Λένιν Για Τη Νεολαία Εκδόσεις Οδηγητής

Β.Ι. ΛΕΝΙΝ

τη veoilciici

Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η ΕΚ Δ Ο ΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΗΓΗΤΗΣ ΑΘΗΝΑ 1984

Copyright: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΗΓΗΤΗΣ Φερρών 15, ΤΗΛ. 82.30.586 ΑΘΗΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Λένιν μεριμνούσε πάντοτε για τους νέους εργάτες, αγρότες ή διανοούμενους που ήθελε να συμμετέχουν όσο το δυνατό πλατύτερα στο επαναστατικό κίνημα, στον αγώνα για την οικοδόμηση της αυριανής σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ήδη, στο σχέδιο προγράμματος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Ρωσίας, που συντάχθηκε στα 1895 στη φυλακή, ο Λένιν αναφερόταν στις διεκδικήσεις του δικαιώματος ψήφου για όλους τους πολίτες πάνω από τα 21 και στην απαγόρευση να εργάζονται οι ανήλικοι κάτω από τα 15. Τις παραμονές της πρώτης ρώσικης επανάστασης ο Λένιν παρακολουθεί προσεχτικά, από το εξωτερικό, τον αναβρασμό που κερδίζει τους φοιτητικούς κύκλους, τονίζει μζσα από τις στήλες της « Ίσκρα» τη σημασία που έχει το γεγονός αυτό για τον αγώνα όλου του λαού ενάντια στη μοναρχία, προτρέπει τους φοιτητές να εμβαθύνουν σε μια μαρξιστική θεώρηση του κόσμου και να βοηθήσουν ενεργά την παράνομη δουλειά των σοσιαλδημοκρατών. Τον Αύγουστο του 1903 στο Β ' Συνέδριο το\) κόμματος, ο Λένιν εκθέτει ένα αναλυτικό πρόγραμμα πάνω στη θέσή της σοσιαλδημοκρατίας για τη σπουδάζουσα νεολαία και παίρνει το λόγο πάνω σ ' αυτό το θέμα. Στη διάρκεια της επανάστασης του 1905 γράφει ένα άρθρο για τα καθήκοντα της επαναστατικής νεολαίας και μέσα από τα γράμματά του προς τον Α. Μπαγκντάνωφ και τον Σ. Γκουσέφ, προτρέπει να «στρατολογούν τους νέους πιο πλατιά και πιο τολμηρά, ακόμα πιο πλατιά και πιο τολμηρά, πάντοτε πιο τολμηρά και πιο πλατιά, χωρίς να φοβούνται τη νεολαία». Το πεδίο των παρατηρήσεων του Λένιν δεν περιορίζεται στη ρώσικη νεολαία. Θεωρώντας τον εαυτό του υπεύθυνο για το διεθνές προλεταριάτο, ο Λένιν βοηθούσε τους νέους σοσιαλδημοκράτες της Ελβετίας, της Σουηδίας και των άλλων χωρών ν ' αφομοιώσουν τις θεωρητικές επιστημονικές έ ς και να επεξεργαστούν μια ορθή επαναστατική τακτική μζσ( αγώνα ενάντια στο καπιταλισμό, και

τους μετάδιδε την πείρα της ρώσικης εργατικής τάξης και του κόμματός της. Αμέσως μετά την πτώση της μοναρχίας, ° Λένιν κατευθύνει τις προσπάθειες του κόμματος για την προπαρασκευή και την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης. Το βασικό καθήκον συνίσταται στην προετοιμασία των μαζών για την επανάσταση και, σύμφωνα με το κείμενο του Λένιν, στην αναγκαία συσπείρωση της νεολαίας γύρω από την πολιτική ζωή και στη διαπαιδαγώγησή της και με λόγια βέβαια, αλλά και με έργα. Μετά τη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης, ο Λένιν, αν και απορροφημένος από το ξεκίνημα του νέου σοσιαλιστικού κράτους και από την καθοδήγηση του μπολσεβίκικου κόμματος, δεν παραμελεί τη νεολαία. Ενδιαφέρεται για τα προβλήματα της δημιουργίας ενός σχολείου νέου τύπου, για την πολυτεχνική εκπαίδευση, για τη διαμόρφωση του απελευθερωμένου από τη δίψα του κέρδους ανθρώπου, ανθρώπου, καλλιεργημένου και ικανού να ζήσει σε μια αταξική κοινωνία. Αυτό το ενδιαφέρον αντανακλάται μέσα από τα κείμενά του και τους λόγους του προς τους νέους. Ο Λένιν βοήθησε στο ξεκίνημα και στο στερέωμα της Ενωσης των Κομμουνιστικών Νεολαιών. Η στοργή του για τους νέους αντικατοπτρί­ ζεται μέσα από τις συνομιλίες με τους απεσταλμένους, μέσα από τους λόγους του στα συνέδρια των Κομμουνιστικών νεολαιών της Ρωσίας. Ο λόγος που έβγαλε στο Γ ’ Συνέδριο της Κομσομόλ παρέμεινε για πολλά χρόνια ένα πραγματικό πρόγραμμα γ ι ' αυτήν την οργάνωση. «Θέλουμε, έλεγε ο Λένιν, από τη φτωχή και σε άθλια κατάσταση Ρωσία να φτιάξουμε μια χώρα πλούσια. Πρέπει λοιπόν η 'Ενωση της Κομμουνιστικής Νεολαίας να συνδέσει την μόρφωση, την αγωγή της και τις γνώσεις της με τη δουλειά των εργατών κω των αγροτών, να μην κλείνεται μέσα στα σχολεία και να μην περιορίζεται μόνο στην ανάγνωση κομμουνιστικών βιβλίων και φυλλαδίων. Μόνο δουλεύον­ τας μαζί με τους εργάτες και τους αγρότες μπορεί κανείς να γίνει καλός κομμουνιστής». Αυτά τα λόγια έχουν ακόμα μεγαλύτερη απήχηση στην εποχή μας που οι σοβιετικοί νέοι, στο πλευρό των μεγαλύτερων τους, δουλεύουν κάτω από την καθοδήγηση του κόμματος για την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας, όπου η ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ανθρώπου, σωματική και πνευματική, έχει μπει σαν καθήκον από το πρόγραμμα του κόμματος, που υιοθετήθηκε από το 22ο Συνέδριο.

Αυτή η συλλογή περιλαμβάνει λόγους, άρθρα και γράμματα αφιερωμένα στη νεολαία, καθώς και έργα, όπου ο Λένιν 'θίγει θέματα ενδιαφέροντα για τους νέους. Τα κείμενα αναδημοσιεύονται ολόκληρα, εκτός από κείνα που τα κομμάτια που αφορούν άμεσα τους νέους αποτελούν μέρη έργων αρκετά μεγάλων. Για να είναι πιο εύκολο να συμβουλευτεί κανείς αυτή τη συλλογή, τα κείμενα κατατάχτηκαν σε τέσσερα μεγάλα κεφάλαια με τους τίτλους: «Η θέση των παιδιών και των εφήβων στο καπιταλιστικό σύστημα», «Η σπουδάζουσα νεολαία της τσαρικής Ρωσίας στο επαναστατικό κίνημα», «Η συμμετοχή των νέων εργατών και αγροτών στον αγώνα, η επαναστατική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας», «Η συμμετοχή των νέων στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου». Σε κάθε επιμέρους κεφάλαιο ακολουθείται η χρονολογική σειρά Οι ημερομηνίες που παρατίθενται ανήκουν στο συντάκτη του κειμένου και στην περίπτωση που δεν υπήρχαν, στον εκδότη.

7

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΙ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΜΑΣ;

Ο υπουργός των Εσωτερικών Ντουρνοβό έστειλε ένα γράμμα στον επίτροπο της ιεράς συνόδου1Πομπεντονόστσεφ. Το γράμμα είναι γραμμένο στις 18 του Μάρτη 1895, με άριθ. 2603 και έχει τη σημείωση: «απολύτως εμπιστευτικό». Δηλαδή, ο υπουργός ήθελε να μείνει το γράμμα αυστηρότατα μυστικό. Βρέθηκαν, όμως, άνθρωποι που δε συμμερίζονται τις απόψεις του κυρίου υπουργού, ότι οι ρώσοι πολίτες δεν πρέπει να ξέρουν τις προθέσεις της κυβέρνησης, κι έτσι το γράμμα κυκλοφορεί τώρα παντού σε αντίγραφα καμωμένα με το χέρι. Τι έγραφε ο κ. Ντουρνοβό στον κ. Πομπεντονόστσεφ; Του έγραφε για τα κυριακάτικα σχολεία2. Το γράμμα λέει: «Οι πληροφορίες, που παίρνουμε τα τελευταία χρόνια, δείχνουν ότι πρόσωπα ύποπτα από πολιτική άποψη, καθώς και μέρος της σπουδάζουσας νεολαίας γνωστής κατεύθυνσης, ακολουθώντας το παράδειγμα των χρόνων 1860-18703, προσπα­ θούν να μπουν στα κυριακάτικα σχολεία σαν δάσκαλοι, καθηγητές, βιβλιοθηκάριοι κτλ. Μια τέτια συστηματική προσπάθεια, που δεν έχει ούτε καν τη δικαιολογία της αναζήτησης μέσων συντήρησης, εφόσον στα σχολεία αυτά οι υποχρεώσεις εκπληρώνονται χωρίς αμοιβή, αποδείχνει ότι το προαναφερόμενο φαινόμενο αποτελεί ένα από τα μέσα πάλης, πάνω σε νόμιμο έδαφος, των αντικυβερνητικών στοιχείων ενάντια στο υφιστάμενο κρατικό καθεστώς και το κοινωνικό σύστημα της Ρωσίας». Να λοιπόν πως κρίνει ο κ. υπουργός! Ανάμεσα στους μορφωμένους ανθρώπους βρίσκονται ορισμένοι που θέλουν να μεταδόσουν τις γνώσεις τους στους εργάτες, που θέλουν η μάθηση να ωφελεί όχι μόνο αυτούς, αλλά και το λαό, και ο υπουργός βγάζει αμέσως το συμπέρασμα, ότι εδώ υπάρχουν «αντικυβερνητικά στοιχεία», ότι δηλ. κάποιοι συνωμότες 11

προτρέπουν τους ανθρώπους αυτούς να πάνε στα κυριακάτικα σχολεία. Μήπως χωρίς προτροπή δε θα μπορούσε να γεννηθεί σ ' ορισμένους μορφωμένους ανθρώπους η επιθυμία να διδάσκουν τους άλλους; Τον υπουργό όμως τον ανησυχεί το γεγονός ότι οι δάσκαλοι των κυριακάτικων σχολείων δεν παίρνουν μισθό. Συνήθισε να βλέπει τους χαφιέδες και τους υπαλλήλους, που βρίσκονται στην υπηρεσία του, να υπηρετούν μόνο με μισθό, να υπηρετούν εκείνον που δίνει τα περισσότερα χρήματα, ενώ εδώ παρουσιάζονται ξαφνικά άνθρωποι «ου εργάζονται, υπηρετούν, δίνουν μαθήματα, και όλα αυτά... δωρεάν. Ύ ποπτο πράγμα! σκέφτεται ο υπουργός, και στέλνει χαφιέδες να παρακολουθή­ σουν τι γίνεται. Το γράμμα λέει σε συνέχεια:« Από τις παρακάτω πληροφορίες» (που προέρχονται από χαφιέδες, των οποίων η ύπαρξη δικαιολογείται με το ότι παίρνουν μισθό) «διαπιστώνεται ότι όχι μόνο ανάμεσα στους καθηγητές βρίσκονται πρόσωπα με βλαβερές τάσεις, αλλά ότι και τα ίδια τα σχολεία βρίσκονται συχνά κάτω από τη μυστική καθοδήγηση ενός ολόκληρου κύκλου ύποπτων προσώπων, και τα μέλη του, ενώ δεν ανήκουν καθόλου στο επίσημο προσωπικό των υπαλλήλων, προσκαλούν­ ται από τους δασκάλους και τις δασκάλες, που έχουν τοποθετηθεί από τους ίδιους ύποπτους ανθρώπους, να κάνουν τα βράδια διαλέξεις και να παραδίδουν μαθήματα... Το σύστημα αυτό που δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους ξένους να κάνουν διαλέξεις, εξασφαλίζει πλήρη ελευθερία να διεισδύσουν στον κύκλο των δασκάλων πρόσωπα, που προέρχονται από καθαρά επαναστατικό περιβάλλον». ’ Ετσι λοιπόν, αν «άνθρωποι ξένοι», που δεν έχουν εγκριθεί και ελεγχθεί από τους παπάδες και τους χαφιέδες, θέλουν να παραδίδουν μαθήματα στους εργάτες, - αυτό σημαίνει ανοιχτή επανάσταση! Ο υπουργός βλέπει τους εργάτες σαν μπαρούτη και τις γνώσεις και τη μόρφωση σαν σπίθα- ο υπουργός είναι βέβαιος πως αν πέσει η σπίθα πάνω στην μπαρούτη η έκρηξη θα στραφεί πρώτα πρώτα ενάντια στην κυβέρνηση. Εμείς δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε με ικανοποίηση ότι στη σπάνια αυτή περίπτωση συμφωνούμε πέρα για πέρα και απόλυτα με τις απόψεις της εξοχότητάς του. Σε συνέχεια ο υπουργός παραθέτει στο γράμμα του «αποδείξεις» για την ορθότητα των «πληροφοριών» του. Ωραίες αποδείξεις!

Πρώτο, «το γράμμα ενός καθηγητή κάποιου κυριακάτικου σχολείου, που το ονοματεπώνυμό του δεν έχει εξακριβωθεί ως τα σήμερα». Το γράμμα αυτό κατασχέθηκε σε κάποια έρευνα. Στο γράμμα γίνεται λόγος για ένα πρόγραμμα διαλέξεων πάνω στην ιστορία, στην ιδέα της υποδούλωσης και της απολύτρωσης των κλειστών τάξεων, αναφέρεται η εξέγερση του Ράζιν και του Πουγκατσιόφ. Ό π ω ς φαίνεται, ακριβώς αυτά τα τελευταία ονόματα τρόμαξαν τόσο πολύ τον καλό υπουργό: προφανώς είδε αμέσως με τη φαντασία του δικράνια. Δεύτερη απόδειξη: «Το υπουργείο Εσωτερικών πήρε από μυστικό δρόμο ένα πρόγραμμα δημόσιων διαλέξων σε κάποιο κυριακάτικο σχολείο της Μόσχας με το παρακάτω περιεχόμενο: «Η καταγωγή της κοινωνίας. Η πρωτόγονη κοινωνία. Η ανάπτυξη της κοινωνικής οργάνωσης. Το κράτος και ο προορισμός του. Το καθεστώς. Η ελευθερία. Η δικαιοσύνη. Οι μορφές οργάνωσης του κράτους. Απόλυτη και συνταγματική μοναρχία. Η εργασία - βάση της γενικής ευημερίας. Η ωφελιμότητα και ο πλούτος. Η παραγωγή, η ανταλλαγή και το κεφάλαιο. Πω'κατανέμεται ο πλούτος. Η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος. Η ιδιοχτησία και η ανάγκη της. Η απελευθέρωση των αγροτών με τη γη τους. Η γαιοπρόσοδος, το κέρδος και το μεροκάματο. Από τι εξαρτιέται το μεροκάματο και οι μορφές του. Το πνεύμα της οικονομίας». Οι διαλέξεις με βάση το πρόγραμμα αυτό, που είναι οπωσδήπο­ τε ακατάλληλο για ένα λαϊκό σχολείο, δίνουν πέρα για πέρα τη δυνατότητα στον ομιλητή να κάνει σιγά-σιγά γνωστές στους ακροατές και τις θεωρίες του Κάρλ Μάρξ, του ' Ενγκελς κτλ. ενώ το πρόσωπο που παρευρίσκεται εκεί με εντολή της αρχιερατικής αρχής μάλλον δεν είναι σε θέση να συλλάβει στο περιεχόμενο της διάλεξης τα έμβρυα της σοσιαλδημοκρατικής προπαγάνδας». ' Οπως φαίνεται, ο κ. υπουργός φοβάται πολύ τις «θεωρίες» του Μάρξ και του 'Ενγκελς», εφόσον διαπιστώνει «έμβρυά» τους ακόμα και σ ' ένα πρόγραμμα, όπου δεν φαίνεται ούτε ίχνος τους. Τι το «ακατάλληλο» βρήκε ο υπουργός σ ' αυτό το πρόγραμμα; Ασφαλώς το ζήτημα των μορφών συγκρότησης του κράτους και το ζήτημα του συντάγματος. Λοιπόν, κ. υπουργέ, πάρτε οποιοδήποτε εγχειρίδιο γεωγραφίας και θα βρείτε εκεί τα ζητήματα αυτά! Μήπως οι ενήλικοι εργάτες

r δεν πρέπει να ξέρουν πράγματα που διδάσκονται στα παιδιά; Ο κ. υπουργός όμως δεν βασίζεται στα πρόσωπα της αρχιερατικής αρχής: «ασφαλώς, δε θα καταλάβουν περί τίνος πρόκειται». Το γράμμα τελειώνει με την απαρίθμηση των «ύποπτων» δασκάλων του εκκλησιαστικού - ενοριακού κυριακάτικου σχολείου στο υφαντουργικό εργοστάσιο της εταιρίας «Προχόροφ», στη Μόσχα, του κυριακάτικου σχολείου στην πόλη Ελέτς και του σχολείου που σχεδιάζεται να γίνει στην Τιφλίδα. Ο κ. Ντουρνοβό συμβουλεύει τον κ. Πομπεντονόστσεφ να καταπια­ στεί «με επισταμένο έλεγχο των προσώπων, στα οποία επιτρέπουν να παραδίδουν μαθήματα στα σχολεία». Τώρα, όταν διαβάζεις τον κατάλογο των δασκάλων, σηκώνονται οι τρίχες της κεφαλής σου: όλο πρώην φοιτητής, μάλιστα πρώην φοιτητής, ακόμη και για πρώην φοιτήτρια! Ο κ. υπουργός θα ήθελε να είναι οι καθηγητές πρώην υπαξιωματικοί. Ο κ. υπουργός με μεγάλο τρόμο λέει, ότι το σχολείο της πόλης Ελέτς «είναι εγκαταστημένο πέρα από το ποτάμι Σοσνά, όπου ζει κυρίως απλός λαός» (ω, τι φρίκη!) «και εργοστασιακοί εργάτες και όπου βρίσκεται το μηχανοστάσιο των σιδηροδρόμων». Τα σχολεία πρέπει να βρίσκονται πιο μακριά, όσο μπορεί πιο μακριά από «τον απλό λαό και τους εργοστασιακούς εργάτες». Εργάτες! Βλέπετε πόσο θανάσιμα φοβούνται οι υπουργοί μας την ένωση της γνώσης με τον εργατόκοσμο! Δείξτε σε όλους ότι καμιά δύναμη δε θα μπορέσει να αφαιρέσει τη συνείδηση από τους εργάτες! Χωρίς τη γνώση οι εργάτες είναι ανυπεράσπιστοι, με τη γνώση αποτελούν δύναμη!

Γράφτηκε τό Νοέμβρη - Δεκέμβρη δχι Αργότερα από τίς 8 (20), τοΰ 1895 γιά την εφημερίδα «Ραμπότσεγε Ντιέλο» Πρωτοδημοσιεύτηχε στις 27 τοΰ Γενάρη 1924 στήν έφημερίδα « Πετρογκράντσχαγια Πράβντα» άρ. φύλλου 22

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ έ τό δα­ χτυλογραφημένο Αντίγραφο, πού βρέθηκε στά άρχεϊα τής διεύθυν­ σης Αστυνομίας

14

ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ

(απόσπασμα)

' Ενα γνωστό ρητό λέει: αν τα γεωμετρικά αξιώματα έθιγαν τα συμφέροντα των ανθρώπων, οι άνθρωποι σίγουρα θα τα ανασκεύαζαν. Οι φυσικοϊστορικές θεωρίες που έθιγαν τις παλιές προλήψεις της θεολογίας προκάλεσαν και προκαλούν ως τα σήμερα την πιο λυσσαλέα πάλη. Δεν είναι εκπληκτικό ότι η διδασκαλία του Μάρξ, που εξυπηρετεί άμεσα τη διαφώτιση και την οργάνωση της πρωτοπόρας τάξης της σύγχρονης κοινωνίας, τονίζει τα καθήκοντα αυτής της τάξης και αποδείχνει ότι - λόγω της οικονομικής ανάπτυξης - είναι αναπόφευκτη η αντικατάστα­ ση του σημερινού καθεστώτος με μια καινούργια τάξη πραγμάτων- δεν είναι εκπληκτικό ότι η διδασκαλία αυτή ήταν υποχρεωμένη να κατακτά με μάχη το κάθε της βήμα στο δρόμο της ζωής. Είναι περιττό να μιλήσουμε για την αστική επιστήμη και φιλοσοφία, που τις διδάσκουν επίσημοι καθηγητές, σύμφωνα με το επίσημο πνεύμα, για ν ' αποβλακώνουν τη νέα γενιά των εύπορων τάξεων και για να τη «γυμνάζουν» ενάντια στους εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Η επιστήμη αυτή δεν θέλει ούτε ν ' ακούσει για μαρξισμό και διακηρύσσει ότι ο μαρξισμός έχει αναιρεθεί και εκμηδενιστεί. Και οι νεαροί επιστήμονες που κάνουν την καριέρα τους αναιρώντας το σοσιαλισμό, και τα ετοιμόροπα γεροντάκια, που φυλάνε τις παραδόσεις κάθε απαρχαιωμένου «συστήματος», επιτίθενται με τον ίδιο ζήλο ενάντια στον Μάρξ. Η ανάπτυξη του μαρξισμού, η διάδοση και η εδραίωση των ιδεών του μέσα στην εργατική τάξη,

προκαλούν αναπόφευκτα την επανάληψη και την όξυνση των αστικών αυτών επιθέσεων ενάντια στο μαρξισμό, που ύστερα από κάθε «εκμηδένισή» του από την επίσημη επιστήμη, γίνεται όλο και πιο γερός, πιο ατσαλωμένος και πιο ζωτικός. Γράφτηκε τό δεύτερο 15θήμερο τοϋ Μάρτη—δχι αργότερα άπό τις 3 (16) τον Απρίλη 1908 Δημοσιεύτηκε Ανάμεσα ατίς 25 τοΰ Σεπτέμβρη και 2 τον ’Οχτώβρη (8 xal 15 τοϋ ' Οχτώβρη) 1908 ατή συλλογή «Κάρλ Μάρξ (1818 - 1883)». Πετρούπολη, έχδ. Ο. καί Μ . Κέντροφ 'Υπογραφή: Β λ. ’ I λ ίν

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ£ τό κείμενο τής συλλογής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΤΗΣ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ4

(ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ)

Το Υπουργείο της λαϊκής, συγγνώμη για την έκφραση, «παιδείας» παινεύεται πολύ που τα έξοδα του αυξάνουν εξαιρετικά γρήγορα. Στην εισηγητική έκθεση του πρωθυπουργού και υπουργού Οικονομικών για τον προϋπολογισμό του 1913 βρίσκουμε συνοπτικά στοιχεία για τον προϋπολογισμό του Υπουργείου της λεγάμενης λαϊκής παιδείας στα μετεπαναστατικά χρόνια5. Ο προϋπολογισμός αυτός από 46 εκατομμύρια ρούβλια που ήταν το 1907 έφτασε στα 137 εκατομμύρια το 1913. Αύξηση τεράστια: σχεδόν το τριπλάσιο μέσα σε έξι περίπου χρόνια! Μόνο που μάταια οι επίσημοι εγκωμιαστές της αστυνομικής «τάξης»· ή αταξίας στη Ρωσία ξεχνούν ότι τα μέχρι γελοιότητας μικρά ποσά, όταν η αύξησή τους υπολογίζεται σε ποσοστά, αυξάνουν πάντα με «τεράστια» ταχύτητα. Αν σε έναν ζητιάνο που έχει τρία καπίκια δόσετ^ πέντε καπίκια, η αύξηση της «περιουσίας» του είναι μεμιάς «τεράστια»: κατά ολόκληρα 167%! Δεν θα έπρεπε άραγε το Υπουργείο, αν δεν επιδίωκε τη συσκότιση της λαϊκής συνείδησης και την απόκρυψη της άθλιας κατάστασης της λαϊκής παιδείας στη Ρωσία, να παραθέσει διαφορετικά στοιχεία; Συγκεκριμένα δεν θα έπρεπε να παραθέσει στοιχεία, όπου να γίνεται σύγκριση όχι ανάμεσα στα σημερινά μας πέντε καπίκια με τα χθεσινά μας τρία καπίκια, αλλά στοιχεία, όπου να γίνεται σύγκριση ανάμεσα σ ' αυτό που έχουμε σήμερα και σ ' εκείνο που είναι αναγκαίο σε ένα πολιτισμένο κράτος; Καθένας που δεν θέλει να εξαπατά τον εαυτό του και να εξαπατά και το λαό πρέπει να παραδεχτεί ότι το Υπουργείο ήταν υποχρεωμένο να παραθέσει τέτια στοιχεία και ότι, εφόσον δεν έδοσε τέτια στοιχεία δεν έκανε το χρέος του. Αντί να εξηγήσει 17

στο λαό και στους αντιπροσώπους του λαού τις κρατικές μας ανάγκες, το Υπουργείο σκεπάζει αυτές τις ανάγκες, ασχολούμενο με ένα κουτό γραφειοκρατικό παιχνίδι με νόύμερα, με ένα γραφειοκρατικό αναμάσημα παλιών αριθμών που δεν εξηγούν τίποτε. Δεν διαθέτω φυσικά, ούτε το ένα εκατοστό από τα μέσα και τις πηγές ενημέρωσης που διαθέτει το Υπουργείο σχετικά με το έργο της λαϊκής παιδείας. Προσπάθησα ωστόσο να βρω έστω και μερικές πηγές. Και τολμώ να βεβαιώσω πως θα μπορέσω να σας παραθέσω αδιαφιλονίκητα, επίσημα στοιχεία, που φωτίζουν πραγματικά την κατάσταση της επίσημης λαϊκής μας «συσκότι­ σης». Παίρνω την επίσημη, την · κυβερνητική «Επετηρίδα της Ρωσίας» του 1910, έκδοση του Υπουργείου Εσωτερικών (Πετρού­ πολη, 1911). Στη σελίδα 211 της επετηρίδας διαβάζω ότι ο συνολικός αριθμός των μαθητών στη Ρωσική Αυτοκρατορία, περιλαβαίνοντας και τις κατώτερες και τις μέσες και τις ανώτερες σχολές και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των ειδών, το 1904 ήταν 6.200.172, ενώ το 1908 ήταν 7.095.351. Η αύξηση είναι φανερή: το χίλια εννιακόσια πέντε, ο χρόνος της μεγάλης αφύπνισης των λαϊκών μαζών της Ρωσίας, ο χρόνος της μεγάλης λαϊκής πάλης για τη λευτεριά με την καθοδήγηση του προλεταριάτου, αυτός ο χρόνος ανάγκασε ακόμη και το επίσημο κράτος να κινηθεί από το νεκρό σημείο. Μα κοιτάξτε, σε τι φτώχια είμαστε καταδικασμένοι εξαιτίας της διατήρησης της γραφειοκρατίας, εξαιτίας της παντοδυναμίας των φεουδαρχών - τσιφλικάδων, ακόμη και στις συνθήκες πιο γρήγορης «κρατικής» προόδου. Η ίδια εκείνη «Επετηρίδα της Ρωσίας» στο ίδιο μέρος υπολογίζει ότι στη Ρωσία το 1908 σε 1000 κατοίκους αναλογούν 46,7 μαθητές (το 1904 η αναλογία ήταν 44,3 μαθητές σε 1000 κατοίκους). Τι μας δείχνουν αυτά τα νούμερα από τις εκδόσεις του Υπουργείου Εσωτερικών που το Υπουργείο Λαϊκής Παιδείας βαρέθηκε να τα ανακοινώσει στη Δούμα6; Τι μας δείχνει αυτή η αναλογία: λιγότεροι από 50 μαθητές στους 1000 κατοίκους; Μας δείχνει, κύριοι συνήγοροι της λαϊκής συσκότισης, την 18

απίστευτη καθυστέρηση και βαρβαρότητα της Ρωσίας εξαιτίας της παντοδυναμίας των φεουδαρχών - τσιφλικάδων στο κράτος μας. Ο αριθμός των παιδιών και των εφήβων σχολικής ηλικίας είναι στη Ρωσία πάνω από τα 20% δηλ. πάνω από το ένα πέμπτο του συνολικού αριθμού των κατοίκων. Αυτό τον αριθμό δεν θα ήταν δύσκολο να τον μάθουν ακόμη και οι κύριοι Κασσό και Κοκοβτσόφ από τους υπαλλήλους της δικαιοδοσίας τους. ’ Ετσι λοιπόν τα παιδιά της σχολικής ηλικίας είναι 22%, ενώ οι μαθητές 4,7% δηλαδή σχεδόν πέντε φορές λιγότεροι!! Αυτό σημαίνει ότι πρέπει τα τέσσερα πέμπτα των παιδιών και των εφήβων στη Ρωσία στερούνται σχολικής μόρφωσης!! Τέτια βάρβαρη χώρα, όπου οι μάζες του λαού να έχουν σε τέτιο βαθμό ληστευτεί με την έννοια της μόρφωσης, του φωτός και των γνώσεων, τέτια χώρα στην Ευρώπη δεν έχει μείνει καμιά εκτός από τη Ρωσία. Και αυτή η βάρβαρη καθυστέρηση των λαϊκών μαζών, ειδικότερα των αγροτών, δεν είναι τυχαία, αλλά αναπόφευκτη κάτω από το ζυγό των τσιφλικάδων, που άρπαξαν δεκάδες και δεκάδες εκατομμύρια ντεσιατίνες γης, που άρπαξαν και την κρατική εξουσία τόσο στη Δούμα όσο και στο Κρατικό Συμβούλιο7 και όχι μόνο στα ιδρύματα αυτά, που είναι σχετικά κατώτερα... Τα τέσσερα πέμπτα της νέας γενιάς είναι καταδικασμένα στην αγραμματοσύνη από τη δουλοπαροικιακή κρατική συγκρότηση της Ρωσίας. Σ ' αυτή την αποβλάκωση του λαού από την τσιφλικάδικη εξουσία αντιστοιχεί η αγραμματοσύνη στη Ρωσία. Η ίδια η κυβερνητική «Επετηρίδα της Ρωσίας» υπολογίζει (στη σελίδα 88), ότι στη Ρωσία εγγράμματοι είναι όλο - όλο τα 21% του πληθυσμού και με την αφαίρεση (από τον πληθυσμό) των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, δηλ. των παιδιών ως 9 χρονών, είναι όλο - όλο τα 27%. Στις πολιτισμένες χώρες ή δεν υπάρχουν καθόλου αγράμμα­ τοι, όπως στη Σουηδία και στη Δανία, ή οι αγράμματοι φτάνουν το 1-2%,'όπως στην Ελβετία και στη Γερμανία. Ακόμη και η καθυστερημένη Αυστροουγγαρία δημιούργησε για το σλαβικό πληθυσμό της συνθήκες ζωής ασύγκριτα πιο πολιτισμένες από τη δουλοπαροικιακή Ρωσία: στην Αυστρία οι αγράμματοι αποτελούν τα 39%, στην Ουγγαρία τα 50%. Οι σωβινιστές μας, οι δεξιοί, οι εθνικιστές και οι οχτωβριστές8, θα έπρεπε νασκεφτούν πάνω σ ' αυτά τα νούμερα, αν δεν έχουν βάλει σαν «κρατικό» 19

σκοπό τους να ξεσυνηθίσουν οι ίδιοι να σκέπτονται και να ξεμάθουν και το λαό να σκέπτεται. Αν όμως οι ίδιοι ξεσυνήθισαν κιόλας να σκέπτονται, ο λαός της Ρωσίας ολοένα και περισσότερο μαθαίνει να σκέπτεται, να σκέπτεται ακόμη και για το ποια τάξη, με το να κυριαρχεί στο κράτος, καταδικάζει τους ρώσους αγρότες στην υλική και πνευματική φτώχια. Η Αμερική δεν ανήκει στις πρωτοπόρες χώρες από την άποψη του αριθμού των εγγραμμάτων. Αγράμματοι στην Αμερική είναι σχεδόν τα 11% και από τους νέγρους τα 44%. Μα παρ' όλα αυτά οι νέγροι της Αμερικής είναι στο ζήτημα της «λαϊκής παιδείας» πάνω από δυό φορές σε καλύτερη μοίρα από τους ρώσους αγρότες. Οι νέγροι της Αμερικής, όσο κι αν καταπιέζονται προς αίσχος της αμερικανικής δημοκρατίας, είναι ωστόσο πιο ευτυχείς από τους ρώσους αγρότες και είναι πιο ευτυχείς, γιατί τους αμερικανούς δουλοκτήτες ο λαός, πριν από μισό ακριβώς αιώνα, τους τσάκισε κατακέφαλα, σύντριψε αυτή την οχιά, ξεπάστρεψε τη δουλοκτησία και το δουλοκτητικό κρατικό καθεστώς, τα δουλοκτητικά πολιτικά προνόμια στην Αμερική. Οι κύριοι Κασσό, Κοκοβτσόφ και Μακλάκοφ θα μάθουν και το ρωσικό λαό να μιμηθεί το αμερικανικό παράδειγμα. Στην Αμερική το 1908 υπήρχαν 17 εκατομμύρια μαθητές, δηλαδή 192 μαθητές στους χίλιους κατοίκους, δηλ. πάνω από τέσσερις φορές περισσότεροι απ' ό,τι στη Ρωσία. Πριν από σαράντα τρία χρόνια, το 1870, όταν η Αμερική μόλις άρχιζε να χτίζει την ελεύθερη ζωή της, μετά το καθάρισμα της χώρας από τους δουλοκτήτες αρχιαντιδραστικούς - πριν από σαράντα τρία χρόνια στην Αμερική υπήρχαν 6.871.522 μαθητές, δηλ. περισσότεροι απ' ό,τι στη Ρωσία το 1904 και σχεδόν τόσοι όσοι ήταν στη Ρωσία το 1908. Μα και τότε, το 1870, στους χίλιους κατοίκους της Αμερικής αναλογούσαν 178 (εκατόν εβδομήντα οχτώ), δηλ. σχεδόν τέσσερις φορές περισσότεροι απ' ό,τι στη σημερινή Ρωσία. Ορίστε, λοιπόν, κύριοι, μια νέα απόδειξη ότι η Ρωσία έχει ακόμη να κατακτήσει με την επίμονη, την επαναστατική πάλη του λαού την ελευθερία εκείνη, που απόκτησαν πριν από μισό αιώνα οι αμερικανοί. Ο προϋπολογισμός του Υπουργείου της λαϊκής συσκότισης της Ρωσίας καθορίστηκε για το 1913 σε 136,7 εκατομμύρια 20

ρούβλια. Κατά κάτοικο (170 εκατομμύρια το 1913) αναλογούν 80 καπίκια. Ακόμη και αν πάρουμε τον αριθμό «των συνολικών εξόδων του δημοσίου για την παιδεία» που δίνει ο κ. υπουργός Οικονομικών στη σελίδα 109 της εισηγητικής του έκθεσης για τον προϋπολογισμό, συγκεκριμένα τον αριθμό 204,9 εκατομμύ­ ρια ρούβλια, πάλι θα έχουμε μόνο ένα ρούβλι και 20 καπίκια, κατά κάτοικο. Στο Βέλγιο, στην Αγγλία, στη Γερμανία το ποσό των εξόδων για τη λαϊκή παιδεία ανέρχεται σε 2-3 ρούβλια και ακόμη σε 3 ρούβλια και 50 καπίκια κατά κάτοικο. Στην Αμερική το 1910 ξοδεύονταν για τη λαϊκή παιδεία 426 εκατομμύρια δολλάρια, δηλ. 852 εκατομμύρια ρούβλια, δηλ. 9 ρούβλια και 24 καπίκια κατά κάτοικο. Πριν από σαράντα τρια χρόνια, το 1870, η αμερικανική δημοκρατία ξόδευε για τη λαϊκή παιδεία 126 εκατομ. ρούβλια το χρόνο, δηλ. 3 ρούβλια και 30 καπίκια κατά κάτοικο. Οι πουλημένοι κονδυλοφόροι και οι λακέδες του δημοσίου μας αντιτείνουν, φυσικά, πως η Ρωσία είναι φτωχή, δεν έχει χρήματα. Ω, ναι, η Ρωσία δεν είναι απλώς φτωχή, είναι θεόφτωχη, όταν πρόκειται για τη λαϊκή μόρφωση. Αντίθετα, η Ρωσία είναι πολύ «πλούσια», όταν πρόκειται για τα έξοδα του φεουδαρχικού κράτους που το διοικούν οι τσιφλικάδες, για τα έξοδα της αστυνομίας, του στρατού, για τα ενοίκια και τους μισθούς των τσιφλικάδων που έφτασαν σε «υψηλά» αξιώματα, μισθούς που ανέρχονται σε δεκάδες χιλιάδες ρούβλια - για τα έξοδα για την πολιτική των τυχοδιωκτισμών και της ληστείας χθες στην Κορέα ή στον ποταμό Γιαλού, σήμερα στη Μογγολία και στην τουρκική Αρμενία. Η Ρωσία θα παραμείνει πάντα φτωχή και θεόφτωχη ως προς τα έξοδα για τη μόρφωση του λαού, όσο δεν διαφωτιστεί ο λαός σε βαθμό που να αποτινάξει από πάνω του το ζυγό των φεουδαρχών - τσιφλικάδων. Η Ρωσία είναι ΐρτί^ή* όταν πρόκειται για το μισθό των δασκάλων. Τους δίνουν μισθούς πείνας. Οι δάσκαλοι πεινούν και ξεπαγιάζουν μέσα σε ίζμπες χωρίς θέρμανση, σχεδόν ακατάλλη­ λες για κατοικία. Οι δάσκαλοι ζουν μαζί με τα ζώα, που οι αγρότες τα παίρνουν το χειμώνα στην ίζμπα. Τους δασκάλους τους διώκει ο πρώτος τυχόν σταθμάρχης, ο πρώτος τυχόν χωριάτης μαυροεκατονταρχίτης9 ή εθελοντής οχρανίτης10 και χαφιές, χωρίς να μιλάμε για τις μηχανογραφίες και τις διώξεις από την πλευρά της προϊσταμένης αρχής. Η Ρωσία είναι φτωχή για να 21

πληρώνει τους τίμιους εργάτες της λαϊκής παιδείας, μα η Ρωσία είναι πολύ πλούσια για να πετά εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια στους ευγενείς - χαραμοφάηδες, σε πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς, σε δώρα στους ζαχαροβιομήχανους, στους βασιλιάδες του πετρελαίου και τα παρόμοια. Θα φέρουμε, κύριοι, έναν ακόμη τελευταίο αριθμό από την αμερικανική ζωή, για να δείξουμε στους λαούς που καταπιέζονται από τους ρώσους τσιφλικάδες και την κυβέρνησή τους, πως ζει ένας λαός που κατόρθωσε να πετύχει με τον επαναστατικό πόλεμο τη λευτεριά. Το 1870 στην Αμερική υπήρχαν 200.515 δάσκαλοι με μισθό 37,8 εκατομμύρια δολλάρια, δηλ. 189 δολλάρια ή 377 ρούβλια το χρόνο κατά μέσο όρο για κάθε δάσκαλο. Αυτό γινόταν πριν από σαράντα χρόνια! Και σήμερα υπάρχουν στην Αμερική 523.210 δάσκαλοι που παίρνουν μισθό 253,9 εκατομμύ­ ρια δολλάρια, δηλ. 483 δολλάρια ή 966 ρούβλια το χρόνο κάθε δάσκαλος. Και στη Ρωσία, ακόμη και με το σημερινό επίπεδο των παραγωγικών της δυνάμεων, θα ήταν απόλυτα δυνατό να εξασφαλιστεί αμέσως κιόλας ένας όχι λιγότερο ικανοποιητικός μισθός στη στρατιά των δασκάλων, που βοηθάν το λαό να βγει από την αμάθεια, το σκοτάδι και την αποβλάκωση, αν... αν ολόκληρο το κρατικό καθεστώς της Ρωσίας από κάτω μέχρι επάνω γινόταν τόσο δημοκρατικό, όσο είναι το αμερικανικό. Είτε φτώχια και αποκτήνωση κάτω από την παντοδυναμία των φεουδαρχών - τσιφλικάδων, κάτω από το καθεστώς της 3 του Ιούνη11 και των ασχημιών του, είτε λευτεριά και πολιτισμός, εφόσον θα υπάρξει ικανότητα και αποφασιστικότητα για την κατάκτηση της λευτεριάς, να το ζωντανό δίδαγμα που δίνει στους ρώσους πολίτες ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας. Ως τώρα όμως έθιξα σχεδόν τη μια μόνο, την υλική ή μάλιστα την οικονομική πλευρά του ζητήματος. Απροσμέτρητα όμως θλιβερότερη ή, σωστότερα, αποκρουστικότερη είναι η εικόνα της πνευματικής αποβλάκωσης, της ταπείνωσης, της καταπίεσης, της αυθαιρεσίας σε βάρος των μαθητών και των δασκάλων στη Ρωσία. Ό λ η η δράση του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας από την άποψη αυτή αποτελεί πραγματικό εμπαιγμό των δικαιωμάτων του πολίτη, του λαού. Αστυνομική καταδίωξη, αστυνομική αυθαιρεσία, αστυνομικά εμπόδια στη μόρφωση του λαού γενικά και των εργατών ειδικότερα, αστυνομική καταστροφή εκείνου 22

που δημιουργεί ο ίδιος ο λαός για τη μόρφωσή του, να σε τι συνοψίζεται όλη η δράση του Υπουργείου, που τον προϋπολογι­ σμό του θα εγκρίνουν οι κύριοι τσιφλικάδες, από τους δεξιούς ως και τους οχτωβριστές. Και για να σας αποδείξω, κ.κ. βουλευτές της IV Δούμας, την ορθότητα των λόγων μου θα επικαλεστώ ένα μάρτυρα, που ακόμη και σεις, κύριοι τσιφλικάδες, δεν θα μπορέσετε να τον απορίψετε. Αυτός ο μάρτυρας είναι ο βουλευτής της III και της IV Κρατικής δούμας, ο οχτωβριστής κ. Κιούζεφ, μέλος του Συμβουλίου κηδεμόνων του 2ου και του 3ου Γυμνασίου θηλέων της Σαμάρας, μέλος της Σχολικής επιτροπής του Δημοτικού συμβουλίου της πόλης Σαμάρα, μέλος της Εξελεγκτικής επιτροπής του ζέμστβο του κυβερνείου Σαμάρας12, πρώην επιθεωρητής των δημοτικών σχολείων. Απαρίθμησα (με βάση τον επίσημο κατάλογο της III Δούμας) τους βαθμούς και τους τίτλους αυτού του οχτωβριστή, για να σας αποδείξω ότι η ίδια η κυβέρνηση, οι ίδιοι οι τσιφλικάδες στο τσιφλικάδικο ζέμστβο τοποθέτησαν τον κ. Κλιούζεφ σε σημαντικότατες θέσεις στον τομέα της «δουλιάς» («δουλιάς» χαφιέ και δήμιου) του Υπουργείου της λαϊκής αποβλάκωσης. Αν υπάρχει κάποιος που έκανε την καριέρα του σαν νομοταγής και θεοφοβούμενος υπάλληλος, αυτός είναι ασφαλώς ο κ. Κλιούζεφ. Αν υπάρχει κάποιος που κατάκτησε με την πιστή υπηρεσία του στην επαρχία, την εμπιστοσύνη των κυρίων ευγενών και τσιφλικάδων, αυτός είναι ασφαλώς ο κ. Κλιούζεφ. Ορίστε, λοιπόν, μερικά αποσπάσματα από το λόγο αυτού του αξιόπιστου (από δουλοπαροικιακή άποψη) μάρτυρα στην τρίτη Δούμα πάνω στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας. \ Το ζέμστβο της Σαμάρας - έλεγε στην III Δούμα ο κ. Κλιούζεφ * ψήφισε ομόφωνα την πρόταση του κ. Κλιούζεφ να γίνει ενέργεια για τη μετατροπή μερικών διτάξιων σχολείων του χωριού σε τετρατάξια. Ο επιθεωρητής της περιφέρειας - λέει ο νομοταγής και θεοφοβούμενος κ. Κλιούζεφ - αρνείται. Γιατί; Επίσημη εξήγηση: «λόγω του ασήμαντο αριθμού των παιδιών σχολικής ηλικίας». Και να που ο κ. Κλιούζεφ κάνει την παρακάτω αντιπαράθεση: σε μας (μιλάει για την εξουθενωμένη από τους τσιφλικάδες Ρωσία) σε μας, στους 6.000 κατοίκους των χωριών της Σαμάρας 23

δεν υπάρχει ούτε ένα τετρατάξιο σχολειό. Στην πόλη Σερντομπόλ (Φιλλανδία) σε 2,800 κατοίκους υπάρχουν τέσσερις μέσες (και πάνω από μέσες) σχολές. Αυτή είναι η αντιπαράθεση που έκανε ο κ. οχτωβριστής και ο πολύ άξιος Περεντόνοφ*... συγγνώμη, έκανα λάθος... ο πολύ άξιος κ. Κλιούζεφ στην III Δούμα. Σκεφτείτε πάνω σ ' αυτή την αντιπαράθεση, κύριοι αντιπρόσωποι αν, όχι του λαού, έστω και των τσιφλικάδων! Ποιός μεσολάβησε για το άνοιγμα των σχολείων; Μήπως οι αριστεροί; Μήπως οι μουζίκοι; Μήπως οι εργάτες; Θεός φυλάξοι!! Μεσολάβησε ομόφωνα το ζέμστβο της Σαμάρας, δηλ. οι τσιφλικάδες της Σαμάρας και ανάμεσά τους οι περισσότεροι μαυροεκατονταρχίτες. Και η κυβέρνηση, με το στόμα του επιθεωρητή, αρνείται, προβάλλοντας σαν πρόσχημα το ότι ο αριθμός των παιδιών σχολικής ηλικίας είναι «ασήμαντος»!! Δεν είχα λοιπόν απόλυτα και από κάθε άποψη δίκιο, όταν έλεγα πως η κυβέρνηση εμποδίζει τη λαϊκή παιδεία στη Ρωσία; πως η κυβέρνηση είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της λαϊκής παιδείας στη Ρωσία; Αν στη Φιλλανδία βλέπουμε κουλτούρα, πολιτισμό, λευτεριά, μόρφωση, μορφωμένες γυναίκες και τα λοιπά, αυτό γίνεται αποκλειστικά και μόνο γιατί στη Φιλλανδία δεν υπάρχει ένα τέτιο «κοινωνικό κακό», όπως είναι η κυβέρνηση της Ρωσίας. Τώρα θέλουν να επιβάλουν και στη Φιλανδία αυτό το κακό, να κάνουν και τη Φιλανδία σκλάβα χώρα. Δεν θα το πετύχετε αυτό, κύριοι!! Με τις απόπειρες σας να εγκαθιδρύσετε με τη βία την πολιτική σκλαβιά στη Φιλλανδία δεν θα κάνετε τίποτε άλλο παρά να επιταχύνετε το ξύπνημα των λαών της Ρωσίας από την πολιτική σκλαβιά. Θα παραθέσω ακόμη μια μαρτυρία του οχτωβριστή μάρτυρα κ. Κλιούζεφ. «Πως στρατολογούνται οι παιδαγωγοί;» - ρωτούσε στο λόγο του ο κ. Κλιούζεφ και ο ίδιος έδινε την παρακάτω απάντηση σ ' αυτό το ερώτημα: « Έ να ς παράγοντας της Σαμάρας, ο μακαρίτης Ποπόφ, κληροδότησε ένα ποσό για την ίδρυση ενός διδασκαλείου

* Περεντόνοφ - τύπος δασκάλου χαφ ιέ και βλάκα στο μυθιστόρημα του Σολογκούτι «Μ ικρός διάβολος»

24

θηλέων». Και ποια νομίζετε πως διόρισαν διευθύντρια του διδασκαλείου; Να τι γράφει ο εκτελεστής της διαθήκης του μακαρίτη Ποπόφ; «Και στη θέση διευθύντριας διορίστηκε η χήρα ενός στρατηγού της φρουράς, η οποία, όπως το ομολόγησε η ίδια, για πρώτη φορά άκουσε πως υπάρχει εκπαιδευτικό ίδρυμα που λέγεται διδασκαλείο θηλέων»!! Μη νομίσετε, κύριοι, ότι το γεγονός αυτό το πήρα από τη συλλογή μύθων του Ντεμιάν Μπέντνι, από το μύθο για τον οποίο έβαλαν πρόστιμο στο «Προσβεστσένιγε» και έκλεισαν στη φυλακή το διευθυντή του13. Ό χ ι. Το γεγονός αυτό είναι παρμένο από το λόγο του οχτωβριστή Κλιούζεφ που φοβάται μόνο (σαν άνθρωπος θεοφοβούμενος και αστυνομοφοβούμενος) και σκεφτεί τη σημασία αυτού του γεγονότος. Γιατί το γεγονός αυτό είναι παρμένο από το λόγο του οχτωβριστή Κλιούζεφ που φοβάται μόνο (σαν άνθρωπος θεοφοβούμενος και αστυνομοφο­ βούμενος) να σκεφτεί τη σημασία αυτού του γεγονότος. Γιατί το γεγονός αυτό αποδείχνει και πάλι αναντίρητα πως δεν υπάρχει πιο λυσσασμένος, πιο άσπονδος εχθρός της μόρφωσης του λαού στη Ρωσία από τη ρωσική κυβέρνηση. Και οι κύριοι δωρητές χρημάτων για τη λαϊκή μόρφωση πρέπει να καταλάβουν πως άδικα πετάνε τα λεφτά, χειρότερα και από άδικα. Ενώ δηλαδή θέλουν να κάνουν δωρεά για τη μόρφωση του λαού, στην πράξη αποδείχνεται πως δίνουν χρήματα στους στρατηγούς της φρουράς και στις χήρες τους. Αν οι δωρήτέςίχυτοί δεν θέλουν να πετάνε τα χρήματά τους, πρέπει να καταλάβουν ότι πρέπει να τα δίνουν στους σοσιαλδημοκράτες που είναι οι μόνοι ικανοί να εξασφαλίσουν με τα χρήματα αυτά στο λαό μια πραγματική μόρφωση, πραγματικά ανεξάρτητη από τους «στρατηγούς της φρουράς»... και από τους φοβιτσιάρηδες και νομοταγείς κ. Κλιούζεφ. Ακόμη ένα απόσπασμα από το λόγο του ίδιου του κ. Κλιούζεφ; «Μάταια η Κρατική δούμα - η τρίτη - έκφρααε την επιθυμία μας να ανοίξουν οι πόρτες των ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για τους μαθητές των διδασκαλείων. Το Υπουργείο θεώρησε πως δεν είναι δυνατό να ικανοποιηθεί η επιθυμία μας αυτή». «Εξάλλου η κυβέρνηση φράζει το δρόμο προς την ανώτερη εκπαίδευση όχι μόνο στους μαθητές των διδασκαλείων, μα και γενικά στα παιδιά της αγροτιάς και των μικροαστών. Αυτή δεν 25

είναι μια ωραία φράση, - αναφωνούσε ο οχτωβριστής υπάλληλος του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας - μα η αλήθεια. Από τους 119.000 μαθητές που φοιτούν στα γυμνάσια, αγρότες είναι μόνο 18.000. Και σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας αγρότες είναι μόνο 15%. Στις ιερατικές σχολές από τους 20.500 μαθητές, αγρότες είναι μόνο 1.300. Στις στρατιωτικές σχολές και σε παρόμοια ιδρύματα δεν επιτρέπουν διόλου την είσοδο αγροτών» (τα αποσπάσματα αυτά από το λόγο του Κλιούζεφ έχουν παρατεθεί μεταξύ άλλων στο άρθρο του Κ. Ντομπροσέρντοφ της 29 του Μάη 1912, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νιέβσκαγια Ζβεζντά», τεύχ. 6 του 1912). Αυτά έλεγε στην III Δούμα ο κ. Κλιούζεφ. Τις μαρτυρίες του υπάλληλου αυτού δεν θα μπορέσουν να τις διαψεύσουν ούτε και οι κύριοι διαφεντευτέζ της IV Δούμας. Και ο μάρτυρας, παρά τη θέλησή του και παρά την επιθυμία του, επιβεβαιώνει πέρα για πέρα την επαναστατική εκτίμηση της σημερινής κατάστασης της Ρωσίας γενικά και της λαϊκής μόρφωσης ειδικότερα. Γιατί, πραγ­ ματικά, τι αξίζει μια κυβέρνηση που, σύμφωνα με τα λόγια ενός από τους πιο διακεκριμένους κρατικούς υπαλλήλους και παρά­ γοντες του κυβερνητικού κόμματος των οχτωβριστών, φράζει το δρόμο στη μόρφωση των μικροαστών και τών αγροτών; Φανταστείτε, λοιπόν, κύριοι, τι αξίζει μια τέτια κυβέρνηση από την άποψη αυτών των μικροαστών και των αγροτών! Και μην ξεχνάτε πως οι μικροαστοί και οι αγρότες στη Ρωσία αποτελούν τα 88% του πληθυσμού, δηλ. σχεδόν τα εννιά δέκατα του λαού. Αντίθετα, οι ευγενείς είναι μόνο ενάμιση στα εκατό. Και να η κυβέρνηση αυτή παίρνει χρήματα από τα εννιά δέκατα του λαού για τα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των ειδών και με αυτά τα χρήματα σπουδάζει τους ευγενείς, φράζοντας το δρόμο στους μικροαστούς και στους αγρότες!! Δεν είναι μήπως φανερό τι αξία έχει η κυβέρνηση αυτή των ευγενών, η κυβέρνηση αυτή πού καταπιέζει τα εννιά δέκατα του πληθυσμού χάρη της διατήρησης των προνομίων του ενός εκατοστού του πληθυσμού;; Τέλος, να ένα τελευταίο απόσπασμα από τυ λόγο του μάρτυρά μου, του κυρίου οχτωβριστή υπαλλήλου του Υπουργείου Λαϊκής Παιδείας, μέλους της III (και IV) Δούμας, Κλιούζεφ:

«Στην πενταετία 1906-1910 · λέει ο κ. Κλιούζεφ - στην περιφέρεια του Καζάν απολύθηκαν από την υπηρεσία 21 διευθυντές μέσων σχολών και δημοτικών σχολείων, 32 επιθεωρητές δημοτικών σχολείων, 1.054 δάσκαλοι σχολείων των πόλεων και μετατέθηκαν και από τους πρώτους και από τους δεύτερους 870. Σκεφτείτε, - αναφωνούσε ο κ. Κλιούζεφ - πως μπορεί να κοιμάται ήσυχα ο δάσκαλός μας; Κοιμάται στο Αστραχάν και δεν είναι βέβαιος, αν δεν θα βρεθεί αύριο στη Βιάτκα. Μπήτε στην ψυχολογία του κυνηγημένου, σαν το λαγό, παιδαγωγού!».

Αυτή η αναφώνηση δεν είναι κανενός «αριστερού» δασκάλου, αλλά ενός οχτωβριστή. Αυτά τα στοιχεία τα προσκόμισε ένας γεμάτος ζήλο υπάλληλος. Είναι δικός σας μάρτυρας, κύριοι δεξιοί, εθνικιστές και οχτωβριστές!! Κι αυτός ο «δικός .σας» μάρτυρας υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει την πιο χονδροειδή, την πιο αδιάντροπη, τ ιμ ^ π ιο αποκρουστική αυθαιρεσία της κυβέρνησης απέναντι στους δασκάλους!! Αυτός ο μάρτυράς σας, κύριοι διαφεντευτές της IV Δούμας και του Κρατικού Συμβουλίου, υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει το γεγονός ότι η ρωσική κυβέρνηση «κυνηγάει» τους δασκάλους στη Ρωσία σαν το λαγό!! Και στηριζόμενοι σ ' αυτό το γεγονός, που είναι ένα από τις χιλιάδες παρόμοια γεγονότα της ρωσικής ζωής, θα ρωτήσουμε το ρωσικό λαό και τους λαούς που κατοικούν στη Ρωσία: γ ι' αυτό λοιπόν μας χρειάζεται η κυβέρνηση, για να προστατεύει τα προνόμια των ευγενών και να «κυνηγάει» τους δασκάλους; Και δεν αξίζει άραγε μια τέτια κυβέρνηση να τη «διώξει» ο λαός; Ναι, οι ρώσοι δάσκαλοι κυνηγιούνται σαν το λαγό! Ναι, στα εννιά δέκατα του πληθυσμού της Ρωσίας η κυβέρνηση φράζει το δρόμο προς τη μόρφωση. Ναι, το Υπουργείο μας της Λαϊκής Παιδείας είναι υπουργείο αστυνομικού χαφιεδισμού, χλευασμού της νεολαίας, εμπαιγμού του λαϊκού πόθου για μόρφωση. Μα οι ρώσοι αγρότες και ιδιαίτερα οι ρώσοι εργάτες, κύριοι αντιπρόσωποι της IV Δούμας, δεν μοιάζουν όλοι, κάθε άλλο παρά όλοι, με λαγούς. Η εργατική τάξη μπόρεσε να το αποδείξει αυτό το χίλια εννιακόσια πέντε και θα μπορέσει να αποδείξει ακόμη 27

μια φορά και να αποδείξει πολύ πιο πειστικά, πολύ πιο επιβλητικά, πολύ πιο σοβαρά την ικανότητά της για επαναστατική πάλη με σκοπό την πραγματική λευτεριά και την πραγματική λαϊκή παιδεία κι όχι την παιδεία των Κασσό και των ευγενών! Γράφτηκε στις 27 τον Απρίλη (10 του Μάη) 1913 Πρωτοόημοσιεύτηκε το 1930 σζη 2η - 3η έκδοση των Απάντων του Β.Ι. Λένιν, τόμ. XVI

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο

28

Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ Ο ΝΕΟΜΑΛΘΟΥΣΙΑΝΙΣΜΟΣ

Το ζήτημα της έκτρωσης, δηλ. της πρόκλησης τεχνητής αποβολής, προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον και πολλές συζητήσεις στο ιατρικό συνέδριο Πιρογκόφ14. Ο εισηγητής Λίτσκους ανάφερε στοιχεία για την εξαιρετικά μεγάλη εξάπλωση της καταστροφής του εμβρύου στα σύγχρονα πολιτισμένα, όπως λέγονται, κράτη. Στη Νέα Υόρκη μέσα σ ' ένα χρόνο έγιναν 80.000 εκτρώσεις, στη Γαλλία γίνονται 36.000 το μήνα. Στην Πετρούπολη το ποσοστό των εκτρώσεων αυξήθηκε μέσα σε 5 χρόνια πάνω από δυό φορές. Το ιατρικό συνέδριο Πιρογκόφ πήρε απόφαση που λέει ότι σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να διώκεται ποινικά η μητέρα για έκτρωση, ενώ οι γιατροί πρέπει να διώκονται για την ίδια αιτία μόνο σε περίπτωση «ιδιοτελών σκοπών». Στη συζήτηση η πλειοψηφία που τάχθηκε υπέρ της άποψης να μην τιμωρείται η έκτρωση, έθιξε φυσικά και το ζήτημα του λεγάμενου νεομαλθουσιανισμού15 (τεχνητά μέτρα για την πρόληψη της σύλληψης) και έθιξε επίσης και την κοινωνική πλευρά του ζητήματος. Λογουχάρη, ο κ. Βιγκντόρτσικ, σύμφωνα με όσα δημοσίευσε η «Ρούσκογε Σλόβο»16, δήλωσε ότι «πρέπει να χαιρετίσουμε τα προληπτικά μέτρα ενάντια στη σύλληψη» και ο κ. Αστραχάν αναφώνησε, αποσπώντας θυελώδη χειροκροτή­ ματα: «Πρέπει να πείθουμε τις μητέρες να γεννούν παιδιά για να τα σακατεύουν στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, να τα παίρνουν κληρωτούς, να τα οδηγούν ως την αυτοκτονία!». Αν είναι σωστή η πληροφορία ότι η δήλωση αυτή του κ. Αστραχαν προκάλεσε θυελώδη χειροκροτήματα, το γεγονός αυτό δεν με ξαφνιάζει. Οι ακροατές ήταν αστοί, μεσαίοι και 29

L

μικροί, με μικροαστική ψυχολογία. Τι άλλο μπορείς να περιμένεις απ' αυτούς, εκτός από έναν χυδαίο φιλελευθερισμό; Από την άποψη όμως της εργατικής τάξης, είναι ζήτημα αν μπορείς να βρεις πιο χτυπητή έκφραση όλης της αντιδραστικότητας και όλης της αθλιότητας του «κοινωνικού νεομαλθουσιανισμου», από την παραπάνω φράση του κ. ' Αστραχαν. «... Να γεννούν παιδιά για να τα σακατεύουν...». Μόνο γ ι' αυτό; Και γιατί όχι για να παλεύουν πιο καλά, με μεγαλύτερη σύμπνοια, πιο συνειδητά, πιο αποφασιστικά ενάντια στις σημερινές συνθήκες ζωής, που σακατεύουν και καταστρέφουν τη γενιά μας;; Εδώ ακριβώς βρίσκεται η ριζική διαφορά της ψυχολογίας του αγρότη, του επαγγελματία, του διανοούμενου, γενικά του μικροαστού, και την ψυχολογία του προλετάριου. Ο μικροαστός βλέπει και νιώθει ότι καταστρέφεται, ότι η ζωή γίνεται ολοένα και δυσκολότερη, ο αγώνας για την ύπαρξη ολοένα και πιο αμείλικτος, η κατάσταση η δική του και της οικογένειάς του γίνεται ολοένα και πιο αδιέξοδη. Γεγονός αναμφισβήτητο. Και ο μικροαστός διαμαρτύρεται ενάντια σ ’ αυτό. Αλλά πως διαμαρτύρεται; Διαμαρτύρεται σαν εκπρόσωπος μιας τάξης που χάνεται, χωρίς ελπίδα σωτηρίας, που έχει απελπιστεί για το μέλλον της, που είναι εξουθενωμένη και δειλή. Δεν γίνεται τίποτε. Ας υπάρχουν, τουλάχιστο, λιγότερα παιδιά που να υποφέρουν από τα μαρτύρια και τα βάσανα τα δικά μας, από τη φτώχια μας και τους εξευτελισμούς μας να η κραυγή του μικροαστού. Ο συνειδητός εργάτης είναι εντελώς ξένος προς αυτή την άποψη. Δεν θα επιτρέψει να του θολώσουν τη συνείδησή του με παρόμοιες κραυγές, όσο κι αν είναι ειλικρινείς και συγκινητικές. Ναι, και μεις, οι εργάτες, και η μάζα των μικρονοικοκυρέων κάνουμε μια ζωή γεμάτη από αφόρητη καταπίεση και βάσανα. Η ζωή της γενιάς μας είναι πιο δύσκολη και από τη ζωή των πατεράδων μας. Από μια άποψη όμως είμαστε πολύ πιο ευτυχισμένοι από τους πατεράδες μας. Μάθαμε και γρήγορα μαθαίνουμε να παλεύουμε να τα παλεύουμε όχι ξεκομένα, όπως πάλευαν οι καλύτεροι από τους πατεράδες μας, όχι στο όνομα των συνθημάτων των αστών φαφλατάδων που μας είναι ξένα, αλλά στο όνομα των δικών μας συνθημάτων, των συνθημάτων της τάξης μας. Εμείς παλεύουμε καλύτερα από τους πατεράδες μας. 30

Τα παιδιά μας θα παλεύουν ακόμη καλύτερα και θα νικήσουν. Η εργατική τάξη δεν χάνεται, αλλά μεγαλώνει, δυναμώνει, ανδρώνεται, συσπειρώνεται, διαφωτίζεται κ ι' ατσαλώνεται στην πάλη. Είμαστε απαισιόδοξοι σ ' ό,τι αφορά τη δουλοπαροικία, τον καπιταλισμό και τη μικρή παραγωγή, μα είμαστε πάρα πολύ αισιόδοξοι σε ό,τι αφορά το εργατικό κίνημα και τους σκοπούς του. Βάζουμε κιόλας τα θεμέλια του νέου οικοδομήματος, και τα παιδιά μας θα αποτελειώσουν το χτίσιμό του. Να για ποιο λόγο - και μόνο γι" αυτό το λόγο - είμαστε αδιάλλακτοι εχθροί του νεομαλθουσιανισμού, της θεωρίας αυτής που είναι κατάλληλη μόνο για ένα ζευγαράκι μικροαστών, καθυστερημένων και εγωιστών, που μουρμουρίζει τρομαγμένο; να δόσει ο θεός να ζήσουμε οι ίδιοι όπως - όπως, όσο για τα παιδιά καλύτερα να μην κάνουμε. Αυτό δεν μας εμποδίζει, φυσικά να απαιτούμε πλήρη κατάργηση όλων των νόμων που διώκουν την έκτρωση ή τη διάδοση ιατρικών πραγματειών σχετικά με τα προληπτικά μέτρα κτλ. Οι νόμοι αυτοί είναι μόνο υποκρισία των κυρίαρχων τάξεων. Οι νόμοι αυτοί δεν θεραπεύουν τις αρρώστιες του καπιταλισμού, αλλά τις μετατρέπουν σε εξαιρετικά κακοήθεις, εξαιρετικά βαριές για τις καταπιεζόμενες μάζες. ' Αλλο ζήτημα είναι η ελευθερία της ιατρικής προπαγάνδας και η προστασία των στοιχειωδών δημοκρατικών δικαιωμάτων κάθε πολίτη, άντρα ή γυναίκας και άλλο η κοινωνική θεωρία του νεομαλθουσιανισμού. Οι συνειδητοί εργάτες θα διεξάγουν πάντα τον πιο αμείλικτο αγώνα ενάντια στις προσπάθειες επιβολής της αντιδραστικής και μικρόψυχης αυτής θεωρίας στην πιο πρωτοπόρα στην πιο ισχυρή, σ τ η π ι ο αποφασισμένη για μεγάλους μετασχηματισμούς τάξη της σημερινής κοινωνίας.

Γράφτηκε στις 6 (19) του Ιούνη 1913 Δημοσιεύτηκε στις 16 του Ιούνη 1913 στην εφημερίδα «Πράβντα», αρ. φύλ. 137 Υπογραφή: Β.Ι.

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της εφημερίδας

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ

Το σπουδαιότερο απ' όλα για τη σωστή εκτίμηση των συνθηκών, μέσα στις οποίες βρίσκεται η μικρή γεωργική παραγωγή στον καπιταλισμό, είναι το ζήτημα της κατάστασης του εργαζόμενου, δηλ. πόσα βγάζει, πόσο δουλεύει, ποιες είναι οι συνθήκες της ζωής του, ύστερα το ζήτημα της συντήρησης των ζώων και της φροντίδας γ ι' αυτά και τέλος το ζήτημα των μεθόδων καλλιέργειας της γης, της λίπανσής της, της εξάντλησης των δυνάμεών της κτλ. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι, αν παρακάμψουμε τα ζητήματα αυτά (όπως κάνει σχεδόν πάντα η αστική πολιτική οικονομία), θα έχουμε μια εντελώς διαστρεβλωμένη ιδέα για το αγροτικό νοικοκυριό, γιατί η πραγματική «βιωσιμότητά» του εξαρτιέται ακριβώς από την κατάσταση του εργαζόμενου, από τις συνθήκες συντήρησης των ζώων και τον τρόπο καλλιέργειας της γης. Το να προϋποθέτεις αβάσιμα ότι α π' αυτή την άποψη η μικρή παραγωγή βρίσκεται στην ίδια μοίρα με τη μεγάλη παραγωγή, σημαίνει ότι παίονεις σαν αποδειγμένο αυτό ακριβώς που χρειάζεται να αποδειχτεί, σημαίνει οτι δέχεσαι αμεοωι, tr,v άποψη της αστικής τάξης. Η αστική τάξη θέλει να αποδείξει ότι ο αγρότης είναι ένας αληθινός και βιώσιμος «νοικοκύρης» και όχι σκλάβος του κεφαλαίου, συνθλιμμένος το ίδιο, όπως και ο μισθωτός εργάτης, μα πιο δεσμευμένος, πιο μπλεγμένος, α π' ό,τι αυτός ο τελευταίος. Αν θέλουμε σοβαρά και ευσυνείδητα να αναζητήσουμε στοιχεία για τη λύση του επίμαχου ζητήματος, πρέπει να ψάξουμε να βρούμε συστηματικούς και αντικειμενικούς δείκτες των συνθη­ κών ζωής και εργασίας στη μικρή και στη μεγάλη παραγωγή. Στους δείκτες αυτούς - και μάλιστα στους ιδιαίτερα σημαντικούς - ανήκει ο βαθμός χρησιμοποίησης της παιδικής 32

ν εργασίας. Ό σ ο πιο μεγάλη είναι η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, τόσο χειρότερη είναι αναμφισβήτητα η κατάσταση του εργαζόμενου, τόσο πιο δύσκολη είναι η ζωή του. Η αυστριακή και η γερμανική απογραφή της αγροτικής οικονομίας δίνουν πληροφορίες για τον αριθμό των παιδιών και των εφήβων στο συνολικό αριθμό των ατόμων που απασχολούν­ ται στην αγροτική οικονομία. Στην Αυστρία μάλιστα υπολογί­ στηκαν χωριστά όλα τα αγόρια και τα κορίτσια ηλικίας κάτω των 16 χρονών που δουλεύουν στην αγροτική οικονομία. Ο αριθμός τους φτάνει το 1,2 εκατομμύριο από τα 9 εκατομμύρια του συνολικού αριθμού, δηλ. τα 13%. Από το άλλος μέρος, στη Γερμανία ξεχωρίστηκαν μόνο τα ανήλικα μέχρι 14 χρονών, που είναι εξακόσιες χιλιάδες (601.637) σε σύνολο δεκαπέντε εκατομμύρια (15.169.549), δηλ. τα 3,9%. Είναι φανερό ότι τα αυστριακά και τα γερμανικά στοιχεία δεν είναι συγκρίσιμα. Ολότελα συγκρίσιμες όμως είναι ο σχέσεις ανάμεσα στα προλεταριακά, στα αγροτικά και στα καπιταλιστικά νοικοκυριά, που αποκαλύπτονται εδώ. Στα προλεταριακά νοικοκυριά κατατάσσουμε τα μικρούτσικα κομμάτια γης (ως δυό εκτάρια, δηλ. σχεδόν δυό ντεσιατίνες το νοικοκυριό), που δίνουν ένα επικουρικό έσοδο στους μισθωτούς εργάτες. Στα αγροτικά νοικοιςμριά κατατάσσουμε όσα έχουν από 2 ως 20 εκτάρια· εδώ η οικογενειακή εργασία επικρατεί απέναντι στη μισθωτή. Τέλος, είναι τα καπιταλιστικά νοικοκυριά, πιο μεγάλα νοικοκυριά, όπου η μισθωτή εργασία επικρατεί απέναντι στην οικογενειακή. Ορίστε τα στοιχεία για την παιδική εργασία στα νοικοκυριά αυτών των τριών τύπων: Σε εκατό άτομα Νοικοκυριά:

Π ρολεταρικά...

Ομάδες νοικοκυριώ ν Γ ως 1/2 εκτάριο 1 από 1/2 μέχρι 2 εκτάρια

Α γροτικά

J 1

Κ απιταλιστικά..

L«

Γ

, 2 » 5 »■ 10

.. » »

5 10 20

·> » ..

»

» 100

»

20

100 και πάνω Σύνολο

33

»

του αγροτικού νοικοκυριού αναλογούν παιδιά: ως 16 χρονώ νω ς 14 χρονώ ν Γερμανία Α υστρία 2,2 8,8 3,9 12,2 15,3 15,6 12,8

4,6 4,8 4,5

11.1

3,4

4,2 13,0

3,6 3,9

Βλέπουμε από τα στοιχεία αυτά ότι και στις δυό χώρες η εκ, -.τάλλευση της παιδικής εργασίας είναι πιο μεγάλη στα αγροτικά ακριβώς νοικοκυριά γενικά και ειδικότερα στα μεσαία αγροτικά νοικοκυριά (5-J0 εκτάρια, δηλ. 4’/ 2-9 ντεσιατίνες γης). ' Ετσι λοιπόν δεν φτάνει που η μικρή παραγωγή βρίσκεται σε χειρότερη μοίρα από τη μεγάλη, αλλά βλέπουμε ακόμη ότι ειδικά το αγροτικό νοικοκυριό βρίσκεται σε χειρότερη μοίρα όχι μόνο σε σύγκριση με το καπιταλιστικό, μα και σε σύγκριση με το προλεταριακό νοικοκυριό. Πως εξηγείται αυτό το φαινόμενο, Στο προλεταριακό νοικοκυριό η γεωργία διεξάγεται σ ’ ένα τόσο μηδαμινό κομματάκι γης, που, ουσιαστικά, δεν μπορείς ούτε και να μιλάς στα σοβαρά για «νοικοκυριό». Η γεωργία εδώ είναι μια συμπληρωματική απασχόληση, ενώ η μισθωτή εργασία στη γεωργία και στη βιομηχανία είναι η κύρια. Η επίδραση της βιομηχανίας γενικά ανεβάζει το επίπεδο ζωής του εργαζόμενου και ειδικότερα περιορίζει την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας. Λόγου χάρη, στη Γερμανία, σύμφωνα με την απογραφή, μόνο τα 0,3% των εργαζομένων στη βιομηχανία είναι μέχρι 14 χρονών (δηλ. δέκα φορές λιγότερο σε σχέση με τη γεωργία) και μόνο τα 8% μέχρι 16 χρονών. Στο νοικοκυριό του αγρότη η επίδραση της βιομηχανίας είναι πιο αδύνατη και ο συναγωνισμός με την καπιταλιστική γεωργία πιο δυνατός. Ο αγρότης δεν είναι σε θέση να κρατηθεί, αν δεν ριχτεί ο ίδιος με όλες τις δυνάμεις του στη δουλιά και αν δεν αναγκάσει τα παιδιά του να δουλεύουν δυό φορές πιο σκληρά. Η φτώχια αναγκάζει τον αγρότη να αναπληρώνει με τον ιδρώτα του την έλλειψη κεφαλαίου και σύγχρονων τεχνικών μέσων. Και εφόσον τα παιδιά του αγρότη δουλεύουν περισσότερο από όλους, αυτό σημαίνει επίσης ότι πολύ πρέπει να δουλεύουν και άσχημα να τρέφονται και τα ζώα του αγρότη: η ανάγκη να ενταθούν όλες οι δυνάμεις και να γίνουν «οικονομίες» σε όλα, εκδηλώνεται αναπόφευκτα σε όλους τους τομείς του νοικοκυριού. Η γερμανική στατιστική δείχνει, ότι ανάμεσα στους μισθωτούς εργάτες τα περισσότερα παιδιά υπάρχουν (σχεδόν 4% - 3,7%) στα μεγάλα καπιταλιστικά νοικοκυριά (100 και πάνω ντεσιατίνες). Ενώ ανάμεσα στους εργάτες - μέλη της οικογένειας τα περισσότερα παιδιά υπάρχουν στους αγρότες, συγκεκριμένα 34

περίπου 5% (4,9%-5,2%). Στους προσωρινούς μισθωτούς εργάτες το ποσοστό των παιδιών φτάνει ως τα 9,0% στους μεγάλους καπιταλιστές, ενώ στους προσωρινούς εργάτες - μέλη της οικογένειας το ποσοστό αυτό στους αγρότες φτάνει τα 16,5% 24,4%!! Τον καιρό της φούριας ο αγρότης υποφέρει από έλλειψη εργατικών δυνάμεων μόνο ένα μικρό αριθμό εργατών μπορεί να μισθώνει- είναι αναγκασμένος να στηρίζεται με κάθε τρόπο στη δουλιά των παιδιών του. Το αποτέλεσμα είναι ότι στη γερμανική γεωργία γενικά το ποσοστό των παιδιών ανάμεσα στους εργάτες μέλη της οικογένειας υπερβαίνει σχεδόν μιάμιση φορά το ποσοστό που υπάρχει ανάμεσα στους μισθωτούς εργάτες. Παιδιά στους εργάτες - μέλη της οικογένειας είναι 4,4%, ενώ στους μισθωτούς 3%. Ο αγρότης είναι αναγκασμένος να δουλεύει πκ> εντατικά από το μισθωτό εργάτη. Το γεγονός αυτό, που το επιβεβαιώνουν χιλιάδες ξεχωριστές παρατηρήσεις, αποδείχτηκε τώρα ολοκλη­ ρωτικά με τη στατιστική πολλών χωρών. Ο καπιταλισμός καταδικάζει τους αγρότες στην πιο μεγάλη καταπίεση και στον αφανισμό. Δεν υπάρχει άλλη σωτηρία εκτός από την προσχώρησή τους στην ταξική πάλη των μισθωτών εργατών. Για να κατανοήσει όμως το συμπέρασμα αυτό ο αγρότης πρέπει να δοκιμάσει επί πολλά χρόνια απογοητεύσεις από τα απατηλά αστικά συνθήματα.

Γράφτηκε στις 8 (21) του Ιούνη 1913 Δημοσιεύτηκε στις 12 του Ιούνη 1913 στην εφημερίδα «Πράβντα», αρ. φύλ. 133 Υπογραφή: Β.Ι.

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της εφημερίδας

ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΡΝΕΙΑ

Στο Λονδίνο τελείωσε πρνν από λίγο καιρό «το πέμπτο διεθνές συνέδριο για την πάλη ενάντια στο εμπόριο κοριτσιών». Ξεσπάθωσαν οι δούκισσες, οι κόμησσες, οι επίσκοποι, οι πάστορες, οι ραββίνοι, οι αστυνομικοί υπάλληλοι και κάθε λογής αστοί φιλάνθρωποι! Πόσα επίσημα γεύματα παρατέθηκαν και πόσες πολυτελείς επίσημες δεξιώσεις έγιναν! Πόσοι πανηγυρι­ κοί λόγοι εκφωνήθηκαν για τη βλαβερότητα και το αίσχος της πορνείας! Ποιά μέσα πάλης όμως ζήτησαν οι κομψοπρεπείς αστοί αντιπρόσωποι του συνεδρίου; Κυρίως δυό: τη θρησκεία και την αστυνομία. Είναι, λέει, τα πιο καλά και αποτελεσματικά μέσα ενάντια στην πορνεία. ' Ενας άγγλος αντιπρόσωπος, όπως γράφει από το Λονδίνο ο ανταποκριτής της «Λαϊκής Εφημερίδας»17 της Λειψίας, καυχήθηκε για το ότι εισηγήθηκε στη βουλή τη σωματική ποινή για τους προαγωγούς. Ορίστε ποιός είναι ο σύγχρονος «πολιτισμένος» ήρωας της πάλης ενάντια στην πορνεία! Μια κυρία από τον Καναδά είναι ενθουσιασμένη με την αστυνομία και τη γυναικεία αστυνομική επιτήρηση των γυναικών που «ξέπεσαν ηθικά», όσο για την αύξηση του μεροκάματου παρατήρησε πως οι εργάτες δεν αξίζουν καλύτερη πληρωμή. ' Ενας γερμανός πάστορας κατακεραύνωσε το σύγχρονο υλισμό, που διαδίνεται τάχα όλο και περισσότερο μέσα στο λαό και βοηθάει στη διάδοση του ελεύθερου έρωτα. Ό τα ν ο αυστριακός αντιπρόσωπος Γκέρτνερ δοκίμασε να ανακινήσει το ζήτημα για τα κοινωνικά αίτια της πορνείας, το ζήτημα της ανέχειας και της εξαθλίωσης των εργατικών οικογενειών, της εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας, των 36

λ

ανυπόφορων συνθηκών κατοικίας κ.ο.κ., ανάγκασαν τον ομιλητή να σωπάσει με εχθρικά ξεφωνητά Αντίθετα, για τις υψηλές προσωπικότητες διηγούνταν ανάμεσα στις ομάδες των αντιπροσώπων - διδακτικά και αξιοσημείωτα πράγματα. Ό τα ν, λόγου χάρη, η αυτοκράτειρα της Γερμανίας επισκέπτεται κανένα μαιευτήριο στο Βερολίνο, στις μανάδες των «εξώγαμων» παιδιών τους περνάνε δακτυλίδι, για να μη σοκάρεται η υψηλή προσωπικότητα, βλέποντας αστεφάνωτες μανάδες!! Από αυτό μπορεί κανείς να κρίνει τι αηδιαστική αστική υποκρισία βασιλεύει σε αυτά τα αριστοκρατικά - αστικά συνέδρια. Οι ακροβάτες της αγαθοεργίας και οι αστυνομικοί συνήγοροι του εμπαιγμού της ανέχειας και της εξαθλίωσης μαζεύονται για να κάνουν «πάλη ενάντια στην πορνεία», που την υποστηρίζει ακριβώς η αριστοκρατία και η αστική τάξη....

«Ραμπότσαγια Πράβντα», αρ. φύλ. I, 13 του Ιούλη 1913 Υπογραφή: W

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Ραμπότσαγια Πράβντα»

37

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑ Ϊ ΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ

Στα δυτικά κράτη επικρατούν όχι λίγες σάπιες προλήψεις, από τις οποίες είναι απαλλαγμένη η άγια μανούλα Ρωσία. Εκεί πιστεύουν, λόγου χάρη, ότι οι τεράστιες δημόσιες βιβλιοθήκες, με εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια τόμους, δεν πρέπει καθόλου να είναι κτήμα μιας χούφτας μόνον επιστημόνων ή δήθεν επιστημόνων, που χρησιμοποιούν αυτές της βιβλιοθήκες. Εκεί βάζουν μπροστά τους τον περίεργο, ακατανόητο και εξωφρενικό σκοπό να κάνουν αυτές τις τεράστιες, απέραντες βιβλιοθήκες προσιτές όχι σε μια ομάδα επιστημόνων, καθηγητών και άλλων ειδικών, αλλά στις μάζες, στο πλήθος, στη φτωχολογιά! Τι βεβήλωση του έργου των βιβλιοθηκών! Τι έλλειψη «τάξης», για την οποία εμείς μπορούμε με το δίκιο μας να υπερηφανευόμαστε. Αντί για κανονισμούς που τους συζητούν και τους επεξεργάζονται καμιά δεκαριά υπαλληλικές επιτροπές, που επινοούν εκατοντάδες διατυπώσεις και περιορισμούς για τη χρησιμοποίηση των βιβλίων, κοιτάζουν πως να μπορούν ακόμη και τα παιδιά να χρησιμοποιούν τις πλούσιες συλλογές των βιβλίων φροντίζουν ώστε οι αναγνώστες να μπορούν να διαβάζουν στο σπίτι τους βιβλία του δημοσίου' κρίνουν το μεγαλείο και τη δόξα μιας δημόσιας βιβλιοθήκης όχι από τα πόσα σπάνια βιβλία έχει, πόσες εκδόσεις του 16ου αιώνα ή πόσα χειρόγραφα του 10ου αιώνα, αλλά από το πόσο πλατιά κυκλοφορούν τα βιβλία μέσα στο λαό, πόσοι νέοι αναγνώστες παρουσιάστηκαν, σε πόση ώρα ικανοποιείται η ζήτηση οποιουδήποτε βιβλίου, πόσα βιβλία δόθηκαν στο σπίτι, πόσα παιδιά τραβήχτηκαν στο διάβασμα και στη χρησιμοποίηση της βιβλιοθήκης... Περίεργες προλήψεις επικρατούν στα δυτικά κράτη και δεν μπορείς να μη χαίρεσαι που οι όλο ενδιαφέρον για 38

/

μας αρχές μας προστατεύουν με φροντίδα και επιμέλεια από την επίδραση αυτών των προλήψεων, προστατεύουν τις πλούσιες δημόσιες βιβλιοθήκες μας από τους ανθρώπους του δρόμου, από τον όχλο! Μπροστά μου έχω τον απολογισμό της δημόσιας βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης για το 1911. Το χρόνο αυτό η δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης μεταφέρθηκε από δυό παλιά κτίρια σε ένα καινούργιο που το έκτισε ο Δήμος. Ο συνολικός αριθμός των τόμων φτάνει τώρα περίπου τα δυό εκατομμύρια. Το πρώτο βιβλίο που ζητήθηκε από το αναγνωστήριο έτυχε να είναι στη ρωσική γλώσσα. Ή τα ν το έργο του Ν. Γκρότ: «Τα ηθικά ιδανικά της εποχής μας». Το σημείωμα με το οποίο ζητούσαν το βιβλίο δόθηκε στη βιβλιοθήκη το πρωί στις 9 και 8 λεπτά. Το βιβλίο έφτασε στον αναγνώστη στις 9 και 15 λεπτά. Μέσα σε ένα χρόνο επισκέφτηκαν τη βιβλιοθήκη 1.658.376 άτομα. Από το αναγνωστήριο πέρασαν 246.950 αναγνώστες που πήραν για διάβασμα 911.891 τόμους. Αυτό όμως είναι ένα μικρό μόνο μέρος της κυκλοφορίας των βιβλίων της βιβλιοθήκης. Αυτοί που μπορούν να μελετούν στη βιβλιοθήκη δεν είναι πολλοί. Η λογική αντιμετώπιση του ζητήματος της μόρφωσης μετριέται με το πόσα βιβλία δίνονται στους αναγνώστες στο σπίτι, ποιές ευκολίες παρέχονται στην πλειοψηφία του πληθυσμού. Η δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης έχει σε τρία διαμερίσματα της Νέας Υόρκης, στο Μανχάτταν, στο Μπρόνζ και στο Ρίτσμοντ (με συνολικό πληθυσμό σχεδόν τρία εκατομμύρια άτομα) σαράντα δυό τμήματα και σύντομα θα έχει 43. Εδώ συστηματικά επιδιώκουν να έχει κάθε κάτοικος σε απόσταση όχι μεγαλύτερη από τρία τέταρτα του βερστιού* από το σπίτι του - δηλ. όχι περισσότερο από δέκα λεπτά με τα πόδια παράρτημα της δημόσιας βιβλιοθήκης, που να αποτελεί κέντρο κάθε είδους ιδρυμάτων και οργανώσεων για τη λαϊκή μόρφωση. Το 1911 δόθηκαν στο σπίτι σχεδόν οχτώ εκατομμύρια 7.914.882 - τόμοι, κατά τετρακόσιες χιλιάδες περισσότεροι από το 1910. Σε κάθε εκατό κατοίκους όλων των ηλικιών και των δυό

* Βέρστι=1,06 του χιλιομέτρου (Σημ. )

39

φύλων αναλογούν 267 βιβλία, που δόθηκαν μέσα σ ' ένα χρόνο για διάβασμα στο σπίτι. Καθένα από τα 42 τμήματα της βιβλιοθήκης δεν δίνει μόνο τη δυνατότητα να διαβάζει κανείς επιτόπου οδηγούς και να παίρνει βιβλία στο σπίτι, μα είναι επίσης και τόπος για βραδυνές διαλέξεις, για λαϊκές συγκεντρώσεις, για πολιτισμένες διασκεδά­ σεις. Στη δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης υπάρχουν στις ανατολικές γλώσσες περίπου 15.000 βιβλία, στην εβραϊκή περίπου 20.000, στις σλαβικές περίπου 16.000. Στο κεντρικό αναγνωστήριο πάνω σε ανοικτά ράφια υπάρχουν, για ελεύθερη γενική χρήση, περίπου 20.000 τόμοι. Για τα παιδιά η δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης οργάνωσε ιδιαίτερο αναγνωστήριο - κεντρικό, με προοπτική για να ανοίξουν τέτοια αναγνωστήρια και στα τμήματα. Οι βιβλιοθηκάριοι φροντίζουν να υπάρχουν κάθε λογής ευκολίες για τα παιδιά και τους δίνουν πληροφορίες. Συνολικά πάρθηκαν 2.859.888 τόμοι στο σπίτι από παιδιά, δηλαδή σχεδόν τρία εκατομμύρια (περισόότερα από το ένα τρίτο του συνόλου). Ο αριθμός των παιδιών που επισκέφτηκαν τα αναγνωστήρια έφτασε το 1.120.915. Ό σ ο για τις απώλειες βιβλίων, η δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης υπολογίζει ότι χάνονται 70-80-90 σε κάθε 100.000 βιβλία που δίνονται στο σπίτι. Να τι γίνεται στη Νέα Υόρκη. Ενώ σε μας;

«Ραμπότσαγια Πράβντα», αρ. φύλ. 5, 18 του Ιούλ.η 1913 Υπογραφή: W

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας ■<Ραμπότσαγια Πράβντα»

40

Η ΕΘΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΒΡΑ Ϊ ΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Η πολιτική της κυβέρνησης είναι πέρα για πέρα διαποτισμένη από εθνικιστικό πνεύμα. Στην «κυρίαρχη», δηλ. τη μεγαλορωσική εθνότητα, προσπαθούν να δόσουν κάθε λογής προνόμια, αν και οι μεγαλορώσοι18 αποτελούν τη μειοψηφία του πληθυσμού της Ρωσίας, και συγκεκριμένα μόνο τα 43%. Προσπαθούν ολοένα και περισσότερο να μειώσουν τα δικαιώματα όλων των άλλων εθνών που κατοικούν στη Ρωσία, να απομονώσουν το ένα έθνος από το άλλο και να υποδαυλίσουν την έχθρα ανάμεσά τους. Η πιο έντονη εκδήλωση του σύγχρονου εθνικισμού είναι το σχέδιο εθνικοποίησης του εβραϊκού σχολείου. Το σχέδιο αυτό το εμπνεύστηκε ο επιθεωρητής της εκπαιδευτικής περιφέρειας της Οδησσού και στο Υπουργείο της λαϊκής «παιδείας» έγινε ευμενώς δεκτό. Σε τι λοιπό.ν συνίσταται αυτή η εθνικοποίηση; Στο ότι θέλουν να χωρίσουν τους εβραίους σε ιδιαίτερα εβραϊκά εκπαιδευτικά ιδρύματα (Μέσες Σχολές). Και θέλουν να κλείσουν εντελώς για τους εβραίους τις πόρτες όλων των άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των ιδιωτικών και των κρατικών. Για την ολοκλήρωση αυτού του «μεγαλοφυούς» σχεδίου προβλέπεται να περιοριστεί ο αριθμός των σπουδαστών στα εβραϊκά γυμνάσια σύμφωνα με το περίφημο «ποσοστό επί τοίς %»19! Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες παρόμοια μέτρα και νόμοι ενάντια στους εβραίους υπήρχαν μόνο στη σκοτεινή εποχή του μεσαίωνα, της ιερής εξέτασης, στην εποχή που έκαιγαν τους αιρετικούς και γίνονταν ένα σωρό άλλα παρόμοια θαυμάσια πράγματα. Στην Ευρώπη οι εβραίοι απόκτησαν προπολλού 41

πλήρη ισοτιμία και συγχωνεύονται ολοένα και περισσότερο με το λαό ανάμεσα στον οποίο ζούνε. Στη δική μας όμως πολιτική γενικά, στο αναφερόμενο σχέδιο ειδικά, δίπλα στις διώξεις και στην καταπίεση των εβραίων, πιο επιζήμια είναι η τάση της υποδαύλισης του εθνικισμού, της απομόνωσης της μιας από την άλλη των εθνοτήτων που υπάρχουν στο κράτος, της ενίσχυσης της αποξένωσής του, του χωρισμού των σχολείων τους. Αντίθετα, τα συμφέροντα της εργατικής τάξης - όπως και γενικά τα συμφέροντα της πολιτικής ελευθερίας - απαιτούν την πιο πλήρη ισοτιμία όλων χωρίς εξαίρεση των εθνοτήτων του δοσμένου κράτους και την εξάλειψη κάθε φραγμού ανάμεσα στα έθνη, τη συνένωση των παιδιών όλων των εθνών σε ενιαία σχολεία κ.ο.κ. Η εργατική τάξη μόνο όταν απορίψει όλες τις πρωτόγονες και ανόητες εθνικές προλήψεις, μόνο όταν συγχωνεύσει σε μια ένωση τους εργάτες όλων των εθνών μπορεί να αποτελέσει δύναμη, να αποκρούσει το κεφάλαιο και να πετύχει μια σοβαρή βελτίωση της ζωής. Κοιτάξτε τους καπιταλιστές: προσπαθούν να υποδαυλίσουν την εθνική έχθρα στον «απλό λαό», ενώ οι ίδιοι κάνουν θαυμάσια τις δουλίτσες τους: σε μια και την αυτή μετοχική εταιρία είναι και ρώσοι και ουκρανοί και πολωνοί και εβραίοι και γερμανοί. Ενάντια στους εργάτες είναι ενωμένοι οι καπιταλιστές όλων των εθνών και θρησκειών, τους εργάτες όμως προσπαθούν να τους χωρίσουν και να τους αδυνατίσουν με την εθνική έχθρα! Το βλαβερότατο σχέδιο εθνικοποίησης του εβραϊκού σχολείου δείχνει, ανάμεσα σ τ' άλλα, πόσο λαθεμένο είναι το πρόγραμμα της λεγάμενης «πολιτιστικής εθνικής αυτονομίας», δηλαδή της απόσπασης της εκπαίδευσης από τα χέρια του κράτους και της μεταβίβασής της στα χέρια κάθε έθνους χωριστά. Εμείς δεν πρέπει διόλου να τείνουμε σε αυτό, αλλά προς τη συνένωση των εργατών όλων των εθνών στην πάλη ενάντια σε κάθε εθνικισμό, στην πάλη για ένα πραγματικά - δημοκρατικό κοινό σχολείο και για την πολιτική ελευθερία γενικά. Το παράδειγμα των προηγμένων χωρών όλου του κόσμου - π.χ. της Ελβετίας στη Δυτική Ευρώπη ή της Φιλλανδίας στην Ανατολική Ευρώπη - μας δείχνει ότι μόνο οι συνεπείς 42

δημοκρατικοί παγκρατικοί θεσμοί εξασφαλίζουν την πιο ειρηνική και ανθρώπινη (και όχι κτηνώδη) συμβίωση των διαφόρων εθνοτήτων χωρίς τον τεχνητό και επιζήμιο χωρισμό της εκπαίδευσης κατά εθνότητες.

«Σέβερναγια Π ράβντα», αρ. φύλ., 14, 18 του Αυγούστου 1913 Υπογραφή: Β.Ι.

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της εφημερίδας «Σέβερναγια Πράβντα»

43

Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Για να έχουμε μια πιο σαφή ιδέα για το σχέδιο της «πολιτιστικής - εθνικής αυτονομίας», που αποβλέπει στο χωρισμό της εκπαίδευσης κατά εθνότητες, ωφέλιμο είναι να δούμε τα συγκεκριμένα στοιχεία για την εθνική σύνθεση των μαθητών στα ρωσικά σχολειά. Σχετικά με την εκπαιδευτική περιφέρεια της Πετρούπολης τέτια στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί στη σχολική απογραφή της 18 του Γενάρη 1911. Να τα στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας για την κατανομή των μαθητών των δημοτικών σχολειών σύμφωνα με τη μητρική γλώσσα τους. Τα στοιχεία αναφέρονται σ ' ολόκληρη την εκπαιδευτική περιφέρεια της Πετρούπολης. Σε παρένθεση δίνουμε τους αριθμούς σχετικά με την Πετρούπολη. Με τη λέξη «ρωσική γλώσσα» οι υπάλληλοι ανακατεύουν πάντα τη μεγαλορωσική, τη λευκορωσική και την ουκρανική («μικρορωσική» σύμφωνα με την κρατική ορολογία). Σύνολο μαθητών - 265 660 (48 076). Ρωσική γλώσσα - 232 618 (44 223)· πολωνική - 1 737 (780)· .τσέχικη- 3 (2)· λιθουανική - 84 (35)· λεττονική - 1 371 (113)· ζμουντσκική - (0)· γαλλική -14(13)· ιταλική - 4 (4)· ρουμανική - 2 (2)· γερμανική - 2 408 (845)· σουηδική - 228 (217)· νορβηγική - 31 (0)' δανική - 1 (1)· ολλανδική - 1 (0)· αγγλική - 8 (7)' αρμενική - 3 (3)· τσιγγάνικη - 4 (0)· εβραϊκή - 1 196 (396)· γεωργιανή - 2 (1)· οσετίνικη - 1 (0)- φιλλανδική - 10 750 (874)· καρελική - 3 998 (2)· τσουντκική - 247 (0)· εσθονική - 4 723 (536)· λοπαρική - 9 (0)ζιριανική - 6 008 (0)· σαμογεντική - 5 (0)· τατάρικη - 63 (13)· περσική - 1 (1)· κινεζική - 1 (1)· άγνωστο ποιά - 138 (7). Αυτά είναι τα σχετικά ακριβή στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν την τεράστια εθνική πολυχρωμία του πληθυσμού, αν και αναφέρονται σε μια από τις πιο μεγαλορωσικές περιοχές της 44

k,

Ρωσίας. Χτυπάει αμέσως στο μάτι η πολύ μεγάλη εθνική πολυχρωμία της Πετρούπολης που είναι μια μεγάλη πόλη. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι τυχαίο, αποτελεί νόμο του καπιταλι­ σμού που ισχύει για όλες τις χώρες και όλες τις γωνιές του κόσμου. Τις μεγάλες πόλεις, τα εργοστασιακά, τα μεταλλουργικά και σιδηροδρομικά, γενικά τα εμπορικά και βιομηχανικά κέντρα τα διακρίνει αναπόφευκτα η πιο μεγάλη εθνική πολυχρωμία του πληθυσμού και ακριβώς τα τέτια κέντρα αναπτύσσονται πιο γρήγορα, αποσπώντας συνεχώς όλο και περισσότερους κατοί­ κους από το απομονωμένο χωριό. Δοκιμάστε τώρα να εφαρμόσετε σ ' αυτά τα στοιχεία της ζωντανής πραγματικότητας τη νεκρή ουτοπία των εθνικιστών μικροαστών, που ονομάζεται «πολιτιστική - εθνική αυτονομία» ή (σε μετάφραση των μπουντιστών20) «αφαίρεση από τη δικαιοδο­ σία του κράτους» των ζητημάτων του εθνικού πολιτισμού, δηλ., κατά πρώτο λόγο, της εκπαίδευσης. « Από τη δικαιοδοσία του κράτους αφαιρείται» η εκπαίδευση και μεταβιβάζεται στα χέρια είκοσι τριών (σχετικά με την Πετρούπολη) «εθνικών ενώσεων» που η καθεμιά αναπτύσσει το «δικό της» «εθνικό πολιτισμό»!! Είναι γελοίο και να προσπαθεί ακόμη κανείς ν ' αποδείξει τον παραλογισμό και την αντιδραστικότητα ενός τέτιου «εθνικού προγράμματος». Είναι φανερό, σαν τη μέρα, ότι το κήρυγμα ενός τέτιου σχεδίου σημαίνει στην πραγματικότητα εφαρμογή ή υποστή ριξη των ιδεών του αστικού εθνικισμού, του σωβινισμού και του κληρικαλισμού. Τα συμφέροντα της δημοκρατίας γενικά και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης ιδιαίτερα απαιτούν ακριβώς το αντίθετο: πρέπει να επιδιώκουμε τη συγχώνευση των παιδιών όλων των εθνοτήτων σε ενιαία σχολειά στον κάθε τόπο- οι εργάτες όλων των εθνοτήτων πρέπει να εφαρμόζουν από κοινού την προλεταριακή εκπαιδευτική πολιτική, που τόσο καλά ανάπτυξε ο βουλευτής των εργατών Βλαντίμιρ Σαμόηλοφ, εξονόματος της ρωσικής σοσιαλδημοκρατικής εργατικής ομάδας της Κρατικής δούμας. Εμείς πρέπει να τασσόμαστε με τον πιο αποφασιστικό τρόπο ενάντια σ ' οποιοδήποτε χωρισμό της εκπαίδευσης κατά εθνότητες. Πρέπει να φροντίζουμε όχι να περιφράζουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα έθνη στον τομέα της εκπαίδευσης, αλλά, αντίθετα, 45

/ να δημιουργούμε τους βασικούς δημοκρατικούς όρους ειρηνικής συμβίωσης των εθνών στη βάση της ισοτιμίας. Δεν πρέπει να εξυνούμε τον «εθνικό πολιτισμό», αλλά να ξεσκεπάζουμε τον κληρικαλικό και τον αστικό χαράκτήρα του συνθήματος αυτού στο όνομα του διεθνιστικού (διεθνικού) πολιτισμού του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Μπορεί όμως να μας ρωτήσουν, είναι δυνατό να εξασφαλι­ στούν, με βάση την ισοτιμία, τα συμφέροντα ενός παιδιού της γεωργιανής εθνότητας μέσα σε 48 076 μαθητές της Πετρούπολης; Θ ' απαντήσουμε σ ' αυτό: η δημιουργία ιδιαίτερου σχολειού για τους γεωργιανούς της Πετρούπολης με βάση το γεωργιανό «εθνικό πολιτισμό» είναι αδύναΐη και το κήρυγμα ενός τέτιου σχεδίου καλλιεργεί επιζήμιες ιδέες στις λαϊκές μάζες. Εμείς όμως δεν θα υπερασπίσουμε τίποτε το επιζήμιο και δεν θα επιδιώξουμε κάτι που δεν μπορεί να γίνει, αν ζητήσουμε να παραχωρηθεΐ για το παιδί αυτό δημόσιο οίκημα δωρεάν για μαθήματα της γεωργιανής γλώσσας, της γεωργιανής ιστορίας κτλ., να μεταφερθούν για το παιδί αυτό γεωργιανά βιβλία από την κεντρική βιβλιοθήκη, να πληρώνεται από το-δημόσιο το μέρος των εξόδων που αναλογεί σ ' αυτό για την αμοιβή του γεωργιανού δασκάλου κτλ. Ό τα ν θα υπάρξουν συνθήκες πραγματικής δημοκρατίας, όταν θα εξαλειφθεί εντελώς η γραφειοκρατία και ο «περεντονοφισμός»21 από το σχολειό, τότε ο πληθυσμός θα μπορέσει να το πετύχει αυτό πέρα για πέρα. Και δεν μπορούμε να πετύχουμε πραγματική δημοκρατία, παρά μόνο με τη συγχώνευ­ ση των εργατικών όλων των εθνοτήτων. Το να ζητά κανείς ιδιαίτερα εθνικά σχολειά για τον κάθε «εθνικό πολιτισμό» είναι αντιδραστικό. Σε συνθήκες όμως μιας πραγματικής δημοκρατίας είναι απόλυτα δυνατό να εξασφαλι­ στούν οι όροι για τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, της ιστορίας της πατρίδας κτλ., χωρίς τη διαίρεση των σχολειών κατά εθνότητες. Και πλήρη τοπική αυτοδιοίκηση σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς να επιβάλει κάτι με τη βία - λόγου χάρη - στα 713 παιδιά καρελιακής εθνότητας του νομού Κεμ (όπου τα ρωσόπουλα είναι μόνο 514) ή στα 681 παιδιά ζιριανής εθνότητας του νομού Πετσόρα (153 ρωσόπουλα), ή στα 267 λεττονόπουλα του νομού Νόβγκοροντ (πάνω από 7000 ρωσόπουλα) κτλ κτλ. 46

Το κήρυγμα της ανεφάρμοστης πολιτιστικής - εθνικής αυτονομίας είναι ανοησία, που δεν κάνει τίποτε άλλο, παρά να διασπά ιδεολογικά τους εργάτες τώρα κιόλας. Το κήρυγμα της συγχώνευσης των εργατών όλων των εθνοτήτων διευκολύνει την επιτυχία της προλεταριακής ταξικής αλληλεγγύης, που είναι ικανή να εξασφαλίσει την ισοτιμία και την πιο ειρηνική συμβίωση όλων των εθνοτήτων.

