Âπτα HMEPEΣ KYPIAKH 13 AΠPIΛIOY 2003
¶A§IA KA§§I£EA
H KA£HMEPINH
E¶TA HMEPE™
KYPIAKH 13 A¶PI§IOY 2003
2-31 A º I E P ø M A ΠAΛIA KAΛΛIΘEA Kαλλιθ α, μια π λη, μια ιστορα Tου £Ô‰ˆÚ‹ °. æ·ÏȉfiÔ˘ÏÔ˘
Πολεοδομικ ταυτ τητα Tης M¿Úˆ˜ K·Ú‰·Ì›ÙÛË-A‰¿ÌË
H κοινωνικ σνθεση Tης E˘·ÁÁÂÏ›·˜ °ÂˆÚÁÈÙÛÔÁÈ¿ÓÓË
Eκπαιδευτικ ιδρματα Tου ™Ù·‡ÚÔ˘ I. AÚ‚·ÓÈÙfiÔ˘ÏÔ˘
O Tπος στην Kαλλιθ α Tης E˘·ÁÁÂÏ›·˜ °ÂˆÚÁÈÙÛÔÁÈ¿ÓÓË
Σοφα Λασκαρδου Tης AÁÁÂÏÈ΋˜ KÔ˘ÌÂÙ¿Î˶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘
Δο σπτια, δο ιστορες Tου AÓÙÒÓË K¤ÂÙ˙Ë
H «Mονμρτρη των Aθην ν» Tης B·Ú‚¿Ú·˜ KÔ˘Ù·‚¿-¢ÂÏË‚ÔÚÈ¿
Tο λιθογραφεο του «Φονικα» Tου T¿ÎË BÔ˘ÏÁ·Ú›‰Ë
EÍÒÊ˘ÏÏÔ H ÔÈΛ· §·Ûηڛ‰Ô˘, ¤Ó· ·fi Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰Â›ÁÌ·Ù· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Ù˘ ·ÏÈ¿˜ K·ÏÏÈı¤·˜. KÙ›ÛÌ· ÙÔ˘ 1884’87, ·Ó‹Î ÛÙÔÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÔÈÎÈÛÙ‹ ÙÔ˘ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘: §¿ÛηÚÈ §·Ûηڛ‰Ë, Û˘ÁÁÂÓ‹ ÙÔ˘ °. ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˘, Ô˘ ʤÚÂÙ·È ˆ˜ ÁÂӿگ˘ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ (ʈÙ.: K. §ÈfiÓÙ˘).
KA¶OY ™TA ¢YO ÚÒÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›·˜ ÏÔ. AÏÏ¿ Ô‡Ù ·˘Ùfi ¤Î·Ó·Ó, Ô‡Ù ¿ÓÔÈÍ·Ó ·ÚÙ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., ÌfiÏȘ ›¯·Ó ÌÔӛ̈˜ ÛÈ·Ófi ÊÚ¿ÙÈÔ, fiˆ˜ ÙÔ˘˜ Û˘Ì‚Ô‡Ï¢ Ì ÙÂÂÁηٷÛÙ·ı› Ù¤ÛÛÂÚȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÛÙËÓ K·ÏÏȯÓÈ΋ ÌÂϤÙË Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ Î·È ˘‰Ú·˘ÏÈÎfi˜ ¶·‡ı¤·, Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜, Ô ÚÒÙÔ˜ ÔÈÎÈÛÙ‹˜, ÏÔ˜ TÛ›ÏÏÂÚ, ·Ú¿ Ì ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ‰·¿Ó˜ ¤ÊÂ˙‹ÙËÛ Ì ·›ÙËÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ¢‹ÌÔ AıËÓ·›ˆÓ Ú·Ó ÓÂÚfi ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Ì ÌÔÏ˘‚‰ÔۈϋÓ˜ ‡‰Ú¢ÛË ·fi ÙÔ A‰ÚÈ¿ÓÂÈÔ Y‰Ú··fi ÙË... ¢ÂÍ·ÌÂÓ‹ ÙˆÓ AıËÓÒÓ. ÁˆÁÂ›Ô AıËÓÒÓ. O ·ÚÌfi‰ÈÔ˜ ˘¿ÏOÈ ÚÒÙÔÈ ÔÈÎÈÛÙ¤˜ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜, Eπιμλεια αφιερ ματος: ÏËÏÔ˜, ·Ú·Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·›ÙËÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÔÈ AıËÓ·›ÔÈ ¯·Ú·ÎÙ‹∫ø™Δ∏™ §π√¡Δ∏™ ÚÈ˙·Ó ˆ˜ «‰Ú·¤Ù·˜ ÊÚÂÓÔÎÔÌ›ÛË ·fiÚËÛÂ: — ¶Ô‡ ¢ڛÛÎÂÙ·È ·˘Ù‹ Ë ·ÚÙÈÛ‡Ô˘», ‹Ù·Ó ›ÏÂÎÙ· ̤ÏË Ù˘ ·ıËÛÙ·ÙÔ˜ ÔÏ›¯ÓË K·ÏÏÈı¤·, ÚÒÙËÛ ‰‡ÛÈÛÙ·. Ó·˚΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ·ÛÙÔ› ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, Ì AÓ›‰ÂÔ˜, ¿ÁÓˆÛÙË ÂÚÈÔ¯‹ ÁÈ· ÙÔÓ ˘¿ÏÏËÏfi ‰ÂÛÌÔ‡˜ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È ·fi ÙfiÙ ̷˜ Ë K·ÏÏÈı¤·, Ì ÙËÓ ÈÛ¯‡ Ô˘ ÙÔ˘ ¤‰ÈÓÂ Ë Ô˘ ˙‹ÙËÛ·Ó ˘‰ÚÔ‰fiÙËÛË, ÌÂÛÔÏ·‚Ô‡Ó Ì¤¯ÚÈ ı¤ÛË ÙÔ˘ ‹ Èı·ÓfiÓ Î·È Â˘ı˘ÓfiÊÔ‚Ô˜, ·¤ÚÚÈÛ‹ÌÂÚ· ÂÚ› Ù· 110 ¯ÚfiÓÈ·. H K·ÏÏÈı¤· ·fi „ ÙËÓ ·›ÙËÛË. ÔÈÎÈÛÌfi˜ ¤ÁÈÓ KÔÈÓfiÙËÙ·, ¢‹ÌÔ˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Aηٷ̿¯ËÙË Ë ‰ËÌÔÛÈÔ¸·ÏÏËÏÈ΋ ÓÔÔÙÚÔ›·, Ì ÙË Ì·˙È΋ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÚÔÛʇÁˆÓ Î·È ÛÙË Ô‡ Ó· ÌϤÎÔ˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ; øÛÙfiÛÔ, ·ÛÙÔ›, ‰È·ÚÎÒ˜ ÌÂÙ·‚·ÏÏfiÌÂÓË Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· Ù˘ ̤Ì ·ÚÔ˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘˜, ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· η۷ ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ, ‰‡ÛÎÔÏ· ϤÔÓ Û‹ÌÂÚ· ·Ó·Ù·Ê‡ÁÔ˘Ó, fiˆ˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ Û‹ÌÂÚ·, Û «˘„ËÏ¿ ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·È Ù· ·ÏÈ¿ Ù˘ ›¯ÓË. A˜ ÙË ı˘ÌËıԇ̤۷» ·Ú·Î¿ÌÙÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ‰ËÌÔÙÈÎfi ˘¿ÏÏËÌ Ҙ ÍÂΛÓËÛÂ Î·È Ò˜ ‹Ù·Ó ¿ÏÏÔÙÂ.
Yπεθυνη «Eπτ Hμερ ν» E§EY£EPIA TPA´OY
2
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
KAΛΛIΘEA μια πλη μια ιστορα Tου £ √¢øƒ◊ °. æ ∞§π¢Ÿ¶√À§√À *
H
KA§§I£EA ¤¯ÂÈ ÁÓˆÛÙ‹ ÈÛÙÔÚ›· ÂηÙfiÓ ‰ÂηÂÙ¿ ¯ÚfiÓˆÓ. AÓ·ÁÓˆÚ›ÛıËΠˆ˜ ÔÈÎÈÛÌfi˜ Ì ÙÔ B.¢. Ù˘ 12˘ I·ÓÔ˘·Ú›Ô˘ 1885 Î·È ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜, ¤Íˆ ·fi ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ Aı‹Ó·˜. ™‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ·ÔÁڷʤ˜, Ë K·ÏÏÈı¤· ÙÔ˘ 1885 ·ÚÈıÌÔ‡Û ÂÚ›Ô˘ 140 ηÙÔ›ÎÔ˘˜, ΢ڛˆ˜ ·ÁÚfiÙ˜. TÔ 1900, ·˘Í‹ıËÎ·Ó Û 500 Î·È ÙÔ 1907, Û 1.300. ™ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÂηÏÏÈÂÚÁ›ÙÔ ÎÚÈı¿ÚÈ ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi Ù˘ EÙ·ÈÚ›·˜ IÔÛȉËÚÔ‰ÚfïÓ, ˘‹Ú¯·Ó ·ÌÂ-
H Σημεριν ψη της πλατεας Kπρου. Eλικωνιδων Mουσν αρχικ, πρε διαδοχικ τα ον ματα: Bασιλσσης Σοφας, Δημοκρατας, Tσ ρτσιλ μεταπολεμικ, Hρων (Kπρου), 21ης Aπριλου, Kπρου σμερα. Kτι σηματοδοτον και οι ονομασες. Mαζ πντως με την κεντρικ πλατεα εναι οι μ νες που κρατθηκαν απ το αρχικ πολεοδομικ σχ διο του 1884, που προ βλεπε συνολικ π ντε. Mε την προδο του χρ νου η Kαλλιθ α μετασχηματστηκε σε αμιγς αστικ περιοχ. Oι πολυκατοικες αντικατ στησαν τα παλαι οικματα και δσκολα διακρνονται πλ ον τα χνη του αλλοτινο προαστου (φωτ.: K. Λι ντης).
ÏÒÓ˜, ÂÏ·ÈÒÓ˜ Î·È Î·ÚÔÊfiÚ· ‰¤Ó‰Ú·. Afi ‰ˆÚËÙ‹ÚÈÔ Û˘Ì‚fiÏ·ÈÔ ÙÔ˘ 1843 –ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙÔ˘ Ó·Ô‡ Ù˘ MÂÙ·ÌÔÚÊÒÛˆ˜ ÙÔ˘ ™ˆÙ‹ÚÔ˜– ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È Ë ‡·ÚÍË ˘ÔÙ˘Ò‰Ô˘˜ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ÚÈÓ ·fi ÙÔ 1885. AÏϘ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ó, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, fiÙÈ ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ÌfiÓÈÌÔ˜ οÙÔÈÎÔ˜ ‹Ù·Ó Ô ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ Iˆ¿ÓÓÔ˘ ‹ ¶·ÓÔ‡Û˘ ·fi ÙË £‹‚· «Ô˘ ¤ÌÂÓ Û ÌÈ· ηχ‚· Î·È ÊÚfiÓÙÈ˙ ÁÈ· Ù· Û·ÚÙ¿». TÔ ÚfiÛˆÔ ·˘Ùfi Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ·Ô‰Â›¯ıËΠ¯Ú‹ÛÈÌÔ ÁÈ· ÙË ÌÈÎÚ‹ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ÔÏ›¯Ó˘, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Ï¤ÁÂÙ·È fiÙÈ ÙÔÓ ·ÔηÏÔ‡Û·Ó «Ô ¢‹Ì·Ú¯Ô˜».
à Eμπρ ς ο Iππ δρομος και οι ν τιες σμερα περιοχ ς της Kαλλιθ ας με τις Tζιτζιφι ς ς τα παρλια, διαχωρζονται απ το Mοσχτο με κθετο ριο τον Iλισ , εν το Mοσχτο οροθετεται απ το N ο Φληρο με τον Kηφισ στο βθος. Aπ ψηλ, σε κτοψη το τοπο διατηρε ακ μη τον αγροτικ του χαρακτρα, καθς διαγρφονται καθαρ τα ρια των κτημτων και η κατοκηση παρουσιζεται αραι, σαν να πετς σμερα πνω απ τον κμπο της Bοιωτας (φωτ.: Aρχεο Nκου Φ. Πολτη).
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
3
H 16 Mαρτου 1940, λγους μνες πριν απ την ναρξη του ελληνοϊταλικο πολ μου. Στιγμι τυπο απ επιμνημ συνη δ ηση «υπ ρ των εν πολ μοις πεσ ντων», στην πλατεα Kπρου. Δεξι διακρνεται ο δμαρχος Iωννης Aραπκης. Tο 1933 η Kαλλιθ α γινε απ κοιν τητα δμος. Στις εκλογ ς (Aπρ. ’34) ο γιατρ ς Iωννης Aραπκης εκλ γεται πρτος αιρετ ς δμαρχος της π λης (φωτ.: αρχεο Π. Aραπκη).
H Tο δισημο στους Kαλλιθετες ζαχαροπλαστεο του Kελ φα. O ιδιοκττης του Iωννης Kελ φας (1898–1961), καταγ μενος απ το χωρι Aμραντο της Θεσσαλας, ρθε (1920) στην Kαλλιθ α και αγορζοντας απ την οικογ νεια Mεννδρου κεντρικ οικ πεδο, νοιξε (1922) το πρτο ζαχαροπλαστεο στην περιοχ, το οποο απ νωρς γινε κ ντρο συνθροισης λογων και καλλιτεχνν. Aλλ και στην Kατοχ εκε συναντιονταν τα μ λη διαφ ρων οργανσεων της Aντστασης (φωτ.: αρχεο Γιργου Kελ φα).
4
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Afi ÔÈÎÈÛÌfi˜ ÚÔ¿ÛÙÈÔ O Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ Û˘Ì›ÙÂÈ ¯ÚÔÓÈο Ì ÙÔ ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÙÈÎfi ›ڷ̷ ÙÔ˘ X·ÚÈÏ¿Ô˘ TÚÈÎÔ‡Ë Î·È ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÂÈ ÁÓ‹ÛÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÌÈ·˜ Ó¤·˜ Î·È ‰˘Ó·ÌÈ΋˜ ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Ó· ‰È¢ڇÓÂÈ ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋, ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘ ÂÈÚÚÔ‹ ÛÙË ‰ËÌfiÛÈ· ˙ˆ‹ Ù˘ ¯ÒÚ·˜. TËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ›¯Â Ë «AÓÒÓ˘ÌÔ˜ OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ EÙ·ÈÚ›·», Ë ÔÔ›· ›¯Â È‰Ú˘ı› ÙÔ 1883 ˘fi ÙËÓ ÚÔ‰ڛ· ÙÔ˘ ˘Ô‰ÈÔÈÎËÙ‹ Ù˘ EıÓÈ΋˜ TÚ·¤˙˘, E˘ı˘Ì›Ô˘ K¯·ÁÈ¿, ÚÔÛÒÔ˘ Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ˘ Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ X. TÚÈÎÔ‡Ë. AÏÏ· ̤ÏË Ù˘ EÙ·ÈÚ›·˜ ‹Û·Ó Ô Ù·Á̷ٿگ˘ AÓ·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ £ÂÔÊÈÏ¿˜, Ô ÂÌÔÚÔÎÙËÌ·Ù›·˜ ¶·‡ÏÔ˜ TÛfiÏ·˜, Ô Mȯ·‹Ï ™Â‚·ÛÙfi˜, ÔÈ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ Î·È AÚÈÛÙ›‰Ë˜ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜ Î·È Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ ™Ù¤Ê·ÓÔ˜ ™ÙÚ¤ÈÙ. TÔ ÚÒÙÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· Ù˘ EÙ·ÈÚ›·˜ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÔÈÎÈÛÌfi ‰ÂÓ ÛÙ¤ÊıËΠˆÛÙfiÛÔ ·fi ÂÈÙ˘¯›·. M ‰È¿Ù·ÁÌ· ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁÔ‡ EÛˆÙÂÚÈÎÔ‡ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ §ÔÌ‚¿Ú‰Ô˘ ÂÁÎÚ›ıËÎÂ, ÛÙȘ 31 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 1884, ÙÔ Ú˘ÌÔÙÔÌÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô Â›¯Â ÂÎÔÓ‹ÛÂÈ Ë °·ÏÏÈ΋ AÔÛÙÔÏ‹. AÏÏ¿ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË Ù˘ ηٷÛ΢‹˜ ÙˆÓ ‰‡Ô ÚÒÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ, Û ۯ¤‰È· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ¶·‡ÏÔ˘ TÛ›ÏÂÚ, Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë Â·ÚÎÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Ì¤ÛˆÓ ‰È¤ÎÔ„Â ÙȘ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÂÓ¤ÚÁÂȘ. Oˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÛÙÔ ·ÔÌÓËÌÔÓ¢ÙÈÎfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ «™ËÌÂÈÒÛÂȘ ·fi ÙÔ˘ 75Ô˘ Y„ÒÌ·ÙÔ˜», ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‰‡Ô ËÌÈÙÂÏ›˜ ηÙÔÈ˘ ‚ڋΠÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ 1887 Ô ÚÒÙÔ˜ ÔÈÎÈÛÙ‹˜ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜. «...EÍ‹ÁËÛ· ˆ˜ ¤ÚÚÈ„· ÙÔ˘˜ ÔÊı·ÏÌÔ‡˜ ÌÔ˘ ÂȘ ÙÔÓ ÙfiÙ ·Ú·Û΢·˙fiÌÂÓÔÓ Û˘ÓÔÈÎÈ-
ÛÌfiÓ Â› Ù˘ ÎÚÈıÔÛ¿ÚÙÔ˘ Î·È ·Î·ÙÔÈ΋ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ º·ÏËÚÈÎfiÓ ÏÈ̤ӷ ÂÍ·ÏÔ˘Ì¤Ó˘ ‰ȿ‰Ô˜, ˘fi ÙÔ˘ E˘ı˘Ì›Ô˘ K¯·ÁÈ¿ ‚·ÙÈÛı¤ÓÙÔ˜ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ “K·ÏÏÈı¤·”, ËÓ ÂÁÒ Â›¯ÔÓ ÚÔÙ›ÓÂÈ Ó· ÔÓÔÌ·Ûı‹ “N¤·È Aı‹Ó·È” ‹ “KÂÎÚÔ›·”, Î·È ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÂÍÂÏÂÍ¿ÌËÓ ·Ú¯ÈÎÒ˜ ˆ˜ ·ÚÈÓfi˜ ÂӉȷ›ÙËÌ·». H ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ·ÛÙÈÎÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ‹Ù·Ó ¿ÏψÛÙÂ Ô ÛÎÔfi˜ ÙÔ˘ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÌÔ‡. «EȘ Ù·˜ Aı‹Ó·˜ ˘‹Ú¯Â ÙfiÙ ÎÚ›ÛȘ ηÙÔÈΛ·˜. HÚ¯ÔÓÙÔ ÔÏÏÔ› ·fi Ù·˜ E·Ú¯›·˜ Î·È ÙÔ E͈ÙÂÚÈÎfiÓ, Ì ¿ÊıÔÓ· ¯Ú‹Ì·Ù·, ‰È¿ Ó· ÂÁηٷÛÙ·ıÔ‡Ó ÂȘ ÙÔ ÎÏÂÈÓfiÓ ¿ÛÙ˘». M ı¤· ÙÔÓ ™·ÚˆÓÈÎfi, ·˘Ù‹ Ë ÙÔÔıÂÛ›· Â͢ËÚÂÙÔ‡Û ڿÁÌ·ÙÈ ı·˘Ì¿ÛÈ· ÙËÓ Âȉ›ˆÍË ÁÈ· ÙË ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ÌÈÎÚ‹˜ Aı‹Ó·˜. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË ‰Â ÚÔ˜ ÙÔ ÙfiÙ ÂÏ҉˜ N¤Ô º¿ÏËÚÔ, ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· «Ë ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ‹ÙÔ ‰È·˘Á‹˜, ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ‰ÈÓfiÓ, Ì ÔÏ›Á·˜ ‚Ú·¯Ò‰ÂȘ ¿ÚÛÂȘ». K·Ù¿ ÙÔÓ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ AÈÁÈÓ‹ÙË, Ì¿ÏÈÛÙ·, Ô Ô˘Ú·Ófi˜ Ù˘ Û˘ÓÔÈΛ·˜ «ÂÎÙ›ÓÂÙ·È ¿ÓˆıÂÓ ·˘Ù‹˜, ʤڈÓ, ÌÂÙ¿ ÙˆÓ ÂÎ ·ÁÔÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏˆÓ ÓÂÊÒÓ, Ù· ˆÚ·›· ÂıÓÈο ¯ÚÒÌ·Ù·, ÂÓıÔ˘ÛÈ¿˙ˆÓ Î·È ·Ó˘„ÒÓ ÙÔ Ó‡̷, ÂÓÒ ı¤ÏÁÂÈ Î·È Ê·È‰Ú‡ÓÂÈ ÙÔ fiÌÌ·…». O °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜, Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ KÚ¤ÌÔ˜ Î·È Ô E˘ı‡ÌÈÔ˜ K¯·ÁÈ¿˜ Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ù· ÚfiÛˆ· Ô˘ ¤ÏÂÍ·Ó ÙËÓ ÔÓÔÌ·Û›· ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡. TÔÓ ÚÔ›ÎÈÛ·Ó Ì ¤Ó· ÛÔ˘‰·›Ô Ú˘ÌÔÙÔÌÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ °¿ÏÏÔ˘ Ì˯·ÓÈÎÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó Î·È ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌfiÛıËΠÔÙ¤ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ, ÚÔÛ¤ÊÂÚÂ Î·È ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ K·ÏÏÈı¤· ÙË Û¯ÂÙÈο ηϋ Ú˘ÌÔÙÔÌ›· Ù˘. ™ÙÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Î·È ÙȘ Ï·Ù›˜ Ô˘ ¯¿Ú·Í·Ó, ¤‰ˆÛ·Ó Ù· ÔÓfiÌ·Ù· Ì˘ıÔÏÔÁÈÎÒÓ ËÚÒˆÓ. O‰fi˜ ¶¿ÚȉԘ (X·ÚÔÎfiÔ˘), ¢‹ÌËÙÚÔ˜ (¢·‚¿ÎË), Ï. EÏÈΈÓÈ¿‰ˆÓ MÔ˘ÛÒÓ (K‡ÚÔ˘)… H ÔÓÔÌ·ÙÔıÂÛ›· ¤ÁÈÓÂ, ÙÂÏÈÎÒ˜, ·fi ÂȉÈ΋ ÂÈÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ¢‹ÌÔ˘ AıËÓ·›ˆÓ, ÙÔ 1921. ™ËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ Ù˘ Aı‹Ó·˜ ¿Ú¯ÈÛ·Ó, ¤ÎÙÔÙÂ, Ó· Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹. MÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ §. §·Ûηڛ‰Ô˘, °. XÚËÛÙÔÌ¿ÓÔ˘, °. KÚ¤ÌÔ˘, IÔ˘. ºÔÚÓ¤˙Ë3, Iˆ. TÛ¿ÙÛÔ˘, K. M·ÓÙ˙·ÁÚȈٿÎË Î·È K. K·Ù·ÎÔ˘˙ËÓÔ‡. Afi Ù· ÚfiÛˆ· ·˘Ù¿ ͯˆÚ›˙ÂÈ, ·ÛÊ·ÏÒ˜, Ë ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘ (1848-1929). ¢È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ ÓÔÌÔÌ·ı‹˜ Î·È ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜, ·ÔÎÏ‹ıËΠ«·Ù¤Ú·˜ Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜», ÎÈÓËÙÔÔÈÔ‡ÌÂÓÔ˜ ηٿ Ù˘ ÌÔÓ·Ú¯›·˜. K·Ù’ ·ӿÏË„Ë ‚Ô˘ÏÂ˘Ù‹˜, ÚÒÙÔ˜ ÂΉfiÙ˘ ÙÔ˘ «PÈ˙ÔÛ¿ÛÙË» (1908), ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ·Ú·¯ÒÚËÛ ÙÔ 1917 ÛÙÔ KKE, ÚÔÛ¯ÒÚËÛ ÛÙÔ K›ÓËÌ· Ù˘ EıÓÈ΋˜ ȦÓ˘ (1916), ·ÏÏ¿ ‹ÚıÂ Î·È Û ڋÍË Ì ÙÔÓ EÏ¢ı¤ÚÈÔ BÂÓÈ˙¤ÏÔ, ÏfiÁˆ Ù˘ ‰È·ÊˆÓ›·˜ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ ÌÔÓ·Ú¯›·˜ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·.
ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜ - §·Ûηڛ‰Ë˜ O °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜ ›¯Â ·Ú¯ÈÎÒ˜ ‰‡Ô ηÙÔÈ˘ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·. TË «™ÈÎÂÏ›·Ó», ÙËÓ ÔÔ›· ›¯Â ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ ÛÙȘ 30 M·˝Ô˘ 1887, Î·È ÙË ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË «HχÛÈÔÓ». «EÁÂÓfiÌËÓ Ô‡Ùˆ –·ÊËÁÂ›Ù·È Ô ›‰ÈÔ˜– Ô ÚÒÙÔ˜ οÙÔÈÎÔ˜ ÙÔ˘
ÚÔ·ÛÙ›Ô˘, ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ‰Â Ô ÂÎ ÌËÙÚfi˜ ı›Ԙ ÌÔ˘, §¿ÛηÚȘ §·Ûηڛ‰Ë˜, ÂÓ ÙË ·Ú·ÎÂÈ̤ÓË ÔÈΛ·, fiÙ ›¯ÔÌÂÓ ˆ˜ Á›ÙÔÓ·˜, ·Ïˆ¤Î·˜ Î·È Ù·˜ ÈÂÚ¿˜ ÁÏ·‡Î·˜ Ù˘ ¶·ÏÏ¿‰Ô˜ AıËÓ¿˜, ÂÓ Ùˆ ˘ÚÁ›ÛΈ Ù˘ ÔÈΛ·˜ ÌÔ˘, ηÎÔ‹¯ˆ˜ ÎÚ·˘Á·˙Ô‡Û·˜...». TÔ 1991, Ô J. M. Cossano, ¤Ó·˜ IÙ·Ïfi˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ÛÔ˘‰·ÛÙ‹˜ Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›·˜, ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÛÙÔ Á·ÏÏfiʈÓÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi «Les Nouvelles de Greece» ÙÔ˘ ¢. ZˆÁÚ·Ê›‰Ë ¤Ó· ΛÌÂÓÔ ˘fi ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ «La maison blanche» Ì ÙȘ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙÔ «HχÛÈÔÓ» Î·È ÙÔÓ °ÂÒÚÁÈÔ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ, Ô˘ ·ÔÙÂÏ› Î·È ÌÈ· Û¿ÓÈ· ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·. OÈ Î·ÙÔÈ˘ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó È·. TÔ «HχÛÈÔÓ» ηÙ‰·Ê›ÛÙËΠÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ ’60. NˆÚ›ÙÂÚ· ›¯Â ÛÙÂÁ¿ÛÂÈ ÌÈ· ȉȈÙÈ΋ Û¯ÔÏ‹, ÂÓÒ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ›¯Â ˘ÔÛÙ› ÛÔ‚·Ú¤˜ ηٷÛÙÚÔʤ˜ ÙË Ó‡¯Ù· Ù˘ 7˘ ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1916, fiÙ·Ó ÊÈÏÔ‚·ÛÈÏÈÎÔ› ›ÛÙÚ·ÙÔÈ ÎÈÓ‹ıËÎ·Ó Ó· ‰ÔÏÔÊÔÓ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ È‰ÈÔÎÙ‹ÙË ÙÔ˘, ÂÂȉ‹ ¤ÁÚ·Ê ·ÂÈÏËÙÈο ηٿ «ÙÔ˘ Ï·ÙÚ¢ÙÔ‡ ‚·ÛÈϤˆ˜» ¿ÚıÚ·. H ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· §·Ûηڛ‰Ô˘ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı›, ›Ûˆ˜ ·ÎfiÌË Î·È ÛÙȘ Ë̤Ú˜ Ì·˜, Ó· ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÂÈ ¤Ó· ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi ̇ıÔ ÁÈ· ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ô ÔÔ›Ô˜ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ·Ó·ÓÂÒıËΠ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙËÓ ÚfiÛÊ·ÙË (2001) ·Ó·Î·›ÓÈÛË Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ηÙÔÈΛ·˜ Ù˘ Î·È ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÂΛ Ù˘ ¢ËÌÔÙÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘. A˘Ù‹ ÙË ‰È¿ıÂÛË ÚÔηÏÔ‡Ó Ë ÂÚˆÙÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ ™ÔÊ›·˜ §·Ûηڛ‰Ô˘ (1882–1965) Ì ÙÔÓ ·˘Ùfi¯ÂÈÚ· ÔÈËÙ‹ ¶ÂÚÈÎÏ‹ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ, ηıÒ˜ Î·È Ë Û¯Â‰fiÓ ¤ÌÌÔÓË Û¯¤ÛË Ù˘ Ì ÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋, Ë ÔÔ›· ÙÔ 1903 ›¯Â ÂÍ·Ó·ÁοÛÂÈ ÙÔÓ B·ÛÈϤ· °ÂÒÚÁÈÔ Aã Ó· ÂÈÙÚ¤„ÂÈ ÚÔ˜ ¯¿ÚÈÓ Ù˘, ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿, ÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ4. ¶ÚˆÙÔÔÚȷ΋ ˘‹ÚÍ ˆÛÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ Î·È Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ‰Ú¿ÛË Ù˘ ÌËÙ¤Ú·˜ Ù˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, AÈηÙÂÚ›Ó˘ §·Ûηڛ‰Ô˘, ÙÔ Á¤ÓÔ˜ XÚËÛÙÔÌ¿ÓÔ˘, ÁÈ· ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, fiˆ˜ Î·È Ù˘ ·‰ÂÏÊ‹˜ Ù˘ ™ÔÊ›·˜, EÈÚ‹Ó˘, Ë ÔÔ›· ›¯Â ·ÊÈÂÚˆı› ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ Ù˘ÊÏÒÓ. ™ËÌ·›ÓÔ˘Û· ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· ˘‹ÚÍ ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· Î·È Ô ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˜ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜ KÚ¤ÌÔ˜ (18401926), ÛÙÂÓfi˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˘ ÙÔ˘ EÏ¢ıÂÚ›Ô˘ BÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ Î·È ÚfiÌ·¯Ô˜ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Ù˘ ‰·ÊÈ΋˜ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ˘ ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. TÔ 1887, Ë «OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ EÙ·ÈÚ›·» ·Ú¯ÒÚËÛ ÌÈ· ÎÂÓÙÚÈ΋ ¤ÎÙ·ÛË ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ EÙ·ÈÚ›· IÔÛȉËÚÔ‰ÚfïÓ, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË ÙˆÓ ÙÚÔ¯ÈÔ‰ÚfiÌˆÓ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ô˘ ‰È‹ÚÎÂÛ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1958. EÓ· ·fi Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfiÙÂÚ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ˘‹ÚÍÂ Ë ÌÂÁ¿ÏË ·ÂÚÁ›· ÙˆÓ ÙÚÔ¯ÈÔ‰ÚÔÌÈÎÒÓ, ÙÔ 1911. «O ·ÙÌÔΛÓËÙÔ˜ ÛȉËÚfi‰ÚÔÌÔ˜
H H στση Xαροκ που το 1937. Σταθμευμ νο το εξ Aθηνν ερχ μενο Â͢ËÚ¤ÙËÛ ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·Ó ̤¯ÚÈ ÙÔ˘ 1909. TÔ 1910 –̤ ÙÈÓ· ηı˘ÛÙ¤ÚËÛÈÓ ÏfiÁˆ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ‰È·Óԛ͈˜ Ù˘ Ô‰Ô‡ £ËÛ¤ˆ˜ Î·È ·ÓÙÈηٷÛÙ¿Ûˆ˜ Ù˘ ÌÔÓ‹˜ ÁÚ·ÌÌ‹˜ ‰È¿ ‰ÈÏ‹˜– ·Ú¯ÒÚËÛ ÙËÓ ı¤ÛÈÓ ÙÔ˘ ÂȘ ÙÔ˘˜ ËÏÂÎÙÚÈÎÔ‡˜ ÙÚÔ¯ÈÔ‰ÚfiÌÔ˘˜. K·Ù¿ ÙÔ 1909 ·ÓÙÈηÙÂÛÙ¿ıËÛ·Ó Â›Û˘ ‰È¿ ÙˆÓ ÙÚÔ¯ÈÔ‰ÚfiÌˆÓ Î·È fiÏ· Ù· È‹Ï·Ù· ÙÚ·Ì ÙˆÓ AıËÓÒÓ». TÔ 1896, ÙËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿ Ô˘ Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜ ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡Û ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ÙÔÓ ZˆÚ˙ KÏÂÌ·ÓÛÒ, ÔÏÔÎÏËÚÒıËÎÂ Ë Î·Ù·Û΢‹ ÙÔ˘ ™ÎÔ¢ÙËÚ›Ô˘, Ì ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· ÙˆÓ OÏ˘ÌÈ·ÎÒÓ AÁÒÓˆÓ, ‰·¿Ó·È˜ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ A‚¤ÚˆÊ. Afi ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi Ú˘ÌÔÙÔÌÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ, Ô ¯ÒÚÔ˜ ÚÔÔÚÈ˙fiÙ·Ó ÁÈ· ¿ÚÎÔ, ÂÓÒ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ ÎÙ›ÛÌ· ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠ۠ۯÔÏÂ›Ô Î·È, ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ K·ÙÔ¯‹˜, ÛÂ Ê˘Ï·Î¤˜. K·Ù‰·Ê›ÛÙËΠÙÔ 1965 ÎÈ ¤ÙÛÈ, ÂÓÒ Ë Û˘ÓÔÈΛ· ·¤ÎÙËÛ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ Û¯ÔÏÈÎfi Û˘ÁÎÚfiÙËÌ·, ¤¯·Û ¤Ó· ·fi Ù· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ›Ûˆ˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο Ù˘ ÌÓËÌ›·. Afi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· ̤¯ÚÈ Î·È ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’30, ¿Ú¯ÈÛÂ Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ÁÓˆÛÙÒÓ È‰Ú˘Ì¿ÙˆÓ, fiˆ˜ Ô O›ÎÔ˜ T˘ÊÏÒÓ (1906), ÙÔ «EıÓÈÎfiÓ OÚÊ·ÓÔÙÚÔÊ›ÔÓ ¶ÔϤÌÔ˘» (1912), Ë X·ÚÔÎfiÂÈÔ˜ ™¯ÔÏ‹ (ıÂÌÂÏÈÒıËΠÙÔ 1915 ·fi ÙË B·Û›ÏÈÛÛ· OÏÁ· Î·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ÙÔ 1929), Ô ÍÂÓÒÓ·˜ ÁÈ· Ù· Ù˘ÊÏ¿ ·È‰È¿ (ÎÙ›ÛÙËΠÙÔ 1922 Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ K·ÙÔ¯‹˜ ÛÙ¤Á·Û ÙË «¢ËÌÔÛ›· EÌÔÚÈ΋ ™¯ÔÏ‹»), ÙÔ Û‹ÌÂÚ· ÂÁηٷÏÂÏÂÈÌ̤ÓÔ «NÈÎÔÏÔÔ‡ÏÂÈÔÓ OÈÎÔÙÚÔÊ›ÔÓ» (1925) Î·È Ë ¶¿ÓÙÂÈÔ˜
τραμ, εν κινσει το τερο, αντιθ του κατευθνσεως, επ της κεντρικς νησδος της λεωφ ρου Θησ ως, μετονομασθεσας σε Eλευθερου Bενιζ λου, στη διασταρωση με την οδ Πριδος, λλοτε ποτ δρ μο περιπτου, η σημεριν οδ ς Xαροκ που. Διασζεται η «Xαροκ πειος Σχολ», αν και αναβαθμισμ νη με αποψιλωμ νο το αλσλλιο, καθς και το γωνιακ δπατο, το υπ λοιπο τοπο χει ρδην μεταμορφωθε (φωτ.: Aρχεο οικογ νειας Kελ φα).
H K·ÏÏÈı¤· ÔÊ›ÏÂÈ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ Û ÌÈ· ÔÌ¿‰· Â˘Î·Ù¿ÛÙ·ÙˆÓ ·ÛÙÒÓ ÙÔ˘ 1885
H H «πολυκατοικα» με τη στο Kαραντινο. Xτστηκε απ τον πολιτικ μηχανικ Kστα Kαραντιν και τον αδελφ του Πτροκλο (καθηγητ Aρχιτεκτονικς) γρω στα 1930 στη Θησ ως και για δεκαετες ταν σημεο αναφορς της Kαλλιθ ας. Kατεδαφστηκε το 1979 για να αντικατασταθε απ πολυροφο κτριο.
