Οι ξενες επεμβασεις στην Ελλαδα 1821-1974

2

3

Π A

Γ K Ο.Σ

M I A

I Σ T O P I A

Γεώργιος T Τσερεβελάκης

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ TON ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΕΩΣ TH XOYNTA

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ

6

O ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ KAI Ol Μ ΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

10

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ TOY Ο 0 Ω Ν Α (1833-1862)

24

H ΠΕΡΙΟΔΟΣ TOY ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α ’ (1863-1913)

56

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ TOY 20ού ΑΙΩΝΑ

74

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ KATA THN ΠΕΡΙΟΔΟ

88

TOY Μ ΕΣΟ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ (1923-1940) H ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ KAI O ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜ ΟΣ

96

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ TO 1950 ΕΩΣ TO 1974

104

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

113

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

114

Εισαγωγή

Λαϊκή παράσταση με &έμα τους πανηγυρισμούς για την έξωση του Ο&ωνα. Δεξιά διακρίνεται η τριανδρία που άσκησε τη διακυβέρνηση μέχρι τη σύγκληση της Εθνοσυνέλευσης (Αθήνα, Γζννάδειος Βιβλιοθήκη).

6

O

Ελληνισμός παρουσιάζει μια μοναδική ι­θέληση για ελευθερία και ανεξαρτησία.

διοτυπία ανά τους αιώνες, σε σχέση με τους υ­

O

Ελληνισμός δεν είχε ποτέ πραγματικούς

πόλοιπους λαούς της Ευρώπης: η ιστορία του

συμμάχους, υπερασπιστές ή συμπαραστάτες.

είναι μια ιστορία αδιάλειπτης πάλης για επι-

Πάντοτε ήταν αντιμέτωπος με τον κατατρεγ­

6ίωση που διακρίνεται από την ενσυνείδητη α­

μό, τον διωγμό και την περιφρόνηση, λόγω

γωνία για την προάσπιση της εθνοφυλετικής

της επιθετικότητας των ιμπεριαλιστών γειτό­

του υπόστασης, της γλώσσας και της πολιτι­

νων του. Για παράδειγμα, οι Σταυροφορίες

στικής του ταυτότητας. H αγωνία αυτή καλ­

τον 11ο και 12ο αιώνα κλόνισαν σημαντικά το

λιέργησε μια ευρεία ιδεολογία αντίστασης η

Βυζάντιο και οδήγησαν στην κατάκτηση της

οποία, μέσω του Βυζαντίου, συνέχισε να υφί-

Κωνσταντινούπολης το 1204. Με αφορμή αυτό

σταται και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ε-

το ολέθριο συμδάν, γεννήθηκε μια εμ6ρυακή

πανασυνδέοντας τον νέο Ελληνισμό με τις

μορφή εθνικής συνείδησης μέσω της αντίστα­

αρχαίες του καταβολές. H εθνική συνείδηση,

σης κατά των Λατίνων. Ουσιαστικά η Δύση, με

που αφυπνίσθηκε και μορφοποιήθηκε στους

την ασφυκτική πολιτική και στρατιωτική της

ύστερους βυζαντινούς αιώνες, ενδυναμώθη­

πίεση επί των Βυζαντινών, αποσάθρωσε την

κε στην περίοδο της τουρκικής δουλείας και

κρατική δομή του Βυζαντίου καιπρολείανε το

κατέληξε να διαμορφωθεί σε μιαν ακλόνητη

έδαφος για τη μεταγενέστερη υποταγή του

στους Οθωμανούς. H Δύση σφετερίσθηκε με

φού θα έδινε το παράδειγμα για μελλοντικές

io v πιο αήθη ιρόπο τους πνευματικούς θ η ­

εξεγέρσεις δυσαρεστημένων εθνοτικών ή κοι­

σαυρούς που είχε διαφυλάξει το Βυζάντιο επί

νωνικών ομάδων.

πολλούς αιώνες. Γενικότερα, αγνόησε το Β υ ­

0 σφοδρός ανταγωνισμός των Μεγάλων

ζάντιο, το καθύβρισε και απέκρυψε με μεθο­

Δυνάμεων στον ελληνικό χώρο εξαιτίας της υ­

δικό τρόπο την καίρια συμβολή του στο φαι­

ψηλής του γεωστρατηγικής σπουδαιότητας,

νόμενο της ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

εμπόδισε την Ελλάδα να αναδειχθεί σε ένα ι­

Μετά τον επιθανάτιο ρόγχο του Βυζαντίου

σχυρό κράτος, που θα περιελάμβανε όλο τον

τον 15ο αιώνα και την τελική του υποταγή

Ελληνισμό στους κόλπους του. To ελληνικό έ­

στους Οθωμανούς το 1453, ο Ελληνισμός υπέ-

θνος, εάν δεν αντιμετώπιζε την εχθρότητα

στη επί περίπου τρεις αιώνες τους φενακι-

των Μεγάλων Δυνάμεων, θα είχε τη δυνατότη­

σμούς

Δυνάμεων.

τα να εξελιχθεί κατά τον 19ο αιώνα σε έναν

Εκμεταλλευόμενοι επιτήδεια τους πόθους των

σημαντικό και ρωμαλέο παράγοντα επιρροής

Ελλήνων για ελευθερία, παρείχαν κίβδηλες υ­

και διεθνούς ακτινοβολίας.

των

δυτικοευρωπαϊκών

ποσχέσεις για στρατιωτική ενίσχυση και τους

01 δυτικοευρωπαϊκές Δυνάμεις απέτυχαν

παρέσυραν σε ολέθριες εξεγέρσεις. Oi Ελλη­

να καταστείλουν την Ελληνική Επανάσταση,

νες επαναστατούσαν από ευπιστία ή και από­

λόγω της επιμονής, της αντοχής και της καρ­

γνωση, αλλά κατά κανόνα αφήνονταν έρμαιοι

τερικότητας του ελληνικού έθνους. Κατόρ­

στις εκδικητικές διαθέσεις των Οθωμανών.

θωσαν όμως να την ελέγξουν με τις διαρκείς

Οποιαδήποτε προσπάθεια των Ελλήνων για ε­

επεμβάσεις τους, με τις ραδιουργίες και τους

θνική αυτοδιάθεση απορριπτόταν από τις δυ­

εκμαυλισμούς,

νάμεις της χριστιανικής Δύσης. Αυτή η αρνητι­

τριών, με τη χορήγηση ληστρικών δανείων και

μέσω των κομματικών

φα­

κή διάθεση των ευρωπαϊκών Δυνάμεων ερμη­

με την υποκίνηση εμφυλίων πολέμων. Τέλος,

νεύεται με βάση την επιθυμία τους να υπερα­

μη μπορώντας να πράξουν διαφορετικά, συμ­

σπίζονται την ακεραιότητα της Οθωμανικής

φώνησαν από κοινού στη δημιουργία ενός μι­

αυτοκρατορίας, προκειμένου να μην προκύψει

κρού, ανίσχυρου και εξαρτημένου κράτους με

ένα ανεξάρτητο και ισχυρό ελληνικό έθνος,

περιορισμένη ενδοχώρα και αδύναμη οικονο­

που θα ήταν σε θέση, με τη μακροχρόνια ναυ­

μία, χωρίς καμία ελπίδα ευημερίας και ασφά­

τική του παράδοση και τις γερές πολιτιστικές

λειας. Ετσι, ο απελευθερωτικός αγώνας δεν

του καταβολές, να εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη

είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα για το χει­

ανταγωνιστική δύναμη

μαζόμενο έθνος. Ουσιαστικά, το μεγαλύτερο

στη

Νοτιοανατολική

Μεσόγειο.

μέρος του αλύτρωτου Ελληνισμού δεν συμπε-

Oi Ελληνες όμως, όταν συνειδητοποίησαν ότι παρά τις ευφάνταστες ελπίδες τους, ούτε

ριελήφθη στα όρια του νεότευκτου κράτους. Oi

Ελληνες αγωνίσθηκαν με πάθος για την

από τους ομόθρησκους Λατίνους ούτε από

ποθούμενη ελευθερία. Πολέμησαν για ανε­

τους Ρώσους (το λεγόμενο «ξανθό γένος») υ­

ξαρτησία και δημοκρατία, αλλά δεν καρπώθη-

πήρχε πιθανότητα να βοηθηθούν για να απο­

καν ούτε την ανεξαρτησία ούτε τη δημοκρα­

κτήσουν την ελευθερία και την πολιτική τους

τία. Oi «Προστάτιδες» και «Εγγυήτριες» Δυ­ νάμεις, οι κατ’ επίφασιν υπερασπιστές των

ανεξαρτησία, δεν παραμέλησαν τον τελικό τους σκοπό. Με αποκλειστικά δικούς τους α­

Ελλήνων, επέβαλαν την ελέω Θεού μοναρχία,

γώνες και θυσίες απέσεισαν τον ζυγό των

έναν Βαυαρό ηγεμόνα και θεσμούς αλλότρι-

Τούρκων, αλλά βρέθηκαν και πάλι αντιμέτω­

ους προς την ελληνική ιδιοσυγκρασία και το

ποι με τον εχθρικό συνασπισμό των Μεγάλων

πολιτισμικό αισθητήριο των Ελλήνων.

Δυνάμεων. Κατά την έναρξη της Ελληνικής

H μοναρχία ήταν ξένος θεσμός και η δ υ ­

Επανάστασης, οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις θορυ-

ναστεία αλλοεθνής, γεγονός που οδήγησε

βήθηκαν διότι δεν ήθελαν να διαταραχθεί η ευρωπαϊκή πολιτική ισορροπία. Γι’ αυτό υιοθέ­

στο αναπόδραστο αποτέλεσμα της άμεσης

τησαν εχθρική στάση έναντι των επαναστατη-

σμένοι και εξαρτημένοι μονάρχες θα ενσάρ­

μένων Ελλήνων, τους οποίους θεωρούσαν

κωναν περίπου επί έναν αιώνα τον ρόλο του επίσημου εκπροσώπου των Μεγάλων Δυνά­

στην αρχή κοινούς ταραχοποιούς με τάσεις

κηδεμονίας από τους Ευρωπαίους. Oi διορι­

καρμποναρισμού, δηλαδή συνασπισμένους α-

μεων, ακόμη και του πράκτορά τους. Απόδει­

νατροπείς

στην

ξη του ετεροκαθορισμού των μοναρχών από

Οθωμανική αυτοκρατορία. O δυναμισμός των

τις Μεγάλες Δυνάμεις αποτελεί το διάγγελ­

της

καθεστηκυίας

τάξης

Ελλήνων εκείνη την περίοδο θα αποτελούσε,

μα του Οθωνα που απηύθυνε στον ελληνικό

κατά την άποψη των Μεγάλων Δυνάμεων, την

λαό όταν κατέφθασε στο Ναύπλιο. Ανέφερε

πρωταρχική αιτία για τη διατάραξη της πολιτι­

ότι αναλάμβανε τον θρόνο του Βασιλείου της

κής μορφολογίας ολόκληρης της ηπείρου, α­

Ελλάδας για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

7

μεις, οπότε το έκριναν αναγκαίο για τα συμφέροντά τους, επενέβαιναν στο κοινωνικοοι­ κονομικό γίγνεσθαι της χώρας, επιδιώκοντας να επιβάλουν τις κατά περίσταση αποφάσεις τους. H μοίρα της Ελλάδας, η εθνική της πο­ ρεία, το πολίτευμα, η εξωτερική πολιτική, κα­ θορίζονταν από τα κέντρα εξουσίας στη Δυτι­ κή Ευρώπη. Συνέπεια όλων των παραπάνω ή­ ταν λαϊκές συμφορές και κατάφωρες εθνικές ταπεινώσεις.

Oi Ελληνες σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα μέχρι και το 1941, αγωνίσθηκαν σφοδρά για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και τα ε­ θνικά τους δίκαια, χωρίς καμία βοήθεια και α­ ντιμετωπίζοντας παντού εχθρούς. Πολλές οι φορές το ελληνικό έθνος προδόθηκε και τα επιτεύγματά του

καταβαραθρώθηκαν,

λόγω

των ξένων επεμβάσεων. To σύνδρομο, όμως, της υποτέλειας ήταν διαχρονικό. Από την εποχή της σύστασης του ελληνικού κράτους καλλιεργείται η αίσθηση από την πολιτική ηγεσία ότι η εξάρτηση είναι δεδομένη και ότι η Ελλάδα χρειάζεται «προ­ στάτες». Χαρακτηριστικότατο δείγμα της ε­ ξάρτησης στον τομέα της εξωτερικής πολιτι­ κής αποτέλεσε και το επεισόδιο των Ιμίων το 1996, όταν η πολιτική ηγεσία απηύθυνε δημό­ σιο «ευχαριστώ» προς τους «προστάτες», που κατάφεραν να αποσοβήσουν έναν πιθανό πό­ λεμο με την Τουρκία. O πρωθυπουργός Χαρί­ H ηρωίδα της Ακρόπολης, συμβολική παράσταση της ava γεννώμενης Ελλάδας (πίνακας του Νικολά -Λ ο υ ί Φρανσουά Γκος, Α&ήνα, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου).

που συνεπαγόταν η αποδοχή του στέμματος

λαος Τρικούπης έλεγε το 1883: «H Ελλάδα εί­

από τις μεσιτεύουσες Μεγάλες Δυνάμεις.

ναι μικρή χώρα και δεν θα μπορέσει να αξιώσει

Ολόκληρος ο 19ος αιώνας υπήρξε για την

ποτέ την άσκηση ανεξάρτητης εξωτερικής πο­

Ελλάδα μια σειρά διαδοχικών επεμβάσεων, α-

λιτικής». H εξάρτηση θεωρείτο δεδομένη και

νηλεών εκβιασμών και εθνικών ευτελισμών. Oi

από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, ο οποίος

Μεγάλες Δυνάμεις κλιμάκωσαν σταδιακά τις

δήλωνε ότι η χώρα οφείλει να αποδίδει ίση ευ­ γνωμοσύνη προς όλες τις Προστάτιδες Δυνά­

πιέσεις τους και τις αναμίξεις τους, από τον διορισμό δουλικών κυβερνήσεων και τους οι­

μεις. O Ελευθέριος Βενιζέλος επέμενε ότι μό­

κονομικούς καταναγκασμούς ως τον ναυτικό

νο με την πρόσδεση της Ελλάδας στο αγγλικό

αποκλεισμό και τη στρατιωτική κατοχή.

άρμα θα μπορούσαν να υλοποιηθούν οι εθνι­

H ξενοκρατία που επιβλήθηκε στην Ελλά­

8

δα δεν οφειλόταν στην εκμετάλλευση πλου-

κές διεκδικήσεις. Επίσης, ο Γ Παπανδρέου θ ε ­ ωρούσε ουτοπικό το όραμα μιας ανεξάρτητης

τοπαραγωγικών πηγών, αλλά στην επιθυμία

εξωτερικής πολιτικής.

των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων να διατηρούν

H ξενική επέμβαση καιπροστασία κορυφώ-

υπό τον έλεγχό τους τη σπουδαία στρατηγι­

θηκε τον 20ό αιώνα. H ατυχής συνέπεια ήταν

κή θέση της Ελλάδας. To κίνητρο, λοιπόν,

ένας φαύλος κύκλος κρίσεων, οδυνηρών εθνι­

δεν ήταν η οικονομική απομύζηση, αλλά ο

κών περιπετειών και κακοπαθημάτων για ολό­

πολιτικός έλεγχος μιας αδύναμης κρατικής

κληρη την ελληνική κοινωνία. Oi Ελληνες έζη-

οντότητας, χωρίς το αναγκαίο υπόβαθρο για

σαν δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο ξενικές

περαιτέρω ανάπτυξη. Oi Ευρωπαίοι ενδιαφέρονταν μόνο για την εξυπηρέτηση των χορη-

κατοχές, δύο εμφύλιους σπαραγμούς, τρεις δικτατορίες και μια σωρεία πραξικοπημάτων

γηθέντων δανείων και για τον έλεγχο της ε­ ξωτερικής πολιτικής μέσω του Θρόνου και

Επίσης, υπέστησαν τα δεινά των ξενικών πα­ ρεμβάσεων, των πολιτικών κλυδωνισμών, της

των υπάκουων κομματαρχών.

οικονομικής καχεξίας και της γενικότερης κοι­

H ελληνική ιστορία μετά την απελευθέρω­

νωνικής αστάθειας. Oi σκληρές αυτές δοκιμα­

ση από τους Τούρκους είναι κυρίως μια αλλη­ λουχία ξένων επεμβάσεων. Oi Μεγάλες Δυνά­

σίες και αντιξοότητες έθεσαν σημαντικά προ­ σκόμματα στον εκσυγχρονισμό του ελληνικο.

κράτους και στον εν γενει μετασχηματισμό του κοινωνικού ιστού. H Μικρασιατική Κατα­ στροφή (1922) και ο Εμφύλιος Πόλεμος (19461949), οι κατ' εξοχήν εθνικές συμφορές του 20ού αιώνα, ήταν συνέπειες της διαρκούς ε­ ξάρτησης και των βάναυσων ξένων επεμβάσεων. Απορρόφησαν όλη τη ζωτικότητα του λα­ ού, κατέστησαν τη χώρα καχεκτική σε όλους τους τομείς και ανέστειλαν κάθε προσπάθεια άσκησης ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. O αγώνας στον οποίο είχε αποδυθεί το ελληνι­ κό έθνος στόχευε αποκλειστικά στην εθνική ε­ πιβίωση. H Ελλάδα δεν απολάμβανε την υπό­ ληψη και την αναγνώριση των αγώνων και των θυσιών της από τους Ευρωπαίους. To ελληνικό έθνος ήταν το θύμα και των δύο παγκόσμιων πολέμων, λόγω του ότι οι Μ ε­ γάλες Δυνάμεις το αντιμετώπιζαν ως ένα όχη­ μα πραγμάτωσης των συμφερόντων τους, αλ­ λά και επειδή οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας ή­ ταν φαύλοι ή διακρίνονταν από μωρία. O ελλη­ νικός λαός και στις δύο παγκόσμιες συρρά­ ξεις ήταν στο πλευρό των νικητών, καταβάλ­ λοντας βαρύ τίμημα σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Εντούτοις, τα δίκαιά του ενταφιάσθηκαν και συντρίφτηκαν αποτρόπαια μετά από δύο εθνικές τραγωδίες. Oi

Ελληνες αγωνίσθηκαν με φοβερή επι­

μονή για την ανεξαρτησία τους, όσο κανένα άλλο έθνος. Ωστόσο, αποτέλεσαν εξιλαστήριο θύμα των στρατηγικών και πολιτικών ανταγω­ νισμών των Μεγάλων Δυνάμεων, ταπεινούς

αναμφισβήτητη πραγματικότητα για την Ελλά­

δέκτες εξευτελισμών και παντοειδών υπονο­

δα, ματαίωσε πολλές φορές τις ελπίδες για ε­

μεύσεων. Με τους πρεσβευτές των Μεγάλων

ξυγίανση και ανόρθωση. Oi ξένες παρεμβά­

Δυνάμεων ως αρχηγούς των πολιτικών κομμά­

σεις στην Ελλάδα από την εποχή του Καποδί-

των στην Ελλάδα, με τη μοναρχία να ασκεί κα­

στρια έως και την τουρκική εισβολή στην Κύ­

θήκοντα τοποτηρητή των Ευρωπαίων, με ε­

προ το 1974, έστρεψαν πολλές φορές τις τύ­

θνικές συμφορές και τυραννικά καθεστώτα, η

χες της χώρας προς το χειρότερο, επιβάλλο­

χώρα δεν γνώρισε ούτε κοινωνική γαλήνη ού­

ντας ακόμη και με βίαιο τρόπο τα συμφέροντα

τε γνήσιο δημοκρατικό βίο.

των Μεγάλων Δυνάμεων, όταν οι τελευταίες

H Ελλάδα, χωρίς πολυμερή, ανθρωπιστική

το έκριναν απαραίτητο.

και πολυεπίπεδη παιδεία, χωρίς πολιτιστική

To παρόν βιβλίο επιτελεί έναν δύσκολο

αυτοδυναμία, δεν ήταν σε θέση να επιτύχει

ρόλο: να αποκαλύψει την ιστορική αλήθεια

πολλά. H διαφθορά διαιωνιζόταν, η κοινωνική

και να αποκαταστήσει τα γεγονότα

αδικία κορυφωνόταν και η συνολική καθυστέ­

πραγματική τους διάσταση. Επειδή πολλές

στην

ρηση της χώρας ήταν μια αναπόφευκτη πραγ­

φορές η αλήθεια είναι επιμελώς κρυμμένη πί­

ματικότητα. Ολα αυτά ήταν οι άθλιες συνέπει­

σω από πολιτικές ιδιοτέλειες και ιδεολογικά

ες της συνεχούς παρέμβασης των Μεγάλων

προσωπεία, χρειάζεται να αποκαλυφθεί, ώστε

Δυνάμεων, που ουσιαστικά ποδηγετούσαν τη

να καταστούν γνωστά όλα τα στοιχεία που συ­

χώρα και καθόριζαν τις τύχες ενός ολόκληρου

νέθεταν τις ποικίλες ανομίες και προδοσίες

έθνους. Γι’ αυτό, λοιπόν, είναι επιτακτικό να διερευνηθούν και να ιχνηλατηθούν προσεκτι­

που υπέστη το ελληνικό έθνος ανά τους αιώ­ νες από τους κατ’ όνομα μόνον «ευεργέτες»

κά όλα τα ιστορικά αίτια και τα γεγονότα που

και «σωτήρες» του.

Συμβολική απεικόνιση των Προστάτιδων Δυνάμεων, οι παρεμβάσεις των οποίων έπαιζαν καθοριστικό ρ όλο στη Ν εοελληνική Ιστορία, ιδίως κατά τον 19ο αιώνα. Από αριστερά διακρίνονται ο τσάρος Νικόλαος Α ’, η βασίλισσα Βικτωρία και ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

συνέβαλαν ώστε η Ελλάδα (από την ίδρυση του κράτους το 1833 έως και το 1974), να τελεί σε μια αδιάλειπτη αναταραχή, σε όλες τις εκ­

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔ>

<ι >

φάνσεις του δημόσιου βίου. H ξενοκρατία, μια

O Καποδίστριας και οι Μεγάλες Δυνάμεις H ΕΚΛΟΓΉ TO Y ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ KAI H ΑΦΙΞΗ TO Y ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παράσταση μιας συνεδρίασης του Συνεδρίου της Βιέννης, όπου διακρί&ηκε ο Καποδίστριας.

10

O Ιωάννης Καποδίστριας Υεννήθηκε στις

νταν από την τάξη των ευγενών, καθώς ήταν εγγεγραμμένες

στη

«Χρυσή

Βίβλο»

(Libro

d'Oro) και έφεραν τίτλους ευγενείας. O Αντώ­ νιος Καποδίστριας καταγόταν από παλαιότατη

10 Φεβρουαρίου 1776 στην Κέρκυρα. Ηταν το

βυζαντινή οικογένεια που εγκαταστάθηκε αρ­ χικά στις δαλματικές ακτές και αργότερα στο

έκτο παιδί του κόμη Αντωνίου Καποδίστρια και

ακρωτήριο της Ιστρίας, στην Αδριατική (Capo

της Διαμαντίνας Γονέμη, που καταγόταν από

d’ lstria), από όπου έλαβε και το όνομα η οικο­

την Κύπρο. Και οι δυο οικογένειες προέρχο­

γένεια των Καποδίστρια.

Προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831) (λι&ογραψία τou A.PBrjulloff, π ερί το 1826-28). O Ιωάννης Καποδίστριας μεγάλωσε σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον, με έντονη θρησκευτι­

των ιδεών που αποσκοπούσαν στην καταστρατήγηση κάθε ισορροπίας στο πολιτικό σκηνικό.

κή αγωγή και από τους δύο γονείς του. Τα πρώτα

Σε ηλικία 21 ετών, ο Καποδίστριας επέστρε­

γράμματα τα διδάχθηκε από δασκάλους του τό­

ψε στην Κέρκυρα, όπου άρχισε να ασκεί το ε­

που του. Εκτός από τα εγκύκλια μαθήματα διδά­

πάγγελμα του χειρουργού. Παράλληλα με την ά­

χθηκε και ξένες γλώσσες, όπως ήταν συνηθι­

σκηση της Ιατρικής ανέπτυξε και έντονη φιλο­

σμένο για τα άτομα της κοινωνικής του τάξης.

λογική δράση. To 1802 πρωτοστάτησε στην ίδρυ­

To 1794έφυγεγια τη Βενετίαγιανασπουδά-

ση της «Φιλολογικής Εταιρείας των Φίλων». Στις

σει Ιατρική στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας.

23 Μαϊου 1802 ιδρύθηκε καιο «Εθνικός Ιατρικός

Στην Ιταλία, όμως, έπνεε τότε ο άνεμος των ε­

Σύλλογος». Σκοπός του ήταν η μέριμνα για την

παναστατικών ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης

υγεία των κατοίκων των Επτανήσων και η επι­

και των διακηρύξεων των υλιστικών θεωριών. O

στημονική κατάρτιση καιπληροφόρηση των με­

Καποδίστριας Βρέθηκε ξαφνικά από το συντη­

λών του. Γενικός γραμματέας του συλλόγου ή­

ρητικό περιβάλλον του σπιτιού του και της κλει­

ταν ο Καποδίστριας, που προέβαινε συχνά σε α­

στής κοινωνίας της Κέρκυρας, μέσα στην έξαρ­

νακοινώσεις με πρωτότυπο περιεχόμενο.

ση του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού. Παρέμει-

O Καποδίστριας οδηγήθηκε γρήγορα στον

νε όμως ανεπηρέαστος, λόγω της ισχυρής του

πολιτικό στίβο. Σε πολύ νεαρή ηλικία, διέπρεψε

προσωπικότητας, καθώς ήταν πολέμιος όλων

στην κυβέρνηση της βραχύβιας κυβέρνησης της

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EA.'

Συνέπεια της επιτυχίας του στην Ελβετία ή­ ταν να συμπεριληφθεί η ρωσική αντιπροσωπεία στο Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815). Εκείπρώτα (και μετά στο Παρίσι) αποκαλύφθηκε διεθνώς η πολιτική αγχίνοια και η υψηλοφροσύνη του μεγάλου διπλωμάτη. Μετά από εισηγήσεις του ρυθμίσθηκαν οξύτατα προβλήματα, με αποτέ­ λεσμα την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ισορ­ ροπίας δυνάμεων. Δίκαια θα μπορούσε να ovoμασθεί ο «αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ειρή­ νης» για όλο τον 19ο αιώνα. Οταν εξερράγη η επανάσταση των Ελλήνων, το 1821, ο Καποδίστριας ταυτίσθηκε με τους σκοπούς του απελευθερωτικού αγώνα και ξεκί­ νησε να εργάζεται άοκνα για την ευόδωση της Προσωπικά αντικείμενα του I. Καποδίστρια (ρολόγια, σφραγίδες, δαχτυλίδια). Σήμερα εκτί9ενται στο ΕΘνικό Ιστορικό Μουσείο.

Επτανησιακής Δημοκρατίας, του πρώτου μορ­

τιτάνιας προσπάθειας του ελληνικού έθνους.

φώματος νεοελληνικού κράτους. Εργάσθηκε με

Είχε όμως να αντιμετωπίσει την αρνητικότητα

ιδιαίτερο ζήλο για την οικονομική ανάπτυξη των

του τσάρου Αλεξάνδρου Α ’ έναντι του κρίσιμου

Ιονίων Νήσων, για την καλυτέρευση των δημο­

αγώνα των Ελλήνων, με αποτέλεσμα να προβλη­

σίων οικονομικών, για την κοινωνική ανύψωση

ματίζεται ακόμη και για την παραμονή του στη

του λαού, για την προαγωγή της παιδείας και για

θέση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας. Τις

την ενίσχυση των γραμμάτων και των τεχνών. To 1807, ύστερα από τη συνθήκη του Τιλσίτ,

ανησυχίες και τον προβληματισμό του εξέθεσε σε μια επιστολή-υπόμνημα, που έστειλε στον

η Επτανησιακή Δημοκρατία έπαυσε να υπάρχει, και τον επόμενο χρόνο ο Καποδίστριας δέχθηκε

στις 17 Ιουλίου του 1821. Σ ’ αυτήν επανέλαβε τις

πρόσκληση να αναλάβει υπηρεσία στο ρωσικό

γνωστές του θέσεις ότι καμία ηθική δύναμη δεν

μητροπολίτη Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας, στην Πίζα,

Υπουργείο Εξωτερικών. Ετσι, το 1809 μετέ6η

μπορούσε να εξαναγκάσει την Τουρκία να σεβα-

στην Αγία Πετρούπολη.

σθεί το διεθνές δίκαιο, παρά μόνο η δύναμη των

Στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας ο Ka-

όπλων. Είναι σημαντικό ότι σ’ αυτή την επιστολή

ποδίστριας είχε εξαιρετική επιτυχία ήδη την πε­

καθόριζε τη θέση του απέναντι στην ελληνική ε­

ρίοδο 1811-1812. H θητεία του στη ρωσική πρε­

πανάσταση σε σχέση με την υψηλή θέση που κα­

σβεία της Βιέννης τον ανέδειξε σύντομα ως τον

τείχε στη Ρωσία. Υποστήριξε ότι θα παρέμενε

πιο ιδιοφυή ειδικό στα ζητήματα της Βαλκανι­

στη θέση του υπουργού Εξωτερικών όσο θα ή­

κής. Oi εισηγήσεις του σχετικά με τους λαούς

ταν ωφέλιμος στους Ελληνες. Ομως η αντίστρο­

των χωρών της έδειχναν τη διορατικότητά του.

φη μέτρηση είχε ήδη αρχίσει. H πρότασή του να

H τοποθέτησή του το 1812 στο Βουκουρέ­

διορισθούν πρεσβευτές της Ρωσίας στο Λονδί­

στι, ως διευθυντή του διπλωματικού γραφείου

νο και στη Βιέννη ο Στρογκανώφ και ο Πέτρος

του αρχιστρατήγου του Ρωσικού Στρατού του

Τολστόι, απορρίφθηκε από τον τσάρο. O διορι­

Δούναβη, έφερε τον Καποδίστρια σε επαφή με

σμός του Δ. Τάτιστσεφ στη Βιέννη και η περίερ­

τα οξυμμένα προβλήματα των λαών της περιο­

γη στάση του όταν επέστρεψε στην Αγία Πε­

χής. Λίγο αργότερα, κατά την προέλαση του Na-

τρούπολη από τη Βιέννη, χωρίς να ενημερώσει

πολέοντα, ο Ρωσικός Στρατός του Δούναβη κι-

τον προϊστάμενό του υπουργό για τις συνομι­

νήθηκε βόρεια, προς αντιμετώπιση των γαλλι­

λίες που είχε με τον Μέττερνιχ, ήταν ένα ύπου­

κών στρατευμάτων. Ετσι ο Καποδίστριας βρέθη­

λο κτύπημα κατά του Καποδίστρια. O Καποδί-

κε κοντά στα πεδία των μαχών και γνώρισε εκ

στριας διαμαρτυρήθηκε για τη στάση αυτή στον

του σύνεγγυς τη σκληρή ζωή του στρατοπέδου

τσάρο, όπως επίσης για τις εκπεφρασμένες θ έ­

και τους νόμους του πολέμου.

σεις του Τάτιστσεφ.

Σε αναγνώριση της αξίας του και των ως τότε

Στις αρχές του 1822 ο Καποδίστριας εισηγή-

λαμπρών υπηρεσιών που προσέφερε σε διπλωμα­

θηκε στον τσάρο τη διεξαγωγή συνομιλιών με ε­

τικό επίπεδο στη Ρωσία, επιφορτίσθηκε από τον

πίκεντρο τη ρύθμιση του ελληνικού ζητήματος,

Ρώσο αυτοκράτορα με τη δυσχερέστατη αποστο­ λή να διαχειρισθεί το Ελβετικό Ζήτημα ως εκπρό­

ώστε να κλείσει με υπογραφή συνθήκης. O τσά­

σωπος της Ρωσίας. Στην Ελβετία, παρά τις έντο­ νες αντιδράσεις των συναδέλφων του διπλωμα­

διαπραγματεύσεις να διορίσει πολιτικούς φιλικά

τών, κατόρθωσε να συμβάλει αποφασιστικά στην

στριας σύντομα αντιλήφθηκε ότι ο τσάρος Αλέ­

ρος όμως επιθυμούσε για τις κρίσιμες αυτές προσκείμενους προς τον Μέττερνιχ. O Καποδί-

εσωτερική ειρήνευση της χώρας και στην εξα­

ξανδρος ήταν αποφασισμένος να ακολουθήσει

σφάλιση της εδαφικής της ακεραιότητας.

την Αυστρία στη ρύθμιση του Ανατολικού Ζητή­

Χαρακτηριστική προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια.

ματος. Καθημερινά, λοιπόν, η σχέση του με τον

νες. Με αυτό τους κατατόπιζε για το διαμορφω­

τσάρο καθίστατο δυσχερέστερη. Γι’ αυτό, τον

μένο σκηνικό στην ευρωπαϊκή πολιτική κονίστρα

Ιούνιο του 1822 αποφάσισε να παραιτηθεί και να

και ειδικότερα για τη στάση των Ευρωπαίων απέ­

αποσυρθεί από τη διπλωματία. O τσάρος, αφού

ναντι στο ελληνικό ζήτημα. Ανέλυε λεπτομερεια­

μάταια προσπάθησε να τον μεταπείσει, συναίνε-

κά τη στάση της Ρωσίας, καταφερόταν με δριμύ-

σε τελικά δίδοντάς του άδεια για το εξωτερικό

τητα κατά της Αγγλίας και της Αυστρίας, που υ­

με αόριστη διάρκεια.

πονόμευαν τους Ελληνες με οποιοδήποτε μέσον

Πριν, όμως, αναχωρήσει από την Αγία Πε­

μπορούσαν να μετέλθουν αποσιωπώντας αντί­

τρούπολη, ο Καποδίστριας συνέταξε και έστειλε

στοιχα τις Βαναυσότητες των Τούρκων. Τέλος,

ένα υπόμνημα προς τους αγωνιζόμενους Ελλη­

εμψύχωνε τους

Ελληνες, προσπαθώντας να

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Σ

τους τονώσει το ηθικό και να εξάρει τον πατριω­

συγκλόνισε ψυχολογικά τον Καποδίστρια. Μετά

τισμό τους με παραδείγματα επιφανών προσωπι­

από αυτό το γεγονός, ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου

κοτήτων από την Αρχαία Ελλάδα. O Καποδίστριας εγκατέλειψε την Αγία Πε­

είχε επαφές με διπλωματικούς αξιωματούχους της Γαλλίας για διάφορα θέματα. Tov Ιούνιο του

τρούπολη στις 19Αυγούστου 1822. Μετά από λί­

1826 εγκατέλειψε τη γαλλική πρωτεύουσα με

γο έφθασε στη Φρανκφούρτη, για να κατευθυν-

προορισμό τις Βρυξέλλες. Από εκεί, μετά από

θεί αμέσως μετά στην Ελβετία (Γενεύη). Στις αρ­

διάφορες επαφές με ξένους διπλωματικούς εκ­

χές του 1825 αποφάσισε να κινητοποιήσει τις

προσώπους, κατευθύνθηκε πάλι προς τη Γενεύη,

ελληνικές κοινότητες στην Ελβετία, με τη βοή­

όπου αφοσιώθηκε στην ενίσχυση του φιλελληνι-

θεια των οποίων ήλπιζε ότι θα ασκούσε πίεση

κού κινήματος. H προσοχή του ήταν πλέον

στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για το θέμα της

στραμμένη προς την Ελλάδα και το μέλλον της.

Ελλάδας. Επίσης, το1825 το φΛελληνικό κίνημα

Στην επαναστατημένη Ελλάδα τα πράγματα

αναζωπυρώθηκε σε όλη την Ευρώπη, με κρυφή

ήταν εξαιρετικά δύσκολα: οι Τούρκοι πολιορ­

κινητήρια δύναμη τον Καποδίστρια.

κούσαν το Μεσολόγγι, ο Ιμπραήμ λεηλατούσε

Στις 19 Ιανουαρίου του 1825 ο Καποδίστριας

τον Μοριά και οι επαρχιακές διοικήσεις της Πε-

δέχθηκε την επίσκεψη του Σίφερλι, απεσταλμέ­

λοποννήσου, της Δυτικής και της Ανατολικής

νου του επίδοξου ηγεμόνα της Ελλάδας, πρίγκι­

Ελλάδας είχαν πάψει να λειτουργούν. Από τον

πα Λεοπόλδου του Σαξ-Κόμπουργκ. O πρίγκιπας

Απρίλιο του 1825, τη διοίκηση του Μεσολογγίου

προσπάθησε να βολιδοσκοπήσει τις απόψεις

είχε αναλάβει μια τριμελής επιτροπή, σώμα που

του Καποδίστρια σχετικά με πιθανή κάθοδό του

είχε επιφορτισθεί με το καθήκον της οργάνω­

στην Ελλάδα με τον τίτλο του ηγεμόνα. Σε ερώ­

σης της άμυνας της πόλης. Ανάλογη επιτροπή

τηση του Σίφερλι αν ο Καποδίστριας μπορούσε

είχε εκλεγεί για να οργανώσει την άμυνα της

να αφιερώσει τον εαυτό του στο ελληνικό ζήτη­

Ανατολικής Ελλάδας. Μια άλλη επιτροπή, με έ­

μα, ο τελευταίος απάντησε ότι αυτό δεν ήταν

δρα τη Σύρο, είχε το καθήκον να συλλέγει χρή­

δυνατόν, γιατί κάθε ενέργειά του θα την απέδι­

ματα από τα νησιά.

δαν στην υποκίνηση της Ρωσίας.

Στις 6/18 Απριλίου 1826, τέσσερεις ημέρες πριν την πτώση του Μεσολογγίου, συνήλθε στην Πιάδα, κοντά στην Επίδαυρο, η Γ ’ Εθνοσυνέλευ­ ση, την οποία αποτελούσαν 127 αντιπρόσωποι. H σύγκλησή της είχε καθυστερήσει λόγω διαφω­ νιών που σχετίζονταν με την έδρα της. Μετά από κάποιους έντονους διαξιφισμούς μεταξύ των α­ ντιπροσώπων, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να αναβάλει τις εργασίες της ω'ς τον επόμενο Σε­ πτέμβριο. H Εθνοσυνέλευση βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Κολοκοτρώνη, του Ζαϊμη και του Λόντου, παλαιών συμμάχων που είχαν ηττηθεί στον εμφύλιο πόλεμο του 1824. Oi τρεις ηγέτες (ακό­ μη και ο Κολοκοτρώνης) υποστήριζαν την έκκλη­ ση για μεσολάβηση της Μεγάλης Βρετανίας, με

H εξοχική κατοικία το u I. Καποδίστρια στην Κουκουρίτσα της Κέρκυρας, σήμερα «Μ ουσείο Καποδίστρια» (ψωτ. A. Πρασσά).

Επίσης, το 1825, ο Καποδίστριας δέχθηκε

σκοπό την άμβλυνση των οξέων προβλημάτων

στη Γενεύη την επίσκεψη του Στράτφορντ Κάν-

που ταλάνιζαν την επανάσταση και απειλούσαν

νινγκ, πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στην Κων­

τη βιωσιμότητά της. Είχαν την αίσθηση ότι η

σταντινούπολη. Oi Ελληνες, απελπισμένοι για

Αγγλία προσπαθούσε να επιτύχει έναν διακανο­

την έκβαση της επανάστασης, είχαν ήδη απευ­

νισμό που θα γινόταν τελικά αντικείμενο δια­

θυνθεί στην Αγγλία, ζητώντας την αποκλειστική

πραγματεύσεων με τη Ρωσία και ίσως με τη Γαλ­

προστασία της. O Κάννινγκ μάλλον πραγματο­

λία. Καταλάβαιναν ότι το καλύτερο θα ήταν να α­

ποίησε το συγκεκριμένο ταξίδι γιατί είχε λάβει

ποδεχθούν τη βρετανική πρόταση για εγκαθί­

εντολές από την κυβέρνησή του να βολιδοσκο­

δρυση ενός ελληνικού κράτους φόρου υποτε­

πήσει τον Καποδίστρια αναφορικά με το θέμα

λούς στον σουλτάνο και μετά να διαπραγματευ-

της πιθανής ανάληψης της προστασίας της

θούν

Ελλάδας από τηνΑγγλία. O Καποδίστριας, μπρο­

διαμόρφωναν την τελική πολιτειακή μορφή του

στά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αντέδρασε κατη­

νεότευκτου κρατικού μορφώματος.

γορηματικά, γιατί θεωρούσε ότι η αγγλική προ­ στασία θα απέβαινε επιζήμια για τους Ελληνες.

14

τους

συνοδευτικούς

όρους

που

θα

Εχοντας καταργήσει όλα τα άλλα διοικητικά όργανα, η Συνέλευση περάτωσε τις εργασίες

Ev τω μεταξύ, την 1η Δεκεμβρίου του 1825 ο

της σε ένα δεκαήμερο και άφησε στις προανα-

τσάρος Αλέξανδρος Α’ πέθανε. O θάνατός του

φερθείσες επιτροπές τη διακυβέρνηση της χώ­

ρας. Oi δυσχέρειες ήταν τεράστιες: το δημόσιο ταμείο ήταν άδειο, εθνικό εισόδημα δεν υπήρχε καιπαντού η πίεση του εχθρού καθίστατο εντο­ νότερη. Λόγω της ζοφερής κατάστασης στα δη­ μόσια οικονομικά, από τον Ιούλιο του 1826 οι δα­ πάνες των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων καλύπτονταν αποκλειστικά από ξένα χρήματα. Tov ίδιο χρόνο η ενίσχυση έλαβε ακόμη μεγαλύ­ τερες διαστάσεις, και μαζί με την αμερικανική συμβολή ανήλθε στο ύψος των 70.000 λιρών. Με την πάροδο του χρόνου είχαν σχηματισθεί αντίπαλες ομάδες οι οποίες, λόγω διαφω­ νιών στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, έ­ τρεφαν μεγάλη έχθρα η μια για την άλλη. Επί αρκετούς μήνες τα «παλαιά κόμματα», το αγγλι­ κό, το γαλλικό, το καποδιστριακό και το ρωσικό, είχαν πάψει να έχουν ευκρινείς απόψεις. Ολα τα κόμματα δέχθηκαν εξαρχής την αγγλική διαμεσολάβηση, επειδή καταλάβαιναν ότι θα σηματο­ δοτούσε την επέμβαση της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. O ηγέτης κάθε παράταξης προσ­ δοκούσε να αποκτήσει εξέχουσα θέση στο νέο καθεστώς που θα εγκαθιδρυόταν. O Κολοκοτρώνης είχε επιδιώξει κάποιο διά­ στημα να φέρει στην Ελλάδα τον Καποδίστρια. Πάρα πολλοί Ελληνες πίστευαν πως εκείνο που

στο ύψος των περιστάσεων αφότου είχε ξεσπά­

χρειαζόταν αμέσως η χώρα ήταν ένας έμπειρος

σει η επανάσταση. Αντίθετα, ο Καποδίστριας

διπλωμάτης για να διεξάγει με επιτυχία τις δια­

δεν είχε ζήσει ποτέ ανάμεσα στους Ελληνες και

πραγματεύσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις. O Κο­

δεν είχε εμπλακεί στις εσωτερικές τους έριδες.

λοκοτρώνης είχε αντιληφθεί και κάτι ακόμη:

Ουσιαστικά, γύρω από το όνομά του είχε σχημα-

ότι, για να έλθει ο Καποδίστριας στην Ελλάδα,

τισθεί ένας θρύλος. O Καποδίστριας ήταν ανώ­

έπρεπε να συμφωνήσουν και οι Αγγλοι. Δεν εί­

τερος άνθρωπος για να εμπλέξει το όνομά του

ναι λοιπόν περίεργο ότι, προκειμένου να αποκα-

σε μηχανορραφίες: θα περίμενε υπομονετικά

ταστήσει τις σχέσεις του με τους αγγλικούς κύ­

έως ότου τον καλέσουν οι ίδιοι οι Ελληνες να

κλους, προσπάθησε ακόμη μια φορά να φέρει

θέσει στη διάθεση του έθνους τη διπλωματική

στην Ελλάδα τον στρατηγό Τσωρτς. Υπολόγιζε

του πείρα και τα διοικητικά του προσόντα. Κατάτη διάρκεια τουχειμώνατου 1826-1827,

ότι με τον Καποδίστρια ως κυβερνήτη και με τον Τσωρτς ως αρχιστράτηγο, η επιρροή του θα ήταν τεράστια.

O Γοαμματέας της Εττικρατείας («πρω&υπο up γό ς » ) επί Ιωάννη Καποδίστρια, Σπυρίδων Τρικούπης (φωτ. Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ. 12).

η ιδέα της άφιξης του Καποδίστρια είχε διαδο­ θεί σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα από τους καποδι-

Στο μεταξύ ο Τζωρτζ Λη, πρώην γραμματέας

στριακούς, που οργάνωναν τη δράση τους από

των Ελλήνων πληρεξουσίων στην Αγγλία, είχε

την Κέρκυρα χρησιμοποιώντας ως κάλυψη μια

καταφθάσει μαζί με τον Εντουαρντ Μπλάκιερ

φιλανθρωπική επιτροπή. Μέλη της επιτροπής

στην Ελλάδα για να αποσπάσει από την κυβέρ­

αυτής ήταν και ο λόρδος Γκίλφορντ και ο J.A.

νηση μια πρόσκληση για τον Τσωρτς, ώστε να α-

Tool, κρατικός λειτουργός στα Επτάνησα. Τις συ­

ναλάβει τη διοίκηση των ελληνικών στρατιωτι­

γκεκριμένες δραστηριότητες τις αναλάμβαναν

κών δυνάμεων. O Μπλάκιερ, όσο βρισκόταν ακό­ μη στα Επτάνησα, είχε συναντήσει πολλούς κα-

και προπαγάνδιζαν αυτόβουλα υπέρ της εκλο­

ποδιστριακούς, οι οποίοι τον είχαν πείσει ότι η

γής του Καποδίστρια. Με αυτόν τον τρόπο, οι

κάποιοι πράκτορες, οι οποίοι μοίραζαν χρήματα

μόνη ελπίδα για την Ελλάδα ήταν να εκλεγεί κυ­

καποδιστριακοί δεν προσδοκούσαν μόνο να ενι-

βερνήτης ο Καποδίστριας. Οταν ο Μπλάκιερ έ-

σχύσουν την αντίσταση κατά των Τούρκων αλλά

φθασε στην Ελλάδα, διαπίστωσε ότι το καποδι-

και να προσελκύσουν οπλαρχηγούς στο πλευρό

στριακό κόμμα είχε ευρεία απήχηση στα μεσαία

τους. Επίσης, προσπαθούσαν να διασκεδάσουν

στρώματα. H αλήθεια είναι ότι το μόνο πρόσφο­

κάθε υπόνοια έναντι της Αγγλίας, ότι δήθεν α-

ρο πρόσωπο για τη θέση του κυβερνήτη ήταν ο

ποτελούσαν ένα ρωσόφιλο κόμμα, διότι είχαν

Καποδίστριας, αφού όλοι οι άλλοι υποψήφιοι

καταλάβει ότι δίχως την υποστήριξή της δεν θα

(Μαυροκορδάτος, Υψηλάντης, Κωλέττης, Ko-

μπορούσαν να πραγματοποιήσουν κανένα από

ντουριώτης) δεν είχαν καταφέρει να σταθούν

τα σχέδιά τους. Μέσω του Ελβετού φιλέλληνα

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

Ελαφρύ πεζικό στα χρόνια του Ο&ωνα (πίνακας του Ludwig Koelnberger). Εϋνάρδου, είχαν συνάψει φιλικές σχέσεις με

Τσωρτς, του Κόχραν και του Μπλάκιερ, και οι

τον λόρδο Κόχραν και ταυτόχρονα παρότρυναν

τρεις εκφράσθηκαν κατηγορηματικά υπέρ του

τον στρατηγό Τσωρτς να μεταβεί στην Ελλάδα.

Καποδίστρια. H γνώμη του Τσωρτς είχε περισσό­

0 Μπλάκιερ πρότεινε να καλέσουν τον Καποδί-

τερη βαρύτητα, επειδή τον θεωρούσαν εκπρό­

στρια το ταχύτερο δυνατόν για να αναλάβει τη

σωπο της αγγλικής κυβέρνησης. O Ρόουαν Χά-

διακυβέρνηση της χώρας. O Κολοκοτρώνης, αν

μιλτον, επικεφαλής του Βρετανικού Ναυτικού

και είχε ταχθεί υπέρ του Καποδίστρια, δίσταζε να εκφράσει ανοικτά την άποψή του, γιατί πί­

στην Ανατολή, τον οποίο επίσης συμβουλεύθηκαν, είπε στον Κολοκοτρώνη: «Πάρτε τον Καπο-

στευε ότι ο Καποδίστριας δεν θα ήταν αποδε­

δίστρια ή όποιον διάβολο θέλετε, διατί εχαθή-

κτός από την Αγγλία. Από την άλλη πλευρά ό­

κατε». Εξουσιοδοτήθηκε λοιπόν ο Κολοκοτρώ­

μως, η αγγλική διπλωματία ήταν ευνοϊκά διατε­

νης να διαπραγματευθεί το θέμα του Καποδί-

θειμένη υπέρ του Καποδίστρια, για τον οποίο έ­

στρια με τον Χάμιλτον, με την ελπίδα ότι εκεί­

τρεφε πολλές ελπίδες ότι θα μπορούσε να κα­

νος θα διαφωνούσε και έτσι θα ακυρωνόταν η ε­

ταστεί άριστο όργανο της βρετανικής πολιτικής. Στις 25 Φεβρουαρίου/9 Μαρτίου 1827 ο Τσωρ­

του

Καποδίστρια.

O Χάμιλτον

όμως

τς αποβιβάσθηκε στο Πόρτο Χέλιτης Ερμιονίδας.

αποχωρήσαντες νησιώτες να επιστρέψουν στην

Ακριβώς την προηγούμενη ημέρα ο λόρδος Κό­

Τροιζήνα, προβάλλοντας το επιχείρημα πως, αν

χραν εισέπλεε στο Αιγαίο με το μπρίκι «Σωτήρ»

ενεργούσαν διαφορετικά, δεν θα υπήρχε ελλη­

και με δύο γολέτες. O Τσωρτς, τον οποίο εκτιμού­

νική κυβέρνηση για να διαπραγματευθεί με τις

σαν πολύ οι περισσότεροι Ελληνες, χάρη στην υ­

Δυνάμεις. Oi νησιώτες, μη μπορώντας να κά­

πομονή που τον διέκρινε γεφύρωσε το χάσμα που

νουν αλλιώς, συμφώνησαν με μεγάλη δυσφορία.

υφίστατο μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών πεί­

Είναι γεγονός ότι η υπόδειξη του Καποδί-

θοντας τους εκπροσώπους των δυο παρατάξεων

στρια ικανοποιούσε τους ρωσόφιλους και προ-

να συγκροτήσουν μια ενιαία Συνέλευση. Τελικά, στις 24 Μαρτίου/5 Απριλίου 1827, η ε­

16

κλογή

αποστασιοποιήθηκε. Συμβούλευσε επίσης τους

κρίθηκε ως αντιστάθμισμα για την παρουσία Αγγλων στρατιωτικών επικεφαλής των χερσαίων

νιαία Συνέλευση στην Τροιζήνα ήταν γεγονός,

και ναυτικών δυνάμεων. Oi Αγγλοι ουσιαστικά

αρχίζοντας τις εργασίες της μέσα σε μια θυελ­

δεν αντέδρασαν, αφού ήταν ικανοποιημένοι με

λώδη ατμόσφαιρα. Μια νέα δυσκολία παρουσιά-

την παρουσία δύο Αγγλων στρατιωτικών επικε­

σθηκε όταν έφθασε η στιγμή να εκλεγεί ο Καπο-

φαλής των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Επί­

δίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας: ο Κουντου-

σης, η γενικότερη τάση στην Ελλάδα αντιμετώ­

ριώτης και οι νησιώτες αποχώρησαν από τη Συ­

πιζε θετικά την προστασία από την Αγγλία.

νέλευση και εγκαταστάθηκαν σε ένα γειτονικό

Στις 30 Μαρτίου/11 Απριλίου, ο Καποδί-

μοναστήρι. Οταν, όμως, ζήτησαν τη γνώμη του

στριας εκλέχθηκε Κυβερνήτης της Ελλάδας για

O Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (Κωνσταντινούπολη, 1791 - Αίγινα, 1865) ήταν σφοδρός αντίπαλος του I. Καποδίστρια. Ανυπόγραφο πορτραίτο (ελαιογραφία, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). επτά χρόνια, και τρεις ημέρες αργότερα συ-

γή του κατά τα τέλη Απριλίου του 1827, όταν

γκροτήθηκε μια προσωρινή Αντικυβερνητική

βρισκόταν ακόμη στο Παρίσι. To ψήφισμα όμως

Επιτροπή για να αναπληρώνει τον νέο Κυβερνή­

της Συνέλευσης της Τροιζήνας περιήλθε στην

τη έως ότου έλθει στην Ελλάδα. Μέλη της ήταν

κατοχή του στα τέλη Ιουνίου. Εκείνη την περίο­

ο νεαρός Γεώργιος Μαυρομιχάλης, ο Ψαριανός

δο βρισκόταν στην Αγία Πετρούπολη, όπου είχε

Ιωάννης Μηλαϊτης και ο Ιωαννούλης Νάκος: ό­

φθάσει στα τέλη Μαϊου. Κατά πάσα πιθανότητα,

λοι άσημα πρόσωπα, αποδεκτά από όλες τις πα­ ρατάξεις για ευνόητους λόγους.

έλαβε μέρος σε κάποιες διπλωματικές συζητή­

H Συνέλευση, αφού πρώτα αποφάσισε να α­

το να αναλάβει και πάλι καθήκοντα στη ρωσική

σεις. Κυκλοφόρησε μάλισταη φήμη ότι επρόκει-

ναθέσει την εκτελεστική εξουσία σε έναν άνθρω­

υπηρεσία. H φήμη όμως αυτή αποδείχθηκε α­

πο και να καλέσει τον Καποδίστρια για να αναλά-

στήρικτη. Στις 26 Ιουνίου, ο τσάρος δέχθηκε την

6ει το αξίωμα του Κυ6ερνήτη, διόρισε και μια ε­ πιτροπή για να ετοιμάσει το σχέδιο του νέου Συ­

παραίτησή του. Δεν υπάρχει όμως κάποια ένδει­ ξη ότι πραγματοποιήθηκε κάποια μυστική συ­

ντάγματος. To Σύνταγμα αυτό ήταν έργο του

νεννόηση, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ο Καπο-

Μαυροκορδάτου, ο οποίος, ως αντίθετος με την

δίστριας για την εμπέδωση της ρωσικής επιρ­

εκλογή του Καποδίστρια, κατέβαλλε προσπάθει­

ροής σε μια Ελλάδα υποτελή στον σουλτάνο.

ες για να περιορίσει τις εξουσίες του Κυβερνήτη.

Φαίνεται ότι ο τσάρος δεν πίστευε ότι ήταν σκό­

O Καποδίστριας έμαθε τα νέα για την εκλο-

πιμο για τον Καποδίστρια να δεχθεί το αξίωμα

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ί

του Κυβερνήτη, και ότι ο Καποδίστριας απέ-

ροής στο νέο κράτος. H απόφαση, 6έ6αια, της

κρουε την ιδέα να παραμείνει η Ελλάδα φόρου

Αγγλίας να φθάσει ο νέος ΚυΘερνήτης στην

υποτελής στον σουλτάνο. Τελικά, ο τσάρος πρέ­

Ελλάδα με αγγλικό πολεμικό πλοίο, αποτελούσε

πει να έπεισε τον Καποδίστρια ότι σε 6άθος

έμμεση αναγνώριση του αξιώματος του Καποδί-

χρόνου η απουσία πλήρους ανεξαρτησίας δεν

στρια και της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Με αυ­

είχε μεγάλη σημασία. Από την άλλη, ο Καποδί-

τόν τον τρόπο η αγγλική διπλωματία κέρδισε ση­

στριας πρέπει να έπεισε τον τσάρο πως η ανά­

μαντικό προβάδισμα έναντι των άλλων ευρωπαϊ­

ληψη των καθηκόντων του Κυβερνήτη από τον

κών Δυνάμεων στο νεοσύστατο κράτος.

ίδιο θα διευκόλυνε την εφαρμογή της συνθήκης

Tov Νοέμβριο του 1827 ο Καποδίστριας έφθασε στη Γενεύη. Εκεί συναντήθηκε με τον

που επρόκειτο να υπογραφεί. Τότε πρέπει να κα­ τέληξαν σε κάποια συνεννόηση. Σε επιστολή

Εϋνάρδο, όπου συζήτησαν τα γενικότερα προ­

του προς τον τσάρο, με ημερομηνία 14 Ιουλίου

βλήματα του φιλελληνικού κινήματος. Στις 6

1827, ο Καποδίστριας δέχθηκε χωρίς επιφυλά­

Νοεμβρίου 1827 αναχώρησε από τη Γενεύη, με

ξεις τη Συνθήκη της 6ης Ιουλίου 1827 και συνέ­

πρώτο σταθμό του ταξιδιού του το Τορίνο. Εκεί

χισε υπογραμμίζοντας την ανάγκη για οικονομι-

πληροφορήθηκε το γεγονός της ναυμαχίας του

To Κυβερνείο («Παλάτι του Καποδίστρια») στο Ναύπλιο. To κτίριο καταστράφηκε το 1926 από πυρκαγιά.

18

κή και στρατιωτική ενίσχυση. Στις αρχές Αυγού-

Ναυαρίνου. Στο Τορίνο επισκέφθηκε τυπικά

στου του 1827 πήγε στο Βερολίνο (όπου δεν

τους πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας,

βρήκε ενθουσιώδη ανταπόκριση) και στις 15Au-

χωρίς όμως να συναντήσει τον πρεσβευτή της

γούστου έφθασε στο Λονδίνο. O πρωθυπουρ­

Αυστρίας. Μετά από το Τορίνο, έφθασε στο λι-

γός Ουέλλινγκτον του φέρθηκε εχθρικά και ο

μάνιτης Αγκώνας, στις20 Νοεμβρίου 1827. Ηλπι-

Γεώργιος Δ ’ άπρεπα, διότι τον θεωρούσαν φερέ­

ζε ότι εκεί θα τον περίμενε αγκυροβολημένο το

φωνο της ρωσικής πολιτικής. Στο Λονδίνο δεν

αγγλικό πολεμικό πλοίο και ότι θα απέπλεε αμέ­

συνέβη τίποτα και έτσι στις 22 Σεπτεμβρίου

σως για την Ελλάδα. Στο ιταλικό λιμάνι περίμενε

1827 ο Καποδίστριας έφυγε για να μεταβεί στις

όμως επί 40 ημέρες. Αυτή η αργοπορία των

Βρυξέλλες. Εκεί, αλλά και στο Παρίσι, είχε πολ­

Αγγλων είναι ανερμήνευτη και περίεργη. To πι­

λές επαφές με διάφορους υψηλούς διπλωματι­

θανότερο είναι ότι ήθελαν να καθυστερήσουν

κούς αξιωματούχους, με σκοπό την απόσπαση

την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα, με

ευνοϊκών αποφάσεων για παροχή υλικής αρω­

σκοπό να βολιδοσκοπήσουν την κατάσταση και

γής προς την Ελλάδα. Οτιδήποτε κι αν έκανε ή­

τον Κυβερνήτη, ως πρόσωπο, προτού εγκατα­

ταν μάταιο, γιατί όλοι με τους οποίους είχε έλ­

σταθεί σε ελληνικό έδαφος. O ναύαρχος Κό-

θει σε επαφή, τον θεωρούσαν είτε όργανο των

δρινγκτον έλαβε διαταγή να διαθέσει ένα πολε­

Ρώσων είτε έναν κοινό επαναστάτη.

μικό στον νέο κυβερνήτη της Ελλάδας μόλις

Παρά το αρνητικό κλίμα, ο πρεσβευτής της

στις 28 Νοεμβρίου. To μόνο διαθέσιμο πλοίο ή­

Αγγλίας στο Παρίσι, Γκράνβιλ, πληροφόρησε τον

ταν το <> το οποίο, επειδή είχε μεγάλο

Καποδίστρια ότι η κυβέρνησή του αποφάσισε ότι

εκτόπισμα, δεν μπορούσε να αγκυροβολήσει

ο Κυβερνήτης της Ελλάδας θα ταξίδευε για τη

στην Αγκώνα. O Κόδρινγκτον αναγκάσθηκε εκ

χώρα του με αγγλικό πολεμικό πλοίο. H αγγλική

των πραγμάτων να αποστείλει την κορβέτα

διπλωματία θεώρησε ότι αυτή η κίνηση θα μπο­

«Wolf», η οποία έφθασε στην Αγκώνα στις 27 Δε­

ρούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία άσκησης επιρ-

κεμβρίου 1827.

Την 1η Ιανουαρίου του 1828 η αγγλική κορ-

Είναι αληθές ότι ο Καποδίστριας, κατά τη

βέτα απέπλευσε από την Αγκώνα με τον Καπο-

διάρκεια της ανάδειξης και εκλογής του ως Κυ­

δίστρια και την ακολουθία του. Στις 6 Ιανουα-

βερνήτη της Ελλάδας, αντιμετώπισε πολλές δυ­

ρίου συνάντησαν ανοικτά των αλβανικών α­

σχέρειες, που σχετίζονταν με τις ισορροπίες δυ­

κτών το «Warspite», στο οποίο επιβιβάσθηκαν

νάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Θεωρείτο όρ­

μεσοπέλαγα. To πλοίο όμως, αντί να κατευ-

γανο της ρωσικής πολιτικής και αυτό συνιστού-

θυνθεί προς την Ελλάδα, αγκυροβόλησε στις

σε την αιτία για να αντιμετωπίζεται εχθρικά ή έ­

9 Ιανουαρίου στη Μάλτα. Εκεί περίμενε τον

στω καχύποπτα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές

Καποδίστρια ο ναύαρχος Κόδρινγκτον. To τα­

κυβερνήσεις. Κατά κύριο λόγο, τον Καποδίστρια

ξίδι στη Μάλτα μάλλον πραγματοποιήθηκε με­

προέκρινε

τά από εντολή της αγγλικής κυβέρνησης, ώ­ στε ο Κόδρινγκτον να γνωρίσει τον νέο Κυ­

δρούσε με έδρα τα Επτάνησα και η οποία μάλ­ λον επικουρείτο άτυπα από τις τοπικές αγγλικές

βερνήτη και να ανταλλάξουν απόψεις. O Ka-

Αρχές. Oi Αγγλοι δεν αντέδρασαν στην εκλογή

ποδίστριας, σε συζήτηση που είχαν, τόνισε ότι

του επειδή η παρουσία διακεκριμένων Αγγλων

η

καποδιστριακή

παράταξη

που

το νεοσύστατο κράτος θα χρειαζόταν τη βοή­

στρατιωτικών ήταν αρκετή για να είναι ικανοποι­

θεια των Μεγάλων Δυνάμεων, και μάλιστα από

ημένο το αγγλικό διπλωματικό επιτελείο. Θέλη­

τους πολεμικούς τους στόλους για να πατα­

σαν όμως να αναμιχθούν διαθέτοντας το πλοίο

χθεί η πειρατεία, να εκδιωχθούν οι Τούρκοι ο­ ριστικά κ.ά. O Κόδρινγκτον πρότεινε να διατε­

που θα έφερνε τον νέο Κυβερνήτη στην Ελλά­ δα. H εκλογή του Καποδίστρια ήταν αποτέλεσμα

θούν τρία πολεμικά πλοία, ένα από τον στόλο

της συνδυασμένης δράσης της καποδιστριακής

κάθε Δύναμης. Την πρόταση αυτή την αποδέ­

παράταξης και φιλελληνικών κύκλων φιλικά

χθηκαν οι ναύαρχοι της Γαλλίας, Ντε Ριγνύ,

προσκείμενων προς τον νέο Κυβερνήτη.

και της Ρωσίας, Χέυδεν. Με αυτόν τον τρόπο κάθε Δύναμη θα ήταν ικανοποιημένη και η Αγγλία δεν θα είχε έτσι το προβάδισμα επιρ­ ροής στο νέο κράτος. O νέος Κυβερνήτης θα

ΣΤΑ ΣΙΑ ΣΤΙΚ Ε Σ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ KATA TO Y ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ

έφθανε στην Ελλάδα με την προστασία και

O Καποδίστριας, μόλις ήλθε στην Ελλάδα, έ­

των τριών Δυνάμεων, υφισταμένης όμως της

λαβε κάποιες κρίσιμες αποφάσεις που αφορού­

υποβόσκουσας αρνητικότητας της Αγγλίας ως

σαν την οργάνωση του νεοσύστατου κράτους.

προς την επιλογή του.

Με επιδέξιους χειρισμούς κατόρθωσε να εξα­

Την2α/14η Ιανουαρίου 1828, το «Warspite» α­

σφαλίσει ένα είδος εν λευκώ εξουσιοδότησης

ναχώρησε για την Ελλάδα με τον Καποδίστρια

για το μέλλον, ώστε να παραμείνει απερίσπα­

και την ακολουθία του. Στις 6/18 Ιανουαρίου

στος στην ενασχόλησή του με ζητήματα του

1828 εισέπλευσε στο λιμάνι του Ναυπλίου. H ά­

κράτους. Ορισμένοι όμως αντέδρασαν σ’ αυτή τη μονομερή συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια

φιξη του Κυβερνήτη χαιρετήθηκε με κανονιοβο­ λισμούς. Την επόμενη ημέρα επιβιβάσθηκαν στο πλοίο διάφοροι αξιωματούχοι για να χαιρε­

του Κυβερνήτη. Εκτόξευσαν, λοιπόν, κατηγο­ ρίες εναντίον του για συγκεντρωτισμό και αυ-

τήσουν τον Καποδίστρια. Την 8η/20ή Ιανουαρί-

ταρχικότητα. H αντιπάθεια προς τον Καποδί-

ou, ο Καποδίστριας αποβιβάσθηκε για να παρα­

στρια εκφραζόταν κυρίως από τους πανίσχυ­

κολουθήσει τη δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Την επόμενη ημέρα το αγγλικό

ρους Υδραίους πλοιοκτήτες, οι οποίοι έβλεπαν καθημερινά να συρρικνώνεται η επιρροή τους.

πλοίο αναχώρησε με προορισμό την Αίγινα. Στη

Για όλους αυτούς ήταν επιτακτικό να εξουδετε­

μέση του Σαρωνικού η νεότευκτη φρεγάτα

ρωθεί ο Καποδίστριας, αφού αποτελούσε την

«Ελλάς» χαιρέτησε το αγγλικό πλοίο και ο Μια-

κύρια απειλή για τα συμφέροντά τους. H δημοτι­

ούλης επιβιβάσθηκε σ’ αυτό για να χαιρετήσει

κότητα του Καποδίστρια, η επιμονή του στην ε­

τον

φαρμογή των νόμων και ο παραγκωνισμός ηγετι­

Κυβερνήτη.

Στις

11/23

Ιανουαρίου

το

«Warspite» έφθασε στην Αίγινα. Την επόμενη η­

κών στελεχών του Αγώνα, ενίσχυσαν την αντιπο­

μέρα πραγματοποιήθηκε η υποδοχή του νέου

λίτευση και δημιούργησαν δυσαναπλήρωτο πο­

Κυβερνήτη. Ετσι, μετά από αρκετό καιρό, λόγω

λιτικό χάσμα.

της σκόπιμης αργοπορίας που προκάλεσαν οι

Σε κύριους φορείς του αντιπολιτευτικού α­

Αγγλοι για να διερευνήσουν τις διαθέσεις και

γώνα κατά του Καποδίστρια αναδείχθηκαν όσοι

τις απόψεις του Καποδίστρια, ο νέος Κυβερνή­

ευνοούσαν

της κατέφθασε στην Ελλάδα, ευαγγελιζόμενος

Αγγλίας, οι οποίοι παράλληλα διατηρούσαν την

μια νέα εποχή για την πολύπαθη χώρα. Tov τε­

προσδοκία ότι η χώρα μελλοντικά θα κυβερνάτο

την

πρόσδεση

στο

άρμα

της

λευταίο λόγο όμως είχαν οι Αγγλοι, αποδεικνύο-

από ένα «αγγλικό» κόμμα. Οσοιδιάκειντο φιλικά

ντας έτσι τον καταλυτικό τους ρόλο στην «προ­

προς τη Γαλλία τήρησαν μετριοπαθή στάση στο

στασία» του νέου κράτους.

πλαίσιο της άσκησης της αντιπολιτευτικής τους

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

19

^ ~ i/l'l

ΎΛΓ

f R j / y H * f ' t^ ' r-J*

‘ i* h 'fla S ~

δράσης. Ορισμένοι στρέφο­

*,:/S*-

A*'t* **"/Y%', Α·9* Vr p,.*‘i ‘.*’°«' iV&*i>*. j/.■’ -k**'iv-

με τον Μιαούλη παραιτήθηκαν από τη Γερουσία,

βερνητικής

πολιτικής, γιατί

ενώ ο Σπυρίδων Τρικούπης είχε παραιτηθεί από

r* < / ,f , *Wp**S-,

ί^ .< \ < ·:,··ι~ ·

e y * q y / f* rs V *

δεν είχαν καταφέρει να εξα­

τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών. Επίσης,

* « IZ B - r * * 9 * |

^ & ft<

< '" > y ^ '
σφαλίσουν κάποιο διορισμό

η παραίτηση του Λεοπόλδου, του μελλοντικού

σε δημόσια θέση ή να καρπω-

ηγεμόνα της Ελλάδας, όξυνε περαιτέρω τα πολι­

θούν πολιτικά οφέλη. Ως δι­

τικά πάθη. O Καποδίστριας κατηγορήθηκε ότι ο

rt

J i

r /

^a('.-*ii, 9.’ Aj tqiYf\ntf^r~- Ary.v^ ^' (^jf 0J.W.4. /| » ^ . » , v , . « 9.'„'^fy,U ’’afY^ ft^ "’* V^ SAj,-ir "· rwii 'ij1 Ii *«*«* , » * ' *W ' , * f ri "*^f**fP"*ai|nc h S /A ^ r f t e / . > ' * S

καιολογία για τη δράση τους

ίδιος εξώθησε τον Λεοπόλδο σε παραίτηση, ε­

προέΒαλλαν την παραχώρηση

πειδή του περιέγραψε την κατάσταση στην

συνταγματικών

iii· ,

.iy " 4 « ~

'■ · ·? ·■:

" S * - * '- n

■ ’'

''“ —

ελευθεριών,

Ελλάδα με τα πιο μελανά χρώματα και εξαιτίας

που φαινόταν αδύνατη κατά

του ότι προσδοκούσε μια στενότερη εξάρτηση

τις τότε περιστάσεις, αφού

της Ελλάδας από τη Ρωσία.

μόνο μία συγκεντρωτική κυ­

H αντιπολίτευση μετέφερε το στρατηγείο

βέρνηση θα ήταν σε θέση να

της στην Υδρα. Oi άρχοντες του νησιού ήταν ε­

εξαλείψει το χάος που επι­

ξαιρετικά δυσαρεστημένοι, αφού ο Καποδί-

κρατούσε αμέσως μετά την α­

στριας δεν είχε επιλύσει το θέμα των πολεμι­

πελευθέρωση.

κών αποζημιώσεων των Υδραίων πλοιοκτητών.

Αξιομνημόνευτο είναι το

Ιθύνων νους αυτής της πολιτικής ήταν ο αρχη­

i~ rf»M ■'/· ·ι ··;ν · - V r - v S ' v ’.^ r ’-’ V '

στοιχείο ότι οι αντιδραστικές

γός του αγγλικού κόμματος, Αλέξανδρος Μαυ-

..·*«. »~ ~~ ,;.^*>
ενέργειες κατά του Κυβερνήτη ενισχύονταν από τους πρε-

νος στην Υδρα. Στη Μάνη συνεχίζονταν οι αντι-

« ■ „ W * » .·

,'.......

> ' · ' »

·. -

? - '^ · · '~

* H ,^ .''S '

-

'J '-

··■■■ ■'■■■-' s · ■ ·

ροκορδάτος, ο οποίος ήταν ήδη εγκατεστημέ­

σβευτές της Γαλλίας και της

κυβερνητικές εκδηλώσεις, οι οποίες υποκινού­

£ . '^ £ ^ '* Ζ . ’~ · £ # ~ * «■ *....... . *~ν»*- *- ^ c- ■*! & i ........... .. '' " •^.,. & v *y **-► »-·- r* v ««.»... «Ζ·~·- W ' *»··' *~Kh* - <>*v *·*.·-* *«··'■ Λ *· >>»ν Η·»-; ~·~ ,»** ·' ,Ά'3*Λ*~ '/Λ’ **>*>**~ ^’ ^---- 1' ' 1 Λ' " £ΰ ,¾,,. -i^ih ■ ' »*»·< ♦*»*» >~*~7 ...- <^,v> w ~^»~- « »-· *-'--1" '-" -'"-

Αγγλίας (περισσότερο όμως της Αγγλίας), οι οποίοι τον χαl^ 11 ^1 Λ ρακτήριζανπρακτορατηςΡωσίσς, προκειμένου να αμαυ, ρωσουντηδημοτικοτητατου. Μάλιστα δεν αρκέσθηκαν σ’

ντο από την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων.

Λνφ ^Α «"*-’-■ «*

αυτό, αλλά και βοηθούσαν

πληρώνονταν οι στρατιώτες. O Πετρόμπεης

"- ',l$ - 'i$ l(,^ ^ Wj***; r'^"" "'ν\" iw * - f f 'i'y 9 / 0f*tf"& ..vuJ-, w -

Επιστολή του Ανδρέα Μιαούλη προς τον μοίραρχο Αντώνιο Κριεζή (14 Ιουλίου 1831),με την οποία τον ενημέρωνε για την απόφαση των «οικοκυραίω ν» της Υδρας να μεταβεί (ο Κριεζής) στον Πόρο με 120 ναύτες και να καταλάβει « τ ο εκεί ελλιμενισμένον δίκροτον η Ελλά ς» (Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, Αρχείο Αντωνίου Κριεζή, φάκ. 11, έγγρ . 6).

Ετσι, λοιπόν, τον Δεκέμβριο του 1830, εκδηλώ­ θηκαν σοβαρές ταραχές στο Λιμένι της Μάνης, επειδή οι Μαυρομιχαλαίοι ήθελαν να καλύψουν τη διαρπαγή των δημοσίων εσόδων, την οποίαν είχαν διαπράξει, με την πρόφαση ότι με αυτά θα

συστηματικά την αντιπολίτευ-

Μαυρομιχάλης, στην προσπάθειά του να μετα­

ση με συμβουλές και προτρο, ., , πες. H Αγγλια αντιδρουσε

βεί από το Ναύπλιο στο Λιμένι, συνελήφθη από τον Κανάρη ύστερα από διαταγή του Καποδί-

στην

Καποδί-

στρια. Παράλληλα, η στάση στο Αιγαίο έπαιρνε

στρια, γιατί απέβλεπε στην ε­

ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Στα τέλη Μαϊου 1831

γκαθίδρυση ενός απολυταρχι­

συγκροτήθηκε στην Υδρα «Συνταγματική Επι­

κού πολιτεύματος με έναν βασιλέα της αρεσκεί-

τροπή» αποτελούμενη από τους πιο ισχυρούς

ας της, σύμφωνα με τις αποφάσεις των τριών

αντιπάλους του Καποδίστρια. H Επιτροπή αυτή

εκλογή

του

Προστάτιδων Δυνάμεων. H δυσαρέσκεια ξεκίνησε από την οικογένεια

υποχρέωσε τη διορισμένη από την κυβέρνηση

των Μαυρομιχαλαίων στη Μάνη, τον Ιούνιο του

δημογεροντία να εγκαταλείψει την Υδρα, αναγγέλοντας την ανάληψη της διακυβέρνησης του

1828, όταν ο Κυβερνήτης αντικατέστησε τον Ιω­

νησιού. O Καποδίστριας σκέφθηκε να εφαρμό­

άννη Μαυρομιχάλη από τη θέση του φρούραρ­

σει ναυτικό αποκλεισμό του νησιού, αλλά αυτό

χου Μονεμβασίας, για να αποσοβηθεί σύγκρου­

ήταν ανέφικτο, καθώς δεν υπήρχαν επαρκή

ση με τους εντόπιους οπλαρχηγούς. H δυσαρέ­

κρατικά πλοία.

σκεια διογκώθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο

Μπροστά στη δίνη των προβλημάτων, ο Ka-

Καποδίστριας δεν ανταποκρίθηκε εντελώς στα οικονομικά αιτήματα του Πετρόμπεη Μαυρομι­

ποδίστριας, στις 17 Ιουνίου 1831, επιδίωξε τη μεσολάβηση των τριών Προστάτιδων Δυνάμε­

χάλη και δεν κατάφερε να απελευθερώσει τον

ων, ζητώντας τους να παρέμβουν και να κατα-

αδελφό του, Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, που εί­

στείλουν την ανταρσία στην Υδρα, αποκλείο­

χε συλληφθεί από τους Γάλλους για πειρατεία.

ντας το λιμάνι του νησιού. Ενώ όμως οι αντι­

Επίσης, αρνητικό αποτέλεσμα είχαν οι προ­

20

τους Υδραίους πλοιοκτήτες. O Κουντουριώτης

νταν με μένος κατά της κυ-

πρόσωποι των τριών Δυνάμεων διαβεβαίωναν

σπάθειες του Κυβερνήτη να τιμήσει τους ισχυ­

εγγράφως τον Καποδίστρια ότι βρίσκονταν στο

ρούς αντιφρονούντες με αξιώματα. O Μαυρο-

πλευρό του, παρασκηνιακά ο Αγγλος και ο Γάλ­

κορδάτος παραιτήθηκε από το «Φροντιστήριο

λος αντιπρόσωπος ενθάρρυναν τους αντικαπο-

των Ναυτικών», διατηρώντας όμως τη θέση του

διστριακούς στην Υδρα. Ενισχυμένοι, λοιπόν, οι

μέλους της επιτροπής ελέγχου των οικονομικών

επαναστάτες από τη συμπαράσταση των ξένων

αποζημιώσεων των νησιών, γιατί αυτό συνέφερε

αντιπροσώπων, δεν έδειχναν καμία διάθεση συ-

ναλλαγής. O Καποδίστριας δεν είχε άλλη επιλο­

κυβέρνηση, ενώ ο Κυβερνήτης δεσμευόταν ότι

γή παρά να εξοπλίσει και να επανδρώσει τα πο­

θα έδινε αμνηστία σε όσους έλαβαν μέρος στα

λεμικά πλοία που ναυλοχούσαν στον ναύσταθ­

γεγονότα του Πόρου και θα δημοσίευε αμέσως

μο του Πόρου. To σχέδιό του όμως κατέστη

διάταγμα της Εθνικής Συνέλευσης, οπότε το αί­

γνωστό, με αποτέλεσμα ο Μιαούλης να επιτεθεί

τημα της αντιπολίτευσης θα ικανοποιείτο. Την

στον Πόρο και να καταλάβει τα πλοία που ναυ­

1η Αυγούστου 1831, ο Μιαούλης επηρεασμένος

λοχούσαν εκεί. O Καποδίστριας δεν είχε άλλη

από τις συνεχείς λιποταξίες των ανδρών του, έ­

λύση από το να στηριχθεί στη ρωσική βοήθεια.

δωσε διαταγή να τοποθετηθούν φιτίλια σε κά-

Στην περιοχή είχαν ήδη καταπλεύσει μοίρες

ποια πλοία. Oi κινήσεις ενός ρωσικού πλοίου

των στόλων των τριών Δυνάμεων. Λόγω της πα­

στον όρμο της μονής του Πόρου, πανικόβαλαν

ρουσίας τους, η θέση των Υδραίων αρχόντων

τον Μιαούλη, που θεώρησε ότι επρόκειτο να

διαρκώς επιδεινωνόταν. H κορβέτα «Νήσος των

δεχθεί εχθρική επίθεση. Κατά συνέπεια, διέτα­

Σπετσών» καταστράφηκε από τα πυροβόλα των

ξε να πυροδοτηθούν τα φιτίλια και έτσι ανατι-

ρωσικών πλοίων και μια άλλη αιχμαλωτίσθηκε.

νάχθηκαν τα πλοία «Ελλάς» και «Υδρα».

Στις 30 Ιουλίου 1831 οι Υδραίοι ναύτες, πανικό­

H είδηση αυτή συγκλόνισε τον Καποδίστρια.

βλητοι μπροστά στο ενδεχόμενο γενικευμένης

Ρωσικές βάρκες αποβίβασαν κυβερνητικά στρα­

σύγκρουσης με το Ρωσικό Ναυτικό, εγκατέλει-

τεύματα στον Πόρο. Oi στρατιώτες αυτοί όρμη-

ψαν τις θέσεις τους. Την επόμενη ημέρα, ο

σαν στην πόλη και άρχισαν να την λεηλατούν βί­

Μιαούλης βρέθηκε μόνος με 20 άνδρες στο

αια, σαν να επρόκειτο για εχθρική περιοχή. Μετά

πλοίο «Ελλάς». Μετά από πολλές διαβουλεύ-

από αυτά τα γεγονότα, ο Καποδίστριας επιτάχυ­

σεις, αποφασίσθηκε οι διοικητές της αγγλικής

νε την ημερομηνία σύγκλησης Εθνικής Συνέλευ­

και της γαλλικής μοίρας, Λάιονς και Λαλάντ, να

σης, ελπίζοντας ότι οι Υδραίοι θα υποχωρούσαν.

