Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 25

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ 1918-1998

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

STUKA

ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ

ΤΕΥΧΟ Σ

25

· Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ

1998

· ΔΡΧ. 80 0

90 ΧΡΟΝΙΑ RAF

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΜΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ 0 ΡΩΣΟϊΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (19041905) 01 ΕΙΣΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ: Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ (1942-1943)

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ· , · ?— 6 ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ 14 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΜΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ (1862-1867) 21

ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ (1942-43)

28

Ο ΡΩΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1904-1905)

36

ΟΙ ΕΙΣΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1081-1085/1107-1108)

46

1918-1998: 80 ΧΡΟΝΙΑ RAF

55

STUKA ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

64

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ

ΜΟΝΙΜΕΣ

Σ μ ή ν ο ς α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν S tu k a τ η ς I/S IC 3 πάνω α π ό τ η Μ ε σ ό γ ε ιο . Η Π τ έ ρ υ γ ά τ ο υ ς ε ξ ο ρ μ ο ύ σ ε απ ό τη Σ ικ ε λ ία κ α ι π ρ ο σ έ β α λ λ ε σ τ ό χ ο υ ς κ υ ρ ίω ς σ τ η Μ ά λ τ α . (πίν. τ ο υ R o b e r t Taylor)

4 74 75 77 78 79 80 82

ΣΤΗΛΕΣ

Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ Μ ΟΝΤΕΛΙΣΜ ΟΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟ ΤΗΣ-ΔΙΕΥΘ ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ I Δ ΙΕΥ Θ Υ Ν ΤΗ Σ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜ ΒΟΥΛΟ Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ. Υποστοάτ-.ος ε.α. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε ./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ. Ταςιαρχος ε.α Χαράλαμπος Νικολάου τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ, Υποστράτηγος ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / Ν ΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ I ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤίΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΓΡΑΜ Μ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧ Υ Δ ΡΟ Μ ΙΚΗ ΔΙΕΥΘ ΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ I ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥ ΝΔ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ (Ε ΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. I ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥ ΝΔ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 13.200 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 15.600 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑ ΧΥΔΡΟΜ ΙΚ ΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ « ΙΔ ΙΟ ΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥΜ ΦΩ ΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟ Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ Υ ΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ 8. ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Στις αρχές Ιουνίου 1998 πραγ-

σης ότι η χώρα μας είναι η μοναδι­ κή της Ευρώπης η οποία δ εν έχει

πετάξει ποτέ με τα χρώματα της Μοίρας που “ εκπροσωπεί” .

δημιουργήσει μέχρι σήμερα ένα

To F-102A, που στις δεκαετίες

μουσείο εθνικής αντίστασης και

του ‘60 και του ‘70 πετούσε με τα

ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΙΦΝΟ

ματοποιήθηκε σειρά εορταστικών

δ εν έχει συστήσει κάποιο ίδρυμα

χρώματα της ΠΑ, είχε επιλεγεί

εκδηλώσεων για να τιμηθεί η 56η

για τη συγκέντρωση και τη μελέτη

από τους υπ εύθυνους του Μ ο υ ­

Μ ε ιδιαίτερη επιτυχία πραγ-

επέτειος από την έναρξη του ένο­

του συνόλου του αρχειακού υλι­

σείου της ΠΑ και ανταλλάχθηκε

πλου αντιστασιακού αγώνα των συμπατριωτών μας εναντίον των

κού εκείνης της περιόδου, που με την πάροδο των ετών κινδυνεύει

με ένα μαχητικό αεροσκάφος MiG-15 πολωνικής κατασκευής το

ματοποιήθηκε στη Σίφνο το 1ο Διεθνές Σιφναϊκό Συμπόσιο (25-28

Γερμανών και των Ιταλών κατακτη-

όλο και περισσότερο από τη φυσι­

οποίο είχε π εριέλθει στην κατοχή

τών, καθώς και η 54η επέτειος από

κή φθορά και την καταστροφή. Εί­

του

τη σύγκληση του Εθ νικο ύ Συμ ­ βουλίου στους Κορυσχάδες Ευ ρ υ ­

ναι καιρός μισό και πλέον αιώνα

Μ ουσείου - το τελευταίο αποτε-

του Συμποσίου κάλυψαν θέματα

μετά τα γεγονότα αυτά και δύο

λεί τμήμα της θεματικής ενότη­

της αρχαίας, της μεσαιωνικής και

τανίας, που θεωρείται από όλους

χρόνια πριν από τον 21ο αιώνα οι

τας του

Κορέας,

της νεώτερης ιστορίας του νησι­

όσους συμμετείχαν στο ΕΑΜ/Ε-

στον οποίο συμμετείχε και η χώρα

ΛΑΣ ως η κορυφαία στιγμή του α­

πολύ σημαντικές αυτές ελλείψεις και τα κενά στη νεώτερη ιστορία

μας με στρατιωτικά και αεροπορι­

ού, καθώς και πτυχές της αρχαιο­ λογίας, της αρχιτεκτονικής και

ντιστασιακού αγώνα της περιόδου

του τόπου μας να διορθω θούν

κά τμήματα.

της λαογραφίας του. Στους 200

1941-1944. Στις διήμερης διάρκει­ ας εορταστικές εκδηλώσεις παρα­

από την Πολιτεία, σε σωστές - ό ­

ολλανδικού

πολέμου

αεροπορικού

της

των κατακτητών της χώρας μας. Εξάλλου,

στα

μέσα

Αυγού-

στου 1998 κατατέθηκε στη Βουλή πρόταση βουλευτών του ΠΑΣΟΚ για τα αρχεία και τη μουσειακή προβολή της περιόδου της Εθ νι­ κής Αντίστασης, η οποία και έγινε -

1998),

οργανωτής

του

κών

Μελετών.

Οι

ανακοινώσεις

περίπου Ελληνες και ξένους συνέ­ δρους (από τη Βρετανία, την Ιτα­

μως - βάσεις.

λία, τη Γαλλία, τη Σουηδία, την Ολ­

βρέθηκαν υπουργοί και τοπικοί παράγοντες, καθώς και συμμετασχόντες στο έπος της Εθνικής Α­ ντίστασης του λαού μας εναντίον

Ιουνίου

οποίου υπήρξε η Εταιρεία Σιφναι-

λανδία, τις ΗΠΑ και την Αυστρα­ λία) επιφυλάχθηκε πλουσιοπάρο­

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΡΧΕΙΟΥ-ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΝΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΣ ΠΑΛΑΙΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΤΗΣ Π.Α. ΣΕ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ 1492 μ.X. ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Ενα δελταπτέρυγο μαχητικό

χη φιλοξενία από την οργανωτική επιτροπή. Παράλληλα οι φυσικές καλλονές της Σίφνου, η έμφυτη ευγένεια των κατοίκων της και το θ ερμ ό κυκλαδίτικο καλοκαίρι ά­ φησαν

ευχάριστες

εντυπώσεις,

προδιαθέτοντας ευνοϊκά τους συ­ νέδρους για τη διεξαγωγή του

επί της αρχής της - αποδεκτή από τον αρμόδιο υπουργό Πολιτισμού

αεροσκάφος F-102A Delta Dagger

Στο εξαιρετικό περιοδικό του

δεύτερου Διεθνούς Σιφναϊκού Σ υ ­

(s/n 61032), το οποίο ανήκε στη

Πολεμικού Ναυτικού “ Ναυτική Ε ­

μποσίου που προβλέπεται να γίνει

Ευάγγελο

Η πρόταση

δύναμη της 342 Μοίρας Παντός

πιθεώρηση” (τόμος 148, τεύχος

μετά από τέσσερα χρόνια. Από τις

συζητήθηκε στην αρμόδια Επιτρο­

511, Μαϊου-Ιουνίου 1998) εντοπί­

ποικίλες ανακοινώσεις, οι περισ­

πή Μορφωτικών Υποθέσεων του

Καιρού (342 ΜΠΚ) της ΠΑ και επι­ χειρούσε από την αεροπορική βά­

σαμε και δημοσιεύσουμε αυτού­

σότερες από τις οποίες αποκάλυ-

ελληνικού κοινοβουλίου. Κατά τη

ση της Τανάγρας, βρίσκεται τώρα

σια, λόγω της - όπως πιστεύουμε -

ψαν ενδιαφέροντα στοιχεία για το

συζήτηση ο υπουργός Πολιτισμού τόνισε, μεταξύ των άλλων, ότι “ η

στην Ολλανδία, αποτελώντας το

εξαιρετικής της σημασίας, τη σχε­

σκοτεινό παρελθόν του νησιού, α-

τική ανακοίνωση για τη δημιουρ­

ναφέρονται ενδεικτικά αυτές του

αφομοίωση της Εθνικής Αντίστα­

νέο “ κομμάτι” της συλλογής αε­ ροσκαφών του Μ ουσείου της Β α ­

Αντώνη Πάρδου ( “ Η Σίφνος δ εύ τε­

σης από τη συλλογική ιστορική

σιλικής Αεροπορίας

χώρας

γία ενός Αρχείου-Μουσείου πα­ λαιών χαρτών και χαρακτικών από

μνήμη του ελληνικού λαού και ι­

στο Ζέιστ (Zeist). Στον χώρο του

το 1492 μ.Χ. μέχρι σήμερα: “ Ανα­

17ου αιώνα” ), του συνεργάτη μας

δίως των νέων, προϋποθέτει την επιστημονική συγκρότηση και ε­

Μουσείου το “ 61032” , αφού βά­ φτηκε με τα χρώματα της 32ης Τα­

κοινώνεται ότι με πρωτοβουλία

Νίκου Νικολούδη (“ Η Σίφνος κατά

συναδέλφων (Σημείωση “ Σ Ι” : Μ ε

τη μεσαιωνική περίοδο” ), του Ολ­

πεξεργασία των σχετικών αρχείων,

κτικής Μοίρας Μαχητικών (32nd T FS ) της U SA FE, η οποία για δεκα­

τη λέξη “ συνάδελφοι” εννοούνται

λανδού Benjamin Slot ( “ Siphnos, an

τη μουσειακή προβολή της περιό­

απόστρατοι και εν ενεργεία αξιω­

island

δου αυτής με βάση τις σύγχρονες

ετίες επιχειρούσε από τη βάση

character” ), του

μουσειακές αντιλήψεις και, φυσι­

της Ολλανδικής Αεροπορίας στο Σέστεμπουργκ, βρίσκεται δίπλα

ματικοί και στελέχη του ΠΝ) ανελήφθησαν ενέργειες για τη δημι­ ουργία Αρχείου-Μουσείου παλαι­ ών χαρτών και χαρακτικών από το

Σίφνου” ), του Χάρη Κουτελάκη (“ Η

Βενιζέλο.

κά, την ένταξη της περιόδου αυ­ τής στα σχετικά εγχειρίδια της

της

σε τρεις άλλους τύπους αεροσκα­

Ιστορίας, όπως έχει αποφασίσει το

φών που χρησιμοποιήθηκαν από

Υπουργείο Παιδείας” . Εμείς συμ­

την προαναφερθείσα Μοίρα της

φωνούμε τόσο με την πρόταση

Αμερικανικής

των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, όσο και με το πνεύμα της απάντησης του υπουργού Πολιτισμού. Οφεί­ λουμε όμως να επισημάνουμε, ό­ πως το έχουμε πράξει επανειλημ­ μένα στο παρελθόν, ότι δεν θα

Αεροπορίας

κατά

1492 μ.Χ. μέχρι σήμερα. Π ρόε­ δρος της επιτροπής ανέλαβε ο Υ ­

ρη Πάτμος στο Αρχιπέλαγος του

economy

with

a

Γιάννη

special Πίκουλα

(“ Μ ε αφορμή τους “ πύργους” της Σίφνος σε ανώνυμο Isolario του 18ου αιώνα” ), του π. Μάρκου Φώσκολου ( “ Εισβολή κουρσάρων στη

την παραμονή της στην ολλανδι­

ποναύαρχος ε,α. Ιωάννης Καραθανάσης, ΠΝ. Στο δημιούργημα

Σίφνο το 1609” ), του Μανόλη Σέργη ( “ Η Σίφνος των αρχών της δ ε ­

κή βάση μέχρι και τη διάλυσή της - πριν από επτά χρόνια. Τα αερο­

αυτό θα δ ο θεί /το όνομα του αει­ μνήστου Υποπλοιάρχου Χριστό­

καετίας του 1880 στο έργο του Αγ­ γλου περιηγητή Jam es Bent

σκάφη αυτά είναι ένα F-86 Sabre ( “ 25385” ), που στο παρελθόν πέ-

δουλου Καραθανάση, ΠΝ, ο οποί­ ος έπεσε υπέρ Πατρίδος προ δύο

( “ Cyclades, of life among the insular Greeks” ) και της Αλεξάνδρας Κρα-

ταξε με τα χρώματα της Πορτογα­

ετών στα Ιμια. Για όσους επιθυ­

ντονέλλη ( “ Επεισοδιακές δραστη­

πρέπει να γίνει το τεράστιο σφάλ­

λικής

F-100

μούν να ενισχύσουν το έργο αυτό

ριότητες του Σίφνιου “ πειρατή”

μα των “ αποκλεισμών” αντιστα­

Super Sabre (“ 41871” ), που εκτε-

έχει ανοιχθεί λογαριασμός στην

Γιάννη

σιακών και οργανώσεων που δεν

λούσε

σχετικά με τον Β ’ Παγκόσμιο Πό­

είναι “ προοδευτικών”

Αεροπορίας, καθήκοντα

ένα

“ σκοπού

πύ­

Φραγκούλη” ). Το

τμήμα

αντιλήψε­

λ η ς" (gate guard) στην είσοδο της

XIO SBAN K, αρ. λογαριασμού 0123196394-402” .

ων, γιατί τότε δεν θα πρόκειται

αεροπορικής βάσης του Λέικεν-

Πιστεύουμε ότι τέτοιες προ­

ούτε για “ Ε θ ν ικ ή ” , ούτε για “ Ενι­

χηθ, και ένα F-15A Eagle, που δεν πέταξε ποτέ γιατί είχε κατασκευ-

σπάθειες στη μνήμη παλληκαριών που έπεσαν πολεμώντας για

στράτη

ασθεί μόνο για δομικές δοκιμές.

την Πατρίδα αξίζουν κάθε υπο­ στήριξης, υλικής και ηθικής, τόσο

Ρ Monazzi (“ Η ιταλική Κατοχή στη

από πλευράς ιδιωτών, όσο και από πλευράς κρατικών φορέων.

του Αγγλου Conyers-Nesbit

αία" αντίσταση. Είναι γνωστό ότι αντίσταση της περιόδου αυτής ε ­

λεμο καλύφθηκε με τέσσερις ανα­ κοινώσεις

του

Προκόπη

( “ Σίφνος

και

Παπα-

Κυκλάδες

στην περίοδο της Κατοχής” ), του

ναντίον των κατακτητών της πα­

Οπως διαπιστώνεται, κανένα από

τρίδας μας έγινε από - σχεδόν - το σύνολο των Ελλήνων, εκτός ελάχι­

τα αεροσκάφη που αποτελούν τη

στων - δακτυλοδεικτούμενω ν - ε ­

του Μ ουσείου της Βασιλικής Α ε­

shipping Operations in the Aegean” )

ξαιρέσεων. Θα σημειώσουμε επί­

ροπορίας της Ολλανδίας δεν είχε

και

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

δύναμη του “ σ μήνους” της 32 TFS

Σίφνο με βάση τα ιταλικά αρχεία” ),

της

ιστορικού ( “ R.A.F. Christina

Roy Anti­

Goulter-

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Zervoudakis

της και έτσι οι Γερμανοί υποχρεώ­ θηκαν να προχωρήσουν σε εκτενή

γραμμα πτητικών επιδείξεων σε

μες γενικές διαταγές του Χίτλερ

Operations Executive and Intelligence

( “ The

Special

όλο τον κόσμο, που διήρκεσαν δύο

Operations in Siphnos"). Τα πρακτι­

αντιπλημμυρικά

χρόνια,

για την εξόντωση των Εβραίων (Judenbefehl), την επιτόπου εκτέλε­

κά αναμένεται να εκδ ο θ ο ύ ν σύ­

που τους καθυστέρησαν κατά ένα

τέσσερις ηπείρους και κάλυψαν

ση

ντομα.

περίπου χρόνο. Με την ολοκλήρω­

συνολικά 43.500 km. Μ έχρι την κή­

(Kommissarbefehl) με τη σύλληψή

ση της κατασκευής το εργοστάσιο

ρυξη του Β ’ ΠΠ παρήχθησαν άλλα δύο υδροπλάνα του ίδιου τύπου. Η

χων commandos όταν αυτοί συλ-

και άλλα

έργα,

του Altenrhein θεωρείτο ως το πιο

σε

των

κομμισαρίων

τους ή την εκτέλεση των συμμά­

αεράκατος αυτή τελικά δεν είχε “ επιχειρησιακή ζωή” σε κάποια αε­

λαμβάνονταν. Ο νυν ομοσπονδια­

λους και εργάτες. Επειτα η Dornier μετέφερε το σύνολο των δραστη­

ροπορική εταιρία ή πολεμική αε­ ροπορία. Ομως η Dornier απέκτησε

δεν παρέστη στα εγκαίνια της προαναφερθείσας έκθεσης, αν και

ριοτήτων της στις εγκαταστάσεις

τη σχετική τεχνογνωσία που τη

προσκλήθηκε, ούτε κάποιος εκ­

της στο Manzell και στο Altenrhein.

βοήθησε πριν από τον Β ' ΠΠ και

πρόσωπός του. Την άνοιξη του

σύγχρονο της Ευρώπης, παρέχο­

70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΥΔΡΟΠΛΑΝΟΥ ΤΗΣ DORNIER

πραγματοποιήθηκαν

ντας εργασία σε 700-800 υπαλλή­

κός υπουργός Αμυνας Φόλκερ Ρίε

κατά τη διάρκειά του να σχεδιάσει

1995 ο τότε επιστημονικός διευθυ­

σκευή της αερακάτου Do-X άρχι­

και

αξιόλογα

ντής της “ Ερευνητικής Υπηρεσίας

σαν το 1927. Για την κίνηση του τε­ ραστίων διαστάσεων υδροπλάνου

βομβαρδιστικά αεροσκάφη και υ­

του Ομοσπονδιακού Στρατού για

από την έναρξη κατασκευής του

δροπλάνα.

θέματα

πρώτου υδροπλάνου της γερμανι­ κής εταιρίας Dornier (1928). Αυτό ή ­

απαιτήθηκαν 12 κινητήρες, τοπο­ θετημένοι ανά δύο σε έξι ατρακτί-

του Υπουργείου Αμυνας, Γιοκίμ Χόφμαν, υποστήριξε εγγράφως ότι

ταν

δια. Σε κάθε ατρακτίδιο η διάταξη των δύο κινητήρων ήταν “ εμπρός-

ντωτικό και κατακτητικό πόλεμο ε­

Συμπληρώθηκαν

η

12 κινητήρια

70

Οι

χρόνια

αεράκατος

Dornier Do-X, η οποία κατασκευά­

εργασίες

για

την

κατα­

να

κατασκευάσει

στηκε

στο

Aktiengesellschaft

εργοστάσιο fur

Dornier

πίσω” , δηλαδή ο ένας ήλκυε το υ­

-

δροπλάνο και ο άλλος το ωθούσε.

Ιστορίας'

“ ο Στάλιν είχε σχεδιάσει έναν εξο­

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΕΡΜΑΧΤ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ΠΠ ΔΙΧΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

Η πρώτη παρουσίαση του υδροπλάνου Do-X πραγματοποιή&ηκε το 1928 σ τις εγκα τα σ τά σ εις τη ς ετα ιρ ία ς D ornier στο Altenrhein της λίμνης της Κωνσταντίας, στην Ελβετία (ψωτ. αρχείο Dornier).

Στρατιωτικής

ναντίον του γερμανικού Ράιχ, τον οποίο και διεξήγαγε” . Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, “ η Βέρμαχτ δεν διέπραξε κανένα έγκλημα” . Ακόμα και σήμερα οι λιποτάκτες της Β έ ρ ­ μαχτ θεωρούνται προδότες. Η τι­

Μια περιοδεύουσα ανά τη Γερ­

μή και η μνήμη τους δεν έχει απο-

μανία έκθεση ντοκουμέντων του

κατασταθεί και δεν δικαιούνται τι­

Β ’ΠΠ με τίτλο "Πόλεμος 8ξόντω-

μητικής σύνταξης, που λαμβάνουν

σης. Τα εγκλήματα της Βέρμαχτ

(ή ελάμβαναν) όλοι οι υπόλοιποι α­

1941-1944” διχάζει σήμερα τη χώ­

ντιστασιακοί. Κατά τα εγκαίνια της

ρα, συγκλονίζοντας συθέμελα τον

έκθεσης στο Αμβούργο, τον Απρί­

κοινωνικό ιστό της ενοποιημένης

λιο του 1997, δεν παρέστη κανένας

Γερμανίας 53 χρόνια μετά τη λήξη

επίσημος φορέας, ούτε από πλευ­

του Β ’ΠΠ. Διοργανωτής της είναι το “ Ινστιτούτο Κοινωνικής Ε ρ ε υ ­

δήμου, αν και είχαν προσκληθεί.

ράς πολιτείας, ούτε από πλευράς

νας” του Αμβούργου, που ίδρυσε

Αναφέρουμε εδώ ότι υπάρχει

και χρηματοδοτεί ο Γιαν-Φίλιπ Ρέ-

μια ημικρατική οργάνωση με την ε­

εμτσμα, κληρονόμος της ομώνυ­

πωνυμία “ Συμφιλίωση πάνω από

μης καπνοβιομηχανίας. Η έκθεση στηρίζεται στα αποτελέσματα πο­ λυετών ερευνών στα αρχεία του

τους τάφους” , η οποία έχει ως

Βελιγραδιού και της Μόσχας και παρουσιάζει με φωτογραφικά ντο­

τασκηνώσεων για παιδιά από τη τολικής Ευρώπης. Από το 1993 τα

σκοπό της τη διενέργεια θερινών εκπαιδευτικών εκδρομών και κα­ Γερμανία κατά τις χώρες της ανα­

Flugzeuge Altenrhein, που είχε κτι-

Οι διαστάσεις του Do-X ήταν: μή­

κουμέντα εποχής τη “ δράση” της Βέρμαχτ στη Σερβία και στη Λ ευ ­

σθεί ειδικά για την ανάπτυξή της

κος ατράκτου 40 m, ύψος 10 m, εκ-

κορωσία. Τα στοιχεία αυτά αποδει-

όμενα από τους διοργανωτές στα

το 1926.

πέτασμα πτερύγων 48 m, ολικό βά­

διάφορα πεδία των μαχών όπου

Η κατασκευή του τεραστίων διαστάσεων εμπορικού υδροπλά­

ρος 48 t, ταχύτητα ταξιδιού 175

κνύουν ότι ο Γερμανικός Στρατός συμμετείχε ενσυνείδητα και συ­

km/h και μέγιστη

στηματικά στην εξόντωση Εβραί­

σκοτώθηκαν Γερμανοί στρατιώτες και καθαρίζουν τους τάφους τους

km/h. Το πλήρωμά του αποτελείτο

ων,

(!!!).

πολέμου, άμαχου πληθυσμού κλπ.

Μ ε αυτό το κλίμα 'διχασμού”

μως κάτι τέτοιο ήταν εξαιρετικά

από 14 άτομα και μπορούσε να με­ ταφέρει 66 επιβάτες σε πολυτε­

Με τον τρόπο αυτό καταρρίπτεται

δύσκολο, αφού οι περιορισμοί που

λείς - για την εποχή -εγκαταστά­

η “ επίσημη” γερμανική θέση ότι

που επικρατεί στη Γερμανία δ εν εί­ ναι καθόλου παράξενο το γεγονός

είχαν επιβληθεί στην ηττημένη

σεις.

για όλα τα εγκλήματα και τα άλλα

των συχνών, σκληρών και αιματη­

νου Do-X απαιτούσε ιδιαίτερες ε ­ γκαταστάσεις, Την εποχή εκείνη ό ­

ταχύτητα 210

κομμουνιστών,

αιχμαλώτων

παιδιά αυτά μεταβαίνουν συνοδευ-

Γερμανία του Α ’ ΠΠ ήταν εξαιρετι­

Στις 21 Οκτωβρίου 1929 το Do-

“ κακά” ευθύνονταν οι άνδρες των

ρών συμπλοκών μεταξύ νεοναζι-

κά αυστηροί - ουσιαστικά απαγο­

X πραγματοποίησε την πρώτη του

S S και όχι η Βέρμαχτ. Αυτοί “ απλά”

στών και αντιναζιστών διαδηλω­

ρευόταν η κατασκευή οποιουδή-

πτήση, αφήνοντας τη λίμνη της

υπάκουαν

εντολές

τών, όπως έγινε στη Δρέσδη, τον

ποτε τύπου αεροσκάφους. Η λύση

Κωνσταντίας με 169 επιβάτες (όχι

των ανωτέρων τους και ως κατώτε­

Φεβρουάριο του 1998, όπου 1.200

για τους Γερμανούς Βρέθηκε με την κατασκευή του εργοστασίου

με την τελική του, πολυτελή δια­ μόρφωση) και παραμένοντας στον

ροι όφειλαν “ τυφλή υπακοή στις

νεοναζί συγκρούστηκαν με 1.000

διαταγές που ελάμβαναν” . Πρώτος

στο Altenrhein, στην ελδετική όχθη

αέρα για μια ώρα. Το επίτευγμα ή­

ουσιαστικά είχε πλήξει τη θεωρία

αντιναζιστές όταν επενέβησαν 3.000 αστυνομικοί για να τους δια-

της λίμνης της Κωνσταντίας, κο ­

ταν σημαντικό. Στις

αρχές του

αυτή με πλήθος στοιχείων ο Αμερι­

ντά στα γερμανικά σύνορα. Εκεί,

1930

κινητήρες

κανός πολιτειολόγος Ντάνιελ Τζό-

σε μια έκταβη 100 εκταρίων, κατα­

Jupiter της Siemens, που διέθετε το

να Γκολντχάγκεν, συγγραφέας του

κά” γονίδια είναι πάντα εξαιρετικά

σκευάστηκαν

Do-X, αντικαταστάθηκαν από τους

βιβλίοιυ “ Οι πρόθυμοι εκτελεστές

δραστήρια.

του εργοστασίου και ένα αεροδρό­

πιο

υδρόψυκτους

του Χίτλερ'’ (1996), του οποίου η

μιο. Ομως λόγω των ανοιξιάτικων πλημμυρών της λίμνης το αερο­

Conqueror της Curtiss. Επειτα από

έκδοση στη Γερμανία προκάλεσε

140 δοκιμαστικές πτήσεις το Do-X

σάλο. Ος τώρα η επίσημη Γερμανία

δρόμιο καλυπτόταν από τα νερά

ξεκίνησε

φαίνεται ότι “ αγνοεί” τις περίφη­

οι

εγκαταστάσεις

οι

αερόψυκτοι

ισχυρούς

ένα

εκτεταμένο

πρό­

στις

σαφείς

λύσουν. Νεοναζί, αντιναζιστές ή α­ στυνομικοί, τα γερμανικά “ μαχητι­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩ ΝΑΤΟ Σ Φ ιλόλογος - Ισ το ρ ικ ό ς

ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΙΣΩ Σ ΕΙΡΩ Ν ΙΚΟ ΝΑ ΜΙΛΑ ΚΑΠΟ ΙΟ Σ ΓΙΑ ΚΑΝΟ ΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΥΣ ΟΤΑΝ ΤΟ “Π Α ΙΓ Ν ΙΔ Ι" ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ Ε ΙΝ Α Ι 0 ΠΟΛΕΜΟΣ. Η ΑΛΗΘΕΙΑ Ο Μ Ω Σ Ε ΙΝΑΙ ΟΤΙ, ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ, 01 Α ΝΘ ΡΩ ΠΟ Ι ΕΠΙΔΙΔΟΝΤΑΝ Σ ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΙΜΑΤΗΡΟ “Π Α ΙΓ Ν ΙΔ Ι” ΜΕΣΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΑΝ Ο ΡΙΣΜ ΕΝΟΥΣ ΚΑΝΟ ΝΕΣ ΠΟΥ, ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜ ΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΕΚΑΝΑΝ ΤΟ ΑΓΡΙΟ Φ ΑΙΝΟ ΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΝΑ Μ Ο ΙΑΖΕΙ Μ Ε Α Λ Η Θ ΙΝ Η ΙΕΡΟΠΡΑΞΙΑ.

ίναι κοινός τόπος ότι ο πόλεμος κατείχε κεντρική θέση στη ζωή των αρχαίων κοινωνιών. Ενα ξεφύλλισμα στην ιστορία όλων των αρχαίων λαών επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Μια ματιά, για παράδειγμα, στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο, στους οποίους εκ των πραγμάτων θα περιοριστεί η αναφορά μας, δείχνει ότι οι αντίστοιχοι λαοί βρίσκονταν περισσότερο καιρό σε πό­ λεμο, παρά σε ειρήνη. Κατά τον ενάμισυ αι­ ώνα που μεσολάβησε μεταξύ του τέλους των Περσικών Πολέμων (479 π.Χ.) και της μάχης της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), οι Αθηναί­ οι βρίσκονταν αναμεμιγμένοι σε μια τουλά­ χιστον εστία πολέμου περίπου κατά τα δύο τρίτα αυτής της χρονικής περιόδου, ενώ ποτέ δεν χάρηκαν την ειρήνη για περισσό­ τερα από 10 συναπτά χρόνια. Στον ρωμαϊκό κόσμο τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Ο ιστορικός Λίβιος αναφέρει (I 19, 2-3) ότι οι πύλες του ιερού του Ιανού, οι οποίες όταν ήταν ανοικτές έδειχναν ότι η Ρώμη βρισκό­ ταν σε πόλεμο, δεν έκλεισαν από τα χρόνια του Νουμά του Πομπήλιου (7ος αιώνας π.Χ.) ως τα χρόνια του Αυγούστου (τέλη 1ου αιώνα π.Χ.), παρά μόνο σε δύο περι­ πτώσεις: Μια μετά το τέλος του πρώτου

Ε

Β άση πάνω σ τη ν οποία σ τη ρ ιζό τα ν χ ρ υ σ ό ς τρ ίπ οδα ς, το ν οποίο α φ ιέρ ω σ α ν οι Ε λλη νες σ το υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς μ ε τ ά τη νίκη σ τις Π λ α τα ιέ ς . Σ το ν τρίπ οδα α να γρ ά φ ο ντα ν ό λ ες οι π ό λεις που είχα ν π άρ ει μ έρ ο ς σ τη μ άχη.

ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ επικρατούσες ηθικές αξίες και αρχές, το είδος του πολέμου που διεξαγόταν κλπ.

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο τύ μ β ο ς τω ν Α&ηναίων π εσόντω ν σ το ν Μ α ρ α θώ να . Π αρ ά το α ρ χέγο νο έ& ιμ ο που επ έβ α λ λ ε οι ν ε κ ρ ο ί των π ολέμω ν να θ ά β ο ν τα ι σ το ν Κ ερ α μ εικ ό , οι π εσ ό ν τες το υ Μ α ρ α θ ώ να ετά ψ η σ α ν κ α τ ’ εξα ίρ εσ η σ το ν τόπ ο τη ς μ άχης.

Καρχηδονιακού πολέμου, κατά τη διάρ­ κεια της υπατείας του Τίτου Μάνλιου, και μια δεύτερη μετά τη μάχη στο Ακτιο το 31 π.Χ. “ Βίαιος διδάσκαλος ο πόλεμος” δι­ δάσκει ο Θουκυδίδης, ενώ πολλά χρόνια νωρίτερα ο Ηράκλειτος είχε αποφανθεί, δίνοντας βέβαια μια ευρύτερη φιλοσο­ φική διάσταση στη σκέψη του, ότι “ πα­ τήρ πάντων πόλεμος” . Σε κάθε περίπτω­ ση δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πόλεμος αποτελούσε ανέκαθεν ένα από τα κυριότερα μέσα παραγωγής της ανθρώπι­ νης ιστορίας και τα παραπάνω παρα­ δείγματα της Αθήνας και της Ρώμης κα­ ταδεικνύουν ότι η θέση αυτή ίσχυε κατά κόρον στα αρχαία χρόνια. Αυτό που αξί­ ζει να τονιστεί είναι ότι, αν στις μέρες μας ο πόλεμος θεωρείται κατά κοινή ο­ μολογία φαινόμενο οδυνηρό και αποφευκτέο, για τους αρχαίους ήταν μάλ­ λον ένα αναπόσπαστο κομμάτι της κα­

θημερινής ζωής, συχνό, κοινότυπο και όχι απαραίτητα αρνητικά χρωματισμέ­ νο. Εφόσον ο πόλεμος είχε μια τόσο κε­ ντρική θέση στις οργανωμένες αρχαίες κοινωνίες, ήταν φυσικό να διεξάγεται με βάση κάποιους κανόνες και αρχές, που τηρούντο περισσότερο ή λιγότερο από τους εμπολέμους, ανάλογα με την πε­ ρίοδο και τις περιστάσεις. Για κοινωνίες που ανέπτυξαν σπουδαίο πολιτισμό, ό­ πως η Αθήνα και η Ρώμη, ο πόλεμος δεν θα μπορούσε να είναι μια ανεξέλεγκτη εκδήλωση τυφλής βίας, όπως ίσως συνέβαινε σε πρωτόγονες κοινωνίες. Υ ­ πήρχαν πολλοί κανόνες και έθιμα τα ο­ ποία, αν και ποτέ δεν κωδικοποιήθηκαν επισήμως, συνέθεταν ένα άγραφο “ δί­ καιο” του πολέμου, η πιστή ή μη εφαρ­ μογή του οποίου εξηρτάτο από ποικί­ λους παράγοντες, όπως το εκάστοτε πολιτικό καθεστώς των εμπολέμων, οι

Πριν γίνει αναφορά σε έθιμα και συ­ νήθειες που ακολουθούντο στους αρ­ χαίους πολέμους, είναι ανάγκη να ση­ μειωθεί η στενή σχέση που υπήρχε ανά­ μεσα στη θρησκεία και στην πολεμική διαδικασία. Οι πόλεμοι διέπονταν σε με­ γάλο βαθμό από ένα θρησκευτικό πλαί­ σιο, μέσω του οποίου οι εμπόλεμοι ανα­ ζητούσαν επιβεβαίωση για το δίκαιο των κινήτρων τους, αλλά και ευόδωση των προσπαθειών τους. Η αναζήτηση της θεϊκής στήριξης σε μια πολεμική προ­ σπάθεια είναι σύμφυτη με την ανθρώπι­ νη φύση, αφού ο πόλεμος είναι πάντα μια πολύ επικίνδυνη υπόθεση και είναι φυσικό κάθε άνθρωπος να νιώθει πάντα αδύναμος και ευάλωτος πριν από τη συμμετοχή του σ’ αυτή. Ετσι η επιθυμία για ηθική κάλυψη από τις θείες δυνά­ μεις είναι εύλογη και δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και οι μεγαλύτεροι κατακτητές και επιδρομείς της ιστορίας συχνά επεδίωκαν να νομιμοποιήσουν ηθικά τις επιθετικές τους ενέργειες και να στηρί­ ξουν το casus belli (αιτία πολέμου) σε η­ θικά αποδεκτή βάση. Οσο απομακρυνόμαστε προς τα αρ­ χαϊκά χρόνια, τόσο περισσότερο βλέ­ πουμε το θρησκευτικό στοιχείο να είναι παρόν στις συγκρούσεις ανάμεσα στους ελληνικούς, αλλά και τους ιταλικούς λα­ ούς. Κατά την αρχαϊκή περίοδο οι πόλε­ μοι ανάμεσα στις πόλεις - κράτη γίνο­ νταν κυρίως για τη διεκδίκηση καλλιερ­ γήσιμων εκτάσεων στα σύνορα (συνή­ θως) των γειτονικών πόλεων και είναι γνωστό πόσο η γεωργία στα αρχαία χρό­ νια ήταν στενά συνδεδεμένη με την πί­ στη σε θεότητες που προστάτευαν τη γη και εξασφάλιζαν ευφορία και καλή σοδειά. Ειδικά στην αρχαία Ελλάδα έ­ χουν καταγραφεί από αρχαίες πηγές ι­ διότυποι πόλεμοι ανάμεσα σε πόλεις της αρχαϊκής περιόδου, οι οποίοι μπορεί να υποστηριχθεί ότι διεξήχθησαν απο­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

κλειστικά σε θρησκευτικό πλαίσιο. Επρόκειτο για συγκρούσεις που έμοιαζαν περισσότερο με διαγωνισμούς ή θ ρ η ­ σκευτικές “ βεντέτες” και λιγότερο με πόλεμο, καθώς πραγματοποιούντο με συγκεκριμένο τρόπο, είχαν σχεδόν προ­ καθορισμένη διάρκεια και δεν οφείλονταν τόσο σε σύγκρουση πραγματικών συμφερόντων, αλλά απηχούσαν περισ­ σότερο διαφορές με μυθολογικό ή θ ρ η ­ σκευτικό υπόβαθρο. Η πιο χαρακτηρι­ στική τέτοια περίπτωση είναι ο πόλεμος ανάμεσα στις πόλεις Σπάρτη και Αργος στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Το “ μήλον της έριδος" ήταν μια άγονη, ορεινή έ­ κταση στα σύνορα των δύο πόλεων, ό­ μως η εχθρότητα αναγόταν ήδη στον 8ο αιώνα π.Χ., οπότε είχαν σημειωθεί οι πρώτες συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο γείτονες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (I, 82), 300 άνδρες επελέγησαν από τα δύο στρατόπεδα για να συγκρουστούν σε μια ιδιότυπη μάχη επί ίσοις όροις. Το αποτέλεσμα δεν ήταν ξεκάθαρο και τε­ λικά ακολούθησε μια αληθινή μάχη στην οποία νικητές αναδείχθηκαν οι Σπαρτιάτες. Από τότε οι Αργείοι έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά, ενώ αντίθε­ τα οι Σπαρτιάτες τα άφηναν μακριά, για να θυμούνται τη νίκη τους. Αυτή η περίεργη διαμάχη συνεχίστη­ κε ακόμα και ως τα χρόνια της ρωμαϊκής

8

κατάκτησης (Παυσανίας 7,11,1) και δεν ήταν η μοναδική ανάμεσα σε ελληνικές πόλεις. Η Χαλκίδα και η Ερέτρια βρίσκο­ νταν σε διένεξη ήδη από τους μυθικούς χρόνους για την κατοχή του Ληλάντιου πεδίου και πολλές φορές προσπάθησαν να λύσουν τις διαφορές τους με προ­ γραμματισμένη μάχη που διεξήχθη με προκαθορισμένους κανόνες. Αντίστοιχα η ιστορία των ιταλικών λαών προσφέρει το παράδειγμα των Ορατίων και των Κουριατίων (Λίβιος 1, 25), που επίσης συγκρούστηκαν έχοντας επιλέξει εκ των προτέρων έναν συγκεκριμένο, ίσο αριθμό πολεμιστών. Η αναζήτηση αυτού του ιδιότυπου “ fair play” σε όλες τις πα­ ραπάνω περιπτώσεις κάνει τις αντιπαρα­ θέσεις αυτές να μοιάζουν περισσότερο με αθλητικούς αγώνες, που διεξάγο­ νταν ακολουθώντας ένα τελετουργικό, παρά με αληθινούς πολέμους όπως ο κοινός νους αντιλαμβάνεται τον όρο. Σε κάθε περίπτωση οι διενέξεις αυτού του είδους δείχνουν ότι ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια - για να μην αναφερθούμε στις ομηρικές μάχες - ο πόλεμος διεπόταν από αυστηρούς και συγκεκριμένους κα­ νόνες, που γίνονταν περισσότερο ή λιγότερο σεβαστοί από τους εκάστοτε εμπλεκομένους. Οπως ήδη τονίστηκε, ο πόλεμος συνδεόταν στενά με τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Οι Ρω­ μαίοι ιδιαίτερα φρό­ ντιζαν, κατά τα αρ­ χαϊκά κυρίως χρ ό ­ νια, να εκτελέσουν αρκετές ιεροπρα­ ξίες πριν από τη μά­ χη, δίδοντας έναν τελετουργικό τόνο στην προσπάθειά τους. Ετσι γινόταν εξαγνισμός των α­ λόγων και των ό­ πλων (armilustrium), ο επικεφαλής της εκστρατευτικής δύνα­ μης έσειε τη λόγχη

Το ψ ήφ ισμα το υ Θ εμ ισ το κ λ ή που π ρ ο έβ λεπ ε εκκένω ση τ η ς Α 9 ή ν α ς και ά μεσ η επάνδρω ση ο λ όκληρ ου το υ π ο λεμ ικ ο ύ σ τό λο υ τη ς π όλης. Είναι ο υ σ ια σ τικ ά το πρώ το σ χέδιο επ ισ τρ ά τευ σ η ς και λή ψ η ς έκ τα κ τω ν μ έτρ ω ν που δ ια σ ώ ζετα ι (Επ ιγραφικό Μ ο υ σ είο Α & ήνας). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

του Αρη και παράλληλα άνοιγαν οι πύ­ λες του ιερού του Ιανού, σημάδι ότι η πόλη βρισκόταν σε πόλεμο (Βιργιλίου Αινειάς 7, 601-615). Αλλά και κατά τη διάρκεια των εκστρατειών τόσο οι Ρω­ μαίοι, όσο και οι Ελληνες, ζητούσαν ευ­ νοϊκούς οιωνούς από τους θεούς, πραγ­ ματοποιώντας θυσίες και άλλες τελε­ τουργίες.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ Η απόφαση για την κήρυξη του πο­ λέμου ανήκε, κατά τις περιόδους της δημοκρατίας, στις συνελεύσεις των πο­ λιτών. Στην αρχαία Αθήνα η απόφαση λαμβανόταν από την Εκκλησία του Δή­ μου, ύστερα από πρόταση της πρυτανεύουσας αρχής. Στη Ρώμη, παρά τη με­ γάλη δύναμη της Συγκλήτου, η τελική α­ πόφαση για πόλεμο ονομαζόταν iussus populi και εξέφραζε τη θέληση των πολι­ τών που επρόκειτο να πολεμήσουν. Οι συνελεύσεις αυτών των πολιτών ονομά­ ζονταν comitia centuriata και εξακολου­ θούσαν να συγκαλούνται ακόμα και κα­ τά τα πρώτα χρόνια της αυτοκρατορίας, ώστε να επικυρώνονται τυπικά και από τον λαό οι αποφάσεις του αυτοκράτορα, ο οποίος βέβαια είχε απόλυτη εξουσία και είχε τον τελευταίο λόγο σε τέτοιου είδους θέματα. Ανάλογα φαινόμενα απαντώνται και στα Μακεδονικά χρόνια. Τότε η συνέλευση των πολεμιστών εκα­ λείτο να επικυρώσει τυπικά την απόφα­ ση π.χ. του Φιλίππου Β' για πόλεμο, γε­ γονός που αποτελούσε ίσως και κατά­ λοιπο της εποχής των φυλετικών κρα­ τών, οπότε το συμβούλιο των πολεμι­ στών είχε ουσιαστική εξουσία και έπρεπε να εγκρίνει ή να απορρίψει τις αποφάσεις του βασιλιά.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΗΡΥΚΕΣ Πριν από την έναρξη του πολέμου ή­ ταν αναγκαία η επαφή ανάμεσα στους αντιμαχόμενους, ώστε να υπάρξουν πιθα­ νές διαβουλεύσεις και να επιδοθούν τα όποια τελεσίγραφα. Στον Ομηρο διαβά­ ζουμε για θεράποντες που μετέφεραν τα μηνύματα, συνήθως προφορικά, ενώ αργότερα εμφανίστηκαν πρέσβεις που έχουν και τη δικαιοδοσία να διαπραγμα­ τεύονται με τον αντίπαλο. Στα κλασικά χρόνια συναντάμε εκλεγμένους πρέ­ σβεις, που μερικές φορές μεταφέρουν επιστολές, ενώ αργότερα, στην ελληνι­ στική περίοδο, οι απεσταλμένοι είναι συνήθως υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι (πρόξενοι) που ενίοτε πραγματοποιούν και μυστική διπλωματία. Κατά την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο οι κήρυκες ήταν τις περισσότερες φορές ιερείς (fetiales), που απάρτιζαν ένα ειδι­ κό σώμα με διπλωματική αρμοδιότητα. Το σώμα αυτό πρέπει να ιδρύθηκε από τον Νουμά Πομπήλιο, αργότερα όμως, όταν οι στρατιωτικές δραστηριότητες

κοί έπαιρναν θέση επί του θέματος. Ο­ ταν η πλειοψηφία του σώματος συμφω­ νούσε ο εντεταλμένος ιερέας (fetial) πή­ γαινε πάλι στα σύνορα του αντιπάλου και κάρφωνε μια ματωμένη λόγχη στο ε ­ χθρικό έδαφος, παρουσία τριών τουλά­ χιστον ενήλικων ανδρών. Υστερα από την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας η πόλη της Ρώμης βρισκόταν επισήμως σε πόλεμο.

Η ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ

Μ εγα λο π ρ επ ή ς θ ρ ια μ β ικ ή αψ ίδα σ τη Ν ό τια Γαλλία. Κ τίσ τη κ ε π ερ ί το 46 π.Χ. σε ανάμνηση της κ α τά χ τη σ η ς τη ς Μ α σ σ α λία ς από το ν Ιο ύ λιο Κ αίσαρα.

των Ρωμαίων ξεπέρασαν τα στενά όρια της Ιταλίας και ιδιαίτερα από τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα και μετά, τον ρόλο των διαπραγματευτών ανέλαβαν πολί­ τες που επιλέγονταν απευθείας από τη Σύγκλητο.

Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η αποστολή κηρύκων και διαπραγ­ ματευτών πριν από έναν πόλεμο αποσκοπούσε ουσιαστικά στην προετοιμα­ σία για την έναρξη των εχθροπραξιών, η οποία επίσης ακολουθούσε κάποια δια­ δικασία. Η κήρυξη του πολέμου λοιπόν γινόταν με επίσημο τρόπο, όπως ακρι­ βώς και στα νεώτερα χρόνια, και θεω­ ρείτο άτιμη η έναρξη επιχειρήσεων χω­ ρίς προηγούμενη ειδοποίηση. Ο Ηρόδο­ τος, για παράδειγμα, στηλιτεύει τους Αιγινήτες (5, 81), επειδή ξεκίνησαν πόλε­ μο “ ακήρυκτον", όπως χαρακτηριστικά λέει, εναντίον της Αθήνας, πραγματο­ ποιώντας επιδρομές στην Αττική χωρίς προηγουμένως να έλθουν σε κάποια ε­ παφή με τους αντιπάλους τους. Αν και δεν υπήρχε συγκεκριμένη και αποδεκτή από όλους διαδικασία για την κήρυξη του πολέμου, φαίνεται ότι κατά κανόνα αποστέλλονταν κήρυκες στον αντίπαλο, για να κοινοποιήσουν και την αιτία του πολέμου. Η αναζήτηση κινήτρων τα ο­ ποία να νομιμοποιούν την ανάληψη επι­ θετικών πρωτοβουλιών μάλλον ήταν κα­ νόνας στα αρχαία χρόνια, κάτι που άλ­ λωστε δηλώνεται ευθέως από τον Πλά­ τωνα στον διάλογό του “ Αλκιβιάδης” . Ε ­

κεί ο Αλκιβιάδης τονίζει ότι αν κάποιος ξεκινά συνειδητά έναν άδικο πόλεμο, ποτέ δεν πρέπει να παραδέχεται ότι ο α­ ντίπαλος έχει το δίκιο με το μέρος του (Πλάτωνος “ Αλκιβιάδης” , 109c). Σ ’ αυτό το πλαίσιο οι Ελληνες, εκτός από την α­ ποστολή κηρύκων, προέβαιναν και σε κάποιες συμβολικές πράξεις, όπως π.χ. την τοποθέτηση ενός αμνού στην οριογραμμή, ενώ οι Σπαρτιάτες πραγματο­ ποιούσαν πάντα θυσίες στους θεούς, μόλις διάβαιναν τα σύνορά τους, για να ανιχνεύσουν τις διαθέσεις των θεών α­ πέναντι τους. Οι Ρωμαίοι με τη σειρά τους επεδίωκαν κι αυτοί να στηρίζουν τους πολέ­ μους τους σε νόμιμη βάση και κήρυτταν τον πόλεμο ακολουθώντας, στα πρώιμα τουλάχιστον χρόνια, ένα συγκεκριμένο τυπικό. Σύμφωνα με την αφήγηση του Αίβιου (1, 32, 5-14), η διαδικασία ήταν καταγεγραμμένη υπό μορφή νόμου και εί­ χε περίπου ως εξής: Ενας κήρυκας πή­ γαινε στα σύνορα του εχθρού και πραγ­ ματοποιούσε μια μεγαλόφωνη επίκληση στον Δία, ζητώντας να επιβεβαιώσει ο θεός το δίκαιο του αγώνα. Συνέχιζε να φωνάζει την επίκλησή του σε όποιον συ­ ναντούσε και επέστρεφε στην αγορά της Ρώμης εξακολουθώντας να επανα­ λαμβάνει περίπου τα ίδια λόγια. Ο κήρυ­ κας δεσμευόταν να τιμωρηθεί αν ο θεός έκρινε - σύμφωνα με κάποια σημάδια ότι ο πόλεμος ήταν άδικος και, ύστερα από 33 μέρες, κήρυττε επίσης μεγαλό­ φωνα τον πόλεμο στο όνομα του Δία. Η Σύγκλητος συνερχόταν και οι Συγκλητι­

Ενας πόλεμος που είχε κηρυχθεί με βάση τη δέουσα διαδικασία μπορούσε ε­ πίσης να διακοπεί επισήμως, είτε ύστε­ ρα από απ’ ευθείας επαφές ανάμεσα στους εμπολέμους, είτε ύστερα από την παρέμβαση ενός τρίτου μέρους που θα έπειθε τους αντιμαχομένους για ανα­ στολή των εχθροπραξιών. Ετσι, τόσο στον ελληνικό, όσο και στον ρωμαϊκό κόσμο, γίνονταν συχνά ανακωχές για πολλούς και διάφορους λόγους. Η διάρ­ κεια της εκεχειρίας (indutiae για τους Ρωμαίους) μπορούσε να κυμανθεί από λίγες ώρες ως και κάποια χρόνια, ανάλο­ γα με τον σκοπό για τον οποίο γινόταν και τις εκάστοτε περιστάσεις. Συχνά η διακοπή των εχθροπραξιών δεν σχετιζό­ ταν με τον πόλεμο αυτό καθ’ εαυτό, αλ­ λά με εξωγενείς παράγοντες. Στην Ελ ­ λάδα, για παράδειγμα, οι εμπόλεμοι κα­ λούντο σε ανακωχή κατά τη διάρκεια μεγάλων πανελλήνιων εορτών (Ολύμπια κλπ.) και να συμμετάσχουν στις εκδηλώ­ σεις. Το κύρος τέτοιων εκδηλώσεων ή ­ ταν τόσο μεγάλο ώστε οι συγκρούσεις ως επί το πλείστον διακόπτονταν, κάτι που σήμερα προκαλεί (δυστυχώς) πικρά χαμόγελα - αρκεί να αναλογιστούμε πόσοι σύγχρονοι πόλεμοι σταμάτησαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων Ολυμπιά­ δων, ύστερα από ανάλογες εκκλήσεις. Στις περισσότερες των περιπτώσε­ ων οι εχθροπραξίες διακόπτονταν για να πραγματοποιηθούν τοπικές γιορτές ή για να περισυλλεγούν οι νεκροί ύστε­ ρα από κάποιες αιματηρές συγκρού­ σεις. Αλλες αιτίες ήταν η ανταλλαγή αιχμαλώτων, αλλά και η επιθυμία για έ­ ναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών όταν οι συγκρούσεις είχαν οδηγήσει σε αδιέξο­ δο. Στην τελευταία περίπτωση η απόφα­ ση λαμβανόταν συνήθως από το αρμό­ διο σώμα της πόλης (Εκκλησία του Δή­ μου, Σύγκλητος κλπ.) ή και από τους ίδι­ ους τους επικεφαλής των αντιμαχομένων δυνάμεων, όταν οι τελευταίοι έκρι­ ναν ότι η ειρήνευση ήταν η πιο ενδεδειγμένη λύση. Βέβαια σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις οι αρμόδιοι στις πόλεις δεν συμφωνούσαν με τέτοιες πρωτοβουλίες των ευρισκομένων στο μέτωπο και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι τελευταίοι βρέθηκαν υπόλογοι ή και κατηγορήθηκαν για δειλία ή προδοσία, όταν επέστρεψαν στις πόλεις τους ύ­ στερα από μια ανακωχή που συνήφθη

Q ■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

με δική τους πρωτοβουλία. Κάποιες ε­ κεχειρίες εξυπηρέτησαν απλά την ανά­ γκη να μη φανεί η βαθύτερη επιθυμία των εμπολέμων για ειρήνευση, η επίση­ μη αποδοχή της οποίας ίσως έθιγε το γόητρο του ενός ή και των δύο εμπολέ­ μων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ειρήνης του Νικία, το 421 π.Χ., ανά­ μεσα στους Αθηναίους και τους Σπαρ­ τιάτες, την οποία αρνήθηκαν να υπο­ γράψουν οι Βοιωτοί και οι Κορίνθιοι, ε­ πιλέγοντας εύσχημα να δεχτούν 10ήμερη ανακωχή με την Αθήνα, που ανανεω­ νόταν όμως συνεχώς επί σειρά ετών.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ

■JQ ■■

Με την υπογραφή συνθήκης ειρή­ νης (“ σπονδαί” για τους Ελληνες, “foedus” για τους Ρωμαίους) μια διένεξη υποτίθεται ότι λάμβανε οριστικά ένα ε­ πίσημο τέλος. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να συνάπτουν συνθήκες ... αορίστου χρ ό ­ νου, ενώ οι Ελληνες, τουλάχιστον μέχρι το 375 π.Χ, καθόριζαν σαφώς εκ των προτέρων τη χρονική διάρκεια της συμ­ φωνίας, που σε καμία περίπτωση δεν ξεπέρασε τα 100 χρόνια. Επίσης δεν απο­ κλειόταν η .επανεξέταση των όρων της ειρήνης, που, ούτως ή άλλως, σχεδόν ποτέ δεν .τηρείτο για ολόκληρο το προσυμφωνημένο διάστημα. Οι “ τριακοντούτεις σπονδές” του 445 π.Χ. και η πε­ ντηκονταετής Νικίειος ειρήνη του 421 π.Χ, που διήρκεσαν μόλις 14 και έξι χρ ό ­ νια αντίστοιχα, επιβεβαιώνουν του λό­ γου το αληθές. Σε κάθε περίπτωση η συνθήκη ειρήνης διέφερε από την ανα­ κωχή όχι μόνο (συνήθως) ως προς τη διάρκεια, αλλά κυρίως ως προς το γεγονός ότι είχε υποχρεωτικά επίσημη υπόστάση και έπρεπε απαραιτήτως να επι­ κυρωθεί από το αρμόδιο νομοθετικό σώμα κάθε πόλης. Ετσι αποκλειόταν η υπογραφή συνθήκης ειρήνης σε επίπε­ δο διοικητών των αντιμαχομένων δυνά­ μεων. Επιπρόσθετα ο επίσημος χαρα­ κτήρας επέβαλε και τη διενέργεια συμ­ βολικών πράξεων και επίσημων όρκων που θα κατοχύρωναν την καλή πίστη και τη βέβαιη εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Οι όρκοι, οι θυσίες και οι άλλες τυπικότητες επεδίωκαν να εξασφαλίσουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πίστη (“tides” για τους Ρωμαίους), η οποία ή­ ταν η σημαντικότερη εγγύηση για το ότι η συμφωνία δεν θα κατέληγε “ νεκρό γράμμα” την επομένη της υπογραφής της. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συνθήκες ειρήνης, επειδή συνήθως ήταν απότοκοι αδιέξοδων πολεμικών συγκρούσε­ ων, προέβλεπαν τις περισσότερες φο­ ρές την επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς, γεγονός που σε μεγάλο βαθ­ μό καταδεικνύει το ανώφελο και το πα­ ράλογο των περισσότερων τοπικών πο­ λέμων που διεξάγονταν ανάμεσα στα αρχαία κράτη.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Λ ίθ ιν η βάση το υ τρίπ οδα που α φ ιέρ ω σ ε ο τύ ρ α ννο ς των Συρα κο υσ ώ ν Γέλων σ το ν Απόλλω να, μ ε τ ά τη νίκη επ ί τω ν Κ αρχηδονίω ν σ τη ν Ιμ έρ α .

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ Ο Ι Τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Ρώ­ μη, υπήρχε μεγάλη ευαισθησία αναφο­ ρικά με τον σεβασμό που έπρεπε να δεί­ χνουν οι εμπόλεμοι σε ο,τιδήποτε σχετι­ ζόταν με τη λατρεία των θεών και όσους θεωρούντο ότι βρίσκονταν υπό την προστασία τους. Οι αρχαίοι Ελληνες μά­ λιστα ήταν ιδιαίτερα αυστηροί σε τέτοια θέματα και θεωρούσαν απαράδεκτη την καταστροφή, από πολεμική ενέρ­ γεια, υλικών αντικειμένων που ανήκαν στους θεούς. Ναοί, τύμβοι, περιοχές α­ φιερωμένες σε θεούς, ιερά αναθήματα, ακόμα και ολόκληρες πόλεις, βρίσκο­ νταν στο απυρόβλητο και οποιαδήποτε πράξη σε βάρος τους θεωρείτο ασέ­ βεια. ΓΥ αυτό άλλωστε πολλές πόλεις ε ­ πεδίωκαν να χαρακτηρίζουν ως ιερά ά­ συλα πολλά κτίριά τους ή και ολόκληρα τμήματά τους, ώστε να διασφαλίζουν θησαυρούς και άλλα πολύτιμα αντικεί­ μενα στους χώρους αυτούς και να προ­ στατεύουν έτσι την περιουσία τους από λεηλασίες και επιδρομές. Δ εν ήταν, ε­ ξάλλου, λίγοι οι καταδιωκόμενοι που κατάφεραν τελικά να σώσουν τη ζωή τους καταφεύγοντας ως ικέτες σε ναούς και ιερούς χώρους, όπου οι διώκτες τους δεν μπορούσαν πλέον να τους ακολου­ θήσουν. Αρκετοί Αθηναίοι σώθηκαν με αυτό τον τρόπο μετά την ήττα τους στο Δήλιο της Βοιωτίας, το 424 π.Χ. Είναι γνωστό ότι η πίστη στο άσυλο και στην απαγόρευση βιαιοπραγίας σε βάρος ικέ­ τη ήταν πολύ έντονη, κάτι που φαίνεται εύγλωττα στην ιστορία του περίφημου “ Κυλώνειου άγους” που διασώζει ο

Πλούταρχος. Σύμφωνα με αυτήν, θεω­ ρήθηκε “ άγος” (δηλαδή μόλυνση για την Αθήνα) το γεγονός ότι κάποιοι οπα­ δοί του επίδοξου πραξικοπηματία Κύλωνα εκτελέστηκαν ενώ είχαν καταφύγει ως ικέτες στον ναό της Αθηνάς. Δεν ήταν όμως μόνον εκείνοι που κατέφευγαν στους ναούς ως ικέτες προστατευόμενοι των θεών. Της ίδιας προστασίας έχαιραν και οι ιερείς, που συχνά ανελάμβαναν και διπλωματικό ρόλο, εκείνοι που ήταν επιφορτισμένοι με την εκτέλεση θυσιών, οι μάντεις, οι καλλιτέχνες των Διονυσιακών γιορτών, οι παρατηρητές των πανελληνίων αθλη­ τικών αγώνων, αλλά και όσοι μπορούσαν να θεω ρηθούν ότι έφεραν και θρησκευ­ τική ιδιότητα, χωρίς να είναι απαραίτητα ιερείς, όπως οι δύο βασιλείς της Σπάρ­ της. Για τη ζωή τους μπορούσαν ακόμα να ελπίζουν εκείνοι που έριχναν κάτω τα όπλα τους στο πεδίο της μάχης και ανα­ φωνούσαν ότι είναι ικέτες γονατίζοντας και αγγίζοντας το γόνατο ή το δεξί χέρι του εχθρού. Για τους Ρωμαίους όφειλαν να τυγ­ χάνουν προστασίας και όσοι ζητούσαν άσυλο κοντά στα λάβαρα των λεγεώνων ή στα αγάλματα αυτοκρατόρων. Το μεγαλύτερο, πάντως, ανοσιούρ­ γημα, τόσο για τους Ελληνες, όσο και για τους Ρωμαίους, ήταν να μη σεβαστεί κάποιος τους κήρυκες και τους αγγε­ λιοφόρους. Αυτοί θεωρούντο σχεδόν ιε­ ρά πρόσωπα και καμία βιαιοπραγία ενα­ ντίον τους δεν μπορούσε να συγχωρεθεί. Είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις στις οποίες ο μη σεβασμός των κηρύκων χρησιμοποιήθηκε από μόνος του ως επαρκής αιτιολόγηση της έναρξης ε-

χθροπραξιών και αποτελούσε άριστο ε­ πιχείρημα στα χέρια εκείνων που ή θ ε­ λαν να χαρακτηρίσουν τον πόλεμο τον οποίο ξεκινούσαν ως “ δίκαιο” . Ετσι οι Α­ θηναίοι και οι Σπαρτιάτες έδωσαν στον Δαρείο ένα απρόσμενο δώρο όταν σκό­ τωσαν τους Πέρσες κήρυκες που το 491 π.Χ. πήγαν στις δύο ελληνικές πόλεις για να ζητήσουν “γη και ύδωρ” . Σε άλλη περίπτωση, σύμφωνα με τον μύθο, οι Μεγαρείς καταδικάστηκαν από τη θεά Δήμητρα σε αιώνια φτώχεια, επειδή σκότωσαν τον Αθηναίο κήρυκα Ανθιμόκριτο, ενώ λέγεται ότι οι Αθηναίοι έφη­ βοι φορούσαν μαύρη χλαμύδα σε ανά­ μνηση της μυθικής δολοφονίας του κή­ ρυκα Κοπρέα. Σταδιακά οι κήρυκες άρχισαν να α­ ντικαθίστανται από διπλωμάτες - δια­ πραγματευτές που είχαν πιο ουσιαστική δικαιοδοσία και οι οποίοι με τη σειρά τους απέκτησαν το προνόμιο της ασυ­ λίας. Πάντως η ασφάλεια των μεσολα­ βητών δεν μπορούσε να θεωρηθεί ποτέ ως απόλυτα εγγυημένη, καθώς, εκτός από τις περιπτώσεις αγνόησης της ασυ­ λίας τους, υπήρχε πάντα και το ενδεχό­ μενο να δεχτούν κάποια επίθεση κατά τη διαδρομή από τρίτα πρόσωπα, που για πολιτικούς ή άλλους λόγους θεω­ ρούσαν σκόπιμο να εμποδίσουν την α­ ποστολή των διπλωματών.

Η ΝΙΚΗ Είναι ευνόητο ότι οι περισσότερες περιπτώσεις παραβίασης των δικαιωμά­ των των ικετών ή, εν γένει, της ανεξέλε­ γκτης και ασεβούς συμπεριφοράς ση­ μειώνονταν κατά τη φάση της επικράτη­ σης από τη μια πλευρά, όταν οι νικητές, μεθυσμένοι από την επιτυχία τους, προέβαιναν σε ενέργειες ανεπίτρεπτες. Η διατήρηση της ψυχραιμίας και του ελέγ­ χου την ώρα της νίκης ήταν ανέκαθεν δύσκολη υπόθεση και οι νικητές συχνά παραφέρονταν, δίνοντας λαβή για επι­ θυμία αντεκδίκησης και διαιώνισης της αντιπαλότητας. Πάντως στον αρχαίο πό­ λεμο η νίκη δεν σήμαινε απαραίτητα α­ πόκτηση του ελέγχου μιας περιοχής ή συντριβή των εχθρικών δυνάμεων. Στο πεδίο της μάχης νικητές ήταν αυτοί που κατόρθωναν να τρέψουν τον εχθρό σε φυγή, ακόμα κι αν ο τελευταίος εξακο­ λουθούσε να διατηρεί την υπεροπλία ή την αριθμητική υπεροχή. Με το πέρασμα του χρόνου και φτάνοντας στην ελληνιστική εποχή οι πολε­ μικές επιχειρήσεις έγιναν πλέον πολύ­ πλοκες και άρχισε να γίνεται αντιληπτή η σχετικότητα της έννοιας της νίκης, μέσα στις πιο σύνθετες γεωστρατηγικές συνθήκες που επικρατούσαν. Ετσι ο ορισμός της νίκης ως απλής τροπής του αντιπάλου σε φυγή ύστερα από μετωπι­ κή σύγκρουση δύο φαλάγγων σε μια πε­

διάδα άρχισε να μην είναι επαρκής. Υπήρχαν πλέον οι πολύμηνες πολιορ­ κίες πόλεων με αμφιλεγόμενα αποτελέ­ σματα, οι περιπτώσεις σφοδρών μαχών από τις οποίες η κάθε πλευρά αποχω­ ρούσε διεκδικώντας για τον εαυτό της τον τίτλο της νικήτριας, καθώς και οι νί­ κες στο πεδίο της μάχης με πολύ βαριές απώλειες, που συχνά δεν είχαν κανένα στρατηγικό όφελος. Κλασική τέτοια πε­ ρίπτωση ήταν εκείνη του βασιλιά της Η­ πείρου Πύρρου, του οποίου οι εντυπω­ σιακές επιτυχίες σε βάρος των Ρωμαίων αποδείχθηκαν μάταιες, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί και ο χαρακτηρισμός “ πύρρειος” για κάθε επιτυχία που πραγ­ ματοποιείται με πολύ κόπο και τελικά δεν έχει αντίκρυσμα.

ΤΡΟΠΑΙΑ ■ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ Μετά την απομάκρυνση ή την εξό­ ντωση του εχθρού σε μια μάχη, τόσο οι Ελληνες, όσο και οι Ρωμαίοι, συνήθιζαν να κτίζουν μνημεία -τρόπαια στον χώρο της σύγκρουσης, ώστε να επιβεβαιώ­ νουν και τυπικά ότι εκείνοι ήταν οι νικη-

Α ναπαράσταση το υ ιερ ο ύ χώ ρου τη ς Ο λυμπ ίας, σ το κ έν τρ ο το υ οπ οίου δ έσ π ο ζε ο δω ρικός ναός το υ Δ ία . Ο λόκληρ ος ο χώ ρο ς α νά μ εσ α σ τα κ τίσ μ α τα ή τα ν διά σ π αρ τος από α γ ά λ μ α τα και α ν α θ ή μ α τα .

11

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

12

τές, αλλά και για να υπάρχει κάτι που να θυμίζει την επιτυχία τους. Δεν ήταν λί­ γες βέβαια οι φορές που, ύστερα από μια αμφίρροπη αναμέτρηση, και οι δύο αντίπαλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους νικητές και κατασκεύαζαν ο καθέ­ νας από την πλευρά του τρόπαια. Η λέξη “τρόπαιο” προέρχεται πιθανότατα από το ελληνικό ουσιαστικό “ τροπή" και εκ­ φράζει ακριβώς την αλλαγή που συνέβαινε όταν, ύστερα από αμφίρροπο αγώ­ να, η πλάστιγγα της νίκης έγερνε κάποια στιγμή προς τη μια ή την άλλη πλευρά. Τα τρόπαια εξυπηρετούσαν βέβαια ως ο­ ρατές αποδείξεις της νίκης, είχαν όμως και μεγάλη ψυχολογική και κοινωνική α­ ξία. Η ψυχολογική πλευρά σχετίζεται με το γόητρο που προσέδιδε στον νικητή ένα τέτοιο τρόπαιο, ενώ η κοινωνική πλευρά σχετίζεται με τον συμβολισμό που είχαν αυτά τα τρόπαια, ο οποίος δεν ήταν άλλος από το ότι η νίκη συνδεόταν με την κατάκτηση του συγκεκριμένου ε­ δάφους και όχι με τη φυσική εξόντωση του εχθρού. Τα τρόπαια κατασκευάζο­ νταν συνήθως πρόχειρα από ξύλο ή πέ­ τρες, υπήρχαν όμως και πιο μόνιμα, α­ κριβά τρόπαια που τοποθετούντο όχι στο πεδίο της μάχης αλλά σε κάποιο από τα μεγάλα ιερά, όπως αυτό των Δελ­ φών ή της Ολυμπίας. Στην Ελλάδα η συνήθεια γενικεύτη­ κε μετά τους Περσικούς Πολέμους, με τα πρώτα τρόπαια - αλλά και αφιερώμα­ τα - στα μεγάλα ιερά σε ανάμνηση της μεγάλης νίκης επί των βαρβάρων. Επρόκειτο συνήθως για σταυρωτούς στύ­ λους που είχαν πάνω αναρτημένα όπλα και αντικείμενα τα οποία είχαν αφαιρεθεί από τον εχθρό. Η συμβολική τους α­ ξία συνδεόταν ίσως με την ιδέα ότι οι άνθρωποι επέστρεφαν στους θεούς κά­ τι από τον εχθρό, ο οποίος είχε, κατά κάποιον τρόπο, προσφερθεί από τους θεούς ως “ θήραμα” στους νικητές. Το πιο γνωστό νικητήριο τρόπαιο στον αρ­ χαίο ελληνικό κόσμο ήταν ίσως η πέτρι­ νη κατασκευή που δημιούργησαν οι Βοιωτοί μετά τη μάχη στα Λεύκτρα στον χώρο της μάχης. Με το πέρασμα του χρόνου, μετά την άνοδο των Μακεδόνων και την παρακμή της κλασικής οπλιτικής μάχης, τα τρόπαια εξακολού­ θησαν να κατασκευάζονται, είχαν όμως πια προσωπικό χαρακτήρα, καθώς ο σκοπός ήταν πλέον να μνημονεύσουν τον νικητή βασιλιά ή στρατηγό που είχε θριαμβεύσει. Οσο για τα αφιερώματα, αυτά ήταν απ’ ευθείας προσφορές προς τους θεούς, συνήθως όπλα ή άλλα αντι­ κείμενα του εχθρού, ακόμα και ακρό­ πρωρα από τα εχθρικά πλοία αν η νίκη είχε κερδηθεί στη θάλασσα. Ορισμένες φορές ήταν και έργα τέχνης που είχαν παραγγελθεί ειδικά γιαυτό τον σκοπό. Η σημασία των αφιερωμάτων καταδει­ κνύεται και από το γεγονός ότι δεν ήταν λίγες οι φορές που οι πόλεις έριζαν με­ ταξύ τους για το ποιά είχε το δικαίωμα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

να προσφερει αφιερώματα ή για το πως έπρεπε να κατανεμηθεί το κόστος κλπ.

Η ΤΑΦΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των συμμετασχόντων σε μια μάχη σημαντικότε­ ρη και απόλυτα επιβεβλημένη ήταν η περισυλλογή και η ταφή των νεκρών την επομένη της σύγκρουσης. Επρόκειτο για ιερή υποχρέωση των ζωντανών απέ­ ναντι στους νεκρούς, ανεξάρτητα από το αν αυτοί ήταν νικητές ή ηττημένοι, και συνδεόταν πιθανώς με τη θρησκευ-

συγκρούσεις εκτυλίσσονται μπροστά στα τείχη της Τροίας για τη διεκδίκηση νεκρών πολεμιστών. Μια ολόκληρη αρ­ χαία τραγωδία, η “ Αντιγόνη” του Σοφο­ κλή, βασίστηκε πάνω σ’ αυτή την αντίλη­ ψη (συγκεκριμένα, την ταφή ή μη του νεκρού Πολυνίκη). Στον Ρωμαϊκό κόσμο επικρατούσαν ανάλογες ιδέες, που ανά­ γονται βαθιά στα μυθικά χρόνια, όταν ο Αινείας συμφώνησε με τον βασιλιά Λατί­ νο για μια ανακωχή ώστε να ταφούν οι νεκροί. Κατά κανόνα οι νεκροί των μαχών θάβονταν ομαδικά στο πεδίο της μάχης. Η Αθήνα όμως αποτελούσε εξαίρεση. Σύμφωνα με έναν αρχαίο νόμο, πριν το 464 π.Χ, οι νεκροί πολεμιστές θάβονταν δημοσία δαπάνη στο νεκροταφείο της πόλης που βρισκόταν - και σώζεται στον Κεραμεικό. Ο Θουκυδίδης περι­ γράφει (2, 34, 2-6) με σαφήνεια τη λιτή διαδικασία και τονίζει ότι η περίπτωση των 192 πεσόντων Μαραθωνομάχων, που ετάφησαν σε κοινό τύμβο στον χώ­ ρο της μάχης, ήταν μια εξαίρεση του κα­ νόνα, που επιβλήθηκε από την ανάγκη να τύχουν οι άνδρες εκείνοι ξεχωριστής τιμής.

ΛΑΦΥΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ

Χάλκινο ά γα λμ α Ρω μαίου ιε ρ έ α . Σ τα πρώιμα χρ όνια τη ς Ρώ μης ειδ ικ ό σώμα ιερ έω ν, οι λ ε γ ό μ εν ο ι fetiales, α νελάμ βα να ν ως επ ί το π λείσ το ν τις δ ιπ λω μ α τικές α π ο σ το λές (Εθνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π αρίσι).

τική αντίληψη ότι η ψυχή ενός ανθρώ­ που που είχε μείνει άταφος δεν μπορού­ σε ποτέ να ησυχάσει. Οπως προαναφέρθηκε, η ανακωχή για να γίνει ταφή των πτωμάτων ήταν δεδομένη για ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, αν και πολλές φορές οι νεκροί θάβονταν αφού τους είχαν αφαιρεθεί τα όπλα και τα όποια πολύτιμα αντικείμενα έφεραν. Στον Ομηρο η αντί­ ληψη της ανάγκης για ταφή και περιποί­ ηση του νεκρού συναντάται έντονα, γι’ αυτό και οι παραβιάσεις του κανόνα παίρνουν μεγάλη διάσταση μέσα στα δύο έπη. Στην “ Ιλιάδα” ο Πρίαμος εκλι­ παρεί για την παράδοση και την ταφή του σώματος του Εκτορα, ενώ φοβερές

Είδαμε νωρίτερα ότι ήταν ευρέως διαδεδομένη συνήθεια να αφαιρούνται τα όπλα και τα λοιπά πολύτιμα αντικεί­ μενα από τους νεκρούς, πριν αυτοί περισυλλεγούν για ταφή. Ασφαλώς πρό­ κειται για μέρος μόνο της λαφυραγώγη­ σης που γινόταν σε κάθε πόλεμο, η ο­ ποία αποτελούσε άλλωστε συχνά βασι­ κό κίνητρο για τη συμμετοχή σ’ αυτόν. Οι Αθηναίοι πριν από την εκστρατεία στη Σικελία δήλωναν απερίφραστα ότι η προσδοκία πλουτισμού ήταν η κύρια αι­ τία που τους ωθούσε στη μεγαλόνησο της κεντρικής Μεσογείου. Ακόμα όμως κι αν η πρόθεση για λαφυραγώγηση δεν δηλωνόταν τόσο εμφανώς, είναι αυτο­ νόητο ότι η επιθυμία απόκτησης λαφύ­ ρων πολέμου ήταν πάντα αναμενόμενη σε κάθε πόλεμο. Η διάκριση ανάμεσα σε “ νόμιμα” πολεμικά λάφυρα και στην κοι­ νή κλοπή δεν ήταν ούτε εύκολη, ούτε σαφής, κάτι που άλλωστε ισχύει στο α­ κέραιο και στη σύγχρονη εποχή. Για τους Ελληνες η συνήθης πεποίθηση ή­ ταν ότι όλα τα υπάρχοντα του εχθρού περιέρχονταν στα χέρια των νικητών και επιπρόσθετα και οι αιχμάλωτοι πολέμου αποτελούσαν λάφυρα, που μπορούσαν μάλιστα να εκποιηθούν με τον πιο επι­ κερδή τρόπο. Στα αρχαία χρόνια δεν υπήρχε η έν­ νοια του “ αιχμαλώτου πολέμου” όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δηλαδή ως ατόμου που τελεί υπό συγκεκριμένο νομικό καθεστώς και έχει κάποια δικαι­ ώματα. Η τύχη των αιχμαλώτων ήταν α­ πλή και συγκεκριμένη: είτε θα εξοντώ­ νονταν, είτε θα εκρατούντο για να αξιο-

ποιηθούν πολιτικά και διπλωματικά (ό­ πως συνέβη στην περίπτωση των Λακε­ δαιμονίων που συνελήφθησαν από τους Αθηναίους στην Πύλο το 425 π.Χ.), είτε, το συνηθέστερο, θα επωλούντο ως δού­ λοι. Η αλήθεια είναι ότι η πώληση των αιχμαλώτων στα σκλαβοπάζαρα ήταν μια ιδιαίτερα επικερδής επιχείρηση και τελικά οι ίδιοι οι αιχμάλωτοι ήταν τα πο­ λυτιμότερα λάφυρα, αφού μπορούσαν, εκτός από το να πωληθούν, να ανταλλαγούν ή να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα. Οι Ρωμαίοι αποδείχθηκαν ιδιαί­ τερα ικανοί στην “ αξιοποίηση” των αιχ­ μαλώτων πολέμου, χρησιμοποιώντας τους με πολλούς τρόπους. Αξίζει εδώ να επισημανθεί μια ενδιαφέρουσα δια­ φορά ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Ελληνες αναφορικά με τη χρήση των αιχμαλώτων. Ενώ οι ρωμαϊκές γαλέρες κινούντο κατά κανόνα από κωπηλάτες δούλους, αιχμαλώτους πολέμου σε με­ γάλο βαθμό, στις αθηναϊκές τριήρεις, κατά τα χρόνια της δημοκρατίας, υπη­ ρετούσαν ως κωπηλάτες - ναύτες μόνο ελεύθεροι πολίτες, οι οποίοι μάλιστα εί­ χαν την υποχρέωση να διατηρούν ο κα­ θένας το δικό του κουπί! Σε κάθε περίπτωση η λεηλασία και η λαφυραγώγηση των κατακτημένων πε­ ριουσιών και εδαφών ήταν ο κανόνας, γι’ αυτό και υπήρχε ανάγκη για έλεγχο αυτού του φαινομένου, καθώς η διάθε­ ση του στρατεύματος για αναζήτηση λα­ φύρων μπορούσε να οδηγήσει σε απο­ διοργάνωση, απειθαρχία και έκθεση σε κίνδυνο ήττας. Επίσης έπρεπε να περιο­ ρίζεται το φαινόμενο της λαφυραγώγη­ σης για προσωπικό όφελος, καθώς, ιδι­ αίτερα κατά την περίοδο της πόλης κράτους, το δημόσιο καρπωνόταν το με­ γαλύτερο μέρος από τα κέρδη του πολέ­ μου. Αν και το ατομικό “ πλιάτσικο” δεν εκμηδενίστηκε ποτέ, το κράτος φρόντι­ ζε να παίρνει τη λεία που του ανήκε, α­ ναθέτοντας σε αξιωματικούς τον έλεγ­ χο της λαφυραγώγησης από τους στρα­ τιώτες και την απόδοση, στην πόλη, του μεριδίου που εδικαιούτο. Σημαντικό μέρος από τα πολεμικά λάφυρα που περιέρχονταν στην κατοχή του δημοσίου αφιερωνόταν στους θ ε ­ ούς και φυλασσόταν στους ναούς και σε ειδικούς χώρους που υπήρχαν γι’ αυτό τον σκοπό. Τα πλούσια λάφυρα αναπό­ φευκτα έδιναν κύρος και γόητρο στον νικητή, γι’ αυτό οι πόλεις συχνά επεδείκνυαν τα τρόπαια των νικηφόρων πολέ­ μων τους. Οι Θηβαίοι π.χ. έκτισαν έναν εντυπωσιακό “θησαυρό” στους Δελ­ φούς, όπου τοποθέτησαν τον πλούτο που κερδήθηκε από τη νίκη επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371, ενώ πολύ αργότερα οι Ρωμαίοι διοργάνωναν στην αιώνια πόλη εντυπωσιακούς θριάμβους, στους οποίους παρουσία­ ζαν με περηφάνια ό,τι είχαν πάρει από τους εχθρούς τους. Στον ελληνικό κό­ σμο από τον 4ο π.Χ. αιώνα και μετά οι

φαινόμενο του πολέμου γινόταν αποδε­ κτό από τους αρχαίους ως ένα φυσιολο­ γικό και αναπόφευκτο γεγονός, όπως η γέννηση και ο θάνατος, για το οποίο τί­ ποτα δεν μπορούσε να γίνει. Είναι αλή­ θεια ότι έχουμε σχετικά λίγες αναφορές από τους αρχαίους συγγραφείς οι οποί­ ες να μιλούν για τα δεινά του πολέμου και τις συμφορές που αυτός προκαλεί σε ανθρώπους και κοινωνίες. Ακόμα κι έτσι όμως ο πόλεμος ήταν ανέκαθεν πη­ γή πόνου και δεινών και δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε τα λόγια του Ηροδό­ του (1, 87) όταν, μέσω του Κροίσου, λέει: “ Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Στην ειρήνη οι γιοι θάβουν τους πατέ­ ρες, ενώ στον πόλεμο οι πατέρες τους γιους” . Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι οι αρ­ χαίοι πόλεμοι διεξάγονταν με βάση κά­ ποιους κανόνες, έθιμα και διαδικασίες, σε μια εποχή κατά την οποία δεν είχε κωδικοποιηθεί κανένα δίκαιο πολέμου. Ακόμα και σ’ αυτή την πρώιμη εποχή ο κοινός νους και το έμφυτο, στον άνθρω­ πο, περί δικαίου αίσθημα, σε συνδυα­ σμό με τη θρησκευτική πίστη και την ύ­ παρξη ηθικών αξιών και αρχών, έκαναν πολλούς από τους πολέμους των αρχαίων να μοιάζουν σχεδόν “ πολιτι­ σμένοι” σε σχέση με τους άγριους και ο­ λοκληρωτικούς πολέμους της σημερι­ νής “ προηγμένης” εποχής.

Επ ιτύμ βια σ τήλη το υ Cn. M ucius, “σ η μ α ιο φ ό ρ ο υ ” τη ς 14ης λεγ εώ ν α ς. Οπως μ α ς π λ η ρ ο φ ο ρ εί η σ τή λ η , π έσ α ν ε σε ηλικία 32 ετώ ν, ύ σ τερ α από 1 5 χρ ό νια υπ ηρεσίας σ το ν ρω μ α ϊκό σ τρ α τό (Μ ο υ σ είο M ainz).

λεηλασίες πόλεων κλιμακώθηκαν, ίσως γιατί τα ήθη είχαν πλέον εκμαυλιστεί και εχρησιμοποιούντο όλο και περισσό­ τεροι μισθοφόροι. Ετσι στα χρόνια που ακολούθησαν και αργότερα, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, η άγρια λαφυραγώγη­ ση, οι αρπαγές και οι λεηλασίες ήταν πλέον μόνιμα φαινόμενα, που ελάμβα­ ναν χώρα σε μεγάλη έκταση σε όλες τις πολεμικές συγκρούσεις.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οπως τονίστηκε στην αρχή, ο πόλε­ μος κατείχε κεντρική θέση στη ζωή των αρχαίων και ουσιαστικά δεν αποτελούσε μια οδυνηρή παρένθεση στην καθημε­ ρινή ζωή, όπως συμβαίνει σήμερα - του­ λάχιστον στον λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο. Ο πόλεμος ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής και οι α­ πλοί άνθρωποι περνούσαν εύκολα και πολλές φορές κατά τη διάρκεια του βί­ ου τους από την ιδιότητα του πολίτη σ’ αυτή του στρατιώτη. Από σύγχρονο ι­ στορικό έχει διατυπωθεί η θέση ότι το

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )= εν ο φ ώ ν το ς : ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Α , Εκδόσ εις Ζα χαρόπ ουλου, Α &ήνα, 1956. (2) Π λο υ τά ρ χ ο υ : Β ΙΟ Ι Π Α Ρ Α Λ Λ Η Λ Ο Ι, Ε κ δ ό σ εις Ζαχαρ όπ ουλο υ, Α 9ήνα, 1956. (3) Η ρ ο δ ό το υ : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ι, Εκδόσ εις Ζαχαρ όπ ουλο υ, Α θή ν α , 1956. (4) Υ. G arlan: WAR IN A N C IEN T WORLD, London, C hatto an d Windus, 1975. (5) M . Sage: WARFARE IN AN CIENT GREECE. R outledge, 1996 (6) G .Shipley: THE LIM ITS O F WAR, σ το “ War an d s o c ie ty in the G reek w orld”, Routledge, 1986. (7) C. Phillipson: THE INTERNATIO NAL LAW A N D C U STO M O F AN CIENT GREECE AND RO M E, London, 1911. (8) V. D. H anson: THE WESTERN WAY O F WAR, N ew York, 1989. (9) W. K. P ritch ett: THE GREEK STATE AT WAR, B erkeley, 1971. (10) M . R o s to v tze ff: Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ . Ε κ δ ό σ εις Π απ αζήση, Α 9ή να . 1984. (11) D. M a rka n to n ato s : THE H U M A N ATTITUDE TOWARDS WAR IN HER O D O TO S’ HISTORIES, (ερ γα σ ία M aster), London, 1995.

13

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ

ΧΑΜ-ΙΞΙ/ΟΝ. ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ (1862 1867 -

)

ΤΟΝ Α Π ΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1863, ΣΕ Μ ΙΑ ΕΡΕΙΠ Ω Μ ΕΝΗ ΑΓΡΟ ΙΚΙΑ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ, 62 ΛΕΓΕΩ ΝΑΡΙΟ Ι ΚΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΛΕΓΕΩ ΝΑΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩ Ν ΕΓΡΑΨΑΝ ΤΗ Δ ΙΚ Η ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΝΤΙΣΤΕΚΟ Μ ΕΝΟ Ι ΕΠΙ ΕΝΔΕΚΑ Ω ΡΕΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΘ ΕΣΕΙΣ ΔΥΟ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ω Ν ΚΑΙ ΠΛΕΟ Ν Μ ΕΞΙΚΑΝΩ Ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. ΤΟ ΕΠ ΕΙΣΟ ΔΙΟ ΑΥΤΟ ΦΩΤΙΣΕ Μ ΙΑ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΠΟ ΤΟ Ο ΝΕΙΡΟ ΠΟΥ ΕΙΧΕ 0 ΝΑΠΟ ΛΕΩ Ν Γ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ Μ ΙΑΣ

14

Β ιν ιε ττα που δ είχ ν ει τις τε λ ε υ τ α ίε ς σ τιγ μ έ ς των λεγεω νά ριω ν σ το Καμερόν. Ο α ξιω μ α τικ ό ς είναι ο α ν& υ π ο λο χ α γό ς Μ ο ν τέ.