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
5
H H εκκλησα του Aγου Nικολου (φωτ. 1963) στη λεωφ ρο Θησ ως παραμ νει να συγκινητικ σμβολο της προσπθειας των προσφγων να ανασυγκροτσουν τη ζω τους στην Eλλδα μετ το ’22. O λιθ χτιστος να ς σε σχ δια του Γεωργου Nομικο θεμελιθηκε το 1952 και αντικατ στησε ξλινο παρπηγμα που εχαν ανεγερει το 1930 πρ σφυγες του Π ντου. Oι κτιριακ ς εγκαταστσεις δεξι, Eθνικ Σκοπευτριο κατ τους πρτους Oλυμπιακος Aγνες (1896), στ γαζαν αργ τερα (1925) σχολεα. Aπ τις αρχ ς της Kατοχς (1941) και μ χρι τον Aγουστο του 1966 μετετρπησαν σε φυλακ ς. Aπ εδ, ξημερματα 30 Mαρτου 1952 δευσε προς το εκτελεστικ απ σπασμα στο Γουδ η ομδα Mπελογιννη, εν 5 μνες νωρτερα, να απ τα πιο τραγικ πρ σωπα του αριστερο κινματος, ο Nκος Bαβοδης, εντοπζεται απ την Aσφλεια σε σπτι της οδο Kρ μου με ασρματο. Παρνομος στην Eλλδα απ το 1944, προτμησε να αυτοκτονσει (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
AÓˆÙ¿ÙË ™¯ÔÏ‹ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ EÈÛÙËÌÒÓ (ıÂÌÂÏÈÒıËΠÙÔ 1927).
¶ÚfiÛÊ˘Á˜ A˘Ùfi˜ Ô ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜ Î·È Î·Ù’ ¤ÎÙ·ÛË ÔÏÂÔ‰ÔÌÈÎfi˜ ۯ‰ȷÛÌfi˜ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ·Ó·ÎfiËΠ·fi ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ. K‡ÚÈ· η̋ ˘‹ÚÍÂ Ë MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ K·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ 1922, ÙÔ Ù›ÌËÌ· ÁÈ· Ó· ÔÏÔÎÏËÚˆı› Ë ÚÒÙË Ê¿ÛË Ù˘ ‰·ÊÈ΋˜ ¤ÎÙ·Û˘ Ù˘ ¯ÒÚ·˜, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙÔ˘˜ B·ÏηÓÈÎÔ‡˜ Î·È ÙÔÓ Aã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ. Afi ÙÔÓ A‡ÁÔ˘ÛÙÔ ÙÔ˘ 1922 ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ¢ÂΤ̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1924, 1.200.000 EÏÏËÓ˜ Î·È 45.000 AṲ́ÓÈÔÈ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ˆ˜ ÚfiÛÊ˘Á˜ ·fi Ù· ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈο ·Ú¿ÏÈ· Î·È ÙÔÓ ¶fiÓÙÔ. H K·ÏÏÈı¤· ·fi ÌÂÛÔ·ÛÙÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠ۠ÚÔÛÊ˘ÁÈ΋ Û˘ÓÔÈΛ·. OÈ ÚfiÛÊ˘Á˜ ÙÚÔÊÔ‰fiÙËÛ·Ó ÙËÓ ÔÏ˘¿ÚÈıÌË ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË Ù˘ fiÏ˘ Î·È ¿ÏÏ·Í·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ù˘ Û‡ÓıÂÛË. TÔ 1925 ·ÚÈıÌÔ‡Û ÂÚ›Ô˘ 25.000 ηÙÔ›ÎÔ˘˜, ¤Ó·ÓÙÈ ÌfiÏȘ 4.200, ÙÔ 1920. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, Ë ı¤ÛË Ù˘ ÌÂٷ͇ AıËÓÒÓ Î·È ¶ÂÈÚ·ÈÒ˜ ¢ÓfiËÛ ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ‚ÈÔÙÂ-
6
H
K A £ H M E P I N H
B
¯ÓÈÒÓ Î·È ÁÓˆÛÙÒÓ ÂÚÁÔÛÙ·Û›ˆÓ, fiˆ˜ Ë «¶ÂÈÚ·˚΋-¶·ÙÚ·˚΋», Ë «EςȤϷ», Ë «AıËÓ·˚΋ EÚÈÔ˘ÚÁ›·» Î·È ¿ÏϘ ÌÔÓ¿‰Â˜, Î·È ÙË ÌÂÙ¤ÙÚ„ Û ÂÌÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ, ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·˜ ÌÂÛ·›· ÛÙÚÒÌ·Ù· ÂÌfiÚˆÓ Î·È Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÒÓ. Afi ·˘Ù¿ ÛÙÂϯÒıËΠηٿ ·ÚÈÔ ÏfiÁÔ Î·È Ë TÔÈ΋ A˘ÙÔ‰ÈÔ›ÎËÛË, ÛÙËÓ ÔÔ›· ÁÂÓÈο ‰ÂÓ ·Ó·Ì›¯ıËÎ·Ó Ù· ·ÛÙÈο ÛÙÚÒÌ·Ù· Ù˘ ÙÔÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜.
KÔÈÓfiÙËÙ·
H ÏËı˘ÛÌȷ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ÂËÚ¿ÛÙËΠ¤ÓÙÔÓ· ·fi ÙË Ì·˙È΋ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ
H ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Î·È Ù· ÔÍ˘Ì¤Ó· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ ÂÍËÁÔ‡Ó Â·ÚÎÒ˜ ÙËÓ ·fiÛ·ÛË Ù˘ Û˘ÓÔÈΛ·˜ ·fi ÙÔÓ ¢‹ÌÔ AıËÓ·›ˆÓ Î·È ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ KÔÈÓfiÙËÙ·˜ K·ÏÏÈı¤·˜, Ì ÙÔ ¶.¢. Ù˘ 18˘ ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1925, › ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ AÓ‰Ú¤· Mȯ·Ï·ÎÔÔ‡ÏÔ˘. EÓ·˜ «™‡ÏÏÔÁÔ˜ K·ÙԛΈӻ, ˘fi ÙËÓ ÚÔ‰ڛ· ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ AıËÓÒÓ, ¶·Ó·ÁÈÒÙË ZÂÚ‚Ô‡, ›¯Â
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
›Û˘ ÎÈÓËÙÔÔÈËı› ¤ÓÙÔÓ· ÚÔ˜ ÙËÓ ›‰È· ηÙ‡ı˘ÓÛË. T· ÚÒÙ· ‚‹Ì·Ù· Ù˘ TÔÈ΋˜ A˘ÙÔ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Û˘Ó¤ÂÛ·Ó Ì ÙË ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›· ÙÔ˘ £Âfi‰ˆÚÔ˘ ¶¿ÁηÏÔ˘. ™ÙȘ ‰ËÌÔÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ IÔ˘Ó›Ô˘ 1925, ÙË ÌfiÓË ›Ûˆ˜ ˘fiÛ¯ÂÛË ÙËÓ ÔÔ›· Ô ‰ÈÎÙ¿ÙÔÚ·˜ ›¯Â ÙËÚ‹ÛÂÈ, Ô NÈÎfiÏ·Ô˜ X·Ù˙fiÔ˘ÏÔ˜ ÂÍÂϤÁË ÚÒÙÔ˜ ÎÔÈÓÔٿگ˘. AÎÚÈ‚‹ ÛÙÔȯ›· ÙˆÓ ÂÎÏÔÁÒÓ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ‰È·Ûˆı›. °ÓˆÛÙfi Â›Ó·È ÌfiÓÔ fiÙÈ Ô X·Ù˙fiÔ˘ÏÔ˜ ›¯Â ÚˆÙ‡ÛÂÈ, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·˜ 180 „‹ÊÔ˘˜ Î·È ÂÍÂϤÁË ¤ÌÌÂÛ·, ·fi ÙÔ KÔÈÓÔÙÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ, ÙÔÓ ¢ÂΤ̂ÚÈÔ ÙÔ˘ ȉ›Ô˘ ¤ÙÔ˘˜. OÈ T˙ÈÙ˙ÈÊȤ˜ ÂÓÒıËÎ·Ó ‰ÈÔÈÎËÙÈο Ì ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ÙÔ 1926. H ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ˙ˆ‹ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ÂËÚ¿ÛÙËΠ‚·ıÈ¿ ·fi ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ. ™ËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ Î·È Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÔ¯‹˜, fiˆ˜ Ô ™‡ÏÏÔÁÔ˜
2 0 0 3
¶ÔÓÙ›ˆÓ «AÚÁÔÓ·‡Ù·È–KÔÌÓËÓÔ›» (1927) Î·È Ô «™‡ÏÏÔÁÔ˜ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘ÔÏÈÙÒÓ» (1928), ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó Ì¤Û· Û ÂΛӘ ÙȘ ‰‡ÛÎÔϘ ÁÈ· ÙÔÓ EÏÏËÓÈÛÌfi ÒÚ˜. H ÂÎÎÏËÛ›· Ô˘ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓË ÛÙÔÓ AÁÈÔ NÈÎfiÏ·Ô M‡ÚˆÓ, › Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ψÊfiÚÔ˘ EÏ¢ıÂÚ›Ô˘ BÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ (£ËÛ¤ˆ˜), ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÂÈ ¤Ó· Û˘ÁÎÈÓËÙÈÎfi ۇ̂ÔÏÔ Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ Ó· ·Ó·Û˘ÁÎÚÔÙ‹ÛÔ˘Ó ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·. £ÂÌÂÏÈÒıËΠÙÔ 1933 ·fi ÙÔÓ EÏ¢ı¤ÚÈÔ BÂÓÈ˙¤ÏÔ, Û ¤Ó· ÔÈÎfiÂ‰Ô ‰›Ï· ÛÙÔ ™ÎÔÂ˘Ù‹ÚÈÔ, ȉÈÔÎÙËÛ›·˜ Ù˘ OÏ˘Ìȷ΋˜ EÈÙÚÔ‹˜, Ô˘ ›¯Â ·Ú·¯ˆÚËı› Ì ·fiÊ·ÛË ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁÔ‡ ¶ÚÔÓÔ›·˜ §ÂˆÓ›‰· I·ÛÔÓ›‰Ë, ÛËÌ·ÓÙÈ΋˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ¶ÔÓÙÈ·ÎÔ‡ EÏÏËÓÈÛÌÔ‡. °ÓÒÚÈÛÌ· ÙÔ˘ ÚÔÛÊ˘ÁÈÎÔ‡ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌÔ‡ ‹Û·Ó ÔÈ Í‡ÏÈÓ˜ ·Ú¿ÁΘ. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó È·. AÏÏ¿, ÛÙ· ÌÈÎÚ¿ ÔÈ΋̷ٷ Ô˘ ÎÙ›ÛÙËÎ·Ó ·fi Ù· ‰¿ÓÂÈ· Ù˘ ·˘ÙÔÛÙ¤Á·Û˘, ÔÈ ÌÂÁ¿ÏÔÈ ·ÁÒÓ˜ ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ ÁÈ· ·ÔηٿÛÙ·ÛË Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó· ͢ÓÔ‡Ó ÌӋ̘. H ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ ›¯Â ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎfi ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ÈÛ¯˘Ú‹ ÂÈÚÚÔ‹ ºÈÏÂÏ¢ı¤ÚˆÓ ÙÔ˘ EÏ¢ıÂÚ›Ô˘ BÂÓÈ˙¤ÏÔ˘. Afi Ù· ˘¿Ú¯ÔÓÙ· ÂÏÏÈ‹ ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ EÛˆÙÂÚÈÎÒÓ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ÛÙȘ ÁÂÚÔ˘ÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ 1929 Ë ‚ÂÓÈ˙ÂÏÈ΋ ·Ú¿Ù·ÍË ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ›¯Â Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ ÙÔ 70,88% ÙˆÓ „‹ÊˆÓ Î·È ÙÔ 55,95% ÛÙȘ ‚Ô˘Ï¢ÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ 1932, ÂÓÒ ÂÓÙ˘ˆÛȷο ¯·ÌËÏ‹ ‹Ù·Ó Ë ÂÈÚÚÔ‹ ÙˆÓ ‚·ÛÈÏÔÊÚfiÓˆÓ Î·È ÛÙ·ıÂÚ‹ Ë ÂÈÚÚÔ‹ Ù˘ AÚÈÛÙÂÚ¿˜, ÂÚ› ÙÔ 9%. H ÂÈÚÚÔ‹ ÙˆÓ ºÈÏÂÏ¢ı¤ÚˆÓ ÂΉËÏÒıËÎÂ, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, ¢ı¤ˆ˜ Î·È ÛÙȘ ‰ËÌÔÙÈΤ˜ ˘Ôı¤ÛÂȘ. OϘ ÔÈ ·ÈÚÂÙ¤˜ ‰ÈÔÈ΋ÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰‹ÌÔ˘, ̤¯ÚÈ ÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ Ù˘ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ Iˆ¿ÓÓË MÂÙ·Í¿, ÙÔ 1936, ·Ó‹Î·Ó ‹ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi ÙË ‚ÂÓÈ˙ÂÏÈ΋ ·Ú¿Ù·ÍË. TÔ 1928, Ë ÂÎÏÔÁÈ΋ ÂÈÙ˘¯›· ÙˆÓ ºÈÏÂÏ¢ı¤ÚˆÓ ›¯Â ÔÏÔÎÏËÚˆı› ÛÙȘ ‰ËÌÔÙÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓÔÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘. ™ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÂÍÂϤÁË Ô ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ AÓ·ÁÓÒÛÙÔ˘, ÛÙË ıËÙ›· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È Ù· ÚÒÙ· ¤ÚÁ· ËÏÂÎÙÚÔʈÙÈÛÌÔ‡ Î·È Ô‰ÔÔÈ›·˜. M¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ, Ô Û¯Â‰È·ÛÌfi˜ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó ÚÔ˚fiÓ ‰ˆÚÂÒÓ Â˘fiÚˆÓ Î·ÙԛΈÓ. TfiÙÂ, ›Û˘, ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÂÈχÂÙ·È ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ‡‰Ú¢Û˘, ‡ÛÙÂÚ· Î·È ·fi ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÙÔ˘ ÊÚ¿ÁÌ·ÙÔ˜ ÛÙË Ï›ÌÓË ÙÔ˘ M·Ú·ıÒÓ· (1931) Î·È Ë Ô‰fi˜ ¢‹ÌËÙÚÔ˜ (¢·‚¿ÎË) Ó· ··ÏÏ¿ÛÛÂÙ·È ·fi Ù· ͇ÏÈÓ·, ÚÔÛÊ˘ÁÈο ·Ú·‹ÁÌ·Ù·. AÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ Ù˘ ÚÔÔÏÂÌÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó Î·È Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÌÈ·˜ Û¯ÂÙÈο ¢¿ÚÈıÌ˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ηıÔÏÈÎÒÓ ·fi ÙË ™‡ÚÔ Î·È ÙË ™·ÓÙÔÚ›ÓË. A˘Ù‹ ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÚÈÓ ·fi ÙÔ 1920, ·ÏÏ¿ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ÔÏÔÎÏËÚÒıËΠ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙË MÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ K·Ù·ÛÙÚÔÊ‹. °È· ÙȘ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ Î·ıÔÏÈÎÒÓ ¯Ù›ÛÙËΠÙÔ 1930 Ô Ó·fi˜ ÙÔ˘ E˘·ÁÁÂÏÈÛÌÔ‡, ›
à Xαρακτηριστικ εικ να απ πλημμρες στις Tζιτζιφι ς κατ τη δεκαετα του ’50. Oι παρ χθιες στον Iλισ περιοχ ς της Kαλλιθ ας και ιδως οι Tζιτζιφι ς στις εκβολ ς του ποταμο, συχν μετατρ πονταν σε λμνες χειμρρους. H εικ να δεν εναι εντελς ξ νη· κτι θυμζει και σμερα (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
P O σταθμ ς EHΣ –HΣAΠ αργ τερα– της Kαλλιθ ας, αναλλοωτος σε φυσιογνωμα μ χρι πρ σφατα, εγκαινιστηκε την 1η Iουλου 1928 (φωτ.: αρχεο HΣAΠ).
Ù˘ Ô‰Ô‡ A¯ÛÏ¿ÓÔÁÏÔ˘ (™ÔÊÔÎÏ¤Ô˘˜), Û¯¤‰ÈÔ Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ·Ú¯ÈÎÒ˜ ›¯Â Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ ÙȘ ·ÓÙÈÚÚ‹ÛÂȘ Ù˘ KÔÈÓfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÂÏÈÎÒ˜ ˘ÏÔÔÈ‹ıËΠ‡ÛÙÂÚ· ·fi ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ˘Ô˘ÚÁ›Ԣ EÛˆÙÂÚÈÎÒÓ.
¢‹ÌÔ˜ M ÙÔ ¶.¢. Ù˘ 7˘ M·˝Ô˘ 1933, Ë ÎÔÈÓfiÙËÙ· ¤ÁÈÓ ‰‹ÌÔ˜ Î·È ÛÙȘ ‰ËÌÔÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ AÚÈÏ›Ô˘ 1934, Ô ÁÈ·ÙÚfi˜ Iˆ¿ÓÓ˘ AÚ·¿Î˘ (1885–1945) ÁÈÓfiÙ·Ó Ô ÚÒÙÔ˜ ·ÈÚÂÙfi˜ ‰‹Ì·Ú¯Ô˜ Ù˘ fiÏ˘. I‰Ú˘Ù‹˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ M·È¢ÙÈ΋˜ Î·È ¶·ıÔÏÔÁÈ΋˜ KÏÈÓÈ΋˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ô Ó¤Ô˜ ‰‹Ì·Ú¯Ô˜ ÂÁη٤ÏÂÈ„Â, Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο, ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ¿ ÙÔ˘ ÁÈ· Ó· ÂȉÔı› ÛÙËÓ ¿ÛÎËÛË ÙˆÓ Î·ıËÎfiÓÙˆÓ ÙÔ˘. ¶·Ú¤ÌÂÈÓ ÛÙÔ ·Í›ˆÌ· ·˘Ùfi, ‰ÈÔÚÈṲ̂ÓÔ˜ ·fi ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ Ù˘ 4˘ A˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ Î·È ·Ú·ÈÙ‹ıËΠ·Ì¤Ûˆ˜ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ΢‚¤ÚÓËÛ˘ TÛÔÏ¿ÎÔÁÏÔ˘ (1941). ™ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’30, ¿Ú¯ÈÛÂ Î·È Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË ‰ËÌÔÛ›ˆÓ ˘ËÚÂÛÈÒÓ
ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, fiˆ˜ ÙÔ IAã AÛÙ˘ÓÔÌÈÎfi TÌ‹Ì· Î·È Ô AÛÙ˘ÓÔÌÈÎfi˜ ™Ù·ıÌfi˜ T˙ÈÙ˙ÈÊÈÒÓ, ÙÔ ¢ËÌfiÛÈÔ T·Ì›Ô, Ë EÊÔÚ›· Î·È ÙÔ ÂÚÈԉ‡ÔÓ ¶Ù·ÈÛÌ·ÙÔ‰ÈΛÔ. H ÚÔÔÏÂÌÈ΋ K·ÏÏÈı¤· ‹Ù·Ó ÌÈ· Û˘ÓÔÈΛ·, Ë ÔÔ›· ηٿ ‚¿ÛÈÓ ÛÙÂÚÔ‡ÓÙ·Ó ÎÔÈÓˆÊÂÏÔ‡˜ Î·È ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˘ ˘Ô‰ÔÌ‹˜, ÁÓˆÛÙ‹ ›Ûˆ˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÈ· ÙȘ ÏËÌ̇Ú˜ ÙÔ˘ IÏÈÛÔ‡, Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ̤¯ÚÈ Î·È Ù· ̤۷ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ ’60. EÍ¿ÏÏÔ˘, fiϘ ÔÈ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚÈıÔ‡Ó ÛÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘˜ ÚÔÛ¤ÎÚÔ˘·Ó, ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο, ÛÙËÓ ·Ú·ÙÂٷ̤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ·ÛÙ¿ıÂÈ·, ηıÒ˜ Î·È ÛÙ· ÂÓȯڿ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ̤۷ ÂÓfi˜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Ô˘ ¤‚Á·ÈÓ ÏËÁˆÌ¤ÓÔ ·fi ÙËÓ ÔÏ˘ÂÙ‹ ÔÏÂÌÈ΋ ÂÚȤÙÂÈ· Î·È ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi ‰È¯·ÛÌfi. EÍ·ÈÚÂÙÈο ÂӉȷʤÚÔÓ, ˆÛÙfiÛÔ, ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÂΛӢ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ Â›Ó·È Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË Û¯ÂÙÈο ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÒÓ, ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ‰˘Û·Ó¿ÏÔÁÔ˘ ÚÔ˜ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û‡ÓıÂÛË Ù˘ Û˘ÓÔÈΛ·˜.
O O‰˘ÛÛ¤·˜ ºˆÎ¿˜, Ô £·Ó¿Û˘ A¿ÚÙ˘, Ô KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ M·Ï¤·˜, Ô ™ˆÙ‹Ú˘ ™Î›Ë˜, Ô °È¿ÓÓ˘ KÔÚ‰¿ÙÔ˜, Ë EÏÏË AÏÂ͛Ԣ, Ë ™ÔÊ›· M·˘ÚÔÂȉ‹ - ¶··‰¿ÎË, Ô °È¿ÓÓ˘ X·Ù˙›Ó˘, Ô °È¿ÓÓ˘ °Ú˘¿Ú˘, Ô HÏ›·˜ KÔ˘ÌÂÙ¿Î˘ Â›Ó·È ÌfiÓÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ·fi Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÌÈ·˜ ÔÏ˘¿ÚÈıÌ˘ ÔÌ¿‰·˜, Ë ÔÔ›· ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÛÙËÓ ÚÔÔÏÂÌÈ΋ K·ÏÏÈı¤· Ù· ÚÒÙ· ‚‹Ì·Ù· Ù˘ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜, ÛÙȘ ·›ıÔ˘Û˜ ÙÔ˘ ™˘ÏÏfiÁÔ˘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘ÔÏÈÙÒÓ Î·È ÛÙÔ ‚È‚ÏÈÔˆÏÂ›Ô ÙÔ˘ «§Ô˘Î¿ÙÔ˘», fiˆ˜ Î·È ÙÔ ÚÔÛˆÓ‡ÌÈÔ «MÔÓÌ¿ÚÙÚË» Ù˘ Aı‹Ó·˜. A˘Ù‹ Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û‡ÓıÂÛË Ù˘ ÚÔÔÏÂÌÈ΋˜ Û˘ÓÔÈΛ·˜, Ë ÔÔ›· ÔÊ›ÏÂÈ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ Û ÌÈ· ÔÌ¿‰· Â˘Î·Ù¿ÛÙ·ÙˆÓ ·ÛÙÒÓ ÙÔ˘1885 Î·È ÙË ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ Ù˘ Û ڷÁÌ·ÙÈ΋ fiÏË, ÛÙÔ˘˜ ÚfiÛÊ˘Á˜ ÙÔ˘ ’22, ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ÁÓ‹ÛÈ· ÛÙËÓ ÂÙ‹ÛÈ· Û˘Ó¿ÓÙËÛË ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ·ÏÈÒÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜, Ë ÔÔ›· ÔÚÁ·ÓÒÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¢‹ÌÔ. ™HMEIø™EI™: 1. Tυχαίες, ως επί το πλείστον, αρχαιολογικές ανακαλύψεις έχουν δημιουργήσει την υπθεση, τι η περιοχή της σημερινής Kαλλιθέας κατοικούνταν κατά τους αρχαίους χρνους, ιδίως περί τον 4ο π.X. αιώνα. Tα υπάρχοντα αρχαιολογικά ευρήματα δεν επαρκούν ωστσο για τη διατύπωση ασφαλών επιστημονικών συμπερασμάτων. Aνάμεσα στα πλέον ενδιαφέροντα, πάντως, συγκαταλέγεται και το λεγμενο ταφικ «Mνημείο της Kαλλιθέας», το οποίο έχει πλήρως αποκατασταθεί και φυλάσσεται στο Aρχαιολογικ Mουσείο του Πειραιά (βλ. «H Kαθημερινή», Eπτά Hμέρες, 26/5/2002). Eλλείπουν επίσης στοιχεία ιστορικής συνέχειας. Mνον η περιοχή της σημερινής οδού Σπάρτης μέχρι του ύψους του Aγίου Σώστη, επί της λεωφρου Συγγρού, εμφανίζεται στη νετερη ελληνική ιστορία ως τπος διεξαγωγής της Mάχης του Aναλάτου, στις 24 Aπριλίου 1827, χωρίς μως άλλες ιστορικές πληροφορίες. (Bλ. «H Kαλλιθέα του Xθες και του Σήμε-
H
K A £ H M E P I N H
B
ρα», έκδοση της εφημερίδας «Eρευνα», Eπιμέλεια Xρήστος Παπάζογλου, Kαλλιθέα 2000, σ.σ. 18-25.) 2. Bλ. Γιώργος Ψαλιδπουλος, «Kρίσιμες ώρες για την Kαλλιθέα και τον Tοπική Aυτοδιοίκηση», Πολιτικά Kείμενα, «H ταυττητα της Kαλλιθέας», Kαλλιθέα, 1992, σελ. 187. O Eλευθέριος Kασιάνης, πρώην πρεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, που έφυγε πρσφατα, αναφέρει διαφορετικά στοιχεία στη μελέτη του «H Kαλλιθέα, Σελίδες απ την Iστορίαν της, 1884-1963», η οποία είχε εκδοθεί το 1963 και επανεκδθηκε το 1996 απ τον Πολιτιστικ Oργανισμ του δήμου. Συγκεκριμένα (σελ. 26) σημειώνει τι «το 1897 οι κάτοικοι της Kαλλιθέας ανήρχοντο εις 50, το 1921 εις 1.190 και το 1932 εις 26.603». Πηγές του Eλευθερίου Kασιάνη ήσαν αντιστοίχως «Tο Πανραμα του Kσμου», Aθήνα 1897, τα στοιχεία της απογραφής, η οποία είχε διενεργηθεί απ τον Kλ. Φιλάρετο, ττε γενικ επιθεωρητή Bιομηχανίας του υπουργείου Eθνικής Oικονομίας, και η «Eπετηρίς της Eλλάδος», 1930. 3. O Iούλιος Φερνέζης ήταν γιος του Eλβετού φιλέλληνα Eρρίκου Φορνεζύ (1803-1892), ο οποίος είχε λάβει μέρος στον αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία, είχε προαχθεί σε αξιωματικ και μετά την απελευθέρωση παρέμεινε στην Eλλάδα ως ανταποκριτής ξένων εφημερίδων και προϊστάμενος της ξένης αλληλογραφίας στο υπουργείο Eξωτερικών. 4. Mαζί εισήχθη και η Θάλεια ΦλωράKαραββία.
BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Eλ. Θ. Kασιάνης, «H Kαλλιθέα, Σελίδες απ την Iστορίαν της, 18841963», Kαλλιθέα 1963. Xρήστος Παπάζογλου, «H Kαλλιθέα του χθες και του σήμερα», εκδ. «Eρευνα», Kαλλιθέα 2000.
* O Θ. Γ. Ψαλιδπουλος είναι πολιτικς επιστήμονας, αντιδήμαρχος - πρεδρος του Πολιτιστικού Oργανισμού του Δήμου Kαλλιθέας.
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
7
Πολεοδομικ ταυτ τητα Tης M Õƒø˜ K ∞ƒ¢∞ªÿΔ™∏ - A ¢Õª∏ Aν. Kαθηγτριας EMΠ
T
H P H ασπρμαυρη φωτογραφα στις αρχς του ’60, η γχρωμη στα μσα της διας δεκαετας. Tις δο δηλαδ ψεις της κεντρικς πλατεας και της λεωφρου Θησως με κατεθυνση προς Aθνα τις χωρζει μλις μια πενταετα και οι μεταβολς στο αστικ τοπο εναι εμφανες. Δεξι", το αμαξοστ"σιο των τραμ στην ασπρμαυρη χει στην γχρωμη εξαφανισθε, εν# αριστερ", στη θση των νεοκλασικ#ν χει μλις ανεγερθε τετρα#ροφη πολυκατοικα. H ψη της πλατεας, γνωστ ως πλατεα Δαβ"κη, διαμορφ#θηκε πως τη βλπουμε στα 1955, ταν στθηκε και ο ανδρι"ντας του Δαβ"κη. H σημεριν της ψη εναι εντελ#ς «ξνη» προς την αρχικ (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
8
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
√ ¶ƒ√Õ™Δπ√ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜, ȉڇıËΠ̠B.¢. ÛÙȘ 31 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ ÙÔ˘ 1884 Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ÚÒÙË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ۯ‰ȷÛÌÔ‡ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ Aı‹Ó·. O ¶ÂÈÚ·È¿˜ Ô˘ ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1840 ‹‰Ë ¤¯ÂÈ ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ ÙȘ ÚÒÙ˜ ÙÔ˘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· 1870 Î·È Ù· 1880 ·ÔÎÙ¿ ÔÚÈÛÙÈο ÙË ÌÔÚÊ‹ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ fiÏ˘. YÔÏÔÁ›˙ÂÙ·È fiÙÈ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Û˘ÓÔÏÈο ÛÙ· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈ· 2.500 ÂÚ›Ô˘ ¿ÙÔÌ·, Á˘Ó·›Î˜ Î·È ÎԤϘ ÛÙË ÌÂÁ¿ÏË ÙÔ˘˜ ÏÂÈÔ„ËÊ›·. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ηÙÔÈÎÔ‡Ó Û ·Ú·‹ÁÌ·Ù· Ì ¿ıÏȘ Û˘Óı‹Î˜ ˘ÁÈÂÈÓ‹˜. AÚÎÂÙ¤˜ ÊÔÚ¤˜ Ô T‡Ô˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙÔ ı¤Ì·, ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·˜ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÚÁ·ÙÈÎÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ. TËÓ È‰¤· ·˘Ù‹ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÓÛÙÂÚÓ›ÛıËÎ·Ó Ô ÙfiÙ ˘Ô‰ÈÔÈÎËÙ‹˜ Ù˘ EıÓÈ΋˜ TÚ¿Â˙·˜ E˘ı‡ÌÈÔ˜ K¯·ÁÈ¿˜, Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ™˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ¢Èη›Ô˘ ™Ù¤Ê·ÓÔ˜ ™ÙÚ¤ÈÙ, ÔÈ ·‰ÂÏÊÔ› KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ Î·È AÚÈÛÙ›‰Ë˜ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, Ô ¶·‡ÏÔ˜ T˙fiÏ·˜, Ô Mȯ·‹Ï ™Â‚·ÛÙfi˜ Î·È Ô ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ ÙˆÓ T¯ÓÒÓ, Ù·Á̷ٿگ˘ AÓ·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ £ÂÔÊÈÏ¿˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·ÊÔ‡ ·ÁfiÚ·Û·Ó ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ¤ÎÙ·ÛË Á˘ 910 ‚·ÛÈÏÈÎÒÓ ÛÙÚÂÌÌ¿ÙˆÓ «ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÔÈΛÛÎÔ˘ ÙÔ˘ ™È‰ËÚÔ‰ÚfiÌÔ˘ AıËÓÒÓ - ¶ÂÈÚ·ÈÒ˜ Î·È Ù˘ Ê·ÏËÚÈ΋˜ ·ÎÙ‹˜», Û˘Ó¤ÛÙËÛ·Ó ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ ÂÙ·ÈÚ›· Ì ÛÎÔfi Ó· ȉڇÛÔ˘Ó ÂΛ ÂÚÁ·ÙÈÎfi Û˘ÓÔÈÎÈÛÌfi ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô Ì ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ °·ÏÏ›·˜. °¿ÏÏÔ˜ Ì˯·ÓÈÎfi˜ ·Ó¤Ï·‚ ӷ Û˘ÓÙ¿ÍÂÈ ÙÔ ÔÏÂÔ‰ÔÌÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡. TÔ Û¯¤‰ÈÔ fiψ˜ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ·ÎÔÏÔ˘ı› ¤Ó· ·˘ÛÙËÚfi ÈÔ‰¿ÌÂÈÔ Û‡ÛÙËÌ· Ì ‰‡Ô ÎÂÓÙÚÈÎÔ‡˜ ‰ÂÓ‰ÚÔÊ˘ÙÂ̤ÓÔ˘˜ ¿ÍÔÓ˜, Ô˘ Ù¤ÌÓÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡, fiˆ˜ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ Û ۯ‹Ì· ÚfiÌ‚Ô˘ Ï·Ù›·, ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ¿ÏÛÔ˜ ÛÙ· N¢ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡, ¤ÓÙ ·ÎfiÌË Ï·Ù›˜, ı¤·ÙÚÔ, Û¯ÔÏ›Ô, ÂÎÎÏËÛ›· Î.Ï. T¤ÛÛÂÚȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰ÂÓ‰ÚÔÊ˘ÙÂ̤Ó˜ ψÊfiÚÔÈ (‚Ô˘Ï‚¿ÚÙ·) ÂÚÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi. TÔ Û¯¤‰ÈÔ ·˘Ùfi ÙÚÔÔÔÈ‹ıËΠ·ÓÂÈÏËÌ̤ӈ˜ Î·È ÌÔÚԇ̠ӷ ԇ̠fiÙÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌfiÛÙËΠ·Ú¿ Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ÌfiÓÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘. Afi ‰Â ÙȘ Ï·Ù›˜ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÌÔÓ¿¯· Ë Ï·Ù›· K‡ÚÔ˘ Î·È Ôχ ·ÚÁfiÙÂÚ· Ë ÎÂÓÙÚÈ΋. AÚ¯Èο ÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ù˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋˜ ÂÙ·ÈÚ›·˜ ÚÔ¤‚Ï ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÌÈÎÚÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ ·fi ÙËÓ ›‰È·, ‚¿ÛÂÈ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Ù‡ˆÓ, ·fi
H H Xαροκπειος Oικοκυρικ Σχολ. Kτστηκε σε σχδια του αρχιτκτονα Aναστασου Mεταξ", ο οποος κατ’ εντολν του δωρητ Π. Xαροκπου πραγματοποησε ταξδι στη Δυτικ Eυρ#πη για ενημρωση γρω απ αν"λογες εκπαιδευτικς εγκαταστ"σεις. Tο συγκρτημα θεμελι#θηκε στις 10 Iουνου 1915 και περατ#θηκε το 1920. O Mεταξ"ς χτισε στην Kαλλιθα νωρτερα, το 1895, με την ευκαιρα των Oλυμπιακ#ν Aγ#νων, το Σκοπευτριο, κτσμα σμερα κατεδαφισμνο (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ô ·ÁÔÚ·ÛÙ‹˜ ÙÔ˘ ÔÈÎÔ¤‰Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‰È·Ï¤ÍÂÈ. H ›‰È· Ë ÂÙ·ÈÚ›· ı· ·Ú›¯Â ‰¿ÓÂÈÔ Ì ˘Ôı‹ÎË ÙÔ ·Î›ÓËÙÔ. O ·ÁÔÚ·ÛÙ‹˜ ı· η٤‚·Ï ¤Ó· ÔÚÈṲ̂ÓÔ ÔÛfi ÂÊ¿·Í Î·È ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ Ì ÌÈÎÚ¤˜ ÌËÓÈ·›Â˜ ‰fiÛÂȘ ̤¯ÚÈ ÙËÓ ÂÍfiÊÏËÛË, Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÚfiÙ˘· ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ ÂÚÁ·ÙÈÎÒÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡.
H ÛÙ·‰È·Î‹ ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ Û ·ıËÓ·˚Îfi ÚÔ¿ÛÙÈÔ Î·È ·ÌÈÁÒ˜ ·ÛÙÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ Û‹ÌÂÚ·
™È‰ËÚÔ‰ÚÔÌÈÎfi˜ ™Ù·ıÌfi˜ O Û˘ÓÔÈÎÈÛÌfi˜ ÚÔÙ¿ıËΠ·Ú¯Èο Ó· ÔÓÔÌ·ÛÙ› «N¤·È Aı‹Ó·È», ÂÈÎÚ¿ÙËÛ fï˜ Ë ÁÓÒÌË ÙÔ˘ E˘ı‡ÌÈÔ˘ K¯·ÁÈ¿ Î·È ÔÓÔÌ¿ÛıËΠÙÂÏÈο K·ÏÏÈı¤·. A̤ۈ˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ¤ÁÎÚÈÛË Ù˘ ›‰Ú˘Û˘ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡, Ë ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ ÂÙ·ÈÚ›· ÚÔ¤‚Ë Û ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÛÂȘ Ì ÙËÓ EÙ·ÈÚ›· ™È‰ËÚÔ‰ÚfiÌÔ˘ AıËÓÒÓ -
H Tο πρ#το πολεοδομικ σχδιο Kαλλιθας. Eγκρθηκε με B.Δ. στις 31 Δεκεμβρου 1884. Tροποποιθηκε και ουσιαστικ" δεν εφαρμστηκε παρ" σε να μικρ μνο τμμα (φωτ.: Eλ. Θ. Kασι"νη «H Kαλλιθα», 1963).
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
9
Õ Tο 1909 συστ"θηκε αν#νυμη μετοχικ εταιρεα με την επωνυμα «Eταιρεα Oικοδομικ#ν Eπιχειρσεων» και χτισε 50 δι#ροφες πτρινες μονοκατοικες στην περιοχ Xαροκπου. Mερικς, πως αυτς της φωτογραφας στην οδ Pγα Φεραου, σ#ζονται μχρι σμερα. Aπ το 1986 χουν χαρακτηρισθε διατηρητα κτρια (φωτ.: K. Λιντης).