μεταβούν στην Υδρα για να πείσουν τους προ­

Μετά τη δημοσίευση του σχετικού διατάγματος,

κρίτους να δώσουν εντολή στον Μιαούλη να

οι Υδραίοι διαμαρτυρήθηκαν διαφωνώντας για

παραδώσει τα πλοία του εθνικού στόλου στην

τον τόπο της Συνέλευσης, την οποία ήθελαν να

Αναπαράσταση της δολοφονίας του I. Καποδίστρια έξω από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο (πίνακας του Μουσείου Μπενάκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

21

ποδίστρια, για τον λόγο ότι τον θεωρούσαν υπο­ χείριο των Ρώσων και σημαντικό εμπόδιο στην ε­ πιβολή της επιρροής τους στο νέο κράτος.

H Δ Ο Λ Ο Φ Ο Ν ΙΑ TO Y Κ Α Π Ο Δ ΙΣΤΡΙΑ KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩ Ν Μ ΕΓΑ ΛΩ Ν ΔΥΝΑΜ ΕΩ Ν H πολιτική του Καποδίστρια είχε ως αποτέ­ λεσμα τη στέρηση σημαντικών οικονομικών α­ πολαβών από διάφορους τοπικούς άρχοντες, προκαλώντας οικονομική κρίση σε παράγοντες που ανέμεναν ως πανάκεια τις οικονομικές απο­ ζημιώσεις. H δυσαρέσκειά τους εκδηλώθηκε έ­ ντονα, με τη μορφή εξεγέρσεων στις νησιωτικές και στις παράκτιες περιοχές της χώρας.

O πατέρας του Ο&ωνα και βασιλέας της Βαυαρίας, Λουδοβίκος Α ’.

Την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα ενέτειναν οι πολιτικοί αντίπαλοι του Κυβερνήτη και κυρίως το φερέφωνο της Αγγλίας, ο Μαυροκορδάτος, χρησιμοποιώντας ως όργανο πολεμικής την ε­ διοργανώσουν οτην Υδρα, υπό την εποπτεία της

φημερίδα «Απόλλων», που εξέδιδε ο Αναστά­

«Συνταγματικής Επιτροπής». Αφού οι Υδραίοι

σιος Πολυζωίδης στην Υδρα. Πριν τη δολοφονία,

διατηρούσαν την άκαμπτη αδιαλλαξία τους, ο

η συγκεκριμένη εφημερίδα δημοσίευε κείμενα

Καποδίστριας αποφάσισε να διατάξει τον απο­

υπογεγραμμένα από τον Αλέξανδρο Σούτσο, δη­

κλεισμό του νησιού. Ομως, στη Μάνη οι Μαυρο-

μιουργώντας έτσι το κατάλληλο αρνητικό κλίμα

μιχαλαίοι υποκίνησαν ανταρσία και ακολούθη­

που θα οδηγούσε στον φόνο του Καποδίστρια

σαν οι άρχοντες των Κυκλάδων. Στις 22 Αυγού-

από τους Μαυρομιχαλαίους.

στου 1831 ο Καποδίστριας απηύθυνε στους πλη­

Σταδιακά είχε διαμορφωθεί η αντίληψη ότι η

ρεξουσίους του Λονδίνου έγγραφο για το ελλη­

εκτέλεση του Καποδίστρια ισοδυναμούσε με τυ-

νικό ζήτημα, στο οποίο εξέθετε τις αγωνίες του

ραννοκτονία. H απόφαση του Γεωργίου και του

για την διαμορφωθείσα κατάσταση στην Ελλάδα

Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη να σκοτώσουν τον

και ζητούσε ακόμη μια φορά την επέμβασή τους

Καποδίστρια ενισχυόταν από την υφέρπουσα α­

για την αποκατάσταση της τάξης. Υπογράμμιζε

ντίληψη ότι θα αναδεικνύονταν σε ήρωες, όπως

με έμφαση την ανερμήνευτη στάση των αντιπρο­

επίσης και από τις ρητές υποσχέσεις των διπλω­

σώπων της Αγγλίας και της Γαλλίας, που ενθάρ-

ματών της Αγγλίας και της Γαλλίας πως θα τους

ρυναν την επαναστατική ενέργεια των Υδραίων,

βοηθούσαν και θα τους προστάτευαν. Για μια α­

οι οποίοι διακήρυτταν ότι είχαν με το μέρος τους

κόμη φορά οι αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνά­

την Αγγλία και τη Γαλλία. To έγγραφο αυτό όμως

μεων στην Ελλάδα αναμίχθηκαν ενεργά στα ε­

έμεινε αναπάντητο. Oi Υδραίοι, συνεπικουρού-

σωτερικά πράγματα της χώρας, εξωθώντας την

μενοι από τους Αγγλους και τους Γάλλους που υ­

Ελλάδα στο πολιτικό χάος και την αναρχία.

πονόμευαν διαρκώς το έργο του Κυβερνήτη, συ­

O

γραμματέας της Επικρατείας, Νικόλαος

To βέβαιο είναι ότι το χρονικό διάστημα πριν

Σπηλιάδης, ανέφερε στα απομνημονεύματά του ότι ξένοι υποκίνησαν τη στάση στην Υδρα, γιατί

τη δολοφονία του, ο Καποδίστριας είχε απωλέ-

ο Καποδίστριας ήταν ένας ικανότατος πολιτικός

σει τον έλεγχο της εξουσίας, γιατί η αντιπολί­

ο οποίος με τις ενέργειές του είχε καταφέρει να

νέχιζαν απτόητοι τη στασιαστική τους δράση.

τευση κατείχε νευραλγικές θέσεις στον διοικη­

αναζωογονήσει το εμπορικό ναυτικό της χώρας,

τικό μηχανισμό. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1831, ο Ka-

που αποτελούσε πρόσκομμα για το εμπόριο των

ποδίστριας έγραψε στον Ελβετό φίλο του EO-

Ευρωπαίων στη Μεσόγειο. Επίσης, ανέφερε ότι

νάρδο σχετικά με την κατάσταση στην Ελλάδα

οι Ευρωπαίοι, μην έχοντας κατορθώσει τίποτε με

ότι η κύρια αιτία της εσωτερικής αναστάτωσης

τις υποκινούμενες από αυτούς στάσεις ανά την

ήταν η ξένη παρέμβαση. Αναγνώριζε ότι οι κύρι­

επικράτεια, παρότρυναν προς τη δολοφονία του

οι υποκινητές της στασιαστικής ενέργειας της

Καποδίστρια, ονομάζοντάς τον «τύραννο», χαλ­

Υδρας ήταν οι αντιπρόσωποι των τριών Δυνάμε­

κεύοντας δηλαδή μία ενορχηστρωμένη προπα­

ων, που ενεργούσαν βάσει του συμφέροντος

γάνδα κατά του Κυβερνήτη, που σκοπό είχε αρ­

των κυβερνήσεών τους. Γεγονός ήταν ότι οι α­

χικά την πολιτική του συντριβή, αλλά όμως κατέ­

ντιπρόσωποι της Αγγλίας και της Γαλλίας υπονό­

ληξε στο θλιβερό συμβάν της δολοφονίας του.

μευαν συστηματικά το ανορθωτικό έργο του Ka-

H φημολογία για την επικείμενη δολοφονία

του Καποδίστρια είχε ήδη εξαπλωθεί και είχε καταστεί γνωστή στον ίδιο. O Κυβερνήτης δεν φοβόταν προσωπικά. Oi Μαυρομιχαλαίοι όμως

GPKOS i m ΝΑΥΤΙΚΩΝ.

ήταν αποφασισμένοι να τον δολοφονήσουν, α­ φού θεωρούσαν ότι η συμπεριφορά του προς

E v i'K m v . rr,* A v i a ? κ « ί is -.n :h m

αυτούς ήταν άκρως προσβλητική και για τον

Τ ρ ιά δ ο ς δ ρ κ & μ α · . ν ά γ Α ά ζω ύ ψ

χ ψ rJ.~w r .; b ;

t b v K iA tiY rfTr,'! Tfl; f c u a J o ;, κ α ί -.m fa t e faw ;0 $ u tv είς τ<ΰι; νόμον;»

πρόσθετο λόγο ότι κυκλοφορούσαν στο Ναύ­

ό ρ κ £ ;μ α · . ν ά φ ν).άςω μ ί ά κ ν .& ’. α ν , ~Λ 's7ti& ή K A ip r ,c % ;

πλιο υπό επιτήρηση,

μ.’ in r s r X J ir , χ ρ έ η , κ α Ι

χ ρ ε ία ς κ α λ α ^ η ; ν « χύ ? ω κ α ί r 'r t c > ).s u ta ία ν ο α ν & α τ Λ α ΐ μ α τ ί ς α υ owt τ ή ν ο Ο λ α ξ ι ν * f a t i v .

O f/.% c y .r., czt o iv 6 & ω c x c x : : ' i 7 i : , ή σ υ ν & ά μ ε *. <α zccsa 3 s ^ zs r& jfa i, ir J . x v j h r.tio j

H δολοφονία είχε ορισθείγια την Κυριακή 20

jrx ,ft-.C i ενς κ ά ν ε να ν « λ ),ο ν r .'r A ο α τ α γ ή ν τ ή ς Κ ο β ε ρ ν η ϊ ίω ί, z r . i v . Ο ί).ω Υ .μ ν .ν .ή π 1 . Tsv $ stva z v i “ * ι ά v 4 ο ν γ κ α τα τβ δ ώ z i; c iv a ύττ,ν rp s 2 s ?ναν.

Σεπτεμβρίου 1831.0αδελφόςόμως του Καποδί-

'C

στρια, Αυγουστίνος, φοβούμενος τις φήμες που ήθελαν τους δολοφόνους να του έχουν στήσει ενέδρα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, ε­

>

5

^o

*g

C

<

ό ρ κ ίζ ο μ α ι, i r . I y w

ΰπ& r r p s v O u v 5 jv p j ^ i π λ ή ρ ω μ α το 5 x h iv j, δελω rs jw iy y . μ ζ - ά

μ ϊ γ Ο ? ί ϊ ί τ :^ α σ ί « ς δ ιά τ ή ν i n ’ α ΐ τ ή δ ν α τ η ρ η ^ ν τ ή ; π ε ιθ α ρ χ ία ; κ α ί ε ν τ α ξ ί α ς , κ α Ι 5 « τ ή ν ά fftp« λ ι ι α ν to O z)>e(ov ( « ira^ v « $ * « μ & «*^ * « » 4u#fc*t** « ϊ «λώω.) ό ρ κ ί ζ ο μ α ι δ τ ι δέλω ει^δ α ι 2v:Acu ά μ & ο χ ο ς ά τ δ z a c a r / έ τ α φ « ί« ν * Ev

vty"eu*4^v τ η

< J^

y % < r K f* (·* ·»

*8 3 /

μπόδισε τον Κυβερνήτη να μεταβεί στον ναό. Μια εβδομάδα αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου, ο Κυβερνήτης μετέβη στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, συνοδευόμενος από τον φρουρό του Γεώργιο Κοζώνη, ο οποίος ήταν μονόχειρας. O Κοζώνης συνόδευσε τον Καποδίστρια στον ναό επειδή ο δεύτερος φρουρός, ο Δημήτριος Λεωνίδας, ήταν ασθενής. Oi

Μαυρομιχαλαίοι ήταν ήδη στην εκκλησία.

Οταν ο Καποδίστριας έφθασε στον ναό, εκείνοι στέκονταν εκατέρωθεν της εισόδου. Αμέσως του επιτέθηκαν και τον τραυμάτισαν θανάσιμα, ο πρώτος πυροβολώντας τον και ο δεύτερος μαχαιρώνοντάς τον στην κοιλιακή χώρα. O Κοζώ­ νης πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη και τον τραυμάτισε. To παριστάμενο πλήθος επιτέθηκε εναντίον του Κωνσταντίνου και τον έ­ συρε στους δρόμους του Ναυπλίου, έως ότου ο Χρήστος φωτομάρας τον αποτελείωσε δίδοντάς του τη χαριστική βολή. O Γεώργιος Μαυρομιχάλης τράπηκε σε φυ­ γή, ζητώντας άσυλο στο σπίτι του πρεσβευτή της Γαλλίας, Ρουάν, στοιχείο που αποδεικνύει την ανάμιξη του ξένου παράγοντα στο περιστα­ τικό της δολοφονίας. Ομως, κάτω από την πίεση

ταν καθόλου προσηλωμένοι στις αρχές της συ­

του λαού, παραδόθηκε και φυλακίσθηκε στο

νταγματικής πολιτείας, αφού η πολιτική τους

Παλαμήδι. Μερικές ημέρες αργότερα καταδικά­

δραστηριότητα δεν αποκάλυπτε κάτι τέτοιο.

σθηκε σε θάνατο από στρατιωτικό δικαστήριο

Ενέργησαν με προσωπικά κίνητρα, με γνώμονα

και εκτελέσθηκε.

τη στείρα φιλοδοξία και το οικονομικό όφελος.

O Ιωάννης Καποδίστριας ήταν η επιλογή των

To θλιβερό γεγονός της δολοφονίας είχε την

ίδιων ανθρώπων οι οποίοι στη συνέχεια μετα-

κάλυψη και την ανενδοίαστη προτροπή των α­

τράπηκαν σε αντιπάλους και άσπονδους ε­

ντιπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων και κυ­

χθρούς του. Είναι γεγονός ότι η Γ Εθνοσυνέ­

ρίως της Αγγλίας, η οποία ήταν ρητά αντίθετη

λευση, όταν αποφάσισε την ανάδειξή του ως κυ­

προς το πρόσωπο του Καποδίστρια, αφού τον

βερνήτη της Ελλάδας, δεν είχε αντιληφθεί πό­

θεωρούσε υποχείριο της Ρωσίας.

σο μεγάλες θυσίες χρειάζονταν προκειμένου τα

O θάνατος του Καποδίστρια ήταν τραγικός,

ερείπια που άφησε πίσω της η παρηκμασμένη ο­

γιατί έγινε η αιτία να επικρατήσει στο νεότευκτο

θωμανική διοίκηση να μεταβληθούν σε οργανω­

κράτος μια πολιτική πρακτική που καθοδηγείτο

μένο αστικό κράτος. Τα κίνητρα της δολοφονίας του Καποδίστρια

από μεμονωμένα συμφέροντα, τα οποία υπονό­ μευαν το δημόσιο συμφέρον. Ταυτόχρονα, σημα­

ήταν οικονομικής φύσης και δεν σχετίζονταν

τοδότησε την απαρχή της εκτεταμένης ανάμι­

καθόλου με την το αίτημα-πρόφαση της αντιπο­

ξης του ξένου παράγοντα στα εσωτερικά ζητή­

λίτευσης για την παροχή Συντάγματος. Oi κύρι­

ματα, καταδεικνύοντας έτσι την εξάρτηση του

οι αίτιοι της δολοφονίας του Καποδίστρια δεν ή-

νεοελληνικού κράτους από την Ευρώπη.

O όρκος πίστης προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια του αντιναυάρχου β π ετσ ιώ τη ) Γεωργίου Ανδρούτσου (Γ.Α.Κ., Σ υ λ λ ο γή Βλαχογιάννη Καποδιστριακής Περιόδου, ψάκ. 110, έγγρ . 41).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H βασιλεία του Όθωνα ( 1833- 1862) Ρομαντική απεικόνιση του Ο&ωνα με παραδοσιακή αμφίεση σε νεαρή ηλικία.

H ΕΚΛΟΓΉ TO Y Ο Θ Ω Ν Α KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩ Ν Μ ΕΓΑΛΩ Ν ΔΥΝΑ Μ ΕΩ Ν Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, που υπέγραψαν από κοινού οι Εγγυήτριες Δυνάμεις (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ρω­ σία), ορίσθηκε πρώτος «Ηγεμών της Κυρίαρχης Ελλάδος» ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Σαξ-Κόμπουργκ. Ομως, αυτή η επιλογή δεν ευοδώθηκε και σύντομα οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. O πρίγκι­ πας Λεοπόλδος, μετά από συνεννόησή του με τον Καποδίστρια, προέβαλε σημαντικές εδαφι­ κές αξιώσεις, προκειμένου να δεχθεί να ανέλθει στον ελληνικό θρόνο. H κατηγορηματική άρνη­ ση των Μεγάλων Δυνάμεων να ικανοποιήσουν τα αιτήματά του, που σχετίζονταν με την παρα­ χώρηση περισσότερων εδαφών στο νέο κράτος, ως βασική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητά του, προκάλεσε την παραίτηση του Λεοπόλδου. O ί­ διος, σε σχετική επιστολή του, ισχυρίσθηκε ότι δεν θα μπορούσε να αναλάβει την ηγεμονία ε­ νός λαού χωρίς να είναι σε θέση να υλοποιήσει τα δίκαια αιτήματά του. O λόγος ήταν ότι ο λαός αυτός (οι Ελληνες) θα τον θεωρούσε αποκλει­ στικό αίτιο της δυσμενούς κατάστασής του. O Λεοπόλδος παραιτήθηκε στις 9/21 Μαϊου του 1830 και έτσι τέθηκε εκ νέου το ζήτημα ε­ κλογής ενός ηγεμόνα για την Ελλάδα, το οποίο έμελλε να ρυθμισθεί από ξένα κέντρα λήψης α­ ποφάσεων, απόντων των Ελλήνων. To ζήτημα για την επιλογή του νέου ηγεμόνα επιλύθηκε από τη Διάσκεψη του Λονδίνου. O βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Λ ’, του οποίου το γόητρο στην Ελλάδα ήταν αυξη­ μένο εξαιτίας της φιλελληνικής του στάσης, επιδόθηκε μετά την παραίτηση του Λεοπόλδου

24

σε επίμονες προσπάθειες για να διορισθεί ηγε­

ταν ώριμη για την εκλογή του Οθωνα ως ηγεμό­

μόνας της Ελλάδας κάποιος Βαυαρός πρίγκι­

να της Ελλάδας, αφού δεν υπήρχε άλλος υποψή­

πας. Τελικά επιλέχθηκε ο γιος του Οθων, Κάποια

φιος για τον θρόνο. Ετσι, η Διάσκεψη του Λονδί­

άλλα όμως θέματα απασχολούσαν τότε τις Προ­

νου, με το πρωτόκολλοτης 1ης/13ης Φεβρουαρί-

στάτιδες Δυνάμεις. Ετσι, όταν η Διάσκεψη του

ou 1832, πρότεινε τον Οθωνα ως ηγεμόνα της

Λονδίνου

έλαβε

με

το

πρωτόκολλο

της

14ης/26ης Σεπτεμβρίου του 1831 σπουδαίες α­

Ελλάδας.

Επακολούθησαν

διαπραγματεύσεις

μεταξύ των τριών Δυνάμεων και του βασιλιά της

ποφάσεις για το ελληνικό ζήτημα, περιορίσθηκε

Βαυαρίας, με στόχο τη νομική και οικονομική κα­

μόνο στην έκφραση της ανάγκης να εκλεγεί έ­

τοχύρωση του νέου υποψηφίου ηγεμόνα.

νας νέος ηγεμόνας για την Ελλάδα όσο το δυνατόν συντομότερα.

O 05ων αποβιβάζεται στο Ναύπλιο, όπου τον υποδέχονται μέλη της Γερουσίας.

O Βρετανός υπουργός Πάλμερστον, με έγ­ γραφό του από τις 8/20 ΦεΒρουαρίου 1832, πλη­

Υπήρχαν, όμως, πολλά εγγενή προβλήματα

ροφόρησε τον Ντώκινς, τον διπλωματικό αντι­

σχετικά με την αποδοχή του νεαρού Βαυαρού

πρόσωπο της Αγγλίας στην Ελλάδα, για την ε­

πρίγκιπα από τις Μεγάλες Δυνάμεις. O Οθων δεν

κλογή του Οθωνα και συνέστησε να την γνωστο­

ήταν αποδεκτός από τους Ρώσους γιατί δεν ή­

ποιήσουν εμπιστευτικά οι διπλωματικοί αντι­

ταν Ορθόδοξος, και από τους Αγγλους γιατί ή­

πρόσωποι των τριών Δυνάμεων στον Αυγουστίνο

ταν μόλις 17 ετών, κάτι που θα συνεπαγόταν τη

Καποδίστρια και σε όσους από τους αρχηγούς

συνέχιση της εξουσίας του Καποδίστρια περισ­ σότερα χρόνια, μέχρι να ενηλικιωθεί ο Οθων. Ev

της αντιπολίτευσης έκριναν σκόπιμο, με την

τω μεταξύ, ο βασιλιάς της Βαυαρίας αποπειρά-

συνέβαλλε στην κατάπαυση της πολιτικής οξύ­

θηκε να αμβλύνει αυτά τα προβλήματα με πολ­

τητας και στην καταστολή των πολιτικών παθών.

κρυφή προσδοκία ότι αυτή η γνωστοποίηση θα

λούς τρόπους. Οταν, όμως, μεσολάβησε η δολο­

O Αυγουστίνος Καποδίστριας παρουσιάσθη-

φονία του Καποδίστρια, που συνέβη με τις «κα­

κε στις 17 Μαρτίου 1832 στην Ε ’ Εθνική Συνέ­

τευθυντήριες» οδηγίες των διπλωματικών αντι­

λευση και ανακοίνωσε επίσημα την εκλογή του

προσώπων της Γαλλίας και της Αγγλίας, στην

Οθωνα. Τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης άκουσαν

Ελλάδα επικράτησε αναρχία. H κατάσταση πια ή­

με ιδιαίτερη ικανοποίηση την αγγελία αυτής της

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ E

Ελλάδας. Είναι σημα ντικό ότι μέσα στο κείμενο το υ σ χεδίου υπ ήρχε η διατύπωση ότι οι τρεις Π ροσ τά τιδες Δ υνά μεις α σ κού σα ν δικαίωμα που το υ ς είχε παραχωρήσει το ελ λ η νικ ό έ θ ν ο ς . To «δικαίωμα» όμως αυτό σ υ ν δ εό τ α ν με τη 6οήθ ειά το υ ς να α π οκτή σ ο υν οι Ελ λ η ν ε ς τη ν ανε­ ξαρτησία τ ο υ ς και όχι με τη δυνα τό τη τά το υ ς να επ ιλέγουν α υ τό Β ο υ λ α ο π ο ιονδή π οτε ξενό φ ερ το δυνάστη, ο λό τελα ανοίκειο με τη ν ελλη νική πο­ λιτιστική πραγματικότητα. H εξο υ σ ιο δ ό τη σ η αυ­ τή είχε δ ο θ ε ί μάλλον με το από 23 Ιουλίου/4 Auγο ύσ το υ 1830 έγγρ α φ ο της Γερουσίας προς τον

O σ τρ α τη γό ς Κ ά ρ ο λο ς Εϋδεκ.

O Γ κ έ ο ρ γ κ ψον Μάουρερ, κα 9 η γη τή ς τη ς Ν ομικής στο πανεπιστήμιο τη ς Χα ϊδελβέργης.

Καποδίστρια, που δ ια Β ιΒ ά σ θ η κε από τ ο ν ΚυΒερνή τη σ τον Ντώκινς στις 24 Ιουλίου/5 Α υγο ύσ το υ 1830, στο οποίο δ ηλω νότα ν ότι η Γερουσία, όπως και το έθ ν ο ς , ε π ιθ υ μ ο ύ σ ε τ η ν ε κλ ο γή ενό ς νέ ο υ η γε μ ό να και ότι α ν έμ ε ν ε τις ορισ τικές αποφά­

είδη ση ς, τη ν οποία θ εώ ρ η σ α ν

σεις των Π ροστάτιδω ν Δ υνά μεω ν για το θ έ μ α

π ροά γγελο της εσω τερικής ει­

αυτό, καθώς επίσης και με το από 9/21 Ιανουαρί-

ρ ή νευ σ η ς στη χώρα.

ou έγγρ α φ ο της Ε ’ Ε θ ν ικ ή ς Σ υ ν έ λ ε υ σ η ς , με το

Στις

14/26

Απριλίου

του

μεις της ε κ λ ο γ ή ς η γε μ ό να της Ελλάδας. Ουσια­

ρίας στο Λ ο νδίνο, De Cetto, υπέ-

στικά, έτσι επιΒεΒαιω νόταν η απόλυτη εξάρτηση

βα λε

του

της ελ λ η νικ ή ς πολιτικής ηγεσίας ε κ ε ίν η ς της ε-

Λ ο ν δ ίν ο υ υπόμνημα, με το ο ­

προς τη Διά σ κεψ η

ποχής η οποία, αντιμέτωπη με το δ ια ρκές χάος

ποίο ζ ητού σε ο Ο θ ω ν να έχει

που επικρατούσε, άφησε σ την απόλυτη δικα ιο­

τ ο ν τίτλο του Βασιλιά, το έ δ α ­

δοσία τω ν Ευρωπαίων ένα καίριο ζήτημα για τη ν

φος το υ ε λ λ η νικ ο ύ κρ ά το υ ς να

εδραίωση και τη ν εξέλιξη των πολιτικών και κοι­

δ ιε υ ρ υ ν θ ε ί με κα θ ο ρισ μό των

νωνικών θ εσ μ ώ ν της χώρας. O i ευρω παϊκές Δ υ ­

Β ο ρείω ν σ υνόρ ω ν το υ από το ν

νάμεις για άλλη μια φ ορά απέβαιναν οι κύριοι

Α μ β ρ α κ ικ ό Κόλπο ως το Αιγαίο,

ρ υ θ μ ισ τ ές τω ν πραγμάτων τη ς χώρας.

να σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί στρατός από 3.500

O κό μ η ς Λουδοβίκος ψον Αρμανσμπεργκ, επικεφαλής του συμβουλίου τη ς αντιβασιλείας.

Σ τ ο υ ς κ ύρ ιο υς ό ρ ο υ ς το υ σ χεδ ίο υ τη ς προα-

Β α υ α ρ ο ύ ς στρατιώτες, να φ ερ θ είσ αμι­ ς σ υ ν θ ή κ η ς , όπου επαναλαμΒάνο-

σ θ ο δ ο τ ο ύ μ ε ν ο υ ς από τ η ν Ελλάδα, να αποφαν-

ντα ν οι π ερ ισ σ ότεροι ό ρ οι το υ υ π ο Β λ η θ έ ντο ς

θ ε ί ο ε λ λ η νικ ό ς λαός για τη ν ε κλ ο γή το υ Οθω να

Βα υα ρ ικού υπ ομνήματος, περιλαμΘάνονταν και

και τ ο ν τρόπο δ ια δ ο χ ή ς του και να μ η ν τ ε θ ε ί σε

οι α κό λο υθ ο ι: ότι η Ελλάδα, υπό τη ν κυριαρχία

εφ α ρ μ ο γή

Ελλάδα

του Ο θω να και τη ν ε γ γ ύ η σ η τω ν τριών Δ υ ν ά μ ε ­

Σύντα γμα . Τέλος, να είναι η κ υ β έ ρ ν η σ η της χώ­

ων, θ α ή τα ν ανεξάρτητο κράτος, ότι ο Ο θ ω ν θα

ρας απόλυτα σ υγκεντρ ω τική και μονα ρχική και

έ φ ε ρ ε τ ο ν τίτλο το υ Βασιλιά της Ελ λά δ ο ς και ότι

το προετοιμα ζόμενο

σ την

να επ ιφ υλα χθεί σ τον Ο θω να το δικαίωμα να ικα­

οι τρ εις Δ υνά μεις υπ όσχοντα ν τ η ν ε γ γ ύ η σ η δα ­

νοπ οιήσει τ ο ν ε θ ν ικ ό π ό θ ο για Σύ ντα γμα όπως η

νείο υ έως 60.000.000 φράγκα, το οποίο θ α σ υ ν ή ­

πείρα θ α υπ α γό ρ ευ ε σ ’ αυτόν, με ε ξ ο υ σ ιο δ ό τ η ­

πτε ο Ο θ ω ν ως Βασιλιάς της Ελλάδας.

ση να π ρ ο νο ή σ ει ο ίδιος για τ ο υ ς πολιτικούς θ ε ­

26

οποίο ζητείτο η επίσπευση από τις τρ εις Δ υνά ­

1832 ο π ληρεξούσιος τη ς Β α υ α ­

To σ χέδιο αυτό, με

κάποιες επουσιώ δεις

σ μο ύς της χώρας, σύμφω να προς τις ανάγκες

τροποποιήσεις, έγινε το κ είμ ε νο της Σ υ ν θ ή κ η ς

της και τη ν πολιτιστική της κατάσταση.

το υ Λ ο ν δ ίν ο υ της 25ης Απριλίου/7ης Μαϊου του

O i πληρεξούσιοι των τριών Δ υνά μεω ν στη

1832, που υπ ογρά φ ηκε από τ ο υ ς π λ η ρεξουσίους

Διά σ κεψ η του Λ ο ν δ ίν ο υ απέστειλαν με διακοί-

των τριών Δ υνά μεω ν και της Βαυαρίας στις 29

νωσή το υ ς σ τον π λη ρεξο ύσ ιο της Βαυαρίας τις

Απριλίου/11 Μ αϊου 1832. Μ ε τη σ υ ν θ ή κ η αυτή o-

αντιπροτάσεις το υ ς, με π ρω τόκολλο που έ φ ε ρ ε

ρ ισ τικοπ οιήθηκε η α να γόρευσ η του Οθω να ως

η μ ε ρ ο μ η ν ία 14/26Απριλίου 1832, στο οποίο ήταν

Βασιλιά της Ελλάδας και το ελ λ η νικ ό κράτος έ-

συνημμένο

λαΘε τη ν ονομασία «Β α σ ίλ ειο ν της Ελ λά δ ο ς».

και ένα σχέδιο σ υ ν θ ή κ η ς

μεταξύ

των τριών Δ υ νά μεω ν και της Βαυαρίας. Σ το σ χέ­

Τη ν η μ έ ρ α κατά τη ν οποία υπ ογρά φ ηκε η

διο αυτό δηλω νόταν ότι οι τρ εις Δ υνά μεις θ α

σ υ ν θ ή κ η , οι πληρεξούσιοι των τριών Δ υνά μεω ν

π ρ ο σ έφ ερ α ν το Σ τ έ μ μ α της Ελλά δα ς σ τον πρί­

στη Διά σ κεψ η του Λ ο ν δ ίν ο υ α π ηύ θυ να ν π ρ ο κ ή ­

γκιπα Οθω να της Βαυαρίας και ότι ο Βασιλιάς

ρυξη προς το υ ς Ελ λ η νε ς , α ναγγέλλοντας τ η ν ε ­

τη ς Βαυαρίας, ως επίτροπος του α νήλικο υ γιου

κλογή του Οθωνα, υπογραμμίζοντας τη σημασία

του, θ α απ οδεχότα ν υπέρ αυτού το Σ τέ μ μ α της

τη ς και κάνοντας έ κκ λ η σ η προς το υ ς Ε λ λ η ν ε ς

να υπ οσ τηρίξουν τ ο ν ν έ ο βασιλιά στην προσπάθ ειά του να εξασφαλίσει τη ν τάξη, τη ν ευνομία και να δώσει οριστικό Σ ύ ντα γμ α στη χώρα. Μ ε τη σ υ ν θ ή κ η , λοιπόν, της 29ης Απριλίου/11ης Μαϊου, το αξίωμα του Ο θω να κ α το χυ­ ρ ώ θ η κ ε και απ έκτησ ε διαρκή βάση, αφού σ υ μ ­ φώ νησαν σε δ ιε θ ν έ ς επίπεδο πρώτα οι Μ εγά λες Δ υνά μεις και μετά η Βαυαρία. Από τη ν άλλη, το επίσημο ε λ λ η νικ ό κράτος, που δ ε ν είχε α π οκτή­ σει ακόμη δ ιε θ ν ή αναγνώριση ως κυρία ρχη κρα­ τική οντότητα, δ ε ν έλα βε κ α θ ό λο υ μ έ ρ ο ς στις σ υνομιλίες που ο δ ή γ η σ α ν στην υπογραφή της σ υ ν θ ή κ η ς . H απουσία του ελλη νικ ο ύ κρά τους πρέπει να το νισ θ ε ί ιδιαίτερα, επειδή π ρ ο ϋ π έ θ ε ­ τε ότι ο ύ τ ε ο Ο θ ω ν ο ύ τ ε ένα νόμιμα σ υ γ κ ρ ο τ η ­ μ ένο ελ λ η νικ ό αντιπροσω πευτικό σώμα θ α μπο­ ρούσαν, ως νόμιμοι εκπρόσωποι του ελλη νικ ο ύ κ ρ ά το υς και σε διεθνώ ς αναγνω ρισμένη βάση, να τρ οπ οπ οιή σουν ή να απ ορρίψ ουν ά ρ θ ρ α της σ υ ν θ ή κ η ς . Επίσης, η ίδια η σ υ ν θ ή κ η δ ε ν περιεί­ χ ε κάποιο ά ρ θ ρ ο για τ η ν επικύρω σή τη ς από το ν Ο θω να ή από άλλο νόμιμα ε ξ ο υ σ ιο δ ο τ η μ έν ο ό ρ ­ γα νο που θ α ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε στο όνο μα το υ ελ λ η ν ι­ κο ύ κράτους. Ολα τα παραπάνω α π οτελούν π ρο­ φανείς αποδείξεις του β α θ μ ο ύ υπ οτέλειας και εξά ρτησης της Ελλά δα ς από τη ν Ευρώ πη, κα­ θώς, π ρ ο κ ειμ έ νο υ να απ οκτήσει δ ιε θ ν ή αναγνώ­ ριση, απ οδεχότα ν άκριτα ό,τι π ρ ο έκρ ινα ν για το πολιτειακό καθεστώ ς τη ς οι Μ εγά λες Δυνά μεις. Τα ά ρ θ ρα τη ς σ υ ν θ ή κ η ς , με τη ν οποία επικυ­ ρ ώ θ η κ ε η ε κλ ο γή του Οθωνα, συνοψίζονται σε τέσ σ ερ εις κατηγορίες. Κ α τ’ αρχήν, το έγγρ α φ ο που αναγνώριζε τ ο ν Ο θω να ως κλ η ρ ο νο μ ικ ό μο­ νά ρχη με τ ο ν τίτλο του βασιλιά, κα θιέρ ω νε τη ν

ε γ γ υ η μ έ ν α από τις τρ εις Δυνά μεις, των οποίων

κ λ η ρ ο νο μ ικ ή δια δο χή σύμφω να με τα π ρω τοτό­

το ποσό κ α θ ο ρ ίσ θ η κ ε σε 60.000.000 φράγκα.

κια, καθορίζοντας ότι ο νεώ τερ ο ς α δελφ ό ς του

Αυτά τα βασικά άρθρα, που περιγράφονται

Οθω να και οι κ λ η ρ ο νό μ ο ι του θ α έπαιρναν το ν

ως οι ό ρ οι βάσει των οποίων ο βασιλιάς Λ ο υ δ ο ­

θ ρ ό ν ο , εάν ο τελευ τα ίος δ ε ν άφ ηνε ά ρ ρ ενε ς α­

βίκος Α ’ της Βαυαρίας α π ο δ έ χ θ η κ ε το Σ τέ μ μ α

πογόνους. Μ ε τ ο ν ίδιο τρόπ ο διασφαλιζόταν η

της Ελ λ ά δ ο ς ε κ μ έ ρ ο υ ς του γιου του, περιορί-

δια δοχή για τ ο ν μ ικ ρ ό τε ρ ο α δ ελ φ ό το υ Οθωνα,

σ θ η κ α ν στο να εξασφ αλίσουν στο ε λ λ η νικ ό κρά­

ε φ ό σ ο ν και ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς α δ ελ φ ό ς δ ε ν θ α είχε άρ­

τος από τη μια τη ν αναγκαία ασφάλεια για τη ν

ρ ε ν ε ς κ λ η ρ ο νό μ ο υ ς . Δ ε ύ τ ε ρ ο ν , ε ξ ο υ σ ιο δ ο τ ο ύ ­

π ρ ό ο δ ό του και από τη ν άλλη σ τον Ο θω να τα α­

σε τ ο ν βασιλιά Λ ο υ δ ο β ίκ ο να ορίσει τριμελή α-

παραίτητα εχέγ γυα , δ η λα δ ή στρατό, χρήμα τα

ντιβασιλεία που θ α α σ κού σ ε τη βασιλική ε ξ ο υ ­

και τη ν «προστασία» των Μ εγάλω ν Δυνάμεω ν,

σία ως τ η ν ενηλικίω ση του Οθω να, η οποία κα­

ώστε να μπ ορέσει να απ οκτήσει σ τα θ ερ ή ε ξ ο υ ­

θ ο ρ ίσ θ η κ ε για τη ν 1η Ιουνίου 1835, όταν θ α είχε

σία σε μια χώρα που δ ε ν φημιζόταν ο ύ τ ε για τη

συμπληρώ σει τα είκοσί το υ χρόνια. Τρίτον, υ­

μακραίωνη μονα ρχική της παράδοση αλλά ο ύ τε

π ήρχε η π ρ ό βλ εψ η για τ ο ν σχηματισμό ενό ς

κα ιγια τα φιλικά της αισθήματα προς τ ο ν θ ε σ μ ό

στρατιωτικού

από

της βασιλείας. Τα ά ρ θ ρα αυτά, αν και εξασφάλι­

3.500 ά ν δ ρ ε ς που θ α αντικαθισ τούσε τα γαλλικά

ζαν π λ εο νεκτή μα τα στην Ελλάδα, εντο ύτο ις δ η ­

στρατεύμα τα

μιο υρ γο ύσ α ν έ μ μ εσ α ένα βα υαρικό π ρ ο τε κ το ­

σώματος

που

α π οτελο υμένο υ

βρίσ κο ντα ν

σ την

Ελλάδα,

π ροβλέπ οντας επίσης τη χρησιμοπ οίησ η

ορι­

Oi αντιπρόσωποι των Ελλήνων στο Μόναχο, Α. Μιαούλης, K. Μ πότσαρης και Δ η μ . Πλαπούτας, προσέφεραν σ το ν νέο βασιλιά την αφοσίωση και την υποταγή του Ε&νους.

ράτο, ε νισ χύ οντα ς τ η ν εξουσία των τριών Προ-

σμένω ν Βα υα ρ ώ ν αξιωματικών που θ α β ο η θ ο ύ ­

στάτιδων Δ υ νά μεω ν

σαν στην οργάνω ση του Ε λ λ η ν ικ ο ύ Στρα τού. Τέ­

το υ ς επί του ν έ ο υ κράτους.

και τ ο ν

βα θμό

ελέγ χο υ

λος, έ θ ε τ ε το ανεξάρτητο ελ λ η νικ ό βασίλειο

Σ χ ε δ ό ν σε όλο το διάστημα του 19ου αιώνα

υπό τη ν ε γ γ ύ η σ η των τριών Δυνάμεω ν, ενώ ταυ­

οι Μ εγά λες Δυνά μεις, ο βασιλιάς και οι ίδιοι οι

τό χρ ο να δινόταν η υπόσχεση για ξένα δάνεια,

Ελ λ η ν ε ς επ ικα λέσ θ η κα ν κατά καιρούς τη ν εγ-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΔΑ

27

Δ ύνα μη χωριστά θ α μπ ορ ο ύσ ε να χρησ ιμο π οιή ­ σει αυτό το μ έ σ ο ν (όπως σ υνέβα ινε σ υχνά) για να ασκεί πίεση σ τον βασιλιά, άλλοτε υπ οστηρί­ ζοντας τις απόψεις του διπλωματικού της ε κ ­ προσώπου στην Α θ ή ν α και άλλοτε παρέχοντας προστασία στο κόμμα που υποστήριζε τα συμφ έρο ντά της. H σ υ ν θ ή κ η απαιτούσε από το ελ λ η νικ ό κρ ά ­ το ς τη ν ετήσια καταβολή, από το δ η μό σ ιο τα­ μείο, του το κ ο χρ εω λυ σ ίο υ για τη ν εξόφ ληση του δα νείου των 60.000.000 φράγκων. Τα ε ισ ο δ ή ­ ματα του κρ ά το υς δ ε ν θ α μπ ορούσ αν να χρ η σ ι­ μ ο π ο ιη θ ο ύ ν για κανένα ν άλλο σκοπό παρά μόνο όταν θ α είχαν τα κτο π οιη θ εί οι υποχρεώ σεις προς το υς δανειστές. Καθώ ς στο κ είμ ε νο της σ υ ν θ ή κ η ς ανα φ ερότα ν ότι οι διπλωματικοί ε κ ­

O 09ω ν, βασιλιάς

πρόσωποι των τριών Δ υνά μεω ν ο τη ν Α θ ή ν α έ-

τη ς Ελλάδας (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

πρεπε να επ ιβλέπ ουν τη ν καλή ε κ τ έ λ ε σ η αυτής της π ρό βλ εψ η ς, ήταν πολύ φ υσ ικό η σ υ ν θ ή κ η , με τ ο ν τρόπ ο που ήταν διατυπω μένη, να ανοίγει γ ύ η σ η των τριών Δυνά μεω ν, ε φ ό σ ο ν αυτό ε ξ υ ­

τ ο ν δ ρ ό μ ο σε κά θ ε ε ίδ ο υ ς επ έμβαση στα δ η μ ο ­

π η ρ ε το ύ σ ε το υ ς σ κοπ ούς τους. Είτε στερείτο,

σιονομικά και πολιτικά πράγματα της Ελλάδας.

υπό αυσ τηρή νομική έννοια, από ουσιαστικό πε­

Δ ύο σημαντικά θέμ α τα που π ρ ο έκυ ψ α ν τη ν

ρ ιεχό μενο , είτε όχι, η φράση που αναφ ερόταν

π ερ ίοδο 1833-1844, το Σ ύ ντα γμ α και η διαδοχή,

στην ε γ γ ύ η σ η θ ε ω ρ ή θ η κ ε ε ντο ύ το ις καίρια από

π ρ ο ή λ θ α ν επίσης από τη ν ασάφεια της σ υ ν θ ή ­

τις τρ εις Δυνά μεις, ώστε να τη ν συμπ εριλά βουν

κης που δ ε ν είχε κα θ ο ρίσ ει ότι: 1) ο Ο θ ω ν όφει-

σ την ανάλογη σ υ ν θ ή κ η το υ 1863, που υπογρά-

λε να κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι με βάση το Σύνταγμα, 2) ότι ή ­

φ η κ ε τη ν εποχή κατά τη ν οποία ο πρίγκιπας Γε­

ταν υπ οχρεω μένος να ασπασθεί τη ν Ο ρ θοδοξία ,

ώργιος ε π ιλ έ χθ η κ ε για να αντικαταστήσει το ν

ή τουλά χιστον ότι μη Ο ρ θ ό δ ο ξ ο ά τομο δ ε ν θα

Ο θω να ως βασιλιάς των Ελλήνων. Ο ρ ισ μ έ νε ς δ υ σ χ έ ρ ε ιε ς ίσως να π ροκλήθη-

είχε δικαίωμα στη δια δο χή, και, 3) ότι η ε κλ ο γή το υ έπρεπε να επικυρω θεί από κάποιο ν ο μ ό τ υ ­

καν από τ η ν αποτυχία των τριών Δ υ νά μεω ν να

πα α ν α δ ε δ ειγ μ ένο

κα θ ο ρ ίσ ο υ ν με ακρίβεια τη φύση τη ς εγγύ η σ η ς .

θ ν ο υ ς . Ο λες α υτές οι παραλείψεις ή τα ν σκόπι­

όργανο

του

ε λ λ η νικ ο ύ

έ­

Είναι όμως πιθανό αυτή η ασάφεια να το υ ς επ έ­

μες, π ρ ο κειμ ένο υ να υπάρχει το περιθώ ριο ε ­

τρ επ ε να δικαιώνονται ε υ κ ο λ ό τ ερ α σε περιπτώ­

π έμβα σης από τις Μ εγά λες Δ υνά μεις στα εσω­

σεις επ εμβά σ εω ν χωρίς να περιορίζεται η ε λ ε υ ­

τερικά πράγματα τη ς χώρας.

θ ερ ία των ενερ γειώ ν το υ ς με σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς υ­

O Ο θ ω ν και η βασιλική σ υνο δ εία το υ έφθα-

ποχρεώ σεις. Ανεξάρτητα από το γ ε γ ο ν ό ς ότι το

σαν σ την Ελ λά δα με τη ν α γγλική φρεγάτα «Μα-

ειδικό καθεστώ ς κάτω από το οποίο ε νερ γο ύ σ α ν

γα δα σ κά ρ η », που α γ κ υ ρ ο β ό λ η σ ε στο λιμάνι του

ως Ε γ γ υ ή τ ρ ιε ς Δ υ νά μεις χ ρ η σ ίμ ε υ ε ως νόμιμη

Ναυπλίου στις 20 Ια νουαρίου του 1833. O νέο ς

και ψ υχολογική Θάση για να α σ κού ν επιρροή και

η γε μ ό να ς ή τα ν πολιτικά εγκ λ ω β ισ μ ένο ς

έ λεγ χο , οι π ραγματικές ευκα ιρίες για τις Δ υνά ­

τη ν ασαφή συμφω νία που είχε σ υ να φ θ εί με τις

από

μεις δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν κυρίως ως απ οτέλεσμα

Μ ε γά λ ε ς Δ υνά μεις, και έτσι η χώρα ή τα ν ανα­

δ ύ ο βασικών παραγόντων: από τ ο υ ς φ ιλόδοξους

γ κ α σ μ έ ν η να κ η δ ε μ ο ν ε ύ ε τ α ι διαρκώ ς από τον

σ τόχους της ελ λ η νικ ή ς εξω τερικής πολιτικής

ξένο παράγοντα. Α κ ό μ η και τα μέλη τη ς Αντιβα-

και από τις εσω τερικές δ υ σ κ ο λ ίες της χώρας.

σιλείας, που ά σ κησ α ν τ η ν εξουσία μ έχρ ι τη ν ε-

To δάνειο το οποίο ε γ γ υ ή θ η κ α ν οι τρ εις Δ υ ­

νηλικίω ση του Οθω να, δ ιά κειντο κ α θ έν α φιλικά

νάμεις επ ρ ό κειτο να κ α τα β λη θ εί σε τρεις δ ό ­

σε

σεις από 20.000.000 η καθεμία. Ομως, η ε γγύ η σ η

Αγγλία, βέβαια, κατείχε τη ν π ρω τοκα θεδρία . Γε­

των Δ υνά μεω ν α φ ο ρ ο ύ σ ε τη ν πρώτη δόση. Στη

νικά, η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η

σ υ ν θ ή κ η δ ε ν α να φ ερ ό τα ν τίποτα για τη δ ε ύ τ ε ­

ρ ο ύς σ τήριξης από μια από τις Π ρο σ τά τιδες Δ υ ­

μία από τις τρ εις

Μ ε γά λ ε ς

Δ υνά μεις.

πρακτική, της

H

μονομε­

ρη και τ η ν τ ρ ίτ η δόση, ε κ τ ό ς από το ότι θ α π ρ ο ­

νάμεις, π ρ ο κ ά λεσ ε μεγάλα π ροβλήματα και έ ­

χω ρ ούσα ν στη σύναψή το υ ς «σύμφω να με τις α­

θ ε σ ε τη ν πολιτική σ κη ν ή επί σαθρώ ν βάσεων. H

νά γκες του ελλη νικ ο ύ κράτους, ύσ τερα από σ υ ­

ανάμιξη και η επ έμβασ η το υ ξένο υ παράγοντα

νε νν ό η σ η των τριών Δ υνά μεω ν και του βασιλιά».

α κόμη κα ιγια ασήμαντα ζητήματα, λ ε ιτο ύ ρ γ η σ ε

Ε φ ό σ ο ν λοιπόν η ε γ γ ύ η σ η δ ε ν κάλυπτε α υτόμα ­

αποσταθεροπ οιητικά, ό ξ υ νε τα πάθη μεταξύ ε ­

τα και τα υπόλοιπα δ ύ ο μέρ η του δανείου, κά θε

κείνω ν που επ ιθ υ μ ο ύ σ α ν και επιδίωκαν για ευ-

ν ό η τ ο υ ς λό γο υ ς τη ν υποστήριξή του και δ η μ ι­

σ κο ύ σ ε κυρια ρχικά δικαιώματα έως τη ν ενηλι-

ο ύ ρ γ η σ ε ατμόσφαιρα πολιτικής διαπλοκής που

κίωση του Οθωνα, τη ν 1η Ιανουαρίου 1835, όταν

θ α χαρακτήριζε τ η ν ε λλη νικ ή πολιτική σ κη ν ή

ο τελευ τα ίος θ α συμπλήρω νε το 20ό έ το ς της η ­

επί πολλές δ εκ α ετίες .

λικίας του. O βασιλιάς της Βαυαρίας Λ ο υ δ ο β ί­

H ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ T H I 3ης ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟΥ 1843

σμπεργκ, τ ο ν κα θ η γη τή της Ν ο μική ς στο πανε­

κος Α ’ ονό μα σ ε αντιβασιλείς τ ο ν κό μη τα Αρμαν-

πιστήμιο της Χ α ϊδ ε λ β έ ρ γ η ς

Μ άουερ

και το ν

στρατηγό Ε ϋ δ ε κ .

Μ ετά τη δολο φ ο νία του Καποδίστρια α κ ο ­

H αντιβασιλεία ά σ κησ ε τη ν εξουσία απολυ­

λ ο ύ θ η σ ε μια π ερ ίο δ ο ς π λήρους αναρχίας και

ταρχικά. Σ υ γ κέ ν τρ ω σ ε ό λες τις εξο υσ ίες στα χ έ ­

σ φ οδρώ ν εμφ ύλιω ν συγκρούσεω ν. H κατάσταση

ρια της, χωρίς να παραχωρήσει Σύνταγμα. Δ ιό ρι­

ή τα ν χαώδης και όλοι οι Ε λ λ η ν ε ς α ν έμ ενα ν με α­

ζε κ υ β έ ρ ν η σ η , αλλά χωρίς να έχει η τελευταία

νυπ ομονησία τ η ν έλευ σ η του Οθωνα.

το δικαίωμα ά σ κησ ης διατακτικής εξουσίας. H α-

O

H άφιξη του Οθωνα σ την Αθήνα (ελαιογραφία του Peter Von H ess, Μόναχο, Νέα Πινακοθήκη).

Ο θω ν απ ο6ι6άσθηκε στο Ναύπλιο στις 25ντιβασιλεία έκα νε χρ ή σ η της εξουσίας της προς

Ιανουαρίου 1833. To v υ π ο δ έ χ θ η κ α ν με ε ν θ ο υ ­

ό φ ελ ο ς του κράτους. Οργάνω σε το πρώτο διοι­

σιώδεις π α νη γυρ ισ μο ύς χιλιάδες λαού, που εί­

κητικό σ ύστημα της χώρας, έ θ ε σ ε τις βάσεις

χαν σ υ ρ ρ ε ύ σ ε ι από όλη τη ν Ελλάδα. O ελ λ η νι­

της στρατιωτικής οργάνωσης, ίδρυσ ε το σώμα

κός λαός έ β λ ε π ε στο πρόσωπο του νέ ο υ βασιλιά

τη ς Χω ρ ο φ υλα κή ς, διαίρεσε το βασίλειο σε 10

το ν ε γ γ υ η τ ή της εσω τερικής συμφιλίωσης και

νο μ ο ύ ς , 47 επαρχίες και σε δ ή μ ο υ ς , έ θ ε σ ε σε ε ­

ειρ ή νευσ η ς, της τάξης και της ασφάλειας.

φ α ρμογή τ ο ν Ο ργα νισ μό της δημόσιας εκπαί­

Μαζί με τ ο ν Οθω να α π οβιβά σ θηκε στο Ν αύ­

δ ευ σ η ς, οργάνω σε τη δ ικα ιοσ ύνη και εξέδω σε

πλιο και η τριμελής Αντιβασιλεία, η οποία θ α α­

τ ο ν Ο ργανισμό των Δικαστηρίω ν, τ ο ν Ποινικό

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

29

H αναχώρηση του OSwva από τη Βαυαρία. Κώ δικα και τη ν Ποινική και Πολιτική Δικονομία.

της αντιβασιλείας, της Βα υα ροκρα τία ς και τη ν

Επίσης, διαχώρισε τη ν Εκ κ λ η σ ία της Ελ λά δ ο ς

άνοδ ο των Ελλή νω ν σ την εξουσία. O i π ρ ο σ δ ο ­

από το Πατριαρχείο Κω νσταντινουπόλεω ς και

κίες όμως α υτές σ ύ ντο μ α διαψ εύσθηκαν. H αιτία

τη ν α να κήρ υξε α υτο κέφ α λη , ενώ παράλληλα

ή τα ν ότι η αντιβασιλεία τυπικά έπαψε να υπάρ­

π ρ ο έβη σ την ε κ τ έλ ε σ η έργω ν επωφελών για τη ν

χει, κατ’ ουσίαν, όμως, σ υνέχισ ε να υφίσταται με

ανάπτυξη τη ς χώρας.

μόνο αντιβασιλέα τ ο ν Α ρμ α νσ μπ εργκ, τ ο ν οποίο

H αντιβασιλεία το π ο θ ε τ ο ύ σ ε σε ό λες τις

ο Ο θ ω ν δια τή ρη σ ε ως σ ύ μ β ο υ λ ό του διορίζο-

καίριες θ έ σ ε ις του κρα τικού μηχανισμού Βαυα-

ντάς τ ο ν α ρ χικαγκελλά ριο με πλήρεις εξουσίες.

ρο ύς. Είναι ε ν δ εικ τικ ό ότι, κατά τα τέλη του

O διορισμός αυτός π ρ ο κά λεσ ε τη ν έ ν τ ο ν η δ υ ­

1834, στις Ενο π λες Δ υνά μεις τη ς χώρας υπ ηρ ε­

σφορία του ε λ λ η νικ ο ύ λαού, η οποία ε ν τ ά θ η κ ε

το ύ σ α ν 5.000 Βα υ α ρ ο ί και ελάχιστοι Ελ λ η ν ε ς . H

λόγω τη ς σ υνέχισ η ς τη ς παρουσίας Βα υα ρώ ν σε

κατάσταση

ό λες τις υψ ηλές θ έσ εις .

αυτή,

γνω στή

ως

Βαυαροκρα τία ,

π ρ ο κά λεσ ε έ ν τ ο ν ε ς αντιδράσεις που συχνά λάμ6 a v a v τη μο ρ φ ή ένοπλω ν εξεγέρσεω ν.

30

Για να εξα νεμισ θ εί η υφ έρπ ουσα δυσφ ορία και να π ρ ο λ η φ θ ο ύ ν τ υ χό ν εξεγέρ σ εις, ο Ο θ ω ν έ ­

Στις 20 Μαϊου 1835, ο Ο θ ω ν συμπλήρω σε το

λα β ε ο ρισ μένα μέτρα. To πρώτο ή τα ν η υ ιο θ έ τ η ­

20ό έτος τη ς ηλικίας του, κ η ρ ύ χ θ η κ ε ε νή λ ικ ο ς

ση διατάγματος για να δ ο θ ο ύ ν σε ελ λ η νικ ές οι­

και ανέλαΘε αμέσως τα κα θ ή κ ο ντά του. H κοινή

κο γέ νε ιε ς εκτάσεις από τις ε θ ν ικ έ ς γαίες. To πο­

γνώ μη δ ια τη ρο ύσ ε τη ν πεποίθηση ότι η άμεση

λύ σημα ντικό αυτό μ έτρ ο δ ε ν σχετιζόταν μόνο

ανάληψη της ά σκησης της βασιλικής εξουσίας

με τη ν ενίσχυση των αγωνιστών, αλλά και με τ η ν

από τ ο ν μονά ρχη θ α σ η μ α το δ ο τ ο ύ σ ε το τέλο ς

παροχή δανείω ν σε σ ημα ντικό αρ ιθ μό πολιτών

για τη ν αγορά γης. Επ ιπρόσθετα, ο Ο θ ω ν έδω σε χάρη στον Κ ο λο κ ο τρ ώ νη και σ τον Πλαπούτα, που είχαν καταδικασθεί σε θάνατο, και παρέσχε αμνηστία σε ό λο υς το υς στρατιώτες που είχαν λιποτακτήσει από τις τάξεις του Στρ α το ύ και του Ναυτικού. Τέλος, ίδρυ σ ε το σώμα της βασι­ λικής φάλαγγας, που απ οτελείτο αποκλειστικά από Ελ λ η ν ε ς , καθώς και το Σ υ μ β ο ύ λ ιο της Επικρατείας (του οποίου τα μέλη διορίζονταν από τ ο ν βασιλιά), ένα σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ικ ό σώμα για τη ν π ροώ θηση του ν ο μ ο θ ε τ ικ ο ύ έργου , το οποίο ό ­ μως δ ε ν απ οτελούσ ε σε καμία περίπτωση ένα σώμα αντιπροσώπων του λαού. Ταυτόχρονα λει­ τ ο υ ρ γ ο ύ σ ε και ως Ανώτατο Δικαστήριο. Παρά τη ν υ ιο θ έτη σ η αυτών των μέτρω ν, η δυσφ ορία και η αγανάκτηση των λαϊκών στρω­ μάτων συνέχιζε να υφίσταται. Στις 10/22 Μαϊου του 1836 ο Ο θ ω ν αναχώρησε για τη Γερμανία, ό ­ που στις 10//22 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1836 ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε τη δούκισ σα Αμαλία. Κατά τη διάρκεια της απ ου­ σίας του, η άσκηση της Αντιβασιλείας είχε ανα­ τεθεί

στο

υπ ουργικό

σ υ μ β ο ύ λιο

και

σ τον

Α ρμ α νσ μπ εργκ. H εξουσία όμως π ερ ιή λ θ ε κ α θ ’ ολοκληρία σ τον Α ρμ α νσ μπ εργκ, επειδή, ως ι­ σ χυ ρ ός άνδρας του καθεστώ τος, δ ρ ο ύ σ ε α ν εξέ­ λ εγκτα και κατά τ η ν κρίση του. Α υτή όμως η αυ­ θαιρεσία κατέστη η αιτία της γ ε ν ίκ ε υ σ η ς της κα­ τα κρ α υγή ς του λαού ενα ντίο ν του. Επ ομένω ς, όταν ο Ο θ ω ν ή λ θ ε στην Ελλά δα με τη ν Αμαλία, σ τις 2 /1 4 Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1837, έπαυσε τ ο νΑ ρ μ α νσμπ εργκ και στη θ έ σ η του διόρισε τ ο ν Ρούντχαρτ. O διορισμός του Ρ ο ύ ντχ α ρ τ π ροκά λεσε δ υ σ μ ε ν ή εντύπωση σ τον λαό, αφού και αυτός ή ­ ταν Β α υα ρ ό ς, άρα ό ργα νο της ξενοκρατίας. H αντιπολιτευτική πρακτική κατά του Ρ ο ύ ­

όμως δ ε ν επ ικυρώ θ η κε από τη ν ελλη νική κ υ ­

ντχαρτ διαρκώς εντεινότα ν, και έτσι ο ίδιος ζή­

β έ ρ ν η σ η και τ ο ν Οθω να, αφού π ρ ο κά λεσ ε έ ν τ ο ­

τη σ ε από τ ο ν Ο θω να είτε ε λ ε υ θ ε ρ ία κινήσεω ν

νη λαϊκή δυσφ ορία. Ετσι, στις 16/28 Μ αϊου του

είτε τη ν οριστική παύση του. O Ο θ ω ν π ρ ο έκρ ινε

1840, ο Ζω γράφος παραιτήθηκε.

τη δ ε ύ τ ε ρ η επιλογή. Ετσι, στις 20 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ

H Ο θω μα νική αυτοκρατορία, ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό ­

του 1837 ο Ρ ο ύ ντχ α ρ τ π α ρα ιτήθηκε και αναχώ­

μ ε ν η τη μη επικύρωση της σ υ ν θ ή κ η ς , σ κλ ή ρ υ ν ε

ρ η σ ε από τη ν Ελλάδα.

τη στάση της έναντι της Ελλάδας. Υ ιο θ έ τη σ ε

Α κ ό μ η και μετά τη ν απ ομάκρυνση του Ρ ο ύ ­

πιεστικότατα μέτρα κατά των ελληνικώ ν πλοίων

ντχαρτ, ο Ο θ ω ν δ ε ν διόρισε Ελ λη να π ρ ω θ υ­

που ελλιμενίζονταν σε το υ ρ κ ικ ά λιμάνια, επιβά­

πουργό.

ρ υ νε δασμολογικά τα ελλη νικά προϊόντα και πε­

Πιθανώς

να

μη

θεω ρούσε

κανένα ν

Ελ λη να ικανό να ανταπ οκριθεί στις απαιτήσεις

ριόρισε τις α ρ μ ο δ ιό τη τες των Ελ λή νω ν π ρ ο ξέ­

ενό ς τόσο απαιτητικού αξιώματος. Ετσι, α ν έ θ ε ­

νων. Α υ τές ή τα ν οι κ υ ρ ιό τ ε ρ ε ς εκδηλώ σ εις ο ξ ύ ­

σε σ τον Κω νσταντίνο Ζωγράφο τη «Γραμματεία

τητας μεταξύ των δ ύ ο χωρών. H κατάσταση ε-

της Επικρατείας επί του Βα σιλικού Ο ίκου και επί

κ τ ρ α χ ύ ν θ η κ ε π ερ ισ σ ότερ ο λόγω της έξαψης πα­

των Εξω τερικώ ν», αλλά δ ε ν το ν όρισε π ρ ό ε δ ρ ο

τριωτισμού που άρχισε να κ υ ρ ιε ύ ε ι τ ο ν ελλη νικό

του υπ ουργικού σ υμ βο υ λίο υ και π ρω θυπουργό.

λαό, που οραματιζόταν ν ικ η φ ό ρ ο υ ς π ο λ έμο υς

Τ η ν π ροεδρία της κ υ β έ ρ ν η σ η ς τη δια τήρησ ε ο ί­

κατά των Τούρκων. Σ ’ αυτή τη δ υ σ μ ε ν ή κατάστα­

διος. O Ζωγράφος, από τη θ έ σ η του ως υ π ουρ ­

ση μπ ορ ο ύμ ε να π ρ ο σ θ έ σ ο υ μ ε τη διοικητική και

γός των Εξω τερικώ ν, α σ χο λ ή θ η κ ε με τη ν εξο μ ά ­

ο ικονο μική καχεξία, που έδινε μια εντελώ ς απο-

λυνση των ελ λ η νο το υ ρ κ ικώ ν σχέσεων. Oi προ-

θ α ρ ρ υ ν τικ ή εικόνα για το σ ύνολο του κράτους.

σπάθειές του ε υ ω δ ό θ η κ α ν και στις 3/15 Μ αρτί­

Κάτω από αυτές τις σ υ ν θ ή κ ε ς , ο Ο θ ω ν με

ου 1840 υπ ογρά φ ηκε σ την Κω νσταντινούπολη ε ­

τη ν ε ν θ ά ρ ρ υ ν σ η ξένω ν Δυνά μεω ν, ιδιαίτερα της

μπορική σ υ ν θ ή κ η δ ε κ α ε τ ο ύ ς διάρκειας, η οποία

Γαλλίας, διόρισε στις 22 Φ εβ ρ ο υ α ρ ίο υ πρω θυ­

O Φρ. Γκιζώ, σημαντικός Γάλλος ιστορικός και υπ ουρ γός Εξωτερικώ ν τη ς Γ ιλ λ ία ς , παρενέβη στις εσω τερικές υπο9έσεις τη ς Ελλάδας.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δ υνά μεις. H Ρωσία α π η ύ θυ νε μια έ ντο να α ρ νη τι­ κή και επιτιμητική διακοίνωση, κατηγορώ ντας τ η ν πολιτική ηγεσία της Ελλάδας ότι διασπάθιζε το δ η μό σ ιο χ ρ ή μ α σε άσκοπες στρατιωτικές δα­ πάνες που δ ε ν είχαν καμία σημασία. Ως ε κ τ ο ύ ­ του, λοιπόν, η πίεση των τριών Δυνά μεω ν έγινε αφ όρητη, και τη ν 5η Ιουλίου 1843 αυτές συμφώ ­ νη σ α ν σε πρω τόκολλο, που απ οτέλεσε τη βάση για τη ν ο ικονο μική συμφωνία που υπέγραψε η Ελλά δα στις 2/14 Σ επ τεμ βρ ίο υ . Μ ε α υτή ν κ α θ ο ­ ριζόταν ο ετήσιος τό κ ο ς και η απ όσβεση του δα ­ νείου. Επίσης, κα θ ο ρ ίσ θ η κα ν ορισ μένα έσοδα του κρ ά το υ ς που θ α εξυ π η ρ ετο ύ σ α ν το δάνειο. O i π ρ ε σ β ευ τέ ς των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν θ α επ έ­ βλεπαν τη σ υνολική διαδικασία. Συνεπώς, οι Δ υ ­ νάμεις όχι μόνο κατέλυσ αν τη ν ο ικονο μική αυ­ τονομία της χώρας, αλλά και απαιτούσαν τη στα­ διακή μείωση όλω ν των δαπανών. H κατάσταση, εξελισ σότα ν α ρνητικά και ο δ η γ ο ύ σ ε προς μια γ ε ν ικ ε υ μ έ ν η επανάσταση. H οργάνω ση αυτής της επανάστασης άρχισε το φθινόπωρο του 1842, όταν η αντιπολίτευση αποφάσισε να καταφύγει στη χ ρ ή σ η βίας, ως μο­ να δικού μέσ ο υ για να υ λο π ο ιη θ ο ύ ν οια να γκα ίες μετα ρ ρυ θ μίσ εις. H κίνηση είχε α υστηρά συνω­ μοτικό χαρακτήρα. Σ τ η ν η γεσία της συνωμοσίας αντιπ ροσω πεύονταν και τα τρία κόμματα: το ρω­ σικό με τ ο ν Α νδ ρ έα Μεταξά, το αγγλικό με το ν Α νδ ρ έ α Λ ό ν τ ο και το γαλλικό με τ ο ν Ρή γα Παλα-

O Δ η μ ή τριος Κ α λλέργη ς, επικεφαλής της Επανάστασης τη ς 3ης Σεπτεμβρίου.

32

π ουργό τ ο ν Α λ έξ α νδ ρ ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το , επ ιθ υ­

μήδη. Σ τό χο ς των «επαναστατών» ήταν η παρα­

μώντας να καθησυχά σει τη ν κοινή γνώ μη και u-

χώ ρηση σ υντά γμα τος και η απομάκρυνση των

π α κούοντας στις υπ οδείξεις της καιροσκοπικής

Βα υα ρώ ν από τις δ η μ ό σ ιες θ έσ εις.

πολιτικής των Μ εγάλω ν Δυνάμεων. O Μαυρο-

T o v Α ύ γο υσ το το υ 1843 μ υ ή θ η κ α ν στη συνο-

κο ρδ ά το ς, π ρ ο κειμ ένο υ να αναλάβει τ η ν πρω θυ­

μωσία ο σ υντα γμα τά ρχης και επικεφαλής του

πουργία, ζήτησε να π ρ α γμα το π ο ιη θ ο ύν κάποιες

Ιππικού της πρω τεύουσας, Δ η μ ή τρ ιο ς Κ α λλ έρ ­

μετα ρ ρυ θ μίσ εις, με σκοπό τ ο ν σχετικό περιορι­

γη ς, ο σ υντα γμα τά ρχης Σπ υρομήλιος, δ ιοικητής

σμό των εξουσιώ ν του βασιλιά. O i προτάσεις

τη ς Σ χο λ ή ς Ευελπ ίδω ν, και ο συντα γμα τά ρχης

του δ ε ν έγιναν α π οδ εκτές από τ ο ν τελευταίο,

Σ κ α ρ β έ λ η ς , διοικη τή ς του Πεζικού, όλοι μέλη

και έτσι ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το ς υπ έβαλε τη ν παραί­

του ρωσικού κό μ μ α το ς που όπως φαίνεται, προ­

τησή του για λόγους υγείας, η οποία έγινε δ εκ τ ή

ετοίμα σε τ η ν όλη κίνηση, π ρ ο κειμ ένο υ να κλο νί­

στις 10/22 Α υ γο ύ σ τ ο υ 1841. O Οθω ν, λοιπόν, α-

σει τη ν πολιτική «α υ θ εντία » του Οθωνα.

νέλα β ε τη ν πρω θυπουργία, αλλά δ ε ν είχε τη δ υ ­

Ως η μ έρ α της ε ξ έγ ερ σ η ς είχε ορ ισ θ εί αρχικά

να τότητα να α ντιλη φ θ εί (ή απλώς δ ε ν ή θ ε λ ε ) ότι

η 25η Μ αρτίου 1844. Νωρίτερα, όμως, άρχισαν να

τα πολιτικά πράγματα σ την Ελλά δα χρειάζονταν

κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν φ ή μες για τη ν επαπ ειλουμένη ε ­

αλλαγή. O Ο θ ω ν ή θ ε λ ε να έχει μία κ υ β έ ρ ν η σ η ά­

πανάσταση, ενώ από τ η ν άλλη η παραχώρηση σ υ­

μεσα ε λ ε γ χ ό μ ε ν η από τ ο ν ίδιο.

ντά γματος φαινόταν ως μό νη δ ιέξο δ ο ς από το

E v τω μεταξύ, η κακή κατάσταση της δ ιοίκη ­

χάος που επικρατούσε. O i η γέτες , λοιπόν, της

σης επιδεινω νόταν ραγδαία και ο Τύπος α σ κ ο ύ ­

συνωμοσίας σ υμφώ νησα ν να υλοπ οιήσουν τα

σε δριμεία κριτική κατά των απροκάλυπτων ξέ­

σχέδιά το υ ς τη ν 1η Σεπ τεμ βρ ίο υ 1843. To σχέδιο

νων επ εμβά σ εω ν στα εσω τερικά της χώρας. Tov

π ρ ο έβλεπ ε αποκλεισμό των ανακτόρω ν από τον

Ιανουάριο του 1843 η Ελλά δα ανακοίνωσε προς

Κ αλλέργη και το ν Σ κ α ρ β έλ η , ενώ ο Μακρυγιάν-

τις τρεις Π ροσ τάτιδες Δ υνά μεις ότι α δ υνα τού σ ε

νη ς θ α π ρ οκαλούσε αντιπερισπασμό με το υ ς άν-

να π λ η ρ ώ σ ε ιτα το κο χρ εω λύσ ια το υ δα νείου των

δ ρ ε ς του. H εξέγ ερ σ η όμως α ν α βλή θ η κε για το

60.000.000 φ ράγκω ν για το εξάμηνο που έλη γε

επ ό μενο βράδυ. H κ υ β έ ρ νη σ η , έχοντας πληρο-

τ η ν 1η Μ αρτίου, χωρίς τη σύναψη νέο υ δανείου

φ ο ρ η θ ε ί τα σχέδια των συνωμοτών, αποφάσισε

με δική το υ ς εγ γ ύ η σ η . H ανακοίνωση αυτή αντι-

να αποκλείσει τ ο ν Μ α κρ υγιά ννη και το υς οπα­

μετω π ίσθηκε πολύ αρνητικά και από τις τρεις

δ ο ύ ς του στο σπίτι του. To πρωί της 2ας Σεπτεμ-

6piou τμήματα της Χω ρ οφ υλα κή ς και του Στρ α ­

με τ ο ν στρατό έφ θ α σ ε μπροστά από τα ανάκτο­

τού περικύκλω σαν το σπίτι του Μ ακρυγιάννη.

ρα. O Ο θ ω ν βρισκόταν στο εσω τερικό τους. όταν

Συνάμα,

ά κουσ ε τις θρια μβικές ιαχές και π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε

κηρύχθηκε

επιφυλακή

και τα μέτρα

φ ρ ο ύ ρ η σ η ς των ανακτόρω ν εντάθηκαν. To 6ράδυ της 2ας Σεπ τεμβρ ίου, υποστηρι-

ότι επ ρόκειτο για ανταρσία. Εσ τειλε τό τε τ ο ν υ­ π ουργό Στρατιωτικών και το ν υπασπιστή του να

κτές του Μ α κρ υγιά ννη διέσπασαν το ν κλοιό και

διατάξουν τ ο ν Στρατό να επιστρέψει στους στρα­

εισ ήλθαν στο σπίτι του τελευ τα ίου. O i χω ρ οφ ύ­

τώνες. Αμέσω ς όμως οι δ ύ ο ά νδρ ες συνελήφθη-

λα κες άρχισαν να π υ ρ ο 6 ο λο ύ ν και οι έγκλεισ τοι

σαν. Τότε εμ φ α νίσ θ η κε ο ίδιος σ ’ ένα παράθυρο

ανταπέδωσαν. O Καλλέργης, ακούγοντα ς το υς

των ανακτόρω ν και ρώτησε το ν Καλλέργη τι ζη­

πυροΘολισμούς, έ τρ εξε σ τον στρατώ νατου Ιππι­

τούσε. O Καλλέργης απάντησε ότι ζητούσαν σ ύ­

κού στο Μ οναστηράκι και ό ρκισ ε τη φ ρ ο υρ ά να

νταγμα. O βασιλιάς απάντησε ότι θ α μεριμνούσε

β ο η θ ή σ ε ι το έ θ ν ο ς να απαλλαγεί από τη ν απολυ­

για το αίτημα αυτό, αφού διαλύονταν οι εξεγερ-

ταρχική διοίκηση του Βασιλιά και τη φαύλη ξενο ­

μένοι. O Καλλέργης, όμως, επέμεινε στο αίτημά

κρατία. E v συνεχεία, έδω σε διαταγή ένας λόχος

του και φ ά νη κε αδιάλλακτος.

των ακροβολιστώ ν να λύσει τη ν πολιορκία του

E v τω μεταξύ, ο Κ α λλ έρ γη ς έσ τειλε στρατιω­

σπιτιού του Μ α κρ υγιά ννη και κάποιοι ά ν δ ρ ε ς να

τικά τμήματα που έ θ ε σ α ν το υς υπ ουργούς σε

ανοίξουν τις φ υλα κές του Μ ε ν τ ρ ε σ έ (στην Πλά­

κ α τ’ ο ίκ ο ν π εριορισμό και α νέλα βαν τη φ ρ ο ύ ρ η ­

κα), να παραλάβουν το υ ς κ ρ α το υ μ έν ο υ ς και να

ση κτιρίων δημοσίω ν υπηρεσιών. Μ ετά από πολ­

κ α τ ε υ θ υ ν θ ο ύ ν μαζί το υς στα ανάκτορα.

λές

Τ ο π ρ ω ίτη ς 3 η ς Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ τ ο υ 1843, ο Καλ­

δια βο υλεύσ εις,

συντά χθηκε

ανακοίνωση

προς τ ο ν λαό, με τη ν οποία το Σ υ μ β ο ύ λ ιο της

λ έρ γ η ς ξεκίνη σ ε με το ν Στρατό για τα ανάκτορα.

Επικρατείας αναγνώριζε το κίνημα. Επίσης, σ υ­

Κατά τη ν πορεία τους μέσα από τις ο δ ο ύ ς της

ν τ ά χ θ η κ ε μια αναφορά από το Σ υ μ β ο ύ λ ιο της

Αθήνας, οι κάτοικοι ζητωκραύγαζαν υπέρ του έ ­

Επ ικρατείας προς τ ο ν βασιλιά, με τ η ν οποία ο

θ ν ο υ ς και του Συντάγματος. Τελικά, ο Καλλέργης

τελευ τα ίος υ ιο θ ε τ ο ύ σ ε τα αιτήματα της επανά-

Χα ρα κτηριστικός πίνακας με βέμα την Επανάσταση τη ς 3ης Σεπτεμβρίου. O σ τρα τη γός Δ . Κ α λλέργη ς, έφιππος εμπ ρός από τα Ανάκτορα, ενώ δεξιά, στο παρά&υρο, έχουν εμ φ α νισ τεί ο 0 9 ω ν και η Αμαλία (αγνώστου ζωγράφου, συλλογή Λάμπρου Ευταξία).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H άφιξη του 0&ωνα στο Ναύπλιο.

34

στασης. Παράλληλα, ε κ λ έ χ θ η κ ε μια επιτροπή,

διότι γνώριζε ότι, αν τ ο υ ς επ έτρεπ ε να εισ έλ ­

για να παρουσιάσει τις αποφάσεις σ τον Οθω να

θ ο υ ν σ το ν παλάτι, οποιαδήποτε μ ελλο ντική α­

προς επικύρωση και υπογραφή.

πόφαση του βασιλιά θ α ε κ π ο ρ ε υ ό τ α ν από τη δι­

Τις πρωινές ώ ρες η επιτροπή, σ υ νο δ ευ ό μ ε-

κή το υ ς θ έ λ η σ η . O Ο θω ν, λοιπόν, μπροστά στην

νη από στρατιώτες, έ φ θ α σ ε σ την πλατεία των

α τυχή γ ι’ α υ τό ν έκβ α σ η, αποφάσισε να δ ε χ θ ε ί

α να κτόρω ν και παρουσίασε τις αποφάσεις του

τα αιτήματα των επαναστατών. Υπήρξε όμως

Σ υ μ β ο υ λ ίο υ σ τον βασιλιά. O Ο θ ω ν δ έ χ θ η κ ε τα

ένα π ρόβλημα, γιατί δ ε ν δ έ χ θ η κ ε να υπογράψει

κείμενα , αλλά επ ειδή δ ε ν μ π ορ ο ύσ ε να λάβει

τα διατάγματα σύμφω να με τα οποία οι πρω τερ­

α υ τό β ο υ λ α απόφαση, ζήτησε να σ υ μ β ο υ λ ε υ θ ε ί

γά τες θ α ε π ιβ ρ α β ε ύ ο ντα ν και η 3η Σ ε π τε μ β ρ ίο υ

το υ ς ξ έ νο υ ς π ρ ε σ β ευ τ έ ς , π ρ οτού ε κ φ έ ρ ε ι τη ν

θ α κα θιερ ω νό τα ν ως εο ρ τή . Ο ταν έφ θ α σ α ν οι

τελική του κρίση. To αίτημά το υ δ ε ν έγινε δ ε κ τ ό

απ εσταλμένοι τω ν τριών Δυνά μεω ν, ο Ο θ ω ν

και του ζ η τ ή θ η κ ε να απαντήσει το σ υ ν τ ο μ ό τ ε ­

τ ο υ ς ζήτησε να μ ε σ ο λ α β ή σ ο υ ν για να αποσοβη-

ρο. Α ρ γ ό τερ α , οι ξένοι π ρ ε σ β ε υ τ έ ς π ροσ π άθη­

θ ε ί η κρίση. Tou τ έ θ η κ ε το δίλημμα από τ ο ν ίδιο

σαν να ε ισ έ λ θ ο υ ν στο παλάτι και να επ ικοινω νή­

τ ο ν βασιλιά (ο οποίος, λόγω τη ς απειρίας και

σ ο υ ν με τ ο ν βασιλιά, αλλά ο Κ α λλ έρ γη ς, δ ε ίχ ν ο ­

τη ς απ ροθυμίας του, δ ε ν ή ξ ε ρ ε τι να πράξει), αν

ντας τα γνή σ ια πατριωτικά αισθήματά του, το υς

θ α έπρεπε να υπ οχω ρήσει στο αίτημα των επα­

α π α γόρ ευσ ε τη ν ε ίσ ο δ ο αδιαφορώ ντας για το τι

ναστατών να α ναγνω ρισθεί με διάταγμα η π ρο­

εκπροσωπούσαν. Π ρ ο έ β η σε αυτή τ η ν πράξη

σφ ορά τ ο υ ς στο έ θ ν ο ς ή όχι. O i π ρ ε σ β ευ τέ ς

των Μ εγά λω ν Δ υνά μεω ν, αφού δ ε ν κα τά φ ερα ν

ντίθ εσ ή του. Στη Ρωσία, ο α υτο κρ ά το ρ α ς Ν ικό­

να π είσουν τ ο υ ς υ π ουρ γο ύς να μ η ν επ ιμείνουν

λαος Α ’ απ οδοκίμασε με σ φ ο δρ ό τη τα τα γεγονό-

σ την

τα και δια κήρ υξε ότι στο εξής δ ε ν θ α είχαν ε ν ­

υπογραφή

των

σ χετικώ ν

διαταγμάτων,

σ υ μ β ο ύ λ ε υ σ α ν τ ο ν Ο θω να να υπ οχω ρήσει σ ’

δ ια φ έ ρ ο ν γ ι’ α υ τό ν τα ελλη νικά πράγματα. Επι­

αυτό το θ έ μ α και του υ π ο σ χέ θ η κ α ν κ ά θ ε υπο­

πλέον, κα τή ρ γη σ ε ε ν μ έ ρ ε ι τη ρωσική πρεσβεία

στήριξη για τη ν α νόρθω ση του κ λ ο ν ισ θ έν τ ο ς

στην Α θ ήνα , άφ ησ ε τη θ έ σ η του π ρ εσ β ευ τή κ ε ­

Βασιλικού το υ κ ύ ρ ο υ ς . O Ο θ ω ν υπ έγραψ ε το

νή για πολύ καιρό και στη θ έ σ η το υ το π ο θ έ τη σ ε

διάταγμα, με το οποίο η 3η Σ ε π τ ε μ Β ρ ίο υ ανα­

ένα ν επ ιτετραμμένο. Επίσης, οι γ ε ρ μ α ν ικ ές κ υ ­

γ ν ω ρ ίσ θ η κ ε ως «εο ρτά σ ιμη η μ έ ρ α » , καθώ ς και

β ε ρ ν ή σ ε ις τη ς επ ο χή ς καταδίκασαν το κίνημα.