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΜ ΕΡΙΚΗ. Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΤΟΥ ΚΑΜ ΕΡΟ Ν ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ, ΣΤΙΣ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΣΤΗ ΛΕΓΕΩΝΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ.

τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι (Casimir Lai) ήταν ο νεώτερος σε ηλικία λεγεωνάριος του 3ου Λόχου του 1ου Τάγμα­ τος του Συντάγματος της Λεγεώνας των Ξένων. Ηταν μόλις δεκαέξι ετών. Είχε πει ψέματα όταν τον ρώτη­ σαν την ηλικία του τότε που κατατάχτηκε. Τώρα, καθώς βάδι ένιωθε πόσο είχε μετανιώσει. Ηταν έξι το πρωί όταν περπατού­ σε από τα μεσάνυχτα σχεδόν. Πεινούσε και διψούσε. Ο ήλιος που πρόβαλλε από τις κορυφές των μεξικανικών βουνών τον έ­ καιγε. Η σκόνη από την πορεία του έκλεινε τα ρουθούνια και του στέγνωνε τον λαιμό. - Πότε τέλος πάντων θα σταματήσουμε για να ξεκουρα­ στούμε λίγο; είπε γκρινιάζοντας στον δεκανέα Μέην (Maine) που βάδιζε δίπλα του. - Οταν αποφασίσει ο λοχαγός, απάντησε ο Μέην. Ο Μέην ήταν ένας μεγαλόσωμος άνδρας με κόκκινα μαλλιά και γένεια. Είχε πολεμήσει στο Αλγέρι όταν η Λεγεώνα αντιμε­ τώπιζε τον Αμπντ-Ελ-Καντέρ (Abd el Cader) και είχε πληγωθεί στη Σεβαστούπολη.

0

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τρεις ιπ πείς το υ Μ εξικ α ν ικ ο ύ Δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ Σ τρ α το ύ . Από α ρ ισ τερ ά π ρος τα δ ε ξ ιά : ένας λ ο γχ ο φ ό ρ ο ς, ένας ιππέας το υ τα κ τικ ο ύ ιππικού και ένας ιπ πέας τω ν Ρ ο υ ρ ά λ ες (πίνακας R. Hook).

15 - Γιατί ρωτάς; είπε στον τυμπανιστή ο Μέην. - Γιατί πεινώ, παραπονέθηκε ο τυμπανι­ στής. - Ισως διατάξει ο λοχαγός να σταματή­ σουμε εδώ, είπε ο Μέην. Πλησίαζαν μια ερειπωμένη αγροικία που την περιέβαλε ένας ψηλός τοίχος. - Θα ήθελα να μάθω το όνομα αυτού του άθλιου μέρους, είπε ο τυμπανιστής. - Καμερόν, απάντησε ο δεκανέας. Το εί­ δα στον χάρτη του λοχαγού.

Η ΛΕΓΕΩΝΑ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ Στις 28 Μαρτίου 1863 το Σύνταγμα της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Βέρα Κρουζ (Vera Cruz) στη δυτική ακτή του Μεξικού, εκεί όπου ο Κορτέζ είχε αποβιβαστεί τριακόσια χρόνια πριν για να κατακτήσει την αυτοκρατορία του Μοντεζούμα. Ο ανθυπολοχαγός Κλεμέν Μοντέ (Clement Maudet) ήταν σκυμμένος στην κου­ παστή του πλοίου και παρατηρούσε εκστατι­ κός τις ακτές του Νέου Κόσμου. Ο Μοντέ ή­

ταν 34 ετών και στην πολιτική του ζωή ήταν ποιητής και συγγραφέας. Ελαβε μέρος στην αποτυχημένη επανάσταση του 1848 κατά της μοναρχίας. Μετά τη δεύτερη παλινόρθωση των Βουρβόνων, απογοητευμένος από τις κακές συνθήκες ζωής που επικρατούσαν στη Γαλλία, κατατάχτηκε στη Λεγεώνα. Είχε λάβει μέρος στην ιταλική εκστρατεία του Ναπολέοντα Γ’ και είχε τιμηθεί με μετάλλιο για αν­ δραγαθία. Από τις εφημερίδες και από συζη­ τήσεις με άλλους αξιωματικούς κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Μοντέ έμαθε ότι στο Μεξικό ήταν πρόεδρος ο φιλελεύθερος Μπενίτο Χουάρεζ (Benito Juarez). Ο Χουάρεζ είχε χαρακτηρισθεί από τον μεξικανικό λαό, αλλά και από τον φιλελεύθερο ευρωπαϊκό Τύπο, ως "λιμπερταδόρ” , δηλαδή ελευθερω­ τής του λαού από την τυραννία της Καθολι­ κής Εκκλησίας. Περιμένοντας την αποβίβαση ο Μοντέ έ­ φερε στον νου του τα γεγονότα που οδήγη­ σαν τη Λεγεώνα στο Μεξικό. Τότε στη Βόρεια Αμερική μαινόταν ο πό­ λεμος μεταξύ Βορείων και Νοτίων Πολιτει­ ών, που είχε ξεσπάσει το 1861.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ Το 1857 εξελέγη στο Μεξικό η φιλελεύ­ θερη κυβέρνηση του Μπενίτο Χουάρεζ, ο ο­ ποίος άλλαξε το σύνταγμα, θέσπισε τον χω­ ρισμό εκκλησίας και κράτους, κατάργησε πολλά προνόμια της Καθολικής Εκκλησίας και απαλλοτρίωσε μεγάλες εκκλησιαστικές εκτάσεις, τις οποίες έδωσε σε ακτήμονες. Στις μεταρρυθμίσεις αυτές αντέδρασαν η εκκλησία και μέρος της συντηρητικής μερί­ δας του πληθυσμού και του στρατού. Ετσι ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Το 1860, μετά από τρία χρόνια καταστροφικού πολέμου, οι Φιλελεύθεροι επικράτησαν και οι Συντηρητι­ κοί εκδιώχθηκαν από την εξουσία. Αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου ή­ ταν η χρεωκοπία του μεξικανικού κράτους και η αδυναμία αποπληρωμής των δανειακών του υποχρεώσεων σε ξένες τράπεζες. Κύ­ ριες πιστώτριες χώρες ήταν η Ισπανία, η Γαλ­ λία και η Βρετανία. Αντιπρόσωποι των τριών αυτών κρατών συναντήθηκαν στο Λονδίνο και αποφάσισαν την αποστολή κοινής εκστρατευτικής δύναμης στο Μεξικό, με σκοΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

fg ■*

πό την είσπραξη των οφειλομένων χρημάτων με την πειθώ των όπλων. Τον Δεκέμβριο του 1861 κατέπλευσε στο λιμάνι της Βέρα Κρουζ ο ισπανικός στόλος, ο οποίος αποβίβασε στρατιωτικό άγημα, ακο­ λουθούμενος μετά από ένα μήνα περίπου από τον γαλλικό και τον αγγλικό στόλο. Οι δυνάμεις των τριών αυτών κρατών κατέλα­ βαν το τελωνείο του λιμανιού, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο στο Μεξικό, με σκοπό να χρη­ σιμοποιήσουν τα έσοδα για την εξόφληση των χρεών. Τον Απρίλιο του 1862 η Ισπανία και η Αγ­ γλία διεπίστωσαν ότι η μέθοδος αυτή δεν α­ πέδιδε και αποφάσισαν να αποσύρουν τις δυ­ νάμεις τους από το Μεξικό. Στη Γαλλία αυτοκράτορας ήταν ο Ναπολέοντας Γ', ο οποίος ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία εφάμιλλη, αν όχι μεγαλύτερη, της Πρώτης Αυτοκρατο­ ρίας του Ναπολέοντα Α'. Τον Ναπολέοντα Γ ’ επισκέφθηκε αντιπροσωπεία Μεξικανών συ­ ντηρητικών εξόριστων και του παρουσίασε σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα μπορούσε να δημιουργηθεί στο Μεξικό με γαλλική βοή­ θεια μια καθολική αυτοκρατορία. Ο Ναπολέ­ ων στο σχέδιο αυτό είδε τρία κυρίως πλεονε­ κτήματα: τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας στην αμερικανική ήπειρο που θα εξηρτάτο από τη Γαλλία, το άνοιγμα νέων αγορών και την “ εκπολιτιστική αποστολή” των Γάλλων προς τους “ βάρβαρους” Μεξικανούς και τη δόξα που θα στεφάνωνε τα γαλλικά όπλα και θα ικανοποιούσε τη γαλλική κοινή γνώμη. Δεν επρόκειτο πλέον για τη διευθέτηση οικονομικών ζητημάτων. Επρόκειτο για μια ξεκάθαρη στρατιωτική εισβολή με σκοπό την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης και την εγκαθίδρυση μιας άλλης. Ο Ναπολέων είχε βρει και τον υποψήφιο αυτοκράτορα του Μεξικού. Ο νεώτερος αδελφός του Φραγκίσκου Ιωσήφ της Αυστρίας, ο αρχιδούκας Μαξιμιλιανός (Maximilian) των Αψβούργων με τη σύ­ ζυγό του Καρλόττα (Charlotte), πριγκήπισα του Βελγίου, ήταν κατάλληλος για τη θέση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ Ο Μεξικανικός Δημοκρατικός Στρατός Οταν το 1855 οι φιλελεύθεροι ανήλθαν στην εξουσία, πραγματοποίησαν σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση του Μεξικανικού Στρατού. Από το 1861 ως το 1867 δημιουργήθηκαν δέκα τάγματα πεζικού της γραμμής (το καθένα αποτελείτο από οκτώ λόχους), έξι συντάγματα ιππικού, ένα σύ­ νταγμα πεδινού πυροβολικού (που αποτελεί­ το από έξι πυροβολαρχίες των έξι πυροβό­ λων), ένα σύνταγμα έφιππου πυροβολικού, αριθμός ανεξάρτητων πυροβολαρχιών για την προστασία των πόλεων, σώμα μηχανικού, σώμα υγειονομικού και το τμήμα των αξιωμα­ τικών του γενικού επιτελείου. Η συνολική δύναμη του τακτικού στρατού ανερχόταν σε 10-12,000 άνδρες. Επίσης δημιουργήθηκε ταΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ηγέτες. Ο οπλισμός του Μεξικανικού Δημοκρατι­ κού Στρατού προερχόταν από διάφορες πη­ γές. Απαρχαιωμένα μουσκέτα, αμερικανικά τυφέκια Springfield, τυφέκια Enfield αγγλικής προέλευσης ή γαλλικά και αυστριακά όπλα που είχαν ληφθεί ως λάφυρα από τον εχθρό. Μετά τη λήξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου έγινε αθρόα εισαγωγή όπλων και πάσης φύσεως εφοδίων από τις ΗΠΑ, ακόμα και σύγχρονων όπλων, όπως επαναληπτικών τυφεκίων Henry, πυροβόλων ραβδωτής κάννης Parrot κλπ. Η στολή του μεξικανικού πεζικού αποτε­ λείτο από λευκό βαμβακερό σακκάκι και πα­ ντελόνι και καπέλο τύπου “κεπί” χρώματος μπλε σκούρου.

Ο Γαλλικός Στρατός

Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Μ π εν ίτο Χ ο υ ά ρ ε ζ τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς το υ Μ ε ξικ ο ύ α ντισ τά & η κ ε σ το υ ς ξέν ο υ ς εισ β ο λ είς μ ε επ ιτυ χ ία και δ ια σ φ ά λισ ε τη ν α ν εξα ρ τη σ ία τη ς χώ ρα ς το υ . Γ εν νή β η κε το 1808 κα ι ή τα ν ινδιανικής κ α τα γ ω γ ή ς . Οι γο νείς το υ ή τα ν φ τω χοί α γ ρ ό τε ς και ο ίδ ιο ς α υ το δ ίδ α κ το ς . Σ ή μ ερ α θ ε ω ρ ε ίτ α ι ως ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς π ο λ ιτικ ό ς το υ Μ ε ξικ ο ύ κ α ι σ ω τή ρ α ς τη ς χώ ρα ς το υ (πίνακας Ισ το ρ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ , Μ ε ξικ ό ).

κτικό σώμα έφιππης χωροφυλακής, οι “ρουράλες” (rurales), δύναμης 2.200 ανδρών. Οι ρουράλες απέδωσαν έξοχα στη σύρραξη με τους Γάλλους. Οι βοηθητικές δυνάμεις αποτελούντο από πολίτες που κατατάσσονταν στην πολι­ τοφυλακή, την εθνοφυλακή κλπ. Αυτοί είχαν ελλιπή εκπαίδευση, αλλά αποτέλεσαν τον πυρήνα των ανταρτικών δυνάμεων, των λε­ γάμενων “γκεριγιέρος" (guerilleros). Ο αριθ­ μός τους έφθασε το 1866 τους 35.000. Μικρός αριθμός Αγγλων, Γερμανών, Ρώ­ σων, Ελλήνων και κυρίως Αμερικανών υπηρέ­ τησε εθελοντικά στις τάξεις του Δημοκρατι­ κού Στρατού. Οι Αμερικανοί (3.000 περίπου) ήταν βετεράνοι του στρατού των Βορείων και επάνδρωσαν το σώμα των αξιωματικών, των υπαξιωματικών και το πυροβολικό. Η ηγεσία του Μεξικανικού Στρατού απο­ τελείτο από νέους και ικανούς αξιωματικούς, συνήθως της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Πολλοί από αυτούς μιλούσαν τη γαλλική γλώσσα (προς μεγάλη κατάπληξη των Γάλ­ λων). Στρατηγοί όπως ο Πορφύριο Ντιάζ (Porfirio Diaz), ο Μαριάνο Εσκομπέντο (Mariano Escobedo), ο Ζαραγκόζα (Zaragosa) κ.ά. αναδείχθηκαν σε ικανούς και τολμηρούς

Μεταξύ των ετών 1862-1866 ο Γαλλικός Στρατός είχε στο Μεξικό την παρακάτω σύν­ θεση: Εξι συντάγματα πεζικού της γραμμής, τέσσερα τάγματα κυνηγών πεζικού, τρία συ­ ντάγματα ζουάδων, δύο ίλες ουσσάρων, τέσ­ σερις ίλες έφιππων κυνηγών, επτά ίλες κυνη­ γών της Αφρικής, έξι πυροβολαρχίες, πέντε λόχους μηχανικού και ένα λόχο εφοδιασμού. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν αποικιακά στρα­ τεύματα όπως οι Αλγερινοί τυφεκιοφόροι (έξι λόχοι) και το 1ο Σύνταγμα της Λεγεώνας των Ξένων. Από πλευράς ναυτικού χρησιμοποιήθηκαν ένα σύνταγμα πεζοναυτών, ένα τάγμα ναυτών και μια πυροβολαρχία του ναυτικού. Οι Γάλλοι στρατιώτες στο Μεξικό έφεραν το εμπροσθογεμές μουσκέτο υποδείγματος 1857, με ραβδωτή κάννη. Το οπισθογεμές τυ­ φέκιο Chassepot, το οποίο υιοθετήθηκε από τον Γαλλικό Στρατό το 1866, δεν πρόλαβε να φθάσει στις μονάδες που πολεμούσαν στο Μεξικό. Περίστροφα έφεραν μόνο οι αξιωμα­ τικοί. Η στολή του Γαλλικού Στρατού αποτελεί­ το από κοντό σακκάκι χρώματος μπλε, με κί­ τρινο διακριτικό χρώμα στο κολλάρο και στα μανίκια, με μπρούτζινα κουμπιά. Επίσης υ­ πήρχαν επωμίδες χρώματος ανάλογου με το σώμα που υπηρετούσε ο οπλίτης (κόκκινο για τους γρεναδιέρους, πράσινο για τους α­ κροβολιστές κλπ,). Το παντελόνι ήταν πολύ φαρδύ “τύπου ζουάβου” , χρώματος κόκκι­ νου και έδενε στους αστραγάλους με γκέτες χρώματος μπεζ. Τμήματα του Γαλλικού Στρα­ τού έφεραν κυλινδρικό καπέλλο από μαύρο δέρμα, ενώ άλλα φορούσαν “ κεπί” . Τον Οκτώβριο του 1862 δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Σώμα Δίωξης Επαναστατών (Corps of Contra-Guerrilas) του συνταγματάρ­ χη Ντυ Πεν (Du Pins). Το Σώμα αυτό αποτελεί­ το από 850 άνδρες κατανεμημένους σε τέσ­ σερις ίλες ιππικού, τέσσερις λόχους πεζικού και δύο ορεινά πυροβόλα. Είχε ως μοναδικό στόχο τις επιχειρήσεις εναντίον των ανταρ­ τών και χρησιμοποίησε μεθόδους πρωτοφα­ νούς αγριότητας: πυρπόληση σπιτιών, φό­ νους γυναικών και παιδιών και εκτελέσεις αιχμαλώτων του Δημοκρατικού Στρατού. Ο Δημοκρατικός Στρατός είχε επικηρύξει τον

(Douay). Ο Γαλλικός Στρατός απέτυχε να κα­ ταλάβει την Πουέμπλα με νέα έφοδο και υ­ ποχρεώθηκε να την πολιορκήσει.

ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ

Η ά φ ιξη το υ α υ το κ ρ ά το ρ α Μ α ξιμ ιλ ια ν ο ύ και τη ς α υ το κ ρ ά τε ιρ α ς Κ α ρ λ ό ττα ς σ τη Β έρ α Κ ρουζ, σ τις 2 9 Μ α ϊο υ 1864. 0 Μ α ξιμ ιλ ια ν ό ς ή τα ν τρ α γ ικ ή κα ι ά τυ χ η π ροσ ω π ικό τητα . Ε ίχε καλό χ α ρ α κ τή ρ α , αλλά δ εν δ ιέ 9 ε τ ε π ο λ ιτικ ές ικ α ν ό τη τε ς και έπ εσ ε & ύμα τω ν μεγα λεπ ή β ο λω ν σ χεδίω ν το υ Ν α π ο λ έο ντα Γ (π ίνακας το υ Π α ν επ ισ τη μ ίο υ B row n).

Ντυ Πεν αλλά αυτός, επιδεικνύοντας τόλμη και σπάνια στρατιωτική αντίληψη, διέφευγε τη σύλληψη. Οι άνδρες του ήταν αδίστακτοι τυχοδιώκτες οι οποίοι υπάκουαν μόνο στον αρχηγό τους. Οι στολές τους ήταν ένας φανταχτερός συνδυασμός στολών ζουάβων και ουσσάρων.

0 Αυτοκρατορικός Στρατός του Μεξικού Ο στρατός αυτός δημιουργήθηκε το φθι­ νόπωρο του 1863 κατ' εντολή του Ναπολέοντα Γ’, ο οποίος επιθυμούσε τη δημιουργία τοπικού στρατού. Κατά τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του ο Αυτοκρατορικός Στρατός ονομαζόταν “ Γαλλομεξικανικός” , επειδή είχε οργανωθεί και εφοδιαστεί από τους Γάλλους. Στις 26 Ιανουαρίου 1865 ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός αναδιοργάνωσε τον στρατό, ο ο­ ποίος αποτελείτο από 1.164 αξιωματικούς και 22.374 στρατιώτες. Η δύναμη αυτή ήταν οργανωμένη σε γενικό επιτελείο, δώδεκα τάγματα πεζικού, δύο τάγματα κυνηγών, έξι συντάγματα ιππικού, δώδεκα λόχους προε­ δρικού ιππικού, ένα τάγμα πυροβολικού αποτελούμενο από έξι πυροβολαρχίες, ένα σύ­ νταγμα έφιππου πυροβολικού και σώματα μηχανικού, εφοδιασμού, υγειονομικού, μια ταξιαρχία χωροφυλάκων και ένα λόχο φρου­ ρών των Ανάκτορών. Τον Οκτώβριο του 1865 σε συνολική δύ­ ναμη 29.353 ανδρών μόνο 7.658 ήταν τακτι­ κός στρατός. Οι υπόλοιποι ήταν εθνοφρου­ ροί και έφιπποι χωροφύλακες, κάτι αντίστοι­ χο των Δημοκρατικών Ρουράλες. Παρά το ότι ο αριθμός των αυτοκρατορικών στρατευμά­ των ήταν ικανοποιητικός, αυτά δεν διέθεταν ούτε τη μαχητική ικανότητα και τον επαγγελ­ ματισμό των Γάλλων, ούτε την αποφασιστικό­ τητα και το σθένος των Μεξικανών του Δη­

μοκρατικού Στρατού. Στον Αυτοκρατορικό Στρατό υπηρέτη­ σαν 6.800 Αυστριακοί στρατιώτες, οι οποίοι είχαν αποσταλεί από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Ιωσήφ ως βοήθεια προς τον αδελφό του Μαξιμιλιανό. Το σώμα των Αυστριακών αποτελείτο από τρία τάγματα α­ κροβολιστών, ένα σύνταγμα ουσσάρων, ένα σύνταγμα ουλάνων, τρεις πυροβολαρχίες ο­ ρειβατικού πυροβολικού και δύο λόχους μη­ χανικού. Οι Αυστριακοί αποτέλεσαν το πιο α­ ξιόμαχο τμήμα του Αυτοκρατορικού Στρα­ τού. Τον Δεκέμβριο του 1866, με την αποχώ­ ρηση των Γάλλων, επέστρεψαν και αυτοί στην πατρίδα τους. Ο βασιλιάς του Βελγίου έστειλε στο Με­ ξικό ένα σώμα Βέλγων εθελοντών (1.500) οι οποίοι κατανέμονταν σε δύο τάγματα πεζι­ κού. Το σώμα αυτό ονομάστηκε Βελγική Λε­ γεώνα. Τον Δεκέμβριο του 1866 η Λεγεώνα διαλύθηκε και οι 754 επιζώντες επέστρεψαν στο Βέλγιο.

ΣΤΟΧΟΣ: ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ Ο Γαλλικός Στρατός, με 6.000 άνδρες υπό τον στρατηγό Λορενσέζ (Lorencez), αποβιβά­ στηκε τον Απρίλιο του 1862 στη Βέρα Κρουζ και βάδισε προς το εσωτερικό της χώρας με σκοπό την κατάληψη της Πόλης του Μεξι­ κού. Μεταξύ του Γαλλικού Στρατού και του αντικειμενικού του στόχου βρισκόταν η πό­ λη Πουέμπλα (Puebla), την οποία υπεράσπι­ ζαν 4.000 Μεξικανοί υπό τον στρατηγό Ζαραγόζα. Οι επανειλημμένες επιθέσεις των Γάλ­ λων αποκρούστηκαν και το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην Ευρώπη. Ο Ναπολέων, εξοργισμένος, έστειλε ενισχύ­ σεις: 28.000 άνδρες υπό τους στρατηγούς Μπαζαίν (Bazain), Φορέ (Forey) και Ντουέ

Το Σύνταγμα της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων εγκαταστάθηκε στο χωριό Τσικουιχουίτα (Chiquihuita), που βρισκόταν στον δρόμο ανάμεσα στη Βέρα Κρουζ και στο υψίπεδο της Πουέμπλα. Την περιοχή, η οποία ήταν θαμνώδης και βρισκόταν στην υποτροπική ζώνη, οι Μεξικανοί ονόμαζαν "τιέρα καλιέντε", γιατί επικρατούσε μεγάλη ζέστη κατά τις πρωινές ώρες. Επιπρόσθετα το κλίμα ή­ ταν αποπνικτικά υγρό και είχε διαφορά από το ξηρό κλίμα της αλγερινής ερήμου στο ο­ ποίο ήταν συνηθισμένοι οι λεγεωνάριοι. Οι τελευταίοι είχαν υιοθετήσει ως καπέλλο το μεξικανικό “σομπρέρο” , στην προσπάθειά τους να προστατευθούν από τον ανελέητο μεξικανικό ήλιο. Μερικοί διατηρούσαν το κεπί, στο οποίο στερέωναν ένα λευκό ύφασμα που προστάτευε τον αυχένα. Οι λεγεωνάριοι έτρωγαν τροπικά φρούτα με εξωτικές γεύ­ σεις. Τα βράδια στις τοπικές ταβέρνες δοκί­ μαζαν τα πικάντικα μεξικανικό φαγητά, ανα­ καλύπτοντας και την τεκίλα. Αποστολή της Λεγεώνας ήταν η παροχή συνοδείας στις φάλαγγες που εφόδιαζαν τα γαλλικά στρατεύματα τα οποία πολιορκού­ σαν την Πουέμπλα. Μετά από μερικές εβδομάδες παραμο­ νής στο Μεξικό στο Σύνταγμα εκδηλώθηκε επιδημία δυσεντερίας και κίτρινου πυρετού, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός αξιωματι­ κών και ανδρών να είναι ανίκανος να αναλά6ει υπηρεσία.

ΜΙΑ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ

17

Στις 29 Απριλίου 1862 ο διοικητής της Λε­ γεώνας, συνταγματάρχης Ζανιγκρός (Jeannigros), πληροφορήθηκε ότι μια μεγάλη φάλαγγα με εφόδια και τη μισθοδοσία των στρατευμάτων που πολιορκούσαν την Πουέ­ μπλα ερχόταν από τη Βέρα Κρουζ. Τότε διέ­ ταξε τον 3ο Λόχο του 1ου Τάγματος να συνα­ ντήσει τη φάλαγγα και να τη συνοδεύσει στον προορισμό της. Εκείνη την ημέρα, λόγω της επιδημίας του κίτρινου πυρετού, από τον 3ο Λόχο ήταν ικανοί να αναλάβουν υπηρεσία μόνο 62 άνδρες: ο επιλοχίας Ανρύ Τονέλ (Henri Tonei), τέσσερις λοχίες, έξι δεκανείς, έ­ νας τυμπανιστής και πενήντα τυφεκιοφόροι διαφόρων εθνικοτήτων. Ανάμεσα στους άν­ δρες υπήρχαν Γάλλοι όπως ο Φιλίπ Μέην και ο Σαρλ Ντυμπουά (Dubois), Φλαμανδοί όπως ο Γιόζεφ βαν ντερ Μέερσε (Meersche), Ιταλοί όπως ο Νατάλε Μπερτολόττο (Bertolotto), Ισπανοί όπως ο Αλοίσιο Μπερνάρντο (Bernardo) και Πολωνοί όπως ο λοχίας Μορζύκι (Morzyki). Επειδή οι αξιωματικοί του 3ου Λόχου ή­ ταν όλοι ασθενείς, ο συνταγματάρχης Ζανιγκρός όρισε ως διοικητή της αποστολής τον λοχαγό Ντανζού (Danjou) τον υπασπιστή του, του λόχου διοικήσεως. Ο λοχαγός Ντανζού ήΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ταν 35 ετών, είχε αυστηρό παρουσιαστικό και ήταν βετεράνος των εκστρατειών της Αλγε­ ρίας, της Κριμαίας και της Ιταλίας. Στην επί­ θεση κατά της Σεβαστούπολης είχε χάσει το αριστερό του χέρι, αλλά παρέμεινε στην υ­ πηρεσία τοποθετώντας ένα ξύλινο χέρι, το ο­ ποίο το κάλυπτε πάντα με ένα λευκό γάντι. Στην ιταλική εκστρατεία, λόγω της ανδρείας του στη μάχη της Ματζέντα (Magenta), παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών της Λεγεώνας της Τιμής. Ο υπολοχαγός Ζαν Ναπολεόν Βιλαίν (Jean Napoleon Villain) ήταν ο εφοδιαστής του τάγματος και προσφέρθηκε να συνοδεύσει την αποστολή. Προερχόταν από στρατιωτική οικογένεια, ήταν 27 ετών, βετεράνος ήδη της Κριμαίας και της Ιταλικής εκστρατείας - ό­ που είχε λάβει το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Την αποστολή συνόδευε επίσης ο ανθυπολοχαγός Μοντέ, ο λογοτέχνης και ποιη­ τής.

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΛΟ ΒΕΡΝΤΕ Στη μια τα ξημερώματα της 30ής Απριλί­ ου 1863 ο 3ος Λόχος άφησε το χωριό Τσικουιχουίτα με κατεύθυνση προς την Πουέμπλα. Οι τρεις αξιωματικοί και οι 62 λεγεωνάριοι βάδιζαν σε σχηματισμό μάχης, έχοντας μαζί μουλάρια τα οποία μετέφεραν εφόδια και πυρομαχικά. Ο λόχς βάδιζε επί πέντε ώρες και είχε καλύψει απόσταση 22 χιλιομέτρων. Ο ή­ λιος είχε ήδη ανέβει ψηλά στον ουρανό και οι λεγεωνάριοι, σκονισμένοι και διψασμένοι, ζη­

τούσαν ευκαιρία να ξεκουραστούν για λίγο. Οι διαταγές που αφορούσαν το πόσιμο νερό ήταν αυστηρές. Επρεπε να γίνει οικονομία με κάθε θυσία. Οι λεγεωνάριοι γκρίνιαζαν και έβριζαν χαμηλόφωνα σε διάφορες γλώσ­ σες, αλλά το αυστηρό βλέμμα του επιλοχία Τονέλ επέβαλλε την τάξη. Ο λοχαγός Ντανζού κάποια στιγμή έδωσε διαταγή να σταματήσουν για να πιούν καφέ στην πεδιάδα του Πάλο Βέρντε (Palo Verde), την οποία κάλυπταν θάμνοι και αραιό δάσος. Οι λεγεωνάριοι κάθησαν αποκαμωμένοι στο έδαφος, ενώ μερικοί πήγαν να μαζέψουν κλαδιά δέντρων για να ανάψουν φωτιά. Κο­ ντά στον δρόμο υπήρχε μια ερειπωμένη α­ γροικία. Ο λεγεωνάριος Χιπ (Hipp) άναψε φω­ τιά για να ψήσει καφέ και οι υπόλοιποι άνδρες κρατούσαν ήδη τα μεταλλικά κύπελλά τους και οσφραίνονταν τη μυρωδιά του καφέ που ψηνόταν. Ξαφνικά ο τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι άκουσε θόρυβο από οπλές αλόγων και σήμανε συναγερμό. Ο υπολοχαγός Βιλαίν έθεσε αμέ­ σως τους λεγεωνάριους σε επιφυλακή. Ο επιλοχίας Τονέλ άρχισε να φωνάζει δίνοντας διαταγές. Σε λίγο οι άνδρες έβλεπαν ένα σύννεφο σκόνης που πλησίαζε. Οι Γάλλοι μπορούσαν να ακούσουν χλιμιντρίσματα α­ λόγων και φωνές στην ισπανική γλώσσα: “Adelante! fuego!” (Εμπρός! πυρ!). Οι Μεξικα­ νοί πυροβόλησαν χωρίς να σκοπεύσουν και έτσι καμία σφαίρα δεν βρήκε τον στόχο της. Ο λοχαγός Ντανζού διέταξε τους λεγεωνάρι­ ους να σχηματίσουν τετράγωνο με δεκαπέ­ ντε άνδρες στην κάθε πλευρά, ενώ τα μου­ λάρια τοποθετήθηκαν στο κέντρο. Οι Μεξι­ κανοί ιππείς διακρίνονταν πια καθαρά καθώς κάλπαζαν φωνάζοντας με υψωμένα τα ξίφη τους. Οι· Γάλλοι σημάδεψαν και έριξαν μια ο­ μοβροντία. Επακολούθησε πανδαιμόνιο. Α­ λογα και άνδρες σωριάστηκαν στο χώμα με κραυγές και χλιμιντρίσματα. Ο λοχαγός Ντανζού διέταξε τους άνδρες του να υποχω­ ρήσουν συντεταγμένοι προς την ερειπωμέ­ νη αγροικία και να αποτρέψουν οποιαδήποτε προσπάθεια του μεξικανικού ιππικού να τους σταματήσει. Οι Μεξικανοί, σαστισμένοι από την αντί­ δραση των Γάλλων, υποχώρησαν και ανασυ­ ντάχθηκαν. Ο διοικητής τους, βλέποντας τους Γάλλους να υποχωρούν σε σχηματισμό τετραγώνου, υπολόγισε ότι δεν θα έπρεπε να είναι πάνω από εξήντα, καλά εκπαιδευμέ­ νοι βέβαια, αλλά θλιβερά λίγοι. Οι Μεξικανοί, εξαγριωμένοι από τη στάση των Γάλλων, πραγματοποίησαν νέα επέλαση, πυροβολώ­ ντας με πιστόλια και μουσκέτα. Μερικοί λε­ γεωνάριοι έπεσαν χτυπημένοι και ο Ντανζού διέταξε τον λόχο να σταματήσει, την πρώτη γραμμή των στρατιωτών να γονατίσει και με το παράγγελμά του να ανοίξει πυρ. Το μεξι-

Η εικό να α υ τή α να π α ρισ τά το ν λο χαγό Ν τα νζο ύ μ ε τυπ ική σ το λ ή α ξιω μ α τικ ο ύ τη ς Δ ε ύ τ ε ρ η ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Το τε χ ν η τό χ έρ ι το υ είν α ι κ α λ υ μ μ έν ο μ ε λ ε υ κ ό γά ντι (πίνακας το υ Μ . Chapel).

κανικό ιππικό αποδεκατίστηκε και υποχώρη­ σε. Οι λεγεωνάριοι εξακολούθησαν να υπο­ χωρούν πυροβολώντας, με τη μια γραμμή στρατιωτών να σκοπεύει και την άλλη γραμ­ μή να γεμίζει τα όπλα της. Κανένας δεν μι­ λούσε. Ολοι υπάκουαν στις διαταγές και ε­ νεργούσαν σαν μια καλά συγχρονισμένη μη­ χανή. Περίπου δεκαπέντε λεγεωνάριοι κείτονταν κτυπημένοι κατά μήκος του δρόμου που οδηγούσε στο αγρόκτημα. Μερικοί ήταν ακόμα ζωντανοί. Οι υπόλοιποι έφθασαν στην αγροικία, της οποίας το όνομα ήταν “ Καμαρόν”, αλλά οι Γάλλοι το πρόφεραν “ Καμερόν" και έτσι πέρασε στην Ιστορία.

ΚΑΜΕΡΟΝ Δ ε κ α ν έ α ς , λόχος γρ εναδιέρω ν τη ς Λ εγ εώ ν α ς τω ν Ξένω ν - Β έρ α Κ ρ ο υ ζ 1863. Ο λ εγ εω ν ά ρ ιο ς φ ο ρ ά το χιτώ νιο που υ ιο θ ε τ ή θ η κ ε το 1860 κα ι ένα ψ ά θινο να υ τικ ό καπ έλλο για π ροσ τασ ία από το ν ήλιο (πίνακας το υ Μ . Chapel). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η αγροικία περικλειόταν από ψηλό τοίχο και ο Ντανζού αποφάσισε να οχυρωθεί εκεί για να μπορέσει να αποκρούσει τις επιθέσεις των Μεξικανών. Οι λεγεωνάριοι, χρησιμοποι­ ώντας τούβλα, δοκάρια, σπασμένες καρέ­

Η κα τά λ η ψ η τη ς Π ο υ έμ π λ α , το ν Μ ά ιο το υ 1863. Ενα σ ύ ν τα γ μ α ζουάβω ν σ τη ν επ ίθ εσ η (πίνακας το υ Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Brow n).

κλες και σάκκους με ζωοτροφές, κατασκεύα­ σαν προστατευτικά “φράγματα" με τα οποία προσπάθησαν να κλείσουν τις δύο εισόδους της αγροικίας. Δεν είχαν τροφή και νερό για­ τί τα μουλάρια είχαν παραμείνει στην πεδιά­ δα. Στη μια είσοδο της αγροικίας πλησίασε έ­ νας Μεξικανός αξιωματικός, ο οποίος μιλώ­ ντας ισπανικά κάλεσε τους Γάλλους να παραδοθούν. Οι άνδρες του, τουλάχιστον 800 ιπ­ πείς, ήταν δραματικά περισσότεροι από τους Γάλλους. Ο Ισπανός δεκανέας Λουίς Φάβες (Faves) μετέφρασε τα λόγια του Μεξικανού στον λοχαγό Ντανζού. Ο Ντανζού απάντησε αγέρωχα στα γαλλικά: “ Nous avons des cartouches et nous ne rendons pas" (έχουμε σφαίρες και δεν παραδινόμαστε). Ο λοχαγός Ντανζού κοίταξε τους δύο αξιωματικούς του και μετά, γυρίζοντας αργά το κεφάλι, έναν-έναν τους υπαξιωματικούς και τους άνδρες του. Τότε τους είπε ότι ο κάθε λεγεωνάριος θα έπρεπε να ορκισθεί μπροστά του ότι δεν θα παραδοθεί. Η ώρα ήταν δέκα το πρωί. Οι Μεξικανοί είχαν αφιππεύσει, είχαν οδηγήσει τα άλογά τους στο δάσος και μια ομάδα από αυτούς περικύκλωσε τον τοίχο της αγροικίας. Οι λε­ γεωνάριοι περίμεναν με τα όπλα στα χέρια, έ­ χοντας λάβει θέσεις κατά μήκος του τοίχου. Οι αξιωματικοί έσφιγγαν τα περίστροφά τους. Τότε οι Γάλλοι άκουσαν τους Μεξικα­ νούς αξιωματικούς να δίνουν διαταγές: “Adelante! Vamonos al asalto, que viva Mexico!" (Εμπρός! στην επίθεση, ζήτω το Μεξικό!). Βροχή από σφαίρες άρχιζε να θρυμματίζει τούβλα και τμήματα από τη στέγη της αγροι­ κίας. Εκατοντάδες Μεξικανοί όρμησαν προς τις εισόδους του Καμερόν. Ο λοχαγός Νταν­ ζού έδωσε τότε ήρεμα τη διαταγή να ανοί­ ξουν πυρ. Μια ομοβροντία γέμισε την αυλή και δεκάδες Μεξικανοί σωριάστηκαν στο χώ­ μα. Ομάδες από αυτούς, καλυπτόμενοι πίσω

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ α ρ ιά νο Εσ κομ π έντο, α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς τω ν Δ η μ ο κ ρ α τικ ώ ν δυνάμεω ν. Ικ α ν ό τα το ς σ τρ α τη γ ό ς , τό σ ο σ ε επ ίπ εδο σ τρ α τη γ ικ ή ς , όσο κα ι σ ε επ ίπ εδο τα κ τικ ή ς (πίνακας Ισ το ρ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ , Μ ε ξικ ό ).

από σωρούς τούβλων σε διάφορα σημεία του τοίχου, προσπάθησαν να διατηρήσουν ένα σταθερό πυρ κατά των Γάλλων, που άρχισε να φέρνει αποτέλεσμα. Λεγεωνάριοι είχαν τραυματισθεί ή είχαν σκοτωθεί, κτυπημένοι στο μέτωπο ή στο στήθος. Η αποθήκη της α­ γροικίας είχε μετατραπεί σε πρόχειρο σταθ­ μό περίθαλψης των τραυματιών. Ο υπολοχαγός Βιλαίν διέταξε να μεταφερθούν εκεί ό­ λοι οι τραυματίες, όπου θα είχαν τουλάχι­ στον προστασία από τον δυνατό ήλιο. Η έλ­

λειψή νερού και τροφής άρχισε να γίνεται αι­ σθητή, ειδικά για τους σοβαρότερα τραυμα­ τισμένους, οι οποίοι βογγούσαν από τους πόνους. Οι Γάλλοι είχαν την ελπίδα ότι θα έφθα­ ναν ενισχύσεις και προς το μεσημέρι άκουσαν έναν μακρινό ήχο από σάλπιγγες. Οι ελ­ πίδες τους όμως χάθηκαν όταν άκουσαν τις ενθουσιώδεις κραυγές των Μεξικανών έξω από τον τοίχο. Οι ενισχύσεις ήταν 1.200 Μεξι­ κανοί πεζοί με τον συνταγματάρχη Μιλάν (Milan). Ετσι οι πολιορκημένοι προετοιμάστη­ καν για καινούργια επίθεση. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ, με το πρόσωπο μαυρισμένο από το μπαρούτι και τη στολή του άσπρη από τη σκόνη, ενθάρρυνε τους κουρασμένους λε­ γεωνάριους. Ο λοχαγός Ντανζού. όρθιος πί­ σω από το φράγμα της κυρίας εισόδου, με ά­ ψογη στολή παρόλη τη ζέστη και τον ιδρώτα, έδειχνε με το ξύλινο χέρι του το σημείο όπου ήταν πιο πιθανή μια επίθεση των Μεξικανών. Με δυνατά σαλπίσματα το μεξικανικό πε­ ζικό άρχισε την επίθεση κατά του Καμερόν. Για μια ακόμα φορά οι ομοβροντίες των Γάλ­ λων προκάλεσαν πολλές απώλειες στο πεζι­ κό των επιτιθέμενων. Ο λοχαγός Ντανζού κτυπήθηκε στο στήθος και έπεσε νεκρός. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ κοίταξε το ρολόι του. Η ώρα ήταν μια το μεσημέρι. Η καινούργια μεξικανική επίθεση είχε αποτύχει. Οι λεγεωνάριοι που ήταν ελαφρά τραυ­ ματισμένοι παρέμειναν στις θέσεις τους. Οι μάχιμοι άνδρες όμως όλο και λιγόστευαν. Εξω από την αγροικία υπήρχαν εκατοντάδες πτώματα Μεξικανών. Στις δύο το μεσημέρι, ενώ μια μεξικανική επίθεση βρισκόταν σε ε­ ξέλιξη, σκοτώθηκε ο υπολοχαγός Βιλαίν, πυροβολημένος στο μέτωπο. Μέσα στην αφόρητη ζέστη του απογεύ­ ματος ο τυφεκιοφόρος Γκρου (Groux). είδε καπνό να βγαίνει από τη στέγη της αγροικίας. Ο επιλοχίας Μέην σήμανε συναγερμό. Οι Με­ ξικανοί είχαν κατορθώσει να βάλουν φωτιά στη στέγη της αγροικίας. Μερικοί λεγεωνάρι­ οι, που δεν είχαν τραυματισθεί κατόρθωσαν να τη σβήσουν. Στις πεντέμιση το απόγευμα απέμεναν πλέον όρθιοι μόνο ο ανθυπολοχαγός Μοντέ και ένδεκα άνδρες: ο λοχίας Νορζίκυ (Norzyki), οι δεκανείς Μάνιν (Magnin), Μέην και Μπεργκ (Berg) και οι τυφεκιοφόροι Μπερτολόττο, Λεονάρ, Κατώ. Κοσταντέν, Βένζελ, Γκόρσκι και Κούνασεκ, Οι υπόλοιποι λεγεωνάριοι ήσαν νεκροί ή βαριά τραυματι­ σμένοι. Εξω από την αγροικία ο συνταγματάρχης Μιλάν, οργισμένος, απέδιδε μομφές στους στρατιώτες του που δεν μπορούσαν να νική­ σουν μια χούφτα Γάλλους. Ενας Μεξικανός α­ ξιωματικός, σταλμένος από τον συνταγμα­ τάρχη Μιλάν, κάλεσε πάλι τους Γάλλους να παραδοθούν, Η απάντηση του ανθυπολοχαγού Μοντέ ήταν αρνητική. Υπό τους ήχους σαλπίγγων οι Μεξικανοί άρχισαν την τελευταία επίθεση. Οι δώδεκα Λεγεωνάριοι ανταπέδωσαν τα πυρά, αλλά έξι από αυτούς τέθηκαν εκτός μάχης. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ άδειασε το περίστροφό του πάνω στη μάζα των λευκοντυμένων Με­ ξικανών που είχε πλημμυρίσει την αυλή της

19

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

2Q sas

αγροικίας. Επειτα πέταξε το άδειο όπλο και τέθηκε επικεφαλής των πέντε λεγεωνάριων που είχαν απομείνει συγκεντρωμένοι σε μια γωνία της αυλής. Ο Μοντέ διέταξε πυρ και οι λεγεωνάριοι έριξαν τις τελευταίες τους σφαίρες. “ Εφ’όπλου λόγχη!” , διέταξε ο ανθυπολοχαγός. Ο δεκανέας Μέην και ot τύφεκιοφόροι Κατώ, Βένζελ, Λεονάρ και Κοσταντέν τοποθέτησαν τις ξιφολόγχες στα όπλα τους. Επακολούθησε μια ανάπαυλα. Οι λεγε­ ωνάριοι κοιτούσαν τις μάζες του εχθρού που τους είχαν περικυκλώσει και όρμησαν ενα­ ντίον τους σαν ένας άνθρωπος φωνάζοντας: “Vive la France! Vive la Legion!” (Ζήτω η Γαλλία! Ζήτω η Λεγεώνα!), Κάτω από έναν καταιγισμό πυροβολισμών οι Μοντέ, Κατώ και Κοσταντέν έπεσαν κτυπημένοι θανάσιμα. Ο δεκα­ νέας Μέην και οι τυφεκιοφόροι Βένζελ και Λεονάρ συνέχισαν την επίθεση έτοιμοι να πέσουν μέχρις ενός, όταν ένας Μεξικανός α­ ξιωματικός, με το ξίφος στο χέρι, εμφανίστη­ κε εμπρός τους και τους παρακάλεσε να πα­ ραδοθούν. Ο δεκανέας Μέην απάντησε ότι θα παραδίδονταν μόνον εφόσον υπήρχε φροντίδα για τους τραυματίες και οι Μεξικα­ νοί τους επέτρεπαν να κρατήσουν τα όπλα τους. Ο συνταγματάρχης Κόμπας (Compas) χαιρέτησε τους λεγεωνάριους με το ξίφος του και είπε: “Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τίποτα σε τέτοιους άνδρες”. Ηταν έξι το απόγευμα. Οι 62 λεγεωνάριοι του λοχαγού Ντανζού είχαν αντισταθεί επί 11 ώρες στις επιθέσεις 2.000 και πλέον Μεξικα­ νών, φονεύοντας 300 και τραυματίζοντας τουλάχιστον άλλους τόσους. Μόνον τρεις λεγεωνάριοι δεν είχαν τραυματισθεί: ο δεκα­ νέας Φιλίπ Μέην και οι τυφεκιοφόροι Γκότφριντ Βένζελ και Ζαν Μπαπτίστ Λεονάρ. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ με οκτώ άλλους λε­ γεωνάριους πέθαναν μετά από μερικές ώρες από τα τραύματά τους. Δεκαεννέα άλλοι πέθαναν από τις κακουχίες στις μεξικανικές φυλακές και μόνο δώδεκα επέζησαν και απε­ λευθερώθηκαν με τη λήξη του πολέμου. Ο τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι, αν και τραυματι­ σμένος, κατόρθωσε να διαφύγει, να φθάσει στις γαλλικές γραμμές και να διηγηθεί τον α­ πίστευτο ηρωϊσμό των συντρόφων του στο Καμερόν.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1863-1865 Το Καμερόν ήταν ένα επεισόδιο στον πό­ λεμο που συνεχιζόταν. Στις 19 Μαϊου 1863 οι Γάλλοι κατέλαβαν την Πουέμπλα και προχώ­ ρησαν προς την Πόλη του Μεξικού, την ο­ ποία κατέλαβαν τον Ιούνιο. Ο Χουάρεζ με τα υπολείμματα του Μεξικανικού Στρατού υπο­ χώρησε προς Βορρά, στο ορεινό Μεξικό. Στις 10 Ιουλίου η συντηρητική μεξικανική κυβέρ­ νηση προσέφερε το στέμμα του Μεξικού στον αρχιδούκα Μαξιμιλιανό. Το 1864 οι Γάλλοι σταθεροποίησαν την παρουσία τους στη χώρα, καταλαμβάνοντας τη Γκουανταλαχάρα (Guadalahara), το Ζακατέκας (Zacatecas), το Ακαπούλκο (Acapulco) και το Ντουράνγκο (Durango). Στις 29 Μαϊου ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός και η σύζυγός ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΓΛ . Σιναλοα • \ Ντουράνγκο

Ζακατεκας

.Γκουανταλαχάρα Κερετάρο Πόλη του Μεξικού

Χ ά ρ τη ς το υ Μ ε ξικ ο ύ . Οι π ερ ισ σ ό τερ ες π ό λεις που φ α ίνοντα ι κ α τα λ ή φ θ η κ α ν από το υ ς Γάλλους κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ έμ β α σ η ς.

του Καρλότα έφθασαν στη Βέρα Κρουζ και ε­ γκαταστάθηκαν στο ανάκτορο του Τσαπουλτεπέκ (Chapultepek). Το 1865 οι Γάλλοι, υπό τον στρατάρχη Μπαζαίν, κατέλαβαν την Οαξάκα (Oaxaca) από τον Δημοκρατικό Στρατό υπό τον στρατηγό Πορφίριο Ντιάζ. Τον Απρί­ λιο οι Δημοκρατικοί ανακατέλαβαν από τους Γάλλους τις επαρχίες Σιναλόα (Sinaloa) και Τσιχουάουα (Chihuahua), Τον Οκτώβριο ο Μαξιμιλιανός εξέδωσε διάταγμα με βάση το ο­ ποίο όποιος Μεξικανός συλλαμβανόταν να φέρει όπλα εκτελείτο με συνοπτικές διαδι­ κασίες. Στις 21 Οκτωβρίου ανώτατοι αξιωμα­ τικοί και κρατικοί λειτουργοί του Δημοκρατι­ κού Στρατού εκτελέστηκαν σύμφωνα με το διάταγμα της 3ης Οκτωβρίου. Ο πόλεμος πή­ ρε μορφή ολοκληρωτική.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1866-1867 Τον Φεβρουάριο του 1866 οι Ηνωμένες Πολιτείες, εφαρμόζοντας το Δόγμα Μονρόε, απαίτησαν την αποχώρηση των Γάλλων από το Μεξικό. Στις 8 Ιουλίου ο Δημοκρατικός Στρατός, υπό τον στρατηγό Εσκομπέντο, νί­ κησε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και κα­ τέλαβε τη Γκουανταλαχάρα. Τον Σεπτέμβριο ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ ’ ανακοίνωσε την ανάκληση των γαλλικών στρατευμάτων από το Μεξικό. Τον Νοέμβριο οι Δημοκρατι­ κοί, υπό τον στρατηγό Ντιάζ, κατέλαβαν την Οαξάκα και το Ζακατεκας. Στις 5 Φεβρουάριου 1867 οι Γάλλοι εκκέ­ νωσαν την Πόλη του Μεξικού. Ο αυτοκράτο­ ρας Μαξιμιλιανός οδήγησε τον στρατό του στο Κερετάρο (Queretaro). Στις 12 Μαρτίου οι τελευταίοι Γάλλοι στρατιώτες επιβιβάστηκαν σε πλοία στη Βέρα Κρουζ και αποχώρησαν από το Μεξικό. Στις 2 Απριλίου οι Δημοκρατι­ κοί, υπό τον στρατηγό Ντιάζ, κατέλαβαν την Πουέμπλα και στις 12 Απριλίου πολιόρκησαν

Πουέμπ/

Ακαπούλκο

την Πόλη του Μεξικού. Στις 27 Απριλίου έξο­ δος του Αυτοκρατορικού Στρατού από το πολιορκημένο Κερατάρο απέτυχε. Στις 15 Μαϊου κατελήφθη η πόλη του Κερετάρο και ο Μαξιμιλιανός συνελήφθη. Στις 19 Ιουνίου εκτελέστηκε με τυφεκισμό μαζί με τους στρα­ τηγούς Μιραμόν (Miramon) και Μεχία (Mejia). Στις 20 Ιουνίου κατελήφθη η Πόλη του Μεξι­ κού και στις 15 Ιουλίου ο πρόεδρος Χουάρεζ πραγματοποίησε θριαμβευτική είσοδο στην πόλη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η αποτυχία της γαλλικής επέμβασης στο Μεξικό επιβεβαίωσε την ανεξάρτητη πορεία των κρατών της αμερικανικής ηπείρου, έξω από ευρωπαϊκές επεμβάσεις και επιρροές. Στο Μεξικό ο Δημοκρατικός Στρατός, χωρίς βοήθεια, νίκησε τους συνδυασμένους στρα­ τούς των Γάλλων Kat του Μαξιμιλιανού. Το μάθημα από τη γαλλική επέμβαση ήταν ξεκά­ θαρο: οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές επεμβά­ σεις στην αμερικανική ήπειρο ανήκαν πλέον στο παρελθόν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Mario Giuliani: CAMERON, Pegaso Editions, 1997. (2) Rene Chartrand: THE MEXICAN ADVENTURE, Osprey Publishing, 1994. (3) Wyatt Biassingame: Η ΛΕΓΕΩΝΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ, Εκδόσεις Πεχλιβανίδη, 1968. (4) Martin Winrow: UNIFORMS OF THE FRENCH FOREIGN LEGION 1831-1981, Blanford Press, 1986. (5) V. Vuksik & Z. Grbasic: CAVALRY, Cassell, 1993.

Π Α Ν ΤΕΛ Η Σ ΚΑΡΥΚΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 0 ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ ΑΡΧΙΚΑ ΩΣ ΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΛΕΟΝΑΖΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΚΑΤΑΦΥΤΕI ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' ΠΠ. ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΟΜΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΛΕΟΝ ΑΞΙΟΜΑΧΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΟΡΠΙΣΕ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΣΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ, ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΧΡΥΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΔΟΞΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΙΛΟΞΕΝΗ ΕΡΗΜΟ ΚΑΙ ΣΤΑ ΓΑΛΑΝΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΥΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΜΑΣ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ, ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΑΥΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ.

Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ ον Σεπτέμβριο του 1942 η ιερή ελ­ ληνική γη στέναζε σκλαβωμένη κάτω από την τριπλή κατοχή Γερ­ μανών, Ιταλών και Βουλγάρων. Οι Ελληνες όμως δεν είχαν σκύψει το κεφάλι. Οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις είχαν ήδη εμφανιστεί, προσελκύοντας πλήθος, κυρίως νέων, που φλέγονταν από την επι­ θυμία να πετάξουν τον εχθρό έξω από τα χώματά μας. Αλλοι αποφάσιζαν να πραγμα­ τοποιήσουν το μεγάλο και επικίνδυνο ταξίδι ως τη Μέση Ανατολή, για να καταταγούν στις Ενοπλες Δυνάμεις που ανασυγκροτού­ ντο εκεί με συμμαχική βοήθεια. Ηδη η 1η Ελληνική Ταξιαρχία ετοιμαζόταν να λάβει το βάπτισμα του πυρός στο Ελ Αλαμέϊν. Μεγάλο ποσοστό από τους άνδρες που είχαν κατορθώσει να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή ήταν αξιωματικοί, που όμως δεν ή­ ταν δυνατό να απορροφηθούν ολοκληρωτι­ κά από τις υπό συγκρότηση μονάδες. Για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε να συγκροτη­ θεί μια μονάδα στην οποία θα εντάσσο­ νταν, σε εθελοντική βάση, οι πλεονάζοντες

Τ

αξιωματικοί για να πολεμήσουν ως απλοί στρατιώτες. Ετσι την 1η Σεπτεμβρίου 1942 με την ΕΠ. 100 1/9/1942 διαταγή της II Ελλη­ νικής Ταξιαρχίας συγκροτήθηκε ο Λόχος Επιλέκτων Αθανάτων. Οι πρώτοι 143 εθελο­ ντές αξιωματικοί που τον επάνδρωσαν προ­ έρχονταν από όλα τα Οπλα των Ενόπλων Δυνάμεων, ακόμα και από την Αστυνομία. Οι εθελοντές συγκεντρώθηκαν στο στρα­ τόπεδο της Κφαργιόνα στην Παλαιστίνη και τέθηκαν υπό τις διαταγές του επίλαρχου Αντ. Στεφανάκη, προσωρινού διοικητή του τμήματος. Λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Σεπτεμ­ βρίου, τοποθετήθηκε διοικητής ο συνταγ­ ματάρχης Χριστόδουλος Τσιγάντες. Τότε ξεκίνησε ουσιαστικά το έπος του Ιερού Λό­ χου, του πέμπτου κατά χρονολογική σειρά στρατιωτικού τμήματος που έφερε την ονο­ μασία αυτή. Ο συνταγματάρχης Τσιγάντες όπως φάνηκε και από το αποτέλεσμα, απο­ τελούσε την καλύτερη δυνατή επιλογή για την ανάληψη της διοίκησης του τμήματος. Εχοντας πλήρη επίγνωση της ιστορικής του ευθύνης κατόρθωσε να εξοστρακίσει την πολιτική από τη μονάδα του. Ο ίδιος, ως α­ πότακτος μετά το κίνημα του 1935, είχε νιώ­ σει κυριολεκτικά στο “πετσί” του τις συνέ­ πειες από την εμπλοκή στις πολιτικές διε­ νέξεις. Γί’ αυτό πάντα συμβούλευε τους άν­ δρες του: “ Προσέχετε, μακριά από την πο­ λιτική” . Κάποιους που δεν συμμορφώθηκαν με τις υποδείξεις του δεν δίστασε να τους αποπέμψει από τη μονάδα, μαζί με κάποια κακοποιά στοιχεία που είχαν εισχωρήσει. Σε αυτές τις ενέργειες του Χρ. Τσιγάντε οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και η αντοχή του Ιε­ ρού Λόχου σε όλα τα δυσάρεστα γεγονότα που αμαύρωσαν τη φήμη του Ελληνικού Στρατού στη Μέση Ανατολή και δυστυχώς είχαν και συνέπειες στον αγώνα της Πατρί­ δας μας, ορισμένα εδάφη της οποίας θα μπορούσαν ίσως να είχαν απελευθερωθεί από το 1943 αν τα ελληνικά τμήματα δεν εί­ χαν αυτοδιαλυθεί από τα διάφορα κινήμα­ τα. Δυστυχώς, ακόμα και με την πατρίδα σκλαβωμένη, ορισμένοι φάνηκαν για μια α­ κόμα φορά κατώτεροι των περιστάσεων και θυσίασαν τον ελληνικό λαό, για τον οποίο υποτίθεται ότι κόπτονταν, για να εξυπηρε­ τήσουν τα μικροπολιτικά τους συμφέρο-

21 <■*

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

22

ντα. Αφού ξεκαθάρισε από διασπαστικά στοιχεία το τμήμα, ο συνταγματάρχης Τσιγάντες πέτυχε την αλλαγή της ονομασίας από Λόχο Επιλέκτων Αθανάτων σε Ιερό Λό­ χο. Παράλληλα, λόγω των πολύ καλών σχέσεών του με τη συμμαχική ηγεσία, κατόρ­ θωσε να μεταφερθεί ο Ιερός Λόχος στην Αί­ γυπτο, με σκοπό, αφού εκπαιδευτεί ως πο­ λυβολαρχία, να λάβει μέρος στις επιχειρή­ σεις κατά του θρυλικού Ρόμμελ. Στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Ιερός Λόχος βρέθηκε στο στρατόπεδο του Ελ Μαάντι, κοντά στο Κάιρο, όπου συγκροτήθηκε σε λόχο πολυβόλων και άρχισε την εκπαίδευσή του υπό την καθοδήγηση Νεοζηλανδών. Η δύναμη του λόχου είχε φτάσει τους 200 άν­ δρες (130 αξιωματικοί, 70 οπλίτες), που ορ­ γανώθηκαν σε τρεις διμοιρίες πολυβόλων, διμοιρία αντιαρματικών και διμοιρία διοίκη­ σης. Η εκπαίδευση των Ιερολοχιτών συνεχί­ στηκε με εντατικούς ρυθμούς μέχρι τα τέ­ λη Οκτωβρίου. Ομως εκεί που όλοι περίμεναν να αποσταλούν στο μέτωπο, ήλθε η έκ­ πληξη. Ο Ιερός Λόχος, μετά από ενέργειες του διοικητή του, θα μετατρεπόταν σε κα­ ταδρομικό τμήμα (commando). Ο συνταγμα­ τάρχης Τσιγάντες σκέφτηκε πολύ σωστά ότι οι Ελληνες αξιωματικοί άξιζαν καλύτερη τύ­ χη και θα μπορούσαν να προσφέρουν πε­ ρισσότερα στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας αν πολεμούσαν ως μια επίλε­ κτη δύναμη, αντί ως απλή πολυβολαρχία. Η μετατροπή όμως του Ιερού Λόχου σε τμήμα commando επέβαλε τη μετεγκατάσταση της μονάδας στο στρατόπεδο του Ελ Καμπρίτ, όπου, υπό την επίβλεψη ανδρών του βρετα­ νικού 1ου SAS, οι Ιερολοχίτες άρχισαν ε­ ντατική και επίπονη εκπαίδευση. Η εκπαίδευση αυτή επικεντρωνόταν σε τακτικές ανορθοδόξου πολέμου και σε πιο συμβατικά αντικείμενα όπως οι μακρές πορείες, οι βο­ λές, η οδήγηση και φυσικά η πτώση με αλε­ ξίπτωτα. Ηταν εξαιρετικά σκληρή, εξουθενωτική και συνεχής. Ηταν όμως απαραίτητη για να καταστήσει τους Ιερολοχίτες ικα­ νούς να φέρουν σε πέρας τη νέα τους απο­ στολή. Οι Ελληνες αξιωματικοί φάνηκαν και εδώ άξιοι και ξεπέρασαν τις δυσκολίες. Η προσδοκία για την απελευθέρωση της Πα­ τρίδας ήταν το καλύτερο τονωτικό. Σύντομα ένα μικρό τμήμα του Ιερού Λό­ χου, αποτελούμενο από τον αντισμήναρχο Αλεξανδρή, τον αντιπλοίαρχο Ματθαίου, τον λοχαγό Καραβίτη, τον λοχαγό Καζακόπουλο, τον ίλαρχο Μπουρδάκο, τον ανθυπολοχαγό Παπαδόπουλο, τον υπολοχαγό Ρήγα και τον αστυνόμο Τριανταφύλλου, ανέλαβε την πρώτη πολεμική αποστολή της μονάδας στο πλευρό των SAS. Οι οκτώ Ιε­ ρολοχίτες επιβαίνοντας σε τρία τζιπ εξοπλι­ σμένα με πολυβόλα ξεκίνησαν μαζί με τους Βρετανούς από την Αίγυπτο και έφτασαν μέχρι την Αγκεντάμπια, διανύοντας 1.900 km σε οκτώ ημέρες. Λόγω των συνεχών μη­ χανικών προβλημάτων των τζιπ όμως, οι Ελ­ ληνες αξιωματικοί αναγκάστηκαν να επι­ στρέφουν στη βάση τους, εκτός του Αλε­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ξανδρή, που συνέχισε μέχρι το τέλος την περιπολία μαζί με τους Βρετανούς μέχρι τα σύνορα Λιβύης-Τυνησίας, όπου και σημειώ­ θηκε η πρώτη σύγκρουση με τον εχθρό, ό­ ταν οι καταδρομείς επιτέθηκαν σε εχθρική φάλαγγα. Αρχικά η επιχείρηση εξελισσόταν άριστα και τρία εχθρικά φορτηγά καταστράφηκαν. Ομως τα τζιπ κόλλησαν στην άμμο και εγκαταλείφθηκαν. Οι Βρετανοί και ο Ελληνας αεροπόρος ξεκίνησαν πεζοί, διανύοντας 140 km εντός εχθρικού εδάφους στην έρημο, πριν επανέλθουν στη γραμμή τους. Στη βάση μια νέα επιχείρηση είχε ανα­ τεθεί στον Ιερό Λόχο. Τμήμα 60 ανδρών υπό τον αντισυνταγματάρχη Φραδέλλο διατάχθηκε να αποβιβαστεί στα νώτα του ε­ χθρού, 50 km πίσω από τη γραμμή του μετώ­ που, και να υπονομεύσει τη μοναδική αμαξι­ τή οδό που διέσχιζε τη βορειοαφρικανική ακτή. Με τον τρόπο αυτό η 8η Βρετανική

σε οχήματα των 3 1. Οι άνδρες αυτοί έφεραν ατομικό οπλισμό και οπλοπολυβόλα Bren. Στα βοηθητικά τμήματα υπηρετούσαν 61 άνδρες, Ελληνες και Βρετανοί. Αφού ανασυγκροτήθηκε και εφοδιά­ στηκε ο Ιερός Λόχος ξεκίνησε στις 25 Ιανουαρίου 1943 για τη βορειο-δυτική Αφρι­ κή. Επικεφαλής του παρέμενε ο αγέρωχος Τσιγάντες, που ούτε η είδηση για τον ηρωι­ κό θάνατο του αδελφού του, ταγματάρχη Ιωάννη Τσιγάντε (που βρισκόταν σε απο­ στολή στην Αθήνα), μπόρεσε νά τον κλονί­ σει. Λίγες μέρες αργότερα ο Ιερός Λόχος έ­ φτασε στην Ελ Αγκέϊλα, ύστερα από δια­ δρομή 2.000 km. Εκεί προσκολλήθηκαν στον Ιερό Λόχο ο πρίγκιπας Πέτρος, που κατετάγη ως εθελοντής στον Ιερό Λόχο μαζί με τον αντισυνταγματάρχη Τριανταφυλλάκο, και ο λόρδος Τζέλικο, γιος του ναυάρ­ χου - νικητή της Γιουτλάνδης, που θα εκτελούσε χρέη αξιωματικού - συνδέσμου της

Ο Τσιγάντες και ο Κ αίσ αρ ης επ ί εξο π λ ισ μ ένο υ Jeep. Στρατιά υπολόγιζε να διαταράξει την υπο­ χώρηση των ηττημένων δυνάμεων του Αξο­ να. Οι Γερμανο-ιταλοί όμως δεν “ συνεργά­ στηκαν” και υποχώρησαν δυτικότερα, καθι­ στώντας άσκοπη την εκτέλεση της επιχεί­ ρησης. Ετσι οι Ιερολοχίτες επέστρεψαν ά­ πρακτοι στη βάση τους. Στο στρατόπεδο η μονάδα ανασυγκροτήθηκε και οργανώθηκε σε ταχυκίνητο λό­ χο, που περιελάμβανε διμοιρία διοίκησης, τρεις διμοιρίες μάχης, εφεδρική διμοιρία, συνεργείο επισκευών, τμήμα εφοδιασμού, τμήμα υγειονομικού και ομάδα διαβιβάσε­ ων. Η μονάδα έφτασε να αριθμεί 100 αξιω­ ματικούς, 42 οπλίτες Ελληνες και 14 υπαξιωματικούς και οπλίτες Βρετανούς, διαθέ­ τοντας 32 τζιπ 1/41, ένα όχημα 3/41,12 οχή­ ματα των 3 1 και ένα όχημα - συνεργείο. Κά­ θε διμοιρία μάχης διέθετε εννέα τζιπ και 18 άνδρες (δύο ανά όχημα). Τα τζιπ ήταν εξο­ πλισμένα με τρία πολυβόλα Vickers Mk III το καθένα, ενώ τα πληρώματά τους έφεραν και ατομικό οπλισμό. Η εφεδρική διμοιρία αριθμούσε 26 Ιερολοχίτες που επέβαιναν

μονάδας με το Γενικό Στρατηγείο. Στις αρχές Φεβρουάριου ο Ιερός Λόχος έφτασε στην πρωτεύουσα της Λιβύης, Τρί­ πολη, αφού διένυσε μεγάλη απόσταση. Τα νέα εκεί δεν ήταν ευχάριστα. Ο Τσιγάντες συναντήθηκε με τον Μοντγκόμερυ καιπληροφορήθηκε την καταστροφή που επέφε­ ραν οι Γερμανοί στις μονάδες του SAS. Ο Μοντγκόμερυ, απογοητευμένος από το γε­ γονός αυτό, διέταξε τον Τσιγάντε να επι­ στρέφει στη βάση του, αφού η στενότητα του μετώπου δεν επέτρεπε τη διεξαγωγή καταδρομικών επιχειρήσεων. Ο γερο-Κεφαλλονίτης όμως δεν μπορούσε ούτε να διανοηθεί ότι θα υποχωρούσε χωρίς να πο­ λεμήσει. Ετσι, ύστερα από μια έντονη συζή­ τηση με τον Βρετανό στρατηγό και τη μεσο­ λάβηση του πρίγκιπα Πέτρου, ο Μοντγκόμερυ αποδέχθηκε την πρόταση του Τσιγάντε να υπαχθεί ο Ιερός Λόχος στο απόσπασμα Λεκλέρκ και να συμμετάσχει στις επι­ χειρήσεις υπό τις διαταγές του φημισμένου Γάλλου στρατηγού.

Ο Τσιγάντες σ υ ν ο μ ιλ εί μ ε τον κα& ήμ ενο επ ί ά ρ μ α το ς σ τρ α τη γ ό Φ ρ ά υ μ π ερ γκ σ τη ν Τυνησία.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ εκ λ έρ κ ο μ ιλ ε ί σ το υ ς Ιε ρ ο λ ο χ ίτε ς .

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΥΝΗΣΙΑ Μετά την οριστική ήττα των δυνάμεών του στο Ελ Αλαμέϊν ο στρατάρχης Ρόμμελ είχε κατορθώσει, εκτελώντας με μαεστρία έναν από τους τελειότερους επιβραδυντι­ κούς ελιγμούς, να αποφύγει την καταδίωξη της 8ης Στρατιάς και να οχυρωθεί στη γραμμή “ Μαρέθ" στην Τυνησία. Η γραμμή αυτή είχε κατασκευαστεί από τους Γάλλους για να προστατεύσει τις κτήσεις τους στην Αφρική από πιθανή ιταλική επίθεση. Εκτει­ νόταν από το Σαράτ, στις ακτές της Μεσο­ γείου, μέχρι τους δύσβατους λόφους Ματμάτα, έχοντας έτσι προστατευμένα και τα δύο πλευρά της. Αποτελείτο από έργα κα­

τασκευασμένα από σκυροκονίαμα. Ηταν ε­ πανδρωμένη από τέσσερις μεραρχίες πεζι­ κού και δύο τεθωρακισμένες (σε εφεδρεία). Κατά της τοποθεσίας αυτής ο Μοντγκόμερυ αποφάσισε να εκτελέσει κατά μέτωπο επίθεση με παράλληλο υπερκερωτικό ελιγ­ μό από το Ελ Χαμά, ώστε να κυκλώσει και να καταστρέψει την εχθρική στρατιά. Ο Ιερός Λόχος ενώθηκε με τους “ Γάλ­ λους” του Λεκλέρκ στο Ναλούτ, ένα μικρό χωριό στα σύνορα Λιβύης-Τυνησίας. Εκεί οι Λεκλέρκ και Τσιγάντες συναντήθηκαν στον σταθμό διοίκησης του Ιερού Λόχου, απο­ στολή του οποίου ήταν η κάλυψη της συ­ γκέντρωσης των φίλιων δυνάμεων που θα εκτελούσαν τον υπερκερωτικό ελιγμό (απο­ στολή αντιαναγνώρισης). Από το Ναλούτ ο

Ιερός Λόχος, που μαζί με τους Γάλλους αποτέλεσε τη “Δύναμη L” , διέσχισε τα σύνορα και εισήλθε στο τυνησιακό έδαφος, εγκαθιστώντας βάση στο Μπιρ-Εμίρ. Στη συνέχεια η Δύναμη L, που είχε ενισχυθεί και από βρε­ τανικά αντιαεροπορικά στοιχεία, προώθησε τις εμπροσθοφυλακές της ως το Κσαρ Ριλάν, εκτελώντας παράλληλα περιπολίες ως το Κσαρ Ταρσίν. Σε μια από τις περιπολίες αυτές ενα τζιπ του Ιερού Λοχου προσεκρουσε σε νάρκη, με αποτέλεσμα τον τραυ­ ματισμό ενός Ιερολοχίτη. Την επομένη, 22 Φεβρουάριου 1943, πε­ ρίπολος Ιερολοχιτών έλαβε επαφή με ε­ χθρική περίπολο στην περιοχή του Κσαρ Ταρσίν. Η ελληνική περίπολος αποτελείτο από τον υπολοχαγό Καίσαρη, τον ανθυπολοχαγό Αλγιμίση, τον ανθυπολοχαγό Καλαμίδα και τον ΔΕΑ Ψάλτη. Τα δύο τζιπ των Ιε­ ρολοχιτών δέχθηκαν αιφνιδιαστικά πυρά από εχθρικά οχήματα και αμέσως ανταπέ­ δωσαν. Οι Γερμανοί όμως διέθεταν θωρακι­ σμένα οχήματα και ένα άρμα μάχης, υπερέ­ χοντας συντριπτικά έναντι των Ελλήνων σε προστασία και ισχύ πυρός. Παρά τη συντρι­ πτική υπεροχή τους οι Ελληνες αξιωματικοί δεν υπέκυψαν και συνέχισαν να αγωνίζο­ νται. Ενα τζιπ όμως ανατινάχθηκε, με απο­ τέλεσμα ο ανθυπολοχαγός (ΠΒ) Ιωάννης Αλγιμίσης να πέσει νεκρός και οι Καλαμίδας και Ψάλτης να τραυματιστούν. Τελικά η ε­ πέμβαση της περιπόλου του λοχαγού Καζακόπουλου, που ενεργούσε κοντά και αντελήφθη τα συμβαίνοντα, έσωσε τους επιζώντες της περιπόλου Καίσαρη. Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ευσ. Καλαμίδας θεωρήθη­ κε νεκρός και εγκαταλείφθηκε, για να αιχ-

23 ■■*

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ΥΜΝΟΣ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ Π αιδιά μ ε α τσ ά λινα χ έρ ια μ ε θ ά ρ ρ ο ς γ ε μ ά τη ψ υχή στα χ έρ ια μας είν α ι η δ ό ξα τ η ς Π α τρ ίδ α ς μ α ς και η τιμ ή . Π α ρ ά δ ειγ μ α το Δ ρ α γα τσ ά νι α ς είν α ι για μα ς φ ω τειν ό και άλλω ν ηρώων α γώ νες για το Λόχο μ α ς το ν Ιερ ό . Εμπρός παιδιά μ ε μια καρδιά η σάλπιγγα σ η μ α ίνει η μάνα Ε λλάς από μας λ ε υ τ ε ρ ιά π ροσ μένει. Α ς είν α ι π ερήφ ανη η μάνα που έκ α ν ε τ έ τ ο ια παιδιά, που είν α ι έτο ιμ α π άντα να π έσουν μ ε τα όπλα τ ο υ ς μ εσ ' τη φω τιά.

24 ■■

μαλωτιστεί στη συνέχεια από τους Γερμα­ νούς. Αργότερα απελευθερώθηκε και μετα­ φέρθηκε σε νοσοκομείο του Λονδίνου για ανάρρωση. Εκεί δέχθηκε την επίσκεψη του βασιλιά Γεωργίου Β ’, ο οποίος σε ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του τον ενέταξε στο δι­ πλωματικό σώμα. 0 Τσιγάντες, όταν πληροφορήθηκε το συμβάν, έκανε το εξής σχό­ λιο: “ Εν συντομία μια αργή επανάληψη του Βατερλώ. Ο Μπλύχερ; Οχι. Ο Καζακόπουλος, που έτρεξε προς τον ήχο του πυροβό­ λου σαν σίφουνας” . Οι Γερμανοί θορυβήθηκαν από την εμ­ φάνιση της Δύναμης L στην περιοχή, θεω­ ρώντας τη ως προπομπό επιθετικής ενέρ­ γειας της 8ης Στρατιάς. Την επομένη η πε­ ρίπολος Καζακόπουλου ενεπλάκη πάλι με ε­ χθρική περίπολο και ύστερα από ανταλλα­ γή πυρών επανήλθε χωρίς απώλειες στη βάση. Τις επόμενες ημέρες συνεχίστηκε η αποστολή περιπόλων και η αναγνώριση δρομολογίων προς Μπορς λε Μπεφ και Φουμ Ταταούιν. Στις αποστολές αυτές οι Ιε­ ρολοχίτες, εκτός από τους Γερμανο-ιταλούς, είχαν να αντιμετωπίσουν και έναν άλ­ λο ύπουλο αντίπαλο, τις νάρκες, που βρί­ σκονταν διεσπαρμένες κατά χιλιάδες σε όλη την έρημο. Στις αρχές Μαρτίου η Δύναμη L εγκατα­ στάθηκε αμυντικά σε τρία σημεία στηρίγ­ ματος, στην περιοχή Κσαρ Ριλάν, βορειο­ δυτικά της γραμμής “ Μαρέθ” . Ο Ιερός Λό­ χος εγκατέστησε την εφεδρική του διμοι­ ρία σε ένα μεγάλο αμμόβουνο, συνεχίζο­ ντας παράλληλα την περιπολιακή του δρά­ ση. Στις 3 Μαρτίου περίπολοί του υποβοήθησαν την απαγκίστρωση γαλλικού τμήματος και την επίτευξη συνδέσμου με άλλο γαλλικό τμήμα που είχε αποκοπεί. Η περιπολιακή δράση συνεχίστηκε καθόλη τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του Μαρ­ τίου, χωρίς σοβαρή αντίδραση από την πλευρά του εχθρού. Το απόγευμα της 9ης Μαρτίου ένα βρε­ τανικό αναγνωριστικό αεροσκάφος έφερε μήνυμα του Μοντγκόμερυ στον στρατηγό Λεκλέρκ, με το οποίο τον ενημέρωνε ότι αναμενόταν επίθεση κατά της τοποθεσίας του -από ισχυρές εχθρικές δυνάμεις- το πρωί της επόμενης ημέρας. Ο διοικητής

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

της 8ης Στρατιάς υπολόγιζε τη δύναμη των εχθρικών μονάδων που επρόκειτο να επιτε­ θούν σε 60 άρματα και θωρακισμένα οχή­ ματα και σε ένα σύνταγμα τεθωρακισμένων γρεναδιέρων της γερμανικής 15ης και 21ης Panzer του Afrika Korps. Παράλληλα εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι δεν μπο­ ρούσε να στείλει ενισχύσεις και αρκέστηκε να ευχηθεί “ καλή τύχη” . Το μήνυμα αυτό διαβιβάστηκε στο κεντρικό και στο αριστε­ ρό σημείο στηρίγματος, όχι όμως και στο δεξιό. Πράγματι την επομένη οι Γερμανοί, πι­ στοί στο “ ραντεβού” τους, εξαπέλυσαν με την υποστήριξη πυροβολικού και αεροπο­ ρίας την επίθεσή τους κατά των προφυλα­ κών, οι οποίες λόγω της εχθρικής πίεσης ο­ πισθοχώρησαν στην κύρια τοποθεσία χωρίς απώλειες. Σύντομα όμως η κατάσταση στο δεξιό έγινε κρίσιμη για τους Ιερολοχίτες και τους Γάλλους, που διατάχθηκαν να ανα­ διπλωθούν προς Μπιρ Εμίρ ώστε να μην αποκοπούν. Ομως οι Γερμανοί είχαν κυκλώ­ σει τους αμυνόμενους, οι οποίοι αναγκά­ στηκαν να ζητήσουν καταφύγιο στο αμμό­ βουνο. Εκεί οι Ιερολοχίτες μαζί με μια βρε­ τανική αντιαεροπορική πυροβολαρχία με πυροβόλα Bofors έβαλλαν με κάθε μέσο κα­ τά των επίγειων και εναέριων εχθρικών δυ­ νάμεων. Ο αντισυνταγματάρχης Τριανταφυλλάκος με το περί­ στροφό του έβαλλε κατά των εχθρικών αε­ ροσκαφών. Οταν ο Τσιγάντες τον ρώτησε τι κάνει εκεί, εκείνος του απάντησε: “ Γιατί όχι; Μήπως ο νόμος των πι­ θανοτήτων απαγορεύ­ ει σε μια σφαίρα να κτυπήσει έναν στο μά­ τι;” (I). Παρά το θάρρος τους οι αμυνόμενοι απειλούντο με κατα­ στροφή από τα γερμα­ νικά άρματα, που έφτασαν σε απόσταση σχεδόν 50 μέτρων από τις θέσεις τους. Εκεί όμως οι Γερμανοί στα­ μάτησαν. Το αμμώδες έδαφος δεν επέτρεψε στα άρματά τους να προχωρήσουν, ενώ τα πυρά των Ιερολοχιτών έπεισαν και τους Γερμανούς πεζούς να σταματήσουν. Τότε επενέβη η συμμαχική α­ εροπορία, εκδιώκο­ ντας αρχικά τη Luftwaffe από τους ου­ ρανούς και αναλαμβά­ νοντας την εξουδετέρωση των μηχανοκίνη­ των εχθρικών δυνάμε­ ων. Οι Γερμανοί, πει­ σματάρηδες όπως εί­

ναι, δεν εγκατέλειψαν τον αγώνα. Και άλλα αεροσκάφη τους επιτέθηκαν στις θέσεις των Ιερολοχιτών. Μια βόμβα από ένα Stuka καρφώθηκε στην άμμο δίπλα στον υπολοχαγό Βασιλάκη χωρίς να εκραγεί. Ο “τυχε­ ρός” υπολοχαγός πέθανε αργότερα από σκωληκοειδίτιδα. Στο μεταξύ η συμμαχική αεροπορία είχε αντιμετωπίσει και τα τελευταία ξεσπάσμα­ τα της Luftwaffe και είχε κυριολεκτικά εξολοθρεύσει κάθε γερμανικό όχημα που εκινείτο στο έδαφος. Οι μέρες τοϋ Blitrkrieg εί­ χαν περάσει οριστικά. Τα υπολείμματα των γερμανικών δυνάμεων υποχώρησαν αφήνο­ ντας πίσω τους 60 άρματα, θωρακισμένα και οχήματα και επτά τουλάχιστον πυροβό­ λα. Στον Ιερό Λόχο η μάχη του Κσαρ Ριλάν κόστισε τρεις αιχμαλώτους, από τους οποί­ ους ο ένας, ο αστυφύλακας Παγώνης, απε­ λευθερώθηκε αργότερα. Στους άλλους δύο, τους Παναγιώτη Τσαουσόπουλο και Αρη Αναγνωστίδη, η μοίρα έπαιξε το δικό της παιχνίδι. Οι δύο αιχμάλωτοι Ιερολοχίτες βρήκαν τραγικό θάνατο όταν τα συμμαχικά αεροπλάνα βύθισαν το πλοίο που τους με­ τέφερε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Ευρώπη. Η μάχη του Κσαρ Ριλάν ήταν η σοβαρό­ τερη σύγκρουση στην οποία είχε λάβει μέ-

ρος μέχρι τότε ο Ιερός Λόχος. Μετά τη μά­ χη ο Λεκλέρκ είπε στον Τσιγάντε: “ Οι άν­ δρες σου είναι ατρόμητοι και με μεγάλες ι­ κανότητες” . Ο πάντα φειδωλός Μοντγκόμερυ περιορίστηκε να δηλώσει: “Well done” . Μετά την απόκρουση της γερμανικής ε­ πίθεσης στο Κσαρ Ριλάν ο Ιερός Λόχος μαζί με τους Γάλλους του Λεκλέρκ εγκατέστησε γραμμή επιτήρησης στο Κσαρ Ταρσίν και επανέλαβε τις περιπολίες. Κατά τη διάρκεια των περιπολιών αυτών σκοτώθηκε ο ΔΕΑ Λαφογιάννης και τραυματίστηκαν ο ανθυπολοχαγός Δημουλάς και ο ΔΕΑ Νισήμ. Στο μεταξύ η γραμμή “ Μαρέθ” παρέμε­ νε άθικτη. Η άφιξη ενισχύσεων στην 8η Στρατιά (50η Μεραρχία Πεζικού, 4η Ινδική Μεραρχία Πεζικού, 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχίο) επέτρεψε στον Μοντγκόμερυ να οργανώσει τη διάσπαση της εχθρικής τοπο­ θεσίας. Η επίθεση κατά των άριστα οργα­ νωμένων εχθρικών θέσεων απέβη άκαρπη και αιματηρή, αναγκάζοντας τον Βρετανό στρατηγό να αναθεωρήσει την τακτική του και να δώσει το βάρος του στον υπερκερωτικό ελιγμό, ενισχύοντας τη 2η Νεοζηλανδική Μεραρχία του Φράυμπεργκ, που αρχικά είχε αναλάβει την αποστολή με το 10ο Τε­ θωρακισμένο Σώμα Στρατού. Η Δύναμη L τέθηκε σε πρώτο κλιμάκιο. Πίσω της ακολουθούσαν μια μεραρχία πεζι­ κού και δύο μεγάλες μονάδες τεθωρακι­ σμένων. Τη γραμμή Ελ Χαμμά φρουρούσαν το Ιταλικό Συγκρότημα Σαχάρας και η γερ­ μανική 164η Ελαφρά Μεραρχία Πεζικού. Ως

εφεδρεία διετίθεντο η 15η και η 21η Panzer. Οι συμμαχι­ κές δυνάμεις επιτέ­ θηκαν με ορμή κατά των Ιταλο-γερμανών και μέχρι τη νύχτα της 26ης Μαρτίου η γραμμή Ελ Χαμμά εί­ χε καταληφθεί. Το γεγονός αυτό σήμαινε ουσιαστικά και την πτώση της γραμ­ μής “ Μαρέθ” , οι α­ μυνόμενοι της οποίας οπισθοχώρησαν γρήγορα για να μη κυκλωθούν. Σε όλες αυτές τις επιχειρή­ σεις η Δύναμη L αποτελούσε την πλαγιοφυλακή του αποσπάσματος Φράϋμπεργκ. Στις 29 Μαρτίου 1943 Ελληνες και Γάλλοι εισήλθαν στο Γκαμπές, όπου έτυχαν ενθουσιώδους υ­ ποδοχής από τους Γάλλους αποίκους. Ηδη όμως τα πρώτα σύννεφα άρχι­ σαν να εμφανίζονται στις σχέσεις Ελλή­ νων και Γάλλων. Με την είσοδό τους στο Γκαμπές οι Γάλλοι ανέ­ πτυξαν σχέσεις με τις νεαρές της εκεί πα­ ροικίας, αξιώνοντας από τους Ελληνες α­ ξιωματικούς να εκτελούν χρέη οδηγού και να τους μεταφέρουν με τα τζιπ. Ζητούσαν δηλαδή πολλές φορές από ανωτέρους τους αξιωματικούς, που η αγάπη για την πατρίδα τους είχε υποχρεώσει να αναλάβουν ρόλο απλού στρατιώτη, να εκτελούν χρέη ιπποκόμων. Κάτι τέτοιο πήγαινε πολύ και σύντομα το ελληνικό φιλότιμο εξεγέρθηκε. Η ηγεσία των Γάλλων όμως συνέχισε τα ατο­ πήματα. Ετσι στην επίσημη δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης δεν κλήθη­ καν να παραβρεθούν και οι Ελληνες αξιω­ ματικοί. Υστερα από αυτή την προσβολή ο

Τσιγάντες, μαινόμενος. συναντήθηκε με τον Λεκλέρκ και ζήτησε εξηγήσεις για την “αποικιακού” τύπου μεταχείριση των Ελλή­ νων από τους Γάλλους. Ο Λεκλέρκ δικαιολογήθηκε λέγοντας ότι οι άνδρες του χρειά­ ζονταν ψυχαγωγία. Ο Τσιγάντες απάντησε ότι και οι Ιερολοχίτες χρειάζονταν ανάπαυ­ ση και αν γίνονταν οδηγοί των Γάλλων δεν επρόκειτο να αναπαυθούν. “Αλλωστε από το 1917 ο γαλλικός κανονισμός απαγορεύει τους ιπποκόμους στους κατώτερους αξιω­ ματικούς” , πρόσθεσε με νόημα ο Ελληνας διοικητής. Φανερά εκνευρισμένος από τη λεπτή ειρωνεία του Τσιγάντε ο Λεκλέρκ ση­ κώθηκε και είπε μόνο “ Καληνύχτα συνταγματάρχα” , για να λάβει την απάντηση: “Τότε είναι μάλλον καλή καληνύχτα". Υστερα από τα συμβάντα αυτά ο Τσιγάντες δεν έχασε χρόνο. Αμέσως συναντήθη­ κε με τον Φράϋμπεργκ, τον οποίο ενημέρω­ σε για τα γεγονότα, και στη συνέχεια απευ­ θύνθηκε προσωπικά στον Μοντγκόμερυ. Ο διοικητής της 8ης Στρατιάς τα είχε ήδη πληροφορηθεί από τον Φράϋμπεργκ και σχολίασε αρνητικά την αλγεινή συμπεριφο­ ρά των Γάλλων, εγκρίνοντας παράλληλα την πρόταση του Τσιγάντε για προσκόλλη­ ση του Ιερού Λόχου στους Νεοζηλανδούς. Πράγματι, το πρωί της 5ης Απριλίου 1943 πραγματοποιήθηκε η ένωση Ελλήνων και Νεοζηλανδών. Ακολούθησε σύντομη τελε­ τή, κατά την οποία ο Φράϋμπεργκ επιθεώ­ ρησε συγκινημένος άγημα Ιερολοχιτών. Στη συνέχεια απευθύνθηκε στους Ελληνες μα­ χητές υπενθυμίζοντάς τους τον κοινό αγώ­ να Ελλήνων και Νεοζηλανδών κατά τη διάρ­ κεια της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα το 1941 και κατέληξε: “ Οι Βρετανοί του εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα το 1941 δεν εντυπωσιάσθηκαν όταν οι Ελλη­ νες τους υποδέχθηκαν με άνθη, αλλά γιατί οταν εγκατελειπαν την Ελλαδα ηττημενοι οι Ελληνες τους κατευόδωσαν πάλι με άν­ θη” . Την επομένη 6 Απριλίου, επέτειο της γερμανικής εισβολής στη χώρα μας, πραγματοποιήθηκε επιμνημόσυνη δέηση για τους πεσόντες στη μάχη της Ελλάδας Νεο­ ζηλανδούς. Στη σεμνή τελετή συμμετείχαν και οι Ιερολοχίτες, με επικεφαλής τον διοι­ κητή τους.