¶ÂÈÚ·ÈÒ˜, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ÛÙ·ıÌfi˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ì ÂÈÛÈÙ‹ÚÈÔ ÛÙË ÌÈÛ‹ ÙÈÌ‹ ÙÔ˘ ÂÈÛÈÙËÚ›Ô˘ Aı‹Ó· - º¿ÏËÚÔ. H OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ EÙ·ÈÚ›· ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ·Ó·Ï¿Ì‚·Ó ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ηٷÛ΢¿ÛÂÈ Ì ‰Èο Ù˘ ¤ÍÔ‰· ¤Ó· ÌÈÎÚfi ÛÙ·ıÌfi Ì ·Ô‚¿ıÚ˜ ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Î·È ¤Ó·Ó ÌÈÎÚfi ·ÚÈıÌfi ηÙÔÈÎÈÒÓ. H Û˘Ìʈӛ· fï˜, ‰ÂÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ, ÙÂÏÈο. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ EÙ·ÈÚ›· ‹Úı ÛÂ Û˘ÓÂÓÓfiËÛË Ì ÙËÓ EÙ·ÈÚ›· IÔÛȉËÚÔ‰ÚfiÌˆÓ AıËÓÒÓ
10
H
K A £ H M E P I N H
B
Î·È ¶ÂÚȯÒÚˆÓ, Ë ÔÔ›· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ·Ó·˙ËÙÔ‡Û ӷ ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ Î·Ù¿ÏÏËÏË ¤ÎÙ·ÛË Á˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÁηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÛÙ·ıÌfi, ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈ· Î·È ·Ôı‹Î˜. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË Û‡Ì‚·ÛË, Ë OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ EÙ·ÈÚ›· K·ÏÏÈı¤·˜ ı· ·Ú·¯ˆÚÔ‡Û ÛÙËÓ EÙ·ÈÚ›· IÔÛȉËÚÔ‰ÚfiÌˆÓ Á‹Â‰Ô 18.000 Ù.. ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ Î·È Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ı· ·Ó·Ï¿Ì‚·Ó Ì ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ Ù˘ ÚÒÙ˘ Ó· ηٷÛ΢¿ÛÂÈ ‰›ÎÙ˘Ô ‡‰Ú¢Û˘ Ô˘ ı· ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÓÂÚfi ÛÙÔ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌfi ·fi ÙÔ ˘‰Ú·ÁˆÁÂ›Ô Ù˘ Aı‹-
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Ó·˜. AÓ·Ï¿Ì‚·Ó ›Û˘ ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ·ÓÂÁ›ÚÂÈ ¤ÓÙ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡˜ ÔÈΛÛÎÔ˘˜ Î·È Ó· ·ÔÂÚ·ÙÒÛÂÈ ÙÚÂȘ ËÌÈÙÂÏ›˜ ÔÈÎÔ‰Ô̤˜ Ô˘ ›¯Â ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· ÎÙ›˙ÂÈ ÙÔ Ì¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¢.™. Ù˘ OÈÎÔ‰ÔÌÈ΋˜ EÙ·ÈÚ›·˜ K. °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ ÔÙ¤ Ó· Ù· ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ.
O TÛ›ÏÏÂÚ ø˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÛÈÙÈÒÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Ô ¶·‡ÏÔ˜ TÛ›ÏÏÂÚ «Â› ÌÈÛıÒ ˘¿ÏÏËÏÔ˜ Ù˘ EÙ·ÈÚ›-
·˜». TÔ fiÓÔÌ· ¶·‡ÏÔ˜ TÛ›ÏÏÂÚ Â›Ó·È ¿ÁÓˆÛÙÔ ÛÙÔ˘˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. AÓÙ›ıÂÙ·, Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ˙Ô‡ÛÂ Î·È ÂÚÁ·˙fiÙ·Ó ÛÙËÓ Aı‹Ó· Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ EÚÓ¤ÛÙÔ˜ TÛ›ÏÏÂÚ, Ô ÔÔ›Ô˜ ÙÔ 1883 ›¯Â ·ÔÏ˘ı› ·fi ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ÛÙÔ ™¯ÔÏÂ›Ô ÙˆÓ T¯ÓÒÓ. Oˆ˜ Ô ›‰ÈÔ˜ ‰ÈËÁÂ›Ù·È ÛÙȘ «AÓ·ÌÓ‹ÛÂȘ» ÙÔ˘, ›¯Â ÛÙ·Ì·Ù‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ οı ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Î·È Ë ı¤ÛË ÙÔ˘ ÛÙÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô Î·Ù·ÚÁ‹ıËΠÎÈ ÂΛÓË ·˘ÙfiÌ·Ù· ÂÏÏ›„ÂÈ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ Î·È ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ. EÂÈÙ· ·fi ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ Ù·Í›‰È ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· Ô TÛ›ÏÏÂÚ ÂÈÛÙÚ¤ÊÂÈ ÛÙËÓ Aı‹Ó·, ¯ˆÚ›˜ ‰Ô˘ÏÂÈ¿. E›Ó·È ÏÔÈfiÓ Ôχ Èı·ÓfiÓ Ó· ‰¤¯ıËΠӷ ۯ‰ȿÛÂÈ ÙÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ ÙˆÓ ÛÈÙÈÒÓ Ù‹˜ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋˜ ÂÙ·ÈÚ›·˜. °ÓˆÚ›˙Ô˘Ì ¿ÏψÛÙ fiÙÈ ÙÔ ı¤Ì· ÙÔ˘ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ˘ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌÔ‡ ÙÔÓ ··Û¯fiÏËÛÂ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÛÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· 1909-1913 fiÙ·Ó ÌÂÏÂÙ¿ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ÂÍÔ¯ÈÎÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ ÛÙ· ÎfiÎÎÈÓ· ¯ˆÚ¿ÊÈ· Ù˘ KËÊÈÛÈ¿˜. OÈ Ù‡ÔÈ ÙˆÓ ÛÈÙÈÒÓ Ô˘ ۯ‰ȿ˙ÂÈ ÁÈ· ÙË Û˘ÓÔÈΛ· TÛ›ÏÏÂÚ ÛÙËÓ KËÊÈÛÈ¿ Ì ÙȘ ·Ï¤˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈΤ˜ ηÙfi„ÂȘ Î·È ÙȘ ‰È·ÎÚÈÙÈΤ˜ fi„ÂȘ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÌÈ· ÁÚ·ÊÈ΋ Â˘Úˆ·˚΋ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ¤¯Ô˘Ó ÔÏϤ˜ ÔÌÔÈfiÙËÙ˜ Ì ÙȘ ηÙÔÈ˘ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÔÈÎÈÛÙÒÓ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜. XˆÚ›˜ Ó· ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÙÔ ÈÛ¯˘ÚÈÛı› Ì ‚‚·ÈfiÙËÙ· ·fi ÙȘ ÂӉ›ÍÂȘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ì ʷ›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ‹Ù·Ó Ô EÚÓ¤ÛÙÔ˜ TÛ›ÏÏÂÚ.
¶ÚÒÙ· Û›ÙÈ· TÔ ÚÒÙÔ Û›ÙÈ Ô˘ ¯Ù›ÛÙËÎÂ ÛÙËÓ
à Eκλεκτικστικο δι#ροφο κτριο του αρχιτκτονα Aριστ. B"λβη. Kτστηκε το 1923 με πρωτοβουλα της Eιρνης Λασκαρδου ως ξεν#νας για τα τυφλ" παιδι" απ το «Aμπτειο Mλαθρο» (Σχολ Tυφλ#ν) που βρσκεται απναντι. Mετ" την Kατοχ στγασε τη Δημοτικ Eμπορικ Σχολ Kαλλιθας και λγο αργτερα και Δημοτικ Σχολεο. Λγω του εξωτερικο επιχρσματος πρε την επωνυμα και εναι γνωστ στους Kαλλιθε"τες ως «Kκκινο Σχολεο». Aξιλογο κτριο, χει κηρυχθε διατηρητο, αλλ" εγκαταλελειμμνο σμερα καταρρει (φωτ.: K. Λιντης).
ÂÚÈÔ¯‹ (¤Ó· ·fi Ù· ÙÚ›· ËÌÈÙÂÏ‹) ‹Ù·Ó ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ ÓÔÌÔÌ·ı‹ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔ‡ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˘ ÙÔ 1887. AÎÔÏÔ‡ıËÛ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ô §¿ÛηÚ˘ §·Ûηڛ‰Ë˜, ÌÂÁ·Ï¤ÌÔÚÔ˜ ÙÔ˘ §ÔÓ‰›ÓÔ˘ Ô˘ ·ÁfiÚ·ÛÂ Î·È ·ÔÂÚ¿ÙˆÛ ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ Û›ÙÈ. K·È ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜ KÚ¤ÌÔ˜, Ô IÔ‡ÏÈÔ˜ º·ÚÓ¤˙˘ Ô °Ô˘Ï›Ì˘ Ô ¢·ÌËÏ¿ÙÔ˜ Î.¿. H ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÂÚÁÔÛÙ·Û›Ô˘ Ù˘ EÙ·ÈÚ›·˜ IÔÛȉËÚÔ‰ÚfiÌˆÓ (·ÚÁfiÙÂÚ· TÚÔ¯ÈÔ‰ÚfïÓ) ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ ÛÙËÓ ·‡ÍËÛË Ù˘ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛ˘ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡. TÔ 1909 Û˘ÛÙ‹ÓÂÙ·È Ë EÙ·ÈÚ›· OÈÎÔ‰ÔÌÈÎÒÓ EȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ Ô˘ ¯Ù›˙ÂÈ 50 ‰ÈÒÚÔʘ ¤ÙÚÈÓ˜ ÌÔÓÔηÙÔÈ˘. TËÓ ›‰È· ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÛÙÈÁÌ‹ Ô TÛ›ÏÏÂÚ Û¯Â‰È¿˙ÂÈ ÙȘ ÌÔÓÔηÙÔÈ˘ Ù˘ Û˘ÓÔÈΛ·˜ TÛ›ÏÏÂÚ ÛÙËÓ KËÊÈÛÈ¿. ™‡ÌÙˆÛË; H ÌÔÚÊÔÏfiÁËÛË ÙˆÓ fi„ÂˆÓ ÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Ù˘ Ô‰Ô‡ EÛÂÚ›‰ˆÓ Û˘ÓËÁÔÚ› ÁÈ· ÙÔ ·ÓÙ›ıÂÙÔ. TÔ 1895 Ì ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· ÙˆÓ OÏ˘ÌÈ·ÎÒÓ AÁÒÓˆÓ ·Ú·¯ˆÚÂ›Ù·È ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ¤ÎÙ·ÛË ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ™ÎÔ¢ÙËÚ›Ô˘. TÔ ÎÙ›ÚÈÔ ÎÙ›˙ÂÙ·È Û ۯ¤‰È· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ÙˆÓ AÓ·ÎÙfiÚˆÓ Î·È ‰ÂÈÓÔ‡ ÛÎÔÂ˘Ù‹ AÓ·ÛÙ¿ÛË MÂÙ·Í¿. (TÔ ÎÙ›ÚÈÔ Î·Ù‰·ÊÈṲ̂ÓÔ Û‹ÌÂÚ· ÛÙ¤Á·Û ÁÈ· ¤Ó· ‰È¿ÛÙËÌ· Ù· °˘ÌÓ¿ÛÈ· ·ÚÚ¤ÓˆÓ Î·È ıËϤˆÓ K·ÏÏÈı¤·˜). ™ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È. ¤¯Ô˘Ó ÎÙÈÛÙ› ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ô˘ ·›ÚÓÂÈ ÌÔÚÊ‹ ·ıËÓ·˚ÎÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ Î·È fi¯È ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ Û˘ÓÔÈÎÈÛÌÔ‡, ÔÏϤ˜ ·‡ÏÂȘ. O ÏËı˘ÛÌfi˜ Ù˘ Û˘Ó¯Ҙ ·˘Í¿ÓÂÈ. TËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ÎÙ›˙ÂÙ·È ÙÔ EıÓÈÎfi OÚÊ·ÓÔÙÚÔÊ›Ô, ÙÔ A̤ÙÂÈÔ M¤Ï·ıÚÔ ÙÔ˘ Ô›ÎÔ˘ T˘ÊÏÒÓ, Ë X·ÚÔÎfiÂÈÔ˜ OÈÎÔ΢ÚÈ΋ ™¯ÔÏ‹ Î·È ÙÔ ¢È‰·ÛηÏÂ›Ô NËÈ·ÁˆÁÒÓ, ÂÓÒ ·Ú¯›-
H Tα δο πρ#τα σπτια της Kαλλιθας: Γεωργου Φιλ"ρετου (δεξι") και Λ"σκαρι Λασκαρδη (αριστερ"). Mχρι ττε, εξοχικ τοποθεσα των Aθην#ν η Kαλλιθα, στην περιοχ καλλιεργετο κριθ"ρι για λογαριασμ της εταιρεας «Iπποσιδηροδρμων». Γρω απ τα δο σπτια "ρχισε σταδιακ" να σχηματζεται οικοδομικς πυρνας. Aνακαινισμνο, διασ#ζεται το δετερο και λειτουργε σμερα ως Δημοτικ Πινακοθκη.
˙Ô˘Ó Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó Ù· ÚÒÙ· ‰ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›·, Û ÓÔÈÎÈ·Ṳ̂ӷ ÔÈ΋̷ٷ, ÔÈ ÚÒÙ˜ ÂÎÎÏËۛ˜.
OÈ Ú·ÛȤ˜ TÔ 1929 Ë ÙÚÔÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ Ú˘ÌÔÙÔÌÈÎÔ‡ ۯ‰›Ô˘ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ÒÛÙ ӷ ÔÚÈÔıÂÙËı› Ô ¯ÒÚÔ˜ ÙÔ˘ Ifi‰ÚÔÌÔ˘, ÍÂÛËÎÒÓÂÈ ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. H ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ Ì˯·ÓÈÎÔ‡ Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ Ú·ÛȤ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÚÁËıÔ‡Ó «ÏËÓ ·È ÙˆÓ Ô‰ÒÓ §. £ËÛ¤ˆ˜, §. ™˘ÁÁÚÔ‡ Î·È §. ¶ÔÛÂȉÒÓÔ˜ ηı’ fiÛÔÓ Ë ÂÚÈÔ¯‹ ËÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔ Ú˘ı¤Ó Û¯¤‰ÈÔ ‹ÙÔ ÌÈ· ¤ÎÙ·ÛȘ ÂÏ҉˘ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ‹ÙÔ Î·È Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙÔÓ ÂÓ ÙË ÂÚÈÔ¯‹ Ù·‡ÙË Ó· ·ÓÂÁÂÚıÒÛÈ
̤Á·Ú· Ô‡Ùˆ˜ ÒÛÙ ӷ ÒÛÈÓ ··Ú·›ÙËÙÔÈ ÔÈ Ú·ÛÈ·›, Ì¿ÏÏÔÓ Úfi‰ËÏÔÓ Ù˘Á¯¿ÓÂÈ fiÙÈ ı· ·ÓÂÁÂÚıÒÛÈ ÌÈÎÚ·› ηÙÔÈΛ·È Ùˆ¯ÒÓ BÈÔ·Ï·ÈÛÙÒÓ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ Ú·ÛÈ·› ‰ÂÓ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙÔÈ». M ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi ηٷʤÚÓÂÈ Ó· ·ÔʇÁÂÈ ÙËÓ ·¯Ú‹ÛÙ¢ÛË ÙˆÓ ÔÈÎÔ¤‰ˆÓ ‰ÈˆÚfiÊˆÓ ÌÈÎÚÔ˚‰ÈÔÎÙËÛÈÒÓ, ΢ڛˆ˜ ÚÔÛʇÁˆÓ, Ô˘ ›¯·Ó ÎÙ›ÛÂÈ ·˘ı·›ÚÂÙ· Û ÌË ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ÛÈÌ· ÔÈÎfi‰· Î·È ·ÔʇÁÔÓÙ·È ÔÈ Î·Ù·ÛÙÚÔʤ˜ ÙˆÓ ÂÚÈÔ˘ÛÈÒÓ ÙÔ˘˜. TÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô ·Ô‰¤¯ÂÙ·È ÙËÓ ÚfiÙ·ÛË. EÙÛÈ ·ÎfiÌË Î·È Û‹ÌÂÚ· ÙÔ ÙÌ‹Ì· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ›Ûˆ ·fi ÙÔÓ Ifi‰ÚÔÌÔ, ÔÈ T˙ÈÙ˙ÈÊȤ˜ Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙË £ËÛ¤ˆ˜ Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi Ù· ÌÈÎÚfiÙÂÚ· ÔÈÎÔ‰ÔÌÈο ÙÂÙÚ¿ÁˆÓ·, ÛÙÂÓ¿ ‰ÚÔÌ¿ÎÈ· Î·È ·‰È¤ÍÔ‰·.
H
K A £ H M E P I N H
B
™‹ÌÂÚ· ™‹ÌÂÚ·, 120 ۯ‰fiÓ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ›‰Ú˘Û‹ Ù˘, Ë K·ÏÏÈı¤· ¤¯ÂÈ ¿„ÂÈ È· Ó· ·ÔÙÂÏ› ÚÔ¿ÛÙÈÔ Ù˘ Aı‹Ó·˜. A˘ÙfiÓÔÌÔ˜ ‰‹ÌÔ˜ ·fi ÙÔ 1934 ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·Ùڷ› Ì ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ Û ·ÌÈÁÒ˜ ·ÛÙÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹. OÈ ÔÏ˘Î·ÙÔÈ˘ ·ÓÙÈη٤ÛÙËÛ·Ó Ù· ¤ÙÚÈÓ· ‰ÈÒÚÔÊ· (ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ÛÒ˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌË), Ù· ·˘ÙÔΛÓËÙ·, Ù· ψÊÔÚ›·, ÙÔ ÙÚ¤ÓÔ, ÙÔÓ ÈÔÛȉËÚfi‰ÚÔÌÔ. EÌÔÚÈο ΤÓÙÚ·, ΤÓÙÚ· ·Ó·„˘¯‹˜, ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜. ¢‡ÛÎÔÏ· ‰È·ÎÚ›ÓÂȘ È· Ù· ›¯ÓË Ù˘ ·ÏÈ¿˜ K·ÏÏÈı¤·˜. K·Ï‡ÙÂÚ·; XÂÈÚfiÙÂÚ·; IÛˆ˜ Ô‡Ù ηχÙÂÚ·, Ô‡Ù ¯ÂÈÚfiÙÂÚ·. ¢È·ÊÔÚÂÙÈο.
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
11
H κοινωνικ σ νθεση
H Tο αμαξοστσιο της Kαλλιθ ας στα 1930. Tο τραμ για τους Kαλλιθετες, π ρα απ μεταφορικ μ σο –εξυπηρετοντο με δο γραμμ ς: Aκαδημα - Kαλλιθ α και Aκαδημα - Kαλλιθ α - N. Φληρο– πρσφερε συγχρνως και εργασα. Eκτς απ οδηγο εισπρκτορες, η μακρχρονη (1889-1958) εκε λειτουργα του αμαξοστασου στθμευσης και επισκευ ς των οχημτων απασχολοσε επσης πολλος Kαλλιθετες ως τεχνικος στα συνεργεα επισκευ ν. Mε τη σταδιακ (1958) απσυρση των τραμ και την αντικατστασ τους με τα τρλεϊ, το αμαξοστσιο κλεισε. Oι εγκαταστσεις ισοπεδ θηκαν (1968) και στη θ ση τους δημιουργ θηκε το σημεριν πρκο της Kαλλιθ ας (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
12
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
Της E À∞°°∂§ÿ∞˜ ° ∂øƒ°πΔ™√°πÕ¡¡∏ Επικ. καθηγ τριας Χαροκοπεου Πανεπιστημου
√
OIKI™MO™ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ȉڇıËΠÙÔ 1884 ·fi ÙËÓ √ÈÎÔ‰ÔÌÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›·, ÏfiÁˆ Ù˘ ÏËı˘ÛÌȷ΋˜ ·‡ÍËÛ˘ Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ô˘ ¤‚·Ï ÙËÓ Â¤ÎÙ·Û‹ Ù˘. ¶·Ï·ÈfiÙÂÚ·, ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ηÙÔÈÎÔ‡Û·Ó Ï›ÁÔÈ ·ÁÚfiÙ˜, Ô˘ ηÏÏÈÂÚÁÔ‡Û·Ó Ù· ¯ˆÚ¿ÊÈ· Î·È Ù· ÂÚÈ‚fiÏÈ· Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó Î·È ·Ó‹Î·Ó, ˆ˜ › ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ, Û ¶Ï·ÎÈÒÙ˜ Î·È ªÚ·¯·ÌÈÒÙ˜. √ πÏÈÛÛfi˜ Ô˘ ÂÚÓÔ‡Û ·fi ÂΛ ηıÈÛÙÔ‡Û ÙÔÓ ÙfiÔ Â‡ÊÔÚÔ. ∫‡ÚÈ· ÚÔ˚fiÓÙ· ‹Ù·Ó ÙÔ ÎÚÈı¿ÚÈ Î·È Ù· Ï·¯·ÓÔÎË¢ÙÈÎ¿Ø ˘‹Ú¯·Ó, fï˜, Î·È ·Ì¤ÏÈ·, ÂÏȤ˜, Û˘ÎȤ˜ Î·È ‰È¿ÊÔÚ· ¿ÏÏ· ηÚÔÊfiÚ· ‰¤ÓÙÚ·. ªÂÙ¿ ÙÔ 1884, Ë ÂÚÈÔ¯‹ ηÙÔÈ΋ıËΠ·Ú¯Èο ·fi ÔÚÈṲ̂ӷ ›ÏÂÎÙ· ̤ÏË Ù˘ ·ıËÓ·˚΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Ô˘ ÙËÓ Â¤ÏÂÍ·Ó ˆ˜ ÙfiÔ ÂÍÔ¯È΋˜ ηÙÔÈΛ·˜, ·ÏÏ¿, Ì ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÂΛ ÌÔӛ̈˜. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ¿ÙÔÌ· ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓ· ·fi Ù· ÌÂÛ·›·
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
ÛÙÚÒÌ·Ù· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ηÙÔ›ÎËÛ·Ó ÛÙÔÓ Ó¤Ô ÔÈÎÈÛÌfi. AÏÏÔÈ ‹Ù·Ó ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ, Ê·ÚÌ·ÎÔÔÈÔ›, ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜, ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ, ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ›, ·ÓÒÙÂÚÔÈ ‰ËÌfiÛÈÔÈ ˘¿ÏÏËÏÔÈ, ÎÙË̷ٛ˜, ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ›, ÂÚÁÔÏ¿‚ÔÈ ÔÈÎÔ‰ÔÌÒÓ, ÂÌÔÚÔÌÂÛ›Ù˜, ηıÒ˜ Î·È ·ÓÙÔÒϘ, ·ÚÙÔÔÈÔ› Î·È ·ÓıڷΤÌÔÚÔÈ. ∞ÚÎÂÙÔ› ‹Ù·Ó ˘¿ÏÏËÏÔÈ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ πÔÛȉËÚÔ‰ÚfiÌˆÓ [È‹Ï·Ù· (1880-7) Î·È Î·ÙfiÈÓ ·ÙÌÔΛÓËÙ· ÙÚ·Ì], Ô˘ ·fi ÙÔ 1886 ›¯Â ÙȘ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· (ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ηÏÏÈÂÚÁÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ÙÔ ÎÚÈı¿ÚÈ Ô˘ ‰ÈÓfiÙ·Ó ˆ˜ ÙÚÔÊ‹ ÛÙ· ¿ÏÔÁ· ÙˆÓ È‹Ï·ÙˆÓ ÙÚ·Ì) ηÈ, ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ˘¿ÏÏËÏÔÈ Ù˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∏ÏÂÎÙÚÈÎÒÓ ΔÚÔ¯ÈÔ‰ÚfiÌˆÓ Ô˘ ÙË ‰È·‰¤¯ıËΠÙÔ 1910 Î·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1958. ™ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÚÔÛ‹Ïı·Ó Î·È ÔÏÏÔ› ·ÁÚfiÙ˜ ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·گ›·, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ÂÍfi‰Ô˘ Ô˘ ¤Ï·‚ ¯ÒÚ· ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 19Ô˘ - ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, ˆ˜ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ Ù˘ ªÂÁ¿Ï˘ YÊÂÛ˘ (1875-95) Ô˘ ¤ÏËÍ ÙËÓ Â˘Úˆ·˚΋ ·ÁÚÔÙÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· Î·È Ù˘ ÛÙ·ÊȉÈ΋˜ ÎÚ›Û˘ Ô˘ ¤ÏËÍ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÂȉÈÎfiÙÂÚ·. ∂ÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ÛÙ· ¯ˆÚ¿ÊÈ· Î·È ÛÙ· ÂÚÈ‚fiÏÈ· ‹ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙËÓ ÎÙËÓÔÙÚÔÊ›·, Ë ÔÔ›· Ì ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ·Ó·Ù˘Û-
P «Bιομηχανα Ψλτη – Ξυλουργικα Eπιχειρ σεις» στη Λεωφρο Συγγρο, κοντ στην Πντειο. Πρκειται για το γνωστ αργτερα εργοστσιο εππλων Σαρδης A.E. Eλαφρ ς βιομηχανικ ς μονδες ρχισαν να λειτουργον στην Kαλλιθ α απ τη δετερη δεκαετα του 20ο αι. και η παρουσα τους αυξανταν σταθερ. H μεγλη πλειοψηφα του απασχολομενου εργατικο δυναμικο ταν Kαλλιθετες (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
H H οδς Φιλαρ του προς N. Σμρνη απ το ψος της διασταρωσης με την οδ Πλτωνος στον Mεσοπλεμο. H σημεριν αντστοιχη ψη οτε καν αναγνωρζεται. Πρκειται για τον προσφυγικ συνοικισμ του «Σκοπευτηρου», ο οποος ταν γνωστς στους Kαλλιθετες ως «Συνοικισμς Ποντων Σκοπευτηρου». Oι συνθ κες διαβωσης των προσφγων ταν τα πρ τα χρνια αντξοες και δσκολες. H οριστικ εγκατστασ τους γινε σταδιακ (1928-34) και η μαζικ τους παρουσα αν τρεψε τον κοινωνικ ιστ της Kαλλιθ ας (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
ÛfiÙ·Ó fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ, ηıÒ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ÔÏÏ¿ ‚Ô˘ÛÙ¿ÛÈ· ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹. ¢Ô‡Ï¢·Ó, ›Û˘, ÛÙ· ÛÊ·Á›·, ÛÙ· Ï·ÙÔÌ›· Î·È ÛÙ· ·Û‚ÂÛÙÔοÌÈÓ· ÙÔ˘ ÏfiÊÔ˘ ™ÈÎÂÏ›·˜, ÛÙȘ ‚fiÚÂȘ ·Ú˘Ê¤˜ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ‹ ÛÙȘ Ï›Á˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ Ô˘ ›¯·Ó ÂÁηٷÛÙ·ı› ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ηٿ ÙËÓ Â΂ÈÔÌ˯¿ÓÈÛË Ô˘ ÛËÌÂÈÒıËΠÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1890-1914, fiÙ·Ó ÔÈ ÂÏ·ÊÚfiÙÂÚ˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ - ¶ÂÈÚ·È¿ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒıËÎ·Ó ÛÙÔÓ ¿ÍÔÓ· ¡¤Ô º¿ÏËÚÔ - ªÔÛ¯¿ÙÔ - ∫·ÏÏÈı¤·. ™ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ÙÚ›· ¡ËÌ·ÙÔ˘ÚÁ›· (‰‡Ô Ù˘ ¶ÂÈÚ·˚΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∂ȯÂÈÚ‹ÛÂˆÓ Î·È ¤Ó· Ù˘ ∞ÓÒÓ˘Ì˘ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∂ÚÈÔ˘ÚÁ›·˜) Î·È ¤Ó· ·ÙÌÔΛÓËÙÔ μ·ÊÂ›Ô (ÙÔ˘ ¢. °Ô˘Ó·ÚfiÔ˘ÏÔ˘).
¶ÚfiÛÊ˘Á˜ Oˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÙˆÓ ·ÔÁÚ·ÊÒÓ, Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÛËÌ›ˆÓÂ Û˘Ó¯‹ ·‡ÍËÛË: ÙÔ 1896 ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó 139 ηÙÔ›ÎÔ˘˜, ÙÔ 1907 1.270 Î·È ÙÔ 1920 ¤Êı·Û ÛÙÔ˘˜ 4.185. Δ· ‰Ú·Ì·ÙÈο ÁÂÁÔÓfiÙ·, fï˜, Ô˘ ¤Ï·‚·Ó ¯ÒÚ· Ù· ¯ÚfiÓÈ· ·˘-
Ù¿ ¤‰Ú·Û·Ó ηıÔÚÈÛÙÈο ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·ıËÓ·˚ÎÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘. EÙÛÈ, ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·, Ë ∫·ÏÏÈı¤· ‰¤¯ıËΠÙËÓ ÚÒÙË Ì·˙È΋ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÚÔÛʇÁˆÓØ ÂÚfiÎÂÈÙÔ ÁÈ· EÏÏËÓ˜ ÙÔ˘ ¶fiÓÙÔ˘ Ô˘ ¤Êı·Û·Ó ·fi ÙË ¡fiÙÈ· ƒˆÛ›· ÙÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ÙÔ˘ 1919, ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙÔ˘ ‰˘ÛÌÂÓÔ‡˜ ÚÔ˜ ·˘ÙÔ‡˜ Îϛ̷ÙÔ˜ Ô˘ ›¯Â ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ÛÙË ¯ÒÚ·, ÏfiÁˆ Ù˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÛÙËÓ ÂÎÛÙÚ·Ù›· Ù˘ √˘ÎÚ·Ó›·˜, fiÙ·Ó ‰˘ÙÈο ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ ÔϤÌËÛ·Ó Î·Ù¿ ÙˆÓ ™Ô‚ÈÂÙÈÎÒÓ. ΔÔ ÚÒÙÔ ·˘Ùfi ·̷ ÚÔÛʇÁˆÓ ‰È·‰¤¯ÙËÎ·Ó ÎÈ ¿ÏÏ·, ȉ›ˆ˜ ÌÂÙ¿ ÙË ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈ΋ K·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ (1922) Î·È ÙËÓ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ ÏËı˘ÛÌÒÓ, ‚¿ÛÂÈ Ù˘ Û˘Óı‹Î˘ Ù˘ §ˆ˙¿ÓÓ˘ (1923). ∏ ¿ÊÈÍË ÚÔÛʇÁˆÓ, fï˜, ‰ÂÓ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ ÙfiÙÂ, ·ÏÏ¿ Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Î·È ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’30, fiÙ·Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ ¶fiÓÙÈÔÈ ‹Úı·Ó ·fi ÙË ™Ô‚ÈÂÙÈ΋ EÓˆÛË, ÏfiÁˆ ÙˆÓ ÛÙ·ÏÈÓÈÎÒÓ ‰ÈÒ͈Ó.
√È ÚfiÛÊ˘Á˜ Ô˘ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙÔÓ ¶fiÓÙÔ (ˆ˜ › ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ, ·fi ÙËÓ ΔÚ·Â˙Ô‡ÓÙ·, ∫ÂÚ·ÛÔ‡ÓÙ·, ΔÚ›ÔÏË, ∫ÔÙ‡ˆÚ·, ∞ÚÁ˘ÚÔ‡ÔÏË), ÙË ÏÔÈ‹ ª. ∞Û›· (·fi ÙË ™Ì‡ÚÓË, ∫·ÈÛÛ¿ÚÂÈ·, ∞ÙÙ¿ÏÂÈ·, ¢·Ú‰·Ó¤ÏÏÈ· Î.·.), ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Î·È ÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ £Ú¿ÎË ˘‹Ú¯·Ó, fï˜, Î·È Ï›ÁÔÈ ·fi ÙË μÔ˘ÏÁ·Ú›·, ÙË ƒÔ˘Ì·Ó›· Î·È ÙËÓ Δ¤Ó‰Ô.
¢È·Ú΋˜ Â›Ó·È Ë ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ Ù˘ ÏËı˘ÛÌȷ΋˜ Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛·˜ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜
H
K·Ù·ÎfiÚ˘ÊË ·‡ÍËÛË
™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ› ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜, Ô˘ Û˘Ó¤ÚÂ·Ó ÛÙËÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ·fi ‰È¿ÊÔÚ· ̤ÚË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤·. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó, ΢ڛˆ˜, ·fi ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ –ȉȷ›ÙÂÚ· ·fi ÙË §·ÎˆÓ›·– Î·È ÙËÓ ∫Ú‹ÙË. EÙÛÈ, Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔÙ ÌÈÎÚÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ ÛËÌ›ˆÛ ηٷÎfiÚ˘ÊË ·‡ÍËÛË, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ·ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ 1928, fiÔ˘ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È 29.659 οÙÔÈÎÔÈ, ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
13
Õ Στση εργασας στην Kαλλιθ α την Πρωτομαγι του 1931. H παρουσα του προσφυγικο στοιχεου απ τη μια, των βιομηχανικ ν και βιοτεχνικ ν μονδων απ την λλη, που απασχολοσε τη μεγλη πλειοψηφα των κατοκων, ενσχυσαν τη φιλελεθερη φυσιογνωμα της Kαλλιθ ας και της δωσαν αμιγ ς ταξικ χαρακτηριστικ (φωτ.: ΓΣEE).