το διάταγμα με το οποίο α π ο ν ε μ ή θ η κ ε η Βασιλι­

H πολιτειακή μετα βολή η οποία συντελέ-

κή ε υ α ρ έσ κ εια σ τον Κ α λλ έρ γη , σ τον Μακρυ-

σ θ η κ ε σ την Α θ ή ν α σ υ ζ η τή θ η κ ε στη διαρκή διά­

γ ιά ννη και σε ό λο υ ς το υ ς ά λλους αξιωματικούς

σ κεψ η των τριών Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν και του α­

για τη δ ια τήρησ η τη ς ασφάλειας και τη ς τάξης

ντιπροσώπου της Βαυαρίας στο Λ ο ν δ ίν ο και επι­

κατά τη ν η μ έ ρ α τω ν γεγονότω ν.

κ υ ρ ώ θ η κ ε με το π ρω τόκολλο της 5ης /17ης Ν ο ­

Μ ετά τη ν υπογραφή των παραπάνω διαταγ­ μάτων και τη δημόσια ανακοίνωσή το υς το πρωί της

3ης

Σ ε π τε μ Β ρ ίο υ ,

ο

Στρ α τό ς

παρήλασε

ε μ βρ ίου 1843. H μεταβολή τη ς 3ης Σεπ τεμ βρ ίο υ του 1843 δ ε ν έλυσε κανένα από τα οξέα προβλήματα του

μπροστά από τα ανάκτορα επ ευφ ημώ ντας το ν

ελλη νικο ύ

«σ υντα γμα τικό Βασιλιά Ο θω να Α ’». Μ ε α υ τό ν

το υ ς

το ν τρόπο τελείω σε αναίμακτα η Συντα γμα τική

Εντο ύτο ις, δ ε ν μπορεί να π α ρα βλεφ θεί το γ ε γ ο ­

Επανάσταση της 3ης Σ ε π τε μ Β ρ ίο υ του 1843.

νός ότι απ οτέλεσε το υπ όΒα θ ρ ο για περαιτέρω

Λ ίγες η μ έ ρ ε ς αργότερα, ο Δ η μ ή τρ ιο ς Καλ­

λαού,

ούτε

δ η μ ο κ ρ α τ ικ ο ύ ς

προώ θησ ε θεσ μούς

ουσιαστικά τη ς

χώρας.

πολιτικές κατακτήσεις έναντι της μοναρχίας. Oi

λέρ γ η ς, που δ ιο ρ ίσ θ η κ ε στρατιωτικός δ ιοικητής

Μ εγά λες Δ υνά μεις θ έ λ η σ α ν να ε π έ μ β ο υ ν για να

Αθηνώ ν, δημοσιοπ οίησε μια ενυπ όγραφ η π ρ ο­

διαφυλάξουν τη μοναρχία, αλλά, αντιμέτωποι με

κή ρ υ ξή το υ προς τ ο ν λαό, σ την οποία υ π ε ρ θ ε ­

τη λαϊκή θ έ λ η σ η και τα τε τελ εσ μ έν α γεγονότα,

μάτιζε για τις πολύτιμες κατακτήσεις τη ς επανά­

υποχώρησαν,

στασης και π ρ ο έτρεπ ε τ ο ν λαό να αντιμετωπίσει

τέλος, επικύρωσαν τη ν πολιτειακή μεταβολή. H

ευνοϊκά τ ο ν «σ υντα γμα τικό θ ρ ό ν ο » , όπως ο ί­

Συνταγματική Επανάσταση της 3ης Σεπ τεμβρ ίο υ

διος α ν έφ ερ ε. Α υ τό δηλώ νει ότι πίστευε πως ο

του 1843 υπήρξε το α π ο τ έλ ε σ μ α τη ς διογκούμε-

επαναστατικός αγώνας αναβίβασε πολιτικά τ ο ν

νη ς δυσα ρέσκεια ς του λαού κατά της Β α υ α ρ ο ­

θ ε σ μ ό και όχι τ ο ν ίδιο τ ο ν βασιλιά. Επίσης, εξέ-

κρατίας και της γ ε ν ικ ό τ ε ρ η ς κα κοδιοίκησης του

επέδειξαν

διαλλακτικότητα

και,

φρασε τη λ α ν θ α σ μ έ νη (κατά τη γνώ μη μας) πε­

κράτους. O i Μ εγά λες Δυνά μεις προσπάθησαν να

ποίθηση ότι οι ξένοι α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κα ν π λέον

επ έ μ β ο υ ν για να α μ β λύνο υ ν το πρόΒλημα, αλλά

από τ ο ν βασιλιά και ότι δ ε ν θ α τ ο ν επηρέαζαν

το μόνο που κατάφ εραν ήταν να π ρ ο τρ έψ ο υν

πια. Στη δ υ σ χ ε ρ ή θ έσ η , όμως, σ την οποία βρι­

τ ο ν Ο θω να να υποχωρήσει, π ρ ο κειμ ένο υ να ικα­

σ κό τα ν ο Ο θω ν, μάλλον θ α ή τα ν π ερισ σ ότερο

νοπ οιηθεί ο λαός και να μη γ ε ν ν η θ ο ύ ν περαιτέ­

ευ επ ίφ ο ρο ς σ την επιρροή των ξένων.

ρω προβλήματα. O ρό λο ς λοιπόν των ευρωπαϊ­

Την επ ο μένη της Συντα γμα τικής Επανάστα­

κών Δ υνά μεω ν στο κίνημα ήταν κυρίως κατευνα-

σης ο π ρω θυπ ουργός Α νδρέα ς Μεταξάς ε ν η μ έ ­

στικός, για να μ η ν ο δ η γ η θ ο ύ ν τα πράγματα σε ε ­

ρωσε τις ξένες κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις (μέσω των π ρε­

κτροπή της καθεσ τηκυίας τάξης τη ν οποία ε υ ν ο ­

σβευτώ ν το υ ς ) με έγγρα φ ό του, στο οποίο τόνιζε

ο ύσα ν σι ίδιες, λόγω των σ υ μ φ ερ ό ντω ν τους.

ότι το έ θ ν ο ς επ ιθ υμο ύσ ε το σ υνταγματικό πολί­ τευμα. Τέλος, ο Μεταξάς απ ηύ θυ νε έκκλ ησ η προς τους π ρ εσ β ευ τ ές των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν να ανακοινώ σουν το έγγρα φ ο στις κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις το υ ς και εξέφραζε τη ν πίστη του ότι η Ελλάδα,

ΕΠΕΜ ΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ KATA TH ΒΑΣΙΛΕΙΑ TOY ΟΘΩΝΑ

υπό συνταγματικό μονά ρχη που θ α της εξασφά­

H εξω τερική πολιτική το υ Οθω να διαμορφ ώ ­

λιζε ε θ ν ική ευημερία, θ α ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να χαί­

θ η κ ε με βάση τ η ν εθνικισ τική αντίληψη περί

ρει της σ τοργής των Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

μιας μεγάλης και έ ν δ ο ξ η ς Ελλάδας, Εκ φ ρ α σ τέ ς

Oi

Μ εγά λες Δυνάμεις, όμως, θ ο ρ υ Β ή θ η κ α ντης πολιτικής αυτής, που έ μ εινε γνω στή ως

σε μεγάλο Β α θ μ ό από τα γεγο νό τα της 3ης Σ ε ­

«Μ εγά λη Ιδέα », ή τα ν οι ε κά σ το τε π ρω θυπ ουρ­

π τεμΒρ ίο υ 1843. Σ τ η ν Αγγλία, ο πρω θυπ ουργός

γοί των κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν της εποχής, με υπ έρμαχο

απ οδοκίμασε έ ντο να το κίνημα και μ ό νο ν ο υ­

και πρω τοπόρο τ ο ν Ιωάννη Κωλέττη.

π ουργός Εξω τερικώ ν Α μ π ε ρ ν τ ή ν απάντησε ευ-

O

Ιωάννης Κω λέττης ε υ ν ο ο ύ σ ε τ η ν αλυτρω-

μενώς στο έγγρ α φ ο της ελ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς .

τική πολιτική και τη ν έξαρση το υ εθνικισ τικού

Στη Γαλλία, ο υπ ουργός Εξω τερικώ ν Γκιζώ απο­

συναισθήματος. Κατά τη ν άνοδό το υ σ την ε ξ ο υ ­

δ έ χ θ η κ ε τα γεγονότα , χωρίς να εκφ ρά σ ει τ η ν α­

σία, το 1844, είχε ή δ η αποσπάσει τη γαλλική υπο­

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

3l

στήριξη, γεγο νό ς που του π ρ ο σ έδ ιδε μεγάλη δ ύ ­

παρείχαν οι Μ εγά λες Δ υ νά μεις και ο ίδιος ο

ναμη και α κλόνητο κ ύ ρ ο ς στους ελ λ η νικ ο ύ ς πο­

Οθων. H σ τα θ ερ ό τη τα αυτή είχε ως τίμημα τη ν

λιτικούς κ ύκλο υς της εποχής. To κύ ρ ο ς του αυ­

κ υ β ε ρ ν η τ ικ ή απραξία και ακινησία. H κ υ β ε ρ ν η ­

ξ ή θ η κ ε και από μια γαλλική διπλωματική πρωτο­

τική απραξία δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε δ υ σ α ρ έ σ κ ε ιες ανά­

βουλία στο τέλος του 1844, όταν ο υπ ουργός

μεσα στου ς υπ οσ τηρικτές της κ υ β έ ρ ν η σ η ς η ο ­

Εξω τερικώ ν της Γαλλίας, Φ ρα γκίσ κος Γκιζώ, π ρο­

ποία, αν και έ δινε άπλετες υπ οσχέσεις για την

σπάθησε

ευ η μ ερ ία της χώρας, είχε όμως να αντιμετωπί­

να π ροσ εγγίσει τις Α υ λές

της

Αυ­

στρίας, της Πρωσσίας και της Βαυαρίας για να υ­

σει πολλές αντίρροπες δυνάμεις, που ανέστελ-

ποστηρίξουν τ ο ν Κωλέττη. H Ρωσία αρχικά τον

λαν το δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό της όραμα και πνοή.

ε υ ν ο ο ύ σ ε αλλά σε περιορισμένο βα θμ ό. Ενα από

Μ όλις ο Κω λέττης απεβίωσε, η Ελλά δα β ρ έ ­

τα μ α κρ ο π ρ ό θ εσ μα απ οτελέσματα της γαλλικής

θ η κ ε σε μια κρίσιμη καμπή ως προς τις δ ιεθ νείς

πρω τοβουλίας ή τα ν η α ντίθεση της Αγγλίας σε

σ χέσεις της. O i Μ ε γά λ ε ς Δ υνά μεις είχαν πιστέ­

ό,τι εξέφραζε η πολιτική του Κωλέττη.

ψει σ την αξιωσύνη του Ε λ λ η να πολιτικού και α­

O

Κω λέττης ή τα ν παράτολμος πολιτικός ωςντιμετώ πισαν με απαισιοδοξία το μ έ λ λ ο ν της

προς τη ν εξω τερική του πολιτική, αφού επιδίω­

χώρας μετά τ ο ν θά να τό του. O Ο θ ω ν εμ π ιστευ­

κε τη δ η μ ιουρ γ ία μιας μεγά λη ς Ελλάδας. H τά ­

όταν τ ο ν Κω λέττη όχι γιατί τ ο ν ε κ τ ιμ ο ύ σ ε π ρ ο­

ση του να ταυτίζεται με τη Μ εγά λη Ιδέα φ αίνε­

σωπικά, αλλά γιατί είχε τη ν ανεπ ιφ ύλακτη υπο­

ται ότι βασίζεται σε μια ερ μ η ν εία της α γ ό ρ ε υ ­

στήριξη των κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν της Γαλλίας, της Α υ ­

σής του τη 14η Ια νουαρίου 1844 σ την Ε θ ν ο σ υ ­

στρίας, της Πρωσσίας και της Βαυαρίας. Μ ετά

νέ λ ε υ σ η , με α φ ο ρ μή τις διαφωνίες στο ζήτημα

τ ο ν θά να το του Κω λέττη, διόρ ισ ε π ρ ω θ υπ ο υρ ­

των α υ το χθ ό ν ω ν και των ετερ ο χθ ό νω ν. Σχετικά

γό το ν Κίτσο Τζαβέλλα, ο οποίος α ν ή κ ε στην

με τη ν εξω τερική του πολιτική, θ α ή τα ν χρήσι-

κω λεττική παράταξη. Κ ύ ρ ιο έρ γ ο της κ υ β έ ρ ν η ­ σης το υ Τζαβέλλα ήταν η αποκατάσταση των δι­ πλωματικών σ χέσ εω ν με τη ν Ο θω μα νική α υ τ ο ­ κρατορία. Στις 9/21 Α υ γ ο ύ σ το υ 1847, η τεfe t

λευταία α π η ύ θ υ νε υ π όμ νη μα προς το υς

8 ¾ *,

αντιπροσώ πους τη ς Αγγλίας, Ρωσίας,

g E fl&

Γαλλίας, Αυστρίας και Πρωσσίας, στο

P sQ K a

οποίο τόνιζε ότι η ε υ θ ύ ν η για τη συ-

^ ¾ ¾ ¾

νέχισ η της ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ ή ς δια-

T O & jp 8 i

φ ορά ς (σ υνορια κά επεισόδια υπο-

§ H s 3 g

κ ινο ύ μ ε να και από τις δ ύ ο πλευ-

pBsSp ?

ρ ές )

g g R p jf B g p ? P p ^

βάρυνε

απ οκλειστικά

τη ν

Ελλά δ α και ότι η τελευτα ία θ α έπ ρ ε π ε ν α υ π ο χ ω ρ ή σ ε ι,γ ια τ ία λ λ ιώ ς η Ο θω μα νική α υτο κρ α το ρ ία θ α λάμβανε

μέτρα που θα απ έβλεπ αν σ τον ο ικ ο ν ο μ ι­ κό α π οκλεισμό των Ελ λή νω ν από τα εδάφ η της. Α υ τό θ α σήμαινε νέκρω σ η της ελ λ η νικ ή ς ναυτιλίας κ α ιτ ο υ εμπορίου.

Χρυσό εικοσάδραχμο της εποχής του Οθωνα. κοπής 1833.

μο να ε ξ ετά σ ο υ μ ε τη ν αλληλογραφία του με

Σ τη ν το υ ρ κ ικ ή αδιαλλαξία η ελληνική κ υ β έ ρ ­

τ ο ν Φ ρ α γ κ ίσ κ ο Γκιζώ. O Γκιζώ, σε επιστολή του

νησ η απάντησε με υπ όμνημα που α π ηύ θυ νε ο υ­

προς τ ο ν Κω λέττη, το υ σ υ ν ιο το ύ σ ε νη φ α λ ιό τη ­

π ουργός Εξω τερικώ ν Γεώργιος Γλα ρά κης στις

τα και να σκέπτεται μ α κρ ο π ρ ό θ εσ μα , διότι με

4/16 0 κτω βρ ίο υ 1847 προς τις (π έντε πλέον) Μ ε ­

πολιτικούς ε κβ ια σ μ ο ύ ς και με παράκαιρες ε κ ­

γάλες Δυνάμεις. Μ ε μοναδική μαεστρία, ο Γλ α ­

δηλώ σεις ενθ ο υ σ ια σ μ ο ύ η Ελ λά δα δ ε ν επρόκει-

ράκης, αφού περιέγραφε το υπ οβ ό σ κο ν π ρ ό βλ η ­

το να κα τα φ έρ ει τίποτα. O Γκιζώ ε νδ ια φ ερ ό τα ν

μα, τόνιζε ότι η χώρα ήταν π ρ ό θ υμ η να ο δ η γ η θ ε ί

βέβαια για τη ν εδραίω ση της γα λλικής επιρ­

σε συμβιβασ μό τ ο ν οποίο θα υπ οδείκνυα ν οι Μ ε ­

ρ ο ής σ την Ελλάδα. O Κω λέττης, από τη ν π λ ευ ­

γάλες Δυνάμεις. H εξομάλυνση των σχέσεω ν μ ε ­

ρά του, σ κό π ευ ε να ισχυροπ οιήσει τη θ έ σ η του

ταξύ των δ ύ ο χωρών π ραγματοπ οιήθηκε με τη

και δ ε ν έ φ ε ρ ν ε αντίρρηση σε ό,τι τ ο ν σ υ μ β ο ύ ­

μεσολά βηση του τσάρου Νικολάου Α ’, τη ν οποία

λ ε υ ε ο Γάλλος προστάτης του. Αρα, η πολιτική

αιτή θ η κε ο ίδιος ο Οθω ν, που ήταν άρρηκτα δ ε ­

του ήταν καιροσκοπική, βασιζόμενη σε μια ρ εα ­

μένος στο άρμα της ρωσικής πολιτικής. O τσά­

λιστική θ εώ ρ η σ η των εσω τερικώ ν και εξω τερι­

ρος, σε επιστολή του προς τ ο ν Οθω να τη 18η

κών υ π οθ έσ εω ν του κράτους.

Ο κτω βρίου 1847, εξέφ ρα σ ε τη θλίψη του γιατί η

O

Κω λέττης είχε εξασφαλίσει κ υ β ε ρ ν η τ ικ ήελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η δ ε ν α κ ο λ ο ύ θ η σ ε τις σ υ μ ­

σ τα θερότητα , λόγω της υπ οστήριξης που του

36

β ο υ λ ές της Ρωσίας κατά τη διάρκεια της κρίσης.

H βασίλισσα Αμαλία (ΑΘήνα. EdviK0 Ιστορικό Μουσείο). Τρεις η μ έ ρ ε ς μετά τη ν επιστολή του τσάρου,

Ο θω μα νική αυτοκρατορία , αλλά και να αναθερ-

ο Ρώσος υπ ουργός των Εξω τερικώ ν, Ν έ σ ε λ ρ ο δ ,

μάνει τις σχέσεις τη ς με τη ν Αγγλία, α ν α θ έτο ­

ε νη μ έρ ω σ ε τ ο ν επ ιτετρα μ μένο της Ρωσίας στην

ντας ένα ή δ ύ ο υπ ουργεία σε σ τελέχη του αγ­

Α θ ήνα , Περσιάνι, ότι η κ υ β έ ρ ν η σ η Τζαβέλλα θ α

γλ ικο ύ κόμματος, που θ α ή τα ν ικανά να εμπνεύ-

έπρεπε να ε ν ε ρ γ ή σ ε ι προς τη ν κα τεύ θ υ νσ η της

σ ο υ ν εμπ ιστοσ ύνη στη Μ εγά λη Βρετανία .

άμβλυνσ ης της κρίσης μεταξύ Ο θω μα νικής αυ­ τοκρα τορία ς και Ελλάδας. Σύμφ ω να με το ν Ν έ ­

Oi

προτάσεις

τη ς

Ρωσίας

δικαίω σαν τις

τ ο υ ρ κ ικ έ ς θ έ σ ε ις και, ενώ ο π ρ ε σ β ε υ τ ή ς της

σ ελ ρ ο δ , η νέα ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η θ α έπρεπε

Γαλλίας φαινόταν να μ η ν α να μιγνύετα ι σ την υ­

να α π ο δ ε σ μ ε υ θ εί από τη ν εθνικισ τική πολιτική

π ό θ εσ η ,

του

Πρωσσίας και της Β α υα ρ ία ς σ υνισ το ύσ α ν σ τον

Κωλέττη

και να ικανοποιήσει η θ ικά τη ν

οι

π ρεσβευτές

της

Α υστρίας,

της

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

37

Ο θω να να α π ο δ ε χ θ ε ίτ η ρωσική πρόταση. Μ ετά

Βα λκα νική έπ νεε επαναστατικός άνεμος. O θ ρ η ­

π ο υ ρ γικό το υ σ υ μ β ο ύ λ ιο , π α ρόντω ν αντιπ ρο­

σ κευτικό ς χαρακτήρας τ ο ν οποίο προσπάθησε

σώπων των Μ εγά λω ν Δ υνά μεω ν, η ε λ λ η ν ικ ή κ υ ­

να π ροσδώ σει σ τον π ό λ εμ ο η Ρωσία, είχε μεγάλη

β έ ρ ν η σ η έ σ τ ε Λ ε επιστολή σ τ η ν οθω μ α νική , με

απήχηση

τ η ν οποία εξέφ ρα ζ ε τη λύπη τη ς για ένα επει­

Ο θω μα νικής αυτοκρατορίας.

στα

εκα το μ μ ύρ ια

Ο ρθοδόξω ν

της

σ ό δ ιο μ ε τ ο ν π ρ έ σ β η τη ς Ο θ ω μ α νικ ή ς α υ τ ο ­

Σ τ η ν Ελ λά δα επ ικρα τούσε μεγάλος ε ν θ ο υ ­

κρα τορία ς Μ ο υ σ ο ύ ρ ο , H επιστολή έ γ ινε δ ε κ τ ή

σιασμός. H Μ εγά λη Ιδέα φαινόταν π λέο ν πραγ­

με έ κ δ η λ η ικανοπ οίηση από τ η ν π λ ευ ρ ά της

ματοποιήσιμη. Σ τ η ν εντύπωση αυτή σ υ νέβα λλ ε

Ο θ ω μ α νική ς α υ το κρ α το ρ ία ς, ο Μ ο υ σ ο ύ ρ ο ς ε ­

και η ρωσική διπλωματία. Υ ψ η λ ό β α θ μ ο ι αξιωμα-

π έ σ τρ ε ψ ε σ την Ελ λά δ α και οι σχέσ εις των δ ύ ο

το ύ χο ι του Ρω σικού Σ τρ α το ύ είχαν επ ισκεφ θεί

χωρών α π οκα τα στά θη κα ν με τη ν π α ρέμβα ση

τ ο ν Πειραιά και τη ν Α θ ήνα , όπου έγιναν δ εκ το ί

τω ν Μ εγά λω ν Δυνάμεω ν.

από τ ο ν Ο θω να και τ ο ν υπ ουργό Εξω τερικώ ν Α.

Α π ο ρ ρ ο φ η μ έ ν η η κ υ β έ ρ ν η σ η του Τζαβέλλα με τη δ ιε υ θ έ τ η σ η του

«επ εισ ο δίο υ

Μ ουσού-

Πάικο. Παράλληλα ο κό μ η ς Ν έ σ ε λ ρ ο δ επισκέφ θ η κ ε τη Σ ύ ρ ο . H παρουσία των Ρώσων επισή­

ρ ο υ », δ ε ν α σ χ ο λ ή θ η κ ε επισταμένα με τα οξύτα-

μων στην Ελλά δα α ρ κ ο ύ σ ε για να ε ν θ α ρ ρ υ ν θ ε ί

τα εσω τερικά π ροβλήματα που είχαν ανακύψει.

η πίστη στη Μ εγά λη Ιδέα.

O i ε ν έ ρ γ ε ιέ ς της ή τα ν ανα π οτελεσ μα τικές και

Σ το διάστημα αυτό είχαν αρχίσει να οξύνο-

δ ε ν επ έλυσα ν ο ύ τ ε στο ελάχιστο τα π ρ ο βλ ήμ α ­

νται οι ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ έ ς σχέσεις με αφ ορμή την

τα που αντιμετώπιζαν οι π λ η θ υ σ μ ο ί κυρίως των

απαίτηση της Υ ψ η λ ή ς Π ύλη ς να της επιστρα-

αγροτικώ ν περιοχών, το υς οπ οίους μάστιζαν, ε ­

φ ο ύ ν κάποια χωριά που κακώς είχαν εντα χθ εί

κτός από τη ληστεία, η φτώχεια, η αμάθεια και

στην ε λλη νικ ή επικράτεια. O i απαιτήσεις αυτές

οι αρρώστιες.

είχαν

π ροκαλέσει

σ υγκέντρ ω σ η

ελληνικώ ν

To φθινόπ ω ρο το υ 1847 ά ρχισα ν να ε μ φ α ν ί­

σ τρατευμά τω ν στη μεθ ό ρ ιο . H κατάσταση επι­

ζονται ανταρτικά σώματα στη Σ τ ε ρ ε ά Ελ λά δ α

δ ειν ώ θ η κ ε όταν το ν Ιούνιο του 1853 η Ο θω μα νι­

και σ τ η ν Π ελ ο π ό ν ν η σ ο . Επίσης, τα κρ ο ύ σ μ α τα

κή

λη σ τεία ς στις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς π ε ρ ιο χ ές του Β α ­

από τα σ ύνορα τις τακτικές δυνά μ εις της και να

σιλείου πολλαπλασιάσθηκαν. Σ τ η ν Α ττική εξα ­

τις αντικαταστήσει με Α λ β α ν ο ύ ς ατάκτους.

αυτοκρα τορία

α να γκ ά σ θ η κ ε

να αποσύρει

κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να δ ρ α με 30 ά ν δ ρ ε ς ο λή σ τα ρ χο ς

Μ έσ α στη δ ίνη αυτώ ν των εξελίξεω ν, το ν

Μ π έμπ ης, ο οποίος σ κ ο τ ώ θ η κ ε από καταδιω ­

Ια νουάριο του 1854 ξ ε σ η κ ώ θ η κ α ν οι κάτοικοι

κτικό απόσπασμα που έ σ τ ε ιλ ε ε ν α ν τ ίο ν το υ η

τη ς π ερ ιο χή ς Ραδοβιζίου της Α ρτα ς και μετά ό ­

κ υ β έ ρ ν η σ η . H έξαρση τη ς λη σ τεία ς ή τα ν τ ό σ ο

λ ε ς οι γύρω π εριοχές. Σ ε σ ύ ν τ ο μ ο χ ρ ο ν ικ ό διά­

μεγά λη , ώ στε σ ’ α υ τ ή ν σ υ μ μ ε τ ε ίχ α ν και αξιω­

στημα το κ ίνη μ α εξα π λώ θηκε σ ’ όλη τη ν Ηπει­

ματικοί το υ Στ ρ α το ύ , όπως σ υ ν έ β η σ τη ν Πά­

ρο και οι επαναστάτες απ είλησαν α κό μ η και τα

τρα με τ ο ν λοχα γό Μ ε ρ ε ν τ ίτ η , ο οποίος απο­

Ιωάννινα. Στα μέσα το υ Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ , η επανά­

λά μ β α νε τη ν α γ γλικ ή προστασία. T o v Δ ε κ έ μ ­

σταση εξα π λώ θηκε στη δ υ τικ ή Θεσσαλία και

βριο το υ 1847 ο Μ ε ρ ε ν τ ίτ η ς σ υ ν έ λ α β ε τ ο ν δ ι­

στη Μ α κ εδο ν ία .

ο ικητή της φ ρ ο υ ρ ά ς τη ς π όλης, λ ή σ τ εψ ε τη ν

Ο ταν έφ θ α σ α ν στην Α θ ή ν α οι ειδήσεις της

Ε θ ν ικ ή Τράπεζα και απαίτησε από το υ ς κα το ί­

επανάστασης, κ ο ρ υ φ ώ θ η κ ε ο ενθ ο υ σ ια σ μ ό ς και

κ ο υ ς τεράσ τια χρ η μ α τικ ά ποσά. Τελικά, προ-

επικράτησε π ολεμική ατμόσφαιρα. Επίσης, πολ­

κ ε ιμ έ ν ο υ να α π οφ ύγει τη σ ύ λλη ψ η , β ρ ή κ ε ά σ υ ­

λοί αξιωματικοί του Ε λ λ η ν ικ ο ύ Στρ α το ύ έσπευ-

λο σε α γ γλ ικ ό πλοίο, που δ ιε υ κ ό λ υ ν ε τη φ υγή

σαν να σ υ ν δ ρ ά μ ο υ ν το επαναστατικό κίνημα

το υ. Κ ύ ρ ιο ς υ π ε ύ θ υ ν ο ς για τ η ν π ρ ό κ λ η σ η τα­

στις υπ ό δ ο υ λ ε ς περιοχές, υπ οβάλλοντας τις πα­

ραχών και αναστατώ σεω ν τ έ τ ο ιο υ ε ίδ ο υ ς ή τα ν

ραιτήσεις το υς. Α ρ χ η γ ό ς του όλου αγώνα ορί­

η α γ γλικ ή π ρ εσ β εία και ιδίως ο π ρ ε σ β ε υ τ ή ς

σ θ η κ ε ο στρατηγός Κίτσος Τζαβέλλας. Α υτό ν

Λ ά υ ο ν ς , ο οποίος π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε να δ η μ ι ο υ ρ γ ή ­

το ν

σει σ τη ν Ε λ λ ά δ α μια κατάσταση αναρχίας, για

ζεύγος και σύσσωμη η κ υ β έ ρ ν η σ η . Κ ύρ ιο ρόλο

ενθ ο υ σ ια σ μ ό

σ υ μ μ ε ρ ίσ θ η κ ε το

βασιλικό

να υ π ο ν ο μ εύ σ ει τ ο ν «ρ ω σ ό φ ιλο » (π ολλές φ ο ­

σ ’ ό λες τις ε ν έρ γ ε ιες έπαιζε ο υπ ουργός των

ρ ές και «γα λλό φ ιλο ») Ο θω να.

Στρατιωτικών Σκα ρλά τος Σο ύτσ ο ς, που σ υ ν ε ρ ­

Μ ετά τις εξεγ έρ σ εις των Σ έ ρ β ω ν κατά τις

γαζόταν απ ευθείας

με τ ο ν

ίδιο τ ο ν βασιλιά.

δ ύ ο πρώτες δ εκ α ε τίες του 19ου αιώνα και τη ν

Ομως οι Μ εγά λες Δ υ νά μεις είχαν ή δ η ε κδ η λ ω ­

Ελ λ η ν ικ ή Επανάσταση του 1821, μια νέα μεγάλη

θ ε ί υπέρ της Ο θω μα νικής αυτοκρατορία ς και οι

κρίση το υ Ανατολικού Ζ ητήμ α το ς ε κ δ η λ ώ θ η κ ε

π ρ ε σ β ευ τέ ς της Ελλάδας στο εξω τερικό προει­

και πάλι στα μέσα το υ 19ου αιώνα. H κρίση αυτή

δοπ οιούσα ν τ η ν ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η για τους

κατέληξε σ τον Κριμαϊκό Π όλεμ ο, που δ ιή ρ κ η σ ε

κ ινδ ύ νο υ ς που δ ιέ τ ρ ε χ ε το κράτος.

από το 1853 ως το 1856. H Ο θω μανική α υτο κρ α ­ τορία, η Αγγλία, η Γαλλία και η Αυστρία κήρυξαν

38

το ν π ό λ εμο κατά της Ρωσίας. E v τω μεταξύ, στη

από π ο λ λές σ υ σ κ έ ψ ε ις το υ Ο θ ω να με το υ ­

H

διπλωματική

πίεση

των

Αγγλογάλλω ν

στην Ελλά δ α δ ε ν ά ρ γη σ ε να ε κδ η λ ω θ εί. Στις

12/24 Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1854 οι π ρ ε σ β ε υ τ έ ς τη ς Γαλ­ λίας και της Αγγλίας στην Α θ ή ν α πραγματοποί­ ησα ν παράσταση σ τον Ο θω να σχετικά με το θ έ ­ μα της υποστήριξης που παρείσχε η κ υ β έ ρ ν η σ η σ του ς επ α να στα τημ ένους π λ η θ υ σ μ ο ύ ς της κ ε ­ ντρ ικ ή ς κ α ιτη ς βόρεια ς Ελλάδας. Επίσης, έγρ α ­ ψε σ τον Ο θω να και ο α υ το κρ ά το ρ α ς της Γαλ­ λίας Ναπολέω ν Π , με σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ικ ό τό νο αλλά χωρίς αποτέλεσμα. E v τω μεταξύ, ο επαναστατικός α να βρ α ­ σ μός εξαπλωνόταν. O i σ υ ν ε χ ό μ ε ν ε ς σ υ γ κ ρ ο ύ ­ σεις των επαναστατών με τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , η έ ­ ξαρση στο ε σ ω τερ ικ ό τη ς χώρας και οι δ ια δ ό ­ σεις ότι ο Ο θ ω ν θ α τ ίθ ε τ ο επ ικεφ α λής όλω ν τω ν επαναστατών, α ν η σ ύ χ η σ α ν το υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς και το υ ς Ευρω π α ίους σ υ μ μ ά χο υ ς το υς, που έ ­ λα β α ν τη ν απόφαση να ε ν τ ε ίν ο υ ν τις πιέσεις τ ο υ ς . O i Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ νά μ εις τή ρ η σ α ν πολύ α υ ­ σ τη ρ ή στάση ένα ντι της Ελλά δα ς. H Γαλλία συνισ το ύ σ ε πιεστικά τη ν αναστολή των επανα­ στατικών κινημάτω ν, ενώ η Αγγλία υποστήριζε φανατικά τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς . Γενικά, οι Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ νά μ εις δ ιά κ ειντο α ρ νη τικά προς τη ν Ελ λά δα και είχαν λάβει τη ν απόφαση να τ ε ρ μ α τ ίσ ο υ ν με ο π ο ιο νδ ή π ο τε τρόπ ο τ η ν «ε μ π λ ο κ ή » τη ς ε ­ πίσημης Ελ λά δ α ς στις επαναστα τικές ε ν έ ρ γ ε ι­ ες σ την κ ε ν τ ρ ικ ή και β ό ρ εια Ελλάδα. Τα γα λλι­ κά πλοία πα ρεμπόδιζαν τ ο ν α νεφ ο δ ια σ μ ό των επαναστατών σε ά ν δ ρ ε ς και π ο λ εμ ικό υλικό.

δ υνα τό τη τα του ε λ λ η νικ ο ύ δ η μο σ ίο υ να εξυπ η­

O Κων. Κανάρης

Π ρ ο τ ά θ η κ α ν πολλά σχέδια, όπως να υ τικ ό ς α­

ρ ετή σ ει το δάνειο των 60.000.000 που είχε χορη-

π ο κλεισ μ ό ς τη ς χώρας, αποστολή αγγλογαλλι-

γ η θ ε ί τ ο 1832.

(εδώ, κατά τη γεροντική του ηλικία) ως πρω θυπουργός την περίοδο της βασιλείας του Οθωνα, ακολούθησε μετριοπαθή πολιτική αλλά συνάντησε την αντίδραση της α γ γλ ική ς κυβέρνησης.

κών σ τρα τευ μά τω ν σ την Ηπειρο ή στη Θ ε σ σ α ­

0 έ λ εγ χο ς των δημοσίω ν ο ικονομικώ ν της

λία, ή α κόμη και π ροσω ρινή κα το χή των Κ υ κ λ ά ­

Ελλά δα ς επ ιβ λ ή θ η κ ε ως εκβια σμό ς για τη ν ανε­

δων. Τελικά, απ οφ α σ ίσ θ ηκε η κατάληψ η του

πίσημη σ υ μ μ ετ ο χ ή της τελευ ταίας σε ε ν έρ γ ε ιες

Πειραιά, η οποία είχε ως σ υνέπ εια τ η ν επιβολή

που έβλαπ ταν τα σ υ μ φ έρ ο ντ α των Μ εγάλω ν Δ υ ­

ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ς σ την Ελλά δα . Ετσι, η κ υ β έ ρ ν η ­

νάμεων. Ουσιαστικά, β ρ έ θ η κ ε μια α φ ορμή για να

ση α ν α γκ α σ μ έν η πια από τ η ν εξέλιξη των π ραγ­

επ έ μ β ο υ ν οι Ευρωπαίοι ακόμη μια φ ορά στα ε ­

μάτων, α να κά λεσ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς αξιω ματικούς

σωτερικά του κράτους.

που είχαν ε ν τ α χ θ ε ί σε ανταρτικά σώματα. To α­

H δ ι ε θ ν ή ς επιτροπή ε ρ γ ά σ θ η κ ε δ ύ ο χρ ό νια

π ο τέλεσ μ α όλω ν αυτώ ν ή τα ν ο επαναστατικός

και, ύσ τερ α από τ η ν π ραγματοποίηση 60 σ υ ν ε ­

αγώνας σ την Ηπειρο και σ την Μ α κ ε δ ο ν ία να κα-

δριάσεω ν, ε ξέδ ω σ ε μια «Γενική Ε κ θ ε σ η » , που

τα δ ικα σ θ εί σε αποτυχία,

υπ ογρά φ η κε από τ ο υ ς τρ εις π ρ ε σ β ε υ τ έ ς των

H κ α τ ο χ ή τ ο υ Π ε ιρ α ιά τ ε ρ μ α τ ίσ θ η κ ε τ ο 1857,

Μ εγά λω ν Δ υ νά μ εω ν σ την Α θ ή ν α και τυπ ώ θ η κε

όταν τα ξένα στρατεύμα τα αποχώρησαν οριστι­

σ το Λ ο ν δ ίν ο το 1860. H επιτροπή σ υ ν έ λ ε ξ ε πλη­

κά και η εσω τερική π ρ ό ο δ ο ς της χώρας συνεχί-

ρ ο φ ο ρ ίε ς που α φ ο ρ ο ύ σ α ν το υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς τ ο ­

σ θ η κ ε , χάρη σε ένα ε υ ρ ύ τ ε ρ ο φάσμα ευ μ εν ώ ν

μείς π ρ ο σ όδ ω ν του ε λ λ η ν ικ ο ύ

συγκυριών. H π ερίοδος 1855-1861 ή τα ν αρκετά

π λέον, ζ ήτησε έ λ ε γ χ ο τω ν ο ικο ν ο μ ικώ ν τη ς χώ­

γόνιμη για τη ν Ελλάδα, αφού σ η μ ειώ θ η κ ε ο ικ ο ­

ρας από το 1845.

νομική ανάπτυξη.

κρ ά το υς. Επι­

Περιληπτικά, τα συμπεράσματα της επιτρο­

Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των ο ικονο μ ι­

πής ήταν τα εξής: 1 )Υ π ή ρ χ ε κα κοδιοίκη ση . 2) O i

κών δομώ ν του κρά τους έπαιξε η δ ιε θ ν ή ς επι­

προσπάθειες ήταν α τε λ έ σ φ ο ρ ες για τη ν εφ α ρ ­

τροπή ελέγ χο υ των ο ικονομικώ ν της χώρας, που

μογή των νόμω ν από τη ν π λευρά των φ ορ έω ν

εγκ α τα σ τά θ η κ ε σ την Α θ ή ν α στις 18Φ εβρ ου α ρί-

της Διοίκησης. 3) Ε λ ε γ χ ο ς των πράξεων τη ς Δ ι­

ou 1857. Τ η ν επιτροπή απάρτιζαν αντιπρόσωποι

οίκησ ης δ ε ν υφίστατο,

των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν, και σκοπό είχε να ε ξ ε ­

01 Μ εγά λες Δυνά μεις, μέσω τη ς «Γενική ς

τάσει τη δ η μ ο σ ιο νο μ ική κατάσταση της Ελ λ ά ­

Ε κ θ ε σ η ς » , απαίτησαν να καταβάλλονται κά θ ε

δας. Κύρια αποστολή της ήταν να δ ιε ρ ε υ ν ή σ ε ι η

χ ρ ό ν ο από το ε λ λ η νικ ό κράτος 900.000 φράγκα

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

του 1848 στην πατρίδα τους, έβρ ισ κα ν καταφ ύ­ γιο στην ε λ ε ύ θ ε ρ η Ελλάδα. O Τύπος τη ς επ οχής καταχωρεί ε ν δ ια φ έρ ο υ σ ες ειδήσεις για τ ο ν α­ ρ ιθ μό και τη ν π ρ ο έλευ σ η τω ν π ροσφύγω ν και για τις δ υ σ χ έ ρ ε ιε ς τις οποίες αντιμετώπισαν σε κάποιες περιπτώσεις, καθώς η πολιτεία ήταν υ­ π ο χ ρ εω μ έν η να περιορίζει τη δρα στηριότητά το υ ς για να μ η ν π ροκαλεί τη ν αντίδραση τη ς αγ­ γλ ική ς πρεσβείας. Ε κ τ ό ς όμως από το υ ς Επτανή σ ιους, έφ θ α σ α ν το 1849 στην Ελλά δα κύματα Πολωνών, Ο ύ γγ ρω ν και Ιταλών π ροσφύγω ν οι ο ­ ποίοι, παρά τις δια μα ρτυρίες ορισμένω ν π ρε­ σ βευτώ ν, γίνο ντα ν δ εκ το ί με συμπάθεια από τ ο ν ελ λ η νικ ό π λη θυ σ μό . Μ ε ιδιαίτερο ενδ ια φ έ ­ ρ ο ν ε ρ γ ά σ θ η κ ε μια δ εκ α μ ελ ή ς επιτροπή για τη ν π ερίθα λψ η αυτών των προσφύγων. Ολα τα παραπάνω είχαν ως άμεση συνέπεια τη ν επιδείνωση των α γγλο ελλη νικώ ν σχέσεων. Καθώς η Ελ λά δα απ ομακρυνόταν εξαιτίας των δ ιεθ νώ ν εξελίξεω ν από τ ο ν ασ φ υκτικό ενα γκα ­ λισμό της Γαλλίας, η Ρωσία, φροντίζοντας για τη διατήρηση

του

πολιτειακού

καθεσ τώ τος

και

προσωπικά για το ν ίδιο το ν Οθωνα, είχε τα χθεί απροκάλυπτα με τ ο ν βασιλικό θ ε σ μ ό στην Ελ λά ­ δα. O Ρώσος π ρ ε σ β ευ τή ς σ την Α θ ήνα , Περσιάνι, με έγγρ α φ ο που α π η ύ θ υ νε στα ρωσικά π ρ ο ξε­ νεία της Ελλάδας, τόνιζε τη ν ύψιστη σπουδαιόO Λ //Λος

πρεσβευτής, Εντμου ντ Λάυσνς, ουσιαστικά διετέλεσε ά τυπος κυβ ερνήτη ς τη ς Ελλάδας την περίοδο τη ς βασιλείας του 09ω να (Α&ήνα, Γεννάδειος Βιβλιο&ήκη).

για τη ν εξόφ ληση του δα νείου των 60.000.000. H

τητα που είχε η μοναρχία για τη ν Ελλάδα. Υπο­

ελλη νική

γράμμιζε επίσης ότι κ ά θ ε α ντίθεση προς τη βα­

κυβέρνηση

α να γκά σ θ ηκε να δ ε χ θ ε ί

αυτό το ποσό. Τ η ν απαίτησή το υ ς αυτή οι Μ εγά ­

σιλεία θ α α κύρω νε κ ά θ ε κατάκτηση της χώρας.

λ ε ς Δ υνά μεις δ ε ν τ η ν στήριξαν μ ό νο σε διαπι­

Ετσι, η βαθμιαία στροφ ή τη ς Ελλά δα ς προς

στώσεις που π ρ ο έκυ ψ α ν από τ ο ν έ λ εγ χο των οι­

τη Ρωσία φαινόταν εκ των πραγμάτων δικα ιολο­

κονομικώ ν της χώρας, αλλά και σε υποδείξεις

γ η μ έ ν η , ενώ οι β α θ ύ τ ε ρ ο ι στόχοι της ρωσικής

τ ο υ ς για ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ ό της κρατικής μηχανής,

πολιτικής δ ε ν απέβλεπαν, όπως ήταν ε υνό η το ,

όχι μόνο σ τον δ η μ ο σ ιο νο μ ικ ό τομέα, αλλά και με

σ την ικανοποίηση των εθνικώ ν πόθω ν της Ελ λά ­

βάση ένα ε υ ρ ύ τ ε ρ ο πρόγραμμα, που θ α όφειλαν

δας ή σ την επίλυση των ο ικονομικώ ν της π ρο­

να α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν οι ε λ λ η νικ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις κα­

βλημάτω ν, αλλά στη ρ ύθ μ ισ η των ζητημάτων

τά τη ν κρίση τους.

που α νέκυπ ταν σ την π εριοχή από τη ν οξύτητα που είχε λάβει το Ανατολικό Ζήτημα. H Ρωσία,

H ΑΓΓΛΙΚΗ «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ»: TO ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ «ΠΑΤΣΙΦΙΚΟ» KAI TA «ΠΑΡΚΕΡΙΚΑ» Στις 15 0 κ τω β ρ ίο υ 1848 α ν έλ α β ετη ν π ρ ω θ υ πουργία ο Κω νσταντίνος Κανάρης.

¢0

για

να

εξασφαλίσει

μια προσ έγγιση

με

την

Αγγλία, ή τα ν δ ια τεθ ε ιμ έν η να αφήσει το Αιγαίο και τη ν Ελ λά δα στην αγγλική επιρροή, τη στιγμή ακριβώς που η αγγλική διπλωματία επιδίωκε με κ ά θ ε τρόπ ο να καταλάβει τη θ έ σ η που άφηνε κ ε ν ή η απ ομάκρυνση της Γαλλίας.

Από τη ν π ερ ίοδο της κ υ β έ ρ ν η σ η ς Κανάρη

H Αγγλία, όμως, αντί να επιδιώξει με τη ν π ο­

(τα μέλη τη ς οποίας π ρ ο έρ χο ν τα ν από τη γαλλό­

λιτική τη ς τ ο ν π ροσεταιρισμό της ελ λ η νικ ή ς

φιλη και τη ρωσόφιλη παράταξη), ξεκίνη σ α ν εκ

κ ο ινή ς γνώ μης, το υ Τύπου και της κ υ β έ ρ ν η σ η ς ,

ν έ ο υ οι πιέσεις το υ Α γγλ ου π ρ εσ β ευ τή , οι οποί­

θ έ λ η σ ε να α σ κήσ ει πολιτική εκβ ια σ μ ο ύ και τα­

ες κ ο ρ υ φ ώ θ η κ α ν το κ α λο κα ίρ ιτου 1849 καιπρο-

πείνωσης τη ς ε λ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς προκαλώ-

σ έλα βαν απ αράδεκτη μορφ ή το πρώτο εξάμηνο

ντας έ ν τ ο ν η αντίδραση, που τελικά ο δ ή γ η σ ε

του 1850. Την π ερ ίο δο αυτή σ υ νέ β η σ α ν χαρα­

σ το α ν τίθ ε το απ οτέλεσμα, σ την προσω ρινή σ υ ­

κτηριστικά γεγο νό τα που ε ρ έ θ ισ α ν τη ν αγγλική

σπείρωση του λαού γύρω από τ ο ν θ ρ ό ν ο και

πολιτική. Σ τ η ν Α θ ή ν α και σε πόλεις της Πελο-

στη σ τρο φ ή το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ λα ού για άλλη μια

π ο ν νή σ ο υ έβρ ισ κα ν καταφ ύγιο Επ τανήσιοιπ ρό-

φ ορά προς τη Ρωσία.

σ φ υγες, οι οποίοι, κ υ ν η γ η μ έ ν ο ι από τις αγγλι­

Μια πρώτη εκδ ή λω σ η τη ς εκβ ια σ τική ς πολι­

κές Α ρ χ ές μετά τ ο ν επαναστατικό αναβρασμό

τικής της Αγγλίας έναντι της Ελ λά δα ς σημειώ ­

ψo m gagg

««?** “ψ

*Y θ η κ ε με τη ν α νακίνηση το υ ζητήματος των ν η ­

πράξεις σ χετικές με το καθεστώ ς και τα όρια

σιών Ε λ α φ ο ν ή σ ο υ και Σαπιέντζας, n o u είχε ανα-

της Επ τα ν ή σ ο υ Πολιτείας.

κύψ ει δ έ κ α χρ ό νια πριν. To 1839 ο Α γγλ ο ς α ρ μ ο ­

Μια άλλη απόδειξη της ε χ θ ρ ικ ή ς στάσης έ ­

σ τον

ναντι της Ελλά δα ς π α ρέσχε η Αγγλία με τ ο ν τ ρ ό ­

Ε λ λ η να υπ ουργό των Εξω τερικώ ν, υποστήριζε

πο που υποστήριξε και που ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε πο­

ό τ ιη Ελ α φ ό ν η σ ο ς , που βρίσκετα ι κο ντά στα Κ ύ ­

λιτικά τη ν υπ όθ εση «Πατσίφικο».

στής της

Επ τα νήσ ο υ , με έγγρ α φ ό το υ

θ η ρ α και η έκτα ση της οποίας είναι μόλις 21 τ ε ­

O Εβ ρ α ίο ς Δα βίδ Πατσίφικο είχε γ ε ν ν η θ ε ί

τραγω νικά χιλιόμετρα , α ν ή κ ε στην Ιόνιο Π ολι­

στο Γιβραλτάρ και είχε απ οκτήσει το 1820 τη ν

τεία. Για το ίδιο ζήτημα είχε α π ευ θ ύ ν ει διακοί-

πορτογαλική υπηκοότητα. To 1836 δ ιο ρ ίσ θ η κ ε

νωση και ο Α γγλ ο ς π ρ ε σ β ευ τ ή ς Λ ά υ ο ν ς στην

π ρόξενος της Πορτογαλίας σ την Α θ ή ν α και πα-

ε λλη νικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η το 1841, χωρίς ω στόσο να

ρ έμ ε ινε στη θ έ σ η αυτή ως το 1842, όταν απολύ­

λάβει απάντηση. To 1843, με νέα του διακοίνω-

θ η κ ε λόγω κατάχρησης. Λίγο α ρ γότερα απ έκτη­

ση, ο Λ ά υ ο ν ς δια μα ρ τυρ ότα ν και για τη ν ε λ λ η ­

σε τη ν αγγλική υπ ηκοότητα και, ως Α γγλος πια

νική «κ α το χή » της Ε λ α φ ο ν ή σ ο υ και διατύπωνε

υπ ήκοος, ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να μ ένει σ την Αθήνα,

αξιώσεις για τη Σαπιέντζα, κο ντά στη Μ ε θ ώ νη .

ζώντας κυρίως από τα β ο η θ ή μ α τα της δούκισ-

Από το 1843 έως το 1849,’το ζήτημα είχε τ ε θ ε ί

σας της Πλακεντίας.

στο περιθώ ριο, αλλά ξαφνικά τ ο ν Μ άρτιο και

T o v Απρίλιο του 1849, κατά τις ε ο ρ τ έ ς του

τ ο ν Ιούλιο το υ 1849, πρώτα ο Λ ά υ ο ν ς και ύ σ τ ε ­

Πάσχα,

ρα ο δ ιά δοχός

πραγματοπ οιήσουν ένα παλαιό έθιμο , σύμφω να

το υ

σ την αγγλική

πρεσβεία,

ο μ ά δ ες

Αθηναίω ν

εμ π ο δ ίσ θ η κ α ν

να

Ουάις, δήλω σαν ότι όχι μ ό νο η Ε λ α φ ό ν η σ ο ς και

με το οποίο κατά τη Μ εγά λη Π α ρ α σκευή (σε άλ­

η Σαπιέντζα, αλλά και άλλα νησιά, που β ρ ίσ κ ο ­

λα μέρ η κατά τ η ν Ανάσταση) έπρεπε να καεί ένα

νταν απέναντι στην Π ελ ο π ό ννη σ ο και τη ν Ηπει-

ομοίωμα του Ιούδα. H απαγόρευση αυτή εξό ργ ι­

0 0 . υπ άγονταν σ την Ιόνιο Πολιτεία. H αξίωση

σε τ ο ν αθηνα ϊκό ό χλο ο οποίος, ο δ η γ η μ έ ν ο ς

αυτή, τ ό σ ο του Α γγλ ου α ρ μοστή των Επ τα ν ή ­

από το πά θος του, σ τρά φ η κε ενα ντίο ν του σπι­

σων, όσο και τη ς α γγλικής π ρεσβείας σ την Αθή-

τιού του Πατσίφικο και κ α τέσ τρ εψ ε κάποια έπι­

•α. θ ε ω ρ ή θ η κ ε απ αρά δεκτη από τις ε λ λ η ν ικ έ ς

πλά του. O Πατσίφικο, π α μπ όνηρος και άριστος

< υβερνήσ εις,

τυχοδιώ κτης, με τη ν ιδιότητα του Α γγλ ου υπη­

που

σ τ η ρ ίχ θ η κ α ν

σε

δ ιεθ ν ε ίς

Π ολιτικές συζη τή σ εις σε καφενείο της οθωνικής περιόδου (Αθήνα, Ιστορικό Μουσείο).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

41

κόο υ, ζήτησε τη ν προστασία και τ η ν υποστήριξη

H προσπάθεια της ελ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς

της αγγλικής πρεσθείας, υποστηρίζοντας ότι η

να επ ιλυθεί η διαφορά με διαιτητές, προσέ-

ζημιά

κ ρ ο υ σ ε αρχικά στην ά ρ νησ η του Φ ίνλεϋ, αλλά α­

που

του

είχε

π ρ ο κ λ η θ εί

έ φ θ α νε

τις

887.000 δ ρ α χμ ές, επειδή ε κτ ό ς από τα έπιπλά

κό μη και όταν ο ίδιος δ έ χ θ η κ ε τη λύση που πρό-

του είχαν καταστραφεί ή και κλαπεί πιστωτικά

τεινε η κ υ β έ ρ ν η σ η τη ς Ελλάδας, η αγγλική κ υ ­

πορτογαλικά έγγραφ α αξίας 665.000 δραχμών. H

β έ ρ ν η σ η ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να π ροβάλει με επιμο­

ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η σ υ νέσ τη σ ε να καταφύγει ο

νή τις αξιώσεις της.

Πατσίφικο στην ελλη νική δικα ιοσ ύνη, αλλά αυ­

Στις 4 Ιανουαρίου 1850 ένας ισχυρός αγγλι­

τός ζήτησε τη ν παρέμβαση της αγγλικής π ρε­

κός σ τόλος υπό τ ο ν να ύαρχο Π άρκερ, που βρ ι­

σβείας, η οποία υ ιο θ έτη σ ε τις απαιτήσεις του,

σ κό τα ν στο Αιγαίο και είχε περάσει π ρ ο η γ ο υ μ έ ­

όχι επειδή τις θ ε ω ρ ο ύ σ ε δίκαιες, αλλά γιατί της

νως

δινόταν μια νέα ευκαιρία για να φ έ ρ ε ι σε δ ύ σ κ ο ­

έξω από τ ο ν Πειραιά. O Α γγλος ναύαρχος και ο

λη θ έ σ η τη ν ε λ λη νική κ υ β έ ρ ν η σ η .

Α γγλ ος π ρ ε σ β ευ τή ς ζήτησαν τη ν ίδια η μ έ ρ α να

Παρά

τη ν

αντικατάσταση

του

από τη ν

Κω νσταντινούπολη,

σ τά θ μ ευ σ ε

πρεσβυετή

σ υ να ν τή σ ο υ ν το ν υπ ουργό των Εξω τερικώ ν Λό-

Λ ά υο νς από το ν Ουάις, η αγγλική πολιτική δ ε ν

ντο και του δήλω σαν ότι, αν η ελλη νική κ υ β έ ρ ­

άλλαξε γραμμή πλεύσης. O υπ ουργός Εξω τερι­

νη σ η δ ε ν ικανοποιούσε τις δίκαιες απαιτήσεις

κών της Αγγλίας Πάλμερστον, σ τον οποίο έφθα-

των Αγγλω ν υπηκόω ν, η Αγγλία θ α ήταν υ π ο χ ρ ε ­

σε η υπ όθεση, τη ν παρέπεμψε στο σ υμβούλιο νο ­

ω μένη να λάβει τα μέτρα που θ ε ω ρ ο ύ σ ε ανα­

μικών του βρετανικού Στέμματος, που αποφάν-

γκαία. Παρά τη ν προσπάθεια του Λ ό ν τ ο υ να α-

θ η κ ε υπέρ της καταβολής χρηματικής αποζημίω­

ν τ ικ ρ ο ύ σ ει

σης στον Πατσίφικο από το ελληνικό κράτος. H

Ουάις του επέδω σε τελεσιγραφική διακοίνωση,

Ελλάδα δ ε ν ήταν εφικτό να υποχωρήσει σ ’ αυτές

σύμφω να με τη ν οποία έπρεπε να δ ο θ ε ί απάντη­

το υ ς

α γγλικο ύ ς

ισχυρισμούς,

ο

τις εξω φ ρενικές αξιώσεις, και η στάση της, υπε­

ση σε 24 ώρες. Σ ε περίπτωση που η Ελλά δα δ ε ν

ρήφανη και αξιοπρεπής, ο δ η γ ο ύ σ ε στη σταδιακή

θ α ικανοποιούσε τις βίαιες αγγλικές αξιώσεις,

επιδείνωση των ελληνοαγγλικώ ν σχέσεων. Ε κ τ ό ς από τα δ ύ ο ζητήματα που α ν α φ έρ θ η ­ καν παραπάνω, είχαν ανακύψ ει (ή είχαν έντεχνα

δηλω νόταν ότι ο να ύαρχος Π ά ρ κερ θ α ήταν υ­ π ο χρεω μ ένος να ε ν ε ρ γ ή σ ε ι βάσει των διαταγών της κ υ β έ ρ ν η σ ή ς του.

π ρ ο κ λ η θ εί) κατά τα χρ ό νια αυτά και άλλες α­

O Λ ό ν τ ο ς ζήτησε εύ λο γο χ ρ ό ν ο για να μ ε λ ε ­

φ ο ρ μ έ ς δυσ α ρεσ κειώ ν ενα ντίον της Ελλάδας.

τήσει τη ν κατάσταση, αλλά ο Ουάις, μετά την

T o v Σ επ τέμ β ρ ιο του 1846 είχαν λ η σ τ ε υ θ ε ί από

εκπ νοή της διορίας του τελεσ ιγρά φ ου, επιβιβά­

Ελ λ η ν ε ς έξι μικρά πλοία με αγγλική σημαία. To

σ θ η κ ε στην ναυαρχίδα της μοίρας του αγγλικού

επεισόδιο είχε σ χ ε δ ό ν λ η σ μ ο ν η θ ε ί (παρά το ότι

σ τόλου και κ ή ρ υ ξε τ ο ν α π οκλειομό του Πέιραιά

τό τε είχε π ροκα λέσει τ η ν έ ν τ ο ν η διαμαρτυρία

και έ μμεσ α της Σύ ρ ο υ , της Κ ο ρ ίν θ ο υ και των

του Λ ά υο νς ), όταν, το ν Ιανουάριο και Μάρτιο

Πατρών, καθιστώντας γνω στό με επιστολή του

του 1849, α ν α κ ιν ή θ η κ ε από τη ν αγγλική π ρε­

προς τ ο ν Ε λ λ η να υπ ουργό των Εξω τερικώ ν ότι ο

σβεία, που απαιτούσε ένα σημα ντικό ποσό για

Α γγλος να ύαρχος δ ε ν θ α επ έτρεπ ε σε κανένα

τη ν αποζημίωσή τους, ενώ σ την πραγματικότη­

πλοίο της ελλη νική ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς να αποπλεύ-

τα δ ε ν επ ρ ό κειτο (σύμφω να με τ η ν ομολογία αγ­

σει από το ν Πειραιά.

γλική ς πηγής) παρά μόνο για κάποια μικρά πλοι­

H διαμαρτυρία της ελ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς ,

άρια που α ν ή κα ν σε Επ τανησ ίους. Ανάλογα γ ε ­

που ε π ιδ ό θ η κ ε αμέσως σ τον Α γγλο π ρ εσ β ευτή ,

γο νότα είχαν δ ιογ κω θ εί από τη ν αγγλική π λ ευ­

φανερώ νει ότι η Ελλάδα δεχ ό τ α ν με αξιοπρέ­

ρά, όπως π.χ. η φυλάκιση από τις ελλη νικές

πεια τη ν εκβιαστική ενέρ γεια μιας δ ύνα μ ης ενα ­

Α ρ χ ές δ ύ ο Ζακυνθίω ν-Αγγλω ν υπηκόω ν, η «πε­

ντίον της οποίας δ ε ν μπ ορ ο ύσ ε να π ο λ εμή σ ει με

ρ ιφ ρ ό ν η σ η » της α γγλικής σημαίας σ την Πάτρα

τα ίδια όπλα.

κ.ά. Στις δ ύ ο κύρ ιες α φ ο ρ μ ές των αγγλικώ ν ε ­

O να υτικός αυτός απ οκλεισμός δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ­

κβιασμώ ν π ρ ο σ τ έθ η κ ε μια τρίτη, η άρ νη σ η της

σε μια κρίσιμη κατάσταση όχι μόνο για τ ο ν επισι­

ελλη νική ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς να ικανοποιήσει τη ν α­

τισμό του π λη θ υ σ μ ο ύ τη ς ελ λ η νικ ή ς π ρ ω τεύ ου­

παίτηση του Σκώ του ιστορικού Γεωργίου Φίν-

σας, αλλά και για τις σ χέσεις τη ς Αγγλίας με τις

λεϋ, για τη ν αξία του οικοπ έδ ο υ του, που είχε

άλλες Δυνά μεις, των οποίων τα ο ικονομικά σ υ μ ­

π ερ ιλ η φ θ εί σ τον κήπο των ανακτόρω ν, ο οποίος

φ έρ ο ν τα θ ίγ ο ντα ν από τα αγγλικά μέτρα. Σ ’ αυ­

είχε αρχίσει να δ ημιουργείτα ι από το 1840 με

τή τη ν οξύτατη φάση τω ν ελλη νο α γγλικώ ν σ χέ ­

πρω τοβουλία της βασίλισσας Αμαλίας. Για το οι­

σεω ν η αντίδραση τη ς κο ινή ς γνώ μης της Ελ λά ­

κ ό π εδο αυτό, έκτασης 2.600 τ. πήχεων, ο Φ ίνλεϋ

δας υπήρξε απόλυτα επιδοκιμαστική για τις ε ­

ζητούσε το υπ ερ βο λικό για τη ν επ οχή ε κε ίνη

ν έ ρ γ ειε ς τη ς

ποσό των 45.000 δρα χμώ ν, ενώ τα ποσά με τα ο­

Ο θω να και του Λ ό ν το υ .

ποία είχαν αποζημιωθεί ιδιοκτήτες οικοπ έδω ν σ την ίδια θ έ σ η ήταν πολύ χαμηλότερα.

κυβέρνησης,

και ιδιαίτερα του

O Ο θω ν, το υ οποίου η δ η μ ο τ ικ ό τ η τ α είχε μειω θ εί αισθητά, α ν α κ το ύ σ ε το χ α μ έν ο του κύ-

Χιουμοριστική απεικόνιση της «προστασίας» που προσέφ ερε η Ρωσία στο υς Ε λλη νες κατά τον Wo και 19ο αιώνα (Α9ήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). ρος, και, καθώ ς η α γγλική πολιτική σ τρ ε φ ό τα ν

τη μισ θ ο λη ψ ία τ ο υ ς και ότι έ θ ε τ α ν τ ο υ ς μι­

σταδιακά ενα ν τ ίο ν του, ο λαός τ ο ν μ ε τ έβ α λ λ ε

σ θ ο ύ ς τ ο υ ς στη δ ιά θ εσ η τη ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς για

σ ε ε θ ν ικ ό σ ύ μ β ο λ ο , σ το πρόσωπο του οποίου η

να δ ι ε υ θ ε τ η θ ο ύ ν οι ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς ε κ κ ρ ε μ ό τ η ­

Α γγλία π ρ ο σ έβ α λ λ ε ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν Ελ λ η νισ μ ό .

τες, και οι παλαιότερα α γγλόφ ιλοι έμ π ο ρ ο ι της

Από τις πρώ τες η μ έ ρ ε ς το υ α π οκλεισ μού, όπως

Σ ύ ρ ο υ και των Πατρών μ ε τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ν στο α-

π ρ ο κύπ τει από τ η ν α ρ θ ρο γρα φ ία τω ν ε φ η μ ε ρ ί­

ντια γγλικό ρ εύ μ α που είχε κυ ρ ια ρ χ ή σ ε ι στα α­

δω ν και από εμπ ισ τευ τική έ κ θ ε σ η προς το ν

στικά κ έν τ ρ α και σ την ύπαιθρο.

Γάλλο υπ ουρ γό τω ν Εξω τερικώ ν, άρχισε να πα-

H απ αράδεκτη ενέρ γεια του απ οκλεισμού

ρατηρείται δια ρ ρ ο ή τω ν οπαδώ ν το υ α γ γλικο ύ

των ελληνικώ ν λιμανιών από τ ο ν αγγλικό στόλο,

κ ό μ μ α το ς προς το ρωσικό και το γα λλικό. O i

η κατάσχεση εμπ ορ ευμά τω ν που μετα φ έρ ο ν τα ν

φ ο ιτη τές το υ Π ανεπιστημίου ζητούσαν να σ υ ­

από πλοία σ την περιοχή του Αιγαίου και η σ υ ­

γ κ ρ ο τ ή σ ο υ ν φάλαγγα για τ η ν τ ή ρ η σ η τη ς τά­

γκέντρ ω σ η στη Σαλαμίνα των ελλη νικώ ν πλοια­

ξης σ την πόλη, οι αξιωματικοί δήλω σαν σ την

ρίων που β ρ έ θ η κ α ν στις απ οκλεισ μένες π εριο­

κ υ β έ ρ ν η σ η ότι ή τα ν έ το ιμ ο ι να α π οπ ο ιηθ ο ύ ν

χές προκάλεσαν, ε κ τ ό ς από τη ν αγανάκτηση

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ

ση (μέλος της οποίας ήταν και ο πρώην π ρε­ σ βευ τή ς στην Ελλάδα Πισκατόρυ), αλλά και στις γα λλικές ε φ η μ ερ ίδ ες , που το π ο θ ετο ύ σ α ν το ζή­ τημα στην πρώτη

σειρά του

ενδια φ έρ ο ντο ς.

Πρέπει να σημειω θεί ότι η σχετική με τη στάση της Αγγλίας α γόρ ευση του Πισκατόρυ ήταν ένας θ ερ μ ό τα το ς ύμνος για ό,τι είχε επιτύχει ο ε λ λ η ­ νικός λαός ε ν μέσω αντίξοων συνθηκών. H γαλλική κ υ β έ ρ ν η σ η , στην επιδίωξή της να β ο η θ ή σ ε ι σ την άρση του απ οκλεισμού, έστειλε στο Λ ο ν δ ίν ο το ν διαπρεπή διπλωμάτη Εδουάρδο Ν τ ρ ο υ έ ν ντε Λ ο υ ύ , που θ α σ υνα ντού σ ε τον Π ά λμ ερ σ το ν για να του γνω στοποιήσει τις από­ ψεις της Γαλλίας και να π ρ ο σ φ έρ ει τις καλές υ­ πηρεσίες του. H παρέμβαση του Γάλλου διπλω­ μάτη υπήρξε αποφασιστική. O Π ά λμ ερ σ το ν έ ­ στειλε ο δ η γ ίες σ τον Ουάις για τη ν προσωρινή α­ ναστολή του απ οκλεισμού, και ο Α γγλος π ρ ε­ σ β ευ τή ς στην Α θ ή ν α ε ν η μ έρ ω σ ε αμέσως το ν Γάλλο σ υνά δ ελ φ ό του, σ τον οποίο ανακοίνωσε ότι «η αναστολή του απ οκλεισμού θ έ λ ε ι γίνει ε ­ ντό ς π ροθεσ μία ς ευλό γο υ, τα δ ε ή δ η κατασχεθ έ ν τ α υπό του αγγλικού στόλου θ έ λ ο υ σ ι μένει ε ν τη το ύ το υ κατοχή μέχρ ι της οριστικής περατώσεως του σ υμβιβα σ μο ύ ». Ανάλογη υπήρξε και η αντίδραση της Ρω­ σίας. O τσάρος Ν ικόλαος Α ’ έστειλε σ την Α θ ήνα τ ο ν υπασπιστή του, γ ε γο νό ς που έ δ ε ιχ ν ε το ιδι­ αίτερο προσωπικό του ε ν δ ια φ έρ ο ν για τις ε λ λ η ­ νικές υπ οθέσεις. Συγχρ όνω ς, ο Ρώσος υπ ουρ ­ γός Εξω τερικώ ν Ν έ σ ε λ ρ ο δ , με διακοίνωσή του της 7ης/19ης Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1850, χαρακτήριζε τις ε ν έρ γ ε ιες του αγγλικού στόλου «απ αράδε­ κτες, βίαιες και π α ράδοξες» και π ρ ο ειδο π ο ιο ύ­ σε ότι «περί του ζητήματος των νησιδίω ν η αυτο κρ α το ρική κ υ β έ ρ ν η σ ις δια κηρ ύττει ρητώς ότι η αγγλική κ υ β έ ρ ν η σ ις δ ε ν δύναται να θίξη σπι­ θ α μ ή ν γ η ς ελλη νική ς άνευ συναινέσεω ς της Ρω­ σίας και της συμμάχου Γαλλίας».

O /. Κω λέττη ς

έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στις π ολιτικές εξελ ίξεις τη ς περιόδου του Ο&ωνα (Α&ήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

των Ελλήνω ν, και τη ν έ ν τ ο ν η δ υσφ ορία των π ρε­

Δύο, α κό μη ε ν τ ο ν ό τ ε ρ ε ς , διακοινώσεις του

σ βευ τώ ν της Γαλλίας και της Ρωσίας στην Ελ λά ­

Ν έ σ ε λ ρ ο δ της 6ης/18ης Μ αρτίου 1850, ανάγκα­

δα, που έσπ ευσαν να ε ν η μ ε ρ ώ σ ο υ ν αμέσως τις

σαν τη ν αγγλική κ υ β έ ρ ν η σ η να α π ελευθερ ώ σει

κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις τους.

τα ελληνικά πλοία που είχαν σ υ λ λ η φ θ ε ί και να ε ­

O Περσιάνι, με διακοίνωσή του προς τ ο ν Ουάις τ η ν 1η/13η Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1850, επισήμαι-

ωτικός για το γό η τρ ο της Αγγλίας.

νε τ ο υ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς που ε γ κ υ μ ο ν ο ύ σ ε η π ρ ό θ ε ­

E v τω μεταξύ, ένας ειδ ικό ς Γάλλος απεσταλ­

ση της Αγγλίας να καταλάβει τα δ ύ ο διεκδικού-

μένο ς σ την Α θ ή ν α είχε επ α νειλη μ μ ένες αλλά ά­

μενα νησιά χωρίς να ειδ ο π ο ιη θ εί π ρ ο η γ ο υ μ έ ­

καρπες σ υνα ντήσ εις με τ ο ν Ουάις, ο οποίος

νως η ρωσική Αυλή. Π ριν όμως π λ η ρ ο φ ο ρ η θ εί

στα μέσα Απριλίου δήλω νε ότι ο α π οκλεισμός (ο

τη ν αντίδραση τη ς Ρωσίας, ο υπ ουρ γό ς Εξ ω τε­

οποίος ύσ τερα από τις α γ γλικές και γα λλικές

ρικών τη ς Αγγλίας Π ά λ μ ε ρ σ το ν είχε αποστείλει

πιέσεις είχε αρχίσει να γίνεται η π ιό τερο ς) θ α ε-

επιστολή προς τ ο ν Ουάις, σ την οποία έγραφε

παναλαμβανόταν, αν η Ελ λά δα δ ε ν π α ρα δ εχό ­

ότι δ ε ν υπ ήρχε ζήτημα δ ιε κ δ ίκ η σ η ς τω ν νησιών,

ταν ό λ ε ς τις α γγλικές αξιώσεις. Πράγματι, ο α­

αλλά

π ο κλεισ μό ς ξανάρχισε και έ λ η ξ ε το καλοκαίρι

ζήτημα

α π ομ ά κρυνσης

από

αυτά

των

Ελ λή νω ν υπηκόων.

44

πιδιώξει ένα ν σ υμβιβα σ μό που δ ε ν θ α ήταν μει-

το υ 1850. Υστερα από μ α κρ ές συζητήσεις, στις 6

Δ ρ ιμ ύ τερ η υπήρξε η γαλλική αντίδραση, που

Ιουλίου 1850 ο Ουάις και ο Λ ό ν τ ο ς υπέγραψαν

ε κδ η λ ώ θ η κ ε όχι μόνο στη γαλλική ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ ­

σύμβαση, σύμφω να με τη ν οποία η αγγλική π ρ ε­

8 f t S 9 SSi

σβεία θ α επ έ σ τρ εφ ε το ποσό των 150.000 που

δια της δ ή θ ε ν «π ροσβολής» Βρετα νώ ν υπηκόων

είχε κρ α τ η θ εί ως ε γ γ ύ η σ η για τη ν αποζημίωση

ήταν σι εύλο γες α φ ορμές για να εδραιώ σουν οι

του Πατσίφικο, αλλά η ε λ λη νική κ υ β έ ρ ν η σ η ή ­

Αγγλοι τη ν επιρροή τους στην Ελλάδα.

ταν υ π ο χ ρ εω μ έν η να καταβάλει το αναγκαίο ποσό, «εά ν μ ε τ ’ α υσ τη ρά ν έ ρ ε υ ν α ν απ οδειχθ ή ότι εβλά βη ε κ της απωλείας ή κατασ τροφ ής των εγγρά φ ω ν». H έ ρ ε υ ν α που δ ιεξ ή χ θ η στα πορτογαλικά αρχεία απ έδειξε ότι η πορτογαλι­ κή

κυβέρνηση

ό φ ειλ ε

σ τον

Πατσίφικο

O ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ KAI O ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ TOY ΠΕΙΡΑΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΟΥΣ

μόνο

3.850 δ ρ α χμ ές.

0 Κριμαϊκός Π ό λ εμ ο ς ήταν η αιτία για να ε ­

To ζήτημα των δ ύ ο νησιών δ ε ν αντιμετωπιζό­

ριοχές της Ο θω μα νικής αυτοκρατορίας. Πολλοί αξιωματικοί του Ε λ λ η ν ικ ο ύ Στρα τού κ α τέθ εσ α ν

ποίας καθόριζε ότι «αι αξιώσεις της Α υτο ύ Βρετ-

τις παραιτήσεις το υς σ την κ υ β έ ρ ν η σ η , προκει-

τανικής Μ εγα λειότητος αι αναφ ερόμεναι εις το

μ ένου να σ υμ μ ετά σ χ ο υ ν στα ανταρτικά σώματα

ε γ γ υ η μ έ ν ο ν υπό των τριών Δυνά μεω ν δά νειον

που

και εις τας νή σ ο υ ς Σαπιέντζαν και Ε λ α φ ό ν η σ ο ν

στην Ηπειρο και στη βόρεια Ελλάδα.

O

To παλαιό Στρατιω τικό Ν οσοκομείο (σήμερα, δίπλα στο νέο Μουσείο τη ς Α κρόπολης), κτίσμα του W. von Weiler (1834-36), την περίοδο τη ς βασιλείας του Ο&ωνα.

παναστατήσουν οι Ε λ λ η ν ε ς στις αλύτρωτες π ε­

ταν στη σύμβαση αυτή, το τέτα ρτο ά ρ θ ρ ο της o-

εξαιρούνται από της συμβάσεω ς ταύτης».

•' ' -

σ χη μα τίσ θ η κα ν για

να δ ρ ά σ ο υ ν

κυρίως

01 π ρ ο η γ ο ύ μ ε νε ς ε νέρ γειες , όπως και η ανε­

αποκλεισμός των ελληνικώ ν λιμανιών απόπίσημη υποστήριξη που έδω σ ε η ελλη νική κ υ ­

το ν αγγλικό στόλο είχε ως στόχο τη ν επίδειξη ι­

β έ ρ ν η σ η σ ’ αυτές τις ο μάδες, ήταν φ υσικό να

σχύος προς τη ν ελληνική κ υ β έ ρ νη σ η , αλλά και

π ροκα λέσει τη μήνι των Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

τη ν επιβολή με τρόπο βίαιο και άμεσο της εκπ λή­

Στις 30 Μαρτίου/11 Απριλίου 1854 οι π ρ ε σ β ε υ ­

ρωσης των βρετανικώ ν συμφερόντων. Τα επεισό­

τές Ρ ο υ ά ν της Γαλλίας και Ουάις της Αγγλίας α-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EA

45

σ τρατηγού Forey (3.000 ά ν δρ ες), η οποία τη ν ε ­ π ο μ έ νη κα τέλα βε τ η ν πόλη. Λίγο α ρ γό τερα κατ έ φ θ α σ ε και το 97ο α γγλικό Σ ύ ντα γμ α Πεζικού και τη δ ιοίκηση όλω ν τω ν δ υ νά μ εω ν α νέλα βε ο Γάλλος να ύαρχος, β α ρ ό νο ς de Tinan. To α π ό γ ευ μ α τη ς 14/26 Μαϊου 1854, στη διάρ­ κεια επίσημης τ ε λ ετ ή ς σ την αίθουσα του θ ρ ό ­ νου με τ η ν παρουσία των π ρ εσ β ευ τώ ν της Γαλ­ λίας και της Αγγλίας, ο Ο θ ω ν α νέγνω σε τη δια­ κή ρυ ξη της ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ς που του είχαν επι­ βά λει οι δ ύ ο Δ υνά μεις και αποχώρησε αμίλητος, αφού πρώτα ά κο υ σ ε τ η ν απάντηση του Α γγλου π ρ εσ β ευ τή Ουάις. H νέα κ υ β έ ρ ν η σ η που επ έβα ­ λαν οι Αγγλογάλλοι, το επ ιλεγό μενο από τ ο ν λαό « Υ π ουρ γείο ν Κ α το χή ς », σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε από το ν Α λ έξ α νδ ρ ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο (που δ ε ν είχε ακόμη επιστρέψει από το Παρίσι) ως π ρω θυπ ουργό και υπ ουργό των Ο ικονομικώ ν, τ ο ν Κω νσταντίνο Kaνάρη ως προσωρινό π ρ ό ε δ ρ ο της κ υ β ε ρ νή σ ε ω ς και υπ ουργό των Ναυτικών, και το υ ς Ρή γα Παλαμήδη των Εσω τερικώ ν, Γ Ψ ύ λ λ α της Παιδείας και των Εκκλησιαστικώ ν, Π. Α ρ γ υ ρ ό π ο υ λ ο των Εξω τερικώ ν και Π. Καλλιγά της Δ ικα ιοσύνης. Στο υπ ουργείο των Στρατιωτικών επ έβαλαν τον Δ η μ . Κ α λλέργη, πρόσωπο που ο Ο θ ω ν αντιπα­ θ ο ύ σ ε ιδιαίτερα εξαιτίας της επανάστασης της 3ης Σ επ τεμ βρ ίο υ του 1843.

46

ν ή γ γ ει-

H κ υ β έ ρ ν η σ η αυτή έσ π ευσ ε να ανακαλέσει

λαν επίσημα

με α υ σ τη ρ έ ς π ροειδοπ οιήσεις και απειλές ό ­

σ τον υπ ουργό των

λους το υ ς αξιωματικούς που είχαν π ροσ χω ρή­

Εξω τερικώ ν Α. Πάικο ότι

σει στα επαναστατικά κινήματα, και γενικά να a-

O Οΰων

τα π ολεμικά πλοία τω ν χω ρών το υ ς είχαν διατα-

ξιοποιήσει τις π αράλογες αξιώσεις των Αγγλο-

με φουστανέλα (ελαιογραφία του Carl Rahl).

χ θ ε ί να επισκέπτονται τα ελ λ η νικ ά λιμάνια και

γάλλων. Επίσης, πριν α κό μη ο ρ κισ θ εί, έπειτα

να n p o 6 a iv o u v σε κατάσχεση των πλοίων που

από

θ α μ ε τ έ φ ε ρ α ν όπλα και π ο λεμο φ ό δια . Ανάλογη

πραγματική δικτατορία ως τ η ν άφιξη το υ Mau-

απαίτηση

το υ

Κ α λλ έρ γη

(π ο υ . α σ κού σ ε

διακοίνωση ε π ιδ ό θ η κ ε και στις 8/20 Απριλίου

ρ ο κορδά του)

1854, ενώ δ ύ ο η μ έ ρ ε ς α ρ γό τε ρ α μια πολύ αυ­

Οθω να, υπ οσ τρ ά τη γο υς Ιωάννη Κ ο λο κο τρ ώ νη ,

σ τηρή βρ ετα νικ ή οδηγία α να φ ερ ό τα ν σ την τ ύ ­

Σπ υρο μή λιο , Ιωάννη Μ α μ ο ύ ρ η και Γαρδικιώτη

απ έλυσε το υ ς

υπασπιστές

του

χη το υ θ ρ ό ν ο υ το υ ίδιου το υ Οθω να και στο

Γρίβα, και έ θ ε σ ε σε δ ια θ εσ ιμ ότητα τ ο ν πρώην

μ έ λ λ ο ν της δυναστεία ς. Τελικά, στις 29 Απριλί-

υπ ουρ γό τω ν Στρατιω τικώ ν Σκα ρλά το Σο ύτσ ο .

