K a rl M arx
ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ
ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ 11ΡΟΛΟ ΙΌ Σ : A N D R E A C A M IL L E R I
Βλ. επίσης στις Εκδόσεις ’Άγρα : KARL MARX - FRIEDRICH ENCELS
'Η αποικιοκρατία στην Ά σία [ Αφγανιστάν - ’Ινδία - Περσία] Μετάφραση Σάββα Μιχαήλ
Τίτλος πρωτοτύπου: ABSCHWEIFUNG (ÜBER PRODUCTIVE ARBEIT)
A' έκδοση : ’Άγρα, 1982 ISBN 9 7 8 - 9 6 0 - 5 0 5 - 0 0 0 -9 © 1982, 2005, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ Α.Ε.
Ζωοδόχου Πηγής 99, 114 73 Αθήνα Τηλ. 210.7011.461 - FAX 210.7018.649
http : // www.agra.gr, e -m ail: in fo@ agra.gr
Karl M
arx
ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ [ Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας ]
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : Τ Ζ Ε Ν Η ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ : A N D R E A C A M IL L E R I
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Α ΓΡΑ
Οί Εκδόσεις ’Άγρα πρότειναν στους φίλους ’Ι ταλούς έκδοτες του Nottetempo να εντάξουν στη σειρά των βιβλιδιων τους (( I Sassi » το ’Ε γ κώμιο του εγκλήματος του Μάρξ. Εκείνοι παρήγγειλαν τον παρόντα πρόλογο στον Άντρέα Καμιλλέρι, που τώρα, ώς αντιδάνειο, εντάσσε ται στη νέα ελληνική έκδοση του 9Εγκωμίου.
'Η ’Α ναγέννηση καί τό ρολόι, μ ε τον κούκο
του ANDREA CAMILLERI
« ούδέν κακόν αμιγές καλον » άμφισβητήθηκε έντονα στις αρχές τον 18ον αιώνα από εναν ’Άγγλο γιατρό, τον Bernard de Mandeville, ό οποίος, μεταξν τον ενός ασθενούς καί τον άλλον, διασκέδαζε να γράφει· αιχμηρές πα ρατηρήσεις για την κοινωνία τής εποχής. Στο δοκίμιό τον μέ τον τίτλο Ό μύθος των μελισσών, αλλέως ιδιωτικά βίτσια, δημό σια οφέλη, τον 1714, νποστήριξε τή θέση οτι ενα ιδιωτικό βίτσιο ό'πως ό εγωισμός Ο ΠΑΝΑΡΧΑΙΟ ΛΑΪΚΟ ΡΗ ΤΟ
Τ
I
(με ολα τά προσαρτήματα που άπορρέουν από αυτό, μέχρι τις Εγκληματικές ενέργειες στις όποιες αναγκαστικά οδηγεί τό βίτσιο αυτό) ήταν ή προωΟητική δύναμη πον οδη γούσε στο δημόσιο οφελος, δηλαδή στην ευ ημερία καί στην πρόοδο, ενώ ο άλτρονισμός λειτουργούσε σε αντίθετη κατεύθυνση, δη λαδή εντελώς αποτρεπτικά στις διαδικα σίες ανάπτυξης, καί ήταν άπολντως άρν?]τικός. 'Επομένως τό λαϊκό ρητό επρεπε να ξα ναγραφτεί: «παν κακόν φορευς καλού». 'Επειδή εκείνη την εποχή αγαπούσαν ιδιαίτερα τις παραδοξότητες ( για νά φέ ρουμε απλώς ένα παράδειγμα, λίγα μό νο χρόνια αργότερα ο Swift, χρησιμο ποιώντας τον σοβαρό τόνο ενός οικονο μολόγον, πρότεινε νά χρησιμοποιηθούν τά φτωχά παιδιά σαν τροφή για τους πλο'υί 8 ]