25 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

26 **■

Στο μεταξύ οι ηττημένοι στη γραμμή “ Μαρέθ” και Ελ Χαμμά Γερμανο-ιταλοί εί­ χαν εγκατασταθεί αμυντικά σε μια νέα -φύ­ σει οχυρή- θέση πίσω από το ουάντι (ρέμα) Ακαρίτ. Το αριστερό της τοποθεσίας καλυ­ πτόταν από τα ελη Ελ Φετζάς και το δεξιό από τη Μεσόγειο. Στη θέση αυτή ο στρατη­ γός Μέσσε, διοικητής της ιταλικής 1ης Στρατιάς, υπολόγιζε να ανακόψει την προέ­ λαση της 8ης Στρατιάς. Το επιτελείο της 1ης Στρατιάς υπολόγιζε ότι οι σύμμαχοι θα επιτεθούν στην τοποθεσία περί τα τέλη Α­ πριλίου, Ο Μοντγκόμερυ όμως δεν περίμενε τόσο πολύ. Τα ξημερώματα της 6ης Απρι­ λίου το βρετανικό πυροβολικό ξύπνησε α­ πότομα τους αντίπαλους στρατιώτες. Σε λί­ γο το πεζικό της 4ης Ινδικής και της 50ής και της 51ης Μεραρχίας Πεζικού επιτέθηκε και διέσπασε την τοποθεσία. Με το πρώτο φως η συμμαχική αεροπορία άρχισε να σα­ ρώνει το μέτωπο εξαπολύοντας “ καταρρά­ κτες" πυρός κατά των εχθρικών συγκε­ ντρώσεων. Μετά τη διάσπαση άρχισε η εκ­ μετάλλευση. Τα βρετανικά τεθωρακισμένα και η 2η Νεοζηλανδική Μεραρχία μαζί με τον Ιερό Λόχο ξεχύθηκαν σαν αστραπή μπροστά, καταδιώκοντας τον ηττημένο ε­ χθρό. Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί πολέμησαν γενναία και προσπάθησαν να κλείσουν το ρήγμα ρίχνοντας στη μάχη και τη Luftwaffe. Ο Ιερός Λόχος είχε προσκολληθεί στο μεραρχιακό “ ιππικό” των Νεοζηλανδών, κα­ ταδιώκοντας με τα τζιπ τον εχθρό και αντι­ μετωπίζοντας με επιτυχία την εχθρική αε­ ροπορία. Δυστυχώς όμως μια βολίδα πολυ­ βόλου αεροσκάφους τραυμάτισε θανάσιμα τον ίλαρχο Γρηγόριο Μπουρδάκο. Ο Βρετα­ νός γιατρός που προσπάθησε να τον βοη­ θήσει διεπίστωσε ότι δεν υπήρχε ελπίδα και θεώρησε χρέος του να παρηγορήσει τον ετοιμοθάνατο αξιωματικό λέγοντάς του ότι ήταν γενναίος. Ο Μπουρδάκος απάντησε: “ Είμαι Ελληνας” . Η καταδίωξη συνεχιζόταν, με τις διμοι­ ρίες του Ιερού Λόχου να προηγούνται ανα­ γνωρίζοντας τα δρομολόγια. Ετσι τραυματί­ στηκε από έκρηξη νάρκης ο ανθυπίλαρχος Γραικός. Στις 7 Απριλίου οι Βρετανοί ενώθηκαν με τους Αμερικανούς του Πάττον. Την επο­ μένη Ελληνες και Νεοζηλανδοί διατάχθηκαν να υπερκεράσουν το εχθρικό αριστερό και να αποκόψουν την οδό υποχώρησης των αντιπάλων. Οι Ιερολοχίτες, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή, βρέθηκαν εμπλεγμένοι με γερμανικά άρματα, ενώ λίγο αργότερα δέχθηκαν την αντεπίθεση των Γερμανών. Οι Βρετανοί όμως αντέδρασαν γρήγορα και με τη σειρά τους αντεπιτέθηκαν με μεγάλο αριθμό αρμάτων και έτρε­ ψαν σε φυγή τους Γερμανούς. Στις 10 Απριλίου οι Ιερολοχίτες εισήλθαν, πρώτοι σχεδόν, στη Σφαξ και στο Ελ Τζεμ, όπου βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ενθουσιώδες πλήθος που τους υποδέχθη­ κε ως ελευθερωτές. Οι εκδηλώσεις χαράς των Ελλήνων της εκεί παροικίας είναι δύ­ σκολο να περιγραφούν. Εκατοντάδες ελλη­ νικές σημαίες κυμάτιζαν και οι Ιερολοχίτες

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

πνίγονταν στις αγκαλιές των Ελλήνων. Σε μια μικρή ανάπαυλα της μάχης ο Φράϋμπεργκ προσκάλεσε τον Τσιγάντε να κτίσει μετά τον πόλεμο μια ελληνική αποι­ κία στη Νέα Ζηλανδία, σε ανταπόδοση των υπηρεσιών των “ Ιερών του παιδιών” . Ο Τσιγάντες έδειξε έκπληξη και ρώτησε: “ Εννο­ είτε αυτούς τους γκάγκστερς που έχω;” . Και ο Φράϋμπεργκ του είπε γελώντας: “Α­ φού δεν είναι ιερά παιδιά τότε είναι διάβο­ λοι. Στο μεταξύ οδηγήστε τα να μου κατα­ λάβουν τα Σούσα” . Η πρόκληση του Φράϋμπεργκ δεν άργη­ σε να απαντηθεί. Στις 12 Απριλίου τα Σούσα κατελήφθησαν και η πόλη παραδόθηκε στον Ιερό Λόχο. Και εκεί η ελληνική παροι­ κία επεφύλαξε ενθουσιώδη υποδοχή στους Ιερολοχίτες. Μετά από αυτή την κατάληψη ο Ιερός Λόχος συνέχισε την καταδίωξη του εχθρού μέχρι την Ενφιταβίλ. Εκεί οι Γερμα­ νοί είχαν οργανώσει νέα αμυντική τοποθε­ σία, για τη διάσπαση της οποίας απαιτείτο η συγκέντρωση ισχυρών δυνάμεων. Λόγω της ρευστότητας του μετώπου ένα ανεφοδια-

γυπτο η μονάδα χωρίστηκε σε τρία τμήμα­ τα. Το πρώτο επέστρεψε ατμοπλοϊκώς συ­ νοδεύοντας αιχμαλώτους, το δεύτερο επέ­ στρεψε αεροπορικώς και το τρίτο (και μεγα­ λύτερο) οδικώς. Στο Τομπρούκ ο Τσιγάντες, που επέβαινε σε τζιπ, έλαβε σήμα από το Ελληνικό Υ­ πουργείο Στρατιωτικών στο Κάϊρο να στα­ ματήσει επιτόπου και να παραδώσει το υλι­ κό του στους Βρετανούς. Ο παλαίμαχος α­ ξιωματικός δεν ήταν δυνατό να δεχθεί τέ­ τοια προσβολή και απάντησε: “ Να αναφέρε­ τε στον στρατηγό Ουίλσον ότι αν αφοπλισθεί το τμήμα τούτο θα εκραγεί κί­ νημα στο Τομπρούκ". Η προειδοποίηση του Τσιγάντε πέτυχε τον σκοπό της και λίγο αρ­ γότερα ο συνταγματάρχης κλήθηκε στο Κάϊρο. Ο Τσιγάντες, με ένα τζιπ με οδηγό τον αντιπλοίαρχο Ματθαίο, ξεκίνησε αμέ­ σως και ύστερα από διαδρομή 860 km πα­ ρουσιάστηκε στον Ουίλσον όπως ήταν, αξύ­ ριστος και κατασκονισμένος. Ο Βρετανός στρατηγός μόλις τον είδε δεν άντεξε, έβα­ λε τα γέλια και του είπε: “ Η θεαματική σας

Ο Τσιγάντες π α ρ ο υ σ ιά ζει το ν Ιερ ό Λ όχο σ το ν Γάλλο σ τρ α τη γ ό Λ εκ λ έρ κ .

στικό όχημα και επτά Ιερολοχίτες αιχμαλω­ τίστηκαν από τον εχθρό. Απελευθερώθη­ καν όμως αργότερα. Στις 17 Απριλίου ο Ιερός Λόχος διατάχθηκε αιφνιδιαστικά να επιστρέψει στην Αί­ γυπτο. Κατά την εξάμηνη σχεδόν συμμετο­ χή του στην αφρικανική εκστρατεία είχε διανύσει 2.400 km, αιχμαλωτίζοντας 3.400 στρατιώτες του εχθρού με απώλειες τριών νεκρών και οκτώ τραυματιών. Η διαταγή απομάκρυνσης του Ιερού Λό­ χου από το μέτωπο, 60 km πριν από την Τύνιδα, οφειλόταν σε πολιτικές δολοπλοκίες ύστερα από το κίνημα που είχε ξεσπάσει σε ελληνικές μονάδες της Μέσης Ανατολής τον Μάρτιο του 1943. Οι κυβερνώντες φο­ βήθηκαν μήπως στασιάσει και ο Ιερός Λό­ χος και ζήτησαν την απομάκρυνσή του από τις επιχειρήσεις. Για την επιστροφή στην Αί­

εμφάνιση κέρδισε” . Παρόλα αυτά ο κίνδυνος διάλυσης του Ιερού Λόχου, λόγω της διάβρωσης που είχε προκαλέσει το αριστερό κίνημα στις ελλη­ νικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, ήταν ακόμα υπαρκτός. Ο Τσιγάντες αντιμετώπισε την κατάσταση αποτελεσματικά. Εδωσε αό­ ριστη άδεια στους άνδρες του γνωρίζοντας ότι θα επιστρέφουν μόνο όσοι το επιθυ­ μούν, ενώ αγνόησε κάποιες παραιτήσεις που του υποβλήθηκαν. Οι άνδρες του όμως δεν πρόδωσαν την εμπιστοσύνη του διοικη­ τή τους και στη συντριπτική τους πλειοψηφία παρουσιάστηκαν στις 22 Μαϊου 1943 στο στρατόπεδο Ελ Μπάσα, νέα έδρα της μονάδας. Εκεί ο Ιερός Λόχος θα εκπαιδευό­ ταν σε καταδρομικές επιχειρήσεις, με την προοπτική χρησιμοποίησής του στο Αιγαίο. Οι άνδρες παρακολούθησαν διάφορα εκ-

ουσιαστικά η αφρικανι­ κή περιπέτεια του Ιερού Λόχου. Λίγο αργότερα άρχισε η “ Μάχη του Αι­ γαίου” , που έδωσαν και κέρδισαν οι Ιερολοχίτες απελευθερώνοντας χώ­ ματα ελληνικά από χι­ λιάδες χρόνια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

παιδευτικά αντικείμενα και σχολεία ορει­ νού αγώνα, πλωτών μέσων, αλεξιπτώτων και αγχέμαχου αγώνα. Παράλληλα καταβάλλο­ νταν προσπάθειες να ενισχυθεί η δύναμη της μονάδας. Οι νέοι Ιερολοχίτες προέρχο­ νταν από ταξιαρχίες τις οποίες εγκατέλειπαν αηδιασμένοι από το “ δηλητηριώδες” κλίμα που επικρατούσε σε αυτές (λόγω των προαναφερθέντων). Τον Ιούνιο του 1943 ο Ιερός Λόχος, μαζί με το SAS, το S B S και το LRDG, συγκρότη­ σαν Ταξιαρχία Καταδρομών υπό τον Βρετα­ νό ταξίαρχο Τέρνμπουλ. Σε λίγο όμως ξέ­ σπασε και νέο κίνημα και οι Βρετανοί, φο­ βούμενοι συμμετοχή και των Ιερολοχιτών, προσπάθησαν να θέσουν υπό περιορισμό τον Τσιγάντε. Δυστυχώς δεν διασώζεται η α­ κριβής απάντηση του Κεφαλλονίτη και αθυ­ ρόστομου Τσιγάντε στον Βρετανό ταξίαρχο που του μετέφερε τη διαταγή. Πάντως και αυτός ο σκόπελος ξεπεράστηκε και ο Ιερός Λόχος συνέχισε να υπάρχει, αποτελώντας το καταφύγιο όλων των Ελλήνων που είχαν ως πρωταρχικό σκοπό την απελευθέρωση της Πατρίδας και όχι τις πολιτικές σκοπιμό­ τητες. Με τα γεγονότα αυτά ολοκληρώθηκε

Ο Ιερός Λόχος ήταν μια μονάδα με μικρή α­ ριθμητική δύναμη. Οι λί­ γοι όμως Ιερολοχίτες ή­ ταν Ελληνες και μάλι­ στα στην πλειοψηφία τους αξιωματικοί, γε­ γονός που αυτόματα δικαιολογεί την επιτυ­ χία με την οποία εκπλήρωσαν κάθε αποστο­ λή που τους ανατέθηκε. Κύριοι παράγοντες που οδήγησαν στην επιτυχία τους ήταν πά­ νω από όλα το υψηλό ηθικό και η συντροφικότητά τους, που μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτή των αρχαίων Θηβαίων προκατόχων τους. Τεράστιο ρόλο διεδραμάτισε και η άριστη εκπαίδευσή τους. Πάνω απ’ όλα όμως βρισκόταν η προσωπικότητα του διοικητή τους, ενός πραγματικού ηγέτη ανδρών. Κα­ λοκάγαθος σαν παιδί και αμίληκτος όταν χρειαζόταν, ήταν ένας άνδρας πραγματι­ κός που δεν δίσταζε να δώσει μάχη σε όλα τα επίπεδα για να προστατεύσει τους άν­ δρες του. Ο συνταγματάρχης (ΠΖ) Χριστόδουλος Τσιγάντες ήταν η ψυχή του Ιερού Λόχου. Παρά την ηλικία του βρισκόταν πάντα κο­ ντά στους άνδρες του και μοιραζόταν μαζί τους τα κρύα βράδια της ερήμου, ποτό και αναμνήσεις γύρω από τη φωτιά. Τους συμ­ βούλευε σαν να ήταν παιδιά του. “ Μακριά από την πολιτική, γιατί θα σας φτύσει ο ελ­ ληνικός λαός, όπως έφτυσε και μένα” , τους έλεγε και ένας κόμπος τον έπνιγε στον λαι­

μό. Αυτόν τον “τρελο-Ελληνα” που δεν δί­ στασε αργότερα να πηδήξει με αλεξίπτωτο στη Σάμο χωρίς να έχει εκπαιδευτεί και ας είχε δέκα βαθμούς μυωπία, έτυχε να έχουν διοικητή οι Ιερολοχίτες. Ο συνδυασμός της άριστης διοίκησης, του υψηλού ηθικού, της επίπονης εκπαί­ δευσης και της αγάπης μεταξύ των ανδρών ήταν που οδήγησαν τον Ιερό Λόχο, αυτό το πρώτο επίλεκτο τμήμα του Ελληνικού Στρατού, να γράψει Ιστορία, κερδίζοντας την εκτίμηση όλων, αντιπάλων και συμπο­ λεμιστών.

Α φ ιερ ώ νετα ι σ το υ ς η ρ ω ικο ύ ς ν εκ ρ ο ύ ς του Ιε ρ ο ύ Λ όχ ο υ: α ν& υπ ολοχαγό I. Αλγιμίση, ΔΕΑ Α. Λ α φ ο γιά ν ν η και ίλα ρ χο Γρ. Μ π ουρδάκο.

27

Ευχαριστούμε τον Ιερολοχίτη Αντιστράτηγο ε.α. Μιχαήλ Β. Οικονομάκο για τη βοή9ειά του στην προετοιμασία αυτού του άρθρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Ι)Α ντισ τρ ατήγου I. Μ ανέτα: ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 1942-45, Εκδόσεις “Λ ο γ ο θέτη ς", Αθήνα, 1995. (2) Αντιστρατήγου Μ. Οικονομάκου: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ ΣΤΟΝ ΕΒΡΟ, Εκδόσεις “Ελεύθερη Σκέψ ις", Αθήνα, 1979. (3) Αντιστρατήγου Μ. Οικονομάκου: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ, Εκδόσεις “Ελεύθερη Σ κέψ ις”, Αθήνα, 1988. (4) ΧΡΟΝΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ, Λέσχη ΚαταδρομέωνΙερολοχιτών, Αθήνα, 1982.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕΔΕΩ Ν Υ π ο σ τρ ά τη γο ς, κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς Σ Σ Ε

Ο ΡΩΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1904 1905 -

)

0 ΡΩ ΣΟ ΪΑΠ Ω Ν ΙΚΟ Σ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΙΜ Π ΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΩ Ν ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ ΠΟΥ ΔΙΕΞΗΧΟΗ ΣΕ ΞΕΝΑ ΕΔΑΦΗ, ο 1872 επήλθε στην Ιαπωνία μια αξιο­ σημείωτη μεταβολή, η οποία πριν από λίγα χρόνια είχε αφήσει τον α­ πομονωτισμό της και προόδευε με τεράστια βήματα: η στρατιωτική θητεία έγινε υποχρεωτική. Αυτό σήμαινε ότι οι Σαμου­ ράι έχαναν το κληρονομικό τους δικαίωμα και ότι στο μέλλον όλοι οι Ιάπωνες θα μπο­ ρούσαν να φέρουν όπλα. Αυτό δεν έγινε χω­ ρίς αντίδραση. Ομως ο στρατάρχης Γιαμαγκάτα κατόρθωσε να δημιουργήσει μια εκ­ πληκτική σύνθεση του πολεμικού πνεύμα­ τος της παλαιάς Ιαπωνίας και των σύγχρο­ νων μεθόδων των ευρωπαϊκών στρατών. Ο Γιαμαγκάτα δεν δίστασε να καλέσει ξένες α­ ποστολές. Επί δέκα χρόνια γαλλικές στρα­ τιωτικές αποστολές, που μετά την ήττα του 1870 επιζητούσαν να δημιουργήσουν έναν ανίκητο στρατό στην Απω Ανατολή, γύμναζαν τους Ιάπωνες στρατιώτες, ενώ Βρετανοί ορ­ γάνωναν το Ιαπωνικό Ναυτικό. Οι ξένες απο­ στολές εργάστηκαν δέκα χρόνια και δημι­ ούργησαν μια τρομερή πολεμική μηχανή. Οι αξιωματικοί, που προέρχονταν όλοι από α­ γροτικές οικογένειες, εκπαιδεύονταν στη στρατιωτική ακαδημία Σικανγκάκο του Τόκιο, όπου οι εκπαιδευτές συνδύαζαν τις παραδό­ σεις του Σαιν Συρ και των Πρώσων Γιούγκερ με τις παραδόσεις των Σαμουράι. Τον Αύγουστο του 1894 ο αυτοκράτορας της Ιαπωνίας των 41 εκατομμυρίων κατοί­ κων, παρακινούμενος από μια στρατιωτική ο­ μάδα, κήρυξε πόλεμο στην Κίνα των 350 εκα­ τομμυρίων. Η Ευρώπη έδωσε πολύ μικρή ση­ μασία στον πόλεμο αυτό. Αιτία του πολέμου ήταν η Κορέα, για την οποία μερικοί δεν γνώ­ ριζαν ούτε που βρίσκεται. Η "Χώρα της Πρω­ ινής Γαλήνης” δεν έπαψε να αποτελεί “μήλο της έριδας” μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας, αλλά επίσης επί αιώνες φαινόταν σαν να προσκαλούσε μόνιμα κάποιον να την αρπάξει, έτσι ό­ πως προεξείχε στη θάλασσα ανάμεσα στις δύο χώρες. Στις 11 Σεπτεμβρίου η νέα, αναδιοργανω­ μένη, ισχυρή και επιθετική Ιαπωνία επιτέθη­ κε στην Κίνα στον κόλπο του Πετσιλί και σε λιγότερο από δύο ώρες είχε καταστρέψει

Τ

28

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΕΜ ΠΟ ΛΕΜ ΩΝ. ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΦ Ν ΙΔ ΙΑ ΣΕ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΠΟΥ Ε ΙΔ Α Ν Μ Ε ΔΕ Ο Σ ΤΗΝ ΕΜ Φ ΑΝΙΣΗ ΤΟΥ “ΚΙΤΡΙΝΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ", ΟΠΩΣ ΤΟΝ Ο ΝΟ Μ ΑΣΕ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ. τον μισό κινεζικό στόλο. Οι Ιάπωνες στρατιώ­ τες αποβιβάστηκαν στην Κορέα, κατέλαβαν το Πορτ Αρθουρ και διείσδυσαν στη Μα­ ντζουρία. Ολα αυτά έγιναν με κεραυνοβόλα ταχύτητα και χωρίς το παραμικρό λάθος. Ο κεραυνοβόλος αυτός πόλεμος τελείω­ σε με τη Συνθήκη του Σιμονοσέκι: η Κίνα α­ ναγνώρισε την ανεξαρτησία της Κορέας και παραχώρησε στην Ιαπωνία τη χερσόνησο Λιάο Τουνγκ με το Πορτ Αρθουρ, καθώς και τα νησιά Φορμόζα και Πεσκαδόρες. Η Ευρώ­ πη, αλλά και όλος ο κόσμος, άρχισαν να μι­ λούν με θαυμασμό για τους “Πρώσους της Α­ νατολής". Ομως η πρώτη διέπραξε ένα σφάλ­ μα: αντιμετώπισε την Ιαπωνία σαν ένα “παιδί - θαύμα” που όλοι το θαυμάζουν, αλλά κα­

νείς δεν το παίρνει πολύ στα σοβαρά. Οι Ιά­ πωνες δεν άργησαν να εκμεταλλευτούν αυ­ τή τη “στοργή” που έδειχναν απέναντι τους. Οι ευρωπαϊκές αγορές γέμισαν από τα προϊό­ ντα της βιομηχανίας τους και τα τεχνικά σχο­ λεία, τα ναυπηγεία και τα εργοστάσια όπλων στη Γαλλία, την Αγγλία και τη Γερμανία από μικρόσωμους άνδρες που χαμογελούσαν ευ­ γενικά και μελετούσαν με απληστία τις νέες τεχνολογίες. Δεν πέρασε πολύς καιρός και οι μεγάλες δυνάμεις, Ρωσία, Γαλλία και Γερμανία, με το πρόσχημα της εξασφάλισης της ακεραιότη­ τας της Κίνας, απαίτησαν από την Ιαπωνία να επιστρέψει στην Κίνα τη χερσόνησο Λιάο Τουνγκ και το Πορτ Αρθουρ. Οι Ιάπωνες υπο-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

20

χώρησαν, αλλά δεν ξέχασαν. Αντιμετώπιζαν πλέον τη Ρωσική Αυτοκρατορία, έναν αντίπα­ λο πολύ πιο τρομερό από την καταρρέουσα Κίνα. Το 1896 οι Ρώσοι διπλωμάτες, έπεισαν την Κίνα να τους αφήσει να περάσουν τον Υ­ περσιβηρικό Σιδηρόδρομο μέσα από τη Μα­ ντζουρία. Οι Κινέζοι, “ευγνώμονες” για τη βοήθεια της Ρωσίας, όχι μόνο δέχτηκαν, αλ­ λά το 1898 παραχώρησαν για 25 χρόνια τη χερσόνησο Λιάο Τουνγκ και το Πορτ Αρ­ θουρ. Οι Ρώσοι, νομίζοντας ότι τα 25 χρόνια θα διαρκούσαν χίλια, δημιούργησαν ένα τε­ ράστιο περιχαρακωμένο στρατόπεδο γύρω από το Πορτ Αρθουρ, που έμοιαζε με το σύμ­ βολο της ισχύος της Τσαρικής Ρωσίας στην Απω Ανατολή, ενώ για τους Ιάπωνες ήταν ένα “αγκάθι στα πλευρά” , καθώς δεν ήθελαν τη σημαία των Ρώσων πάνω από την Κίτρινη Θά­ λασσα και εξέφρασαν την οργή τους με ποι­ κίλους τρόπους. Οι Ρώσοι γελούσαν με τους “ κίτρινους πιθήκους” και ο Ρώσος στρατιωτι­ κός ακόλουθος στο Τόκιο, Βανόφσκι, καθη­ σύχαζε την κυβέρνησή του λέγοντας ότι “θα περάσουν αιώνες μέχρι να αποκτήσουν οι Ιά­ πωνες το ηθικό στο οποίο βασίζεται η οργά­ νωση των ευρωπαϊκών στρατών” . Στην Ιαπωνία η τάξη των Σαμουράι δεν παραδόθηκε εύκολα στη νέα τάξη πραγμά­ των. Μετά από μία αποτυχημένη εξέγερση που στοίχισε 35.000 νεκρούς, οι επιζήσαντες πολέμαρχοι ίδρυσαν τον ιαπωνικό κλάδο μίας μυστικής εταιρίας η οποία εξαπλωνόταν από το Τουρκεστάν μέχρι τη Μαντζουρία. Το όνομα της εταιρίας ήταν “ Μαύρος Δράκος” και δεν ήταν τυχαία η επιλογή του. Στην Ια­ πωνία “ Μαύρος Δράκος" ήταν το όνομα του ποταμού Αμούρ (στα κινεζικά Χέι Λουνγκ), που σημάδευε το όριο μεταξύ λευκής και κί­ τρινης φυλής. Τα μέλη της εταιρίας σκόπευ­ αν να πετάξουν τους λευκούς πέρα από τον ποταμό αυτό. Η εταιρία γρήγορα απέκτησε έναν πανίσχυρο μυστικό στρατό, που επηρέα­ σε αποφασιστικά στην έκρηξη του πολέμου, καθώς πολλοί στρατιωτικοί, μεταξύ αυτών και ο ναύαρχος Χεϊχατσιρό Τόγκο, ήταν μέλη της. Η κατάσταση χειροτέρεψε όταν οι Ρώ­ σοι, στην προσπάθειά τους να επεκτείνουν την επιρροή τους και στην Κορέα (που η Ια­ πωνία τη θεωρούσε βασική για την ασφάλειά της) επινόησαν και ίδρυσαν στη χώρα αυτή μια “ Εταιρία Ξυλείας” , στην οποία έστειλαν στρατιώτες μεταμφιεσμένους σε εργάτες. Το εγχείρημα ήταν αρκετά ευφυές: αν απο­ τύγχανε οι Ρώσοι μπορούσαν να αποποιηθούν την ευθύνη. Αν επιτύγχανε η αυτοκρα­ τορία θα αποκτούσε μια νέα επαρχία με τε­ ράστια οικονομικά οφέλη. Η είσοδος των Ρώ­ σων στην Κορέα κατέστησε τον πόλεμο ανα­ πόφευκτο. Ομως οι Ιάπωνες προτίμησαν να λύσουν το πρόβλημα με μία συμφωνία: να κρατήσει η Ρωσία τη Μαντζουρία και η Ρωσία να αφήσει την Κορέα στην Ιαπωνία. Το 1£01 ο μεγαλύτερος Ιάπωνας πολιτικός, ο μαρκήσιος Ιτο, πήγε στην Πετρούπολη για διαπραγ­ ματεύσεις. Εκεί του φέρθηκαν αισχρά. Αγνοήθηκε επιδεικτικά, δεν βρήκε κανένα για να συνεννοηθεί, υπέβαλε αιτήσεις στις οποί­ ες έκαναν μέρες να του απαντήσουν με μη­ δαμινά προσχήματα. Τελικά αναχώρησε από

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τη Ρωσία απελπισμένος. Ολόκληρο το 1903 ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ιαπωνίας στη Ρω­ σία, Κουρίνο, μάταια ζητούσε ακρόαση από τον τσάρο Νικόλαο Β ’. Στις 3 Φεβρουάριου 1904 αναγκάστηκε και αυτός να αναχωρήσει από τη Ρωσία. Στη Ρωσία θεωρούσαν δεδομένο ότι αν γινόταν πόλεμος με την Ιαπωνία ο Ρωσικός Στρατός θα νικούσε εύκολα “ ρίχνοντας τα πηλήκια των στρατιωτών στους κίτρινους πι­ θήκους” . Μάλιστα πολλοί πίστευαν ότι μέσα στο γενικό κλίμα επανάστασης που πλανιό­ ταν στον αέρα ένας μικρός νικηφόρος πόλε­ μος, για να αποσπάσει την προσοχή του λα­ ού, θα ήταν ευπρόσδεκτος. Ο τσάρος πί­ στευε ότι η απόφαση του πολέμου ανήκε στη Ρωσία, η οποία διέθετε καταθλιπτική στρα­ τιωτική ανωτερότητα: τον μεγαλύτερο στρα­ τό και τον τέταρτο στόλο ανάμεσα στις μεγά­ λες δυνάμεις. Ομως η Ιαπωνία κατέστησε πε­ ριττή τη λήψη απόφασης από τη Ρωσία. Ο­ ταν, το βράδυ της 6ης Φεβρουάριου 1904, ο τσάρος επέστρεψε από το θέατρο, του έδω­ σαν ένα τηλεγράφημα του ναυάρχου Αλεξέγιεφ, αντιβασιλέα και αρχιστράτηγου της Απω Ανατολής: “ Γύρω στα μεσάνυχτα ιαπωνι­ κά αντιτορπιλλικά πραγματοποίησαν αιφνι­ διαστική επίθεση στον στόλο που ήταν αγκυ­ ροβολημένος στο Πορτ Αρθουρ και τορπίλλισαν τα θωρηκτά “Tsessarevitch” και Retvisan” και το καταδρομικό “ Pallada” . . Ο Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος που ακολού­ θησε, διεξήχθη στην ξηρά και στη θάλασσα. Στην παρούσα ανάλυση θα εξεταστούν κυ­ ρίως οι επιχειρήσεις στην ξηρά, αν και απο-

Κάθε μεραρχία διέθετε τρία πυροβόλα ανά τάγμα πεζικού. Τα πυροβόλα τους ήταν πα­ ρόμοια με τα ρωσικά, αν και διέθεταν πυρο­ βόλα μεγάλου διαμετρήματος καμπύλης τροχιάς και λιγότερο ισχυρά (αλλά πολύ πιο ευκίνητα) ορειβατικά πυροβόλα. Το πεζικό και το ιππικό και των δύο αντιπάλων ήταν ε­ ξοπλισμένο με πολυβόλα. Από πλευράς Ρώσων ένας μεγάλος αριθ­ μός μονάδων οργανώθηκαν μόνο για τον πό­ λεμο. Οι στρατιώτες κατά το μεγαλύτερο μέ­ ρος ήταν έφεδροι που είχαν επιστρατευθεί από τον σιβηρικό πληθυσμό και στην ευρω­ παϊκή Ρωσία. Οι τελευταίοι δεν είχαν καταλά­ βει γιατί ακριβώς θα πολεμούσαν. Στον πόλε­ μο έδειξαν γενναιότητα εφάμιλλη με των α­ ντιπάλων τους, αλλά η διαφορά στη διοίκησή τους, σε όλα τα κλιμάκια, ήταν συντριπτική υπέρ των Ιαπώνων. Οταν ο Ιαπωνικός Στρατός αποβιβάστη­ κε στην ηπειρωτική Ασία είχε δυνατότητα να τροφοδοτηθεί δια θαλάσσης από τα ιαπωνι­ κά νησιά, από μια απόσταση 1.500 χιλιομέ­ τρων. Οι Ρώσοι μπορούσαν να ανεφοδιάζουν τον στρατό τους με τον μήκους 6.500 χιλιο­ μέτρων Υπερσιβηρικό Σιδηρόδρομο. Οι δύο ναυτικές βάσεις του Πορτ Αρθουρ και του Βλαδιβοστόκ απείχαν “ μισό κόσμο” από τις βάσεις της Βαλτικής. Ετσι η Ιαπωνία πολύ σωστά υπέθεσε ότι η κυριαρχία στη θάλασσα θα καθόριζε κατά μεγάλο μέρος την πορεία του αγώνα στην ξηρά και ότι οι χερσαίες δυ­ νάμεις των Ρώσων στην Απω Ανατολή έπρεπε να νικηθούν αποφασιστικά πριν ενισχυθούν σημαντικά από τη Δύση. Ετσι άρχισαν τις ε­

Ρω σικά π υροβ όλα σ το μ έτω π ο.

τελούν αλληλένδετο σύνολο με τις επιχειρή­ σεις στη θάλασσα. Ο στρατός των Ιαπώνων αποτελείτο από οργανωμένα τμήματα που πλαισιώνονταν από εκπαιδευμένα στελέχη. Τα δύο τρίτα του πεζικού τα αποτελούσαν ενεργά τμήματα ορ­ γανωμένα σε 13 μεραρχίες. Το άλλο ένα τρίτο το αποτελούσαν 13 ταξιαρχίες εφέδρων. Το ιππικό τους αποτελείτο από τρεις ίλες ανά μεραρχία και δύο ανεξάρτητες ταξιαρχίες.

χθροπραξίες πριν από την κήρυξη του πολέμου, την οποία ανέβαλε ο τσάρος παρά τις προτροπές -ακόμα και του ίδιου του κάιζερ Γουλιέλμου. Σε ό,τι αφορά τον αντιβασιλέα και αρχι­ στράτηγο Αλεξέγιεφ, η αντίδρασή του στα προηγηθέντα της αιφνιδιαστικής επίθεσης των Ιαπώνων θύμιζε οπερέτα! Στις 6 Φεβρου­ άριου 1904 ο αντιναύαρχος Σταρκ, διοικητής του Ρωσικού Στόλου της Θάλασσας της Κί-

Σ τρ α τό π ε δ ο Ιαπώνων σ τη Μ α νζο υ ρ ία .

νας, παρουσιάστηκε στον Αλεξέγιεφ και τον ενημέρωσε ότι ο Ιάπωνας πρόξενος στην πό­ λη Τσιν Φου είχε φτάσει στο Πορτ Αρθουρ με ατμόπλοιο και απομάκρυνε τους Ιάπωνες της περιοχής. Ο Αλεξέγιεφ εξέφρασε τη χαρά του γιατί απαλλάσσονταν από τους “ κίτρι­ νους πίθηκους’’. Οταν ο Σταρκ του είπε ότι ανάμεσα στους υπαλλήλους του προξένου α­ ναγνώρισε έναν αξιωματικό του Ιάπωνα ναυ­ άρχου Τόγκο ο οποίος συνέτασσε λεπτομερή

σχέδια του λιμανιού και των ρωσικών πολεμι­ κών, ο Αλεξέγιεφ τον καθησύχασε λέγοντας ότι στους Ιάπωνες άρεσε να ...μορφώνονται. Ο Σταρκ, βλέποντας το μάταιο του πράγμα­ τος, επέστρεψε στη ναυαρχίδα του και παρά τις αντίθετες διαταγές του Αλεξέγιεφ έλαβε με δική του πρωτοβουλία μερικά μέτρα επα­ γρύπνησης, τα οποία όμως δεν ήταν αρκετά. Ακριβώς τα μεσάνυχτα ένας στολίσκος αντιτορπιλλικών από τον στόλο του Τόγκο πλη­

σίασε σε απόσταση 400 μέτρων από τον Ρω­ σικό Στόλο και έριξε 16 τορπίλλες σε δύο κύ­ ματα, οι οποίες κτύπησαν τα τρία πολεμικά που αναφέρθηκαν. Η όλη ενέργεια κράτησε λιγότερο από μισή ώρα. Την άλλη μέρα οι Ρώ­ σοι έχασαν άλλα δύο πλοία έξω από το λιμάνι Τσεσούλπο της Κορέας, που συνδεόταν με σιδηροδρομική γραμμή με την πρωτεύουσα Σεούλ, και την επόμενη μέρα άλλα δύο που κτύπησαν σε δικές τους νάρκες. Σε δύο μέ­ ρες οι Ρώσοι είχαν χάσει επτά πλοία πριν κα­ λά - καλά αρχίσει ο πόλεμος, ενώ το λιμάνι του Πορτ Αρθουρ ήταν αποκλεισμένο από τη θάλασσα, Η αποβίβαση του πρώτου ιαπωνικού στρατιωτικού τμήματος (μια μεραρχία της στρατιάς του στρατηγού Κουρόκι) άρχισε α­ μέσως, αλλά χρειάστηκε περίπου ένας μήνας για να ολοκληρωθεί σε τρία σημεία της Κο­ ρέας. Μετά η μεραρχία συγκεντρώθηκε (τον Μάρτιο) στη Σεούλ και με την κάλυψή της α­ ποβιβάστηκε ολόκληρη η στρατιά. Στη συνέ­ χεια η στρατιά του Κουρόκι σχημάτισε φά­ λαγγα και κινήθηκε προς τον ποταμό Γιαλού. Ο Ρώσος στρατηγός Κουροπάτκιν είχε στη διάθεσή του 100.000 άνδρες τον Απρίλιο του 1904, χωρίς να υπολογίζονται σε αυτούς οι 30.000 άνδρες της φρουράς του Πορτ Αρ­ θουρ. Ομως από τις 100.000 άνδρες του ο Κουροπάτκιν είχε αφήσει 30.000 ως φρουρά στο Βλαδιβοστόκ. Ο Κουρόκι έστειλε δύο αποσπάσματα προς τον ποταμό Γιαλού και το λιμάνι Ινκέου. Η πρώτη μάχη μεταξύ Ρώσων και Ιαπώνων δόθηκε στον Γιαλού από τις 20 Απριλίου μέχρι την 1η Μαϊου 1904 και έληξε με νίκη των “ κίτρινων πιθήκων” , με σημαντι­ κή επίπτωση στο ηθικό των αντιπάλων. Μετά από αυτή την επιτυχία η στρατιά του Κουρό­ κι πέρασε στη Μαντζουρία, αλλά δεν προχώ­ ρησε σε μεγάλο βάθος γιατί έπρεπε να καλύ­ ψει την 4η Στρατιά του στρατηγού Νότζου (που αποβιβάστηκε δυτικά του Γιαλού) και τις 2η και 3η Στρατιές των στρατηγών Οκου και Νόγκι (που αποβιβάστηκαν στη χερσόνη­ σο Λιάο Τουνγκ, όχι μακριά από το Πορτ Αρ­ θουρ). Στο μεταξύ στις 12 Απριλίου 1904 ο Ρώ­ σος ναύαρχος Μακάρωφ, τον οποίο ο Τόγκο θαύμαζε και είχε μεταφράσει το βιβλίο του “Ανάλυση θεμάτων Τακτικής του Ναυτικού" (το οποίο μάλιστα συνέστησε να διαβάζουν σι αξιωματικοί του), επιχείρησε να βγει από το Πορτ Αρθουρ για να σπάσει τον αποκλει­ σμό των Ιαπώνων. Στη σύντομη ναυμαχία που ακολούθησε η ναυαρχίδα του, “Petropavlovsk” , προσέκρουσε σε νάρκη και ανατινάχθηκε παρασύροντας στον βυθό 600 ναύτες και 31 αξιωματικούς, συμπεριλαμβα­ νομένου και του Μακάρωφ. Ο Τόγκο, που πα­ ρακολουθούσε τη σκηνή, αποχαιρέτησε στρατιωτικά τον αντίπαλό του χαιρετώντας και λέγοντας απλά “ο Μακάρωφ ήταν πολύ καλός ναυτικός” . Στις 5 Μαίου ο τσάρος αντικατέστησε τον Αλεξέγιεφ και του ανέθεσε τη διοίκηση του Μούκδεν, που θεωρητικά τουλάχιστον ήταν ασφαλέστερο. Είχε εκτιμήσει, σωστά, ότι το Πορτ Αρθουρ θα πολιορκείτο σε λίγο και από την ξηρά. Την εποχή εκείνη οι Ρώσοι

ßj ■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

32 »■

στρατιώτες είχαν αποκτήσει, όχι άδικα, την προσωνυμία “ μάρτυρες με τα γκρι” : φορώ­ ντας φθαρμένες στολές και μπότες και από δέρματα τρίτης κατηγορίας, με ελλιπή ανε­ φοδιασμό και υποφέροντας από τις χαμηλές θερμοκρασίες της Μαντζουρίας, ήταν υπο­ χρεωμένοι να αντιμετωπίζουν τους μικρόσω­ μους Ιάπωνες, που τους κατεδίωκαν εμψυ­ χωμένοι από τις επιτυχίες τους. Παράλληλα ο τσάρος αποφάσισε να στείλει στη Μα­ ντζουρία και τον στόλο της Βαλτικής, αποτελούμενο από 40 πολεμικά στα οποία επέβαιναν 10.000 άνδρες. Για τους Ιάπωνες ήταν ε­ πιτακτική ανάγκη να καταληφθεί το Πορτ Αρθουρ για να απελευθερωθεί ο στόλος του Τόγκο, από τον οποίο εξαρτώντο τα πάντα, ό­ πως του τόνισε ο μαρκήσιος Ιτο σε μια συνάντηση που είχαν. Η κατάληψη του Πορτ Αρθουρ ανατέθη­ κε στον στρατηγό Νόγκι, που όταν ανέλαβε την αποστολή κατάλαβε ότι θυσίαζε τη στρα­ τιά του για να μην αναγκαστεί ο συνάδελφός του της θάλασσας να πέσει στα ναρκοπέδια των Ρώσων. Βέβαια ούτε τα ρωσικά πλοία μπορούσαν να φύγουν από το Πορτ Αρθουρ, αλλά όταν έφτανε ο Στόλος της Βαλτικής ο Τόγκο (που ήταν υποχρεωμένος να τον αντι­ μετωπίσει) θα βρισκόταν ανάμεσα σε δύο πυρά. Η επιχείρηση κατάληψης του Πορτ Αρ­ θουρ από την ξηρά θύμιζε επιχείρηση αυτο­ κτονίας: οι Ρώσοι ήταν οχυρωμένοι και οι Ιά­ πωνες διενεργούσαν έφοδο σε στιλ Σαμου­ ράι με αποτέλεσμα να υφίστανται τρομακτι­ κές απώλειες. Ο ίδιος ο Νόγκι έχασε και τους δύο γιους του. Για την κατάληψη μιας οχυ­ ρής θέσης γνωστής ως “Λευκός Λύκος" οι Ιάπωνες είχαν σχεδόν 10.000 απώλειες. Ομως οι μικρόσωμοι στρατιώτες με τις μπλε στο­ λές και τις λευκές γκέτες προχωρούσαν βήμα -βήμα και κάποτε τα πυροβόλα τους άρχισαν να κτυπούν με έμμεσα πυρά το λιμάνι. Ο Ρωσικός Στόλος αναγκάστηκε να εξέλθει πά­ λι στις 10 Αυγούστου 1904 υπό τον διάδοχο του Μακάρωφ, ναύαρχο Βίτχωφ. Ομως και πάλι ο Τόγκο νίκησε, αν και στο κρίσιμο ση­ μείο ευνοήθηκε από την τύχη όταν μία οβίδα 305 mm κτύπησε τη γέφυρα της ρωσικής ναυ­ αρχίδας και εξαφάνισε τον ναύαρχο (βρέθη­ κε μόνο το ένα πόδι του) και τους αξιωματι­ κούς του. Μεταξύ 14 και 22 Σεπτεμβρίου 1904 ο Νόγκι είχε φτάσει στο Υψηλό όρος, το ύψωμα που δέσποζε του Πορτ Αρθουρ και από το ο­ ποίο θα είχε δυνατότητα πλήρους παρατή­ ρησης προς το λιμάνι. Η κατάσταση της φρουράς του Πορτ Αρθουρ ήταν απελπιστι­ κή: ήταν υποχρεωμένοι να πίνουν μολυσμένο νερό και η μόνη τροφή που τους είχε μείνει ήταν αλογίσιο κρέας. Στις 27 Νοεμβρίου, ό­ ταν είχαν έλθει τα οβιδοβόλα των 288 mm που περίμενε, ο Νόγκι εξαπέλυσε την τελική επίθεση αποφασισμένος να τελειώσει την πολιορκία. Ακολούθησαν τρομακτικές σκη­ νές: η μια μετά την άλλη οι φάλαγγες των Ια­ πώνων έπεφταν από τα πυρά των Ρώσων και αναπληρώνονταν τόσο γρήγορα από άλλους ώστε οι Ρώσοι νόμιζαν ότι ανασταίνονταν οι νεκροί! Οι αντίπαλοι, αφού εξαντλούσαν όλα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τα μέσα, συνέχιζαν να πολεμούν με νύχια και με δόντια. Στις 6 Δεκεμβρίου, με κόστος 11.000 άνδρες, ο Νόγκι κατέλαβε το Υψηλό όρος και έθεσε υπό τα πυρά του τον Ρωσικό Στόλο. Σε λίγο τηλεγραφούσε στο Τόκιο ότι ο στόλος του Πορτ Αρθουρ δεν υπήρχε πια. Στις 2 Ιανουαρίου 1905 δύο ρωσικά αντιτορπιλλικά κατόρθωσαν να διασπάσουν τον απο­ κλεισμό και έφυγαν παίρνοντας μαζί τους ό,τι πολυτιμότερο υπήρχε στο Πορτ Αρθουρ: τη σημαία του. Ο Ρώσος διοικητής, στρατη­ γός Στέσελ, έστειλε στον τσάρο το παρακά­ τω τηλεγράφημα: “ Μεγάλε μονάρχη πράξαμε ό,τι ήταν δυνατό. Κρίνετέ μας, αλλά φα­ νείτε επιεικής” . Μετά παραδόθηκε. Οι Ιάπω­ νες επέτρεψαν στους Ρώσους αξιωματικούς να κρατήσουν τα ξίφη τους, αλλά όχι τα άλο­ γά τους. Η παράδοση υπογράφηκε από τον Νόγκι και τον Στέσελ στο μικρό χωριό Σουτσάν. Ο Ρώσος στρατηγός εξέφρασε τη λύπη του στον Νόγκι για τον θάνατο των γιων του. Ο Ιάπωνας στρατηγός απάντησε απλά ότι ή­ ταν ευτυχής που οι γιοι του είχαν δώσει τη ζωή τους για την πατρίδα τους. Τριάντα τέσσερις χιλιάδες Ρώσοι και πε­ νήντα οκτώ χιλιάδες Ιάπωνες έπεσαν στο Πόρτ Αρθουρ, αριθμοί που ξεπεράστηκαν μόνο στο Βερντέν. Ο στρατηγός Νόγκι επικρίθηκε για τη μέθοδο των “ανθρώπινων κυ­ μάτων” που χρησιμοποίησε για να καταλάβει οχυρωμένες θέσεις με έφοδο πεζικού, παρά τις αντιρρήσεις των υφιστάμενων διοικητών του. Οι τελευταίοι του τόνισαν ότι 10.000 α­ πώλειες θα ήταν πολύ μικρό τίμημα για την κατάληψη του Πορτ Αρθουρ. Τελικά ο αριθ­ μός αυτός εξαπλασιάστηκε. Ανάμεσα στους νεκρούς, όπως προαναφέρθηκε, ήταν και οι δύο γιοι του Νόγκι. Ο τελευταίος έφερε βά­ ρος σε όλη του τη ζωή τη θυσία τόσων νέων ανθρώπων. Την ημέρα της κηδείας του αυτο­ κράτορα Μέιτζι, το 1912, ο Νόγκι και η γυναί­ κα του αυτοκτόνησαν με τον πατροπαράδο­ το ιαπωνικό τρόπο. Το δυστύχημα είναι ότι οι Ευρωπαίοι στρατηγοί είδαν μόνο το αποτέ­ λεσμα της κατάληψης του Πορτ Αρθουρ και χρησιμοποίησαν την ίδια μέθοδο, με θλιβε­ ρά αποτελέσματα, δέκα χρόνια μετά. Οι μάχες για την κατάληψη του Μούκδεν είχαν διαφορετική εξέλιξη. Ο Κουροπάτκιν αποφάσισε να μη δώσει μάχη αν δεν ενισχυό-

ταν έτσι ώστε να υπερτερεί αριθμητικά του αντιπάλου του. Στο μεταξύ ετοίμασε μια σει­ ρά οχυρών θέσεων κατά μήκος της σιδηρο­ δρομικής γραμμής, που περιελάμβαναν ζωτι­ κά σημεία στα οποία συμπεριλαμβάνονταν το Λιάο Γιανγκ και το Μούκδεν. Εναντι των στρατιών των Κουρόκι και Οκου άφησε δύο αποσπάσματα, στα οποία έδωσε αποστολή που ήταν αδύνατο να υλοποιήσουν: να κινη­ θούν επιθετικά προς την κατεύθυνση του Πορτ Αρθουρ για να παρασύρουν τον μεγα­ λύτερο δυνατό αριθμό εχθρικών δυνάμεων και να εξασθενίσουν έτσι τον στρατό που ε­ νεργούσε στο Κουάνγκ Τουνγκ, Παράλληλα τους έλεγε ότι η κίνησή τους έπρεπε να είναι γρήγορη και αποφασιστική, για να πετύχουν τη γρήγορη συντριβή των προκεχωρημένων τμημάτων του εχθρού αν αυτά ήταν ασθενή. Αν οι δυνάμεις του εχθρού ήταν υπέρτερες δεν έπρεπε να εμπλακούν σε αποφασιστική μάχη. Ακόμα δεν έπρεπε να εμπλέξουν ποτέ όλη την εφεδρεία του στη μάχη αν η κατά­ σταση δεν ήταν σαφής. Δηλαδή ο στρατηγός Στάκελμπεργκ, ο διοικητής των αποσπασμάτων, δεν θα έπρεπε ούτε να επιτεθεί πραγ­ ματικά, ούτε και να αμυνθεί, αφού η αποστο­ λή του υπετίθετο ότι ήταν επιθετική. Οπως λοιπόν ήταν φυσικό ηττήθηκε στη μάχη της 14-15 Ιουνίου από υπέρτερες δυνάμεις του Οκου, που μετά τη νίκη αυτή έφερε τη στρα­ τιά του σε ευθεία με τις στρατιές των Κουρό­ κι και Νότζου. Οι τρεις ιαπωνικές στρατιές ή­ ταν ανεπτυγμένες μεταξύ Γιαλού και Λιάο Χο, έτοιμες να κινηθούν προς Βορρά συγκλίνοντας προς το Λιάο Γιανγκ. Στα τέλη Ιουνίου η στρατιά του Κουρόκι κατέλαβε ένα ύψωμα που δέσποζε των δρο­ μολογίων από τον Γιαλού προς το Λιάο Γιαν­ γκ. Οι Ρώσοι κρατούσαν το ύψωμα με ασθε­ νείς δυνάμεις. Οταν κατάλαβαν την αξία του προσπάθησαν μάταια να το ανακαταλάβουν. Η επόμενη επίθεση των Ιαπώνων πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιουλίου, όταν μια μεραρχία του Κουρόκι απώθησε τη ρωσική μεραρχία που κρατούσε το δεξιό άκρο της διάταξης. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου οι Ιάπωνες είχαν απωθήσει τους Ρώσους και είχαν φτάσει στις προωθημένες θέσεις τους γύρω από το Λιάο Γιανγκ. Οι Ιάπωνες εκτόξευσαν την επίθεσή

Ιάπω νες σ τρ α τιώ τες σ τη ν Κ ο ρ έα .

τους στις 24 Αυγούστου και όταν ο Κουρόκι υπερκέρασε το αριστερό άκρο της διάταξης των Ρώσων ο Κουροπάτκιν συνέπτυξε τις δυ­ νάμεις του στην κύρια αμυντική τοποθεσία στις 28 Αυγούστου. Στις 29 άρχισε η επίθεση των Ιαπώνων στην κύρια τοποθεσία. Οι Ρώσοι αντιστάθηκαν τρεις ημέρες, αλλά μια απει­ λητική κίνηση του Κουρόκι ανάγκασε τον Κουροπάτκιν να υποχωρήσει πάλι την 1η Σε­ πτεμβρίου, παρά τις πολλές άθικτες εφε­ δρείες που διέθετε. Οι Ιάπωνες δεν τον κατεδίωξαν και οι Ρώσοι συμπτύχθηκαν ανενό­ χλητοι, για να ενισχυθούν σημαντικά ένα μή­ να μετά τη μάχη αυτή και να αποκτήσουν το­ πικά αριθμητική υπεροχή έναντι των αντιπά­ λων τους. Ετσι ο Κουροπάτκιν δοκίμασε να επιτεθεί, αλλά μετά από αγώνα δύο εβδομά­ δων και ύστερα από πολλά λάθη κατά την ε­ κτέλεση της επίθεσης αποκρούστηκε και ο στρατηγός Ογιάμα, με μια επιθετική κίνηση κατά του αριστερού πλευρού του Κουροπάτκιν, στις 13 Οκτωβρίου έστειλε τους Ρώσους εκεί από όπου είχαν ξεκινήσει. Μέχρι τον Ια­ νουάριο του 1905 οι Ρώσοι συνέχισαν την ο­ χύρωση γύρω από το Μούκδεν. Τότε ο στρα­ τηγός Μιτσένκο διατάχθηκε να εκτελέσει μια επιδρομή χωρίς σαφή αντικειμενικό σκο­ πό, ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε η κατάληψη του χωριού Σαντεπού, δυτικά της σιδηρο­ δρομικής γραμμής. Και οι δύο προσπάθειες απέτυχαν και στους Ρώσους έμενε τώρα να κρατήσουν το Μούκδεν. Στη μάχη του Μούκδεν οι αντίπαλοι ενέ­ πλεξαν συνολικά 655.000 άνδρες, αριθμό πρωτοφανή που μόνο κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ξεπεράστηκε. Οι Ρώσοι είχαν την εξής διάταξη: • Δεξιά (δυτικά) η 2η Στρατιά του στρα­ τηγού Κωλμπάρ, με τέσσερα σώματα στρα­ τού, και ένα μικτό σώμα, υπό τον στρατηγό Ρένενκαμπφ, με μια μεραρχία Κοζάκων, μια ταξιαρχία ιππικού και μια ταξιαρχία πεζικού. Συνολικά 1-10.000 άνδρες, από τους οποίους οι 80,000 ήταν ταγμένοι σε μέτωπο 35 km και οι 30.000 αποτελούσαν εφεδρεία. • Στο κέντρο η 3η Στρατιά του στρατη­ γού Μπίλντερλινγκ, με τρία σώματα στρατού. Συνολικά 80.000 άνδρες σε μέτωπο 15 km.

Ρώ σοι π υ ρ ο β ο λ η τές σ το Π ο ρ τ Α ρ θο υ ρ .

• Αριστερά (ανατολικά) η 1η Στρατιά του στρατηγού Λίνιεβιτς, με τέσσερα σώμα­ τα στρατού. Συνολικά 100,000 άνδρες σε μέ­ τωπο 40 km. • Στο αριστερό άκρο ο στρατηγός Αλεξέγιεφ είχε ένα ανεξάρτητο απόσπασμα με μια μεραρχία πεζικού και μια μεραρχία Κοζά­ κων, ενώ ακόμα πιο ανατολικά υπήρχαν δύο ανεξάρτητα ορεινά αποσπάσματα. • Ως εφεδρεία ο Κουροπάτκιν είχε κρα­ τήσει ένα σώμα στρατού δύναμης 30.000 αν­ δρών στο κέντρο της διάταξης, ενώ είχε δε­ σμεύσει για τον ίδιο λόγο ένα σώμα στρατού της 2ης Στρατιάς (δεξιά), μια μεραρχία της 3ης (κέντρο) και ένα σύνταγμα της 1ης (αρι­ στερό). Η συνολική δύναμη των Ρώσων ήταν 330.000 άνδρες περίπου. Ο Κουροπάτκιν οργάνωνε από πολύ χρό­ νο την τοποθεσία στην οποία σκόπευε να δώ­ σει τη μάχη, αλλά τα έργα που κατασκεύασε προορίζονταν να καλύψουν το Μούκδεν και όχι να το μετατρέψουν σε ένα απέραντο πε­ δίο μάχης. Η γραμμή που σχημάτιζαν τα έργα είχε ένα περίεργο σχήμα. Με την πρώτη μα­ τιά φαινόταν ότι το τμήμα της που βρισκόταν

δυτικά προχωρούσε απότομα προς τη γραμ­ μή του εχθρού και δεν στηριζόταν πουθενά. Δηλαδή ήταν καταδικασμένο να πέσει πολύ γρήγορα αν δεχόταν ισχυρή επίθεση. Οι Ιάπωνες προ του Μούκδεν είχαν τρεις στρατιές, ενώ άλλες δύο κινούντο προς αυτό χωρίς να το γνωρίζουν οι Ρώσοι. Η ιαπωνική διάταξη είχε ως εξής: • Η 1η Στρατιά του στρατηγού KoupÖKt βρισκόταν στο δεξιό και είχε τρεις μεραρ­ χίες τακτικού στρατού και τρεις ταξιαρχίες εφέδρων. • Η 4η Στρατιά του στρατηγού Νότζου, στο κέντρο, είχε δύο μεραρχίες ενεργού στρατού, μια μεραρχία εφέδρων, τρεις τα­ ξιαρχίες εφέδρων και μια ανεξάρτητη τα­ ξιαρχία πυροβολικού. • Η 2η Στρατιά του στρατηγού Οκου εί­ χε τρεις μεραρχίες ενεργού στρατού, δύο ταξιαρχίες εφέδρων, μια ταξιαρχία ιππικού και ένα ανεξάρτητο σώμα, • Η 5η Στρατιά του στρατηγού Καβαμούρα είχε μια μεραρχία ενεργού στρατού και τρεις μεραρχίες εφέδρων. Βρισκόταν στο δεξιό άκρο κινούμενη προς Βορρά, έτοιμη να εμπλακεί στον αγώνα δεξιά από την 1η Στρατιά. • Η 3η Στρατιά του στρατηγού Νόγκι, που θα εκτελούσε την πιο σημαντική επίθε­ ση, θα εμφανιζόταν στο αριστερό άκρο για να υπερκεράσει τη δεξιά πτέρυγα των Ρώ­ σων. Διέθετε τρεις μεραρχίες ενεργού στρα­ τού, μια ταξιαρχία εφέδρων, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία πυροβολικού και μια ταξιαρχία ιπ­ πικού. • Η εφεδρεία του αρχιστρατήγου (στρα­ τάρχης Ογιάμα) αποτελείτο από μια μεραρ­ χία ενεργού στρατού και τρεις ταξιαρχίες ε­ φέδρων. Η δύναμη κάθε ιαπωνικής μεραρχίας ή­ ταν 16.000 άνδρες. Η συνολική δύναμη των Ιαπώνων ήταν 325.000 άνδρες. Ο Κουροπάτκιν αρχικά είχε πρόθεση να επιτεθεί, αλλά οι Ιάπωνες τον πρόλαβαν. Η 5η Στρατιά του Καβαμούρα κινήθηκε με λοξή κατεύθυνση και έφτασε 20 km ανατολικά από το αριστερό άκρο της διάταξης των Ρώσων. Σε μια σειρά μαχών από τις 24 Φεβρουάριου ως την 1η Μαρτίου ανέτρεψε τα αποσπάσματα που είχε στείλει ο Κουροπάτκιν και υπερ­ κέρασε το αριστερό των Ρώσων. Παράλληλα στις 26 Φεβρουάριου η στρατιά του Κουρόκι ακολούθησε την κίνηση του Καβαμούρα προς την κατεύθυνση του άνω ρου του ποτα­ μού Τσα Χο. Η στρατιά του Νότζου αρκέστηκε να βομβαρδίσει το κέντρο της ρωσικής διάταξης, χωρίς να εκδηλώσει σοβαρή επίθε­ ση. Ο Κουροπάτκιν, που φοβήθηκε υπερκέ­ ραση του αριστερού του, έστειλε έγκαιρα ε­ νισχύσεις στην κατεύθυνση αυτή: ένα σώμα στρατού, μερικά συντάγματα και το απόσπασμα του στρατηγού Ρένενκαμπφ. Το σώμα στρατού δεν έφτασε στον προορισμό του, ενώ οι άλλες δυνάμεις μπόρεσαν να σταμα­ τήσουν τη στρατιά του Καβαμούρα, Ομως η κίνηση αυτή των Ιαπώνων ήταν παραπλανη­ τική και είχε ως αποτέλεσμα να φέρουν οι Ρώσοι όλο τους το ιππικό αριστερά, εκεί ό-

33

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

24 « *β

που το έδαφος ήταν ορεινό. Από τις 26 Φε­ βρουάριου οι Ιάπωνες είχαν διαπιστώσει ότι ο Κουροπάτκιν ανέβαινε πάλι προς τις πηγές του Λιάο Χο και βρισκόταν 50 km δυτικά του Λιάο Γιανγκ. Στις 28 Φεβρουάριου η στρατιά του Νόγκι στράφηκε δυτικά για να επιτεθεί στους Ρώσους που βρίσκονταν ανάμεσα στα ποτάμια Χουν Χο και Λιάο Χο. Η επίθεση εκ­ δηλώθηκε την 1η Μαρτίου, παράλληλα με κί­ νηση της στρατιάς του Οκου πέρα από την α­ νατολική όχθη του Χουν Χο. Η μισή στρατιά του Οκου πέρασε σταδιακά στη δυτική όχθη και ενίσχυσε τον Νόγκι. Ταυτόχρονα το ιαπω­ νικό ιππικό, κινούμενο 60 km δυτικότερα, έ­ φτασε στον Σιν Μιν Τανγκ και υπερκέρασε τις ρωσικές γραμμές. Οι Ρώσοι, που κρατού­ σαν καλά τις προκεχωρημένες θέσεις στη δεξιά όχθη του Χουν Χο, αντιλήφθηκαν ότι κινδύνευαν και ότι ήταν επείγουσα ανάγκη να απεμπλέξουν τη δεξιά τους πτέρυγα. Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση αυτή ο Κουροπάτκιν διέταξε εσπευσμένα τη δημιουργία προσωρινών σωμάτων στρατού με τμήματα από όλα τα σώματα στρατού που διέθετε. Ε­ πίσης “διαμέλισε” το μοναδικό σώμα στρα­ τού που είχε στο Μούκδεν, στέλνοντας μια ταξιαρχία στο Σιν Μιν Τανγκ κατά του ιαπωνι­ κού ιππικού. Τρεις άλλες ταξιαρχίες του σώ­ ματος αυτού, μαζί με άλλες δύο ταξιαρχίες τις οποίες είχε πάρει από δύο μεραρχίες ε­ νός άλλου σώματος, κινήθηκαν στη δεξιά ό­ χθη του Χουν Χο με κατεύθυνση προς τις ε­ κβολές του, ενώ δύο άλλες μεραρχίες από δύο άλλα σώματα ακολουθούσαν σε δεύτε­ ρη γραμμή. Το σώμα στρατού που είχε διαταχθεί να κινηθεί ανατολικά και ήδη βρισκόταν 40 km από το Μούκδεν, διατάχθηκε να επι­ στρέφει. Είναι αδύνατο να βρεθεί πιο κτυπητό πα­ ράδειγμα αποδιοργάνωσης σε όλη τη στρατιωτική ιστορία από την εποχή του Ναπολέοντα! Αποτέλεσμα όλων αυτών των βεβιασμέ­ νων ενεργειών ήταν να βραχυνθεί η ρωσική γραμμή άμυνας και να φτάσει σε απόσταση 15 km από το Μούκδεν. Στις 2 και 3 Μαρτίου η μάχη έχασε την έ­ ντασή της και από τα δύο μέρη. Οι Ρώσοι ενίσχυσαν την άμυνά τους Kat έφεραν βαριά πυροβόλα χωρίς να ενοχληθούν. Οι Ιάπωνες φάνηκε ότι περίμεναν να δουν τα αποτελέ­ σματα της υπερκερωτικής ενέργειας που εί­ χαν σχεδιάσει για να εκδηλώσουν την επίθε­ σή τους. Στις 3 Μαρτίου ο στρατηγός Νόγκι επιτέ­ θηκε και υπερκέρασε τις μεραρχίες που βρί­ σκονταν στο άκρο της διάταξης και τις απώ­ θησε προς το Μούκδεν. Mta δύναμη 80.000 Ιαπώνων βρέθηκε στη δεξιά όχθη του Χουν Χο έναντι 60.000 Ρώσων, χωρίς οργάνωση, χωρίς ανώτερη διοίκηση και χωρίς να στηρί­ ζουν το πλευρό της διάταξής τους. Ο Κουροπάτκιν σχεδίασε μια αντεπίθεση για την 5η Μαρτίου, αλλά οι Ιάπωνες δεν του έδωσαν καιρό να την υλοποιήσει. Πολύ πρωί την ίδια ημέρα εκτόξευσαν τη δική τους επίθεοη σε όλο το δυτικό τμήμα του μετώπου, ενώ ταυ­ τόχρονα το αριστερό άκρο της διάταξής τους έφτασε 20 km ΝΔ του Μούκδεν πραγμα­ τοποιώντας υπερκέραση έναντι των τελευ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ταίων ρωσικών τμημάτων. Στις 6 Μαρτίου ο Νόγκι απέσυρε τον όγκο των μεραρχιών του για να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση προς Βορ­ ρά. Η αντεπίθεση που εκτόξευσαν οι Ρώσοι εκείνη την ημέρα βρήκε πολύ ευνοϊκές συν­ θήκες από άποψη αριθμητικής υπεροχής, αλλά άργησε να γίνει και η ορμή της ήταν πο­ λύ μικρή, με αποτέλεσμα να αποτύχει. Στο κέντρο και στο ανατολικό τμήμα του μετώ­ που διεξήχθησαν σφοδρές μάχες με αμφίρ­ ροπη εξέλιξη, πολλές απώλειες και από τα δύο μέρη και λίγα κέρδη για τους Ιάπωνες. Στις 7 Μαρτίου οι Ιάπωνες έφτασαν στη σιδηροδρομική γραμμή βόρεια του Μούκ­ δεν, απειλώντας την υποχώρηση και τις συ­ γκοινωνίες των Ρώσων. Ο Κουροπάτκιν διέτα­ ξε γενική υποχώρηση σε όλο το μέτωπο, που άρχισε τη νύχτα 7 προς 8 Μαρτίου. Στο άκρο αριστερό, όπου το έδαφος ήταν ορεινό, η υ­ ποχώρηση έγινε με κάποια τάξη και οι Ρώσοι έφτασαν στις νέες θέσεις τους ανενόχλητοι. Στο κέντρο η στρατιά του Μπίλτερλινγκ, που είχε ταλαιπωρηθεί από τις πολυήμερες μά-

Ο ναύαρχος Τόγκο (πάνω α ρ ισ τερ ά ), ο σ τρ α τη γ ό ς Ο κο υ , δ ιο ικ η τή ς τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς (πάνω δ εξ ιό ), ο α ρ χ η γό ς των ρωσικώ ν δυνάμεω ν, σ τρ α τη γ ό ς Κ ο υ ρ ο π ά τκ ιν (κάτω α ρ ισ τε ρ ά ) και ο φ ρ ο ύ ρ α ρ χο ς το υ Π ο ρ τ Α ρ θ ο υ ρ , σ τρ α τη γ ό ς Σ τέ σ ε λ (κάτω δ εξ ιά ).

χες, δεν συμπτύχθηκε με την ίδια άνεση. Η στρατιά του Κουρόκι την ακολούθησε κατά πόδας, πέρασε τον Χουν Χο και τοποθετήθηκε σαν σφήνα ανάμεσα στις ρωσικές φάλαγ­ γες. Το χειρότερο ήταν ότι απειλούσε να κυ­ κλώσει τελείως τις ρωσικές στρατιές uou πο­ λεμούσαν γύρω από το Μούκδεν και που α­ πειλούντο από τρία σημεία από τις στρατιές των Νότζου, Οκου και Νόγκι. Παράλληλα ο στρατάρχης Ογιάμα ενέπλεξε τη γενική εφε­ δρεία του για να καλύψει το κενό μεταξύ των στρατιών του Νόγκι και του Οκου, ώστε να μπορέσει ο πρώτος να συνεχίσει την υπερκερωτική του ενέργεια γύρω από το Μούκδεν.

Τα οκτώ ή εννέα ρωσικά σώματα που βρί­ σκονταν στην περιοχή του Μούκδεν ήταν υ­ ποχρεωμένα να διαφύγουν από έναν στενό διάδρομο μεταξύ του αριστερού του Νόγκι και του δεξιού του Νότζου και έτσι δεν μπο­ ρούσαν να παρακολουθήσουν την κίνηση του κέντρου και του αριστερού. Ο Κουροπάτκιν ήλπιζε να σταματήσει τις στρατιές του στον Χουν Χο, αλλά η επίθεση του Κου­ ρόκι δεν του έδωσε τον χρόνο και στις 9 Μαρτίου διέταξε όλες τις ρωσικές στρατιές να αρχίσουν την υποχώρηση, καταδικάζο­ ντας με τον τρόπο αυτό τις ρωσικές δυνά­ μεις στο Μούκδεν. Πραγματικά, στις 10 Μαρ­ τίου οι στρατιές του Κουρόκι και του Νόγκι συνενώθηκαν 20 km βόρεια του Μούκδεν και κύκλωσαν όσες ρωσικές δυνάμεις είχαν μεί­ νει εκεί. Οι υπόλοιπες ρωσικές δυνάμεις υ­ ποχώρησαν και στις 14 Μαρτίου προσπάθη­ σαν να σχηματίσουν μια νέα γραμμή άμυνας, αλλά επειδή κινδύνευαν να υπερκεραστούν συνέχισαν την υποχώρηση μέχρι τις 22 Μαρ­ τίου, υπό τον στρατηγό Λίνιεβιτς, που αντι­ κατέστησε τον Κουροπάτκιν. Μετά την κατάληψη του Μούκδεν οι ε­ χθροπραξίες σταμάτησαν. Οι Ιάπωνες δεν εί­ χαν να κερδίσουν τίποτα με το να συνεχίσουν και οι Ρώσοι είχαν καταλάβει ότι οι α­ ριθμοί δεν έδιναν τη νίκη αν δεν υπήρχαν ι­ κανοί στρατηγοί. Η μάχη του Μούκδεν, μια τεράστια μάχη για τα δεδομένα της εποχής, διεξήχθη επί δεκαπέντε ημέρες σε ένα χώρο 80 km. Οι απώλειες των Ιαπώνων υπολογίστη­ καν σε 40-50 χιλιάδες άνδρες εκτός μάχης και των Ρώσων σε 100 χιλιάδες άνδρες. Στις 14.00 της 27ης Μαίου 1905 ο Ρωσι­ κός Στόλος της Βαλτικής, που είχε πραγμα­ τοποιήσει ένα ταξίδι 20.000 μιλίων, εισήλθε στα στενά της Τσουσίμα, μεταξύ Ιαπωνίας και Κορέας. Ο Τόγκο, που τον περίμενε, διέταξε τα πλοία του έτσι ώστε να σχηματίζουν “Τ” με τα ρωσικά. Τα πυρά των πυροβόλων του σκοπεύτηκαν πρώτα στο ένα και μετά στα άλλα ρωσικά πολεμικά. Σε 45 λεπτά η ναυμα­ χία ουσιαστικά είχε λήξει. Ο Ρωσικός Στόλος εκμηδενίστηκε. Η ναυμαχία της Τσουσίμα, η μεγαλύτερη μετά τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, ανέδειξε τον ναύαρχο Τόγκο ως τον “ Νέλσονα της Ανατολής” και είχε τρομερή ε­ πίπτωση παντού. Οι Βρετανοί, που στήριζαν την ύπαρξή τους στον στόλο τους, τρόμαξαν στη σκέψη ότι μπορούσαν να τον χάσουν σε ένα απόγευμα. Το ίδιο και ot Γερμανοί. Ετσι στα τέσσερα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πο­ λέμου οι στόλοι της Βρετανίας και της Γερ­ μανίας συγκρούστηκαν μια μόνο φορά, στη Γιουτλάνδη. Οι Αμερικανοί διεπίστωσαν ότι ένα έθνος δεν μπορεί να έχει τον στόλο του χωρισμένο σε τόσο μεγάλη απόσταση και ο πρόεδρος Θεόδωρος Ρούσβελτ προχώρησε το σχέδιό του για να διανοιχτεί η διώρυγα του Παναμά. Οι “ Κίτρινοι Πίθηκοι” έγιναν από τη μια στιγμή στην άλλη “Κίτρινος Κίνδυνος” για τα έθνη της Ευρώπης, τα οποία κλονίστηκαν αλλά δεν έμαθαν τίποτα και επανέλαβαν τα ί­ δια λάθη δέκα χρόνια μετά, αν και ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος μελετήθηκε πολύ - όπως φαίνεται από την πλούσια βιβλιογραφία που

υπάρχει. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα αίτια της αποτυχίας των Ρώσων δίνονται με ειλι­ κρινή τρόπο από τους ίδιους. Λίγο αργότερα ο επιτελής του Αυτοκρατορικού Ρωσικού Ε­ πιτελείου, υποστράτηγος Μαρτύνωφ, υπέβα­ λε μια μακροσκελή έκθεση στην οποία ως αί­ τια της ήττας των Ρώσων ανέφερε μεταξύ άλλων και τα εξής: • Το λαϊκό φρόνημα και το στρατιωτικό πνεύμα των δύο χωρών. Αναφέρει χαρακτηρι­ στικά ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου οι κάτοικοι της Ρωσίας ενδιαφέρονταν για τον πόλεμο μόνο αν τους έθιγε οικογενειακά ή οικονομικά. Αντίθετα στον ιαπωνικό λαό κά­ θε επιτυχία προκαλούσε γενικές εκδηλώσεις χαράς, ενώ και η πιο ασήμαντη αποτυχία έ­ φερνε βαθιά λύπη σε όλη τη χώρα. • Τη ρωσική στρατηγική. Είναι χαρακτη­ ριστικό ότι στην έκθεσή του ο Μαρτύνωφ α­ ναφέρει ότι δεν ήταν ακόμα γνωστά τα σχέ­ δια και οι δυνάμεις των Ιαπώνων. Αν και θεω­ ρούντο γενικά ως αριθμητικά υπέρτεροι, ο ί­ διος πίστευε ότι στις μάχες περί το Μούκδεν οι Ρώσοι είχαν την αριθμητική υπεροχή. Μοι­ ραία λοιπόν το βάρος της αποτυχίας έπεσε στους ώμους του Κουροπάτκιν, που κατά τον Μαρτύνωφ ήταν υποχρεωμένος να κερ­ δίσει χρόνο μέχρι να ισχυροποιηθούν αριθ­ μητικά οι Ρώσοι στη Μαντζουρία. Η σκέψη του Κουροπάτκιν ήταν σωστή: αποφυγή απο­ φασιστικής μάχης έστω και με εγκατάλειψη ζωτικών σημείων, μέχρι να φτάσουν επαρκή στρατεύματα για να υπάρχει πιθανότητα ε­ μπλοκής με επιτυχία. Ομως αντί γι’αυτό ο Κουροπάτκιν έχασε μια σειρά μαχών, με απο­ τέλεσμα τα ρωσικά στρατεύματα να χάσουν το ηθικό τους βλέποντας να καταλήγουν ό­ λες οι μάχες στη μια υποχώρηση μετά την άλλη και να τους γίνεται έμμονη ιδέα ότι δεν μπορούσαν να νικήσουν τους Ιάπωνες. • Την επίδραση των επιχειρήσεων στη θάλασσα επί των επιχειρήσεων στην ξηρά. Η κυριαρχία των Ιαπώνων στη θάλασσα (πριν από την Τσουσίμα) είχε ως συνέπεια να μετα­ φέρουν ανενόχλητοι τα στρατεύματά τους από εκεί σαν να επρόκειτο για άσκηση και όχι για πόλεμο. • Την κακή κατάσταση του σώματος των Ρώσων αξιωματικών. • Τη διαφορά των απλών στρατιωτών των αντιπάλων. Ενώ ο Ρώσος στρατιώτης δεν υστερούσε σε γενναιότητα έναντι του Ιάπω­ να αντιπάλου του, υστερούσε απελπιστικά στην εκπαίδευση. Οι Ιάπωνες στρατιώτες γνώριζαν ανάγνωση και γραφή, είχαν όλα τα δικαιώματα τού πολίτη και γνώριζαν γιατί μά­ χονταν. Οι Ρώσοι στρατιώτες αγνοούσαν πού και γιατί πήγαιναν και τί γινόταν δεξιά ή αρι­ στερά τους, ενώ βάδιζαν χωρία να σκέπτο­ νται, υπακούοντας τυφλά στα παραγγέλμα­ τα. Οταν διοικούντο από ικανούς αξιωματι­ κούς έδειχναν εκπληκτική ανδρεία, αλλά την έχαναν μόλις έχαναν τους αξιωματικούς τους. Αντίθετα στους Ιάπωνες δεν υπήρχε καμία διατάραξη της ενεργητικότητας από την απώλεια των αξιωματικών. Κάθε στρατιώ­ της γνώριζε τον σκοπό της μάχης και επεδίωκε την επιτυχία.

τα αίτια της συντριβής της στρατιάς του • Τη ρωσική τακτική. Από τις περιγρα­ Σαμσόνωφ ήταν η ανεξήγητη αδράνεια του φές των μαχών βλέπουμε πολλές φορές ότι Ρένενκαμπφ να κινηθεί προς βοήθειά της ο Κουροπάτκιν αποφάσιζε να επιτεθεί, αλλά Πολλά χρόνια μετά το τέλος του Α’ Παγκο­ με τέτοια διστακτικότητα ώστε οι Ιάπωνες σμίου Πολέμου ένας από τους κύριους συ­ σχεδόν πάντα τον προλάβαιναν. Οι σπασμω­ ντελεστές της νίκης των Γερμανών στο Τάνδικές ενέργειές του όταν απειλήθηκε το πλευρό της διάταξής του στο Μούκδεν απο- νεμπεργκ, ο στρατηγός Χόφφμαν, που γνώ­ ριζε και εκμεταλλεύτηκε τις διαφορές των διοργάνωσαν τον στρατό του σε τέτοιο ση­ δύο Ρώσων στραταρχών, είπε σε έναν συνο­ μείο ώστε ήταν αδύνατο να αντιδράσει οργα­ μιλητή του παραφράζοντας τον Ουέλλινωμένα έναντι ενός αντιπάλου που γνώριζε γκτον: “Δεν ξέρω αν η μάχη του Βατερλώ τι ήθελε. κερδήθηκε στα γήπεδα του Ητον, ξέρω όμως Ο Κουροπάτκιν τον Φεβρουάριο του ότι η μάχη του Τάννεμπεργκ χάθηκε στον σι­ 1912, προς τιμή του, εξέδωσε προς τους α­ δηροδρομικό σταθμό του Μούκδεν!” . ξιωματικούς της 1ης Στρατιάς στη Μαντζου­ ρία μια διαταγή που θεωρήθηκε ως πολιτική διαθήκη του. Με πολύ θάρρος παραδέχθηκε ότι: "Προπαντός εγώ είμαι υπεύθυνος, εγώ ο διοικητής σας, γιατί δεν μπόρεσα να θερα­ (1) Ταγματάρχου (Μ Χ)Σ. Κλαυδιανού:ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ πεύσω κατά τη διάρκεια του αγώνα τα υλικά ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΕΞΑΧΘΕΝΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΗΣ ΤΟΥ και ηθικά κενά μας, ούτε και να χρησιμοποιή­ ΡΩΣΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Αθήνα, 1908. σω μέχρι τα έσχατα όρια τις ασύγκριτες αρε­ (2)Στρατηγού J. Colin: LES GRANDS BATAILLES τές των στρατιωτών μας’’. DE L’ HISTOIRE, DE U ANTIQUITE A 1913, Ernest Ολοκληρώνοντας, αξίζει να αναφερθεί Flammarion, Παρίσι, 1926. ότι ένα επεισόδιο του πολέμου αυτού είχε α­ (3) Jean Mabire & Yves Breneret: THE SAMURAI, ντίκτυπο και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο­ Wyndham, Λονδίνο, 1976. πως αναφέρθηκε, ένας διοικητής ανεξάρτη­ (4)X. Χατζημιχάλη, Λοχαγού (MX): Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΠΟΡΤ ΑΡΘΟΥΡ, Περιοδικό “Στρατιωτική του αποσπάσματος ήταν και ο στρατηγός ΡέΒιβλιοθήκη”, τεύχος Οκτωβρίου 1909. νενκαμπφ. Ενας άλλος διοικητής μεραρχίας (5) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΚ ΤΟΥ ΡΩΣΣΟΙΑΠΩΝΙΚΟΥ ιππικού ήταν ο στρατηγός Σαμσόνωφ, ο οποί­ ΠΟΛΕΜΟΥ, Περιοδικό “Στρατιωτική Βιβλιοθήκη”, ος διακρίθηκε σε μια μάχη, την οποία έχασε τεύχος Απριλίου, Μαϊου, Ιουνίου 1912. παρά τη γενναιότητα των στρατιωτών του (6)Ε. Martynow, Υποστρατήγου του και τη δική του. Την αποτυχία του ο Σαμσό­ Αυτοκρατορικού Ρωσικού Γενικού Επιτελείου: ΤΑ νωφ τη χρέωσε κατά μεγάλο μέρος στην α­ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ, Περιοδικό “Στρατιωτική Βιβλιοθήκη", τεύχος Μαϊου 1910. δράνεια του Ρένενκαμπφ, με τον οποίο τον (7)Kikou Yamata: GENERAL NOG/, Library χώριζαν διαφορές από τη Σχολή Αξιωματικών Gallimard, Παρίσι, 1931. και ο οποίος είχε αποστολή να τον καλύψει. (8) Γ. N .Σολιώτη, Συνταγματάρχου (ΠΒ): Η Μέσα στο γενικά δυσάρεστο κλίμα από την ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ήττα οι δύο στρατηγοί συναντήθηκαν στον ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αθήναι, Στρατιωτικό Τυπογραφείο, σιδηροδρομικό σταθμό του Μούκδεν, δια­ 1922. πληκτίστηκαν και μετά ήλθαν στα χέρια (9) Robert Κ. Massie: NICOLAS AND ALEXANDRA, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των στρατιω­ World Books, Λονδίνο, 1969. (10) Geoffrey Regan: THE GUINESS BOOK OF τών, που εκτός από την ήττα αντιμετώπιζαν MILITARY BLUNDERS. Λονδίνο. 1991. το απερίγραπτο θέαμα δύο υποστρατήγων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

να κυλιούνται στο χώμα σαν αλήτες. Τελικά οι στρατηγοί χώρισαν με τη βοήθεια των επιτε­ λών τους. Δέκα περίπου χρόνια μετά οι δύο στρατηγοί διοικούσαν τις δύο ρωσικές στρατιές που εισέβαλαν στην Ανατολική Πρωσία. Στη μάχη του Τάννεμπεργκ, ένα από ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Α ΓΓΕ Λ ΙΚ Η Π Α Π Α ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Υ

01 ΕΙΣΒΟΛΕΣ ΩΝ L1

0

Ιτα λ ο -Ν ο ρ μ α ν δ ο ί μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς π ρώ της ε κ σ τρ α τε ία ς των Ν ορμανδώ ν εν α ν τίο ν τω ν Β υζαντινώ ν (1081-1085) (πιν. A ngus M e Bride, “Ο

LJ η

01 ΛΑΤΙΝΟΙ ΠΑΝΤΑ ΕΠ ΕΔΙΩ ΚΑΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. ΤΟ 1081 ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟ ΔΟ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗΣ 7 0 / ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 01 Ν Ο Ρ Μ ΑΝ ΔΟ Ι ΑΠΟΦ ΑΣΙΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΤΟΛΜ ΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ Υ ΘΡΟΝΟΥ. ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΟΜΩΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ, Ο ΑΛΕΞΙΟ Σ Α ’ ΚΟ Μ ΝΗΝΟ Σ, ΗΤΑΝ ΕΚΕΙ. ΜΕ Μ ΙΚΡΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΝΑ ΤΟΥΣ ΕΜ ΠΟ ΔΙΣΕΙ.