ου/11 Μ αϊου οι δ ύ ο π ρ ε σ β ε υ τ έ ς επέδω σα ν τ ε ­

Επίσης α π ομ ά κρυνε τ ο ν Βέτλ α ντ, προσωπικό

λεσίγραφ ο με π ε ν θ ή μ ε ρ η π ρ ο θ εσ μία με το ο ­

γρα μμα τέα του Οθω να. E v τω μεταξύ, με πρω­

ποίο ζητού σαν από τ ο ν Ο θω να να α π οκηρύξει ε-

το βο υλία το υ Ρ ο υ ά ν και τη σ υ γκ α τ ά θ εσ η του

π ίσ ημα τις «ε γ κ λ η μ α τ ικ έ ς » πράξεις των αξιωμα­

Ουάις, είχαν σταλεί διπλωμάτες στη Θεσσαλία,

τικών που είχαν π ροσχω ρήσει στα κινήματα τα

για να π είσ ο υν το υς α ρ χη γο ύ ς των σωμάτων να

οποία δ ρ ο ύ σ α ν στις επ α να στα τημένες π εριοχές

εγ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν τ ο ν αγώνα και να επ ισ τρ έψ ο υν

υπό οθω μα νική κα τοχή και να το υς καλέσει, με

σ την Ελλάδα, αποστολή που είχε επιτυχία. O i δι­

τη ν απειλή κυρώ σεω ν, να ε π α ν έλ θ ο υ ν σε λίγες

πλωμάτες

η μ έ ρ ε ς στο ε λ λ η ν ικ ό έδα φ ο ς. H ε λλη νικ ή κ υ ­

(Guerin), π ρ ό ξενο ς τη ς Γαλλίας στη Σ ύ ρ ο , ε γ κ α ­

β έ ρ ν η σ η επ ιχείρησε μάταια να επιτύχει παράτα­

τ ε σ τ η μ έ ν ο ς επί 25 χ ρ ό νια σ την Ελλάδα, και ο

ση τη ς π ρ ο θ εσ μία ς και συμπαράσταση από τις

Α γγλ ος π ρ ό ξενο ς Μέρλιν. Κατά τα μέσα Ιουλίου

αυτοί

ή τα ν

ο

Α ύ γο υ σ το ς

Γκερέν

ά λλες Δ υνά μεις. Τελικά ο Ο θ ω ν α ν α γκ ά σ θ η κ ε

1854 ε π έ σ τρ εψ ε τε λ ευ τα ίο ς στο ε λ λ η ν ικ ό έ δ α ­

να υπ οκύψ ει. Στις 12/24 Μαϊου 1854 καταρτί­

φ ος και ο σ τρα τηγός Χ ρ ισ τ ό δ ο υ λ ο ς Χατζηπέ-

σ θ η κ ε το κ ε ίμ ε ν ο της βασιλικής δ ια κή ρ υ ξη ς και

τρ ο ς, παρά τη λαμπρή το υ νίκη στη μάχη της

ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε η επιλογή νέω ν υπουργώ ν, ενώ

Καλαμπάκας στις 10 Μ αϊου 1854. O αγώνας των

τ η ν ίδια η μ έ ρ α έφ θ α να ν σ τον Πειραιά και τα

αλύτρωτων Ελ λή νω ν κ α τα δ ικά σ θη κε με τη βίαιη

γαλλικά πλοία που μ ε τ έ φ ε ρ α ν τη μερα ρχία του

επ έμβα σ η των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν, που επ ιθ υ ­

μο ύ σ α ν να δ ια τη ρ η θ ε ί αλώ βητο το status quo

από κά θ ε ενέρ γεια του οποίου β ρ ίσ κο ντα ν οι

της Ο θ ω μ α νική ς αυτοκρατορία ς.

Γάλλοι, είχαν ο ξύνει τό σ ο τ η ν κατάσταση, ώστε

To «Υ π ουρ γείο Κ α το χή ς », με τα α υστηρά μ έ ­

στο α ρ χη γείο του στρατού κα το χή ς να γίνεται

τρα που έλα βε, π έτυχε τη ν επ άνοδο των περισ­

λόγος και για κατάληψη των Αθηνών. Επιπλέον,

σ ότερω ν στρατιωτικών από τη ν Ηπειρο, Θ εσ σ α ­

ο Ναπολέων P , ο α υτο κρ ά το ρ α ς της Γαλλίας,

λία και Μ α κεδονία , καθώς και τη ν επικράτηση

σκεπτότα ν ακόμη και τη ν ε κ θ ρ ό ν ισ η του Ο θω να

μιας σ χετικής τάξης στη Σ τ ε ρ ε ά Ελλάδα, ιδίως

και τη ν αντικατάστασή του

στις π α ρα μ εθ ό ρ ιες περιοχές, καθώς μετά τη ν ε ­

Carignano, εξά δ ελφ ο του σ υμμά χου του βασιλιά

πάνοδο των επαναστατικών σωμάτων είχε αρχί­

της Σαρδηνίας. To σ χέδιο όμως αυτό δ ε ν έγινε

σει να αναβιώνει η ληστεία σε όλη τη ν Ελλάδα.

α π οδεκτό από τη ν αγγλική κ υ β έ ρ ν η σ η .

με τ ο ν πρίγκιπα

Φ ο β ε ρ ή λη σ τρική σ υμμορία ή τα ν του αρχιληστή

Σ τ ο μεταξύ, λόγω το υ α ν θ υ γ ιειν ο ύ κλίμα­

Μ ελ λ ο ύ να ο οποίος, με υπ αρχηγό τ ο ν Χ ρ ή σ τ ο

το ς του Πειραιά, η κα το χή των Α γγλογά λλω ν ε-

Ν ταβέλη, λυμαινόταν κυρίως τη Λ οκρ ίδα , Φωκί­

π ε κ τ ά θ η κ ε το καλοκαίρι το υ 1854 ως τα Π α τή­

δα, Βοιωτία, και Αττική, φ θ ά νοντα ς α κόμη ως

σια και τ η ν Π ε ν τ έ λ η . O i δ υ νά μ εις κ α το χή ς α-

και τα προάστια της Α θ ήνα ς. Εξάλλου μεγάλες

σ χ ο λ ή θ η κ α ν και με πολλά κοινω φελή έργα, αλ­

λαφ υραγω γίες π ραγματοπ οιούντο σε βά ρος όχι

λά με τ ο υ ς π ρ ο κ λ η τ ικ ο ύ ς στρατιω τικούς π ερ ι­

μόνο των Τ ο ύρ κω ν αλλά και πολλών Ελλήνω ν

πάτους τ ο υ ς σ τ η ν Α θ ή ν α (α κό μη και μπροστά

κατοίκων της Η πείρου και της Θεσσαλίας.

από τα ανάκτορα), με τ η ν ιταμή σ υμπ εριφ ο ρ ά

Oi

To συνέδριο που πραγματοποιή& ηκε στο Παρίσι το 1856, με το οποίο έλη ξε επίσημα ο Κριμαϊκός Π όλεμ ος.

σχέσεις του Ο θω να με τη νέα κ υ β έ ρ ν η σ ητ ο υ ς και τα επ εισόδια που π ρ ο κ α λο ύ σ α ν με

δ ε ν ήταν κα θ ό λ ο υ καλές, ιδίως μ έχρ ι τη ν επι­

Ε λ λ η ν ε ς πολίτες και υπ αλλήλους (όπως η κατα­

στροφ ή του Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο υ από το Παρίσι το ν

σ τρ ο φ ή

Ιούλιο του 1854. O Κα λλέρ γη ς, που είχε τ η ν αμέ-

«Αιώ ν» και η απαγωγή σ το ν Πειραιά το υ ε κ δ ό τ η

ριστη υποστήριξη των Γάλλων και περιστοιχιζό­

τη ς Ιω άννη Φ ιλήμονα , η σ ύλλη ψ η και η φ υλάκι­

ταν από ανθρώ πους

ση τ ο υ Κω νστα ντίνου Λ ε β ίδ η , δ ιε υ θ υ ν τ ή

που

είχαν σ υμμετά σ χει

των

πιεστηρίω ν

τη ς

ε φ η μ ερ ίδ α ς

και

σ την επανάσταση του 1843, α σ κού σ ε δικτατορι-

α ρχισ υ ντά κτη τη ς ε φ η μ ε ρ ίδ α ς

«Ελπ ίς », η ε ­

κή εξουσία, ενώ ο Ο θω ν, απ ομονω μένος από

π έμβα σή τ ο υ ς α κ ό μ η και στα εσ ω τερ ικά ζητή­

το υ ς π ρ ε σ β ευ τ έ ς των Δ υνά μεω ν (ε κ τό ς από ε ­

ματα της δ ιο ίκ η σ η ς το υ κρά το υ ς, π.χ. στη μ ετά ­

κείνου ς της Βαυαρίας και της Πρωσσίας), π ρο­

θ ε σ η αξιωματικών και δικαστικώ ν), ε νέτ εινα ν

σπ α θούσε να αντιδράσει κα θ υ σ τερ ώ ντα ς τη ν υ­

τ η ν α γανάκτηση το υ π λ η θ υ σ μ ο ύ και ε νίσ χυσ α ν

πογραφή διαφόρω ν διαταγμάτων. O i διαρκείς

τη δ η μ ο τ ικ ό τ η τ α το υ Οθω να.

π ροσ τριβές το υ Οθω να με τ ο ν Κ α λλέργη, πίσω

Τη ν αγανάκτηση του λαού αύξησ ε σε μεγάλο

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ

O 0 9 ω ν και η Αμαλία ζη τούν από τους σ τρα τη γού ς να ανταποκρι9ούν στις προσδοκίες του Ε9νους κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (Α9ήνα, Ε9νικό Ιστορικό Μουσείο).

48

β α θ μ ό και η εμφάνιση της χολέρα ς, τη ν οποία

και διακοπή των ελ λ η νο το υ ρ κ ικώ ν σχέσεων.

από τη

To μονα δικό, ίσως, αξιόλογο επίτευγμα της

Βά ρ να και η οποία ε κ δ η λ ώ θ η κ ε πρώτα στις δ υ ­

κ υ β έ ρ ν η σ η ς Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το υ υπήρξε η επανά­

νάμεις κα το χή ς σ τον Πειραιά. Επ ειδή μάλιστα οι

ληψ η των διπλωματικών σχέσ εω ν με τη ν Υ ψ ηλή

Α ρ χ ές κα τοχής δ ε ν επ έτρεψ α ν τό τε τη ν τή ρ ησ η

Π ύλη και η υπογραφή ανάμεσα στις δ ύ ο χώ ρες

μ ε τ έ φ ε ρ α ν τα γαλλικά

στρατεύμα τα

των απαραίτητων αυστηρώ ν υγειονομικώ ν μ έ ­

μιας εμπ ορικής σ υ ν θ ή κ η ς που ε κ κ ρ ε μ ο ύ σ ε επί

τρων, η επιδημία δ ια δ ό θ η κ ε γρ ή γο ρ α στην Α θ ή ­

πολύ καιρό. H σ υ ν θ ή κ η αυτή, που π ροβλεπ ότα ν

να και επί π έντε μ ή νες κα τέτρ υ χε τη ν πρω τεύ­

από τη Συμφ ω νία της Κω νσταντινούπ ολης της

ουσα. H χο λέρ α π ρ ο κά λεσ ε τ ο ν θά να το 3.000 α­

21ης Ιουλίου 1839, δ ε ν είχε ποτέ σ υνομολογη-

τόμω ν, δη λα δή του

1/10 του π λη θ υ σ μ ο ύ της

θεί, αφού το π ροσ χέδιό της, που υπ ογρά φ ηκε α­

πρω τεύουσας που δ ε ν υπ ερέβα ινε τις 30.000 κα­

νάμεσα στην Ελλά δα και τη ν Ο θω μανική α υ το ­

τοίκους. O Ν ο έμ β ρ ιο ς του 1854, κατά το ν οποίο

κρατορία το 1840 από τ ο ν Κωνσταντίνο Ζωγρά­

π έθανα ν τουλά χιστον 800 άτομα, υπήρξε ο χει­

φο και τ ο ν Μ ε χ μ έ τ Ρ εσ ή τ Πασά, δ ε ν είχε επικυ­

ρ ό τ ερ ο ς μήνας. H επιδημία έπληξε το τμή μα της

ρωθεί από τ ο ν Οθωνα.

πόλης όπου κα τοικούσα ν (υπό ά θλιες σ υ ν θ ή ­

Γενικά πάντως η θ έ σ η της κ υ β έ ρ ν η σ η ς , και

κες ) π ρόσ φ υγες, διω γμένοι από τις τ ο υ ρ κ ο κ ρ α ­

κυρίως του ίδιου του Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το υ , δ ε ν ήταν

τ ο ύ μ ε ν ε ς ε λ λ η νικ έ ς π εριοχές μετά τη ν όξυνση

ισχυρή. O i Σύμμαχοι, ιδίως οι Αγγλοι, δ ε ν ήταν

πολύ ευχα ρ ισ τη μένο ι μαζί του και τ ο ν κα τη γο ­

Τα χρ ό νια αυτά χαρακτηρίζονται από σ οβα­

ρ ο ύσ α ν για αδυναμία. O Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς δ ε ν α-

ρές προσπάθειες ο ικ ο ν ο μ ική ς α να σ υ γκρό τη σ ης

πολάμβανε επίσης τη ν εμπ ιστοσ ύνη και τη σ υ­

της χώρας. O i μ ετα β ο λ ές της κο ινή ς γνώ μης,

μπάθεια του Ο θω να ενώ, εξαιτίας της Κατοχής,

σ υνέπεια των απρόβλεπτων σ υ ν θ η κ ώ ν που επι­

ο λαός ή τα ν ε χ θ ρ ικ ά δ ια τεθ ε ιμ έν ο ς απέναντί

κράτησαν σ την Ελλά δα λόγω διεθ νώ ν εξελίξεω ν

του. ΓΥ αυτό όταν π ρ ο έ κυ ψ ε ένα σ οβα ρό επει­

αντίθετω ν προς το δ η μό σ ιο αίσθημα, η πρόσκαι­

σόδιο η θ ική ς τάξης, εξαιτίας ανάρμοστης σ υ­

ρη εγκατάλειψ η

μπ εριφοράς του

Κ α λλ έρ γη προς το Βασιλικό

τη ν απαρχή της α π ελευθ έρ ω σ η ς των υ π ό δ ο υ ­

ζεύγος, ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς α να γκ ά σ θ η κ ε να πα­

λων Ελλήνω ν, επ έβαλλαν στα χρ ό νια μετά τ ο ν

μεγα λεπ ήβολω ν ονείρω ν για

ρα ιτηθεί στις 28 Σ επ τεμ βρ ίο υ του 1855, έχοντας

Κριμαϊκό Π ό λ εμ ο τ η ν ανάγκη να αναζητηθεί δ ιέ ­

χάσει πια και το τελευ τα ίο στήριγμά του, τ η ν ε ­

ξο δ ο ς προς τη ν ο ικο ν ο μ ική ανάπτυξη της χώ­

μπιστοσύνη των δ υνά μ εω ν κατοχής.

ρας. O i Ε λ λ η ν ε ς σ υνειδη τοπ οίη σα ν ότι έπρεπε

H νέα κ υ β έ ρ ν η σ η απ αρτίσθηκε από τ ο ν Δη-

να αξιοποιήσουν ό,τι είχαν στα χέρια το υ ς παρά

μήτριο Βούλγα ρ η ως πρω θυπ ουργό και υπ ουργό

να π ε ρ ιμ έν ο υ ν

των Εσωτερικών. H κ υ β έ ρ ν η σ η Βο ύλγα ρ η επι­

τους, που ούτως ή άλλως αναβάλλονταν ή μα­

βίωσε ως τ ο ν Ν ο έμ β ρ ιο του 1857 και επί των η ­

ταιώνονταν. Ετσι προτεραιότητα είχε η σ ύ ντο νη

μερώ ν το υ

της

π ρ α γμα τοπ οιήθηκε

στρατού

κα το χή ς

(στις

η

τη ν

υλοποίηση

τω ν

ονείρω ν

αποχώρηση

προσπάθεια για τη ν ο ικονο μική ανάπτυξη της

15 Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ

χώρας, τη μό νη δ ιέξ ο δ ο από τη ν αποτελμάτωση.

1857), ύσ τερα από έ ν τ ο ν ο διάβημα της ρωσικής

Μ ετά, λοιπόν, τη ν αποχώρηση των σ τρα τ ευμ ά ­

κυβέρνησης.

των κατοχής, α να λή φ θ η κα ν αναπτυξιακές πρω­

H αποχώρηση του στρατού κα το χή ς συνετέ-

το β ο υ λ ίε ς με στόχο τ η ν ά νοδο του ο ικονο μικο ύ

λ ε σ ε στην πλήρη αποκατάσταση ησυχίας και o-

επιπέδου τη ς Ελλάδας μέσω έργω ν υπ οδομής,

μαλότητας στο ελ λ η νικ ό κράτος, η οποία επ έ­

που θ α έ θ ε τ ε τη χώρα σε μια νέα τροχιά π ρ ο ό ­

τ ρ εψ ε στις κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις εκείνω ν των χρ ό νω ν να

δο υ . H ξέ νη λοιπόν επ έμβαση και η τ ε τρ ά χ ρ ο ν η

ε π ιδ ο θ ο ύ ν σε παραγωγικά έργα.

δ ιε θ ν ή ς κατοχή του Πειραιά λ ε ιτο ύ ρ γ η σ α ν ε υ ­

Παράλληλα,

άρχισαν να πραγματοποιούνται ζυμώσεις στην

εργετικά, συσπειρώ νοντας το υς Ε λ λ η ν ε ς και α-

πολιτική ζωή τη ς χώρας και να διαφαίνονται

π ο δ εικν ύ ο ντά ς το υ ς ότι, για να π ρ ο ο δ εύ σ ο υ ν , έ ­

σ τον πολιτικό τη ς ορίζοντα προσω π ικότητες και

πρεπε να στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές

νέο ι αγωνιστές, που θ α διαδραμάτιζαν αποφασι­

το υ ς δυνά μ εις και ικανότητες.

στικό ρόλο σ τον αντιδυναστικό αγώνα και στην έξωση του Οθω να, ενώ τα τρία παλαιά κόμματα, το «ρω σικό», το «γα λλικό», το «α γγλικό », έπαυ­ σαν ουσιαστικά να υπάρχουν, αφ ότου η κοινή γνώ μη έχασε τη ν εμπ ιστοσύνη της στις «Προστάτιδες» Δυνά μεις, που τό σ ο είχαν ταλανίσει και εξευτελίσ ει τη χώρα διεθνώ ς.

H ΑΝΑΤΡΟΠΗ TOY ΟΘΩΝΑ KAI H ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ O

α ντιδ υ να σ τικό ς αγώνας, που

κ α τέλη ξε

σ την έξωση του Οθω να, δ ιή ρ κ ε σ ε μια τριετία.

O Β ο ύ λ γ α ρ η ς κ υ β έ ρ ν η σ ε με άνεση τη χώρα

Ως το 1859 δ ε ν π ρ ο βα λ λό τα ν ο π ραγματικός

κατά τ η ν π ε ρ ίο δ ο της ξ έ νη ς κα το χή ς , καθώ ς

χα ρ α κτή ρ α ς του, γιατί α υτό θ α ε π έ σ υ ρ ε κυ ρ ώ ­

και κατά τ ο υ ς λίγο υς μ ή ν ε ς μετά απ’ α υ τή ν κα­

σεις, ενώ παράλληλα η ε υ ρ ύ τ ε ρ η κο ινή γνώ μη

τά τ ο υ ς ο π οίους σ υ ν ε χ ίσ θ η κ ε η π ρω θυπ ουργία

δ ε ν ή τα ν α κό μ η έτοιμ η . H καταδίκη ε νό ς ποιη­

του. Επ ειδή όμως είχε αυτα ρχική π ροσω π ικό­

τή ή ε κ δ ό τ η

τητα, ή λ θ ε τελικά σε σ ύ γ κ ρ ο υ σ η με τ ο ν βασι­

προσώπου των βασιλέων, είχε α κό μ η τ ο ν π ε­

λιά,

λόγω

τω ν

απροκάλυπτω ν π α ρεμβά σ εω ν

ε φ η μ ε ρ ίδ α ς για π ρ ο σ βο λή του

ρ ιο ρ ισ μ ένο χα ρ α κτή ρ α μιας α το μική ς υ π ό θ ε ­

το υ τε λ ευ τα ίο υ . Ε ν τ ο ύ τ ο ις , όταν υπ έβα λε τ η ν

σης,

παραίτηση τη ς κ υ β έ ρ ν η σ ή ς του, στις 13 Ν ο ε μ ­

κ ρ ο ύ σ μ α το ς . H υπ ερ ή φ α νη στάση, όμως, του

βρ ίο υ του

1857, ο Β ο ύ λ γ α ρ η ς π ίσ τευε ότι ο

Ο θ ω ν θ α το υ έ δ ιν ε και πάλι ε ντο λ ή σ χη μα τι­ σμού κυβέρ νησ ης. O

αποτελώ ντας

ένα

ε ίδ ο ς

μ ε μ ο νω μ έν ο υ

Ο θ ω να κατά τ η ν ξ έ νη κα το χή είχε ικανοπ οιήσει τ η ν κοινή γνώ μη. Πάντως, παρότι το 1858 η πολιτική κατά­

Ο θω ν, όμως, που είχε και πάλι εξασφαλί­σταση σ την Ελ λά δ α παρουσιαζόταν α ρ κ ετά ή ­

σει τη ν εξω τερική υποστήριξη, ε π έ μ εν ε να α­

ρ εμ η , το ζήτημα τη ς δ ια δ ο χ ή ς υ π έ β ο σ κ ε πά­

γ ν ο ε ί τις σ υντα γμα τικές του δ εσ μ ε ύ σ ε ις και δ έ ­

ντα, π α ρέχο ντα ς α φ ο ρ μ ή για σ υζητήσ εις στους

χ θ η κ ε με έ κ δ η λ η ανακούφιση τη ν παραίτηση

κ ό λπ ο υ ς τη ς αντιπ ολίτευσ ης. To θ έ μ α τη ς δια­

του Βούλγαρη. Τ η ν ίδια η μ έ ρ α α ν έ θ ε σ ε τη ν ε ­

δ ο χ ή ς , ε κ τ ό ς από τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς , απ ασχολούσε

ντολή

Αθανάσιο

και τις τρ εις Μ ε γά λ ε ς Δ υνά μεις , οι οποίες με

Μ ιαούλη και ό ρ κισ ε τη νέα κ υ β έ ρ ν η σ η που πα-

σ τον πρώην

υπασπιστή του

τη σ υ ν θ ή κ η του 1832 είχαν κ α θ ο ρ ίσ ει «τα το υ

ρ έμ ε ινε σ την εξουσία δ ύ ο χρ ό νια και τ ή ρ η σ ε

ε λ λ η ν ικ ο ύ θ ρ ό ν ο υ π ράγματα». Ετσι, στη Σ υ ν ­

πειθήνια στάση απέναντι σ τον Οθωνα.

δ ιά σκεψ η τ ο υ Λ ο ν δ ίν ο υ το υ Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1852,

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

49

λ ο γή ς «Π εριπλανώ μενος», στην οποίο κ α υτη ­ ρίαζε με πολλά υ π οννο ο ύμ ενα το απολυταρχικό σ ύ σ τη μα του Οθωνα. Επιπλέον, από τη ν αρχή του 1859, φαίνεται ότι είχε ιδ ρ υ θ ε ί στην Α θ ή ν α μια μυστική πολιτι­ κή εταιοία. μ ε πρω τοβουλία του Θ ε ο δ ώ ρ ο υ Γε ν­ ναίου Κ ο λο κο τρ ώ νη , ο οποίος με το ψ ευ δ ώ νυ μ ο «Φαλέζ» δ η μ ο σ ίε υ ε χρονογρα φ ήμα τα . Σ τ η ν ε ­ ταιρία αυτή, που αρχικό σκοπό είχε τη δ ιε κ δ ίκ η ­ ση π ερισ σ ότερω ν συνταγματικώ ν ελευ θ ερ ιώ ν, σ υμ μ ετείχα ν άνθρω ποι από ό λες τις κοινω νικές τάξεις και επαγγέλματα. To α ντικαθεστω τικό ρ εύ μ α ε ν δ υ ν α μ ώ θ η κ ε μ ε τ ά τ η ν κή ρυ ξη του π ο λέμο υ μεταξύ Αυστρίας και Σαρδηνίας. O ε λ λ η νικ ό ς λαός σ υ γ κ ιν ή θ η κ ε από τ ο ν αγώνα τω ν Ιταλών για τη ν αποτίναξη το υ αυστριακού ζυγού, και από τη ν πρώτη στιγ­ μή θ έ λ η σ ε να τ ο υ ς συμπαρασταθεί με κ ά θ ε τ ρ ό ­ πο. H έξαψη ο γκ ώ θ η κ ε , όταν δ ια δ ό θ η κ ε ότι η κ υ β έ ρ ν η σ η , έπειτα από συμφω νία με κάποιους εμ π ό ρ ο υς τ η ς Τεργέστης, σ κό π ευ ε να επιτρέψ ει τ η ν ανάρτηση τη ς ελ λ η νικ ή ς σημαίας σε αυ­ στριακά πλοία. Χ ε ιρ ό τ ε ρ η εντύπωση π ροκά λεσε η

πληροφ ορία

τη ς

παρισινής

εφ η μ ερ ίδ α ς

«Courrier de Dimanche» για μυστική συμφωνία

O Θ. Γοίβας, ανώτατος στρατιω τικός επί Οθωνα, κινήθηκε επανειλημμένα εναντίον του ηγεμόνα του (Αθήνα, Γζννά δειος Βιβλιοθήκη).

σ την οποία έλα βα ν μ έ ρ ο ς αντιπρόσωποι των

της

Δ υνά μεω ν, της Ελ λά δ α ς και της Βαυαρίας, είχε

στρίας, μ ε τ η ν οποία η δ ε ύ τ ε ρ η αναλάμβανε να

και τη ς Α υ ­

αποφασισθεί, παρά τις α ντιρ ρ ή σ εις το υ Βαυα-

ενισ χύσ ει μ ε στρατό τη ν πρώτη, αν ε κδ η λ ώ νο ­

ρού π λ η ρ εξο υ σ ίο υ , ότι σε περίπτωση θα νά το υ

ντα ν απ ελευθερω τικά κινήματα στη Βαλκανική.

το υ βασιλιά Ο θω να χωρίς απ ογόνους, οι πρίγκι­

To θ έ μ α έλα βε μεγάλες διαστάσεις και έ φ θ α σ ε

πες το υ βα υα ρικο ύ θ ρ ό ν ο υ θ α ή τα ν υ π οχρεω ­

στη Β ο υ λ ή , όπου ο υπ ουργός Εξω τερικώ ν Pa-

μένοι, π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να δ ια δ ε χ θ ο ύ ν τ ο ν Οθωνα,

γκ α β ή ς δήλω σε ανεπιφύλακτα ότι π ρ ό θ εσ η της

να σ υ μ μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν με το ά ρ θ ρ ο 40 το υ ε λ λ η ν ι­

ελ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς ή τα ν να παραμείνει αυ­

κού Σ υ ντά γμ α τος .

στηρά ο υ δ έ τ ε ρ η . Ταυτόχρονα διαβεβαίω σε ότι

Π ρ ό β λη μ α απ οτελούσ ε το πρόσωπο που θ α δ ια δεχό τα ν τ ο ν Οθωνα, ε φ ό σ ο ν και οι δ ύ ο α δ ελ ­

50

Ο θω μα νικής αυτοκρατορία ς

τις ίδιες υπ οσχέσεις είχε δώσει και στους π ρ ε­ σ β ε υ τ έ ς των τριών Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

φοί του Βασιλιά δ ε ν ήταν δ ια τεθ ειμ έν ο ι να σ υ μ ­

Σ το πλαίσιο αυτώ ν των γεγο νό τω ν εντά σ σ ο ­

μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν προς το ά ρ θ ρ ο αυτό. Ετσι, η π ροσ ο­

νται και τα σ οβαρά επεισόδια που σ υ νέβη σ α ν

χή

στις 10 Μαϊου 1859 στο πεδίο του Αρεω ς, που έ ­

ο ρ ισ μένω ν

Ελ λή νω ν

πολιτικών,

ανάμεσα

σ του ς οποίους πρω ταρχικό ρόλο έπαιζε ο Α λ έ ­

μειναν γνωστά ως «Σκιαδικά». Αυτά ξεκίνη σ α ν

ξα νδρ ο ς Κ ο υ μ ο υ ν δ ο ύ ρ ο ς , σ τρ ά φ η κε προς τ ο ν

από μια εκδή λω σ η άσχετη προς το πρόσωπο του

πρίγκιπα Π έτρ ο Ο λν τεν μ π ο υ ρ γκ. α δ ελ φ ό της

βασιλιά και κα τέληξα ν σε μία δριμεία αντικαθε-

Αμαλίας, που α σ κού σ ε εκε ίνη τ η ν επ οχή τη ν α-

στωτική αντίδραση. Την πατρότητα της ιδέας

ντιβασιλεία. Ενώ όμως ο Ο θ ω ν απουσίαζε στη

από τη ν οποία π ρ ο έ κυ ψ ε η εκδήλω ση, είχε ο

Γερμανία, α ντέδ ρ α σ ε έ ντο να ο Β α υ α ρ ό ς π ρε­

Α λ έξ α νδ ρ ο ς

σ β ευ τ ή ς σ την Ελ λά δα Φ έ δ ε ρ . ο οποίος αντΛαμ-

Εξω τερικώ ν, ο οποίος σε ο ικ ο γ εν εια κ ές του σ υ ­

βα νόταν ότι τυ χ ό ν ανάληψη τ ο υ θ ρ ό ν ο υ από το ν

ζητήσεις μιλούσε για τη ν ε θ ν ικ ή ανάγκη υπο­

Ρίζος

Ρα γκα βής,

υπ ουργός

των

πρίγκιπα Π έτρ ο θ α σήμαινε το τέλο ς τη ς βαυα­

στήριξης της εγχώριας παραγωγής, τη ν οποία

ρικής δυναστείας, H α ντίθεσή του τ ο ν ο δ ή γ η σ ε

θ α β ο η θ ο ύ σ ε το παράδειγμα της αγοράς ν τ ό ­

σε σ φ ο δρ ή αντιπαράθεση μ ε τ η ν Αμαλία, με α­

πιων προϊόντω ν από τη ν εύπ ορη τάξη. O γιος

π οτέλεσμα να α να κλη θ εί στη Βαυαρία.

του Κλέω ν διέδω σε τη ν ιδέα στο γυμνάσ ιο και

Από τις αρχές το υ 1859 η αντιπολιτευτική κί­

πολλοί φ ο ιτη τές και μ α θ η τές β γ ή κα ν περίπατο

νη σ η απέναντι στο καθεστώ ς άρχισε να παίρνει

φορώ ντας ψάθινα καπέλλα από τη Σίφνο, τα

πιο ε ν ε ρ γ ή μορφ ή. Τα π νεύματα ο ξ ύ ν θ η κ α ν με

«σκιάδια», στολισμένα με γ α λ α νό λ ε υ κ ε ς κορ-

αφ ορ μή τη δίκη και καταδίκη του ποιητή Α λ ε ­

δ έλ λ ες . Αλλά οι εισαγωγείς καπέλλων από το ε ­

ξά νδρ ο υ Σ ο ύ τσ ο υ , τ ο ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο του 1859, ε-

ξωτερικό, που υφίσταντο ζημία από α υτή ν τη ν

ξαιτίας της κυ κλο φ ο ρ ία ς της ποιητικής του σ υ λ­

πρωτοβουλία, έστειλαν υπαλλήλους το υ ς με a-

στεία και κο υρ ελια σ μένα καπέλλα για να διακω­ μ ω δήσ ουν το υς

μα θ η τές,

με απ οτέλεσμα να

Ενώ

η

κατάσταση

οξυνότα ν

καθημερινά ,

στις 6 Σε π τε μ Β ρ ίο υ η πρω τεύουσ α αναστατώθη­

π ρ ο κ λ η θ ο ύ ν επεισόδια. O δ ιε υ θ υ ν τ ή ς της Α σ τυ ­

κε από τη δ ο λ ο φ ο νικ ή απόπειρα ενα ντίο ν της

νομίας Δ η μ η τρ ιά δ η ς επ ιτέθ η κ ε στους μα θ η τές

Βασίλισσας Αμαλίας ενώ επ έσ τρ εφ ε από τ ο ν α­

συλλα μΒά νοντα ς

φυλακίζοντας

π ογευματινό της περίπατο. Επ ίδοξος δ ο λ ο φ ό ­

άλλους, π ρ ο κ ειμ έ νο υ να π ρ ο σ φ έρ ει ε κ δ ο ύ λ ε υ ­

μ ερ ικο ύς

και

νος ή τα ν ο 18άχρονσς Α ρισ τείδη ς Δόσιος, ο ο ­

ση σ τον θ ρ ό ν ο .

ποίος σ υ νελ ή φ θ η αμέσως και ο δ η γ ή θ η κ ε ενώ ­

Τα επεισόδια σ υ ν ε χ ίσ θ η κ α ν και τη ν επ ό μ ε νη

πιον του υπ ουρ γικού συμΘ ουλίου, όπου ο μ ο λ ό ­

η μέρα . Π λ ή θ ο ς λαού και σπουδαστώ ν σ υ γ κ ε ­

γ η σ ε τ η ν πράξη του, χωρίς να κα τονομά σει κά­

ν τ ρ ώ θ η κ ε μπροστά από το πανεπιστήμιο από ό ­

ποιους σ υνεργ ά τες . Α λλες, όμως, μα ρτυρίες α­

που κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε στο Υ π ο υρ γείο Εσω τερικώ ν,

να φ έρ ο υ ν ότι η δ ο λ ο φ ο νικ ή απόπειρα δ ε ν ήταν

απαιτώντας από τ ο ν υπ ουρ γό τη ν παύση το υ α­

προσωπική απόφαση το υ Δόσιου, αλλά ότι είχε

σ τυ νο μ ικο ύ δ ιε υ θ υ ν τ ή . H απάντηση του υ π ο υ ρ ­

σ χεδια σ θεί από ομάδα αντιπ ολιτευομένω ν στα

γο ύ δ ε ν ικανοπ οίησε το υ ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ω μ έ ν ο υ ς

γραφεία της εφ η μ ερ ίδ α ς «To Μ έ λ λ ο ν της Πατρί­

O Λόρδος

Πάλμερστον, υπ ουργός Εξωτερικώ ν τη ς Αγγλίας την περίοδο του 09ω να (Α9ήνα. Γεννάδειος Βιβλιο&ήκη).

και έτσι τα π νεύματα ο ξ ύ ν θ η κ α ν στο έπακρο, O i νέο ι επ έσ τρ εψ α ν ξανά στο πανεπιστήμιο, όπου η σ υνά θ ρ ο ισ η έπαιρνε όλο και απ ειλητικότερο χαρακτήρα, οπ ότε ο φ ρ ο ύ ρ α ρ χ ο ς της Α θ ή ν α ς Σ ο ύ τσ ο ς,

επ ικεφ α λής στρατιω τικής δύνα μ ης,

π ο λ ιό ρ κη σ ε τ ο ν χώ ρο και δ ιέλ υ σ ε το π λήθος. O Δ η μ η τρ ιά δη ς , όπως ή τα ν α ν α μ εν ό μ εν ο , π α ύ θ η ­ κε από τη θ έ σ η το υ και οι μ α θ η τέ ς που είχαν σ υ λ λ η φ θ ε ί απ οφ υλακίσθηκαν. H πρώτη αυτή εκδ ή λω σ η του λαού κατά τη ς απολυταρχίας εί­ χ ε επιτυχία και η φωνή της αντιπ ολίτευσης iσ χ υ ρ ο π ο ιή θ η κ ε . Ετσι, τα «Σκια δικά » αποτέλεσαν τη ν απαρχή των γεγο νό τω ν που ο δ ή γ η σ α ν σ την έξωση του Ο θω να με πρωτοστάτη τη φοιτητιώσα νεολαία. Από το 1861 το αντιπ ολιτευτικό ρ εύ μ α ενισ χυ ό τα ν κα θημερινά . H κατάσταση ήταν ε κ ρ η ­ κτική όχι μόνο στην Α θ ήνα , αλλά και στις επαρ­ χίες. Σ τ η ν Α θ ή ν α η ατμόσφαιρα φορτιζόταν σ υ ­ νεχώς, λόγω της σ τ εν ή ς π α ρα κο λο ύθ η σ η ς πολι­ τών από τη ν Αστυνομία. Επίσης, σύσσω μος ο Τύ­ πος είχε τα χ θ ε ί στο π λ ευρ ό της αντιπολίτευσης. Τα γραφεία της ε φ η μ ερ ίδ α ς «To Μ έ λ λ ο ν της Πατρ ίδο ς » έγιναν το κ έ ν τ ρ ο της αντιδυναστικής κίνησης. Ε κ ε ί σύχναζαν όχι μ ό νο φοιτητές, αλλά και λόγιοι. Αγώνα κατά του οθ ω νικο ύ κα θεσ τώ ­ τος είχαν αναλάΒει και Ε λ λ η ν ε ς της διασποράς, όπως ο ο μ ο γ ε ν ή ς του Λ ο ν δ ίν ο υ Σ τέφ α νος Ξ ένο ς ο οποίος, λόγω της δ ύνα μ ης και των γνωριμιών του σ την αγγλική πρω τεύουσα, ε νίσ χυ ε σ ημα­ ντικά τ η ν αντιοθω νική προπαγάνδα, που π ρ ο ε ρ ­ χό τα ν κυρίως από τη ν Αγγλία. O Ξ ένο ς κ υ κ λ ο φ ό ­ ρησε στο Λ ο ν δ ίν ο το περιοδικό « Β ρ ε τ α ν ικ ό ς Α σ τή ρ », που είχε μεγάλη απήχηση σε ό λ ο ν το ν Ελ λη νισ μό . Σ το μεταξύ, σ τη ν Α θ ή ν α δ ιο γ κω ν ό τα ν η α­ ντίδρ α σ η της νεολαίας και πολλών αξιωματι­ κών ε να ντ ίο ν το υ Ο θω να, τ ο ν οπ οίον κ α τη γ ο ­ ρ ο ύ σ α ν ότι παραΒίαζε το Σύντα γμα , κα θ ιερ ώ ­ νο ντα ς δ εσ π ο τικό σύστημα. H κατάσταση εντάθ η κ ε τ ο ν Μ άιο το υ 1861, ό τα ν κ α τ α γ γ έ λ θ η κ ε σ την κ υ Β έ ρ ν η σ η η ύπαρξη συνω μοσίας ενα ­ ντίο ν το υ κα θεσ τώ τος.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

51

δας». Κατά τη δίκη ο Δόσιος κα τα δικά α θηκε σε

ντα ν ενα ντίο ν το υ καθεστώ τος.

θάνατο. H ποινή όμως δ ε ν ε κ τ ε λ έ σ θ η κ ε . Μ ε πα­

Οπως ή τα ν φυσικό, οι ειδή σεις από τα πρώτα

ρ έμβ α σ η της Αμαλίας, η ποινή του μετατράπ ηκε

γεγο νό τα στο Ναύπλιο κατατάραξαν τη ν κ υ β έ ρ ­

σε ισόβια δεσμά.

νη σ η και τ ο ν βασιλιά. Μ ε αστραπιαία ταχύτητα

Μ ετά τη δο λο φ ο νικ ή απόπειρα, το αντιδυνα-

απ οφ ασίσθηκε να οργανω θεί σ τρατόπ εδο στην

στικό μένος του λαού μειώ θηκε. Επιπλέον, από

Κ ό ρ ιν θ ο υπό τη ν αρχηγία το υ υπ οστρατήγου

όλη τη χώρα έφ θ α σα ν επιτροπές για να εκδ η λώ ­

Χαν, ενώ ο Γενναίος Κ ο λ ο κ ο τρ ώ νη ς σ τά λθ η κε

σ ου ν στη βασίλισσα τη χαρά των κατοίκων για τη

στου ς Μ ύ λο υ ς , για να θ έ σ ε ι τη ν κατάσταση υπό

διάσωσή της. Μια τέτοια επιτροπή σ τά λθ η κε και

τ ο ν έ λ εγ χο της κ υ β έ ρ ν η σ η ς .

από τη ν Κωνσταντινούπολη, σημαντικό κ έν τρ ο

Τα μ έτρα που έλα βε η κ υ β έ ρ ν η σ η κατά των

του α ντιοθω νικού καθεστώ τος, η οποία όμως, ε ­

επαναστατικών

κτός από τα αισθήματα χαράς για τη διάσωση

σαν, αλλά, παρά τ η ν καταστολή των επαναστά­

εστιών

σ ύ ντο μ α

τελεσ φ όρη­

της Αμαλίας, α ν έφ ε ρ ε στην προσφώ νηση και τη ν

σεων, ο Ο θ ω ν φαίνεται ότι είχε α ν τιλ η φ θ εί ότι

ε υ χή για σωστή ε φ α ρ μο γή του Συντάγματος.

έπρεπε να π ρ ο βεί σε ο ρ ισ μ έ νες παραχωρήσεις.

Σύ ν τ ο μ α όμως κατασίγασαν τα φιλοβασιλικά

Ετσ ι εξηγείται η έ κ δ ο σ η διατάγματος για τη σ ύ ­

αισθήματα και ε κ δ η λ ώ θ η κ ε μια νέα συνωμοσία

γ κ λ η σ η τη ς Β ο υ λ ή ς , όπου έ μ ε λ λ ε να σ υζητηθεί

υπαξιωματικών,

νο μ ο σ χ έ δ ιο για σύσταση ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς και τ ρ ο ­

με

στόχο

την

απαγωγή

του

Ο θω να τη ν η μ έ ρ α που θ α ε π έσ τρ εφ ε από το τα­

ποποίηση το υ

ξίδι του σ την Ευρώ πη. To σ χέδιο δ ε ν πραγματο-

το υ έ κτ α κ το υ Α γγλ ο υ απ εσ τα λμένου Ε ρ ρ ίκ ο υ

π ο ιή θ η κ ε αλλά η ατμόσφαιρα σ την Α θ ή ν α ήταν

Ε λ ιο τ απ οκά λυψ ε π ερ ισ σ ότερ ο τη δ υ σ χ ε ρ ή θ έ ­

ε κλ ο γ ικ ο ύ

νό μ ο υ . H επίσκεψη

πολύ η λ ε κ τρ ισ μ έν η , εξαιτίας του γ ε γ ο νό τ ο ς ότι

ση του Οθω να. H Αγγλία ε υ ν ο ο ύ σ ε κ ά θ ε αντικα-

η επίσημη εξουσία χρ η σ ιμο π οιο ύσ ε πολλές φ ο ­

θεσ τω τική ε ν έρ γεια που θ α απ έβλεπ ε σ την υ­

ρές ά νομ ους τρ ό π ο υ ς για να π ρ οσ τα τεύει τα

π ο νόμ ευσ η του Οθω να. O Ελιοτ, μόλις έ φ θ α σ ε

κρατικά σ υμφ έροντα .

σ την Α θ ήνα , επ έδω σε σ τον βασιλιά έγγρ α φ ο

Μ έσα σ ’ αυτή τ η ν ατμόσφαιρα κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ­

το υ Α γγλ ο υ υπ ουρ γο ύ Εξ ω τερ ικώ ν Ράσσελ, με

σαν φ ή μ ε ς ότι θ α πραγματοποιείτο κ υ β ε ρ ν η τ ι­

το οποίο ζ ητούσε διάλυση τη ς Β ο υ λ ή ς , αλλαγή

κή αλλαγή και υπ ήρχε η άποψη ότι ο ναύαρχος

της κ υ β έ ρ ν η σ η ς , α π οδοχή των αιτημάτων της

Κανά ρης θ α καλείτο από το ν βασιλιά για να επι­

αντιπ ολίτευσης και δ ιενέρ γεια εκλογώ ν, ανεπ η­

βάλει τάξη στην έ κ ρ υ θ μ η κατάσταση που είχε

ρέαστω ν από κ υ β ε ρ ν η τ ικ έ ς πιέσεις. O Ο θω ν, ό ­

δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί. Πραγματικά, στις 10 Ιανουαρίου

μως, δ ε ν ε π η ρ εά σ θ η κ ε κα θ ό λ ο υ από τη ν ιταμό-

1862 η να ύαρχος

τητα των αιτημάτων και π ρ ο έβ η μ ό νο σε μια πα­

Κανάρης

κ λ ή θ η κ ε από το ν

Ο θω να στα ανάκτορα, ζήτησε δ ιή μ ερ η π ρ ο θ ε ­

ραχώ ρηση, στη μετα βο λή τη ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Στις

σμία και στις 12 Ιανουαρίου υπ έβα λε μ α κ ρ ο σ κ ε ­

26 Μ αϊου 1862, μετά και από τις πιέσεις των

λές υπ όμ νη μα για τη ν κατάσταση της χώρας και

Αγγλω ν, σ χ η μ α τίσ θ η κ ε νέα κ υ β έ ρ ν η σ η (η τ ε ­

τα μέτρα για τη βελτίω σή της.

λευταία επί της βασιλείας το υ Ο θω να). H κατά­

Τελικά, όμως, η ματαίωση σχηματισμού κ υ ­

σταση όμως δ ε ν άλλαξε. H αντιπ ολίτευση διαπί­

β έ ρ ν η σ η ς από τ ο ν Κανάρη υπ ήρξε εξαιρετικά

στωσε ότι καμία βελτίω ση δ ε ν ε π ή λ θ ε από τη ν

δ υ σ μ ε ν ή ς για το οθω νικό καθεστώ ς. O i αντικα-

κατάρτιση νέας κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Π αράλληλα, η φι­

θεσ τω τικές εκδη λώ σ εις επ ε κτ ά θ η κ α ν σε πολ­

λοβα σιλική μερίδ α κ α τη γ ο ρ ο ύ σ ε τ ο υ ς αντικα-

λές επαρχίες. Χα ρα κτηριστικό τη ς ε κρ η κ τικ ή ς

θεσ τω τικο ύ ς για τα πρόσφατα αιματηρά επει­

κατάστασης που επικρα τούσε στη χώρα είναι το

σόδια στο Ναύπλιο και στη Σ ύ ρ ο .

υπ όμ νη μα του υ π ουρ γού Εσ ω τερικώ ν X. Χριστό-

E v τω μεταξύ, ενώ οι α ντικα θεστω τικές ε ­

π ουλου. Σύμφ ω να με αυτό, τα π νεύματα π α ρου­

νέ ρ γ ε ιε ς ή τα ν σε έξαρση και τα πάθη αναμο-

σιάζονταν π ερ ισ σ ότερ ο α νήσ υχα στην Τρίπολη,

χ λ ε ύ ο ν τ α ν με τ η ν α νά μνη σ η του τρ α γικο ύ επι­

το Α ργο ς, τη Σ ύ ρ ο και τ η ν Πάτρα. Σ το προοίμιο

λόγου των π ρόσφατω ν επαναστάσεων, η π ρ ο­

του υπ ομ νή μα το ς α να φ ερότα ν α κό μη ότι η α­

σ οχή το υ Ο θω να σ τρ ά φ η κε στα εξω τερικά ζητή­

τμόσφαιρα

η λ ε κ τρ ισ μ έν η

ματα και στις σχέσεις τη ς Ελ λά δα ς με το Πεδε-

στου ς ν ο μ ο ύ ς Αττικής, Κυκλάδω ν, Μ εσσηνίας,

μόντιο, το οποίο, ε νό ψ ε ι της κή ρ υ ξη ς π ο λέμο υ

Λακωνίας και Α ρκα δία ς και λ ιγό τερ ο στην Ε ύ ­

με τ η ν Αυστρία, επιζητούσε τη ν π ρ ό κλη σ η τα­

ή τα ν

π ερ ισ σ ότερ ο

βοια, Φθιώτιδα, Φωκίδα, Ακαρνανία και Αιτωλία.

ραχών στη Β α λκα νική . Γι’ α υ τό ν το ν λόγο έ φ θ α ­

H μεγα λύτερη αντίδραση ε κ δ η λ ώ θ η κ ε στο

σε στην Α θ ή ν α ο Τερ. Μ αμιάνης, αντιπρόσωπος

Ναύπλιο, το οποίο η φυλάκιση και εκτόπιση πολ­

του βασιλιά Βίκτω ρ α -Εμμα νου ήλ, και άρχισαν οι

λών αξιωματικών ε κ ε ί μ ε τέβ α λ ε στο σ ημ α ντικό ­

δ ιαπ ραγμα τεύσ εις για σύναψ η συμμαχίας ανά­

τ ε ρ ο αντιδυναστικό κ έν τ ρ ο ή δ η από το 1861. Σ υ ­

μεσα στο Τορίνο και τ η ν Α θ ή ν α . O Ο θ ω ν σκέ-

χ ν έ ς ήταν οι σ υγκεντρ ώ σ εις και συζητήσεις α­

φ θ η κ ε να οργανώ σει ένα κίνη μα σ την Ο θω μα νι­

νάμεσα σε ν έ ο υ ς επ ιστήμονες και αξιωματικούς

κή α υτο κρ α το ρ ία με τη συνεργασία το υ Βίκτ ω ­

και σ χ ε δ ό ν κα θ η μ ερ ινο ί οι λίβελλοι που γρ ά φ ο ­

ρ α -Εμμα νο υ ή λ και του Ιταλού επαναστάτη Γαρι-

TO S A A H N lK O Κ Ρ Α Τ Ο Σ K A TA TA Π ΡΩ ΤΑ X P O N IA Τ Η Σ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Σ TO Y ΟΘΩ ΝΟΣ

(Βόρ. Ξ-ορά&ε;) Λ^ « : Παγαοιμιχΐ)* χόλχος - y B< >X&si

Σ α ο β έ^ ΐφ ^

N O .M " * ..J ^ '

ΝΟΜΟΓ

^

I * -

&F ΓΔ&αγοΑττο<’Α §τακο*φ®:·

^ Β ^ ώ ρ Μ Aypiwov)

L><& rf ■-■'■

A i j i : '1¾.-'!¾- Ν ··ι ϊ -> ^ :¾ ½

H ' .

,

:

'-"*■

s ^ " * - , ,Bc Ο^.ΓΤτίτΓΓηΓΑΤνιηιΛ® v )* \

<

r

i f

Λ

'ν ~

*

- : ¾


' 0 .

' 0C

¾

-

c

H

* ^

* S ^ K b V * '

W

' ' ,'--''''

*

>

τ '· -

x

< , * * .^ * *' ^ % '’ 4Λ * ^^ ¢ ^ N ^ VpwT6s C lp a o .< i^ , <

'ApKa6ia (ΚυτταρισσΙα^* 5

tf' Πύλθ5 (Ν ιό Μ κ τ ^ ^ ·^

# Α νδροδ ’®®° * \

Μ.θώνή»

? ΐ

l^

%

'

Σιτουδαιότίρα λιμάνια

S

Φρούρια πού τταραΒώΘηκαν &vbτούς Τούρκους τό 1833

ES*% j| Ίών.ον Kp0rros I Έδάφη ύττό όθωμανική κυριορχΙα.

^K.

i _ & A5j>K&py
- V

u

m >

^ keJ

ι

* ^

'

^

,^ o

ν

, C

N O M O Σ

K Y K Λ A Δ Ω N

V. Slpi90-^*w

s s ,i ^

ά?'5'_ '’■Π u^ m p

r

,

^.

°

.

'X r * * K Q

< 1

·. Νάξο; '

:0 Χ $ · ρΛύ&ξόςϊ

- ^ :;a L i \

N O M O Σ ^A A K Ω N I A Σ \

.

Αψ,οζ !.Niixpri ΔψΛ;) ' ^ # .(M ,i-fνa>.>.j ΛΑ φ.ο?§) , -

^

L .S? H

V ,X1 ^Ηαραβωνησι (ΓύΟίΐον) -

C

S SB^

ΓκαρδβμοΟλα)

nX4roarfJ*

T flW

ςχ

*£#**.

· % - ^ T r r r ^ .(T m a p n v o s ) \ ^ 1^

ν. ’ Ix x p ί ι ( X iwtpia)

^ K > K - ^(IV,o;* * r ^ c e’ J 5 r Α κρ. J-o<
4 » ^"*XpCraa|a

I% (Σ ¥τίνίνκλη ,ρ ω οί) ΰ ι ; ' s ^

Δικαστήρια Έφετών

^t

Λ

'->· ^r> ν .,-, ··.; . .>’ *^3T

~*

f J ^

ΛΓ^τάρ.®

1^i

Έμττοροδι«Ιβ

^

< '-

-V·.' 4 * ^ fiC f s - β^ΑΘ Η Ν ΑΙ Ί . ........ -■· > -K i!0 .Mnnt. i m .

1 iK t s S # ^

^n

i

. &

* Αΐ Β°ιατΐΑΖ ,. ,

j L ^ 4 ^ 0 £ | . ·* * * + ^ V 1 ·: " " " βΦοΛώρ. 4* Q cV lllt'0 ^Φ °fi/A V A V . ΙΙόρο; O (Παρp M n ) T f '% J p r r f a m , & ^ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ % . ~ '4 & p o S 5 · I KapOrcnvS (Τ ρ ίτΑ λ .ς)> - - ^ ¾ ¾ ^ ^ t / (r 6 p r w a ) « . * * \ m > ^ . . ^

·n>' % ",ή' SΜ

"Αρειο; Πάγος

^r

( Εύρ-.πος)

¾

^^

©Καλά^υτα (Κίναιβο)

s^ nupyos (ΓΤΟλοζ Τ^ιφυΛιακή)

W '7¾> 4 .¾ , W

^φ

ΠρωτίύουσΕί Έτταρχιών

" * * * S

) :

''^ * i ^ %

"E8pts Έτπσκοττων

v. E5^oia

+B

rfi ^1

^

;,·'· ■.

1^*

< K a v. Σκύρος1-

« *fc u '^ £ ‘ <%SL Ταλάνττ* -^ < v . 4

,

■i t o B f c ^ f f l M * M * i < > ^ , ^ * j 2

*»*--

Y ^

,

< f^ fc ^PO S<

«,°

ΓΓρωτΕύουσίξ Νομών

Ν Ο Μ Ο Σ Φ Ω Κ ΙΔ Ο Σ K A I^ A 0 K P I d 0 f'^ ^

# iS s fIn S

f ’ &

'· ..

^

' ' ' '

" - i4

E Y B O I A Σ

" - ' .

AKA P N A N IA I KAI ΑΙΤΩ Λ ΙΑ Σ Sss <

O r

^ C/ v » « ?*« *» v. ΊΓλκΛρόμΐϊ , B v- -***·*«Η > *

Z & ί (Χ α 2 α )® ® ~ ^ X ^ · r^ X Maoτ- fX33 Κ ^ Λ ',-— - ' ^ - . - —-..

Kopmv<*n (ΚβλλΛρόμη* I ,

+

=-i'-J3&i*

«C?

('A v i* M r ip jt )^ ^

Q

Λχιμονόνη<τοι ,_ ί-ΙΙϊλαγν.ή σ! t- Σ »ίτ 9ί ,

® ®

.^ :;

Λ »

:

ν,Κίμωλο? Ποχ,

*Ww(raeA^' ^H***^Staw4^ 1¾ Τ, « . . . ·

,. Μί>„

βν

-.' >:

, :> '■

^ ¾

Άμ*ργδί

W ^ - U iO T *

ν. 'Ρ'./.ίγινΛί'^ i IIoi.'jy.*vSf,<.;i

^ a ;v ^ w p .! >»f<»iiS s Ba

.A r fy ;

ί ·>. Κύθηρα

θάλδι.

σ ταλούν

το υ ς και π ροω θούσ α ν σχέδια για κοινές ε ν έ ρ ­

σ την Ιταλία για σ υ ν ε ν ν ό η σ η πιστοί σ υ νερ γ ά τες

Μάλιστα,

απ οφ α σίσ θηκε

να

γειες με στόχο τη ν έξωση του βασιλικού ζεύ­

του. Μ ε αυτή τη μ έ θ ο δ ο επ ιδιώ χθ η κε να σ τρα­ φεί η π ρ οσ οχή του λαού από τα εσω τερικά στα εθ ν ικ ά θέμ α τα . Ta α νεδαφ ικά αυτά σχέδια να υ ­ άγησαν, όχι μόνο γιατί έγιναν γνωστά σ την αντι­ πολίτευση,

η

επαρχία ή τα ν άκρως α ν η σ υ χ η τ ικ έ ς . Α δια φ ο ρ ώ ­ ντα ς γ ι’ α υτές, ο Ο θ ω ν και η Αμαλία αποφάσι­

Σκ ά ρ λ ετ , επ έδω σε σ τον Οθω να, τ ο ν Α ύ γο υ σ το

σαν να π ε ρ ιο δ ε ύ σ ο υ ν σ τη ν επαρχία, ελπίζο­

O

αλλά γιατί κυρίως Α γγλ ο ς

π ρ εσ Θ ευτή ς

α ν α μ ίχθ η κ ε

οικονομική διάρ&ρωση του ελληνικού γους. To μεγα λύ τερ ο μ έ ρ ο ς της κο ινή ς γνώ μης βασιλείου επί είχε επίσης στραφεί ενα ντίον του βασιλιά, όπως ΟΘωνα (Ιστορία του Ελληνικού και σύσσωμη η στρατιωτική ηγεσία. Oi π λ η ρ ο φ ο ρ ίες που κ α τέ φ θ α να ν από τη ν E9vouq, τ. Ι Γ ’).

Α θ ήνα ,

Αγγλία.

σ τη ν

του 1862, α υ σ τη ρή διακοίνωση το υ Α γγλ ο υ υ­

ντας ότι θ α ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω ν α ν τις σ υνω μο τικές

π ο υ ρ γο ύ Εξ ω τερ ικώ ν Ράσσελ, σύμφω να με τη ν

πράξεις τω ν αντιπάλων τ ο υ ς και θ α βελτίω ναν

οποία υπ ήρχα ν π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για τη διατάραξη

τη ν εικό να το υ ς σ τον λαό. Σ τ η ν απόφαση αυτή

τω ν ελ λ η ν ο το υ ρ κ ικώ ν σ χέσεω ν, με υπαιτιότητα

α ν τιτά χθ η κ α ν οι πιο σ τενοί σ υ ν ε ρ γ ά τ ες του βα­

της ε λ λ η νικ ή ς πλευράς. H διακοίνωση κ α τέλη γε

σιλιά, διότι θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ότι ή τα ν μεγά λο σφ άλ­

με τη ν απειλή ότι, σε περίπτωση κατά τ η ν οποία

μα ο Ο θ ω ν να ε γκα τα λείψ ει τ η ν π ρω τεύουσ α

η Ελλά δ α θ α αναλάμΘανε τέτοια πρω τοβουλία,

ενώ σ ο β ο ύ σ ε σ οβ α ρ ή κρίση, To βασιλικό ζεύ­

υ π εύ θ υ ν ο ς θ α ή τα ν ο ίδιος ο Οθω ν, α φ ήνοντας

γος, όμως, α μ ε τ α κ ίνη το σ την απόφασή του, ε ­

να ε ν ν ο η θ ε ί ότι η Αγγλία θ α π ρ ο έβα ινε σε ε ν έ ρ ­

π ιβ ιβ ά σ θ η κε στο πλοίο «Αμαλία» το β ρ ά δ υ της

γειες ε να ντίο ν του. Παράλληλα, η δράση των αντικαθεστω τικώ ν καθίστατο κ α θ η μ ερινά ε ν τ ο ν ό τ ε ρ η . O i σ υνω μό­ τες βρίσ κο ντα ν σε σ τενή επικοινωνία μεταξύ

H διοικητική και

1ης προς 2 a Ο κτω βρ ίο υ 1862 και αναχώ ρησε για τ η ν περιοδεία . Oi

φ ό βο ι των στενώ ν συνεργατώ ν του Ο θ ω ­

να δ ε ν ά ργησ α ν να επ α λη θ ευ θ ο ύ ν. O στρατηγός

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Θ. Γρίβας, μαθαίνοντας τη ν αναχώρηση του Βα­

και πολύ λαού, έ φ θ α σ ε στα ανάκτορα και τα κα­

σιλιά και σ κο π εύ ο ντα ς να το ν αιχμαλωτίσει όταν

τέλα βε, χωρίς αντίσταση. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η σφρά­

θ α έ φ θ α νε στη Βόνιτσα , αποφάσισε να επισπεύ­

γιση των δωματίων των ανακτόρων. Επίσης, κα­

σει κατά μία η μ έ ρ α τ η ν έναρξη της επανάστα­

τ α λ ή φ θ η κ ε το κτίριο της Αστυνομίας, ενώ ο

σης. Γι’ αυτό έ σ τειλε αμέσως στη Βό νιτσ α τ ο ν α­

Β ο ύ λγα ρ η ς έδω σε ε ν το λ έ ς να σταλεί τη λεγρ α φ ι­

ξιωματικό Στάικο, ο οποίος, αφού ίχε συνεννοή-

κ ό μ ή νυ μ α στις επαρχίες ότι η βασιλεία καταλύ­

θ η κ ε με το υ ς αξιωματικούς της φ ρουρά ς, κλεί-

θ η κ ε . Τελικά, έγινε εφ ικτός ο σχηματισμός και

σ θ η κ ε μαζί το υ ς στο φ ρ ούρ ιο, α ναγγέλλοντας

νέα ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς .

ότι σ ύντο μ α θ α έ φ θ α νε και ο Γρίβας με στρατό,

Ενώ η βα σ Λ εία του Οθω να είχε πια καταλυ­

όπως και όντω ς έγινε. Α μέσω ς σ υ νε λ ή φ θ η σ α ν ό ­

θεί, το απόγευμα της 11ης Οκτω βρίου 1862 έ ­

λοι οι κρατικοί αξιωματούχοι που είχαν κατα-

φ θα σ ε έξω από το λιμάνι του Πειραιά το πλοίο

φθάσ ει στην πόλη για να υ π ο δ ε χ θ ο ύ ν τ ο ν βασι­

«Αμαλία>> στο οποίο επέβαινε το βασιλικό ζεύγος.

λιά, ενώ ο Γρίβας έσ π ευσ ε σ τον Βά λτο, όπου οι

Είχε όμως ή δ η σ υ γκεντρ ω θ εί στην ακτή πλήθος

αξιω ματικοίΑθ. Ισκος, Σ κ υ λ ο δ ή μ ο ς και K. Στρά-

λαού, για να εκφ ρά σει τα αντιβασιλικά του αισθή­

τος ετοιμάζονταν να βα δίσ ου ν ενα ντίο ν του. Σ ύ ­

ματα. O Γάλλος αντιναύαρχος Τουσάρ α ν έβ η κ ε α­

ντο μ α όμως κα τέβα λε τ η ν αντίστασή τους. Α υτό

μέσως στο «Αμαλία» και α νήγγειλε σ τον Οθω να

που απ έμενε π λέο ν ήταν η θ ρ ια μ β ε υ τική πορεία

τ η ν εξέλιξη των γεγονότων. Σ υ μ β ο ύ λ ε υ σ ε μάλι­

προς τη ν Α θ ήνα . Ο τα ν όμως ο Γρίβας έ φ θ α σ ε

στα να μ η ν καταπλεύσει το πλοίο στο λιμάνι γιατί

στο Αγρίνιο με τ ο ν στρατό του, π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε

τα πνεύματα ήταν πολύ οξυμμένα. H Αμαλία πρό-

ότι σ την π ρω τεύουσα είχε εκρ α γ εί στάση στις 10

τεινε να επ ιστρέψ ουν στην Καλαμάτα, όπου θ α

Ο κτω βρίου. Σ το Αγρίνιο ο Γρίβας διέλυ σ ε τον

γίνονταν δ εκ το ί με ενθ ο υσ ια σ μό από το υς κατοί­

στρατό του. Κ ρ ά τη σ ε μόνο δ ύ ο τάγματα, από

κους. O Ο θ ω ν όμως βρισκόταν σε μια πολύ τα­

500 ά ν δ ρ ε ς το κά θ ε ένα. E v τω μεταξύ, όλη η χώ­

ρ α γμένη ψ υχολογική κατάσταση. Σ ε λίγο κατέ-

ρα βρ ισκό τα ν σε αναβρασμό και επαναστατικός

φθασε και ο Γάλλος π ρ εσ β ευτή ς Β ο υ ρ έ που ε ξ έ ­

αέρας έπ νεε παντού.

θ ε σ ε σ τον βασιλιά με λεπ το μέρ ειες τα γεγονότα.

Τα νέα της επανάστασης στη Βό νιτσ α β ρ ή ­

Στη σ υνέχεια π ροσ ήλθα ν και οι υπόλοιποι πρε­

καν τ ο ν Ο θω να σ την Καλαμάτα και άλλαξαν ά ρ ­

σ β ευ τές των Μ εγάλω ν Δυνάμεων. H γνώμη όλων

δ η ν το πρόγραμμα της περιοδείας. Αμέσω ς απο-

ή ταν ότι, αφού η εξουσία είχε π εριέλθει πλήρως

φ α σ ίσ θ η κε η επιστροφή σ την Α θ ήνα , ε φ ό σ ο ν υ­

στα χέρια των επαναστατών, ο Ο θω ν έπρεπε να

πήρχε ο κ ίνδ υ νο ς να ξεσπάσει και ε κ ε ί στάση.

αναχωρήσει από τη ν Ελλάδα. Την ίδια νύκτα το

H στιγμή για επανάσταση σ την Α θ ή ν α ή τα ν

«Αμαλία», σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο από το αγγλικό « Σ κ ύ λ ­

πιο κατάλληλη παρά ποτέ. H πόλη ή τα ν εντελώ ς

λα» και το γαλλικό «Ελα φ ο ς », π ρ ο σ ορ μίσ θη κε

άδεια από στρατιωτικές δυνάμεις, επειδή αυτές

στη Σαλαμίνα.

είχαν διαταχθεί να κ ιν η θ ο ύ ν κατά του Γρίβα.

Τ η ν 12η Ο κτω βρίου ο Ο θ ω ν είχε πια λάβει

Ετσι, η θ έ σ η των συνω μοτώ ν ή τα ν π λ εονεκτική ,

τ η ν απόφαση να φ ύγει από τη ν Ελλάδα. Ζ ή τη σ ε

καθώς μάλισταη κ υ β έ ρ ν η σ η το υ Γενναίου Κολο-

μόνο από τ ο ν Α γγλο π ρ εσ β ευ τή να ταξιδέψει με

κοτρώ νη δ ε ν έ δ ε ιχ ν ε τ η ν απ αιτούμενη π ρ ο σ ο ­

τη «Σ κ ύ λ λ α » ως τη Β ενετία , παρότι θ α μπ ορ ο ύ­

χή . To βρ ά δυ της 10ης προς 11η Ο κτω βρίου η α­

σ ε να χρ ησιμοπ οιήσ ει το «Αμαλία». Αμέσω ς μ ε ­

τμόσφαιρα στην Α θ ή ν α ήταν πολύ σ υ γ κ ε χ υ μ έ ­

τά, το βασιλικό ζεύγος επ ιβιβά σ θ η κε στο αγγλι­

νη. O i α ρχηγοί της συνω μοσίας είχαν κρυφτεί,

κό πλοίο, μαζί με πολλά μέλη της ακολουθίας

ενώ οι λίγοι ν έ ο ι που ε μ φ α νίσ θ η κα ν σ του ς δ ρ ό ­

το υ που δ ε ν δ έ χ θ η κ α ν να εγκαταλείψουν. Τ η ν ί­

μ ο υς δ ια σ κο ρ π ίσ θ η κα ν από τ η ν Α στυνομία και

δια η μέρα , η «Σκύ λλ α », α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ν η από

κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ α ν σ τον στρατώνα το υ Π υ ρ ο β ο λ ι­

τ η ν «Ε λ α φ ο », αναχώ ρησε από τη Σαλαμίνα και

κού, που στο μεταξύ είχε ή δ η στασιάσει. Σ τ ο ν ί­

στις 17 Ο κτω βρίου 1862 έ φ θ α σ ε στη Βενετία ,

διο

από όπου το βασιλικό ζεύγος και η σ υνο δεία του

στρατώνα είχαν σ υ γ κ εν τρ ω θ ε ί

και άλλοι

στρατιωτικοί και πολίτες. Ανάμεσά το υ ς ή τα ν και

μ ε τέβ η σ α ν σ ιδ η ρ οδ ρ ο μικώ ς στο Μ όναχο.

οι Β ούλγα ρης, Δ ελη γιώ ρ γης, Κ ο υ μ ο υ ν δ ο ύ ρ ο ς ,

Πριν αναχωρήσει οριστικά από τη ν Ελλάδα,

Ζαϊμης και Καλλιφρονάς, οι οποίοι το πρωί της

ο Ο θ ω ν σ υνέτα ξε π ρ ο κή ρυ ξη προς το ν ελλη νικό

11ης Οκτω βρίου 1862 α νήγγειλ α ν με σ ύ ντο μ ο

λαό, που δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ ε αρ γό τερα από τις ε φ η ­

ψήφισμα σ τον ε λ λ η νικ ό λαό τ η ν κατάργηση της

μ ερ ίδ ες της Κ έρ κ υ ρ α ς και τη ς Τεργέστης, και

βασιλείας του Ο θω να και τη σύσταση προσωρι­

σ την οποία δήλω νε τη ν αγάπη του για τη ν Ελ λά ­

ν ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς από το υ ς Βούλγα ρ η , Κανάρη

δα και τη λύπη του γιατί η τροπή των πραγμάτων

και Μ πενιζέλο Ρ ο ύ φ ο ως τη σ ύγκλη σ η Ε θ ν ικ ή ς

θ α π ρ ο κα λο ύ σ ε νέα προβλήματα στη χώρα με

Σ υ ν έλ ε υ σ η ς .

τη ν οποία που τό σ ο πολύ είχε δ εθ ε ί.

Αμέσω ς ο Β ο ύ λγα ρ η ς κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε στο πα­

Από το Μ ό να χο, όπου π α ρ έμ ειν ε λιγ ό τε ρ ο

νεπιστήμιο, όπου βρ ισκό τα ν η Γερουσία, ενώ ο

από έ να ν χ ρ ό ν ο , το βα σιλικό ζ εύγος α π οσ ύ ρ ­

Παπαδιαμαντόπουλος, επικεφαλής του στρατού

θ η κ ε στη Β α μ β έ ρ γ η , όπου έζησ ε σ τ η ν αφά-

νεια, O Ο θ ω ν π έ θ α ν ε στις 14/26 Ιο υλ ίο υ 1867

να γίνει δ υ να τή η ά ν ο δ ο ς σ τον ε λ λ η ν ικ ό θ ρ ό ν ο

μετά από μα κρ ά αρρώ στεια και τ ά φ η κ ε σε μια

το υ πρίγκιπα Α λ φ ρ έ δ ο υ , δ ε υ τ ε ρ ό τ ο κ ο υ γιού

εκκ λ η σ ία στο Μ ό να χο, φ ο ρ ώ ντα ς τ η ν ε λ λ η ν ικ ή

της βασίλισσας Βικτω ρίας, και να ε δρ α ιω θεί έ ­

φ ο υσ τα νέλα . Ο κτώ χ ρ ό ν ια α ρ γ ό τε ρ α π έ θ α νε

τσι η α γγλική επ ιρροή σ την Ελλάδα. O i Α γγλ οι

και η Α μαλία (1875).

διπλω μάτες άφ ηνα ν έ ν τ ε χ ν α να ε ν ν ο η θ ε ί ότι η

O Ο θ ω ν ή τα ν ένας άπειρος πρίγκιπας, που

ανάληψη το υ σ τέμ μ α το ς από α υ τό ν θ α σ υ ν ο ­

κ λ ή θ η κ ε να κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι μια χώρα με ποικίλα και

δ ε υ ό τ α ν από κάποια δω ρεά, και σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α

πολύπλοκα προβλήματα, η οποία χρειαζόταν έ ­

από τ η ν ενσωμάτωση των Ιονίω ν Νήσω ν στην

ναν η γέτη με εμπειρία, όπως τ ο ν Καποδίστρια.

Ελλά δα . To ό νο μ α το υ Α λ φ ρ έ δ ο υ είχ ε γ ίνε ι δ η ­

Ως άνθρω πος, ο Ο θ ω ν ή τα ν άδολος, πράος και

μο φ ιλές σ τη ν Ελλά δα , αν και π ολλοί ε υ ν ο ο ύ ­

αθεράπ ευτα ρ ομα ντικός ως προς τη ν ιδέα του

σαν τ η ν ά ν ο δ ο σ τον θ ρ ό ν ο τ ο υ ανιψ ιού του

για τη ν ιδανική Ελλάδα. H ατυχής πολιτική του,

Ο θω να, πρίγκιπα τη ς

αλλά και η αγγλική υ π ονο μευτική πολιτική πρα­

Τελικά, η προσω ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , ύ σ τερ α και

Β α υα ρ ία ς Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ .

κτική, σ υ νε τέλ ε σ α ν στη φ θ ο ρ ά και στην έξωσή

από υπ όδειξη το υ Α γγλ ο υ ειδ ικ ο ύ α π εσ τα λμέ­

του. H Αγγλία υπήρξε από τη ν αρχή απ ηνής α­

ν ο υ Ελιοτ, αποφάσισε να π ρ ο κ η ρ ύ ξ ει δ η μ ο ψ ή ­

ντίπαλος του Οθω να, αναφορικά με ό λες τις επι­

φισμα, κατά το οποίο ο λαός δ ε ν θ α έ κ ρ ιν ε β έ ­

λ ο γές του. H Μ εγά λη Ιδέα, ο σ υ νεκτ ικ ό ς κρίκος

βαια με βάση τα δ ε σ μ ε υ τ ικ ά νο μικά κείμενα,

του Ο θω να με το ελ λ η νικ ό έ θ ν ο ς , ο δ ή γ η σ ε στην

αλλά σ ύμφω να με τις κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ις των πολιτι­

αποξένωσή του από το ν λαό, καθώς, λόγω σ φ ο ­

κών αρχηγών. Σ ’ αυτό ε κ τ ό ς από τ ο ν Α λ φ ρ έδ ο ,

δ ρ ή ς αντίδρασης των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν, δ ε ν

υπ οψ ήφ ιος ή τα ν και ο Ο ρ θ ό δ ο ξ ο ς δ ο ύ κ α ς Νι­

κα τά φ ερε να επιτύχει τα επ ιθυμητά γι’ α υτό ν α­

κό λα ο ς Λ ό υ χ τ ε μ π ε ρ γ κ , ε γ γ ο ν ό ς του θ ε τ ο ύ γυι-

ποτελέσματα.

ou το υ Μ ε γά λ ο υ Ναπ ολέοντα, Ε υ γ ε ν ίο υ Μπω-

Μ ετά τη ν έξωση του Οθωνα, α κ ο λ ο ύ θ η σ ε

αρναί, ο οποίος δ ι έ θ ε τ ε τη ν α γγλική και γα λλι­

μια μεταπολιτευτική περίοδος. Μ ε το ψήφισμα

κή υποστήριξη. H υπ οψ η φ ιότη τα το υ Νικολάου

τη ς 11ης Ο κτω βρ ίο υ 1862, π α ύ θ η κ ε η δυναστεία

ή τα ν σ ημ α ντική, και απ ασχολούσε σ οβ α ρ ά τ ο ν

του Οθω να και α ν α τ έθ η κ ε η ε κλ ο γή ν έ ο υ η γ ε μ ό ­

Π ά λ μ ε ρ σ το ν που είχε π ρόσκαιρα λ η σ μ ο ν ή σ ε ι

να στην ε θ ν ικ ή «σ υντα κτική » σ υ νέ λ ευ σ η που ε-

τη δ έ σ μ ε υ σ η που α π έρ ρ ε από το Π ρ ω τό κο λλο

π ρόκειτο να σ υ γκλη θ εί. Παράλληλα, σ υ σ τ ή θ η κ ε

το υ Λ ο ν δ ίν ο υ και π ρ ο ω θ ο ύ σ ε τ η ν ιδέα τη ς ε ­

τριμελής επιτροπή με τ ο ν τίτλο «Π ροσ ω ρινή κυ-

κλο γή ς του Α λ φ ρ έ δ ο υ . H βασίλισσα Βικτω ρία ό ­

βέρ νη σ ις », η οποία θ α κ υ β ε ρ ν ο ύ σ ε το κράτος. H προσωρινή

κυβέρνηση

π ο λ ιτε ύ θ η κ ε

με

μως είχε α ν τίθ ετη γνώ μη, και έτσι η β ρ ετα νική πολιτική τ ρ ο π ο π ο ιή θ η κε . Μ ετά από εισ ή γη σ η

σ ύ νεσ η και περισσή περίσκεψ η. Ε ν τ ο ύ τ ο ις είχε

του Β ρ ε τ α ν ο ύ π ρ ε σ β ε υ τ ή σ την Α θ ή ν α , Π έτρ ο υ

να αντιμετωπίσει πολλά π ροβλήματα στους τ ο ­

Σ κ ά ρ λ ε τ, η α γγλική κ υ β έ ρ ν η σ η π ρ ό τειν ε (και η

μείς της δημόσιας τάξης και των δημοσίω ν ο ικ ο ­

ρωσική α π ο δ έ χ θ η κ ε ) να α να νεω θεί η ισχύς του

νομικών. Τα π ροβλήματα που α φ ο ρ ο ύσ α ν τη δ η ­

Π ρ ω το κό λλο υ το υ 1830 και να ε ξ α ιρ ε θ ο ύ ν έτσι

μόσια τάξη λ ύ θ η κ α ν έως ένα ν βα θμό, αλλά τα

αυτόμα τα και οι δ ύ ο υποψήφιοι. Ν έ ε ς δ υ σ χ έ ­

προβλήματα των οικονομικώ ν αντιμετωπίσθη-

ρ ειες π ρ ο κ λ ή θ η κ α ν τό σ ο από τη διατύπωση

καν με το ν «προσφιλή» τρόπ ο της δ α ν ε ιο δ ό τ η ­

της άποψης ότι ο Ν ικό λα ο ς δ ε ν έπ ρεπ ε να εξαι­

σης: ε κ δ ό θ η κ ε ομο λο για κό δάνειο το ύψ ος του

ρ εθ ε ί, όσο και από τ η ν αύξηση το υ ρ εύ μ α το ς υ­

οποίου έ φ θ α ν ε τα 6.000.000 δ ρ α χμ έ ς και παράλ­

πέρ του Α λ φ ρ έ δ ο υ . Τελικά, η γα λλική κ υ β έ ρ ν η ­

ληλα

επιτε­

ση π έτυ χε με κατάλληλα διαβήματα να σ υμφ ω ­

τρ α μ μ έ νο ς της Ελλά δα ς σ την Κω νσταντινούπ ο­

ν ή σ ο υ ν τ ό σ ο η α γγλική όσο και η ρωσική κ υ ­

ε ξ ο υ σ ιο δ ο τ ή θ η κ ε

ο προσωρινός

λη, Π έτρ ο ς Ζάννας, να δια π ρα γμα τευθεί δάνειο

β έ ρ ν η σ η σ την α δυνα μία ε κ λ ο γ ή ς και των δ ύ ο

200.000 λιρών στερλινών.

πριγκίπων. H συμφω νία αυτή υ π ογρά φ η κε στο

Ε κ δ ίδ ο ν τ α ς ψ ήφ ισμα στις 19 Ν ο ε μ β ρ ίο υ για

Λ ο ν δ ίν ο στις 22 Ν ο ε μ β ρ ίο υ / 4 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1862,

τ η ν ε κλ ο γ ή ν έ ο υ βασιλιά, η π ροσω ρινή κ υ β έ ρ ­

σ τ ά λ θ η κ ε σ την Α θ ή ν α με α γ γελ ια φ ό ρ ο και ανα­

νη σ η παραβίασε το ψ ήφ ισμα τη ς 11ης Ο κτω ­

κ ο ινώ θ η κ ε σ την ε λ λ η ν ικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η στις 3/15

βρ ίο υ , με το οποίο η ε νέ ρ γ ε ια για τ η ν ε κλ ο γ ή

Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1862 με έ γγρ α φ ο που της επ έδω ­

ν έ ο υ η γ ε μ ό ν α είχε α ν α τεθ ε ί σ την Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ ­

σαν οι π ρ ε σ β ε υ τ έ ς των τριών Δ υ νά μ εω ν στην

λ ε υ σ η . Ε ίχ ε όμω ς τ ο υ ς λό γ ο υ ς της. Σύμφ ω να

Α θ ή ν α . Παρά ταύτα, στο π ρ ο κ η ρ υ χ θ έ ν δ η μ ο ­

με το Π ρ ω τό κ ο λλο του Λ ο ν δ ίν ο υ τη ς 22ας Ia-

ψήφ ισμα νικ η τή ς α ν α δ ε ίχ θ η κ ε ο Α λ φ ρ έ δ ο ς με

νουαρίου/3ης Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ

σ υντριπ τική πλειοψηφία.

1830, ο βασιλιάς

τη ς Ελ λά δ α ς δ ε ν έπρεπ ε να είναι μ έλ ο ς των η ­ γ ε μ ο νικ ώ ν ο ικο γ εν ειώ ν των χωρών που είχαν υ­ πογράψ ει τη Σ υ ν θ ή κ η τη ς 6ης Ιο υλίου 1827. Ομω ς, επί πολλά χρ ό νια , η α γγλική διπλωματία υ π ο ν ό μ ε υ ε τη δ υνα σ τεία του Οθω να, με σκοπό

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

55

H περίοδος του Γεωργίου Α’ ( 1863- 1913) H ΕΚΛΟΓΉ TOY ΓΕΟΡΓΙΟΥ Α ’ Ol ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Ε θ ν ο υ ς . Α υ τό γνω σ το π ο ιή θ ηκε αμέσως στο Λ ο ν ­ δίνο. Οπως ήταν α να μενόμενο, η απάντηση της αγγλικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς ήταν αρνητική. H αγγλική

Τη Δ ε υ τέρ α , 10 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1862, ο υ ν ή λ θ ε

κ υ β έ ρ ν η σ η σ υ μ β ο ύ λ ε υ ε να β ρ ε θ ε ί βασιλιάς που

σε σ υνεδρία ση η Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ λ ε υ σ η που π ρ ο ή λ­

δ ε ν θ α επιδίωκε τη ν κατάλυση του Σ υ ντά γμ α ­

θ ε από τις εκλ ο γές.

τος, δήλω νε μέσω του Ελ ιοτ ότι η παραχώρηση

Την 21η Ια νουαρίου 1863, ο π ρ ό ε δ ρ ο ς της

των Ιονίων Νήσων είχε ή δ η αποφασισθεί και πρό-

προσω ρινής κ υ β έ ρ ν η σ η ς κ α τ έ θ ε σ ε στη Σ υ ν έ ­

τεινε τη ν ε κλ ο γή του δ ο ύ κ α του Σαξ Κ ό μ π ο υ ρ γκ

λευσ η τη ν προσωρινή εξουσία που είχε α π οδε­

Γκότα, Ερ νέ σ το υ . O Ερ νέ σ το ς , όμως, μετά από

χ θ ε ί με το ψήφισμα της 11ης Ο κτω βρ ίο υ 1862.