σιονς1), το δοκίμιο τον Μάντεβιλ ήρθε νά προστεθεί στα άλλα. Μάλλον ομως δεν ήταν και τόσο παρά δοξο, άφοϋ ένας οικονομολόγος οπως ό Αdam Smith επηρεάστηκε κατά κάποιο τρόπο από αυτό. Φυσικά ό Μάρξ δεν μπορούσε νά αγνοή σει τό δοκίμιο τον Μάντεβιλ, και παίρνει ώς αφετηρία τα συμπεράσματα τον ( αύτό πού ονομάζουμε στον κόσμο μας Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή μεγάλη αρχή πού μας κάνει κοινωνικά πλάσματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή και τό στήριγμα όλων των 1. Jonathan Swift, Σεμνή πρόταση ώστε vet παυσουν τά τέκνα των φτωχών %' άποτελονν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και νά καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία, μτφρ. Γα βριήλ Ν. Πεντζίκης, έκδ. ’Άγρα, Σειρά « Ό 'Άτακτος Λαγός », 1998. I 9 ]
ρεΐται σήμερα από τή μια άκρη τον κόσμον στην άλλη για εναν εγκληματία ! Και πόσες απάτες γίνονται μέσω τής τηλεπωλήσεων ! Καί όσον αφορά την τηλεόραση: δεν γίνεται, εγκληματική χρήση της οταν μέσω αυτής προβάλλονται ψεύτικα στοιχεία προκειμένον να δικαιολογηθεί κάποιος πόλεμος; Μς τον ¿γκαταλείψονμε, ό κατάλογος θά μεγάλωνε υπέρμετρα. Τέλος, υπάρχει μια άποψη τον Μάρξ που τή βρήκα πιο ερεθιστική σέ σύγκριση με τις άλλες: είναι οταν υποστηρίζει ( ακο λουθώντας πάντα τά ίχνη τον Μάντεβιλ) οτι ο εγκληματίας παράγει « τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη καί τραγωδίες ». "Οτι παράγει μυθιστορήματα δεν υπάρχει αμφίβολαα, καί ένας άναστημέ νος Μάρξ σίγουρα θά καμάρωνε μπροστά στον σημερινό κατακλυσμό αστυνομικών [ *2 ]
μυθιστορήματος, νονάρ, τρόμον, δικαστι κών, κατασκοπευτικών καί πάει λέγοντας. Και ομολογώ οτι μου αρέσει πολν πε ρισσότερο αυτή ή ενεργός και παραγωγι κή αντίληψη από εκείνη την αποστειρωμέ νη καί αίσθητικίζουσα αντίληψη του De Quincey όπως εκφράζεται στο Ό φόνος ώς μία άπο τις καλές τέχνες, τον 1827. 5Ενώ διάβαζα αυτές τις γραμμές για τον εγκληματία ώς παραγωγό τέχνης, ήρθε ξανά στη μνήμη μου μια εξαίσια κινημα τογραφική εικόνα. Τό έντονο πρόσωπο και ή ειρωνική, ικανοποιημένη έκφραση τον Orson Welles στήν ταινία Ό τρίτος άνθρω πος τον Carol Reed (1949), όταν λέει στον Joseph Cotten μια φράση που εγινε θρυλι κή. 'Η φράση ήταν, πάνα)-κάτω, ή εξής: « Πάρε, για παράδειγμα, την Ιταλία. Ε ί χε αιώνες γεμάτους πολέμους, νεκρούς, I J3 ]
αίμα, ερείπια, δολοφονίες, καί τ ί βγήκε από δλα αυτά; Η 5Αναγέννηση. Πάρε την 5Ελβετία. ειρήνης, ησυχίας, γαλή νης. αρμονίας... /Γαί τί βγήκε; Τό ρολόι με τον κούκο >κ Ο Κάρολ Ρήντ, ό σκηνοθέτης, όιηγήθηκε οτι ή φράση αυτή δεν περιλαμβανόταν στο κείμενο τον Graham Greene1 και οτι τη μέρα που επρεπε νά γυρίσουν τή συγκεκρι μένη σκηνή, ο Ουέλλς εμφανίστηκε με ενα χαρτί στο όποιο είχε σημειώσει εκείνες τις λέξεις που τον είχαν ερθει κατά τή διάρκεια τής νύχτας. Ο Ρήντ ενθουσιάστηκε και τον άφησε νά τις πει. 5Αφότου διάβασα τις
1. Βλ. Graham Greene, rO τρίτος άνθρω πος καί Η πτώση ενός ειδώλου, μτφρ. ’Άννα Παπασταύρου, εισαγωγή Ian Thompson, επί μετρο Κ. Καλφόπουλος, έκδ. ’Άγρα, 2011. [ Η J
γραμμές τον Μάρξ για τη σχέση ανάμεσα στην εγκληματικότητα και την τέχνη, εί μαι σίγουρος πώς και εκείνος, 6 Μάρξ> θά τις Ελεγε με την ϊδια έκφραση και τον ΐδιο τόνο τον 'Όρσον Ονέλλς.