ατά τη διάρκεια της υπερχιλιετούς πορείας του το Βυζάντιο αναγκά­ στηκε να αντιμετωπίσει δεκάδες ε­ χθρούς, οι οποίοι είτε λεηλατού­ σαν τα εδάφη του, είτε προσπαθούσαν να ρύνουν τα σύνορά τους σε βάρος των βυζαντι­ νών ορίων, είτε επεδίωκαν να καταλάβουν τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Το βυζαντινό κράτος δεν γνώρισε ειρηνική περίοδο παρά μό­ νο μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β ’ (976-1025) για λίγα χρόνια. Δυστυχώς οι κληρονόμοι της βασιλείας του δεν φρόντισαν να ισχυροποιή­ σουν τη διοικητική και στρατιωτική μηχανή, αλ­ λά επιδόθηκαν σε συνωμοσίες με αποκλειστικό σκοπό την κατάληψη της εξουσίας. Οι εχθροί επανεμφανίστηκαν στα εδάφη της αυτοκρατορίας. Το 1081 μάλιστα, όταν τον θρόνο είχε μόλις καταλάβει ο νεαρός ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών Αλέξιος Α’, εμ­ φανίστηκαν απειλητικά οι Νορμανδοί, οι οποίοι

Κ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Βυζαντινή ( 1081- 1085/

αυτοκρατορία

1107- 1108) Ο Α λ έξιο ς Α ’ Κ ομνηνός. Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς που κ α τό ρ θ ω σ ε μ ε τη ν π ο λιτική τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς επ αγρύπ νησης και τις δ ιπ λω μ α τικές ικ α ν ό τη τε ς να σώ σει την α υ το κ ρ α το ρ ία και να τη ν ο δ η γ ή σ ει σ ε νέα π ερ ίο δ ο α κμ ή ς. Εδώ ε υ λ ο γ ε ίτ α ι από τον Χ ρ ισ τό (μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ 12ου αι., Ρώ μη, Β α τικ α νή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

με αρχηγό τους τον Ροβέρτο Γυισκάρδο επι­ διώκουν να καταλάβουν τον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Η νορμανδική εισβολή δεν ήταν “ κεραυ­ νός εν αιθρία” για τους Βυζαντινούς. Μια σειρά συνδεόμενων μεταξύ τους γεγονότων προετοίμασε αυτήν την εκστρατεία. Οι Νορμανδοί, ένας νέος, γεμάτος σφρίγος λαός, α­ ποφάσισαν να διεκδικήσουν τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης από τους φαινομενικά αδύναμους και γερασμένους Βυζαντινούς. Θα ήταν, ίσως, απαραίτητο να εξεταστούν οι

συγκυρίες που οδήγησαν στην εισβολή των Νορμανδών στην αυγή μιας νέας εποχής, των Κομνηνών. Οι Νορμανδοί ήταν αρχικά πειρατές από τη Δανία, τη Νορβηγία και την Ισλανδία. Η εξάπλωσή τους στην Ιταλία άρχισε γύρω στο 1017 (αρχές 11ου αιώνα) στην Απουλήια και ολοκληρώθηκε το 1091 με την ολοκληρωτική κατάληψη της Σικελίας. Η νορμανδική εγκα­ τάσταση στην Ιταλία είναι πράγματι εντυπω­ σιακή αν ληφθούν υπόψη οι διαφορές στη γλώσσα, στα ήθη, στη θρησκεία, αλλά και ο

παραγοντας απόσταση. Οι Βυζαντινοί (τέλη 9ου αι.) είχαν ανα­ κτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Απουλήιας και την Καλαβρία, ενώ σπονδυλική στήλη αυ­ τής της κατάκτησης ήταν το Μπάρι, όπου διατηρούσαν στόλο και μισθοφόρους (Ελλη­ νες, Αρμένιους, Σύρους, Βαράγγους). Το σώ­ μα των μισθοφόρων περιελάμβανε και Νορμανδούς οι οποίοι άρχισαν σιγά-σιγά να απαι­ τούν γη ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους. Οι Βυζαντινοί δεν είχαν αντιληφθεί α­ κόμα τον κίνδυνο που αποτελούσαν οι Νορ­ μανδοί για τις κτήσεις τους στην Ιταλία. Το 1057 κόμης της Απουλήιας (το 1059 δούκας) έγινε ο Ροβέρτος Γυισκάρδος, ο ο­ ποίος μετά από μία νικηφόρα πορεία κατόρ­ θωσε να καταλάβει το Μπάρι (το 1071) έπειτα από τρίχρονη πολιορκία. Οι ψευδαισθήσεις για τους Βυζαντινούς είχαν λήξει. Ο Ροβέρ­ τος ήταν ένας άνδρας δυναμικός και φιλόδο­ ξος, ο οποίος επιθυμούσε “ Ρωμαίων αυτοκράτωρ γενέσθαι” . Εχοντας λοιπόν ως στόχο την κατάληψη του βυζαντινού θρόνου την ά­ νοιξη του 1081 διέσχισε την Αδριατική, κατέ­ λαβε την Κέρκυρα και άρχισε την πολιορκία του Δυρραχίου με κύριο πρόσχημα την κατη­ γορία ότι ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Βοτανειάτης διέλυσε τον αρραβώνα της κόρης του Ελένης με τον γιο του Μιχαήλ Ζ’, παρου­ σιάζοντας μάλιστα ως ανταπαιτητή του θρό­ νου τον Ψευδό-Μιχαήλ ή -όπως είναι γνω­ στός· Ρέκτη. Το γεγονός ότι ένας νέος και ασήμαντος -όπως εθεωρείτο από τους Βυζαντινούς- λα­ ός έφτασε να απειλεί την αυτοκρατορία, συνδέεται ασφαλώς με την εσωτερική κατά­ σταση αποσύνθεσης που παρουσίαζε εκείνη την εποχή το Βυζάντιο. Οταν ο Αλέξιος Α’ ανήλθε στον θρόνο το κράτος δεν θύμιζε σε τίποτα τις παλιές καλές μέρες του Βασιλείου Β ’, ο οποίος είχε κατορθώσει να ανασυστή-

37

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

σει και να εδραιώσει την αυτοκρατορία στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Το 1081 τα βυ­ ζαντινά σύνορα στη Βαλκανική είχαν συμπτυχθεί. Στη Μικρά Ασία οι Τούρκοι κατεί­ χαν την Καισάρεια, το Ικόνιο, τη Φιλαδέλ­ φεια, τη Σεβάστεια, τη Σμύρνη, τη Νεοκαισάρεια. Στην Ιταλία το τελευταίο οχυρό, το Μπάρι, είχε περιέλθει στους Νορμανδούς. Ο Αλέξιος αντίκρυσε άδεια ταμεία όταν κατέ­ λαβε τον θρόνο, ενώ ο στρατός, στηριζόμενος σε λίγους μισθοφόρους αμφίβολης πί­ στης, βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Το Βυζάντιο έφτασε στην κρίσιμη αυτή θέση όταν, μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β' το 1025, στον θρόνο ανέβαιναν ανάξιοι αυτοκράτορες (δύο ήταν γυναίκες). Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος αυτοκράτορας είχε τα στοιχειώδη προσόντα, η βασιλεία του δυσχεραινόταν από συνωμοσίες με στόχο τη ζωή και τον θρόνο του. Οι αυτοκράτορες αυ­ τής της περιόδου δεν είχαν το σθένος να α­ ντιμετωπίσουν με αποφασιστικότητα τα εσω­ τερικά προβλήματα, την επίλυση των οποίων ανέθεταν στους αξιωματούχους και πιο συ­ χνά στους ευνούχους. Η πολιτική αστάθεια του Βυζαντίου επι­ δεινώθηκε από την οξεία διαμάχη ανάμεσα στην τάξη των ευγενών και σ’ αυτή των στρα­ τιωτικών, διαμάχη που καθόριζε συχνά την ά­ νοδο (στον θρόνο) αυτοκρατόρων ανάλογα με τη στάση τους στο συγκεκριμένο θέμα.

Ο Ρ ο β έ ρ το ς Γ ιιισ κ ά ρ δ ο ς. Χάλκινο νόμισμα κ ο μ μένο σ το Σ α λ έρ ν ο γύρω σ το 1081, το οποίο α π εικ ο ν ίζει το ν Ρ ο β έ ρ το Γυισκάρδο κ ρ α τώ ντα ς το ν σ τα υ ρ ό . (Π αρίσι, Εθνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , C abinet de M edailles).

Στο μεταξύ οι κατέχοντες την εξουσία έδι­ ναν όλο και μικρότερη σημασία στη διατήρη­ ση ενός αξιόμαχου στρατού, με αποτέλεσμα τη σταδιακή παρακμή του, η οποία επέδρασε και στην εσωτερική δομή του κράτους. Η μάχη του Μαντζικέρτ (1071) ήταν το ε­ πιστέγασμα της εσωτερικής αποσύνθεσης και δείκτης για την εμφάνιση νέων λαών που

ΠΗΓΕΣ: ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ - ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ ΑΠΟΥΛΗΙΑΣ Πολύτιμες πληροφορίες για τις δύο ειαβολές των Νορμανδών στα χρόνια του Αλεξίου Α' παρέχει η Αννα Κομνηνή στην “ Αλεξιάδα'' της. Η πρωτότοκη κόρη του Αλεξίου θεωρείται ως ένας από τους πιο αξιόπιστους και καλά πληροφορημένους Βυζαντινούς ιστορικούς. Ο Σερ Ουίλιαμ Ράμσεϋ μάλιστα τη χαρακτηρίζει ιστορική ιδιοφυία, ενώ άλλοι ιστορικοί την ονομάζουν 10η Μούσα. Είναι, ωστόσο, μία από τις πιο δύσκολες συγγραφείς της εποχής της όσον αφορά τη γλώσσα που χρησιμοποιεί. Προσπαθεί όπως και οι περισσότεροι σύγχρονοί της- να μιμηθεί τη γραφή των κλασικών χρόνων βασιζόμενη στην εξαιρετική μόρφωση που είχε λάβει. Είχε βαθιές γνώσεις του Trivium και του Quadrivium (το Quadrivium συμπεριελάμβανε τα μαθηματικά, τη γεωμετρία, την αστρονομία και τη μουσική, ενώ το Trivium τη διαλεκτική, τη ρητορική και τη γραμματική). Είχε ασχοληθεί με τη γεωγραφία και την ιατρική, η μεγάλη της όμως αγάπη ήταν η ελληνική αρχαιότητα. Δεν είναι τυχαία η επιλογή του ονόματος “ Αλεξιάς" για το έργο της, που ασφαλώς παραπέμπει στον Ομηρο. Αλλωστε εμπλουτίζει αρκετές φορές το έργο της με ομηρικές εκφράσεις. Η Αννα προσπαθεί ειλικρινά να είναι αντικειμενική στην ιστοριογραφία της. Λόγω, όμως, του εγκωμιαστικού χαρακτήρα του έργου της δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει την πρόθεσή της. Παρά τα ατοπήματά της, η “ Αλεξιάδα" παραμένει ιστορικό έργο και ως τέτοιο έχει ανάγκη από πηγές. Πηγές της υπήρξαν ο Φελλός, ο Ατταλειάτης, ο Σκυλίτζης και ο σύζυγός της Νικηφόρος Βρυέννιος. Χρησιμοποίησε ακόμα έγγραφα και επιστολές από την αυτοκρατορική γραμματεία και από αρχεία, καθώς και προσωπικά βιώματα. Κατέγραψε πληροφορίες από παλαίμαχους που είχαν λόβει μέρος στις εκστρατείες του Αλεξίου. Κανένας, επομένως, δεν μπορεί να την κατηγορήσει ότι δεν είχε την πρόθεση να γράψει αμερόληπτα την ιοτορία της. Οπωσδήποτε όμως η προσπάθειά της να ερμηνεύσει τα γεγονότα παραμένει επιφανειακή. Η αξία του έργου της εντοπίζεται στο πλήθος των πληροφοριών που δίνει για την Α’ Σταυροφορία, τις σχέσεις του Βυζαντίου

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

με τους συμμάχους του, τη διπλωματία, τη ζωή στην Αυλή, τη διοικητική ιστορία, την καθημερινή ζωή, τις αιρέσεις και τους οπαδούς τους και τέλος για την τοπογραφία και τη γεωγραφία ολόκληρων περιοχών, για τις οποίες φροντίζει να δίνει όσο το δυνατό σαφέστερα, ακριβέστερα και λεπτομερέστερα στοιχεία. Οι πληροφορίες που εμπλουτίζουν το έργο της δίνονται με απαράμιλλη ζωντάνια. Οσον αφορά την εκστρατεία του Ροβέρτου Γυισκάρδου στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά τα έτη 1081-1085, σημαντικό είναι και το έργο του Γουλιέλμου της Απουλήιας, ο οποίος συμπεριέλαβε την εκστρατεία ως μέρος του έργου “ G esta Roberti W iscardi” , το οποίο εξιστορεί την πορεία ζωής του Ροβέρτου Γυισκάρδου. Ο Γουλιέλμος της Απουλήιας είναι ουσιαστικά άγνωστος ως προς την ταυτότητά του. Ως προς το έργο του όμως είναι αρκετά γνωστός, πολύ δε ■ περισσότερο εξαιτίας της υπόθεοης ότι αυτός και η Αννα Κομνηνή χρησιμοποίησαν κοινή πηγή για το έργο τους. Παρά τις ομοιότητες που βρίσκει στα δύο έργα ο Βρετανός ιστορικός Wilmans υποστηρίζοντας την παραπάνω θέση, υπάρχουν αρκετά σημεία που σποδεικνύουν τη διαφορετικότητα των δύο συγγραφέων, παρά το γεγονός ότι αμφότεροι προσπαθούν να φανούν αντικειμενικοί και αμερόληπτοι στην ιστοριογραφία, - αν και για ορισμένα γεγονότα έχουν αντικρουόμενες απόψεις. Ειδικότερα ο Γουλιέλμος χρονολογεί με μικρότερη ακρίβεια και ενίοτε λανθασμένα τα διάφορα επεισόδια και όπου αναφέρεται σε τοπωνύμια σπάνια τα τοποθετεί στον χώρο, προφανώς λόγω της αγνοίας του. Η Κομνηνή χρησιμοποιεί με ακρίβεια τις τοπωνυμικές αναφορές και είναι λεπτομερέστερη στις περιγραφές της. Η χρησιμοποίηση του Γουλιέλμου ως πηγής είναι απαραίτητη όχι τόσο γιατί παρουσιάζει νέα στοιχεία που δεν αναφέρει η Κομνηνή, όσο για λόγους σύγκρισης και επιβεβαίωσης των γεγονότων. Βέβαια διατηρούνται και στην περίπτωση αυτή κάποιες επιφυλάξεις, όπως συμβαίνει με όλες τις ιστορικές πηγές.

απειλούσαν την ύπαρξη της αυτοκρατορίας: των Τούρκων στην Ανατολή και των Νορμανδών στη Δύση. Η απώλεια του Μπάρι ώθησε τους Βυζαντινούς στην υιοθέτηση πολιτικής φιλίας με τους Νορμανδούς. Πρώτος ο Ρω­ μανός Διογένης πρότεινε στον Γυισκάρδο γάμο μεταξύ των παιδιών τους. Την ιδέα αυ­ τή υλοποίησε ο Μιχαήλ Ζ’ Δούκας, ο οποίος αρραβώνιασε το γιο του Κωνσταντίνο με την κόρη του Ροβέρτου Ελένη. Ο Μιχαήλ ήλπιζε πως με τον τρόπο αυτό θα ανέκοπτε την πο­ ρεία των Σελτζούκων στη Μ. Ασία. Η συμφω­ νία επισημοποιήθηκε με την έκδοση χρυσόβουλου στο οποίο γινόταν λόγος για αμυντι­ κή και επιθετική συμμαχία των συμβαλλομένων. Δυστυχώς το Βυζάντιο δεν απεκόμισε κανένα όφελος από αυτή τη συμμαχία, η ο­ ποία, αντίθετα, απετέλεσε την αφορμή για την εισβολή των Νορμανδών στα εδάφη της αυτοκρατορίας το 1081.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΑ ΕΔΑΦΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Α’ Φάση Η πρώτη νορμανδική εκστρατεία πραγματοποιήθηκε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη φάση για την επιβίωση της αυτοκρατορίας. Η ει­ σβολή όμως αυτή δεν είχε αντίκτυπο μόνο στους Βυζαντινούς, αλλά και στους δυτι­ κούς, οι οποίοι θεώρησαν τον Ροβέρτο Γυισκάρδο ως προπομπό των Σταυροφοριών (ήδη τον 12ο αιώνα ο δυτικός χρονικογρά­ φος Ordericus Vitalis θεώρησε τον Ροβέρτο πρόδρομο των στρατιωτών του σταυρού). Δεν είναι, εξάλλου, τυχαίο το γεγονός ότι πα­ ραδόθηκε σε τρεις μορφές στη δύση, με το έπος του Γουλιέλμου της Απουλήιας “Gesta Roberti Wiscardi” , με το έργο του Gaufredus Malaterra “ De rebus gestis Rogeri Calabriae et Siciliae comitis et Roberti Guiscardi ducis fratris eius” και με το γνωστό δυτικό έπος των Φρά­ γκων “Chanson de Roland” , στο οποίο ονόμα­ τα και γεγονότα έχουν παραφθαρεί, είναι ό­ μως αναγνωρίσιμα. Τις παραμονές της εισβολής οι δύο αντί­ παλοι φρόντισαν -εκτός από τη στρατιωτική προπαρασκευή - και τις διπλωματικές τους σχέσεις. Ο Ροβέρτος προσεταιρίστηκε τον πάπα Γρηγόριο Ζ’, ενώ ο Αλέξιος προσπάθη­ σε επίσης να προσεταιριστεί τον πάπα, τον ε­ χθρό του πάπα και των Νορμανδών Γερμανό αυτοκράτορα Ερρίκο Δ’, τον ανηψιό του Γυισκάρδου Λογγοβάρδο δούκα Χέρμαν και τον Βενετό δόγη, ο οποίος ήταν φυσικός αντίπα­ λος των Νορμανδών, αφού οι τελευταίοι α­ ποτελούσαν απειλή όχι μόνο για τα συμφέ­ ροντα των Βενετών στην Ιταλία, αλλά και για τα συμφέροντά τους στον χώρο της βυζαντι­ νής επικράτειας. Ο Αλέξιος εξασφάλισε ει­ ρήνη με τους Σελτζούκους, οι οποίοι μάλι­ στα αργότερα του παρείχαν και στρατιωτική βοήθεια. Ο Ροβέρτος είχε αρχίσει τις ετοιμασίες του στο Σαλέρνο (δυτική ακτή της Ιταλίας), όπου με τον Ρέκτη είχε την κατάλληλη αφορ­

μή για να εκστρατεύσει. Λίγο πριν από την ά­ νοδο του Αλεξίου στον θρόνο και ενώ αυτο­ κράτορας ήταν ο Νικηφόρος Βοτανειάτης, ο Γυισκάρδος έστειλε τον κόμη Ραούλ στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να προκαλέσει στάση εναντίον του Βοτανειάτη. Οταν όμως ο Ραούλ έφτασε στην Κωνσταντινούπολη βρήκε στον θρόνο τον Κομνηνό, ο οποίος παρουσίασε στον πρέσβυ τον πραγματικό Μιχαήλ Ζ’ Δούκα. Ετσι επέστρεψε στο Βρινδήσιο, όπου στο μεταξύ είχε μετακινηθεί ο Ροβέρτος. Ο Ραούλ δεν κατόρθωσε να πείσει τον Ροβέρτο για την πλαστοπροσωπία του Ρέκτη. Αντίθετα ο Ψευδο-Μιχαήλ κατηγόρη­ σε τον κόμη στον Γυισκάρδο ως προδότη. Ο Αλέξιος στο μεταξύ ετοίμαζε την άμυ­ νά του στα ΒΑ παράλια του ελλαδικού χώ­ ρου, αντικαθιστώντας καταρχήν τον αμφίβο­ λης πίστης Μονομαχάτο με τον Γεώργιο Παλαιολόγο. Ο Παλαιολόγος έλαβε εντολές για την οχύρωση του Δυρραχίου. Το εκστρατευτικό σώμα ξεκίνησε σε δύο τμήματα. Ο Ροβέρτος έστειλε τον γιο του Βοημούνδο ως προπομπό, με την εντολή να εισβάλει στα περίχωρα του Αυλώνα. Ο Βοημούνδος κατέλαβε αμέσως τα Κάνινα, την Ιε­ ριχώ και όλη την περιοχή του Αυλώνα. Προ­ σπάθησε, ανεπιτυχώς, να καταλάβει την Κέρ­ κυρα. Υστερα από αυτές τις κινήσεις απο­ σύρθηκε στο Βουθρωτό, όπου περίμενε την άφιξη του Ροβέρτου.

Αυλώνα. Από τον Αυλώνα κατευθύνθηκε στο Βουθρωτό, όπου είχε ήδη φτάσει ο γιος του Βοημούνδος. Οι Νορμανδοί χρησιμοποίησαν το Βουθρωτό από το 1081 ως το 1085 ως βά­ ση των επιχειρήσεών τους. Ο Ροβέρτος ενώθηκε με τον Βοημούνδο και κατευθύνθηκαν προς την Κέρκυρα, την οποία και κατέλαβαν. Ενώ ο Ροβέρτος ολο­ κλήρωνε την προετοιμασία του για την κατά­ ληψη του βυζαντινού θρόνου, ο Αλέξιος δεν έμεινε αδρανής. Αμέσως μετά την κατάληψη της Κέρκυρας έστειλε δυνάμεις και ανακατέλαβαν το νησί. Ανήσυχος για τις περαιτέρω ε­ ξελίξεις και θέλοντας να εξασφαλίσει τη συμμετοχή και τη συμπαράσταση των Κερκυραίων εναντίον των Νορμανδών, προέβη σε δύο κινήσεις. Καταρχήν προήγαγε την επι­ σκοπή της Κέρκυρας σε μητρόπολη, ανάγοντάς την σε 24η Μητρόπολη, όπως μας πλη­ ροφορούν οι Notitiae Graecae Episcopatum (κατάλογοι - αναφορές στη σειρά πρωτοκα­ θεδρίας των μητροπόλεων και των επισκο­ πών). Με τον τρόπο αυτό θέλησε να εμψυχώ­ σει τους κατοίκους και να εξυψώσει το φρό­ νημά τους. Η δεύτερη ενέργεια ήταν να έλ­ θει σε επαφή με τον δόγη της Βενετίας και να εξασφαλίσει τη βοήθεια των Βενετών, πα­ ραχωρώντας τους μεγάλα εμπορικά προνό­ μια. Ο Ροβέρτος συνεχίζοντας την πορεία του προς το Δυρράχιο συνάντησε θεομηνία

Η λίμνη τη ς Α χρ ίδα ς ή τα ν β υ ζα ντινό κ έν τρ ο σ τη ν Ε γ ν α τία οδό που ο δ η γ ο ύ σ ε σ τη Θ εσ σ αλονίκη, για α υ τό ε ίχ ε μ ε γ ά λ η σημασία για τις σ τρ α τιω τικ ές επ ιχ ειρ ή σ εις τω ν δύο αντιπάλων.

Ολο αυτό το διάστημα ο μεν Παλαιολόγος ενεργούσε προς οχύρωση του Δυρραχί­ ου, ο δε Ροβέρτος έφτασε στον Υδρούντα και ανέθεσε την εξουσία της Λογγιβαρδίας στον γιο του Ρογήρο. Αμέσως μετά κατευθύνθηκε προς το Βρινδήσιο, όπου πληροφορήθηκε την άφιξη του Παλαιολόγου στο Δυρ­ ράχιο. Πρωταρχικός σκοπός του Γυισκάρδου ήταν η κατάληψη της πόλης. Αμέσως διέσχι­ σε την Αδριατική και έφτασε στο λιμάνι του

στο ακρωτήριο Γλώσσα. Η φοβερή αυτή τρι­ κυμία, που συνοδεύτηκε από χιονοθύελλα, μνημονεύεται εξαιτίας του γεγονότος ότι ξέ­ σπασε στις αρχές Ιουνίου, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του στόλου του Γυισκάρδου να καταστραφεί. Παρά την καταστροφή ο Ρο­ βέρτος δεν ματαίωσε τα σχέδιά του, αλλά πε­ ρίμενε στη Γλαβινίτζα να συγκεντρωθούν ό­ λες οι στρατιωτικές δυνάμεις. Με τον στρα­ τό, τον οποίο η Κομνηνή υπολογίζει σε τριά­

ντα χιλιάδες, και τον στόλο, που παρά την καταστροφή αριθμούσε 150 πλοία, έφτασε στην Ιλλυρία και άρχισε την πολιορκία του Δυρραχίου στις 17 Ιουνίου 1081. Οι Νορμανδοί άρχισαν την πολιορκία από στεριά και θάλασσα, ενώ ο Παλαιολόγος κα­ τασκεύαζε αμυντικά έργα και τοποθετούσε μηχανήματα. Ολοι γνώριζαν ότι η υπεράσπι­ ση της πόλης ήταν ζωτικής σημασίας, γιατί ο Ροβέρτος δεν ήταν απλώς επιδρομέας, αλλά “της βασιλείας των Ρωμαίων ιμειρόμενος” . Ο Παλαιολόγος δέχτηκε να παρουσιαστεί στους κατοίκους του Δυρραχίου ο ΨευδοΜιχαήλ και αν επρόκειτο για τον πραγματικό αυτοκράτορα να τον δεχθούν. Η πομπή, ω­ στόσο, που σχηματίστηκε με επικεφαλής τον Ρέκτη, αποδοκιμάστηκε από τον λαό. Ο Ρο­ βέρτος έμεινε ακλόνητος, αφού το πιθανό­ τερο είναι πως γνώριζε την ταυτότητα του Ρέκτη και τον χρησιμοποιούσε για τα σχέδιά του. Οι Νορμανδοί συνέχιζαν την πολιορκία του Δυρραχίου ενώ ο Αλέξιος αναζητούσε συμμάχους. Οι Βενετοί και οι Τούρκοι συμμά­ χησαν τελικά με τα βυζαντινά στρατεύματα. Ο βενετικός στόλος, ο οποίος είχε αγκυρο­ βολήσει στο ακρωτήριο Παλλία, κινήθηκε προς βοήθεια των πολιορκουμένων και έτσι οι Βενετοί στη θάλασσα και ο Παλαιολόγος στη στεριά κατόρθωσαν να πλήξουν και να ε­ ξουδετερώσουν το νορμαδικό στράτευμα. Ο Παλαιολόγος εκτός των λαφύρων που πήρε μπόρεσε να ενδυναμώσει τους Δυρραχινούς, ενώ οι Βενετοί απεκόμισαν πλουσιοπάροχες αμοιβές από τον αυτοκράτορα. Ο Γυισκάρδος, ευρισκόμενος αποκλει­ σμένος στον κόλπο του Δυρραχίου χωρίς δυ­ νατότητα ανεφοδιασμού, αναγκάστηκε (α­ φού υπέστη βαριά ήττα σε μάχη με τους Βυ­ ζαντινούς με απώλειες 10 χιλιάδων ανδρών υπερβολικός αριθμός που τον παρέχει η Κομνηνή προφανώς για λογους εντυπωσιασμού) να αποσυρθεί στις εκβολές του ποτα­ μού Γλυκέος. Ο ποταμός αυτός δημιούργη­ σε πολλά προβλήματα στον νορμανδικό στρατό. Καταρχήν λόγω της κακοκαιρίας ο Ροβέρτος αναγκάστηκε να παραμείνει για δύο μήνες στην Ιεριχώ. Το καλοκαίρι ήταν ιδι­ αίτερα ξηρό, με αποτέλεσμα ο Ροβέρτος να μη μπορεί να καθελκύσει τα πλοία από το πο­ τάμι λόγω της πτώσης της στάθμης των υδάτων. Η Κομνηνή περιγράφει με γλαφυρότητα το τέχνασμα που χρησιμοποίησε ο Γυισκάρδος για να σύρει τα πλοία στη θάλασσα. Συ­ γκεκριμένα, έδωσε διαταγή να τοποθετή­ σουν πασσάλους στις δύο πλευρές της κοί­ της του ποταμού και να τους συνδέσουν με λυγαριές τοποθετημένες μεταξύ τους πυ­ κνά. Πάνω έριξε τεράστια δέντρα και ύστερα έστρωσε όλη την επιφάνεια με άμμο. Ετσι το νερό κυλούσε σε ένα μέρος και συγκεντρώ­ θηκε σε μια διώρυγα ανάμεσα στους πασσά­ λους. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα είδος τεχνητής λίμνης κι έτσι τα πλοία, που μέχρι τότε ακουμπούσαν στο έδαφος, μπό­ ρεσαν να πλεύσουν και με τη βοήθεια του ρεύματος τα έσυραν προς τη θάλασσα. Τον Αύγουστο του 1081 ο Αλέξιος αποφά­ σισε να φύγει από την Κωνσταντινούπολη για

39

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

40

να παρευρεθεί προσωπικά στο θέατρο των ε­ πιχειρήσεων, αφήνοντας τον αδελφό του Ισαάκιο ως αντικαταστάτη και αψηφώντας τις κακοβουλές και τις πιθανές συνωμοσίες λόγω της πρόσφατης ανόδου του στον θρό­ νο. Ο Αλέξιος, αφού συνεννοήθηκε με τον Πακουριανό ο οποίος τοποθέτησε υποστρά­ τηγο τον Βρανά, έφερε τάξη στο στράτευμα και όρισε αρχηγούς. Κατά τη διάρκεια της πορείας του προς το Δυρράχιο πληροφορήθηκε ότι οι Νορμανδοί εντείνουν την πολιορ­ κία και ότι ο Παλαιολόγος, σε μια μάχη εκτός των τειχών, τραυματίστηκε στον κρόταφο. Οταν έφτασε στη Θεσσαλονίκη οι πληροφο­ ρίες που είχε λάβει επιβεβαιώθηκαν. Στο μεταξύ ο Ροβέρτος προσπάθησε να επισπεύσει την κατάληψη του Δυρραχίου προκειμένου να προλάβει τον Αλέξιο. Η ικα­ νότητα όμως του Παλαιολόγου ματαίωσε τα σχέδιά του. Ο Ροβέρτος επιθυμούσε μία γρή­ γορη προέλαση μέχρι την Κωνσταντινούπο­ λη, ενώ ο Αλέξιος επεδίωκε να παραμείνει το στρατόπεδο του αντιπάλου στο Δυρράχιο, ώ­ στε να είναι πιο εύκολη η εκδίωξή του, παρά να προλάβει να προελάσει στο εσωτερικό της βυζαντινής επικράτειας. Ο Ροβέρτος τουλάχιστον σ’ αυτή τη φάση - δεν πέτυχε τον στόχο του. Σε μία πρώτη αναμέτρηση των δύο στρα­ τευμάτων στο Βουθρωτό οι Τουρκόφωνοι μι­ σθοφόροι του Αλεξίου ηττήθηκαν, με αποτέ­ λεσμα οι Νορμανδοί να εντείνουν την πο­ λιορκία του Δυρραχίου. Ο Αλέξιος έφτασε στο Δυρράχιο στις 15/10/1081 και στρατοπέδευσε στη γύρω περιοχή, συγκεκριμένα στον ναΐσκο του Αγίου Νικολάου, όπου τον συνάντησαν ο Πακουριανός και ο Παλαιολόγος. Αποφάσισε να έλθει σε άμεση σύγκρου­ ση με τους Νορμανδούς ύστερα από τις πα­ ράλογες απαιτήσεις του Ροβέρτου, παρά τη συμβουλή του Παλαιολόγου να πολιορκή­ σουν το νορμανδικό στρατόπεδο. Στη μάχη που ακολούθησε λίγες μέρες Μ ο νά γκω ν κ α τα π έλ τη ς ε κ τό ξ ε υ σ η ς υ γρ ο ύ πυράς (κ α τα σ κ ευ α σ τή ς ο μ ο ιώ μ α το ς: Ν. Ο ρφ α νο υ δ ά κη ς). Μ εσ αιω νική μ ο ρ φ ή κ α τα π έλ τη μ ε τον α γκώ να να κ α τα λ ή γ ε ι σε κ ο υ τά λ α , μ έσ α σ τη ν οποία ε το π ο & ε τε ίτο το α γ γ ε ίο μ ε το υγρ ό πυρ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ Υ δ ρ ο ύ ν τα ς : Οτράντο Β ο 9 ρ ε ν τ ό ς : 14 χλμ. από Ay. Σαράντα και 16 χλμ. από Κέρκυρα Κορυφώ: Κέρκυρα Γ λ α β ιν ίτ ζ α : Ν. Ακρ. Γλώσσα Β ρ ε ν τ ή σ ιο ν : Μπρίντιζι Π α λ λ ία : κοντά στο ακρ. Δυρραχίου Χ α ρ ζ ά ν η ς : Αρζέν Γ λ υ κ ύ ς ποταμός: Μαυροπόταμος Β α β α γ ο ρ ά : κοιλάδα μετά τον Χαρζάνη ποταμό Σ α λ ε ρ ή ν ο: Σαλέρνο Β α γ ε ν η τ ία : Ηπειρωτική θαλάσσια περιοχή Β της Χιμάρας έως Ν. Μαργαριτίου, απέναντι από την Κέρκυρα Σ τ ρ ο ύ γ ο ι: ανάμεσα στον Δρίνο και τη λίμνη της Αχρίδας Β α ρ δ ά ρ η ς : Αξιός ποταμός Δύο Π ο λ ο β ο ί: Ν των Σκοπιών, κοντά στον Βαρδάρη ποτομό Ο σ τρ ο β ό ς : Αρνισσα Ζ ερ β ιά ·. Ν. Βέροιας και ποταμού Αλιάκμονα Β ο δ ε ν ά : Εδεσσα Μ ό γ λ ε ν α : ΒΑ Βοδενών Α σ π ρ ε ς Ε κ κ λ η σ ίε ς : ΒΔ Θεσσαλονίκης Τ ζ ιβ ίσ κ ο ς : Τσιότιον Β ο υ ν ό Κ ελ λ ιώ ν : ίσως Πήλιο, ίσως Β οροσειράς Πηλίου μέχρι το Μαυροβούνιο και έως Σκήτη και Κίσσαβο Σ α λ α β ρ ία ς : Πηνειός ποταμός Ρ ε β έ ν ικ ο ς : Πλατανόρεμα Κ α σ σ ό π η : Β. ακτή Κέρκυρας Λ ιμ ή ν Π α σ σ ά ρ ω ν : Β ακτή Κέρκυρας ή Δ. Απέναντι από την Ηπειρο. Β ό ν τ ιτ ζ α : Βόνιτοα Μ έ σ τ ο ς : Νέστος ποταμός Ε ύ ρ ο ς : Εβρος ποταμός Β ο ύ σ η ς : Αώος ποταμός

αργότερα (18/19-10-1081) τα δύο στρατεύμα­ τα παρατάχθηκαν ως εξής: οι μεν Νορμανδοί στον ναΐσκο του Αγίου Θεοδώρου, τον οποίο η Κομνηνή τοποθετεί παράλληλα προς τη θάλασσα, ο δε Αλέξιος παραθαλάσσια - δεν δίδεται η ακριβής του θέση. Αρχικά ο στρα­ τός του Αλεξίου είχε κάποιες επιτυχίες, ό­ μως με την ενθάρρυνση και της γυναίκας του Ροβέρτου, Γαίτας, η μάχη έκλινε υπέρ των Νορμανδών. Ενα σώμα του βυζαντινού

στρατού με αρχηγό τον Ναμπίτη κατέφυγε στον ναΐσκο του Αγίου Θεοδώρου, όπου και τους έκαψαν οι Νορμανδοί. Η μάχη έληξε τε­ λικά με νίκη του Γυισκάρδου. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της Αννας Κομνηνής σχετικά με την υποχώρηση του Αλεξίου. Διηγείται με γλαφυρότητα πώς ο αυτοκράτορας διέφυγε τη σύλληψη. Σύμ­ φωνα λοιπόν με την Κομνηνή, όταν ο Ροβέρ­ τος έφτασε στο βυζαντινό στρατόπεδο κο­ ντά στον ναΐσκο του Αγίου Νικολάου, έστειλε δυνάμεις αποτελούμενες από Κέλτες να κα­ ταδιώξουν και να σκοτώσουν τον Αλέξιο. Οι Κέλτες τον κυνήγησαν μέχρι την “ Κακή Πλευρά”, την οποία η Αννα τοποθετεί ανάμε­ σα στον Χαρζάνη ποταμό και σ’ έναν ψηλό βράχο. Ο Αλέξιος τελικά κατόρθωσε να ξεφύγει από τους διώκτες του, προκαλώντας την οργή, αλλά και τον θαυμασμό του Γυισκάρδου. Ο αυτοκράτορας έμεινε για λίγο στη Βαβαγορά και έφτασε αργότερα στην Α­ χρίδα. Ενώ βρισκόταν εκεί, ανήσυχος για τους Δυρραχινούς αφού και ο Παλαιολόγος δεν είχε επιστρέψει από τη μάχη, τοποθέτη­ σε στην πόλη Βενετούς και τον “εξ Αρβάνων ορμωμένω Κομισκόρτη”. Μετά την εξασφάλιση της προστασίας του Δυρραχίου ο Αλέξιος εγκατέλειψε την Α­ χρίδα και πορεύθηκε προς τη Διάβολη. Προ­ σπάθησε να αναπτερώσει το ηθικό του στρα­ τού και αμέσως αναχώρησε για τη Θεσσαλο­ νίκη, όπου επιχείρησε να επιβάλει τάξη στο στράτευμα και να βρει συμμάχους. Η ανεύρε­ ση συμμάχων απαιτούσε χρήματα, τα οποία λόγω της κακής οικονομικής διαχείρισης των προηγούμενων αυτοκρατόρων (και δη του Βοτανειάτη) δεν υπήρχαν. Ο Αλέξιος απο­ σύρθηκε στη βασιλεύουσα, όπου αναγκά­ στηκε, προς ανεύρεση χρημάτων, να προχω­ ρήσει στην εκποίηση ιερών σκευών και κειμηλίων, ενέργεια που του δημιούργησε πολλά προβλήματα. Αυτή τη χρονική στιγμή και ενώ τον απα­ σχολούσε σωρεία προβλημάτων, αναγκάστη­ κε να αντιμετωπίσει και την κατάληψη του Δυρραχίου από τους Νορμανδούς. Την άλω­ ση της πόλης περιγράφουν οι πηγές ως εξής: Ο Ροβέρτος σκεπτόταν να διαχειμάσει είτε στη Γλαβινίτζα, είτε στα Ιωάννινα. Οι Δυρραχινοί όμως δεν τον άφησαν να υλοποιήσει τα σχέδιά του. Εξαντλημένοι από την πολιορκία και καθώς οι περισσότεροι πολιορκούμενοι κατάγονταν από τη Μέλφη και τη Βενετία, α­ ποφάσισαν αρχικά να κάνει ο καθένας ό,τι μπορεί για να σωθεί, ενώ αργότερα, με την παρακίνηση ενός Βενετού ή αποίκου της Μέλφης, αποφάσισαν να παραδοθούν (21/2/1082). Ο Αλέξιος μετά την παράδοση του Δυρ­ ραχίου και μη δυνάμενος να συγκρουστεί κα­ τά μέτωπο με τον Ροβέρτο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ως μέσο πίεσης τη διπλωμα­ τία. Για τον σκοπό αυτό έστειλε πρέσβεις στον ρήγα της Αλαμανίας και τον έπεισε να επιτεθεί στο βασίλειο των Νορμανδών στη Λογγιβαρδία, ώστε ο Ροβέρτος να αναγκα­ στεί να επιστρέψει στην Ιταλία (ο Ροβέρτος σκόπευε μετά την επιτυχία του στο Δυρρά­ χιο να κατευθυνθεί από την πύλη της Εγνα-

τίας στην Αδριατική προς τη Θεσσαλονίκη και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη - βλ. Αν­ να Κομνηνή, Α λέξιός, ό.π., τ.Α ’, 6. Β’, κεφ. VIII-IX). Πράγματι ο Γυισκάρδος έσπευσε στο Σαλερηνό. Δ εν είχε όμως σκοπό να αφήσει ημιτελή τη ν εκσ τρατεία εναντίον του Βυζα­ ντίου, γΓ αυτό όρισε ως αντικαταστάτη το ν ι­ κανότερο από το υ ς γιους του, το ν Β οημούν­ δο.

Β’ Φάση Τον Μάιο του 1082 ο Β οημούνδος ανέλα6ε τη συνέχιση των επιχειρήσεων, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο τη ν κατάληψη τω ν Ιωαννίνων. Ο Βοημούνδος διέσχισε τη Βαγενητία και έφ τασ ε στα Ιωάννινα, τα οποία κα τέ­ λαβε. Η πορεία που ακολούθησε, κατά πάσα πιθανότητα, για να φτάσει στα Ιωάννινα ήταν δια μέσου Κορυτσάς- Κόνιτσας- ΚαλπακίουΒέλλας- Καλαμά. Μ ετά τη ν κατάληψη των Ιωαννίνων προέ6η σε οχυρώσεις των βυζα­ ντινών τειχών, τα οποία ενίσχυσε, σύμφωνα με τη ν Κομνηνή, με μία δ εύ τερ η ακρόπολη. Ο Α λέξιος, όταν π ληροφ ορήθηκε τη ν παράδοση των Ιωαννίνων, εγκ α τέλ ειψ ε την Κωνσταντινούπολη και έσπευσε στην πόλη βρίσκοντας το ν Βοημούνδο να λ εη λα τεί τις γύρω περιοχές. Ο αυτοκράτορας προτίμησε με ακροβολισμούς να αναγνωρίσει τις θ έ ­ σεις και τις δυνάμεις του εχθρικού σ τρα τεύ ­ ματος. Σ τη ν πρώτη αναμέτρηση ο αυτοκρα­ τορικός σ τρατός η ττή θ η κ ε από το υ ς Κ έλτες και ο Α λέξιος για μια ακόμη φορά καταδιώχ θ η κε από το υς εχθρούς του. Αφού πέρασε δια μέσου των Στρουγών έφ τασ ε στην Αχρί­ δα. Εκεί άφησε ικανές σ τρατιω τικές μονάδες και ο ίδιος έφ υ γε για το ν Βαρδάρη (σημερινό Αξιό), όπου κατέστρωσε σχέδιο επίθεσης ε ­ ναντίον του Βοημούνδου. Το τέχνασμα -το ο­ ποίο π εριγράφει η Κομνηνή- μ α θ εύ τη κε από τον αντίπαλο, με αποτέλεσμα ο Α λέξιος να υποστεί και νέα ήττα. Τότε αποφάσισε να επιστρέψει στη βασιλεύουσα για να ανασυντάξ ε ιτ ις δυνάμεις του. Κατά το διάστημα που ο Ρ οβέρτος υπε­ ράσπιζε τη Λογγιβαρδία από το ν Γερμανό η ­ γεμόνα, ο Β οημούνδος συνέχιζε τη νικηφ ό­ ρα προέλασή του στα βυζαντινά εδάφη. Ο Π έτρος Αλίφας, στρατηγός του Β οημούν­ δου, κυρίευσε το υς Δύο Πολοβούς, ο Πούντεσ ης κα τέλα βε τα Σκόπια και ο ίδιος ο αρ­ χηγός των Νορμανδών έσπευσε στην Αχρίδα, αλλά αναχώρησε άπρακτος εξαιτίας τη ς αντίστασης του Αριέβη που φρουρούσε το κάστρο. Κατόπιν κα τευ θ ύ ν θ η κε στον 0 στροβο και χωρίς να επιτύχει τη ν παράδοση τη ς πόλης πέρασε από το Σόσκο και μέσω των Σερβίων έφ τασ ε στη Βέροια. (Ισως η Κο­ μνηνή σφάλλει στο σ υγκεκριμένο σημείο, α­ φού τα Σέρβια βρίσκονται πιο νότια από τη Βέροια). Συνεχίζοντας τη ν πορεία του ο Βοη­ μούνδος έφ τασ ε δια μέσου τω ν Βοδενών στα Μ όγλενα και άφησε εκ εί το ν Σαρακηνό. Υστερα κα τευ θ ύ ν θ η κε στον Βαρδάρη και στις Ασπρες Εκκλησιές (ΒΔ τη ς Θεσσαλονί­ κης). Στις Ασπρες Εκκλησιές β ρ έθ η κ ε α ντι­ μέτωπος με συνωμοσία εναντίον του, από τη ν οποία διασώθηκε. Φ εύγοντας π ορεύθη-

Τοξοβ α λλίσ τρ α, τζά γ ρ α (κ α τα σ κ ευ α σ τή ς ο μ ο ιώ μ α το ς: Ν . Ο ρφ α νο υ δ ά κη ς). Β υ ζα ντινό και α ρ α β ικ ό μ ηχά νημα ε κ τό ξε υ σ η ς λ ίθω ν και α γγείω ν μ ε εμ π ρ η σ τικ ές ύ λες.

κε προς τη ν Καστοριά (φθινόπωρο 1082). Η πόλη αυτή όμως δ εν π ροσφερόταν για το ν χειμώνα κι έτσι κα τευ θ ύ ν θ η κε προς τη Λάρι­ σα, όπου σκόπευε να διαχειμάσει. Η Λάρισα ήταν ιδανική τοποθεσία για τί μπορούσε να παρέχει όλα τα αναγκαία εφόδια για το ν στρατό και η θέση τη ς είχε σπουδαία στρα­ τηγική σημασία. Π ροκειμένου να φτάσει εκ εί ήτα ν απαραίτητο να καταλάβει με τις δυνά­ μεις του τα Τρίκαλα. Μ ετά τη ν εύκολη κατάληψη τω ν Τρικά­ λων ο Β οημούνδος έσ τειλε σώμα επιλέκτω ν ανδρών να καταλάβει το ν Τζίβισκο. Το σ υγκε­ κριμένο φυλάκιο ήταν ύψιστης σημασίας ο­ χυρό για το υς Βυζαντινούς, γ ι’ αυτό άλλωστε ο Βοημούνδος θεώ ρησ ε μεγάλη στρατηγική επιτυχία τη ν άλωσή του. Ο αρχηγός των Νορμανδών άρχισε τη ν πολιορκία τη ς Λάρισας “ κα τ’ αυτήν τη ν του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου μ νή μη ν” , τη ν 3η Νοεμβρίου και όχι τη ν 23η Απριλίου όπως θ ε ­ ω ρείτο. Την υπεράσπιση τη ς πολιορκούμενης πόλης είχε αναλάβει ο Λέων Κεφαλάς. Ο Α λέξιος, ανήσυχος για τη ν τύχη τη ς πόλης, έχοντας εξοπλίσει ικανό μισθοφορικό στρα­ τό ξεκίνησ ε τη ν άνοιξη του 1083 από τη ν Κωνσταντινούπολη προς υπεράσπισή της. Η Κομνηνή δ εν αναφέρει τη ν πορεία του πατέρα τη ς μέχρι τα Τέμπη, αφ ήνοντάς μας να υποθέσουμε ό τι ακολούθησ ε τη συνηθι­ σμένη διαδρομή, δηλαδή μέχρι τη Θεσσαλο­ νίκη τη ν προέκταση τη ς Εγνατίας και από τη Θεσσαλονίκη μέχρι τα Τέμπη το ν παραθα­ λάσσιο δρόμο. Οταν ο Α λέξιος έφτασ ε στην είσοδο των Τεμπών αποφάσισε να αλλάξει δρόμο για τί υπέθεσε ότι τη φύλασσαν Νορ­ μανδοί και δ εν ή θ ε λ ε να διακινδυνεύσ ει άμε­ ση σύγκρουση μαζί τους, φ οβούμενος μία α­

κόμα ήττα. Η ακριβής χάραξη τη ς πορείας του Α λ εξί­ ου είναι προβληματική. Πολλοί μ ελ ετη τέ ς έ ­ χουν π ροτείνει διάφ ορες απαντήσεις και σχεδόν όλες είναι πιθανές, καθώς ο Α λέξιος επιθυμούσε να φ τάσει στη Λάρισα όσο το δυνατόν ασφαλέστερα, αλλά και σύντομα. Σύμ­ φωνα με τη ν Κ ομνηνή χρησιμοποίησε το ν δρόμο που περνά από το “ βουνό τω ν Κελλιώ ν” . Αφού πέρασε το βουνό των Κελλιών πήρε τη δημόσια λεω φόρο. Σύμφωνα με το ν Γλαβίνα ο Α λέξιο ς ακολούθησε τη ν εξή ς δια­ δρομή: Από τη γέφ υρα το υ Πηνειού πέρασε δια μέσου του αρχαίου Ομαλίου-Στομίου-Καρίτσας και έφ θασ ε στη Μελίβοια. Από εκ εί χρησιμοποίησε το ν ρωμαϊκό δρόμο που οδη­ γούσε στο Εζεβάν και προχώρησε δυτικά περνώ ντας από τη ν τοποθεσία “ Κυνός Κεφαλαί” . Στο βουνό α υτό το π ο θ ετεί ο Γλαβίνας τη ν Πλαβίτζα. Οταν ο Α λέξιο ς έφ τασ ε στην Πλαβίτζα σ τρατοπ έδευσ ε και έσκαψε τάφρο. Επόμε­ νος σ ταθμός του ήταν οι κήποι του Δελφίνα και το τέρ μ α τη ς πορείας το υ τα Τρίκαλα (μάλλον το ν Μ άρτιο του 1083). Οποια πορεία κι αν ακολούθησε βέβαιο είναι ό τι απέφυγε τη σύγκρουση με το υ ς Νορμανδούς και έ­ φτασε έγκαιρα κοντά στους πολιορκούμενους, πριν δηλαδή ο Λέων Κεφαλάς παραδώσει τη ν πόλη. Γνωρίζοντας πλέον τις αδυνα­ μίες του εχθρού κατέστρωσε σχέδιο απ οτε­ λεσ μα τικής αντιμετώ πισής του. Ανέθεσε στον Νικηφόρο Μελισσηνό και το ν Βασίλειο Κουρτίκιο τη ν ηγεσία τω ν ταγμάτω ν και τους έδωσε εντολή αρχικά να προσβάλουν τη ν ε ­ μπροσθοφυλακή τω ν Νορμανδών και έπ ειτα να σ τρέψ ουν και να κα τευ θ υ νθ ο ύ ν προς το Λυκοστόμιο. Η τοποθεσ ία είχε το π λεονέκτη-

J 'J mm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

mm

μα, εκτό ς από τη ν κοιλάδα των Τεμπών, να βρίσκεται και κοντά στη θάλασσα. Οι βυζαντινές δυνάμεις έλαβαν θέση δ ε­ ξιά του κάστρου τη ς Λάρισας. Με τη δύση του ήλιου ο Α λέξιο ς με μερικούς άνδρες πέρασε τη ν κλεισούρα του Λιβοτανίου. Η κλει­ σούρα βρισκόταν κοντά στη Λάρισα (εάν πρόκειται για τη ν “ επίσκεψη Διποτάμου” βρίσκεται ανάμεσα στον ποταμό Σαλαβρία και στον ποταμό Ρεβένικο). Μ ετά τη ν κλει­ σούρα παρέκαμψε το ν Ρεβένικο και ακολου­ θώ ντας το ν δρόμο τη ς Αλλαγής, που βρίσκε­ ται ανάμεσα στον Ρεβένικο και στη Λάρισα, έφ τασ ε αριστερά τη ς Λάρισας και π αρέμεινε εκ εί στήνοντας ενέδρα στους Νορμανδούς. Το τέχνασμά του ήταν επιτυχές. Οι Νορμανδοί, με επικεφαλής το ν Βοημούνδο, επι­ τέθ η κα ν εναντίον των βυζαντινών σ τρα τευ ­ μάτων που τράπηκαν σε φυγή. Μόλις οι Νορμανδοί απομακρύνθηκαν ο Α λέξιος εισ ήλθε στο στρατόπεδό τους, εξολό θρ ευ σ ε το υς εναπομείναντες Νορμανδούς και απεκόμισε πλήθος λαφύρων. Οταν είδ ε το υς στρατιώ­ τε ς του να φ εύγουν έσ τειλε το ν Γεώργιο Πυρρό με τη ν εντολή να μην πολεμήσουν σώμα με σώμα, αλλά να ρίχνουν βέλη στα ά­ λογα των Κελτών, οι οποίοι όταν δεν ίππευαν ήταν ανίσχυροι λόγω τη ς βαριάς πανοπλίας που το υς εμπόδιζε να κινηθούν με άνεση. Πράγματι ο Πυρρός έτρ εψ ε σε φυγή τους Κ έλτες. Ο Βοημούνδος βρισκόταν εκείν η την ώρα σε ένα νησάκι στον ποταμό Σαλαβρία (τον σημερινό Πηνειό) και έτρω γε σταφύλια, γεγονός που καταδεικνύει ότι η μάχη έγινε γύρω στα τέλη Ιουλίου του 1083. Παρά τη ν ή ττα του δ εν αποθαρρύνθηκε. Α ντίθετα στρατοπ έδευσ ε σε μια ελώδη περιοχή κοντά στη Λάρισα, στο “Δ ομένικου παλατίον” . Το Δ ομένικον ήταν σημαντικό οχυρό και βρισ κόταν σε μια στενωπό με στρατηγική σημασία, που οδηγούσε από τη ν Ελασσόνα στην Π έτρα και από τα Σερβία στη Μακεδονία. Στη μάχη που έλαβε χώρα τη ν επ ομένη τη ς στρα­ τοπέδευσ ης ο Βοημούνδος η ττή θ η κ ε ύσ τε­ ρα από ένα τέχνασμα του Ουζά. Ο Γουλιέλ­ μος τη ς Απουλήιας ισχυρίζεται ότι οι Νορμανδοί δ εν μπορούσαν να πολιορκούν επί μακρόν τη Λάρισα για τί η γη δ εν το υς παρεί­ χε πλέον τα απαραίτητα εφόδια. Γεγονός ε ί­ ναι ό τι οι Νορμανδοί, αφού έμειναν για ένα διάστημα στα Τρίκαλα, κα τευ θύ νθη κα ν προς τη ν Καστοριά, με άμεση συνέπεια να απαλλα­ γεί η Θεσσαλία από τη ν ανεπ ιθύμητη πολιορ­ κία. Ο Α λέξιος από τη Λάρισα πήγε στη Θεσ­ σαλονίκη, όπου άφησε μέρος των σ τρα τευ­ μάτων του, και ο ίδιος επ έσ τρεψ ε στη βασι­ λεύουσα. Σύμφωνα με τη ν Κομνηνή ο Βοημούνδος πήγε στην Καστοριά, αλλά εξαιτίας τη ς πίε­ σης των παρακινημένων από το ν Α λέξιο κομήτω ν διαίρεσε τα σ τρα τεύματα και έφ υ γε για τη ν Ιταλία. Ο Γουλιέλμος διαφωνεί, υπο­ σ τηρίζοντας ότι ο Β οημούνδος δ εν πήγε στην Καστοριά, αλλά στον Αυλώνα. Στην Κα­ στοριά έφ τασ ε ο Βρυέννιος. Στις αρχές του φθινοπώρου του 1083 ο Α λέξιος αποφάσισε να ανακαταλάβει τη ν Κα­ στοριά, έχοντας στο πλευρό του το ν ικανό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τα το Παλαιολόγο. Μ ετά από σύντομη πο­ λιορκία ανακατέλαβε τη ν πόλη (τέλη Οκτω­ βρίου - αρχές Νοεμβρίου), ενώ ο Β ρυέννιος α φ έθ ηκε ελ εύ θ ερ ο ς να επιστρέψει στην πα­ τρίδα του. Ο Α λέξιο ς στη συνέχεια ανακατέ­ λαβε και το ν Αυλώνα και επ έσ τρεψ ε στην Κωνσταντινούπολη το ν Δ εκέμβριο του 1083. Στο τέλο ς τη ς 6 ’ φάσης τη ς πρώτης νορ­ μανδικής εισβολής η μόνη πόλη που π αρέμε­ νε στα χέρια των Νορμανδών ήτα ν το Δυρρά­ χιο.

Γ Φάση - Τέλος των επιχειρήσεων Η γ' φάση των επιχειρήσεων (φθινόπωρο 1084-κ α λ ο κ α ίρ ι 1085) υπήρξε η αρχή του τ έ ­ λους τη ς φιλοδοξίας του Ροβέρτου Γυισκάρδου να καταλάβει το ν βυζαντινό θρόνο και ε-

Χρυσό υπ έρπ υρο το υ Α λ εξίο υ Α ' Κομνηνού. Κ ο μ μ ένο σ τη ν Κ ω νσταντινούπ ολη. Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς α π εικ ο ν ίζετα ι ό ρ θ ιο ς , κρ α τώ ντα ς το λά βα ρ ο και τη σφ α ίρ α μ ε τον σ τα υ ρ ό . Επάνω β ρ ίσ κ ετα ι το χ έρ ι το υ Θ εο ύ . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι διά κ ο σ μ ο ς από μ εγ ά λ α μ α ρ γ α ρ ιτά ρ ια . Η επ ιγρ α φ ή α ν α φ έρ ει το όνομα το υ α υ το κ ρ ά το ρ α (Π αρίσι, Ε θνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , C abinet de M edailles).

Τα σ τρ α τη γ ή μ α τα . Σ ε τρ ε ις ζώ νες (η π ρόσκληση σ ε μ ο νο μα χία , η πάλη, ο θ ά ν α το ς το υ Γ ο λ ιά θ ) η ισ το ρ ία το υ Δ α β ίδ κ α ι το υ Γο λιά θ. Ο ι Β υ ζα ν τιν ο ί θ εω ρ ο ύ σ α ν το υ ς εα υ το ύ ς το υ ς ω ς δια δ ό χο υ ς το υ λα ο ύ το υ Ισ ρ α ήλ κα ι έβ λ επ α ν το ν Δ α β ίδ ως τον μ εγ ά λ ο π ρόγονο το υ α υ το κ ρ ά το ρ α (Ν έα Υόρκη, M e tro p o lita n M u seu m o f A rt, α σ η μ ένιο π ιάτο κ υπ ρ ια κής π ρ ο έλευ σ η ς , 610630).

πίσης η αρχή του τέλο υ ς του ίδιου, ο οποίος π έθανε τη ν ώρα που έσβηνε το όνειρο τη ς ζωής του. Η γ ’ φάση των επιχειρήσεων διεξήχθη στα εδάφη τη ς Αλβανίας και τη ς Ηπεί­ ρου και στα νησιά του Ιονίου. Ο Β οημούνδος από το ν Αυλώνα πέρασε στη Λογγιβαρδία και από εκ εί στο Σαλερήνο για να συναντήσει το ν πατέρα του, που του εξέθ εσ ε τη ν κατάσταση. Ο Ροβέρτος, μη θ έ ­ λοντας να εγκα τα λείψ ει το ν αγώνα, σ υγκέ­ ντρωσε σ τρα τεύματα και π αρήγγειλε στον Βοημούνδο, στον Ρογήρο και στον Γίδο να καταλάβουν το ν Αυλώνα. Α υτοί αφού κυρίευ­ σαν το ν Αυλώνα κα τευ θύ νθη κα ν στο Βουθρω τό, το οποίο επίσης κατέλαβαν. Ο Ρ οβέρτος συγκέντρω σε το ν στόλο και το ν στρατό του στον Υδρούντα, απ’ όπου τ ε ­ λικά ξεκίνησ ε, αν και αρχικά σκόπευε να ξ ε ­ κινήσει από το Βρινδήσιο. Τον Νοέμβριο του 1084 ο Γυισκάρδος έφ τασ ε στον Αυλώνα, απ’ όπου προχώρησε και στον δρόμο προς το Βουθρω τό ενώ θηκε με το υ ς γιους του. Επό­ μενος στόχος του ήταν η Κέρκυρα, αλλά δεν μπόρεσε να πάει αμέσως στο νησί εξαιτίας κακοκαιρίας που το ν κράτησε για λίγο στο Βουθρω τό. Το διάστημα αυτό ήταν α ρ κετό ό­ μως για να ανασυντάξει τις δυνάμεις του ο Α­ λ έξιο ς και να καλέσει προς βοήθεια το υς Βενετούς. Μόλις ο Ρ οβέρτος έμ α θ ε για τη συμμα­ χία του Α λεξίου με το υς Β ενετο ύ ς έσπευσε στην Κέρκυρα, στο λιμάνι τη ς Κασσόπης. Οι Β ενετο ί έφτασαν στο λιμάνι τω ν Πασάρων και στη συνέχεια έπλευσαν προς το λιμάνι τη ς Κασσόπης. Στις δύο πρώ τες ναυμαχίες που ακολούθησαν οι Β ενετοί κατεναυμάχησαν το ν Ροβέρτο. Ενθουσιασμένοι από την επιτυχία το υ ς επέστρεψαν στο λιμάνι των Πασάρων και έσ τειλα ν τα καλύτερά τους πλοία στη Β ενετία. Το απ οτέλεσμα ήταν η αποδυνάμωση του στόλου, με συνέπεια στη νέα ναυμαχία να υποστούν συντριπτική ή ττα από το ν Γυισκάρδο. Η φοβερή αυτή ή ττα υ­ ποχρέωσε το υς Β ενετο ύ ς να ανασυγκροτή­ σουν τις δυνάμεις το υς και να επιτύχουν νέα νίκη ενα ντίον των Νορμανδών στο Βουθρω ­ τό. Ο Α λέξιο ς τό τε, σε αντάλλαγμα για τη βοήθεια των Βενετώ ν, παρεχώρησε υπερβο­ λικά εμπορικά προνόμια, δημιουργώ ντας έ ­ τσι τις προϋποθέσεις για τη ν επακολουθήσασα εμπορική και κα τ’ επέκταση οικονομική κατάρρευση τη ς αυτοκρατορίας στους επό­ μενους αιώνες. Από τα προνόμια αυτά οι επό­ μενοι α υ τοκρά τορ ες δεν μπόρεσαν να αποδεσ μευτού ν με κανένα τρόπο. Μ ετά τη ν κατάληψη τη ς Κέρκυρας ο Ρο­ βέρ τος απέσυρε τις δυνάμεις του στην ηπει­ ρωτική ακτή, στις εκβ ο λές του ποταμού Γλυ­ κέος. Ο ίδιος με μέρος τω ν δυνάμεώ ν του ε ­ πιβιβάσθηκε σε μερικά πλοία και αποσύρθη­ κε στη Βόντιτζα, (Βόνιτσα) εξα ιτία ς του δριμύ χειμώνα. Στο νορμανδικό σ τρά τευμα ενέσκηψε μεγάλη επιδημία χολέρας, που ανάγκασε και το ν Βοημούνδο να επιστρέψει στην Ιταλία. Παρά τη ν ατυχία ο ακατάβλητος Ροβέρτος έσ τειλε το ν γιο του Γίδο. να κατα­ λάβει τη ν Κεφαλληνία. Λίγο αργότερα έφ τα ­ σε και ο ίδιος στην πρωτεύουσα του νησιού και άρχισε να τη ν πολιορκεί. Οι α τυχίες όμως

Κ α τα σ τρ ο φ ές π ρ ο κ α λο ύ μ εν ες από τον ε χ θ ρ ό . Η εικό να π ρ ο έ ρ χ ε τα ι από την εικ ο νο γρ ά φ η σ η τω ν λόγω ν το υ α γ γ ε λ ιο φ ό ρ ο υ σ το ν Ιώβ και δ είχ ν ει μ ε ε ύ γ λ ω ττο τρόπ ο τις κ α τα σ τρ ο φ έ ς που π ροκα λούνται σ ε κ ά θ ε ένοπλη σύρ ρα ξη (Π αρίσι, Ε θνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , m s g r 135. βιβλίο το υ Ιώβ μ ε σχολιασ μ ούς, μ ικ ρ ο γρ α φ ία το υ Μ α νο υήλ Τζυκανδίλη. 1362).

δεν είχαν τέλο ς για το ν Νορμανδό ηγεμόνα. Νέα επιδημία ελονοσίας έκανε θραύση στις δυνάμεις του και αυτή τη φορά και ο ίδιος ο Ροβέρτος ασθένησε και απεβίωσε στον Α θ έ­ ρα. Η Κομνηνή, π εριγράφοντας τις τε λ ε υ τα ί­ ες σ τιγμές του, δίνει π ολύτιμες πληροφο­ ρίες για τη ν τοπογραφία. Ο Γυισκάρδος κα­ θώς παραληρούσε από το ν π υρετό ζητούσε δροσερό νερό. Οι άνδρες του ρώτησαν το υς κατοίκους του νησιού και εκείνοι το υς έ δ ει­ ξαν τη ν Ιθάκη, λέγοντά ς το υ ς ό τι εκ εί υπήρ­ χε πηγή στα ερείπια τη ς παλιάς πόλης τη ς Ιε­ ρουσαλήμ. Η Κομνηνή, εξα ιτία ς τη ς αρχαιολατρείας που τη διακρίνει, δίνει ένα πλαστό και μεταφ ορικό όνομα στην πόλη. Το πρό­ βλημα που τίθ ετα ι είναι αν πράγματι ο Ρο­ β έρ τος π έθανε στον Αθέρα ή σε κάποιο από τα δύο ακρωτήρια του ΒΑ τμ ήμ α το ς του νη ­ σιού, δηλαδή στο Δαφνούδι ή στο Βλιώτη, απ’ όπου θα ήταν ευκο λότερ ο οι άνδρες του να αντικρύσουν τη ν Ιθάκη. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από τη σημερινή ονομασία ε ­ νός χωριού τη ς Κεφαλληνίας στη ΒΑ ακτή της, το Φισκάρδο, το οποίο φαίνεται ότι έλα ­ βε το όνομά του από το ν η γέτη των Νορμαν­ δών Γυισκάρδο. Συμπεραίνεται, λοιπόν, πως ο Ροβέρτος αρχικά π αρέμεινε στον Αθέρα, τις τε λ ε υ τα ί­ ες όμως σ τιγμές του τις πέρασε στο Φισκάρδο. Ο Ρ οβέρτος π έθανε στις 17 Ιουλίου 1085. Ο νορμανδικός στόλος αναχώρησε για την Ιταλία και στη διαδρομή συνάντησε τρικυμία. Η λάρνακα με τη σορό του ηγεμόνα μόλις διασώθηκε στο Βενούσιο. Ο Α λέξιο ς πληροφ ορ ήθηκε το ν θάνατο του Ροβέρτου και έ­ σπευσε να καταλάβει το Δυρράχιο, που το κατείχαν ακόμα οι Λατίνοι. Η πόλη παραδό­ θ η κε στον Α λέξιο αμαχητί. Αυτό ήταν το τέλο ς τη ς τραγικής για το υς Νορμανδούς εκσ τρατείας στα βυζαντι­ νά εδάφη. Ο νεαρός αυτοκράτορας κατόρ­ θωσε με ασ ήμαντες -ω ς επί το πλείστον- νί­ κες, αλλά με τη βοήθεια τη ς άριστης διπλω­ ματικής του ικανότητας, των σ τρατηγημά­ των και τη ς τύ χης να σώσει το Βυζάντιο από το ν νορμανδικό κίνδυνο. Κανένας δ εν μπορεί να υπολογίσει ποιές θα ήταν οι συνέπειες αν ο Ρ οβέρτος δ εν πέθαινε και αν ο Βοη­ μούνδος, λόγω τη ς ασθένειάς του, δ εν επ έ­

Ν ο ρ μ α νδ ο ί ιπ π ό τες που α π εικ ο ν ίζο ν τα ι σ τον πρόναο το υ ναού το υ Α γίου Ν ικολά ου στο Μ π ά ρι, τη ν τε λ ε υ τα ία κ τή σ η τω ν Β υζαντινώ ν σ τη Δ ύσ η , που έπ εσ ε σ τα χ έρ ια των Ν ορμανδώ ν το 1071.

σ τρεφ ε στην Ιταλία. Εχει λ εχ θ εί (και είναι α­ κριβές) ότι η Ιστορία δ εν ασχολείται με υπο­ θέσ εις, αλλά με γεγονότα. Και είναι αναμφι­ σ βήτητο γεγονός ό τι ο θρίαμβος αυτός του Α λεξίου του επ έτρεψ ε να εδραιώσει τη θέση του, να αρχίσει να ασχολείται με τα υπόλοιπα προβλήματα εσω τερικής ανασυγκρότησης τη ς αυτοκρατορίας και να αντιμετω πίσει άλ­ λους εξω τερ ικο ύ ς εχθ ρο ύς που απειλούσαν τη βυζαντινή επικράτεια.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΔΑΦΗ Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος θεω ρείτα ι ο πρόδρομος τω ν Σταυροφοριών. Η φιλοδοξία του να καταλάβει το ν βυζαντινό θρόνο δ εν εξέλιπ ε με το ν θάνατό του. Ο γιός του Βοη­ μούνδος είκοσι χρόνια αργότερα, αμέσως μετά τη Β’ Σταυροφορία, εισ έβαλε στα εδά ­ φη τη ς Βυζαντινής Α υτοκρατορίας με σκοπό τη διάλυσή τη ς και τη δημιουργία, στη θέση της, μιας ενιαίας αυτοκρατορίας υπό το ν ί­ διο. Σύμφωνα με το ν βιογράφο του Βοημούνδου Ρ Γιουντέηλ, “ αυτή η επιχείρηση αποτελεί το πρώτο παράδειγμα χρήσης τη ς σταυ­ ροφορίας για πολιτικούς σκοπούς και κατ' αυτήν τη ν έννοια απ οτελεί προάγγελο τη ς Δ ’ Σταυροφορίας (του 1204)” .

Ο Β οημούνδος, πρώτος Λατίνος πρίγκηπας τη ς συριακής Αντιόχειας (1098-1104). πέ­ ρασε τρία χρόνια αιχμάλω τος των Ντανισμεντιδών. Οταν απ ελευ θερώ θ ηκε συγκάλεσε συμβούλιο στο οποίο όρισε ως αντικαταστά­ τη του το ν Ταγκρέδο και ο ίδιος ανακοίνωσε ότι θα επ έσ τρ εφ ε στη Δύση με σκοπό να φ έ ­ ρει μαζί του ν έες ενισχύσεις. Η Κομνηνή α­ να φ έρει ό τι για να μη γίνει αντιληπ τός όταν θα έφ τα νε στην Κέρκυρα, κατά τη ν πορεία προς τη ν Απουλήια, προσποιήθηκε ό τι ήταν νεκρός, έχοντας μάλιστα το π ο θετή σ ει στο φ έρ ετρ ό του έναν κόκορα σε προχωρημένη σήψη. Οταν έφ τασ ε στην Ιταλία επ ιδόθηκε σε αντιβυζαντινή προπαγάνδα, έχοντας ως σύμμαχο το ν πάπα Παοχάλη Β', ο οποίος ή ­ ταν ήδη π ροκατειλημμένος ενα ντίον του Α­ λεξίο υ. Ο Β οημούνδος είχε τις ευλογίες ό­ λων τω ν Δυτικώ ν για να εισβάλει στα εδάφη τη ς Β υζαντινής Α υτοκρατορίας. Στο μετα ξύ ο Α λέξιο ς είχε ήδη αρχίσει τις προετοιμασ ίες για τη ν αντιμετώπιση του Νορμανδού ηγεμόνα. Από τη ν Κωνσταντι­ νούπολη έσ τειλε επιστολές στην Πίζα, τη Γέ­ νουα και τη Β ενετία ζητώ ντας τη συμμαχία τους, ενώ είχε στο πλευρό το υ Σελτζούκους και Τουρκομάνους μισθοφόρους. Τον Σ ε­ π τέμβριο του 1105 έσπευσε στη Θεσσαλονίκη για να εκπαιδεύσει το ν στρατό του, με τη ν ελπίδα να π ληροφορηθεί ο Β οημούνδος τις προετοιμασ ίες και να ματαιώσει τα σχέδια περί εισβολής. Ο Α λέξιο ς είκοσι χρόνια μετά τη ν πρώτη εισβολή είχε κατορθώ σει να δημι­ ουργήσει ένα καθόλα αξιόμαχο στράτευμα. Η κατάσταση του στρατού δ εν θύμιζα σε τί­ ποτα το α ξιο θρ ήνη το θέα μα που αντίκρυσε ο Α λέξιος με τη ν άνοδό του στον θρόνο. Ετσι μπορούσε να πολεμήσει, κάτι που είχε απο­ δ είξει μέσα στο διάστημα των είκοσι χρόνων. Ωστόσο ήταν πάντα πρόθυμος να λύσει ένα ζήτημα δια τη ς διπλωματικής οδού, παρά με τα όπλα. Ο Β οημούνδος όμως δεν μ ετέβ α λ ε τα σχέδιά του. Ο αυτοκράτορας άρχισε να οργανώνει τη ν αντίστασή του. Τοποθέτησε στο Δυρρά­ χιο το ν δ ευ τερ ό το κο γιο το υ αδελφού του, Ισαάκιου, το ν Αλέξιο. Παράλληλα δ ιέτα ξε να ετοιμ α σ τεί στόλος (που δ εν σ τηριζόταν πλέ­ ον αποκλειστικά σε αυτόν των Βενετώ ν) από τις Κυκλάδες, από τα παράλια τη ς Μ. Ασίας και από τη ν Ευρώπη. Αφού έλα β ε αυτά τα μ έ­ τρα αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη κατευθ υνόμενος κα τ’ αρχήν προς τη Στρουμπίτζα και κατόπιν προς το Σλόπιμο. Π ληροφορήθηκε τό τε για τη ν ή ττα το υ γιου του Ισαάκιου Ιωάννη από το υ ς Δ αλματούς και του έσ τειλε

43 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

44

ενισχύσεις. Π ροκειμένου να εξασφαλίσει τη ν άμυνα τη ς παραλίας από τη Χιμάρα μέχρι το Δυρράχιο ο Α λέξιο ς έκανε μία όχι και τόσο ε ­ π ιτυχημένη -όπω ς απ οδείχθηκε- επιλογή. Ο­ ρισε μέγα δούκα του στόλου το ν Ισαάκιο Κο­ ντοσ τέφανο, ο οποίος ή τα ν γενναίος, αλλά παράτολμος, χωρίς δ ιορατικότητα και ανίκα­ νος να εκτιμήσ ει σωστά μια κατάσταση και να επ ιλέξει τη ν ο ρ θ ότερ η λύση. Ο Α λέξιο ς εξα ­ σφάλισε ακόμα από το ν Β ενετό δόγη περιπο­ λίες για τη φύλαξη τη ς Αδριατικής. Οι σ τρατιω τικές δυνάμεις του Βοημούνδου σ υγκεντρώ θηκαν στο Βρινδήσιο το φ θ ι­ νόπωρο του 1107. Η Κομνηνή μιλά για 12 πλοία που αποτελούσαν το ν πυρήνα του σ τό­ λου των εισβολέων. Ο Κοντοστέφανος, εξα ι­ τίας τη ς παράτολμης και άσκοπης ενέργειάς του να επ ιτεθ εί στον Υδρούντα, παραβιάζο­ ντας τις εν το λ ές του Αλεξίου', έδωσε τη ν τ έ ­ λεια αφορμή για τη ν έναρξη των επιχειρήσε­ ων. Σε μια ναυμαχία στον Υδρούντα, μεταξύ των δυνάμεων του Κοντοστέφανου και του Βοημούνδου, ο τελ ευ τα ίο ς αιχμαλώτισε έξι Τούρκους μισθοφόρους, το υς παρουσίασε στον πάπα και κατηγόρησε το ν Α λέξιο ότι χρησιμοποιούσε “ βαρβάρους ...απίστους και α λλόκο το υς” εναντίον των χριστιανών. Με αυτόν το ν τρόπο άρχισε η εκστρατεία. Ο Κοντοσ τέφ ανος κατόρθωσε, έπειτα από νίκη εναντίον των Κελτών, να πλεύσει στον Αυλώνα. Υπολόγισε ό τι ο Βοημούνδος ήταν π ιθανότερο να διαπεραιωθεί στον Αυ­ λώνα, γ ι’ αυτό θ έλησ ε να ενισχύσει τη ν πε­ ριοχή. Για το ν σκοπό αυτό το π οθέτησ ε πα­ ρ α τηρ ητές στο βουνό του Ιάσονος, ώστε να ειδοποιήσουν αμέσως μόλις έβλεπαν τον στόλο του Βοημούνδου να πλησιάζει. Η Αννα Κομνηνή μας δίνει μία παράξενη πληροφορία, λέγοντα ς ότι όταν ο Κοντοσ τέφανός βεβαιώ θηκε για τη διαπεραίωση του Νορμανδού ηγεμόνα στον Αυλώνα πήγε στη Χιμάρα για λουτρά, αφ ήνοντας ως υπερασπι­ στή το ν Λαντούλφο. Αν πράγματι ο Κ οντο­ σ τέφανος έφ τασ ε σε τέ το ιο σημείο αναν­ δρίας, τό τε είναι άξιο απορίας το πώς το ν επ έλ εξε ο αυτοκράτορας για το αξίωμα του μέγα δούκα του στόλου. Η Κομνηνή το ν δι­ καιολογεί υποστηρίζοντας πως το θέα μ α των Νορμανδών ήταν τρ ομερ ό. Δ εν παύει πά­ ντως να εντυπωσιάζει το πιθανό γεγονός τη ς δειλίας του Κοντοστέφανου. Ο Β οημούνδος διαπεραιώ θηκε από το Μπάρι στον Αυλώνα και αμέσως άρχισε να λ εη λα τεί τη ν περιοχή. Αρχισε τη ν πολιορκία του Δυρραχίου στις 13/10/1107. Ο Α λέξιος χρησιμοποίησε το κάστρο για τη ν προστασία των Δυρραχινών και εφόδιασε τη ν πόλη μ έ­ σω του Δρυμόνα. Π ληροφορήθηκε ψύχραι­ μος τη ν είδηση για τη ν άφιξη του Β οημούν­ δου στο Δυρράχιο. Αναχώρησε από τη βασι­ λεύουσα την 1/11/1107 κι έφ τασ ε έξω από τη ν πόλη Γεράνιο. Εκεί έμ ειν ε τέσσ ερις μ έ­ ρ ες κι έπ ειτα επ έσ τρεψ ε στην Κωνσταντι­ νούπολη για το καθιερω μένο θαύμα τη ς Πα­ ναγίας των Βλαχερνών. Κατόπιν αναχώρησε για τη Θεσσαλονίκη. Από το υ ς Χοιροβάκχους, όπου όρισε έπαρχο το ν Ιωάννη Ταρωνίτη, έφ τασ ε στον ποταμό Μ έστο -τ ο ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αρχαίο Νέστο. Αφού διέβη το ν Μ έστο και το ν Εύρο (σημερινό Εβρο) στρατοπ έδευσ ε στον Ψύλλο. Εκεί παραλίγο να πέσει θύμα συνω­ μοσίας εκ μέρους του Ααρών. Το επεισόδιο αυτό το ν καθυστέρησ ε π έντε μ έρες. Οταν έ ­ φτασε στη Θεσσαλονίκη οργάνωσε το στρά­ τευμ α και όρισε αρχηγούς, το υς οποίους εί­ χε εκπαιδεύσει προσωπικά, για να φρουρούν τα σημεία απ’ όπου επ ρόκειτο να περάσει ο νορμανδικός στρατός. Ο αυτοκράτορας δια­ χείμασε στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια π ερίοδο ο Β οημούνδος πολιορ­ κούσε το Δυρράχιο. Κυρίευσε τη ν Π ετρούλα και μια κωμόπολη, το ν Μύλο. Παρά το γεγο ­ νός ότι κα τέλα βε επίκαιρες θέσ εις γύρω από το Δυρράχιο, το σ τράτευμά του άρχισε να υ­ π οφ έρει από έλλειψ η τροφίμων. Εκείνος ό­ μως συνέχιζε να κατασκευάζει π ολιορκητι­ κές μηχανές για να ενισχύσει τη ν πολιορκία.

Ο π λίτης μ ε χ εφ ο σ ίφ ω ν α (κ α τα σ κ ευ α σ τή ς ο μ ο ιώ μ α το ς: Ν . Ο ρψ ανουδάκης). Ο μοίω μα Β υ ζα ντινο ύ ο π λίτη μ ε αλυσ ιδω τό θ ώ ρ α κα και ε ξά ρ τυ σ η μ ά χ η ς και χ εφ ο σ ίφ ω να .

Το φρόνημα των πολιορκουμένω ν δεν κάμ­ φ θηκε. Αυτή τη φορά ο Α λέξιος είχε επιτύχει το ν εφοδιασμό του Δυρραχίου και είχε εξα ­ σφαλίσει τη ν άμυνα τη ς πόλης. Α ποτέλεσμα τη ς σωστής προπαρασκευής του ήταν όλες οι προσπάθειες των Νορμανδών για τη ν κα­ τάληψη τη ς πόλης να αποβούν άκαρπες. Ο Α λέξιος από τη Θεσσαλονίκη έφτασε, δια μέσου τη ς Πελαγονίας, στη Διάβολη. Χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά τη δι­ πλωματική οδό προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να προκαλέσει διχόνοια ανάμεσα στον Βοη­ μούνδο και το υς καλύτερους στρατηγούς

του. Κατόπιν έσ τειλε σε όλα τα καίρια σημεία στρατιω τικές μονάδες: στον Αυλώνα, τη ν Ιε­ ριχώ, και τα Κάνινα το π ο θέτη σ ε το ν Μ. Κεκαυμένο, στην Π ετρούλα το ν Α λέξιο Καβασίλα, στην Δ εύρη το ν Λ έοντα Ν ικερίτη και στις κλεισ ούρες γύρω από το Αρβανον το ν Καμύτζη. Στη μάχη που επακολούθησε ανάμεσα στον Καμύτζη και το ν Γίδο ο βυζαντινός στρατός υπέστη ήττα. Ο Αλυάτης, που φρου­ ρούσε τη Γλαβινίτζα, σε μάχη με το υς Κ έλ­ τε ς σ κοτώ θηκε. Ο Α λέξιος όρισε αντικατα­ στάτη του Αλυάτη το ν Καντακουζηνό που βρισκόταν στην Π έτρα και επ έσ τρεψ ε στη Διάβολη. Ο Καντακουζηνός έφ τασ ε στο κά­ στρο του Μύλου και άρχισε να το πολιορκεί. Οι Κ έλ τες που βρίσκονταν πέρα από το ν πο­ ταμό Βούση επ ιτέθηκαν στο κάστρο, όμως ο Καντακουζηνός απέκρουσε τις επ ιθέσ εις και κατόρθω σε να καταστρέψ ει τις π ολιορκητι­ κές μηχανές (ελεπ όλεις) και τα πλοία των Κελτών, οι οποίοι αναγκάσθηκαν να υποχω­ ρήσουν. Ο ίδιος απέφυγε τη ν καταδίωξη των Κελτώ ν και στρατοπ έδευσ ε σε μία πεδιάδα δ εξιά του Χαρζάνη. Στη συνέχεια των επιχειρήσεων ο Γίδος έσ τειλε δυνάμεις στην Ιεριχώ, ενώ στα Κάνι­ να αντιμετώ πισε το ν Κεκαυμένο και το ν νίκη­ σε. Κατά το ίδιο διάστημα ο Καντακουζηνός κατόρθω σε να εκδιώ ξει το υς Κ έλ τες μέχρι το κάστρο του Μύλου, ενώ ταυτόχρονα ο Βοημούνδος, αντιμετω πίζοντας σοβαρότατο πρόβλημα ανεφοδιασμού, έσ τειλε στρατιω­ τικό άγημα στον Αυλώνα, τη ν Ιεριχώ και τα Κάνινα με σκοπό τη λεηλασία εφοδίων. Ο Κα­ ντακουζηνός αντιμετώ πισε τη ν κατάσταση σ τέλνοντας το ν Βεροίτη, ο οποίος κατατρό­ πωσε το νορμανδικό άγημα και επιπλέον έ ­ καψε μέρος του νορμανδικού στόλου. Ο Κα­ ντακουζηνός επανέλαβε τη ν επιτυχία του σε νέα μάχη με το υς Κ έλτες, αιχμαλω τίζοντας μάλιστα και έναν συγγενή του Βοημούνδου. Κατόπιν κα τευ θ ύ ν θ η κε προς το Τίμορον. Η Κομνηνή συνεχίζοντας τη ν περιγραφή τη ς αναφέρει ότι όταν ο Α λέξιο ς πληροφο­ ρήθηκε τη ν ή ττα του Καμύτζη και του Καβασίλα στην Π ετρούλα και στο Αρβανον, έσ τει­ λε το ν Κωνσταντίνο Γαβρά στην Π ετρούλα για να εξακριβώ σει από πού διέφυγαν οι Κ έλ­ τες. Ο Γαβράς με τη σειρά του έσ τειλε με τη ν ίδια εντολή το ν Μαριανό Μαυροκατακάλων. Στο μ ετα ξύ ο Λ αντούλφος με επιστολή κα­ τή γγ ειλ ε στον Α λέξιο ότι οι Κ οντοστέφανοι παραμελούν τη φύλαξη του πορθμού τη ς Λογγιβαρδίας. Ο Κ οντοσ τέφ ανος διαμαρτυρήθηκε στον αυτοκράτορα υποστηρίζοντας ότι το ν εμπόδιζαν οι ισχυροί άνεμοι που έ ­ πνεαν στην περιοχή να δράσει απ οτελεσ μα­ τικά. Ο Α λέξιος του έδωσε οδηγίες για το πού έπρεπε να προσορμιστεί. Ο Κ οντοσ τέ­ φανος έκτοτ.ε παρουσίασε κάποιες επ ιτυ­ χίες. Ο Α λέξιο ς αντικατέσ τησ ε από το κ έ­ ντρο των αποφάσεών του στη Διάβολη τον Μαυροκατακάλων κι εκείνος κατά τη ν επι­ στροφή αιχμαλώτισε πλοία που μ ετέφ ερ α ν ε ­ φόδια για το ν Βοημούνδο. Η θέση των Νορμανδών είχε ϋυσχερανθεί. Ο Β οημούνδος από πολιορκητής κ α τέ­ λ η ξε π ολιορκούμενος. Αποκλεισμένος από στεριά και θάλασσα, μη δυνάμενος να ανε-

φοδιαστεί, αποφάσισε να αρχίσει τις δια­ πραγματεύσεις για ειρήνη με το ν Αλέξιο. Η τελική συνθηκολόγηση του Νορμανδού εισβολέα έγινε στη Διάβολη το ν Σ επ τέμ ­ βριο του 1108. Οι δ υ τικές πηγές αποδίδουν τη ν ή ττα στην προδοσία του Γίδου. Η Κομνη­ νή υποστηρίζει ότι ο Α λέξιος π έτυχε με δι­ πλωματικούς χειρισμούς να πείσει το ν Βοημούνδο για τη ν υπ ο τιθέμενη προδοσία του Γίδου. Πάντως ο Β οημούνδος με τη Συνθήκη δ έχ τη κε να γίνει “λίζιος άνθρω πος” (υποτε­ λής) του αυτοκράτορα και οι κτήσ εις του στα μικρασιατικά παράλια να π εριέλθουν μετά το ν θάνατό του στο Βυζάντιο. Η Συνθήκη -τ η ν οποία π αραθέτει με λ ε ­ π τομ έρ ειες η Κομνηνή- έμ ειν ε ανεφάρμοστη μετά το ν θάνατο του Βοημούνδου, για τί ο Ταγκρέδος α ρ νή θη κε να εκπληρώσει το υ ς ό­ ρους της. Το Βυζάντιο, πάντως, κατόρθω σε να απαλλαγεί για μια ακόμα φορά από τον νορμανδικό κίνδυνο. Ο Α λέξιος, έμπ ειρος π λέον αυτοκράτορας, γνώριζε καλά το ν αντί­ παλο και μπόρεσε να το ν αντιμετω πίσει με ε ­ πιτυχία. Ισως στην απόκρουση τη ς πρώτης εισβολής διεδραμάτισε μεγάλο ρόλο και ο παράγοντας τύ χ η ' στη δ εύ τερ η εισβολή ό­ μως η τύχη δ εν είχε καμία συμμετοχή στην ε ­ πιτυχία του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Ο Α λέξιο ς κατόρθω σε με τη ν επιλογή τω ν κα­ τάλληλω ν προσώπων και με άριστο σχεδία­ σμά τη ς άμυνάς του να απαλλαγεί από το ν νορμανδικό κίνδυνο σε λιγότερ ο από ένα

χρόνο, ενώ στην πρώτη εισβολή χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια. Το Βυζάντιο γνώρισε στη συνέχεια άλλες δύο νορμανδικές εισβολές (1147-1148 και 1185), οι οποίες όμως δεν α­ πείλησαν σοβαρά τη ν ύπαρξη τη ς αυτοκρα­ τορίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Αννα Κομνηνή: ΑΛΕΞΙΑΣ, μτφρ. Αλόη Σιδέρη, Αγρα. (2) Herbert Hunger: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Η ΛΟΓΙΑ ΚΟΣΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ, μτφρ. Λ.Γ. Μπενάκη, Ι.Β. Αναστασίου, Γ.Χ. Μακρής, Αθήνα, 1987, 1992, 1994. (3) St. Runciman: A HISTORY OF THE CRUSADES, Cambridge, 1951. (4) K. Setton: A HISTORY OF THE CRUSADES, Madison Wise., 1962. (5) Γ. Κόλιας: ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΧΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΡΟΒΕΡΤΟΥ ΓΥΙΣΚΑΡΔΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, Πλάτων, 10(1957-1958) 115-125. (6) Ιστορία Εικονογραφημένη: ΟΙ ΝΟΡΜΑΝΔΟΙ ΚΑΤΑΚΤΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (Ιανουάριος 1996) 35-65. (7)Αλέξης Γ.Κ. Σαββίδης, ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ, 11ος-ΑΡΧΕΣ 13ου ΑΙΩΝΑ - ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΘΕΜΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΜΙΚΡΗ ΜΥΡΙΟΒΙΒΛΟΣ, Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων, Αθήνα 1986. (8) Απόστολος Αθ. Γλαβίνας: ΟΙ ΝΟΡΜΑΝΔΟΙ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ (1082-1083) Βυζαντινά, τ. 13/2 (1985) 1253-1265.