πολλές σ υσκέψ εις, δ ε ν α π ο δ έ χ θ η κ ε το ελλη νικό

Επ ειδ ή όμως με τη ν κατάθεση της εξουσίας από

Στέμμα, όπως δ ε ν το α π ο δ έ χθ η κ α ν και άλλα μ έ ­

τη ν προσωρινή κ υ β έ ρ ν η σ η

λη του ο ίκου των Κ ό μ π ο υ ρ γκ στα οποία προτά-

και τη ν αυτόματη

παραίτηση των μελώ ν της δ η μ ιο υ ρ γ είτο κ υ β ε ρ ­

θ η κ ε να δ ια δ ε χ θ ο ύ ν τ ο ν Οθωνα.

νη τική χηρεία, η Σ υ ν έ λ ε υ σ η εξέδ ω σ ε ψήφισμα

Μ ετά τις διαδοχικές π ροσ φ ορές του ελληνι­

με το οποίο όριζε ότι ή κ υ β έ ρ ν η σ η θ α εξα κο ­

κού Στέμμα τος από τις Μ εγά λες Δυνάμεις και τις

λ ο υ θ ο ύ σ ε να δια τηρεί τη ν εκτ ελ ε σ τ ικ ή εξουσία.

αντίστοιχες αποποιήσεις του από το υς κατά και­

Στις 30 Ιανουαρίου 1863 η Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ λ ε υ σ η

ρ ούς υποψηφίους, που δ ε ν δέχοντα ν το υς σ κλ η ­

εξ έλ εξ ε με απόλυτη πλειοψηφία το υ ς Δ. Β ο ύ λ ­

ρ ούς ό ρ ο υ ς των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν (όπως τη μη

γαρη και Μ πενιζέλο Ρ ο ύ φ ο ε κ νέ ο υ ως μέλη της

ανάπτυξη Ενόπλω ν Δυνάμεω ν!), ο π ληρεξούσιος

προσω ρινής κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Επ ειδή για το τρίτο

Πυλίας, Μ. Σχινάς, υπέβαλε πρόταση στη Σ υ ν έ ­

μέλο ς δ ε ν είχε εξασφ αλισθεί απόλυτη π λειοψ η­

λευ σ η (μάλλον με υπόδειξη της αγγλικής διπλω­

φία, επ α να λή φ θ η κε η ψ ηφ οφ ορία και ε ξελ έγη ο

ματίας) να σ υ γ κ ρ ο τη θ ε ί επιτροπή με σκοπό την

K. Κανάρης, Τη 2α Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1863 ο ρ κ ίσ θ η κ ε

υπόδειξη βασιλιά. To έργο αυτό α να τέθ η κε στη

η προσωρινή κ υ β έ ρ ν η σ η .

διπλωματική επιτροπή της Συ νέλευ σ ης .

E v τω μεταξύ η Σ υ ν έλ ε υ σ η , που αντιμετώπι­

Η δη

όμως η προτίμηση της Αγγλίας είχε

σε το τε τ ε λ ε σ μ έ ν ο γ ε γο νό ς το υ δη μο ψ η φ ίσ μα ­

στραφεί προς τ ο ν Δανό πρίγκιπα Γεώργιο-Γου-

τος για τη ν ε κλ ο γή βασΛιά, είχε εκδώ σει από τις

λιέλμο, τ ο ν οποίο είχε εκτιμ ή σ ει δ εό ντ ω ς ο Β ρ ε ­

22 Ιανουαρίου 1863 ψήφισμα, ως εκπρόσωπος

τανός πρω θυπ ουργός Π ά λμερστον, όταν τ ο ν εί­

του κυρία ρχου λαού μετά τις εκλ ο γές, δηλώ νο­

χ ε σ υνα ντήσ ει στους γά μ ο υς του πρίγκιπα της

ντας ότι αναγνώριζε επίσημα τη χη ρ εία του ε λ ­

Ουαλλίας, Ε δ ο υ ά ρ δ ο υ , με τη ν αδελφ ή του Γεωρ­

λη νικ ο ύ Θ ρό νο υ . Τ η ν ίδια ημέρα , αφού αναγνώ-

γίου, Αλεξά νδρα .

σ θ η κ α ν από τ ο ν πληρεξούσιο Πάνο Κορωναίο τα

Στις 18 Μ αρτίου του 1863, ο π ρ ό ε δ ρ ο ς της

πρακτικά της τελικής καταμέτρησης του δ η μ ο ­

προσω ρινής κ υ β έ ρ ν η σ η ς Z. Β ά λ β η ς ανακοίνωσε

ψηφίσματος, η Σ υ ν έ λ ε υ σ η εξέδω σε και άλλο ψ ή ­

στην Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ λ ε υ σ η ότι οι τρεις Δ υνά μεις

φισμα, με το οποίο απ οδεχόταν τη λαϊκή β ο ύ λ η ­

π ρότειναν ως βασιλιά τ ο ν πρίγκιπα Γουλιέλμο-

ση, πέρα από κά θ ε δ ιε θ ν ή δέσ μ ευσ η , κ η ρ ύ σ σ ο ­

Γεώργιο, ότι σ' αυτό σ υνα ινούσ ε ο βασιλιάς της

ντας ότι ο πρίγκιπας Α λ φ ρ έδ ο ς είχε ε κλ εγ εί βα­

Δανίας και ότι η ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η π ρότεινε

σιλιάς των Ελλήνω ν, βάσει της θ έ λ η σ η ς του

με ψήφισμα της ε θ ν ικ ή ς αντιπροσωπείας να α-

Εφιππος, ο Γεώ ργιος Α ’ εισέρχεται στη Θεσσαλονίκη, τον Οκτώ βριο του 1912 (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). να κηρυχθεί

της

ταν ο Κω νσταντίνος Κανάρης, ο Θ ρ α σ ύ β ο υ λ ο ς

Ελλάδας. Α μέσω ς η Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ λ ε υ σ η εξέδω σε

ο

νέ ο ς

πρίγκιπας

βασιλιάς

Ζαϊμης και ο Δ η μ ή τ ρ ιο ς Γρίβας, οι οποίοι ύστερα

ψήφισμα με το οποίο α να γό ρ ευσ ε τ ο ν Γουλιέλ-

από έξι η μ έ ρ ε ς έφ υ γα ν για τη Δανία.

μο-Γεώργιο «βασιλέα των Ελ λή νω ν», χρ η σ ιμ ο ­

Στις 13 Απριλίου 1863 η επιτροπή έ φ θ α σ ε

ποιώντας αυτή τ η ν ορολογία π ρ ο κειμ ένο υ να

σ την Κ οπ εγχά γη και έγινε δ ε κ τ ή με τιμές από

θεω ρείται ότι υπό το στέμμα του υπάγονταν και

τ ο ν βασιλιά της Δανίας Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο

όλοι οι αλύτρωτοι Ελ λ η νες.

πή όμως δ ε ν κα τά φ ερ ε να αποπερατώσει α μ έ ­

Z '.

H επ ιτρο­

Τ η ν ίδια η μ έ ρ α ε κ δ ό θ η κ ε π ρ ο κ ή ρ υ ξη για το

σως τη ν αποστολή της, γιατί ο Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς δ ε ν

ίδιο θ έ μ α προς ό λο ν τ ο ν ε λ λ η νικ ό λαό. Σ τ η ν

ή θ ε λ ε να δώσει τ η ν τελική του έγκρισ η προτού

Α θ ή ν α π ρ α γμα το π ο ιή θ η κα ν π α νη γυ ρ ισ μο ί και

γ ίν ο υ ν δ ε κ τ ο ί οι εξή ς όροι: παραίτηση τη ς β α υ ­

στρατιω τικές παρελάσεις και δ ια τ ά χ θ η κ ε γ ε ν ι­

αρικής δυνασ τεία ς από τ ο ν ε λ λ η ν ικ ό θ ρ ό ν ο ,

κή φωταψία τη ς πόλης. H απόφαση κοινοποιή-

π ροσ άρτησ η των Ιονίω ν Νήσω ν σ την Ελλά δα

θ η κ ε και σ τον Β ρ ε τ α ν ό έ κτ α κ το α π εσ ταλμένο

και ενίσ χυσ η της βασιλικής χο ρ η γία ς από τις

Ελιοτ, ο οποίος μετά από λίγες η μ έ ρ ε ς αναχώ­

τρ εις Δ υνά μεις. Επ ειδ ή όμως η βα υαρική δ υ ν α ­

ρ η σ ε από τη ν Ελλάδα.

στεία δ ε ν δ εχ ό τ α ν να π αραιτηθεί από τα δικαιώ-

Στις 24 Μ αρτίου 1863 σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε τ ρ ιμ ε­

ματά τη ς επί του ε λ λ η ν ικ ο ύ θ ρ ό ν ο υ , οι τρεις

λής επιτροπή, με αποστολή τη ν π ροσ φ ορά σ τον

Δ υνά μεις

Γεώργιο του ε λ λ η νικ ο ύ Στέμμα το ς . Μ έλ η της ή-

το υ ς που α π έρ ρ εα ν από τις σ υ ν ο μ ο λ ο γ η θ ε ίσ ε ς

έ κα να ν

χρήση

των

«δικαιωμάτων»

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

57

βα υα ρική δ υ ν α ­

του Γεωργίου θ α ήταν Χριστιανοί Ο ρ θ ό δ ο ξ ο ι.

στεία είχε ν τε φ άκτο εξω σ θεί από τ ο ν ε λ λ η νικ ό

Α κ ό μ η , υ π ογρα μμίσθη κε ότι, μετά και τη ν ανάρ­

θρόνο.

ρηση το υ Γεωργίου σ τον θ ρ ό ν ο , οι ο ικ ο ν ο μ ικές

σ υνθήκες

θεω ρώ ντα ς

ότι η

Ετσι, σ υ γ κ α τ έ θ ε σ α ν σ την ά νοδ ο το υ

Γουλιέλμου-Γεω ργίου σ τον θ ρ ό ν ο της Ελλάδας

υποχρεώ σεις της Ελλάδας δ ε ν θ α μ ετα βά λ λο ­

με τ η ν επωνυμία «Γεώ ργιος A ', βα σιλεύς των

ντα ν και ότι οι Μ εγά λες Δ υνά μεις θ α πα ρακο­

Ελ λή νω ν». H σ υ γκα τά θ εσ η δ ό θ η κ ε , αφού οι α­

λ ο υ θ ο ύ σ α ν συστηματικά τη χώρα ως προς τη ν ε ­

ντιπρόσωποι των τριών Δ υ νά μεω ν υπ έγραψαν

κ τέλεσ η των ποικίλων και επαχθώ ν υποχρεώσε-

τρία π ρω τόκολλα στις 4/16 Μαϊου, 15/27 Μαϊου

ών της έναντι της τυχοδιω κτικής πολιτικής των

και 24 Μαϊου/5 Ιο υνίου 1863, με τα οποία «ενέ-

ευρωπαϊκών Δ υ νά μ εω ν ε κ ε ίν η ς της εποχής.

κριναν» τις πράξεις το υ ελ λ η ν ικ ο ύ κρά τους, α-

To ε λ λ η νικ ό Σ τέμ μ α π ε ρ ιφ έ ρ θ η κ ε πολύ ανά

π ο δ ε ικ ν ύ ο ντ α ς έτσι ότι το ε λ λ η ν ικ ό κράτος ή ­

τη ν Ευρώ πη και π ρ ο σ φ έ ρ θ η κ ε σε π ολλούς υπο­

ταν υπ οτελές και ότι δ ε ν ή τα ν σε θ έ σ η να α­

ψ ηφ ίους, ώσπου να καταλήξει στη Δανία και να

σ κή σ ει κυρια ρχικά δικαιώματα και ανεξάρτητη

γ ίν ε ια π ο δ ε κ τ ό από το ν Γεώργιο. Καταλυτικό ρ ό ­

εξω τερική πολιτική. Π ρ ο σ τ έ θ η κ ε μάλιστα και

λο σ ’ αυτό έπαιξε η βρ ετα νική διπλωματία, που

δήλω ση το υ Α γγλ ο υ υπ ου ρ γο ύ των Εξω τερικώ ν,

θ εώ ρ η σ ε ότι ο νεα ρ ό ς πρίγκιπας θα ή τα ν η ιδα­

Τζων Ράσσελ, ότι σε περίπτωση ένω σης της

νικ ό τε ρ η ε π Λ ο γ ή , με τη ν έννοια ότι θ α εξυπ η­

Επ τα ν ή σ ο υ

με τ η ν

Ελλάδα, θ α π ροτεινότα ν

ρ ετο ύ σ ε τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά της ως π ειθήνιο όρ γα ­

σ την κ υ β έ ρ ν η σ η της Επ τα νήσ ο υ να π ρ ο σ θ έτει

νο. H ε κλ ο γή του Γεωργίου έγινε α π οδεκτή από

κά θ ε χ ρ ό ν ο 10.000 λίρες σ τερ λίνες στη χορηγία

ό λες τις ευρω παϊκές Δυνά μεις, καθώς θ ε ώ ρ η ­

του ν έ ο υ βασιλιά, ενώ σι τρ εις αντιπρόσωποι

σαν ότι μέσω αυτού η επιρροή καθεμίας θ α εξι­

των Δ υ νά μ εω ν θ α επιβεβαίω ναν ότι θ α β ο η θ ο ύ ­

σ ορροπ είτο στην Ελλάδα και ότι δ ε ν θ α α ντιμ ε­

σαν ο ικονο μ ικά τ ο ν ν έ ο βασιλιά.

τώπιζαν κανένα π ρ όβλημ α στο μέλλον. Α νεξάρ­

O Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς , όταν οι ό ρ οι του έγιναν δ ε ­

τητα από όλα τα παραπάνω, ο Γεώργιος Γκλύκ-

κτοί, σ υμφ ώ νη σ ε στην απ οδοχή του ελλη νικ ο ύ

σ μπ ο υρ γκ απ οτέλεσε, σ την αρχή τουλάχιστον,

σ τέμμα τος από τ ο ν Γεώργιο. Στις 25 Μαϊου/6

τ ο ν «δ ο ύ ρ ε ιο ίππο» της Αγγλίας στα εσω τερικά

Ιουνίου 1863 έγινε με μεγάλη μεγαλοπρέπεια η

ζητήματα της Ελλάδας, καθώς η πρώτη ε υ ν ο ο ύ ­

τ ελ ετ ή π ροσφ οράς του ε λ λ η νικ ο ύ σ τέμμα τος

σε εξα ρχής τ η ν εγκ α θ ίδ ρ υ σ η μιας βασιλικής δ υ ­

σ τον Γεώργιο. Κ ά θ ε λεπ το μέρ εια της τ ε λ ετ ή ς α-

ναστείας υπ άκουης στα βρετα νικά σ υμφ έρο ντα .

να φ έρεται σε έ κ θ ε σ η τη ν οποία τα μέλη της επι­ τροπ ής έστειλαν στη Σ υ ν έλ ε υ σ η .

O ΓΑΜΟΣ TOY ΓΕΩΡΓΊΟΥ

Στις 15 Ιουνίου 1863, με το ψήφισμα Μ Γ ’, η Ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η α να κήρ υ ξε ε νή λ ικ ο τ ο ν νέο βα­

Στις 22 Μ αρτίου 1865 δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ ε στην ε ­

σιλιά (ο οποίος δ ε ν είχε σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ιτα 1 8 χ ρ ό -

φ η μ ερ ίδ α «Ε θ ν ο φ ύ λ α ξ » η παρακάτω διάψευση:

νια το υ ) για να μ η ν επ αναληφ θεί η δ υσά ρεστη

«Τα θ ρ υ λ η θ έ ν τ α περί αρραβώ νω ν της A .M . του

περιπέτεια ενός νέ ο υ Σ υ μ β ο υ λ ίο υ της Αντιβασι-

βασιλέως Γεωργίου μετά τη ς θ υ γ α τ ρ ό ς του μ ε ­

λείας, όπως ε κε ίνο υ επί Οθωνα. O Γεώργιος, ό ­

γάλου δ ο υ κ ό ς της Ρωσίας Κωνσταντίνου ανηρέ-

ταν πήρε το κ είμ ε νο του ψ ηφ ίσματος στα χέρια

θ η σ α ν ημιεπισήμως υπό τινος των υπουργικώ ν

του, απάντησε σ την Ε θ ν ικ ή Σ υ ν έ λ ε υ σ η με διάγ­

οργάνω ν».

γελμ ά του τη ν 18η/30ή Ιουλίου 1863, ευχαριστώ ­

To 1865 είχε αρραβω νιασ θεί η α δελ φ ή του

ντα ς τη ν γιατί τ ο ν τίμη σ ε με τ η ν εμπ ιστοσύνη

Γεωργίου, Μ αρία-Σοφία-Φρειδερίκη-Δάγμαρ, σε

τη ς και δηλώ νοντας ότι, αν ευ ο δω νό τα ν το ζή­

ηλικία 18 ετών, με το ν μεγάλο δ ο ύ κ α Νικόλαο,

τημα της ένω σης τω ν Επ τανήσω ν, θ α μετέβ α ινε

διά δο χο του ρωσικού θ ρ ό ν ο υ . H ρωσική Α υλή ε ­

αμέσως σ την Ελλάδα. Μ ε λίγα λόγια, α ν έμ ε νε

πιζητούσε τα υ τό χ ρ ο να

τ η ν επίνευση τη ς Αγγλίας για να αναλάβει τα νέα

Ελ λ η να βασιλιά με τ η ν Η ά χ ρ ο ν η Ολγα, πρώτη

κ α θ ή κ ο ν τ ά του, αυτά το υ «άτυπου α ρ μο σ τή »

εξα δέλφ η το υ Ν ικολάου και κ ό ρη του μεγάλου

τη ς Μ εγά λη ς Βρετα νία ς. H ε κλ ο γή το υ Γεωργίου Α ’ σ τον ελλη νικό θ ρ ό ν ο επ ικυρώ θ η κε με τρ ιμερ ή σ υ ν θ ή κ η που υ­

δούκα

Κω νσταντίνου,

να αρραβω νιάσει το ν

α δ ελ φ ο ύ

το υ

τσάρου

Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ B ’. H

κυβέρνηση

Κουμουνδούρου

κ α τ έ θ εσ ε

πέγραψαν στο Λ ο ν δ ίν ο τη ν 1η/13η Ιουλίου 1863

ν ο μ ο σ χ έ δ ιο στη Β ο υ λ ή ώστε να α ν α τεθ εί η αντι-

η Γαλλία, η Αγγλία και η Ρωσία. Στα 15 ά ρ θ ρα της

βασιλεία σ τον θ ε ίο το υ βασιλιά, πρίγκιπα Ιωάν­

επαναλαμβανόταν με έμφαση η συναίνεση των

νη, για όσο διάστημα θ α δ ια ρ κ ο ύ σ ε η απουσία

Μ εγάλω ν Δ υ νά μεω ν στην ε κλ ο γή το υ Γεωργίου,

του βασιλιά ε κ τ ό ς του κρά το υς. To νο μ ο σ χέ δ ιο

η αναγνώριση της Ελλάδας ως κρ ά το υ ς μ ο να ρ ­

ψ η φ ίσ θ η κ ε αμέσως και απ έκτησ ε ισχύ νό μ ο υ ,

χικού, α νεξά ρτητου και σ υνταγματικού, όπως

ενώ υπ ογρά φ η κε από τ ο ν Γεώργιο στις 31 Δ ε ­

και η απόφαση ότι τα όρια του ε λ λ η νικ ο ύ κρά­

κ εμ β ρ ίο υ 1866.

το υ ς θ α επ εκτείνο ντα ν με τη ν προσάρτηση των

Στις 20 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1866 π ροβλεπ ότα ν ότι ο

Ιονίων Νήσων. Επίσης, δ η λ ώ θ η κ ε ότι οι διάδοχοι

βασιλιάς θ α αναχω ρούσε για το εξω τερικό πολύ

σ ύντο μ α και ότι το ταξίδι του θ α γινότα ν για σ υ ­

για τ η ν τ έ λ εσ ή του έ φ θ α σ ε στην Α θ ή ν α στις 21

γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σκοπό, τ ο ν οποίο γνώριζε η κ υ β έ ρ ­

Ο κτω βρίου και το γ ε γ ο ν ό ς ε ο ρ τ ά σ θ η κ ε τόσο

νησ η. To ταξίδι όμως αναΘαλλόταν, διότι η ρωσι­

από τη ν κ υ β έ ρ ν η σ η όσο και από τ ο ν λαό. O

κή διπλωματία είχε εμποδίσει τ ο ν Γεώργιο να ε ­

γά μος του Γεωργίου είχε πολιτικά κίνητρα:

πισπεύσει τ ο ν π ρ ο σ χεδια σ μένο γάμο το υ με τη ν

α π οσκοπ ούσε σ τον αναπροσδιορισμό των πολι­

πριγκίπισσα Ολγα π ρ ο κ ειμ ένο υ να μη θ ε ω ρ η θ ε ί

τικών σ χέσ εω ν των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν μεταξύ

ότι ο βασιλιάς των Ελ λή νω ν σ κό π ευ ε να εξυπ η­

τους. Σ κο π ό ς του γά μου ήταν να αναθερμαν-

ρ ετή σ ει τα ρωσικά σ υμφ έρο ντα . H αλήθεια ήταν

θ ο ύ ν οι σ χέσεις των ευρωπαϊκών Δ υνά μεω ν με

ότι η οικογ ένεια του Γεωργίου είχε σ υ ν δ ε θ ε ί με

τη Ρωσία, αφού η Γαλλία, η Αγγλία και η Πρωσ-

τη ν τσαρική και έτσι ή τα ν αναπ όφ ευκτη η π ρο­

σία, για δ ικο ύ ς της λό γο υς καθεμία, ε υ νο ο ύ σ α ν

σ έγγιση του ν έ ο υ βασιλιά από τη Ρωσία.

τη σύμπηξη μιας συμμαχίας με τη ν τσαρική Ρω­

Στις 9 Απριλίου 1867 ο πρίγκιπας Ιωάννης

σία, π ρ ο κειμ ένο υ η τελευταία να ε γ γ υ η θ ε ί τη ν

ο ρ κ ίσ θ η κ ε στη Β ο υ λ ή των Ελλή νω ν ως αντιβασι-

ακερα ιότητα της Ο θω μα νικής αυτοκρατορία ς

λιάς και ο Γεώργιος ή τα ν έτοιμ ο ς να αναχω ρή­

και έτσι να π ρ ο σ τα τευ θ ο ύ ν

σει. O ε λ λ η νικ ό ς λαός, όμως, δ ε ν γνώριζε το ν

το υ ς που απ ειλούντο από τη ν επ εκτατικότητα

τα σ υ μ φ έ ρ ο ντ ά

Πορτραίτο του Γεω ργίου Α ’ κατά τα πρώτα χρόνια τη ς βασιλείας του.

λόγο. Επιπλέον, για να μην τ ο ν ενο χλή σ ει με ε ­ ρωτήσεις η Β ο υ λ ή , ο Κ ο υ μ ο υ ν δ ο ύ ρ ο ς , αμέσως μ ετά τη ν ορκω μοσία του αντιβασιλιά, διάβασε το διάταγμα που όριζε ότι η σ ύ ν ο δ ο ς τη ς Β ο υ ­ λής είχε ο λο κληρω θεί. O

Γεώργιος αναχώρησε τη ν επ ο μένη της ο ρ ­

κωμοσίας του θ ε ίο υ του με το ελλη νικό πλοίο «Π ατρίς» για τη Μασσαλία, όπου έ φ θ α σ ε το Σ ά β ­ βατο 15 Απριλίου. Τ η ν Κυριακή το απόγευμα ή ­ ταν στο Παρίσι και τη Δ ε υ τ έ ρ α σ υ να ν τή θ η κ ε με τ ο ν α υτοκρά τορα της Γαλλίας Ναπολέοντα Γ ’. Α μέσω ς μετά πήγε στο Λ ο νδίνο, όπου βρισκόταν η μητέρα του, κοντά σ την αδελφή του. Στο Παρί­ σι επ έσ τρ εψ ε στις 21 Απριλίου. Α φ ού ξανασυναντήθηκε

με τ ο ν

Ναπολέοντα, έ φ υ γε

στις 25

Απριλίου για το Β ερ ο λ ίν ο και από ε κεί για τη ν Αγία Π ετρούπ ολη. H πορεία του ταξιδιού του απ οδ εικνύει ότι μ ερίμνη σ ε πρώτα να ενη μ ερ ώ σ ει τις Μ εγά λες Δυνά μεις και μετά να π ροβεί στον γάμο του με τη Ρωσίδα πριγκίπισσα. H επιλογή της συζύγου του έπρεπε να συμβαδίζει με τα σ υ μ φ έρ ο ντ α καιτις βλέψ εις κά θ ε Δύνα μης. Σ τ η ν Αγία Π ετρούπ ολη το ν υ π ο δ έ χ θ η κ α ν με ό λες τις τιμές, στις 30 Απριλίου 1867. Τέσσερις η μ έ ρ ε ς α ργότερα τ ε λ έσ θ η κ α ν οι αρραβώ νες του με τη 16άχρονη πριγκίπισσα Ολγα, όπως τηλεγρά φ ησ ε ο Ελ λη να ς π ρ εσ β ευ τή ς Σπυρ. Μεταξάς. Παρά τη ν σιωπή της κ υ β έ ρ ν η σ η ς , η ε λ λ η νι­ κή κοινή γνώ μη δ ε ν αιφ νιδιάσθηκε, διότι ο Τύ­ πος δ η μ ο σ ίευ ε π λ η ρο φ ο ρ ίες που προοιωνίζο­ ντα ν το γεγο νό ς . H πρώτη επίσημη π ληροφορία δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ ε τη ν 9η Μαϊου 1867, αποκαλύπτο­ ντας τ ο ν ή δ η τ ε λ ε σ θ έ ν τ α αρραβώνα του Γεωργί­ ου με τη ν Ολγα. Από τη ρωσική π ρω τεύουσα ο Γεώργιος μετέ β η στις 11 Μαϊου στην Κοπ εγχά γη και 20 η μ έ ­ ρ ες α ρ γότερα επ έσ τρ εψ ε σ την Αγία Π ετρ ο ύ π ο ­ λη, όπου στις 26 Ιουνίου έγινε η θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ή τ ε ­ λετή των αρραβώ νω ν στην εκκλησ ία του Τσάρσ κο ε Σέλο. Μ ετά από δ ύ ο η μ έ ρ ε ς έ φ υ γ ε πάλι για τη ν Κ οπεγχά γη. O γά μος του έγινε με κά θ ε επισημότητα στις 15 Ο κτω βρίου 1867. H είδηση

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

παρά τις πιέσεις που δεχ ό τ α ν από τις Μ εγά λες Δυνάμεις. Στη στάση αυτή π α ρέμεινε αμετάπει­ στη α κόμη και όταν ο Α γγλ ος υπ ουργός Εξω τε­ ρικών Κ λ ά ρ ε ντο ν δήλω σε ειρωνικά ότι δ ε ν μπο­ ρ ο ύ σ ε να δώσει καμία σημασία σε αυτή τ η ν από­ φαση της ελ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς , επειδή το ε λ ­ λ η νικ ό Σ ύ ντα γμ α παραβιαζόταν πολύ συχνά. H ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η , για να ξεφ ύ γει από το α­ διέξο δο , έστειλε σ τους λη σ τές (που βρίσ κο ντα ν

Χάλκινο πεντάλεπτο τη ς Κρη τική ς Πολιτείας.

σ τον

Ωρωπό)

τον

σ υντα γμα τά ρχη

Θ ε α γέ νη ,

π ρ ο κ ειμ έ νο υ να το υ ς πείσει να ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ο υ ν το υ ς αιχμαλώτους και να ε γκα τα λείψ ο υν τη χώ­ ρα, χωρίς όμως να το υ ς χ ο ρ η γ η θ ε ί αμνηστία. O i λη σ τές όμως απέρριψαν τις προτάσεις τη ς κ υ ­ των Ρώσων. O Γεώργιος Γκλύξ μ π ο υ ρ γκ παρείχε

β έ ρ ν η σ η ς , επειδή ήταν δύσπιστοι.

τη ν κατάλληλη ευκαιρία στις Μ ε γά λ ε ς Δ υνά μεις

Λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς μετά τη συνά ντησ η το υ Θ εα ­

για να π ρ ο ω θή σ ο υν τις βλέψ εις το υ ς σ τον ε υ ρ ύ ­

γ έ ν η με το υ ς λη σ τές, στις 9/21 Απριλίου 1870,

τ ε ρ ο γεωπολιτικό χώρο της Ευρώ πης.

καθώ ς η σ υμμορία μετακινείτο προς το Δ ή λεσ ι

TO ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ TOY ΔΗΛΕΣΙ (1870)

διαβεί τη μεθ ό ρ ιο , σ υ γ κ ρ ο ύ σ θ η κ ε με ένα στρα­

με σκοπό να περάσει στη Βοιωτία και ύστερα να τιωτικό απόσπασμα. To α π οτέλεσμα ή τα ν να σ φ α γο ύν οι αιχμάλωτοι και να φ ο ν ε υ θ ο ύ ν ή να

To ζήτημα της ληστείας, που ταλάνιζε το ε λ ­ λ η νικ ό κράτος από τη σύστασή του, β ρ έ θ η κ ε

H είδηση της σφαγής π ρ ο ξ έ νη σ ε σάλο σε ο ­

στο π ρ ο σ κή νιο από ένα απρόοπτο γ ε γ ο νό ς που

λό κ λη ρ η τη ν

σ υ γκλό νισ ε τη ν πολιτική ζωή της χώρας. Στις 30

δυσφ ημισ τικά ά ρ θ ρα κατά τη ς Ελλάδας, ιδιαίτε­

Μαρτίου/11 Απριλίου 1870, μια ομάδα ξένω ν πε­

Ευρώ πη. Δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ α ν πολλά

ρα σ τον αγγλικό Τύπο. Για τ ο έ γ κ λ η μ α θ ε ω ρ ή θ η -

ριηγητών, κατά τη ν επιστροφή της από μια ε κ ­

κε υπαίτιο ο λ ό κ λ η ρ ο το ε λ λ η νικ ό έθ ν ο ς. Ανάλο­

δ ρ ο μ ή σ τον Μ αραθώνα, δ έ χ θ η κ ε τη ν επίθεση

γε ς υπήρξαν και οι αντιδράσεις του γαλλικού

ληστώ ν στο Πικέρμι, όπου και π ερ ιή λ θ ε σε κα­

κ α ιτ ο υ ιταλικού Τύπου. Παράλληλα, διατυπώ θη­

τάσταση ομηρίας. Ανάμεσα σ του ς ε κ δ ρ ο μ ε ίς ή ­

καν επίσημα απειλές για μια ανοικτή επέμβαση

ταν ένας Β ρ ε τ α ν ό ς λ ό ρ δ ο ς και μέλη διπλωματι­

των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν σ την Ελλάδα, ακόμη

κών σωμάτων στην Ελλάδα. Α ρ χ η γ ό ς της σ υ μ μ ο ­

και για κατάληψη ενός μ έ ρ ο υ ς της ελ λ η νικ ή ς ε ­

ρίας ή τα ν ο Τάκος Α ρβ α νιτά κη ς και υπ αρχηγός ο

πικράτειας. H ά ρ νησ η όμως τη ς Ρωσίας να λάβει

α δ ελ φ ό ς του Χ ρ ή σ το ς . H είδηση της αιχμαλω­

μ έ ρ ο ς σε σ υλλογικά διαβήματα κατά της Ελ λ ά ­

σίας π ρ ο κά λεσ ε τη ν κινητοποίηση της ελ λ η νι­

δας, καθώς επίσης και το γ ε γ ο ν ό ς ότι η κατά­

κής κ υ β έ ρ ν η σ η ς αλλά και των εκπροσώπων των

σταση ή τα ν τ ε τα μ έ ν η λόγω τη ς επ ικείμενη ς έ ­ κρηξης του Γαλλοπρωσικού Π ο λέμ ου , απ έκλει­

Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν σ την Α θήνα.

60

σ υ λ λ η φ θ ο ύ ν οι π ερ ισ σ ότεροι λησ τές.

Στις διαπραγματεύσεις με το υ ς λη σ τές έλα­

σαν κά θ ε σ κέψ η για δ υ να μ ικ ές ε νέρ γε ιες . Ετσι,

β ε μ έ ρ ο ς και ο Α γγλ ος π ρ ε σ β ευ τ ή ς στην Α θήνα,

η αγγλική κ υ β έ ρ ν η σ η π ερ ιο ρ ίσ θ η κε να ζητήσει

Ερσκιν. Αρχικά, οι λη σ τές ζήτησαν υπ έρ ογκα λ ύ ­

τη σ υ μ μ ετ ο χ ή Αγγλω ν νομικώ ν σ την επιτροπή έ ­

τρα και να σταματήσει η καταδίωξή το υ ς από τα

ρ ευνα ς και στη δίκη των ληστών, καθώ ς και α­

αστυνομικά αποσπάσματα. E v συνεχεία, π εριό­

ποζημίωση των σ υ γγενώ ν των θυμάτων.

ρισαν το ποσό των λύτρω ν στις 25.000 λίρες

Τις π ρ ω τοβουλίες α υτές π ρ ο κ ά λεσ ε η διά­

Αγγλίας, αλλά παράλληλα ζήτησαν να το υ ς δ ο ­

χ υ τ η τό τ ε εντύπωση ότι σ τη ν υ π όθ εσ η τη ς απα­

θ ε ί αμνηστία. E v τω μεταξύ, είχαν α π ελ ευ θ ερ ώ ­

γω γής και σ τον όλο χειρισ μό των διαπραγμα­

σει τις γυ ν α ίκες και τ ο ν Α γγλ ο λ ό ρ δ ο Μονκά-

τε ύ σ ε ω ν με τ ο υ ς λ η σ τές είχαν α να μιχθεί παρά­

στερ. To αίτημα όμως για τ η ν αμνηστία προσέ-

γ ο ν τ ε ς της ε λ λ η νικ ή ς πολιτικής ζωής ω θ ο ύ μ ε ­

κρουε

του

νοι από προσωπικά ελατήρια. Υ π ήρχαν υπόνοιες

1864, που επ έτρεπ ε τη ν χ ο ρ ή γη σ η αμνηστίας

ότι η γ έ τ ε ς τη ς αντιπ ολίτευσης είχαν ε ν θ α ρ ρ ύ ­

στις

διατάξεις

του

Συντά γμα τος

μόνο για πολιτικά αδικήματα. H αγγλική κ υ β έ ρ ­

νει το υ ς λη σ τές να επ ιμείνου ν στο αίτημά το υ ς

νη σ η πίεζε έ ντο να για να δ ο θ ε ί η αμνηστία

για αμνηστία, με τη ν ελπίδα να ο δ η γ ή σ ο υ ν τη ν

σ τους λη σ τ ές και να λήξει αυτό το αποτρόπαιο

κ υ β έ ρ ν η σ η σε α δ ιέξο δ ο και να τη ν εξαναγκά­

επεισόδιο που αμα ύρω νε διεθνώ ς τη χώρα. H

σ ο υ ν σε παραίτηση. H εξετα στική όμως επ ιτρο­

κ υ β έ ρ ν η σ η Ζαϊμη, όμως, π α ρέμεινε αμετάπει­

πή που σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε

στη και α κλό νητη στην πεποίθησή της να μην

στοιχείο που θ α μ π ορ ο ύσ ε να στηρίξει κάποια

δεν

εντόπ ισε

κανένα

α ρ θ ο ύ ν οι σχετικές διατάξεις του Συντά γμα τος,

κατηγορία. Αντίθετα, επιβεβαίω σε το γεγο νό ς ,

ότι ο Α γγλ ος γα ιο κτή μο να ς της Εύ β ο ια ς Φ ρ α ν κ

π ρ ε σ β ευ τή , γιατί με δική το υ πρω τοβουλία ή λ ­

Ν ό ελ , που είχε αναλόβει μ ε σ ο λ α β η τικό ρ ό λο με

θ ε σε επαφή με το υ ς λη σ τές και τ ο υ ς έδω σ ε

π αράκληση το υ π ρ ε σ β ευ τ ή Ε ρ σ κ ιν , δ ια τη ρ ο ύ σ ε

τη ν εντύπ ω ση ότι θ α α ναστελλόταν κ ά θ ε κατα­

σ τη ν

διω κτικό μ έτρο, παρά τ η ν α ντίθ ετη θ έ σ η της

υπηρεσία

το υ

α δ ελ φ ο ύ ς

των

ληστώ ν

Αρβανιτάκηδω ν.

ε λ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς .

Α σ χετα όμως από τα πορίσματα των ανακρι-

H ε κ τ έ λ ε σ η των τεσσάρω ν ξένω ν ομήρω ν

τικών Αρχώ ν και τις αποφάσεις το υ δ ικα στηρί­

στο Δ ή λ εσ ι π ρ ο κά λεσ ε βα θειά σ υγκίνη σ η στην

ου, η ε γ κ υ ρ ό τ η τ α των οποίων δ ε ν α ντέχει σε

ε λλη νική κοινή γνώ μη της εποχής. Κάτω από το

κριτική έρ ευ να , υπ ήρχαν πολλά σημεία που ε ν ο ­

π ρ οσ βλη τικό

χοπ οιούσ α ν τ ό σ ο τη ν κ υ β έ ρ ν η σ η , όσο και τη ν

θρογρα φίας, εξα π ο λύ θη κε α ν ελέη το κ υ ν η γ η τ ό

μαστίγωμα της

ευρω παϊκής αρ-

αντιπολίτευση. O χειρισ μός τη ς υ π ό θ ε σ η ς από

κατά των ληστών. Σ ε σ ύ ντο μ ο χ ρ ο ν ικ ό διάστημα,

τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η , τό σ ο στο στάδιο των διαπραγ­

πολλοί λ η σ τές κα τέφ υγα ν σ την οθω μανική επι­

μ α τεύ σ εω ν με τ ο υ ς λη σ τές , ό σ ο και στο στάδιο

κράτεια π ρ ο κειμ ένο υ να δια φ ύγο υ ν τη σ ύ λ λ η ­

τω ν ανακρίσεω ν, ή τα ν κ ά θ ε άλλο παρά άψογος.

ψη. H ανάμιξη τη ς Αγγλίας στο επεισόδιο του

H σ ύ ν τ ο ν η καταδίωξη της σ υ μμο ρία ς ή τα ν κάτι

Δ ή λεσ ι απ οσκοπούσε στην πολιτική ε κ μ ε τ ά λ ­

που επ έβα λλ ε η τιμή της χώρας αλλά, ως τη

λ ευ σ η ενός γ ε γ ο ν ό το ς που κηλίδω σε τη φήμη

στιγμή που απ οφ ασίσ θηκε να α π ο κ λ εισ θ ο ύ ν οι

της Ελλά δα ς διεθνώ ς. H ανάμιξη των ξένω ν πα­

λη σ τές σ το ν Ωρωπό, μ εσ ο λά βη σ α ν ε ν έ ρ γ ε ιε ς

ραγόντω ν στο έ γ κ λ η μ α ο δ ή γ η σ ε τ η ν ελλη νική

και αποφάσεις διαφ όρω ν κ υ β ε ρ ν η τ ικ ώ ν παρα­

κ υ β έ ρ ν η σ η σε α διέξοδο, αφού οι Ευρωπαίοι δι­

γό ντω ν που ε ξ έ θ ε τ α ν τ η ν Ελλάδα. O i ε ν έ ρ γ ε ιε ς

πλωμάτες που ανα μίχθηκα ν, ουσιαστικά έτεινα ν

α υ τές έδινα ν τ η ν εντύπ ω ση ότι αυτό που επι­

χείρα β ο η θ εία ς σ του ς λησ τές, μη επιτρέποντας

δίωκαν οι Α ρ χ ές ή τα ν η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η με τη σ υ μ ­

σ την ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η να αντιδράσει αποτε­

μορία και η σφαγή ληστώ ν και αιχμαλώτων, ώ­

λεσματικά. Τελικά, θ α μπ ορούσ α με να ισχυρι-

στε να εξα φ α νισ θεί κ ά θ ε ενο χοπ οιητικό στοι­

σ θ ο ύ μ ε , με κάποια επιφύλαξη, ότι το επεισόδιο

χείο. Σ ο β α ρ ή ε υ θ ύ ν η β α ρ ύ ν ει και τ ο ν Β ρ ε τ α ν ό

στο Δ ή λεσ ι ή τα ν σ κ η ν ο θ ε τ η μ έ ν ο από τη ν αγγλι-

Στιγμ ιότυ π ο από τη διεξαγω γή τη ς δίκης για το Επεισόδιο του Δ ήλεσι (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

61

Βαλκάνια, υπ ήρξε η αιτία για μια σειρά π ο λ έ­ μων, ενώ για τ ο ν Ε λ λ η ν ισ μ ό είχε ως α π οτέλε­ σμα τ η ν οριστική εκρίζωσή το υ από τη βό ρ εια Θ ρ ά κη , έ να ν χώ ρο σ τον οποίο η ελ λ η νικ ή πα­ ρουσία μαρτυρείται από τ η ν Α ρχαιότητα και ο οποίος, χωρίς τ η ν ανάμιξη τω ν Μ εγά λω ν Δ υ νά ­ μεων, θ α α ν ή κ ε μ έχρ ι σ ή μ ερ α σ τον δικαιωματι­ κό κάτοχό το υ : τ η ν Ελλάδα. T o v 19ο αιώνα εξελίσ σοντα ν οι προσπάθειες για τ η ν ε θ ν ική αφύπνιση των Βουλγάρων. Πρω­ τοστάτης σ ’ α υ τό ν τ ο ν το μ έ α υπήρξε ο βουλγα­ ρικός Κ λή ρ ο ς, που δ ιέδ ιδ ε χ ο ν δ ρ ο ε ιδ ε ίς ανακρί­ βειες για τ η ν ιστορική καταγωγή των Β ο υ λγά ­ ρων. Επίσης, πολλοί Β ο ύ λγα ρ ο ι είχαν υπ η ρ ετή ­ σει σ τον Ρωσικό Στρ α τό κατά τη ν π ερ ίοδο των ρω σ οτουρκικώ ν πολέμω ν το υ 19ου αιώνα. O i αυτ ό δ η λ ες , λοιπόν, ενδ είξεις πίστης των Β ο υ λ γά ­ ρων προς τη Ρωσία, αλλά κυρίως η γεω γραφική

O Γεώ ργιο ς A ’ σε νεαρή ηλικία (1863), κατά τη διάρκεια επίσκεψής του σ το Λονδίνο.

ε γ γ ύ τη τα τη ς Βουλγαρίας προς τη ν Κωνσταντι­ νούπ ολη, είχαν ως συνέπεια οι Βο ύ λγα ρ ο ι να θ ε ­ ω ρ η θ ο ύ ν σ ημ α ντικό τερ ο ι σ ύμμαχοι από το υς Ε λ λ η ν ε ς ή από το υ ς Σ έ ρ β ο υ ς . Ετσι, η Ρωσία ενίσ χυσε τις προσπάθειες των Βουλγά ρω ν για ε ­ κή διπλωματία, για να ο δ η γ ή σ ε ι τη ν ελλη νική κ υ ­

θ ν ικ ή αφύπνιση. H ενίσχυση αυτή έ λ α β ε ισ χυρό ­

β έ ρ ν η σ η σε α δ ιέξο δ ο και έτσι να τη ν καταστή­

τ ε ρ ο χαρακτήρα, όταν δ ια κ η ρ ύ χ θ η κ ε από τη Ρω ­

σει τρωτή για μία α κόμη φορά. Στό χο ς ή τα ν η

σία το δ ό γμ α το υ Πανσλαβισμού.

καταστρατήγηση της ε θ ν ικ ή ς αξιοπρέπειας των

To πρώτο βή μ α για τ η ν ίδρυση βουλγαρικού

Ελλήνω ν, με τ ο ν πιο ύπουλο και απ εχθή τρόπο

κ ρ ά το υς έγινε με δ ύ ο δια δο χικές επαναστάσεις

που θ α μπ ορ ο ύσ ε να επινοηθεί.

των Βουλγάρω ν, το ν Σ επ τέμ β ρ ιο του 1875 και τ ο ν Μάιο του 1876. O i επαναστάσεις α υτές σ ύ­

H ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΥΛΙΑΣ Oi

ντο μα κατεστά λησαν από τ ο ν Ο θ ω μα νικό Σ τρ α ­ τό και πνίγηκαν στο αίμα, καθώς ή τα ν ανοργά­ νωτες. O i τ ο υ ρ κ ικ έ ς όμως βιαιοπραγίες π ρ ο ξέ­

σχέσεις το υ Ελ λ η νισ μ ο ύ με το υ ς β ό ρ ε ι­νη σ α ν τη δ ιε θ ν ή κατακραυγή και, σε σ υ ν δ υ α ­

ο υς γ ε ίτο νέ ς του ή τα ν πάντα τ ε τ α μ έ ν ες και μ ε ­

σμό με τη σ οβ ο ύσ α βα λκανική κρίση, εξερ ρ ά γη

ταβάλλονταν διαρκώς λόγω της ραγδαίας εξα­

ο Ρ ω σ ο το υ ρ κικό ς Π ό λ εμ ο ς του 1877-78. O π όλε­

σ θ έ νισ η ς της Ο θ ω μα νική ς αυτοκρατορία ς και

μος αυτός ο δ ή γ η σ ε στη σ υντρ ιβή του Ο θω μα νι­

τη ς ε θ ν ικ ή ς αφύπνισης των ό μ ο ρ ω ν βαλκανικώ ν

κού Σ τρ α το ύ και σ την π ροέλαση το υ Ρω σικού

λαών. To Ανατολικό Ζ ήτημ α ο ξ ύ ν θ η κ ε επ ικίνδυ­

έως και το προάστιο του Αγίου Στεφ ά νου, κοντά

να λόγω της κα τά ρ ρ ευσ η ς της Ο θω μα νικής αυ­

τ η ν Κω νσταντινούπολη, όπου και υπ ογρά φ ηκε η

τοκρα τορία ς στα τέλη του 19ου αιώνα και στις

ο μώ νυμη σ υ ν θ ή κ η ειρ ή νη ς στις 3 Μαϊου του

αρχές του 20ού. Σ το π ρ ό βλ ημ α αυτό είχαν ε-

1878. Συνέπ εια αυτής της σ υ ν θ ή κ η ς ή τα ν η δ η ­

μπλακεί και οι Μ εγά λες Δ υνά μεις, με κυριότε-

μιουργία της Μ εγά λη ς Βουλγαρίας, με όρια που

ρες τη Μ εγά λη Β ρετα νία και τη Ρωσία. O i βα λ­

κάλυπταν σ χ ε δ ό ν ο λό κλη ρ η τη Μ α κεδονία .

κανικοί λαοί απλά χρ η σ ίμ ε υ σ α ν ως πιόνια στη δι­ πλωματική σκακιέρα.

H υπ ερ β ο λικ ή αύξηση τη ς ισχύος τη ς Ρω­ σίας στη Β α λ κ α ν ικ ή θ ο ρ ύ β η σ ε τις υπόλοιπες

Από τη λ ή θ η του π α ρ ε λ θ ό ντ ο ς α ν α σ ύ ρ θ η ­

Δ υνά μεις, ιδίως τη ν Αγγλία, η οποία επιδίωκε τη

καν ξεχα σ μ έν ες ιστορικές π τυχές που ε υ ν ο ο ύ ­

δια τή ρη σ η της α κερα ιό τη τα ς τη ς Ο θ ω μα νική ς

σαν τη σ φ υρ ηλ ά τη σ η της ε θ ν ικ ή ς σ υ νείδ η σ η ς

α υ τοκρα τορία ς. Π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ λοιπόν να δ ι ε υ θ ε ­

των βα λκανικώ ν λαών, πολλές φ ο ρ έ ς κατά τ ρ ό ­

τ η θ ο ύ ν τα α ν τ ικ ρ ο υ ό μ εν α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α των Μ ε ­

πο που δ ιε υ κ ό λ υ ν ε τις επιδιώξεις άλλων χωρών.

γάλων Δυνά μεω ν, σ υ γ κ λ ή θ η κ ε

Σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π ερ ιο χή της Β α λ κ α ν ικ ή ς η Ρω­

Β ε ρ ο λ ίν ο το 1878, το οποίο κ α τέλη ξε σ την υπο­

σία «α να κά λυψ ε» το βουλγαρικό έ θ ν ο ς , προκει-

γραφή της ο μ ώ νυμ η ς σ υ ν θ ή κ η ς που ο ρ ιο θ ε ­

μ ένο υ να εξασφαλίσει με έ μ μ ε σ ο τρόπ ο ένα σ η ­

τ ο ύ σ ε ε κ νέ ο υ τα σ ύνο ρ α στη Βα λ κ α ν ικ ή . Ως

μαντικό π ρογεφ ύρω μα. H προσπάθεια, λοιπόν,

προς τα βουλγαρικά εδά φ η , η σ υ ν θ ή κ η κ α θ ό ρ ι­

για τη δ η μ ιου ρ γ ία βο υλγα ρ ικο ύ κ ρ ά το υς τ ο ν

ζε ότι θ α ιδ ρ ύ ο ν τ α ν δ ύ ο η γ ε μ ο ν ίες , υπ οτελείς

19ο αιώνα π ρ ο κ ά λεσ ε ε υ ρ ύ τ ε ρ η αστάθεια στα

σ τον σ ουλτάνο, η Βουλγα ρία και η Ανατολική

σ υ ν έ δ ρ ιο

στο

Ρωμυλία, με π ρ ω τεύ ουσ ες αντίστοιχα τη Σόφια

τη ν ίδρυση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Πρώ τος η ­

και τη Φιλιππούπολη. H ίδρυσ η της Βουλγαρικής

γ εμ ό να ς της δ ιο ρ ίσ θ η κ ε ο βουλγαρικής καταγω­

η γεμ ο νία ς ικανοπ οιούσε αρχικά τα δίκαια των

γή ς Α λ έξ α νδ ρ ο ς Β ο γ ο ρ ίδ η ς . O Β ο γ ο ρ ίδ η ς σ χ η ­

Βουλγάρων. Παράλληλα α π οκα θισ τούσε τη ν ι­

μάτισε τη ν κ υ β έ ρ ν η σ ή του μόνο από Β ο υ λ γά ­

σορροπία μεταξύ των α λ λ η λ ο σ υ γ κ ρ ο υ ό μ ε ν ω ν

ρους, ενώ τη ν πρώτη η μ έ ρ α της εγκατάστασής

σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν τη ς Α υ σ τρ ο ο υ γγ α ρ ία ς

του σ την π ρω τεύουσα Φιλιππούπολη, το φιρμά-

και της

Ρωσίας στα Βαλκάνια . H ίδρυσ η τη ς Ανατολικής

v i του

Ρωμυλίας, με πλειοψηφ ία κατοίκω ν χριστιανι­

Τουρκικά και στα Βουλγαρικά. E v συνεχεία, η φι-

διορισμού

του

δ ια β ά σ θ η κ ε

μ ό νο στα

κής καταγωγής, παρείχε το υ π ό β α θ ρ ο για μ ε λ ­

λοβουλγαρική του πολιτική σ υ ν ε χ ίσ θ η κ ε και εί­

λ ο ντ ικ ές περιπ λοκές. O διοικη τή ς της επρόκει-

χ ε ως απ οτέλεσμα τ ο ν πλήρη απ οκλεισμό των

το να είναι Χριστιανός και στο Σ ύ ν τα γμ ά της

Ελ λή νω ν από τα διοικητικά αξιώματα.

π ροβλ επ ότα ν ισονομία για ό λο υ ς το υς κατοί­

Oi

Ε λ λ η ν ε ς της π ερ ιοχής εξέφραζαν έτσι μια

κο υς. H ίδρυση της Ανατολικής Ρωμυλίας ή τα ν

δ ικα ιο λ ογ η μ ένη

απλά ένας σ τα θ μ ό ς κατά τη ν υλοποίηση το υ ο ­

εις βά ρος το υ ς ποικίλοι περιορισμοί. Τα παράπο­

ράματος για τη δη μ ιου ρ γ ία μιας Μ εγά λη ς Β ο υ λ ­

νά το υ ς όμως δ ε ν εισακούονταν. Υπερασπιστής

αγανάκτηση, αφού

α σ κού ντο

γαρίας. Από τη ν άλλη πλευρά, τα βουλγαρικά

το υ ς α ν α δ ε ίχ θ η κ ε ο Ελ λη να ς πρόξενος στη Φι-

σχέδια δ ιευ κ ο λ ύ ν ο ν τα ν , γιατί η Ανατολική Ρω­

λιππούπολη Α θανάσιος Ματάλας, ο οποίος, πα­

μυλία ήταν ένα τ ε χ ν η τ ό κρατίδιο.

ρά τις επ α νειλη μμένες ανα φ ορές που απ ηύ θυ νε

Κ ατάτις τελευ τα ίες δ εκ α ε τίες του 19ου αιώ­

στην ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η , δ ε ν είχε καταφ έρει

να, το ελ λ η νικ ό στοιχείο στη βόρεια Θ ρ ά κη είχε

τίποτε. Γενικά, η ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η κώ φ ευε η ­

αναπ τυχθεί σε μεγάλο βα θμ ό, στοιχείο που απο-

θ ε λ η μ έ ν α στο θ έ μ α της Ανατολικής Ρωμυλίας,

τ ε λ ο ύ σ ε αντίποδα στα επεκτατικά σχέδια των

διότι είχε σ τρ α μ μ έν η τη ν προσ οχή της στο Κ ρ η ­

Βουλγάρων. O i Βούλγαροι, ό,τι κι αν μ ε τ έ ρ χ ο ­

τικό Ζήτημα, απ’ όπου π ρ ο σ δ ο κ ο ύ σ ε μεγα λύ τε­

ντα ν για να ε π ιβλη θ ο ύν, δ ε ν μπ ορούσ αν να υλο ­

ρα οφ έλη.

ποιήσουν πλήρως τα σχέδιά τους, διότι ήταν πνευματικά και ο ικονομικά κ α θ υ σ τερ η μ έν ο ι.

H Ανατολική Ρωμυλία είχε όμως π ροδιαγε­ γρ α μ μ ένο μέλλον: η ένωσή της με τη Βουλγαρία

H προσπάθεια για τη ν πλήρη επιΒολή του

ήταν π ρ ο κ α θ ο ρ ισ μ έν η . H ένωση αυτή πραγμα-

βουλγαρικού στοιχείου σ υ ν ε χ ίσ θ η κ ε και μετά

τ ο π ο ιή θ η κ ε με ένα αναίμακτο πραξικόπημα στις

Λαϊκή εικόνα, η οποία avaπαριστά μια επιδρομή του Μπόρις Σαράψωφ και των κομιτατζήδω ν του σε ένα μακεδονικό χωριό. Τους ακολουθούν, ως όμηροι, οι χωρικοί.

ΞΕΝΕΣ ΕΓΙΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

63

18 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1885. O i π ρ ο ϋπ ο θ έσ εις για τ η ν

α ρ χη γό τη ς Χω ρ ο φ υλα κή ς , όπως επίσης και το ν

εκδή λω σ ή του ε ίχ α ν τ ε θ ε ίπ ο λ ύ νωρίς. Η δη από

η γε μ ό να της Ανατολικής Ρωμυλίας, Κ ρέσ τοβιτς.

τη ν άνοιξη του 1880 η Βουλγαρία είχε δ ια θ έσ ει

Σ ' α υτό ν δήλω σαν ότι η ένωση της Ανατολικής

800.000 φ ράγκα σε επιτροπές π ρ οβοκα τόρ ω ν

Ρωμυλίας με τη Βουλγαρία ή τα ν τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν η . O

στην Ανατολική Ρωμυλία. Παράλληλα, είχε ιδ ρυ­

Κ ρ έσ το βιτς δ έ χ θ η κ ε τη διαμορφ ω θείσα κατά­

θ ε ί σ την Βουλγαρία μυσ τικό κομιτάτο, με σκοπό

σταση και δ ε ν π ρόβα λε καμία αντίσταση.

τη ν ένω ση των «δ ύ ο Βουλγαριώ ν». Π ρά κτ ορ ες

To επ ό μ ενο πρωί κ η ρ ύ χ θ η κ ε η ένω ση των

αυτού του κομιτάτου δ ιέτρ εχ α ν τ ο ν Α ύγο υσ το

« δ ύ ο Βουλγα ριώ ν» και ο στρατός τη ς η γεμ ο νία ς

και τ ο ν Σεπ τέμ βρ ιο το υ 1885 ο λ ό κ λ η ρ η τη ν Ανα­

σ τ ά λ θ η κ ε στα σ ύνορα. Π αράλληλα, αντιπροσω ­

τολική Ρωμυλία, οργανώ νοντας τη συνωμοσία.

πεία

Στις 13 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1885 ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν οι πρώ­

σ τ ά λ θ η κ ε στη Βουλγα ρία για να ζητήσει από

τες ε ν έ ρ γ ε ιε ς του πραξικοπήματος. Στο χωριό

το ν Γερμ α νό βασιλιά της, Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Βάττεν-

64

τη ς

Ανατολικής

Ρωμυλίας

Π αναγιούριστε κάποιοι άρχισαν να διαδηλώ νουν

μπ εργκ, να έ λ θ ε ι στη Φιλιππούπολη και να δε-

υπέρ της ένω σης με τη Βουλγαρία. Τ η ν επ ό μενη

χ θ ε ί τ η ν ένωση.

η μ έ ρ α οι ταραχές εξαπλώ θηκαν και σε δ ύ ο ακό-

Κ ρ η τικο ί επαναστάτες του 1897(περιοδικό Lo ndon Illustrated News).

Β ο υλγά ρ ω ν

Αρχικά,

το

πραξικόπημα

σ τρ εφ ό τα ν

ενα ­

μαχω ριά, κοντά στη Φιλιππούπολη. H κ υ β έ ρ ν η ­

ντίο ν της οθω μ α νικής κυριαρχίας στην Ανατολι­

ση έσ τειλε δ ύ ο αντιπροσώπους για να κα τευνά ­

κή Ρωμυλία. H το υ ρ κ ικ ή αντίδραση άρ γη σ ε ό ­

σ ο υ ν τη ν ένταση, ο ένας όμως σ υ νε λ ή φ θ η από

μως να εκδ η λω θ εί. O βεζίρης Σαϊντ Πασάς συ-

τ ο υ ς ε ξ ε γ ε ρ θ έ ν τ ε ς και κρ α τ ή θ η κ ε . Ετσι, στις 16

γκ ά λ εσ ε το υπ ουργικό σ υ μ β ο ύ λ ιο σ την Κωνστα­

Σ επ τεμ βρ ίο υ 1885 η κεντρ ική επιτροπή των σ υ­

ντινούπολη, αμέσως μόλις α ν τιλ ή φ θ η κ ε ότι η

νω μοτώ ν εξέδω σε διαταγές που π ροέβλεπ α ν τη

Ρωσία δ ε ν είχε καμία ανάμιξη στο πραξικόπημα.

σ υ γ κ ρ ό τη σ η ομάδω ν σε διάφορα σημεία κοντά

Σ το σ υ μ β ο ύ λιο απ οφ ασίσθηκε να σ ταλούν 6.000

στη Φιλιππούπολη και προώ θησή το υ ς προς τη ν

ά ν δ ρ ε ς και να κα ταλάβουν τη ν Φιλιππούπολη. O

πρω τεύουσα. Αξιοσημείω το είναι ότι σ χ ε δ ό ν το

σουλτάνος, όμως, Α β δ ο ύ λ Χ α μ ή τ δ ε ν υπέγραψε

μ εγα λύ τερ ο μ έ ρ ο ς της ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς ήταν υπό

τη ν απόφαση, γιατί α ν έμ ε νε τη ν ε ξ ο υσ ιο δ ότησ η

τ ο ν έ λ ε γ χ ο των συνωμοτών.

των Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

Στις 17 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1885 οι ταραχές εξα­

Από τη ν άλλη πλευρά, η Ανατολική Ρωμυλία

πλώθηκαν, με το π ρόσ χημα τη ς επιβολής νέω ν

ε ν δ ιέ φ ε ρ ε και τις Μ εγά λες Δυνά μεις, γιατί πα-

φόρων. To ίδιο βρ ά δ υ ε κ δ η λ ώ θ η κ ε πραξικόπη­

ραβιαζόταν η Σ υ ν θ ή κ η του Β ε ρ ο λ ίν ο υ του 1878

μα, στο οποίο σ υ μ μ ετείχα ν μόνο οι ο μ ά δ ες της

και επιπλέον θ ίγο ντα ν τα σ υ μ φ έ ρ ο ντ ά το υς στη

π ερ ιοχής της Φιλιππούπολης. O i σ υνω μότες ει-

Βα λκα νική . H Μ. Β ρ ε τα ν ία όμως και η Ρωσία δ ε ν

σ ή λ θ α ν στην πόλη και σ υ νέλα βα ν τ ο ν Γερμανό

α ντέδ ρ α σ α ν αμέσως. H πρώτη απ έβλεπ ε στην έ-

νωση των « δ ύ ο Βουλγαριώ ν», τη ν απαγκίστρωση της Βουλγαρίας από το άρμα το υ Π ανσλαβισμού και τη ν επέκταση της επιρροής της στη Β ο υλγα ­ ρία. O i Ρώσοι α ντέδρ α σα ν απ οκηρύσ σοντα ς το ν Βο ύ λγα ρ ο βασιλιά. Από τη ν άλλη, όμως, οι Ρώσοι δ ε ν ή θ ε λ α ν να α ν τ ιτ ε θ ο ύ ν στο βουλγαρικό ε θ ν ι­ κό αίσθημα. Γι’ αυτό, λοιπόν, πραγματοποιήθηκε σ την Κω νσταντινούπ ολη διάσκεψ η των π ρ ε­ σ βευ τώ ν των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν, στις 5 Ν ο ε μ ­ βρίου 1885. Σ ε α υ τή ν απ οφ ασίσθηκε η επαναφο­ ρά στο καθεστώ ς που ίσχυε πριν το πραξικόπη­ μα σ την Ανατολική Ρωμυλία. Για τ ο ν σκοπό αυτό θ α έπρεπε η Ο θω μα νική αυτοκρα τορία να στεί­ λει στην π εριοχή μία αντιπροσωπεία για να διερ ε υ ν ή σ ε ι αν οι κάτοικοι επ ιθ υμο ύσ α ν να επισ τ ρ έ ψ ο υ ν στο παλαιό καθεστώ ς. H πλειονότητα βέβαια των κατοίκων, που είχε εμπ οτισθεί με το πάθος για α υ το δ ιά θ εσ η , απάντησε αρνητικά. O i εργασίες της διά σκεψ ης σ υ νε χίσ θ η κ α ν μέχρ ι τις 5 Απριλίου 1886 και τελικά ε π ιλ έ χθ η κ ε μια συμβιβαστική λύση: ο βασιλιάς της Βουλγαρίας θ α θ εω ρ είτο η γεμ ό να ς της Ανατολικής Ρω μυ­ λίας, αν και οι δ ύ ο χώ ρες θ α είχαν δια φ ορετικό κρατικό status. H απ ροθυμία των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν να αντιδ ρ ά σ ο υ ν δυναμικά στο α π εχθ ές πραξικόπη­ μα της Ανατολικής Ρωμυλίας, επ έδρ α σ ε α ρ νη τι­ κά στα σ υ μ φ έ ρ ο ντ α των υπόλοιπων βαλκανικώ ν

Α να τολικής Ρω μυλίας δ ε ν έχει α να γνω ρισθεί με

κρατών, αφού έτσι περιορίζονταν από τη ν επ έ­

καμία δ ιε θ ν ή πράξη, γ ε γ ο ν ό ς που α π ο δ εικν ύ ει

κταση της βουλγαρικής επικράτειας. H κ υ β έ ρ ­

τη φ α υλότη τα της σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ς ενέρ γεια ς . H

νη σ η Δ ε λ η γ ιά ν ν η το μόνο που έπραξε ή τα ν να

βίαιη

απαιτήσει τη ν αποζημίωση της Ελλά δα ς με τη ν

σ τοιχείο υ και ο π α ράλληλος διω γμός το υ ή τα ν

εκρίζωση

το υ

παραχώρηση της Κ ρ ήτη ς, η οποία δ ο νείτο ε κ ε ί­

το

ν ο ν τ ο ν καιρό από το σ ύ ν θ η μ α για ένωση με τη ν

τω ν Μ εγά λω ν Δ υνά μεω ν, οι οποίες, σ το ν βω μό

α π οτέλεσμ α τη ς

α κμά ζ οντος

α ν θ ε λ λ η ν ικ ή ς

ε λ λ η ν ικ ο ύ

πολιτικής

Ελλάδα. H λύση όμως αυτή έ θ ιγ ε καίρια τα σ υ μ ­

των σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν το υ ς , δ ε ν δίστασαν να παρα­

φ έρ ο ν τα της Ο θω μα νικής αυτοκρατορίας, η ο ­

χ ω ρ ή σ ο υ ν μια κα τ’ ε ξ ο χ ή ν ε λ λ η νικ ή π ερ ιο χή με

ποία απέστειλε μο νά δες τα κτικού στρατού στα

ιστορία αιώνων σε ένα κρ ά το ς που γ ε ν ν ή θ η κ ε

ε λ λ η νο το υ ρ κ ικά σύνορα. Π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να απο­

από το π ο υ θ ενά , χωρίς κανένα γεω γρ α φ ικό και

φ ε υ χ θ ε ί η ένοπλη σ ύ γκ ρ ο υ σ η , οι Μ εγά λες Δ υ ­

γεω πολιτικό υπ όβα θ ρο .

Ο Γ ε ώ ρ γ ιο ςΑ ’ εμφανίζεται πα ρορμητικός κατά τις παραμονές του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 (ΑΘήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

νάμεις απαίτησαν τ ο ν αφοπλισμό τη ς Ελλάδας και π ρ ο έβ η σ α ν σε να υτικό αποκλεισμό, επιβάλ­ λοντας για α κό μη μία φ ορά τη ν α ν θ ε λ λ η ν ικ ή πο­ λιτική το υς (Απρίλιος 1886). To πραξικόπημα σ την Ανατολική Ρωμυλία,

H ΕΠΙΒΟΛΗ TOY ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΛ ΕΓΧΟ Υ (1897) O

Δ ιε θ ν ή ς Ο ικ ο νο μ ικ ό ς Ε λ ε γ χ ο ς της Ελ λ ά ­

που ο δ ή γ η σ ε σ τη ν ένω σή της με τη Βουλγαρία,

δας από τις Μ ε γά λ ε ς Δ υνά μεις ή τα ν η συνέπεια

ε υ ν ο ή θ η κ ε από τη ν ε υ μ ε ν ή ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α των

του α τυχού ς

Μ εγά λω ν Δ υ νά μεω ν, οι οπ οίες σ κό π ευ α ν έτσι

1897. Από το 1893, οπ ότε είχε κ η ρ υ χ θ ε ί η πτώ­

να θ έ σ ο υ ν ένα π ρ ό σ κο μ μ α σ τη ν ανέλιξη του

χ ε υ σ η το υ ελ λ η ν ικ ο ύ κρ ά το υ ς, ό λες οι προσπά­

συνεχώ ς

θ ε ιε ς για σ υμβιβα σ μό ή για κάποια ευ νο ϊκή

ε ν ισ χ υ ό μ ε ν ο υ

Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ .

Επίσης,

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ ο ύ

Π ο λ έμ ο υ του

Ρω μυλίας

ρ ύθ μ ισ η με το υ ς δα νεισ τές τη ς χώρας είχαν α-

στη Β ο υλγα ρ ία έπαιξε ρ ό λο και η απραξία της

ποτύχει. H αιτία ή τα ν κυρίω ς ότι οι ξένοι ζητού­

σ τη ν π ρο σ ά ρτη σ η

τη ς Α να τολικής

ε λ λ η ν ικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς , που είχε σ τρ έ ψ ε ι το

σαν πα ροχή έκτα κτω ν ε γγυ ή σ εω ν, μια μ ο ρ φ ή ε ­

ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τη ς σ την π ρ ο σ ά ρτη σ η της Κ ρ ή τη ς .

λέγχο υ , ενώ οι ε λ λ η ν ικ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις προσπα­

Παρά τις όπ οιες ε ν έ ρ γ ε ιε ς για τ ο ν βίαιο ε-

θ ο ύ σ α ν να απ οφ ύγο υν με οπ ο ιο νδή π ο τε τρόπο

κβο υλγα ρ ισ μό τη ς Θ ρ ά κ η ς, με τη β ο ή θ ε ια της

μια τέτοια βίαιη επ έμβα σ η στα ο ικ ο ν ο μ ικά του

Ρωσίας και τη ς Αγγλίας, η βουλγα ρική προσπά­

κρά το υς. H σ υ ντρ ιβή όμως της χώρας στο π ο λ ε­

θ εια α π έτυχε παταγωδώς. H π ρ ο σ ά ρτη σ η της

μικό π εδίο έδ ινε το π ο θ η τ ό ένα υσ μα σ του ς Eu-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΧ EAAAiA

Υποδοχή του ύπατου αρμοστή τη ς Κ ρ ή τη ς, πρίγκιπα Γεω ργίου από τους ναυάρχους κατά την άφιξή του στο λιμάνι τη ς Σούδας, στις 9 Δ εκε μ β ρ ίο υ 1898. ρωπαίους για να ε φ α ρ μ ό σ ο υ ν τα σχέδιά το υ ς.

ώστε να εξαναγκασθεί να α π ο δ εχθ εί τ ο ν έ λ ε γ ­

η τ τ ή θ η κ ε , έπρεπ ε να καταβάλει σ τη ν Ο θ ω μα νι­

χο. H ενθ ά ρ ρ υ ν σ η για να εμπλακεί η Ελλά δα σε

κή α υτο κρ α το ρ ία π ο λεμική αποζημίωση, η ο ­

π ό λ εμο

ποία μετά από διαπ ραγμα τεύσ εις ο ρ ίσ θ η κ ε στο

π ρ ο ή λ θ ε από τη διπλωματική υπ οκίνηση της

με

τη ν

Ο θω μα νική

αυτοκρατορία

π οσό τω ν 4.000.000 τ ο υ ρ κ ικ ώ ν λιρών, δ η λα δ ή

Γερμανίας, η οποία, αφού εξασφάλισε τ ο ν έ λ ε γ ­

95.000.000 χ ρ υ σ ά φράγκα. To π οσό αυτό ή τα ν α­

χο των οικονομικώ ν, σταμάτησε να αντιτίθεται

δ ύ να το να β ρ ε θ ε ί και γ Γ α υτό έπρεπ ε να συνα-

στη φιλελληνική λύση του Κ ρ η τικο ύ Ζ ητήμ α τος.

φ θ ε ί ν έ ο δάνειο, που δ ε ν ή τα ν δ υ να τό να συμ-

H Γερμανία, όμως, αν και πρω τοστάτησε, δ ε ν ή ­

φ ω νη θ ε ί εά ν δ ε ν ρ υθ μ ίζ ο ντα ν τα παλαιά χ ρ έ η

ταν η μοναδική ε νδ ια φ ε ρ ο μ έ ν η . O i Μ εγά λες Δ υ ­

και δ ε ν π α ρέχοντα ν ασφαλείς ε γ γ υ ή σ ε ις στους

νάμεις, στις οποίες η Ελλά δα εμ π ισ τ εύ θ η κ ε τις

δ α νειστές. Μ π ροστά σ ’ αυτό το α διέξο δο , τα

διαπραγματεύσεις για τ η ν προκαταρκτική σ υ ν ­

πράγματα ο δ η γ ο ύ σ α ν στο επ ιδιω κόμενο απ οτέ­

θ ή κ η ειρ ή νη ς , επ ω φ ελή θη κα ν για να ε ξ υ π η ρ ε­

λεσ μα για το υ ς ξένο υ ς: τ ο ν έ λ ε γ χ ο τω ν ο ικ ο ν ο ­

τή σ ο υ ν τα δικά το υς σ υμφ έρο ντα .

μικών της χώρας, μια α κό μη ταπείνωση της χει­

Μ ετά τη ν ή ττα η ελ λ η νικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η , κ α τέ ­

μα ζ όμενης Ελ λά δα ς από τη ν απληστία τω ν Μ ε ­

βα λε τις ύσ τατες π ροσπ άθειες να σ υ μ β ιβ α σ θ εί

γάλων Δυνάμεων.

με το υ ς δ α νεισ τές και να α π οτρέψ ει τ ο ν επικεί­

O

66

π ό λ εμο τη ν Ελλάδα, με τη Β ο ή θ ε ια πρακτόρων,

Σύμφ ω να με τις δ ιεθ ν ε ίς αρχές η Ελλάδα, αφού

ο ικονο μ ικό ς έλ εγ χο ς σ υ νδ έε τα ι με τα αί­μενο έλ εγ χο . Ο λ ε ς όμως οι προσ π άθειες έπ ε­

τια του π ολέμου του 1897. H Γερμανία, προβλέ-

σαν στο κενό . Ετσι, η Ελλά δ α αναπ όφ ευκτα δ έ ­

ποντας τη ν ε λ λη νική ήττα, εξώ θ η σ ε έ μμεσ α σε

χ θ η κ ε σ τον έλεγχο .

• *4 e te

i. Μ

W fJ

H tfiiw

. · « " ?

ββτοριά#

θ

i. 'A%tto$

i. .l/fy0Ajf Π φ ν , , ι

S n

\ / Όαταόβον ( Beyo^qittij 'o$$htij^ .ef

<

#

Blpoice*

* &

*

^

Λ

ά

x

η

J

, i , ! , V

♦T*‘

. ^'a(rrpeJ|j .

p

Κα0ίλα·

.'

* t o

i ^

Χαλκιδική

....

*Πολύγυροί * 7 <

^ te tip fv n

\

Jf % ^

'S g f wt-^

βΠΑβΤβμών^

_%

’Ελασπών*

*

‘

>^

” 9'AyvA. *Tapvo$es ‘Α&ραμύτιον· ' ·Λ ά ριά τα ^

. ^

4« * .

θ £ σ β α λ ί “ Καρδίτσα* /

ί . Ά γ . Eae^s*Tu<

ι V <* t t o *

»Κυδωνίαι (Ά φ α λ ί)

* 4iXtoiao^tia


. Σχίιβο; -

Δομοκάϊ*· -

Μυτιλήνη<»

*Οέργαμοξ Λ

£

Vw
^<¾ ,

# B p «x«p i('A yp iw iow )

% a x r 'V

'^¾.

•Σάλωνα (Άμφισΰα)

« ~ \ ‘Α M*
•Χ θ λβ 5

2, Aaaraii

,. #NaCftrcoeTes 4 - ,.

•Σμύρνη

m

^<¾ .

. ΤΤάτρα# •Β ο οfτίτσ * ό <· » » « t_>V-‘-l lB Sα 70‘ ^β<· **“ ' .....*............. .....W (A iy v w ) * *ri^i t f< U - _ ^

“*

‘

*

Mfyapcn* K
v. Σάμος

ίν. 'Avipoi «ε«βΛίΓί

Π ίλ ο π ό ν ν η β σ ος

ιο λ κ ξ '

^C- 1^vo<

ΑΙγτ**

TpswsXrro4(Τρίττολ^>·

W^rA5V. Udpoc

v. Σύρο;, -fv,,v· Μύχβνος •ΈρμοίΛΤ&Α* (Σύρα)

~ - ' ' ^ *l'*pa ^ - *,' Σπέτααι •Μ υστρβϊ φ τά ρ τη ; ^

■. Νάξο;

v. Σίρΐ9°~/"i

I , φ. Δονοΰβα

V. Xi9VOC|

;5 >

v. 'Avtia*poi

£θ% *' ,f*$y*' Άμοργλς

Κίμωλο;

V. Ίο ς (N ti)

,·.'V. Σ

;.

,;_ :_ ^ w ,

v. Jfxapti (Nuutpt&)

fc V # C ^ £ ^ i * f

*

K

i

. ^ ¾ i A * W . • \> ^ f

,

*· Κ ά λ 'ίμ ν ο < 3 \,* S a * <«

.κ , Νίβυρρς

ravflpo'

v. (rW ;,„ ,

(Sxvrcptvtj) .·. \ Κύ6η(

j.

Κύθηρα

•tomrtpM

Oi επεκτά σεις του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα ση, ε υ ρ ισ κ ο μ έ ν η προ τε τελ εσ μ έν ω ν γεγονότω ν, πραγματοποιή&ηκαν δ ε ν μπ ορούσ ε να πράξει αλλιώς. με την έγκριση O ο ικονο μ ικό ς έ λ εγ χ ο ς ήταν το τίμημα που των Μ. Δυνάμεων (Ιστορία του πλήρωσε η Ελλάδα στις Μ εγά λες Δυνά μεις ως α­ Ελληνικού Ε&νους, νταμοιβή το υς γιατί δ ιέκο ψ α ν τη ν προέλαση τ. Ι Γ ) .

Σ ε ά ρ θ ρ ο της π ρ οκα τα ρ κτική ς σ υ ν θ ή κ η ς ει­

τσι η έκπτωση της ε θ ν ικ ή ς ανεξαρτησίας της

ρ ή ν η ς της 6ης/18ης Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1897 που ava-

Ελλάδας ήταν π ροφανής. H ελλη νική κ υ β έ ρ ν η ­

φ ερ ό τα ν σ την π ολεμική αποζημίωση, π ρ ο σ τέ ­ θ η κ ε ό ρ ο ς ότι, για να δ ιε υ κ ο λ υ ν θ ε ί η ταχεία α­ ποπληρωμή της αποζημίωσης, ο διακανονισ μός θ α γινότα ν με βάση τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α των δα νει­ στών της Ελλάδας. Επίσης, δηλω νότα ν ότι η Ελλά δ α θ α ψήφιζε νό μ ο που θ α ρύθμιζε τη λε ι­

των Τούρκω ν, σ υ νη γ ό ρ η σ α ν στην εκκένω σ η της

το υρ γία επιτροπής που θ α ή λ ε γ χ ε τη ν είσπραξη

Θεσσαλίας και ε γ γ υ ή θ η κ α ν το δάνειο της π ολε­

των π ροσ όδω ν π ρ ο κ ειμ έ νο υ να ε ξ υ π η ρ ετ η θ ε ί

μικής αποζημίωσης.

λυ σ ιτελ έσ τερ α η ε ξό φ λη σ η του χρ η μ α τικ ο ύ πο­ σού της αποζημίωσης.

To v Ο κτώ βριο του 1897 έφ θ α σα ν σ την Α θ ή ­ να οι απ εσταλμένοι των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν για

H π ροα να φ ερθείσ α διάταξη δ ε ν είχε καμία

τη σύνταξη του νό μ ο υ βάσει του οποίου θ α ε-

θ έ σ η σε μία σ υ ν θ ή κ η που α φ ο ρ ο ύ σ ε τη ν αποκα­

γ κ α θ ιδ ρ υ ό τ α ν και θ α λ ε ιτο υ ρ γ ο ύ σ ε ο έλεγχο ς.

τάσταση των ειρηνικώ ν σ χέσ εω ν ανάμεσα στην

O i διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελλη νική

Ο θω μανική αυτοκρατορία και τ η ν Ελλάδα, και έ ­

κ υ β έ ρ ν η σ η και στη Δ ιε θ ν ή Επιτροπή, σχετικά με

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

67

με τ ο ν Ελ λη να υπ ουργό Οικονομικών. Για τ η ν υπηρεσία το υ δ η μ ο σ ίο υ χ ρ έ ο υ ς εκχω ρ ή θ η κ α ν σ το ν Δ Ο Ε ποικίλες π ηγές εσ ό δ ω ν και επ ικο υ ρικές εγ γ υ ή σ εις , που π ρ ο έρ χο ν τα ν κυρίω ς από δ α σ μ ο ύ ς τελωνείων. Για μ εγα λύ τε­ ρη απ όδοση, ο Δ Ο Ε είχε τη ν εποπτεία τω ν δ η ­ μοσίων υπηρεσιώ ν που ή τα ν α ρ μ ό δ ιε ς για τη ν είσπραξη τω ν υπ έγγυω ν προσόδων. Α υ τό έγινε αιτία για σ υνεχείς δ ιενέξεις με τις ελ λ η νικ ές κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις , γιατί οι π ροσλήψεις, απολύσεις, μ ε τ α θ έσ εις και προαγω γές των υπαλλήλων αυ­ τών των υπηρεσιώ ν υπ όκειντο σ την έγκρισ η του Δ Ο Ε . O

κατάπτυστος οικονο μικό ς έ λ εγ χο ς που ε ­

π ιβ λή θ η κ ε σ την

Ελλά δα ή τα ν ιδιαίτερα επα­

χ θ ή ς , αλλά, απ οβλέποντας πάντα στο σ υ μ φ έ ρ ο ν των ομολογιούχω ν, είχε και ο ρ ισ μ έ νες ε υ νο ϊκ ές επιπτώσεις για τη ν ε λλη νικ ή οικονομία. O νό μο ς

ΒΦΙΟ’ περιείχε διατάξεις που περιόριζαν τη ν α­ ναγκαστική κυκλο φ ο ρ ία και έτσι β ο η θ ο ύ σ α ν τη νομισματική σ τα θ ερ ό τη τα και τη βελτίωση της εξω τερικής αξίας της δ ρα χμή ς. Επίσης, με τον έ λ εγ χ ο ε μ π ε δ ώ θ η κ ε η ελλη νική πίστη, ώστε να υπάρχει η δ υ να τό τη τα σύναψ ης νέω ν δανείων, που απ έβησαν χρήσιμα για τη ν Ελλά δα στα χ ρ ό ­ νια που ακολούθησαν.

TO ΚΡΗΤΙΚΟ ZHTHMA KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Π ρος τα τέλη του 19ου αιώνα η Ελλά δα αντι­

O πρίγκηπας Γεώ ργιος

έφ&ασε στα Χανιά ως ύπατος α ρμοστής

των Μεγάλων Δυνάμεων στις Θ Δ εκεμβρίου 1898. Σ το ν εξώ στη του Δ ιο ικη τη ρίο υ Χανίων εκφωνεί λόγο προς τους κατοίκους των Χανίων, μία ημέρα μετά την επίσημη εγκα τά στα σή του στη Μ εγαλόνησο.