Μετάφραση άπό τά ιταλικά: ’Ανταίος Χρυσοστομιδης
Το κείμενο αύτό του Karl Marx γράφτηκε α νάμεσα στο 1860 καί το 1862. Οι εκδότες του το ενσωμάτωσαν στις Θεωρίες τής υπεραξίας, τόμος IV του Κεφαλαίου. Ή μετάφραση εγινε άπό τα γερμανικά. Ό τίτλος κάτω από τον όποιο παρουσιάζεται εδώ προέρχεται άπό μια γαλλική έκδοση του κειμένου. Τίτλος πρωτοτύ που : Abschweifung ( iiber productive Arbeit).
παράγει ιδέες, ό ποιη τής ποιήματα, ό πάστορας κηρύγ ματα, καί ούτω καθεξής. Ό εγκλημα τίας παράγει εγκλήματα. ’Ά ν προσέξου με καλύτερα πώς σχετίζεται αύτος ο τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνολο, θ’ απαλλαγούμε άπό πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δίκαιο καί τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό όποιο ό ίδιος καθηγητής ρίχνει στή γενική αγο ρά τις παραδόσεις του έν ειδει <( έμποΦ ΙΛ Ο ΣΟ Φ Ο Σ
Ο
ρεύματος ». Έ τ σ ι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Γιά νά μην αναφέρουμε την ατομική απόλαυση πού παρέχει τό χειρόγραφο του συγγράμματος στον δη μιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ό καθηγητής R o sch e r.1 Πέραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν αστυνομία καί την ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ένορκους καί λοιπά* όλοι αύτοί οί ετερό κλιτοι επαγγελματικοί κλάδοι, πού άποτελούν ισάριθμες κατηγορίες τού κοινω-
1. Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894): 'Ιδρυτής της παλαιότερης ιστο ρικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στή Γερμανία.
νικοΰ καταμερισμού της εργασίας, ανα πτύσσουν διάφορες ικανότητες του αν θρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες α νάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους. Καί μόνο τά βασανι στήρια εγιναν αφορμή για τις ευφυέστε ρες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες άπασχολοΰνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων. Ό εγκληματίας παράγει μια εντύπω ση, έν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, άναλόγως, κι ετσι προσφέρει μιά « υπη ρεσία υ στή διακίνηση τών ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού διΚκίου, ούτε απλώς τούς ποινικούς κώδικαί τούς νομοθέτες, παράγει καί τέ χνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, [ ΐ9 ]
ακόμη καί τραγωδίες, οπως άποδεικνύουν, οχι μόνο ή Ένοχη του M üllner1 καί οΐ Ληστές του Schiller, άλλα καί > \ ν t ι~) / c ff γτί / αυτός ο υιοιπονς καί. ο Γίχαροος ο ί ocτος . Ό εγκληματίας σπάζει τη μονοτο νία καί την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. ’Έ τσι την προστατεύει άπο την τελμάτωση καί προκαλεΐ την ανήσυχη ένταση καί τήν κινητικότητα, χωρίς τις όποιες θά άμβλυνόταν άκόμη καί ή ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ενα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Τό έγκλημα αποσύρει άπο τήν αγορά εργασίας ενα τμήμα του πε ριττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον άν~ 1. Müllner, Amandus Gottfried (1774-1829): Κριτικός καί ποιητής. [ 20 ]
Adolf
ταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμπο δίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω άπό τό ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ό αγώνας εναντίον του εγ κλήματος άπορροφα ενα άλλο τμήμα του ’ίδιου πληθυσμοί). νΑρα, ό εγκλημα τίας άναδεικνύεται σέ μιάν άπό εκείνες τις φυσικές « εξισορροπήσεις » πού άποκαθιστοΰν τό σωστό επίπεδο καί άνοίγουν μια ολόκληρη προοπτική « ωφέλι μων κλάδων άπασχόλησης ». Οί έπενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη τών παραγωγικών δυνάμεων θά μπορούσαν να άποδειχθοΰν ώς τήν τε λευταία λεπτομέρεια. Οί κλειδαριές θά είχαν άποκτήσει τη σημερινή τους αρ αιότητα, άν δεν υπήρχαν κλέφτες; Έ νομισματοκοπία θά έφτανε στην τωρινή [ 21 ]