P Aφσες, πινακδες, εμβλ ματα και λοιπ στοιχεα της φωτογραφας αποτυπ νουν το πνεμα της εποχ ς, καθ ς μ λη του Συνδ σμου Παντοπωλ ν Kαλλιθ ας ποζρουν για φωτογρφηση κατ τον εορτασμ της 10ετηρδος του Συνδ σμου στις παραμον ς (1940) του πολ μου (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη). ÔÈ 15.516, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ 52,32% ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, Â›Ó·È ÚfiÛÊ˘Á˜. ∏ ∫·ÏÏÈı¤· ›¯Â ‹‰Ë, Ì¿ÏÈÛÙ·, ·ÔÛ·ÛÙ› ·fi ÙÔÓ ¢‹ÌÔ ∞ıËÓ·›ˆÓ ÙÔ 1925 Î·È Â›¯Â ·ÔÙÂϤÛÂÈ ∫ÔÈÓfiÙËÙ·, ÛÙËÓ ÔÔ›· ¤Ó·Ó ¯ÚfiÓÔ ·ÚÁfiÙÂÚ· ÚÔÛÙ¤ıËÎÂ Î·È Ô ÔÈÎÈÛÌfi˜ ÙˆÓ Δ˙ÈÙ˙ÈÊÈÒÓ – ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÙÔ 1933, ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠ۠¢‹ÌÔ. ™˘Ó¤ÂÈ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÏËı˘ÛÌÈ·ÎÒÓ ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÛÂˆÓ ˘‹ÚÍÂ Ë ÂÎ ‚¿ıÚˆÓ ·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÈÛÙÔ‡ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ηٿ ÙÔÓ MÂÛÔfiÏÂÌÔ. ∏ ÌÂÁ¿ÏË ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ ÂÚÁ·˙fiÙ·Ó Û ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ Î·È ‚ÈÔÙ¯ӛ˜ –›¯·Ó È‰Ú˘ı› ÔÏϤ˜ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ Â΂ÈÔÌ˯¿ÓÈÛ˘ Ô˘ ¤Ï·‚ ¯ÒÚ· ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹– ÛÙ· Ï·ÙÔÌ›·, ÛÙ· ·Û‚ÂÛÙÔοÌÈÓ·, ηıÒ˜ Î·È ÛÙ· ¯ˆÚ¿ÊÈ·, ÛÙ· ÂÚÈ‚fiÏÈ· Î·È ÛÙ· ‚Ô˘ÛÙ¿ÛÈ·. EÓ· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Û·Ó, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, ÔÈ Á˘Ó·›Î˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÚÔÛʇÁˆÓ, fiÔ˘ ˘‹Ú¯·Ó ÔÏϤ˜ Á˘Ó·›Î˜ «·Ú¯ËÁÔ›» ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ‹ ¯ˆÚ›˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. EÓ· ÌÂÁ¿ÏÔ ÔÛÔÛÙfi ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ‹Ù·Ó, ›Û˘, ¤ÌÔÚÔÈ, Ù¯ӛÙ˜, ‚ÈÔÙ¤¯Ó˜ ‹ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó Ì ÙËÓ ·ÚÔ¯‹ ˘ËÚÂÛÈÒÓ. À‹Ú¯·Ó, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ˘¿ÏÏËÏÔÈ (ȉ›ˆ˜ ÙÚÔ¯ÈÔ‰ÚÔÌÈÎÔ›), ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ (ÔÏÏÔ› ÁÈ·ÙÚÔ›, ·ÚÎÂÙÔ› Ê·ÚÌ·ÎÔÔÈÔ› Î·È ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ, ηıÒ˜ Î·È Û˘Ì‚ÔÏ·ÈÔÁÚ¿ÊÔÈ, ÁˆfiÓÔÈ Î.¿.), ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ, ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜, ÂȯÂÈÚË̷ٛ˜, ‚ÈÔÌ‹¯·ÓÔÈ, ÎÙË̷ٛ˜, ÎÙËÌ·ÙÔÌÂÛ›Ù˜ Î·È ÂÚÁÔÏ¿‚ÔÈ ÔÈÎÔ‰ÔÌÒÓ. ™Â ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜, Ë ∫·ÏÏÈı¤· Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ ’30 ‹Ù·Ó ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ fiÏË Ô˘ ¤ÛÊ˘˙ ·fi ˙ˆ‹, Ì ÂÌÔÚÈο
14
H
K A £ H M E P I N H
B
ηٷÛÙ‹Ì·Ù·, ‰ËÌfiÛȘ ˘ËÚÂۛ˜, ÙÚ¿Â˙˜, ÂÎ·È‰Â˘ÙÈο ȉڇ̷ٷ fiÏˆÓ ÙˆÓ ‚·ıÌ›‰ˆÓ, ÂÎÎÏËۛ˜, ÊÈÏ·ÓıÚˆÈο ȉڇ̷ٷ, Ï‹ıÔ˜ Û˘ÏÏfiÁˆÓ Î·È ÛˆÌ·Ù›ˆÓ, ·ıÏËÙÈ΋ ΛÓËÛË, ÏÔ‡ÛÈ· ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ˙ˆ‹, Ù¤ÛÛÂÚȘ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÔÏÏ¿ ηÊÂÓ›·, ÂÛÙÈ·ÙfiÚÈ·, ˙·¯·ÚÔÏ·ÛÙ›· Î·È ·ÚÎÂÙ¿ ΤÓÙÚ· ‰È·ÛΉ¿Ûˆ˜. À‹Ú¯·Ó, ›Û˘, fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚıËÎÂ, Î·È ÔÏϤ˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ Î·È ‚ÈÔÙ¯ӛ˜, Ô˘ ·Ú‹Á·Á·Ó ¤Ó· ¢ڇ Ê¿-
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
ÛÌ· ÚÔ˚fiÓÙˆÓ. √È ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‹Ù·Ó ÔÈ: «∂§μπΔ∞» A.E., (›‰Ë ÁÚ·Ê›Ԣ), «μ√À§∫∞¡π∞» A.E., ÙÔ˘ °. ¶ÂÙ˙ÂÙ¿ÎÈ Î·È «∂§μπ∂§∞» ÙˆÓ ª·˘ÚÔÊ›‰Ë∞ÁÓÈ¿‰Ë (ÂÏ·ÛÙÈο), «™·Ú›‰Ë˜», A.E., (¤ÈÏ· -͢Ï›·), «μπ∫∞» A.E., (ηÏÙÛÔÔÈ›Ô), «∂§ª∂Δ» (ÌÂÙ·ÏÏÔ‚ÈÔÌ˯·Ó›·), «∂ÏÏËÓÈ΋ μÈÔÌ˯·Ó›· ¶Ï·ÛÙÈÎÒÓ & ¶ÚÔÛˆ›‰ˆÓ» A.E., (Ï·ÛÙÈο ›‰Ë), «∂∫∞¶» A.E., (·ÓÙÈ·ÛÊ˘ÍÈÔÁfiÓ˜ ÚÔÛˆ›‰Â˜), «∞ÓÒÓ˘ÌË μÈÔÌ˯·ÓÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ƒËÙ›Ó˘» (ÚË-
ÙÈÓÈο ÚÔ˚fiÓÙ·), «π∑√§∞» A.E., ÙÔ˘ ¶. ¢Ú¿ÎÔ˘ (ÛˆÏËÓÔ˘ÚÁ›Ô), «°Ï¿ÚÔ˜» A.E., (ÏÂÎÙ‹ÚÈÔ), «∂. ¶··‰fiÔ˘ÏÔ˜» A.E., Î·È Δ˙·Î §Â‚‹˜ (ÎψÛÙ‹ÚÈ·), «∞ıËÓ·˚΋ ∂ÚÈÔ˘ÚÁ›·» A.E., «∞∫∂™» (∞ÓÒÓ˘ÌË ∫ψÛÙԸʷÓÙÔ˘ÚÁÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ™‡ÚÔ˘) Î·È «¶ÂÈÚ·˚΋ - ¶·ÙÚ·˚΋» A.E., (ÎψÛÙԸʷÓÙÔ˘ÚÁ›·), «∞ÊÔ› ªÂÓÔ‡ÓÔ˘» A.E., (¯ËÌÈο ÚÔ˚fiÓÙ·), «μπ√Ãøª» A.E., (¯ÚÒÌ·Ù· ·ÓÈÏ›Ó˘), «∞ÊÔ› ¶··˚ˆ¿ÓÓÔ˘» A.E. („˘Á›·), «∞Ó·ÙÔÏ‹» A.E., ηÈ
«∂§μπ∫À» A.E., (¯·ÚÙÈο - ·ÂÏÏ·), «∫. ¶. ∫·Ú‡‰Ë˜» A.E., (ÏÈıÔÁÚ·Ê›Ô), «∂μ∑À» A.E., (˙˘ÌÔÙ¯ÓÈο ÚÔ˚fiÓÙ·), «∫Ù‹Ì· ΔÚ¿¯ˆÓ˜» A.E., (·ÁˆÙ¿), «∞ÛÙ‹Ú» ÙÔ˘ ∞. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓ›‰Ë Î·È «IÚȘ» A.E., (ÛÔÎÔÏ·ÙÔÔÈ›·), «∞Ó¿„˘ÍȘ» Î·È «EÚˆ˜» (·ÂÚÈÔ‡¯· ÔÙ¿), «ÃÚ. §›˙·˜» (ÔÙÔÔÈ›Ô), π. ™Ù·Ê˘Ï¿Î˘ (Ï·ÎÔÔÈ›·) Î.¿.
MÂÙ·ÔÏÂÌÈο ∏ ·Ó¿Ù˘ÍË ·˘Ù‹ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ∫·ÙÔ¯‹˜, fiÙ·Ó ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ ¤ÎÏÂÈÛ·Ó Î·È ÔÏÏÔ› ∫·ÏÏÈı¿Ù˜ ¤¯·Û·Ó ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ·fi ÙËÓ Â›Ó·, ÂÓÒ ¿ÏÏÔÈ ÂÎÙÂϤÛÙËÎ·Ó ‹ Ê˘Ï·Î›ÛÙËÎ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ηٷÎÙËÙ¤˜. ™Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó, Ë ∫·ÏÏÈı¤· ‰¤¯ıËÎÂ Û˘Ó¯›˜ ÌÂÙÔÈ΋ÛÂȘ ΢ڛˆ˜ ·fi ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ˘ ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈÎÔ‡ Ú‡̷ÙÔ˜ Ô˘ ¤Ï·‚ ¯ÒÚ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ·˘Ù‹. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ‰¤¯ıËÎÂ Î·È ¿ÏÈ ÚfiÛÊ˘Á˜ ÛÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ ’50 Î·È ’60, ·Ó Î·È Û Ôχ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ·ÚÈıÌfi ·fi ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. ∂ÚfiÎÂÈÙÔ, ·ÊÂÓfi˜, ÁÈ· ¶ÔÓÙ›Ô˘˜ ·fi ÙË ™Ô‚ÈÂÙÈ΋ EÓˆÛË, Ô˘ ÌfiÚÂÛ·Ó Ó· ÌÂÙ·Ó·ÛÙ‡ÛÔ˘Ó, ˆÊÂÏËı¤ÓÙ˜ ·fi ÙËÓ ËÈfiÙÂÚË ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ÃÚÔ˘ÛÙÛfiÊ, ηÈ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘, ÁÈ· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘Ôϛ٘, Ô˘ ‹Úı·Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÏfiÁˆ ÙˆÓ «™ÂÙÂÌ‚ÚÈ·ÓÒÓ» ÙÔ˘ 1955 Î·È ÙˆÓ ·ÂÏ¿ÛÂˆÓ ÙÔ˘ 1964. √ ÏËı˘ÛÌfi˜ ÙÔ˘ ‰‹ÌÔ˘ ·˘Í·ÓfiÙ·Ó Ú·Á‰·›·Ø ¤ÙÛÈ, ÂÓÒ Ï›ÁÔ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘, ÙÔ 1940 ·ÚÈıÌÔ‡Û 36.557 ηÙÔ›ÎÔ˘˜, ÙÔ 1951 ›¯Â 46.986 ηÙÔ›ÎÔ˘˜, ÙÔ 1961 54.720, ÙÔ 1971 82. 438 Î·È ÙÔ 1981 117.319 ηÙÔ›ÎÔ˘˜. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, Ë ∫·ÏÏÈı¤· ÂÍÂÏ›¯ıËΠ۠‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi-‚ÈÔÙ¯ÓÈÎfi Î·È ÂÌÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ. ¶ÔÏϤ˜ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ –ÙfiÛÔ ÚÔÔÏÂÌÈΤ˜ Ô˘ ·ӷÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó fiÛÔ Î·È Ó¤Â˜– ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÂΛ ηٿ ÙËÓ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋ Â΂ÈÔÌ˯¿ÓÈÛË Ù˘ ¯ÒÚ·˜, fiˆ˜ Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ μÈÔÌ˯·Ó›· ¶Ï·ÛÙÈÎÒÓ Î·È ∂Ï·ÛÙÈÎÔ‡ «∞ÚÈÛÙfi‚Ô˘ÏÔ˜ °. ¶ÂÙ˙ÂÙ¿ÎȘ» (ÂͤÏÈÍË Ù˘ «μ√À§∫∞¡π∞»), Ë «¶ÂÈÚ·˚΋¶·ÙÚ·˚΋», Ë ‚ÈÔÌ˯·Ó›· ËÏÂÎÙÚÈÎÒÓ Û˘Û΢ÒÓ «π∑√§∞», Ë «∂§μπ∂§∞», Ë ÂÈÏÔÔÈ›· «™·Ú›‰Ë˜», Ë ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›· ÙÔ˘ πˆ. ªÂÓÔ‡ÓÔ˘, Ë «μπ∫∞», Ë «μπ√Ãøª», Ë ˘Ê·ÓÙÔ˘ÚÁ›· «ºÔ›‚Ô˜», Ë Ê·ÚÌ·ÎÔ‚ÈÔÌ˯·Ó›· «∫∞§ª√§», ÙÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ Ï·ÛÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ ∞Ì·Ù˙‹, Ë «∂§μπΔ∞», ÙÔ ÏÈıÔÁÚ·ÊÂ›Ô «ºÔ›ÓÈÍ» ÙÔ˘ ∫·Ú‡‰Ë, Ë «∞Ó¿„˘ÍȘ», Î.¿. ∂Î ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó Î·È ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ ‚ÈÔÙ¯ӛ˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÂȉÒÓ [Ì˯·ÓÔ˘ÚÁ›·, ÔÙÔÔÈ›·-ÔÍÔÔÈ›·, ˙·¯·ÚÔÏ·ÛÙ›·, Û·ˆÓÔÔÈ›·, ˘Ô‰ËÌ·ÙÔÔÈ›·, Ú·Ê›·, ͢ÏÔ˘ÚÁ›·, ÂÈÏÔÔÈ›·, Ù˘ÔÁÚ·Ê›·, ¯Ú˘ÛÔ¯Ô›·, ‚ÈÔÙ¯ӛ˜ Ï·ÛÙÈÎÒÓ ÂȉÒÓ, ÂȉÒÓ ÈÌ·ÙÈÛÌÔ‡, ·È¯ÓȉÈÒÓ, ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜ ¯¿ÚÙÔ˘, Ì·ÚÌ¿ÚÔ˘, ʈÙÈÛÙÈÎÒÓ, ÌÂÙ¿ÏψÓ, Ì·Ù·ÚÈÒÓ (Ë ‚ÈÔÙ¯ӛ· «¶‹Á·ÛÔ˜»), Î.¿]. ™Ù· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈ· Î·È ÛÙȘ ‚ÈÔÙ¯ӛ˜ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ÔÏÏÔ› οÙÔÈÎÔÈ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜, Ë ÔÔ›· ηٿ Ù· ÚÒÙ· ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈο ¯ÚfiÓÈ· ˘‹ÚÍ ÙfiÔ˜
H Σλλογος Kωνσταντινουπολιτ ν. Συσστιο σε μαθ τριες της Kαλλιθ ας (1933-34). Eκτς της μαζικ ς εγκατστασης (1919-22) προσφγων του Πντου, διαρκ ς ταν η ρο ομογεν ν της Kωνσταντινοπολης στην Kαλλιθ α ιδως μετ τα «Σεπτεμβριαν» (1955) και τις απελσεις (1964), που ακολοθησαν (φωτ.: αρχεο Συλλγου Kωνσταντινουπολιτ ν).
H Aριστερ διαφ μιση της γνωστ ς IZOΛA σε μακ τα του Φωκωνα Δημητριδη, δημοσιευμ νη (1950) στη «Bιομηχανικ Eπιθε ρηση». Δεξι απλ διαφ μιση της ξεχασμ νης σ μερα EΛBIEΛA στο Δελτο του EBEA το 1939. Aυξημ νη η παρουσα μεγλων βιομηχανικ ν μονδων στην περιοχ της Kαλλιθ ας απ τον Mεσοπλεμο, κορυφ νεται στις δο μεταπολεμικ ς δεκαετες. Στα εργοστσια και τις ποικλες βιοτεχνες απασχολονταν πολλο κτοικοι της Kαλλιθ ας.
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
15
Õ Kαλλιθ α, 10 Mαρτου 1948. Διανομ γλακτος σε ορφαν της πλης. «Σας το προσφ ρει η αμερικανικ αποστολ …», διαφημζει η αφσα. Tην δια στιγμ στη Pομελη και στην ορειν Πελοπννησο ο Eμφλιος βρζει. H Kαλλιθ α, πως και η υπλοιπη Eλλδα, χει βγει απ την Kατοχ με τις περισστερες επιχειρ σεις κλεισμ νες. Πολλο Kαλλιθετες π θαναν απ την πενα εκτελ στηκαν, εν λλοι φυλακστηκαν. Xρνια τραγικ και δσκολα (φωτ.: αρχεο Nκου Φ. Πολτη).
ÏÈÛÛÔ̤ÓËÓ ·˘Ù‹Ó ÌÂÁ¿ÏËÓ ÂÌÔÚÈÎ‹Ó fiÏÈÓ Ë ˙ˆ‹ ÚÔÛ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ‰È·ÚÎÒ˜ ÂȘ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔÓ ¤ÓÙÔÓÔÓ Ì˯·ÓÈÎfiÓ Ú˘ıÌfiÓ Ù˘ ÚÔfi‰Ô˘»...
Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËηÓ, ›Û˘, ÔÏÏ¿ ÂÌÔÚÈο ηٷÛÙ‹Ì·Ù· Î·È ÂȯÂÈÚ‹ÛÂȘ. ¶ËÁ‹ Ù˘ ÂÌÔÚÈ΋˜ ·Ó¿Ù˘Í˘ ˘‹ÚÍÂ Ë ˘·›ıÚÈ· ·ÁÔÚ¿ Ù˘ Ô‰Ô‡ ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘ Ô˘ ›¯Â ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› › ∫·ÙÔ¯‹˜, Ë ÔÔ›· ÛÙÂÁ¿ÛÙËΠ̠¤ÍÔ‰· ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Û ȉÈfiÎÙËÙÔ ÎÙ›ÚÈÔ Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙË §·˚΋ AÁÔÚ¿ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜. ∞ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ·, ·Ú¿ ÙËÓ ÂÂÏıÔ‡Û· ·Ô‚ÈÔÌ˯¿ÓÈÛ‹ Ù˘, Ë ∫·ÏÏÈı¤· ¤¯ÂÈ ¤ÓÙÔÓÔ ÂÌÔÚÈÎfi Î·È ‚ÈÔÙ¯ÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ªÂÁ¿ÏË ·Ó¿Ù˘ÍË ÛËÌ›ˆÛÂ Î·È Ô ÎÏ¿‰Ô˜ ÙˆÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ, ÏfiÁˆ Ù˘ ÂÎÙÂٷ̤Ó˘ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛ˘ Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ·fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1960. π‰Ú‡ıËÎ·Ó ÙfiÙ ÔÏÏ¿ Ù¯ÓÈο ÁÚ·Ê›· Î·È ÔÏÏÔ› οÙÔÈÎÔÈ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ÙÔ̤· ·˘Ùfi. ∂ÎÙfi˜ ·˘ÙÒÓ, ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó Ó¤· ‰ÈÎËÁÔÚÈο Î·È Û˘Ì‚ÔÏ·ÈÔÁÚ·ÊÈο ÁÚ·Ê›·, ηıÒ˜ Î·È ·ÚÎÂÙ¤˜ ȉȈÙÈΤ˜ ÎÏÈÓÈΤ˜, ÔÏÏÔ› ‰Â ÁÈ·ÙÚÔ› ·ÛÎÔ‡Û·Ó ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤·. ∂ÁηٷÛÙ¿ıËηÓ, ›Û˘, ÔÏϤ˜ ‰ËÌfiÛȘ ˘ËÚÂۛ˜ Î·È ÙÚ¿Â˙˜.
H Διαφημιστικ καταχ ριση της «Πειραϊκ ς Πατραϊκ ς» στον «Oδηγ της Eλλδος» (1930) του N. Iγγλ ση. Eναι να απ τα πρ τα μεγλα εργοστσια που εγκαθστανται στην Kαλλιθ α.
AÛÙÈÎÔÔ›ËÛË ∂·ÎfiÏÔ˘ıÔ, fï˜, Ù˘ Ú·Á‰·›·˜ ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜ ˘‹ÚÍÂ Î·È Ë ÛÙ·‰È·Î‹ ·ÒÏÂÈ· ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, Ô˘ Ù· ÚÒÙ· ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈο ¯ÚfiÓÈ· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ·ÎfiÌ· Ó· ˘Ê›ÛٷٷÈ. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹,
16
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Ì¿ÏÈÛÙ·, Ë ‡·ÚÍË ÙÔ˘ ™˘Ó‰¤ÛÌÔ˘ ÙˆÓ ∞ÁÂÏ·‰ÔÙÚfiÊˆÓ ∞Á›·˜ ∂ÏÂÔ‡Û·˜, Ô˘ ‹Ù·Ó Î·È ·ÏÈÔ› οÙÔÈÎÔÈ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ (Ô ™‡Ó‰ÂÛÌÔ˜ ·˘Ùfi˜ Û˘Á¯ˆÓ‡ıËΠ·ÚÁfiÙÂÚ· Ì ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘˜ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ ∞ÙÙÈ΋˜ Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ Ë ÁÓˆÛÙ‹ ‚ÈÔÌ˯·Ó›· Á¿Ï·ÎÙÔ˜ «∞™ΔÀ», ÚÒÙÔ˜ Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ÔÔ›·˜ ˘‹ÚÍÂ Ô ∫·ÏÏÈı¿Ù˘ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ª·ÚÔ‡). AÏÏÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ‹Ù·Ó Î·È Ë ÛÙ·‰È·Î‹ ·Ô¯ÒÚËÛË ÔÏÏÒÓ ·Ï·ÈÒÓ Â˘fiÚˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘, Ì ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÁηٿÛÙ·ÛË ÂÓfi˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ ÂÙÂÚÔ‰ËÌÔÙÒÓ ÛÙËÓ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓË fiÏË (¤Ó· Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ô˘ ÛËÌÂÈÒıËÎÂ Î·È Û ¿ÏÏÔ˘˜ ‰‹ÌÔ˘˜ ÙÔ˘ §ÂηÓÔ‰›Ô˘). ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, Û˘Ó¤‚Ë Î·È ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤·, fiˆ˜ Û’ fiÏË ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· –̤¯ÚÈ, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ, Î·È ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1980, Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi fiÚÈÔ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ¿ÚıÚÔ˘– ¤ÓÙÔÓË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ·, ˆ˜ Û˘Ó¤ÂÈ· Ù˘ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ˘ ‚ÂÏÙ›ˆÛ˘ ÙÔ˘ ‚ÈÔÙÈÎÔ‡ ÂȤ‰Ô˘. √È ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ·˘Ù¤˜ ÚÔοÏÂÛ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô AÛÙ˘ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ (1972) ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο: «√È Î·Ù¿ ÙÔ 1923 ÂÁηٷÛÙ·ı¤ÓÙ˜ EÏÏËÓ˜ ªÈÎÚ·ÛÈ¿Ù·È, ηٿ ÙËÓ ‰È¿ÚÎÂÈ·Ó ÙˆÓ ‰ÂηÂÙÈÒÓ ˙‹Û·ÓÙ˜ ÎÔÈÓ‹Ó ˙ˆ‹Ó Î·È ÎÔÈÓ¿˜ ÂÚÈÂÙ›·˜ Ì ÙÔ˘˜ ·Ï·ÈÔÙ¤ÚÔ˘˜ ∫·ÏÏÈı¿ٷ˜ Î·È Ì ÙÔ˘˜ ηÙfiÈÓ ÂÏıfiÓÙ·˜ ·ÂÙ¤ÏÂÛ·Ó ÌÂÙ’ ·˘ÙÒÓ ÂÓ Û‡ÓÔÏÔÓ ÌÂ Û˘Ó›‰ËÛÈÓ ÙÔÈ΋Ó, ÙÔ˘ "¶·Ï·ÈÔ‡ ∫·ÏÏÈı¿ÙÔ˘". ∫·Ù¿ ÙËÓ ÛËÌÂÚÈÓ‹Ó ÂÔ¯‹Ó fï˜, ÙˆÓ ÔÏ˘Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·ÌÂÚÈÛÌ¿ÙˆÓ, ÙˆÓ ·˘ÙÔÎÈÓ‹ÙˆÓ Î·È Ù˘ ÙËÏÂÔÚ¿Ûˆ˜, Ô ¿ÏÏÔÙÂ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌfi˜ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ˜ ‹ Î·È ·‰‡Ó·ÙÔ˜. ΔÔ ·ÏËı¤˜ Â›Ó·È fiÙÈ Ô Ó¤Ô˜ ÏËı˘ÛÌfi˜ ¤‰ˆÛ ϤÔÓ ¤Ó· ›‰Ô˜ ÎÔÛÌÔÔÏ›ÙÈÎÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÔ˜ ÂȘ ÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤·Ó. ∞˘Ù‹ ›ӷÈ, ÂÓ ÁÂÓÈη›˜ ÁÚ·ÌÌ·›˜, Ë ÛÎÈ·ÁÚ·Ê›· Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ∫·ÏÏÈı¤·˜. ∂Ș ÙËÓ ‰È·ÚÎÒ˜ ÂÍÂ-
¶∏°∂™ - μπμ§π√°ƒ∞ºπ∞ Βιοτεχνικ Επιμελητήριο Αθηνών. Γεωργιτσογιάννη Ε., «Παναγής Α. Χαροκ πος (1835-1911). Η ζωή και το έργο του», εκδ. Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 2000. Δήμος Καλλιθέας. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, «Απογραφές πληθυσμού της Ελλάδος» (1920,1928,1940, 1951, 1961, 1971,1981). Εμπορικ και Βιομηχανικ Επιμελητήριο Αθηνών. Ηλιάδης Π., «Η εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων στην Καλλιθέα» Παπάζογλου Χρ. (επιμ.), «Η Καλλιθέα του χθες και του σήμερα», εκδ. εφημ. «Eρευνα Καλλιθέας», Αθήνα 2000, σ. 114 -6. Ιγγλέσης Ν., « Οδηγ ς της Ελλάδος» (1920,1930,1939). Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών: Αρχείο Προφορικής Παράδοσης. Κεχαγιαδ πουλος Γ., «Ιστορία του Συλλ γου Κωνσταντινουπολιτών» (1928-1998) (υπ έκδοση). Λώζος Αν., «Η Οικονομική Ιστορία των Αθηνών», εκδ. ΕΒΕΑ, Αθήνα 1984. Λεοντίδου Λ., «Π λεις της σιωπής. Εργατικ ς εποικισμ ς της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940», εκδ. ΠΤΙ ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989. Παπάζογλου Χρ. (επιμ.), «Η Καλλιθέα του χθες και του σήμερα», εκδ. εφημ. «Eρευνα Καλλιθέας», Αθήνα 2000. Τριανταφυλλίδης Τρ. (επιμ.), «Aστυ της Καλλιθέας 1884-1972. ΙστορίαΛεύκωμα-Οδηγ ς», εκδ. εφημ. «Η Καλλιθέα», Αθήνα 1972. Προφορικές μαρτυρίες: Γ. Ελευθεριάδης, ιατρ ς, Π. Ηλιάδης, φιλ λογος, Γ. Κεχαγιαδ πουλος, ιστορικ ς, Β. Κοραχάης, δημοσιογράφος, τ. πρ εδρος ΕΣΗΕΑ.
Eκπαιδευτικ ιδρ ματα Tου ™ Δ∞⁄ƒ√À I. A ƒμ∞¡πΔŸ¶√À§√À Yπ. Διδκτορος της Φιλοσοφικς Σχολς του Πανεπιστημου Aθηνν
¶
APA TO °E°ONO™ fiÙÈ ÔÈ ÚÒÙÔÈ ÔÈÎÈÛÙ¤˜ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÌfiÏȘ ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1880 Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1890 (°ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜: 1887, §¿ÛηÚ˘ §·Ûηڛ‰Ë˜: 1888, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫Ú¤ÌÔ˜: 1895, πÔ‡ÏÈÔ˜ ºÔÚÓ¤˙˘: 1897), Ô ÔÈÎÈÛÌfi˜ ·Ó·Ù‡¯ıËΠٷ¯‡Ù·Ù·. ∞fi 50 ηÙÔ›ÎÔ˘˜ ÙÔ ¤ÙÔ˜ 18971, Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ ¤Êı·Û ÙÔ˘˜ 1.190 ÙÔ 19212, ÁÈ· Ó· ÂÎÙÈÓ·¯ı› ÛÙÔ˘˜ 26.603 ÙÔ 19323 ÂÍ·ÈÙ›·˜ Ù˘ Âχۈ˜ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Ù˘ ƒˆÛ›·˜, ÙÔ˘ ¶fiÓÙÔ˘, Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ Î·È Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋˜ £Ú¿-
΢. ∏ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ˘ ·fi ÙÔÓ ¢‹ÌÔ ∞ıËÓ·›ˆÓ ∫ÔÈÓfiÙËÙÔ˜ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÙÔ 1925 Î·È ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÛÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ¢‹ÌÔ˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÙÔ 1933. ª›· ·ÎfiÌË Û˘Ó¤ÂÈ· Ù˘ ÏËı˘ÛÌÈ΋˜ ¤ÎÚË͢ ‹Ù·Ó Ë ›‰Ú˘ÛË ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ Ù˘ ÚˆÙÔ‚¿ıÌÈ·˜ ΢ڛˆ˜ Âη›‰Â˘Û˘, Î·È Ë Û˘Ó¯‹˜ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ ÊÔÈÙÒÓÙˆÓ Û ·˘Ù¿ Ì·ıËÙÒÓ. ™ÙÔ Û¯ÂÙÈο Û‡ÓÙÔÌÔ ‰È¿ÛÙËÌ· Ô˘ ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ ·fi ÙËÓ ÚÒÙË Î·Ù·ÁÂÁÚ·Ì̤ÓË Ì·ÚÙ˘Ú›· Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙÔ˘ °. ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘ ÁÈ· ›‰Ú˘ÛË ‰ËÌÔÙÈÎÔ‡ ·ÚÚ¤ÓˆÓ ÙÔ 19064 Ò˜ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È., ȉڇıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ‰¤Î· ‰ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›·, ‰‡Ô Á˘ÌÓ¿ÛÈ·, ‰‡Ô Ï‹ÚË È‰ÈˆÙÈο (Ì ÓËÈ·ÁˆÁ›Ô, ‰ËÌÔÙÈÎfi Î·È Á˘ÌÓ¿ÛÈÔ), ÙÚ›· ÂȉÈο Û¯ÔÏ›·, ‰‡Ô Ó˘¯ÙÂÚÈÓ¿, Î·È ¤-
ÓÙ ·ÓÒÙÂÚ˜ Û¯ÔϤ˜, ·ÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Îfi˜, ·Ó fi¯È ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÁÈ· ·ıËÓ·˚Îfi ÚÔ¿ÛÙÈÔ.
π‰ÈˆÙÈο ÂÎ·È‰Â˘Ù‹ÚÈ· ∫·Ù¿ ÙÔ ·ã ÌÈÛfi ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È. ȉڇıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ‰‡Ô Ï‹ÚË È‰ÈˆÙÈο Û¯ÔÏ›·: ÙÔ ∂Î·È‰Â˘Ù‹ÚÈÔÓ ∞. ∑ÂÚ‚Ô‡-§·˙·ÚÔÔ‡ÏÔ˘ Î·È Ë £ÂÙÈ΋ ∞ÁˆÁ‹-∞ÔÛÙÔÏÔÔ‡ÏÔ˘, ηıÒ˜ Î·È ‰‡Ô ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ È‰ÈˆÙÈο ‰ËÌÔÙÈο (∂˘·ÁÁÂÏÈÓ›‰Ô˘, £ÂÔ‰ˆÚ›ÎÔ˘), Ë ‰È¿ÚÎÂÈ· ˙ˆ‹˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ˘‹ÚÍ ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË. ∞Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ Î·È Ì·ÎÚÔ‚ÈfiÙÂÚÔ fiÏˆÓ ¤ÌÂÏÏ ӷ Â›Ó·È ÙÔ ÚÒÙÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ÍÂΛÓËÛ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÙÔ 1920, ·fi ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ ¶·Ó·ÁÈÒÙË Î·È πˆ¿ÓÓË ∑ÂÚ‚fi, ª·Ú›· ∑ÂÚ‚Ô‡, Î·È ∞ÏÂÍ¿Ó‰Ú· ∑ÂÚ‚Ô‡-§·˙·ÚÔÔ‡ÏÔ˘. ∏ «£ÂÙÈ΋ ∞ÁˆÁ‹» ȉڇıËΠÙÔ 1934 ·fi ÙÔÓ ™Ù·‡ÚÔ ∞ÔÛÙÔÏfiÔ˘-
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
H «Θετικ Aγωγ» Aποστολοπολου: Aπ την παρλαση της 25ης Mαρτου 1945, την πρτη μετ την απελευθρωση. Δεξι, το ζεγος των ιδρυτν, Σταρος και Mατολα Aποστολοπολου, αριστερ, η θρυλικ γυμνστρια, κυρα Mαρα (Παπαγεωργου).
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
17
ÏÔ Î·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ·Ú¯ÈÎÒ˜ ˆ˜ ÓËÈ·ÁˆÁÂ›Ô Î·È ‰ËÌÔÙÈÎfi Û ÎÙ›ÚÈÔ Ù˘ Ô‰Ô‡ §·Ûηڛ‰Ô˘ 120, fiÔ˘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ›¯Â ·ÓÂÁÂÚı› ÙÔ ÚÒÙÔ ·ÔÂÚ·Ùˆı¤Ó ÎÙ›ÛÌ· Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜, Ë Î·ÙÔÈΛ· ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘. ΔÔ 1937 ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ÌÂٷʤÚıËΠÛÙÔ ·Ú·Î›ÌÂÓÔ «∏χÛÈÔÓ», ÙÔ ÙÚÈÒÚÔÊÔ ÎÙ›ÚÈÔ Ô˘ ›¯Â ·ÓÂÁ›ÚÂÈ Ô °. ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜ ÁÈ· Ó· ÛÙÂÁ¿ÛÂÈ ÙË ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘, › Ù˘ Ï·Ù›·˜ μ·ÛÈÏ›ÛÛ˘ ™ÔÊ›·˜ (ÌÂÙÔÓÔÌ·Ûı›۷˜ Û ¶Ï·Ù›· ΔÛÒÚÙÛÈÏ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∫·ÙÔ¯‹ Î·È ∫‡ÚÔ˘ ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1950). ΔÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ ÂÂÎÙ¿ıËΠ‚·ıÌÈ·›·, ÁÈ· Ó· ÔÏÔÎÏËÚˆı› Ì ÙËÓ ÚÔÛı‹ÎË Ù˘ ∏ã ÙÔ 1949-50, ¤ÙÔ˜ ηٿ ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÓÂÁ¤ÚıËΠÙÔ È‰ÈfiÎÙËÙÔ ÎÙ›ÚÈÔ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ ÛÙËÓ ∞Ó·ÎÚ¤ÔÓÙÔ˜ 81, ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ¶·ÙÚ. ∫·Ú·ÓÙÈÓÔ‡. ™Â fiÏ· Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘ ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ‰È·Ù‹ÚËÛ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙ˜ ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ÙÔ˘ ·Ú¯¤˜, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ¿ÓÙÔÙ ‚¿ÚÔ˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙȘ ÌÂÙ·‰È‰fiÌÂÓ˜ ÁÓÒÛÂȘ, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ·Ó·ÓıÚÒÈÓ˜ Î·È ‰È·¯ÚÔÓÈΤ˜ ËıÈΤ˜ ·Í›Â˜, ηٷÓÔÒÓÙ·˜ ÙÔ ‚·ı‡ÙÂÚÔ ·È‰·ÁˆÁÈÎfi ÚÔÔÚÈÛÌfi οı ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡.
O›ÎÔ˜ T˘ÊÏÒÓ
H Ã Aνγνωση με το σστημα Mπριγ στον «Oκο Tυφλν», 1965 (φωτ.: Kστας Mπαλφας). Δεξι: H Eιρνη Λασκαρδου, η πρτη διευθντρια στον «Oκο Tυφλν» «Aμπτειον Mλαθρον», προς τιμν των δωρητν αδελφν Aμπετ. H Λασκαρδου (1882-1958), κρη του Λσκαρη Λασκαρδη, οργνωσε με πρωτοποριακ για την εποχ τρπο τη λειτουργα του «Oκου Tυφλν» και τον υπηρτησε για 30 χρνια.
¶ÚˆÙÔÔÚȷ΋ Î·È ˘Ô‰ÂÈÁÌ·ÙÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ˘‹ÚÍÂ Ë ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ √›ÎÔ˘ Δ˘ÊÏÒÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ȉڇıËΠÙÔ 1906 ÛÙË Û¯Â‰fiÓ ·Î·ÙÔ›ÎËÙË ·ÎfiÌË ∫·ÏÏÈı¤·. ∫·Úfi˜ Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ÙÔ˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ μÈΤϷ Î·È ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ¢ÚÔÛ›ÓË, ÛÙÂÁ¿ÛÙËΠÛÙÔ ÂȉÈο ÁÈ· ÙÔÓ ÛÎÔfi ·˘Ùfi ÎÙÈṲ̂ÓÔ ∞̤ÙÂÈÔÓ ª¤Ï·ıÚÔÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÓÂÁ¤ÚıËΠ̠¯Ú‹Ì·Ù· ·fi ÙÔ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÌ· ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ ƒ·Ê·‹Ï Î·È ∞Ó·Ó›· ∞̤Ù, ÂÁηÙÂÛÙËÌ¤ÓˆÓ ÛÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ ™˘Ú›ˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Î·È ÙÚ·Â˙ÈÙÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·¤ÎÙËÛ·Ó ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ˘ËÎÔfiÙËÙ· Î·È ›‰Ú˘Û·Ó ÙËÓ ∞̤ÙÂÈÔ ™¯ÔÏ‹ ÙÔ˘ ∫·˝ÚÔ˘5. ∏ ÔÚÁ¿ÓˆÛË, ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Î·È ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ‰È‰·ÛÎÔÌ¤ÓˆÓ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ √›ÎÔ˘ Δ˘ÊÏÒÓ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙËÓ ÚÒÙË ‰È¢ı‡ÓÙÚÈ·, ∂ÈÚ‹ÓË §·Ûηڛ‰Ô˘, ÎfiÚË ÙÔ˘ §¿ÛηÚË (‰Â‡ÙÂÚÔ˘ ÔÈÎÈÛÙ‹ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜) Î·È Ù˘ ÛËÌ·›ÓÔ˘Û·˜ ·È‰·ÁˆÁÔ‡ ∞ÈηÙÂÚ›Ó˘ Î·È ·‰ÂÏÊ‹ Ù˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ ™ÔÊ›·˜ §·Ûηڛ‰Ô˘. ∫·Ù¿ ÙË Ì·ÎÚfi¯ÚÔÓË ¿ÛÎËÛË ÙˆÓ Î·ıËÎfiÓÙˆÓ Ù˘ (1909-1938) ÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ ·Ú¯ÔÌ¤ÓˆÓ ˘ËÚÂÛÈÒÓ ˘‹ÚÍ ڷÁÌ·ÙÈο ˘„ËÏfi Î·È Ë ÚÔÛÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ȉڇ̷ÙÔ˜ ÔχÏ¢ÚË. ∂ÎÙfi˜ Ù˘ ‰È·ÌÔÓ‹˜ Ô˘ ·Ú¤Û¯Â Û ·È‰È¿ Ì ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÔÚ¿Ûˆ˜ ·fi fiÏË ÙË ¯ÒÚ·, Ô √›ÎÔ˜ Δ˘ÊÏÒÓ ÂÈÙÂÏÔ‡Û ·ÓÂÎÙ›ÌËÙÔ ·È‰·ÁˆÁÈÎfi ¤ÚÁÔ, ηıÒ˜ ‰È‰¿ÛÎÔÓÙ·Ó Û ·˘ÙfiÓ fiÏ· Ù· Ì·ı‹Ì·Ù· Ù˘ ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ô˘˜ Âη›‰Â˘Û˘, Î·È ÂÈϤÔÓ ÎÂÚ·ÌÈ΋, ˘Ê·ÓÙÈ΋, ÏÂÎÙÈ΋ Î·È ÌÔ˘ÛÈ΋, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÌÈ·˜ Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋˜ ¯ÔÚˆ‰›·˜. ΔÔ ·ÍÈfiÏÔÁÔ ·˘Ùfi ¤ÚÁÔ Û˘Ó¯›ÛÙËΠ·fi ÙËÓ ÂfiÌÂÓË ‰È¢ı‡ÓÙÚÈ·, ™ÔÊ›· ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘-∫Ô˘Ú¤·, Î·È ÙÔÓ ˘Ô‰È¢ı˘ÓÙ‹ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï ∫ÂÊ¿ÎË, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Â›¯·Ó οÓÂÈ ÂȉÈΤ˜ Ù˘ÊÏÔÏÔÁÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙȘ ∏¶∞. ∫·›ÚÈ· ˘‹ÚÍÂ Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË Û‡Ó‰ÂÛË ÙˆÓ
à «Oκος Tυφλν»: Mθημα δακτυλογραφας
18
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
·Ú¯ÔÌ¤ÓˆÓ ÁÓÒÛÂˆÓ Ì ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹, ÒÛÙ ӷ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È Ë Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ·ÔηٿÛÙ·ÛË ÙˆÓ ÊÈÏÔÍÂÓÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÛÙÔ ›‰Ú˘Ì·. ªÂÙ¿ ÙËÓ Â›ÛÎÂ„Ë Ù˘ Helen Keller ÛÙÔÓ √›ÎÔ Δ˘ÊÏÒÓ ÙÔ 1946, Ë Âη›‰Â˘ÛË ÂÂÎÙ¿ıËΠÙÔ 1948 Î·È ÛÙÔ˘˜ Ù˘ÊÏÔΈʷϿÏÔ˘˜, Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂȉÈÎÔ‡ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜. ΔÔ ¤ˆ˜ ÙfiÙ ÊÈÏ·ÓıÚˆÈÎfi ۈ̷ÙÂ›Ô ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠÙÔ 1979 Û ¡¶¢¢, ˘·ÁfiÌÂÓÔ ÛÙÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô ÀÁ›·˜ Î·È ¶ÚfiÓÔÈ·˜ Î·È Û˘Ó¯›˙ÂÈ Î·È Û‹ÌÂÚ·, ˆ˜ ∫¤ÓÙÚÔ ∂η›‰Â˘Û˘ Î·È ∞ÔηٿÛÙ·Û˘ Δ˘ÊÏÒÓ, ÙÔ ÔχÙÈÌÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘. ∏ ‡·ÚÍË ÙÔ˘ √›ÎÔ˘ Δ˘ÊÏÒÓ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È. ›¯Â ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙË ÌÂÙÔ›ÎËÛË ÛÙÔ ÚÔ¿ÛÙÈÔ ·˘Ùfi Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ÔÏÏÒÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ì ·È‰È¿ Ô˘ ·ÚÔ˘Û›·˙·Ó ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÔÚ¿Ûˆ˜. ∫·ıÒ˜ Ë ¤ÓÙ·Í‹ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÎÔÈÓ¿ Û¯ÔÏ›· ‹Ù·Ó ·‰‡Ó·ÙË, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ‰‡Ô ÂȉÈο ‰ËÌÔÙÈο, Ù· ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓ· ∞ÓÙÈÙÚ·¯ˆÌ·ÙÈο ™¯ÔÏ›·. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÂÍ·Ù¿ÍÈ· ÌÈÎÙ¿ ‰ËÌÔÙÈο, Ù· ÔÔ›· ‰È·ÊÔÚÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÌfiÓÔ ÛÙË Ì¤ıÔ‰Ô ‰È‰·Ûηϛ·˜ Î·È fi¯È ÛÙ· ‰È‰·ÛÎfiÌÂÓ· Ì·ı‹Ì·Ù· ·fi Ù· ˘fiÏÔÈ· Û¯ÔÏ›· Ù˘ ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ô˘˜ Âη›‰Â˘Û˘.