τα όρια του ελέγ χο υ , συνά ντησ α ν πολλές δ υ ­ σκολίες. H ελλη νική π λευρά π ροσ π α θούσε να ε ­

Κριμαϊκού Π ο λ έμ ο υ τα δ ιε θ ν ή σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α και

πιτύχει, παράλληλα με ένα ν ε υ νο ϊκ ό σ υμ βιβα ­

τ ο ν έ ν τ ο ν ο ανταγωνισμό των Μ εγάλω ν Δ υ νά μ ε ­

σμό, όσο το δ υ ν α τό ν μ ικρ ό τερ η επ έμβαση στη

ων, όπως αυτός ε κδ η λω νό τα ν στο Ανατολικό Ζ ή ­

διοίκηση του κρά τους, αλλά π ρ ο σ έ κ ρ ο υ ε στην

τημα. Επ ίκ εντ ρ ο της διαπλοκής έγινε το Κ ρ ητι­

απαίτηση των ξένω ν για ασφαλείς εγγυή σ εις .

κό Ζήτημα, το οποίο έτσι α π οτέλεσε μια φάση

Καμία από τις Δ υνά μεις δ ε ν έδ ε ιξε κατανόηση

του γ ε ν ικ ό τ ε ρ ο υ π ροβλήματος. H Κ ρ ήτη είχε

και εύνοια προς τ η ν Ελλάδα.

α υ ξη μ ένη γεω στρατηγική σημασία για το υ ς Ε υ ­

Oi μ ή νες

εργασίες τη ς Επιτροπής δ ιή ρ κ εσ α ν τρειςρωπαίους. Ιδίως για τη ν Αγγλία, ή τα ν ένας ε ν ­ και π ερ α τώ θη κα ν

στις 21

Ιανουαρίου

διά μεσ ος σ τα θμός σ τον δ ρ ό μ ο προς τις Ινδίες.

1898. O σ χετικός νό μ ο ς ψ η φ ίσ θ η κ ε από τ η ν ε λ ­

H π ρ οβολή του Κ ρ η τικο ύ Ζ ητ ήμ α το ς σε δ ιε θ ν ή

λη νική Β ο υ λ ή στις 21 Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1898 και ο

πλαίσια έγινε από πρόσωπα α ν εύθ υνα , τα οποία

Δ ιε θ ν ή ς Ο ικ ο νο μ ικ ό ς Ε λ ε γ χ ο ς άρχισε να λει­

δ ε ν γνώριζαν κ α θ ό λο υ τη ν ιδιαίτερη κατάσταση

το υ ρ γ ε ί στις 28 Α π ρ Λ ίο υ 1898. H επίσημη ο νο μ α ­

σ την οποία βρ ισ κό τα ν το νησί, ο ύ τ ε είχαν τη δ υ ­

σία του οργανισμού, που ουσιαστικά α νέλα βε τη

να τότητα να κ ιν η θ ο ύ ν επιδέξια στα δ ιε θ ν ή fora

διαχείριση τη ς ελ λ η νικ ή ς οικονομίας, ή τα ν αρχι­

διαπραγματεύσεων. Α υτή η αβελτηρία διαχείρι­

κά Δ ιε θ ν ή ς Επιτροπή Ε λ έγ χ ο υ . O ό ρ ο ς αυτός α-

σης ε νό ς τ ό σ ο λεπ τού ζητήματος ο δ ή γ η σ ε τη

ντικα τα σ τά θ η κε ύσ τερα από έ ν α ν χ ρ ό ν ο με το ν

χώρα σε ταπεινώσεις και α νεπ ιθ ύμη τες περιπέ­

ό ρ ο « Δ ιε θ ν ή ς Ο ικο νο μική Επιτροπή», αλλά στη

τειες, όπως η ήττα του 1897.

συνείδ η σ η όλω ν π α ρέμεινε η λέξη « Ε λ ε γ χ ο ς » , γιατί αυτό ή τα ν στην πραγματικότητα. Τ η ν επιτροπή απ οτελούσ αν έξι μέλη, αντι­

68

μετώπισε πολύ πιο έ ντο να από τη ν εποχή του

H διπλωματική δρα στηριότητα των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν επικεντρω νόταν σ την π ροβολή δύο βασικών θεμάτω ν: στο ζήτημα της τύ χη ς των

πρόσωποι καθεμιά ς από τις Μ εγά λες Δ υνά μεις

Χριστιανών υπηκόω ν της Ο θω μανικής α υτο κρ α ­

που είχαν υπογράψει τη ν π ροκαταρκτική σ υ ν θ ή ­

τορίας και στο ζήτημα των μετα ρ ρυθ μίσ εω ν που

κη ειρ ή νη ς. Αυτά βρίσ κο ντα ν σε άμεση σχέση

θα π ρ ο ω θο ύντο με βάση το κατάλληλο νομολο-

γικό πλαίσιο που θ α παρείχε ο σουλτάνος. Ανά­

κανένα ε υ ε ρ γ ε τ ικ ό α π οτέλεσμ α για τ ο υ ς ίδιους

λογα όμως με τα σ υμ φ έρ ο ντ α των Μ εγάλω ν Δ υ ­

το υ ς Κ ρ ή τε ς .

νάμεω ν και τις σ υ ν θ ή κ ε ς που υπέγραφαν με την

Ενα ς από το υς κ ύ ρ ιο υς σ τόχους των αιτιά­

Ο θω μανική αυτοκρατορία, οι μετα ρ ρυθ μίσ εις εί­

σεω ν κατά της κακοδαιμονίας ή τα ν και ο εκά-

χαν περισ σ ότερο χαρακτήρα διπλωματικών παγι­

σ τοτε Χριστιανός γ ε νικ ό ς διοικητής. Τους πε­

δ εύ σ εω ν παρά πραγματικού ε νδ ια φ έρ ο ντο ς για

ρ ισ σ ότερ ο υς διοικη τές το υς είχαν εξαναγκάσει

τη βελτίωση της κατάστασης της νή σ ου.

σε παραίτηση, μεταβάλλοντάς το υ ς σε απόλυτα

Από το 1821 και εξής η Κ ρ ή τη βρ ισ κό τα ν

π ειθήνια όργανα της Υ ψ ηλ ή ς Π ύλης, που δ ε ν

διαρκώ ς σε επαναστατικό α ναβρασμό, με πάγιο

μπ ορούσ αν να υπ οσ τηρίξουν κα θ ό λο υ τα δίκαια

αίτημα τη ν ένω ση με τη ν Ελλά δα . O i επαναστά­

των Κρητών. Ενώ η θ η τεία το υ ς ή τα ν π ενταετής,

σεις του 1833, το υ 1841 κ α ιτ ο υ 1858 κα τέλη ξα ν

σε δ έ κ α χρ ό νια άλλαξαν πέντε διοικητές.

στη Μ εγά λη Επανάσταση το υ 1866, με μ ο να δ ι­

Γενικά, σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η

κό α π οτέλεσμ α τ η ν παραχώρηση του Ο ρ γα ν ι­

στάση των Μ εγάλω ν Δ υ νά μεω ν ήταν σ τα θερ ά α­

κο ύ Ν ό μ ο υ . O i σ υ ν θ ή κ ε ς του Αγίου Σ τε φ ά ν ο υ

ντίθ ετη προς τη ν ένωση της Κ ρ ήτη ς με την

και το υ Β ε ρ ο λ ίν ο υ το υ 1878, ο δ ή γ η σ α ν ύ σ τερ α

Ελλάδα και αυτές επ ενέβαιναν δυναμικά στα ε ­

από μια νέα κρ η τ ικ ή επανάσταση στη γνω στή

σωτερικά της Κ ρ ήτη ς, μ ό νο ν όταν δ ιέτρ εχ α ν μ ε­

«Σ ύ μ β α σ η της Χα λέπ ας». H σ ύμβα σ η αυτή είχε

γάλο κίνδ υνο οι Ευρωπαίοι υπ ήκοοι που διαβι-

πολλά ελαττώ ματα και ά φ η νε άλυτα πολλά ε ­

ούσα ν στο νησί, με απ οτέλεσμα να απειλούνται

σω τερικά π ροβλήματα. Μια από τις αιτίες ή τα ν

καίρια τα σ υ μ φ έ ρ ο ντ ά τους.

η π λ η μ μ ελ ή ς ε φ α ρ μ ο γή τω ν εκλ ο γικ ώ ν διαδι­

Σ η μ ε ίο καμπή σ την εξέλιξη των πολιτικών

κασιών. Σ τ η ν κακή αυτή κατάσταση ανα φ έρετα ι

πραγμάτων στο νησ ί απ οτέλεσε η λ ε γ ό μ ε ν η

ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Β εν ιζ έ λ ο ς σε κ είμ ε ν ό του για τη ν

«Μ ετα π ολιτευτική Επανάσταση», που εξερ ρ ά γη

Κ ρ η τική Επανάσταση του 1886 εξηγώ ντας ότι

στις 3 Σ επ τεμ βρ ίο υ 1895 στο Κλήμα Αποκορώ-

σ την κατάσταση αυτή σ υ ν έ β α λ ε το ελαττω μα­

vou, με η γέ τη το ν Μ α νού σ ο Κ ο ύ ν δ ο υ ρ ο . Αίτημα

τικό ε κ λ ο γ ικ ό σύστημα, που μ ε τ έ β α λ λ ε ό λο υς

της «επανάστασης» ή τα ν να διορ ισ θ εί διοικητής

σε «ε μ μ α νε ίς π ο λιτευ τά ς». Είναι α λ η θ έ ς ότι η

ομόφυλος

Υ ψ η λ ή Π ύλη με αυτό το σ ύσ τη μ α θ έ λ η σ ε να τα­

του π λη θ υ σ μ ο ύ και το πολίτευμα να διατελεί

πεινώσει τ ο ν κ ρ η τ ικ ό λαό, εξω θώ ντας τ ο ν σε έ ­

υπό τη ν ε γ γ ύ η σ η των Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

ναν φ αύλο κ ύ κ λ ο εκλ ο γικ ώ ν διαδικασιών, χωρίς

και ο μ ό δ ο ξ ο ς

Oi Μ εγάλες Δυνάμεις βομβαρδίζουν τους επαναστάτες του Ακρω τηρίου.

με τη ν π λειονότητα

H οθωμανική διοίκηση α ντέδρα σε βίαια και

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κ ρ η τικο ί επαναστάτες στα βουνά τη ς Κ ρ ή τη ς (από το περιοδικό Illustrated London News , 1897). παρακίνησε το ν μουσ ου λμανικό όχλο και τα σώ­

φ ευ κ το , εξαιτίας του διπλωματικού παιχνιδιού

φ ο ρ ες φρικαλεότητες, που σ υνέβη σ α ν στις 11

των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν στο Κ ρ ητικό Ζήτημα.

Μαϊου 1896 στα Χανιά. O i Μ εγά λες Δυνάμεις ό ­

H δ ιε θ ν ή ς όψη του Κ ρ η τικο ύ Ζ ητήμ α το ς ή ­

μως επ ενέ6ησα ν δυναμικά και απέστειλαν στα

ταν άμεσα σ υ νυ φ α σ μ έ νη με τ ο ν ανταγωνισμό

Χανιά μοίρες των πολεμικών το υς στόλων. Επί­

μεταξύ των κρατώ ν και του τοπικού ε θ ν ικ ο ύ

σης, με τη μετάβαση τακτικού Ο θω μανικού Στρ α ­

στοιχείου. H γεω γραφική θ έ σ η της Κ ρ ήτη ς, η ο­

τού στο νησί δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε πολεμικό κλίμα.

ξύτητα των εθνικώ ν δ ιεκ δ ική σ εω ν και η σ τενή

Τότε ο σουλτάνος εξέδω σε διάταγμα για σ ύ ­

δια σ ύ ν δεσ ή το υ ς με τη γ ε ν ικ ό τ ε ρ η Ανατολική

γκ λ η σ η της Γενικής Σ υ ν έ λ ε υ σ η ς και υποσχέθη-

περιπλοκή, έτεινα ν να κα τα σ τήσουν το Κ ρ ητικό

κε αμνηστία, ενώ σταμάτησαν οι εχθροπ ρα ξίες

π ρόβλημα ένα από τα κρισιμότερα, τό σ ο για τη ν

και δ ιο ρ ίσ θ η κ ε ν έ ο ς Χριστιανός γ ε ν ικ ό ς δ ιοικη ­

εξέλιξη του Ανατολικού Ζητήμ α το ς, όσο κα ιγια

τή ς Κ ρ ήτη ς. Στις 31 Α υ γο ύ σ το υ 1896, υπό τη ν

τη γ ε ν ικ ό τ ε ρ η μεσογεια κή ισορροπία.

πίεση των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν, δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ ε στην

εφ η μ ερ ίδ α

«Κ ρ ή τ η »

ένας

νέ ο ς

κανονι­

σμός, με τ ο ν τίτλο « Ν έ ο ς Ο ρ γα νικό ς Ν ό μο ς».

70

της Α υτονομίας. To απ οτέλεσμα ή τα ν αναπό­

ματα ασφαλείας να π ρ ο β ο ύ ν σε σφαγές και διά­

H γεω γραφική θ έ σ η της Κ ρ ήτη ς, που β ρ ίσ κ ε ­ ται στο μεταίχμιο των θαλάσσιων οδώ ν από το δ υτικό έως το ανατολικό ά κρο της Μ εσ ο γείο υ

Τα πράγματα όμως δ ε ν ε ξ ελ ίχ θ η κ α ν ομαλά.

και από τη ν Ευρώ πη έως τη ν Ε γ γ ύ ς Ανατολή, εί­

Λόγω των έντο νω ν το υ ρ κ ικ ώ ν αντιδράσεω ν κα­

χ ε π ροκα λέσει νωρίς το ζωηρό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν των

τά τη ν ε φ α ρ μο γή του νέ ο υ οργα νισ μού, η Κ ρ ήτη

Μ εγάλω ν Δυνάμεων. To ε ν δ ια φ έ ρ ο ν ιδιαίτερα

ο δ η γ ή θ η κ ε σε νέα επανάσταση. H Επανάσταση

για το λιμάνι της Σο ύ δ α ς ήταν πολύ έ ντο νο , λό ­

του 1897 δ ε ν π ρ ο έβα λε το αίτημα τη ς Α υ τ ο ν ο ­

γω της ο χ υ ρ ή ς του θ έσ η ς . H Αγγλία, η Γαλλία και

μίας αλλά αυτό τη ς Ενω σης, για να επ α νέλθει

η Ιταλία απέβλεπαν σ τον έ λ εγ χο αυτής της τ ο ­

μετά από πολλές α ντεγκλ ή σ εις σ την απ οδοχή

ποθεσίας, ώστε να έ χ ο υ ν υπό τη ν κα τοχή τους

ένα ν ενδ ιά μ εσ ο σ τα θ μό προς τη διώρυγα του

κτό τη ν επ ο μ ένη . O κανονισ μός αυτός σ υνοδεύ-

Σουέζ. H Γερμανία, η Α υ σ τρ ο ο υ γγα ρία και η Ρω­

θ η κ ε από διακοίνωση των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν

σία θ εω ρ ο ύ σ α ν τη ν Κ ρ ήτη ένα αποφασιστικό

στην οποία τόνιζαν ότι θ α ε νη μ ερ ώ νο ντα ν για

σημ είο γεω στρατηγικής στήριξης για πιθανή δι­

τ η ν ομαλή εφ α ρ μ ο γή των διατάξεών του τόσο

είσ δ υσ η στην Ανατολική Μ εσ ό γειο. Σ ’ αυτό ό ­

από τ η ν Υ ψ ηλή Πύλη, όσο και από τη ν επιτροπή

μως το δ ιε θ ν έ ς ε ν δ ια φ έρ ο ν ο ρ θω νό τα ν ως ε ­

των προξένω ν το υ ς στο νησί. Επ ρ όκειτο , δ η λα ­

μπόδιο η εσω τερική κατάσταση στο νησί. O i

δή, για επιβολή κ η δ εμ ο νία ς της Ευρώ πης επί

Κ ρ ή τ ε ς α ν έ κ α θ ε ν έτρ ε φ α ν α κλό νητη πίστη στην

της Υ ψ η λ ή ς Π ύλης και επί του σ υνό λο υ των

ε θ ν ικ ή το υς αποκατάσταση, η οποία όμως προ-

Κρητών. O σουλτάνος, α π οδ εχό μ ενο ς τη μ ε σ ο ­

σ έ κ ρ ο υ ε σε σ οβ α ρ ές αντιδράσεις. Α κ ό μ η και μ ε ­

λάβηση των Δ υνά μεω ν, αναλάμβανε και τη νομι­

τά το 1898, η Υ ψ ηλή Πύλη, ψιλή επικυρίαρχος

κή υπ οχρέω ση για τ η ν εφ α ρ μ ο γή των διατάξε­

της Κ ρ ήτη ς, δ ε ν είχε παύσει να ανθίσταται στα­

ων, ενώ οι Κ ρ ητικοί υπ οχρεώ νο ντα ν να υποκύ-

θ ε ρ ά στη λύση της Ενω σης. Στις τελευ τα ίες δ ε ­

ψ ου ν αδιαμαρτύρητα. Μ ε τη μ έ θ ο δ ο όμως αυτή,

καετίες του 19ου αιώνα, τα χριστιανικά βαλκανι­

οι Μ εγά λες Δ υνά μεις ανέλα βα ν το κ α θ ή κ ο ν της

κά κράτη π ρ ο έβα λλα ν ε ν τ ο ν ό τ ε ρ η τη ν αξίωση

προστασίας και του

για ικανοποίηση των εδαφ ικώ ν

ε λ έγ χο υ του

το υς δ ιε κ δ ικ ή ­

σεων, αν η Κ ρ ή τη προσαρτάτο σ την Ελλάδα.

Πορτραίτο του Γεω ργίου Α ’ (ελαιογραφία του Γ. Ιακωβίδη).

νησιού.

H εμπ λοκή τη ς Κ ρ ή τη ς στο γ ε ν ικ ό τ ε ρ ο α δ ιέ­ ξο δ ο του Α νατολικού Ζ η τ ή μ α το ς απ οτελούσ ε το σ ο β α ρ ό τ ε ρ ο εμπ όδιο για τη ν ικανοποίηση του ενω τικού αιτήματος τω ν Κρητών. O i ευ ρ ω ­ παϊκές κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις ή τα ν ιδιαίτερα ε υ α ίσ θ η τε ς σε ένα ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο γ ε ν ικ ε υ μ έ ν η ς βα λκα νική ς κρίσης. H προσπάθεια της ε λ λ η νικ ή ς κ υ β έ ρ ν η ­ σης να διαχωρίσει το Κ ρ η τικό από το όλο βα λ­ κα νικό π ρ ό βλ η μ α α π ο δ ε ίχ θ η κ ε μάταιη. H Ρω ­ σία και οι Κ ε ν τ ρ ικ έ ς Α υ το κ ρ α τ ο ρ ίες βάσι­ ζαν τη σ υνολική βα λκα νική το υ ς πολιτική σ την ανάγκη τη ς δια τή ρη σ η ς του status quo. O i δ υ τ ικ ές ευρω παϊκές Δ υ νά μεις ή ­ ταν λ ιγό τερ ο απ όλυτες και π ερ ισ σ ό τε­ ρο ε υ έλ ικ τ ε ς . H γαλλική κ υ β έ ρ ν η σ η συνεχώ ς εισ ηγείτο τη σ τεν ή σ υ νε ρ γ α ­ σία μεταξύ της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας π ρ ο κ ειμ έ νο υ να διασφαλισθεί η

κρα τούσα κατάσταση

στα Βα λκά νια και να α π ο φ ευ χ θ ε ί κά­ θ ε μ ο ν ο μ ε ρ ή ς δράση. Oi

εξελίξεις στο Κ ρ ητικό Ζ ήτημ α

έλα βα ν ευ νο ϊκή τροπή για το υ ς Κ ρ ή ­ τες με τη μεγάλη επανάσταση του 1897, που έ θ ε σ ε τα θ ε μ έ λ ια για τη ν Κ ρητική κ ο ύο ντα ς

Πολιτεία του τον

1898.

αγωνιώντα

Εισα-

κρ ητικό

λαό που δ ιψ ο ύ σ ε για αυτο διά θ εσ η , οι

Μ εγά λες

Δ υνά μεις

επέδω σαν

σ την Υ ψ ηλή Π ύλη στις 24 Ιουνίου 1896 κοινή διακοίνωση, με τη ν οποία απαιτούσαν να λ η φ θ ο ύ ν άμεσα μ έ ­ τρα για τη ν κα λυ τέρ ευ σ η των σ υ ν ­ θ η κ ώ ν ζωής των Χριστιανών κατοί­ κων της

νήσου.

Στη

συνέχεια,

οι

π ρ ε σ β ευ τέ ς των Μ εγάλω ν Δ υ ν ά μ ε ­ ων στην Κω νσταντινούπ ολη ε κ π ό ν η ­ σαν σ χέδιο κα νονισ μού για τη ν Κ ρ ή ­ τη, που ε π ιδ ό θ η κ ε σ τον σ ουλτάνο στις 25 Α υ γ ο ύ σ το υ 1896 και έγινε δ ε ­

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

71

του 1897 δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε καινούρια δ εδ ο μ έ ν α . H

Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν, που αποφάσισαν να κ η ρ ύ ­

απόβαση του ε λ λ η ν ικ ο ύ εκσ τρ α τε υ τικο ύ σώμα­

ξο υν τη ν Κ ρ ήτη α υτόνομ η ηγεμονία.

τος σ την Κ ρ ήτη π ρ ο κά λεσ ε διπλωματικές ζυμώ­

Στις 1 8 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1897 οι π ρ ε σ β ευ τέ ς των

σεις και ο δ ή γ η σ ε στη διακοίνωση των Μ εγάλω ν

Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν σ υμφ ώ νη σα ν στην Κωνστα­

Δ υ νά μ εω ν προς τ η ν Ελλά δ α στις 2 Μ αρτίου

ντινούπολη σ ’ ένα σ χέδιο Π ροσω ρινού Κανονι­

1897, με τη ν οποία τονιζόταν ότι η Κ ρ ή τη δ ε ν

σμού και στις Βάσεις του Ο ργα νικο ύ Χά ρτη της

θ α μ π ορ ο ύσ ε σε καμία περίπτωση να προσαρτη-

Κ ρήτης. Κατά συνέπεια, η Επανάσταση του 1897

θ ε ί σ την Ελ λά δα και ότι οι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις τω ν Μ ε ­

τ ε ρ μ α τ ίσ θ η κ ε με το Ψ ή φ ισ μα του Μ ελιδο ν ίο υ

γάλων Δ υ νά μ εω ν αποφάσισαν να επ ιβάλουν αυ­

τη ς 16ης Ο κτω βρίου 1897 περί απ οδο χή ς της

τονομία σ την Κ ρ ήτη , που θ α της εξασφάλιζε

αυτονομίας. Στις 9 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1898 θ α ιδ ρ υ ό ­

πλήρη α κερα ιότητα έναντι της επικυριαρχίας

ταν το ν έ ο μόρφω μα της Κ ρ ητική ς Πολιτείας,

της Ο θ ω μα νική ς αυτοκρατορία ς.

σύμφω να με τις αποφάσεις των Μ εγάλω ν Δ υ νά ­

Α κολ ο ύθω ς , στις 4 Μ αρτίου 1897, οι Δ υ νά ­

μεων, που αναγκαστικά α π ο δ έ χθ η κ α ν η Ο θ ω μα ­

μεις επέδω σαν στην Υ ψ ηλή Π ύλη μια άλλη δια-

νική αυτοκρατορία, η Ελλά δα και οι Κ ρ ήτες. E v

κοίνωση, στην οποία α ν έφ ερ α ν ότι η Κ ρ ήτη θα

τω μεταξύ όμως η Κ ρ ήτη δ ε ν μπ ορ ο ύ σ ε να μεί­

«προικιζόταν» με α υτό νομ ο πολίτευμα υπό τη ν

νει α κ υ β έρ ν η τ η .

επικυριαρχία του σ ουλτάνου. Ετσι, οι π ρ ε σ β ευ ­

H οθω μα νική εξουσία, αν και τυπικά σ υ νεχι­

τές το υς έ θ ε σ α ν τις βάσεις της κρητικής αυτο-

ζόταν στις πόλεις της Κ ρ ήτη ς, δ ε ν είχε αφήσει

Oi ναύαρχοι του δ ιε9νού ς στόλου που κατέλαβε την Κρή τη το 1897 για λογαριασμό των Μ. Δυνάμεων , στο κατάστρωμα της ιταλικής ναυαρχίδας «Σισίλια». Διακρίνονται από αριστερα: ο Γερμανός καπετάνιος Κέλνερ, ο Αυστρια κός αντιναύαρχος Χίνκε, ο Ιτα λός υποναύαρχος Κανεβάρο, ο Γάλλος αντιναύαρχος Ποτιέ, ο Ρώ σος αντιναύαρχος Αντρίεφ και ο Β ρ ετα νό ς αντιναύαρχος Χάρις (περιοδικό Illustrated London News). νομίας, π υ ροδοτώ ντα ς ν έ ε ς εξελίξεις. Π ρο τίμη ­

κανένα ίχνος στο υπόλοιπο νησί, αλλά και η ε ­

σαν δ η λα δ ή μια μέση λύση, που α φ ενό ς ικανο­

ξουσία της Δ ιε θ ν ο ύ ς Στρατιω τικής Α σ τυνο μική ς

π οιούσε τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά το υς, ενώ α φ ετέρ ο υ

Επιτροπής δ ε ν έ φ θ α ν ε ουσιαστικά σ την κρητική

καθησύχαζε ε ν μ έ ρ ε ι το χριστιανικό στοιχείο

ύπαιθρο. O i Δ υνά μεις ο ύ τ ε ή θ ε λ α ν ο ύ τ ε μπο­

του νη σ ιού, π α ρέχοντά ς το υ α υ το δ ιά θ εσ η και α­

ρ ούσα ν να επιβάλουν τ η ν εξουσία το υ ς στις

παλλαγή από τ η ν οθω μανική κυριαρχία. H ε φ α ρ μο γή της ε π Λ ε γ μ έ ν η ς λύσ ης κ α θ υ ­

κ ρ ητ ικές επαρχίες. Από τη ν άλλη πλευρά, όμως, έπρεπε να υπάρξει κάποια μορφ ή δ ια κ υ β έ ρ ν η ­

σ τερ ο ύ σ ε , γιατί ε ν τω μεταξύ ε ξερ ρ ά γη ο Ε λ λ η ­

σης που θ α προετοίμαζε τη ν εισαγωγή του νέο υ

ν ο το υ ρ κ ικ ό ς Π ό λ εμ ο ς του 1897. H Κρήτη παρέ-

π ολιτεύματος.

μεινε σ την κατοχή τω ν Μ εγάλω ν Δ υ νά μεω ν ως

H Σ υ ν έ λ ε υ σ η του Μ ε λ ιδ ο ν ίο υ σ υγκρ οτή θ η -

π αρακαταθήκη. T o v Μάιο του 1897 οι Δυνά μεις

κε ως «Γενική

απαίτησαν τή ν εκκένω σ ή της από τ ο ν Ελ λ η ν ικ ό

Κρητώ ν» αλλά ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε ως «Σ υ ν έλ ε υ σ ις

Επαναστατική Σ υ ν έλ ε υ σ ις των

Στρ α τό και τη ν αναγνώριση τη ς κρ ητική ς α υτο ­

των Κρητώ ν». Ετσι σ υ ν τ ε λ έ σ θ η κ ε η μετάβαση

νομίας από τη ν ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η . H Ελλάδα

από τη ν επαναστατική εξουσία σε μια νόμιμη. O i

α να γκά σ θ ηκε να υπ οσ χεθ εί με τη διακοίνωση

ναύαρχοι των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν δ ε ν αναγνώ­

της 10ης Μαιου 1897 ότι θ α ε κ κ έ ν ω ν ε το νησί

ρισαν ποτέ επίσημα τη Σ υ ν έλ ε υ σ η , πάντοτε ό ­

και ότι θ α λάμβανε υπόψη της τη διακήρυξη των

μως δ έχ ο ν τα ν το υ ς εκπροσώ πους και τα έ γγρ α ­

φά τη ς και α π ευ θ ύ ν ο ν τα ν ο ’ α υτή ν ως τη μό νη

ντοπίσει στο νη σ ί όργανα στα οποία θ α εμπι­

αντιπροσωπεία των Κρητών.

σ τευό τα ν τη διοίκηση, διατηρώ ντας όμως τη ν

Στις 17 Ο κτω βρίου 1897, το π ρ ο ε δ ρ είο της

ψιλή επιστασία οποιω νδήποτε πράξεων.

Σ υ ν έ λ ε υ σ η ς ανακοίνωσε σ τον χριστιανικό λαό

H Αγγλία όμως δια τη ρ ο ύ σ ε επιφυλάξεις και

της Κ ρ ήτη ς ότι η Ευρώ πη κατάργησ ε τη ν ο θ ω ­

το σ χέδιο ε γκ α τα λείφ θ η κ ε. Ε φ α ρ μ ό σ θ η κ ε λοι­

μανική διοίκηση και υ π ο σ χ έ θ η κ ε πλήρη α υ το ν ο ­

πόν το α γγλικό σχέδιο, σύμφω να με το οποίο η

μία. Σ ε έγγρα φ α όμως του π ρ ο ε δ ρ είο υ προς το

Κ ρητική Σ υ ν έ λ ε υ σ η θ α επιφορτιζόταν να υπο­

Σ υ μ β ο ύ λ ιο των ναυάρχων εκφ ρα ζόταν ανησυχία

δείξει ένα είδ ο ς επιτροπής με διοικητική δικαιο­

για το μέλλο ν της Κρήτης. H αποχώρηση του Ο θ ω μα νικο ύ Στρ α το ύ από

δοσία για να διοικεί τις π εριοχές όπου βρ ίσ κ ο ­ ντα ν Χριστιανοί. H πρόταση έγινε δ ε κ τ ή δ ο κιμ α ­

τ η ν Κ ρ ήτη απ οτέλεσε ουσιαστικό θ έ μ α διότι, αν

στικά. Ετσι, στις 16 Ιου νίου 1898, ο ιΔ υ ν ά μ ε ις έ­

και οι Δ υνά μεις τη ζητούσαν, η Υ ψ ηλ ή Π ύλη κω­

στειλαν

λ υσ ιερ γο ύσ ε διαρκώς. To π ρ ο ε δ ρ είο της Σ υ ν έ ­

σ την οποία καθόριζαν ότι έπρεπε να π ρ ο ω θη θ εί

λ ε υ σ η ς είχε ή δ η θ έ σ ε ι το ζήτημα προς το υς

ο διορισμός από τη Σ υ ν έ λ ε υ σ η των Κ ρητώ ν μιας

να υά ρχους των στόλων των Μ εγάλω ν Δ υ ν ά μ ε ­

Επιτροπής που θ α είχε δικαιοδοσία διοίκησης

ων, αλλά αυτό αντιμετω πίσθηκε μόνο μετά τα

μόνο στα μέρ η που δ ε ν κα τέχο ντα ν από τα ε υ ­

γεγο νό τα του Η ρα κλείου του Α υ γο ύ σ το υ του

ρωπαϊκά στρατεύματα.

στους

να υάρχους

σχετική

εγκύκλιο ,

1898, οπότε οι Δ υ νά μεις ζήτησαν με τελεσ ίγρ α ­

H εγ κ ύ κ λ ιο ς κο ινο π ο ιή θ η κ ε στα α ν α κ το β ο ύ ­

φο στις 5 Ο κτω βρίου 1898 από τη ν Υ ψ ηλή Π ύλη

λια του Β ε ρ ο λ ίν ο υ και τη ς Β ιέ ν ν η ς , δ ε δ ο μ έ ν ο υ

τ η ν αποχώρηση ό λου του Ο θ ω μα νικο ύ Στρ α το ύ

ότι η Γερμανία και η Α υσ τρ ο ο υγγα ρία είχαν απο­

σε διάστημα ενό ς μήνα. H τελευταία αναγκά­

χω ρήσει από τη δ ιε θ ν ή κα τοχή της Κ ρ ήτη ς . Στις

σ θ η κ ε να υποχωρήσει.

5 Ιουλίου 1898 ε π ιδ ό θ η κ ε διακοίνωση και στον

Π αράλληλα , η Σ υ ν έ λ ε υ σ η τω ν Κ ρητώ ν, με-

σ ουλτά νο υπό μο ρ φ ή απλής π ληροφορίας.

ριμνώ ντας για τ η ν προστασία τω ν Χριστιανώ ν

Μ ετά από δ ιά φ ορες διπλωματικές ζυμώσεις

κατοίκω ν, π ρ α γμα το π ο ίη σε επίσημα δ ια β ή μ α ­

και εξελίξεις, στις 19 Ο κτω βρ ίου 1898 κ α θ ο ρ ί­

τα π ρος το Σ υ μ β ο ύ λ ιο τω ν να υά ρχω ν για τ ο υ ς

σ θ η κ ε «Ν έα προσωρινή διοίκησις των ναυάρχων

κα το ίκ ο υ ς τ ο υ Κ α σ τελλ ίο υ Κ ισά μ ου και άλλων

μετά τ η ν αποχώρηση των το υ ρ κ ικ ώ ν Αρχώ ν».

περιοχών.

Στις 25 Ν ο εμ β ρ ίο υ , η εξα μελή ς Ε κ τ ε λ ε σ τ ικ ή Επι­

Τα οικονο μικά τη ς Σ υ ν έ λ ε υ σ η ς των Κρητώ ν

τροπή που είχε ε κ λ ε γ ε ί στις 16 Ιουλίου 1898 πα-

ήταν περιορισμένα. Για το ν λόγο αυτό δ ε ν κατά-

ρ α ιτή θη κε οριστικά, παρά το ότι οι ναύαρχοι των

φ ε ρ ε να προχω ρήσει στη διοικητική οργάνωση

Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν της ζήτησαν να παραμείνει

του νησ ιού . To ο ικ ο ν ο μ ικό ζήτημα της Κ ρ ή τη ς α­

στη θ έ σ η της. H κατάσταση πια ήταν ώριμη για

πασχόλησε και τις Δυνάμεις, που σχεδίασαν τη

να ε γ κ α θ ιδ ρ υ θ ε ί το νέο πολίτευμα στην Κρήτη.

χ ο ρ ή γη σ η δα νείου προς το υ ς Κ ρ ή τε ς από έναν

O πρίγκιπας Γεώργιος, δ ε υ τ ε ρ ό τ ο κ ο ς γιος του

δ ιε θ ν ή όμιλο τραπεζών, ο οποίος θ α χ ο ρ η γ ο ύ σ ε

βασιλιά Γεωργίου Α ’ τη ς Ελλάδας, έ φ θ α σ ε στη

π ρ οκα τα βολές με ε γ γ ύ η σ η ένα ποσοστό των τ ε ­

Σ ο ύ δ α με γαλλικό πλοίο στις 9 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1898,

λωνειακών φ όρω ν της Κρήτης. Σ τ ο ν το μ έα τη ς δημόσιας τάξης και δικα ιο­ σ ύνη ς, η κατάσταση ήταν α ξιο θ ρ ήνη τη . Τα ε ­

ως Υπατος Α ρ μ ο σ τή ς των Μ εγάλω ν Δυνάμεω ν, για να αναλάβει τη διοίκηση της α υτό νομ ης Κ ρ η ­ τικής Πολιτείας.

γκλημα τικά στοιχεία είχαν α π οθ ρ α σ υνθ εί ε ν τ ε ­

Ετσι, από τις α ρ χές Ιο υ ν ίο υ 1899, η Κρ ητική

λώς, δρώ ντας παντού α νεξέλεγκτα . Για τ η ν αντι­

Πολιτεία λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ σ ε πλήρως. To ν έ ο πολί­

μετώπιση αυτής τη ς κατάστασης οι ναύαρχοι

τε υ μ α ή τα ν μια αναγκαστική επιλογή των Μ ε ­

σ υ γκ ρ ό τη σ α ν με διάταγμά τους, στις 31 Α υ γ ο ύ ­

γάλων Δ υνά μεω ν,

σ του 1897 στα Χανιά, μια Δ ιε θ ν ή Στρατιωτική

δ ιά θ εσ η των Κ ρ ητώ ν για αποτίναξη το υ ο θ ω μ α ­

Α σ τυνο μική Επιτροπή που ή τα ν επ ιφ ορτισ μένη

νικ ο ύ ζυγού. H στάση τ ο υ ς ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν 19ο

με το κ α θ ή κ ο ν να εκδικάζει κ α κ ο υ ρ γη μ α τικ ές

αιώνα ή τα ν α υσ τηρά α ν τίθ ε τη με το αίτημα της

μπροστά

σ την

ογκούμενη

πράξεις, π ρ ο κ ειμ έ νο υ να πατάξει τη ν έξαρση

ένω σης με τη ν Ελλάδα. Κατά τα τέ λ η όμω ς αυ­

της αναρχίας.

το ύ το υ αιώνα τροπ οπ οίησα ν τη στάση το υ ς

H Σ υ ν έ λ ε υ σ η των Κ ρητώ ν α σ χο λ ή θ η κ ε ε ν ε ρ ­

και, μέσω δ υ να μ ικώ ν επ εμ βά σ εω ν σ την Κ ρ ή τη ,

γά και με τη ν κατάρτιση της προσω ρινής δ ιοίκη ­

επ έβα λα ν ένα κα θεσ τώ ς α υτο νομ ία ς που ε ξ υ ­

σης της Κ ρ ήτη ς. Τ η ν ανώτατη διοικητική αρχή

π η ρ ε τ ο ύ σ ε τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά τ ο υ ς και δικαίω νε

σ την Κ ρ ήτη απ οτελούσ ε το Σ υ μ β ο ύ λ ιο των να υ­

το ν π ό θ ο των Κ ρ ητώ ν για ε λ ε υ θ ε ρ ία από τη

άρχων, η Ανω τέρα Διοίκησις της Ε ν ε ρ γ ο ύ Μ ο ί­

σ τυ γ ε ρ ή τ ο υ ρ κ ικ ή τυραννία.

ρας στη Σ ο ύδ α , που συνεργαζόταν με το υ ς προ­ ξένο υ ς των Δ υνά μεω ν στα Χανιά. H Ρωσία πρότεινε το σ υ μ β ο ύ λιο αυτό να επισημοποιηθεί, ενώ η Γαλλία συμπλήρω σε ότι θ α έπρεπ ε να ε ­

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

73

^ενες επεμβάσεις στις αρχές του 20ού αιώνα TO ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ZHTHMA KAI Ol ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Τη ν π ερ ίοδο αυτή οι Ε λ λ η ν ε ς της Μ α κ ε δ ο ­ νίας β ρ έ θ η κ α ν ανάμεσα σε δ ύ ο πόλους, τη ν Κω νσταντινούπολη και τ η ν Αθήνα, μεταξύ των

Στα τέλη του 19ου αιώνα, λόγω της επ έκτα­

οποίων βρισκότα ν σε εξέλιξη ένας διακριτικός

σης της σλαβικής επιρροής, η θ έ σ η των Ελλήνω ν

ανταγω νισμός (που π ρ ο ο δ ευ τικά α μ β λ ύ ν θ η κ ε )

στη Μ α κεδο νία απ οτέλεσε ζήτημα ζωτικής ση­

αναφορικά με τα μέσα και τη ν τακτική που θ α έ­

μασίας. Τα κυρ ιό τερ α θ έμ α τα τα οποία έπρεπε

πρεπε να υ ιο θ ε τ η θ ο ύ ν για τη ν προάσπιση των

να επ ιλυθ ο ύν ήταν το εκκλησιαστικό, το εκπαι­

ελληνικώ ν π ληθυ σμώ ν της Μ ακεδονία ς.

δ ευ τικ ό και το κοινοτικό καθεστώ ς των Ελλήνω ν που διαβιούσαν στην ε υ ρ ύ τ ε ρ η Μ ακεδονία.

Oi

εξελίξεις στη Μ α κ ε δ ο ν ία απέδειξαν ότι τα

«όπλα» που μ ετερ χό τα ν το Πατριαρχείο δ ε ν ή ­

H Μ α κ ε δ ο ν ία ε κ ε ίν η τ η ν π ερ ίοδο παρήγε

ταν ικανά να θ έ σ ο υ ν φ ρ α γμ ό στη βουλγαρική ε-

πολλά γεω ργικά προϊόντα μεγάλης σημασίας για

πεκτατικότητα, που απειλούσε να αλλοιώσει τον

τ η ν ο ικονο μική ευρωστία των κατοίκων. H αγρο­

ελ λ η νικ ό χαρακτήρα του τόπου. O μηχανισμός

τική και η κ τη νο τρ ο φ ική οικονομία κ υρ ια ρχού­

της Εκκλησ ία ς, παρά τις π ροσπάθειές του, δ ε ν

σαν στη ζωή το υ τόπου. Εξαίρεση απ οτελούσαν

μπ ορ ο ύσ ε να ανταπ οκριθεί με επάρκεια στις α­

τα κ έν τρ α δια μετα κομισ τικού εμπορίου, όπως η

νά γκες των δεινά χειμαζόμενω ν Ελλήνων. Επί­

Θ εσσ α λονίκη κ α ιη Καβάλα. Γενικά, ο ιπ ό λ εις και

σης, η Εκ κ λ η σ ία δ ε ν ήταν σε θ έ σ η να επιβλέψει

τα χωριά στα οποία κ υρ ια ρχού σ ε το ελλη νικό

το υ ς μητροπ ολίτες ανά περιοχή, και, δρώ ντας

στοιχείο

ανοργάνωτα, δ ε ν κα τά φ ερ νε να θ έ σ ε ι π ρ ο σ κό μ ­

απ οτελούσαν

ένα ν

κόσμο

αυστηρά

προσ ηλω μένο στην Εκκλ ησ ία και όχι στα ιδεώδη

ματα στη βουλγαρική διείσδυση.

του ε θ ν ικ ο ύ κράτους. Τη σ υνείδ η σ η του κόσμου

Την αναποτελεσματικότητα έναντι της β ο υ λ ­

αυτού προσπάθησαν να δ ια μορφ ώ σ ουν και να

γαρικής απειλής ενέτ εινε η σκληρή στάση κάποι­

κ ε ρ δ ίσ ο υ ν οι Ελ λ η ν ε ς , οι Βο ύλγα ρ ο ι και οι Σέρ-

ων μητροπολιτών, που ήταν παντελώς αντίθετοι

6οι με βάση τη γλώσσα και τη ν Εκκλ ησ ία τους.

σε οποιεσδήποτε προτάσεις της ελλη νική ς ή της

Ετσι π ρ ό κυψ α ν οι εξαρχικοί, που υπάγονταν

το υ ρ κ ικ ή ς πλευράς για τη ν κα λυ τέρ ευ σ η της ζω­

σ την Εκκλ ησ ία της Βουλγαρίας, και οι πατριαρ­

ής των π ληθυσμώ ν της Μ ακεδονία ς. Αιτία αυτής

χικοί, που υπάγονταν στο Πατριαρχείο Κωνστα­

της αρνητικότητας ήταν το γεγο νό ς ότι οι μη­

ντινουπόλεω ς. H γλώσσα και η Εκ κ λ η σ ία χρ η σ ι­

τροπολίτες δ ε ν επ ιθυμούσα ν να απωλέσουν τις

μέυσα ν δη λα δή για το ν αυτοπ ροσ διορισμό της

παχυλές π ρ ο σ όδ ο υς το υς από διάφορα χωριά

ε θ ν ικό τη τα ς των κατοίκων.

της δικαιοδοσίας τους, λόγω των οικονομικώ ν

συνεπειών που πιθανόν να συνεπαγόταν ο επα­

τη συμμορία τους σε διάλυση. H υ ιο θ έτη σ η των

να κα θορισμός των περιφ ερειώ ν τους. To κενό

ε θνικώ ν σκοπών από τέτο ιες ο μ ά δ ες περιόριζε

αυτό στην πνευματική και υλική πλαισίωση των

το πεδίο δρά σης

ελληνικώ ν πληθυσμώ ν κάλυψαν επαρκώς τα ε λ ­

τους. Σ ε κά θ ε περίπτωση, όμως, στην πρώτη φά­

και τις ε γ γενείς επιδιώξεις

ληνικά προξενεία με το υς μηχανισμούς π λη ρο­

ση σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς με το υ ς Β ο υλγά ρ ο υς στη Μ α κ ε ­

φ ό ρ η σή ς το υ ς και με τη ν υλική β ο ή θ εια που δ ιέ ­

δονία αυτά τα σώματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο

θ ε σ α ν αφειδώς στα ένοπλα σώματα που δραστη-

αντιτάσσοντας πρώτα αυτά τη ν ισχύ τους στους

ριοπ οιήθηκαν στην περιοχή, για να προασπίσουν

κα τα χθό νιο υς σκοπ ούς των σλαβιζόντων.

τη ν αδιαφιλονίκητη ελλη νικότη τά της. Μια άλλη πλευρά της μα κεδ ονική ς πραγματι­

To ελ λ η νικ ό κράτος σ υνειδη το π ο ίη σ ε κ α θ υ ­ σ τερ η μ έν α τη σημασία των ντόπιων ένοπλων

κότητας ήταν τα ένοπλα σώματα που διέτρ εχα ν

σωμάτων και η πρώτη προσπάθεια ενίσχυσής

τη χώρα. O i Ελ λ η ν ε ς πρόξενοι στη Μ α κεδο νία

το υς έγινε από τη ν Ε θ ν ικ ή Εταιρεία το 1896, με

διαχώριζαν τ ο υ ς ενόπλους σε «λη σ τές», «ληστα­

τη στρατολόγηση και αποστολή στη Μ α κεδο νία

ντά ρτες» και «αντάρτες», π ροσ δίδοντας στην

ντόπιων και Μ α κ εδ ό ν ω ν που ζούσαν στη Θ εσ σ α ­

τελευταία κατηγορία εθ ν ική χροιά. Σ τη ν πραγ­

λία και στη Φθιώτιδα.

ματικότητα όμως επ ρόκειτο για κλεφ ταρματολι­ κές σ υμμορίες, συνεχιστές του κλέφ τικου βίου,

Μ ε τά

τον

Ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ικ ό

Π όλεμ ο

το υ

1897, τα μ α κ ε δ ο ν ικ ά κομιτάτα που είχαν σχη-

που περιστασιακά εντά σ σοντα ν στον ε θ ν ικ ό α­

μα τισ θεί στη Β ο υλγα ρ ία άρχισαν να σ τέλ ν ο υ ν

γώνα κατά της σλαβικής επέκτασης.

στη Μ α κ ε δ ο ν ία πολλά σώματα κ α θ έν α από τα

Πολλοί λ η ­

H στιγμή τη ς δολοφονίας του Γεω ργίου A' σε λαϊκή λιΒογραφία τη ς εποχής.

στές κατέληξαν να γίνο υν αντάρτες και να παί­

οποία α π οτελείτο από δ έ κ α ά ν δ ρ ε ς . Κ ύ ρ ιο έ ρ ­

ξο υν το ν ρόλο προστάτη του ελληνόφ ω νου πλη­

γο τ ο υ ς ή τα ν να σ χη μ α τίζ ου ν μ ικ ρ ές επ ιτρ ο ­

θ υ σ μ ο ύ ή α κόμη και του ε θ ν ικ ο ύ α π ελευθ ερ ω ­

πές στα χωριά. Τα μέλη αυτώ ν τω ν ένοπ λω ν σω­

τή. Ηταν όμως ένας ρόλος που ο δ η γ ο ύ σ ε συχνά

μάτων ο ν ο μ ά σ θ η κ α ν κο μιτα τζ ή δες. Σ τ η ν πραγ­

ΞΕΝΕΣ ΕΓΙΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

75

κή π λευρά θ α διοριζόταν δ η λ α δ ή ένας δ ιοικη ­ τής Σλά βος και οι υπόλοιποι δημόσιοι λ ε ιτο υ ρ ­ γοί θ α ήταν Σλά βοι ή Βούλγαροι. H βουλγα ρική κ υ β έ ρ ν η σ η πίεζε τις Μ ε γ ά ­ λ ε ς Δ υ νά μ εις για τ η ν ε φ α ρ μ ο γ ή ε νό ς τέ το ιο υ π ρ ο γρ ά μμα το ς και σ υνέχιζε να κ α τη γο ρ εί τη ν Ο θ ω μ α νική

α υ το κρ α το ρ ία

για

κα κο δ ιο ίκη σ η .

Από τ η ν π λ ευρ ά της, η τελ ευ τα ία κ α τη γ ο ρ ο ύ σ ε τη Βουλγα ρία για κακή πίστη. H Ελλάδα, διαπι­ στώ νοντας ότι ε ν τ ε ίν ο ν τ α ν οι επ ιθέσ εις κατά το υ

ε λ λ η ν ικ ο ύ

πληθυσμού,

π ρ οσ π ά θη σε

να

βελτιώ σεις τις σ χέσ εις τη ς με τη ν Ο θ ω μα νική α υτοκρα τορία . Παράλληλα, θ έ λ η σ ε να έ λ θ ε ι σε επαφή με τη Σερβ ία , κα θ ορίζ οντα ς σφ α ίρες ε ­ π ιρ ρ οή ς στις β ό ρ ε ιε ς π ερ ιο χές τη ς Μ α κ ε δ ο ­ νίας. O i σ υ ν ε ν ν ο ή σ ε ις όμως α υ τές δ ε ν ευοδώθ η κ α ν , γιατί η Ρωσία, θ ο ρ υ β η μ έ ν η από μια ε ν ­ δ ε χ ό μ ε ν η ε λ λ η ν ο σ ε ρ β ικ ή συμφωνία, προσπά­ θ η σ ε να συμφιλιώ σει τ ο υ ς Σ έ ρ β ο υ ς και το υς Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς , π ρ ο βά λ λο ντα ς ως υ π ερ β ο λ ικ ές τις ε λ λ η ν ικ έ ς αξιώσεις. Από τη ν άλλη π λευρά, η Α υ σ τρ ο ο υ γ γ α ρ ία ε ν δ ια φ ε ρ ό τ α ν για μια ελληνορ ο υ μ α νικ ή π ρ ο σ έγγισ η για τη ρ ύ θ μ ισ η ε κ κ λ η ­ σιαστικών και εκπ α ιδευτικώ ν ζητημάτω ν στη Μ α κεδο νία . Κάτω από τη ν πίεση των διαμαρτυριώ ν της Ελλάδας και της Ο θω μα νικής αυτοκρατορίας, αλλά και από τη ν έ κ ρ υ θ μ η κατάσταση που είχε δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί στη Μ α κεδο νία , οι Μ εγά λες Δ υ ­ νάμεις, ιδίως η Αγγλία, σ κόπ ευα ν να πείσουν τον

Επίστρατοι εξοπλίζονται στην Α&ήνα ενόψει του A ' Βαλκανικού Πολέμου (Α&ήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

μα τικό τη τα ε π ρ ό κ ε ιτ ο για λ η σ τ ρ ικ έ ς σ υ μ μ ο ­

σουλτά νο να προχω ρήσει σε μετα ρρυθμίσ εις.

ρίες, που κ υ ν η γ ο ύ σ α ν τ ο υ ς α ν τ ιφ ρ ο ν ο ύ ν τ ε ς

T o v Ιούλιο του 1901, ο Α γγλ ος π ρ ε σ β ευ τ ή ς στην

σ τη ν π ερ ιο χ ή ε υ θ ύ ν η ς το υ ς.

επιτροπή που θ α εξέταζε τα παράπονα το υ χ ρ ι­

ρ α κ τη ρ ίσ θ η κ ε από τις σ φ ο δ ρ έ ς σ υ γκ ρ ο ύ σ εις

στιανικού π λ η θ υ σ μ ο ύ τη ς Μ α κεδο νία ς. O σ ο υ λ ­

των ελληνικώ ν με τα Βουλγαρικά σώματα σ ’ όλη

τάνος αρχικά το είχε δ ε χ θ ε ί. Μ ετά από έναν

τη ν επικράτεια της Μ α κεδονία ς. O Ο θω μα νικός

χρ ό νο , η Α υ σ τρ ο ο υ γγα ρία και η Ρωσία επανέλα-

Σ τρ α τό ς επ ενέβα ινε πάντα για να σταματήσει

βα ν τη ν πρόταση και τελικά ο σουλτά νος ανέλα-

τις σ υμπ λοκές, αλλά σ υ νή θ ω ς μόνο με πρόσκαι­

βε τη ν υπ οχρέω ση να ορίσει μια επιτροπή που

ρα αποτελέσματα. Οπω σδήποτε όμως, λόγω της

θ α ασχολείτο με το ζήτημα.

έ ν τ ο ν η ς δρα στηριότητα ς των βουλγαρικώ ν ο μ ά ­

To σ χέδιο μετα ρ ρυθ μίσ εω ν (« Σ χ έ δ ιο Β ι έ ν ­

δων, οι Τ ο ύρ κο ι και οι Μ εγά λες Δ υνά μεις α ν έ μ ε ­

ν η ς » ) σ υ μ φ ω ν ή θ η κ ε μεταξύ της Ρωσίας και της

να ν το 1902 μια εξέγ ερ σ η στη Μ α κεδονία . O i δ ο ­

Αυστροουγγαρίας. Π ρ ό β λεπ ε τη ν αποστολή στη

λο φ ο ν ίες δασκάλων, ιερέω ν και πατριαρχικών

Θ εσσ αλονίκη ενός γε νικ ο ύ επιθεω ρητή για τα

προκρίτω ν είχαν ε ν τα θ ε ί και είχαν αρχίσει σπο­

τρία βιλαέτια της Μ α κεδονία ς, με α υξη μ ένες αρ­

ρ α δικές σ υμπ λοκές. O π λ η θ υ σ μ ό ς ξεσ η κώ θ ηκε,

μοδιότητες, που θα μπ ορούσ ε να κινεί και στρα­

κυρίως στις β ό ρ ειε ς μ α κ ε δ ο ν ικέ ς περιοχές.

τιωτικά τμήματα για τη ν τή ρ ησ η της τάξης. Προ-

H σ ημ α ντικό τερ η ε ξ έγ ερ σ η σ η μ ειώ θη κε το ν

76

Κω νσταντινούπολη είχε ζητήσει να ο ρ ισ θ εί μια

H π ερ ίο δο ς από το 1897 έως και το 1902 χα­

βλεπ όταν ακόμη και η χρ ή σ η ξένων οργανωτών

Ο κτώ βριο του 1902 στο Κ ρ ο ύ σ ε β ο από Β ο υ λγά ­

σ ’ α υτό ν το ν τομέα. To σ χέδιο προσυπέγραψαν η

ρ ο υ ς και οι τ ο υ ρ κ ικ έ ς ε ν έρ γ ε ιες που α κ ο λ ο ύ θ η ­

Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία, και το

σαν έ φ ερ α ν το Μ α κ ε δ ο ν ικ ό Ζ ήτημ α στο προ­

παρουσίασαν στην Υ ψ ηλή Π ύλη στις 21 Φ εβρου-

σ κή νιο τη ς Έ υ ρ ώ π η ς . Στις αρχές το υ 1902 οι μα­

αρίου 1903. O σουλτάνος το α π οδ έχθ η κε.

κ ε δ ο ν ικ έ ς οργανώ σεις παρουσίασαν, σε ένα σ υ­

Λόγω όμως της γ ε ν ικ ό τ ε ρ η ς αναστάτωσης

ν έ δ ρ ιο στη Σόφια, ένα σ χέδιο για τ η ν α υ το ν ό μ η ­

που επ ικρα τού σε στη Μ α κεδονία , για τη ν οποία

ση της Μ α κεδο νία ς, με στόχο τη ν υ π ονόμευσ η

αποκλειστικοί υ π εύ θ υ νο ι ή τα ν οι Βο ύλγα ρ ο ι κ ο ­

του καθεσ τώ τος της και τελικά τη ν π ροσάρτησή

μιτατζήδες, αλλά και εξαιτίας της π α ρελκυστι­

της στη βουλγαρική επικράτεια: από τη ν το υ ρ κ ι-

κής πολιτικής των Τούρκω ν, το πρόγραμμα των

Β ιέ ν ν η ς »

τα των Βουλγάρω ν στη Μ ακεδονία . O i ν έ ε ς κατα­

δ ε ν ε φ α ρ μ ό σ θ η κ ε. O i Μ εγά λες Δ υνά μεις πίεζαν

στρεπτικές επ ιδρομές το υ ς κίνησαν το ενδ ια φ έ­

μετα ρ ρ υ θ μ ίσ εω ν το υ

«Σ χ εδ ίο υ

της

τη ν Ο θω μανική αυτοκρα τορία να εφ α ρ μό σ ει τις

ρο ν της Ευρώ πης, λόγω της αγριότητάς τους. Τό­

μετα ρ ρυ θ μίσ εις, αλλά μάταια. Τελικά, τ ο ν Οκτώ-

τε π α ρα τηρ ή θ η κε κάποια ύφεση στις το υ ρ κ ικ ές

6pio του 1903, α π οφ ασίσθηκε στο Muerzsteg ένα

αυθαιρεσίες και κ α τα ρ γή θ η κα ν τα στρατοδικεία

νέ ο σχέδιο μετα ρ ρ υθ μ ίσ εω ν από τη ν Α υ σ τ ρ ο ­

που λειτο υργού σ α ν σε όλη τη Μ α κεδονία . H μεί­

ουγγαρία και τη Ρωσία, το οποίο ε π ιδ ό θ η κ ε στην

ωση όμως των τουρκικώ ν αυθαιρεσιών δ ε ν ο δ ή ­

Υ ψ ηλ ή Πύλη. To σ χέδιο π ρ ο έβλεπ ε τη ν πλαισίω­

γη σ ε στην ανάλογη μείωση των Βουλγαρικώ ν επι­

ση του γε νικ ο ύ επ ιθεω ρητή για τα τρία Βιλαέτια

δρομώ ν, οι οποίες σ υν τω χρόνω καθίσταντο α­

της Μ α κεδο νία ς με δ ύ ο ξένο υς σ υ μ Β ο ύ λ ο υ ς και

γρ ιό τερ ες και ε ν το ν ό τε ρ ε ς . Αιτία της έ ντ ο νη ς

τη ν αποστολή επίσης ξένων αξιωματικών για τη

Βουλγαρικής δρα στηριότητα ς στη Μ α κεδο νία ή ­

στελέχω ση

Πάγια γραμμή

ταν η παχυλή οικονομική αρωγή της Α υ σ τ ρ ο ο υ γ ­

των Ευρωπαίων ήταν η απαρέγκλιτη τή ρ ησ η ό ­

γαρίας προς τη βουλγαρική E M E O (το βουλγαρι­

της Χω ρ ο φ υλα κή ς .

λων των όρων του «Σ χ εδ ίο υ της Β ιέ ν ν η ς » . H Αγγλία δ έ χ θ η κ ε το σχέδιο, δηλώ νοντας ότι

κό κομιτάτο). Από τη ν άλλη, οι Ν ε ό τ ο υ ρ κ ο ι φά­ ν η κ α ν πιο διαλλακτικοί προς τη ν Ελλάδα και τρ ο ­

θ α έκα νε συμπληρω ματικές προτάσεις, αν το έ ­

μερά βίαιοι προς το υ ς κομιτατζήδες, αφού είχαν

κρινε αναγκαίο. H Ιταλία δήλω σε ότι θ α ή θ ε λ ε

α ντιληφ θεί ότι οι κομιτατζήδες και οι Αλβανοί,

μια σ υνδ ιά σ κεψ η των Δυνάμεων. H Γαλλία, τηρώ ­

που είχαν επαναστατήσει το 1912, απ οτελούσαν

ντας παθητική στάση, άφηνε τη ν πρω τοβουλία

αποσταθεροποιητικά στοιχεία στη Μ ακεδονία .

στη Ρωσία. H Γερμανία, πιστή φίλος των Τ ο ύ ρ ­

Από τη ν πλευρά της η Ελλάδα, κατά τις παραμο­

κων, αντιτασσόταν σε οπ οιοδήπ οτε ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο

νές των βαλκανικώ ν πολέμων, ανασύνταξε τις

μείωσης της κυριαρχίας του σ ουλτάνου. Τέλος,

δυνάμεις της (αφού οι Ευρωπαίοι ευ νο ο ύ σ α ν τη

η Υ ψ ηλ ή Π ύλη α π ο δ έ χ θ η κ ε το σχέδιο, αλλά κα­

βουλγαρική πλευρά και δ ε ν πίεζαν τη ν οθω μανι­

θ υ σ τ ε ρ ο ύ σ ε με κά θ ε τρόπο τη ν ε φ α ρ μο γή του. Οποιαδήποτε

όμως

ενέργεια

κή) και ξεκίνη σ ε έναν πιο συστηματικό αγώνα. E v

αναλήφ θηκε

όψει του π ολέμου με τη ν Ο θω μανική α υτο κρ α ­

δ ε ν τελεσ φ ό ρ η σ ε, γιατί π ρ ο σ έκρ ο υ σ ε στην άρ­

τορία που άρχισε να διαγράφεται από τα μέσα

νη σ η των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν να ε νδ ια φ ερ θ ο ύ ν

του 1912, οι Ελ λ η ν ε ς αναδιοργανώθηκαν. Νέα α­

για τη ν κατάσταση που επ ικρατούσε στη Μ α κ ε ­

ντάρτικα σώματα σ χη μα τίσθ η κα ν και ανώτερος

δονία. H ανάμιξή τους π εριορίσθηκε μόνο στο δι­

διοικητής το υ ς ο ρ ίσ θ η κε ο Κωνσταντίνος Μαζα-

πλωματικό επίπεδο, παραγνωρίζοντας τα νόμιμα

ράκης. O αγώνας τώρα

δίκαια της Ελλάδας σ ’ όλη τη ν Μ ακεδονία. Ο υ ­

ήταν καλύτερα σχεδια­

σιαστικά, με τη ν αδιαφορία τους για τη ν τύ χη των

σ μένος

ελληνικώ ν π ληθυσμώ ν που αγωνίζονταν να δια­

σ ματικότερος.

τη ρ ή σ ο υ ν ζωντανή τη ν ε θ ν ική τους ταυτότητα,

ντάρτικα

άφησαν τη Μ α κεδο νία στο έλεο ς των Σλάβων και

γκρούονταν

των Ν εοτούρ κω ν ευνοώ ντας τη ν ανεξέλεγκτη

με

δράση των τελευταίων, αποκλειστικός σκοπός

Στρατό,

των οποίων ήταν ο βίαιος εκτουρ κισ μ ός όλων

ντας το έδα φ ο ς για τη

των κατοίκων της Ο θω μανικής αυτοκρατορίας. To Ν ε ο τ ο υ ρ κ ικ ό κίνημα εξερ ρ ά γη στη Μ α κ ε ­ δονία το ν Ιούνιο του 1908 από αξιωματικούς του

και

Τα

α­ σ υ­

συνέχεια Ο θω μανικό

προετοιμάζο­

μελλοντική του

απ οτελε­

σώματα

το ν

Φωτογραφία του δολοφόνου Αλεξά νδρου Σχινά μετά τη σύλληψή του.

προέλαση

Ε λ λ η νικ ο ύ

Σ τρ α ­

τού στη Μ ακεδονία.

Ο θ ω μα νικο ύ Στρ α το ύ. H ενέρ γειά το υ ς ή τα ν β ε ­

H ανάμιξη των Μ ε ­

βια σ μένη και οφ ειλόταν στο γ ε γο νό ς ότι η ο ρ γά ­

γάλων

νωση είχε ή δ η αρχίσει να διαβρώνεται από πρά­

Μ α κ ε δ ο ν ικ ό Ζ ήτ ημ α ή ­

κ τ ο ρ ες του σουλτά νου και στο ότι οι Νεότουρ-

ταν

κοι α ν η σ υχο ύσ α ν μήπως οι Μ εγά λες Δ υνά μεις ε ­

ευρωπαϊκή διπλωματία

Δ υνά μεω ν

π ερ ιο ρ ισ μένη .

στο

H

π έ μ β ο υ ν για να επ ιλύσουν τη μ α κ εδ ο ν ική περι­

α ρ κ έ σ θ η κ ε να πιέσει τη ν το υ ρ κ ικ ή π λευρά να

πλοκή. O Β ρ ε τ α ν ό ς υπ ουργός Εξω τερικώ ν, σερ

παραχωρήσει

Ε ν τ ο υ α ρ ν τ Γκ ρ έυ , είχε προτείνει τ ο ν Μάρτιο

Χριστιανούς κα τοίκους της Μ α κεδονία ς. H Ο θ ω ­

κάποιες

μετα ρ ρυθ μ ίσ εις

στους

του 1908 τ η ν α υτο νόμ ησ η τη ς Μ α κεδο νία ς, ενώ

μανική

οι μ ονά ρχες της Ρωσίας και της Αγγλίας επρό-

τη ν α σ υνεννοησ ία των Μ εγάλω ν Δ υνά μεω ν και

κειτο να σ υ ν α ν τ η θ ο ύ ν για να σ υζητήσ ου ν το

το ν οξύ ανταγωνισμό τους, εξαιτίας των αλλη-

μ έ λ λ ο ν της Μ α κεδονία ς.

λ ο σ υ γ κ ρ ο υ ό μ ε ν ω ν σ υ μ φ ερ ό ντ ω ν το υ ς σ την πε­

αυτοκρα τορία

όμως

ε κμ ετα λ λ ευ ό τα ν

Ομως τίποτε δ ε ν π ρ ο μ ή νυ ε κάποια βιώσιμη

ριοχή. Ετσι, το Μ α κ ε δ ο ν ικ ό π α ρέμενε σε α β ε­

λύση, λόγω της αυθαιρεσίας των Ν εοτούρ κω ν

βαιότητα, έως ότου η έ κρ η ξη των δ ύ ο βαλκανι­

και της ανάμιξης των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν που εί­

κών πολέμω ν δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε νέα δ ε δ ο μ έ ν α για τη

χαν ως απ οτέλεσμα να ε νισ χ υ θ εί η δρα σ τη ρ ιότη ­

Μ α κεδονία .

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

Δ υνά μεω ν που θ α απ οσκοπούσε στο να περισώ­ σει τη ν ακερα ιότητα τη ς Ο θω μα νικής α υ το κ ρ α ­ τορίας. H τελευταία ζήτησε στις 4 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1912 τη μεσολά βηση των Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν π ρ ο κ ειμ έ νο υ να ε π ιτ ευ χθ εί η κατάπαυση των ε ­ χθροπραξιών. Τελικά, το π ρω τόκολλο της ανα­ κωχής υπ ογρά φ ηκε στις 20 Ν ο εμ β ρ ίο υ / 3 Δ εκ ε μ βρίου 1912 ανάμεσα στην Ο θω μα νική α υτο κρ α ­ τορία κα ισ τη Βουλγαρία, ειδικά ε ξ ο υ σ ιο δ ο τ η μ έ ­ νη από τη Σερ β ία και το Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ιο για το ν σκοπό αυτό. H ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η όμως απο­ φάσισε να σ υ νεχίσει τις εχθροπ ρα ξίες, σ υ μ μ ε ­ τέχο ντα ς παράλληλα στις συζητήσεις για τη σ ύ­ ναψη ανακωχής. To κ είμ ενο της συμφωνίας ανακωχής προέβλεπ ε ότι οι διαπραγματεύσεις για τη συνομολόγη σ η τη ς προκαταρκτικής σ υ ν θ ή κ η ς ε ιρ ή ν η ς θα άρχιζαν στο Λ ο νδίνο. H κοινή αυτή απόφαση των εμπ ολέμω ν α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε σχετική απόφαση των Μ εγάλω ν Δυνάμεων. O i ευρω παϊκές κ υ β ε ρ ­ νή σ εις προσανατολίζονταν ουσιαστικά στην α­ ναγνώριση της νέας πραγματικότητας και στη δ ια ρρ ύθ μισ η του νέ ο υ εδα φ ικο ύ καθεστώ τος. O i Μ εγά λες Δ υνά μεις είχαν τ η ν π ρ ό θ εσ η να π ρ ο σ δώ σ ο υν στη σ υνδ ιά σ κεψ η σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ικ ό χαρακτήρα. H κοινή απόφαση των αντιμαχόμενων μερώ ν να έ λ θ ο υ ν σε απ ευθεία ς διαπραγμα­ τεύ σ εις ο δ η γ ο ύ σ ε τελικά στη σ ύγκλη σ η δ ύ ο πα­ ράλληλω ν διασκέψεων. H πρώτη σ υ ν ή λ θ ε στις 12 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ

1912 υπό τη ν π ρ ο εδρ ία του

Α γγλου υπ ουργού των Εξω τερικώ ν, σ ερ Εντουαρντ Γκ ρ έυ , με σ υ μ μ ετ ο χ ή των π ρ εσ β ευτώ ν των Μ εγάλω ν Δυνάμεων. Παράλληλα άρχισαν οι ε ρ ­ Ή αιχμαλωσία τής ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ IHMAIAE πκ4* Μεραρχίας OroTOCE^ttyw&un4*^a^5so^5j b &ψττίο^ iLi3JupwE^atbta^rfiiBoiftrtu)WTintTtiTOieTi^EMnPOr ΔΙΑ ΤΑ Γ Α0 Η Ν Α Ε ! »

γασίες της σ υνδ ιά σ κεψ η ς των εκπροσώπων των βαλκανικώ ν κρατών και της Ο θω μα νικής α υτο ­

O B ’ Βαλκα νικός

Π όλεμ ο ς κατέστρεψ ε οριστικά τα όνειρα για τη Μεγάλη Βουλγαρία. Εδώ: ΛιΘογραφία από την κατάληψη τη ς σημαίας τη ς 4ης Β ουλγαρικής Μ εραρχίας.

κρατορίας στις 16 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1912, στο Παλάτι

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ: του Αγίου Ιακώβου. Ol ΣΥΝΘΗΚΕΣ TOY ΛΟΝΔΙΝΟΥ H ευό δω σ η των διαπραγμα τεύσεω ν μεταξύ των βαλκανικώ ν συμμάχω ν και της Ο θω μανικής (1913) KAI TOY α υτοκρατορία ς π ρ ο σ έκ ρ ο υ σ ε σε σ οβ α ρ ές δ υ ­ B OY ΚΟ ΥΡΕΣΤΙOY (1913) σ χέρειες. O i αντιπρόσωποι των τεσσ άρω ν σ υ μ ­ Oi

δ ύ ο Βαλκανικοί πόλεμοι, το 1912 και τομάχων κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν απαιτούσαν τη ν παραχώ­

1913, απ οτέλεοαν τη ν προσπάθεια των κρατών

ρηση των εδαφ ώ ν από τ ο ν Εύ ξ ειν ο Π ό ντο έως

τη ς Χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ του Αίμου να οριστικοποιή-

τ η ν Αδριατική και, επίσης, τα νησιά του Αιγαίου.

σ ο υ ν τα σ ύνορά το υ ς και να εδρ α ιω θ ο ύ ν σ τον

H Ο θω μα νική α υτοκρ α τορ ία όμως π ρ ο έβα λλε

χώ ρο τους. Σ τ ο ν Α ’ Βα λκα νικό Π ό λεμ ο αντίπα­

σ οβ α ρ ές αντιδράσεις. Υπ’ αυτές τις σ υ ν θ ή κ ε ς , η

λοι ήταν η Βουλγαρία, η Σερβία , το Μ α υ ρ ο β ο ύ ­

διακοπή των διαπραγμα τεύσεω ν έγινε αναπό­

νιο και η Ελλά δα από τη μια π λευρά και η Ο θ ω ­

φ ε υ κ τη στις 6 Ιανουαρίου 1913. O διάλογος επα-

μανική αυτοκρα τορία από τη ν άλλη. Απέναντι

ν α λ ή φ θ η κ ε στις 1 7 la v o u a p io u 1913, όταν οι Μ ε ­

στις δυνά μεις των τεσσάρω ν συμμάχω ν κρατών

γά λες Δ υνά μεις α π ηύθυνα ν σ υλλογική διακοί-

η Ο θω μανική αυτοκρατορία αντέταξε στρατό

νωση σ την Ο θω μανική αυτοκρα τορία η οποία

350.000 ανδρών.

καθόριζε τις παραχωρήσεις προς το υ ς νικητές.

O

Α ’ Βα λ κ α ν ικ ό ς Π ό λ εμ ο ς έλη ξε με τη νίκη

των συνασπισμένων κρατών. H εξέλιξη των πο­

78

Στις 20 Μ αρτίου 1913, οι Μ εγά λες Δυνάμεις

επέβαλαν τις προτάσεις το υ ς στους εμπ ολέ­

λεμικώ ν επιχειρήσεω ν υπ ερ έβ α λε κά θ ε π ρ ό β λ ε ­

μους. Επ έτρ εψ α ν τη ν παραχώρηση στους νικη ­

ψη για τη ν τύ χη των συμμαχικώ ν όπλων και α κ ύ ­

τές όλων των εδαφ ώ ν δυτικά της γραμμής Αίνου-

ρωσε κά θ ε διπλωματικό ελιγμό των Μ εγάλω ν

Μ ήδειας, κράτησαν ως παρακαταθήκη τα νησιά

© ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙ

•Κραίόβα ε ρ α γ ιε {

Ρο υ σ χσ ο ύ μ ι

Π Χ εϋνα

Βάρνα

Ιούμλα

Τιρνοβο Μ Α Υ Ρ Ο Β Ο Υ Ν ΙΟ W V7/S

npvotw<

[Ε ΤΤΙΓ Ν Ι

O O lA

Ίάμπολη Mfoup

Γ Κ ω υ σ ιε νχ ή λ >ίβα Παλάνχα

Φιλιπποΰπολι

t/fin.

m W $/M

{///Μ·'· ιυρρα χκ

iS

N. Θ ά σ ο ς !# Α ί ν ο ς ' Κ α λλ ίπ < Α! Β Α Λ Κ Α Ν Ι Κ Ο Σ ΠΟΛΕΜΟΣ Κ Χ ίμ α χ σ 1 i4 .0 0 0 .0 0 0 ^ ·> — Ό ρ ια Μ ύ ρ ινα ί

N. Τ έ ν ε δ ο ς

Σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ή

CZl

Ε λ λ η νικ ές

δ υ ν ά μ εις

Σ ερ β ικ ές

δ υ νά μ εις

X yvao^ A -

# Η ' Α γ . Ε υ « χ ρ ά χ ιο ς '

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

του Αιγαίου και έ θ ε σ α ν υπό τη δικαιοδοσία τους

μο αλΒανικό Βασίλειο, το π ρόβλημα του κ α θ ο ρι­

το ν καθορισ μό των σ υνόρω ν της νεοσύσ τα της

σμού των μελλοντικώ ν ελληνοαλβανικώ ν σ υνό ­

Αλβανίας. Τέλος, απαγόρευσαν κά θ ε συζήτηση

ρων π ρ οσ έλα βε ιδιαίτερη οξύτητα. H ελληνική

για το ζήτημα της Κρήτης. H Ο θω μανική α υτο ­

πλευρά εισήγαγε πρόταση διεξαγωγής δ η μ ο ψ η ­

κρατορία δ έ χ θ η κ ε τις εισηγήσεις της διάσκεψ ης

φίσματος στην Αλβανία, αφού ο λό κλη ρ η η κ ε ­

στις 5 Απριλίου 1913. H οριστική σ υ ν θ ή κ η υπο-

ντρική και η νότια Αλβανία κατοικείτο από σ υ­

γρ ά φ η κε στο Λ ο ν δ ίν ο στις 17/30 Μαϊου 1913.

μπαγείς ε λλη νικο ύς π λ η θυ σ μ ο ύ ς ή έστω Ε λ λ η ­

O Ε λ ε υ θ έ ρ ιο ς Βενιζ έλος, που εκπ ροσω πού­ σε το ελ λ η νικ ό κράτος, είχε ε μ μ είν ει σ την ανά­

H Αγγλία και η Γαλλία προσάρμοζαν τις π ρο­ τάσεις το υς για τ ο ν κα θ ο ρισ μό των ελ λ η νο α λ ­

σ την

υπογραφή

της

βανικών συνόρω ν στις αντίστοιχες εισηγήσεις

«π ροκα τα ρκτικής» σ υ ν θ ή κ η ς , κάτω από τη ν α­

για τη ν τύ χη των νησιών. O i Α γγλοι π ρότειναν ό ­

πειλή του Β ρ ε τ α ν ο ύ υπ ουργού των Εξω τερικώ ν

ρια για τη ν Αλβανία περίπου όπως τα σημερινά,

ότι θ α δ ιέλ υ ε τη σ υνδιά σ κεψ η . Τ η ν επίμονη αυ­

και απέδιδαν τα νησιά σ την Ελλάδα. H Γαλλία, α­

τή πίεση η ελλη νική κ υ Β έ ρ ν η σ η δ ε ν θ α δίσταζε

ντίθετα, π ρότεινε να δ ο θ ο ύ ν τα Δ ω δεκά νη σ α

να καταγγείλει τη ν επ ο μ ένη της υπογραφής, α­

σ την Ελλάδα, αφού τα σ ύνορα της Α λβανίας θα

να νεώ νοντας τις επιφυλάξεις της και υπογραμ­

κα τέρχο ντα ν πολύ χαμηλά.

μίζοντας τη ζωτική σημασία που είχε η άμεση

H τύ χη όμως των Δ ω δεκα νή σ ω ν δ ε ν ήταν ε ύ ­

ρύθ μισ η των δ ύ ο ζητημάτων με Βάση τη ν αρχή

κολο να καθορισ θεί, γιατί ε ν τω μεταξύ ξέσπασε

της α υτο διά θ εσ η ς.

ο Ιταλοτουρκικός Π ό λεμ ο ς και οι διπλωματικές

To τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν ο γ ε γο νό ς που είχε δ η μ ιο υ ρ ­ γή σ ει η

νικη φ ό ρ α

προέλαση

των

I

Trt
δυ νά μ εις

Μ α υ ρ οβ ου νίο υ M
Χ ά ρτη ς της τουρ κοκρα τούμ ενης Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του Μ ακεδονικού Αγώνα 0(άρτης της Δ ιεύθ υνση ς Ιστορίας Στρα τού).

γω των σ υμφ ερό ντω ν των Μ εγάλω ν Δυνάμεων.

θεμ ά τω ν της Β ό ρ εια ς Η πείρου και των νησιών σ υγκα τα νεύσ ει

Δ υ ν ά μ εις I

γραμμ ή

ν ο ρ θ ό δ ο ξ ο υ ς . H πρόταση αυτή α π ορ ρ ίφ θη κε λό ­

γκ η για τη ν ά μεση ρύθ μισ η των ζωτικών εθνικώ ν

και είχε

β ο υ λ γ α ρ ικ έ ς

n ε ΛA r ο r

N-Acopoc f / f f i

Κραχών

l^"*...

διαδικασίες που το ν α κο λο ύ θ η σ α ν ή τα ν εξαιρε­

ελληνικώ ν

τικά πολύπλοκες. O i Ιταλοί δ ε ν αποχωρούσαν

στρατευμάτων, δ ε ν ήταν α ρ κετό για να επιτρέ­

από τα Δ ω δεκά νη σ α και έτσι δ ε ν μπ ορούσ ε να

ψει τη ν προσάρτηση εδαφ ώ ν της Β ό ρεια ς Ηπεί­

κη ρ υ χθ εί, έστω και μονομερώ ς, η προσάρτησή

ρου στην Ελλάδα. Μ ετά από τη ν απόφαση των

το υς στο ελλη νικό Βασίλειο. H εμπλοκή λοιπόν

Μ εγάλω ν Δυνά μεω ν να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν α υτό νο ­

της Ιταλίας σε π όλεμο με τη ν Ο θω μανική αυτο-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H Συν&ήκη του Λονδίνου (17Ma)'ou 1913) σηματοδότησε τη λήξη TOuA' Βαλκανικού Πολέμου. Στο στιγμιότυπο της εικόνας, ο Ελληνας αντιπρόσωπος στο συνέδριο, Στέφανος Σκουλοϋδης, προσυπογράψει τη συν&ήκη (Α&ήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

O Βρετανός υπουργός Εξωτερικών σερ Εντουαρντ Γκρέυ προέβη τον Οκτώβριο του 1915 σε προσφορά άμεσης απόδοσης της Κύπρου στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την έξοδο της τελευταίας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. H προσφορά δεν έγινε αποδεκτή.