(9) Απόστολος Αθ. Γλαβίνας: 01 ΝΟΡΜΑΝΔΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (10821083) Βυζαντιακά, τ. 4 (1984)33-45. (10) Ευαγγελία Ιωαννιδάκη-Ντόστογλου: 01 ΝΟΡΜΑΝΔΟΙ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 15 (1989) 3-11. (11) Νίκος Νικονάνος: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ 10ο ΑΙΩΝΑ ΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΤΟ 1393. Συμβολή στη βυζαντινή αρχιτεκτονική, Αθήναι, 1979. (12)Δημήτρης Αγραφιώτης: Ο ΑΕΤΟΛΦΟΣ (ΔΕΣΙΑΝΗ) ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΘΥΡΕΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣ. Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ. 2 (1986) 25. (13) Απόστολος Αθ. Γλαβίνας: Η ΕΠΙ ΑΛΕΞΙΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ (1081-118) ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΝ ΣΚΕΥΩΝ. ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΚΑΙ ΑΓΙΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΡΙΣ. Βυζαντινά Κείμενα και Μ ελέται, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. (14) Averil Cameron: CONTINUITY AND CHANGE IN SIXTH-CENTURY BYZANTIUM. Variorum Reprints. London, 1981. (15) THE OXFORD DICTIONARY OF BYZANTIUM. Prepared at Dumberton Oaks. A.P. Kazhdan. A.M. Talbot, A. Cutler, T.E. Gregory, N.P. Sevenco, New York-Oxford, Oxford University Press, 1991.

.

45 mm

To κείμενο βασίστηκε σε εργασία που πραγματοποιήθηκε για το σεμινάριο της επ. καθ η γήτρ ια ς β υ ζα ντινής ιστορίας Βαρβάρας Κ ουταβά-Δ εληβοριά κατά το ακαδημ αϊκό έτο ς 1996-97.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λ Ε Ω Ν ΙΔ Α Σ Σ . Μ Π Λ Α Β Ε Ρ Η Σ

<

00 o ' * Ο

Α ερ ο σ κά φ ο ς W apiti IIΑ τη ς ε τα ιρ ία ς W estland εν π τή σ ει. Το α ερ ο σ κ ά φ ο ς α υ τό ανήκε στη δύναμη τη ς 5ης Μ ο ίρ α ς κα ι σ τη φ ω το γ ρ α φ ία το β λ έπ ο υ μ ε να π ερ ιπ ο λ εί κάπου σ την Ινδία, σ τα τέ λ η τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ ‘30.

*

I 46

00 Ο

Π

ο τέ τό σ ο ι π ολλοί δ εν όφ ειλα ν τόσ α πολλά σε τ ό ­ σους λ ίγ ο υ ς ” , τό νισ ε επ ι­ γραμματικά, με τη “λ ιτ ό ­ τη τα λ ό γ ο υ ” που το ν δ ιέκρ ιν ε, ο Β ρ ε τα ­ νός π ρω θυπ ουργός “ τη ς ν ίκ η ς " Ουίνσ τον Τσώρτσιλ, λίγο υς μ ή ν ες μ ετά τη “ Μάχη τη ς Α γγλία ς” , α ν α φ ερ ό μ εν ο ς σ του ς π ιλό του ς τη ς RAF και ιδια ίτερα σε α υ το ύ ς τω ν καταδιω κτικώ ν, οι οποίοι σήκωσαν και το βάρος τη ς ν ίκ η ς στη συ­ γ κ ε κ ρ ιμ έν η μάχη. Είναι γνω σ τό το π άθος που δ ια κ α τέ­ χ ει το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς για κά θ ε τι που σχε­ τίζε τα ι με τη ν Α εροπ ορία και ιδια ίτερα με τη RAF. Το π άθος α υ τό εδ ρ α ιώ θ η κε από τη δράση τω ν πιλότω ν τω ν καταδιω ­ κτικώ ν το 1940, κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς “ Μ άχης τη ς Α γγλία ς", και γ εν ικ ό τερ α από τη δράση τω ν Β ρετα νώ ν και τω ν ά λ­

II

λω ν πιλότω ν από τις χώ ρες τη ς Κοινοπο­ λ ιτεία ς, οι οποίοι π ολέμησ αν στα δ ιά φ ο ­ ρα μέτω π α τω ν επ ιχειρήσ εω ν κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Β ’ ΠΠ. Μ π ορεί η εδραίωση τη ς φ ή μ η ς τη ς RAF να ή λ θ ε κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Β' ΠΠ, οι βάσ εις τη ς όμω ς είχαν τ ε θ ε ί κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Α ’ ΠΠ. Τότε οι π ιλότοι, αρχικά ως Βασιλικό Ιπτά­ μενο Σώμα (Royal Flying Corps/RFC) και στη σ υνέχεια (από 1ης Απριλίου 1918) ως Βασιλική Α εροπ ορική Δύναμη (Royal Air Force/RAF), π ρ ο σ τά τευ α ν το Λ ονδίνο από τις επ ιθ έσ εις τω ν γερ μ α νικώ ν β ο μ ­ βαρδισ τικώ ν αεροσ καφ ώ ν και α ερ ό π λοι­ ων, αναχαίτιζαν τα γ ερ μ α ν ικά καταδιω ­ κτικά πάνω από το μέτω π ο στη Γαλλία, “ σάρω ναν” με π ολυβολισ μούς και β ο μ ­ βαρδισ μούς τα γερ μ α νικά χαρακώ ματα ή π ραγματοπ οιούσ αν αναγνω ρίσ εις τω ν εχθ ρ ικ ώ ν θ έσ εω ν για λογαριασ μό τω ν ε-

οο 1918 - 1998 RAF 80th Anniversary ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ν ο σ ο κ ο μ εια κό α ερ ο σ κ ά φ ο ς Vickers Vim y A m bulance τη ς 45ης Μ ο ίρ α ς τη ς RAF, ενώ π ετά σ το ν εν α έρ ιο χώ ρο το υ Ιρ ά κ σ τη δ ε κ α ε τία το υ ‘30.

ΛΙΓΟΥΣ Μ ΗΝΕΣ Π ΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α ’ ΠΠ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΜΑ, ΤΙΣ ΣΤΑΧΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ, “ΓΕΝΝ ΗΘ ΗΚΕ" Η Φ ΗΜ ΙΣΜ ΕΝΗ ROYAL AIR FORCE (RAF), Η Β Α ΣΙΛΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ - ΤΟΤΕ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ. ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΕΡΑΣΑΝ 80 ΧΡΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗΣ, ΑΓΩ Ν Ω Ν ΚΑΙ ΘΥΣΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ RAF, Μ Ε ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜ Η ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ' ΠΠ, ΣΤΗ “ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ”, Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΝΩΜ Η ΠΟ ΛΛΩΝ ΕΓΚΥΡΩΝ ΙΣΤΟ ΡΙΚΩΝ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΑΚΟΜ Α ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΦΗΜΗ ΤΗΣ RAF ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΑΛΩΒΗΤΗ, ΕΝΩ ΤΟ ΠΡΟΣΩ ΠΙΚΟ ΤΗΣ, ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΚΑΙ ΕΔΑΦΟΥΣ, ΣΥΓΚΑΤΑΛΕΓΕΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΑΛΥΤΕΡΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ. ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΗ Μ ΑΝΤΙΚΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ ΤΗΣ ΣΥΜ ΠΛΗΡΩΣΗΣ 80 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ, ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ RAF ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1918 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ.

πίγειω ν δυνάμεων. Τα πρώ τα χ ρό νια το υ Α' ΠΠ ή τα ν μια η ­ ρωική εποχή, αλλά τα υ τό χ ρ ο ν α και μια ε ­ ποχή με έν το ν ο - ακόμα - το π νεύμα το υ ιπποτισ μού. Ο ι·πιλότοι τω ν εμπ ολέμ ω ν θ ε ω ­ ρούσαν το υ ς ε α υ το ύ ς το υ ς ως το υ ς σ υνε­ χ ισ τές τω ν ιπποτών το υ Μ εσαίω να και οι μάχες το υ ς σ τον αέρα δ ιέπ ο ντα ν από το υ ς δικού ς το υ ς κανόνες. Γρήγορα όμω ς σ υνει­ δητοπ οίησ αν τη ν π ρ α γμ α τικό τη τα , μ ετα φ έ ρ ο ν τα ς σ τον αέρα τη σ κ λ η ρ ό τη τα τω ν μαχών τω ν χαρακωμάτων. Σ το ν αέρα κά θ ε

σ υγκρουσ η ειχ ε μονο ενα ν νικ η τή και απα­ ρ α ίτη τα μόνο ένα ν η ττη μ έ ν ο . Σ υ νή θω ς ο η ττη μ έ ν ο ς ή τα ν και ο ν εκ ρ ό ς τη ς σ ύγκρ ου ­ σης. Η έλλ ειψ η α λεξιπ τώ τω ν σ υ ν έτειν ε τα μ έγισ τα στη θ εα μ α τικ ή αύξησ η τω ν θ α να ­ τη φ ό ρ ω ν απωλειώ ν μ ετα ξύ τω ν πιλότω ν και τω ν δύο εμπολέμω ν. Αρχικά η χρήση το υ α λ εξιπ τώ το υ θ εω ρ ε ίτο ως έ ν δ ε ιξη δ ει­ λίας από π λευρ ά ς ιπ τάμενου προσωπικού και για το ν λόγο α υ τό α π ο φ ευ γό τα ν η χ ρ ή ­ ση το υ. Α ρ γ ό τερ α οι επ ικεφ α λή ς τω ν α ερ ο ­ π ορικώ ν δ υνά μεω ν θεώ ρη σ α ν ό τι αν οι πι­

47

ο π τέρ α ρ χ ο ς

S ir H ugh Trenchard, ιδ ρ υ τή ς και θ εω ρ ο ύ μ εν ο ς ως ο “π α τέ ρ α ς ” τη ς RAF. σ ε φ ω το γ ρ α φ ία επ οχής.

Το β ο μ β α ρ δ ισ τικό H andley Page V/1500 τη ς R A F σ τα τέλ η το υ π ολέμου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

48

λ ό το ι και γ ε ν ικ ό τερ α τα π ληρώ ματα τω ν α­ εροσ κα φ ώ ν ή τα ν εφ ο δ ια σ μ ένα με α λ ε ξί­ πτω τα, τ ό τ ε θ α α π έφ ευ γα ν να π ολεμ ήσ ο υν με τη ν ίδια ορμή και θ α εγ κ α τέλ ειπ α ν με μ εγ α λ ύ τερ η ευ κο λ ία τα α εροσ κάφ η το υ ς. Για το ν λόγο α υ τό α π α γο ρ εύ τη κ ε επίσημα η χρήση το υ ς. Ομως, λόγω τω ν τερά σ τιω ν απωλειών μ ετα ξύ τω ν ιπταμένω ν, οι υπ εύ­ θ υ ν ο ι αναθεώ ρησ α ν τις απ όψ εις το υ ς και επ έτρ εψ α ν τη χρήση τω ν α λεξιπ τώ τω ν ως τα έσχατα μέσα διάσωσης τω ν πιλότω ν, ε ­ π ειδή ακριβώ ς “ κ ιν δ ύ ν ευ α ν ” να μην έχο υν ά λλου ς π ιλότους δ ια θ έσ ιμο υς. Η ταν η επ ο­ χή κατά τη ν οποία ένα ς π ιλότος το υ μ ετώ ­ που είχ ε ένα σ υ γ κεκρ ιμ ένο “ όριο ζω ή ς ” : δύο εβδομάδω ν. Αν κ α τά φ ερ ν ε να ξεπ ερ ά σει το όριο α υ τό θ εω ρ ε ίτο “ π α λα ιό ς” . Σ υ­ νή θ ω ς τ ό τ ε ένα ς εκ π α ιδ ευ ό μ εν ο ς σ τελνό ­ τα ν σ το μέτω π ο μ ετά από 7-8 ώ ρες π τήσ ης στα εκπ α ιδ ευ τικά αεροσ κάφ η. Επομένω ς αν κάποιος κ α τά φ ερ ν ε να επιβιώ σει μ ετά από τις δύο π ρώ τες εβ δ ο μ ά δ ες στο μ έτω ­ πο, με τις κ α θ η μ ερ ιν ές σ υγκρ ούσ εις και τις α ερ ο μ α χ ίες με τα γ ερ μ α ν ικά α ερο σ κά ­ φη, και κ α τά φ ερ ν ε να συμπληρώ σει συνο­ λικά 40-50 ώ ρες πτήσ ης, θ εω ρ ε ίτο “ έμ π ει­ ρ ο ς ” και πολύ σ ύντο μα π ο λλές φ ο ρ ές ανελάμβανε τη διοίκηση κάποιου σ μήνους για τη ν αναπλήρωση το υ ως τ ό τ ε δ ιο ικη τή το υ που είχ ε σ κο τω θ εί κατά τη δ ιά ρ κεια κάποι­ ος αποστολής. Α υ τές οι ε ξα ιρ ε τικ ά σ κλη ρ ές σ υ ν θ ή κες το υ μετώ π ου είχαν ηρω οποιήσει, στα μάτια το υ απλού κόσμου, το υ ς π ιλότους και τα κα το ρ θ ώ μ α τά το υ ς, σ υ ν τελώ ν τα ς απ οφα­ σιστικά σ την εδραίω ση τη ς φ ή μ η ς το υ ς. Π αράλληλα όμω ς μ ερ ικά “ φ ω τισ μ ένα ” σ τρα τιω τικά μυαλά τη ς επ ο χή ς διέγνω σαν, “ δ ια β ά ζο ντα ς ” π ρο σ εκτικά τα μ ηνύμ α τα που σ τέλνο ντα ν σε κα θ η μ ερ ιν ή βάση από το μέτω πο, ό τι είχ ε ε π έ λ θ ει π λέον η ανά­ γκη για μια σ ημαντική, καινοτόμο, αλλαγή. Η Α εροπ ορία έπ ρ επ ε να α π ο τελ έσ ει ξεχω ­ ριστό και α υ το τελ ή Κλάδο τω ν Β ρ ετα νικώ ν Ενόπλων Δυνάμεω ν, ισόκυρο το υ Σ τρ α το ύ και το υ Βασιλικού Ν αυτικού, αλλά τρ ίτο κατά σειρά ιεραρχίας. Από τις επ ιχειρη σ ια κές και π ρ α κ τικές α νά γκες το υ μετώ π ου και γ ε ν ικ ό τερ α τω ν κατά ξη ρ ά και θάλασσα επ ιχειρήσ εω ν προ-

7ο θ ρ υ λ ικ ό α να χα ιτισ τικ ό Lightning F. ΙΑ τη ς 56ης Μ ο ίρ α ς , που το 1963 δ ιέ θ ε τ ε σ τη Δ ιο ίκ η σ η Μ α χη τικώ ν τη ς R A F το α κ ρ ο β α τικ ό τη ς σμήνος. Το α ερ ο σ κ ά φ ο ς της φ ω το γ ρ α φ ία ς είναι β α μ μ ένο μ ε τα χρ ώ μ α τα το υ α κ ρ ο β α τικ ο ύ σμήνους “The Firebirds".

έ κ υ ψ ε η ενοποίηση το υ α ε ­ ροπ ορικού κλάδου το υ Σ τρ α το ύ, το υ RFC, με το ν αντίσ τοιχο κλάδο το υ Βα­ σ ιλικού Ν αυτικού, τη Βασιλική Ν αυτική Υ π ηρε­ σία Α έρ ο ς (Royal Naval Air Service/RNAS), και η δ η μ ι­ ουργία τη ς Β ασ ιλικής Α ε ­ ροπ ορικής Δ ύναμης (Royal Air Force), πιο γνω σ τή ς από τ ό τ ε σε όλο το ν κόσμο με τα αρχικά τη ς: RAF.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΘΡΥΛΟΥ Το 1912, μ ερ ικά χρόνια πριν από τη ν ένα ρ ξη το υ Α ’ ΠΠ, η πτήση με ένα μονο­ πλάνο θ εω ρ ε ίτο π ράξη ε ­ ξα ιρ ετικ ά επισ φαλής και π αράτολμη. Η σ υ μ μ ετο χή το υ α ερ ο σ κά φ ο υς σ τις ε ­ π ιχειρήσ εις το υ Α ’ ΠΠ και η πολύ ικανοποι­ η τική το υ απόδοση σε α υ τές , παρά τα επιμ έρ ο υ ς π ρο βλήμ α τα που ή τα ν φυσ ικό να παρουσιαστούν, είχαν ως α π ο τέλεσ μ α τη ν επιβολή τη ς παρουσίας το υ μ ετα ξύ όλω ν τω ν εμπολέμω ν. “ Π α τέρ α ς" τη ς RAF θ εω ρ ε ίτα ι ο π τέ ­ ραρχος Σ ερ Χιού Τ ρ έντσ α ρντ (Sir Hugh Trenchard, KOB, DSO), ο οποίος ή τα ν ε κ ε ί­ νος ο οποίος σ υ νέλα β ε π ρώ τος το ν ρόλο που μπορούσ ε να δια δ ρα μα τίσ ει το α ε ρ ο ­ πορικό όπλο σε μια σύγκρουσ η, α ν εξά ρ τη ­ Ε λικ ό π τερ ο S ea K ing HA R.3 σ ε α π οσ τολή Ε ρ ευ να ς και Δ ιάσ ω σ ης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τα από το μ έ γ ε θ ο ς και τη δ ιά ρ κειά τη ς . Η­ τα ν επίσης ο π ρώ τος ο οπ οίος δ ιέγνω σ ε τις ιδ ια ιτε ρ ό τη τε ς το υ Οπλου και τις ξεχω ρ ι­ σ τές το υ α ν ά γ κες έ ν α ν τι το υ Σ τρ α το ύ και το υ Βασιλικού Ν αυτικού. Α π ο τελ εί όμως “ ειρ ω νεία ” και είναι ε ν δ ε ικ τικ ό τω ν ε ξ ε λ ί­ ξεω ν τω ν π ολεμικώ ν επ ιχειρήσ εω ν το υ μ ε­ τώπου, το γ εγ ο ν ό ς ό τι ο π ρώ τος τύ π ο ς α ε­ ρ οσ κά φ ους που ε ν τά χ θ η κ ε στη RAF ή τα ν ένα βαρύ βο μβαρδισ τικό, που αρχικά είχε κα τα σ κευ α σ τεί για τη ν κάλυψη τω ν επ ιχει­ ρησιακώ ν αναγκώ ν τη ς Α ερ οπ ορίας του Ν αυτικού. Το βο μβ α ρδ ισ τικό α υ τό ή τα ν το 0-400, που ε ν τά χ θ η κ ε στη δύναμη τη ς RAF σ τις 8 Ιουνίου 1918. Λίγο α ρ γό τερ α στη δ ύ ­ ναμή τη ς ε ν τά χ θ η κ ε το επίσης βαρύ βο μ ­ βαρδισ τικό V-1500, που μπορούσ ε να μ ε τα ­ φ έ ρ ε ι μ έχ ρ ι 30 β ό μ β ες τω ν 250 lb (ή τρ εις τω ν 1.650 lb) και έ φ ε ρ ε ως α μ υ ν τικό εξο π λ ι­ σμό επ τά π ολυβόλα Lewis τω ν 0,303 in. Οι δ ύο α υ το ί τύπ οι αεροσκαφώ ν, οι οποίοι αρ­ χικά είχαν σ χεδιασ τεί και κα τα σ κευ α σ τεί για τις α ν ά γ κες τη ς Α εροπ ορίας το υ Ν αυτι­ κού, α π ο τέλεσ α ν το ν “ π υρ ήνα ” ενό ς σ τρα­ τη γικ ο ύ βραχίονα το υ ν έο υ α ν εξά ρ τη το υ Κλάδου τω ν Β ρετα νικώ ν Ενόπλων Δ υ νά μ ε­ ων. Το τέ λ ο ς τω ν π ολεμικώ ν επιχειρήσ εω ν το υ Α ’ ΠΠ δ εν σ ήμανε και το ν τερ μ α τισ μ ό τω ν κά θ ε είδ ο υ ς π ολεμικώ ν σ υγκρούσ εω ν σ την αχανή - τ ό τ ε - Β ρ ετα νική Α υ το κ ρ α το ­

ρία. Ηδη από το ν Ιανουάριο το υ 1920 μια μι­ κρή δύναμη 12 αεροσ καφ ώ ν De Havilland D.H. 9Α τη ς RAF μ ετα σ τά θ μ ευ σ ε στη μακρυνή Σομαλιλάνδη (Somaliland), προς υπο­ σ τήρ ιξη τω ν β ρ ετα νικώ ν δυνά μεω ν σ τις ε ­ π ιχειρήσ εις το υ ς εν α ν τίο ν τω ν α υ το χ θ ό ­ νων κα τοίκω ν τη ς π εριοχής. Τα α π ο τελ έ­ σματα τη ς σ υ μ μ ετο χ ή ς τη ς RAF σ τις επι­ χειρ ήσ εις α υ τέ ς υπήρξαν εξα ιρ ετικ ά , τόσο σ τον καθαρά επιχειρησ ιακό, όσο και στον ψ υχολογικό το μ έα . Για το ν λόγο α υ τό η αυτο κ ρ α το ρ ικ ή κυ βέρνη σ η τη ς Μ εγά λης Β ρ ετα ν ία ς αποφάσισε να γ εν ικ ε ύ σ ει τη ν π ολιτική αυτή, δηλαδή τη ς απ οσ τολής α ε ­ ροπορικώ ν δ υνά μεω ν σε όλη τη ν α υ το κ ρ α ­ το ρ ία για τη ν επιβολή και τη ν εδραίωση το υ β ρ ετα νικ ο ύ “ imperium" σε αυτήν. Την 1η Ο κτω βρίου 1922 α ρ ιθ μ ό ς π ολεμικώ ν μοιρώ ν αεροσ καφ ώ ν D.H.9A σ τά λ θ η κ ε στις και τ ό τ ε “ ε υ α ίσ θ η τε ς ” , λόγω τω ν πλούσιων κοιτασ μάτω ν σε π ετρ έλα ιο , π ερ ιο χ ές το υ Ιράκ και τη ς Μ έσ ης Ανατολής, καθώ ς και στη μα κρ υνή (αλλά με μεγά λη σ τρ α τη γική και όχι μόνο - σημασία) Ινδία. Η εφ α ρ μ ο γή τη ς π ο λιτική ς α υ τή ς σε μια αχανή α υ το κ ρ α το ρ ία απ αιτούσε τη ν ύ­ π αρξη σ ημ α ντικού α ρ ιθ μο ύ αεροσκαφών. Για το ν λόγο α υ τό η β ρ ετα νικ ή αεροπ ορική βιομηχανία, τόσ ο σ τον ε ρ ε υ ν η τικ ό , όσο και σ τον κα τα σ κευ α σ τικό το μ έα , δ έ χ θ η κ ε τ ε ­ ράστια ώθηση (και π α ρα γγελίες). Για παρά­ δ ειγμα , η ετα ιρ ία Westland στα μέσα τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘20 π αρέδω σε στη RAF 517 αεροσ κάφ η Wapiti και 243 Fairey IMF, καθώ ς και άλλα 379 το υ τε λ ε υ τα ίο υ τύπ ου σ την Α ­ εροπ ορία το υ Σ τό λο υ (Fleet Air Arm). Κατά τη δ εκ α ετία το υ ‘20 τα πιο σ ημα ντικά μαχη­

Α ερ ο σ κά φ η H arrier GR.1 τη ς 1ης Μ ο ίρ α ς ττετούν σ ε κ λ εισ τό σ χημ α τισ μ ό μ ε α ερ ο σ κά φ η H u n ter FG A .9 τω ν 45 και 58 Μ ο ιρ ώ ν τη ς R A F (1969).

τικά τη ς RAF ή τα ν τα: Grebe και Gamecock τη ς ετα ιρ ία ς Gloster, Siskin τη ς Armstrong και Whit worth W oodcock τη ς Hawker. Ιδιαί­ τε ρ ο χα ρα κτη ρισ τικό τη ς ίδιας δ εκ α ετία ς ή τα ν ό τι τ ό τ ε τέ θ η κ α ν οι βάσ εις για τη ν από α έρ ο ς μ ετα φ ο ρ ά εφ ο δίω ν και επ ιβα­ τώ ν, με τη σχεδίαση και τη ν κα τασ κευή τω ν πρώ τω ν π ραγματικώ ν μ ετα φ ο ρ ικώ ν α­ εροσ καφ ώ ν - μ έχρ ι τ ό τ ε χρ ησ ιμοπ οιούντο τρ οπ οπ οιη μένα βο μβ α ρδ ισ τικά α ερο σ κά ­ φη για τη δ ιεν έρ γ εια κάποιων, υποτυπω ­ δών, μεταφ ορώ ν. Από το πρώ το Vimy

Commercial, που κα τα σ κευ ά σ τη κε στα τέ λ η το υ 1919, π ρ ο ή λθ ε το πρώ το μ ετα φ ο ρ ικό νοσ ο κομ εια κό α ερο σ κά φ ο ς τη ς RAF, το Vimy Ambulance, το οποίο ή τα ν εφ ο δ ια σ μ έ­ νο με φ ο ρ εία που φ ο ρ τώ νο ντα ν από το ρύγχος τη ς α τρ ά κτο υ . Το α ερο σ κά φ ο ς αυ­ τό , π ετώ ν τα ς με τα χ ύ τη τα 80 μιλίων, π ραγ­ ματοπ οίησ ε χ ιλιά δ ες ώ ρες π τήσ ης μ ετα φ έρ ο ν τα ς τρ α υ μ α τίες και νο σ η λευ τικ ό π ρο­ σωπικό ή επ ιβ ά τες από τη Β αγδάτη στο Κάιρο και το α ντίσ τρ ο φ ο , εισ ά γοντα ς μια νέα επιχειρησ ιακή χρήση το υ α ερο σ κά ­ φ ους. Η δ εκ α ετία το υ ‘30 α π ο τέλεσ ε, επι­ γραμματικά, τη δ εκ α ετία τω ν πρώ τω ν κοσμογονικώ ν αλλαγώ ν σ την ιστορία το υ α ε ­ ροπλάνου, από τις ο π ο ίες επ η ρ εά σ τη κ ε σ ημα ντικά η RAF. Τα διπλάνα παραχώρη­ σαν σ ταδιακά τη θέσ η το υ ς στα μονοπλάνα αεροσ κάφ η, ενώ η κα τα σ κευ ή το υ ς , από ξύ λ ο και ύφασμα που ή τα ν μ έχρ ι τ ό τ ε , έγινε ο λο μ ετα λ λ ικ ή , με π αράλληλη σ ημαντική βελτίω σ η τω ν επ ιδόσ εώ ν το υ ς (τα χύ τη τα , ε μ β έλ εια , οπλικό φ ο ρ τίο). Είναι χα ρ α κτη ρ ι­ σ τικό ό τι ενώ μ έχρ ι το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1936 η δομή και τα π τη τικά μέσα τη ς RAF βασ ίζονταν ουσ ιαστικά σε α υ τά τω ν π ροη­ γ ο ύ μ εν ω ν δ εκα ετιώ ν (μόνο 16 αμφίβια ε κ ­ π α ιδ ευ τικά α εροσ κάφ η Saro Cloud ή τα ν μο­ νοπλάνα και όλα τα υπόλοιπα διπλάνα), από τ ό τ ε μ έχ ρ ι τη ν κή ρ υ ξη το υ Β' ΠΠ σ ημειώ ­ θ η κ ε μια π ρα γματική κοσ μογονία σ τον τ ο ­ μέα τη ς α ερο π ο ρική ς βιομηχανίας τη ς Β ρ ετα νία ς, που είχ ε όπως ή τα ν απ όλυτα φυσικό, ά μεσ ο α ν τίκτυ π ο και στη RAF. Α ε ­ ροσκάφη με ά τρ α κτο και π τέρ υ γ ε ς από α­

Α ερ ο σ κ ά φ ο ς -τά ν κ ερ VC-ΙΟ τ η ς RAF, ενώ α ν εψ ο δ ιά ζει σ το ν α έρ α ένα EF.2000 Eurofighter. Το τε λ ε υ τα ίο α ν α μ έ ν ετα ι να α π ο τελ έσ ει τη "ρ α χ ο κ ο κ κ α λ ιά ” τη ς R A F σ τις α ρ χ ές το υ 21ου αιώνα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ ατά τη διά ρ κεια του Μ εσ ο π ο λ έμ ο υ η α π ειλή των χημ ικώ ν όπλων ή τα ν σ χ ετικ ά - π ρόσ φ ατη και π άντα ο ρ α τή . Η R A F ε κ π α ίδ ευ ε το προσωπικό τη ς να επ ιχ ειρ εί μ ε τις ε ιδ ικ έ ς σ το λ ές , όπως β λ έπ ο υ μ ε σ τη φ ω το γ ρ α φ ία μ ε το α ερ ο σ κ ά φ ο ς H aw ker H a rt

λουμίνιο, σύστημα προσγείω σης ανασυρόμενο σ το εσ ω τερ ικό τω ν π τερύγω ν, επ ιφ ά­ ν ειε ς ελέγχ ο υ (flaps) σ τις π τέρ υ γ ες, αερόψ υ κτο ι και υ δ ρ ό ψ υ κτο ι κ ιν η τή ρ ες (σ τους οπ οίους η γ λυ κό λ η ή μίγμα γ λ υ κ ό λ η ς /ν ε ­ ρού α ν τικ α τέσ τη σ ε το νερ ό), η εισαγω γή το υ ασ υρμάτου σε ό λο υς το υ ς τύ π ο υ ς μα­ χ η τικώ ν αεροσ καφ ώ ν και - κυρίω ς - το κ λ ε ι­ σ τό κόκπ ιτ, α π ο τέλεσ α ν μ ερ ικ ο ύ ς από το υ ς νεω τερ ισ μ ο ύ ς τη ς επ οχής, οι οποίοι με δ ιά φ ορ ου ς τρ ό π ο υ ς “ εισ ή χθ ησ α ν” τ ε λ ι­ κά στη RAF. Οσο και αν σ ήμερα φ α ντά ζει αΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στείο, ο πιο δύσ κολα απο­ δ ε κ τ ό ς ν εω τερ ισ μ ό ς από το υ ς π ιλότους και τα πλη­ ρώ ματα α έρ ο ς ή τα ν α υ τό ς το υ κλεισ το ύ κόκπιτ!!! Α ρχι­ κά οι π ιλότοι δ ε ν το δ έχ ο ­ ν τα ν για λόγο υς σ υνή θεια ς, αλλά και γ ια τί π ίσ τευαν ό τι κά τι τέ το ιο “ δ εν το υ ς αρ­ μ ό ζε ι” . Α ρ κ ετο ί από α υ το ύ ς παρουσίαζαν συμπτώ ματα κλ εισ το φ ο β ία ς μόλις εισ έρ ­ χο ν τα ν σ το κόκπ ιτ. Γρήγορα όμω ς όλα α υ τά ξεπ ερ ά σ τη καν, όπως ακριβώ ς είχ ε γ ί­ νει και με τη χρήση το υ α­ λ εξιπ τώ το υ κατά το ν Α ’ ΠΠ. Οσον αφ ορά το τε λ ε υ τα ίο , από το 1928 η ετα ιρ ία Irvin εφ ό δ ια ζε τη RAF με δύο τύ π ο υς αλεξιπ τώ τω ν: το τύπ ου “ κα θ ίσ μ α το ς” για το υ ς π ιλό του ς και το τύπ ου “ α νάρτησ ης δύο σ ημ είω ν” για τα μέλη το υ π ληρώ μα­ το ς το υ κά θ ε α ερο σ κά ­ φ ους, τα οποία σε π ερίπ τω ­ ση ανάγκης έπ ρ επ ε να δια­ σχίσουν το ν σ τενό δ ιά δ ρ ο ­ μο στο εσ ω τερ ικό τη ς α­ τρ ά κ το υ , να π άρουν το α­ λεξίπ τω τό το υ ς και να το προσαρμόσ ουν σε δύο ε ιδ ι­ κά σ ημεία στο εμπ ρόσ θιο τμ ή μ α τω ν ιμάντω ν τη ς ε ­ ξά ρ τυ σ ή ς το υ ς. Π αραδόξω ς, ενώ γύρω σ ημ ειώ νοντα ν τε ρ ά σ τιε ς α λλα γές, το 1937 η RAF άρ­ χισε να π αραλαμβάνει το διπλάνο Gladiator ως το νέο τη ς α ερο σ κά φ ο ς δίω ξης, το οποίο μάλισ τα το 1940 το “ έ σ τ ε ιλ ε ” να α ν τιμ ε τω ­ πίσει τα γ ερ μ α ν ικά κα τα διω κτικά Messerschmitt BM09EÜ! Το Gladiator ή τα ν ένα ε υ έ λ ικ το α εροσ κά φ ος. Οι δ ια φ ο ρ ές το υ σε σχέση με τα α ντίσ τοιχα α ερ ο υκά φ η το υ Α ’ ΠΠ ή τα ν το ό τι δ ιέ θ ε τ ε ένα ν κ ιν η τή ­ ρα Bristol 840 hp, τέσ σ ερ α π ολυβόλα τω ν 0,303 in, μία σ υρ όμ ενη καλύπτρα και καλύ­ τ ε ρ ο εξοπ λισ μό. Μια σ ημαντική σ τιγμή για τη RAF, όπως α π ο δ είχ θ η κε α ρ γό τερα , ή ­ τα ν στα μέσα τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘30, ό τα ν η ετα ιρ ία Hawker Aircraft ε γ κ α τέ λ ε ιψ ε τη ν κα­ τα σ κευ ή το υ διπλάνου κα τα διω κτικού Fury

και σ τρ ά φ η κε σ την κα τα σ κευ ή το υ Hurricane, το υ οποίου το π ρω τότυπ ο δ ο κι­ μών π ραγματοπ οίησ ε τη ν “ π α ρ θ εν ικ ή ” το υ πτήση το ν Ν οέμβ ριο το υ 1935. Το α εροσ κά ­ φ ο ς α υ τό σ την πρώτη το υ έκδοσ η δ ιέ θ ε τ ε ένα ν κιν η τή ρ α ισχύος 1.000 hp και οκτώ πο­ λυβ όλα τω ν 0,303 in σ τις π τέρ υ γ έ ς του. Π ολλοί Β ρ ετα νο ί ιστορικοί υπ οστηρίζουν ό τι το Hurricane υπ ήρξε το πιο σ ημ α ντικό α­ ερο σ κά φ ο ς τη ς “ Μ άχης τη ς Β ρ ετα ν ία ς", κυρίω ς γ ια τί δ ια τέθ η κ ε σε μ εγά λο υ ς (ανα­ λογικά) α ρ ιθ μο ύς, αφού η κατάσ κευάσ τρια ετα ιρ ία είχ ε π ρ ο ετο ιμ α σ τεί να κα τα σ κευ ά ­ σει περίπου 1.000 μ ονά δες π ροτού λάβει τη ν πρώτη π αραγγελία τη ς RAF, στηριζόμ ενη απλά σ την υπόσχεση από μ έρ ο υ ς τη ς για μια “ σ η μ α ν τική ” π αραγγελία. Από κα­ θα ρά τεχ νο λ ο γ ική άποψη το κα ταδιω κτικό α ερο σ κά φ ο ς Spitfire τη ς ετα ιρία ς Supermarine υπ ήρξε α νώ τερ ο το υ Hurricane, αλλά ε ν τά χ θ η κ ε στη RAF έ ξι μή­ ν ες α ρ γό τερ α από το τε λ ε υ τ α ίο και με μι­ κ ρ ό τερ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς π αράδοσης σε σχέση με αυτό. Σ τα τέ λ η τη ς δ εκ α ετία ς το υ '30 στη δ ύ ­ ναμη τη ς RAF εν τά χ θ η κ α ν τα σ ύγχρονα για τη ν επ οχή ελαφ ρά, δ ικινη τήρ ια , β ο μ ­ βαρδισ τικά αεροσ κάφ η Battle και Blenheim, καθώ ς και τα επίσης δ ικινη τήρ ια , αλλά με μ εγ α λ ύ τερ η δ υ ν α τό τη τα μ ετα φ ο ρ ά ς φ ο ρ ­ τίο υ βομβώ ν, Hampden, Whitley και Wellington. To 1935 η ετα ιρ ία Avro σχεδίασε το α ερο σ κά φ ο ς Anson, ως ένα α εροσ κά ­ φ ος επ ά κτια ς αναγνώ ρισης, από το οποίο κα τα σ κευ ά σ τηκα ν σ υνολικά π ερ ισ σ ότερ ες από 11.000 μ ο νά δ ες για δ ιά φ ο ρ ες απ οσ το­ λές. Επίσης στα τέ λ η τη ς ίδιας δ εκ α ετία ς στη δύναμη τη ς RAF (Coastal Command) ε ­ ν τά χ θ η κ ε η τερ ά σ τια τε τρ α κ ιν η τή ρ ια α ε­ ρ ά κα το ς Sunderland, η οποία κατά τη διάρ­ κεια το υ Β ’ ΠΠ δ ια κ ρ ίθ η κ ε ιδια ίτερα σε αν­ θ υ π ο β ρ υ χια κές απ οσ τολές και απ οσ τολές να υ τική ς συνεργασίας. Π ολλοί είναι εκ είν ο ι οι οποίοι σ ημειώ ­ νουν ό τι αν η τ ό τ ε ηγεσ ία τη ς RAF ή τα ν πε­ ρισ σ ότερο δ ιο ρα τική και λ ιγ ό τερ ο σ υ ντη ­ ρητική σ τις σ κέψ εις και σ τις αποφάσεις τη ς , η Β ρ ετα νική Α εροπ ορία πιθανώς από το 1935 θ α είχ ε στη διάθεσ ή τη ς το πρώ το α ερ ιω θ ο ύ μ εν ο α ερο σ κά φ ο ς τη ς, με ό,τι α υ τό θα σ υνεπ αγόταν για το ν επ ερ χόμ ενο Β' ΠΠ, υ ιο θ ετώ ν τα ς το σχέδιο το υ τ ό τ ε “ δ α κ τυ λ ο δ εικ το ύ μ ε ν ο υ ” και “ τρ ε λ ο ύ ” Whittle.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Κ ατά τη δ ιά ρ κεια το υ Β ’ ΠΠ κορυφ α ία χωρίς αμφ ιβολία - σ τιγμή τη ς RAF υ π ή ρ ξε η “ Μάχη τη ς Α γ γλ ία ς” . Τότε η τύ χ η τη ς Β ρ ε­ τα νία ς και κ α τ’ επ έκτασ η το υ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ κόσμου κ ρ ίθ η κ ε από τη σ θενα ρή α ν τίσ τα ­ ση ενό ς - σ υγκρ ιτικά - πολύ μικρού α ρ ιθ ­ μού πιλότω ν δίω ξη ς από τη Β ρετα νία , τις χώ ρες τη ς Κ οινοπ ολιτείας, αλλά και πολ­ λ έ ς κ α τεχ ό μ ε ν ε ς από το υ ς Γερμανούς χώ­ ρ ες - οι οποίοι είχαν κ α τα φ έρ ει να δια φ ύ­ γου ν στη Β ρ ετα νία και να κα τα τα γο ύ ν στη RAF. Α υ το ί οι λίγοι, η ομοψ υχία και η απο­

φ α σ ισ τικό τητα το υ β ρ ετα νικ ο ύ λαού, η ε ­ π ιχειρησιακή αξιοποίηση το υ ραντάρ, η ι­ κα ν ό τη τα τη ς σ τρ α τιω τική ς ηγεσ ίας τη ς ε ­ π οχής, αλλά και η ύπαρξη μα χη τικώ ν πρώ­ τη ς γρα μ μή ς όπως τα Spitfire και τα Hurricane, σ υ νετέλεσ α ν, στο μ έτρ ο που α­ να λογεί στο κα θ ένα από αυτά, στη μεγάλη νίκη. Α υτά όμω ς είναι λίγο-πολύ γνω σ τά και σ την παρουσίαση αυ τή δ εν θ α σ τα θ ο ύ μ ε π ερισ σ ότερο. Ο Β ’ ΠΠ ε π έ φ ε ρ ε στη RAF, όπως ή τα ν φυσικό, ένα ν γιγαντισ μό. Από τα 390 μαχη­ τικά αεροσ κάφ η πρώ της γρα μ μή ς που δ ιέ ­ θ ε τ ε το 1938, έφ τα σ ε τα 55.000 σ υνολικά π α ρα χθ έντα , διαφ όρω ν τύπω ν, κατά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμ ου , για να “ π έσ ει” στα 2.100 μια δ εκ α ετία α ρ γό τερ α (1948). Ενα άλλο χα ρα κτη ρισ τικό τη ς RAF κατά τη ν ί­ δια χρο νική π ερ ίο δο ή τα ν και το ό τι το 1938 δ ιέ θ ε τ ε περίπου 20 εν ερ γ ά α ερ ο δ ρ ό ­ μια με χ ο ρ τα ρ έν ιο υ ς (τα π ερισ σ ότερα) δια­ δ ρ ό μ ο υ ς απο-προσγειώ σεω ν τω ν 1.500 ft (450 m), ενώ το 1945 (με τη λ ή ξη το υ Β ’ ΠΠ) δ ιέ θ ε τ ε π ερισ σ ότερα από 1.700 α ερ ο δρ ό-

πρώ τω ν χρόνω ν το υ π ολέμ ου , κα τέσ τη σ α ν επ ιτα κτική ανάγκη τη δ ιεν έρ γ εια ν υ κ τε ρ ι­ νών βομβαρδισμών. Α υτού το υ είδ ο υ ς οι βομβαρδισμοί, το υ λά χ ισ το ν σ το αρχικό το υ ς στάδιο, δ εν δ ια κ ρ ίν ο ν τα ν για τη ν ε υ ­ σ τοχία το υ ς , αφού ο ύ τε τα π ληρώ ματα ή ­ τα ν έμπ ειρα, ο ύ τε είχαν στη δ ιάθεσ ή το υ ς το ν κα τά λλη λο εξοπ λισ μό α ερ ο να υ τιλία ς και σ κόπευσ ης. Τα βο μβ α ρδ ισ τικά Halifax και Stirling δ ε ν δ ιέ θ ε τα ν σ υσ τήματα για α­ σφαλή α ερ ο να υ τιλία το βράδυ, ενώ το δικιν η τή ρ ιο Manchester είχ ε μια υποτυπώ δη ι­ κα ν ό τη τα και μπορούσ ε να μ ετα φ έ ρ ε ι ση­ μ α ντικό α ρ ιθ μό βομβώ ν, αλλά οι κ ιν η τή ρ ες το υ (Vulture) ή τα ν ε ξα ιρ ε τικ ά “ α δ ύ ν α το ι” α­ ναλογικά μ ε το φ ο ρ τίο που κα λ ο ύ ν το να μ ετα φ έρ ο υ ν. Ο ταν μεγάλω σαν οι π τέρ υ-

και Hurricane και το ν τελ είω σ ε με α εροσ κά­ φη όπως τα Spitfire και Hurricane π ρ ο η γ μ έ­ νων τύπω ν, το Tempest, το Typhoon σε απο­ σ το λ ές ε γ γ ύ ς α ερ ο π ο ρ ική ς υπ οσ τήριξης, τ ο ξύ λ ιν ο Mosquito, ένα από τα κα λ ύ τερ α α­ εροσ κάφ η πολλαπλού ρόλου παγκοσμίως, και το Mosquito και το Beaufighter ως ν υ κ τ ε ­ ρινά κατα διω κτικά . Το τ ε λ ε υ τ α ίο π ρο έκυψ ε από τη ν ε ξέ λ ιξη το υ τορπ ιλλοπλάνου Beaufort τη ς Bristol. Κατά τη ν ε ξ έ λ ιξ η τω ν ε ­ π ιχειρήσ εω ν το υ Β ’ ΠΠ π ολλές Μ ο ίρ ες τη ς RAF εξο π λίσ τη κα ν με, διαφ όρω ν τύπω ν, α­ μ ερ ικα νική ς κα τα σ κευ ή ς αεροσ κάφ η, ό ­ πως τα Boston, Maryland, Baltimore, Marauder, Ventura, Mitchell, “ ιπ τάμενα φ ρ ο ύ ­ ρ ια ” B-17, P-47 (μόνο σ την Απω Ανατολή), Ρ-51, αμφίβια ΡΒΥ Catalina, μ ετα φ ο ρ ικά C-

Δ ύο από τα πρώ τα α ερ ιω θ ο ύ μ εν α α ερ ο σ κά φ η τη ς R A F ή τα ν τα Vam pire I και M e te o r Mk.lll.

μια σε όλο το ν κόσμο, με δ ια δ ρ ό μ ο υ ς τω ν 6.000 ft (π ολλούς από α υ το ύ ς κα τα σ κευ α ­ σ μένο υ ς από σ κυρόδεμα), υπ όστεγα συ­ ν τή ρ η σ η ς και σ τά θ μ ευ σ η ς αεροσκαφώ ν, καθώ ς και τε ρ ά σ τιε ς υ π ό γειες α π οθ ήκες καυσίμων και πυρομαχικών. Α κόμα και το είδ ο ς το υ καυσίμου ά λλα ξε. Από τη β εν ζί­ νη 73 ο κτα νίω ν που χρησ ιμοπ οιούσ ε η RAF στις α ρ χές τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘30, έφ τα σ ε στη β εν ζίνη τω ν 87 ο κτα νίω ν το 1936 και τω ν 100 ο κτα νίω ν κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Β ’ ΠΠ. Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό από μόνο το υ σημα­ το δ ό τη σ ε μια πολύ σ ημαντική βελτίω σ η σ την απόδοση τω ν κινη τή ρ ω ν τω ν α ερ ο ­ σκαφών, τω ν επιδόσ εώ ν το υ ς και επ ο μ έ­ νως και τω ν επιχειρησ ιακώ ν το υ ς δ υ ν α το ­ τήτω ν. Η εισαγω γή το υ α ε ρ ο μ ε τα φ ε ρ ό μ εν ο υ ραντά ρ σ τον εξοπ λισ μό το υ α ερ ο σ κά φ ο υς υπ ήρξε ά λλος ένα ς ν εω τερ ισ μ ό ς τη ς RAF, που σ υ ν τε λ έ σ τη κ ε στα δύσ κολα χρόνια το υ Β ’ ΠΠ. Οι μ εγ ά λ ες απ ώ λειες σε πληρώ ­ ματα και βομβα ρδισ τικά αεροσ κάφ η, τω ν

γ ες , ά λ λ α ξε ο τύ π ο ς τω ν κινητήρ ω ν και π ρ ο σ τέθ η κα ν δύο ακόμα κ ιν η τή ρ ες Merlin, δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε το βαρύ βομβαρδισ τικό Lancaster, κατά π ολλούς το κα λύ τερ ο σ τρ α τη γικό βο μβ α ρδ ισ τικό το υ Β ’ ΠΠ και ασφαλώ ς το κα λ ύ τερ ο τω ν Βρετανώ ν. Μ ε­ ρικά από τα α εροσ κάφ η α υ τά εφ ο δ ιά σ τη ­ καν με τα πρώ τα η λ ε κ τρ ο ν ικ ά α ερ ο β ο η θ ή ­ ματα (Gee, Oboe) και α π οτέλεσ α ν τη δύνα ­ μη τω ν “ α ν ιχ ν ευ τώ ν ” (Pathfinder) τη ς Δ ιοί­ κησ ης Β ομβαρδισ τικώ ν (Bomber Command) τη ς RAF, που π ρ ο ηγού ντο τη ς κύριας δ ύ ­ να μη ς τω ν βομβαρδισ τικώ ν, εντο π ίζο ν τα ς με α κρ ίβ εια το ν στόχο και “ σ ημαδεύον τ ά ς ” το ν με εμ π ρ η σ τικ ές β ό μ β ες. Η RAF εξόπ λισ ε επίσης με ραντάρ π ολυκινη τήρ ια α εροσ κάφ η τη ς Π αράκτιας Δ ιοίκησ ης (Coastal Command), για το ν εντοπ ισ μό και τη ν κα τα σ τρο φ ή τω ν εχθ ρ ικώ ν υποβρυ­ χίων, κυρίω ς σ τον Α τλ α ν τικό . Σ το ν το μ έ α τω ν κα τα διω κτικώ ν και γ ε ­ ν ικ ό τερ α τω ν μα χητικώ ν η RAF εισ ή λθ ε σ τον Β ’ ΠΠ με αεροσ κάφ η Gladiator, Spitfire

47 Dakota, εκπ α ιδ ευ τικά Harvard κλπ. Μ ετά το τέ λ ο ς το υ Β ’ ΠΠ η RAF “ ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε ” όλα τα α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κα τα σ κευ ή ς α ε ρ ο ­ σκάφη, ε κ τό ς από τα μ ετα φ ο ρ ικά Dakota και τα εκπ α ιδ ευ τικά Harvard. Μ ετά τα πρώ­ τα χ ρ ό νια το υ π ολέμ ου και τις σ υ ν τε λ ε ­ σ θείσ ες βελτιώ σ εις το Hurricane μ ετα τρ ά π ηκε σε ένα ε ξα ιρ ε τικ ό α ερο σ κά φ ο ς εγ γ ύ ς α ερο π ο ρική ς υπ οσ τήρ ιξης, εγκα τα λείπ ο ν τα ς ουσ ιαστικά για π άντα το ν ρόλο το υ διώ κτη. Τον Μ άρτιο το υ 1943 τ ο Meteor, το πρώ­ το α ερ ιω θ ο ύ μ εν ο αεροσ κά φ ος, β ρ ετα ν ι­ κή ς κα τα σ κευ ή ς, π ραγματοπ οίησ ε τη ν π α ρ θ ενική το υ πτήση, υλοπ οιώ ντας οριστικά και έπ ειτα από π ολλές α νεπ ιτυχ είς προ­ σ π ά θειες τα ό νειρα και τα σχέδια το υ α ν τι­ σ μήναρχου Φ ρανκ Ο υ ϊτλ (Frank Whittle). Τον Ιούλιο το υ 1944 το σ υ γ κεκρ ιμ ένο αεροσ κά ­ φ ο ς ε ν τά χ θ η κ ε επ ιχειρησ ιακά στη δύναμη τη ς RAF, εξο π λ ίζο ν τα ς τη ν πρώτη μοίρα α­ ερ ιω θο υμ ένω ν αεροσ καφ ώ ν τη ς ιστορίας τη ς . Σ τα τέ λ η το υ 1943 είχ ε π ρα γμα τοπ οιή­ σει τη ν πρώτη το υ πτήση ένα μ ικ ρ ό τερ ο α­ ερ ιω θ ο ύ μ εν ο α εροσ κά φ ος, το Vampire τη ς De Havilland, το οποίο επίσης ε ν τά χ θ η κ ε στη δύναμη τη ς RAF.

^

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Οπως σ ημ ειώ θ η κε σ το π ροηγούμενο κεφ ά λα ιο η RAF μ ετα π ο λ εμ ικά διατήρησ ε, όσον αφ ορά τα α μ ερ ικα νικά αεροσ κάφη που δ ιέ θ ε τ ε κατά το ν Β ’ ΠΠ, τα Harvard και τα Dakota. Α ρ γ ό τερ α και για μικρό διά σ τη ­ μα, περίπου για όσο δ ιή ρ κ εσ ε ο π ερ ίφ η μ ο ς “ απ οκλεισ μός το υ Β ερ ο λίν ο υ ” από το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς κατά τη ν π ερίοδο 1948-49, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

52

χρησ ιμοπ οίησε τα α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κ α τα σ κ ευ ­ ή ς μ ετα φ ο ρ ικά α εροσ κάφ η C-54 Skymaster (DC-4). Την ίδια π ερ ίο δο η Β ρ ετα νική κυ­ βέρνησ η, έχ ο ν τα ς να α ντιμετω π ίσ ει πλή­ θ ο ς σοβαρών π ολιτικώ ν π ροβλημάτω ν (μ ε ­ τα ξύ αυτώ ν και τα πρώ τα σ κιρ τήμ α τα α ν ε­ ξα ρ τη σ ία ς τω ν διαφ όρω ν υπερπ όντιω ν κτήσ εω ν τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς), αποφάσισε να προχω ρήσει σε δ ρ α σ τικές π ερικοπ ές τω ν α μ υντικώ ν δαπανών. Το μ έτρ ο α υ τό έπ λη ξε κυρίω ς (και καίρια) τη RAF, με ά μ ε­ σο α ντίκτυ π ο και σ την αεροπ ορική παρα­ γωγή. Ομως η αεροπ ορική τεχ ν ο λ ο γ ία δ εν ή τα ν δ υνα τό να π α ρα μ είνει στάσιμη. Σε α υ ­ τό σ υ ν ετέλ εσ α ν αποφασιστικά τρ ε ις πολύ σ ημ α ντικοί π α ρά γοντες: τα α ερ ιω θ ο ύ μ ενα αεροσ κάφ η, τα π υρηνικά όπλα και ο λ ε γ ό ­ μ εν ο ς “ ψ υχρός π ό λ εμ ο ς ” . Η Διοίκηση Μ αχητικώ ν τη ς RAF α ν τικα ­ τέσ τη σ ε το υ ς β ε τε ρ ά ν ο υ ς το υ Β ’ ΠΠ Spitfire και Tempest με νέα α ερ ιω θ ο ύ μ ενα α­ εροσ κάφ η, καθώ ς τα ήδη επ ιχειρ ο ύντα Vampire και Meteor θ εω ρ ο ύ ν το ήδη ξε π ε ρ α ­ σμένα. Το πρώ το μ ετα π ο λ εμ ικό β ρ ετα νικ ό α ερ ιω θ ο ύ μ ενο που εισ ή λ θ ε σ την υπηρεσία τη ς RAF ή τα ν το Venom, αισ θητά κ α τώ τε ­ ρων επ ιδόσ εω ν από το “ α ν τίσ το ιχ ό ” το υ α­ μ ερ ικα νικό F-86E Sabre, που είχε ε ν τα χ θ ε ί σ τη ν υπηρεσία τη ς USAF το 1949. Τον Ιού­ λιο το υ 1951 π ρ ω το π έτα ξε το μ α χη τικό Hunter, το οποίο όμω ς ε ν τά χ θ η κ ε επ ιχειρη ­ σιακά στη δύναμη τη ς RAF π έν τε χρόνια α ρ γό τερ α . Τον Δ εκ έμ β ρ ιο το υ 1952 ε ν τά ­ χ θ η κ α ν στη δύναμη τη ς RAF (Διοίκηση Μ α­ χ η τικώ ν και Διοίκηση RAF Γερμανίας) 430 καναδικής κα τα σ κευ ή ς Sabre, επ ιλύο ντα ς π αροδικά το π ρόβλημα. Το καλοκαίρι το υ 1950 οκτώ μ ο ίρ ες τη ς Διοίκησ ης Β ομ βα ρ ­ δισ τικώ ν τη ς RAF εφ ο δ ιά σ τη κα ν με τα πα­ σίγνωστα “ υ π ερ -φ ρ ού ρ ια ” Β-29, που στη β ρ ετα νικ ή αεροπ ορία ο νομά σ τηκα ν Washington. Την ίδια περίπου εποχή άρχισε η ανάπ τυξη ενό ς θ ρ υ λικο ύ β ρ ετα νικ ο ύ α ε ­ ροσ κάφ ους, το υ Canberra, το οποίο επ ιχει­ ρούσε σ τις τά ξ ε ις τη ς RAF για πολλά χ ρ ό ­ νια. Η π υρηνική εποχή, που στη δ εκ α ετία το υ '50 βρισ κότα ν ακόμα στα πρώ τα τη ς βήμα τα, “ απ αιτούσ ε" μια ξεχω ρισ τή κα τη ­ γορία αεροσκαφώ ν για να μ ετα φ έρ ο υ ν τις π υ ρ η νικές β ό μ β ες ή τα π υρηνικά βλήματα. Μ ερικά από τα π ερ ίφ ημα βομβαρδισ τικά “V " (Valiant, Vulcan, Victor) εξα κο λ ο ύ θ η σ α ν να υ π η ρ ετο ύ ν μ έχ ρ ι τη δ εκ α ετία το υ ‘90, ε ίτ ε ως σ τρ α τη γικά βομβαρδισ τικά, ε ίτ ε ως α εροσ κάφ η ανεφ οδιασ μού. Ενα ιδια ίτερ ο χα ρα κτη ρισ τικό για τη RAF τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘50 ή τα ν ό τι δ εν σ υ μ μ ετείχ ε ο ύ τε με μια μοίρα σ τον π όλεμ ο τη ς Κ ορέας (1950-53), παρά μόνο “ ε μ μ έ ­ σω ς” , με τη ν 77η Μ οίρα τη ς Βασιλικής Α ε ­ ροπ ορίας τη ς Α υσ τραλίας (RAAF). Τον Ιούλιο το υ 1954 π ραγματοπ οιήθηκε η πρώτη υ π ερη χη τική πτήση από β ρ ε τα ­ νικό α εροσ κά φ ος, το English Electric Ρ.1. Α ρ γ ό τερ α (1956) από το α ερο σ κά φ ο ς α υ τό π ρ ο ή λθ ε ένα σπουδαίο μ α χη τικό τη ς RAF, το αναχαιτισ τικό Lightning, το οποίο π ραγ­ ματοπ οίησ ε τη ν “ π α ρ θ εν ικ ή ” το υ πτήση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β αρ ύ β ο μ β α ρ δ ισ τικό H a lifa x M k.lll τη ς Δ ιο ίκ η σ η ς Β ο μ β α ρ δ ισ τικ ώ ν κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ Β ’ ΠΠ.

σ τις 4 Απριλίου 1957. Κατά μια διαβολική σύμπτωση τη ν ίδια μ έρ α ο υπ ουργός Α μυ ­ νας τη ς Β ρ ετα ν ία ς ανακοίνω σε τη ν απόφα­ ση τη ς κυ β έρ ν η σ ή ς το υ που α φ ορ ού σ ε τη ν ακύρωση διαφ όρω ν π ρογραμμάτω ν μα χη­ τικώ ν αεροσκαφώ ν, προς ό φ ελ ο ς τω ν κατε υ θ υ ν ό μ ε ν ω ν βλημάτω ν. Οι βαλλισ τικοί π ύραυλοι θ α α ντικα θ ισ το ύ σ α ν τα β ο μ β α ρ ­ δισ τικά και τα β λή μα τα επ ιφ α νεία ς-α έρ ος τα αναχαιτιστικό!!! Α υτή ή τα ν η απόφαση τη ς Β ρ ετα ν ικ ή ς κυ β έρ νη σ η ς, η οποία πί­ σ τευ ε ό τι με το ν τρόπ ο α υ τό θ α π ετύ χα ινε σ η μ α ν τικές ο ικ ο ν ο μ ίες χωρίς π ροβλήματα σ την άμυνα τη ς χώρας. Οι ελπ ίδ ες α υ τέ ς ό ­ μως α π οδ είχθη κα ν φ ρ ο ύ δ ες . Τότε ακυρώ ­ θ η κα ν τα π ρογράμματα το υ βο μβ α ρδ ισ τι­ κού Avro 730, καθώ ς και τω ν αναχαιτιστικών F.155T και SR.177. Οι π ο λ ιτικές α υ τές απ οφάσεις έπ λ η ξα ν καίρια τη β ρ ετα νικ ή α­ εροπ ορική βιομηχανία και τη RAF. Την ίδια εποχή η Π αράκτια Διοίκηση τη ς RAF π α ρ έλα β ε δύο τύ π ο υ ς α ερο σ κα ­ φών ν α υ τικ ή ς συνεργασίας: το β ρ ετα ν ικ ή ς κα τα σ κευ ή ς Shackleton, που σ την ουσία απ ο τε λ εί τη να υτική και εκσ υγχρ ο νισ μένη έκδοσ η το υ γνω σ τού βο μβαρδισ τικού Lancaster, και το P2V-5 Neptune. Η δ εκ α ετία το υ ‘50 σ η μ α το δ ό τη σ ε και τη ν πρώτη επι­

χειρησ ιακή επαφή τη ς RAF με ένα “ ν έ ο ” π τη τικ ό μέσο, το ελικό π τερ ο . Πρώτα ε λ ικ ό ­ π τερ α τη ς RAF ή τα ν το Dragonfly και το Whirlwind, που ή τα ν οι β ρ ετα ν ικ ές ε κ δ ό ­ σ εις τω ν α μ ερ ικα νικώ ν S-51 και S-55 α ν τί­ στοιχα, α μ φ ό τερ α τη ς ετα ιρ ία ς Sikorsky.

ΣΥΓΧΡΟ ΝΗ ΕΠΟΧΗ Τον Ο κτώ βριο το υ 1960 η RAF εισ ή λθ ε σε μια νέα εποχή, με τις π ρώ τες π τη τικ ές δ ο κ ιμ ές το υ π ρογρ ά μμα τος Ρ1127, που μετ ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε στο Ρ1150 και στο Ρ1154, από το οποίο π ρ ο έκυψ ε το πρώ το μ α χη τικό κά­ θ ετη ς /β ρ α χ εία ς απο-προσγείωσης (V/STOL) Harrier (P.1154RAF για τη Β ρ ετα ν ι­ κή Α εροπ ορία και Ρ1154RN για τη ν Α ερ ο π ο ­ ρία το υ Βασιλικού Ν αυτικού). Η RAF ε ν έ τ α ­ ξε επιχειρησ ιακά τα πρώτα τη ς Harrier GR.1 το ν Ιούλιο το υ 1969, στη δύναμη τη ς 1ης Μ οίρας. Η σ υ ν τη ρ η τική κυ βέρ νη σ η τη ς Β ρ ε τα ­ νίας αποφάσισε κατά τη ν ίδια δ εκ α ετία να χ ρ η μ α το δ ο τή σ ει το π ρόγραμμα TRS.2 για τη ν α ντικα τά σ τα σ η το υ α ερο σ κά φ ο υς Canberra σε ε π ιθ ε τικ έ ς και ανα γνω ρισ τικές απ οσ τολές. Μ ερικά χρόνια α ρ γό τερ α , το 1964, η νέα β ρ ετα νικ ή κυ βέρ νη σ η π ροερ-

Β ο μ β α ρ δ ισ τικ ό Β -29 α μ ερ ικ α νικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς , ενώ π ετά μ ε τα χ ρ ώ μ α τα τη ς 57ης Μ ο ίρ α ς τη ς RAF.

χότα ν από το ερ γ α τικό κόμμα και μια από τις π ρώ τες αποφάσεις που έλ α β ε ή τα ν η α­ κύρωση το υ π ρ ο α ν α φ ερ θ έν το ς π ρογράμ­ μα τος, το ν Απρίλιο το υ 1965. Β λέπ ουμε λοιπόν ό τι τ έ τ ο ιε ς απ οφάσεις δ εν είναι α­ π οκλεισ τικό “ ίδ ιο ν ” τη ς χώρας μας, αλλά σ υμβαίνουν “ και εις τα ς Ευρώ πας” . Το 1968 η RAF α π έκτησ ε τα πρώτα “ β ρ ετα ν ικ ά ” Phantom FGR.2, που ή τα ν ε φ ο ­ διασ μένα με κ ιν η τή ρ ες Spey τη ς RollsRoyce, ενώ τη ν ίδια περίπου εποχή παρέλαβε και τα πρώ τα μ ετα φ ο ρ ικά α εροσ κάφ η C130 Hercules, επίσης α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κα τα ­ σ κευής. Κατά τη δ εκ α ετία το υ ‘60 στη δ ύ ­ ναμη τη ς RAF, μ ετα ξύ τω ν άλλω ν τύπω ν π τητικώ ν μέσων, εν τά χ θ η κ α ν και τα μ ετα ­ φορικά ελικό π τερ α Wessex, που ή τα ν η β ρ ετα νικ ή έκδοσ η το υ α μ ερ ικα νικο ύ S-58 τη ς ετα ιρ ία ς Sikorsky. Δ ιαπισ τώ νουμε λοιπόν ό τι κατά τη διάρ κεια τη ς δ εκ α ετία ς α υ τή ς η αλλοπ ρό­ σαλλη π ολιτική τω ν κυ β ερ νή σ εω ν τη ς Β ρ ε­ τα νίας, που απ έβ λεπ ε στις όσο το δ υνα τό μ εγ α λ ύ τε ρ ε ς π ερ ικοπ ές α μ υντικώ ν δαπα­ νών, είχ ε ως α π οτέλεσ μα να κ α τα φ ερ θ εί σ ημ α ντικό π λήγμα σ την ως τ ό τ ε ε ξα ιρ ε τι­ κή αεροπ ορική βιομηχανία τη ς χώρας, η ο­ ποία ο δ η γ ή θ η κ ε σε ουσιαστική αδράνεια, καθώ ς ο ύ τε σ χεδίαζε, ο ύ τε κατασ κεύαζε. Ετσι η RAF για τη ν κάλυψη τω ν επ ιτα κ τι­ κών επιχειρησ ιακώ ν τη ς αναγκώ ν αναγκα­ ζό τα ν να α π ευ θ ύ νετα ι προς τη ν “ ενα λλα ­ κ τικ ή ” αεροπ ορική βιομηχανία τω ν ΗΠΑ, από τη ν οποία π ρ ο μ η θ ε ύ τη κ ε σ ημ α ντικό α­ ρ ιθ μό αεροσκαφώ ν, δ ια φ ο ρ ετικ ώ ν τύπω ν και αποστολών. Σ τα τέ λ η τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘60 σ ημειώ ­ θ η κ ε μια σ τρ α τη γική ς σημασίας β ρ ετα νο γαλλική συνεργασία, στο π ρόγραμμα το υ ε ­ π ιθ ετικ ο ύ α ερ ο σ κά φ ο υς Sepecat Jaguar. To α ερο σ κά φ ο ς α υ τό ε ν τά χ θ η κ ε επ ιχειρησ ια­ κά στη RAF το 1974, με τη ν προοπ τική να α­ π οσ υρθεί το 1986. Ομως έχ ο ν τα ς υποστεί ε κ τε ν ή εκσ υγχρονισ μό ε ξα κ ο λ ο υ θ ε ί να ε ­ π ιχειρεί και σήμερα, με ευ ο ίω νες π ροοπ τι­ κ ές για το μέλλον. Η συνεργασία μ ετα ξύ τω ν δύο χωρών σ τον το μ έ α τη ς α εροπ ορι­ κής βιομηχανίας δ εν π ερ ιο ρ ίσ τη κε στο Jaguar, αλλά ε π ε κ τά θ η κ ε και σε άλλα προ­ γρά μμα τα και το μ είς. Το π ρόγραμμα Ρ1182 (εκπ α ιδ ευ τικό /επ ι­ θ ε τικ ό α ερο σ κά φ ο ς Hawk) α π ο τέλ εσ ε τη ν τε λ ε υ τα ία αναλαμπή τη ς α ερ ο π ο ρ ική ς βιο­ μηχανίας τη ς Β ρετα νία ς, αφ ού αφ ορ ούσ ε το τε λ ε υ τ α ίο β ρ ετα ν ικ ή ς σχεδίασης και κα­ τα σ κευ ή ς α ερο σ κά φ ο ς που ε ν τά χ θ η κ ε στη δύναμη τη ς RAF. Η πρώ τη πτήση το υ ε ξα ι­ ρ ετικά π ετυ χ η μ έν ο υ Hawk π ραγματοπ οιήθ η κ ε σ τις 2 1Α υ γο ύ σ το υ 1974. Ο τύ π ο ς πωλ ή θ η κ ε σε ά λ λ ες 16 χώ ρες σε όλο το ν κό­ σμο. Ε κτός από το Hawk, τα μοναδικά α ε ­ ροσκάφη σ τα θ ερ ώ ν π τερ ύγω ν που κα τα ­ σ κευά σ τη κα ν στη Β ρ ετα νία και ε ν τά χ θ η ­ καν στη RAF ή τα ν τα εκπ α ιδ ευ τικά αεροσ κά φ η α ρχικής εκπ α ίδευσ ης. Η δ εκ α ετία το υ ‘70 α π ο τέλ εσ ε τη “ χ ρ υ ­ σή δ εκ α ετία " το υ ελικο π τέρ ο υ για τη RAF. Το 1971 άρχισαν οι π αραδόσ εις τω ν πρώ­ τω ν, από τα 48 συνολικά, γ α λλική ς σ χεδία­

Α ερ ο σ κά φ η Phantom FG. 1 τη ς 43ης Μ ο ίρ α ς τη ς RAF.

Υδροπλάνο W arlus II τη ς 276ης Μ ο ίρ α ς σε α π οσ τολή SAR.

σης και β ρ ετα ν ικ ή ς κα­ τα σ κευ ή ς μ ετα φ ο ρ ικώ ν ελικο π τέρ ω ν Puma τη ς Aerospatiale. Μ ε τη ν ίδια μ έθ ο δ ο η RAF α π έκ τη ­ σε και τα ελα φ ρά ε λ ικ ό ­ π τερ α Gazelle, τη ς ίδιας γ α λλική ς ετα ιρία ς, για απ οσ τολές α ρχικής ε κ ­ π αίδευσ ης και εποικοινωνιών. Το 1977 ή τα ν η σειρά τω ν πρώτων ε λ ι­ κοπ τέρ ω ν Sea King τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς ετα ιρ ία ς Sikorsky, που κα τα σ κευ ­ ά ζο ντα ν στη Β ρετα νία απο τη ν ετα ιρία Westland να εν τα χ θ ο ύ ν στη δύναμη τη ς RAF για απ οσ τολές έρ ευ ν α ς και διάσωσης - ως HAR.3. Το 1982 η RAF είχ ε ε ξα ιρ ε τικ ά ενερ γό σ υ μ μ ετο χή σ την π ροσπάθεια τω ν Β ρ ετα ­ νών για τη ν ανακατά ληψ η - από το υ ς Α ρ γ ε­ ν τιν ο ύ ς - τω ν νησιών Φ ώ κλαντ σ τον νότιο Α τλ α ν τικό . Α ερ οσ κά φ η Harrier και ε λ ικ ό ­ π τερ α Sea King τη ς RAF επ ιχειρούσ αν συ­ νεχώ ς από τα αεροπ λανοφ όρ α και τα άλλα μ εγά λα πλοία επ ιφ α νεία ς το υ Σ τόλου. Ιδι­ α ίτερ α εντυπ ω σ ιακή, κυρίω ς σ τον ψ υχολο­ γικό το μ έα , υπ ήρξε η επιχείρηση π ροσβο­ λής το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ το υ Π ορ τ Σ τά νλεϋ από βο μβαρδισ τικά Vulcan (ένα τα κα τά φ ερε), που επ ιχειρώ ντα ς από τη νήσ ο τη ς Αναλήψ εω ς, κο ντά σ τον Ισημερινό, π ραγμα­ τοπ οίησ αν σ υνεχή πτήση περίπου 16 ωρών για τη ν ε π ίτε υ ξη τη ς απ οσ τολής τους!!! Την ίδια χρο νιά (1982) στη δύναμη τη ς RAF ε ν τά χ θ η κ ε ένα νέο μ α χη τικό α εροσ κάφ ος, το Tornado, με π τέρ υ γ ες μ ετα β λ η τή ς γ εω ­ μ ετρ ία ς, τη ς τρ ιε θ ν ικ ή ς κοινοπ ραξίας Panavia. Οι Β ρ ετα νο ί (που σ υ μ μ ετείχ α ν στο πρόγραμμα) α π έκτησ αν τόσ ο τη ν έκδοσ η

53 αναχαίτισης το υ α ερ ο σ κά φ ο υς (165 ADV F.2/F.3 για το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς), όσο και τ η ν ε ­ π ιθ ετικ ή (228 IDS - GR. 1 αντίστοιχα). Τη δ εκ α ετία αυ τή η RAF α π έκτησ ε και το ν πρώ το τύπ ο β α ρ έο ς μ ετα φ ο ρ ικο ύ ε λ ι­ κο π τέρ ου τη ς δ ύνα μή ς τη ς , με τη ν έ ν τα ξη 41 CH-47C Chinook. Από α υ τά τα 32 εκσ υ γ­ χρ ο νίσ τη κα ν σε επ ίπ εδο CH-47D, ενώ στη σ υνέχεια α π ο κ τή θ η κ ε και ένα ς επ ιπ λέον α­ ρ ιθ μό ς, α ν εβ ά ζο ν τα ς το ν σ υνολικό αριθμό το υ ς σ τις 58 μ ονά δες. Οι επ ιχειρήσ εις στα Φ ώ κλαντ είχαν ως α π ο τέλεσ μ α η RAF να α­ να θεω ρή σ ει τη ν ως τ ό τ ε επ ικρ ατούσ α στις τά ξ ε ις τη ς άποψη π ερί τω ν συσκευώ ν η λ ε ­ κτρο νικώ ν α ν τιμ έτρ ω ν και α ν τι-α ν τιμ έτρ ω ν και εφ ό δια σ ε σ ταδιακά όλα τα π τη τι­ κά μέσα τη ς δ ύνα μή ς τη ς .

ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ Π ΡΙΝ ΤΟ 2000 Οι κο σ μ ο γο νικές α λ λ α γές που σ υντά ­ ρ αξαν το ν κόσμο σ τις α ρ χές τη ς δ εκ α ετία ς το υ ‘90, η διάλυση τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης και το υ Συμφ ώ νου τη ς Βαρσοβίας, η ε ν ο ­ ποίηση τω ν δ ύ ο Γερμανιών, ο π ό λ εμ ο ς το υ Κόλπου, αλλά και τα όσα σ υνέβησ αν με τη ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ερ ιω θ ο ύ μ εν ο β ο μ β α ρ δ ισ τικό Vulcan Β .2 τη ς RAF, βα μ μ ένο μ ε π αραλλαγή “χ α μ η λ ή ς ο ρ α τ ό τ η τ α ς ”.

54 ■ **

διάλυση τη ς Γιουγκοσ λαβικής Ο μοσπον­ δίας, καθώ ς και ο εμ φ ύ λ ιο ς στη ΒοσνίαΕ ρζεγοβίνη, ή τα ν, όλα μαζί και το κα θ ένα ξεχω ριστά, σ ημ α ντικοί π α ρά γοντες που σ υ νέτεινα ν αποφασιστικά σ την α ναδιοργά­ νωση τη ς RAF (1993) με τη ν π ροοπ τική να α ντιμετω π ίσ ει τις “ π ρο κλήσ εις" το υ 2000. Οι “π ρ ο κλή σ εις” α υ τές εντο π ίζο ν τα ι κυ­ ρίως π ρος τη ν κα τεύ θ υ νσ η τη ς Βελτίω σ ης τη ς συνεργασ ίας μ ετα ξύ τω ν τρ ιώ ν Κλά­ δων τω ν Ενόπλων Δ υνάμεω ν τη ς Β ρ ε τα ­ νίας και προς α υ τή ν σ τρ έ φ ε τα ι η - σ χετικά - π ρόσφ ατη π ολύμηνη σ υνεργασία τη ς RAF με το Βασιλικό Ν αυτικό (η ιστορική 1η Μ οί­ ρα τη ς RAF, εφ ο δ ια σ μ ένη με αεροσ κάφη κ ά θ ετη ς/β ρ α χ εία ς απο-προσγείωσης Harrier GR.7, “ επ ιβ ιβ ά σ τη κε" αρχικά σ το α­ εροπ λα νοφ όρ ο HMS “ Invincible" και στη συ­ νέχ εια στο HMS “ Illustrious” , π εριπ ολώ ντας σ την π εριοχή το υ Κόλπου και σ την Απω Α­ νατολή). Σ ή μερ α η RAF δ ια κρ ίνετα ι σε τρ ε ις μ ε ­ γ ά λ ες Δ ιοικήσ εις: τη Διοίκηση Κρούσης (Strike Command), τη Διοίκηση Λ ογισ τικής Υ π οσ τήριξης (Logistics Command) και τη Διοίκηση Προσωπικού και Εκπαίδευσης (Personnel and Training Command). Η Δ ιοίκηση Κ ρούσης είναι η μ εγ α λ ύ τε ­ ρη τη ς RAF και σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε το 1968, από τη ν ενοποίηση τω ν ιστορικώ ν Διοικήσ εω ν Β ομβαρδισ μού και Μαχητικών. Α ρ γ ό τερ α από α υ τή ν α π ορ ρο φ ή θη κα ν η Π αράκτια Δι­ οίκηση και η Διοίκηση Μ εταφορώ ν. Σ τη ν ε ­ ποχή μας η Διοίκηση Κρούσης π ερ ιλα μ βά ­ νει ό λ ες τις π ο λ εμ ικ ές μ ο ίρ ες τη ς RAF (πε­ ρισ σ ότερ ες από 200 μ ο νά δ ες και 700 α ε ρ ο ­ σκάφη και ελικό π τερ α διαφ όρω ν τύπω ν) και χω ρίζεται σε τρ ε ις ο μ ά δ ες (groups). Η 1η Ο μάδα είναι υ π εύ θ υ νη για τη δ ιε ν έ ρ ­ γ εια επ ιθ ετικώ ν αποστολώ ν και αποστολώ ν ε γ γ ύ ς α ερο π ο ρική ς υ π ο σ τήρ ιξης και π ερ ι­ λα μ β ά νει μ ετα ξύ τω ν άλλω ν και ό λ ε ς τις μ ο ίρ ες τη ς RAF στη Γερμανία. Η 11 η/18η Ο­ μάδα π ερ ιλα μ βά νει ό λ ε ς τις μ οίρ ες α ερ ά ­ μυνας, να υ τική ς συνεργασίας, η λ ε κ τρ ο ν ι­ κού π ολέμου και έ ρ ευ ν α ς και διάσωσης και δ ιε ν ερ γ ε ί τις α ν τίσ το ιχ ες απ οσ τολές. Η 38η Ο μάδα π ερ ιλα μ βά νει ό λ ε ς τις μοίρ ες μ ετα φ ο ρ ώ ν και αεροσ καφ ώ ν ενα έρ ιο υ α­ νεφ οδιασ μού. Η Διοίκηση Λ ογισ τική ς Υ π οσ τήριξης, πρώ ην Διοίκηση Υ π οσ τήριξης (Support Command), δ ια κ ρ ίν ετα ι επίσης σε τρ ε ις ο ­ μά δες. Η Ομάδα Δ ιο ικη τική ς Υ π οσ τήριξης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ α τα δ ιω κ τικ ά H urricane I της 111ης Μ ο ίρ α ς τη ς RAF, π ετώ ν τα ς σ ε σ χη μ α τισ μ ό , λίγο μ ε τ ά τη ν π αραλαβ ή το υ ς από τη Μ ο ίρ α (1938).

(Support Management Group) ε ί­ ναι υ π εύ θ υ νη για τη σ υ ν τή ρ η ­ σ η/υποστήριξη π ερισ σ ότερω ν από 1.200 αεροσ καφ ώ ν και ε λ ι­ κοπ τέρ ω ν διαφ όρω ν τύπω ν και τω ν αντίσ τοιχω ν κ ιν η τή ­ ρων το υ ς, καθώ ς και για τη συ­ ντήρ ησ η όλω ν τω ν επίγειω ν σ υσ τημάτω ν τη ς RAF. Η Ο μάδα Δ ιεύ θ υ νσ η ς Α μ υ ν τική ς Υ π οσ τήριξης (Maintenance Group Defence Agency) είναι υ π εύ θ υ νη για τη δ ιεν έρ γεια επισ κευώ ν σε αεροσ κάφ η, όργανα α ε ρ ο ­ σκαφών, εξοπ λισ μό υ π ο σ τήρ ιξης και όλα τα οπλικά σ υσ τήματα. Η Ο μάδα Σ υ σ τη μ ά ­ τω ν Επικοινωνιών και Π ληροφ οριώ ν (Communication & Information Systems Group) είναι υ π εύθ υνη για τα π ρ ο α να φ ερ θ έν τα συσ τήματα, τόσ ο τα εθ ν ικ ά τη ς Β ρετα νία ς, όσο και το υ ΝΑΤΟ που σ τα θ μ εύ ο υ ν στη Γηραιά Αλβιώνα, καθώ ς και για ό λ ε ς τις δ ο ρ υ ­ φ ο ρ ικ ές επ ικο ινω νίες και τα δ ίκ τυ α α υ τής, ενώ έχει πολύ σ τεν ή συνεργασία και υπ οσ τηρίζει και το Σώμα τω ν Διαβιβάσ εω ν τη ς RAF (RAF Signals). Η Διοίκηση Προσωπικού και Ε κπ αίδευ­ σης τη ς RAF είναι η πιο π ρόσφ ατα σ υγκρ ο ­ τη μ έ ν η (1 Απριλίου 1994) και π ερ ιλα μ βά νει ό λ ε ς τις εκ π α ιδ ευ τικ ές μοίρ ες, καθώ ς και τις κά θ ε είδ ο υ ς εκ π α ιδ ευ τικ ές και μη ε ­ γκα τα σ τά σ εις τη ς RAF. Τα εκπ α ιδ ευ τικά α­ εροσ κάφ η τη ς δ ύνα μή ς τη ς είναι περίπου 500, διαφ όρω ν τ ύ π ω ν -τα 150 περίπου είναι α νεμ όπ τερα . Σ τη Δ ιοίκηση αυ τή υπ άγεται και το φ η μ ισ μ ένο α κρ ο β α τικό σ μήνος τη ς RAF, τα “ Κόκκινα Β έ λ η ” (Red Arrows). Α υτή είνα ι η παρούσα κατάσταση και δομή τη ς RAF με τη ν οποία, ε κ τό ς σ ημα­ ντικο ύ απ ροόπ του και αλλαγώ ν, θ α εισ έλθ ε ι σ τον 21ο αιώνα. Π αράλληλα με α υ τές τις δ ιο ικ η τικ ές α λλα γές η RAF φ ρ ο ν τίζει και για τη ν ανανέωση το υ σ τόλου τω ν π τη ­ τικώ ν μέσω ν τη ς , με “ αιχμή το υ δ ό ρ α το ς ” σ τον το μ έ α α υ τό το π ρόγραμμα το υ Eurofighter (EF-2000), από το οποίο η Β ρ ετα ­ νική Α εροπ ορία σ χεδιάζει να π αραλάβει μ ετά το 2001-232 μονά δες. Ομως πάνω από όλα η δύναμη τη ς RAF και κατά το ν 21 ο αι­

ώνα, όπως και κ α θ ’ όλη τη ν 80χρονη ως τώ ­ ρα π ορεία τη ς , θα είναι το προσωπικό και οι π αραδόσ εις τη ς . Σ τη ρ ιζό μ εν η σε α υ το ύ ς το υ ς δύο ε ξα ιρ ε τικ ά σ ημ α ντικού ς παράγο­ ν τε ς η RAF είναι σε θέσ η να α ντιμετω π ίσ ει με επ ιτυχία τις π ροκλήσ εις τω ν καιρών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Peter R. March: THE ROYAL AIR FORCE ALMANAC 1995, εκδόσεις The RAF Benevolent Foundation, Λονδίνο, 1995. (2) R obert Jackson: AIR FORCE: THE RAF IN THE ‘90s, εκδόσεις Guild Publishing, Λονδίνο, 1990. (3) Christopher Chant: THE HISTORY O F THE RAF. 1939-1989, εκδόσεις Chevprime Ltd., Λονδίνο, 1990. (4) Peter R. March: THE RAF 1998, SQUADRONS & UNITS, περιοδικό ‘‘The RAF Yearbook 1998”, εκδόσεις The RAF Benevolent Foundation, Λονδίνο, 1998. (5) Bill Gunston: RAF 80th ANNIVERSARY SPECIAL, περιοδικό “Aeroplane M onthly”, τεύχος Απριλίου 1998. (6) Περιοδικό “Air Pictorial”: THE RAF IN ITS 80th YEAR, Απρίλιος 1998. (7) Peter Foster: THE ROYAL AIR FORCE IS SEVENTY-FIVE, περιοδικό “Aviation News’’, Απρίλιος 1993. (8) Denis J. Calvert: R A FIS 75, περιοδικό “A ircraft Illustrated”, Ιούνιος 1993. (9) Προσωπικό αρχείο ΛΣΜ.

i& V .