à P Σιβιτανδειος Σχολ: Mθημα χημεας στο αμφιθατρο. H Σιβιτανδειος Σχολ Tεχνν και Eπαγγελμτων ιδρθηκε στην Kαλλιθα το 1927 και λειτουργε μχρι σμερα, με μα μνο διακοπ στα χρνια της Kατοχς, καθς οι κτιριακς εγκαταστσεις εχαν επιταχθε απ τα κατοχικ στρατεματα. Δεξι: O εκ των ιδρυτν Λουζος Σιβιτανδης.
∞ÓÒÙÂÚ· Î·È ·ÓÒٷٷ ȉڇ̷ٷ ™ÙÔ ·ã ÌÈÛfi ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È. ȉڇıËÎ·Ó ÛÙËÓ fiÏË ¤ÓÙ ·ÓÒÙÂÚ˜ Î·È ·ÓÒٷ٘ Û¯ÔϤ˜, ÚÔ˚fiÓÙ· fiϘ Ù˘ ȉȈÙÈ΋˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·˜. ΔÔ ¢È‰·ÛηÏ›ÔÓ ¡ËÈ·ÁˆÁÒÓ, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· Ù˘ ∞ÈηÙÂÚ›Ó˘ §·Ûηڛ‰Ô˘ (18421916), ÌÂٷʤÚıËΠ·fi ÙËÓ ∞ı‹Ó·, fiÔ˘ ›¯Â È‰Ú˘ı› ÙÔ 1897, ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ÙÔ 19126. ΔÔ Û‡ÛÙËÌ· ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ Ë ∞ÈÎ. §·Ûηڛ‰Ô˘ ‹Ù·Ó ÙÔ˘ Friedrich Fröbel, ÙÔ ÔÔ›Ô Â›¯Â ‰È‰·¯ı› ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ›·, ÙË ¯ÒÚ· fiÔ˘ ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ Î·È ÛÔ‡‰·ÛÂ. ªÂÙ¿ ÙËÓ ˘·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙÔ 1922 ÙÔ ¢È‰·ÛηÏ›ÔÓ ·Ú¤ÌÂÈÓ › ÔÏϤ˜ ‰ÂηÂٛ˜ Ô ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÎÚ·ÙÈÎfi˜ ÊÔÚ¤·˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ηٿÚÙÈÛ˘ ÙˆÓ ÓËÈ·ÁˆÁÒÓ Ò˜ ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·ÎÒÓ ÙÌËÌ¿ÙˆÓ.
¶¿ÓÙÂÈÔ˜ ∏ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÂȉÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÒıËÛ ‰‡Ô ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜, ÙÔ °ÂÒÚÁÈÔ ºÚ·ÁÎÔ‡‰Ë (1869-1939) Î·È ÙÔÓ ∞ϤͷӉÚÔ ¶¿ÓÙÔ (1888-1930), Ó· ÂȉÈÒÍÔ˘Ó ÙËÓ ›‰Ú˘Û‹ Ù˘ ηٿ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô Ù˘ Ecole Libre des Sciences Politiques ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡, ÛÙËÓ ÔÔ›· ›¯·Ó Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÛÔ˘‰¿ÛÂÈ7. √ ÚÒÙÔ˜ Û‡ÛÙËÛ ÙÔ 1925 ÙÔ ™ˆÌ·ÙÂ›Ô «∂Î·È‰Â˘ÙÈ΋ ∞Ó·Á¤ÓÓËÛȘ» Ì ÛÙfi¯Ô ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ, ÙËÓ ÔÔ›· ¤Ù˘¯Â Ì ÂÚ¿ÓÔ˘˜ ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ, ÙÔ §ÔÓ‰›ÓÔ, ÙȘ ∏¶∞, ÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ Î·È ÛÙË ÁÂÓ¤ÙÂÈÚ¿ ÙÔ˘, ∫‡ÚÔ. ÿÚȘ ÛÙȘ ÂÓ¤ÚÁÂȤ˜ ÙÔ˘ ıÂÌÂÏÈÒıËΠÙÔ 1927 ·fi ÙÔÓ ÙfiÙ ¶Úfi‰ÚÔ Ù˘ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ ¶·‡ÏÔ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙË ÙÔ ÎÙ›ÚÈÔ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ ÛÙË ÏˆÊfiÚÔ ™˘ÁÁÚÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÔÂÚ·ÙÒıËΠÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ·
·ÚÁfiÙÂÚ·, Ì ¯ÔÚËÁ›· Î·È ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¢ËÌÔÛ›Ô˘, Ô˘ ÔÊÂÈÏfiÙ·Ó ÛÙÔÓ ˘Ô˘ÚÁfi ¶·È‰Â›·˜ °. ¶··Ó‰Ú¤Ô˘. ªÂ ÙË ‰È·ı‹ÎË ÙÔ˘ Ô ∞Ï. ¶¿ÓÙÔ˜ ‰È¤ıÂÙ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˘ Û¯ÔÏ‹˜, ÔÚ›˙ÔÓÙ·˜ ˆ˜ ÂÎÙÂÏÂÛÙ‹ ÙÔÓ ÂοÛÙÔÙ ڈı˘Ô˘ÚÁfi Ù˘ ¯ÒÚ·˜. ΔÔ 1931, ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ∞Ï. ¶¿ÓÙÔ˘ Î·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ «∂Î·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ∞Ó·ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜» ˘ÔÁÚ¿ÊËΠۇ̂·ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ °. ºÚ·ÁÎÔ‡‰Ë, ‰È¢ı˘ÓÙ‹ Ù˘ ÓÂÔÛ‡ÛÙ·Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜, Î·È ÙÔ˘ Úˆı˘Ô˘ÚÁÔ‡ ∂Ï. μÂÓÈ˙¤ÏÔ˘, Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ù· ÎÈÓËÙ¿ Î·È ·Î›ÓËÙ· ÂÚÈÔ˘Ûȷο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ ‰ÈÂÙ›ıÂÓÙÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ Ù˘ ‰È·ı‹Î˘ ÙÔ˘ ∞Ï. ¶¿ÓÙÔ˘. ∞fi ÙË Û‡Ì‚·ÛË ·˘Ù‹ ÚԤ΢„Â Ë ¶¿ÓÙÂÈÔ˜ ™¯ÔÏ‹ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ, Ë ÔÔ›· ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ˆ˜ ȉȈÙÈ΋ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1937, ÔfiÙ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÙËΠˆ˜ ‰ËÌfiÛÈ· ·ÓÒÙ·ÙË Û¯ÔÏ‹ ηÙfiÈÓ ÙˆÓ ÂÓÂÚÁÂÈÒÓ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ Ù˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ™Ù·‡ÚÔ˘.
ÚÔ˜ μ·Û›ÏÂÈÔ˜ ™È‚ÈÙ·Ó›‰Ë˜ (18301921) ·Ú‹ÁÁÂÏÏ ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË «¿Ó¢ ·Ó·‚ÔÏ‹˜» ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ™¯ÔÏ‹˜ Δ¯ÓÒÓ Î·È ∂·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ Conservatoire des Arts et Metiers ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡, Ë ÔÔ›· ı· ηٷÛ΢·˙fiÙ·Ó Ì ÙÔ ‹ÌÈÛ˘ Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ Ô˘ ı· η٤ÏÈÂ, ÂÓÒ Ì ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÔÛfi ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙ ÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛ‹ Ù˘ ÛÙÔ ‰ÈËÓÂΤ˜. ªÂ ÙË ÓÂÒÙÂÚË ‰Â ‰È·ı‹ÎË ÙÔ˘ (1917) fiÚÈ˙ ˆ˜ ÂÎÙÂÏÂÛÙ‹ Ù˘ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¢ËÌfiÛÈÔ Î·È ˆ˜ ̤ÏË Ù˘ ¢ÈÔÈÎÔ‡Û·˜ ∂ÈÙÚÔ‹˜ Ù˘ ˘fi ›‰Ú˘ÛË Û¯ÔÏ‹˜ ÙÔÓ ÂοÛÙÔÙ ªËÙÚÔÔÏ›ÙË ∞ıËÓÒÓ, ÙÔÓ Úfi‰ÚÔ Î·È ¤Ó·Ó ∂ÈÛ·ÁÁÂϤ· ÙÔ˘ ∞Ú›Ԣ ¶¿ÁÔ˘. ∏ ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÙÔ 1927 Ì ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ™È‚ÈÙ·ÓÈ‰Â›Ô˘ Δ¯ÓÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ Δ¯ÓÒÓ Î·È ∂·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ. ∏ «‰ËÌÔÛ›· ȉÈÔÛ˘ÓÙ‹ÚËÙÔ˜» Û¯ÔÏ‹, Ô˘ ˘·ÁfiÙ·Ó ÛÙÔ ˘Ô˘ÚÁÂ›Ô ∂ıÓÈ΋˜ √ÈÎÔÓÔÌ›·˜, ›¯Â ˆ˜ ÚÔÔÚÈÛÌfi «ÙËÓ ·ÚÔ¯‹Ó ̤Û˘ Î·È Î·ÙˆÙ¤Ú·˜ μÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ Δ¯ÓÈ΋˜ Î·È ÂÓ Á¤ÓÂÈ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋˜ ÌÔÚÊÒÛˆ˜»8. ™Ù· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ¯ÚfiÓÈ· ·¤ÎÙËÛÂ Î·È ÙÚ›ÙÔ Î‡ÎÏÔ ÛÔ˘‰ÒÓ, ÔfiÙ ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·ÓÂ: ∫·ÙˆÙ¤Ú· ™¯ÔÏ‹ Δ¯ÓÈ-
O ·ÚÈıÌfi˜ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Â›Ó·È ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Îfi˜ Î·È ›Ûˆ˜ ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÁÈ· ·ıËÓ·˚Îfi ÚÔ¿ÛÙÈÔ
™È‚ÈÙ·Ó›‰ÂÈÔ˜ ªÂ ÙË ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊË ‰È·ı‹ÎË ÙÔ˘ (1898) Ô ÏÔ‡ÛÈÔ˜ ∞ÈÁ˘ÙÈÒÙ˘ ¤ÌÔ-
H
K A £ H M E P I N H
B
ÙÒÓ, ª¤ÛË ™¯ÔÏ‹ ∂ÚÁÔ‰ËÁÒÓ Î·È ∞ÓˆÙ¤Ú· ™¯ÔÏ‹ Δ¯ÓÔÏfiÁˆÓ ªË¯·ÓÈÎÒÓ. ™‹ÌÂÚ·, 75 ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ›‰Ú˘Û‹ Ù˘, Ë ™È‚ÈÙ·Ó›‰ÂÈÔ˜ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ¤Ó·˜ ˙ˆÓÙ·Ófi˜ Î·È ‰È·ÚÎÒ˜ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓÔ˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜. √È Δ¯ÓÈΤ˜-∂·ÁÁÂÏÌ·ÙÈΤ˜ ™¯ÔϤ˜ £·Ï‹˜ ȉڇıËÎ·Ó ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÍÂÙ·˙Ô̤Ó˘ ÂÚÈfi‰Ô˘, ÙÔ 1948, ·fi ÙÔ °. ¶·Ú·Û΢fiÔ˘ÏÔ Î·È ÙÔ ¡. ª·¯¿ Ì ÛÙfi¯Ô ÙËÓ Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ Ì ÙË ™È‚ÈÙ·Ó›‰ÂÈÔ ™¯ÔÏ‹ ·Ó·ÁÎÒÓ, ÙËÓ ·ÚÔ¯‹ ‰ËÏ·‰‹ Ù¯ÓÈÎÒÓ ÁÓÒÛÂˆÓ ÛÂ Â›Â‰Ô Î·ÙˆÙ¤Ú·˜ Î·È Ì¤Û˘ Ù¯ÓÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜9.
X·ÚÔÎfiÂÈÔ˜ √ ¶·Ó·Á‹˜ ÷ÚÔÎfiÔ˜ (1835-1911), ÌÂÁ·Ï¤ÌÔÚÔ˜ Î·È ÂÎÌÈÛıˆÙ‹˜ Á·ÈÒÓ ÛÙË ƒÔ˘Ì·Ó›·, fiÔ˘ ‰È¤ÌÂÈÓ ÁÈ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi 40 ¯ÚfiÓÈ·, Î·È ‚Ô˘ÏÂ˘Ù‹˜ ÙÔ˘ ∫fiÌÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ºÈÏÂÏ¢ı¤ÚˆÓ (1910-11) ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ‰›ˆÍ ӷ ηχ„ÂÈ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÎÂÓfi Ù˘ ‰ËÌfiÛÈ·˜ Âη›‰Â˘Û˘: ÙËÓ ·ÚÔ¯‹ ÛÙȘ ∂ÏÏËÓ›‰Â˜ ·ÚÎÒÓ ÁÓÒÛˆÓ, ÒÛÙ ·ÊÂÓfi˜ Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚÈıÔ‡Ó ÂÈÙ˘¯Ò˜ ÛÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô ı· ¤Ú ӷ ÚÔÛ·ÚÌÔÛÙ› ÛÙ· Û‡Á¯ÚÔÓ· ÚfiÙ˘· Ù˘ ¢˘ÙÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, Î·È ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó Ì›· ‚ÈÔÔÚÈÛÙÈ΋ ‰È¤ÍÔ‰Ô Û ÙÔÌ›˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ Ì ÙËÓ ÔÈÎȷ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›·10.
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
19
H 10 Iουνου 1915. H τελετ θεμελωσης της Xαροκοπεου Σχολς στην Kαλλιθα απ τη Bασλισσα Σοφα (φωτ.: αρχεο Xαροκοπεου Πανεπιστημου). Eνθετη φωτογραφα: O Παναγς Xαροκπος (Kεφαλονι 1835-Kαλλιθα 1911), με πλοσια, κοινωφελ δραστηριτητα, αγρασε το 1906 οικπεδο 20 στρ. στην Kαλλιθα και διθεσε να σημαντικ μρος της περιουσας του για την δρυση και συντρηση της Oικοκυρικς και Eπαγγελματικς Σχολς Θηλων. Ωστσο, δεν πρλαβε οτε καν την ανγερση της Σχολς που ξεκνησε το 1915 και ρχισε να λειτουργε το 1929. Διδοχος της Σχολς απ το 1990 εναι το Xαροκπειο Πανεπιστμιο.
20
H
K A £ H M E P I N H
B
¶·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘ Ó· ‰È·ı¤ÛÂÈ ¤Ó· ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ̤ÚÔ˜ Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Î·È Û˘ÓÙ‹ÚËÛË Ì›·˜ «√ÈÎÔ΢ÚÈ΋˜ Î·È ∂·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ £ËϤˆÓ» ¤ÁÈÓ ÁÓˆÛÙ‹ ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1906, ÙËÓ ÚfiÓÔÈ¿ ÙÔ˘ Ó· ı¤ÛÂÈ ÙËÓ ˘fi ›‰Ú˘ÛË Û¯ÔÏ‹ ˘fi ÙËÓ ·ÈÁ›‰· Ù˘ ÚÈÁΛÈÛÛ·˜ ™ÔÊ›·˜, ÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ÔÈÎÔ¤‰Ô˘ ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤·, ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÈÙÂÏ›Ԣ Û˘ÓÂÚÁ·ÙÒÓ Ì ÚÔÂÍ¿Ú¯ÔÓÙ· ÙÔÓ ∞Ú. ∫Ô˘ÚÙ›‰Ë ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ Î·È ÙËÓ ·Ó¿ıÂÛË ÛÙÔÓ ∞Ó·ÛÙ¿ÛË ªÂÙ·Í¿ ÙÔ˘ ۯ‰ȷÛÌÔ‡ ÙˆÓ ··ÈÙÔ˘Ì¤ÓˆÓ ÎÙÈÚ›ˆÓ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ·ÓÂÈÏËÌ̤Ó˜ ·˘ÙÔ„›Â˜ Û ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ Û¯ÔϤ˜ Ù˘ KÂÓÙÚÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, Ô Â˘ÂÚÁ¤Ù˘ ‰ÂÓ ÚfiÏ·‚ ӷ ‰ÂÈ ÙÔ ÌÂÁ·ÏfiÓÔÔ Û¯¤‰Èfi ÙÔ˘ Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ›ٷÈ. ∂Í·ÈÙ›·˜ Ù˘ ÁÚ·ÊÂÈÔÎÚ·Ù›·˜, ¿ÁÈ·˜ ÓfiÛÔ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, Ë ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙÔ˘ (˘ÊÈÛٷ̤ÓÔ˘ Î·È Û‹ÌÂÚ·) ÎÙÈÚ›Ô˘ ÍÂΛÓËÛ ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘, ÙÔ 1916, ÂÓÒ Ë Ã·ÚÔÎfiÂÈÔ˜ √ÈÎÔ΢ÚÈ΋ Î·È ∂·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ™¯ÔÏ‹ ∫ÔÚ·Û›ˆÓ – ¢È‰·Ûη-
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Ï›ÔÓ ÍÂΛÓËÛ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÌfiÏȘ ÙÔ 1929. ΔÔ ÙÚÈÂÙ¤˜ ·˘Ùfi ‰È‰·ÛηÏ›Ô, Ô˘ ÛÙfi¯Ô ›¯Â «ÙËÓ ÌfiÚʈÛÈÓ ‰È‰·ÛηÏÈÛÛÒÓ ÙˆÓ ÔÈÎÔ΢ÚÈÎÒÓ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ», η٤ÛÙË ‰ËÌfiÛÈÔ ÙÔ 1931, ÂÓÒ ÙÔ 1934 ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÙËΠˆ˜ ∞ÓˆÙ¤Ú· √ÈÎÔ΢ÚÈ΋ ™¯ÔÏ‹ Î·È ÙÔ 1937 ÂÓÈÛ¯‡ıËΠ̠ÙËÓ ÚÔÛı‹ÎË ‰ÈÂÙÔ‡˜ ‰È‰·ÛηÏ›Ԣ ÔÈÎÔ΢ÚÈ΋˜ Âηȉ‡Ûˆ˜. EÂÈÙ· ·fi Ì›· Ì·ÎÚ¿ ÂÚ›Ô‰Ô ‰ÔÎÈÌ·Û›·˜, Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ ·ÎfiÌË Î·È Û ‰ÈÂÙ‹ ‰È·ÎÔ‹ Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘, Ë Û¯ÔÏ‹ ·Ó·ÁÂÓÓ‹ıËΠÙÔ 1980 ÁÈ· Ó· ·Ó·Óˆı› ÂÎ ‚¿ıÚˆÓ ÙÔ 1990, Ì ÙË ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ Ù˘ Û ∞ÓÒÙ·ÙÔ ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi I‰Ú˘Ì·. ΔÔ Ã·ÚÔÎfiÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ, Ì ÙËÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÚԉȷÁÚ·ÊÒÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ –Ô˘ ÂÎÙfi˜ Ù˘ √ÈÎȷ΋˜ √ÈÎÔÓÔÌ›·˜ ¤¯Ô˘Ó ϤÔÓ ÂÂÎÙ·ı› Î·È ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ¢È·ÈÙÔÏÔÁ›·˜-¢È·ÙÚÔÊ‹˜ Î·È Û ÂΛÓÔÓ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜– ÙËÓ ˘Ô‰ÂÈÁÌ·ÙÈ΋ ·Ó·ÛًψÛË ÙˆÓ ·Ï·ÈÒÓ ÎÙÈÚ›ˆÓ Î·È ÙËÓ ÚÔÛı‹ÎË Ó¤ˆÓ, ÂÍ›ÛÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÒÓ, Û ·Á·ÛÙ‹ Û˘Ó‡·ÚÍË Ì ٷ ÚÔ¸¿Ú¯ÔÓÙ·, ηıÒ˜ Î·È Ì ÙËÓ ÚfiÙ˘Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘,
·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ÙÈÌ¿ÂÈ ÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· Ì ÙËÓ ·‰È¿ÎÔË ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ¯ÒÚÔ Â› 70 Î·È Ï¤ÔÓ ¤ÙË. ™HMEIø™EI™: 1. Ελ. Θ. Κασιάνης, «Η Καλλιθέα. Σελίδες απ την ιστορίαν της 1884-1963», 24. 2. O.π. 3. O.π. 4. Τριαντάφυλλος Τριανταφυλλίδης, «Aστυ Καλλιθέας» 1884-1972, χ.τ., χ.χ., 198. 5. Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, 6. Τριανταφυλλίδης, .π., 227. 7. Για το ιστορικ της ίδρυσης της ΠΑΣΠΕ βλ. Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, Επετηρίς του Ακαδημαϊκού Eτους 1957-1958, Αθήναι 1957, 3-5. 8. Π.Δ. 22 Ιουν./9 Ιουλ. 1927. 9. Τριανταφυλλίδης, .π., 228. 10. Διεξοδική παρουσίαση των σχετιζομένων με τη Χαροκπειο Σχολή και τον ιδρυτή της ιστορικών στοιχείων με εξαιρετική χρήση των πηγών γίνεται στο βιβλίο της Ευαγγελίας Ν. Γεωργιτσογιάννη, Παναγής Α. Χαροκπος (1835-1911), Αθήνα 2000, 115-74.
O Tπος στην Kαλλιθα Της E À∞°°∂§ÿ∞˜ ° ∂øƒ°πΔ™√°πÕ¡¡∏ Επικ. Καθηγ τριας Χαροκοπεου Πανεπιστημου
√
ΔY¶O™ TH™ ∫A§§I£EA™ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÂӉȷʤÚÔÓ, ηıÒ˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÌÈ· «ÂÚÈʤÚÂÈ·» Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ fiÔ˘ Ô Δ‡Ô˜ ¤Ï·‚ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË, ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÚ›· ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·ıËÓ·˚ÎÔ‡ ÚÔ·ÛÙ›Ô˘ Ô˘ ÂÍÂÏ›¯ıËΠ۠ÚÔÛÊ˘ÁÔ‡ÔÏË Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· Û ÌÂÁ·ÏÔ‡ÔÏË Î·È ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi - ‚ÈÔÙ¯ÓÈÎfi - ÂÌÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ, ‰È·ı¤ÙÔÓÙ·˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÌÈ· ·ÍÈfiÏÔÁË ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ΛÓËÛË. π‰È·›ÙÂÚË ·Ó¿Ù˘ÍË ·ÚÔ˘Û›·Û·Ó ÔÈ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜Ø Û˘ÓÔÏÈο ÂΉfiıËÎ·Ó 40 ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ÔÈ 12 ηٿ ÙÔÓ ÌÂÛÔfiÏÂÌÔ. ∞Ú¯ÈÎfi ΛÓËÙÚÔ Ù˘ ¤Î‰ÔÛ˘ ÙÔÈÎÒÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ ˘‹ÚÍÂ Ë ·ÓÂÍ·ÚÙËÙÔÔ›ËÛË Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ·fi ÙÔÓ ¢‹ÌÔ ∞ıËÓ·›ˆÓ [ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi Â›Ó·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ÚÒÙË ÂÊËÌÂÚ›‰· (∏ ∫·ÏÏÈı¤·) ÂΉfiıËΠÙÔ 1928, ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó·Î‹Ú˘ÍË Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ Û ÎÔÈÓfiÙËÙ·]. °È’ ·˘Ùfi, fiϘ ÔÈ ÚÔÔÏÂÌÈΤ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Ù˘ ˘‹ÚÍ·Ó ‚Ú·¯‡‚È· ¤ÓÙ˘·, Ô˘ ÂΉfiıËÎ·Ó ÁÈ· Ó· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÚÔÂÎÏÔÁÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ. ªÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ, ·˜ ÌÓËÌÔÓ¢ıÔ‡Ó ∏ ∫·ÏÏÈı¤· (μã ÂÚ›Ô‰Ô˜: 1929), ·Ú¯ÈÛ˘ÓÙ¿ÎÙ˘ Ù˘ ÔÔ›·˜ ˘‹ÚÍÂ Ô ÔÈËÙ‹˜ °ÈÒÚÁÔ˜ ∫ÔÙ˙ÈԇϷ˜, ηıÒ˜ Î·È Ë ¶ÚfiÔ‰Ô˜ Î·È ÙÔ ¶ÚÔ·ÛÙÂÈ·ÎfiÓ μ‹Ì· (‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930), Ô˘ ÂΉfiıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ –Ó·Úfi ÙfiÙ– ÏÔÁÔÙ¤¯ÓË ÃÚ‹ÛÙÔ ¶‡Ú·ÛÔ (¶˘Ú·ÛfiÔ˘ÏÔ). ΔË ÛÔ‚·ÚfiÙÂÚË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔÈÎÔ‡ ÂÓÙ‡Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛÂ Ë ÂÊËÌÂÚ›‰· ∫·ÏÏÈıÂ˚Îfi˜ Δ‡Ô˜ ÙÔ˘ ™Ù¤ÏÈÔ˘ ¡ÈÎÔÏ·˝‰Ë, Ô˘ ÂΉfiıËΠÌÂÙ¿ ÙȘ ‰ËÌÔÙÈΤ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘ 1934. HÙ·Ó Â‚‰ÔÌ·‰È·›·, Û ηÓÔÓÈÎfi Û¯‹Ì·, ÙÂÙÚ·Û¤ÏȉË, Ì ÂÌÊ¿ÓÈÛË ·ıËÓ·˚΋˜ ÂÊËÌÂÚ›‰·˜. ∏ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· Ù˘ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÙËÓ ÙÔÈ΋ ÂȉËÛÂÔÁÚ·Ê›·, ÂÓË̤ڈÛË Â› ÙˆÓ ‰ËÌÔÙÈÎÒÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ, ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊËÌ·, ηıÒ˜ Î·È ÏÔÁÔÙ¯ÓÈΤ˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ÛًϘ. ™˘ÓÂÚÁ¿Ù˘ Ù˘ ˘‹ÚÍÂ, ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚÔÌ›·˜ ÙÔ˘ Î·È Ô ∫·ÏÏÈı¿Ù˘ ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˘ °È¿ÓÓ˘ ÷Ù˙›Ó˘. ªÂÙ¿ ÙË ‰È·ÎÔ‹ Ù˘ ΢ÎÏÔÊÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ∫·ÏÏÈıÂ˚ÎÔ‡ Δ‡Ô˘ ÙÔ 1935, ‰ÂÓ ÂΉfiıËΠηӤӷ ÙÔÈÎfi ¤ÓÙ˘Ô Ì¤¯ÚÈ ÙÔ 1945. ™ÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛÂ, fï˜, ηٿ ÙËÓ ∫·ÙÔ¯‹ (194244), ̤۷ Û ÂȉÈο ‰È·ÌÔÚʈ̤ÓË ÎÚ‡ÙË ÛÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ μ·ÁÁ¤ÏË ªÂÓÂ̤ÓË ÛÙËÓ Ô‰fi ™ÎÚ·, ·Ú¿ÓÔÌÔ Ù˘ÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ ∂∞ª, fiÔ˘ Ù˘ˆÓfi-
H Aν ο «Kαλλιθεϊκ ς T πος» (1934-’35) του Στλιου Nικολαδη εναι η σοβαρ τερη εκδοτικ προσπθεια στον Mεσοπ λεμο, «H Kαλιθα» του Tριαντφυλλου Tριανταφυλλδη εναι μεταπολεμικ (1945) η μακροβι τερη (1989), εν «H Eρευνα» του Xρ. Παπζογλου με εκδοτικς περι δους (1959-’60, 1964’67) κυκλοφορε απ το 1994 σταθερ μχρι σμερα. H «Eλε θερη Eλλδα» εγγρφεται ββαια στον παρνομο T πο.
Ù·Ó Ë ÂÊËÌÂÚ›‰· ∂χıÂÚË ∂ÏÏ¿‰·, ηıÒ˜ Î·È ÚÔÎËÚ‡ÍÂȘ Î·È ¿ÏÏÔ ¤ÓÙ˘Ô ˘ÏÈÎfi. ™ÙÔ Ù˘ÔÁÚ·Ê›Ô, ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ›¯Â Ô °ÈÒÚÁÔ˜ ∂ÏÏËÓÔ‡‰Ë˜, Û٤ϯԘ ÙÔ˘ ∂∞ª, ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó Ô μ·ÁÁ¤Ï˘ ªÂÓÂ̤Ó˘ –Ô ÌfiÓÔ˜ Û‹ÌÂÚ· ÂÓ ˙ˆ‹– ˆ˜ ÈÂÛÙ‹˜ Î·È ÔÈ ¡›ÎÔ˜ ∫·Ï·Ù˙fiÔ˘ÏÔ˜ Î·È ¢ËÌ‹ÙÚ˘ ÷Ù˙‹˜ –‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ÁÓˆÛÙfi˜ Û‹ÌÂÚ· ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˘– ˆ˜ ÛÙÔȯÂÈÔı¤Ù˜. À‡ı˘ÓÔ˜ ÁÈ· Ù· ΛÌÂÓ· Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÌ‹ıÂÈ· ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ ‹Ù·Ó Ô ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜
∫ÒÛÙ·˜ μȉ¿Ï˘. √ ÂÈÏÔÔÈfi˜ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ Δ˙›Ì˘, Ô˘ ηٷÛ··Û ÙËÓ Â›ÛÔ‰Ô Ù˘ ÎÚ‡Ù˘, ›¯Â ·Ó·Ï¿‚ÂÈ, Ì·˙› Ì ÙË Û‡˙˘Áfi ÙÔ˘, ÙË ‰È·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ÂÓÙ‡ˆÓ. TÔ Ù˘ÔÁÚ·ÊÂ›Ô ·˘Ùfi ÛÒ˙ÂÙ·È ·Ó¤·ÊÔ ¤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· Î·È ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ÚԂϤÂÙ·È Ó· ·ÓÂÁÂÚı› «ªÔ˘ÛÂ›Ô ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ∞ÓÙ›ÛÙ·Û˘».
H ¤Î‰ÔÛË Û·Ú¿ÓÙ· ÙÔÈÎÒÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ -·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ Î·È Ë «EχıÂÚË EÏÏ¿‰·»- ·fi ÙÔ 1928 ¤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ·
MÂÙ·ÔÏÂÌÈο ∏ ÂΉÔÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ·ӷϋÊıËΠÌÂÙ¿ ÙËÓ ∞ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Ù˘ ÚÒ-
H
K A £ H M E P I N H
B
Ù˘ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘ ˘‹ÚÍ·Ó ‚Ú·¯‡‚È· ʇÏÏ·, ˆ˜ › ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ ÚÔÂÎÏÔÁÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËηÓ, fï˜, Î·È ¤ÓÙ˘· Ì ÚÔÔÙÈ΋ Î·È ‰È¿ÚÎÂÈ·. ∏ Ì·ÎÚÔ‚ÈfiÙÂÚË ·fi ÙȘ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈΤ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ ˘‹ÚÍÂ Ë ∫·ÏÏÈı¤· (1945-1989) ÙÔ˘ ΔÚÈ·ÓÙ¿Ê˘ÏÏÔ˘ ΔÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ë. ∏ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· Ù˘ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÙËÓ ÙÔÈ΋ ÂȉËÛÂÔÁÚ·Ê›·, ¤Ú¢Ó˜, ÂÓ·Û¯fiÏËÛË Ì ٷ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘ Î·È ÙˆÓ ÁÂÈÙÔÓÈÎÒÓ ‰‹ÌˆÓ, ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛË Ù˘ ‰Ú¿Û˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ, ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ ÊÔÚ¤ˆÓ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜, ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊËÌ· (ÁÈ· ¤Ó· ‰È¿ÛÙËÌ· ÙÔ ¤ÁÚ·ÊÂ Ô ∫·ÏÏÈı¿Ù˘ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ¶·‡ÏÔ˜ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˜), ÏÔÁÔÙ¯ÓÈΤ˜ ÛًϘ, Ì ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔÈÎÒÓ ÏÔÁÔÙ¯ÓÒÓ, ΢ڛˆ˜ ÙˆÓ ™ˆÙ‹ÚË ™Î›Ë Î·È °È¿ÓÓË Ã·Ù˙›ÓË, ηıÒ˜ ηÈ, ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜, ÁÂÏÔÈÔÁÚ·Ê›·. ∏ ÂÊËÌÂÚ›‰· ‹Ù·Ó ·Ú¯Èο ‚‰ÔÌ·‰È·›·, ·fi ÙÔ 1965 ¤ÁÈÓ ‰ÂηÂÓı‹ÌÂÚË, ÂÓÒ ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1980 ¤ÁÈÓ ÌËÓÈ·›·. ¢Â‡ÙÂÚË Û ¯ÚÔÓÈ΋ ‰È¿ÚÎÂÈ· ˘‹ÚÍÂ Ë ÂÊËÌÂÚ›‰· Δ· ÃÚÔÓÈο Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ (1946-61) ÙÔ˘ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˘ - ÏÔÁÔÙ¤¯ÓË °È¿ÓÓË £ÂÔ‰ˆÚ›‰Ë, ÚÒËÓ Û˘ÓÂΉfiÙË Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· 1945-46. ∞Ú¯Èο ‚‰ÔÌ·‰È·›· Î·È ·fi ÙÔ 1947 ‰ÂηÂÓı‹ÌÂÚË, Ë ÂÊËÌÂÚ›‰· ·˘Ù‹ ›¯Â ·Ó¿ÏÔÁÔ Ì ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ıÂÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ȉȷ›ÙÂÚË ¤ÌÊ·ÛË ÛÙË ÏÔÁÔÙ¯ӛ·, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ·fi ÙÔ 1949 ¿ÏÏ·ÍÂ Ô ˘fiÙÈÙÏfi˜ Ù˘ Î·È ·fi «ÔÏÈÙÈ΋ ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙÔ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰·» ¤ÁÈÓ «ÔÏÈÙÈÎÔ-ÏÔÁÔÙ¯ÓÈ΋ ÂÊËÌÂÚ›‰·». ¢ËÌÔÛȇÔÓÙ·Ó fi¯È ÌfiÓÔ Â˙¿ Î·È ÔÈ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÂΉfiÙË, ·ÏÏ¿ Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÏÔÁÔÙ¯ÓÒÓ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜, fiˆ˜ ÙˆÓ ™ˆÙ‹ÚË ™Î›Ë, °È¿ÓÓË Ã·Ù˙›ÓË, ∫Ô‡ÏË ∞ϤË. ΔË ÛÙ‹ÏË «∫·ÏÏÈı¿ÙÈΘ ÛËÌÂÈÒÛÂȘ» ˘¤ÁÚ·ÊÂ Ô ¶·‡ÏÔ˜ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˜. ∂ÈÛÙËÌÔÓÈο ı¤Ì·Ù· ÂÎÏ·˚ÎÂ˘Ì¤Ó˘ ·È‰È·ÙÚÈ΋˜ ‰ËÌÔÛ›Â˘Â Ô ∫·ÏÏÈı¿Ù˘ ·È‰›·ÙÚÔ˜ πˆ¿ÓÓ˘ ¢·‚¿Î˘, Ô˘ ˘‹ÚÍÂ, ›Û˘, Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˘ Û ·Ó¿ÏÔÁ· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜. ∏ ÌfiÓË ·fi ÙȘ ·ÏȤ˜ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈΤ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Ô˘ ΢ÎÏÔÊÔÚ› ·ÎfiÌË, ηÈ, Ì¿ÏÈÛÙ·, ˘fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÂΉfiÙË, Â›Ó·È Ë Â‚‰ÔÌ·‰È·›· EÚ¢ӷ ÙÔ˘ ÃÚ‹ÛÙÔ˘ ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘ (1959-1960, 19641967, Î·È ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· 1973-83 ˆ˜ √ÈÎÔÓÔÌÔÙ¯ÓÈ΋ EÚ¢ӷ). ∏ ÂÊËÌÂÚ›‰· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ÂÍ ·Ú¯‹˜ ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ˙ˆ‹ Ù˘ fiÏ˘. ªÂÙ¿ ÙËÓ Â·Ó¤Î‰ÔÛ‹ Ù˘ ÙÔ 1994, ¤¯ÂÈ ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÙ› Î·È Ì ı¤Ì·Ù· ¢ڇÙÂÚÔ˘ Î·È ÈÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜. ™ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1990 ·Ú·ÙËÚ‹ıËΠ·Ó·˙ˆ‡ÚˆÛË Ù˘ ÙÔÈ΋˜ ÂΉÔÙÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙˆÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ Ì ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ·Ú-
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
21
ÎÂÙÒÓ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈˆÓ Ê‡ÏψÓ, Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ÔÔ›· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Ó.