της τελειότητα, άν δεν υπήρχαν παραχα ράκτες ; Το μικροσκόπιο θά εβρισκε ποτέ τρόπο νά περάσει στη συνήθη εμ πορική σφαίρα ( βλ. καί Babbage 1), άν δεν γινόταν άπατη στο εμπόριο ; Τέλος, ή εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων καί στην προσπάθεια ανακάλυψής της όσα άκριβώς οφείλει καί στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Τό έ'γκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά [χέσα γιά νά προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γέννα καί νέα αμυν τικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στήν άνακάλυψη νέων μηχανών - όπως 1. Babbage, Charles ( 1792-1871 ) : ’Ά γ γλος μαθηματικός, μηχανικός καί οικονομο λόγος. [ 22 ]
ακριβώς και οι απεργίες. "Ας άφήσουμε δμως τή σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήμα τος : Χωρίς εθνικό έγκλημα θά μπορού σε νά υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θά υπήρχαν έθνη; ’Άραγε το δέντρο της α μαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέν τρο της γνώσης, από την εποχή του Ά δάμ ως σήμερα; Στο Μύθο των μελισ σών (1705), ό ΜΕηοίΘνίΙΙβ 1 εχει απο δείξει την παραγωγική δύναμη πού δια θέτουν όλα τά πιθανά ε’ίδη επαγγελμά των, αλλά καί τό γενικό συμπέρασμα ό λου αύτου του επιχειρήματος : Αυτό πον όνομάζονμε στον κόσμο μας I. Mandeville, Bernard de (1670-1733): Αγγλος σατιρικός συγγραφέας, γιατρός καί οι κονομολόγος. [ ^3 ]
Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή με γάλη αρχή πού μάς κάνει κοινωνικά πλά σματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή καί το στήριγμα ολων των τεχνών καί των ένασχολήσεων ανεξαιρέτως* καί τη στιγμή που θά έπαυε να υπάρχει το Κακό, ή κοι νωνία 6ά ήταν καταδικασμένη νά φθαρεί, άν δχι νά καταποντιστεΐ αύτανδρη. Μόνο πού, βέβαια, ό Μ άντεβιλ ήταν άπειρως πιο τολμηρός καί έντιμος από τούς φιλισταίους απολογητές της αστι κής κοινωνίας. —
COUR D'ASSISES DE LA GIRONDE.
j
IES
DRAI1S SAR6LAITS / S . **· i f s’.
DR
LASSIHB ETΜΥΕΚβΧΚ, condamnas a MORT.
»
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΠΑΡΑΓΕΙ ΙΔΕΕΣ, ό ποιητής ποιήματα, ό πά
στορας κηρύγματα, και οϋτω καθεξής. Ό εγκληματίας παράγει εγκλήματα. ”Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται αυτός ό τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνο λο, θ’ απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκλημα τίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δ ίκ α ιο και τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό οποίο ό ϊδιος καθηγητής ρίχνει στή γενική αγορά τις παραδόσεις του εν είδα «εμπορεύμα τος». ’Έτσι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Για νά μήν αναφέρουμε τήν άτομική άπόλαυση πού παρέχει τό χει ρόγραφο του συγγράμματος στο δημιουργό του. [ . . . ] Πέ ραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν άστυνομία και τήν ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ενόρκους καί λοιπά- όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματι
ISBN 9 78 -9 60 -S0 5-00 0-9
κοί κλάδοι, που άποτελοΰν ισάριθμες κατηγορίες του κοι νωνικού καταμερισμού τής εργασίας, αναπτύσσουν διάφο ρες ικανότητες τοΰ ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες ανάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους. Και μόνο τά βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστε ρες μηχανικές εφευρέσεις...
- K.M.
Ή έκδοση συμπληρώνεται μέ έναν νέο πρόλογο του Άντρέα Καμιλλέρι. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Τ Ζ Ε Ν Η ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ