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

STUKA

ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΑΚΟΜΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΝΑ ΝΕΟ ΟΠΛΟ ΤΗΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΑΣ ΑΛΛΑΞΕ ΔΡΑΣΤΙΚΑ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΕΡΟ ΠΟΡΙΚΗΣ ΜΑΧΗΣ. ΤΟ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ JU-87 STUKA ΕΓΙΝΕ ΓΡΗΓΟΡΑ ΠΑΣΙΓΝΩΣΤΟ ΣΕ ΚΑΘΕ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΦΗΜΙΣΜΕΝΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΑΕΡΟΔΥΝΑΜΙΚΟ, ΑΚΡ ΙΒ ΕΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ, TO STUKA ΣΚΟ ΡΠΙΣΕ ΤΟΝ ΠΑΝΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΠΟΥ ΘΥΜΙΖΕ ΑΡΠΑΚΤΙΚΟ.

ον καιρό του Μεσοπολέμου η έρ ευ ­ να για την ανάπτυξη νέων βομβαρδι­ στικών αεροσκαφών που θα μπο­ ρούσαν να μεταφ έρουν μεγαλύτερο φορτίο όπλων ήταν σε πλήρη εξέλιξη . Συγχρό­ νως όμως η τελειοποίηση των αντιαεροπορι­ κών πυροδόλων σήμαινε πως τα Βομβαρδιστι­ κά έπρεπε να ανέρχονται συνεχώς σε μεγαλύ­ τερ α ύψη θυσιάζοντας τη ν ευστοχία των ρίψεών τους. Τα σκοπευτικά τη ς εποχής ήταν ακα­ τάλληλα για ακριβείς βομβαρδισμούς μεγά­ λου ύψους και οι αποστολές αυτού του είδους μπορούσαν να πετύχουν μόνο με τρομερή σπατάλη βομβών. Από τις αρχές τη ς δεκαετίας του ’30 οι έρευνες του Αμερικανικού Αεροπο­ ρικού Σώματος επικεντρώ θηκαν στη μελέτη ενός αεροσκάφους κά θετης εφόρμησης που

Τ

θα μπορούσε να εξαπολύσει τη βόμβα του έ ­ πειτα από μια κατακόρυφη βύθιση προς τον στόχο, αλλά προοδευτικά το σχέδιο απορρίφ θ η κε αφού οι υπεύθυνοι θεώρησαν πως α­ κόμα κι ένα τέτο ιο αεροσκάφος δεν θα είχε πολλές π ιθανότητες επιβίωσης απέναντι στην υπάρχουσα αεράμυνα. Ακόμα και επιδείξεις, κατά τη διάρκεια των οποίων ένα βομβαρδι­ στικό έπληξε επιτυχώς ένα μεγάλο πολεμικό, αντιμετωπίστηκαν με αποθαρρυντικά σχόλια. Χρειάστηκε να μεσολαβήσει η στρατιωτική α­ νάπτυξη τη ς Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας στον Ειρηνικό για να πειστούν οι Αμερικανοί ειδικοί ότι το βομβαρδιστικό κά θετης εφόρμησης ή ­ ταν το καλύτερο όπλο εναντίον “ σημειακών” στόχων όπως είναι τα εχθρικά πλοία. Πραγμα­ τικά, το πρώτο αμερικανικό αεροπλανοφόρο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

56 as**

που καθελκύσ τηκε στις αρχές τη ς ίδιας δεκα­ ετίας έφ ερ ε στο κατάστρωμά του βομβαρδι­ στικά κάθετης εφόρμησης, τα οποία θα έδει­ χναν τη ν αξία το υς σε μια από τις αποφασιστι­ κό τερ ες θαλάσσιες μάχες της Ιστορίας το κα­ λοκαίρι του 1942. Στη Γερμανία η ιδέα ενός τέτοιου ριζο­ σπαστικού βομβαρδιστικού υ ιο θετή θη κε αρ­ χικά από τον περίφημο Ερνστ Ο ύ ντετ το 1931, που δεν δίστασε να αφιερώσει τους περιορι­ σμένους μέχρι τό τε πόρους τη ς χώρας στην ανάπτυξη κατάλληλων πρωτοτύπων. Οταν, τρία χρόνια αργότερα, επισκέφθηκε τις ΗΠΑ για να παρακολουθήσει αεροπορικές επιδεί­ ξεις, ενθουσιάστηκε από τις επιδόσεις του Curtiss Helldiver και κατάφερε να πεί­ σει το Υπουργείο Αεροπορίας να διαθέσει τα χρήματα για τη μυστική προμήθεια δύο τέτοιω ν αεροσκα­ φών προς μελέτη. Το 1936 ο Ο ύντετ αναρριχήθηκε στην κορυφή του Τε­ χνικού Γραφείου του Υπουργείου και ο δρόμος είχε ανοίξει διάπλατα για την υλοποίηση αυτών που είχε οραματιστεί. Δ εν έλειπαν φυσικά και οι αντιρρήσεις, που εστιάζονταν στην τρω τότητα ενός βομβαρδιστι­ κού το οποίο θα κατέβαινε χαμηλά για να πλήξει τον στόχο του. Ο Βόλφραμ φον Ριχτχόφεν, που αργότερα θα αποκτούσε τεράστια φήμη χρη­ σιμοποιώντας τα Stukas, είχε δηλώ­ σει με στόμφο πως “η βύθιση κάτω από τα 2.000 μέτρα είναι σκέτη α­ νοησία” . Την ίδια χρονιά η εταιρία Junkers επικράτησε έναντι των α­ νταγωνιστών της, Arado, Blohm & Voss και Heinkel, παρουσιάζοντας τη δική τη ς εκδοχή για τη μορφή και τις ιδιότη­ τε ς που θα έπρεπε να έχει ένα αεροπλάνο τέτοιου τύπου. Το Sturzkampfflugzeug (βομβαρδιστικό κά­ θ ετη ς εφόρμησης) Ju-87 τη ς Junkers (ονομα­ ζόμενο, σε σύντμηση, “ Stuka”) ήταν ένα ολομεταλλικό Βομβαρδιστικό με “ σπαστές” π τέ­ ρυγες, εφοδιασμένο με αερόφρενα που το ε ­ μπόδιζαν να αναπτύξει υπερβολική ταχύτητα κατά τη βύθιση. Οι Γερμανοί πιλότοι και παρα­ τη ρ η τές που μετέβησαν στην Ισπανία με τη “ Λεγεώνα Κόνδωρ” , είχαν πάρει μαζί το υς μι­ κρό αριθμό από τα πιο σύγχρονα αεροπλάνα του Ράιχ για να τα δοκιμάσουν σε πραγματι­ κές σ υνθήκες μάχης. Το Stuka Ju-87A είχε τ ε ­ θ εί σε παραγωγή από το 1937, αλλά οι επιδό­ σεις του στην αιματοκυλισμένη Ιβηρική χερ­ σόνησο δεν ικανοποίησαν απόλυτα τους σχε­ διαστές του, αν και συνέβαλαν αποφασιστικά στην επικράτηση των δυνάμεων του Φράνκο. Η έκδοση Β, που άρχισε να παράγεται το 1938, είχε διορθώσει α ρ κετές από τις αεροδυναμι­ κές α τέλειες τη ς πρώτης έκδοσης, φέροντας πιο καλά καλύμματα στα σκέλη του συστήμα­ το ς προσγείωσης, που βελτίωναν αισθητά τη συμπεριφορά του αεροσκάφους κατά τις ε­ φορμήσεις. Πολύ πιο σημαντική όμως ήταν η αντικατάσταση του αρχικού κινητήρα των 640 hp με το ν υδρόψυκτο 12κύλινδρο Jumo 211Da, που απέδιδε σχεδόν τη διπλάσια ισχύ. Το Stuka έγινε ταχύτερο και μπορούσε να μ ετα ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φ έρει 700 kg βομβών, αλλά βάρυνε και η αυξη­ μένη κατανάλωση περιέκοψε κατά 20% τη ν α­ κτίνα δράσης του. Στη βελτιω μένη μορφή του το Ju-87 πληρούσε όλες τις προδιαγραφές που θα έπρεπε να έχει ένα αεροσκάφος εγγύς υποστήριξης το οποίο θα επιχειρούσε από προκεχωρημένα αεροδρόμια: ισχύ πυρός, αν­ θεκτική κατασκευή και ευκολία στη συντήρη­ ση. Από τον Νοέμβριο του 1938 τέσσερις από τις π έντε Gruppen (σμηναρχίες) που είχαν αναλάβει ρόλο προσβολής επίγειων στόχων επανεξοπλίστηκαν με Stukas και απέμενε πλέον η υιοθέτηση ενός κατάλληλου δόγματος για τη χρήση τους. Ο τυπικός ρόλος ενός Stuka ήταν η μεταφορά μιας μεγάλης βόμβας στον κοι-

Μια δύναμη βομβαρδιστικών έχει ισχύ ανάλογη με την ποσότητα και την ποικιλία των όπλων που μπορεί να μεταφέρει. Το προσωπικό εδάφους της Luftwaffe δίεδρα μάτισε καθοριστικό ρόλο στην ετοιμότητα των Stukas, επανεξοπλίζοντας σε μικρό χρόνο τα αεροπλάνα. Στη φωτογραφία βλέπουμε φόρτωση του Ju-87 με βόμβες των 250 kg.

λιακό φορέα, ανάμεσα στα σκέλη προσγείω­ σης, και η άφεσή τη ς πάνω από τον κατάλληλο στόχο έπειτα από μια σχεδόν κατακόρυφη βύ­ θιση. Για τα γερμανικά σ τρατεύματα στο έδα­ φος η θ έα των Stukas που επ ιτίθεντο στις ε­ χθρικές θέσ εις ήταν ένας παράγοντας που α­ ναπτέρωνε το ηθικό όσο κανένα άλλο μέσο. Ο ενθουσιασμός αυτός που προκαλούσε το Ju87 στα φίλια τμήματα, ξεπερνούσε συχνά σε σπουδαιότητα τις πραγματικές ζημιές που υφίστατο ο αντίπαλος. Τί είδους αεροσκάφος ήταν όμως το Stuka; Δ εν χρειαζόταν πολύπλοκα σκοπευτικά γιατί ο ίδιος ο πιλότος διεδραμάτιζε αυτόν τον ρόλο “ σ ημαδεύοντας” πρακτικά τον στόχο με ολόκληρο το αεροσκάφος του, όπως και οι χει­ ριστές των καταδιωκτικών. Ο πιλότος του Stuka δεν απελευθέρω νε απλώς τις βόμβες του από ψηλά όπως οι υπόλοιποι βομβαρδιστές, αλλά εφορμούσε από ύψος χιλιάδων μέτρων σχεδόν κάθετα προς το ν στόχο, ανα­ πτύσσοντας κατά τη ν κάθοδό του ταχύτητα που δύσκολα μπορούσε να ακολουθήσει οποι-

οδήποτε άλλο μαχητικό τη ς εποχής. Οταν έ­ φτανε στο προκαθορισμένο ύψος άφηνε τη βόμβα του, η οποία συνήθως έπ ληττε με με­ γάλη ακρίβεια το ν στόχο. Μ ετά τη ν άφεση ο πιλότος του Stuka σήκωνε πάλι το αεροσκά­ φος του και διέφ ευγε πετώ ντας χαμηλά και αποφεύγοντας τα αντιαεροπορικά του εχθρού. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη ν επιτυχή εκ­ δήλωση ενός βομβαρδισμού από αεροσκάφη κάθετης εφόρμησης ήταν η ανυπαρξία νέφω­ σης κάτω από τα 800 μέτρα, μια παράμετρος που α ρ κετές φορές έλειπε από το σκηνικό της μάχης. Η μονάδα των Stukas πετούσε συνήθως σε μεγάλο ύψος και όταν βρισκόταν σε καλή θέση πάνω από το ν στόχο εξα ­ πέλυε την επίθεσή τη ς κατά ζεύγη αεροσκαφών. Ενα-ένα τα Ju-87 εκτελούσαν μισή αναστρο­ φή και πραγματοποιούσαν βύθι­ ση υπό γωνία 75 μοιρών, που ε­ ξελισσόταν σχεδόν σε κατακό­ ρυφη τροχιά στα τελευταία 1.000 μέτρα πριν από τη ν της βόμβας. Το να αντιδράσει κάποιος με ακριβή αντιαεροπο­ ρικά πυρά απέναντι σε μια τ έ ­ τοια εφόρμηση “γερακιού” ενός Stuka ήταν πρακτικά αδύνατο και εκείνοι που είχαν περισσότε­ ρη τύχη ήταν οι χειριστές ελα­ φρών αντιαεροπορικών όπλων που βρίσκονταν κοντά στον στόχο. Οσοι άνθρωποι στο έδα­ φος επέζησαν από μια τέτο ια α­ εροπορική επίθεση συμφωνού­ σαν πως ήταν μια τρομακτική ε­ μπειρία. Αρχικά ακουγόταν μόνο το ουρλιαχτό του Stuka που κατέβαινε και αρ­ γότερα φαινόταν το μαύρο αντικείμενο που ξεκολλούσ ε από τη ν άτρακτο και πλησίαζε σαν αστραπή προς το έδαφος. Ακολουθούσε η έκρηξη καθώς η βόμβα των εκατοντάδω ν κι­ λών προσέκρουε με απίστευτη ορμή. Εκκωφαντικός θόρυβος, μια λάμψη φωτιάς, το ακαρι­ αίο ωστικό κύμα και άνθρωποι, δέντρα, ακόμα και σπίτια που βρίσκονταν στην περιοχή τη ς έ­ κρηξης, εξαφανίζονταν! Ενα μαύρο σύννεφο καπνού ανέβαινε συνήθως σαν ουρανομήκης μακάβρια στήλη σε ύψος εκατοντάδω ν μέ­ τρων πάνω από το σημείο τη ς βολής. Κομμά­ τια από τσιμέντο, πέτρες, ατσάλι και χώμα στροβιλίζονταν ψηλά στον ουρανό προς κάθε κατεύθυνση, ενώ μέσα στον “ κύκλο του πλήγ­ ματος” κάθε μορφή ζωής είχε πάψει να υφίσταται. Πριν ακόμα κατακαθίσει το σύννεφο από τη ν πρώτη έκρηξη τα υπόλοιπα ζεύγη των Stukas θα κατέβαιναν για να αποτελειώσουν τη ν καταστροφή. Αυτό ήταν όμως ένα είδος βομβαρδισμού που έ θ ε τε επίσης σε φοβερή δοκιμασία αν­ θρώπους και μηχανές στη Luftwaffe. Είναι γνω­ στό πως αν ο άνθρωπος π ροστατεύεται από το ρεύμα αέρος, μπορεί να α ν τέξει οποιαδήποτε ταχύτητα αν αυτή παραμένει σταθερή, όπως και η διεύθυνση της κίνησης. Απότομες επιταχύνσεις ή επιβραδύνσεις όμως επιφέ­ ρουν σημαντική καταπόνηση στον οργανισμό, όπως προκύπτει από τους νόμους τη ς Φυσι-

κής. Ενα σώμα που π έφ τει ελεύθ ερ α προς τη γη επιταχύνεται με ρυθμό 9,81 m/sec, μία τιμή επιτάχυνσης που έχει καθιερω θεί να συμβολί­ ζεται με το γράμμα G. Στα 4 G, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος θα ασκεί δύναμη ίση με τέσ ­ σερις φορές το βάρος του πάνω στο κάθισμα ή τη ν επιφάνεια που το ν στηρίζει. Στα 5 ή στα 6 G το βάρος του αίματος είναι ίσο με αυτό που έχει ίσος όγκος σίδερου και επέρχεται σταδιακή απώλεια συνείδησης αν η φόρτιση ε ­ νεργεί με διεύθυνση από το κεφάλι προς τα πόδια. Κάτω από τη ν επίδραση των φυγόκεντρων δυνάμεων που αναπτύσσονται πάνω σε ένα αεροσκάφος όταν αυτό ε κ τελ εί απότομο ελιγμό ανόδου, οι χειριστές “ καρφώνονται” κυριολεκτικά στις θέσ εις τους. Σε τέτο ιες στιγμές τα ανθρώπινα άκρα καθίστανται τόσο βαριά ώστε η κίνησή τους και ο έλεγχος χειρι­ στηρίων και ποδωστηρίων γίνονται με απί­ σ τευτη δυσκολία. Αν η φόρτιση υπερβεί τα α­ νώτερα όρια αντοχής του οργανισμού, το απο­ τέλεσ μα είναι απώλεια της όρασης ή ακόμα και των αισθήσεων. Τα προβλήματα που δημιουργούσε στον ανθρώπινο οργανισμό το πρωτότυπο είδος ε ­ φορμήσεων των Stukas έγιναν για πρώτη φορά αντιληπτά στη “γενική πρόβα” τη ς Ισπανίας και κάθε πιλότος του απαιτητικού εκείνου αε­ ροσκάφους ήταν εξοικειω μένος με τις συνέ­ πειες των επιταχύνσεων. Η έρευνα εκείνη την εποχή είχε δ είξει πως ένα φυσιολογικό άτομο μπορούσε να α ν τέξει όρθιο 4 G όταν ήταν κα­ τάλληλα προετοιμασμένο. Επιταχύνσεις όμως πάνω από 5 G δημιουργούν ένα “γκρι πέπλο” μπροστά στα μάτια, που προοδευτικά σκοτει­ νιάζει μέχρι τη ν πλήρη απώλεια τη ς όρασης. Είναι το αποτέλεσμα της μειω μένης παροχής αίματος στα μάτια και το ν εγκέφαλο. Αν τα προβλήματα όρασης και η απώλεια συνείδη­ σης διαρκέσουν πάνω από λίγα δ ευ τερ ό λ ε­ πτα, ο πιλότος μπορεί να χάσει τη ν αίσθηση του ύψους και να αποπροσανατολιστεί τε λ ε ί­ ως. Γενικά οι φορτίσεις που προέρχονται από τις φ υγόκεντρ ες δυνάμεις είναι α νεκτές για δύο δευτερόλεπ τα από έναν καλογυμνασμένο οργανισμό μέχρι τη ν τιμή των 8 G! Αν μια φόρ­ τιση 5 G διαρκέσει περισσότερο από π έντε δευτερόλεπ τα θα επ έλθει το λεγόμενο “ blackout” , η ολική απώλεια τη ς όρασης. Σε μια κατάλληλα διαμορφωμένη θέση καθίσματος ο πιλότος αντέχει συνήθως τα 5 G για τρία έως τέσσερα το πολύ δευτερόλεπτα, ενώ ορισμέ­ νοι προικισμένοι χειριστές ανταποκρίνονται ι­ κανοποιητικά σε σύντομες φορτίσεις 8 G. Εχει αποδειχθεί ότι οι υψηλόσωμοι άνθρωποι α ντέ­ χουν δυσκολότερα τις επιταχύνσεις από ότι οι κοντύτεροι και πιο “ συμπαγείς” τύποι. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ηλικίες. Οι νεώ τεροι πιλό­ το ι παρουσιάζονται λιγότερο ανθεκτικοί στα G από ότι εκείνοι που βρίσκονται στα 30 ή τα 40 τους. Τα αποτελέσματα των επιταχύνσεων εξαφανίζονται όταν η φόρτιση πάψει να υφίσταται. Από τη ν ίδια τη φυσιολογία τη ς πτήσης υ­ πήρχαν λοιπόν σοβαροί περιορισμοί στην καταπόνηση που μπορούσαν να α ντέξου ν τα πληρώματα των Stukas, τόσο από τη ν κατα­ σκευή του αεροσκάφους, όσο και από τις βιο­ λογικές τους δυνατότητες. Και στις δύο περι­

ΤΟ ΔΙΔΥΜΟ PANZER-STUKA ΣΑΡΩΝΕΙ

Πίσω από τον πιλότο του Stuka βρίσκεται ο πολυβολητής, που εξασφαλίζει την άμυνα του αεροσκάφους από πιθανά αιφνιδιασμό με το δάκτυλο στη σκανδάλη των δίδυμων MG-81Z των 7,92 mm. Τα πολυβόλα τροφοδοτούντο από ταινίες που ξεδιπλώνονταν αριστερά και δεξιά από τον χειριστή. Τα θανάσιμα αυτά πολυβόλα είχαν ταχυβολία 3.000 βλημάτων το λεπτό και θεωρούντο ιδανικά για χρήση σε αεροσκάφη.

Τα πληρώματα των Stukas φεύγουν για να κτυπήσουν την περήφανη Αγγλία το καλοκαίρι του 1940. Οι αεραγωγοί και τα ακροπτερύγια των βομβαρδιστικών είναι βαμμένα κίτρινα, για να αναγνωρίζονται εύκολα από τα φιλικά καταδιωκτικά κατά τις αερομαχίες.

πτώσεις το απόλυτο όριο ήταν τα 9 G. Για να μειωθούν οι πιθανότητες ενός θανάσιμου σφάλματος από τη ν πλευρά των πιλότων Stukas κατά τη διάρκεια των εφορμήσεων, έ­ νας αυτόματος μηχανισμός στο αεροπλάνο ανελάμβανε να το ανεβάσει μόνος του στην πε­ ρίπτωση που ο χειριστής ξεπερνούσε τα όρια ή κινδύνευε να χάσει τις αισθήσεις του.

Μ έχρι και τη ν άνοιξη του 1939 το τακτικό δόγμα αεροπορικής υποστήριξης τη ς Luftwaffe τόνιζε πως τα βομβαρδιστικά όφειλαν να ασχοληθούν περισσότερο με τη ν προ­ σβολή στρατηγικών στόχων στα μετόπισθεν του εχθρού, παρά με τη ν άμεση συνεργασία με τις φιλίες χερσαίες δυνάμεις. Οι απόψεις α υ τές αποδείχθηκαν λανθασμένες και γρήγο­ ρα “ σαρώθηκαν” από τα επιχειρησιακά εγχει­ ρίδια, όταν έγιναν γνωστά τα διδάγματα που αποκομίσθηκαν από τη ν εμπειρία του ισπανι­ κού εμφυλίου. Η πλήρης μεταστροφή προς τη ν εγγύς υποστήριξη σ ηματοδοτήθηκε από τη ν κρίσιμη προαγωγή ενός ιδιαίτερα ικανού αξιωματικού. Στον Βόλφραμ φον Ριχτχόφεν, που υπήρξε ο τελευ τα ίο ς διοικητής τη ς περι­ βόητης “Λεγεώνας Κόνδωρ” , ανατέθηκε η δι­ οίκηση του πανίσχυρου VIII Αεροπορικού Σώ­ ματος που περιελάμβανε τη ν πλειοψηφία των μονάδων Stukas. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, πάνω από τη ν προελαύνουσα Βέρμαχτ 219 Stukas και των δύο αρχικών εκδόσεων (Α και Β) έφερναν στην Πολωνία το δείγμα μιας νέας διάστασης αεροπορικού πολέμου, παραλύοντας με τις βόμβες το υς κάθε αντίδραση τη ς άμυνας. Η­ ταν η πρώτη φορά που μια αεροπορική δύνα­ μη κατόρθωνε να απομονώσει ένα πεδίο μά­ χης κρατώντας μακριά τις εχθρικές εφ εδ ρ εί­ ες και αποδιαρθρώνοντας το σύστημα ελέγ­ χου του αντιπάλου. Οι Πολωνοί στάθηκαν ικα­ νοί να μετακινήσουν στη ζώνη των επιχειρή­ σεων μόνο 55 από τις 71 μεγάλες μονάδες τους. Κατά τη διάρκεια τη ς μεγάλης μάχης στον θύλακα του Ράντομ τα Stukas έκοψαν κυ­ ριολεκτικά κάθε οδική ή σιδηροδρομική κυ­ κλοφορία στη βόρεια και τη ν ανατολική Πολω­ νία, στερώντας τους αμυνόμενους από τη δυ­ νατότητα να συγκεντρώσουν εγκαίρως τις δυ­ νάμεις το υς στο Κιέλτσε. Ως τις 8 Σεπτεμβρί­ ου τα βομβαρδιστικά κά θετης εφόρμησης τη ς Luftwaffe είχαν διακόψει πλήρως τις πολωνι­ κές συγκοινωνίες στους άξονες ΠόζνανΚούτνο- Βαρσοβία, Κρακοβία- Ράντομ- Ντέμπλιν, Κρακοβία- Τάρνοβ- Λβωφ, καθώς και ό­ λους τους ενδιάμεσους δρόμους. Το σιδηρο­ δρομικό δίκτυο είχε δ εχ τεί ισχυρά πλήγματα από τα Stukas, που κατέστρεψ αν αδιάκριτα α­ τμομηχανές, σιδηροτροχιές και αποθήκες. Στερούμενοι τη ν ταχύτητα και τη μεταφορική ικανότητα των τραίνων τους, οι Πολωνοί στρα­ τιώ τες υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν ανα­ τολικά μέσα από το φτωχό οδικό δίκτυο και να εγκλωβιστούν τελικά στην καμπή του ποτα­ μού Μπζούρα, όπου το υς αποτελείωσαν οι γερμανικές μηχανοκίνητες δυνάμεις. Η επιτυ­ χία των Stukas σε εκείνη τη ν εκσ τρατεία επι­ βεβαιώ θηκε ακόμα και από το ν στρατηγό Κουρτσέμπα, διοικητή τη ς πολωνικής Στρα­ τιάς του Πόζναν: “ ...0 εχθρός διενεργούσε σ φοδρότατες επιθέσεις κατά των γεφυρών στο Βιτκοβίτσε. Οι αεροπορικές επιχειρήσεις του ήταν αξιοθαύμαστες σε ό,τι αφορά το ν α­ ριθμό των εμπλεκόμενω ν αεροσκαφών, τη βι­ αιότητα των επιθέσεων και τη ν τόλμη με την οποία α υτές διεξήχθησαν. Ηταν η Κόλαση στη

57

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

58 ■■■

Γη! Γέφυρες συνετρίβησαν, πορθμεία αποκόπηκαν, τα αντιαεροπορικά όπλα και μέρος του πυροβολικού μας εξοντώθηκαν... Υπό τέ το ι­ ους όρους η συνέχιση τη ς μάχης δεν θα σήμαινε τίπ οτε περισσότερο από μια απεγνω­ σμένη χειρονομία αντίστασης. Το να παραμεί­ νουμε στις θέσ εις μας θα έδινε τη δυνατότη­ τα στη Γερμανική Αεροπορία να μετατρέψ ει το τοπίο σε νεκροταφείο, αφού δεν υπήρχε πλέον αντιαεροπορική άμυνα κανενός εί­ δους” . Μολονότι δεν μπορεί να λ εχθ εί ότι οι δυ­ να τό τητες του Ju-87 ως όπλου ήταν άγνωστες στους συμμαχικούς κύκλους, εν το ύτο ις ήταν η αρμονική ενσωμάτωσή του στα επιχειρησια­ κά σχέδια τη ς Βέρμαχτ εκείνο το στοιχείο που συνέχισε να αιφνιδιάζει. Νωρίς τη ν άνοιξη του 1940, όταν ο “ ψ εύτικος π όλεμος” έδινε μια α­ πατηλή αίσθηση εφησυχασμού στη Δύση, 40 Stukas προετοιμάζονταν εντατικά για να εντα ­ χθούν στις δυνάμεις του X Αεροπορικού Σώ­ ματος του Χανς Γκάισλερ που θα κτυπούσε τη Νορβηγία. Η υποστήριξη που δ έχθηκε ο Γερ­ μανικός Στρατός, ακόμα και στις αρκτικές ε­ σχατιές όπου επικρατούσαν δριμύτατες κλιματολογικές συνθήκες, ήταν αξιοθαύμαστη και το Βρετανικό Ναυτικό έμαθε να φοβάται τις εφορμήσεις των αεροσκαφών με τον απαί­ σιο συριγμό. Η σκανδιναβική περιπέτεια του Χίτλερ όμως άνοιγε μόνο ένα δ ευ τερ εύ ο ν θ έ ­ ατρο σε μια σύρραξη που πλησίαζε στην πιο θεαματική φάση της, οκτώ μήνες μετά τη ν έ­ ναρξή της. Στις 10 Μαϊου 1940 εκδηλώ θηκε η τεράστια γερμανική επίθεση στη Δύση, τη στιγμή που ο “σ τόλος” των Stukas εξακολου­ θούσε να είναι σχετικά περιορισμένος, με 324 διαθέσιμα αεροπλάνα κατανεμημένα σε 11 Gruppen, τα περισσότερα από τα οποία βρί­ σκονταν πάλι, όπως και στην Πολωνία, στο VIII Αεροπορικό Σώμα, υπό τις διαταγές του Ριχτχόφεν, παλαιού πολεμίου τους. Λαμβάνοντας υπόψη τις επιτυχίες του Ju-87 στην εκ ­ στρατεία εκείνη είναι λογικό να υπ οτεθεί πως το αεροπλάνο αυτό ήταν ίσως το πιο οικονομι­ κό όπλο της Γερμανίας και σίγουρα ο μεγαλύ­ τερ ο ς “τρ ομοκράτης” των αιθέρων για το ηθι­ κό των αντιπάλων του. Η ύπαρξη μιας σειρή­ νας στον ψύκτη του κινητήρα ή σε ένα από τα σκέλη προσγείωσης προκαλούσε κατά τις ε ­ φορμήσεις τέτο ιο θόρυβο, ώστε ακόμα και σήμερα οι βετεράνοι του Β' Παγκοσμίου Πο­ λέμου να θυμούνται με ανατριχίλα το άκου­ σμά της. Το τυπικό φορτίο του Ju-87 κατά την επιχείρηση “ Κτύπημα του Δρεπανιού” περιελάμβανε δύο πολυβόλα στο εμπρόσθιο μέρος τη ς ατράκτου, μία βόμβα των 500 kg στον κοι­ λιακό φορέα και οκτώ μ ικρότερες των 50 kg κάτω από τις π τέρυγες. Η άμυνά του βασιζό­ ταν αποκλειστικά στο πολυβόλο των 7,92 mm που είχε ο πίσω πυροβολητής στραμμένο προς την ουρά του αεροσκάφους. Τα πλήγματα που κατάφεραν τα Stukas στις Κάτω Χώρες ήταν μαζικά και με εκπληκτι­ κή ακρίβεια πάνω στους κρίσιμους στόχους. Πολλές ισχυρές οχυρώσεις στο Βέλγιο, οι ο­ ποίες είχαν α ν τέξει στα πυρά των βαρύτερων γερμανικών πυροβόλων, υπέκυψαν όταν δ έ­ χτηκαν τη ν πρώτη επίθεση των Stukas. Οι αιχ­ μάλωτοι ανέφεραν πως οι μονάδες τους έχα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναν κάθε συνοχή όταν εμφανίζονταν τα Stukas και οι άνδρες σκορπίζονταν πανικόβλη­ τοι! Το σημαντικότερο ίσως κατόρθωμα των Stukas το 1940 ήταν η υποστήριξη που παρεί­ χαν στο 19ο Τεθωρακισμένο Σώμα του στρατη­ γού Χάιντς Γκουντέριαν, όταν αυτό εκτέλεσ ε τη ριψοκίνδυνη επιχείρηση διάβασης του πο­ ταμού Μεύση στο Σεντάν. Σε αντίθεση με ό,τι πρότεινε ο διοικητής του 3ου Αεροπορικού Στόλου, Ούγκο Σπέρρλε, ο Γκουντέριαν π έτυ­ χε να πείσει το ν Ριχτχόφεν πως αυτό που χρει­ αζόταν ήταν μια συνεχής πίεση κατά του ε ­ χθρού από αέρος, παρά ένας συγκεντρω τικός βομβαρδισμός περιορισμένης διάρκειας. Τα Stukas στην πραγματικότητα προκάλεσαν μι-

Ο αντ/πτέραρχος Βόλφραμ φον Ριχτχόφεν διέπρεψε σε όλα τα μέτωπα και ήταν εξαιρετικά επίφοβος στους Συμμάχους λόγω του αριστοτεχνικού χειρισμού των αεροσκαφών που διοικούσε. Ηταν τα δικά του Stukas εκείνα που ταπείνωσαν τον Βρετανικό Στόλο γύρω από την Κρήτη το 1941 και ισοπέδωσαν τη Σεβαστούπολη το επόμενο καλοκαίρι, στον τιτάνιο αγώνα για την Κριμαία.

κρή ζημιά στους Γάλλους που φρουρούσαν τις διαβάσεις του Μεύση, αλλά σχεδόν ισοπέδω­ σαν το ηθικό των αμυνομένων. Ειδικότερα το γαλλικό πυροβολικό σίγησε τελείω ς και τα Stukas συνέχισαν να πραγματοποιούν δ ιελεύ ­ σεις πάνω από τους στόχους το υς ακόμα κι ό­ ταν δεν είχαν πια άλλες βόμβες, με τις σειρή­ νες να ουρλιάζουν. Στις 13 Μαϊου, όταν η δρά­ ση στο έδαφος είχε φτάσει στο κρισιμότερο σημείο της, 200 περίπου Stukas επικέντρωσαν τις προσπάθειές το υς πάνω από το Σεντάν, πετώντας από το χάραμα ως το βράδυ σε δια­ δοχικές αποστολές. Κάτω από μια τέτοια ψυ­ χολογική πίεση η γαλλική 9η Στρατιά διαλύθη­ κε και τα γερμανικά τεθωρακισμένα όρμησαν προς τους αντικειμενικούς τους σκοπούς, βα­ θιά στα νώτα τη ς συμμαχικής διάταξης. Κα­ θώς το 19ο Σώμα του στρατηγού Γκουντέριαν έσπευδε προς τη Μάγχη κατά τη ν ευρεία κυ­ κλωτική του κίνηση, η δύναμη τεθω ρακισμέ­ νων του ταξιάρχου Ντε Γκωλ επ ιτέθηκε αιφνι­ διαστικά κατά του γερμανικού πλευρού στην

πεδιάδα του Λαόν, καταφέρνοντας να διεισδύσει σε σημαντικό βάθος και να προκαλέσει κρίση απαισιοδοξίας στις προελαύνουσες μο­ νάδες. Τα Stukas όμως πέτυχαν να επιβραδύ­ νουν και τελικά να εξουδετερώ σ ουν την απει­ λή, καταστρέφοντας τα περισσότερα από τα γαλλικά άρματα. Πάνω από τη ρημαγμένη Δουνκέρκη, ό­ που το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα πάσχι­ ζε να διαφύγει από τη ν παγίδα, τα Stukas συ­ νάντησαν για πρώτη φορά ισχυρή αντίσταση, που προερχόταν πλέον από τα καταδιωκτικά τη ς RAF. Παρά τις α ντιξο ό τη τες τα Ju-87 σφυροκόπησαν αλύπητα το λιμάνι όπου στοιβάζο­ νταν οι άοπλοι άνδρες ως τις 4 Ιουνίου, οπότε ολοκληρώ θηκε η εκκένωση. Οι Γάλλοι υπερα­ σπιστές τη ς Δ ουνκέρκης απελπίζονταν παρα­ κολουθώντας το όργιο δράσης τη ς Luftwaffe: “ Η εχθρική αεροπορία κά θετης εφόρμησης παίρνει μία προς μία τις θέσ εις των δικών μας πυροβολαρχιών και τους προξενεί σημαντικές ζημιές” . Αυτό ήταν μάλλον ευφημισμός των α­ ποτελεσμάτων που είχαν οι προσβολές, γιατί ό,τι υπήρχε στο έδαφος κονιορτοποιήθηκε. Πείνα, εξάντληση, ηττοπάθεια και ο θανάσι­ μος κίνδυνος είχαν αρχίσει να κάμπτουν και τους πιο γενναίους Βρετανούς, που δεν δί­ σταζαν να ομολογήσουν έμμεσα το ν θαυμα­ σμό τους με μαύρο χιούμορ: “ Οι βομβαρδι­ σμοί με αεροπλάνα κά θετης εφόρμησης είναι τα μόνα μας θ εά μ α τα ” . Τρεις εβδομάδες αρ­ γότερα η Γαλλία ταπεινωμένη συνθηκολογού­ σε και ο στόλος των Stukas άθροιζε τις απώλ ειές του από τη ν αρχή τη ς εκσ τρατείας σε 122 αεροσκάφη. Η εκστρατεία στην Δύση ό­ μως ήταν η εποχή που το Stuka θεμελίωσε τη φήμη του ως το πιο επίφοβο αεροπορικό ό­ πλο. Ισως ο ύ τε οι θεω ρητικοί του πολέμου, ο ύτε οι ίδιοι οι στρατιωτικοί, ήταν τό τε σε θ έ ­ ση να αντιληφ θούν το χάος που προκαλούσε το “ φαινόμενο Stuka” και οδηγούσε στην πα­ ράλυση ολόκληρων χερσαίων μονάδων. Κα­ θώς ο πόλεμος γενικευόταν, τα Stukas κτυπούσαν προοδευτικά όλο και μικρότερους, δύσκολους “ σημειακούς σ τόχους” . Τα ανακοινω θέντα τη ς Βέρμαχτ από τις αρχές Ιουλίου ως τις 12 Αυγούστου 1940 έβριθαν από αναφο­ ρές για βυθίσεις βρετανικών πλοίων στη Μάγ­ χη, που έφταναν σε συνολικό εκτόπισμα τους 70.000 τόννους. Ο κύριος όγκος των 316 επιχειρησιακών Stukas στις 13 Αυγούστου, τη ν “ Ημέρα του Α ε­ το ύ ” για τη Luftwaffe, παρέμενε στο VIII Σώμα του Ριχτχόφεν. Τα υπόλοιπα ήταν κατανεμημέ­ να στο II Σώμα του Λαίρζερ και το IV του Φλουγκμπάιλ. Η Μάχη τη ς Αγγλίας άρχισε τυπικά ε­ κείνη τη μέρα με τη θεαματική μαζική επιδρο­ μή των Γερμανών κατά τη ς γηραιάς Αλβιόνας. Στις πρώτες φάσεις τη ς τα νικηφόρα Stukas χρησιμοποιήθηκαν για προσβολές στόχων α­ κόμα και πάνω στο νησί. Γρήγορα όμως απο­ δείχθηκε πως το Ju-87 δ εν ήταν κατάλληλο για επιχειρήσεις απέναντι σε μια αεράμυνα που δ ιέθ ετε ικανότατα καταδιωκτικά και υψη­ λής ποιότητας πληρώματα. Τα Stukas του Ριχτχόφ εν υπέστησαν πολλές απώλειες κατά τη διάρκεια τη ς “ Ημέρας του Α ετο ύ ” και απέτυχαν πάλι παταγωδώς σε μια νέα μεγάλη επι­ δρομή που έλαβε χώρα μετά από δύο ημέρες.

Στις 18 Αυγούστου τα Ju-87 προσπάθησαν πά­ λι επιτιθέμενα με τρ εις ομάδες αεροσκαφών εναντίον των βρετανικών αεροδρομίων του Γκόσπορ, του Θόρνεϋ και του Φορντ, όπως και εναντίον του σταθμού ραντάρ στο Πόλιν, στη νότια ακτή. Τριάντα Stukas καταρρίφθηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές κατά τη ν επίθεση. Το Gruppe I του Stukageschwader 77 έχασε 12 από τα 28 αεροσκάφη του, ενώ άλλα έξι μόλις που κατάφεραν να φτάσουν πίσω στις γαλλι­ κές ακτές για να πραγματοποιήσουν αναγκα­ στική προσγείωση. Επειτα από τέ το ιε ς σοβα­ ρές απώλειες η συνέχιση των επιχειρήσεων ή ­ ταν απαγορευτική για τα Stukas, που αποσύρ­ θηκαν οριστικά από αυτό το θ έατρ ο πολέμου. Οι Γερμανοί σχεδιαστές όμως επέμεναν στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν το Ju-87 υπό το φως τη ς πρόσφατης εμπειρίας, προκαλώντας έτσι τη ν εμφάνιση τη ς έκδοσης D στα τ έ ­ λη του χρόνου. Η καλύπτρα αντικαταστάθηκε από έναν πιο αεροδυναμικό “δακρυόσχημο” τύπο και το μ έγεθος του ψυγείου κάτω από το ρύγχος περιορίστηκε. Οι επιδόσεις έγιναν α­ κόμα καλύτερες με την τοποθέτηση του νεώτερου κινητήρα Jumo 211J των 1300 hp και ο α­ μυντικός οπλισμός ενισχύθηκε με τα δίδυμα πυροβόλα MG 81. Ο πιλότος προστατευόταν πλέον από ειδικό αλεξίσφαιρο κρύσταλλο στην πρόσοψη τη ς καλύπτρας, ενώ μια χαλύ­ βδινη πλάκα ύψους 8 mm κάλυπτε τη ν πλάτη του. Οι δ υνα τό τητες προσβολής στόχων που είχε το αεροσκάφος αναβαθμίστηκαν θεαμα­ τικά με την προσθήκη ειδικών πυλώνων στην άτρακτο, όπου μπορούσαν να αναρτηθούν βόμβες συνολικού βάρους 1.800 kg.

Πετώντας σε άψογους σχηματισμούς τα αεροσκάφη του Stukageschwader 2 κυριαρχούν στον ουρανό της Κρήτης.

ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τη στιγμή που ολόκληρη σχεδόν η Ευρώ­ πη είχε υποταγεί στην πολεμική μηχανή του Χίτλερ, συνέβη ένα από τα μεγαλύτερα (και η ­ ρωικότερα) παράδοξα τη ς Ιστορίας. Μια μικρή χώρα στον Νότο εξακολουθούσ ε να αψηφά τη λογική των αριθμών και τη ς ισχύος και να τα­ πεινώνει τον Αξονα με την π αρατεταμένη η­ ρωική τη ς αντίσταση. Από τις 28 Οκτωβρίου 1940, οπότε η φασιστική Ιταλία τη ς είχε επιτε­ θ εί απρόκλητα, η φτωχή Ελλάδα έδινε έναν α­ γώνα μέχρις εσχάτων ματαιώνοντας τα σχέδια του Μουσολίνι. Για λόγους που σχετίζονταν περισσότερο με τη ν ιδιόμορφη στρατηγική σκέψη του Χίτ­ λερ και λιγότερο με τα πραγματικά γεωπολιτι­ κά δεδομένα, η Γερμανία έσ τρ εφ ε από το ν χει­ μώνα του 1940 το ενδιαφέρον τη ς ανατολικά, αποφασισμένη να κτυπηθεί με την ΕΣΣΔ σε μια κολοσσιαία στρατιωτική αναμέτρηση μέσα στο 1941. Βασική προϋπόθεση για τη ν ανάλη­ ψη μιας επιχείρησης τέτοιω ν διαστάσεων ή ­ ταν η εξάλειψη του ενοχλητικού “αγκαθιού" στα Βαλκάνια, στον συντομότερο δυνατό χρό­ νο. Η Ελλάδα έπρεπε να υποκύψει και οι Γερ­ μανοί δεν έκαναν οικονομία δυνάμεων προκειμένου να πετύχουν το ν σκοπό τους. Για να εκπληρώσει τη ν αποστολή του στις επερχόμενες επιχειρήσεις στη χερσόνησο του Αίμου ο 4ος Αεροπορικός Στόλος ενισχύθ η κε με 576 αεροπλάνα, που συνέρρευσαν στις τά ξεις του από τη Σικελία, τη Γαλλία και

Ενα σοβιετικό τραίνο που πραγματοποιούσε το τελευταίο ταξίδι του στη χιονισμένη στέππα πριν το πετύχουν οι βόμβες των Stukas.

τη Γερμανία. Ανάμεσά τους επτά Gruppen με Stukas προσέδιδαν μια εντυπωσιακή δύναμη πυρός στο διογκωμένο 8ο Αεροπορικό Σώμα, που ως το ν Μάρτιο του 1941 ήταν πανέτοιμο, με 600 σχεδόν αεροσκάφη διεσπαρμένα σε α­ εροδρόμια τη ς Βουλγαρίας. Η βαλκανική εκ ­ στρατεία άρχισε για τη Β έρμαχτ με τον ισοπεδωτικό βομβαρδισμό του Βελιγραδιού στις 6 Απριλίου, στον οποίο συμμετείχαν αρκετά Stukas που εφορμούσαν πάνω στην πόλη κατά κύματα για μιάμιση σχεδόν ώρα, προκαλώντας 17.000 θύματα ανάμεσα στον άμαχο πληθυ­ σμό που είχε κυριευθεί από το ν πανικό! Η Γι­ ουγκοσλαβική Αεροπορία καταστράφηκε ολοσχερώς χάνοντας πολλά από τα αεροσκάφη τη ς στο έδαφος, ενώ ο ό λεθρος που προκάλεσαν τα βομβαρδιστικά κά θετης εφόρμησης στην πρωτεύουσα παρέλυσε κυριολεκτικά τη Γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, η οποία έχασε τον έλεγχο των επιχειρήσεων. Ως τις 18 Απρι­ λίου η αντίσταση στο μεγάλο βαλκανικό κρά­ τος είχε καταρρεύσει και ο όγκος της

Luftwaffe μπορούσε πλέον να μ ετα φ ερ θεί ολό­ κληρος εναντίον τη ς Ελλάδας. Η αεροπορική μάχη πάνω από τη ν Ελλάδα ήταν αρκετά δυσχερέστερη για τα γερμανικά πληρώματα, καθώς το στοιχείο του αιφνιδια­ σμού είχε αναλωθεί στην επιδρομή του Βελι­ γραδιού και σι ατμοσφαιρικές σ υνθήκες που επικρατούσαν γύρω από τα ορεινά συγκροτή­ ματα προκαλούσαν σοβαρούς κινδύνους για επιχειρήσεις εγγύς υποστήριξης. Πρώτο μέλημα των εισβολέων ήταν η διάσπαση των ο­ χυρών τη ς “ Γραμμής Μ ετα ξά ” , που κάλυπτε τη ν ελληνική μεθόριο από τη ν κατεύθυνση τη ς Βουλγαρίας, όπου είχε σ υγκεντρω θεί για τη ν εξόρμησή τη ς η 12η Στρατιά του στρατάρχη Βιλχελμ Λιστ. Τα Stukas του VIII Αεροπορικού Σώματος ήταν έτοιμα να παράσχουν τη ν καλύτερη δυνατή υποστήριξη και κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να συντρίψουν τα οχυ­ ρά, αλλά και το ηθικό των υπερασπιστών το υ ς . Το πολεμικό ανακοινωθέν αρ. 163 που εξέδω ­ σε το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο στις 6 Απρι­ λίου είχε έναν καταθλιπτικό τόνο, αλλά και μια αποφασιστικότητα που δεν λύγιζε από τη ν τ ε ­ χνική υπεροχή του εχθρού: ' ...Τα οχυρά μας, παρά το ν σφοδρότατον δια πυροβολικού και από αέρος δι’ αεροπορίας κατακορύφου εφορμήσεως βομβαρδισμόν, αντέστησαν πλην ενός, όπερ υποστάν ιδιαιτέρως ισχυράν ε ­ χθρική προσβολήν υπ έκυψ ε...'. Τα θρυλικά οχυρά Αρπαλούκι, Παλιουριώνες, Ιστίμπεη, Ρούπελ, Κελκαγιά και το η μιτελές οχυρό Ποποτλίβιτσα δέχθηκαν τη σφοδρή επίθεση των Stukas που λυσσομανούσαν με τις σειρήνες τους πάνω από τη ν ορεινή Μ ακεδονία και τη Θράκη. Τα αποτελέσματα δ εν ήταν ιδιαίτερα καταστρεπτικά για τους στόχους, αλλά οι Ελ­ ληνες υπερασπιστές δεν μπορούσαν να κρύ­ ψουν το δέος που τους προκαλούσε η το λμ η ­ ρή μέθοδος βομβαρδισμού των Ju-87. Στη με­ λέτη του για τη “ Μάχη τη ς Ελλάδας” ο Θ εο­ φύλακτος Παπακωνσταντίνου γράφει: “Τα Stukas έρχονταν σε μαζικούς σχηματισμούς-

59 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

^ 6 0 'm m m

κύματα των 120 αεροσκαφών που πετούσαν πολύ ψηλά. Κατόπιν διέγραφαν αργά κύκλους γύρω από τον στόχο τους, τάσσονταν επίσης αργά σε μια γραμμή σαν μικρές μαύρες κηλίδες πάνω στον γαλανό ουρανό και ακολούθως εφορμούσαν κατακόρυφα. Το ένα μετά το άλ­ λο, συνεχώς, σε μεγάλο αριθμό, ατελείωτα, κατέρχονταν μέχρι σημείου ώστε να νομίζει κανείς ότι θα συντρίβονταν πάνω στο έδαφος. Ο θόρυβος των μηχανών και ο αυξανόμενος συριγμός των σειρήνων τους μαστίγωναν α­ φόρητα τις αισθήσεις, έως ότου η βαρύγδου­ πη έκρηξη των βομβών αποκορύφωνε τον ο­ ρυμαγδό. Η Γερμανική Αεροπορία μπορούσε να εφαρμόζει αριστοτεχνικά τη μέθοδο αυτή γιατί, στην πράξη, δεν είχε να φοβηθεί τίποτε από αντίπαλη αεροπορία". Την επόμενη μέρα ομάδα περίπου 50 Stukas σφυροκόπησε το ο­ χυρό Ρούπελ-Ουσίτα επί δύο ώρες, προσπα­ θώ ντας να καταστρέψει το ελληνικό πυροβο­ λικό που ήταν σε ανοικτό χώρο, αλλά κατόρ­ θωσε να εξουδετερώ σ ει μόνο μία πυροβολαρ­ χία. Το οχυρό Παλιουριώνες συγκέντρωσε επί­ σης τις βολές των Stukas, που συνέχισαν τον σφοδρότατο βομβαρδισμό τους σχεδόν ολό­ κληρη τη ν 9η Απριλίου, σε μια μάταιη προσπά­ θεια να ανοίξουν δρόμο στο γερμανικό ορεινό πεζικό ισοπεδώνοντας τη ν άμυνα. Το μαρτύριο για τους αμυνόμενους Ελλη­ νες πολεμιστές των οχυρών διήρκεσε τρ εις η ­ μέρες, αλλά η κατάρρευση τη ς άμυνας προήλ­ θ ε από το ν έμμεσο ελιγμό των γερμανικών τ ε ­ θωρακισμένων τα οποία, αφού σάρωσαν τη νότια Γιουγκοσλαβία, ξεχύθηκαν στην κοιλά­ δα του Αξιού υπερφαλαγγίζοντας τη “ Γραμμή Μ ετα ξά ” . Ο Ελληνικός Στρατός είχε φτάσει στο έσχατο όριο τη ς αντοχής του απέναντι σε έναν αντίπαλο που υπερείχε απίστευτα σε τ ε ­ χνικά μέσα και αριθμούς. Το ελληνικό Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας, που ήταν επιφορτισμένο με τη ν άμυνα τη ς Μακεδονίας και τη ς Θράκης, συνθηκολόγησε το απόγευμα τη ς 9ης Απριλίου, αλλά οι Ελληνες μαχητές εί­ χαν επιδείξει ήδη τέτο ιο θάρρος και καρτερία ώστε οι Γερμανοί δεν βρήκαν κολα κευτικότε­ ρο σχόλιο από το να τους χαρακτηρίσουν ως “το ν μόνο στρατό που ά ν τεξε τις επιθέσεις των Stukas” . Με τη διχοτόμηση του ελληνικού μετώ ­ που οι βρετανικές δυνάμεις που είχαν προσ τρέξει να συνδράμουν τον σύμμαχό τους βρέθηκαν σε απελπιστική θέση και άρχισαν να υποχωρούν δίνοντας άγριο επιβραδυντικό αγώνα. Αλλωστε η Οδηγία αρ. 27 του Χίτλερ περιέγραφε εύγλω ττα τη μορφή που θα είχε η γερμανική αεροπορική δραστηριότητα στην Ελλάδα: “ ... Ο στρατός και οι αεροπορικές δυ­ νάμεις θα χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή το υς για να παρεμποδί­ σουν ενδεχόμενη αποχώρηση των βρετανι­ κών δυνάμεων. Ειδικά αποχώρηση δια τη ς Μ ε­ σογείου πρέπει να προληφθεί στο μέτρο του δυνατού, με συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις εναντίον ελληνικών λιμένων και ιδιαίτερα ενα­ ντίον συγκέντρωσης σκαφών...” . Γρήγορα τα λιγοστά καταδιωκτικά που μπορούσε να συ­ νεισφέρει η RAF για να βοηθήσει τη χειμαζό­ μενη Ελλάδα αφανίστηκαν κυνηγημένα από τις εκατοντάδες των γερμανικών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Messerschmitt 109. Καθώς εξέλειπ ε οποιαδήποτε αεροπορική απειλή, οι Γερμανοί μπορού­ σαν να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στην καταστροφή του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού. Στις 21 και 22 Απριλίου τα Stukas βύθισαν 23 σκάφη στα ελληνικά ύδατα. Ανάμε­ σα σε αυτά συγκαταλέγονταν ένα αντιτορπιλλικό και ένα πλωτό νοσοκομείο. Στις 27 Απριλίου ο μαύρος μηχανοκίνητος στρατός παρήλασε μέσα σε μια έρημη Αθήνα, μπροστά στα κλειστά παράθυρα ενός λαού που τον έπνιγε η βουβή οργή. Οι Γερμανοί επι­ τελείς που εγκαταστάθηκαν μετά από λίγες μ έρ ες στον δ εύ τερ ο όροφο του ξενοδοχείου “ Μεγάλη Βρετανία” , στο κέντρο της πρωτεύ­ ουσας, ασχολούντο με τον σχεδίασμά τη ς τ ε ­ λευταίας πράξης του δράματος. Οι ένοπλες δυνάμεις του Ράιχ όφειλαν να καταλάβουν

όπου θα διακινούντο τα βαριά όπλα και τα ε ­ φόδια που θα χρειάζονταν οι αλεξιπτω τιστές για να υπερισχύσουν έναντι των αντιπάλων τους στο έδαφος. Σχεδόν 42.000 μάχιμοι άν­ δρες τακτικών συγκροτημάτων βρίσκονταν στην Κρήτη, ενώ οι γερμανικές αερομεταφερόμενες δυνάμεις του πρώτου κύματος δεν έ­ φταναν ο ύ τε στο ένα τέτα ρ το αυτού του αριθ­ μού. Επιπλέον το Βρετανικό Ναυτικό στην α­ νατολική Μεσόγειο ήταν ακμαίο και ισχυρό, διαθέτοντας πλειάδα σκαφών επανδρωμένων με έξοχο προσωπικό. Οι μάχες μεταξύ των Γερμανών αλεξιπτω­ τιστών και των Συμμάχων ήταν σ φοδρότατες και για αρκετό διάστημα η έκβαση της σύ­ γκρουσης ήταν άγνωστη. Η Luftwaffe ήταν πανταχού παρούσα, σφυροκοπώντας τους αμυ­ νόμενους με πρωτοφανή βιαιότητα. Εκεί ό-

ΕΝΑ ΓΝΗΣΙΟ “ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ” ΟΠΛΟ “Ο σκελετός του αεροσκάφους πρέπει νσ εί­ ναι τόσο ισχυρός ώστε να αντέχει τις καταπονή­ σεις της εφόρμησης και κυρίως αυτές nou ανα­ πτύσσονται όταν το Stuka ανεβαίνει πάλι μετά το πέρας της βύθισης. Οι δυνάμεις που πρέπει να υπερνικηθούν κατά την άνοδο είναι εξαιρετικά με­ γάλες και απαιτείται ακριβής γερμανική εργασία

για να έχει το Stuka την ασφάλεια που το χαρα­ κτηρίζει. Οι εχθροί μας, όσο κι αν έχουν προσπα­ θήσει σ' αυτό το πεδίο, δεν έχουν καταφέρει να παρουσιάσουν ένα ανάλογο σχέδιο αεροσκά­ φους. Τα πληρώματα των Stukas πρέπει να αντέξουν σε απότομες αλλαγές της πίεσης κατά τη διάρκεια της καθόδου, όπως και στις αρνητικές φορτίσεις κατά την άνοδο. Μόνο απόλυτα υγιείς άνδρες με άριστη όραση και ανθεκτικές καρδιές μπορούν να επιλεγούν για πιλότοι Stuka. Αποτελεί ενθαρρυντική ένδειξη για την ετοιμότητα

την Κρήτη, το τελευτα ίο προπύργιο τη ς συμ­ μαχικής άμυνας στην Ελλάδα, πριν αποσυρ­ θούν για τον πόλεμο με τη ν Ρωσία. Η επιχείρη­ ση θα γινόταν στις 20 Μαϊου με ρίψη α λεξι­ πτωτιστών και το VIII Αεροπορικό Σώμα του φον Ριχτχόφεν που θα υποστήριζε το εγχείρη­ μα δ ιέθ ετε στις τά ξεις του (εκτός από τα υπό­ λοιπα μαχητικά) και 150 περίπου Stukas, που θα αποτελούσαν την αιχμή του γερμανικού “ δόρατος” . Αποστολή του Ριχτχόφεν ήταν να καταστρέψει όλα τα εχθρικά καταδιωκτικά στο νησί, να απομονώσει τη ν περιοχή τη ς μά­ χης ώστε να μην καταφθάσουν βρετανικές ε ­ νισχύσεις και να εγγυ η θ εί την ασφάλεια της θαλάσσιας περιοχής του νοτίου Αιγαίου, από

δράσης της νεολαίας μας το γεγονός ότι πλήθος Γερμανών στρατιωτών σπεύδει να στελεχώσει αυτές τις ειδικές δυνάμεις κρούσης. Τα Stukas μας δεν είναι μόνο επίφοβα στον εχθρό, αλλά και ιδιαίτερα αγαπητά στον Στρατό μας, που τα βλέ­ πει σαν πραγματικούς “εν' όπλοις” συντρόφους και πρωτοπόρους, ενώ τα ίδια αισθήματα εκδη-

λώνει και μεγάλη μάζα του λαού μας, όπως φαίνε­ ται από πολλά δημοσιεύματα. Αν θ έλει κάποιος να συνοψίσει τα κύρια πλε­ ονεκτήματα του βομβαρδιστικού κάθετης εφόρ­ μησης, θα πρέπει να αναφέρει: την απόλυτη α­ κρίβεια, ακόμα και εναντίον μικρών στόχων, την αστραπιαία ταχύτητα και τον αιφνιδιασμό, καθώς σπάνια παρέχεται στον εχθρό χρόνος αποτελε­ σματικής αντίδρασης, αφού η επίθεση των Stukas ολοκληρώνεται σε δευτερόλεπτα. Ταυτό­ χρονα, εξαιτίας της στιβαρής κατασκευής και της ταχύτητάς του, το Stuka είναι κατάλληλο και για επιθέσεις χαμηλού ύψους εναντίον επίγειων στό­ χων”.

(Από το βιβλίο "Sturzkampfflugzeug" του X. Μπράουσβαλντ που δημοσιεύ&ηκε το 1941).

μως όπου κρίνονταν κυρίως οι τύχες του αγώ­ να για την Κρήτη ήταν η θαλάσσια έκταση γύ­ ρω από το νησί. Η μάχη μεταξύ του Ριχτχόφεν και του ναυάρχου Κάννινγκαμ για το ν έλεγχο του Κρητικού και του Λιβυκού πελάγους γενι­ κεύτηκε στις 22 Μαϊου. Στις πεντέμιση τα ξη ­ μερώματα τα Stukas εφόρμησαν από τα 4.000 μέτρα κατά των καταδρομικών “Gloucester” και “ Fiji” , αλλά τα σκάφη διέφυγαν δυτικά της Κρήτης για να βρεθούν εγγύτερ α στην κύρια δύναμη του Βρετανικού Στόλου. Η αεροναυτι­ κή μάχη φούντωσε και το απόγευμα το κατα­ δρομικό “ Greyhound” κτυπ ήθηκε θανάσιμα από δύο βόμβες των Stukas που το έστειλαν στον βυθό. Τα αντιτορπιλλικά “ Kandahar” και

“ Kingston" έοπευσαν να περιαυλλέξουν τους ναυαγούς βοηθούμενα από τα μεγαλύτερα πολεμικά “Gloucester” και “ Fiji” , τα οποία όμως είχαν καταναλώσει ήδη το 82% και το 70% α­ ντίστοιχα των αντιαεροπορικών πυρομαχικών τους. Ακολουθούμενα από ένα “ μελίσσι” Stukas τα βρετανικά πλοία όρμησαν προς τα δυτικά για να ενωθούν πάλι με το ν στόλο, αλ­ λά στις 15.50 το “ Gloucester” δ έχτη κε σειρά από καίρια πλήγματα που κατακερμάτισαν το κατάστρωμα και προκάλεσαν α νεξέλ εγ κ τες πυρκαγιές. Οι Βρετανοί ναύτες έβρισκαν ανάπαυλα μόνο στην κάλυψη του σκοταδιού, αλλά το Ναυαρχείο δεν φαινόταν να έχει συνειδητο­ ποιήσει ακόμα το μέγεθος του κινδύνου που π εριέκλειαν οι επιχειρήσεις σε μια θάλασσα πάνω από τη ν οποία κυριαρχούσε η εχθρική α­ εροπορία. Το ξημέρωμα τη ς 23ης Μαϊου βρή­ κε τα αντιτορπιλλικά “ Kelly” και “ Kashmir” να περιπολούν βόρεια τη ς Κρήτης, αποτελώντας έναν ναυτικό φραγμό σε κάθε γερμανοιταλική απόπειρα αποστολής ενισχύσεων στους αλεξιπτω τιστές - που ήδη δοκιμάζο­ νταν σκληρά. Ο ήλιος όμως δεν φανέρωσε ε ­ χθρικά πλοιάρια, αλλά 24 Stukas που βύθισαν τα πολεμικά με εύστοχα πλήγματα μέσα σε ε­ λάχιστα λεπτά. Το “ Kipling” , που προσπάθησε να σώσει τους επιζώντες, αγωνίστηκε κάτω από βαριές επιθέσεις, αλλά κατάφερε να γλι­ τώσει χωρίς σοβαρές ζημιές. Οι εκκλήσεις του

για να κατασκευάσει ένα πλοίο. Θα χρειαστεί 300 για να δημιουργήσει πάλι μια παράδοση” . Οι επιχειρήσεις εκκένωσης άρχισαν από τη ν 28η Μαϊου, αλλά το πρωί τη ς επομένης, ενώ επτά βρετανικά σκάφη έπλεαν ολοταχώς προς Νότο διερχόμενα από το στενό τη ς Κάσου, τα γερμανικά βομβαρδιστικά κά θετης ε­ Η εντυπωσιακή φόρμησης τα πρόλαβαν και τα προσέβαλαν παραλλαγή με την κατά κύματα. Πολύ γρήγορα το αντιτορπιλλιοποία είναι κό “ Hereward” κτυπήθηκε και μένοντας νεκρό βαμμένο αυτό το πάνω στην επιφάνεια εγκαταλείφ θηκε στην Ju-87 R-4, που φέρει βόμβα των τύχη του. To “ Decoy” υπέστη σοβαρές ζημιές, 1.000 kg, το “ Dido” δ έχτη κε βόμβα από Stuka στον πυρ­ χρησιμοποιήθηκε γίσκο “ Β ” και λίγο αργότερα καταστράφηκε ο από τα Stukas πυργίσκος “Α ” του καταδρομικού 'Orion” . Το που τελευτα ίο πλοίο στάθηκε πιο άτυχο μετά από σφυροκοπούσαν μιάμιση ώρα, όταν μια βόμβα διαπέρασε το κα­ το λιμάνι του τάστρωμα κι έφτασε ως τη ν αίθουσα φαγη­ Τομπρούκτο 1942. τού, η οποία ήταν ασφυκτικά γεμάτη από στρατιώτες. Σκοτώ θηκαν 260 άνδρες και Το “ιπτάμενο τραυματίστηκαν άλλοι 280, αλλά το “ Orion” κα­ κανόνι” ήταν η τόρθω σε με υπερπροσπάθεια του πληρώμα­ απάντηση της το ς του να συρθεί κυριολεκτικά έξω από τη ν Luftwaffe στο αίτημα του Στρατού ακτίνα δράσης των Stukas και να φτάσει στην για υποστήριξη Αλεξάνδρεια. απέναντι στα Ο Βρετανικός Στρατός είχε χάσει 15.743 πολυάριθμα άνδρες στη μάταιη προσπάθειά του να κρατή­ σοβιετικά σει το νησί, αλλά και το Βρετανικό Ναυτικό εί­ τεθωρακισμένα. Η χε απωλέσει 2.011 άνδρες, ενώ λίγο έλειψ ε να αρχική ταχύτητα θρηνήσει και το ν χαμό του πολύτιμου αερο­ των βλημάτων των 37 mm κυμαινόταν, πλανοφόρου “ Formidable” . Από τη ν άλλη πλευ­ ανάλογα με την ρά, με το τέλο ς τη ς επικής Μάχης τη ς Κρήτης κατηγορία των ο Ριχτχόφεν είχε να δρέψει νέες δάφνες. Οι α­ πυρομαχικών, από ντιλήψεις του για τη ν τακτική τη ς εγγύς υπο­ 820 έως 914 μέτρα στήριξης είχαν αποφέρει θεαματικά απ οτελέ­ το δευτερόλεπτο σματα και ήταν α υτές που έγειραν τη ν πλά­ και κάθε όπλο στιγγα τη ς νίκης υπέρ των Γερμανών. Εκτός ζύγιζε 425 kg. από το ν σπουδαίο ρόλο τη ς Luftwaffe στην κα­ Τσώρτσιλ τόνιζαν πως το Βασιλικό (Βρετανικό) τάληψη του νησιού, τα Stukas είχαν καταφέρει Ναυτικό έπρεπε να επιμείνει στην παρουσία βαρύ πλήγμα κατά του Βασιλικού Ναυτικού, του κοντά στην Κρήτη, παρά το ν θανάσιμο του μεγαλύτερου εχθρού του Ράιχ. Αμέσως μετά τη μάχη ο Ριχτχόφεν κλήθηκε στο Βερο­ κίνδυνο που διέτρεχαν οι μονάδες επιφανείας του. “ Δ εν είναι ο φόβος να υποστούμε απώ­ λίνο για να τιμ ηθ εί με τα Φύλλα Δρυός στον λ ε ιε ς ” , απάντησε ο Κάννινγκαμ, “ αλλά η ανά­ Σταυρό των Ιπποτών, μια διάκριση την οποία γκη να αποφύγουμε απώλειες οι οποίες θα α- όφ ειλε σχεδόν αποκλειστικά στα εξαίρετα ποδεκατίσουν τον Στόλο χωρίς κανένα αντί­ πληρώματα των Ju-87 που κυριάρχησαν στο στοιχο πλεονέκτημα, αυτό που αποτελεί το α­ Αιγαίο και το Κρητικό πέλαγος. Οι "αλκυονίποφασιστικό κριτήριο για τις ενέργειές μας δ ες μ έρ ες ” όμως δεν θα κρατούσαν πολύ. Οι διαταγές που πήρε το VIII Αεροπορικό Σώμα το στο Αιγαίο” . Η μάχη τη ς Κρήτης είχε ουσιαστικά κριθεί έστελναν να μετασταθμεύσει επειγόντως με την αποχώρηση των βρετανικών πολεμικών στην Πολωνία, προφανώς για να λάβει μέρος σε ασφαλέστερα ύδατα νοτιότερα, που επέ­ σε μια καινούργια εκστρατεία. Τρεις μόλις ε ­ βδομάδες μετά τη ν πτώση τη ς Κρήτης τα στρεψε στους Γερμανούς να ενισχύσουν τους άνδρες τους στο νησί έτσι ώστε να κερδίσουν Stukas θα εμπ λέκονταν στην πιο αιματηρή και τη νίκη. Απέμενε όμως ένα επώδυνο καθήκον δύσκολη στρατιωτική επιχείρηση που γνώρισε για τα σκάφη του Κάννινγκαμ, που όφειλαν να ποτέ ο κόσμος. καλύψουν τη ν αποχώρηση των υπολειμμάτων τη ς φρουράς από τη ν Κρήτη. Για μια ακόμα TO STUKA ΜΕ φορά ο ναύαρχος θα αντιμετώπιζε τη φρικτή ΤΑ “ΜΑΚΡΙΑ ΡΑΒΔΙΑ” προοπτική να εκθέσ ει το ν π ληττόμενο συνε­ Η συγκέντρωση των 302 Stukas για τη ν “ ε ­ χώς στόλο του σε μεγάλους κινδύνους. Δύο καταδρομικά και τέσσερα αντιτορπιλλικά εί­ πιχείρηση Μπαρμπαρόσσα” που άρχισε στις χαν ήδη χαθεί στη μάχη για τη ν Κρήτη, αλλά 22 Ιουνίου 1941, ήταν η τελευτα ία αυτού του μ εγέθους που θα γινόταν στον πόλεμο. Τα Juδεν υπήρξε ο παραμικρός δισταγμός για το ότι το Βρετανικό Ναυτικό έπρεπε να τείνει χέ­ 87 θα επωμίζονταν ένα μεγάλο μέρος από τη ν ευθύνη για τη ν εκτέλεσ η των κρίσιμων εναρ­ ρι βοήθειας στον Στρατό. Οταν οι επ ιτελείς του Κάννινγκαμ δυσανασχέτησαν για το βαρύ κτήριων επιδρομών που είχαν ως σκοπό να α­ φανίσουν τη ν Ερυθρή Αεροπορία μέσα στις τίμημα που θα πλήρωνε πάλι ο στόλος, αυτός το υς είπε: “Το Ναυτικό χρειάζεται τρία χρόνια πρώτες ώρες των εχθροπραξιών. Τα Stukas θα

61

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

62

τσάκιζαν τα σ ταθμευμένα αεροπλάνα σε εκα­ το ντά δ ες ρωσικά αεροδρόμια με εκρη κτικές βόμβες, χωρίς να παραμελούν το ν κλασικό το υς ρόλο που αφορούσε τη ν απομόνωση του πεδίου μάχης και τα στρατηγικά πλήγματα. Η­ ταν μια επιχείρηση άριστα εκτελεσ μένη, την οποία θα χρησιμοποιούσαν ως πρότυπο και οι Ισραηλινοί 26 χρόνια αργότερα για να εξο υ δ ε­ τερώσουν την Αιγυπτιακή Αεροπορία. Τα Stukas π έταξαν 5-8 φορές τη ν ημέρα κατά τα πρώτα 24ωρα τη ς επίθεσης, ανάλογα με τη ν α­ πόσταση που είχαν να καλύψουν ως το υς στό­ χους τους. Ως το βράδυ τη ς δ εύ τερ ης μέρας των επιχειρήσεων η Σοβιετική Αεροπορία είχε χάσει ήδη το ν απίστευτο αριθμό των 2.582 αε­ ροσκαφών, τα περισσότερα από τα οποία ούτε καν πρόλαβαν να απογειωθούν. Ως τις 29 Ιου­ νίου η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση ανακοίνω­ σε τη ν καταστροφή 4.017 σοβιετικών αερο­ σκαφών με κόστος μόλις 150 αεροπλάνα της Luftwaffe, μια εκπληκτική αναλογία 27:1! Ομως τα πράγματα δεν θα συνέχιζαν να ε ­ ξελίσσονται το ίδιο ευνοϊκά για τη ν Luftwaffe. Οι Σοβιετικοί στρατιώ τες μάχονταν με αξιο­ θαύμαστο πείσμα και θάρρος παρά τη ν αερο­ πορική υπεροχή του αντιπάλου τους. Η Βέρμαχτ απορούσε βλέποντας πως από τις έξι γ έ­ φυρες του Δνείπερου καμιά δεν τέθ η κ ε εκτός λειτουργίας, παρά το γεγονός ότι δέχτηκαν συνολικά 42 άμεσα πλήγματα από τις βόμβες των Stukas! Η άμυνα των Σοβιετικών δυνάμω­ νε και μέσα στις 100 πρώτες η μέρες τη ς ει­ σβολής οι Γερμανοί έχασαν συνολικά 1.600 αε­ ροσκάφη, ενώ άλλα 1.000 επέστρεψαν στα ορ­ μητήριά τους με σοβαρές ζημιές. Ηταν αδύνα­ το για τη γερμανική πολεμική βιομηχανία να α­ ναπληρώσει απώλειες τέτοιο υ μεγέθους κι έ­ τσι η αριθμητική ισχύς τη ς Luftwaffe άρχισε να συρρικνώνεται. Το 1942 τα Gruppen των Stukas μειώθηκαν σε επτά, αλλά ο Ιούνιος βρήκε τη δύναμη των Ju-87 να ανέρχεται στο αξιόλογο σύνολο των 369 βομβαρδιστικών. Ισως ποτέ άλλοτε τα γερμανικά βομβαρδι­ στικά κάθετης εφόρμησης δεν παρείχαν τόσο αποτελεσματική υποστήριξη στις χερσαίες δυνάμεις, όσο κατά τις επιχειρήσεις κατάλη­ ψης του “ απόρθητου” φρουρίου τη ς Κριμαίας το 1942. Μέσα σε π έντε μέρ ες 2.264 τόννοι ε­ κρηκτικών και 23.800 εμπρηστικές βόμβες ερρίφθησαν από τα Stukas πάνω στη Σεβαστού­ πολη και τους υπερασπιστές της. Τους Γερμα­ νούς πιλότους όμως π ερίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη, αφού οι οχυρώσεις τη ς πόλης άντεχαν άμεσα πλήγματα ακόμα και από τις γιγαντιαίες βόμβες “ Max” των 2.300 kg. Η Luftwaffe δοκίμασε απεγνωσμένα όλο το οπλοστάσιό τη ς για να εξουδετερώ σ ει τα τσ ιμεντένια φρούρια. Τελικά η λύση βρ έθηκε με τη μορφή μιας ειδικής βόμβας κοίλου γεμίσματος των 250 kg, που μπορούσε να εισχωρήσει σχεδόν τρία μέτρα μέσα στο σκυρόδεμα πριν εκραγεί και με τη ν οποία τα Stukas κατέστρεψαν συ­ στηματικά τους προμαχώνες τη ς ρωσικής ά­ μυνας. Είναι χαρακτηριστικό πως τα τεράστια ναυτικά πυροβόλα των 12 in που βρίσκονταν στο φρούριο “ Μαξίμ Γκόρκι” καταστράφηκαν από δύο μόνο άμεσα πλήγματα που κατάφεραν εναντίον το υς με θαυμαστή ακρίβεια τα Stukas. Μια άλλη παραλλαγή τη ς ίδιας βόμβας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

100WO ΡΟΥΒΛΙΑ ΠΑ ΕΝΑΝ ΠΙΛΟΤΟ! Αναμφίβολα κορυφαίος άσσος των Stukas ήταν ο άνθρωπος που τιμήθηκε με την ανώτατη πολεμική διάκριση της Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Χανς Ούλριχ Ρούντελ ανα­ γκάστηκε να περάσει τους πρώτους μήνες του πολέμου παρακολουθώντας σαν απλός θεατής τους συναδέλφους του να πετούν σε επιχειρη­ σιακές αποστολές, καθώς οι διοικητές του εκτι­ μούσαν ότι δεν είχε καταφέρει να “τιθασεύσει” το Ju-87 σε ικανοποιητικό βαθμό ώστε να τον συμπεριλάβουν στα σχέδιά τους. Οταν όμως η ευκαιρία εμφανίστηκε, ο Ρούντελ την άδραξε με

Ο Ρούντελ λίγο μετά την απονομή των Χρυσών Φύλλων Δρυός, μιας διεμθολής που ο Χίτλερ θέσπισε ειδικά γι' αυτόν. τον πιο εντυπωσιακό τρόπο. Τον Σεπτέμβριο του 1941 ο Ρούντελ συμμετείχε στην επίθεση που διενήργησαν τα Stukas κατά των σοβιετικών πο­ λεμικών τα οποία ήταν ελλιμενισμένα στον ναύ­ σταθμο της Κρονστάνδης, στις παγωμένες βό­ ρειες εσχατιές του Ανατολικού Μετώπου. Στη δεύτερη επιδρομή του κατά των σοβιετικών πλοίων έριξε το Stuka του σε μια σχεδόν κατακόρυφη βύθιση, αδιαφορώντας για τα πυκνά αντια­ εροπορικά και εξαπολύοντας τη βόμβα των 1.000 kg που μετέφερε από το απίστευταχαμηλό ύψος των 270 μέτρων. Η βολή ήταν άψογη και το ηλι-

αποδείχθηκε το ιδανικότερο μέσο και για την αποδιάρθρωση του σοβιετικού σιδηροδρομι­ κού συστήματος. Οι πιλότοι των Stukas εξαπ έ­ λυαν με το λμ η ρές βυθίσεις τις SC 250 από ύ­ ψος μόλις 50 μέτρω ν και τις παρακολουθού­ σαν να καρφώνονται στο έδαφος πριν εκραγούν τινάζοντας στον αέρα τις σιδηροτροχιές. Κύριο προτέρημα των SC 250 ήταν το γεγονός ότι ελάχιστες από αυτές αναπηδούσαν, αλλά η παραγωγή τους ήταν περιορισμένη και η Luftwaffe μπορούσε να υπολογίζει μόνο σε 500 βόμβες αυτού του τύπου τον μήνα. Οι ανάγκες των επιχειρήσεων υποχρέω­ σαν το Stuka να μ ετα φ έρ ει συνεχώς ισχυρότε­

κιωμένο θωρηκτό “M arat” κόπηκε στα δύο δε­ χόμενο το πλήγμα στις αποθήκες πυρομαχικών του, κοντά στην πλώρη. Ο Ρούντελ, που μόλις κατάφερε να σηκώσει πάλι το αεροπλάνο του ε­ λάχιστα μέτρα πάνω από τα νερά του κόλπου της Φινλανδίας, ήταν πλέον διάσημος σε όλη τη Luftw affe και η απονομή του Σταυρού των Ιππο­ τών, τον Ιανουάριο του 1942, ήλθε ως φυσιολογι­ κή αναγνώριση των ικανοτήτων του. Εξακολού­ θησε να πετά ασταμάτητα κτυπώντας στόχους στο νότιο τμήμα του μετώπου και τον Φεβρουά­ ριο του 1943 έγινε ο πρώτος ιπτάμενος της Luftw affe που συμπλήρωσε 1.000 πολεμικές α­ ποστολές. Οι Γερμανοί ανταποκριτές έπλεξαν το εγκώμιο του ήρωα αναφέροντας πως ο Ρούντελ είχε πετάξει συνολικά σε απόσταση που ισοδυναμούσε με επτά φορές τον γύρο του πλανήτη, καταναλώνοντας πυρομαχικά πυροβόλων και βόμβες που αντιστοιχούσαν στο φορτίο 37 βαγονιών τραίνου! Το μέλλον όμως επεφύλασσε ακόμα περισ­ σότερες δάφνες για τον σκληροτράχηλο πιλότο. Ο Ρούντελ ήταν ένας από τους πρώτους που δο­ κίμασαν το “αντιαρματικό Stuka” και έγινε έν­ θερμος υποστηρικτής του. Τελειοποιώντας την τεχνική των επιθέσεών του ώστε να στέλνει τον καταιγισμό των βλημάτων βολφραμίου των 37 mm στα πλέον ευπαθή σημεία των σοβιετικών αρμάτων, ο Ρούντελ κατέστρεψε συνολικά 519 τεθωρακισμένα του Ερυθρού Στρατού, όλων των τύπων (από τα οποία 17 μέσα σε μία ημέρα), ξεπερνώντας τελικά τις 2.500 πολεμικές αποστο­ λές! Οι τιμητικές διακρίσεις για τον Ρούντελ δια­ δέχονταν η μία την άλλη: Φύλλα Δρυός στις 14 Απριλίου 1943, Ξίφη στις 25 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, Διαμάντια στις 29 Μαρτίου 1944, Χρυσά Φύλλα Δρυός και Διαμάντια την Πρωτοχρονιά του 1945. Η φήμη του είχε αγγίξει τα όρια του θρύλου και ο “αετός του Ανατολικού Μετώπου” επικηρύχθηκε από τον Στάλιν για 100.000 ρού­ βλια, ζωντανός ή νεκρός! Κάθε προσπάθεια του Χίτλερ να διαφυλάξει τον υπερ-άσσο του απέτυχε και ο Ρούντελ συνέχισε να σκορπά τον όλε­ θρο στους Σοβιετικούς ως την 8η Φεβρουάριου 1945, οπότε σε μια μάχη πάνω από τον ποταμό Οντερ το πόδι του θρυμματίστηκε από το πλήγ­ μα ενός αντιαεροπορικού των 47 mm. Οι συνά­ δελφοί του εξεπλάγησαν όταν μετά από λίγες ε­ βδομάδες ο Ρούντελ πέρασε πάλι στο κόκπιτ του Stuka φορώντας ένα τεχνητό μέλος, για να προ­ σθέσει τα τελευταία 26 σοβιετικά άρματα στο σκορ του! Με το τέλος του πολέμου ο Ρούντελ αιχμαλωτίστηκε από τους Αμερικανούς και αρ­ γότερα διέφυγε στην Αργεντινή και στο άσυλο που του προσέφερε ο στρατηγός Χουάν Περόν.

ρες βόμβες, φτάνοντας στο σημείο να έχει αναρτημένη στον κοιλιακό φορέα τη ν τερατώ ­ δη βόμβα των 1.800 kg. Η Βέρμαχτ όμως αντι­ μετώπιζε στη Ρωσία έναν αντίπαλο που υπε­ ρείχε αποφασιστικά σε αριθμούς αρμάτων και μάθαινε γρήγορα να τα χρησιμοποιεί σε το λ ­ μηρές επιχειρήσεις με ευρείς αντικειμενικούς σκοπούς. Οι γερμανικές μονάδες ήταν αδύνα­ το να αντιμετωπίσουν από μόνες τους τα ανα­ ρίθμητα σοβιετικά τεθωρακισμένα που αυξά­ νονταν με ρυθμό 65 οχημάτων την ημέρα και χρειάζονταν τη συνδρομή τη ς Luftwaffe για να αποκαταστήσουν τη ν ισορροπία δυνάμεων. Για τα καθήκοντα τη ς καταστροφής των ε­

χθρικών αρμάτων όμως ήταν φανερό πως το Stuka χρειαζόταν ένα όπλο φ θηνότερο και κα­ λύτερο από τη βόμβα των 1.800 kg. Αν και το πλήγμα που πετύχαινε αυτή ήταν σε θέση να κομματιάσει και το ισχυρότερο άρμα των Σο­ βιετικών, η προσβολή τόσο μικρών και ευέλι­ κτων στόχων ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Το ευ ­ ρύτερα χρησιμοποιούμενο σοβιετικό άρμα, το Τ-34, ήταν ένα καλά θωρακισμένο όχημα που ζύγιζε 28 τόννους και εμφάνιζε από ψηλά μια επιφάνεια μόλις 18 τετραγωνικών μέτρων. Εί­ ναι αλήθεια πως ακόμα και οι κοινές βόμβες των 55 kg μπορούσαν σε α ρ κετές περιπτώσεις να το αχρηστεύσουν, αλλά η δυνατότητα των γερμανικών βομβαρδιστικών να τις ρίξουν με τη ν απαιτούμενη ακρίβεια ήταν μηδαμινές. Α­ κόμα και οι ισχυρότερες βόμβες των 500 kg έ­ πρεπε να εκραγούν σε απόσταση τριών μέ­ τρων από το ν στόχο τους. Αργότερα τα Stukas δοκίμασαν και τη ρίψη ενός διασκορπιστή που περιείχε 78 βομβίδια κοίλου γεμίσματος SD 4Η1 των τεσσάρων κιλών το καθένα, με ικανο­ ποιητικά αποτελέσματα. Ηταν εμφανής η ανά­ γκη για μια πιο δραστική λύση στο πρόβλημα τη ς καταστροφής των αρμάτων του Ερυθρού Στρατού και τα Stukas θα είχαν πάλι το προνό­ μιο να υιοθετήσουν πρώτα τα πιο απ οτελε­ σματικά όπλα. Από τη ν προπολεμική περίοδο ακόμα η ε­ ταιρία Mauser είχε αναπτύξει το πυροβόλο ΜΚ101 των 30 mm για χρήση εναντίον των με­ γάλων εχθρικών βομβαρδιστικών. Τα βλήματα που μπορούσε να εκτο ξεύσ ει ήταν επίσης σε θέση να προκαλέσουν σοβαρή ζημιά και σε άρμα. Σε μια πρώτη θεώρηση φαίνεται αβάσιμο το επιχείρημα πως ένα πυροβόλο τόσο μι­ κρού διαμετρήματος θα μπορούσε να έχει οποιαδήποτε χρησιμότητα στον αντιαρματικό ρόλο, αλλά οι Γερμανοί ειδικοί είχαν μια πολύ πρακτική και απλή φιλοσοφία για το θέμα: ενώ το πλήγμα με ένα βλήμα των 30 mm θα ήταν ουσιαστικά ασήμαντη “γρατζουνιά” για το ε ­ χθρικό άρμα, ένας καταιγισμός τέτοιω ν βλη­ μάτων θα κατέσ τρεφ ε τις εξω τερ ικές του επι­ φάνειες, διαλύοντας τα οπτικά όργανα, τις θ υ ­ ρίδες εξαερισμού και επιβίβασης, τα καλύμμα­ τα των κινητήρων, τις εξατμίσ εις και τις δ εξα ­ μενές καυσίμων που πιθανώς βρίσκονταν αναρτημένες στο πίσω μέρος του σκάφους, ενώ βολές από πλευρική θέση θα μπορούσαν να καταστρέψουν ζωτικά μέρη τη ς ανάρτησης των περισσότερων τύπων αρμάτων. Η βέλτι­ στη λύση όμως δεν είχε βρ εθ εί ακόμα. Αν και η ριπή βλημάτων των 30 mm προκαλούσε ε κ τε ­ τα μένες ζημιές στο άρμα, δεν το “ σκότω νε” . Πιθανώς το αχρήστευε προσωρινά αναγκάζοντάς το να αποσυρθεί για επισκευές, αλλά αυ­ τό θα επανερχόταν αργότερα για να προστε­ θ εί στον τεθώρακισμένο στόλο των σοβιετι­ κών μεραρχιών. Χρειαζόταν επειγόντως ένα ε ­ ναέριο όπλο τόσο ισχυρό που θα κατέσ τρεφ ε τα εχθρικά άρματα ολοκληρωτικά. Οι αρχικοί πειραματισμοί των Γερμανών με βλήματα βολφραμίου τερματίστηκαν άδοξα όταν οι περιο­ ρισμένες ποσότητες αυτού του σπάνιου υλι­ κού δεσμεύτηκαν για την κατασκευή αποκλει­ στικά βιομηχανικών εργαλείων. Μόνη εναλλα­ κτική λύση ήταν η αύξηση του διαμετρήματος και επειδή ο χρόνος για τη ν ανάπτυξη ενός νέ-

0 / φωτογραφίες των διαλυμένων σοβιετικών αρμάτων κοντά στον ποταμό Προύθο, τον Μάρτιο του 1944, είναι αδιάψευστοι μάρτυρες για την καταστρεπτική ικανότητα των “αντιαρματικών Stukas”, που ανέκοψαν τη θυελλώδη προέλαση του Σου Ουκρανικού Μετώπου προς το Ιάσιο της Ρουμανίας.

π οθ ετη μένες κάτω από τις πτέρυγες. Οι δοκι­ μές έδειξαν πως το όπλο λειτουργούσε απο­ τελεσ ματικά στον νέο του ρόλο και η μαζική παραγωγή άρχισε στα τέλη του 1942. Οι επιτυχίες που σημείωσαν τα Stukas στα νέα τους καθήκοντα, όταν στάλθηκαν για επι­ χειρησιακή δοκιμή των όπλων τους στον το ­ μέα του Μπριάνσκ, προκάλεσαν πρόωρο εν ­ θουσιασμό και η αύξηση των Gruppen σε 12 (από τα μέσα του 1943) προδίδει την έκταση τη ς εμπιστοσύνης με τη ν οποία περιέβαλαν το γερασμένο πλέον αεροπλάνο οι ειδικοί τη ς Luftwaffe. Κάποιοι χαρισματικοί πιλότοι κατάφεραν να σημειώσουν με το “ αντιαρματικό Stuka” απίστευτες επιτυχίες, αλλά ο πόλεμος είχε πάρει οριστικά μια δυσάρεστη τροπή για τη Γερμανία στο Ανατολικό Μέτωπο, όπου οι Σοβιετικοί εμφανίζονταν πλέον με τεχνολογι­ κά προηγμένα καταδιωκτικά που άφηναν ελά­ χιστα περιθώρια επιβίωσης στο Stuka. Η μοι­ ραία απόφαση για τη ν απόσυρση του αερο­ σκάφους ελήφθη το ν Οκτώβριο του 1943, ό­ ταν το Focke Wulf 190 αντικατέστησε μαζικά το θρυλικό Ju-87 στις μοίρες υποστήριξης. Στα τέλη του 1944 τα εναπομείναντα Stukas εξόπλιζαν μόνο τέσσερις Geschwader (πτέρυγες) επιφορτισμένες με τη νυκτερινή προσβολή επίγειων στόχων. Τον Φεβρουάριο εκείνου του έτου ς ο 2ος Αεροπορικός Στόλος είχε αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει τα διαθέ­ σιμα Stukas κατά των συμμαχικών δυνάμεων που είχαν αποβιβαστεί στο Αντσιο και, παρά τις σοβαρές αντιρρήσεις ανώτατων αξιωματούχων για τη σκοπιμότητα μιας τέτοια ς απονεννοημένης κίνησης, τα αποτελέσματα τον δικαίωσαν. Τα Stukas ήταν εξαιρετικά ευάλωτα τη ν ημέρα, αλλά προκαλούσαν θραύση τη νύ­ χτα! Ανήκαν όμως πλέον σε ένα “προϊστορικό είδος αρπακτικού" που οδηγείτο στην εξα φ ά­ νιση, αφού τα γερμανικά εργοστάσια σταμά­ τησαν να τα παράγουν το 1944. Μέχρι τό τε εί­ χαν κατασκευαστεί σχεδόν 5.000, που υπηρέ­ τησαν σίγουρα με τον καλύτερο τρόπο τη γερ ­ μανική πολεμική μηχανή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Τα “Stukasμε τα μακριά ραβδιά” (JU-87G) ήταν η φοβερότερη απειλή για τους Σοβιετικούς αρματιστές μετά το καλοκαίρι του 1943. Μια ριπή από τα ισχυρά Bordkanonen των 37 mm μπορούσε να καταστρέψει ένα Τ-34 σε ελάχιστα δευτερόλεπτα.

ου πυροβόλου δεν υπήρχε, π ροτιμήθηκε από τους μηχανικούς του κέντρου δοκιμών στο Ρέχλιν η υιοθέτηση του π ετυχημένου αντιαε­ ρ ο π ο ρ ικ ο ύ Flak 36 των 37 mm, που είχε παραχ θ εί ήδη σε μεγάλους αριθμούς. Ετσι μετά από τις απαραίτητες τροποποιήσεις γεννήθηκε το φοβερό Bordkanone των 37 mm, δύο μο­ νάδες του οποίου θα εξόπλιζαν τα Stukas το ­

(1) G. Aders & W. Held: STUKA, Schiffer Publishing, 1989. (2) J. Beau: Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΔΟΥΝΚΕΡΚΗΣ 1940, Εκδόσεις Μπούκα, 1978. (3) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος, 1964. (4) P. Deichmann: SPEARHEAD FOR BLITZKRIEG. Greenhill Books, 1996. (5) U. Elfrath: JU-87 STUKA, Schiffer Publishing, 1993. (6) I. Hogg: TANK KILLING, Sarpedon Publishers. 1996. (7) G. Just: STUKA PILOT: HANS ULRICH RUDEL, Schiffer Publishing 19. (8) S. Mitcham: EAGLES OF THE THIRD REICH, Airlife, 1989. (9) G. Williamson: ACES OF THE REICH, Arms & Armour Press, 1989.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ

64 Α νδρ ες τη ς 2η ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π εζο ν α υ τώ ν απ ομ α κρ ύνο υν / τρ α υ μ α τία από τη ζώνη το υ πυράς.

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΟ 1938 ΕΝΑΣ ΒΡΕΤΑΝΟΣ, ΕΧΟΝΤΑΣ ΔΙΑ Β Λ Ε Ψ Ε Ι ΕΓΚΑΙΡΑ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΚΡΗΞΗΣ ΝΕΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΣΦΑΛΗ ΚΑΙ ΣΕ ΑΡΚΕΤΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΔΕΧΟ Μ ΕΝΕΣ ΕΣΤΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ. Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΕΠΕΛΕΞΕ ΗΤΑΝ ΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ, ΕΝΑ Μ ΙΚΡΟ Ν Η ΣΙ -ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ Ν Η ΣΩ Ν ΤΟΥ ΣΟ ΛΟ Μ Ω ΝΤΟ Σ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΟΥΙΝΕΑΣ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΝΗ ΣΙ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΗ Μ ΕΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ, Μ ΑΖΙ Μ Ε ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΚΟΡΑΛΛΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΙΝΤΓΟΥΑΙΗ, ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ Η ΙΑΠ Ω Ν ΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ. ΕΚΕΙ ΣΗ Μ ΕΙΩ Θ ΗΚΑΝ Μ ΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΚΛΗΡΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΟΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ, ΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟ ΔΟ ΕΞΙ Μ Η ΝΩ Ν. ΣΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ ΕΓΙΝΕ Η ΠΡΩΤΗ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΑΜ Φ ΙΒΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ Β ’ ΠΠ. ΤΟ Ν Η ΣΙ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΙΔΙΟΜ ΟΡΦΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ, ΟΠΟΥ Η ΖΟΥΓΚΛΑ ΗΤΑΝ 0 ΚΟ ΙΝΟ Σ ΑΝΤΙΠΑΛΟ Σ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΕΜΠΟΛΕΜΟΥΣ, ΤΟΥΣ Α Ν Δ ΡΕ Σ ΤΟΥ ΙΑΠΩ ΝΙΚΟ Υ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΚΛΗΡΟΤΡΑΧΗΛΟΥΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟ ΥΣ ΠΕΖΟΝΑΥΤΕΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρώτη περίοδος το υ πολέμου πώνων προς τη ν Ινδία, ενώ οι πρώ τες σοβα­ στον Ειρηνικό κατά το ν Β’ ΠΠ ή­ ρές δοκιμασίες για τα ιαπωνικά όπλα εμφ ανί­ ταν γεμ ά τη νίκες για τις δυνάμεις σθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, τη ς Ιαπωνίας και απογοήτευση για στη Νέα Γουινέα και στο αρχιπέλαγος τω ν νη ­ τις συμμαχικές δυνάμεις. Αμερικανοίσιών και Βίσμαρκ και Σολομώ ντος. Β ρετανοί έβλεπ αν τη σημαία το υ Ανατέλλοντος Ηλίου να υψώνεται διαδοχικά στη νήσο Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ Γκουάμ, στο Χονγκ-Κονγκ, στη Σιγκαπούρη, στις Φιλιππίνες και στη συνέχεια παρακολού­ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΟ ΕΙΡΗΝΙΚΟ θησαν τη ν πτώση τω ν Ολλανδικών Ινδιών. Η άμυνα τη ς ζώνης του Ειρηνικού ήταν Μέσα σε τρ εις μόνο μήνες (7 Δεκεμβρίου-7 αποκλειστική ευ θ ύ νη τω ν ΗΠΑ. Η ζώνη Μ έ­ Μ αρτίου) η Ιαπωνία κα τέκτησ ε τη νοτιοανα­ σης Ανατολής-Ινδικσύ ω κεανού διευθυνόταν τολική Ασία, καταλαμβάνοντας παράλληλα από τη Βρετανία, ενώ η τρ ίτη στρατηγική ζώ­ σ ημαντικές βιομηχανικές εγκατασ τάσ εις και νη, Ευρώπης-Ατλαντικού, δ ιευθ υνό τα ν από ορυχεία που ή τα ν σχεδόν ανέπαφα. Και όλα κοινού. Οι Αμερικανοί χώρισαν τη ν περιοχή αυτά έγιναν με πολύ μικρό κόστος: μόλις ευ θ ύ νη ς το υ ς στον Ειρηνικό σε δύο τομείς: 5.000 νεκρούς για το ν Στρατό και τη ν απώ- το ν το μ έα του ωκεανού που π εριελάμβανε

Η

α υ τές ήταν σχεδόν άγνωστες και απρόσιτες, με τερ ά σ τιες εκτάσ εις α ν εξερ εύ ν η τη ς ζού­ γκλας και πανύψηλα βουνά όπου κα τοικού­ σαν π ρω τόγονες και ανθρω ποφάγες φυλές, οι οποίες δ εν είχαν ξαναδεί λευ κό στην πε­ ριοχή το υ ς - εκ τό ς ίσως από κάποιες επιστη­ μ ονικές αποστολές. Η σκέψη το υ Α υτοκρατορικού Γενικού Ε­ π ιτελείου κα τευ θυ νότα ν προς τη ν κατάληψη αυτού το υ νησιωτικού “ αναχώματος" μαζί με τις Ν έες Εβρίδες, τη Νέα Καληδονία και τα νησιά Φίτζι στον Νότο. Στο κέντρ ο συμπεριελάμβανε τη νήσο Μίντγουαιη, ενώ στον Βορ­ ρά απέβλεπε στην κατάληψ η των Α λεούτιω ν νήσων. Μ ε τη ν ολοκλήρωση αυτού του σχεδί­ ου η Ιαπωνία θα μπορούσε να σχεδιάσει με ά­ νεση τη ν εισβολή στην Αυστραλία ή τη ν εξου δετέρω σ ή τη ς, αφού θ α μπορούσε να α­ ποκόψει τις γραμμές επικοινωνίας με τις ΗΠΑ. Την ίδια εποχή μαινόταν η μάχη στη βό­ ρεια Αφρική και η αποστολή ενισχύσεων σ τον Ειρηνικό από το υς Β ρετανούς φάνταζε σαν κακόγουστη φάρσα. Ετσι όταν ο Μακ Αρ­ θ ουρ ζήτησ ε τη ν αποδέσμευση δυνάμεων για τη ν Αυστραλία, ο Τσώρτσιλ απόρησε και μ έμ φ θ η κ ε το ν “ αυθάδη” στρατηγό. Την κα­ τάσταση έσωσαν οι Αμερικανοί, σ τέλνοντας τη ν 41η Μεραρχία Πεζικού στην Αυστραλία και τη ν 37η στη Νέα Ζηλανδία, υπό τη διοίκη­ ση του Νίμιτς. Συνολικά μέχρι τα μέσα Μαρ­ τίου το υ 1942 34.000 Αμερικανοί έφθασαν στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό, ενώ στα πλοία α­ κολουθούσαν άλλοι 23.000, μέσα από σοβα-

Ε κ τό ς από το υ ς Ιά π ω νες κα ι το π εριβάλλον, α κό μ η κα ι ο κ α ιρ ό ς, ή τα ν α ντίπ α λοι τω ν π εζοναυτώ ν σ το Γκ ο υ α ντα λκ α νό λ. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία β λ έπ ο υ μ ε το α π ο τέλ εσ μ α των κ α τα ρ ρ α κ τω δ ώ ν βροχώ ν, που μ ε τέ τ ρ ε π α ν το ν χώ ρο κατα σ κήνω σ ης σ ε λίμνη.

65

ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ λεια 23 μικρών σκαφών το υ Ν αυτικού - μ ετα ­ ξύ αυτών μόνο ένα αντιτορπιλλικό. Μπροστά τις π ρω τοφανείς α υ τές επ ιτυχίες στο γερμα­ νικό Blitzkrieg (= κεραυνοβόλος π όλεμος) ωχριούσε. Στις 9 Απριλίου, ώρα 9 το πρωί, το Α υτοκρατορικό Ν αυτικό τη ς Ιαπωνίας άγγιξε το απόγειο τη ς νίκης, φ θάνοντας μπροστά από τη ν Κεϋλάνη και απειλώντας τη ν καρδιά τη ς παραπαίουσας Β ρετανικής Α υτοκρατο­ ρίας στην Ινδική χερσόνησο. Ομως δ εν τό λ ­ μησε να συνεχίσει περισσότερο, γεγονός που πιθανότατα θ α άλλαζε τη ν έκβαση του Β ’ ΠΠ στην Ασία και θα είχε κα τα λυτικές επι­ πτώσεις στο ευρωπαϊκό μέτωπο. Η ιαπωνική έλλειψ η αποφασιστικότητας σηματοδότησε τη ν αρχή το υ τέλ ο υ ς τη ς προώθησης τω ν Ια-

τις αχανείς θαλάσσιες εκτάσ εις, με διοικητή το ν ναύαρχο Νίμιτς, και το ν το μ έα το υ νοτιο­ δυτικού Ειρηνικού όπου βρίσκονται η Αυ­ στραλία, η Νέα Γουινέα, οι Φιλιππίνες και η Ινδονησία, με διοικητή το ν σ τρατηγό Μακ Αρθουρ. Η Αυστραλία βρισκόταν στον ιαπωνικό δρόμο και η περικύκλωση και η απομόνωσή τη ς ήταν ένας από το υ ς κύριους στόχους του Ιαπωνικού Ε πιτελείου για το 1942. Η σ τρατηγική σκέψη του Μακ Αρθουρ υπ έδει­ ξε σωστά το σχέδιο άμυνας τη ς Αυστραλίας όχι εντό ς, αλλά εκτό ς αυτής, στα προκεχωρημένα οχυρά που σχημάτιζαν η Νέα Γουινέα και η προέκτασή της, τα αρχιπελάγη των νη ­ σιών Βίσμαρκ και Σολομώ ντος. Οι π εριοχές

ρ ές διχογνω μίες που έφθαναν στα όρια της σύγκρουσης αναφορικά με το πού θα έπ ρε­ πε να δ ο θ εί π ροτεραιότητα - στον Ειρηνικό ή στην Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά ο Μακ Αρθουρ έλαβε όσες ενισχύσεις μπορούσε, ενώ η ανά­ σα των Ιαπώνων ά γγιξε το πιο αδύνατο ση­ μείο στην π ερίμετρο τη ς ζώ νης άμυνας τη ς Αυστραλίας, τη ν Παπουασία. Συγκεκριμένα, το λιμάνι του Π ορτ Μόρεσμπυ βρισκόταν πί­ σω από τα δύσβατα όρη του Ο ουεν Στάνλεϋ, 900 km από τη Ραμπαούλ, που είχε καταλη­ φ θ εί από το ν Ιανουάριο. Ε νδεχόμενη απώ­ λεια του Πορτ Μόρεσμπυ θα άνοιγε διάπλα­ τα το ν δρόμο για τη ν εισβολή στην αυστρα­ λιανή ήπειρο, αφού θα παρείχε μία σημαντι­ κή π ροκεχω ρημένη βάση επιχειρήσεων στον ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εχθρό. Ο στρατηγός Μακ Αρθουρ προέβλεψε ό τι η επ όμενη εχθρική κίνηση θα γινόταν εκ εί σε μία σύσκεψη με το ν ναύαρχο Νίμιτς, ο οποίος κα τέληγε στο ίδιο συμπέρασμα. ' Στις 15 Απριλίου οι ε ν δ είξεις φανέρωσαν μεγάλη ιαπωνική αεροναυτική και σ τρατιω τι­ κή προετοιμασία στη Ραμπαούλ και στις Κα­ ρολίνες, στη δάση Τρουκ. Π ροφανής στόχος ήταν η περιοχή που π ερ ικλείετα ι από τη θ ά ­ λασσα τω ν Κοραλλίων, μ ετα ξύ τω ν νήσων του Σολομώ ντος, τη ς Νέας Γουινέας και τη ς Αυστραλίας, το πρώτο αποφασιστικό πεδίο σύγκρουσης για τη ν κυριαρχία στον Ειρηνι­ κό. Ο δ ιοικητής των ιαπωνικών δυνάμεων, ναύαρχος Σιγκαγιόσι Ονούγιε, δ εν αποσκοπούσε μόνο στην κατάληψη του Πορτ Μόρεσμπυ. Είχε επ ι^έξει ως δ εύ τερ ο α ν τικειμ ενι­ κό σκοπό το Τουλάγκι (ένα μικρό νησί δίπλα στο Γκουανταλκανάλ), το οποίο και κατελήφθη στις 3 Μαϊου από τη ν 3η Ειδική Αποδοτι­ κή Δύναμη Κούρε το υ Ναυτικού, μαζί με το μικρό νησί Γκαβούτου. Την επ όμενη μέρα α­ μερικανικά βομβαρδιστικά από τα αεροπλα­ νοφόρα “ Yorktown" και “ Enterprise” επέδραμαν κατά των εχθρικώ ν πλοίων στον όρμο το υ Τουλάγκι, βυθίζοντας μ ετα ξύ άλλων και το αντιτορπιλλικά “ Kikutsuki” και δίνοντας έ ­ τσι το έναυσμα για τη ν περίφημη ναυμαχία στη θάλασσα των Κοραλλίων (βλ. “ Στρατιω τι­ κή Ιστορία” , τεύχο ς 19, Μ άρτιος 1998). Η α ε­ ροναυμαχία στη θάλασσα των Κοραλλίων δ ιεξή χθη κατά το διάστημα 4-8 Μαϊου 1942 και το τέλο ς τη ς βρ ήκε το Α υτοκρατορικό Ναυτικό να θ ρ η νεί τη ν απώλεια του μικρού αεροπλανοφόρου “ Shoho” και το ν βαρύ τραυματισμό ενός δ εύ τερ ο υ , το υ “ Sokaku” . Οι Αμερικανοί έχασαν το αεροπλανοφόρο “ Lexington” , ενώ είχε υποστεί σ ημαντικές ζη­ μιές και το “ Yorktown” . Η πρώτη αεροναυμαχία στον Ειρηνικό εί­ χε τελειώ σ ει με το υ ς Ιάπωνες να έχουν το τα ­ κτικό π λεονέκτημα, αλλά η αποβατική δύνα­ μη που είχε ως στόχο το Π ορτ Μόρεσμπυ διατάχθηκε να επισ τρέψ ει για τί ο Ονούγιε έ ­ κρινε πως η συνέχιση τη ς επιχείρησης θα ή ­ τα ν παρακινδυνευμένη.

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩ Ν Το Ιαπωνικό Επ ιτελείο δ εν επιθυμούσε τη συνέχιση τω ν επιχειρήσεων και ο ναύαρ­ χος Γιαμαμότο α ντελή φ θ η ό τι περισσότερο και από τη ν κατάκτηση τη ς Ν έας Γουινέας έ ­ πρεπε να επιδιωχθεί η καταστροφή των εναπομεινάντων αμερικανικώ ν αεροπλανοφό­ ρων. Ν έος στόχος ορίσ τηκε η νήσος Μίντγουαιη. Κατά το διάστημα αυτό οι 380 Ιά­ πωνες στο Τουλάγκι, εκμ ετα λ λ ευ ό μ εν ο ι τη ν ανάπαυλα των εχθροπραξιώ ν, άρχισαν τη ν κατασκευή μιας βάσης για υδροπλάνα -σε αυτό το νησί και στο διπλανό Γκαβούτου. Με το τέλ ο ς των εργασιών προχώρησαν στην ε ­ ξερεύνη σ η τω ν νέω ν το υ ς κατακτήσεω ν, μ έ­ χρι που στα τέλη Ιουνίου αποβιβάσθηκαν στο σημείο Λούνγκα, στο βόρειο τμήμα του νησιού Γκουανταλκανάλ. Οι Ιάπωνες αναζη­ τούσαν θέσ εις όπου θα μπορούσαν να κατα­ σκευαστούν προωθημένα αεροδρόμια, από ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Χ υ α κ ο υ τά κ ε, δ ιο ικ η τή ς τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς , που έ λ α β ε τη δ ια τα γ ή για τη ν α να κα τά λη ψ η το υ Γκουαντα λκανάλ.

Ο α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Χ υ α κ ο υ τά κ ε, δ ιο ικ η τή ς τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς , που έ λ α β ε τη δ ια τα γ ή για την α να κα τά λη ψ η το υ Γκουαντα λκανάλ.

όπου τα αεροσκάφη θα μπορούσαν να απει­ λήσουν σοβαρά τις επικοινω νίες και τις θ α ­ λάσσιες οδούς ανεφοδιασμού από και προς τη ν Αυστραλία. Παράλληλα από α υ τές τις π ροω θημένες βάσεις θα μπορούσαν να υπο­ σ τηρίξουν τα πλευρά τη ς αναμενόμενης νέ­ ας επιχείρησης κατά το υ Πορτ Μόρεσμπυ, ενώ οι ίδιες βάσεις θ α αποτελούσαν και ση­ μεία εκκίνησ ης για επ ιθ ετικές επιχειρήσεις προς τη Νέα Καληδονία, τις Ν έες Εβρίδες, τη Σάντα Κρουζ, μέχρι τα νησιά Φίτζι και Σα­ μόα. Στο Γκουανταλκανάλ βρήκαν πρόσφορο έδαφ ος για τη ν κατασκευή αεροδρομίου, τη ν κατασκευή το υ οποίου ξεκίνησ αν στα μέσα Ιουλίου. Οι δυνάμεις τω ν Ιαπώνων στα νησιά του Σολομώ ντος υπάγονταν στη 17η Στρατιά του αντισ τράτηγου Χαρουκίτσι Χ υακουτάκε

(Hyakutake), που είχε επ ιφορτισ θεί και με τη ν κατάληψη τη ς Ν έας Γουινέας. Μ ετά τη ν αεροναυμαχία στη θάλασσα των Κοραλλίων το αμερικανικό επ ιτελείο δεν έ τρ ε φ ε αυταπάτες για το που απέβλεπαν τα σχέδια τω ν αντιπάλων. Το ζήτημα έθ εσ ε στην κοινή σύσκεψη τω ν επιτελώ ν ο Μακ Αρθουρ, τονίζοντα ς τη δ υνα τό τητα τω ν Ιαπώνων να α­ πειλήσουν σοβαρά τις επικοινω νίες με την Αυστραλία. Αυτό θα έπρεπε να αντιμετω π ίζε­ ται ως σοβαρή και υπαρκτή απειλή, εναντίον τη ς οποίας έπρεπε να ληφ θο ύν άμεσα μ έ­ τρα. Παρά τις διαφω νίες που εκδηλώ θηκαν, ο δυναμισμός το υ στρατηγού εκτιμ ή θ η κε από το ν αρχηγό το υ Επιτελείου, στρατηγό Μάρσαλ. Στο σχέδιό του π ρότεινε ανάληψη επ ιθετικώ ν ενεργειώ ν στις π εριοχές τη ς Ν έ­ ας Β ρετανίας και Νέας Ιρλανδίας, όπου βρι­ σκόταν η μεγα λύτερη ιαπωνική βάση τη ς Ρα­ μπαούλ. Το μ ειονέκτη μα έ γ κ ειτο στην έ λ λ ει­ ψη διαθέσιμων δυνάμεω ν με επαρκή πείρα για να αναλάβουν τέτο ιο υ είδους αμφ ίβιες ε ­ πιχειρήσεις. Ο Ν ίμιτς είχε τη δική του άποψη, που επ ικεντρω νόταν στην ανακατάληψη του νησιού Τουλάγκι από ένα τάγμα πεζοναυτών με καταδρομική επιχείρηση. Ομως και αυτή η πρόταση δ εν ήταν υλοποιήσιμη γιατί δ εν υ­ πήρχαν κατάλληλες μονάδες, παρ’ ό τι υποσ τηρίχθηκε από το ν αρχηγό το υ Ναυτικού, ναύαρχο Κινγκ. Το τμήμα σχεδιασμού επιχει­ ρήσεων είχε τη δική του πρόταση για απευ­ θ εία ς κτύπημα στην ίδια τη Ραμπαούλ, ώστε να αναγκασθούν οι Ιάπωνες να εγκαταλείψ ουν τη ν περιοχή αφού θα έχαναν τη ν κύρια βάση τους. Σχολιάζοντας τα τρία αμερικανικά σχέ­ δια μπορούμε να πούμε ό τι όλοι ή θελα ν να κατασ τεί δυνατή η αποχώρηση το υ εχθρού από τη ν περιοχή προτού αποκτήσει σ τα θε­ ρές βάσεις και μπορέσει να απειλήσει τις γραμμές ανεφοδιασμού. Ομως οι επιχειρή­ σεις α υ τές απαιτούσαν και το κατάλληλα ε κ ­ π αιδευμένο προσωπικό, που θ α πολεμούσε σε ένα είδ ος αμφίβιων επιχειρήσεων το ο­ ποίο δεν είχε δοκιμάσει ποτέ. Από τη ν επιτυ­ χία ή όχι το υ εγχειρ ήμα τος εξη ρ τά το η πο­ ρεία το υ πολέμου στον νοτιοδυτικό Ειρηνι­ κό. Ενα άλλο σημαντικό σημείο διαφωνιών είχε σχέση με τη διοίκηση τω ν επιχειρήσεων. Το Ν αυτικό π ρότεινε το ν Νίμιτς, αλλά ο Μακ Αρθουρ απέρριπτε έξα λλος τη ν επιλογή αυ­ τή, για μια επιχείρηση η οποία άλλωστε θα διεξα γό τα ν στη ζώνη ευ θ ύ ν η ς του. Ομως και το Ν αυτικό έ τρ ε μ ε στην ιδέα ό τι τα λιγοστά και πολύτιμα αεροπλανοφόρα του θα εκ τίθ εντο υπερβολικά σε μία ριψοκίνδυνη αποστο­ λή σε εχθρικά νερά, απειλούμενα από τα ε ­ χθρικά βομβαρδιστικά που θα εξορμούσαν από τις γύρω βάσεις και αναγκαζόμενα να α­ ντιμετω πίσουν παράλληλα και τα πολυαριθμότερα σκάφη του Ιαπωνικού Ναυτικού. Στο μ ετα ξύ οι ιαπωνικές δυνάμεις στην ι­ στορικής σημασίας αεροναυμαχία το υ Μίντγουαιη (2-3 Ιουνίου 1942) υπέστησαν πρω­ τοφ α νή ήττα, χάνοντας τέσσ ερα κύρια αερο­ πλανοφόρα. Η απώλεια των “ Kaga” , “ Akagi” , “ Hiryu” και “ Soryu” έδωσε νέα τροπή στη σύ­ γκρουση και διαμόρφωσε νέα σ τρατηγικά δ ε­

δομένα. Από τις 29 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου το συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων κατέστρωσε νέο σχέδιο επιχειρήσεων, βάσει του οποίου ο ναύαρχος Γκόρμλεϋ, διοικητής τη ς π εριοχής του νοτιοδυτικού Ειρηνικού, θα ανελάμβανε τη ν επίθεση στο νησί Τουλάγκι, ενώ ο σ τρατηγός Μακ Αρθουρ θα προήλαυνε προς τη Ραμπαούλ. Οι Π εζοναύτες με τη βοήθεια του Ν αυτικού θα ανελάμβαναν τη “ βρώμικη δ ου λειά ” να ξεκαθαρίσ ουν τα νησιά Τουλάγκι και Γκουανταλκανάλ από το ν εχθρό, ανοίγοντας το ν δρόμο προς Ραμπα­ ούλ από τη μία πλευρά, ενώ ο Μακ Αρθουρ με το ν ίδιο α ντικειμ ενικό σκοπό θα ξεκινού ­ σε από τη Νέα Γουινέα. Στις 14 Ιουνίου έφθασαν στην πρω τεύ­ ουσα τη ς Ν έας Ζηλανδίας, Ο υέλλιγκτον, τα πρώτα τμ ήμ α τα τη ς 1ης Μ εραρχίας Πεζοναυ­ τών, με τη ν προοπτική να αναλάβου ν δράση αφού εκπ α ιδευτούν κατάλληλα- στις αρχές του 1943.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜ ΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘ ΕΣΗΣ Ο ναύαρχος Κινγκ στις 24 Ιουνίου δ ιέτα ­ ξε μέσω του Νίμιτς τον Γκόρμλεϋ να επιταχύ­ νει όσο μπορούσε το ν σχεδίασμά τη ς επιχεί­ ρησης. Α υτός με τη σειρά του ενημέρω σ ε το ν διοικητή τη ς 1ης Μ εραρχίας Πεζοναυ­ τών, υποστράτηγο Β ά ντεγκριφ τ, να ετοιμ ά ­ σει το υ ς άνδρες του για τη ν έναρξη τη ς πρώ­ τη ς αμφίβιας επιχείρησης το υ πολέμου το αργότερο μέχρι τη ν 1η Αυγούστου 1942. Σ το ν διοικητή τω ν πεζοναυτώ ν η υλοποί­ ηση τη ς διαταγής φαινόταν α ρ κετά δύσκολη, δ εδομένου ό τι μόλις το 30% τω ν δυνάμεών του βρισκόταν στη Ν. Ζηλανδία. Η υπόλοιπη δύναμη ήταν κα θ ’ οδόν μέσα στα πλοία, ενώ τμήμα τη ς ασκούσε καθήκοντα φρουράς στα νησιά Σαμόα. Ο Β ά ντεγκρ ιφ τ έπρεπε μέσα σε διάστημα μικρότερο από ενάμισυ μήνα να συγκεντρώ σει, να εκπαιδεύσει και να εφ ο ­ διάσει το υ ς άνδρ ες του με πυρομαχικά, κα­ θώς και να λύσει όλα τα προβλήματα επ ιμε­ λητεία ς και υποστήριξης. Επίσης έπρεπε να εκτελέσ ει μία δοκιμαστική απόβαση στα ν η ­ σιά Φίτζι και μ ετά να οδηγήσει το υ ς άνδρες του κα τευ θ εία ν στη μάχη. Οι π εζονα ύτες εί­ χαν να αντιμετωπίσουν, εκτό ς από τη ν εκπαί­ δευση, και τα προβλήματα παραλαβής του νέου υλικού, που έπρεπε και να διαμορφώ­ σουν κατάλληλα για το νέο είδος επιχειρήσε­ ων. Μέσα σε όλα ή λ θ ε και η ξαφνική επιδεί­ νωση του καιρού, μαζί με τη ν απεργία τω ν λι­ μενεργατών. Ετσι οι σ τρατιώ τες αναγκάστη­ καν να εργαστούν επιπλέον κάτω από δυσμε­ νείς σ υνθήκες, ξεφ ο ρτώ νο ντα ς οι ίδιοι το υ­ λικό που προοριζόταν γ ι’ αυτούς. Ακόμα και μετά τη ν επιτυχή κατάληξη όλων αυτών των προσπαθειών διαπιστώθηκε πως δ εν ήταν δυνατό να μ ετα φ ερ θ ο ύ ν όλα τα μηχανοκίνη­ τα μέσα, λόγω έλλειψ ης χώρου στα αποβατικά, και έτσ ι α φ έθ ηκε πίσω το 75% των βαρέ­ ων οχημάτων! Ενας άλλος το μέα ς με βασικές ελλείψ εις ήταν οι π ληροφορίες. Κάποιοι παλαιοί ναυτι­ κοί χάρτες τη ς περιοχής και ό,τι στοιχείο ή­

Π ε ζ ο ν α ύ τε ς επ ανδρώ νουν ιαπω νικό φ υ λάκιο που κ α τέ λ α β α ν σ τη μ ά χ η . Π α ρ α τη ρ ή σ τε το π υροβ όλο τω ν 75 mm, ένα ελ α φ ρ ό ο ρ ειβ α τικ ό π υροβ όλο υ π ο σ τή ρ ιξη ς που μ π ο ρούσ ε να α ν α π τυ χ θ ε ί σ ε π ερ ιο ρ ισ μ ένο υ ς χώ ρο υς.

διατηρούσαν συνολικά μία δύναμη τη ς τά ξη ς τω ν 8.500 περίπου ανδρών, από το υς οποί­ ους οι 1.500 θ α έπρεπε να βρίσκονται στο Τουλάγκι και στα γύρω νησιά και η κύρια δύ­ ναμη να έχει έδρα το Γκουανταλκανάλ (στην π ραγματικότητα η εκ εί ιαπωνική δύναμη δεν ξεπ ερνούσ ε το υ ς 700 άνδρες). Η αμφίβια επί­ θεσ η είχε μεγα λύτερο βαθμό δυσκολίας στην περίπτωση του Τουλάγκι, ως πιο μικρού και καλύτερα υπερασπιζόμενου στόχου, πα­ ρά στο Γκουανταλκανάλ, γ ι’ αυτό και επιδιώχ θ η κε ο έλεγχος των γειτονικώ ν σημείωνκλειδιώ ν στο νησί Φλόριντα και των ακόμα μι­ κρότερω ν νησίδων Γκαβούτου και Ταναμπόγκο. Σε λίγο θα άρχιζε άλλη μία φονική επο­ ποιία του Β' ΠΠ, που έ μ ελ λ ε να διαρκέσει έξι ολόκληρους μήνες. Ο υπ οναύαρχος Τέρνερ μ ε το ν σ τρ α τη γ ό Β ά ν τε γ κ ρ ιφ τ, σ το ν δ ρ ό μ ο για το Γκ ο υ α ν τα λκ α ν ά λ . Ο Τέρνερ δ ιο ικο ύ σ ε την α μ φ ίβ ια α π ο β α τική δύναμη.

ταν διαθέσιμο από τις υπηρεσίες τη ς Αυ­ στραλίας και τη ς Ν έας Ζηλανδίας, όλα με ση­ μ α ντικές ανακρίβειες, ήταν οι μόνες πηγές πληροφόρησης. Ετσι ο προϊστάμενος αξιω­ ματικός πληροφοριών τω ν Πεζοναυτών, αντισυνταγματάρχης Γκέτγκε, σ τηρίχθηκε στο μοναδικό αξιόπιστο μέσο ενημέρω σ ης που το υ δ ια τέθ η κε, τις αεροφω τογραφίες από ένα Β-17 από τη βάση το υ Πορτ Μόρεσμπυ στη Ν. Γουινέα. Οι σ ημ α ντικότερ ες από αυ­ τέ ς ήταν οι φω τογραφίες τη ς 17ης Ιουλίου, που έδειχναν με σαφήνεια τη βόρεια πλευρά το υ νησιού με το μικρό τερ ο νησί Τουλάγκι και αποκάλυπταν τις εργασίες για τη ν κατα­ σκευή ενός αεροδρομίου. Μ ε βάση α υ τές τις π ληροφορίες από το ν αέρα ετοιμάστηκαν πολλοί χά ρτες που βοή­ θησαν αρκετά. Η έναρξη τη ς επιχείρησης α­ ναβλήθηκε για τις 7 Αυγούστου, με τη ν επι­ σήμανση να μην υπάρξει άλλη αναβολή. Οι Αμερικανοί εκτίμησ αν ό τι οι Ιάπωνες

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Η απόβαση στα νησιά Φλόριντα, Τουλάγκι, Γκαβούτου και Ταναμπόγκο Στις 07.40 τη ς 7ης Αυγούστου 1942 η πρώτη αμφίβια επιχείρηση το υ πολέμου ξε κ ι­ νούσε με τη ν επίθεση στο νησί Φλόριντα, στην περιοχή Χαλέτα, ενώ αμέσως μ ετά (στις 08.00) ακολούθησ ε το Τουλάγκι, που ήτα ν και η έδρα τη ς βρετανικής εξουσ ία ς στην περιο­ χή. Στο νησί υπήρχε μόνο μία μικρή φρουρά δύναμης λόχου, που γρήγορα εξοντώ θ ηκε. Την αποβατική δύναμη, που διοικούσε ο υπο­ ναύαρχος Τέρνερ, υποστήριζε η Task Force το υ αντιναύαρχου Φ λέτσερ με το ν εό τευ κτο θω ρηκτό “ North Carolina” , μαζί με δύναμη κα­ ταδρομικώ ν και αντιτορπιλλικώ ν, τα α ερο­ πλανοφόρα "Saratoga” . "Enterprise” και το νεοφ ερμ ένο από τη Μ εσόγειο “Wasp” , υπό τη διοίκηση του υποναύαρχου Νόις. Το βράδυ τη ς 8ης Αυγούστου βρήκε το Τουλάγκι στα χέρια των πεζοναυτών. Στο μ ετα ξύ μ ετά από σκληρή μάχη με τη ν υποστήριξη αρμάτων Kat τω ν πυροβόλων του Ναυτικού η αμερικα­ νική σημαία κυμάτιζε το βράδυ τη ς 9ης Αυ­ γούστου στα νησιά Γκαβούτου, Ταναμπόγκο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ τ η φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ο ι εκ β ο λ ές το υ π ο τα μ ο ύ Ιλ λο ύ μ ε τη ν α να το λικ ή α κ τή το υ “A llig ato r C reek", σ το β ά θ ο ς το α ερ ο δ ρ ό μ ιο Χ έν τερ σ ο ν κα ι σ το α ρ ισ τερ ό τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς το ό ρ ο ς Ω στεν.

και Φλόριντα. Οι απώλειες των Αμερικανών ήταν μικρές, αλλά των Ιαπώνων ξεπέρασαν το υς 1.500 άνδρες.

Γκουανταλκανάλ

68

Σε απόσταση τριώ ν χιλιομέτρω ν από το ακρωτήριο Λούνγκα, στην “ ερυθρά α κτή ” , οι π εζονα ύτες αποβιβάστηκαν χωρίς αντίσ τα­ ση. Στην αρχική έφ οδο έλα β ε μέρος το 5ο Σύνταγμα Πεζοναυτών, ενώ πίσω του ακο­ λουθούσ ε το 1ο Σύνταγμα Πεζοναυτών. Οι άνδρες του 5ου σύμφωνα με το ν σχεδίασμά θα προχωρούσαν κατά μήκος τη ς ακτής, ε ­ ξο υδ ετερ ώ νο ντα ς τη ν όποια αντίσταση, ενώ το 1ο Σύνταγμα θα διέσχιζε τη ζούγκλα για να καταλάβει το όρος Ωστεν, με μια πορεία που η Υπηρεσία Πληροφοριών περιέγραφε ως σύντομη και όχι ιδιαίτερα δύσκολη. Η πραγματικότητα όμως ήταν πολύ δια φ ορ ετι­ κή και απ έδειξε τις λανθασ μένες εκτιμήσ εις που είχαν γίνει. Το όρος Ω στεν θα καταλαμ­ βανόταν α ρ κετού ς μήνες αργότερα με πολ­ λ ές απώλειες. Η πρώτη μέρα τελείω σ ε jft; επιθέσ εις των ιαπωνικών αεροσκαφών και τη ν προσβο­ λή το υ αμερικανικού αντιτορπιλλικού “ Mugford” . Την επ όμενη μέρα οι π εζοναύτες κατέλαβαν το ν χώρο όπου κατασκευαζόταν το αεροδρόμιο, αρχίζοντας να δημιουργούν τη ν αμυντική το υ ς π ερίμετρο. Οι Ιάπωνες υ­ ποχώρησαν στους γύρω λόφους μέσα στη ζούγκλα, υπακούοντας στις εν το λ ές τη ς η γε­ σίας το υ ς που νόμιζε ό τι επ ρόκειτο για απλή επιδρομή. Η ιαπωνική διοίκηση τελικά αιφνιδιάστηκε, όχι τόσο από τη ν επίθεση, αλλά από τη ν εγκατάσταση των αμερικανικώ ν δυ­ νάμεων στο νησί, τη ν οποία βέβαια δ εν είχε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπολογίσει. Οι π εζονα ύτες κατέλαβαν αρ κε­ τό ιαπωνικό υλικό, πυρομαχικά, όπλα, οχήμα­ τα και α ρ κετές π οσ ότητες τροφίμων. Στα δύο στρατόπεδα που κατέλαβαν βρήκαν επίσης δύο ασυρμάτους, ένα μηχανουργείο, αλλά και ένα εργαστήριο κατασκευής πάγου! Περίπου 19.000 άνδρες είχαν αποβιβα­ σ τεί και ενώ όλα έδειχναν ότι η “ επιχείρηση Γκουανταλκανάλ” είχε τελειώ σ ει η σύγκρου­ ση έλαβε νέα και φ ονικότερ η διάσταση...

Η ναυμαχία της νήσου Σάβο Μπορεί η ιαπωνική ανώτατη διοίκηση να μην ανέμενε τη ν αμερικανική εισβολή, αυτό όμως δ εν σήμαινε ό τι π αρέμεινε αδρανής. Ηδη από τις 8 Αυγούστου ο δ ιοικητής του 8ου Αυτοκρατορικού Στόλου, αντιναύαρχος Γκονίτσι Μικάβα, άρχισε να επιβιβάζει όσα διαθέσιμα σ τρα τεύματα είχε σε έ ξι μεταγω ­ γικά και με τη συνοδεία π έντε βαρέων κατα­ δρομικών, δύο ελαφρώ ν και ενός αντιτορπιλλικού απέπλευσε από τη Ραμπαούλ για το

Γκουανταλκανάλ. Ο Μικάβα ήταν ναυτικός με α ρ κετή εμπειρία και γνώριζε ό τι γρήγορα ο εχθ ρό ς θα το ν ανακάλυπτε, πριν διανύσει τα 800 km που το ν χώριζαν από το υ ς Α μερι­ κανούς -οι οποίοι απολάμβαναν τη ν επιτυχία τους. Μ ε έναν έξυπνο ελιγμό κατόρθω σε να παραπλανήσει το υ ς Α μερικανούς και να κερ ­ δίσει χρόνο, αλλά τελικ ά οι κινήσ εις του αποκαλύφθηκαν από το περίφημο δίκτυο των παράκτιων παρατηρητώ ν (coastwatchers), ένα πραγματικό δίκτυο έγκαιρης προειδοποίη­ σης που είχε δημιουργηθεί από το ν Αυστρα­ λό πλωτάρχη Φελντ για τη ν παρακολούθηση των ιαπωνικών κινήσεων στα νησιά το υ Σο­ λομώ ντος. Το δίκτυο αυτό το επάνδρωναν κάτοικοι τη ς περιοχής, που δ εν εγκ α τέλ ειψαν τις εσ τίες το υ ς μετά τη ν ιαπωνική εισβο­ λή για να μπορούν να δίνουν π ληροφορίες μέσω ασυρμάτου- σχετικά με τις κινήσεις των ιαπωνικών αεροναυτικώ ν δυνάμεων. Ετσι ένας coastwatcher από το νησί Μ πουγκαινβίλ -όπου υπήρχαν π ολλές και σ ημαντικές α ερο­ ναυτικές βάσεις -ειδοποίησε το αρχηγείο του στην Τάουνσβιλ τη ς Αυστραλίας για τη ν κάθοδο του Μικάβα. Ο ναύαρχος Τέρνερ το π ο θέτη σ ε τα σκά­ φη του εκα τέρ ω θ εν του Σάβο, ενώ δύο αντιτορπιλλικά ανέλαβαν καθήκοντα φυλακής ραντάρ. Ομως το πλήγμα ή λ θ ε πρώτα από τη ν φίλια πλευρά, όταν ο ναύαρχος Φ λέτσερ ανακοίνωσε τη ν απόφασή το υ να αποσύρει τα αεροπλανοφόρα από τη ν περιοχή, λόγω των απωλειών που είχε σε αεροσκάφη και τη ς έλλειψ ης σε καύσιμα. Οταν ο Β άντεγκριφ τ το π ληροφ ορήθηκε έγινε έξα λλος, γιατί πάνω από τις μισές π ρομήθειες ήτα ν ακόμα φ ορ τω μένες στα μεταγω γικά που θα έφ ε υ ­ γαν, αφού ο Τέρνερ δ εν μπορούσε να παραμείνει χωρίς τη ν προστασία των αεροπλανο­ φόρων. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη και οι πε­ ζονα ύτες έβριζαν το Ναυτικό που θ α το υ ς ά­ φηνε με τέτο ιο τρόπο. Τελικά τα μεταγω γικά έμειναν για λίγο ακόμη, μ ετά τη ν έντο ν η πα­ ράκληση το υ Β ά ντεγκρ ιφ τ να ξεφορτώ σ ουν ορισμένα κρίσιμα εφόδια που κρίθηκαν απα­ ραίτητα για τη συνέχιση τη ς εκσ τρατείας. Το βράδυ τη ς 9ης Αυγούστου, λίγες μόνο ώρες μ ετά τη ν αναχώρηση του Φ λέτσερ και καλυπτόμενος από τη δυνατή βροχή που έ ­ π εφ τε, ο Μικάβα εμφ ανίσ τηκε αιφνιδιαστικά προκαλώντας ένα νέο Περλ Χάρμπορ στους Αμερικανούς. Τα ιαπωνικά πυροβόλα εκμετα λλεύ θη κα ν τη σύγχυση λόγω τη ς νύκτας, βυθίζοντας μέσα σε ένα τέτα ρ το τέσσερα

Μ π ο ρ εί σ τις σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις τα πλοία και τα α εροπ λάνα να είχα ν το ν π ρώ το λό γο , όμω ς σ το Γ κουαντα λκανάλ μ εγ ά λ ο βά ρ ος έπ εσ ε σ τα ελ α φ ρ ά ά ρ μ α τα Μ -3Α 1 S tu a rt τη ς 1ης Ε π ιλαρχίας, τα οποία β λ έπ ο υ μ ε σ ε π εριπ ολία σ τη ν α κ τή Κ όκουμ, σ το δ υ τικ ό τε ρ ο άκρο τη ς π ερ ιμ έ τρ ο υ .

Α δ ια χώ ρ ητο σ τη ν “Ε ρ υ θρ ά α κ τ ή ”, από εφ ό δ ια και δ ιά φ ο ρ α ά λλα υλικά. Η εμ π ειρ ία από την α μ φ ίβ ια επ ιχείρ η σ η σ το Γ κ ο υαντα λκανάλ, ειδ ικ ά σ το ν το μ έ α τη ς δ ιο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ ν α ς, υπ ή ρ ξε κ α θ ο ρ ισ τικ ή και α να μό ρφ ω σ ε ολόκληρ ο το σ ύσ τημ α εφ ο δ ια σ μ ο ύ κ α τά το υπόλοιπο δ ιά σ τη μ α το υ π ολέμου.

στις 27 του ίδιου μήνα άλλα 14 καταδιωκτικά Ρ-400 (έκδοση το υ Ρ-39). Τέσσερα αντιαερο­ πορικά πυροβόλα τω ν 90 mm ανέλαβαν τη ν άμυνα του αεροδρομίου, που δεχόταν συνε­ χείς επιθέσ εις από τη ν Ιαπωνική Αεροπορία και το Ν αυτικό με αποτέλεσμα αναρίθμη­ το υ ς κρατήρες στο έδαφος. Οι π εζοναύτες προχώρησαν στην ενίσχυ­ ση και τη βελτίωση τη ς αμυντικής το υ ς περι­ μέτρου. Ο όγκος τω ν δυνάμεώ ν το υ ς παρέμεινε κοντά στην ακτή, με τη ν αμυντική γραμμή να ακολουθεί ανατολικά το ν ποταμό Ιλλου, δίνοντάς το υ ς έτσ ι τα κτικό π λεονέ­ κτημα, ενώ τα ορύγματα στα δυτικά περικύκλωναν το Κούκουμ, συνεχίζοντας μέχρι τις παρυφές τη ς ζούγκλας. Ο λόκληρος ο νότιος το μέα ς α φ έθ η κε αρχικά με μικρή οχύρωση για τί η ζούγκλα αποτελούσε το καλύτερο ε ­ μπόδιο σε ενδ εχό μενη ιαπωνική προέλαση. Με τη ν ολοκλήρωση τη ς άμυνας τη ς π εριμέ­ τρου οι Αμερικανοί έσ τειλα ν δύο περιπόλους στα ανατολικά και στα δυτικά για να ανακαλύψουν τις ιαπωνικές δυνάμεις, τις οποίες υ­ πολόγιζαν ότι θα έβρισκαν σ υγκεντρω μένες δυτικά τη ς π εριμέτρου, στον ποταμό Ματανικάο και στην περιοχή Κρουζ. Οι δύο περί­ πολοι αναχώρησαν στις 12 Αυγούστου και ο­ νομάστηκαν Γκέτγκε και Μπρας, από τα επώ­ νυμα τω ν επικεφαλής αξιωματικών. Η περίπο­ λος το υ πρώτου εξο ντώ θ η κε, ενώ η περίπο­ λος του δ εύ τερ ο υ έμ α θ ε από έναν καθολικό ιερ έα ό τι οι Ιάπωνες είχαν πραγματοποιήσει απόβαση κοντά στο σημείο Κόλι. Η ώρα τη ς μάχης είχε έ λ θ ει και οι π εζονα ύτες ήταν έ ­ τοιμοι. Στις 19 Αυγούστου οι Αμερικανοί συγκρούσθηκαν στο Ματανικάο με τη ν ιαπωνι­ κή φρουρά τη ς περιοχής, τη ν οποία και εξολόθρευσαν. Η σύγκρουση στο νησί σε λίγο θα έπαιρνε πολύ μ εγα λύτερ ες διαστάσεις.

Η μάχη στο Τενόρου Ο δ ρ ό μ ο ς που ο δ η γ ο ύ σ ε από το B lo o d y R idge σ το Χέντερ σ ον. Γ ίν ετα ι α μέσ ω ς α ντιλ η π τή η μ ικ ρ ή α π όσταση που χ ώ ριζε το α ερ ο δ ρ ό μ ιο από τη γραμμή ά μυνας τω ν Α μερικανώ ν, καθώ ς και το πόσο κ ο ντά είχα ν φ θ ά σ ε ι οι ε π ιθ ε τικ έ ς π ρ ο σ π ά θειες τω ν Ιαπώνων.

καταδρομικά (τα “ Vincennes", “ Quincy", “Astoria” και “ Canberra” ) και π λήττοντα ς θ α ­ νάσιμα ένα πέμπτο, το “ Chicago” . 0 Μικάβα δ εν ή ξερ ε ό τι τα αεροπλανοφόρα είχαν ήδη αποπλεύσει και έτσι έχασε τη ν ευκαιρία να συντρίψει το ν στόλο των μεταγω γικών του Τέρνερ και να αλλάξει τη ν πορεία τη ς μάχης. Ικανοποιημένος αποσύρθηκε στη Ραμπαούλ, χωρίς ο ύ τε καν να αποβιβάσει τα σ τρα τεύμα­ τα από τα μεταγω γικά - από τα οποία έχασε το ένα επ ισ τρέφοντας για τη Ραμπαούλ. Την άλλη μέρα το πρωί ο Τέρνερ απέπλευσε α μ έ­ σως, αφ ήνοντας το υς “ Leathernecks” (πέτσι­ νοι λαιμοί - χαρακτηρισμός των πεζοναυτών) απελπιστικά μόνους.

Οι πρώτες μάχες Αφού έφυγαν τα πλοία η διοίκηση των πεζοναυτώ ν έπρεπε να λύσει το πρόβλημα τη ς διατροφής των ανδρών, παρ’ ό τι στη λεία τη ς κατάληψ ης π εριέχονταν και α ρ κετοί τόννοι με ιαπωνικά τρόφιμα, ρύζι και παστό ψά­

ρι. Ακόμα και με μείωση τω ν γευμάτω ν από τρία σε δύο ημερησίως τα απ οθέματα δεν έ ­ φθαναν ο ύ τε για τριά ντα η μ έρ ες. Μέσα σε ένα περιβάλλον που το έδερνα ν αλύπητα οι βροχές και στη συνέχεια καιγόταν από το ν καυτό ήλιο, οι π εζοναύτες άρχισαν να επι­ σκευάζουν και να βελτιώ νουν τη βαλτώδη περιοχή του αεροδρομίου στη Λούνγκα, το οποίο και μετονόμασαν σε αεροδρόμιο Χ έ­ ντερσ ον (Henderson Field), προς τιμή του πι­ λότου του Σώματος των Πεζοναυτών, ταγμα­ τάρχη Λ όφ τον Χ έντερσ ον, που πιστευόταν πως είχε πέσει ηρωικά (κατά τη ναυμαχία στο Μ ιντγουαίη) με το αεροσκάφος του πάνω στο αεροπλανοφόρο “ Hiryu” . Σ την προσπάθ ειά το υς αυτή βοηθήθηκαν και από τα μη­ χανήματα που εγκα τέλειψ α ν οι Ιάπωνες, με σπουδαιότερο από όλα έναν οδοστρωτήρα, που ήτα ν π ολυτιμότερ ος από οποιοδήποτε όπλο στο μέτωπο του Ειρηνικού. Στις 20 Αυ­ γούστου προσγειώθηκαν τα πρώτα αεροσκά­ φη, 19 καταδιω κτικά F4F και 12 βομβαρδιστι­ κά SBD-3, για να ακολουθήσουν στις 22 και

β$

Το Γκουανταλκανάλ είχε αρχίσει να παίρ­ νει τη μορφή ενός “ κάμι” (ιαπωνική λέξη για τα στοιχειά) στη φαντασία των αξιωματικών του Α υτοκρατορικού Επιτελείου, γι’ αυτό και έδωσαν π ροτεραιότητα στην κατάληψή του, με τη διαταγή τη ς 13ης Αυγούστου προς το ν διοικητή τη ς 17ης Στρατιάς, αντιστράτηγο Χ υακατούκε, στη Ραμπαούλ. Η 17η Στρατιά στο μ ετα ξύ είχε αναλάβει τη ν ολοκλήρωση τη ς κατάληψ ης τη ς Ν. Γουινέας και του Πορτ Μόρεσμπυ. Αρχηγός των ναυτικών δυνάμε­ ων ορίσθηκε ο υποναύαρχος Τανάκα, ο οποί­ ος θα ανελάμβανε τη ν ασφαλή μεταφ ορά 6.000 ανδρών του 28ου Συντά γματος πεζικού τη ς 7ης Μεραρχίας, μαζί με τη ν 5η Ειδική Ναυτική Αποβατική Δύναμη το υ Γιοκοσούκα. Ηταν φανερό ό τι οι Ιάπωνες, ελλείψ ει ακρι­ βών πληροφοριών, συνέχιζαν να υποτιμούν τη ν αμερικανική δύναμη, τη ν οποία υπολόγι­ ζαν ό τι δ εν ξεπ ερνούσ ε τις 2.000 άνδρες. “ Αιχμή του δ ό ρ α το ς” των Ιαπώνων ήταν το ενισ χυμένης δύναμης 2ο Τάγμα του 28ου Συντάγματος, υπό το ν συνταγματάρχη Ιτσίκι, έναν αξιω ματικό στον οποίο η μοίρα έπαι­ ξ ε παράξενα παιχνίδια, αφού η μονάδα του θα ή τα ν η πρώτη που θα αποβιβαζόταν στη νήσο Μ ιντγουαίη. Τον Ιτσίκι και το υς 900 άνΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

mm

δ ρες του μ ετέφ ερ α ν έ ξι αντιτορπιλλικά και το ν αποβίβασαν τη νύχτα τη ς 18ης Αυγού­ στου στην ακτή Ταϊβού, ενώ τη ν ίδια στιγμή άλλοι 500 σ τρατιώ τες τη ς 5ης Ειδικής Ναυτι­ κής Αποβατικής Δύναμης του Γιοκοσούκα προωθήθηκαν αρκετά δυτικότερα, στην Κοκουμπόνα, το π ο θετώ ντα ς στη μέση το υ ς Α­ μερικανούς. Η νυκτερ ινή αποβατική επιχεί­ ρηση απ οτέλεσ ε τη “γ ενέθ λια μέρα" αυτού που οι π εζονα ύτες ονόμασαν χαριτολογώ­ ντα ς "Τόκυο εξπ ρ ές ” . Επρόκειτο για μία επι­ χείρηση μεταφ οράς δυνάμεω ν και εφοδίω ν που δ ιεξαγόταν μόνο τη νύχτα μ ετα ξύ Ραμπαούλ και Γκουανταλκανάλ και στην οποία σ υμμετείχαν μεταγωγικά, αντιτορπιλλικά και καταδρομικά. Τα πλοία ανεβοκατέβαιναν τη σ τενή διώρυγα που χωρίζει τα νησιά Σουαζέλ, Σάντα Ιζαμπέλ και Μαλαίτα από τη Βέλλα Λαβέλλα, τη Νέα Γεωργία και το Γκουα­ νταλκανάλ, μία διαδρομή που πήρε το προσωνύμιο slot (=σχισμή). Ο Ιτσίκι συνέχιζε να π ιστεύει ό τι ο ε ­ χθρ ός δ εν δ ιέ θ ε τε ισχυρές δυνάμεις στο νη­ σί, γ ι’ αυτό επεδίω ξε, αφού πρώτα ξεκο ύ ρ α ­ σε το υ ς άνδρες του, τη ν εγκατάσταση του σ τρατηγείου το υ στο παλαιό σ τρατόπεδο του Τεναρού, δίπλα στο ποτάμι. Οι περίπολοί το υ ανακάλυψαν άνδρες τη ς παλαιός φρου­ ράς του νησιού, οι οποίοι του έδωσαν λανθα­ σμένες π ληροφορίες για τη ν αμερικανική δύναμη που ήτα ν οχυρω μένη σε αμυντική π ερ ίμετρο γύρω από το αεροδρόμιο. Η συ­ μπλοκή μιας περιπόλου στις 19/8 οδήγησε στην αποκάλυψη τω ν καλοαναθρεμένω ν ια­ πωνικών ενισχύσεων, γεγονός που εξανά­ γκασε το ν Ιτσίκι να επιταχύνει το σχέδιο τη ς επίθεσης. Το βράδυ τη ς 20ής προς τη ν 21η οι ιαπωνικές δυνάμεις προωθήθηκαν προς το σημείο που ονομαζόταν Alligator Creek (εξαι­ τίας των κροκοδείλω ν που αφθονούσαν εκεί) και ο Ιακώβ Βούζα, ένας ηρωικός ιθαγενής λοχίας τη ς τοπικής αστυνομίας σύρθηκε, αν και βαριά πληγωμένος, μέχρι τις γραμμές τω ν πεζοναυτών και το υς ειδοποίησε για τη ν προελαύνουσα ιαπωνική δύναμη. Οι Ιάπωνες έπεσαν με μανία πάνω στους άνδρ ες του 2ου Τάγματος που υπεράσπιζε τη ν περιοχή και η μάχη άναψε για τα καλά. Οι π εζοναύτες, καλά οχυρω μένοι και εξοπ λι­ σμένοι με βαριά πολυβόλα και δύο πυροβόλα τω ν 37 mm, θέριζαν το υ ς επ ιτιθέμενους, που άλλαξαν τακτική επίθεσης. Ο Ιτσίκι προσπά­ θησ ε να υπερκεράσει τη ν αμυντική π ερίμε­ τρ ο με δύο επ ιθέσ εις από το βόρειο τμήμα και κατά μήκος τη ς ακτής, χωρίς επιτυχία. Κάπου μέσα στη φωτιά τη ς μάχης ο συνταγ­ ματάρχης Ιτσίκι έπεσε μαχόμενος. Η σύ­ γκρουση συνεχίστηκε μέχρι το πρωί με συνε­ χείς επ ιθ ετικές προσπάθειες που είχαν ως σκοπό τη διάσπαση (πάσει θυσία) τη ς περι­ μέτρου. Οταν ξημέρω σε τα αμερικανικά α ε­ ροπλάνα και τα ελαφρά άρματα Μ-3Α1 προ­ σέβαλαν τη ν ιαπωνική δύναμη μαζί με τους άνδρες του 1ου Τάγματος το υ 1ου Συντάγμα­ το ς και εκτελώ ντα ς υπερκερω τικό ελιγμό συνέτριψαν κάθε αντίσταση. Από το υ ς 900 άνδρες του Ιτσίκι οι 800 ήτα ν νεκροί από τα φονικά πυρά τω ν πεζοναυτών, το υς κροκό­ δειλους και τη ν κινούμενη άμμο. Οι αμερικα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ιτσ ίκ ι ο δ ή γ η σ ε το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ κ α τά τω ν π εζοναυτώ ν σ τη ν π εριοχή A llig ato r C reek. Χ ά θ η κ ε και α υ τό ς μ α ζ ί μ ε το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς τω ν ανδρώ ν το υ .

νικές απώλειες ήταν μόνο 34 νεκροί και 75 τραυματίες.

Η αεροναυμαχία στις ανατολικές νήσους του Σολομώντος Η επ ιθετική προσπάθεια των Ιαπώνων στην ξηρά είχε λήξει, συνεχίστηκε όμως στη θάλασσα. Το “Τόκυο εξπ ρ ές ” ήτα ν σε πλήρη λειτουργία και η Ιαπωνική Ανώτατη Διοίκηση, χωρίς να π ερ ιμένει τη ν εξέλ ιξη τη ς μάχης στο Τεναρού, έσ τειλε άλλους 1.500 άνδρες με σκοπό τη ν ενίσχυση τη ς δύναμης του Ιτσίκι. Οι ναύαρχοι Μικάβα και Τανάκα είχαν υπό τις διαταγές το υ ς μια ισχυρή ναυτική δύναμη που περιελάμβανε π έντε αεροπλανοφόρα, τέσσερα θω ρηκτά, 16 καταδρομικά και 30 αντιτορπιλλικά. Ο στόλος του Φ λέτσερ βρι­ σκόταν στην περιοχή τω ν κάτω Νήσων του Σολομώ ντος σε μία ασφαλή (όπως πίστευε) θέση, δ ια θ έτο ντα ς τρία αεροπλανοφόρα, ένα θω ρηκτό, έ ξι καταδρομικά και 18 αντιτορπιλλικά, 150 km νοτιοανατολικά του Γκου­ ανταλκανάλ. Οι δύο στόλοι ήλθαν σε επαφή στις 24/8 και άρχισε η αεροναυμαχία. Η ιαπωνική αρ­

μάδα έχασε το αεροπλανοφόρο “ Ryujo” χω­ ρίς να κα τα φ έρει να αποβιβάσει τη δύναμη των 1.500 ανδρών, παρά τη ν κινητοποίηση ο­ λόκληρου του Στόλου! Οι α ερονα υτικές συ­ γκρούσεις στην περιοχή αυτή, που ονομά­ στηκε “ ο κόμβος τη ς τορπ ίλλης” , συνεχίστη­ καν με το υ ς Αμερικανούς να χάνουν το αερο­ πλανοφόρο “ Saratoga" με σοβαρές βλάβες στις 31/8 και το “ Wasp” να βυθίζετα ι στις 15/9, ενώ ήτα ν ήδη κτυπ ημένο και το αερο­ πλανοφόρο “ Enterprise” . Μόνο το “ Hornet” ή­ τα ν πλέον διαθέσιμο σε μία περιοχή όπου αυξανόταν συνέχεια ο αριθμός των απωλει­ ών σε πλοία και από τις δύο π λευρές. Προς το τέλο ς του Αυγούστου οι πεζο­ να ύτες επιχείρησαν αποβατική ενέργεια κο­ ντά στην ακτή Κρουζ, όπου και ενεπλάκησαν με τις ε κ εί ιαπωνικές δυνάμεις. Η επιχείρηση αυτή έμ ειν ε γνωστή ως η δ εύ τερ η μάχη του Ματανικάο. Με το τέλο ς τη ς και αφού οι Ιά­ πωνες οπισθοχώρησαν για άλλη μια φορά, σι Αμερικανοί επέστρεψαν στη βάση το υς χω­ ρίς να ολοκληρώσουν τη ν κατάληψη τη ς πε­ ριοχής.

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟΥ Σταδιακά και με τη βεβα ιό τητα τη ς α ερο­ ναυτικής υπεροχής οι π εζονα ύτες άρχισαν να οργανώνουν καλύτερα το στρατόπεδό τους. Η ολοκλήρωση τη ς κατασκευής του α ε­ ροδρομίου εξασφάλισε τη ν παραμονή στο νησί (από τις 3/9) μιας ολόκληρης αεροπορι­ κής μονάδας, τη ς 1ης Αεροπορικής Π τέρ υ ­ γας τω ν Πεζοναυτών. Οι αεροπορικές επι­ δρομές λιγόστεψ αν και υπήρχε διάχυτο ένα αίσθημα σιγουριάς και νίκης. Τα γεγονότα ό­ μως εξελίχ θ η κα ν διαφορετικά. Οι ιθαγενείς ανέφ εραν ό τι μια μικρή δύ­ ναμη 300 ανδρών οχύρωνε το χωριό Τασιμπόκο, 12 χιλιόμετρα ανατολικά τη ς περιμέτρου. Οι Αμερικανοί τό τε αποφάσισαν τη δ ιεν έρ ­ γεια επιδρομής εναντίον αυτής τη ς μικρής, σύμφωνα με τις πληροφορίες, δύναμης. Από το Τουλάγκι έφθασαν το 1ο Τάγμα Κ αταδρο­ μών με το 1ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών. Η επιχεί­ ρηση ξεκίνησ ε τη ν αυγή τη ς 8/9. Επειδή η με­ ταφ ορά έγινε με αντιτορπιλλικά, πρώτα απο­ βίβασαν το υ ς καταδρομείς και στη συνέχεια το υς αλεξιπ τω τισ τές. Αρχικά η αντίσταση ή­ ταν μικρή, αλλά όσο πλησίαζαν στο Τασιμπόκο αυξανόταν. Η ιαπωνική φρουρά αριθμού­ σε τουλάχιστον 1.000 καλά εξοπλισμένους άνδρες, υποστηριζόμενους και από πυροβο­ λικό. Ο διοικητής τη ς επ ιτιθ έμ ενη ς δύναμης, αντισ υνταγματάρχης Εντσον, κατόρθω σε με

Το α ερ ο σ κ ά φ ο ς Ρ -4 0 0 ή τα ν μία εξα γ ω γ ικ ή έκ δ ο σ η το υ γνω στού Ρ-39. Χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε ως α ερ ο σ κ ά φ ο ς ε γ γ ύ ς υ π ο σ τή ρ ιξη ς, χά ρ η σ το ν πολύ καλό εξο π λ ισ μ ό που δ ιέ θ ε τ ε .

τη ν υποστήριξη τω ν αεροσκαφών το υ αερο­ δρομίου Χ έντερσ ον να απωθήσει το υς υπε­ ρασπιστές το υ χωριού. Εκεί ανακάλυψαν αρ­ κετά σωσίβια και πολλές π ρομήθειες που προορίζονταν να καλύψουν τις ανάγκες πολύ μεγαλύτερης δύναμης. Τί είχε συμβεί; Οι Α­ μερικανοί είχαν τη ν πρώτη το υ ς επαφή με τη ν οπισθοφυλακή του 35ου Συντάγματος Πεζικού, μίας μονάδας 3.000 ανδρών υπό τη διοίκηση το υ υποστράτηγου Καβαγκούτσι, ο οποίος είχε ορκισθεί να διώ ξει το υ ς Αμερικα­ νούς από το νησί πριν από τις 10 Οκτωβρίου. Μέσω το υ γνωστού “ Τόκυο εξπ ρ ές " η δύνα­ μη το υ Καβαγκούτσι είχε αποβιβασθεί μ ετα ­ ξύ 29/8 και 1/9. Οι Αμερικανοί, αγνοώ ντας πα­ ντελώ ς το μ έγ εθ ο ς τη ς ιαπωνικής δύναμης, διέφυγαν τη σίγουρη συντριβή για τί ο Ιάπω­ νας στρατηγός είχε ήδη θ έσ ει τις δυνάμεις του σε κίνηση για να επ ιτεθ εί αιφνιδιαστικά (μέσα από τη ν απροσπέλαστη ζούγκλα) στο αεροδρόμιο Χ έντερσ ον - από τη λιγότερο φ υλα γμένη νότια πλευρά. Μ ετά το Τασιμπόκο η ίδια αυτή αμερικα­ νική δύναμη, επισ τρέφοντας, έλα β ε αμυντι­ κή θέσ η νότια το υ αεροδρομίου Χέντερσον, εξα ιτια ς τω ν ολοένα αυξανόμενω ν αναφο­ ρών που μιλούσαν για πολλαπλή ιαπωνική παρουσία στα νότια του αεροδρομίου, πα­ ράλληλα με τη ν εμφάνιση στοιχείω ν ελα ­ φρού πυροβολικού μέσα στη ζούγκλα. Ο Καβαγκούτσι είχε αποκαλυφθεί. Κύρια γραμμή αντίστασης των πεζοναυ­ τών ήταν το όρος Εντσον ή Bloody Ridge, ό­ πως κα θιερώ θηκε να λ έγ ετα ι από το υ ς υπε­ ρασπιστές του. Στις 12 Σεπ τεμβρίου και ύ­ στερα από έναν εικοσάλεπτο ναυτικό βομ­ βαρδισμό οι Ιάπωνες επ ιτέθηκαν, απωθώ­ ντας αρχικά το υς Α μερικανούς, ot οποίοι ενισχύθηκαν τη ν επ ομένη από το 2ο Τάγμα, κάτω από συνεχείς βομβαρδισμούς από πλοία και αεροπλάνα. Οι μάχες ήταν σκληρό­ τα τες και π ολλές φ ορές διεξήχθησ αν σώμα με σώμα, αλλά οι π εζοναύτες έδ ειξα ν άλλη μια φορά τη ν υπεροχή το υς απ οκρούοντας τις σ υνεχείς επ ιθέσ εις το υ εχθρού, που άφη­ σε τελικ ά σ τους πρόποδες το υ βουνού 600 νεκρούς. Αν ο Καβαγκούτσι κατόρθω νε να διασπάσει τη ν π ερίμετρο σε αυτό το σημείο το αεροδρόμιο θα έπ εφ τε αμέσως, με κατα­ λυ τικ ές επιπτώσεις για τη ν άμυνα του νησι­ ού. Οσοι από το υς Ιάπωνες σ τρατιώ τες επέζησαν από τη μάχη άρχισαν να αργοπεθαί­ νουν στη ζούγκλα και στα γύρω έλη, ανεβά­ ζοντας τις συνολικές απώλειες σε πάνω από 1.000, ενώ οι αμερικανικές ή τα ν 31 νεκροί και 103 τραυματίες. Η νίκη αυτή έδωσε περισσότερο θάρρος στους π εζοναύτες. Ο Β ά ντεργκρ ιφ τ θ εώ ρη­ σε ό τι είχε έ λ θ ει η ώρα να α υ ξη θ εί η έκταση τη ς αμυντικής π εριμέτρου. ΓΥ αυ τό προχώ­ ρησε σε άλλη μία επ ιθετική κίνηση προς το Ματανικάο, που δ εν έ φ ερ ε απ οτέλεσμα λό­ γω τη ς σ θενα ρότατης αντίστασης.

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Ο μήνας αυτός ξεκίνησ ε με μικρές καταδρομικές επιχειρήσεις βασιζόμενες σε πλη­

Το α ερ ο δ ρ ό μ ιο Χ έν τερ σ ο ν σ τα π ρώ τα σ τά δ ια τη ς κ α τα σ κ ευ ή ς το υ . Οι Ιάπω νες είχα ν μ ό λις α ρ χ ίσ ει να επ ισ τρ ώ νουν το ν διά δ ρ ο μ ο .

Συνολικά 30.000 άνδρες ήταν στη διάθε­ ση του Μαρουγιάμα, που με υπερηφάνεια δήλωσε ότι σε τρ εις η μ έρ ες θ α κατακτούσ ε το Χέντερσον. Ο ίδιος ο στρατηγός Χυακα­ το ύ κ ε θα διηύθυνε τη νέα επιχείρηση. Στην επίθεση συμμετείχαν, εκτό ς τη ς 2ης Μ εραρ­ χίας, η 38η Μεραρχία, καθώς και όλα τα δια­ θέσ ιμα τμήματα που βρίσκονταν στο νησί. Στο μ ετα ξύ μια τρ ίτη απόπειρα τω ν πεζο­ ναυτών να καταλάβουν το Μ ατανικάο τε λ ε ί­ ωσε ύστερα από σ κληρές συγκρούσεις με το ιαπωνικό 4ο Σύνταγμα Πεζικού, με αμοιβαία απαγκίστρωση. Ενώ οι π ροετοιμασ ίες για τη ν επ όμενη μεγάλη ιαπωνική επίθεση βρίσκονταν σε έ ­ ξαρση, στη θαλάσσια περιοχή γύρω από το Γκουανταλκανάλ εκτυ λίχ θ η κε άλλη μία ναυ­ τική σύγκρουση, η αεροναυμαχία του ακρω­ τηρίου τη ς Ελπίδας (Esperance), στις 11 Ο-

71

Ο υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Κ α β α γ κ ο ύ τσ ι και το ε π ιτε λ ε ίο το υ . Δ ύο φ ο ρ ές σ υ γκ ρ ο ύ σ & η κε μ ε το υ ς Π ε ζ ο ν α ύ τε ς κα ι η ττή & η κ ε .

ροφ ορίες από αεροσκάφη και ιθαγενείς και με τη ν κατάληψ η το υ Μ ατανικάο να παραμέ­ νει βασική επιδίωξη των Αμερικανών. Από τη ν άλλη πλευρά η ιδέα τη ς ανακατάληψης του Γκουανταλκανάλ είχε γίνει έμμονη για το Ια­ πωνικό Επιτελείο, που ετοίμαζε νέα και πιο μεγαλειώ δη επιχείρηση. Κ άθε βράδυ το “ Τό­ κυο εξπ ρ ές ” μ ετέ φ ε ρ ε σε ομά δ ες των 900 ανδρών ολόκληρη τη 2η Μ εραρχία Σεντάι, το υ αντισ τράτηγου Μαρουγιάμα, με στόχο τη ν κατάληψη του πλέον διάσημου σημείου του Ειρηνικού, το υ αεροδρομίου Χέντερσον. Ολόκληρη η ιαπωνική σ τρατηγική έβλεπ ε το Γκουανταλκανάλ ως το σημείο όπου θ α έ ­ πρεπε να επιδιω χθεί πάσει θυσία νίκη, η ο­ ποία θα απσκαθιστούσε το πληγωμένο γόη­ τρ ο τω ν Ιαπώνων και θ α οδηγούσε στην ανα­ γέννησ η τη ς ιαπωνικής επ ιθετική ς προσπά­ θ εια ς στον νότιο Ειρηνικό.

κτωβρίου. Ο υποναύαρχος Σκοτ π έτυχε νίκη εφαρμόζοντας το ν σχηματισμό “Τ ” και ανα­ γκάζοντας για άλλη μια φορά το υς Ιάπωνες να αποσυρθούν. Στις 13 του μήνα οι Ιάπωνες εξαπέλυσαν μαζικά ναυτικά και αεροπορικά πλήγματα κα­ τά το υ αεροδρομίου Χ έντερσ ον, προκαλώντας σοβαρές ζημιές και θ έτο ν τα ς προσωρι­ νά ε κ τό ς λειτουρ γία ς το ν διάδρομό του. Στη ναυτική επίθεση που εξαπέλυσαν τα θωρηκτά “ Kongo" και “ Haruna” π ροστέθηκαν και τα βαρέα πυροβόλα των 150 mm που έβα λ­ λαν από τη ν Κοκομπούνα, με αποτέλεσμα τη ν πλήρη εξουδετέρω σ η του διαδρόμου το απόγευμα τη ς 14/10. Στις 15/10 π έντε ιαπωνι­ κά μεταγω γικά αποβίβασαν σ τρα τεύματα και εφόδια 14 χιλιόμετρα δυτικά, στην περιοχή Τασσαφαρόνγκα. Ο Χ υα κατούκε ένιω θε τη νίκη να το υ χαμογελά. Μ ε τη ν πλήρη εξο υ δ εΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

72 mm

τέρωση το υ αεροδρομίου και με το 80% των ανδρών και των εφοδίω ν του στην ξηρά ετο ι­ μάστηκε για το αποφασιστικό κτύπημα. Μ έ­ σα στην υγρή και ανθυγιεινή ζούγκλα ο Ιάπω­ νας στρατηγός οραματιζόταν λαμπρές σκη­ ν ές τελετο υ ρ γικώ ν παραδόσεων των Αμερι­ κανών πεζοναυτών, με το ν διοικητή τους, σ τρατηγό Β άντεγκριφ τ, να κρατά τη λευκή σημαία. Η εκπομπή τη ς κωδικής λ έξη ς “ banzai” (νίκη) θα σ ηματοδοτούσ ε τη ν παρά­ δοση του εχθρού. Ομως τα πράγματα δ εν εκτυ λίχθη κα ν έ ­ τσι. Μ πορεί το αεροδρόμιο Χ έντερσ ον προ­ σωρινά να τέ θ η κ ε εκ τό ς λειτουργίας, όμως υπήρξε αμερικανική απάντηση: λεγόταν Seabees. Α υτές οι εκπ λη κτικές ομάδες μηχα­ νικού έκαναν απίστευτα πράγματα. Μ ε τη μεθ ο δ ικό τη τα και τη ν άριστη οργάνωσή τους κατόρθωσαν να επαναλειτουργήσ ει αρχικά ένα μικρό μέρος του διαδρόμου, που ήταν α ρ κετό για τη ν απογείωση τω ν αεροπλάνων. Το σχέδιο το υ Μ αρουγιάμα ήταν να επι­ τ ε θ ε ί επικεφαλής τη ς κύριας δύναμης από το ν Νότο, κοντά στο “ Bloody Ridge” , ενώ μία άλλη δύναμη υπό το ν Καβαγκούτσι (που ζη­ τούσ ε επίμονα να πάρει τη “ ρεβά νς") θα προσέβαλλε τη ν π ερίμετρο από τα νοτιοανα­ τολικά, μ ετα ξύ του “Alligator Creek” και του “ Bloody Ridge” . Ο υποστράτηγος Νασού θα επ ιτίθ ετο από τη νοτιοδυτική πλευρά, μετα ξύ το υ ποταμού Λόύνγκα και του “ Bloody Ridge” . Το άλλο σκέλος τη ς επίθεσης είχε α­ ν α τεθ εί στον υποστράτηγο Σουμιγιόσι, ο ο­ ποίος θα έπρεπε να διαβεί το ν ποταμό Ματανικάο μαζί με μια μονάδά ελαφρώ ν αρμάτων Type 97 Chi-ha. Το πολύπλοκο ιαπωνικό σχέ­ διο προέβλεπε και μία τρ ίτη επ ιθετική αιχμή υπό το ν σ υνταγματάρχη Οκα, που έπρεπε να περάσει το ν ποταμό Μ ατανικάο δύο χιλιόμε­ τρα βο ρειότερα και να προχωρήσει πιο βόρεια, καταλαμβάνοντας μια σειρά κορυφογραμμών από το υ ς π εζοναύτες. Μία τέτα ρ τη επιχείρηση π ροέβλεπε απόβαση στην ακτή Κόλι, αλλά δεν ε κ τελ έσ τη κ ε επειδή οι Ιάπω­ νες νόμιζαν ότι η αμερικανική αντίσταση θα είχε καταρρεύσει. Οι κινήσεις των σ τρα τευ ­ μάτων σύμφωνα με το ιαπωνικό σχέδιο έπ ρε­ πε να δ ιεξα χθ ού ν μέσα σε πυκνή και απρο­ σπέλαστη βλάστηση. Ο δρόμος που έπρεπε να ανοίξουν οι άνδρες το υ Μουρογιάμα, αν και ονομάστηκε προς τιμήν του “γραμμή Μ ουρογιάμα", ή τα ν σχεδόν αδύνατο να κατασκευασθεί, όχι μόνο γιατί δ εν υπήρχε ο α­ π αραίτητος εξοπλισμός, αλλά και για τί όλες οι π ρομήθειες, ακόμα και τα πυροβόλα, μετα φ έρ οντα ν από το υς άνδρες, οι οποίοι στο τέλ ο ς αναγκάστηκαν να απαλλαγούν από το π εριττό βάρος και τα εγκα τέλειψ α ν στη ζού­ γκλα. Η επίθεση είχε ορισθεί να ξεκινήσ ει στις 22/10, αλλά ο Μ ουρογιάμα ανέβαλλε συνε­ χώς τη ν ημερομηνία εκδήλωσής τη ς για τί οι άνδρες το υ κινούντο με δυσκολία μέσα από τη γλισ τερή και ομιχλώδη πράσινη κόλαση, γύρω από μια δηλητηριώ δη και σαρκοβόρα πανίδα που συνεχώς το υ στερούσε άνδρες και υλικό. Υπήρξε νέα αναβολή - που εκ ν εύ ­ ρισε το Ναυτικό - για τις 24/10, ενώ ο Σουμιγιόσι ξεκινούσ ε τη δική του επίθεση κανονι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α μ ερ ικ α ν ο ί π εζο ν α ύ τες δ ιέρ χ ο ν τα ι από π ρόχειρ α κ α τα σ κ ευ α σ μ έν η γέφ υ ρ α . Ω ς π λω τήρ ες χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ι β α ρ έλια .

«ΤJ

:

;;

Ενα από τα λίγα ελ α φ ρ ά ά ρ μ α τα Type 9 7 Chih a το υ Σ ο υ μ ιγ ιό σ ι ε κ τό ς μ ά χ η ς, β υ θ ισ μ έν ο σ τη ν ά μμο.

κά το απόγευμα τη ς 21/10, χωρίς όμως να έ ­ χει επικοινω νίες με το ν Μουρογιάμα. Δύο ε ­ π ιθέσεις μπόρεσε να εξαπολύσει μέσα σε δύο μ έρ ες ο Σουμιγιόσι, πριν οι άνδρες του συντριβούν από τα μαζικά πυρά του πυροβο­ λικού των Π εζοναυτώ ν χάνοντας και 13 άρ­ ματα. Το βράδυ τη ς 24/10, κάτω από καταρρα­ κτώδη βροχή, οι άνδρες του Μουρογιάμα ε­ π ιτέθηκα ν με τη σειρά το υς χωρίς όλμους και πυροβολικό, που τα είχαν εγκα τα λείψ ει στην πορεία το υ ς μέσα στη ζούγκλα. Μαζί με το ν Μουρογιάμα επ ιτέθ η κε και η δύναμη του Οκα από τη νοτιοδυτική πλευρά τη ς π εριμέ­ τρου. Οι Αμερικανοί όμως διέβλεψ αν έγκαι­ ρα τη ν επ ιθετική ενέργεια του Μουρογιάμα ως τη ν κύρια επίθεση, γ ι’ αυτό και κατηύθυναν σε αυτό το ν το μ έα τις ενισχύσεις τους, προκαλώντας βαριές απώλειες στους Ιάπω­ νες. Η ιαπωνική επίθεση επαναλήφθηκε και τη ν επ όμενη μέρα, χωρίς αποτέλεσμα. Το ξη ­

μέρωμα τη ς 26ης Οκτωβρίου ο Μ ουρογιάμα πήρε το ν δρόμο τη ς υποχώρησης, αφήνο­ ντας πίσω το υ πάνω από 1.500 νεκρούς. Την ί­ δια τύχη είχαν και οι άνδρες το υ Οκα στο Ματανικάο. Η πιο κρίσιμη αναμέτρηση στην ξηρά με­ τα ξύ των δύο αντιπάλων είχε λ ή ξει με συ­ ντριπτική νίκη τω ν Αμερικανών. Οι πεζοναύ­ τε ς έθαψ αν 2.500 Ιάπωνες, ενώ χιλιάδες άλ­ λοι χάθηκαν μέσα στη ζούγκλα και αφανίστη­ καν από τη βλάστηση και τα ζώα. Οι Α μερικα­ νοί παρακολουθούσαν με κομμένη τη ν ανά­ σα το θέαμα τη ς κατασπάραξης των πτωμάτων από το υ ς κροκοδείλους. Η ζού­ γκλα κέρδιζε τη δική τη ς μάχη. Στη θάλασσα οι Αμερικανοί και οι Ιάπω­ νες α ναμετρήθηκαν για τέτα ρ τη φορά στην αεροναυμαχία τη ς Σάντα Κρουζ. Ο ιαπωνικός στόλος τελικά “ ανέκρουσε πρύμναν” έχο­ ντας βυθίσει το αεροπλανοφόρο “ Hornet” και π ροξενήσ ει ζημιές στο “ Enterprise” . Τρία όμως από τα αεροπλανοφόρα του είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Και στη θάλασσα ο δρόμος τη ς ή ττα ς ήταν ο ίδιος για το υς Ιά­ πωνες.