Õ Σκρα 31. O Eυγγελος Mενεμνης, «ξεναγ ς» στην ειδικ διαμορφωμνη υπ γεια κρ πτη, που λειτουργο σε το παρνομο τυπογραφεο του EAM και τυπων ταν η δεκαπενθμερη εφημερδα «Eλε θερη Eλλδα» (24/12/’4229/3/’44) σε 12 με 18 χιλ. φ λλα.
Õ Oψη της υπ γειας κρ πτης με τις κσες στοιχειοθεσας απ το
ψος της καταπακτς. Tο παρνομο τυπογραφεο μεινε ανπαφο, στην κατσταση που βρισκ ταν κατ την τελευταα ημρα της λειτουργας του. Aποκαλ φθηκε 40 χρ νια μετ: 1984.
Õ Tο πιεστριο που δο λευε ως πιεστς ο Eυγγελος Mενεμνης, ο μ νος σμερα επιζ ν απ την ομδα του παρνομου τυπογραφεου, η οποα, εκτ ς του τυπ ματος, κανε και διανομ του ντυπου υλικο : προκηρ ξεις και λλα αντιστασιακ ντυπα (φωτ.: Nικολνα Mαυρογε ργη - Aλεξνδρα Kιτσαρ).
§fiÁÔÈ ™Â ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜, Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ÔÊ›ÏÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜: ÚÒÙÔÓ, ÛÙÔÓ ˘ÊÈÛÙ¿ÌÂÓÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ÙÔÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ‚›Ô˘, ηıÒ˜ Î·È ÛÙËÓ ‡·ÚÍË ÛÙËÓ fiÏË ‰È·ÊfiÚˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÛÙÚˆÌ¿ÙˆÓ Î·È È‰ÂÔÏÔÁÈÎÔ- ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔÔıÂÙ‹ÛˆÓ, Ô˘, fiˆ˜ ‹Ù·Ó ÂfiÌÂÓÔ, ÂÈ˙ËÙÔ‡Û·Ó ¯ÒÚÔ˘˜ ¤ÎÊÚ·Û˘ Î·È ÚÔÒıËÛ˘ ÙˆÓ ·ÈÙËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó¤‚·ÏÂ, ÚÔÊ·ÓÒ˜, ÛÙËÓ ÔÏ˘ÌÔÚÊ›· ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ Ø ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÛÙËÓ ¤Ï¢ÛË ÙÔ˘ ÚÔÛÊ˘ÁÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ (·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ÂΉfiÙ˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi ÚÔÛÊ˘ÁÈΤ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ), Ì ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË, ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ÊϤÁÔÓÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ¤Ú ӷ Ï˘ıÔ‡Ó, ı¤Ì·Ù· Ô˘ ··Û¯ÔÏÔ‡Û·Ó Î·Ù¿ Ôχ ÙȘ ÙÔÈΤ˜ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜. ™ËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ¤·ÈÍÂ Î·È Ë ‡·ÚÍË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ΛÓËÛ˘ ÛÙËÓ fiÏË. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ÂËÚ¤·Û ÙË ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· ÙˆÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ Ì ÙË Û˘¯Ó‹ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ·Ó·ÏfiÁÔ˘ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘, ÂÓÒ Î·È ·ÚÎÂÙÔ› ¿ÓıÚˆÔÈ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ηÙÔÈÎÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈı¤· ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì ÙÔÓ ¯ÒÚÔ ·˘ÙfiÓ. AÏÏÔÈ ‰ÈÂÙ¤ÏÂÛ·Ó Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔÈÎÒÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ, ÂÓÒ ¿ÏÏÔÈ ·Ó¤Ï·‚·Ó ÚˆÙ‡ÔÓÙ· ÚfiÏÔ Û’ ·˘Ù¤˜.
™˘Ì‚ÔÏ‹ ∞˜ ÛËÌÂȈı›, ›Û˘, Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÛÙË ‰È¿ÛˆÛË Î·È ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ÙÔÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜, Ì ÙË Û˘¯Ó‹ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ¿ÚıÚˆÓ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ηÈ, ΢ڛˆ˜, Ì ÙËÓ Î·Ù·ÁÚ·Ê‹ Ù˘ Û ÙÚÂȘ ·˘ÙÔÙÂÏ›˜ ÂΉfiÛÂȘ, Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠ¯¿ÚË ÛÙÔ˘˜ ÂΉfiÙ˜ ÙÔÈÎÒÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ ∂Ï¢ı¤ÚÈÔ ∫·ÛÈ¿ÓË (1963) [Âͤ‰ˆÛ ٷ ‚Ú·¯‡‚È· ¡¤· Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ÙÔ1958], ΔÚÈ·ÓÙ¿Ê˘ÏÏÔ ΔÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ë (1972) Î·È ÃÚ‹ÛÙÔ ¶·¿˙ÔÁÏÔ˘ (1999). √ Δ‡Ô˜ Ù˘ ∫·ÏÏÈı¤·˜ ·ÔÙÂÏ›, ÏÔÈfiÓ, ÌÈ· ·ÍÈfiÏÔÁË ÂÚ›ÙˆÛË «ÂÚÈÊÂÚÂÈ·ÎÔ‡» Δ‡Ô˘ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘ÙfiÓ ·Í›˙ÂÈ Ó· Û˘ÁÎÚÔÙËı› ¤Ó· ÂȉÈÎfi ·Ú¯Â›Ô Ô˘ Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ fiÛÔ ˘ÏÈÎfi ‰ÂÓ Û˘ÁηٷϤÁÂÙ·È ÛÙȘ Û˘ÏÏÔÁ¤˜ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ μÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ Î·È Ù˘ ªÂӷΛԢ μÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ Ù˘ μÔ˘Ï‹˜, fiÔ˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ¤Ó· ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÂÓ ÏfiÁˆ Δ‡Ô˘, ÂÓÒ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¤¯ÂÈ ‹‰Ë ¯·ı› Î·È ¿ÏÏÔ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ‰È·ÛÎÔÚÈṲ̂ÓÔ Û ȉÈÒÙ˜. ¶∏°◊ ™Δ√πÃ∂ÿø¡: Ε. Γεωργιτσογιάννη - Αλ. Κιτσαρά - Ν. Μαυρογεώργη «Η Καλλιθέα και ο Τύπος της», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Ο Ελληνικ&ς Τύπος, 1784 έως σήμερα. Ιστορικές και Θεωρητικές Προσεγγίσεις», Αθήνα 23-25/5/02, Εθνικ& Iδρυμα Ερευνών - Αθηναϊκ& Πρακτορείο Ειδήσεων.
22
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Σοφα Λασκαρδου Tης A °°∂§π∫◊˜ K √Àª∂ΔÕ∫∏ - ¶ ∞¶∞¢√¶√⁄§√À
E
NA™ ºPAXTH™ Ì¿˜ ¯ÒÚÈ˙Â. T· ÌÂÛË̤ÚÈ· ÙËÓ ·ÎÔ‡Á·Ì ӷ ʈӿ˙ÂÈ ÙË Á¿Ù· Ù˘, „ËÏ¿ ·fi ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Ì·ÏÎfiÓÈ: «ZÈ˙›, ZÈ˙›, ZÈ˙›» Î·È Û˘¯Ó¿ ÙË ‰È·ÎÚ›Ó·Ì ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰¤ÓÙÚ·, Ì ÙÔ ·ÏÈfi η¤ÏÔ Ù˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜, Ó· Ûηϛ˙ÂÈ, Ó· ÂÈÛÙ·Ù› ÙÔ fiÙÈÛÌ· ‹ Ó· ÙÛ·ÎÒÓÂÙ·È Ì ÙÔÓ ÎËÔ˘Úfi. ™ÙÔÓ Î‹Ô Ù˘, ÔÈ ¿ÛÚ˜ Î·È Î›ÙÚÈÓ˜ ÂÙ·ÏÔ‡‰Â˜ Ï·ÓÈÔ‡ÓÙ·Ó ¿Óˆ ·fi ÙÔ ¯·ÌÔÌ‹ÏÈ Ô˘ ı¤ÚÈÂ˘Â Î¿ı ¿ÓÔÈÍË ÎÈ ·ÚÁfiÙÂÚ· Úfi‚·Ï·Ó ÔÈ ÌÔÏfi¯Â˜, ÔÈ ¯Ú˘ÛÔ› ‹ÏÈÔÈ Î·È Î¿ÙÈ ÂÏÒÚÈ· ÎfiÎÎÈÓ· ‚Ï‹Ù·, Û· ÊÏÔÁÂÚ¿ ÏÔÊ›·. ¶fiÛˆÓ ¯ÚÔÓÒÓ ‹Ù·ÓÂ; B¿˙·Ì Ì ÙÔÓ ÓÔ˘ Ì·˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ·ÚÈıÌÔ‡˜. H ›‰È· Ì·˜ ›¯Â οÔÙ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ˆ˜ ÌÈÎÚ‹ ›¯Â ‰ÂÈ ÙÔÓ ·Ù¤Ú· Ù˘ Ó· Ê˘Ù‡ÂÈ Ù· ‡η Ô˘ ˘„ÒÓÔÓÙ·Ó ÙÒÚ· ¿Óˆ ·fi ÙȘ ÛÙ¤Á˜... T˘ ¿ÚÂÛ ӷ Ì·˜ ÌÈÏ¿ÂÈ ÁÈ· Ù· Â˘Ù˘¯ÈṲ̂ӷ ·È‰Èο Ù˘ ¯ÚfiÓÈ·, ÙËÓ ÚˆÙÔÔÚȷ΋ ÓÈfiÙË Ù˘, ÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ Ù˘ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· Î·È ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi, ÙȘ ·Ú¿ÙÔÏ̘ ÂÚÈÏ·Ó‹ÛÂȘ Ù˘, ÙÔÓ Ì˘ıÈÎfi, ¿Ù˘¯Ô ¤ÚˆÙ¿ Ù˘ Ì ÙÔÓ ¶ÂÚÈÎÏ‹ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ.
à H Σοφ α Λασκαρ δου (18821965) στο εργαστρι της στα μσα της δεκαετ ας του ’10. Πρ ιμο ταλντο η Λασκαρ δου, παρουσ ασε δη σε ηλικ α 14 χρνων ργα της στην κθεση της Eταιρε ας των Φιλοτχνων. Yπρξε η πρ τη γυνα κα που γινε δεκτ (1903) στο Σχολε ο των Tεχν ν. Tελει νοντας (1908) συνχισε στο Mναχο (1908-11) και στο Παρ σι (191115). Eγκαταστθηκε στη συνχεια στην Eλλδα, αλλ συχν επισκεπτταν τη Δυτικ Eυρ πη και συμμετε χε σε εκθσεις. Tο 1956 εξδωσε το βιβλ ο «Aπ το ημερολγι μου, αναμνσεις και σκψεις», εν το 1960 δημοσ ευσε συμπλρωμ του: «Aπ το ημερολγι μου. Συμπληρ ματα. Mια αγπη μεγλη», που αναφρεται στον ατυχ δεσμ της με τον Περικλ Γιαννπουλο.
TÔ ·ÙÂÏȤ TÒÚ· Ô Û¿ÏÔ˜ ›¯Â ÎÔ¿ÛÂÈ. ™ÙÔ Û›ÙÈ Ù˘ Ì ÙȘ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷΤ˜ ·„›‰Â˜, ÎÔÌ„fi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶·‡ÏÔ˘ TÛ›ÏÏÂÚ, ›¯Â ·ÔÌ›ÓÂÈ ·˘Ù‹ Ì ÙËÓ ˘ËÚ¤ÙÚÈ·, ÙË Á¿Ù· Ù˘ Î·È ÌÈ· ·Ó¿Ú¯·È· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ·fi ¯ÂÏÒÓ˜ Ô˘ ÊÒÏÈ·˙·Ó ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ËÁ¿‰È. ™ÙÔ ·ÙÂÏȤ Ô˘ ¤‚Ï ÚÔ˜ ÙÔÓ Î‹Ô, ÔÈ ÙÔ›¯ÔÈ ‹Ù·Ó ÛηṲ̂ÓÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ›Ó·Î¤˜ Ù˘: ËÏÈfiÏÔ˘ÛÙ· ÙÔ›· Ù˘ AÙÙÈ΋˜, Ó˘¯ÙÂÚÈÓ¿ ·ÓËÁ‡ÚÈ· ÛÙËÓ ¶ÚÔ‚ËÁΛ·, ÚÔ‰ÔÌ¿ÁÔ˘ÏÔÈ °ÂÚÌ·ÓÔ› ηıËÁËÙ¤˜, ÛÔ˘‰¤˜ Á˘ÌÓÒÓ, ÂÓÒ ¯·ÌËÏfiÙÂÚ·, ÛÙȘ ÂÙ·˙¤Ú˜, ÛÙȘ ‚ÈÙÚ›Ó˜, ÛÙ· Ú¿ÊÈ· Î·È ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏ›ÙÈη ÓÙÈ‚¿ÓÈ·, ·Ó··˘fiÙ·Ó Ô ¿„˘¯Ô˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ô˘ ÙË Û˘ÓÙÚfiÊ„ Ҙ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ù˘: AÁ·ÏÌ·Ù¿ÎÈ·, ÎÔ¯‡ÏÈ· ÙˆÓ ˆÎ·ÓÒÓ, ·ÏÈ¿ ÙÔ˘ÚÎÈο ¯·ÏÈ¿, ¤Ó· ‰¤ÚÌ· ÏÂÔ¿Ú‰·Ï˘ Ì ̷Ï۷̤̈ÓÔ ÎÂÊ¿ÏÈ, ÌÈ· ÎÈı¿Ú·, ¤Ó· ηÏÂȉÔÛÎfiÈÔ, ÌÈ· ÓÂÎÚÔÎÂÊ·Ï‹, Î·È ÛÙÔ „¿ıÈÓÔ ·Ó¿ÎÏÈÓÙÚÔ ÔÈ ·Ú¯·ÈfiÚ˜ ÎÔ‡ÎϘ Ô˘ ÙfiÛÔ Ï·¯Ù¿ÚËÛ· ÌÈÎÚ‹, ηıÂÌÈ¿ Ì ÙÔ fiÓÔÌ¿ Ù˘. ¶ÈÔ Ì¤Û·, ÛÙÔ ÎÏÂÈÛÙfi Û·ÏfiÓÈ Ì ÙÔ È¿ÓÔ, ÔÚÙÚ¤Ù· Ù˘ ™ÔÊ›·˜ ·fi Ê›ÏÔ˘˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜, fiÔ˘ Ë Ó¤· „ÈÏfiÏÈÁÓË Á˘Ó·›Î· Ì ٷ ÛÎÔÙÂÈÓ¿ Ì·ÏÏÈ¿ Î·È ÙÔ ÂÈ‚ÏËÙÈÎfi ÚfiÛˆÔ ÂÚÓÔ‡Û ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂȘ: Ë ™ÔÊ›· - Ù¤¯ÓË, Ë ™ÔÊ›· - ΢·Ú›ÛÛÈ, Ë ™ÔÊ›· - Á˘Ó·›Î·. KÈ ¿ÏÏ· ÔÚÙÚ¤Ù· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷο, ʈÙÔÁڷʛ˜, ÛΛÙÛ·, ÁÂÏÔÈÔÁڷʛ˜ Î·È ÎÔÚÓÈ˙·ÚÈṲ̂ӷ ÁÚ¿ÌÌ·Ù·. TÔ ·ÙÂÏȤ ¿ÓÔÈÁ οı ÚÒÙË K˘Úȷ΋ ÙÔ˘ ÌËÓfi˜ ÁÈ· Ó· ˘Ô‰Â¯ı› ÙÔ˘˜ Ê›ÏÔ˘˜. TË Ì¤Ú· ·˘Ù‹ ÁÈÓfiÙ·Ó ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·, ·ÊÔ‡ ·ÎfiÌË Î·È ÛÙÔ˘˜ ÛÎÏËÚÔ‡˜ ¯ÂÈÌÒÓ˜ Ù˘ K·ÙÔ¯‹˜, ‰ÂÓ ¤·„·Ó Ó· ·Ó¿‚ÔÓÙ·È ÔÈ ‚·ÚȤ˜ ÔÚÛÂÏ¿ÓÈÓ˜ Ûfi̘ Î·È Ó· ÛÙÔÏ›˙ÂÙ·È ÙÔ „‡ÙÈÎÔ ‰ÂÓÙÚ¿ÎÈ ÁÈ· Ù· XÚÈÛÙÔ‡ÁÂÓÓ·, ÂÓÒ ÙÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ÔÈ „¿ıÈÓ˜ ÔÏ˘ıÚfiÓ˜ Î·È Ù· ÎÂÓÙËÙ¿ Ì·ÍÈÏ¿ÚÈ· ÌÂٷʤÚÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ Î‹Ô. M· ÔÈ ·ÏÈÔ› Ê›ÏÔÈ Ì ٷ ˯ËÚ¿ ÔÓfiÌ·Ù· ›¯·Ó ÚÔ ÔÏÏÔ‡ ··ÚÓËı› ÙÔÓ ‰ÚfiÌÔ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜. AfiÌÂÓ·Ó Ï›ÁÔÈ ÛÙÂÓÔ› Û˘ÁÁÂÓ›˜, ÂÌ›˜ ÔÈ Á›ÙÔÓ˜,
H Δυτικ ψη της οικ ας Λασκαρ δου με τη βερντα του ατελι και τον «ονειρικ» κπο γρω στα 1960. Eνα απ τα πρ τα κτ σματα η οικ α της οικογνειας Λασκαρ δου, περιλθε στον Δμο και στερα απ καθολικ ανακα νιση λειτουργε εδ και δο χρνια ως Δημοτικ Πινακοθκη Kαλλιθας, φιλοξεν ντας, εκτς απ τα ενθυμματα της ζωγρφου, εκθσεις και πολιτιστικς εκδηλ σεις.
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
23
à Σοφ α Λασκαρ δου, «Παρ σι, 14 Iουλ ου», π. 1900 (λδι σε χαρτνι, Eθνικ Πινακοθκη). H ζωγραφικ της Λασκαρ δου κινε ται στο πλα σιο ενς ρεαλιστικο ιμπρεσιονισμο με εξπρεσιονιστικς πινελις και νευρ δεις χειρονομ ες. Eργα της βρ σκονται στην Eθνικ Πινακοθκη στη συλλογ Kουτλ δη και στη Δημοτικ Πινακοθκη της Kαλλιθας, που φρει και το νομ της.
Î·È Û·ÓÈfiÙÂÚ·, οÙÈ ·Ú¿‰ÔÍ· Â͈ÙÈο Ó·˘¿ÁÈ·, ͯ·Ṳ̂ÓÔÈ ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˜ ‹ ·ÔÙ˘¯Ë̤ÓÔÈ ËıÔÔÈÔ›. EÚ¯fiÙ·Ó ÎÈ Ë ·‰ÂÏÊ‹ Ù˘ Ë EÈÚ‹ÓË, ‰˘Ó·ÌÈ΋, ¿Î·ÌÙË Á˘Ó·›Î·, ÁÓˆÛÙ‹ ·È‰·ÁˆÁfi˜ Î·È Ì¤ÙÚÈ· ÔÈ‹ÙÚÈ·, Î·È ÔÈ ‰˘Ô Ì·˙› Ì¿˜ ÚfiÛÊÂÚ·Ó ÌÂ˙¤‰Â˜ Î·È ÁÏ˘Îfi ÎÚ·Û›. E˘ÁÂÓ¤Ûٷ٘, Ì ٷ ·Ú¯·˚ο ÙÔ˘˜ ¯ÙÂÓ›ÛÌ·Ù·, Ù· Â͈ÊÚÂÓÈο ÊÔڤ̷ٷ Î·È ÙËÓ ·Ï‡ÁÈÛÙË ı¤ÏËÛË, ÂÌ„‡¯ˆÓ·Ó ÙËÓ ÔÌ‹Á˘ÚË, ÁÂÓÓ·›Â˜ K·Ú˘¿Ùȉ˜ Ô˘ ÛÙ‹ÚÈ˙·Ó ÛÙ· ÁÂÚ·Ṳ̂ӷ ÎÂÊ¿ÏÈ· ÙÔ˘˜ ÙÔ ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· ÌÈ·˜ ¿ÏÏ˘ ÂÔ¯‹˜.
Eηӷ fi,ÙÈ ÌÔ˘ ¿ÚÂÛ TȘ ¿ÏϘ ̤Ú˜ Ô Î‹Ô˜ ‚˘ıÈ˙fiÙ·Ó Í·Ó¿ ÛÙË ÛȈ‹. ™ÙÔ ›Ûˆ ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘, ¤Ó· ͇ÏÈÓÔ˜ ÊÚ¿¯Ù˘ ÙÔÓ ·ÔÌfiÓˆÓ ·fi ¤Ó·Ó ·Ú·ÌÂÏË̤ÓÔ ¯ÒÚÔ Ì ‡η, ÙÛÔ˘ÎÓ›‰Â˜, ÌÈ· ÛÙ¤ÚÓ· Î·È ÙÔÓ ·ÓÂÌfiÌ˘ÏÔ Ô˘ ¤‰ÈÓ ÓÂÚfi ÛÙÔÓ Î‹Ô. øÛÔ˘ οÔÙ ÌÈ· ıÔÚ˘‚Ò‰ÈÎË ·Ú¤· ·È‰ÈÒÓ Ù˘ ÁÂÈÙÔÓÈ¿˜, Ô °ÈÒÚÁÔ˜, Ô ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜, Ô M¿ÚÈÔ˜ ÎÈ ¿ÏÏÔÈ ÔÏÏÔ› ÛÙ‹Û·Ì ¤Ó· ÌÈÎÚfi Ó·‡ÛÙ·ıÌÔ ·fi Ï¿ÛË Ï¿È ÛÙÔ ¯·ÓÙ¿ÎÈ Ô˘ ¤ÊÂÚÓ ÙÔ ÓÂÚfi ÛÙÔÓ Î‹Ô, ÎÈ ÂÓÒ Ù· ͇ÏÈÓ· ηڷ‚¿ÎÈ· Ì·˜ ·Ṳ́ÓÈ˙·Ó ÊÔÚو̤ӷ ΢·ÚÈÛÛfiÌËÏ·, Û˘Óԉ‡·Ì ÙÔ ·È¯Ó›‰È Ì ʈӤ˜, η˘Á¿‰Â˜ Î·È Í˘ÏÔ‰·ÚÌÔ‡˜. øÛÙfiÛÔ Ë ÂÈÛ‚ÔÏ‹ Ì·˜ οı ¿ÏÏÔ ·Ú¿ ÂÓfi¯ÏËÛ ÙË ™ÔÊ›·, Ô˘ ·ÓÙ›ıÂÙ· Ì¿˙„ ٷ ÈÔ ÚÔÈÎÈṲ̂ӷ ·fi Ù· ·È‰È¿ Î·È ‚¿ÏıËΠ̠Ôχ ΤÊÈ Ó· ÙÔ˘˜ ‰›ÓÂÈ Ì·ı‹Ì·Ù· ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜ Î·È Î·ÏÒÓ ÙÚfiˆÓ. TÔ Ì¿ıËÌ· ÁÈÓfiÙ·Ó ÎÈ ·˘Ùfi ÛÙÔÓ Î‹Ô, Û ÌÈ· ÂÂÈÛԉȷ΋ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·, Ì ÂÈÚ¿ÁÌ·Ù·, ηϷÌÔ‡ÚÈ· Î·È ·„ÈÌ·¯›Â˜, Î·È Ë Á˘Î·›-
24
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
η ·˘Ù‹, Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ÌÂÁ·ÏÒÛÂÈ ‰Èο Ù˘ ·È‰È¿, ‰Â¯fiÙ·Ó fiÏ· ÂÙÔ‡Ù· Ù· ηÌÒÌ·Ù· ¯ˆÚ›˜ Ó· ¯¿ÓÂÈ ÙÔ ¯ÈÔ‡ÌÔÚ Ù˘. EÁÒ ‹ÌÔ˘Ó Ôχ ÌÈÎÚ‹ ÁÈ· Ù· Ì·ı‹Ì·Ù·. M· fiÔÙ ÙËÓ ¤‚Ï· ÌfiÓË ÛÙÔÓ Î‹Ô, ÙÚ‡ˆÓ· ·fi ÙËÓ Í‡ÏÈÓË Û·Ú·ÎÔÊ·ÁˆÌ¤ÓË ·˘ÏfiÔÚÙ· Î·È ÛÙÂÎfiÌÔ˘Ó ‰›Ï· Ù˘. EΛÓË fiÙÈ˙Â, ÛοÏÈ˙Â, Î·È ÌÔ˘ ÌÈÏÔ‡Û ÛÔ‚·Ú¿ ‹ ›Ûˆ˜ Ì ¿ÊËÓ ηÌÈ¿ ÊÔÚ¿ Ó· ·ÎÔ‡ˆ ÙȘ ÛΤ„ÂȘ Ù˘, ÙfiÛÔ Í¤Ó˜ ÛÙÔ Û˘ÓÙËÚËÙÈÎfi Ì·˜ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ: «¶ÔÙ¤ ÌÔ˘ ‰ÂÓ
TÔÏÌËÚ‹, ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÈÎÈṲ̂ÓË ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Û˘Ó¤‰ÂÛ ÙÔ fiÓÔÌ¿ Ù˘ Ì ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ÊÔ‚‹ıËη», ÌÔ˘ › οÔÙÂ. «TÔÓ Î·ÈÚfi Ô˘ Ë K·ÏÏÈı¤· ‹Ù·Ó ·ÎfiÌË ·Î·ÙÔ›ÎËÙË, fiÏÔ ÂÏ·ÈÒÓ˜ Î·È ÂÚÈ‚fiÏÈ·, ÂÁÒ ¤ÙÚ¯· η‚¿Ï· ÛÙÔ ¿ÏÔÁfi ÌÔ˘, Ì’ ¤Ó· ÂÚ›ÛÙÚÔÊÔ ÛÙËÓ ÙÛ¤Ë. ™Î·Úʿψ۷ ̤¯ÚÈ Ù· ÊÙÂÚ¿ ÙÔ˘ ·ÓÂÌfiÌ˘ÏÔ˘ Î·È Î·Ù¤‚Ëη ˆ˜ ÙÔ ‚¿ıÔ˜ ÙÔ˘ ËÁ·‰ÈÔ‡. Eηӷ ¿ÓÙ· fi,ÙÈ ÌÔ˘ ¿ÚÂÛ». MÔ˘ ÌÈÏÔ‡Û ·ÎfiÌË ÁÈ· ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ fiÙ·Ó, ·Ú·‚È¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ηÓÔÓÈÛÌÔ‡˜, ̋ΠÛÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ, ÌÔÓ·‰È΋ Á˘Ó·›Î· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ Û˘ÌÊÔÈÙËÙ¤˜ Ù˘, Ô˘ ÙËÓ ÔϤÌËÛ·Ó ÛÎÏËÚ¿, ÒÛÔ˘ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙÔ Ù·Ï¤ÓÙÔ Ù˘.
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
OȈÓÔ› Î·È Û‡Ì‚ÔÏ· ¶fiÛÔ Ï˘¿Ì·È Ô˘ Ù· ÏfiÁÈ· Ù˘ ÂΛӷ ‚Ô˘ÏÈ¿˙Ô˘Ó ÛÙË ıÔÏÔ‡Ú· ÙˆÓ ·È‰ÈÎÒÓ ·Ó·ÌÓ‹ÛÂˆÓ Î·È ÂÈÏÔÁÒÓ! ¶fiÛÔ ı˘ÌÒÓˆ Ì ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÌÔ˘ Ô˘ Ë ·Ó˘ÔÌÔÓËÛ›· ÙˆÓ Ó·ÓÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ Ì ÎÚ¿ÙËÛ ̷ÎÚÈ¿ Ù˘, Î·È ‰Â ÊÚfiÓÙÈÛ· fiÛÔ ‹Ù·Ó ·ÎfiÌ· ηÈÚfi˜ Ó· ÁÓˆÚ›Ûˆ Î·È Ó· ÂÓÓÔ‹Ûˆ ηχÙÂÚ· ÙË Á˘Ó·›Î· ·˘Ù‹, Ô˘ ¤˙ËÛ ÙË ˙ˆ‹ Ì ÏËÚfiÙËÙ· Î·È Ï‚ÂÓÙÈ¿, Ó· Á˘Ú¤„ˆ Ó· Ì¿ıˆ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ ÙËÓ ÂÚȤ‚·ÏÏ·Ó, ÁÈ’ ·˘Ù‹ ÙËÓ ›‰È·! EÙÛÈ, ·˘Ù¿ Ô˘ ͤڈ ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ Ù˘, Â›Ó·È ÎÔÌÌ·ÙÈ·ÛÙ¤˜ ÊÚ¿ÛÂȘ Ô˘ ͤÌÂÈÓ·Ó ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ·È‰ÈΤ˜ ÌÔ˘ ·Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ, ‰‡Ô ̤ÙÚÈ· ·˘ÙÔ‚ÈÔÁÚ·ÊÈο ‚È‚Ï›· Ô˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘Û Û ·ÚÎÂÙ¿ ÚÔ¯ˆÚË̤ÓË ËÏÈΛ·, Î·È Ù· ·‚¿ÛÈÌ· Û¯fiÏÈ· Î·È ÙȘ ÂÈηۛ˜ ÙˆÓ ÁÂÈÙfiÓˆÓ. E›¯· ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂÈ, ˆÛÙfiÛÔ, fiÙÈ Ë ÚÔԉ¢ÙÈ΋ Î·È ·Ï‡ÁÈÛÙË Á˘Ó·›Î· ‚·Û·ÓÈ˙fiÙ·Ó ·fi ÚÔÏ‹„ÂȘ ·Î·Ù·ÓfiËÙ˜ Û ̷˜, ÎÈ ¤‰ÈӠͯˆÚÈÛÙ‹ ÛËÌ·Û›· Û ÔȈÓÔ‡˜ Î·È Û‡Ì‚ÔÏ·. H ÎÔ˘ÎÔ˘‚¿ÁÈ· Ô˘ ÙÚÈÁ‡ÚÈ˙ ÛÙË ÛÙ¤ÁË Ù˘, Ù˘ ÚÔÍÂÓÔ‡Û ‚·ı‡Ù·ÙË ÊÚ›ÎË. EÏÂÁ fiÙÈ Û’ fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ı·Ó¿ÙÔ˘˜ ÙˆÓ ·Á·ËÌ¤ÓˆÓ Ù˘ ÙËÓ Â›¯Â ‰ÂÈ Ó· ÛÙ·Ì·Ù¿ ÛÙÔ ·Ú¿ı˘Úfi Ù˘ Î·È Ó· Ù˘ ʈӿ˙ÂÈ. K¿ÔÙÂ, ¤Ó·˜ ÎÂÚ·˘Ófi˜ ¿Ú·Í ÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ Ù˘ ÊÔÈÓÈÎÈ¿˜ Ù˘. H ™ÔÊ›· ·ÓËÛ‡¯ËÛÂ. TÔ ıÂÒÚËÛ ˆ˜ ¿ÏÏÔ ¤Ó· ηÎfi ÛËÌ¿‰È. M· Ô ÎÔÚÌfi˜ ¤ÌÂÓ ¿ÓÙ· ÔÚıfi˜, ÛÙË Ì¤ÛË ÙÔ˘ ΋Ԣ, ÎÈ ¤Ó·˜ ÎÈÛÛfi˜ ‹Úı ÎÈ ·Ó¤‚ËÎÂ Î·È ÙÔÓ Ù‡ÏÈÍ ÔÏfiÎÏËÚÔ Ì¤¯ÚÈ ÙËÓ ÎÔÚÊ‹, Î·È Î¿ı ·fiÁÂ˘Ì· Ù· Ô˘ÏÈ¿ ΢ÓËÁÈÔ‡ÓÙ·Ó Á‡Úˆ ÙÔ˘. EÓ·
‚Ú¿‰˘ Ô˘ ηıfiÌ·ÛÙ·Ó Ì·˙› οو ·fi ÙËÓ ÂÏÒÚÈ· ÈÎÚÔ‰¿ÊÓË, Ï¿È ÛÙÔ˘˜ Ù¿ÊÔ˘˜ ÙˆÓ Û΢ÏÈÒÓ Ù˘, ۋΈÛ ÙÔ Ì·ÛÙÔ‡ÓÈ Ù˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi, ÌÔ˘ ¤‰ÂÈÍ ٷ ¿ÛÙÚ· Î·È ÌÔ˘ Ì›ÏËÛ ÁÈ· ÙË ÌÂÙÂÌ„‡¯ˆÛË.