«Προλετάρσχαγια Πράβντα», άρ. φύλ. 1, 14 τού Δεκέμβρη 1913

47

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό κείμενο τής εφημερίδας «Προλετάρσχαγια Πράβντα»

ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΜΑΣ

Η πανρωσική απογραφή των σχολειών, που έγινε στις 18 του Γενάρη 1911, παρά το ότι πολύ άσχημα έγινε η επεξεργασία των στοιχείων, δίνει τη δυνατότητα να ανοίξουμε λίγο το παραπέτασμα του κρατικού μυστικού. Στοιχεία υπάρχουν για την ώρα μόνο για την εκπαιδευτική περιφέρεια της Πετρούπολης, χωριστά για τις πόλεις και τα χωριά. Με βάση τα στοιχεία αυτά ας δούμε τι αντιπροσωπεύουν τα εκκλησιαστικά - ενοριακά σχολεία μας. Στις πόλεις υπάρχουν 329 μονοτάξια σχολειά του δήμου, 139 ιδιωτικά σχολειά Γ* κατηγορίας και 177 εκκλησιαστικά ενοριακά μονοτάξια σχολειά. Θα συγκρίνουμε το μέσο μισθό των δασκαλισσών (ο αριθμός των δασκάλων είναι πολύ μικρός): στα σχολειά του δήμου παίρνουν 924 ρούβλια το χρόνο, στα ιδιωτικά 609 και στα εκκλησιαστικά - ενοριακά 302 ρούβλια. Πάμπτωχες, νυστικές δασκάλες, να τι είναι τα εκκλησιαστικά - ενοριακά σχολειά μας. Θα εξετάσουμε πόσο είναι μεγάλο το ποσοστό των εκπαιδευτικών με ανώτερη και μέση κοινωνική γενική μόρφωση. Στα σχολεία του Δήμου 76%, στα ιδιωτικά 67%, στα εκκλησιαστικά - ενοριακά 18%! Αμόρφωτες δασκάλες (για τους δασκάλους των θρησκευτι­ κών, δεν γίνεται λόγος για την ώρα), να τι είναι τα εκκλησιαστικά - ενοριακά σχολειά μας. Στα χωριά έχουμε 3 545 μονοτάξια σχολειά των ζέμστβο και 2 506 εκκλησιαστικά - ενοριακά μονοτάξια σχολειά. Στα πρώτα ο μέσος μισθός των δασκαλισσών είναι 374 ρούβλια το χρόνο, στα δεύτερα 301 ρούβλια. Στα πρώτα σχολειά το ποσοστό των μορφωμένων δασκάλων (των εκπαιδευτικών γενικά) είναι 20%, στα δεύτερα, 2,5% και πάλι δεν υπολογίζονται οι δάσκαλοι των θρησκευτικών. 48

Από τα στοιχεία αυτά μπορεί να δει κανείς πόσο αξιολύπητη είναι η κατάσταση στα εκκλησιαστικά - ενοριακά σχολειά! Η απογραφή συγκέντρωσε επίσης στοιχεία για το συνωστι­ σμό στα σχολειά: πόσοι τετραγωνικοί πήχεις επιφάνειες και πόσοι κυβικοί πήχεις χώρου αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στον κάθε μαθητή. Στα σχολειά των ζέμστβο αντιστοιχούν 2,6 τετραγωνικοί πήχεις επιφάνειας και 10,1 κυβικοί πήχεις χώρου, στα εκκλησιαστικά - ενοριακά 2,4 τετραγωνικοί πήχεις επιφάνειας και 9,6 κυβικοί πήχεις χώρου. Η επιφάνεια της αίθουσας πρέπει να είναι έξι φορές μεγαλύτερη από την επιφάνεια των παραθυριών. Ό μ ω ς στην πραγματικότητα είναι 9 φορές μεγαλύτερη, δηλαδή τα σχολειά δεν είναι μόνο στενόχωρα, αλλά και σκοτεινά. Εννοείται, τα στοιχεία αυτά είναι πάρα πολύ πενιχρά. Το Υπουργείο έκανε το παν να μη συγκεντρωθούν λεπτομερή, ακριβή, πλήρη στοιχεία για την άθλια κατάσταση των σχολειών μας. Παρ' όλα αυτά η αξιοθρήνητη, η άθλια κατάσταση των εκκλησιαστικών - ενοριακών σχολειών φαίνεται καθαρά κι απ’ αυτά ακόμη τα ελλιπή, τα επίσημα - κουτσουρεμένα, τα άσχημα επεξεργασμένα στοιχεία. Έ να από τα πιο ζωτικά καθήκοντα των αντιπροσώπων των πολιτιστικο-διαφωτιστικών και επαγγελματικών εργατικών οργανώσεων στο επικείμενο Πανρωσικό συνέδριο λαϊκής εκπαίδευσης είναι να προβάλλουν και να φωτίσουν ολόπλευρα το ζήτημα της κατάστασης των σχολειών μας και των δασκάλων.

<(Προλετάρακαγια Πράβντα», άρ. φύλ. 10, 18 τοϋ Δεκέμβρη 1913

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό κείμενο τής εφημερίδας « Π ρ ο λ ετά ρ σ κ α για Π ρά β ντα »

49

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ Ν.Κ. ΚΡΟΥΠΣΚΑΓΙΑ «ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ». Στις πολιτισμένες χώρες αγράμματοι σχεδόν δεν υπάρχουν. Εκεί προσπαθούν να προσελκύσουν το λαό στα σχολεία. Ενθαρρύνουν με κάθε τρόπο το άνοιγμα βιβλιοθηκών. Ενώ σε μας το Υπουργείο της λαϊκής - συγγνώμη - «παιδείας» καταφεύγει στις πιο απεγνωσμένες προσπάθειες, στα πιο επαίσχυντα αστυνομικά μέτρα, για να δυσκολέψει το έργο της εκπαίδευσης, για να εμποδίσει το λαό να μορφωθεί! Σε μας το Υπουργείο κατάστρεψε τις σχολικές βιβλιοθήκες!! Σε καμιά πολιτισμένη χώρα του κόσμου δεν εξακολουθούν να ισχύουν ιδιαίτεροι κανονισμοί κατά των βιβλιοθηκών, δεν εξακολουθεί να υπάρχει ένας τέτιος επαίσχυντος θεσμός, όπως η λογοκρισία. ' Ομως σε μας, εκτός από τις γενικές διώξεις του τύπου, εκτός από τα άγρια μέτρα κατά των βιβλιοθηκών γενικά, εκδίδονται εκατό φορές πιο καταπιεστικοί κανονισμοί κατά των λαϊκών βιβλιοθηκών! Αυτό είναι μια κατάφωρη πολιτική συσκότιση του λαού, μια κατάφωρη πολιτική των τσιφλικάδων που θέλουν την αποκτήνωση της χώρας. Ορισμένοι πλούσιοι, όπως ο Παβλενκόφ, θυσίασαν χρήματα για τις λαϊκές βιβλιοθήκες. Τώρα η κυβέρνηση των άγριων τσιφλικάδων κατάστρεψε τις βιβλιοθήκες. Δεν είναι άραγε καιρός να καταλάβει ο καθένας που θέλει να βοηθήσει τη μόρφωση στη Ρωσία, ότι δεν πρέπει να θυσιάζει χρήματα για τις βιβλιοθήκες που υπάγονται στο Υπουργείο και που είναι καταδικασμένες να καταστραφούν, αλλά για τον αγώνα για τις πολιτικές ελευθερίες, χωρίς τις οποίες η Ρωσία θα πνίγεται στην αγριότητα; Γ ρ ά φ τη κ ε τό Γ η ·ά ρ η τοϋ 1914

Δ η μ ο σ ιεύετα ι γ ιά π ρώ τη φορά σύμφω να μ έ τό χειρόγραφο

50

i

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ (ΣΥΝΤΟΜΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ)

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Α π' όσα ειπώθηκαν είναι φανερό ότι το συμπέρασμα πως είναι αναπόφευκτη η μετατροπή της καπιταλιστικής κοινωνίας σε σοσιαλιστική ο Μάρξ το βγάζει ολοκληρωτικά και αποκλειστικά από τον οικονομικό νόμο κίνησης της σύγχρονης κοινωνίας. Η κοινωνικοποίηση της εργασίας, που με χίλιες μορφές τραβάει μπροστά όλο και πιο γοργά και που στο μισό αιώνα, που πέρασε από το θάνατο του Μάρξ, εκδηλώνεται πολύ ανάγλυφα στην ανάπτυξη της μεγάλης παραγωγής, των καπιταλιστικών κάρτελ, συνδικάτων και τράστ, καθώς και στη γιγάντια αύξηση των διαστάσεων και της δύναμης του χρηματιστικού κεφαλαίου - αυτή είναι η κύρια υλική βάση για τον αναπόφευκτο ερχομό του σοσιαλισμού. Πνευματικός και ηθικός κινητήρας, φυσιολογικός εκτελεστής αυτής της μετατροπής είναι το προλεταριάτο, που διαπαιδαγωγείται από τον ίδιο τον καπιταλισμό. Ο αγώνας του ενάντια στην αστική τάξη, που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές όλο και πιο πλούσιες σε περιεχόμενο, γίνεται αναπότρεπτα αγώνας πολιτικός, που αποβλέπει στην κατάχτηση της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο («διχτατορία του προλεταριάτου»). Η κοινωνικο­ ποίηση της παραγωγής θα οδηγήσει αναπόφευκτα στο πέρασμα των μέσων παραγωγής στην ιδιοχτησία της κοινωνίας, στην «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών». Η τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, ο περιορισμός της εργάσιμης μέρας, η αντικατάσταση των υπολειμμάτων, των ερειπίων της μικρής, πρωτόγονης, κομματιασμένης παραγωγής με τη 51

συλλογική τελειοποιημένη εργασία - να οι άμεσες συνέπειες αυτού του περάσματος. Ο καπιταλισμός κόβει οριστικά τη σύνδεση ανάμεσα στη γεωργία και τη βιομηχανία, ταυτόχρονα όμως με την ανώτερη ανάπτυξή του προετοιμάζει νέα στοιχεία αυτής της σύνδεσης, της συνένωσης της βιομηχανίας με τη γεωργία, με βάση τη συνειδητή εφαρμογή της επιστήμης και το συνδυασμό της συλλογικής εργασίας, στοιχεία καινούργιας κατανομής του πληθυσμού (βάζοντας τέλος τόσο στην εγκατάλειψη του χωριού, στην απόσπασή του από τον κόσμο και την εξαγρίωσή του όσο και στην αντιφυσιολογική συσσώρευση τεράστιων μαζών στις μεγάλες πόλεις). Οι ανώτατες μορφές του σύγχρονου καπιταλισμού προετοιμάζουν μια νέα μορφή οικογένειας, νέες συνθήκες για τη θέση της γυναίκας και τη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς: η γυναικεία και η παιδική εργασία, η αποσύνθεση της πατριαρχικής οικογένειας από τον καπιταλισμό παίρνουν αναπόφευκτα μέσα στη σύγχρονη κοινωνία τις πιο φρικτές, τις πιο ολέθριες και τις πιο αποκρουστικές μορφές. Π αρ' όλα αυτά «η μεγάλη βιομηχανία χάρη στον αποφασιστικό ρόλο που παραχωρεί στις γυναίκες, στους νέους και στα παιδιά και των δυό φύλων μέσα στο κοινωνικά οργανωμένο προτσές παραγωγής, έξω από τη σφαίρα της οικογενειακής εστίας - δημιουργεί την καινούργια οικονομική βάση για μια ανώτερη μορφή οικογένειας και σχέσεων ανάμεσα στα δυό φύλα. Φυσικά είναι εξίσου ανόητο να θεωρεί κανείς απόλυτη τη χριστιανο-γερμανική μορφή οικογέ­ νειας, όπως και την αρχαία ρωμαϊκή ή την αρχαία ελληνική ή την ανατολική μορφή που άλλωστε αποτελούν, η μια με την άλλη, μια ενιαία ιστορική σειρά εξέλιξης. Είναι ολοφάνερο ότι η συγκρότηση συνδυασμένου εργατικού προσωπικού από πρόσω­ πα και των δύο φύλων και των πιο διαφορετικών ηλικιών, μ ’ όλο που έχει την πρωτόγονη, κτηνώδη καπιταλιστική μορφή, όπου ο εργάτης υπάρχει για το προτσές παραγωγής και όχι το προτσές παραγωγής για cov εργάτη και είναι χολεριασμένη πηγή αφανισμού και σκλαβιάς, θα μετατραπεί αντίθετα κάτω από τις αντίστοιχες συνθήκες αναπόφευκτα σε πηγή ανθρωπιστικής εξέλιξης». («Το κεφάλαιο», I, τέλος του Που κεφαλαίου). Το εργοστασιακό σύστημα μας δείχνει το «έμβρυο της αγωγής του μέλλοντος, τότε που για όλα τα παιδιά πάνω από ορισμένη ηλικία η παραγωγική εργασία θα συνδυάζεται με τη διδασκαλία και τη 52

γυμναστική, όχι μόνο σαν μέθοδος για την αύξηση της κοινωνικής παραγωγής, αλλά και σαν μοναδική μέθοδος για την κατάρτιση ολόπλευρα αναπτυγμένων ανθρώπων» (στο ίδιο).

Γράφτηκε τον Ιούλη - Νοέμβρη 1914 Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1915 στο Εγκυκλοπαιδικό λεξικό Γκραντάς, έκδοση 7η, τόμ. 28ος Υπογραφή: Β. Ι λ ί ν

Δημοσιεύεται σύμφωνα f*e το χειρόγραφο, που παραβλήθηκε με το κείμενο της μπροσούρας της έκδοσης 1918

53

ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΟΥ «ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΥ» (απόσπασμα)

' Εργο της αστικής τάξης είναι να αναπτύσσει τα τράστ, να σπρώχνει τα γυναικόπαιδα στις φάμπρικες, να τα βασανίζει εκεί, να τα διαφθείρει και να τα καταδικάζει στην έσχατη φτώχια. Εμείς δεν «διεκδικούμε» μια τέτια ανάπτυξη, δεν την «υποστηρίζουμε», παλεύουμε ενάντιά της. Μα πως παλεύουμε; Ξέρουμε ότι τα τράστ και η δουλιά των γυναικών στα εργοστάσια αποτελούν πρόοδο. Δεν θέλουμε να πάμε πίσω, στη χειροτεχνία, στον προμονοπωλιακό καπιταλισμό, στη σπιτική δουλιά των γυναικών. Εμπρός μέσω των τράστ κτλ. και πέρα απ' αυτά προς το σοσιαλισμό! Ο συλλογισμός αυτός που παίρνει υπόψη του την αντικειμενική πορεία της ανάπτυξης ισχύει, τηρουμένων των αναλογιών, και για τη σημερινή στρατιωτικοποίηση του λαού. Σήμερα η ιμπεριαλιστική αστική τάξη στρατιωτικοποιεί όχι μονάχα όλο το λαό, μα και τη νεολαία. Αύριο θ ' αρχίσει ίσως να στρατιωτικοποιεί και τις γυναίκες. Εμείς, παίρνοντας αφορμή απ' αυτό, πρέπει να πούμε: τόσο το καλύτερο! Γρηγορότερα εμπρός! ' Οσο πιο γρήγορα, τόσο θα βρεθούμε πλησιέστερα στην ένοπλη εξέγερση ενάντια στον καπιταλισμό. Πως μπορούν οι σοσιαλδημοκράτες ν' αφήνονται να τρομοκρατηθούν από τη στρατιωτικοποίηση της νεολαίας κτλ όταν δεν ξεχνούν το παράδειγμα της Κομμούνας32; Αυτό δεν είναι «θεωρία αποπασμένη από τη ζωή», δεν είναι όνειρο, αλλά γεγονός. Και θα ήταν σ τ’ αλήθεια πολύ άσχημο, αν οι σοσιαλδημοκράτες, στο πείσμα όλων των οικονομικών και πολιτικών γεγονότων, άρχιζαν να αμφιβάλλουν ότι η ιμπεριαλιστική εποχή και οι ιμπεριαλιστι­ κοί πόλεμοι δεν μπορούν παρά να οδηγήσουν αναπόφευκτα στην επανάληψη αυτών των γεγονότων. Έ νας αστός παρατηρητής της Κομμούνας το Μάη του 1871 54

έγραφε σε μιαν αγγλική εφημερίδα: « Αν το γαλλικό έθνος αποτελούνταν μόνο από γυναίκες, τι τρομερό έθνος θα ήταν!». Τον καιρό της Κομμούνας γυναίκες και παιδιά 13 χρονών πολέμησαν δίπλα στους άντρες. Και δεν μπορεί να συμβεί διαφορετικά και στις μελλοντικές μάχες για την ανατροπή της αστικής τάξης. Οι προλετάρισσες δεν θα βλέπουν παθητικά πως η καλοοπλισμένη αστική τάξη θα τουφεκίζει τους κακοοπλισμένους ή τους άοπλους εργάτες. Θ ' αδράξουν τα όπλα, όπως το 1871, και από τα τωρινά τρομαγμένα έθνη - σωστότερα: από το τωρινό εργατικό κίνημα, το αποδιοργανωμένο περισσότερο από τους οπορτουνιστές παρά από τις κυβερνήσεις - θα γεννηθεί αναμφισβήτητα, αργά ή γρήγορα, μα οπωσδήποτε αναμφισβήτη­ τα, η διεθνής συμμαχία των «τρομερών εθνών» του επαναστατι­ κού προλεταριάτου. Τώρα η στρατιωτικοποίηση διεισδύει σ ' όλη την κοινωνική ζωή. Ο ιμπεριαλισμός είναι η άγρια πάλη των μεγάλων Δυνάμεων για το μοϊρασμα και το ξαναμοίρασμα του κόσμου, γ ι' αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγήσει αναπόφευκτα στην παραπέρα στρατιωτικοποίηση όλων των χωρών, και των ουδέτερων και των μικρών. Τι θα κάνουν ενάντια σ ' αυτό οι προλετάρισσες; Θα καταριώνται απλώς κάθε πόλεμο και καθετί το στρατιωτικό, θα ζητούν μονάχα αφοπλισμό; Ποτέ οι γυναίκες μιας καταπιεζόμενης τάξης που είναι πραγματικά επαναστατική δεν θα συμβιβαστούν με ένα τέτιο επαίσχυντο ρόλο. Αλλά θα πουν στα παιδιά τους: «Γρήγορα θα γίνεις μεγάλος. Θασουδόσουνόπλο. Πάρτο και μάθε καλά την πολεμική τέχνη. Αυτή η μάθηση είναι απαραίτητη στους προλετάριους - όχι για να πυροβολούν ενάντια σ τ’ αδέλφια σου, τους εργάτες των άλλων χωρών, όπως γίνεται στον τωρινό πόλεμο και όπως σε συμβουλεύουν να κάνεις οι προδότες του σοσιαλισμού, μα για να παλεύουν ενάντια στην αστική τάξη της δικής τους χώρας, για να βάλουν τέρμα στην εκμετάλλευση, την αθλιότητα και τους πολέμους, όχι με ευσεβείς ευχές, αλλά νικώντας την αστική τάξη και αφοπλίζοντας την». Γράφτηκε τον Οχτώβρη 1916 Δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη 1916 στη «Σμπόρνικ Σοτσιάλ - Ντεμοκράτα» τευχ. 2 Υπογραφή Ν. Αένιν

55

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της «Σμπόρνικ» τευχ. 2

ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

(απόσπασμα)

Το σύνταγμα της λαοκρατικής δημοκρατίας της Ρωσίας πρέπει να εξασφαλίσει: 1. Τη μονοκρατορία του λαού· όλη η ανώτατη κρατική εξουσία πρέπει να ανήκει στους αντιπροσώπους του λαού, που εκλέγονται και ανακαλούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από το λαό και αποτελούν μια λαϊκή συνέλευση, μια μόνο Βουλή. 1. Τη μονοκατορία του λαού, δηλαδή συγκέντρωση όλης της ανώτατης κρατικής εξουσίας στα χέρια της νομοθετικής συνέλευσης που θα αποτελείται από αντιπροσώπους του λαού και θα αποτελεί μια μόνο Βουλή. 2. Καθολικό, ίσο και άμεσο εκλογικό δικαίωμα στις εκλογές τόσο της νομοθετικής συνέλευσης, όσο και όλων των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης για όλους τους άντρες και τις γυναίκες που συμπλήρωσαν το εικοστό έτος της ηλικίας τους· μυστική ψηφοφορία στις εκλογές· δικαίωμα κάθε εκλογέα να εκλέγεται σε όλα τα αντιπροσωπευτικά όργανα- δίχρονη διάρκεια των Κοινοβουλίων μισθός στους αντιπροσώπους του λαού- αναλογι­ κή αντιπροσώπευση σε όλες τις εκλογές* όλοι ανεξαίρετα οι αντιπρόσωποι και οι εκλεγμένοι να μπορούν να ανακληθούν σε οποιαδήποτε στιγμή με απόφαση της πλειοψηφίας των εκλογέων τους. 3. Πλατιά τοπική αυτοδιοίκηση· περιοχική αυτοδιοίκηση για τις περιφέρειες που ξεχωρίζουν για τις ιδιαίτερες βιοτικές τους συνθήκες και τη σύνθεση του πληθυσμού· κατάργηση όλων των τοπικών και περιοχικών αρχών που διορίζονται από το κράτος. 56

1

4. Απαραβίαστο του ατόμου καν της κατοικίας. 5. Απεριόριστη ελευθερία συνείδησης, λόγου, συνέρχεσθαι, απεργίας και συνεταιρίζεσθαι. 6. Ελευθερία μετακίνησης και επαγγέλματος.

τύπου,

7. Κατάργηση των κλειστών τάξεων και πλήρη ισότητα δικαιωμάτων όλων των πολιτών, ανεξάρτητα από φύλο, θρήσκευμα, φυλή και εθνότητα. 8. Δικαίωμα μόρφωσης του πληθυσμού στη μητρική του γλώσσα, που να εξασφαλίζεται με την ίδρυση των απαραίτητων γ ι' αυτό σχολείων, με έξοδα του κράτους και των οργάνων αυτοδιοίκησης· δικαίωμα κάθε πολίτη να μιλάει στις συγκεντρώ­ σεις στη μητρική του γλώσσα· καθιέρωση της μητρικής γλώσσας σαν ισότιμης με την επίσημη σε όλα τοπικά, κοινωνικά και κρατικά όργανα· κατάργηση της υποχρεωτικής επίσημης γλώσσας. 9. Δικαίωμα αυτοδιάθεσης σε όλα τα έθνη που περιλαμβάνονται στο κράτος. 9. Δικαίωμα ελεύθερου αποχωρισμού και σχηματισμού δικού τους κράτους σε όλα τα έθνη που περιλαμβάνονται στο κράτος. Η δημοκρατία του ρωσικού λαού πρέπει να προσελκύει σ ' αυτή τους άλλους λαούς ή λαότητες όχι με τη βία, αλλά αποκλειστικά με προαιρετική συμφωνία για την ίδρυση κοινού κράτους. Η ενότητα και η αδελφική συμμαχία των εργατών όλων των χωρών δεν συμβιβάζονται ούτε με την άμεση, ούτε με την έμμεση άσκηση βίας πάνω στους άλλους λαούς. 10. Το δικαίωμα κάθε ατόμου να ενάγει με την συνηθισμένη διαδικασία στο δικαστήριο των ενόρκων κάθε δημόσιο υπάλληλο. 11. Οι δικαστές να εκλέγονται από το λαό. 11. Οι δικαστές και τα υπεύθυνα πρόσωπα τόσο στις πολιτικές υπηρεσίες, όσο και στο στρατό, να εκλέγονται από το λαό· να είναι όλοι τους ανακλητοί σε οποιάδήποτε στιγμή με απόφαση της πλειοψηφίας των εκλογέων τους. 12. Αντικατάσταση του τακτικού στρατού με τον καθολικά εξοπλισμένο λαό. 12. Αντικατάσταση της αστυνομίας και του τακτικού στρατού με τον καθολικά εξοπλισμένο λαό* οι εργάτες και οι υπάλληλοι πρέπει να παίρνουν τη συνηθισμένη αμοιβή τους από τους 57

καπιταλιστές για το χρόνο που θα αφιερώσουν στη δημόσια υπηρεσία τους στην παλλαϊκή πολιτοφυλακή. 13. Χωρισμό της εκκλησίας από το κράτος και του σχολείου από την εκκλησία- το σχολείο να είναι εντελώς λαϊκό. 14. Γενική και επαγγελματική εκπαίδευση δωρεάν και υποχρεωτι­ κή για όλα τα παιδιά και των δυό φύλων μέχρι 16 χρονών χορήγηση στα φτωχά παιδιά τροφής, ενδυμασίας και σχολικών βιβλίων με έξοδα του κράτους. 14. Εκπαίδευση γενική και πολυτεχνική (που να δίνει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για όλους τους κύριους κλάδους της παραγωγής) δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά και των δυό φύλων μέχρι 16 χρονών· στενή σύνδεση της εκπαίδευσης με την παιδική κοινωνική - παραγωγική εργασία. 15. Χορήγηση σε όλους τους μαθητές τροφής, ενδυμασίας και σχολικών βιβλίων με έξοδα του κράτους. 16. Μεταβίβαση του έργου της δημόσιας εκπαίδευσης στα δημοκρατικά όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης· απομάκρυνση της κεντρικής εξουσίας από κάθε ανάμιξη στην κατάρτιση των σχολικών προγραμμάτων και στην εκλογή του διδακτικού προσωπικού* εκλογή των δασκάλων απευθείας από τον ίδιο τον πληθυσμό και δικαίωμα του πληθυσμού. να ανακαλεί τους ανεπιθύμητους δάσκαλους. Το Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα της Ρωσίας σαν βασικό όρο του εκδημοκρατισμού των δημόσιων οικονομικών ζητάει: την κατάργηση όλων των έμμεσων φόρων και την επιβολή προοδευτικής φορολογίας στα εισοδήματα και τις κληρονομιές. Η υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού, που επιτεύχθηκε ήδη στις τράπεζες και στους τραστοποιημένους κλάδους της βιομηχανίας από τη μιά, και από την άλλη, το χάος που δημιούργησε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και που έχει σαν αποτέλεσμα να προβάλλεται από παντού το αίτημα της επιβολής κρατικού και κοινωνικού ελέγχου στην παραγωγή και τη διανομή των σπουδαιότερων προϊόντων, υποχρεώνει το Κόμμα να ζητάει την εθνικοποίηση των τραπεζών, των καπιταλιστικών συνδικά­ των (των τράστ) κτλ. Για την περιφρούρηση της εργατικής τάξης από το φυσικό και ηθικό εκφυλισμό, καθώς και για την ανάπτυξη της ικανότητάς της για απελευθερωτική πάλη, το κόμμα ζητάει: 58

I. Περιορισμό της εργάσιμης μέρας σε οκτώ ώρες το εικοσιτετράωρο για όλους τους μισθωτούς εργάτες. 1. Περιορισμό της εργάσιμης μέρας για όλους τους μισθωτούς εργάτες σε οκτώ ώρες το εικοσιτετράωρο, περιλαμβάνοντας σ ' αυτές, σε περίπτωση συνεχούς εργασίας, ένα διάλειμμα τουλάχιστο μιας ώρας για φαγητό. Στις επικίνδυνες και ανθυγιεινές εργασίες η εργάσιμη μέρα πρέπει να ελαττωθεί στις 46 ώρες το εικοσιτετράωρο. 2. Καθιέρωση με νόμο για τους μισθωτούς εργάτες και των δυό φύλων σε όλους τους κλάδους της εθνικής οικονομίας, εβδομαδιαίας συνεχούς ανάπαυσης διάρκειας τουλάχιστο 42 ωρών. 3. Απόλυτη απαγόρευση των υπερωριών. 4. Απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας (από τις 8 το βράδυ ως τις 6 το πρωί) σ ' όλους τους κλάδους της εθνικής οικονομίας εκτός από εκείνους που αυτή είναι απόλυτα απαραίτητη για τεχνικούς λόγους και ύστερα από έγκριση των εργατικών οργανώσεων. 4. Απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας (από τις 8 το βράδυ ως τις 6 το πρωί) σε όλους τους κλάδους της εθνικής οικονομίας εκτός από εκείνους που αυτή είναι απόλυτα απαραίτητη για τεχνικούς λόγους και έχει εγκριθεί από τις εργατικές οργανώσεις με τον όρο όμως η νυκτερινή εργασία των εργατών να μην ξεπερνά τις 4 ώρες. 5. Απαγόρευση στους εργοδότες να χρησιμοποιούν την εργασία παιδιών σχολικής ηλικίας (μέχρι 16 χρονών) και περιορισμό του εργάσιμου χρόνου των εφήβων (16-18 χρονών) σε 6 ώρες. 5. Απαγόρευση στους εργοδότες να χρησιμοποιούν την εργασία παιδιών σχολικής ηλικίας μέχρι (16 χρονών), περιορισμό του εργάσιμου χρόνου των νέων (16-20 χρόνων) σε 4 ώρες και απαγόρευση γι ’ αυτούς της νυκτερινής εργασίας σε επικίνδυνες για την υγεία εργασίες και στα ορυχεία. 6. Απαγόρευση της εργασίας των γυναικών στους κλάδους, όπου αυτή είναι επιβλαβής για το γυναικείο οργανισμό· απαλλαγή των γυναικών από τη δουλιά τέσσερις εβδομάδες πριν και έξι εβδομάδες ύστερα από τον τοκετό, με καταβολή σ ’ όλο αυτό το διάστημα ολόκληρου του μισθού τους. 6. Απαγόρευση της εργασίας των γυναικών στους κλάδους, όπου αυτή είναι επιβλαβής για το γυναικείο οργανισμό* απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας των γυναικών· απαλλαγή των γυναικών από τη δουλιά 8 εβδομάδες πριν και 8 εβδομάδες 59

li

ύστερα από τον τοκετό με καταβολή σ ' όλο το διάστημα ολόκληρου του μισθού με δωρεάν ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη. 7. Οργάνωση σε όλα τα εργοστάσια, τις φάμπρικες και τις άλλες επιχειρήσεις, όπου δουλεύουν γυναίκες, βρεφικών και παιδικών σταθμών· απαλλαγή από τη δουλιά των γυναικών που θηλάζουν τουλάχιστο κάβε τρεις ώρες και όχι λιγότερο από μισή ώρα. 7. Οργάνωση σε όλα τα εργοστάσια, τις φάμπρικες και τις άλλες επιχειρήσεις, όπου δουλεύουν γυναίκες, βρεφικών και παιδικών σταθμών και αιθουσών για το θηλασμό* απαλλαγή από τη δουλιά των γυναικών που θηλάζουν τουλάχιστο κάθε τρεις ώρες και όχι λιγότερο από μισή ώρα· χορήγηση επιδομάτων στις θηλάζουσες μητέρες και ελάττωση της εργάσιμης μέρας τους σε 6 ώρες. 8. Κρατική ασφάλιση των εργατών για τα γηρατιά και για την περίπτωση ολικής ή μερικής απώλειας της ικανότητας εργασίας από ειδικό ταμείο που θα σχηματιστεί από ειδική φορολογία των καπιταλιστών. 8. Πλήρη κοινωνική ασφάλιση των εργατών: α) για όλα τα είδη μισθωτής εργασίας* β) για κάθε απώλεια της ικανότητας εργασίας, και συγκεκρι­ μένα: από αρώστιες, εργατικά ατυχήματα, αναπηρία, γηρατιά, επαγγελματικές αρώστιες, μητρότητα, χηρεία και ορφάνια, καθώς και από την ανεργία κτλ. γ) πλήρη αυτοδιοίκηση των ασφαλίσεων σε όλα τα ασφαλιστι­ κά ιδρύματα* δ) πληρωμή των εξόδων ασφάλισης από τους καπιταλιστές* ε) δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη* το έργο της ιατρικής περίθαλψης να ανατεθεί σε αυτοδιοικούμενα νοσοκομει­ ακά ταμεία που θα εκλέγονται από τους εργάτες. 9. Απαγόρευση της καταβολής, του μισθού εργασίας σε εμπορεύματα, καθιέρωση της εβδομαδιαίας εξόφλησης σε χρήμα για όλες ανεξαίρετα τις συμβάσεις μίσθωσης εργατών και πληρωμή του μισθού εργασίας στη διάρκεια του εργάσιμου χρόνου. 10. Απαγόρευση στους εργοδότες να κάνουν κρατήσεις από το μισθό εργασίας για οποιοδήποτε λόγο και για οποιοδήποτε προορισμό (πρόστιμα, για τα σκάρτα και λοιπά). 11. Διορισμό αρκετών εργοστασιακών επιθεωρητών σε όλους τους κλάδους της λαϊκής οικονομίας και επέκταση της εποπτείας από 60

»

τους εργοστασιακούς επιθεωρητές σε όλες τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, χωρίς να εξαιρούνται και οι επιχειρήσεις του δημοσίου (η εργασία του υπηρετικού προσωπικού των σπιτιών συμπεριλαμβάνονται επίσης στη σφαίρα αυτής της εποπτείας)· διορισμό επιθεωρητριών στους κλάδους όπου χρησιμο­ ποιείται εργασία των γυναικών συμμετοχή αντιπροσώπων, που εκλέγονται από τους εργάτες και μισθοδοτούνται από το κράτος, στον έλεγχο για την εφαρμογή των εργοστασιακών νόμων, καθώς και για την κατάργηση των τιμολογίων για την παραλαβή και το ξεσκαρτάρισμα του υλικού και για τα αποτελέσματα της δουλιάς. 9. Οργάνωση επιθεώρησης εργασίας που να εκλέγεται από τις εργατικές οργανώσεις και επέκτασή της σε κάθε είδους επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, χωρίς να εξαιρείται και το υπηρετικό προσωπικό των σπιτιών· εισαγωγή του θεσμού των επιθεωρητριών στους κλάδους όπου χρησιμοποιείται η εργασία των γυναικών.

12. Εποπτεία από τα όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης με τη συμμετοχή αντιπροσώπων, εκλεγμένων από τους εργάτες, της υγιεινής κατάστασης των κατοικιών που οι εργοδότες παραχωρούν στους εργάτες, καθώς και των εσωτερικών κανονισμών αυτών των κατοικιών και των όρων ενοικίασής τους - με σκοπό την περιφρούρηση των μισθωτών εργατών από την ανάμιξη των εργοδοτών στη ζωή και τη δράση τους σαν ιδιωτών και πολιτών. 13. Ίδρυση σωστά οργανωμένης υγειονομικής εποπτείας σε όλες τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, με πλήρη ανεξαρτησία όλης της ιατρικής - υγειονομικής οργάνωσης από τους εργοδότες· δωρεάν ιατρική περίθαλψη των εργατών με έξοδα των εργοδοτών και με πλήρεις αποδοχές κατά τη διάρκεια της αρώστιάς. 14. Καθιέρωση ποινικής ευθύνης των εργοδοτών για την παραβίαση των νόμων προστασίας της εργασίας. 10. Έκδοση υγειονομικής νομοθεσίας για την καλυτέρευση των όρων υγιεινής της δουλιάς και περιφρούρηση της ζωής και της υγείας των εργατών σε όλες τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, αναθέτοντας την υγειονομική υπηρεσία σε υγειονομική επιθεώρηση που να εκλέγεται από τις εργατικές οργανώσεις. 11. Έκδοση νόμων για το ζήτημα της κατοικίας και οργάνωση για την επίβλεψη της υγιεινής κατάστασης των κατοικιών, 61

επιθεωρήσεων κατοικιών που να εκλέγονται από τις εργατικές οργανώσεις. Ωστόσο μόνο η εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας γης και η οικοδόμηση φτηνών και υγιεινών κατοικιών μπορεί να λύσει το ζήτημα της στέγης. 12. Ίδρυση εργατικών δικαστηρίων σε όλους τους κλάδους της λαϊκής οικονομίας. 15. Ίδρυση σε όλους τους κλάδους της λαϊκής οικονομίας εργατικών δικαστηρίων, που να αποτελούνται από ισάριθμους αντιπροσώπους των εργατών και των εργοδοτών. 16. Ανάθεση στα όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης της υποχρέωσης να ιδρύουν μεσιτικά γραφεία για τη μίσθωση εργατών, ντόπιων και μη (γραφεία εξεύρεσης εργασίας), σε όλους τους κλάδους της παραγωγής, με συμμετοχή στη διοίκησή τους αντιπροσώπων των εργατών και των εργοδοτών. 13. Για τη σωστή οργάνωση της εξεύρευσης εργασίας στους ανέργους ιδρύονται Γραφεία εξεύρεσης εργασίας. Τα Γραφεία εξεύρεσης εργασίας πρέπει να είναι ταξικές προλεταριακές οργανώσεις (και καθόλου ίσης εκπροσώπησης), πρέπει να βρίσκονται σε στενότατη σύνδεση με τα συνδικάτα και τις άλλες εργατικές οργανώσεις και να χρηματοδοτούνται από τα κοινωνικά όργανα αυτοδιοίκησης.

Γράφτηκε Απρίλη - Μάη του 1917 Δημοσιεύτηκε τον Ιούνη του 1917 στη μπροσούρα «Υλικά σχετικά με την αναθεώρηση του προγράμματος του κόμματος» Εκδοτικό «Πριμπόι» Πετρούπολη

62

ημοσιεύεται σύμφωνα Χ° κε^ ενο τW μπροσούρας

Η ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟΛΑΙΑ ΤΗΣ ΤΣΑΡΙΚΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΩΝ 183 ΦΟΙΤΗΤΩΝ

Στις 11 του Γενάρη δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες είάσημη ανακοίνωση του υπουργείου παιδείας για την επιστράτευση 183 φοιτητών του πανεπιστημίου Κίεβου, «επειδή προκάλεσαν ομαδικά ταραχές». Οι προσωρινές διατάξεις της 29 του Ιούλη 189923 - αυτή η απειλή για τους φοιτητές και την κοινωνία εφαρμόζονται πριν περάσει καν ενάμιση χρόνος από την έκδοσή τους, και η κυβέρνηση, που λες και βιάζεται να δικαιολογηθεί για την επιβολή της πρωτοφάνερης τιμωρίας, δημοσιεύει ένα ολόκληρο κατηγορητήριο, όπου περιγράφει με τα πιο μελανά χρώματα τα κακουργήματα των φοιτητών. Κακουργήματα το ένα φοβερότερο από τ ' άλλο. Το καλοκαίρι έγινε στην Οδησσό παμφοιτητικό συνέδριο με πρόγραμμα να οργανώσει όλους τους ρώσους φοιτητές, για να εκφράζουν τη διαμαρτυρία τους για διάφορα φαινόμενα της ακαδημαϊκής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Για τους εγκληματικούς αυτούς πολιτικούς σκοπούς τους όλοι οι φοιτητές - αντιπρόσωποι πιάστηκαν και τους αφαιρέθηκαν τα χαρτιά τους. Ωστόσο ο αναβρασμός δεν καταλαγιάζει, αλλά μεγαλώνει και εκδηλώνεται επίμονα σε πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι φοιτητές θέλουν να συζητούν και να χειρίζονται τις κοινές τους υποθέσεις ελεύθερα κι ανεξάρτητα. Οι πανεπιστημιακές αρχές με την κούφια τυπολατρεΐα, που ανέκαθεν διακρίνει τη ρωσική γραφειοκρατία, απαντούν με μικρόπρεπα τραβολογήματα των φοιτητών, αποκορυφώνουν τη δυσαρέσκεια κι άθελα σπρώχνουν τη σκέψη της νεολαίας, που δε βάλτωσε ακόμα, στο βούρκο της αστικής φυτοζώησης, στη διαμαρτυρία ενάντια σ ' όλο το σύστημα του αστυνομικού και γραφειοκρατικού δεσποτισμού. Οι φοιτητές του Κιέβου απαιτούν την απομάκρυνση ενός καθηγητή, που πήρε τη θέση ενός συναδέλφου του που έφυγε. Η πρυτανεία αντιτίθεται σπρώχνει τη νεολαία σε «συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις» και... υποχωρεί. Οι φοιτητές συγκεντρώνονται 65

για να συζητήσουν, πως είναι δυνατό να γίνονται τέτοια αίσχη όπως ο βιασμός μιας κοπέλας από δυό ασπροφοδρίτες* (αυτά λέει η φήμη που κυκλοφορεί). Η πρυτανεία τιμωρεί τους κύριους «υπαίτιους» με περιορισμό στο πειθαρχείο. Αυτοί αρνούνται να υπακούσουν. Τους αποβάλλουν. Το πλήθος ξεπροβοδίζει επιδειχτικά στο σιδηροδρομικό σταθμό τους αποβλημένους. Γίνεται καινούργια συγκέντρωση, οι σπουδαστές παραμένουν συγκεντρωμένοι ως το βράδυ, και αρνούνται να φύγουν, αν δεν παρουσιαστεί ο πρύτανης. Επιτόπου καταφθάνει ο υποδιοικητής του κυβερνείου και ο διοικητής της χωροφυλακής με ένα τμήμα στρατιωτών που κυκλώνουν το πανεπιστήμιο, μπαίνουν στις αίθουσες διδασκαλίας και - καλούν τον πρύτανη. Οι φοιτητές ζητούν - ίσως θα νομίσετε, σύνταγμα; όχι, ζητούν να μη εφαρμόζεται η ποινή του πειθαρχείου και να επαναπροσληφθούν οι αποβληθέντες σπουδαστές. Παίρνονται τα ονόματα των φοιτητών που παραβρέθηκαν στη συγκέντρωση και έπειτα τους αφήνουν να πάνε στα σπίτια τους. Καλοσκεφθείτε αυτή την καταπληχτική αντίθεση ανάμεσα στα μετριοπαθή και αθώα αιτήματα των φοιτητών και στον πανικό της κυβέρνησης που ενεργεί με τέτοιο τρόπο σαν νάχει υψωθεί κιόλας το τσεκούρι ενάντια στα στηρίγματα της κυριαρχίας της. Με τίποτε άλλο δεν αυτοπροδίνεται τόσο η «παντοδύναμη» κυβέρνησή μας όσο μ' αυτόν τον πανικό. Καλύτερα από οποιεσδήποτε «εγκληματικές προκηρύξεις», η κυβέρνηση με τον πανικό της δείχνει - στον καθένα, που έχει μάτια για να βλέπει, και αφτιά για ν ' ακούει - ότι δεν αισθάνεται τη θέση της καθόλου σταθερή και πιστεύει μόνο στη δύναμη της λόγχης και του βούρδουλα, που την προστατεύουν από τη λαϊκή οργή. Η κυβέρνηση, διδαγμένη από την πείρα δεκαετιών, κατάληξε στη σταθερή πεποίθηση ότι περιβάλλεται από εύφλεκτη ύλη, ότι αρκεί η παραμικρότερη σπίθα, αρκεί μια διαμαρτυρία ενάντια στο πειθαρχείο, για ν ' ανάψει η πυρκαγιά. Και αφού είναι έτσι, είναι ευνόητο ότι η τιμωρία πρέπει να είναι παραδειγματική: να στρατευθούν εκατοντάδες φοιτητές! «Να τους δοθεί ο επιλοχίας για Βολταίρος!»24 - αυτή η συνταγή δεν * Έ τ σ ι λέγονταν στην προεπαναστατική Ρωσία οι αριστοκράτες φ οιτητές (φο­ ρούσαν στολή με άσπρη φόδρα), ποιι κρατούσαν εχθρική στάση απέναντι στο επαναστατικό κίνημα και στους δημοκράτες φ οιτητές (Σημ. )

66

πάλιωσε καθόλου. Αντίθετα, ο XX αιώνας ήταν προορισμένος να δει την αληθινή της πραγματοποίηση. Σε πολλές σκέψεις και συγκρίσεις οδηγεί η καινούργια αυτή τιμωρία, καινούργια, γιατί αποτελεί προσπάθεια αναβίωσης του παρελθόντος, που από καιρό έχει φάει το ψωμί του. Εδώ και τρεις γενιές, τον καιρό του Νικολάου, η επιστράτευση ήταν συνηθισμένη τιμωρία που ανταποκρινόταν πέρα για πέρα σ ' ολόκληρο το καθεστώς της ρωσικής φεουδαρχικής κοινωνίας. Τα αρχοντόπουλα τα επιστράτευαν για να τα υποχρεώσουν να υπηρετήσουν και να φτάσουν ως το βαθμό του αξιωματικού, αναστέλλοντας γ ι' αυτό το σκοπό τα αριστοκρατικά τους προνόμια. Τον αγρότη τον έστελναν στο στρατό σαν σε πολύχρονα καταναγκαστικά έργα, όπου τον περίμεναν τ' απάνθρωπα βασανιστήρια του «πράσινου δρόμου»25 κτλ. Ό μω ς, να που εδώ και πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα στη χώρα μας ισχύει η «γενική» στρατιωτική θητεία, που η καθιέρωσή της είχε υμνηθεί εκείνο τον καιρό σαν μεγάλη δημοκρατική μεταρύθμιση. Η γενική, όχι μονάχα στα χαρτιά, αλλά και στην πραγματικότη­ τα, στρατιωτική θητεία είναι αναμφίβολα δημοκρατική μεταρύθμιση: γιατί ξεκόβει από τις διακρίσεις των τάξεων και καθιερώνει την ισοτιμία των πολιτών. Μα αν ήταν έτσι στην πραγματικότη­ τα, θα μπορούσε μήπως τότε η επιστράτευση να χρησιμεύει σαν τιμωρία; Και όταν η κυβέρνηση μετατρέπει τη στρατιωτική θητεία σε τιμωρία, δεν αποδείχνει τάχα μ ' αυτό ότι βρισκόμαστε πολύ πιο κοντά στη βίαιη στρατολογία παρά στη γενική στρατιωτική θητεία; Οι προσωρινές διατάξεις του 1899 αφαιρούν το φαρισαϊκό προσωπείο και ξεσκεπάζουν την ασιατική ουσία ακόμη και κείνων των θεσμών μας, που μοιάζουν περισσότερο με τους ευρωπαϊκούς. Στην ουσία, εμείς δεν είχαμε κι ούτε έχουμε γενική στρατιωτική θητεία, γιατί τα προνόμια της αριστοκρατι­ κής καταγωγής και του πλούτου δημιουργούν ένα σωρό εξαιρέσεις. Στην ουσία, εμείς δεν είχαμε κι ούτε έχουμε τίποτα που να μοιάζει με ισοτιμία των πολιτών στη διάρκεια της στρατιωτικής υπηρεσίας. Αντίθετα, ο στρατώνας είναι διαποτισμένος πέρα για πέρα από το πνεύμα της πιο εξοργιστικής έλλειψης δικαιωμάτων. Έ λλειψ η κάθε προστασίας των στρατιωτών που προέρχονται από αγρότες είτε εργάτες, καταπάτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, εκβιασμοί, ξύλο, ξύλο και πάλι ξύλο. Μα σε κείνους που έχουν ισχυρά μέσα και 67

χρήματα παρέχονται προνόμια και εξαιρέσεις. Δεν είναι παράξενο που η αποστολή σ ' αυτό το σχολειό της αυθαιρεσίας και της βίας μπορεί να είναι τιμωρία και μάλιστα πολύ βαριά τιμωρία, που πλησιάζει τη στέρηση δικαιωμάτων. Η κυβέρνηση λογαριάζει σ ' αυτό το σχολειό να διδάξει την πειθαρχία στους «στασιαστές». Μήπως όμως πέφτει έξω στο λογαριασμό της; Μήπως το σχολειό της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας γίνει στρατιωτική σχολή για την επανάσταση; Φυσικά, δεν έχουν όλοι οι φοιτητές τα κότσια για να βγάλουν όλες τις τάξεις ενός τέτοιου σχολειού. ' Αλλους θα τους τσακίσει η σκληρή ζωή, θα τους αφανίσει η σύγκρουση με τις στρατιωτικές αρχές, άλλους αδύνατους και πλαδαρούς - θα τους φοβίσει ο στρατώνας, όμως τους τρίτους θα τους ατσαλώσει, θα τους πλατύνει τον ορίζοντα, θα τους κάνει να καλοσκεφτούν και να αισθανθούν πιο βαθιά τις απελευθερωτικές τους τάσεις. Αυτοί θα δοκιμάσουν τώρα με την ίδια τους την πείρα όλη τη δύναμη της αυθαιρεσίας και της καταπίεσης, όταν όλη τους η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θα εξαρτιέται από τη διάθεση του επιλοχία, που συχνά είναι ικανός να εξευτελίσει σκόπιμα το «μορφωμένο». Θα δουν ποια είναι στην πραγματικότητα η κατάσταση του απλού λαού, θα πονέσουν για τους εξευτελισμούς και τις βιαιοπραγίες, που θα υποχρεώνον­ ται να βλέπουν καθημερινά, και θα καταλάβουν ότι οι αδικίες και οι κατατρεγμοί που υποφέρουν οι σπουδαστές είναι σταγόνα στον ωκεανό της καταπίεσης του λαού. ' Οποιος το καταλάβει αυτό θα βγει από τη στρατιωτική υπηρεσία με τον όρκο του Αννίβα26: να παλαϊψει μαζί με την πρωτοπόρα τάξη του λαού για την απελευθέρωση του λαού από το δεσποτισμό. Ό μ ω ς, κάτι που εξεγείρει όχι λιγότερο από τη σκληρότητα της καινούργιας τιμωρίας είναι ο ταπεινωτικός της χαρακτήρας. Η κυβέρνηση προκαλεί όλους όσοι διατηρούν ακόμα το αίσθημα της αξιοπρέπειας, όταν χαρακτηρίζει κοινούς ταραχοποιούς τους φοιτητές που διαμαρτύρονται ενάντια στην αυθαιρεσία ακριβώς όπως χαρακτήρισε κακοήθεις ανθρώπους τους εξόρι­ στους απεργούς εργάτες. Ρίχτε μια ματιά στην κυβερνητική ανακοίνωση: βρίθει από τις λέξεις: ταραχές, παρανομίες, αίσχη, ανισχυντία, αποχαλίνωση. Από τη μια μεριά, διαπίστωση εγκληματικών πολιτικών σκοπών και τάσης για πολιτικές διαμαρτυρίες, από την άλλη, μεταχείριση των φοιτητών σαν κοινών ταραχοποιών, που έχουν ανάγκη από μαθήματα 68

πειθαρχίας. Αυτό είναι ένας μπάτσος στη ρωσική κοινή γνώμη, που τις συμπάθειές της προς τους φοιτητές τις ξέρει πολύ καλά η κυβέρνηση. Και η μοναδική αντάξια απάντηση σ ' αυτό απομέρους των φοιτητών θα ήταν η πραγματοποίηση της απειλής των φοιτητών του Κιέβου, δηλ. η οργάνωση σταθερής, καρτερικής απεργίας όλων των φοιτητών των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με αίτημα την κατάργηση των προσωρινών διατάξεων της 29 του Ιούλη 1899. ' Ομως δεν έχουν μόνο οι φοιτητές την υποχρέωση να δίνουν απάντηση στην κυβέρνηση. Η κυβέρνηση φρόντισε μόνη της να δημιουργήσει απ' αυτό το επεισόδιο ένα ζήτημα, που ξεπερνά κατά πολύ τα καθαρά φοιτητικά πλαίσια. Η κυβέρνηση απευθύνεται στην κοινή γνώμη με τέτοιο τρόπο, λες και κοκορεύεται για τη δραστικότητα των διωγμών της, λες και χλευάζει όλες τις απελευθερωτικές τάσεις. Και όλα τα συνειδητά στοιχεία όλων των στρωμάτων του λαού έχουν υποχρέωση ν' απαντήσουν σ ' αυτή την πρόκληση, αν δεν θέλουν να ξεπέσουν στην κατάσταση άφωνων σκλάβων που δέχονται αδιαμαρτύρητα κάθε προσβολή. Και επικεφαλής αυτών των συνειδητών στοιχείων στέκουν οι πρωτοπόροι εργάτες και οι αδιάσπαστα συνδεμένες μ' αυτούς σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις. Η εργατική τάξη υφίσταται συνεχώς ασύγκριτα μεγαλύτερες καταπιέσεις και εξευτελισμούς από την αστυνομική αυθαιρεσία, με την οποία συγκρούστηκαν τώρα με τόση οξύτητα οι φοιτητές. Η εργατική τάξη άρχισε κιόλας την πάλη για την επελευθέρωσή της. Και πρέπει να μη ξεχνά ότι η μεγάλη αυτή πάλη της επιβάλλει μεγάλες υποχρεώσεις, ότι δεν μπορεί ν ’ απελευθερώσει τον εαυτό της χωρίς ν ' απελευθερώσει όλο το λαό από το δεσποτισμό, ότι έχει υποχρέωση πρωτ' απ' όλα και πάνω απ' όλα να εκδηλώνει τη συμπάθειά της προς κάθε πολιτική διαμαρτυρία και να την υποστηρίζει με κάθε τρόπο. Οι καλύτεροι εκπρόσωποι των μορφωμένων μας τάξεων με το αίμα χιλιάδων επαναστατών που καταβασανίστηκαν και εξοντώθηκαν από την κυβέρνηση, απόδειξαν και επισφράγισαν την ικανότητα και την απόφασή τους να αποτινάξουν απ' τα πόδια τους τον κονιορτό της αστικής κοινωνίας και να μπουν στις γραμμές των σοσιαλιστών. Και δεν είναι άξιος να ονομάζεται σοσιαλιστής ο εργάτης που μπορεί να μένει απαθής θεατής, όταν η κυβέρνηση χρησιμοποιεί το στρατό ενάντια στη σπουδάζουσα νεολαία. Ο φοιτητής έτρεξε σε 69

βοήθεια του εργάτη - ο εργάτης έχει υποχρέωση να τρέξει σε βοήθεια του φοιτητή. Η κυβέρνηση θέλει να εξαπατήσει το λαό, όταν λέει ότι η* τάση προς την πολιτική διαμαρτυρία αποτελεϊ απλούστατα ασχήμια. Οι εργάτες πρέπει να διακηρύξουν δημόσια και να εξηγήσουν στις πιο πλατιές μάζες ότι αυτό είναι ψέμα, ότι η πραγματική εστία βίας, ασχημιών και αποχαλίνωσης είναι η ρωσική απολυταρχική κυβέρνηση, η αυθαιρεσία της αστυνομίας και της γραφειοκρατίας. Το πως θα οργανωθεί αυτή η διαμαρτυρία, αυτό πρέπει να το αποφασίσουν οι τοπικές σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις και εργατικές ομάδες. Μοίρασμα, σκόρπισμα, τοιχοκόλλημα προκη­ ρύξεων, οργάνωση συγκεντρώσεων, στις οποίες να καλούνται, αν είναι δυνατό, όλες οι τάξεις της κοινωνίας, - αυτές είναι οι πιο προσιτές μορφές διαμαρτυρίας. ' Ομως καλό θα ήταν, εκεί όπου υπάρχουν γερές και σταθερά οργανωμένες οργανώσεις, να επιχειρηθεί μια πιο πλατιά και ανοιχτή διαμαρτυρία με τη μορφή δημόσιας διαδήλωσης. Σαν καλό υπόδειγμα μπορεί να χρησιμεύσει η διαδήλωση του Χαρκόβου της 1ης του Δεκέμβρη του περασμένου χρόνου μπροστά στη σύνταξη της εφημερίδας «Γιούζνι Κράι». Γιορτάζουν το ιωβηλαίο της βρωμερής αυτής φυλλάδας, που κατατρέχει κάθε πόθο για φως και λευτεριά και εξυμνεί όλες τις θηριωδίες της κυβέρνησής μας. Μπροστά στη σύνταξη μαζεύτηκε πλήθος που ξέσκιζε πανηγυρικά τα φύλλα της «Γιούζνι Κράι», τα έδενε στις ουρές των αλόγων, τύλιγε μ' αυτά σκύλους, έριχνε πέτρες και φούσκες με υδρόθειο στα παράθυρα, φωνάζοντας: «Κάτω ο πουλημένος τύπος!». Να τι τιμές αξίζουν σ τ' αλήθεια όχι μόνο στις συντάξεις των πουλημένων εφημερίδων, αλλά και σ ' όλα τα κυβερνητικά μας όργανα. Ιωβηλαία ευαρέσκειας των ανωτέρων τους γιορτάζουν μόνο που και που, όμως ιωβηλαία λαϊκής εκδίκησης τους αξίζουν πάντοτε. Κάθε εκδήλωση κυβερνητικής αυθαιρεσίας και βίας αποτελεϊ δικαιολογημένη αφορμή για μια τέτοια διαδήλωση. Και η ανοιχτή δήλωση της κυβέρνησης για λήψη κατασταλτικών μέτρων ενάντια στους φοιτητές ας μη μείνει χωρίς ανοιχτή απάντηση απομέρους του λαού! Γράφτηκε τό Γενάρη τοΰ 1901 Δημοαιεύτηχε τό Φλεβάρη τον 1901 στήν έφημερίδα «Ίαχρα», άρ. φύλλου 2 70

Δημοσιεύεται σνμφωνα μέ τό κείμενο τής εφημερίδας

Η ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΗΛΩΣΕΩΝ

Εδώ καν δυό βδομάδες γιορτάσαμε τα 25χρονα της πρώτης κοινωνικο-επαναστατικής διαδήλωσης της Ρωσίας, που έγινε στις 6 του Δεκέμβρη 1876 στην πλατεία Καζάν της Πετρούπο­ λης27, και τονίσαμε την τεράστια άνοδο που πήρε το κίνημα των διαδηλώσεων στις αρχές του χρόνου που μας πέρασε. Είπαμε ότι οι διαδηλωτές πρέπει να διατυπώσουν ένα πιο συγκεκριμένο πολιτικό σύνθημα από το σύνθημα «γη και ελευθερία» (1876)28, μια πιο πλατιά διεκδίκηση από την «κατάργηση του Προσωρινού κανονισμού» (1901)29. Έ να τέτοιο σύνθημα πρέπει να είναι η πολιτική ελευθερία, μια τέτοια παλλαϊκή διεκδίκηση πρέπει να είναι η απαίτηση της σύγκλησης σώματος αντιπροσώπων του λαού. Και να, βλέπουμε να ξαναρχίζουν οι διαδηλώσεις, που προκαλούνται από τις πιο διαφορετικές αιτίες και στο Νίνζι, και στη Μόσχα, και στο Χάρκοβο. Παντού φουντώνει ο αναβρασμός και γίνεται όλο και πιο επιταχτική η ανάγκη να συνενωθεί σ ' ένα ενιαίο χείμαρρο ενάντια στην απολυταρχία που σκορπάει παντού την αυθαιρεσία, την καταπίεση και τη βία. Η μικρή, αλλά πετυχημένη διαδήλωση που έγινε στις 7 του Νοέμβρη στο Νίζνι προκλήθηκε από την εκτόπιση του Μαξίμ Γκόρκι. Η απολυταρχική κυβέρνηση εξόρισε από την γενέτειρά του πόλη, χωρίς δίκη και ανάκριση, ένα συγγραφέα πανευρωπαϊκής φήμης, που το μόνο όπλο του - όπως σωστά εκφράστηκε ένας ομιλητής στη διαδήλωση του Νίζνι Νόβγκοροντ - ήταν ο ελεύθερος λόγος. Ο βασιβουζούκοι τον κατηγορούν ότι ασκεί ολέθρια επίδραση πάνω μας - είπε ο ομιλητής εξονόματος όλων των ρώσων που έχουν έστω και μια στάλα πόθο για φως και ελευθερία - εμείς όμως δηλώνουμε ότι η επίδραση αυτή είναι ευεργετική. Οι μπράβοι του τσάρου οργιάζουν στα κρυφά, εμείς όμως θα βγάλουμε τα όργιά τους στη δημοσιότητα για να τα μάθει όλος ο κόσμος. Στη χώρα μας χτυπάνε τους εργάτες που υπερασπίζουν τα δικαιώματά τους 71

για καλύτερη ζωή, στη χώρα μας χτυπάνε τους φοιτητές που διαμαρτύρονται ενάντια στην αυθαιρεσία, στη χώρα μας πνίγουν κάθε τίμιο και τολμηρό λόγο! - Η διαδήλωση, όπου συμμετείχαν και εργάτες, έκλεισε με την πανηγυρική δήλωση ενός φοιτητή: «θα καταρεύσει η αυθαιρεσία και θα ορθωθεί ο λαός, πανίσχυρος, ελεύθερος και δυνατός!». Στη Μόσχα εκατοντάδες σπουδαστές περίμεναν τον Γκόρκι στο σταθμό και η τρομοκρατημένη αστυνομία τον συνέλαβε στη μέση του δρόμου, στο βαγόνι, του απαγόρεψε (παρά την ειδική άδεια που του δόθηκε προηγούμενα) να μπει στη Μόσχα και τον ανάγκασε να περάσει απευθείας από το τραίνο της γραμμής Νίζνι Νόβγκοροντ στο τραίνο της γραμμής Κούρσκ. Η διαδήλωση για την εκτόπιση του Γ κόρκι δεν πέτυχε, όμως στις 18 του μηνός έγινε χωρίς καμιά προετοιμασία μια μικρή διαδήλωση σπουδαστών και «ξένων στοιχείων» (όπως εκφράζονται οι υπουργοί μας) μπροστά στο σπίτι του γενικού διοικητή του κυβερνείου απ’ αφορμή την απαγόρευση της οργάνωσης βραδυάς στη μνήμη τουΝ. Α. Ντομπρολιούμποφ, που στις 17 του Νοέμβρη είχαν συμπληρωθεί 40 χρόνια από το θάνατό του. Ο εκπρόσωπος της απολυταρχικής εξουσίας στη Μόσχα γιουχαρίστηκε από τον κόσμο, στον οποίο, όπως και σε ολόκληρη τη μορφωμένη και σκεφτόμενη Ρωσία, ήταν προσφιλής ο συγγραφέας που μισούσε με πάθος την αυθαιρεσία και περίμενε με πάθος τη λαϊκή εξέγερση ενάντια στους «εσωτερικούς τούρκους» ενάντια στην απολυταρχική κυβέρνηση. Η εκτελεστι­ κή επιτροπή των φοιτητικών οργανώσεων της Μόσχας στο δελτίο της της 23 του Νοέμβρη τόνιζε σωστά ότι η απροετοίμαστη αυτή διαδήλωση είναι ξεκάθαρο σημάδι της δυσαρέσκειας και της διαμαρτυρίας. Στο Χάρκοβο μια διαδήλωση που αιτία της είναι τα φοιτητικά ζητήματα, μετατράπηκε σε πραγματική σύγκρουση στους δρόμους, όπου πήραν μέρος όχι μόνο σπουδαστές. Η πείρα του περασμένου χρόνου δεν ήταν ανώφελη για τους σπουδαστές. Είδαν πως μόνο η υποστήριξη του λαού και κυρίως η υποστήριξη των εργατών μπορεί να τους εξασφαλίσει επιτυχία, και για να έχουν αυτή την υποστήριξη δεν πρέπει να παλεύουν μόνο για την ακαδημαϊκή (φοιτητική) ελευθερία, αλλά και για την ελευθερία όλου του λαού, για την πολιτική ελευθερία. Αυτό μάλιστα το 72

εξέφρασε ανοιχτά το συμβούλιο των φοιτητικών οργανώσεων του Χαρκόβου σε προκήρυξή του τον Οχτώβρη. Και όπως φαίνεται από τα τρικ και τις προκηρύξεις τους - και οι φοιτητές της Πετρούπολης, της Μόσχας, του Κιέβου, της Ρίγας και της Οδησσού άρχισαν επίσης να καταλαβαίνουν πόσο «παράλογα είναι τα όνειρα» για ακαδημαϊκή ελευθερία στις συνθήκες της μαύρης σκλαβιάς του λαού. Ο απαίσιος λόγος του στρατηγού Βάννοβσκι στη Μόσχα, που διέψευσε τις «φήμες» ότι δήθεν κάποτε υποσχέθηκε κάτι· η πρωτοφανής αυθάδεια ενός χαφιέ στην Πετρούπολη (που άρπαξε έναν φοιτητή του ινστιτούτου Ηλεκτροτεχνίας, για να του αφαιρέσει ένα γράμμα που πή ρε μέσω ενός γραμματοκομιστή)· το βάρβαρο ξυλοκόπημα των σπουδα­ στών του Γιαροσλάβ από την αστυνομία στους δρόμους και στο τμήμα - όλα αυτά και χιλιάδες άλλα γεγονότα καλούν στον αγώνα, στον αγώνα και πάλι στον αγώνα ενάντια σ ' ολόκληρο το απολυταρχικό καθεστώς. Το ποτήρι της υπομονής ξεχείλισε απ' αφορμή το επεισόδιο με τους φοιτητές της χτηνιατρικής σχολής του Χαρκόβου. Οι πρωτοετείς φοιτητές ζήτησαν με ψήφισμά τους να απομακρυνθεί ο καθηγητής Λάγκερμαρκ, παραπονούμενοι για τη γραφειοκρατική στάση του στη δουλειά, για την ανυπόφορα βάναυση συμπεριφορά του, που έφτασε ως το σημείο να πετάξει το πρόγραμμα στα μούτρα των φοιτητών! Η κυβέρνηση, χωρίς να εξετάσει το ζήτημα, απάντησε με το διώξιμο από το ινστιτούτο ολόκληρης της τάξης, και επιπλέον με ανακοίνωσή της συκοφάντησε τους φοιτητές, δηλώνοντας ότι τάχα ζητούν να τους δοθεί το δικαίωμα να διορίζουν τους καθηγητές. Τότε ξεσηκώθηκαν όλοι οι φοιτητές του Χαρκόβου και αποφασίστηκε η κήρυξη απεργίας και η οργάνωση διαδήλωσης. Από τις 28 του Νοέμβρη ως τις 2 του Δεκέμβρη το Χάρκοβο, για δεύτερη φορά αυτό το χρόνο, μετατράπηκε πάλι σε πεδίο μάχης ανάμεσα στους «εσωτερικούς τούρκους» και στο λαό που διαμαρτυρόταν ενάντια στην απολυταρχική αυθαιρεσία. Φωνές: «κάτω η απολυταρχία! ζήτω η ελευθερία!», από το ένα μέρος. Χτυπήματα με σπαθιά, βουρδουλιές, ποδοπατήματα, του λαού με τ ' άλογα, και το άλλο. Η αστυνομία και οι κοζάκοι,30 που ξυλοκοπούσαν ανελέητα όποιον έβρισκαν μπροστά τους, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας, κέρδισαν τη νίκη ενάντια σε ανθρώπους άοπλους και πανηγυρίζουν... 73

Θα τους αφήσουμε όμως να πανηγυρίζουν; Εργάτες! Ξέρετε πολύ καλά την εχθρική δύναμη που ασχημονεί σε βάρος του ρωσικού λαού. Η εχθρική αυτή δύναμη σας δένει χειροπόδαρα στην καθημερινή πάλη σας ενάντια σ τ' αφεντικά για καλύτερη ζωή και για ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η εχθρική αυτή δύναμη αρπάζει εκατοντάδες και χιλιάδες από τους καλύτερους συντρόφους σας, τους ρίχνει στις φυλακές, τους στέλνει εξορία, και, λες για εμπαιγμό, τους χαρακτηρίζει «πρόσωπα κακής διαγωγής». Η εχθρική αυτή δύναμη πυροβόλη­ σε στις 7 του Μάη τους εργάτες του εργοστασίου Ομπούχοφ31 της Πετρούπολης, που ξεσηκώθηκαν με το σύνθημα: «θέλουμε ελευθερία!», και έπειτα σκηνοθέτησε μια δίκη-κωμωδία, για να ρίξει στα κάτεργα τους ήρωες εκείνους, που δεν τους σώριασαν οι σφαίρες. Η εχθρική αυτή δύναμη που σήμερα χτυπάει τους φοιτητές αύριο θα ριχτεί με ακόμα μεγαλύτερη θηριωδία για να χτυπήσει εσάς, τους εργάτες. Μη χάνετε καιρό! Να θυμάστε ότι πρέπει να υποστηρίζετε κάθε διαμαρτυρία και πάλη ενάντια στους βασιβουζούκους της απολυταρχικής κυβέρνησης! Φροντί­ στε με όλα τα μέτρα να συνεννοηθείτε με τους διαδηλωτές φοιτητές, οργανώστε ομίλους για τη γρήγορη μετάδοση πληροφοριών και την κυκλοφορία προκηρύξεων- εξηγείστε σ ' όλους και στον καθένα χωριστά ότι ξεσηκώνεστε στην πάλη για την ελευθερία όλου του λαού. Ό τα ν εδώ και κει αρχίζουν ν ' ανάβουν οι σπίθες της λαϊκής αγανάχτησης και της ανοιχτής πάλης, χρειάζεται πριν απ' όλα και περισσότερο απ’ όλα ένα δυνατό φύσημα καθαρού αέρα, για να μπορούν οι σπίθες αυτές να φουντώσουν σε μεγάλη φλόγα!

« Ισ κ ρ α » άρ. φύλλου 13, 20 το ν Δ εκέμ β ρη 1901

Δ η μ ο σ ιεύ ετα ι σύμφω να μέ τό κείμενο τ ή ς εφημερίδας «"Ισκρα »

74

ΣΗΜΑΔΙΑ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ

Δεν πέρασε παρά ένας χρόνος από τότε που το βόλι του Καρπόβιτς ξάπλωσε νεκρό τον Μπογκολέποφ και άνοιξε το δρόμο στη «νέα γραμμή» της πανεπιστημιακής πολιτικής της κυβέρνησης. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου βλέπαμε συνεχώς ένα ασυνήθιστο φούντωμα της αγανάχτησης της κοινωνίας, έναν ασυνήθιστα τρυφερό τόνο στους λόγους των κυβερνητών μας, το πολύ συνηθισμένο, δυστυχώς, φαινόμενο να παρασύρεται η κοινωνία απ' αυτούς τους νέους λόγους, και μαζί της και μια ορισμένη μερίδα φοιτητών και, τέλος, το νέο ξέσπασμα της διαμαρτυρίας των φοιτητών αμέσως μετά την πραγματοποίηση των άφθονων υποσχέσεων του Βάννοβσκι. Για όσους την περασμένη άνοιξη περίμεναν μια «νέα εποχή» και πίστευαν στα σοβαρά ότι ο τσαρικός επιλοχίας θα δικαιώσει έστω και στο ελάχιστο τις ελπίδες των φοιτητών και της κοινωνίας, κοντολογής, για τους ρώσους φιλελεύθερους, πρέπει τώρα να είναι καθαρό πόσο άδικο είχαν να δόσουν ακόμα μια φορά πίστωση στην κυβέρνηση, πόσο λίγο δικαιολογούνταν να σταματήσουν το κίνημα υπέρ της μεταρύθμισης που την άνοιξη είχε αρχίσει να παίρνει επιβλητικές διαστάσεις και να βαυκαλίζονται με τα γλυκά τραγούδια των κυβερνητικών σειρήνων. Ύ στερα από την αθέτηση της υπόσχεσης να επαναφέρει στα πανεπιστήμια όλους όσοι διώχτηκαν την περασμένη χρονιά, ύστερα από τα καινούργια αντιδραστικά μέτρα που αποτέλεσαν πρόκληση ενάντια σε όλους όσοι απαιτούσαν μια πραγματική μεταρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, ύστερα από μια σειρά καινούργιες βιαιοπραγίες σε βάρος των διαδηλωτών που απαιτούσαν από τον μανιασμένο χρεοκόπο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις που τους έδοσε, ύστερα απ' όλα αυτά η κυβέρνηση αυτή της «πατρικής στοργής» δημοσιεύει τον «προσωρινό κανονισμό» για τις φοιτητικές 75

οργανώσεις που τον επινόησε για την «ειρήνευση» και... αντί για «ειρήνευση» έχει την εικόνα ενός γενικού ξεσπάσματος «ταραχών» που αγκάλιασαν ξανά όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Εμείς οι επαναστάτες δεν πιστέψαμε ούτε στιγμή στη σοβαρότητα των μεταρυθμίσεων που υποσχέθηκε ο Βάννοβσκι. Εμείς δεν παύαμε να επαναλαβαίνουμε στους φιλελεύθερους ότι οι εγκύκλιοι του «μεγαλόκαρδου» στρατηγού και οι επιστολές ευαρέσκειας του Νικολάου του Ομπράνοφ32 δεν αποτελούν παρά μια νέα εκδήλωση της ίδιας πάντα φιλελεύθερης πολιτικής, στην οποία κατόρθωσε η απολυταρχία να εξασκηθεί μέσα στη σαραντάχρονη περίοδο της πάλης της με τον «εσωτερικό εχθρό», δηλ. με όλα τα προοδευτικά στοιχεία της Ρωσίας. Εμείς προειδοποιούσαμε τους φιλελεύθερους να φυλάγονται από τα «ανόητα όνειρα» που είχαν αρχίσει να πλάθουν ύστερα από τα πρώτα κιόλας μέτρα της κυβέρνησης στο πνεύμα της «νέας γραμμής», ξεσκεπάζαμε όλη την ενσυνείδητη ψευτιά των κυβερνητικών υποσχέσεων και λέγαμε στην κοινωνία: αν ο αντίπαλός σου ζαλίστηκε από την πρώτη σοβαρή επίθεση, μη σταματάς να του καταφέρεις νέα χτυπήματα, διπλασίασε τη δύναμη και τη συχνότητά τους... Τη γελοιογραφία δικαιώματος οργάνωσης που προσφέρθηκε τώρα στους φοιτητές με τον «προσωρινό κανονισμό», οι επαναστάτες την προέλεγαν από την πρώτη στιγμή που άρχισε να γίνεται λόγος γ ι' αυτό το νέο δώρο της κυβέρνησης. Ξέραμε τι μπορούμε και πρέπει να περιμένουμε από την απολυταρχία και από τις μεταρυθμιστικές της προσπάθειες. Ξέραμε ότι ο Βάννοβσκι δεν πρόκειται «να ειρηνεύσει» κανέναν και τίποτα, ότι δεν πρόκειται να ικανοποιήσει καμιά προοδευτική ελπίδα κι ότι οι «ταραχές» θα ξαναρχίσουν αναπόφευχτα με τη μια ή την άλλη μορφή. Πέρασε ένας χρόνος, και η κοινωνία στέκει στο ίδιο νεκρό σημείο. Τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα που πρέπει να υπάρχουν σ ’ ένα ευνομούμενο κράτος, και πάλι δε λειτουργούν. Δεκάδες χιλιάδες νέοι έχουν βγει και πάλι από τον κανονικό ρυθμό της ζωής, μπροστά στην κοινωνία μπαίνει και πάλι το ίδιο ερώτημα: «τι θα γίνει παραπέρα;». Η σημαντική πλειονότητα των φοιτητών αρνιέται να δεχτεί τον «προσωρινό κανονισμό» και τις οργανώσεις που επιτρέπει αυτός. Οι καθηγητές με περισσότερη απ' ό,τι συνηθίζουν κατηγορηματικότητα εκφράζουν τη φανερή δυσαρέσκεια τους 76

γ ι' αυτό το δώρο της κυβέρνησης. Και δε χρειάζεται, αλήθεια, να είναι κανείς επαναστάτης, δε χρειάζεται να είναι ριζοσπάστης, για να δει ότι αυτή η με το συμπάθειο «μεταρύθμιση» όχι μόνο δε δίνει στους φοιτητές κάτι που να μοιάζει με λευτεριά, μα είναι και τελείως ακατάλληλη από την άποψη της αποκατάστασης μιας κάποιας ηρεμίας στην πανεπιστημιακή ζωή. Δε γίνεται μήπως φανερό, από την πρώτη ματιά που θα ρίξει κανείς στον «προσωρινό κανονισμό», ότι μ' αυτόν δημιουργούνται από τα πριν μια σειρά αφορμές για συγκρούσεις ανάμεσα στους φοιτητές και στις αρχές; Δεν είναι μήπως εξόφθαλμο, πως η εφαρμογή αυτού του κανονισμού απειλεί να κάνει την κάθε νόμιμη και εντελώς ειρηνική συγκέντρωση αφετηρία νέων «ταραχών»; Και μπορούμε μήπως ν ' αμφιβάλλουμε λ.χ. πως η επιθεώρηση που θα εκτελεί αστυνομικά καθήκοντα προεδρεύοντας στις συγκεντρώ­ σεις, άλλους θα τους ερεθίζει διαρκώς, άλλους θα τους προκαλεί σε διαμαρτυρίες κι άλλους θα τους τρομοκρατεί και θα τους φιμώνει; Και δεν είναι μήπως φανερό, πως οι ρώσοι φοιτητές δεν θ' ανεχθούν ώστε το περιεχόμενο των ομιλιών σ ’ αυτές τις συγκεντρώσεις να καθορίζεται αυθαίρετα κατά την «κρίση» των αρχών; Κι όμως, το «δικαίωμα» των συγκεντρώσεων και των οργανώσεων που χάρισε η κυβέρνηση με την εξωφρενική μορφή του «προσωρινού κανονισμού», είναι το ανώτατο όριο εκείνου που μπορεί να δόσει η απολυταρχία στους φοιτητές, παραμένοντας απολυταρχία. Κάθε καινούργιο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα σήμαινε διατάραξη της ισοροπίας, πάνω στην οποία στηρίζονται οι σχέσεις της εξουσίας προς τους «υπηκόους», διατάραξη που ισοδυναμεί με αυτοκτονία. Ή θα συμβιβαστούν μ' αυτό το δυνατό για την κυβέρνηση ανώτατο όριο, ή θα εντείνουν τον πολιτικό, τον επαναστατικό χαρακτήρα της διαμαρτυρίας τους - να το δίλημμα που πρέπει να λύσουν οι φοιτητές. Και η πλειονότητά τους δέχεται τη δεύτερη λύση. Πιο έντονα από κάθε προηγούμενη φορά αντηχεί ο επαναστατικός τόνος στις φοιτητικές προκηρύξεις κι αποφάσεις. Η πολιτική της εναλλαγής των άγριων διωγμών με τα φιλήματα του Ιούδα κάνει τη δουλειά της και επαναστατικοποιεί τη φοιτητική μάζα. Ναι, οι φοιτητές έλυσαν έτσι είτε αλλιώς το ζήτημα που μπήκε μπροστά τους και δήλωσαν, πως το όπλο που άφησαν στην μπάντα (κάτω από την επίδραση των νανουριστικών τραγουδιών) 77

είναι πάλι έτοιμοι να το αδράξουν στα χέρια τους. Τι σκοπεύει όμως να κάνει η κοινωνία που φαίνεται σαν να έχει κιόλας αποκοιμηθεί κάτω από τους ήχους αυτών των απατηλών τραγουδιών; Γιατί εξακολουθεί να σωπαίνει και «να συμπαθεί σιωπηρά»; Γιατί δεν ακούγεται τίποτα για τις διαμαρτυρίες της, για ενεργό υποστήριξη απομέρους της του αναβρασμού που ξανάρχισε; Έ χ ε ι λοιπόν αποφασίσει να περιμένει «ήρεμα» τον ερχομό των αναπόφευχτων τραγικών γεγονότων που συνόδευαν ως τώρα κάθε φοιτητική κινητοποίηση; Σκέφτεται λοιπόν να περιοριστεί στον άθλιο ρόλο του καταμετρητή των θυμάτων του αγώνα και του απαθή θεατή των συγκλονιστικών εικόνων του; Γιατί δεν ακούγονται οι φωνές των «πατεράδων» τη στιγμή που τα «παιδιά» δήλωσαν απερίφραστα ότι σκοπεύουν να προσφέρουν νέες θυσίες στο βωμό της ρωσικής λευτεριάς; Γιατί η κοινωνία μας δεν υποστηρίζει τους φοιτητές έστω κι έτσι, όπως τους έχουν υποστηρίξει κιόλας οι εργάτες; Στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα δε σπουδάζουν τα δικά τους - των προλετάριων - τα παιδιά και τ ' αδέρφια, ωστόσο όμως και στο Κίεβο, και στο Χάρκοβο, και στο Εκατερινοσλάβ διακήρυξαν κιόλας ανοιχτά τη συμπάθειά τους προς τους διαμαρτυρόμενους, παρ' όλα τα «προληπτικά μέτρα» των αστυνομικών αρχών, παρά τις απειλές τους να χρησιμοποιήσουν ένοπλη δύναμη ενάντια στους διαδηλωτές. Είναι λοιπόν δυνατόν αυτή η εκδήλωση επαναστατι­ κού ιδεαλισμού του ρωσικού προλεταριάτου να μην επιδράσει στη στάση της κοινωνίας που ενδιαφέρεται ζωτικά κι άμεσα για την τύχη των φοιτητών, και να μη την παρακινήσει σε αποφασιστική διαμαρτυρία; Οι φοιτητικές «ταραχές» αυτής της χρονιάς αρχίζουν με αρκετά καλούς οιωνούς. Έ χουν εξασφαλισμένη τη συμπάθεια του «όχλου», του «πεζοδρομίου». Θα ήταν εγκληματικό λάθος από τη μεριά της φιλελεύθερης κοινωνίας, αν δεν κατέβαλλε κάθε προσπάθεια, ώστε με την έγκαιρη υποστήριξη των φοιτητών να κάνει την κυβέρνηση να χάσει οριστικά το ηθικό της και να την εξαναγκάσει να προβεί σε πραγματικές παραχωρήσεις. Το άμεσο μέλλον θα δείξει κατά πόσο είναι ικανή η φιλελεύθερη κοινωνία μας για ένα τέτοιο ρόλο. Από τη λύση αυτού του ζητήματος εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό η έκβαση του σημερινού φοιτητικού κινήματος. Οποιαδήποτε όμως κι αν είναι αυτή η έκβαση, ένα πράγμα παραμένει αναμφισβήτητο: η 78

επανάληψη των παμφοιτητικών ταραχών, ύστερα από μια τόσο σύντομη περίοδο ηρεμίας, αποτελεϊ σημάδι της πολιτικής χρεοκοπίας του σημερινού καθεστώτος. Επί τρία χρόνια η πανεπιστημιακή ζωή δεν μπορεί να βρει τον κανονικό της ρυθμό, τα μαθήματα γίνονται με διακοπές, ένας από τους τροχούς του κρατικού μηχανισμού παύει να δουλεύει και, αφού γυρίσει για λίγο αδύναμα, σταματάει πάλι για καιρό. Και δε χωράει τώρα καμιά αμφιβολία πως στα πλαίσια του σημερινού πολιτικού καθεστώτος δεν υπάρχουν μέσα για μια ριζική θεραπεία αυτής της ασθένειας. Ο μακαρίτης Μπογκολέποφ προσπάθησε να σώσει την πατρίδα με ένα «ηρωικό» μέσο που το δανείστηκε από το οπλοστάσιο της προκατακλυσμιαίας ιατρικής της εποχής του Νικολάου. Ξέρουμε τι βγήκε από τη χρησιμοποίηση αυτού του μέσου. Είναι ολοφάνερο ότι προς αυτή την κατεύθυνση δεν μπορεί να προχωρήσει κανείς παραπέρα. Η πολιτική της ερωτοτροπίας με τους φοιτητές έπαθε τώρα φιάσκο. Αλλά εκτός από τη βία και την ερωτοτροπία τρίτος δρόμος δεν υπάρχει. Και κάθε νέα εκδήλωση αυτής της αναμφίβολης χρεοκοπίας του σημερινού καθεστώτος θα υποσκάφτει όλο και πιο βαθιά τα θεμέλιά του, καταρακώνοντας το κύρος της κυβέρνησης στα μάτια των αδιάφορων πολιτών, πληθαίνοντας τον αριθμό των ανθρώπων που αναγνωρίζουν την ανάγκη του αγώνα εναντίον της. Ναι, η χρεοκοπία της απολυταρχίας είναι αναμφισβήτητη, και η απολυταρχία βιάζεται να την αναγγείλει σ ' όλο τον κόσμο. Δεν αποτελεϊ μήπως αναγγελία της χρεοκοπίας η επιβολή «έκτακτων μέτρων», ούτε λίγο ούτε πολύ, στο ένα τρίτο της αυτοκρατορίας και η ταυτόχρονη έκδοση από τις τοπικές αρχές σ ' όλες τις άκρες της Ρωσίας «αυστηρών διατάξεων» που απαγορεύουν, με την απειλή μεγαλύτερων ποινών, ενέργειες που έτσι κι αλλιώς δεν επιτρέπονται από τους ρωσικούς νόμους; Οποιαδήποτε έκτακτα μέτρα που καταργούν την ισχή των γενικών νόμων, προϋποτίθε­ ται ότι ισχύουν από την ίδια τους τη φύση σε περιορισμένα όρια χρόνου και τόπου. Υποτίθεται πως οι έκτατες συνθήκες απαιτούν την προσωρινή εφαρμογή σε μια ορισμένη περιοχή έκτακτων μέτρων με σκοπό την αποκατάσταση της ισοροπϊας που διαταράχτηκε, ισοροπϊας που κάνει δυνατή την απρόσκοπτη λειτουργία των γενικών νόμων. ' Ετσι σκέφτονται οι εκπρόσωποι του σημερινού καθεστώτος. Πέρασαν πια πάνω από 20 χρόνια 79

1

από τότε που επιβλήθηκαν τα έκτακτα μέτρα. Τα 20 χρόνια της εφαρμογής τους στα κυριότερα κέντρα της αυτοκρατορίας δεν έφεραν την «ειρήνευση» στη χώρα, την αποκατάσταση της δημόσιας τάξης. ' Υστερα από 20 χρόνια χρησιμοποίησης αυτού του τόσο δραστικού μέσου που φτιάχτηκε για την καταπολέμηση της αρρώστιας του «ανεπιθύμητου», αποδείχνεται ότι η αρρώστια αυτή διαδόθηκε τόσο πλατιά και ριζοβόλησε τόσο βαθιά, που είναι ανάγκη να επεκταθεί η χρησιμοποίησή του σ ' όλες τις κάπως σημαντικές πόλεις κι εργοστασιακά κέντρα! Δεν είναι λοιπόν αυτό χρεοκοπία που την ομολογεί ανοιχτά ο ίδιος ο χρεοκόπος; Οι συνειδητοί υπερασπιστές του σημερινού καθεστοηος (τέτοιοι, αναμφίβολα, υπάρχουν) θ' αναλογίζονται με φρίκη το γεγονός ότι ο πληθυσμός συνηθίζει σιγά σιγά με το τόσο δραστικό αυτό φάρμακο και οι ενισχυμένες δόσεις του δεν έχουν πια επίδραση. Και ταυτόχρονα, εδώ πια, παρά τη θέληση της κυβέρνησης, γίνεται φανερή η χρεοκοπία της οικονομικής της πολιτικής. Η ληστρική οικονομία της απολυταρχίας στηριζόταν στην τερατώδικη εκμετάλλευση της αγροτιάς. Η οικονομία αυτή προϋπόθετε, σαν αναπόφευχτη συνέπεια, τους περιοδικούς λιμούς των αγροτών στη μια ή στην άλλη περιοχή. Στις στιγμές αυτές το ληστρικό κράτος προσπαθούσε να εμφανιστεί μπροστά στον πληθυσμό στο λαμπρό ρόλο του στοργικού προστάτη του καταληστευμένου απ' αυτό το ίδιο λαού. Από το 1981 οι λιμοί άρχισαν να παίρνουν γιγάντιες διαστάσεις ως προς τον αριθμό των θυμάτων, και από το 1897 διαδέχονταν σχεδόν αδιάκοπα ο ένας τον άλλο. Το 1892 ο Τολτσόι έλεγε με δηκτική ειρωνεία ότι «το παράσιτο ετοιμάζεται να θρέψει το φυτό που από τους χυμούς του τρέφεται33». Επρόκειτο, πραγματικά, για μια παράλογη ιδέα. Τώρα άλλαξαν οι καιροί, και με τη μετατροπή του λιμού σε μόνιμη κατάσταση του χωριού, το παράσιτό μας δεν ασχολείται τόσο με την ουτοπική ιδέα να θρέψει την καταληστευμένη αγροτιά όσο με το να χαρακτηρίζει αυτή την ίδια την ιδέα έγκλημα κατά του κράτους. Ο σκοπός επιτεύχθηκε - ο σημερινός τεράστιος λιμός συνεχίζεται μέσα σε συνθήκες ασυνήθιστης ακόμα και για τη χώρα μας νεκρικής σιγής. Δεν ακούγονται οι στεναγμοί των πεινασμένων αγροτών, δεν εκδηλώνεται καμιά προσπάθεια κοινωνικής πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση του λιμού, οι εφημερίδες δε μιλάνε γ ι' αυτό που γίνεται στο χωριό. 80

Αξιοζήλευτη σιωπή- αλλά δε νιώθουν οι κ.κ. Σιπιάγκιν ότι αυτή’ η ηρεμία θυμίζει πάρα πολύ τη γαλήνη πριν την καταιγίδα; Το κρατικό καθεστώς που ανέκαθεν στηριζόταν στην παθητική υποστήριξη των εκατομμυρίων της αγροτιάς, έφερε την τελευταία σε μια τέτοια κατάσταση ώστε χρόνο με το χρόνο να μην είναι σε θέση να συντηρηθεί. Αυτή η κοινωνική χρεοκοπία της μοναρχίας των κ.κ. Ομπράνοφ δεν είναι λιγότερο διδαχτική απ' ό,τι η πολιτική της χρεοκοπία. Πότε λοιπόν θα μπει τέρμα στα έργα του μανιασμένου μας χρεοκόπο"; Θα τα καταφέρει άραγε για πολύ ακόμα να ζήσει μπαλώνοντας κάθε μέρα τις τρύπες στον πολιτικό και οικονομικό του προϋπολογισμό με δέρμα από το ζωντανό κορμί του λαϊκού οργανισμού; Από πολλούς παράγοντες θα εξαρτηθεί η μεγαλύτερη ή μικρότερη διάρκεια της αναβολής που θα δόσει η ιστορία στο χρεοκόπο μας· ένας όμως από τους σπουδαιότερους θάναι ο βαθμός της επαναστατικής δραστηριότητας που θα δείξουν οι άνθρωποι που έχουν αντιληφθεί την ολοκληρωτική χρεοκοπία του σημερινού καθεστώτος. Η αποσύνθεσή του προχώρησε πάρα πολύ, ξεπέρασε σημαντικά την πολιτική κινητοποίση των κοινωνικών στοιχείων που προορίζονται να γίνουν οι νεκροθάφτες του. Αυτή η πολιτική κινητοποίηση θα πραγματοποιηθεί με τον πιο σίγουρο τρόπο από την επαναστατι­ κή σοσιαλδημοκρατία, που μόνο αυτή θα έχει τη δύναμη να καταφέρει ένα θανάσιμο χτύπημα στην απολυταρχία. Η νέα σύγκρουση των φοιτητών με την κυβέρνηση δίνει σ ' όλους μας τη δυνατότητα και μας επιβάλλει την υποχρέωση να επισπεύσου­ με αυτό το έργο . της κινητοποίησης όλων των κοινωνικών. δυνάμεων, των εχθρικών απέναντι στην απολυταρχία. Γτην πολιτική ζωή οι μήνες της πολεμικής περιόδου λογαριάζονται από την ιστορία για χρόνια. Και η περίοδος που ζούμε είναι πραγματικά πολεμική:· περίοδος.

«Ίσχρα» άρ. φύλ).ου 17, 15 τού Φλεβάρη 1902

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό χείμενο τής ίφημερίδας «Ύσκρα»

81

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΧΟΛΩΝ34

Χαιρετίζοντας ολόψυχα τη δραστήρια πρωτοβουλία των μαθητών, θα τους δόσουμε από την πλευρά μας μια συντροφική συμβουλή. Προσπαθείστε να κάνετε κύριο σκοπό της οργάνωσής σας την αυτομόρφωση, τη διάπλασή σας σε πεπεισμένους, σταθερούς και συνεπείς σοσιαλδημοκράτες. Να ξεχωρίζετε όσο το δυνατό πιο αυστηρά αυτή την εξαιρετικά σπουδαία και απαραίτητη προπαρασκευαστική δουλειά από την άμεση πραχτική δράση. Προσπαθείστε όταν μπαίνετε (και πριν μπείτε) στις γραμμές του εν ενεργεία στρατού να αποκαταστήσετε τις πιο στενές (και τις πιο συνωμοτικές) επαφές με τις τοπικές οργανώσεις ή με την πανρωσική σοσιαλδημοκρατική οργάνωση, για να μη βρίσκεστε στην ανάγκη ν ' αρχίζετε τη δουλειά μεμονωμένοι, για να μπορείτε ν ' αρχίζετε πια όχι από την αρχή, αλλά να συνεχίζετε αυτό που έχει γίνει προηγούμενα, να μπαίνετε αμέσως στους ζυγούς και στους στοίχους, να σπρώχνετε το κίνημα προς τα μπρος, ανεβάζοντάς το σε ανώτερη βαθμίδα.

«Ίσχρα» άο. φύλλου 29, 1 τού Δεχέμβοη 1902

82

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό χειρόγραφο

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΤΟΥ ΣΔΕΚΡ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Έ να από τα μέλη της Οργανωτικής επιτροπής35 με παρακάλεσε να στείλω ένα κατάλογο ερωτημάτων, στα οποία καλό θα ήταν να απαντούν οι εκθέσεις των επιτροπών και των ομάδων του κόμματός μας στο II συνέδριο 36 του. Παραθέτω πιο κάτω ένα κατά προσέγγιση κατάλογο τέτοιων ερωτημάτων....

IV. ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ

16. Προπαγάνδα. Σύνθεση (των ομίλων) των προπαγανδιστών, αριθμός τους, τρόπος δράσης; Υπάρχουν ανάμεσά τους εργάτες; Υπερτερούν οι φοιτητές; Ελέγχονται και κατευθύνονται από πιο έμπειρους συντρόφους; Συνηθισμένα προγράμματα διαλέξεων και έγκαιρη τροποποίησή τους; Η γνώμη των εργατών και οι απαιτήσεις τους σ ' ό,τι αφορά το ένα ή το άλλο θέμα; Έ γινε προσπάθεια αποστολής ομιλητών με καλές ομιλίες σε διάφορες πόλεις, διάφορες περιφέρειες κτλ.; Σύνθεση και αριθμός, συχνότητα και οργάνωση των συνελεύσεων όπου διαβάζονταν διαλέξεις;

VII. ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ ΣΤΑ ΑΛΛΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ

28. Φοιτητές. Επίδραση τυχαία και προσωπική ή οργανωμέ­ 83

νη; Βγαίνουν πολλοί σοσιαλδημοκράτες από τους φοιτητές; Υπάρχει σύνδεση με τους φοιτητικούς ομίλους, τους συλλόγους συντοπιτών, τα συμβούλια των φοιτητικών ενώσεων; Πως κρατιένται αυτές οι επαφές; — πως γίνεται το διάβασμα; - η κυκλοφορία του έντυπου υλικού; Επικρατέστερες διαθέσεις στους φοιτητές και ιστορία της εναλλαγής των διαφόρων διαθέσεων. Στάση απέναντι στις φοιτητικές μαζικές εκδηλώσεις; Συμμετοχή των φοιτητών σε διαδηλώσεις; Προσπάθειες να γίνει από τα πριν σχετική συνεννόηση; Οι φοιτητές σαν προπαγανδιστές, προετοιμασία τους; 29. Μεσαία εκπαιδευτικά ιδρύματα, γυμνάσια, σεμινάρια κ.ά., εμπορικές σχολές και εμπορικά λύκεια; Χαρακτήρας των συνδέσεων με τους μαθητές; Στάση απέναντι στη νέα φάση ανόδου του κινήματος στο περιβάλλον τους; Προσπάθειες να οργανωθούν όμιλοι και μαθήματα; Υπήρξαν (και ήταν πολλοί) σοσιαλδημοκράτες από τα γυμνασιόπαιδα που μόλις τέλειωσαν (ή και δεν τέλειωσαν) το γυμνάσιο; Ό μ ιλ ο ι, διάβασμα; κυκλοφορία έντυπου υλικού; VIII. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ Σ ’ ΑΥΤΑ

32. Φιλελεύθερες κατευθύνσεις. Φιλελευθεροναροντνικιστικές37. Στην κοινωνία; - στους φοιτητές; «Οσβομποζντένιγε»38, κυκλοφορία του (στους φοιτητές; στους εργάτες;) και επιροή του; Υπάρχουν όμιλοι «οσβομποζντενικών»; Θέση τους απέναντι στους σοσιαλδημοκράτες. Το ενδιαφέρον στους σοσιαλδημοκρατικούς κύκλους για το «Οσβομποζντένιγε» και η γνώμη τους γ ι' αυτό. Χρησιμοποιείται για την προπαγάνδα και τη ζύμωση; Γενικές συνελεύσεις με χαρακτήρα πολεμικής; 33. Σοσιαλιστές - επαναστάτες. Λεπτομερειακή εξιστόρηση της εμφάνισής τους στο δοσμένο τόπο; - πότε; από τους ναροντοβόλτσι; - πέρασμα στους σοσιαλιστές - επαναστάτες39; επιροή του «οικονομισμού»40; Χαρακτήρας και σύνθεση των συνδέσεων και των ομίλων τους; - παλαίμαχοι; - φοιτητές; 84

εργάτες; Πάλη ενάντια στους σοσιαλδημοκράτες, πορεία της πάλης και τρόποι διεξαγωγής της; Κοινές ομάδες σοσιαλδημοκρατών και σοσιαλιστών-επαναστατών. Λεπτομερειακή εξιστόρησή τους, στοιχεία για τη δουλειά, τα φυλλάδια, τις αποφάσεις των ομάδων κ.ά. Ειδικές συνθήκες της αδυναμίας ή της δύναμης των σοσιαλιστών-επαναστατών; Τάσεις προς την τρομοκρατία; στους φοιτητές; - στους κύκλους των εργατών; Δουλειά των σοσιαλιστών-επαναστατών στην αγροτιά; Χαρακτήρας των συνδέσεών τους και της δράσης τους εκεί; Επίδραση του «αγροτικού προγράμματος» τους;

Γράφτηκε τό Δεκέμβρη τον 1902Γενάρη τοϋ 1903 Πρωτοδημοσιεύτηκε τό 1924 στό περιοδικό «Προλετάρσκαγια Ρεβολιοότσιγια» τεύχος 1

85

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό χειρόγραφο

ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟΛΑΙΑ

(αηόσπασμα)

Σπουδαστές Το συνέδριο χαιρετίζει την αναζωογόνηση της επαναστατι­ κής πρωτοβουλίας στους κόλπους της σπουδάζουσας νεολαίας, προτείνει σ ' όλες τις οργανώσεις του κόμματος να βοηθήσουν με κάθε τρόπο τη νεολαία αυτή στην προσπάθειά της να οργανωθεί και συσταίνει σ ' όλες τις οργανώσεις, τις ομάδες και σ ’ όλους τους ομίλους των σπουδαστών, πρώτο, να βάλουν στην πρώτη γραμμή της δράσης τους το καθήκον να διαμορφώσουν τα μέλη τους για ολοκληρωμένη και συνεπή επαναστατική κοσμοαντίλη­ ψη, να μελετήσουν σοβαρά, από τη μια μεριά το μαρξισμό, κι απ/ό την άλλη το ρωσικό ναροντνικισμό και το δυτικοευρωπαϊκό οπορτουνισμό που αποτελούν τα κύρια ρεύματα στις σύγχρονες αντιμαχόμενες πρωτοπόρες κατευθύνσεις. Δεύτερο, να προφυλάσσονται από τους κάλπικους φίλους της νεολαίας που την αποτρέπουν από τη σοβαρή επαναστατική διαπαιδαγώγηση με μια κούφια επαναστατική είτε ίδεαλιστική φρασεολογία και με φιλισταϊκές κλάψες πως είναι βλαβερή και άχρηστη η ζωηρή και έντονη πολεμική ανάμεσα στις επαναστατικές και αντιπολιτευτι­ κές κατευθύνσεις, γιατί αυτοί οι κάλπικοι φίλοι στην πραγματικότητα δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να καλλιεργούν την έλλειψη αρχών και την επιπόλαια στάση απέναντι στην επαναστατική δουλειά. Τρίτο, προκειμένου ν ' αναλάβουν 86

πραχτική δουλειά να προσπαθούν ν ' αποκαταστήσουν από τα πριν συνδέσεις με τις σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις, για να χρησιμοποιούν τις υποδείξεις τους και ν ' αποφεύγουν, όσο είναι δυνατό, τα χοντρά λάθη στην αρχή αρχή της δουλειάς.

Γράφτηκε τον Ιούνη - Ιούλη 1903 Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1904 στα «Πραχτικά του Δεύτερου ταχτικού συνέδριου του ΣΔΕΚΡ», που εκδόθηκαν στη Γενεύη

Δημοσιεύεται σύμφωνμ με το χειρόγραφο

87

ΟΜΙΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟΛΑΙΑ

10 (23) ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Η έκφραση «κάλπικοι φίλοι» δε χρησιμοποιείται μόνο από τους αντιδραστικούς. ΤΟτι υπάρχουν τέτοιοι κάλπικοι φίλοι το βλέπουμε στο .παράδειγμα των φιλελευθέρων και των σοσιαλιστών-επαναστατών. Αυτοί ακριβώς οι κάλπικοι φίλοι πλησιά­ ζουν τη νεολαία και της λένε πως δε χρειάζεται να έχει σαφή αντίληψη για τα διάφορα .ρεύματα. Ενώ εμείς βάζουμε κύριο σκοπό μας τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης επαναστατικής κοσμοαντίληψής και το παραπέρα πραχτικό καθήκον συνίσταται στο να οργανώνεται-η νεολαία και ν'.απευθύνεται στις επιτροπές μας.

Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1904 στα «Πραχτικά του Λεύτερου Ταχτικού Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ» Γενεύη

Η8

ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ41

ΓΡΑΜΜΑ ΠΡΩΤΟ

Η δήλωση της σύνταξης της εφημερίδας «Στουντέντ»42, που πρωτοδημοσιεύτηκε, αν δεν κάνουμε λάθος, στο τεύχος 4 (28) του «Οσβομποζντένιγε» και που την έλαβε επίσης και η «Ίσκρα»43, κατά τη γνώμη μας δείχνει, ότι στις αντιλήψεις της σύνταξης, μετά την έκδοση του 1ου φύλλου της «Στουντέντ», σημειώθηκε ένα σημαντικό βήμα προς τα μπρος. Ο κ. Στρούβε δέν έκανε λάθος που έσπευσε να εκφράσει τη διαφωνία του προς τις απόψεις που εκτέθηκαν στη δήλωση: πραγματικά, οι απόψεις αυτές διαφέρουν ριζικά από την οπορτουνιστική εκείνη κατεύθυνση, που με τόση συνέπεια και ζήλο ακολουθεί το φιλελεύθερο - αστικό όργανο. Η σύνταξη της «Στουντέντ», αναγνωρίζοντας πως «το επαναστατι­ κό αίσθημα δεν μπορεί μόνο του να δημιουργήσει την ιδεολογική ενοποίηση του φοιτητικού κόσμου», πως «για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητο ένα σοσιαλιστικό ιδανικό που να στηρίζεται στη μια ή στην άλλη σοσιαλιστική κοσμοθεωρία», ξέκοψε καταρχήν από την ιδεολογική αδιαφορία και το θεωρητικό οπορτουνισμό και τοποθέτησε πάνω σε σωστή βάση το ζήτημα των μέσων επαναστατικοποίησης του φοιτητικού κόσμου. Είναι αλήθεια, ότι από την τρέχουσα άποψη του αγοραίου «επαναστατισμού» η ιδεολογική ενοποίηση του φοιτητικού κόσμου δεν απαιτεί μια ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία, αλλά την αποκλείει' η ιδεολογική ενοποίηση σημαίνει «ανεχτική» στάση απέναντι στις διάφορες επαναστατικές ιδέες, προϋποθέτει αποχή από την κατηγορηματική παραδοχή ενός οποιουδήποτε καθορισμένου κύκλου ιδεών με μια λέξη, η ιδεολογική ενοποίηση, από την άποψη αυτών των σοφών του πολιτικαντισμού, προϋποθέτει κάποια έλλειψη ιδεολογίας (βέβαια, καλυμμέ­ 89

νη - πολύ τεχνικά με χιλιοειπωμένες διατυπώσεις για την ευρύτητα των αντιλήψεων, για την σπουδαιότητα της ενότητας με κάθε θυσία και άμεσα κλπ. κλπ). Αρκετά ευλογοφανές και πολύ πειστικό, από πρώτη ματιά, επιχείρημα υπέρ της τέτιας τοποθέτησης του ζητήματος αποτελεί πάντα το να επικαλείσαι το πασίγνωστο και αδιαφιλονίκητο γεγονός, ότι μέσα στο φοιτητικό κόσμο υπάρχουν και δεν μπορούν να μην υπάρχουν ομάδες πολύ διαφορετικές ως προς τις πολιτικοκοινωνικές αντιλήψεις τους, και γιαυτό η απαίτηση για ολοκληρωμένη και συγκεκριμένη κοσμοθεωρία θα απωθήσει αναπόδραστα ορισμέ­ νες απ' αυτές τις ομάδες, - συνεπώς, θα εμποδίσει την ενοποίηση, συνεπώς, θα προκαλέσει διενέξεις αντί μια ομόθυμη δουλιά, συνεπώς, θα εξασθενίσει τη δύναμη της από κοινού πολιτικής επίθεσης κ.ο.κ. χωρίς τέλος. Ας δούμε προσεχτικά αυτό τον ευλογοφανή συλλογισμό. Ας πάρουμε, λ.χ. από το φύλλο 1 της «Στουντέντ» τη διαίρεση του φοιτητικού κόσμου σε ομάδες - στο πρώτο αυτό φύλλο η σύνταξη δεν είχε προβάλει ακόμα την απαίτηση για συγκεκριμέ­ νη και ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία και γιαυτό θα ήταν δύσκολο να την υποπτευθεί κανείς για μεροληπτικότητα υπέρ της σοδιαλδημοκρατικής «στενότητας αντιλήψεων». Το άρθρο της σύνταξης στο Ιο φύλλο της «Στουντέντ» διακρίνει μέσα στο σύγχρονο φοιτητικό κόσμο τέσσερες μεγάλες ομάδες: 1) αδιάφορο πλήθος - «πρόσωπα που κρατάνε ολότελα αδιάφορη στάση απέναντι στο φοιτητικό κίνημα» 2) «ακαδημιστές» οπαδοί των φοιτητικών κινημάτων πάνω σε αποκλειστικά ακαδημαϊκή βάση 3) «αντίπαλοι των φοιτητικών κινημάτων γενικά - εθνικιστές, αντισημίτες κλπ». 4) «πολιτικοί» - οπαδοί του αγώνα για την ανατροπή του τσαρικού δεσποτισμού. «Η ομάδα αυτή αποτελείται, με τη σειρά της, από δυό αντίθετα στοιχεία - από την καθαρά αστική πολιτική αντιπολίτευση που διάκειται .επαναστατικά, και - από το δημιούργημα των τελευταίων ημερών (μόνο των τελευταίων ημερών; Ν. Λένιν) - από το επαναστατικό πνευματικό προλεταριάτο με σοσιαλιστικές διαθέσεις». Αν παρθεί υπόψη πως η τελευταία υποομάδα διαιρείται με τη σειρά της, όπως είναι πασίγνωστο, σε φοιτητές σοσιαλιστές - επαναστάτες και σε φοιτητές σοσιαλδημοκράτες, διαπιστώνεται πως στο σημερινό φοιτητικό κόσμο υπάρχουν πολιτικές ομάδες: αντιδραστικοί, αδιάφοροι, ακαδημιστές, 90

φιλελεύθεροι, σοσιαλιστές - επαναστάτες και σοσιαλδημοκρά­ τες. Προβάλλει το ερώτημα: μήπως είναι τυχαία αυτή η διαίρεση σε ομάδες; μήπως αυτό είναι μια προσωρινή διαίρεση των διαθέσεων; αρκεί να τεθεί σταράτα αυτό το ερώτημα για να δοθεί σ ' αυτό αμέσως αρνητική απάντηση από κάθε άνθρωπο που έχει κάποια γνώμη του πράγματος. Αλλά ούτε και μπορούσε να υπάρχει διαφορετική διαίρεση σε ομάδες μέσα στο φοιτητικό κόσμο μας, γιατί ο κόσμος αυτός αποτελεϊ το πιο ευαίσθητο τμήμα της διανόησης, και η διανόηση γιαυτό και λέγεται διανόηση, γιατί αντανακλά και εκφράζει κατά τον πιο συνειδητό, τον πιο αποφασιστικό και τον πιο ακριβολογημένο τρόπο την εξέλιξη των ταξικών συμφερόντων και των πολιτικών ομάδων που υπάρχουν μέσα σ ' ολόκληρη την κοινωνία. Ο φοιτητικός κόσμος δεν θάταν αυτός που είναι, αν η διαίρεσή του σε πολιτικές ομάδες δεν αντιστοιχούσε στη διαίρεση σε πολιτικές ομάδες που υπάρχει σ ' όλη την κοινωνία - «αντιστοιχούσε» όχι με την έννοια της πλέριας αναλογικότητας των φοιτητικών και κοινωνικών ομάδων ως προς τη δύναμη και τον αριθμό τους, αλλά με την έννοια της αναγκαίας και αναπόφευχτης ύπαρξης μέσα στο φοιτητικό κόσμο των ομάδων εκείνων που υπάρχουν στην κοινωνία. Και για ολόκληρη τη ρωσική κοινωνία, με την εμβρυακή της (συγκριτικά) ανάπτυξη των ταξικών ανταγωνι­ σμών, με την πολιτική παρθενικότητά της, με την εξουθένωση και την καταπίεση των τεράστιων, των αφάνταστα τεράστιων μαζών του πληθυσμού από τον αστυνομικό δεσποτισμό, είναι χαρακτηριστικές αυτές ακριβώς οι έξι ομάδες: αντιδραστικοί, αδιάφοροι, εκπολιτιστές, φιλελεύθεροι, σοσιαλιστές - επαναστά­ τες και σοσιαλδημοκράτες. Αντί «ακαδημιστές» έβαλα εδώ «εκπολιτιστές», δηλ. οπαδούς της νόμιμης προόδου χωρίς πολιτική πάλη, της προόδου στο έδαφος της απολυταρχίας. Τέτιοι εκπολιτιστές υπάρχουν σ ' όλα τα στρώματα της ρωσικής κοινωνίας, και απαράλλαχτα, όπως οι φοιτητές «ακαδημιστές», περιορίζονται παντού σ ' ένα μικρό κύκλο επαγγελματικών συμφερόντων, στη βελτίωση ορισμένων κλάδων της εθνικής οικονομίας ή της κρατικής και τοπικής διοίκησης, παντού αποφεύγουν δειλά την «πολιτική», χωρίς να κάνουν διάκριση (όπως δεν κάνουν διάκριση οι ακαδημιστές) ανάμεσα στους «πολιτικούς» των διάφορων κατευθύνσεων και χωρίς να παύουν 91

να ονομάζουν πολιτική καθετί που σχετίζεται με τις... μορφές διοίκησης. Το στρώμα των εκπολιτιστών αποτελούσε πάντα και αποτελεί και σήμερα το πλατύ βάθρο του φιλελευθερισμού μας: σε «ειρηνικούς» καιρούς (δηλ., αν το μεταφράσουμε αυτό σε «ρωσική» γλώσσα, σε περίοδο πολιτικής αντίδρασης) οι έννοιες εκπολιτιστής και φιλελεύθερος συγχωνεύονται σχεδόν ολότελα, μα ακόμα και σε πολεμική περίοδο, σε περίοδο ανόδου των διαθέσεων της κοινωνίας, σε περίοδο αυξανόμενης επίθεσης κατά της απολυταρχίας, η διαφορά ανάμεσα σ ' αυτές τις έννοιες παραμένει συχνά ασαφής. Ο ρώσος φιλελεύθερος, ακόμα και όταν κάνει την εμφάνισή του μπροστά στο κοινό, από ένα ελεύθερο έντυπο του εξωτερικού, με μια άμεση και ανοιχτή διαμαρτυρία ενάντια στην απολυταρχία, δεν παύει, ωστόσο, να αισθάνεται τον ευατό του προπαντός εκπολιτιστή και κάπου κάπου αρχίζει να εκφράζει σκέψεις σκλάβου, ή, αν θέλετε, λεγκαλιστή, νομοταγή, πιστού υπηκόου: όρα «Οσβομποζντένιγε». Η έλλειψη συγκεκριμένοιυ και για όλους ευδιάκριτου ορίου ανάμεσα σε εκπολιτιστές και φιλευθέρους είναι χαρακτηριστική γενικά για ολόκληρη τη διαίρεση σε πολιτικές ομάδες της ρωσικής κοινωνίας. Θα μπορούσαν, ίσως, να μας πουν πως η παραπάνω διαίρεση σε έξι ομάδες δεν είναι σωστή, γιατί δεν αντιστοιχεί στην ταξική διαίρεση της ρωσικής κοινωνίας. Μια τέτια όμως αντίρηση θα ήταν αβάσιμη. Φυσικά, η ταξική διαίρεση αποτελεί το πιο βαθύ θεμέλιο της διαίρεσης σε πολιτικές ομάδες- αυτή σε τελευταία ανάλυση καθορίζει, βέβαια, πάντα αυτή τη διαίρεση σε ομάδες. Το βαθύ όμως τούτο θεμέλιο αποκαλύπτεται μόνο στο μέτρο της πορείας της ιστορικής εξέλιξης και στο μέτρο της συνειδητότητας αυτών που συμμετέχουν σ ' αυτή την εξέλιξη και τη δημιουργούν. Αυτή η «τελευταία ανάλυση» πραγματοποιείται μόνο με την πολιτική πάλη - κάποτε σαν αποτέλεσμα μακρόχρονης, επίμονης πάλης που διαρκεί χρόνια και δεκαετίες, που πότε εκδηλώνεται θυελώδικα με διάφορες πολιτικές κρίσεις και πότε κοπάζει, λες και σταματάει προσωρινά. Δεν είναι τυχαίο ότι, λ.χ., στη Γερμανία, όπου η πολιτική πάλη παίρνει οξύτατες μορφές και όπου η πρωτοπόρα τάξη - το προλεταριάτο - δρα κατά τρόπο εξαιρετικά συνειδητό, εξακολουθούν ακόμα να υπάρχουν τέτια κόμματα (και ισχυρά κόμματα), σαν το κέντρο, που με το 92

θρησκευτικό διακριτικό του γνώρισμα καλύπτει το ανομοιογενές (και γενικά απόλυτα αντιπρολεταριακό) ταξικό περιεχόμενό του. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να μας φαίνεται παράξενο που η ταξική προέλευση των σύγχρονων πολιτικών ομάδων στη Ρωσία συσκοτίζεται με μέγιστο βαθμό από το γεγονός ότι όλος ο λαός στερείται πολιτικών δικαιωμάτων, από την κυριαρχία πάνω στο λαό μιας θαυμάσιας οργανωμένης, ιδεολογικά συσπειρωμένης, πατροπαράδοτα - κλειστής γραφειοκρατίας. Πρέπει μάλλον να μας φαίνεται παράξενο πόσο δυνατή είναι η σφραγίδα, που πρόλαβε κιόλας να βάλει η ευρωπαϊκο-κεφαλαιοκρατική εξέλιξη της Ρωσίας, παρά το αστικό πολιτικό καθεστώς της, πάνω στη διαίρεση της κοινωνίας σε πολιτικές ομάδες. Η πρωτοπόρα τάξη κάθε κεφαλαιοκρατικής χώρας, το βιομηχανικό προλεταριάτο, έχει μπει πια και στη χώρα μας στο δρόμο του μαζικού, οργανωμένου κινήματος κάτω από την καθοδήγηση της σοσιαλδημοκρατίας, κάτω από τη σημαία ενός προγράμματος, που από καιρό πια έχει γίνει το πρόγραμμα όλου του παγκόσμιου συνειδητού προλεταριάτου. Φυσικά, στη Ρωσία η κατηγορία των αδιάφορων απέναντι στην πολιτική είναι απροσμέτρητα πολυαριθμότερη απ' ό,τι σ ' οποιαδήποτεε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, όμως και στον τόπο μας δεν μπορεί πια να γίνεται λόγος για αρχέγονη και πρωτόγονη παρθενικότητα αυτής της κατηγορίας: η αδιαφορία των μη συνειδητών εργατών ενμέρει και των αγροτών - εναλλάσσεται όλο και πιο συχνά με ξεσπάσματα πολιτικού αναβρασμού και ενεργητικής διαμαρτυ­ ρίας, αποδείχνοντας ανάγλυφα πως η αδιαφορία αυτή δεν έχει τίποτε το κοινό με την αδιαφορία των χορτάτων αστών και μικροαστών. Η τελευταία αυτή τάξη, εξαιρετικά πολυάριθμη στη Ρωσία με την αδύνατη ακόμα, συγκριτικά, ανάπτυξη του καπιταλισμού, από τη μια μεριά, αρχίζει πια, αναμφίβολα, να προμηθεύει και αντιδραστικούς, συνειδητούς και συνεπείς, και, από την άλλη, ασύγκριτα πιο συχνά, εξακολουθεί ακόμα να ξεχωρίζει αδύνατα από τη μάζα του αμόρφωτου και εξουθενωμέ­ νου «εργαζόμενου λαού», βρίσκοντας ιδεολογικούς της εκπρο­ σώπους στα πλατιά στρώματα των διανοουμένων ραζνοτσίντσι44 με την τελείως αδιαμόρφωτη κοσμοθεωρία τους, με την ασύνειδη σύγχυση των δημοκρατικών και των πρωτόγονα σοσιαλιστικών ιδεών. Αυτή ακριβώς η ιδεολογία είναι εκείνη που χαρακτηρίζει την παλιά ρωσική διανόηση, τόσο τη δεξιά πτέρυγα της 93

φνλελευθερο-ναρόντνικης μερίδας μας, όσο και την πιο αριστερά της πτέρυγα: τους «σοσιαλιστές - επαναστάτες». Είπα: την «παλιά» ρωσική διανόηση. Στη χώρα μας αρχίζει ήδη να εμφανίζεται και μια νέα διανόηση, που ο φιλελευθερισμός της αποκαθάρθηκε σχεδόν τελείως (όχι, βέβαια, χωρίς τη βοήθεια του ρωσικού μαρξισμού) από τον αρχέγονο ναροντνικισμό και τον πλαδαρό σοσιαλισμό. Ο σχηματισμός αληθινής αστικοφιλελεύθερης διανόησης συντελείται στον τόπο μας με γιγάντια βήματα, ιδιαίτερα χάρη στη συμμετοχή στο προτσές αυτό ανθρώπων όπως οι κ.κ. Στρούβε, Μπερντιάγεφ, Μπουλγκάκοφ και Σία, που είναι τόσο ευέλικτοι και ευαίσθητοι απέναντι σε κάθε οπορτουνιστικό ρεύμα της μόδας. Τέλος, όσον αφορά τα φιλελεύθερα και τα αντιδραστικά στρώματα της ρωσικής κοινωνίας, που δεν ανήκρυν στη διανόηση, η σύνδεσή τους με τα ταξικά συμφέροντα των τάδε ή δείνα ομάδων της αστικής μας τάξης και των γαιοχτημόνων μας είναι αρκετά ξεκάθαρη για τον καθένα που ξέρει έστω και λίγο πως δρουν, λ.χ. το ζέμστβο μας, οι Δούμες μας, οι χρηματιστηριακές επιτροπές μας, οι επιτροπές μας εμποροπανηγύρεων κλπ. Και έτσι, καταλήγουμε στο αναμφισβήτητο συμπέρασμα πως η τέτια διαίρεση του φοιτητικού κόσμου μας σε πολιτικές ομάδες δεν είναι τυχαία, μα αναγκαία και αναπόφευχτα, είναι ακριβώς τέτια που την περιγράψαμε πιο πάνω, σύμφωνα με το φύλλο 1της εφημερίδας «Στουντέντ». Αφού διαπιστώσαμε αυτό το γεγονός, μπορούμε τώρα εύκολα να ξεδιαλύνουμε το επίμαχο ζήτημα: τι πρέπει κυρίως να εννοούμε όταν λέμε «ιδεολογική ενοποίηση του φοιτητικού κόσμου», «επαναστατικοποίησή» του κλπ. Από πρώτη ματιά φαίνεται μάλιστα εξαιρετικά περίεργο, πως μπόρεσε να γίνει επίμαχο ένα τόσο απλό ζήτημα. Αν η διαίρεση του φοιτητικού κόσμου σε πολιτικές ομάδες αντιστοιχεί στη διαίρεση της κοινωνίας σε πολιτικές ομάδες, τότε μήπως αυτό δε σημαίνει αυτόματα ότι με την «ιδεολογική ενοποίηση» του φοιτητικού κόσμου μπορούμε να εννοούμε μόνο ένα απ' τα δυό: ή το τράβηγμα όσο το δυνατό μεγαλύτερου αριθμού φοιτητών με το μέρος ενός ολότελα καθορισμένου κύκλου κοινωνικοπολιτικών ιδεών, ή την όσο το δυνατό πιο στενή προσέγγιση ανάμεσα στους φοιτητές μιας ορισμένης πολιτικής ομάδας και τους εκπροσώ­ πους αυτής της ομάδας που δεν ανήκουν στο φοιτητικό κόσμο. Δεν είναι μήπως αυτονόητο πως για επαναστατικοποίηση του 94

φοιτητικού κόσμου μπορούμε να μιλάμε μόνο με την σκοπιά μιας ολότελα καθορισμένης αντίληψης σχετικά με το περιεχόμενο και το χαρακτήρα αυτής της επαναστατικοποίησης; Για το σοσιαλδημοκράτη, λ.χ., επαναστατικοποίηση σημαίνει, πρώτο, διάδοση των σοδιαλδημοκρατικών πεποιθήσεων μέσα στο φοιτητικό κόσμο και πάλη ενάντια στις αντιλήψεις εκείνες, που αν και ονομάζονται «σοσιαλιστικά-επαναστατικές», ωστόσο δεν έχουν τίποτε το κοινό με τον επαναστατικό σοσιαλισμό, και , δεύτερο, τάση να πλατύνει, να γίνει πιο συνειδητό και πιο αποφασιστικό κάθε δημοκρατικό κίνημα μαζί και το ακαδημιστικό, μέσα στο φοιτητικό κόσμο. Το πως μπερδεύτηκε και έγινε επίμαχο ένα τόσο απλό και σαφές ζήτημα, αυτό είναι ένα επεισόδιο πολύ ενδιαφέρον και πολύ χαρακτηριστικό. Η λογομαχία διεξαγόταν ανάμεσα στη «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία»45 (αρ. φύλλων 13 και 17) και την «Ίσκρα» (αρ. φύλλων 31 και 35) απ' αφορμή το «ανοιχτό γράμμα» του Ενωσιακού συμβουλίου των ενωμένων οργανώσεων συντοπιτών του Κιέβου και των φοιτητικών οργανώσεων (δημοσιεύτηκε στο φύλλο 13 της «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία» και στο φύλλο 1 της «Στουντέντ»). Το Ενωσιακό συμβούλιο του Κιέβου βρήκε «στενή» την απόφαση του II Πανρωσικού φοιτητικού συνεδρίου του 1902, που καλούσε τις φοιτητικές οργανώσεις να διατηρούν σχέσεις με τις επιτροπές του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας, και το ολοφάνερο γεγονός της συμπάθειας μιας μερίδας του φοιτητικού κόσμου ορισμένων περιοχών «προς το κόμμα των σοσιαλιστών επαναστατών» συγκαλύφθηκε εύσχημα με πολύ «αμερόληπτες» και πολύ αβάσιμες σκέψεις πάνω στο θέμα ότι «ο φοιτητικός κόσμος, σαν τέτιος, δεν επιτρέπεται να πρόσκειται ολοκληρωτι­ κά ούτε στο κόμμα των σοσιαλιστών-επαναστατών, ούτε στο κόμμα των σοσιαλδημοκρατών». Η «' Ισκρα» τόνισε το αβάσιμο αυτού του συλλογισμού, ενώ η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία», όπως ήταν φυσικό, τον υπερασπίσθηκε με όλη της τη δύναμη, κατηγορώντας τους ισκριστές για «φανατικούς οπαδούς των διαιρέσεων και των διασπάσεων», για ανθρώπους «χωρίς τάκτ» και χωρίς επαρκή πολιτική ωριμότητα. Ύ στερα απ' όσα ειπώθηκαν πιο πάνω, ο παραλογισμός αυτού του συλλογισμού είναι πια ολοφάνερος. Πρόκειται για τον τάδε ή δείνα πολιτικό ρόλο του φοιτητικού κόσμου. Και να, στην αρχή, 95

που λέτε, πρέπει να κλείσει κανείς τα μάτια μπροστά στο γεγονός, ότι ο φοιτητικός κόσμος δεν είναι ξεκομμένος από την υπόλοιπη κοινωνία και γιαυτό αντικαθρεφτίζει πάντα και αναπόφευχτα όλη τη διαίρεση της κοινωνίας σε πολιτικές ομάδες. Έ πειτα, με κλειστά τα μάτια, αρχίζουν να φληναφούν σχετικά με το φοιτητικό κόσμο σαν τέτιον, ή σχετικά με το φοιτητικό κόσμο γενικά. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι... προκαλούν ζημιά οι διαιρέσεις και οι διασπάσεις, που συνδέονται με την προσχώρηση στο τάδε ή δείνα πολιτικό κόμμα. Είναι φανερό, σαν τον ήλιο, πως για να οδηγηθεί ως το τέλος ο παράδοξος αυτός συλλογισμός θάπρεπε να μεταπηδήσει κανείς απ' το πολιτικό στο επαγγελματικό ή στο εκπαιδευτικό έδαφος. Και η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία» στο άρθρο «Ο φοιτητικός κόσμος και η επανάσταση» (αρ. φύλλου 17) κάνει ακριβώς ένα τέτιο σάλτο-μορτάλε, επικαλούμενη, πρώτο, τα παμφοιτητικά συμφέ­ ροντα, την παμφοιτητική πάλη, και, δεύτερο, τους σκοπούς τους σχετικούς με την εκπαίδευση του φοιτητικού κόσμου, τα καθήκοντα της προπαρασκευής για την επικείμενη κοινωνική δράση, τα καθήκοντα κατάρτισης συνειδητών πολιτικών αγωνιστών. Και τα δυό αυτά επιχειρήματα είναι πολύ σωστά, μόνο που δεν έχουν σχέση με το ζήτημα, μα απλώς το μπερδεύουν. Εδώ μπαίνει ζήτημα πολιτικής δράσης, που από την ίδια την ουσία της, συνδέεται αδιάρηχτα με την πάλη των κομμάτων και επιβάλλει αναπόφευχτα την εκλογή ενός καθορισμένου κόμμα­ τος. Πως μπορείς να αποφύγεις αυτή την εκλογή με το πρόσχημα, ότι για κάθε λογής πολιτική δράση χρειάζεται σοβαρότατη επιστημονική προπαρακευή, «επεξεργασία» σταθερών πεποιθή­ σεων, ή με το πρόσχημα ότι καμιά πολιτική δουλιά δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο σε ομίλους πολιτικών μιας δοσμένης κατεύθυνσης, αλλά πρέπει να προσανατολίζεται σε ολοένα και πιο πλατιά στρώματα του πληθυσμού, πρέπει να σμίγει με τα επαγγελματικά συμφέροντα κάθε στρώματος, να συνδυάζει το επαγγελματικό κίνημα με το πολιτικό, να ανεβάζει το πρώτο ως το επίπεδο του δεύτερου;; Και μόνο δα το γεγονός, ότι οι άνθρωποι αυτοί για να υπερασπίσουν τη θέση τους αναγκάζονται να καταφεύγουν σε παρόμοια προσχήματα, δείχνει ολοφάνερα σε τι βαθμό λείπουν από τους ίδιους καθορισμένες επιστημονικές πεποιθήσεις και σταθερή πολιτική γραμμή. Α π' όποια πλευρά κι αν εξετάσετε το ζήτημα, βλέπετε ολοένα και νέα επιβεβαίωση της 96

παλιάς εκείνης αλήθειας, που από καιρό κηρύχνουν οι σοσιαλδημοκράτες, καταπολεμώντας τους ακροβατισμούς των σοσιαλιστών - επαναστατών, και στον επιστημονικό-θεωρητικό και στον πραχτικό - πολιτικό τομέα, ανάμεσα στο μαρξισμό, από τη μια πλευρά, τον δυτικοευρωπαϊκό «κριτικό» .οπορτουνισμό, από την άλλη, και το ρωσικό μικροαστικό ναροντνικισμό, από μια τρίτη πλευρά. Πραγματικά, για φανταστείτε κάπως αναπτυγμένες πολιτικές σχέσεις και κοιτάξτε την πραχτική τοποθέτηση του «επίμαχου ζητήματος» μας. Ας υποθέσουμε πως έχουμε να κάνουμε με κόμματα των κληρικοφρόνων, των φιλελευθέρων και των σοσιαλδημοκρατών. Τα κόμματα αυτά δρουν σ ' ορισμένες περιοχές, ας πούμε, ανάμεσα σ ' ορισμένα στρώματα του φοιτητικού κόσμου ή, έστω, και της εργατικής τάξης. Προσπαθούν να προσεταιρισθούν όσο το δυνατό περισσότερους απ' τους πιο σημαίνοντες εκπροσώπους του ενός ή του άλλου στρώματος. Προβάλλει το ερώτημα: είναι άραγε νοητό ενάντια στην εκλογή, απ' αυτούς τους αντιπροσώπους, ενός οποιουδήποτε καθορισμένου κόμματος ν ’ αρχίζουν να εξανίστανται αυτά τα κόμματα με το πρόσχημα, ότι υπάρχουν ορισμένα κοινά εκπαιδευτικά και επαγγελματικά συμφέροντα όλου του φοιτητι­ κού κόσμου και όλης της εργατικής τάξης; Αυτό θα ήταν το ίδιο σαν να αμφισβητούσαν την αναγκαιότητα της πάλης των κομμάτων, επικαλούμενοι την τυπογραφική τέχνη, που ωφελεί τόσο πολύ όλα τα κόμματα χωρίς διάκριση. Δεν υπάρχει ούτε ένα κόμμα στις πολιτισμένες χώρες, που να μην καταλαβαίνει το τεράστιο όφελος που θα προέκυπτε από τις όσο το δυνατό πιο πλατιές και γερά οργανωμένες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές ενώσεις, το καθένα όμως επιδιώκει να υπερισχύσει στις ενώσεις αυτές η δική του επιροή. Και ποιός δεν ξέρει πως οι ιθύνουσες τάξεις, όταν επικαλούνται την ακομματικότητα των τάδε ή δείνα οργάνων, δεν κάνουν συνήθως τίποτε άλλο παρά να εκστομίζουν υποκριτικές φράσεις, με τις οποίες θέλουν να συσκοτίσουν το γεγονός, ότι τα υπάρχοντα όργανα είναι στις 99 κιόλας περιπτώσεις από τις εκατό διαποτισμένες από το πιο συγκεκριμένο πολιτικό πνεύμα; Και οι κ.κ. σοσιαλιστές επαναστάτες μας στην ουσία δεν κάνουν δα τίποτε άλλο παρά να ψάλλουν διθυράμβους προς τιμήν της «ακομματικότητας». Πάρτε, λ.χ. το γεμάτο αισθηματολογίες κατεβατό της «Ρεβολιου97

τσιόνναγια Ροσσία» (αρ. φύλλου 17): «Τι κοντόφθαλμη ταχτική είναι αυτή, να θέλει μια επαναστατική οργάνωση να βλέπει απαραίτητα σε κάθε άλλη αυτοτελή οργάνωση, μη υποταγμένη σ ' αυτήν, ένα ν ανταγωνιστή, που πρέπει να εξοντωθεί, που πρέπει απαραίτητα στις γραμμές του να μπει η διαίρεση, ο χωρισμός, η αποδιοργάνωση;». Αυτά ειπώθηκαν απ' αφορμή την προκήρυξη της σοσιαλδημοκρατικής οργάνωσης της Μόσχας το 189646, που κατακρίνει το φοιτητικό κόσμο, γιατί κλείστηκε τα τελευταία χρόνια στο στενό κύκλο των πανεπιστημιακών του συμφερόντων, και που η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία» τη διδάσκει ότι η ύπαρξη φοιτητικής οργάνωσης δεν εμποδίζει ποτέ όσους «έχουν τοποθετηθεί από επαναστατική άποψη» σε ακριβή θέση να αφιερώνουν τις δυνάμεις τους την εργατική υπόθεση. Κοιτάξτε πόση σύγχυση υπάρχει εδώ. Ο συναγωνισμός είναι δυνατός (και αναπόφευχτος) μόνο ανάμεσα σε δυό πολιτικές οργανώσεις, ανάμεσα σε δύο πολιτικές τάσεις. Ο συναγωνισμός είναι αδύνατος ανάμεσα σε σύλλογο αλληλοβοήθειας και σε επαναστατικό κύκλο, και καταλογίζοντας στο δεύτερο την επιθυμία να εξοντώσει ανυπέρθετα τον πρώτο, η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία» λέει μια καθαρή αρλούμπα. Αν όμως σ ' αυτό το σύλλογο αλληλοβοήθειας εμφανιστεί ορισμένη πολιτική τάση,λ.χ. να μη βοηθάει τους επαναστάτες ή να αποκλείει από τη βιβλιοθήκη τα παράνομα βιβλία - τότε ο συναγωνισμός και η ανοιχτή πάλη είναι υποχρεωτικοί για κάθε τίμιο «πολιτικό». Αν υπάρχουν άνθρωποι, που περιορίζουν τους κύκλους σε στενά πανεπιστημιακά ενδιαφέροντα (και αναμφίβολα υπάρχουν τέτιοι άνθρωποι, και το 1896 ήταν πολύ περισσότεροι!), τότε η πάλη ανάμεσα σ ' αυτούς και στους ανθρώπους, που κηρύχνουν όχι τον περιορισμό, αλλά τη διεύρυνση των ενδιαφερόντων, είναι το ίδιο απαραίτητη και υποχρεωτική. Στο ανοιχτό γράμμα του Συμβουλίου του Κιέβου, που προκάλεσε την πολεμική της «Ρεβ. Ροσσία» ενάντια στην «Ίσκρα», γινόταν λόγος για εκλογή όχι ανάμεσα σε φοιτητικές και επαναστασιακές οργανώσεις, αλλά ανάμεσα σε επαναστατικές οργανώσεις διαφόρων κατευθύνσεων. Συνεπώς, άρχισαν να κάνουν την εκλογή τους ακριβώς εκείνοι που «έχουν τοποθετηθεί σε ακριβή θέση από επαναστατική άποψη», και οι «σοσιαλιστές - επαναστάτες» μας τους τραβάνε προς τα πίσω, με το πρόσχημα πως ο συναγωνισμός ανάμεσα σε επαναστατική και καθαρά φοιτητική οργάνωση είναι κοντόφθαλ­ 98

μος... Αυτό πια είναι πολύ ασυνάρτητο, κύριοι! Ενώ η επαναστατική μερίδα του φοιτητικού κόσμου άρχισε να κάνει την εκλογή της ανάμεσα στα δύο επαναστατικά κόμματα, της σερβίρουν τούτη τη διδασκαλία: «αυτή η επιροή», δηλ. η επιροή της σοσιαλιστικής μερίδας του φοιτητικού κόσμου πάνω στην υπόλοιπη, «δεν επιτεύχθηκε τάχα με την επιβολή» «μιας ορισμένης» (είναι προτιμότερη, φυσικά, η αοριστία...) «κομματι­ κής ετικέτας» (για άλλους ετικέτα, και για άλλους σημαία), «δεν επιτεύχθηκε τάχα με τη βία πάνω στην πνευματική συνείδηση των συντρόφων - φοιτητών» (όλος ο αστικός τύπος όλων των χωρών εξηγεί πάντα την ανάπτυξη της σοσιαλδημοκρατίας με τη βία που ασκούν οι ηγέτες και δημαγωγοί πάνω στη συνείδηση φιλειρηνικών συντρόφων...). Έ χουμε τη γνώμη, πως κάθε τίμιος φοιτητής θα εκτιμήσει, όπως της αξίζει, αυτή την κατηγορία σε βάρος των σοσιαλιστών, ότι «επιβάλλουν» ετικέτες και «εκβιάζουν συνειδήσεις». Και αυτά τα λόγια, τα χωρίς χαρακτήρα, σθένος και αρχές, λέγονται στη Ρωσία, όπου είναι ακόμα τόσο αφάνταστα αδύνατες οι έννοιες της κομματικής οργάνωσης, της κομματικής σταθερότητας της τιμής, της κομματικής σημαίας! Οι «σοσιαλιστές - επαναστάτες» μας προβάλλουν για υπόδειγμα στον επαναστατικό φοιτητικό κόσμο τα προηγούμενα φοιτητικά συνέδρια, που διατράνωσαν την «αλληλεγγύη τους προς το γενικό πολιτικό κίνημα και αποτραβήχτηκαν τελείως από τις φραξιονιστικές διενέξεις, που υπάρχουν στο επαναστατι­ κό στρατόπεδο». Τι είναι «γενικό πολιτικό» κίνημα; Κίνημα σοσιαλιστικό συν φιλελεύθερο. Το να κάνει κανείς αφαίρεση απ' αυτή τη διαφορά - σημαίνει να ταχθεί με το μέρος του άμεσου και του πλησιέστερου, δηλ. ακριβώς του φιλελεύθερου κινήματος. Και σ ' αυτό καλούν οι «σοσιαλιστές - επαναστάτες»! Στην απομάκρυνση από την κομματική πάλη καλούν οι άνθρωποι, που αυτοκαλούνται χωριστό κόμμα! Δε δείχνει άραγε αυτό, πως ένα τέτιο κόμμα δεν είναι σε θέση να πλασάρει το πολιτικό του εμπόρευμα κάτω από δική του σημαία, αλλά είναι αναγκασμένο να καταφεύγει σε λαθρεμπόριο; Και δε φανερώνει, πως από το κόμμα τούτο λείπει κάθε δική του καθορισμένη προγραμματική βάση; Θα το δούμε αμέσως. Τα λάθη των σοσιαλιστών-επαναστατικών στους συλλογι­ σμούς τους σχετικά με το φοιτητικό κόσμο και την επανάσταση 99

δεν μπορούν να εξηγηθούν απλώς και μόνο με την έλλειψη λογικής, όπως προσπαθήσαμε να αποδείξουμε πιο πάνω. Με μια ορισμένη έννοια μπορούμε να βεβαιώσουμε το αντίθετο: η έλλειψη λογικής, στους συλλογισμούς τους προέρχεται από το βασικό λάθος τους. Σαν «κόμμα», πήραν ευθύς εξαρχής μια τόσο εσωτερικά-αντιφατική, μια τόσο ολισθηρή θέση, που δεν μπορούσαν να κρατηθούν πάνω σ ' αυτή, χωρίς συνεχείς ταλαντεύσεις και πεσίματα, άνθρωποι τιμιότατοι και ικανότατοι να σκέφτονται πολιτικά. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι τη ζημιά που προξενούν στην υπόθεση του σοσιαλισμού οι «σοσιαλιστέεπαναστάτες» η σοσιαλδημοκρατία δεν την εξηγεί με τα διάφορα λάθη των τάδε ή δείνα συγγραφέων, των τάδε ή δείνα παραγόντων, αλλά, αντίθετα, όλα αυτά τα λάθη τα θεωρεί αναπόφευχτο αποτέλεσμα της κάλπικης προγραμματικής και πολιτικής θέσης τους. Σ ' ένα ζήτημα, σαν το φοιτητικό, η καλπιά αυτή προβάλλει με εξαιρετική παραστατικότητα, και η αντίφαση ανάμεσα στην αστικοδημοκρατική άποψη και τον φανταχτερό μανδύα επαναστατικού σοσιαλισμού γίνεται εξόφθαλμη. Πραγ­ ματικά, προσέξτε τον ειρμό των σκέψεων του προγραμματικού άρθρου της «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία»: «Φοιτητικός κόσμος και επανάσταση». Ο αρθρογράφος θεωρεί ακρογωνιαίο λίθο την «ανιδιοτέλεια και την αγνότητα των επιδιώξεων», τη «δύναμη των ιδεολογικών κινήτρων» της «νεολαίας». Ακριβώς σ ’ αυτό αναζητεί την εξήγηση των «καινοτόμων» πολιτικών επιδιώξεών της, και όχι στις αντικειμενικές, υλικές συνθήκες της κοινωνικής ζωής της Ρωσίας, που, από τη μια μεριά, γεννούν την ανειρήνευτη αντίθεση ανάμεσα στην απολυταρχία και τα πολύ πλατιά και πολύ ανομοιογενή στρώματα του πληθυσμού, και, από την άλλη μεριά, δυσχεραίνουν εξαιρετικά (σε λίγο θα πρέπει πια να λέμε: δυσχέραιναν) μια εκδήλωση της πολιτικής δυσαρέσκειας διαφορετική από κείνη που γίνεται μέσω των πανεπιστημίων. Κατόπιν ο αρθρογράφος επιτίθεται δριμύτατα ενάντια στις προσπάθειες των σοσιαλδημοκρατών να αντικρύσουν συνειδητά τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις πολιτικές ομάδες μέσα στο φοιτητικό κόσμο, να συσπειρώσουν πιο στενά τις ομοιογενείς πολιτικές ομάδες και να διαχωρίσουν ό,τι είναι ανομοιογενές από πολιτική άποψη. ' Οχι πως ο αρθρογράφος επέκρινε το λάθος της μιας ή της άλλης απ' αυτές τις προσπάθειες, — θα ήταν γελοίο να ισχυριστούμε πως όλες αυτές οι προσπάθειες ήταν στο καθετί και 100

πάντα πετυχημένες. ' Οχι, για τον αρθρογράφο είναι τελείως ξένη η ίδια η ιδέα, ότι η διαφορά των ταξικών συμφερόντων δεν μπορεί 1 παρά να βρει αναπόφευχτα την αντανάκλασή της και στη διαίρεση σε πολιτικές ομάδες, ότι ο φοιτητικός κόσμος, παρ' όλη την ανιδιοτέλεια, την αγνότητα, την ιδανικότητά του κλπ, δεν μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση απ' όλη την κοινωνία, ότι το καθήκον του σοσιαλιστή δεν είναι να συσκοτίζει αυτή τη διαφορά, αλλά, αντίθετα, να την εξηγεί σε όσο το δυνατό πλατύτερες μάζες και να την αποκρυσταλλώνει σε πολιτική οργάνωση. Ο αρθρογράφος βλέπει τα πράγματα από την ιδεαλιστική σκοπιά του αστού δημοκράτη και όχι από την υλιστική του σοσιαλδημοκράτη. Γ ι' αυτό ο αρθρογράφος δε ντρέπεται να προβάλλει καί να ξανακαλεί τον επαναστατικό φοιτητικό κόσμο στο «γενικό πολιτικό κίνημα». ΓΓ αυτόν το κέντρο βάρους βρίσκεται ακριβώς στο γενικό πολιτικό, δηλ. στο πανδημοκρατικό κίνημα που πρέπει να είναι ενιαίο. Η ενότητα αυτή δεν πρέπει να παραβιάζεται από τα «καθαρά επαναστατικούς κύκλους», που πρέπει να συγκροτούνται «παράλληλα προς την παμφοιτητίκή οργάνωση». Από την άποψη των συμφερόντων αυτού του πλατιού και ενιαίου δημοκρατικού κινήματος είναι εγκληματικό, βέβαια, «να επιβάλλονται» κομματικές ετικέτες και να εκβιάζεται η πνευματική συνείδηση των συντρόφων. Ακριβώς έτσι έβλεπε τα πράγματα η αστική δημοκρατία και το 184847, όταν οι απόπειρες να δειχθεί η αντίθεση των ταξικών συμφερόντων της αστικής τάξης και του προλεταριάτου προκαλούσαν τη «γενική» καταδίκη των «φανατικών της διαίρεσης και της διάσπασης». Ακριβώς έτσι βλέπει τα πράγματα και η νεότερη παραλλαγή της αστικής δημοκρατίας - οι οπορτουνιστές και οι ρεβιζιονιστές, που διψάνε για ένα ενιαίο μεγάλο δημοκρατικό κόμμα, που να προχωρεί ειρηνικά, ακολουθώντας το δρόμο των μεταρυθμίσεων, το δρόμο της συνεργασίας των τάξεων. ' Ολοι αυτοί ήταν πάντακ και δεν μπορούν παρά να είναι εχθροί των «φραξιονιστικών» διενέξεων και οπαδοί του «γενικού πολιτικού» κινήματος. ' Οπως βλέπετε: οι συλλογισμοί των σοσιαλιστών - επαναστα­ τών, που από την άποψη του σοσιαλιστή είναι παράλογοι και αντιφατικοί μέχρι του γελοίου, γίνονται ολότελα κατανοητοί και συνεπείς από αστικοδημοκρατική άποψη. Κι αυτό εξηγείται, 101

επειδή το κόμμα των σοσιαλιστών-επαναστατών δεν είναι στην ουσία τίποτ' άλλο παρά φράξια της αστικής δημοκρατίας, φράξια που ως προς τη σύνθεσή της σχηματίσθηκε κατ’ εξοχήν από διανοούμενος, ως προς τις αντιλήψεις είναι κατ' εξοχήν μικροαστική και ως προς τη θεωρητική σημαία της μια φράξια που συνδυάζει εκλεκτικά το νεότερο οπορτουνισμό με το παμπάλαιο ναροντνικισμό. Η καλύτερη διάψευση της ενωτικής φρασεολογίας του αστού δημοκράτη είναι η ίδια η πορεία της πολιτικής εξέλιξης και της πολιτικής πάλης. Και στη Ρωσία η άνοδος του πραγματικού κινήματος πρόλαβε ήδη να οδηγήσει σε μια τέτια διάψευση. Εννοώ τον ξεχωρισμό των «ακαδημιστών» σε ιδιαίτερη ομάδα του φοιτητικού κόσμου. Ό σ ο δεν υπήρχε πραγματική πάλη, οι ακαδημιστές δεν ξεχώριζαν από την «παμφοιτητική» μάζα, και η «ενότητα» όλης της «σκεπτόμενης μερίδας» του φοιτητικού κόσμου φαινόταν ακατάλυτη. Μόλις όμως φτάσαμε στα έργα, η διάσταση των ανομοιογενών στοχείων έγινε αναπόφευχτη*. Η πρόοδος του πολιτικού κινήματος και της άμεσης επίθεσης κατά της απολυταρχίας σημεϊθηκε αμέσως με μια πρόοδο σ ' ό,τι αφορά την αποκρυστάλλωση πολιτικών ομάδων - παρ' όλα τα κάθε λογής κούφια λόγια για ενοποίηση των πάντων. Είναι ζήτημα αν έστω και ένας άνθρωπος θ ' αμφισβητήσει, ότι ο ξεχωρισμός των ακαδημιστών από τους πολιτικούς αποτελεί μεγάλο βήμα προς τα μπρός. Σημαίνει όμως αυτός ο ξεχωριστός ότι οι σοσιαλδημοκράτες φοιτητές «θα ξεκόψουν» από τους ακαδημιστές; Η «Ρεβολιουτσιόνναγια Ροσσία» νομίζει ναι (βλ. αρ. φύλλου 17, σελ. 3). Το νομίζει όμως αυτό μόνο εξαιτίας της σύγχυσης που απκαλύψαμε πιο πάνω. Ο πλήρης διαχωρισμός των πολιτικών κατευθύνσεων δε σημαίνει καθόλου «διάσπαση» των επαγγελμα­ τικών και των εκπαιδευτικών ενώσεων. Ο σοσιαλδημοκράτης, που θα βάλει σαν καθήκον του να δουλέψει μέσα στο φοιτητικό * Α ν πιστέψουμε ορισμένες πληροφορίες, τον τελευταίο καιρό γίνεται ολοένα και πιο έκδηλη η παραπέρα διάσταση των ανομοιογενώ ν σ τοιχείω ν του φ οιτητικού κόσμου, και συγκεκριμένα ο ξεχω ρισμός των σοσιαλιστώ ν από τους πολιτικούςλ - επαναστάτες, που δε θέλουν ούτε καν ν ' α κούσουνγια σοσιαλισμό. Λένε πως ανάμεσα στους εξόριστους φ οιτητές τη ς Σ ιβηρίας εμφανίστηκε πολύ συγκεκριμένα η τελευταία αυτή κατεύθυνση. Θα δούμε αν θα επαληθευθούν οι πληροφορίες αυτές.

102

κόσμο, θα προσπαθήσει οπωσδήποτε να εισχωρήσει ο ίδιος, ή μέσω των πραχτόρων του, μέσα σ ' όσο το δυνατό περισσότερους, σ ' όσο το δυνατό πλατύτερους «καθαρά φοιτητικούς» κύκλους ή σε κύκλους αυτομόρφωσης, θα προσπαθήσει να ευρύνει τον ορίζοντα εκείνου, που ζητάει μόνο ακαδημαϊκή ελευθερία, θα προσπαθήσει να προπαγανδίσει ίσα - ίσα το σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα ανάμεσα σε κείνους που αναζητούν ακόμα κάποιο πρόγραμμα. Ανακεφαλαιώνουμε. Ορισμένη μερίδα του φοιτητικού κόσμου θέλει να εκπονήσει για τον εαυτό της μια συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη σοσιαλιστική κοσμοθεωρία. Τελικός σκοπός αυτής της προκαταρκτικής δουλιάς μπορεί να είναι - για τους φοιτητές που θέλουν να συμμετάσχουν πραχτικά στο επαναστα­ τικό κίνημα - μόνο η συνειδητή και αμετάκλητη εκλογή της μιας απ' τις δυό κατευθύνσεις, που διαμορφώθηκαν τώρα μέσα στο επαναστατικό περιβάλλον. Ό π οιος διαμαρτύρεται ενάντια σε τέτια εκλογή ενονόματι της ιδεολογικής ενοποίησης του φοιτητικού κόσμου, ενονόματι της επαναοτατικοποίησής του γενικά κλπ., - αυτός συσκοτίζει τη σοσιαλιστική συνείδηση, αυτός ουσιαστικά δεν κάνει τίποτ' άλλο παρά να κηρύχνει την έλλειψη ιδεολογίας. Η διαίρεση του φοιτητικού κόσμου σε πολιτικές ομάδες δεν μπορεί να μην αντανακλά τη διαίρεση όλης της κοινωνίας σε πολιτικές ομάδες, και το καθήκον του κάθε σοσιαλιστή είναι να τείνει προς το όσο το δυνατό πιο συνειδητό και πιο συνεπή διαχωρισμό των πολιτικά ανομοιογενών ομάδων. Η έκκληση που απηύθυνε το κόμμα των σοσιαλιστών επαναστατών προς το φοιτητικό κόσμο - «να διατρανώσει την αλληλεγγύη του προς το γενικό πολιτικό κίνημα και να αποτραβηχτεί τελείως από τις φραξιονιστικές διενέξεις που υπάρχουν στο επαναστατικό στρατόπεδο» - στην ουσία της δεν είναι παρά έκκληση πισωδρόμησης από τη σοσιαλιστική προς την αστικοδημοκρατική άποψη. Αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο, γιατί το «κόμμα των σοσιαλιστών - επαναστών» δεν είναι παρά φράξια της αστικής δημοκρατίας στη Ρωσία. Η ρήξη ανάμεσα στο σοσιαλδημοκράτη φοιτητή και τους επαναστάτες και πολιτικούς όλων των άλλων κατευθύνσεων δε σημαίνει διόλου ρήξη μέσα στους κόλπους των παμφοιτητικών και μορφωτικών οργανώσεων απεναντίας, μόνο ακολουθώντας τις απόψεις ενός ολότελα συγκεκριμένου προγράμματος, μπορεί και 103

πρέπει να δουλεύει κανείς μέσα στους πιο πλατιούς κύκλους του φοιτητικού κόσμου για το πλάταιμα του ακαδημαϊκού ορίζοντα και για την προπαγάνδιση του επιστημονικού σοσιαλισμού, δηλ. του μαρξισμού. P.S. Στα επόμενα γράμματα θα ήθελα να κουβεντιάσω με τους αναγνώστες της «Στουντέντ» για τη σημασία που έχει ο μαρξισμός ως προς την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης κοσμοθεωρίςα, για τις διαφορές αρχών και ταχτικής ανάμεσα στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και το κόμμα των σοσιαλιστών επαναστατών, για τα προβλήματα της φοιτητικής οργάνωσης και για τη στάση του φοιτητικού κόσμου απέναντι στην εργατική τάξη γενικά.

Δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβρη του 1903 στην εφημερίδα «Στουντέντ» αρ. φύλλου 2-3 Υπογραφή Ν. Λ έ ν ι ν

104

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της εφημερίδας «Στουντέντ»

ΤΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗΣ ΡΙΓΑΣ

Οι γερμανικές εφημερίδες, που δίνουν συνήθως μεγάλη προσοχή στα γεγονότα της περιοχής Βαλτικής, αναφέρουν το παρακάτω διδακτικό γεγονός. Στο Πολυτεχνείο της Ρίγας επικρατεί η ίδια κατάσταση με τα άλλα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα: οι φοιτητικές συγκεντρώσεις έχουν μετατραπεί σε πολιτικά συλλαλητήρια. Οι φοιτητές οργανώνονται σε μαχητική δύναμη της επανάστασης. Οι ηγέτες των φιλελεύθερων στραβομουτσουνιάζουν και γκρινιάζουν για την αδυναμία της κυβέρνησης. Στη Λιβονία όμως οι κύριοι τσιφλικάδες τα βρήκαν σκούρα, σε βαθμό που αναγκάτηκαν να καταπιαστούν αποφασι­ στικά με την οργάνωση της ένοπλης περιφρούρησης των κτημάτων τους, γιατί δε βασίζονται στην κυβέρνηση, που δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα ούτε με τους αγρότες, ούτε με τους εργάτες, ούτε με τους φοιτητές. Οι βαρώνοι της Βαλτικής οργανώνουν πυρετίδικα τον εμφύλιο πόλεμο: οργανώνουν ανοιχτά ολόκληρα μισθοφορικά σώματα, τα εξοπλίζουν με καλά όπλα και τα εγκαθιστούν στα απέραντα κτήματά τους. Αποδείχτηκε μάλιστα πως ένα μέρος από τους γερμανούς φοιτητές, που ήταν μέλη των φοιτητικών συλλόγων στην περιοχή της Βαλτικής, κατατάχθηκε σ ' αυτά τα τμήματα! Εννοείται πως οι λεττονοί και οι ρίσοι φοιτητές όχι μόνο μποϋκοτάρισαν αυτούς τους μαυροεκατονταρχίτες με φοιτητική στολή, αλλά και όρισαν ειδική επιτροπή για να εξετάσει την υπόθεση της συμμετοχή των φοιτητών στις μαύρες εκατονταρχίες των τσιφλικάδων. Δυό μέλη της επιτροπής στάλθηκαν στην ύπαιθρο για να συγκεντρώσουν στοιχεία από τους αγρότες. Η κυβέρνηση συνέλαβε και τους δυό αυτούς αντιπροσώπους και τους έκλεισε στη φυλακή της Ρίγας. Τότε οι λεττονοί και οι ρώσοι φοιτητές ξεσηκώθηκαν.' Εγινε 105

τεράστια συγκέντρωση. Εγκρίθηκε ένα πολύ κατηγορηματικό ψήφισμα. Από το διευθυντή του Πολυτεχνείου, που κλήθηκε στη συγκέντρωση, οι φοιτητές αξίωσαν να παρθούν αμέσως μέτρα για την απελευθέρωση των κρατουμένων. Το ψήφισμα τελείωνε με' ένα κατηγορηματικό τελεσίγραφο: αν μέσα σε τρεις μέρες στην καθορισμένη ώρα δεν απελευθερωθούν οι κρατούμενοι, τότε οι φοιτητές, με τη βοήθεια των εργατών της Ρίγας, θα πετύχουν την απελευθέρωσή τους με κάθε δυνατό μέσο. Ο διοικητής του κυβερνείου έλειπε αυτό το διάστημα από τη Ρίγα- είχε πάει στην Πετρούπολη για να προσπαθήσει να περιβληθεί με αρμοδιότητα γενικού διοικητή. Ο αναπληρωτής του διοικητή δείλιασε και «ξεγλίστρησε» με διπλωματικό τρόπο. Κάλεσε το διευθυντή και τους δυό κρατούμενους (έτσι λέει η “Vossische Zeitung”48 της 20 του Οχτώβρη με το νέο ημερορόγιο) και ρώτησε τους τελευταίους αν ξέρουν ότι είναι παράνομες οι πράξεις τους. Εκείνοι, φυσικά, απάντησαν πως δε βλέπουν τίποτε το παράνομο σ ' αυτές. Τότε ο αναπληρωτής του διοικητή, κατά τα λεγόμενα τάχα μιας εφημερίδας της Ρίγας, τους σύστησε επίμονα να αποφεύγουν τις τόσο παράνομες πράξεις και - τους άφησε και τους δυό ελεύθερους. «Κατά τη γνώμη των φοιτητών - προσθέτει με θλίψη ο ανταποκριτής που είναι ερωτευμένος με τους βαρώνους της Βαλτικής - και της μάζας που τους υποστηρίζει, η κυβέρνηση υπέκυψε στο τελεσίγραφο. Αλλά και οι ουδέτεροι παρατηρητές δεν μπορούσαν παρά να σχηματίσουν την ίδια εντύπωση». «Π ρ ο λ ετά ρ ι» άρ. φ ύλλου 23, 31 ( 1 8 ) το ϋ ’Ο χτώ β ρ η 1 9 0 5

Δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι σύμφω να μ έ τό κείμενο τ ή ς εφ η μ ερίδα ς « Π ρ ο λ ετά ρ ι» , άφ οϋ πα ρα βλή θη κε μ έ τό χειρόγρα φ ο

106

ΟΞΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

Μ ' αυτό τον τίτλο η φιλελεύθερη εφημερίδα του Βερολίνου “Vossische Zeitung” δημοσιεύει την παρακάτω ενδιαφέρουσα είδηση: «Τα γεγονότα στην αυτοκρατορία των τσάρων εξελίσ σ ονται με ακατάσχετη δύναμη. Για κάθε αμερόληπτο παρατηρητή είναι ξεκάθαρο πως ούτε η κυβέρνηση, ούτε οποιοδήποτε άλλο αντιπολιτευόμενο ή επαναστατικό κόμμα είναι κύριος τη ς κατάστασης. Ο πρίγκιπας Τ ρουμπετσκόι που πέθανε πρόωρα και οι άλλοι καθηγητές των ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μάταια προσπάθη­ σαν να αποτρέψουν τους ρώσους φοιτητές από τον επικίνδυνο δρόμο που ακολούθησαν, αποφασίζοντας να μετατρέψουν τα πανεπιστήμια σε τόπους πολιτικώ ν λαϊκώ ν συγκεντρώσεων. Οι φοιτητές τίμησαν με θέρμη τη μνήμη του Τρουμπετσκόι, συνοδέυσαν κατά μάζες, τη σορό του ως το νεκροταφείο, μετέτρεψαν τη ν κηδεία του σε επιβλητική πολιτική διαδήλω ση, τη σύστασή του όμως να μην επιτρέψουν την είδοσο ξένων σ τοιχείω ν στο πανεπιστήμιο δεν την άκουσαν. Και στο Π ανεπιστήμιο της Π ετρούπολης, και σ τη ν Ο ρυκτολογική Ακαδημία και στο Π ολυτεχνείο γίνονται τεράστιες λαϊκές συγκεντρώ σεις, όπου οι φ οιτητές αποτελούν συχνά τη μειοψηφία· οι συγκεντρώ σεις αυτές διαρκούν από πολύ πρωί ως αργά το βράδυ. Εκφωνούνται φλογεροί εμπρηστικοί λόγοι, τραγουδιούνται επαναστατικά τραγούδια. Εκτός α π ' αυτό σ τις συγκεντρώσεις αυτές βρίζουν με τη ν ψυχή τους τους φιλελεύθερους, ιδιαίτερα για τη «μεσοβέζικη στάση» τους που, όπως λένε, δεν αποτελεί τυχαία το χαρα κτη ρισ τικό γνώρισμα του ρωσικού φιλελευθερισμού, αλλά καθορίζεται από αιώνιους ιστορικούς νόμους. Υ πάρχει σ ' αυτές τις επικρίσεις κάτι το βαθιά τραγικό. Π ρά την ιστορική α ιτιολόγησή τους, στην πραγματικότητα αυτές δεν είναι καθόλου ιστορικές, έστω και μόνο για το λόγο ότι οι φιλελεύθεροι στη Ρωσία δεν έχουν ούτε καν τη δυνατότητα να λάβουν μια οποιοδήποτε μεσοβέζικη στάση, κάπως ικανή να βλάψει το τόσο σπουδαίο για όλα τα κόμματα έργο τη ς απελευθέρωσης. Λεν είναι οι πράξεις των φιλελευθέρων, αλλά τα βάσανά τους εκείνα που φρενάρουν το δρόμο της ζωής τους. Η κυβέρνηση είναι εξίσου ανίσχυρη (υπογράμμιση του πρωτοτύπου) μπροστά σ ' αυτά τα γεγονότα, όπως είναι ανίσ χυρη και μπροστά στις εργατικές ταραχές και μπροστά στο γενικό αναβρασμό. Φυσικά, ίσως σχεδιάζει να προκαλέσει ξανά μεγάλη αιματοχυσία και απλώς περιμένει τη στιγμή που θα ωριμάσει το κίνημα για να εξαπολύσει επίθεση των κοζάκων.

107

Α λλά και αν ακόμα τα πράγματα φτάσουν ως εκεί, και πάλι κανείς α π ' αυτούς που κρατούν στα χέρια τους την εξουσία δεν είναι βέβαιος αν αυτό θα ο δηγήσ ει ή ό χι σε ακόμα πιο θυελλώδες ξέσπασμα της δυσαρέσκειας. Ακόμα και ο στρατηγός Τρέποφ δεν έχει πια εμπιστοσύνη στο έργο του. Δεν κρύβει από τους φίλους του πως θεωρεί τον εαυτό του καταδικασμένο σε θάνατο και δεν περιμένει κανένα θετικό αποτέλεσμα από τη διοίκησή του. Λέει «Εγώ πια εκτελώ απλώς το καθήκον μου και θα το εκτελέσω ως το τέλος». Α σχημα θα πηγαίνουν ο ι δουλειές του τσαρικού θρόνου, μια και ο διευθυντής της αστυνομίας φτάνει σε τέτοια συμπεράσματα. Και πραγματικά, δεν μπορεί παρά να παραδεχτεί κανείς ό τι π α ρ ' όλες τις προσπάθειες του Τρέποφ, π α ρ ' όλη την πυρετώδη δράση των ατελεύτητων επιτροπών και συνδιασκέψεων, από πέρσι η ένταση της κατάστασης ό χ ι μόνο δε χαλάρωσε, μα απεναντίας δυνάμωσε. Ό π ο υ κι αν γυρίσεις να δεις, παντού η κατάσταση έχει γίνει πιο άσχημη και πιο επικίνδυνη, παντού τα πράγματα χειροτέρεψαν αισθητά».

Η εκτίμηση αυτή περιέχει μεγάλη δόση αλήθειας, αλλά και πολλή φιλελεύθερη στενοκεφαλιά. «Οι φιλελεύθεροι δεν μπορούσαν να λάβουν μεσοβέζικη στάση, βλαβερή για την υπόθεση». Έ τσ ι, έ; Γιατί όμως αυτοί οι καημένοι οι φιλελεύθεροι μπόρεσαν να εκδηλωθούν, παρ' όλα αυτά, πιο συχνά και πιο ελεύθερα απ' ό,τι τα άλλα κόμματα; Ό χ ι! Οι φοιτητές καθοδηγούνται από ένα υγιές επαναστατικό ένστικτο, που ενισχύεται από την επικοινωνία τους με το προλεταριάτο, όταν διαχωρίζουν επίμονα τον εαυτό τους από τους συνταγματικούςδημοκράτες και μειώνουν αυτούς τους συνταγματικούς-δημοκράτες στα μάτια του λαού. Το αύριο μας φέρνει μεγάλες, κοσμοϊστορικές μάχες για την ελευθερία. Δεν αποκλείεται οι αγωνιστές της ελευθερίας να πάθουν και άλλες ήττες. Οι ήττες όμως αυτές δε θα κάνουν τίποτε άλλο παρά θ ' αναταράζουν όλο και πιο βαθιά τους εργάτες και τους αγρότες, θα οξύνουν ακόμα πιο πολύ την κρίση, θα κάνουν ακόμα πιο τρομερή την αναπόφευκτη οριστική νίκη της υπόθεσης της ελευθερίας. Κι εμείς θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ώστε σ ' αυτή τη νίκη να μη κολλήσουν οι αστικές βδέλλες του μοναρχικού τσιφλικάδικου φιλελευθερισμού, θα προσπαθήσουμε ώστε αυτή τη νίκη να μη την εκμεταλλευτούν προπαντός οι κύριοι μεγαλοαστοί, όπως πολλές φορές αυτό συνέβηκε στην Ευρώπη. Θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ώστε η νίκη αυτή των εργατών και των αγροτών να οδηγηθεί ως το τέλος, ως την πλήρη συντριβή όλων των μισητών θεσμών της απολυταρχίας, της μοναρχίας, της 108

γραφειοκρατίας, της στρατοκρατίας, της φεουδαρχίας. Μόνο μια τέτοια νίκη θα δόσει στα χέρια του προλεταριάτου ένα πραγματικό όπλο, και τότε θ' ανάψουμε την πυρκαϊά στην Ευρώπη, για να κάνουμε τη ρωσική δημοκρατία επανάσταση πρόλογο της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής επανάστασης.

<(ίΤρολετάρι» άο. φύλλου 23, 31 (18) τ°ν Οχτώβρη 1905

Δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό κείμενο τής έφημερίδας «Προλετάρι», άφοϋ παραβλήθηκε μέ τό χειρόγραφη

109

ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ49

Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης και πολλών άλλων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κάνουν αποχή από τα μαθήματά τους. Το κίνημα έχει ήδη κερδίσει τη Μόσχα και το Κάρκοβ. Αν κρίνουμε από πληροφορίες ρώσικων και ξένων εφημερίδων κι από γράμματα, που λαβαίνουμε από τη Ρωσία πρόκειται για ένα πανεπιστημιακό κίνημα αρκετά πλατύ. Επιστροφή στα παλιά, στην προεπαναστατική Ρωσία: αυτή είναι η βασική σημασία των γεγονότων. ' Οπως άλλοτε, έτσι και τώρα η αντιδραστική κυβέρνηση προσπαθεί να βάλη κάτω από τον έλεγχό της το Πανεπιστήμιο. Ο αγώνας ενάντια στις φοιτητικές οργανώσεις είναι κάτι το μόνιμο στη μοναρχική Ρωσία: σήμερα, ο αγώνας αυτός πήρε τη μορφή καμπάνιας του εκατονταρχίτη υπουργού Σβάρτς - που κινείται με τις ευλογίες του πρωθυπουργού Στολύπιν - ενάντια στην αυτονομία, που οι ίδιοι είχαν υποσχεθεί στους φοιτητές το φθινόπωρο του 1905 (πόσες, αλήθεια, υποσχέσεις δεν έκανε η μοναρχία κάτω απ' τη πίεση της επαναστατημένης εργατικής τάξης!). Την αυτονομία αυτή τη χάρηκαν οι φοιτητές τόσο καιρό μόνο, όσο η μοναρχία είχε άλλες σκοτούρες στο κεφάλι της. Μα όσο η αυτονομία αυτή θέριευε ολοένα, η μοναρχία δε μπορούσε παρά ν ' αρχίσει να τους την στερεί. Ό πω ς και στο παρελθόν ο φιλελεύθερος τύπος θλίβεται κι οδύρεται. Με το πολυφωνικό αυτό κλαψούρισμα ενώνονται τη φορά αυτή κι οι φωνές μερικών οκτωβριστών. Οι κύριοι κύριοι καθηγητές κάνουν το ίδιο και ικετεύουν την κυβέρνηση να μη λυγίση μπροστά στη φωνή της αντίδρασης και να μην αφήσει να πάει χαμένη η ευκαιρία, που της δόθηκε «να διασφαλίσει δια μετασχηματισμών την τάξιν και την ειρήνην» μέσα στο χώρο αυτό, που έχει «ταλαιπωρηθή από την αταξίαν»· από την άλλη 110

μεριά συμβουλεύουν τους φοιτητές να μη παρασύρονται στο κύμα αυτό των παρανόμων πράξεων που δεν ωφελούν παρά την αντίδραση κλπ.νκλπ. Τι χιλιοειπωμένες παρακαταθήκες, που μας βυθίζουν πάλι στην ατμόσφαιρα της περασμένης εικοσαετίας, στα 80 χρόνια του τελευταίου αιώνα. Η ομοιότητα της εποχής αυτής με την τωρινή θα είναι ιδιαίτερα χτυπητή αν πάρει κανένας χωριστά τα σύγχρονα γεγονότα, αν τ ’ απομονώσει απ' τα 3 χρόνια επανάστασης, που μόλις διανύσαμε. Αλήθεια, αμέσως καταλαβαίνει κανείς ότι η Δούμα δεν είναι τίποτ' άλλο παρά ένα μεταμορφωμένο κέρδος των αρχών ταυτόσημο σχεδόν μ ' αυτό που υπήρχε πριν την επανάσταση: τα πρωτεία σε ακαμάτηδες τιτλούχους που βάζουν πάνω απ' οποιαδήποτε εκπροσώπηση τις σχέσεις τους με την αυλή και τις δοσοληψίες τους με τη δημόσια διοίκηση· υποστήριξη αυτής της ίδιας της δημόσιας διοίκησης απ' τους εμπόρους (τους οκτωβριστές) που δεν τολμούν ν ' αποχωριστούν τους προστάτες και τ ' αφεντικά τους· «αντιπολί­ τευση» από διανοούμενους αστούς, που έχουν σα πρώτη τους φροντίδα ν ' αποδείξουν την αφοσοίωσή τους στο καθεστώς και που ταυτίζουν την πολιτική δραστηριότητα του φιλελευθερισμού με τις παροτρύνσεις, που στέλνουν στους κρατούντες. ' Οσο για τους αντιπροσώπους των εργατών στη Δούμα, αυτοί έχουν μισολησμονήσει το ρόλο που έπαιξε πρόσφατα το προλεταριάτο με τον μαζικό του αγώνα τη μεγάλη μέρα. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, μπορούμε να πούμε ότι είχαν κάποια σπουδαιότητα οι παλιές μορφές φοιτητικού αγώνα στην ανώτερη και την ανώτατη εκπαίδευση; Αυτό είναι το ερώτημα που μπαίνει. Αν οι φιλελεύθεροι ξαναγύρισαν στην «πολιτική» των 80 χρόνων (από μόνο του πάει το πράγμα στην ειρωνεία, αν μιλάμε για πολιτική στην κυριολεξία), η σοσιαλδημοκρατία δε θα κάνει τα στραβά μάτια αν κρίνει ότι είναι αναγκαίο να υποστηρίξει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τον πανεπιστημιακό αγώνα; Φαίνεται ότι το ερώτημα αυτό έχει απασχολήσει μερικούς σοσιαλδημοκράτες φοιτητές. Η σύνταξη της εφημερίδας μας έλαβε το λιγότερο ένα γράμμα μιας ομάδας σοσιαλδημοκρατών φοιτητών, όπου μπορεί κανείς να διαβάσει ανάμεσα σ τ' άλλα: «Στις 13 Σεπτέμβρη σε μια φοιτητική συνέλευση στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης αποφασίστηκε να κληθούν οι φοιτητές σε γενική αποχή εξ αιτίας της επιθετικής τακτικής του 111

Σβάρτς. Η αποχή είναι πανεπιστημιακού επιπέδου. Η συνέλευση έφτασε στο σημείο να συγχαρεί τη σύγκλητο της Μόσχας και της Πετρούπολης για τα «πρώτα διαβήματα» που έκαναν υπέρ της αυτονομίας. Δε ξέρουμε ποια στάση να τηρήσουμε απέναντι σ ' αυτό το πανεπιστημιακό επίπεδο που υιοθέτησε η συνέλευση της Πετρούπολης· σκεφτόμαστε ότι είναι απαράδεκτο μέσα στις σημερινές συνθήκες κι ότι δε μπορεί να ενώσει τους φοιτητές σ ’ έναν αγώνα ενεργό και πλατύ. Πιστεύουμε απόλυτα ότι ένα φοιτητικό κίνημα δεν είναι νοητό παρά σε συνδυασμό με μια ομαδική πολιτική κινητοποίηση κι ότι δε μπορεί σε καμιά περίπτωση να είναι απομονωμένο. Πρακτικά δε βλέπουμε κανένα τρωτό σημείο σχετικά με το θέμα της ένωσης όλων των σπουδαστών. Γ ι' αυτό κι είμαστε αντίθετοι σ ' αυτή την πανεπιστημιακού επιπέδου κινητοποίηση». Το σφάλμα των συντακτών αυτού του γράμματος έχει πολύ πιο μεγάλη σημασία απ' αυτή που μπορεί κανένας να φανταστεί με την πρώτη ματιά, γιατί η επιχειρηματολογία τους είναι ξέχειλη από μια σειρά προβλημάτων ασύγκριτα πιο πλατιών και πιο ζωντανών απ' το να γνωρίζουν αν πρέπει ή όχι να πάρουν μέρος σε μια αποχή. «Πιστεύουμε απόλυτα ότι είναι φοιτητικό κίνημα δεν είναι νοητό παρά σε συνδυασμό σε μια ομαδική πολιτική κινητοπίηση. Γ ι’ αυτό κι είμαστε αντίθετοι σ ’ αυτή την πανεπιστημιακού επιπέδου κινητοποίηση». Αυτός ο τρόπος αιτιολόγησης είναι πέρα για πέρα λαθεμένος. Με μια τέτοια επιχειρηματολογία το επαναστατικό σύνθημα, σύμφωνα με το οποίο πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας να συνδυάζουμε την πολιτική κινητοποίηση των φοιτητών μ' αυτή του προλεταριάτου κλπ παύει στην πραγματικότητα να είναι ένας ζωντανός οδηγός για μια όλο και πιο πλατιά αναταραχή, όλο και πιο γενική και πιο μαχητική και μεταβάλλεται σε δόγμα νεκρό, που εφαρμόζεται μηχανικά στους διάφορους σταθμούς, των διαφόρων μορφών του κινήματος. Δεν αρκεί να διατυμπανί­ ζουμε ότι μια πολιτική κινητοποίηση είναι αναγκαία και ν ’ αναμασάμε την «τελευταία λέξη» των διδαγμάτων της επανάστα­ σης. Πρέπει να ξέρουμε να προπαγανδίζουμε την πολιτική κινητοποίηση και να χρησιμοποιούμε για το σκοπό αυτό όλες τις 112

δυνατότητες, όλες τις συνθήκες και, πρώτα απ' όλα και πριν απ' όλα, όλες τις μαζικές συγκρούσεις που αντιπαρατάσσουν στη μοναρχία αυτά ή εκείνα τα στοιχεία της παλιάς φρουράς. Δεν είναι ανάγκη να διαιρέσουμε οπωσδήποτε από τα πριν κάθε φοιτητικό κίνημα σε διάφορα «στάδια», απ' τα οποία είναι υποχρεωμένο να περάσει, να μας τρώει η ανησυχία μη δεν έχουμε κεράσει όπως πρέπει το καθένα από τα στάδια αυτά από την αρχή ως το τέλος και να καρδιοχτυπάμε όταν είμαστε στα πρώιμα στάδια της πολιτικής κινητοποίησης κλπ. ' Ενας τέτοιος τρόπος αντιμετώπισης θα μας οδηγούσε σίγουρα σε μια πολιτική οππορτουνιστική. Το αντίγραφο όμως λάθος που είναι ν ’ αρνούμαστε να πάρουμε στα σοβαρ την κατάσταση και τις αντικειμενικές συνθήκες ενός συγκεκριμένου μαζικού κινήματος εξ' αιτίας ενός συνθήματος που έχει απονεκρωθεί κι έχει άσχημα κατανοηθεί, όταν το ίδιο βλαβερό: δηλητηριάζει αναπόφευγα την επαναστατική φρασεολογία. Μπορεί καμιά φορά κάτω από ειδικές συνθήκες ένα πανεπιστημιακό κίνηα να προκαλεί περιορισμό του πολιτικού κινήματος, οπότε ο κατακερματισμός του κι ο σφετερισμός του θάναι όλος δικός του. Σε μια τέτοια περίπτωση οι ομάδες των σοδιαλδημοκρατών φοιτητών έχουν χρέος να κατευθύνουν όλη τους την προπαγάνδα ενάντια σ ' ένα τέτοιο κίνημα. Αλλά, για την ώρα, όλοι μπορούν να δουν ότι οι πολιτικές συνθήκες είναι διαφορετικές: σήμερα, το πανεπιστημιακό κίνημα είναι η αρχη του κινήματος μιας «γενιάς» φοιτητών που είναι λίγο-πολύ συνηθισμένη με μια κάποια αυτονομία όσο περιορισμένη κι αν ή τα ν α π' την άλλη μεριά αυτό το κίνημα αρχίζει σε μια στιγμή που δεν υπάρχει άλλη μορφή μαζικού αγώνα, σε μια περίοδο σιωπής, όποι οι πλατιές μάζες συνεχίζουν πάντα ν ' αφομοιώνουν την πείρα των τριών χρόνων της επανάστασης σιωπηλά, αργά και σε βάθος. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες η σοσιαλδημοκρατία θα έπεφτε σ ' ένα σοβαρό σφάλμα «αν αντιτίθετο στο πανεπιστημιακό κίνημα». Οι φοιτητικές ομάδες, που ανήκουν στο κόμμα μας έχουν αντίθετα χρέος να κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να υποστηρίξουν, να εκμεταλλευτούν και να πλατύνουν την κίνηση αυτή. Η υποστήριξή τους αυτή, όπως κι όλα όσα παραχωρεί η σοσιαλδημοκρατία σε κινήματα αρχικής μορφής, 113

πρέπει να στραφεί στον επηρεασμό, στο ιδεολογικό κι οργανωτικό πεδίο, των πιο πλατιών στρωμάτων που μόλις τώρα άρχισαν να ξυπνούν χάρη σ ' αυτό το συγκεκριμένο κίνημα, που για πολλούς είναι η πρώτη εμπειρία πολιτικών συγκρούσεων. Οι νέοι που μπήκαν στο Πανεπιστήμιο τα 2 τελευταία χρόνια έχουν στη πραγματικότητα ζήσει σχεδόν τελείως αποκομμένοι α π' την πολιτική κι έχουν διαποτισθεί από ένα πνεύμα περιορισμένης πανεπιστημιακής αυτονομίας όχι μόνο απ' τους καθηγητές, που πληρώνονται από το κράτος και τον κυβερνητικό τύπο αλλά κι από τους φιλελεύθερους προφεσσόρους κι όλο το κόμμα των καντέτ50, Για τους νέους αυτούς μια μεγάλη αποχή (αν είναι σε θέση να οργανώσουν μια μεγάλη αποχή ωφείλουμε να κάνουμε τα πάντα για να τους βοηθήσουμε σ ' αυτό, αλλά όπως και να το κάνουμε δεν είναι, σύντροφοι, στις υποχρεώσεις μας να γίνουμε μεις εγγυητές επιτυχίας σ ' ένα κίνημα αστικό), μια μεγάλη, λοιπόν, αποχή είναι η αρχή της συνειδητής ή ασυνείδητης γ ι' αυτούς πολιτικής σύγκρουσης. Το δικό μας καθήκον είναι να εξηγήσουμε στη μάζα των «πανεπιστημιακών» διαμαρτυρόμενων την αντικειμενική σημασία αυτής της σύγκρουσης, να πασχίσουμε να μετατρέψουμε το κίνημά τους σε συνειδητό πολιτικό κίνημα, να δεκαπλασιάσουμε την προπαγάνδα των σοσιαλδημοκρατών φοιτητών. Ολη αυτή η προπαγάνδα πρέπει νάχει σα σκοπό να βοηθήσει στην αφομοίωση των συμπερασμά­ των, που βγήκαν από τα τρία χρόνια της επανάστασης, να δώσουμε στον κόσμο λνα καταλάβει ότι ένας νέος επαναστατικός αγώνας είναι αναπόφευγος, έτσι ώστε τα παλιά μας συνθήματα (η καταστολή της μοναρχίας κι η σύγκληση συνταγματικού συνεδρίου), που δεν έχασαν καθόλου την επικαιρότητά τους, να ξαναγίνουν ένα αντικείμενο συζήτησης και τα θεμέλια της πολιτικής συσπείρωσης των νέων δημοκρατικών γενιών. Οποιεσδήποτε κι αν είναι οι συνθήκες, οι σοσιαλδημοκράτες δεν έχουν το δικαίωμα ν ' αρνηθούν να κάνουν αυτή τη δουλειά. ' Οποιες κι αν είναι οι δυσκολίες, που συναντάμε αυτή τη στιγμή, όποιες κι αν είναι οι αποτυχίες, που δοκιμάζουμε από τον ένα ή τον άλλο προπαγανδιστή σ ' αυτό ή σ τ' άλλο Πανεπιστήμιο, αυτόν ή εκείνο το φοιτητικό σύλλογο, αυτή ή εκείνη τη συνέλευση κλπ., εμείς δε θα κουραστούμε να επαναλαμβάνουμε: χτυπήστε και θα σας ανοίξουν! Η δουλειά της πολιτικής 114

αναταραχής δε πάει ποτέ στα χαμένα. Το να έχεις μια επιτυχία δεν είναι υποχρεωτικά ίσο με το να κερδίζεις αμέσως, την άλλη κιόλας στιγμή, την πλειοψηφία ούτε και με το να κάνεις αποδεκτή μια συνδυασμένη πολιτική κινητοποίηση. Μπορεί και να μη φτάσουμε, για την ώρα, τους στόχους αυτούς. Το ότι είμαστε όμως ένα οργανωμένο προλεταριακό κόμμα, αυτό πάει να πει ότι, χωρίς καθόλου να χάνουμε το κουράγιο μας από τις πρόσκαιρες αποτυχίες, συνεχίζουμε να κάνουμε με σταθερότητα, επιμονή και πείσμα τη δουλειά μας ακόμα και κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες. Δημοσιεύουμε λίγο πιο πάνω το κάλεσμα του ενωμένου συμβούλιου των φοιτητών της Πετρούπολης. Το κάλεσμα αυτό φανερώνει ότι και τα πιο δραστήρια ακόμα φοιτητικά στοιχεία στηρίζονται πάνω σε θέσεις καθαρά ακαδημαϊκές κι επαναλαμ­ βάνουν συνέχεια το καντέτ-οκτωβριστικό ρεφραίν. Κι αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή, που ο καθένας μπορεί να δη τον καντέτ-οκτωβριστή τύπο να υιοθετεί την πιο αισχρή στάση απέναντι στην αποχή και να ξελαρυγγιάζεται πασχίζοντας ν' αποδείξει ότι αυτή η αποχή είναι ολέθρια, εγκληματική κλπ. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες η επιτροπή του κόμματος στη Πετρούπολη έκρινε ότι είναι αναγκαίο ν ' απαντήσουμε με δριμύτητα στο ενωμένο συμβούλιο και δε μπορούμε παρά να τη συγχαρούμε γ ι' αυτό (διάβασε στη στήλη «Η ζωή του κόμματος»)51. Είναι φανερό ότι τ ' αστραπόβροντα του Σβάρτς δε θα μπορέσουν να σπρώξουν τους σημερινούς φοιτητές από το «πανεπιστημιακό» πεδίο στο «πολιτικό». Για να τελειοποιηθούν καινούργια επαναστατικά στελέχη πρέπει να δοκιμασθούν για πολλές φορές ακόμα απ' το δηλητήριο του μεγάλου και πολύ εκατονταρχίτη υπασπιστή. Ό σ ο για μας, σύντροφοι, που καταλαβαίνουμε πολύ καλά ότι η εκατονταρχίτικη κι οκτωβριστική Δούμα θάχει ν ’ αντιμετωπίσει νέες αστικοδημοκρατικές συγκρούσεις σε πανεθνική κλίμακα, δεν πρέπει να χάσουμε από τα μάτια μας τα στελέχη αυτά, που διαμορφώνονται απ’ όλη τη στολυπινιακή πολιτική κι από κάθε αντεπαναστατική επιχείρη­ ση. Λέμε σωστά σε πανεθνική κλίμακα, γιατί, μένοντας η Ρωσία πίσω, η εκατονταρχίτικη αντεπανάσταση όχι μόνο θ ’ ατσαλώσει νέους μαχητές στις γραμμές του επαναστατικού προλεταριάτου 115

αλλά θα βγάλει αναπόφευγα από τα σπλάχνα της μια νέα κίνηση, όχι προλεταριακή, δηλαδή αντικοδημοκρατική (όχι, βέβαια, πως όλη η αντιπολίτευση θα μπει στον αγώνα αλλά θα υπάρξει μια πλατιά συμμετοχή στοιχείων αληθινά δημοκρατικών, επιδέξιων δηλαδή στον αστικό και μικροαστικό αγώνα). Το γεγονός και μόνο ότι ένας μαζικός φοιτητικός αγώνας άρχισε στη Ρωσία το 1908 είναι ένα πολιτικό σύμπτωμα, το σύμπτωμα όλης της σημερινής κατάστασης, που δημιουργήθηκε από την αντεπανά­ σταση. Τα φοιτητικά νιάτα είναι δεμένα με πολλούς δεσμούς με τη μέση και κατώτερη αστική τάξη, με τους μικροϋπάλληλους, με συγκεκριμένες ομάδες αγροτών, παπάδων κλπ. Αν την ’ Ανοιξη του 1908, μπορέσαμε να βοηθήσουμε στις απόπειρες γ ι’ ανασύσταση της «' Ενωσης για την Ελευθερία»52 και να κινηθούμε στο σημείο που αυτή ήταν περισσότερο αριστερά από την παλιά ένωση των καντέτ, τη μισομολυσμένη από του τσιφλικάδες, που αντιπροσωπεύει ο Π. Στρουβέ- αν το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς οι νέοι που είναι πιο κοντά στην αστικοδημοκρατία άρχισαν να κινητοποιούνται- αν οι πληρωμέ­ νοι λιβελλογράφοι ξανάρχισαν ν ' αστράφτουν και να βροντάνε με δεκαπλασία μανία μέσα στα σχολεία ενάντια στην επανάσταση- αν οι αισχροί φιλελεύθεροι προφεσσόροι και διευθύνοντες καντέτοι πέφτουν σε βαρύ οδυρμό και μέσα από λυγμούς διατυπμπανίζουν ότι αυτές οι πρόωρες, επικίνδυνες κι ολέθριες αποχές δεν αρέσουν στους φίλτατους τους οκτωβριστές και μπορεί να τους «δυσαρεστήσουν», αυτούς που άρπαξαν την εξουσία, τότε σημαίνει ότι το νερό μπαίνει πια σ τ' αυλάκι, ότι η αντίδραση ενάντια... στην αντίδραση έχει αρχίσει κι όχι μοναχά ανάμεσα στους φοιτητές. ' Ετσι αντίσχυρο κι εμβρυώδικο που ήταν το ξεκίνημα αυτό της αντίδρασης, το κόμμα της εργατικής τάξης έπρεπε να το εκμεταλλευτεί και το εκμεταλλεύεται. Μάθαμε να δουλεύουμε εδώ και δεκάδες χρόνια πριν την επανάσταση- τα επαναστατικά μας συνθήματα τα διαδώσαμε πρώτα σε μικρές ομάδες, μετά ανάμεσα στις μάζες των εργατών, μετά στο δρόμο, μετά στα οδοφράγματα. Τώρα ακόμα πρέπει, πριν απ' όλα, να προφτάσουμε ν ' αποτελειώσουμε το τωρινό καθήκον, που χωρίς αυτό οτιδήποτε θα μπορούσαμε να πούμε για τη συνδυασμένη πολιτική κινητοποίηση δε θα ήταν παρά μάταια λόγια. Αυτό το καθήκον είναι να θεμελιώσουμε μια στέρεη προλεταριακή οργάνωση, που 116

θα είναι επικεφαλής της πολιτικής ταραχής σε κάθε τόπο, σε κάθε στιγμή ανάμεσα στις μάζες στο όνομα τούτων των επαναστατικών συνθημάτων. Σε τούτη τη δουλειά της οργάνωσης στο φοιτητικό τους περιβάλλον, σ ' αυτή τη δουλειά της διαφώτισης της βασισμένης πάνω τη σημερινή κινητοποίηση, πρέπει ν' αφιερωθούν οι φοιτητικές ομάδες. Το προλεταριάτο δε θα περιμένει για πολύ. Πολλές φορές συμβαίνει να παραχωρεί το βήμα στους αστικοδημοκράτες όταν είναι να μιλήσει σε τίποτα συμπόσια, στις νόμιμες οργανώσεις στα πανεπιστήμια ή στο βήμα των κοινοβουλευτικών ιδρυμάτων. Δεν το παραχωρεί όμως ποτέ και δε θα το παραχωρήσει σε καμιά περίπτωση, όταν είναι για ένα μεγάλο, σοβαρό, μαζικό αγώνα. Οι προϋποθέσεις αυτού του αγώνα μπορεί να ωριμάζουν πιο αργά και πιο δύσκολα απ' ότι ο ένας ή ο άλλος από μας θα ευχόταν: το γεγονός όμως είναι ότι ωριμάζουν ανελέητα. Αυτή η μικρή αρχή των μικρών πανεπιστημιακών συγκρούσεων είναι στην πραγμα­ τικότητα μια μεγάλη αρχή, γιατί θα έχει σημαντικές προεκτάσεις αν όχι σήμερα, τότε αύριο, αν όχι αύριο, το πολύ μεθαύριο.

«Προλετάριος» αρ. φολ. 36 3 (16) Οκτώβρη 1908

Β. Λένιν, Ά παντα Παρίσι, Μόσχα τ. 15, σ. 228 - 234

117

Ί

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΕΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ

Τις μέρες αυτές στην «Πράβντα»53(βλ. το φύλλο) τράβηξε την προσοχή μας το άρθρο του φοιτητή Μ., που δίνει εξαιρετικά πολύτιμο υλικό σχετικά με το ζήτημα των «φοιτητικών διαθέσεων». Σχετικά με την κομματικότητα των φοιτητών ο συντάκτης του άρθρου γράφει: «Φυσικά, στις αριστερές οργανώσεις ανήκει σ χετικά περιορισμένο τμήμα φοιτητώ ν. Δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά σ τις σημερινές συνθήκες, α λλά και γενικά: η δύναμη των οργανώσεων καθορίζεται ό χ ι από τον αριθμό των μελών, αλλά από τη ν επιροή τους σ τις μάζες. Είναι δύσκολο να κάνουμε υποθέσεις για το μέλλον, πρέπει όμως να τονίσουμε ό τι σήμερα ο ι αριστερές οργανώσεις συμβαδίζουν με τη μάζα των φοιτητών» («Ζαπρόσι Ζίζνι»54, τεύχ. 47).

Ο συντάκτης έχει απόλυτα δίκιο στο ότι σε μας στη Ρωσία, ιδιαίτερα στις σημερινές πολιτικές συνθήκες, «η δύναμη των οργανώσεων καθορίζεται όχι από τον αριθμό των μελών, αλλά από την επιροή τους στις μάζες». Για την Ευρώπη αυτό δεν θα ήταν σωστό. Για τη Ρωσία το φθινόπωρο του 1905 επίσης δεν ήταν σωστό. Για τη σημερινή όμως Ρωσία αυτό είναι τόσο σωστό, ώστε μπορεί κανένας να τολμήσει ακόμη να βγάλει ένα συμπέρασμα που φαίνεται παράδοξο: ο αριθμός των μελών της οργάνωσης δεν πρέπει να υπερβαίνει ένα ορισμένο μίνιμουμ, για να είναι η επιροή της οργάνωσης στις μάζες πλατιά και σταθερή! Ποια όμως είναι η κομματικότητα αυτών των «αριστερών» οργανώσεων στους φοιτητές; Ο φοιτητής Μ. γράφει: «Πρέπει ιδιαίτερα να τονίσουμε ότι δεν παρατηρείται διχόνοια ανάμεσα στις χωριστές αριστερές οργανώσεις. Τέτια διχόνοια ήταν ιδιαίτερα σοβαρή εδώ και τρία χρόνια, τον καιρό της απραξίας και τη ς κάλμας. Συνέβαινε ώστε οι εκλογές για τις επιτροπές των εστιών κτλ. να γίνονται με κομματικούς καταλόγους. Τώρα I 18

οι διχόνοιες αυτές σχεδόν εξαφανίστηκαν, εν μέρει, γιατί έγινε ολοφάνερη η ανάγκη να συνενωθούν οι δυνάμεις για μια κοινή δράση, εν μέρει, λόγω του ότι οι παλιές κομματικές θέσεις έχουν κλονιστεί, ενώ ο ι καινούργιες ακόμη δεν έχουν ι,μπεδωθεί».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κι απ' αυτή την άποψη οι φοιτητές αντανακλούσαν ένα φαινόμενο πανρωσικής κλίμακας. Παντού, σ ' όλη τη δημοκρατία, και ανάμεσα στους εργάτες επίσης, «οι παλιές κομματικές θέσεις έχουν κλονιστεί, ενώ οι καινούργιες ακόμη δεν έχουν εμπεδωθεί». Τι είναι ο λικβινταρισμός55; Ο λικβινταρισμός είναι είτε μια μικρόψυχη υποχώρηση στο πνεύμα της εποχής, στο πνεύμα του «κλονισμού» των παλιών κομματικών θέσεων, είτε μια χαιρέκακη χρησιμοποίηση από τους φιλελευθέρους αυτού του κλονισμού. Το καθήκον όλης της δημοκρατίας είναι να αγωνιστεί με όλες τις δυνάμεις ενάντια σ ' αυτό τον «κλονισμό» και να πετύχει μια ακριβή, σαφή, καθορισμένη, καλομελετημένη «εμπέδωση» των «καινούργιων θέσεων». Το να μπερδεύει κανένας τις φιλονεικίες, τις συζητήσεις για τα κομματικά (και τα εσωκομματικά) προγράμματα με τις «διχόνοιες» θα ήταν το μεγαλύτερο λάθος. «Να συνενώνονται οι δυνάμεις για μια κοινή δράση» είναι τελείως απαραίτητο- μαζί μ' αυτές, λόγου χάρη, και οι δυνάμεις των μαρξιστών και των ναρόντνικων. Αυτό όμως δεν εξαλείφει τον κομματικό καθορισμό, αλλά τον απαιτεί. Συνένωση της δράσης είναι δυνατή μόνο τότε, όταν υπάρχει πραγματική ενότητα αντιλήψεων ότι η δράση αυτή είναι απαραίτητη. Αυτό είναι τελείως ολοφάνερο. Η ρωσική δημοκρατία έπασχε από το ότι προσπαθούσε «να συνενώσει τις δυνάμεις» για δημοκρατική δράση με μη δημοκράτες, με τους φιλελευθέρους! Προσπάθείστε, λόγου χάρη, «να συνενώσετε τις δυνάμεις» των οπαδών των πολιτικών απεργών με τις «δυνάμεις» των «οπαδών των πολιτικών απεργών με τις «δυνάμεις» των αντιπά­ λων τους. Είναι ολοφάνερο ότι θα προκύψει ζημιά στη «δράση». Οχι, επιδιώξετε να πετύχετε ένα σαφή, καθορισμένο, ακριβή, καλομελετημένο διαχωρισμό στις «θέσεις», στις πλατφόρμες και στα προγράμματα και ύστερα συνενώνετε τις δυνάμεις εκείνες, που μπορούν να πηγαίνουν μαζί λόγω των πεποιθήσεών τους, λόγω της 119

κοινωνικής τους φύσης, συνενώνετε αυτές τις δυνάμεις σ ' εκείνη μόνο τη δράση, στην οποία μπορεί να περιμένει κανείς ομοφωνία. Τότε και μόνο τότε θα προκύψει όφελος από την πρωτοβουλία.

Γράφτηκε ανάμεσα στις 24 και 29 του Νοέμβρη (7 και 12 του Δεκέμβρη) 1912.

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο

Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1954 στο περιοδικό «Κομμουνίστ», τεύχ. 6 Υπογραφή: Β.Ι.

120

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ, ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

ΕΝΑ ΕΠΕΙΓΟΝ ΘΕΜΑ

(απόσπασμα)

... Ενάντιά μας, ενάντια στις μικρές σοσιαλιστικές ομάδες που καταφεύγουν στην «παρανομία» μέσα στην απέραντι ρωσική γη, στρέφεται ο γιγάντιος μηχανισμός του σύγχρονου πανίσχυ­ ρου Κράτους που επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις για να πνίξει το σοσιαλισμό και τη δημοκρατία. Είμαστε σίγουροι ότι τελικά θα γκρεμίσουμε το αστυνομικό αυτό κράτος, γιατί η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός έχουν με το μέρος τους όλα τα υγιή και ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα του λαού. Για να διεξάγουμε, όμως, συστηματικά τον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση, πρέπει ν' ανεβάσουμε το επίπεδο της επαναστατικής οργάνωσης, της πειθαρχίας και της τεχνικής της παράνομης δράσης στον ανώτατο βαθμό τελειότητας. Είναι απαραίτητο τα μέλη και οι οργανώσεις του Κόμματος να ειδικευτούν στους διάφορους τομείς της κομματικής δουλειάς, δηλαδή στην ανατύπωση των κειμένων, στην εισαγωγή και τη διανομή σ ' όλη τη Ρωσία των εκδόσεων που βγαίνουν στο εξωτερικό, στην οργάνωση παράνομων σπιτιών, στη συγκέντρωση χρημάτων, στη διαβίβα­ ση του ταχυδρομείου και όλων των πληροφοριών σχετικά με το κίνημα, στην οργάνωση των συνδέσμων κλπ. Μια τέτοιου είδους ειδίκευση απαιτεί, και αυτό το ξέρουμε καλά, πολύ μεγαλύτερη αντοχή και ικανότητα συγκέντρωσης σε μια δουλειά ταπεινή, ανώνυμη και αφανή και πολύ μεγαλύτερο θάρρος απ' ότι η δουλειά που γίνεται συνήθως στις οργανώσεις. Ωστόσο όμως, οι Ρώσοι σοσιαλιστές και η ρώσικη εργατική τάξη έχουν αποδείξει ότι είναι ικανοί για ηρωικές πράξεις, και γενικά θα ήμασταν αχάριστοι αν παραπονιόμασταν για έλλειψη 123

ανθρώπων. Ανάμεσα στους εργάτες παρατηρεί κανείς μια ενθουσιώδη και ακαταμάχητη ορμή προς τις ιδέες του σοσιαλισμού, και οι διανοούμενοι συνεχίζουν να έρχονται σε βοήθεια των εργατών, παρόλο που οι τόποι εξορίας και ο φυλακές είναι γεμάτες. Αν ανάμεσα σ ' όλους αυτούς τους νέους οπαδούς της επαναστατικής υπόθεσης διαδοθεί πλατιά η αναγκαιότητα μιας αυστηρότερης οργάνωσης, τότε το σχέδιο για την συστηματική έκδοση και κυκλοφορία μιας εφημερίδας του Κόμματος θα πάψει να είναι ένα όνειρο.

Συντάχτηκε τον Οκτώβρη του 1899 ή λίγο αργότερα και πρωτοδημοσιεύτηκε το 1925 στη συλλογή Λένιν III.

124

Β. Λένιν, Ά πα ντα Παρίσι - Μόσχα, τ. 4, σ. 228 - 229

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΥΣ Α.Α. ΜΠΟΓΚΝΤΑΝΟΦ ΚΑΙ Σ.Ι. ΓΚΟΥΣΕΦ

11.11.1905 Στους Ραχμέτοφ, Χαριτόν Χθες έστειλα τηλεγράφημα πως είμαι σύμφωνος με τις τροποποιήσεις Σας, παρ' όλο που δεν είμαι καθόλου σύμφωνος μ' αυτά που μπόρεσα να καταλάβω από το γράμμα Σας. Τόσο όμως έχω σιχαθεί αυτές τις παρελκύσεις και τόσο οι ερωτήσεις. Σας προξενούσαν την εντύπωση κοροϊδίας σε βάρος μου, που είπα ας γίνει ό,τι γίνει: αρκεί να κάνουν τουλάχιστο κάτι! αρκεί να βγάλουν μια οποιαδήποτε ανακοίνωση για το συνέδριο56, να την βγάλουν όμως κι όχι να λένε μόνο κουβέντες! Θα παραξενευτείτε για τη λέξη: κοροϊδία. Για σκεφτείτε το όμως σ τ' αλήθεια: πριν από δυό μήνες στέλνω το σχέδιό μου σ ' όλα τα μέλη του γραφείου. Κανείς δεν ενδιαφέρεται γ ι' αυτό και δε θεωρεί αναγκαία την ανταλλαγή γνωμών!! Και τώρα: τηλέγραφικώς... αχ μωρέ, συζητάμε για οργάνωση, για συγκεντρωτισμό, και στην πραγματικότητα ανάμεσα στους πιο στενούς συντρόφους του κεντρικού οργάνου υπάρχει τέτοια ασυνεννοησία, τέτοιος πρωτόγονος τρόπος δουλειάς, που σούρχεται να φτύσεις. Να, οι μπουντιστές δε γλωσσοκοπανάνε για συγκεντρωτισμό, κι όμως ο καθένας τους γράφει κάθε βδομάδα στο κεντρικό τους όργανο και η επαφή γίνεται έμπραχτα. Και αρκεί να πιάσει κανείς στο χέρι του το φύλλο τους «Ποσλέντνιγε Ισβέστιγια»57, για να δει αυτή την επαφή. Εμείς αντίθετα βγάζουμε το 6ο φύλλο της «Βπεριόντ»58 κι από ένα μέλος της σύνταξης (τον Ραχμέτοφ) δεν έχουμε λάβει ούτε γραμμούλα, ούτε σχετικά με τη «Βπεριόντ» ούτε για τη «Βπεριόντ». Οι δικοί μας «μιλάνε» για πάρα πολλούς δεσμούς με συγγραφείς και στην Πετρούπολη και στη Μόσχα, για νεαρές δυνάμεις της πλειοψηφίας, και σ ’ εμάς εδώ, δυό μήνες 125

ύστερα από την έκκληση να καταπιαστούμε με τη δουλειά (ανακοίνωση για την έκδοση της «Βπεριόντ» και σχετικό γράμμα), ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Και οι ρωσικές επιτροπές (ο Καύκασος, το Νίζνι, αφήνω πια την περιοχή του Βόλγα και το Νότο) θεωρούν το γραφείο εντελώς «μύθο» κι έχουν απόλυτο δίκιο. Για κάποια συμμαχία της επιτροπής της πλειοψηφίας της Πετρούπολης με μια ομάδα μενσεβίκων59 «ακούσαμε» από ξένους, - ενώ από τους δικούς μας δε λάβαμε ούτε λέξη. Δε θέλουμε να πιστέψουμε πως οι μπολσεβίκοι θα μπορούσαν να προβούν σε μια τόσο ανόητη πράξη αυτοκτονίας. Για τη συνδιάσκεψη των σοδιαλδημοκρατών και για το «συνασπισμό» «ακούσαμε» από ξένους, ενώ από τους δικούς μας τσιμουδιά, αν και λένε πως αυτό είναι fait accompli. Φαίνεται πως στους μπολσεβίκους ήρθε ξανά η όρεξη ν ' αφήνουν να τους τραβάνε από τη μύτη. Μοναδική μας δύναμη είναι η πλήρης ευθύτητα και η συνοχή η ορμή της επίθεσης. Μα οι άνθρωποι φαίνεται έγιναν μαλθακοί με την ευκαιρία της «επανάστασης»!! Σε στιγμές που η ανάγκη της οργάνωσης είναι εκατό φορές μεγαλύτερη, αυτοί περνούν με το μέρος των αποδιοργανωτών. Από τις διορθώσεις που προτάθηκαν στο σχέδιο της διακήρυξης και του συνεδρίου (που διατυ­ πώνονται στο γράμμα με τόση ασάφεια που δε χωράει άλλη) φαίνεται πως τους απασχολεί με το παραπάνω η «νομιμοφροσύ­ νη»: ο παπούς γράφει ξεκάθαρα αυτή τη λέξη και προσθέτει: αν δεν αναφερθούμε τα κεντρικά όργανα, κανείς δε θα πάει στο συνέ­ δριο! Ε λοιπόν κύριοι, βάζω στοίχημα πως αν ενεργήσετε έτσι, δε θα δείτε ποτέ συνέδριο και δεν πρόκειται να γλυτώσετε ποτέ από την μπότα των βοναπαρτ-ιστών του ΚΟ και της ΚΕ. Να συγκαλείς συνέδριο ενάντια στα κεντρικά όργανα, προς τα οποία έχει εκφρα­ στεί δυσπιστία, να συγκαλείς συνέδριο εξονόματος ενός επανα­ στατικού γραφείου (ανύπαρκτου και πλασματικού, εφόσον θα έδειχνε κανείς δουλική προσήλωση στο νόμιμο καταστατικό) και να αναγνωρίζεις ότι έχουν αναμφισβήτητο δικαίωμα να πάρουν μέρος σ ' αυτό και οι 9 βοναπαρτιστές και ο Σύνδεσμος60 (χα-χα!) και τα δημιουργήματα των βοναπαρτιστών (οι νεοξεφουρνισμένες επιτροπές) - σημαίνει να καταντάς γελοίος και να υποσκά­ πτεις κάθε σεβασμό προς τον εαυτό σου. Τα κεντρικά όργανα μπορούσε κι έπρεπε να προσκληθούν, αλλά να τους αναγνωρίζεις 126

θετική ψήφο είναι, το ξαναλέω, αφροσύνη. Φυσικά τα κεντρικά όργανα όπως και νάναι δε θαρθούν στο συνέδριό μας, γιατί όμως να δίνεις αφορμή να σε φτύνουν άλλη μια φορά κατάμουτρα; Γιατί να υποκρίνεσαι και να κρύβεσαι; Είναι αυτόχρημα αίσχος. Διακηρύξαμε τη διάσπαση, καλούμε σε συνέδριο τουςβπεριόντοβτσι, θέλουμε να οργανώσουμε βπεριοντοβικό κόμμα και κόβουμε, κόβουμε αμέσως κάθε σχέση με τους αποδιοργανωτές, - κι ωστόσο ακόμα μας μιλάνε μερικοί για νομιμοφροσύνη, προσποιούνται ότι πιστεύουν πως μπορεί τάχα να γίνει κοινό συνέδριο της «' Ισκρα»61 και της Βπεριόντ». Τι κωμωδία! Φυσικά η πρώτη κιόλας μέρα, η πρώτη ώρα του συνεδρίου (αν θα γίνει) θα διαλύσει αυτή την κωμωδία, ως το συνέδριο όπως ένα τέτοιο φάλτσο να μας ζημιώσει δεκάδες κι εκατοντάδες φορές. Είναι αλήθεια πως πολλές φορές σκέφτομαι ότι τα 9/ 10 των μπολσεβίκων είναι πραγματικά τυπολάτρες. Είτε θα ενώσουμε με μια πραγματικά σιδερένια οργάνωση όσους θέλουν να πολεμήσουν, και με το μικρό αυτό μα γερό κόμμα θα τσακίσουμε το πλαδαρό τέρας των νεοϊσκριστικών ετερόκλητων στοιχείων, είτε θ ’ αποδείξουμε με τη διαγωγή μας πως, σαν αξιοκαταφρόνη­ τοι τυπολάτρες που είμαστε, μας αξίζει η καταστροφή. Πως δεν το καταλαβαίνουν αυτό μερικοί άνθρωποι, ότι πριν συγκροτηθεί το γραφείο και πριν βγει η «Βπεριόντ» κάναμε το παν για να σώσουμε τη νομιμοφροσύνη, για να σώσουμε την ενότητα, για να σώσουμε τις τυπικές, δηλαδή τις ανώτερες μεθόδους διακανονι­ σμού της διένεξης!;!; Τώρα όμως, ύστερα από το γραφείο, ύστερα από τη «Βπεριόντ» η διάσπαση είναι γεγονός. Κι αφού η διάσπαση έγινε πια γεγονός, φάνηκε πως υλικά είμαστε πολύ πιο αδύνατοι. Μας χρειάζεται ακόμα να μετατρέψουμε την ηθική μας δύναμη σε υλική. Οι μενσεβίκοι έχουν περισσότερα λεφτά, περισσότερες εκδόσεις, περισσότερες δυνατότητες μεταφοράς, περισσότερους πράχτορες, περισσότερα «ονόματα», περισσότε­ ρους συνεργάτες. Θα ήταν ασυγχώρητη μωρία να μη το δει κανείς αυτό. Κι αν δε θέλουμε να παρουσιάσουμε στον κόσμο μια αποκρουστικότατη μορφή ξερακιανής και αναιμικής γεροντοκό­ ρης, περήφανης για την άγονη ηθική της αγνότητα, πρεπει να καταλάβουμε πως έχουμε ανάγκη από πόλεμο και μαχητική οργάνωση. Μόνο ύστερα από μακρόχρονο πόλεμο και μόνο με τον όρο ότι θ ' αποχτήσουμε υπέροχη οργάνωση, μπορεί η ηθική μας δύναμη να μετατραπεί σε υλική.