80

κρατορία το 1912 στέρησε από τον Ελληνισμό τα Δω­ δεκάνησα, των οποίων οι κάτοικοι αντέδρασαν σθε­ ναρά στην ιταλική κατοχή. Τελικά, οι Μεγάλες Δυνά­ μεις αποφάνθηκαν υπέρ της Ιταλίας, και τα Δωδεκά­ νησα έμειναν έξω από την επικράτεια του ελληνικού κράτους. Παράλληλα, λόγω της σύμπηξης ενιαίου βαλκανι­ κού μετώπου, παρουσιάσθηκαν σπέρματα νέων διαφορών και ανταγωνι­ σμών μεταξύ των συμμά­ χων κρατών. Σύντομα η Ελλάδα και η Βουλγαρία συγκρούσθηκαν σε διπλω­ ματικό επίπεδο σχετικά με την κατοχύρωση των νέων εδαφών που είχαν απελευ­ θερωθεί. Oi δύο χώρες διαφιλονίκησαν κυρίως διεκδικώντας την κυριότη­ τα της Θεσσαλονίκης. Από την άλλη πλευρά, η Σερβία, θεωρώντας ότι είχε περιορισθεί εδαφι­ κά αναλογικά με τις νίκες που είχε καταγάγει ο στρατός της, προχώρησε στη σύναψη διμερούς συνθήκης ειρήνης και αμοιβαίας προστασίας με την Ελλάδα, η οποία υπογράφηκε στη Θεσσαλο­ νίκη στις 19 Μαϊου/1 Ιουνίου 1913. Ετσι, με την αδιάλλακτη θέση της Βουλγα­ ρίας για πλήρη κυριαρχία στη Μακεδονία και με τη σύσταση της ελληνοσερβικής συμμαχίας, το ενιαίο βαλκανικό μέτωπο διασπάσθηκε. Oi αντί­ παλες πλευρές ήταν πλέον οι εξής: οι Ελληνες και οι Σέρβοι από τη μια, οι Βούλγαροι από την

άλλη. O πόλεμος ήταν πια αναπόφευκτος: στις 17/30 Ιουνίου 1913 ο Βουλγαρικός Στρατός προ­ σέβαλε τις ελληνικές και σερβικές προφυλακές στη βόρεια Μακεδονία. O B’ Βαλκανικός Πόλε­ μος, που ξεκίνησε τότε, έληξε με την ήττα του Βουλγαρικού Στρατού σε όλα τα μέτωπα. Υπ’ αυ­ τές τις συνθήκες, οι Μεγάλες Δυνάμεις επενέβησαν για να οδηγήσουν τα πράγματα σε δια­ πραγματεύσεις. H Ρωσία, επιφυλακτική απένα­ ντι στη 6ουλγαρική επέκταση, ενδιαφερόταν να διατηρήσει την ενδοβαλκανική ισορροπία δυνά­ μεων. Επιθυμούσε να υπάρχει ένα βιώσιμο βουλ­ γαρικό κράτος, αλλά όχι ισχυρό. Ετσι, πρότεινε τη διακοπή των εχθροπραξιών και την άμεση σύγκληση διαβαλκανικής συνδιάσκεψης στην Αγία Πετρούπολη, για να εξευρεθούν οι βάσεις για τη σύναψη ειρήνης. H ελληνική κυβέρνηση, που εξέτασε την πρόταση, αποφάνθηκε ότι δεν χρειαζόταν τη διαμεσολάβηση των Ρώσων, αλλά ότι οι Βούλγαροι έπρεπε να απευθυνθούν απευ­ θείας στην Ελλάδα, η οποία θα υπαγόρευε τους όρους της ειρήνευσης. Τα πράγματα έλαβαν διαφορετική τροπή, α­ φού διέβησαν τον Δούναβη τα ρουμανικά στρα­ τεύματα και οι Τούρκοι εισέβαλαν στα κατεχόμενα από τη Βουλγαρία εδάφη της ανατολικής Θράκης. Τότε, οι Μεγάλες Δυνάμεις βρέθηκαν σε έκδηλη αμηχανία για την τύχη της Βαλκανι­ κής. H Ελλάδα όμως και η Σερβία επέμεναν στα­ θερά στον ταυτόχρονο με τη σύναψη της ανα­ κωχής καθορισμό των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης. Μετά τη ρωσική, και η γαλλική με­ σολάβηση απέβη άκαρπη. O Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα παρότρυνε την ελληνική κυβέρνη­ ση να δεχθεί να τερματίσει τις εχθροπραξίες γιατί, όπως ισχυρίσθηκε, έθετε σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή ειρήνη, καθώς και τα αποτελέσματα των νικών του στρατού της. O Βενιζέλος όμως

εξεδήλωσε τη σφοδρή του αντίθεση σ' αυτό το διάβημα, το οποίο θα αναδείκνυε την Ελλάδα ως υπαίτια για την μη έναρξη των ειρηνευτικών δια­ πραγματεύσεων. Τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις υπέ­ δειξαν στη Ρουμανία να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ των εμπολέμων. Ηδη διαφαινόταν ο κίνδυνος ελληνικής απομόνω­ σης, λόγω κόπωσης της Σερβίας. Στις 17/30 Ιουλίου 1913 άρχισαν οι εργασίες για τη συνδιάσκεψη του Βουκουρεστίου. Είναι γεγονός ότι, παρά τις δυσχέρειες που προέκυψαν σχετικά με τα διαφιλονικούμενα εδάφη κα­ τά τους βαλκανικούς πολέμους, η Μακεδονία δεν θεωρήθηκε αυτοδίκαια ελληνική, παρά μό­ νο ένα μικρό μέρος της. Σ’ αυτό συνέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, ιδίως η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία, που ευνοούσαν ιδιαίτερα τη Βουλγα­ ρία. Επίσης, οι Ευρωπαίοι διπλωματικοί εκπρό­ σωποι πίεζαν να δοθεί στη Βουλγαρία ένα λιμάνι στο Αιγαίο, καθώς η Ελλάδα, κατά τους ισχυρι­ σμούς τους, κατείχε πολλά λιμάνια και αυτό ή­ ταν υπερβολή. H Ιταλία και η Αγγλία δεν υιοθέτησαν τη φιλοβουλγαρική στάση της Αυστρίας και της Ρωσίας, αλλά αποδείχθηκαν περισσότε­ ρο επιφυλακτικές ως προς τις διεκδικήσεις της Βουλγαρίας. Μόνο η Γαλλία υιοθέτησε εξαρχής τις απόψεις της ελληνικής πλευράς. Ετσι, στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 uπογράφηκε στο Βουκουρέστι η συνθήκη ειρή­ νης ανάμεσα στους πρώην εμπολέμους. H συν­ θήκη αυτή, χωρίς να συμβάλει οριστικά στην ε­ θνική δικαίωση, αποτέλεσε ένα γενναίο βήμα για την εκπλήρωση των εθνικών πόθων. Ομως ζωτικά τμήματα του ελληνισμού, όπως η Βόρεια Ηπειρος, παρέμεναν κάτω από ξένη κυριαρχία, γιατί τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων έ­ βρισκαν ένα ισχυρό έρεισμα παροχής προστα­ σίας σε αυτό το καθεστώς.

H ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ TOY ΓΕΩΡΓΙΟΥ A’ KAI TA ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Μετά το τέλος του Α’ Βαλκανικού Πολέμου και αφότου εισήλθε ο Ελληνικός Στρατός στη Θεσσαλονίκη, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ αποφάσι­ σε να μετοικήσει στην πόλη, καταβάλλοντας προσπάθεια για την επισημοποίηση της κατάλη­ ψής της από την Ελλάδα έναντι των υποχθόνιων ενεργειών των Βουλγάρων. Πραγματοποιώντας όμως έναν συνηθισμένο περίπατο, ο Γεώργιος πυροβολήθηκε ξαφνικά από τον Αλέξανδρο Σχινά. Κατά τη μεταφορά του στο νοσοκομείο πέθανε. O δολοφόνος συνελήφθη αλλά κατά το διάστημα των ανακρίσε­ ων δεν αποκάλυψε τα κίνητρά του. Επειτα ο Σχινάς μεταφέρθηκε στο Διοικητήριο Θεσσαλονί­

κης, όπου συνεχίσθηκαν οι ανακρίσεις. Ξαφνικά όμως αυτοκτόνησε πέφτοντας από έναπαράθυpo, αφήνοντας πολλά ερωτηματικά για τον θά­ νατο του Γεωργίου. Oi επικρατέστερες θεωρίες απέδιδαν τον θάνατο του βασιλιά σε ξένο δάκτυλο, και ιδίως στη Βουλγαρία, για την οποία υπήρχαν βάσιμες υποψίες ότι ήταν υπαίτια για τη δολοφονία του Γεωργίου λόγω των τεταμένων σχέσεων των δύο κρατών εκείνη την εποχή. Επίσης, ο πρίγκιπας Νικόλαος στο προσωπικό του ημερολόγιο αναφέρεται στην εκδοχή που προσήπτε τον θάνατο του πατέρα του στη Βουλγαρία. Μια δεύτερη θεωρία, η οποία παρουσίαζε τον Γεώργιο να έχει πέσει θύμα γερμανικής συ­ νωμοσίας, εμφανίσθηκε μετά την εκδήλωση του Εθνικού Διχασμού. Υποστηρίχθηκε η άποψη ότι πίσω από τη δολοφονική απόπειρα κρύβονταν τα συμφέροντα της Γερμανίας, η οποία ευνοού-

Μεχμέτ Ε'Ρεσάτ, ο Ο&ωμανός σουλτάνος την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | 81

Am0T>*e (Ai8uw*Tt'xov>%^ΣΛηρόκαστpov (ΔιμΙρ-Χ «?σάρ) *Δράμ ο

*Γ«κννονΑτΟ»ο (Κοροτηνή)

φΖηλΜγω&β (Νέα Ζίχνη)' *K'iXKis (Νέα Στρώμνπσο) ΠράβΙ ('Ελτυθι ρούττολίΐ)f N iyp rre* .Γινττοά

•Φ λώρινα

,5·

*Ket*ipia (HrcXneh) Κοζάνη#

^ r> p iv '0

ΐτοχώρο

• Διλβιν'άκιονί T ivrfo;

Πολιουοιον

*4

*MiT
Κ αλαμπάκα·

ΦΛαρισσα φΠαραμυθιά

Π ρίβ«ζα*Χ *

Γαλάντηφ

Κύμη*

Ληξούρι 'Aip. Kaeni'fv; M iyapa

,ϊ λ ϊμ ί:

φΔημητσάνα •Τρίττολίζ

:puoCmoJ KiO*o;

Όλόττολι;

#?TTCtaai tu>vl5iov Μ ισ σ ή νη ·

Άρ«όττολι?ί

Φ^ίγι-Μρ',:

Χάρτης της Ελλάδος όπου απεικονίζεται η διαμορψω&είσα κατάσταση από τον Αύγουστο του 1916 ως τον Ιούνιο του 1917 (Ιστορία του Ελληνικού ΕΘνους, τ. ΙΕ’).

σε την άνοδο στον θρόνο του διαδόχου Κωνστα­ ντίνου, ο οποίος έτρεφε φιλογερμανικά αισθή­ ματα, εν αντιθέσει με την φιλοαγγλική πολιτική του πατέρα του. Τη 12η/25η Μαρτίου 1913, το πολεμικό πλοίο

«Αμφιτρίτη» μετέφερε τη σορό του Γεωργίου από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, συνοδευόμεvo και από ξένα πολεμικά, που απέτιαν φόρο τι­ μής. H κηδεία του Γεωργίου έγινε την 20ή Mapτίου/2α Απριλίου 1913.

H δολοφονία του Γεωργίου Α’ τον Μάρτιο του 1913παραμένει ένα άλυτο μυστήριο. To πιο πιθανό είναι ότι υποκινήθηκε από ξένο παράγο­ ντα, που ήθελε να επισπεύσει την αλλαγή προ­ σώπου στον θρόνο. H Δύναμη που προσέβλεπε σε ένα νέο πρόσωπο ήταν η Γερμανία και το νέο πρόσωπο ήταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Av στο μέλλον η Ιστορία επαληθεύσει τους ισχυρι­ σμούς αυτούς, τότε θα μπορέσουμε να διαπι­ στώσουμε το θλιβερό αποτέλεσμα που είχε η διαρκής ανάμιξη των ξένων στην Ελλάδα.

O ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1914-1917) O Εθνικός Διχασμός αποτέλεσε σημείο ανα­ φοράς για τα ελληνικά πράγματα κατά την πε­ ρίοδο 1915-1917, ως διαμάχη μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελ. Βενι-

τός τον Οκτώβριο του 1912, μετά τη νίκη στα Γιαννιτσά. O Κωνσταντίνος ήθελε ο Στρατός να κατευθυνθεί προς το Μοναστήρι, θεωρώντας ότι έτσι θα καταλάμβανε ένα σημαντικό εμπορι­ κό κέντρο της βόρειας Μακεδονίας. O Βενιζέλος, από την άλλη πλευρά, πίστευε ότι το συμ­ φέρον της χώρας επέβαλλε την προέλαση του Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη, πριν την είσοδο των Βουλγάρων στην πόλη. To γεγονός αυτό α­ ποτέλεσε την πρώτη επίσημη διάσταση απόψε­ ων μεταξύ του Βενιζέλου καιτου Κωνσταντίνου, που έλαβε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις με τη δολοφονία του Γεωργίου Α: και την άνοδο του Κωνσταντίνου στον θρόνο τον Μάρτιο του 1913. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, τον Ιούλιο του 1913, το ζήτημα που απασχόλησε κυ­ ρίως την ελληνική κυβέρνηση και αποτέλεσε την αφορμή για την εκδήλωση του Εθνικού Διχασμού, ήταν η στάση που θα κρατούσε η χώρα στις διε-

H «τριανδρία» του κινήματος της Εθνικής Αμυνας (E. Βενιζέλος, στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής και ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης) πλαισιωμένη από συνεργάτες της (Οκτώβριος του 1916). Χάρτης της Ελλάδος όπου απεικονίζεται η διαμορφωθείσα κατάσταση από τον Αύγουστο του 1916 ως τον Ιούνιο του 1917(Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τ. ΙΕ’).

ζέλου. Σταδιακά, αυτή η σύγκρουση έλαβε πολι­ τικές, διπλωματικές και πολιτειακές προεκτά­ σεις με την παρέμβαση του «ξένου δακτύλου». Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, εκτός από τα συνταρακτικά γεγονότα στα πεδία των μαχών, συνέβησαν και δύο εξελίξεις που έ­ μελλε να αποβούν καθοριστικές, στις οποίες θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις απαρχές της ταραγμένης περιόδου του Εθνικού Διχασμού. H πρώτη ήταν η διαφωνία του Βενιζέλου με τον αρχηγό του Στρατού, διάδοχο Κωνσταντίνο, σχε­ τικά με την πορεία που θα ακολουθούσε ο Στρα-

θνείς πολιτικές εξελίξεις. Ειδικότερα, αν η Ελλά­ δα θα τασσόταν στο πλευρό της Αντάντ ή των Κε­ ντρικών Αυτοκρατοριών, δηλαδή των δύο συνα­ σπισμών που προετοιμάζονταν να συγκρουσθούν στις αρχές του 1914. Τα προηγούμενα χρόνια, ο Βενιζέλος είχε αποφύγει να ταχθεί με έναν από τους δύο συνασπισμούς. Από την άλλη, ο Κωνστα­ ντίνος έτρεφε έντονα φΛογερμανικά αισθήματα, λόγω καταβολών και σπουδών. O Κωνσταντίνος ή­ θελε η Ελλάδα να τηρήσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αυστηρή ουδετερότητα, ενώ ο Βενιζέλος να ταχθεί η χώρα στο πλευρό της Αντάντ.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

*taK*m*tk** M*w

Q Μ ΕΓΙΣΤΟ Σ TilN ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΩΝ δΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ 1« Λι&ογραψία του 1913με τον ενδεικτικό τίτλο «Βουλγαροκτόνος» στο πρόσωπο του διαδόχου Κωνσταντίνου.

84

Ev τω μεταξύ, σοβούντος του πολέμου, τα γεγονότα στη Βαλκανική άρχισαν να λαμβάνουν άλλη τροπή, μετά την κατάληψη του οχυρού Ρούπελ τον Μάιο του 1916 από γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις, προκειμένου να ενισχυθούν οι Κεντρικές Δυνάμεις σε μια ενδεχόμενη επίθεση των Συμμάχων στην περιοχή. Αυτό το συμ6άν, που πραγματοποιήθηκε με την άδεια της ελληνι­ κής κυβέρνησης, προκάλεσε τον αποκλεισμό της Θεσσαλονίκης από τα στρατεύματα των Αγγλογάλλων στις 3 Ιουνίου του 1916 και την α­ ξίωσή τους να αποστρατευθείοΕλληνικός Στρα­ τός και να παραιτηθεί η κυβέρνηση. Ασφαλώς αυτή η επέμβαση των Αγγογάλλων αποσκοπούσε στον εκβιασμό της ελληνικής κυβέρνησης προ­ κειμένου να παραχωρήσει εδάφη για να στρατοπεδεύσουν τα συμμαχικά στρατεύματα και να διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις. H ελληνι­ κή κυβέρνηση αποδέχθηκε τους όρους των Συμ­ μάχων, γεγονός που δρομολόγησε αλλαγές σε πολιτικό επίπεδο. Επίσης, μετάτην αποδοχή του τελεσιγράφου της Αντάντγια αποστράτευση, άρ­

χισαν να εμφανίζονται «Σύνδεσμοι των Επιστρά­ των», που αποτελούντο από απόστρατους φιλο­ βασιλικούς αξιωματικούς και στρατιώτες. Ενώ όμως τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύ­ ματα προήλαυναν στην Μακεδονία και οι Ιταλοί, ως σύμμαχοι της Αντάντ, κατέλαβαν τη Βόρεια Ηπειρο, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, χωρίς να έχει καθόλου θορυβηθεί, επέμενε στην αυστηρή ου­ δετερότητα της Ελλάδας. Την περίοδο εκείνη έ­ νιωθε αρκετά ισχυρός, αφού η Γερμανία του πα­ ρείχε οικονομική βοήθεια, για να αντεπεξέρχε­ ται έναντι των πιέσεων των Συμμάχων. Ετσι, ο Βενιζέλος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την Αθή­ να και να ταξιδέψει αρχικά στα Χανιά και έπειτα (στις 9 Οκτωβρίου 1916) στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, με τους συνεργάτες του Παύλο Κουντουριώτη και Παναγιώτη Δαγκλή, σχημάτισαν τη γνωστή «Τριανδρία» και επιδόθηκαν σε στρατολόγηση για να δημιουργήσουν αξιόμαχες δυνάμεις που θα πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ στο Μα­ κεδονικό μέτωπο. O Εθνικός Διχασμός αποτελούσε πλέον ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, που επισπεύθηκε κυρίως από την ανάμιξη των Αγγλογάλλων στα πολιτικά πράγματα της χώρας. O Διχασμός συνέχισε να ταλανίζει την Ελλάδα επί αρκετά χρόνια. Ως τέρμα του θα μπορούσε να θεωρηθεί το στρατιωτικό κίνημα του Νικολά­ ου Πλαστήρα το 1922, που αποκατέστησε την τά­ ξη στη χώρα επιβάλλοντας την παραίτηση του βασιλιά, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και όχι τα συμφέροντα των «Προστάτιδων Δυνάμεων». Ev τω μεταξύ, το κίνημα της Εθνικής Αμυ­ νας, που είχε εκδηλωθείτο 1916 στη Θεσσαλονί­ κη προκειμένου να διευκολύνει την εκεί μετάβα­ ση του Βενιζέλου, κατέβαλλε προσπάθειες για να σταθεροποιήσει τη θέση του στη Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου. Παράλληλα, οι Σύμμα­ χοι πίστευαν ότι θα μπορούσαν να έλθουν σε κάποια συμφωνία με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος ως αντάλλαγμα ζήτησε να σταματήσουν οι πιέσεις των Συμμάχων και να δοθεί εγγύηση ότι οι δυνά­ μεις του κινήματος της Εθνικής Αμυνας δεν θα κινούντο εναντίον του. Επιπλέον, σε μια σαφή ένδειξη καλής θέλησης, πρότεινε στον ειδικό Γάλλο απεσταλμένο στην Αθήνα, Πωλ Μπεναζέ, να παραδώσει στους Συμμάχους μια ποσότητα στρατιωτικού υλικού. Ετσιθεωρούσε ότιθααποσπούσε την εύνοια των Συμμάχων. To καλό κλίμα που προέκυψε από αυτές τις συμφωνίες δεν επρόκειτο να διαρκέσει πολύ. Δυο παράγοντες διέλυσαν κάθε ελπίδα συμβιβασμού: οι εξελίξεις στον βορρά δημιούργησαν την εντύ­ πωση ότι ο Βενιζέλος οχεδίαζε προώθηση προς νότο, ενώ παράλληλα η αντίδραση παραγόντων του κύκλου του Κωνσταντίνου και οι πιέσεις από παράγοντες φίλα προσκείμενους στον βασιλιά ε­ ναντίον του αφοπλισμού, έπεισαν τον Κωνσταντί-

vo να παραβεί τις συμφωνίες με τον Μπεναζέ. Κάπως έτσι είχε διαμορφωθεί η κατάσταση, όταν στην Αθήνα ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνέ ε­ πέδωσε στις 3/16 Νοεμβρίου 1916στην ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση, βασισμένη στη συμφω­ νία Κωνσταντίνου-Μπεναζέ, που απαιτούσε την παράδοση μεγάλης ποσότητας πολεμικού υλι­ κού, αποδεικνύοντας έτσι την πρόθεση των Με­ γάλων Δυνάμεων να αποδυναμώσουν τον βασι­ λιά και να ενισχύσουν αποφασιστικά τη θέση του Βενιζέλου, που εξυπηρετούσε πιστά τα συμφέροντά τους. O βασιλιάς και η κυβέρνηση απέρριψαν αμέ­ σως τις απαιτήσεις του Γάλλου ναυάρχου. O λό­ γος ήταν ότι η παράδοση πολεμικού υλικού στους Συμμάχους θα θεωρείτο από τη Γερμανία εχθρική πράξη και θα σηματοδοτούσε την κή­ ρυξη πολέμου με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Ολοι ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν και να μην επιτρέψουν η χώρα να υποστεί έναν ακόμη εξευτελισμό από τους Ευρωπαίους. O Γάλλος ναύαρχος, σε μια ένδειξη μεγαλο­ ψυχίας, έκανε μια τελευταία προσπάθεια να πεί­ σει τον Κωνσταντίνο να δεχθεί να παραδώσει το υλικό. Εκείνος όμως έμεινε ακλόνητος στις προ­ θέσεις του. Με τη βεβαιότητα ότι οι Ελληνες δεν θα αντιστέκονταν σε μια απλή επίδειξη δύ­ ναμης, μια συμμαχική μονάδα 3.000 ανδρών α­ ποβιβάσθηκε στο Φάληρο και τον Πειραιά την 18η Νοεμβρίου 1916, με διαταγές να καταλάβει στρατηγικές θέσεις και να εξασφαλίσει την πό­ λη των Αθηνών για τους Συμμάχους. Oi Ελληνες όμως επίστρατοι αντέδρασαν και σύντομα άρχι­ σε η μάχη. Προς υποστήριξη των χερσαίων τμη­ μάτων, η συμμαχική ναυτική μοίρα που ναυλοχούσε στο Φάληρο βομβάρδισε τα ανάκτορα και σημεία της πόλης των Αθηνών, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στον άμαχο πληθυσμό. Τελι­ κά, επήλθε συμβιβασμός και οι συγκρούσεις σταμάτηοαν, αφού ο Κωνσταντίνος παρέδωσε ένα μέρος του πολεμικού υλικού που είχε ζητη­ θεί. Μετά την απομάκρυνση όμως των συμμαχικώνδυνάμεων, την19η Νοεμβρίου/2αΔεκεμβρίou, εκδηλώθηκε ένα κύμα βίας κατά των Βενιζελικών, με πολλές συλλήψεις και φυλακίσεις. H συμμαχική αποβίβαση στον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1916 είχε πολιτικά ελατήρια, κα­ θώς απέβλεπε να τρομοκρατήσει το βασιλικό καθεστώς και να αποσπάσει, έστω και δια των ό­ πλων, το συμφωνηθέν πολεμικό υλικό, που μάλ­ λον θα κατέληγε να ενισχύσει τις δυνάμεις της Εθνικής Αμυνας και να καταρρακώσει το γόητρο του βασιλιά στον λαό. To έθνος διαιρέθηκε σε δύο αντίπαλα στρα­ τόπεδα, αφότου εκδηλώθηκε η σφοδρή αντιπα­ ράθεση του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Βενι­ ζέλου στο ζήτημα της συμμετοχής ή όχι της

Ελλάδας στον Α’ Παγκό­ σμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. H κατάσταση όμως της χώρας και οι ε­ ξελίξεις στα πεδία των μαχών επέβαλλαν την έ­ ξωση του βασΛιά από τους Συμμάχους, καθώς είχε τηρήσει μια τυπικά ουδέτερη στάση που ευ­ νοούσε τη Γερμανία. H τύ­ χη του κρίθηκε την 19η ΑπρΛίου 1917 στο Σαιν Ζαν ντε Μωριέν, όπου συναντήθηκαν εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων και αποφάσισαν την έξω­ σή του για να επΛυθεί το οξύ πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας και να διευ­ κολυνθούν και τα στρα­ τεύματα των Συμμάχων που στάθμευαν στην ελ­ ληνική επικράτεια. Μετά από έντονες διπλωμα­ τικές πιέσεις των Συμμάχων, ο βασΛιάς αναγκά­ σθηκε να εκδώσει διάγγελμα την 12η Ιουνίου 1917 όπου δήλωνε ότι θα αναχωρούσε από την Ελλάδα υπακούοντας στις ανάγκες της χώρας και αφήνοντας ως αντικαταστάτη του τον δευ­ τερότοκο γιο του, Αλέξανδρο. Τελικά, αναχώρη­ σε για την Ελβετία. 0 εξαναγκασμός του Κωνσταντίνου σε πα­ ραίτηση εξυπηρετούσε τρεις στόχους της Αντά­ ντ: α) την ενοποίηση της Ελλάδας υπό την ηγε­ σία του Βενιζέλου και την άρση του αδιεξόδου που προέκυπτε από τη στρατιωτική παρουσία των Συμμάχων στην Ελλάδα, 6) τον τερματισμό της διάστασης που ταλάνιζε την πολιτική των Βρετανών και των Γάλλων στην Ελλάδα οξύνοντας τις διαφωνίες τους, γ) την ενεργό συμμε­ τοχή της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Ομως κανένας από τους παραπάνω στό­ χους δεν επιτεύχθηκε εντελώς. Απλά, η απομά­ κρυνση του βασιλιά λειτούργησε καταλυτικάγια την είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πό­ λεμο και για την εδραίωση της θέσης των Συμ­ μάχων στα Βαλκάνια.

O Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα, Μπεναζέ, είχε έντονη συμμετοχή στις πολιτικές παρεμβάσεις nou κατέληξαν στα Νοεμβριανά.

H ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ KAI Ol ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αντάντ θεώρησε ότι οι συνθήκες ήταν ώριμες για μια αναμέτρηση με τους Μπολσεβίκους που είχαν καταλάβει την εξουσία στη Ρωσία. H ανα­ μέτρηση αυτή διεξήχθη στην Ουκρανία, διήρκεσε από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 1919

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAΛΑΔΑ

85

H βασίλισσα Σοφία, αδελφή του Κάιζερ Γουλιέλμου B ’, δρούσε παρασκηνιακά κα 9’ όλη τηνπερίοδο 19141917ενισχύοντας την ουδετεροφιλία και γερμανοφιλία του συζύγου της. Κατά τον γραμματέα της Γ. Μελά, ουδέποτε αγάπησε την Ελλάδα, ενώ συχνά αναφερόταν στους Ελληνες με περιφρονητικά λόγια.

και σ’ αυτήν συμμετείχαν και ελληνικές στρα­ στην αυξανόμενη επιθετικότητα των Τούρκων. τιωτικές δυνάμεις. Λόγω της συμμετοχής ελλη­ Tov Σεπτέμβριο όμως του 1919 τους επέτρεψαν να δρουν και πέρα από τη ζώνη κατοχής, επινικού εκστρατευτικού σώματος, ο Βενιζέλος πίεζε τους Συμμάχους να παραχωρηθεί η Σμύρ­ στρέφοντας μετά σ’ αυτή. Επιστέγασμα των ακατάβλητων αγώνων του νη και η ευρύτερη περιοχή της στην Ελλάδα. ελληνικού λαού αποτέλεσε στις 28 Ιουλίου/10 Ετσι, την 22α Απριλίου 1919, δόθηκε η Σμύρνη Αυγούστου η υπογραφή της Συνθήκης των Σε­ στην Ελλάδα ως ανταμοιβή. βρών. H Ελλάδα είχε έτσι την ευκαιρία να υλο­ Στις 2 Μαϊου του 1919, ένα όνειρο πολλών ποιήσει το εθνικό της όραμα και να ενσωματώ­ Ελλήνων έγινε πραγματικότητα: μονάδες του Ελληνικού Στρατού απο6ι6άσθηκαν στη Σμύρ­ σει στον εθνικό κορμό τους αλύτρωτους Ελλη­ νη, μέσα σε πανηγυρική και ενθουσιώδη ατμό­ νες της Ιωνίας. Επίσης, με αυτή τη συνθήκη α­ σφαιρα. Τις έντονες εκδηλώσεις εθνικού ενθου­ ναγνωριζόταν σε διεθνές επίπεδο η κατοχή της σιασμού αμαύρωσαν κάποιες αιματηρές συ­ Σμύρνης από τον Ελληνικό Στρατό. Στην εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατεί­ γκρούσεις Ελλήνων στρατιωτών και Τούρκων αας καταλυτικό ρόλο έπαιξε η διεξαγωγή εκλο­ τάκτων. Oi αντιπαραθέσεις αυτές είχαν ως κύριο αυτουργό την Ιταλία και εκτελεστή τον τουρκι­ γών την 1η/14η Νοεμβρίου 1920 και το αποτέλε­ σμά τους: οι φιλελεύθεροι του Ελ. Βενιζέλου έ­ κό φανατισμό, αφού η πρώτη είχε συμφέρον να υπονομεύσει τη θέση της Ελλάδας στην περιο­ χασαν και νίκησε ο αντιπολιτευτικός συνασπι­ σμός με επικεφαλής τον Δημήτριο Γούναρη. Τό­ χή και να περιορίσει την επεκτατικότητά της. O Βενιζέλος ως πρωθυπουργός ήταν ιδιαίτε­ τε, οι Μεγάλες Δυνάμεις υιοθέτησαν εχθρική ρα ευαισθητοποιημένος σε θέματα συμπεριφο­ στάση προς τη νέα κυβέρνηση. H αντίδρασή τους εκδηλώθηκε με ένα κείμενο το οποίο συνέ­ ράς προς τις μειονότητες, γι' αυτό και διαμήνυσε στην ελληνική στρατιωτική διοίκηση Σμύρ­ ταξαν και υπέγραψαν κατά τη Συμμαχική Συν­ νης να επιτελεί αυστηρά τα στρατιωτικά της κα­ διάσκεψη του Λονδίνου, στις 13/ 26 Νοεμβρίου 1920. Στο κείμενο αυτό τονιζόταν ότι, μπροστά θήκοντα και να μην επιδιώκει τη σύγκρουση με στα νέα πολιτικά δεδομένα στην Ελλάδα, οι Δυ­ άτακτες ομάδες. Ομως σταδιακά ο Ελληνικός Στρατός, ύστερα νάμεις θα είχαν το περιθώριο να επανακαθορί­ σουν την πολιτική τους στην Εγγύς Ανατολή, υ­ από πρωτοφανείς αγριότητες και 6ιαιοπραγίες πονοώντας ότι δεν θα παρείχαν τη στήριξη που των Τούρκων, ανέλαβε επιθετική δραστηριότητα καιπροέβη σε εκ­ χρειαζόταν η Ελλάδα στη Μικρά Ασία. Στη συνέ­ καθαριστικές επιχειρήσεις εισερ­ χεια, άρχισαν να προσεγγίζουν την Τουρκία. Τα αίτια της φιλοτουρκικής πολιτικής τους σχετίζο­ χόμενος ακόμη και στην ιταλική ζώνη κατοχής της Μ. Ασίας, στην νταν με τη διασφάλιση των συμφερόντων τους Αττάλεια. Oi υπόλοιπες Δυνάμεις στη Μέση Ανατολή. Πρώτη η Γαλλία υπέγραψε με το νέο κεμαλιαντέδρασαν αμέσως σ’ αυτές τις κό καθεστώς, το Σύμφωνο της Αγκυρας, τον εξελίξεις και συνέστησαν μια αΟκτώβριο του 1921. Με αντάλλαγμα οικονομικά νακριτική επιτροπή, λόγω φημών κυρίως προνόμια, παραχώρησε στον Κεμάλ την ότι ο Ελληνικός Στρατός προέκατεχόμενη από αυτήν Κιλικία. Την ίδια φιλοβαινε σε αντίποινα κατά του τουρκικού στοιχείου. Τα πορίσμα­ τουρκική πολιτική, εντελώς εχθρική προς την τα της έρευνας της επιτροπής υ­ Ελλάδα, ακολούθησε και η Ιταλία, η οποία εξα­ σφάλισε οικονομικές παραχωρήσεις στην περιο­ πήρξαν καταδικαστικά για την χή της Αττάλειας ως αντάλλαγμα για τον εφο­ Ελλάδα και επισημάνθηκε από διασμό του Κεμαλικού Στρατού με οπλισμό τε­ τους Ευρωπαίους στον Βενιζέλο ότι η παρουσία της Ελλάδας ήταν λευταίας τεχνολογίας. H μεταστροφή αυτή, που απειλούσε σοβαρά προσωρινή στη ΜικράΑσία. To διάστημα που μεσολάβη- την ενότητα της Αντάντ, επηρέασε την αγγλική εξωτερική πολιτική. H Αγγλία δεν υποστήριξε σε μετά την αποβίβαση του φανεράτο κεμαλικό καθεστώς και εξακολούθη­ Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη σε να συντάσσεται με τις ελληνικές θέσεις, χω­ ήταν αρκετά κρίσιμο και γεμάτο εντάσεις, εξαιτίας της τουρκικής επιθετικότη­ ρίς να παρέχει όμως οικονομική ή στρατιωτική τας. O Βενιζέλος, για να διαφύγει από τη δύσκο­ βοήθεια. Για την αγγλική κυβέρνηση, η παραμο­ λη θέση, ζήτησε από τις Μεγάλες Δυνάμεις τον νή των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία συνδεόταν άμεσα με την παρουσία τουρκικών καθορισμό ζώνης ευρύτερης αρμοδιότητας για τον Ελληνικό Στρατό. Ετσι, οι Σύμμαχοι καθόρι­ δυνάμεων στην περιοχή, καθώς και με το ζωτι­ σαν τον Ιούλιο του 1919 μια στενή ζώνη, υποχρε­ κής σημασίας ζήτημα ελέγχου των Στενών. Tov Μάρτιο του 1920 υπογράφηκε το Σύμφωώνοντας τις ελληνικές δυνάμεις να αμύνονται

lapfurf5 ^ Μ ή δεια Ε < ^ η σ ιέ ς .

, " Σέρρες

ριανούπολη

* .,.

ί ΙωΤ

*ft" * e ^

4

~ ^_

ZAKYNbdi

<<-

^

^ Δ α ρ δ α ν έ λ ια ν Τ Τ σ σ ν ά κ Κ α λέ)

ΛΗΜΝΟΣ £ ΛΕΣΒΟΣ,-

^3 /

Προύσα

y.

^υδωνϊΐ •ίΑΤβαλί)

Ζώνη

r-

Σμύρνας]

ΚΥΡΟΣ

0 ^? *Σ μ ύ ρ νη

Λαμία ^ 'Ν .'£ Υ Β Ο ΙΑ “ ν

Aypivio

jy g r ty p

0?

ίώ

_VsA Αρτα

yz^

ν. Α.Γ .'·*! ····'···' ‘

i^

Λάρισα ν α ΤΡ.ίκαλα*Βόλ^ χ

ΕΥΞΕίΝΟΣ Π Ο Ν Τ Ο Σ ,Κώ^^αντίνοΰπολΓ

/ ''.^r

Θεσσαλονίκη ®*ΣΟΣ

χ

·^

' -_

Χαλκίδα f 7 S * '■■·■ . . ■

ΈφεσΕ

•Αϊδίνιο

fxftX ^ Αθή ^ ^ Ν Δ Ρ Ο Σ ^ Σ Α ^ ^ V N 4 s O1 > “ ^ B^1 ‘ 3 V ΝΑΞβΣ^ ^ r % , ^ ΤρίΠ0λ^ t > ο S a \: K< r fc ·* > / ^ o 4 /<. Καλ«μστα ΣΓάρΤ^ . ’ c55 ί ^ Αστυπάλαια^, ΜΗΛ0Σ

t>CY0HPA

^

2)

^

^

Poboi

y άρπαθος

Α<άσος H Ελλάδα πριν από τονΑ ’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά τις συνθήκες Σεβρών και Νεϊγύ.

H Ελλάδα πριν από τον A' παγκόσμιο πόλεμο Προσαρτήσεις με τις συνθή­ κες Σεβρών-Νεϊγύ vo Φιλίας μεταξύ της Τουρκίας και της Σοβιετι­ κής Ενωσης. H συμφωνία αυτή προέβλεπε οικο­ νομοτεχνική βοήθεια προς την Τουρκία, καθώς και άλλες παροχές προς τον Κεμάλ. H κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη, αν και γνώριζε ότι η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν εχθρική (με εξαίρεση εκείνη της Αγγλίας) δραστηριοποιήθηκε πιο ενεργά στο ζήτημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Δεν επέλεξε την πολιτική του συμβιβασμού με την κεμαλική Τουρκία, αλλά συνέχισε τις πολεμικές επιχειρή­ σεις πέρα από τη ζώνη κατοχής, οδηγώντας τη χώρα στη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία που ση­ μάδεψε τον νεώτερο Ελληνισμό. H κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, η υποχώρηση του Ελλη­ νικού Στρατού και η καταστροφή της Σμύρνης ή­ ταν τα ολέθρια αποτελέσματα της λανθασμένης στρατηγικής που υιοθετήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία αποδείχθηκε ανίκανη να πε­ ρισώσει ό,τι μπορούσε να προστατευθεί. Στις 26 Αυγούστου 1922 εκδηλώθηκε κατά μήκος των προωθημένων ελληνικών θέσεων, στο Αφιόν Καραχισάρ, μια μεγάλη τουρκική επί­ θεση. H διάρρηξη και η διάσπαση του ελληνικού

μετώπου οδήγησε στην κατάρρευση του ελληνι­ κού αμυντικού συστήματος στη Μικρά Ασία. Επί­ σης, η προέλααη του Τουρκικού Στρατού είχε ως αποτέλεσμα εκτεταμένες σφαγές του ελληνικού πληθυσμού και τον ξεριζωμό των Ελλήνων από την πανάρχαια γη των προπατόρων τους. Στις 11 Οκτωβρίου 1922, οι αντιπρόσωποι της Τουρκίας, της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας συνομολόγησαν τους όρους της α­ νακωχής στα Μουδανιά της Προποντίδας. H ελ­ ληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε τις αποφάσεις των Μουδανιών, με την ελπίδα να μην αποξενω­ θεί από τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, που επρόκειτο να ξεκινήσουν στη Λωζάννη. H Συνδιάσκεψη της Λωζάννης οδήγησε στις 24 Ιουλίου 1923 στη σύναψη συνθήκης ει­ ρήνης μεταξύ της Τουρκίας από τη μια πλευ­ ρά, και της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιτα­ λίας, της Ελλάδας, της Ρουμανίας καιτης Γιου­ γκοσλαβίας από την άλλη. H τελική πράξη κα­ θόριζε τα νέα εδαφικά όρια ανάμεσα στην Τουρκία και στα βαλκανικά κράτη. H Ελλάδα α­ ποδέχθηκε τους επιβληθέντες όρους, συμφω­ νώντας απόλυτα με τις υποδείξεις των Μεγά­ λων Δυνάμεων.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Επεμβάσεις κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου ( 1923- 1940) H ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ (1923) Στις 31 Αυγούοτου 1923, μοίρα του ιταλικού στόλου εμφανίσθηκε στην Κέρκυρα, προβάλλο­ ντας τελεσιγραφικά απαίτηση προς τον νομάρ­ χη για άμεση παράδοση του νησιού. O νομάρχης Πέτρος Ευριπαίος αρνήθηκε και τότε οι Ιταλοί, αδιαφορώντας για τον άμαχο πληθυσμό, βομ­ βάρδισαν με τα κανόνια των πλοίων τους ορι­ σμένα σημεία του νησιού, σκοτώνοντας πολ­ λούς αμάχους. Αμέσως μετά, αποβιβάσθηκαν στο νησί ιταλικές δυνάμεις. Αιτία για όλα αυτά ήταν ο φόνος σε ελληνικό έδαφος του Ιταλού στρατηγού Τελλίνι ο οποίος είχε σχέση με τη χά­ ραξη των νότιων συνόρων της Αλβανίας. Σκοπός της επίθεσης των Ιταλών ήταν να αποσπάσουν τεράστια χρηματική αποζημίωση από την ελλη­ νική κυβέρνηση για τον φόνο του Ιταλού αξιω­ ματικού, μέλους της επιτροπής χάραξης των συ­ νόρων, ο οποίος, όπως φαίνεται, έπεσε θύμα δο­ λοφονικής επίθεσης από Αλβανούς ληστές. Πιο συγκεκριμένα, στις 15 Μαϊου 1920, η Ελλάδα και η Αλβανία είχαν συμφωνήσει να απο­ δεχθούν τον διακανονισμό για τα κοινά τους σύ­ νορα που θα πρότεινε η Πρεσβευτική Διάσκεψη, αρμόδια για τη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων. Εναν μήνα μετά την ελληνοαλβανική συμφωνία, η Γαλλία παραχώρησε στην Αλβανία την Κορυτσά, την οποία κατείχε από το 1916. H Ελλάδα όμως πρόβαλε αντιρρήσεις, αφού η πό­ λη κατοικείτο στη συντριπτική της πλειονότητα

από Ελληνες. H Διάσκεψη αποφάσισε να τηρη­ θούν τα σύνορα του 1913. Ετσι, στις 7 Μαρτίου 1923 έφθασε στην Ηπειρο η επιτροπή χάραξης των συνόρων με επικεφαλής τον Τελλίνι. Στις 27 Αυγούστου 1923 ο Τελλίνι και άλλοι Ιταλοί αξιωματικοί δολοφονήθηκαν στην Κακα­ βιά από Αλβανούς ληστές. Τότε ο Μουσολίνι ζή­ τησε ικανοποίηση και επέδωσε τελεσιγραφική διακοίνωση προς την ελληνική κυβέρνηση, που περιείχε αρκετά επαχθείς όρους για την Ελλά­ δα. H Ελλάδα πρότεινε στην Ιταλία να αναθέ­ σουν την επίλυση της διαφοράς στην Κοινωνία των Εθνών (KTE). Στις 31 Αυγούστου 1923, η Διάσκεψη κάλεσε την Ελλάδα να ενεργήσει ταχέως για να βρε­ θούν οι ένοχοι. H Ελλάδα απάντησε ζητώντας από τη Διάσκεψη τη σύσταση ειδικής επιτρο­ πής, που θα διεξήγαγε έρευνα για τον καταλο­ γισμό ευθυνών. H ελληνική διαλλακτικότητα ε­ ξώθησε τον Μ ουσολίνινα υποστηρίξειότιη δια­ φορά μεταξύ των δύο χωρών έπρεπε να επιλυ­ θ εί από τη Διάσκεψη και όχι από την Κοινωνία των Εθνών. Τελικά, η κατάληψη ιη ς Κέρκυρας, μια κατά­ φωρη αδικία κατά της Ελλάδας, τέθηκε σε δεύ­ τερη μοίρα. H Ελλάδα βρέθηκε στη θέση του κατηγορουμένου για μια υποτιθέμενη παράβα­ ση του Διεθνούς δικαίου, ελαφρότερη όμως από αυτήν που είχε διαπράξει η Ιταλία. Στις 8 Σε­ πτεμβρίου 1923 η Διάσκεψη ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να δεχθεί τους ιταλικούς ό­ ρους. Επιπλέον, επιδίκαζε στην Ιταλία χρηματι-

κή αποζημίωση 50.000.000 λιρεττών, η οποία θα έπρεπε να δοθεί από την Ελλάδα. Τέλος, η Διά­ σκεψη αποφάνθηκε ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε καμία ευθύνη για τον φόνο του Τελλίνι, H Ελλάδα από την 1η Σεπτεμβρίου 1923 είχε καταφύγει στην KTE, ζητώντας της να αναλάβει τη διευθέτηση της διαφοράς με την Ιταλία. Ομως η KTE άφησε την υπόθεση στην κρίση της Πρε­ σβευτικής Διάσκεψης. Ετσι, η Ελλάδα αφέθηκε στη δικαιοδοσία των ξένων για τη διαφορά της με την Ιταλία. Τελικά, η Αγγλία ήταν η μόνη που πίε­ σε την Ιταλία να εγκαταλείψει την Κέρκυρα, γε­ γονός που συνέβη τον Σεπτέμβριο του 1923. H αποχή της KTE από οποιαδήποτε μεσολα­ βητική ενέργεια θεωρήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις προϋπόθεση ειρηνικής ικανοποίησης των ιταλικών απαιτήσεων. Av και ακούσθηκαν στην KTE αυστηρές κρίσεις κατά της Ιταλίας, ο οργανισμός αυτός στάθηκε αμέτοχος στην επί­ λυση του ζητήματος, αποδεικνύοντας την αδυ­ ναμία του να απονέμει δικαιοσύνη.

H ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΑΩΝ Κατά τη δεκαετία του 1930 η Ιταλία ήταν μια ανερχόμενη δύναμη στην Κεντρική Μεσόγειο. H επεκτατικότητά της είχε θορυβήσει τους Αγγλους, που έβλεπαν την ισχύ της να αυξάνε­ ται συνεχώς. Ετσι, αναζητούσαν φίλους και συμ­ μάχους στη Μεσόγειο. Ενας πρόσφορος φίλος ήταν η Ελλάδα, λόγω της νευραλγικής της θ έ ­ σης και της γειτνίασής της με την Ιταλία. H ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε τη στε­ νή συνεργασία με την Αγγλία για να αντιμετωπί­ σει την ιταλική απειλή, αλλά παράλληλα ήθελε να αποφύγει κάθε πρόκληση κατά της Ιταλίας. Tov Ιανουάριο του 1936 το Γενικό Επιτελείο της Ελλάδας εξέτασε την στρατηγική θέση της χώ­ ρας σε περίπτωση αγγλοϊταλικού πολέμου, ο ο­ ποίος διαφαινόταν ως πιθανότητα στο μέλλον εξαιτίας των τεταμένων σχέσεων μεταξύ της

H υπογραφή της «Συν&ήκης φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού», nou υπέγραψαν οι Ελ. Βενιζέλος και Mn. Μουσσολίνι στις 23Σεπτεμβρίου 1929 συνέβαλε στην προσωρινή ανάσχεση των ιταλικών βλέψεων εναντίον της Ελλάδας, που εκδηλώνονταν κυρίως στονχώρο της Ηπείρου.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

89

Στιγμιότυπο από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.

90

Αγγλίας και της Ιταλίας. Σύμφωνα με ένα υπό­ μνημα ίο υ Επιτελείου, η συμμετοχή της Ελλά­ δας σε έναν τέτοιο πόλεμο προϋπέθετε εκτετα­ μένες παροχές από την πλευρά της Αγγλίας. Εχοντας υπόψη τις παραπάνω διαπιστώσεις, η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης ήταν ρι­ ψοκίνδυνη. Tov Ιούνιο του 1936 η βρετανική κυ­ βέρνηση ανανέωσε τις εγγυήσεις της προς την Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία. H ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε την προσωρινή α­ νανέωση των εγγυήσεων χωρίς να είναι σε θέση να επιμείνει στη διεξαγωγή συνομιλιών για αγγλοελληνική συνεργασία σε περίπτωση αγγλοϊταλικού πολέμου. Στις αρχές Μαϊου του 1936, στο Συμβούλιο της Βαλκανικής Συνεννόησης, ο Ιωάννης Μεταξάς, πρωθυπουργός και υπουργός των Εξωτερι­ κών, διατύπωσε το δόγμα της ελληνικής εξωτε­ ρικής πολιτικής: η Ελλάδα, σε περίπτωση βαλκα­ νικού πολέμου στον οποίο θα αναμιγνυόταν και η Ιταλία, θα τηρούσε ουδετερότητα. Σε περί­ πτωση εξωβαλκανικού πολέμου, η Ελλάδα ήταν διατεθειμένη να συνεργασθεί με τους βαλκανι­ κούς της συμμάχους σε απόλυτη ταύτιση με την Αγγλία και τη Γαλλία. H θέση, λοιπόν, της Ελλά­ δας, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Μεταξά, ή­ ταν στο πλευρό της Αγγλίας. To στοιχείο αυτό θα αποτελούσε την κατευθυντήρια γραμμή της πολιτικής του στα χρόνια που ακολούθησαν. O Μεταξάς ήταν παλαιότερα αρχηγός του μικρού κόμματος των «Ελευθεροφρόνων», που είχε χάσει όλες τις εκλογές από το 1933. Επειδή είχε μικρή κοινοβουλευτική δύναμη, δεν μπο­ ρούσε να εκφέρει βαρύνουσα γνώμη στα οξέα πολιτικά προβλήματα. Μετά τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, όμως, βρισκόταν σε συνε­ χή επαφή με στρατιωτικούς παράγοντες και το Παλάτι, προετοιμάζοντας συστηματικά τη δικτα­ τορία του. Τις συνεννοήσεις του με τα Ανάκτορα τις πραγματοποιούσε μέσω του πολιτικού συμ­

βούλου του βασΛιά, Θ. Αγγελόπουλου, τον ο­ ποίο συναντούσε στο σπίτι κάποιου συγγενή του. Αλλά ο Μεταξάς είχε καταφέρει να προσεταιρισθεί και αρκετά ηγετικά στελέχη του κόμ­ ματος των ΦΛελευθέρων, με τα οποία επικοινω­ νούσε ο φίλος του I. Διάκος που είχε φέρει τον Μεταξά σε επαφή και με τους Αγγλους. Υστερα από συνομΛίες, ο βασιλιάς Γεώργιος B’ συγκάλεσε σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για να τους πείσει να συνεργασθούν για να σχηματισθεί κυβέρνηση. Ev τω μεταξύ, αν και εξόρι­ στος (στη Γαλλία), ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με ε­ πιστολή του προς τον Λουκά Ρούφο, συνιστούσε να σχηματισθεί αμέσως κυβέρνηση για την αντι­ μετώπιση των εσωτερικών ζητημάτων αλλά και των προβλημάτων που δημιουργούσε η διεθνής κατάσταση. Αλλά και ο συμμαχικός παράγοντας δραστηριοποιήθηκε. O πρεσβευτής της Μεγά­ λης Βρετανίας στην Αθήνα, Σίντνεϋ Ουώτερλου, συναντήθηκε με τον πρώην υπουργό Εξωτερι­ κών Δ. Μάξιμο, του οποίου ζήτησε τη μεσολάβη­ ση για να σχηματισθεί κυβέρνηση ΣοφούληΤσαλδάρη-Μεταξά. Την ίδια σύσταση επανέλαβε ο Αγγλος πρεσβευτής στον πρωθυπουργό Δεμερτζή. Oi Αγγλοι, που ήθελαν με κάθε τρόπο να ματαιώσουν τη σύμπραξη του κόμματος των Φι­ λελευθέρων με την Αριστερά, έδειχναν απροκά­ λυπτα τη συμπάθειά τους στον γερμανόφιλο αρ­ χηγό του κόμματος των Ελευθεροφρόνων. To Συμβούλιο του Στέμματος συνήλθε στις 13 Φεβρουαρίου 1936, και σ’ αυτό πήραν μέρος όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, εκτός εκείνου του Παλλαϊκού Μετώπου (KKE). O βασιλιάς έκανε έκκληση να εργασθούν όλοι οι πολιτικοί αρχη­ γοί για την εξομάλυνση του πολιτικού βίου. Υστερα από τον βασιλιά μίλησαν οι πολιτικοί αρ­ χηγοί και έθεσαν το ζήτημα κυβέρνησης συνα­ σπισμού για τη χώρα. Την επομένη ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού. Oi συνομιλίες όμως δεν ευοδώθηκαν, γιατί έθεσαν προσκόμματα κάποια στελέχη των Φιλελευθέρων τα οποία είχαν μυστικές επα­ φές με τον Μεταξά, πείθοντας τον Σοφούλη να σταματήσει τις διαπραγματεύσεις. Oi συγκεκρι­ μένοι βενιζελικοί, που ήταν μάλλον ενεργούμενα των Αγγλων, έστειλαν στο Παρίσι αντιπροσω­ πεία για να πείσει τον Βενιζέλο ότι μόνο με τη βοήθεια του Μεταξά το κόμμα των Φιλελευθέ­ ρων θα μπορούσε να καταλάβει την εξουσία. Av καθίστατο εφικτός ο σχηματισμός κυβέρ­ νησης Φιλελευθέρων-Λαϊκών, τη στιγμή που στον κρατικό μηχανισμό κυριαρχούσαν φιλοδικτατορικά στοιχεία, η ομαλότητα στον πολιτικό βίο δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί γιατί θα μα­ ταιώνονταν τα σχέδια των αντικοινοβουλευτικών παραγόντων.

Ελβασάν

Αχριδα

Λ ίμ ν η

Αχρίδας

Μ οναστήρι •

Ιόγροδετς «'

Φ λ ο ρ ιν α

Βεράτι

^TtX_ Μοσχό^ολη*

.ουκότες

Κλεισούρα Τεπελέ^

• Χειμάρρα Αργυρόκαστρο ·

Κ ονιτσ α

Αγ.Σαράντα

Κέρκυρα

Ιω αννινα Φιλιάτες

&

Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε ΙΣ Ο Ρ Ο Θ Ε Π Κ Η Σ Γ Ρ Α Μ Μ Η Σ ΣΤΟ A N Q T A T O Σ Υ Μ Μ Α Χ ΙΚ Ο ΣΥ Μ Β Ο Υ Λ ΙΟ Π Λ Ρ ΙΣ ΙΩ Ν (I9I9)

Κλίμακα 1:1.000.000

_ϊ__ E__ p

y

Ελληνικές διεκδικήσεις Αγγλο-Γαλλικές spom m u; Αμερικανικές κροτβσεις Ιταλικές π ρ οτά σ εις

Στις 5 Μαρτίου 1936 δημοσιεύθηκε έκκληση του Κομμουνιστικού Κόμματος προς τον ελληνι­ κό λαό και τις πολιτικές οργανώσεις για συνερ­ γασία προκειμένου να μην επιβληθεί δικτατορία, όπως διαφαινόταν λόγω κρυφών σχεδίων των Αγγλων. Την ίδια ημέρα συγκλήθηκε στο Υπουρ­ γείο Στρατιωτικών σύσκεψη της ανώτατης ηγε­ σίας των Σωμάτων Ασφαλείας και του Στρατού, με προεδρεύοντα τον υπουργό Στρατιωτικών Παπάγο. 0 Παπάγος, εξουσιοδοτημένος από τη σύσκεψη, μετέβη στα ανάκτορα και ζήτησε από τον βασιλιά να παύσει την κυβέρνηση Δεμερτζή ώστε να σχηματισθεί κυβέρνηση εμπιστοσύνης των Ανακτόρων και των Ενόπλων Δυνάμεων. Με λίγα λόγια, πρότεινε στον βασιλιά να κηρυχθεί δικτατορία, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση.

Χάρτης με τις συνοριακές διεκδικήσεις στη Βόρειο Ηπειρο, όπως διατυπώ9ηκαν στο Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο των Παρισίων, το 1919 (Διεύ&υνση Ιστορίας Στρατού).

Ev τω μεταξύ, ο Μεταξάς βρισκόταν σε συνε­ χή επαφή με τα Ανάκτορα μέσω του αρχηγού του βασιλικού οίκου 0. Αγγελόπουλου, και είχε ήδη ειδοποιήσει τον βασιλιά για τη σύσκεψη των στρατιωτικών. Μόλις ο Παπάγος έφυγε από τα Ανάκτορα, ο βασιλιάς κάλεσε τον Μεταξά και του ζήτησε να αναλάβει το Υπουργείο Στρατιωτικών. Εκείνος δέχθηκε και ο Παπάγος αποπέμφθηκε. O αρχηγός, λοιπόν, των Ελευθεροφρόνων είχε γίνει ενεργούμενο των ανακτόρων και, το βασικότερο, υπουργός των Στρατιωτικών, αξίω­ μα που του προσέδιδε τον έλεγχο του Στρατού και μια ανέλπιδα ευκαιρία να υλοποιήσει τα σχέ­ διά του. Βέβαια, επικουρείτο σε όλους τους το­ μείς από τους Αγγλους, οι οποίοι προετοίμαζαν το έδαφος με τη βοήθεια των φιλελευθέρων,

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

91

O βασιλιάς Γεώργιος Β’ με τον Ιωάννη Μεταξά.

για να εγκαθιδρύσουν μια φιλικά προσκείμενη προς αυτούς δικτατορία και παράλληλα να αποκλείσουν, κοινωνικά και πολιτικά, την Αριστερά. Στις 19 Μαρτίου 1936 πέθανε ο Βενιζέλος και στις 13 Απριλίου ο πρωθυπουργός Δεμερτζής (από καρδιακή ανακοπή). Ετσι προέκυψε πρόβλημα εξουσίας στη χώρα. 0 βασιλιάς, με την υπόδειξη των Αγγλων, διόρισε πρωθυπουρ­ γό τον Μεταξά. Στις 25 Απριλίου 1936 ο Μεταξάς διάβασε στη Βουλή τις προγραμματικές δηλώ­ σεις της κυβέρνησής του. Βασική προτεραιότη­ τα της χώρας αποτελούσε η αμυντική και η πο­ λεμική παρασκευή. Στον οικονομικό και κοινωνι­ κό τομέα, η κυβέρνηση απέδιδε μεγάλη σημα­ σία στην καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης του εργατικού κόσμου. Στον εκπαιδευτικό το­ μέα, θα λάμβανε όλα τα μέτρα για την ανύψωση του πνευματικού βίου. O Μεταξάς προχώρησε στον διορισμό στε­ νών συνεργατών και φίλων του ως νομαρχών, προετοιμάζοντας την παραμονή του στην εξου­ σία. To καλοκαίρι του 1936, τα αστικά κόμματα που είχαν στηρίξει τον Μεταξά αποδύθηκαν στον προσφιλή τους αγώνα των παρασκηνίων για την εξασφάλιση διαφόρων αντιπαροχών, ενώ οι κομμουνιστές προκαλούσαν συνεχώς ταραχές.

To βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936, ο Μετα­ ξάς κάλεσε τα μέλη της κυβέρνησης σε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο και ανακοίνωσε την πρό­ φασή του να αναστείλει ορισμένα άρθρα του συ­ ντάγματος και να διαλύσει τη Βουλή, με την έ­ γκριση του βασιλιά. Oi υπουργοί υπέγραψαν τα σχετικά διατάγματα, τα οποία αργότερα προσυ­ πέγραψε και ο ίδιος ο βασιλιάς. H απόφαση δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως και η δικτατορία με επικεφαλής τον Μεταξά και τη σύμπραξη των Αγγλων ήταν γεγονός. Κατά την περίοδο της δικτατορίας, ο ξένος παράγοντας έπαιξε σημαντικό ρόλο. O ρόλος του ήταν εμφανέστερος στις ποικίλες προσβά­ σεις του στα κέντρα λήψης αποφάσεων. H διαρ­ κής παρέμβαση των Αγγλων εκείνη την εποχή αποσκοπούσε στην εδραίωση της επιρροής της Αγγλίας στην Ελλάδα. Σταδιακά, παρατηρήθηκε στροφή του καθε­ στώτος προς την Αγγλία και εγκατάλειψη της ουδετερότητας. O βρετανικός παράγοντας ε­ νεργούσε τόσο σε προσωπικό όσο και σε επίση­ μο επίπεδο. Τα δύο αυτά επίπεδα αντιστοιχού­ σαν στους δύο φορείς της εξουσίας: τον βασι­ λιά και τον δικτάτορα. H βρετανική κυβέρνηση αναγνώριζε ότι ο βασιλιάς ήταν πολλαπλά χρή­ σιμος. Επειδή κατείχε θέση ισχύος έναντι του πολιτικού κόσμου, θεωρείτο από την Αγγλία α­ ποκλειστικός εκφραστής της εξωτερικής πολιτι­ κής της Ελλάδας. Ενας αγγλόφιλος βασιλιάς, ό­ πως ο Γεώργιος, αποτελούσε εγγύηση άσκησης επιρροής στα ελληνικά πράγματα προς όφελος των βρετανικών συμφερόντων. O Μεταξάς ήταν ο εντολοδόχος του Γεωργί­ ου. Oi απόψεις του βασιλιά για τις σχέσεις της Αγγλίας με την Ελλάδα είχαν γίνει αποδεκτές από εκείνον. O Μεταξάς, καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας του, διαβεβαίωνε τη βρετανική κυβέρνηση ότι ήταν αποφασισμένος να συνεργασθεί στενά με την Αγγλία σε όλους τους τομείς. O έλεγχος της χώρας και του δικτατορικού καθεστώτος έγινε αποτελεσματικότερος για τους Αγγλους μέσω της παρουσίας βρετανικών εταιριών σε καίριους τομείς της οικονομίας, και κυρίως σε σχέση με το δημόσιο χρέος της χώρας. H Αγγλία ήταν η κύρια πιστώτρια της Ελλάδας και οι Αγγλοι ομολογιούχοι κατείχαν το μεγαλύτερο ποσοστό του χρέους της χώρας. To 1936, στις 20 Αυγούστου, η κυβέρνηση Μεταξά ανέλαβε την υ­ ποχρέωση να καταβάλει το 40% των τόκων στους ομολογιούχους. H συμφωνία αυτή ικανοποίησε τους Αγγλους και τον βασιλιά Γεώργιο. O Μεταξάς είχε στο ενεργητικό του μια πρό­ σφατη συμφωνία με την Cable and Wireless Ltd. H εταιρία αυτή έλεγχε τις τηλεπικοινωνίες στο ε­ σωτερικό και το εξωτερικό. H κυβέρνηση Μετα­ ξά προσπάθησε να την εξαγοράσει, στην προ-

σπάθειά της να κρατικοποιήσει το δίκτυο τηλε­ στα Βαλκάνια. H πολιτική της Αγγλίας τη συγκε­ κριμένη περίοδο δεν ήταν σαφής, αλλά διαμορ­ πικοινωνιών. H προσπάθεια όμως απέτυχε. O λόγος ήταν ότι οι Αγγλοι, μέσω της εταιρίας, έλεγ­ φώθηκε με βάση τις προθέσεις της Γερμανίας. χαν τα τηλεγραφήματα και τα τηλεφωνικά μηνύ­ Σύμφωνα με εκτιμήσεις Αγγλων στρατιωτικών, η επέμβαση της Γερμανίας στα Βαλκάνια θεωρείτο ματα των ξένων κυβερνήσεων προς την Ελλάδα, πλεονεκτική για την Αγγλία, αφενός γιατί θα οδη­ και το αντίθετο. Κύριος εκφραστής της βρετανικής υποστή­ γούσε στη διασπορά των γερμανικών δυνάμεων ριξης προς την Ελλάδα ήταν ο Βρετανός πρε­ και αφετέρου γιατί θα μειωνόταν η γερμανική πίεση στη μητροπολιτική Αγγλία. Από την άλλη σβευτής στην Αθήνα, Ουώτερλου. Oi απόψεις πλευρά, οι Αγγλοι δεν επιθυμούσαν τον τερματι­ του, που διαφαίνονταν στις αναφορές του προς σμό του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, γιατί είχαν κα­ το Φόρεϊν Οφις, αποκάλυπταν ότι το δικτατορικό θηλωθεί στην Αλβανία σημαντικές στρατιωτικές καθεστώς του Μεταξά ήταν το προσφορότερο για τη διαφύλαξη των βρετανικών συμφερόντων. δυνάμεις των Ιταλών, που δεν θα μπορούσαν να H στάση του Ουώτερλου προς τον Μεταξά χρησιμοποιηθούν στη βόρεια Αφρική. Ενα από τα βασικότερα ζητήματα του Ελλησχετιζόταν μάλλον με τη στάση του προς τον πολιτικό κόσμο της χώρας, που ήταν εχθρική. νοϊταλικού Πολέμου αφορούσε το αν η Γερμανία Tov Μάρτιο του 1936, όταν δεν μπορούσε να θα μεσολαβούσε για να τερματισθεί αυτή η σύ­ σχηματισθεί κοινοβουλευτική κυβέρνηση, ο γκρουση η οποία, σύμφωνα με τον Μεταξά, δεν Βρετανός πρεσβευτής θεωρούσε ευτύχημα τη είχε διέξοδο. O Μεταξάς δεν ήταν αντίθετος σε μη ύπαρξη τέτοιας κυβέρνησης, γιατί άφηνε ε­ ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αλλά προσέκρουε στην λεύθερο τον βασιλιά και την υπηρεσιακή κυβέρ­ κατηγορηματική άρνηση της Αγγλίας. O Ελλη­ νηση να εργασθούν ανεμπόδιστα, χωρίς αντε­ νας πρωθυπουργός ήταν διατεθειμένος να ζη­ γκλήσεις στη Βουλή. Οταν κηρύχθηκε δικτατο­ τήσει από τους Αγγλους να εγκαταλείψουν την ρία από τον Μεταξά, διαβεβαίωσε το Φόρεϊν Ελλάδα, που αποτελούσε έναν από τους κυριώΟφις ότι ο δικτάτορας ήταν φερέφωνο του βασι­ τερους στόχους των Γερμανών. λιά. To γεγονός αυτό ικανοποίησε την Αγγλία. Γενικά, οι Αγγλοι και το καθεστώς του Μετα­ ξά ήταν σε απόλυτη συμφωνία. H Αγγλία επιθυ­ μούσε να τηρεί η Ελλάδα ουδετερότητα και να είναι πάντα διαθέσιμη, όταν θα ζητείτο η συμμαχία της. Επίσης, κατά την εντεινόμενη αντι­ παράθεση Αγγλίας και Αξονα, η Ελλάδα θα αποδεικνυόταν ένα πολύτιμο προγεφύρωμα της Βρετανίας στη Μεσόγειο. O βρετανικός παρά­ γων ήλεγχε ολοκληρωτικά τις οικονομικές δο­ μές της χώρας και εκ των πραγμάτων διαχειριζό­ ταν και τις τύχες της. Oi Αγγλοι, ο βασιλιάς Γεώργιος και ο Μεταξάς προετοίμασαν τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936. Oi Αγγλοι επιδίωκαν να προσθέσουν την Ελλάδα στην αλυσίδα των αντικομμουνιστικών καθεστώτων, για να στερεώσουν την επιρ­ ροή τους και να αποκτήσουν έτσι ένα καθεστώς πειθήνιο σ' αυτούς. Τα κατάλληλα πρόσωπα εκεί­ νη την εποχή ήταν ο Γεώργιος B’, αποδεδειγμέ­ Από τη σκοπιά της Αγγλίας, ο τερματισμός νος φίλος της Αγγλίας, και ο Μεταξάς. Υπολογίζο­ ντας στη φιλοδοξία του τελευταίου, οι Αγγλοι του Ελληνοϊταλικού Πολέμου θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα. Επειδή η Ελλάδα δεν βριτου παρείχαν ευρεία υποστήριξη στην εσωτερική σκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γερμανία, και εξωτερική πολιτική της χώρας. μια συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία θα έθετε την Ελλάδα εκτός πολέμου. Στην περίπτωση αυτή, η O EAAHNΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Αγγλία θα έπρεπε να αποσύρει τις στρατιωτικές KAI H ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ δυνάμεις που είχε στείλει στην Ελλάδα. Ετσι αποφασίσθηκε η Ελλάδα να συνεχίσει τον πόλε­ To τρίμηνο από τα τέλη Δεκεμβρίου 1940 έως μο στο πλευρό της Αγγλίας ακόμη και μετά τη τις αρχές Απριλίου 1941, η Αγγλία αναγκάσθηκε συντριβή της Ιταλίας, και να ασκηθούν πιέσεις να αναλάβει πρωτοβουλίες στην Ελλάδα, ενόψει της επαπειλούμενης επέμβασης των Γερμανών στην ελληνική κυβέρνηση ώστε να μην υπογρα-

O Ιωάννης Μεταξάς ν ε τονΑλέξανδρο Παπαγο.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΧ E

Σύσκεψη τou πρω&υπουργού Ιωάννη Μεταξά με Βρετανούς επισήμους (Δεκέμβριος 1940).

94

φεί συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Παρόμοιες τύχη του Αλβανικού μετώπου. Στις 4 Ιανουαρίου πιέσεις, όμως, ήταν φυσικό να προκαλέσουν την 1941. σε σύσκεψη όπου παρακάθησαν και εκ­ απαίτηση της ελληνικής κυβέρνησης να αναλά- πρόσωποι της αγγλικής στρατιωτικής αποστο­ βει η αγγλική κυβέρνηση δεσμεύσεις να υπο­ λής, ο Μεταξάς ζήτησε από τους Αγγλους να στηρίξει στρατιωτικά την Ελλάδα κατά της Ιτα­ στείλουν αεροπορικές δυνάμεις και αυτοκίνητα λίας και της Γερμανίας. Oi οδηγίες προς τον για τις ανάγκες του αλδανικού μετώπου και να Αγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα ήταν να καθησυ­ εντείνουν τις περιπολίες τους στην Αδριατική. χάσει την ελληνική πλευρά, αναλαμβάνοντας To αγγλικό Γενικό Επιτελείο αποφάσισε να στα­ κάποιες δεσμεύσεις. λεί βοήθεια στην Ελλάδα και συνάμα να προταO Μεταξάς, σε συνομιλίες που είχε με τουςθεί η αποστολή βρετανικών δυνάμεων στη Θεσ­ Αγγλους διπλωμάτες στην Αθήνα στις 20 Δε­ σαλονίκη. Αποφασίσθηκε, επίσης, να επισκεκεμβρίου 1940, τους διαβεβαίωνε ότι βάση της φθεί την Αθήνα για συνομΛίες με τον Μεταξά ο πολιτικής του ήταν η συμμαχίατης Ελλάδας με Αγγλος αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής, Ουέητην Αγγλία. Την επομένη ενημέρωσε τον βελ. O Μεταξάς δέχθηκε χωρίς περιστροφές. Αγγλο πρεσβευτή ότι είχε αποφασίσει να συνε­ H απόφαση της αγγλικής κυβέρνησης αφο­ χίσει τον πόλεμο κατά της Ιταλίας και μετά και ρούσε κυρίως την αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα. O Με­ ταξάς, αντίθετα, προσδοκούσε βοήθεια στο Αλβανικό μέτωπο. Oi προσδοκίες όμως των Αγγλων ήταν άλλες σχετικά με την επίσκεψη του Ουέηβελ. Με βάση τις εκτιμήσεις του Λονδίνου ότι οι Γερμανοί θα ε­ ξαπέλυαν επίθεση κατά της Ελλάδας ως το τέλος Ιανουαρίou 1941, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διατάχθηκε να έχει έτοιμες για δράση στην Ελλά­ δα ισχυρές αεροπορικές και θωρακισμένες δυνάμεις. Στις 13 Ιανουαρίου 1941 έφθασε στην Αθήνα ο Αρτσιμπαλντ Ουέηβελ και την ίδια ηκατά της Γερμανίας. H ελληνοαγγλική στρα­ αέρα συναντήθηκε με τον Μεταξά, ο οποίος τον ενημέρωσε για τη στρατιωτική κατάσταση της τιωτική συνεργασία θα συνεχιζόταν σε όλη τη χώρας. Πρόθεση των Αγγλων δεν ήταν να αναδιάρκεια του πολέμου. Παράλληλα, ο Μεταξάς λάβουν την υπεράσπιση της Ελλάδας, αλλά να πρότεινε στον Αγγλο στρατιωτικό ακόλουθο συμβάλουν στην άμυνά της με την παροχή πο­ να συνεχισθεί η ελληνοαγγλική συνεργασία και μετά τη λήξη του πολέμου. Ολες αυτές οι λεμικού υλικού και αεροπορικών δυνάμεων. Στις 15 Ιανουαρίου 1941 πραγματοποιήθηκε προτάσεις του Μεταξά κρίθηκαν ικανοποιητι­ η τελευταία και αποφασιστική σύσκεψη των κές από τους Αγγλους. Ελλήνων και των Αγγλων αντιπροσώπων. Από Συγχρόνως άρχισε να προωθείται από τους ελληνικής πλευράς δόθηκε προτεραιότητα Αγγλους η ιδέα της δημιουργίας προϋποθέσεων για μελλοντικό μέτωπο στην Ελλάδα, ιδίως κο­ στις ανάγκες του Αλβανικού μετώπου. Oi ντά στη Θεσσαλονίκη. H ελληνική κυβέρνηση ό­ Αγγλοι προσέφεραν κάποιες δυνάμεις, αλλά η μως δεν επέτρεψε την παρουσία αγγλικών πρόταση απορρίφθηκε. Επιπλέον, προσφέρθηστρατευμάτων στη βόρεια Ελλάδα. Τόσο ο Με­ καν ανεπαρκείς δυνάμεις για την άμυνα της βό­ ταξάς όσο και ο Παπάγος, αντιτάχθηκαν σθενα­ ρειας Ελλάδας από γερμανική επίθεση, πρότα­ ρά σ’ αυτό το αγγλικό αίτημα προκειμένου να ση που αποκρούσθηκε από τον Μεταξά, γιατί μην προκληθεί η Γερμανία. Ev τω μεταξύ όμως ο θα προκαλούσε τη Γερμανία. Στις 18 Ιανουαρίου οι Αγγλοι επανέλαβαν Μεταξάς μεταπείσθηκε να επιτρέψει την εγκα­ την πρόταση στον Μεταξά για την αποστολή τάσταση αγγλικών αεροπορικών δυνάμεων στη στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα, αλλά έλα­ Θεσσαλονίκη, όταν οι Αγγλοι συνέδεσαν αυτό βαν την απάντηση ότι οι δυνάμεις που προσέφε­ το θέμα με την παροχή βοήθειας σε περίπτωση ραν ήταν απολύτως ανεπαρκείς. Χωρίς να είναι γερμανικής εισβολής. ακραίος, ο Μεταξάς πρότεινε να σταλούν βρεH κύρια μέριμνα του Μεταξά αφορούσε την

τανικές δυνάμεις αφού θα λαμβάνονταν όλα τα αναγκαία μέτρα για να μην επισύρουν την προ­ σοχή των Γερμανών. Αυτή ήταν η τελευταία πολιτική πράξη του Μεταξά, ο οποίος πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1941, αφήνοντας πίσω του άλυτο ένα τεράστιο πολιτικό πρόβλημα. Στις 28 Ιανουαρίου ο βασι­ λιάς ανακοίνωσε στον Αγγλο πρεσβευτή, μετά από σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου, ότι είχε αποφασίσει να διορίσει πρωθυπουργό της χώρας τον Αλέξανδρο Κορυζή. Oi Αγγλοι θεώρη­ σαν την επιλογή αυτή άστοχη και ανεπαρκή, και αντ' αυτού πρότειναν να αναλάβει την πρωθυ­ πουργία ο ίδιος ο βασιλιάς. O βασιλιάς όμως ε­ πέμενε στην απόφασή του, γιατί πίστευε ότι ο Κορυζής ήταν ο πλέον κατάλληλος, λόγω της εντιμότητάς του. O νέος πρωθυπουργός ήταν αποφασισμένος να μην υποκύψει σε οποιαδήποτε πίεση των Γερμανών. Επίσης, δήλωσε στους Αγγλους, που τον βολιδο­ σκοπούσαν επίμονα, ότι η Ελλάδα θα πολεμούσε τη Γερμανία και ότι θα παρέ­ μενε στο πλευρό της Αγγλίας ως την τελική νίκη. Από την πλευρά της Αγγλίας, η αποστολή στρα­ τιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα θεωρείτο επιθυμη­ τή, επειδή εξυπηρετούσε ευρύτερους πολιτικούς σκοπούς. H Ελλάδα δεν μπορούσε να αφεθεί στην τύχη της σε περίπτωση επί­ θεσης από τη Γερμανία, γιατί το γόητρο της Αγγλίας στα Βαλκάνια θα μειωνόταν. Ετσι, στις 11 Φεβρουαρίου 1941 αποφασίσθηκε η αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Παράλληλα, αποφασί­ σθηκε η αποστολή στην Ελλάδα του Αγγλου υ­ πουργού Εξωτερικών Ηντεν και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, σερ Τζων Ντιλ, για να συμφωνήσουν με τους Ελληνες για τη διάταξη των δυνάμεων που επρόκειτο να σταλούν. Σημείο σταθμό στις ελληνοβρετανικές σχέ­ σεις αποτέλεσε η διάσκεψη του Τατοϊου, στις 22 Φεβρουαρίου 1941. Oi διαπραγματεύσεις ήταν δύσκολες και αρκετά επίπονες, αν και γίνονταν μεταξύ συμμάχων. Στη διάσκεψη έλαβαν μέρος πολλά στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη και των δύο χωρών. Αποφασίσθηκε, ανάμεσα σε άλλα, να συμπτυχθούν οι προωθημένες ελληνικές δυνά­ μεις στη «γραμμή Αλιάκμονα».

Oi αρχηγοί του

Στις 2 Μαρτίου 1941 ο Ηντεν και οι άλλοι Βρετανικού Αγγλοι αντιπρόσωποι επέστρεψαν στην Αθήνα Εκστρατευτικού και ξεκίνησαν νέες συνομιλίες με τον στρατηγό Σώματος β Ε Σ ) στην Ελλάδα. Από αριστερά, Παπάγο, γιατί επέμενε να μην εκδώσει διαταγή ο αντιστράτηγος σύμπτυξης προς τον Αλιάκμονα. H σκέψη του έ­ Μπλέημυ (Blamey), μπειρου στρατηγού ήταν ορθή, γιατί διατηρώ­ διοικητής του 1ου ντας προωθημένα τμήματα του στρατού στη αυστραλιανού Σώματος Στρατού, Μακεδονία, θα αποφευγόταν μια πιθανή υπερο αντιστράτηγος φαλάγγιση των μονάδων που πολεμούσαν στην Ουίλσον (Wilson), Ηπειρο. H λύση της παθητικής άμυνας που πρόδιοικητής του ΒΕΣ τειναν οι Αγγλοι ήταν άκαιρη, με δεδομένες τις και ο Νεοζηλανδός υποστράτηγος θέσεις που κατείχε ο Ελληνικός Στρατός στη Φράιμπεργκ βόρεια Ελλάδα. (Freyberg), διοικητής Oi συνομιλίες κατέληξαν σε αδιέξοδο. O Πα­ της 2ης πάγος επέμενε ότι ο Ελληνικός Στρατός θα πο­ νεοζηλανδικής Μεραρχίας Πεζικού. λεμούσε στη «γραμμή Μεταξά», στη Μακεδονία.

Ev τω μεταξύ, ο Ηντεν είχε ζητήσει από τον Γε­ ώργιο B’ να πείσει τον Παπάγο. Τελικά, βρέθηκε συμβιβαστική λύση για την άμυνα από κοινού στη «γραμμή Αλιάκμονα». Στις 25 Μαρτίου 1941, μετά την εκδήλωση της μεγάλης «εαρινής» επίθεσης των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο, έγινε προσπάθεια από τους Αγγλους να πεισθεί ο Παπάγος να αποσύ­ ρει τα ελληνικά στρατεύματα από την ανατολι­ κή Μακεδονία στη «γραμμή Αλιάκμονα», προσφέροντας όλα τα μέσα για τη μεταφορά τους. O αρχιστράτηγος όμως δεν είχε δεχθεί αυτή την πρόταση έως τις 6 Απριλίου 1941, οπότε η γερ­ μανική επίθεση κατά της Ελλάδας συνάντησε η­ ρωική αντίσταση στα οχυρά της ανατολικής Μα­ κεδονίας.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H περίοδος της Κατοχής και ο Εμφύλιος Σύσκεψη στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Προϊσταται ο Ουίνστον Τσώρτσιλ (δεύτερος από αριστερά)και συμμετείχαν οι Αντονυ Ηντεν (Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, πρώτος από αριστερά), Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (εκτελών χρέη αντιβασιλέα, τρίτος από αριστερά), ο στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ (δίπλα στονΔαμασκηνό), ο Χάρολντ Μακμίλλαν (πέμπτος από αριστερά)και ο ταξίαρχος Σκόμπι (δίπλα στον Μακμίλλαν) (Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, Βρετανική Συλλογή).