Δο σπτια, δο ιστορες
OÏÔÌfiÓ·¯Ë M ٷ ¯ÚfiÓÈ· ‚¿Ú·ÈÓ fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ. E›¯Â Û΂ÚÒÛÂÈ, ÙË ‚·Û¿ÓÈ˙·Ó Ù· ·ÚıÚÈÙÈο, Î·È Ì·˜ ·Ú·ÔÓÈfiÙ·Ó fiÙÈ Ù· ·Ú·ÌÔÚʈ̤ӷ ‰¿¯Ù˘Ï¿ Ù˘ ‰ÂÓ ÙË ‚ÔËıÔ‡Û·Ó È· Û ٛÔÙ·. MfiÏÔ Ô˘ ·fi ηÈÚfi ›¯Â ¿„ÂÈ Ó· ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ, ‰ÂÓ ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Û ӷ ·ÁˆÓ›˙ÂÙ·È ÔÏÔÌfiÓ·¯Ë Ó· ÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÙËÓ Â·Ê‹ Ù˘ Ì ÙË ˙ˆ‹, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓÓÔÔ‡ÛÂ: AÓ¤‚·ÈÓ ÛÙËÓ Aı‹Ó· ÁÈ· Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Ù· ı¤·ÙÚ·, ÙÔ˘˜ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÙȘ ÂÎı¤ÛÂȘ. EÓ· ‚Ú¿‰˘ Ô˘ ÎÔÓÙÔÛÙ¿ıËη Ó· ÙË Û˘ÓÔ‰¤„ˆ, Ì’ ¤‰ÈˆÍÂ. «MË ¯·ÛÔÌÂÚ¿˜», ÌÔ˘ ›Â. «EÁÒ ¤¯ˆ Ì·˙› ÌÔ˘ ÙÔ˘˜ η‚·ÏȤÚÔ˘˜ ÌÔ˘», ÎÈ ¤‰ÂÈÍ ٷ ‰‡Ô Ì·ÛÙÔ‡ÓÈ· Ù˘. O Í·ÊÓÈÎfi˜ ı¿Ó·ÙÔ˜ Ù˘ ·‰ÂÏÊ‹˜ Ù˘ ÙËÓ ÙÛ¿ÎÈÛÂ. ¢ÂÓ Í·Ó¿‚Á·Ï ٷ Ì·‡Ú· ÎÈ ÂÈÙ¤ÏÔ˘˜ ¿ÊËÛ ٷ Ì·ÏÏÈ¿ Ù˘ Ó’ ·ÛÚ›ÛÔ˘Ó. Afi ÙfiÙ ÙËÓ ¤‚Ï· Û˘¯Ó¿ Ó· οıÂÙ·È ÔÏÔÌfiÓ·¯Ë ÛÙÔÓ ¿ÁÎÔ Î¿Ùˆ ·fi ÙȘ ·ÁÁÂÏÈΤ˜, ·Î›ÓËÙË Û·Ó ¿Á·ÏÌ·. ¢ÂÓ ¤‚Á·ÈÓ ȷ ¤Íˆ, Ì·, fiÔÙ ̷˜ ¤‚ÏÂÂ, Ì·˜ ÌÈÏÔ‡Û fiÏÔ Î·È ÈÔ Û˘¯Ó¿, ÁÈ· ÙÔÓ ¤ÚˆÙ· Ô˘ ÛËÌ¿‰Â„ ÙË ˙ˆ‹ Ù˘, Ì ÙÔÓ ÌÂÁ·ÏÔÊ˘‹ ÂΛÓÔÓ Ô˘ÙÔÈÛÙ‹, ÙÔÓ ¶ÂÚÈÎÏ‹ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ. EÙÚÂÊ ÙË ÌÔÓ·ÍÈ¿ Ù˘ Ì ÙËÓ ·Ó¿ÌÓËÛË ÂÓfi˜ ·ÓıÚÒÔ˘ Ô˘ ›¯Â Âı¿ÓÂÈ ÚÈÓ ÌÈÛfiÓ ·ÈÒÓ·. MÈÏÔ‡Û Ì ÈÎÚ›·, ·ÚÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·˜ ›Ûˆ˜ οÔÙ ‹ Î·È ˘ÂÚ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜, ÁÈ· ÌÈ· ÈÛÙÔÚ›· Ô˘ ›¯Â Û˘ÁÎÏÔÓ›ÛÂÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘. ¢ÂÓ ÙËÓ Í¯ÓÒ fiˆ˜ ÙËÓ Â›‰· ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÊÔÚ¿ Ô˘ Ì·˜ ‰¤¯ıËΠÛÙÔ Û›ÙÈ Ù˘. K·ıfiÙ·Ó ÛÙËÓ ÔÏ˘ıÚfiÓ· Ù˘, Ôχ ÁÂÚ·Ṳ̂ÓË, Ôχ ÙÛ·ÎÈṲ̂ÓË ÁÈ· Ó· ÌÈÏ¿ ‹ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› Ù· ÏfiÁÈ· Ì·˜. T· ¿ÛÚ· Ù˘ Ì·ÏÏÈ¿ ‹Ù·Ó ÛÙÔÏÈṲ̂ӷ Ì ÌÈ· ÓÙ·Ó٤Ϸ Î·È Ù· ·Á¤Ú·ÛÙ·, ʈÙÂÈÓ¿ Ù˘ Ì¿ÙÈ·, Ì ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÂΛÓÔ ¯ÚÒÌ· Û·Ó Ú¿¯Ë ¯Ú˘ÛfiÌ˘Á·˜, ¤Ï·Ì·Ó ÛÙÔ ¯ÏˆÌfi Ù˘ ÚfiÛˆÔ Ì ÙË Ê›Ó·, ηÌÔ˘ÚˆÙ‹ ̇ÙË. X·ÌÔÁÂÏÔ‡Û ‹Û˘¯·, ¯·˚‰Â‡ÔÓÙ·˜ ÛÙ· fi‰È· Ù˘ ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô Á·Ù› Ù˘ ÙÔÓ «¶ÂÚÈÙÙfi» Î·È „Èı˘Ú›˙ÔÓÙ·˜: «TÈ fiÌÔÚÊ·... ÙÈ fiÌÔÚÊ·...». YÛÙÂÚ· ·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ Ë Ì·ÎÚÈ¿ ·ÚÚÒÛÙÈ·. EÌÂÈÓ ‰‡Ô ¯ÚfiÓÈ· ÛÙÔ ÎÚ‚¿ÙÈ, ‚Ô˘ÏÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ ÛÙÔ ÛÎÔÙ¿‰È ÎÈ Ë ÂȉˆÏÔÏ·ÙÚÈ΋ „˘¯‹ Ù˘ ¤ÎÏ·ÈÁÂ, ÁÈ·Ù› ›¯Â Ôχ ·Á·‹ÛÂÈ ÙË ˙ˆ‹, Î·È Î·ÌÈ¿ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ‰ÂÓ ÙËÓ ·ÚËÁÔÚÔ‡Û ÁÈ· ÙÔ Ù¤ÏÔ˜.
OÏ· ¿ÏÏ·Í·Ó §›ÁÔ ÌÂÙ¿ Ù˘, ı¿Ó·Ùfi Ù˘ ¤Ê˘Á· ·fi ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·. OÏ· ¿ÏÏ·˙·Ó È· ÂΛ. TÔ Û›ÙÈ Ô˘ ÙÔ Â›¯Â ·Ê‹ÛÂÈ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÌ· ÛÙÔÓ ¢‹ÌÔ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Î¿ÔÙ ÌÔ˘ÛÂ›Ô ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ Ù˘, ¤ÌÂÈÓ ӷ ÚËÌ¿˙ÂÈ ÁÈ· Ì·ÎÚ‡ ‰È¿ÛÙËÌ·, fiÛÔ ÎÚ¿ÙËÛÂ Ë ‰È·Ì¿¯Ë ÙÔ˘ ¢‹ÌÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ÎÏËÚÔÓfiÌÔ˘˜. ¶ÚfiÛÊ·Ù·, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÙÂÏÈ΋ ÛˆÙËÚ›· ÙÔ˘ ÎÙÈÚ›Ô˘, ÙËÓ ·Ó·Î·›ÓÈÛË Î·È Ù· ıÚÈ·Ì‚Â˘ÙÈο ÙÔ˘ ÂÁη›ÓÈ·, Í·Ó·ÂÚ¿ÙËÛ· ÛÙ· ·ÔÁ˘Ìӈ̤ӷ Û·ÏfiÓÈ· ÙÔ˘ Ì ÙÔ˘˜ ÏÈÁÔÛÙÔ‡˜ ›Ó·Î˜ Ù˘ ™ÔÊ›·˜ Ô˘ ÌfiÚÂÛ·Ó Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚˆıÔ‡Ó. TÔ ·Ï·Ù¿ÎÈ ÙÔ˘ TÛ›ÏÏÂÚ ÛÒıËΠ¯¿ÚË ÛÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ¢‹ÌÔ˘. AÏÏ¿ ÙÈ ·fiÁÈÓÂ Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ʇÎÔ˜ Ô˘ Ì·˜ ˘Ô‰Â¯fiÙ·Ó ÛÙËÓ ÂÍÒÔÚÙ·; ¶Ô‡ ‹Á·Ó fiϘ ÂΛӘ ÔÈ ÂÏ·ÈÔÁڷʛ˜ Ô˘ ÛΤ·˙·Ó ÙÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ Î·È ÛÙÈ‚¿˙ÔÓÙ·Ó ÛÙȘ ÁˆÓȤ˜, ˆ˜ Î·È Ù· ÔχÙÈÌ· ·Ó·ÌÓËÛÙÈο ·fi ÙËÓ ·Ó‹Û˘¯Ë ˙ˆ‹ Ù˘; ¢ÂÓ ı· ‹ıÂÏ· Ó· Í·Ó·ÂÚ¿Ûˆ ·fi ÂΛ. A˘Ùfi ÙÔ Û›ÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· Ì›ÓÂÈ ÛÙË ÌÓ‹ÌË ÌÔ˘ fiˆ˜ ‹Ù·Ó οÔÙÂ, Ì ÙÔ ÊÈÏfiÍÂÓÔ ·ÙÂÏȤ ÛÙÔÓ Î‹Ô Ì ÙË ÛÔÊ‹ ·Î·Ù·ÛÙ·Û›· ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ Î˘Ú¿ Ô˘ ¿ÊËÓ ÙÔ ‚Ú¿‰˘ ÙÔ Êˆ˜ ·Ó·Ì̤ÓÔ ÁÈ· Ó· ‚Ï¤Ô˘Ó ÔÈ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ› ÙÔÓ ·ÓıÈṲ̂ÓÔ Î¿ÎÙÔ Ù˘ ‚ÂÚ¿ÓÙ·˜, ÙË ÌÔÓ·‰È΋ ÂΛÓË „˘¯‹ Ô˘ ̤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ·ÓÙÈÛÙ¿ıËΠÙfiÛÔ ÁÂÓÓ·›· Î·È ˘Ô‰ÂÈÁÌ·ÙÈο ÛÙËÓ ÂÁηٿÏÂÈ„Ë Î·È ÙË ÌÔÓ·ÍÈ¿, ÙË ¯˘‰·ÈfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ·Û΋ÌÈ·.
Tου A ¡Δfl¡∏ K Œ¶∂Δ∑∏ Zωγρ φου, αρχιτκτονα, πρην επιμελητο EMΠ
™
YN¢EOMAI ‰ÈÏ¿ Ì ٷ ‰‡Ô Û›ÙÈ· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜, ÙÔ Û›ÙÈ Ù˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ ™ÔÊ›·˜ §·Ûηڛ‰Ô˘ Î·È ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ O‰˘ÛÛ¤· ºˆÎ¿. HÙ·Ó Î·È ÔÈ ‰‡Ô Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ› ÌÔ˘ ÛÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È Ù· ¤¯ˆ ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂÈ Î·È Ù· ‰‡Ô Î·È ÙÔ˘˜ ΋Ԣ˜ ÙÔ˘˜. TÔ˘ ºˆÎ¿, Ì¿ÏÈÛÙ·, ÙÔ ¤¯ˆ ηÙÔÈ΋ÛÂÈ, ÁÈ·Ù› ›¯· ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘, ·fi ÙÔ 1960–1965. HÙ·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ, 8x8 Î·È ‡„Ô˘˜ 5 ̤ÙÚˆÓ. E›¯·Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ Ù‡¯Ë. T˘ §·Ûηڛ‰Ô˘ ‹Ù·Ó Û ۯ¤‰ÈÔ ÙÔ˘ TÛ›ÏÏÂÚ (Ziller), Ô˘ ÙfiÛ· ˆÚ·›· ÎÙ›ÚÈ¿ ÙÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È Â˘Ù˘¯Ò˜ ÛÙËÓ Aı‹Ó· Î·È ·ÏÏÔ‡, Î·È ¤¯ÂÈ ÌÈ· ÔÌÔÈfiÙËÙ· Ì ÙÔ «IÏ›Ô˘ M¤Ï·ıÚÔÓ» Ù˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘. HÙ·Ó, Ì¿ÏÈÛÙ·, Î·È Ë ÚÒÙË ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ô˘ ¤Î·Ó· ‰È·ÛÒÛÂÒ˜ ÙÔ˘, ·fi ÙÔ 1967, ‰ËÌÔÛ›Â˘Û· ÛÙËÓ ÂÊËÌÂÚ›‰· «MÂÛËÌ‚ÚÈÓ‹» (TÚ›ÙË 21 M·ÚÙ›Ô˘) ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ Î·È ¤Ó· ÌÈÎÚfi ‚ÈÔÁÚ·ÊÈÎfi Ù˘ §·Ûηڛ‰Ô˘, ÚfiÙÂÈÓ· Ì¿ÏÈÛÙ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ÂÓÙ¢ÎÙËÚ›Ô˘, Ì ΤÓÙÚÔ Ù· ¤ÚÁ· Ù˘. E·Ó‹Ïı· ‡ÛÙÂÚ· ·fi ¯ÚfiÓÈ· ÛÙËÓ «K·ıËÌÂÚÈÓ‹» (15/10/76) Ì ¤Ó· ‰ËÌÔÛ›Â˘Ì· Ì ٛÙÏÔ «A˘Ùfi ÙÔ Û›ÙÈ ÔÈÔ˜ ı· ÙÔ Î·Ù‰·Ê›ÛÂÈ»; HÙ·Ó ·¿ÓÙËÛË ÛÙÔÓ Î‡ÚÈÔ A. B¿Ï‚Ë, ˘¤ÚÌ·¯Ô Ù˘ ηÙ‰·Ê›ÛÂÒ˜ ÙÔ˘, Ì ÙË ‰ÈηÈÔÏÔÁ›· fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› ηÎÔʈӛ· «Ì ÙÔ Ê˘ÛÈÎfiÓ Î·È Ù¯ÓÈÎfiÓ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜». «™·˜ ÛÙ¤ÏÓˆ, ¤ÁÚ·Ê·, ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡, ÁÈ· Ó· ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÔÈ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ Û·˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ¢·›ÛıËÙÔÈ Û ·˘Ù¿ Ù· ı¤Ì·Ù·, Î·È ı· ‹Ù·Ó Ôχ ‰È·ÛΉ·ÛÙÈÎfi Ó· Ì·˜ ÛÙ›ÏÂÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ Á‡Úˆ ÛÈÙÈÒÓ Ô Î. B¿Ï‚˘, ÁÈ· Ó· ÎÚ›ÓÂÈ Î·Ó›˜ fiÛÔ Ù· ‚Ï¿ÙÂÈ ·ÈÛıËÙÈο ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ TÛ›ÏÏÂÚ. °È·Ù›, ÁÈ· Û›ÙÈ ÙÔ˘ TÛ›ÏÏÂÚ ÚfiÎÂÈÙ·È, fiˆ˜ ÌÔ˘ › ÚÔ ¯ÚfiÓˆÓ Ë ›‰È· Ë ™ÔÊ›· §·Ûηڛ‰Ô˘ Î·È ÔˆÛ‰‹ÔÙ ¤Ú·Û·Ó ÂΛ Î·È ¤˙ËÛ·Ó ÚfiÛˆ· ·ÍÈfiÏÔÁ·, ‰ËÏ·‰‹ ۯ‰fiÓ fiÏË Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ˙ˆ‹ Ù˘ Aı‹Ó·˜ (•ÂÓfiÔ˘ÏÔ˜, °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, ºˆÙÈ¿˜ Î.¿.). N· Á›ÓÂÈ ¤Ó· ÌÔ˘ÛÂ›Ô ÌÈÎÚfi Ù˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘, ÌÈ·˜ Î·È Â›Ó·È ·fi Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Ù˘ ·ÏÈ¿˜ K·ÏÏÈı¤·˜, fiˆ˜ ¤ÁÈÓ Ì ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ °Ú˘¿ÚË. ¢ÂÓ ‚Ï¤Ô˘Ì Ҙ ÔÈ IÙ·ÏÔ›, °¿ÏÏÔÈ Î.Ï. ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó Î·È ‰È·ÙËÚÔ‡Ó fi,ÙÈ ˆÚ·›Ô ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙȘ ¯ÒÚ˜ ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ÂÌ›˜ ÎÈÓ‰˘Ó‡ԢÌ ӷ ÌÂÙ·‚ÏËıԇ̠۠«ÂıÓÈÎfi ÌÓËÌÂ›Ô ¿ÁÓÔÈ·˜»; E›· Î·È Û ¿ÏÏÔ˘˜ Ó· ÁÚ¿„Ô˘Ó ‹ Î·È ·fi ÌfiÓÔÈ ÙÔ˘˜ ÎÈÓ‹ıËÎ·Ó ·ÚÁfiÙÂÚ·. ¢ÂÓ Ê·ÓÙ·˙fiÌÔ˘Ó ˆ˜ ı· ¤Î·Ó 34 ¯ÚfiÓÈ· Ó· ˘ÏÔÔÈËı› Ë ÚfiÙ·Û‹ ÌÔ˘. E˘Ù˘¯Ò˜ Ô ¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ¢ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Î. K. ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜ ÂÁηÈÓ›·Û ÙË ¢ËÌÔÙÈ΋ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË ™ÔÊ›·˜ §·Ûηڛ‰Ô˘ ÙÔ 2001! ¶¿ÓÙˆ˜ ¤ÁÈÓÂ. H §·Ûηڛ‰Ô˘, Ê›ÏË Ù˘ ÁÈ·ÁÈ¿˜ ÌÔ˘ Î·È Ù˘ ·‰ÂÏÊ‹˜ Ù˘ EϤÓ˘, ‹Ù·Ó ÌÈ· Á˘Ó·›Î· Ì ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ·. H ÚÒÙË Á˘Ó·›Î· Ô˘ ÛÔ‡‰·Û ÛÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ. ¶ÏÔ‡ÛÈ·, Ó¤· ›¯Â Rolls Royce Î·È Î˘ÎÏÔÊÔÚÔ‡Û ̒ ·˘Ù‹Ó ‹ ¤Î·Ó ȷۛ· ¤¯ÔÓÙ·˜ Ì·˙› Ù˘ ÂÚ›ÛÙÚÔÊÔ, fiÙ·Ó ‹Á·ÈÓ ӷ ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂÈ ÛÙËÓ ¶ÂÓÙ¤ÏË, Ô˘ ›¯Â ·ÎfiÌ· ÏËÛÙ¤˜Ø ÙÔ ¤‚·˙ ÛÙËÓ Î·ÛÂÙ›Ó· Ì ٷ ¯ÚÒÌ·Ù·. MÔ˘ ÌÈÏÔ‡Û ÁÈ· ÙÔÓ ¤ÚˆÙ¿ Ù˘ Ì ÙÔÓ ¶ÂÚÈÎÏ‹ °È·ÓÓfiÔ˘ÏÔ, ˆ˜ Ô •ÂÓfiÔ˘ÏÔ˜ ¤ÁÚ·„ ÙËÓ ™Ù¤ÏÏ· BÈÔÏ¿ÓÙË ÁÈ’ ·˘Ù‹Ó Î·È ÙfiÛ· ¿ÏÏ·. EηÓÂ Î·È ÔÏϤ˜ ‰ˆÚ¤˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·.
H
K A £ H M E P I N H
H Tο σπ τι του ζωγρφου Oδυσσα Φωκ στην οδ Aνακροντος, σμερα Aραπκη. Aπ τους εισηγητς της τοπιογραφ ας στη Nεοελληνικ Zωγραφικ ο Φωκς (Pουμαν α 1857 – Kαλλιθα 1946), εργστηκε απ το 1915 ως επιμελητς και συντηρητς στην Eθνικ Πινακοθκη, στην οπο α κληροδτησε λη του την περιουσ α. Kληροδτημα και το σπ τι του, κατεδαφ στηκε και στη θση του υψ θηκε πολυκατοικ α (φωτ.: αρχε ο Aντ νη Kπετζη).
H K·ÏÏÈı¤· ÚÈÓ ·fi ÙÔ 1922 ‹Ù·Ó Û ÌÂÁ¿ÏË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ¿ÓıËÛËØ fiˆ˜ Î·È ÙÔ N¤Ô º¿ÏËÚÔ Û ÎÔÛÌÈ΋. MÂÛÔÙÔȯ›· Ì Ù˘ §·Ûηڛ‰Ô˘ ‹Ù·Ó ÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ ÛÎÈÙÛÔÁÚ¿ÊÔ˘ HÏ›· KÔ˘ÌÂÙ¿ÎË, Î·È Ì ÙÔ˘ ºˆÎ¿, ÙÔ˘ ™ÎÈ. A˘Ùfi ÙÔ Û›ÙÈ Â›¯Â ¿ÏÏË Ù‡¯ËØ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ È· Ô‡ÙÂ Ô ı·˘Ì¿ÛÈÔ˜ ΋Ԙ ÙÔ˘, Ô˘ ‹Ù·Ó ÁÂÌ¿ÙÔ˜ ·fi Ï¢Τ˜ ›Úȉ˜, ·Û¯·ÏȤ˜, ·ı¿Ó·Ù·, ‡η, ÊÚ·ÁÎÔÛ˘ÎȤ˜ Î·È Î¿ÙÈ ÂηÙfi¯ÚÔÓÔ˘˜ ÌÂÍÈοÓÈÎÔ˘˜ οÎÙÔ˘˜, ÂÏÒÚÈÔ˘˜, Ô˘ ÙÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ¤Î·Ó·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ·ÚˆÌ·ÙÈο ¿ÓıË. K·È ÌfiÓÔ ·˘ÙÔ‡˜ ¤Ú ӷ ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÛÙÔÓ EıÓÈÎfi K‹ÔØ Ù· ÈÛÔ¤‰ˆÛ·Ó fiÏ·, ·ÎfiÌ· Î·È ÙȘ ÈÂÚȤ˜ ÙÔ˘ Â˙Ô‰ÚÔÌ›Ô˘ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ ¤Ó· ÌÂÁ·ı‹ÚÈÔ Ù˘ ¢EH. T· Ê˘Ù¿ «Â˜ Îfiڷη˜». B¤‚·È·, ÙÔ ÂÚ›ÌÂÓ· fiÙÈ ÙÔ Û›ÙÈ ı· ¤ÂÊÙ ÁÈ·Ù› ÙÔ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÌ· ºˆÎ¿ ‹ıÂÏ ·ÁÔÚ¿ ¤ÚÁˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË ·fi Ù· ¤ÛÔ‰¿ ÙÔ˘, fiˆ˜ Î·È ‰‡Ô ‰È·ÌÂÚÈÛÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ. A·Ï‡ÓÂÙ·È ¤ÙÛÈ Ë ÙÒÛË ÙÔ˘, Ì ÙËÓ ·Ú·Ì˘ı›· ˆ˜ ·ÁÔÚ¿ÛÙËÎ·Ó Î·È Ì ·˘Ù¿ Ù· ¯Ú‹Ì·Ù· ¯·Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ °ÎfiÁÈ·, ÙˆÓ ÂÌÚÂÛÈÔÓÈÛÙÒÓ, ¤Ó· ÁÏ˘Ùfi ÙÔ˘ Rodin Î.¿. TÔ Û›ÙÈ ‹Ù·Ó Û ‡ÊÔ˜ ÊÏ·Ì·Ó‰ÈÎfi ‹ ÔÏÏ·Ó‰ÈÎfi, ÛÙÔÏÈṲ̂ÓÔ Ì ¿ÛÚ· Î·È Á·Ï¿˙È· ÎÂÚ·ÌÈο ϷοÎÈ·, Û ÁË ‹ ÛÙË ÛÙ¤ÚÓ· ÙÔ˘ ΋Ԣ. HÙ·Ó Î·È Ù· ‰‡Ô Û›ÙÈ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ÙÔ˘ Aã Î·È Ù· ¤‚ÏÂ·Ó Û·Ó Ê·ÓÙ¿ÛÌ·Ù· ¿ÏÏˆÓ Î·ÈÚÒÓ. E˘Ù˘¯Ò˜ Ù˘ §·Ûηڛ‰Ô˘ ÛÒıËÎÂ.
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
25
H «Mονμρτρη των Aθην ν» Õ O Γε ργιος Φιλρετος, πρ"σωπο που σηματοδοτε την δρυση της Kαλλιθας, δημιοργησε στην πλατε α των Eλικωνιδων Mουσ ν –σημεριν! πλατε α Kπρου– το κτ ριο «Hλσιον», "που στεγστηκε το γραφε ο και αργ"τερα η Bιβλιοθ!κη του με τρεις α θουσες που φεραν τα ον"ματα: Σολ νειον, Πλατ νειον και Aριστοτλειον. Eτσι σηματοδοτε συγχρ"νως και την πνευματικ! αφετηρ α της Kαλλιθας (φωτ.: EΛIA).
Tης B ∞ƒμÕƒ∞˜ K √ÀΔ∞μ∞ -¢ ∂§∏μ√ƒπ∞ Aναπλ. Kαθηγ τριας της Φιλοσοφικ ς Σχολ ς του Πανεπιστημου Aθηνν
H
KA§§I£EA ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠ·fi ‰˘Ó·ÌÈο Î·È ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ӷ ¿ÙÔÌ· ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. Î·È Û ÂÔ¯‹ ÁÂÓÂÛÈÔ˘ÚÁfi ÁÈ· ÙËÓ EÏÏ¿‰·. M ÚÒÙÔ ÔÈÎÈÛÙ‹ ÙÔÓ ‰È·Ú‹ ‰ËÌfiÛÈÔ ¿Ó‰Ú· Î·È ÏfiÁÈÔ °ÂÒÚÁÈÔ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ Ô ·Ú¯ÈÎfi˜ ˘Ú‹Ó·˜ K·ÏÏÈı·ÙÒÓ ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔÓ ÌÂÁ·Ï¤ÌÔÚÔ §¿ÛηÚÈ §·Ûηڛ‰Ë Ì ÙË ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈ· ·È‰·ÁˆÁfi Û‡˙˘Áfi ÙÔ˘ AÈηÙÂÚ›ÓË, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Î·È ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Î·È ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Îfi °ÂÒÚÁÈÔ KÚ¤ÌÔ, Î·È ÙÔÓ ¶·Ó·ÁÈÒÙË °ÂÓÓ¿‰ÈÔ, ÁˆfiÓÔ Î·È Û˘ÁÁڷʤ· ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋˜ ·È‰Â›·˜ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ‰ËÌfiÛȘ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ. A˘Ù¤˜ ÔÈ È‰È·›ÙÂÚ˜, Ú·ÁÌ·ÙÈο ÈÛ¯˘Ú¤˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈο ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ ‰È¤Ï·Û·Ó ηı’ ÔÌÔ›ˆÛÈÓ ÙË Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜. ™ÙËÓ Î·ÏÏÈÂÚÁË̤ÓË ·ÈÛıËÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÔÊ›ÏÂÙ·È Î·È Ë ‰È·ÌfiÚʈۋ Ù˘ Û ÂÏ΢ÛÙÈ΋ ÎËÔ‡ÔÏË Î·È Ô fiÔÈÔ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘. EÓ‰ÂÈÎÙÈ΋ ÁÈ· ÙȘ ÂÈÏÔÁ¤˜ ÙÔ˘˜ ›ӷÈ
H Στην αγγελ α της «A´ Eκθσεως Eλληνικο Bιβλ ου» που οργνωσε (15-22 Mαου 1938) το Bιβλιοπωλε ο Γερσιμου Λουκτου στο Mγαρο Kωνσταντινουπολιτ ν διαβζουμε επιφαν! ον"ματα της λογοτεχν ας, που !ταν κτοικοι του προαστ ου. Ωστ"σο, υπρχει και η αθατη πλευρ. Tο μεγλο βιβλιοχαρτοπωλε ο που διατηροσε απ" το 1936 ο Λουκτος στην οδ" Δαβκη και Πλτωνος λειτουργοσε ως εντευκτ!ριο, στκι "πως λμε σ!μερα, για τους κατοικοντες στην Kαλλιθα ανθρ πους των Γραμμτων. Mετ τον θνατο του Λουκτου (1906-1968) το βιβλιοπωλε ο και το εκδοτικ" ευχετηρ ων καρτ ν συνχισε να λειτουργε μχρι το 1990 υπ" τη διεθυνση του γιου του.
26
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
Ë ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋ ¯ÚÔÈ¿ Ù˘ ÔÓÔÌ·ÙÔıÂÛ›·˜. ¢È¤ÎÚÈÓ·Ó ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘˜ ÏfiÊÔ˘˜ ÙÔ˘ ¶·ÏÏ·‰›Ô˘ Î·È Ù˘ ™ÈÎÂÏ›·˜-TÚÈÓ·ÎÚ›·˜, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ HÚ·›ÔÓ, Ô˘ ÂÈÛΤÊıËÎÂ Ô £ËÛ¤·˜ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·˜ ·fi ÙËÓ KÚ‹ÙË. EÙÛÈ, ÛÙËÓ «¶Ï·Ù›· ÙˆÓ EÏÈΈÓÈ¿‰ˆÓ MÔ˘ÛÒÓ» –ÛËÌÂÚÈÓ‹ ¶Ï·Ù›· K‡ÚÔ˘– Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ºÈÏ¿ÚÂÙÔ˜, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÙÔ ÎÙ›ÚÈÔ «HχÛÈÔÓ», fiÔ˘ ÛÙÂÁ¿ÛıËΠÙÔ °Ú·ÊÂ›Ô Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· Ë BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘, Î·È ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÔÈ ÙÚÂȘ ·›ıÔ˘Û˜ ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó «™ÔÏÒÓÂÈÔÓ», «¶Ï·ÙÒÓÂÈÔÓ» Î·È «AÚÈÛÙÔÙ¤ÏÂÈÔÓ». E›Û˘ Ù· Ù¤ÛÛÂÚ· ÔÈ΋̷ٷ, Ô˘ ¤¯ÙÈÛ ÛÙ·‰È·Î¿ Î·È Ù· ÔÔ›· ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ ÁÈ· ηÙÔÈΛ· Ô ›‰ÈÔ˜ Î·È Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ Ù· ÔÓfiÌ·Û «™ÈÎÂÏ›·», «¶·ÏÏ¿‰ÈÔÓ», «A›ÔÏÔ˜» Î·È «°·Ï‹ÓË». M ·˘Ù¤˜ Î·È ¿ÏϘ ·Ó¿ÏÔÁ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙ‹ıËÎÂ Ë ÂͤÏÈÍË Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ Û fiÏÔ ¤Ï͢ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ™˘Ó¤‚·Ï ے ·˘Ùfi Î·È Ë fi¯È Ù˘¯·›· ›‰Ú˘ÛË Î·Ù¿ Ù· ÚÒÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ù˘, ¤ÓÙ ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ È‰Ú˘Ì¿ÙˆÓ, ‰ËÏ. Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ NËÈ·ÁˆÁÒÓ, Ù˘ X·ÚÔÎÔ›Ԣ, ÙÔ˘ O›ÎÔ˘ T˘ÊÏÒÓ, Ù˘ ™È‚ÈÙ·ÓÈ‰Â›Ô˘ ηÈ
Õ Πλατε α Kπρου. 1 Δεκεμβρ ου 1957. Aποκαλυπτ!ρια προτομ! του Προβηγκιανο φιλλληνα ποιητ! Φρεντερ κ Mιστρλ. Aπ" δεξι, τρ τος στη σειρ αναγνωρ ζεται ο τ"τε υποδιευθυντ!ς του Γαλλικο Iνστιτοτου Aθην ν Pοζ Mιλλιξ. Δκα χρ"νια αργ"τερα το μνημε ο μεταφρεται ακραιο ψηλ στο κηπριο της στσης Kαραγιννη, για να βρεθε σ!μερα, με δετερη μεταφορ και πλ!ρη αντικατσταση του αρχικο μαρμρινου βθρου, χαμηλ στο μικρ" πρκο της Aγ ας Eλεοσας. Tα γλυπτ παντο «περπατνε», ακολουθ ντας τις επιταγς των δημοτικ ν αρχ"ντων (φωτ.: αρχε ο N κου Φ. Πολ τη).
P H ιδα να οργανωθε (15 Δεκ. 1934 - 15 Iαν. 1935) στην α θουσα της «Λσχης Kαλλιθας» η A´ Eκθεσις Kαλλιθεατ ν Zωγρφων, με συμμετοχ! επιφαν ν σ!μερα καλλιτεχν ν (K. Mαλας, Γ. Oικονομ δης, Oδ. Φωκς, Σοφ. Λασκαρ δου κ..), προσδωσε στο μικρ" τ"τε προστιο καλλιτεχνικ! α γλη. Mε αφορμ! αυτ!ν την κθεση ο Nικ. Kαλογερ"πουλος, τμηματρχης τ"τε Kαλ ν Tεχν ν στο υπουργε ο Παιδε ας, παρομο ωσε την Kαλλιθα με τη Mονμρτρη. H τατιση, επιτυχ!ς, καθιερ θηκε στον καλλιτεχνικ" και φιλολογικ" κ"σμο της εποχ!ς (φωτ.: Xρ!στος Παπζογλου «H Kαλλιθα του χθες και του σ!μερα»). Ù˘ ¶·ÓÙ›Ԣ. OÌÔÈ· ›Û˘ ÚԤ΢„·Ó Î·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó Î·È ÙÔÈΤ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, fiˆ˜ Ù· ÚˆÙfiÙ˘· «æ˘¯Èο K·ÏÏÈÛÙ›· Ù˘ °˘Ó·ÈÎfi˜» (1937-‰ÈÔÚÁ·ÓˆÙ‹˜ NÈÎfiÏ·Ô˜ X·˝Ó˘, Á·ÌÚfi˜ ÙÔ˘ °. ºÈÏ·Ú¤ÙÔ˘) ‹ Ë ÚÒÈÌË «Aã EÎıÂÛȘ K·ÏÏÈı·ÙÒÓ ZˆÁڿʈӻ (·Èı. «§¤Û¯Ë˜ K·ÏÏÈı¤·˜» 15 ¢ÂÎ. 1934-15 I·Ó. 1935) ‹ ·ÎfiÌ· Ë «Aã EÎıÂÛȘ EÏÏËÓÈÎÔ‡ BÈ‚Ï›Ô˘ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·» (1938-‰ÈÔÚÁ·ÓˆÙ‹˜ BÈ‚ÏÈÔˆÏÂ›Ô °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˘ §Ô˘Î¿ÙÔ˘). ¶ÚÔ˜ ÙËÓ ›‰È· ηÙ‡ı˘ÓÛË ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Â›Ó·È Î·È ÔÈ ÔÏϤ˜ Î·È ÔÈΛϘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ fi¯È Ï›ÁˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ Î·È ÎÔÈÓˆÊÂÏÒÓ Û˘ÏÏfiÁˆÓ Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËÎ·Ó ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, fiˆ˜ ÔÈ «™‡ÏÏÔÁÔ˜ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘ÔÏÈÙÒÓ», «AÚÁÔÓ·‡Ù·È-KÔÌÓËÓÔ›», «¢¿Ì·ÚȘ», «¶·ÏÏ¿‰ÈÔÓ» «AÁ›· B·Ú‚¿Ú·» Î·È «EıÓÈ΋ æ˘¯‹». K·È fiÏ’ ·˘Ù¿ Û’ ¤Ó·Ó ¯ÒÚÔ Ô˘ ·ÚÈıÌÔ‡Û ÌÂÚÈΤ˜ ‰Âο‰Â˜ ·Ú¯Èο
Î·È Ô‡Ù ÂÓ‹ÓÙ· ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·. º·›ÓÂÙ·È fï˜ fiÙÈ ·Ú¿ Î·È ÙËÓ ÂÙÂÚÔÁÂÓ‹ ÚÔ¤ÏÂ˘Û‹ ÙÔ˘˜ Ë ÂÚÈÚÚ¤Ô˘Û· ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· ‹Ù·Ó ηıÔÚÈÛÙÈ΋. EÙÛÈ, ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜, Ù¯ӛÙ˜ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘, ÂÈηÛÙÈÎÔ›, ¿ÓıÚˆÔÈ ÙÔ˘ ı¿̷ÙÔ˜, ÌÔÓ·¯ÈÎÔ› ‹ ¿ÓıÚˆÔÈ Ù˘ Û˘ÓÙÚÔÊÈ¿˜ ¤˙ËÛ·Ó ‹ ¤Ú·Û·Ó ·fi ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Î·È ÚÔοÏÂÛ·Ó ÙË ÊÔ›ÙËÛË ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÔÌÔÙ¤¯ÓˆÓ, ÙÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ ÙÔ˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ K·ÌÔ‡ÚÔÁÏÔ˘ ‹ ÙÔ˘ KˆÛÙ‹ ¶·Ï·Ì¿ .¯. ™Â ÛËÌÂ›Ô ÒÛÙ ÛÙ· 1935 ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÂÊËÌÂÚ›‰· «K·ÏÏÈıÂ˚Îfi˜ T‡Ô˜» Ó· ÁÚ·Ê› ÁÈ· ÙÔ ÌÈÎÚfi ÚÔ¿ÛÙÈÔ Ô ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ «MÔÓÌ¿ÚÙÚË ÙˆÓ AıËÓÒÓ». H ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ ·˘Ù‹ ·ÚÔÌÔ›ˆÛË Î·È Ô Ì·ÎÚ‡˜ ηٿÏÔÁÔ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ Ê˘ÛÈÔÁÓˆÌÈÒÓ Ô˘ ÙË Û˘Óԉ‡ÂÈ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÛÔ Ï›ÁÔ ·Ï‹ Î·È Â‡ÎÔÏË Â›Ó·È Ë ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ‹ ÙÔ˘˜. °È’ ·˘Ùfi ÔÈ ÌÓ›˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Â›Ó·È ÌfiÓÔÓ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈΤ˜
H K·ÏÏÈı¤· ·fi ÙÔÓ MÂÛÔfiÏÂÌÔ ÛÙ¿ıËΠfiÏÔ˜ ¤Ï͢ ·ÓıÚÒˆÓ Ù˘ Ù¤¯Ó˘ Î·È ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
27
Õ Στο σπ τι της Eλλης Aλεξ ου στην Kαλλιθα. Oρθιοι απ" αριστερ: Pοζ Mιλλιξ, γνωστ"ς Γλλος ελληνιστ!ς, Στλιος Aνεμοδουρς, συγγραφας και εκδ"της του «Mικρο Hρωα». Kαθιστο : Aρης Δικτα ος, ποιητ!ς και μεταφραστ!ς και η οικοδσποινα συγγραφας και παιδαγωγ"ς Eλλη Aλεξ ου. Στον χ ρο του ιδι"κτητου σπιτιο της Aλεξ ου επ της οδο Σαπφος νας "ροφος της σημεριν!ς πολυκατοικ ας χει διαμορφωθε σε «Mουσε ο Eλλης Aλεξ ου», εν παρακε μενο συγκρ"τημα σχολε ων φρει το "νομ της, τιμ ντας την Aλεξ ου ως παιδαγωγ" (φωτ.: EΛIA).
ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰È·Ù˘ˆı› ÌÈ· ÁÂÓÈ΋ ÂÎÙ›ÌËÛË.
§fiÁÈÔÈ Afi ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘ ‰˘Ô ͯˆÚÈÛÙ¤˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ Ë K·Ù›Ó· ¶·˝˙Ë-ZˆÁÚ¿ÊÔ˘ (1908-1997), ‰·ÛοϷ, Î·È Ë ™ÔÊ›· M·˘ÚÔÂȉ‹-¶··‰¿ÎË (19051977), ÊÈÏfiÏÔÁÔ˜, ÂÚÁ¿ÛÙËÎ·Ó ÌÂ Û˘Ó·›ÛıËÛË ÙÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹Ì·ÙÔ˜ Ô˘ ˘ËÚÂÙÔ‡Û·Ó ÛÙÔ 2Ô ¢ËÌÔÙÈÎfi Î·È ÛÙÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ £ËϤˆÓ K·ÏÏÈı¤·˜. H ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‹Ù·Ó Î·È ÌfiÓÈÌÔ˜ οÙÔÈÎÔ˜ Î·È ‰›‰·ÍÂ Î·È Û ¿ÏÏ· ·ÓÒÙÂÚ· Î·È Ì¤Û· ÂÎ·È‰Â˘Ù‹ÚÈ·, ‰ËÌfiÛÈ· Î·È È‰ÈˆÙÈο. EÓ· Ô›ËÌ· Ù˘ ÚÒÙ˘ ÌÂÏÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÙÚ·ÁÔ˘‰‹ıËΠÚfiÛÊ·Ù·, ÂÓÒ Ô ‡ÌÓÔ˜ ÙÔ˘ E§A™ ¤¯ÂÈ ÛÙ›¯Ô˘˜ Ù˘ ‰Â‡ÙÂÚ˘. H ™ÔÊ›· M·˘ÚÔÂȉ‹-¶··‰¿ÎË ·Ó¤Ù˘Í ÌÈ· ÔÏ˘Û¯È‰‹ Û˘ÁÁÚ·ÊÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·: ÔÈ‹Ì·Ù·, ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ, Û¯ÔÏÈο ı·ÙÚÈο ¤ÚÁ·, ·ÏÏ¿ Î·È ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›·, ΢ڛˆ˜ ˆ˜ ÎÚÈÙÈÎfi˜. ™ËÌ·ÓÙÈ΋ Â›Ó·È Î·È Ë Ì¤Û· ÛÙ· ˙ËÙÔ‡ÌÂÓ· ÙˆÓ Î·ÈÚÒÓ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÛÙ· ΛÌÂÓ· ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ ÎfiÌÈΘ, ÙˆÓ «KÏ·ÛÛÈÎÒÓ EÈÎÔÓÔÁÚ·ÊË̤ӈӻ. EÒÓ˘ÌË ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ Â›Ó·È Î·È Ë EÏÏË AÏÂ͛Ԣ (1894-1985), Ô˘ ˘ËÚ¤ÙËÛ ˆ˜ ÊÈÏfiÏÔÁÔ˜ ÛÙÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ £ËϤˆÓ K·ÏÏÈı¤·˜ Ù· ‰‡ÛÎÔÏ· ηÙÔ¯Èο ¯ÚfiÓÈ·. H ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ Û˘Ó·ÚÙ¿Ù·È Ì ·˘Ù‹Ó Ù˘ ·‰ÂÏÊ‹˜ Ù˘ °·Ï¿ÙÂÈ·˜ K·˙·ÓÙ˙¿ÎË Î·È ÙÔ˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ Ù˘ B¿ÛÔ˘ ¢·ÛηϿÎË. ™ÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ȉÈfiÎÙËÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ Ù˘ Ù˘ Ô‰Ô‡ ™·ÊÔ‡˜ ¤Ó·˜ fiÚÔÊÔ˜ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ÔÏ˘Î·ÙÔÈΛ·˜ ¤¯ÂÈ ‰È·ÌÔÚʈı› Û «MÔ˘ÛÂ›Ô EÏÏ˘ AÏÂ͛Ԣ». ™Â ÁÂÈÙÔÓÈÎfi ¯ÒÚÔ ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ηÈ
H Στις εικαστικς φυσιογνωμ ες της Kαλλιθας αν!κουν και δο αγαπητο και επιτυχημνοι γελοιογρφοι: Aριστερ ο Hλ ας Kουμετκης (18891979) και δεξι ο Aρχλαος Aντ ναρος (19251998), γνωστ"ς στο ευρ κοιν" του περιοδικο Tπου με το βαπτιστικ" του "νομα: Aρχλαος.
28
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
ÙÔ «°Ú·ÌÌ·ÙÔÏÔÁÈÎfi K¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ N¤Ô˘ EÏÏËÓÈÛÌÔ‡» Ì Úfi‰ÚÔ ÙÔÓ ‰ÔÎÈÌÈÔÁÚ¿ÊÔ Î·È ÂΉfiÙË ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎÒÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ °ÈÒÚÁÔ B·Ï¤Ù· (1907-1985). ™ËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ë ÔχÙÔÌË «NÂÔÂÏÏËÓÈ΋ BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË», Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù¿ ¿·ÓÙ· ÔÏÏÒÓ Û˘ÁÁڷʤˆÓ ÌÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Î·È ÙÔ˘ Iˆ¿ÓÓË °Ú˘¿ÚË, Ô˘ Ì·˙› Ì ÙÔÓ ™ˆÙ‹ÚË ™Î›Ë Î·È ÙÔÓ °È¿ÓÓË X·Ù˙›ÓË ¤˙ËÛ·Ó ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Î·È Û˘Ó‰¤ıËÎ·Ó È‰È·›ÙÂÚ· Ì’ ·˘Ù‹Ó Î·È Ù· ÔÏÈÙÈÛÙÈο Ù˘. Y‹ÚÍ·Ó, ΢ڛˆ˜ Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜, ΤÓÙÚÔ ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋˜ Û˘ÓÙÚÔÊÈ¿˜, Ô˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÓfiÙ·Ó ·ÎfiÌË Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ K·ÙÔ¯‹˜ ÛÙÔ ‚È‚ÏÈÔˆÏÂ›Ô «§Ô˘Î¿ÙÔ˘» Î·È ÛÙÔ ˙·¯·ÚÔÏ·ÛÙÂ›Ô «KÂϤʷ» ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ Ï·Ù›· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜. O Iˆ¿ÓÓ˘ °Ú˘¿Ú˘ (1870-1942), ·fi ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔ‡˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ ÁÂÓÈ¿˜ ÙÔ˘, ˘‹ÚÍ ÔÈËÙ‹˜, ÂÍ·›ÚÂÙÔ˜ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜ –ȉ›ˆ˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ı·ÙÚÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜–, ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ Î·È ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ EıÓÈÎÔ‡ £Â¿ÙÚÔ˘. KÏËÚÔ‰fiÙËÛ ÙË ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ¢‹ÌÔ K·ÏÏÈı¤·˜ ÁÈ· ‰ËÌfiÛÈ· ¯Ú‹ÛË. O ™ˆÙ‹Ú˘ ™Î›Ë˜ (1879 ‹ 1881-1952) ‚Ú·‚Â˘Ì¤ÓÔ˜ ÔÈËÙ‹˜, ı·ÙÚÈÎfi˜ Û˘ÁÁڷʤ·˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜ ‰ÈÂÙ¤ÏÂÛÂ Î·È Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜. ™Â ÂÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ·fi ÙË °·ÏÏ›· ÁÚ¿ÊÂÈ: NÔÛÙ·ÏÁÒ ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·. EÙÛÈ fiˆ˜ Â›Ó·È ...BϤÂȘ ¤Ó· ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ AÎÚfiÔÏ˘ Î·È ÓÔÈÒıÂȘ ˆ˜ Â›Û·È ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ™·ÚˆÓÈÎfi. K·È ÚÔ¿ÓÙˆÓ ·ÎÔ‡˜ Ì˘ÚÈ¿‰Â˜ ʈӤ˜ Ô˘ ‚Á·›ÓÔ˘Ó ·’ ÙË ÁË Ì·˜ Î·È ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Ù˘. I‰È·›ÙÂÚË Â˘·ÈÛıËÛ›· ÁÈ· ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ›¯Â Î·È Ô °È¿ÓÓ˘ X·Ù˙›Ó˘ (19001977). BÚ·‚Â˘Ì¤ÓÔ˜ ÔÈËÙ‹˜, Â˙ÔÁÚ¿ÊÔ˜, ‰ÔÎÈÌÈÔÁÚ¿ÊÔ˜, ΢ڛˆ˜ ÎÚÈÙÈ-
à Tρεις τεχν τες του λ"γου που ζησαν και συνδεσαν το "νομ τους με την Kαλλιθα: ο Iωννης Γρυπρης (1870–1942), ο Σωτ!ρης Σκ πης (1879–1952) και ο Γιννης Xατζ νης (1900–1977). O πρ τος κληροδ"τησε τη βιβλιοθ!κη του στον δ!μο, εν ο τρ τος ε χε απ" τον Mεσοπ"λεμο ντονη παρουσ α με δημοσιεσεις στον τοπικ" Tπο (φωτ.: αρχε ο EΛIA).
Γιάννης Xατζίνης
Σωτήρης Σκίπης
Îfi˜, ̤ÏÔ˜ ›ÛËÌˆÓ ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎÒÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ·ÚÔ˘Û›·Û ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÂÊËÌÂÚ›‰· «K·ÏÏÈıÂ˚Îfi˜ T‡Ô˜» (1934-1935) K·ÏÏÈı¿Ù˜ ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜. M ÙÂÏ›ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ‡ÛËÌ· ·fi Ù· ·Ú·¿Óˆ ¤˙ËÛ·Ó Â›Û˘ Î·È ÂÚÁ¿ÛÙËÎ·Ó ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· Î·È ‰‡Ô ȉȷ›ÙÂÚ· Ì·¯ËÙÈÎÔ› ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ: Ô ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÁÓˆÛÙfi˜ Î·È ÁÈ· ÙȘ ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ °È¿ÓÓ˘ KÔÚ‰¿ÙÔ˜ (1891-1961) Î·È Ô EÏÈÛ·›Ô˜ °È·ÓÓ›‰Ë˜ (™. ™Ù·Ì·ÙÈ¿‰Ë˜, 1865-1942), ÁˆfiÓÔ˜, ¯ËÌÈÎfi˜, Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ıÂÚÌfi˜ ˘¤ÚÌ·¯Ô˜ Î·È ıˆÚËÙÈÎfi˜ ÙÔ˘ ‰ËÌÔÙÈÎÈÛÌÔ‡ Ì ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙÔ ‰ÔΛÌÈÔ ˘¤Ú Ù˘ ‰ËÌÔÙÈ΋˜ °ÏÒÛÛ· Î·È ˙ˆ‹. AÊÂÙËÚ›· Ù˘ ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ›¯Â Î·È Ë ‰˘Ó·ÌÈ΋ Î·È Â˘·›ÛıËÙË ‰È·ÎÂÎÚÈ̤ÓË ÓÂfiÙÂÚË Â˙ÔÁÚ¿ÊÔ˜ T·ÙÈ¿Ó· °ÎÚ›ÙÛË-MÈÏÏÈ¤Í (1920). Afi ÙËÓ ·ÌÈÁÒ˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· K·ÏÏÈı¿Ù˜ ‹Ù·Ó Î·È ‰‡Ô ·Ï·ÈÔ› Û˘ÓÙ¿ÎÙ˜ Ù˘ «K·ıËÌÂÚÈÓ‹˜»: Ô B·Û›ÏÂÈÔ˜ ™·ÓfiÔ˘ÏÔ˜, ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÙÂÏ›˜ Ù˘ ÚÔ‰ÈÎÙ·ÙÔÚÈ΋˜ «K·ıËÌÂÚÈÓ‹˜», ÁÓˆÛÙfi˜ ˆ˜ «AıËÓ·›Ô˜», Î·È Ô KÒÛÙ·˜ K·Ó¿˜, Ô ÔÔ›Ô˜ Û˘ÓÂÚÁ·˙fiÙ·Ó Î·È Ì ¤ÓÙ˘· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜.
EÈηÛÙÈÎÔ› Afi ÙÔÓ Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈÎfi ÙÔ̤· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·›ÁÏË ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· Ù˘ K·ÏÏÈı¤·˜ ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈο Ï·ÌÚÔ› ÂÈηÛÙÈÎÔ› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ› οÙÔÈÎÔ› Ù˘. EÓ‰ÂÈÎÙÈο ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È: Ô O‰˘ÛÛ¤·˜ ºˆÎ¿˜ (1857-1946) ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ¯·Ú¿ÎÙ˘, ÙÔÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È Û˘ÓÙËÚËÙ‹˜ Ù˘ EıÓÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË˜Ø Ô Û˘Ì‚ÔÏÈ-
Iωάννης Γρυπάρης
ÛÙ‹˜ ÁχÙ˘ £ˆÌ¿˜ £ˆÌfiÔ˘ÏÔ˜ (1873-1937) ηıËÁËÙ‹˜ ÛÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ Î·È ·Î·‰ËÌ·˚Îfi˜ Ì ÁÓˆÛÙfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙÔÓ ·Ó‰ÚÈ¿ÓÙ· ÙÔ˘ X·ÚÈÏ¿Ô˘ TÚÈÎÔ‡Ë ÛÙËÓ ¶·Ï·È¿ BÔ˘Ï‹Ø Ô ÁfiÓÔ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Ì ·Ú¿‰ÔÛË ÛÙË ÁÏ˘ÙÈ΋ T‹ÓÈÔ˜ ÁχÙ˘ AÓÙÒÓÈÔ˜ ™Ò¯Ô˜ (1888-1975), ηıËÁËÙ‹˜ ÛÙËÓ AÓˆÙ¿ÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ Î·È ÛÙË ™È‚ÈÙ·Ó›‰ÂÈÔ ™¯ÔÏ‹ T¯ÓÒÓ Î·È E·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ, Ô˘ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈ˙ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ primitif classique Î·È ·Ó¤Ù˘Í ¤Ó· ‡ÊÔ˜ naifØ Ô AϤͷӉÚÔ˜ XÚËÛÙÔÊ‹˜ (18821957) ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Ì ·ÓÙ›ÏË„Ë ˘ÛÙÂÚÔ-
·Î·‰ËÌ·˚΋ Î·È ı¤Ì·Ù· ËıÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È ÙÔÈÔÁÚ·Ê›·˜Ø Ô ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ PˆÌ·Ó›‰Ë˜ (1884-1972) ÂÌÚÂÛÈÔÓÈÛÙ‹˜ ÙÔÈÔÁÚ¿ÊÔ˜, ı·Ï·ÛÛÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ì ÂÏÏËÓÈΤ˜ Î·È ‰ÈÂıÓ›˜ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ, Ô˘ ·ÔÙ‡ˆÛ ̿¯Â˜ Î·È ÛÙÈÁÌÈfiÙ˘· ·fi Ù· ‰›· ÙÔ˘ 1912. I‰È·›ÙÂÚÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÈ ÁÈ· ‰‡Ô Âͤ¯Ô˘Û˜ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜, ÙÔÓ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ M·Ï¤· (1879-1928) Î·È ÙË ™ÔÊ›· §·Ûηڛ‰Ô˘ (1882-1965). O ÚÒÙÔ˜, ¢·›ÛıËÙÔ˜ ÛÙÔ ¯ÚÒÌ· ÂÍ·›ÚÂÙÔ˜ ÙÔÈÔÁÚ¿ÊÔ˜, Û˘Ì‚ÔÏÈÛÙ‹˜ ·Ú¯Èο ÂËÚ¿ÛÙËΠÙÂÏÈο ·fi Ù· ÌÂÙÂÌÚÂÛÈÔÓÈÛÙÈο ÎÈÓ‹Ì·Ù·. I‰Ú˘Ù‹˜
H
K A £ H M E P I N H
B
Ù˘ ÔÌ¿‰·˜ «T¤¯ÓË», Ì ÊÈÏÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙÔ˘˜ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ °ÏËÓfi, NÈÎfiÏ·Ô ¢ÂÏÌÔ‡˙Ô Î·È M·ÓÒÏË TÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ë, ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛ ÙÔ ıÚ˘ÏÈÎfi «AÏÊ·‚ËÙ¿ÚÈ Ì ÙÔÓ ‹ÏÈÔ» ÙÔ˘ Z·¯·Ú›· ¶··ÓÙˆÓ›Ô˘. ¶ÔÏ˘Ù·ÍȉÂ̤ÓÔ˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·ÊÔ‡Û ·fi ÙÔ MfiÓ·¯Ô Î·È ÙÔ ¶·Ú›ÛÈ ˆ˜ ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎfi˜ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÊËÌÂÚ›‰· «EχıÂÚÔ B‹Ì·». EÓÒ Ë ÌÔÓ·‰È΋ ™ÔÊ›· §. §·Ûηڛ‰Ô˘ ÙÔÏÌËÚ‹ Î·È ÚˆÙÔfiÚÔ˜ ˘‹ÚÍÂ Ë ÚÒÙË Á˘Ó·›Î· ÛÔ˘‰¿ÛÙÚÈ· ÛÙË ™¯ÔÏ‹ K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ Ì ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ °ÂˆÚÁ›Ô˘ AãØ ˘fi ÙËÓ ÁÔËÙ›· ÙÔ˘
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
29
ÙÔ˜ Û¯ÔÏ›·Û Ì Ô͇ÙËÙ·, ¢ÎÚ›ÓÂÈ· Î·È ÏÂÙfi ¯ÈÔ‡ÌÔÚ Ù· ÔÏÈÙÈο ÙÂÎÙ·ÈÓfiÌÂÓ·. O ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ –Î·È Ì ÔÏÈÙÈ΋ ÚÔ˚ÛÙÔÚ›·– ‹Ù·Ó ΢ڛˆ˜ ÛÙ·ıÂÚ¿ ·ÚÒÓ ÛÙÔÓ Â˘Ú‡Ù·Ù˘ ΢ÎÏÔÊÔÚ›·˜ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Ù‡Ô Î·È Â›¯Â Û·Ó ıÂÌ·ÙÈ΋ ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘. ™·ÙÈÚ›˙ÔÓÙ¿˜ ÙËÓ Î·Ù¤ÁÚ·„ ۯ¤ÛÂȘ Î·È Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂȘ, Ô˘ Û‹ÌÂÚ· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó È·. EÙÛÈ, Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÙÂÏÈο Î·È Û·Ó ¯ÚÔÓÔÁÚ¿ÊÔÈ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜.
AÓıÚˆÔÈ ÙÔ˘ ı¿̷ÙÔ˜
H Aντ νη Kπετζη, «Kορ τσι σε κ!πο», (ακρυλικ" 100x73 εκ.). Pεαλιστικ! η ζωγραφικ! του Kπετζη, κατορθ νει να υποβλει παρλληλα μια ποιητικ! και συχν μεταφυσικ! ατμ"σφαιρα. Eχει οργαν σει μχρι σ!μερα 10 ατομικς εκθσεις στην Eλλδα και το εξωτερικ", εν ργα του βρ σκονται σε ελληνικ και ξνα μουσε α ! πινακοθ!κες.
30
H
K A £ H M E P I N H
B
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
ÂÌÚÂÛÈÔÓÈÛÌÔ‡ ·Ú¯Èο ‰È·ÌfiÚʈÛ ÚÔԉ¢ÙÈο ¤Ó· ÚÔÛˆÈÎfi ‡ÊÔ˜ ÂχıÂÚÔ Î·È ¯ÚˆÌ·ÙÈο ¢·›ÛıËÙÔ. ™Â ÌÂÁ¿ÏË ËÏÈΛ· Âͤ‰ˆÛ ٷ Afi ÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈfi ÌÔ˘, £‡ÌËÛ˜ Î·È ÛÙÔ¯·ÛÌÔ› (1956) Î·È MÈ· ÌÂÁ¿ÏË ·Á¿Ë (1960) Î·È Ù· ‰‡Ô ·˘ÙÔ‚ÈÔÁÚ·ÊÈο. EÌÂÓ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi Ù˘ ÛÙËÓ ÔÌÒÓ˘Ì‹ Ù˘ Ô‰fi ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, ÛÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· Ù˘ Ô˘ ÚfiÛÊ·Ù· ·Ó·Î·ÈÓ›ÛÙËÎÂ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ˆ˜ ÌÔ˘Û›Ô. NÂfiÙÂÚÔÈ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ, Ô˘ ÁÈ· ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘˜ ‰Ô‡Ï„·Ó ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Â›Ó·È Î·È ÔÈ º·ÛÈ·Ófi˜, ™ÂÚ¿ÓÙ˙·˜, ™ÙÂÊ¿ÓÔ˘ Î·È K¤ÂÙ˙˘. ™ÙÔ˘˜ ÂÈηÛÙÈÎÔ‡˜ ›Û˘, ÂÈÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔÈ fï˜ Ì ¤Ó·Ó ÂȉÈÎfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÚfiÏÔ Î·È Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘˜, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Î·È ‰‡Ô ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÁÓˆÛÙÔ› Î·È ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓÔÈ ÁÂÏÔÈÔÁÚ¿ÊÔÈ: Ô HÏ›·˜ KÔ˘ÌÂÙ¿Î˘ (1889-1979) Î·È Ô AÚ¯¤Ï·Ô˜ AÓÙÒÓ·ÚÔ˜ (1925-1999). O ÚÒ-
2 0 0 3
M ÙËÓ K·ÏÏÈı¤·, Ô˘ ·ÏÈfiÙÂÚ· –̤¯ÚÈ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’60 ΢ڛˆ˜, ·ÏÏ¿ ηٿ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ Î·È ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ ’70– ‰È·ÙËÚÔ‡ÛÂ Î·È ı·ÙÚÈΤ˜ ÛÎËÓ¤˜, Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Î·È Î¿ÔÈÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÙÔ˘ ı¿̷ÙÔ˜ Ô˘ ˘‹ÚÍ·Ó ‹ Â›Ó·È K·ÏÏÈı¿Ù˜ Î·È ÚÔÛ›ÏÎ˘Û·Ó Ù· ÊÒÙ· Ù˘ ÂÈηÈÚfiÙËÙ·˜ ·¿Óˆ ÙÔ˘˜. AÓ¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ÛÎËÓÔı¤Ù˘ ÙÔ˘ ı¿ÙÚÔ˘ Î·È Û˘ÁÁڷʤ·˜ ™ˆÎÚ¿Ù˘ K·Ú·ÓÙÈÓfi˜ (1906-1979). EÍ¿ÏÏÔ˘ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÁÈ· ÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ £Â¿ÙÚÔ˘ ™ÎÈÒÓ ·fi Ôχ ·ÏÈ¿ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡ÓÙ·È ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ K·Ú·ÁÎÈfi˙Ë ·fi ÔÏÏÔ‡˜ Î·È ÁÓˆÛÙÔ‡˜ K·Ú·ÁÎÈÔ˙Ô·›ÎÙ˜, fiˆ˜ .¯. Î·È ÙÔ˘˜ ÎÏ·ÛÈÎÔ‡˜ •¿ÓıÔ Î·È MfiÏÏ·. °È· ‰ÂοÍÈ Î·ÏÔη›ÚÈ· ̤¯ÚÈ Î·È ÙÔ 1969 ÂÍ ¿ÏÏÔ˘ ‰È·Ù‹ÚËÛ Û ÌfiÓÈÌË ‚¿ÛË ˘·›ıÚÈÔ ı¤·ÙÚÔ K·Ú·ÁÎÈfi˙Ë ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ AÁ. B·Ú‚¿Ú· Ô Ôχ ÁÓˆÛÙfi˜ ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ MȯfiÔ˘ÏÔ˜. TÔ ÂȉÈÎfi ÌÔ˘ÛÈÎfi ¿ÏÎÔ, Ù¤ÏÔ˜, ÛÙȘ T˙ÈÙ˙ÈÊȤ˜ Î·È ÛÙË ÏˆÊfiÚÔ ™˘ÁÁÚÔ‡, Ô˘ ÊÈÏÔͤÓËÛ ÛÙË ¯Ú˘Û‹ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ·˘Ùfi Ô˘ Û‹ÌÂÚ· ϤÌ ÚÂ̤ÙÈÎÔ Î·È ÙfiÙ ÂÈۋ̈˜ «Ï·˚Îfi» ÙÚ·ÁÔ‡‰È, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ Î·È ÌÈ· ÂȉÈ΋ Û¯ÂÙÈ΋ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·. ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÛÙËÓ Â˘Ú‡ÙÂÚË ÂÚÈÔ¯‹ K·ÏÏÈı¤·˜ ‰Ô‡Ï„·Ó ۯ‰fiÓ fiÏ· Ù· ÌÂÁ¿Ï· ÔÓfiÌ·Ù· Î·È ¤˙ËÛ·Ó ÁÈ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ Ô °È¿ÓÓ˘ ¶··˚ˆ¿ÓÓÔ˘, Ô ÔÏ˘ÁÚ·ÊfiÙ·ÙÔ˜ XÚ‹ÛÙÔ˜ KÔÏÔÎÔÙÚÒÓ˘, Ô Û˘Óı¤Ù˘ Ù˘ «N˘¯ÙÂÚ›‰·˜» M·ÁÈ·ÓÙ¤Ú·˜ Î·È Ô ÓÂfiÙÂÚÔ˜ A΢ ¶¿ÓÔ˘. T· Ï›Á·, ·ÏÏ¿ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈο ÚfiÛˆ· ·fi fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚıËÎ·Ó ·Ú·¿Óˆ οÓÔ˘Ó Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Ô ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi˜ ÁÈ· ÙËÓ K·ÏÏÈı¤· «MÔÓÌ¿ÚÙÚË ÙˆÓ AıËÓÒÓ» ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ˘ÂÚ‚ÔÏÈÎfi˜ Î·È ÌÂÁ·ÏfiÛÙÔÌÔ˜ fiÛÔ ÂÎ ÚÒÙ˘ fi„ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È. AÓÙ›ıÂÙ· ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó Û ·ÚÌÔÓ›· Î·È Ì ÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ‡ÊÔ˜ ÙÔ˘ ÌÂÛÔÔϤÌÔ˘ Ô˘ ÙÔÓ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ, ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙÔÓ ·ÚÈıÌfi Î·È ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ K·ÏÏÈı¤· ÙÔÓ ÚÔοÏÂÛÂ: Û˘Ì‚·ÙÈÎÔ› ‹ ηÈÓÔÙfiÌÔÈ, ÏfiÁÈÔÈ ‹ Ï·˚ÎÔ›, ÏÈÁfiÙÂÚÔ ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ bohèmes ·fi ÙÔ˘˜ ¶·ÚÈÛÈÓÔ‡˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ·ÛÊ·ÏÒ˜ ‹Ù·Ó ˘·›ÙÈÔÈ ÁÈ· οÔÈ· ·Ó¿ÏÔÁË ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·.
™ËÌ›ˆÛË «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ»: E˘¯·ÚÈÛٛ˜ ÔÊ›ÏÔ˘Ì ÛÙËÓ Î. AÁÁÂÏÈ΋ ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘ ÁÈ· ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÛÙÔ ·ÊȤڈ̷
H Δο απ" τις τρεις Xριτες. Λιθογραφ α με 12 χρ ματα (52x72 εκ.), τυπ θηκε στον «Φο νικα» το 1944.
Tο λιθογραφεο του «Φονικα»
H
H Σε τρεις εκδοχς το σπ τι της Kαλλιθας που !ταν για πντε χρ"νια (1962–67) ατελι τρι ν γνωστ ν σ!μερα ζωγρφων: Bασ λη Σπερντζα, N κου Στεφνου, Aλκου Φασιανο. Πρ"κειται για το σπ τι του ζωγρφου Oδ. Φωκ που το φησε κληροδ"τημα στην Eθνικ! Πινακοθ!κη και το νο κιαζε, αρχικ ο ζωγρφος και αρχιτκτονας Aντ νης Kπετζης και μχρι το 1967 οι τρεις νεαρο τ"τε, ζωγρφοι. Aπ" εδ ξεκ νησαν οι ποδηλτες του Φασιανο, οι περιπαθε ς γυμνς γυνα κες του Σπερντζα και τα μεταβιομηχανικ τοπ α του Στεφνου. Mε αφορμ! τη συμβ ωση και τις καλλιτεχνικς αναζητ!σεις της εποχ!ς πραγματοποι!θηκε πρυσι σχετικ! κθεση: «Tο Aτελι της Kαλλιθας», στην Aνδρο. Oι φωτογραφ ες αναδημοσιεονται απ" τον κατλογο της κθεσης.
I™TOPIA ÛÂ Û˘ÓÙÔÌ›· ÙÔ˘ «ºÔ›ÓÈη» Â›Ó·È Ë ÂÍ‹˜: TÔ ÏÈıÔÁÚ·ÊÂ›Ô ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙÔ˘ X·ÚÔÎfiÔ˘, ÛÙËÓ Ô‰fi AÓ·ÎÚ¤ÔÓÙÔ˜ 7. EÈ·Ó ¤Ó· ÔÏfiÎÏËÚÔ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎfi ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ, ‰ÈÒÚÔÊÔ È‰ÈˆÙÈÎfi ÎÙ›ÚÈÔ, ÔÏϤ˜ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÙÂÙÚ·ÁˆÓÈο, Ì ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ·›ıÔ˘Û˜ ÁÚ·Ê›ˆÓ, ÙÌ‹Ì·Ù· ·ÙÂÏȤ, ÙÌ‹Ì·Ù· ÌÂÙ·ÊÔÚ›ˆÓ, ÌÂÁ¿Ï˜ ·Ôı‹Î˜, ·›ıÔ˘Û˜ Ì˯·ÓÒÓ, Ï‹ÚË Î˘ÙÈÔÔÈ›· Î·È ‚È‚ÏÈÔ‰ÂÛ›·, Ì˯·Ó‹Ì·Ù· ÎÔ‹˜ Î·È Î·Ù·Û΢‹˜ ÎÔ˘ÙÈÒÓ, Ï‹Ú˜ Û˘ÁÎÚfiÙËÌ· ηٷÛ΢‹˜ ÙÂÙÚ·‰›ˆÓ, ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ. EÓ· ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ Ô˘ ı· ÙÔ ˙‹Ï¢·Ó Î·È Û‹ÌÂÚ· ÔÏÏ¿ ·fi ·˘Ù¿ Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó. EÓ· Û˘ÁÎÚfiÙËÌ· ‰È·Ì¿ÓÙÈ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, Ì ϋÚË ·Ú·ÁˆÁÈÎfiÙËÙ·, ¤‰ÈÓ ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ·fi 200 ·ÓıÚÒÔ˘˜. T· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈ· ·Ó‹Î·Ó, ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ ¶fiÏÂÌÔ, ÛÙÔÓ K. ¶. K·Ú‡‰Ë. A’ ·˘ÙfiÓ ÙÔ ·ÁfiÚ·Û·Ó ÔÈ E‚Ú·›ÔÈ (™Â˙¿Ó Î·È MÂÓ‚ÂÓ›ÛÙÂ) Î·È ÔÚÁ¿ÓˆÛ·Ó ·˘Ùfi ÙÔÓ ÏÈıÔÁÚ·ÊÈÎfi ÎÔÏÔÛÛfi. OÈ E‚Ú·›ÔÈ, ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ¶fiÏÂÌÔ, ¤ÊÙÈ·Í·Ó ¤Ó· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÚԉȷÁÚ·ÊÒÓ, ÙÔ ÛÙÂϤ¯ˆÛ·Ó Ì ÙÔ˘˜ ηχÙÂÚÔ˘˜, ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹, Ù¯ӛÙ˜. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi ÙÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ «AÛÈÒÙË», ÙÔ˘˜ ¤ÊÂÚ·Ó fiÏÔ˘˜ ·fi ÙËÓ K¤Ú΢ڷ. AÚ¯È˙·Ó Ó· ¯Ù›˙Ô˘Ó ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ ÙËÓ Âȯ›ÚËÛË, ·ÓÙÚ‡ÔÓÙ·˜ Ù· ·ÏÈ¿ Ì ٷ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Ù¯ӛÙ˜ ‹Ù·Ó KÂÚ΢ڷ›ÔÈ Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜, ¿ÓıÚˆÔÈ Ì ¢·ÈÛıËÛ›·, Ù¯ÓÈΤ˜ ÈηÓfiÙËÙ˜ Î·È fiÚÂÍË ÁÈ· ‰Ô˘ÏÂÈ¿. O «ºÔ›ÓÈη˜» ÛÙËÓ ¿ÓıËÛ‹ ÙÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û Û ÌfiÓÈÌË ‚¿ÛË 200 Î·È Ï¤ÔÓ Ù¯ӛÙ˜ Î·È ÂÚÁ¿Ù˜, ‹Ù·Ó ·˘Ùfi-
H
K A £ H M E P I N H
B
ÓÔÌË Î¿ıÂÙË Âȯ›ÚËÛË, ÌÔÓ¿‰· Ô˘ ‰ÂÓ ÂÍ·ÚÙÈfiÙ·Ó ·fi ηӤӷÓ. AÛ¯ÔÏÈfiÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ Ì ٷ ÎÔ˘ÙÈ¿ ÛÈÁ·Ú¤ÙˆÓ, ‚·ÛÈ΋ ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Ù· ÙÂÙÚ¿‰È·, ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù· ÂÚÈÔ‰Èο, ÔÈ ·Ê›Û˜, Ù· ÁÚ·ÌÌ·ÙfiÛËÌ·, ΢ڛˆ˜ ÔÈ ·ÁÈÔÁڷʛ˜. HÙ·Ó ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ ÌÂ Û˘Û΢·Û›·, ˘‹ÚÍÂ, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜, Ë MÂÁ¿ÏË ™¯ÔÏ‹, ·Û¯ÔÏ‹ıËΠ̠fiÏ· Ù· ›‰Ë Ù˘ ÏÈıÔÁÚ·Ê›·˜. OÛÔÈ ¤‚Á·Ï·Ó ÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ¤¯Ô˘Ó Ó· ϤÓ ÔÏÏ¿. O «ºÔ›ÓÈη˜», Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ۋÌÂÚ· ÛÙÔÓ ÎÏ¿‰Ô Ì·˜, ‹Ù·Ó ¤Ó· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ Û˘ÁÎÚÔÙË̤ÓÔ, ¤Ó· ‚·ÏηÓÈÎfi ÌÂÁ¿ÏÔ Û˘ÁÎÚfiÙËÌ·, Ì ÙÌ‹Ì·Ù· ÌÂϤÙ˘ Î·È ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜, ÌÂ Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ÛÙ·ÙÈÛÙÈÎÔ‡˜ ›Ó·Î˜, ‰ÂÏÙ›· ÔÚ›·˜ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÁÈ· οı ÛÙ¿‰ÈÔ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜, ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙ· ˘ÏÈο Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó, ÌÂϤÙ˜ ÎfiÛÙÔ˘˜ ÂÚÁ·Û›·˜. HÙ·Ó ¤Ó· ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ ˘„ËÏÒÓ ÚԉȷÁÚ·ÊÒÓ Ì ÌÂÁ¿Ï˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ÊÈÏÔ‰Ô͛˜. EÁÈÓ ÙÔ ÚÒÙÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘, ¤ÁÚ·„ ÈÛÙÔÚ›·, Û ÌÂÚÈο ¯ÚÔÓÈο ‰È·ÛÙ‹Ì·Ù· ‹Ù·Ó ÙÔ ÚÒÙÔ ÏÈıÔÁÚ·ÊÂ›Ô Ù˘ EÏÏ¿‰·˜. ™Â ÂΛÓÔ Ô˘ ‹Ù·Ó ·Ó˘¤Ú‚ÏËÙÔ Î·È ¤Ù˘¯Â, ‹Ù·Ó Ô˘ ¤‚Á·Ï ÙÔ˘˜ ηχÙÂÚÔ˘˜ Ì·ÛÙfiÚÔ˘˜, ¤ÊÙÈ·Í ۈÛÙÔ‡˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, ÌÂÁ·ÏÔ‡ÚÁËÛÂ, ηٿ ‰È·ÛÙ‹Ì·Ù·. Ö˜ ¤Î·Ó ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙÔ˘, fiˆ˜ fiÏ·. HÚı οÔÙ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘, fiˆ˜ Á›ÓÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÔÏϤ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜ –‰ÂÓ ı¤Ïˆ Ó· ÙȘ Û¯ÔÏÈ¿Ûˆ–, Î·È ¤ÎÏÂÈÛ Á‡Úˆ ÛÙ· 1963. T¿Î˘ BÔ˘ÏÁ·Ú›‰Ë˜ Σημείωση των «Eπτά Hμερών»: Aναδημοσίευση απ το αυτοβιογραφικ βιβλίο του «Λιθογραφία, η ζωή μου», εκδ. Γραφεμπορική, 2001.
K Y P I A K H
1 3
A ¶ P I § I O Y
2 0 0 3
31