Χρειάζονται λεφτά. Το σχέδιο να γίνει το συνέδριο στο Λονδίνο είναι υπερανόητο, γιατί θα μας στοιχίσει τα διπλάσια. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την έκδοση της «Βπεριόντ» και μια μακρόχρονη απουσία θα την σταματήσει. Το συνέδριο πρέπει νάναι απλό, σύντομο, ολιγομελές. Είναι συνέδριο για την οργάνωση πολέμου. Ό λ α δείχνουν πως σχετικά μ' αυτό έχετε αυταπάτες. Χρειάζονται συνεργάτες για τη «Βπεριόντ». Είμαστε λίγοι. Αν δεν προστεθούν 2-3 μόνιμοι συνεργάτες από τη Ρωσία, τότε είναι περιττό να λέμε ένα σωρό ανοησίες για πάλη κατά της «Ίσκρα». Χρειάζονται μπροσούρες και προκηρύξεις, χρειάζον­ ται απαραίτητα. Χρειάζονται νεαρές δυνάμεις. Θα συμβούλευα να τουφεκίζονται αδίσταχτα επιτόπου όσοι τολμούν να λένε πως δεν υπάρχουν άνθρωποι. Στη Ρωσία υπάρχει ένα σωρό κόσμος, πρέπει μόνο πιο πλατιά και πιο τολμηρά, πιο τολμηρά και πιο πλατιά, ξανά πιο πλατιά και ξανά πιο τολμηρά να στρατολογούμε μέσα από τη νεολαία, χωρίς να τη φοβόμαστε. Είναι καιρός πολέμου. Η νεολαία θα κρίνει την έκβαση του όλου αγώνα, και η φοιτητική κι ακόμα περισσότερο η εργατική νεολαία. Παρατείστε όλες τις παλιές συνήθειες της αδράνειας, του σεβασμού των τίτλων κτλ. Φτιάξτε από νεολαίους εκατοντάδες ομίλους βπεριόντοβτσι κι ενθαρρύνε­ τε τους να δουλεύουν μ ' όλες τους τις δυνάμεις. Ευρύνετε την επιτροπή στο τριπλάσιο με την εισδοχή νεολαίας, φτιάχτε πέντεδέκα υποεπιτροπές, πλαισιώστε τες «με πρόσληψη» κάθε τίμιου και δραστήριου ανθρώπου. Δόστε το δικαίωμα σε κάθε υποεπιτροπή να γράφει και να βγάζει προκηρύξεις χωρίς χρονοτριβές (δε χάθηκε ο κόσμος αν κάνει κάποιο λάθος: θα το διορθώσουμε με «ήπιο τρόπο» στη «Βπεριόντ»). Πρέπει με ιλιγγιώδη ταχύτητά να ενώνουμε και να βάζουμε σε κίνηση όλους όσοι δείχνουν επαναστατική πρωτοβουλία. Μη φοβάστε αν είναι ακατάρτιστοι, μη τρέμετε αν είναι άπειροι και όχι αρκετά εξελιγμένοι. Πρώτο, αν δεν κατορθώσετε να τους οργανώσετε και να τους κινητοποιήσετε, θ' ακολουθήσουν τους μενσεβί­ κους και τους Γκαπόν και με την ίδια αυτή απειρία τους θα κάνουν πενταπλάσια ζημιά. Δεύτερο, τώρα θα τους διδάσκουν στο πνεύμα το δικό μας τα γεγονότα. Τα γεγονότα ήδη διδάσκουν τους πάντες ακριβώς στο πνεύμα της «Βπεριόντ». Μόνο είναι απαραίτητο να οργανώσετε, να οργανώνετε, και 128

ξανά να οργανώνετε εκατοντάδες ομίλους, παραμερίζοντας σε εντελώς δεύτερη μοίρα τις συνηθισμένες σπουδαιοφανείς ανοησίες των επιτροπών (της ιεραρχίας). Είναι καιρός πολέμου. Είτε θα φκιάξετε καινούργιες, νεαρές, φρέσκες, δραστήριες μαχητικές οργανώσεις παντού, για επαναστατική σοσιαλδημο­ κρατική δουλειά όλων των κατηγοριών, όλων των ειδών και σ ' όλα τα στρώματα, - είτε θα χαθείτε με τη δόξα ανθρώπων «των επιτροπών» που κρατάνε σφραγίδες. Σχετικά μ ’ αυτό θα γράψω στη «Βπεριόντ» και θα μιλήσω στο συνέδριο. Σας γράφω για να επιχειρήσω και πάλι να προκαλέσω ανταλλαγή σκέψεων, να Σας παρακινήσω να συνδέσετε άμεσα με τη σύνταξη καμιά δεκαριά νεαρούς, φρέσκους εργατικούς (και άλλους) ομίλους, παρ' όλο... παρ’ όλο που ας το πούμε μεταξύ μας, δεν τρέφω καμιά ελπίδα πως οι παράτολμοι αυτοί πόθοι θα πραγματοποιηθούν. ' Υστερα από δυό μήνες θα ζητήσετε ίσως να σας απαντήσω τηλέγραφικώς αν είμαι σύμφωνος να γίνουν οι τάδε και τάδε τροποποιήσεις στο «σχέδιο»... Σας απαντώ εκ των προτέρων πως είμαι σύμφωνος με όλα... Καλή αντάμωση στο συνέδριο. Αένιν P.S. Πρέπει να βάλουμε για καθήκον μας να επιφέρουμε επανάσταση στην αποστολή της «Βπεριόντ» στη Ρωσία. Προπαγανδίζετε όσο είναι δυνατόν πιο πλατιά την εγγραφή συνδρομητών από την Πετρούπολη. Οι φοιτητές και ιδιαίτερα οι εργάτες ας γράφονται συνδρομητές κατά δεκάδες κι εκατοντάδες, δίνοντας τις ίδιες τους τις διευθύνσεις. Σήμερα είναι αστείο να το φοβόμαστε αυτό. Η αστυνομία δε θα μπορέσει ποτέ να τα πιάσει όλα. Και το >/2 ή το '/ , 0 να φτάσουν στον προορισμό τους πάλι είναι παρά πολύ. Ρίξτε αυτή την ιδέα σε κάθε όμιλο νεολαίας, και η νεολαία αυτή θα βρει κι εκατοντάδες δικούς της δρόμους για το εξωτερικό. Δόστε σε πιο πλατιά κλίμακα τις διευθύνσεις για την αποστολή γραμμάτων στη «Βπεριόντ», σε όσο το δυνατόν πιο πλατιά κλίμακα.

Πρωτοδημοσιεύτηχε τό 1925 ατό περιοδικό «Ποολετάρακαγισ Ρεβολιοντσιγια», τεύχος 4 (39) 129

Δημοσιεύεται αύμφωνα μέ τό χειρόγραφο

ΝΕΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΝΕΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

(απόσπασμα)

Η επαναστατική εποχή είναι για τη σοσιαλδημοκρατία ό,τι η πολεμική περίοδος για το στρατό. Πρέπει να αυξαίνουμε τη δύναμη του στρατού μας, να περνάμε από την ειρηνική σύνθεσή του στην πολεμική, να επιστρατεύουμε τους εφέδρους της πρώτης και της δεύτερης σειράς, να ανακαλούμε στις τάξεις τους τους αδειούχους, να οργανώνουμε νέα βοηθητικά σώματα, τμήματα και υπηρεσίες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στον πόλεμο είναι αναπόφευχτο και απαραίτητο να συμπληρώνεις τις γραμμές σου σε λιγότερο εκπαιδευμένους νεοσύλλεχτους, να αντικαθιστάς κάθε τόσο τους αξιωματικούς με απλούς στρατιώτες, να επιταχύνεις και να απλοποιείες την προαγωγή στρατιωτών σε αξιωματικούς. Για να μιλήσουμε χωρίς μεταφορές: πρέπει να ευρύνουμε πολύ την αριθμητική δύναμη των κάθε λογής κομματικών και προσκείμενων στο κόμμα οργανώσεων, για να συμβαδίσουμε, έστω και ως ένα βαθμό, με το χείμαρρο τής λαϊκής επαναστατικής ενέργειας, χείμαρρο που εκατονταπλασιάστηκε σε δύναμη. Αυτό εννοείται δε σημαίνει πως πρέπει ν ' αφήσουμε στην μπάντα τη γερή κατάρτιση των ανθρώπων και τη συστηματική εκμάθηση των αληθειών του μαρξισμού. Ό χ ι, μα πρέπει να θυμόμαστε πως τώρα για την κατάρτιση και εκπαίδευση έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία οι ίδιες οι πολεμικές επιχειρήσεις που διδάσκουν τους ακατάρτιστους να τραβήξουν ακριβώς προς τη δική μας και εξολοκλήρου προς τη δική μας κατεύθυνση. Πρέπει να θυμόμαστε πως η «δογματική» αφοσίωσή μας στο μαρξισμό ενισχύεται τώρα από το γεγονός ότι η πορεία των επαναστατικών 130

γεγονότων δίνει παντού κι ολούθε εποπτικά διδάγματα στη μάζα κι ότι όλα αυτά τα διδάγματα επιβεβαιώνουν ακριβώς το δικό μας δόγμα. Συνεπώς δε μιλάμε για άρνηση του δόγματος, ούτε για χαλάρωση της δύσπιστης και φιλύποπτης στάσης μας απέναντι στους πλαδαρούς διανοούμενους και στους στείρους επαναστά­ τες· εντελώς το αντίθετο. Μιλάμε για τις νέες μεθόδους διδασκαλίας του δόγματος, που θάταν ασυγχώρητο να τις ξεχνάει ένας σοσιαλδημοκράτης. Λέμε πόσο σπουδαίο είναι τώρα να επωφελείται κανείς από τα εποπτικά διδάγματα των μεγάλων επαναστατικών γεγονότων, για να παραδίδει όχι πια στους ομίλους, αλλά στις μάζες τα παλιά «δογματικά» μαθήματά μας, σχετικά με το ότι λογουχάρη είναι ανάγκη η τρομοκρατία να συγχωνευτεί στην πράξη με την εξέγερση της μάζας, ότι πίσω από το φιλελευθερισμό της μορφωμένης ρωσικής κοινωνίας πρέπει να ξέρει κανείς να διακρίνει τα ταξικά συμφέροντα της αστικής μας τάξης (πρβλ. την πολεμική πάνω σ ' αυτό το ζήτημα ενάντια στους σοσιαλιστές - επαναστάτες στη «Βπεριόντ», φύλλο 3). ' Ωστε δεν πρόκειται για αδυνάτισμα της σοσιαλδημοκρατικής απαιτητικότητάς μας, της ορθόδοξης αδιαλλαξίας μας, αλλά για το δυνάμωμα και της μιας και της άλλης με νέους τρόπους, με νέες μεθόδους εκπαίδευσης. Σε καιρό πολέμου τους νεοσύλλεχτους πρέπει να τους εκπαιδεύεις απευθείας στις πολεμικές επιχειρήσεις. Καταπιαστείτε λοιπόν πιο τολμηρά, σύντροφοι, με τις νέες μεθόδους εκπαίδευσης! Συγκροτείτε πιο τολμηρά όλο και νέα τμήματα, στέλνετέ τα στη μάχη, στρατολογείτε περισσότερη εργατική νεολαία, πλαταίνετε τα συνηθισμένα πλαίσια όλων των κομματικών οργανώσεων, από τις επιτροπές ως τις εργοστασια­ κές ομάδες, τις συντεχνιακές ενώσεις, τους φοιτητικούς ομίλους! Να θυμάστε πως κάθε αργοπορία μας σ ' αυτή τη δουλειά θάναι προς όφελος των εχθρών της σοσιαλδημοκρατίας, γιατί τα νέα ρυάκια γυρεύουν άμεση διέξοδο, κι αν δε βρουν σοσιαλδημοκρατική κοίτη, θα στραφούν ορμητικά προς μη σοσιαδημοκρατική. Να θυμάστε πως κάθε πραχτικό βήμα του επαναστατικού κινήματος θα διδάσκει αναπόφευχτα και αναπότρεπτα στους νεαρούς νεοσύλλεχτους τη σοσιαλδημοκρα­ τική ακριβώς επιστήμη, γιατί η επιστήμη αυτή βασίζεται στον αντικειμενικά σωστό υπολογισμό των δυνάμεων και των τάσεων 131

των διαφόρων τάξεων, και η επανάσταση δεν είναι τίποτε άλλο παρά τσάκισμα των παλιών εποικοδομημάτων και αυτοτελής δράση των δίαφόρων τάξεων που προσπαθούν να δημιουργήσουν με το δικό τους τρόπο ένα νέο εποικοδόμημα. Μόνο μη υποβιβάζετε την επαναστατική επιστήμη μας σε απλό δόγμα βιβλίου, μη την εκχυδαϊζετε με αηδιαστικές φράσεις για ταχτικήπροτσές, οργάνωση-προτσές, με φράσεις που δικαιολογούν τη διασπορά, την αναποφασιστικότητα, την έλλειψη πρωτοβουλίας. Δόστε περισσότερη άπλα στην πιο πολύμορφη δράση των πιο διαφορετικών ομάδων και ομίλων, χωρίς να ξεχνάτε ότι η ορθότητα του δρόμου τους, εκτός από τις συμβουλές μας κι ανεξάρτητα από τις συμβουλές μας, εξασφαλίζεται από τις αμείλιχτες απαιτήσεις της ίδιας της πορείας των επαναστατικών γεγονότων. Από καιρό πια έχει ειπωθεί ότι στην πολιτική είσαι συχνά υποχρεωμένος να διδάσκεσαι από τον εχθρό. Και στις επαναστατικές στιγμές ο εχθρός μας επιβάλλει πάντα τα σωστά συμπεράσματα με ένα τρόπο εξαιρετικά διδαχτικό και γρήγορο. Ανακεφαλαιώνουμε λοιπόν: πρέπει να παίρνουμε υπόψη το κίνημα που εκατονταπλασιάστηκε σε δύναμη, τους νέους ρυθμούς δουλειάς, την πιο ελεύθερη ατμόσφαιρα, το ευρύτερο πεδίο δράσης. Χρειάζεται ένας εντελώς διαφορετικός παλμός σ ' όλη τη δουλειά. Χρειάζεται να μεταφέρουμε το κέντρο βάρους των μεθόδων εκπαίδευσης από την ειρηνική παράδοση μαθημάτων στις πολεμικές επιχειρήσεις. Χρειάζεται να στρατο­ λογούμε πιο τολμηρά, πιο πλατιά και πιο γρήγορα νεαρούς μαχητές στις γραμμές όλων των οργανώσεών μας. Γι* αυτό πρέπει να δημιουργούμε χωρίς να καθυστερούμε ούτε στιγμή εκατοντά­ δες νέες οργανώσεις. Ναι, εκατοντάδες, αυτό δεν είναι υπερβολή, και να μου αντιτείνετε πως τώρα είναι «αργά» για να καταπιαστούμε με μια τόσο πλατιά οργανωτική δουλειά. ' Οχι, ποτέ δεν είναι αργά να οργανωθούμε. Πρέπει και την ελευθερία που αποχτούμε σύμφωνα με το νόμο και αυτή που καταχτούμε παρά το νόμο να τη χρησιμοποιούμε για να πολλαπλασιάζουμε και να δυναμώνουμε όλες τις κομματικές οργανώσεις. ' Οποια κι αν είναι η πορεία και η έκβαση της επανάστασης, όσο νωρίς κι αν τυχόν τη σταματήσουν τούτα ή εκείνα τα περιστατικά, όλες οι πραγματικές καταχτήσεις της θάναι σταθερές και σίγουρες μόνο ανάλογα με το βαθμό που θάναι οργανωμένο το προλεταριάτο. Το σύνθημα: οργανωθείτε! που οι οπαδοί της πλειοψηφίας

θέλησαν να του δόσουν συγκεκριμένη 'μορφή στο δεύτερο συνέδριο του κόμματος, πρέπει να πραγματοποιηθεί τώρα αμέσως. Αν δεν κατορθώσουμε να δημιουργήσουμε με τόλμη και πρωτοβουλία νέες οργανώσεις, πρέπει να παραιτηθούμε από τις κούφιες αξιώσεις να παίζουμε το ρόλο πρωτοπορίας. Αν σταματήσουμε ανήμποροι σ ' εκείνα τα όρια, τις μορφές και τα πλαίσια των επιτροπών, των ομάδων, των συγκεντρώσεων, των ομίλων που έχουμε ήδη πετύχει, θ' αποδείξουμε μ' αυτό την ανικανότητά μας. Χιλιάδες όμιλοι ξεπηδούν τώρα παντού, ανεξάρτητα από μας χωρίς κανένα καθορισμένο πρόγραμμα και σκοπό, απλώς κάτω από την επίδραση των γεγονότων. Πρέπει οι σοσιαλδημοκράτες να βάλουν σαν καθήκον τους να δημιουργή­ σουν και να συσφίξουν απευθείας σχέσεις με όσο το δυνατόν περισσότερους τέτοιους ομίλους, για να τους δίνουν βοήθεια, να τους διαφωτίζουν με το απόθεμα των γνώσεων και της πείρας τους, να τους δραστηριοποιούν με την επαναστατική πρωτοβου­ λία τους. Ας υποθέσουμε ότι όλοι αυτοί οι όμιλοι, εκτός από τους ενσυνείδητα μη σοδιαλδημοκρατικούς, είτε ανήκουν απευθείας στο κόμμα είτε ακολουθούν το κόμμα. Στην τελευταία περίπτωση δεν μπορούμε ν ' απαιτούμε ούτε την αποδοχή του προγράμματος μας ούτε υποχρεωτικές οργανωτικές σχέσεις μαζί μας: αρκεί και μόνο το αίσθημα της διαμαρτυρίας, και μόνη η συμπάθεια για την υπόθεση της διεθνούς επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας, για να διαμορφωθούν από τους ομίλους που μας ακολουθούν, με τη δραστήρια δουλειά τωνσοδιαλδημοκρατών μέσα σ ' αυτούς και κάτω από τη πίεση της πορείας των γεγονότων, στην αρχή δημοκράτες - συμπαραστάτες του σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος και αργότερα και από πεποίθηση μέλη του. Υπάρχει πληθώρα ανθρώπων και ανθρώπους δεν έχουμε, - σ ’ αυτή την αντιφατική φόρμουλα περικλείνονται από καιρό οι αντιφάσεις της οργανωτικής ζωής και των οργανωτικών αναγκών της σοσιαλδημοκρατίας. Και η αντίφαση αυτή προβάλλει τώρα με ιδιαίτερη δύναμη: εξίσου συχνά ακους α π’ όλες τις μεριές φλογερές εκκλήσεις για νέες δυνάμεις, παράπονα για έλλειψη ανθρώπων στις οργανώσεις, και πλάι σ ’ αυτό βλέπεις παντού και ολούθε μια τεράστια προσφορά υπηρεσιών, αύξηση των νεαρών δυνάμεων, ιδιαίτερα μέσα στην εργατική τάξη. Ο οργανωτής-πραχτικός που μέσα σε τέτοιες συνθήκες παραπονιέ­ 133

ται για έλλειψη ανθρώπων, πέφτει στην ίδια πλάνη όπου έπεσε, τον καιρό που η μεγάλη γαλλική επανάσταση βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, η κυρί Ρολάν, όταν το 1793 έγραφε: δεν υπάρχουν άνθρωποι στην Γαλλία, όλοι γύρω είναι πυγμαίοι. Οποιος μιλάει έτσι, αυτός δε βλέπει πίσω από τα δέντρα το δάσος, αυτός ομολογεί πως τον έχουν τυφλώσει τα γεγονότα, πως δεν τα εξουσιάζει αυτός, ο επαναστάτης, στη συνείδησή του και στη δράση του, αλλά τον εξουσιάζουν αυτά, τον έχουν εξουθενώσει. Έ νας τέτοιος οργανωτής είναι καλύτερα ν ' αποσυρθεί για ανάπαυση, να δόσει τόπο στις νεαρές δυνάμεις που η ενέργειά τους θ ’ αναπληρώσει με το παραπάνω τη συνηθισμένη και κεκτημένη ρουτίνα. Ανθρωποι υπάρχουν. Ποτέ η επαναστατική Ρωσία δεν είχε τέτοια πληθώρα ανθρώπων, όπως τώρα. Ποτέ μια επαναστατική τάξη δεν είχε τόσο διαβολικά ευνοϊκές συνθήκες, - από άποψη προσωρινών συμμάχων, συνειδητών φίλων και ακούσιων βοηθών, - όπως το σημερινό ρωσικό προλεταριάτο. Υπάρχει πληθώρα ανθρώπων, μόνο που χρειάζεται να πετάξουμε στα σκουπίδια τις χβοστιστικές σκέψεις και διδαχές, μόνο που πρέπει να αφήσουμε ελεύθερο το πεδίο στην αυτενέργεια και στην πρωτοβουλία, στα «σχέδια» και στα «εγχειρήματα», και τότε θα φανούμε άξιοι εκπρόσωποι της μεγάλκης επαναστατικής τάξης, τότε το προλεταριάτο της Ρωσίας θα επιτελέσει όλη τη μεγάλη ρωσική επανάσταση με τον ίδιο ηρωισμό που την άρχισε.

«Βπεριόντ» φύλλο 9, 8 του Μάρτη (23 του Φ/χβάρη) 1905

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο

134

ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ

16. X. 1905 Αγαπητοί σύντροφοι! Πολύ σας ευχαριστώ που μου στείλατε 1) την έκθεση της Μαχητικής επιτροπής και 2) τις σημειώσεις πάνω στο ζήτημα που αφορά την οργάνωση της προετοιμασίας για την εξέγερση +3) τα σχήματα της οργάνωσης. Αφού διάβασα αυτά τα ντοκουμέντα, θεώρησα καθήκον μου να απευθυνθώ απ' ευθείας στη Μαχητική επιτροπή για να ανταλλάξουμε συντροφικά τις γνώμες μας. Ούτε συζήτηση ότι δε σκοπεύω να κρίνω το πως μπαίνει το ζήτημα πρακτικά' δεν υπάρχει αμφιβολία πως γίνεται ό,τι είναι δυνατόν να γίνει στις δύσκολες συνθήκες της Ρωσίας. Αν κρίνουμε όμως από τα ντοκουμέντα, το πράγμα κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε γραφειοκρατία. Ό λ α αυτά τα σχήματα, όλα αυτά τα σχέδια οργάνωσης της Μαχητικής επιτροπής δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για χαρτοβασίλειο - παρακαλώ να με συγχωρέσετε για την ειλικρίνεια, ελπίζω όμως ότι δε θα μου καταλογίσετε εριστική διάθεση. Σε μια τέτοια δουλειά δεν είναι καθόλου χρήσιμα τα σχήματα, μα ούτε και οι λογομαχίες και οι συζητήσεις για το ρόλο της Μαχητικής επιτροπής και τα δικαιώματά της. Εδώ χρειάζεται θυελλώδικη ενεργητικότητα και πάλι ενεργητικότητα. Με φρίκη, μα το θεό με φρίκη, βλέπω ότι μιλούν για βόμβες πάνω από μισό χρόνο και δεν φτιάξανε ούτε μια! Και μιλούν σοφότατοι άνθρωποι... Πηγαίνετε στη νεολαία, κύριοι! αυτό είναι το μοναδικό, το πανσωτήριο μέσο. Διαφορετικά, μα το θεό, θα καθυστερήσετε (αυτό μου το δείχνουν όλα) και θα μείνετε με τα «σοφά» σημειώματα, σχέδια, σχεδιαγράμματα, σχήματα, με θαυμάσιες συνταγές, μα χωρίς οργάνωση, χωρίς ζωντανό έργο. Να πάτε στη νεολαία. Ιδρύστε αμέσως μαχητικές ομάδες παντού και μέσα στους φοιτητές, και ιδιαίτερα μέσα στους εργάτες, κτλ. κτλ. Ας οργανωθούν αμέσως 135

τμήματα από 3 ως 10 κτλ άτομα. Ας εξοπλίζονται αμέσως μόνοι τους, ο καθένας όπως μπορεί, άλλος με πιστόλι, άλλος με μαχαίρι, άλλος με μια πατσαβούρα με πετρέλαιο για εμπρησμό κτλ. Ας εκλέξουν αμέσως αυτά τα τμήματα τους αρχηγούς τους και ας συνδέονται, στο μέτρο του δυνατού, με τη Μαχητική επιτροπή της Επιτροπής Πετρούπολης. Αφήστε κατά μέρος κάθε τύπο, φτύστε, για τ ' όνομα του Χριστού, όλα αυτά τα σχήματα, στείλτε, για το θεό, όλους «τους ρόλους, τα δικαιώματα και τα προνόμια» στο διάβολο. Μην απαιτείτε υποχρεωτική εγγραφή στο ΣΔΕΚΡαυτό θα ήταν πραγματικά παράλογη απαίτηση για την ένοπλη εξέγερση. Μην αρνείστε να συνδέεστε με κάθε όμιλο, έστω και από τρία άτομα, με το μοναδικό όρο να είναι σίγουρος από αστυνομική άποψη και έτοιμος να πολεμήσει ενάντια στον τσαρικό στρατό. ' Οσοι όμιλοι επιθυμούν ας μπουν στο.ΣΔΕΚΡ ή ή ας πρόσκεινται στο ΣΔΕΚΡ, αυτό θα είναι υπέροχο- θα το θεωρούσα όμως οπωσδήποτε λάθος να απαιτούμε αυτό το πράγμα. Ο ρόλος της Μαχητικής επιτροπής της Επιτροπής Πετρούπολης πρέπει να είναι: να βοηθά αυτά τα τμήματα του επαναστατικού στρατού, να χρησιμεύει σα «γραφείο» για σύνδεση κτλ. Τις υπηρεσίες σας θα τις δεχτεί πρόθυμα κάθε τμήμα, αν όμως μια τέτοια δουλειά την αρχίσετε από σχήματα και από λόγους για τα δικαιώματα της Μαχητικής επιτροπής, θα χαντακώσετε όλη την υπόθεση, σας βεβαιώνω ότι θα την χαντακώσετε ανεπανόρθωτα. Εδώ πρέπει να δρα κανείς με την πλατιά προπαγάνδα. 5-10 άτομα ας περάσουν κάθε βδομάδα από εκατοντάδες ομίλους εργατών και φοιτητών, ας εισχωρήσουν παντού όπου μπορούν και ας προτείνουν ένα σαφές, σύντομο, σταράτο και απλό σχέδιο: σχηματίστε αμέσως ένα τμήμα, εξοπλιστείτε με ό,τι μπορείτε, δουλέψτε, μην τα περιμένετε όμως από μας, ενεργείστε μόνοι σας. Το κέντρο βάρους αυτής της δουλειάς βρίσκεται στην πρωτοβουλία της μάζας των μικρών ομίλων. Αυτοί θα τα κάνουν όλα. Χωρίς αυτούς όλη η Μαχητική επιτροπή σας είναι μηδέν. Είμαι έτοιμος να υπολογίσω την αποδοτικότητα της δουλειάς της Μαχητικής επιτροπής, μετρώντας τον αριθμό των τμημάτων με τα οποία συνδέεται. Αν μέσα σε 1-2 μήνες η Μαχητική επιτροπή δε θα έχει στην Πετρούπολη minimum 200-300 τμήματα, τότε θα είναι μια νεκρή Μαχητική επιτροπή. Τότε θα πρέπει να τη 136

βάψουμε. Με το σημερινό αναβρασμό, αν δε συγκεντρώσεις εκατοντάδες τμήματα σημαίνει ότι είσαι ξεκομμένος από τη ζωή. Οι προπαγανδιστές πρέπει να δίνουν σε κάθε τμήμα σύντομες και πολύ απλές οδηγίες για το πως φτιάχνονται οι βόμβες, να τους λένε τα πιο στοιχειώδη για όλο τον τύπο των εργασιών και έπειτα να αφήνουν τα ίδια τα τμήματα να κάνουν όλη τη δουλειά. Τα τμήματα πρέπει να αρχίσουν αμέσως τη στρατιωτική εκπαίδευση σε επιχειρήσεις που να γίνουν τώρα αμέσως. Ορισμένα τμήματα θα αναλάβουν αμέσως τώρα να σκοτώσουν ένα χαφιέ, να ανατινάζουν ένα αστυνομικό τμήμα, άλλα να επιτεθούν στην τράπεζα για να κατάσχουν χρήματα για την εξέγερση, αλλά να κάνουν έναν ελιγμό ή να ξεσηκώσουν σχεδιαγράμματα κτλ. Ό μ ω ς είναι υποχρεωτικό να αρχίσουν αμέσως να μαθαίνουν στην πράξη: μη φοβάστε αυτές τις δοκιμαστικές επιθέσεις. Υπάρχει βέβαια ο κίνδυνος να καταλήξουν στην άλλη άκρη, αυτό όμως είναι κακό της αυριανής μέρας, ενώ σήμερα το κακό βρίσκεται στην αδράνειά μας, στο δογματισμό μας, στην πολύσοφη ακινησία, στο γεροντικό φόβο για κάθε πρωτοβουλία. Κάθε τμήμα ας ασκείται μόνο του, έστω και στην εξόντωση αστυφυλάκων: οι δεκάδες θύματα θα εξαγοραστούν με το παραπάνω, γιατί θα δόσουν εκατοντάδες έμπειρους αγωνιστές, που αύριο θα οδηγήσουν ξοπίσω τους εκατοντάδες χιλιάδες. Σας σφίγγω γερά το χέρι, σύντροφοι, και σας εύχομαι επιτυχία. Δε θέλω καθόλου να σας επιβάλω την άποψή μου, θεωρώ όμως καθήκον μου να πω συμβουλευτικά τη γνώμη μου. Δικός σας Λένιν

Πρωτοδημοσια)τήκε το 1926 στη Αενινιστική Συλλογή, τομ. V

δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το χειρόγραφο

137

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

Η επαναστατική άνοδος του προλεταριάτου της Μόσχας, που εκφράστηκε τόσο καθαρά στην πολιτική απεργία στους αγώνες των δρόμων63, δεν καταλάγιασε ακόμα. Η απεργία συνεχίζεται. Επεκτάθηκε εν μέρει στην Πετρούπολη, όπου απεργούν οι τυπογράφοι από αλληλεγγύη προς τους συντρόφους τους της Μόσχας. Είναι άγνωστο ακόμα αν θα καταλαγιάσει το σημερινό κίνημα ως το επόμενο κύμα ανόδου, ή θα πάρει μορφές χρόνιες. Ορισμένα όμως, και μάλιστα εξαιρετικά διδακτικά, αποτελέσμα­ τα των γεγονότων της Μόσχας έχουν κιόλας εκδηλωθεί και σ ' αυτά τα αποτελέσματα αξίζει τον κόπο να σταθούμε. Γενικά το κίνημα της Μόσχας δεν έφτασε ως την αποφασιστική μάχη των επαναστατημένων εργατών με τις δυνάμεις του τσαρισμού. Είχαμε απλώς μικρές αψιμαχίες σε προχωρημένα φυλάκια, ενμέρει ίσως στρατιωτική επίδειξη εμφύλιου πολέμου, όχι όμως και μια από τις μάχες εκείνες που καθορίζουν την έκβαση του πολέμου. Από τις δυό υποθέσεις, που εκφράσαμε πριν από μια βδομάδα, σα να δικαιώνεται η πρώτη, και συγκεκριμένα ότι μπροστά μας δεν έχουμε την αρχή μιας αποφασιστικής επίθεσης, αλλά μόνο μια δοκιμή της. Η δοκιμή ωστόσο έδειξε όλα τα δρώντα πρόσωπα του ιστορικού δράματος σ ' όλο το ανάστημά τους, ρίχνοντας έτσι άπλετο φως στην πιθανή - ενμέρει μάλιστα αναπόφευκτη - εξέλιξη του ίδιου του δράματος. Αφετηρία των γεγονότων της Μόσχας στάθηκαν ορισμένα συμβάντα καθαρά ακαδημαϊκού, από πρώτη ματιά, χαρακτήρα. Η κυβέρνηση χάρισε μερική «αυτονομία», η ψευτοαυτονομία, στα πανεπιστήμια. Οι κ.κ. καθηγητές απέκτησαν αυτοδιοίκηση. Οι φοιτητές απέκτησαν το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Στο γενικό σύστημα της απολυταρχικής - δουλοπαροικιακής καταπίεσης 138

άνοιξε έτσι ένα μικρό ρήγμα. Και σ ' αυτό το ρήγμα κατευθύνθηκαν αμέσως με αναπάντεχη δύναμη καινούργιοι επαναστατικοί χείμαρροι. Η άθλια μικροπαραχώρηση, η τιποτένια μεταρρύθμιση που έγινε με σκοπό να αμβλυνθούν οι πολιτικές αντιθέσεις και «να συμφιλιωθούν» οι ληστές με τους ληστευομένους, προκάλεσε στην πράξη τεράστια όξυνση της πάλης και αύξηση του αριθμού εκείνων που έπαιρναν μέρος στην πάλη αυτή. Στις φοιτητικές συγκεντρώσεις άρχισαν να προσέρχονται μαζικά οι εργάτες. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνονται επαναστατικές λαϊκές συγκεντρώσεις, στις οποίες κυριαρχούσε η τάξη που είναι πρωτοπόρα στην πάλη για την ελευθερία - το προλεταριάτο. Η κυβέρνηση αγανάκτησε. Οι «σοβαροί» φιλελεύθεροι, που απέκτησαν καθηγητική αυτοδιοί­ κηση, άρχισαν να αναστατώνονται και να τρέχουν από τους επαναστάτες φοιτητές στην αστυνομική κυβέρνηση του βούρδουλα. Οι φιλελεύθεροι εκμεταλλεύτηκαν την ελευθερία για να προδόσουν την ελευθερία, για να εμποδίσουν τους φοιτητές να επεκτείνουν και να οξύνουν την πάλη, για να κηρύξουν την «τάξη» - μπροστά στους βασιβουζούκους και τους μαυροεκατονταρχίτες, στους διαφόρους κυρίους Τρέποφ και Ρομάνοφ! Οι φιλελεύθεροι εκμεταλλεύτηκαν την αυτοδιοίκηση για να κάνουν τη δουλειά δημίων του λαού, για να κλείσουν το πανεπιστήμιο, αυτό το άδυτο της επιτρεπόμενης από τους μαστιγοφόρους «επιστήμης», που το βεβήλωσαν οι φοιτητές, επιτρέποντας να μπει ο «χυδαίος όχλος» για να συζητήσει τα ζητήματα που «δε λύθηκαν» από την απολυταρχική συμμορία. Οι αυτοδιοικούμενοι φιλελεύθεροι πρόδοσαν το λαό και φάνηκαν επίορκοι απέναντι στην ελευθερία, γιατί φοβήθηκαν μήπως γίνει σφαγή στο πανεπιστήμιο. Και τιμωρήθηκαν παραδειγματικά για τη σιχαμερή ανανδρία τους. Κλείνοντας το επαναστατικό πανεπι­ στήμιο άνοιξαν την επανάσταση στους δρόμους. Σαν αξιοθρήνη­ τοι σχολαστικοί, ήταν έτοιμοι να πανηγυρίσουν, σε συναγωνι­ σμό με τους παλιανθρώπους Γκλάζοφ, γιατί κατόρθωσαν να σβήσουν την πυρκαϊά στο σχολειό. Στην πραγματικότητα το μόνο που κατάφεραν ήταν ν ' ανάψουν την πυρκαϊά σε μια τεράστια βιομηχανική πόλη. Αυτά τα φουσκωμένα ανθρωπάρια απαγόρευσαν στους εργάτες να πάνε στους φοιτητές· το μόνο που κατάφεραν είναι να σπρώξουν τους φοιτητές προς τους επαναστάτες εργάτες. Εκτιμούσαν όλα τα πολιτικά ζητήματα από

τη σκοπιά του κοτετσιού τους που είναι διαποτισμένο πέρα για πέρα με προαιώνια γραφειοκρατία- ικέτευαν τους φοιτητές να σεβαστούν αυτό το κοτέτσι. Ή τα ν αρκετό το πρώτο δροσερό αεράκι, η εκδήλωση του ελεύθερου και νεαρού επαναστατικού στοιχείου, για να ξεχάσουν όλοι ακόμα και να σκέπτονται για το κοτέτσι, γιατί το αεράκι δυνάμωνε και μετατρεπόταν σε θύελλα που στρεφότνα ενάντια στη βασική πηγή όλης της γραφειοκρα­ τίας και όλου του χλευασμού σε βάρος του ρωσικού λαού, ενάντια στην τσαρική απολυταρχία. Ακόμα και τώρα που πέρασε ο πρώτος κίνδυνος, που είναι ολοφάνερο ότι καταλάγιασε η θύελλα, οι λακέδες της απολυταρχίας εξακολουθούν ακόμα να τρέμουν από το φόβο τους και μόνο με την ανάμνηση του βαράθρου που ανοίχτηκε μπροστά τους τις ματωμένες μέρες της Μόσχας: «για την ώρα δεν έχουμε ακόμα πυρκαϊά, είναι όμως κιόλας αναμφισβήτητος ο εμπρησμός», μουρμουρίζει ο κ. Μένσικοφ στη λακεδίστικη «Νόβογε Βρέμια»64 (της 30 του Σεπτέμβρη) - «για την ώρα δεν έχουμε ακόμα επανάσταση... είναι όμως κιόλας ο πρόλογος της επανάστασης», «Έ ρχεται», απέδειχνα εγώ (ο κ. Μένσικοφ) τον Απρίλη, και από τότε πόσο τρομερά βήματα έκανε «αυτή» η επανάσταση!... Το λαϊκό στοιχείο αναταράχτηκε ως τα κατάβαθά του»... Αλήθεια, σε γερή μέγγενη έχουν πιαστεί οι διάφοροι Τρέποφ και Ρομάνοφ μαζί με τους προδότες φιλελεύθερους αστούς. Ανοίγεις το πανεπιστήμιο - παραχωρείς ένα βήμα τις λαϊκές επαναστατικές συγκεντρώσεις, παρέχεις ανεκτίμητη υπηρεσία στη σοσιαλδη­ μοκρατία. Κλείνεις το πανεπιστήμιο - ανοίγεις τον αγώνα στους δρόμους. Και χτυπιούνται πέρα-δώθε αναστατωμένοι, τρίζοντας τα δόντια τους οι ιππότες μας του κνούτου: ξανανοίγουν το πανεπιστήμιο της Μόσχας, κάνουν ότι θέλουν να επιτρέψουν στους φοιτητές να περιφρουρήσουν οι ίδιοι την τάξη στη διάρκεια των παρελάσεων στους δρόμους, κάνουν ότι δε βλέπουν την επαναστατική αυτοδιοίκηση των φοιτητών, που αρχίζουν να χωρίζονται σε κόμματα σοσιαλδημοκρατών, σοσιαλιστώνεπαναστατών κλπ., σχηματίζοντας κανονική πολιτική αντιπρο­ σώπευση στο φοιτητικό «κοινοβούλιο» (και που δε θα περιοριστούν, είμαστε βέβαιοι, στην επαναστατική αυτοδιοίκη­ ση, αλλά θα ασχοληθούν άμεσα και σοβαρά με την οργάνωση και τον εξοπλισμό των τμημάτων του επαναστατικού στρατού). Και μαζί με τους Τρέποφ χτυπιούνται πέρα-δώθε και αναστατώνονται

και οι φιλελεύθεροι καθηγητές ρίχνονται με τα μούτρα να πείσουν σήμερα τους φοιτητές να είναι πιο μετριοπαθείς και αύριο τους μαστιγοφόρους να είναι πιο μαλακοί. Η αναστάτωση και των πρώτων και των δεύτερων μας χαροποιεί εξαιρετικά: αυτό θα πει πως καλά φυσάει το επαναστατικό αεράκι, μια και οι πολιτικοί διοικητές και οι πολιτικοί αυτόμολοι χοροπηδούν τόσο ψηλά στο πάνω κατάστρωμα. Εκτός όμως από τη δικαιολογημένη περηφάνεια και τη δικαιολογημένη ευχαρίστηση, οι πραγματικοί επαναστάτες πρέπει ακόμα να αντλήσουν από τα γεγονότα της Μόσχας και κάτι παραπάνω: τη διασάφηση του ζητήματος, ποιες κοινωνικές δυνάμεις και πως ακριβώς δρουν στη ρωσική επανάσταση, και μια πιο ξεκάθαρη αντίληψη για τις μορφές δράσης αυτών των δυνάμεων. Αναλογιστείτε την πολιτική σειρά των γεγονότων της Μόσχας και θάχετε μπροστά σας μια εξαιρετικά τυπική και χαρακτηριστική από ταξική άποψη εικόνα όλης της επανάστα­ σης. Να αυτή η διαδοχική σειρά: ανοίγεται ένα μικρό ρήγμα στο παλιό καθεστώς· η κυβέρνηση φράζει το ρήγμα με μπαλώματα από μικροπαραχωρήσεις, απατηλές «μεταρρυθμίσεις» κτλ. αντί για κατευνασμό έχουμε καινούργια όξυνση και επέκταση της πάλης· η φιλελεύθερη αστική τάξη ταλαντεύεται και χτυπιέται πέρα-δώθε, αναστατώνεται, προσπαθεί να αποτρέψει τους επαναστάτες από την επανάσταση και τους αστυνομικούς από την αντίδραση· ο επαναστατημένος λαός, με επικεφαλής το προλεταριάτο, εμφανίζεται στη σκηνή και η ανοιχτή πάλη δημιουργεί καινούργια πολιτική κατάσταση· στο κατακτημένο ανώτερο και ευρύτερο πεδίο μάχης ανοίγεται πάλι καινούργιο ρήγμα στις οχυρώσεις του εχθρού και το κίνημα ανεβαίνει με τον ίδιο τρόπο όλο και πιο ψηλά. Μπροστά μας συντελείται μια ολομέτωπη κυβερνητική υποχώρηση, έγραφε τελευταία πολύ σωστά η «Μοσκόβσκιγε Βέντομοστι65». Και μια φιλελεύθερη εφημερίδα πρόσθετε με αρκετό πνεύμα: υποχώρηση με μάχες οπισθοφυλακών66. 0 ανταποκριτής της φιλελεύθερης εφημερίδας του Βερολίνου “Vossische Zeitung” στην Πετρούπολη τηλεγρά­ φησε στις 3 (16) του Οχτώβρη για μια συζήτησή του με το διευθυντή του γραφείου του Τρέποφ. « Από την κυβέρνηση - είπε στον ανταποκριτή ο αστυνομικός αρουραίος - δεν μπορεί να περιμένει κανείς ότι θα ακολουθήσει με συνέπεια κάποιο σχέδιο, γιατί κάθε μέρα φέρνει γεγονότα που δεν ήταν δυνατόν να 141

προβλεφθούν. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να ελίσσεται' με τη βία δεν είναι δυνατόν να πνίξεις το σημερινό κίνημα, που μπορεί να συνεχιστεί και δυό μήνες και δυό χρόνια». Ναι, η τακτική της κυβέρνησης ξεκαθαρίστηκε πέρα για πέρα. Η τακτική αυτή είναι αναμφισβήτητα ελιγμός και υποχώρηση με μάχες οπισθοφυλακών. Και η τακτική αυτή είναι απόλυτα σωστή από την άποψη των συμφερόντων της απολυταρχίας: θα ήταν πολύ μεγάλο λάθος, μοιραία αυταπάτη απομέρους των επαναστατών να ξεχνούν ότι η κυβέρνηση μπορεί να υποχωρεί ακόμα πάρα πολύ καιρό, χωρίς να χάνει το πιο ουσιαστικό. Το παράδειγμαα της ατερμάτιστης, εξαμβλωματικής μισοεπανάστασης στη Γερμανία το 1848 (παράδειγμα στο οποίο θα επανέλθουμε ακόμα μια φορά στο επόμενο φύλλο της «Προλετάρι»67 και το οποίο ποτέ δε θα κουραστούμε να το υπενθυμίζουμε) δείχνει ότι, ακόμα και υποχωρώντας ως τη σύγκληση συντακτικής (στα λόγια) συνέλευσης, η κυβέρνηση θα διατηρήσει αρκετές δυνάμεις για να νικήσουν την επανάσταση στην τελευταία, στην αποφασιστική μάχη. Να γιατί, μελετώντας τα γεγονότα της Μόσχας, αυτή την τελευταία μάχη στη μακρά σειρά των μαχών του εμφύλιου πολέμου μας, πρέπει να βλέπουμε νηφάλια την πορεία των πραγμάτων, πρέπει να ετοιμαζόμαστε με τη μεγαλύτερη δραστηριότητα και με τη μεγαλύτερη επιμονή για ένα μακρόχρονο, σκληρό πόλεμο, πρέπει να φυλαγόμαστε από τους συμμάχους εκείνους που είναι πια σύμμαχοι-αυτόμολοι. Τη στιγμή που δεν έχει ακόμα κατακτηθεί απολύτως τίποτε το αποφασιστικό, τη στιγμή που ο εχθρός διαθέτει ακόμα απέραντο έδαφος για παραπέρα επωφελείς γΓ αυτόν και ακίνδυνες υποχωρήσεις, τη στιγμή που διεξάγονται όλο και πιο σοβαρές μάχες, η ευπιστία απέναντι σε τέτοιους συμμάχους, οι απόπειρες να συνάψεις συμφωνία μαζί τους ή απλώς να τους υποστηρίξεις κάτω από ορισμένους όρους μπορούν να αποδειχτούν όχι μόνο ανοησία αλλ' ακόμα και προδοσία απέναντι στο προλεταριάτο. Πραγματικά, είναι τάχα τυχαία η στάση των φιλελεύθερων καθηγητών απέναντι στα γεγονότα της Μόσχας και στη διάρκειά τους; Αποτελεί τούτο εξαίρεση ή κανόνα για όλο το συνταγματικό-δημοκρατικό κόμμα; Εκφράζει η στάση αυτή τις μερικότερες ιδιομορφίες αυτής της ομάδας της φιλελεύθερης αστικής τάξης ή τα βασικά συμφέροντα όλης γενικά αυτής της 142

r τάξης;.Ot σοσιαλιστές δεν μπορούν να έχουν δυό γνώμες πάνω σ ' αυτά τα ζητήματα, δεν ξέρουν όμως όλοι οι σοσιαλιστές να εφαρμόζουν με συνέπεια μια πραγματικά σοσιαλιστική τακτική. Για να σχηματίσει κανείς πιο καθαρή αντίληψη για την ουσία του ζητήματος, ας δούμε πως εκθέτουν τη φιλελεύθερη τακτική οι ίδιοι οι φιλελεύθεροι. Στις σελίδες του ρωσικού τύπου αποφεύγουν να μιλούν ανοιχτά ενάντια στους σοσιαλδημοκρά­ τες, και ακόμα να μιλούν ανοιχτά για τους σοσιαλδημοκράτες. Να όμως μια ενδιαφέρουσα είδηση της “Vossische Zeitung” του Βερολίνου, που αναμφισβήτητα εκφράζει με μεγαλύτερη ειλικρίνεια, τις απόψεις των φιλελευθέρων: «Οι φ οιτητικές ταραχές ξανάρχισαν και στην Π ετρούπολη, και στη Μ όσχα εξαιρετικά θυελλώδικα, μόλις άρχισε το σ χολ ικό έτος, π α ρ ' όλο που παραχωρήθηκε - αλήθεια, πολύ αργά - αυτονομία στα πανεπιστήμια και στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ο ι ταραχές αυτές δείχνουν ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας φάσης του ρωσικού επαναστατικού κινήματος. Η πορεία των φοιτητικώ ν συγκεντρώσεων και οι αποφάσεις τους δείχνουν ό τι ο ι φ οιτητές υιοθέτησαν το σύνθημα των σοσιαλδημοκρατώ ν ηγετών: να μετατρέπονται τα πανεπιστήμια σε τόπους λαϊκώ ν συγκεντρώσεων, και έτσ ι να μεταφέρεται η επανάσταση στα πλατιά στρώματα του πληθυσμού. Π ω ς πραγματοποιείται αυτό το σύνθημα, αυτό το έδειξαν κιόλας οι φ οιτητές της Μ όσχας: κάλεσαν στο κτίριο του πανεπιστημίου τους εργάτες και άλλα πρόσωπα που δεν είχα ν καμιά σ χέσ η με το πανεπιστήμιο, και μάλιστα σε τέτοιο αριθμό που οι ίδ ιο ι ο ι φ οιτη τές έμειναν μειοψηφία. Ε ίναι αυτονόητο ότι σ τις σημερινές συνθήκες το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να σ υνεχίζετα ι πολύν καιρό. Η κυβέρνηση θα προτιμ ήσ ει να κλείσ ει τα πανεπιστήμια παρά να ανέχεται τέτοιες συγκεντρώσεις. Α υτό είνα ι τόσο ξεκάθαρο, ώστε από πρώτη ματιά φ αίνεται ακατανόητο πως μπορούσαν οι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες να ρίξουν ένα τέτοιο σύνθημα. Ξέρανε θαυμάσια που θα οδηγή σ ει αυτό· και αυτό ακριβώς επιδίωκαν, να κλείσ ει η κυβέρνηση τα πανεπιστήμια. Κ αι για π οιό λόγο; Α πλούστατα για το λόγο ό τι επιδιώ κουν να εμποδίσουν με όλα τα δυνατά μέσα το φιλελεύθερο κίνημα. Ν ιώθουν ότι δεν είναι σε θέση να αναπτύξουν με τις δικές τους δυνάμεις σοβαρή πολιτικ ή δράση· γ ι ’ αυτό ας μη τολμήσουν ο ι φιλελεύθεροι και ο ι ριζοσπάστες να κάνουν τίποτε, γιατί αυτό, βλέπετε, μόνο βλάβη θα προξενήσει στο σ οσ ια λισ τικ ό προλεταριάτο. Το προλεταριάτο πρέπει να κατακτήσει μόνο του τα δικαιώματα του. Η ρωσική σοσιαλδημοκρατία μπορεί να είναι πολύ περήφανη γ ι ' αυτή τη ν «άτεγκτη» («unbeugsame» - αλύγισ τη) τακτική, σε κάθε όμως αμερόληπτο π αρατηρητή αυτή δεν μπορεί παρά να φανεί εξαιρετικά μυωπική· ζήτημα είναι αν θα οδηγήσει τη ρωσική σ οσιαλδημοκρατία σε νίκες. Ε ίναι εντελώς ακατανόητο τι θα κερδίσει με το κλείσιμο των πανεπιστημίω ν, πράγμα αναπόφευκτο αν σ υνεχισ τεί αυτή η τακτική. Και όμω ς η σ υνέχισ η των μαθημάτων στα πανεπιστήμια και στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχει ϋψιστη σημασία για όλα τα κόμματα τη ς προόδου. Οι παρατεταμένες απεργίες των φοιτητώ ν και των καθηγητώ ν έχουν κιόλας

143

προξενήσει πολύ μεγάλη ζημιά στο ρωσικό πολιτισμό. Ε ίναι εξαιρετικά αναγκαίο να ξαναρχίσουν οι ακαδημαϊκές εργασίες. Η αυτονομία έκανε δυνατή την ελεύθερη παράδοση των μαθημάτων απομέρους των καθηγητών. Γ ι' αυτό οι καθηγητές όλων των πανεπιστημίων και των ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι σύμφωνοι μεταξύ τους ότι πρέπει να καταπιαστούν και πάλι δραστήρια με τα μαθήματα. Χ ρησιμοποιούν όλη την επιρροή τους για να παροτρύνουν τους φ οιτητές να παραιτηθούν από την εφαρμογή του σοσιαλδημοκρατικύ συνθήματος».

Ώ σ τ ε η πάλη ανάμεσα στον αστικό φιλελευθερισμό (συνταγματιστές-δημοκράτες) και στους σοδιαλδημοκράτες έχει διαγραφεΐ πέρα για πέρα. Μην εμποδίζετε το φιλελεύθερο κίνημα! αυτό είναι το σύνθημα που εκφράζεται θαυμάσια στο παραπάνω άρθρο. Και σε τι συνίσταται αυτό το φιλελεύθερο κίνημα; - στην κίνηση προς τα πίσω, γιατί οι καθηγητές χρησιμοποιούν και θέλουν και στο μέλλον να χρησιμοποιήσουν την ελευθερία του πανεπιστημίου όχι για επαναστατικό αλλά για αντεπαναστατικό κήρυγμα, όχι για να ανάψουν αλλά για να σβήσουν την πυρκαϊά, όχι για να επεκτείνουν το πεδίο της πάλης αλλά για να αποτραβήξουν τον κόσμο από τον αποφασιστικό αγώνα και να τον στρέψουν σε μια ειρηνική συνεργασία με τους Τρέποφ. Το «φιλελεύθερο κίνημα» με την όξυνση της πάλης άρχισε (αυτό το είδαμε στην πράξη) να περνά από τους επαναστάτες στους αντιδραστικούς. Οι φιλελεύθεροι μας φέρνουν βέβαια ορισμένο όφελος, στο βαθμό που προκαλούν ταλάντευση στις γραμμές των Τρέποφ και των άλλων υπηρετών του Ρομάνοφ, αυτό όμως το όφελος δε θα εξουδετερώνεται από τη ζημία που μας προκαλούν μπάζοντας την ταλάντευση στις γραμμές μας μόνο όταν θα διαχωρίσουμε αμετάκλητα τις ευθύνες μας από τους συνταγματιστές - δημοκράτες και θα στιγματίσουμε αμείλικτα κάθε ασταθές βήμα τους. Οι φιλελεύθεροι, έχοντας επίγνωση, ή τις περισσότερες φορές νιώθοντας την κυριαρχία τους μέσα στο σύγχρονο οικονομικό καθεστώς, επιδιώκουν να είναι αφεντικά και στην επανάσταση, χαρακτηρίζοντας κάθε συνέχιση, επέκταση και όξυνση της επανάστασης πέρα από τα πλαίσια του πιο συνηθισμένου μπαλώματος «εμπόδιο» για το φιλελεύθερο κίνημα. Από φόβο για την τύχη της πανεπιστημια­ κής ψευτοελευθερίας που παραχώρησε ο Τρέποφ παλαίβουν σήμερα ενάντια στην επαναστατική ελευθερία. Από φόβο μπροστά στη νόμιμη «ελευθερία του συνέρχεσθαι», που θα δόσει 144

αύριο η κυβέρνηση με μια αστυνομικά παραμορφωμένη μορφή, θα μας παρεμβάλουν εμπόδια στη χρησιμοποίηση αυτών των συγκεντρώσεων για πραγματικά προλεταριακούς σκοπούς. Από φόβο για την τύχη της Κρατικής δούμας έδειξαν κιόλας μια σοφή μετριοπάθεια στο συνέδριο του Σεπτέμβρη, και τη δείχνουν και τώρα πολεμώντας την ιδέα της αποχής· μη μας εμποδίζετε, λένε, να κάνουμε δουλειά στην Κρατική δούμα! Και πρέπει να ομολογήσουμε προς αίσχος της σοσιαλδημο­ κρατίας ότι βρέθηκαν στις γραμμές της οπορτουνιστές που με τη δογματική και άψυχη διαστρέβλωση απομέρους τους του μαρξισμού τσίμπησαν το δόλωμα! Η επανάσταση είναι αστική, συλλογίζονται, και γ ι' αυτό... γ ι' αυτό πρέπει να κάνουμε προς τα πίσω, στο βαθμό που η αστική τάξη πετυχαίνει να αποσπάσει παραχωρήσεις από τον τσαρισμό. Αν οι νεοϊσκριστές δεν βλέπουν ως τώρα την πραγματική σημασία της Κρατικής δούμας, αυτό συμβαίνει ακριβώς γιατί, τραβώντας οι ίδιοι προς τα πίσω, δεν αντιλαμβάνονται, όπως είναι φυσικό, την κίνηση προς τα πίσω και των συνταγματιστών-δημοκρατών. Ό τ ι οι ισκριστές έκαναν ήδη προς τα πίσω από τον καιρό που εκδόθηκε ο νόμος για την Κρατική δούμα, αυτό είναι γεγονός αναμφισβήτητο. Πριν από την Κρατική δούμα δε σκέφτονταν να προβάλουν στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της συμφωνίας με τους συνταγματιστές-δημοκράτες. Ύστερα από την Κρατική δούμα έθεσαν (ο Πάρβους, ο Τσερεβάνιν και ο Μάρτοφ) αυτό το ζήτημα, και όχι μόνο με τη θεωρητική αλλά και με την άμεσα πρακτική μορφή. Πριν από την Κρατική δούμα πρόβαλαν αρκετά αυστηρούς όρους προς τους δημοκράτες (μέχρι και τη βοήθεια για τον εξοπλισμό του λαού κτλ). Ύστερα από την Κρατική δούμε περιόρισαν αμέσως τους όρους και περιορίστηκαν στη υπόσχεση να μετατρέψουν τη μαυροεκατονταρχίτικη ή φιλελεύ­ θερη Δούμα σε επαναστατική. Πριν από την Κρατική δούμα στην επίσημη απόφασή τους σχετικά με το ζήτημα ποιός πρέπει να συγκαλέσει τη παλλαϊκή συντακτική συνέλευση απαντούσαν: είτε η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση, είτε ένα από τα αντιπροσωπευτικά όργανα. Ύστερα από την Κρατική δούμα διέγραψαν την προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση και λένε: είτε «οι δημοκρατικές οργανώσεις (σαν τις οργανώσεις των συνταγματιστών-δημοκρατών) του λαού» (;!), είτε... είτε η Κρατική δούμα. ' Ετσι βλέπουμε στην πράξη πως καθοδηγούνται 145

ον ισκριστές από την υπέροχη αρχή τους: η επανάσταση είναν αστική- κοντάξτε λονπόν, σύντροφον, μη τυχόν και αποτραβηχτεί η αστνκή τάξη! Τα γεγονότα της Μόσχας, αφού έδειξαν για πρώτη φορά, ύστερα από το νόμο για την Κρατική δούμα, ποια είναι στην πράξη η τακτική των συνταγματιστών-δημοκρατών σε σοβαρές πολιτικές στιγμές, έδειξαν επίσης ότι η οπορτουνιστική ουρά της σοσιαλδημοκρατίας, που περιγράψαμε, μετατρέπεταν αναπόφευ­ κτα σε απλή ουρά της αστικής τάξης. Είπαμε τώρα: μαυροεκατονταρχίτικη ή φιλελεύθερη κρατνκή Δούμα. Σ' έναν νσκριστή τα λόγια αυτά θα φαίνονταν τερατώδη, γιατί θεωρεί πολύ σπουδαία τη δναφορά ανάμεσα στη μαυροεκατονταρχίτνκη και στη φιλελεύθερη Κρατική δούμα. Τα γεγονότα όμως της Μόσχας ξεσκέπασαν ίσα ίσα την ψευτιά της «κοννοβουλευτνκής» αυτής νδέας που προβλήθηκε άκανρα σε μνα προκοννοβουλευτνκή εποχή. Τα γεγονότα της Μόσχας έδενξαν ίσα ίσα ότι ο φιλελεύθε­ ρος ρος αυτόμολος έπαιξε ουσιαστικά ρόλο Τρέποφ. Το κλείσιμο του πανεπιστημίου που θα θέσπιζε χτες ο Τρέποφ, το εφάρμοσαν σήμερα οι κ.κ. Μανουήλοφ και Τρουμπετσκόι. Δεν είναι ξεκάθαρο ότι και οι φιλελεύθεροι της «Δούμας» θα ταλαντεύον­ ται κατά τον ίδιο τρόπο ανάμεσα στους Τρέποφ και Ρομάνοφ από το ένα μέρος και στον επαναστατικό λαό από το άλλο; Δεν είναι ξεκάθαρο ότι έστω και η παραμικρή υποστήριξη των φιλελεύθερων αυτομόλων είναι δουλειά που ταιριάζεν μόνο σε ανθρώπους κουτούτσικους από πολιτική άποψη; Στο κοινοβουλευτικό σύστημα είναν πολλές φορές ανάγκη να υποστηρίζεν κανείς ένα περνσσότερο φνλελεύθερο κόμμα ενάντνα σ ' ένα λνγότερο φνλελεύθερο. Το να υποστηρίζεν κανείς στην επαναστατνκή πάλη γνα το κοννοβουλευτνκό καθεστώς τους φνλελεύθερους αυτομόλους, που «προσπαθούν να συμφνλνώσούν» τον Τρέποφ με την επανάσταση, αποτελεί προδοσία. Τα γεγονότα της Μόσχας έδενξαν στην πράξη το χωρνσμό των κοννωννκών δυνάμεων σε παρατάξενς, γνα τον οποίο έχεν κνόλας μνλήσεν τόσες φορές η «Προλετάρν»: το σοσναλνστνκό προλεταρνάτο καν το πρωτοπόρο τμήμα της επαναστατικής αστικής δημοκρατίας όιεξήγαγαν αγώνα. Η φιλελευθερομοναρχική αστική τάξη διέξήγαγε διαπραγματεύσεις: Μελετάτε, 146

σύντροφοι, εργάτες, μελετάτε ποιό προσεχτικά τα διδάγματα των γεγονότων της Μόσχας. Ακριβώς έτσι, οπωσδήποτε έτσι θα εξελιχθούν τα πράγματα και σε όλη τη ρωσική επανάσταση. Πρέπει να συσπειρωνόμαστε πιο γερά σ ' ένα πραγματικά σοσιαλιστικό κόμμα, που να εκφράζει συνειδητά τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και όχι να σέρνεται αυθόρμητα στην ουρά της μάζας. Κατά την πάλη πρέπει να υπολογίζουμε μόνο στην επαναστατική δημοκρατία, μόνο μ ' αυτή να δεχόμαστε συμφωνίες, μόνο στο πεδίο της μάχης ενάντια στους διαφόρους Τρέποφ και Ρομάνοφ να πραγματοποιούμε αυτές τις συμφωνίες. Πρέπει να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ώστε εκτός από το πρωτοπόρο τμήμα της επαναστατικής δημοκρατίας - τους φοιτητές - να ξεσηκώσουμε την πλατιά λαϊκή μάζα, που το κίνημά της δεν είναι μόνο δημοκρατικό γενικά (σήμερα ο κάθε αυτόμολος ονομάζει τον εαυτό του δημοκράτη), αλλά πραγματικά επαναστατικό κίνημα, και συγκεκριμένα την αγροτική μάζα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι οι φιλελεύθεροι και οι συνταγματιστές δημοκράτες, μπάζοντας την ταλάντευση στις γραμμές των οπαδών της απολυταρχίας, θα επιδιώξουν αναπόφευκτα με κάθε τους ενέργεια να μπάσουν ταλάντευση και στις δικές μας γραμμές. Σοβαρή σημασία, αποφασιστική σημασία θα αποκτή­ σει μόνο ο ανοιχτός επαναστατικός αγώνας που πετά στο σωρό των σκουπιδιών όλα τα κοτέτσια των φιλελευθέρων και όλες τις Δούμες των φιλελευθέρων. Ετοιμαστείτε λοιπόν, χωρίς να χάνετε στιγμή, για νέες και νέες μάχες! Εξοπλιστείτε με ό,τι μπορεί ο καθένας, σχηματίστε αμέσως τμήματα αγωνιστών, αποφασισμένων να πολεμήσουν με αφοσίωση και δραστηριότη­ τα ενάντια στην καταραμένη απολυταρχία, να θυμάστε ότι αύριομεθαύριο τα γεγονότα θα σας καλέσουν οπωσδήποτε και αναπόφευκτα σε εξέγερση, και εκείνο που ενδιαφέρει εδώ είναι μόνο το αν θα μπορέσετε να δράσετε προετοιμασμένοι και ενωμένοι ή θάσαστε πελαγωμένοι και σκόρπιοι! Τα γεγονότα της Μόσχας για μια ακόμη φορά και για εκατοστή φορά διέψευσαν τους λιγόπιστους. Έ δειξαν ότι όλοι μας έχουμε ακόμα την τάση να υποτιμάμε την επαναστατική δραστηριότητα των μαζών. Τα γεγονότα αυτά θα μεταπείσουν πολλούς από εκείνους που άρχισαν κιόλας να ταλαντεύονται, που έχασαν την εμπιστοσύνη στην εξέγερση, ύστερα από τη σύναψη

της ειρήνης και το χάρισμα Δούμας. Ό χ ι, ίσα ίσα σήμερα η εξέγερση αναπτύσσεται και δυναμώνει με πρωτοφανή ταχύτητα. Ας μας βρει λοιπόν όλους στο πόστο μας η επερχόμενη έκρηξη, που σε σύγκριση μ' αυτή θα φαίνονται παιχνιδάκι η εννιά του Γενάρη68 και οι αξιομνημόνευτες μέρες της Οδησσού69.

«Προλετάρι» αρ. φύλλου 22, 24 (11) του Οχτώβρη 1905

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Προλετάρι», αφού έγινε παραβολή μ ε το χειρόγραφο

148

Η ΝΕΟΛΑΙΑ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Το γράμμα από μια απόκεντρη επαρχία, που καλούσε όλους από το εξωτερικό στη Ρωσία («Προλετάρι» φύλλο 19), προκάλεσε την απάντηση του συντρόφου «Επαναστάτη» που έστειλε από τη Βέρνη γράμμα στη σύνταξη της «Προλετάρι»70. 0 σύντροφος «Επαναστάτης» επιμένει στη σπουδαία σημασία που έχει η θεωρία μέσα στο κίνημα, στην ανάγκη να μορφωνόμαστε σοβαρά κτλ. Είμαστε βέβαια απόλυτα σύμφωνοι μαζί του πάνω σ ' αυτό το ζήτημα, και το νόημα της επιφύλαξής μας σχετικά με το γράμμα από την απόκεντρη επαρχία ήταν ακριβώς αυτό. Ο σύντροφος «Επαναστάτης» συνιστώ στο κόμμα να οργανώσει κάπου, λογουχάρη στη Γενεύη, ένα είδος πανεπιστημίου, για να μπορεί η νεολαία να μορφώνεται σοβαρά. Τέτοιου είδους σχέδια γεννήθηκαν πολλές φορές, η πραγματοποίησή τους όμως συναντά πάρα πολλές πρακτικές δυσκολίες.

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Προλετάρι», αφού παραβολή με το χειρόγραφο

«Προλετάρι» αρ. φύλλου 22, 24(11) του Οχτώβρη 1905

149

ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΝΣΕΒΙΚΙΣΜΟΥ III

(απόσπασμα)

Η αντιπαράθεση του κόματος-μηχανισμού και του κόμματοςπρωτοπορίας, που κάνει ο Λάριν ή του κόμματος των αγωνιστών ενάντια στην αστυνομία και του κόμματος των συνειδητών πολιτικών αγωνιστών, φαίνεται βαθυστόχαστη και γεμάτη από «καθαρά προλεταριακό» πνεύμα. Στην πράξη είναι ο ίδιος ακριβώς διανοουμενίστικος οπορτουνισμός, όπως και ο οπορτουνισμός της αντίστοιχης αντιπαράθεσης που έκαναν στα 1899-1901 οι ραμποτσεμίσλεντσι και οι ακίμοφτσι71. Από τη μια μεριά, όταν υπάρχουν αντικειμενικές συνθήκες για άμεση επαναστατική επίθεση των μαζών, τότε η «εξυπηρέτη­ ση του αυθόρμητου» είναι το ανώτατο πολιτικό καθήκον του κόμματος. Το να αντιπαραθέτει κανείς μια τέτοια επαναστατική δουλιά στην «πολιτική» σημαίνει ότι υποβιβάζει την πολιτική ως τον πολιτικαντισμό. Σημαίνει ότι εκθειάζει την πολιτική της πάλης για τη Δούμα, βάζοντάς την πάνω από την πολιτική των μαζών τον Οχτώβρη και το Δεκέμβρη, δηλ. ότι περνά ακριβώς από την προλεταριακή-επαναστατική στη διανοουμενίστικηοπορτουνιστική άποψη. Κάθε μορφή πάλης απαιτεί ανάλογη τεχνική και ανάλογο μηχανισμό. ' Οταν εξαιτίας των αντικειμενικών συνθηκών κύρια μορφή πάλης γίνεται η κοινοβουλευτική πάλη, μέσα στο κόμμα δυναμώνουν αναπόφευκτα τα χαρακτηριστικά του μηχανισμού για την κοινοβουλευτική πάλη. Αντίθετα, όταν οι αντικειμενικές συνθήκες κάνουν ώστε η πάλη των μαζών να παίρνει τη μορφή 150

μαζικών πολιτικών απεργιών και εξεγέρσεων, το κόμμα του προλεταριάτου πρέπει να έχει «μηχανισμούς» για την «εξυπηρέ­ τηση» αυτών ακριβώς των μορφών πάλης και είναι αυτονόητο ότι οι «μηχανισμοί» αυτοί πρέπει να είναι ειδικής μορφής, να μη μοιάζουν με τους κοινοβουλευτικούς. Το οργανωμένο κόμμα του προλεταριάτου, που θα αναγνώριζε ότι υπάρχουν οι συνθήκες για λαϊκές εξεγέρσεις και δεν φρόντιζε να φτιάξει τον ανάλογο μηχανισμό, θα ήταν κόμμα φαφλατάδων διανοουμένων- οι εργάτες θα έφευγαν απ' αυτό και θα πήγαιναν στον αναρχισμό, στον αστικό επαναστατισμό κτλ. Από την άλλη μεριά, η σύνθεση ιης πολιτικής καθοδηγητικής πρωτοπορίας κάθε τάξης, μαζί και του προλεταριάτου, εξαρτάται επίσης και από τη θέση της τάξης αυτής και από την κύρια μορφή της πάλης της. Ο Λάριν παραπονείται, λογουχάρη, ότι μέσα στο κόμμα μας υπερτερεί η εργατική νεολαία, ότι λίγοι είναι οι οικογενειάρχες εργάτες, ότι οι τελευταίοι φεύγουν από το κόμμα. Το παράπονο αυτό του ρώσου οπορτουνιστή μου θύμισε μια θέση του Έ νγκελς (μου φαίνεται από το «πρόβλημα της κατοικίας», «Zur Wohnungsfrage»). Απαντώντας σε κάποιον αγοραίο αστό καθηγητή, έναν γερμανό καντέτο, ο Έ νγκελς έγραφε: δεν είναι τάχα φυσικό που μέσα στο κόμμα μας, κόμμα της επανάστασης, επικρατεί η νεολαία; Είμαστε το κόμμα του μέλλοντος και το μέλλον ανήκει στη νεολαία. Είμαστε το κόμμα των καινοτόμων και τους καινοτόμους τους ακολουθεί πάντα με περισσότερη προθυμία η νεολαία. Είμαστε το κόμμα που παλεύει με αυτοθυσία ενάντια στη παλιά σαπίλα, και στην πάλη που απαιτεί αυτοθυσία πρώτη πάει πάντα η νεολαία. ' Οχι, ας αφήσουμε καλύτερα τους καντέτους τα περισυλλέγουν τους «κουρασμένους» τριαντάρηδες γερόντους, τους επαναστά­ τες που « βάλανε γνώση » και τους αποστάτες τη ς σοσιαλδη μοκ ρατίας. Εμείς θα είμαστε πάντα το κόμμα της νεολαίας της πρωτοπόρας τάξης! Και ο ίδιος ο Λάριν δεν μπορεί να συγκρατηθεί και ομολογεί ανοιχτά για ποιο λόγο λυπάται τόσο τους οικογενειάρχες που έχουν κουραστεί από την πάλη. Η συγκέντρωση στο κόμμα περισσότερων τέτοιων κουρασμένων θα το έκανε «πιο δυσκίνητο για άνοδο, υπονομεύοντας το έδαφος κάτω από τον πολιτικό τυχοδιωκτισμό» (σελ. 18). 151

Αυτό είναι προτιμότερο, καλέ μας Λάριν! Ποιός ο λόγος να κοροϊδεύετε και να εξαπατάτε τόν ίδιο τον εαυτό σας. Σας χρειάζεται όχι ένα κόμμα-εμπροσθοφυλακή, μα ένα κόμμαοπισθοφυλακή, για να είναι πιο δυσκίνητο για άνοδο. Αυτό ακριβώς και πρέπει να πείτε ανοιχτά! ...«Να υπονομευτεί το έδαφος κάτω από τον πολιτικό τυχοδιωκτισμό»... Υπήρξαν ήττες της επανάστασης και στην Ευρώπη, υπήρξαν τα γεγονότα του Ιούνη του 1848, τα γεγονότα του Μάη στα 1871, μα να υπάρχουν σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές, που να θεωρούν καθήκον τους το να διατυμπανί­ ζουν πως η δράση των μαζών στην επανάσταση είναι «τυχοδιωκτισμός», αυτό μέχρι τώρα δεν συνέβη. Για να συμβεί αυτό χρειάστηκε να γραφτούν στο κόμμα των επαναστατών μαρξιστών (πρέπει να ελπίζουμε όχι για πολύ καιρό) οι ασταθείς και δειλοί ρώσοι μικροαστοί, οι λεγόμενοι, με το συμπάθειο, «διανόησης», που δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και χάνουν το ηθικό τους σε κάθε στροφή των γεγονότων προς την αντίδραση. ...«Να υπονομευτεί το έδαφος κάτω από τον τυχοδιωκτισμό»! Μα αν είναι έτσι, τότε πρώτος τυχοδιώκτης είναι ο ίδιος ο Λάριν, γιατί αυτός είναι εκείνος που λέει πως οι «μικροαγώνες» είναι ο πιο επωφελής δρόμος της επανάστασης, γιατί καλλιεργεί στις μάζες την πίστη στην άνοδο της επανάστασης, την πίστη ότι ο στρατός μέσα σε 2-3 χρόνια θα γεμίσει από δυσαρεστημένα στοιχεία του χωριού, την πίστη στην επερχόμενη «πτώση της παλιάς εξουσίας» με την «πρώτη κιόλας σοβαρή δοκιμασία»! Μα ο Λάριν είναι τυχοδιώκτης ακόμη και με μια άλλη, πολύ χειρότερη και μικροπρεπή έννοια. Είναι υπερασπιστής του εργατικού συνεδρίου72 και του «ακομματικού κόμματος» (η λεξούλα είναι δική του!) Αντί για σοσιαλδημοκρατία χρειάζεται ένα «Πανρωσικό εργατικό κόμμα», «εργατικό», γιατί πρέπει σ ' αυτό να μπουν οι μικροαστοί επαναστάτες, οι εσέροι, το ΠΠΣ, η γκρομάντα της Λευκορωσίας73 κτλ. Ο Λάριν είναι θαυμαστής του Αξελφόντ. Ό μω ς του πρόσφερε πολύ άσχημη υπηρεσία. Εξύμνησε τόσο πολύ τη «νεανική του δραστηριότητα», την «αληθινή κομματική τόλμη» του στην πάλη για το εργατικό συνέδριο, τον αγκάλιασε με τόση θέρμη, που τον... έπνιξε στην αγκαλιά του! Την ακατανόητη 152

«ιδέα» του Αξελρόντ για το εργατικό συνέδριο την έπληξε θανάσιμα ο αφελής και ειλικρινής πρακτικός, που αμέσως πήρε κι έβγαλε στη φόρα όλα, όσα έπρεπε να κρύψει για την επιτυχή προπαγάνδιση του εργατικού συνεδρίου. Εργατικό συνέδριο θα πει «ξεκρέμασμα της ταμπέλας» (σελ. 20 της μπροσούρας του Λάριν, για τον οποίο ο σοσιαλδημοκρατισμός είναι μόνο ταμπέλα), θα πει συγχώνευση με τους εσέρους και με τα συνδικάτα. Σωστά, σ. Λάριν! Ευχαριστούμε έστω και για την ειλικρίνεια! Πραγματικά το εργατικό συνέδριο σημαίνει όλα αυτά τα πράγματα. Εκεί ακριβώς θα οδηγούσε, ακόμη και παρά τη θέληση αυτών που το συγκαλούν. Και γ ι' αυτό ακριβώς το εργατικό συνέδριο είναι σήμερα ένας μικροπρεπής οπορτουνιστικός τυχοδιωκτισμός. Μικροπρεπής, γιατί δεν έχει καμιά μεγάλη ιδέα για υπόβαθρο, αλλά έχει μόνο την κούραση του διανοούμενου από την επίμονη πάλη για το μαρξισμό. Οπορτουνιστικός, για τον ίδιο λόγο και γιατί αφήνει να μπαίνουν στο εργατικό κόμμα χιλιάδες μικροαστοί που πολύ απέχουν από το να έχουν ξεκαθαρίσει οριστικά τη θέση τους. Τυχοδιωκτισμός, γιατί στις σημερινές συνθήκες μια τέτοια απόπειρα θα έφερνε όχι ειρήνη, όχι θετική δουλιά, όχι συνεργασία εσέρων και εσδέκων, στους οποίους ο Λάριν παραχωρεί ευγενικά το ρόλο των «προπαγανδι­ στικών συλλόγων μέσα στο πλατύ κόμμα» (σελ. 40), αλλά θα μεγάλωνε απεριόριστα την πάλη, τις φαγωμάρες, τη διάσπαση, την ιδεολογική σύγχυση και την αποδιοργάνωση της πρακτικής δουλιάς. Αλλο είναι να προλέγεις ότι το εσέρικο «κέντρο», με την αποχώρηση των ενέσων και των μαξιμαλιστών74, οφείλει κα τ' ανάγκη να πάει στους εσδέκους. Κι άλλο είναι να σκαρφαλώσεις να φτάσεις ένα μήλο που μόλις ωριμάζει, μα που δεν ωρίμασε ακόμα. ' Η θα γκρεμοτσακιστείτε εντιμότατε, ή θα χαλάσετε το στομάχι σας με τα άγουρα φρούτα. Ο Λάριν φέρνει επιχειρήματα «από το Βέλγιο», ακριβώς όπως το 1899 ο P.M. (διευθυντής της «Ραμπότσαγια Μίσλ») και ο Προκοπόβιτς (όταν δοκίμαζε τα «αυθόρμητα ξεσπάσματα» του σοσιαλδημοκράτη και δεν «έβαλε γνώση», τουλάχιστο τόση όση χρειαζόταν για να γίνει «προγραμματισμένα δρών» καντέτος). Στο βιβλιαράκι του Λάριν με πολύ φροντίδα έχει προστεθεί σαν παράρτημα μια πολύ φροντισμένη μετάφραση του καταστατικού 153

του εργατικού κόμματος του Βελγίου! Ο καλός μας Λάρινξέχασε να μεταφέρει στη Ρωσία τις βιομηχανικές συνθήκες και την ιστορία του Βελγίου. Ύστερα από μια σειρά αστικές επαναστάσεις, ύστερα από πάλη δεκαετιών ενάντια στον μικροαστικό ψευτοσοσιαλισμό του Προυντόν, με μια γιγάντια, την ανώτερη σχεδόν στον κόσμο, ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού, το εργατικό συνέδριο και το εργατικό κόμμα του Βελγίου υπήρξαν το πέρασμα από το μη προλεταριακό σοσιαλισμό στον προλεταριακό. Στη Ρωσία, στο φούντωμα της αστικής επανάστασης, που γεννά αναπόφευκτα τις μικροαστικές ιδέες και τους μικροαστούς ιδεολόγους, όπου υπάρχει ένα αυξανόμενο «τρουντοβίκικο»75 ρεύμα στα συγγενικά στρώματα της αγροτιάς και του προλεταριάτου, όπου υπάρχει Σοσιαλδημο­ κρατικό εργατικό κόμμα με δεκάχρονη σχεδόν ιστορία, το εργατι­ κό συνέδριο είναι μια κακή επινόηση, η συγχώνευση με τους εσέρους (ποιος τους ξέρει; μπορεί να είναι 30 χιλιάδες, μα μπορεί και 60 χιλιάδες, λέει καλοκάγαθα ο Λάριν) είναι μια διανοουμενίστικη παραξενιά. Ναι, ναι, η ιστορία ξέρει να χρησιμοποιεί την ειρωνεία! Χρόνια και χρόνια οι μενσεβίκοι διαλαλούσαν παντού ότι οι μπολσεβίκοι συγγενεύουν με τον εσερισμό. Και να που οι μπολσεβίκοι αποκρούουν το εργατικό συνέδριο, κοντά σ τ' άλλα ακριβώς γιατί το συνέδριο αυτό θα έκανε δυσδιάκριτη τη διαφορά απόψεων του προλεταριάτου και του μικρονοικοκύρη (βλ. την απόφαση της Επιτροπής Πετρούπολης76 στο 3ο φύλλο της «Προλετάρι»), Ενώ ο μενσεβίκος τάσσεται υπέρ της συγχώνευσης με τους εσέρους, συνδέοντας το αυτό με την υπεράσπιση του εργατικού συνεδρίου. Αυτό πια είναι αμίμητο. — Εγώ δεν θέλω να διαλυθεί το κόμμα μέσα στην τάξη δικαιολογείται ο Λάριν. Θέλω μόνο να ενωθεί η πρωτοπορία, οι 900 χιλιάδες από τα 9 εκατομμύρια (σελ. 17 και σελ. 49). Ας πάρουμε τους επίσημους αριθμούς της εργοστασιακής στατιστικής του 1903. Συνολικά οι εργάτες των εργοστασίων ανέρχονται σε 1.640.406. Α π' αυτούς σε εργοστάσια, που έχουν πάνω από 500 εργάτες, δουλεύουν 797.997’ σε εργοστάσια, που έχουν πάνω από 100 εργάτες, 1.261.363. Ο αριθμός των εργατών στα μεγαλύτερα εργοστάσια (800 χιλιάδες) είναι λίγο μικρότερος από τον αριθμό που δίνει ο Λάριν για το ενωμένο με τους εσέρους εργατικό κόμμα!

Δεν πιστεύει λοιπόν ο Λάριν ότι εμείς, στη Ρωσία, που τώρα κιόλας έχουμε 150-170 χιλιάδες περίπου μέλη του σοσιαλδημο­ κρατικού κόμματος, θα μπορέσουμε να κερδίσουμε σύντομα για τη σοσιαλδημοκρατία 900 χιλιάδες προλετάριους, σαν μέλη του κόμματος, όταν στα μεγαλύτερα εργοστάσια υπάρχουν 800 χιλιάδες εργάτες, όταν υπάρχουν μεγάλα ορυχεία (που δεν μπήκαν στον υπολογισμό αυτό), όταν έχουμε μάζα από καθαρά προλεταριακά στοιχεία στο εμπόριο, στην αγροτική οικονομία, στις μεταφορές και τα λοιπά; Αυτό είναι τερατώδες, αλλά είναι γεγονός. Η έλλειψη όμως πίστης που εκδηλώνει ο Λάριν δείχνει μόνο τη διστακτικότητα σκέψης του διανοούμενου. Εμείς πιστεύουμε απόλυτα ότι το καθήκον αυτό είναι πραγματοποιήσιμο. Σ ' αντίβαρο του τυχοδιωκτισμού του «εργατικού συνεδρίου» και του «ακομματικού κόμματος» προβάλλουμε το σύνθημα: πλάτωμα στο πενταπλάσιο και στο δεκαπλάσιο του σοσιαλδημοκρατικού κόμματός μας, αλλά κυρίως και σχεδόν αποκλειστικά μόνο με καθαρά προλεταριακά στοιχεία από αποκλειστικά κάτω από την ιδεολογική σημαία του επαναστατικού μαρξισμού*. Τώρα, ένα χρόνο ύστερα από τη μεγάλη επανάσταση, με τη γοργή ανάπτυξη των διάφορων κομμάτων, το προλεταριάτο αναδείχνεται σε αυτοτελές κόμμα γοργότερα από κάθε άλλη φορά. Οι εκλογές για τη Δούμα θα συμβάλλουν σ ' αυτό (αν, βέβαια, δεν κάνουμε οπορτουνιστικούς συνασπισμούς με τους καντέτους). Οι προδοσίες της αστικής τάξης γενικά και των μικροαστών ιδιαίτερα (ενέσοι) θα δυναμώσουν την επαναστατική σοσιαλδημοκρατία. Θα πετύχουμε το «ιδανικό» του Λάριν (900 χιλ. μέλη του κόμματος), και μάλιστα θα το ξεπεράσουμε το ιδανικό αυτό με επίμονη δουλιά, βαδίζοντας στον ίδιο δρόμο, όχι όμως με * Η ενσωμάτωση των συνδικάτων στο κόμμα, που προτείνει ο Λάριν, δεν είναι ορθολογική. Αυτό θα στενέψει το εργατικό κίνημα και τη βάση του. Για την πάλη ενάντια στ" αφεντικά θα ενώνουμε πάντα πολύ μεγαλύτερο αριθμό αργατών απ' ό,τι για τη σοσιαλδημοκρατική πολιτική. ΓΥ αυτό (παρά το λαθεμένο ισχυρισμό του Λάριν ότι οι μπολσεβίκοι τάσσονταν ενάντια στα ακομματικά συνδικάτα), γ ι ' αυτό είμαστε υπέρ των ακομματικών συνδικάτων, όπως ήταν ακόμη από το 1902 ο συγγραφέας της «γιακωβίνικης»'’1 (κατά τη γνώμη των οπορτουνιστώ ν, γιακω βίνικης), μπροσούρας: «Τι να κάνουμε;» (Βλ, Απαντα, 5η έκδ,, τόμ. 6ος, σελ. 112-113. Η Σύντ.).

155

τυχοδιωκτισμούς. Τώρα πραγματικά χρειάζεται να πλαταίνουμε το κόμμα με προλεταριακά στοιχεία. Δεν είναι φυσιολογικό ότι στην Πετρούπολη έχουμε όλο κι όλο 6 χιλιάδες μέλη του κόμματος (στο κυβερνείο της Πετρούπολης στα εργοστάσια που έχουν πάνω από 500 εργάτες υπάρχουν 81 χιλιάδες εργάτες και συνολικά υπάρχουν 150 χιλιάδες εργάτες), ότι στην Κεντρική βιομηχανική περιοχή έχουμε όλο κι όλο 20 χιλιάδες μέλη του κόμματος (στα εργοστάσια που έχουν πάνω από 500 εργάτες υπάρχουν 377 χιλ. εργάτες και συνολικά 562 χιλιάδες εργάτες). Πρέπει να ξέρουμε να στρατολογούμε περισσότερους από πενταπλάσιους και δεκαπλάσιους εργάτες στο κόμμα, σε τέτοια κέντρα. Εδώ ο Λάριν έχει απόλυτα και αναμφισβήτητα δίκιο. Δεν πρέπει όμως να πέφτουμε σε διανοουμενίστικη ολιγοψυχία και διανοουμενίστικη νευρικότητα. Θα το πετύχουμε αυτό βαδίζον­ τας το σοσιαλδημοκρατικό μας δρόμο, χωρίς τυχοδιωκτισμούς.

«Προλετάρι», αρ. φύλ 9, 7 του Δεκέμβρη 1906

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Προλετάρι»

156

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΠΡΟΣΟΥΡΑΣ ΤΟΥ Κ. ΚΑΟΥΤΣΚΙ «ΟΙ ΚΙΝΗΤΗΡΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ»

(απόσπασμα)

Κλείνοντας, θα πούμε λίγα λόγια για τις «αυθεντίες». Οι μαρξιστές δεν μπορούν να δεχτούν τη συνηθισμένη άποψη του διανοούμενου - ριζοσπάστη με τη δήθεν επαναστατική του αφαίρεση: «κανενός είδους αυθεντίες». Ό χ ι. Η εργατική τάξη, που διεξάγει σ ’ όλο τον κόσμο δύσκολο και επίμονο αγώνα για την πλήρη απελευθέρωση, χρειάζεται τις αυθεντίες, αλλά, εννοείται, μόνο με την έννοια ότι και οι νεαροί εργάτες χρειάζονται την πείρα των παλαιών αγωνιστών ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση, αγωνιστών που έκαναν πολλές απεργίες, που πήραν μέρος σε μια σειρά επαναστάσεις, που είναι πλούσιοι από επαναστατικές παραδόσεις και έχο υν ευρύ πολιτικό ορίζοντα. Το κύρος της παγκόσμιας πάλης του προλεταριάτου χρειάζεται στους προλετάριους κάθε χώρας. Το κύρος των θεωρητικών της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας μας χρειάζεται για τη διασαφή­ νιση του προγράμματος και της τακτικής του κόμματός μας. Το κύρος όμως αυτό δεν έχει, βέβαια, τίποτε το κοινό με τις επίσημες αυθεντίες της αστικής επιστήμης και της αστυνομικής πολιτικής. Το κύρος αυτό είναι κύρος μιας πιο πολύπλευρης 157

πάλης μέσα στις ίδιες τις γραμμές της παγκόσμιας σοσιαλιστικής στρατιάς. Ό σ ο σπουδαίο είναι το κύρος αυτό για τη διεύρυνση του ορίζοντα των αγωνιστών, άλλο τόσο απαράδεκτη θα ήταν για το εργατικό κόμμα η αξίωση να λύνονται από άλλους, από μακριά, τα πρακτικά και συγκεκριμένα ζητήματα της άμεσης Γολιτικής. Η συλλογικότητα των πρωτοπόρων συνειδητών εργατών κάθε $δ)ρας, που διεξάγουν την άμεση πάλη, θα είναι πάντα η μεγαλύτερη πηγή αυθεντίας σ ' όλα αυτά τα ζητήματα. Αυτή είναι η άποψή μας για το κύρος που έχουν οι γνώμες του Κάουτσκι και του Πλεχάνοφ. Οι θεωρητικές εργασίες του τελευταίου - κυρίως η κριτική των ναρόντνικων και των οπορτουνιστών - παραμένουν σταθερές κατακτήσεις της σοσιαλδημοκρατίας όλης της Ρωσίας και κανένας «φραξιονι­ σμός» δεν μπορεί να τυφλώσει τον άνθρωπο που έχει έστω και μια μικρή «φυσική δύναμη μυαλού», ως το σημείο να ξεχάσει ή να αρνηθεί τη σπουδαιότατα, των κατακτήσεων αυτών. Αλλά σαν πολιτικός αρχηγός των ρώσων σοσιαλδημοκρατών στην αστική ρωσική επανάσταση, σαν γνώστης των ζητημάτων τακτικής ο Πλεχάνοφ αποδείχτηκε κατώτερος κάθε κριτικής. Παρουσίασε στον τομέα αυτόν τέτοιον οπορτουνισμό, που έβλαψε τους ρώσους σοσιαλδημοκράτες εργάτες εκατό φορές περισσότερο απ' ό,τι έβλαψε ο οπορτουνισμός του Μπέρνσταϊν τους γερμανούς. Και ενάντια στην καντετοειδή αυτή πολιτική του Πλεχάνοφ, ο οποίος ξαναγύρισε στους κόλπους των κ.κ. Προκοπόβιτς και Σίας, που ο ίδιος τους έδιωξε στα 1899-1900 από το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, πρέπει να κάνουμε τον πιο αμείλικτο πόλεμο. Ό τ ι ο οπορτουνισμός αυτός του Πλεχάνοφ στον τομέα της τακτικής είναι ολοκληρωτική άρνηση των βάσεων της μαρξιστικής μεθόδου, αυτό το αποδείχνει καλύτερα από κάθε τι άλλο η παρακολούθηση της ανάπτυξης των συλλογισμών του Κάουτσκι στο άρθρο που παρουσιάζουμε στον αναγνώστη.

Γράφτηκε το Δεκέμβρη του 1906 Δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 1907 σε μπροσούρα που εκδόθηκε στη Μόσχα από το εκδοτικό «Νοβάγια Επόχα»

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της μπροσούρας

158

Η ΑΝΤΙΜΙΛΙΤΑΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

Στο Διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο της Στουτγάρδης78 συζητήθηκε, όπως είναι γνωστό, το ζήτημα του μιλιταρισμού και σε σχέση μ ' αυτό και το ζήτημα της αντιμιλιταριστικής προπαγάνδας. Η απόφαση που πάρθηκε με την ευκαιρία αυτή λέει ανάμεσα σ τ' άλλα, ότι το συνέδριο θεωρεί υποχρέωση των εργαζομένων τάξεων «να βοηθήσουν ώστε να διαπαιδαγωγηθεί η εργατική νεολαία με το πνεύμα της αδελφότητας των λαών και του σοσιαλισμού και να διαποτιστεί με ταξική αυτοσυνείδηση». Το συνέδριο βλέπει σ ' αυτό την εγγύηση, ότι ο στρατός θα πάψει να είναι ένα τυφλό όργανο στα χέρια των κυρίαρχων τάξεων, που τον χρησιμοποιούν κατά την κρίση τους και τον οποίο μπορούν κάθε στιγμή να τον στρέψουν ενάντια στο λαό. Είναι εξαιρετικά δύσκολο και κάποτε σχεδόν αδύνατο να κάνει κανείς προπαγάνδα ανάμεσα στους στρατιώτες που βρίσκονται σε ενεργό υπηρεσία. Η ζωή του στρατώνα, η αυστηρή επίβλεψη, οι σπάνιες άδειες δυσκολεύουν στο έπαρκο την επικοινωνία με τον έξω κόσμο- η στρατιωτική πειθαρχία, η δίχως νόημα σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση τρομάζουν τους στρατιώτες- η στρατιωτική διοίκηση βάζει όλα τα δυνατά της για να βγάλει από το «αμόρφωτο κτήνος» κάθε ζωντανή σκέψη, κάθε ανθρώπινο αίσθημα, να του καλλιεργήσει το αίσθημα της τυφλής υπακοής, του παράλογου και άγριου μίσους ενάντια στους «εξωτερικούς» και «εσωτερικούς» εχθρούς... Είναι πολύ πιο δύσκολο να πλησιάσεις έναν αποσπασμένο από το συνηθισμένο περιβάλλον, απομονωμένο, αμόρφωτο, τρομοκρατημένο στρα­ τιώτη, που του γέμισαν το κεφάλι με τις πιο παράξενες αντιλήψεις για το κάθε τι που τον περιβάλλει, παρά τη νεολαία της 159

στρατεύσιμης ηλικίας, που ζει στον κύκλο της οικογένειας και των συντρόφων, και που συνδέεται στενά μαζί τους με κοινά συμφέροντα. Η αντιμιλιταριστική προπαγάνδα ανάμεσα στην εργατική νεολαία δίνει παντού λαμπρά αποτελέσματα. Κι αυτό έχει τεράστια σημασία. Ο εργάτης που κατατάσσεται στο στρατό σαν συνειδητός σοσιαλδημοκράτης, είναι κακό στήριγμα γ ι’ αυτούς που έχουν την εξουσία. Σ ' όλες τις ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν ενώσεις της σοσιαλιστικής εργατικής νεολαίας. Σε μερικές χώρες, λ.χ. στο Βέλγιο, στην Αυστρία, στη Σουηδία οι ενώσεις αυτές αποτελούν μεγάλες οργανώσεις, που κάνουν υπεύθυνη κομματική δουλιά. Ο βασικός, φυσικά, σκοπός των ενώσεων της νεολαίας είναι η αυτομόρφωση, η καλλιέργεια ξεκάθαρης, ολοκληρωμένης σοσιαλιστικής κοσμοαντίληψης. Ό μ ω ς παράλληλα μ ' αυτό οι ενώσεις της νεολαίας κάνουν και πρακτική δουλιά. Παλεύουν για τη βελτίωση της θέσης των μαθητευομένων, προσπαθούν να τους ,προφυλάξουν από την υπερβολική εκμετάλλευση των αφεντικών. Ακόμη περισσότερο χρόνο και προσοχή αφιερώνουν οι ενώσεις της σοσιαλιστικής εργατικής νεολαίας στην αντιμιλιταριστική προπαγάνδα. Μ ' αυτό το σκοπό οι ενώσεις προσπαθούν να συνάψουν στενές σχέσεις με τους νεαρούς στρατιώτες. Αυτό πετυχαίνεται με τον εξής τρόπο. Ό σ ο ο νεαρός εργάτης δεν πήγε ακόμη στρατιώτης, είναι μέλος της ένωσης, πληρώνει συνδρομή.' Οταν πάει στρατιώτης, η ένωση εξακολουθεί να έχει συνεχή επαφή μαζί του, του στέλνει τακτικά μια μικρή χρηματική βοήθεια (την «πεντάρα του φαντάρου», όπως τη λένε τη βοήθεια αυτή στη Γαλλία), που όσο μικρή κι αν είναι, γ ι' αυτόν έχει ουσιαστική σημασία. Ταυτόχρονα ο στρατιώτης αναλαβαίνει την υποχρέωση να ενημερώνει τακτικά την ένωση για όλα όσα γίνονται στο στρατώνα του και να γράφει τις εντυπώσεις του. Έ τσ ι, ο στρατιώτης, κι όταν ακόμη μπει στην υπηρεσία, δεν χάνει τη σύνδεση με την οργάνωση που -ήταν μέλος της. Τον στρατιώτη προσπαθούν πάντοτε να τον στείλουν να υπηρετήσει όσο το δυνατό πιο μακριά από τον τόπο που γεννήθηκε. Αυτό το κάνουν για να μη συνδέεται καθόλου ο στρατιώτης με τα συμφέροντα του ντόπιου πληθυσμού, για να νιώθει τον εαυτό του ξένο προς τον πληθυσμό αυτό. Τότε είναι πιο εύκολο να τον αναγκάσουν να υποταχθεί στη διαταγή: να 160

πυροβολεί στο πλήθος. Οι ενώσεις της εργατικής νεολαίας προσπαθούν να εξαλείψουν αυτή την αποξένωση του στρατιώτη από το ντόπιο πληθυσμό. Οι ενώσεις της νεολαίας συνδέονται ανάμεσα τους. ' Ενας στρατιώτης που ήταν πρωτύτερα μέλος της ένωσης νεολαίας στη γενέτειρά του, μόλις πάει σε μια καινούργια πόλη, γίνεται δεκτός από τη ντόπια ένωση σαν ευπρόσδεκτος ξένος. Από την πρώτη στιγμή τον κατατοπίζουν σ ' όλα τα τοπικά ζητήματα, τον βοηθούν όσο μπορούν. Παύει να είναι ξένος, ξενοφερμένος. Ξέρει επίσης, πως αν του συμβεί κανένα κακό, θα τον βοηθήσουν, θα τον υποστηρίξουν. Αυτή η επίγνωση του δίνει θάρρος, τον κάνει να κρατάει πιο τολμηρή στάση στο στρατώνα, να υπερασπίζει πιο τολμηρά τα δικαιώματά του και την ανθρώπινή του αξιοπρέπεια. Οι στενές σχέσεις με τους νεαρούς στρατιώτες δίνουν στις ενώσεις νεολαίας τη δυνατότητα να διεξάγουν ανάμεσα στους στρατιώτες πλατιά αντιμιλιταριστική προπαγάνδα. Αυτό γίνεται κυρίως με τη βοήθεια του αντιμιλιταριστικού έντυπου υλικού που οι ενώσεις νεολαίας εκδίδουν και κυκλοφορούν σε τεράστιες ποσότητες, ιδιαίτερα στη Γαλλία, στο Βέλγιο, καθώς και στην Ελβετία, στη Σουηδία κτλ. Το έντυπο αυτό υλικό έχει το πιο ποικιλόμορφο περιεχόμενο: καρτ-ποστάλ με εικόνες αντιμιλιταριστικού περιεχομένου, στρατιωτικές αντιμιλιταριστικές συλλο­ γές τραγουδιών (πολλών α π' αυτά τα τραγούδια έχουν πολύ μεγάλη διάδοση ανάμεσα στους στρατιώτες), «στρατιωτική κατήχηση» (στη Γαλλία κυκλοφορούσε σε πάνω από 100.000 αντίτυπα), κάθε λογής μπροσούρες, εκκλήσεις, φυλλάδια, εβδομαδιαίες, δεκαπενθήμερες, μηνιάτικες εφημερίδες και περιοδικά για τους στρατιώτες, μερικά μάλιστα εικονογραφημέ­ να. «Ο Στρατώνας», «Ο Νεοσύλλεκτος», «Ο Νεαρός Στρατιώτης», Ο «Πιου - πιου» (χαϊδευτικό παρατσούκλι του νεοσύλεκτου), το «Εμπρός», έχουν πολύ μεγάλη κυκλοφορία. Στο Βέλγιο, λ.χ. οι εφημερίδες «Νεοσύλλεκτος» και «Στρατώνας» κυκλοφορούν η κάθε μια σε 60.000 αντίτυπα. Πάρα πολλά περιοδικά κυκλοφο­ ρούν τον καιρό της στρατολογίας νεοσύλλεκτων. Ειδικά φύλλα στρατιωτικών εφημερίδων στέλνονται στις διευθύνσεις όλων των νεοσύλλεκτων. Το αντιμιλιταριστικό έντυπο υλικό για τους φαντάρους στέλνεται στους στρατώνες, μοιράζεται στους δρόμους, οι στρατιώτες το βρίσκουν στα καφενεία, στις ταβέρνες, παντού όπου συχνάζουν.

Ί

Ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή δίνεται στους νεοσύλλεκτους. Οργανώνονται γΓ αυτούς πανηγυρικά ξεπροβοδίσματα. Τον καιρό της στρατολογίας των νεοσύλλεκτων οργανώνονται στις πόλεις πομπές. Έ τσ ι λ.χ. στην Αυστραλία οι νεοσύλλεκτοι, ντυμένοι στα μαύρα, διασχίζουν όλη την πόλη κάτω από τους ήχους του πένθιμου εμβατήριου. Μπροστά πηγαίνει ένα κάρο στολισμένο με κόκκινα. Παντού τοιχοκολλούνται κόκκινες αφίσες τυπωμένες με μεγάλα στοιχεία: «Να μην πυροβολείτε ενάντια στο λαό!». Προς τιμή των νεοσύλλεκτων οργανώνονται βραδιές, όπου εκφωνούνται φλογεροί αντιμιλιταριστικοί λόγοι. Με δυό λόγια κάνουν το παν για να ξυπνήσουν τη συνείδηση του νεοσύλλεκτου, να τον προφυλάξουν από την ολέθρια επίδραση των ιδεών και αισθημάτων που θα του καλλιεργήσουν με όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα στο στρατώνα. Και η δουλιά της σοσιαλιστικής νεολαίας δεν πάει χαμένη. Στο Βέλγιο ανάμεσα στους στρατιώτες υπάρχουν ήδη κάπου 15 στρατιωτικές ενώσεις που στην πλειοψηφία τους ανήκουν στο Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα και συνδέονται στενά μεταξύ τους. Υπάρχουν συντάγματα όπου τα δυό τρίτα των στρατιωτών είναι οργανωμένα. Στη Γαλλία το αντιμιλιταριστικό πνεύμα έγινε μαζικό. Τον καιρό των απεργιών της Δουγκέρκης, του Κρεζώ, του Λογκβύ, του Μονσώ-λε-Μιν οι στρατιώτες, που τους κίνησαν ενάντια στους απεργούς, δήλωσαν πως είναι αλληλέγγυοι μ' αυτούς.... Μέρα με τη μέρα μεγαλώνει ο αριθμός των σοσιαλδημοκρα­ τών στις γραμμές του στρατού, ο στρατός εμπνέει όσο πάει και λιγότερη εμπιστοσύνη. Ό τ α ν η αστική τάξη αναγκαστεί να έρθει αντιμέτωπη με την οργανωμένη εργατική τάξη, με ποιόν θα είναι ο στρατός; Η σοσιαλιστική εργατική νεολαία δουλεύει μ' όλη τη δραστηριότητα και το ζήλο που χαρακτηρίζει τη νεολαία για να είναι ο στρατός με το μέρος του λαού.