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟ ΕΜ ΒΡΙΟ Υ Τον Ν οέμβριο ανέλαβε δ ιοικητής στον νότιο Ειρηνικό, από πλευράς Αμερικανών, ο ναύαρχος Χάλσευ, που επ ισ κέφ θηκε το υ ς η ­ ρωικούς υπερασπιστές στις 8/11. Η αλλαγή αυτή σηματοδότησ ε ν έες εξελ ίξε ις στην πε­ ριοχή, που σ υνοδεύτηκαν από τη ν αποστολή νέων δυνάμεω ν μαζί με τρόφ ιμα και εξοπ λι­ σμό για το υ ς δοκιμασμένους βετερά νους του Γκουανταλκανάλ. Οι Ιάπωνες εξακολουθούσ αν να θ έλου ν

ra νήσος ιναμπογκο

Χαλέτα

Γκαβούτου ιομείς Εκκαθαριστικές

ΕΕ3

Ακτή Λούνγκα Ματανικάο Κοκσμπούνα ς. Κόκουμ

Αλεξιπτωτιστές

μι° χχ 1η Μεραρχία κα I X ! · Πεζοναυτών

Ακτή Τασιμπόκο

,T ij(p p 4 u Α κ Τ ή Κ ο λ ι-;

Υ

2 ^ . ,

%

13-14 Σεπτ.

I __ ____ i______ Ορος Ωστεν

Ο/ α π ο β ά σ εις σ το Γ κο υ α ντα λ κα ν ά λ (7 Α υ γ .-Π Σ ε π τ .)

■— -■ - ρ .-a—

τη ν εξουδετέρω σ η του αεροδρομίου Χέντερσον, γ ι’ αυτό οργάνωσαν ά λλες τέσ σ ε­ ρις συνολικά ναυτικές αποστολές για το ν Νο­ έμβριο. Μ ετα ξύ αυτών σ υγκαταλεγόταν ο βομβαρδισμός του αεροδρομίου και η μ ετα ­ φορά τη ς 38ης και τη ς 230ης Μεραρχίας Πε­ ζικού στο νησί, μαζί με το επ ιτελείο και το πυροβολικό τη ς 17ης Στρατιάς - από ένδ εκα ταχέα μεταγω γικά που θα αποβίβαζαν 13.000 άνδρες απ ευθείας στην ακτή. Οι Αμερικανοί ναύαρχοι Τέρνερ και Κίνκεϊντ ανέλαβαν να σταματήσουν το υ ς Ιάπω­ νες και παράλληλα να ανεφοδιάσουν τις δυ­ νάμεις το υς στο νησί. Η πρώτη ναυμαχία του Γκουανταλκανάλ δ ιεξή χθη τη νύχτα της 12/13 Νοεμβρίου. Η σύγκρουση των δύο στό­ λων ήτα ν τρ ομ ερ ή και το πρωινό τη ς 14ης Νοεμβρίου βρ ήκε οκτώ πολεμικά που φ λέγο ­ νταν μετα ξύ των νησιών Σάβο και Γκουα­ νταλκανάλ. Οι ναύαρχοι Σ κο ττ και Κάλλαχαν ήταν νεκροί, ενώ π έντε αμερικανικά πλοία χάθηκαν - μ ετα ξύ το υς ήταν και τα καταδρο­ μικά “ Portland” και “Atlanta” . Από τα δύο ια­ πωνικά θω ρηκτά που είχαν έ λ θ ει με σκοπό να βομβαρδίσουν το Χ έντερσ ον το “ Hiei” βυ­

—

.■—a--------- r-------- -

θίσ τηκε, ενώ στο αεροδρόμιο δ εν έπεσε ού­ τ ε ένα βλήμα. Στις 13/11 οι Αμερικανοί ανακά­ λυψαν τα 11 μεταγωγικά, από τα οποία βύ θι­ σαν τα επτά, γεμάτα άνδρες, ενώ τη ν επ όμε­ νη μέρα το πυροβολικό μαζί με τα αεροσκά­ φη και τα πλοία αποτελείωσαν και τα υπόλοι­ πα τέσσερα, που είχαν κα τευ θ υ ν θ εί στο νησί αδιαφορώ ντας για τη ν τύχη το υς. Παρόλα αυτά οι Ιάπωνες κατόρθωσαν να αποβιβά­ σουν 2.000 άνδρες, ενώ το ναυτικό το υς έχασε και το θω ρηκτό “ Kirishima” . Ο βυθός γύρω από τα νησιά έχει πάρει από καιρό το προσωνύμιο “ Ironbottom Sound” , από το πλή­ θ ο ς τω ν βυθισμένων πλοίων. Στην ξηρά οι ενισ χυμένες δυνάμεις των πεζοναυτώ ν κατά το διάστημα 1-4 Ν οεμβρί­ ου κατέλαβαν επ ιτέλους το Μ ατανικάο στα δυτικά, φθάνοντας μέχρι τη ν ακτή Κρουζ. Στα ανατολικά οι Ιάπωνες απωθήθηκαν πέρα από τη ν περιοχή Κόλι, Ο Β ά ντεγκρ ιφ τ δ ιέτα ­ ξε τη ν εκτέλεσ η τη ς επιχείρησης “Aola ”, μιας επ ιθετική ς αναγνώρισης γύρω από το βουνό Ω στεν με σκοπό τη ν ανακάλυψη και τη ν κα­ ταστροφή του εναπ ομείναντος εχθρικού πυ­ ροβολικού και τη ν εξάλειψ η όλων των πιθα­

νών εστιών αντίστασης. Η επιχείρηση ολο­ κληρώ θηκε στις 4 Δ εκεμβρ ίου με μικρή επι­ τυχία. Στη θάλασσα έγιναν ά λλες δύο συγκρού­ σεις, η δ εύ τερ η ναυμαχία το υ Γκουανταλκα­ νάλ και η ναυμαχία τη ς Τασσαφαρόνγκα. Οι Ιάπωνες απέτυχαν για άλλη μια φορά να ενισχύσουν τις δυνάμεις το υ ς στο νησί, παρά το ν πρωτότυπο τρόπο τη ς ρίψης των εφ ο ­ δίων στη θάλασσα - μέσα σε αδιάβροχα περι­ βλήματα. Τελικό απ οτέλεσμα ήταν ο αριθμός των ανδρών το υς να παραμείνει κάτω από τις 20.000, ενώ οι σ υνθήκες διαβίωσης το υ ς οδή­ γησαν μέχρι το ν κανιβαλισμό.

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜ ΒΡΙΟ Υ Η π ερίμετρος τη ς Λ ούνγκα δ εν είχε αυ­ ξη θεί, αλλά αυτό άλλαξε σύντομα, με τη ν ά­ φιξη νέων ενισχύσεων. Ο Αμερικανικός Στρα­ τό ς υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Πατς με τη Μεραρχία Americal (από τις λ έξεις America και New Caledonia) έφθασε στο νησί. Οι παλαίμαχοι αποσύρθηκαν, νέο υλικό έρρ εε αδιάκοπα και στους ουρανούς εμφανί•σθηκε το καινούργιο καταδιω κτικό Ρ-38, ενώ τα Β-17 απέκτησαν βάση στο Χέντερσον. Στις 9 Δ εκεμβρ ίου οι παλαίμαχοι τη ς 1ης Μ εραρ­ χίας Π εζοναυτώ ν αποχώρησαν κατάκοποι και με το μέτωπο ψηλά, μ ετά από τέσσ ερις μή­ νες σκληρών συγκρούσεων. Τη μονάδα το υς αντικα τέσ τησ ε η 2η Μεραρχία Πεζοναυτών, που έφ θασ ε απ’ ευ θ εία ς από τα κέντρα ε κ ­ παίδευσης των ΗΠΑ. Οπως είπε ένας παλαί­ μαχος, το Γκουανταλκανάλ δ εν θα ήταν πια το ίδιο. Κατασκευάστηκαν ν έε ς εγκατασ τά­ σεις, έφθασε νέο υλικό και (το κυριότερο) 40.000 Αμερικανοί μάχονταν εναντίον λιγότερων από 25.000 Ιαπώνων, φτωχά εφοδιασ μέ­ νων από τα σκάφη το υ “Τόκυο εξπ ρ ές" που έ ­ καναν ό,τι μπορούσαν. Οι επιχειρήσεις του Αμερικανικού Στρα­ τού επ ικεντρώ θηκαν στο όρος Ωστεν, ώστε το αεροδρόμιο να εξασ φαλιστεί οριστικά, μαζί με τη ν υπόλοιπη περιοχή του Μ ατανι­ κάο. Η επίθεση ξεκίνησ ε στις 17/12 και κρά­ τησ ε μέχρι τις 23 Ιανουαρίου 1943. Σ ’ αυτό το διάστημα οι άνδρες το υ 132 Σ υντάγματος δοκιμάστηκαν σκληρά από τη ν άγρια ζού­ γκλα και τη ν αντίσταση του 228ου Σ υντάγμα­ το ς του ταγματάρχη Ιναγκάκι. Μ ετά από μά­ χες 22 ημερώ ν και με απώλειες 112 ανδρών ένα ντι 450 Ιαπώνων, αντικαταστάθηκαν από το υ ς άνδρες του 2ου Τάγματος του 35ου Συ­ ντάγματος, μαθαίνοντας τι σημαίνει π όλε­ μος στη ζούγκλα του Γκουανταλκανάλ.

73

Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ Μ ε το νέο έτο ς οι δυνάμεις που βρίσκο­ νταν στο νησί απ οτέλεσαν το XIV Σώμα, που περιελάμβανε τη Μεραρχία AMERICAL, τη ν 25η Μεραρχία Πεζικού, τη ν 43η Μεραρχία και τη ,2 η Μεραρχία Πεζοναυτών. Ο στρατηγός Πατς εκτίμησ ε ό τι είχε έ λ θ ει ο καιρός να εξα λ είψ ει και τη ν τελ ευ τα ία ιαπωνική εστία (ΣΥΝΕΧΕΙΑ Σ Τ Η ΣΕ Λ . 76) ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΜΠΑΣ ΣΑΧ (1587-1629) ΤΟ 1587 Ο ΔΕ Κ Α Ε Π ΤΑ Χ ΡΟ Ν Ο Σ Α Μ Π Α Σ Κ Α Θ ΙΣ Ε Σ Τ Ο Ν Π Ε Ρ Σ ΙΚ Ο Θ Ρ Ο Ν Ο . Ο Ι Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Ι ΤΟΥ, ΠΟ Υ ΤΟΝ Θ Ε Ω Ρ Η Σ Α Ν Ε Υ Κ Ο Λ Η Λ Ε ΙΑ , Σ Υ Ν Τ Ο Μ Α Δ ΙΑ Ψ Ε Υ ΣΘ Η Κ Α Ν , Κ Α Θ Ω Σ Ο Ν Ε Α Ρ Ο Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ Γ Η Σ Ε ΤΟ Ν Π ΡΩ ΤΟ “Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο " Π Ε Ρ Σ ΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΟ, Κ ΑΘ ΙΣΤΩ Ν ΤΑΣ Κ Α Ι Π Α Λ Ι ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΟΥ Μ ΕΓΑΛΗ Δ Υ Ν Α Μ Η ΤΗΣ ΑΝΑΤΟ ΛΗΣ.

74

Η Περσία υποδουλώθηκε στους Αραβες τον 7ο αιώνα μ.Χ. Αρ­ γότερα έφτασαν εκεί οι Μογγόλοι και οι Τούρκοι. Από την εποχή των Σασσανιδών, που έληξε με την αρα­ βική κατάκτηοη, λίγα πράγματα εί­ χαν αλλάξει στον Περσικό Στρατό του 16ου αιώνα. Οπως σε όλους του περσικούς στρατούς, η κύρια δύνα­ μη κρούσης ήταν το ιππικό, που εξακολουθούσε να είναι εξοπλισμέ­ νο με τα παραδοσιακά του όπλα, τη λόγχη και το τόξο. Το πεζικό ήταν αρκετό σε αριθμό, αλλά ανεπαρκέ­ στατα εκπαιδευμένο. Ουσιαστικά δεν υπήρχε οργανωμένη στρατιωτι­ κή δύναμη στο περσικό κράτος. Σε περίπτωση πολέμου ο σάχης καλούσε τους ευγενείς του (στους οποί­ ους παραχωρούσε τιμάρια) να συ­ γκεντρώσουν τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Ο στρατός που συγκεντρωνόταν ή­ ταν μια ανοργάνωτη και απειθάρχη­ τη μάζα που δεχόταν διαταγές από τους τοπικούς αρχηγούς. Ενας τέ ­ τοιος περσικός στρατός προσπάθη­ σε να εμποδίσει μια εισβολή των Τούρκων στο Τσαλντιράν το 1515, αλλά αφανίστηκε. Αμέσως μετά την ανάρρησή του στον θρόνο, το 1587, ο νεαρός Αμπάς Σαχ έθεσε ως πρωταρχικό του στόχο την αναδιοργάνωση του στρατού σε νέα βάση. Το πρώτο βή­ μα ήταν η εισαγωγή των φορητών πυροβόλων όπλων και η δημιουργία τακτικού πεζικού πάνω στα ευρω­ παϊκά πρότυπα. Για τον σκοπό αυτό ο Αμπάς κάλεσε Ευρωπαίους ειδι­ κούς, κυρίως Αγγλους (μεταξύ των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

οποίων ξεχώριζε η φυσιογνωμία του σερ Ρόμπερτ Σίρλεϊ, φημισμένου πυροβολητή), που ανέλαβαν τη συ­ γκρότηση του νέου σώματος των ‘Τουφενκσίδων” . Το σώμα αυτό των τυφεκιοφόρων εξοπλίστηκε με τα πλέον σύγχρονα όπλα της εποχής τα μουσκέτα- και εκπαιδεύτηκε συ­ στηματικά σύμφωνα με τα ευρωπαϊ­ κά πρότυπα. Οι τυφεκιοφόροι παρα­ τάσσονταν σε βαθιές γραμμές βά­ θους έως 10 ανδρών. Ετσι πυροβο­ λούσαν σειρά ανά σειρά. Κάθε σει­ ρά που πυροβολούσε κατευθυνόταν στα νώτα του σχημα­ τισμού και άρχιζε τη διαδικασία επαναγέμισης. Με τον τρόπο αυτό διετηρείτο συνεχές πυρ μπροστά στο μέτωπο της μονάδας. Οι τυφεκιοφόροι επίσης εκπαιδεύτηκαν εντα­ τικά στην ξιφασκία, ενώ εμπεδώθη­ κε η πειθαρχία και καθιερώθηκαν ο­ μοιόμορφες στολές. Το τακτικό αυ­ τό σώμα πεζικού υπαγόταν απευ­ θείας στην κεντρική εξουσία, τον σάχη. Αυτόν αναγνώριζε ως αρχηγό και γι' αυτόν πολεμούσε. Παράλληλα με την αναδιοργά­ νωση του πεζικού ο Αμπάς δημιούρ­ γησε έναν πυρήνα τακτικού ιππι­ κού, τους Κουλάρ. Οι Κουλάρ εκπαι­ δεύτηκαν επίσης με βάση τα ευρω­ παϊκά πρότυπα, χωρίς όμως να απο­ βάλλουν τις παραδοσιακές τακτι­ κές. Η πειθαρχία εμπεδώθηκε μαζί με τον απόλυτο έλεγχο της κεντρι­ κής εξουσίας. Ο οπλισμός τους αρ­ χικά δεν διέφερε από αυτόν του τιμαριοτικού ιππικού, αποτελούμενος από λόγχη, τόξο, σπαθί και ασπίδα. Αργότερα οι Κουλάρ εξοπλίστηκαν

και με πιστόλες και καραμπίνες, ό­ πως το δυτικό ιππικό. Το πυροβολικό ήταν το τρίτο ό­ πλο του τακτικού στρατού. Τα πυρο­ βόλα αρχικά ήταν παλαιό και λίγα, κυρίως βομβάρδες ηλικίας ως και 50 ετών. Υπό την εποπτεία του Σίρλεϊ όμως και το πυροβολικό ανα­ διοργανώθηκε. Κατασκευάστηκαν νέα ελαφρύτερα πυροβόλα και οι πυροβολητές εκπαιδεύτηκαν σε ό­ λες τις νέες τακτικές. Εκτός από αυτόν τον πυρήνα του τακτικού στρατού ο Αμπάς εξα­ κολουθούσε να στηρίζεται και σε έ­ ναν όγκο άτακτου πεζικού και ιππι­ κού. Ο όγκος του άτακτου βαρέος ιππικού αποτελείτο από τους Κουζίλμπασις, τους τιμαριότες ιππείς. Οι άνδρες αυτοί ήταν γενναίοι, καλά εκπαιδευμένοι και έμπειροι, αλλά ε ­ ντελώς απειθάρχητοι. Ηταν συ­ γκροτημένοι σε φυλές, με δικούς τους τοπικούς ηγέτες. Κύρια τακτι­ κή τους ήταν η άμεση επίθεση. Ο ο­ πλισμός τους ήταν ίδιος με αυτόν των Κουλάρ. Δεν έφεραν πυροβόλα όπλα, έφεραν όμως αλυσιδωτούς θώρακες, ενώ μερικές φορές θωρά­ κιζαν και τα άλογά τους. Παράλληλα με τους Κουζίλμπασις υπήρχαν και μονάδες άτακτου ε ­ λαφρού ιππικού. Οι ιππείς αυτοί ή­ ταν εξοπλισμένοι με τόξο και σπαθί, ενώ μερικοί έφεραν και ακόντιο ή κοντή λόγχη. Είχαν ως αποστολή την εκτέλεση αναγνωρίσεων και ε­ πιδρομών, ήταν όμως περίφημοι για την απειθαρχία τους και για την α­ δυναμία τους να επελάσουν ενα­ ντίον αντίπαλου που διατηρούσε τη

συνοχή του. Το άτακτο πεζικό ήταν ένα ακό­ μα απομεινάρι του παρελθόντος. Κύριος οπλισμός των πεζών ήταν το τόξο. Συνήθως έφεραν και σπαθί ή μαχαίρι. Οι τοξότες ήταν στην πλειοψηφία τους χωρικοί ή σκλάβοι των φεουδαρχών, εντελώς ανεκπαίδευτοι και μάλλον απρόθυμοι για πόλε­ μο. Δεν δίσταζαν στην πρώτη δυ­ σκολία να τραπούν σε άτακτη φυγή. Κάποιοι πεζοί ήταν εξοπλισμένοι με ακόντια και εκτελούσαν χρέη ακρο­ βολιστών. Ορισμένοι φεουδάρχες εκτός από τους Πέρσες πεζούς διέθεταν και μισθοφορικά σώματα. Οι μισθο­ φόροι αυτοί ήταν συνήθως εξοπλι­ σμένοι με ακόντια και ασπίδες ή αρκεβούζια και εκτελούσαν αποστο­ λές ελαφρού πεζικού. Ο στρατός του Αμπάς Σαχ πα­ ρατασσόταν στο πεδίο της μάχης με τρόπο παρόμοιο με αυτό των αρ­ χαίων προκατόχων του. Στο κέντρο τάσσονταν οι τακτικές δυνάμεις και στα πλευρά τους οι άτακτες. Ετσι, αν οι άτακτοι τρέπονταν σε φυγή οι τακτικοί στρατιώτες παρέμεναν στις θέσεις τους και συνέχιζαν τον αγώνα. Συνήθως οι άτακτοι τοξότες τάσσονταν πίσω από πρόχειρα οχυ­ ρώματα, ώστε να αυξάνεται η εμπι­ στοσύνη τους και να μειώνεται η τρωτότητά τους. Το άτακτο ελαφρύ ιππικό μπορούσε στην αρχή της μά­ χης να προελάσει απειλώντας τα νώτα του αντιπάλου, αναγκάζοντάς τον να διαταράξει την παράταξή του και δημιουργώντας ίσως κάποιο κενό εντός του οποίου ρίχνονταν οι Κουζίλμπασις. Με αυτό τον τρόπο ο εχθρός, που ήδη είχε περιέλθει σε σύγχυση, δεχόταν την έφοδο των τυφεκιοφόρων και των Κουλάρ. Ο συνδυασμός της ισχύος πυ­ ράς με την ορμή και την πειθαρχία έδινε συνήθως στον εχθρό το τελι­ κό κτύπημα. Ετσι στη μάχη του Σις το 1606 ο Αμπάς διέλυσε τον τουρ­ κικό στρατό του σουλτάνου Αχμέτ, εξοντώνοντας πάνω από 20.000 Τούρκους. Το 1616 και το 1623 εξεστράτευσε πάλι κατά των Τούρκων και χάρη στον τακτικό στρατό του τους κατανίκησε. Αργότερα, μετά τον θάνατό του, οι Τούρκοι επανήλ­ θαν και ανέκτησαν τα χαμένα εδά­ φη λόγω της ανικανότητας των δια­ δόχων του. Τα θεμέλια όμως είχαν τεθεί. Π αντελής Καρύκας

ΤΟ ΠΟΣΕΣ ΜΑΧΕΣ ΕΓΙΝΑΝ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΙΖΟΝΤΣΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ; Ο τομέας του Ιζόντσο στο αυστρο-ιταλικό μέτωπο ήταν ο μό­ νος όπου λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους μπορούσε να επι­ τευ χ θ εί διάσπαση. Κατά συνέπεια ο τομέας αυτός έγινε το επίκε­ ντρο 12 συνολικά μαχών από τον Ιούνιο του 1915 ως τον Οκτώβριο του 1917. Η πρώτη επίθεση των Ιταλών κατά των Αυστριακών εκδηλώ θη­ κε στις 23 Ιουνίου 1915, όταν 200.000 άνδρες υποστηριζόμενσι από 200 πυροβόλα προσπάθησαν να διασπάσουν το μέτωπο. Υστερα από συνεχείς επιθέσεις δύο εβδο­ μάδων οι Ιταλοί κέρδισαν 1.400 m εδάφους, με κόστος 15.000 αν-

ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

1917 οι επιθέσεις επαναλήφθηκαν και ο κατάλογος απωλειών του Ιτα­ λικού Στρατού εμπλουτίστηκε με 117.000 νέα ονόματα. Ο στρατηγός Λουίτζι Καρντόνα, αρχηγός του Ιταλικού Στρατού και ένας από τους πολλούς ανώτατους αξιωμα­ τικούς που δ εν πλησίαζαν πολύ στη ζώνη επιχειρήσεων, δεν απο­ γοητεύτηκε. Αυτή τη φορά συγκέ­ ντρωσε πραγματικά επιβλητικές δυνάμεις - 52 μεραρχίες πεζικού και ιππικού και 5.000 πυροβόλα και στις 18 Αυγούστου επ ιτέθηκε. Υστερα από ένα μήνα λυσσαλέων μαχών οι Ιταλοί προώθησαν τις θ έ ­ σεις τους σε βάθος 10 km με κό­ στος 150.000 ανδρών. Η "επιτυχία" αυτή των Ιταλών θορύβησε τους Αυστριακούς, που ζήτησαν τη γερ ­ μανική συνδρομή και αντεπ ιτέθηκαν σε μια μάχη - τη δωδέκατη του Ιζόντσο - που έμεινε γνωστή ως μάχη του Καπορέτο. Εκεί διέλυ­ σαν τους Ιταλούς, που υποχώρη­ σαν άτακτα αφήνοντας πίσω τους 350.000 άνδρες και 2.500 πυροβό­ λα.

Ιταλικά σ τρ α τεύ μ α τα διασχίζουν μια πόλη κατευθυνόμ ενα προς το μέτω πο.

δρών. Δέκα μόλις μέρες μετά τη λήξη της πρώτης επίθεσης ακο­ λούθησε νέα. Αυτή τη φορά οι Ιτα­ λοί προχώρησαν λίγο περισσότε­ ρο, αφήνοντας όμως πίσω 42.000 άνδρες τους. Στις 18 Οκτωβρίου, υπό τη ν κάλυψη 1.200 πυροβόλων τους, οι Ιταλοί ξεχύθηκαν και πάλι μπροστά. Δεν κατάφεραν όμως ού τε καν να πλησιάσουν την κύρια τοποθεσίά αντίστασης, ενώ οι απώλειές τους ξεπέρασαν τις 65.000 άνδρες. Σε λιγότερο από μια εβδομάδα επανήλθαν, αλλά αποκρούστηκαν πάλι υφιστάμενοι απώλειες 50.000 ανδρών. Μέσα στο 1916 ο Ιταλός αρχι­ στράτηγος έσ τειλε άλλες π έντε φορές τους άνδρες του να σφα­ γιαστούν μπροστά στα εχθρικά χαρακώματα. Το καλοκαίρι του

Π Ο ΙΟ Ι ΠΟΛΕΜ ΟΙ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΑΝ ΠΟΛΕΜ ΟΙ ΤΟΥ ΟΠΙΟΥ; Ετσι ονομάστηκαν οι δύο ένο­ πλες συγκρούσεις μεταξύ των Κι­ νεζικών αυτοκρατορικών δυνάμε­ ων και των βρετανικών και γαλλι­ κών δυνάμεων. Το όπιο είχε πρωτοεισαχθεί στην Κίνα το ν 17ο αιώ­ να από την Ινδονησία και η χρήση του γρήγορα διαδόθηκε, ιδιαίτερα το ν 19ο αιώνα. Τη διακίνησή του είχαν αναλάβει η Βρετανική Εται­ ρεία Ανατολικών Ινδιών και μικρό­ τερ ες επιχειρήσεις βρετανικών και γαλλικών συμφερόντων. Ο πρώτος πόλεμος ξέσπασε το 1839, όταν η Κινεζική κυβέρνη­

ση προσπάθησε να περιορίσει την εξάπλωση του οπίου ποινικοποιώντας παράλληλα τη χρήση του. Οι Βρετανοί, που είδαν τα οικονομι­ κά τους συμφέροντα να πλήττο­ νται, αντέδρασαν άμεσα στέλνο­ ντας πολεμικά πλοία που απέκλει­ σαν και βομβάρδισαν κινεζικά λι­ μάνια και εγκαταστάσεις. Αφού κατανίκησαν "ένδοξα " τους Κινέ­ ζους το ξό τες, ανάγκασαν την Κίνα να δ εχθ εί τους όρους τους και να τους παραχωρήσει για 150 χρόνια το Χονγκ-Κονγκ. Ο πρώτος αυτός πόλεμος έλ η ξε επίσημα το 1842, με τη Συνθήκη του Νανκίνγκ. Ο δεύτερος πόλεμος άρχισε το 1858, όταν οι Κινέζοι προσπά­ θησαν και πάλι να εμποδίσουν τη διακίνηση και τη χρήση του οπίου. Οι Βρετανοί, με γαλλική συνδρομή αυτή τη φορά, απάντησαν με βομ­ βαρδισμούς κινεζικών λιμανιών και οχυρών. Το 1859 επιχείρησαν να καταλάβουν το οχυρό Τακού, αλλά αποκρούστηκαν από τους η­ ρωικούς Κινέζους υφιστάμενοι σο­ βαρές απώλειες. Κατανοώντας ότι το Ναυτικό δεν μπορούσε από μό­ νο του να κάμψει την αντίσταση των “ αγρίων” , οι δύο Ευρωπαίοι σύμμαχοι απέστειλαν το ν επόμενο χρόνο δύναμη 18.000 ανδρών Αυ­ τοί κατέλαβαν διάφορα οχυρά και νίκησαν σε δύο κατά παράταξη μάχες το ν Κινεζικό Στρατό - έναν στρατό πραγματικό μουσειακό έκ ­ θ εμα - φθάνοντας ως το Πεκίνο. Οι Κινέζοι ύστερα από αυτά υπέ­ κυψαν και το 1860, με νέα συνθή­ κη, δέχθηκαν τους όρους των “ πολιτισμένων” Ευρωπαίων.

ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΚΟΛΟΥΝΕΛΑ; Κολουνέλες ονομάζονταν τα συντάγματα πεζικού του Ισπανι­ κού Στρατού στην πρώιμη αναγέν­ νηση. Η λέξη είναι ισπανική και ση­ μαίνει φάλαγγα. Οι σχηματισμοί αυτοί δημιουργήθηκαν στις αρχές του 16ου αιώνα από τον Ισπανό στρατηγό Ν τε Κόρντομπα, ως απά­ ντηση στους επ ίλεκτους Ελβε­ τούς μισθοφόρους του Γαλλικού Στρατού. Αναγνωρίζοντας τη ν α­ δυναμία του πεζικού του να αντι­ μετωπίσει τους Ελβετούς ο Ντε Κόρντομπα προσπάθησε να βρει τη λύση μέσα στην ιστορία. Σύντο­ μα ανακάλυψε ό τι το αντίδοτο α­ πέναντι στις πυκνές φάλαγγες σαρισσοφόρων ήταν η ισχύς πυρός, σε συνδυασμό με την παρουσία ανδρών κατάλληλα εξοπλισμένων, που θα μπορούσαν να εκμ ετα λ­ λευτούν την αποδιοργάνωση αυ­

τή. Η ιδέα ήταν παλιά. Πρώτοι οι Ρωμαίοι, συνδυάζοντας το pilum και το gladius είχαν κατορθώσει να νικήσουν τους Ελληνες φαλαγγί­ τες. Αργότερα οι Αγγλοι, συνδυά­ ζοντας το μακρύ τό ξο και το λογχοδρέπανο, πέτυχαν το ίδιο απο­ τέλεσμα απέναντι στις πυκνές φά­ λαγγες των Σκωτσέζων. Τα ίδια στοιχεία στην πιο εξελιγμ ένη τους μορφή συνδύασε στις κολουνέλες του ο Ντε Κόρντομπα, με το αρκεβούζιο να αντικαθιστά το pilum και το μακρύ τόξο. Τον πυρήνα κάθε κολουνέλας αποτελούσαν και πάλι οι σαρισσοφόροι, προσδίδοντας στον σχημα­ τισμό προστασία από το αντίπαλο ιππικό. Οι σαρισσοφόροι όμως πε­ ριορίζονταν σε ρόλο “αμυντικό ", αφού η κύρια δύναμη κρούσης ή­ ταν οι αρκεβουζιοφόροι, που εί­ χαν ως αποστολή να φθείρουν με τα πυρά τους το ν επερχόμενο ε­ χθρό, και οι ξιφομάχοι, που όφειλαν να εκμεταλλευθούν όποιο κε­ νό δημιουργούσαν στην εχθρική διάταξη τα πυρά των συναδέλφων τους. Η Κολουνέλα αριθμούσε 1.500-2.000 άνδρες, κατανεμημέ­ νους σε π έντε λόχους των 300-400 ανδρών. Μια κολουνέλα αρχικά απ οτελείτο από 400 περίπου αρκεβουζιοφόρους, 400 ξιφομάχους και 800-1.200 σαρισσοφόρους. Αρ­ γότερα ο αριθμός των σαρισσοφόρων μειώ θηκε και αντίστοιχα αυ­ ξήθηκαν οι αρκεβουζιοφόροι Οι σαρισσοφόροι τάσσονταν στο κέντρο τη ς διάταξης, σχηματί­ ζοντας βαθιά φάλαγγα. Μπροστά τους ή στα πλευρά τους τάσσο­ νταν οι αρκεβουζιοφόροι, σε σχη­ ματισμούς με βάθος ως 12 αν­ δρών, ώστε με δεδομένη την αργή διαδικασία επαναγέμισης του πρωτόγονου όπλου τους να είναι δυνατό να διατηρηθεί ένας ικανο­ ποιητικός ρυθμός βολής. Οι ξιφο­ μάχοι, που ήταν βαριά θωρακισμέ­ νοι και έφεραν στρογγυλές ασπί­ δες, τάσσονταν συνήθως πίσω από τους αρκεβουζιοφόρους. Σε περίπτωση που ο εχθρός δεν ανα­ χαιτιζόταν από τα πυρά και ερχό­ ταν σε επαφή με τη φίλια φάλαγ­ γα, οι ξιφομάχοι επ ιτίθεντο από τα πλευρά στην εχθρική φάλαγγα που ήδη ήταν μπλεγμένη κατά μέ­ τωπο. Με το ν τρόπο αυτό οι Ισπα­ νοί πεζοί συνέτριψαν τους Ελβε­ τούς στη Μπικόκα το 1522 και στην Παβία το 1525, κερδίζοντας επάξια τον τίτλο του εκλ εκτό τε­ ρου πεζικού τη ς Ευρώπης.

75

Π α ν τε λ ή ς Κ αρύκας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ Α Π Ο ΤΗ Σ Ε Λ . 73)

αντίστασης, με επ ιθέσ εις κατά τω ν τε λ ε υ τα ί­ ων θέσ εω ν μετα ξύ τη ς ακτής Κρουζ και τη ς Κοκουμπόνα. Οι επιχειρήσεις κράτησαν ως τις 24 Ιανουαρίου και οδήγησαν στην πλήρη εξάλειψ η όλων των εστιών αντίστασης, ενώ οι εναπ ομείναντες Ιάπωνες ξεγλύστρησαν α­ κόμα δυτικότερα.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ

W h it e M o d e l s by Anna & Stefano Borin Via Palermo, 3 - 37138 Verona (ITALY) Fax: 00 39 45-592842 presents 90/008 - H ig h la n d e r O ffic e r - C ullod en 1746 a n d th e n e w f u l l c o lo r c a ta lo g u e

M o d ellin g N est ΜΙΧΑΗΛ ΙΔΡΑΝΗΣ Δούσμανη 3, Γλυφάδα T.K. 16675 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: (01) 96.81.303 - FAX: (01) 96.51.912 V__________________________________ y

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΙΙΡΟΣΩΙΙΟΣ

WHITE MODELS και

ΕΙΣΑΓΩΓΕΑΣ ANDREA - ΒΕΝΕΙΤΟ - POSTE MILITAIRE AQUILA - ACTRAMAC - ΚΙΤΝΕΥ PEGASO - SOLDIERS - PHOENIX - NIMIX FONDERIE MINIATURES - DOLMEN DURENDAL - DE TARA - ΑΙΤΝΑ - EMI

Οι Αμερικανοί π ερίμεναν νέα μεγάλη ια­ πωνική επίθεση στην περιοχή μέσα στον Φε­ βρουάριο, λόγω τη ς α υ ξη μ ένη ς δραστηριό­ τη τα ς που επικρατούσε. Στην π ραγματικότη­ τα οι Ιάπωνες ή θελα ν να καλύψουν τη ν υπο­ χώρησή το υς από το Γκουανταλκανάλ. Υστε­ ρα από τέσ σ ερις απ οτυχημένες επιχειρήσεις συνειδητοποίησαν πως ήταν μάταια πλέον η παραμονή το υς, δ εδομένου ό τι δ εν μπορού­ σαν να ανεφοδιάζονται πλέον επαρκώς. Σκη­ νοθέτησ αν δύο εικονικές αποβάσεις και απέ­ συραν σταδιακά τις εναπομείνασες δυνάμεις το υς με τη ν κάλυψη τη ς νύχτας, χωρίς να το υς αντιληφ θούν οι Αμερικανοί. Στις 9 Φεβρουάριου ολοκληρώ θηκε η κα­ τάληψη του Γκουανταλκανάλ, αλλά 13.000 Ιά­ πωνες κατάφεραν να διαφύγουν από το νησί κατά διαστήματα (τις νύχτες τη ς 1ης, της 4ης, τη ς 5ης και τη ς 7ης Φεβρουάριου) για τη Ραμπαούλ και το Μπουϊν. Πολλά θα μπορούσαν να ειπω θούν για τη ν εμπειρία του Γκουανταλκανάλ, όπου η σύγκρουση πήρε το ν χαρακτήρα αρχέτυπου του πολέμου στη ζούγκλα. Για πρώτη φορά δοκιμάστηκε η νέα μορφή τη ς αμφίβιας επι­ χείρησης, σε ένα περιβάλλον που αποτελούσε από μόνο του σοβαρό αντίπαλο. Δοκιμά­ στηκαν στην πράξη ν έες τεχ νικές και επινοήθηκαν ν έες τα κτικές. Οι π εζοναύτες, για πα­ ράδειγμα, αντιλήφ θηκαν ό τι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώ πισης του αντιπάλου στη ζούγκλα δ εν ήταν πλέον η κατά μέτω πον επί­ θεση, αλλά η προσβολή του από τις πλευρές. Η σύγκρουση για τη ν κυριαρχία στο Γκουα­ νταλκανάλ και γ ενικό τερ α στα νησιά του Σο­ λομώ ντος κρ ίθηκε και από τη δράση του συνδυασμένου παράγοντα “ αεροσκάφοςπλοίο” . Τα αεροπλανοφόρα επηρέασαν κα­ θορισ τικά το ν έλεγχο των γραμμών εφ οδια­ σμού, για να οδηγήσουν στη συνέχεια τις ΗΠΑ στην τελική νίκη. Σ τον θαλάσσιο χώρο τη ς περιοχής ήλθαν για πρώτη φορά α ν τιμ έ­ τωπα σκάφη χωρίς να ανταλλάξουν κανονιο­ βολισμούς. Το υποβρύχιο διεδραμάτισε επί­ σης πολύ σημαντικό ρόλο, βυθίζοντας ακόμη και αεροπλανοφόρα. Σ την ξηρά καθορίσθη­ καν νέα δόγματα από το μηδέν. Οι βετεράνοι μπόρεσαν να εκπαιδεύσουν χιλιάδες νέους σε έναν νέο τρόπο μάχης, που θ α γινόταν η μ έθ οδ ος τη ς νίκης κατά το διάστημα που θα ακολουθούσε, όταν με άλματα από νησί σε νησί θα έφθαναν μέχρι το έδαφ ος τη ς μητροπ ολιτικής Ιαπωνίας. Από πλευράς στρατηγικής οι Ιάπωνες διέβλεψ αν σωστά τη σημασία του Γκουα­ νταλκανάλ, αλλά οι να υτικές ή ττε ς το υς στη νήσο Μίντγουαιη και αργότερα το υ ς σ τέρ η ­ σαν το δικαίωμα τη ς κατάληψ ης του νησιού.

Αλλη μεγάλη το υ ς αδυναμία, που το υ ς στοί­ χισε χιλιάδες άνδρες και υλικό, ήτα ν η έλλ ει­ ψη σωστής χαρτογράφησης, παρ' ό τι βρ έθ η ­ καν πρώτοι στο νησί. Η ουσιαστική αυτή έλ ­ λειψη το υς οδήγησε στον σχεδιασμό επιχει­ ρήσεων χωρίς να λάβουν υπόψη τη διαμόρ­ φωση του εδάφ ους, με τραγικό απ οτελέσμα­ τα. Ενα κύριο σημείο που υπέσκαψε τις επ ιθ ετικές προσπάθειες, ήτα ν η έλλειψ η επι­ κοινωνιών και συντονισμού μετα ξύ των επιτι­ θ έμ ενω ν σχηματισμών. Παρά τις ηρω ικές προσπάθειες του Ναυτικού ο ανεφοδιασμός των δυνάμεω ν σ τάθηκε αδύνατος, επειδή η κυριαρχία στη θάλασσα είχε ήδη περάσει στα αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ. Φ άνηκε δηλα­ δή καθαρά το πόσο είχε στοιχίσει στην Ιαπω­ νία η καταστροφή στη νήσο Μ ίντγουαιη. Οι Ιάπωνες αξιω ματικοί διακρίθηκαν για το ν ηρωισμό και τη ν αυτοθυσία τους. Ομως η τυφλή αποδοχή ορισμένων παραδόσεων και η υποτίμηση του αντιπάλου το υς οδήγη­ σε σε ολέθρια λάθη και (το κυριότερο) στην απώλεια ανδρών και σε κατάπτωση το υ η θι­ κού. Σ οβα ρ ότα τες ευ θ ύ ν ες επιρρίπτονται και στο Α υτοκρατορικό Επιτελείο, που αντι­ μετώ πιζε τις συγκρούσεις στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό ως ευκαιρία για τη δική του εξιλέω ­ ση από τις ή ττε ς που είχε υποστεί σε άλλα πεδία μάχης. Η αμερικανική ηγεσία διέβλεψ ε έγκαιρα τις ιαπωνικές αδυναμίες, τις οποίες και εκμετα λ λ εύ θ η κε στο έπακρο. Δ εν έλειψ αν και εδώ το πνεύμα αυτοθυσίας και ο ηρωισμός. Κρίσιμα σημεία ήταν η μ εθ ο δ ικό τη τα και η σωστή προετοιμασία τω ν ανδρών και κυρίως η ύπαρξη α π οτελεσ ματικής διοικητικής μέρι­ μνας. Το Γκουανταλκανάλ ή τα ν σημείο καμπής για τη ν Ιαπωνία. Αν η αρχή τη ς δύσης του Ανα τέλλο ντο ς Ηλίου ήταν η νήσος Μίντγουαιη, οι μάχες στο Γκουανταλκανάλ απ οτέλεσαν τη ν τελευ τα ία αναλαμπή του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ραιημόν Καρτιέ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΠ, Εκδόσεις Πάπυρος. (2) Jack Coggins: THE CAMPAIGN FOR GUADALCANAL, New York, 1972. (3) GUADALCANAL, ISLAND ORDEAL, Baliantine Books, New York, 1971. (4) John Scott: IRON BOTTOM BAY, Stone Enterprises Texas, 1985. (5) ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ TO ΙΝΤΕΡΝΕΤ. (6) Joseph Mueller: GUADALCANAL 1942, εκδ. Osprey, London 1992.

Μ Ο Ν Τ Ε Λ Ι Σ Μ Ο Σ

ΠΡΑΙΤΩΡΙΑΝΟΣ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΟΣ 1 0

U ΑΙΩΝΑ μ,Χ. ΤΗΣ EL VIEJO DRAGON MINIATURAS

Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Ζ Ο Υ Μ Ε ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΥΚΛ Ο Φ Ο ΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣ Π Α Ν ΙΚ Η Σ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΣΤΑ 90 mm, Π Ο Υ Α Ν Α Μ Ε Ν Ε Τ Α Ι Ν Α ΙΚ Α Ν Ο Π Ο ΙΗ Σ Ε Ι Ο ΛΟ ΥΣ ΤΟΥΣ ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΩ Ν Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ω Ν ΘΕΜ ΑΤΩ Ν. Οι Πραιτωριανές μονάδες στρατοπέδευαν στην Ιταλία και συ­ νήθως στην πρωτεύουσα της Ρω­ μαϊκής Αυτοκρατορίας τη Ρώμη. Αποτελούντο από εννέα κοόρτεις των 500 ανδρών, χωρισμένες σε έξι εκατονταρχίες η καθεμία. Στη μά­ χη λάμβαναν μέρος μόνο σε μεγά­ λη ανάγκη. Δεν ήταν λίγες οι φο­ ρές που ανέβασαν ή κατέβασαν αυτοκράτορες. Στο πλευρό τους τρεις αστικές κοόρτεις εξασφάλι­ ζαν την αστυνόμευση της πόλης και επτά κοόρτεις νυκτοφυλάκων (μία ανά δύο συνοικίες) μάχονταν κατά της φωτιάς, που ήταν πολύ ε­ πικίνδυνη σε μια πόλη η οποία απο­ τελείτο κυρίως από ξύλινα σπίτια (1 κοόρτη = 3 σπείρες = 6 εκατονταρ­ χίες). Οι Πραιτωριανοί απολάμβα­ ναν πολλά προνόμια: είχαν τριπλά­ σιο μισθό από τον απλό λεγεωνά­ ριο, απολύονταν στα 16 χρόνια υ­ πηρεσίας (αντί στα 25), το μεγαλύ­ τερο μέρος της θητείας τους γινό­ ταν στην πρωτεύουσα, είχαν άριστες προοπτικές σταδιοδρο­ μίας και περιστασιακά απολάμβα­ ναν χρηματικά δώρα από τον νέο αυτοκράτορα, προς εξαγορά της α­ φοσίωσής τους. Οι Πραιτωριανοί Σημαιοφόροι φορούσαν τον κλασι­ κό αλυσιδωτό θώρακα (όμοιο με αυτό των συμμάχων), έφεραν το γνωστό ρωμαϊκό ξίφος “ gladius hispanensis" (ιβηρική μάχαιρα), ένα εγχειρίδιο, μια στρογγυλή ασπίδα "parma” , καθώς και λεοντή. Ας περάσουμε τώρα στη μελέ­ τη της φιγούρας του Πραιτωριανού Σημαιοφόρου, ή σημειοφόρου η ποιότητα της οποίας είναι φανερά καλύτερη από τις προηγούμενες φιγούρες της εταιρίας και πλησιά­ ζει υψηλά επίπεδα λεπτομέρειας. Η φιγούρα της El Viejo Dragon αποτελείται από 22 κομμάτια λευκού μετάλλου, δύο ορειχάλκινα σωλη­ νάκια για το λάβαρο και δύο μεταλ­ λικά κομμάτια για τη βάση. Αναλυ­ τικότερα, ο κορμός της φιγούρας περιλαμβάνει έξι μέρη: το κεφάλι, το στήθος με τους ώμους, τη λεο­ ντή, το κάτω μέρος του κορμού μα­ ζί με τα πόδια (σε ένα κομμάτι) και τα δύο χέρια. Το λάβαρο αποτελείται από 13 μέρη λευκού μετάλλου

και δύο ορειχάλκινους σωλήνες (για σωστή και σταθερή στήριξη). Ο υπόλοιπος διάκοσμος της φιγού­ ρας περιλαμβάνει το γνωστό ρω­ μαϊκό ξίφος gladius στην ξιφοθήκη του, αναρτημένο στο αριστερό πλευρό της φιγούρας, ένα εγχειρί­ διο αναρτημένο στη δεξιά πλευρά της φιγούρας και μια στρογγυλή α­ σπίδα αναρτημένη στην πλάτη της φιγούρας, πάνω στη λεοντή. Από την πρώτη παρατήρηση διαπιστώνουμε τη βελτίωση των καλουπιών της El Viejo, κάτι που εί­ χε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση σχεδόν του “flush” (ξέφτι) ή την ελαχιστοποίησή του σε όποια ση­ μεία διακρίνεται. Η συναρμολόγη­ ση των κομματιών δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα και η κόλλη­ σή τους πρέπει να γίνει με εποξική κόλλα δύο συστατικών, λόγω του μεγέθους τους. Τα μοναδικά ση­ μεία που θα χρειαστούν στόκο (ε­ ποξικό δύο συστατικών, milliput ή AB) είναι η ένωση του κεφαλιού με το υπόλοιπο της λεοντής και η ένω­ ση του κορμού με τα κάτω άκρα. Ε­ πίσης για καλύτερη απόδοση και για περισσότερη ασφάλεια προτεί­ νουμε τα χέρια να τοποθετηθούν με τη βοήθεια πείρων και στη δάση τους να ανοιχτούν τρύπες με τη βοήθεια καμπύλης φρέζας, ώστε τα χέρια να “ εισέλθουν” στα μανί­ κια του χιτώνα. Η συναρμολόγηση του λάβαρου είναι απλή και γίνεται σύμφωνα με τις αναλυτικές οδη­ γίες που συνοδεύουν το κιτ. Για δι­ ευκόλυνση στο βάψιμο προτείνου­ με τα χέρια, η ασπίδα και το λάβα­ ρο να βαφούν ξεχωριστά και να κολληθούν αργότερα. Για το βάψι­ μο της φιγούρας οι κωδικοί των χρωμάτων αναφέρονται σε σμάλτα Humbrol και οι ονομασίες των λα­ διών σε Winsor and Newton, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά. Πρόσωπο, χέρια και πόδια

Υπόστρωμα: No 61 Matt Flesh. Βασικό μίγμα λαδιών: Burnt Sienna + Yellow Ochre + Titanium White + ε­ λάχιστο Cadmium Red + ελάχιστο Aurora Yellow. Σκίαση: Βασικό μίγμα λαδιών + Burnt Umber. Εντονη σκίαση: Burnt Umber + ελά­

χιστο Sepia. φώτισμα: Βασικό μίγμα + Titanium White. Εντονο Φώτισμα: Titanium White + ε­ λάχιστο Aurora Yellow. Μάτια

Βολβός: λευκό + ελάχιστο γκρι. Σκίαση: Burnt Sienna (κάτω βλέφα­ ρο), Burnt Umber (πάνω βλέφαρο), φώτισμα: Yellow Ochre + White. Εσωτερικό περίγραμμα ματιών: Ivory Black + Raw Umber. Ιριδα ματιών: Burnt Umber + Titanium White και μια “τελεία ” λευκό στο κέντρο. Χείλη

Βασικό μίγμα: Βασικό μίγμα λαδιών προσώπου + Alizarin. Crimson + ελάχιστο White, φώτισμα: Βασικό + Titanium White. Θώρακας

Βασικό: No 33 Matt Black. Πρώτο “χέρι” Drybrush: Lamp Black + Silver Bellini. Δεύτερο “χέρι” Drybrush (πολύ α­ παλό και μόνο για φώτισμα): Silver Bellini. Λεοντή

Υπόστρωμα: No 63 Matt Sand + No 34 Matt White (60/40). Βασικό μίγμα λαδιών: Naples Yellow + Burnt Umber + Yellow Ochre. Φώτισμα: Naples Yellow + Yellow Ochre + White. Εντονο φώτισμα: Naples Yellow + Titanium White. Σκίαση: Yellow Ochre + Burnt Umber. Εντονη σκίαση: Burnt Umber.

Λάβαρο Κοντάρι (ξύλινο): No 110 Matt Natural Wood + No 33 Matt Black (80/20). Χρυσά μέρη (ορειχάλκινα) Υπόστρωμα: Χρυσό Bellini. Βασικό μίγμα: Raw Umber + Burnt Umber. (Σημείωση: το βασικό μίγμα περνιέται χωρίς αραίωση πάνω στο χρυσό και στη συνέχεια “ σκουπίζεται" με ένα μαλακό πανί που δεν αφήνει χνούδια). Φώτισμα: Drybrush με χρυσό Bellini. Ασημένια μέρη Υπόστρωμα: Silver Bellini. Βασικό μίγμα: Lamp Black. Το βασικό μίγμα περνιέται όπως και το χρυσό.

Φώτισμα: Drydrush με Silver Bellini. Χιτώνας

Υπόστρωμα: No 34 Matt White. Βασικό μίγμα λαδιών: Titanium White + ελάχιστο Winsor Blue. Σκίαση: Titanium White + Paynes Grey. Εντονη σκίαση: Paynes Grey + ελά­ χιστο White. Φώτισμα: Titanium White.

77

Δερμάτινα μέρη: σανδάλια, ζώνη, ι­ μάντες

Υπόστρωμα: No 180 Red Leather. Βασικό μίγμα: Mars Brown + Burnt Sienna. Σκίαση: Burnt Umber. Εντονη σκίαση: Burnt Umber + Lamp Black. Φώτισμα: Mars Brown+ Mars Yellow. Εντονο φώτισμα: Mars Yellow + Titanium White. Πρόκειται για μια ακόμα αξιό­ λογη παρουσία από την ισπανική ε­ ταιρία El Viejo Dragon, που έρχεται να ικανοποιήσει τους λάτρεις των ρωμαϊκών χρόνων. Επιπλέον πρό­ κειται για τον μοναδικό Πραιτωριανό σημαιοφόρο στα 90 mm. Ολη η σειρά της El Viejo Dragon διατί9ε· τοι από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, τηλ. 9323665). από το οποίο διατίθενται και φιγούρες όλων των γνω­ στών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του κατα­ στήματος στέλνονται μ ε αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

Στέλ ιο ς Δ εμηράς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1 Σεπτεμβρίου 1715

Π εθαίνει ο Βασιλιάς-Ηλιος της Γαλλίας, Λουδοβίκος ΙΔ’, αφού βα­ σίλεψε περισσότερο από κάθε άλ­ λο Ευρωπαίο μονάρχη. Ο Λουδο­ βίκος, που γεννή θ η κε το 1638, α­ νέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 5 ε­ τών, το 1643, και βασίλεψε 72 χρό­ νια. 2 Σεπτεμβρίου 1942

Υστερα από πολλών εβδομάδων αντίσταση των κατοίκων του οι Γερμανοί SS καταστρέφουν το Γκέτο της Βαρσοβίας, αφήνοντας πίσω τους 50.000 νεκρούς. 3 Σεπτεμβρίου 1916

Για πρώτη φορά ένας Βρετανός πιλότος, ο σμηναγός Ρόμπινσον, καταρρίπτει ένα γερμανικό πηδαλιουχούμενο αερόπλοιο Ζέππελιν, κατά τη διάρκεια μιας επιδρο­ μής στο Λονδίνο. Το κατόρθωμά του παρακολούθησαν χιλιάδες ενθουσιώ δεις κάτοικοι του Λονδί­ νου. Ο Ρόμπινσον τιμ ήθη κε για τη ν πράξη του με τον Σταυρό της Βικτωρίας. 6 Σεπτεμβρίου 1522

JQ

Η ισπανική καραβέλα "Βικτώρια” , το μόνο από τα π έντε πλοία που είχαν ξεκινήσει υπό την ηγεσία του Μαγγελάνου τον Σεπτέμβριο Τ0υ 1519. επιστρέφει στο λιμάνι Σαν Λούκαρ τη ς Ισπανίας αφού ο­ λοκλήρωσε τον γύρο του κόσμου. Εφερε μαζί του 17 επιζώντες. 1944

Οι σοβιετικές δυνάμεις φτάνουν στα σύνορα Ρουμανίας-Γιουγκοσλαβίας στην περιοχή ΤούρνουΣεβερίν, κοντά στις Σιδηρές Πύ­ λ ες του Δούναβη. 7 Σεπτεμβρίου

Γζρμανικό βομβαρδιστι­ κό He 111 170νω από το Λονδίνο, 11 Σεπτεμβρίου 1943

Ο Ιταλικός Στόλος παραδίδεται στον Βρετανό ναύαρχο Κάννινγκαμ στη Μάλτα. Κατά τον πλου προς τη Μάλτα οι Γερμανοί βύθι­ σαν το θω ρηκτό “ Ρώμη” . 13 Σεπ τεμβρίου 1759

18Σεπτεμβρίου 1939

Στην ίδια μάχη κοντά στο Κεμπέκ του Καναδά πεθαίνουν ταυτόχρο­ να οι δύο αντίπαλοι διοικητές: ο Αγγλος στρατηγός Γουλφ, νικητής τη ς μάχης, σκοτώθηκε τη ν ίδια η­ μέρα, ενώ ο Γάλλος αντίπαλός του, στρατηγός Μονκάλμ, τραυ­ ματίστηκε και πέθανε τη ν επ όμε­ νη ημέρα.

Ακούγεται για πρώτη φορά σε ναζιστική προπαγανδιστική εκπομπή ο Ιρλανδός συνεργάτης των Ναζί Ουίλιαμ Τζόυς, γνωστός με το προσωνύμιο “ Λόρδος Χάου-Χάου". Εξι χρόνια και μια ημέρα αρ­ γότερα (19 Σεπτεμβρίου 1945) κα­ ταδικάστηκε σε θάνατο για προ­ δοσία από βρετανικό δικαστήριο και εκτελέσ τη κε με απαγχονισμό στις 3 Ιανουαρίου 1946.

13-14 Σεπτεμβρίου 1943

Β ρετα νικές δυνάμεις καταλαμβά­ νουν τα νησιά Κω και Λέρο των Δωδεκανήσων και εγκαθιστούν α­ εροπλάνα της RAF στην πρώτη.

1812

Τα γαλλικά στρατεύματα του Να­ πολέοντα νικούν τους Ρώσους στη μάχη το υ Μποροντίνο, 110 χι­ λιόμετρα δυτικά της Μόσχας. 1940

Από τη ν ημέρα αυτή και μέχρι τις 2 Νοεμβρίου οι Γερμανοί βομβαρ­ δίζουν κάθε νύχτα το Λονδίνο.

16 Σεπτεμβρίου 1942

Υστερα από τη ν πίεση που ασκήθη κε από δυνάμεις των Συμμαχι­ κών Δυνάμεων Ανατολικής Αφρι­ κής υπό τον στρατηγό Πλατ, ο Γάλλος διοικητής τη ς Μαδαγα­ σκάρης ζητά ειρήνη υπό όρους.

10 Σεπτεμβρίου 1942

1944

Σε μια επιδρομή τους στην πόλη Ντύσελντορφ της Γερμανίας τα βομβαρδιστικά τη ς RAF ρίχνουν 100.000 βόμβες.

Ο Χίτλερ παρουσιάζει στους στρατιωτικούς διοικητές του το σχέδιο για τη ν αντεπίθεση στις Α ρδέννες. Βρετανοί καταδρομείς αποβιβάζονται χωρίς να συναντή­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σουν αντίσταση στα Κύθηρα, για να προετοιμάσουν τη ν αποβίβαση τη ς Δύναμης 140. Παράλληλα ε ­ γκαθίσταται στα Κύθηρα Προκεχωρημένη Βάση Παράκτιων Δυνά­ μεων.

20 Σεπτεμβρίου 1854

Διεξάγεται η μάχη τη ς Αλμα μ ετα ­ ξύ Βρετανών και Ρώσων, κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου. Εξι Σταυροί τη ς Βικτωρίας απονέμονται σε στρατιωτικούς που διακρίθηκαν στη μάχη αυτή.

24 Σεπτεμβρίου 1944

Υπό το ν έλεγχο του διοικητή χερ­ σαίων δυνάμεων Αδριατικής προ­ σωπικό τη ς RAF αποβιβάζεται στον Αραξο και μαζί με τμήματα του Στολίσκου Ειδικών Πλοίων κατευ θ ύ νο ντα ι προς την Πάτρα. 26Σεπ τεμβ ρίου 1687

Καταστροφή το υ Παρθενώνα από οβίδα που έρ ιξα ν οι Ε νετοί κατά των Τούρκων, το υ ς οποίους πολιορκούσαν στην Ακρόπολη και οι οποίοι είχαν μ ετα τρ έψ ει το ν Παρθενώνα σε πυριτιδαπο­ θήκη. 29 Σεπτεμβρίου 106 π.Χ.

Γεννιέται ο Ρωμαίος πολιτικός και στρατηγός Πομπήιος ο Μέγας, ο οποίος τη ν ημέρα των γ ε­ νεθλίω ν το υ το 61 π.Χ. κατέλα β ε τη ν Ιερουσαλήμ και κατέσ τησε τη Συρία ρωμαϊκή επαρχία. Δολοφ ο ν ή θ η κε στην Αίγυπτο μια η μ έ­ ρα πριν από τη ν 58η επ έτειο των γενεθλίω ν του, στις 28 Σεπ τεμβρίου 48 Π.Χ. 30 Σεπτεμβρίου 1938

1944

Στον το μ έα τη ς 8ης Βρετανικής Στρατιάς τελειώ νει η μάχη του Ρίμινι, στην οποία πήρε μέρος και η 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία. Οι γερμανικές δυνάμεις υποχωρούν υπό τη ν κάλυψη καταρρακτώδους βροχής πίσω από το ν ποταμό Μαρέκια, τη νύχτα τη ς 20/21 Σ επ τεμ­ βρίου.

Επιστρέφει από τη Γερμανία ο Βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλαιν, ο οποίος χαιρετά το πλήθος ανεμίζοντας τη συμφωνία που είχε υπογράψει με το ν Χίτ­ λερ, λέγοντας ό τι εξασφαλίστηκε “ ειρήνη για τη ν εποχή μας". Δ η μ ή τρ η ς Γεδεώ ν

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΓΚΙΟΡΓΚΙΖΟΥΚΩΦ (1896-1974) Ο Λ Ο Χ ΙΑ Σ ΖΟΥΚΩ Φ , Π Ο Υ ΤΟ 1916 (ΚΑΤΑ ΤΗ Δ ΙΑ Ρ Κ Ε ΙΑ ΤΟΥ Α ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ ) ΣΤΟ Α Ν Α ΤΟ Λ ΙΚ Ο Μ Ε ΤΩ Π Ο ΤΟ Α Λ Ο ΓΟ ΤΟΥ ΠΑΤΗΣΕ Ν Α Ρ Κ Η Μ Ε Α Π Ο Τ Ε Λ Ε ΣΜ Α ΝΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΤΕΙ ΣΟ ΒΑΡΑ, Ε ΞΕ Λ ΙΧ Θ Η Κ Ε ΣΕ Μ ΙΑ Α Π Ο ΤΙΣ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΕΣ Φ Υ Σ ΙΟ Γ Ν Ω Μ ΙΕ Σ ΤΗΣ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ , Φ Θ ΑΝΟ ΝΤΑΣ Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΗ Θ Ε ΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟ ΥΡΓΟ Υ Α Μ Υ Ν Α Σ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΥΤΗΣ, Ε Ν Ω ΥΠΗΡΞΕ Κ ΑΙ Ο Π Ρ Ω ΤΟ Σ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΟΣ Π Ο Υ Ε Γ ΙΝ Ε Μ Ε Λ Ο Σ ΤΗΣ Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η Σ Ε Π ΙΤ Ρ Ο Π Η Σ ΤΟΥ Κ Ο Μ Μ ΑΤΟ Σ. 0 Γκεόργκι Κωνσταντίνοβιτς Ζούκωφ γεννήθηκε την 1η Δ εκεμ ­ βρίου 1896 στο χωριό Στρέλκοβκα, 100 χιλιόμετρα ανατολικά τη ς Μό­ σχας. Σε ηλικία δέκα ετώ ν άρχισε να εργάζεται ως μαθητευόμενος γουναράς και στις 7 Αυγούστου 1915 κατατάχθηκε στο ιππικό του Αυτοκρατορικού Ρωσικού Στρα­ τού. Κατά τη διάρκεια του Α’ Πα­ γκοσμίου Πολέμου διακρίθηκε, κέρδισε δύο παράσημα, τραυματί­ στηκε από νάρκη, ονομάστηκε α­ ξιωματικός και επέζησε μιας προ­ σβολής από τύφο. Το 1918 κατατά­ χθηκε στον Ερυθρό Στρατό και πήρε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο. Παρά το γεγονός ότι αρχικά περιλήφθηκε σε έναν όμιλο αξιωματι­ κών που ήταν κοντά στον Στάλιν κατά τις μεγάλες εκκαθαρίσεις του Ερυθρού Στρατού, σώθηκε γιατί κατηγορήθηκε απλά για “πο­ λιτική μυωπία” . Ο Ζούκωφ έδ ειξε για πρώτη φορά την αξία του όταν στάλθηκε στην Εξωτερική Μογγολία τον Ιούνιο του 1939, κατά τη διάρκεια του ακήρυκτου πολέμου με την Ιαπωνία. Εκεί, αφού δημιούργησε σταδιακά μια δύναμη που υπερεί­ χε των αντιπάλων του σε αναλογία 4:1 (ειδικά σε τεθωρακισμένα), ε ­ πιτέθηκε στους Ιάπωνες στο Χαλκίν Γκολ τον Αύγουστο του 1939 και τους νίκησε. Το κατόρθωμά του αυτό του χάρισε τον τίτλο του Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης και τον βαθμό του στρατηγού του Στρατού, που απονεμήθηκε για πρώτη φορά σε αυτόν και δύο α­ κόμα στρατηγούς τον Μάιο του 1940. Το βράδυ της 22ας Ιουνίου 1941, την ημέρα της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ενωση, ο Ζούκωφ, διοικητής μέχρι τό τε τη ς Στρατιωτικής Περιοχής Κιέβου, πήρε εντολή από τον Στάλιν να

πάει στο Κίεβο και να εκτιμήσει την κατάσταση. Ο Ζούκωφ πρότεινε να εγκαταλειφ θεί το Κίεβο και να εκτο ξευ θ εί αντεπίθεση κατά των Γερμανών. Ο Στάλιν τον αντι­ κατέστησε και του ανέθεσε τη δι­ οίκηση του Εφεδρικού Μετώπου. Στις κρίσιμες μάχες γύρω από τη Μόσχα ο Ζούκωφ διακρίθηκε ιδιαί­ τερα και αφού σταμάτησε τους Γερμανούς εκτό ξευσ ε τη ν μεγάλη αντεπίθεση, που κράτησε από τις 6 Δ εκεμβρίου 1942 μέχρι τις 7 Μαϊου 1943 και η οποία - άσχετα από το αν τελικά αποτελματώθηκε, κυ­ ρίως για λόγους ΔΜ - έσωσε τη Μόσχα και επ έφ ερε στους Γερμα­ νούς την πρώτη τους στρατηγική ήττα. Τον Αύγουστο του 1942 ο Ζού­ κωφ έγινε βοηθός του Στάλιν, στην πραγματικότητα ο δεύτερος σε σειρά μετά από αυτόν, και από τη θέση αυτή πρότεινε να εκτο ­ ξευ θ εί η γνωστή με το όνομα “ Επι­ χείρηση Ουρανός” αντεπίθεση (από τις 19 Νοεμβρίου 1942 έως τις 2 Φεβρουάριου 1943) κατά των γερμανικών δυνάμεων στο Στάλινγκραντ, που μαζί με τη νίκη των Βρετανών στο Ελ Αλαμέιν αποτέλεσε το σημείο στροφής του πο­ λέμου. Τον Φεβρουάριο του 1943 ο Ζούκωφ ονομάστηκε στρατάρχης της Σοβιετικής Ενωσης. Διεδραμάτισε βασικό ρόλο στη σχεδίαση, τη διεύθυνση και τη διεξαγωγή της μεγάλης μάχης του Κουρσκ, τον Ιούλιο του 1943. Στη συνέχεια πήρε μέρος στις επιχειρήσεις για την απελευθέρωση του Κιέβου και μετά του ανατέθηκε η διοίκη­ ση του 1ου Ουκρανικού Μετώπου, που ανέλαβε την επίθεση κατά του Μανστάιν στον Δνείπερο. Στην επιχείρηση αυτή έκανε ορι­ σμένα λάθη που επέτρεψαν τον απεγκλωβισμό τη ς γερμανικής 1ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς.

Τον Απρίλιο του 1945 δόθηκε στον Ζούκωφ η τιμή να κα­ ταλάβει το Βερολίνο. Τελικά η επίθεση που εκτόξευσ ε μαζί με ταυτόχρονη επίθεση του Κόνιεφ, οδήγησε στην παράδοση της πόλης στις 2 Μαϊου 1945. Ο Ζού­ κωφ έμεινε στο Βερολίνο σχεδόν ένα χρόνο, ως διοικητής των σο­ βιετικών δυνάμεων κατοχής. Είχε τιμ η θεί τρ εις φορές ως Ηρωας της Σοβιετικής Ενωσης. Ως στρα­ τιωτικός χαρακτηριζόταν από μ ε­ γάλη σωματική ρώμη και ενεργη τι­ κότητα. Πολλοί υφιστάμενοί του τον χαρακτήριζαν άξεστο και από­ τομο στη συμπεριφορά του. Αλλοι όμως λένε γι’ αυτόν ότι ήταν πολύ καλλιεργημένος και ό τι σκόπιμα έ­ δειχνε άξεστος και απότομος στους υφισταμένους του. Λ έγεται μάλιστα ότι τις νύ χτες πριν από μεγάλες επιθέσεις, επειδή δεν μπορούσε να κοιμηθεί, τις περ­ νούσε παίζοντας ακορντεόν. Η τεράστια δημοτικότητά του στάθηκε μοιραία γιατί ο Στάλιν τη θεώρησε απειλητική. Ετσι το 1946 επ έστρεψ ε στη Μόσχα, όπου αρ­ χικά ονομάστηκε αρχιστράτηγος όλων των χερσαίων δυνάμεων, αλ­ λά αμέσως μετά παραμερίστηκε και το π ο θ ετή θ η κε σε διάφορες χωρίς σημασία επαρχιακές θ έ ­ σεις, ενώ παράλληλα απομακρύν­ θ η κε από τη ν Κ εντρική Επιτροπή στην οποία ανήκε μέχρι τό τε. Μ ε­ τά το ν θάνατο του Στάλιν η νέα πολιτική ηγεσία τη ς Σοβιετικής Ε­ νωσης τοπ οθέτησε το ν Ζούκωφ στη θέση του υφυπουργού Αμυ­ νας. Τον Φεβρουάριο του 1955 ο Χρουστσώφ, που είχε υποστηριχ θ εί από το ν Ζούκωφ, του α νέθ ε­ σε το Υπουργείο Αμυνας, ενώ την ίδια εποχή εξελ έγη αναπληρωμα­

τικό μέλος του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ. Τον Ιούνιο του 1957 έγινε πλήρες μέλος του α­ φού βοήθησε πάλι το ν Χρου­ στσώφ να αποσοβήσει μια κρίση τη ς ηγεσίας του. Οι προσπάθειες του Ζούκωφ να καταστήσει πιο αυτόνομο το ν στρατό, περιορίζο­ ντας τη δράση των πολιτικών κο­ μισάριων, είχαν ως αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από το Υπουρ­ γείο Αμυνας τον Οκτώβριο του 1957 (αντικαταστάθηκε από τον στρατάρχη Μαλινόφσκι) και πα­ ράλληλα να χάσει τα κομματικά αξιώματά του εκτό ς από εκείνο του μέλους του κόμματος. Είναι πιθα­ νό οι λόγοι απομάκρυνσής του να ήταν η αντίθεσή του στα σχέδια του Χρουστσώφ να ρ ίξει το βάρος των εξοπλισμών στα πυρηνικά και όχι στα συμβατικά όπλα. Ισως πάλι ο Χρουστσώφ, όπως και ο Στάλιν, να θεωρούσε το ν μεγαλύτερο ήρωα του πολέμου ως απειλή. Ο Ζούκωφ εγκατασ τάθηκε σε ένα ε­ ξοχικό έξω από τη Μόσχα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή των αναμνήσεών του από τις μάχες που είχε δώσει. Μ ετά από πολλές π εριπ έτειες τα απομνημονεύματά του εκδόθηκαν πλήρη κατά την περίοδο του Γκορμπατσώφ. Τιμημένος με το παράσημο Λένιν από το 1966, ο Ζούκωφ πέ­ θανε σε ηλικία 78 χρόνων το 1974 και ετάφη με πλήρεις στρατιωτι­ κές τιμ ές στον Τοίχο του Κρεμλίνου. Δ η μ ή τρ η ς Γ ιδ εώ ν

79

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Α λέξη Γ.Κ. Σαββίδη

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥΣ 14ο ΚΑΙ 15ο ΑΙΩΝΕΣ Ε κδ όσ εις “ Η ρ ό δ ο το ς ” Α θήνα , 1991 Σ ε λ ίδ ε ς 118 Ο 14ος και ο 15ος αιώνας είνα ι μια ε ξα ιρ ε τικ ά αποφασι­ σ τική για το τέ λ ο ς τη ς Β υζα­ ν τιν ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς π ερ ίο ­ δ ος, λόγω το υ γ εγ ο ν ό το ς ό τι η ε π εκ τα τικ ή ο ρμή τη ς ο θω ­ μα νικής α υ το κ ρ α το ρ ία ς ή τα ν τέ το ια , όπως και η ενια ία - ί­ σως - π ολιτική και τα κ τικ ή τη ς ε κ ά σ το τε η γεσ ία ς τη ς, ώ στε το Β υζά ντιο α π ογυμνώ θηκε σ ταδιακά από σ η μ α ν τικές και π ο λ ύ τιμ ες από κά θ ε άποψη ε-

AAESHS Γ.Κ. ΕΑΒΒ14ΗΣ

ΣΕΛ ΙΔΕΣ ΑΠΟ Τ Η Ν ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΑΝ ΤΙΔΡΑ ΣΗ ΣΤΗ Ν ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΕΠΕΚ ΤΑΣΗ KAT/J ΤΟΥΣ Ι4ο ΚΑΙ 15« A IQ N ES ΟυγγΧ ίσ ης - Οννυάδης - Κ αβχρ,ώτης - Κ λαδάς

80

Ηρόδοτος

π αρχίες το υ στη Β αλκανική. Χάρη σε α υ τή τη ν τα κ τικ ή το Β υζά ντιο απώ λεσε σπουδαία προπύργια τη ς ισχύος το υ , ό ­ πως το ν Μ ω ρηά και τη ν Τραπ εζο ύντα , τη Βουλγαρία, τη Σ ερθία, τη ν Α λβανία και τη Βλαχία. Το α ν τικ ε ίμ ε ν ο α υ τό α π ο τελ εί και το θ έ μ α το υ βι­ βλίου που π αρουσ ιάζουμε. Οι απ ώ λειες τω ν σ υ γ κ ε­ κρ ιμένω ν περιοχώ ν είχαν τ ε ­ ράστιο α ν τίκτυ π ο σ την Κων­ σ τα ντινούπ ολη, καθώ ς για ο ­ λ ό κ λη ρ ο υ ς αιώ νες π αρείχαν σ την Α υ το κ ρ α το ρ ία σ τρα τιώ ­ τ ε ς , εφ ό δια , φ ό ρ ο υ ς και κυ­ ρίως τη ν αίσθηση το υ “ κυ μ α ­ το θ ρ α ύ σ τη ” έ ν α ν τι τω ν “ βαρβα ρ ικώ ν” επ ιδρ ομώ ν και τη ς ασ φ ά λεια ς τη ς Β α σ ιλεύο υ ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σας. Η κατάστασ η α υ τή, σε σ υνδυασ μό μ ε διάφ ορα σ ημα­ ν τικά εσ ω τερ ικά π ρο βλήμ α τα το υ Β υζα ντίο υ , είχ ε ως απο­ τέ λ ε σ μ α το 1453 τη ν τε λ ικ ή πτώση τη ς Π όλης σ το υ ς Ο θω ­ μα νούς Τούρκους. Ομω ς μ έ ­ χρι τ ό τ ε είχ ε π ρ ο η γ η θ εί η το υ ρ κ ικ ή διείσδυσ η σ τον βα λκα νικό χώρο, σ υνέπ ειες τη ς οποίας α ν τιμ ετω π ίζο υ μ ε μ έχ ρ ι τις μ έ ρ ε ς μας. Η δ ιείσ ­ δυση α υ τή και η σ κληρή α ν τί­ σταση που π ρ ο κά λεσ ε από μ έρ ο υ ς τω ν βαλκανικώ ν λα ­ ών, είχαν ως α π ο τέλεσ μ α να α ν α δ ειχ θ ο ύ ν οι π ρώ τες σ ημα­ ν τικ έ ς α ντισ τα σ ια κές προσω­ π ικ ό τη τε ς (του Ιω άννη-ΙβάνΣισμάν σ το υ ς Β ουλγά ρους, το υ Ιω άννη Ο υγγλέσ η σ του ς Σ έρ β ο υ ς, το υ Ιω άννη Ο υνιάδη σ το υ ς Τρανσυλβανούς και τ ο υ ς Ο ύ γγρ ο υς και το υ Γεωρ­ γίο υ Κασ τριώ τη σ το υ ς Α λβ α ­ νούς, ενώ λίγο μ ετά τη ν πτώ ­ ση το υ Β υζα ντίο υ έκα να ν τη ν εμφ άνισ ή το υ ς σ τον ελλα δ ικό χώ ρο και τα πρώ τα επ ανασ τα­ τικά κιν ή μ α τα εν α ν τίο ν το υ κα τα κ τη τή , με π ρώ το α υ τό που ξέσ πασ ε σ τον Μ ω ρηά με αρχηγό το ν Κ ο ρ κό νδ ειλο Κλαδά. Το ε ξα ιρ ε τικ ά εν δ ια φ έρ ο ν βιβλίο το υ Α λ έξη Σαββίδη πα­ ρουσ ιάζει το υ ς αγώ νες τω ν τεσσ άρω ν βαλκανικώ ν λαώ ν και τω ν η γεμ ό νω ν το υ ς που π ρ ο α να φ έρ θ η κα ν και σε π ολ­ λά σ ημεία το υ είνα ι ε ξ α ιρ ε τ ι­ κά επίκαιρο, λόγω τη ς α να φ ο ­ ράς το υ σε γ εγ ο ν ό τα που συνέβησ αν σ τη ν π εριοχή το υ Κοσ σ υφοπ εδίου. Οι ε ν δ ια φ ε ­ ρ ό μ εν ο ι για τη ν απ όκτησ ή το υ μπ ορούν να α π ο τα νθ ο ύ ν σ τις εκδ ό σ εις "Η ρ ό δ ο το ς ” (Μ αυρομιχάλη 7, Α θήνα, τη λ. 3630903.

John Laffin

JACKBOOT. A HISTORY OF THE GERMAN SOLDIER 1713-1945 Ε κδ ό σ εις “ Barnes & Noble Books” ΗΠΑ, 1965 (α’ ε κ δ .)1994 (β ’ εκδ.) Σ ε λ ίδ ες 238 Ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς John Laffin σε α υ τό το βιβλίο το υ π α ρο υ ­ σ ιάζει τη ν ουσ ιασ τικά α να λ­

λοίω τη προσωπι­ κ ό τη τα το υ Γερ­ μανού σ τρ α τιώ τη από τη ν επ οχή το υ α υ το κ ρ ά το ­ ρα τ η ς Πρωσίας Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ το υ Μ εγά λ ο υ μ έχ ρ ι και τ ο τ έ λ ο ς το υ Β ’ ΠΠ. Ο Πρώ σος η γ ε μ ό ν α ς ή τα ν α υ τό ς που “ μ ε ­ τα μ ό ρ φ ω σ ε ” ο υ ­ σ ιαστικά τη χώρα το υ σε ένα κρ ά ­ τ ο ς μ ε σ τρ α τιω ­ τικ ή δ ο μ ή και π ρ ο σ α ν α το λ ισ μ ό και δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μια ά ρ τια εκπ α ι­ δ ε υ μ έ ν η και πειθ α ρ χ η μ έ ν η σ τρ α τιω τικ ή μ η ­ χα νή π ου όμοιά τη ς δ ε ν υπήρχε δ ε ύ τ ε ρ η σ ε ό λο ν το ν ευρω π α ϊκό χώρο. Το ίδιο επ ι­ χ είρ η σ ε να π ρ ά ξει ο Χ ίτλ ερ δ ύ ο α ιώ νες α ρ γ ό τερ α , χω ρίς να το κ α τ α φ έ ρ ε ι τε λ ικ ά (κρί­ ν ο ν τα ς π ά ντα από τ ο τε λ ικ ό α π ο τέλ εσ μ α ). Και οι δ ύ ο Γερ­ μανοί η γ έ τ ε ς σ τη ρ ίχ τη κ α ν σ το ν ίδιο “ π υ ρ ή ν α ” : τ ο ν απλό Γερμα νό σ τρ α τιώ τη . Μ όνο ο π ρώ το ς π έτυ χ ε το υ ς σ τό ­ χ ο υ ς το υ . Σ το β ιβ λίο φ α ίν ε τα ι η δ ια ­ χ ρ ο ν ικ ή , θ α λ έγ α μ ε, ικ α ν ό τη ­ τα το υ Γερμανού σ τρ α τιώ τη , α κό μ α και σ τις πιο δ ύ σ κ ο λ ες γ ια υ τό ν και τ η ν π α τρίδ α το υ σ τιγ μ ές , να α ν α κά μ π τει και π α ρο υσ ιά ζοντα ς τρ ο μ ε ρ ά α­ π ο θ έμ α τα ψ υχικώ ν και σωμα­ τικώ ν δ υ ν ά μ εω ν να π ετυ χ α ί­ ν ε ι - ή να π ρ ο σ εγ γίζει - το ο υ ­ σ ιαστικά α κα τό ρ θ ω το . Ισ το ­ ρικά π α ρ α δ είγ μ α τα τω ν ικα­ ν ο τή τω ν το υ α υ τώ ν έχ ο υ μ ε κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ Α ’ ΠΠ σ τη ν Α μ ιέν η (1918) και κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ Β ’ ΠΠ σ τις Α ρ δ έ ν ν ε ς (1945). Ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς π αρουσ ιά­ ζ ε ι δ ε κ ά δ ε ς επ ισ το λ ές απλών Γερμανώ ν σ τρ α τιω τώ ν π ρος τ ο υ ς ο ικ είο υ ς το υ ς . Από τα χ α ρα κώ μα τα και τ ις λάσ πες το υ Μ ετώ π ο υ κα τά το ν Α ’ ΠΠ το υ ς γ ρ ά φ ο υ ν α ν α φ έ ρ ο ν τα ς το ν π ό λ εμ ο ως μια “ ιερ ή απ οσ τολή, η οποία θ α π ρο­ σ φ έρ ει σ τη Γερμανία τιμ ή και δ ό ξα ” . M s α υ τή τη νοο τρ οπ ία κα ι τη ν ψ υχοσ ύ νθ εσ η το υ Γερμανού η υπ ογραφ ή τη ς Σ υ ν θ ή κ η ς τω ν Β ερσ αλλιώ ν, μ ε το υ ς επ α χ θ ε ίς για τη χώ­ ρα το υ ό ρ ο υ ς , σ υ ν έ τε ιν ε α­

π οφ ασ ισ τικά σ τη ν ά νο δ ο το υ Χ ίτλ ερ σ τη ν εξο υ σ ία και σ τη ν π ρ ο ετο ιμ α σ ία τω ν Γερμανώ ν για το ν Β' ΠΠ. Σ η μ α ν τικ ό ρ ό ­ λο δ ιεδ ρ α μ ά τισ ε η ε κ π α ίδ ευ ­ ση το υ Γερ μ α νικο ύ Σ τρ α το ύ , π ου σ τη ρ ιζό τα ν σ τη ν π ειθ α ρ ­ χία, αλλά (ό τα ν α υ τό α π α ιτείτο ) και σ τη ν α νά ληψ η π ρ ω το ­ βο υλιώ ν από μ έ ρ ο υ ς το υ π ροσω πικού. Σ το ν το μ έ α α υ ­ τό σ η μ ειώ θ η κ ε μια σ τρ ο φ ή κεφ α λ α ιώ δ ο υ ς σ ημασ ίας σε σχέση μ ε τ η ν α ντίδρ α σ η το υ Γερμ α νού σ τρ α τιώ τη τ η ς ε ­ π οχής το υ Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ ή α ­ κό μ α και α υ το ύ το υ Α ’ ΠΠ, ο ο π οίος ή τα ν απλά π ειθ ή ν ιο ε ­ κ τ ε λ ε σ τικ ό όργα νο, που υπά­ κ ο υ ε τυ φ λ ά σ τις ε ν τ ο λ έ ς τω ν α νω τέρ ω ν το υ ς . Σ ε μ ε ρ ικ έ ς ό μω ς π ερ ιπ τώ σ εις (π.χ. σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ) φ ά ν η κ ε ό τι οι ρ ίζες τ η ς α π ό λ υ τη ς υπ ακοής σ τις ε ν τ ο λ έ ς τω ν α νω τέρ ω ν ή τα ν πολύ β α θ ιές σ το ν Γερ­ μ α νικό σ τρ α τό , ιδ ια ίτερ α σ τα α νώ τα τα κλιμά κια τ η ς ιερ α ρ ­ χίας, και δ ε ν μπ ορούσ αν να σ υμ βα δ ίσ ο υν μ ε το υ ς “ ν εω ­ τ ε ρ ισ μ ο ύ ς ” που είχ ε εισ α γά ­ γ ε ι σε α υ τό ν ο ναζισμός. Π ρ ό κ ειτα ι α να μ φ ίβ ο λα για ένα πολύ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν β ι­ βλίο γ ρ α μ μ έν ο σ τη ν α γ γ λική γλώσσα, που δ ια τ ίθ ε τ α ι από τα μ εγ ά λ α βιβλιοπ ω λεία. Λ εω νίδ α ς Σ . Μ π λ α β έρ η ς

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | ν ·«.^ΛΤΣ'Ι<ΛΡΟ'Υ·

Η ΒΕΝΤΕΠΑ ΣΤΗΝ ΜΑΝΗ

S elahattin Celik

Ν.Θ. Κατσικάρου

Κυριάκου Βελόπουλου

Ν ίκος Ζερβής

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΥΜΜΟΡΙΑ

Η ΒΕΝΤΕΤΑ ΣΤΗ ΜΑΝΗ

Ε κδ όσ εις “ Κ ω νσ ταντίνου Τ ο υ ρ ίκη ” Α θήνα, 1998 Σ ε λ ίδ ες 261, 4.000 δρχ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ “ Ε λ εύ θ ε ρ η Σ κ έψ ις " Α θήνα , 1998 Σ ε λ ίδ ες 140, 3.000 δρχ.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. Ο ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ (Σεπτέμβριος 1943 Σεπτέμβριος 1944)

Ενα βιβλίο - καταπέλτης, που αποκαλύπτει το αληθινό πρόσω­ πο τη ς σημερινής Τουρκίας.

Μια μ ελ έτη στην οποία πα­ ρουσιάζονται τα αίτια και οι ρί­ ζες το υ εθ ίμ ο υ τη ς β εν τέτα ς στη Μάνη.

Ιωάννη Δ. Κακολύρη

Σταμάτιος Μανωλάς

Λ ορέντζου Μαβίλη

Ηλία I. Οικονομόπουλου

ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ. ΚΥΠΡΟΣ ‘74

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ

ΤΑ ΕΡΓΑ

ΑΡΜΑΤΩΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΑI

Ε κδ όσ εις “ Ε λ εύ θ ερ η Σ κ έ ψ ις ” Α θήνα , 1998 Σ ε λ ίδ ες 199, 3.000 δρχ.

Ε κδ όσ εις “ Ε λ εύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις ” Α θήνα, 1998 Σ ε λ ίδ ες 336,4.000 δρχ.

Το ποιητικό έργο του Κερκυραίου Λορέντζου Μαβίλη, ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας για την Ελλάδα εναντίον των Τούρκων.

Ενα εξα ιρ ετικά ενδιαφ έρον βιβλίο που π ρω τοεκδόθηκε το 1902, για το υ ς Αρματωλούς και το υ ς Κ λέφ τες.

Ε κδ όσ εις “ Ε λληνικά Γρ ά μ μα τα ” Α θήνα, 1998 Σ ε λ ίδ ες 352,5.000 δρχ. Οι εν πολλοίς άγνω στες ως σήμερα αποστολές “ Ν ίκη” τη ς ΠΑ και “ Α λέξανδρος 1/2” τη ς Ο­ λυμπιακής Αεροπορίας, για τη μεταφ ορά Καταδρομέων και των εφοδίω ν το υ ς το καλοκαίρι του 1974 στην Κύπρο.

Ε κδ όσ εις “ Π ιτσ ιλάς" Αθήνα, 1998 Σ ε λ ίδ ες 333, 5.000 δρχ. Η δράση το υ Π ολεμικού και το υ Εμπορικού Ναυτικού τη ς Ελ­ λάδας κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ.

Ε κδ ό σ εις “ Ισ τοριογνω σ ία” Θ εσ σ αλονίκη Σ ε λ ίδ ες 432, 5.000 δρχ. Μια ενδιαφέρουσα εργασία για το ν Μ έγα Α λέξανδρο τη μ ε­ γαλύτερη προσωπικότητα που αν έδ ε ιξε π οτέ η Ελλάδα.

Κ αλαμάτα, 1998 Σ ε λ ίδ ες 319, 7.280 δρχ. Αναλυτική παρουσίαση μιας περιόδου τη ς γερμα νικής κατο­ χής στη Μεσσηνία, κατά τη διάρ­ κεια το υ Β' ΠΠ.

Η διάθεση των βιβλίων των σελίδων αυτών γίνετα ι από το βιβλιοπω­ λείο “Ε λεύθερ η Σ κέψ ις", ίπποκράτους 112, Α θήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