96

Πόλεμος H ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΣΤΗΝ KATOXH H τελευταία μάχη κατά των Γερμανών στο ελληνικό έδαφος δόθηκε στην Κρήτη, η οποία καταλήφθηκε τον Μάιο του 1941. O βασιλιάς και η κυβέρνηση Τσουδερού κατέφυγαν στην Αίγυ­ πτο, ενώ η αγγλική SOE (Special Operations Executive, Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων), που είχε επιφορτισθεί με το καθήκον να οργανώνει

την αντίσταση σε κάθε χώρα που είχε υποταχθεί στους Γερμανούς, είχε χάσει κάθε επαφή με τους συνεργάτες της στην Ελλάδα. H επαφή αποκαταστάθηκε μετά από προσπάθειες του «Οδυσσέα», δηλαδή του Γεράσιμου Αλεξάτου, που είχε επΛεγεί από τη SOE για να λειτουργεί ως σύνδεσμός της με το κωδικό όνομα «Οδυσσέας». O Αλεξάτος είχε αποκλεισθεί στην Κρή­ τη. αλλά μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι έφθασε στη Σμύρνη τον Σεπτέμβριο του 1941. Εκεί. αφού εφοδιάσθηκε με το απαραίτητο υλι­ κό λειτουργίας ασυρμάτων, έφυγε για την Ελλά­ δα. Ετσι, αποκαταστάθηκε η επαφή Αθήνας-Καϊpou μέσω Σμύρνης, ώστε να λαμβάνονται άμεσα οι διαταγές από το Βρετανικό Στρατηγείο Μέ­ σης Ανατολής. Παράλληλα, στο κατεχόμενο από τους Γερμανοϊταλούς τμήμα της Ελλάδας άρχισαν να σημειώνονται δραματικές αλλαγές. Μετά τη συνθηκολόγηση, την οποία υπέγραψε ο στρα­ τηγός Τσολάκογλου με τους Γερμανούς και με­ τά με τους Ιταλούς, όλες οι αφοπλισμένες μο­ νάδες του Ελληνικού Στρατού άρχισαν να κι­ νούνται προς νότο. Ετσι, στην πρωτεύουσα συ­ γκεντρώθηκε ένας μεγάλος αριθμός μαχητών, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να βρουν ευ­ κολότερα κάποιο μέσο για να κινηθούν προς τους τόπους προορισμού τους. Κάποιοι το κα­ τόρθωσαν, ενώ άλλοι όχι. Κατά την ίδια περίοδο πολλοί Βρετανοί στρατιωτικοί, που δεν είχαν διαφύγει όταν το

Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα εκκένωσε την Ελλάδα, κρύβονταν στην ύπαιθρο. Για να τους διασώσει, το Αγγλικό Γενικό Επιτελείο είχε δημι­ ουργήσει την οργάνωση MI9, η οποία τον πρώτο καιρό δεν διαδραμάτισε κανένα ρόλο. Τη διάσω­ ση και διαφυγή των Βρετανών αξιωματικών εί­ χαν αναλάβει οι πρώτες ελληνικές αντιστασια­ κές οργανώσεις, που τους φυγάδευαν με μικρά πλοιάρια στην Αίγυπτο. Ορισμένους φυγάδες οι διάφορες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες της Μέσης Ανατολής, αφού τους εφοδίαζαν με πο­ λεμικό υλικό και άλλα μέσα, τους ξαναέστελναν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν άλλους συνα­ δέλφους τους και για να δημιουργήσουν αντι­ στασιακούς πυρήνες. Oi ελληνικές αντιστασιακές ομάδες που βοηθήθηκαν από τους Βρετανούς ήταν πολλές, και το κύριο αντικείμενό τους ήταν η κατασκο­ πεία και η δολιοφθορά. Αλλες όμως είχαν και πολιτικές επιδιώξεις. Γιαπαράδειγμα, υπήρχαν η Πανελλήνια Ενωση Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ), ο Ομηρος, ο Μαλέας, ο Κόδρος, ο Μίδας 614, η Υβόννη, ο Πλούτων και η Μπουμπουλίνα. Ολες αυτές οι οργανώσεις είχαν ως σκοπό τη συλλογή πληροφοριών για τον αντίπαλο και την οργάνωση δολιοφθορών, που θα αποδιοργάνωναν τους κατακτητές. Γενικά, όμως, η κατάστα­ ση ήταν συγκεχυμένη. Λόγω της δράσης πολ­ λών οργανώσεων με ποικίλο πολιτικό προσανα­ τολισμό, διαμορφώθηκαν νωρίς διαφορετικές προοπτικές για το μεταπολεμικό πολιτειακό κα­ τον οποίο όμως δεν δέχθηκε το Φόρεϊν Οφις. θεστώς της χώρας. Κύριος ευνοούμενος όμως Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση δεν δέχθηκε να της Μεγάλης Βρετανίας ήταν οι οργανώσεις με δεξιό προσανατολισμό, αφού οι αριστερές προ­ του παράσχει διαβατήριο για να αναχωρήσει από τη Γαλλία, όπου βρισκόταν. παγάνδιζαν συνθήματα με περιεχόμενο ξένο To καλοκαίρι του 1942 το Στρατηγείο Μέσης προς την ελληνική νοοτροπία και κουλτούρα. Ανατολής (ΣΜΑ) είχε σαφή πρόθεση να ενισχύσει H SOE είχε ενημερωθεί για την εμφάνιση και τους πολιτικούς προσανατολισμούς των α­ τις αντιστασιακές δυνάμεις στην Ελλάδα και ζή­ ντιστασιακών οργανώσεων. To ερώτημα που α­ τησε από τη SOE να προχωρήσει σε καταστροφές καίριων σημείων του ελληνικού συγκοινωνιακού νέκυψε ήταν εάν η SOE θα έπρεπε να συνεργαδικτύου. Για τον λόγο αυτό η SOE οργάνωσε μια σθεί με τη μεγαλύτερη από όλες, το EAM, την πολιτική οργάνωση του KKE. To Λονδίνο αποφά­ αποστολή δολιοφθορέων στην Ελλάδα υπό τον σισε να συνεργασθεί με το EAM, και έτσι το ταγματάρχη Τσιγάντε, με σκοπό την καταστροφή 1941 ο Αγγλος απεσταλμένος Πώσον προσέφε- της γέφυρας της διώρυγας της Κορίνθου. Τη νύκτα της 1ης Αυγούστου του 1942 ο Τσιρε στο EAM χρήματα και υλικά δολιοφθοράς. γάντες και οκτώ ακόμη Ελληνες, αποβιβάσθηΑυτή ήταν η πρώτη επαφή του EAM με τους καν από ένα υποβρύχιο στην ακτή Κότρωνα της Βρετανούς. Μάνης με αρκετό πολεμικό υλικό και χρυσές λί­ H SOE είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, ρες. H αποστολή του Τσιγάντε όμως κατέληξε για να προκληθεί η μεγαλύτερη δυνατή φθορά στον κατακτητή, έπρεπε να τοποθετηθεί ως η ­ σε αποτυχία, επειδή η επιχείρηση καθυστερού­ γέτης του αντιστασιακού κινήματος μια προσω­ σε. Τελικά, ο Τσιγάντες προδόθηκε και σκοτώθη­ πικότητα ευρύτερης αποδοχής. Επίσης, θα έ­ κε σε συμπλοκή με τους Ιταλούς στην Αθήνα. Μετά την αποτυχία αυτής της επιχείρησης, το πρεπε να δηλωθεί επίσημα από τον βασιλιά ότι δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα, αν δεν πραγμα­ ΣΜΑ ζήτησε από τη SOE να επιχειρήσει να κατα­ στρέψει μια από τις τρεις γέφυρες της σιδηρο­ τοποιείτο πρώτα δημοψήφισμα. δρομικής γραμμής Αθηνών-Θεσσαλονίκης. H SOE H SOE πρότεινε ως αρχηγό της αντίστασης οργάνωσε την επιχείρηση, στην οποία δόθηκε η τον Νικόλαο Πλαστήρα, έμπειρο στρατιωτικό,

0 Γ. Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη, κατά την απελευθέρωση της Αθήνας, στις 12 Οκτωβρίου 1944. 01 ελπίδες που δημιουργήθηκαν τότε για ολοκλήρωση της εθνικής ανεξαρτησίας επρόκειτο να έχουν πολύ μικρή διάρκεια (Αθήνα, ΕΛΙΑ).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O υπαρχηγός της Επιχείρησης «Harling·», ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ.

98

ονομασία «Harling», με τη συμμετοχή 11 Βρετανών και του Ελληνα υπολοχαγού Θεμιστοκλή Μαρί­ νου. Επελέχθηκε η γέφυ­ ρα του Γοργοποτάμου, η οποία, μετά από συνδυα­ σμένες ενέργειες, ανατινάχθηκε, προσφέροντας σημαντική Βοήθεια στον αγώνα κατά του Αξονα. Καίρια ήταν η συμβο­ λή της SOE και στην αντί­ σταση στη Βόρεια Ελλά­ δα. Oi δραστηριότητές της επεκτάθηκαν στο τέ­ λος του 1943 στην ανατο­ λική Μακεδονία. Για τον σκοπό αυτό, ο Βρετανός ταγματάρχης Μικλθουέιτ είχε αποσπασθεί από την Ηπειρο. Με υπόδειξη του αρχηγού του τομέα Μακεδονίας, του συ­ νταγματάρχη Νίκολας Χάμμοντ, ο Μικλθουέιτ, συνοδευόμενος από τον Ελληνα λοχία Κλέαρχο Πετράκη, προωθήθηκε στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ. O Μικλθουέιτ μπορούσε να ενεργεί ανεξάρτητα και να λαμβάνει εντολές. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 το ΣΜΑ ειδοποίη­ σε τον Μικλθουέιτ ότι η Βουλγαρία ζήτησε ανα­ κωχή η οποία είχε γίνει αποδεκτή από τους Συμ­ μάχους, γι’ αυτό και θα έπρεπε να διακοπούν οι εχθροπραξίες με τον Βουλγαρικό Στρατό. Δύο ημέρες αργότερα, ο Μικλθουέιτ με κάποιους Ελληνες στρατιωτικούς πήγαν στη Σόφια, όπου υπέγραψαν συμφωνία με τη βουλγαρική κυβέρ­ νηση. Ετσι έληξε η δραστηριότητα της SOE στην ηπειρωτική Ελλάδα. H δράση των Βρετανών ήταν έντονη επίσης στην Κρήτη. Με την τακτική αποστολή πρακτό­ ρων, προσπάθησαν να βοηθήσουν την οργάνω­ ση της αντίστασης στο νησί, στο οποίο ήδη δραστηριοποιούντο αντιστασιακές οργανώσεις, με μεγαλύτερη αυτή του Μανώλη Μπαντουβά και της ομάδας του, με μαχητές κυρίως από το χω­ ριό Κάτω Ασίτες Ηρακλείου. Εκπρόσωπος των Βρετανών στην Κρήτη ήταν ο ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο οποίος έλαΒε μέρος σε πολ­ λές και επικίνδυνες αποστολές κατά των Γερμα­ νών. Κατά τη σταδιακή απελευθέρωση της Κρή­ της, η ελληνική κυβέρνηση προέβη στον σχημα­ τισμό ταγμάτων εθνοφυλακής, για να αντικατα­ στήσουν τις αντιστασιακές οργανώσεις και τους Βρετανούς πράκτορες. Στις 28 Φεβρουαρίου 1945 έληξε η αποστολή της SOE και στην Κρήτη.

TO EAM KAI H ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΖΕΡΤΑΣ H απελευθέρωση της Ελλάδας απασχόλησε έντονα τις συμμαχικές δυνάμεις και ιδίως την Αγγλία. Την άνοιξη του 1944, η θέση των Βρετα­ νών ήταν επισφαλής στην Ελλάδα: οι στρατιωτι­ κές δυνάμεις της ελληνικής εξόριστης κυβέρ­ νησης είχαν αποσυντεθεί, ενώ το EAM κυριαρ­ χούσε παντού στη χώρα. Oi στόχοι της αγγλικής πολιτικής καθορίσθηκαν με σαφήνεια στις 7 Ιου­ νίου 1944, οπότε, σε μνημόνιο που υπέβαλε ο υ­ πουργός Εξωτερικών, Αντονυ Ηντεν, στο Πολε­ μικό ΣυμΒούλιο, οριζόταν ότιτο Λονδίνο έπρεπε να εργασθεί για την εγκαθίδρυση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος το οποίο, μετά τον πόλεμο, θα προσκολλάτο στο άρμα της Βρετανίας, για να αντιμετωπίσειτη σοβιετική επιρροή. Στις 30 Μαϊου 1944 η βρετανική κυβέρνηση απευθύνθηκε προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Κόρντελλ Χαλ, και ζήτησε να πληροφορηθεί την άποψη των ΗΠΑ για το ενδεχό­ μενο ενός αγγλοσοβιετικού διακανονισμού, σύμφωνα με τον οποίο η Βρετανία θα αναλάμ­ βανε την ευθύνη για την Ελλάδα, ενώ η ΕΣΣΔ για τη Ρουμανία. O Χαλ απέρριψε τη Βρετανική πρόταση, καθώς εκείνη την εποχή η χώρα του ή­ ταν αντίθετη με κάθε διαίρεση της Ευρώπης. O Τσώρτσιλ επανήλθε σχεδόν αμέσως με μήνυμά του προς τον Ρούσβελτ σχετικά με την προη­ γούμενη πρόταση, τονίζοντας ότι έτσι θα διευ­ θετούντο οποιεσδήποτε εκκρεμότητες στα Βαλκάνια. Oi Αμερικανοί δέχθηκαν απρόθυμα αυτή την πρόταση. Παράλληλα, η Βρετανία προσπαθούσε να ε­ νοποιήσει τα αντιστασιακά κινήματα στην Ελλά­ δα. κάτιπου έγινε, σε μικρό βαθμό, με τη Συμ­ φωνία της Καζέρτας, στα τέλη ΣεπτεμΒρίου 1944, η οποία έθεσε όλες τις συμμαχικές δυνά­ μεις στην Ελλάδα υπό την ηγεσία του στρατη­ γού Ρόναλντ Σκόμπι. H Συμφωνία υπογράφηκε από τον αρχιστράτηγο των Συμμαχικών Δυνάμε­ ων Μέσης Ανατολής, Χένρυ Ουίλσον, τον Βρετα­ νό υπουργό για τη Μεσόγειο, Χάρολντ Μακμίλλαν, καθώς και από τον Γεώργιο Παπανδρέου και τους στρατηγούς Ζέρβα και Σαράφη από την ελληνική πλευρά. Oi δύο αξιωματικοί, επικεφα­ λής του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ αντίστοιχα, δήλω­ σαν ότι θα σέβονταν απόλυτα όποιες διαταγές θα λάμβαναν από τον αρχιστράτηγο Σκόμπι. Πα­ ρά τη συμφωνία αυτή, ο Τσώρτσιλ δεν εμπιστευ­ όταν το EAM και φοβόταν ότι οι κομμουνιστές θα έσπευδαν να καταλάβουν το κενό που θα δη­ μιουργούσε η αποχώρηση των Γερμανών, αν οι Βρετανοί δεν έστελναν αμέσως στρατεύματα στην Ελλάδα. Γι’ αυτό όμως ο Τσώρτσιλ έπρεπε να εξασφαλίσει εκ των προτέρων τη δέσμευση

της Ρωσίας. Αυτή η ανάγκη ώθησε τους Τσώρτσιλ και Ηντεν στην απόφαση να επισκεφθούν τη Μόσχα. Κατευθυνόμενσι εκεί, στάθμευσαν στις 8 Οκτωβρίου 1944 στην Καζέρτα, όπου συναντήθηκαν με τον Γεώργιο Παπανδρέου. O Ελληνας πρωθυπουργός βρήκε την ευκαιρία να εκφράσει στους Βρετανούς ηγέτες την -αγω­ νία» του έθνους για την άρνηση των Βουλγάρων να εκκενώσουν τα βόρεια ελληνικά εδάφη. Oi Αγγλοι ηγέτες τον διαβεβαίωσαν ότι το θέμα θα λυνόταν οριστικά. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι και το KKE ζητούσε επίμονα την αποχώρηση του Βουλγαρικού Στρατού από τη Μακεδονία. Καθώς διευθετούντο οι διεθνείς επιπλοκές που πρόκυψαν μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε στις 7 Οκτωβρίου 1944 η αποβίβαση βρε­ τανικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί εγκατέλειπαν την Αθήνα, όπου σημειώθηκαν κάποιες συ­ γκρούσεις με τον ΕΛΑΣ. Στις 18 Οκτωβρίου 1944 επέστρεψε στην Αθήνα η νόμιμη κυβέρνηση υπό τον Γ Παπανδρέου, σε ατμόσφαιρα μεγάλου ενθουσιασμού. Εγινε έπαρση της ελληνικής ση­ μαίας στην Ακρόπολη και μετά ο πρωθυπουργός απευθύνθηκε στον ελληνικό λαό από την Πλα­ τεία Συντάγματος, όπου κυριαρχούσαν συνθή­ ματα υπέρ του KKE και του EAM, ενδεικτικό στοιχείο της ευρείας απήχησης που είχε η Αρι­ στερά στα λαϊκά στρώματα.

O αρχηγός της Επιχείρησης «Harling», Βρετανός ταξίαρχος Εντυ Μάγερς.

Γενικά το EAM, μετά τη Συμφωνία της Kaζέρτας, που ουσιαστικά παρέδιδε τη χώρα στον βρετανικό έλεγχο, διαχώρισε τη θέση του, καθώς η ηγεοία του αντιλήφθηκε ότι ο σκοπός των Βρετανών ήταν να απομονώσουν αλλά και να εξοντώσουν τα όργανα της Αριστεράς (δηλαδή το EAM) και αργότερα να πολεμή­ σουν και να καθυποτάξουν τον ΕΛΑΣ, που α­ πειλούσε το μοναρχικό δεξιό καθεστώς. Ta πράγματα πια ήταν ώριμα για να ξεσπάσει εμ­ φύλιος πόλεμος. Δύο Σοβιετικοί στρατιωτικοί ακόλουθοι συζητούν με έναν Αμερικανό πολεμικό ανταποκριτή στο σαλόνι της «Μεγάλης Βρετανίας», κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

99

ΕΘΝΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ META TON B’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ: TO ZHTHMA ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ KAI ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ H παράδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλά­ δα από τους Βρετανούς μετά τη λήξη του B’ Πα­ γκοσμίου Πολέμου δεν ήταν ένα εύκολο ζήτημα. H ενσωμάτωση των νησιών δεν θεωρείτο καθό­ λου 6έ6αιη μέχρι την υπογραφή της τελικής συνθήκης ειρήνης. Ηδη από το 1939, οι Βρετανοίείχανλάβειτην απόφαση να παίξουν το διπλωματικό χαρτί της Δωδεκανήσου προκειμένου να εξασφαλίσουν συμμαχίες στο πλαίσιο της διεξαγωγής του B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Tov Οκτώβριο του ίδιου έτους, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι προσπάθησαν να προσεταιρισθούν την Τουρκία και να υπογρά­ ψουν συμφωνία αμοιβαίας βοήθειας, προσφέροντάς της ως αντάλλαγμα μέρος της Δωδεκα­ νήσου. Ωστόσο, η διστακτικότητα της Τουρκίας να λάβει μέρος στον πόλεμο στο πλευρό της Βρετανίας ματαίωσε τη συμφωνία. To ζήτημα, όμως, για τους Βρετανούς δεν εί­ χε κλείσει. Σε τακτά διαστήματα το έφερναν στο Στιγμιότυπο από την έναρξη των συγκρούσεων του «Δεκεμβριανού κινήματος». Στην πλατεία Συντάγματος Βρετανοί αλεξιπτωτιστές επιτηρούν τα γραφεία του KKE σε κτίριο της οδού Οθωνος.

O στρατηγός Σκόμπυ και ο στρατάρχης Αλεξάντερ φωτογραφίζονται στον εξώστη τού επί της οδού Πανεπιστημίου νεοκλασικού κτιρίου, όπου σήμερα λειτουργεί το Νομισματικό Μουσείο.

100

τραπέζι των συνομιλιών με τους συμμάχους τους. Επιθυμούσαν να φέρουν στο προσκήνιο τις τουρκικές διεκδικήσεις για τα Δωδεκάνησα και δεν σκόπευαν να επιτρέψουν την προσάρτη­ σή τους στην Ελλάδα. To ζήτημα της τύχης της Δωδεκανήσου επα­ νήλθε στις συνομιλίες που είχαν στη Μόσχα ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Αντονυ Ηντεν με τον Στάλιν τον Δεκέμβριο του 1941. H βρετα­ νική πρόταση προκειμένου να πεισθεί η Τουρκία και να εγκαταλείψει την ουδέτερη στάση της περιελάμβανε την παραχώρηση του Καστελόρι­ ζου. O Στάλιν προσέφερε όλα τα Δωδεκάνησα στους Τούρκους για να συμμετάσχουν στον πό­ λεμο στο πλευρό των Συμμάχων. H εξόριστη ό­ μως ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε έντονα σ’ αυτό, και οι Βρετανοί υποχώρησαν. Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση από την ελληνική πλευρά στην ανάδει­ ξη του δωδεκανησιακού ζητήματος. Ομως η τύ­ χη της Δωδεκανήσου παρέμενε αβέβαιη. To γε­ γονός αυτό αποκαλύπτεται από την αιφνίδια επί­ σκεψη του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, που έφθασε εκεί με το θωρηκτό «Αβέρωφ» τον Μάιο του 1945. Στόχος αυτής της ενέργειας ήταν να τονωθεί το εθνικό αίσθημα του λαού και να δη­ λωθούν με σαφήνεια οι ελληνικές επιδιώξεις. Την εκκρεμή κατάσταση των Δωδεκανήσων διευθέτησε η αμερικανική πλευρά, που επέμεινε στην προσάρτηση του νησιωτικού συμπλέγ­ ματος στην Ελλάδα. Στις 26 Ιουλίου του 1947, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέημς Μπερνς κατέληξε σε οριστική συμφωνία με τον Ρώσο ο­ μόλογό του Μολότωφ. To Φόρεϊν Οφις ανακοί­ νωσε ότι τα Δωδεκάνησα θα παραδίδονταν στην Ελλάδα μετά την τελική συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Με βάση το άρθρο 14αυτής της συμ­ φωνίας, όλο το σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων θα αποτελούσε ελληνικό έδαφος. Τα ξένα στρα­ τεύματα ορίσθηκε να εγκαταλείψουν τα νησιά σε διάστημα τριών μηνών. Στις 31 Μαρτίου 1947, σύμφωνα με το πρω­ τόκολλο που υπογράφηκε από τον Βρετανό ταξίαρχο Πάρκερ, ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης παρέλαβε εκ μέρους της Ελλάδας τη διοί­ κηση της Δωδεκανήσου. Ετσι, οι πόθοι και οι α­ γώνες των Δωδεκανησίων για ένωση με τον ε­ θνικό κορμό ολοκληρώθηκαν, παρά τα «παιχνί­ δια» των Βρετανών υπέρ των Τούρκων. Ενα άλλο ζήτημα που ταλάνισε την ελληνική πολιτική ηγεσία ήταν αυτό της Βόρειας Ηπεί­ ρου. Επειδή το καθεστώς της Βόρειας Ηπείρου παρέμενε σε εκκρεμότητα ήδη από τον Α’ Πα­ γκόσμιο Πόλεμο, αποτελούσε ένα σημαντικό ζή­ τημα για την Ελλάδα, γιατί η περιοχή κατοικείτο από συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς. Στις 9 Ιουνίου 1940 αναγνωρίσθηκε με βασι­

λικό διάταγμα ότι η Αλβανία βρισκόταν σε πόλε­ μο με όποια χώρα πολεμούσε η Ιταλία. Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο οι Αλβανοί προσέφεραν δυνάμεις 15.000 ανδρών στον Ιταλικό Στρατό. O Ελληνικός Στρατός κατέλαβε τη Βόρεια Ηπειρο απελευθερώνοντάς την από τους Αλβανούς και τους Ιταλούς, H κατάσταση όμως αυτή δεν έ­ μελλε να διαρκέσει πολύ. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από την Γερμανία, ολόκληρη η Ηπειρος περιήλθε υπό ιταλοαλβανική κατοχή, υπό την εποπτεία των Γερμανών. Oi κατακτητές της Βόρειας Ηπείρου προέβησαν σε βιασμούς, πυρπολήσεις και κάθε λογής βιαιότητες κατά των Ελλήνων της περιοχής. H Ελλάδα μετά το πέρας του B’ Παγκοσμί­ ου Πολέμου προσδοκούσε να δικαιωθεί στο ζήτημα της Βόρειας Ηπείρου. Στις 12 Ιουνίου 1942 η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Αί­ γυπτο έθεσε με υπόμνημά της το φλέγον ζή­ τημα στους μεγάλους συμμάχους. Oi Σύμμαχοι

H υποστολή της βρετανικής σημαίας και η ύψωση της ελληνικής στο Διοικητήριο της Ρόδου, στις 31 Μαρτίου 1947, Εικονίζονται ο Βρετανός διοικητής και ο Ελληνας αντιναύαρχος Π. Ιωαννίδης.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O πρω9υπουργός Κων. Τσαλδάρης συνομιλεί με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτεριών, Τζέημς Μπερνς, κατά την επίσκεψη του πρώτου στην Ουάσινγκτον, τον Δεκέμβριο του 1946. Oi συνομιλίες που διεξήχ9ησαν τότε αποτέλεσαν το προοίμιο της διατύπωσης του Δόγματος Τρούμαν (ΑΘήνα, Αρχείο Ελένης A9. Τσαλδάρη).

102

κάθε ενδεχόμενο ελέγχου της χώρας από το KKE. H έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου τοποθετεί­ ται στον Δεκέμβριο του 1944, όταν οι ηγεσίες του KKE και του EAM αρνήθηκαν να καταθέ­ σουν τα όπλα και οι αντάρτες του ΕΛΑΣ προ­ σπάθησαν να καταλάβουν την εξουσία δια των όπλων, αδιαφορώντας για το δίκαιο των αιτημά­ των τους, αφού υπήρχε ήδη νόμιμη κυβέρνηση. Στις μάχες που έγιναν τότε στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ περιορίσθηκε σε δευτερεύουσες επιθέσεις, τρέφοντας την ελπίδα ότι θα κλόνιζε το ηθικό της αντίπαλης παράταξης. Ομως οι εξελίξεις πή­ ραν σύντομα άλλη τροπή, λόγω του βρετανικού παράγοντα και της παρουσίας ισχυρών στρατιω­ τικών δυνάμεών του στην πρωτεύουσα. Εχοντας αποτύχει στον ποθούμενο στόχο αντέδρασαν θετικά σ ’ αυτή την πρώτη φάση. Οταν ο πόλεμος τέλειωσε, η ελληνική κυ­ τους, την κατάληψη της εξουσίας, οι δυνάμεις βέρνηση ζήτησε με πολλά υπομνήματά της του ΕΛΑΣ υποχώρησαν από την Αθήνα την 5η Ια-, από το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών νουαρίου 1945. Ομως και η αντίπαλη πλευρά ε­ των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων (ΗΠΑ, Με­ λάττωσε την πίεσή της, κυρίως γιατί ήθελε να αποφύγει τη γενίκευση του πολέμου, την οποία γάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Σοβιετικής Ενωσης) που είχε αναλάβει την προετοιμασία των συν­ απεύχονταν και οι Βρετανοί. θηκών ειρήνης, τη δικαίωσή της στο θέμα της Oi δύο αντιμαχόμενες πλευρές οδηγήθηκαν Βόρειας Ηπείρου. σε διαπραγματεύσεις στις 9 Ιανουαρίου 1945, στο Στις 29 Ιουλίου 1946, η αμερικανική Γερουσία στρατηγείο του Βρετανού στρατηγού Σκόμπι. H υιοθέτησε παμψηφεί το ψήφισμα της 26ης Απρι­ αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ δέχθηκε τη βρετανική λίου 1946 με το οποίο προτεινόταν η παραχώρη­ εκδοχή της ανακωχής, που υπαγόρευε τη δημι­ ση στην Ελλάδα της Βόρειας Ηπείρου, όπως και ουργία ζωνών, μέσα στις οποίες απαγορευόταν η της Δωδεκανήσου. Παρά την αναγνώριση όμως δραστηριότητα αντιστασιακών οργανώσεων. του αιτήματος της Ελλάδας για την επίλυση του Από τη στιγμή που τέθηκε σε ισχύ η ανακω­ ζητήματος της Βόρειας Ηπείρου, τα συμφέρο­ χή, ξεκίνησε η διαδικασία των πολιτικών δια­ ντα και οι σκοπιμότητες των Συμμάχων δεν επέ­ πραγματεύσεων. Ετσι, άρχισε η διάσκεψη της τρεψαν τη λύση του. Ετσι ο ελληνικός πληθυ­ Βάρκιζας, στις 2 Φεβρουαρίου 1945. Συζητήσεις σμός της περιοχής παρέμεινε υπό την απάν­ και διαπραγματεύσεις στην ουσία δεν έγιναν. Oi θρωπη σκλαβιά των Αλβανών, χάνοντας το δι­ δύο πλευρές κατέθεσαν τις απόψεις τους και τα καίωμά του για ένωση με την Ελλάδα. συναφή επιχειρήματά τους. To KKE δεν χρησι­ μοποίησε το «χαρτί» του ΕΛΑΣ και την απειλή συνέχισης της αιματοχυσίας, αφού η συνάντηση O ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ κατέληξε σύντομα σε συμφωνία. KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ H συμφωνία αφορούσε τις υποχρεώσεις της ΔΥΝΑΜΕΩΝ Αριστεράς και ειδικότερα τον αφοπλισμό του O αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος που διε-ΕΛΑΣ και τη μεταβίβαση της εξουσίας σε όλη ξήχθη στην Ελλάδα από το 1944 έως το 1950, ση­ την επικράτεια. Αφού βρέθηκαν κοινά σημεία, η μάδεψε βαθιά τη Νεώτερη Ιστορία της χώρας συμφωνία έγινε νόμος του κράτους και δημοσικαι αποτέλεσε μια προσπάθεια της Μεγάλης εύθηκε στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως. H ε­ Βρετανίας και των ΗΠΑ να εντάξουν την Ελλάδα ντύπωση που προκάλεσε ήταν ότι επρόκειτο για στη σφαίρα επιρροής τους, ώστε να μην ολισθήσυνθηκολόγηση της Αριστεράς με το κυβερνη­ σει στον έλεγχο της Σοβιετικής Ενωσης, όπως α- τικό στρατόπεδο και τους Αγγλους. ποσκοπούσε το KKE. H κυοφορούμενη αγανάκτηση γι’ αυτή την Στη σφοδρή σύγκρουση που ακολούθησε με­ συμφωνία οδήγησε στην ανασύνταξη των δυ­ τά τη λήξη της γερμανικής κατοχής, ενεπλάκησαν νάμεων του KKE. Oi συνθήκες ήταν ιδιάζουσες από τη μια πλευρά το KKE και από την άλλη οι δυ­ και τα πράγματα άκρως οξυμμένα. Τα στελέχη νάμεις της επίσημης ελληνικής κυβέρνησης. Πα­ της Αντίστασης έπρεπε να προστατευθούν και ράλληλα, στη διαμάχη αυτή αναμίχθηκαν και ξέ­ οι κοινωνικές προσβάσεις του KKE να αποκατανες Δυνάμεις: η Μεγάλη Βρετανία και μετά οι σταθούν. Δυστυχώς, ο τρόπος που επέλεξαν να ΗΠΑ. Oi δύο αυτές χώρες βοήθησαν υλικά την διαμαρτυρηθούν ήταν η ένοπλη σύγκρουση με Ελλάδα να ανασυγκροτηθεί και να απομακρύνει τους συμπατριώτες τους.

Μετά από την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, ξε­ κίνησε μια πολύπλευρη εκστρατεία κατά της Αριστεράς. H αγγλική παρουσία έπαιξε μεγάλο ρόλο σ’ αυτό. ΟιΑγγλοι αποδέχθηκαν τον αγώνα κατά της Αριστεράς, γιατί διέβλεπαν τον κίνδυ­ νο που διαγραφόταν από την επικείμενη σοβιετοποίηση της Ελλάδας, αν αναλάμβανε την ε­ ξουσία το KKE. Δεν ήταν όμως πρόθυμοι να δια­ θέσουν τις δυνάμεις τους σ’ αυτόν τον αγώνα κατά της Αριστεράς. Επίσης, δεν σκόπευαν να ε­ πενδύσουν προσπάθειες και χρήματα για να α­ ποκαταστήσουν τις διαλυμένες δυνάμεις του Εθνικού Στρατού της χώρας. Oi συμφωνίες που υπεγράφησαν μεταξύ της ελληνικής κυβέρνη­ σης και των Βρετανών προέβλεπαν τη δημιουρ­ γία ενός μικρού στρατού, τον οποίο θα εξόπλι­ ζαν οι Βρετανοί. O συγκεκριμένος στρατός θεω­ ρείτο θα απέτρεπε κάθε πραξικοπηματική πρά­ ξη της Αριστεράς. Ομως, σύντομα οι ΗΠΑ θα διαδέχονταν τη Βρετανία στον έλεγχο της Ελλάδας κατά τον Εμφύλιο. Μόλις οι Βρετανοί αποχώρησαν από την Ελλάδα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν ανακοίνωσε στο Κογκρέσο την πρόθεσή του να στηρίξει η χώρα του την Ελλάδα και την Τουρκία απέναντι στη σοβιετική απειλή. O Τρούμαν δήλω­ σε ότι θα διατίθεντο γι’ αυτόν τον σκοπό 400.000.000 δολλάρια από τα οποία 300.000.000 θα έπαιρνε η Ελλάδα. Μέχρι να καταστούν οι διακηρύξεις του προ­ έδρου Τρούμαν νόμος των ΗΠΑ, στην Αθήνα εί­ χε ήδη εγκατασταθεί το σχήμα που θα διαχειρι­ ζόταν τα κονδύλια σε συνεργασία με την ελληνι­ κή κυβέρνηση. Επικεφαλής της αποστολής ήταν ο Ντουάιτ Γκρίσγουολντ. To προσωπικό της αμε­ ρικανικής αποστολής ήταν 40 άτομα, με στόχο την αύξησή του ως τα 175. Σ’ αυτό το σχήμα προστέθηκε μια ειδική στρατιωτική αποστολή, η ομάδα του Αμερικανι­ κού Στρατού στην Ελλάδα (United States A rmy Group Greece - USAGG). Επικεφαλής της τέ­ θηκε ο στρατηγός Ουίλλιαμ Λάιβσεϋ, ο οποίος έφθασε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1947. H α­ μερικανική αποστολή είχε εντολές να εξασφαλί­ σει την εσωτερική ασφάλεια της χώρας και να συμβάλει στην ανεξαρτησία της. Tov Ιούνιο του 1947, πριν ακόμη φθάσουν στην Ελλάδα τα ποσά που υποσχέθηκε ο Τρού­ μαν, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε μέσω του υπουργού Επικρατείας, Τζωρτζ Μάρσαλ, ένα σχέδιο οικονομικής ενίσχυσης των ευρωπαϊ­ κών κρατών, το γνωστό «Σχέδιο Μάρσαλ». Oi προεργασίες για την προσαρμογή των γενικών αρχών του Σχεδίου Μάρσαλ στην ειδική κατά­ σταση της Ελλάδας διήρκεσαν έναν χρόνο. H α­ δυναμία επίτευξης ενός τελειωτικού πλήγματος κατά των κομμουνιστών ανταρτών από τον

Εθνικό Στρατό προκάλεσε αμφιβολίες στους Αμερικανούς, ως προς τη λειτουργικότητα της μαζικής βοήθειας στην Ελλάδα. Τελικά όμως η βοήθεια λειτούργησε καταλυτικά ως προς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου της χώρας. Στις 31 Δεκεμβρίου του 1947, το Συμβούλιο Επιτελαρχών των ΗΠΑ τοποθέτησε τον υπο­ στράτηγο Λάιβσεϋ επικεφαλής ενός επιτελικού οργανισμού υποστήριξης των ελληνικών κυ­ βερνητικών δυνάμεων, που έλαβε την ελληνι­ κή ονομασία «Μικτή Συμβουλευτική Στρατιωτι­ κή Ομάδα Ηνωμένων Πολιτειών» (JUSMAPG). Ετσι, οι Αμερικανοί απέκτησαν ένα οργανωμέ­ νο επιτελείο ελέγχου δράσης των δυνάμεων του Εθνικού Στρατού, απ' όπου κατεύθυναν τις κινήσεις του. Κατά το 1948, λόγω οξυμμένων αναγκών, αποφασίσθηκε να τοποθετηθεί ένας πιο ικανός ηγέτης στην αμερικανική αποστολή στην Ελλά­ δα. Στις ζητούμενες προδιαγραφές ανταποκρινόταν ο υποστράτηγος Τζέημς Βαν Φλητ. O στρατηγός, ηλικίας 55 ετών, έφθασε στην Ελλά­ δα και στις 26 Ιανουαρίου του 1948 ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα. H άφιξή του στην Ελλάδα σηματοδότησε την απαρχή νέων επιθετικών επι­ χειρήσεων κατά των ανταρτών, που είχαν κυ­ ριαρχήσει στην ύπαιθρο χώρα. Μετά από εκτεταμένες πολεμικές επιχειρή­ σεις που διεξήγε ο Εθνικός Στρατός στον Γράμ­ μο και στο Βίτσι, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (οι αντάρτες) δεν άντεξε το σφυροκόπημα και υποχώρησε προς τα όμορα κράτη στον βορρά, που είχαν ενταχθεί στο κομμουνιστικό στρατόπεδο. To 1949 ο πόλεμος είχε πια τελειώ­ σει για όλους. To τέλος του Εμφυλίου Πολέμου βρήκε την Ελλάδα στο στρατόπεδο των Δυτι­ κών Δυνάμεων, στο πλευρό των νικητών. H κυ­ βερνητική παράταξη νίκησε με τη βοήθεια της Αγγλίας και των ΗΠΑ και έτσι προέκυψε ένα κράτος σύγχρονο, με πολλές προοπτικές προό­ δου, που φάνηκαν κατά τα επόμενα, μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια.

O Νίκος Ζαχαριάδης απευθύνεται σε οπαδούς του Κομμουνιστικού κόμματος κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης στο γήπεδο του Παναθηναϊκού το καλοκαίρι του 1945 (από το λεύκωμα του Μ. Κατσίγερα, Ελλάδα, 20ός αιώνας, τ. A', εκδ. Ποταμός, 2000).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

103

Ξένες επεμβάσεις από το 1950 έως το 1974

O υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος ΑβέρωψΤοσίτσας και η ελληνική αντιπροσωπεία στον OHE, κατά τη διάρκεια μιας από τις επανειλημμένες ελληνικές προσφυγές για την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος στη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 (Αθήνα, ΕΛΙΑ).

TO ΚΥΠΡΙΑΚΟ ZHTHMA To Κυπριακό είναι ένα ζήτημα στο οποίο αναμίχθηκαν έντονα και ανοικτό οι ξένες Δυνάμεις. Σε κάποιες περιστάσεις, ο ρόλος τους, ιδίως της Αμερικής, ήταν αποφασιστικός και αρκετά κρίσι­ μος για την τύχη της Κύπρου μέχρι σήμερα. H Κύπρος, κοιτίδα ακμάζοντος ελληνισμού με εμφανή πολιτισμική ανωτερότητα, είχε ήδη «καταδικασθεί» από το τέλος του B’ Παγκοσμί­ ου Πολέμου, λόγω του συσχετισμού δυνάμεων στη Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή. Μέχρι τότε ήταν αποικία της Μεγάλης Βρετανίας, εξυ­ πηρετώντας τα ευρύτερα γεωστρατηγικά συμ­

104

φέροντα της Βρετανικής αυτοκρατορίας στην περιοχή. Επιπλέον, η μειονότητα τωνΤουρκοκυπρίων υπήρξε ένας αποσταθεροποιητικός παρά­ γοντας που υπέσκαπτε την κοινωνική και πολιτι­ κή ομαλότητα στο νησί. Στις αρχές του 1947, η Μεγάλη Βρετανία ε­ ξακολουθούσε να έχει υπό την επιρροή της σχε­ δόν όλη τη Μέση Ανατολή. Προπύργιο των Βρε­ τανών στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η Κύπρος. O πληθυσμός του νησιού ήταν κατά πλειονότη­ τα ελληνικός και η μόνη πολιτική δύναμη ήταν το κομμουνιστικό κόμμα ΑΚΕΛ, που εξέφραζε περίπου τον μισό πληθυσμό. Στην προσπάθειά της να απομονώσει τους

Στιγμιότυπο από τις συνομιλίες του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, τον Φεβρουάριο του 1977, υπό την αιγίδα του ΓΓ του OHE, Κουρτ Βαλντχάιμ.

κομμουνιστές, η βρετανική αποικιακή κυβέρνη­ ση βοήθησε στην ανασυγκρότηση της Εκκλη­ σίας και στην ενίσχυση των εργατικών συνδικά­ των της Δεξιάς. Οταν, όμως, η Εκκλησία κήρυξε αγώνα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλά­ δα, άρχισε να αποτελεί πρόβλημα για την Αγγλία, ιδιαίτερα λόγω της χαρισματικής προσω­ πικότητας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Αγνοώντας τους αδυσώπητους κανόνες της διεθνούς πολιτικής και χωρίς να έχει γνώση των ανταγωνισμών του Ψυχρού Πολέμου, ο Μακά­ ριος πίστευε ότι η ένωση με την Ελλάδα ήταν δυνατόν να προωθηθεί μέσω του OHE, και πίεζε την Ελλάδα να εγείρει το αίτημα της Ενωσης στον διεθνή οργανισμό με κινητοποιήσεις πολι­ τών και διάφορες διαδηλώσεις στην Ελλάδα στις οποίες παρευρισκόταν. To αίτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα γινόταν δεκτό με συμπάθεια από τις ΗΠΑ, οι οποίες προωθούσαν την ιδέα της αυτο­ διάθεσης των βρετανικών αποικιών μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Ev μέσω αυτού του άτυπου αμερικανοβρετανικού ανταγωνισμού για επικράτηση στη Μέ­ ση Ανατολή, στην Κύπρο τα πράγματα ήταν ώρι­ μα για να ξεκινήσει ένοπλος αγώνας κατά των Βρετανών. Πρωταγωνιστές του ήταν δύο Κύπρι­ οι εξόριστοι στην Ελλάδα, ο Σάββας και ο Σω­ κράτης Λοϊζίδης, που είχαν στενούς δεσμούς με τον Μακάριο και γνωριμίες στην ελληνική κυ­ βέρνηση. Oi αδελφοί Λοϊζίδη έφεραν τον Μακά­ ριο σε επαφή με τον Γεώργιο Στράτο, πρώην υ­ πουργό Στρατιωτικών κατά τον Εμφύλιο Πόλε­ μο, ο οποίος με τη σειρά του εισηγήθηκε ως αρ­

χηγό του ένοπλου κινήματος τον συνταγματάρ­ χη Γεώργιο Γρίβα. Oi ιδρυτές της «Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών» (EOKA) ήταν μέλη της εθνικιστικής Δεξιάς και της Εκκλησίας που είχαν συνεργασθεί με τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς στην Ελλάδα. Την ίδρυση της οργάνωσης την γνώριζαν οι Αμερικανοί αλλά δεν αντέδρασαν, γιατί πιθανόν τη θεωρούσαν ένα πρόσφορο μέσο για την υπονόμευση της βρετανικής εξουσίας στην Κύπρο. Tov Μάρτιο του 1954, κάτω από την πίεση των Κυπρίων, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Παπάγος ανακοίνωσε την πρόθεση της Ελλάδας να προσφύγει στον OHE για να ζη­ τήσει την αυτοδιάθεση της Κύπρου. Ως αντί­

Βρετανοί στρατιώτες στους δρόμους της Λευκωσίας, κατά τη διάρκεια του Κυπριακού Αγώνα (ψωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

105

Συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον στρατάρχη Χάρντινγκ, προτελευταίο Βρετανό κυβερνήτη της Κύπρου. H στάση σκληρής καταστολής τou Κυπριακού Αγώνα που υιοθέτησε ο Χάρντινγκ οδήγησε σε όξυνση τις ελληνοβρετανικές σχέσεις (Αρχείο εκδόσεων «Ολκός»),

106

στον Παπάγο. H ελληνική κυβέρνηση, όμως, δεν δραση στις ελληνικές διεκδικήσεις, η Μεγάλη μπορούσε να υπαναχωρήσει, γιατί είχε δεσμευΒρετανία συνέπηξε άτυπη συμμαχία με την Τουρκία, αναδεικνύοντάς την ως την άμεση εν- θεί δημόσια. Ετσι, στις 22 Αυγούστου 1954 ο διαφερόμενη χώρα στο Κυπριακό. Στις 28 Απρι­ Ελληνας αντιπρόσωπος στον OHE κατέθεσε την πρώτη ελληνική προσφυγή. λίου 1954 ο υφυπουργός Αποικιών της Αγγλίας, Μετά από ενθάρρυνση της βρετανικής αποι­ Χένρυ Χόπκινσον, παρουσίασε στο υπουργικό συμβούλιο ένα σχέδιο συγκυριαρχίας στην Κύ­ κιακής διοίκησης Κύπρου, μετέβη οτη Νέα Υόρπρο της Ελλάδας, της Βρετανίας και της Τουρ­ κη μια αντιπροσωπεία της τουρκοκυπριακής κοινότητας, με επικεφαλής τον Φαϊζ Καϊμάκ. κίας. Ev συνεχεία, το ζήτημα άρχισε να διεθνοποιείταιγρήγορα. Στις 28 Ιουλίου 1954, ο υπουρ­ Καθ’ οδόν προς τη Νέα Υόρκη, πέρασε από την Αγκυρα και το Λονδίνο. Στην Τουρκία, όπου συγός Αποικιών Χόπκινσον, μιλώντας στη Βουλή ναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Μεντερές, έ­ των Κοινοτήτων, κατέστησε σαφή την απόλυτη άρνηση της Αγγλίας να συζητήσει το θέμα της λαβε διαβεβαιώσεις ότι η Αμερική είχε δηλώσει αυτοδιάθεσης των Κυπρίων. Είχε διαγράψει ε­ ότι δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί ένωση. Επίσης, έλαβε ενθάρρυνση να στηρίξει τους ντελώς το θέμα της ανεξαρτησίας για κάποιες Αγγλους στην Κύπρο. αποικίες της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου. Μετά την αποτυχία της ελληνικής προσφυ­ Oi ΗΠΑ δεν επιθυμούσαν τη συζήτηση τουγής στον OHE, ο Μακάριος κάλεσε τον Γρίβα να Κυπριακού στον OHE. Στις 28 Ιουνίου 1954, ο υ­ αναχωρήσει μυστικά για την Κύπρο, για να οργα­ πουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζων Φόστερ νώσει το απελευθερωτικό κίνημα στο νησί. O Γρίβας έφθασε στην Κύπρο τον Νοέμβριο του Ντάλλες, είχε στείλει ένα προσωπικό μήνυμα 1954, και η EOKA ξεκίνησε τη δράση της την 1η Απριλίου 1955. Oi Βρετανοί δέχθηκαν την άφιξη του Γρίβα στην Κύπρο χωρίς να αντιδράσουν, γιατί ήθελαν να κεντρίσουν τον τουρκικό εθνι­ κισμό, χρησιμοποιώντας τον ενωτικό αγώνα των Κυπρίων. Μέσα σ’ αυτό το επικίνδυνα ερεθισμένο κλί­ μα στην Κύπρο, η Βρετανία συγκάλεσε το 1955 τριμερή διάσκεψη στο Λονδίνο, με τη συμμετο­ χή της Ελλάδας και της Τουρκίας, για να συζη­ τήσουν θέματα πολιτικής της Ανατολικής Μεσο­ γείου, συμπεριλαμβανομένης καιτης Κύπρου. H διάσκεψη ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου 1955. Με τη συμμετοχή της όμως στη διάσκεψη, η Τουρ­ κία αναγνωρίσθηκε ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1955, ενώ η διάσκεψη οδηγείτο σε αποτυχία, σημειώθηκε μια μικρή έκρηξη στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, H τοποθέτηση της βόμβας ήταν ένα προβοκατόρικο γεγονός, γιατί, όπως απο­ δείχθηκε αργότερα, τοποθετήθηκε από τον Οκτάι Ενγκίν, μέλος τουρκικής εθνικιστικής ορ­ γάνωσης. H είδηση για την έκρηξη της βόμβας μεταδόθηκε στην Τουρκία με υπερβολικό τρόπο από τα MME. To βράδυ, λοιπόν, της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 έγιναν στην Κωνσταντινούπο­ λη τρομερά επεισόδια κατά των Ελλήνων της πόλης, που οργανώθηκαν από μέλη παρακρατι­ κών ομάδων και με την επίνευση της τουρκικής κυβέρνησης. H αντίδραση των Τούρκων κορυφώθηκε ό­ ταν, τον Νοέμβριο του 1957, ιδρύθηκε στην Κύ­ προ η «Τουρκική Αντιστασιακή Οργάνωση» από τον Ραούφ Ντενκτάς, τον Μουσταφά ΚεμάλΤανρίσεβντι και τον Μπουρχάν Ναλμπάντογλου. Υστερα από συνομιλίες με την κεντρική τουρκι­

κή κυβέρνηση στην Αγκυρα, κανονίστηκε η απο­ στολή όπλων και πυρομαχικών στην Κύπρο, για να ενισχυθεί η αντίσταση των Τουρκοκυπρίων. Oi Αμερικανοί, αφού απέκτησαν κάποια ε­ ρείσματα στην EOKA και κατάφεραν να ελέγ­ χουν κάπως την «Τουρκική Αντιστασιακή Οργά­ νωση», ανέλαβαν παρασκηνιακά διπλωματική πρωτοβουλία για να βρεθεί λύση για το Κυπρια­ κό. Συγκεκριμένα, προωθούσαν την αποχώρηση της Βρετανίας από την Κύπρο και παρακίνησαν την Τουρκία και την Ελλάδα να ξεκινήσουν παρασκηνιακές διαβουλεύσεις για το θέμα. Ενώ στην Κύπρο Ελληνες καιΤούρκοι μάχο­ νταν μεταξύ τους, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας συνέχιζαν να συνομι­ λούν για να καταλήξουν σε λύση δεσμευμένης ανεξαρτησίας, που ικανοποιούσε τις προδιαγρα­ φές των Αμερικανών. To νέο κράτος θα διασφά­ λιζε την επικυριαρχία των Αμερικανών, ενώ η Βρετανία θα διατηρούσε στην Κύπρο στρατιωτι­ κές βάσεις. Oi συμφωνίες επικυρώθηκαν στη Ζυρίχη, στις 11 Φεβρουαρίου 1959, από τους πρωθυ­ πουργούς Καραμανλή και Μεντερές. Με βάση αυτές τις συμφωνίες, η Κύπρος θα αποκτούσε σύνταγμα που θα παραμόρφωνε την έννοια της πλειοψηφίας. Oi Τούρκοι της Κύπρου, που ήταν ελάχιστοι, θα γίνονταν συγκυρίαρχοι με τους Ελληνες, που αποτελούσαν την πλειοψηφία. Μέρος της συμφωνίας ήταν και η συνθήκη συμμαχίας μεταξύ της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου, δυνάμει της οποίας θα στάθμευαν στην Κύπρο ελληνικά και τουρκικά στρατεύμα­ τα. Επιπλέον υπογράφηκε συνθήκη, με βάση την οποία η Αγγλία, η Ελλάδα και η Τουρκία ανα­ λάμβαναν την υποχρέωση να εγγυηθούν την α­ κός διοικητής Κύπρου, επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς, της ελληνικής μεραρχίας και της σφάλεια και την ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. O Μακάριος υπέγραψε τις συμ­ ΕΛΔΥΚ. Εκείνη την περίοδο βρισκόταν ουσιαστι­ κά υπό περιορισμό στην Αθήνα, αλλά επέστρε­ φωνίες στις 19 Φεβρουαρίου 1959 στο Λονδίνο. ψε κρυφά στην Κύπρο στις 31 Αυγούστου 1971 H Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος και οργάνωσε την EOKA B’, διαιρώντας την Κύ­ στις 15Αυγούστου 1960. προ σε τομείς και τοποθετώντας επικεφαλής Tov Ιανουάριο του 1964, μετά από σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρ­ διάφορους τομεάρχες. Παράλληλα προμηθεύ­ τηκε οπλισμό που υπήρχε από την εποχή της κοκυπρίων, με υπόδειξη της CIA πραγματοποίEOKA και διέταξε να γίνουν κλοπές από τις απο­ θηκαν διαβουλεύσεις μεταξύ των Αμερικανών θήκες της Εθνικής Φρουράς. To φθινόπωρο του και του Γρίβα για άμεση ανάμιξη στην κυπριακή κρίση. Από την πλευρά των Αμερικανών, μεσο­ 1971 ετοιμαζόταν να αρχίσει ένοπλη δράση κατά λαβητής ήταν ο επιτετραμμένος της αμερικανι­ του Μακαρίου. Την ίδια περίοδο, τον Νοέμβριο του 1971, ο κής πρεσβείας στην Αθήνα, Νόρμπερτ Ανσιους, επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας ενώ τον Γρίβα εκπροσωπούσε ο Σωκράτης Ηλιάστη Λευκωσία, Ουίλλιαμ Κρόφορντ, ετοίμασε δης. Μέσω αυτών των συνομιλιών, οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν τον Γρίβα έκθεση για την κατάσταση στην Κύπρο, αναφο­ και τη δυναμική της οργάνωσής του ως αντι­ ρικά με την προσπάθεια της ελληνικής κυβέρ­ νησης να υποσκάψει τη θέση του Μακαρίου. H στάθμισμα για την αυξανόμενη τουρκική ισχύ έκθεση αυτή, που είχε τη μορφή επιστολής, α­ στην Κύπρο. Κατά την επιβολή της δικτατορίας της 21ης πευθυνόταν στον διευθυντή του Γραφείου Κύ­ Απριλίου 1967, ο Γρίβας ήταν τυπικά στρατιωτι­ πρου του Στέητ Ντηπάρτμεντ, Τομ Μπόγιατ.

O πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής με τον Τούρκο ομόλογό του Αντνάν Μεντερές, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών στη Ζυρίχη για την επίλυση του Κυπριακού (5-11 Φεβρουαρίου 1959) (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

107

σ ειτον «αόρατο δικτάτορα» Δημήτριο Ιωαννίδη και να του καταστήσει σαφές ότι οι ΗΠΑ ήταν α­ ντίθετες σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανατρο­ πής του Μακαρίου και εγκαθίδρυσης φιλοχουντικής κυβέρνησης στην Κύπρο. O Ιωαννίδης είχε ήδη πάρει την απόφαση να ανατρέψει με πραξικόπημα τον Μακάριο και σκόπευε να επέμβει στην Κύπρο δυναμικά γιατί, όπως διαβεβαίωνε όλους, είχε εγγυήσεις από τις ΗΠΑ ότι η Τουρκία δεν επρόκειτο να αναμιχθεί. Τα σχέδια του Ιωαννίδη έγιναν γνωστά στον Μακάριο, ο οποίος έδωσε οδηγίες στον πρε­ σβευτή της Κύπρου στην Ουάσινγκτον, Νίκο Δημητρίου. να ενημερώσει σχετικά το Στέητ Ντηπάρτμεντ. O Δημητρίου πληροφόρησε τους Αμερικανούς και τους ζήτησε να λάβουν μέτρα για να αποφευχθεί ελληνοτουρκικός πό­ λεμος. Oi Αμερικανοί δεν έδωσαν καμία διαβε­ βαίωση, αλλά διατύπωσαν την ανησυχία τους για το θέμα. Τελικά το πραξικόπημα κατά του Μακάριου πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουλίου 1974 και τον ανάγκασε να καταφύγει στην εξορία. Πρόεδρος εξελέγη ο Νίκος Σαμψών και τα πράγματα ήταν πια ώριμα για την εισβολή των Τούρκων που α­ πέκτησαν ένα πρόσχημα για να επιτεθούν στην Κύπρο. Ετσι, έγιναν πραγματικότητα οι εισβο­ λές, Αττίλας I και Αττίλας II, με την ανοχή της διεθνούς κοινότητας, που δημιούργησαν οξύτατο πολιτικό πρόβλημα στην Ελλάδα και στον κυ­ πριακό ελληνισμό. O Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και ο πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής επι&εωρούν τιμητικό άγημα κατά τη διάρκεια επίσκεψής του πρώτου στην Α9ήνα, τον Δεκέμβριο του 1959 (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

108

Σύμφωνα με αυτήν, μετά τις βουλευτικές εκλο­ γές του 1970 η ελληνική κυβέρνηαη πήρε την α­ πόφαση να επέμβει στην Κύπρο, ως αποτέλε­ σμα της αυξανόμενης εκλογικής δύναμης του ΑΚΕΛ και προσπαθώντας να ελέγξει τις εσωτε­ ρικές εξελίξεις στο νησί. Γενικά, η πολιτική των ΗΠΑ ήταν αντίθετη με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα αλλά και με οποιασδήποτε μορ­ φή διχοτόμησης. Oi ΗΠΑ ήθελαν επίσης να διακόψουν κάθε δράση που αναλάμβανε ο Γρίβας. Ετσι, το Στέητ Ντηπάρτμεντ έδωσε οδηγία στον πρεσβευτή στην Αθήνα, Χένρυ Τάσκα, να συνα­ ντήσει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, να του μετα­ βιβάσει την έντονη ανησυχία της κυβέρνησής του για το Κυπριακό και, παράλληλα την ελπίδα ότι μέσω συνομιλιών θα βρισκόταν κάποια λύ­ ση. Ταυτόχρονα δόθηκαν οδηγίες στον πρε­ σβευτή στη Λευκωσία, Ντέηβιντ Πόπερ, να έλ­ θ ει σε επαφή με τον Μακάριο και να του διαβι­ βάσει ότι θα βρισκόταν λύση μέσω μιας διαφο­ ρετικής φόρμουλας συνομιλιών, με αποφυγή δυναμικών λύσεων. Tov Φεβρουάριο του 1974 ο διευθυντής του Γραφείου Κύπρου του Στέητ Ντηπάρτμεντ, Τομ Μπόγιατ, ετοίμασε ένα τηλεγράφημα με οδη­ γίες προς τον Τάσκα, ζητώντας του να συναντή-

H ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ THN ΑΠΡΙΛΙΑΝΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ H στρατιωτική δικτατορία του 1967 ήταν μια αναπόδραστη εξέλιξη, μετά την εκτεταμένη πο­ λιτική αστάθεια που ταλάνιζε την Ελλάδα κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Στην προετοιμασία αυτού του κινήματος καίριο ρόλο έπαιξαν οι Αμερικανοί, στην προσπάθειά τους να δομή­ σουν ένα καθεστώς που θα ήταν πειθήνιο σ’ αυ­ τούς και θα κυβερνούσε τη χώρα με σιδερένια πυγμή απομακρύνοντας τον κίνδυνο της αναρ­ ρίχησης των κομμουνιστών (ή της ευρύτερης Αριστεράς) στην εξουσία. Μετά από διαρκείς εναλλαγές κυβερνήσε­ ων, οιπολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα είχαν oδηγηθεί σε αδιέξοδο. Πριν το 1967, οι ΗΠΑ μέ­ σω των πρακτόρων τους βολιδοσκοπούσαν στρατιωτικούς και πολιτικούς παράγοντες σχετικά με τις προθέσεις τους για τη διενέρ­ γεια ενός πραξικοπήματος τον Απρίλιο του 1967. H προσοχή των Αμερικανών ήταν στραμ­ μένη στα σχέδια που ετοίμαζαν ορισμένοι στρατηγοί για την ανάληψη της εξουσίας από τον Στρατό με την έγκριση του βασιλιά. H CIA

ανέφερε στον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα, Φίλιπς Τάλμποτ, ότι ο αρχηγός του Στρατού, Σπαντιδάκης, είχε δώσει εντολή να γίνουν ε­ τοιμασίες για την επιβολή στρατιωτικού καθε­ στώτος σε περίπτωση νέας πολιτικής κρίσης. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της CIA, ο υπα­ σπιστής του βασιλιά Κωνσταντίνου, ταγματάρ­ χης Μιχάλης Αρναούτης, γνώριζε καλά το συ­ γκεκριμένο σχέδιο, το οποίο θα εφαρμοζόταν μόνο με εντολή του βασιλιά. O Σπαντιδάκης βέβαια διαβεβαίωνε τους Αμερικανούς ότι ο Στρατός δεν σχεδίαζε πραξικόπημα που θα α­ νέτρεπε βίαια το πολιτικό καθεστώς. H CiA ό­ μως είχε ενημερωθεί για το σχέδιο από έναν πληροφοριοδότη που διατηρούσε σχέσεις με τον Σπαντιδάκη και τον απόστρατο πτέραρχο Πέτρο Μητσάκο. H CIA ανέφερε ότι το σχέδιο των στρατηγών απέβλεπε στην ανάληψη της ε­ ξουσίας από τον Στρατό σε περίπτωση που θα ανέκυπτε νέα πολιτική κρίση. H αμερικανική υ­ πηρεσία γνώριζε μάλιστα όλες τις λεπτομέρει­ ες του σχεδίου. Στην ίδια αναφορά της CIA τονιζόταν ότι ο ταγματάρχης Αρναούτης είχε δώσει εντολή στον Αρχηγό της Αεροπορίας, πτέραρχο Αντωνάκο, και τον υπεύθυνο ασφαλείας, σμήναρχο Ηλία Τσασάκο, να βρίσκονται σε επιφυλακή και

σε επαφή με τους αξιωματικούς ασφαλείας της Αεροπορίας, οι οποίοι ήταν ενημερωμένοι για το σχέδιο του πραξικοπήματος. Ενώ όμως τα σχέδια είχαν ετοιμασθεί, ο Κωνσταντίνος δεν μπορούσε να αποφασίσει ποιο δρόμο να ακολουθήσει, αν δηλαδή έπρεπε να δώσει εντολή για την επιβολή δικτατορίας ή όχι. Oi Αμερικανοί ήταν ανήσυχοι, αλλά πίστευ­ αν ότι δεν υπήρχε περίπτωση να εκδηλωθεί πρα­ ξικόπημα χωρίς την έγκριση των Ανακτόρων. O Σπαντιδάκης επρόκειτο να επισκεφθεί ε­ πίσημα την Ουάσινγκτον στις 28 Μαρτίου 1967. To ταξίδι όμως ματαιώθηκε με απόφαση του βασιλιά και της κυβέρνησης. H κίνηση αυτή αιφνιδίασε τους Αμερικανούς, γιατί υποψιάσθηκαν ότιπροετοιμαζόταν η εφαρμογή του σχεδίου. Μετά από συνομιλίες που είχε ο Σπαντιδάκης με Αμερικανούς στην Αθήνα, δόθηκε στους τελευταίους να καταλάβουν ότι είχε αποφασισθεί να παραμείνει στην Αθήνα για να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο του πραξικοπή­ ματος. Στις 27 Μαρτίου 1967 ο βασιλιάς προχώ­ ρησε σε αλλαγή ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμε­ ων, δίνοντας το έναυσμα στους Αμερικανούς να σκεφθούν ότι κάτι ετοιμαζόταν. Oi αλλαγές αυτές, αύμφωνα με τους Αμερικανούς, αποτεO πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, συνοδευόμενος από τον Ανδρέα Παπανδρέου (τότε αναπληρωτή υπουργό Συντονισμού), ακολουθούν συνοφρυομένοι τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους στην Ουάσινγκτον τον Ιούνιο του 1964. H άρνηση του Ελληνα πρωθυπουργού να συναινέσει στις πιέσεις του Τζόνσον σχετικά με το Κυπριακό οδήγησαν τελικά στην πτώση του, ένανχρόνο αργότερα (ψωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΑΑΔΑ

O Γεώργιος Παπαδόπουλος συνοδεύει τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Σπύρο Αγκνιου κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, το 1971 (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου). λούσαν μέρος του σχεδίου για την αναβολή των σχεδιαζόμενων εκλογών ή την επιβολή δι­ κτατορίας. To διήμερο 31 Μαρτίου-1 Απριλίου 1967, ο Κωνσταντίνος συναντήθηκε με τους πολιτι­ κούς αρχηγούς και τους συνεργάτες του για να 6ρει κάποια διέξοδο στη νέα κυβερνητική κρί­ ση που ανέκυψε εξαιτίας των λόγων του Γεωρ­ γίου Παπανδρέου για πιθανή εκδίωξη του μο­ νάρχη από την Ελλάδα. Θορυβημένος από αυ­ τές τις πληροφορίες, ο Κωνσταντίνος διαμήνυσε στον Τάλμποτ στις 29 Μαρτίου 1967 ότι ο θρόνος του κινδύνευε, όπως και ο δυτικός προσανατολισμός της χώρας. Ζήτησε μάλιστα αμερικανική υποστήριξη σε περίπτωση που θα χρειαζόταν να προσφύγει σε συνταγματική ε­

κτροπή. O Αμερικανός πρεσ6ευτής τον προει­ δοποίησε ότι η εκτροπή θα είχε πολλούς κινδύ­ νους και ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να παρά­ σχουν την υποστήριξή τους εκ των προτέρων. Την επομένη ο Τάλμποτ έστειλε επιστολή στην Ουάσινγκτον ζητώντας περαιτέρω οδηγίες και διευκρινίσεις, για να δώσει μια πιο ολοκληρω­ μένη απάντηση στον Κωνσταντίνο. O πρεσβευ­ τής εξηγούσε ότι ο βασιλιάς σκεπτόταν να ε­ μποδίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου να αναρριχηθεί στην εξουσία. Τέλος, ζητούσε από τον υ­ πεύθυνο για τις ελληνικές υποθέσεις στο Στέητ Ντηπάρτμεντ, Νταν Μπρούστερ, να του στείλει οδηγίες. Τέσσερεις ημέρες αργότερα, το Στέητ Ντη­ πάρτμεντ έστειλε ένα τηλεγράφημα στο οποίο

τόνιζε ότι οι ΗΠΑ ήταν εντελώς αντίθετες σε ένα ενδεχόμενο κοινοβουλευτικής εκτροπής. Δεν ενέκριναν μια τέτοια ενέργεια, αλλά η αντί­ δρασή τους θα εξαρτάτο από τις συνθήκες της στιγμής. H τελευταία φράση μάλλον μπορεί να ερμηνευθεί ως το «πράσινο φως» για το πραξι­ κόπημα του βασιλιά. Oi οδηγίες προς τον Τάλμποτ ήταν συγκεχυμένες και επιδέχονται πολ­ λές ερμηνείες. Oi ΗΠΑ ήταν αντίθετες στο πρα­ ξικόπημα για λόγους αρχής, αλλά ταυτόχρονα η αντίδρασή τους θα εξαρτάτο από τις συνθήκες υπό τις οποίες θα εκδηλωνόταν η κοινοβουλευ­ τική εκτροπή. O Κωνσταντίνος προσπάθησε να συγκαλέσει σύσκεψη πολιτικών αρχηγών, με στόχο τον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης, πρό­ σκληση την οποία απέρριψε η Ενωση Κέντρου. Επίσης, ο Κωνσταντίνος κάλεσε τον αρχηγό της EPE, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, την 3η Απριλίου 1967 και του ανέθεοε να σχηματίσει κυβέρνηση με δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές. Ετσι όμως ταυτί­ σθηκε με το κόμμα της EPE, θέτοντας σε επι­ σφαλείς βάσεις το μέλλον του, αλλά και το μέλ­ λον της χώρας. Ev τω μεταξύ, οι Αμερικανοί πληροφορήθηκαν ότι ο Κανελλόπουλος δήλωσε στον βα­ σιλιά, κατά τη συνάντησή τους, ότι αν διαφαινόταν ότι η Ενωαη Κέντρου θα κέρδιζε τις ε­ κλογές, εκείνος, ως πρωθυπουργός, θα τις α­ νέβαλλε επ’ αόριστον και ότι θα ήταν διατε­ θειμένος να καταστεί ντε φάκτο δικτάτορας. O βασιλιάς μετέφερε τη συνομιλία στον στρατη­ γό Σπαντιδάκη και ο τελευταίος δήλωσε ότι συμφωνούσε με το σχέδιο, αρκεί να ηγείτο της δικτατορίας ο Παναγιώτης Πιπινέλης. O Σπαντιδάκης ενημέρωσε για όλα αυτά τους Αμερι­ κανούς και προσέθεσε ότι θα ήταν πραγματικό θαύμα αν η EPE κέρδιζε την πλειοψηφία στις εκλογές. Επίσης, ήταν βέβαιος ότι ο βασιλιάς θα τις ανέβαλλε. Στις 8 Απριλίου 1967, ο Τάλμποτ συναντήθηκε με τον βασιλιά και του μετέφερε την απά­ ντηση των ΗΠΑ στο αίτημά του για αμερικανική συνδρομή στη βασιλική κοινοβουλευτική ε­ κτροπή. Oi Αμερικανοί εκδήλωσαν το ζωηρό εν­ διαφέρον τους για ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα και ανέφεραν ότι συμμερίζονταν τις ανησυχίες του βασιλιά. O Τάλμποτ εξήγησε στον βασιλιά ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να τον στηρίξουν απευθείας, γιατί αντετίθεντο σε δικτατορικές λύσεις εν μέσω πολιτικών κρίσεων, αφού η επι­ βολή δικτατορίας θα συσπείρωνε την αντιπολί­ τευση και θα την διάβρωνε, με αποτέλεσμα να ελέγχεται ευκολότερα από κομμουνιστές πρά­ κτορες. Τέλος, διαβεβαίωσε τον βασιλιά ότι βα­ σική αρχή για την αμερικανική πολιτική στη

H Απριλιανή χούντα κατέλαβε την εξουσία με τις «ευλογίες» του αμερικανικού παράγοντα (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

O «Αμερικανός ανθύπατος» στην Αθήνα της δεκαετίας του 1950, πρεσβευτής Τζων Πιουριφόυ (στο μέσον), με τονΣοφοκλή Βενιζέλο (δεξιά) και τον Γεώργιο Μαύρο (πίσω) (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

O

πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής υποδέχεται τον Βρετανό ομόλογό του Χάρολντ Μακμίλλαν στην Αθήνα, στις 7Αυγούστου 1958. To σχέδιο nou είχε εκπονήσει ο τελευταίος για την επίλυση του Κυπριακού και το οποίο έφερε το όνομά του («Σχέδιο Μακμίλλαν») απορρίφθηκε από την Ελλάδα ως απαράδεκτο (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

O Αρχιεπίσκοπος Μακάριος επιθεωρεί θέσεις της Εθνοφρουράς στην περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα, κατά την περίοδο της έντασης στην Κύπρο, τα Χριστούγεννα του 1963 (Αθήνα, ΕΛΙΑ).

Μεσόγειο ήταν η διατήρηση στενών σχέσεων με την Ελλάδα. Τη 14η Απριλίου 1967, ο επικεφαλής της φρουράς της Βουλής θυροκόλλησε το διάταγ­ μα για τη διάλυση του σώματος. To διάταγμα αυτό προέβλεπε τη διεξαγωγή εκλογών στις 28 Μαϊου 1967 και τη σύγκληση της νέας Βουλής στις 5 Ιουλίου 1967. O Τάλμποτ αποφάσισε να ειδοποιήσει τον υπουργό Εξωτερικών, Ντην Ρασκ, ότι η κρίση στην Ελλάδα είχε φθάσει σε επικίνδυνο ση­ μείο. Συνέταξε επιστολή με την οποία ενημέ­ ρωνε τον προϊστάμενό του ότι τα πράγματα έ­ τειναν να χειροτερεύουν είτε λόγω του ενδε­ χομένου επιβολής δικτατορίας είτε λόγω των επιθέσεων του Ανδρέα Παπανδρέου στις ξέ­ νες δυνάμεις. O Τάλμποτ δεν πρότεινε αμέσως να διεξαχθεί μια νέα μυστική επιχείρηση. Ζή­ τησε από την Ουάσινγκτον να αποτρέψει το πραξικόπημα ασκώντας μεγάλη πίεση στις Ενοπλες Δυνάμεις και στους δεξιούς πολιτι­ κούς. O Τάλμποτ θεωρούσε ότι ένα δικτατορι-

112

κό καθεστώς θα οδηγούσε την Ελλάδα σε οπι­ σθοδρόμηση και θα την απομάκρυνε από τους Δυτικούς της συμμάχους. O υφυπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, Λουκ Μπατλ, μελέτησε τις εισηγήσεις του Τάλ­ μποτ και στις 20 Απριλίου 1967 του έστειλε σχετικές οδηγίες. Για πρώτη φορά η Ουάσινγκτον αποφάσισε να λάβει πρωτοβουλία για την εκτόνωση της έντασης στην ελληνική πο­ λιτική σκηνή, προτείνοντας έναν συμβιβασμό ανάμεσα στο Παλάτι και στους Παπανδρέου. To Στέητ Ντηπάρτμεντ πρότεινε να παραδοθεί ένα επείγον μήνυμα στον Γεώργιο Παπανδρέ­ ου, το οποίο θα του εξηγούσε τη βαθύτατη α­ νησυχία της αμερικανικής κυβέρνησης για το ρήγμα που είχε προκληθεί στην ελληνική πολι­ τική ζωή. Επίσης, ο Τάλμποτ καλείτο να υπο­ γραμμίσει στον αρχηγό της Ενωσης Κέντρου ότι οι ΗΠΑ έτρεφαν μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελλάδα, επειδή από την εποχή του Εμφυ­ λίου Πολέμου είχαν επενδύσει πολλά στην α­ νάπτυξή της. Τα πράγματα όμως είχαν λάβει νέα τροπή. Στις 20 Απριλίου 1967, ο Σπαντιδάκης κάλεσε σε σύσκεψη έξι αντιστρατήγους, χωρίς να συγκαλέσει επίσημη συνεδρίαση του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου. Σ’ αυτήν ανέπτυξε τις απόψεις του για την κατάσταση και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η επέμβαση του Στρατού ήταν αναγκαία. Oi αντιστράτηγοι συμφώνησαν και τον παρότρυναν να πάρει ά­ δεια από τον βασιλιά για να εκτελεσθεί το σχέ­ διο. Oi στρατηγοί έμειναν επίσης σύμφωνοι ότι, σε περίπτωση που ο Κωνσταντίνος δεν τους έδινε σαφείς οδηγίες, θα συνεδρίαζαν και πάλι στις 24 Απριλίου για να επανεξετά­ σουν το θέμα. O σταθμός της CIA ήταν ενήμε­ ρος για τη σύσκεψη και ανέμενε εναγώνια την απόφαση των στρατηγών. O αντιστράτηγος Ζωιτάκης ενημέρωσε τον Νικόλαο Μακαρέζο, μέλος της ομάδας των συ­ νταγματαρχών που προετοίμαζαν το πραξικόπη­ μα της 21ης Απριλίου, για την απόφαση των στρατηγών να στείλουν τον Σπαντιδάκη στον βασιλιά. O Μακαρέζος την αποκάλυψε, με τη σειρά του, στους συνεργάτες του. Τότε ελήφθη η κρίσιμη απόφαση από τους Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και τους υπόλοιπους επίδοξους πραξικοπηματίες να προχωρήσουν στην επιβολή δικτατορίας στη χώρα. Ετσι, το στρατιωτικό κίνημα της 21ης Απριλίου του 1967 πραγματοποιήθηκε με την ανοχή των Αμερικα­ νών, οι οποίοι το παρακολουθούσαν εν τη γενέσει του και καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης και της εδραίωσής του στην Ελλάδα.

Επίλογος Είναι γεγονός ότι, από τη σύσταση του ελ­ ληνικού κράτους, οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευ­ ρώπης επενέβαιναν συνεχώς στα εσωτερικά της Ελλάδας προκειμένου να επιβάλουν τη θ έ ­ λησή τους σε ποικίλα ζητήματα ή και να στερε­ ώσουν την επιρροή τους. O σφοδρός ανταγωνι­ σμός των Ευρωπαίων μεταξύ τους πολλές καθί­ στατο καταστρεπτικός για την Ελλάδα και τα συμφέροντά της. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, παρατη­ ρούνται συνεχείς παρεμβάσεις των Δυτικών στη χώρα, που αποσκοπούσαν στο να επιβάλουν, πολλές φορές ακόμη και με τη βία, τη θέλησή τους και να εμποδίσουν την ανάπτυξη και την ευημερία της Ελλάδας. Παράλληλα, παρενέβαιναν και στην εξωτερική πολιτική θέτοντας ε­ μπόδια για την εθνική ολοκλήρωση, δηλαδή στον αγώνα των Ελλήνων να εξέλθουν από το οι­ κονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο στο οποίο το είχαν καταδικάσει τα συμφέροντα των ισχυρών της Ευρώπης. O 20ός αιώνας ήταν ένας αιώνας κρίσεων και δολοπλοκιών, οδηλώντας σε έναν φαύλο κύκλο πολυώδυνων εθνικών περιπετειών. Oi Ελληνες

έζησαν σκληρές δοκιμασίες εξαιτίας της βάναυ­ σης επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων και της εξάρτησης της χώρας τους από τις οικονομικές τους παροχές. Αλλεπάλληλα πραξικοπήματα και εμφύλιοι σπαραγμοί συνέθεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η πολιτική της επέμβασης των Δυτικών στην Ελλάδα, για την οποία το μόνο βέβαιο είναι ότι δημιούργησε μια χώρα εξαρτώμενη και σε πολλούς τομείς υπανάπτυκτη, με πολλές συνέπειες που φθάνουν ακόμη και έως τη σύγχρον εποχή.

Ημίονοι που στάλθηκαν στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ ως μέρος της αμερικανικής βοήθειας. H ξένη οικονομική βοήθεια υπήρξε απαραίτητη για την ανασυγκρότηση τηςχώρας μετά τις καταστροφικές συνέπειες της Κατοχής (από το λεύκωμα του Μ. Κατσίγερα, Ελλάδα, 20ός αιώνας, τ .Α ’, εκδ. Ποταμός, 2000).

O Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη (180κτωβρίου 1944).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΑΑ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία /. ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,

Παράδοση όπλων του ΕΛΑΣ σε Βρετανούς στρατιωτικούς, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, Βρετανική Συλλογή).

114

Oi εκπρόσωποι της βρετανικής και της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στα ελληνικά βουνά, Νίκολας Χάμμοντ (στο αριστερό άκρο) και Γκ. Ποπώφ (στο μέσον). H παρουσία τους συμβόλιζε, μεταξύ άλλων, την κηδεμονία των χωρών τους επί των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων βυλλογή Χάγκεν Φλάισερ).

τ.ΙΒ '-ΙΣ Τ ’. 2. Θεοχάρης Δετοράκης: ΙΣΤΟΡΜ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Ηράκλειο 1991. 3. Κυριάκος ΣιμόπουΧος: ΞΕΝΟΚΡΑΤΜ, ΜΙΣΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ K A IΥΠΟΤΕΛΕΜ, Αθήνα 1999. 4. Κωνσταντίνος ΣβοΧοηουλος: H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, τ . Α ’ (1900-1945), τ. B'(1945-1981), Αθήνα 2007. 5. ΚανσταντίνοςΣβοΧόπουΧος: ΟΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ K A IH ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΙΣ ΕΙΣ THNAYTONOMONKPHTHN, Χανιά 2005. 6. ΙΑ . ΠετρόηονΧος - Αικ. Κουμαριανού: H ΘΕΜΕΑΙΩΣΗ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Αθήνα 1982. 7. Σπύρος Λιναρδάτος: ΠΩΣ ΕΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΗΝ 4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, Αθήνα 1988. 8. ΣηύροςΛιναρδάτος: 4ηΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, Αθήνα 1988. 9. ΙΙαναγιύτης Βατικαότης: MM ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΜ ΤΟΥΙΩΑΝΝΗΜΕΤΑΞΑ, Αθήνα 2005. 10. ΒασίΧης ΡαφαηΧίδης: ΙΣΤOPM (ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΗ) TOY NEΟΕΛΛΗΝΙΚOY ΚΡΑΤΟΥΣ 1830-1974, Αθήνα 2001. ΙΙ.ΑλέξηςΠαηαχεΧάς: ΟΒΜ ΣΜ ΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, O AMEPIKANIKΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ, 1947-1967, Αθήνα 2007. 12. Μακάριος Δρονοιώτης: EOKA B 'KAI CM, Λευκωσία 2003. 13. O ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1943-1950 (μτγρ. Ιζύ. Σπανδανής εηχμ. Ντέηβιντ ΚΧόουζ), Αθήνα 2006. 14. Γεώργιος Τ. ΤσερεβεΧάκης: ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, O ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008. 15. Γεώργιος Τ. ΤσερεβεΧάκης: ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2009. 16. ΒασίΧης Σπανός: ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΑΙΣΤΡΜΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2009. 1 7. Μαρία Σαμηατακάκη: H MONAPXM ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008. 18. Mapia Σαμηατακάκη: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2007. 19. Γεώργιος B. Λεονταρίτης: H ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, Αθήνα 2000. 20. 1921 Σαγγάριος, (εηιμ. Νίκος ΓιαννόηουΧος), στη σειρά ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008. 21. Γιώργος Μαργαρίτης: ΙΣΤΟΡΜ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, 2 τ., Αθήνα 2006. 22. Douglas Dakin: ΟΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΜ ΤΗΝΑΝΕΞΑΡΤΗΣΜ 1821-1833,Α0ήνα 1999. 23. ΑπόστοΧος B. ΒετσόπουΧος: H ΕΛΛΑΔΑ KAI TO ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ, Αθήνα 2007. 24. Κώστας Χατζηαντωνίου: MIKPA ΑΣΜ, Αθήνα 2003. 25. Γεώργιος ΝικοΧούδης: ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙKAI ΣΑΜΠΟΤΕΡ ΣΤΗΝ KATEXOMENH ΕΛΛΑΔΑ (1941 -1944), Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2004.

Oi ξέν ες επεμβάσεις στην Ελλάδα σημάδεψαν ολόκληρη την ιστορία του νεοελληνικού κράτους, από την ίδρυσή του έως τη σύγχρονη εποχή. Oi ευρωπαϊκές δυνάμεις αναμίχθηκαν συχνά στα εσωτερικά ζητήματα και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, πολλές φορές μάλιστα με βίαιο τρόπο. Αποδυόμενες σε έναν αγώνα ελέγχου των κρατικών δομών της και της ίδιας της πολιτικής ζωής της, προσπαθούσαν να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους σε μία περιοχή με πολύπλοκους συσχετισμούς δυνάμεων και ισορροπιών. Καταπολέμησαν με πάθος κάθε αντιτιθέμενη σ’ αυτούς κίνηση και, αδιαφορώντας για τις συνέπειες των ενεργειών τους στην ελληνική κοινωνία, δημιούργησαν μια χώρα εξαρτημένη σε πολλά πεδία και καταδικασμένη να ακολουθεί πιστά τους Δυτικούς της «προστάτες». To αποτέλεσμα ήταν η Ελλάδα να γνωρίσει πολλούς κλυδωνισμούς στον πολιτικό και κοινωνικό της βίο, με έντονο αντίκτυπο έως σήμερα.

IS B N 978-960-9408-55-4 \ Γ (^ V ) Ψ ~ ^ V

789609 408554

www.periscopio.gr

?

E K Δ O Σ E 1Σ Π ΕΡ1Σ1( Ο Π ΙΟ