«Βπεριόντ», αρ. φύλ. 16, 8 του Ο χτώβρη 1907

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Βπεριόντ»

162

ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΗΛΩΣΕΩΝ

(απόσπασμα)

Και βλέπουμε τώρα, πως ύστερα από τρία χρόνια αφηνιασμένου οργίου της αντεπανάστασης οι λαϊκές μάζες, που περισσότερο από κάθε άλλη φορά καταπιέζονται, καταπνίγονται, βασανίζονται, τρομοκρατούνται με λογής-λογής διώξεις, αρχί­ ζουν πάλι να σηκώνουν κεφάλι, πάλι να ξυπνούν και ν ’ αρχίζουν τον αγώνα. Τριών χρόνων θανατικές καταδίκες, διώξεις, άγρια αντίποινα εξόντωσαν δεκάδες χιλιάδες από τους «εχθρούς» της απολυταρχίας, έκλεισαν στις φυλακές και έστειλαν στις εξορίες εκατοντάδες χιλιάδες, τρομοκράτησαν εκατοντάδες και εκατον­ τάδες χιλιάδες άλλους. Τα εκατομμύρια όμως και οι δεκάδες εκατομμύρια τώρα πια δεν είναι αυτά που ήταν πριν από την επανάσταση. Τα εκατομμύρια αυτά ποτέ ως τώρα στην ιστορία της Ρωσίας δεν είχαν πάρει τέτια διδακτικά, πειστικά μαθήματα, ποτέ δεν είχαν ζήσει μια τόσο ανοιχτή πάλη των τάξεων. Το ότι μέσα σ ’ αυτά τα εκατομμύρια και τις δεκάδες εκατομμύρια άρχισε ένας καινούργιος βαθύς, υπόκωφος αναβρασμός, αυτό φαίνεται από τις απεργίες του φετεινού καλοκαιριού και τις πρόσφατες διαδηλώσεις. Οι εργατικές απεργίες στη Ρωσία και στη διάρκεια της προετοιμασίας της επανάστασης και στη διάρκεια της ίδιας της επανάστασης ήταν το πιο διαδομένο μέσο πάλης του προλεταριάτου, της πρωτοπόρας αυτής τάξης που είναι η μόνη ως το τέλος συνεπής επαναστατική τάξη της σημερινής κοινωνίας. Οι οικονομικές και πολιτικές απεργίες πότε διαδέχονταν η μια την άλλη, πότε περιπλέκονταν σε ένα αδιάσπαστο σύνολο και 163

συσπείρωναν τις μάζες των εργατών ενάντια στην τάξη των καπιταλιστών και την απολυταρχική κυβέρνηση, ανατάραζαν όλη την κοινωνία, ξεσήκωναν την αγροτιά στον αγώνα. Ό τ α ν το 1895 άρχισαν οι απανωτές μαζικές απεργίες, αυτό σήμαινε ότι υπάρχει η περίοδος της προετοιμασίας της λαϊκής επανάστασης. Ό τα ν το Γενάρη του 1905 μέσα σ ' ένα μήνα ο αριθμός των απεργών ξεπέρασε τις 400 χιλιάδες, αυτό σήμαινε ότι άρχισε πια η ίδια η επανάσταση. Και στα τρία χρόνια της επανάστασης ο αριθμός των απεργών, παρά το ότι σιγά-σιγά έπεφτε (σχεδόν 3 εκατομμύρια το 1905, 1 εκατομμύριο το 1906, 750.000 το 1907), ήταν τόσο μεγάλος, όσο δεν ήταν ποτέ ως τώρα σε καμιά χώρα του κόσμου. Οταν το 1908 ο αριθμός των απεργών έπέσε μονομιάς απότομα (176 χιλιάδες) κΓ ακόμη πιο απότομα το 1909 (64 χιλιάδες), αυτό σήμαινε το τέλος της πρώτης επανάστασης, ή πιο σωστά της πρώτης περιόδου της επανάστασης. Και να, από το καλοκαίρι αυτής της χρονιάς αρχίζει πάλι η άνοδος. Ο αριθμός των απεργών που πήραν μέρος στις οικονομικές απεργίες μεγαλώνει και μεγαλώνει πολύ γρήγορα. Η περίοδος της απόλυτης κυριαρχίας της μαυροεκατονταρχίτικης αντίδρασης τελείωσε. Αρχίζει μια περίοδος νέας ανόδου. Το προλεταριάτο που υποχωρούσε - έστω και με μεγάλα διαλείμματα - από το 1905 ως το 1909 συγκεντρώνει δυνάμεις και αρχίζει να περνάει στη επίθεση. Η αναζωογόνηση σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας οδηγεί αμέσως στην αναζωογόνηση της προλεταριακής πάλης. Το προλεταριάτο άρχισε. Οι άλλες, οι αστικές, οι δημοκρατικές τάξεις και στρώματα του πληθυσμού, ακολουθούν. Ο θάνατος του μετριοπαθούς - φιλελεύθερου, ξένου προς τη δημοκρατία, προέδρου της I Δούμας Μούρομτσεφ, προκάλεσε την πρώτη δειλή αρχή των διαδηλώσεων. Ο θάνατος του Λέοντα Τολστόι προκαλεί - για πρώτη φορά ύστερα από μακρόχρονο διάλειμμα - διαδηλώσεις στους δρόμους με συμμετοχή κυρίως φοιτητών, ενμέρει όμως και εργατών. Το σταμάτημα της δουλιάς σε ολόκληρη σειρά φάμπρικες και εργοστάσια την ημέρα της κηδείας του Τολστόι δείχνει την αρχή, αν και πολύ περιορισμένη, των απεργιών - διαδηλώσεων. 164

Τώρα τελευταία οι θηριωδίες των τσαρικών δεσμοφυλάκων, που βασάνισαν στη Βόλογκντα και στο Ζερεντούγε τους ριγμένους στα κάτεργα συντρόφους μας που καταδιώκονταν για τον ηρωικό τους αγώνα στην επανάσταση, δυνάμωσαν ακόμη πιο πολύ τον αναβρασμό μέσα στους φοιτητές. Παντού στη Ρωσία γίνονται συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια, η αστυνομία εισβάλλει βίαια στα πανεπιστήμια, δέρνει τους σπουδαστές, τους πιάνει, διώκει τις εφημερίδες για την παραμικρή αληθινή λέξη σχετικά με τις ταραχές και μ' όλα αυτά δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να δυναμώνει τις ταραχές. Το προλεταριάτο άρχισε. Η δημοκρατική νεολαία ακολουθεί. Ο ρωσικός λαός ξυπνάει για ένα νέο αγώνα, τραβάει σε μια νέα επανάσταση.

«Ραμπότσαγια Γκαζέτα», αρ. φύλ. 2, 18 (U) του Δεκέμβρη 1910

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας •Ραμπότσαγια Γκαζέτα»

165

IBΑΝ ΒΑΣΙΛΙΕΒΙΤΣ ΜΠΑΜΠΟ ΥΣΚΙΝ

(ΝΕΚΡΟΛΟΓΙΑ)

Ζούμε σε τέτιες καταραμένες συνθήκες που μπορεί να συμβεί τούτο το πράγμα: ένα μεγάλο κομματικό στέλεχος, η περηφάνεια του κόμματος, ένας σύντροφος που έδοσε ανεπιφύλακτα όλη του τη ζωή στην εργατική υπόθεση, χάνεται χωρίς ν ' αφήσει ίχνη. Και οι πιο δικοί του άνθρωποι, όπως η γυναίκα του και η μάνα του, και οι πιο κοντινοί του σύντροφοι χρόνια ολόκληρα δεν ξέρουν τι απέγινε: βασανίζεται κάπου στα κάτεργα, χάθηκε σε καμιά φυλακή ή βρήκε ηρωικό θάνατο σε σύγκρουση με τον εχθρό; Αυτό έγινε με τον Ιβάν Βασίλιεβιτς, που τον τουφέκισε ο Ρεννενκάμπφ. Για το θάνατό του μάθαμε μόλις τελευταία. Το όνομα του Ιβάν Βασίλιεβιτς είναι αγαπητό και ακριβό όχι μόνο για το σοσιαλδημοκράτη. Ό λ ο ι όσοι τον γνώριζαν, τον αγαπούσαν και τον σέβονταν για τη δραστηριότητά του, για τα μετρημένα λόγια του, για τη βαθιά, συνεπή επαναστατικότητά του και τη φλογερή αφοσίωσή του στην εργατική υπόθεση. Εργάτης της Πετρούπολης το 1895 με μια ομάδα από άλλους συνειδητούς συντρόφους, καθοδηγεί δραστήρια τη δουλιά στη Νιέβσκαγια Ζαστάβα ανάμεσα στους εργάτες των εργοστασίων Σεμιάνικοφ, Αλεξάντροφ, υαλουργίας, συγκροτεί ομίλους, οργανώνει βιβλιοθήκες και ο ίδιος όλο τον καιρό μορφώνεται με ζήλο. ' Ολες οι σκέψεις του κατευθύνονται στο πως να επεκτείνει τη δουλιά. Συμμετέχει δραστήρια στη σύνταξη του πρώτου προπαγανδιστικού φυλλαδίου που εκδόθηκε στην Πετρούπολη το φθινόπωρο του 1894, του φυλλάδιου που απευθυνόταν στους εργάτες του εργοστασίου Σεμιάνικοφ, και το κυκλοφορεί ο ίδιος 166

r προσωπικά. Ό τ α ν στην Πετρούπολη σχηματίζεται η «Έ νω ση αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης79 ο Ιβάν Βασίλιεβιτς γίνεται ένα από τα πιο δραστήρια μέλη της και δουλεύει σ ’ αυτήν ως τη μέρα της σύλληψής του. Η ιδέα για την έκδοση στο εξωτερικό μιας πολιτικής εφημερίδας που θα προωθούσε την υπόθεση της ενοποίησης και της εδραίωσης του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, έγινε αντικείμενο συζήτησης με τους παλιούς συντρόφους του που δούλευαν στην Πετρούπολη τους ιδρυτές της «Ίσκρα» - και βρήκε την πιο θερμή υποστήριξη από μέρους του. Ό σ ο ν καιρό ο Ιβάν Βασίλιεβιτς είναι ελεύθερος, η «Ίσκρα» δεν αντιμετωπίζει έλλειψη από καθαρά εργατικές ανταποκρίσεις. Κοιτάξτε τα πρώτα 20 φύλλα της «Ίσκρα», όλες αυτές οι ανταποκρίσεις από το Σούι, το Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ, το Ορέχοβο-Ζούεβο και άλλα μέρη της Κεντρικής Ρωσίας, σχεδόν όλες πέρασαν από τα χέρια του Ιβάν Βασίλιεβιτς, που προσπαθούσε να αποκαταστήσει την πιο στενή σύνδεση ανάμεσα στην «Ίσκρα» και στους εργάτες. Ο Ιβάν Βασίλιεβιτς ήταν ο πιο τακτικός ανταποκριτής της «Ίσκρα» και φλογερός οπαδός της. Από την Κεντρική περιοχή ο Μπάμπουσκιν πάει στο Νότο, στο Αικατερινοσλάβ, όπου τον πιάνουν και τον κλείνουν στις φυλακές του Αλεξάντροβσκ. Από το Αλεξάντροβσκ πριονίζει τα κάγκελα του παράθυρου και δραπετεύει μαζί μ ' έναν άλλο σύντροφο. Χωρίς να ξέρει καμιά ξένη γλώσσα κατορθώνει και φτάνει στο Λονδίνο, όπου βρισκόταν τότε η σύνταξη της «Ίσκρα». Πολλά συζητήθηκαν εκεί, πολλά ζητήματα εξετάστηκαν από κοινού. Ο Ιβάν Βασίλιεβιτς όμως δεν είχε την τύχη να πάρει μέρος στο δεύτερο συνέδριο του κόμματος... η φυλακή και η εξορία τον έθεσαν εκτός μάχης για πολύν καιρό. Το ανερχόμενο επαναστατικό κίνημα ανέδειχνε νέα στελέχη, νέους κομματικούς παράγοντες, ενώ ο Μπάμπουσκιν εκείνο τον καιρό ζούσε στο μακρινό Βορρά, στο Βερχογιάνσκ, ξεκομμένος από την κομματική ζωή. Δεν έχανε τον καιρό του, μελετούσε, ετοιμαζόταν για τον αγώνα, ασχολούνταν με τους εργάτες, τους συνεξορίστους του, προσπαθούσε να τους κάνει συνειδητούς σοσιαλδημοκράτες και μπολσεβίκους. Το 1905 έφτασε η αμνηστία και ο Μπάμπουσκιν κίνησε για τη Ρωσία. Αλλά και στη Σιβηρία εκείνο τον καιρό ο αγώνας φούντωνε, και εκεί ήταν απαραίτητοι άνθρωποι σαν τον Μπάμπουσκιν. Μπήκε στην επιτροπή του Ιρκούτσκ και ρίχτηκε 167

με τα μούτρα στη δουλιά. Χρειάστηκε να μιλάει σε συνελεύσεις, να κάνει σοσιαλδημοκρατική ζύμωση και να οργανώνει την εξέγερση. Τον καιρό που ο Μπάμπουσκιν με πέντε άλλους συντρόφους - τα ονόματά τους δεν έφτασαν ως εμάς - μετέφερε στην Τσιτά ένα μεγάλο φορτίο οπλισμού μέσα σε χωριστό βαγό­ νι, επιτέθηκε στο τραίνο το καταδιωκτικό απόσπασμα του Ρεννενκάμπφ και οι έξι, χωρίς καμιά δίκη, εκτελέστηκαναμέσως στην άκρη ενός πρόχειρα σκαμμένου κοινού τάφου. Πέθαναν σαν ήρωες. Για το θάνατό τους διηγήθηκαν αυτόπτες μάρτυρες στρατιώτες και σιδηροδρομικοί, που ήταν στο ίδιο τραίνο. Ο Μπάμπουσκιν έπεσε θύμα της άγριας εκδίκησης των πραιτωριανών του τσάρου, πεθαίνοντας, όμως, ήξερε πως η υπόθεση στην οποία αφιέρωσε όλη του τη ζωή δεν θα χαθεί, πως θα τη συνεχίσουν δεκάδες, εκατοντάδες χιλιάδες, εκατομμύρια άλλα χέρια, πως γ ι' αυτή την υπόθεση θα εξακολουθήσουν να πεθαίνουν άλλοι σύντροφοι-εργάτες, που δεν θα σταματήσουν τον αγώνα, παρά μόνο όταν νικήσουν.... Υπάρχουν άνθρωποι που επινόησαν και διαδίδουν το παραμύθι πως το Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα της Ρωσίας είναι κόμμα «διανοουμενίστικο», πως οι εργάτες είναι αποσπασμένοι απ' αυτό, πως οι εργάτες στη Ρωσία είναι σοσιαλδημοκράτες χωρίς σοσιαλδημοκρατία, πως έτσι ήταν κυρίως πριν από την επανάσταση και σε σημαντικό βαθμό και στο διάστημα της επανάστασης. Οι φιλελεύθεροι διαδίδουν αυτό το ψέμα από μίσος ενάντια στον επαναστατικό αγώνα των μαζών, που τον καθοδηγούσε το 1905 το ΣΔΕΚΡ, και ορισμένοι σοσιαλιστές αντιγράφουν αυτή την απατηλή θεωρία από απερισκεψία ή επιπολαιότητα. Η βιογραφία του Ιβάν Βασίλιεβιτς Μπάρμπουσκιν, η δεκάχρονη σοσιαλδημοκρατική δράση αυτού του ισκριστή-εργάτη αποτελεί ζωντανή διάψευση της ψευτιάς των φιλελευθέρων. Ο Ι.Β. Μπάμπουσκιν είναι ένας από τους πρωτοπόρους εκείνους εργάτες που 10 χρόνια πριν από την επανάσταση άρχισαν να δημιουργούν το εργατικό σοσιαλδημο­ κρατικό κόμμα. Χωρίς την ακούραστη, την ήρωική, επίμονη δουλιά τέτιων πρωτοπόρων ανθρώπων μέσα στις προλεταριακές μάζες, το ΣΔΕΚΡ δεν θα ζούσε ούτε 10 μήνες, όχι δέκα χρόνια. Μόνο χάρη στη δράση τέτιων πρωτοπόρων, μόνο χάρη στην υποστήριξή τους, το ΣΔΕΚΡ αναπτύχθηκε κατά το 1905 σ ' ένα 168

κόμμα που συγχωνεύτηκε αδιάρηκτα με το προλεταριάτο τις μεγάλες μέρες του Οχτώβρη και του Δεκέμβρη, που διατήρησε τη σύνδεση αυτή στο πρόσωπο των εργατών βουλευτών όχι μόνο στη II, αλλά και στην III, τη μαυροεκατονταρχίτικη Δούμα. Οι φιλελεύθεροι (καντέτοι) θέλουν να μετατρέψουν σε λαϊκό ήρωα τον πρόεδρο της I Δούμας Σ. Α. Μούρομτσεφ που πέθανε τελευταία. Εμείς, οι σοσιαλδημοκράτες, δεν πρέπει να αφήνουμε να μας διαφύγει η ευκαιρία για να εκφράσουμε την περιφρόνηση και το μίσος ενάντια στην τσαρική κυβέρνηση που καταδίωκε ακόμη και τέτιους μετριοπαθείς και αβλαβείς υπαλλήλους, σαν τον Μούρομτσεφ. Ο Μούρομτσεφ δεν ήταν παρά ένας φιλελεύθερος υπάλληλος. Δεν ήταν ούτε καν δημοκράτης. Φοβόταν τον επαναστατικό αγώνα των μαζών. Δεν περίμενε την ελευθερία για τη Ρωσία από ένα τέτιο αγώνα, αλλά από την καλή θέληση της τσαρικής απολυταρχίας, από τη συμφωνία με το χειρότερο και ανελέητο αυτό εχθρό του ρωσικού λαού. Τέτιου ανθρώπους είναι γελοίο να τους βλέπουμε σαν λαϊκούς ήρωες της ρωσικής επανάστασης. Και τέτιοι λαϊκοί ήρωες υπάρχουν. Είναι οι άνθρωποι σαν τον Μπάμουσκιν. Είναι οι άνθρωποι που όχι ένα και δυό, αλλά 10 ολόκληρα χρόνια πριν από την επανάσταση αφιέρωσαν ολοκληρωτικά τον εαυτό τους στον αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Είναι οι άνθρωποι που δεν χαράμισαν τον εαυτό τους σε ανώφελες τρομοκρατικές πράξεις μεμονωμένων ατόμων, αλλά δρούσαν επίμονα, σταθερά μέσα στις προλεταρια­ κές μάζες, βοηθώντας στην ανάπτυξη της συνείδησής τους, της οργάνωσής τους, της επαναστατικής τους πρωτοβουλίας. Είναι οι άνθρωποι που μπήκαν επικεφαλής του ένοπλου μαζικού αγώνα ενάντια στην τσαρική απολυταρχία, όταν επήλθε η κρίση, όταν η επανάσταση ξέσπασε, όταν εκατομμύρια και εκατομμύρια μπήκαν σε κίνηση. Ό λ α όσα αποσπάστηκαν από την τσαρική απολυταρχία, αποσπάστηκαν αποκλειστικά με την πάλη των μαζών που καθοδηγούνταν από ανθρώπους σαν τον Μπάμπουσκιν. Χωρίς τέτιους ανθρώπους ο ρωσικός λαός θα έμενε για πάντα λαός σκλάβων, λαός δούλων. Με τέτιους ανθρώπους ο ρωσικός λαός θα κατακτήσει την πλήρη απελευθέρωση από κάθε εκμετάλλευση. 169

Πέρασε κιόλας η πέμπτη επέτειος της εξέγερσης του Δεκέμβρη του 1905. Θα τιμούμε την επέτειο αυτή, φέρνοντας στη μνήμη μας τους πρωτοπόρους εργάτες που έπεσαν στον αγώνα ενάντια στον εχθρό. Παρακαλούμε τους συντρόφους εργάτες να συγκεντρώνουν και να μας στέλνουν τις αναμνήσεις για τον αγώνα αυτόν και συμπληρωματικές πληροφορίες για τον Μπάμπουσκιν, καθώς και για άλλους σοσιαλδημοκράτες εργάτες που έπεσαν στην εξέγερση του 1905. Σκοπεύουμε να εκδόσουμε μια μπροσούρα με τη βιογραφία των εργατών αυτών. Η μπροσούρα αυτή θα είναι η καλύτερη απάντηση σε κάθε λιγόπιστο, σε όποιον υποτιμά το Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα της Ρωσίας. Η μπροσούρα αυτή θα είναι το καλύτερο ανάγνωσμα για τους νεαρούς εργάτες, που θα διδάσκονται απ' αυτήν πως πρέπει να ζει και να δρα κάθε συνειδητός εργάτης.

«Ραμπότσαγια Γκαζέτα», αρ. φυλ. 2, 18 (31) του Δεκέμβρη 1910

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Ραμπότσαγια Γκαζέτα»

170

ΣΤΗΝ Ι.Φ. ΑΡΜΑΝ

Αγαπητή φίλη, σας συμβουλεύω μ' όλη μου την καρδιά να κάνετε ένα πιο λεπτομερειακό σχέδιο της μπροσούρας80. Διαφορετικά, πάρα πολλά σημεία μένουν ανακριβή. Οφείλω από τώρα να σχηματοποιήσω αυτή την άποψη: συμβουλεύω να παραλείψετε τελείως την § 3: «η διεκδίκηση του ελεύθερου έρωτα (από τις γυναίκες)». Αυτό θυμίζει αλήθεια μια διεκδίκηση αστική κι όχι προλεταριακή. Τι εννοείται λοιπόν μ' αυτό; Τι μπορεί να εννοήσει κανείς μ' αυτό; 1. Την ελευθέρωση από υλικούς (οικονομικούς) φραγμούς στον έρωτα; 2.Ό π ω ς κι απ' τις υλικές φροντίδες; 3. Α π' τις θρησκευτικές προκαταλήψεις; 4. Α π' την απαγόρευση του Πάπα κλπ; 5. Α π’ τις κοινωνικές προκαταλήψεις; 6. Α π' τη στενότητα του κάθε περίγυρου (αγροτικού, μικροαστικού ή αστοδιανοούμενου); 7. Α π' τα δεσμά του νόμου, της δικαιοσύνης και της αστυνομίας; 8. Α π' τις σοβαρές συνέπειες του έρωτα; 9. Α π' τη γέννηση παιδιών; 10. Ελευθερία στη μοιχεία κλπ; Απαρίθμησα μερικές μόνο εκδοχές (όχι, βέβαια, όλες). Δεν έχετε φυσικά στο νου σας τα σημεία 8-10 αλλά είτε τα 1-7 είτε κάτι παρόμοιο με τα 1-7. Αλλά για τα 1-7 πρέπει να διαλέξετε μια άλλη διατύπωση, γιατί ο ελεύθερος έρωτας δεν εκφράζει ακριβώς αυτή την ιδέα. Το κοινό, οι αναγνώστες της μπροσούρας θα εννοήσουν το 171

δίχως άλλο με τη φράση «ελεύθερος έρωτας» έτσι γενικά, κάτι παρόμοιο με τα 9-10, ακόμα κι άθελά σας. ' Ισα-Ισα από το γεγονός και μόνο ότι στη σύγχρονη κοινωνία οι πιο φλύαρες, ot πιο κραυγαλέες κι «επιφανείς» τάξεις εννοούν με το «ελεύθερος έρωτας» τα 8-10 α π’ το γεγονός αυτό και μόνο η διεκδίκηση αυτή είναι αστική κι όχι προλεταριακή. Τα 1-2 είναι τα πιο σπουδαία για το προλεταριάτο και μετά έρχονται τα 1-7 όμως, κατά βάθος, αυτά δεν αντιπροσωπεύουν το «ελεύθερος έρωτας». Δεν γίνεται λόγος για το τι «θέλετε να εννοήσετε» υποκειμενικά μ ’ αυτό. Εδώ γίνεται λόγος για το ποιά είναι η αντικειμενική λογική των ταξικών σχέσεων στο θέμα έρωτας. Φιλικά σας σφίγγω τα χέρια

Γράφτηκε στις 17 Γενάρη 1915. Στάλθηκε από τη Βέρνη και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1939 στο αρ. φυλ 13 του περιοδικού «Μπολσεβίκος»

Β. Λενιν, Άπαντα Παρίσι, Μόσχα τ. 35, σ. 176-177

172

ΣΤΗΝ Ι.Φ. ΑΡΜΑΝ

Αγαπητή Φίλη, συγνώμη που άργησα ν ' απαντήσω- ήθελα να το κάνω χθες αλλά μου έτυχε ένα εμπόδιο και δε βρήκα την ευκαιρία να καθήσω να σας γράψω. Σχετικά με το σχέδιο της μπροσούρας σας η γνώμη μου ήταν ότι η «διεκδίκηση του ελεύθερου έρωτα» ήταν ανακριβής και, ανεξάρτητα από τη θέλησή σας και την πρόθεσή σας (το υπογράμμισα, αυτό, όταν είπα ότι αυτό που μετράει είναι οι αντικειμενικές ταξικές σχέσεις κι όχι οι προσωπικές σας επιθυμίες) θα φτάσει να θεωρηθή στο σημερινό κοινωνικό κλίμα σα μια αστική διεκδίκηση κι όχι προλεταριακή. Εσείς όμως διαφωνείτε. Καλά λοιπόν, ας ξαναδούμε από την αρχή το θέμα. Για να ξεκαθαρίσουμε το θέμα απαρίθμησα καμμιά δεκαριά πιθανές ερμηνείες (κι αναπόφευγες σ ’ ένα κλίμα ταξικών διαφορών), ορίζοντας ταυτόχρονα ότι οι ερμηνείες 1-7 θα είναι, όπως νομίζω, τυπικές και χαρακτηριστικές των προλετάριων γυναικών και οι 8-10 των αστών γυναικών. Αν δεν το δέχεστε αυτό, τότε πρέπει ν ' αποδείξετε (1) ότι αυτές οι ερμηνείες είναι λαθεμένες (κι έτσι να τις αντικαταστήσε­ τε μ ’ άλλες ή να ξεχωρίσετε τις λαθεμένες) ή (2) λειψές (και έτσι να συμπληρώσετε αυτό που λείπει) ή (3) ότι στο θέμα αυτό δε γίνεται διαχωρισμός προλετάριων κι αστών. Εσείς όμως δεν κάνετε ούτε το πρώτο, ούτε το δεύτερο, ούτε το τρίτο. Ούτε που αγγίζετε τα σημεία 1-7. Επομένως τα θεωρείτε σωστά (στο σύνολό τους); ( Αυτό που γράφετε σχετικά με την εκπόρνευση των προλετάριων γυναικών και με την υποταγή τους: «την αδυναμία να πουν όχι», καλύπτει τελείως τα σημεία 1-7. Εδώ δε διαφωνούμε σε τίποτα μεταξύ μας). 173

Τουλάχιστο δεν έχετε αντίρρηση ότι είναι μια προλεταριακή ερμηνεία αυτή. Μένουν ακόμα τα σημεία 8-10. «Δεν τα καταλαβαίνετε καθόλου» κι «έχετε αντιρρήσεις»: «δεν καταλαβαίνω πως μπορεί κανείς (δική σας έκφραση είναι) να ταυτίσει (!!;;) τον ελεύθερο έρωτα με» το σημείο 10.... Έ τσ ι βγαίνει πως εγώ τον «ταυτίζω» κι εσείς έτσι προετοιμάζεστε να με διαλύσετε, να με συντρίψετε; Πως έτσι; Γιατί λοιπόν; Οι αστές εννοούν με τη ν φράση «ελεύθερος έρωτας» τα σημεία 8-10, αυτή είναι η θέση μου. Την απορρίπτετε; Τότε πέστε μου τι εννοούν οι αστές κυρίες με το «ελεύθερος έρωτας». Δεν απαντάτε. Αυτό δε μας αποδείχνουν η καθημερινή ζωή κι η λογοτεχνία πως οι αστές εννοούν με το «ελεύθερος έρωτας»; Το δίχως άλλο! Κι εσείς το παραδέχεστε σιωπηλά. Αν έτσι έχει το πράγμα, πρόκειται εδώ για την ταξική τους τοποθέτηση και δεν είναι διόλου μπορετό και μάλιστα είναι κι αφελές να τις «ανακατατάξουμε». Πρέπει να τις απομονώσετε καθαρά και ξάστερα, να τους αντιτάξετε την προλεταριακή άποψη. Πρέπει να βάλετε καλά στο μυαλό σας αυτή την αντικειμενική πραγματικότητα αλλιώς αυτές θα στηριχτούν σε αποσπάσματα της μπροσούρας σας, θα τα ερμηνεύσουν με το δικό τους τρόπο κι η μπροσούρα σας θα γίνει το δεξί χέρι στη δουλειά τους- θα διαστρεβλώσουν τις ιδέες σας μπροστά στους εργάτες, «θα τους μπερδέψουν» (σπέρνοντας ανάμεσά τους το φόβο πως εσείς τους φέρνετε ξένες ιδέες). Κι έχουν στη διάθεσή τους ένα σωρό εφημερίδες κλπ. Κι εσείς μετά, λησμονείτε τελείως την αντικειμενική άποψη και περνάτε στην «επίθεση» ενάντιά μου, κατά τα γραφόμενά σας, «ταυτίζω» τον ελεύθερο έρωτα με τα σημεία 8-10... Πραγματικά είναι περίεργο, πολύ περίεργο... « Ακόμα κι ένα πάθος ή ένας δεσμός εφήμερος», «είναι πιο ποιητικός και πιο αγνός» από τα «φιλιά δίχως έρωτα» δύο (χυδαίων κι άδειων) συζύγων. Αυτό ακριβώς γράφετε. Κι αυτό ακριβώς είναι που θέλετε να γράψετε μέσα στη μπροσούρα σας. θαυμάσια! Είναι λογική αυτή η αντιπαραβολή; Τα φιλιά δίχως έρωτα δυό συζύγων χυδαίων είναι βρώμικα. Σύμφωνοι. Πρέπει όμως ν' αντιπαραβάλουμε σ ’ αυτό... τί;... Θα έλεγε κανείς: φιλιά με έρωτα 174

Εσείς όμως τ ' αντιπαραβάλετε μ ' ένα «πάθος» (γιατί όχι έρωτα;) «εφήμερο» (γιατί εφήμερο;) κι έτσι το λογικό συμπέρασμα είναι ότι μοιάζει ν ' αντιπαραβάλονται τα φιλιά χωρίς έρωτα (τα εφήμερα) με τα φιλιά χωρίς έρωτα των συζύγων... Περίεργο. Σε μια τέτοια, λαϊκή μπροσούρα δε θα ήταν προτιμότερο ν' αντιπαραβάλετε σ ' ένα χυδαίο και βρώμικο δίχως έρωτα μικροαστικό-διανοουμενοχωριάτικο γάμο (υπάρχει νομίζω στα σημεία 6 ή 5) τον προλεταριακό γάμο με έρωτα (προσθέτοντας, αν το πιστεύετε βαθιά, πως ακόμα κι ένας δεσμός-πάθος εφήμερος μπορεί να είναι βρώμικος ή κι αγνός καμμιά φορά. Τελικά δεν δώσατε μιαν αντιπαραβολή των ταξικών τύπων αλλά κάτι σαν «ειδική περίπτωση», που είναι πραγματικά πιθανή. Μα ο λόγος είναι για το ζήτημα των ειδικών περιπτώσεων; Αν πάρει κανένας σα θέμα μια ειδική περίπτωση, μια περίπτωση ατομική βρώμικων φιλιών στο γάμο κι αγνών σ ' έναν εφήμερο δεσμό, αυτό το θέμα γίνεται μια χαρά αντικείμενο μυθιστορήματος (γιατί εδώ το κουμπί βρίσκεται στην ατομική περιγραφή, στην ανάλυση τωνχαρακτήρων και της ψυχολογίας τύπων δοσμένων από ταπριν ). Μα σε μια μπροσούρα; Καταλάβατε πολύ καλά τη σκέψη μου σχετικά με την κακοδιαλεγμένη παράθεση της Κίη, όταν λέτε ότι, πραγματικά, «είναι ανόητο» να παίξεις το ρόλο του «δάσκαλου στον έρωτα». Πολύ σωστά. Αλλά τι γίνεται μ' αυτούς, που παίζουν το ρόλο του δάσκαλου στον εφήμερο έρωτα κλπ; 1 Αλήθεια, δεν έχω καμμιά διάθεση να σας κάνω πολεμική. Θα άφηνα κατά μέρος μ' όλη μου την καλή διάθεση το γράμμα αυτό και θα ανέβαλα το ζήτημα για μια μελλούμενη συνομιλία μας. ' Ομως θέλω πολύ να βγη καλή η μπροσούρα, ώστε κανείς να μη μπορεί παίρνοντας φράσεις που για σας είναι ουδέτερες (φτάνει μερικές φορές μια μονάχα λέξη για να σκορπίσει χολή...), να μη μπορεί να διαστρεβλώσει τα λόγια σας. Είμαι σίγουρος ότι εδώ συμπληρώσατε «χωρίς τη θέλησή σας» και στέλνω αυτό το γράμμα μόνο και μόνο γιατί ίσως αναλύσετε καλύτερα το σχέδιο, περισσότερο ύστερα από τα γράμματα αυτά παρά από τις πιθανές συνομιλίες μας, γιατί ένα σχέδιο είναι πάντα κάτι πολύ σημαντικό. Δεν έχετε καμμιά γαλλίδα φίλη σοσιαλίστρια; Μεταφράστε της (σα να ήταν από τ ' αγγλικά) τα σημεία του 1-10 και τις 175

σημειώσεις σας σχετικά με τον «εφήμερο» έρωτα κλπ και κοιτάξτε τη, ακουστέ τη πολύ προσεχτικά: θα είναι μια μικρή γεύση του τι θα πουν οι άνθρωποι του εξωτερικού, των εντυπώσεών τους, του τι περιμένουν από τη μπροσούρα. Σας σγίγγω το χέρι και σας εύχομαι να μην υποφέρετε πια από τους πονοκεφάλους σας και να ξαναγίνεται γρήγορα καλά. Β. Ου. Γράφτηκε στις 24 Γενάρη 1915. Στάλθηκε από τη Βέρνη Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1939 στο περιοδικό «Μ πολσεβίκος» αρ. φυλ. 13

176

Β. Λένιν, Ά πα ντα Παρίσι - Μ όσχα τ. 35, σ. 1 7 8 - 181

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

(σημείωση)

Μ ' αυτό τον τίτλο εκδίδεται στην Ελβετία, από την 1η Σεπτέμβρη 1915, στα γερμανικά «Το αγωνιστικό και Προπαγαν­ διστικό όργανο της Διεθνούς Έ νω σης των Σοσιαλιστικών οργανώσεων της Νεολαίας». ' Εχουν ήδη εκδοθεί έξη τεύχη και είναι απαραίτητο να το γνωστοποιήσουμε και να το προβάλλουμε σ ' όλα τα μέλη του κόμματος που έχουν τη δυνατότητα επαφής με ξένα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και νεολαιϊστικές οργανώ­ σεις. Η πλειοψηφία των επίσημων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων της Ευρώπης έχει υιοθετήσει τις θέσεις του σοσιαλσωβινισμού και του πιο φτηνού και χυδαίου οπορτουνισμού, όπως τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Γερμανίας και της Γαλλίας, το κόμμα των Φαβιανών81 και το «Εργατικό Κόμμα»82 της Αγγλίας, τα κόμματα της Σουηδίας, της Ολλανδίας (το κόμμα του Tzoe lstza), της Δανίας, της Αυστρίας κτλ. Στο ελβετικό κόμμα, παρ' όλο που οι ακραίοι οπορτουνιστές έχουν αποχωρήσει (για το καλό του εργατικού κινήματος) και έχουν ιδρύσει εκτός κόμματος την Κοινωνία των Γκρούτλι83, ένας μεγάλος αριθμός οπορτουνιστών, σοσιαλσωβινιστών και καουτσκικών παραμένει ακόμα μέσα στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα κι επηρεάζει υπερβολικά τη δραστηριότητά του. Μπροστά σ ' αυτή την κατάσταση, η Έ νω ση των Σοσιαλιστικών οργανώσεων της Νεολαίας ετοιμάζεται για ένα έργο τεράστιο, γόνιμο και δύσκολο συγχρόνως: ν ' αγωνιστεί για τον επαναστατικό διεθνισμό, για τον αληθινό σοσιαλισμό ενάντια στον οπορτουνισμό, που κυριαρχεί και τάσσεται στο 177

πλευρό της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης. Η Διεθνής της Νεολαίας, δημοσίευσε μια σειρά από αξιόλογα άρθρα για την υπεράσπιση του διεθνισμού από ειλικρινή επιθυμία να εξαγνίσει το διεθνές εργατικό κίνημα απαλάσσοντάς το από το σωβινισμό και τον οπορτουνισμό που το κατατρώει. Γενικά ολόκληρο το περιοδικό είναι ποτισμένο από πνεύμα δυνατού μίσους, για τους προδότες του σοσιαλισμού που, στον σημερινό πόλεμο, «υπερασπί­ ζονται την πατρίδα». Είναι αυτονόητο ότι σ ' αυτό το όργανο της νεολαίας δεν υπάρχει ακόμα θεωρητική σαφήνεια και σταθερότητα και πιθανόν να μην υπάρξει ποτέ, ακριβώς επειδή είναι τ ' όργανο μιας νεολαίας ταραγμένης, ορμητικής και άπληστης γ ι' αναζητήσεις. Εμείς όμως, πρέπει ν ' αντιδρούμε διαφορετικά απ' ότι μέχρι τώρα μπροστά στην ανεπάρκεια αυτών των νέων ανθρώπων για θεωρητική σαφήνεια και πρέπει μάλιστα ν' αντιδρούμε στη θεωρητική σύγχυση και στην έλλειψη συνεπών επαναστατικών πεποιθήσεων από το μυαλό των «οκιστών» μας, των «σοσιαλεπαναστατών μας» των τολστοϊκών, των αναρχικών, των καουτσκιστών (κεντριστών) όλης της Ευρώπης κτλ. Από τη μια μεριά βρισκόμαστε μπροστά σ ' ώριμους ανθρώπους, που εξαπατούν το προλεταριάτο, που ισχυρίζονται ότι καθοδηγούν και διαπαιδαγωγούν τους άλλους, και που εναντίον τους πρέπει να διεξάγουμε αλύπητο αγώνα. Από την άλλη όμως έχουμε να κάνουμε με οργανώσεις της νεολαίας, που δηλώνουν ανοιχτά ότι έχουν πολλά να μάθουν ακόμα και ότι το βασικό τους καθήκον είναι να διαμορφώνουν αγωνιστές για τα σοσιαλιστικά κόμματα. Και πρέπει να τις βοηθήσουμε με κάθε τρόπο, δείχνοντας μεγάλη κατανόηση για τα λάθη τους και προσπαθώντας σιγά-σιγά να τα διορθώσουμε, με την πειθώ και όχι με τη διαμάχη. Συχνά, οι εκπρόσωποι της ώριμης και ενήλικης γενιάς, δεν ξέρουν να πλησιάσουν με τον κατάλληλο τρόπο αυτή τη νεολαία, που, από τη δύναμη των πραγμάτων, είναι αναγκασμένη να προχωρήσει αλλοιώς στο σοσιαλισμό, από διαφορετικούς δρόμους, μέσα από άλλες μορφές και άλλες συνθήκες, απ' ότι οι πατεράδες τους. Γ ι' αυτό πρέπει να είμαστε ανεπιφύλακτα υπέρ της αυτονομίας της ' Ενωσης της νεολαίας στο οργανωτικό επίπεδο, όχι μόνο επειδή οι οπορτουνιστές φοβούνται αυτή την αυτονομία, αλλά κι επειδή πιστεύουμε ότι η νεολαία χωρίς πλήρη αυτονομία δεν θα 178

μπορέσει να διαπαιδαγωγήσει σωστούς σοσιαλιστές και να συντελέσει στην ανάπτυξη του σοσιαλισμού. Εμπρός, λοιπόν, ας αγωνιστούμε για την πλήρη αυτονομία της ’ Ενωσης της νεολαίας, αλλά και για την πλήρη ελευθερία να κριτικάρουμε με κάθε συντροφική διάθεση τα λάθη της! Δεν πρέπει να κολακεύουμε τη νεολαία. Από τα λάθη του περιοδικού, που το θεωρούμε κατά τάλλα εξαιρετικό, πρέπει πρώτα-πρώτα να υπογραμμίσουμε τρία: 1) Στο θέμα του αφοπλισμού (ή της «κατάργησης των εξοπλισμών») υιοθετεί λαθεμένη θέση, την οποία και κριτικά­ ρουμε παραπάνω σ ' ένα ειδικό άρθρο. Κάλλιστα μπορεί να σκεφτεί κανείς, ότι αυτό το λάθος οφείλεται αποκλειστικά σε μια αξιέπαινη τάση να υπογραμιστεί η ανάγκη προσανατολισμού προς την «Πλήρη καταστροφή του μιλιταρισμού» (θέση απόλυτα σωστή), αγνοείται όμως ο ρόλος, που παίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι στη σοσιαλιστική επανάσταση. 2) Στο άρθρο (αρ. φυλ. 6) που αναφέρεται στο πρόβλημα των διαφορών ανάμεσα στη θέση των αναρχικών και των σοσιαλιστών απέναντι στο Κράτος, ο σύντροφος Νότα-Μπένε, πέφτει σ ’ ένα πολύ σοβαρό λάθος (το ίδιο λάθος γίνεται και σε πολλά άλλα θέματα, όπως π.χ. το λάθος της αιτιολόγησης του αγώνα μας ενάντια στο σύνθημα «υπεράσπιση της πατρίδας»), Ο αρθρογράφος θέλει να δώσει μια «καθαρή εικόνα του Κράτους γενικά» (παράλληλα με την εικόνα του ληστρικού, ιμπεριαλιστι­ κού Κράτους). Παραθέτει μια σειρά κομμάτια από τον Μάρξ και τον ’ Ενγκελς και καταλήγει σε δύο συμπεράσματα: α) ... «Είναι πέρα για πέρα λαθεμένο να ψάχνει κανείς να βρει τη διαφορά μεταξύ σοσιαλιστών και αναρχικών, τη στιγμή που οι πρώτοι είναι υπέρ και οι δεύτεροι κατά του Κράτους. Πράγματι διαφέρουν στο ότι η επαναστατική σοσιαλδημοκρατία έχει την πρόθεση να οργανώσει νέα κοινωνική παραγωγή συγκεντρωποιημένη, δηλαδή τεχνολογικά τελειοποιημένη, ενώ η αναρχική αποκεντρωτική παραγωγή δε θα είναι παρά ένα βήμα προς τα πίσω, προς την παλιά μορφή των επιχειρήσεων». Αυτό δεν είναι σωστό. Ο αρθρογράφος θέτει το ερώτημα σε τι διαφέρει η θέση των σοσιαλιστών και των αναρχικών απέναντι στο Κράτος αλλ' α ντίν ' απαντήσει σ ' αυτό, απαντάει σ ' ένα διαφορετικό ερώτημα, δηλ. για το ποιες είναι οι θέσεις τους σχετικά με τις οικονομικές βάσεις 179

της μελλοντικής κοινωνίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και αυτό είναι σημαντικό ερώτημα, αλλά δε σημαίνει ότι πρέπει να ξεχνάμε την ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στη θέση των σοσιαλιστών και των αναρχικών απέναντι στο Κράτος. Οι σοσιαλιστές θέλουν να χρησιμοποιήσουν το σύγχρονο Κράτος και τους θεσμούς του στον αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Αναγνωρίζουν την ανάγκη να χρησιμοποιήσουν το Κράτος με μια ειδική μεταβατική μορφή, που αντιστοιχεί με το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Και αυτή η μεταβατική μορφή, που είναι επίσης Κράτος είναι η δικτατορία του προλεταριάτου. Οι αναρχικοί θέλουν να «καταργήσουν» το Κράτος, να το «ανατινάξουν» («sprengen») σύμφωνα με την έκφραση που χρησιμοποιεί στο άρθρο του ο σύντροφος Νότα-Μπένε που αποδίδει κατά λάθος αυτή την άποψη στους σοσιαλιστές. Οι σοσιαλιστές - δυστυχώς ο αρθρογράφος παραθέτει με πολύ ελλιπή τρόπο τα λόγια του Έ νγκελς πάνω σ ’ αυτό το θέμα δέχονται την «εξασθένιση», το βαθμιαίο «σβήσιμο» του Κράτους, μετά από την «απαλλοτρίωση» της αστικής τάξης. β) «Η σοσιαλδημοκρατία που διαπαιδαγωγεί, ή τουλάχιστον πρέπει να διαπαιδαγωγεί, τις μάζες, υπογραμμίζει, τώρα περισσότερο από ποτέ, την από θέμα αρχών αντίθεσή της προς το Κράτος... Ο σημερινός πόλεμος έδειξε πόσο βαθιά είναι ριζωμένη στους εργάτες η ιδέα του Κράτους». Αυτά γράφει ο σύντροφος Νότα-Μπένε. Για να μπορεί όμως να «υπογραμμίσει» αυτή την «από θέμα αρχών αντίθεση» προς το Κράτος, πρέπει να έχει μια πολύ σαφή αντίληψη και αυτή ακριβώς είναι που λείπει από τον αρθρογράφο. Η φράση, που αναφέρεται στις «ρίζες της ιδέας του Κράτους», είναι πέρα για πέρα μπερδεμένη. Δεν είναι ούτε μαρξιστική ούτε σοσιαλιστική. Δεν είναι η «ιδέα του Κράτους» που συγκρούεται με την άρνηση του Κράτους, αλλά η οπορτουνιστική πολιτική (δηλαδή η οπορτουνιστική, ρεφορ­ μιστική και αστική αντίληψη για το Κράτος) που συγκρούεται με την επαναστατική σοσιαλδημοκρατική πολιτική (δηλαδή με την επαναστατική σοσιαλδημοκρατική αντίληψη για το αστικό κράτος και τη χρησιμοποίηση του Κράτους ενάντια στην αστική τάξη για την ανατροπή αυτής της τελευταίας). Εδώ μπαίνουν 180

εντελώς διαφορετικά προβλήματα, εξαιρετικά ενδιαφέροντα, και λογαριάζω να επανέλθω μ ' ένα ειδικό άρθρο84. 3) Η «Διακήρυξη των αρχών της Διεθνούς Έ νω σης Σοσιαλιστικών οργανώσεων της Νεολαίας», που δημοσιεύτηκε στο τεύχος αρ. 6 με τον τίτλο «Σχέδιο της Γραμματείας», περιέχει πολλές ανακρίβειες και αγνοεί εντελώς το ουσιώδες: δηλ. μια καθαρή σύγκριση των τριών βασικών πολιτικών τάσεων (του σοσιαλσωβινισμού, των «κεντριστών», της αριστερός), που αυτή τη στιγμή αγωνίζονται μέσα στο διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα. Επαναλαμβάνω ότι πρέπει να διορθώσουμε αυτά τά λάθη και να τα ερμηνεύσουμε, προσπαθώντας μ ' όλες μας τις δυνάμεις να βρούμε τρόπο επαφής με τις οργανώσεις της νεολαίας και να τις βοηθήσουμε με κάθε μέσο. Πρέπει όμως να ξέρουμε να τις πλησιάζουμε με σύνεση.

Δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 1916 στο φ. αρ. 2 της «Συλλογής του Σοσιαλδημο­ κράτη» Υπογραφή: Ν. Λένιν

Β. Λένιν, Άπαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 23, σ. 179-183

ΔΙΑΛΕΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ TOY 190585

Νεαροί φίλοι και σύντροφοι! ‘ Σήμερα είναι η δωδέκατη επέτειος της «Ματωμένης Κυριακής»86 που θεωρείται πολύ δικαιολογημένα σαν απαρχή της ρωσικής επανάστασης. Χιλιάδες εργάτες - και μάλιστα όχι σοσιαλδημοκράτες, αλλά άνθρωποι θρήσκοι και πιστοί υπήκοοι, συρρέουν με την καθοδήγηση του παπά Γκαπόν από όλα τα σημεία της πόλης προς το κέντρο της πρωτεύουσας, προς την πλατεία των Χειμερινών ανακτόρων, για να επιδόσουν στον τσάρο την αναφορά τους. Οι εργάτες πηγαίνουν με εικόνες και ο τοτινός αρχηγός τους Γ καπόν βεβαίωνε γραφτά τον τσάρο ότι εγγυάται για την προσωπική του ασφάλεια και τον παρακαλεί να εμφανιστεί στο λαό. Καλούνται στρατεύματα. Οι ουλάνοι και οι κοζάκοι ρίχνονται στο πλήθος με γυμνά σπαθιά, πυροβολούν τους άοπλους εργάτες, που εκλιπαρούσαν γονατιστοί τους κοζάκους να τους αφήσουν να πάνε στον τσάρο. Σύμφωνα με τις αστυνομικές αναφορές, σκοτώθηκαν τότε πάνω από χίλιοι και τραυματίστηκαν πάνω από δυό χιλιάδες. Η αγανάχτηση των εργατών ήταν απερίγραφτη. Να μια εικόνα πολύ γενική της 22 Γενάρη 1905 - της «Ματωμένης Κυριακής». Για να μπορέσετε να δείτε παραστατικότερα την ιστορική σημασία αυτού του γεγονότος, θα σας διαβάσω μερικά σημεία απ' την αναφορά των εργατών. Η αναφορά αρχίζει έτσι: «Εμείς, οι εργάτες, κάτοικοι της Πετρούπολης, ήρθαμε σε Σένα. Είμαστε δυστυχισμένοι, υβρισμένοι σκλάβοι, τσακισμένοι απ' το δεσποτισμό και την αυθαιρεσία. Ό τα ν ξεχείλισε το ποτήρι της υπομονής σταματήσαμε τη δουλιά και ζητήσαμε απ' τ ' αφεντικά μας να μας δόσουν μόνο εκείνο που χωρίς αυτό η ζωή 182

είναι μαρτύριο. Ό μω ς, όλα αυτά απορίφθηκαν, όλα φάνηκαν στους εργοστασιάρχες άνομα. Εμείς εδώ, πολλές χιλιάδες, όπως κι ολόκληρος ο ρωσικός λαός, δεν έχουμε κανένα ανθρώπινο δικαίωμα. Εξαιτίας των αξιωματούχων Σου γινήκαμε σκλάβοι». Η αναφορά απαριθμεί τις παρακάτω διεκδικήσεις: αμνηστία, πολιτικές ελευθερίες, κανονικό μεροκάματο, βαθμιαία μεταβίβα­ ση της γης στο λαό, σύγκληση συνταχτικής συνέλευσης με βάση το γενικό και ίσο εκλογικό δικαίωμα, και τελειώνει με τα λόγια: «Ρήγα! Μην αρνηθείς να βοηθήσεις το λαό Σου! Γκρέμισε το τείχος ανάμεσα σε Σένα και το λαό Σου! Πρόσταξε και ορκίσου να εκπληρωθούν οι παρακλήσεις μας και θα κάνεις τη Ρωσία ευτυχισμένη- αν όχι, τότε είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε εδώ δα. Δε μας μένουν παρά δυό δρόμοι: ελευθερία και ευτυχία ή τάφος». Δοκιμάζεις ένα παράξενο αίσθημα, όταν διαβάζεις τώρα αυτή την αναφορά των αμόρφωτων, αγράμματων εργατών, που τους καθοδηγούσε ένας πατριαρχικός ιερέας. ' Αθελα σούρχεται να κάνεις έναν παραλληλισμό ανάμεσα σ ' αυτή την απλοϊκή αναφορά και τι σημερινές ειρηνικές αποφάσεις των σοσιαλπασιφιστών, δηλ. των ανθρώπων που θέλουν να είναι σοσιαλιστές, μα που στην πράξη δεν είναι τίποτ' άλλο από αστοί φρασεολόγοι. Οι μη συνειδητοί εργάτες της προεπαναστατικής Ρωσίας δεν ήξεραν ότι ο τσάρος είναι η κεφαλή της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή της τάξης των μεγάλων γαιοχτημόνων, που με χίλια νήματα είναι πια συνδεμένοι με τη μεγαλοαστική τάξη και είναι έτοιμοι να υπερασπίσουν με όλα τα μέσα της βίας το μονοπώλιό τους, τα προνόμια και τα κέρδη τους. Οι σύγχρονοι σοσιαλπασιφιστές, που - χωρίς αστεία - θέλουν να φαίνονται άνθρωποι «πολυμαθείς», δεν ξέρουν ότι το να περιμένεις, «δημοκρατική» ειρήνη από τις αστικές κυβερνήσεις, που διεξάγουν τον ιμπεριαλιστικό αρπαχτικό πόλεμο, είναι τόσο κουτό, όσο κουτή είναι και η σκέψη, ότι είναι τάχα δυνατό με ειρηνικές αναφορές να πείσεις το ματοβαμμένο τσάρο για δημοκρατικές μεταρυθμίσεις. Παρ' όλα αυτά όμως η μεγάλη διαφορά ανάμεσα τους βρίσκεται στο γεγονός ότι οι σύγχρονοι σοσιαλπασιφιστές είναι σε μεγάλο βαθμό υποκριτές, που με ήπιες παραινέσεις προσπαθούν να αποσπάσουν το λαό από την επαναστατική πάλη, ενώ οι αμόρφωτοι ρώσοι εργάτες της προεπαναστατικής Ρωσίας 183

απόδειξαν με έργα ότι ήταν άνθρωποι ευθείς, που για πρώτη φορά ξύπνησε η πολιτική τούς συνείδηση. Και να ακριβώς σ ' αυτό το ξύπνημα της πολιτικής συνείδησης τεράστιων λαϊκών μαζών, στο ξύπνημά τους για επαναστατική πάλη βρίσκεται και η ιστορική σημασία της 22 Γενάρη 1905. «Στη Ρωσία δεν υπάρχει ακόμα επαναστατικός λαός» - έτσι έγραφε δύο μέρες πριν από τη «Ματωμένη Κυριακή» ο κύριος Πέτρος Στρούβε, ο τοτινός αρχηγός των ρώσων φιλελευθέρων, που έβγαζε τότε στο εξωτερικό ένα παράνομο, ελεύθερο, έντυπο. Τόσο παράλογη φαινόταν σ ' αυτόν τον «πολυμαθή» ξιπασμένο και αρχιβλάκα αρχηγό των αστών ρεφορμιστών η ιδέα πως μια αγράμματη αγροτική χώρα μπορεί να γεννήσει επαναστικό λαό! Τόσο βαθιά ήταν η πεποίθηση των τοτινών - το ίδιο όπως και των τωρινών - ρεφορμιστών για το αδύνατο μιας πραγματικής επανάστασης! Ως τις 22 (με το παλιό ημερολόγιο 9) Γενάρη 1905 το επαναστατικό κόμμα της Ρωσίας αποτελούνταν από μια μικρή χούφτα ανθρώπων - οι τοτινοί ρεφορμιστές (ίδια κι απαράλλαχτα όπως οι σημερινοί) μας αποκαλούσαν κοροϊδευτικά «αίρεση». Μερικές εκατοντάδες επαναστάτες οργανωτές, μερικές χιλιάδες μέλη των τοπικών οργανώσεων, μισή ντουζίνα επαναστατικά φύλλα που δε βγαίνανε πιο συχνά από μια φορά το μήνα, τα οποία εκδίδονταν κυρίως στο εξωτερικό και στέλνονταν λαθραία στη Ρωσία, με απίστευτες δυσκολίες και με πολλές θυσίες - τέτια ήταν τα επαναστατικά κόμματα στη Ρωσία και σε πρώτη γραμμή η επαναστατική σοσιαλδημοκρατία ως τις 22 Γενάρη 1905. Το γεγονός αυτό έδινε τυπικά στους στενοκέφαλους και ξιπασμένους ρεφορμιστές το δικαίωμα να ισχυρίζονται ότι στη Ρωσία δεν υπάρχει ακόμα επαναστατικός λαός. Στη διάρκεια όμως μερικών μηνών η εικόνα αυτή άλλαξε ολότελα. Οι εκατοντάδες των επαναστατών σοσιαλδημοκρατών αυξήθηκαν «ξαφνικά» σε χιλιάδες, οι χιλιάδες έγιναν αρχηγοί 23 εκατομμυρίων προλετάριων. Η προλεταριακή πάλη προκάλεσε μεγάλο αναβρασμό, και εν μέρει και επαναστατικό κίνημα, στα σπλάχνα της μάζας πενήντα - εκατό εκατομμυρίων αγροτών, το αγροτικό κίνημα βρήκε απήχηση στο στρατό και οδήγησε σε εξεγέρσεις των φαντάρων, σε ένοπλες συγκρούσεις του ενός 184

στρατιωτικού τμήματος με το ά λ λ ο .' Ετσι μια κολοσιαία χώρα με 130 εκατομμύρια κατοίκους μπήκε στην επανάσταση, έτσι η οπνώττουσα Ρωσία μετατράπηκε στη Ρωσία του επαναστατικού προλεταριάτου και του επαναστατικού λαού. Χρειάζεται να μελετήσουμε αυτό το πέρασμα, να καταλάβου­ με πως στάθηκε δυνατό, να'καταλάβουμε, ας το πούμε έτσι, τις μέθοδες και τους δρόμους του. Το κυριότερο μέσο αυτού του περάσματος ήταν η μαζική απεργία. Η ιδιομορφία της ρωσικής επανάστασης βρίσκεται ακριβώς στο ότι όσον αφορά το κοινωνικό περιεχόμενό της ήταν αστικοδημοκρατική, ενώ όσον αφορά τα μέσα πάλης προλεταριακή. Ηταν αστικοδημοκρατική, επειδή ο σκοπός, στον οποίο απόβλεπε άμεσα και τον οποίο μπορούσε να πετύχει άμεσα με τις δικές της δυνάμεις, ήταν η λαοκρατική δημοκρατία, το οχτάωρο, η δήμευση της κολοσιαίας μεγαλογαιοχτησίας των ευγενών - όλα τα μέτρα που πραγματοποίησε σχεδόν στο ακέραιο η αστική επανάσταση στη Γαλλία στα 1792 και 1793. Η ρωσική επανάσταση ήταν ταυτόχρονα και προλεταριακή, όχι μόνο με την έννοια ότι το προλεταριάτο ήταν η καθοδηγητική δύναμη, η πρωτοπορία του κινήματος, αλλά και με την έννοια ότι ένα ειδικά προλεταριακό μέσο πάλης, και συγκεκριμένα η απεργία, αποτελούσε το κύριο μέσο για τη δραστηριοποίηση των μαζών και το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο στην κυματοειδή ανάπτυξη των αποφασιστικών γεγονότων. Στην παγκόσμια ιστορία η ρωσική επανάσταση είναι η πρώτη, αλλά, χωρίς αμφιβολία, όχι η τελευταία μεγάλη επανάσταση, στην οποία η μαζική πολιτική απεργία έπαιξε έναν ασυνήθιστα μεγάλο ρόλο. Μπορεί μάλιστα να υποστηρίξει κανείς πως δεν είναι δυνατό να καταλάβουμε τα γεγονότα της ρωσικής επανάστασης και την εναλλαγή των πολιτικών μορφών της, αν δε μελετήσουμε με βάση τη στατιστική των απεργιών τις βάσεις αυτών των γεγονότων και αυτής της εναλλαγής των μορφών. Ξέρω πολύ καλά πόσο δεν έχουν θέση σε μια διάλεξη τα ξερά στατιστικά οιοιχεία, πόσο είναι ικανά να τρομάξουν τον ακροατή. Ωστόσο όμως δεν μπορώ παρά να αναφέρω μερικούς στρογγυλούς αριθμούς, για να έχετε τη δυνατότητα να εκτιμήσετε την πραγματική αντικειμενική βάση ολόκληρου του κινήματος. 185

Ο μέσος ετήσιος αριθμός των απεργών στη Ρωσία στα 10 χρόνια πριν από την επανάσταση ήταν 43 χιλιάδες. Συνεπώς, ο συνολικός αριθμός των απεργών στη διάρκεια όλης της δεκαετίας πριν από την επανάσταση ήταν 430 χιλιάδες. Το Γενάρη του 1905, πρώτο μήνα της επανάστασης, ο αριθμός των απεργών ήταν 440 χιλιάδες. Ώ στε, μέσα σε ένα μόνο μήνα απεργήσανε περισσότερο απ' όσους απεργήσανε σ ' όλη την προηγούμενη δεκαετία! Σε καμιά καπιταλιστική χώρα του κόσμου, ακόμα και στις πιο προοδευμένες χώρες, σαν την Αγγλία, τις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τη Γερμανία, ο κόσμος δεν είδε τέτιο μεγαλειώδικο απεργιακό κίνημα, όπως στη Ρωσία το 1905. Ο συνολικός αριθμός των απεργών ήταν 2 εκατομμύρια 800 χιλιάδες, δηλαδή διπλάσιος από το συνολικό αριθμό των εργοστασιακών εργατών! Αυτό βέβαια δεν αποδείχνει ότι στη Ρωσία οι εργοστασιακοί εργάτες των πόλεων ήταν πιο μορφωμένοι ή πιο δυνατοί ή πιο προσαρμοσμένοι στην πάλη απ' ό τ ιτ ' αδέρφια τους στη Δυτική Ευρώπη. Αληθινό είναι ακριβώς το αντίθετο. Αυτό όμως δείχνει πόσο μεγάλη μπορεί να είναι η υπνώττουσα ενέργεια του προλεταριάτου. Αυτό μαρτυρεί ότι σε επαναστατική εποχή - το υποστηρίζω αυτό χωρίς καμιά υπερβολή, με βάση τα πιο ακριβή δεδομένα της ρωσικής ιστορίας - το προλεταριάτο μπορεί να αναπτύξει εκατό φορές μεγαλύτερη αγωνιστική ενέργεια από ό,τι σε μια συνηθισμένη ήρεμη εποχή. Αυτό μαρτυρεί ότι η ανθρωπότητα μέχρι και το 1905 δεν ήξερε ακόμα πόσο μεγάλη, πόσο μεγαλειώδικη μπορεί να είναι και θα είναι η ένταση των δυνάμεων του προλεταριάτου, όταν πρόκειται να αγωνιστεί για παραγματικά μεγάλους σκοπούς, να αγωνιστεί πραγματικά επαναστατικά! Η ιστορία της ρωσικής επανάστασης μας δείχνει ότι εκείνοι που πάλαιψαν με την πιο μεγάλη επιμονή και με την πιο μεγάλη αυτοθυσία είναι η πρωτοπορία, τα επίλεχτα στοιχεία των μισθωτών εργατών. ' Οσο πιο μεγάλα ήταν τα εργοστάσια, τόσο πιο επίμονα διεξάγονταν οι απεργίες, τόσο πιο συχνά επαναλαβαίνονταν μέσα στο ίδιο χρόνο. ’ Οσο πιο μεγάλη ήταν η πόλη, τόσο πιο σημαντικός ήταν ο ρόλος του προλεταριάτου στην πάλη. Οι τρεις μεγάλες πόλεις, στις οποίες ζουν οι πιο συνειδητοί και οι πιο πολλοί εργάτες, η Πετρούπολη, η Ρίγα και 186

η Βαρσοβία, δίνουν ασύγκριτα μεγαλύτερο αριθμό απεργών σε σχέση με το συνολικό αριθμό των εργατών απ' ό,τι δίνουν όλες οι άλλες πόλεις, χωρίς να μιλήσουμε πια για το χωριό. Οι μεταλλουργοί αποτελούν στη Ρωσία - πιθανόν το ίδιο όπως και στις άλλες καπιταλιστικές χώρες - το πρωτοπόρο τμήμα του προλεταριάτου. Και εδώ παρατηρούμε το παρακάτω διδαχτικό γεγονός: κάθε εκατοντάδα εργοστασιακών εργατών στη Ρωσία έδοσε το 1905 γενικά 160 απεργούς. Ενώ κάθε εκατοντάδα μεταλλουργών έδοσε τον ίδιο χρόνο 320 απεργούς! Σύμφωνα με υπολογισμούς, κάθε ρώσος εργοστασιακός εργάτης έχασε το 1905 εξαιτίας της απεργίας κατά μέσον όρο 10 ρούβλια - περίπου 26 φράγκα με την προπολεμική τιμή τους - τα θυσίαζε, σα να λέμε, για τον αγώνα. Αν πάρουμε όμως μόνο τους μεταλλουργούς, θα έχουμε ένα ποσό τρεις φορές μεγαλύτερο! Μπροστά βάδιζαν τα πιο καλά στοιχεία της εργατικής τάξης, τραβώντας μαζί τους τους ταλαντευόμενους, αφυπνίζοντας τους κοιμισμένους και ενθαρρύνοντας τους αδύνατους. Εξαιρετικά ιδιόμορφο ήταν το μπλέξιμο των οικονομικών απεργιών με τις πολιτικές τον καιρό της επανάστασης. Δε χωράει αμφιβολία πως μόνο η πιο στενή σύνδεση αυτών των δυό μορφών απεργίας εξασφάλισε τη μεγάλη δύναμη του κινήματος. Οι πλατιές μάζες των εκμεταλλευόμενων δε θα ήταν δυνατό με κανένα τρόπο να τραβηχτούν στο επαναστατικό κίνημα, αν οι μάζες αυτές δεν έβλεπαν καθημερινά μπροστά τους παραδείγμα­ τα, πως οι μισθωτοί εργάτες των διάφορων κλάδων της βιομηχανίας εξανάγκαζαν τους καπιταλιστές να καλυτερεύουν άμεσα, χωρίς καθυστέρηση την κατάστασή τους. Χάρη σ ' αυτή την πάλη φύσηξε ένας καινούργιος αέρας σε όλη τη μάζα του ρωσικού λαού. Μόνο τώρα η δουλοπάροικη, η πατριαρχική, η ευσεβής και πειθήνια Ρωσία, η βυθισμένη σε χειμερινή νάρκη, αποτίναξε τον παλιό Αδάμ· μόνο τώρα ο ρωσικός λαός πήρε μια πραγματική δημοκρατική, μια πραγματικά επαναστατική διαπαι­ δαγώγηση. Ό τ α ν οι αστοί κύριοι και οι άκριτοι κράχτες τους, οι σοσιαλιστές ρεφορμιστές, μιλάνε με τόση ξιπασιά για «διαπαιδαγώγηση» των μαζών, τη διαπαιδαγώγηση την εννοούν συνήθως σαν κάτι το δασκαλίστικο, το σχολαστικό, που εκφυλίζει τις μάζες και μπολιάζει σ ' αυτές αστικές προλήψεις. 187

Η-πραγματική διαπαιδαγώγηση των μαζών δεν μπορεί ποτέ να χωριστεί από την ανεξάρτητη πολιτική πάλη και ιδιαίτερα από την επαναστατική πάλη της ίδιας της μάζας. Μόνο η πάλη διαπαιδαγωγεί την εκμεταλλευόμενη τάξη, μόνο η πάλη της αποκαλύπτει το μέτρο των δυνάμεών της, της πλαταίνει τον ορίζοντα, αναπτύσσει τις ικανότητές της, φωτίζει το μυαλό της και ατσαλώνει τη θέλησή της. Και γιαυτό, ακόμα και οι αντιδραστικοί αναγκάστηκαν να παραδεχτούν πως ο χρόνος 1905, χρόνος πάλης, «ο τρελός χρόνος», έθαψε οριστικά την πατριαρχική Ρωσία. Ας εξετάσουμε από πιο κοντά το συσχετισμό ανάμεσα στους μεταλλουργούς και τους υφαντουργούς της Ρωσίας στη διάρκεια του απεργιακού αγώνα το 1905. Οι μεταλλουργοί είναι οι καλύτερα πληρωνόμενοι, οι πιο συνειδητοί, οι πιο πολιτισμένοι προλετάριοι. Οι εργάτες της υφαντουργίας, που ο αριθμός τους στη Ρωσία το 1905 ξεπερνούσε πάνω από δυόμιση φορές τον αριθμό των μεταλλουργών, αποτελούν την πιο καθυστερημένη, τη χειρότερα πληρωμένη α π’ όλους τους άλλους μάζα, η οποία συχνά δεν έχει ακόμα κόψει οριστικά τους δεσμούς της με το αγροτικό συγγενολόι της στο χωριό. Και δω βρισκόμαστε μπροστά στο παρακάτω πολύ σπουδαίο γεγονός. Οι απεργίες των μεταλλουργών στη διάρκεια ολόκληρου του 1905 δίνουν τη υπεροχή στην πολιτική απεργία απέναντι στην οικονομική, αν και στις αρχές του χρόνου η υπεροχή αυτή απέχει πολύ ακόμα από του να είναι τόσο μεγάλη, όπως στο τέλος του χρόνου. Απεναντίας, στους υφαντουργούς παρατηρούμε στις αρχές του 1905 μια κολοσιαία υπεροχή των οικονομικών απεργιών, ενώ η πολιτική απεργία αποχτάει υπεροχή μόλις στο τέλος του χρόνου. Από δώ βγαίνει εντελώς ξεκάθαρα ότι μόνο η οικονομική πάλη, μόνο η πάλη για την άμεση, επείγουσα βελτίωση της κατάστασής τους είναι ικανή να αναταράξει τα πιο καθυστερημένα στρώματα της εκμεταλλευόμενης μάζας, τους δίνει μια πραγματική διαπαιδαγώγηση και τα μετατρέπει - σε επαναστατική εποχή - στη διάρκεια λίγων μηνών, σε στρατιά πολιτικών αγωνιστών. Γ ι' αυτό φυσικά, ήταν απαραίτητο το πρωτοπόρο τμήμα των εργατών να μην εννοεί την ταξική πάλη σαν πάλη για τα συμφέροντα ενός μικρού ανώτερου στρώματος, όπως πολύ συχνά οι ρεφορμιστές προσπαθούσαν να υποβάλουν αυτή την ιδέα 188

στους εργάτες, μα οι προλετάριοι να εμφανίζονται πραγματικά σαν πρωτοπορία της πλειοψηφίας των εκμεταλλευόμενων και να τραβούν αυτή την πλειοψηφία στην πάλη, όπως έγινε στη Ρωσία το 1905 και όπως θα πρέπει να γίνει, και, χωρίς καμιά αμφιβολία, θα γίνει στην επερχόμενη προλεταριακή επανάσταση στην Ευρώπη. Οι αρχές του 1905 έφεραν το πρώτο μεγάλο κύμα του απεργιακού κινήματος σ ' όλη τη χώρα. Την άνοιξη αυτού του χρόνου βλέπουμε κιόλας το ξύπνημα του πρώτου μεγάλου, όχι μόνο οικονομικού, μα και πολιτικού αγροτικού κινήματος στη Ρωσία. Πόσο σπουδαία σημασία έχει το γεγονός αυτό, που αποτέλεσε στροφή για την ιστορία, μπορεί να το καταλάβει μόνο εκείνος που θα θυμηθεί πως η αγροτιά της Ρωσίας μόλις το 1861 απελευθερώθηκε από την πιο καταθλιπτική δουλοπάροικη εξάρτηση, πως οι αγρότες στην πλειοψηφία τους είναι αγράμματοι, ζουν μέσα σε απερίγραφτη ανέχεια, καταδυναστευμένοι από τους τσιφλικάδες, αφιονισμένοι από τους παπάδες, απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο εξαιτίας των τεράστιων αποστάσεων και της σχεδόν ολοκληρωτικής έλλειψης δρόμων. Το 1825 η Ρωσία για πρώτη φορά έβλεπε επαναστατικό κίνημα ενάντια στον τσαρισμό, και το κίνημα αυτό το αντιπροσώπευαν σχεδόν αποκλειστικά ευγενείς87. Από τη στιγμή εκείνη κι ως το 1881, τότε που τρομοκράτες σκότωσαν τον Αλέξανδρο Β ', επικεφαλής του κινήματος βρίσκονταν διανο­ ούμενοι που προέρχονταν από τα μεσαία στρώματα. Οι άνθρωποι αυτοί έδειξαν μέγιστη αυτοθυσία και με την ηρωική τους τρομοκρατική μέθοδο πάλης κατέπληξαν όλο τον κόσμο. Οι θυσίες αυτές, αναμφισβήτητα, δεν πήγαν του κάκου, συντέλεσαν αναμφισβήτητα - άμεσα ή έμμεσα - στην επαναστατική διαπαιδαγώγηση του ρωσικού λαού που επακολούθησε. Μα τον άμεσο σκοπό τους, το ξύπνημα της λαϊκής επανάστασης, δεν το πέτυχαν και δεν μπορούσαν να τον πετύχουν. Αυτό το κατόρθωσε μόνο η επαναστατική πάλη του προλεταριάτου Μόνο τα κύματα της μαζικής απεργίας που κατέκλυσαν όλη τη χώρα, σε συνδυασμό με τα σκλη ρά μαθήματα του ιμπεριαλιστικού ρωσοϊαπωνικού πολέμου88, ξύπνησαν τις πλατιές μάζες της αγροτιάς από το ληθαργικό τους ύπνο. Η λέξη «απεργός» απόχτησε για τους αγρότες ολότελα καινούργια σημασία: σήμαινε κάτι σαν αντάρτης, επαναστάτης, που πριν

εκφραζόταν με τη λέξη «φοιτητής». Επειδή όμως ο «φοιτητής» ανήκε στα μεσαία στρώματα, στους «σπουδαγμένους», στους «κυρίους», ήταν ξένος στο λαό. Αντίθετα ο «απεργός» προήλθε ο ίδιος απ' το λαό, ανήκε ο ίδιος στους εκμεταλλευόμενους· όταν ήταν εκτοπισμένος από την Πετρούπολη, πολύ συχνά ξαναγύριζε στο χωριό και διηγόταν στους συντρόφους του του χωριού για την πυρκαϊά που αγκάλιαζε τις πόλεις και που θα εκμηδένιζε τόσο τους καπιταλιστές, όσο και τους ευγενείς. Στο ρωσικό χωριό εμφανίστηκε ένας καινούργιος τύπος - ο συνειδητός νεαρός αγρότης. Αυτός ερχόταν σ ' επαφή με τους «απεργούς», διάβαζε εφημερίδες, διηγόταν στους αγρότες για τα γεγονότα των πόλεων, εξηγούσε στους συντρόφους του του χωριού τη σημασία των πολιτικών διεκδικήσεων και τους καλούσε στην πάλη ενάντια στους μεγάλους γαιοχτήμονες ευγενείς, ενάντια στους παπάδες και τους αξιωματούχους. Οι αγρότες συγκεντρώνονταν σε ομάδες, συζητούσαν την κατάστασή τους και σιγά-σιγά τραβιούνταν στην πάλη: τραβούσαν μαζικά ενάντια στους μεγάλους γαιοχτήμονες, έκαιγαν τα παλάτια τους και τις αγρεπαύλεις τους ή έπαιρναν τα αποθέματα τους, άρπαζαν τα σιτηρά και τα άλλα τρόφιμα, σκότωναν τους αστυνομικούς, απαιτούσαν να δοθεί στο λαό η γη των τεράστιων τσιφλικιών των ευγενών. Την άνοιξη του 1905 το αγροτικό κίνημα ήταν μόλις σε εμβρυώδικη κατάσταση, είχε αγκαλιάσει μόνο τη μειοψηφία των επαρχιών, περίπου το ένα έβδομο απ' αυτές. Η συνένωση όμως της προλεταριακής μαζικής απεργίας στις πόλεις με το αγροτικό κίνημα στο χωριό ήταν αρκετή για να κλονίσει το «σταθερότατο» και ύστατο στήριγμα του τσαρισμού. Εννοώ το στρατό. Αρχίζει η φάση των στρατιωτικών εξεγέρσεων στο στόλο και στο στρατό. Κάθε άνοδος του κύματος του απεργιακού και του αγροτικού κινήματος τον καιρό της επανάστασης συνοδεύεται από εξεγέρσεις των φαντάρων σε όλες τις γωνιές της Ρωσίας. Η πιο γνωστή ανάμεσά τους είναι η εξέγερση στο θωρηκτό της Μαύρης Θάλασσας «Πρίγκηπας Ποτέμκιν» που πέφτοντας στα χέρια των επαναστατών πήρε μέρος στην επανάσταση στην Οδησσό και μετά την ήττα της επανάστασης και τις αποτυχημένες προσπάθειες κατάληψης άλλων λιμανιών (λ.χ. της 190

Θεοδοσίας στην Κριμαία) παραδόθηκε στις ρουμανικές αρχές της Κωνστάντζας. Επιτρέψτε μου να σας διηγηθώ λεπτομερειακά ένα μικρό επεισόδιο απ' την εξέγερση αυτή του στόλου της Μαύρης θάλασσας, για να πάρετε μια συγκεκριμένη εικόνα των γεγονότων στο αποκορύφωμα της ανάπτυξής τους: «Οργανώνονταν συγκεντρώσεις των επαναστατών εργατώ ν και ναυτώ ν οι συγκεντρώσεις αυτές γίνονταν όλο και πιο συχνά. Επειδή στους στρατιω τικούς δεν επέτρεπαν να πηγαίνουν στα εργατικά σ υλλαλητήρια, ο ι εργάτες ά ρχισ αν να πηγαίνουν μαζικά στα στρατιω τικά συλλαλητήρια. Συγκεντρώνονταν κατά χιλιάδες. Η ιδέα της κοινής δράσης βρήκε ζωηρή α πή χη σ η . Στους πιο συνειδητούς λόχους εκλέγονταν βουλευτές. Τότε ο ι στρατιω τικές αρχές αποφάσισαν να πάρουν μέτρα. Ο ι απόπειρες ορισμένων αξιωματικών να βγάλουν «πατριωτικούς» λόγους στα συλλαλητήρια είχαν τα πιο θλιβερά αποτελέσματα: ο ι ναύτες, οι εξοικειω μένοι στις συζητήσεις, έτρεπαν τους διοικητές τους σε επαίσχυντη φυγή. Εξαιτίας των αποτυχιώ ν αυτών αποφασίστηκε να απαγορευτούν γενικά τα συλλαλητήρια. Το πρωί της 24 Νοέμβρη 1905 σ τη ν πύλη των ναυτώνων τοποθετήθηκε ένας μάχιμος λόχος με πλήρη πολεμική εξάρτηση. Ο αντιναύαρχος Π ισαρέφ σκι έδοσε φωναχτά τη διαταγή: «Να μην επιτρέψετε σε κανένα να βγει από τους ναυτώνες! Σε περίπτωση ανυπακοής να κάνετε χρή σ η των όπλων». Από το λόχο όπου δόθηκε αυίή η διαταγή βγήκε ο ναύτης Π ετρόφ, γέμισε το όπλο του μπροστά σε όλους, σκότωσε με μια τουφεκιά το λοχαγό Στέιν του συντάγματος Μ πελοστόκ και με μια δεύτερη τραυμάτίσε τον αντιναύαρχο Π ισαρέφσκι. Α κούστηκε η διαταγή ενός αξιωματικού: «Συλλάβετέ τον!» Μα κανένας δεν κουνήθηκε α π ' τη θέση του. Ο Πετρόφ πέταξε το όπλο του χάμω. «Τι κάθεστε; Π ιάστε με!» Τ ον έπιασαν. Α π ' όλες τις μεριές έτρεξαν ο ι ναύτες και απαιτούσαν με μεγάλο θόρυβο ν ’ αφεθεί ελεύθερος, δηλώ νοντας πως εγγυούνται αυτοί για τον Π ετρόφ. Ο αναβρασμός έφτασε στο απόγειό του. — Π ετρόφ, δεν είναι αλήθεια ότι ο πυροβολισμός ήταν τυχαίος; - ρώτησε ο αξιωματικός, για να βρει διέξοδο από τη ν κατάσταση που δημιουργήθηκε. — Από που κι ως που τυχαίος! Εγώ βγήκα μπροστά, γέμισα και σημάδεψα, μήπως αυτό είναι τυχαίο; — Α υτοί απαιτούν ν ’ αφεθείς ελεύθερος... Κ αι ο Π ετρόφ αφέθηκε ελεύθερος. Οι ναύτες όμως δεν ικανοποιήθηκαν μ ' αυτό, έπιασαν όλους τους αξιωματικούς της υπηρεσίας, τους αφόπλισαν και τους έκλεισαν στα γραφεία... Οι αντιπρόσω ποι των ναυτών, καμιά σαρανταριά άντρες, είχαν σύσκεψη όλη τη νύχτα. Α ποφάσισαν ν ' αφήσουν ελεύθερους τους αξιωματικούς, αλλά να μη τους επιτρέψουν πια να μπουν στους ναυτώνες»...

Αυτή η μικρή σκηνή σας δείχνει παραστατικά πως διαδραματίζονταν τα γεγονότα στις περισσότερες στρατιωτικές εξεγέρσεις. Ο επαναστατικός αναβρασμός του λαού δεν 191

μπορούσε να μην αγκαλιάσει και το στρατό. Είναι χαρακτηριστι­ κό ότι οι αρχηγοί του κινήματος αναδείχνονταν από τα στοιχεία εκείνα του πολεμικού ναυτικού και του στρατού που στρατολογούνταν κυρίως απ’ τις γραμμές των βιομηχανικών εργατών και που γ ι' αυτά χρειαζόταν η μεγαλύτερη τεχνική κατάρτιση, λ.χ. οι σκαπανείς. Οι πλατιές μάζες όμως ήταν ακόμα πάρα πολύ απλοϊκές, με διαθέσεις πάρα πολύ ειρηνικές, πάρα πολύ καλόψυχες, πάρα πολύ χριστιανικές. Έ παιρναν αρκετά εύκολα φωτιά. Μια οποιαδήποτε περίπτωση αδικίας, μια πολύ βάναυση συμπεριφορά των αξιωματικών, το άσχημο συσσίτιο κτλ. μπορούσε να προκαλέσει εξέγερση. Δεν υπήρχε όμως αρκετή αυτοκυριαρχία, έλειπε η ξεκάθαρη επίγνωση του καθήκοντος: δεν καταλάβαιναν, όσο έπρεπε, ότι μόνο η πιο δραστήρια συνέχιση του ένοπλου αγώνα, μόνο η νίκη ενάντια σε όλες τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές, μόνο η ανατροπή της κυβέρνησης και η κατάληψη της εξουσίας σε όλο το κράτος είναι η μοναδική εγγύηση για την επιτυχία της επανάστασης. Οι πλατιές μάζες των ναυτών και των φαντάρων εύκολα άρχιζαν την ανταρσία. Το ίδιο εύκολα όμως έκαναν και την απλοϊκή ανοησία να απελευθερώνουν τους αξιωματικούς που είχαν συλλάβει- έδιναν πίστη στις υποσχέσεις και τις προτροπές της διοίκησης· η διοίκηση κέρδιζε έτσι πολύτιμο χρόνο, έπαιρνε ενισχύσεις, σύντριβε τις δυνάμεις των εξεγερμένων και ύστερα ακολουθούσε η πιο σκληρή κατάπνιξη και οι εκτελέσεις των ηγετών. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τις στρατιωτι­ κές εξεγέρσεις στη Ρωσία του 1905 με τη στρατιωτική εξέγερση των δεκεμβριστών το 1825. Τότε η καθοδήγηση του πολιτικού κινήματος ανήκε σχεδόν αποκλειστικά στους αξιωματικούς, και μάλιστα σε αξιωματικούς ευγενείς. Οι αξιωματικοί αυτοί είχαν μολυνθεί λόγω της επαφής με τις δημοτικές ιδέες της Ευρώπης στη διάρκεια των ναπολεόντιων πολέμων. Η μάζα των στρατιωτών, που την αποτελούσαν τότε ακόμα δουλοπάροικοι αγρότες, κρατούσε παθητική στάση. Η ιστορία του 1905 μας παρουσιάζει εντελώς αντίθετη εικόνα. Οι αξιωματικοί, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, είχαν τότε διαθέσεις ή αστικοφιλελεύθερες, ρεφορμιστικές, ή ακόμα ανοιχτά αντεπαναστατικές. Οι χακοφορεμένοι εργάτες και αγρότες ήταν 192

η ψυχή των εξεγέρσεων- το κίνημα πήρε λαϊκό χαρακτήρα. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ρωσίας αγκάλιασε την πλειοψηφία των εκμεταλλευομένων. Εκείνο που του έλλειπε ήταν απ' ν τη μιά μεριά η αυτοκυριαρχία, η αποφασιστικότητα των μαζών που έπασχαν πολύ α π' την αρρώστια της ευπιστίας, κι α π' ν την άλλη έλειπε η οργάνωση των χακοφορεμένων επαναστατικών σοσιαλδημοκρατών εργατών- δεν ήξεραν να πάρουν την καθοδήγηση στα χέρια τους, να μπουν επικεφαλής του επαναστα­ τικού στρατού και να περάσουν στην επίθεση ενάντια στην κυβερνητική εξουσία. Με την ευκαιρία σημειώνω πως - ίσως αργότερα απ’ όσο θα θέλαμε, αλλ' όμως σίγουρα - οι’ δυό αυτές ελλείψεις θα εκμηδενιστούν όχι μόνο με τη γενική ανάπτυξη του καπιταλι­ σμού, αλλά και με τον τωρινό πόλεμο... ' Οπως και νάναι, η ιστορία της ρωσικής επανάστασης, καθώς και η ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871, μας προσφέρει το αναμφισβήτητο δίδαγμα, ότι ο μιλιταρισμός δεν μπορεί ποτέ και σε καμιά περίπτωση να νικηθεί και να εκμηδενιστεί με κανένα άλλο τρόπο παρά μόνο με τη νικηφόρα πάλη μιας μερίδας του εθνικού στρατού ενάντια στην άλλη μερίδα του. Δε φτάνει μόνο να φοβερίζουμε, να καταριόμαστε, «να αρνιόμαστε» το. μιλιταρισμό, να κριτικάρουμε και να αποδείχνουμε τη βλαβερότητά του, είναι ανόητο να αρνιόμαστε ειρηνικά τη στρατιωτική θητεία - το καθήκον μας είναι να διατηρούμε σε ένταση την επαναστατική συνείδηση του προλεταριάτου, και μάλιστα να ετοιμάζουμε όχι μόνο γενικά, αλλά συγκεκριμένα τα καλύτερα στοιχεία τοιυ, για να μπουν επικεφαλής του επαναστατικού στρατού τη στιγμή του μεγαλύτερου αναβρασμού μέσα στο λαό. Το ίδιο ακριβώς μας διδάσκει η καθημερινή πείρα κάθε καπιταλιστικού κράτους. Κάθε «μικρή» κρίση που περνάει ένα τέτιο κράτος μας δείχνει σε μικρογραφία τα στοιχεία και τα έμβρυα των μαχών, που στην περίοδο της μεγάλης κρίσης θα επαναληφθούν αναπόφευχτα σε μεγάλη κλίμακα. Και τι άλλο είναι, λ.χ., μια οποιαδήποτε απεργία, αν όχι μια μικρή κρίση της καπιταλιστικής κοινωνίας; Μήπως δεν είχε δίκιο ο υπουργός των Εσωτερικών της Πρωσίας, κύριος φον Πουτκάμερ, όταν είπε το γνωστό απόφθεγμά του: «Σε κάθε απεργία κρύβεται η λερναία 193

ύδρα της επανάστασης». Μήπως η κινητοποίηση στρατού στη διάρκεια των απεργιών σε όλες, ακόμα και στις πιο - με το συμπάθειο - ειρηνικές, τις πιο «δημοκρατικές» καπιταλιστικές χώρες, δε μας δείχνει τι θα συμβεί στην περίοδο των πραγματικά μεγάλων κρίσεων; Αλλά επανέρχομαι στην ιστορία της ρωσικής επανάστασης. Προσπάθησα να σας περιγράψω, πως οι εργατικές απεργίες ανατάραξαν όλη τη χώρα και τα πιο πλατιά, τα πιο καθυστερημένα στρώματα των εκμεταλλευόμενων, πως άρχισε το αγροτικό κίνημα και πως συνοδεύτηκε από στρατιωτικές εξεγέρσεις. Το φθινόπωρο του 1905 ολόκληρο το κίνημα έφτασε στο απόγειό του. Στις 9 (6) Αυγούστου βγήκε διάγγελμα του τσάρου για την ίδρυση αντιπροσωπευτικού σώματος. Η λεγάμενη Δούμα89 του Μπουλίγκιν θα συγκροτούνταν με βάση έναν εκλογικό νόμο, που πρόβλεπε ένα γελοία μικρό αριθμό εκλογέων και δεν παραχωρούσε σ ' αυτό το ιδιόρυθμο «κοινοβούλιο» κανένα νομοθετικό δικαίωμα, αλλά μόνο συμβουλευτικά δικαιώ­ ματα! Η αστική τάξη, οι φιλελεύθεροι, οι οπορτουνιστές ήταν έτοιμοι να αδράξουν και με τα δυό τους χέρια αυτό το «δώρο» του τρομαγμένου τσάρου. Σαν όλους τους ρεφορμιστές, οι ρεφορμιστές μας του 1905 δεν μπορούσαν να καταλάβουν ότι υπάρχουν ιστορικές καταστάσεις, όπου οι μεταρυθμίσεις και ιδιαίτερ οι υποσχέσεις για μεταρυθμίσεις επιδιώκουν αποκλειστικά και μόνο ένα σκοπό: να σταματήσουν τον αναβρασμό μέσα στο λαό, να αναγκάσουν την επαναστατική τάξη να πάψει ή τουλάχιστο να εξασθενίσει την πάλη. Η ρωσική επαναστατική σοσιαλδημοκρατία κατάλαβε καλά τον αληθινό χαρακτήρα αυτής της παραχώρησης, αυτού του δώρου ενός συντάγματος σκιάς τον Αύγουστο του 1905. Και γιαυτό, χωρίς να χάσει ούτε λεφτό, έριξε το σύνθημα: κάτω η συμβουλευτική Δούμα! Μποϋκοτάρισμα της Δούμας! Κάτω η τσαρική κυβέρνηση! Συνέχιση της επαναστατικής πάλης για την ανατροπή αυτής της κυβέρνησης! Ό χ ι ο τσάρος, αλλά η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση πρέπει να συγκαλέσει την πρώτη αληθινή λαϊκή αντιπροσωπεία στη Ρωσία! Η ιστορία απόδειξε ότι οι επαναστάτες σοσιαλδημοκράτες είχαν δίκιο, μια και η Δούμα του Μπουλίγκιν δε συγκλήθηκε ποτέ. 194

Τη σάρωσε ο επαναστατικός ανεμοστρόβιλος πριν ακόμα συγκληθεί. Ο ανεμοστρόβιλος αυτός ανάγκασε τον τσάρο να εκδόσει νέο εκλογικό νόμο, που μεγάλωνε σημαντικά τον αριθμό των εκλογέων, και να αναγνωρίσει το νομοθετικό χαρακτήρα της Δούμας. Ο Οχτώβρης κι ο Δεκέμβρης του 1905 σημειώνουν το αποκορύφωμα της ανιούσας της ρωσικής επανάστασης. ' Ολες οι πηγές της επαναστατικής δύναμης του λαού άνοιξαν πολύ πλατύτερα από πριν. Ο αριθμός των απεργών που το Γενάρη του 1905 όπως σας είπα κιόλας, ήταν 440 χιλιάδες, τον Οχτώβρη του 1905 ξεπέρασε το μισό εκατομμύριο (σημειώστε, μόνο μέσα σε ένα μήνα!). Αλλά στον αριθμό αυτόν, που αγκαλιάζει μόνο τους εργοστασιακούς εργάτες, πρέπει να προσθέσουμε ακόμα μερικές εκατοντάδες χιλιάδες σιδηροδρομικούς, ταχυδρομικούς και τηλεγραφικούς υπαλλήλους κλπ. Η γενική απεργία των σιδηροδρομικών της Ρωσίας διέκοψε τις σιδηροδρομικές συγκοινωνίες και παράλυσε με τον πιο αποφασιστικό τρόπο τη δύναμη της κυβέρνησης. ' Ανοιξαν οι πόρτες των πανεπιστημίων, και οι αίθουσες διδασκαλίας, που αποκλειστικός προορισμός τους στην ειρηνική περίοδο ήταν να αφιονίζουν τα κεφάλια των νέων με την από καθέδρας σοφία των καθηγητών και να τους μετατρέπουν σε πειθήνιους υπηρέτες της αστικής τάξης και του τσαρισμού, χρησίμευαν τώρα σαν τόπος συνελεύσεων για χιλιάδες και χιλιάδες εργάτες, επαγγελματίες και υπαλλήλους που συζητούσαν ανοιχτά και ελεύθερα τα πολιτικά ζητήματα. Καταχτήθηκε η ελευθερία του τύπου. Η λογοκρισία απλούστατα αγνοήθηκε. Κανένας εκδότης δεν τολμούσε να υποβάλει στις αρχές το υποχρεωτικό αντίτυπο, και οι αρχές δεν τολμούσαν να πάρουν ενάντια σ ' αυτό κανένα μέτρο. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ρωσίας εμφανίστηκαν ελεύθερα στην Πετρούπολη έβγαιναν τρεις ημερήσιες σοσιαλδημοκρατικές εφημερίδες με τιράζ από 50 ως 100 χιλιάδες φύλλα. Το προλεταριάτο βάδιζε επικεφαλής του κινήματος. Σαν καθήκον του έταξε την κατάχτηση με επαναστατικό τρόπο του οχτάωρου. Το μαχητικό σύνθημα του προλεταριάτου της Πετρούπολης ήταν τότε: «οχτάωρο και όπλα!» Για μια ολοένα αυξανόμενη μάζα εργατών γινόταν ολοφάνερο πως την τύχη της 195

επανάστασης μπορεί να την κρίνει και θα την κρίνει μόνο η ένοπλη πάλη. Μέσα στην φωτιά της πάλης σχηματίστηκε μια ιδιόμορφη μαζι­ κή οργάνωση: τα περίφημα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών, συνε­ λεύσεις των αντιπροσώπων από όλες τις φάμπρικες. Αυτά τα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών σε κάμποσες πόλεις της Ρωσίας είχαν αρχίσει ολοένα και περισσότερο να παίζουν ρόλο προσωρινής επαναστατικής κυβέρνησης, ρόλο οργάνων και καθηγητών των εξεγέρσεων. Έ γινα ν απόπειρες να οργανωθούν Σοβιέτ και στρατιωτών και ναυτών βουλευτών και να συνενωθούν με τα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών. Μερικές πόλεις της Ρωσίας ζούσαν κείνες τις μέρες μια περίοδο διάφορων τοπικών μικρών «δημοκρατιών», στις οποίες η κυβερνητική εξουσία είχε καταλυθεί και το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών λειτουργούσε πραγματικά σε νέα κρατική εξουσία. Δυστυχώς, οι περίοδες αυτές ήταν πολύ σύντομες, οι «νίκες» ήταν πολύ αδύνατες, πολύ απομονωμένες. Το αγροτικό κίνημα το φθινόπωρο του 1905 πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις., Περισσότερο από το ένα τρίτο των επαρχιών όλης της χώρας τις αγκάλιασαν τότε οι λεγάμενες «αγροτικές ταραχές» και οι πραγματικές αγροτικές εξεγέρσεις. Οι αγρότες έκαψαν ως 2 χιλιάδες κονάκια και μοίρασαν ανάμεσά τους τα μέσα συντήρησης που είχαν κλέψει από το λαό οι άρπαγες ευγενείς. Δυστυχώς η δουλιά αυτή ήταν πολύ λίγο σοβαρή! Δυστυχώς οι αγρότες κατάστρεψαν τότε μόνο το ένα δέκατο πέμπτο απ' όλα τα κονάκια των ευγενών, μόνο το ένα δέκατο πέμπτο α π’ ό,τι έπρεπε να καταστρέψουν, για να σβήσουν ολοκληρωτικά από το πρόσωπο της ρωσικής γης το αίσχος της μεγάλης φεουδαρχικής γαιοχτησίας. Δυστυχώς οι αγρότες έδρασαν πολύ σκόρπια, ανοργάνωτα, όχι αρκετά επιθετικά, και εδώ βρίσκεται μια από τις βασικές αιτίες της ήττας της επανάστασης. Ανάμεσα στους καταπιεζόμενους λαούς της Ρωσίας ξέσπασε ένα απελευθερωτικό εθνικό κίνημα. Στη Ρωσία πάνω από το μισό, σχεδόν τα τρία πέμπτα (ακριβώς: τα 57%) του πληθυσμού υποβάλλεται σε εθνική καταπίεση, δεν έχει την ελευθερία να μιλά ακόμα και τη μητρική του γλώσσα, εκρωσίζεται με τη βία. Οι μουσουλμάνοι, λ.χ., που αποτελούν δεκάδες εκατομμύρια του 196

πληθυσμού της Ρωσίας, οργάνωσαν τότε με καταπληχτική ταχύτητα - η εποχή αυτή ήταν γενικά εποχή κολοσιαίας ανάπτυξης των διάφορων οργανώσεων - μια μουσουλμάνικη ένωση. Για να δόσω στη συγκέντρωση, και ιδιαίτερα στη νεολαία, ένα παράδειγμα για το πως ανέβαινε στην τοτινή Ρωσία το εθνικό απελευθερωτικό κίνημα σε συνδυασμό με το εργατικό κίνημα, θα σας φέρω ένα μικρό παράδειγμα. Το Δεκέμβρη του 1905 σε εκατοντάδες σχολειά οι πολωνοί μαθητές έκαψαν όλα τα ρωσικά βιβλία, τις ρωσικές εικόνες και τα πορτραίτα του τσάρου, έδειραν και έδιωξαν από τα σχολειά τους ρώσους δασκάλους και τους ρώσους συμμαθητές τους φωνάζοντας: «' Εξω, στη Ρωσία!». Οι διεκδικήσεις των πολωνών μαθητών της μέσης εκπαίδευσης ήταν, ανάμεσα στις άλλες, οι παρακάτω: «1) όλες οι μέσες σχολές να υπαχθούν στο Σοβιέτ των εργατών βουλευτών 2) σύγκληση κοινών μαθητικών και εργατικών συνελεύσεων στα σχολικά χτίρια- 3) άδεια να φορούν οι μαθητές στα γυμνάσια κόκκινες μπλούζες σε ένδειξη ότι είναι οπαδοί της επερχόμενης προλεταριακής δημοκρατίας» κτλ. Ό σ ο πιο ψηλά ανέβαιναν τα κύματα του κινήματος, με τόση μεγαλύτερη ενεργητικότητα και αποφασιστικότητα εξοπλιζόταν η αντίδραση για την πάλη ενάντια στην επανάσταση. Στη ρωσική επανάσταση του 1905 επαληθεύτηκε εκείνο που έγραφε ο Κ. Κάουτσκι το 1902 στο βιβλίο του «Η κοινωνική επανάσταση» (με την ευκαιρία σημειώνουμε ότι τότε ήταν ακόμα επαναστάτης μαρξιστής και όχι υπερασπιστής των σοσιαλπατριωτών και των οπορτουνιστών όπως είναι σήμερα). Ο Κ. Κάουτσκι έγραφε τα εξής: ... «Η επερχόμενη επανάσταση... θα μοιάζει λιγότερο με ξαφνική εξέγερση ενάντια στην κυβέρνηση και περισσότερο με παρατεταμένο εμφύλιο πόλεμο». Έ τσ ι κι έγινε! Έ τσ ι και θα γίνει, αναμφισβήτητα, στην επερχόμενη ευρωπαϊκή επανάσταση! Το μίσος του τσαρισμού στράφηκε ιδιαίτερα ενάντια στους εβραίους. Α π' τη μια μεριά, οι εβραίοι έδιναν ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό (σε σύγκριση με το σύνολο τού εβραϊκού πληθυσμού) ηγετών του επαναστατικού κινήματος. Και με την ευκαιρία θα σημειώσω ότι και τώρα οι εβραίοι προσφέρουν τούτη 197

την υπηρεσία, ότι δηλαδή σε σύγκριση με άλλους λαούς δίνουν ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό εκπροσώπων του διεθνιστικού ρεύματος. Κι απ' την άλλη, ο τσαρισμός ήξερε περίφημα να χρησιμοποιεί τις αποτρόπαιες προλήψεις των πιο άξεστων στρωμάτων του πληθυσμού ενάντια στους εβραίους, για να οργανώνει πογκρόμ, αν όχι να τα καθοδηγεί άμεσα ο ίδιος - σε 100 πόλεις στην περίοδο αυτή υπολογίζονται πάνω από 4.000 οι σκοτωμένοι και πάνω από 10.000 οι σακατεμένοι - αυτές τις τερατώδικες σφαγές των ειρηνικών εβραίων, των γυναικών και των παιδιών τους, που προκάλεσαν τόσο μεγάλο αποτροπιασμό σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Φυσικά, εννοώ τον αποτροπια­ σμό των πραγματικά δημοκρατικών στοιχείων του πολιτισμένου κόσμου, και τέτιοι είναι αποκλειστικά και μόνο οι σοσιαλιστές εργάτες, οι προλετάριοι. Η αστική τάξη, ακόμη και των πιο ελεύθερων, ακόμα και των πιο δημοκρατικών χωρών της Δυτικής Ευρώπης ξέρει θαυμάσια να συνδυάζει τις υποκριτικές της φράσεις για «ρωσικές θηριωδίες» με τις πιο ξετσίπωτες χρηματιστικές συναλλαγές, ιδιαίτερα με την οικονομική υποστήριξη του τσαρισμού και την ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση της Ρωσίας μέσω της εξαγωγής κεφαλαίων κτλ. Η επανάσταση του 1905 έφτασε στο αποκορύφωμά της με τη δεκεμβριανή εξέγερση της Μόσχας. Μικρός αριθμός εξεγερμένων εργατών, συγκεκριμένα εργάτες οργανωμένοι και ένοπλοι δεν ήταν παραπάνω από οχτώ χιλιάδες - αντιστάθηκαν εννιά μέρες στην τσαρική κυβέρνηση που δεν μπορούσε να έχει εμπιστοσύνη στη φρουρά της Μόσχας, μα αντίθετα ήταν αναγκασμένη να την κρατά κλεισμένη, και μόνο χάρη στην άφιξη του συντάγματος Σεμιόνοφσκι από την Πετρούπολη μπόρεσε να καταστείλει την εξέγερση. Στην αστική τάξη άρεσε να αποκαλεί την εξέγερση της Μόσχας κάτι το τεχνητό και να την περιγελά. Λογουχάρη στη λεγάμενη «επιστημονική» φιλολογία της Γερμανίας ο κύριος καθηγητής Μάξ Βέμπερ στη μεγάλη εργασία του για την πολιτική ανάπτυξη της Ρωσίας ονόμασε την εξέγερση της Μόσχας «πραξικόπημα». «Η ομάδα του Λένιν - γράφει αυτός ο «πολυμαθέστατος» κύριος καθηγητής - και ένα μέρος των εσέρων από πολύν καιρό κιόλας προετοίμαζαν αυτήν την παράλογη εξέγερση». 198

Για να εκτιμήσουμε όπως της αξίζει αυτή την καθηγητική σοφία της δειλής αστικής τάξης, φτάνει να ξαναφέρουμε στη μνήμη μας τους ξερούς αριθμούς της στατιστικής των απεργιών. Το Γενάρη του 1905 στη Ρωσία ήταν μόνο 123 χιλιάδες καθαρά πολιτικοί απεργοί, τον Οχτώβρη - 330 χιλιάδες και το Δεκέμβρη έφτασαν στο μάξιμουμ, για την ακρίβεια 370 χιλιάδες καθαρά πολιτικοί απεργοί μέσα σ ' ένα μήνα! Ας θυμηθούμε την ανάπτυξη της επανάστασης, τις εξεγέρσεις των αγροτών και των φαντάρων, και θα καταλήξουμε αμέσως στην πεποίθηση, ότι οι κρίσεις της αστικής «επιστήμης» για την εξέγερση του Δεκέμβρη δεν είναι μόνο ανόητες, μα είναι μια φραστική υπεκφυγή των εκπροσώπων της δειλής αστικής τάξης, που βλέπει στο προλεταριάτο τον πιο επικίνδυνο ταξικό της εχθρό. Στην πραγματικότητα όλη η ανάπτυξη της ρωσικής επανάστασης έσπρωχνε αναπόφευχτα στην ένοπλη αποφασιστι­ κή μάχη ανάμεσα στην τσαρική κυβέρνηση και την πρωτοπορία του συνειδητού, από ταξική άποψη, προλεταριάτου. Στις σκέψεις μου που ήδη εξέθεσα τόνισα κιόλας που βρισκόταν η αδυναμία της ρωσικής επανάστασης η οποία οδήγησε στην προσωρινή ήττα της. Από την καταστολή της εξέγερσης του Δεκέμβρη αρχίζει η κατιούσα της επανάστασης. Και στην περίοδο αυτή υπάρχουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα σημεία· φτάνει μόνο να θυμηθούμε την απόπειρα που έκαναν δύο φορές τα πιο μαχητικά στοιχεία της εργατικής τάξης να σταματήσουν την υποχώρηση της επανάστασης και να προετοιμάσουν καινούργια επίθεση. Τα χρονικά μου όρια όμως έχουν πια σχεδόν εξαντληθεί και δε θέλω να κάνω κατάχρηση της υπομονής των ακροατών μου. Αλλωστε το πιο σπουδαίο για την κατανόηση της ρωσικής επανάστασης: τον ταξικό χαρακτήρα της και τις κινητήριες δυνάμεις της, τα μέσα πάλης της, μου φαίνεται, πως το περιέγραψα κιόλας στο βαθμό που γενικά είναι δυνατό να εξαντλήσει κανείς ένα τόσο τεράστιο θέμα σε μια σύντομη διάλεξη. Μόνο μερικές ακόμα σύντομες παρατηρήσεις σχετικά με την παγκόσμια σημασία της ρωσικής επανάστασης. Η Ρωσία γεωγραφικά, οικονομικά και ιστορικά, δεν ανήκει μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Ασία. Και γιαυτό βλέπουμε πως η ρωσική επανάσταση πέτυχε όχι μόνο να αφυπνίσει 199

οριστικά την πιο μεγάλη και την πιο καθυστερημένη χώρα της Ευρώπης και να δημιουργήσει έναν επαναστατικό λαό που τον καθοδηγεί ένα επαναστατικό προλεταριάτο. Δεν πέτυχε μόνο αυτό. Η ρωσική επανάσταση προκάλεσε ένα κίνημα σε όλη την Ασία. Οι επαναστάσεις στην Τουρκία, στην Περσία και στην Κίνα αποδείχνουν, ότι η ισχυρή εξέγερση του 1905 άφησε βαθιά ίχνη και ότι η επίδρασή της, που εκδηλώνεται με την προχωρητική κίνηση εκατοντάδων και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, δεν είναι δυνατό να ξεριζωθεί. Η ρωσική επανάσταση επηρέασε έμμεσα και χώρες που βρίσκονται στη Δύση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι στις 30 Οχτώβρη 1905 μόλις έφτασε στη Βιέννη το τηλεγράφημα για το διάγγελμα του τσάρου για το σύνταγμα, η είδηση αυτή έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην οριστική νίκη του γενικού εκλογικού δικαιώματος στην Αυστρία. Στη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας, όταν ο σύντροφος Ελλενμπόγκεν - τότε δεν ήταν ακόμα σοσιαλπατριώτης, τότε ήταν ακόμα σύντροφος έκανε την εισήγησή του για την πολιτική απεργία, έβαλαν στο τραπέζι μπροστά του το τηλεγράφημα αυτό. Οι συζητήσεις διακόπηκαν αμέσως. Η θέση μας είναι στους δρόμους! - να ποια ήταν η κραυγή που αντήχησε στην αίθουσα συνεδριάσεων των αντιπροσώπων της αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας. Και οι κατοπινές μέρες είδαν τεράστιες διαδηλώσεις στους δρόμους της Βιέννης και οδοφράγματα στην Πράγα. Η νίκη του γενικού εκλογικού δικαιώματος στην Αυστρία είχε κριθεί. Πολύ συχνά συναντάει κανείς δυτικοευρωπαίους που κρίνουν για τη ρωσική επανάσταση με τέτιον τρόπο, σαν τα γεγονότα, οι σχέσεις και τα μέσα πάλης σ ' αυτήν την καθυστερημένη χώρα να έχουν πολύ λίγη ομοιότητα με τις δυτικοευρωπαϊκές σχέσεις και γιαυτό ζήτημα είναι αν μπορούν να έχουν κάποια πραχτική σημασία. Δεν υπάρχει τίποτα πιο λαθεμένο από μια τέτια γνώμη. Είναι αναμφισβήτητο πως οι μορφές και οι αφορμές των επερχόμενων μαχών στην επερχόμενη ευρωπαϊκή επανάσταση θα διαφέρουν από πολλές απόψεις από τις μορφές της ρωσικής επανάστασης. ' Ομως, παρά το γεγονός αυτό, η ρωσική επανάσταση - ακριβώς 200

χάρη στον προλεταριακό της χαρακτήρα με την ιδιαίτερη σημασία αυτής της λέξης που είπα παραπάνω - παραμένει πρόλογος *της επερχόμενης ευρωπαϊκής επανάστασης. Είναι αναμφισβήτητο πως η επερχόμενη αυτή επανάσταση δεν μπορεί να είναι παρά μόνο προλεταριακή επανάσταση, και μάλιστα με τη βαθύτερη σημασία αυτής της λέξης: προλεταριακή, σοσιαλιστι­ κή και στο περιεχόμενό της. Αυτή η επερχόμενη επανάσταση θα δείξει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, απ' τη μια μεριά, ότι μόνο οι σκληρές μάχες, δηλαδή οι εμφύλιοι πόλεμοι, μπορούν να απελευθερώσουν την ανθρωπότητα από το ζυγό του κεφαλαίου, και από την άλλη, ότι μόνο οι συνειδητοί από ταξική άποψη προλετάριοι μπορούν να παίξουν και θα παίξουν το ρόλο αρχηγών της τεράστιας πλειοψηφίας των εκμεταλλευομένων. Δεν πρέπει να μας ξεγελά η σημερινή νεκρική σιγή στην Ευρώπη. Η Ευρώπη εγκυμονεί την επανάσταση. Οι τερατώδικες φρικαλεότητες του ιμπεριαλιστικού πολέμου, τα βάσανα απ' την ακρίβεια γεννούν παντού επαναστατικές διαθέσεις, και οι κυρίαρχες τάξεις, δηλ. η κεφαλαιοκρατία, και τα τσιράκια τους, δηλ. οι κυβερνήσεις, πέφτουν ολοένα και περισσότερο σε αδιέξοδο, α π’ όπου δεν μπορούν να βρουν γενικά διέξοδο χωρίς τους πιο μεγάλους κλονισμούς. Το ίδιο, όπως στη Ρωσία το 1905 άρχισε κάτω από την καθοδήγηση του προλεταριάτου η λαϊκή εξέγερση ενάντια στην τσαρική κυβέρνηση, με σκοπό την κατάχτηση της λαοκρατικής δημοκρατίας, έτσι και στην Ευρώπη τα ερχόμενα χρόνια σε σύνδεση ακριβώς μ ' αυτόν τον αρπαχτικό πόλεμο θα οδηγήσουν σε λαϊκές εξεγέρσεις κάτω από την καθοδήγηση του προλεταριάτου ενάντια στην εξουσία του χρηματιστικού κεφαλαίου, ενάντια στις μεγάλες τράπεζες, ενάντια στους καπιταλιστές, και οι κλονισμοί αυτοί δεν μπορούν να καταλήξουν παρά μόνο στην απαλλοτρίωση της αστικής τάξης, στη νίκη του σοσιαλισμού. Εμείς, οι γέροι, ίσως να μη ζήσουμε ως τις αποφασιστικές μάχες αυτής της επανάστασης που έρχεται. Μπορώ όμως, νομίζω, να εκφράσω με μεγάλη πεποίθηση την ελπίδα, ότι η νεολαία, που τόσο θαυμάσια δουλεύει στο σοσιαλιστικό κίνημα της Ελβετίας 201

κι όλου του κόσμου, θα έχει την ευτυχία όχι μόνο να αγωνιστεί, αλλά και να νικήσει στην επερχόμενη προλεταριακή επανάστα­ ση.

Ρ β ά φ τ-η π » e ra y tQ fia y tH n

ftQtr τt'i 0 (22) τον

/,7/Γ

ίΙ(!<ΰτι>άημοση\?χηχζ στις 22 του Γ:.ιά(?η 2925 στήψ ίψ η μ ιρ ΐδ α ·Παάβνχα* ά ^ « γ ί/Α ο ν 18 ' Υπογραφή : Ν . Α έψ ι r

202

Δ η μ ^ α ΐύ η α ι ονμφ9*ΥΛ μ ε T 9 Χ * * 0 < > Τ £ + Τ Ο Λ ί*τΰψ β<^ &*ό ιά γεςματιχά

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΑΚΡΙΑ90

ΓΡΑΜΜΑ 3 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗ Το συμπέρασμα που έβγαλα χθες σχετικά με την ταλαντευόμε­ νη τακτική του Τσχέιτζε επιβεβαιώθηκε πέρα για πέρα σήμερα, 10 (23) του Μάρτη, από δυό ντοκουμέντα. Πρώτο - το απόσπασμα από τη διακήρυξη της ΚΕ του Κόμματός μας, του Σοσιαλδημο­ κρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας στην Πετρούπολη, που μεταδόθηκε τηλεγραφικά από τη Στοκχόλμη στην «Εφημερίδα της Φραγκφούρτης»91. Στο ντοκουμέντο αυτό δεν υπάρχει λέξη ούτε για υποστήριξη της κυβέρνησης Γκουτσκόφ, ούτε για ανατροπή της· οι εργάτες και οι στρατιώτες καλούνται να οργανωθούν γύρω από το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών, για εκλογή αντιπροσώπων σ ' αυτό, για πάλη ενάντια στον τσαρισμό για δημοκρατία, οκτάωρο, δήμευση της γης των τσιφλικάδων και των αποθεμάτων σιτηρών, και το κνριότερο - για το σταμάτημα του ληστρικού πολέμου. Ταυτόχρονα είναι ιδιαίτερα σπουδαία και ιδιαίτερα επίκαιρη η πολύ σωστή θέση της ΚΕ μας ότι για την ειρήνη είναι αναγκαίες οι σχέσεις με τους προλετάριους όλων των εμπόλεμων χωρών. Το να περιμένεις ειρήνη από τις διαπραγματεύσεις και τις σχέσεις ανάμεσα στις αστικές κυβερνήσεις θα ήταν αυταπάτη και εξαπάτηση του λαού. Το δεύτερο ντοκουμέντο είναι η είδηση που μεταδόθηκε επίσης τηλεγραφικά από τη Στοκχόλμη σε μια άλλη γερμανική εφημερίδα, (την «Εφημερίδα του Φος»), για σύσκεψη της ομάδας του Τσχέιτζε στη Δούμα με την Εργασιακή ομάδα (; Arbeiterfraction ) και με τους αντιπροσώπους 15 εργατικών συνδικάτων στις 2 (15) του Μάρτη και για έκκληση που 203

δημοσιεύτηκε την άλλη μέρα. Από τα 11 σημεία αυτής της έκκλησης το τηλεγράφημα μεταδίδει μόνο τρία: Ιο, διεκδίκηση δημοκρατίας, 7ο, διεκδίκηση ειρήνης και άμεσης έναρξης διαπραγματεύσεων για ειρήνη και 3ο, διεκδίκηση «ικανοποιητι­ κής συμμετοχής των εκπροσώπων της εργατικής τάξης της Ρωσίας στην κυβέρνηση». Αν το σημείο αυτό έχει μεταδοθεί σωστά, τότε καταλαβαίνω για ποιο λόγο η αστική τάξη παινεύει τον Τσχέιτζε. Καταλαβαίνω, γιατί στον έπαινο που ανάφερα παραπάνω των άγγλων γκουτσκοφικών στους «Times»92 (Τάιμς) προστέθηκε ο έπαινος των γάλλων γκουτσκοφικών στην εφημερίδα «Le Temps»93. Η εφημερίδα αυτή των γάλλων εκατομμυριούχων και ιμπεριαλιστών γράφει στις 22/ΙΙΙ: «Οι αρχηγοί των εργατικών κομμάτων, ιδιαίτερα ο κ. Τσχέιτζε, χρησιμοποιούν όλη την επιροή τους για να μετριάσουν τις αξιώσεις των εργατικών τάξεων». Πραγματικά, το να απαιτείς «συμμετοχή» των εργατών στην κυβέρνηση των Γκουτσκόφ-Μιλιουκόφ είναι ανοησία και θεωρητικά και πολιτικά: το να συμμετέχεις σαν μειοψηφία θα σήμαινε να είσαι πιόνι- το να συμμετέχεις «ισότιμα» είναι αδύνατο, γιατί δεν μπορεί να συμβιβαστεί η απαίτηση·συνέχισης του πολέμου με την απαίτηση σύναψης ανακωχής και έναρξης διαπραγματεύσεων ειρήνης· για «να συμμετέχεις» σαν πλειοψηφία, πρέπει να έχεις τη δύναμη να ανατρέψεις την κυβέρνηση των Γκουτσκόφ-Μιλιουκόφ. Στην πράξη το αίτημα της «συμμετο­ χής» είναι ο χειρότερος λουιμπλανισμός, δηλαδή σημαίνει ότι ξεχνάς την ταξική πάλη και τις πραγματικές συνθήκες της, παρασύρεσαι από την πιο κούφια ηχηρή φρασεολογία, διαδίδεις αυταπάτες ανάμεσα στους εργάτες και χάνεις πολύτιμο χρόνο σε διαπραγματεύσεις με τον Μιλιουκόφ ή τον Κέρενσκι, που πρέπει να τον χρησιμοποιήσεις για τη δημιουργία μιας πραγματικής ταξικής και επαναστατικής δύναμης, της προλεταριακής πολιτοφυλα­ κής, ικανής να εμπνεύσει την εμπιστοσύνη σε όλα τα φτωχά στρώμα­ τα του πληθυσμού που αποτελούν την τεράστια πλειοψηφία του, να τα βοηθήσει να οργαν(οθούν, να τα βοηθήσει να παλέψουν για ψωμί, ειρήνη και ελευθερία. Το λάθος αυτό της έκκλησης του Τσχέιτζε και της ομάδας του (δεν μιλάω για το κόμμα της ΟΕ, της Οργανωτικής Επιτροπής, 204

γιατί στις πηγές που μου είναι* προσιτές δεν υπάρχει ούτε λέξη για την ΟΕ) - το λάθος αυτό είναι πολύ πιο παράξενο, γιατί στη σύσκεψη της 2 (15) του Μάρτη ο πλησιέστερος ομοϊδεάτης του Τσχεϊτζε, ο Σκόμπελιεφ, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες, είπε τα παρακάτω: «Η Ρωσία βρίσκεται στις παραμονές της δεύτερης, της αληθινής (wirklich, κυριολεκτικά: πραγματικής) επανάστα­ σης». Αυτό μάλιστα, είναι αλήθεια, από την οποία ξέχασαν να βγάλουν πρακτικά συμπεράσματα ο Σκόμπελιεφ και ο Τσχεϊτζε. Εγώ δεν μπορώ να κρίνω από δω, από την καταραμένη μου ξενιτιά, πόσο κοντά είναι αυτή η δεύτερη επανάσταση. Ο Σκόμπελιεφ εκεί, επιτόπου, βλέπει καλύτερα. ΓΓ αυτό δε βάζω στον εαυτό μου προβλήματα που για τη λύση τους δεν έχω και δεν μπορώ να έχω συγκεκριμένα στοιχεία. Υπογραμμίζω μόνο το γεγονός ότι ένας «τρίτος», δηλαδή ο Σκόμπελιεφ που δεν ανήκει στο Κόμμα μας, επιβεβαιώνει το συγκεκριμένο συμπέρασμα, στο οποίο κατάληξα στο πρώτο μου γράμμα, δηλαδή ότι η επανάσταση του Φλεβάρη-Μάρτη ήταν μόνο το πρώτο στάδιο της επανάστασης. Η Ρωσία διέρχεται μια ιδιόμορφη ιστορική στιγμή περάσματος στο επόμενο στάδιο της επανάστασης ή, σύμφωνα με την έκφραση του Σκόμπελιεφ, στη «δεύτερη επανάσταση». Αν θέλουμε να είμαστε μαρξιστές και να διδασκόμαστε από την πείρα των επαναστάσεων όλου του κόσμου, πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε σε τι ακριβώς συνίσταται η ιδιομορφία αυτής της μεταβατικής στιγμής και ποια είναι η τακτική που πηγάζει από τις αντικειμενικές της ιδιότητες. Η ιδιομορφία της κατάστασης βρίσκεται στο ότι η κυβέρνηση των Γκουτσκόφ-Μιλιουκόφ κατήγαγε την πρώτη νίκη εξαιρετικά εύκολα χάρη στους παρακάτω τρεις σπουδαιότα­ τους παράγοντες: 1) τη βοήθεια του αγγλογαλλικού χρηματιστικού κεφαλαίου και των πρακτόρων του· 2) τη βοήθεια μιας μερίδας των ανώτερων στρωμάτων του στρατού1 3) την έτοιμη οργάνωση όλης της ρωσικής αστικής τάξης στα ζέμστβο και τα ιδρύματα της πόλης, στην Κρατική δούμα, στις Επιτροπές πολεμικής βιομηχανίας94 κτλ. Η κυβέρνηση Γκουτσκόφ πιάστηκε στη μέγκενη: δεμένη με τα συμφέροντα του κεφαλαίου, είναι αναγκασμένη να τείνει στη συνέχιση του αρπακτικού, ληστρικού πολέμου, στην περιφρού­ 205

ρηση των εξωφρενικών κερδών του κεφαλαίου και των τσιφλικάδων, στην παλινόρθωση της μοναρχίας. Δεμένη με την επαναστατική πρόλευσή της και την ανάγκη απότομου περάσματος από τον τσαρισμό στη δημοκρατία, δεχόμενη την πίεση των πεινασμένων μαζών που απαιτούν ειρήνη, η κυβέρνηση αναγκάζεται να λέει ψευτιές, να ελίσσεται, να προσπαθεί να κερδίσει καιρό, «να διακηρύσσει» και να υπόσχεται όσο το δυνατό περισσότερα (οι υποσχέσεις είναι το μόνο πράγμα που είναι πολύ φτηνό ακόμη και σε εποχή εξωφρενικής ακρίβιας), να εκπληρώνει όσο το δυνατό λιγότερα, με το ένα χέρι να κάνει περαχωρήσεις και με το άλλο να τις παίρνει πίσω. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, στην καλύτερη γ ι' αυτήν περίπτωση, η νέα κυβέρνηση μπορεί να καθυστερήσει κάπως τη χρεοκοπία, στηριζόμενη σε όλες τις οργανωτικές ικανότητες ολόκληρης της ρωσικής αστικής τάξης και της αστικής διανόησης. Αλλά ακόμη και σ ' αυτή την περίπτωση δεν έχει τη δύναμη να αποφύγει τη χρεοκοπία, γιατί δεν είναι δυνατό να αποσπαστεί κανείς από τα νύχια του ιμπεριαλιστικού πολέμου και της πείνας, του φρικτού αυτού τέρατος που γέννησε ο παγκόσμιος καπιταλισμός, χωρίς να εγκαταλείπει το έδαφος των αστικών σχέσεων, χωρίς να περάσει σε επαναστατικά μέτρα, χωρίς να προσφύγει στο μεγαλειώδη ιστορικό ηρωισμό και του ρωσικού και του παγκόσμιου προλεταριάτου. Από δω βγαίνει το συμπέρασμα: δεν θα μπορέσουμε με ένα χτύπημα να ανατρέψουμε τη νέα κυβέρνηση ή, κι αν το κατορθώσουμε (σε επαναστατικούς καιρούς τα όρια του δυνατού ευρύνονται χιλιάδες φορές), δεν θα μπορέσουμε να κρατήσουμε την εξουσία, χωρίς να αντιτάξουμε στη θαυμάσια οργάνωση όλης της ρωσικής αστικής τάξης και όλης της αστικής διανόησης μια το ίδιο θαυμάσια οργάνωση του προλεταριάτου, που να καθοδηγεί όλη την απέραντη μάζα της φτωχολογιάς της πόλης και του χωριού, του μισοπρολεταριάτου και των μικρονοικοκυρέων. ' Οπως και να είναι, είτε ξέσπασε ήδη η «δεύτερη επανάσταση» στην Πετρούπολη (είπα πως θα ήταν εντελώς ανόητη η σκέψη να υπολογίσεις από το εξωτερικό το συγκεκριμένο ρυθμό της ωρίμανσής της), είτε έχει αναβληθεί για λίγο καιρό, είτε άρχισε κιόλας σε μερικά μεμονωμένα μέρη της Ρωσίας (σχετικά μ' αυτό 206

υπάρχουν, όπως φαίνεται, κάποιες ενδείξεις) - πάντως το σύνθημα της στιγμής και στις παραμονές της νέας επανάστασης, και στη διάρκειά της, και την επόμενη της επανάστασης πρέπει να είναι η προλεταριακή οργάνωση. Σύντροφοι εργάτες! Δείξατε χθές θαύματα προλεταριακού ηρωισμού, ανατρέποντας την τσαρική μοναρχία. Θα χρειαστεί αναπόφευκτα στο λίγο-πολύ κοντινό μέλλον (ίσως ακόμη να χρειαστεί και τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές) να δείξετε πάλι θαύματα τέτιου ηρωισμού για την ανατροπή της εξουσίας των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών που διεξάγουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Δεν θα μπορέσετε να νικήσετε σταθερά σ ' αυτή την επόμενη, την «πραγματική» επανάσταση, αν δεν δείξετε θαύματα προλεταριακής οργάνωσης! Σύνθημα της στιγμής: οργάνωση. Το να περιοριστεί όμως κανείς σ ' αυτό θα σήμαινε πως δεν λέει τίποτε, γιατί, από τη μια μεριά, ο οργάνωση χρειάζεται πάντοτε, ώστε η υπόδειξη μόνο για την ανάγκη «οργάνωσης των μαζών» δεν εξηγεί απολύτως τίποτε, και από την άλλη μεριά, όποιος θα περιοριζόταν σ ' αυτό, δεν θα έκανε άλλο παρά να σιγοντάρει τους φιλελευθέρους, γιατί ακριβώς οι φιλελεύθεροι, για να στερεώσουν την κυριαρχία τους, θέλουν οι εργάτες να μην προχωρούν παραπέρα από τις συνηθισμένες, τις «νόμιμες» (από την άποψη της «κανονικής» αστικής κοινωνίας) οργανώσεις, δηλαδή θέλουν οι εργάτες να γράφονται μόνο στο κόμμα τους, στο συνδικάτο τους, στο συνεταιρισμό τους κτλ. κτλ. Οι εργάτες με το ταξικό τους ένστικτο κατάλαβαν πως σε επαναστατική περίοδο τους χρειάζεται μια εντελώς διαφορετική οργάνωση, όχι μόνο η συνηθισμένη, και πήραν σωστά το δρόμο που τους έδειξαν η πείρα της επανάστασής μας του 1905 και της Κομμούνας του Παρισιού του 1871, δημιούργησαν το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών, άρχισαν να το αναπτύσσουν, να το πλαταίνουν να το δυναμώνουν με την προσέλκυση στρατιωτών βουλευτών και, αναμβισβήτητα, βουλευτών από τους μισθωτούς εργάτες γης, και αργότερα (με τη μια ή την άλλη μορφή) από όλη την αγροτική φτωχολογιά. Η δημιουργία τέτιων οργανώσεων σε όλα ανεξαιρέτως τα μέρη της Ρωσίας, για όλα ανεξαιρέτως τα επαγγέλματα και στρώματα του προλεταριακού και μισοπρολεταριακού πληθυ­ 207

σμού, δηλ. για όλους τους εργαζόμενους και τους εκμεταλλευόμε­ νους, για να χρησιμοποιήσω μια λιγότερο ακριβή από οικονομική άποψη, αλλά περισσότερο λαϊκή έκφραση - αυτό είναι καθήκον πρωταρχικής και επείγουσας σημασίας. Θα σημειώσω προκαταβολικά ότι για ολόκληρη την αγροτική μάζα το Κόμμα μας (για τον ιδιαίτερο ρόλο του μέσα στις προλεταριακές οργανώσεις νέου τύπου ελπίζω να μιλήσω σε ένα από τα επόμενα γράμματα) πρέπει να συνιστά ιδιαίτερα τη δημιουργία χωριστών από τους εύπορους εργάτες Σοβιέτ των μισθωτών εργατών και ύστερα των μικρογεωργών που δεν πουλούν σιτηρά: δίχως αυτό τον όρο δεν είναι δυνατόν ούτε να εφαρμόσουμε μια αληθινή προλεταριακή πολιτική, μιλώντας γενικά*, ούτε να αντικρύσουμε σωστά το σπουδαιότερο πρακτικό ζήτημα ζωής και θανάτου για εκατομμύρια ανθρώπους: τη σωστή κατανομή των σιτηρών, την αύξηση της παραγωγής τους κλπ. Αλλά μπαίνει το ερώτημα: τι πρέπει να κάνουν τα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών; Αυτά «πρέπει να τα βλέπουμε σαν όργανα εξέγερσης, σαν όργανα επαναστατικής εξουσίας», γράφαμε στο φύλ. αρ. 47 της «Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ»95 της Γενεύης στις 13 του Οχτώβρη 1915. Αυτή η θεωρητική θέση, που βγήκε από την πείρα της Κομμούνας του 1871 και της ρωσικής επανάστασης του 1905, πρέπει να εξηγηθεί και να αναπτυχθεί πιο συγκεκριμένα πάνω στη βάση των πρακτικών υποδείξεων του σημερινού ακριβώς σταδίου της σημερινής ακριβώς επανάστασης στη Ρωσία. Μας χρειάζεται επαναστατική εξουσία, μας χρειάζεται (για μια ορισμένη μεταβατική περίοδο) κράτος. Σ ' αυτό διαφέρουμε από τους αναρχικούς. Η διαφορά ανάμεσα στους επαναστάτες μαρξιστές και στους αναρχικούς δεν είναι μόνο ότι οι πρώτοι είναι υπέρ της συγκεντρωτικής, της μεγάλης, της κομμουνιστι­ κής παραγωγής, ενώ οι δεύτεροι είναι υπέρ της κομματιασμένης, της μικρής. Ό χ ι, η διαφορά ακριβώς στο ζήτημα της εξουσίας, του κράτους είναι ότι εμείς είμαστε υπέρ της επαναστατικής

* Στο χω ριό θα αναπτυχθεί τώ ρα η πάλη για τη μικρή και ενμέρει τη μεσαία αγροτιά. Ο ι τσιφλικάδες, στηριζόμενοι στους εύπορους αγρότες, θα προσπαθούν να τη ν υποτάξουν στη ν αστική τάξη. Εμείς, στηριζόμενοι στους μεροκαματιάρηδες εργάτες γης και στη φ τω χολογιά, πρέπει να την οδηγούμε σ τη στενότατη συμμαχία με το προλεταριάτο τη ς πόλης.

208

χρησιμοποίησης των επαναστατικών μορφών κράτους στην πάλη για το σοσιαλισμό, ενώ οι αναρχικοί είναι κατά. Μας χρειάζεται κράτος. ' Ομως μας χρειάζεται ένα κράτος όχι σαν κι αυτό που δημιούργησε η αστική τάξη παντού, αρχίζοντας από τις συνταγματικές μοναρχίες και καταλήγοντας στις πιο δημοκρατικές δημοκρατίες. Και σ ' αυτό βρίσκεται η διαφορά μας από τους οπορτουνιστές και τους καουτσκιστές των παλιών σοσιαλιστικών κομμάτων, που άρχισαν να σαπίζουν, που διαστρέβλωσαν ή ξέχασαν τα διδάγματα της Κομμούνας του Παρισιού και την ανάλυση αυτών των διδαγμάτων από τον Μάρξ και τον ’ Ενγκελς* Μας χρειάζεται κράτος, αλλά όχι τέτιο που χρειάζεται στην αστική τάξη, με χωρισμένα από το λαό και αντιμέτωπα στο λαό όργανα εξουσίας με τη μορφή της αστυνομίας, του στρατού, της γραφειοκρατίας (υπαλληλίας). Ό λ ες οι αστικές επαναστάσεις απλώς τελειοποιούσαν αυτή την κρατική μηχανή, απλώς τη διαβίβαζαν από τα χέρια ενός κόμματος στα χέρια άλλου κόμματος. Το προλεταριάτο όμως, αν θέλει να υπερασπίσει τις κατακτήσεις αυτής της επανάστασης και να προχωρήσει περαπέρα, να κατακτήσει την ειρήνη, το ψωμί και την ελευθερία, πρέπει να «συντρΐψει» για να εκφραστώ με τα λόγια του Μαρξ, αυτή την «έτοιμη» κρατική μηχανή και να την αντικαταστήσει με μια νέα, συγχωνεύονται την αστυνομία, το στρατό και τη γραφειοκρατία με τον καθολικά εξοπλισμό λαό. Ακολουθώντας το δρόμο που έδειξε η πείρα της Κομμούνας του Παρισιού του 1871 και η ρωσική επανάσταση του 1905, το προλεταριάτο πρέπει να οργανώσει και να εξοπλίσει όλα τα φτωχά, τα εκμεταλλευόμενα τμήματα του πληθυσμού, για να πάρουν τα ίδια άμεσα στα χέρια τους τα όργανα της κρατικής εξουσίας, τα Ιδια να αποτελέσουν τα όργανα αυτής της εξουσίας.

* Σ ' ένα από τα επόμενα γράμματα ή σε ιδιαίτερο άρθρο θα σταθώ λεπτομερειακά σ ' αυτή την ανάλυση που δόθηκε ιδιαίτερα σ τον «Εμφύλιο πόλεμο στη Γ αλλία» του Μ άρξ, στον πρόλογο του 'Ε ν γ κ ελ ς στη ν 3η έκδοση αυτού του έργου κ«.ι στα γράμματα: του Μ άρξ τη ς 12.IV. 1871 και του ' Ενγκελς της 18-28.111.1875. Θα σταθώ επίσης στην πλήρη διαστρέβλωση του μαρξισμού από τον Κ άουτσκι σ τη ν πολεμική του του 1912 ενάντια στον Π άννεκουκ στο ζήτημα της λεγάμενης «καταστροφής του κράτους»96.

209

Και οι εργάτες της Ρωσίας πήραν αυτό το δρόμο στη διάρκεια του πρώτου ήδη σταδίου της πρώτης επανάστασης το ΦλεβάρηΜάρτη του 1917. Τώρα όλο το ζήτημα είναι να καταλάβουμε ξεκάθαρα τι λογής είναι αυτός ο νέος δρόμος και να προχωρήσουμε σ ' αυτόν θαραλέα, σταθερά και επίμονα. Οι αγγλογάλλοι και οι ρώσοι καπιταλιστές ήθελαν μόνο να εκθρονίσουν ή ακόμη και να «φοβίσουν» τον Νικόλαο Β ', αφήνοντας άθικτη την παλιά κρατική μηχανή, την αστυνομία, το στρατό, την υπαλληλία. Οι εργάτες προχώρησαν πιο πέρα και τη σύντριψαν. Και τώρα όχι μόνο οι αγγλογάλλοι, μα και οι γερμανοί καπιταλιστές ωρύονται από μανία και φρίκη, βλέποντας λ.χ. πως οι ρώσοι φαντάροι τουφέκιζαν τους αξιωματικούς τους, σαν τον οπαδό του Γκουτσκόφ και Μιλιουκόφ, ναύαρχο Νεπένιν. Είπα ότι οι εργάτες τη σύντριψαν την παλιά κρατική μηχανή. Ακριβέστερα: άρχισαν να τη συντρίβουν. Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Η αστυνομία έχει εν μέρει εξοντωθεί και εν μέρει καταργηθεί στην Πετρούπολη και σε πολλά άλλα μέρη. Η κυβέρνηση των Γκουτσκόφ-Μιλιουκόφ δεν θα μπορέσει ούτε να παλινορθώσει τη μοναρχία, ούτε γενικά να κρατηθεί στην εξουσία, χωρίς να ανασυγκροτήσει την αστυνομία, σαν ιδιαίτερη, αποσπασμένη από το λαό και αντιμέτωπη σ ' αυτό οργάνωση οπλισμένων ανθρώπων, που βρίσκονται κάτω από τις διαταγές της αστικής τάξης. Αυτό είναι καθαρό, σαν το φως της ημέρας. Από την άλλη μεριά, η νέα κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να υπολογίζει τον επαναστατικό λαό, να τον τρέφει με μισοπαραχωρησούλες και υποσχέσεις, να κερδίζει καιρό. ΓΓ αυτό καταφεύγει σε ημίμετρο: ιδρύει «λαϊκή πολιτοφυλακή» με αιρετή διοίκηση (αυτό ηχεί τρομερά ευχάριστα! τρομερά δημοκρατικά, επαναστατικά και ωραία!) - αλλά... αλλά, πρώτο, τη βάζει κάτω από τον έλεγχο, κάτω από τις διαταγές των αυτοδιοικήσεων των ζέμστβο και των πόλεων, δηλ. κάτω από τις διαταγές των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, που έχουν εκλεγεί σύμφωνα με τους νόμους του Νικολάου του Ματοβαμμένου και του Στολίπιν του Κρεμάλα!! Δεύτερο, ενώ ονομάζει την πολιτοφυλα­ κή «λαϊκή» για τη ρίξει στάχτη στα μάτια του «λαού», η κυβέρνηση στην πράξη δεν καλεί το λαό να μετάσχει στο σύνολό 210

του σ ' αυτή την πολιτοφυλακή και δεν υποχρεώνει τα αφεντικά και τους καπιταλιστές να πληρώνουν στους υπαλλήλους και στους εργάτες τη συνηθισμένη αμοιβή για τις ώρες και τις ημέρες που αφιερώνουν στη δημόσια υπηρεσία, δηλαδή στην πολιτοφυλακή. Να το κουμπί της υπόθεσης. Να με ποιο τρόπο η τσιφλικάδικη και καπιταλιστική κυβέρνηση των Γκουτσκόφ και Μιλιουκόφ κατορθώνει ώστε η «λαϊκή πολιτοφυλακή» να μένει στα χαρτιά και στη πράξη να ανασυγκροτείται λίγο - λίγο και σιωπηρά με αστική, αντιλαϊκή πολιτοφυλακή, στην αρχή από «8000 φοιτητές και καθηγητές» (έτσι περιγράφουν οι ξένες εφημερίδες την τωρινή πολιτοφυλακή της Πετρούπολης) - αυτό είναι ολοφάνερα ένα παιχνίδι - και ύστερα βαθμιαία από την παλιά και την καινούργια αστυνομία. Να μην επιτρέψουμε την ανασύσταση της αστυνομίας! Να μην αφήσουμε από τα χέρια μας τις τοπικές αρχές. Να δημιουργούμε μια πραγματικά παλλαϊκή, πέρα για πέρα καθολική, καθοδηγούμενη από το προλεταριάτο πολιτοφυλακή! - να το καθήκον της ημέρας, να το σύνθημα της στιγμής, που ανταποκρίνεται τόσο στα καλώς εννοούμενα συμφέροντα της παραπέρα ταξικής πάλης, του παραπέρα επαναστατικού κινήματος, όσο και στο δημοκρατικό ένστικτο κάθε εργάτη, κάθε αγρότη, κάθε εργαζόμενου και εκμεταλλευόμενου ανθρώπου: που δεν μπορεί να μη μισεί την αστυνομία, τους χωροφύλακες και τους σταθμάρχες, τη διοίκηση των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών πάνω σε ένοπλους ανθρώπους που αποκτούν εξουσία πάνω στο λαό. Τι λογής αστυνομία χρειάζεται σ ' αυτούς, στους κουτσκόρ και τους Μιλιουκόφ, στους τσιφλικάδες και στους καπιταλιστές; Τέτια που υπήρχε τον καιρό της τσαρικής μοναρχίας. Ό λες οι αστικές και οι αστικοδημοκρατικές δημοκρατίες στον κόσμο ίδρυσαν ή ανασυγκρότησαν στη χώρα τους, ύστερα από τις πιο σύντομες επαναστατικές περιόδους, ακριβώς μια τέτια αστυνομία, μια ιδιαίτερη οργάνωση αποσπασμένων από το λαό και αντιμέτωπων σ ' αυτόν ένοπλων ανθρώπων, υποταγμένων, έτσι είτε αλλιώς, στην αστική τάξη. Τι λογής πολιτοφυλακή χρειάζεται σε μας, στο προλεταριάτο, σε όλους τους εργαζόμενους; Πραγματικά λαϊκή, δηλαδή, πρώτο, να αποτελείται από όλο γενικά τον πληθυσμό, από όλους τους 211

ενήλικους πολίτες και των δυό φύλων, και δεύτερο, να συνδυάζει τις αρμοδιότητες του λαϊκού στρατού με τις αρμοδιότητες της αστυνομίας, με τις αρμοδιότητες του κύριου και βασικού οργάνου κρατικής τάξης και κρατικής διοίκησης. Για να κάνω αυτές τις θέσεις πιο παραστατικές, θα φέρω ένα καθαρά σχηματισμό παράδειγμα. Είναι περιττό να πούμε ότι θα ήταν παράλογη η σκέψη για κατάρτιση οποιουδήποτε «σχεδίου» προλεταριακής πολιτοφυλακής: όταν οι εργάτες και όλος ο λαός αληθινά μαζικά καταπιαστούν πρακτικά μ ' αυτή τη δουλιά θα το επεξεργαστούν και θα το καταρτίσουν εκατό φορές καλύτερα από οποιουσδήποτε θεωρητικούς. Εγώ δεν προτείνω «σχέδιο», εγώ θέλω μόνο να δείξω πιο παραστατικά τη σκέψη μου. Η Πετρούπολη έχει περίπου 2 εκατομμύρια κατοίκους. Α π’ αυτούς πάνω από τους μισούς είναι 15 ως 65 χρονών. Ας πάρουμε τους μισούς, ένα εκατομμύριο. Ας αφαιρέσουμε απ' αυτούς ακόμη ένα τέταρτο σαν αρρώστους κτλ., που αυτή τη στιγμή δικαιολογημένα δεν παίρνουν μέρος στη δημόσια υπηρεσία. Μένουν 750.000 άνθρωποι που, δουλεύοντας στην πολιτοφυλακή, ας υποθέσουμε 1 μέρα στις 15 (και αφού εξακολουθούν να πληρώνονται σ ' αυτό το διάστημα από τα αφεντικά), θα αποτελούσαν ένα στρατό 50.000 ανθρώπων. Να ποιος τύπος «κράτους» μας χρειάζεται! Να τι είδους πολιτοφυλακή θα ήταν στην πράξη, και όχι μόνο στα λόγια, «λαϊκή πολιτοφυλακή». Να τι δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε, ώστε να μην είναι δυνατό να ανασυγκροτηθεί ούτε η ιδιαίτερη αστυνομία, ούτε ο ιδιαίτερος, χωριστός από το λαό, στρατός. Μια τέτια πολιτοφυλακή θα αποτελούνταν κατά 95% από εργάτες και αγρότες, θα έκφραζε πραγματικά τη σκέψη και τη θέληση, τη δύναμη και την εξουσία της τεράστιας πλειοψηφίας του λαού. Μια τέτια πολιτοφυλακή πραγματικά θα εξόπλιζε και θα εκπαίδευε στρατιωτικά όλο το λαό γενικά, εξασφαλίζοντάς τον όχι αλά Γκουτσκόφ, όχι αλά Μιλιουκόφ από τις καθελογής απόπειρες αποκαταστάσεις της αντίδρασης, από τις καθελογής μηχανοραφίες των πρακτόρων του τσάρου. Μια τέτια πολιτοφυ­ λακή θα ήταν εκτελεστικό όργανο των «Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών», θα απολάμβανε της απόλυτης εκτίμησης και της εμπιστοσύνης του λαού, γιατί η ίδια θα ήταν οργάνωση 212

ολόκληρου γενικά του πληθυσμού. Μια τέτια πολιτοφυλακή θα μετάτρεπε τη δημοκρατία από όμορφη ταμπέλα που σκεπάζει την υποδούλωση και τον εμπαιγμό του λαού από τους καπιταλιστές, σε πραγματική διαπαιδαγώγηση των μαζών για τη συμμετοχή τους σε όλες τις κρατικές υποθέσεις. Μια τέτια πολιτοφυλακή θα τραβούσε στην πολιτική ζωή τους νέους και τις νέες της εφηβικής ηλικίας, διδάσκοντας τους όχι μόνο με τα λόγια, μα και με τα έργα, με τη δουλιά. Μια τέτια πολιτοφυλακή θα διεύρυνε εκείνες τις αρμοδιότητες που, για να χρησιμοποιήσουμε επιστημονική γλώσσα, ανάγονται στη δικαιοδοσία της «αστυνο­ μίας ευταξίας», στην υγειονομική επίβλεψη κτλ., χρησιμοποιών­ τας σε τέτιες δουλιές όλες γενικά τις ενήλικες γυναίκες. Και αν δεν τραβήξουμε τις γυναίκες στη δημόσια υπηρεσία, στην πολιτοφυλακή, στην πολιτική ζωή, αν δεν αποσπάσουμε τις γυναίκες από τις συνθήκες του σπιτιού και της κουζίνας που τις αποβλακώνουν, δεν είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε πραγματική ελευθερία, δεν είναι δυνατό να οικοδομήσουμε ακόμη και δημοκρατία, χωρίς πια να γίνεται λόγος για σοσιαλισμό. Μια τέτια πολιτοφυλακή θα ήταν προλεταριακή πολιτοφυλα­ κή, γιατί οι εργάτες της βιομηχανίας και των πόλεων θα αποκτούσαν σ ' αυτήν καθοδηγητική επιροή στη μάζα της φτωχολογιάς τόσο φυσιολογικά και αναπόφευκτα, όσο φυσιολο­ γικά και αναπόφευκτα κατάκτησαν καθοδηγητική θέση σε όλη την επανάσταση πάλη του λαού και το 1905 - 1907 και το 1917. Μια τέτια πολιτοφυλ,ακή θα εξασφάλιζε απόλυτη τάξη και συντροφική πειθαρχία, που θα τηρούνταν με αυταπάρνηση. Και ταυτόχρονα η πολιτοφυλακή αυτή, στη βαριά κρίση που περνάνε όλες οι εμπόλεμες χώρες, θα έδινε τη δυνατότητα να παλέψουμε πραγματικά δημοκρατικά ενάντια σ ' αυτή την κρίση, να πραγματοποιούμε σωστά και γρήγορα τη διανομή των σιτηρών και των άλλων εφοδίων, να εφαρμόσουμε στην πράξη τη «γενική υποχρεωτική εργασία», που οι γάλλοι την ονομάζουν τώρα «πολιτική επιστράτευση» και οι γερμανοί «υποχρέωση πολιτι­ κής υπηρεσίας» και που χωρίς αυτή δεν είναι δυνατό - αποδείχτηκε ότι δεν είναι δυνατό - να επουλώσουμε τις πληγές που προξένησε και προξενεί ο ληστρικός και φριχτός πόλεμος. Είναι ποτέ δυνατό το προλεταριάτο της Ρωσίας να έχυσε το αίμα του μόνο και μόνο για να του δοθούν πομπώδεις υποσχέσεις 213

μονάχα για πολιτικές δημοκρατικές μεταρυθμίσεις; Είναι ποτέ δυνατό να μην αξιώσει και να μην πετύχει ώστε κάθε εργαζόμενος να δει και να νιώσει τώρα αμέσως μια ορισμένη βελτίωση της ζωής του; ' Ωστε κάθε οικογένεια να έχει ψωμί; ' Ωστε κάθε παιδί να έχει ένα μπουκάλι καλό γάλα και κανένας ενήλικος από πλούσια οικογένεια να μην τολμάει να πάρει παραπανίσιο γάλα πριν εξασφαλιστούν τα παιδιά; Ώ σ τε τα παλάτια και τα πλούσια διαμερίσματα που εγκατέλειψαν ο τσάρος και η αριστοκρατία ν μη μένουν ακατοίκητα, αλλά να προσφέρουν άσυλο στους άστεγους και στους άπορους; Ποιός άλλος μπορεί να πραγματοποιήσει αυτά τα μέτρα εκτός από μια παλλαϊκή πολιτοφυλακή, όπου θα παίρνουν απαραίτητα μέρος οι γυναίκες εξίσου με τους άντρες; Τα μέτρα αυτά δεν σημαίνουν ακόμη σοσιαλισμό. Αυτά αφορούν τη ρύθμιση της κατανάλωσης και όχι την αναδιοργάνω­ ση της παραγωγής. Δεν θα σήμαιναν ακόμη «δικτατορία του προλεταριάτου», μα μόνο «επαναστατική - δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της φτωχής αγροτιάς». Το ζήτημα δεν είναι τώρα πως να τα κατατάξουμε θεωρητικά. Θα ήταν το πιο μεγάλο λάθος, αν αρχίζαμε να βάζουμε τα πολύπλοκα, φλέγοντα, γοργά εξελισσόμενα πρακτικά καθήκοντα της επανάστασης στην κλίνη του Προκρούστη, της στενά εννοούμενης «θεωρίας», αντί να βλέπουμε τη θεωρία πρώτα απόλα και πάνω απόλα σαν καθοδήγηση για δράση. Θα βρεθεί άραγε στη μάζα των ρώσων εργατών τόση συνειδητότητα, αντοχή και ηρωισμός για να επιτ.ελέσουν «θαύματα προλεταριακής οργάνωσης» ύστερα από τα θαύματα τόλμης, πρωτοβουλίας και αυτοθυσίας που επιτέλεσαν στην άμεση επαναστατική πάλη; Αυτό δεν το ξέρουμε και θα ήταν ματαιοπονία να ασχοληθούμε με μαντείες, γιατί την απάντηση σε τέτια ερωτήματα τη δίνει μόνο η πράξη. Εκείνο που ξέρουμε σίγουρα και που οφείλουμε, σαν Κόμμα, να εξηγούμε στις μάζες είναι ότι, από τη μια μεριά, υπάρχει σήμερα ένας ιστορικός κινητήρας τεράστιας δύναμης, που γεννάει πρωτοείδωτη κρίση, πείνα και αμέτρητα δεινά. Ο κινητήρας αυτός είναι ο πόλεμος που οι καπιταλιστές και των δυό εμπόλεμων στρατοπέδων τον διεξάγουν με ληστρικούς σκοπούς. 214

Ο «κινητήρας» αυτός έφερε στο χείλος του γκρεμού μια σειρά από τα πιο πλούσια, τα πιο ελεύθερα και τα πιο φωτισμένα έθνη. Ο πόλεμος αναγκάζει τους λαούς να εντείνουν στο έπαρκο όλες τις δυνάμεις τους, τους φέρνει σε αφόρητη κατάσταση, βάζει στην ημερήσια διάταξη όχι την πραγματοποίηση κάποιων «θεωριών» (γΓ αυτό δεν γίνεται καν λόγος και ο Μάρξ πάντοτε εφιστούσε την προσοχή των σοσιαλιστών σ ' αυτή την αυταπάτη), αλλά την εφαρμογή των έσχατων μέτρων που είναι δυνατό να παρθούν πραχτικά, γιατί χωρίς έσχατα μέτρα, εκατομμύρια ανθρώπους τους απειλεί ο αφανισμός, ο άμεσος και σίγουρος αφανισμός από την πείνα. Δεν χρειάζεται καν να αποδείξουμε ότι ο επαναστατικός ενθουσιασμός της πρωτοπόρας τάξης πολλά μπορεί να κατορθώσει σε συνθήκες που η αντικειμενική κατάσταση απαιτεί από όλο το λαό έσχατα μέτρα. Αυτή την πλευρά του ζητήματος τη βλέπει και τη νιώθει ολοφάνερα ο καθένας στη Ρωσία. Το σπουδαίο είναι να καταλάβουμε ότι σε επαναστατικούς καιρούς η αντικειμενική κατάσταση αλλάζει τόσο γοργά κι απότομα, όσο γοργά κυλάει και η ζωή γενικά. Κι εμείς πρέπει να ξέρουμε να προσαρμόζουμε την τακτική μας και τα πιο άμεσα καθήκοντά μας στις ιδιομορφίες κάθε δοσμένης κατάστασης. Ως το Φλεβάρη του 1917 στην ημερήσια διάταξη βρισκόταν η θαραλέα επαναστατική - διεθνιστική προπαγάνδα, η πρόσκληση των μαζών στην πάλη, το ξύπνημά τους. Τις μέρες του ΦλεβάρηΜάρτη απαιτούνταν ηρωική, γεμάτη αυταπάρνηση πάλη για να συντρίβει γοργά ο άμεσος εχθρός - ο τσαρισμός. Τώρα ζούμε το πέρασμα απ' αυτό το πρώτο στάδιο της επανάστασης στο δεύτερο, από το «άρπαγμα» με τον τσαρισμό, στο «άρπαγμα» με τον τσιφλικάδικο και καπιταλιστικό ιμπεριαλισμό των ΓκουτσκόφΜιλιουκόφ. Στην ημερήσια διάταξη βρίσκεται το οργανωτικό καθήκον, σε καμιά περίπτωση όμως με τη σχηματική έννοια της δουλιάς γύρω από τις σχηματικές μόνο οργανώσεις, αλλά με την έννοια της προσέλκυσης πρωτοείδωτα πλατιών μαζών των καταπιεζόμενων τάξεων στην οργάνωση και της πραγματοποίη­ σης από την ίδια αυτή οργάνωση των στρατιωτικών, παγκρατικών και λαίκοοικονομικών καθηκόντων. Προς την εκπλήρωση αυτού του ιδιόμορφου καθήκοντος το 215

προλεταριάτο βάδισε και θα βαδίσει από διάφορους δρόμους. Σε μερικά μέρη της Ρωσίας η επανάσταση του Φλεβάρη-Μάρτη του δίνει σχεδόν ολόκληρη την εξουσία - σε άλλα ίσως με το «σπαθί» του θ ' αρχίσει να δημιουργεί και να πλαταίνει την προλεταριακή πολιτοφυλακή - σε άλλα πιθανόν να επιδιώξει με βάση το γενικό κτλ. εκλογικό δικαίωμα άμεσες εκλογές για Δούμες πόλεων και ζέμστβο, για να τις μετατρέψει σε επαναστατικά κέντρα κτλ., ώσπου η ανάπτυξη της προλεταριακής οργάνωσης, η προσέγγιση των στρατιωτών με τους εργάτες, το κίνημα μέσα στην αγροτιά, η απογοήτευση ολοένα και πιο πολλών όσον αφορά την καταλληλότητα της πολεμικής - ιμπεριαλιστικής κυβέρνησης των Γκουτσκόφ και Μιλιουκόφ να φέρει κοντά την ώρα της αντικατάστασης αυτής της κυβέρνησης «με την κυβέρνηση» του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι κοντά στην Πετρούπολη έχουμε μια από τις πιο προοδευμένες, πραγματικά δημοκρατικές χώρες, τη Φιλλανδία, που από το 1905 ως το 1917, με τη ν προστασία των επαναστατικών μαχών στην Ρωσία, ανάπτυξε σχετικά ειρηνικά τη δημοκρατία και κατάκτησε την πλειοψηφία του λαού με το μέρος του σοσιαλισμού. Το ρωσικό προλεταριάτο θα εξασφαλί­ σει στη δημοκρατία της Φιλλανδίας πλήρη ελευθερία, μέχρι την ελευθερία αποχωρισμού (τώρα είναι ζήτημα αν έστω και ένας σοδιαλδημοκράτης θα ταλαντευτεί πάνω σ ' αυτό, τη στιγμή που ο καντέτος Ροντίτσεφ παζαρεύει με τέτια αναξιοπρέπεια στο Έ λσινγκφορς μερικά ψίχουλα προνομίων για τους μεγαλορώσους) - και ακριβώς μ ' αυτό θα κερδίσει την πλήρη εμπιστοσύνη και τη συντροφική βοήθεια των φιλλανδών εργατών στην πανρωσική προλεταριακή υπόθεση. Σε ένα δύσκολο και μεγάλο έργο τα λάθη είναι αναπόφευκτα - δεν θα τα αποφύγουμε κι εμείς - οι φιλλανδοί εργάτες είναι καλύτεροι οργανωτές, θα μας βοηθήσουν σ ' αυτό τον τομέα, θα προωθήσουν με τον τρόπο τους το θεσμό της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Οι επαναστατικές νίκες στην ίδια τη Ρωσία, οι ειρηνικές οργανωτικές επιτυχίες στη Φιλλανδία κάτω από την προστασία αυτών των νικών, το πέρασμα των ρώσων εργατών σε επαναστατικά-οργανωτικά καθήκοντα καινούργιας κλίμακας, η κατάκτηση της εξουσίας και το προλεταριάτο και τα φτωχά στρώματα του πληθυσμού, η ενθάρυνση και η ανάπτυξη της 216

σοσιαλιστικής επανάστασης στη Δύση - να ο δρόμος που θα μας οδηγήσει στην ειρήνη και στο σοσιαλισμό. Ν. Λένιν Ζυρίχη, 11 (24) του Μάρτη 1917.

Πρωτοδημοσ,εύτηκε τό 1924 οτό περιοδικό «Κομμουνιστίτσεσκι Ίντερνατσιονάλ». τεΰχ. 3-4

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ έ το χειρόγραφο

217

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΕΝΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ

Γράφω τις γραμμές αυτές στις 8 του Οχτώβρη και έχω λίγες ελπίδες ότι στις 9 του μήνα θα έχουν φτάσει στα χέρια των συντρόφων της Πετρούπολης. Μπορεί να φτάσουν καθυστερημέ­ να, μια και το συνέδριο του Σοβιέτ του Βορά έχει οριστεί για τις 10 του Οχτώβρη. Παρόλα αυτά θα προσπαθήσω να διατυπώσω τις συμβουλές μου, τις «Συμβουλές ενός που λείπει», για την περίπτωση που η ενδεχόμενη ενέργεια των εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης και όλης της «περιφέρειας» θα γίνει σύντομα, δεν έχει όμως γίνει ακόμη. Το ότι όλη η εξουσία πρέπει να περάσει στα Σοβιέτ, αυτό είναι ολοφάνερο. Εξίσου αδιαφιλονίκητο για τον κάθε μπολσεβίκο πρέπει να είναι το ότι η επαναστατική-προλεταριακή (ή μπολσεβίκικη - σήμερα είναι το ίδιο πράγμα) εξουσία έχει εξασφαλίσει τις μεγαλύτερες συμπάθειες και την αμέριστη υποστήριξη όλων των εργαζομένων και εκμεταλλευομένων σε όλο τον κόσμο γενικά, στις εμπόλεμες χώρες ειδικά, στη ρωσική αγροτιά ιδιαίτερα. Σ ' αυτές τις πασίγνωστες και από καιρό αποδειγμένες αλήθειες δεν αξίζει τον κόπο να σταθούμε. Πρέπει να σταθούμε σ ' ένα σημείο, που ίσως δεν είναι πέρα για πέρα ξεκάθαρο για όλους τους συντρόφους, δηλαδή ότι πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ σημαίνει τώρα στην πράξη ένοπλη εξέγερση. Θα νόμιζε κανείς πως αυτό είναι ολοφάνερο, δεν το σκέφθηκαν όμως και δεν το σκέπτονται καλά όλοι. Το να αρνείται κανείς τώρα την ένοπλη εξέγερση, θα σήμαινε ότι αρνείται το κύριο σύνθημα του μπολσεβικισμού (όλη η εξουσία στα Σοβιέτ) και όλο τον επαναστατικό-προλεταριακό διεθνισμό γενικά. Η ένοπλη όμως εξέγερση είναι ένα ιδιαίτερο είδος πολιτικού αγώνα, που υπάγεται σε ιδιαίτερους νόμους, νόμους που πρέπει να τους μελετήσει κανείς προσεκτικά. Την αλήθεια αυτή τη 218

διατύπωσε εξαιρετικά ανάγλυφα ο Κάρλ Μαρξ, που έγραψε ότι η . ένοπλη «εξέγερση, όπως και ο πόλεμος, είναι τέχνη». Από τους κύριους κανόνες αυτής της τέχνης ο Μαρξ τόνισε τους εξής: 1) Ποτέ να μην παίζουμε με την εξέγερση, μα από τη στιγμή που θα την αρχίσουμε, να είμαστε απόλυτα βέβαιοι πως πρέπει να τραβήξουμε ως το τέλος. 2) Πρέπει να πραγματοποιούμε μεγάλη υπεροχή δυνάμεων στο αποφασιστικό σημείο και στην αποφασιστική στιγμή, γιατί διαφορετικά ο εχθρός, που έχει καλύτερη προετοιμασία και οργάνωση, θα εξοντώσει τους εξεγερμένους. 3) Από τη στιγμή που θα έχει αρχίσει η εξέγερση, πρέπει να δρούμε με τη μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και απαραίτητα, οπωσδήποτε, να περνάμε στην επίθεση. «Η άμυνα είναι ο θάνατος της ένοπλης εξέγερσης». 4) Πρέπει να προσπαθούμε να αιφνιδιάσουμε τον εχθρό, να συλλάβουμε τη στιγμή που τα στρατεύματά του θα είναι ακόμη σκόρπια. 5) Πρέπει να προσπαθούμε να έχουμε καθημερινά έστω και μικρές επιτυχίες (μπορούμε να πούμε: κάθε ώρα, αν πρόκειται για πόλη), διατηρώντας με κάθε θυσία την «ηθική υπεροχή». Ο Μάρξ συνόψισε τα διδάγματα όλων των επαναστάσεων σχετικά με την ένοπλη εξέγερση με τα λόγια «του Νταντόν, του μεγαλύτερου αριστοτέχνη της επαναστατικής τακτικής που γνώρισε η ιστορία: τόλμη, τόλμη και πάλι τόλμη». Εφαρμοσμένο στη Ρωσία και στον Οχτώβρη του 1917 αυτό σημαίνει: ταυτόχρονη, όσο μπορεί πιο αιφνιδιαστική και γρήγορη επίθεση κατά της Πετρούπολης, απαραίτητα και απ' έξω και από μέσα, και από τις εργατικές συνοικίες, και από τη Φιλλανδία, και από το Ρέβελ, και από την Κρονστάνδη, επίθεση όλου του στόλου, συγκέντρωση τεράστιας υπεροχής δυνάμεων ενάντια στις 15-20 χιλιάδες (ίσως και περισσότερες) της «φρουράς» της «αστικής τάξης» μας (ευέλπιδες), των «στρατευ­ μάτων της Βανδέας»97 μας (μέρος των κοζάκων κτλ). Να συνδυάσουμε τις τρεις κύριες δυνάμεις μας: το στόλο, τους εργάτες και τα στρατιωτικά τμήματα, για να καταλάβουμε οπωσδήποτε και να κρατήσουμε με κάθε θυσία: α) το τηλεφωνικό 219

κέντρο, β) το τηλεγραφείο, γ)τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, δ) τις γέφυρες κατά πρώτο λόγο. Να διαλέξουμε τα πιο αποφασιστικά στοιχεία (τα «τμήματα κρούσης» μας και την εργατική νεολαία, καθώς και τους καλύτερους ναύτες) και να σχηματίσουμε μικρά τμήματα για να καταλάβουν τα πιο σπουδαία σημεία και για να πάρουν μέρος παντού, σε όλες τις σπουδαίες επιχειρήσεις, λογουχάρη: Να κυκλώσουμε και να αποκόψουμε την Πετρούπολη, να την καταλάβουμε με συνδυασμένη επίθεση του στόλου, των εργατών και του στρατού - αυτό είναι καθήκον που απαιτεί τέχνη και τριπλή τόλμη. Να σχηματίσουμε αποσπάσματα από τους καλύτερους εργάτες, οπλισμένους με τουφέκια και βόμβες, για να επιτεθούν και να κυκλώσουν τα «κέντρα» του εχθρού (σχολές ευελπίδων, τηλεγραφείο και τηλεφωνικό κέντρο κτλ) με το σύνθημα: θα πέσουμε όλοι, μα δεν θα αφήσουμε τον εχθρό να περάσει. Ελπίζουμε ότι, σε περίπτωση που θα αποφασιστείη εξέγερση, οι καθοδηγητές της θα εφαρμόσουν με επιτυχία τις μεγάλες εντολές του Νταντόν και του Μάρξ. Η επιτυχία και της ρωσικής και της παγκόσμιας επανάστασης εξαρτάται από δυό-τρεις μέρες αγώνα.

Γράφτηκε στις 8 (21) του Οχτώβρη 1917 Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 7 του Νοέμβρη 1920 στη εφημερίδα «Πράβντα», αρ. φυλ. 250 Υπογραφή: Έ ν α ς π ο υ λ ε ί π ε ι

220

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

221

ΟΜΙΛΙΕΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΜΟΣΧΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΣΥΜΠΑΘΟΥΝΤΩΝ 16 ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1918

ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ

1 Γίνεται αισθητή μεγάλη έλλειψη δυνάμεων, ενώ στις μάζες υπάρχουν δυνάμεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Πρέπει να δόσουμε μεγάλη εμπιστοσύνη στην εργατική μάζα και να ξέρουμε να αντλούμε απ' αυτή δυνάμεις. Μέτρα γι' αυτό: η προσέλκυση στο Κόμμα συμπαθούντων από τη νεολαία, από τα συνδικάτα. Ας καθυστερεί η πληρωμή των συνδρομών-απ' αυτό δεν θα προελθεί κανένας κίνδυνος. Αν στείλουμε 6 χιλιάδες στο μέτωπο και σε αντιστάθμισμα πάρουμε νέους 12 χιλιάδες, δεν θα προέλθει μεγάλος κίνδυνος. Την ηθική επιροή μας πρέπει να την αξιοποιήσουμε, μεγαλώνοντας το Κόμμα μας. Στις συγκεντρώσεις μας σπάνια παίρνουν το λόγο νέοι άνθρωποι, ενώ θα θέλαμε πολύ να μιλούσαν, γιατί οι ομιλίες τους θα έφερναν ένα ζωντανό τόνο. Τη δοκιμασία τους πρέπει να την οργανώσουμε κατά κάποιο τρόπο. Πρέπει να στρατολογούμε νεολαίους μέσα από το εργατικό περιβάλλον, για να υπάρχει ο έλεγχος της εργατικής μάζας. Η ίδια η ζωή απαιτεί να πάνε στο μέτωπο πάρα πολλά μέλη του Κόμματος, προτού ακόμη οι ιάπωνες και οι αμερικανοί εδραιωθούν στη Σιβηρία. Οι παλιές 223

δυνάμεις πρέπει να αντικατασταθούν με καινούργιες, νεαρές δυνάμεις. 2 Τα μέλη του Κόμματος πρέπει να αναπτύξουν έντονη προπαγάνδα μέσα στους εργάτες. Δεν πρέπει ν ' αφήνουμε σε δουλιές του γραφείου συντρόφους που ξέρουν να κάνουν έστω και κάτι. Πρέπει να ευρύνουμε τη σφαίρα της επιροής μας στην εργατική μάζα. Παρατηρείται ότι οι κομματικοί πυρήνες παρουσιάζουν πολύ μικρή πρωτοβουλία, η κατά τόπους δράση τους θα ήταν πολύ ωφέλιμη με την έννοια της επίδρασης πάνω στους εξωκομματικούς. Θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στις λέσχες, να αναδείξουμε κομματικά στελέχη μέσα από τις μάζες. Δεν επιτρέπεται να στρατολογούμε ανθρώπους που έρχονται για πόστα, αυτούς πρέπει να τους διώχνουμε από το Κόμμα.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 22 του Γενάρη 1928 στην εφημερίδα «Πράβντα». αρ. φ ύ λ 19

δημοσιεύεται σύμφιονα με το χειρόγραφο αντίγραφο των πρακτικών

224

ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ I ΠΑΝΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 28 ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 191898

(απόσπασμα)

' Ενα από τα συστατικά μέρη της πάλης που διεξάγουμε σήμερα είναι το θέμα της δημόσιας εκπαίδευσης. Στην υποκρισία και την ψευτιά μπορούμε να αντιτάξουμε την πλήρη και απροκάλυπτη αλήθεια. Ο πόλεμος έδειξε χτυπητά τι σημαίνει «θέληση της πλειοψηφίας», που μ' αυτή καλυπτόταν η αστική τάξη, ο πόλεμος έδειξε ότι μια χούφτα πλουτοκράτες σέρνουν τους λαούς στη σφαγή για τα συμφέροντά τους. Η πίστη πως η αστική δημοκρατία εξυπηρετεί την πλειονότητα υποσκάφθηκε τώρα οριστικά. Το Σύνταγμά μας, τα Σοβιέτ μας, που ήτανκάτι το νέο για την Ευρώπη, αλλά που για μας είναι κατανοητά ακόμη από την πείρα της επανάστασης του 1905, αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα ζύμωσης και προπαγάνδας, που ξεσκεπάζει όλη την ψευτιά και την υποκρισία του δημοκρατισμού τους. Διακηρύξαμε ανοιχτά την κυριαρχία των εργαζομένων και των εκμεταλλευόμε­ νων - αυτό αποτελεί τη δύναμή μας και την πηγή του ακατανίκητού μας. Στον τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης συμβαίνει το ίδιο: όσο πιο πολιτισμένο ήταν ένα αστικό κράτος, τόσο πιο ραφιναρισμένα ψευδόταν, ισχυριζόταν ότι το σχολειό μπορεί να βρίσκεται έξω από την πολιτική και να υπηρετεί την κοινωνία στο σύνολό της. Στην πραγματικότητα το σχολειό είχε μετατραπεί ολοκληρω­ τικά σε όργανο ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, ήταν πέρα 225

για πέρα διαποτισμένο με το αστικό πνεύμα της κάστας, είχε σκοπό να προσφέρει στους καπιταλιστές πειθήνιους υποψήφιους και επιδέξιους εργάτες. Ο πόλεμος έδειξε ότι τα θαύματα της σύγχρονης τεχνικής χρησιμεύουν σαν μέσο για την εξόντωση εκατομμυρίων εργατών και για τον απεριόριστο πλουτισμό των καπιταλιστών που θησαυρίζουν από τον πόλεμο. Ο πόλεμος υποσκάφθηκε από τα μέσα, γιατί ξεσκεπάσαμε την ψευτιά τους, αντιπαραθέντοντάς της την αλήθεια. Εμείς λέμε: η δουλιά μας στον τομέα της εκπαίδευσης είναι η ίδια πάλη για την ανατροπή της αστικής τάξης- δηλώνουμε ανοιχτά ότι σχολειό έξω από τη ζωή, έξω από την πολιτική είναι ψέμα και υποκρισία. Τισήμαινε το σαμποτάζ που είχαν κηρύξει οι πιο μορφωμένοι εκπρόσωποι του παλιού αστικού πολιτισμού; Το σαμποτάζ έδειξε παραστατι­ κότερα από οποιονδήποτε διαφωτιστή, απ' όλους τους λόγους και τις χιλιάδες μπροσούρες μας, ότι οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν τη γνώση μονοπώλιό τους, μετατρέποντάς την σε όργανο κυριαρχίας τους πάνω στα λεγάμενα «κατώτερα στρώματα». Χρησιμοποίησαν τη μόρφωσή τους για να τορπιλίσουν το έργο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, τάχθηκαν ανοιχτά ενάντια στις εργαζόμενες μάζες. Μέσα στην επαναστατική πάλη οι ρώσοι εργάτες και αγρότες πήραν την οριστική τους διαπαιδαγώγηση. Είδαν ότι μόνο το δικό μας καθεστώς τους κάνει πραγματικά αφεντικά, πείστηκαν πως η κρατική εξουσία παρέχει αμέριστη και πλήρη βοήθεια στους εργάτες και στους φτωχούς αγρότες, για να μπορέσουν να συντρίψουν οριστικά την αντίσταση των κουλάκων, των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών. Οι εργαζόμενοι λαχταρούν τη μάθηση, γιατί τους είναι απαραίτητη για τη νίκη. Τα εννιά δέκατα των εργαζόμενων μαζών κατάλαβαν ότι η μάθηση αποτελεί όπλο στην πάλη τους για την απελευθέρωση, ότι οι αποτυχίες τους εξηγούνται με το ότι δεν έχουν αρκετή μόρφωση και ότι τώρα εξαρτάται α π' αυτούς τους ίδιους να γίνει η εκπαίδευση πραγματικά προσιτή σε όλους. Η υπόθεσή μας είναι εξασφαλισμένη χάρη στο ότι οι ίδιες οι μάζες καταπιάστηκαν με την οικοδόμηση της νέας, της σοσιαλιστικής Ρωσίας. Διδάσκονται από την ίδια τους την πείρα, από τις αποτυχίες και τα λάθη τους, βλέπουν πόσο απαραίτητη είναι η μάθηση για το νικηφόρο τερματισμό της πάλης που διεξάγουν. Παρά τη φαινομενική εξάρθρωση πολλών ιδρυμάτων 226

καν παρά την αγαλλίαση των σαμποταριστών διανοουμένων, βλέπουμε ότι η, πείρα της πάλης δίδαξε τις μάζες να διαφεντεύουν μόνες τους τις τνχες τους. ' Ολοι, όσοι συμπαθούν το λαό όχι στα λόγια, αλλά στην πράξη, η καλύτερη μερίδα των εκπαιδευτικών θα έλθουν σε βοήθειά μας - κι αυτό είναι για μας σίγουρη εγγύηση πως η υπόθεση του σοσιαλισμού θα νικήσει. (Επευφημίες).

Σύντομη περίληψη δημοσιεύτηκε στις 29 του Αυγούστου 1918 στην εφημερίδα «Βετσέρνιγε Ιζβέστιγια του Σοβιέτ Μόσχας», αρ. φϋλ. 36 Πραηοδημοσιεϋτηκε ολόκληρο το 1919 στο βιβλίο «Τα πρακτικά του Πανρωσικού συνεδρίου για την εκπαίδευση»

227

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο του βιβλίου

ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΚΡ (Μπ) 9

ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Στον τομέα της λαϊκής παιδείας το ΚΚΡ βάζει για καθήκον του να αποτελειώσει το έργο που άρχισε με την Οχτωβριανή επανάσταση του 1917, το έργο της μετατροπής του σχολείου από όπλο ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, σε όπλο εξαφάνισης αυτής της κυριαρχίας και σε όπλο ολοκληρωτικής εξάλειψης του χωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις. Το σχολείο πρέπει να γίνει όπλο της δικτατορίας του προλεταριάτου, δηλ. όχι μόνο φορέας των αρχών του κομμουνισμού γενικά, αλλά και φορέας της ιδεολογικής, οργανωτικής, διαπαιδαγωγικής επιροής του προλεταριάτου πάνω στα μισοπρολεταριακά και μη προλεταριακά στρώματα των εργαζόμενων μαζών για την ολοκληρωτική συντριβή της αντίστασης των εκμεταλλευτών και την εφαρμογή του κομμουνιστικού συστήματος. Τα άμεσα καθήκοντα σ ’ αυτό το δρόμο σήμερα είναι: 1) Η παραπέρα ανάπτυξη της πρωτοβουλίας των εργατών και των εργαζόμενων αγροτών στον τομέα της παιδείας με την ολόπλευρη βοήθεια της Σοβιετικής εξουσίας· 2) Η οριστική κατάκτηση όχι μόνο μιας μερίδας ή της πλειοψηφίας του διδακτικού προσωπικού, όπως τώρα, αλλά όλου του προσωπικού με την έννοια της απομάκρυνσης των αδιόρθωτων αστικών αντεπαναστατικών στοιχείων και της εξασφάλισης της ευσυνείδητης εφαρμογής των κομμουνιστι­ κά) αρχών (της πολιτικής)· 228

3) η καθιέρωση της δωρεάν και υποχρεωτικής γενικής και πολυτεχνικής (που δίνει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για όλους τους βασικούς κλάδους της παραγωγής) εκπαίδευ­ σης για όλα τα παιδιά και των δυό φύλων μέχρι 16 χρονών4) η πραγματοποίηση στενής σύνδεσης της εκπαίδευσης με την παιδική κοινωνική-παραγωγική εργασία· (5) η εξασφάλιση όλων των μαθητών με τροφή, ενδυμασία και σχολικά είδη σε βάρος του κράτους· (6) η προσέλκυση του εργαζόμενου πληθυσμού να συμμετέχει δραστήρια στο έργο της παιδείας (ανάπτυξη των Συμβουλίων της λαϊκής μόρφωσης· κινητοποίηση των εγγραμμάτων κτλ.)· ή ad 2) 7) στενή σύνδεση του διδακτικού προσωπικού με το μηχανισμό της ζύμωσης και προπαγάνδας του ΚΚΡ.

«Πράβντα» αρ. φνλ. 44 26 του Φλεβάρη 1919

229

ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ ΣΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑ"

Προσθέτουμε: 1) Μερικά πράγματα πάνω στην πολυτεχνική μόρφωση των νέων και των ενηλίκων. 2) αυτόνομη δραστηριότητα (των παιδιών) στο σχολείο, 3) βρεφικοί σταθμοί, κτλ. 4) στην § 6 τα συνδικάτα, 5) διδασκαλία στη μητρική γλώσσα. Για τους ενήλικους ανάπτυξη της επαγγελματικής μόρφωσης με την έννοια μιας πολυτεχνικής εκπαίδευσης.

Συντάχτηκε σ τις 20 Μ άρτη 1919. Αημοσιεοτηκε για πρώ τη φορά το 1930 στη Συλλογή Λένιν XIII.

230

Β. Λένιν, Άπαντα, 5η ρω σική έκδοση, τ. 58, ο. 409.

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ Α' ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΙΣ 17 ΑΠΡΙΛΗ 19191°°

Σας απευθύνω με μεγάλη χαρά το χαιρετισμό μου. Δεν ξέρω ούτε πόσες επαρχίες αντιπροσωπεύονται εδώ, ούτε από που έρχεστε. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι η κομμουνιστική νεολαία οργανώνεται, ότι συγκεντρώνεται για να μάθει να κτίσει το καινούργιο σχολείο. Βρίσκεστε τώρα μπροστά σ ' ένα σχολείο νέου τύπου. Το παλιό, το επίσημο, που δεν αγαπούσατε και που απεχθανόσαστε και που δεν είχε καμμιά σχέση με σας, δεν υπάρχει πια. Το έργο μας θα χρειαστεί μια πολύ μεγάλη περίοδο. Θα χρειαστούμε πολύ καιρό για να οικοδομήσουμε τη μελλοντική κοινωνία που επιθυμούμε, την κοινωνία όπου δεν πρέπει να υπάρχουν παρά εργαζόμενοι και όπου δεν πρέπει να υπάρχει καμμιά ανισότητα. Εμείς τώρα δε βάζουμε παρά τα θεμέλια της μελλοντικής κοινωνίας. Σεις είστε εκείνοι που θα την οικοδομήσετε, όταν μεγαλώσετε. Για την ώρα, δουλεύετε σύμφωνα με τις δυνάμεις σας, μην αναλαμβάνετε έργα που είναι πάνω απ' αυτές, δουλεύετε κάτω από την καθοδήγηση των μεγαλυτέρων σας. Για μια ακόμη φορά χαιρετίζω το συνέδριό σας και σας εύχομαι τη μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία στο έργο σας.

Δημοσιεύτηκε για πρώ τη φορά το 1923 στο βιβλίο Β. Λ ίνιν (Όνλιάνωφ) «Ομιλίες και άρθρα για τη νεολαία», Μ όσχα - Πετρού­ πολη, Εκδόσεις «Μολουτάγια Γκβάρντια».

231

Β. A n n , Απαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 29. σ. .127.

ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΝ 1 ΜΑΗ 1919

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ

Η πλειοψηφία των παρόντων - λέει ο σ. Λένιν - που δεν ξεπέρασαν τα 30-35 χρόνια της ηλικίας τους, θα δουν την άνθηση του κομμουνισμού, από τον οποίο για την ώρα εμείς είμαστε ακόμη μακριά. Δείχνοντας τα παιδιά, ο σ. Λένιν λέει ότι αυτά που παίρνουν τώρα μέρος στη γιορτή της απελευθέρωσης της εργασίας θα χαρούν σε όλη τους την έκταση τους καρπούς των κόπων και των θυσιών που υπέστησαν οι επαναστάτες. — Τα εγγόνια μας θα περιεργάζονται, σαν κάτι το παράξενο, τα ντοκουμέντα και τα μνημεία της εποχής του καπιταλιστικού συστήματος. Με δυσκολία θα μπορούν να φανταστούν πως μπορούσε να βρίσκεται σε ιδιωτικά χέρια το εμπόριο αντικειμένων πρώτης ανάγκης, πως μπορούσαν να ανήκουν οι φάμπρικες και τα εργοστάσια σε ξεχωριστά άτομα, πως μπορούσε ένας άνθρωπος να εκμεταλλεύεται τον άλλον, πως μπορούσαν να υπάρχουν άνθρωποι που δεν δούλευαν. Ως τα τώρα, όπως στα παραμύθια, λέγαμε το τι θα δουν τα παιδιά μας, τώρα όμως σύντροφοι, βλέπετε καθαρά ότι το οικοδόμημα της σοσιαλιστι­ κής κοινωνίας που θεμελιώσαμε δεν είναι ουτοπία. Με μεγαλύτερο ακόμη ζήλο θα χτίζουν το οικοδόμημα αυτό τα παιδιά μας. (Θυελλώδη χειροκροτήματα).

«Βετσέρνιγε Ιζβέστιγια Μ οσκόβσκοβο Σοβιέτα», αρ. φύλ. 230, 2 του Μάη 1919

232

Δημοσιεύεται σύμφωνα μ ε το κείμενο της εφημερίδας «Βετσέρνιγε Ιζβέστιγια Μ οσκόβσκοβο Σοβιέτα»

ΟΛΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΝΤΕΝΙΚΙΝ (ΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΡΩΣΣΙΚΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ [ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ] ΣΤΙΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ)

(απόσπασμα)

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜ ΟΣ ΤΗΣ Μ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΔΟΥΛΙΑΣ Για να γίνει έστω και ένα μέρος από τη δουλιά που σημειώσαμε σύντομα παραπάνω, χρειάζονται καινούργια και καινούργια στελέχη και μάλιστα από τους πιο σίγουρους, αφοσιωμένους και δραστήριους κομμουνιστές. Μα που να τους βρούμε, όταν όλοι γενικά παραπονούνται ότι λείπουν τέτια στελέχη και ότι έχουν παρακουραστεί; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα παράπονα αυτά σε πολλά σημεία είναι δίκαια. Αν λογαριάσει κανείς με ακρίβεια.πόσο λεπτό είναι το στρώμα των πρωτοπόρων εργατών και κομμουνιστών, που με την υποστήριξη και τη συμπάθεια της εργατικής και της αγροτικής μάζας κυβέρνησε τη Ρωσία τους τελευταίους 20 μήνες, το πράγμα θα του φαινόταν πραγματικά απίθανο. Και όμως κυβερνήσαμε με τεράστια επιτυχία, δημιουργώντας το σοσιαλισμό, ξεπερνώντας ανήκουστες δυσκο­ λίες, νικώντας τους εχθρούς που ξεσηκώνοντας ανήκουστες δυσκολίες, νικώντας τους εχθρούς που ξεσηκώνονταν παντού και που συνδέονταν άμεσα ή έμμεσα με την αστική τάξη. Και έχουμε 233

κιόλας νικήσει όλους τους εχθρούς εκτός από έναν: εκτός από την Αντάντ101, εκτός από την παγκόσμια-ισχυρή ιμπεριαλιστική αστική τάξη της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Αμερικής. Πρέπει όμως να το πούμε ότι τσακίσαμε κιόλας το ένα χέρι κι αυτού του εθχρού - τον Κολτσάκ. Μας απειλεί τώρα μόνο το άλλο του χέρι ο Ντενίκιν. Οι νέες εργατικές δυνάμεις για τη διακυβέρνηση του κράτους, για την πραγματοποίηση των καθηκόντων της δικτατορίας του προλεταριάτου αναπτύσσονται γρήγορα στο πρόσωπο της εργατικής και αγροτικής νεολαίας, που μαθαίνει με περισσότερη ειλικρίνεια, θέρμη και ολόψυχα, που χωνεύει τις νέες εντυπώσεις από το νέο καθεστώς, που πετά από πάνω της το περίβλημα των παλιών, καπιταλιστικών και αστικοδημοκρατικών προλήψεων και σφυρηλατεί μέσα της κομμουνιστές ακόμη πιο σταθερούς από την παλιά γενιά. ' Οσο γρήγορα όμως και αν αναπτύσσεται αυτό το καινούργιο στρώμα, όσο γρήγορα και αν μαθαίνει και ωριμάζει μέσα στη φωτιά του εμφυλίου πολέμου και της λυσσαλέας αντίστασης της αστικής τάξης, δεν μπορεί ωστόσο να μας δόσει στους ερχόμενους μήνες έτοιμα στελέχη για τη διακυβέρνηση του κράτους. Και όμως πρόκειται ίσα-ίσα για τους ερχόμενους μήνες, για το καλοκαίρι και.το φθινόπωρο του 1919, γιατί το ζήτημα του αγώνα ενάντια στον Ντενίκιν απαιτεί άμεση λύση. Για να αποκτήσουμε μεγάλο αριθμό έτοιμων στελεχών, ώστε να δυναμώσει η στρατιωτική δουλιά, πρέπει να περιορίσοομε ολόκληρη σειρά από τομείς και υπηρεσίες που κάνουν όχι στρατιωτική η πιο σωστά όχι άμεσα στρατιωτική σοβιετική δουλιά, πρέπει να αναδιοργανώσουμε προς αυτή την κατεύθυνση (δηλαδή προς την κατεύθυνση του περιορισμού) όλες τις υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις που δεν είναι απολύτως απαραίτητες.

«Ιζβέστιγια της Κ Ε τον ΚΚΡ (ΜΠ) αρ. φύλ. 4. 9 του Ιούλη 1919

Δημοσιεύτηκε σύμφωνα με το κείμενο της «Ιζβέστιγια της Κ Ε της ΚΚΡ(ΜΠ)» που παραβλήθηκε με το δακτυλογραμμένο αντίγραφο με διορθώσεις του Β.Ι.Λένιν

2 34

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΚΕΕ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤ ΜΟΣΧΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ, ΤΟΥ ΠΚΣΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑΚΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ, ΤΗΝ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΟΧΤΩΒΡΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 7 ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΗ 1919

(απόσπασμα)

Σύντροφοι! Τον τελευταίο καιρό είχαμε ένα εξαιρετικά λαμπρό παράδειγμα που δείχνει την επιτυχία της δουλειάς μας. Ξέρουμε τι πλατιά διάδοση είχαν στους συνειδητούς εργάτες τα κομμουνιστικά Σάββατα102. Ξέρουμε πως οι κατατσακισμένοι από την πείνα και το κρύο εκπρόσωποι του κομμουνισμού συμβάλλουν στα μετόπισθεν όχι λιγότερο από τον Κόκκινο Στρατό στο μέτωπο- ξέρουμε πως, όταν ο αντίπαλος προχωρούσε ενάντια στην Πετρούπολη και ο Ντενίκιν είχε καταλάβει το Οριόλ, όταν η αστική τάξη αναθάρησε και κατέφυγε στο τελευταίο αγαπημένο όπλο της - στην πρόκληση του πανικού, στην κρίσιμη εκείνη στιγμή, εμείς κηρύξαμε την κομματική εβδομάδα. Τότε ακριβώς οι εργάτες - κομμουνιστές πήγαιναν στους εργάτες και στους εργαζόμενους, σ ' εκείνους που υπόφεραν πιο πολύ από τα βάρη του ιμπεριαλιστικού πολέμου και βασανίζονταν πιο πολύ από την πείνα και το κρύο, σ ' εκεί­ νους που υπολόγιζαν πιο πολύ οι αστοί διαδοσϊες του πανικού, σ ' εκείνους που σήκωσαν στους .ώμους τους το μεγαλύτερο βάρος - σ ' αυτούς απευθυνθήκαμε στη διάρκεια της κομματικής εβδομάδας και τους είπαμε: «Σας τρομάζουν οι δυσκολίες της εργατικής εξουσίας, οι απειλές των ιμπεριαλιστών και των καπιταλιστών βλέπετε τη δουλιά μας και τις δυσχέρειεςσας καλούμε, και μόνο σ ' εσάς, μόνο στους εκπροσώπους των εργατών ανοίγουμε διάπλατα τις πόρτες του Κόμματός μας. Σε μια 235

δύσκολη στιγμή υπολογίζουμε σ ' εσάς και σας καλούμε στις γραμμές μας για να αναλάβετε όλο το βάρος της κρατικής οικοδόμησης». Ξέρετε πως αυτή ήταν μια τρομερά δύσκολη στιγμή και από υλική άποψη, και από άποψη επιτυχιών του αντιπάλου στον εξωτερικό-πολιτικό και στον πολεμικό τομέα. Και ξέρετε με τι πρωτοείδωτη, απροσδόκητη και απίστευτη επιτυχία τέλειωσε η κομματική εβδομάδα στη Μόσχα, για να αναφέρουμε μόνο αυτή όπου στρατολογήσαμε πάνω από 14 χιλιάδες νέα μέλη του Κόμματος. Να το αποτέλεσμα της κομματικής εβδομάδας, που μεταμορφώνει και αναπλάθει τελείως την εργατική τάξη, και από ένα αδρανές, άβουλο όργανο της αστικής εξουσίας, των εκμεταλλευτών, του αστικού κράτους δημιουργεί με την πείρα της δουλιάς τους πραγματικούς οικοδόμους της μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας. Ξέρου­ με πως υπάρχουν δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες εφεδρείες της εργατοαγροτικής νεολαίας, που είδαν και ξέρουν όλη την παλιά καταπίεση της τσιφλικάδικης και αστικής κοινωνίας, που είδαν τις πρωτάκουστες δυσκολίες της οικοδόμησης, που παρακολού­ θησαν και είδαν πόσο ηρωικά στάθηκαν το 1917 και το 1918 τα στελέχη της πρώτης επιστράτευσης, που έρχονται σ ' εμάς τόσο μαζικότερα, με τόσο μεγαλύτερη αυταπάρνηση, όσο μεγαλύτερες δυσκολίες συναντούμε. Οι εφεδρείες αυτές μας δίνουν την απόλυτη βεβαιότητα πως μέσα σε δυό χρόνια δυναμώσαμε γερά και ατράνταχτα, και πως έχουμε μια πηγή απ' όπου μπορούμε για πολύ καιρό να αντλούμε δυνάμεις σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα, για να καταπιαστούν οι ίδιοι οι εκπρόσωποι των εργαζομένων με το έργο της κρατικής οικοδόμησης. Σχετικά μ' αυτό μέσα στα δυό χρόνια αποκτήσαμε τόση πείρα άσκησης της εργατικής διεύθυνσης σε όλους τους τομείς, που μπορούμε εδώ θαραλέα και χωρίς καμιά υπερβολή να πούμε πως τώρα δεν μένει παρά να συνεχίσουμε ό,τι αρχίσαμε, και η δουλιά θα προχωρήσει έτσι, όπως προχωρούσε αυτά τα δυό χρόνια, και με ολοένα πιο γρήγορο ρυθμό.

«Μ κεντνοτά», αρ. φύλ. 478, 7, του Νοέμβρη 1919 Υπογραφή: Λ έ ν ι ν

'

236

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Μκεντνοτά»

ΣΤΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΜΑΣ103

Με τη ευκαιρία της έναρξης της κόκκινης εβδομάδας χαιρετίζω την εργατοαγροτική νεολαία του κυβερνείου Πετρού­ πολης. Εντείνετε, νεαροί σύντροφοι, τη δουλιά σας προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε με φρέσκιες νεαρές δυνάμεις να καταπιαστείτε με το χτίσιμο της νέας, φωτεινής ζωής. Β. Ουλιάνοφ (Λένιν)

«Σμένα», αρ. φύλ. 1, 18 του Δεκέμβρη 1919

237

Δημοσιεύεται σύμφωνα με χο κείμενο της εφημερίδας «Σμένα»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ104

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ

1) Η θεωρία του διαχωρισμού είναι ακατάλληλη. 2) Τα δικαστήρια και οι φυλακές διαφθεΐρουν. 3) Ποιός γνωρίζει την ψυχολογία των παιδιών; οι δικαστές είτε οι εμπειρογνώμονες; 4) Ειδικά ιδρύματα; 5) Οι κερδοσκόποι και οι άλλοι; υποτροπή; 1) Να ανατεθεί στο Λαϊκό Επιτροπάτο Δικαιοσύνης σε συμφωνία με το Λαϊκό Επιτροπάτο Υγιεινής και το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας και την Κεντρική Διεύθυνση Στατιστικής να επεξεργαστούν μορφές λογοδοσίας για την κάθε περίπτωση δίωξης των ανήλικων και της εκδίκασης της υπόθεσής τους. 2) Να ανατεθεί στο Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας και στο Λαϊκό Επιτροπάτο Υγιεινής να δυναμώσουν τη δουλιά τους για την οργάνωση ιδρυμάτων-νοσηλείας και αγωγής των ανήλικων ελαττωματικών παιδιών. Να ανατεθεί στο Λαϊκό Επιτροπάτο Δικαιοσύνης να κάνει πιο αυστηρό έλεγχο αναφορικά με τη σύνθεση των επιτροπών για τους ανήλικους και σχετικά με το πως τα μέλη τους εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους.

Γράφτηκε στις 4 του Μάρτη 1920 Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1933 στη Λενινιστική Συλλογή, τομ. XX IV

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο 2 38

ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤ ΜΟΣΧΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ 6 ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ 1920

Σύντροφον, λυπάμαι πολύ που, όπως φαίνεται, δεν θα μπορέσω να εκπληρώσω τνς υποχρεώσεις, για τις οποίες τώρα μόλις έκανε νύξη ο πρόεδρος, αναφερόμενος στην ιδιότητά μου του μέλους του Σοβιέτ Μόσχας, πάντως είμαι πολύ ευτυχής που μου δίνεται η δυνατότητα να χαιρετίσω το καινούργιο Σοβιέτ Μόσχας. Επιτρέψτε μου να πω μερικά λόγια για τα καθήκοντα που, λόγω της γενικής κατάστασης της χώρας, πέφτουν ιδιαίτερα στους εργάτες της Μόσχας και πάνω απόλα και πρώτα απόλα στο Σοβιέτ Μόσχας. Σύντροφοι, προφανώς, τον πόλεμο που μας επέβαλαν οι τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές, σε συμμαχία με τους καπιταλιστές όλου του κόσμου, έχουμε την πιο βάσιμη ελπίδα να τον τελειώσουμε με πλήρη επιτυχία στο πιο κοντινό μέλλον. Μόλις πριν λίγο πήρα σήμερα ένα τηλεγράφημα από ένα μέλος του Επαναστατικού στρατιωτικού συμβουλίου του μετώπου του Καυκάσου. του τελευταίου σοβαρού μετώπου απόλα τα μέτωπα που έχουν μείνει ακόμη. Το τηλεγράφημα αυτό μας πληροφορεί ότι η επίμονη αντίσταση του αντιπάλου έχει συντρίβει σε όλες tu κατευθύνσεις (χειροκροτήματα), επομένως τώρα, ύστερα από την εκμηδένιση του μετώπου του Κολτσάκ και του μετώπου του Αρχάνγκελσκ, φαίνεται πως δεν είναι μακριά η μέρα που 0α συντρίβει οριστικά και το μέτωπο του Ντενίκιν. Λ> λά, σύντροφοι, όσο ευνοϊκά και αν διαμορφώθηκαν για μας τα αποτελέσματα του εμφυλίου πολέμου και η διεθνής κατάσταση, παρόλο που οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις βρίσκονται ολοφάνερα 239

στην παραμονή της οριστικής συντριβής τους, παρόλο που όλες οι απόπειρες τους να συνενώσουν τον καθένα για πόλεμο εναντίον μας ναυάγησαν - όσο ευνοϊκή και αν είναι αυτή η κατάσταση, πρέπει να πούμε πως ο κίνδυνος, ακόμη και ο εξωτερικός, δεν έχει εκλείψει εντελώς. Καταβάλλονται ακόμη προσπάθειες, ιδιαίτερα απομέρους της ιμπεριαλιστικής Γαλλίας, να σπρώξουν την Πολωνία σε πόλεμο κατά της Ρωσίας. Εσείς ξέρετε όλοι φυσικά από τον Τύπο, από τις αποφάσεις της ΚΚΕ, από τις δηλώσεις που έγιναν στο συνέδριο των κοζάκων και σε πολλά άλλα συνέδρια, ότι η Σοβιετική Δημοκρατία έκανε από την πλευρά της ό,τι ήταν δυνατό για να αποτρέψει τον πόλεμο αυτό, ότι εμείς, όχι μόνο επίσημα, αλλά και με τον πιο φιλικό τρόπο προτείναμε στον πολωνικό λαό ειρήνη, αναγνωρίσαμε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο την ανεξαρτησία του πολωνικού κράτους, κάνοντας σχετικά μ' αυτό τις πιο σαφείς δηλώσεις. Από στρατιωτική άποψη κάναμε το παν για να μη δόσουμε τη δυνατότητα στους πολωνούς τσιφλικάδες και καπιταλιστές να πραγματοποιήσουν τις προθέσεις τους - που δεν είναι ίσως τόσο δικές τους προθέσεις, όσο προθέσεις της ιμπεριαλιστικής Γαλλίας που βρίσκεται πίσω από αυτούς και στην οποία είναι χρεωμένοι ως το λαιμό. Κάναμε το παν για να εμποδίσουμε την πραγματοποίηση των προθέσεων αυτών των καπιταλιστών και των τσιφλικάδων να σπρώξουν τον πολωνικό λαό σε πόλεμο ενάντια στη Ρωσία. Ωστόσο, αν και κάναμε, ό,τι ήταν δυνατό, τα παραπέρα δεν εξαρτιώνται από μας. Οι πολωνοί τσιφλικάδες και καπιταλιστές δεν ξέρουν και οι ίδιοι τι θα κάνουν αύριο. Η εσωτερική κατάσταση της Πολωνίας είναι τόσο δύσκολη που, βλέποντας καθαρά να κινδυνεύει η ταξική τους θέση, νιώθοντας να πλησιάζει το τέλος τους, μπορούν να τραβήξουν σε παρόμοιο τυχοδιωκτισμό. Γ ι' αυτό, ακόμη και από την άποψη της εξωτερικής ασφάλειας, παρόλο που έχουμε ήδη κερδίσει πολλές νίκες, δεν έχουμε καμιά εγγύηση και πρέπει να είμαστε άγρυπνοι, πρέπει να διατηρήσουμε, να αναπτύξουμε και να δυναμώσουμε την πολεμική μας προετοιμασία για να πραγματοποιήσουμε το καθήκον που βρίσκεται μπροστά στην εργατική τάξη. Αν, παρόλες μας τις προσπάθειες, οι ιμπεριαλιστές της Πολωνίας, υποστηριζόμενοι από τη Γαλλία, κηρύξουν στη Ρωσία τον πόλεμο και πραγματοποιήσουν τον πολεμικό τους τυχοδιωκτι­ σμό, θα πρέπει να δεχτούν και θα δεχτούν ένα τέτιο χτύπημα, από 240

το οποίο όλος ο ετοιμόροπος καπιταλισμός και ιμπεριαλισμός τους θα διαλυθεί οριστικά. Δεν κρύβουμε καθόλου από τον εαυτό μας, και πριν απόλα από τους εργάτες της Μόσχας και τους άλλους ρώσους εργάτες, ότι τώρα απαιτεϊται μια νέα ένταση των δυνάμεων, απαιτούνται νέες τεράστιες θυσίες ακόμη πιο βαριές, γιατί τώρα είναι ακριβώς το τέλος του χειμώνα, Φλεβάρης - Μάρτης, που έφερε νέα όξυνση της ένδειας, της πείνας και των βασάνων που συνδέονται με το ξεχαρβάλωμα των μεταφορών μας. Και πρέπει να σας πω ότι, αν ο πόλεμος στο αιματηρό μέτωπο, ο εμφύλιος πόλεμος που στρέφεται ενάντια στους ιμπεριαλιστές, όπως φαίνεται, τελειώ­ νει, και πάντως ο εχθρός δεν μπορεί να μας απειλήσει σοβαρά, γιατί η Αντάντ στις προσπάθειές της να αρχίσει εναντίον μας ένα γενικό πόλεμο έπαθε αποφασιστική ήττα, ωστόσο ο πόλεμος στο αναίμακτο μέτωπο συνεχίζεται και θα συνεχιστεί για πολύ καιρό, γιατί όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τον κίνδυνο του πολέμου, τόσο πιο πολύ ορθώνονται μπροστά μας τα καθήκοντα της εσωτερικής οικοδόμησης, και δεν μπορούν να μην πραγματοποιηθούν από την εργατική τάξη που ανέλαβε την αποστολή να καθοδηγεί τις εργαζόμενες μάζες. Τα καθήκοντα αυτά - ανόρθωση της καταστραμένης χώρας, της καταστραμένης οικονομίας, οργάνωση της σοσιαλιστικής κοινωνίας - δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς πόλεμο στο αναίμακτο μέτωπο. Να τι πρέπει πριν απόλα να κάνουν απόλυτη συνείδησή τους οι πρωτοπόροι εργάτες που δημιουργούν τώρα το νέο Σοβιέτ Μόσχας, γιατί οι εργάτες της Μόσχας ήταν πάντα και θα παραμείνουν αναγκαστικά για ένα ορισμένο διάστημα το υπόδειγμα για τους εργάτες των άλλων πόλεων. Πρέπει να θυμόμαστε ότι πραγματοποιούμε το καθήκον της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια χώρα, όπου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού το αποτελεί η αγροτιά. Τώρα προσχώρη­ σαν σ ' εμάς οι αγροτικές μάζες της Σιβηρίας. Οι αγρότες της Σιβηρίας διαθέτουν περισσεύματα σιτηρών, έχουν όμως διαφθαρεί από τον καπιταλισμό και υποστηρίζουν την παλιά ελευθερία του εμπορίου και θεωρούν σαν ιερό δικαίωμά τους - α π ' αυτή την άποψη τους παραπλανούν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, αυτή εξάλλου είναι η θλιβερή μοίρα τους, μα δεν έχουν και τι άλλο να κάνουν - θεωρούν σαν ιερό δικαίωμά τους να εμπορεύονται ελεύθερα τα πλεονάσματα των σιτηρών τους, 241

νομίζοντας πως μπορεί το δικαίωμα αυτό να το διατηρήσουν. Αυτούς δεν τους ενδιαφέρει το ότι αυτή η δήθεν ισότητα των πολιτών σημαίνει εκμετάλλευση του πεινασμένου από τον χορτάτο, γιατί οι αγρότες που έχουν περισσεύματα σιτηρών και δεν θέλουν να τα δόσουν στους πεινασμένους, δημιουργούν τις βάσεις για τις καπιταλιστικές σχέσεις. Είναι οι άνθρωποι που για πρώτη φορά, ύστερα από εκατοντάδες χρόνια εκμετάλλευσής τους, δουλεύουν για τον εαυτό τους και με τα περισσεύματα των σιτηρών τους μπορούν να μετατρέψουν σε σκλάβους τους εργάτες, οι οποίοι, λόγω της καταστροφής της βιομηχανίας, δεν έχουν τη δυνατότητα να δόσουν κάτι ισοδύναμο για τα σιτηρά. ΓΥ αυτό, το καθήκον μας απέναντι σ ' αυτούς τους μικροαστούς ιδιοκτήτες, απέναντι στους μικροκερδοσκόπους, που είναι εκατομμύρια και που, έχοντας περισσεύματα σιτηρών, νομίζουν ότι όσο πιο πέρα προχωρούμε, τόσο πιο πολύ θα πλουτίζουν, και όσο πιο μεγάλη είναι η πείνα, τόσο επικερδέστερο είναι αυτό για όσους έχουν σιτηρά - η στάση μας απέναντι τους είναι στάση πολέμου. Αυτό το δηλώνουμε ανοιχτά και αυτό βρίσκεται στη βάση της δικτατορίας του προλεταριάτου, που λέει ανοιχτά σε όλες τις εργατικές και αγροτικές μάζες: «Ο αγρότης-δουλευτής είναι σύμμαχός μας, φίλος και αδελφός μας, όταν όμως ο αγρότης παρουσιάζεται σαν ιδιοκτήτης που έχει περισσεύματα σιτηρών, τα οποία δεν είναι απαραίτητα για το νοικοκυριό του, και μας συμπεριφέρεται σαν ιδιοκτήτης, σαν χορτάτος προς πεινασμένο, ο αγρότης αυτός είναι εχθρός μας, και θα τον καταπολεμήσουμε με όλη μας την αποφασιστικότητα, με όλη μας την αδιαλαξία». Η νίκη ενάντια στον μικροϊδιοκτήτη, ενάντια στον μικροκερδοσκόπο είναι δύσκολη. Ο μικροϊδιοκτήτης και ο μικροκερδοσκόπος δεν μπορούν να εξαλειφθούν μέσα σε ένα χρόνο, για την εξάλειψή τους χρειάζονται πολλά χρόνια, χρειάζεται οργανωμέ­ νη επιμονή, μακρόχρονη, επίμονη, σταθερή, μεθοδική δουλιά, ασταμάτητη καθημερινή πάλη που είναι εξαιρετικά δύσκολη και που πολύ συχνά δίνει τη νίκη στον κερδοσκόπο-αγρότη ενάντια στον εργάτη. Ωστόσο θα παλέψουμε στο αναίμακτο μέτωπο, για να πάρει ο πεινασμένος από τον χορτάτο τα περισσεύματα που έχει ο τελευταίος, αψηφώντας τα πάντα, αψηφώντας την επιθυμία των εσέρων και των μενσεβίκων να εφαρμόσουν το ελεύθερο εμπόριο και να αφήσουν στον χορτάτο τα περισσεύματα αυτά. Στα δυό αυτά χρόνια κάναμε τεράστια δουλιά. Τραβήξαμε στο 242

έργο αυτό μάζες αγροτών και εργατών, κατορθώσαμε να πάρουμε από παντού ό,τι μας χρειαζόταν. Τον καιρό που οι λευκοί αξιωματικοί, οι πρώην τσαρικοί αξιωματικοί, μάχονταν εναντίον μας στο πλευρό των εχθρών μας, εμείς προσελκύσαμε και εξοικειώσαμε στη δουλιά μας δεκάδες και εκατοντάδες από τους ειδικούς αυτούς. Μας βοηθούσαν στη δουλιά μαζί με τους επιτρόπους μας. Και οι ίδιοι διδάσκονταν από μας να δουλεύουν και μας έδιναν σε αντάλλαγμα τις τεχνικές τους γνώσεις. Και μόνο με τη βοήθειά τους ο Κόκκινος Στρατός μπόρεσε να κερδίσει τις νίκες που κέρδισε. Τώρα πρέπει να μεταφέρουμε όλη αυτή τη δουλιά σε άλλη τροχιά. Το έργο αυτό πρέπει να είναι έργο ειρηνικού χαρακτήρα, πρέπει να προσαρμόσουμε τα πάντα στην εξυπηρέτηση του μετώπου εργασίας. Πρέπει να καθοδηγού­ με τους πρώην ιδιοκτήτες μας, που ήταν εχθροί μας. Πρέπει να επιστρατεύσουμε όλους τους ικανούς για δουλιά και να τους αναγκάσουμε να δουλεύουν μαζί μας. Πρέπει με κάθε θυσία να σβήσουμε από το πρόσωπο της γης τα ίχνη της πολιτικής των μενσεβίκων και των εσέρων, που μιλάει για προσωπική ελευθερία κτλ., γιατί η πολιτική αυτή μας καταδικάζει στην πείνα. Από τη στάση αυτή πρέπει να διέπεται όλη η δουλιά μας. Το πρωτοπόρο τμήμα του προλεταριάτου αναλαμβάνει την καθοδήγηση του υπόλοιπου πληθυσμού και λέει: «Πρέπει να σας οδηγήσουμε ως την πλήρη κατανόηση και πραγματοποίηση των ιδεών μας, όπως σας οδηγήσαμε ως το σημείο να περνάτε ολοένα και περισσότερο με το μέρος μας». Πρώτα απόλα εδώ σ ’ εμάς τίθεται το καθήκον να καθαρίσουμε τη Μόσχα από την ακαθαρσία και να βάλουμε τέρμα στην εγκατάλειψη που έχει περιέλθει. Πρέπει να το κάνουμε αυτό για να γίνουμε το παράδειγμα για όλη τη χώρα, όπου όλο και πιο πολύ εισχωρεί αυτή η ακαθαρσία που φέρνει μαζί της επιδημίες και αρώστιες. Πρέπει να δόσουμε το παράδειγμα αυτό εδώ, στη Μόσχα, παράδειγμα που πολλές φορές έχει δόσει στο παρελθόν η Μόσχα. Πρέπει να θυμόμαστε πως μπροστά μας μπαίνει το καθήκον να αποκαταστήσουμε τις μεταφορές. Από την άνοιξη πρέπει να αρχίσει να εφαρμόζεται ο έλεγχος των εργατικών μαζών. Πρέπει να τον εφαρμόσουμε στους περιβολάρηδες που βρίσκονται γύρω από τη Μόσχα, και που επωφελούμενοι από το γεγονός ότι πλάι 243

τους ζει ο πεινασμένος αδελφός, τσεπώνουν εκατομμύρια. Χάρη στο ότι κάθε πλούσιος περιβολάρης μπορεί να κερδίζει σε βάρος του φτωχού γείτονα του απίστευτα ποσά, διαπράττεται μια τερατώδης αδικία, που δεν μπορούμε να την ανεχθούμε. Τι πρέπει να κάνουμε; Πρέπει οι ειδικοί να θέσουν στη διάθεσή μας τις γνώσεις τους, για να εφαρμόσουμε τις ιδέες μας. Χρειάζεται η τάξη εκείνη που ανανέωσε τώρα το Σοβιέτ Μόσχας να ριχτεί στη δουλιά αυτή που πρέπει να πραγματοποιείται πιο ρεαλιστικά και πιο επισταμένα από πρώτα. Ξέρουμε πως το προλεταριάτο δεν είναι και τόσο μεγάλο αριθμητικά, ξέρουμε όμως επίσης πως οι εργάτες της Πετρούπολης, που βάδιζαν στις πρώτες γραμμές του Κόκκινου Στρατού, μας έδιναν τις καλύτερες δυνάμεις τους τη στιγμή ακριβώς που τις είχαμε ανάγκη, τις έδιναν για την πάλη ενάντια στον εχθρό, και μάλιστα έδιναν περισσότερες απ* ό,τι υπολογίζαμε ότι μπορούσαν να δόσουν. Είπαμε πως η Πετρούπολη, η Μόσχα, το Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ μας έδοσαν τεράστιο αριθμό ανθρώπων, όμως αυτό δεν είναι όλο: πρέπει να μας δόσουν τόσους, όσοι μας χρειάζονται. Τώρα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλους τους αστούς ειδικούς που, αφού συσσώρευσαν τις γνώσεις αυτές στο παρελθόν, πρέπει τώρα να πληρώσουν με τις γνώσεις αυτές. Με τη βοήθεια αυτών ακριβώς των ειδικών πρέπει να κάνουμε τη δουλιά μας, με τη βοήθεια τους πρέπει να υπερνικήσουμε καθετί που πρέπει να υπερνικήσουμε και να δημιουργήσουμε τις μαχητικές εργατικές γραμμές μας, που να διδάσκονται από αυτούς και να τους κατευθύνουν, που να απευθύνονται πάντα στο πλατύ εργατικό περιβάλλον για να εξηγούν αυτή την πείρα. Αυτό το πράγμα λοιπόν θα χρειαστεί να το πραγματοποιήσει με κάθε θυσία το Σοβιέτ Μόσχας, σαν ένα από τα πιο σημαντικά, σαν ένα από τα πιο μεγάλα προλεταριακά Σοβιέτ. Χίλια πεντακόσια μέλη του Σοβιέτ Μόσχας, συν τα αναπληρωματικά - να ο μηχανισμός που με τη βοήθεια του μπορείτε να αντλείτε δυνάμεις από την πλατιά μάζα, να προσελκύσετε ακούραστα τη μάζα αυτή, που είναι άπειρη ακόμη, στη διακυβέρνηση του κράτους. Οι εργατικές και οι αγροτικές μάζες που πρέπει να δημιουργήσουν όλο το κράτος μας, πρέπει πρώτα να δημιουργήσουν τον κρατικό έλεγχο. Θα αποκτήσετε το μηχανισμό αυτό με τη βοήθεια των εργατικών και αγροτικών 244

μαζών, με τη βοήθεια της εργατοαγροτικής νεολαίας, που μέσα της ξύπνησε σε πρωτοείδωτο βαθμό η επιθυμία, η προθυμία και η αποφασιστικότητα να καταπιαστεί η ίδια με το έργο της διακυβέρνησης του κράτους. Διδαγμένοι από την πείρα του πολέμου θα αναδείξουμε χιλιάδες ανθρώπους που έγβαλαν το σοβιετικό σχολείο, ικανούς να διευθύνουν το κράτος. Στην Εργατική επιθεώρηση πρέπει να τραβήξουμε τους πιο άτολμους και καθυστερημένους, τους πιο διατακτικούς εργάτες και πρέπει να τους βοηθήσουμε να ανεβούν. Ας ανεβαίνουν μέσα σ ' αυτή τη δουλιά. Αφού δουν το πως η Εργατική επιθεώρηση μετέχει στις κρατικές υποθέσεις, ας περάσουν κατόπιν βαθμιαία από τις απλούστερες δουλιές, που είναι ικανοί να κάνουν, στην αρχή απλώς σαν παριστάμενοι, σε πιο σπουδαίους ρόλους στις κρατικές υποθέσεις. Θα έχετε από πλούσιες πηγές βοηθούς που θα αναλάβουν τα κρατικά βάρη, θα έλθουν να βοηθήσουν και να δουλέψουν. Μας χρειάζονται δεκάδες χιλιάδες νέοι πρωτοπόροι εργάτες. Στηριχθείτε στους εξωκομματικούς εργάτες και αγρότες, στηριχτείτε σ ' αυτούς, γιατί το Κόμμα μας, που είναι περικυκλωμένο από όλες τις μεριές από εχθρούς, πρέπει να παραμείνει στενό. Στην περίοδο που τα εχθρικά στοιχεία προσπαθούν με όλα τα μέσα της πάλης, της απάτης και της προβοκάτσιας να κολλήσουν και να εκμεταλλευτούν την κατάσταση που δημιουργεί το γεγονός ότι το κυβερνητικό κόμμα δίνει ορισμένα πλεονεκτήματα, πρέπει να δουλεύουμε σε συνεργασία με τους εξωκομματικούς. Οι νόμοι για την Εργατοαγροτική επιθεώρηση μας δίνουν το δικαίωμα να τραβήξουμε εκπροσώπους των εξωκομματικών εργατών και αγροτών και τις διασκέψεις τους στη διακυβέρνηση του κράτους. Με το μηχανισμό αυτό αποκτάτε ένα από τα μέσα, που θα σας δόσει τη δυνατότητα να αυξήσετε τον αριθμό των δραστήριων εργατών και αγροτών, ώστε μέσα σε μερικά χρόνια να κερδίσουμε τη νίκη στο εσωτερικό μέτωπο. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα η νίκη αυτή δεν θα εκδηλωθεί τόσο απλά, τόσο αποφασιστικά και καθαρά, όπως στο πολεμικό μέτωπο. Η νίκη αυτή απαιτεί επαγρύπνηση και προσπάθειες, και θα μπορέσετε να την εξασφαλίσετε, εκπληρώνοντας τα καθήκοντα της οικοδόμη­ σης της Μόσχας και των περιχώρων και βοηθώντας στην κοινή εργασία για την αποκατάσταση των μεταφορών, για την αναδημιουργία της γενικής οικονομικής οργάνωσης που θα μας 245

βοηθήσει να.απαλλαγούμε από την άμεση και έμμεση επίδραση των κερδοσκόπων και να κατανικήσουμε τις παλιές παραδόσεις του καπιταλισμού. Για τη δουλιά αυτή δεν πρέπει να λυπηθούμε να αφιερώσουμε μερικά χρόνια. Ακόμη και κάτω απ' αυτές τις συνθήκες παρόμοιοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί θα είναι πρωτοείδωτοι, και θα ήταν μεγάλο λάθος, αν στο σημείο αυτό βάζαμε καθήκοντα μακράς πνοής. Επιτρέψτε μου, τελειώνοντας, να εκφράσω την ελπίδα και την πεποίθηση ότι το ανανεωμένο Σοβιέτ Μόσχας, παίρνοντας υπόψη όλη την πείρα που αποκτήθηκε από το προηγούμενο Σοβιέτ στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, θα αντλήσει νέες δυνάμεις μέσα από τη νεολαία και θα καταπιαστεί με το έργο της οικονομικής ανόρθωσης τόσο δραστήρια και σταθερά, με τόση επιμονή, με όση καταπιανόμασταν με το έργο του πολέμου, για ν κερδίσουμε νίκες που δεν θα είναι φανταχτερές, αλλά ωστόσο, θα είναι πιο σοβαρές και ουσιαστικές.

Σύντομη δημοσιογραφική περίληψη δημοσιεύτηκε στις 7 του Μάρτη 1920 στην εφημερίδα «Ιζβέστιγια της ΠΚΕΕ», αρ. φύλ. 52 Πρωτοδημοσιεύτηκε ολόκληρο το 1921 στο βιβλίο: «Στενογραιρημένα πρακτικά των συνεδριάσεων της ολομέλειας του Σοβιέτ Μ όσχας των εργατών, αγροτών και κόκκινων στρατιωτώ ν βουλευτών. Μόσχα.

246

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο του βιβλίου

ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

(ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ III ΠΑΝΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ 2 ΤΟΥ ΟΧΤΩΒΡΗ 1920)'°5

(Ο Λένιν γίνεται δεκτός από το συνέδριο με θυελλώδεις επευφημίες). Σύντροφοι, θα ήθελα να κάνουμε σήμερα μια συζήτηση πάνω στο θέμα: ποιά είναι τα βασικά καθήκοντα της ' Ενωσης της Κομμουνιστικής Νεολαίας και σε σύνδεση μ' αυτό, τι λογής πρέπει να είναι οι οργανώσεις της νεολαίας στη σοσιαλιστική Δημοκρατία γενικά. ' Ενας λόγος παραπάνω να σταθούμε περισσότερο στο ζήτημα αυτό είναι ότι με μια ορισμένη έννοια μπορούμε να πούμε ότι ακριβώς μπροστά στη νεολαία μπαίνει το πραγματικό καθήκον να δημιουργήσει την κομμουνιστική κοινωνία. Γιατί είναι φανερό ότι η γενιά των εργαζομένων που διαπαιδαγωγήθηκε στην καπιταλιστική κοινωνία, στην καλύτερη περίπτωση θα μπορέσει να εκπληρώσει το καθήκον της εξάλειψης των βάσεων της παλιάς καπιταλιστικής ζωής, που στηρίζεται στην εκμετάλλευση. Στην καλύτερη περίπτωση θα μπορέσει να εκπληρώσει το καθήκον της δημιουργίας ενός κοινωνικού καθεστώτος, που θα βοηθήσει το προλεταριάτο και τις εργαζόμενες μάζες να κρατήσουν την εξουσία στα χέρια τους και να δημιουργήσουν ένα γερό θεμέλιο, που πάνω του μπορεί να χτίσει μόνο η γενιά που αρχίζει τη δουλιά μέσα σε νέες πια συνθήκες, μέσα σε μια κατάσταση, όπου δεν υπάρχουν εκμεταλλευτικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Εξετάζοντας λοιπόν απ' αυτή την άποψη το ζήτημα των καθηκόντων της νεολαίας, πρέπει να πω ότι τα καθήκοντα αυτά της νεολαίας γενικά και των ενώσεων της Κομμουνιστικής νεολαίας και κάθε είδους άλλων οργανώσεων ιδιαίτερα, θα 247

μπορούσαν να εκφραστούν με δυό λόγια: το καθήκον της νεολαίας είναι να μαθαίνει. Φυσικά, αυτό είναι απλώς «δυό λόγια». Δεν δίνει ακόμη απάντηση στα κύρια και στα πιο ουσιαστικά ερωτήματα: τι πρέπει να μαθαίνει και πως να μαθαίνει; Εδώ όμως όλο το ζήτημα είναι ότι μαζί με το μετασχηματισμό της παλιάς καπιταλιστικής κοινωνίας, η εκπαίδευση, η διαπαιδαγώγηση και η μόρφωση των καινούργιων γενεών που θα δημιουργήσουν την κομμουνιστική κοινωνία, δεν μπορεί να είναι οι παλιές. Η εκπαίδευση, η διαπαιδαγώγηση και η μόρφωση της νεολαίας πρέπει να ξεκινούν από το υλικό που μας άφησε η παλιά κοινωνία. Τον κομμουνισμό μπορούμε να τον δημιουργήσουμε μόνο με το σύνολο των γνώσεων, των οργανώσεων και των θεσμών, με εκείνο το απόθεμα των ανθρώπινων δυνάμεων και μέσων, που μας έμειναν από την παλιά κοινωνία. Μόνο αναμορφώνοντας ριζικά την εκπαίδευση, την οργάνωση και τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας, θα μπορέσουμε να πετύχουμε σαν αποτέλεσμα των προσπαθειών της νέας γενιάς τη δημιουργία μιας κοινωνίας που να μη μοιάζει με την παλιά, δηλαδή τη δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας. Γ ι' αυτό πρέπει να σταθούμε λεπτομερειακά στο ζήτημα τι πρέπει να διδάσκουμε στη νεολαία και πως πρέπει να μαθαίνει η νεολαία, αν πραγματικά θέλει να φανεί άξια για τον τίτλο της κομμουνιστικής νεολαίας, και πως να την προετοιμάσουμε για να μπορέσει να αποτελειώσει και να ολοκληρώσει αυτό που αρχίσαμε εμείς. Πρέπει να πω ότι η πρώτη απάντηση, που φαίνεται και η πιο φυσική, είναι ότι η Έ νωση της νεολαίας και γενικά όλη η νεολαία που θέλει να περάσει στον κομμουνισμό, πρέπει να μάθει τον κομμουνισμό . Η απάντηση όμως αυτή «να μάθει τον κομμουνισμό» είναι πολύ γενική. Τι λοιπόν μας χρειάζεται για να μάθουμε τον κομ­ μουνισμό; Τι πρέπει να ξεχωρίσουμε από το σύνολο των γενικών γνώσεων για να αποκτήσουμε τη γνώση του κομμουνισμού; Εδώ μας απειλεί ολόκληρη σειρά από κινδύνους που εκδηλώνονται σχεδόν πάντα μόλις βάλουμε λαθεμένα το καθήκον να μάθουμε τον κομμουνισμό ή όταν εννοούμε το καθήκον αυτό πολύ μονό­ πλευρα. Φυσικά από πρώτη άποψη μας έρχεται στο μυαλό η σκέψη ότι να μάθουμε τον κομμουνισμό σημαίνει να αφομοιώσουμε το σύνολο των γνώσεων που εκθέτονται στα κομμουνιστικά 248

εγχειρίδια, φυλλάδια και έργα. Αυτός όμως ο ορισμός της μελέτης του κομμουνισμού θα ήταν πολύ χοντροκομένος και λειψός. Αν η μελέτη του κομμουνισμού βρισκόταν μόνο στην αφομοίωση εκείνων που λένε τα κομμουνιστικά έργα, τα βιβλία και τα φυλλάδια, τότε πολύ εύκολα θα μπορούσαμε να βγάλουμε κομμουνιστές παπαγάλους ή καυχησιάρηδες, αυτό όμως θα μας προξενούσε τις περισσότερες φορές ζημιά και βλάβη, γιατί οι άνθρωποι που θα είχαν μάθει και διαβάσει αυτά που λένε τα κομμουνιστικά βιβλία και τα φυλλάδια θα αποδείχνονταν ανίκανοι να συνδυάσουν όλες αυτές τις γνώσεις και δεν θα μπορούσαν να δράσουν έτσι, όπως απαιτεί πραγματικά ο κομμουνισμός. ' Ενα από τα μεγαλύτερα κακά και δεινά, που μας έμειναν από την παλιά καπιταλιστικά κοινωνία, είναι η πλήρης απόσπαση του βιβλίου από την πρακτική ζωή. Γιατί είχαμε βιβλία που ήταν όλα γραμμένα με τον καλύτερο τρόπο, και τα βιβλία αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις, ήταν η πιο αηδιαστική υποκριτική ψευτιά, που μας έδινε ψεύτικη εικόνα της καπιταλιστικής κοινωνίας. Γ ι' αυτό θα ήταν πάρα πολύ μεγάλο λάθος να μαθαίνουμε απλώς από τα βιβλία όσα λέγονται για τον κομμουνισμό. Τώρα οι λόγοι και τα άρθρα μας δεν επαναλαβαίνουν απλώς αυτό που λεγόταν άλλοτε για τον κομμουνισμό, γιατί οι λόγοι και τα άρθρα μας συνδέονται με την καθημερινή και πολύπλευρη δουλιά. Χωρίς δουλιά, χωρίς αγώνα, η αφηρημένη γνώση του κομ­ μουνισμού από τα κομμουνιστικά φυλλάδια και έργα δεν θα άξιζε απολύτως τίποτε, γιατί θα συνέχιζε την παλιά απόσπαση της θεωρίας από την πράξη, την παλιά εκείνη απόσπαση που αποτελούσε το πιο αηδιαστικό χαρακτηριστικό της παλιάς αστικής κοινωνίας. Ακόμη πιο επικίνδυνο θα ήταν, αν αρχίζαμε να αφομοιώνου­ με μόνο τα κομμουνιστικά συνθήματα. Αν δεν είχαμε καταλάβει έγκαιρα αυτό τον κίνδυνο και αν δεν είχαμε κατευθύνει όλη τη δουλιά μας στο να τον εξαφανίσουμε, τότε η ύπαρξη μισού ή ενός εκατομμυρίου νέων αγοριών και κοριτσιών, που ύστερα από μια τέτια μελέτη του κομμουνισμού θα ονόμαζαν τον εαυτό τους κομμουνιστή, μόνο μεγάλη ζημιά θα έφερνε στην υπόθεση του κομμουνισμού. 249

Έ τ σ ι μπροστά μας μπαίνει το ζήτημα, πως πρέπει να τα συνδυάσουμε όλα αυτά για να μάθουμε τον κομμουνισμό; Τι θα πρέπει να πάρουμε από το παλιό σχολειό, από την παλιά επιστήμη; Το παλιό σχολειό διακήρυσσε ότι θέλει να δημιουργήσει ανθρώπους ολόπλευρα μορφωμένους, ότι διδάσκει τις επιστήμες γενικά. Ξέρουμε πως αυτό ήταν πέρα για πέρα ψέμα, γιατί όλη η κοινωνία ήταν θεμελιωμένη και στηριζόταν στο χωρισμό των ανθρώπων σε τάξεις, σε εκμεταλλευτές και καταπιεζόμενους. Είναι φυσικό ότι όλο το παλιό σχολειό, όντας απόλυτα διαποτισμένο με το ταξικό πνεύμα, έδινε γνώσεις μόνο στα παιδιά της αστικής τάξης. Κάθε λέξη του ήταν παραποιημένη προς το συμφέρον της αστικής τάξης. Στα σχολειά αυτά δεν φρόντιζαν τόσο να διαπαιδαγωγούν τη νέα γενιά των εργατών και των αγροτών, όσο να της δόσουν μια μονοκόματη ξερή μόρφωση προς το συμφέρον της ίδιας της αστικής τάξης. Τους διαπαιδαγωγούσαν έτσι που να τους κάνουν χρήσιμους υπηρέτες της, που να είναι ικανοί να της δίνουν κέρδος και ταυτόχρονα να μην ταράζουν την ησυχία και την τεμπελιά της. ΓΓ αυτό, καταδικάζοντας το παλιό σχολειό, βάλαμε σαν καθήκον μας να πάρουμε απ' αυτό μόνο ό,τι μας χρειάζεται για να πετύχουμε μια πραγματική κομμουνιστική μόρφωση. Μπαίνω τώρα στις επικρίσεις και στις κατηγορίες που ακούμε συνεχώς για το παλιό σχολειό και που συνεχώς οδηγούν σε τελείως λαθεμένες ερμηνείες. Λένε ότι το παλιό σχολειό δεν ήξερε παρά μόνο τα βιβλία, ήταν σχολειό μηχανικής πειθαρχίας, σχολειό παπαγαλισμού. Αυτό είναι σωστό, ωστόσο πρέπει να ξέρουμε να ξεχωρίζουμε τι ήταν στο παλιό σχολειό κακό και τι ωφέλιμο για μας και πρέπει να ξέρουμε να διαλέγουμε απ' αυτό το σχολειό ό,τι είναι απαραίτητο για τον κομμουνισμό. Το παλιό σχολειό ήταν σχολειό που ήξερε μόνο τα βιβλία, ανάγκαζε τους ανθρώπους να μαθαίνουν ένα σωρό άχρηστες, περιττές, νεκρές γνώσεις, που γανώνανε το κεφάλι και μετάτρεπαν τη νέα γενιά σε υπαλλήλους, βγαλμένους από το ίδιο καλούπι. Θα κάνατε όμ(ος τεράστιο λάθος, αν δοκιμάζατε να βγάλετε το συμπέρασμα ότι μπορεί να γίνει κανείς κομμουνιστής, χωρίς να αφομοιώσει ό,τι έχει συσσωρεύσει η γνώση του ανθρώπου. Θα ήταν λάθος να νομίζετε ότι είναι αρκετό να αφομοιώσετε τα κομμουνιστικά συνθήματα, τα συμπεράσματα 250

της κομμουνιστικής επιστήμης και δεν χρειάζεται να αφομοιώ­ σετε το σύνολο των γνώσεων, που επακόλουθό τους είναι ο ίδιος ο κομμουνισμός? Ο μαρξισμός είναι παράδειγμα, που δείχνει πως βγήκε ο κομμουνισμός από το σύνολο των ανθρώπινων γνώσεων. *Εχετε διαβάσει και ακούσει πως η κομμουνιστική θεωρία, η κομμουνιστική επιστήμη, Λου δημιουργήθηκε κυρίως από τον Μάρξ, πως η διδασκαλία αυτή του μαρξισμού έπαψε να είναι το έργο ενός, έστω και μεγαλοφυή σοσιαλιστή του 19ου αιώνα, πως η διδασκαλία αυτή έγινε διδασκαλία εκατομμυρίων και δεκάδων εκατομμυρίων προλετάριων σε όλο τον κόσμο, που εφαρμόζουν αυτή τη διδασκαλία στον αγώνα τους ενάντια στον καπιταλισμό. Και αν βάζατε τούτο το ερώτημα: γιατί η θεωρία του Μάρξ μπόρεσε να κατακτήσει εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια καρδιές της πιο επαναστατικής τάξης, δεν θα μπορούσατε να πάρετε παρά μια μόνο απάντηση: αυτό έγινε, γιατί ο Μάρξ στηρίχτηκε στο γερό θεμέλιο των ανθρώπινων γνώσεων, που κατακτήθηκαν μέσα στον καπιταλισμό. Ο Μάρξ, αφού μελέτησε τους νόμους ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνίας, κατάλαβε ότι είναι αναπόφευκτη η ανάπτυξη του καπιταλισμού πόυ οδηγεί στον κομμουνισμό και το κυριότερο, χάρη στην αφομοίωση όλων εκείνων που έδοσε η προγενέστερη επιστήμη, το απόδειξε αυτό στηριζόμενος αποκλειστικά στην πιο ακριβή, στην πιο λεπτομερειακή, στην πιο βαθιά μελέτη της καπιταλιστικής κοινωνίας. Ό λ α όσα είχε δημιουργήσει η ανθρώπινη κοινωνία τα επεξεργάστηκε κριτικά, χωρίς να παραμελήσει ούτε ένα σημείο. Ό λ α όσα δημιούργησε η ανθρώπινη σκέψη, τα ξαναδούλεψε, τα κριτίκαρε, τα έλεγξε μέσα στο εργατικό κίνημα και έβγαλε τα συμπεράσματα εκείνα που δεν μπορούσαν να βγάλουν οι άνθρωποι που ήταν περιορισμένοι μέσα στα αστικά πλαίσια ή δεμένοι με τις αστικές προλήψεις. Αυτό πρέπει να το έχουμε υπόψη μας όταν π.χ. συζητάμε γι τον προλεταριακό πολιτισμό122. Αν δεν καταλάβουμε ξεκάθαρα ότι μόνο με την ακριβή γνώση του πολιτισμού, που δημιούργησε όλη την ανάπτυξη της ανθρωπότητας, μόνο με το ξαναδούλεμά του μπορούμε να χτίσουμε τον προλεταριακό πολιτισμό - αν δεν το καταλάβουμε, δεν θα λύσουμε το πρόβλημα αυτό. Ο προλεταριακός πολιτισμός δεν είναι κάτι που ξεπήδησε άγνωστο από που, δεν είναι επινόηση των ανθρώπων που αυτονομάζονται ειδικοί στον προλεταριακό πολιτισμό. Ό λ α αυτά είναι καθαρή 251

ανοησία. Ο προλεταριακός πολιτισμός πρέπει να είναι η νομοτελειακή ανάπτυξη του αποθέματος των γνώσεων που επεξεργάστηκε η ανθρωπότητα κάτω από το ζυγό της καπιταλιστικής κοινωνίας, της τσιφλικάδικης κοινωνίας, της γραφειοκρατικής κοινωνίας. Ολοι αυτοί οι δρόμοι και τα δρομάκια οδηγούσαν και οδηγούν και εξακολουθούν να οδηγούν στον προλεταριακό πολιτισμό, έτσι όπως η πολιτική οικονομία' που επεξεργάστηκε ο Μάρξ μας έδειξε προς τα που θα τραβήξει η ανθρώπινη κοινωνία, μας έδειξε το πέρασμα στην ταξική πάλη, στο ξεκίνημα της προλεταριακής επανάστασης. Ό τ α ν ακούμε συχνά και εκπροσώπους της νεολαίας και ορισμένους υπερασπιστές της νέας εκπαίδευσης να κάνουν επίθεση ενάντια στο παλιό σχολειό, λέγοντας ότι το παλιό σχολειό ήταν σχολειό παπαγαλισμού, τους λέμε ότι πρέπει να πάρουμε από το παλιό σχολειό ό,τι καλό είχε. Δεν πρέπει να πάρουμε από το παλιό σχολειό τη μέθοδο που φόρτωνε το μνημονικό των νέων με μιαν υπέρμετρη ποσότητα από γνώσεις, στα εννιά δέκατα άχρηστες και στο ένα δέκατο διαστρεβλωμένες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να περιοριστούμε στα κομμουνιστικά συμπεράσματα και να αποστηθίσουμε μόνο τα κομμουνιστικά συνθήματα. ' Ετσι δεν δημιουργείται ο κομμουνι­ σμός. Κομμουνιστής μπορείς να γίνεις μόνο, όταν πλουτίσεις τη μνήμη σου με τη γνώση όλου του πλούτου που επεξεργάστηκε η ανθρωπότητα. Δεν μας χρειάζεται ο παπαγαλισμός, μας χρειάζεται όμως να αναπτύξουμε και να τελειοποιήσουμε τη μνήμη κάθε σπουδαστή με τη γνώση των βασικών γεγονότων, γιατί ο κομμουνισμός θα γίνει κάτι το κούφιο, θα γίνει κούφια ταμπέλα, ο κομμουνιστής δεν θα είναι παρά ένας απλός καυχησιάρης, αν όλες οι αποκτημένες γνώσεις δεν ξαναδουλευτούν μέσα στη συνείδησή του. Πρέπει όχι μόνο να αφομοιώσετε αυτές τις γνώσεις, αλλά να τις αφομοιώσετε έτσι, που να μπορείτε να τις εξετάζετε κριτικά, για να μην παραφορτώνετε το μυαλό σας με άχρηστη σαβούρα, αλλά να το πλουτίζετε με τη γνώση όλων των γεγονότων, που όποιος δεν τα ξέρει δεν μπορεϊ να είναι σύγχρονος μορφωμένος άνθρωπος. Αν ένας κομμουνιστής θα ήθελε να παινευτεί για τον κομμουνισμό του με βάση τα έτοιμα συμπεράσματα που απόκτησε, χωρίς να κάνει μια πολύ σοβαρή, πολύ δύσκολη και μεγάλη δουλιά, χωρίς να μπει στο νόημα των γεγονότων που είναι 252

υποχρεωμένος να τα δει κριτικά, αυτός ο κομμουνιστής θα ήταν αξιοθρήνητος. Μια τέτια επιπολαιότητα θα ήταν πάρα πολύ ολέθρια. Αν ξέρω ότι ξέρω λίγα, θα πετύχω να μάθω περισσότερα. Αν όμως ένας άνθρωπος λέει ότι είναι κομμουνιστής και ότι δεν του χρειάζεται να ξέρει τίποτε σταθερό, απ' αυτόν δεν θα βγει τίποτε που να μοιάζει με κομμουνιστή. Το παλιό σχολειό διαμόρφωνε υπηρέτες που τους χρειάζον­ ταν οι καπιταλιστές, το παλιό σχολειό έφτιαχνε τους ανθρώπους της επιστήμης ανθρώπους που έπρεπε να γράφουν και να μιλάνε όπως αρέσει στους καπιταλιστές. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το σαρώσουμε. Αν όμως πρέπει να το σαρώσουμε, αν πρέπει να το καταστρέψουμε, σημαίνει μήπως ότι δεν πρέπει να πάρουμε απ' αυτό ό,τι απαραίτητο για >ους ανθρώπους συσσώρευσε η ανθρωπότητα; Μήπως αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να ξέρουμε να ξεχωρίζουμε εκείνο που ήταν απαραίτητο για τον καπιταλισμό κι εκείνο που είναι απαραίτητο για τον κομμουνισμό; Στη θέση της παλιάς μηχανικής πειθαρχίας, που εφαρμοζόταν στην αστική κοινωνία παρά τη θέληση της πλειοψηφίας, εμείς βάζουμε τη συνειδητή πειθαρχία των εργατών και των αγροτών, που συνδυάζουν μαζί με το μίσος προς την παλιά κοινωνία την αποφασιστικότητα, την ικανότητα και την επιθυμία να ενώσουν και να οργανώσουν τις δυνάμεις τους γ ι' αυτό τον αγώνα, έτσι που από τη θέληση εκατομμυρίων και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που είναι ξεμοναχιασμένοι, σκορπισμένοι και πεταμένοι σ ' όλη την απέραντη χώρα, θα δημιουργηθεί μια ενιαία θέληση, γιατί χωρίς αυτή την ενιαία θέληση αναπόφευκτα θα νικηθούμε. Χωρίς αυτή τη συσπείρωση, χωρίς αυτή τη συνειδητή πειθαρχία τα ν εργατών και αγροτών η υπόθεσή μας είναι χαμένη. Χωρίς αυτο δεν θα μπορέσουμε να νικήσουμε τους καπιταλιστές και τους τσιφλικάδες όλου του κόσμου. Δεν θα στερεώσουμε ούτε και το θεμέλιο, για να μη μιλήσουμε για το χτίσιμο πάνω σ ' αυτό το θεμέλιο της νέας, της κομμουνιστικής κοινωνίας. Έ τσ ι, αν και καταδικάζουμε το παλιό σχολειό, αν και τρέφουμε μίσος απόλυτα δικαιολογημένο και αναγκαίο προς το παλιό σχολειό και εκτιμούμε την επιθυμία να καταργηθεϊ, πρέπει να καταλάβουμε ότι τον παλιό τρόπο διδασκαλίας, τον παλιό παπαγαλισμό, την παλιά μηχανική πειθαρχία, πρέπει να τα αντικαταστήσουμε με την ικανότητα να αποκτήσουμε όλο το 253

σύνολο των ανθρώπινων γνώσεων και να τις αποκτήσουμε με τέτιο τρόπο, που ο κομμουνισμός να μη σας είναι κάτι που το μάθατε απ' έξω, αλλά κάτι που το σκεφ.τήκατε μόνοι σας, να είναι εκείνα τα συμπεράσματα που είναι αναπόφευκτα από την άποψη της σύγχρονης μόρφωσης. Να πως πρέπει να βάζουμε τα βασικά καθήκοντα όταν μιλούμε για το καθήκον να μάθουμε τον κομμουνισμό. Για να σας το ξεκαθαρίσω αυτό καλύτερα και συνάμα για να μπω στο ζήτημα πως να μαθαίνουμε, θα πάρω ένα πρακτικό παράδειγμα. Ό λ ο ι σας ξέρετε ότι τώρα, ύστερα από τα στρατιωτικά καθήκοντα, ύστερα από τα καθήκοντα της άμυνας της Δημοκρατίας, μπαίνει μπροστά μας το οικονομικό καθήκον. Ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να ‘χτίσουμε την κομμουνιστική κοινωνία, αν δεν αναδημιουργήσουμε τη βιομηχανία και τη γεωργία και μάλιστα να τις αναδημιουργήσουμε όχι όπως παλιά. Πρέπει να τις αναδημιουργήσουμε πάνω σε μια σύγχρονη βάση, στηριγμένη στην τελευταία λέξη της επιστήμης. Ξέρετε ότι η βάση αυτή είναι ο ηλεκτρισμός, ότι μόνο όταν εξηλεκτριστεί όλη η χώρα, όλοι οι κλάδοι της βιομηχανίας και της γεωργίας, όταν θα αφομοιώσετε αυτό το καθήκον, μόνο τότε θα μπορέσετε να οικοδομήσετε για τον εαυτό σας την κομμουνιστική κοινωνία, που δεν μπορεί να την οικοδομήσει η παλιά γενιά. Μπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικονομικής αναγέννησης όλης της χώρας, της αναδιοργάνωσης, της ανόρθωσης και της γεωργίας και της βιομηχανίας πάνω σε σύγχρονη τεχνική βάση, που στηρίζεται στη σύγχρονη επιστήμη, στην τεχνική, στον ηλεκτρισμό. Καταλαβαίνετε πολύ καλά ότι τον εξηλεκτρισμό δεν μπορούν να τον κάνουν άνθρωποι αγράμματοι και ότι εδώ δεν είναι αρκετές μόνο οι απλές γραμματικές γνώσεις. Εδώ δεν φτάνει να καταλαβαίνεις τι είναι ηλεκτρισμός. Πρέπει να ξέρεις πως να τον εφαρμόζεις τεχνικά και στη βιομηχανία και στη γεωργία και στους χωριστούς κλάδους της βιομηχανίας και της γεωργίας. Πρέπει να το μάθεις αυτό ο ίδιος, πρέπει να το διδάξεις σε όλη την εργαζόμενη νέα γενιά. Να το καθήκον που μπαίνει μπροστά σε κάθε συνειδητό κομμουνιστή, μπροστά σε κάθε νέο άνθρωπο που θεωρεί τον εαυτό του κομμουνιστή και αντιλαμβάνεται ξεκάθαρα ότι, μπαίνοντας στην Κομμουνιστική ' Ενωση νεολαίας, αναλαβαίνει το καθήκον να βοηθήσει το Κόμμα να χτίσει τον 254

κομμουνισμό, να βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική κοινωνία. Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι, αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση, ο κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμία. Η προηγούμενη γενιά είχε το καθήκον να ανατρέψει την αστική τάξη. Τότε το κύριο καθήκον ήταν η κριτική της αστικής τάξης, η ανάπτυξη του μίσους των μαζών προς αυτή, η ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης, η ικανότητα να συσπειρώνεις τις δυνάμεις σου. Μπροστά στη νέα γενιά μπαίνει ένα πιο πολύπλοκο καθήκον. Δεν είναι μόνο ότι πρέπει να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατοαγροτική εξουσία ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών. Αυτό πρέπει να το κάνετε. Αυτό το καταλάβατε περίφημα, αυτό το αντιλαμβάνεται ξεκάθαρα ο κάθε κομμουνιστής. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνία. Από πολλές απόψεις η μισή δουλιά έχει γίνει. Το παλιό καταστράφηκε, όπως και έπρεπε να καταστραφεί, αποτελεί ένα σωρό από ερείπια, όπως και έπρεπε να μετατραπεί σε σωρούς ερειπίων. Το έδαφος έχει καθαριστεί και πάνω σ ' αυτό το έδαφος η νέα κομμουνιστική γενιά πρέπει να χτίσει την κομμουνιστική κοινωνία. Μπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης, και μπορείτε να το πραγματοποιήσετε, μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσεις, αν ξέρετε να μετατρέψετε τον κομμουνισμό από έτοιμους αποστηθισμένους τύπους, συμβουλές, συνταγές, οδη­ γίες, προγράμματα στο ζωντανό εκείνο πράγμα που συνενώνει όλη την άμεση δουλιά σας, να ξέρετε να μετατρέψετε τον κομμουνισμό σε οδηγό για την πρακτική δουλιά σας. Αυτό είναι το καθήκον σας που πρέπει να το έχετε οδηγό σας στο έργο της μόρφωσης, της διαπαιδαγώγησης, της ανόδου όλης της νέας γενιάς. Πρέπει να είστε οι πρώτοι οικοδόμοι της κομμουνιστικής κοινωνίας μέσα στα εκατομμύρια των οικοδό­ μων, όπου πρέπει να ανήκει ο κάθε νέος, η κάθε νέα. Αν δεν τραβήξετε όλη τη μάζα της εργατικής και της αγροτικής νεολαίας σ ' αυτή την οικοδόμηση του κομμουνισμού, δεν θα μπορέσετε να χτίσετε την κομμουνιστική κοινωνία. Εδώ έρχομαι φυσικά στο ζήτημα πως πρέπει να διδάσκουμε τον κομμουνισμό, ποιά πρέπει να είναι η ιδιομορφία των μεθόδων μας. 255

Πρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που να γίνετε κομμουνι­ στές. Το καθήκον της Έ νω σης της νεολαίας είναι να οργανώσει έτσι την πρακτική της δράση, που με την εκπαίδευση, με την οργάνωση, με συσπείρωση, με τον αγώνα, να διαπαιδαγωγεί τον εαυτό την . .. όλους εκείνους που τη βλέπουν σαν αρχηγό, να διαπαιδαγωγεί και να φτιάχνει κομμουνιστές. Πρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης, της μόρφωσης και της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σ ' αυτή της κομμουνιστικής ηθικής. Μα υπάρχει κομμουνιστική ηθική; Υπάρχει κομμουνιστική ηθικότητα; Φυσικά υπάρχει. Συχνά παρουσιάζουν τα πράγματα έτσι, σαν να μην έχουμε εμείς τη δική μας ηθική και πολύ συχνά η αστική τάξη μας κατηγορεί ότι εμείς, οι κομμουνιστές, απορίπτουμε κάθε ηθική. Αυτή είναι μια μέθοδος για να υποκαθιστούνται οι έννοιες, για να ρίχνεται στάχτη στα μάτια των εργατών και των αγροτών. Με ποια έννοια απορίπτουμε την ηθική, απορίπτουμε την ηθικότητα; Με την έννοια που την κήρυσσε η αστική τάξη, που έβγαζε την ηθικότητα αυτή από τις εντολές του θεού. Εμείς σχετικά μ' αυτό, φυσικά, λέμε ότι δεν πιστεύουμε στο θεό και ξέρουμε πολύ καλά ότι στο όνομα του θεού μιλούσε ο κλήρος, μιλούσαν οι τσιφλικάδες, μιλούσε η αστική τάξη, για να εξασφαλίσουν τα εκμεταλλευτικά τους συμφέροντα. ' Η, αντί να βγάζουν την ηθική αυτή από τις εντολές της ηθικότητας, από τις εντολές του θεού, την έβγαζαν από ιδεαλιστικές ή μισο-ιδεαλιστικές φράσεις, που κατάληγαν πάντα σε κάτι που έμοιαζε πολύ με τις εντολές του θεού. Εμείς απορίπτουμε κάθε τέτια ηθικότητα που είναι παρμένη από εξωανθρώπινη, εξωταξική έννοια. Λέμε ότι αυτό είναι απάτη, ότι αυτό είναι κοροϊδία και θόλωμα του μυαλού των εργατών και των αγροτών προς το συμφέρον των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών. Εμείς λέμε ότι η ηθικότητά μας είναι απόλυτα υποταγμένη στα συμφέροντα της ταξικής πάλης του προλεταριάτου. Η ηθικότητά μας βγαίνει από τα συμφέροντα της ταξικής πάλης του προλεταριάτου. Η παλιά κοινωνία στηριζόταν στην καταπίεση όλων των 256

εργατών και των αγροτών και τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές. Χρειάστηκε να το καταστρέψουμε αυτό το καθεστώς, έπρεπε να τους ανατρέψουμε τους καταπιεστές, αλλά για να το κάνουμε αυτό έπρεπε να δημιουργήσουμε μια ένωση. Και μια τέτια ένωση δεν θα τη δημιουργούσε ο θεούλης. Μια τέτια ένωση μπορούσαν να τη δημιουργήσουν μόνο οι φάμπρικες, τα εργοστάσια, μόνο το προλεταριάτο, που έχει μορφωθεί, που έχει ξυπνήσει από τον παλιό λήθαργο. Μόνο όταν σχηματίστηκε αυτή η τάξη, άρχισε το μαζικό κίνημα που οδήγησε σ ' αυτό που βλέπουμε σήμερα, στη νίκη της προλεταριακής επανάστασης σε μια από τις πιο αδύνατες χώρες, που τρια χρόνια υπερασπίζεται τον εαυτό της από την επίθεση της αστικής τάξης όλου του κόσμου. Και βλέπουμε πως αναπτύσσεται σε όλο τον κόσμο η προλεταριακή επανάσταση. Λέμε τώρα με βάση την πείρα ότι μόνο το προλεταριάτο μπορούσε να δημιουργήσει μια τέτια συσπειρωμένη δύναμη που την ακολουθεί η κομματιασμένη και σκορπισμένη αγροτιά, μια δύναμη που άντεξε σε όλες τις επιθέσεις των εκμεταλλευτών. Μόνο αυτή η τάξη μπορεί να βοηθήσει τις εργαζόμενες μάζες να ενωθούν, να συσπειρωθούν και να υπερασπίσουν τελικά, να στερεώσουν τελικά την κομμουνιστική κοινωνία, να τη χτίσουν ολοκληρωτικά. Να γιατί λέμε: για μας δεν υπάρχει ηθικότητα παρμένη έξω από την ανθρώπινη κοινωνία. Και είναι απάτη να υποστηρίζεις ότι υπάρχει. Για μας η ηθικότητα υποτάσσεται στα συμφέροντα της ταξικής πάλης του προλεταριάτου. Και σε τι συνίσταται αυτή η ταξική πάλη; Στο να ανατρέψουμε τον τσάρο, να ανατρέψουμε τους καπιταλιστές, να εκμηδενίσουμε την τάξή των καπιταλιστών. Και τι είναι γενικά τάξεις; Είναι αυτό που επιτρέπει σε ένα μέρος της κοινωνίας να ιδιοποιείται την εργασία του άλλου. Αν ένα μέρος της κοινωνίας ιδιοποιείται όλη τη γη, έχουμε τις τάξεις των τσιφλικάδων και των αγροτών. Αν ένα μέρος της κοινωνίας έχει τις φάμπρικες και τα εργοστάσια, έχει τις μετοχές και τα κεφάλαια και το άλλο δουλεύει σ ' αυτές τις φάμπρικες, έχουμε τις τάξεις των καπιταλιστών και των προλετάριων. Δεν ήταν δύσκολο να διώξουμε τον τσάρο, χρειάστηκαν γΓ αυτό όλο-όλο μερικές μέρες. Δεν ήταν πολύ δύσκολο να διώξουμε 257

τους τσιφλικάδες, αυτό μπορέσαμε να το κάνουμε μέσα σε μερικούς μήνες, δεν είναι πολύ δύσκολο να διώξουμε και τους καπιταλιστές. Είναι όμως ασύγκριτα πιο δύσκολο να εκμηδενί­ σουμε τις τάξεις. Ο χωρισμός σε εργάτες και αγρότες εξακολουθεί ακόμη να υπάρχει. Αν ο αγρότης είναι εγκαταστη­ μένος σε χωριστό κομμάτι γης και ιδιοποιείται το παραπανίσιο σιτάρι, δηλαδή το σιτάρι που δεν του χρειάζεται ούτε για τον εαυτό του, ούτε για τα ζώα του, ενώ όλοι οι υπόλοιποι μένουν χωρίς σιτάρι, τότε ο αγρότης μετατρέπεται πια σε εκμεταλλευτή. Ό σ ο περισσότερο σιτάρι αφήνει για τον εαυτό του, τόσο είναι συμφερότερο γ ι' αυτόν, και οι άλλοι ας πεινούν: «όσο περισσότερο πεινούν, τόσο ακριβότερα θα πουλήσω αυτό το σιτάρι». Πρέπει όλοι να δουλεύουν σύμφωνα με ένα γενικό σχέδιο στην κοινή γη, στις κοινές φάμπρικες και στα κοινά εργοστάσια και σύμφωνα με έναν γενικό κανονισμό. Είναι εύκολο να γίνει αυτό; Βλέπετε ότι εδώ δεν μπορούμε να πετύχουμε τη λύση εξίσου εύκολα, όπως όταν ήταν να διώξουμε τον τσάρο, τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές. Εδώ το προλεταριάτο πρέπει να αναδιαπαιδαγωγήσει, να επανεκπαιδεύσει ένα μέρος από τους αγρότες, να τραβήξει με το μέρος του εκείνους που είναι εργαζόμενοι αγρότες, για να εκμηδενίσει την αντίσταση εκείνων των αγροτών που είναι πλούσιοι και πλουτίζουν με την ανέχεια των υπόλοιπων. Επομένως, δεν τέλειωσε ακόμη ο αγώνας του προλεταριάτου, επειδή ανατρέψαμε τον τσάρο και διώξαμε τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές, και σ ' αυτό ακριβώς συνίσταται το καθήκον του καθεστώτος που ονομάζουμε δικτατορία του προλεταριάτου. Η ταξική πάλη συνεχίζεται. ' Αλλαξε μόνο τις μορφές της. Η ταξική αυτή πάλη του προλεταριάτου γίνεται για να μην μπορέσουν να γυρίσουν πίσω οι παλιοί εκμεταλλευτές, για να συνενωθεί σε μια.ένωση η σκόρπια μάζα της καθυστερημένης αγροτιάς. Η ταξική πάλη συνεχίζεται, και το καθήκον μας είναι να τα υποτάξουμε όλα στο συμφέρον της πάλης αυτής. Και την κομμουνιστική μας ηθικότητα την υποτάσσουμε σ ' αυτό το καθήκον. Λέμε: ηθικότητα είναι αυτό που εξυπηρετεί την καταστροφή της παλιάς εκμεταλλευτικής κοινωνίας και τη συνένωση όλων των εργαζομένων γύρω από το προλεταριάτο που δημιουργεί τη νέα κοινωνία των κομμουνιστών. Η κομμουνιστική ηθικότητα είναι η ηθικότητα εκείνη που 258

εξυπηρετεί‘αυτό τον αγώνα, που συνενώνει τους εργαζόμενους ενάντια σε κάθε εκμετάλλευση, ενάντια σε κάθε μικρή ιδιοκτησία, γιατί η μικρή ιδιοκτησία δίνει στα χέρια ενός προσώπου εκείνο που έχει δημιουργηθεί με την εργασία ολόκληρης της κοινωνίας. Η γη στη χώρα μας θεωρείται κοινή ιδιοκτησία. Αν όμως απ' αυτή την κοινή ιδιοκτησία πάρω ένα ορισμένο κομμάτι, βγάλω α π’ αυτό σιτάρι διπλάσιο απ’ ό,τι μου χρειάζεται και με το περίσσιο σιτάρι κερδοσκοπήσω; ' Αν σκέπτομαι ότι όσο περισσότεροι πεινασμένοι θα υπάρχουν, τόσο πιο ακριβά θα πληρώνουν; Ενεργώ άραγε τότε σαν κομμουνιστής;' Οχι, ενεργώ σαν εκμεταλλευτής, σαν ιδιοκτήτης. Αυτό πρέπει να το πολεμήσουμε. Αν το αφήσουμε έτσι, τότε όλα θα κυλήσουν προς τα πίσω, προς την εξουσία των καπιταλιστών, προς την εξουσία της αστικής τάξης, όπως έγινε πολλές φορές στις προηγούμενες επαναστάσεις. Και για να μη αφήσουμε να ξαναρθεί η εξουσα των καπιταλιστών και της αστικής τάξης, δεν πρέπει να επιτρέψουμε το μικροεμπόριο, δεν πρέπει να αφήσουμε ορισμένα πρόσωπα να πλουτίζουν σε βάρος των υπόλοιπων, πρέπει όλοι οι εργαζόμενοι να ενωθούν με το προλεταριάτο και να αποτελέσουν την κομμουνιστική κοινωνία. Σ' αυτό ακριβώς συνίσταται η κύρια ιδιομορφία του βασικού καθήκοντος της Έ νω σης και της οργάνωσης της κομμουνιστικής νεολαίας. Η παλιά κοινωνία στηριζόταν πάνω σε τούτη την αρχή: ή εσύ ληστεύεις τον άλλο, ή ο άλλος σε ληστεύει εσένα, ή εσύ δουλεύεις για τον άλλο, ή αυτός για σένα, ή είσαι δουλοκτήτής, ή είσαι δούλος. Και είναι ευνόητο ότι οι άνθρωποι που ανατρέφονται μέσα σ ' αυτή την κοινωνία παίρνουν, μπορούμε να πούμε, μαζί με το γάλα της μάνας τους ψυχολογία συνήθειες, αντιλήψεις ή δουλοκτήτη, ή δούλου, ή μικροϊδιοκτήτη, μικροϋπάλληλου, κατώτερου δημόσιου υπάλληλου, διανοούμε­ νου, με μια λέξη ανθρώπου που φροντίζει μόνο να έχει αυτός και για τον άλλο δεν νοιάζεται. Αν είμαι νοικοκύρης σ ' αυτό το κομμάτι γης, δεν με νοιάζει για τον άλλο. Αν ο άλλος πεινά, τόσο το καλύτερο, θα πουλήσω ακριβότερα το σιτάρι μου. Αν έχω τη θεσούλα μου σαν γιατρός, μηχανικός, δάσκαλος, υπάλληλος δεν με νοιάζει για τον άλλο. Ίσ ω ς, κολακεύοντας, προσπαθώντας να είμαι ευχάριστος σ ' αυτούς που κατέχουν την εξουσία, θα διατηρήσω τη θεσούλα μου 259

και Θα μπορέσω ακόμη και να προκόψω, να γίνω αστός. Ο κομμουνιστής δεν μπορεί να έχει τέτια ψυχολογία και τέηα διάθεση. *Οταν οι εργάτες και οι αγρότες απόδειξαν ότι είμαστε ικανοί με τις δικές μας δυνάμεις να υπερασπίσουμε τον εαυτό μ«ς και να δημιουργήσουμε τη νέα κοινωνία, από τότε ακριβώς άρχισε η νέα, η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση, η διαπαιδαγώ* γήση μέσα στον αγώνα ενάντια στους εκμεταλλευτές» τ} διαπαιδαγώγηση σε συμμαχία με το προλεταριάτο, ενάντια σΐόυς εγωιστές και στους μικροϊδιοκτήτες, ενάντια στην ψυχολογία και στις συνήθειες που λένε: εγώ βγάζω κέρδος και δεν με νοιάζει καθόλου για όλα τ ' άλλα. Να σε συνίσταται η απάντηση στο ερώτημα, πως να μαθαίνει τον Κομμουνισμό η νέα γενιά που μεγαλώνει. Μπορεί να μαθαίνει τον κομμουνισμό, μόνο συνδέοντας to κάθε βήμα μελέτης, διαπαιδαγώγησης και μόρφωσής της με τον αδιάκοπο αγώνα των προλετάριων και των εργαζομένων ενάντια στην παλιά εκμεταλλευτική κοινωνία. Ό τα ν μας μιλούν γίϋ ηθικότητα λέμε: για τον κομμουνιστή όλη η ηθικότητα βρίσκεται σ ’ αυτή τη σφιχτή, αλληλέγγυα πειθαρχία και στο συνειδητό μαζικό αγώνα ενάντια στους εκμεταλλευτές. Δεν πιστεύουμε στην αιώνια ηθικότητα και ξεσκεπάζουμε την απάτη που κρύβουν όλα τα παραμύθια για την ηθικότητα. Η ηθικότητα χρησιμεύει στην ανθρώπινη κοινωνία για να ανέβει ψηλότερα, για να απαλλαγεί από την εκμετάλλευση της εργασίας. Για να πραγματοποιηθεί αυτό, είναι απαραίτητη η γενιά

εκείνη της νεολαίας, που άρχισε να μετατρέπεται σε συνείδηΐσ&ς ανθρώπους μέσα στον πειθαρχημένο, φοβερό αγώνα ενάντια στην αστική τάξη. Μέσα στον αγώνα αυτό θα διαπαιδαγωγήσεί πραγματικούς κομμουνιστές, στον αγώνα αυτό πρέπει να υποτάξει κάθε της βήμα και μ' αυτό τον αγώνα να συνδέσει κάθε της προσπάθεια στη μελέτη, στη μόρφωση και στη διαπαιδαγώ* γησή της. Η διαπαιδαγώγηση της κομμουνιστικής νεολαίας βεν πρέπει να συνίσταται στο να της προσφέρουμε μελιστάλακτους λόγους και κανόνες ηθικότητας. Αυτό δεν θα πει διαπαιδαγώγη« σή της. Η διαπαιδαγώγηση της κομμουνιστικής νεολαίας δεν πρέπει να συνίσταται στο να της προσφέρουμε μελιστάλακτους λόγους και κανόνες ηθικότητας. Αυτό δεν θα πει διαπαιδαγώγη­ ση. ’ Οταν οι άνθρωποι βλέπουν τους πατεράδες και τις μανάδες 260

τους να ζουν κάτω από το ζυγό των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, όταν γεύονται και οι ίδιοι τα βάσανα που δοκιμάζει όποιος αρχίζει να αντιπαλεύει τους εκμεταλλευτές, όταν βλέπουν τι θυσίες κοστίζει να συνεχίζεις αυτό τον αγώνα για να υπερασπίσεις ό,τι κατα'κτήθηκε και τι λυσσαλέοι εχθροί είναι tn τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές, τότε μέσα σ ’ αυτό το περιβάλλον, οι άνθρωποι αυτοί διαπαιδαγωγούνται κομμουνι­ στές. Στη βάση της κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση του κομμουνισμού. Να ποια είναι και η βάση της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, μόρφωσης και διδασκαλίας. Να ποια είναι η απάντηση στο ερώτημα πως πρέπει να μαθαίνουμε τον κομμουνισμό. Δεν θα πιστεύαμε στη διδασκαλία, στη διαπαιδαγώγηση και στη μόρφωση, αν περιοριζόταν μόνο στο σχολειό και ήταν αποσπασμένη από τη θυελλώδη ζωή. Ό σ ο οι εργάτες και οι αγρότες παραμένουν καταπιεζόμενοι από τους τσιφλικάδες καν τους καπιταλιστές, όσο τα σχολειά παραμένουν στα χέρια των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, η νέα γενιά θα παραμένει τυφλή και αμόρφωτη. Το δικό μας σχολειό όμως πρέπει να δόσεί στη νεολαία τις βάσεις της γνώσης, την ικανότητα να επεξεργάζονται τα ίδια τα νιάτα τις κομμουνιστικές απόψεις. Πρέπει να τα κάνει μορφωμένους ανθρώπους. Το σχολειό πρέπει στο διάστημα που οι άνθρωποι σπουδάζουν σ ' αυτό να τους κάνει μαχητές του αγώνα για την απελευθέρωση από τους εκμεταλλευ­ τές. Η ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας θα δικαιώσει το όνομά της ότι είναι ' Ενωση της κομμουνιστικής νέας γενιάς, μόνο όταν το κάθε βήμα στη μάθηση, στη διαπαιδαγώγηση, στη μόρφωσή της θα το συνδέει με τη συμμετοχή της στο κοινό αγώνα όλων των εργαζομένων ενάντια στους εκμεταλλευτές. Γιατί ξέρετε πολύ καλά ότι όσο η Ρωσία θα είναι η μοναδική εργατική Δημοκρατία, ενώ σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο θα υπάρχει to παλιό αστικό καθεστώς, θα είμαστε πιο αδύνατοι απ' αυτούς και κάθε φορά θα μας απειλεί για νέα επίθεση. Ξέρετε επίσης πολύ καλά ότι μόνο αν μάθουμε να είμαστε συσπειρωμένοι και ομόθυμοι, θα νικήσουμε στον παραπέρα αγώνα και όταν σταθεροποιηθούμε θα γίνουμε πραγματικά ακατανίκητοι. ' Ετσι λοιπόν, να είσαι κομμουνιστής σημαίνει να οργανώνεις και να συνενώνεις όλη τη νέα γενιά, να δίνεις το παράδειγμα της διαπαιδαγώγησης και της πειθαρχίας σ ’ αυτό τον αγώνα. Τότε θα 261

μπορέσετε να αρχίσετε και να αποτελειώσετε το οικοδόμημα της κομμουνιστικής κοινωνίας. Για να το κάνω αυτό πιο καθαρό για όλους θα σας αναφέρω έν παράδειγμα. Λεγόμαστε κομμουνιστές. Τι είναι ο κομμουνιστής; Κομμουνιστής είναι λέξη λατινική. Η λατινική λέξη κομμούνις σημαίνει κοινός. Κομμουνιστική κοινωνία σημαίνει ότι όλα είναι κοινά: η γη, οι φάμπρικες, η κοινή εργασία. Να τι είναι ο κομμουνισμός. Μπορεί άραγε η δουλιά να είναι κοινή, αν ο καθένας έχει το νοικοκυριό του σε χωριστό κομμάτι γης; Δεν μπορεί να δημιουργήσεις μονομιάς την κοινή εργασία. Αυτό δεν γίνεται. Δεν πέφτει από τον ουρανό. Πρέπει να την κερδίσεις με μόχθο, να την αποκτήσεις με βάσανα, να τη δημιουργήσεις. Και δημιουργείται στην πορεία του αγώνα. Εδώ δεν πρόκειται για παλιό βιβλίο, κανένας δεν θα πίστευε στα βιβλία. Εδώ χρειάζεται η προσωπική πείρα της ζωής. ’ Οταν ο Κολτσάκ και ο Ντενίκιν προχωρούσαν από τη Σιβηρία και από το Νότο, οι αγρότες ήταν με το μέρος τους. Ο μπολσεβικισμός δεν τους άρεσε, γιατί οι μπολσεβίκοι παίρνουν το σιτάρι με σταθερή τιμή. ' Οταν όμως οι αγρότες δοκίμασαν στη Σιβηρία και στην Ουκρανία την εξουσία του Κολτσάκ και του Ντενίκιν, κατάλαβαν ότι για τον αγρότη δεν υπάρχει άλλη εκλογή: ή πρέπει να πάει με τον καπιταλιστή και να υποδουλωθεί στον τσιφλικά, ή να ακολουθήσει τον εργάτη που, είναι αλήθεια δεν υπόσχεται λαγούς με πετραχήλια, απαιτεί από σένα σιδερένια πειθαρχία και σταθερότητα στο σκληρό αγώνα, αλλά και σε βγάζει από τη σκλαβιά των καπιταλιστών και των τσιφλικάδων. Οταν ακόμη και οι καθυστερημένοι αγρότες το κατάλαβαν και το είδαν αυτό με την ίδια τους την πείρα, τότε έγιναν συνειδητοί, δοκιμασμένοι σε σκληρό σχολειό οπαδοί του κομμουνισμού. Αυτήν ακριβώς την πείρα πρέπει να βάλει σαν βάση σε όλη τη δράση της η Έ νω ση της Κομμουνιστικής νεολαίας. Απάντησα στα ερωτήματα τι πρέπει να μάθουμε, τι πρέπει να πάρουμε από το παλιό σχολειό και την παλιά επιστήμη. Θα προσπαθήσω να απαντήσω και στο ερώτημα πως πρέπει να τα μαθαίνουμε αυτά: μόνο συνδέοντας αδιάσπαστα το κάθε βήμα της δουλιάς στο σχολειό, το κάθε βήμα στη διαπαιδαγώγηση, στη μόρφωση και στη διδασκαλία με τον αγώνα όλων των εργαζομένων ενάντια στους εκμεταλλευτές. 262

Με μερικά παραδείγματα, παρμένα από την πειρατής δουλιάς της μιας ή της άλλης οργάνωσης της νεολαίας, θα σας δείξω παραστατικά πως πρέπει να γίνεται η κομμουνιστική αυτή διαπαιδαγώγηση. ' Ολοι μιλούν για την εξάλειψη του αναλφαβη­ τισμού. Ξέρετε ότι σε μια χώρα αναλφάβητη δεν μπορεί να χτιστεί η κομμουνιστική κοινωνία. Δεν φτάνει να διατάξει η Σοβιετική εξουσία ή να δόσει το Κόμμα ένα καθορισμένο σύνθημα, ή να ριχτεί ένα ορισμένο μέρος από τα καλύτερα στελέχη σ ’ αυτή τη δουλιά. Για να γίνει αυτό πρέπει η ίδια η νέα γενιά να καταπιαστεί με το έργο αυτό. Ο κομμουνισμός συνίσταται στο να πει η νεολαία, οι νέοι και οι νέες που ανήκουν στην Έ νω ση της νεολαίας: αυτό είναι δική μας υπόθεση, θα μαζευτούμε και θα πάμε στο χωριό για να εξαλείψουμε τον αναλφαβητισμό, για να μην υπάρχουν αγράμματοι μέσα στη νέα μας γενιά. Θα επιδιώξουμε να αφιερωθεί σ ' αυτό το έργο η πρωτοβουλία της νέας γενιάς. Ξέρετε ότι δεν είναι δυνατό να μετατρέψουμε γρήγορα τη Ρωσία από καθυστερημένη και αγράμματη σε χώρα γραμματισμένη. Αν όμως μ ' αυτό το έργο καταπιαστεί η ' Ενωση της νεολαίας, αν όλη η νεολαία δουλέψει προς όφελος όλων, τότε αυτή η ' Ενωση που συνενώνει 400.000 νέους και νέες θα έχει το δικαίωμα να ονομάζεται ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας. Το καθήκον της 'Ενωσης είναι ακόμη, αφομοιώνοντας τούτες ή εκείνες τις γνώσεις, να βοηθήσει τη νεολαία που δεν μπορεί να απαλλαχτεί μόνη της από το σκοτάδι της αγραμματοσύνης. Να είσαι μέλος της ' Ενωσης της νεολαίας σημαίνει να ενεργείς έτσι που να προσφέρεις τη δουλειά σου, τη δύναμή σου στην κοινή υπόθεση. Ακριβώς σ ' αυτό συνίσταται η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση. Μόνο μέσα σε μια τέτια δουλιά μετατρέπεται ο νέος ή η νέα σε πραγματικό κομμουνιστή. Μόνο στην περίπτωση που θα μπορέσουν μ' αυτή τη δουλειά να έχουν πρακτικές επιτυχίες θα γίνουν και κομμουνιστές. Για παράδειγμα πάρτε τη δουλιά στους λαχανόκηπους στα περίχωρα των πόλεων. Μήπως αυτό δεν είναι δουλειά; Αυτό είναι ένα από τα καθήκοντα της Κομμουνιστικής Έ νω σης νεολαίας. Ο λαός πεινά, στις φάμπρικες και στα εργοστάσια έχουμε λιμό. Για να σωθούμε από το λιμό πρέπει να αναπτύξουμε τους λαχανόκηπους, η γεωργία όμως γίνεται με τον παλιό τρόπο. Πρέπει λοιπόν, τα πιο συνειδητά στοιχεία να καταπιαστούν μ' 263

αυτή. τη δουλιά. Και τότε θα δείτε ότι οι λαχανόκηποι θα πληθαίνουν, η έκτασή τους θα αυξηθεί, τα αποτελέσματα θα καλυτερέψουν. Στη δουλιά αυτή πρέπει να πάρει δραστήριο μέρος η ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας. Κάθε ένωση ή κάθε πυρήνας της ' Ενωσης πρέπει να θεωρούν αυτό το έργο δικό τους. Η ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας πρέπει να είναι μια ομάδα κρούσης, που σε κάθε δουλιά προσφέρει τη βοήθεια της, εκδηλώνει τη πρωτοβουλία της, στέκεται πρωτεργάτης. Η ' Ενωση πρέπει να είναι τέτια που κάθε εργάτης να βλέπει μέσα σ ' αυτήν ανθρώπους, που η διδακαλία τους ίσως να τους είναι ακατανόητη, που στη διδασκαλία τους ίσως να μην πιστέψει αμέσως, αλλά η ζωντανή δουλιά τους, η δράση τους θα τον κάνουν να καταλάβει ότι είναι πραγματικά οι άνθρωποι που τους δείχνουν το σωστό δρόμο. Αν η ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας δεν κατορθώσει να οργανώνει έτσι τη δουλιά της σε όλους τους τομείς, αυτό σημαίνει ότι ξεστρατίζει στον παλιό, αστικό δρόμο. Τη διαπαιδαγώγησή μας πρέπει να τη συνδυάσουμε με τον αγώνα των εργαζομένων ενάντια στους εκμεταλλευτές, για να βοηθήσουμε τους εργαζόμενους να λύσουν τα καθήκοντα που πηγάζουν από τη θεωρία του κομμουνισμού. Τα μέλη της Ένωσης πρέπει να χρησιμοποιούν κάθε ελεύθερη ώρα τους για να βελτιώσουν την καλλιέργεια στους λαχανόκηπους ή για να οργανώσουν τη μόρφωση της νεολαίας σε κάποια φάμπρικα ή εργοστάσιο κλπ. Θέλουμε να μετατρέψουμε τη Ρωσία από χώρα φτωχή και κακομοιριασμένη σε χώρα πλούσια. Και πρέπει η ' Ενωση της Κομμουνιστικής νεολαίας να συνδυάσει τη μόρφωσή της, τη μάθησή της και τη διαπαιδαγώ­ γησή της με τη δουλιά των εργατών και των αγροτών, να μη κλειδώνεται στα σχολειά της και να μη περιορίζεται απλώς να διαβάζει κομμουνιστικά βιβλία και μπροσούρες. Μόνο μέσα στη δουλιά μαζί με τους εργάτες και τους αγρότες μπορεί να γίνει κανείς πραγματικός κομμουνιστής. Και πρέπει όλοι να δουν ότι ο καθένας που μπαίνει στην Έ νωση της νεολαίας είναι γραμματισμένος, μα συνάμα ξέρει και να δουλεύει. ' Οταν όλοι δουν πως διώξαμε από το παλιό σχολειό την παλιά μηχανική πειθαρχία και την αντικαταστήσαμε με τη συνειδητή πειθαρχία, πως ο κάθε νέος πάει και παίρνει μέρος στα κομμουνιστικά 264

Σάββατα και πως χρησιμοποιεί κάθε κομμάτι μέρος στα κομμουνιστικά Σάββατα και πως χρησιμοποιεί κάθε κομμάτι γης στα περίχωρα για να βοηθήσει τον πληθυσμό, ο λαός θα αρχίσει να μη βλέπει τη δουλειά έτσι όπως την έβλεπε πρωτύτερα. Το καθήκον της ' Ενωσης της Κομμουνιστικής νεολαίας είναι να οργανώνει στο χωριό ή στη συνοικία της τη βοήθεια σε τέτιες δουλιές - παίρνω ένα μικρό παράδειγμα - σαν την εξασφάλιση της καθαριότητας ή τη διανομή των τροφίμων. Πως γινόταν στην καπιταλιστική παλιά κοινωνία; Ο καθένας δούλευε μόνο για τον εαυτό του και κανένας δεν κοίταζε, αν υπάρχουν γέροι ή άρωστοι, ή αν όλο το βάρος του νοικοκυριού έπεφτε στους ώμους της γυναίκας, που γΓ αυτό ήταν αποκαμωμένη και υποδουλωμένη. Ποιός πρέπει να παλέψει ενάντια σ ' αυτό; Οι Ενώσεις της νεολαίας που πρέπει να πουν: εμείς θα τα αλλάξουμε αυτά, θα οργανώσουμε τμήματα από νέους που θα βοηθούν στην εξασφάλιση της καθαριότητας ή στη διανομή των τροφίμων, γυρίζοντας συστηματικά από σπίτι σε σπίτι, θα οργανώσουμε τμήματα που θα δρουν οργανωμένα προς όφελος όλης της κοινωνίας, κατανέμοντας σωστά τις δυνάμεις και δείχνοντας ότι η εργασία πρέπει να είναι οργανωμένη εργασία. Η γενιά που την αντιπροσωπεύουν όσοι είναι τώρα περίπου 50 χρονών, δεν μπορεί να υπολογίζει ότι θα δει την κομμουνιστική κοινωνία. Ως τότε η γενιά αυτή θα σβήσει. Η γενιά όμως που τώρα είναι περίπου 15 χρονών θα δει την κομμουνιστική κοινωνία και θα χτίσει η ίδια αυτή την κοινωνία. Και πρέπει να ξέρει ότι όλος ο σκοπός της ζωής της είναι η οικοδόμηση αυτής της κοινωνίας. Στην παλιά κοινωνία κάθε οικογένεια δούλευε χωριστά, και κανένας δεν συνένωνε την εργασία του, εκτός από τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές που καταπίεζαν τη μάζα του λαού. Εμείς πρέπει κάθε δουλιά, όσο και αν είναι βρώμικη και δύσκολη, να την οργανώνουμε με τέτιο τρόπο, που ο κάθε εργάτης και αγρότης να μπορεί να βλέπει τον εαυτό του έτσι: εγώ είμαι ένα κομμάτι από τη μεγάλη στρατιά της ελεύθερης εργασίας και θα μπορέσω να χτίσω ο ίδιος τη ζωή μου χωρίς τους τσιφλικάδες και τους καπιταλιστές, θα μπορέσω να εγκαθιδρύσω το κομμουνιστικό καθεστώς. Πρέπει η ' Ενωση της Κομμουνιστι­ κής νεολαίας να διαπαιδαγωγεί όλους τους νέους, από τα μικρά τους χρόνια στο πνεύμα της συνειδητής και πειθαρχημένης 265

δουλιάς. Έ τ σ ι μπορούμε να υπολογίζουμε ότι θα εκπληρωθούν τα καθήκοντα που μπαίνουν σήμερα μπροστά μας. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι χρειάζονται όχι λιγότερα από 10 χρόνια για τον εξηλεκτρισμό της χώρας, για να μπορέσει να εξυπηρετηθεί η φτωχεμένη γη μας σύμφωνα με τις τελευταίες κατακτήσεις της τεχνικής. Η γενιά λοιπόν, που είναι σήμερα 15 χρονών και η οποία ύστερα από 10-20 χρόνια θα ζει μέσα στην κομμουνιστική κοινωνία, πρέπει όλα τα καθήκοντα της μάθησής της να τα βάζει έτσι που κάθε μέρα σε κάθε χωριό, σε κάθε πόλη η νεολαία να εκπληρώνει πρακτικά τούτο ή εκείνο το καθήκον της κοινής δουλιάς, έστω και το πιο μικρό, έστω και το πιο απλό. Στο βαθμό που θα γίνεται αυτό σε κάθε χωριό, στο βαθμό που θα αναπτύσσεται η κομμουνιστική άμιλλα, στο βαθμό που η νεολαία θα αποδείχνει ότι ξέρει να συνενώνει τη δουλιά της - στον ίδιο βαθμό θα εξασφαλίζεται και η επιτυχία της κομμουνιστικής οικοδόμησης. Μόνο βλέποντας το κάθε βήμα μας από την άποψη της επιτυχίας αυτής της οικοδόμησης, μόνο ρωτώντας τον εαυτό μας, αν κάναμε το παν για να είμαστε ενωμένοι, συνειδητοί εργαζόμενοι, η Έ νωση της Κομμουνιστικής νεολαίας θα συνενώσει το μισό εκατομμύριο μέλη της σε μια στρατιά της εργασίας και θα κερδίσει τη γενική εκτίμηση. (Θύελλα χειροκροτημάτων).

«Πράβντα», αρ. φύλ. 221, 222 και 223' 5,6 και 7 too Οχτώβρη 1920

9

Δημοσιεύεται σύμφωνα, με το κείμενο της μπροσούρας: Ν. Αένιν (Β.Ι. Ουλιάνοφ). «Τα καθήκοντα των Ενώσεων νεολαίας», Μόσχα, 1920, που παραβλήθηκε με το κείμενο της εφημερίδας «Πράβντα»

266

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΉΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΑΝΤΕΖΝΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΒΝΑ106

( Ανεπίσημα. Πρόχειρο. Να μην ανακοινωθεί. Θα το μελετήσω καλά και μια και δυό φορές) Δεν κάνει έτσι να γράφουμε για την πολυτεχνική μόρφωση: βγαίνει κάτι το αφηρημένο, για το μακρινό μέλλον, δεν παίρνεται υπόψη η άμεση, η σημερινή, η θλιβερή πραγματικότητα. Πρέπει 1) να προστεθούν 1 ή 2 θέσεις για τη θεμελιακή σημασία της πολυτεχνικής μόρφωσης. σ ύ μ φ ω ν α με τον Μ άρ ξ σύμφωνα με το δικό μας πρόγραμμα του ΚΚΡ. 2) Από να πούμε καθαρά ότι σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από τις αρχές και από την πραγματοποίηση τώρα αμέσως στο μέτρο του δυνατό της πολυτεχνικής ακριβώς μόρφωσης. Η 17η θέση να βγει. 1 Για τη δεύτερη βαθμίδα (12-17) να ειπωθεί: Η εξαιρετικά βαριά οικονομική κατάσταση της Δημοκρατίας απαιτεί τώρα την αναντίρητη και άμεση συγχώνευση της 2ης βαθμίδας με τις επαγγελματικοτεχνικές σχολές, τη μετατροπή της 2ης βαθμίδας σε επαγγελματικοτεχνικές σχολές, όμως ταυτόχρονα, για να μη μετατραπούν απλώς σε βιοτεχνίες, πρέπει να καθοριστούν με ακρίβεια οι παρακάτω κανόνες: * (Να διορθωθεί: να μη συγχωνευθεΐ όλη η 2η βαθμίδα, αλλά από 13, 14 χρονών, με την απόδειξη και απόφαση των παιδαγωγών). 267

1) Να αποφευχθεί η πρόωρη ειδίκευση· να εκπονηθούν οδηγίες για το ζήτημα αυτό. 2) Να επεκταθούν σε όλες τις επαγγελματικοτεχνικές σχολές τα μαθήματα γενικής μόρφωσης. Να συνταχθεί πρόγραμμα κατά έτη: ( Αν δεν υπάρχουνκομμουνισμός, γεωγραφία ακόμη τέτια προ-ιστορία γενικά λογοτεχνία γράμματα, τότε οιστορία των επανακτλ στάσεων Λουνατσάρσκι θε- » της επαναστασης λει κρέμασμα) του 1917 3) να μπει ρητό καθήκον το άμεσο πέρασμα στην πολυτεχνική μόρφωση ή, σωστότερα, η άμεση πραγματοποίηση σειράς προσιτών τώρα ήδη βημάτων προς την πολυτεχνική μόρφωση, και συγκεκριμένα: μαζί με την ΓΚΟΕΛΡΟ

μαζί με την ΓΚΟΕΛΡΟ

α) επίσκεψη του πλησιέστερου ηλεκτροσταθμού και σειρά διαλέξεων με πειράματα σ ’ αυτόν σειρά πρακτικών εργασιών, όλες όσες είναι δυνατό να γίνουν με τον ηλεκτρισμό· να εκπονηθούν τώρα αμέσως λεπτομερειακά προ­ γράμματα. (για 1 μάθημα· για κύκλο μαθημάτων 5,10 διαλέξεων για 1, 2 μήνες κτλ.)., β) το ίδιο σε κάθε καλά οργανωμένο σοβχόζ, γ) το ίδιο σε κάθε καλά οργανωμένο εργοστάσιο, δ) κινητοποίηση (για διαλέξεις σχετικά με τον ηλεκτρισμό και την πολυτεχνική μόρφωση, για την καθοδήγηση της πρακτικής εξάσκησης, των ταξιδιών κτλ.) όλων των μηχανικών, των γεωπόνων, όλων όσοι τελείωσαν φυσικομαθητικές σχολές των πανεπιστημίων, ε) οργάνωση μικρών μουσείων πολυτεχνικής μόρφωσης, τραίνων, πλοίων, κ.ά.

Αυτό είναι εξαιρετικά σοβαρό. Είμαστε φτωχοί. Μας χρειάζονται ξυλουργοί, εφαρμοστές τώρα αμέσως. Χωρίς 268

συζήτηση. ' Ολοι πρέπει να γίνουν ξυλουργοί, εφαρμοστές, κτλ. όμως με μια παρόμοια ακριβώς προσθήκη ενός μίνιμουμ γενικών και πολυτεχνικών γνώσεων. -Καθήκον των σχολείων της 2ης βαθμίδας (σωστότερα: των ανώτερων τάξεων της 2ης βαθμίδας) (12-17) είναι: να δόσουν έναν τέλειο γνώστη της δουλιάς του, έναν απόλυτα ικανό να γίνει αρχιτεχνίτης και καταρτισμένον πρακτικά γ ι' αυτό. ξυλουργό, επιπλοποιό, ε φ α ρ μ ο σ τ ή κτλ., όμως, έτσι, ώστε ο «τεχνίτης» αυτός να έχει ηλατιά γενική μόρφωση (να ξέρει ένα minimum τών βάσεων της άλφα ή της βήτα επιστήμης· να υποδειχτεί με ακρίβεια ποιών επιστημών)· να είναι κομμουνιστής (να υποδειχτεί με ακρίβεια, τι πρέπει να ξέρει)· να έχει πολυτεχνικό ορίζοντα και να κατέχει τις βάσεις (τα πρώτα στοιχεία) της πολυτεχνικής μόρφωσης, συγκεκριμένα: (αα) τις βασικές έννοιες για τον ηλεκτρισμό (να καθοριστεί με ακρίβεια ποιές), (ββ) για την εφαρμογή του ηλεκτρισμού στη μηχανική βιομηχανία, (γγ) το ίδιο για τη χημική, (δδ) το ίδιο για το σχέδιο εξηλεκτρισμού της ΣΟΣΔΡ, (εε) να έχει επισκεφθεί τουλάχιστο 1-3 φορές ηλεκτροσταθμό, εργοστάσιο, σοβχόζ. (στ) να ξέρει παρόμοιες ακριβώς γνώσεις για τις βάσεις της γεωπονίας κτλ. Να γίνει λεπτομερειακή επεξεργασία ενός μίνιμουμ γνώσεων. (Ο Γκρινκό, όπως φαίνεται, το παράκανε μέχρι βλακείας, αρνούμενος την πολυτεχνική μόρφωση (ίσως εν μέρει και ο Ο.Γ. Σμίντ)107. Να διορθωθεί αυτό). Γράφτηκε στα τέλη του 1920 Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1929 στο περιοδικό «Στο δρόμο προς το Νέο Σχολείο», τεύχ. 2 269

δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο

ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΚΕ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ-ΣΤΕΛΕΧΗ ΤΟΥ ΑΛ Ι ΚΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

1. Ακολουθώντας απόλυτα τη θέση που καθόρισε το πρόγραμα του ΚΚΡ σχετικά με την πολυτεχνική μόρφωση (βλ. ιδιαίτερα τις §§ 1 και 8 στο μέρος του προγράμματος, που είναι αφιερωμένο στη λαϊκή παιδεία), το Κόμμα πρέπει να θεωρεί τη μείωση του ορίου ηλικίας για τη γενική και πολυτεχνική μόρφωση από τα 17 στα 15 χρόνια αποκλειστικά σαν προσωρινή πρακτική ανάγκη, που προκλήθηκε από τη φτώχια και την ερήμωση της χώρας κάτω από τα βάρη των πολέμων που μας επέβαλε η Αντάντ. Για τα άτομα ηλικίας άνω των 15 χρόνων η πραγματοποίηση της «σύνδεσης» της επαγγελματικής μόρφωσης με τις «γενικές πολυτεχνικές γνώσεις» (§ 8 του παραπάνω μέρους του προγράμματος του ΚΚΡ) είναι παντού απόλυτα υποχρεωτική μόλις δημιουργηθεί η παραμικρή γ ι' αυτό δυνατότητα. 2. Βασική έλλειψη του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας είναι η έλλειψη θετικής δραστηριότητας και πρακτικού πνεύματος, ο ανεπαρκής υπολογισμός και έλεγχος της πρακτικής πείρας, η έλλειψη συστηματικότητας στη χρησιμοποίηση των διδαγμάτων αυτής της πείρας, η επικράτηση γενικών κρίσεων και αφηρημένων συνθημάτων. Η κύρια προσοχή του Λαϊκού Επιτροπάτου και του Συμβρυλίου πρέπει να στραφεί στην πάλη ενάντια σ ' αυτές τις ελλείψεις. 3. Στο Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας γενικά και στη Γενική Διεύθυνση επαγγελματικής μόρφωσης ειδικότερα, δεν είναι τοποθετημένο σωστά το ζήτημα της προσέλκυσης στο κέντρο για εργασία ειδικών, δηλαδή παιδαγωγών με θεωρητική και μακρόχρονη πρακτική κατάρτιση και προσώπων με τέτια 270

κατάρτιση στον τομέα της επαγγελματικοτεχνικής (συμπεριλαμβανομένης και της γεωπονικής) μόρφωσης. Είναι απαραίτητο να οργανωθεί αμέσως η καταγραφή των στελεχών αυτών, η εξέταση των χρόνων υπηρεσίας τους, ο έλεγχος των αποτελεσμάτων της εργασίας τους και η συστηματική τοποθέτησή τους σε υπεύθυνες θέσεις στην τοπική δουλιά και ιδιαίτερα στη δουλιά στο κέντρο. Κανένα σοβαρό μέτρο δεν πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς την τελική γνώμη αυτών των ειδικών και χωρίς τη διαρκή συμμετοχή τους. Εννοείται, η τοποθέτηση των ειδικών πρέπει να πραγματο­ ποιείται με 2 απαραίτητους όρους: πρώτο, οι μη κομμουνιστές ειδικοί πρέπει να δουλεύουν κάτω από τον έλεγχο κομμουνιστών. Δεύτερο, το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, εφόσον πρόκειται για θέματα γενικής μόρφωσης, και ιδιαίτερα για τη φιλοσοφία, τις κοινωνικές επιστήμες και την κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση, πρέπει να καθορίζεται μόνο από τους κομμουνιστές. 4. Το Συμβούλιο και το Λαϊκό Επιτροπάτο πρέπει να καταρτίσουν και να κυρώσουν τα προγράμματα των εκπαιδευτι­ κών ιδρυμάτων βασικών τύπων, και έπειτα των ανώτερων τύπων μαθημάτων, των διαλέξεων, των κύκλων ομιλιών, των συζητή­ σεων, των πρακτικών μαθημάτων. 5. Το τμήμα του ενιαίου σχολείου εργασίας, και ιδιαίτερα η Γενική Διεύθυνση επαγγελματικής μόρφωσης, πρέπει να συγκεντρώσουν τη μεγαλύτερη προσοχή τους στην πιο πλατιά και συστηματική προσέλκυση όλων των κατάλληλων τεχνικών και γεωπονικών δυνάμεων στην επαγγελματικοτεχνική και πολυτεχνική μόρφωση, συνδυάζοντάς την με τη χρησιμοποίηση κάθε υποφερτά κάπως οργανωμένης εργοστασιακής και αγροτι­ κής επιχείρησης (σοβχόζ, αγροτικός πειραματικός σταθμός, καλό νοικοκυριό κ.ο.κ., ηλεκτροσταθμοί κτλ). Οι μορφές και ο τρόπος χρησιμοποίησης των οικονομικών επιχειρήσεων και ιδρυμάτων για την πολυτεχνική μόρφωση πρέπει να καθορίζονται ύστερα από συννενόηση με τα αντίστοιχα οικονομικά όργανα, έτσι που να μη' διασαλεύεται η ομαλή πορεία της παραγωγής. 6. Πρέπει να καταρτιστούν πρακτικές, πολύ σύντομες, αλλά σαφείς και ακριβείς μορφές απολογισμού, για να μπορούν να υπολογίζονται και να ελέγχονται η έκταση και τα αποτελέσματα 271

της δουλνάς. Από την άποψη αυτή η οργάνωση της δουλιάς στο Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας είναι κάθε άλλο παρά ικανοποιητι­ κή. 7. Επίσης κάθε άλλο παρά ικανοποιητική είναι η οργάνωση της διανομής των εφημερίδων, των μπροσούρων, των περιοδικών και των βιβλίων στις βιβλιοθήκες και στα αναγνωστήρια τόσο στα σχολεία, όσο και έξω από τα σχολεία. Από δω απορέει ότι η εφημερίδα και το βιβλίο φτάνει σε ένα μικρό στρώμα σοβιετικών υπαλλήλων και ότι πολλά λίγα έντυπα φτάνουν στους εργάτες και στους αγρότες. Επιβάλλεται μια ριζική αναδιοργάνωση όλης αυτής της δουλιάς.

«Πράβντα», αρ. φολ. 25, 5 του Φλεβάρη 1921

Δημοσιεύεται σύμφωνα με το χειρόγραφο

272

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΛΑ Ϊ ΚΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

(απόσπασμα)

Στην «Πράβντα», αρ. φυλ. 25 της 5 του Φλεβάρη, δημοσιεύτηκαν οι «Οδηγίες της ΚΕ του ΚΚΡ προς τους κομμουνιστές-στελέχη του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας (σχετικά με την αναδιοργάνωση του Επιτροπάτου)». Δυστυχώς, στο πρώτο σημείο έγινε τυπογραφικό λάθος, που επαναλαμβάνεται τρεις φορές και διαστρεβλώνει το νόημα: αντί «πολυτεχνική» μόρφωση τυπώθηκε: πολιτική!!! Θα ήθελα να επισύρω την προσοχή των συντρόφων σ ' αυτές τις οδηγίες και να προκαλέσω την ανταλλαγή γνωμών πάνω σε μερικά σημεία εξαιρετικής σπουδαιότητας. Το Δεκέμβρη του 1920 έγινε κομματική σύσκεψη για τα ζητήματα της λαϊκής παιδείας. Πήραν μέρος 134 αντιπρόσωποι με θετική και 29 με συμβουλευτική ψήφο. Η σύσκεψη κράτησε πέντε μέρες. Απολογισμός της σύσκεψης αυτής δίνεται στο «Παράρτημα του Δελτίου του VII συνεδρίου των Σοβιέτ, που είναι αφιερωμένο στην κομματική σύσκεψη για τα ζητήματα της λαϊκής παιδείας» (έκδοση της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελε­ στικής Επιτροπής, 10 του Γενάρη 1921). Από τις αποφάσεις της σύσκεψης, από τον απολογισμό της σύσκεψης, απ' όλα τα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στο παραπάνω «Παράρτημα του Δελτίου» εκτός από το εισαγωγικό άρθρο του σ. Λουνατσάρσκι και το άρθρο του σ. Γκρινκό - φαίνεται η λαθεμένη τοποθέτηση του ζητήματος της πολυτεχνικής μόρφωσης, φαίνεται η έλλειψη, που στην κααπολέμησή της οι οδηγίες της ΚΕ στρέφουν την 273

ί Iί

«κύρια προσοχή» του Λαϊκού Επιτροπάτου και του Συμβουλίου και συγκεκριμένα: η «τάση» για γενικές κρίσεις και αφηρημένα συνθήματα. Το ζήτημα της πολυτεχνικής μόρφωσης έχει βασικά λυθεί από το πρόγραμμα του Κόμματός μας, στις §§ 1 και 8 του μέρους του προγράμματος, που είναι αφιερωμένο στη λαϊκή παιδεία. Ακριβώς τα σημεία αυτά του προγράμματος υποδείχνει η οδηγία της ΚΕ. Η § 1 μιλάει για πολυτεχνική μόρφωση ως τα 17 χρόνια, η § 8 - για «πλατιά ανάπτυξη της επαγγελματικής μόρφωσης για τα πρόσωπα ηλικίας άνω των 17 χρόνων, σε συνδυασμό με τις γενικές πολυτεχνικές γνώσεις». Έ τ σ ι το πρόγραμμα του Κόμματος τοποθετεί το ζήτημα εντελώς ξεκάθαρα. Οι κρίσεις για «πολυτεχνική ή μονοτεχνική μόρφωση» (ακριβώς, αυτές τις λέξεις, που τις έβαλα σε εισαγωγικά και τις υπογράμμισα, τις συναντούμε, με όλη την τερατώδη ανοησία τους, στην 4η σελίδα του «Παραρτήματος του δελτίου»!) που ανάφερα - αυτές οι κρίσεις είναι ριζικά λαθεμένες και για έναν κομμουνιστή εντελώς απαράδεκτες, δείχνουν και άγνοια του προγράμματος και εντελώς κούφια «μανία» με αφηρημένα συνθήματα. Αν είμαστε αναγκασμένοι να μειώσουμε προσωρινά το όριο ηλικίας (του περάσματος από τη γενική πολυτεχνική στην επαγγελματική-πολυτεχνική μόρφωση) από τα 17 χρόνια στα 15, «το Κόμμα πρέπει να θεωρεί» αυτή τη μείωση του ορίου της ηλικίας «αποκλειστικά» (σημείο Ιο των οδηγιών της Κεντρικής Επιτροπής) σαν πρακτική ανάγκη, σαν προσωρινό μέτρο που προκάλεσε «η φτώχια και η ερήμωση της χώρας». 7 του Φλεβάρη 1921 «Πράβντα», αρ. φύλ. 28, 9 του Φλεβάρη 1921 Υπογραφή: Ν. Λ t v ιν

274

δημοσιεύεται σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας «Πράβντα»

ΠΡΟΣ TON Ν.Α. ΣΕΜΑΓΚΟ

24.10.1921 Σύντροφε Σεμάγκο, αφού υπόγραψα σήμερα την απόφαση του Μικρού Συμβου­ λίου των Επιτροπών του Λαού σχετικά με το ζήτημα των δύο δισεκατομμυρίων (έτσι είναι; δε θυμάμαι ακριβώς το ποσόν) για τον καθαρισμό της Μόσχας και αφού διάβασα τον «Κανονισμό» της Επιτροπής του Λαού στον τομέα της Υγείας τον σχετικό με τη βδομάδα εξυγίανσης των κατοικιών (Ισβέστια της 12ης Ιούλη), κατάληξα στο συμπέρασμα ότι οι υποψίες μου (για ό,τι αφορά την μη αποτελεσματική οργάνωση αυτής της υπόθεσης) ενισχύθηκαν. Τα δισεκατομμύρια πάρθηκαν, τσεπώθηκαν και σπαταλήθηκαν χωρίς να γίνει τίποτα. Πρέπει να καταφέρουμε να πετύχουμε στη Μόσχα μια παραδειγματική καθαριότητα (ή τουλάχιστον παραδεχτή για ν ' αρχίσουμε) γιατί δεν είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς μεγαλύτερο σκάνδαλο από τη «σοβιετική» βρωμιά, μέσα στα «πρώτα» σοβιετικά σπίτια. Τι να γίνεται τότε με τ ' άλλα σπίτια; Ζητώ να μου στείλουν έναν απολογισμό πολύ σύντομο, αλλ' ακριβή και συγκεκριμένο, με αναφορές σε γεγονότα, που να εξηγεί τι αποτελέσματα είχε η βδομάδα εξυγίανσης και που. Υπάρχει τουλάχιστον μια μόνη επαρχία όπου δεν έγινε κάτι με ακατάστατο τρόπο; Έ πειτα. Τι γίνεται (και τι έγινε) στη Μόσχα; Ποιός είναι υπεύθυνος για τη δουλειά; Μόνο οι «υπάλληλοι» που. έχουν ένα κτυπητό σοβιετικό τίτλο, που δεν καταλαβαίνουν τίποτα, που δεν ξέρουν να δουλεύουν και που περιορίζονται στο να υπογράφουν παλιόχαρτα; Ή υπάρχουν ανάμεσά τους άνθρωποι με ήρεμη σκέψη, και ποιά; Το πιο σημαντικό είναι να έχεις την προσωπική ευθύνη. Τι να κάνουμε για να έχουμε υπευθυνότητα; 275

' Ελεγχος από ποιόν; Από τους επιθεωρητές; Πόσοι είναι; Ποιοι είναι; Από τους νέους (τα μέλη της Κομσομόλ); Υπάρχουν; Πόσοι; Που και πως εμφανίζονται; Π οιοι είναι οι άλλοι τρόποι αποτελεσματικού ελέγχου; Ξοδεύουν τα χρήματα για την αγορά ακριβών υλικών; (φενόλη, εργαλεία καθαρισμού; Πόσα αγόρασαν;) ή για να συντηρούν άλλους «ακαμάτηδες υψηλά ιστάμενους»; Ο Πρόεδρος του Συμβουλίου των Επιτροπών του Λαού Β. Ουλιάνοφ (Λένιν)

δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 22 Γενάρη 1927 στο φ. αρ, 18 της «Ισβέστια του Κ.Ε.Κ. και του Κ.Ε.Κ.Ρ.

276

Β· Λένιν, Απαντα Παρίσι - Μόσχα, τ· 35, σ. 546-547

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤΈΠΑΝΩΦ

«Ο εξηλεκτρισμός της Ο.Σ.Σ.Δ.Ρ. σε σχέση με την προσωρινή φάση της παγκόσμιας οικονομίας»

Συνιστώ με όλη μου την καρδιά το έργο του σύντροφου Στεπάνωφ σ ' όλους τους κομμουνιστές. Ο συγγραφέας κατόρθωσε να συντάξει μια έκθεση πάνω σε θέματα πολύ δύσκολα και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. ' Ηταν πολύ καλή ενέργεια η απόφασή του να γράψει ένα βιβλίο, όχι για τους διανοούμενους (όπως συνηθίζεται στον τόπο μας να γράφουν βιβλία μιμούμενοι με το χειρότερο τρόπο τους αστούς συγγραφείς), αλλά για τους εργαζόμενους για την πλατιά μάζα του λαού, για τους απλούς εργάτες και αγρότες. Στο παράρτημα περιλαμβάνεται η βιβλιογραφία που προορίζεται και γΓ αυτούς που θα τους ήταν δύσκολο να καταλάβουν χωρίς εξηγήσεις ορισμένα σημεία της έκθεσής του και για κείνους που θέλουν να γνωρίσουν τα κυριότερα έργα, ρώσικα και ξένα, τα σχετικά με τό ίδιο θέμα. Ειδικότερα πρέπει να σημειώσω την αρχή του 6ου κεφαλαίου, όπου ο συγγραφέας κάνει μια εξαιρετική έκθεση για τη σημασία της νέα^οικονομικής πολιτικής κι έπειτα αναιρεί πολύ μεθοδικά τον επιπόλαιο και τόσο διαδομένο σκεπτικισμό σχετικά με τον εξηλεκτρισμό, σκεπτικισμό που συνήθως καλύπτει την έλλειψη μιας σοβαρής συλλογιστικής πάνω σ ' αυτό το θέμα (εκτός του ότι δεν καλύπτει, πράγμα που συμβαίνει καμιά φορά, το μίσος των λευκών φρουρών, των εσέρων και των μενσεβίκων για κάθε σοβιετική οικοδόμηση). Αυτό που λείπει περισσότερο για μια δουλειά πραγ­ ματική (κι λείπει γραφειοκρατική και στείρα) σχετικά με την 277

εκπαίδευση του λαού, είναι ακριβώς τα «σχολικά εγχειρίδια» (για όλα τα σχολεία, υποχρεωτικά), όπως αυτό εδώ. Αν όλοι οι μαρξιστές συγγραφείς αντί να χάνουν τον καιρό τους με τις εφημερίδες και τις επιθεωρήσεις και με πολιτικές φλυαρίες που κουράζουν όλο το κόσμο, άρχιζαν να γράφουν τέτοιου είδους εγχειρίδια πάνω σ ' όλα τα κοινωνικά θέματα χωρίς εξαίρεση, δεν θα βλέπαμε αυτό το αίσχος: κάπου πέντε χρόνια μετά την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο οι γηραλέοι αστοί σοφοί εκπαιδεύουν μέσα στα σχολεία και τα πανεπιστήμια του Κράτους, τα προορισμένα γ ι' αυτό ακριβώς το προλεταριάτο, τη νεολαία, ή μάλλον τη διαφθείρουν, με το παλιό αστικό πρόστυχο εμπόρευμα. Το 8ο Συνέδριο των Σοβιέτ αποφάσισε να είναι η διδασκαλία του σχεδίου εξηλεκτρισμού υποχρεωτική για όλα τα εκπαιδευτι­ κά ιδρύματα της ΟΣΣΔΡ108. Αυτή η απόφαση έπεσε στο κενό και δεν εφαρμόστηκε εξ αιτίας της άγνοιας, εμάς των μπολσεβίκων. Τώρα μετά την έκδοση του «σχολικού εγχειριδίου» του σύντροφου Στεπάνωφ, πρέπει να επιδιώξουμε (και θα το πετύχουμε) ώστε σε κάθε περιφερειακή βιβλιοθήκη (και στη συνέχεια σε κάθε δημοτική) να υπάρχουν πολλά αντίτυπα αυτού του «εγχειριδίου». Εξ άλλου σε κάθε ηλεκτρικό σταθμό της Ρωσίας (και υπάρχουν περισσότεροι από 800) πρέπει, όχι μόνο να υπάρχει αυτό το βιβλίο, αλλά παράλληλα να οργανώνονται υποχρεωτικά δημόσιες συζητήσεις, προσιτές σε όλους σχετικά με τον ηλεκτρισμό, τον εξηλεκτρισμό της Ο.Σ.Σ.Δ.Ρ. και τη τεχνική γενικά. Κάθε δάσκαλος, σε κάθε σχολείο, οφείλει να διαβάσει και ν ' αφομοιώσει αυτό το «εγχειρίδιο» (και για να συμβάλουμε σ ' αυτό πρέπει να οργανώσουμε σε κάθε περιοχή ομάδες μηχανικών και καθηγητών της φυσικής) και όχι μόνο αυτό, αλλά να ξέρει να το παραδίδει και να το διδάσκει με τρόπο εύκολο και κατανοητό στους μαθητές και στην αγροτική νεολαία γενικά. Ό μ ω ς, για να εφαρμοστεί αυτό απαιτείται σκληρή δουλειά. Είμαστε άνθρωποι φτωχοί κι αμόρφωτοι, δεν είναι τρομερό, φτάνει να καταλάβουμε ότι πρέπει να μορφωθούμε, φτάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο αγρότης και ο εργάτης έχουν τώρα ανάγκη να μορφωθούν όχι για να «ωφελήσουν» και να αποφέρουν κέρδη στους μεγαλοτσιφλικάδες και στους καπιταλιστές, αλλά για,να βελτιώσουν την ίδια τους τη ζωή. 278

Οι προϋποθέσεις υπάρχουν. Και γι ’ αυτό θα διδαχτούμε και θα γίνουμε άνθρωποι μορφωμένοι.

Β. Αένιν, Άπαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 33, σ. 247, 249

«Πράβδα», αρ. ψ. 64, 21 Μάρτη 1922

279

ΠΡΟΣ ΤΟ 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΡΩΣΙΑΣ109

Αγαπητοί φίλον, Λυπάμε πολύ που δεν μπορώ να σας χαιρετίσω αυτοπροσώ­ πως. Εύχομαι οι εργασίες του 5ου Συνεδρίου σας να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία. Είμαι σίγουρος ότι η νεολαία θα προχωρήσει μ ' επιτυχία και θα σταθεί στο ύψος των καθηκόντων της τη στιγμή που θα έχει ωριμάσει το επόμενο στάδιο της παγκόσμιας Επανάστασης. Με- τους θερμότερους κομμουνιστικούς χαιρετισμούς 11.10.1922 Β. Ουλιάνωφ (Λένιν)

«Πράβντα», αρ. φ. 230, 12 Οκτώβρη 1922

Β. Λένιν, Άπαντα Παρίσι - Μόσχα, τ. 33, σ. 331

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ Β.Μ. ΜΑΞΙΜΟΦΣΚΙ

27.10.1922 Σύντροφε Μαξιμόφσκι, Πιθανόν να έχετε ενημερωθεί για την απόφαση της Κ.Ε.110. Θα κάνει μάλλον μια επανεκτίμηση των άλλων δαπανών του προϋπολογισμού της Επιτροπής για την Εκπαίδευση, για να φτάσει σε κάποια σύνθεση, να συμπληρώσει τα κενά κτλ. Επειδή είσαστε υπεύθυνος για τη διεύθυνση και τα οικονομικά της Επιτροπής σας ζητώ να αναλάβετε από τώρα την επανεξέταση του προϋπολογισμού της Επιτροπής και να προσπαθήσετε να περικόψετε ό,τι δεν είναι απαραίτητο (δαπάνες της κεντρικής επιτροπής του Συμβουλίου των επιτροπών του λαού για την υλική ενίσχυση των επιστημόνων, δαπάνες για την ανώτατη παιδεία, διάφορα περιττά έξοδα), για ν ’ αυξήσουμε τις επιχορηγήσεις στα σχολεία και να καταπολεμήσουμε τον αναλφαβητισμό. Ενημερώστε με μ ' ένα τηλεφώνημα ή μ' ένα σημείωμα. Δικό σας Λένιν

Πρωτοδημοσιεύτηκε στη Συλλογή Λένιν XXXVI

1 Β. Λένιν, Άπαντα, 5η ρωσ. έκδοση, τ. 54, σ. 302

281

ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ11!

Σας ευχαριστώ για το μήνυμά σας, σύντροφοι, και σας εύχομαι να φέρεται σε πέρας το μεγάλο και σημαντικό καθήκον που αναλάβατε: να ετοιμάσετε τη νέα γενιά για την οικοδόμηση της νέας ζωής. Λένιν

Δημοσιεύτηκε στις 26 Νοέμβρη 1922 στο περιοδικό «Ραμπότνικ Προσβεχτσένια», αρ. τ. 10

/

Β. Λένιν, Άπαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 33, σ. 458

ΠΡΟΣ ΤΟ 3ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΕΟΛΑΙΩΝ, ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ112

4.12.1922 Αγαπητοί σύντροφοι, Λυπάμαι που δεν μπορώ να σας χαιρετήσω αυτοπροσώπως. Σας στέλνω τις θερμότερες ευχές μου για την επιτυχία στο έργο σας. Ελπίζω ότι, παρά τον εξέχοντα τίτλο σας δε θα ξεχάσετε το κύριο: την ανάγκη να συμβάλετε ενεργητικά στη διαμόρφωση και τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας. Με τους θερμότερους κομμουνιστικούς χαιρετισμούς Β. Ουλιάνωφ (Λένιν)

«Πράβδα» αρ. φ. 275, 5 Δεκέμβρη 1922

283

Β. Λένιν, Άπαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 33, σ. 459

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ Κ.Ε. TOY Κ.Κ.Ρ. (Μ π) ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙΣΙΤΙΣΜΟΥ113

Να καλύψουμε εντελώς, εκτός από τις εκτιμήσεις που ήδη χορηγήθηκαν, τις ανάγκες σε τρόφιμα όλων των σχολείων τόσο για τους δασκάλους όσο και για τους μαθητές και ν ' αναθέσουμε στους συντρόφους Καμένεφ, Τσιουρούπα, και Γιακόβλεβα να υπολογίσουν την ποσότητα των τροφίμων που χρειάζεται γ ι' αυτό το σκοπό, προσθέτοντας κι ένα ελάχιστο επί πλέον, ειδικά ελεγχόμενο, για τους υπαλλήλους. Να χορηγήσουμε ακόμα ένα εκατομμύριο χρυσά ρούβλια συμπλήρωμα για τα σχολικά έξοδα.

Συντάχτηκε στις 7 Δεκέμβρη 1922, Δημο­ σιεύτηκε για πρώτη φορά το 1959, Συλ­ λογή Λένιν XXXVI

Β. Λένιν, Άπαντα, 5η ρωσική έκδοση, τ. 45, σ. 326

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ

Η πρόσφατη έκδοση του έργου με την εκπαίδευση στη Ρωσία και με βάση στοιχεία της απογραφής του 1920, (Η παιδεία στη Ρωσία, Μόσχα 1922, κεντρική Υπηρεσία Στατιστικής, τμήμα Δημόσιας Παιδείας) αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός. Αναδημοσιεύουμε πιο κάτω ένα πίνακα απ' αυτό το βιβλίο που δείχνει την κατάσταση της Παιδείας στη Ρωσία το 1897 και 1920. Ποσοστό άνδρών Ποσοστό άτόμων Ποσοστό γυναικών πού γνωρίζουν γραφή πού γνωρίζουν γραφή πού γνωρίζουν γραφή καί άνάγνωση καί άνάγνωση καί άνάγνωση (στούς 1.000) (στις 1.000) (στούς 1.000)

1. Ευρωπαϊκή Ραι­ οία .............. 2. Βόρειος Καύ­ κασος ......... 3. ΣιΟηρΙα (ΔυτικΓι) ............. Μέσος δρος

ier:-7

1920

1897

1920

1897

1920

3Γ5

422

136

235

223

330

2«!

357

56

215

150

261

170

307

48

134

108

218

313

409

131

244

223

319

Κι ενώ μιλάμε για την προλεταριακή μόρφωση και τη σχέση της με την αστική, τα γεγονότα μας εφοδιάζουν με αριθμούς που αποδεικνύουν ότι στον τομέα της αστικής μόρφωσης τα πράγματα πάνε πολύ άσχημα στη χώρα μας. Η αλήθεια είναι, όπως το περιμέναμε, ότι απέχουμε πολύ ακόμα από την στοιχειώδη γενική εκπαίδευση και ότι η πρόοδός μας σε σχέση με την τσαρική εποχή προχωράει με βραδύ ρυθμό, γεγονός που αποτελεί συμβουλή και μομφή συγχρόνως γ ι' αυτούς που 285

πετούσαν και πετούν ακόμα στα σύννεφα της «προλεταριακής μόρφωσης». Αυτοί οι αριθμοί μας δείχνουν πόσο μεγάλες και επίμονες προσπάθειες πρέπει να καταβάλλουμε ακόμα για να φτάσουμε στο επίπεδο μιας οποιοσδήποτε δυτικοευρωπαϊκής χώρας και πόσο μεγάλο έργο πρέπει να πραγματοποιήσουμε για να μπορέσουμε χάρη στις προλεταριακές μας κατακτήσεις, να φτάσουμε σ ’ ένα επίπεδο μόρφωσης έστω και χαμηλό. Δεν πρέπει όμως να περιοριστούμε στην διαπίστωση αυτής της αλήθειας, που είναι πραγματική, αλλά πολύ θεωρητική. Πρέπει από την επόμενη κιόλας αναθεώρηση του τρίμηνου απολογισμού μας να ριχτούμε στη δουλιά και στο πρακτικό επίπεδο και να μειώσουμε αρχικά όχι τα έξοδα της Επιτροπής του Λαού για τη Δημόσια Παιδεία, αυτό εννοείται, αλλά τις δαπάνες των άλλων τομέων, για να συγκεντρώσουμε τα διαθέσιμα ποσά στη Δημόσια Παιδεία. Δεν πρέπει να στερούμε από τους δασκάλους μια μπουκιά ψωμί σε μια χρονιά σα φέτος που είχαμε πλούσια παραγωγή σε σιτηρά. Βέβαια η δουλειά που γίνεται τώρα στον τομέα της Δημόσιας Παιδείας δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί γενικά σαν περιορισμένη. Κάναμε πολλές ενέργειες για να παρακινήσουμε το παλιό εκπαιδευτικό σώμα, να το καλέσουμε στα νέα καθήκοντα, να του κινήσουμε το ενδιαφέρον για το νέο τρόπο που θέτουμε τα παιδαγωγικά και άλλα προβλήματα, όπως αυτό της θρησκείας. Ό μ ω ς παραμελούμε το σημαντικότερο. Δεν ασχολούμαστε καθόλου, ή ασχολούμαστε πολύ λίγο με το ν ’ ανεβάσουμε το επίπεδο των εκπαιδευτικών στο απαραίτητο ύψος, κάτω από το οποίο δεν μπορεί να γίνεται λόγος για μόρφωση, ούτε προλεταριακή ούτε καν αστική. Πρόκειται για την μισοαστική αμορφωσιά, από την οποία δεν απαλλαγήκαμε ακόμα και ούτε πρόκειται ν ' απαλλαγούμε, χωρίς σοβαρές προσπάθειες. Κι όμως έχουμε τη δυνατότητα, εφ ' όσον πουθενά στον κόσμο οι λαϊκές μάζες δεν ενδιαφέρονται τόσο για την αληθινή μόρφωση όσο στη χώρα μας· πουθενά αλλού δεν μπαίνουν τα προβλήματα με τόσο βαθύ και μεθοδικό τρόπο όσο στη χώρα μας· πουθενά αλλού η εξουσία δε βρίσκεται στα χέρια της εργατικής τάξης που ενδιαφέρεται, στο σύνολό της, όχι τόσο, θα έλεγα, για την ανεπαρκή γενική της μόρφωση, όσο για την ελλιπή της στοιχειώδη εκπαίδευση- και πουθενά αλλού η εργατική τάξη δεν είναι έτοιμη να δεχτεί και δεν δέχεται να κάνει τόσο μεγάλες 286

θυσίες για να βελτιώσει τη θέση της σ ' αυτόν τον τομέα. Κάνουμε ακόμη πολύ λίγες προσπάθειες, πάρα πολύ λίγες για να καταρτίσουμε με τέτοιο τρόπο τον κρατικό προϋπολογι­ σμό που να ικανοποιήσουμε κατά κύριο λόγο τις ανάγκες της βασικής εκπαίδευσης. Στη δικαιοδοσία της Επιτροπής του Λαού για τη Δημόσια Παιδεία βρίσκουμε ακόμα ένα εξαιρετικά πολυάριθμο προσωπικό για τις ανάγκες ενός οργανισμού, όπως οι Κρατικές Εκδόσεις: ξεχνάμε τελείως ότι το κράτος πρέπει κατά κύριο λόγο να φροντίζει όχι για τις εκδοτικές υπηρεσίες αλλά για τον αναγνώστη, για ν ' αυξήσει το ποσοστό των ατόμων που ξέρουν να διαβάζουν έτσι που οι εκδόσεις της μελλοντικής Ρωσίας ν ' αποκτήσουν μεγαλύτερη πολιτική ευρύτητα. Σύμφωνα με την παλιά (και κακή) μας συνήθεια αφιερώνουμε σε τεχνικά προβλήματα, όπως αυτό της βιβλιοθήκης, πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια απ' ότι στη Δημόσια Παιδεία στα πλαίσια του γενικού πολιτικού προγράμματος. Αν εξετάσει κανείς την κεντρική διεύθυνση της επαγγελμα­ τικής εκπαίδευσης, είμαι σίγουρος ότι θα βρει και σ ' αυτήν πολλά αρνητικά και περιττά στοιχεία, που χειροτερεύουν από ένα στενό διοικητικό ενδιαφέρον, που οπωσδήποτε δεν πηγάζει από τις ανάγκες μιας με την πλατιά έννοια Δημόσιας Παιδείας. Κάθε τι που συμβαίνει εκεί απέχει πολύ από το να υπαγορεύεται από τη δίκαιη επιθυμία ν ' ανεβάσουμε πρωτ' απ' όλα, το πνευματικό επίπεδο της εργοστασιακής νεολαίας μας και να της δώσουμε ένα πρακτικό προσανατολισμό. Κι αν εξετάσει κανείς προσεκτικά τις καταστάσεις του προσωπικού θα βρει μια σειρά από υπερβολικά και φανταστικά στοιχεία που πρέπει ν ’ αφαιρεθούν. Κάτω από ένα προλεταριακό κι αγροτικό καθεστώς μπορούμε και πρέπει, για ν ' αναπτυχθεί η λαϊκή παιδεία, να κάνουμε οικονομίες, θυσιάζοντας διάφορες συνήθειες και θεσμούς - όπως διασκεδάσεις μισοαριστοκρατικού τύπου - ή καλύτερα εκείνα, από τα οποία είμαστε σε θέση και θα είμαστε για πολύ καιρό ακόμα και θα πρέπει ν ' απέχουμε. Πρέπει να προάγουμε το δάσκαλο της χώρας μας σ ' ένα αξίωμα που δεν έχει ποτέ, που δεν έχει και δεν μπορεί να έχει σε μια αστική κοινωνία. Αυτή είναι μια αλήθεια, που δεν χρειάζεται αποδείξεις. Πρέπει να πορευτούμε προς αυτή την κατάσταση πραγμάτων δουλεύοντας ασταμάτητα με συστηματικό κι επίμονο ,2*7

τρόπο, για ν ' ανεβάσουμε το πνευματικό επίπεδο του δασκάλου, να τον προετοιμάσουμε σ ' όλους τους τομείς για την ψηλή του αποστολή· τ® σπουδαιότερο όμως παραμένει η βελτίωση της υλικής του κατάστασης. Πρέπει να ενισχύσουμε μεθοδικά την οργανωτική δουλειά ανάμεσα στους δασκάλους,*για να γίνουν από υποστηριχτές του αστικού καθεστώτος, που είναι μέχρι τώρα σ ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες χωρίς εξαίρεση, υποστηριχτές των Σοβιέτ και ν ' αποτρέψουν, με τη μεσολάβησή τους, την αγροτιά να συμμαχήσει με την αστική τάξη και να την οδηγήσουν σε μια συμμαχία με το προλεταριάτο. Σημειώνω εδώ σύντομα ότι πρέπει κυρίως οι εργάτες να κάνουν συχνές εξορμήσεις στην επαρχία, πράγμα που γίνεται ήδη αλλά που πρέπει να συνεχιστεί στη βάση ενός προγράμματος. Αξίζει τον κόπο να εγκρίνουμε γ ι’ αυτό το σκοπό κονδύλια, που συχνά σπαταλάμε ανώφελα σε κάποιο διοικητικό μηχανισμό, που ανήκει σε μια περασμένη πια ιστορικά εποχή. Για να συντάξω το λόγο που τελικά δεν μπόρεσα να βγάλω στο Συνέδριο των Σοβιέτ, το Δεκέμβρη του 1922 και που θα αναφερόταν στην προστασία του πληθυσμού των επαρχιών από τους εργάτες των πόλεων, χρησιμοποίησα ντοκουμέντα, μερικά από τα οποία μου έδωσε ο σύντροφος Κουτορόφσκι και παρακαλώ σήμερα τους συντρόφους να προσέξουν αυτό το θέμα, μια και δεν μπόρεσα να το αναπτύξω εγώ ο ίδιος μέσα από το Συνέδριο των Σοβιέτ. Πρόκειται για ένα σημαντικό πολιτικό πρόβλημα που έχει αποφασιστική σημασία για την πορεία της επανάστασής μας: η στάση της πόλης απέναντι στην επαρχία. Ενώ το αστικό κράτος προσπαθεί συστηματικά ν ’ αποβλακώσει τους εργάτες των πόλεων, χρησιμοποιώντας γ ι' αυτό το σκοπό όλη τη φιλολογία που εκδίδεται με έξοδα του κράτους, των τσαρικών και αστικών κομμάτων, εμείς μπορούμε και οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε τη δύναμή μας για να μετατρέψουμε τον αστό εργάτη σε πραγματικό προπαγανδιστή των κομμουνιστικών ιδεών μέσα στο αγροτικό προλεταριάτο. Είπα «κομμουνιστικών», όμως είμαι επιφυλακτικός, γιατί υπάρχει κίνδυνος να παρεξηγηθώ ή να γίνω άσχημα αντιληπτός. 288

Δεν εννοώ μ ' αυτό ότι πρέπει αμέσως να φέρουμε στην επαρχία ιδέες κομμουνιστικές, απλές και ξεκάθαρες, κάτι τέτοιο θα ήταν βλαβερό και ολέθριο για τον κομμουνισμό, τη στιγμή που δεν έχουμε στο χωριό τις υλικές βάσεις για τον κομμουνισμό. ' Οχι. Πρέπει ν ’ αρχίσουμε αποκαθιστώντας μια επαφή μεταξύ της πόλης και της επαρχίας, χωρίς να ορίζουμε με τολμηρό τρόπο ότι σκοπός μας είναι η εισαγωγή του κομμουνισμού στο χωριό. Σήμερα δεν μπορούμε να φτάσουμε αυτόν το στόχο, είναι πρόωρος και η διακήρυξη ενός τέτοιου σκοπού θα ήταν επιζήμια μάλλον, παρά χρήσιμη για την υπόθεσή μας. Η αποκατάσταση όμως επαφών μεταξύ των εργατών της πόλης και των εργαζομένων του χωριού κι ενός είδους συντροφικότητας που μπορεί εύκολα να καλλιεργηθεί, να ποιό είναι το καθήκον μας, ένα βασικό χρέος της άρχουσας εργατικής τάξης. Για το σκοπό αυτό, είναι απαραίτητο να ιδρύσουμε μια σειρά από συλλόγους (κομματικούς, συνδικαλιστικούς, ιδιωτι­ κούς) αποτελούμενους από εργάτες εργοστασίων με στόχο τους να συντελέσουν στην πνευματική ανάπτυξη των επαρχιών. Μπορούμε να «συνδέσουμε» όλους τους πυρήνες των πόλεων με τους αγροτικούς πυρήνες, με τρόπο που ο κάθε «συνδεδεμένος» εργατικός πυρήνας να παραμονεύει την ευκαιρία για να ικανοποιήσει αυτή ή την άλλη μορφωτική ανάγκη του συνπυρήνα του; Ή μπορούμε να βρούμε άλλες μορφές σύνδεσης; Περιορίζομαι εδώ στο να θέσω την ερώτηση, για να επιστήσω την προσοχή των συντρόφων, για να υπογραμμίσω την εμπειρία της δυτικής Σιβηρίας (που μου τόνισε ο σύντροφος Κουτορέφσκι) και να θέσω σ ' όλη του την ευρύτητα αυτό το πελώριο μορφωτικό πρόβλημα μιας παγκόσμιας ιστορικής δύναμης. Δεν κάνουμε σχεδόν τίποτα για τις επαρχίες πέρα από ένα επίσημο προϋπολογισμό ή τις επίσημες αναφορές μας. Βέβαια, οι μορφωτικές σχέσεις ανάμεσα στην πόλη και την επαρχία κρύβουν από την ίδια τους τη φύση έναν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα. Στο καπιταλιστικό καθεστώς η επιρροή της πόλης πάνω στην επαρχία, τη διάφθειρε στο πολιτικό, οικονομικό, ηθικό, φυσικό επίπεδο. Σε μας όμως η πόλη αρχίζει από μόνη της να εξασκεί πάνω στην επαρχία μία εντελώς διαφορετική επίδραση. Κι αυτό γίνεται από μόνο του, αυθόρμητα. Αν γίνει συστηματική, συνειδητή και μεθοδική δουλειά η επίδραση αυτή μπορεί να ενισχυθεί (και μετά να εκατονταπλασιαστεί). 289

Δε θα αρχίσουμε να κάνουμε προόδους παρά τη μέρα (και τότε θα προχωρήσουμε εκατό φορές πιο γρήγορα) που θα έχουμε επεξεργαστεί αυτό το πρόβλημα και που θα έχουμε ιδρύσει εργατικούς συλλόγους κάθε είδους - προφυλάσσοντάς τους από κάθε γραφειοκρατική παγίδα - για να θέσουμε αυτό το πρόβλημα, να το συζητήσουμε και να το λύσουμε πρακτικά.

«Πράβντα», αρ. φ. 2, 4 Γενάρη 1923. Υπογραφή Ν. Λένιν

290

Β. Λένιν, Άπαντα, Παρίσι - Μόσχα, τ. 33, σ. 474-479

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Η Αγία Σύνοδος - το ανώτατο διοικητικό σώμα της Ρώσικης ορθόδοξης εκκλησίας. Επόπτευε επίσης τα εκκλησιαστικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, την διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία κλπ. Διευθυνόταν από έναν πολίτη (όχι κληρικό) Γενικό Επίτροπο. 2. Σχολεία της Κυριακής - σχολεία για ενήλικες στην προεπαναστατική Ρωσία που λειτουργούσαν τις Κυριακές και στόχευαν να μορφώσουν τους αγράμματους και μισο-μορφωμένους ενήλικες. Οι οργανωτές τους και οι δάσκαλοι προέρχονταν από προοδευτικούς διανοούμενους που δούλευαν χωρίς πληρωμή. Οι Επαναστάτες Σοσιαλδημοκράτες χρησιμοποίησαν αυτά τα σχολεία για την πολιτική διαπαιδαγώγηση των εργατών. 3. Ο Λένιν αναφέρεται σε εκπροσώπους του επαναστατικού δημοκρατικού κινήματος στη Ρωσία κατά τη δεκαετία 1860-70. 4. Ο Λένιν προετοίμασε αυτό το σχέδιο λόγου για ένα Μπολσεβίκο αντιπρόσωπο στη Ντούμα. Ο λόγος εκφωνήθηκε στις 4(17) Ιούνη 1913απ' τον Α.Μπαντάγιεβ στη συζήτηση για την εισήγηση της Επιτροπής Προϋπολογισμού πάνω στους υπολογισμούς του Υπουργείου Παιδείας για το 1913. Το μεγαλύτερο μέρος του γραπτού του Λένιν ο Μπαντάγιεβ το διάβασε λέξη προς λέξη αλλά δεν μπόρεσε να τελειώσει. Μόλις διάβασε την πρόταση «Δεν αξίζει σ' αυτή τη κυβέρνηση να τη διώξει ο λαός;» του αφαίρεσαν το λόγο. 5. Αναφέρεται στην περίοδο μετά την πρώτη Ρώσικη επανάσταση του 1905-07 6. Η Κρατική Δούμα - μια αντιπροσωπευτική εθνοσυνέλευση που ο τσάρος υποχρεώθηκε να συγκαλέσει κάτω από την πίεση των επαναστατικών γεγονότων του 1905. Τυπικά ήταν ένα νομοθετικό σώμα αλλά στην ουσία δεν είχε κάμμιά πραγματική δύναμη. Οι εκλογές για τη Δούμα ήταν έμμεσες, , .όχι ισότιμες και όχι καθολικές. Τα' εκλογικά δικαιώματα των εργαζόμενων και' των μη Ρώσικων εθνοτήτων περιορίζονται αυστηρά και η πλειοψηφία των εργατών και χωρικών δεν είχαν καθόλου δικαιώματα. Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο της 11 (24) Δεκέμβρη 1905, η ψήφος ενός γαιοκτήμονα ήταν ισοδύναμη με 3 ψήφους αστών, 15 ψήφους χωρικών και 45 ψήφους εργατών. Η πρώτη Δούμα ( Απρίλης-Ιούλης 1906) και η Δεύτερη Δούμα (Φλεβάρης-Ιούνης 1907) διαλύθηκαν απ' την τσαρική κυβέρνηση. Μετά το πραξικόπημα στις 3 Ιούνη 1907, η κυβέρνηση εξέδοσε ένα νέο εκλογικό νόμο, που περιόριζε παραπέρα τα εκλογικά δικαιώματα των εργατών, των χωρικών και των μικροαστών και εξασφάλιζε την πλήρη κυριαρχία του αντιδραστικού μπλοκ των 291

γαιοκτημόνων και των μεγάλων καπιταλιστών στην τρίτη (1907-12) και Τέταρτη (1912-17) Δούμα. 7. Το Συμβούλιο του Κράτους ένα απ' τα ανώτατα κρατικά όργανα στην τσαρική Ρωσία. Ιδρύθηκε το 1810 και είχε νομοθετικές και συμβουλευτικές αρμοδιότητες. Τα μέλη του επιλέγονταν και εγκρίνονταν απ' τον τσάρο. Αυτό το αντιδραστικό κρατικό όργανο ανέστειλε με βέτο (ματαίωνε) ακόμα και μετριοπαθείς νόμους που είχαν περάσει απ' τη Δούμα. 8. Εθνικιστες - ήταν μέλη του κόμματος των φεουδαρχών γαιοκτημόνων που προάσπιζαν την παράδοση της δουλείας και των διώξεων ενάντια στους μη Ρώσους. Ο κτω βριστές - μέλη της Ένωσης της 17 Οκτώβρη η οποία σχηματίστηκε μετά την έκδοση από τον τσάρο του μανιφέστου της 17 Οκτώβρη 1905. Ήταν ένα αντιδραστικό κόμμα που υπεράσπιζε τα συμφέροντα των μεγαλοαστών και των γαιοκτημόνων της καπιταλιστικής αγροτικής παραγωγής. Οι Οκτωβριστές υποστήριξαν πλήρως την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της τσαρικής κυβέρνησης. •9. Οι Μαύρες Εκατοντάδες - μοναρχικές συμμορίες που φτιάχτηκαν απ' την τσαρική αστυνομία για να χτυπήσουν το επαναστατικό κίνημα. Δολοφονούσαν επαναστάτες, βασάνιζαν προοδευτικούς διανοούμενους και οργάνωναν πογκρόμ ενάντια στους Εβραίους. 10. Ο Λένιν αναφέρεται σε πράκτορες της Οχράνκα (τμήμα για τη Διαφύλαξη της Δημόσιας Ασφάλειας και Τάξης) που φτιάχτηκε το 1881 στην Αστυνομία σαν όργανο πολιτικής παρακολούθησης (χαφιεδισμού) και χτυπήματος του επαναστατικού κινήματος. 11. Στις 3 (16) Ιούνη 1907, ο τσάρος έβγαλε ένα διάταγμα που διέλυε τη Δεύτερη Δούμα και έκανε αλλαγές στον εκλογικό νόμο. Ο νέος νόμος εξασφάλιζε μια αυξημένη αντιπροσώπευση των γαιοκτημόνων και των εμπόρων και βιομηχάνων ενώ περιόριζε οριστικά την ισχνή αντιπροσώπευση τωνχωρικών και εργατών. Το πραξικόπημα στις 3 Ιούνη ήταν η αρχή της αντίδρασης. 12. Γκουμπέρνια ,- μια διοικητική και περιφερειακή μονάδα στην τσαρική Ρωσία που χωριζόταν σε ουγιέζντς και βόλοστς. Ζέμστβος - τοπικά σώματα αυτοδιοίκησης, στα οποία κυριαρχούσαν οι ευγενείς, που ιδρύθηκαν στα κεντρικά γκουμπέρνια της Ρωσίας το 1864. Η αρμοδιότητά τους περιοριζόταν σε καθαρά τοπικές οικονομικές υποθέσεις (Χτίσιμο νοσοκομείων και δρόμων, στατιστικές, ασφάλιση κλπ). Οι δραστηριότητές τους εποπτεύονταν από τους διοικητές ασκούσε βέτο σ' όλες τις αποφάσεις που δεν άρεσαν στην κυβέρνηση. 13. ΠροσφεσΙνιγκε (Μόρφωση) - ένα μηνιάτικο νόμιμο θεωρητικό περιοδικό που εκδιδόταν απ' τους Μπολσεβίκους στην Πετρούπολη απ' το Δεκέμβρη 1911 μέχρι τον Ιούνη 1914.0 Λένιν το διηύθυνε στην αρχή απ' το Παρίσι κι αργότερα απ' την Κρακοβία και το Πορονίν, είχε την επιμέλεια των άρθρων και αλληλογραφούσε με τους εκδότες. Αρκετά άρθρα του Λένιν γράφτηκαν σ' αυτό. Το τεύχος 2 του Φλεβάρη 1913, είχε την ιστορία «Ένα κερί» του Ντεμιάν Μπέντνι για το οποίο το περιοδικό κατασχέθηκε και συνελήφθη ο εκδότης του. 292

Η τσαρική κυβέρνηση σταμάτησε την κυκλοφορία του τις παραμονές του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Ξανακυκλοφόρησε το φθινόπωρο του 1917 αλλά μόνο για ένα (διπλό) τεύχος. 14. Αναφέρεται στο 12ο Συνέδριο των Γιατρών του Πιρόγκοφ που έγινε στην Πετρούπολη στην περίοδο μεταξύ 29 Μάη (11 Ιούνη) και 5 (18) Ιούνη 1913. Το παρακολούθησαν περίπου 1500 σύνεδροι. 15. Νέο-Μαλθουσιανισμός — μια παραλλαγή του αντιδραστικού δόγματος του άλλου αστού οικονομολόγου και κληρικού Ρ. Μάλθους (1766-1834) που υποστήριζε τον καπιταλισμό και απόδιδε όλα τα κοινωνικά κακά που προέρχονταν απ' αυτόν, σε φυσικές αιτίες. Έτσι αποπροσανατόλιζε τις μάζες απ' τον αγώνα ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα. Ο Μάλθους ισχυριζόταν ότι δεν ήταν ο καπιταλισμός και η εκμετάλλευση που προξενούσε την αθλιότητα των μαζών αλλά η αύξηση του πληθυσμού που ήταν μεγαλύτερη απ' την αύηση της παραγωγής των μέσων συντήρησης κι επιβίωσης. Σύμφωνα με το Μάλθους ήταν δυνατό να εξαλειφθούν όλα τα κοινωνικά καλά μόνο με τον έλεγχο της αύξησης του πληθυσμού, με την αποφυγή σύναψης γάμων και με τον έλεγχο των γεννήσεων. Στη Ρωσία οι ιδέες του Μαλθουσιανισμού διαδόθηκαν απ' τον Π. Στρούβε, Μ. Τούγκαν-Μπαρανόφσκι, Σ. Μπουλγκάκωφ και άλλους που απόδιδαν τη φτώχεια και την αθλιότητα των χωρικών στον υπερπληθυσμό. Ο Μαλθουσιανισμός, λόγω του ότι δικαιολογεί τους πολέμους και τις επιδημίες σαν μέσο για να μειωθεί ο πληθυσμός, αποτελεί διαρκή παρακαταθήκη των σύγχρονων ιδεολόγων του ιμπεριαλισμού, που εξυπηρετεί στο να δικαιολογεί την αντιδραστική πολιτική του αποικιοκρατισμού και των πολέμων. 16. Ρούσκογιε Σλόβο (Ρώσικη Λέξη) - μια αστική εφημερίδα που έβγαινε στη Μόσχα την περίοδο 1895-1917. 17. Αάϊψιχερ Φ ολκτσάιτουγκ (Λαϊκή Εφημερίδα της Λειψίας) - καθημερινή Γερμανική Σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα, 1894-1933. 18. Μεγάλοι Ρώσοι - ο επίσημος χαρακτηρισμός των Ρώσων στην τσαρική Ρωσία σε αντίθεση με τους Ουκρανούς που τους ονόμαζαν περιφρονητικά Μικρούς Ρώσους. 19. Αναφέρεται στο ποσοστό για την εγγραφή που εισήγαγε η τσαρική κυβέρνηση το 1887, που είχε ειδικά σχεδιαστεί για να περιορίσει τον αριθμό των εβραίων στη μέση και ανώτερη εκπαίδευση. Οι Εβραίοι εργαζόμενοι χτυπήθηκαν πολύ απ' αυτόν το περιορισμό που πρακτικά τους αρνιόταν το δικαίωμα στη μόρφωση. 20. Μ πουντιστές - μέλη της Μπούντ ή της Γενικής ' Ενωσης Εβραίων Εργατών της Λιθουνίας, Πολωνίας και Ρωσίας. Σχηματίστηκε το 1897 και ένωνε κύρια μισο-προλεταριακά στοιχεία των Εβραίων τεχνιτών στις Δυτικές περιοχές της Ρωσίας. Η Μπούντ ήταν το μέσο του εθνικισμού και της διάσπασης στο κίνημα της εργατικής τάξης στη Ρωσία. Σ' αντίθεση με το αίτημα του προγράμματος των Μπολσεβίκων για το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση, αυτή προωθούσε το αίτημα για πολιτιστική-εθνική αυτονομία. 293

21. Βλέπε υποσημείωση στη σελ. 26 αυτής της έκδοσης. 22. Η Παρισινή Κομμούνα - μιο επαναστατική εργατική κυβέρνηση που ξεπήδησε από την προλεταριακή επανάσταση στο Παρίσι, η πρώτη κυβέρνηση δικτατορίας του προλεταριάτου στον κόσμο. ' Ηταν στην εξουσία για 72 μέρες από 18 Μάρτη μέχρι 28 Μάη 1871. 23. Ο Λένιν αναφέρεται στον Προσωρινό Κανονισμό για τη Στρατιωτική Θητεία των φοιτητών των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που διώχνονται απ' τα Ιδρύματα κατηγορούμενοι για εξέγερση, ο οποίος έγινε στις 29 Ιούλη (10 Αυγούστου) 1899. Η διάρκεια της θητείας διαρκούσε από ένα ως τρία χρόνια. Οι φοιτητές όλων των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη Ρωσία απαιτούσαν να ανακληθεί ο κανονισμός. 24. Αυτά τα λόγια ανήκουν στο Στρατηγό Σκαλόζουμπ ένα χαρακτήρα στο έργο του Γκριμπογιέντοφ «Η εφυϊα φέρνει βάσανα». 25. Ο Λένιν αναφέρεται στη σωματική ποινή στο στρατό της φεουδαρχικής Ρωσίας. Το θύμα, με τα χέρια του δεμένασ' ένα τουφέκι, υποβαλλόταν στην ποινή του ραβδισμού περνώντας ανάμεσα σε σειρές στρατιωτών που τον κτυπούσαν με ραβδιά ή βέργες (σπιτσρούτεν στα Γερμανικά). Η τιμωρία εφαρμοζόταν ευρέως, ιδιαίτερα στην περίοδο του Νικολάου Α' (1825-55). 26. Υπαινισμός για τον στρατηγό της Καρχηδόνας Αννίβα που ορκίστηκε να συνεχίσει να πολεμάει ενάντια στη Ρώμη μέχρι να πεθάνει. 27. Η διαδήλωση στις 6 (18) Δεκέμβρη 1876 οργανώθηκε απ' τους εργάτες και τους φοιτητές σ' ένδειξη διαμαρτυρίας για τις αυθαιρεσίες της τσαρικής κυβέρνησης. Ο Γ.Β. Πλεχάνοφ, που συμμετείχε στη διαδήλωση, εκφώνησε ένα φλογερό επαναστατικό λόγο. Η διαδήλωση διαλύθηκε με τη βία και πολλοί συνελήφθηκαν και εξορίστηκαν ή καταδικάστηκαν σε κάθειρξη με καταναγκαστικά έργα. 28. Το σύνθημα «Γη και Ελευθερία» διαδόθηκε απ' την παράνομη οργάνωση που είχε το ίδιο όνομα και η οποία ιδρύθηκε από τους Ρώσους επαναστάτες Ναρόντνικους το 1876. Τα μέλη της οργάνωσης θεωρούσαν τους χωρικούς σαν την κύρια επαναστατική δύναμη και προσπάθησαν να οργανώσουν τον ξεσηκωμό τους ενάντια στον τσάρο. 'Εκαναν επαναστατική προπαγάνδα στο Ταμπόφ, Βόρονιεζ και άλλα γκουμπέρνια της Ρωσίας. Είχαν επαφή με κάποιους εργατικούς κύκλους αλλά δεν ηγήθηκαν στο κίνημα της εργατικής τάξης, ούτε μπορούσαν άλλωστε, εφ' όσον δεν παραδέχονταν ότι η εργατική τάξη μπορούσε να παίξει καθοδηγητικό ρόλο. Δεν μπόρεσαν επίσης να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα του πολιτικού αγώνα. Το 1879, σαν αποτέλεσμα του ότι δεν ευδοκιμούσαν οι ιδέες του σοσιαλισμού ανάμεσα στους χωρικούς και απ' την άλλη επεκτείνονταν οι αυθαιρεσίες της κυβέρνησης, μια ομάδα μελών αυτής της οργάνωσης τάχθηκε υπέρ της τρομοκρατίας σαν το κύριο όπλο στην πάλη ενάντια στον τσαρισμό. Στο συνέδριό τους στο Βόρονιεζ που έγινε τον ίδιο χρόνο, η οργάνωση διασπάστηκε 294

στη Ναρόνταγια Βόλια (Λαϊκή θέληση) και Τσιόρνι Περεντέλ (Γενική ανακατανομή). 29. Αναφέρεται στον Προσωρινό Κανονισμό σχετικά με τις φοιτητικές οργανώσεις στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα υπό την δικαιοδοσία του Υπουργείου Παιδείας, ο οποίος επικυρώθηκε απ' τον Υπουργό Παιδείας Βανόφσκι στις 22 Δεκέμβρη 1901 (4 Γενάρη 1902). Οι φοιτητές διαμαρτυρήθηκαν για τον κανονισμό που τους έβαζε κάτω από συνεχή διοικητικό έλεγχο, και αρνούνταν να συμμορφωθούν σύμφωνα μ' αυτόν. Ο κανονισμός ξεσήκωσε αγανάκτηση ακόμα κι ανάμεσα στους φιλελεύθερους καθηγητές, γιατί τους υποχρέωνε να αστυνομεύουν τους φοιτητές. 30. Οι Κοζάκοι αποτελούσαν ειδικά συντάγματα στρατού που είχαν ορισμένα προνόμια και χρησιμοποιούνταν για το κτύπημα του επαναστατικού κινήματος. 31. Αναφέρεται στην ηρωική μάχη των εργατών στο Εργοστάσιο Ομπουκόφ στην Πετρούπολη ενάντια στην αστυνομία και το στρατό στις 7 Μάη 1901. Αρχισε με μια απεργία διαμαρτυρίας ή για τις απολύσεις 26 εργατών επειδή πήραν μέρος στη συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς. Οι απεργοί ζητούσαν εργάσιμη μέρα 8 ωρών, αργία την Πρωτομαγιά, την επαναπρόσληψη των απολυμένων, ψηλότερους μισθούς κλπ. Η αστυνομία κι ο στρατός που πήγαν να τους διαλύσουν εμποδίστηκαν με πέτρες. Η αντίσταση των εργατών έσπασε μόνο όταν ήρθαν δυνάμεις ενίσχυσης. Πολλοί εργάτες σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν, 800 συνελήφθηκαν και 29 απ' αυτούς καταδικάστηκαν σε κάθειρξη με καταναγκαστικά έργα. Χαν απάντηση σ' αυτό το μακελλειό έγιναν απεργίες διαμαρτυρίας σ' αρκετά εργοστάσια της Πετρούπολης. Η άμυνα του Ομπουκόφ ήταν ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία του εργατικού κινήματος στη Ρωσία. 32. Νικόλας Ομπμανόφ - χαρακτήρας στο έργο του Αμφιτεάτρωφ «Οι Ομπμάνωφ» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ρασίγια στις 13 (26) Γενάρη 1902. Το άρθρο ήταν μια συγκαλυμένη σάτυρα στους τελευταίους Ρομανώφ - Νικόλαο Α \ Αλέξανδρο Β', Αλέξανδρο Γ' και τη γυναίκα του Μαρία Φιοντόροβνα, και τον τσάρο Νικόλαο Β’. Αυτό το άρθρο έγινε αιτία να κλείσει η εφημερίδα και να εξοριστεί ο συγγραφέας του στο Μινουσίνσκ στη Σιβηρία. ’Ομως κυκλοφόρησαν πλατιά στη Ρωσία παράνομες εκδόσεις και χειρόγραφα αυτού του άρθρου. 33. Ο Λένιν αναφέρεται στο άρθρο του Λ. Τολστόι «Σχετικά με την πείνα». 34. Η σημείωση είναι ένας επίλογος του εκδότη στην διακήρυξη «Προς τους μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης έβγαλε η Ομάδα Μαθητών Μέσης Εκπαίδευσης Νότιας Ρωσίας. Ο επίλογος γράφτηκε από τον Λένιν σ ’ ένα αντίγραφο της διακήρυξης το οποίο στάλθηκε στη συντακτική επιτροπή της ' Ισκρα. Εκτός απ' τον επίλογο ο Λένιν έγραψε επίσης τα εισαγωγικά λόγια στον τίτλο: «Η παρακάτω διακήρυξη, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Νότο, απευθύνεται». Μ' αυτή τη μορφή δημοσιεύτηκε η διακήρυξη στην Ίσκρα, τεύχος 29, στις 1 Δεκέμβρη, 1902. Η Μαθητική Ομάδα της Μέσης Εκπαίδευσης της Νότιας Ρωσίας ιδρύθηκε το Μάη 1902 στο Ροστώφ-ον-Ντόν. Τον Αύγοιστο 1902, έκανε το πρώτο της συνέδριο που έβγαλε την παραπάνω διακήρυξη. Αυτή η διακήρυξη καθόριζε σαν 295

καθήκοντα της Ομάδας την επαναστατική και πολιτιστική δουλιά ανάμεσα στους σπουδαστές και τη διάδοση της παράνομης λογοτεχνίας. Η Κεντρική Επιτροπή της Ομάδας καλούσε όλους τους σπουδαστές να υποστηρίξουν τις πρωτοβουλίες της ομάδας, έτσι ώστε τελειώνοντας το σχολείο να συσπειρωθούν κάτω απ' «τα περήφανα κυματίζοντα λάβαρα της Ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας». Η Ομάδα κατευθυνόταν απ' την Επιτροπή του Ντόν του ΣΔΕΚΡ. Έπαιρνε και διέδιδε Σοσιαλδημοκρατική Λογοτεχνία μαζί με τις εφημερίδες ' Ισκρα και Ζάρια, και τα έργα των Μάρξ,' Ενγκελς, Πλεχάνωφ, και άλλων. Στην περίοδο μεταξύ Οκτώβρη 1902 και Ιούνη 1903 η Κεντρική Επιτροπή δημοσίευσε και κυκλοφόρησε περίπου 4.000 αντίτυπα επαφή με μαθητές σε έντεκα πόλεις της Νότιας Ρωσίας. Το 1904 η Κεντρική Επιτροπή διάλυσε την ομάδα και ανήγγειλε την προσάρτηση όλων των παραρτημάτων της στο Σ.Δ.Ε.Κ.Ρ. 35. Αναφέρεται στην Οργανωτική Επιτροπή για τη Σύγκληση του Δεύτερου Συνέδριου του Σ.Δ.Ε.Κ.Ρ. η οποία σχηματίστηκε σε μια σύσκεψη στο Πεκώφ στις 2-3 (15-16) Νοέμβρη 1902. 36. Το Δεύτερο Συνέδριο του Σ.Δ.Ε.Κ.Ρ άρχισε στις Βρυξέλλες και συνεχίστηκε στο Λονδίνο, από 17 Ιούλη μέχρι 10 Αυγοϋστου 1903. 37. Ναροντισμός μια μικροαστική τάση στο Ρώσικο επαναστατικό κίνημα στις δεκαετίες του 1860 και 1870. Οι Ναρόντνικοι είχαν στόχο να καταργήσουν την απόλυτη μοναρχία και να δώσουν τα τσιφλίκια στους χωρικούς. Δεν παραδέχονταν ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη στη Ρωσία ήταν αναπόφευκτη και επομένως θεωρούσαν σαν την κύρια επαναστατική δύναμη τους χωρικούς και όχι το προλεταριάτο. Έβλεπαν στην κοινότητα του χωριού ένα έμβρυο του σοσιαλισμού. Πήγαιναν στα χωριά, στο «λαό», για να τον συσπειρώσουν στην πάλη ενάντια στον τσαρισμό αλλά δεν εύρισκαν ανταπόκριση. Στις δεκαετίες του 1880 και 1890 οι Ναρόντνικοι ακολούθησαν πολιτική συμφιλίωσης με τον τσαρισμό, υπερασπίζονταν τα συμφέροντα των πλούσιων χωρικών και κτυπούσαν παθιασμένα το Μαρξισμό. 38. Οσβομποζντένιγιε (χειραφέτηση) - ένα δεκαπενθήμερο περιοδικό που εκδιδόταν στο εξωτερικό απ' τις 18 Ιούνη (2 Ιούλη) 1902 μέχρι τις 5(18) Οκτώβρη 1905 υπό τη διεύθυνση του Π.Β. Στρούβε. Μίλαγε για τη Ρώσικη φιλελεύθερη αστική τάξη κι επομένως διέδιδε τις ιδέες του μετριοπαθούς μοναρχικού φιλελευθερισμού. Το 1903 σχηματίστηκε κοντά στο περιοδικό η Ένωση Οσβομποζντένιγιε, που συγκροτήθηκε οριστικά το Γενάρη του 1904. Η Ένωση υπήρχε μέχρι τον Οκτώβρη 1905 οπότε αποτέλεσε τον πυρήνα για το Συνταγματικό-Δημοκρατικό Κόμμα, το κύριο κόμμα της Ρώσικης αστικής τάξης. 39. Σοσιαλιστές-Επαναστάτες - ένα μικροαστικό κόμμα στη Ρωσία που ξεπήδησε στα τέλη του 1901 αρχές του 1902 σαν αποτέλεσμα της συγχώνευσης διάφορων ομάδων και κύκλων των Ναρόντνικων. Οι Σοσιαλιστές-Επαναστάτες δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν τις ταξικές διαφορές ανάμεσα στο προλεταριάτο και τους μικροϊδιοκτήτες, δικαιολογούσαν την ταξική διαφοροποίηση και τις αντιφάσεις ανάμεσα στους χωρικούς και αρνούνταν τον ηγετικό ρόλο του προλεταριάτου στην επανάσταση. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα κατέδειξε τις προσπάθειες των Σοσιαλιστών296

Επαναστατών να παρουσιάζονται σαν σοσιαλιστές, πάλεψε με συνέπεια να τραβήξει τους χωρικούς απ' την επιροή τους και αποκάλυψε τη ζημιά που προκάλεσε στο εργατικό κίνημα η τακτική τους των μεμονωμένων τρομοκρατι­ κών πράξεων. Αλλά συγχρόνως οι Μπολσεβίκοι έκαναν περιστασιακές συμφωνίες μαζί τους, κάτω από ορισμένες συνθήκες, για κοινή πάλη ενάντια στον τσαρισμό. Μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη 1917 στη Ρωσία, οι Σοσιαλιστές-Επαναστάτες μαζί με τους Μενσεβίκους και τους Καντέτους ήταν το προπύργιο της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης και οι ηγέτες τους Κερένσκυ, Αυξεντίεφ και Τσερνώφ ήταν μέλη της. Το Σοσιαλιστικό-Επαναστατικό Κόμμα δεν υποστήριξε το αίτημα των χωρικών για κατάργηση των τσιφλικών αλλά υπερασπίστηκε τη διατήρησή τους. Οι Σοσιαλιστές-Επαναστάτες υπουργοί της Προσωρινής Κυβέρνησης έστειλαν στρατιωτικά αποσπάσματα καταστολής ενάντια στους χωρικούς που είχαν καταλάβει τσιφλίκια. Στο τέλος του Νοέμβρη του 17 η Αριστερή πτέρυγα του κόμματος σχημάτισε ένα ανεξάρτητο κόμμα. Με στόχο να διατηρήσουντη ν επιροή τους στις μάζες των χωρικών, οι Αριστεροί Σοσιαλιστές-Επαναστάτες τυπικά αναγνώρισαν την Σοβιετική εξουσία και ήρθαν σε συμφωνία με τους Μπολσεβίκους. Αλλά λίγο χρόνο μετά βγήκαν ανοικτά και τάχθηκαν ενάντια στην εξουσία των Σοβιέτ. 40. Οικονομισμός- μια οπορτουνιστική τάση στο Ρώσικο Σοσιαλδημοκρατικό κίνημα στις αρχές του αιώνα, ένα είδος διεθνούς οπορτουνισμού. Οι Οικονομιστές έβλεπαν τα καθήκοντα της εργατικής τάξης να περιορίζονται σε οικονομικούς αγώνες για ψηλότερους μισθούς, καλύτερες συνθήκες εργασίας κλπ., ισχυριζόμενοι πως ο πολιτικός αγώνας ήταν δουλιά της φιλελεύθερης αστικής τάξης και αρνούμενοι το καθοδηγητικό ρόλο του κόμματος των εργατών. Οι Οικονομιστές έκαναν Φετίχ το αυθόρμητο του εργατικού κινήματος, υποτιμούσαν τη σπουδαιότητα της επαναστατικής θεωρίας, αρνούνταν την ανάγκη για το Μαρξιστικό Κόμμα να εισάγει την σοσιαλιστική ιδεολογία μέσα στο εργατικό κίνημα και επομένως έστρωναν το δρόμο για την οπορτουνιστική αστική ιδεολογία. Οι Οικονομιστές ευνοούσαν τη διάσταση απόψεων και την χαλαρότητα μέσα στο Σοσιαλδημοκρατικό κίνημα και αντιτάχτηκαν στην δημι­ ουργία ενός συγκεντρωτικού κόμματος της εργατικής τάξης. 41. Ο Λένιν έγραψε αυτό το άρθρο μετά από αίτηση της Συντακτικής Επιτροπής της εφημερίδας «Φοιτητής». Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 2-3 το Σεπτέμβρη 1903 στη στήλη «Ελεύθερη Συζήτηση» Το άρθρο έχει έναν υπότιτλο «Πρώτο Γ ράμμα». Αλλά ο Λένιν προφανώς δεν μπόρεσε να γράψει άλλα γράμματα. Το άρθρο δημοσιεύτηκε ανατυπωμένο απ' την εφημερίδα «Φοιτητής» και πολυγραφημένο (χωρίς το υστερόγραφο) με τον τίτλο «Προς τους Φοιτητές. Τα καθήκοντα της Εκπαιδευτικής Νεολαίας (Σοσιαλδημοκρατία και Διανόηση)». Οι φοιτητές του πανεπιστήμιου της Μόσχας έβγαλαν μια έκδοση του άρθρου τυπωμένη με λιθογραφία. Αυτό το φυλλάδιο κυκλοφόρησε πλατιά στη Ρωσία. Σύμφωνα με ελλιπή στοιχεία της αστυνομίας για την περίοδο 1904-1905, αντίτυπα του φυλλαδίου βρέθηκαν κατά τις συλλήψεις και τις έρευνες στα σπίτια στα γκουμπέρνια Εκατερινοσλάβ, Νίζνι-Νοβγκόροντ, Καζάν, Οδησό, Σμοϊλενσκ και Μϊνσκ. 297

42. «Φοιτητής» - μια εφημερίδα που εκδιδόταν από επαναστάτες φοιτητές. Κυκλοφόρησαν συνολικά δύο τεύχη το No 1 και το No 2-3. Η έκδοση άρχισε στη Ρωσία αλλά όλα τα αντίτυπα του πρώτου τεύχους κατασχέθηκαν στο τυπογραφείο. Ξανατυπώθηκε τον Απρίλη 1903 στη Γενεύη και το επόμενο διπλό τεύχος τυπώθηκε στη Ζυρίχη. Το σημείωμα της σύνταξης που αναφέρει ο Λένιν έλεγε: «Χωρίς να τάσσεται υπέρ του ενός ή του άλλου Ρώσικου κόμματος της αντιπολίτευσης, η συντακτική επιτροπή κρίνει σκόπιμο να αφιερώνει τις σελίδες του για μια ήπια συζήτηση των θεωρητικών και πρακτικών προβλημάτων του επαναστατικού αγώνα, από αντιπροσώπους ακόμα και των πιο εξτρεμιστικών τάσεων στη Ρώσικη επαναστατική σκέψη, με στόχο να αναπτύξει ανάμεσα στους φοιτητές μια συγκεκριμένη, ολοκληρωμένη, πολιτική και σοσιαλιστική άποψη σαν βασικό παράγοντα για την ιδεολογική τους ενοποίηση». 43. Ίοκρα (Η Σπίθα) - η πρώτη πανρωσική παράνομη Μαρξιστική εφημερίδα που ιδρύθηκε απ' το Λένιν το 1900. ' Επαιξε αποφασιστικό ρόλο για την ίδρυση ενός επαναστατικού Μαρξιστικού κόμματος της εργατικής τάξης στη Ρωσία. Το πρώτο τεύχος, με ημερομηνία Δεκέμβρης 1900, βγήκε στη Λειψία και τα επόμενα στο Μόναχο, το Λονδίνο (απ' τον Ιούλη 1902) και τη Γενεύη (απ' την άνοιξη του 1903). Η ' Ισκρα έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στα ζητήματα του επαναστατικού αγώνα του προλεταριάτου και όλων των εργαζόμενων της Ρωσίας ενάντια στον τσαρισμό, καθώς και στις σπουδαιότερες διεθνείς εξελίξεις, κύρια στα ζητήματα του διεθνούς εργατικού κινήματος. Ο Λένιν ήταν στην πραγματικότητα εκδότης και διευθυντής της εφημερίδας, έγραφε άρθρα για τα θεμελιώδη προβλήματα της οργάνωσης του Κόμματος και του ταξικού αγώνα του προλεταριάτου στη Ρωσία. Η ' Ισκρα έγινε το κέντρο συσπείρωσης των Κομματικών δυνάμεων, το κέντρο για τη συγκέντρωση και εκπαίδευση των στελεχών του Κόμματος. Με πρωτοβουλία του Λένιν και με την άμεση συμμετοχή του, η συντακτική επιτροπή της "Ισκρα επεξεργάστηκε ένα σχέδιο προγράμματος του Κόμματος και προετοίμασε το Δεύτερο Συνέδριο του Σ.Δ.Ε.Κ.Ρ. Σε μια ειδική απόφαση το συνέ­ δριο επεσήμανε τον εξέχοντα ρόλο της Ίσκρα στο κτίσιμο του κόμματος και δήλωσε την εφημερίδα σαν το κεντρικό όργανο του Σ.Δ.Ε.Κ.Ρ. Λίγο μετά το Δεύτερο Συνέδριο οι Μενσεβίκοι, υποστηριζόμενοι απ' τον Πλεχάνωφ, κέρδισαν τόν έλεγχο της εφημερίδας και απ' το τεύχος 52 έπαψε να είναι το όργανο του επαναστατικού Μαρξισμού. Οι Μενσεβίκοι την μετέτρεψαν σε όργανο για πάλη ενάντια στο Μαρξισμό και το Κόμμα και σε Φερέφωνο του οπορτουνισμού. Η έκδοση σταμάτησε τον Οκτώβρη 1905. 44. Ραζνοσίντσοι (κοινοί θνητοί) - μορφωμένοι εκπρόσωποι της μη αριστοκρατι­ κής Ρώσικης κοινωνίας, που κατάγονταν από οικογένειες κληρικών, δημόσιων υπαλλήλων, μεσοαστών, εμπόρων και χωρικών. 45. Ρεβολουτσιόναγια Ροσίγια (Επαναστατική Ρωσία) - μια παράνομη Σοσιαλιστι­ κή Επαναστατική εφημερίδα, που εκδιδόταν στη Ρωσία από το τέλος του 1900 από την Ένωση των Σοσιαλιστών Επαναστατών. Απ' το Γενάρη 1902 μέχρι το Δεκέμβρη 1905 έβγαινε στη Γενεύη σαν το επίσημο όργανο του Σοσιαλιστικού Επαναστατικού Κόμματος. 298

46. Αναφέρεται στην έκκληση της πρώτης Μαρξιστικής οργάνωσης στη Μόσχα, της Εργατικής ‘Ενωσης, που απευθυνόταν σε φοιτητές, στις 3 (15) Νοέμβρη 1896. 47. Αναφέρεται στην επανάσταση στη Γαλλία και Γερμανία το 1848. 48. Βάσισε Τσάιτουγκ - μια Γερμανική μετριοπαθής φιλελεύθερη εφημερίδα που εκδιδόταν στο Βερολίνο απ' το 1704 - μέχρι το 1934. 49. Ο Λένιν έγραψε αυτό το άρθρο σε απάντηση σε ένα γράμμα ενός απ' τους ηγέτες του φοιτητικού κινήματος το 1908. Το φοιτητικό κίνημα κατευθυνόταν ενάντια στην αντιδραστική πολιτική του Υπουργού Παιδείας Σβάρτς ο οποίος προσπάθησε να καταργήσει την αυτονομία των πανεπιστημίων και όλες τις ελευθερίες που είχαν κατακτήσει οι φοιτητές το 1905. Το κίνημα καθοδηγούταν από τα από κοινού δρώντα φοιτητικά συμβούλια στα οποία οι Σοσιαλδημοκράτες φοιτητές έπαιζαν σπουδαίο ρόλο. Αλλά αρκετά συχνά τα συμβούλια περιφρονούσαν τις διαθέσεις των φοιτητών και προσπαθούσαν να καταπνίξουν τα αιτήματά τους. Έ τσι η γενική συνέλευση των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης στις 13 Σεπτέμβρη 1908, πήρε απόφαση που παρακινούσε τους φοιτητές να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην κυβερνητική πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση και πρότεινε να γίνει μια πανρωσική απεργία (αποσπάσματα απ' την απόφαση και το άρθρο του Λένιν δημοσιεύτηκαν στο ίδιο τεύχος του «Προλετάρι»). Παρ' όλ' αυτά όμως το Ενωτικό Συμβούλιο της Πετρούπολης αναίρεσε την απόφαση και αντί γΓ αυτή απηύθυνε μια έκκληση «Στην Κοινωνία και τους Φοιτητές» στην οποία μιλούσε μόνο για την ανάγκη να υπερασπίσουν «τη μόρφωση και τον πολιτισμό». Στη Μόσχα μια ομάδα Σοσιαλδημοκρατών Φοιτητών πήρε μια άστοχη στάση ενάντια στην απεργία, επιμένοντας ότι έπρεπε να είχε φανερά πολιτικό χαρακτήρα. Ο Λένιν αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του άρθρου του σε κριτική αυτής της λανθασμένης θέσης. 50. Το Συνταγματικό-Δημοκρατικό Κόμμα το κύριο κόμμα της Φιλελεύθερης μοναρχικής αστικής τάξης στη Ρωσία. Ιδρύθηκε τον Οκτώβρη 1905 και περιλάμβανε εκπροσώπους της αστικής τάξης, γαιοκτήμονες και αστές διανοούμενους. Για να εξαπατήσει τις μάζες αυτοαποκαλείτο «κόμμα της ελευθερίας του λαού», αλλά στην πραγματικότητα οι στόχοι του δεν πήγαιναν πέρα από μια συνταγματική μοναρχία. Στην ουσία ήθελε να μοιραστεί την εξουσία με τον τσάρο και τους φεουδάρχες γαικτήμονες. Κατά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη 1917 αυτό το κόμμα προσπάθησε να διασώσει τη μοναρχία. Κατέχοντας θέσεις κλειδιά στην προσωρινή Κυβέρνηση, οι Καντέτοι άσκησαν μια αντιλαϊκή αντεπαναστατική πολιτική. Μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση οι Καντέτοι αντιστάθηκαν με φανατισμό στη Σοβιετική εξουσία και συμμετείχαν σ ' όλες τις ένοπλες αντεπαναστατικές πράξεις των επεμβασιών. Μετά την ήττα των επεμβασιών και των λευκοφρουρών, δραπέτευσαν στο εξωτερικό και συνέχισαν την αντισοβιετική αντεπαναστατική τους δραστηριότητα. 51. Αναφέρεται στην απόφαση της Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ της Πετρούπολης που δημοσιεύτηκε στη στήλη « Απ' το Κόμμα» του «Προλετάρι» No 36 στις 3(16) 299

Οκτώβρη 1908. Η Επιτροπή καλούσε τις φοιτητικές ομάδες των Σοσιαλδημοκρα­ τών να διαχωρίσουν τη θέση τους από την έκκληση του Ενωτικού Φοιτητικού Συμβούλιου και να ευθυγραμμίσουν το φοιτητικό κίνημα με τα καθήκοντα της Σοσιαλδημοκρατίας στον εθνικό αγώνα ενάντια στον τσαρισμό. 52. Βλέπε τη σημείωση 38. 53. Πράβντα (Η Αλήθεια) - μια καθημερινή νόμιμη Μπολσεβίκικη εφημερίδα που έβγαινε στην Πετρούπολη απ' τις 22 Απρίλη (5 Μάη) 1912. Εκδιδόταν με λεφτά που μάζευαν οι, εργάτες. Η κυκλοφορία της έφτανε τις 40.000 και μερικές φορές τις 60.000 φύλλα. Η εφημερίδα ήταν κάτω από την πολιτική καθοδήγηση του Λένιν. Ο ίδιος έγραφε άρθρα σχεδόν καθημερινά και συμβούλευε τη συντακτική επιτροπή.' Ενα μεγάλο μέρος της οργανωτικής δουλιάς του Κόμματος γινόταν στα γραφεία της Πράβντας. Εκεί γίνονταν συναντήσεις με εκπροσώπους των τοπικών οργανώσεων του κόμματος και συγκεντρωνόταν υλικό για τις δραστηριότητες του κόμματος στα εργοστάσια. Από δω δίνονταν οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής της Πετρούπολης και της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Η Πράβντα υφίστατο συνέχεια διώξεις απ' την αστυνομία. Κλείστηκε οκτώ φορές απ' την τσαρική κυβέρνηση αλλά συνέχισε να βγαίνει με διαφορετικούς τίτλους. Σ' αυτές τις δύσκολες συνθήκες, σε διάστημα δύο χρόνων, οι Μπολσεβίκοι έβγαλαν 636 τεύχη της Πράβντα. Στις 8 (21) Ιούλη 1914, η εφημερίδα ξανακλείστηκε. Η έκδοση συνεχίστηκε μόνο μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη 1917. 54. Ζαπρόζι Ζΐζνι (Οι Απαιτήσεις της Ζωής) - ένα βδομαδιάτικο περιοδικό που εκδιδόταν στην Πετρούπολη από το 1900 μέχρι το 1912. Ανάμεσα στους υποστηρικτές του ήταν Καντέτοι, Λαϊκοί Σοσιαλιστές και η Μενσεβίκικη τάση των Λικβιντασιονιστών. 55. Λικβιντασιονισμός - η άκρα Δεξιά, οπορτουνιστική τάση των Μενσεβίκων, η οποία κέρδισε υπεροχή μέσα στο ΣΔΕΚΡ στην περίοδο της αντίδρασης που ακολούθησε την ήτ*ϊ της επανάστασης του 1905-07. Οι οπαδοί αυτής της τάσης επέμεναν στην κατάργηση του παράνομου επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου και στην αντικατάστασή του με ένα οπορτουνιστικό κόμμα που θα λειτουργούσε νόμιμα μέσα στις συνθήκες του τσαρισμού. Ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι κάτω απ' την καθοδήγησή του δεν έπαψαν ούτε μια στιγμή να αποκαλύπτουν ότι αυτό ήταν προδοσία της επανάστασης. Η Διάσκεψη της Πράγας του ΣΔΕΚΡ που έγινε το Γενάρη 1912 έδιωξε απ' το κόμιια αυτή την τάση. 56. Αναφέρεται στο Τρίτο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ που έγινε στο Λον9ίνο 12-17 Απρίλη (25 Απρϊλη-10 Μάη) 1905. 57. Ποσλέντνιγιε Ιζβέστια (Τα τελευταία Νέα) - ένα φυλλάδιο της Επιτροπής Εξωτερικού της Μπούντ που εκδιδόταν στο Λονδίνο και τη Γενεύη στα 1901-06 εκφράζοντας αστικές εθνικιστικές απόψεις. 58. Βηεργιόντ (εμπρός) μια παράνομη βδομαδιάτικη εφημερίδα των Μπολσεβίκων 300

που έβγαινε στη Γενεύη απ' τις 22 Δεκέμβρη 1904 (4 Γενάρη 1905) μέχρι τις 5 (18) Μάη 1905. Συνολικά κυκλοφόρησαν 18 τεύχη. Ο Λένιν ήταν ο οργανωτής, ο εμπνευστής και ο άμεσος καθοδηγητής της εφημερίδας. Η Βπεργιόντ δημοσίευσε πάνω από 60 άρθρα και σημειώματα του Λένιν. 59. Μενσεβίκοι - εκπρόσωποι της μικροαστικής οπορτουνιστικής τάσης στη Ρώσικη Σοσιαλδημοκρατία, φορείς της αστικής επιροής μέσα στους εργάτες. Τους έλεγαν Μενσεβίκους μετά το Δεύτερο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ τον Ιούλη Αύγουστο 1903, επειδή στις εκλογές για τα κεντρικά όργανα του Κόμματος βρέθηκαν σε μειοψηφία (μενσίνστβο στα Ρώσικα) ενώ οι επαναστάτες Σοσιαλδημοκράτες με τον Λένιν στην αρχηγία κέρδισαν την πλειοψηφία (μπολσίνστβο στα Ρώσικα). Τον καιρό της επαναστάστασης του 1905-1907 οι Μενσεβίκοι αντιτάχθηκαν στον ηγετικό ρόλο του προλεταριάτου στην επανάσταση και στη συμμαχία της εργατικής τάξης με τους χωρικούς. ' Ηταν υπέρ της συνεργασίας με την φιλελεύθερη αστική τάξη και τον ηγετικό της ρόλο στην επανάσταση. Κατά την περίοδο της αντίδρασης 1907-1910 που άρχισε μετά την ήττα της επανάστασης, αυτοί υποστήριξαν τον Λικβιντασιονισμό, στοχεύοντας στην κατάργηση του παράνομου επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου. Μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη 1917 που οδήγησε στην εγκαθίδρυση της δυαδικής εξουσίας στη Ρωσία - τη δικτατορία της αστικής τάξης μέσω της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης και τη δικτατορία του Προλεταριάτου και των χωρικών μέσων των Σοβιέτ - οι Μενσεβίκοι μαζί με τους Σοσιαλιστές-Επαναστάτες μπήκαν στην Προσωρινή Κυβέρνηση όπου υποστήρι­ ξαν την ιμπεριαλιστική της πολιτική και πολέμησαν το ρεύμα της προλεταριακής επανάστασης. Επίσης στα Σοβιέτ υποστήριξαν την προσωρινή κυβέρνηση και προσπάθησαν να στρέψουν τις μάζες απ' το επαναστατικό κίνημα. Μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση το κόμμα των Μενσεβίκων έγινε ανοικτά αντεπαναστατικό. Οργάνωσε συνομοσίες κι εξεγέρσεις για να ρίξει τη Σοβιετική εξουσία. 60. Αναφέρεται στην ' Ενωση της Ρώσικης Επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατίας του Εξωτερικού, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Λένιν τον Οκτώβρη 1901. Η 'Ενωση έβαλε το καθήκον να διαδόσει τις ιδέες της επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατίας και να προωθήσει την δημιουργία μια αγωνιστικής Σοσιαλδημοκρατικής οργάνωσης. Το καταστατικό της την ανέφερε σαν τμήμα εξωτερικού της οργάνωσης Ίσκρα. Στρατολογούσε οπαδούς για την Ίσκρα μέσα απ' τους Ρώσους Σοσιαλδημοκράτες του εξωτερικού, υποστήριζε οικονομικά την εφημερίδα, οργάνωσε την μεταφορά της στη Ρωσία και εξέδιδε λαϊκή Μαρξιστική λογοτεχνία. Το Δεύτερο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ ενέκρινε την ' Ενωση σαν τη μοναδική οργάνωση του Κόμματος στο εξωτερικό, δίνοντας της τα δικαιώματα επιτροπής του Κόμματος και βάζοντας την κάτω απ' τη καθοδήγηση και τον έλεγχο της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ. Μετά το Δεύτερο Συνέδριο οι Μενσεβίκοι πήραν το πάνω χέρι στην 'Ενωση και άρχισαν πόλεμο ενάντια στο Λένιν και τους Μπολσεβίκους. Στο δεύτερο συνέδριο της Ένωσης που έγινε τον Οκτώβρη του 1903 οι Μενσεβίκοι έφτιαξαν νέο καταστατικό, που ερχόταν σε αντίθεση με το Καταστατικό του Κόμματος που 301

είχε εγκρίνει το Δεύτερο Συνέδριο. Από κει και πέρα η Ένωση έγινε το προπύργιο των Μενσεβίκων μέχρι το 1905 που διαλύθηκε. 61. Αναφέρεται στη Μενσεβίκικη Ίσκρα (βλ. σημείωαη 43) 62. Ομπλομόφ - ένας χαρακτήρας στο μυθιστόρημα με τον ίδιο τίτλο, του Ρώσου συγγραφέα I. Α. Γκονχάρωφ. Το όνομα Ομπλομόφ έγινε συνώνυμο της νωθρότητας και της αδράνειας. 63. Αναφέρεται στην πολιτική απεργία στη Μόσχα που άρχισε στις 19 Σεπτέμβρη (2 Οκτώβρη) 1905. Οι τυπογράφοι ήταν οι πρώτοι που κατέβηκαν σε απεργία και μετά ενώθηκαν μαζί τους κι άλλοι επαγγελματίες. ' Εγιναν τεράστιες συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις και οι απεργοί συγκρούστηκαν με την αστυνομία και το στρατό. Στην απεργία πήραν μέρος και φοιτητές. Η Επιτροπή της Μόσχας των Μπολσεβίκων που καθοδήγησε την απεργία κάλεσε τους εργάτες να παλέψουν ενάντια στον τσαρισμό και ν' αρχίσουν την ένοπλη εξέγερση. Η πολιτική απεργία της Μόσχας σημάδεψε την αρχή για μια άνοδο του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία. 64. Νόβογιε Βρέμια (Νέοι Καιροί) - μια καθημερινή εφημερίδα που έβγαινε στην Πετρούπολη απ' το 1868 μέχρι το 1917 από διάφορους εκδότες και έχοντας αρκετές φορές αλλάξει τον πολιτικό της προσανατολισμό. Στην αρχή ήταν μετριοπαθής φιλελεύθερη αλλά απ' το 1876 και μετά, που έγινε εκδότης ο Α.Σ. Σουβορίν, έγινε το φερέφωνο της αντιδραστικής αριστοκρατίας και των γραφειοκρατικών κύκλων. Από το 1905 ήταν όργανο των «Μαύρων Εκατοντάδων». Ο Λένιν την ανέφερε σα δείγμα πουλημένου τύπου. 65. Μοσκόβκιγιε Βεντόμοστι (Μοσχοβίτικες ειδήσεις) - μια εφημερίδα που εκδιδόταν απ' το 1756, στην αρχή σα μικρό φυλλάδιο ειδήσεων, απ' το Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Το 1863 πέρασε στα χέρια του Μ.Ν. Κατκώφ κι έγινε ένα μοναρχικό και εθνικιστικό όργανο που απευθυνόταν στους πλέον αντιδραστικούς γαιοκτήμονες και κληρικούς. Απ' το 1905 ήταν ένα απ' τα κύρια όργανα των «Μαύρων Εκατοντάδων». Έβγαινε μέχρι την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. 66. Αναφέρεται σ' ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ρους» No 218 στις 13 (26) Σεπτέμβρη 1905 υπό τον τίτλο «Στον Τύπο και στην Κοινωνία». 67. Προλετάρι - μια παράνομη Μπολσεβίκικη εφημερίδα που έβγαινε απ' τις 21 Αυγούστου (3 Σεπτέμβρη) 1906 μέχρι τις 28 Νοέμβρη (11 Δεκέμβρη) 1909 με εκδότη το Λένιν. Συνολικά εκδόθηκαν 50 τεύχη. Η εφημερίδα ήταν ουσιαστικά το κεντρικό όργανο των Μπολσεβίκων και η κύρια εκδοτική δουλιά γινόταν απ' τον Λένιν. Τα περισσότερα τεύχη είχαν αρκετά άρθρα του Λένιν. Συνολικά δημοσιεύτηκαν πάνω από 100 άρθρα και 2 σημειώματα του Λένιν πάνω στα κύρια ζητήματα του επαναστατικού εργατικού κινήματος. Τα χρόνια της αντίδρασης που ξεκίνησαν μετά την ήττα της επανάστασης του 1905 - 07, η εφημερίδα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη διατήρηση και το δυνάμωμα των Μπολσεβίκικων οργανώσεων. 68. Στις 9 Γενάρη 1905 πάνω από 140.000 εργάτες της Πετρούπολης, κρατώντας 302

λάβαρα και εικόνες, έκαναν πορεία προς τα χειμερινά ανάκτορα για να δώσουν ένα ψήφισμα με αιτήματα στον Τσάρο. Η πορεία οργανώθηκε απ' τον ιερέα Γκαπόν σε σύνδεση με την απεργία των εργατών της Πετρούπολης που είχε αρχίσει στο εργοστάσιο Πουτίλωφ στις 3 (16) Γενάρη 1905 και μετατράπηκε σε γενική απεργία στις 7 (20) Γενάρη. Οι Μπολσεβίκοι προειδοποίησαν ότι ο Τσάρος θα οργάνωνε μακελειό σε βάρος των εργατών και τα λόγια τους βγήκαν αληθινά. Με διαταγή του τσάρου τμήματα του στρατού επιτέθηκαν στους άοπλους εργάτες, τις γυναίκες και τα παιδιά τους με σπαθιά, μαστίγια και σφαίρες. Πάνω από 1000 σκοτώθηκαν και 5.000 τραυματίστηκαν. Η 9 Γενάρη, που έγινε γνωστή σαν η Ματωμένη Κυριακή, σημάδεψε την αρχή της επανάστασης του 1905. 69. Αναφέρεται στην ανταρσία του πολεμικού πλοίου «Ποτέμκιν» η οποία άρχισε στις 14 (27) Ιούνη 1905. Το πλήρωμα έφερε το πλοίο στην Οδησό, όπου γινόταν γενική απεργία αλλά χάθηκε η ευκαιρία για κοινή δράση των ναυτών με τους εργάτες της Οδησού. Η οργάνωση των Μπολσεβίκων στην Οδησό είχε εξασθενήσει από τις πολυάριθμες συλλήψεις και της έλλειπε η ενότητα. Οι Μσνσεβίκοι αντιτάχθηκαν στην ιδέα μιας ένοπλης εξέγερσης και έπεισαν τους εργάτες και τους ναύτες να μη κάνουν επίθεση. Η τσαρική κυβέρνηση έφερε όλο το Στόλο της Μαύρης Θάλασσας για να καταστείλει την ανταρσία αλλά οι ναύτες αρνήθηκαν να ανοίξουν πυρ προς το Ποτέμκιν και οι αξιωματικοί αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Μετά από έντεκα μέρες περιπλάνηση στη θάλασσα το πλήρωμα του Ποτέμκιν ξέμεινε από καύσιμα και τροφή και αναγκάστηκε να πλεύσει στη Ρουμανία και να παραδοθεί στις Ρουμανικές αρχές. Οι περισσότεροι ναύτες έμειναν στο εξωτερικό και εκείνοι που επέστρεψαν συνελήφθηκαν και δικάστηκαν. Παρόλο που η εξέγερση απότυχε, το γεγονός πως το πλήρωμα ενός απ' τα μεγαλύτερα πολεμικά πλοία τάχθηκε με την επανάσταση, έδειξε μια μεγάλη πρόοδο στον αγώνα ενάντια στον τσαρισμό. Ο Λένιν έγραψε πως η εξέγερση ήταν «μια προσπάθεια να σχηματιστεί ο πυρήνας ενός επαναστατικού στρατού». 70. To No 19 του «Προλετάρι» τις 3 Οκτώβρη (20 Σεπτέμβρη) 1905 είχε «Ένα Ανοικτό Γ ράμμα στους Συντρόφους του Εξωτερικού» από τους Σοσιαλδημοκρά­ τες των γκουμπερνίων του Καζάν, Σιμπίρσκ και Νίζνι-Νοβγκόροντ. Το γράμμα περιέγραφε τις δύσκολες συνθήκες της παράνομης δουλιάς στη Ρωσία και την έλλειψη Κομματικών δυνάμεων και καλούσέ τους νέους και τις νέες να μείνουν και να δουλέψουν στη Ρωσία. Το γράμμα δημοσιεύτηκε με την ακόλουθη σημείωση του εκδότη: «Δημοσιεύουμε αυτό το γράμμα των «συντρόφων των δασικών περιοχών» για να εκφράσουμε στις στήλες του κεντρικού οργάνου τα συναισθήματά τους και τις απόψεις τους για τη δουλιά του Κόμματος. Παρόλο που δε συμμεριζόμαστε τη με ένταση διατυπωμένη γνώμη των συντακτών της επιστολής ότι είναι άχρηστη η μόρφωση στο εξωτερικό, πιστεύουμε πως είναι βασικό να θυμίζουμε συνέχεια στους συντρόφους μας στο εξωτερικό και στο Κόμμα συνολικά τις περιοχές αυτές των δασών». Δεν βρέθηκε σε ποιόν ανήκε το ψευδώνυμο «Επαναστάτης». 71. Αναφέρεται σε μια ομάδα Οικονομιστών που έβγαζαν την εφημερίδα Ραμπόσαγια Μίσλ (Σκέψη των εργατών). Η εφημερίδα έβγαινε απ' τον Οκτώβρη 1897 μέχρι το Δεκέμβρη 1902 και εκδιδόταν απ' τον Ταχταριώφ και άλλους. 303

- οι υποστηρικτές του Β.Π. Ακίμωφ (Μαχνοβέτες) ενός εκπροσώπου του Οικονομισμού και εξτρεμιστή οπορτουνιστή.

Ακιμοβίτες

72. Η οπορτουνιστική ιδέα του να συγκαλεσθεί ένα «εργατικό συνέδριο» και να ιδρυθεί ένα «πλατύ εργατικό κόμμα» προτάθηκε απ' τον Αξελρόντ τον καιρό της πρώτης Ρώσικης επανάστασης και υποστηρίχτηκε απ' άλλους γνωστούς Μενσεβίκους. Προτάθηκε να καλέσουν ένα «εργατικό συνέδριο» με εκπροσώπους από διάφορες εργατικές οργανώσεις για να ιδρύσουν ένα νόμιμο εργατικό κόμμα που υποτίθετο ότι θα περιλάμβανε τους Σοσιαλδημοκράτες, Σοσιαλιστές Επαναστάτες και τους αναρχικούς. Αυτό θα σήμαινε κατάργηση του ΣΔΕΚΡ και αντικατάστασή του με μια μη κομματική οργάνωση. Οι Μπολσεβίκοι απέριψαν εντελώς την ιδέα ενός «πλατιού εργατικού κόμματος». 73. Το Π ολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα - ένα ρεφορμιστικό εθνικιστικό κόμμα που ιδρύθηκε το 1892. Η Λενκορωσική Σοσιαλιστική Χρομάντα - μια εθνικιστική οργάνωση που σχηματίστηκε το 1902 και στην αρχή λεγόταν «η Λευκορωσική Επαναστατική Χρομάντα». Υπηρετούσε τα συμφέροντα της Λευκορωσικής αστικής τάξης, των γαιοκτημόνων και των κουλάκων, αποκήρυσε τον επαναστατικό ταξικό αγώνα και προσπαθούσε να απομονώσει το λαό της Λευκορωσίας απ' την επαναστατική εργατική τάξη της Ρωσίας, αλλά δεν το πέτυχε. Το εθνικό της πρόγραμμα περιλάμβανε το αίτημα για «πολιτιστική-εθνική αυτονομία». 74. Λ αϊκοί Σοσιαλιστές - μέλη ενός μικροαστικού κόμματος το οποίο διασπάστηκε απ' τη Δεξιά πτέρυγα του Σοσιαλιστικού - Επαναστατικού Κόμματος το 1906. Τάχθηκαν ανοικτά υπέρ μιας μερικής εθνικοποίησης της γης που θα αγόραζαν από τους γαιοκτήμονες και μετά θα μοιραζόταν στους χωρικούς σύμφωνα με τα ονομαζόμενα αναλογούντα μερίδια εργασίας. Υποστήριζαν τη δημιουργία ενός μπλοκ με τους Καντέτους. Μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη 1917 αυτοί συγχωνεύτηκαν με τους Τρουντόβικους και υποστήριξαν δραστήρια την πολιτική της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης στην οποία κατείχαν αρκετές θέσεις. Μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση πήραν μέρος σε αντεπαναστατικές πράξεις και ένοπλες επιθέσεις ενάντια στη Σοβιετική εξουσία. Το κόμμα έπαψε να υπάρχει κατά την ξένη στρατιωτική επέμβαση και τον εμφύλιο πόλεμο., Μ αξιμαλιστές - μέλη μιας μικροαστικής μισοαναρχικής τρομοκρατικής ομάδας που διασπάστηκε απ' το Σοσιαλιστικό - Επαναστατικό ,νόμμα το 1904. Παράβλεπαν το αστικοδημοκρατικό στάδιο της επανάστασης, ήταν αντίθετοι με τη χρήση κοινοβουλευτικών μορφών πάλης και πίστευαν πως ο καπιταλισμός μπορούσε να ανατραπεί με ατομικές τρομοκρατικές πράξεις και απαλλοτριώσεις. Μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση το κόμμα διασπάστηκε, κάποια απ' τα μέλη του κατέφυγαν σε ανοικτό αγώνα κατά της Σοβιετικής εξουσίας και άλλα αναγνώρισαν το πρόγραμμα των Μπολσεβίκων και προσχώρη­ σαν στο ΚΚΡ (Μπ) τον Απρίλη 1920. 75. Τροοντόβικοι - μια ομάδα μικροαστών δημοκρατών που σχηματίστηκε τον Απρίλη 1906 για να περιλάβει τους αντιπροσώπους των χωρικών στην Πρώτη Δούμα. Οι Τρουντόβικοι απαιτούσαν την κατάργηση όλων των δημόσιων και 304

εθνικών περιοριστικών διατάξεων, εκδημοκρατισμό των Ζέμστβος και της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθολικό δικαίωμα ψήφου για τις εκλογές της Δοΰμα. Το αγροτικό πρόγραμμά τους βασιζόταν στην θέση των Ναρόντνικων για την ισότητα στην κατοχή γης και προωθούσε την ίδρυση εθνικού ταμείου γης. Οι ιδιώτες γαιοκτήμονες θα αποζημιώνονταν για τη δημευμένη γη. Στη Δοΰμα οι Τρουντόβικοι ταλαντεύονταν ανάμεσα στους Σοσιαλδημοκρά­ τες και τους Καντέτους, πράγμα που οφειλόταν στην ταξική φύση των μικροϊδιοκτητών χωρικών. Αλλά επειδή αντιπροσώπευαν τις μάζες των χωρικών, οι Μπολσεβίκοι ακολουθούσαν ταχτική συνεργασίας μ' αυτούς στη Δοΰμα πάνω σε μερικά ζητήματα για τον κοινό αγώνα κατά του τσαρισμού και των Καντέτων. Το 1917 η ομάδα των Τρουντόβικων υποστήριξε δραστήρια την αστική Προσωρινή Κυβέρνηση. Μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση τάχθηκαν με τους αστούς αντεπαναστάτες. 76. Ο Λένιν αναφέρεται στην απόφαση για ένα «εργατικό συνέδριο» που πάρθη^ε νωρίς το Σεπτέμβρη 1906 σε μια συγκέντρωση εργατών από διαφορετικές περιοχές της Πετρούπολης που οργανώθηκε απ' την Επιτροπή Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ. Η δεύτερη φάση της απόφασης κατέδειχνε ότι η προώθηση του «εργατικού συνέδριου» προστάτευε τα συμφέροντα των μικροαστικών τμημάτων που δικαιολογούσαν τη διαφορά μεταξύ του προλεταριάτου και τών μικροπαραγίογών (την ομάδα των Τρουντόβικων, το Εργατικό Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, τους Σοσιαλιστές-Επαναστάτες κλπ) και τα συμφέροντα εκείνων των δηλωμένων εχθρών του προλεταριάτου» «(Προλετάρι» No 3, 8 Σεπτέμβρη 1906). 77. Ιακωβίνοι - μια πολιτική ομαδοποίηση της Γαλλικής αστικής τάξης τον καιρό της Γαλλικής αστικής επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα. Εκπροσωπούσαν την Αριστερή πτέρυγα της Γαλλικής αστικής τάξης και αποφασιστικά και με συνέπεια υποστήριξαν την ανάγκη να καταργηθεί η απολυταρχία και ο φεουδαρχισμός. 78. Το Διεθνές Σοσιαλιστικό Συνέδριο στη Στουτγάρδη (το Έβδομο Συνέδριο της Β’ Διεθνούς) έγινε 18-24 Αυγούστου 1907. 79. Η Ένωση για τον Αγώνα για την Χειραφέτηση της Εργατικής Τάξης ιδρύθηκε απ' το Λένιν το Φθινόπωρο του 1895. ' Ενωνε στις γραμμές της περίπου 20 Μαρξιστικούς κύκλους στην Πετρούπολη και κατευθυνόταν από την Κεντρική Ομάδα. Οι κύριοι καθοδηγητές ήταν πέντε μέλη της ομάδας με επικεφαλής το Λένιν. Η Ένωση χωριζόταν σε ομάδες περιοχών, και εργάτες με-αναπτυγμένη ταξική συνείδηση όπως ο Ιβάν Μπαμπούσκιν, ο Βασίλι Σελγκούνωφ και άλλοι διατηρούσαν επαφή ανάμεσα στις ομάδες και τα εργοστάσια. Ο Λένιν έλεγε πως η ' Ενωση ήταν η αρχή ενός επαναστατικού κόμματος που βασιζόταν στο εργατικό κίνημα και που καθοδηγούσε τον ταξικό αγώνα του προλεταριάτου. 80. Ο Λένιν αναφέρεται σ ' ένα φυλλάδιο για γυναίκες εργάτριες που σκόπευε να γράψει η Ινές Αρμάντ, αλλά ποτέ δεν έγραψε. 305

81. Η Φαβιανή Κοινωνία - μια ακραία οπορτουνιστική οργάνωση φτιαγμένη από μια ομάδα αστών διανοουμένων στη Βρετανία το 1884. Οι Φαβιανοί έστρεφαν τους εργάτες από τον ταξικό αγώνα και διακήρυσαν την ειρηνική μετάβαση απ' τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό μέσω μεταρυθμίσεων. 82. Το Εργατικό Κόμμα ιδρύθηκαν το 1900 σαν ομοσπονδία συνδικάτων και σοσιαλιστικών οργανώσεων και ομάδων με σκοπό να φέρει στο Κοινοβούλιο αντιπροσώπους των εργατών. (Εργατική Αντιπροσωπευτική Επιτροπή). Το 1906 η Επιτροπή ονομάστηκε Εργατικό Κόμμα. Το Εργατικό Κόμμα ήταν μια οπορτουνιστική οργάνωση στην ιδεολογία, και την τακτική της. Απ' τον καιρό της ίδρυσής του οι καθοδηγητές του ακολούθησαν μια πολιτική ταξική συνεργασίας με τους αστούς. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Εργατικοί ηγέτες πήραν μια σοσιαλσωβινιστική θέση. Αρκετές φορές πήραν αξιώματα και πάντα ασκούσαν μια αντιλαϊκή εσωτερική και εξωτερική πολιτική. 83. Γκρούτλι - Βερέιν - η Ελβετική αστική ρεφορμιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1838 σαν μορφωτικός σύλλογος τεχνικών. 84. Στα τέλη του 1916 και αρχές 1917 ο Λένιν μελετούσε τα υλικά για το κράτος. Συγχρόνως έκανε το σχέδιο για ένα άρθρο πάνω στη στάση του Μαρξισμού προς το Κράτος. Σκόπευε να το δημοσιεύσει στο τέταρτο τεύχος του «Σμπόρνικ Σοτσιαλντεμοκράτα» αλλά αυτό το τελευταίο δεν εκδόθηκε λόγω έλλειψης χρημάτων. Το άρθρο δεν γράφτηκε. 85. Ο Λένιν διάβασε τη διάλεξη στα Γερμανικά στις 9 (22) Γενάρη 1917 στο Σπίτι του Λαού στη Ζυρίχη σε μια συγκέντρωση νέων Ελβετών εργατών. 86. Βλέπει σημείωση 68. 87. Αναφέρεται στον ένοπλο ξεσηκωμό στις 14 Δεκέμβρη 1825 που οργανώθηκε απ' τους Ρώσους επαναστάτες που προέρχονταν απ' τους ευγενείς, και οι οποίοι πάλευαν ενάντια στη δουλεία και τον αυταρχισμό. 88. Ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος του 1904-05 έληξε με ήττα του τσαρισμού. Στις 23 Αυγούστου (5 Σεπτέμβρη) 1905 υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας, στο Πόρτσμουθ (ΗΠΑ). Η τσαρική κυβέρνηση παραιτήθηκε απ' τα δικαιώματά της στο Πόρτ ' Αρθουρ και το Ντάλνι, παραχώρησε στην Ιαπωνία το σιδηρόδρομο της Νότιας Μαντζουρίας και το νότιο μέρος του Σακαλίν. Αναγνωρίστηκε η κυριαρχία της Ιαπωνίας στην Κορέα. Επιπλέον η Ρωσία υποχρεώθηκε να παραχωρήσει στην Ιαπωνία δικαίωμα αλιείας έξω απ' τις Ρώσικες ακτές στις θάλασσες της Ιαπωνίας και του Οχότσκ και στη θάλασσα του Μπέριγκ. Υπογράφοντας τη συνθήκη ειρήνης η τσαρική κυβέρνηση έλπιζε να λύσει τα χέρια της ώστε να αντιμετωπίσει το ανερχόμενο επαναστατικό κίνημα μέσα στη χώρα. 89. Στις 6(19) Αυγούστου 1905 δημοσιεύτηκε το μανιφέστο του τσάρου μαζί με το νόμο για την εγκαθίδρυση της Κρατικής Δούμα και τον κανονισμό που αφορούσε τις εκλογές για τη Δούμα. Η Δούμα Μπουλίγκιν πήρετοόνομάτηςαπ' τον Υπουργό Εσωτερικών Α.Γ. Μπουλίγκιν τον οποίο είχε εξουσιοδοτήσει ο τσάρος για να κάνει το νομοθέτημα. Σύμφωνα μ" αυτό η Δούμα δεν είχε δικαίωμα 306

να εγκρίνει νόμους αλλά μόνο να συμμετέχει στη συζήτηση ορισμένων θεμάτων σα συμβουλευτικό-προς τον τσάρο σώμα. Οι Μπολσεβίκοι κάλεσαν τους εργάτες και τους χωρικούς να μποϋκοτάρουν ενεργά τη Δούμα και διεξείγαν αυτή την καμπάνια για κινητοποίηση με τα συνθήματα για έναν ένοπλο ξεσηκωμό, έναν επαναστατικό στρατό και μια προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Οι Μπολσεβίκοι χρησιμοποίησαν το μποϋκοτάρισμα της Δούμα Μπουλίγκιν σα μέσο να κινητοποιήσουν όλες τις επαναστατικές δυνάμεις, διεξάγοντας μια σειρά μαζικών πολιτικών απεργιών και προετοιμάζοντας ένοπλη εξέγερση. Οι εκλογές για τη Δούμα τελικά δεν έγιναν και η κυβέρνηση δεν κατάφερε να τη συγκαλέσει. 90. Ο Λένιν έγραψε τα πέντε «Γράμματα απ' το Αφάρ» στην Ελβετία στα τέλη του Μάρτη - αρχές Απρίλη 1917 για τη Μπολσεβίκικη εφημερίδα (Πράβντα) η έκδοση της οποίας συνεχίστηκε στην Πετρούπολη μετά την επανάσταση του Φλεβάρη 1917. Το πρώτο γράμμα δημοσιεύτηκε στηνΠ ρά βντα στα τεύχη 14,15 στις 21 και 22 Μάρτη 1917, με μεγάλες περικοπές και τροπολογίες. Τα άλλα τέσσερα γράμματα δημοσιεύτηκαν το 1924. 91. Φανκφούρτερ Τσάιτουγκ - μια Γερμανική αστική εφημερίδα που έβγαινε στη Φρανκφούρτη το 1856 - 1943. 92. Οι Τάιμς - μια γνωστή συντηρητική εφημερίδα της Αγγλικής αστικής τάξης που έβγαινε στο Λονδίνο απ' το 1785. 93. Ο χρόνος - μια καθημερινή συντηρητική εφημερίδα που έβγαινε στο Παρίσι το 1861 -1942. ' Εκφραζε τα συμφέροντα της Γαλλικής άρχουσας τάξης και ήταν στην πραγματικότητα το επίσημο όργανο του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών. 94. Επιτροπές Π ολεμικής Βιομηχανίας, δημιουργήθηκαν στη Ρωσία το Μάη 1915 από την ιμπεριαλιστική μεγάλη αστική τάξη για να βοηθήσουν την τσαρική κυβέρνηση να διεξάγει τον πόλεμο. Σε μια προσπάθεια να βάλουν τους εργάτες κάτω απ' την επιροή τους και να καλλιεργήσουν την ηττοπάθεια, οι αστοί αποφάσισαν να οργανώσουν «εργατικές ομάδες» στις επιτροπές κι έτσι να δείξουν πως είχε επιτευχθεί ανάμεσα στους αστούς και το προλεταριάτο «ταξική ειρήνη». Οι Μπολσεβίκοι μποϋκοτάρισαν με επιτυχία τις επιτροπές υποστηριζόμενοι απ' την πλειοψηφία των εργατών. 95. Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ μια παράνομη εφημερίδα, κεντρικό όργανο του ΣΔΕΚΡ που εκδιδόταν απ' το Φλεβάρη 1908 μέχρι το Γενάρη 1917. Το πρώτο τεύχος· που ετοιμάστηκε απ’ τους Μπολσεβίκους και τυπώθηκε κατά ένα μέρος σ ένα ιδιωτικό τυπογραφείο στο Βίλνο, κατασχέθηκε απ' τη μυστική αστυνομία. Γρήγορα έγινε μια άλλη προσπάθεια να αρχίσει η έκδοση της εφημερίδας στην Πετρούπολη αλλά ξανά τα αντίτυπα έπεσαν στα χέρια της αστυνομίας. Μετά απ ’ αυτά η έκδοση της εφημερίδας γινόταν στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής ΣΔΕΚΡ που εκλέχτηκε στο Πέμπτο Συνέδριο (Λονδίνο) η συντακτική επιτροπή συγκροτήθηκε από εκπροσώπους Μπολσεβίκων, Μενεβίκων, και Πολωνών Σοσιαλδημοκρατών. Ο πραγματικός οργανωτής της εφημερίδας ήταν ο Λένιν, τα άρθρα του οποίου έμπαιναν στις κεντρικές στήλες. Δημοσιεύτηκαν πάνω από 80 άρθρα και σημειώ­ 307

ματα του Λένιν. Η κυκλοφορία του Σοτσιάλ-Ντεμοκράτ στη Ρωσία και η επανατύπωση των κυριώτερων άρθρων σε τοπικές Μπολσεβίκικες εφημερίδες προώθησε την πολιτική διαφώτιση και τη διεθνιστική διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου της Ρωσίας και βοήθησε να προετοιμαστούν οι μάζες για την επανάσταση. Σχολιάζοντας το ρόλο του Σοτσιαλ-Ντεμοκράτ κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Λένιν έγραφε μετά πως «κανένας εργάτης με ταξική συνείδηση που θέλει να κατανοήσει την ανάπτυξη των ιδεών της διεθνές σοσιαλιστικής επανάστασης και την πρώτη της νίκη στις 25 Οκτώβρη 1917, δεν μπορεί να το καταφέρει χωρίς να γνωρίσει αυτά τα άρθρα». 96. Βλέπε «Κράτος κι Επανάσταση» του Λένιν. 97. Βεντΐ - μια περιοχή στη Δυτική Γαλλία, όπου έγινε μια αντεπαναστατική εξέγερση, του καθυστερημένου αγροτικού τμήματος του πληθυσμού, κατευθυνόμενη κατά της δημοκρατίας τον καιρό της Γαλλικής αστικής επανάστασης .στα τέλη του 18ου αιώνα. Η εξέγερση καθοδηγήθηκε από Καθολικούς ιερείς, ευγενείς και βασιλόφρονες εμιγκρέδες και υποστηρίχτηκε απ' τη Βρετανία. Το Βεντί έγινε συνώνυμο αντιδραστικών συνωμοσιών και λίκνων της αντεπανάστασης. 98. Το συνέδριο έγινε στη Μόσχα 26 Απρίλη - 4 Σεπτέμβρη 1918. Οι σύνδεσμοι προέρχονταν από διάφορους τομείς της δημόσιας εκπαίδευσης, δάσκαλοι και άλλοι εργαζόμενοι στη μόρφωση και τον πολιτισμό. Ο Λένιν εκλέχτηκε επίτιμος πρόεδρος και προσκλήθηκε να παρακολουθήσει το συνέδριο. Την τρίτη μέρα των εργασιών απηύθυνε χαιρετισμό προς το συνέδριο. 99. Αυτές οι τροπολογίες που προτάθηκαν απ' τον Λένιν, ενσωματώθηκαν στο τελικό κείμενο του προγράμματος του ΚΚΡ (Μπ) που εγκρίθηκε στο Όγδοο Συνέδριο του Κόμματος στις 22 Μάρτη 1919. 100. Το συνέδριο έγινε στη Μόσχα στις 15-21 Απρίλη 1919. Οι 200 σύνεδροι εκπροσωπούσαν 8.000 μέλη της ' Ενωσης Κομμουνιστών Φοιτητών. Το συνέδριο αποφάσισε να προσχωρήσει η ' Ενωση στην ' Ενωση Νέων Κομμουνιστών. Σύμ­ φωνα με το καταστατικό που εγκρίθηκε απ' την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΡ (Μπ) στις 11 Μάη 1919, όλη η δουλιά στους νέους εργάτες, χωρικούς, φοιτητές περιερχόταν στην ευθύνη της Ρώσικης Ένωσης Νέων Κομμουνιστών. 101. ΗΑντάντ (Συνενόηση) ο συνασπισμός των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (Μεγ. Βρετανία - Γαλλία - Ρωσία) που πήρε την τελική του μορφή το 1907 και είχε στόχο την Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία - Αυστροουγγαρία - Ιταλία). Πήρε αυτό το όνομα απ' την αγγλογαλλική συμφωνία του 1904 (Entente Cordiale-Εγκάρδια Συνενόηση). Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Αντάντ προσχώρησαν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία κι άλλες χώρες. Μετά τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση τα κύρια μέρη του συνσασπισμού, η Μεγ. Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία ήταν οι υποκινητές, οι διοργανωτές και οι άμεσοι συμμέτοχοι στην ένοπλη επέμβαση κατά της Σοβιετικής Ρωσίας. 102. Σουμπότνικ - « Αυτό είναι το όνομα που δίνεται στην πολύωρη χωρίς πληρωμή, εθελοντική δουλιά που κάνουν οι εργάτες της πόλης πέρα απ' την συνηθισμένη εργάσιμη μέρα, και είναι αφιερωμένη σε κάποιες δημόσιες ανάγκες 308

(Β. I. Λένιν). Το πρώτο κομμουνιστικό σουμπότνικ διοργανώθηκε απ' τους εργάτες της σιδηροδρομικής γραμμής Μόσχας - Καζάν κι έγινε στις 10 Μάη 1919. 103. Αυτό το χαιρετιστήριο γράμμα αναφέρεται στη νεολαία του γκουμπέρνιου του Πετρογκράντ με την ευκαιρία της Βδομάδας Νεολαίας που οργανώθηκε απ' την Κομσομόλικη οργάνωση του Πετρογκράντ. 104. Το σχέδιο διατάγματος για τα μέτρα αντιμετώπισης της νεανικής εγκληματικότητας, που υποβλήθηκε απ' το Λαϊκό Κομισαριάτο Εκπαίδευσης, συζητήθηκε σε μια συνεδρίαση του Συμβούλιου των Λαϊκών Κομισσάριων (κρατικών λειτουργών) και εγκρίθηκε με τις τροπολογίες του Λένιν στις 4 Μάρτη 1920 105. Το συνέδριο έγινε στη Μόσχα, 2-10 Οκτώβρη 1920, και το παρακολούθησαν 600 σύνεδροι. Ο Λένιν χαιρέτισε το συνέδριο την πρώτη μέρα το απόγευμα. 106. Ο Λένιν έγραψε τις σημειώσεις του σε σύνδεση με τις θέσεις της Κρούπσκαγια «Για την Πολυτεχνική Εκπαίδευση »τις οποίες αυτή είχε ετοιμάσει για μια εισήγηση στη διάσκεψη του Κόμματος για την εκπαίδευση, που οργανώθηκε απ' την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΡ (Μπ) αμέσως μετά το ' Ογδοο Συνέδριο των Σοβιέτ στις 31 Δεκέμβρη 1920. Το κύριο καθήκον της διάσκεψης ήταν να προετοιμάσει τα υλικά για «την οργάνωση της εκπαίδευσης στη Δημοκρατία» για το Δέκατο Συνέδριο του ΚΚΡ (Μπ). Ο Λένιν παρακολούθησε από κοντά την δουλιά της διάσκεψης. Η Κρούπσκαγια επρόκειτο να κάνει την εισήγηση για την πολυτεχνική εκπαίδευση αλλά λόγω της ασθένειάς της, η εισήγηση ματαιώθηκε. 107. Γ.Φ. Γκρίνκο, Λαϊκός Κομισάριος για την Εκπαίδευση στην Ουκρανία που προώθησε το δικό του σχέδιο για τη δημόσια εκπαίδευση. Μορφοποίησε δύο κύρια σημεία του σχεδίου ως εξής: 1) για παιδιά μέχρι 15 χρόνων «ένα ενοποιημένο σύστημα κοινωνικής εκπαίδευσης θα δημιουργηθεί, με όλες τις οργανωτικές του μορφές (νηπιαγωγεία, οικοτροφεία, επτάχρονα σχολεία κλπ) οικοδομημένα πάνω στην αρχή της εργασίας και 2) για παιδιά 15 χρόνων και πάνω «θα αρχίσει μια ειδική εκπαίδευση εξάσκηση σ' ένα ιδιαίτερο τομέα της παραγωγής ή της οργανωτικής δουλιάς (βιομηχανικός, αγροτικός, βιομηχανικοοικονομικός κλπ)». Αυτό το σχέδιο ήταν αντίθετο με το πρόγραμμα του Κ.Κ.Ρ. (ΜΠ) στη σφαίρα της Εκπαίδευσης: «1. Η εφαρμογή ελεύθερης, υποχρεωτικής γενικής και πολυτεχνικής εκπαίδευσης (επαφή με όλους τους κύριους τομείς της παραγωγής θεωρητικά και πρακτικά) για όλα τα παιδιά και των δύο φύλλων μέχρι την ηλικία των 17... 8. Ευρεϊα ανάπτυξη της επαγγελματικής εκπαίδευσης για παιδιά 17 χρόνων και πάνω σε σύνδεση με τις πολυτεχνικές γνώσεις». Ο Ο.Γ.Σμίτ, που ήταν Αντιπρόεδρος του Τμήματος για την Επαγγελματική Εκπαίδευση, μιλούσε επίσης υπέρ της επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης των μαθητών «σε μια νεότερη ηλικία, δηλαδή στα 15 ή αργότερα». Ισχυριζόταν πως «τα συμφέροντα της παραγωγής, τα συμφέροντα της οικονομικής οικοδόμησης απαιτούσαν επιτακτικά μια μείοίση της γενικής εκπαίδευσης που είναι καθαρά σχολαστική, και τη θέσπιση μιας συγκεκριμένης, ειδικής εκπαίδευσης στην νωρίτερη δυνατή ηλικία». Προσπάθησε να διαιωνίσει σαν 309

αρχή το προσωρινό μέτρο που επέβαλαν οι δυσκολίες της εποχής και προπαγάνδιζε απ' τον τύπο όχι υπέρ μιας πολυτεχνικής, αλλά υπέρ μιας μονοτεχνικής εκπαίδευσης, δηλαδή εξάσκησης πάνω σ - ένα ειδικό επάγγελμα. 108. Ο Λένιν αναφέρεται στην απόφαση για τον εξηλεκτρισμό που εγκρίθηκε στο Όγδοο Πανρωσικό Συνέδριο την Σοβιέτ στις 22-29 Δεκέμβρη 1920. 109. Το Πέμπτο Συνέδριο της Ένωσης Νέων Κομμουνιστών της Ρωσίας έγινε στη Μόσχα 11-17 Οκτώβρη 1922. 110. Ο Λένιν αναφέρεται στην απόφαση του Πολιτικού Γ ραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΡ (Μπ) στις 26 Οκτώβρη 1922, η οποία έκοβε τις κρατικές επιχορηγήσεις στο Προλετκούλτ και τα ακαδημαϊκά θέατρα. 111. Το συνέδριο έγινε στη Μόσχα, 21-26 Νοέμβρη 1922. Ο Λένιν εκλέχτηκε επίτιμος πρόεδρος και του στάλθηκε ένα χαιρετιστήριο μήνυμα. Η επιστολή του Λένιν διαβάστηκε το πρωί της 6 Νοέμβρη 1922. 112. Το συνέδριο έγινε στη Μόσχα, 4-16 Δεκέμβρη 1922. Το παρακολούθησαν 121 σύνεδροι από 38 νεολαϊστικες οργανώσεις διαφορετικών χωρών. Το χαιρετιστήριο γράμμα του Λένιν διαβάστηκε κατά την έναρξη. Το συνέδριο έστειλε απάντηση στο Λένιν. 113. Η πρόταση του Λένιν ενσωματώθηκε στην απόφαση του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΡ (Μπ) που εγκρίθηκε με εισήγηση της Επιτροπής για τις Κρατικές προμήθειες στις 7 Δεκέμβρη 1922. Το Συμβούλιο των Λαϊκών Κομισάριων πήρε εντολή να διαθέσει στο Κομισαριάτο της Εκπαίδευσης 2.000.000 χρυσά ρούβλια απ' το ποσό που εξοικονομήθηκε απ' το πρόγραμμα επισκευής των πλοίων.

310

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

5

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.........................................9 ΤΙ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΜΑΣ....................................................................................11 ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ............................................................................... .. 15 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΤΗΣ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ......... 17 Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ Ο ΝΕΟΜΑΛΘΟΥΣΙΑΝ1ΣΜΟΣ'..................................................... 29 Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ....................................................... 32 ΤΟ 5ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΡΝΕΙΑ...................36 ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΑ Ϊ ΚΗ Μ ΟΡΦΩΣΗ......................................................... 38 Η ΕΘΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΒΡΑ Ϊ ΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ.............................................................41 Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ................................. 44 ΠΑ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΜΑΣ............................................................................................................... 48 ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ Ν.Κ. ΚΡΟΥΠΣΚΑΓΙΑ «ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΛΑ Ϊ ΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ»............................................................................50 ΚΑΡΛΜΑΡΞ..................................................................................................................................51 ΠΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΟΥ «ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΥ»..........................................................................54 ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ........... 56

Η ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟΛΑΙΑ ΤΗΣ ΤΣΑΡΙΚΗΣ ΡΩΣΙ­ ΑΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ..........................63 Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΩΝ 183 ΦΟΙΤΗΤΩΝ............................................................................. 65 Η ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΗΛΩΣΕΩΝ....................................................................................... 71 ΣΗΜΑΔΙΑ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ................................................................................. ......................... 75 ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΧΟΛΩΝ...............................................................82 ■ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΤΟΥ ΣΔΕΚΡ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ.......................... ............................................................. 83 ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟΛΑΙΑ ..........................................................................................................................................................86 ΟΜΙΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΣΑ ΝΕΟ­ ΛΑΙΑ ................................................................................................................................................ 88 ■ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ..................................... ............... 89 ΤΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗΣ ΡΙΓΑΣ...................................................105 ΟΞΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ........................................................................ 107 ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.:...................110 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΕΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ......................................................................................................................................................................................................................... Λ .............118

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ, ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΔΙΑΠΑΙ­ ΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ....................................121 ΕΝΑ ΕΠΕΙΓΟΝ ΘΕΜΑ.................................................................................. ............................ 123 ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΥΣ Α.Α. ΜΠΟΓΚΝΤΑΝΟΦ ΚΑΙ Σ.Ι. ΓΚΟΥΣΕΦ.................................... .. 125 ΝΕΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ......................-................................................. 130 ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ................ 135 ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΝΤΑ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ.......................................................138 Η ΝΕΟΛΑΙΑ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.................................149 ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΝΣΕΒΙΚΙΣΜΟΥ...............................................................................................150 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΠΡΟΣΟΥΡΑΣ ΤΟΥ Κ. ΚΑΟΥΤΣΚΙ157 Η ΑΝΠΜΙΛΙΤΑΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑ­ ΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ.....................................................................................................................159 ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΗΛΩΣΕΩΝ..................................................................................................163 ΙΒΑΝ ΒΑΣΙΛΙΕΒΙΤΣ ΜΠΑΜΠΟΥΣΚ1Ν (ΝΕΚΡΟΛΟΓΙΑ).....................................................166 ΣΤΗΝ Ι.Φ. ΑΡΜΑΝ........................... ....................................... ................................................. 171 ΣΤΗΝ Ι.Φ. ΑΡΜΑΝ........... ......................................................................................................-..173 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ................................................................................................ 177 ΔΙΑΛΕΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1905................................................................... 182 ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΑΚΡΙΑ..................................................................................................... 203 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΕΝΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ.........................................................................................218

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ, Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ................... ................................. 221 ΟΜΙΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΜΟΣΧΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΣΥΜΠΑΘΟΥΝΤΩΝ...................................................................... 223 ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ Ιο ΠΑΝΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ............................ 225 ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΚΡ (Μπ).......................................................................228 ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ ΣΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑ........................................................................................................ -230 ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ Ιο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ.... 231 ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΝ 1η ΜΑΗ ΤΟΥ 1919232 ΟΛΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΝΤΕΝΙΚΙΝ............................................................233 ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ.............................................................................. 235 ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ Μ Α Σ...........................................................................................................237 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ................................................ 238 ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤ ΜΟΣΧΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ.................................................................................................. 239 ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ......................................................247 ΠΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ................................................................................. 267 ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ Κ.Ε. ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ ΣΤΕΛΕΧΗ ΤΟΥ ΛΑΤΚΟΥ ΕΠΓΓΡΟ ΠΑΤΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ.....................................................................................................................270 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑ Ϊ ΚΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ................ 273 ΠΡΟΣ TON Ν.Α. ΣΕΜΑΚΚΟ................................................................................................... 275 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤΕΠΑΝΩΦ................. , ..................................................277

ΠΡΟΣ ΤΟ 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΡΩΣΙΑΣ ........................................................................................................................................................280 ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ Β.Μ. ΜΑΞΙΜΟΦΣΚΙ....................................................................................281 ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ.................................................................. 282 ΠΡΟΣ ΤΟ 3ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΕΟ­ ΛΑΙΩΝ ΣΤΗ Μ ΟΣΧΑ................................................................................................................ 283 ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΟΥ Π.Γ. ΤΗΣ Κ.Ε. ΤΟΥ ΚΚΡ (Μπ) ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙΣΙΤΙΣΜΟΥ.............................................................284 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ.............................................................................. 285 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ................................................................................................................. ..............291

Τυπογραφείο: Πειραϊκή Τυπογραφική Α.Ε. Πλαταιών 12 Πίΐραιάς Τηλ.: 4175625