ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
«ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» Διάρκεια αφιερώματος: 27 Οκτώβρη 1996 - 21 Φλεβάρη 1997 Δημοσιεύσεις: 91
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ο
>>ΜΕΡΟΣ 1 << 27-10-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας Αγώνας για μια δίκαιη υπόθεση Η δίχρονη αιματηρή προϊστορία Οκτώβρης 1944 Η απελευθέρωση δεν έφερε ξαστεριά Τα διχαστικά σχέδια και οι επιδιώξεις Εθνική Αντίσταση Ηρωικοί αγώνες και βαριές θυσίες Βαριές και οι θυσίες ο
>>ΜΕΡΟΣ 2 << 30-10-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Το "αλυσόδεμα" της Ελλάδας ο πρώτιστος στόχος Η τακτική του "διαίρει και βασίλευε" Αποφασίζεται η επέμβαση ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ Τα εγκληματικά, διχαστικά σχέδια σε πλήρη δράση Το σχέδιο "Μάνα" Οι πρώτες μέρες της απελευθέρωσης Η συμφωνία Τσόρτσιλ - Χίτλερ ο
>>ΜΕΡΟΣ 3 << 31-10-96 Σελίδα δημοσίευσης 11 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Το στρατιωτικό ζήτημα και η σημασία του Το στρατιωτικό ζήτημα πριν την Απελευθέρωση Άλλοι οι πραγματικοί σκοποί ο
>>ΜΕΡΟΣ 4 << 01-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Το στρατιωτικό ζήτημα οδηγεί στη ρήξη Ωμές επεμβάσεις του Σκόμπι Ύστατη προσπάθεια του ΕΑΜ Οι Σβώλος - Καφαντάρης ξεσκεπάζουν τους υπεύθυνους ο
>>ΜΕΡΟΣ 5 << 02-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Η κυβερνητική κρίση Ο Σκόμπι διατάζει και απειλεί Οι ΕΑΜίτες υπουργοί παραιτούνται Κυβέρνηση - μαριονέτα των Εγγλέζων Οι γερμανοντυμένοι επιστρέφουν... Το μέτωπο Βρετανών, ντόπιας αντίδρασης και κουίσλιγκς κατά του ΕΑΜ, μετά την Απελευθέρωση Διατηρείται ανέπαφο το κράτος των κουίσλιγκς Στην επαρχία... ...και στην Αθήνα Ο Τσακαλώτος ομολογεί ο
>>ΜΕΡΟΣ 6 << 03-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 Δεκεμβριανά 1944 Η ματωμένη Κυριακή Η θέληση του λαού και η αντίδραση Στρατιωτικός δικτάτορας ο Σκόμπι Τα τηλεγραφήματα της αιώνιας καταισχύνης Τηλεγράφημα προς τον Λίπερ:
Αυθεντικές μαρτυρίες Η μαρτυρία του Κ. Κουβαρά* Η μαρτυρία του Φρανκ Τσερβάζι* Η μαρτυρία ενός Άγγλου* Κι άλλη μια μαρτυρία* Και η ...μαρτυρία του Λίπερ ο
>>ΜΕΡΟΣ 7 << 05-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ Η αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά Τα γεγονότα Η αγγλική επίθεση Οι αντιμέτωπες στρατιωτικές δυνάμεις ΕΑΜ - ΕΛΑΣ Αλλεπάλληλες προσπάθειες ειρήνης και ομαλής διεξόδου ο
>>ΜΕΡΟΣ 8 << 06-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Η σύσκεψη με τον Τσόρτσιλ στην Αθήνα Για να ξέρει ο ελληνικός λαός την αλήθεια Τα πρακτικά των δύο συσκέψεων για τη λύση της κρίσης. Η Αριστερά έκανε κι αυτή τη φορά το καθήκον της ΑΝΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Η ΣΥΣΚΕΨΗ ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΤΟΥ κ. ΤΣΩΡΤΣΙΛ ΜΙΛΑ Ο κ. ΤΣΩΡΤΣΙΛ "ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΕΤΕ" Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟ "ΚΑΤΗΓΟΡΩ" ΤΟΥ κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΜΙΛΑ Ο ΣΥΝΑΓ. ΣΙΑΝΤΟΣ "ΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ" Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΣΥΣΚΕΨΗΣ ΜΙΛΑ Ο κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ Ο Κανελλόπουλος κάνει εμπαθή επίθεση κατά του ΕΑΜ. ΜΙΛΑ Ο ΣΥΝΑΓ. ΣΙΑΝΤΟΣ ΟΙ ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΙ ο
>>ΜΕΡΟΣ 9 << 07-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ Η τελική έκβαση και η συμφωνία ανακωχής Η ανακωχή Ορισμένες βασικές εκτιμήσεις Η ανακοίνωση του ΕΛΑΣ Μια κυνική ομολογία του Τσόρτσιλ ο
>>ΜΕΡΟΣ 10 << 08-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 11 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Καταγραφή και κριτική ορισμένων απόψεων (Α) Τι λένε οι Κύρκος - Φαράκος Ορισμένες αξιοσημείωτες αντιφάσεις ο
>>ΜΕΡΟΣ 11 << 09-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 9 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Καταγραφή και κριτική ορισμένων απόψεων (Β) Η λατρεία του τύπου Η λευτεριά του υποδεκάμετρου...
ο
>>ΜΕΡΟΣ 12 << 10-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 Μπροστά στη Βάρκιζα Το "παιχνίδι" ήταν στημένο από την αρχή.... Τα πρώτα σύννεφα Ο σκοτεινός ρόλος του Τσιριμώκου Ο Τσιριμώκος αυτοαποκαλύπτεται Η Συμφωνία της Βάρκιζας Οι θέσεις του ΕΑΜικού κινήματος Η συνθηκολόγηση Τι προέβλεπε η συμφωνία Για τα άλλα, κύρια, ζητήματα η συμφωνία προέβλεπε: ο
>>ΜΕΡΟΣ 13 << 12-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ Υποχρεωτικός ή απαράδεκτος ο συμβιβασμός; Σοβιετικής ...έμπνευσης η Βάρκιζα; Μπορούσε ο ΕΛΑΣ να συνεχίσει τον πόλεμο; Ο Τσόρτσιλ ομολογεί την αδυναμία του Το τηλεγράφημα του Δημητρόφ ο
>>ΜΕΡΟΣ 14 << 13-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Αποκρούονται οι προσπάθειες διάλυσης του ΕΑΜ Φυγόκεντρες τάσεις Η διάσπαση του ΕΑΜ Η μετατροπή σε πολιτικό συνασπισμό Η απόφαση Προγραμματικοί σκοποί Η αναπροσαρμογή Μεγάλη η επιρροή στους εργαζόμενους ο
>>ΜΕΡΟΣ 15 << 14-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 Ο ρόλος του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα Μια επιστολή του Γ. Λεονταρίτη και η απάντηση του "Ρ" Η επιστολή του Γ. Λεονταρίτη Η απάντηση του "Ριζοσπάστη" ο
>>ΜΕΡΟΣ 16 << 15-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Τρομοκρατία εξαπολύει η αντίδραση Στο στόχαστρο οι αγωνιστές της Αντίστασης Ομολογίες και αριθμοί ΤΟ 1946 Μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος ο
>>ΜΕΡΟΣ 17 << 16-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 Το όργιο της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας Όπως καταγράφεται στο υπόμνημα του ΔΣΕ προς τον ΟΗΕ Ομολογίες των αντιπάλων Οι ομολογίες ενός στρατηγού Άλλες ομολογίες "Μάχαιρα εις το κομμουνιστικόν υπογάστριον" Η Εθνοφυλακή στο πλευρό των δοσιλόγων ο
>>ΜΕΡΟΣ 18 << 19-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Η ανασυγκρότηση του λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ
Η αρχή της αναδιοργάνωσης Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Μια πρώτη αυτοκριτική προσέγγιση Η δράση στις νέες συνθήκες Οι λαϊκές δυνάμεις ανασυντάσσονται Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Νέα ώθηση προς τα μπρος Η 12η Ολομέλεια Το κίνημα σε φάση αντεπίθεσης Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ Θεματολογία και αποφάσεις του Συνεδρίου Το μέλλον της Ελλάδας Για τη διεθνή κατάσταση στα χρόνια 1946 - '47 Σαρωτικές νίκες του ΕΡΓΑΣ ο
>>ΜΕΡΟΣ 19 << 20-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1946 - '49 Ο ιμπεριαλισμός καταστρώνει τα αντεπαναστατικά του σχέδια Στόχος υψηλής προτεραιότητας η ΕΣΣΔ Η κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου" Τα πρώτα βήματα του σχεδίου Η Ελλάδα στα πλαίσια των διεθνών εξελίξεων Και αυτό δεν ήταν το μόνο. ο
>>ΜΕΡΟΣ 20 << 21-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1946 Μια ιδιαίτερα διδακτική προϊστορία Οι εκλογές στις Συμφωνίες Λιβάνου και Βάρκιζας Και πάλι για τον Η. Τσιριμώκο Μια επιστολή του Φ. Οικονομίδη ο
>>ΜΕΡΟΣ 21 << 22-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 Οι κυβερνήσεις της περιόδου 1944 έως τις εκλογές του 1946 Οι Άγγλοι διατάζουν Η στάση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ έναντι των εκλογών Τα εκλογομαγειρέματα μετά τη Βάρκιζα Αποχή από την εγγραφή στους καταλόγους Οι εκλογές και η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Η απόφαση του ΕΑΜ για τις εκλογές ο
>>ΜΕΡΟΣ 22 << 23-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 11 ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1946 Στην τελική ευθεία Ύστατες προσπάθειες ΕΑΜ - ΚΚΕ για συμμετοχή Η πρόταση του ΚΚΕ στο Κέντρο Η τελική απόφαση του ΚΚΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 23 << 24-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 Οι εκλογές - παρωδία Το αποτέλεσμα Τι λάθος ήταν η αποχή; Ο χαρακτήρας του λάθους Το δημοψήφισμα του 1946 Πέθανε ο Χίτλερ; Πέθανε πραγματικά ο Χίτλερ; Δημοψήφισμα με στρατοδικεία Το μέγεθος της αποχής και το περίφημο 9,3% Το πραγματικό μέγεθος της αποχής
ο
>>ΜΕΡΟΣ 24 << 26-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Το πρόβλημα των αποφάσεών της Το ενδεχόμενο της ένοπλης πάλης Η αντιμετώπιση του θέματος από το ΚΚΕ πριν τη 2η Ολομέλεια Η Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα Η αυτοάμυνα και το 7ο Συνέδριο Η 2η Ολομέλεια και η ένοπλη πάλη Οι αποφάσεις της Ολομέλειας Η αδημοσίευτη εισήγηση του Ν. Ζαχαριάδη ο
>>ΜΕΡΟΣ 25 << 27-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 17 Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Μαρτυρίες σε κομματικά Σώματα και ντοκουμέντα Τι λένε τα κατοπινά κομματικά ντοκουμέντα ο
>>ΜΕΡΟΣ 26 << 28-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Μαρτυρίες από άλλες πηγές Η μυστική απόφαση παρ' ολίγον να δημοσιευτεί! Η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη Ορισμένα συμπεράσματα Πολιτική απόφαση χωρίς στρατιωτικό σχέδιο δράσης ο
>>ΜΕΡΟΣ 27 << 29-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΚΚΕ - ΕΑΜ Οι διεθνείς επαφές πριν τη 2η Ολομέλεια της ΚΕ Το υπόμνημα του Μ. Παρτσαλίδη στο ΚΚΣΕ Η απάντηση των Σοβιετικών Η συμβουλή του Δημητρόφ ο
>>ΜΕΡΟΣ 28 << 30-11-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 ΜΕΤΑ ΤΗ 2Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ Νέος κύκλος διεθνών επαφών του ΚΚΕ Η συνάντηση με τον Δημητρόφ Μόνιμη κομματική αποστολή στο εξωτερικό Μια έκθεση στα αδελφά κόμματα Η έκθεση προς τα αδελφά κόμματα Το αντάρτικο κίνημα Η αιτούμενη βοήθεια ο
>>ΜΕΡΟΣ 29 << 01-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 40 Οι διεθνείς επαφές του ΚΚΕ το 1947 Η επίσκεψη του Ζαχαριάδη στη Μόσχα Η συνάντηση με τον Ζντάνοφ Η απάντηση του ΚΚΣΕ και του Δημητρώφ Ορισμένα ακόμη στοιχεία για την ουδετερότητα Ορισμένες παρατηρήσεις και συμπεράσματα Οι πηγές οπλισμού για το ΚΚΕ Βασικές πλευρές του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων Ένα χρήσιμο συμπέρασμα ο
>>ΜΕΡΟΣ 30 << 03-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 Η δολοφονία του Γ. Ζέβγου Έτσι οργανώθηκε το στυγερό έγκλημα Εκτενή αποσπάσματα από την επιστολή του Ν. Σιδηρόπουλου, που δημοσίευσε ο
"Ριζοσπάστης" στις 3/4/1947 Παρακολούθηση ο
>>ΜΕΡΟΣ 31 << 04-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 9 Η συμφωνία του αίσχους Η ελληνοαμερικανική συμφωνία υλοποίησης του "Δόγματος Τρούμαν", της 20ής του Ιούνη 1947 Τα βασικά σημεία της συμφωνίας Πώς υλοποιήθηκε η συμφωνία ο
>>ΜΕΡΟΣ 32 << 05-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Το πλήρες κείμενο της υποτέλειας ο
>>ΜΕΡΟΣ 33 << 06-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 9 Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ Αγώνας για μια λεύτερη και δημοκρατική Ελλάδα Μοναρχοφασιστική αδιαλλαξία Ελεύθερη Ελλάδα με δική της κυβέρνηση Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις Έτοιμοι και για συμβιβασμό Η αντίδραση του κατεστημένου και των Αμερικανών ο
>>ΜΕΡΟΣ 34 << 07-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 16 Η Ελλάδα μετά την αμερικανική επέμβαση Μια έκθεση του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ Τα κύρια γεγονότα της περιόδου Έκλεισε ο δρόμος ειρήνευσης Το πογκρόμ των συλλήψεων Ο ρόλος του Σοφούλη Για τη 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Μια επιστολή του Β. Γεωργίου Η απάντηση του "Ρ" ο
>>ΜΕΡΟΣ 35 << 08-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 Η Ελλάδα μετά την ελληνοαμερικανική συμφωνία Εξάρτημα της αμερικανικής οικονομίας Η έκθεση του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ Ξεπούλημα στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό Η κατάσταση στο πολεμικό πεδίο Η δεύτερη φάση Η τρίτη φάση ο
>>ΜΕΡΟΣ 36 << 11-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 18 Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟ Η πρώτη ένοπλη απάντηση στην τρομοκρατία Παίρνεται απόφαση Η οργάνωση του χτυπήματος Μια ακόμη μαρτυρία ο
>>ΜΕΡΟΣ 37 << 12-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 1946 - `47 Οι ένοπλες συγκρούσεις μετά το Λιτόχωρο Οι επιχειρήσεις μέχρι την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου Επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού
Επιχειρήσεις το χειμώνα 1946 - 47 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1946 Η κατάσταση του ΔΣΕ Η δύναμη, η προοπτική και οι ανάγκες του ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 38 << 13-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 15 Τι είναι και τι θέλει ο ΔΣΕ Οι απόρρητες οδηγίες του Ν. Ζαχαριάδη και του Γ. Ιωαννίδη προς τον Μ. Βαφειάδη, τον Απρίλη του `47, για το χαρακτήρα και τους στόχους του Δημοκρατικού Στρατού Ο χαρακτήρας του ΔΣΕ Ειδικότερα στρατιωτικά ζητήματα Απελευθέρωση Μακεδονίας - Θράκης Επτά βασικές υποδείξεις ο
>>ΜΕΡΟΣ 39 << 14-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 12 ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1947 Αποτυχαίνουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού Πολιτικές παρενέργειες της αποτυχίας "Θα 'πρεπε να ήσουν ατσάλινος για ν' αντέξεις" Η προσωπική μαρτυρία ενός αγωνιστή του ΔΣΕ, για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του 1947 Σκληρές, ατέλειωτες πορείες Η ανασύνταξη Και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες... ο
>>ΜΕΡΟΣ 40 << 15-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 1947 Όλοι στ' άρματα - Όλα για τη νίκη Η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και οι αποφάσεις της Ο τρόπος σύγκλησης και η σύνθεση της Ολομέλειας Οι εργασίες της Ολομέλειας Οι αποφάσεις Η απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ Το πλήρες κείμενο, που δε δόθηκε τότε στη δημοσιότητα ο
>>ΜΕΡΟΣ 41 << 17-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 20 "ΛΙΜΝΕΣ" Το σχέδιο στρατιωτικής δράσης του ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 42 << 18-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 20 ΤΡΙΤΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Η πορεία της υλοποίησης Βασικά σημεία του ντοκουμέντου Ολόκληρο το κείμενο της απόφασης Τι φταίει; Τι πρέπει να γίνει Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση ο
>>ΜΕΡΟΣ 43 << 19-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 20 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1947 Η δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης Η ιδρυτική πράξη της ΠΔΚ Έδρα της Προσωρινής Κυβέρνησης ορίζεται... Το Διάγγελμα στον ελληνικό λαό Η μάχη της Κόνιτσας Η γενικότερη σημασία της μάχης
ο
>>ΜΕΡΟΣ 44 << 20-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 16 Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τίθενται και τυπικά εκτός νόμου Ένταση του δολοφονικού οργίου Ο κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης ο
>>ΜΕΡΟΣ 45 << 21-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 18 ΑΝΟΙΞΗ 1948 Ο ΔΣΕ δυναμώνει τη δράση του Ο ΔΣΕ μπαίνει στο Γύθειο "ΣΚΙΤΣΑ ΑΠ' ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ" "Ο μπάρμπα Χρυσός" Η βοήθεια στο ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 46 << 22-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1947 Για την πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ Απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Το κείμενο της απόφασης Η διαφώτιση στο ΔΣΕ Ένα ενδιαφέρον άρθρο από το περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός" Ανταποκριτές παντού ο
>>ΜΕΡΟΣ 47 << 24-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 14 Το πρόβλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ Απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (7/12/47) ο
>>ΜΕΡΟΣ 48 << 25-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 Η πορεία των χιλίων αόπλων της Ρούμελης ο
>>ΜΕΡΟΣ 49 << 28-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 6 ΑΝΟΙΞΗ 1948 Δυναμώνουν και οι αγώνες των εργαζομένων στις πόλεις "ΕΞΟΡΜΗΣΗ" 9ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΣΕΕ Μια αισχρή παράσταση με αμερικανική σκηνοθεσία Καυγάς αμερικανικού τύπου Επεμβαίνουν οι Αμερικανοί Ο ένας Ο τελευταίος του ΔΣΕ στη Ρούμελη ο
>>ΜΕΡΟΣ 50 << 29-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 8 Ο αγώνας του ΔΣΕ και οι πόλεις Πώς εκτιμούσε η καθοδήγηση του ΚΚΕ την κατάσταση Η 3η Ολομέλεια της ΚΕ Η 4η Ολομέλεια της ΚΕ Το γράμμα προς τα μέλη του ΚΚΕ στις μεγάλες πόλεις Ένα άγνωστο ντοκουμέντο: Το γράμμα του 2ου κλιμακίου του ΠΓ, στις 30/3/1948, προς τις ΚΟ των πόλεων Ηττοπαθείς αντιλήψεις Τι πρέπει να κάνουν οι κομμουνιστές στις πόλεις Άλλο δρόμο δεν έχουμε Μια περισσότερο αντικειμενική προσέγγιση ο
>>ΜΕΡΟΣ 51 << 31-12-96 Σελίδα δημοσίευσης 6
Ο αστικός πολιτικός κόσμος τα χρόνια 1947-'48 Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο Μια μαρτυρία για τη συγκρότηση και τα πρώτα βήματα των "καταδιωκομένων αγωνιστών" στις βουνοκορφές του Γράμμου Η πρώτη μάχη Η κατοπινή πορεία των πρωτεργατών ο
>>ΜΕΡΟΣ 52 << 01-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Η δολοφονία του Τζορτζ Πολκ Μια υπόθεση, που συντάραξε το δημοσιογραφικό κόσμο και αποκάλυψε την ωμότητα του μοναρχοφασιστικού καθεστώτος και των ιμπεριαλιστών πατρώνων του Οι ανακρίσεις Η συγκάλυψη της αλήθειας Το αίμα θα πνίξει τους δολοφόνους". Ο Πολκ θύμα του αντικομμουνισμού ο
>>ΜΕΡΟΣ 53 << 03-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 7 Η εβδομηνταήμερη εποποιία στη Βόρεια Πίνδο Η μεγάλη μάχη του Γράμμου 14/6 - 21/8/1948 Τι προέβλεπε το σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ" Ο συσχετισμός δυνάμεων σε επίπεδο ηγεσίας Ο συσχετισμός δυνάμεων στη βάση ο
>>ΜΕΡΟΣ 54 << 04-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 7 Η μάχη του "Κλέφτη" Ο ελιγμός στο Βίτσι ο
>>ΜΕΡΟΣ 55 << 05-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Μάχη στο Γράμμο Αθέλητες ομολογίες των αντιπάλων του ΔΣΕ Ο απολογισμός των απωλειών Ο ΔΣΕ μετά το Γράμμο Αλλαγές στην ηγεσία και τη διάρθρωση Η νέα διάρθρωση του ΔΣΕ Η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 56 << 08-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 16 Η μάχη στο Βίτσι Ο ΔΣΕ σημειώνει μια τακτική νίκη και προκαλεί αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο Ο συσχετισμός δυνάμεων Τακτική νίκη του ΔΣΕ Ακόμη και ο Βαν Φλιτ... Η δράση του ΔΣΕ σε άλλες περιοχές Αναγκαία διευκρίνιση Μια επιστολή της Ηρώς Μπαρτζώτα ο
>>ΜΕΡΟΣ 57 << 09-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 17 5 ΙΟΥΛΗ 1948 Η μάχη της Χαλανδρίτσας Η εξέλιξη της επιχείρησης Η επιχείρηση ολοκληρώνεται ο
>>ΜΕΡΟΣ 58 << 10-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Επιθέσεις του ΔΣΕ σε μεγάλα αστικά κέντρα Η επιχείρηση της Καρδίτσας Από το βιβλίο: "Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη"
ο
>>ΜΕΡΟΣ 59 << 11-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Η κατάληψη του Καρπενησιού Μπροστά σε μια οχυρωμένη πόλη Στον αγώνα για την ελευθερία και την ανάσταση του γένους. ...20 Γενάρη 1949, ώρα 23η, αρχίζει η επιχείρηση του Καρπενησιού... Οι επιχειρήσεις σε Έδεσσα - Αριδαία - Νάουσα Η επιχείρηση στη Φλώρινα Κι άλλες πληροφορίες για τον ΔΣΕ στην Ήπειρο Μια επιστολή αναγνώστη, σχετικά με τους πρώτους μαχητές του ΔΣΕ στα ηπειρώτικα βουνά ο
>>ΜΕΡΟΣ 60 << 12-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Τρομοκρατία χωρίς όρια Εκστρατεία συκοφάντησης και φανατισμού Μια μικρή εικόνα του κλίματος των διώξεων και του αντικομμουνιστικού μένους, όπως εκφράστηκε στον Τύπο της εποχής Αρθρογραφία συκοφάντησης και τρομοκρατίας Ανατριχιαστικές ανταποκρίσεις Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο Εντείνεται η μαζική βία Σκηνές ιλαροτραγωδίας Συντριβή των δυνάμεων του ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 61 << 14-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 26 ΓΕΝΑΡΗΣ 1949 Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Η Πολιτική Απόφαση και οι αλλαγές στα κομματικά και άλλα όργανα Αλλαγές στα κομματικά και άλλα όργανα Η Πολιτική Απόφαση ο
>>ΜΕΡΟΣ 62 << 15-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 14 Το θέμα του Μάρκου Βαφειάδη Ορισμένες παρατηρήσεις για το θέμα Η κριτική στην περίοδο 1940 -`44 ο
>>ΜΕΡΟΣ 63 << 16-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 9 ΠΕΜΠΤΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Ο χαρακτήρας της επανάστασης στην Ελλάδα Τι τελικά είπε ο Ζαχαριάδης; Το 7ο Συνέδριο και ο χαρακτήρας της επανάστασης ο
>>ΜΕΡΟΣ 64 << 17-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 13 Η 5η Ολομέλεια και το Μακεδονικό (Α`) Η απόφαση της Ολομέλειας για το Μακεδονικό Η μικρή προϊστορία αυτής της θέσης Ποικιλία αντιδράσεων ο
>>ΜΕΡΟΣ 65 << 18-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 20 Η 5η Ολομέλεια και το Μακεδονικό (Β`) Η θέση της 5ης Ολομέλειας και οι κατοπινές συζητήσεις Υπό το πρίσμα του μαρξισμού Ο χαρακτήρας του λάθους Με αφορμή μια παρέμβαση Ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία Σημείωμα με ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία, μας έστειλε ο Χρήστος Λάμπρου και το δημοσιεύουμε, ευχαριστώντας τον για την παρέμβασή του.
ο
>>ΜΕΡΟΣ 66 << 19-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Ο ΔΣΕ το 1949 Οξύνεται το πρόβλημα της έλλειψης εφεδρειών Η μεγάλη προσφορά των ναυτεργατών Τρεις άνδρες στο κατάρτι! Η άγνωστη ιστορία μιας αφίσας ο
>>ΜΕΡΟΣ 67 << 22-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της Γιουγκοσλαβίας Η ιστορική προσέγγιση του θέματος Οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ Οι δύο φάσεις της γιουγκοσλάβικης πολιτικής Τι ήταν το Γραφείο Πληροφοριών ο
>>ΜΕΡΟΣ 68 << 23-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 1948 - '49 Η βήμα - βήμα στροφή προς τη Δύση Αργά, αλλά σίγουρα... Η στροφή επιταχύνεται Προς την ολοκλήρωση της στροφής ... και η ολοκλήρωσή της Μια αναγκαία διευκρίνιση ο
>>ΜΕΡΟΣ 69 << 24-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 9 1948 - 1949 Η εξέλιξη των σχέσεων ΚΚΕ και ΚΚ Γιουγκοσλαβίας Μετά τη σύγκρουση ΚΚΓ - Ινφορμπιρό Διαφορετικοί δρόμοι και στόχοι Η στάση του ΚΚΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 70 << 25-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1949 Πρώτος κύκλος επαφών του ΚΚΕ με το ΚΚΓ ΙΟΥΛΗΣ 1949 Τι έγινε στο Καϊμακτσαλάν; ο
>>ΜΕΡΟΣ 71 << 26-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Δεύτερος κύκλος επαφών ΚΚΕ - ΚΚΓ Η έκθεση του Π. Ρούσου προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία ο
>>ΜΕΡΟΣ 72 << 28-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ '49 Πριν την τελική σύγκρουση Η ανακατάληψη του Γράμμου από το ΔΣΕ και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού Η ανακατάληψη του Γράμμου Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Ρούμελη-Θεσσαλία Άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ο
>>ΜΕΡΟΣ 73 << 29-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Για την κατάληψη του Καρπενησίου Ορισμένες παρατηρήσεις Η απάντηση του "Ρ"
ο
>>ΜΕΡΟΣ 74 << 30-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 ΣΑΜΟΣ Η πρώτη μάχη παράταξης του ΔΣΕ στο νησί Οι προετοιμασίες Η έφοδος Η νίκη Οι ευεργετικές επιδράσεις της νίκης ο
>>ΜΕΡΟΣ 75 << 31-01-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Για τις μάχες στο Μάλι - Μάδι Για τον "Κλέφτη" Για το Μάλι - Μάδι Για την πορεία των αόπλων της Ρούμελης Για την ΟΕΝΟ ο
>>ΜΕΡΟΣ 76 << 01-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 7 Η τακτική της δημιουργίας "νεκρών ζωνών" Η αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες, με την εκκένωση των αγροτικών περιοχών από τον πληθυσμό τους Το σχέδιο του ξεριζωμού Συνδυασμός με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Και υπερβάλλων ζήλος... Η τύχη των ξεριζωμένων ο
>>ΜΕΡΟΣ 77 << 02-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 12 1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (α') Το "σβαρνούτ" και η ιστορική αλήθεια Τι λέει ο Μ. Τζίλας Η μαρτυρία του Κάρντελι Ορισμένα συμπεράσματα Η ιστορία ενός ποιήματος Μια συγκινητική επιστολή ενός αναγνώστη μας ο
>>ΜΕΡΟΣ 78 << 04-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 20 1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (β`) Ήταν δικαιολογημένοι οι φόβοι του Στάλιν; 1949: Η διεθνής κατάσταση οξύνεται ο
>>ΜΕΡΟΣ 79 << 05-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 22 1949 Η ΕΣΣΔ προτείνει υποχώρηση του ΔΣΕ Μαρτυρίες για τη σοβιετική πρωτοβουλία ΠΔΚ: Είμαστε έτοιμοι για τις μεγαλύτερες υποχωρήσεις ο
>>ΜΕΡΟΣ 80 << 06-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 1949 Διεθνής κινητικότητα για ειρηνική λύση Το ναυάγιο της ειρηνικής πρωτοβουλίας Ο ΔΣΕ ΣΤΗ ΣΑΜΟ Δυόμισι χρόνια ηρωικής πορείας Εκεί εξιστορείται γενικά όλη η δράση του.
ο
>>ΜΕΡΟΣ 81 << 07-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 12 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1949 Η τελική μάχη σε Βίτσι - Γράμμο Ο συσχετισμός δύναμης Το σχέδιο "ΠΥΡΣΟΣ" Το σχέδιο του ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 82 << 08-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 20 ΒΙΤΣΙ - ΓΡΑΜΜΟΣ Οι τελευταίες μάχες και η ήττα του ΔΣΕ Η τελική αναμέτρηση Ένα ημερολόγιο τιμής και μνήμης Η τελική μάχη, μέρα τη μέρα, όπως τη θυμάται ένας μαχητής του ΔΣΕ ο
>>ΜΕΡΟΣ 83 << 09-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 12 ΚΚΕ - ΚΚΣΕ Κοινές εκτιμήσεις για την ήττα και τη νέα κατάσταση Το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" και η απόφαση της συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι. Μύθοι και πραγματικότητες Μαρτυρίες για το ντοκουμέντο Ορισμένες παρατηρήσεις Ορισμένα επιπλέον στοιχεία Το Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα Η κομματική συνδιάσκεψη στο Μπουρέλι ο
>>ΜΕΡΟΣ 84 << 12-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 20 Η ηρωική συμβολή της γυναίκας Μια μαχήτρια διηγείται Η Ηρώ Μπαρτζώτα γράφει για τη συμμετοχή της γυναίκας στο Δημοκρατικό Στρατό Πρώτες ανάμεσα στους πρώτους Ηρωικές μορφές Τους έγινε μια ζεστή υποδοχή. Η Κωνσταντινιά Στην πρώτη γραμμή ο
>>ΜΕΡΟΣ 85 << 13-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 20 ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ Το υγειονομικό του ΔΣΕ Γιατροί στα βουνά Μεγάλες ανάγκες - μικρές δυνατότητες Πρωτόγονα μέσα άσκησης της ιατρικής Τιτάνιος αγώνας για βελτίωση της κατάστασης Αντιπαλεύοντας το θάνατο Εβδομήντα μέρες "επί ποδός" Η ίδρυση του πρώτου αναρρωτηρίου στα Χάσια ο
>>ΜΕΡΟΣ 86 << 14-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 8 Η ΑΛΛΗ, ΑΓΝΩΣΤΗ ΚΑΙ ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ... Οι φαντάροι του κυβερνητικού στρατού είναι αδέλφια μας! Αποκαλυπτικές ομολογίες "Συνωμοσίες" και "ύποπτοι" "Ευτυχείς" και "υπερήφανοι" Μη λυπάστε το αίμα τους! "Πίστη ακλόνητη, πνεύμα αυτοθυσίας" Ανάμειξη των Αμερικανών παντού Πιο καθαρά ο αρχιστράτηγος S. J. CHAMBERLIN αναφέρει σε έκθεσή του: Να μάθει ο λαός την πραγματική αλήθεια
ο
>>ΜΕΡΟΣ 87 << 15-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 10 Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου Η αλήθεια για το λεγόμενο παιδομάζωμα Η μεταφορά και η εγκατάσταση των παιδιών στις ΛΔ Η υποκρισία της αντίδρασης Ο αριθμός των παιδιών ο
>>ΜΕΡΟΣ 88 << 16-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 12 Τα πολιτικά όπλα του ΔΣΕ Η τύχη των παιδιών του Εμφυλίου Η τύχη των άλλων παιδιών "Δεν πίστευα σ' αυτά που έβλεπα" ο
>>ΜΕΡΟΣ 89 << 18-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 17 Στο δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς Χώρες υποδοχής - οργανώσεις προσφύγων ο
>>ΜΕΡΟΣ 90 << 19-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 14 Τα πολιτικά όπλα του ΔΣΕ Η "Εξόρμηση" Αφήστε τα παιδιά να γυρίσουν! ο
>>ΜΕΡΟΣ 91 << 21-02-97 Σελίδα δημοσίευσης 13-14 Δημοσιεύουμε σήμερα το 91ο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος Οι εξελίξεις μετά την ήττα του 1949 Τραγικές οι συνέπειες για το λαό και τη χώρα Αλλαγή στην κατάσταση Βαριές συνέπειες στην οικονομία Ολοκλήρωση του αντιδημοκρατικού αστυνομικού κράτους Ο λαός δεν υπέκυψε Το ΚΚΕ προσαρμόζει την πολιτική του
ΜΕΡΟΣ 1ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 27-10-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας Αγώνας για μια δίκαιη υπόθεση Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, όπως και ολόκληρη η χρονική περίοδος 1944-'49 - ίσως, περισσότερο και από αυτή της Εθνικής Αντίστασης αποτέλεσαν στα κατοπινά χρόνια, και μέχρι σήμερα, το βασικό στόχο της κάθε λογής κατασυκοφάντησης και διαστρέβλωσης από τις αντιδραστικές δυνάμεις του τόπου. Η νίκη τους, στα 1949, τους έδωσε τη δυνατότητα να γράψουν την ιστορία, με το κεφάλι κάτω. Και το έκαναν με περισσή επιμέλεια και φροντίδα, πολλές φορές δε, με ολοφάνερη εκδικητική μανία και μίσος. Μ' αυτή την "ιστορία" προσπάθησαν να μπολιάσουν τις επόμενες γενιές, να σβήσουν από τις μνήμες τα ιδανικά και τις αξίες της εθνικής ανεξαρτησίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και προκοπής, που θέριεψαν εκείνη την περίοδο και φλόγισαν τις καρδιές χιλιάδων και χιλιάδων αγωνιστών. Επιχείρησαν να σβήσουν από τα μυαλά και τις καρδιές τα οράματα και τις ελπίδες, που γέννησε αυτή η ίδια η τετράχρονη, νικηφόρα και ομόθυμη συμμετοχή του λαού στο σκληρό και αιματηρό αντιφασιστικό και απελευθερωτικό αγώνα και πάνω απ' όλα, να σβήσουν τις πολύτιμες, αγωνιστικές παρακαταθήκες των μαχητών και μαχητριών της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Τίποτε, όμως, απ' όλα αυτά δεν έγινε κατορθωτό. Ευτυχώς, η ιστορία κάθε λαού "γράφεται" και μ' ένα σωρό άλλους τρόπους, πέρα από τα επίσημα κιτάπια. Πρώτα και κύρια, μέσα στους καθημερινούς του αγώνες και καθώς οι νεότερες γενιές αναζητούν εμπνεύσεις και φωτεινά παραδείγματα στους αγώνες των προηγούμενων. Σε πείσμα της τεράστιας και πολύμορφης εκστρατείας αποσιώπησης, κατασυκοφάντησης και διαστρέβλωσης, το έπος της Εθνικής Αντίστασης και ο κατοπινός, ηρωικός αγώνας των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας αποτέλεσαν την αστείρευτη πηγή φρονηματισμού, πίστης και ελπίδας του ελληνικού λαού και της νεολαίας του στις επόμενες δεκαετίες. Μπροστάρηδες σ' αυτή την πορεία οι κομμουνιστές. Όπως ήταν μπροστάρηδες και στην περίοδο 1940-'49. Και η ιστορία στηνόταν σιγά σιγά, μέσα από σκληρούς αγώνες, εμπόδια και δοκιμασίες, ξανά στα πόδια της. Μια ζωντανή και πολυσύνθετη διαδικασία, που συνεχίζεται και σήμερα. Μια προσφορά σ' αυτή ακριβώς την πορεία αποτελεί και το πολυήμερο αφιέρωμα του "Ρ", που ξεκινά σήμερα, με αφορμή
την επέτειο των πενήντα χρόνων από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ένα αφιέρωμα που ξεκινά με τις χαρούμενες και πανηγυρικές μέρες της απελευθέρωσης από το φασιστικό ζυγό, αφού ταυτόχρονα μ' έναν ολόκληρο λαό, που έκανε σχέδια και όνειρα, για την οικοδόμηση μιας λαοκρατούμενης Ελλάδας, κλιμακώνονταν συστηματικά και μεθοδικά τα αντιλαϊκά και διχαστικά σχέδια του αγγλικού ιμπεριαλισμού.
Ίδρυση ΔΣΕ Ανήμερα της έκτης επετείου του ΟΧΙ στον ιταλικό φασισμό και δύο περίπου χρόνια μετά την απελευθέρωση της χώρας από το γερμανοφασιστικό ζυγό, την 28η Οκτώβρη του 1946, πραγματοποιείται στην Τσούκα των Αντιχασίων σύσκεψη των καπεταναίων διάφορων αντάρτικων ομάδων, που έχουν γίνει καταφύγιο των καταδιωκόμενων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης από τους μοναρχοφασίστες και το αγγλόδουλο καθεστώς. Η ανάγκη του συντονισμού και της ενιαίας καθοδήγησης των ομάδων αυτών έχει γίνει πλέον ολοφάνερη. Το ίδιο ακριβώς θέμα είχε συζητηθεί σε μια ακόμη σύσκεψη των καπεταναίων, που πραγματοποιήθηκε στις 21 Οκτώβρη, στην Ανθρακιά Γρεβενών. Σ' αυτή τη δεύτερη σύσκεψη στην οποία πήραν μέρος οι καπεταναίοι Μάρκος, Κίσσαβος (καπετάνιος της Θεσσαλικής I μεραρχίας του ΕΛΑΣ στο τέλος της κατοχής), Κικίτσας (καπετάνιος Πιερίων από την αρχή του κατοχικού αντάρτικου) και Λασσάνης (πολιτικός της 10ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ), αποφασίζεται η συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, με επικεφαλής τον Μάρκο Βαφειάδη. Η απόφαση αυτή θέτει ουσιαστικά τις βάσεις, για τη δημιουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Την ίδια μέρα εκδίδεται και η πρώτη, ημερήσια διαταγή του Γενικού Αρχηγείου, που αναγγέλλει την ίδρυση και έχει ως εξής: "ΓΕΝΙΚΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΓΡΑΦΕΙΟ I ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 1 Η στυγνή δίωξη των αγωνιστών και του Δημοκρατικού Λαού από τον αγγλόδουλο μοναρχοφασισμό και τα όργανά του, που ανάγκασαν χιλιάδες δημοκράτες να βγούνε στα βουνά για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, οδήγησε στη σημερινή ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος. Έχοντας υπόψη ότι είναι ώριμη πια η ανάγκη της δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για το συντονισμό και την καθοδήγηση του όλου αντάρτικου αγώνα, Αποφασίζουμε τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, στο οποίο θα υπάγονται τα αρχηγεία Ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Ρούμελης. Σταθμός Διοίκησης Γενικού Αρχηγείου 28 Οκτώβρη 1946".
Η δίχρονη αιματηρή προϊστορία Πολλά και τραγικά γεγονότα έχουν στο μεταξύ συμβεί στα δύο χρόνια, που προηγήθηκαν της συγκρότησης του Γενικού Αρχηγείου. Γεγονότα, που θα δοθεί η δυνατότητα στον αναγνώστη να τα παρακολουθήσει με μεγαλύτερη πληρότητα στη συνέχεια του αφιερώματος. Εντελώς επιγραμματικά στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να αναφερθούν ορισμένα μόνο στοιχεία.
Αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και αφού είχαν προηγηθεί τα "Δεκεμβριανά" οι Εγγλέζοι, το αγγλόδουλο καθεστώς και οι μοναρχοφασιστικές οργανώσεις - συγκροτημένες από πρώην συνεργάτες των Γερμανών, ακροδεξιά, αντικομμουνιστικά και φασιστικά στοιχεία εξαπόλυσαν κύμα διώξεων κατά των ΕΑΜιτών, των μαχητών του ΕΛΑΣ, κομμουνιστών και δημοκρατικών πολιτών. Η μαζική και ωμή αυτή τρομοκρατία υποχρέωσε τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης να πάρουν μέτρα, για την προστασία της ίδιας τους της ζωής. Ορισμένοι απ' αυτούς ιδιαίτερα αυτοί που αντιλήφθηκαν εγκαίρως ότι ήταν προγραμμένοι και δεν είχαν άλλη επιλογή αυτοπροστασίας - βγήκαν στα βουνά. Άλλοι άοπλοι, άλλοι οπλισμένοι, με όπλα που δεν παρέδωσαν ύστερα από τη Συμφωνία της Βάρκιζας, συγκρότησαν ομάδες με κύριο στόχο την αυτοπροστασία τους, την προστασία των οικογενειών τους και των περιουσιών τους, αλλά και την προστασία του λαού - στο μέτρο βεβαίως του δυνατού - από τη μανία και το δολοφονικό μίσος των μοναρχοφασιστικών συμμοριών. Οι ομάδες αυτές ήταν γνωστές με τα ονόματα ΟΚΔΑ (Ομάδες Καταδιωκόμενων Δημοκρατικών Αγωνιστών) ή ΟΔΕΚΑ (Ομάδες Δημοκρατικών Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών). Τέτοιες ομάδες υπήρχαν: Στα Πιέρια και τον Όλυμπο με επικεφαλής τον Τσικιρτζή, στη Θεσσαλία με επικεφαλής τους Κίσσαβο και Καρτσιώτη, στο Βέρμιο με επικεφαλής τον Ακρίτα, στο Πάικο με επικεφαλής τον Σοφιανό, στην Κεντρική Μακεδονία με επικεφαλής τον Στράτο, στα Χάσια, Βόιο και Γράμμο με επικεφαλής τον Υψηλάντη και τον Γιαννούλη, στο Βίτσι με επικεφαλής τον Κεραυνό, στην Ήπειρο με επικεφαλής τον Αχ. Πετρίτη, στη Ρούμελη με επικεφαλής τον Διαμαντή, στη Δυτική Μακεδονία (Πίνδος) με επικεφαλής τον Λασσάνη κ. ο. κ. Οι καπεταναίοι τέτοιων αντάρτικων ομάδων - μετά και τις σχετικές αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ - συναντήθηκαν και αποφάσισαν στις 28 Οκτώβρη να συγκροτήσουν το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών.
Οκτώβρης 1944 Η απελευθέρωση δεν έφερε ξαστεριά Το καλοκαίρι του 1944 βρίσκει τις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης σε πλήρη ανάπτυξη και πολύμορφη δράση ενάντια στους φασίστες καταχτητές. Ήδη ένα μεγάλο μέρος της υπαίθρου, ακόμη και συνοικίες μεγάλων πόλεων, είναι περιοχές ελεύθερες, όπου δεν τολμά να εμφανιστεί ο κατακτητής κι έχουν αρχίσει να μπαίνουν τα θεμέλια μιας νέας Ελλάδας. Οικοδομούνται οι θεσμοί της λαϊκής αυτοδιοίκησης και της λαϊκής δικαιοσύνης. Στις 1 και 2 Σεπτέμβρη συνέρχεται στο Νεοχώρι Ευρυτανίας πανελλαδική σύσκεψη του ΕΑΜ, όπου παραβρέθηκαν - εκτός από ολόκληρη την ΚΕ του ΕΑΜ - πολυμελείς αντιπροσωπείες απ' όλη τη χώρα, πλην της Κρήτης. Το ψήφισμα της πανελλαδικής σύσκεψης καλεί όλες τις οργανώσεις του ΕΑΜ
και ολόκληρο τον ελληνικό λαό, να σταθούν στο πλευρό του ΕΛΑΣ, να στείλουν τα καλύτερα παιδιά για να πυκνώσουν τις γραμμές του, να εντείνουν τη δουλιά για την αποσύνθεση των δυνάμεων του εχθρού, να καταβάλουν πιο επίμονες προσπάθειες για τη διάλυση των προδοτικών σωμάτων. Ταυτόχρονα, στις 2 Σεπτέμβρη, συγκροτείται η κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας", υπό τον Γ. Παπανδρέου, σε εφαρμογή της συμφωνίας του Λιβάνου. Στην κυβέρνηση αυτή, η ΠΕΕΑ και το ΕΑΜ αντιπροσωπεύονται με έξι υπουργούς, που ανέλαβαν τα υπουργεία Οικονομικών, Γεωργίας, Εργασίας, Εθνικής Οικονομίας και Δημοσίων Έργων, καθώς και το υφυπουργείο Οικονομικών. Τις ίδιες μέρες και καθώς ο σοβιετικός στρατός προελαύνει ακάθεκτος στα Βαλκάνια, αρχίζει η σύμπτυξη των γερμανικών δυνάμεων και η αποχώρησή τους από την Ελλάδα, κάτω από τα συνεχή χτυπήματα του ΕΛΑΣ και των ΕΑΜικών οργανώσεων. Την αποχώρησή τους βοηθούν τα προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας και διάφορα άλλα αντιδραστικά σώματα (ΠΑΟ, Πούλος, ΕΕΣ, Χωροφυλακή, Ειδική Ασφάλεια, κλπ., με συνολική δύναμη την εποχή εκείνη 34.000 περίπου ανδρών), που έχουν εγκατασταθεί σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Πελοποννήσου, σε πολλές πόλεις της υπόλοιπης Ελλάδας και σε αρκετές περιοχές της Δυτικής, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας.
Η απελευθέρωση Τα μαύρα, όμως, σύννεφα της τετράχρονης περίπου κατοχής έχουν πλέον σκορπίσει. Ο ήλιος της λευτεριάς έχει ανατείλει. Γεγονός, που εκφράστηκε χαρακτηριστικά και με το προσκλητήριο του ΕΑΜ, που μεταδόθηκε, κάτω από τη μύτη των Γερμανών, από το κρατικό ραδιόφωνο της υπόδουλης ακόμη Αθήνας το βράδυ της 23ης Σεπτέμβρη: Προσοχή! Προσοχή! Σας μιλάει το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Έλληνες, όλοι επί ποδός πολέμου! Ο ηρωικός ΕΛΑΣ λευτερώνει την αγαπημένη μας πατρίδα. Ήρθε η ώρα να λευτερώσει και την Αθήνα μας. Εμπρός όλοι, να λευτερώσουμε τους φυλακισμένους αδερφούς μας. Φωτιά και τσεκούρι στους αμετανόητους ταγματασφαλίτες, χωροφύλακες, μπουραντάδες και τους κρυφούς πολιτικούς αρχηγούς τους. Κλείστε τ' αυτιά σας στις προδοτικές διαδόσεις. Όλοι επί ποδός πολέμου! Ζήτω το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ! Ζήτω οι μεγάλοι μας σύμμαχοι!" Στις 12 Οκτώβρη κι έπειτα από 1.264 μέρες χιτλερικής σκλαβιάς απελευθερώνεται η Αθήνα. Στις 9.45 π.μ. ο μισητός αγκυλωτός σταυρός κατεβαίνει από την Ακρόπολη. Ο λαός, μέσα σε παραλήρημα χαράς, ξεχύνεται στους δρόμους και γιορτάζει την απελευθέρωση. Η πόλη, από τη μια στιγμή στην άλλη μεταμορφώνεται, κολυμπάει στα γαλανόλευκα κι εκατοντάδες χιλιάδες λαού πλημμυρίζουν τους δημόσιους χώρους, χαιρετίζοντας τους ηρωικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ, που παρελαύνουν στους δρόμους. Στις 18 Οκτώβρη έρχεται στην Ελλάδα η υπό τον Γ. Παπανδρέου κυβέρνηση. Σε μια μεγάλη, παναθηναϊκή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος, που συγκλονίζεται από τα συνθήματα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και όπου μίλησε ο πρωθυπουργός, εκατοντάδες χιλιάδες Αθηναίοι εκφράζοντας και τη θέληση της συντριπτικά μεγάλης πλειοψηφίας ολόκληρου
του ελληνικού λαού - διατρανώνουν τη θέλησή τους: Να λυθούν ομαλά και δημοκρατικά όλα τα εσωτερικά προβλήματα. Να κατοχυρωθούν οι σκοποί των αγώνων και των θυσιών του. Να ξεκαθαριστεί ο κρατικός μηχανισμός από το δοσιλογισμό και ενωμένες όλες οι πατριωτικές δυνάμεις, να βαδίσουν μπροστά, προς την αναδημιουργία και την ανοικοδόμηση της χώρας.
Τα διχαστικά σχέδια και οι επιδιώξεις Ο εγγλέζικος, όμως, ιμπεριαλισμός έχει πάρει από καιρό τις αποφάσεις του κι έχει οριοθετήσει τους δικούς του στόχους. Από το 1943 ακόμη, έχει επεξεργαστεί τη γενικότερη τακτική του, τους στόχους της οποίας περιγράφει με σαφήνεια ένας πολιτικός εκπρόσωπος της Δεξιάς, ο Π. Πιπινέλης. Γράφει συγκεκριμένα: "Μετά τις αποφάσεις της Τεχεράνης αποφασίστηκε η καταπολέμησις του ΕΑΜ διά προσελκυσμού, διαβρώσεως και υπονομεύσεως... Αφού η πραγματική εξουσία εν Ελλάδι είχε κατ' ανάγκην περιέλθει εις χείρας των κομμουνιστών, έπρεπε να γίνει προσπάθεια "πολιτικής λύσεως", συνεργασίας δηλαδή μετά των κομμουνιστών και συν τω χρόνω εκτοπίσεώς των". Και όταν η τακτική αυτή δεν έφερε τους αναμενόμενους, για τους Εγγλέζους ιμπεριαλιστές και την ντόπια πλουτοκρατία, καρπούς προχώρησαν στην ένοπλη επέμβαση, το Δεκέμβρη του 1944. "Λύση", που την είχαν προετοιμάσει από το 1943 ακόμη, με το διαβόητο σχέδιο "Μάνα". Ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός, αφ' ενός ήθελε την απελευθερωμένη Ελλάδα δέσμια στο άρμα του και αφ' ετέρου, να αξιοποιήσει τις πολεμικές εξελίξεις στη χώρα, προς όφελος των γενικότερων σχεδίων του και κυρίως, στην καθυστέρηση της προέλασης του σοβιετικού στρατού στα Βαλκάνια και στο ανατολικό μέτωπο γενικότερα. Πλήθος είναι οι αποδείξεις και τα στοιχεία, που τεκμηριώνουν αυτές τις εκτιμήσεις. Χωρίς να είναι οι μοναδικές ή οι πλέον χαρακτηριστικές, αναφέρουμε μόνο τη συμφωνία της Καζέρτας και το σχέδιο "Κιβωτός", απλά και μόνο, γιατί είναι τα τελευταία παρόμοια γεγονότα, πριν την απελευθέρωση της χώρας και φανερώνουν πόσο συστηματικά και μεθοδικά προωθούσε τους πραγματικούς τους σκοπούς. Τόσο η Συμφωνία της Καζέρτας (26 Σεπτέμβρη 1944), όσο και το σχέδιο "Κιβωτός" (σχέδιο που επέβαλαν οι Εγγλέζοι στον ΕΛΑΣ από τη συμφωνία της Πλάκας ακόμη) αποσκοπούσαν στους παρακάτω βασικούς στόχους ταυτόχρονα: • Στη χειραγώγηση, εξασθένιση, υπονόμευση, μέχρι και τη διάλυση των ΕΑΜικών οργανώσεων και κυρίως του ΕΛΑΣ. • Στην περιθωριοποίηση και αγκίστρωση του ΕΛΑΣ στους ορεινούς όγκους της χώρας και ιδιαίτερα τον αποκλεισμό του από τα μεγάλα αστικά κέντρα. • Στη διευκόλυνση της αποχώρησης των χιτλερικών δυνάμεων από την Ελλάδα, μαζί και με τον βαρύ οπλισμό τους, ώστε να μεγαλώνουν τα εμπόδια στην προέλαση του σοβιετικού στρατού και ταυτόχρονα, να μην ενισχύονται οι ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις. • Στη διευκόλυνση των ντόπιων αντιδραστικών δυνάμεων, να αποφύγουν τον αφοπλισμό, τη διάλυση και την απαιτούμενη τιμωρία και ακόμη περισσότερο, συγκεντρωνόμενες στα βασικά αστικά κέντρα, να κυριαρχήσουν σ' αυτά. Έτσι έχτιζε ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός, από πολύ γρηγορότερα και από τις αρχές του 1944 και μετά - όταν έγινε φανερή πλέον η νικηφόρα τροπή του Β` Παγκόσμιου Πολέμου - πολύ πιο μεθοδικά και συστηματικά, τα θεμέλια των διχαστικών του σχεδίων και επιδιώξεων στην Ελλάδα.
Εθνική Αντίσταση Ηρωικοί αγώνες και βαριές θυσίες Η απελευθέρωση της χώρας έβρισκε τον ελληνικό λαό βαριά λαβωμένο, αλλά περήφανο και αισιόδοξο για το αύριο, με το κεφάλι ψηλά. Περηφάνια και πίστη, που τις είχε κερδίσει και κατακτήσει, μέσα στο σκληρό καμίνι της αντιφασιστικής πάλης, καθώς πολέμησε στα ίσια τις σιδερόφρακτες χιτλερικές ορδές και τις υποχρέωσε να εγκαταλείψουν ηττημένες το πεδίο της μάχης. Καθώς πήρε στα δικά του χέρια την υπόθεση της χώρας και συνειδητοποίησε στην πράξη - και μάλιστα, στις πλέον δύσκολες και κρίσιμες στιγμές - τα ανίκητα όπλα της λαϊκής ενότητας και της αλληλεγγύης. Η τεράστια και ανεκτίμητη αυτή συμβολή ήταν έργο της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ, που αποτέλεσε τον πρωτεργάτη της, τον κύριο οργανωτή, καθοδηγητή και αιμοδότη της. Το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης αγκάλιαζε τη συντριπτικά μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού και της νεολαίας του. Αδιάψευστες αποδείξεις γι' αυτό αποτελούν οι σχετικοί αριθμοί. Πάνω από ενάμισι εκατομμύριο Έλληνες και Ελληνίδες είχαν οργανωθεί στο ΕΑΜ. Στις γραμμές της θρυλικής ΕΠΟΝ, είχαν ενταχθεί 640.000 περίπου νέοι και νέες. Ο ΕΛΑΣ, τακτικός και εφεδρικός, το ΕΛΑΝ και η Λαϊκή Πολιτοφυλακή είχαν στη δύναμή τους, γύρω στους 140.000 άνδρες και γυναίκες. Εξίσου τεράστιο και μεγαλειώδες ήταν και το έργο του Αντιστασιακού Κινήματος, που δίκαια χαρακτηρίστηκε ως εποποιία. Το ΕΑΜ και οι οργανώσεις του συσπειρώνουν, οργανώνουν και κινητοποιούν τους εργαζόμενους και όλο το λαό. Για τη μάχη της επιβίωσης, τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης και της αποστολής Ελλήνων στα εργοστάσια κάτεργα της ναζιστικής Γερμανίας, για την οργάνωση συσσιτίων. Μπροστάρης στους ηρωικούς αυτούς αγώνες, η αδούλωτη πάντα Αθήνα. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από 600 μεγάλες μάχες κατά των κατακτητών και ακόμη περισσότερες μικρότερες. Εξόντωσε και αιχμαλώτισε γύρω στους 30.000 άνδρες των στρατευμάτων κατοχής. Καθήλωσε στο έδαφος της χώρας 12 φασιστικές μεραρχίες, δίνοντας έτσι μια αξιόλογη συμβολή και στη γενικότερη έκβαση του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Από το 1943, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει περιοχές της χώρας και την άνοιξη του 1944 έχει απελευθερώσει τα 3/5 του εδάφους της. Στις περιοχές αυτές, για πρώτη φορά παίρνει ο λαός τις τύχες του στα δικά του χέρια. Οργανώνεται η δικιά του, η Λαοκρατική Εξουσία. Ιδρύονται η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη. Η παιδεία παίρνει πραγματικά λαϊκό περιεχόμενο και απλώνει τα φτερά της. Σ' όλη την απελευθερωμένη Ελλάδα, ο λαϊκός πολιτισμός κατακτά συνεχώς έδαφος. Για πρώτη φορά, σε πολλά μέρη της ανταρτοκρατούμενης υπαίθρου, κάνουν την εμφάνισή τους το θέατρο και οι πολιτιστικές λέσχες. Οργανώνονται χορωδίες και διάφορες άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η Ελληνίδα απελευθερώνεται από τα μέχρι τότε βαριά δεσμά της και συμμετέχει μαζικά και ορμητικά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και τις εξελίξεις γενικότερα, γράφοντας χρυσές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού κινήματος.
Βαριές και οι θυσίες Μεγάλες και βαριές ήταν και οι θυσίες που πρόσφερε ο ελληνικός λαός στον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση από το φασιστικό ζυγό και, ταυτόχρονα, στην κοινή συμμαχική υπόθεση της αντιφασιστικής πάλης των λαών. Βαρύς ήταν ο φόρος αίματος. Περισσότεροι από 400.000 οι νεκροί, το 5,6% δηλαδή του συνολικού τότε πληθυσμού της χώρας, από τους οποίους οι 260.000 πέθαναν από την πείνα και οι 50.000 εκτελέστηκαν από τους κατακτητές και τα ντόπια όργανά τους. Ακόμη περισσότεροι οι τραυματίες. Ανάλογες ήταν και οι καταστροφές του υλικού πλούτου της χώρας, που σε ποσό ισοδυναμούν με 5,7 φορές το προπολεμικό εθνικό εισόδημα (χωρίς ποτέ να έχει γίνει μια πλήρης καταγραφή). Ολέθριες ήταν οι συνέπειες των καταστροφών αυτών και των λεηλασιών από τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Χαρακτηριστική και, τραγική συνάμα, απόδειξη αποτελεί η πορεία της παραγωγής στους κυριότερους κλάδους της βιομηχανίας στον πρώτο μετά την απελευθέρωση χρόνο (1945): Στη μηχανουργία, η παραγωγή έφτασε στο 20% αυτής του 1939, στην κλωστοϋφαντουργία βαμβακιού και μετάξης στο 30%, μαλλιού στο 15%, στη σαπωνοποιία το 60%, στη βυρσοδεψία το 20%, στη χαρτοποιία το 35% και στην παραγωγή τσιμέντου το 12%. Στον αγροτικό τομέα η παραγωγή κυμάνθηκε το 1944 από το 47% μέχρι το 75%. Το οδικό δίκτυο της χώρας (αστικό και υπεραστικό), μαζί με τα διάφορα τεχνικά έργα (γέφυρες, οχετοί, κλπ.), είχε καταστραφεί κατά 50% περίπου. Τεράστιες ήταν οι καταστροφές και στις οικοδομές. Ολοκληρωτικά καταστράφηκαν 122.000 περίπου οικοδομές, που αποτελούσαν το 7% του συνόλου όσων υπήρχαν το 1940 και μερική καταστροφή είχαν υποστεί άλλες 66.000 περίπου. Στις 600.000 περίπου ανέρχονταν οι άστεγοι. Και σε όλα αυτά πρέπει να προστεθούν τα όσα άρπαξαν και λεηλάτησαν, με διάφορους τρόπους, οι κατακτητές. Από το κατοχικό "δάνειο", μέχρι το άδειασμα των τραπεζικών χρηματοκιβωτίων και των αποθεμάτων του κράτους, τα διάφορα προϊόντα, ζώα, μηχανήματα, κοσμήματα, πολύτιμα μέταλλα, ακόμη και έργα τέχνης. Και όμως, ούτε αυτές οι βαριές και ανυπολόγιστες, ουσιαστικά, θυσίες στο βωμό του αντιφασιστικού αγώνα, το τεράστιο και φοβερά δυσβάστακτο έργο της ανοικοδόμησης, που ορθωνόταν επιτακτικά μπροστά στον ελληνικό λαό, έπαιξε ρόλο στα διχαστικά και αντιλαϊκά σχέδια και επιδιώξεις των Εγγλέζων και της ντόπιας πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Γι' αυτούς, πάνω απ' όλα, έστεκε η καθυπόταξη της Ελλάδας και του λαού της και το αλυσόδεμά τους στα ιμπεριαλιστικά και ταξικά τους συμφέροντα.
ΜΕΡΟΣ 2ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 30-10-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Το "αλυσόδεμα" της Ελλάδας ο πρώτιστος στόχος Τα ιμπεριαλιστικά σχέδια και επιδιώξεις τους καθόριζαν από την πρώτη στιγμή του πολέμου τη στρατηγική και τακτική των Άγγλων και μπροστά στην εκπλήρωσή τους δεν είχαν τον παραμικρό δισταγμό.
Η διατήρηση και η παραπέρα ενίσχυση των πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών θέσεων, που είχε η βρετανική αυτοκρατορία προπολεμικά σ' όλο τον κόσμο, ήταν ο βασικός, στρατηγικός στόχος του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού από την πρώτη μέρα που τα σύννεφα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου άρχισαν να εμφανίζονται στον ουρανό της Ευρώπης. Αυτός ο στόχος καθόριζε τις επιμέρους κινήσεις και την τακτική της. Και όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, όπως και σ' όλη τη διάρκειά του, η σφραγίδα του στρατηγικού αυτού στόχου μπαίνει βαριά σε όλες τις ενέργειες των Άγγλων. Ο πόλεμος δεν είναι παρά η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα και η νίκη κατά του φασιστικού τέρατος, η αναγκαία προϋπόθεση, για την παγκόσμια ενίσχυση του βρετανικού αυτοκρατορικού λέοντα. Η Ελλάδα, χώρα μισοαποικιακή και βαθιά εξαρτημένη, με το βρετανικό κεφάλαιο να κατέχει δεσπόζουσα θέση στην αμέσως πριν τον πόλεμο περίοδο, αποτελούσε έναν από τους βασικούς στόχους της βρετανικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. "Η βρετανική αυτοκρατορία, έγραφε ο Τσόρτσιλ προς τους Αμερικανούς το 1943, δεν μπορεί να εγκαταλείψει τις θέσεις Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, ο Γ. της στη Μεσόγειο, δεν πρέπει να Παπανδρέου και ο Βρετανός στρατηγός Σκόμπι μπροστά στο Μνημείο του Αγνώστου χάσει την Ελλάδα, γιατί αργότερα θα χάσει την Ιταλία και την Στρατιώτη Τουρκία".
Η τακτική του "διαίρει και βασίλευε" Τρία ολόκληρα χρόνια, από το 1941 έως την απελευθέρωση, η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση αντιμετωπίζει καθημερινά την υποκριτική, διπρόσωπη και ύπουλη τακτική των Εγγλέζων. Τυπικά ήταν σύμμαχοι στο μεγάλο και κοινό αντιφασιστικό αγώνα. Στην πραγματικότητα, όμως, οι διαθέσεις και η πρακτική τους κλιμακώνονταν από μη φιλικές, μέχρι απροκάλυπτα εχθρικές. Έκαναν ό,τι μπορούσαν και πέρναγε από το χέρι τους, για να σκάψουν το λάκκο του ΕΑΜ. Η γνωστή και από παλιότερα τακτική τους του "διαίρει και βασίλευε" γνώρισε νέες μέρες... δόξας. Η συκοφαντία και η εχθρική προπαγάνδα, μαζί με τις ραδιουργίες και τις ίντριγκες, ήταν οι πλέον συνηθισμένες μεθοδεύσεις τους. Στα πλαίσια αυτά συνεργάστηκαν και αξιοποίησαν τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β', τον αστικό πολιτικό κόσμο της χώρας, ακόμη και συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών, όπως ο επίσκοπος Δαμασκηνός. Ενίσχυαν πολύμορφα, με όπλα, λίρες και άλλα εφόδια, άλλες αντάρτικες ομάδες (π.χ. ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ), για να αποδυναμώσουν την επιρροή του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στο λαό και να τον στρέψουν ενάντια στην ΕΑΜική Αντίσταση, ενώ την ίδια στιγμή στερούσαν από την τελευταία και τα πλέον στοιχειώδη για τη διεξαγωγή του αντιφασιστικού αγώνα. Έφτασαν για την προώθηση των σκοπών τους, μέχρι και στη συγκρότηση ανάλογων οργανώσεων και ένοπλων ομάδων, ενώ δε δίστασαν να προχωρήσουν σε συνεργασία με τα Τάγματα Ασφάλειας και τους Χίτες, ακόμη και με τους Γερμανούς κατακτητές.
Η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση, όμως, παρ' όλα όσα μετέρχονταν οι Εγγλέζοι, κατορθώνει να αναδειχτεί στη μοναδική ουσιαστικά αντιφασιστική και απελευθερωτική δύναμη στη χώρα. Η επιρροή της στο λαό δυναμώνει ραγδαία και σύντομα γίνεται η ψυχή και η συνείδηση του αγωνιζόμενου έθνους, η ελπίδα για ένα μεταπελευθερωτικό, λαοκρατικό αύριο της ανοικοδόμησης και της αναγέννησης. Η πλειοψηφία του αστικού πολιτικού κόσμου, που συνεργάζεται με τους Εγγλέζους, στηρίζοντας στους τελευταίους τους δικούς της, ιδιοτελείς στόχους, αδυνατεί να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη συνεχώς επιρροή και κύρος του ΕΑΜ. Και καθώς, η στροφή του πολέμου, που σημαδεύτηκε από την ηρωική μάχη του Στάλιγκραντ (2 Φλεβάρη 1943), έχει πλέον ολοκληρωθεί και ο Κόκκινος Στρατός σημειώνει τη μία νίκη μετά την άλλη, ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός καταλαβαίνει πως πρέπει να χρησιμοποιήσει τα "μεγάλα μέσα" και προσανατολίζεται ανάλογα.
Αποφασίζεται η επέμβαση Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του ίδιου του Ουίν. Τσόρτσιλ, η ιδέα της επέμβασης γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1943, στη διάρκεια της συνδιάσκεψης Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ στο Κεμπέκ του Καναδά, όταν είδαν πως οι θέσεις του ΕΑΜ, για ομαλές και σύμφωνες με τη θέληση του λαού μεταπελευθερωτικές εξελίξεις, έχουν κερδίσει σημαντικές θέσεις και ο αστικός πολιτικός κόσμος της χώρας αδυνατεί να χειραγωγήσει τις εξελίξεις. Γράφει σχετικά ο Τσόρτσιλ: "Ήταν η πρώτη σκέψη, ότι ήμασταν υποχρεωμένοι να επέμβουμε στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας τη στιγμή της απελευθέρωσης". Και λίγο μετά, με ημερομηνία 29 Σεπτεμβρίου 1943, γράφει πως είναι απαραίτητο να σταλούν 5.000 Βρετανοί στρατιώτες, "εάν οι Γερμανοί εγκαταλείψουν την Ελλάδα, με τεθωρακισμένα αυτοκίνητα και πυροβόλα...". Ενώ, σε τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Ιντεν, το Νοέμβρη του 1943 σημειώνει: "Θα πρέπει το χτύπημα, για να είναι αποφασιστικό, να καταφερθεί κατά του ΕΛΑΣ την κατάλληλη στιγμή". Ήδη, από την άνοιξη του 1943, έχει σχηματιστεί - και με τη σύμφωνη γνώμη και τη συνεργασία των Εγγλέζων - η κατοχική κυβέρνηση Ράλλη. Βασικοί της στόχοι είναι η δημιουργία και η συγκρότηση των περιβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας και η ένταση του αντικομμουνισμού, των διώξεων και των δολοφονιών αντιστασιακών στελεχών. Κι ενώ, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχωρούσαν στον αφοπλισμό των ιταλικών δυνάμεων κατοχής και ενίσχυαν τον εξοπλισμό και το αξιόμαχο του αντάρτικου κινήματος, οι Γερμανοί οργανώνουν σε όλη σχεδόν την Ελλάδα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις (Οκτώβρης του 1943 έως το Φλεβάρη του 1944) και ταυτόχρονα, οι δυνάμεις του Ζέρβα - υποκινούμενες από τους Βρετανούς - επιτίθενται ενάντια σε τμήματα του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο. Την ίδια στιγμή (Νοέμβρης του 1943), ο πράκτορας των Εγγλέζων, Νεοζηλανδός λοχαγός Ντόναλντ Στοτ πραγματοποιούσε στο σπίτι του διορισμένου δημάρχου Αθήνας, Αγ. Γεωργάτου, δύο χωριστές και αποκαλυπτικές για το περιεχόμενό τους συσκέψεις. Μία, με τον εξουσιοδοτημένο από το Βερολίνο Γερμανό αξιωματικό Λόος και μία, με τους ηγέτες των δωσιλογικών εθνικιστικών οργανώσεων, των Ταγμάτων Ασφαλείας, της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας Πόλεων, του ΕΔΕΣ Αθήνας, (Παπαγεωργίου, Παπαθανασόπουλου, Βεντήρη, Γρίβα, κλπ.). Η πρώτη αποσκοπούσε στη διερεύνηση των δυνατοτήτων χωριστής αγγλογερμανικής συμφωνίας, με σκοπό την παύση του πολέμου, ώστε να σταματήσει η προέλαση του σοβιετικού "Κόκκινου Στρατού" στο ανατολικό μέτωπο. Η δεύτερη, στην οποία παραβρέθηκε και αξιωματικός της Γκεστάπο, στόχευε στο ξεπέρασμα των διαφορών, που έχουν μεταξύ τους οι
δωσιλογικές οργανώσεις και στη συνένωσή τους στην ομοσπονδιακή οργάνωση, Πανελλήνιος Απελευθερωτικός Σύνδεσμος. Κατέληξε δε στη σύνταξη και υπογραφή συμφώνου αντικομμουνιστικής συνεργασίας, που υπέγραψαν όλοι οι μετέχοντες αντιπρόσωποι. Ταυτόχρονα, η βρετανική διπλωματία ερχόταν σε επαφή με την τουρκική κυβέρνηση και παζάρευε μαζί της την είσοδο της Τουρκίας στο πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων (και ειδικότερα των Άγγλων...), με αντάλλαγμα την παραχώρηση της Λήμνου και έξι νησιών των Δωδεκάνησων. Τα σχέδια των Εγγλέζων, όμως, δεν καρποφορούν σε όση έκταση επιθυμούσαν. Εμφανώς απογοητευμένος ο Τσόρτσιλ σημειώνει στα απομνημονεύματά του, για τα σχετικά αποτελέσματα της διάσκεψης της Τεχεράνης (1 Δεκέμβρη του 1943): "Οι αποφάσεις της Τεχεράνης επηρέασαν έμμεσα τη θέση της Ελλάδας... Οι σύμμαχοι δε θα αναλάβουν ποτέ πια μεγάλη απόβαση στη χώρα αυτή, αλλά και ήταν απίθανο να σταλούν αξιόλογες βρετανικές δυνάμεις στην περίπτωση γερμανικής αποχώρησης". Το γεγονός, όμως, αυτό δεν πτοεί τους εκπροσώπους της βρετανικής αυτοκρατορίας. Μέσα στο 1944 ενέτειναν την εφαρμογή των διχαστικών ενεργειών τους και εκμεταλλευόμενοι και τα τραγικά λάθη της ηγεσίας του κινήματος (συμφωνία του Λιβάνου, της Καζέρτας, κλπ.) δημιούργησαν προϋποθέσεις για την ανοιχτή, ένοπλη επέμβασή τους στην Ελλάδα και τη βίαιη επιβολή των αντιλαϊκών και διχαστικών επιδιώξεων και στόχων τους.
ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ Τα εγκληματικά, διχαστικά σχέδια σε πλήρη δράση Τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στις ακτές της δυτικής Πελοποννήσου, στις αρχές του Οκτώβρη 1944, αφού ο ΕΛΑΣ είχε απελευθερώσει το νότιο τμήμα της χώρας και τα τελευταία τμήματα των χιτλερικών εγκατέλειπαν την περιοχή της πρωτεύουσας. Είναι ολοφάνερο, πως η απόβαση αυτή δεν εξυπηρετούσε κανέναν απολύτως στόχο, σχετικό με τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Γεγονός, που αποδείχνεται τόσο από τη συμφωνία Βρετανών - Γερμανών, σχετικά με την ανεμπόδιστη αποχώρηση των τελευταίων από την Ελλάδα, όσο και από ανάλογη δήλωση του Τσόρτσιλ, που έγινε στις 8 Δεκέμβρη 1944 στη βρετανική Βουλή: "Τα αγγλικά στρατεύματα πραγματοποίησαν εισβολή στην Ελλάδα, η οποία δεν υπαγορευόταν από πολεμική αναγκαιότητα, επειδή η κατάσταση των Γερμανών στην Ελλάδα Πρώτες μέρες της είχε καταστεί απελπιστική". (Δοκίμιο ιστορίας Απελευθέρωσης και η του ΚΚΕ, α` τόμος, σ. 485). αντικομμουνιστική Στις 15 Οκτώβρη - τρεις μέρες μετά την τρομοκρατική μανία των Χιτών εκδηλώνεται, για την απελευθέρωση της Αθήνας - έρχεται στην ώρα, στη γιγαντοαφίσα του πρωτεύουσα ο στρατηγός Σκόμπι και τις ίδιες Στάλιν μέρες αποβιβάστηκαν στο Πασαλιμάνι και άλλα αγγλικά στρατεύματα.
Το σχέδιο "Μάνα" Οι ενέργειες, όμως, αυτές ήταν ενταγμένες στο σχέδιο επέμβασης στην Ελλάδα, το οποίο ήταν από καιρό επεξεργασμένο και είχε την κωδική ονομασία "Μάνα". Για το σχέδιο αυτό σημειώνει ο Τσόρτσιλ στα απομνημονεύματά του: "Το σχέδιο συνίστατο βασικά στην κατάληψη των Αθηνών και του αεροδρομίου των από μια ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών, στο να εγκαταστήσουμε 4 σμήνη καταδιωκτικών, να εκκαθαρίσουμε το λιμάνι Πειραιώς, για την αποβίβαση μεταγενεστέρως ενισχύσεων... Η καθυστέρησις που εσημείωσαν οι Γερμανοί στην εκκένωσιν των Αθηνών μάς υποχρέωσε να τροποποιήσουμε το σχέδιό μας. Τίποτε δεν έδειχνε μια προσεχή αναχώρησιν της φρουράς, δυνάμεων 10.000 ανδρών και γι' αυτόν τον λόγο, στις 13 Σεπτέμβρη ετηλεγράφησα στο στρατηγό Ουίλσον, για να του είπω να ετοιμάσει μια προκαταρκτική κάθοδο στην Πελοπόννησο, απ' όπου ο εχθρός ης ήδη υποχωρούσε προς τη διώρυγα της Κορίνθου. Από τα μεσάνυχτα της 13 του Σεπτεμβρίου τα στρατεύματα του "Μάνα" ετέθησαν σε 48ωρη επιφυλακή. Διοικητής ήταν ο στρατηγός Σκόμπι... ". Ήδη, από τις 12 Σεπτέμβρη και πάλι στις 22 του ίδιου μήνα, ο Γ. Παπανδρέου, φοβισμένος από τις παλλαϊκές διαστάσεις, που έπαιρνε η απελευθερωτική δράση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, αλλά και η ορμητική προέλαση του σοβιετικού στρατού στα Βαλκάνια, τηλεγραφούσε στον Τσόρτσιλ: "... Ενώπιον της διαμορφωθείσης κρίσιμου καταστάσεως, τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίν της δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν... ". (από το βιβλίο του Ν. Κεπέση: "Ο Δεκέμβρης του 1944", σ. 41).
Οι πρώτες μέρες της απελευθέρωσης Στις 18 Οκτώβρη έρχεται στην Αθήνα η κυβέρνηση της "Εθνικής Ενότητας". Ο πρωθυπουργός, Γ. Παπανδρέου, στη μεγαλειώδη συγκέντρωση του αθηναϊκού λαού, που έγινε στην πλατεία Συντάγματος, διακήρυξε ξανά ότι η κυβέρνηση έχει πρόγραμμα την οικονομική ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού και των Σωμάτων Ασφαλείας από τους συνεργάτες των κατακτητών, την επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδας, την αποκατάσταση κράτους δικαίου, που θα προασπίζει τα δικαιώματα του λαού, κλπ. Πομπώδεις διακηρύξεις και μεγαλοστομίες, που διαψεύστηκαν οικτρά τις αμέσως επόμενες μέρες, καθώς σε ριζικά αντίθετη κατεύθυνση ήταν τα έργα τόσο του ιδίου όσο και των Εγγλέζων. Να, πώς συνοψίζει τα γεγονότα των πρώτων μεταπελευθερωτικών ημερών και μέχρι το Δεκέμβρη, ο Ν. Κεπέσης, στο βιβλίο του "Ο Λαϊκά δικαστήρια και Δεκέμβρης του 1944": "Παρ' όλ' αυτά και μόνο από παραδειγματική τιμωρία τη μελέτη των γεγονότων της περιόδου εκείνης, των συνεργατών του χωρίς τη βοήθεια των στοιχείων απ' τα παρασκήνια, κατακτητή, απαιτούσε ο ήλθαν στο φως της δημοσιότητας λαός, αλλά οι Εγγλέζοι και που ο Γ. Παπανδρέου είχαν άλλα μεταπολεμικά, βγαίνει το συμπέρασμα, ότι η ανίερη σχέδια... συμμαχία των Άγγλων, της Δεξιάς και του Παπανδρέου, με την καθοδήγηση των πρώτων, δρούσε με βάση ένα "σχέδιο
ενέργειας". Το σχέδιο εκείνο, επεξεργασμένο, όπως φαίνεται, από πριν από τους Άγγλους βασικά, προσαρμοζόταν κάθε τόσο, κάτω από την πίεση των πραγμάτων, χωρίς όμως να παρεκκλίνει από τη βασική του κατεύθυνση. Το σχέδιο εκείνο, όπως συνάγεται από τη μελέτη όλων των γεγονότων, που διαδραματίστηκαν και τα ζήσαμε, απόβλεπε κυρίως στα εξής: α. Εξοπλισμός των παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν συνεργάτες των καταχτητών. β. Ενίσχυση των θέσεών τους μέσα στα Σώματα Ασφαλείας, ενώ θα έπρεπε να εκκαθαρισθούν από τα δοσίλογα στοιχεία, όπως προβλέπανε οι συμφωνίες στο Λίβανο και την Καζέρτα. γ. Τρενάρισμα της δίκης των μεγαλοδοσιλόγων, για να μη βγούνε στη φόρα τόσα και τόσα "άπλυτα". δ. Οργάνωση προκλήσεων ενάντια στο λαό και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ από τις τρομοκρατικές, παρακρατικές οργανώσεις της Δεξιάς, με δολοφονικές και άλλες έκνομες ενέργειες. ε. Περιορισμό, βαθμιαία, των δικαιωμάτων του ΕΛΑΣ, όπως θα δούμε συγκεκριμένα παρακάτω, μέχρι και του σημείου να αξιώσουν το μονομερή αφοπλισμό και τη διάλυσή του".
Η συμφωνία Τσόρτσιλ - Χίτλερ Το πλέον, ίσως, χαρακτηριστικό παράδειγμα και απόδειξη συνάμα της ακραία ιδιοτελούς, βαθιά αντιλαϊκής και παντελώς ανήθικης στάσης και τακτικής του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού αποτελεί η σχετική με την Ελλάδα συμφωνία του, με τον Χίτλερ. Προκειμένου να διευκολύνει το "πέρασμα" της Ελλάδας στη βρετανική σφαίρα επιρροής και να δυσκολέψει την προέλαση του σοβιετικού "Κόκκινου Στρατού", ο Ουίνστον Τσόρτσιλ δε δίστασε να κάνει κάτι μοναδικό στα χρονικά του πολέμου, ενώ αυτός ακόμη συνεχιζόταν. Να, πώς περιγράφει το γεγονός ο Αλμπερτ Σπέερ, υπουργός της Πολεμικής και Βιομηχανικής Παραγωγής του Χίτλερ, σε συνέντευξή του στον Β. Μαθιόπουλο, που είχε δημοσιευτεί στο "Βήμα" στα 1976 (Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο του ίδιου "Ο Δεκέμβριος του 1944"): "Είμαι αυτήκοος μάρτυρας ενός γεγονότος, που μας είχε προκαλέσει πολύ μεγάλη εντύπωση το φθινόπωρο του 1944. Θυμάμαι συγκεκριμένα ότι ο στρατηγός Γιοντλ, αρχηγός του Γενικού (γερμανικού) Επιτελείου, ήρθε μια μέρα και μου ανέφερε ότι επήλθε συμφωνία σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας, που αφορούσε την Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή, πρωτοφανής μέχρι τότε και όπως γνωρίζω ΜΟΝΑΔΙΚΗ σε όλο τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, αφορούσε - όπως, τουλάχιστον, μου είπε ο Γιοντλ - την εκκένωση της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα χωρίς βρετανική ενόχληση. Η συμφωνία αυτή έγινε στη Λισαβόνα και το ποιος είχε την πρωτοβουλία δεν ξέρω, αλλά πιστεύω ότι δεν έγινε σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά πολύ ψηλότερα, για να μην υπάρξουν ακριτομυθίες. Η πληροφορία για το περίεργο αυτό "τζέντλεμαν αγκρίμεντ" μεταξύ Λονδίνου και Βερολίνου προκάλεσε σε όσους το έμαθαν κατάπληξη. Και, πράγματι, οι Άγγλοι την τήρησαν. Τα γερμανικά πολεμικά και μεταγωγικά σκάφη φορτώθηκαν στρατό από τα ελληνικά νησιά - που εκκένωσαν - πέρασαν, το φθινόπωρο του 1944, ανενόχλητα μπροστά από τα μάτια των Βρετανών και ανάμεσα από τα βρετανικά υποβρύχια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη γνώμη μου, ήταν να παραχωρήσουν οι Γερμανοί τη Θεσσαλονίκη στους Άγγλους αμαχητί και μ' αυτόν το τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο
δυτικό στρατόπεδο. Και, βέβαια, ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δικές του δυνάμεις, που κατείχαν το ελληνικό χώρο". Πενήντα και πλέον χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες - χώρια οι 20.000, που έμειναν στην Κρήτη για αρκετό καιρό μετά την απελευθέρωση της χώρας - με όλον το βαρύ οπλισμό τους, κατάφεραν έτσι να αποχωρήσουν από την Ελλάδα, με μόνο αντίπαλο τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Δυνάμεις, που χρησιμοποιήθηκαν στους επόμενους μήνες, όχι μόνο στο ανατολικό μέτωπο, αλλά και στο δυτικό, απέναντι στις βρετανικές και αμερικανικές δυνάμεις. Στοιχείο, που ήταν προφανώς σε γνώση της βρετανικής ηγεσίας, αλλά δε στάθηκε δυνατό να εμποδίσει την άθλια συμφωνία. Είναι κι αυτό ένα γεγονός, που φανερώνει πόσο ήταν αποφασισμένος να κάνει οτιδήποτε ο Τσόρτσιλ, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ιμπεριαλιστικές βρετανικές επιδιώξεις και στόχους.
ΜΕΡΟΣ 3ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 31-10-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 11
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Το στρατιωτικό ζήτημα και η σημασία του Το κύριο πρόβλημα των Άγγλων, της ντόπιας οικονομικής ολιγαρχίας και των πολιτικών εκπροσώπων της ήταν η διασφάλιση των συμφερόντων τους στη μεταπολεμική Ελλάδα. Η επιδίωξη αυτή εκ των πραγμάτων απαιτούσε την καθυπόταξη του λαϊκού κινήματος, την ποδηγέτηση δηλαδή και συντριβή των ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων και του ΚΚΕ ως προϋπόθεση για την παλινόρθωση του προπολεμικού αστικού καθεστώτος στη χώρα. Η Κατοχή και η Αντίσταση είχαν αλλάξει ριζικά τον πολιτικό χάρτη της χώρας. Τα παλιά αστικά κόμματα είχαν Ο ΕΛΑΣ, εμπειροπόλεμος και ετοιμοπόλεμος όπως ήταν, καταντήσει κόμματα αποτελούσε τον σοβαρότερο ανασταλτικό παράγοντα στα σφραγίδες κι αν είχαν σχέδια των Άγγλων και της ντόπιας ολιγαρχίας επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο, μετά την Απελευθέρωση, αυτό οφειλόταν στις αδικαιολόγητες υποχωρήσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στο Λίβανο και στην Καζέρτα. Από την άλλη μεριά, ο λαός, συσπειρωμένος στη συντριπτική του πλειοψηφία γύρω από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, με την πάλη του κατά του φασισμού, είχε ήδη δημιουργήσει από τα χρόνια της Κατοχής ένα νέο τύπο εξουσίας, που ξέφευγε από τα πλαίσια του αστικού συστήματος και έτεινε προς τη λαϊκοδημοκρατική και σοσιαλιστική αναγέννηση της χώρας. Πέραν όμως
αυτού, η ΕΑΜική - λαϊκή πλειοψηφία είχε κι ένα ακόμη σημαντικό ατού: Ήταν εξοπλισμένη, αφού είχε δημιουργήσει το δικό της λαϊκό στρατό, τον ΕΛΑΣ και τις άλλες ένοπλες ΕΑΜικές αντιστασιακές οργανώσεις. Συνεπώς, πρώτη επιδίωξη της ντόπιας και ξένης αντίδρασης ήταν να αφοπλίσει το λαό. Ο ΕΛΑΣ, εμπειροπόλεμος και ετοιμοπόλεμος όπως ήταν - με μάχιμη και εφεδρική δύναμη 130.000 περίπου ανδρών - αποτελούσε το σοβαρότερο ανασταλτικό παράγοντα στα σχέδιά της. Χωρίς τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, οι επιδιώξεις της ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθούν. Κι ακριβώς αυτό, η επιδίωξη δηλαδή να αφοπλιστεί το λαϊκό κίνημα για να μπορέσουν στη συνέχεια να το καθυποτάξουν, έφεραν ως αποτέλεσμα τα Δεκεμβριανά.
Το στρατιωτικό ζήτημα πριν την Απελευθέρωση Η προσπάθεια διάλυσης του ΕΛΑΣ εντάχθηκε στα πλαίσια της λύσης του στρατιωτικού προβλήματος της χώρας μετά την Απελευθέρωση. Στα πλαίσια που υπαγόρευε δηλαδή η ανάγκη για τη συγκρότηση εθνικών ενόπλων δυνάμεων στη μεταπολεμική Ελλάδα. Πρώτη νύξη στο πρόβλημα έγινε στο συνέδριο του Λιβάνου. Εκεί αποφασίστηκε ότι το μεταπολεμικό πολιτικό πρόβλημα της χώρας θα λυνόταν ειρηνικά μέσα από εκλογές για την ανάδειξη κυβέρνησης και Βουλής και μέσα από δημοψήφισμα, ώστε να αποφανθεί ο λαός αν θα καταργούσε ή όχι τη μοναρχία. Τα πράγματα θα οδηγούνταν σ' αυτή την εξέλιξη με ευθύνη κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου και με τη συμμετοχή όλων των παρατάξεων. Η κυβέρνηση αυτή θα αντιμετώπιζε και το στρατιωτικό ζήτημα με τη διάλυση των αντάρτικων και άλλων στρατιωτικών σωμάτων και τη συγκρότηση εθνικού στρατού μέσα από κανονική στρατολογία κλάσεων. Το στρατό αυτό θα στελέχωναν επαγγελματίες στρατιωτικοί και αντάρτες αρχηγοί που ήθελαν να ακολουθήσουν στρατιωτική καριέρα. Να πώς περιγράφει τη λύση του στρατιωτικού ζητήματος ο Γ. Παπανδρέου, στις 18/10/1944, μιλώντας στο λαό της Αθήνας στο Σύνταγμα: "Εν τη μερίμνη προς αποκατάστασιν του Ελευθέρου Ελληνικού κράτους, η κυβέρνησις θα επιδιώξη την ανασύνταξιν των ενόπλων δυνάμεων του Έθνους, με κριτήρια αποκλειστικώς εθνικά και Στρατιωτικά, όπως προσδιορίζει το Εθνικόν Συμβόλαιον του Λιβάνου. Θα αποδοθούν αι δίκαιαι τιμαί εις τους γενναίους αγωνιστάς των ανταρτικών μας δυνάμεων και τα στελέχη των θα εύρουν την πρέπουσα θέσιν εις τον ανασυντασσόμενον τακτικόν μας Στρατόν. Βάση του εθνικού μας Στρατού διά το μέλλον, όπως συνέβαινε ανέκαθεν εις την Ελλάδα και όπως συμβαίνει εις όλους τους Ελευθέρους λαούς, θα είναι η τακτική στρατολογία. Ολόκληρος ο ελληνικός λαός διεκδικεί την τιμήν να είναι υπερασπιστής της Πατρίδος." ("Ντοκουμέντα της αντίστασης", εκδόσεις ΠΟΝΤΙΚΙ, σελ. 233 234). Η λύση αυτή - ως γενικό περίγραμμα θέσεων - έβρισκε σύμφωνο και το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ.
Άλλοι οι πραγματικοί σκοποί Η ντόπια και ξένη αντίδραση, φυσικά, δεν επιθυμούσε να πραγματοποιήσει όσα υποσχόταν στα λόγια κι όσα αποδεχόταν στις συμφωνίες. Γνώριζε καλά
πως δε θα μπορούσε να έχει υπό τον έλεγχό της και να χρησιμοποιήσει για τους αντιλαϊκούς της σκοπούς ένα στρατό με τις παραπάνω προδιαγραφές, όπως τις περιγράφει στο λόγο του ο Γ. Παπανδρέου. Αν γινόταν κανονική στρατολογία, η βάση του στρατού θα ήταν στη συντριπτική της πλειοψηφία ΕΑΜική και ΕΛΑΣίτικη. Αν ο στρατός στελεχωνόταν από αντιστασιακούς επαγγελματίες στρατιωτικούς και αντάρτικα στελέχη, το αποτέλεσμα θα ήταν πάλι το ίδιο. Η αντίδραση χρειαζόταν ένα στρατό του χεριού της κι αυτό σήμαινε πως οι ΕΑΜίτες και οι ΕΛΑΣίτες έπρεπε να αποκλειστούν, στόχος που πέρναγε αποκλειστικά μέσα από τη συντριβή του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜικού αντιστασιακού κινήματος. Ο Γ. Παπανδρέου, από την εποχή του Λιβάνου ακόμη, δεν έκρυβε αυτές του τις επιδιώξεις. Στις 13/7/1944, λίγες εβδομάδες μετά τη Διάσκεψη - παρόλο που υποτίθεται ότι εξέφραζε, ως πρωθυπουργός, την κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" - σε συνάντησή του με τον υπαρχηγό του ΕΔΕΣ, Κ. Πυρομάγλου, ρωτούσε τον τελευταίο αν ο ΕΔΕΣ είναι σε θέση να διαλύσει τον ΕΛΑΣ. Η απάντηση του Πυρομάγλου δεν τον ικανοποίησε. Και ο Γ. Παπανδρέου ξεκαθάρισε στον συνομιλητή του: "Τότε τον ΕΛΑΣ, θα τον διαλύσω με τους Άγγλους". "Προ ή μετά την απελευθέρωσιν, κύριε πρόεδρε;". "Μετά την απελευθέρωσιν" (Κ. Πυρομάγλου: "Η Εθνική Αντίστασις", Εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, σελ. 274). Ακριβώς σ' αυτή τη γραμμή κινήθηκε και αυτή τη γραμμή υπηρέτησε. Αλλά και οι Εγγλέζοι, που ήταν οι εμπνευστές, καθοδηγητές και στη συνέχεια οι εκτελεστές αυτής της υπόθεσης έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Ενδεικτικό των προθέσεών τους είναι το παρακάτω τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ προς τον υπουργό του επί των Εξωτερικών, Α. Ιντεν, στις 7/11/44: "Ελπίζω - έλεγε ο Τσόρτσιλ - ότι η ελληνική ταξιαρχία θα φτάσει σύντομα και ότι δε θα διστάσει να ανοίγει πυρ, όπου είναι αναγκαίο... Χρειαζόμαστε άλλες 8 με 10 χιλιάδες στρατιώτες για να κρατήσουμε για λογαριασμό της ελληνικής κυβερνήσεως, την πρωτεύουσα και τη Θεσσαλονίκη. Το θέμα επεκτάσεως της ελληνικής εξουσίας πρέπει να το εξετάσουμε αργότερα". Η αντίδραση οδηγούσε τα πράγματα σε ρήξη με το ΕΑΜικό κίνημα και στήριξε αυτές της τις επιδιώξεις στις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις που βρίσκονταν στην Ελλάδα, στις αντικομμουνιστικές οργανώσεις των συνεργατών των Γερμανών και κάθε λογής δοσιλόγων, καθώς και στα στρατιωτικά σώματα ελλήνων πραιτοριανών που είχε υπό τον έλεγχό της. Η Ορεινή Ταξιαρχία, π.χ., για την οποία κάνει λόγο στο τηλεγράφημά του ο Τσόρτσιλ, αλλά και ο Ιερός Λόχος είχαν δημιουργηθεί από ακραιφνή ακροδεξιά και φασιστικά στοιχεία, μετά την καταστολή του κινήματος της Μέσης Ανατολής.
ΜΕΡΟΣ 4ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 01-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Το στρατιωτικό ζήτημα οδηγεί στη ρήξη Οι διεργασίες γύρω από τη λύση του στρατιωτικού προβλήματος ξεκίνησαν στις αρχές Νοέμβρη 1944. Στις 3/11 ο ΕΛΑΣ απελευθέρωσε την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη με εξαίρεση τη Μήλο και την Κρήτη. Και ο Γ. Παπανδρέου -
ύστερα από υπόδειξη του Σκόμπι και χωρίς να έχει ασχοληθεί με το θέμα το Υπουργικό Συμβούλιο - δήλωνε στις 5 Νοεμβρίου για το στρατιωτικό ζήτημα: "Μετά τη συντελεσθείσαν πλήρην απελευθέρωσιν της Ελλάδος λήγει και η ηρωική μας αντίστασις. Είναι, επομένως, φυσικόν ότι επακολουθεί και η αποστράτευσις των ανταρτικών μας ομάδων αντιστάσεως ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, η οποία και ορίστηκε διά την 10η Δεκεμβρίου. Οι μόνιμοι αξιωματικοί των ανταρτικών σωμάτων επανέρχονται εις τον τακτικόν μας στρατόν, όπου θα εύρουν θέσιν ανάλογον με τα εθνικάς των υπηρεσίας. Οι έφεδροι αξιωματικοί, εάν επιθυμούν να μονιμοποιηθούν, θα εισέλθουν εις ειδικήν σχολή εκπαιδεύσεως. Αι λεπτομέρειαι του τρόπου αποστρατεύσεως θα καθορισθούν εν συνεννοήσει με τους αρχηγούς των ανταρτικών ομάδων στρατηγούς Σαράφην και Ζέρβαν" (Γ. Παπανδρέου: "Κείμενα - Η απελευθέρωσις της Ελλάδος", εκδόσεις ΜΠΙΡΗΣ, σελ. 195 - 196). Ο Παπανδρέου ψευδόταν ασυστόλως όταν επικαλούνταν την απελευθέρωση της χώρας ως αιτία για τη διάλυση των ανταρτικών σωμάτων και ιδιαίτερα του ΕΛΑΣ. Η χώρα δεν είχε απελευθερωθεί εξ ολοκλήρου. Αλλά, πέραν αυτού ο πόλεμος κατά του φασισμού συνεχιζόταν στην Ευρώπη και δεν υπήρχε κανένας λόγος να αποστρατευτούν οι αντιστασιακές ένοπλες οργανώσεις στις απελευθερωμένες περιοχές. Τέλος, ο Παπανδρέου, ενώ εκφραζόταν ευκόλως και με σαφήνεια σε ό,τι αφορούσε το ενδεχόμενο διάλυσης των αντάρτικων δυνάμεων, ποιούσε σιγήν ιχθύος σχετικά με τη διάλυση των στρατιωτικών σωμάτων της Μ. Ανατολής. Οι προθέσεις του, καθώς και αυτές των Βρετανών καθοδηγητών του ήταν καθαρές.
Ωμές επεμβάσεις του Σκόμπι Μετά τις παραπάνω δηλώσεις Παπανδρέου αρχιστράτηγος - βάσει της συμφωνίας του Λιβάνου - των υπό δημιουργία νέων ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και επιφορτισμένος με το καθήκον της ανασυγκρότησης τους, ανέλαβε ο δημοκρατικός στρατηγός Οθωναίος, ο οποίος όμως δεν έμεινε και για πολύ στη θέση αυτή. Αναλαμβάνοντας καθήκοντα, όρισε επιτελάρχη του τον αρχηγό του ΕΛΑΣ στρατηγό Στ. Σαράφη. Όμως ο Σκόμπι είχε διαφορετική γνώμη. Σε ρόλο επικυρίαρχου της Ελλάδας όχι μόνο απέρριψε αυτή την επιλογή του Οθωναίου αλλά και του υπέδειξε ότι στη θέση του επιτελάρχη έπρεπε να τοποθετηθεί ο Χίτης στρατηγός Βεντήρης. Η εξέλιξη αυτή και η δουλική στάση του πρωθυπουργού Παπανδρέου στις απαιτήσεις των Άγγλων οδήγησαν το στρατηγό Οθωναίο σε παραίτηση. Στις 9/11 ένας νέος παράγοντας προστέθηκε στο στρατιωτικό ζήτημα. Έφθασαν στην Αθήνα οι πραιτοριανοί της Ορεινής Ταξιαρχίας, με αποστολή καθορισμένη από τον ίδιο τον Τσόρτσιλ να ανοίγουν πυρ κατά του λαϊκού κινήματος, όπου κρίνουν αναγκαίο. Τα πράγματα περιπλέκονταν ακόμη περισσότερο και ο Παπανδρέου κατ' επιταγήν των Βρετανών υπαναχωρούσε από την αρχική συμφωνία για διάλυση όλων των ανταρτικών και άλλων δυνάμεων της Μ. Στα ύψη ανεβασμένο το κύρος του ΕΑΜ στρατιωτικών στο λαό Ανατολής και τη δημιουργία εθνικού στρατού μέσα από την τακτική στρατολογία με την κλήση κλάσεων.
Ύστατη προσπάθεια του ΕΑΜ Σε μια ύστατη προσπάθεια να αποτραπεί η ρήξη, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ πρότειναν τη συγκρότηση τμήματος ενιαίου εθνικού στρατού, που θα αποτελούνταν από την "ορεινή ταξιαρχία", τον "ιερό λόχο", τμήματα του ΕΔΕΣ και μια ταξιαρχία του ΕΛΑΣ "ίση προς το άθροισμα των άνω δυνάμεων και με ίσον οπλισμόν". Ο Γ. Παπανδρέου αποδέχτηκε αρχικά την πρόταση αυτή, για να την αναιρέσει στη συνέχεια, ύστερα από εντολή του στρατηγού Σκόμπι και του Βρετανού πρεσβευτή Λίπερ. Στις 28/11/44, μάλιστα, ανακοίνωσε ένα αλλοιωμένο κείμενο ως δήθεν συμφωνία με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, που, αν εφαρμοζόταν, έδινε τη δυνατότητα στους Εγγλέζους και τους ντόπιους συνεργάτες τους να αφοπλίσουν το λαϊκό κίνημα. Καταρχήν, δινόταν η δυνατότητα στον ΕΔΕΣ να συμμετέχει στο τμήμα του εθνικού στρατού με δύναμη ανάλογη αυτής που θα συμμετείχε ο ΕΛΑΣ, πράγμα που ήταν έξω από τη συμφωνία. Επίσης, έμεναν ανέπαφα τα στρατιωτικά τμήματα του Ιερού Λόχου και της Ορεινής Ταξιαρχίας, με αποτέλεσμα οι στρατιωτικές δυνάμεις της αντίδρασης να ήταν υπέρτερες του ΕΛΑΣ, αν αυτό γινόταν αποδεκτό. Ακόμη το τμήμα στρατού που θα συγκροτούνταν δε θα ήταν ενιαίο, αλλά θα αποτελούνταν από ασύνδετες μεταξύ τους δυνάμεις. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας λογικής - αν γινόταν αποδεχτή - δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Στο όνομα του δήθεν εθνικού στρατού οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ θα μπορούσαν με μια διαταγή να σταλθούν στα σύνορα και το λαϊκό κίνημα θα βρισκόταν έρμαιο κάτω από τις λόγχες των Βρετανών και των ντόπιων πραιτοριανών. Φυσικό επόμενο ήταν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ να απορρίψουν τα τερτίπια του Παπανδρέου και των Εγγλέζων. Και κάτω από την αδιάλλακτη στάση της αντίδρασης η ρήξη πλέον ήταν αναπόφευκτη.
Οι Σβώλος - Καφαντάρης ξεσκεπάζουν τους υπεύθυνους Για τη σημασία που είχε το στρατιωτικό ζήτημα στα Δεκεμβριανά και για το ποιοι ευθύνονταν για τη ρήξη είναι αποκαλυπτικό το άρθρο του Σβώλου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΜΑΧΗ" στις 5/12/1945: "Στο σχέδιο συμφωνίας με την Αριστερά - λέει ο Σβώλος - που μονόγραψε ο κ. Παπανδρέου στις 22 Νοεμβρίου, όρισε ο ίδιος ρητά ότι θα διελύετο ουσιαστικά και η Ορεινή Ταξιαρχία, με τη χορήγηση αορίστου αδείας στους άνδρες της. Δυστυχώς ο Παπανδρέου μετέβαλε τη συμφωνία, γιατί όπως εξήγησε ο ίδιος πολλές φορές, η βρετανική κυβέρνηση (ειδικότερα η επιθυμία του Τσόρτσιλ) και η απόφαση των εδώ βρετανικών στρατιωτικών αρχών δεν επέτρεψαν τη διάλυση της ταξιαρχίας... Λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία του πρωθυπουργού να ανταποκριθεί, όπως έλεγε, στην Η φωτογραφία μιλάει μόνη της... απαίτηση του κ. Σκόμπι για τη διατήρηση της ορεινής ταξιαρχίας... Υποβάλαμε, ο σ. Ζέβγος, ο Τσιριμώκος κι
εγώ στον Παπανδρέου, συνεννοημένοι με τον Σαρηγιάννη, ένα σχέδιο δημιουργίας μεικτού στρατιωτικού τμήματος που θ' απαρτίζετο από την υφισταμένη τότε Ορεινή Ταξιαρχία, τον Ιερό Λόχο, ένα τμήμα του ΕΔΕΣ και μια ταξιαρχία του ΕΛΑΣ που συμφωνήθηκε να έχει δύναμη και οπλισμό, ίσα με το σύνολο όλων των άλλων δυνάμεων που θα διατηρούνταν. Το τμήμα αυτό θα ήταν κάτι σαν μεραρχία, θα είχε όπως επίσης συμφωνήσαμε, ενιαία διοίκηση. Αναφέρθηκαν μάλιστα και ονόματα υποψηφίων μεράρχων... Δυστυχώς ο Παπανδρέου, ενώ συμφωνήσαμε στη βάση αυτή, δημοσίευσε την άλλη μέρα εντελώς αλλιώτικο το μέρος αυτό του σχεδίου μας, έτσι που εματαιώνετο ο σκοπός του... Το ξέσπασμα της δυσπιστίας από την πλευρά της Αριστεράς ήταν δικαιολογημένο και ευεξήγητο. Επιμείναμε ακόμα στη συνεννόηση. Ζητήσαμε από τον Παπανδρέου να επανέλθει στο αρχικό που είχε συμφωνηθεί, αλλά στο μεταξύ το ΚΚΕ, ζητώντας ριζικότερες λύσεις, ξαναγύρισε σ' εκείνο που και ο Παπανδρέου θεωρούσε λογικό, αλλά αδύνατο, επειδή δεν το επέτρεπαν οι Άγγλοι, στην ιδέα της αποστράτευσης όλων, Ορεινής Ταξιαρχίας, Ιερού Λόχου και ανταρτών. Ο Παπανδρέου στο σχέδιο που του ανέπτυξε ο Σιάντος δεν αντέταξε παρά μόνο την άρνηση των Άγγλων και την αδυναμία του να μεταβάλει τις αντιλήψεις τους.". Έτσι για χάρη των Εγγλέζων και των πραιτοριανών τους φτάσαμε στη Δεκεμβριανή σύγκρουση. Κι αυτό ακριβώς φώναξε στον Γ. Παπανδρέου ο Καφαντάρης στην πολιτική σύσκεψη των παρατάξεων (26/12/44), όταν ο Τσόρτσιλ ήρθε στην Αθήνα. "Αν ο κ. Παπανδρέου - είπε στη σύσκεψη ο Καφαντάρης - ενόμιζε ότι έπρεπε να οδηγηθούμε σε σύρραξη θα όφειλε να διαλέξει άλλες αφορμές και όχι το ζήτημα των 2.000 πραιτοριανών, όταν μάλιστα είχε δεχτεί τη διάλυσή τους και κατόπιν υπαναχώρησε." (Π. Ρούσου, "Η Μεγάλη Πενταετία", τόμος Β`, σελ. 367 και "Λευκή Βίβλος ΕΑΜ", σελ. 61.).
ΜΕΡΟΣ 5ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 02-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Η κυβερνητική κρίση Η εμμονή των Εγγλέζων και της ντόπιας αντίδρασης για μονομερή και πάση θυσία αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος δεν άφησε κανένα περιθώριο συμβιβασμού πάνω στο στρατιωτικό ζήτημα. Έτσι, επήλθε κυβερνητική κρίση, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η παραίτηση από την κυβέρνηση των ΕΑΜιτών υπουργών στη 1 προς 2 Δεκέμβρη του 1944. Αλλά δεν ήταν μόνο η αδιαλλαξία των αντιπάλων του ΕΑΜ που έσπρωξε ως εκεί τα πράγματα. Ήταν και η στάση των Βρετανών, που Ανώτερος Άγγλος αξιωματικός ανάμεσα συμπεριφέρονταν σα να βρίσκονταν σε στον ταγματασφαλίτη Σούρλα και τη μία από τις αποικίες τους. Μια συμμορία του συμπεριφορά στην οποία
ανταποκρίνονταν δουλικά οι εκπρόσωποι της ντόπιας ολιγαρχίας. Μια συμπεριφορά, την οποία ο λαός και οι δικοί του εκπρόσωποι - με νωπές τις μνήμες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα - δεν μπορούσαν να ανεχθούν. Την πρώτη του Δεκέμβρη, ο λαός της Αθήνας, έκπληκτος, πληροφορούνταν από τον Τύπο διαταγή του Σκόμπι για αποστράτευση όλων των ανταρτών. Η διαταγή αυτή, πέραν του γεγονότος ότι προερχόταν από έναν ξένο στρατιωτικό που λειτουργούσε ως επικυρίαρχος κι όχι από την κυβέρνηση της χώρας, προχωρούσε ακόμη περισσότερο κι από το τελευταίο απαράδεκτο σχέδιο του Παπανδρέου, βάσει του οποίου μια ταξιαρχία του ΕΛΑΣ δε θα αφοπλιζόταν, αλλά θα παρέμενε εν ενεργεία, αποτελώντας τμήμα του υπό δημιουργία εθνικού στρατού. Οι προθέσεις ήταν καθαρές: Ολοκληρωτική διάλυση του ΕΛΑΣ, αφοπλισμός του λαϊκού κινήματος, πλήρης κυριαρχία των βρετανικών στρατευμάτων, των δοσιλόγων, των συμμοριών των γερμανοντυμένων και των πραιτοριανών της Ορεινής Ταξιαρχίας και του "Ιερού Λόχου". Να σημειωθεί δε, ότι τη διαταγή του αυτή ο Σκόμπι φρόντισε να την τυπώσει και να την πετάξει με βρετανικά αεροπλάνα πάνω από τις περιοχές των ανταρτών, μην και μείνει κανείς απληροφόρητος για το ποιος ήταν το αφεντικό της Ελλάδας!!! Όμως, ο Βρετανός στρατηγός δε σταμάτησε εκεί. Με διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, την ίδια μέρα, τόνιζε χωρίς περιστροφές: "Είμαι αποφασισμένος να επιτύχω εφ' όσον δύναμαι την εκτέλεσιν των σκοπών, οι οποίοι μου ανετέθησαν από την κυβέρνησίν μου". Δηλαδή από την κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας!!! Και συμπλήρωνε: "Στέκομαι σταθερά εις το πλευρόν της σημερινής συνταγματικής κυβερνήσεως, μέχρις ότου το ελληνικόν κράτος μπορεί να αποκατασταθεί με νόμιμον ένοπλον δύναμιν εις τας διαταγάς του και να μπορούν να γίνουν ελεύθεραι εκλογαί. Εάν όλοι μαζί δεν επιτύχωμεν αυτό, το νόμισμα δε θα κρατηθή σταθερόν και ο λαός δε θα τραφή. Εγώ θα προστατεύσω σάς και την κυβέρνησή σας εναντίον οιασδήποτε απόπειρας πραξικοπήματος οπονθεδήποτε προερχομένης ή άλλης πράξεως βιαίας και αντισυνταγματικής". Το μήνυμα ήταν πεντακάθαρο: Υποταγή του λαού στις διαθέσεις και τις προθέσεις της συντήρησης, ντόπιας και ξένης. Κι από πάνω απειλές ότι ο λαός θα πεινάσει, αν δε σκύψει το κεφάλι. Για να μην μένει βέβαια καμιά αμφιβολία για τα παραπάνω, ο στρατηγός Σκόμπι σημείωνε: "Μένετε ήσυχοι, ότι η Μεγάλη Βρετανία, ένας νησιώτικος λαός, έχει βαθείαν αγάπη για την παλαιάν της σύμμαχον Ελλάδα και θα την υποστηρίξη"!! Θα υποστήριζε δηλαδή - όπως και έκανε - την Ελλάδα εγγλέζικο προτεκτοράτο!!! (για τη διαταγή και το διάγγελμα του Σκόμπι βλέπε: "Λευκή Βίβλος ΕΑΜ", σελ. 32 - 33).
Οι ΕΑΜίτες υπουργοί παραιτούνται Η κατάσταση αυτή οδήγησε τους υπουργούς του ΕΑΜ που συμμετείχαν στην κυβέρνηση σε παραίτηση από τις κυβερνητικές τους θέσεις. "Η παραίτησίς μας - δήλωνε ο Η. Τσιριμώκος - ήταν απαραίτητη για να αποσαφηνισθεί η κατάσταση που περιήλθε σε αδιέξοδο από την αποτυχία κάθε προσπάθειας να βρεθεί λύση στο στρατιωτικό ζήτημα που να ικανοποιεί τις λαϊκές αξιώσεις. Όλων η ζωηρή επιθυμία και ευχή είναι η κρίση που προκαλείται, εκκαθαρίζοντας την ατμόσφαιραν, να οδηγήσει σε λύσεις που θα απομακρύνουν τον κίνδυνο της ένοπλης ρήξης και θα εξασφαλίζουν πραγματικά την ομαλότητα". Και κομμουνιστής υπουργός Γ. Ζεύγος, μεταξύ άλλων, υπογράμμιζε: "Άκουσα το διάγγελμα του στρατηγού Σκόμπι. Πιστεύω ότι τέτοιες ενέργειες στις οποίες συχνά προβαίνει ο κ. Σκόμπι δε συντελούν στην ομαλότητα της πολιτικής μας ζωής. Πριν λίγες μέρες κάλεσε στο γραφείο του, παρουσία και του πρεσβευτού της Μεγάλης Βρετανίας, εμένα
και τον υπουργό των Οικονομικών, συναγωνιστή Σβώλον και μας ζήτησε τελεσιγραφικά μέσα σε 24 ώρες να του υποβάλουμε δηλώσεις υπεύθυνες ότι δεν εγκρίνουμε βίαιες πράξεις. Είναι περιττό να σας πω, ότι σαν υπουργοί κυβέρνησης ανεξάρτητου κράτους, αρνηθήκαμε οποιαδήποτε συζήτηση... Σήμερα, με ημερήσια διαταγή του, ζητεί μονομερή αποστράτευση... Πιστεύω ότι υπέρτατο χρέος στο Έθνος και στο Λαό μας, που πρόσφερε τόση συμβολή στο συμμαχικό αγώνα, επιβάλλει να υπερασπίσουμε τη μοναδική λύση στο φλέγον στρατιωτικό πρόβλημα. Και αυτή είναι να αποστρατευτούν όλες οι ένοπλες δυνάμεις ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, Ορεινή Ταξιαρχία, "Ιερός Λόχος" και σχηματισμοί της Αιγύπτου και να δημιουργηθεί μια πραγματική Εθνοφυλακή στη διάθεση του Έθνους και όχι της αντιδραστικής Δεξιάς. Ο ελληνικός λαός έχει μπροστά του όλα τα στοιχεία και είναι σε θέση να κρίνει μόνος του ποιος υπερασπίζει την ησυχία του και την ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής" ("Λευκή Βίβλος ΕΑΜ", σελ. 34 - 35).
Κυβέρνηση - μαριονέτα των Εγγλέζων Η παραίτηση των ΕΑΜιτών υπουργών, εκ των πραγμάτων, έπρεπε να σημαίνει πτώση της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου και αναζήτηση άλλης διάδοχης κυβερνητικής λύσης που θα πληρούσε τους όρους του Συμφώνου του Λιβάνου. Ο λόγος είναι απλός. Στο Λίβανο ανεξαρτήτως της κριτικής που μπορεί να ασκήσει κανείς για όσα διαδραματίστηκαν εκεί - συμφωνήθηκε ότι η διάδοχη κατάσταση στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα θα ήταν μια κυβέρνηση με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων της χώρας, έως ότου γίνουν εκλογές και προκύψει εκλεγμένη κυβέρνηση και έως ότου γίνει δημοψήφισμα για τη λύση του πολιτειακού ζητήματος. Στη βάση αυτή, έγινε κατορθωτό να πατήσει το πόδι του στη χώρα ο προπολεμικός αστικός πολιτικός κόσμος και ακριβώς γι' αυτό το λόγο δέχτηκε αυτός ο κόσμος και οι Εγγλέζοι καθοδηγητές του να έρθουν σε συνεννόηση με το ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ. Αν μπορούσαν να ρυθμίσουν αλλιώς τα πράγματα - και σύμφωνα πάντα με τα συμφέροντά τους - θα το είχαν κάνει χωρίς να έρθουν σε συμφωνία με το ΕΑΜικό κίνημα. Συνεπώς, μια κυβέρνηση που δεν είχε εκλεγεί από το λαό και που είχε τη λαϊκή ανοχή χάρη στη συμμετοχή σ' αυτήν των ΕΑΜικών δυνάμεων ήταν κυβέρνηση στον αέρα, μετά την παραίτηση των ΕΑΜιτών υπουργών, γιατί ήταν κυβέρνηση χωρίς λαϊκό έρεισμα, μια κυβέρνηση κατά παράβαση των Συμφωνιών του Λιβάνου, κατά παράβαση δηλαδή των όρων πάνω στους οποίους δημιουργήθηκε. Κι όμως αυτή η κυβέρνηση συνέχισε να υπάρχει, αψηφώντας τη λαϊκή θέληση, με τη στήριξη των βρετανικών λογχών καθόλη τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, ενώ στη συνέχεια ανασχηματιζόταν σύμφωνα με τις εντολές και τα συμφέροντα της Μ. Βρετανίας.
Οι γερμανοντυμένοι επιστρέφουν... Το μέτωπο Βρετανών, ντόπιας αντίδρασης και κουίσλιγκς κατά του ΕΑΜ, μετά την Απελευθέρωση Κύριος στόχος των Εγγλέζων και της ντόπιας αντίδρασης, από την πρώτη στιγμή της Απελευθέρωσης, ήταν η ισχυροποίηση της εξουσίας τους, στις απελευθερωμένες περιοχές, πρωτίστως στην Αθήνα και στη συνέχεια σε ολόκληρη τη χώρα. Ήδη, είχαν πετύχει αρκετά προς αυτήν την κατεύθυνση.
Είχε σχηματιστεί η λεγόμενη κυβέρνηση εθνικής ενότητας, που, τουλάχιστον από άποψη συσχετισμού, τους εξυπηρετούσε. Επίσης, είχε επιτευχθεί η, χωρίς αντιδράσεις, είσοδος των βρετανικών στρατευμάτων σε ελληνικό έδαφος κι αυτό αποτελούσε ισχυρό όπλο στα χέρια τους. Η ισχυροποίηση, όμως, της εξουσίας τους στις απελευθερωμένες περιοχές και ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα περνούσε απαραιτήτως από την αποδυνάμωση και συντριβή του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, των ΕΑΜικών οργανώσεων και του ΚΚΕ, από την αποδυνάμωση και συντριβή δηλαδή της μόνης πραγματικής εξουσίας που διέθετε ο τόπος και στήριζε ο λαός.
Διατηρείται ανέπαφο το κράτος των κουίσλιγκς Οι Εγγλέζοι και οι ντόπιοι υποτακτικοί τους δεν είχαν ενδοιασμούς για το πώς θα προχωρούσαν στην υλοποίηση των στόχων τους. Εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τη διάθεση του ΕΑΜικού κινήματος για ομαλές ειρηνικές εξελίξεις, αποκομίζοντας έτσι τα μέγιστα των ωφελημάτων που ήταν δυνατόν να έχουν. Ταυτόχρονα, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μην προχωρήσει η εκκαθάριση της χώρας, και του κρατικού μηχανισμού από τους δοσιλόγους, τους συνεργάτες των Γερμανών και τις ακροδεξιές - φασιστικές οργανώσεις. Διατήρησαν δηλαδή όσο μπορούσαν ανέπαφο το κράτος των κουίσλιγκς ως βάση και στήριγμα της δικής τους πλέον εξουσίας, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι οι γερμανοντυμένοι, οι προδότες, οι φασίστες και οι κάθε λογής δοσίλογοι ήταν ο μόνος - και ταυτόχρονα ο αναγκαίος γι' αυτούς - σύμμαχος ενάντια στο δημοκρατικό λαό, στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ.
Στην επαρχία... Από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα οι Εγγλέζοι έδειξαν καθαρά τις προθέσεις τους. Στην Πελοπόννησο, απαγόρευσαν τις λαϊκές συγκεντρώσεις, εμπόδισαν την ελεύθερη μετακίνηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ, έθεσαν περιορισμούς στις ώρες κυκλοφορίας των πολιτών, έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να προστατεύσουν τους ταγματασφαλίτες και τους υπόλοιπους συνεργάτες των Γερμανών. Κι όταν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ συνελάμβαναν γερμανοντυμένους και γερμανοοπλισμένους, οι Βρετανοί τους παραλάμβαναν, τους έκλειναν προσωρινά σε στρατόπεδα και στη συνέχεια τους μετέφεραν σε νησιά όπου τους εκγύμναζαν και τους προετοίμαζαν για να τους χρησιμοποιήσουν ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Τα ίδια - κι ακόμη χειρότερα - έκαναν οι Εγγλέζοι και στις άλλες περιοχές της χώρας. Στην Κέρκυρα, με το πρόσχημα ότι η περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του Ζέρβα, βρετανικό τμήμα στρατού, ενισχυμένο από δυνάμεις του ΕΔΕΣ και ταγματασφαλίτες, αφόπλισε το 10ο Σύνταγμα του
ΕΛΑΣ. Στην Ήπειρο, με το ίδιο επιχείρημα, ΕΔΕΣίτες και ταγματασφαλίτες συλλάμβαναν και βασάνιζαν τους ΕΑΜίτες, έχοντας τις ευλογίες των αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων. Στην περιοχή της Δράμας, ο ταγματάρχης Μίλερ είχε δημιουργήσει βρετανικό κράτος εν κράτει. Συγκέντρωνε και εξόπλιζε τους συνεργάτες των Γερμανών και τους εξαπέλυε κατά των περιοχών του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Στα νησιά του Αιγαίου είχε αναβιώσει ο φασισμός σ' όλο του το μεγαλείο. Οι Βρετανοί μαζί με τον "Ιερό Λόχο" των πραιτοριανών και ο διορισμένος από την κυβέρνηση Παπανδρέου γενικός διοικητής Αιγαίου συνταγματάρχης Μπουρδάρας είχαν ουσιαστικά θέσει εκτός νόμου τις ΕΑΜικές οργανώσεις.
...και στην Αθήνα
Αλλά και στην Αθήνα τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Με την υποστήριξη της αντίδρασης και των Εγγλέζων, οι μικρές ομάδες ενόπλων γερμανοντυμένων και γερμανοεξοπλισμένων, που βρίσκονταν οχυρωμένες σε κτίρια και ξενοδοχεία στο κέντρο της πόλης ή σε αστυνομικά τμήματα, όχι μόνο δεν εκκαθαρίζονται, αλλά, αντίθετα, ενισχύονται ποικιλοτρόπως. Το Γουδί και η Σχολή Χωροφυλακής θα αποτελέσουν τα στρατόπεδα, όπου θα στρατωνίζεται, θα εκγυμνάζεται και θα προετοιμάζεται όλος αυτός ο συρφετός δοσιλόγων και ακροδεξιών, αντιΕΑΜικών, φασιστικών στοιχείων για καθημερινές εξορμήσεις ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Στο Γουδί θα στρατωνιστούν και οι ταγματασφαλίτες του Παπαδόγκωνα που θα μεταφερθούν γι' αυτούς τους σκοπούς από τις Σπέτσες στην πρωτεύουσα. Οι Χίτες είναι πάντα οχυρωμένοι στο Θησείο κι από κει εξορμούν προς το κέντρο της πόλης. Οι ΕΔΕΣίτες του Παπαγεωργίου κρατούν κεντρικά ξενοδοχεία. Οι αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις - πέραν του ότι συγκέντρωναν, οργάνωναν, εξόπλιζαν και εκπαίδευαν κάθε λογής φασιστικές και αντιΕΑΜικές ομάδες - επιδίδονται οι ίδιες σε προκλήσεις σε βάρος του λαού της Αθήνας. Σχίζουν αφίσες του ΕΑΜ, επιτίθενται σε δημοκρατικούς πολίτες, τρομοκρατούν τις λαϊκές συνοικίες, δημιουργώντας συνεχώς επεισόδια κι όταν οι ντόπιες συμμορίες τους βρίσκονται σε κίνδυνο τρέχουν να τις σώσουν. Ορισμένα παραδείγματα είναι πολύ χαρακτηριστικά για το τι συνέβαινε: Τρεις μέρες μετά την Απελευθέρωση, στις 15 Οκτώβρη του '44, μια ομάδα από Χίτες του Γρίβα που κρυβόταν στο ξενοδοχείο "Πάγγειο", στην Ομόνοια, εξαπολύει πυρ εναντίον λαϊκής διαδήλωσης. Ο λαός θα κυκλώσει το ξενοδοχείο, αλλά θα επέμβουν οι Εγγλέζοι και με υποσχέσεις προς τους εκπροσώπους του λαϊκού κινήματος, ότι θα τιμωρήσουν παραδειγματικά τους δολοφόνους, τους σώζουν από τη λαϊκή οργή. Αντί όμως για τιμωρία, παρείχαν προστασία στους Χίτες, μεταφέροντάς τους με ασφάλεια στο Θησείο. Την επομένη, εγκληματίες της ομάδας του Πανωλιάσκου - γνωστού σφαγέα του λαού από τα χρόνια της Κατοχής, με δράση στην περιοχή του Μεταξουργείου - οχυρωμένοι στο σπίτι του Πάγκαλου θα ανοίξουν πυρ εναντίον πολιτοφυλάκων του ΕΑΜ. Επακολουθεί σύγκρουση, αλλά κι αυτή τη φορά η επέμβαση των Άγγλων θα είναι σωτήρια για τους δολοφόνους. Ο Παπανδρέου ανακοινώνει ότι τους
έπιασαν και τους κρατούν για να λογοδοτήσουν. Από την Αστυνομία όμως ανακοινώνεται ότι "ουδείς συνελήφθη"!!! Τέτοια γεγονότα ήταν συνηθισμένα στη μεταπελευθερωτική Αθήνα και ο κατάλογός τους αρκετά μακρύς για να τον παραθέσει κανείς ολόκληρο.
Ο Τσακαλώτος ομολογεί Τα όσα έχουμε, ήδη, αναφέρει επιβεβαιώνει με σαφή, κατηγορηματικό και εντυπωσιακά - θα λέγαμε - κυνικό τρόπο, στα απομνημονεύματά του, ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος, ο οποίος υπήρξε διοικητής της περιβόητης Ορεινής Ταξιαρχίας των πραιτοριανών και στη συνέχεια πρωταγωνίστησε στον εμφύλιο πόλεμο 1946 - 1949 ως ηγετικό στρατιωτικό στέλεχος στον κυβερνητικό στρατό. Αναφερόμενος στην περίοδο μετά την Απελευθέρωση και συγκεκριμένα στην πραγματική αποστολή της Στρατιωτικής Διοίκησης Αττικής υπό τον στρατηγό Σπηλιωτόπουλο (αρχηγός των Σωμάτων Ασφαλείας επί Κατοχής) που διόρισε ο Παπανδρέου λέει συγκεκριμένα: "Πρώται ενέργειαι της Στρατιωτικής Διοικήσεως ήσαν η οργάνωσις Επιτελείου, ο εξοπλισμός και στρατιωτική οργάνωσις των Εθνικών Ομάδων, η σύνταξις ενός σχεδίου ενεργείας προβλέποντος τη διατήρησιν της περιοχής των Αθηνών" (Θρ. Τσακαλώτου: "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος", ΑΘΗΝΑΙ 1960, τόμος Α`, σελ. 576). Και ο στρατηγός Τσακαλώτος συνεχίζει, ακόμη πιο αποκαλυπτικά, ακόμη πιο κυνικά, να ομολογεί: "Αι απόρρητοι διαταγαί της κυβερνήσεως είναι κατηγορηματικαί: Καμία εμπιστοσύνη εις τον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ και καμία συνεργασία διά την τήρηση της τάξεως. Ατυχώς, μερικοί ανώτεροι αξιωματικοί δεν πειθαρχούν, έχοντες τη γνώμην ότι, εφ' όσον 5 υπουργοί του ΕΑΜ συμμετέχουν εις την κυβέρνησιν, πρέπει η τάξις να τηρηθή και διά των Μονάδων αυτού. Η τοιαύτη αντίληψις αποκρούεται με αγανάκτησιν και λαμβάνονται κυρώσεις εναντίον των. Διά τον συντονισμόν των ενεργειών, φθάνει ο Βρετανός συνταγματάρχης Σέπερτ, ως σύνδεσμος του Σκόμπι μετά του στρατιωτικού διοικητού (σ. σ. του Σπηλιωτόπουλου, δηλαδή). Συνεργάζονται αρμονικότατα και προσφέρουν εξαιρετικάς υπηρεσίας διά την επιτυχίαν του αγώνος της απελευθερώσεως. Δυστυχώς, με το αίμα του, κατά τον Δεκέμβριον, οπότε φονεύεται, επισφραγίζει την αγάπη του προς την Ελλάδα. Τα Τάγματα Ασφαλείας ευρίσκονται εις δυσχερεστάτην θέσιν, διότι έχουσι αποκηρυχτεί υπό της κυβερνήσεως ως προδοτικά. Καταλλήλως, όμως, ο στρατιωτικός διοικητής τα ειδοποιεί να συνεχίσωσι τας υπηρεσίας των με τη δήλωσιν - ουχί ακριβή - ότι θα τύχωσι συγνώμης. Χρειάζονται αυτά ως αντίπαλοι κατά του ΕΑΜ, το οποίο επιμόνως ζητεί τη διάλυσίν των" (Θρ. Τσακαλώτου, στο ίδιο, σελ. 578). Ύστερα απ` όλα όσα ομολογεί ο στρατηγός Τσακαλώτος, τα σχόλια περιττεύουν!!!
ΜΕΡΟΣ 6ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 03-1196 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Δεκεμβριανά 1944 Η ματωμένη Κυριακή Μια ειρηνική και άοπλη διαδήλωση του αθηναϊκού λαού...
Το ξημέρωμα της Κυριακής, 3ης του
Δεκέμβρη 1944, έβρισκε το βασανισμένο λαό της Αθήνας και του Πειραιά στο πόδι. Οι προετοιμασίες, για το μεγάλο συλλαλητήριο, που είχε καλέσει η ΚΕ του ΕΑΜ, για την ίδια μέρα στην πλατεία Συντάγματος, έχουν φτάσει στην τελική τους φάση. Άλλωστε, οι μέρες που είχαν προηγηθεί ήταν γεμάτες ένταση και όλοι συναισθάνονταν την κρισιμότητα των στιγμών. Τη νύχτα της 30ής Νοέμβρη προς 1η Δεκέμβρη, μετά την ανακοίνωση - τελεσίγραφο του Γ. Παπανδρέου, πραγματοποιήθηκε ολονύχτια συνεδρίαση της ΚΕ του ΕΑΜ, η οποία συζήτησε τις εξελίξεις και αποφάσισε: ...κατέληξε στο απροκάλυπτο αιματοκύλισμα
α. Να απευθύνει έκκληση στις κυβερνήσεις των συμμάχων της Μ. Βρετανίας, της Σοβιετικής
Ένωσης και των ΗΠΑ. β. Να κηρυχτεί παλλαϊκή απεργία το Σάββατο, 2 του Δεκέμβρη γ. Να οργανωθεί παλλαϊκή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος στις 3/12, στις 11 το πρωί. δ. Να ανασυγκροτηθεί η ΚΕ του ΕΛΑΣ Την 1η Δεκέμβρη 1944 παραιτούνται από την κυβέρνηση της "Εθνικής Ενότητας" οι ΕΑΜίτες υπουργοί Αλ. Σβώλος, Γ. Ζεύγος, Μ. Πορφυρογένης, Ν. Ασκούτσης, Ηλ. Τσιριμώκος και Α. Αγγελόπουλος, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη διαταγή μονομερούς αφοπλισμού του ΕΛΑΣ. Την ίδια στιγμή, πραγματοποιούνται μεγάλες και μαχητικές διαδηλώσεις του λαού σ' όλη την Ελλάδα, ενάντια στην κυβέρνηση Παπανδρέου και την αγγλική επέμβαση. Στις 2 Δεκέμβρη 1944, η απεργία σημειώνει τεράστια επιτυχία. Τα πάντα στην Αθήνα και τον Πειραιά είναι κλειστά, φανερώνοντας ξεκάθαρα τη θέληση του λαού. Την ίδια, όμως, στιγμή αποβιβάζονται στο Φάληρο 6.000 Άγγλοι στρατιώτες και δύο φασιστικά, ελληνικά τάγματα από την Αίγυπτο. Το πρωί της ίδιας μέρας, η ΚΕ του ΕΑΜ ζητά και παίρνει από την κυβέρνηση άδεια για το συλλαλητήριο της Κυριακής. Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, όμως, ο Γ. Παπανδρέου ανακαλεί την άδεια. Προφανώς, είτε για να δοκιμάσει την αντοχή και την αποφασιστικότητα του ΕΑΜ και του λαϊκού κινήματος, είτε για να βρει "πάτημα", για τα όσα ήδη σχεδίαζε μαζί, με τους Άγγλους, για την επόμενη μέρα.
Η θέληση του λαού και η αντίδραση 3 Δεκέμβρη 1944: Το συλλαλητήριο ξεκινάει. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού πλημμυρίζουν τους δρόμους, που οδηγούν στο κέντρο της πρωτεύουσας και κατακλύζουν την πλατεία Συντάγματος και τη γύρω περιοχή. Τα συνθήματα "Όχι άλλη κατοχή", "Εθνικός Στρατός", "ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ `Η ΤΙΣ "Λαοκρατία και όχι βασιλιά", ΑΛΥΣΙΔΕΣ `Η ΤΑ ΟΠΛΑ", γράφει το "Παπανδρέου παραιτήσου" πιτσιλισμένο με αίμα πανό, ενώ οι κυριαρχούν σ' όλα τα χείλη. Ώρα διαδηλωτές γονατίζουν και απαιτούν να παραιτηθεί η αιματοβαμμένη κυβέρνηση 10.30` και ήδη, στην πλατεία Συντάγματος έχει συγκεντρωθεί αρκετός κόσμος. Οι μεγάλες, όμως,
φάλαγγες των λαϊκών συνοικιών βρίσκονται ακόμη στο δρόμο. Προχωρούν με τάξη, ειρηνικά, τραγουδώντας και φωνάζοντας συνθήματα, ανεμίζοντας τις τιμημένες σημαίες και τα λάβαρα του αγώνα. Η ώρα πλησιάζει 11 και καθώς, οι ανθρώπινοι χείμαρροι φτάνουν στην πλατεία Συντάγματος και γεμίζουν ασφυκτικά το χώρο μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη, ρίχνονται εντελώς απροειδοποίητα και ύπουλα τα πρώτα δολοφονικά πυρά, από τα παλιά ανάκτορα και τη διεύθυνση της Αστυνομίας. Αιματηρός ο απολογισμός της εγκληματικής αυτής ενέργειας της αντίδρασης: 21 νεκροί και 140 τραυματίες. Την ίδια ώρα δέχονται ανάλογη επίθεση οι φάλαγγες των διαδηλωτών, που προχωρούσαν από την οδό Ηρώδη του Αττικού προς την πλατεία Συντάγματος. Το βράδυ της ίδιας μέρας δολοφονούνται 7 αγωνιστές την ώρα που τοιχοκολλούν έντυπα του ΕΑΜ. Δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια μετά, ο Άγγελος Έβερτ, διευθυντής της Αστυνομίας Πόλεων της Αθήνας εκείνη την κρίσιμη περίοδο και γνωστός για τη σχέση του με τους Εγγλέζους, ομολόγησε ότι έδωσε την εντολή της δολοφονικής επίθεσης στην πλατεία Συντάγματος (δηλώσεις σε εφημερίδα "Ακρόπολη" 3/12/1958). Στις 4 Δεκέμβρη 1944 κηρύσσεται γενική απεργία σ' όλη την Ελλάδα. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά οδηγεί τα θύματά του στην τελευταία τους κατοικία. Μέσα σε μια συγκλονιστική ατμόσφαιρα πένθους, αλλά και αγωνιστικής αποφασιστικότητας, ο λαός απαιτεί την άμεση παραίτηση της ματοβαμμένης κυβέρνησης. Ένα τεράστιο πανό στην κεφαλή της πορείας γράφει: "ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ `Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ `Η ΤΑ ΟΠΛΑ". Όταν η πομπή φτάνει στο Σύνταγμα, οι διαδηλωτές γονατίζουν. Ορκίζονται στους νεκρούς και ψάλλουν το πένθιμο εμβατήριο. Στην επιστροφή από το νεκροταφείο τα πλήθη δέχονται και νέα, ένοπλη επίθεση από τους Χίτες. Άλλοι 40 νεκροί και 70 τραυματίες βάφουν με το αίμα τους, τους αθηναϊκούς δρόμους. Την άλλη μέρα και καθώς οι λαϊκές διαδηλώσεις συνεχίζονται, χτυπά και πάλι η Ασφάλεια, με τραγικό απολογισμό, ακόμη 30 νεκρούς και πάνω από 100 τραυματίες.
Στρατιωτικός δικτάτορας ο Σκόμπι Στο μεταξύ, ο Σκόμπι κλιμακώνει τις αντιλαϊκές και επιθετικές του ενέργειες, επιχειρώντας να αιφνιδιάσει και να υποτάξει με την ένοπλη βία το λαϊκό κίνημα. Προχωρά στον αφοπλισμό τμημάτων της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Υποκαθιστώντας και τυπικά την κυβέρνηση Παπανδρέου και μιλώντας εξ ονόματός της κηρύσσει το στρατιωτικό νόμο. Τις πρώτες πρωινές ώρες, της 4ης Δεκέμβρη, βρετανικές δυνάμεις κυκλώνουν και αφοπλίζουν το 2ο Σύνταγμα της ΙΙ μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Κάτω από την πίεση των δραματικών αυτών γεγονότων και ιδιαίτερα την παλλαϊκή κατακραυγή και καταδίκη, ο Γ. Παπανδρέου υποχρεώνεται να παραιτηθεί και να ζητήσει από τον Θ. Σοφούλη, να προχωρήσει στο σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Η επιλογή του προσώπου βρίσκει κατ' αρχή σύμφωνη και την ηγεσία του ΕΑΜ, αλλά λίγο μετά ο Γ. Παπανδρέου ανακαλεί την παραίτησή του, υποχωρώντας στην πίεση του Τσόρτσιλ και άλλων εξωελληνικών παραγόντων και αναλαμβάνοντας να σηκώσει μέχρι το τέλος τις ιστορικές και εγκληματικές του ευθύνες. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ παίρνουν τη διαταγή και αρχίζουν τις επιχειρήσεις κατά των Χιτών και των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά. Την επομένη ο Σκόμπι θα πάρει διαταγή από τον Τσόρτσιλ να συμπεριφέρεται σαν να βρίσκεται σε κατεχόμενη πόλη. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση ο λαός έπρεπε να διαλέξει. Και διάλεξε τα όπλα.
Τα τηλεγραφήματα της αιώνιας καταισχύνης Στις 5 Δεκέμβρη, ο Τσόρτσιλ στέλνει δύο τηλεγραφήματα, ένα προς τον πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στην Αθήνα, Λίπερ, κι ένα προς τον Σκόμπι. Είναι δύο τηλεγραφήματα, αποκαλυπτικά για τις εγκληματικές προθέσεις και μεθόδους του αγγλικού ιμπεριαλισμού και αποτελούν μνημεία αντιλαϊκού κυνισμού και ωμότητας. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα και από τα δύο, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στην ιστορία. Τηλεγράφημα προς τον Λίπερ: "Πρέπει να παρακινήσετε τον Παπανδρέου να πράξει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε, ότι εις την περίπτωσιν αυτήν θα τον υποστηρίξωμεν μ' όλας τας δυνάμεις. Παρήλθεν πλέον η εποχή καθ' ην μια οιαδήποτε ομάς Ελλήνων πολιτών ηδύνατο να ματαιώνει την εξέγερσιν του όχλου. Η μόνη ελπίς του είναι να εργασθεί μεθ' ημών διά την αποσόβησιν ενδεχομένης συμφοράς... Ανέθεσα το όλον ζήτημα της αμύνης των Αθηνών και τη διατήρηση της εννόμου τάξεως εις τον στρατηγόν Σκόμπι και τον διαβεβαίωσα ότι θα τον ενισχύσωμεν με όσας δυνάμεις χρειάζεται προς τούτο. Τόσον εσείς, όσο και ο Παπανδρέου, πρέπει να συμμορφωθείτε προς τας οδηγίας του, εις ό,τι αφορά τη δημόσιαν τάξιν και την ασφάλειαν. Πρέπει να συνδράμετε τον στρατηγόν Σκόμπι με πάντα δυνατόν τρόπον και να εισηγηθείτε εις αυτόν τη λήψιν παντός μέτρου, το οποίον, κατά τη γνώμην σας, ήθελε καταστήσει το έργον του περισσότερον ευχερές και αποτελεσματικόν". (Οι υπογραμμίσεις είναι του Τσόρτσιλ) (Ο. Τσόρτσιλ, "Απομνημονεύματα", τόμ. 6ος, βιβλίο 1ο, σ. 256). Έτσι αναφέρεται το τηλεγράφημα αυτό στα απομνημονεύματα του Βρετανού πρωθυπουργού. Σκόπιμα, προφανώς, ο Τσόρτσιλ δεν αναφέρει ένα χαρακτηριστικό, για τον ιμπεριαλιστικό, ωμό αυταρχισμό και την κατάλυση κάθε έννοιας εθνικής ανεξαρτησίας και λαϊκής κυριαρχίας, απόσπασμα. Το απόσπασμα αυτό ήρθε στο φως το 1974, όταν δημοσιοποιήθηκαν τα αντίστοιχα αρχεία του Φόρεϊν Οφις. Να ποιο κομμάτι "αυτολογόκρινε" ο Τσόρτσιλ: "Πρέπει να υποχρεώσετε τον Παπανδρέου. Αν παραιτηθεί, φυλακίστε τον έως ότου συνέλθει, όταν πια θα έχουν τελειώσει οι μάχες. Θα μπορούσε το ίδιο καλά, να αρρωστήσει και να μην μπορεί να τον πλησιάσει κανείς..." (Γ. Ανδρικόπουλου, "1944 Κρίσιμη χρονιά" τόμ. Β` αρ. 300). Ανάλογης εγκληματικής περιφρόνησης προς τη θέληση του ελληνικού λαού και τα στοιχειώδη δικαιώματά του είναι και το τηλεγράφημα προς τον Σκόμπι: "Κατόπιν συνεννοήσεως μετά του στρατηγού Ουίλσον (Ιταλία) έδωσα οδηγίες να σας αφήσει όλας τας δυνάμεις, τας οποίας διαθέτετε και να σας σταλούν, ει δυνατόν, ενισχύσεις. Είσθε υπεύθυνος διά την τήρησιν της τάξεως εις Αθήνας και διά την καταστροφήν όλων των ομάδων ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, αι οποίαι πλησιάζουν εις την πόλιν. Δύνασθε να λάβετε όλα τα μέτρα, που θα θεωρήσετε σκόπιμα διά τον έλεγχον των οδών και την παγίδευσιν των ταραξιών. Είναι φυσικόν ο ΕΛΑΣ να προσπαθήσει να παρατάξει γυναικόπαιδα εις τα σημεία όπου θα διεξαχθούν συγκρούσεις. Θα πρέπει να ενεργήσετε με σύνεσιν και να αποφύγετε σφάλματα, αλλά μη διστάσετε να πυροβολήσετε εναντίον παντός ενόπλου, που θα επιχειρεί να επιτεθή κατά των βρετανικών δυνάμεων και κατά των ελληνικών, μετά των οποίων συνεργαζόμεθα. Το καλύτερον, φυσικά, θα ήτο εάν εις το έργον σας είχατε τη συμπαράστασιν μιας κυβερνήσεως και εάν ο Λίπερ έπειθε τον Παπανδρέου να παραμείνει εις τη θέσιν του και να σας βοηθήσει.
Ωστόσο, μη διστάσετε να ενεργήσετε ως να ευρίσκεσθε εις μίαν μόλις καταληφθείσα υπό του στρατού πόλιν, όπου έχει εκραγεί επαναστατικόν κίνημα (υπογραμμίσεις Τσόρτσιλ). Εν συνεχεία, με τας ομάδας του ΕΛΑΣ, αι οποίαι πλησιάζουν έξωθεν προς την πόλιν, θα πρέπει να είσθε ασφαλώς εις θέσιν, με τας δυνάμεις που διαθέτετε, να δώσετε εις μερικάς εξ αυτών ένα καλό μάθημα, το οποίον θα παραδειγματίση και τας άλλας. Δύνασθε να βασίζεσθε εις την υποστήριξίν μου διά πάσαν λογικήν και εύστοχον ενέργειαν, την οποίαν εν προκειμένω θα αποφασίσετε. Πρέπει να κρατήσωμεν τας Αθήνας και να επιβληθώμεν (υπογράμμιση Τσόρτσιλ). Εάν τούτο το επιτύχετε χωρίς αιματοχυσίαν, θα είναι κατόρθωμα δι' εσάς, αλλά και με αιματοχυσίαν θα είναι επίσης κατόρθωμα, εάν αυτή είναι απαραίτητος" (Ο. Τσόρτσιλ, στο ίδιο, τόμ. 6ος, βιβλ. 1ο, σ. 255).
Αυθεντικές μαρτυρίες Πολλά έχουν γραφτεί, για την αλήθεια των γεγονότων της ματωμένης εκείνης Κυριακής, 3 του Δεκέμβρη. Η αντίδραση, εκμεταλλευόμενη την κατοπινή νίκη της, επιχείρησε, στην κυριολεξία, να στήσει την ιστορική αλήθεια με το κεφάλι κάτω και να αμαυρώσει τον ηρωικό αγώνα του λαού της πρωτεύουσας, να συκοφαντήσει το ΕΑΜ και ακόμη περισσότερο το ΚΚΕ. Η αλήθεια, βέβαια, έχει πλέον αποκαλυφθεί και ο εγκληματικός ρόλος των Εγγλέζων, καθώς και των ντόπιων υποτελών τους, είτε των πολιτικών είτε των πρώην γερμανοντυμένων ταγματασφαλιτών και Χιτών, είναι αδιαμφισβήτητος. Περισσότερο, ως απόδοση τιμής στους εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες, αλλά και στην άφθαστη γενναιότητα των εκατοντάδων χιλιάδων διαδηλωτών, που άοπλοι και με το κεφάλι ψηλά αντιμετώπισαν τα εγγλέζικα τανκ και, λιγότερο, για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματα αυτοπτών και πέραν κάθε αμφισβήτησης μαρτύρων εκείνης της τραγικής μέρας (από το βιβλίο του Ν. Κεπέση, "Ο Δεκέμβρης του 1944").
Η μαρτυρία του Κ. Κουβαρά (Ο Κ. Κουβαράς είναι Ελληνοαμερικανός και ήταν αρχηγός της μυστικής αμερικανικής αποστολής "Περικλής" στην κατεχόμενη Ελλάδα) "... Είδα τον κόσμο να έρχεται σε παράταξη, με τις σημαίες του - ελληνική, αμερικανική, βρετανική και ρωσική - μπροστά. Ήταν μια γιγάντια φάλαγγα, αλλά οι διαδηλωτές προχωρούσαν με τάξη, τραγουδώντας αντάρτικα τραγούδια και φωνάζοντας συνθήματα... Ήμασταν στον εξώστη του πρώτου πατώματος του ξενοδοχείου της "Μεγάλης Βρετανίας". Η Αστυνομία είχε κινητοποιηθεί ολόκληρη, επιδείχνοντας τα καινούρια βρετανικά τουφέκια και "τόμιγκαν" για πρώτη φορά. Υπήρχαν, επίσης, ολόγυρα βρετανικά τανκ και θωρακισμένα αυτοκίνητα. Στο πρώτο τανκ, στη γωνία μπροστά μας, ένας άντρας στεκόταν στον ανοιχτό πυργίσκο και βρισκόταν σε συνεχή τηλεφωνική επικοινωνία με το αρχηγείο του, αναφέροντας τα συμβαίνοντα. Το μπροστινό τμήμα του συλλαλητηρίου είχε φτάσει στην άκρη της πλατείας, όπου βρισκόμασταν και καθώς παρατηρούσα προσεχτικά, άκουσα τους επικεφαλής να συζητούν με την Αστυνομία, μόλις δέκα μέτρα από κει
που στεκόμασταν... Οι διαδηλωτές σπρώχνανε για να μπουν στην πλατεία, αλλά δε γινόταν καμιά συμπλοκή. Ξαφνικά ένα παράγγελμα "τραβηχτείτε πίσω!" δόθηκε με μια στριγκιά στρατιωτική φωνή και όλοι οι αστυνομικοί υποχώρησαν κάπου είκοσι μέτρα, γονάτισαν κι άρχισαν να πυροβολούν. Τα πυρά ήταν πυκνά. Διακόσιοι αστυνομικοί έβαλλαν ταυτόχρονα, οι περισσότεροι με αυτόματα. Ένας από μας παρατήρησε τον αστυνομικό που γονάτισε λίγα μέτρα από το μέρος μας, και μας φώναξε "αυτός βαράει στο ψαχνό!". Κοιτάξαμε με προσοχή στο πλήθος και είδαμε αίμα... Ένα αγόρι, ως δεκαπέντε χρονών, είχε πέσει ακριβώς μπροστά μας, μέσα σε μια κόκκινη λίμνη. Ένα εικοσάχρονο κορίτσι ήταν γεμάτο αίματα λίγο πιο κάτω... Όταν η Πανεπιστημίου άδειασε, μπορέσαμε να δούμε μόνο τους νεκρούς και τους πληγωμένους. Πτώματα ήταν σκόρπια παντού και σ' άλλα σημεία λίμνες από αίμα, που άφησαν μερικοί λαβωμένοι, τους οποίους φίλοι μετέφεραν αλλού... "Στην πλατεία, στην πλατεία!", άρχισαν να φωνάζουν οι επικεφαλής των διαδηλωτών. Πυροβολισμοί δεν ακούγονταν πια και ο κόσμος ξεκίνησε για την πλατεία Συντάγματος με μεγάλη τάξη. Καθώς οι διαδηλωτές προχωρούσαν, συγκινητικές στιγμές ξετυλίγονταν μπρος στα μάτια μας. Οι νεκροί και οι λαβωμένοι είχαν μεταφερθεί και μόνο λίμνες αίματος έμειναν εδώ κι εκεί, για να θυμίζουν τι είχε συμβεί λίγα λεπτά πρωτύτερα. Ομάδες νέων σταματούσαν μπροστά στις λίμνες αυτές και οι αντιδράσεις ποικίλανε, ανάλογα με τα συναισθήματα του καθενός. Μερικοί κλαίγανε, άλλοι έκαναν το σταυρό τους κι άλλοι ορκίζονταν εκδίκηση. Πολλοί μαζεύτηκαν γύρω από μια αιμάτινη λίμνη κοντά στον εξώστη μας, όπου ένα κορίτσι έκλαιγε από αρκετή ώρα και προσπαθούσε να προφυλάξει το χυμένο αίμα μιας φίλης της. Γνωστοί της δοκίμασαν να την απομακρύνουν, αλλά αρνήθηκε να κουνηθεί...".
Η μαρτυρία του Φρανκ Τσερβάζι (Ο Φ. Τσερβάζι ήταν δημοσιογράφος και το παραπάνω δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση "Κόλιερς" εκείνης της εποχής)
απόσπασμα
"... Μια ομάδα αστυνομικών πυροβολούσε το άοπλο πλήθος. Με μια κίνηση, λες και τη φύσηξε άγριος βοριάς, η συμπαγής μάζα του λαού έπεσε μπρούμυτα. Το ντουφεκίδι σταμάτησε. Ο λαός ξανασηκώθηκε πάλι σύσσωμος, τα τουφέκια άρχισαν πάλι να πυροβολούν κι οι χειροβομβίδες να πέφτουν σαν βροχή... Ο κ. Πούλος, ένας γενναίος Αμερικανός ανταποκριτής, χίμηξε με τεντωμένα χέρια ανάμεσα στην Αστυνομία και το πλήθος, ζητώντας να σταματήσει το ντουφεκίδι. Τίποτε, όμως. Οι σφαίρες εξακολουθούσαν να πέφτουν σαν βροχή. Ανάμεσα στα άλλα πτώματα, ήταν ένα αγοράκι έξι χρονών και δίπλα του ένα κατάξανθο κοριτσάκι. Έτσι χύθηκε το πρώτο αίμα. Έτσι άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος".
Η μαρτυρία ενός Άγγλου (Η μαρτυρία είναι του Βρετανού συνταγματάρχη Μπάιφορντ Τζόουνς, που παρακολούθησε τα δραματικά γεγονότα από το "καφενείο του Γιαννάκη", στο ισόγειο του κτιρίου, όπου στεγαζόταν τότε η Διεύθυνση της Αστυνομίας Αθηνών)
"... Η πορεία πλησίαζε: Άντρες, γυναίκες και παιδιά βάδιζαν σε γραμμές ανά οχτώ ως δέκα. Η διαδήλωση δεν έδειχνε τίποτα το απειλητικό. Την προσοχή μου τράβηξε πάλι στο μπαλκόνι (σ.σ. της τότε Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών) μια επιτακτική φωνή, που έμοιαζε σαν διαταγή στα ελληνικά... Ο κ. Σ. Μπάρμπερ του "Ηνωμένου Τύπου", μου εξήγησε αργότερα ότι η φωνή που είχα ακούσει ήταν διαταγή πυροβολισμού. Αμέσως οι αστυνομικοί άρχισαν να τραβούν τα κλείστρα των όπλων τους, όχι όμως με συντονισμό, σαν μια πειθαρχημένη ομάδα, αλλά δισταχτικά ο ένας μετά τον άλλον, δίνοντας την εντύπωση πως μερικοί από αυτούς δίσταζαν να υπακούσουν. Οι αστυνομικοί άδειασαν τις σφαίρες των όπλων τους πάνω στους διαδηλωτές... Οι πυροβολισμοί εξακολουθούσαν να πέφτουν... Οι αστυνομικοί έμοιαζαν πια σαν να φοβούνται να σταματήσουν τους πυροβολισμούς και το θέαμα πρόσβαλε το αίσθημα ευπρέπειας κάθε Άγγλου, που έτυχε να παρακολουθεί...".
Κι άλλη μια μαρτυρία (Έτσι μετέδωσε τις δραματικές σκηνές ο ανταποκριτής της αμερικανικής εφημερίδας "Ήλιος του Σικάγου") "... Επρόκειτο περί μιας ειρηνικής και άοπλης διαμαρτυρίας του λαού και τούτο είναι τόσον βέβαιον, ώστε γυναίκες έφεραν μαζί τους ακόμη και τα μικρά παιδιά τους. Κάτω από το παράθυρό μου είδα με τα μάτια μου τα γεγονότα. Είναι αφάνταστος ο ηρωισμός του λαού αυτού. Όρθιος και βαλλόμενος, προχωρούσε προς τον ορισθέντα τόπο της συγκέντρωσης. Γυναίκες και κορίτσια με το χαμόγελο στα χείλη, ακόμη και μετά τον σκοτωμό των συντρόφων των φώναζαν: "Ζήτω ο Τσόρτσιλ! Ζήτω ο Ρούσβελτ! Κάτω ο Παπανδρέου! Όχι βασιλιά!".
Και η ...μαρτυρία του Λίπερ Αποκαλυπτικά είναι ακόμη και τα όσα γράφει ο τότε Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Ρ. Λίπερ, στο σχετικό βιβλίο του "Όταν ο Έλληνας συναντά Έλληνα": "Οι πυροβολισμοί στην πλατεία Συντάγματος έλαβαν χώρα σε πλήρη θέα πολλών ξένων ανταποκριτών, που έμεναν στο ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετανία". Απέναντι στο ξενοδοχείο ήταν τα κεντρικά γραφεία της Αστυνομίας και ακριβώς σ' αυτή τη γωνία έγιναν οι ταραχές. Για τους ανταποκριτές, ήταν μια σπάνια ευκαιρία για τη μετάδοση νέων. Είχαν δει οι ίδιοι όλα τα γεγονότα και τα σχόλια γρήγορα έβγαιναν από τις γραφομηχανές τους. Σε λίγες ώρες ο κόσμος είχε Οι «σύμμαχοί μας» την εντύπωση ότι η φασιστική ή σχεδόν φασιστική οχυρώνονται στο μουσείο κυβέρνηση της Αθήνας είχε πυροβολήσει ενάντια της Ακρόπολης στα άοπλα πλήθη. Αυτές οι γραφομηχανές έδωσαν στο ΕΑΜ μια μεγάλη νίκη εκείνη την ημέρα".
Και όμως δεν επρόκειτο για εντύπωση, αλλά για την πραγματικότητα, αν σ' αυτήν προσθέσουμε και τον απάνθρωπα εγκληματικό και πρωταγωνιστικό ρόλο των Εγγλέζων, μαζί και του Ρ. Λίπερ.
ΜΕΡΟΣ 7ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 05-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ Η αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά Τριάντα τρεις ολόκληρες μέρες κράτησε η σκληρή μάχη του Δεκέμβρη, όπως ονομάστηκε εκείνη η περίοδος. Από τη ματωμένη Κυριακή, 3ης του Δεκέμβρη 1944, έως τις 5 Γενάρη 1945. Ήταν ολοφάνερα ένας ελληνο - αγγλικός πόλεμος. Μεταξύ του ΕΛΑΣ και του λαού της Αθήνας και του Πειραιά, που πάλευε στο πλευρό του πρώτου και των μέχρι εκείνη τη στιγμή τυπικών συμμάχων τους στον αντιφασιστικό αγώνα, των Εγγλέζων, που είχαν στο πλευρό τους, τους ακροδεξιούς και τους πρώην συνεργάτες των Γερμανών φασιστών. Στις τριάντα τρεις αυτές μέρες κορυφώθηκαν στο χώρο της Αθήνας και του Πειραιά οι πόθοι ενός ολόκληρου λαού, τα όνειρα που έκανε στη διάρκεια της τετράχρονης ηρωικής Εθνικής Αντίστασης, για τη λεύτερη και λαοκρατούμενη Ελλάδα. Τριάντα τρεις ολόκληρες μέρες, που είναι σφραγισμένες από το μεγαλείο της μαζικής λαϊκής αυτοθυσίας και πρωτοβουλίας, της μαχητικότητας και του δυναμισμού. Και ήταν αυτή ακριβώς, η μαζική λαϊκή συμμετοχή - μαζί με τον ηρωικό αγώνα των μαχητών του ΕΛΑΣ - που απέτρεψε τη στρατιωτική ολοκληρωτική νίκη των σαφώς πολλαπλάσιων αγγλικών δυνάμεων και υποχρέωσε τον Τσόρτσιλ στην αναζήτηση και πάλι πολιτικών λύσεων. Σε δύο φάσεις μπορούν να χωριστούν τα γεγονότα του Δεκέμβρη. Η πρώτη κρατά μέχρι τις 18 του Δεκέμβρη. Στη διάρκειά της, ο ΕΛΑΣ και ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά, αφού θάβει τους δεκάδες νεκρούς του των πρώτων ημερών και αποκρούει την επίθεση, που εξαπόλυσαν οι Εγγλέζοι στις 6 του Δεκέμβρη, περνά σε αντεπίθεση και περιορίζει τις αγγλικές δυνάμεις στο κέντρο ουσιαστικά της Αθήνας, στο κράτος της "Σκομπίας", όπως έλεγαν τότε χαρακτηριστικά. Η δεύτερη αρχίζει στις 18 Δεκέμβρη και κρατά μέχρι το ξημέρωμα της 5ης του Γενάρη, όταν με διαταγή του Α' ΣΣ ο ΕΛΑΣ αποσύρεται από την πρωτεύουσα.
Τα γεγονότα Να, πώς περιγράφει τα γεγονότα εκείνα το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (Α' τόμος, σ. 490): "Στη μάχη του Δεκέμβρη, ΕΛΑΣ και λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκονταν επί ποδός Το δράμα των Ελλήνων πολέμου. Οι μαχητές του ΕΛΑΣ κρατούσαν γερά τις συνεχίζεται και μετά την θέσεις τους. Διεκδικούσαν τετράγωνο με τετράγωνο απελευθέρωση την περιοχή της πρωτεύουσας. Ενεργούσαν σοβαρές επιθετικές κρούσεις. Αχρήστευαν δεκάδες άρματα μάχης. Κατέρριπταν
αεροπλάνα. Έπιαναν αιχμαλώτους. Ο λαός έστηνε οδοφράγματα. Άνοιγε αντιαρματικές τάφρους. Μετέφερε τραυματίες και τρόφιμα. Νέοι και γέροι, άντρες, γυναίκες έπαιρναν θέση στο μετερίζι της μεγάλης μάχης. Κατά τα μέσα του Δεκέμβρη ο ΕΛΑΣ με ορμητικές επιθετικές ενέργειες υποχρέωσε τους Βρετανούς επιδρομείς να περιχαρακωθούν στο κέντρο της πρωτεύουσας. Το κράτος του Σκόμπι και του Παπανδρέου περιορίστηκε στο χώρο ανάμεσα στην Ομόνοια, την πλατεία Συντάγματος και το Κολωνάκι, με ελάχιστα σημεία στήριξης έξω από το χώρο αυτό. Η σοβαρή κατάσταση, που είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα, οι σημαντικές εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό και η καταδίκη της επέμβασης της Μ. Βρετανίας από τη δημοκρατική κοινή γνώμη των χωρών του εξωτερικού και της ίδιας της Αγγλίας, προκαλούσαν πολλές ανησυχίες στην αγγλική κυβέρνηση. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ στα απομνημονεύματά του γράφει ότι "στην Αγγλία υπήρχε πολύ σύγχυση. Οι "Τάιμς" και ο "Μαγχεστριανικός Φύλαξ" καταδίκασαν την αντιδραστική, όπως την αποκαλούσαν, πολιτική μας... Στη Βουλή των Κοινοτήτων ο σάλος υπήρξε μεγάλος...". Και προσθέτει: "Η μεγάλη πλειοψηφία του αμερικανικού Τύπου καταδίκασε αναφανδόν τη δράση μας, που τη χαρακτήρισε σαν νόθευση των αρχών υπέρ των οποίων πολεμούσαμε" (Απομνημονεύματα Ουίνστον Τσόρτσιλ, τ. 6, βιβλ. Α', σ. 258 και 265). Η αγγλική κυβέρνηση, ανήσυχη από τις εξελίξεις, αποφάσισε να κλείσει με γενική πολεμική ενέργεια το ελληνικό ζήτημα. Αλλά, πριν αρχίσει τη γενική επίθεση, ο Τσόρτσιλ θεώρησε καλό να αναλάβει πρωτοβουλία, για διευθέτηση του ζητήματος, με πολιτικά μέσα, αφού και ο στρατηγός Αλεξάντερ τού είχε ήδη τηλεγραφικώς τονίσει πως στρατιωτική νίκη, στην περίπτωση που θα εξακολουθούσε τον αγώνα ο ΕΛΑΣ μετά την απώθησή του από την Αθήνα και την περιοχή της Αττικής, δεν μπορούσε να επιτευχθεί. Ο τότε σύμβουλος του βασιλιά Γεωργίου, Π. Πιπινέλης, γράφει ότι το τηλεγράφημα του Αλεξάντερ προκάλεσε "βαθυτάτην εντύπωσιν" στον Τσόρτσιλ, ότι άρχισε να καταλαβαίνει πως ακόμη και με μια συντριπτική νίκη στην Αθήνα "δεν ήταν δυνατόν να λυθεί το ελληνικό πρόβλημα. Γι' αυτό, μαζί με τη συγκέντρωση στρατιωτικών ενισχύσεων, άρχισε να προσανατολίζεται στην ανάγκη κάποιας πολιτικής λύσεως, στην περίπτωση που ο ΕΛΑΣ δεν συνθηκολογούσε". (Π. Πιπινέλης, "Τα πολιτικά και διπλωματικά παρασκήνια", εφημ. Ακρόπολις (24.8.1958).
Η αγγλική επίθεση Στις 17 Δεκέμβρη ο Σκόμπι περνά σε νέα επίθεση, αφού έχει κατάλληλα ενισχύσει τις δυνάμεις του. Οι συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά σφυροκοπούνται ανελέητα από ξηρά, θάλασσα και αέρα. Οι ρουκέτες, οι βόμβες, τα τηλεβόλα και τα πολυβόλα σκορπούν τον όλεθρο του θανάτου. Ο συσχετισμός δύναμης είναι πλέον ολοφάνερα υπέρ των επιδρομέων και δημιουργείται δύσκολη κατάσταση για τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, αλλά οι Άγγλοι προχωρούν με μεγάλη δυσκολία. Οι επιθέσεις και οι αντεπιθέσεις διαδέχονται η μια την άλλη. Ο Τσόρτσιλ, όμως, θέλει οπωσδήποτε να ξεκαθαρίσει το ελληνικό ζήτημα και να "δέσει" την Ελλάδα στο άρμα του βρετανικού λέοντα. Γι' αυτό και στέλνει από την Ιταλία νέες, μεγάλες στρατιωτικές ενισχύσεις και εφόδια στον Σκόμπι. Και τούτο, παρ' ότι έχει ήδη εκδηλωθεί η αντεπίθεση των Γερμανών του στρατάρχη Ρούνστεντ στις Αρδένες και τις σοβαρές δυσκολίες, που αντιμετωπίζουν οι συμμαχικές δυνάμεις στο ιταλικό μέτωπο. Γι' αυτά γράφει χαρακτηριστικά ο Π. Ρούσος, στο βιβλίο του "Η μεγάλη πενταετία":
"Ανάμεσα στις 15 και 25 του Δεκέμβρη, φτάνουν στην Αθήνα, σε χρονικό διάστημα ρεκόρ, με 1.650 αεροπορικές πτήσεις, δυο ακόμα πλήρεις βρετανικές μεραρχίες, άλλες ισχυρές αποικιακές δυνάμεις πεζικού, συγκεκριμένα άλλη μια ταξιαρχία της 4ης Ινδικής Μεραρχίας, καθώς και δυο περίπου χιλιάδες τόνοι πολεμικό υλικό". Γράφοντας μετά τον πόλεμο, για κείνες τις επιχειρήσεις κατά του ελληνικού λαού το Δεκέμβρη του 1944 και συγκρίνοντάς τες με την αποστολή του βρετανικού σώματος κατά των Ιταλών το 1941, ο Αλεξάντερ παρατηρεί: "Η επέμβασίς μας το 1944 υπήρξε περισσότερον επιτυχής, παρ' όλον ότι απετέλη εξ ίσου σημαντικήν θυσίαν δι' ημάς, δεδομένου ότι, όπως είπα, με μεγάλην δυσκολίαν ημπορούσα να στερηθώ τας τρεις μεραρχίας, που απέσυρα από το κύριον μέτωπον της Ιταλίας, διά να σώσω την Ελλάδα και να εμποδίσω από του να περιπέσει υπό τον κομμουνιστικόν ζυγόν" ("Καθημερινή" 14.3.1961) Έτσι έχουμε και μίαν άλλη κυνική ομολογία, πως ο Τσόρτσιλ έστειλε κατά του σύμμαχου ΕΑΜ το 1944 ουσιαστικότερη δύναμη, απ' ό,τι είχε στείλει στον πόλεμο κατά των φασιστών εισβολέων το 1941". ("Η μεγάλη πενταετία" τ. Β', σ.361).
Οι αντιμέτωπες στρατιωτικές δυνάμεις
Αγγλικό άρμα μάχης στη Φιλελλήνων
Στις σκληρές συγκρούσεις του Δεκέμβρη του 1944 βρέθηκαν αντιμέτωπες οι παρακάτω στρατιωτικές δυνάμεις: Ο ΕΛΑΣ, στις πρώτες μέρες, διέθετε (σύμφωνα με την έκθεση που έκανε ο Γ. Σιάντος στην 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - 1945) τις δυνάμεις του Α' Σ. Σ., με 4.500 περίπου άνδρες, οι οποίες ενισχύθηκαν στην πορεία και έφτασαν τις 10 12.000 άνδρες. Σύμφωνα με τον Φ. Γρηγοριάδη, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έφτασαν τις 15.000 άνδρες,
ενώ ο Σόλων Γρηγοριάδης ανεβάζει τη συνολική τους δύναμη, στους 17.800 άνδρες. Γύρω στις 12.000 εξοπλισμένους άνδρες, υπολόγιζαν τη δύναμη του ΕΛΑΣ και οι αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, σύμφωνα με τηλεγράφημα, που έστειλε ο Τσόρτσιλ στο Ρούσβελτ στις 17 Δεκέμβρη. Απέναντι στις - χωρίς ουσιαστικά βαρύ οπλισμό - δυνάμεις του ΕΛΑΣ, οι Εγγλέζοι παρέταξαν περισσότερους από 30.000 στρατιώτες, από τις πρώτες μέρες των συγκρούσεων, που κλιμακωτά και σχετικά γρήγορα έφθασαν τις 60.000 ∗, 80 Ο ΕΛΑΣ στήνει οδοφράγματα αεροπλάνα, 200 τανκς και πολλά πυροβόλα, ενώ στους δρόμους της Αθήνας μονάδες του αγγλικού στόλου, με τα πυροβόλα τους, κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα και ταυτόχρονα εξασφάλιζαν τον εφοδιασμό των στρατευμάτων. Στο πλευρό των Άγγλων, πήραν μέρος επίσης, η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (2.500), ο Ιερός Λόχος ∗
Ο Άγγλος συγγραφέας Ερμαν αναφέρει ότι μέχρι τα τέλη του Οκτώβρη βρίσκονταν στην Ελλάδα 22.600 Άγγλοι στρατιώτες, ενώ τμήματα μιας μεραρχίας ήταν έτοιμα να αποσταλούν στην Ελλάδα. Ο ίδιος αναφέρει, ότι στα τέλη του Δεκέμβρη, η δύναμη των Άγγλων έφθασε τις 60.000 στρατιώτες, ενώ προετοιμάζονται να αποσταλούν για ενίσχυση άλλες 18.000.
(500), η Χωροφυλακή (3.000) και άλλοι σχηματισμοί δωσιλόγων. Προφανή και ιδιαίτερη σημασία και αξία έχει να σημειωθεί η συμμετοχή, στο πλευρό των Άγγλων, μεγάλου αριθμού ταγματασφαλιτών, πρώην συνεργατών των Γερμανών. Η σχετική ομολογία του τότε υφυπουργού των Στρατιωτικών, στρατηγού Λέοντα Σπαή, είναι χαρακτηριστική: "Αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν κατά του ΕΑΜ τα Τάγματα Ασφαλείας. Η εισήγηση ήταν των Άγγλων και η απόφαση δική μου... Συνολικά υπήρχαν 27.000 άνδρες των Ταγμάτων. Χρησιμοποιήσαμε 12.000, τους λιγότερο εκτεθειμένους και οπωσδήποτε κανένα από τα σημαίνοντα στελέχη. Τους ντύσαμε και τους εξοπλίσαμε - αφού τους πήραμε από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, κυρίως στο Γουδί - στο κτίριο των παλαιών Ανακτόρων, τη σημερινή Βουλή. Εκεί στα υπόγεια υπήρχαν αποθήκες ιματισμού και οπλισμού... Δεν είναι αλήθεια ότι δε χρησιμοποιήθηκαν Τάγματα Ασφαλείας στα Δεκεμβριανά, όπως τότε και αργότερα ισχυρίζονταν Άγγλοι και Έλληνες. Χρησιμοποιήθηκαν οι μισοί περίπου, από όσους είχαν συλληφθεί και αυτή είναι η αλήθεια, που την αποκαλύπτω σήμερα. Όπως ακόμα, ότι στα Δεκεμβριανά δεν πολέμησαν ούτε ο Παπαδόπουλος, ούτε ο Μακαρέζος (σ.σ. οι μετέπειτα Απριλιανοί δικτάτορες). Ο πρώτος ήταν υπασπιστής του στρατηγού Παυσανία Κατσώτα, τότε στρατιωτικού διοικητή Αθηνών. Ο δεύτερος ήταν γραμματέας στο υπασπιστήριό μου, ως υφυπουργός Στρατιωτικών" (Άρθρο του στρατηγού Λ. Σπαή, στο περιοδικό "Πολιτικά Θέματα", 4 Δεκέμβρη 1976).
ΕΑΜ - ΕΛΑΣ Αλλεπάλληλες προσπάθειες ειρήνης και ομαλής διεξόδου Αλλεπάλληλες και συνεχείς ήταν οι πρωτοβουλίες και οι προσπάθειες της ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ - στη διάρκεια της μάχης του Δεκέμβρη - για να σταματήσουν οι εχθροπραξίες και να υπάρξει ομαλή δημοκρατική διέξοδος. Όλες, όμως, συνάντησαν την κατηγορηματική άρνηση των Εγγλέζων ή τους όρους ταπείνωσης και υποταγής του λαού και της χώρας, που έθετε ο Σκόμπι. Στις 6 του Δεκέμβρη, η ΚΕ του ΕΑΜ στέλνει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρεσβευτή Λίπερ, όπου καταγγέλλει την απροσχημάτιστη επεμβατική πολιτική του Σκόμπι και καταλήγει: "Ζητάμε να ορισθεί Διασυμμαχική Επιτροπή από αντιπροσώπους των Συμμάχων χωρών Μ. Βρετανίας, Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της Σοβιετικής Ενώσεως και της Γαλλίας, για να εξετάσει τη δημιουργηθείσα κατάσταση, διαπιστώσει τα αίτια που την προκάλεσαν και διαφωτίσει τις Σύμμαχες κυβερνήσεις, ώστε να αποφευχθεί στο μέλλον οριστικά κάθε τέτοιου είδους επέμβαση". Στις 7 του Δεκέμβρη στάλθηκε έκκληση της ΚΕ του ΕΑΜ, προς τους πρεσβευτές των τεσσάρων "μεγάλων δυνάμεων", καθώς και προς το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Η έκκληση κατέληγε: "... Καταγγέλλοντας την κατάφωρη αυτή παραβίαση των διασυμμαχικών αποφάσεων και συμφωνιών της Τεχεράνης και Καζέρτας και τον στραγγαλισμόν κάθε έννοιας δικαίου και ελευθερίας, ζητούμε να επέμβητε αμέσως, για να πάψη το πυρ των Βρετανικών Στρατευμάτων εναντίον του αγωνιζόμενου λαού. Να πάψουν οι Εγγλέζοι στρατιώτες να προστατεύουν τις συμμορίες των δωσιλόγων, να αποσυρθούν στους στρατώνες, γιατί ο Ελληνικός Λαός είναι αποφασισμένος να υπερασπιστεί με όλα τα μέσα τη ζωή και τις ελευθερίες του εναντίον οιουδήποτε κινδύνου". Ακόμη και στα μέσα του Δεκέμβρη, όταν οι μάχες έχουν για τα καλά φουντώσει και οι Εγγλέζοι επιδρομείς έχουν περιοριστεί στο "κράτος της
Σκομπίας", το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ επανέρχονται με προτάσεις ειρήνης και δημοκρατικής διεξόδου, κάνοντας όλες τις δυνατές υποχωρήσεις. Στις 12 Δεκέμβρη, ο Μ. Πορφυρογένης, ύστερα από εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ και με τη διαμεσολάβηση του Σταμ. Μερκούρη, ήρθε σε επαφή με τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπι και συζήτησε μαζί του για τον τερματισμό των εχθροπραξιών. Ο Σκόμπι... δέχτηκε, απαιτώντας ταυτόχρονα, όμως, να τεθούν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του και να παραδώσουν τα όπλα όσες βρίσκονται στην Αθήνα..! Ξαναβάζοντας, δηλαδή, το στρατιωτικό ζήτημα και απαιτώντας ουσιαστικά την άνευ όρων παράδοση του ΕΛΑΣ. Ήταν ολοφάνερο, ότι αυτός ήταν και παρέμενε ο βασικός και κύριος στόχος των Εγγλέζων. Άλλωστε, ο Τσόρτσιλ φρόντιζε να το υπενθυμίζει με κάθε ευκαιρία στους ευρισκόμενους στην Ελλάδα εκπροσώπους του. Χαρακτηριστικό είναι το σχετικό τηλεγράφημα, που έστειλε στις 9 του Δεκέμβρη στον πρεσβευτή Λίπερ: "... Ο σκοπός είναι σαφής: Να συντριβεί το ΕΑΜ. Το σταμάτημα των μαχών υποτάσσεται σ' αυτό το σκοπό". (Ρ. Λίπερ, "Όταν Έλλην συναντά Έλληνα", σ. 118) *Οι φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του DMITRI KESSEL "ΕΛΛΑΔΑ του '44"
ΜΕΡΟΣ 8ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 06-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Η σύσκεψη με τον Τσόρτσιλ στην Αθήνα Το τρίτο δεκαήμερο του Δεκέμβρη, παρά τη σθεναρότατη και ηρωική αντίσταση του λαού της πρωτεύουσας και των μαχητών του ΕΛΑΣ, η στρατιωτική υπεροχή των Εγγλέζων γίνεται πλέον αισθητή. Επίσης, οι εφεδρείες του ΕΛΑΣ (σε έμψυχο δυναμικό και μέσα) δεν μπορούν να φθάσουν έγκαιρα στην Αθήνα. Εκτός αυτού, μέρος των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, δίνει την ίδια περίπου χρονική περίοδο τη μάχη της διάλυσης των τμημάτων του Τσαούς Αντόν στην Ανατολική Μακεδονία (πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκέμβρη) και αυτών του Ναπ. Ζέρβα στην Ήπειρο (πραγματοποιήθηκε στις 21 έως 23 Δεκέμβρη). Τη στιγμή, λοιπόν, αυτή - όπως άλλωστε το σχεδίαζε - και ενώ συνεχιζόταν αμείωτη η επίθεση των βρετανικών δυνάμεων, επέλεξε ο Τσόρτσιλ, για να ξεδιπλώσει τη δική του πρωτοβουλία πολιτικής δήθεν λύσης. Στις 25 Δεκέμβρη έρχεται ξαφνικά στην Αθήνα, συνοδευόμενος από τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, Ιντεν. Στο αεροδρόμιο του Χασανίου, όπου προσγειώθηκε το αεροπλάνο του, ανταλλάσσει απόψεις με τον στρατηγό Αλεξάντερ, τον υπουργό της Μεσογείου Μακ Μίλαν και τον πρεσβευτή Λίπερ και αποφασίζουν να συγκαλέσουν Στις 25 του Δεκέμβρη σύσκεψη, στην οποία θα μετάσχουν αντιπρόσωποι έρχεται ξαφνικά στην του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, των αστικών κομμάτων και της Αθήνα ο Βρετανός Παπανδρέου. Τα σχετικά, με τη πρωθυπουργός Ουίνστον κυβέρνησης Τσόρτσιλ... σύσκεψη αυτή, δόθηκαν στη δημοσιότητα τις αμέσως επόμενες μέρες, από το όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ, "Ελεύθερη Ελλάδα",
απ' όπου και αναδημοσιεύουμε ολόκληρο το κείμενο, διατηρώντας ακόμη και τον τότε τίτλο του.
Για να ξέρει ο ελληνικός λαός την αλήθεια Τα πρακτικά των δύο συσκέψεων για τη λύση της κρίσης. Η Αριστερά έκανε κι αυτή τη φορά το καθήκον της "Η σύσκεψη του πολιτικού κόσμου και των αντιπροσώπων ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που κλήθηκε με πρωτοβουλία των κ. κ. Τσώρτσιλ και Ήντεν έγινε χθες στις 5μμ στην Αγγλική Πρεσβεία. Από τη νύχτα είχε διαβαστεί μέσω του Σκόμπυ η πρόσκληση προς την ΚΕ του ΕΛΑΣ να στείλει αντιπροσώπους. Από μέρους του ΕΛΑΣ πήραν μέρος στη σύσκεψη οι συναγωνιστές Γ. Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ και ο στρατηγός Μάντακας, μέλη της ΚΕ του ΕΛΑΣ και από μέρους του ΕΑΜ ο Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ συναγ. Παρτσαλίδης. ΑΝΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΜΜΕΣ Οι τρεις συναγωνιστές με αυτοκίνητο του ΕΛΑΣ έφθασαν ως τα Εξάρχεια όπου προηγουμένου του Ανθυπολοχαγού επικεφαλής του εκεί τμήματος του ΕΛΑΣ επροχώρησαν μέχρι των πρώτων αγγλικών γραμμών. Ο ΕΛΑΣίτης Ανθυπολοχαγός κατά τη συμφωνία κρατούσε άσπρο μαντίλι, αντίστοιχα δε άσπρο μαντίλι κρατούσε και ο επικεφαλής Άγγλος. Όταν έφθασαν μέσα στις αγγλικές γραμμές επεβιβάσθηκαν αγγλικού αυτοκινήτου που τους μετέφερε στην Αγγλική Πρεσβεία. Στο μεταξύ, όπως είχε συμφωνηθεί, θα έπρεπε να είχε διακοπεί κάθε πολυβολισμός στην Αθήνα και τον Πειραιά. Ο Σκόμπυ παραβαίνοντας για μια ακόμη φορά και τη συμφωνία αυτή πολυβολούσε τις συνοικίες, ισχυρισθείς ότι έβαλλαν τα τηλεβόλα του ΕΛΑΣ στον Πειραιά, εναντίον του πολεμικού "Αίας" και της Σχολής Δοκίμων. Οι δρόμοι από τους οποίους πέρασαν οι αντιπρόσωποί μας δεν εβάλλοντο. Ο συναγ. Σιάντος φορούσε στρατιωτικά με το σήμα ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και ο στρατηγός Μάντακας φορούσε στολή εκστρατείας. Η ΣΥΣΚΕΨΗ Από μέρους των άλλων κομμάτων πήραν μέρος οι κ. κ. Σοφούλης, Καφαντάρης, δύο αντιπρόσωποι του Λαϊκού Κόμματος, ο Πλαστήρας και ο Παπανδρέου. Της συσκέψεως προήδρευε ο μητροπολίτης Δαμασκηνός. Οι κ. κ. Τσώρτσιλ, Ήντεν, Μακ Μίλαν, Λήπερ και ο στρατηγός Αλεξάντερ πήραν μέρος στην έναρξη της συσκέψεως. Κατά το ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου κλήθηκε ως επίσημος Κάτω από αμυδρό φωτισμό γίνεται η σύσκεψη με παρατηρητής και ο πρεσβευτής τη συμμετοχή του Τσόρτσιλ των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Μακ Βη και ο αρχηγός της Σοβιετικής Αποστολής συνταγματάρχης Ποπώφ.
ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΤΟΥ κ. ΤΣΩΡΤΣΙΛ Ο κ. Τσώρτσιλ που έφτασε στην Αθήνα προχτές το βράδυ αεροπορικώς, είχε τρίωρη συνομιλία με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και απλώς συναντήθηκε με τον Παπανδρέου. Χτες το πρωί τον κ. Τσώρτσιλ επισκέφτηκε ο Γάλλος πρεσβευτής κ. Μπαιλέν και ο αρχηγός της Σοβιετικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα συνταγματάρχης Ποπώφ. ΜΙΛΑ Ο κ. ΤΣΩΡΤΣΙΛ Μόλις άρχισε η σύσκεψη πήρε το λόγο ο Βρετανός Πρωθυπουργός κ. Τσώρτσιλ. Τόνισε ότι τα εκκρεμή ζητήματα δεν πρόκειται να λυθούν με τη βία, όμως είναι ανάγκη να δοθεί μια λύση στην πολύ άσκημη κατάσταση, που υπάρχει στην Ελλάδα. Εξήρε τον ηρωισμό του Ελληνικού Λαού εναντίων των Ιταλών και Γερμανών επιδρομέων και τον αγώνα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Παρατήρησε ότι πρέπει να γίνουν δεκτοί οι όροι του κ. Σκόμπυ και ότι τελικά το όλο ζήτημα θα το λύσει απερίσπαστος ο πολιτικός κόσμος της Ελλάδας. Καταλήγοντας είπε ότι αν τον χρειαστούν κατά τη σύσκεψη είναι στη διάθεσή τους. Ο Γραμματέας του ΕΑΜ ρώτησε μετά το τέλος του λόγου του κ. Τσώρτσιλ, γιατί δεν εκλήθηκε επίσημα το ΕΑΜ. Απάντησε ο κ. Ηντεν ότι εκλήθηκαν οι δυο παρατάξεις και με την πρόσκληση του ΕΛΑΣ συμπεριλαμβάνονταν και το ΕΑΜ. Αμέσως ύστερα αποχώρησαν οι κ. κ. Τσώρτσιλ και Ηντεν καθώς και οι άλλοι ξένοι. "ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΕΤΕ" Σε συνέχεια ο συν. Σιάντος, επειδή κανείς δεν έπαιρνε το λόγο, ρώτησε τον Πρόεδρο για το αντικείμενο της σύσκεψης. Ο Μακαριότατος απάντησε: "Για να παραδώσετε τα όπλα". ΣΙΑΝΤΟΣ: "Αν μας καλέσατε γι' αυτό, ελάτε να τα πάρετε. Νέο Λίβανο δεν πρόκειται να 'χουμε. Αν νομίσατε ότι ήρθαμε εδώ για να μας βρίσετε, να μας το πήτε, γιατί τότε θα είμαστε υποχρεωμένοι να αποχωρήσουμε. Αλλά στην περίπτωση αυτή θα φέρετε ακέραια την ευθύνη της ματαίωσης της σύσκεψης". Μετά τη δήλωση του συν. Σιάντου οι παριστάμενοι είπαν αν πρέπει να προχωρήσει η συζήτηση. Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ Ο κ. Καφαντάρης είπε ότι για να βρεθεί λύση πρέπει να λυθεί το πρώτο ζήτημα, της αντιβασιλείας και ρώτησε αν σ' αυτό συμφωνούν οι παριστάμενοι. Ο συν. Σιάντος δήλωσε αμέσως ότι η παράταξη που αντιπροσωπεύει είναι σύμφωνη με την εγκαθίδρυση αντιβασιλείας. Ο Σοφούλης Δεξί χέρι, όπως αποδείχτηκε, του αρνήθηκε να πει τη γνώμη του, γιατί δεν Τσόρτσιλ ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός μπορεί να αποφασίζει μόνος. Ο Μάξιμος μετά από πολλές επιφυλάξεις δέχτηκε σαν "αναγκαίον κακόν", τελικά το ζήτημα αυτό έμεινε εκκρεμές.
ΤΟ "ΚΑΤΗΓΟΡΩ" ΤΟΥ κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ Ο Παπανδρέου προσπάθησε έπειτα να δικαιολογήσει την εγκληματική πολιτική του. Ο κ. Καφαντάρης κατηγόρησε με δριμύτατες εκφράσεις τον Παπανδρέου, τον χαρακτήρισε ανάξιο πολιτικό και κυρίως υπεύθυνο για τη δραματική σημερινή κατάσταση και τόνισε ότι για 2.000 πραιτοριανούς της Ορεινής Ταξιαρχίας ματοκύλισε τον τόπο. Υπογράμμισε τελικά ότι τα εκκρεμή ζητήματα θα τα λύσει ο πολιτικός κόσμος της χώρας και όχι οι Άγγλοι. Βασιλεία για την Ελλάδα, είπε, είναι 4η Αυγούστου και φασισμός. Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ Πρέπει να συμπληρώσουμε ότι ο Σοφούλης και ο Παπανδρέου αποχωρήσανε ενώ συνεχιζόταν η συζήτηση. Ο Παπανδρέου όμως ξαναγύρισε στην αίθουσα ύστερα από υπόδειξη των Άγγλων. Ο Πλαστήρας κατηγόρησε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, γιατί με την "ασήμαντη" δράση τους κατά την Κατοχή γίνανε αιτία καταστροφών στη χώρα. Ο συν. Σιάντος τον διέκοψε σε ζωηρό τόνο και του τόνισε ότι όταν ο Πλαστήρας παραθέριζε στη Νίκαια, ο Ελληνικός Λαός πολεμούσε τους καταχτητές και η δράση του ΕΛΑΣ έχει αναγνωριστεί από τους Συμμάχους σαν πολύτιμη συμβολή στον κοινό αγώνα. ΜΙΛΑ Ο ΣΥΝΑΓ. ΣΙΑΝΤΟΣ Μίλησε κατόπιν ο συν. Σιάντος. Ανέφερε τις θυσίες και υποχωρήσεις που έκαναν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ για να εξασφαλιστεί ομαλή δημοκρατική εξέλιξη και σημείωσε ότι τίποτε δεν πραγματοποιήθηκε απ' όσα είχαν συμφωνηθεί. Ο κρατικός μηχανισμός έμεινε όπως ήταν επί Κατοχής, κανείς δωσίλογος δε δικάστηκε, εζήτησαν να αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ, ενώ νύχτα μέρα μετέφεραν όπλα και εξόπλιζαν την 5η φάλαγγα. Απηύθυνε δριμύτατο κατηγορητήριο εναντίον του Παπανδρέου, που είναι υπεύθυνος όχι μόνο γιατί έβαψε τα χέρια του στο αίμα του ελληνικού λαού, αλλά και γιατί παρέσυρε του Άγγλους σ' έναν πόλεμο εναντίον της Ελλάδας. Για τον Παπανδρέου, είπε, δεν μπορεί να γίνεται συζήτηση να συμμετάσχει σε Κυβέρνηση ούτε και σαν απλός υφυπουργός. Καυτηρίασε την επέμβαση των Άγγλων και τις ωμότητες που διαπράττουν. Εμείς πιστεύουμε, είπε, ότι ο αγώνας μας είναι απόλυτα δίκαιος. Δεν επροκαλέσαμε τη σημερινή κατάσταση που είναι πραγματικά άσκημη. Αμυνόμαστε για τα δικαιώματα του λαού. Όμως δε συζητάμε το ζήτημα των ευθυνών. Ούτε σεις μπορείτε να δικάσετε εμάς, ούτε εμείς εσάς. Κριτής είναι ο Λαός. Γι' αυτό και ζητούμε να γίνουν το ταχύτερο εκλογές. Νομίζουμε ότι πρέπει να δοθεί λύση στη σημερινή κατάσταση, αρκεί να έχουμε τη διάθεση γι' αυτό. Δυο είναι τα σημεία που πρέπει ν' αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας: Δημοκρατία και Ανεξαρτησία. Η διαλλακτικότητα αυτή δεν πρέπει να νομιστεί αδυναμία. Είμαστε αποφασισμένοι να συνεχίσουμε τον αγώνα για τη Δημοκρατία και την Ανεξαρτησία και έχουμε όλη την Ελλάδα μαζί μας. Σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να υποταχθούμε. "ΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ" Στο τέλος του λόγου του ρώτησε ο Πλαστήρας πώς μπορεί να λυθεί το στρατιωτικό. Ο συν. Σιάντος του υπενθύμισε τη γνωστή θέση μας - γενική
αποστράτευση, δημιουργία εθνικού στρατού κλπ. Στο σημείο αυτό ο Πλαστήρας ρώτησε ανήσυχος: - Και τότε τι θα γίνουν τα 30 τάγματα του που επιστρατεύθηκαν; Σιάντος: Έχετε 30 τάγματα; Και δεν τα στέλνετε να μας διαλύσετε αντί να στέλνετε Άγγλους; Τελικά αποφασίστηκε να γίνει σήμερα στις 11 π.μ. ευρύτερη σύσκεψη των κομμάτων. Θα συζητηθούν το ζήτημα της αντιβασιλείας και το όλο πολιτικό ζήτημα και θα παρθούν αποφάσεις. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΣΥΣΚΕΨΗΣ Χθες το μεσημέρι επαναλήφθηκε η σύσκεψη για τον τερματισμό της σύγκρουσης και τη λύση της πολιτικής κρίσης. Πήραν μέρος υπό την προεδρεία του Αρχιεπισκόπου, οι κ. κ. Καφαντάρης, Σοφούλης, Σοφιανόπουλος, Πλαστήρας, Μάξιμος, Μυλωνάς, Δραγούμης, Κ. Τσαλδάρης, Αλεξανδρής, Στεφανόπουλος, Πέτρος Ράλλης, Σπ. Θεοτόκης, Κανελλόπουλος, Γονατάς και Παπανδρέου. Από το ΕΑΜ πήραν μέρος οι συν. Σιάντος και Παρτσαλίδης. Είχαν οριστεί επίσης οι συναγ. Γεωργαλάς και Γαβριηλίδης, καθώς και ο συναγ. Σβώλος, αλλά δεν μπόρεσαν να μετάσχουν, γιατί οι προσκλήσεις δόθηκαν αργά και οι Άγγλοι δεν ανελάμβαναν την ευθύνη να τους εξασφαλίσουν τη μετάβαση, λόγω των διεξαγομένων εκείνη τη στιγμή επιχειρήσεων. Όταν πήγαν οι συναγ. Σιάντος και Παρτσαλίδης, αντί για σύσκεψη βρήκαν παρακοινοβούλιο. Όταν ξανάρχισε η σύσκεψη, απάντησε ο κ. Καφαντάρης σε επίθεση που του είχε γίνει για όσα είπε προχθές. ΜΙΛΑ Ο κ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ: Δεν είμαι συνήγορος της Αριστεράς. Τα όσα είπα για την Ορεινή Ταξιαρχία, δεν τα είπα για να υποστηρίξω την Αριστερά, αλλά για να καταδείξω, ότι ήταν λάθος να οδηγήσει ο κ. Παπανδρέου στη σύρραξη, χάρη της Ορεινής Ταξιαρχίας. Αν ο κ. Παπανδρέου ενόμιζε ότι έπρεπε να οδηγηθούμε σε σύρραξη, θα όφειλε να διαλέξει άλλες αφορμές και όχι το ζήτημα της διατήρησης των 2.000 πραιτοριανών, όταν μάλιστα είχε δεχτεί τη διάλυσή τους και κατόπιν υπαναχώρησε. Ο κ. Παπανδρέου ήρθε στην Αθήνα, αλλά δεν έκρινε αναγκαίο να καλέσει μια σύσκεψη των κομμάτων και να εξηγήσει τι έγινε στην Αίγυπτο. Με εντολή τίνος ήρθε πρωθυπουργός, αυτό δε μας το εξήγησε. Αυτός δεν είναι δημοκρατικός τρόπος διακυβέρνησης. Σήμερα μας φέρνει την παραίτησή του. Δε με ενδιαφέρει τι θα κάνει. Το ζήτημα δε λύνεται με την παραίτηση Παπανδρέου, αλλά με την Αντιβασιλεία. ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ - ΜΑΚΑΡΙΟΤΑΤΟΣ: Η Αριστερά δήλωσε χτες ότι στη νέα Κυβέρνηση θα καταθέσουν τα όπλα. Μπορεί η Αριστερά να μας πει, τι εννοεί νέα Κυβέρνηση και με ποιους όρους θα καταθέσει τα όπλα; - ΣΙΑΝΤΟΣ: Εμείς για τα όπλα, δεν έχουμε να σας πούμε τίποτε, προτού λυθούν τα βασικά ζητήματα. Τα όπλα είναι δική μας και των Άγγλων υπόθεση. Το ζήτημα είναι: Ο πολιτικός κόσμος είναι διατεθειμένος να συγκροτήσει Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, ναι ή όχι; Αν ναι, τότε να συζητήσουμε πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Συμφωνώ με τον κ. Καφαντάρη, ότι πρώτο βήμα για τη λύση του Ελληνικού ζητήματος είναι η Αντιβασιλεία, που θα οδηγήσει στη λύση του Κυβερνητικού ζητήματος. Δεν μπορούμε να παραδώσουμε τα όπλα στη λεγόμενη κυβέρνηση Παπανδρέου,
γιατί μαζί της βρισκόμαστε σε εμπόλεμο κατάσταση, εκτός αν νομίζετε, ότι ο Παπανδρέου αποτελεί Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. - ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Δεν είπα, ότι υπάρχει Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑ - ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗΣ: Χθες τέθηκε για λύση το ζήτημα της Αντιβασιλείας. Βλέπω ότι το ζήτημα αυτό παρακάμπτεται. Είναι κοινή συνείδηση, ότι αν υπήρχε Αντιβασιλεία, μπορούσε να αποφευχθεί η σύγκρουση, γιατί όταν στις 4 του Δεκέμβρη παραιτήθηκε ο Παπανδρέου και προσκλήθηκε ο κ. Σοφούλης, ήρθε δε σε επαφή μαζί του το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, θα ήταν δυνατό να σχηματιστεί Κυβέρνηση. Συνεπώς, πρωταρχική προϋπόθεση του τερματισμού της κρίσης είναι η Αντιβασιλεία.
Ο Κανελλόπουλος κάνει εμπαθή επίθεση κατά του ΕΑΜ. - ΣΙΑΝΤΟΣ: Το καθήκον μας είναι, όχι να συζητάμε, αλλά να βρούμε μια λύση, που θα μας βγάλει από τη σημερινή κατάσταση. Επαναλαμβάνω την άποψη: Πρέπει να γίνει νέα Κυβέρνηση κοινής εμπιστοσύνης στην οποία θα παραδώσει ο στρατός του ΕΛΑΣ. Μπροστά στην επιμονή των ΕΑΜικών αντιπροσώπων, ο Μακαριότατος ανακοινώνει ότι υπέρ της αντιβασιλείας εκηρύχτηκαν οι: Καφαντάρης, Σοφούλης, Σιάντος, Παρτσαλίδης, Μυλωνάς, Σοφιανόπουλος, Πλαστήρας, Μάξιμος, Γονατάς και Κανελλόπουλος. Για την αναβολή οι Θεοτόκης, Ράλλης, Τσαλδάρης, Στεφανόπουλος και Παπανδρέου. Με την ψηφοφορία αυτή θεωρήθηκε ότι λύθηκε το ζήτημα του θεσμού της Αντιβασιλείας και καλείται ο συν. Σιάντος να εκθέσει τις απόψεις του ΕΑΜ για τον τρόπο συγκρότησης της Κυβέρνησης και το πρόγραμμά της. ΜΙΛΑ Ο ΣΥΝΑΓ. ΣΙΑΝΤΟΣ ΣΙΑΝΤΟΣ: Η κυβέρνηση που θα σχηματιστεί, πρέπει να είναι κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας. Το πρόγραμμά της πρέπει να είναι: 1. Τιμωρία των δωσιλόγων. Απαίτηση του λαού είναι να δώσει λόγο όποιος βαρύνεται για προδοτικές πράξεις. 2. Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού. Όπως είναι συγκροτημένος σήμερα ο κρατικός μηχανισμός, με υπεύθυνους λειτουργούς στυλοβάτες της 4ης Αυγούστου και δωσιλόγους, δεν μπορεί να γίνει διοίκηση Κράτους ελεύθερου και δημοκρατικού. 3. Διάλυση της Χωροφυλακής. Με το Σώμα αυτό ο Μανιαδάκης και οι καταχτητές οργίασαν σε βάρος του λαού. Όσα στοιχεία της Χωροφυλακής είναι υγιή, να παραμείνουν αφού κριθούν από συμβούλιο. Η Αστυνομία Πόλεων, αφού περάσουν από Συμβούλιο τα στελέχη της, να παραμείνει για την τάξη στην Αθήνα. Στην ύπαιθρο, θα αναλάβει η Εθνοφυλακή. 4. Δημιουργία Εθνικού Στρατού, με την αποστράτευση όλων των εθελοντικών σχηματισμών. Να κληθούν 2 έως 3 ηλικίες. Τα στελέχη του στρατού να περάσουν από Συμβούλια. Έτσι θα φτάσουμε στον τερματισμό της κρίσης. Ως προς τη σύνθεση της Κυβέρνησης, ζητούμε: Πρωθυπουργός, πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης. Ποσοστό συμμετοχής μας: 40 - 50%. Τα υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης και τα υφυπουργεία Στρατιωτικών και Εξωτερικών. Στο σημείο αυτό εξηγεί με ακαταμάχητα επιχειρήματα, γιατί πρέπει να δοθούν στην Αριστερά τα πιο πάνω υπουργεία.
Τελικά ο Σιάντος πρότεινε να γίνουν το δημοψήφισμα την πρώτη Κυριακή του Φεβρουαρίου και οι εκλογές τον Απρίλη. ΟΙ ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΙ Οι κ. κ. Π. Ράλλης, Θεοτόκης και Τσαλδάρης, αποχωρούν με τη δήλωση του πρώτου, ότι οι προτάσεις σημαίνουν κομμουνιστικοποίηση του κράτους. Ο Πλαστήρας δήλωσε, ότι αν γίνουν δεκτές οι προτάσεις θα... φύγει από την Ελλάδα. ΣΙΑΝΤΟΣ: Αυτό είναι ζήτημα δικό σας. Αλλά νομίζω ότι το κακό δε είναι μεγάλο. Ο κ. Μάξιμος προτείνει να γίνει συζήτηση για τις προτάσεις, αλλά ο κ. Σοφούλης διαμαρτύρεται. Ο σ. Σιάντος παρακαλεί να διευκρινισθεί, στο τέλος, εάν η σύσκεψη οδηγήται σε ναυάγιο ή όχι. Ο κ. Σοφούλης και ο Μακαριότατος δηλώνουν, ότι η συζήτηση θα επαναληφθεί αφού ανταλλαχθούν οι απόψεις των άλλων κομμάτων επί των προτάσεων της Αριστεράς. Τελικά αποφασίζεται να συνεχιστεί η σύσκεψη σε ημέρα που θα καθοριστεί. Ο σ. Σιάντος δήλωσε στο Μακαριότατο, ότι αν στη νέα σύσκεψη θα κληθεί και ο Γονατάς, η Αριστερά δεν μπορεί να μετάσχει και αν δεν αποχώρησε και κατά τη σύσκεψη αυτή, αυτό προήλθε από την ειλικρινή επιθυμία της να μη ναυαγήσει η σύσκεψη". *Η φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του DMITRI KESSEL "ΕΛΛΑΔΑ του '44"
ΜΕΡΟΣ 9ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 07-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ Η τελική έκβαση και η συμφωνία ανακωχής Η διήμερη σύσκεψη, που προκάλεσε ο Τσόρτσιλ, έληξε χωρίς κανένα αποτέλεσμα, στις 27 του Δεκέμβρη. Και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού η εγγλέζικη ηγεσία απαιτούσε ουσιαστικά την άνευ όρων παράδοση του ΕΛΑΣ και την υποταγή της χώρας και του λαού στα βρετανικά σχέδια και στόχους. Τίποτε λιγότερο. Ακόμη και οι συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας ήταν πλέον παρελθόν και ξεπερασμένες, για τον Τσόρτσιλ και δεν τις θεωρούσε πια ικανοποιητικές. Γεγονότα, που αποδείχνουν - εκτός των άλλων - πως η πρωτοβουλία της σύσκεψης αποτελούσε έναν υποκριτικό Ομαδικές συλλήψεις πατριωτών από Βρετανούς στρατιώτες ελιγμό των Εγγλέζων, με σκοπό να διασκεδάσουν την εσωτερική και διεθνή κατακραυγή, για την εγκληματική επιδρομή τους στην Ελλάδα.
Το βράδυ της 27 Δεκέμβρη ο Τσόρτσιλ δηλώνει στους δημοσιογράφους: "Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαρισθεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν ευρίσκονται υπό τον έλεγχο οιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως... Θα χρησιμοποιήσωμεν οσασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο διά να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν" (Στρατ. Αλεξάντερ "Πολεμικά απομνημονεύματα" εφημ. "Καθημερινή" 12.3.1961). Το απόγευμα της ίδιας μέρας και ενώ η σύσκεψη μόλις είχε λήξει, ο Τσόρτσιλ είχε συναντηθεί με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και του ανακοίνωσε πως θα ζητηθεί από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Γλύξμπουργκ, να τον διορίσει αντιβασιλιά. Ο Δαμασκηνός αποδέχτηκε και υποσχέθηκε στον Τσόρτσιλ, πως θα "επιχειρήσει το σχηματισμό κυβερνήσεως χωρίς τη συμμετοχή σ' αυτήν κομμουνιστών" ("Απομνημονεύματα", τ. 6, βιβλ. Α', σελ. 280) Ο Δαμασκηνός ορίστηκε αντιβασιλιάς στις 31 του Δεκέμβρη. Την ίδια μέρα υπέβαλε την παραίτησή του ο Γ. Παπανδρέου, αφού είχε ολοκληρώσει πλέον το εγκληματικό του έργο. Στις 3 Γενάρη του 1945 διορίστηκε πρωθυπουργός ο Νικόλαος Πλαστήρας. Στο μεταξύ, από τις 27 Δεκέμβρη και ενώ ο Τσόρτσιλ βρίσκεται ακόμη στην Αθήνα και "κανονίζει" τα της εξουσίας του τόπου, οι εγγλέζικες στρατιωτικές δυνάμεις εξαπολύουν γενική επίθεση ενάντια στις θέσεις του ΕΛΑΣ. Οι μάχες που επακολούθησαν ήταν σκληρές. Η στρατιωτική, όμως, υπεροπλία των Βρετανών λυγίζει το μαχητικό φρόνημα και τη γενναία αντίσταση του λαού και των μαχητών του ΕΛΑΣ. Οι Βρετανικά τεθωρακισμένα απώλειες είναι σοβαρές και οι εφεδρείες οχήματα στο κέντρο της Αθήνας ανύπαρκτες, αφού ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ - που οδεύουν ήδη προς την Αθήνα - επρόκειτο να φθάσουν στην πρωτεύουσα στα τέλη του Γενάρη. Στα πλαίσια των συνθηκών αυτών η ΚΕ του ΕΛΑΣ αποφάσισε τη σύμπτυξη των υπερασπιστών της Αθήνας και του Πειραιά, η οποία άρχισε το ξημέρωμα της 5ης του Γενάρη. Στην αρχή, μονάδες του Α' ΣΣ του ΕΛΑΣ επιχείρησαν να κρατηθούν σε θέσεις στον κάμπο της Αττικοβοιωτίας, αλλά τελικά υποχώρησαν - κάτω από την πίεση των υπέρτερων αντίπαλων δυνάμεων στους γύρω ορεινούς όγκους. Οι βασικοί μηχανισμοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ μεταφέρθηκαν προσωρινά στα Τρίκαλα.
Η ανακωχή Την αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ ακολούθησαν χιλιάδες λαού της Αθήνας που αντιλαμβάνονταν ότι αν έμεναν στην πρωτεύουσα θα ήταν έρμαιο στα χέρια των Εγγλέζων, των δωσιλόγων και κάθε λογής φασιστικών αντικομμουνιστικών στοιχείων. Επίσης, εκτός πρωτεύουσας μεταφέρθηκαν προσωρινά και οι μηχανισμοί της ΚΕ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Η ήττα, παρά το γεγονός ότι ήταν βαριά, δεν είχε πτοήσει το ηθικό και το φρόνημα των λαϊκών δυνάμεων, και η ηγεσία του κινήματος - όπως επιβεβαιώνεται και από το ανακοινωθέν της ΚΕ του ΕΛΑΣ που προαναφέραμε - έκανε ό,τι ήταν δυνατό
για να το τονώσει. Ήταν φυσικό άλλωστε. Ο κύριος όγκος του ΕΛΑΣ είχε μείνει ανέπαφος και κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Μπορεί βεβαίως να είχε χαθεί η πρωτεύουσα αλλά κυριαρχούσε, βάσιμα, η εντύπωση πως επρόκειτο για μια πρόσκαιρη νίκη του εχθρού και πως σύντομα θα αντιστρέφονταν τα πράγματα. Μάλιστα η εντύπωση αυτή είχε γίνει και τραγούδι στα χείλη του λαού: "- Μας πήραν την Αθήνα - τραλά, λαλά, λαλά! - Μας πήραν την Αθήνα - τραλά, λαλά, λαλά! - Μας πήραν την Αθήνα - Τζούμ, τραλά, λαλά - Μονάχα για ένα μήνα - Κάπα, Κάπα, Έψιλον, Κούκου, Κούκου, Ε". Τα πράγματα βέβαια δεν εξελίχθηκαν όπως τα περιέγραφε ο καθ' όλα βάσιμος λαϊκός ενθουσιασμός. Στις 9 Γενάρη του 1945 άρχισαν στο αρχηγείο του Σκόμπι οι διαπραγματεύσεις για σταμάτημα των εχθροπραξιών. Την ηγεσία του ΕΛΑΣ εκπροσώπησαν ο Γ. Ζεύγος, ο Δ. Παρτσαλίδης, ο ταγματάρχης Θ. Μακρίδης και ο ταγματάρχης Α. Αθηνέλλης. Οι διαπραγματεύσεις οδήγησαν σε συμφωνία ανακωχής η οποία και Βρετανική περίπολος προσπερνάει πτώματα υπογράφηκε στις 11/1/1945. κρατουμένων που είχαν προσπαθήσει να Οφείλουμε δε να σημειώσουμε ότι τη αποδράσουν από τις Φυλακές Αβέρωφ συμφωνία υπογράφουν οι προαναφερόμενοι εκπρόσωποι του ΕΑΜικού κινήματος και ο στρατηγός Σκόμπι. Απουσιάζει η υπογραφή οποιουδήποτε εκπροσώπου του αστικού πολιτικού κόσμου της χώρας, ιδιαίτερα δε, εκπροσώπου της κυβέρνησης μαριονέτας των Αθηνών. Ούτε τα προσχήματα δε φρόντισαν να κρατήσουν κι αυτό το γεγονός είναι η μέγιστη απόδειξη πως τα Δεκεμβριανά δεν ήταν εμφύλιος πόλεμος - όπως πολλοί ισχυρίζονται διαστρεβλώνοντας την ιστορία - αλλά πόλεμος για την ανεξαρτησία της Ελλάδας ενάντια στις βρετανικές δυνάμεις κατοχής. Αναμφίβολα δεν μπορεί να χρεωθεί στην ηγεσία του ΕΑΜικού κινήματος ότι έκανε λάθος επιλογή επιδιώκοντας την παύση των εχθροπραξιών. Μια ανάπαυλα ήταν αναγκαία για τον ΕΛΑΣ ώστε να προετοιμαστεί κατάλληλα για τη συνέχιση του αγώνα. Όμως οι όροι της ανακωχής, όπως καταγράφηκαν στο κείμενο της συμφωνίας ήταν δυσμενέστατοι για τον ΕΛΑΣ και δεν ανταποκρίνονταν στον πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων. Βάσει της συμφωνίας ανακωχής οι εχθροπραξίες θα σταματούσαν τα μεσάνυχτα της 14ης Ιανουαρίου 1945. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώνονταν μέχρι τις 18/1/45 να εκκενώσουν τις περιοχές της Αττικοβοιωτίας - Εύβοιας, ένα μεγάλο τμήμα του Νομού Φθιωτιδοφωκίδας και το μεγαλύτερο μέρος του Νομού Μαγνησίας. Επίσης έπρεπε να αποσυρθούν από τμήμα του Νομού Θεσσαλονίκης και την πόλη της Θεσσαλονίκης, από τα νησιά Ζάκυνθο, Κύθηρα και Σποράδες καθώς και απ' ολόκληρη τη βόρεια Πελοπόννησο ("Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α', σελ. 495 - 496. Ολόκληρο το κείμενο της συμφωνίας ανακωχής: "Λευκή Βίβλος ΕΑΜ", σελ. 71 - 72). Έτσι τελείωσε και από στρατιωτικής απόψεως ο Μεγάλος Δεκέμβρης του '44. Το ΕΑΜικό κίνημα είχε αρκεστεί να διατηρήσει προς το παρόν τις ένοπλες δυνάμεις του
και ως αντάλλαγμα γι' αυτό δέχτηκε να μεγιστοποιήσει την ήττα της Αθήνας, αφού με τη συμφωνία ανακωχής παραχώρησε στον εχθρό πολύ μεγαλύτερης έκτασης έδαφος απ' αυτό που ο ίδιος είχε κερδίσει με τη δύναμη των όπλων.
Ορισμένες βασικές εκτιμήσεις Πολλές και διάφορες είναι οι εκτιμήσεις, που έχουν γραφτεί για τη μάχη του Δεκέμβρη και την τελική της έκβαση. Αρκετές απ' αυτές αφορούν επιμέρους ζητήματα και πλευρές των εξελίξεων κι ενώ έχουν οπωσδήποτε τη δική τους αξία και σημασία, όχι μόνο δεν αλλάζουν την ουσία ορισμένων, γενικότερων συμπερασμάτων, αλλά τα επιβεβαιώνουν με τον ένα ή άλλο τρόπο. Ως τις πλέον ολοκληρωμένες και βαθύτερες εκτιμήσεις, για τη σημαντική αυτή στιγμή της νεότερης ιστορίας της Οι επιζώντες Αθηναίοι αναζητούν συγγενείς τους ανάμεσα στα πτώματα έχοντας καλυμμένες τις μύτες χώρας, επιλέξαμε το σχετικό τους με μαντίλια απόσπασμα από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, το οποίο και παραθέτουμε ολόκληρο: "Η σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, που κράτησε 33 μέρες, στάθηκε ένας ηρωικός αγώνας για τη λευτεριά και έγραψε μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού. Οι μαχητές του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, όλος ο λαός, πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στους καινούριους κατακτητές. Τελικά, μπροστά στις υπέρτερες αριθμητικά δυνάμεις, η αντίσταση του ΕΛΑΣ και του λαού της Αθήνας - Πειραιά κάμφθηκε. Στην έκβαση της μάχης του Δεκέμβρη, εκτός από την ανεπάρκεια των δυνάμεων και των πολεμικών μέσων του ΕΛΑΣ, έχουν συντελέσει και οι εξής παράγοντες: Η ηγεσία του Κόμματος αιφνιδιάστηκε από τα γεγονότα και αντέδρασε σπασμωδικά. Ανασυγκρότησε την ΚΕ του ΕΛΑΣ, χωρίς επιτελείο και μηχανισμό, που ανέλαβε τη διεύθυνση της μάχης της Αθήνας. Παραμέρισε το ΓΣ του ΕΛΑΣ, που διέθετε επιτελείο και υπηρεσίες και ανέθεσε στον Σαράφη και τον Άρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Δε συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, που ήταν το κύριο μέτωπο και δεν οργάνωσε αποτελεσματική επίθεση από τις πρώτες μέρες. Επίσης δεν εμπόδισε τα διάσπαρτα στην ελληνική επαρχία βρετανικά στρατιωτικά τμήματα να μεταφερθούν στην Αθήνα και να πάρουν μέρος στις μάχες. Ακόμη η ηγεσία του κινήματος δεν είχε προβλέψει ότι η κατάσταση πιθανόν να οδηγούνταν από τους Άγγλους και την αντίδραση σε ένοπλη σύγκρουση με επίκεντρο την πρωτεύουσα. Σ' αυτό οφείλεται και η μη έγκαιρη κατάρτιση σχεδίου. Το σχέδιο αντιμετώπισης της κατάστασης καταρτίστηκε εκ των υστέρων, όταν οι Άγγλοι και η αντίδραση είχαν προχωρήσει στην ένοπλη επέμβαση και μάλιστα και τότε ακόμη δε στρέφονταν εναντίον τους, αλλά εναντίον των δυνάμεων της ελληνικής αντίδρασης".
Η ανακοίνωση του ΕΛΑΣ Τη μέρα της υποχώρησης, η ΚΕ του ΕΛΑΣ απευθύνθηκε στο λαό της Αθήνας και του Πειραιά με ανακοινωθέν, στο οποίο εξηγούσε με πνεύμα αισιοδοξίας και σαφή προσπάθεια τόνωσης του ηθικού του λαού - τις αιτίες της υποχώρησης, δίνοντας ταυτόχρονα την υπόσχεση ότι ο αγώνας θα συνεχιστεί μέχρι τέλους. Παραθέτουμε αυτό το ντοκουμέντο, όπως έχει δημοσιευτεί στη "Λευκή Βίβλο" του ΕΑΜ (σελ. 68 - 69): "Οι υπερασπιστές της Αθήνας και του Πειραιά και ο αδούλωτος λαός τους, πολεμώντας με ασύγκριτο ηρωισμό και ιερό πάθος που μπορεί να 'χουν οι μαχητές της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της Ανεξαρτησίας, ξαναζωντάνεψαν και ελάμπρυναν με νέα υπέροχα Παρά την ήττα στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ κατορθώματα τις ωραιότερες σελίδες διατηρούσε στο ακέραιο το ηθικό του, καθώς ο κύριος όγκος των δυνάμεών του της εθνικής μας ιστορίας: το βρισκόταν στην επαρχία Μεσολόγγι, το Αρκάδι, το έπος της Αλβανίας και της Εθνικής Αντίστασης. Περισσότερο από ένα μήνα κράτησαν το αθάνατο μέτωπο της Αθήνας και του Πειραιά, αντιμετωπίζοντας τα ασυγκρίτως ανώτερα μέσα του αντιπάλου. Αλλά ο εχθρός, αδυνατώντας να πλήξει τις στρατιωτικές μας δυνάμεις, εστράφη με εκδικητική μανία εναντίον των αμάχων. Ο στόλος, τα αεροπλάνα, τα κανόνια και τα τανκς του κ. Τσώρτσιλ με χιλιάδες βλήματα καθημερινά, ιδιαίτερα τις τελευταίες μέρες, σπέρνουν το θάνατο σε γυναικόπαιδα και γέροντες και ισοπεδώνουν τις λαϊκές συνοικίες. Πολλές χιλιάδες είναι τα θύματα των άνανδρων αυτών επιδρομών. Ολόκληρες συνοικίες, εργοστάσια, φτωχόσπιτα, νοσοκομεία εκονιορτοποιήθηκαν. Σκοπός του Σκόμπυ είναι να μεταβάλει την Αθήνα που σεβάστηκαν όλοι οι κατακτητές και επιδρομείς, σε σωρούς από ερείπια, σ' ένα απέραντο νεκροταφείο. Μπροστά στη θηριώδη επιδρομική μανία του Σκόμπυ, η ΚΕ του ΕΛΑΣ για να γλιτώσει τους αμάχους από το βέβαιο θάνατο των βομβών και των μυδραλίων, για να περισώσει την Αθήνα και τον Πειραιά από οριστική καταστροφή, αποφάσισε και διέταξε τη σύμπτυξη των ηρωικών υπερασπιστών της πρωτεύουσας και του Πειραιά. Η σύμπτυξη αυτή δεν είναι νίκη του Σκόμπυ. Είναι κάτι χειρότερο από μια Πύρρειο νίκη. Είναι ένα ανεξίτηλο στίγμα και μια αιώνια καταισχύνη, γιατί μόνο ο Σκόμπυ χρησιμοποίησε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης σαν ασπίδα ενός εξοντωτικού πολέμου. Πολίτες στα όπλα. Ο αγώνας συνεχίζεται. Θα διεξαχθεί με μεγαλύτερο ακόμη πάθος. Η Αθήνα και ο Πειραιάς είναι αδούλωτοι. Η Ελλάδα θα μείνει ελεύθερη. Η νίκη είναι δική μας. Όλοι και όλα για τη συντριβή του ελληνικού φασισμού. Για την Ελευθερία, για τη Δημοκρατία, για την Ανεξαρτησία της Χώρας. Για τον πολιτισμό και για το Μέλλον της Ελλάδας. 5 - 1 - 45 Η ΚΕ του ΕΛΑΣ
Ε. Μάντακας, Μ. Χατζημιχάλης, Γ. Σιάντος".
Μια κυνική ομολογία του Τσόρτσιλ Το τέλος των εχθροπραξιών μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Βρετανών σχολιάζει με τρόπο εντυπωσιακά κυνικό στα απομνημονεύματά του ο Ου. Τσόρτσιλ, ομολογώντας απερίφραστα τους λόγους της βρετανικής επέμβασης στην Ελλάδα. Αφού παρουσιάζει περιφραστικά τους όρους της ανακωχής, ο Βρετανός πρωθυπουργός υπογραμμίζει: "Έτσι ετελείωσε η μάχη που διήρκεσε έξι εβδομάδες και που έγινε για να καταλάβωμε την Αθήνα και, όπως θα δείξει η συνέχεια των γεγονότων, να απαλλάξωμε την Ελλάδα από τον κομμουνιστικό ζυγό. Την εποχή αυτήν που τρία εκατομμύρια άνδρες πολεμούσαν σε κάθε στρατόπεδο στο Δυτικό Μέτωπο και που τεράστιες αμερικανικές δυνάμεις ηγωνίζοντο εναντίον της Ιαπωνίας στον Ειρηνικό, οι ελληνικές αυτές παραφορές μπορούσαν να φαίνονται ότι είχαν ελάχιστη σημασία, αλλά δεν ευρίσκοντο λιγότερο στο νευρικό κέντρο της ισχύος, της τάξεως και της ελευθερίας του δυτικού κόσμου" (Ουίνστον Τσόρτσιλ: "2ος Παγκόσμιος Πόλεμος", Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος ΣΤ' σελ. 352).
ΜΕΡΟΣ 10ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 08-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 11
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Καταγραφή και κριτική ορισμένων απόψεων (Α) Μπορούσε να είχε αποφευχθεί ο Δεκέμβρης; Το ερώτημα έχει βασανίσει πολλούς, ενώ ορισμένοι το έχουν αξιοποιήσει, για να γυρίσουν την ιστορία με το κεφάλι κάτω Αναμφισβήτητα τα Δεκεμβριανά υπήρξαν σταθμός στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και - φυσικό επόμενο - αποτέλεσαν θέμα, με το οποίο ασχολήθηκαν πολλοί ιστορικοί, ερευνητές, απομνημονευματογράφοι πολιτικοί και κάθε λογής δημοσιολόγοι. Τα δημοσιεύματά τους - μικρά ή μεγάλα, δεν έχει σημασία - δεν ασχολούνται μόνο με την καταγραφή των ιστορικών γεγονότων, αλλά εμπεριέχουν συμπεράσματα και κρίσεις. Θα ήταν παράδοξο, άλλωστε, να μη συμβαίνει κάτι τέτοιο. Πρόκειται, δηλαδή, για δημοσιεύματα ιστορικά, που συνήθως συνοδεύονται από τη φιλοδοξία των συγγραφέων τους να λειτουργήσουν διαπαιδαγωγητικά στο σήμερα και το αύριο. Κι αυτό, στη γενική του κατεύθυνση, δεν είναι αθέμιτο, αφού πάντα η εξέταση ενός ιστορικού γεγονότος, εξ αντικειμένου εδράζεται στη διαλεκτική σχέση παρελθόντος - παρόντος, με την έννοια ότι το παρελθόν δεν είναι ποτέ νεκρό γράμμα, αλλά βαραίνει πάνω στις συνειδήσεις και στην υλική ζωή των σημερινών και μελλοντικών ανθρώπων. Πρόβλημα καθίσταται από τη στιγμή που αυτοί που ασχολούνται με το
παρελθόν επιχειρούν να το ανατρέψουν, το διαστρεβλώνουν, το περιφρονούν και ταυτόχρονα το χρησιμοποιούν κατά το δοκούν. Μια κριτική εξέταση των απόψεων αυτών είναι, αναντίρρητα, ένας πιεστικός πειρασμός και σ' ό,τι μάς αφορά θεωρήσαμε αδικαιολόγητη οποιαδήποτε απόπειρα αποφυγής του πειρασμού αυτού. Δεν ήταν, βεβαίως, δυνατό να καταπιαστούμε με όλες τις απόψεις που θα άξιζαν κριτικής. Σταθήκαμε σ' εκείνες τις εξόφθαλμα αντιιστορικές, που περιφρονούν την ιστορική αλήθεια και με εφαλτήριο το ιστορικό γεγονός - χωρίς κανένα σεβασμό προς αυτό - έχουν ως στόχο να διαμορφώσουν κριτήρια πολιτικής συμπεριφοράς και συνείδησης στο παρόν και στο μέλλον.
Μπορούσαν να αποφευχθούν τα Δεκεμβριανά; Υποστηρίζουν αρκετοί πως ο Δεκέμβρης του 1944 μπορούσε να αποφευχθεί, ότι το ΚΚΕ δεν έπρεπε να πάρει τα όπλα, πως οι ευθύνες είναι μοιρασμένες ή ότι φέρνει και το ΚΚΕ ευθύνες επειδή δεν απέφυγε - ενώ μπορούσε - τη σύγκρουση. Στους υπέρμαχους αυτής της άποψης έχουν προστεθεί με βιβλία που έγραψαν τα τελευταία χρόνια και δύο πρώην κομμουνιστές: Ο Λ. Κύρκος και ο Γρ. Φαράκος. Μπορούσαν, όμως, να αποφευχθούν τα Δεκεμβριανά; Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν το ερώτημα αντιιστορικό και αντεπιστημονικό. Αποφεύγουμε την πρόκληση να επιχειρηματολογήσουμε για το αντίθετο. Δεν είναι η στιγμή για φιλοσοφία της ιστορίας. Αποδεχόμαστε το ερώτημα και υπογραμμίζουμε: Αν αποδειχτεί πως το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα, πέραν την ένοπλης πάλης ή της υποταγής στις διαθέσεις του αντιπάλου, είχαν και μια τρίτη, αξιοπρεπή, επιλογή για το μέλλον του ελληνικού λαού την οποία δεν ακολούθησαν, τότε τα Δεκεμβιανά μπορούσαν να αποφευχθούν. Είχαν όμως;
Τι λένε οι Κύρκος - Φαράκος "Ο Δεκέμβρης ως πολιτική επιλογή - λέει ο Λ. Κύρκος - ήταν θανάσιμο λάθος... Η ηγεσία του ΚΚΕ έπρεπε να μείνει χωρίς καμιά ταλάντευση, στην πάση θυσία εξασφάλιση της προσφυγής στις κάλπες για την ανάδειξη του πρώτου μεταπολεμικού κοινοβουλίου και στη διεξαγωγή αδιάβλητου δημοψηφίσματος για την οριστική κατάργηση της μοναρχίας". ("Ανατρεπτικά" σελ. 119 και σελ. 128). Επίσης, επικρίνει την τότε ηγεσία του ΚΚΕ, γιατί δεν έδειξε την απαιτούμενη ελαστικότητα και θεώρησε κεντρικό ζήτημα για ρήξη την απαίτηση των Εγγλέζων και των ντόπιων εκφραστών τους να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ. "Θεώρησε - γράφει για την τότε ηγεσία του ΚΚΕ - πως κεντρικό σημείο, ακόμα και για μια ρήξη με τις άλλες δυνάμεις και με τους Εγγλέζους, ήταν η λύση του στρατιωτικού προβλήματος μετά την απελευθέρωση. Και μολονότι στην Καζέρτα είχε δεχτεί την ανάθεση της αρχηγίας των ενόπλων δυνάμεων - τακτικού στρατού και ΕΛΑΣ - στον Βρετανό στρατηγό Σκόμπι, στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην κρίση του Δεκέμβρη του '44 δεν έδειξε την απαιτούμενη ελαστικότητα, ώστε η λύση του πράγματι σοβαρότατου προβλήματος να μην Οι Άγγλοι φρόντισαν με όλους τους τρόπους, ακόμη και με τη μαζική δολοφονία άοπλων διαδηλωτών, να κάνουν καθαρό, πως οι επιλογές για τον ελληνικό λαό ήταν δυό: υποταγή ή σύγκρουση
εμποδίσει την πορεία προς την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών, που έπρεπε να είναι ο σαφέστατος και αμετακίνητος στόχος". ("Ανατρεπτικά" σελ. 128). Ο Γρ. Φαράκος έχει κατά καιρούς παρουσιάσει διάφορες αλληλοαναιρούμενες απόψεις γύρω από το θέμα και φυσικά δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσει κανείς τις μεταλλαγές του. Η τελευταία, δημόσια γνωστή, άποψή του γύρω από το θέμα, που πιθανόν να είναι και τωρινή, διατυπώθηκε στα τέλη του 1994 σ' ένα συμπόσιο για τα Δεκεμβριανά. Εκεί έθεσε το ερώτημα: "Ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση;". Να πώς απάντησε: "Κατ' αρχήν έπρεπε να αποφευχθεί... μπορούσε να αποφευχθεί. Φυσικά, θα είχαμε υποχωρήσεις, παραχωρήσεις. Μήπως λιγότερες υποχωρήσεις έγιναν αργότερα στη Βάρκιζα και κατοπινά; Και ποιος ο λόγος να υπάρχουν όλες αυτές οι θυσίες;... Αν κρίνεις πολιτικά το θέμα, ως τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, δημιουργίας μιας δημοκρατικής εξουσίας, όπως απαιτούσε η μεταπολεμική Ελλάδα, τότε κατηγορηματικά θα απαντήσεις: Έπρεπε να αποφευχθεί ο Δεκέμβρης και ήταν δυνατόν να αποφευχθεί. ("Δεκέμβρης του '44", εκδόσεις φιλίστωρ, σελ. 159).
Ορισμένες αξιοσημείωτες αντιφάσεις Ένα πρώτο αξιοσημείωτο στοιχείο στις τοποθετήσεις Κύρκου - Φαράκου είναι ότι αυτές συνοδεύονται κατ' αρχήν από τραγελαφικές αντιφάσεις και κατά δεύτερο λόγο από έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού στο ιστορικό γεγονός, αφού πρόκειται για απόψεις αποστασιοποιημένες από την πραγματικότητα, έξω από τον τόπο και το χρόνο, όπου το γεγονός έλαβε χώρα. Ας δούμε τις αντιφάσεις: Ο Δεκέμβρης - ισχυρίζεται ο Λ. Κύρκος - μπορούσε να αποφευχθεί και ο ΕΛΑΣ έπρεπε να διαλυθεί, γιατί υπήρχε και άλλη επιλογή: Η προσφυγή στις κάλπες, για την ανάδειξη της μεταπολεμικής Βουλής και για την απαλλαγή από τη μοναρχία. Ο ίδιος, βεβαίως, στη σελίδα που λέει αυτά, λίγες γραμμές πιο κάτω, παραδέχεται πως κι αν ακόμη δε γινόταν ο Δεκέμβρης οι Εγγλέζοι "πάλι θα έκαναν το παν, για να εμποδίσουν την ομαλή πορεία προς τις εκλογές" ("Ανατρεπτικά", σελ. 128). Αλλά, αν οι Εγγλέζοι θα έκαναν το παν για να εμποδίσουν την ομαλή πορεία προς τις εκλογές, τι θα μπορούσε να περιμένει απ' αυτές ο λαός, ώστε να αξίζει τον κόπο να παραδοθεί αμαχητί στους αντιπάλους του; Με την ουσία αυτού του ερωτήματος ο Λ. Κύρκος αποφεύγει να ασχοληθεί. Έτσι εμμέσως πλην σαφώς, στο δίλημμα "αντίσταση στους Εγγλέζους και την ντόπια αντίδραση ή συνθηκολόγηση", απαντάει, προτείνοντας τη συνθηκολόγηση και ουσιαστικά την πλήρη υποταγή. Τρίτη, αξιοπρεπή, εναλλακτική λύση για το ΕΑΜικό κίνημα δεν καταφέρνει να παρουσιάσει. Ο Γρ. Φαράκος που στα τέλη του '94 υποστήριξε όσα προαναφέραμε, ένα χρόνο πριν, στο βιβλίο του "Μαρτυρίες και στοχασμοί" (σελ. 61) - το οποίο εκδόθηκε το Μάρτη του 1993 - υποστήριζε τα ακριβώς αντίθετα. "Η χωρίς αντίσταση παράδοση - έλεγε - θα αμαύρωνε το έπος της εθνικής αντίστασης... Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν έπρεπε να υπερασπιστούμε την τιμή και την αξιοπρέπειά μας με τα όπλα. Έπρεπε, δε γινόταν αλλιώς". Αν και είναι δικαίωμα του Γρ. Φαράκου να αλλάζει θέσεις, οφείλουμε να σημειώσουμε πως οι μεταλλάξεις του είναι εντυπωσιακές όπως εντυπωσιακό είναι και το γεγονός πως όσα επί της ουσίας υποστηρίζει δεν τόλμησαν να τα υποστηρίξουν, μ' αυτό τον τρόπο, ούτε οι πιο φανατικοί αντίπαλοι του ΕΑΜικού κινήματος. Πώς π. χ. να κρίνει κανείς την άποψη του Γρ. Φαράκου ότι ο Δεκέμβρης μπορούσε και έπρεπε να αποφευχθεί, όταν ο ίδιος άνθρωπος έχει υποστηρίξει, πως κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αμαύρωση του έπους
της εθνικής αντίστασης; Γιατί, την αμαύρωση και τον εξανδραποδισμό του ΕΑΜικού κινήματος υποστηρίζει με τις νέες του απόψεις ο Γρ. Φαράκος, αν τις συγκρίνουμε με όσα έγραφε παλιότερα. Δικαίωμά του. Με τη μόνη διαφορά ότι αν ο καθένας έχει το δικαίωμα να εξανδραποδίζεται και να αμαυρώνει την προσωπική του ιστορία - όσο λυπηρό κι αν είναι αυτό για τους γύρω του - δε δικαιούται από πουθενά να ζητά τον εξανδραποδισμό και την αμαύρωση της ιστορίας ενός ολόκληρου λαϊκού κινήματος και μάλιστα, εκ των υστέρων, με τη δικαιολογία ότι εξάγει δήθεν ιστορικά συμπεράσματα. *Οι φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του DMITRI KESSEL "ΕΛΛΑΔΑ του '44"
ΜΕΡΟΣ 11ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 09-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 09
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944 Καταγραφή και κριτική ορισμένων απόψεων (Β) Στο χτεσινό μέρος του αφιερώματος τονίσαμε πως αν αποδειχτεί ότι υπήρχε και μια τρίτη, αξιοπρεπής επιλογή και λύση για το μέλλον του ελληνικού λαού, πέραν της ένοπλης πάλης ή της υποταγής στις διαθέσεις του αντιπάλου, τότε όντως τα Δεκεμβριανά θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Οι Λ. Κύρκος και Γρ. Φαράκος, όμως, που είναι υπέρμαχοι της άποψης ότι η ένοπλη σύγκρουση μπορούσε και έπρεπε να αποφευχθεί, δεν κατάφεραν να εμφανίσουν την τρίτη αυτή αξιοπρεπή επιλογή, που υποτίθεται πως είχε, αλλά δεν ακολούθησε τότε, το κίνημα. Εκ των πραγμάτων λοιπόν, παρά τα όσα περίτεχνα σκαρφίστηκαν, στηρίζουν την άποψή τους για δυνατότητα αποφυγής των Δεκεμβριανών στη μόνη "εναλλακτική λύση", αυτή της υποταγής του Ακρόπολη (πάνω), Ομόνοια (κάτω).
ΕΑΜικού κινήματος στον αγγλικό παράγοντα και την ντόπια αντίδραση.
Η λατρεία του τύπου Ο Λ. Κύρκος φαίνεται πως δε διδάσκεται καθόλου από την ιστορία ή δε θέλει να διδαχτεί. Υποστηρίζει πως το στρατιωτικό ζήτημα δεν ήταν το κύριο ζήτημα κι ότι κακώς το ΚΚΕ το θεώρησε κύριο και απάντησε ενόπλως στην απαίτηση των Εγγλέζων για διάλυση του ΕΛΑΣ. Επικρίνει μάλιστα την τότε ηγεσία του ΚΚΕ ότι δεν έδειξε την απαιτούμενη ευλυγισία για την εξεύρεση λύσης σ' αυτό το πρόβλημα, ώστε να μην εμποδιστεί η ομαλή πορεία προς τις εκλογές. Αποστασιοποιείται πλήρως από την πραγματικότητα εκείνης της εποχής και περιφρονεί προκλητικά τα ιστορικά γεγονότα, ξεχνώντας ότι για τους Εγγλέζους και την ντόπια αντίδραση μία ήταν η λύση στο στρατιωτικό:
Η διάλυση του ΕΛΑΣ και μόνο του ΕΛΑΣ. Αλλά πέραν αυτού, το κύριο για τον Λ. Κύρκο ήταν η διεξαγωγή των εκλογών - του τύπου, όμως, και της διαδικασίας και όχι της ουσίας τους - που τάχα θα έδινε τις λύσεις σε όλα τα φλέγοντα προβλήματα. Τι λέει όμως η ιστορική πραγματικότητα; Είναι γνωστό ότι ο Δεκέμβρης κατέληξε στην ήττα του ΕΛΑΣ και στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Είναι επίσης γνωστό πως αυτή η συμφωνία έλυσε με συγκεκριμένο τρόπο το στρατιωτικό ζήτημα: Ο ΕΛΑΣ διαλύθηκε και το λαϊκό κίνημα αφοπλίστηκε. Ανεξαρτήτως του αν τα πράγματα θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική εξέλιξη, ο αφοπλισμός - που ο Λ. Κύρκος θα τον ήθελε να γίνει αμαχητί - ήταν μια σοβαρή εξέλιξη, που βάρυνε στη συνέχεια των πραγμάτων. Τι είχαμε, όμως, ως εξέλιξη στο θέμα της περιβόητης προσφυγής στις κάλπες, που όλα τάχα θα τα έλυνε κατά την άποψη του Λ. Κύρκου; Αμέσως μετά τη Βάρκιζα, άρχισε ο καθοδηγημένος από τους Άγγλους και την ντόπια αντίδραση μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος σε βάρος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ένας πόλεμος, που είχε ξεκινήσει πριν τα Δεκεμβριανά και μετά την απελευθέρωση, σε μικρή όμως έκταση, επειδή ο ΕΛΑΣ ήταν παρών. Χιλιάδες οι καταδιωκόμενοι, οι εξορισμένοι, οι φυλακισμένοι, οι κυνηγημένοι, οι δολοφονημένοι της μεταβαρκιζιανής μαύρης τρομοκρατίας. Αυτή είναι η μία πλευρά. Η δεύτερη έχει να κάνει με την προετοιμασία των εκλογών. Ήταν μήπως μία προετοιμασία για γνήσιες και ανόθευτες εκλογές; Όχι, βέβαια. Το ακριβώς αντίθετο έγινε. Κι όταν πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές, πραγματοποιήθηκαν κάτω από το καθεστώς της βίας, της νοθείας και της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας ντόπιων και ξένων. Οι εκλογές του '46 ήταν παρωδία και τρανταχτή απόδειξη αυτής της παρωδίας είναι το γεγονός ότι η επιτροπή του ΟΗΕ - οι "κουκουβάγιες" όπως εύστοχα τους ονόμασε ο λαός - μέτρησε δήθεν τότε την αποχή του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και μια σειράς κομμάτων του Κέντρου και την έβγαλε 9,3%!!! Αυτά όμως δεν έχουν σημασία για τον Λ. Κύρκο. Γι' αυτόν οι όποιες εκλογές ήταν το παν. Χάριν των όποιων εκλογών, ο λαός έπρεπε να δεχτεί να τον δολοφονούν, να τον καταδιώκουν, να τον φυλακίζουν, να τον εξορίζουν, να καίνε το σπίτι και την περιουσία του, να σκοτώνουν τα παιδιά του, να βιάζουν τις γυναίκες του, να παραχαράζουν τη θέλησή του με εκλογικά πραξικοπήματα και νοθείες, να κάθονται με οποιοδήποτε κόστος στο σβέρκο του. Έτσι αντιμετωπίζει ο Λ. Κύρκος την επιλογή του Δεκέμβρη. Το γεγονός πως ο λαός πήρε τα όπλα. Ότι αντιστάθηκε, ότι πολέμησε και δεν υποτάχτηκε. Κι αυτή η επιλογή ήταν - κατά τη γνώμη του - θανάσιμο λάθος!!! Αν όμως ο λαός συνθηκολογούσε κάθε φορά που του ζητούσαν να υποταχτεί και να παραδοθεί, δε θα είχε γίνει ποτέ το 1821, η Εθνική Αντίσταση και τόσα άλλα. Αναμφισβήτητα, στη μάχη του Δεκέμβρη, και πολύ περισσότερο πριν απ' αυτήν, διαπράχτηκαν σοβαρότατα λάθη. Όμως δε βρίσκονται εκεί που τα αναζητάει ο Λ. Κύρκος, γιατί η άρνηση της επιλογής της συνθηκολόγησης και της υποταγής στους ντόπιους και ξένους δυνάστες του λαού ουδέποτε υπήρξε λάθος για οποιοδήποτε λαϊκό κίνημα, σ' οποιοδήποτε μέρος της Γης. Οι συλλογισμοί του Λ. Κύρκου αποδεικνύουν και κάτι άλλο ακόμη: Την περιφρόνησή του προς τη λαϊκή θέληση, όταν αυτή η θέληση αντιτάσσεται στο ντόπιο και ξένο κατεστημένο. Για τον Λ. Κύρκο δεν έχει καμιά σημασία ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συσπείρωναν γύρω τους τη λαϊκή πλειοψηφία. Γι' αυτόν σημασία έχει ότι οι Εγγλέζοι, η ντόπια ολιγαρχία και οι πολιτικοί εκφραστές Οι Εγγλέζοι δεν σεβάστηκαν τίποτα
της ήταν αντίθετοι με τις προτιμήσεις του λαού. Αυτό θα πει σεβασμός στη δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας. Αυτό θα πει σύγχρονη αριστερή σκέψη, την οποία ο Λ. Κύρκος περηφανεύεται ότι διαθέτει!!!
Η λευτεριά του υποδεκάμετρου... Ο Γρ. Φαράκος ισχυρίζεται, χαλκεύοντας συνειδητά τα ιστορικά δεδομένα, ότι η δημοκρατία που απαιτούσε η μεταπολεμική Ελλάδα υπαγόρευε να μην πραγματοποιηθεί ο Δεκέμβρης. Ποια ήταν άραγε αυτή η δημοκρατία; Ήταν η δημοκρατία που κατακτήθηκε στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης με τους λαοκρατικούς θεσμούς; Ήταν η λαοκρατία που ζητούσε ο λαός, η λαϊκή δικαιοσύνη και η λαϊκή αυτοδιοίκηση; Αν γι' αυτή τη δημοκρατία γίνεται λόγος, πώς αλλιώς θα τη στήριζε ο λαός, αν δεν πολεμούσε ενάντια στην αγγλική κατοχή και την ντόπια ολιγαρχία που την επιβουλεύονταν; Με ποιο τρόπο θα κατοχυρωνόταν αυτή η δημοκρατία και θα γινόταν σεβαστή; Προφανώς, ο Γρ. Φαράκος δε μιλάει γι' αυτή τη δημοκρατία. Στην πραγματικότητα εκείνο που προασπίζει είναι η "δημοκρατία" της αστικής τάξης και των ξένων πατρώνων της. Κι επειδή αυτή η "δημοκρατία" δεν μπορούσε να συμπορευτεί με τους λαοκρατικούς θεσμούς της Εθνικής Αντίστασης, η συνταγή που προτείνει ο Γρ. Φαράκος είναι πολύ απλή: Κάποιος έπρεπε να υποχωρήσει, να συνθηκολογήσει και να υποταχτεί. Κι αυτός ήταν η συντριπτική πλειοψηφία του λαού που ακολουθούσε το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Ο Γρ. Φαράκος δε διδάσκεται από την ιστορία ή δε θέλει να διδαχτεί, όπως και ο Λ. Κύρκος, παρόλο που και οι δύο έζησαν τη "δημοκρατία" των νικητών του Δεκέμβρη και του Εμφυλίου στο πετσί τους. Ο Γρ. Φαράκος αναρωτιέται επίσης ποιος ήταν ο λόγος που είχαμε τόσες θυσίες. Συγκρίνει μάλιστα αυτές τις θυσίες με τις θυσίες των Βαλκανικών Πολέμων, του Α` Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής Καταστροφής και καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι θυσίες της Κατοχής και του Εμφυλίου ήταν περισσότερες ("Δεκέμβρης του '44", σελ. 13). Έτσι στα παραπάνω επιχειρήματά του ενάντια στην επιλογή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να πάρουν τα όπλα στα Δεκεμβριανά και στον Εμφύλιο προσθέτει ένα ακόμη: Το βαρύ κόστος!!! "Το αληθινό μπόι του ανθρώπου - έλεγε ο Γ. Ρίτσος - μετριέται με τη λευτεριά" και δεν είναι καθόλου τυχαίος αυτός ο στίχος. Όπως δεν είναι καθόλου τυχαίες οι κρίσιμες και ηρωικές επιλογές που έκανε ο λαός μας όπως και πολλοί άλλοι - όταν βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα της υποταγής ή της πάλης. Αν ο λαός μετρούσε το κόστος - όπως το μετρά ο Γρ. Φαράκος - δε θα έκανε ποτέ την Επανάσταση του '21. Αν μετρούσε το κόστος, δε θα έκανε ποτέ την Εθνική Αντίσταση κατά του φασισμού. Αν οι κομμουνιστές κοστολογούσαν τη λευτεριά, υπολογίζοντας ότι έχουν απέναντί τους τη χιτλερική Γερμανία να κυριαρχεί σ' ολόκληρη την Ευρώπη, ότι έχουν στην Ελλάδα τριπλή κατοχή από Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες, θα είχαν καταλήξει στη θέση των ταγματασφαλιτών. Θα ήταν δωσίλογοι. Είναι προσβολή στα εκατομμύρια των νεκρών Ελλήνων, που έπεσαν παλεύοντας για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία από το 1821 ως τα σήμερα, όσα υποστηρίζει περί κόστους ο Γρ. Φαράκος. Είναι ιεροσυλία. Ο Γρ. Φαράκος, κοστολογώντας τους αγώνες του ελληνικού λαού, υποστηρίζει ουσιαστικά πως τα πράγματα θα ήταν καλύτερα για την Ελλάδα αν το Δεκέμβρη του '44 το λαϊκό κίνημα είχε συνθηκολογήσει. Αποφεύγει όμως και να μας πει τι στοίχισε στην Ελλάδα η αγγλοκρατία, που κυριαρχούσε από το 1821 μέχρι το 1947 τουλάχιστον, και η αμερικανοκρατία που υπάρχει ως τις μέρες μας και συνεχώς ενισχύεται. Αποφεύγει να πει τι κόστισε στο λαό η κυριαρχία της ξενοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας
μετά το Δεκέμβρη και τον Εμφύλιο, με τις διώξεις, τις εκτελέσεις, τις φυλακίσεις και τις εξορίες, με τη δικτατορία και τα δεινά που αυτή έφερε. Αποφεύγει να πει τι θα είχε χάσει ο ελληνικός λαός, αν υποτασσόταν στην περίοδο που ακολούθησε μετά την απελευθέρωση. Τι θα σήμαινε δηλαδή η απόλυτη κυριαρχία των ξένων και της ντόπιας ολιγαρχίας πάνω σ' ένα λαό δουλικά και συνειδητά υποταγμένο. Η σιωπή εδώ είναι χρυσός, γιατί η ντόπια ολιγαρχία και τα ξένα αφεντικά της πρέπει να βγουν λάδι για τα δεινά που έφεραν στον τόπο. *Οι φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του DMITRI KESSEL "ΕΛΛΑΔΑ του '44"
ΜΕΡΟΣ 12ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 10-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Μπροστά στη Βάρκιζα Το "παιχνίδι" ήταν στημένο από την αρχή.... Οι Άγγλοι εμμένουν στη συντριβή του ΕΑΜικού κινήματος και βρίσκουν έναν απρόσμενο ...σύμμαχο Η λήξη των εχθροπραξιών ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τους Εγγλέζους, με την υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας ανακωχής, εκ των πραγμάτων, οδηγούσε στην αναζήτηση πολιτικής συμφωνίας που θα έθετε και το οριστικό τέλος στις πολεμικές σύγκρουσης. Οι σχετικές βολιδοσκοπήσεις άρχισαν αμέσως μετά την έναρξη εφαρμογής της ανακωχής. Το κράτος των Αθηνών, το "κρατίδιο της Σκομπίας", όπως εύστοχα το ονόμαζε ο λαός, από την πρώτη στιγμή, άρχισε να Αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας βομβαρδίζει το ΕΑΜικό κίνημα με στο υπουργείο Εξωτερικών: Διακρίνονται προτάσεις για διαπραγματεύσεις. Ο στην πρώτη σειρά, από αριστερά προς τα αρχιεπίσκοπος δεξιά, ο στρατηγός Στ. Σαράφης, ο Γ. Σιάντος, αντιβασιλέας ο Ηλ. Τσιριμώκος, ο Ι. Σοφιανόπουλος, ο Ν. Δαμασκηνός, με δηλώσεις του στο Ασκούτης και ο Μ. Παρτσαλίδης ραδιόφωνο, αλλά και οι Εγγλέζοι, με προκηρύξεις που έριχναν τα αεροπλάνα τους, εκδήλωναν την πρόθεση ότι ήταν έτοιμοι να δεχτούν ΕΑΜική αντιπροσωπεία για την αναζήτηση πολιτικής λύσης στο ελληνικό ζήτημα. Αλλά και το ΕΑΜικό κίνημα ανταποκρίθηκε, δηλώνοντας την επιθυμία να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις με ευρεία αντιπροσωπεία, στην οποία θα εκπροσωπούνταν όλες οι πολιτικές δυνάμεις που το απάρτιζαν.
Τα πρώτα σύννεφα Η σύνθεση της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας υπήρξε το πρώτο σημείο τριβής μεταξύ των δύο πλευρών πριν την έναρξη των διαπραγματεύσεων για πολιτική συμφωνία, στο οποίο έχει αξία να σταθούμε λίγο περισσότερο. Ο Δαμασκηνός - προφανώς σε συνεννόηση με τους Άγγλους - από την πρώτη στιγμή, με δημόσιες δηλώσεις του και τηλεγράφημα που έστειλε στην ΚΕ του ΕΛΑΣ, εκδήλωσε την επιθυμία η ΕΑΜική αντιπροσωπεία να αποτελείται μόνο από κομμουνιστές!!! Επρόκειτο δηλαδή για μια προσπάθεια που αποσκοπούσε να εμφανίσει το ΕΑΜ αποκλειστικά ως μια κομμουνιστική οργάνωση ή, ακόμη καλύτερα, να δημιουργηθεί η εντύπωση πως το ΚΚΕ ήταν εντελώς απομονωμένο από τους συμμάχους του. Η προσπάθεια αυτή της αντίδρασης να πλαγιοκοπήσει το ΕΑΜ δεν ήταν στον αέρα, αν αναλογιστούμε ότι η αρχική πρόθεση του ΕΑΜικού κινήματος να έχει επικεφαλής στην αντιπροσωπεία του τον καθηγητή και πρώην πρόεδρο της ΠΕΕΑ (Κυβέρνηση του Βουνού) Αλ. Σβώλο προσέκρουσε στον ίδιο. Ο Αλ. Σβώλος γνωστοποίησε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ ότι δε δεχόταν να αναλάβει αυτή την αποστολή και, απ' ό,τι φαίνεται, την πρόθεσή του αυτή γνωστοποίησε και στους παράγοντες του κράτους των Αθηνών. Οι Εγγλέζοι και η ντόπια αντίδραση, που, όπως φαίνεται, γνώριζαν τι συνέβαινε, εκμεταλλεύτηκαν δεόντως τις διαφοροποιήσεις παραγόντων στο εσωτερικό του ΕΑΜ. Π.χ., στις 23/1/1945 η ΕΑΜική αντιπροσωπεία ξεκίνησε για τις διαπραγματεύσεις στην Αθήνα, αλλά όταν έφτασε στη Λιβαδειά εμποδίστηκε από τους Άγγλους να συνεχίσει το ταξίδι της. Οι εγγλέζικες δυνάμεις κατοχής ξεκαθάρισαν στους εκπροσώπους του ΕΑΜ ότι είχαν διαταγές να επιτρέψουν την πρόσβαση στην πρωτεύουσα μόνο τριμελούς αντιπροσωπείας και μάλιστα αποκλειστικά κομμουνιστικής συνθέσεως. Τα ίδια γνωστοποίησε, με τηλεγράφημά του προς την ΚΕ του ΕΛΑΣ, και ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, προτείνοντας μάλιστα ότι στην ΕΑΜική αντιπροσωπεία έπρεπε να συμμετέχουν οι Γ. Σιάντος και Μ. Παρτσαλίδης ("Λευκή Βίβλος ΕΑΜ", σελ. 100). Σε μια προσπάθεια εξεύρεσης λύσης, η ΚΕ του ΕΑΜ συμφώνησε με τις αξιώσεις της άλλης πλευράς, αλλά μόνο σε ό,τι αφορούσε τον αριθμό των μελών της αντιπροσωπείας. Ταυτόχρονα, απέρριψε κατηγορηματικά την αξίωση, στη σύνθεσή της να βρίσκονται αποκλειστικά κομμουνιστές. Με τηλεγράφημά της προς τον Δαμασκηνό, καθόριζε ότι την αντιπροσωπεία θα αποτελούσαν ο Γ. Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Μ. Παρτσαλίδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ο Ηλ. Τσιριμώκος, μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ. Στρατιωτικός σύμβουλος της αντιπροσωπείας ορίστηκε ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, στρατηγός Στ. Σαράφης. Τέλος, την αντιπροσωπεία θα συνόδευαν, χωρίς δικαίωμα να παρίστανται στις συνεδριάσεις, οι Κ. Γαβριηλίδης, Γ. Γεωργαλάς και Δ. Στρατής. ("Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης", Εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, τόμος Α`, σελ. 158).
Ο σκοτεινός ρόλος του Τσιριμώκου Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία ξεκίνησε για την Αθήνα στις 30 Ιανουαρίου και έφτασε στον προορισμό της αυθημερόν. Από τη στιγμή της άφιξής της και μετά, ξετυλίγεται ένα ολόκληρο κουβάρι σκοτεινών παρασκηνιακών διαβουλεύσεων, με πρωταγωνιστές τον Τσιριμώκο, τους Εγγλέζους και την ντόπια αντίδραση, η κατάληξη του οποίου υπήρξε οδυνηρή για το μέλλον του λαϊκού κινήματος. Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος και ερευνητής Φ. Οικονομίδης στο βιβλίο του "Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους" (εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 28 - 34), ο Τσιριμώκος ήρθε σε επαφή με τον επικεφαλής του
κλιμακίου της Ιντέλιντζενς Σέρβις στην Αθήνα Ντέιβιντ Μπάλφουρ (Ο Μπάλφουρ ήταν ο περίφημος πατήρ Δημήτριος στο παρεκκλήσι του "Ευαγγελισμού" στον καιρό της Κατοχής) και με τον στενό συνεργάτη του Δαμασκηνού καθηγητή Ιωάννη Γεωργάκη, εκδηλώνοντας την επιθυμία να συναντηθεί με τον αρχιεπίσκοπο - αντιβασιλέα. Η συνάντηση συμφωνήθηκε και για να μην δημιουργηθούν υποψίες στα υπόλοιπα μέλη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας, ο Τσιριμώκος ζήτησε να κατέβει από τη Βάρκιζα στην Αθήνα για να δει την άρρωστη γιαγιά του ή, όπως λέει ο καθηγητής Γεωργάκης, σε συνέντευξή του στον Π. Βενάρδο, για να δει την άρρωστη μητέρα του (Π. Βενάρδου: "Η Συμφωνία της Βάρκιζας", εκδόσεις ΠΟΝΤΙΚΙ, σελ. 103). Οι Βρετανοί, στην αρχή, έκαναν πως αντιδρούν στο ενδεχόμενο απομάκρυνσης του Τσιριμώκου από το χώρο των διαπραγματεύσεων, αλλά αυτή η αντίδρασή τους ήταν μέρος του σχεδίου να πέσει στάχτη στα μάτια των υπόλοιπων μελών της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ. Και το σχέδιο στέφθηκε με επιτυχία. Η συνάντηση Τσιριμώκου - Δαμασκηνού πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του τελευταίου στο Χαλάνδρι και υπήρξε ιδιαίτερα καρποφόρα για τα σχέδια της αντίδρασης, σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο τότε εκπρόσωπος της βρετανικής κυβέρνησης στην Αθήνα Χ. Μακμίλαν, στο βιβλίο του "War Diaries", και παραθέτει ο Φ. Οικονομίδης. Σύμφωνα με τον Μακμίλαν, στις 2/2/45 ο Δαμασκηνός ενημέρωνε τον ίδιο, τον Άγγλο πρεσβευτή Λίπερ και τον Σοφιανόπουλο για τα αποτελέσματα αυτής της συνάντησης, λέγοντας τα εξής: "Ο Τσιριμώκος ήταν ένα μεγάλο πλεονέκτημα για μας, αφού μας είχε δώσει πληροφορίες από τα πριν σχετικά με τη γραμμή που θα ακολουθούσαν (σ.σ. που θα ακολουθούσε δηλαδή η ΕΑΜική αντιπροσωπεία στις διαπραγματεύσεις) και ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει" (Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 29). Η προδοσία του Τσιριμώκου, για την οποία γίνεται λόγος, αφορούσε το ζήτημα της χορήγησης γενικής αμνηστίας και της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση, ως προϋποθέσεις για την υπογραφή συμφωνίας. Στις 3 Φεβρουαρίου, το Φόρεϊν Οφις ενημέρωνε τον Τσόρτσιλ στη Γιάλτα για τα διαδραματιζόμενα στην Ελλάδα: "Ο κ. Λίπερ - έλεγε το τηλεγράφημα αναφέρει ότι συζητήσεις σχετικά με τη συμμετοχή του Τσιριμώκου ανέβαλαν την έναρξη της Διάσκεψης (σ.σ. εννοεί τις διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα) μέχρι το απόγευμα της 2 Φεβρουαρίου. Ο αντιβασιλιάς κάλεσε τον Τσιριμώκο, ο οποίος, όχι μόνο του είπε ότι οι συνάδελφοί του είχαν έρθει για να επιτύχουν μια συμφωνία, αλλά αποκάλυψε τους όρους που προτίθονταν να θέσουν και δεσμεύτηκε να ψηφίσει εναντίον τους στα δύο βασικά σημεία, δηλαδή τη γενική αμνηστία και την είσοδο των κομμουνιστών στην κυβέρνηση... Ο κ. Μακμίλαν, ο κ. Λίπερ και ο αντιβασιλιάς έπεισαν τον Σοφιανόπουλο και τους άλλους αντιπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης να συμφωνήσουν για τη συμμετοχή του Τσιριμώκου στη διάσκεψη" (Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 30). Το σκοτεινό ρόλο του Τσιριμώκου επιβεβαιώνει ουσιαστικά και ο καθηγητής Ι. Γεωργάκης, με όσα κατέθεσε σε συνέντευξή του στον Π. Βενάρδο. Στο ερώτημα "πώς ξεπεράστηκε τελικά η κρίσιμη φάση των διαπραγματεύσεων στο θέμα της αμνηστίας;", αναφέρει συγκεκριμένα: "Τελικά υποχώρησαν οι κομμουνιστές. Και υποχώρησαν, όταν ο Ηλίας Τσιριμώκος πείστηκε από μένα την κρίσιμη εκείνη νύχτα (σ.σ. εννοεί την τελευταία νύχτα των διαπραγματεύσεων στη Βάρκιζα) να έρθει "από δω"" (Π. Βενάρδου, στο ίδιο). Βεβαίως, ο Τσιριμώκος - όπως προκύπτει απ' όσα αναφέραμε - δεν πείστηκε από τον καθηγητή Γεωργάκη και φυσικά δεν πείστηκε τότε που λέει ο καθηγητής, απαλύνοντας την ουσία του θέματος. Αλλά αυτό δεν έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει η ομολογία του γεγονότος, ότι ο Τσιριμώκος έπαιξε βρώμικο ρόλο στη Βάρκιζα.
Ο Τσιριμώκος αυτοαποκαλύπτεται Για το ρόλο που έπαιξε στις συνομιλίες στη Βάρκιζα, έχει μιλήσει και ο ίδιος ο Τσιριμώκος, όχι βεβαίως τόσο αποκαλυπτικά, όσο μιλούν τα αγγλικά αρχεία και οι τότε εκπρόσωποι της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα. Η μαρτυρία όμως του Τσιριμώκου - που αποκαλύπτει και τις διαθέσεις του Σβώλου, για τις οποίες μιλήσαμε παραπάνω - είναι άκρως ενδιαφέρουσα ως στοιχείο προσέγγισης της ιστορικής αλήθειας. "Το ΚΚΕ - λέει στη μαρτυρία του ο Τσιριμώκος - είχε ζητήσει με τηλεγράφημα από τον Σβώλο να πάρει μέρος στην Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που θα διαπραγματευόταν με την κυβέρνηση Πλαστήρα, στη Βάρκιζα, τους όρους με τους οποίους θα έληγε η ένοπλη σύρραξη. Ο Σβώλος αρνήθηκε. Έκρινε ότι, αφού είχε ακολουθηθεί ένας δρόμος αντίθετος προς τη δική του γνώμη, σωστό ήταν να διαπραγματευθούν εκείνοι που είχαν διαλέξει το δρόμο αυτό. Και τέτοιοι ήταν μόνο οι αντιπρόσωποι του ΚΚΕ. Σ' αυτούς είχα προστεθεί εγώ, εκφράζοντας τα μη - κομμουνιστικά μέλη του ΕΑΜ, που είχαν αιφνιδιαστεί από τα Δεκεμβριανά, ήταν αντίθετα στην τακτική του ΚΚΕ και έβλεπαν στην παρουσία μου την εγγύηση πως οι συνομιλίες θα γίνουν - τουλάχιστον από μέρους του ΕΑΜ - με ειλικρινή πρόθεση συμφωνίας. Όταν η αντιπροσωπεία έφτασε στη Βάρκιζα, ανέβηκα στην Αθήνα, όπου ήρθα σε μια προκαταρκτική συνεννόηση με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Συνάντησα, φυσικά, και το Σβώλο. Και μου έδωσε ένα γράμμα προς τον Σιάντο, όπου διατύπωνε μια θερμή έκκληση, να στέρξη το ΚΚΕ τις υποχωρήσεις που έπρεπε, για να επέλθει η ειρήνευση" (Η. Τσιριμώκου: "Αλ. Σβώλος - Η δική μας αλήθεια", εκδόσεις ΔΙΦΡΟΣ, 1962, σελ. 79 - 80). Χρειάζεται, άραγε, να αναφέρουμε τίποτα περισσότερο, για να αποδειχτεί, ότι το παιχνίδι στη Βάρκιζα ήταν στημένο από την αρχή, πριν καλά καλά ξεκινήσει;
Η Συμφωνία της Βάρκιζας Η Διάσκεψη της Βάρκιζας άρχισε στις 2/2/1945, ημέρα Παρασκευή και τελείωσε στις 12 του μηνός, ημέρα Δευτέρα με την υπογραφή της πιο πολυσυζητημένης και πιο ακριβοπληρωμένης από το λαό συμφωνίας στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Τις δύο πλευρές εκπροσώπησαν τριμελείς αντιπροσωπείες. Επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ ήταν ο Γ. Σιάντος και συμμετείχαν σ' αυτήν όπως έχουμε με άλλη ευκαιρία αναφέρει - ο Μ. Παρτσαλίδης και ο Ηλ. Τσιριμώκος. Στρατιωτικός σύμβουλος της αντιπροσωπείας ήταν ο στρατηγός και αρχηγός του ΕΛΑΣ, Στ. Σαράφης. Με πόνο παραδίνουν τα όπλα τους... Στην αντιπροσωπεία της κυβέρνησης των Αθηνών επικεφαλής ήταν ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Σοφιανόπουλος - που ορίστηκε και πρόεδρος της Διάσκεψης - ενώ συμμετείχαν, επίσης, ο υπουργός Εσωτερικών Περικλής Ράλλης (ανήκε στο δεξιό Λαϊκό Κόμμα) και ο υπουργός Γεωργίας Ι. Μακρόπουλος. Στρατιωτικός σύμβουλος της κυβερνητικής αντιπροσωπείας ήταν ο στρατηγός Παυσανίας Κατσώτας. Τέλος, παρατηρητής εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου - αντιβασιλιά Δαμασκηνού ήταν ο
διευθυντής του Πολιτικού του Γραφείου Ι. Γεωργάκης, μετέπειτα καθηγητής της Παντείου και στενός συνεργάτης του Ωνάση.
Οι θέσεις του ΕΑΜικού κινήματος Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία πήγε στη Βάρκιζα με σαφείς και συγκεκριμένες θέσεις, τις οποίες ανέλυσε ο Γ. Σιάντος, στις 3/2, κατά τη δεύτερη μέρα των εργασιών της διάσκεψης. Οι θέσει αυτές είχαν καθοριστεί σε συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ, προς το τέλος του Γενάρη και επιβεβαιώθηκαν σε σύσκεψη που ακολούθησε, παρουσία ηγετικών στελεχών του Κόμματος και του Ηλ. Τσιριμώκου. Όπως μαρτυρεί ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944" (σελ. 427) τόσο στη συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ, όσο και στη σύσκεψη που ακολούθησε, συμφωνήθηκε να μην υπογραφεί, σε καμιά περίπτωση, συμφωνία στην οποία δε θα συμπεριλαμβανόταν ο όρος της χορήγησης Γενικής Αμνηστίας. Μάλιστα, αποφασίστηκε να αποχωρήσει η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ από τη Διάσκεψη, αν η αντίπαλη πλευρά δε δεχόταν αυτόν τον όρο. Οι θέσεις του ΕΑΜ για την υπογραφή συμφωνίας, όπως αναλύθηκαν από το Γ. Σιάντο στη Διάσκεψη έχουν ως εξής: - Σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό ζήτημα γινόταν αποδεχτή η διάλυση του ΕΛΑΣ, υπό την προϋπόθεση ότι θα συγκροτούνταν εθνικός στρατός μέσα από τακτική στρατολογία, με κριτήριο την ηλικία και χωρίς τη συμμετοχή δοσίλογων, φασιστικών στοιχείων ή δήθεν εθελοντών. Ο στρατός αυτός θα ήταν πλαισιωμένος από στελέχη που δεν ήταν ένοχα δοσιλογισμού ή φασιστικών αντιλήψεων και με τη συμμετοχή, βεβαίως, των στρατιωτικών στελεχών του ΕΛΑΣ, αλλά και των απλών μαχητών του που πληρούσαν τους ηλικιακούς όρους στράτευσης. - Αυστηρότατη εκκαθάριση των Σωμάτων Ασφαλείας από τα δοσίλογα και φασιστικά στοιχεία, σύμφωνα με τη δέσμευση του Γ. Παπανδρέου στο λόγο του στο Σύνταγμα στις 18/10/1944. - Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους δοσίλογους και σταμάτημα των διώξεων, που άρχισαν με αφορμή τα Δεκεμβριανά, σε βάρος δημοκρατικών - αριστερών δημοσίων υπαλλήλων, με την κατηγορία ότι "ηυνόησαν το κίνημα". - Χορήγηση Γενικής Αμνηστίας. - Συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των παρατάξεων. - Ταχύτατη διενέργεια εκλογών και δημοψηφίσματος. "Κατά τη γνώμη μας είπε γι' αυτό το θέμα ο Γ. Σιάντος - η καλύτερη λύση θα ήταν να ορίζονταν από τώρα οι σχετικές ημερομηνίες". (Η ομιλία του Γ. Σιάντου στη Διάσκεψη της Βάρκιζας είναι δημοσιευμένη στο "Ριζοσπάστη" 6/2/1945). Όπως έχουμε ήδη αναφέρει στο μόνο ζήτημα που δε θα δεχόταν την παραμικρή συζήτηση η ΕΑΜική αντιπροσωπεία ήταν η Γενική Αμνηστία. Κι όμως δέχτηκε.
Η συνθηκολόγηση Μετά την ομιλία του Γ. Σιάντου οι εργασίες της Διάσκεψης διακόπηκαν για δύο μέρες στο διάστημα των οποίων λειτούργησε, όπως δείχνουν τα πράγματα ένα οργιώδες παρασκήνιο, με στόχο να συρθεί η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στη συνθηκολόγηση. Το θέμα που φαίνεται ότι δέσποσε αφορούσε τη Γενική Αμνηστία. Οι Εγγλέζοι και η αντίδραση γνώριζαν από τον Ηλ. Τσιριμώκο, που φρόντισε να τους ξεφουρνίσει τα πάντα, ότι το ζήτημα αυτό
μπορούσε να οδηγήσει σε ρήξη. Δεν είχαν, όμως, καμιά διάθεση να υποχωρήσουν και να δεχτούν τη δίκαιη απαίτηση του λαϊκού κινήματος, γιατί επιδίωκαν μια κουτσουρεμένη αμνηστία, που θα τους έλυνε τα χέρια, ώστε, μετά την υπογραφή της συμφωνίας, να βάλουν, με δήθεν νόμιμα μέσα, το ΕΑΜικό κίνημα στο στόχο και να διευκολύνουν τη συντριβή του. Έτσι διάλεξαν το μόνο δρόμο που είχαν πέραν της ρήξης. Κι αυτός ο δρόμος περνούσε μέσα από την αλλαγή της θέσης που εξέφρασε διά στόματος Σιάντου η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ. Στις 4/2 η κυβερνητική αντιπροσωπεία, με επιστολή της προς την αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, γνωστοποιούσε στα μέλη της τελευταίας πως η θέση τους για Γενική Αμνηστία "κατόπιν συμφώνου γνώμης της κυβερνήσεως... είναι απολύτως απαράδεκτος". Και το επιθυμητό για την αντίδραση αποτέλεσμα επήλθε. Την επομένη οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι, με απαντητική επιστολή τους, γνωστοποιούσαν στους συνομιλητές τους ότι "εφόσον η κυβέρνησις εμμένει εις την άποψη της, η αντίστοιχη επιμονή στην ορθή γνώμη μας θα οδηγούσε σε ρήξη που, ανεξάρτητα από την ευθύνη, θα οδηγήσει τον τόπο σε συμφορά. Για τον λόγον αυτόν δεχόμαστε να λυθή το ζήτημα των διώξεων, με βάση την αρχή που έθεσεν η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία και με τη θέσπιση εγγυήσεων, ικανών να περιορίσουν τους κινδύνους που σας έχομεν εκθέσει". (Για τις επιστολές αυτές Βλέπε: Εφημερίδα "Ελεύθερη Ελλάδα", 7/2/1945 και Π. Βενάρδου: "Η Συμφωνία της Βάρκιζας", σελίδες 45 - 46). Για το πώς έγινε αυτή η μεταστροφή μια μικρή, ελάχιστη, γεύση έδωσε πολύ αργότερα ο Μ. Παρτσαλίδης: "Είναι αλήθεια μαρτυρεί ο Παρτσαλίδης - ότι ο Τσιριμώκος ήταν αυτός που περισσότερο ήθελε να υποχωρήσουμε. Και να ζητήσουμε εγγυήσεις, για να περιοριστεί όσο ήταν δυνατόν ο κίνδυνος να επεκταθούν οι διώξεις. Προσωπικά είχα προτείνει στον Σιάντο όχι να διακοπούν οι διαπραγματεύσεις, αλλά να δηλώσουμε ότι πάνω στο θέμα αυτό, επειδή έχουμε δέσμευση από το ΕΑΜ και την ΚΕ του Κόμματος που αντιπροσωπεύαμε, πρέπει να μας δοθεί η δυνατότητα να συζητήσουμε την άρνηση της κυβέρνησης υπεύθυνα και στην ΚΕ του ΕΑΜ και στην ΚΕ του ΚΚΕ στα Τρίκαλα... Τελικά, όμως, ο Σιάντος κατέληξε στο ότι μια καθυστέρηση της υπογραφής της συμφωνίας δεν επρόκειτο να μας ωφελήσει... και συμφωνήσαμε ότι θα έπρεπε να κάνουμε την υποχώρηση, για να μην τρεναριστεί άλλο η υπόθεση. Κακώς βέβαια... ". (Π. Βενάρδου, στο ίδιο, σελίδα 98). Η αρχή της συνθηκολόγησης είχε γίνει κι αφού οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι υποχώρησαν σ' αυτό που είχαν θέσει ως αδιαπραγμάτευτη αρχή δεν είχαν πλέον κανένα πρόβλημα να πάρουν την κάτω βόλτα, υπαναχωρώντας και στις υπόλοιπες διεκδικήσεις τους. Έτσι φτάσαμε στην υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.
Τι προέβλεπε η συμφωνία Για το ζήτημα της αμνηστίας η συμφωνία προέβλεπε στο άρθρο 3 ότι αμνηστεύονται μόνο "τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα, κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχία του πολιτικού αδικήματος". Το άρθρο αυτό, με τη διατύπωση που είχε, έδωσε τη δυνατότητα στην αντίδραση να εξαπολύσει άγριο διωγμό εναντίον των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης, χαλκεύοντας κατηγορίες για διάπραξη δήθεν κοινών αδικημάτων στην περίοδο της κατοχής. Για τα άλλα, κύρια, ζητήματα η συμφωνία προέβλεπε:
Αποστράτευση του ΕΛΑΣ και συγκρότηση εθνικού στρατού μέσα από κανονική στρατολογία. Εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από δοσίλογους και φασιστικά στοιχεία. Διενέργεια δημοψηφίσματος και στη συνέχεια εκλογών μέσα στο 1945. Τέλος, η συμφωνία δεν προέβλεπε συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης, αλλά ούτε και έθιγε το θέμα της παρουσίας των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα (Βλέπε ολόκληρη τη Συμφωνία στα "Επίσημα κείμενα ΚΚΕ", τόμος Ε` σελίδες 411 - 416).
ΜΕΡΟΣ 13ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 12-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ Υποχρεωτικός ή απαράδεκτος ο συμβιβασμός; Η Συμφωνία της Βάρκιζας είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Έχει τονιστεί, σ' ό,τι αφορά το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, ότι επρόκειτο για έναν απαράδεκτο συμβιβασμό, για μια συνθηκολόγηση άνευ όρων. Έχει όμως εκφραστεί και η άποψη πως ό,τι έγινε, καλώς έγινε, ότι δεν υπήρχαν περιθώρια να συνεχίσει το ΕΑΜικό κίνημα τον πόλεμο έξω από την Αθήνα προσδοκώντας σε ευνοϊκά αποτελέσματα, ή ότι ο συμβιβασμός αυτός ήταν αποτέλεσμα παραίνεσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ. Υποχρεούμαστε, συνεπώς, να σταθούμε σ' αυτές τις εκτιμήσεις πιο αναλυτικά, ξεκινώντας απ' την τελευταία, που θεωρεί ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ οδηγήθηκαν στο συμβιβασμό της Βάρκιζας με ευθύνη των Σοβιετικών.
Σοβιετικής ...έμπνευσης η Βάρκιζα; Οι υποστηριχτές αυτής της άποψης χρησιμοποιούν, ως επιχείρημα, το γνωστό τηλεγράφημα του Δημητρόφ προς το ΚΚΕ, με το οποίο ο Βούλγαρος κομμουνιστής ηγέτης - τότε είχε την ευθύνη επαφής του ΚΚΣΕ με τα ΚΚ ανά τον κόσμο - συμβούλευε, κατά κάποιο τρόπο, για συμβιβασμό, κάτι που το ΕΑΜικό κίνημα δεν είχε αποκλείσει, όταν υπέγραφε τη συμφωνία ανακωχής, ως πιθανό αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεών του με την αντίπαλη πλευρά. Δε χωράει αμφιβολία, ότι αυτό το τηλεγράφημα (δημοσιεύεται ολόκληρο σε διπλανή στήλη) έπαιξε ρόλο, αλλά όχι φυσικά αυτόν που ισχυρίζονται όσοι το αξιοποιούν για να δικαιολογήσουν τις υποχωρήσεις που έκανε στη Βάρκιζα το ΕΑΜικό κίνημα. Και τούτο, για τον απλό λόγο, ότι είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα μια συμβουλή για "εξαιρετική ευλυγισία και ικανότητα χειρισμών" και ο συγκεκριμένος συμβιβασμός, που τελικά πραγματοποιήθηκε. Σε τελευταία ανάλυση, την τελική ευθύνη των αποφάσεων την είχε το ΕΑΜ και πρωτίστως το ΚΚΕ, ως καθοδηγητική του δύναμη, που συγκέντρωνε και τον κύριο όγκο των δυνάμεών του. Επίσης, δεν πρέπει να μας διαφεύγει
ότι το όλο ζήτημα του συμβιβασμού της Βάρκιζας παίχτηκε σε ελληνικό έδαφος κι όχι σε... σοβιετικό, όπως περιέργως θέλουν ορισμένοι να μας πείσουν. Εδώ έγιναν οι προετοιμασίες της κάθε πλευράς για τις θέσεις που θα προέβαλε στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, εδώ έγιναν οι διαπραγματεύσεις, εδώ έγιναν οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, εδώ ασκήθηκαν οι πιέσεις που οδήγησαν τους εκπροσώπους του ΚΚΕ να συμβιβαστούν κατ' αρχήν στο ζήτημα της αμνηστίας και στη συνέχεια σ' όλα τα υπόλοιπα. Από το τηλεγράφημα του Δημητρόφ, κατά τη γνώμη μας, εκείνο που ίσως βάρυνε περισσότερο στις αποφάσεις των εκπροσώπων του ΚΚΕ στη Βάρκιζα και ειδικά στις αποφάσεις του Γ. Σιάντου, είναι μάλλον η συμβουλή του Βούλγαρου ηγέτη, ότι για το ΚΚΕ "το σπουδαιότερο είναι να μην επιτρέψει να απομονωθεί από μάζες ελληνικού λαού και από δημοκρατικές ομάδες που ανήκουν στο ΕΑΜ". Και τέτοιος κίνδυνος για διάσπαση του ΕΑΜ εκφράστηκε, τουλάχιστον ως απειλή, τόσο πριν την έναρξη των διαπραγματεύσεων με τη στάση που κράτησε ο Σβώλος, όσο και ιδιαίτερα στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, με τη στάση που κράτησε ο Τσιριμώκος. Οφείλουμε όμως να βλέπουμε την αλήθεια με το κεφάλι προς τα πάνω κι όχι με τα πόδια στη θέση του κεφαλιού. Το κύριο δεν είναι αυτή - η πέρα για πέρα σωστή ως γενική αρχή - συμβουλή του Δημητρόφ, εφόσον έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την υποχωρήσεις των κομμουνιστών αντιπροσώπων. Αν βάρυνε αποφασιστικά αυτή η συμβουλή, το κύριο βρίσκεται στο γεγονός ότι οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι στη Βάρκιζα σύρθηκαν πίσω από τον Τσιριμώκο και τους φίλους του, επειδή δεν είχαν ορθή εκτίμηση για την εμβέλεια των συμμάχων του ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ, επειδή δεν είχαν ορθή εκτίμηση του συσχετισμού δυνάμεων - στρατιωτικά και πολιτικά - μέσα στην ελληνική κοινωνία και της επιρροής της πολιτικής του κόμματος μέσα στις λαϊκές μάζες, επειδή δε στάθμισαν σωστά τη συγκυρία.
Μπορούσε ο ΕΛΑΣ να συνεχίσει τον πόλεμο;
Ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, Στ. Σαράφης, πίστευε ότι "ο ΕΛΑΣ είχε δυνατότητες σε τρόφιμα, πυρομαχικά και έμψυχο υλικό να κάνει πόλεμο, για πολύ καιρό, κατά των Άγγλων και των κυβερνητικών Ελλήνων"
Για να εκτιμήσει κανείς σωστά το χαρακτήρα που είχε ο συμβιβασμός στη Βάρκιζα θα πρέπει, αναμφίβολα, να εξετάσει τη στρατιωτική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι αντίπαλες δυνάμεις εκείνη την περίοδο. Ειδικά για το ΕΑΜικό κίνημα, αυτό σημαίνει να εξεταστεί η δυνατότητα που είχε για συνέχιση του πολέμου έξω από την Αθήνα. Είναι γνωστό ότι ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΕΛΑΣ δεν είχε πάρει μέρος στα Δεκεμβριανά και είχε παραμείνει ανέπαφος. Επρόκειτο ουσιαστικά για τις πιο ετοιμοπόλεμες και εμπειροπόλεμες δυνάμεις του, που είχαν - και μετά την ανακωχή - τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της χώρας. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συνέχιζαν να απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Αν συνεχίζονταν οι μάχες έξω από την Αθήνα, οι βρετανικές δυνάμεις, τόσο από άποψη όγκου όσο και από άποψη διάταξης και
εκπαίδευσης, δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά τον ΕΛΑΣ. Κατ' αρχήν δεν μπορούσαν να τον χτυπήσουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας, ούτε να συναγωνιστούν μαζί του στον ανταρτοπόλεμο. Για τις δυνατότητες του ΕΛΑΣ, αλλά και τις προετοιμασίες που γίνονταν ώστε να αντιμετωπίσει τους Εγγλέζους, μετά την υποχώρηση από την Αθήνα, ο Σαράφης αναφέρει: "Ο ΕΛΑΣ είχε δυνατότητες σε τρόφιμα, πυρομαχικά και έμψυχο υλικό να κάνει πόλεμο, για πολύ καιρό κατά των Άγγλων και των κυβερνητικών Ελλήνων και στην περίπτωση αυτή έπρεπε να προετοιμαστεί". Στη συνέχεια, αφού σημειώνει τις σχετική διαταγές που εκδόθηκαν γι' αυτή την προετοιμασία, ο αρχηγός του ΕΛΑΣ τονίζει: "Στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος ν' αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση" (Στ. Σαράφη: ""Ο ΕΛΑΣ", εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, σελ. 559 - 560). Τις δυνατότητες, που είχε ο ΕΛΑΣ να κάνει πόλεμο έξω από την Αθήνα - και τις δικές τους αδυναμίες να τον αντιμετωπίσουν - παραδέχονται και οι Εγγλέζοι. Ο Στρατάρχης Αλεξάντερ, ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο την περίοδο 1944 - 1945 (αντικατέστησε τον Ουίλσον), στις 21 Δεκεμβρίου του '44 έγραφε στον Τσόρτσιλ: "Εάν υποθέσωμε ότι ο ΕΛΑΣ εξακολουθεί τον αγώνα, νομίζω ότι θα είναι δυνατόν να ξεκαθαρίσωμε την περιοχή Αθηνών - Πειραιώς και να την κρατήσωμε σταθερά, αλλά έτσι δε νικούμε τον ΕΛΑΣ σε σημείο που να τον αναγκάσωμε σε συνθηκολόγηση. Δεν είμαστε αρκετά ισχυροί για να κάνωμε περισσότερα και να αναλάβωμε επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι Γερμανοί κατά την Κατοχή είχαν διατηρήσει έξι έως επτά μεραρχίες στην ηπειρωτική Ελλάδα εκτός από τις τέσσερις περίπου στα νησιά. Ακόμα και έτσι δεν μπόρεσαν να κρατήσουν σταθερά ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνιών των, και δεν είμαι βέβαιος ότι θα συναντήσωμε λιγώτερο ισχυρά αντίσταση και λιγότερο αποφασιστική από όσην συνάντησαν εκείνοι. Πρέπει να επιβλέπωμε πολύ προσεκτικά τις προθέσεις των Γερμανών στο ιταλικό μέτωπο. Τα τελευταία γεγονότα στη δύση και η σιωπή της 16ης Μεραρχίας των SS, που ευρίσκονται μπροστά στην 5η Αμερικανική Στρατιά, δείχνουν κάποιον ελιγμό που πρέπει να προσέξωμε. Σημειώνω τα γεγονότα αυτά για να κάνω σαφή την κατάσταση και να σας υπογραμμίσω ότι κατά τη γνώμη μου, το ελληνικό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθή με στρατιωτικά μέσα. Η λύση θα ευρεθή στον πολιτικό τομέα...".
Ο Τσόρτσιλ ομολογεί την αδυναμία του "... Γενικά, γνωρίζετε, ελπίζω, ότι μπορείτε πάντοτε να υπολογίζετε πως θα κάνω ό,τι μπορώ για να εκπληρώσω τις επιθυμίες σας, αλλά εύχομαι να κατορθώσετε να βρείτε μια πολιτική λύση στο ελληνικό πρόβλημα, γιατί έχω πεισθή ότι κάθε στρατιωτική ενέργεια, μετά την εκκαθάριση της περιοχής Αθήνας και Πειραιά θα ξεπερνούσε τις δυνατότητες των σημερινών μας δυνάμεων". Την επομένη, 22 του Δεκέμβρη, ο Τσόρτσιλ απαντούσε: "Δεν υπάρχει θέμα να συνεχίσωμε οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση εκτός από την εκκαθάριση της περιοχής Αθηνών - Πειραιώς" (Βλέπε: Ουιν. Τσόρτσιλ: "2ος Παγκόσμιος Πόλεμος - Απομνημονεύματα", εκδόσεις: "Ελληνική Μορφωτική Εστία", μετάφραση Α. Σαμαράκη, τόμος ΣΤ, σελ. 336). Μπροστά σ' αυτές τις αποκαλυπτικές ομολογίες των Βρετανών, δεν είναι δυνατόν να προσθέσει κανείς τίποτε περισσότερο. Είναι προφανές, πως η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν μια ζημιογόνα συνθηκολόγηση του ΕΑΜικού κινήματος και δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των δυνάμεων. Ήταν ένας απαράδεκτος συμβιβασμός και από στρατιωτική και από πολιτική άποψη. Αν ο πόλεμος συνεχιζόταν έξω από την Αθήνα αναμφίβολα η τύχη του
κινήματος θα ήταν διαφορετική. Ακόμη κι αν δεν κατάφερνε να νικήσει ολοκληρωτικά και να πετάξει τα στρατεύματα των Βρετανών επιδρομέων στη θάλασσα, σίγουρα θα μπορούσε να επιτύχει πολύ καλύτερο - ακόμη και πλεονεκτικό για τα συμφέροντά του - συμβιβασμό με τον αντίπαλο. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι στις αρχές Φλεβάρη του '45 ξεκίνησε στην Κριμαία η Διάσκεψη των ηγετών των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιχιτλερικής συμμαχίας που έμεινε στην ιστορία ως "Διάσκεψη της Γιάλτας". Αναμφίβολα, σ' αυτή τη Διάσκεψη, η θέση της Βρετανίας θα ήταν πολύ δύσκολη με ανοιχτό το ελληνικό ζήτημα και με πόλεμο ανάμεσα στις στρατιωτικές της δυνάμεις και τον ΕΛΑΣ, τη στιγμή μάλιστα που ο πόλεμος κατά του φασισμού, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ανατολή συνεχιζόταν.
Το τηλεγράφημα του Δημητρόφ Το περίφημο τηλεγράφημα του Δημητρόφ, πάνω στο οποίο έχουν "οικοδομηθεί" διάφορες θεωρίες και αντιιστορικές ερμηνείες της Συμφωνίας της Βάρκιζας, λήφθηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ στις 15 Γενάρη του '45. Το πλήρες περιεχόμενό του έχει ως εξής: "Ο Παππούς νομίζει ότι με τη σημερινή διεθνή κατάσταση η ένοπλη ενίσχυση προς τους Έλληνες συντρόφους απέξω γενικά αδύνατη. Βοήθεια από μέρους της Βουλγαρίας ή Γιουγκοσλαβίας, η οποία θα τους δέσμευε με το μέρος του ΕΛΑΣ εναντίον ενόπλων αγγλικών δυνάμεων, σήμερα λίγο θα βοηθήσει τους Έλληνες συντρόφους, ενώ πάρα πολύ θα μπορούσε να βλάψει τη Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία. Όλα αυτά πρέπει να τα υπολογίζουν οι φίλοι μας οι Έλληνες. Έλληνες και ΕΛΑΣ πρέπει να καθορίσουν τα περαιτέρω βήματά τους, ξεκινώντας από αυτήν ακριβώς την κατάσταση, όχι ευνοϊκή γι' αυτούς. Δεν πρέπει τραβήξουν σχοινί. Αλλά δείξουν εξαιρετική ευλυγισία και ικανότητα χειρισμών, για να διατηρήσουν όσον το δυνατόν δυνάμεις τους και να περιμένουν ευνοϊκότερη στιγμή, για πραγματοποίηση δημοκρατικού τους προγράμματος. Για το ελληνικό κόμμα, το σπουδαιότερο είναι να μην επιτρέψει να απομονωθεί από μάζες ελληνικού λαού και από δημοκρατικές ομάδες που ανήκουν στο ΕΑΜ. Γιατί ΕΑΜ, ΓΣΕΕ και χωριστές προσωπικότητες, ηγέτες δεν απευθύνονται επίσημα στα Συνδικάτα και Εργατικό Κόμμα Αγγλίας, στις αμερικάνικες μαζικές οργανώσεις και Συνδικάτα και κοινή γνώμη εξωτερικού, για να διαφωτίσουν για σκοπούς και χαρακτήρα πάλης τους, για να ξεσκεπάσουν ελληνική αντιδραστική κλίκα και τους καλέσουν ενίσχυσή τους; Αυτό θα 'πρεπε να κάνουν με όλους δυνατούς τρόπους και μέσα ακατάπαυστα" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος Ε`, έκδοση ΚΚΕ Εσωτερικού, Αθήνα 1974 και Ρώμη 1973 σε επιμέλεια Α. Παπαπαναγιώτου, σελ. 325 - 326). *Οι φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα του ΣΠ. ΜΕΛΕΤΖΗ
ΜΕΡΟΣ 14ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 13-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Αποκρούονται οι προσπάθειες διάλυσης του ΕΑΜ
Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας προστέθηκαν νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Οι Εγγλέζοι και η ντόπια αντίδραση είχαν, εκ των πραγμάτων, το πάνω χέρι στρατιωτικά και πολιτικά και αξιοποίησαν αυτή την υπεροχή τους, επιχειρώντας με διάφορους τρόπους και με πρωτοφανείς διώξεις κατά των λαϊκών αγωνιστών - τη συντριβή του λαϊκού Ο λαός, στη συντριπτική του πλειοψηφία, παρέμεινε κινήματος. Ο λαός συσπειρωμένος γύρω από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, παρά την όμως, στη συντριπτική πίκρα, την απογοήτευση και τα εύλογα ερωτηματικά που πλειοψηφία, κυριαρχούσαν μετά τη δυσάρεστη, για το λαϊκό κίνημα, του τροπή των γεγονότων παρέμεινε συσπειρωμένος γύρω από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, αν και κυριαρχούσαν η πίκρα, η απογοήτευση, τα εύλογα ερωτηματικά: Γιατί τα πράγματα πήραν τέτοια τροπή; Ποια θα ήταν η τύχη αυτού του τεράστιου κινήματος της Εθνικής Αντίστασης; Ποιος θα έπρεπε να είναι ο νέος ρόλος του; Στα πλαίσια αυτά, αναπτύχθηκαν στους κόλπους του ΕΑΜικού κινήματος και ορισμένες διασπαστικές τάσεις, οι οποίες στόχευαν στην απομόνωση του ΚΚΕ και την ανασύνθεση του ΕΑΜ σε συντηρητικότερη βάση.
Φυγόκεντρες τάσεις Στο ΕΑΜ, εκτός του ΚΚΕ και του ΑΚΕ, υπήρχε το κόμμα της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) με γραμματέα τον Η. Τσιριμώκο, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΣΚΕ) με γραμματέα τον Δ. Στρατή, το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΕΣΚΕ) με γραμματέα τον Γεωργαλά, διάφοροι ανεξάρτητοι σοσιαλιστές κ.ά. Με το ΕΑΜ, επίσης, συνεργαζόταν στενά - αν και δεν ήταν τυπικά μέλος του - ο καθηγητής Α. Σβώλος. Όλες αυτές οι ομάδες και προσωπικότητες, θα μπορούσε να πει κανείς ότι κινούνταν πολιτικοιδεολογικά στο χώρο του σοσιαλρεφορμισμού. Μετά την απελευθέρωση και πριν τα Δεκεμβριανά, είχαν αρχίσει διάφορες προσπάθειες για ενοποίηση των σοσιαλιστικών ομάδων και κομμάτων του ΕΑΜ. Ο στόχος ήταν να
δημιουργηθεί ένα ενιαίο κόμμα, έξω από το ΕΑΜ, με ηγέτη τον Α. Σβώλο. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο και το ρίσκο μιας διάσπασης στο ΕΑΜικό κίνημα δεν ήταν κάτι που μπορούσε κανείς να το πάρει απερίσκεπτα στην πλάτη του. Πάντως, οι προσπάθειες γίνονταν προσεκτικά και μεθοδικά, αλλά το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών τροποποίησε ουσιαστικά αυτές τις εξελίξεις. Από τη μια, τις ανέστειλε για όσο διάστημα διαρκούσαν οι πολεμικές συγκρούσεις κι, από την άλλη, τις επιτάχυνε μετά το πέρας των εχθροπραξιών, όταν δηλαδή υπογράφηκε η ανακωχή και η Συμφωνία της Βάρκιζας. Το σπουδαιότερο, όμως, είναι άλλο κι έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι προσπάθειες διάσπασης του ΕΑΜ ήταν σε γνώση των Άγγλων, αν όχι υπό την καθοδήγησή τους. Ενώ συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, ο Σάββας Παπαπολίτης, στενός συνεργάτης του Τσιριμώκου, κατ' εντολήν του τελευταίου, συναντήθηκε με τον Βρετανό πρεσβευτή Λίπερ και είχε μαζί του μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση. Το τι συζητήθηκε το αναφέρει ο Λίπερ σε τηλεγράφημα που έστειλε στο Φόρεϊν Οφις στις 6/2/1945: "Ο Παπαπολίτης λέει ο Λίπερ - ζήτησε να με δει σήμερα το απόγευμα. Πρόσφατα, επήρε τη θέση του Τσιριμώκου σαν γενικός γραμματέας της ΕΛΔ, όταν ο τελευταίος ήρθε σε ρήξη με το ΕΑΜ. Ήταν σε στενή επαφή με τον Τσιριμώκο από τη στιγμή που έφτασε εδώ σαν μέλος της αντιπροσωπείας του ΕΛΑΣ. Ο Τσιριμώκος του ζήτησε να με δει με σκοπό να μου εξηγήσει την ακόλουθη θέση: Από μια σειρά αναποδιές, ο Τσιριμώκος βρέθηκε ακόμα μια φορά στο στρατόπεδο του ΚΚΕ μετά το τέλος της μάχης της Αθήνας. Εντάχθηκε στην αντιπροσωπεία, όχι με σκοπό να βοηθήσει τον Σιάντο, αλλά με στόχο να εξασφαλίσει μια συμφωνία, η οποία θα αδυνατίσει το ΚΚΕ". Όμως, ο Παπαπολίτης δε σταμάτησε εδώ. Ενημέρωσε το Λίπερ - σύμφωνα με όσα αυτός αναφέρει - ότι η απόφαση του Τσιριμώκου ήταν "να συνενώσει όλες τις σοσιαλιστικές ομάδες για να υποστηρίξουν ανοιχτά" τη δράση των Βρετανών στην Ελλάδα "και να καταδικάσει το ΚΚΕ για την αντιβρετανική του στάση" (Φ. Οικονομίδη: "Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους", εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 34).
Η διάσπαση του ΕΑΜ Αμέσως μετά τη Βάρκιζα, ο Τσιριμώκος και το κόμμα του έβαλαν μπροστά τη διαδικασία διάσπασης του ΕΑΜ, προτείνοντας ότι αυτό έπρεπε να διαλυθεί, γιατί τάχα είχε εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε. Στο επιχείρημα αυτό αναγκάστηκε να απαντήσει ο Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Γ. Σιάντος, με δηλώσεις του - τη μέρα της υπογραφής της συμφωνίας στους ανταποκριτές του ξένου Τύπου. "Δύο - είπε ο Σιάντος - ήταν από την αρχή της σύστασής του οι σκοποί του ΕΑΜ. Ο πρώτος εξεπληρώθη με την απελευθέρωση της χώρας που πραγματοποιήθηκε με την αποχώρηση των Γερμανών. Ο δεύτερος είναι η εξασφάλιση των λαϊκών ελευθεριών, για τις οποίες αγωνίστηκε και αγωνίζεται". Επίσης, ο Σιάντος αναφέρθηκε και στη θέση της ΕΛΔ μέσα στο ΕΑΜ, τονίζοντας ότι "είναι όμοια μ' εκείνη του ΚΚΕ κι ότι η ΕΛΔ είναι μέλος του ΕΑΜ από τα πλέον σοβαρά" ("Ελεύθερη Ελλάδα", 13/2/45 και "Ριζοσπάστης", 16/2/45). Οι δηλώσεις Σιάντου δεν εμπόδισαν το κόμμα του Τσιριμώκου να προωθήσει τη διασπαστική του δουλιά. Έτσι άρχισαν οι επαφές με τις άλλες σοσιαλιστικές ομάδες, με στόχο τη δημιουργία ενιαίου κόμματος, εκτός ΕΑΜ. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση της ΚΕ της ΕΛΔ, στις 15 Μάρτη του '45, όπου με προσοχή, αλλά και σαφήνεια προωθούσε το ρήγμα στο ΕΑΜικό κίνημα. Στην απόφαση αυτή, αν και αναγνωριζόταν η προσφορά του ΚΚΕ στην αντίσταση κατά του φασισμού,
υπογραμμιζόταν ότι "το ΚΚΕ δεν εκφράζει ιδεολογικά τη θέληση της πλειοψηφίας των λαϊκών βάσεων, που συγκροτούν το ΕΑΜικό κίνημα". Γινόταν μάλιστα η εκτίμηση πως η πλειοψηφία αυτή ήταν πιο κοντά στα αγροτικά και σοσιαλιστικά κόμματα του ΕΑΜ, τα οποία έπρεπε να ενοποιηθούν. Ακόμη η ΚΕ της ΕΛΔ έριχνε το γάντι στο ΚΚΕ, κατηγορώντας το για ηγεμονισμό μέσα στο ΕΑΜ και σημείωνε ότι μετά τα Δεκεμβριανά, επειδή είχαν κλονιστεί οι σχέσεις μεταξύ των ΕΑΜικών συμμάχων, "το αίτημα να μην υπάρξει πια ενιαία οργάνωση γίνηκε οξύτερο". Όμως, η ΕΛΔ απέφυγε να προτείνει ευθέως, αυτή τη φορά, τη διάλυση του ΕΑΜ, επιλέγοντας την οδό της πλαγιοκόπησης. Στη δε πρόταση του ΚΚΕ, ότι το ΕΑΜ έπρεπε να μετασχηματιστεί από εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση σε πολιτικό συνασπισμό κομμάτων, απαντούσε ως εξής: Δήλωνε προθυμία να διατηρηθεί το ΕΑΜ, "όχι σαν συνασπισμός κομμάτων, αλλά σαν λαϊκή οργάνωση, ανεξάρτητη απ' τα κόμματα και χωρίς δικαίωμα να καθοδηγεί τα κόμματα", με τους εξής σκοπούς: "α) να διαφωτίσει το λαό πάνω στο τρίχρονο έργο του ΕΑΜ, β) να αγωνιστεί για την αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών και την επικράτηση των δημοκρατικών θεσμών κλπ.". Τέλος, η ΚΕ της ΕΛΔ εξουσιοδότησε τον Η. Τσιριμώκο να προωθήσει αυτές τις θέσεις μέσα στα ΕΑΜικά κόμματα κι αν αυτές δε γίνονταν αποδεκτές η ΕΛΔ θα αποχωρούσε από το ΕΑΜ (Βλέπε: "ΕΛΔ - Θέσεις για τα Δεκεμβριανά", Απόφαση της ΚΕ της 15 Μαρτίου 1945, έκδοση σε μπροσούρα σελ. 1, 13 και εξής, 47 - 51). Οι θέσεις της ΕΛΔ συζητήθηκαν στην ΚΕ του ΕΑΜ και απορρίφθηκαν, με αποτέλεσμα στις 2 Απρίλη του 1945 η ΕΛΔ, το ΣΚΕ και το ΕΣΚΕ να αποχωρήσουν. Στις 5 του μηνός, η ΕΛΔ και το ΣΚΕ θα ενοποιηθούν και θα συγκροτήσουν το κόμμα ΕΛΔ - ΣΚΕ (αργότερα ονομάστηκε ΣΚΕΛΔ), με πρόεδρο τον Α. Σβώλο και γενικό γραμματέα τον Η. Τσιριμώκο. Οι διεργασίες στο χώρο των ρευμάτων του σοσιαλρεφορμισμού θα συνεχιστούν μέσα στο '45, με στόχο τη δημιουργία ενός ισχυρού πόλου έκφρασης των μικροαστικών στοιχείων της κοινωνίας και αποδυνάμωσης του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Επιχειρήθηκε, μάλιστα, με τη δημιουργία Επιτροπής Συνεργασίας Σοσιαλιστικών και Αγροτικών Κομμάτων (ΕΣΣΑΚ), να φτιαχτεί ένα αντιΕΑΜ. Όμως, οι διασπαστικές αυτές προσπάθειες δε βρήκαν έδαφος μέσα στο λαό. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ αντιμετώπισαν προσεκτικά, με ιδεολογικό και πολιτικό λόγο, τους διασπαστές του κινήματος, μη διστάζοντας, όταν αυτό χρειάστηκε, να τους καταγγείλουν ανοιχτά για τις ενέργειές τους. Έτσι, πολύ σύντομα, τα κόμματα αυτά αναζήτησαν και πάλι γέφυρες συνεργασίες με τον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό και τους κομμουνιστές.
Η μετατροπή σε πολιτικό συνασπισμό Η καινούρια κατάσταση, που δημιουργήθηκε με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, υπαγόρευε την ανάγκη προσαρμογής του λαϊκού κινήματος στις νέες συνθήκες. Ο αφοπλισμός και η διάλυση του ΕΛΑΣ, εκ των πραγμάτων, σήμαινε - επί του παρόντος τουλάχιστον - τον τερματισμό των ένοπλων μορφών πάλης και μετατόπιση του κέντρου βάρους της δράσης του λαού και των οργανώσεών του στους μαζικούς πολιτικούς αγώνες. Την ανάγκη προσαρμογής στις νέες συνθήκες υπογράμμισε η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που συνήλθε στην Αθήνα στο διάστημα 5 - 10 Απρίλη του '45. Η Ολομέλεια αντιμετώπισε με σαφήνεια τις διαλυτικές τάσεις που αναπτύσσονταν στο ΕΑΜικό κίνημα, υπογραμμίζοντας ότι "το ΕΑΜ πρέπει να αναπροσαρμόσει τις πολιτικές του επιδιώξεις και την οργανική του συγκρότηση, ανάλογα με τις καινούριες συνθήκες που δημιουργήθηκαν, ύστερα από την απελευθέρωση της χώρας και τη
διαμόρφωση της σημερινής εσωτερικής κατάστασης" (11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, Πολιτική Απόφαση, "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος Ε`, Εκδόσεις ΣΕ, σελ. 259). Μετά την αποχώρηση από το ΕΑΜ των σοσιαλρεφορμιστών και τη δημιουργία του κόμματος ΕΛΔ - ΣΚΕ, οι διαδικασίες προσαρμογής και ανασυγκρότησης του θρυλικού Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου στις νέες συνθήκες επιταχύνθηκαν. Η προσπάθεια διάλυσής του - και απομόνωσης του ΚΚΕ - ανακόπηκε γρήγορα, πριν γίνει κατορθωτό να περάσει η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός στις λαϊκές μάζες, που εκ των πραγμάτων θα έδινε τη δυνατότητα στους διασπαστές να ψαρέψουν σε θολά νερά. Με κέντρο το ΚΚΕ, ο ΕΑΜικός συνασπισμός διατηρήθηκε ουσιαστικά αλώβητος, συσπειρώνοντας στις γραμμές του νέες δυνάμεις. Κατ' αρχήν, πέραν του ΚΚΕ, έμειναν στο ΕΑΜ το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) του Κ. Γαβριηλίδη και η Δημοκρατική Ένωση του Στ. Κρητικά που είχε προσχωρήσει το 1944. Επίσης προστέθηκαν δύο νέα μικρά κόμματα: Το Σοσιαλιστικό του Γιάννη Πασαλίδη και το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα (ΔΡΚ) των Μ. Κύρκου και Αλκ. Λούλη. Τέλος, σχέσεις στενής συνεργασίας διατήρησε και η ομάδα των Αριστερών Φιλελευθέρων του Στ. Χατζήμπεη και του Ν. Γρηγοριάδη. Έτσι στις 24 Απρίλη του '45, με απόφαση της ΚΕ του, το ΕΑΜ μετασχηματίστηκε σε πολιτικό συνασπισμό κομμάτων. Η ιστορική αυτή απόφαση δημοσιεύτηκε την επομένη, στην εφημερίδα "Ελεύθερη Ελλάδα", η οποία έγραφε στην πρώτη της σελίδα: "Το ΕΑΜ ΣΕ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΑΓΩΝΩΝ για τη νίκη του Αντιφασισμού και της Δημοκρατίας". Παραθέτουμε την απόφαση αυτή στη μορφή που δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Ελλάδα" στις 25/4/1945, χωρίς καμιά παρέμβαση δική μας στον τίτλο και στους μεσότιτλους του κειμένου.
Η απόφαση Απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, της 24ης Απριλίου 1945: 1. Το ΕΑΜ, ο μεγαλύτερος Εθνικός Συνασπισμός που γνώρισε η νεότερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας, καθόρισε με το ιδρυτικό του σαν σκοπούς την Εθνική Απελευθέρωση, την Επιβίωση του Λαού και την κατοχύρωση της Λαϊκής Κυριαρχίας. Τα κόμματα και οι Οργανώσεις, που υπέγραψαν το ιστορικό αυτό έγγραφο, ανέλαβαν απέναντι του Ελληνικού Λαού την υποχρέωση να αγωνιστούν από κοινού για την εκπλήρωση των παραπάνω σκοπών. 2. Το ΕΑΜ, το βασικό του Εθνικοαπελευθερωτικό σκοπό, τον προσδιόρισε από τη μια μεριά σαν εκδίωξη των Ιταλών, Γερμανών και Βουλγάρων επιδρομέων από το πατρικό έδαφος και από την άλλη σαν ολοκλήρωση της Εθνικής αποκαταστάσεως, με βάση τις διακηρυγμένες αρχές του Συμμαχικού αγώνα. 3. Μετά την Εθνική Απελευθέρωση, τα Κόμματα και οι Οργανώσεις του ΕΑΜ αναγνωρίζουν την ανάγκη της αναπροσαρμογής του Συνασπισμού πολιτικά και οργανωτικά προς τις καινούριες συνθήκες και απαιτήσεις του ελεύθερου πολιτικού βίου για τη νέα ειρηνική πολιτική εξόρμηση, με σκοπό την πραγματοποίηση του υπόλοιπου εθνικού και πολιτικού προγράμματος του ΕΑΜ. Προγραμματικοί σκοποί 4. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το ΕΑΜ ανασχηματίζεται σε καθαρά πολιτικό συνασπισμό Κομμάτων, που θα συντονίσου τη δράση τους:
(α) Για την οριστική εμπέδωση της κυριαρχίας του Λαού με την εξασφάλιση των δημοκρατικών ελευθεριών, την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και την εξάλειψη του φασισμού από όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής ζωής του τόπου. Οι Συμφωνίες της Βάρκιζας και της Γιάλτας αποτελούν και αφετηρία και έρεισμα για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού. (β) Για την υπεράσπιση του έργου και των δικαιωμάτων του Κινήματος της Εθνικής Αντιστάσεως, που περικλείει τις ζωντανές δυνάμεις του Έθνους, πάνω στις οποίες μόνο μπορεί να στηριχτεί η αναδημιουργία της μεταπολεμικής Ελλάδος. (γ) Για την ανοικοδόμηση και την οικονομική ανασυγκρότηση της Χώρας προς όφελος του Λαού. (δ) Για την κατοχύρωση της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας και εδαφικής μας ακεραιότητας και τη ολοκλήρωση της εθνικής μας αποκαταστάσεως. Τα συμφέροντα της Ελλάδος επιβάλλουν εξωτερική πολιτική βασισμένη στη φιλία και συνεργασία με όλους τους Μεγάλους Συμμάχους και τους γειτονικούς λαούς. Η αναπροσαρμογή 5. Τα Κόμματα, που αποτελούν το Συνασπισμό, συγκροτούν Επιτροπή για την επεξεργασία του κοινού προγράμματος στις προσεχείς εκλογές Συντακτικής Εθνοσυνελεύσεως. 6. Ο συντονισμός της δράσεως των Κομμάτων του Συνασπισμού πραγματοποιείται από Κεντρική Επιτροπή, που θα αποτελεστεί από αντιπροσώπους των Κομμάτων του Συνασπισμού έναν από κάθε Κόμμα. Οι αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής παίρνονται με πλήρη ομοφωνία και διαβιβάζονται στα τοπικά τμήματα των κομμάτων, όχι με ιδιαίτερο μηχανισμό του Συνασπισμού, αλλά διά μέσου των Κομμάτων. Ανάλογες επιτροπές καταρτίζονται στα τοπικά τμήματα. 7. Τα Κόμματα που μετέχουν στο Συνασπισμό έχουν απόλυτη πολιτική και οργανωτική ανεξαρτησία και πλήρη ισοτιμία μέσα στο Συνασπισμό. Δρουν ανεξάρτητα από το Συνασπισμό σε ό,τι αφορά την εκλαΐκευση και διάδοση του ιδιαίτερου των προγραμμάτων και την οργανωτική τους ανάπτυξη και εξάπλωση. Μόνο το κοινό πρόγραμμα και οι αποφάσεις, που ψηφίζονται με ομοφωνία, τα δεσμεύουν απέναντι στο Συνασπισμό. 8. Ο Συνασπισμός παραμένει ανοιχτός σε κάθε Κόμμα που θα ήθελε να προσχωρήσει σ' αυτόν. Επίσης ο Συνασπισμός μπορεί να συντονίσει τη δράση του με άλλα Κόμματα, πάνω σε μερικά σημεία του προγράμματός του, όπου υπάρχει σύμπτωση με τα Κόμματα αυτά. 9. Η "Ελεύθερη Ελλάδα" είναι το δημοσιογραφικό όργανο του Συνασπισμού και διευθύνεται από διακομματική επιτροπή. Εκφράζει το κοινό πρόγραμμα και την κοινή πολιτική του Συνασπισμού. 10. Ο τίτλος του Συνασπισμού, που αποτελεί συνέχεια του Ιστορικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, παραμένει ΕΑΜ.
Μεγάλη η επιρροή στους εργαζόμενους Την ίδια περίοδο, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, πραγματοποιούνται και οι πρώτες μεταπελευθερωτικές αρχαιρεσίες στα εργατικά σωματεία. Τα αποτελέσματα των αρχαιρεσιών αυτών - παρά την ύπαρξη διορισμένης
διοίκησης στη Γενική Συνομοσπονδία, η οποία προβαίνει σε κάθε είδους αυθαιρεσίες - αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία και, αποδείξεις ταυτόχρονα, της μεγάλης επιρροής του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, στην εργατική τάξη και το λαό γενικότερα. Από την εφημερίδα "Ελεύθερη Ελλάδα" της 25 Φλεβάρη 1945 (το ίδιο φύλλο, που δημοσιεύει την απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ, για τη μετατροπή του σε πολιτικό συνασπισμό) αντιγράφουμε τη σχετική είδηση εκείνων των ημερών: "Στις εκλογές των εμποροϋπαλλήλων, επί 1.422 ψήφων, ο πρώτος επιτυχών του ΕΡΓΑΣ πήρε 1.014 ψήφους, οι σοσιαλιστές (Στρατή) 367 και οι διορισμένοι 140. Οι εκλεγέντες, 15 του συμβουλίου, 5 αντιπρόσωποι για το Εργατικό Κέντρο, 6 για την Ομοσπονδία Ιδιωτικών Υπαλλήλων και 4 για τη Συνομοσπονδία είναι όλοι του ΕΡΓΑΣ. Στις εκλογές του σωματείου προσωπικού οινοποιητικών και οινοπνευματοποιητικών εταιριών, για εκλογή διοικήσεως, το δημοκρατικό ψηφοδέλτιο πήρε 152 ψήφους και 61 οι αντίπαλοι. Στο σύνδεσμο αντικριστών Χρηματιστηρίου βγήκε μεικτή διοίκηση. Στη συνέλευση των συνταξιούχων και φυματικών εργατών μετάλλου, για εκλογή εφορευτικής, παμψηφεί εγκρίθηκαν οι υποψήφιοι του ΕΡΓΑΣ. Στη συνέλευση για εφορευτική επιτροπή υπαλλήλων ξενοδοχείων ύπνου, βγήκε διά βοής το ψηφοδέλτιο του ΕΡΓΑΣ. Στις 22/4 έγιναν στον Πειραιά εκλογές, για την ανάδειξη διοικητικών συμβουλίων στις παρακάτω οργανώσεις: Μηχανουργική Ένωση. Ψήφισαν 645, ΕΡΓΑΣ 619. Βοηθοί αυτοκινήτων. Ψήφισαν 197, ΕΡΓΑΣ 177, άκυρα 20 ψηφοδέλτια. Εργάτες Φωταερίου. Βγήκε παμψηφεί το αντιφασιστικό ψηφοδέλτιο. Ελαιουργοσαπωνοποιοί. Ψήφισαν 250, ΕΡΓΑΣ 219".
ΜΕΡΟΣ 15ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 14-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Ο ρόλος του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα Μια επιστολή του Γ. Λεονταρίτη και η απάντηση του "Ρ" Από το γνωστό δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή Γ. Λεονταρίτη, λάβαμε επιστολή, με την οποία εκφράζει τις αντιρρήσεις του, για το δημοσίευμα της εφημερίδας μας - στα πλαίσια του αφιερώματος στο ΔΣΕ - της Κυριακής 10/11/96, όπου γίνεται λόγος για το ρόλο του Η. Τσιριμώκου στις διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, το Φλεβάρη του '45. Λόγω της μεγάλης έκτασης της επιστολής - και του περιορισμένου χώρου της εφημερίδας μας αδυνατούμε να τη δημοσιεύσουμε ολόκληρη. Δημοσιεύουμε, όμως, όλα τα σχετικά στοιχεία, καθώς και εκτενή αποσπάσματα της επιστολής, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη γνώμη για την άποψη του επιστολογράφου.
Η επιστολή του Γ. Λεονταρίτη Στην αρχή της επιστολής του, ο Γ. Λεονταρίτης αναφέρει ότι η ευθύνη των δραματικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου "βαραίνει αποκλειστικά τη Δεξιά". Υπογραμμίζει, επίσης, ότι "αποτελεί λάθος σε μια ιστορική έρευνα να προσπαθούμε να εξηγούμε τα τότε γεγονότα, με σημερινά κριτήρια, χωρίς να λάβουμε υπ' όψη μας το "κλίμα" και τις συνθήκες εκείνης της εποχής.
Συμπληρώνει, ακόμη, ότι η ομάδα συντακτών του "Ριζοσπάστη", που επιμελείται το αφιέρωμα για το ΔΣΕ "βασισμένη σε αμφισβητήσιμες "μαρτυρίες", έσπευσε να αποδώσει όλες τις ευθύνες για την αποτυχία της Βάρκιζας στον ηγέτη της ΕΛΔ, Η. Τσιριμώκο και να εκφράσει τη βεβαιότητα για το "σκοτεινό ρόλο" του". Στη συνέχεια, ο Γ. Λεονταρίτης απαντάει στα στοιχεία που χρησιμοποίησε ο "Ριζοσπάστης", σχετικά με το ρόλο του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα. Συγκεκριμένα, λέει: "Η έρευνα του "Ρ" βασίζεται πολύ σε όσα έγραψαν οι φίλοι και συνάδελφοι Φοίβος Οικονομίδης Από τη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου και Παν. Βενάρδος, όσον αφορά τις στους Κορυσχάδες. Δεύτερος από αριστερά, κινήσεις του Τσιριμώκου. Και οι στην πρώτη σειρά, διακρίνεται ο Ηλ. δύο αναφέρονται στο πώς κατέβηκε Τσιριμώκος και δεξιά του ο Γ. Σιάντος από τη Βάρκιζα στην Αθήνα ο Τσιριμώκος για να έχει συνομιλίες με τους Εγγλέζους και χρησιμοποίησε σαν δικαιολογία ότι πήγαινε να δει την άρρωστη γιαγιά του. Ήταν ποτέ δυνατόν με τέτοιες δικαιολογίες να ξεγελάσει τα άλλα μέλη της αντιπροσωπείας; Αυτό - θα μου πείτε - λέει ο καθηγητής Ι. Γεωργάκης, γραμματέας τότε του Δαμασκηνού. Μήπως συνέβαινε κάτι άλλο; Όπως μου είχε αφηγηθεί ο ίδιος ο Τσιριμώκος, τόσον εκείνος, όσο και ο Σιάντος, αλλά και τα άλλα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας, έβλεπαν ότι, μετά τα όσα μεσολάβησαν με το "Δεκέμβρη", μόνη λύση ήταν η ενότητα, όπως είχε γίνει και στη Γαλλία. Πίστευαν πως ό,τι δεν πέτυχε ο Λίβανος, ό,τι δεν πέτυχε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, έπρεπε να το πετύχει η Βάρκιζα. Θα προσπαθήσω, αγαπητέ "Ριζοσπάστη", να μεταφέρω πιστά, όσα είχα ακούσει από τον Τσιριμώκο κάποιο βράδυ του 1965 στο σπίτι του κι έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μου. Ίσως αποδειχθούν χρήσιμα. Μου έλεγε πως τα "Δεκεμβριανά", ήταν ένας περίεργος "εμφύλιος πόλεμος". Έλληνες μάχονταν με Άγγλους και μαύρους. Η συνεννόηση ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την κυβέρνηση, περνούσε διά μέσου των όρων του στρατηγού Σκόμπι. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι από τους ελληνικούς στρατούς - του βουνού και της ερήμου - η Αντίδραση είχε κατορθώσει μέσω του Κινήματος του Απριλίου 1944, να διαλύσει τον ένα. Και προκάλεσε το "Κίνημα του Δεκεμβρίου" για να διαλύσει και τον άλλον. Έμεναν, βεβαίως, στη διάθεση του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, οι "ολίγοι εκλεκτοί" της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, οι ταγματασφαλίτες και αρκετοί άλλοι. Αλλά συντεταγμένες στρατιωτικές δυνάμεις αξιόμαχες, μόνο ο Σκόμπι μπορούσε να προσφέρει. Επομένως, ο πόλεμος ήταν "εμφύλιος", αλλά με την ανάμειξη πολλών φίλων. Η ιδιομορφία αυτή έκανε, ώστε η Συμφωνία της Βάρκιζας να είναι - ας πούμε - η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε ανάμεσα στο επίσημο κράτος και την Αντίσταση. Αλλά η ανακωχή είχε υπογραφεί ανάμεσα στην Αντίσταση και τον αρχηγό των βρετανικών στρατευμάτων. Αυτό έχει ουσιώδη σημασία από την άποψη της αγγλικής ευθύνης για την εφαρμογή της συμφωνίας. Όμως στη Βάρκιζα, για τρίτη ή τέταρτη φορά, συγκρούστηκαν οι δύο ελληνικοί κόσμοι: ο κόσμος της Αντίστασης και ο άλλος...
Βέβαια, το κείμενο της Συμφωνίας περιείχε άρθρα σχετικά με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την τιμωρία εγκλημάτων ("μη απαραιτήτων για την επιτυχία του πολιτικού σκοπού") γιατί η "στάση" είχε αμνηστευτεί. Όμως, όλα τα μέλη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας έδιναν βαρύτητα στο ότι ένα πελώριο μέρος εκείνης της Συμφωνίας αφορούσε την τιμωρία των δοσιλόγων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ειδικότερα των Σωμάτων Ασφαλείας, τη συγκρότηση Εθνικού Στρατού, την αποκατάσταση των ελευθεριών, τις εκλογές. Άσχετα από το πώς βλέπουμε σήμερα το θέμα, τότε ΟΛΑ τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας πίστευαν ότι ο ΕΛΑΣ παρέδιδε τα όπλα, με την εγγύηση ότι προχωρούσαμε σε μια ενιαία δημοκρατική πολιτεία. Το κείμενο περιείχε ένα δίπτυχο: Υποχρεώσεις κράτους, υποχρεώσεις Αντίστασης. Την εικόνα της μοίρας αυτού του συμβολαίου, πρέπει να τη συμπληρώσουμε με τη συμπεριφορά του εγγυητή. Γιατί υπήρχε "εγγυητής": Η βρετανική κυβέρνηση. Κι αυτή έφερε, όχι τη νομική, αλλά την ηθική ευθύνη για την τήρηση των όρων της Συμφωνίας. Για να διερευνηθεί αυτή ακριβώς η "ηθική ευθύνη" και για να συζητηθεί παρασκηνιακά η ειλικρίνεια των βρετανικών υποσχέσεων, ο Γ. Σιάντος (αν θυμάμαι καλά, ο Τσιριμώκος μου είχε αναφέρει και τον Σαράφη) παρότρυνε τον Τσιριμώκο να κατέβει στην Αθήνα, για να προσπαθήσει να εξακριβώσει τις προθέσεις της αγγλικής πλευράς. Και τις διαβεβαιώσεις για την "ειλικρίνεια" των βρετανικών υποσχέσεων έδωσε ο ίδιος ο καθηγητής Γεωργάκης, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και οι επίσημοι Βρετανοί παράγοντες. Το πρόσχημα για την άρρωστη γιαγιά, κλπ., ήταν για τους δημοσιογράφους, επειδή η ΕΑΜική αντιπροσωπεία δεν ήθελε να γνωσθεί η παρασκηνιακή αυτή κίνηση (ούτε ήσαν τόσο αφελείς ο Σαράφης, ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης εάν επρόκειτο να τους ξεγελάσουν με τέτοια κόλπα). Μάλιστα, ο Σιάντος, που ήθελε με πάθος την ειρήνευση, ρωτούσε επίμονα κατά την επιστροφή του στη Βάρκιζα τον Τσιριμώκο, τι απεκόμισε από τις συνομιλίες του με τους Άγγλους κι εκείνος τα αφηγήθηκε όλα λεπτομερώς στους άλλους". Ο Γ. Λεονταρίτης αντικρούει, επίσης, όσα αναφέρονται για το ρόλο του Τσιριμώκου στα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, σημειώνοντας: "Όσον αφορά αυτά του Φόρεϊν Οφις, του Λίπερ και του Μακ Μίλαν, ότι δήθεν ο Τσιριμώκος "ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει" (τους συντρόφους του της αντιπροσωπείας), είναι φαιδρά και αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα. Ό,τι αποφάσεις πάρθηκαν από την ΕΑΜική αντιπροσωπεία λήφθηκαν από κοινού. Επειδή η Δεξιά και οι Άγγλοι δεν ετίμησαν την υπογραφή τους, αυτό δε σημαίνει ότι τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας (ο Τσιριμώκος ή οποιοσδήποτε άλλος) "πρόδωσαν"".
Η απάντηση του "Ριζοσπάστη" Ευχαριστούμε τον Γ. Λεονταρίτη, για την παρέμβαση και τις παρατηρήσεις του. Συμφωνούμε μαζί του, για τις τεράστιες και εγκληματικές ευθύνες της ντόπιας αντίδρασης και του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού. Αυτό, όμως, δεν μπορεί και ούτε πρέπει να μας αποτρέπει από την όποια εκτίμηση της πολιτικής και τακτικής του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ. Πάντα εννοείται - παίρνοντας υπόψη το ιστορικό πλαίσιο των συνθηκών. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, όσο μπορούμε καλύτερα. Με βάση, λοιπόν, τα στοιχεία που υπάρχουν και παίρνοντας υπόψη τις συνθήκες εκείνης της εποχής, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, με τον Γ. Λεονταρίτη, στα περισσότερα απ' όσα αναφέρει. Και τούτο, όχι γιατί αναζητούμε την εξήγηση
των ιστορικών γεγονότων στην ανακάλυψη κάποιας προδοσίας, όπως ο Γ. Λεονταρίτης υπαινίσσεται. Στην απάντησή μας περιοριζόμαστε - για ευνόητους λόγους - στο ρόλο που έπαιξε ο Η. Τσιριμώκος στη Βάρκιζα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε με μια σειρά άλλες εκτιμήσεις του Γ. Λεονταρίτη. Κατ' αρχήν, πουθενά δεν ισχυριστήκαμε ότι για την αποτυχία της Βάρκιζας φταίει ο Τσιριμώκος με το ρόλο που έπαιξε. Το αντίθετο, μάλιστα. Γνώμη μας είναι ότι, ανεξαρτήτως του Τσιριμώκου και της στάσης που κράτησε, η ευθύνη των τελικών επιλογών βαραίνει τους ηγέτες του ΚΚΕ, που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας. Καμιά προδοσία ή πολιτική επιλογή του Τσιριμώκου - στα πλαίσια της πολιτικής κατάστασης και των συσχετισμών εκείνης της εποχής - δεν μπορεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις, χωρίς καν να έχουν την έγκριση των κομματικών οργάνων και των οργάνων του ΕΑΜ. Και προς απόδειξη αυτού, παραπέμπουμε στο δημοσίευμά μας, της Τρίτης 12/11/96. Όμως, αυτό δε σημαίνει ότι ο Τσιριμώκος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στα πράγματα, ανεξαρτήτως αν και πόσο ο ρόλος του αυτός ήταν καθοριστικός ή όχι για την κατάληξή τους. Κι εδώ βρίσκεται η διαφωνία μας με τον Γ. Λεονταρίτη. Ισχυρίζεται ότι ο Τσιριμώκος δεν ήρθε σε καμιά συνδιαλλαγή με τους Εγγλέζους, κρυφά και πίσω από τις πλάτες των υπόλοιπων μελών της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας. Εμείς λέμε ότι ήρθε, γιατί αυτό αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία, που έχουν γίνει δημόσια γνωστά και έχουμε στη διάθεσή μας. Πιστεύουμε, επίσης, ότι το κύριο δε βρίσκεται στο αν οι επαφές του, με τους Εγγλέζους και τον Δαμασκηνό, ήταν εν γνώσει του Σιάντου και των υπολοίπων ΕΑΜιτών αντιπροσώπων. Ας συμφωνήσουμε ότι οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι γνώριζαν για κάποιες επαφές του Τσιριμώκου με τους Εγγλέζους. Το κύριο, όμως, είναι τι στάση κράτησε σ' αυτές τις επαφές ο Η. Τσιριμώκος. Κι εδώ τα στοιχεία είναι συντριπτικά και πολύ περισσότερα απ' όσα εμείς αναδημοσιεύσαμε στα πλαίσια του αφιερώματος για το Δημοκρατικό Στρατό. Ο Γ. Λεονταρίτης γνωρίζει ότι η ντόπια αντίδραση - προφανώς με την καθοδήγηση των Άγγλων - αρχικά είχε αντίρρηση με τη συμμετοχή του Τσιριμώκου στην ΕΑΜική αντιπροσωπεία, επιμένοντας να συμμετέχουν σ' αυτήν μόνο κομμουνιστές. Στη συνέχεια, όμως - και αφού είχαν μεσολαβήσει οι επαφές του ηγέτη της ΕΛΔ με τον Δαμασκηνό και τους Βρετανούς παράγοντες - άλλαξε γνώμη. Άραγε, γιατί; Τα στοιχεία λένε ότι ο Τσιριμώκος έδωσε υποσχέσεις, για τη στάση που θα τηρούσε στα επίμαχα ζητήματα της αμνηστίας και της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση. Λένε, επίσης, ότι έδωσε δείγματα γραφής της στάσης που θα κρατούσε, προδίδοντας όλη την τακτική που θα κρατούσε η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στις διαπραγματεύσεις. Όλα αυτά, ο Γ. Λεονταρίτης τα παρακάμπτει, χαρακτηρίζοντάς τα φαιδρά. Ο Γ. Λεονταρίτης παρακάμπτει, επίσης, όσα λένε τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, με το επιχείρημα ότι οι αποφάσεις της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Βάρκιζα πάρθηκαν από κοινού. Δε βρίσκεται, όμως, εκεί το θέμα κι ούτε εμείς αρνηθήκαμε ότι οι αποφάσεις πάρθηκαν από κοινού. Για να αρνηθείς, όμως, την αλήθεια όσων ο Λίπερ έγραφε, τότε, στα απόρρητα τηλεγραφήματά του στο Φόρεϊν Οφις, για το ρόλο του Τσιριμώκου, θα πρέπει να αποδείξεις πως ο Βρετανός πρεσβευτής είχε κάποιο - τουλάχιστον - λόγο να ψεύδεται, απευθυνόμενος προς τους προϊσταμένους του (δηλ. στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών) και εμφανίζει ψευδώς τον ηγέτη της ΕΛΔ, ως κρυφό σύμμαχο της Αγγλίας. Είναι λογικό κάτι τέτοιο; `Η, μήπως, πρέπει να φανταστούμε ότι οι Βρετανοί φρόντισαν να προβοκάρουν, στους μέλλοντες ιστορικούς, τον Η. Τσιριμώκο, γράφοντας όσα εμφανίζονται στα αρχεία τους;
Αρκούμαστε σ' αυτές τις σκέψεις επί του παρόντος και ευελπιστούμε ότι ο Γ. Λεονταρίτης θα έχει κατανοήσει ότι όσα γράψαμε για τον Η. Τσιριμώκο δεν τα γράψαμε, ορμώμενοι από ταπεινά ελατήρια, ούτε βεβαίως και αβασάνιστα. Όμως, η αλήθεια πρέπει να λέγεται, όσο πικρή κι αν είναι. Κι εμείς, πρώτοι θα εγκαταλείψουμε όσα πιστεύουμε για τη στάση του ηγέτη της ΕΛΔ στη Βάρκιζα, αν υπάρξουν στοιχεία, που να ανατρέπουν τα ήδη γνωστά. *H φωτογραφία είναι από το λεύκωμα του ΣΠ. ΜΕΛΕΤΖΗ
ΜΕΡΟΣ 16ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 15-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Τρομοκρατία εξαπολύει η αντίδραση Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφτηκε, αλλά δεν εφαρμόστηκε από τη δοσίλογη Δεξιά και τους Άγγλους προστάτες της. Η συμφωνία προέβλεπε την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, την ισοτιμία και δημοκρατία για όλους, την ελεύθερη εκδήλωση των πολιτικών φρονημάτων, το σεβασμό των ατομικών ελευθεριών και την κατάργηση κάθε ανελεύθερου νόμου. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τήρησαν τους όρους της συμφωνίας, υποχρεώνοντας τους μαχητές του 1945: Οι μοναρχοφασιστικές οργανώσεις ΕΛΑΣ να παραδώσουν με εξαπολύουν κύμα τρομοκρατίας, αναγκάζοντας τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης να συντριμμένη καρδιά - τα τιμημένα καταφύγουν στα βουνά για να σώσουν τη ζωή στις μάχες, κατά των κατακτητών τους και την αξιοπρέπειά τους και των συνεργατών τους, όπλα. Αντίθετα, η δοσίλογη Δεξιά, με τη βοήθεια και καθοδήγηση των Άγγλων ιμπεριαλιστών, όχι μόνο τους παραβίασε και τους ποδοπάτησε, αλλά χρησιμοποίησε το γεγονός αυτό, για να κερδίσει χρόνο και να οργανώσει το μεταπολεμικό κράτος της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας από δοσιλόγους και συντηρητικά στοιχεία. Πρώτιστος στόχος της, η συντριβή του λαϊκού δημοκρατικού κινήματος της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και η μετατροπή της Ελλάδας σε προτεκτοράτο του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, προγεφύρωμά τους στα Βαλκάνια, ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες.
Στο στόχαστρο οι αγωνιστές της Αντίστασης Για την εφαρμογή και επιτυχία αυτού του στόχου, την εξόντωση του ΕΑΜικού κινήματος και της Αριστεράς, εξαπολύθηκε αιματηρό τρομοκρατικό όργιο κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Εκτός από τις επίσημες κρατικές δυνάμεις (που δεν τους επαρκούσαν) το κράτος, με την υπόδειξη και καθοδήγηση των Άγγλων, συγκρότησε ένα τεράστιο παρακράτος με δυνάμεις
κρούσης. Διάφορες ληστοσυμμορίες, όπως των Σούρλα, Καλαμπαλίκη, Μαγγανά, Βουρλάκη, Αντών Τσαούς, κ.ά. Στα χρόνια αυτά, δρούσαν στην Ελλάδα 166 μικρές και μεγάλες συμμορίες. Οι συμμορίες αυτές αποτελούνταν από δοσίλογους, συνεργάτες των κατακτητών, ταγματασφαλίτες, κακοποιούς, ένοπλες φασιστικές ομάδες, που εφάρμοζαν τη σφαγή και τη λεηλασία. Σκότωναν, έκαιγαν, βίαζαν γυναίκες και κορίτσια. Μέσα σ' ένα χρόνο, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, βιάστηκαν 165 γυναίκες και κούρεψαν σύριζα τα μαλλιά σε εκατοντάδες άλλες ΕΠΟΝίτισσες. Έγιναν ομαδικές συλλήψεις, άγρια βασανιστήρια, ομαδικές δολοφονίες. Στην Αλεξανδρούπολη συνέλαβαν 200 στελέχη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Στην Καβάλα, Δράμα, Σέρρες, σε όλη τη Μακεδονία, συνέχιζαν το τρομοκρατικό και δολοφονικό όργιο ο Τσαούς Αντών, με τις συμμορίες του. Ο καθηγητής Α. Σβώλος, που περιόδεψε τη Μακεδονία, δήλωσε στις 3 Νοέμβρη 1945, στους δημοσιογράφους, ότι "οι μοναρχοφασιστικές οργανώσεις ασκούν φρικιαστική τρομοκρατία,. Στις διώξεις, τις συλλήψεις, στα βασανιστήρια συμμετέχουν και άνδρες των Σωμάτων Ασφαλείας". Στην Πελοπόννησο - Πάτρα, Κόρινθο - οι ηγέτες του ΕΑΜ, Πασαλίδης - Λούλης - Ν. Γρηγοριάδης δέχτηκαν επιθέσεις από δεξιούς τρομοκράτες και τραυματίστηκαν. Στις 17 Οκτώβρη 1945 ομάδα Χιτών δολοφόνησε στην Πάτρα, τον πιεστή της ΕΑΜικής εφημερίδας "Ελεύθερη Αχαΐα", Νίκο Σπυρόπουλο και την επομένη, στη διάρκεια της πάνδημης κηδείας του, η Αστυνομία έκανε χρήση των όπλων, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ο χαρτεργάτης, Ι. Ελευθεριάδης και ο αστυφύλακας Παν. Μπελεζώνης, που είχε αρνηθεί να πυροβολήσει. Στον Πειραιά έγινε επίθεση στα γραφεία του "Ριζοσπάστη". Οι ληστοσυμμορίες είναι Στην Αθήνα, με την ανοχή της Αστυνομίας, οι ασύδοτες. Τον Αύγουστο του 1946 Χίτες κακοποίησαν τους ΕΛΑΣίτες, που ο Κώστας Βιδάλης, συντάκτης του «Ριζοσπάστη», δολοφονείται στο πουλούσαν τον "Ριζοσπάστη". Έκαψαν τα χωριό Μελλία γραφεία του ΚΚΕ στην Καισαριανή και σκότωσαν δύο στελέχη του ΚΚΕ, τον Κ. Μακαρώνα και τον Γ. Γιώση. Στη Θεσσαλία, οι Σούρληδες έπιασαν και έσφαξαν τον κομμουνιστή δημοσιογράφο Κώστα Βιδάλη. Την ανάκριση και τη σφαγή παρακολούθησε και Άγγλος αξιωματικός. Στο Βόλο συνέλαβαν 11 πατριώτες και τους εκτέλεσαν έξω από την πόλη, ύστερα από τη δολοφονία του τρομοκράτη Μαριόλη. Στην Αθήνα, στην πλατεία Ομονοίας, το επίσημο κράτος της ΕΣΑ συνέλαβε την δασκάλα Πέπη Καραγιάννη. Την υπέβαλαν σε αφάνταστα βασανιστήρια, τη βίασαν μέσα σε κρατική υπηρεσία και τελικά την καταδίκασαν για κατασκοπία. Χτύπησαν το λαό, που γιόρταζε στο Παναθηναϊκό Στάδιο, για την ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Έγιναν επιθέσεις στο θέατρο Ενωμένων Καλλιτεχνών και αλλού. Στην ύπαιθρο, οι φασιστικές συμμορίες αντικατέστησαν το επίσημο κράτος. Δρουν ανεξέλεγκτα. Τρομοκρατούν, δολοφονούν αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Βιάζουν γυναίκες ή τις υποβάλλουν στην εξευτελιστική "τιμωρία" του κουρέματος. Καίνε τις λέσχες της ΕΠΟΝ. Εκβιάζουν, ληστεύουν και λεηλατούν περιουσίες. Σπέρνουν τον τρόμο.
Ομολογίες και αριθμοί Το εγκληματικό αυτό έργο των συμμοριών, το ομολογούν ακόμη και σε επίσημες εκθέσεις διάφοροι πολέμιοι της Αριστεράς και φανατικοί αντικομμουνιστές. Έτσι η Αγγλική Κοινοβουλευτική Αποστολή Κοξ γράφει στην έκθεσή της, για τις συμμορίες της Δεξιάς: "Ασχολούνται με την τρομοκρατία των χωριών και εκβιάζουν οποιονδήποτε πλούσιο, ο οποίος θα είχε αρκετά να πληρώσει". Οι καταδιώξεις, οι συλλήψεις, τα βασανιστήρια πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Στις 10 Δεκέμβρη 1945, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Κ. Ρέντης, ανακοίνωσε, ότι ως τότε διώχτηκαν 80.000 άτομα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, για κατοχικά αδικήματα, από τα οποία 40.000 βρίσκονταν στις φυλακές, ως υπόδικοι ή κατάδικοι, ενώ υπήρχαν άλλες 48.000 δικογραφίες. Σύμφωνα, όμως, με τα στοιχεία του ΕΑΜ και της Εθνικής Αλληλεγγύης, ο αιματηρός απολογισμός της κυβερνητικής και παρακρατικής τρομοκρατίας, μέσα σ' ένα χρόνο από την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, ήταν: - Νεκροί: 1.192 - Τρομοκρατικές ενέργειες: 6.413 - Συλληφθέντες: 70.000 - Βιασμένες γυναίκες: 165 - Ληστείες: 6.567 - Επιδρομές σε τυπογραφεία: 572 - Καταδιωκόμενοι δημοκρατικοί πολίτες: πάνω από 100.000 - Συμμορίες, που δρούσαν: 166 - Παράνομα οπλοφορούντες της Δεξιάς: 20.000
ΤΟ 1946 Μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος Το 1946, η τρομοκρατία εντείνεται περισσότερο. Δημιουργείται κατάσταση μονόπλευρου εμφύλιου πολέμου. Από τον Έβρο έως την Κρήτη, σε όλη την Ελλάδα, εξαπολύθηκε αιματηρό τρομοκρατικό όργιο, κατά των ΕΛΑΣιτών, ΕΠΟΝιτών, των αγωνιστών και αγωνιστριών της Εθνικής Αντίστασης. Συνεχίζονται οι συλλήψεις, τα βασανιστήρια, οι δολοφονίες, οι βιασμοί γυναικών. Οι συμμορίες και οι παρακρατικοί καταλαμβάνουν πόλεις και χωριά. Στη Νάουσα, στις 15 Γενάρη 1946, δυνάμεις της Χωροφυλακής και της Εθνοφυλακής κύκλωσαν την πόλη και συνέλαβαν 400 δημοκράτες. Σκότωσαν τον πρόεδρο του Εργατικού Κέντρου Νάουσας, Γιώργο Ρουτήρα. Έκαψαν και κατέστρεψαν γραφεία εργατικών σωματείων και οργανώσεων, των εφημερίδων του Κόμματος και του ΕΑΜ. Στην Πελοπόννησο, το Γενάρη πάλι του '46, η συμμορία του Μαγγανά, με επικεφαλής τον ίδιο, μπήκαν στην Καλαμάτα, στη Σπάρτη και το Γύθειο και έκαναν ομαδικές σφαγές. Στο Γύθειο δολοφόνησαν 32 φυλακισμένους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Στην Καλαμάτα, κατέλυσαν τις αρχές και δολοφόνησαν 4 δημοκρατικούς πολίτες. Η Χωροφυλακή συνέλαβε 32 χίτες και τους έκλεισε στο κρατητήριο. Έπειτα απ' αυτό, δυο και παραπάνω χιλιάδες οπλισμένοι Χίτες, απ' όλη τη Μεσσηνία, κύκλωσαν την Καλαμάτα και αφού μπήκαν στην πόλη, κατέλαβαν τα κεντρικά σημεία και πήραν μαζί τους, ως ομήρους, 150 δημοκρατικούς πολίτες (τους περισσότερους τους έσφαξαν). Ο Β. Μπαρτζώτας μιλά για 135 ΕΛΑΣίτες και κομμουνιστές, κρατούμενους στις φυλακές της Καλαμάτας. Η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να
κηρύξει το στρατιωτικό νόμο στους Νομούς Μεσσηνίας και Λακωνίας. Αλλά η ενέργεια αυτή χρησιμοποιήθηκε από τους Χίτες και τους μοναρχικούς, για συλλήψεις οπαδών του ΕΑΜ, μπλόκα και λεηλασίες. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με απόφασή του στις 21 Γενάρη 1946, χαρακτήριζε τα αιματηρά γεγονότα της Καλαμάτας μοναρχοφασιστικό πραξικόπημα, που μαζί με τις δολοφονίες δημοκρατικών πολιτών στη Λακωνία, στο Βόλο, στη Θήβα, την επίθεση ενάντια σε αντιπροσώπους της ΚΕ του ΕΑΜ στην Κόρινθο και το φούντωμα της Χίτικης τρομοκρατίας, έδειχναν ότι το Μαύρο Μέτωπο καταφεύγει στις μεθόδους εμφυλίου πολέμου, ενάντια στη δημοκρατική Ελλάδα. Την πρωταρχική και κύρια ευθύνη, για την κατάσταση αυτή, υπογραμμιζόταν στην απόφαση, τη φέρνει η επίσημη αγγλική πολιτική και οι αγγλικές αρχές κατοχής. Η ΚΕ του ΕΑΜ επίσης, σε σχετική ανακοίνωσή της, τόνιζε ότι τα γεγονότα της Καλαμάτας ήταν η αρχή γενικού σχεδίου των μοναρχοφασιστών, για την κατάληψη της εξουσίας. Το ΕΑΜ έκανε έντονα διαβήματα στον αντιβασιλέα και την κυβέρνηση και απευθύνθηκε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ζητώντας την άμεση αποχώρηση των αγγλικών στρατευμάτων από την Ελλάδα, όπου ενεργούσαν σαν στρατός κατοχής. Χαρακτηριστική απόδειξη του γεγονότος αυτού αποτελεί η επιστολή του Άγγλου στρατηγού Ρόλιγκ, προς τον Έλληνα υπουργό Εθνικής Άμυνας Μαυρομιχάλη, την οποία αναφέρει ο ιστορικός συγγραφέας Ν. Γρηγοριάδης, στο βιβλίο του "Δεκέμβρης - Εμφύλιος Πόλεμος 1944-1949": "Εξοχώτατε Ουδείς νόμος ή διάταγμα θα υπογράφεται - απ' όσα αφορούν τον στρατό προ της λήψεως των επ' αυτών σχολίων αρχηγού βρετανικής στρατιωτικής αποστολής. Εις τας συνεδριάσεις του ανώτατου στρατιωτικού συμβουλίου, θα δίνει τη συμβουλή του. Εάν η συμβουλή του αυτή δε γίνει αποδεκτή, το ζήτημα θα παραπέμπεται εις τον Πρόεδρον του Συμβουλίου, όστις δε θα λαμβάνει καμμίαν απόφασιν αντίθετον προς τη συμβουλήν του αρχηγού της στρατιωτικής αποστολής, άνευ προηγουμένης συνεννοήσεως μετά της αυτού εξοχότητας του Βρετανού πρεσβευτή".
Το αιματηρό όργιο εντείνεται Στις 17 Ιούνη 1946, πέρασε από τη Βουλή το περιβόητο Γ` Ψήφισμα, περί εκτάκτων μέτρων. Με το Γ` Ψήφισμα νομιμοποιήθηκε το δολοφονικό τρομοκρατικό όργιο της αντίδρασης σε βάρος των δημοκρατικών πολιτών. Την 1η Ιούλη 1946 μπήκαν σε λειτουργία τα πρώτα 11 έκτακτα στρατοδικεία στη Θεσσαλονίκη, στα Γιαννιτσά, στο Κιλκίς, στις Σέρρες, στη Δράμα, στην Ξάνθη, στην Αλεξανδρούπολη, στα Γιάννινα, στην Κοζάνη, στη Λάρισα και τη Φλώρινα. Και στις 16 του ίδιου μήνα, στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, έγιναν οι δύο πρώτες εκτελέσεις δημοκρατικών πολιτών, του Σαπρανίδη και του Κελέμη. Στις 26 Ιούλη εκτελέστηκαν στα Γιαννιτσά 6 καταδικασμένοι σε θάνατο. Ανάμεσά τους και η νεαρή δασκάλα Ειρήνη Γκίνη. Ήταν η πρώτη γυναίκα, που εκτελέστηκε από στρατοδικείο, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Από τις αρχές του 1947, η κυβέρνηση της Αθήνας έστρεψε την προσοχή της σε δύο κύρια κατευθύνσεις: Στην παραπέρα ένταση της φασιστικής τρομοκρατίας, για τη συντριβή του λαϊκού κινήματος και στη συγκρότηση και τον εξοπλισμό του στρατού.
Στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις γίνονται μπλόκα, όπως τον καιρό της Κατοχής. Παραβιάζεται το οικογενειακό άσυλο και συλλαμβάνονται κατά εκατοντάδες οι δημοκρατικοί πολίτες, που κλείνονται στις φυλακές ή στέλνονται στα νησιά της εξορίας. Δημιουργήθηκαν τρία ακόμη στρατόπεδα, της Μακρονήσου, του Τρίκκερι και της Γυάρου. Η Μακρόνησος μετατράπηκε σε εφιαλτικό τόπο βασανιστηρίων δημοκρατικών αξιωματικών και οπλιτών. Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος αναφέρει ότι από αυτό το, ναζιστικού τύπου, "αναμορφωτήριο" πέρασαν 1.100 αξιωματικοί και 27.770 έφεδροι οπλίτες, από την ίδρυσή του μέχρι το 1950. Τα κείμενα έγραψε η Χρυσούλα Γκόγκογλου, γενική γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών - Τραυματιών - Αναπήρων και Θυμάτων (ΠΕΑΤΑΘ) του ΔΣΕ
ΜΕΡΟΣ 17ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 16-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Το όργιο της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας Όπως καταγράφεται στο υπόμνημα του ΔΣΕ προς τον ΟΗΕ Αναμφισβήτητα, στις συνθήκες που επικρατούσαν μετά τη Βάρκιζα - και μέχρι το 1947, που ο Εμφύλιος γενικεύεται - δεν ήταν δυνατό να καταγραφούν πλήρη στοιχεία για τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία και τον μονόπλευρο, αντιΕΑΜικό αντικομμουνιστικό εμφύλιο πόλεμο, που διεξήγαγαν η ντόπια αντίδραση και οι Εγγλέζοι. Μια σημαντική πηγή καταγραφής της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας αποτελεί αναμφίβολα και το υπόμνημα του ΔΣΕ προς την Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ, με ημερομηνία 14/3/1947 (Το υπόμνημα έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ, 1987, με τίτλο "Έτσι άρχισε ο Εμφύλιος"). Το υπόμνημα καταγράφει στοιχεία για την τρομοκρατία σε 16 νομούς Χαράλαμπος Χατζηγεωργιάδης. της Ελλάδας και για το χρονικό διάστημα Πιάστηκε και βασανίστηκε από τον από το 1945 (μετά τη Βάρκιζα) έως και τα ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα, το Γενάρη του τέλη 1946. Τα στοιχεία που περιέχει - είναι 1945. Από τα βασανιστήρια, τα πόδια του έπαθαν γάγγραινα και του τα περισσότερο ενδεικτικά, γιατί σε κείνες τις συνθήκες δε θα μπορούσαν να είναι πλήρη έκοψαν είναι από κάθε άποψη ανατριχιαστικά και αποκαλυπτικά για το ποιοι οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο. Ας τα δούμε συγκεκριμένα:
Περιοχή Αρχηγείου Γράμμου του ΔΣΕ Στο υπόμνημα, αναφέρονται περιοχές που σήμερα ανήκουν στους Νομούς Καστοριάς και Φλώρινας και όπου τότε ασκήθηκε η μοναρχοφασιστική τρομοκρατία. Στο Νομό Καστοριάς, που τότε είχε 46.000 κατοίκους, το υπόμνημα καταγράφει: Δολοφονίες: 43 Βασανισμοί: 1.275 Φυλακίσεις: 853 Εξορίες: 103 Εκπατρισμοί: 439 Βιασμοί: 41 Λεηλασίες: Στην πόλη της Καστοριάς και σε 78 χωριά, τα οποία αναφέρονται ονομαστικά. Επίσης, στο νομό, με βάση το υπόμνημα, δρούσαν μοναρχοφασιστικές συμμορίες, που συνολικά αριθμούσαν 536 άτομα. Καταγράφονται ακόμη 20 περιπτώσεις αρχηγών τέτοιων συμμοριών, από τους οποίους 9 ήταν συνεργάτες των κατακτητών στα χρόνια της Κατοχής και 1 ήταν αξιωματικός του ΕΔΕΣ. Οι 15 απ' αυτούς συνέχισαν να δρουν και μετά την κήρυξη του εμφυλίου πολέμου. Για το Νομό Φλώρινας καταγράφονται: Δολοφονίες: 22 Βασανισμοί: Άγνωστος αριθμός (στο υπόμνημα αναφέρονται 20 πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις). Φυλακίσεις: 2.441 Εξορίες: Περίπου 200 Εκπατρισμοί: Άγνωστος αριθμός Βιασμοί: 19 Λεηλασίες: Στην πόλη της Φλώρινας και σε 43 χωριά, που αναφέρονται ονομαστικά. Επίσης, καταγράφονται συμμορίες από 925 συνολικά άτομα και 14 περιπτώσεις αρχηγών συμμοριών, οι οποίοι ήταν στο σύνολό τους συνεργάτες των κατακτητών στα Με τέτοια σημειώματα, τα κρατικά όργανα χρόνια της Κατοχής. Απ' αυτούς 6 εφοδίαζαν τους τρομοκράτες μετά τη συνέχισαν τη δράση τους και μετά Συμφωνία της Βάρκιζας την έναρξη του Εμφυλίου, ενώ 2 ήταν στελέχη ακροδεξιών κομμάτων και ο 1 ήταν ο νομάρχης της Φλώρινας. Περιοχές Αρχηγείων Βεντζίων Κοζάνης, Βοΐου, Βερμίου και Χασίων του ΔΣΕ Οι περιοχές που αναγράφονται σ' αυτό το κεφάλαιο του υπομνήματος βρίσκονται σήμερα στους Νομούς Κοζάνης, Γρεβενών, Ημαθίας και Πέλλης. Τα στοιχεία τρομοκρατίας που καταγράφει το υπόμνημα σ' αυτές τις περιοχές έχουν ως εξής: Δολοφονίες: 58 Βασανισμοί: 2.056
Φυλακίσεις: 591 Εξορίες: 124 Εκπατρισμοί: Άγνωστος αριθμός Βιασμοί: 4 Λεηλασίες: Στις πόλεις Γρεβενά και Νάουσα και σε 139 χωριά, που αναφέρονται ονομαστικά. Το υπόμνημα δε δίνει συγκεκριμένα στοιχεία για τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες. Περιοχές Αρχηγείων Πιερίων Ολύμπου, Νοτίου Ολύμπου, Κισσάβου, Μαυροβουνίου του ΔΣΕ Οι περιοχές που καταγράφει το υπόμνημα ανήκουν σήμερα στους Νομούς Λαρίσης και Πιερίας. Τα στοιχεία για την τρομοκρατία που καταγράφει το υπόμνημα σ' αυτές τις περιοχές έχουν ως εξής: Δολοφονίες: 355 Βασανισμοί: 1.941 Φυλακίσεις: 1.184 Εξορίες: 441 Εκπατρισμοί: Άγνωστος αριθμός Βιασμοί: 80 Λεηλασίες: Στις πόλεις Αγιά, Ελασσόνα, Κατερίνη, Λάρισα, Τύρναβο και σε 112 χωριά, που αναφέρονται ονομαστικά. Επίσης, το υπόμνημα αναφέρεται σε δράση μοναρχοφασιστικών συμμοριών, με συνολική δύναμη 1.360 ατόμων. Περιοχή Αρχηγείου Ιωαννίνων του ΔΣΕ Οι περιοχές που καταγράφονται στο υπόμνημα ανήκουν σήμερα στους Νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας. Τα στοιχεία για την τρομοκρατία είναι τα εξής: Δολοφονίες: 196 Βασανισμοί: 3.482 Φυλακίσεις: 4.107 Εξορίες: 305 Εκπατρισμοί: Άγνωστος αριθμός Βιασμοί: 40 Λεηλασίες: Στις πόλεις Γιάννενα, Κόνιτσα, Παραμυθιά, Φιλιάτες και σε 146 χωριά, τα οποία αναφέρονται ονομαστικά. Στο υπόμνημα δεν αναγράφονται συγκεκριμένα στοιχεία για δράση μοναρχοφασιστικών συμμοριών. Περιοχές Αρχηγείων Τζουμέρκων και Κόζιακα Οι περιοχές που καταγράφονται στο υπόμνημα ανήκουν σήμερα στους Νομούς Τρικάλων, Καρδίτσας και Άρτας. Τα στοιχεία για την τρομοκρατία είναι τα εξής: Δολοφονίες: 28 Βασανισμοί: 657 Φυλακίσεις: 371 Εξορίες: 53 Εκπατρισμοί: 35 Βιασμοί: 27 Λεηλασίες: Καταγράφονται επιδρομές σε 61 χωριά, τα οποία αναφέρονται ονομαστικά. Δεν καταγράφονται συγκεκριμένα στοιχεία για μοναρχοφασιστικές συμμορίες. Περιοχή Αρχηγείου Ρούμελης του ΔΣΕ Οι περιοχές που καταγράφονται στο υπόμνημα ανήκουν σήμερα στους Νομούς Φθιώτιδας, Φωκίδας και Ευβοίας.
Τα στοιχεία της τρομοκρατίας έχουν ως εξής: Δολοφονίες: Περίπου 350 Βασανισμοί: Περίπου 398 Φυλακίσεις: Περίπου 850 Εξορίες: Περίπου 1.200 Εκπατρισμοί: Δεν καταγράφονται συγκεκριμένα. Βιασμοί: Δεν καταγράφονται συγκεκριμένα. Λεηλασίες: Στις πόλεις Άμφισσα, Λαμία, Λιβαδειά και σε 45 χωριά, που αναφέρονται ονομαστικά. Δεν αναφέρονται συγκεκριμένα στοιχεία για μοναρχοφασιστικές συμμορίες.
Ο συνολικός απολογισμός Τα συνολικά στοιχεία της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας που αναγράφονται στο υπόμνημα του ΔΣΕ προς την Επιτροπή του ΟΗΕ έχουν ως εξής: Μοναρχοφασιστικές συμμορίες Περιοχή Αρχηγείου Πηλίου: 4 συμμορίες Περιοχή Αρχηγείου Ολύμπου - Κισσάβου: 9 συμμορίες Περιοχή Αρχηγείου Χασίων - Κόζιακα: 8 συμμορίες Περιοχή Αρχηγείου Αγράφων: 11 συμμορίες Τρομοκρατικό όργιο - Επιδρομές - λεηλασίες: Σε 16 πόλεις και 624 χωριά - Δολοφονίες: 1.059 - Απόπειρες δολοφονίας: 69 - Βασανισμοί: 9.809 - Φυλακίσεις: 10.397 - Εξορίες: 2.426 - Εκπατρισμοί: 474 - Βιασμοί: 211 Να σημειώσουμε, τέλος, ότι στο υπόμνημα δεν καταγράφεται - ήταν άλλωστε αδύνατο κάτι τέτοιο - το μέγεθος των υλικών καταστροφών. Σημείωση: Τα στατιστικά στοιχεία που αναγράφονται εδώ κατά το Αρχηγείο του ΔΣΕ, καθώς και τα συνολικά στατιστικά στοιχεία του υπομνήματος του ΔΣΕ είναι παρμένα από το Βιβλίο "Έτσι άρχισε ο Εμφύλιος", σελ. 385 - 395.
Ομολογίες των αντιπάλων Τον μονόπλευρο εμφύλιο πόλεμο κρατικών και παρακρατικών οργανώσεων, κατά του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ, αναγκάστηκαν να παραδεχτούν στα γραπτά τους και αδιάλλακτοι αντικομμουνιστές, που θέλησαν να ιστορίσουν την εποχή εκείνη. Οι παραδοχές αυτές έχουν ιδιαίτερη αξία, όχι μόνο γιατί προέρχονται από τον αντίπαλο, αλλά κυρίως γιατί πρόκειται για ομολογίες που δημοσιοποιήθηκαν στη μετεμφυλιακή περίοδο, σε συνθήκες δηλαδή που το αντικομμουνιστικό μένος και ψεύδος κυριαρχούσε. Πρέπει βέβαια να ληφθεί υπόψη, ότι αυτές οι παραδοχές - αν και έχουν τη δική τους ξεχωριστή αξία - δεν περιέχουν ολόκληρη την αλήθεια και - πράγμα φυσικό για τη μετεμφυλιακή περίοδο - προσδίδουν στην αντικομμουνιστική αντιΕΑΜική τρομοκρατία το χαρακτήρα της εθνικής προσφοράς. Ας παρακολουθήσουμε όμως ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτών των ομολογιών.
Οι ομολογίες ενός στρατηγού Δ. Ζαφειρόπουλος, υποστράτηγος (από το βιβλίο του "Αντισυμμοριακός Αγών 1945 - 1949", Αθήνα 1956, σελ. 153 - 155): "Αι κυριώτεροι ένοπλοι ομάδες εθνικοφρόνων οργανώθηκαν: α) Εις την Πελοπόννησον Εις Λακωνίαν: Μαγγανάς. Εις Καλάμας: Κατσαρέας και μετά τον θάνατόν του Γερακάρης και Καμαρινέας. β) Εις την Στερεάν Ελλάδα και Θεσσαλίαν Εις την Α. Θεσσαλίαν: Σούρλας. Εις την Δ. Θεσσαλίαν: Καλαμπαλίκης, Βελέντζας, Ταμπούρος, Τσαντούλας. Εις περιοχάς Καλαμπάκας, Τρικάλων, Κόζιακα: Κουκουμτζής, Μαϊμάνης, Μπίζης. Εις περιοχήν Φθιώτιδος: (Λαμία) Βουρλάκης. γ) Εις την Ήπειρον Εις Λάκα Σούλι: Καλιοδημήτρης. Εις Θεσπρωτίαν: Μπαλούμπας, Κάτσιος, Πανταλέων. δ) Εις την Μακεδονίαν: Εις την περιοχήν Δράμας: Αντών Τσαούσης (Φωστηρίδης). Εις την περιοχήν Χρυσουπόλεως - Καβάλλας: Κάπας και Βαγγέλης. Αι παρακρατικαί αύται οργανώσεις ήταν πρόσκαιροι στρατιωτικαί μονάδες ασύντακτοι, χωρίς πειθαρχίαν και συνοχήν. Απέφευγον τον αγώνα κατά των συμμοριακών μονάδων (σ.σ. εννοεί τις ένοπλες ομάδες καταδιωκόμενων πρώην ΕΛΑΣιτών και προοδευτικών πολιτών) και κυρίως η δράσις των εστράφη κατά των οπαδών του ΕΑΜ. Ο απολογισμός του έργου των, κατά πλειονότητα, είναι αυθαιρεσίαι εις βάρος της τάξεως και αντιποίησις της εξουσίας των οργάνων της τάξεως. Κατά τους συμμορίτας (σ.σ. εννοεί το ΚΚΕ και τον ΔΣΕ) αι ομάδες αυταί μεγάλως συνέβαλον εις την ανάπτυξιν του συμμοριτισμού: "Με τη σαδιστικήν των συμπεριφοράν είναι οι κύριοι στρατολόγοι του σημερινού Δημοκρατικού Στρατού". Κατά την έκθεσιν της Κοινοβουλευτικής Αγγλικής Αποστολής Κωξ αι παρακρατικαί αύται οργανώσεις προσεπάθουν να παρεμποδίσουν την εξάπλωσιν του Κομμουνισμού. Εν τούτοις "είναι γεγονός ότι αύται ουδέποτε ήλθον εις μάχην με τους κομμουνιστάς, αλλ' ασχολούνται με την τρομοκρατίαν των χωρικών και τον εκβιασμόν οιουδήποτε πλουσίου, ο οποίος θα είχε αρκετά να πληρώση".
Άλλες ομολογίες Τα τμήματα της Χωροφυλακής έναντι των μη νόμιμων τούτων ενόπλων οργανώσεων ετήρουν στάσιν ανοχής ή συνεργάζοντο, ως αποδεικνύεται εκ των εκθέσεων: α. Του Συν/ρχου Πεζικού Παπαδόπουλου Ν. διά τας παρανόμους ενεργείας του Μαγγανά εις Καλάμας τον Ιανουάριον του 1946: "Πρέπει να αντικατασταθούν αι δυνάμεις της Χωροφυλακής, διότι τα μέλη των εθνικών οργανώσεων προβαίνουν εις εκνόμους ενεργείας ελαφράς μορφής εναντίον ΕΑΜικών, αφ' ενός διά λόγους αντεκδικήσεως, αφ' ετέρου λόγω ανεκτικότητας των κατωτέρων οργάνων της Χωροφυλακής και τούτο διότι ταύτα έχουν συνδεθή με μέλη εθνικών οργανώσεων". β. Του Αρχηγού Χωροφυλακής Συν/ρχου Μαλιράκη: "Η Χωροφυλακή, ενώ αμείλικτα και ακατάπαυστα εξετέλεσε το καθήκον της εναντίον των εγκληματιών της Αριστεράς, δεν εύρεν ακόμη την ψυχικήν διάθεσιν και
δύναμιν να εκτελέση μετά του αυτού σθένους και της αυτής σταθερότητος το καθήκον της εναντίον των εγκληματιών της Δεξιάς". γ. Του Στρατηγού Στανώτα: "Δυστυχώς η Πελοπόννησος και δη η Λακωνία, είχε το ατύχημα να διατηρή μίαν σοβαροτάτην τοιαύτην παρακρατικήν οργάνωσιν, η οποία ενώ μέχρι σήμερον ουδέν απολύτως συνεισέφερεν εις τον αγώνα, τουναντίον παρενέβαλε πλείστα όσα εμπόδια και απέβη κυριολεκτικώς μάστιξ της Λακωνίας διά των λεηλασιών, βιαιοπραγιών, του αναίτιου φόνου γερόντων και γυναικών και του εύκολου πλουτισμού των αρχηγών της"". Ο Δ. Ζαφειρόπουλος στο ίδιο βιβλίο του, σελ. 84, αναφέρει επίσης για τη στάση της Χωροφυλακής απέναντι στις μοναρχοφασιστικές συμμορίες: "Στάσις έναντι Παρακρατικών οργανώσεων: Τα κατώτερα στελέχη της Χωροφυλακής δεν ετήρησαν την αρμόζουσαν στάσιν έναντι των παρακρατικών τούτων οργανώσεων και διά της ανοχής των συνέτειναν εις την επιδείνωσιν της καταστάσεως και υπήρξαν υπαίτιοι φόνων αθώων πολιτών και ληστειών, διαπραχθησών υπό των παρακρατικών τούτων οργανώσεων".
"Μάχαιρα εις το κομμουνιστικόν υπογάστριον" Γ. Καραγιάννης, αντιστράτηγος (από το βιβλίο του "1940 - 1952. Το δράμα της Ελλάδος", Αθήνα 1964, σελ. 225): "Ετέρα ενέργεια διά την παρεμπόδισιν της κομμουνιστικής προπαρασκευής, ήτο και η ενίσχυσις υπό των μικρών Αξ/κών συγκεκαλυμμένως, των διαφόρων αντικομμουνιστικών ομάδων, ηθικώς διά οπλισμού, πυρομαχικών και ελευθερίας ενεργείας, αίτινες έδρων αποτελεσματικώτερον των στρατιωτικών αποσπασμάτων, ως γνώσται του εδάφους, των τοπικών συνθηκών, των προσώπων και πραγμάτων. Η λύσις αύτη πολλάς παρουσίαζεν αδυναμίας και ιδία την έλλειψιν πειθαρχίας και την εκτροπήν εις τινάς περιπτώσεις εις αντεκδικήσεις, πλην όμως υπήρξεν αύτη μία μάχαιρα εις το κομμουνιστικόν υπογάστριον. Αι αντικομμουνιστικαί αύται ομάδες προσέφεραν μεγάλας εις την πατρίδαν υπηρεσίας και υπήρξαν οι πρόδρομοι των κατά την διάρκειαν του συμμοριτοπολέμου δημιουργηθέντων εθελοντικών Λόχων και Ταγμάτων εξ ενόπλων πολιτών, εξελιχθέντων τελικώς εις Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης (Τ.Ε.Α) τα οποία τόσον αποτελεσματικά συμβάλωσιν μέχρι σήμερον εις την Εθνικήν Ασφάλειαν".
Η Εθνοφυλακή στο πλευρό των δοσιλόγων Θ. Πετζόπουλος (από το Βιβλίο του "1941 - 1950. Τραγική πορεία", Αθήνα 1953, σελ. 55 όπου διηγείται την είσοδο της 8ης ταξιαρχίας της Εθνοφυλακής -που διοικούσε ο ίδιος- στην Τρίπολη, στις 2/3/1945): "Κατευθύνθην αμέσως εις τας φυλακάς, όπου εκρατούντο τότε εκατό περίπου αξιωματικοί και πλήθος εθνικοφρόνων πολιτών. Άνοιξα άνευ χρονοτριβής τας πύλας και τους απέλυσα. Εις τον Εισαγγελέα Εφετών Ναυπλίου, όστις διεμαρτυρήθη, διότι κατά την γνώμην του έπρεπε η αποφυλάκισις να γίνη μόνον κατόπιν εκδόσεως αποφυλακιστηρίων από τας δικαστικάς αρχάς, απάντησα: "Όλοι οι αποφυλακισθέντες εκρατούντο παρανόμως υπό του ΕΑΜ και ότι κράτος του ΕΑΜ δεν υπήρξεν ποτέ διά να το σεβασθή κανείς". Η ενέργεια αυτή έδωσε θάρρος εις τους δοκιμασμένους κατοίκους της περιοχής και ενεφύσησεν άνεμος αισιοδοξίας εις τους λιπόψυχους".
ΜΕΡΟΣ 18ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 19-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ Η ανασυγκρότηση του λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ Μετά τη Βάρκιζα, η ντόπια αντίδραση και οι Εγγλέζοι - που υποτίθεται ότι ήταν οι εγγυητές τήρησης της συμφωνίας - δεν πήραν κανένα μέτρο που να εξασφαλίζει την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, την προστασία των ατομικών ελευθεριών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ισονομία. Επιβάλλοντας το δίκαιο του νικητή, εξαπόλυσαν ένα άγριο κυνηγητό σε βάρος των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, των δημοκρατικών πολιτών και των κομμουνιστών. "Η κατάσταση στην Αθήνα - γράφει ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Στ. Σαράφης - δεν ήταν καθόλου καλή. Οργανώσεις της Δεξιάς, χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τις συμφωνίες που έγιναν, ύστερα από την έξαλλη αρθρογραφία του Τύπου της Δεξιάς και την ανοχή της αστυνομίας ή μάλλον την ενθάρρυνσή τους, ενεργούσαν επιθέσεις εναντίον ατόμων της Αριστεράς, φθάνοντας έως την απαγωγή και την εξαφάνισή τους. Φυσικά εκτελούνταν κρυφά από τους τρομοκράτες της Δεξιάς και ιδιαίτερα της "Χ"" (Στ. Σαράφη: "Μετά τη Βάρκιζα", εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, σελ. 21). Η κατάσταση αυτή έπρεπε να αντιμετωπιστεί. Το ΚΚΕ και το μαζικό κίνημα έπρεπε να αναδιοργανωθούν και να ξαναβγούν δυναμικά στο προσκήνιο. Με το δύσκολο και σύνθετο αυτό έργο ασχολήθηκαν δύο Ολομέλειες της ΚΕ του Κόμματος, η 11η και η 12η, καθώς και το 7ο Συνέδριο.
Η αρχή της αναδιοργάνωσης Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Η πρώτη προσπάθεια αναπροσαρμογής του ΚΚΕ στη νέα κατάσταση έγινε με την 11η Ολομέλεια της ΚΕ του που πραγματοποίησε τις εργασίες της στο διάστημα 5 - 10 Απρίλη του '45. Εκεί συζητήθηκαν και λήφθηκαν αποφάσεις πάνω στα εξής θέματα: - Η δράση του Κόμματος από την 10η Ολομέλεια και τα καινούρια καθήκοντά του στη νέα κατάσταση που είχε διαμορφωθεί. - Η οργανωτική ανάπτυξη του Κόμματος και η προσαρμογή της οργανωτικής του πολιτικής στη νέα πραγματικότητα. - Η σύγκληση του 7ου Συνεδρίου του Κόμματος. • Η εκλογή Πολιτικού Γραφείου.
Μια πρώτη αυτοκριτική προσέγγιση Η εισήγηση, που έκανε ο Γ. Σιάντος πάνω στο πρώτο θέμα, δεν περιορίστηκε στην εξέταση της περιόδου από την 10η Ολομέλεια και μετά, αλλά συμπεριέλαβε συνοπτικά όλη την κομματική δουλιά από την έναρξη της κατοχής και μετά. Για την περίοδο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και σ' ό,τι αφορούσε την οργάνωση και ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος, εκτιμήθηκε ότι η πολιτική του ΚΚΕ ήταν σωστή. "Είχαμε μια σωστή πολιτική τόνισε ο Σιάντος - που μας σήκωσε στα μεσούρανα. Εσφαλμένη πολιτική γραμμή σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε να δημιουργήσει αυτό το τεράστιο κίνημα αντίστασης. Στην εφαρμογή της όμως, και στις πιο κρίσιμες καμπές κάναμε σοβαρά λάθη, αριστερά και δεξιά. Αυτά μας εμπόδισαν να φτάσουμε στη μεταπολεμική περίοδο με περισσότερα ατού για λαϊκές λύσεις". (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ε` σελ. 425). Σε ό,τι αφορά τα λάθη η Ολομέλεια εκτίμησε ότι τα σοβαρότερα - και μάλιστα δεξιού χαρακτήρα - λάθη ήταν οι συμφωνίες του Λιβάνου και της Γκαζέρτας. Ιδιαίτερα για το Λίβανο τονίστηκε ότι "δεν ανταποκρίνονταν στο συσχετισμό δυνάμεων και δεν κατοχύρωνε όσο έπρεπε την πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας και την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη από την επιβουλή της αντίδρασης". Για τα Δεκεβριανά η ολομέλεια εκτίμησε ότι έγιναν λάθη στρατιωτικά και πολιτικά αριστερού χαρακτήρα "που οφείλονται στην όχι σωστή εκτίμηση των διαθέσεων και του ρόλου της αγγλικής κυβέρνησης του κ. Τσόρτσιλ, στην υποτίμηση των δυνάμεων της αντίδρασης, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, στην υπερεκτίμηση των δικών μας δυνατοτήτων και κυρίως στην έλλειψη, όσο χρειαζόταν, πολιτικής ευλυγισίας" (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, στο ίδιο, σελ. 256). Τέλος, η Συμφωνία της Βάρκιζας χαρακτηρίστηκε "συμφωνία ανάγκης.. ένα μίνιμουμ ελευθεριών για τη δράση" (στο ίδιο, σελ. 425).
Η δράση στις νέες συνθήκες Σχετικά με τη νέα κατάσταση, που είχε διαμορφωθεί, η Ολομέλεια εξέτασε την εσωτερική κατάσταση της χώρας και τα λαϊκά προβλήματα που υπήρχαν, επισήμανε τον κίνδυνο αναβίωσης του εθνικισμού και του σοβινισμού και υπογράμμισε ότι "η παλινόρθωση της μοναρχίας αποτελεί τον πιο σοβαρό κίνδυνο διαιώνισης και όξυνσης του εσωτερικού διχασμού σε βάρος της ησυχίας, της ανοικοδόμησης του τόπου, της προόδου του πολιτισμού και της ευημερίας του ελληνικού λαού, σε βάρος των φιλικών σχέσεων της Ελλάδας με τις δημοκρατικές χώρες". Ακόμη καθορίστηκε ότι "βασικός πολιτικός σκοπός του ΚΚΕ είναι η πάλη για το ξερίζωμα του φασισμού, για την εξασφάλιση της δημοκρατικής εξέλιξης, για τη δημοκρατική αναγέννηση, για τη λαϊκή δημοκρατία" (στο ίδιο, σελ. 258). Για το ΕΑΜ τονίστηκε ότι πρέπει να προσεχτεί σαν κόρη οφθαλμού και να γίνει το παν, ώστε "να μην σπάσει", αλλά να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες με τη μετατροπή του σε πολιτικό συνασπισμό. Στο θέμα της οργανωτικής ανασυγκρότησης του Κόμματος η Ολομέλεια τόνισε ιδιαίτερα την ανάγκη τήρησης των αρχών λειτουργίας του, τη συλλογικότητα, την κομματική δράση στις μάζες και την επαφή μ' αυτές, τη ζωντανή λειτουργία των κομματικών οργανώσεων κ.ο.κ. Σε ό,τι αφορά το 7ο Συνέδριο αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί μέσα στο 1945. Τέλος, η Ολομέλεια εξέλεξε ΠΓ της ΚΕ αποτελούμενο από τους: Γ. Σιάντο, Γ. Ιωαννίδη, Γ. Ζεύγο, Μ. Παρτσαλίδη, Λ. Στρίγκο, Στ. Αναστασιάδη, Ν.
Πλουμπίδη, Χρ. Χατζηβασιλείου, Β. Μπαρτζιώτα και αναπληρωματικό μέλος τον Π. Ρούσο.
Οι λαϊκές δυνάμεις ανασυντάσσονται Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Μετά την 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, την αποτυχία της προσπάθειας διάλυσης του ΕΑΜ και την ανασυγκρότηση του τελευταίου, με τη μετατροπή του σε πολιτικό συνασπισμό κομμάτων, όπου προστέθηκαν και νέες δυνάμεις, το μαζικό - λαϊκό κίνημα μπήκε σε μια νέα φάση ανασύνταξης και ανάπτυξης των δυνάμεών του. Σταθμός σ' αυτή την πορεία αναμφισβήτητα υπήρξε ο γιορτασμός της Πρωτομαγιάς του '45. Η κεντρική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο και υπήρξε για την ντόπια και ξένη αντίδραση μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά με δεκάδες προσυγκεντρώσεις, τραγουδώντας τα τραγούδια της αντίστασης και του αγώνα, κατευθύνθηκε προς το κεντρικό σημείο των εκδηλώσεων δίνοντας ένα ηχηρό ράπισμα στους αντιπάλους του και αποδεικνύοντας ότι ήταν και πάλι στο προσκήνιο των εξελίξεων. Στο χώρο του σταδίου η κυριαρχία των ΕΑΜιτών και των κομμουνιστών ήταν απόλυτη. Για ώρες ολόκληρες η πρωτεύουσα δονούνταν από τα συνθήματα "Κάπα Κάπα - Έψιλον", "ΕΑΜ", "ΕΡΓΑΣ", καθώς κι εκείνα των άμεσων διεκδικήσεων για μια ανθρώπινη, ελεύθερη, δημοκρατική ζωή. Και το αποκορύφωμα έφτασε, όταν στις κερκίδες του σταδίου οι ομάδες των εργατών σχημάτιζαν με τα σώματά τους, σε γιγαντιαίες διαστάσεις τα τρία γράμματα της ελπίδας: ΚΚΕ.
Νέα ώθηση προς τα μπρος Στα τέλη Μάη του '45 επέστρεψε στην Αθήνα, από το στρατόπεδο του Νταχάου, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδης. Η επιστροφή του σκόρπισε κύμα ενθουσιασμού στις λαϊκές μάζες. Ο λαός αναγνώριζε στο πρόσωπό του τον ηγέτη και αγωνιστή κατά του φασισμού και δεν είχε ξεχάσει το περίφημο γράμμα του, όταν κηρύχτηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Η επιστροφή του Ζαχαριάδη συνοδεύτηκε με μια νέα ώθηση στη δουλιά του Κόμματος και του ΕΑΜικού κινήματος. Στις 17 Ιούνη του '45 το ΠΓ έδωσε στη δημοσιότητα το Σχέδιο Προγράμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας, το οποίο συζητήθηκε και εγκρίθηκε στη συνέχεια από τα κόμματα και τα όργανα του ΕΑΜ. Έτσι το κίνημα αποκτούσε συγκεκριμένους προγραμματικούς στόχους. Το σχέδιο αυτό μεταξύ άλλων υπογράμμιζε ότι "η Λαϊκή Δημοκρατία είναι η εξουσία που εκφράζει τη στενή μαχητική συμμαχία των εργατών, αγροτών, επαγγελματιών, βιοτεχνών, διανόησης... Είναι ένας καινούριος τύπος δημοκρατίας, όπου η εξουσία είναι στα χέρια του λαού, όπου σταματά η πολιτική καταπίεση από μέρους των εκμεταλλευτών". (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, τόμος ΣΤ` σελ. 24). Το Πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας συζητήθηκε και εγκρίθηκε και στην 12η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος που συγκλήθηκε στο διάστημα 25 - 27/6/1945. Εκεί συζητήθηκε επίσης η σχέση Λαϊκής Δημοκρατίας και σοσιαλισμού.
Η 12η Ολομέλεια Πέραν του Προγράμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας, η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ ασχολήθηκε, επίσης, με την τρέχουσα κατάσταση και τα
καθήκοντα του Κόμματος όπου εισήγηση έκανε ο Ν. Ζαχαριάδης, καθώς και με τα ζητήματα σύγκλησης του 7ου Συνεδρίου (προετοιμασία - ημερήσια διάταξη κλπ.) όπου εισηγητής ήταν ο Γ. Ιωαννίδης. Χαρακτηριστικό της εισήγησης του Ζαχαριάδη στην Ολομέλεια, αλλά και των αποφάσεων που αυτή πήρε, είναι το γεγονός ότι επιδιώχτηκε να προσανατολιστεί το Κόμμα στα προβλήματα, που είχε μπροστά του, αποφεύγοντας οποιαδήποτε τάση εσωστρέφειας που θα μπορούσε να του στοιχίσει. Έτσι ουσιαστικά έκλεισε οποιαδήποτε συζήτηση για αναζήτηση λαθών του παρελθόντος και επίρριψης ευθυνών για τη διάπραξή τους. Επρόκειτο σαφώς για μια πολιτική επιλογή, που ξεκινούσε από την εκτίμηση πως πιο σπουδαίο για το κίνημα δεν είναι τι έγινε στο παρελθόν, αλλά τι πρόκειται να γίνει στο μέλλον. "Τι έφταιξε όμως και τα πράγματα πήγαν ζαβά;", αναρωτιόταν ο Ζαχαριάδης παρουσιάζοντας την εισήγησή του στην Ολομέλεια. Και απαντούσε: "Άδικα πασχίζουν, όσοι ψάχνουν να βρουν την αιτία σε μικρολάθη και στραβοτιμονιές στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Τέτοια λάθη είναι αναπόφευκτα σε μια τόσο μεγάλη πλατιά και πρωτότυπη προσπάθεια. Όμως αυτά δεν επηρέασαν την απόλυτα σωστή βασική γραμμή του... Ούτε ο Λίβανος φταίει. Γιατί και αν έλειπε, είτε και αν ήταν χειρότερος, η χάρτινη συμφωνία του δε θα μπορούσε ν' αλλάξει τίποτε το ουσιαστικό στο δοσμένο συσχετισμό δυνάμεων μέσα στη χώρα" ("ΚΚΕ: Δέκα χρόνια αγώνες, 1935 - 1945", σελ. 272). Τι είχε φταίξει επομένως; Η Ολομέλεια υπογράμμισε ότι η κύρια αιτία για την κακοδαιμονία του τόπου ήταν η αγγλική επέμβαση και κατοχή. "Αυτού βρίσκεται η βασική αιτία για την εξέλιξη που πήραν τα πράγματα στην Ελλάδα μετά το διώξιμο των Γερμανών - σημείωσε στην εισήγησή του ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Η Αγγλία δεν τίμησε το λαό μας, που τόσο αίμα έχυσε γι' αυτήν. Δεν τίμησε τον ηρωικό ματοβαμμένο αγώνα, την περηφάνια και την αξιοπρέπειά του και βοήθησε μονάχα τους εσωτερικούς εχθρούς του" (στο ίδιο, σελ. 275). Στην Πολιτική Απόφαση της Ολομέλειας, με αφορμή τα Δεκεμβριανά, υπογραμμιζόταν επίσης: "Η αντίδραση εσωτερικά δε νίκησε, γιατί δεν έχει το λαό μαζί της... Την ήττα και την υποχώρησή μας την επέβαλαν όχι εσωτερικοί λόγοι... Μας την επέβαλε η ένοπλη παρέμβαση που έκαναν εξωελληνικοί παράγοντες" (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, τόμος ΣΤ`, σελ. 38) Ωστόσο, η Ολομέλεια αποδέχτηκε τη "θεωρία" του Ν. Ζαχαριάδη για τους δύο πόλους. Σύμφωνα μ' αυτή τη "θεωρία", που αναιρέθηκε αργότερα από το 7ο Συνέδριο, σωστή εξωτερική πολιτική θα ήταν εκείνη που θα κινιόταν ανάμεσα σε δύο πόλους: τον ευρωπαϊκό - βαλκανικό, με κέντρο τη Σοβιετική Ένωση, και το μεσογειακό, με κέντρο την Αγγλία, και θα επιδίωκε να αντισταθμίζει τις πιέσεις στη χώρα μας, πότε από τον έναν και πότε από τον άλλον. Με τη διατύπωση αυτή ταυτιζόταν ή τουλάχιστον εξισωνόταν η Σοβιετική Ένωση με την ιμπεριαλιστική Αγγλία, που έφερε τόσα δεινά στην Ελλάδα. Είναι ενδεικτικό, επίσης, ότι στην Πολιτική Απόφαση της 12ης Ολομέλειας, η Αγγλία χαρακτηρίζεται ακόμα "μεγάλος φίλος μας", δίπλα στη Σοβιετική Ένωση. Με άλλες αποφάσεις της η 12η Ολομέλεια της ΚΕ, μεταξύ άλλων, υπογράμμισε την ανάγκη για την εθνική ανεξαρτησία της χώρας, κάλεσε το λαό να αντιπαλέψει την αντίδραση, τον εθνικισμό και το σοβινισμό, στιγμάτισε το μοναρχοφασιστικό τρομοκρατικό όργιο και για την αντιμετώπισή του σημείωσε ότι επιβάλλεται άμεσα η οργάνωση της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, στο ίδιο, σελ. 34). Ακόμη η Ολομέλεια εκτίμησε ότι το κίνημα βρισκόταν σε άνοδο και με την πάλη του για κάθε ζήτημα, από το πιο μικρό ως το πιο μεγάλο, θα εξασφάλιζε ενότητα, τάξη, ησυχία, ειρήνη, δουλιά, αναδιοργάνωση της χώρας, πολιτισμό. Τέλος, η
Ολομέλεια εξέλεξε 6μελές ΠΓ αποτελούμενο από τους Ν. Ζαχαριάδη, Γ. Σιάντο, Γ. Ιωαννίδη, Μ. Παρτσαλίδη, Β. Μπαρτζιώτα και Χρ. Χατζηβασιλείου.
Το κίνημα σε φάση αντεπίθεσης Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ Την πορεία ανόδου του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος μετά τη Βάρκιζα, αλλά κυρίως το πέρασμα σε μια νέα φάση, αυτή της αντεπίθεσης, σφράγισε με τις αποφάσεις του το 7ο Συνέδριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 1-6 Οκτώβρη 1945, στην αίθουσα του κινηματογράφου ΤΙΤΑΝΙΑ, επί της οδού Πανεπιστημίου. Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ υπήρξε αναμφίβολα ένα από τα σπουδαιότερα συνέδρια στην ιστορία του Κόμματος. Απείχε από το προηγούμενο δέκα ολόκληρα χρόνια (το 6ο Συνέδριο είχε γίνει το Δεκέμβρη του 1935) κι ασχολήθηκε με μια περίοδο της κομματικής δράσης, που ήταν ταυτόχρονα η ηρωικότερη περίοδος της ελληνικής ιστορίας μετά την επανάσταση του 1821. Μια περίοδο αφύπνισης των λαϊκών δυνάμεων, που, ως προς την έκταση και τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά της, δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Το έργο του Συνεδρίου δεν ήταν απλό. Και τούτο, διότι δεν είχε μόνο το παρελθόν να εξετάσει, ως θέμα του, αλλά και να χαράξει την πορεία του Κόμματος για το μέλλον. Να απαντήσει στα προβλήματα, που είχαν δημιουργηθεί, να εξοπλίσει πολιτικά και ιδεολογικά το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα, απαντώντας στην καρδιά του ελληνικού ζητήματος: Στο τι, δηλαδή, προοπτικές και τι δυνατότητες είχε η χώρα και πώς μπορούσε με επάρκεια να ανταποκριθεί σ' αυτές. (Για τις αποφάσεις του Συνεδρίου βλέπε: Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ, τόμος ΣΤ`, σελ. 72-128 και 396-430).
Θεματολογία και αποφάσεις του Συνεδρίου Η ημερήσια διάταξη του Συνεδρίου περιλάμβανε τα εξής θέματα: - Λογοδοσία της ΚΕ. Εισηγητής ο Γ. Σιάντος. - Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα και τα προβλήματα της λαϊκής δημοκρατίας. Εισηγητής ο Ν. Ζαχαριάδης. - Το αγροτικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Εισηγητής ο Λ. Στρίγκος. - Το Πρόγραμμα του ΚΚΕ. Εισηγητής ο Μ. Παρτσαλίδης. - Το Καταστατικό του ΚΚΕ. Εισηγητής ο Γ. Ιωαννίδης. - Εκλογής ΚΕ και εκλογή Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΕ. Το Συνέδριο χαιρέτισαν από τα σύμμαχα κόμματα στο ΕΑΜ, ο Αλκιβιάδης Λούλης εκ μέρους του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, ο Στέλιος Κρητικάς εκ μέρους της Δημοκρατικής Ένωσης, ο Κ. Γαβριηλίδης εκ μέρους του ΑΚΕ, ο Γ. Πασσαλίδης από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και ο Ν. Γρηγοριάδης από τους Αριστερούς Φιλελεύθερους. Επίσης το Συνέδριο χαιρέτισαν με μηνύματά τους ο Χ. Πόλιτ Γραμματέας του ΚΚ Αγγλίας, ο Παλμίρο Τολιάτι Γραμματέας του Ιταλικού ΚΚ, ο Γκότβαλντ Πρόεδρος του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας και το Γαλλικό ΚΚ. Το Συνέδριο ψήφισε τα παρακάτω ντοκουμέντα: Πολιτική Απόφαση. Διακήρυξη προς τον Ελληνικό Λαό. Απόφαση για το αγροτικό ζήτημα. Απόφαση για το Καταστατικό του Κόμματος. Απόφαση για το Πρόγραμμα. Στη θέση του ΓΓ του Κόμματος εκλέχτηκε παμψηφεί και απευθείας από το σώμα των συνέδρων ο Ν. Ζαχαριάδης.
Το μέλλον της Ελλάδας Το κύριο ζήτημα, που απασχόλησε το Συνέδριο, ήταν η διέξοδος στο ελληνικό ζήτημα, το οποίο είχε δραματικά περιπλέξει η ανοιχτή ένοπλη αγγλική επέμβαση, με αποτέλεσμα στην εξουσία να βρίσκονται οι αντιδραστικές δυνάμεις της χώρας, στηριγμένες αποκλειστικά στις βρετανικές λόγχες, ενώ η λαϊκή πλειοψηφία συσπειρωμένη γύρω από το ΕΑΜ επιθυμούσε και απαιτούσε τη λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της χώρας. Το Συνέδριο εκτίμησε ότι δύο ήταν οι δρόμοι για την πολιτική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της χώρας. Από τη μια ο δρόμος που έδειχνε το μέτωπο της πλουτοκρατίας, της χρηματιστικής ολιγαρχίας, του δοσιλογισμού και της μοναρχοφασιστικής αντίδρασης. Το μέτωπο αυτό, που πολύ εύστοχα χαρακτηρίστηκε μαύρο μέτωπο, στηριζόταν στη δύναμη του αγγλικού ιμπεριαλισμού, είχε ταυτότητα συμφερόντων μαζί του, δεν είχε λαϊκό έρεισμα, ήθελε να κρατήσει αναλλοίωτο το εκμεταλλευτικό καθεστώς στη χώρα και την εξάρτηση από τον ιμπεριαλισμό και στις συγκεκριμένες συνθήκες για να μπορέσει να επιβληθεί, δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσει ούτε τις στοιχειώδεις αστικοδημοκρατικές ελευθερίες. Από την άλλη πλευρά ήταν το μέτωπο της λαϊκής δημοκρατίας, που συσπειρωνόταν γύρω από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, αποτελούσε το πλειοψηφικό λαϊκό ρεύμα στη χώρα, αγωνιζόταν για την εθνική ανεξαρτησία, την ανεξάρτητη κοινωνικοοικονομική και πολιτική ανάπτυξη της χώρας, για την κατοχύρωση και τη διεύρυνση των λαϊκών δημοκρατικών ελευθεριών, για ένα νέο τύπο δημοκρατίας με επικεφαλής την εργατική τάξη και τους συμμάχους της κι όλα αυτά ενταγμένα στην προοπτική του σοσιαλισμού. Η μεγάλη προσφορά του 7ου Συνεδρίου βρίσκεται στο γεγονός ότι κατάφερε να αποδείξει, με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο, πως ήταν δυνατή η ανεξάρτητη, λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας. Πέραν του εσωτερικού και διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, σημείο - κλειδί που έπρεπε να διευκρινιστεί ήταν το αν και ποιες δυνατότητες είχε η χώρα να αναπτύξει βαριά βιομηχανία. Το Συνέδριο απάντησε καταφατικά στο θέμα αυτό. Αξιοποιώντας στο έπακρο τα επιστημονικά πορίσματα διακεκριμένων προοδευτικών αλλά και αστών επιστημόνων, τίναξε στον αέρα τη θεωρία της "ψωροκώσταινας" και επέφερε συντριπτικό χτύπημα στη θεωρία της "μεγάλης ιδέας" και των σοβινιστικών βλέψεων, που προέβαλε η άρχουσα τάξη, με το επιχείρημα πως η χώρα, για να ξεφύγει από τη φτώχεια και την υπανάπτυξη, έπρεπε να κατακτήσει νέα εδάφη και να μεγαλώσει την εσωτερική της αγορά. Στο θέμα του Απολογισμού Δράσης της ΚΕ το Συνέδριο δεν εμβάθυνε πάνω στα λάθη και τις αδυναμίες της κομματικής ηγεσίας όσον αφορά την Εθνική Αντίσταση και το Δεκέμβρη του '44. Όπως προκύπτει από τα ιστορικά στοιχεία αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι με την επιστροφή του από το Νταχάου ο Ν. Ζαχαριάδης - δεν εξετάζουμε ούτε το αν έπραξε ή όχι σωστά, ούτε το αν μπορούσε ή όχι να πράξει διαφορετικά - ενώ δεν είχε προσωπική ανάμειξη στα λάθη και τις αδυναμίες (επομένως δεν είχε προσωπικό όφελος από τη σιωπή γύρω από το θέμα), επιχείρησε να στρέψει την προσοχή του Κόμματος στην προσπάθεια ανασυγκρότησης και ανασύνταξης του λαϊκού κινήματος, αποφεύγοντας οποιασδήποτε μορφής συζήτηση που θα έσπρωχνε το Κόμμα στην εσωστρέφεια. Τέλος το 7ο Συνέδριο πήρε σημαντικές αποφάσεις και καθόρισε καθήκοντα για όλους τους τομείς της κομματικής και μαζικής δουλιάς. Ως βασικό πολιτικό κρίκο της δράσης του Κόμματος προσδιόρισε τους μαζικούς αγώνες για τα προβλήματα και τις διεκδικήσεις των εργαζομένων. Σχετικά με τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, το Συνέδριο υπογράμμισε για την
αντιμετώπισή της την ανάγκη της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας και τόνισε το αναφαίρετο δικαίωμα του λαού να αμυνθεί, χρησιμοποιώντας γι' αυτό το σκοπό τα ίδια μέσα, που χρησιμοποιούν οι αντίπαλοί του.
Για τη διεθνή κατάσταση στα χρόνια 1946 - '47 Σαρωτικές νίκες του ΕΡΓΑΣ Ενδεικτικό της πορείας ανασυγκρότησης και ανόδου του μαζικού λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ στη μεταβαρκιζιανή περίοδο είναι η κατάσταση μέσα στο εργατικό - συνδικαλιστικό κίνημα. Παρά την κρατική παρέμβαση, αλλά και την επέμβαση των Άγγλων με την περιβόητη επιτροπή του Ουόλτερ Σιτρίν, που είχε φτάσει στη χώρα μας, για να βοηθήσει δήθεν στην ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος. Παρά το γεγονός, ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα στις 10 Γενάρη του '45 επανέφερε στη ΓΣΣΕ, τους δοσίλογους και εργατοκάπηλους, σαν τον Χατζηδημητρίου και το Μακρή - χαρίζοντάς τους μάλιστα τη διοίκηση του ανώτατου συνδικαλιστικού φορέα των εργατών παρά την τρομοκρατία, το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, δηλαδή ο Εργατικός Αντιφασιστικός Σύνδεσμος (ΕΡΓΑΣ) που έχει δημιουργηθεί το Μάρτη του '45 και αποτελούσε τη συνέχεια του Εργατικού ΕΑΜ στη νέα περίοδο, πετυχαίνει μεγάλες νίκες. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω στοιχεία: - Στην Αθήνα σε 168 συνδικάτα, όπου ψήφισαν 46.668 εργαζόμενοι ο ΕΡΓΑΣ συγκέντρωσε 33.500 ψήφους και οι υπόλοιπες παρατάξεις 13.168. - Στον Πειραιά σε 80 συνδικάτα όπου ψήφισαν 20.300 εργαζόμενοι ο ΕΡΓΑΣ πήρε 16.539 ψήφους και οι άλλες παρατάξεις 2.860. Ακόμη, ο ΕΡΓΑΣ κέρδισε τις εκλογές σε όλα τα συνδικάτα του Αγρινίου και του Ηρακλείου Κρήτης, καθώς και σε 10 από τα 12 συνδικάτα της Λιβαδειάς όπου έγιναν εκλογές. Επίσης, σε αρχαιρεσίες που έγιναν στην Καλαμάτα, το Σεπτέμβρη του '45, σε 31 συνδικάτα, στους 1.747 που ψήφισαν ο ΕΡΓΑΣ πήρε 1.556.
ΜΕΡΟΣ 19ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 20-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1946 '49 Ο ιμπεριαλισμός καταστρώνει τα αντεπαναστατικά του σχέδια Η διεθνής κατάσταση στην περίοδο 1946 - '47 παρουσιάζει μια σειρά νέα χαρακτηριστικά, τα οποία θα τη σημαδεύουν και θα τη συνοδεύουν για πολλά χρόνια. Ο Β` Παγκόσμιος Πόλεμος έχει πλέον τελειώσει, αλλά οι μεγάλες πληγές, που άφησε πίσω του, παραμένουν ανοιχτές, ιδιαίτερα για τη Σοβιετική Ένωση, που σήκωσε ένα μεγάλο μέρος του πολέμου και συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιφασιστική νίκη των λαών. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να σημειωθεί το αυξημένο παγκόσμια κύρος και η επιρροή, που απέκτησε η χώρα των μπολσεβίκων, ακριβώς γιατί έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη συντριβή του φασιστικού τέρατος και συνέβαλε στην απόσπαση από τον καπιταλισμό μιας σειράς χωρών. Παράλληλα, έχουν ξεσπάσει
απελευθερωτικά κινήματα στην Ινδονησία, στην Ινδία - το 1947 κατακτά την ανεξαρτησία της - στις χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και σε χώρες της Αφρικής. Το προπολεμικό αποικιακό σύστημα αρχίζει να καταρρέει, ενώ και το εργατικό κίνημα στις κεφαλαιοκρατικές χώρες βρίσκεται σε άνοδο. Παρά τη μεγάλη, όμως, αντιφασιστική νίκη των λαών και τις θετικές αλλαγές στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, το κύριο στοιχείο της εποχής είναι η πλήρης στροφή της πολιτικής του ιμπεριαλισμού προς την αντεπανάσταση. Δεν πρόκειται, βέβαια, για κάτι εντελώς καινούριο, αφού ο αντεπαναστατικός προσανατολισμός αποτελεί την ίδια την ιστορική φύση του ιμπεριαλισμού στον τομέα της πολιτικής και της ιδεολογίας. Το καινούριο στοιχείο βρίσκεται στο ότι η ιστορική αυτή φύση, που υπήρχε και εκδηλωνόταν και ως τώρα, γίνεται πλέον, όχι μόνο συγκεκριμένη πολιτική, αλλά και τείνει να υποτάξει στα συμφέροντα και τις κινήσεις της, όλες τις άλλες πλευρές της πολιτικής. Τα προβλήματα, που αυτή η πολιτική βάζει προς αντιμετώπιση και λύση, είναι τα εξής: α. Η απόκρουση και εξουδετέρωση των επαναστατικών δυνάμεων. Σήμερα, διαθέτουμε άφθονα ντοκουμέντα, που δείχνουν πειστικά ότι το ζήτημα της εξουδετέρωσης των επαναστατικών δυνάμεων και κύρια της ΕΣΣΔ είναι το βασικό θέμα των επαφών και των συνεννοήσεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. β. Η αναδιανομή του κόσμου μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πόλεμος προκάλεσε πολλές αλλαγές. Ο ηττημένος εμπόλεμος συνασπισμός εξουδετερώθηκε για πολύ καιρό. Οι αλλαγές, όμως, ξεπερνούν αυτά τα πλαίσια, προκαλώντας σοβαρές αλλαγές στην ίδια τη διάρθρωση του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου. Οι παραδοσιακές ηγετικές δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία) εξασθενούν πολύ και περνούν σε δεύτερο πλάνο. Αντίθετα, δυναμώνουν πολύ οι ΗΠΑ, οι οποίες μετατρέπονται σε στρατιωτική δύναμη παγκοσμίων διαστάσεων και στον ισχυρότερο διεθνή παράγοντα του ιμπεριαλισμού. Το σύνολο αυτό της κατάστασης δημιουργεί αντιφατικά φαινόμενα, όπου συνυπάρχουν, τόσο η ένταση των αντιθέσεων στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού, όσο και η τάση προσέγγισης και, μάλιστα, συγχώνευσης. Η γενική κατάσταση, η ιστορική συγκυρία, ο συσχετισμός των δυνάμεων Πρωτομάστορας και από κλπ. οδηγούν στην, κατά κανόνα, επικράτηση της τους βασικούς εμπνευστές του αντικομμουνιστικού δεύτερης τάσης, αν και με ανακολουθίες και "Ψυχρού Πολέμου" ο παλινδρομήσεις. Ουίνστον Τσόρτσιλ Βαθμιαία και μέσα από πολλές διακυμάνσεις, δημιουργείται ο κόσμος της μορφής του "Ψυχρού Πολέμου".
Στόχος υψηλής προτεραιότητας η ΕΣΣΔ Ήδη, από την εποχή του Β` Παγκόσμιου Πολέμου, δε λείπουν οι σκέψεις της αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ μετά τον πόλεμο. Τα σχέδια "διαφοροποιημένης αντιμετώπισης" της ΕΣΣΔ, σαν μια ιστορία εξάντλησής της, από μια πολεμική αναμέτρηση άνισης έκτασης, είναι γνωστά πριν ακόμη τον πόλεμο και μια ύστερη μορφή τους είναι η ιστορία γύρω από το Δεύτερο Μέτωπο.
Τα σχέδια αυτά πήραν νέα έκταση με το τέλος του Β` Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα, ξέρουμε ότι το πρώτο σχέδιο αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ (δηλ., επίθεσης εναντίον της) από την πλευρά των ΗΠΑ χρονολογείται 60 ημέρες μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας (2.9.1945). Ακόμη περισσότερο, οι βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι (6 - 9 Αυγούστου 1945) είχαν κι ένα δεύτερο ολοφάνερο στόχο εκτός της Ιαπωνίας, τη Σοβιετική Ένωση. Εκείνο που κάνει εντύπωση στην εξέλιξη αυτή είναι το ότι τα σχετικά σχέδια φαίνονται να παρουσιάζουν χαρακτήρα υψηλής προετοιμασίας - ένδειξη, προφανώς, της μακρόχρονης ενασχόλησης. Ήδη από το 1946, έχουμε το περιβόητο "Μακρό Τηλεγράφημα" ή "τηλεγράφημα Κέναν". Το κείμενο είναι, στην πραγματικότητα, μια εισήγηση για την εξωτερική πολιτική, με κύριο θέμα την πολιτική απέναντι στην ΕΣΣΔ, που υπέβαλε στον Πρόεδρο Χ. Τρούμαν ο επιφανής διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν. Πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα, ο Κέναν, έχει ήδη καταλήξει σε σαφές συμπέρασμα, το οποίο περιλαμβάνει με πολλές λεπτομέρειες στο υπόμνημά του. "CARTHAGO DELENDA EST", επαναλαμβάνει παντού ο Κέναν, βάζοντας, όμως, στη θέση της, την ΕΣΣΔ. Ο λόγος της τόσης επιμονής είναι όχι μόνο φανερός αλλά και ομολογημένος: Από τη μια μεριά, η ΕΣΣΔ αποτελεί κίνδυνο για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, την καπιταλιστική κοινωνία, στην οποία ο Κέναν (και, προφανώς, ο Τρούμαν) είναι ειλικρινά αφοσιωμένοι. Από την άλλη μεριά, η ΕΣΣΔ είναι το κυριότερο εμπόδιο, για να γίνουν οι ΗΠΑ ο μόνος κυρίαρχος του κόσμου. Οι λόγοι αυτοί είναι υπεραρκετοί για να κάνουν την καταστροφή της ΕΣΣΔ απολύτως αναγκαία και, μάλιστα, στόχο κατά προτεραιότητα. Το καλύτερο θα ήταν αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια άμεση στρατιωτική επίθεση. Έτσι, ο εχθρός θα έπαυε να υπάρχει γρήγορα και θα απάλλασσε από την ανάγκη απασχόλησης μαζί του. Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει, τότε πρέπει να ακολουθηθεί η τακτική της "ανάσχεσης" (CONTAINMENT) και του "εξαναγκασμού σε αναδίπλωση" (ROLLING BACK). Τα συγκεκριμένα μέσα, στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να είναι όλες οι μέθοδοι οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής φθοράς, ώστε η ΕΣΣΔ, τελικά, να γονατίσει. Προς τον σκοπό αυτό, ίσως απαιτηθεί μακρόχρονη διαδικασία, στην οποία οι ΗΠΑ θα βρεθούν στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα, από την ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση, ως την "κρυφή επιχείρηση αποσταθεροποίησης". Ωστόσο, για να γίνει αυτό, δεν αρκούν ούτε οι επιθυμίες ούτε οι προσπάθειες. Πρέπει να υπάρχει και η στήριξη στον αντίστοιχο συσχετισμό δυνάμεων. Έτσι, ο Κέναν μελετά τον τομέα αυτό όσο πιο προσεκτικά και νηφάλια μπορεί. Το συμπέρασμά του είναι θετικό, γι' αυτόν: Η ΕΣΣΔ υστερεί σε όλους ή, τουλάχιστον, στους πιο σημαντικούς τομείς. Στον οικονομικό τομέα, η υπεροχή των ΗΠΑ μόνο, χωρίς να υπολογίσουμε τους συμμάχους τους, είναι όχι μόνο πολύ μεγάλη, αλλά και πολύ φανερή. Οι ΗΠΑ διατηρούν επίσης μεγάλα αποθέματα στρατιωτικής, πολιτικής, διπλωματικής και ιδεολογικής ισχύος. Στον στρατιωτικό τομέα, τα μεγέθη είναι συγκρίσιμα, αλλά ο τομέας αυτός μπορεί και να αξιοποιηθεί κατάλληλα. Πέρα από αυτό, οι ΗΠΑ έχουν μεγάλα περιθώρια και διεθνών συμμαχιών. Γι' αυτό, έχει μεγάλη σημασία το ότι "η ΕΣΣΔ, σε σύγκριση με τον δυτικό κόσμο σαν σύνολο, είναι κατά πολύ η ασθενέστερη δύναμη".
Η κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου" Δεν είναι το μόνο μνημείο της εποχής. Υπάρχουν και άλλα, πολύ πιο γνωστά.
Στις 5 Μάρτη 1946, έγινε ένα ιστορικό γεγονός. Στο μικρό πανεπιστήμιο της κωμόπολης Φούλτον της Πολιτείας Μισούρι την ΗΠΑ, ένας προσκεκλημένος VIP εκφώνησε ένα λόγο πολιτικού περιεχομένου. Ήταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, πρώην πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας. Μεταξύ των ακροατών του, πολλοί ήταν επίσης VIPs, με πιο VIP μεταξύ των VIP, τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν. Ο λόγος έκανε το γύρο του κόσμου και έμεινε ιστορικός. Και όχι άδικα: Ήταν, στην πραγματικότητα, η επίσημη και τυπική κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου" ενάντια στην ΕΣΣΔ. Με επιχειρήματα πολύ παρόμοια με του Κέναν, ο Τσόρτσιλ κηρύσσει την ΕΣΣΔ λίγο - πολύ σε εχθρό της ανθρωπότητας, ενάντια στον οποίο όλα επιτρέπονται. Προειδοποίησε με σαφήνεια για τον Ο Χάρι Τρούμαν σε μια ξέγνοιαστη στιγμή παίζει κίνδυνο που αποτελεί για τον ιμπεριαλισμό η της και για την ανάγκη γενικής πιάνο, ενώ την ίδια στιγμή ενίσχυσή ο ελληνικός λαός επιστράτευσης των δυνάμεων του τελευταίου βαρυγκομά από το ομώνυμο εναντίον της. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι αυτός ο δόγμα κίνδυνος στην Ευρώπη, όπου "ένα σιδερένιο παραπέτασμα κατεβαίνει σιγά σιγά από τη Βαλτική ως την Αδριατική". Για να αντιμετωπιστούν όλοι αυτοί οι κίνδυνοι απαιτείται η γενική συνένωση των δυνάμεων του ιμπεριαλισμού, η δημιουργία ενιαίων πολιτικών και στρατιωτικών συνασπισμών στην υπηρεσία του. Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος την ΗΠΑ παρευρίσκεται σε μια τέτοια ομιλία του Τσόρτσιλ, που, την εποχή αυτή, δεν είναι παρά ένα απλό μέλος της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων, δείχνει την έκταση των σχεδίων. Όλα αυτά προϊδεάζουν, για το επόμενο βήμα που, σήμερα, γνωρίζουμε καλά: Τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, το οποίο θα ιδρυθεί επισήμως στις 4 Απρίλη 1949.
Τα πρώτα βήματα του σχεδίου Όλα αυτά συμβαίνουν, ενώ δεν υπάρχει ακόμη συνθήκη ειρήνης, που να βάζει τέρμα στον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι σχετικές συζητήσεις, που γίνονται στη διάσκεψη του Παρισιού (29 Ιούλη - 15 Οκτώβρη 1946, δηλαδή στην περίοδο "χώνευσης" των προβληματισμών Κέναν, Τσόρτσιλ κλπ.), κατέληξαν σε σημαντικές διαφωνίες, που, όμως, θα βρουν τη λύση τους στην υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης στο Παρίσι, στις 10 Φλεβάρη 1947. Η συνθήκη δεν είναι γενική. Αφήνει, π.χ., την ΕΣΣΔ χωρίς συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία και την Ιαπωνία και τέτοια συνθήκη, τελικά, δε θα υπογραφεί. Αλλά και αυτή η συνθήκη γρήγορα θα αποκαλυφθεί, ότι χρωστά τη ζωή της σε έναν άλλο σημαντικό παράγοντα: Στο γεγονός πως οι ΗΠΑ κρίνουν, ότι το ασφαλέστερο μέσο επιβολής είναι όχι τα διπλωματικά κείμενα, αλλά η κινητοποίηση των μεγάλων οικονομικών τους δυνάμεων. Έτσι, έχουμε, τον Απρίλη του 1948, την ψήφιση από το Κογκρέσο των ΗΠΑ του "Νόμου περί βοηθείας σε ξένα κράτη". Πρόκειται για τον πρώτο άμεσο πρόγονο του "Σχεδίου Μάρσαλ", το οποίο πήρε το όνομά του από τον Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ (1880 - 1959), υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ στην περίοδο 1947 - 1949. Μέσα στο 1948, η εξέλιξη υπήρξε θεαματική: Κατ' αρχήν, υπογράφηκαν συμφωνίες συμμετοχής με 15 χώρες και, συγκεκριμένα, τη Μεγ. Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο,
τη Σουηδία, τη Νορβηγία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία, την Πορτογαλία, την Αυστρία, την Ελλάδα και την Τουρκία. Δεν είναι περίεργο το ότι, μεταξύ τους, βρίσκονται όλα τα μελλοντικά ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ και μερικοί "βραδυπορούντες" (π.χ., Ελλάδα και Τουρκία). Ούτε είναι περίεργο το ότι παντού προηγήθηκε "κάθαρση" των κυβερνήσεων από οποιονδήποτε ανεπιθύμητο (και, πολύ περισσότερο, κομμουνιστή) υπουργό. Όπως και αν έχει το πράγμα, ο νόμος μετατράπηκε σε πλήρες πρόγραμμα "οικονομικής αρωγής", που κράτησε 4 χρόνια (Απρίλης 1948 - 30 Δεκέμβρη 1951). Στα πλαίσιά του, οι ΗΠΑ χορήγησαν συνολικά 17.000.000.000 δολ., από τα οποία το 60% πήραν η Μεγ. Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας. Έχει επανειλημμένα τονιστεί ο "μνημειακός" χαρακτήρας του σχεδίου. Όχι άδικα. Τα κεφάλαιά του επέτρεψαν, κατ' αρχήν, τη στερέωση και τη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος και, συνεπώς, της εξουσίας των μονοπωλιακού κεφαλαίου στην Ευρώπη, που, χωρίς αυτό, εμφανιζόταν μάλλον ασθενική. Παράλληλα, με την ανοικοδόμηση της Δυτικής Ευρώπης, δημιούργησε και αγορές για τα προϊόντα της βιομηχανίας των ΗΠΑ, της μόνης "ζωντανής" της εποχής, που είχε πρόβλημα διάθεσης. Οι κυριότεροι στόχοι του και τα κυριότερα επακόλουθά του βρίσκονται, πάντως, στο χώρο της πολιτικής. Επρόκειτο για μια γιγαντιαία επιχείρηση αντεπαναστατικού πολέμου. Με την εμφάνιση του σχεδίου - ισχυρού εργαλείου, μεταξύ των άλλων, εξαγοράς συνειδήσεων - οι επαναστατικές δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης δέχτηκαν ένα σοβαρό πλήγμα που, σε μερικές περιπτώσεις, έφθασε, ως την πλήρη εξόντωση. Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι το Σχέδιο Μάρσαλ έφθασε π.χ. στην Ιταλία, ακριβώς στις παραμονές των εκλογών του 1948. Άλλος στόχος του ήταν το "τράβηγμα" των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην τροχιά του ΝΑΤΟικού ιμπεριαλισμού και η απομόνωση της ΕΣΣΔ, που δε διέθετε δυνατότητες τέτοιου σχεδίου ή "αντισχεδίου". Δεν είναι τυχαίο το ότι οι χώρες που χρηματοδοτήθηκαν πιο πολύ ήταν οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας (προφανής προσπάθεια κλονισμού της σοβιετικής ζώνης, που δεν έμεινε χωρίς αποτέλεσμα) και η Αυστρία (η οποία δεν ήταν ποτέ - μέχρι τώρα... - μέλος του ΝΑΤΟ και πήρε τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή ξένη βοήθεια από οποιαδήποτε χώρα - μέλος των δυο εμπολέμων συνασπισμών, με προφανή στόχο το "τράβηγμα" της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας, με τις οποίες συνδέεται με ιστορικούς δεσμούς). Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστέψει κανείς ότι η εξέλιξη αυτή δεν ήταν άσχετη με τα συμβάντα, ακριβώς το 1948, στη Γιουγκοσλαβία ή στην Τσεχοσλοβακία (της οποίας η κυβέρνηση είχε δεχτεί το σχέδιο) αλλά και στην Ουγγαρία, στην Πολωνία και αλλού. Γενικότερα, δεν είναι καθόλου τυχαία η συγκέντρωση της προσοχής των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Η νέα, ηγέτιδα δύναμη του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού θέλει να στερεώσει τον δυτικοευρωπαϊκό καπιταλισμό, όχι μόνο επειδή ο τελευταίος παρουσιάζεται σχετικά αδύνατος στη μεταπολεμική περίοδο και δέχεται την έντονη πίεση των εργατικών κινημάτων, αλλά κυρίως γιατί τον θεωρεί ως αναντικατάστατη βάση εξόρμησης και επίθεσης ενάντια στην ΕΣΣΔ και το κυοφορούμενο σοσιαλιστικό σύστημα των χωρών της Ευρώπης. Άλλωστε, εδώ υπάρχει και μια σχετική ενότητα της πολιτικής του ιμπεριαλισμού ενώ, σε άλλες περιοχές, όπως π.χ. η Ασία (όπου υπάρχουν το πρόβλημα της Κίνας και της ανεξαρτησίας της Ινδίας, της Μαλαισία κλπ.), όχι μόνο η κατάσταση είναι πιο ανασφαλής, αλλά υπάρχουν και αντιθέσεις στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, των οποίων η ιστορία δεν έχει ακόμη γραφτεί. Η Ελλάδα στα πλαίσια των διεθνών εξελίξεων
Οι εξελίξεις, την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, δεν μπορούσαν βέβαια να είναι στεγανά χωρισμένες από τις αντίστοιχες διεθνείς. Το γεγονός πως οι αντεπαναστατικές και αντιδραστικές δυνάμεις περνούν στην αντεπίθεση, με στόχο την ανάκτηση του χαμένου εδάφους, και η ΕΣΣΔ, όχι μόνο έχει εξασθενήσει από έναν καταστροφικό πόλεμο, αλλά απειλείται τώρα με έναν καινούριο, ακόμη εξοντωτικότερο, με έναν αντίπαλο ασύγκριτα ισχυρότερο από τη ναζιστική Γερμανία, αποτελεί ένα σοβαρό παράγοντα και των εξελίξεων στην Ελλάδα. Κάνει αμέσως φανερή τη δύσκολη κατάσταση της χώρας μας, όπου οι προοδευτικές δυνάμεις πρέπει να αντιμετωπίσουν την επέμβαση ενός αντιπάλου, όχι μόνο πολύ ισχυρού, αλλά και που έχει επικεντρώσει την προσοχή του στην Ευρώπη. Και αυτό δεν ήταν το μόνο. Το Μάρτη του 1947, δηλ. αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, το Κογκρέσο ψηφίζει πρόγραμμα βοήθειας 400.000.000 δολαρίων, για την Ελλάδα και την Τουρκία. Ο λόγος που αυτές οι δυο χώρες έχουν τόσο επείγουσα ανάγκη από βοήθεια είναι η "αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής". Η σχετική απόφαση υπογράφεται από τον Πρόεδρο Τρούμαν, το Μάη του 1947. Είναι το περίφημο "Δόγμα Τρούμαν". Το δόγμα αυτό - ολοφάνερο στοιχείο του γενικότερου προγράμματος αντεπαναστατικού πολέμου - θα στοιχειοθετήσει την αντικατάσταση της κυρίαρχης βρετανικής επιρροής στην περιοχή από εκείνη των ΗΠΑ και θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες. Το γεγονός, όμως, αυτό φανερώνει ένα ακόμη δυσμενές στοιχείο της συγκυρίας της εποχής: Οι λαϊκές δυνάμεις έχουν πλέον, στην πραγματικότητα, να αντιμετωπίσουν μια ιδιαίτερα ισχυρή δύναμη, η οποία έχει περάσει σε αντεπίθεση και έχει επικεντρώσει την προσοχή της, όχι μόνο στην Ευρώπη γενικά, αλλά και στην περιοχή της χώρας μας, ιδιαίτερα.
ΜΕΡΟΣ 20ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 21-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1946 Μια ιδιαίτερα διδακτική προϊστορία Οι "εκλογές" του 1946 είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα της ιστορίας του εμφυλίου πολέμου. Όχι, βέβαια, γιατί έδωσαν οποιαδήποτε λύση στο ελληνικό ζήτημα. Ίσα - ίσα, που το όξυναν στο έπακρο, αφού επρόκειτο για εκλογές βίας και νοθείας, για ψευδοεκλογές, μέσω των οποίων η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της σκάρωσαν τη λαϊκή, δήθεν, νομιμοποίησή τους. Οι εκλογές του '46 έχουν αποκτήσει ιστορικό ενδιαφέρον, λόγω του ότι απείχαν από αυτές, κυρίως, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ και επειδή μεταγενέστερα μεγιστοποιήθηκε στο έπακρο η σημασία τους και υποστηρίχτηκε ότι η αποχή ήταν λάθος καθοριστικής σημασίας, που, αν είχε αποφευχθεί, ίσως να μην είχε γίνει ο εμφύλιος. Η άποψη αυτή - ότι η αποχή ήταν λάθος καθοριστικής σημασίας - προωθήθηκε έμμεσα και συγκαλυμμένα σε Σώματα του ΚΚΕ, αμέσως μετά τη λήξη του Εμφυλίου (7η Ολομέλεια της ΚΕ και 3η Συνδιάσκεψη, 1950) από τον Μ. Παρτσαλίδη, ενώ έγινε επίσημη κομματική θέση στο 8ο Συνέδριο του Κόμματος, το 1961. Στην Πολιτική Απόφαση του Συνεδρίου αναφέρεται: "Ο λαός ποθούσε και πάλευε να πραγματοποιηθεί το πρόγραμμα της δημοκρατικής αναγέννησης του τόπου με ομαλό, ειρηνικό τρόπο. Πραγματικά, υπήρχαν τότε ορισμένες δυνατότητες γι'
αυτό. Η μοναδικά, συνεπώς, σωστή πολιτική ήταν η συμμετοχή με όλες τις δυνάμεις στις εκλογές... Η καθοδήγηση του Κόμματος, όμως, εκτιμώντας λαθεμένα την κατάσταση και τις διαθέσεις των μαζών, οδηγήθηκε στην ένοπλη πάλη, στην οποία έσπρωχναν οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές, χωρίς να εξαντλήσει τις δυνατότητες για ειρηνική εξέλιξη και χωρίς να έχουν πειστεί οι μάζες ότι άλλος δρόμος από την ένοπλη πάλη δεν υπάρχει. Η αποχή από τις εκλογές αποτελεί λάθος καθοριστικής σημασίας, με βαρύτατες συνέπειες για το Κόμμα και το δημοκρατικό κίνημα" (Ντοκουμέντα 8ου Συνεδρίου, εκδόσεις ΠΛΕ, σελ. 155 - 156). Αλλά και ορισμένοι παράγοντες της άρχουσας τάξης και, βέβαια, πολλοί μικροαστοί ιστοριογράφοι διόγκωσαν τη σημασία της αποχής, αποδίδοντας έτσι, μέσω αυτής της πολιτικής επιλογής, τουλάχιστον, συνυπευθυνότητα στο ΚΚΕ για τον Εμφύλιο. Το κοινό σημείο που ενώνει αυτές τις κρίσεις βρίσκεται στην εκτίμηση πως μέσω αυτών των εκλογών - ακόμη κι έτσι όπως έγιναν ήταν δυνατό να ομαλοποιηθούν τα πράγματα στη χώρα και να ανοίξει ο δρόμος, για προοδευτικές εξελίξεις. Φυσικά, η πραγματικότητα δεν ήταν όπως θέλει να την παρουσιάσει η κυρίαρχη τάξη, αλλά ούτε και όπως την έκρινε το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Κι αυτό αποδεικνύεται μέσα από τα ιστορικά στοιχεία. Η αστικοδημοκρατική κοινοβουλευτική εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα είχε ανακοπεί πολύ πριν τον πόλεμο. Η δικτατορία του Μεταξά είχε βάλει τέρμα σε τέτοιου είδους διαδικασίες από τις 4/8/1936. Και ο αστικός πολιτικός κόσμος ενταφιάστηκε ουσιαστικά στη συνείδηση του ελληνικού λαού, όταν εγκατέλειψε τη χώρα στη μοίρα της, με την έναρξη της γερμανικής κατοχής. Από την άλλη, ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΚΚΕ δημιούργησε στη χώρα μια καινούρια κατάσταση, στηριζόταν στη λαϊκή πλειοψηφία και Τη λαοκρατία και την ενότητα ήθελε ο ελληνικός λαός, διαφορετικά, όμως, ανέδειξε, ως μεταπολεμικό της όραμα, την ήταν τα σχέδια των Άγγλων και των Ελλάδα της λαϊκής δημοκρατίας και του ντόπιων συνεργατών τους σοσιαλισμού. Τα φύτρα της νέας εξουσίας είχαν πάρει σάρκα και οστά στις ελεύθερες περιοχές της χώρας και τελικά, το Μάρτη του '44, δίπλα στη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, γεννήθηκε και η πρώτη Λαϊκή Κυβέρνηση, η κυβέρνηση των βουνών, η γνωστή ως Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) . Τον Απρίλη δε του ίδιου έτους, σε όλα τα χωριά και τις πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας, ακόμη και στην κατεχόμενη σε ορισμένο βαθμό, πραγματοποιήθηκαν εκλογές - στις οποίες, μάλιστα, ψήφισαν για πρώτη φορά και οι γυναίκες - από τις οποίες αναδείχτηκαν 180 εθνικοσύμβουλοι. Έτσι, ο λαός, με το όπλο στο χέρι, δηλαδή πραγματικά ελεύθερος και ανεξάρτητος, απέκτησε τη δικιά του κυβέρνηση και τους δικούς του αντιπροσώπους. Όμως, ορισμένες λαθεμένες επιλογές των ηγεσιών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ανέκοψαν και υπονόμευσαν τις προοπτικές, που ανοίγονταν από αυτές τις εξελίξεις. Σωστά επιδιώχθηκε η μεγαλύτερη ενότητα και συνεννόηση με τον παλιό πολιτικό κόσμο και τα αστικά κόμματα για την από κοινού αντιμετώπιση των κατοχικών δυνάμεων. Λάθος, όμως, ήταν οι απαράδεκτες υποχωρήσεις και παραχωρήσεις, που έγιναν στην επιδίωξη αυτού του σκοπού. Πολύ περισσότερο, που πολλοί από τους αστούς πολιτικούς και τα κόμματα δεν αντιπροσώπευαν πλέον τίποτε στη χώρα και λειτουργούσαν ως
εμπροσθοφυλακή της εγγλέζικης ιμπεριαλιστικής πολιτικής του "διαίρει και βασίλευε". Το ΕΑΜικό κίνημα, αν και είχε με το μέρος του τη λαϊκή πλειοψηφία, σύρθηκε μόνο του στο δόκανο των εχθρών του, τους παραχώρησε εξουσία που κατείχε και που αυτοί δεν είχαν - και δεν μπορούσαν αλλιώς να αποκτήσουν - και αρκέστηκε στην ελπίδα, κάνοντας την επιθυμία πραγματικότητα, ότι μετά την απελευθέρωση το ελληνικό ζήτημα θα έπαιρνε το δρόμο του, ως διά μαγείας και μέσω δημοκρατικών εκλογών. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής στάσης του ΕΑΜ και του ΚΚΕ οδήγησε στις Συμφωνίες του Λιβάνου, της Γκαζέρτας και - μετά τα Δεκεμβριανά - της Βάρκιζας. Αν μη τι άλλο - και πέρα από οποιεσδήποτε άλλες γνωστές και ορθές κριτικές - η πολιτική αυτή στάση ήταν επιεικώς μια εγκληματικά αφελής προσήλωση στις αστικοδημοκρατικές δοξασίες, που ουδέποτε επέδειξαν οι ίδιοι οι οπαδοί και οι πολιτικοί εκφραστές της αστικής δημοκρατίας. Ισα - ίσα που τα αστικά κόμματα - και οι ξένοι προστάτες τους απέδειξαν στη συνέχεια πως τα θέσφατα της αστικής δημοκρατίας - όπως, π.χ., η διά των εκλογών έκφραση της λαϊκής βούλησης - δεν υπάρχουν για να λύνουν τα πολιτικά προβλήματα της χώρας. Αυτά τα λύνει - όπως τα λύνει - ο συσχετισμός δύναμης και η με κάθε πρόσφορο μέσο ταξική πάλη, ενώ οι εκλογές έρχονται, για να επιβεβαιώσουν και να δώσουν τυπική έκφραση στην όποια λύση έχει ήδη δοθεί.
Οι εκλογές στις Συμφωνίες Λιβάνου και Βάρκιζας Στο Σύμφωνο του Λιβάνου, το θέμα των εκλογών αντιμετωπίστηκε γενικά, αν και φραστικά τού αποδόθηκε - όπως και στο δημοψήφισμα για τη λύση του πολιτειακού προβλήματος - επείγοντας χαρακτήρας. Στο πέμπτο κεφάλαιο του Συμφώνου, αναφέρεται: "Η λαϊκή ετυμηγορία επείγει διά την Ελλάδα, διότι δεν έχομεν ούτε λαοπρόβλητον κυβέρνησιν, ούτε οριστικόν πολίτευμα" ("Επίσημα κείμενα ΚΚΕ", Εκδόσεις ΣΕ, τόμος 5ος, σελ. 400). Επίσης ο Γ. Παπανδρέου, μιλώντας - στις 18/10/44, στην πλατεία Συντάγματος, στη μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση για την απελευθέρωση - ως πρόεδρος της κυβέρνησης "Εθνικής Ενότητας" - τόνισε για τις εκλογές και το δημοψήφισμα: "Η κυβέρνησις της Εθνικής Ενώσεως έχει απόφασιν να χωρίσει εις την ταχυτέραν δυνατήν ενέργειαν και δημοψηφίσματος και εκλογών Συντακτικής Συνελεύσεως, καθώς και δημοτικών και κοινοτικών εκλογών... Δεν ημπορούμεν να προχωρούμε με τα τεκμήρια του παλαιού παρελθόντος, τα οποία ευλόγως τίθενται υπό αμφισβήτηση. Το έθνος χρειάζεται οριστικόν πολίτευμα και λαοπρόβλητον κυβέρνησιν, ώστε ν' αναληφθή μετά σταθερότητας η προσπάθεια της μεγάλης δημιουργίας του μέλλοντος" ("Ντοκουμέντα της Αντίστασης", Εκδόσεις ΠΟΝΤΙΚΙ, σελ. 238). Βέβαια, τα αστικά κόμματα και οι Άγγλοι δε βιάζονταν να προχωρήσουν σε εκλογικές διαδικασίες και δεν είχαν καμιά πρόθεση να μπουν σε τέτοιες περιπέτειες πριν καταφέρουν να αφοπλίσουν και να τσακίσουν το ΕΑΜικό και το λαϊκό, γενικότερα, κίνημα, πράγμα που σήμαινε πρωτίστως τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Η επιδίωξή τους αυτή, όπως ήταν επόμενο, οδήγησε στην ένοπλη σύγκρουση του Δεκέμβρη του '44. Τριάντα τρεις μέρες κράτησε η μάχη της Αθήνας, με πρώτο αποτέλεσμα την ήττα του ΕΛΑΣ στην πρωτεύουσα και τελικό τη Συμφωνία της Βάρκιζας, με την οποία - εκτός των άλλων - ο Λαϊκός Στρατός αφοπλίστηκε εξ ολοκλήρου και διαλύθηκε. Τελικά, βέβαια, η νίκη της αντίδρασης - αν και δεν είχε προέλθει μέσω των όπλων - ήταν πολλαπλάσια της αρχικής. Αλλά και μετά από αυτή την εξέλιξη, οι εκλογές και το δημοψήφισμα έμειναν διακήρυξη στα χαρτιά.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας προέβλεπε για το θέμα - στο άρθρο 9 - ότι: "Το ταχύτερον δυνατόν, πάντως δε εντός του τρέχοντος έτους, θα διεξαχθή εν πάση ελευθερία και γνησιότητα το δημοψήφισμα, το οποίο θα τερματίσει οριστικώς το πολιτειακόν ζήτημα, υποτασσομένων των πάντων εις την απόφασιν του λαού. Θα επακολουθήσουν δε ως τάχιστα και εκλογαί Συνταχτικής Συνελεύσεως διά την κατάρτισιν του νέου Συντάγματος της χώρας" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 5ος, σελ. 415 - 416). Οι Εγγλέζοι, όμως, και οι ντόπιοι εντολοδόχοι τους γνώριζαν καλά ότι δεν είχαν ξεμπερδέψει με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, ότι το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα μπορούσε να ανασυγκροτηθεί, ότι η νίκη που πέτυχαν με τη Βάρκιζα δεν τους έδινε την πλειοψηφία ή την ανοχή του ελληνικού λαού. Έτσι συνέχισαν μονομερώς τον πόλεμο, εντείνοντας την πολιτική των διώξεων κατά των λαϊκών αγωνιστών, ενισχύοντας ανοιχτά τρομοκρατικές ομάδες που συγκροτούσαν φασιστικά στοιχεία, ακροδεξιές οργανώσεις και πρώην συνεργάτες των Γερμανών, ασκώντας μέσω αυτών των οργανώσεων και του κράτους τρομοκρατία κατά των λαϊκών δυνάμεων, με τελικό στόχο την οριστική συντριβή του ΕΑΜικού - κομμουνιστικού - δημοκρατικού κινήματος. Πριν δούμε, όμως, τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, οφείλουμε να σταθούμε λίγο στις κυβερνητικές μεταβολές που γνώρισε η χώρα από την απελευθέρωση και ως τις εκλογές του '46, έχοντας κατά νου ότι κυβέρνησαν τον τόπο, επί δύο σχεδόν χρόνια, μια σειρά κυβερνήσεις, από τις οποίες εκτός ορισμένων εξαιρέσεων και για σύντομο χρονικό διάστημα - καμιά, ουσιαστικά, δεν είχε τη λαϊκή έγκριση, είτε με την πραγματική είτε με την αστικοδημοκρατική έννοια του όρου.
Και πάλι για τον Η. Τσιριμώκο Μια επιστολή του Φ. Οικονομίδη Από τον γνωστό δημοσιογράφο, ιστορικό ερευνητή και συγγραφέα Φοίβο Οικονομίδη λάβαμε επιστολή που αναφέρεται στο ρόλο του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα, με αφορμή την παρέμβαση του Γ. Λεονταρίτη, που έχουμε δημοσιεύσει σε προηγούμενο φύλλο. Λόγω του περιορισμένου χώρου που διαθέτουμε θα περιοριστούμε στη δημοσίευση των κυριότερων σημείων της επιστολής, ευελπιστώντας στην κατανόηση του συγγραφέα της, τον οποίο και ευχαριστούμε για την παρέμβαση και τις Ο Ηλ. Τσιριμώκος ανάμεσα στον Γ. αξιόλογες παρατηρήσεις του. Τα βασικά Σιάντο και τον Ι. Σοφιανόπουλο, σημεία της επιστολής του Φ. Οικονομίδη αμέσως μετά την υπογραφή της έχουν ως εξής: Συμφωνίας της Βάρκιζας "Αγαπητέ κύριε διευθυντά, Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβασα το ιστορικό άρθρο της εφημερίδας σας την Κυριακή 10 Νοεμβρίου, σχετικά με τη συμφωνία της Βάρκιζας και το ρόλο του Τσιριμώκου σ' αυτή. Με το ίδιο ενδιαφέρον διάβασα και την απαντητική επιστολή του καλού συνάδελφου Γ. Λεονταρίτη στην έκδοση της εφημερίδας σας την περασμένη Πέμπτη (14 Νοεμβρίου) που προσπαθεί να αντικρούσει τη θέση του σχετικού άρθρου σας για τον Τσιριμώκο (Κυρ. 10/11/1996). Από τη δική μου πλευρά, επειδή το σχετικό άρθρο σας βασίστηκε και σε ντοκουμέντα που παρατίθενται στο βιβλίο μου "Ελλάδα ανάμεσα σε δύο
κόσμους" θα ήθελα να τονίσω ότι τα γραφόμενά σας είχαν ιστορική ακρίβεια, τεκμηριωμένη μάλιστα σε επίσημα αρχειακά έγγραφα. Το βιβλίο μου γράφτηκε μετά από προσωπική έρευνα στα βρετανικά αρχεία του Φόρεϊν Οφις και κάθε φορά που παρατίθενται, στις σελίδες του, σχετικά έγγραφα, πάντα συνυπάρχει η αντίστοιχη υποσημείωση που παραπέμπει στη σειρά και στον κωδικό αριθμό του ντοκουμέντου από όπου αντλήθηκε η πληροφορία, αναφερόμενη σχεδόν πάντα αυτούσια (λέξη προς λέξη). Είναι αδύνατον κάποιος να πιστέψει ότι το Φόρεϊν Οφις ενημέρωνε τη βρετανική ηγεσία - τον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ και τον υπουργό Εξωτερικών Αντονι Ιντεν - κατά την παραμονή τους στη Γιάλτα με ψέματα ή "φαιδρά" στοιχεία. Ούτε είναι δυνατόν ο υπουργός Χ. Μακμίλαν και στη συνέχεια συντηρητικός πρωθυπουργός της Βρετανίας (την περίοδο 1957 1963), να γράφει ανακρίβειες ή ψευδείς πληροφορίες στο ημερολόγιό του, πληροφορίες που συμπίπτουν απόλυτα με εκείνες του Φόρεϊν Οφις την ίδια περίοδο. Μήπως όμως ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, ο Ρέτζιναλντ Λίπερ, μετέδιδε ψευδείς πληροφορίες στην ηγεσία του; Ο Λίπερ, που ήταν ανώτατο στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών της πατρίδας του, φίλος και συνεργάτης του σερ Μπρους Λόκχαρντ, αρχηγού την περίοδο του πολέμου του PWE (Εκτελεστικό Πολιτικού Πολέμου), της κεντρικής βρετανικής οργάνωσης προπαγάνδας και μυστικών επιχειρήσεων, ήταν ποτέ δυνατόν να μεταδίδει ψευδείς πληροφορίες, στις αναφορές του προς τη βρετανική ηγεσία ή να ενημερώνει για φανταστικές δικές του προσωπικές συνομιλίες με διάφορα πρόσωπα;". (Στη συνέχεια της επιστολής του ο Φ. Οικονομίδης παραθέτει το τηλεγράφημα του Λίπερ προς το Φόρεϊν Οφις, της 6/2/1945, με το οποίο ο Βρετανός πρεσβευτής ενημερώνει τους προϊσταμένους του για τη συνάντηση που είχε με το στενό συνεργάτη του Τσιριμώκου, Σ. Παπαπολίτη. Το τηλεγράφημα αυτό ο "Ριζοσπάστης" το αναδημοσίευσε από το βιβλίο του Φ. Οικονομίδη "Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους", στο φύλλο της Τετάρτης 13/11/96, στα πλαίσια του αφιερώματος για το ΔΣΕ). "Ο καθένας βέβαια - συνεχίζει στην επιστολή του ο Φ. Οικονομίδης απέναντι στα γεγονότα, έχει δικαίωμα να δίνει τη δική του ερμηνεία, κάτι που είναι κατανοητό και σεβαστό. Κάποιος μπορεί να υποστηρίζει ότι οι "ελιγμοί" του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα εμπνέονταν από αγαθές προθέσεις, όμως τα γεγονότα καθ' αυτά δεν μπορεί να τ' αμφισβητεί... Όταν μελετούσα τα σχετικά ντοκουμέντα για τον Τσιριμώκο, έκανα αυθόρμητα ένα συνειρμό (ίσως σωστό, ίσως λάθος). Είπα στον εαυτό μου: Τώρα αντιλαμβάνεσαι πολύ καλύτερα γιατί το καλοκαίρι του 1965 ανέτρεψε το παλάτι έναν παραδοσιακό αντικομμουνιστή δημοκράτη, τον Γ. Παπανδρέου, και έδωσε εντολή σ' ένα "συνοδοιπόρο" της Αριστεράς να σχηματίσει κυβέρνηση, τον Η. Τσιριμώκο. Η προσχώρηση του Τσιριμώκου στον ανακτορικό χώρο είχε προκαλέσει τότε τεράστια έκπληξη, τόσο στο χώρο της Αριστεράς όσο και στο χώρο της Ένωσης Κέντρου. Οι πιστές δυνάμεις στην Ένωση Κέντρου τον χαρακτήρισαν αποστάτη, το ίδιο και η Αριστερά. Ίσως όμως αν γνώριζαν τα όσα είχαν διαμειφθεί στη Βάρκιζα να μην εκπλήσσονταν τόσο πολύ. Βέβαια και σ' αυτή την περίπτωση ο καθένας μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία. Μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι η αποχώρηση του Τσιριμώκου από την Ένωση Κέντρου και η συμπόρευσή του με το παλάτι υπαγορευόταν από αγαθές προθέσεις. για το καλό της Ελλάδας. Ας κρίνει ο καθένας μας τα γεγονότα και ας βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία Φοίβος Οικονομίδης".
ΜΕΡΟΣ 21ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 22-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
Οι κυβερνήσεις της περιόδου 1944 έως τις εκλογές του 1946 Η πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση ήταν η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με πρόεδρο τον Γ. Παπανδρέου. Σ' αυτή συμμετείχε και το ΕΑΜ με 6 υπουργούς, οι οποίοι αποχώρησαν από το κυβερνητικό σχήμα την 1η Δεκέμβρη του 1944. Συνεπώς, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως αυτή η κυβέρνηση μέχρι την αποχώρηση των ΕΑΜιτών υπουργών απολάμβανε της λαϊκής ανοχής. Από κει και μετά, οι επόμενες κυβερνήσεις στηριζόταν ουσιαστικά στις βρετανικές λόγχες. Στις 31/12/44 σημειώνεται η πρώτη κυβερνητική μεταβολή. Η κυβέρνηση Παπανδρέου παραιτείται κατ' εντολή των Άγγλων. Επίσης, την ίδια μέρα, πάλι με πρωτοβουλία της Μ. Βρετανίας, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός διορίζεται αντιβασιλέας. Στις 3/1/45 οι Εγγλέζοι διορίζουν πρωθυπουργό τον Ν. Πλαστήρα, τον οποίο οδήγησαν σε παραίτηση 3 μήνες μετά στις 7/4/1945 αφού προηγουμένως διοχέτευσαν στη δημοσιότητα επιστολή του προς τον Έλληνα πρεσβευτή στο Βισί (πρωτεύουσα της Γαλλίας επί προεδρίας του συνεργαζόμενου με τους Γερμανούς στρατάρχη Πετέν), από τις 16/7/41, στην οποία ο Πλαστήρας εξέφραζε συνθηκολογικές τάσεις για τον πόλεμο 1940 - 1941 και, ιδιαίτερα, την αντίθεσή του, για την αντίσταση κατά των χιτλερικών στρατευμάτων. (Βλέπε ολόκληρη την επιστολή: Σ. Γρηγοριάδης: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, τόμος 3ος, σελ. 38 - 42). Την ίδια μέρα, που αποπέμφθηκε ο Πλαστήρας, ο Δαμασκηνός έδωσε εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης στον Βούλγαρη, ναύαρχο εν αποστρατεία και πρώην διευθύνοντα σύμβουλο στις επιχειρήσεις του Μποδοσάκη. Στο... έργο της κυβέρνησης Τον Ν. Πλαστήρα διορίζουν οι Βούλγαρη - πέραν των άλλων - εγγράφεται Άγγλοι στη θέση του Γ. Παπανδρέου, και το γεγονός πως ύστερα από επιταγή (κοινή ανακοίνωση) των κυβερνήσεων Μ. Βρετανίας, ΗΠΑ και Γαλλίας (για διενέργεια εκλογών στην Ελλάδα το ταχύτερο κι αν είναι δυνατόν πριν τη λήξη του έτους) με απόφασή της, στις 5/10/45, όρισε τις εκλογές για τις 20/1/46. Η κυβέρνηση Βούλγαρη θα πέσει, ύστερα από δήλωση του κόμματος των Φιλελευθέρων ότι παύει να τη στηρίζει κι ότι θα απόσχει από τις εκλογές της 20ής Γενάρη του '46. Ο αντιβασιλέας Δαμασκηνός δίνει αμέσως εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Σοφούλη, με την προϋπόθεση ότι σ' αυτή θα συμμετέχει και το Λαϊκό Κόμμα. Το τελευταίο, όμως, επιμένει ότι η κυβέρνηση πρέπει να έχει υπηρεσιακό χαρακτήρα. Έτσι ο Σοφούλης καταθέτει άπρακτος την εντολή. Στη 17/10/45 σχηματίζεται κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Δαμασκηνό και Υπουργικό Συμβούλιο αποτελούμενο από υπουργούς της
κυβέρνησης Βούλγαρη. Το σχήμα δεν μπορούσε και δε συνέφερε την αντίδραση να σταθεί, γι' αυτό παράλληλα γίνονται διαβουλεύσεις, ώστε να βρεθεί μια διαφορετική κυβερνητική λύση. Στις 30/10/45 ο Δαμασκηνός δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Σ. Βενιζέλο, αλλά θα αποτύχει και αυτή η προσπάθεια.
Οι Άγγλοι διατάζουν Την 1η Νοεμβρίου θα σχηματιστεί κυβέρνηση από το Π. Κανελόπουλο, αλλά κι αυτής ο βίος θα είναι σύντομος. Πέραν των αντιδράσεων του ΕΑΜικού κινήματος και δυνάμεων του Κέντρου, η κυβέρνηση αυτή θα παραιτηθεί στις 20/11/45, γιατί τα σχέδια των Άγγλων είναι διαφορετικά. Στο μεσοδιάστημα του βίου της, την Ελλάδα θα επισκεφθεί ο Βρετανός υφυπουργός Εξωτερικών, Μακ Νιλ, ο οποίος θα έχει συνομιλίες με τους Δαμασκηνό, Σοφούλη, Παπανδρέου κ. ά. Την ημέρα δε, που παραιτήθηκε η κυβέρνηση Κανελόπουλου, ο Δαμασκηνός ανακοίνωσε σε σύσκεψη με τους πολιτικούς αρχηγούς τις απαιτήσεις της Μ. Βρετανίας, που του διαβίβασε ο Μακ Νιλ. Κι αυτές οι απαιτήσεις είχαν ως εξής: - Να αναβληθεί το δημοψήφισμα ως το Μάρτη του 1948 - Να σχηματιστεί κυβέρνηση συνασπισμού με πρόεδρο τον Σοφούλη, όσο το δυνατόν πιο πλατιά, από τα αστικά κόμματα, ώστε να αντιμετωπιστεί το οικονομικό πρόβλημα της χώρας και να προπαρασκευαστούν οι εκλογές, οι οποίες να ενώ έχουν ήδη χρήσει διενεργηθούν μέχρι τον Μάρτη του '46. αντιβασιλέα τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, - Η οικονομική ανασύνταξη της χώρας να γίνει με προετοιμάζοντας το έδαφος βάση τα σχέδια των Άγγλων εμπειρογνωμόνων. για την επάνοδο των - Σε περίπτωση που δε γίνουν δεκτές οι Γλύξμπουργκ βρετανικές απαιτήσεις η Μ. Βρετανία δε θα χορηγήσει οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα. (Βλέπε: Σ. Γρηγοριάδης: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, τόμος 3ος, σελ. 96 και Στ. Σαράφη: "Μετά τη Βάρκιζα", Εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ σελ. 185 - 186). Έτσι ανατίθεται στο Σοφούλη ο σχηματισμός κυβέρνησης. Στην πολιτική αυτή επιλογή θα αντιδράσουν το Λαϊκό Κόμμα και ο βασιλιάς Γεώργιος, γιατί δεν μπορούσαν να δεχτούν ότι το δημοψήφισμα παραπεμπόταν στις ελληνικές καλένδες. Οι αντιδράσεις αυτές θα οδηγήσουν τον Δαμασκηνό σε παραίτηση αλλά, τελικά, θα τον συγκρατήσουν ο Μακ Νιλ, ο Άγγλος πρεσβευτής Λίπερ και ο Αμερικάνος πρεσβευτής Μακ Βι. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ θα δηλώσουν ανοχή στην κυβέρνηση Σοφούλη την οποία, όμως πολύ σύντομα, στις 11/12/45, θα αποσύρουν. Έτσι η κυβέρνηση αυτή είναι η δεύτερη μετά την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Παπανδρέου που μπορεί να θεωρηθεί ότι για ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα απολάμβανε τη λαϊκή ανοχή. Κατά τ' άλλα ήταν μια από τα ίδια. Κυβέρνηση εντολοδόχος της Αγγλίας, γεγονός που αποδεικνύεται και από το ότι όρισε - ύστερα από απαίτηση του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών, Μπέβιν - τις εκλογές για τις 31/3/1946, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι θα επρόκειτο για εκλογές βίας και νοθείας. Και δεν αρκέστηκε να ορίσει τις εκλογές. Τις πραγματοποίησε κιόλας!!!
Η στάση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ έναντι των εκλογών Πριν τα Δεκεμβριανά, όταν στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας συμμετείχαν και οι ΕΑΜίτες υπουργοί, τόσο το ΚΚΕ, όσο και το ΕΑΜ υπογράμμιζαν την ανάγκη για γρήγορη προετοιμασία των εκλογών και του δημοψηφίσματος, όπου ο λαός θα εξέφραζε την ελεύθερη βούλησή του. "Αγωνιζόμαστε - έλεγε ο Σιάντος, μιλώντας στη μεγαλειώδη συγκέντρωση στην Αθήνα, λίγο πριν τα Δεκεμβριανά, για το γιορτασμό των 26 χρόνων του ΚΚΕ - για να γίνει γρήγορα ελεύθερο δημοψήφισμα για το πολιτειακό. Πιστεύουμε ότι μόνο η λύση αυτού του ζητήματος είναι δυνατό να απαλλάξει τον τόπο μας από τις ραδιουργίες και τις αναστατώσεις της κλίκας του Γλύξμπουργκ... Αγωνιζόμαστε για την άμεση προετοιμασία των εκλογών Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, γιατί μόνο έτσι μπαίνουμε πραγματικά στον ομαλό πολιτικό βίο και την πραγματική ανοικοδόμηση της Ελλάδας". Ευσεβείς πόθοι, ίσως, πει κανείς. Όμως, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ ήταν οι μόνες δυνάμεις της χώρας, που δεν είχαν κανένα λόγο να φοβούνται τη λαϊκή βούληση και πάλεψαν με όλες τους τις δυνάμεις για να υπάρξει ομαλή διέξοδος, με δημοκρατικές εκλογές.
Τα εκλογομαγειρέματα μετά τη Βάρκιζα Μετά τη Βάρκιζα το ΕΑΜικό κίνημα, ταυτόχρονα με την προσπάθεια ανασυγκρότησης των δυνάμεών του, προέβαλε αιτήματα για σεβασμό της Συμφωνίας από τον αντίπαλο, κατήγγειλε το μονόπλευρο πόλεμο εις βάρος του και ζητούσε τη συγκρότηση αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή του, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τα φασιστικά στοιχεία και τους συνεργάτες των Γερμανών, το σταμάτημα των διώξεων εις βάρος των λαϊκών αγωνιστών και τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, Τη δημιουργία, με δυο λέξεις, των βασικά απαραίτητων προϋποθέσεων, για διεξαγωγή ελεύθερων και αδιάβλητων εκλογών. Αντίθετα με όλα αυτά, η κυβέρνηση Βούλγαρη, με τον εκλογικό νόμο της 9ης Ιούνη 1945, προχώρησε στην ανασύνταξη των εκλογικών καταλόγων, που ήταν ανενημέρωτοι για μια ολόκληρη δεκαετία, αφού είχε μεσολαβήσει η δικτατορία του Μεταξά και η Κατοχή. Η ανασύνταξη των εκλογικών καταλόγων γινόταν με την επίδειξη βεβαίωσης, που περιείχε τα στοιχεία του εκλογέα για την εγγραφή του στους εκλογικούς καταλόγους. Τη βεβαίωση αυτή χορηγούσαν στρατιωτικές και αστυνομικές αρχές. Όμως, οι αρμόδιες αυτές αρχές κυριαρχούνταν από φασιστικά, ακροδεξιά - και ως επί το πλείστον - αντικομμουνιστικά στοιχεία, γεγονός που σήμαινε ότι καμιά εγγύηση δεν υπήρχε ότι θα διαμορφώνονταν αδιάβλητοι και γνήσιοι εκλογικοί κατάλογοι. Η εφαρμογή δε του μέτρου της ανασύνταξης των καταλόγων απέδειξε του λόγου το αληθές. Οι ...αρμόδιες αρχές συνεχώς προέβαλαν αρνήσεις και προσκόμματα για την έκδοση των απαραίτητων δικαιολογητικών, ώστε να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους δημοκρατικοί πολίτες. Αντίθετα, οι περιπτώσεις διπλοεγγραφών και τριπλοεγγραφών στους καταλόγους συντηρητικών στοιχείων ήταν κραυγαλέες.
Την πραγματικότητα αυτή δεν μπορούσε να αρνηθεί ούτε το παλαιοδημοκρατικό Κέντρο (Σοφούλης - Καφαντάρης - Τσουδερός). Ο Καφαντάρης, μάλιστα, με δήλωσή του στις αρχές Αυγούστου του '45 υπογράμμιζε: "Αν η κυβέρνηση επιθυμεί να επισπευθή η αληθινή λαϊκή ετυμηγορία, οφείλει να αναστείλη άνευ αναβολής τη σύνταξιν των εκλογικών καταλόγων, ήτις αποτελεί καθαράν πράξιν εκλογικής νοθείας" (Εφημερίδα "ΒΗΜΑ", 5/8/1945). Το παλαιοδημοκρατικό κέντρο εξέφρασε την αντίθεσή του με τη νοθεία που επιχειρείτο μέσω των εκλογικών καταλόγων και στη διακομματική επιτροπή που επόπτευε την ανασύνταξή τους. Στα ρεπορτάζ των εφημερίδων της εποχής, διαβάζουμε: "Προ της ενάρξεως της συνεδριάσεως (σ.σ. της διακομματικής επιτροπής), οι αντιπρόσωποι των φιλελεύθερων, των προοδευτικών και των άλλων δημοκρατικών κομμάτων ετόνισαν ότι εμμένουν εις άποψιν ότι πάσα η μέχρι σήμερον εργασία αναθεωρήσεως και ανασυντάξεως των εκλογικών καταλόγων δέον να θεωρηθή άκυρος, διότι δεν περιέχει τα εχέγγυα της ανοθεύτου εκδηλώσεως του γνήσιου φρονήματος του ελληνικού λαού" (Εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ", 22/9/45).
Αποχή από την εγγραφή στους καταλόγους Η πραγματικότητα αυτή οδήγησε το ΕΑΜ και το ΚΚΕ στην αποχή από την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους. Το 7ο Συνέδριο του Κόμματος, στην Πολιτική του Απόφαση, υπογράμμιζε: "Εκλογές κάτω από τις σημερινές συνθήκες, της τρομοκρατικής ασυδοσίας του ΣΑΝ, του γενικού διωγμού του κινήματος Εθνικής Αντίστασης, της πλαστής ανασύνταξης των εκλογικών καταλόγων, που έκανε ο Βούλγαρης, αποτελούν νομιμοφανές πραξικόπημα κατά της λαϊκής θέλησης, αφού θα 'χουνε σαν σκοπό να αποκλείσουνε το ΕΑΜ από την πολιτική ζωή και οδηγούνε τον τόπο σε καινούρια ανωμαλία και σε νέα αναστάτωση. Το ΚΚΕ, σύμφωνα με την απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ, εμμένει στην αποχή και δηλώνει πως σε καμιά περίπτωση δε θα δώσει κύρος και νομιμότητα σε τέτοιου είδους πραξικόπημα" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 80). Η απόφαση αυτή για μη εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους - που ανακλήθηκε στις 17/1/1946 - ήταν ένα προμήνυμα για τη μελλοντική αποχή από τις εκλογές, χωρίς όμως να προδικάζει οριστικά τον τρόπο, με τον οποίο θα εκφραζόταν η αντίθεση του ΕΑΜικού κινήματος στο επικείμενο εκλογικό πραξικόπημα της ντόπιας αντίδρασης και των Άγγλων.
Οι εκλογές και η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Έχει εκφραστεί η γνώμη - και είναι ευρύτερα πιστευτό - ότι την απόφαση για αποχή από τις εκλογές της 31ης Μάρτη 1946 την πήρε η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που έγινε στο διάστημα 12 - 15/2/1946. Η αλήθεια, βεβαίως, δεν είναι ακριβώς αυτή. Η 2η Ολομέλεια υιοθέτησε την από 7/2/1946 απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ και των Αριστερών Φιλελευθέρων, με την οποία το κίνημα προσανατολιζόταν στην αποχή, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι η αποχή παραπέμπει ευθέως στις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας ή στη σχετική απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ και των Αριστερών Φιλελευθέρων. Τόσο η απόφαση του ΕΑΜ στις 7 Φλεβάρη, όσο και η ταυτόσημη απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ λίγες μέρες μετά, διαπνέονταν απ' το πνεύμα της καταγγελίας του εκλογικού πραξικοπήματος, απειλούσαν με αποχή, χωρίς να προδικάζουν οριστικά και αμετάκλητα ότι, τελικά, θα επέλεγαν αυτή τη στάση. Για δε το ΚΚΕ, τα αδιαμφισβήτητα ιστορικά
στοιχεία και γεγονότα λένε ότι η 2η Ολομέλεια άφησε την πρωτοβουλία της τελικής απόφασης για το θέμα της στάσης στις εκλογές, στο ΠΓ του Κόμματος και στον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό. Πρέπει, τέλος, να υπογραμμίσουμε πως ήταν πολιτικά ορθό, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ να μην αφήσουν με τη στάση τους την εντύπωση στις μάζες ότι νομιμοποιούν το εκλογικό πραξικόπημα, που μαγείρευαν, με ανοικτό και απροκάλυπτο τρόπο, οι Εγγλέζοι και η ντόπια αντίδραση. Έτσι, ακόμη και στην περίπτωση συμμετοχής τους στις εκλογές, όφειλαν να επιλέξουν τον κατάλληλο τρόπο, ώστε να φαίνεται εμφανώς η καταγγελία τους στις εκλογές της βίας και της νοθείας. Τέτοιες σκέψεις υπήρχαν τότε και θα αναφερθούμε σ' αυτές στη συνέχεια. Ας δούμε, όμως, τι αποφάσισε το ΕΑΜ για τις εκλογές στις 7/2/46. Η απόφαση του ΕΑΜ για τις εκλογές Η απόφαση του ΕΑΜ και των Αριστερών Φιλελευθέρων που υιοθέτησε η ΚΕ του ΚΚΕ ήταν η εξής: "Η Κεντρική Επιτροπή του Πολιτικού Συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ και ο αντιπρόσωπος της ομάδας των Αριστερών Φιλελευθέρων συνήλθαν σήμερα και αφού εξέτασαν την όλη εσωτερική πολιτική κατάσταση κατέληξαν ομόφωνα στις ακόλουθες διαπιστώσεις και αποφάσεις: (...)4. Η ΚΕ του ΕΑΜ, έχοντας για γνώμονα το εθνικό συμφέρον, διακηρύσσει ακόμη μια φορά την προσήλωσή της προς τις ομαλές δημοκρατικές λύσεις, τις οποίες εξασφαλίζουν μόνο ελεύθερες και γνήσιες εκλογές. Όμως τέτοιες εκλογές είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν μόνον κάτω από τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α. Αντιπροσωπευτική δημοκρατική κυβέρνηση, με ευρεία συμμετοχή των κομμάτων του ΕΑΜ. β. Κατάπαυση της τρομοκρατίας, πραγματική διάλυση και αφοπλισμός των τρομοκρατικών οργανώσεων, αποκατάσταση της τάξεως και ισοπολιτείας σ' όλη τη χώρα. γ. Γενική πολιτική αμνηστία των αγωνιστών της Εθνικής Αντιστάσεως. δ. Γενική και εγγυημένη εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων. ε. Απομάκρυνση από τον στρατό, τα σώματα ασφαλείας και τον κρατικό εν γένει μηχανισμό τουλάχιστον όλων, που υπηρέτησαν στα Τάγματα Ασφαλείας ή συνεργάστηκαν ανοικτά με τον εχθρό. 5. Αν δεν πραγματοποιηθούν τα παραπάνω, τα κόμματα του ΕΑΜ είναι υποχρεωμένα να δηλώσουν και πάλι επίσημα και κατηγορηματικά ότι δε θα μετάσχουν στις εκλογές, γιατί απλούστατα θα πρόκειται περί εκλογικής κωμωδίας, η οποία, όμως, θα έχει τα πιο τραγικά αποτελέσματα για τη χώρα. Την ευθύνη για το μεγάλο κακό, που θα προξενηθεί στο έθνος, θα τη φέρουν ολοκληρωτικά η κυβέρνηση και ο παλιός δημοκρατικός κόσμος, χωρίς να αποτελεί γι' αυτούς κανένα ελαφρυντικό η ξενική επέμβαση, την οποία τυφλά και αντεθνικά υπηρετούν" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 176). Την απόφαση αυτή του ΕΑΜ και του ΚΚΕ επιβεβαίωσε και το ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, με απόφασή του στις 21/2/46. Με την πολιτική του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για το ζήτημα των εκλογών συντάχθηκε και το κόμμα ΣΚ - ΕΛΔ των Τσιριμώκου - Σβώλου που δε συμμετείχε στον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό.
ΜΕΡΟΣ 22ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 23-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 11
ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1946
Στην τελική ευθεία Κρίση στην κυβέρνηση Σοφούλη "...Ελευθερία
κινήσεως και ελευθερία εκδηλώσεως φρονήματος δεν υφίστανται, παρά μόνον διά τους μοναρχικούς", ομολογούσε ο ίδιος ο Θ. Σοφούλης, λίγες μέρες πριν από τις εκλογές της 31ης Μάρτη. Όμως οι Άγγλοι τον "έπεισαν" να προχωρήσει στη διεξαγωγή τους με τα γνωστά αποτελέσματα Όσο πλησίαζε η μέρα των εκλογών, τόσο πιο πολύ γινόταν συνείδηση ότι δεν ήταν δυνατόν να γίνεται λόγος για δυνατότητα αδιάβλητης έκφρασης της λαϊκής θέλησης. Το γεγονός αυτό το αντιλαμβανόταν και ο πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης, ο οποίος, λίγες μέρες πριν την 31η Μάρτη του '46, δήλωνε: "Σήμερον οφείλω να ομολογήσω ότι δεν υπάρχουν αι απαραίτηται προϋποθέσεις, τουλάχιστον διά το Κόμμα των Φιλελευθέρων, προς διεξαγωγήν εκλογών. Αι πληροφορίαι μου εξ όλης της Ελλάδας είναι ότι ελευθερία κινήσεως και ελευθερία εκδηλώσεως φρονήματος δεν υφίστανται παρά μόνον διά τους μοναρχικούς". "...Ελευθερία κινήσεως και Οι δηλώσεις αυτές θορύβησαν τη Μ. Βρετανία ελευθερία εκδηλώσεως και ο υπουργός των Εξωτερικών της, Μπέβιν, φρονήματος δεν υφίστανται, παρά μόνον διά έσπευσε να "συμμαζέψει" τον υποτακτικό του τους μοναρχικούς", Έλληνα πρωθυπουργό. "Εξεπλάγην μεγάλως ομολογούσε ο ίδιος ο Θ. Σοφούλης, λίγες μέρες πριν διαμηνούσε ο Μπέβιν στον Σοφούλη - εκ της σας... Παρόμοια κατάστασις δεν από τις εκλογές της 31ης δηλώσεώς Μάρτη. Όμως οι Άγγλοι τον προκύπτει από τας εκθέσεις, τας οποίας έλαβα... Εν "έπεισαν" να προχωρήσει πάση περιπτώσει, δε δύναμαι ν' αντιληφθώ πώς στη διεξαγωγή τους δύνανται αι οργανώσεις αυταί να υποχρεώσουν τους εκλογείς της υπαίθρου να ψηφίσουν κατά τρόπον αντίθετον προς τας ιδίας των πεποιθήσεις, εφ' όσον θα έχη εξασφαλισθή λογική μυστικότης της ψηφοφορίας" (Γ. Κατσούλη: "Ιστορία του ΚΚΕ", Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, τόμος ΣΤ` σελ. 90 και Φ. Γρηγοριάδη: "Το δεύτερο αντάρτικο", τόμος 3ος, σελ. 650). Η εντολή ήταν σαφής: Καμιά αναβολή. Οι εκλογές θα γίνουν πάση θυσία στις 31 Μάρτη. Και ο Σοφούλης πειθάρχησε. Δε συνέβη, όμως, το ίδιο και με πολλούς συνεργάτες του, με αποτέλεσμα να επέλθει κυβερνητική κρίση. Στις 4 Μάρτη, ο υπουργός Τύπου Ηρακλής Πετμεζάς δηλώνει ότι είναι εθνική ανάγκη να αποτραπεί η διεξαγωγή των εκλογών στις 31 Μάρτη, γιατί θα πρόκειται για εκλογές μονόπλευρες. Την επομένη, ο Σοφούλης τον απέπεμψε, αλλά η κυβερνητική κρίση δε θα σταματήσει εκεί. Με το αίτημα της ματαίωσης των εκλογών, θα παραιτηθούν 11 μέλη της κυβέρνησης: Ι. Πελτέκης, Ν. Καζαντζάκης, Γ. Καρτάλης, Γ. Νόβας, Γ. Μπουρδάρας, Σ. Μερκούρης, Αλ. Μυλωνάς, Χρ. Ευελπίδης, Π. Ευριπαίος, Γ. Παπάς, Ι. Γεωργάκης. Οι περισσότεροι απ' αυτούς ακολούθησαν στην παραίτηση τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Γ. Καφαντάρη, ο οποίος παραιτήθηκε στις 9/3, απευθύνοντας προς τους υπεύθυνους της εκλογικής παρωδίας δριμύτατο "κατηγορώ": "Έχει καταστή ο βίος αβίωτος των δημοκρατικών πολιτών δήλωνε ο Καφαντάρης. ...Αι επικείμεναι εκλογαί θα κυριαρχούνται υπό της νοθείας και της βίας... θα αποτελούν ασύλληπτον χίμαιραν. Το 1935 επαναλαμβάνεται υπό πολύ απαισιώτερους οιωνούς. Η Δεξιά κατόρθωσε να
καταστήση τελείως υποχείριόν της το κράτος και να ασκή διά των συμμοριών της και των οργάνων της τάξεως, των οποίων ο ακραιφνής φιλοφασισμός εξησφαλίσθη δι' επανειλημμένης αυστηράς επιλογής, ανεξέλεγκτον επί των πληθυσμών βίαν...". Την αποχή του από τις εκλογές είχε δηλώσει και ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Σοφιανόπουλος, ο οποίος είχε αποπεμφθεί από τον Σοφούλη για λόγους που δε σχετίζονταν με τις εκλογές. Τέλος, αποχή από τις εκλογές διακήρυξε και ο δεύτερος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ι. Τσουδερός, δηλώνοντας, όμως, ότι θα παραμείνει στην κυβερνητική θέση του (Σ. Γρηγοριάδη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", τόμος 3ος, σελ. 117 - 118).
Υστατες προσπάθειες ΕΑΜ - ΚΚΕ για συμμετοχή Αναμφισβήτητα, η κρίση στην κυβέρνηση Σοφούλη, η διάσπαση στο χώρο του παλαιοδημοκρατικού κέντρου και η καταγγελία των εκλογών από στελέχη αυτού του χώρου ενίσχυσαν στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ την τάση για αποχή. Σε καμιά, όμως, περίπτωση, αυτές οι εξελίξεις όσο κι αν δικαίωναν το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα και την ηγεσία του - δεν αποτέλεσαν τον καθοριστικό παράγοντα, που οδήγησε στη μη συμμετοχή στις εκλογές. Από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, αποδεικνύεται ότι στην ηγεσία του Κόμματος και του ΕΑΜ γίνονταν μέχρι την τελευταία στιγμή ζυμώσεις και προσπάθειες, για να εξευρεθεί λύση στο πρόβλημα, που να εξασφαλίζει με κάποιο τρόπο συμμετοχή στις εκλογές, χωρίς όμως και να τις νομιμοποιεί στη συνείδηση του κόσμου. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι γενικού χαρακτήρα συμβουλή για συμμετοχή στις εκλογές είχε δώσει και το ΚΚΣΕ στην ηγεσία του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος, όταν το Γενάρη του '46 αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Μ. Παρτσαλίδη, επισκέφθηκε την ΕΣΣΔ (βλέπε: Μ. Παρτσαλίδη: "Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης" Εκδόσεις Θεμέλιο, 1978, σελ. 195 και 199).
Η πρόταση του ΚΚΕ στο Κέντρο Η συμμετοχή, λοιπόν, στις εκλογές, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, επιχειρήθηκε από το ΚΚΕ και τον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό και αυτό βεβαιώνεται με κατηγορηματικό τρόπο από τα ιστορικά στοιχεία. Συγκεκριμένα: Στην απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που δημοσιεύτηκε στο "Ριζοσπάστη" στις 15/3/1946, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: "Το ΚΚΕ, με την πρότασή του προς τους ηγέτες του παλαιοδημοκρατικού Κέντρου, για κοινή εκλογική εμφάνιση με κοινούς συνδυασμούς και με 50 προς 50% ανάμεσα στη δημοκρατική Αριστερά και στο παλαιοδημοκρατικό Κέντρο κατανομή πάνω στις έδρες που θα πετύχει ο συνασπισμός της Δημοκρατίας, έδειξε, για μια πρόσθετη φορά, τη συγκαταβατικότητα και υποχωρητικότητά του και την προσήλωσή του στις ομαλές εξελίξεις. Το ΚΚΕ και σήμερα ακόμα επιμένει στην πρότασή του αυτή. Το γεγονός ότι οι ψευδοδημοκράτες του κ. Σοφούλη
δε δέχτηκαν την πρόταση αυτή, που τους είναι απόλυτα και αναπάντεχα ευνοϊκή, δείχνει πως, τόσο αυτοί, όσο και η Αγγλία, που τους κρατά στην αρχή και τους εμπνέει, δε θέλουν την εσωτερική ομαλότητα και ξεπουλάν και αρνιούνται τη Δημοκρατία" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 189). Η καταγγελία αυτή του ΚΚΕ ενάντια στο Κέντρο του Θ. Σοφούλη - μια καταγγελία, που "περιέργως" ξεχνούν διάφοροι ιστορικοί και αναλυτές της σύγχρονης ιστορίας του τόπου, όταν αναφέρονται στις εκλογές του '46 - αν μη τι άλλο, είναι αποκαλυπτική για τους υπεύθυνους του εμφυλίου πολέμου.
Η τελική απόφαση του ΚΚΕ Οι προσπάθειες του ΚΚΕ για συμμετοχή στις εκλογές δεν εξαντλήθηκαν με προτάσεις συνεργασίας στο Κέντρο. Ο Ν. Ζαχαριάδης έχει τονίσει σε πολλά κομματικά Σώματα - και με γραπτά του - ότι το ΠΓ αποφάσισε, τελικά, να υπάρξει συμβολική συμμετοχή στις εκλογές, με έναν υποψήφιο σε κάθε εκλογική περιφέρεια, ώστε και νομιμοποίηση να μην παρέχεται στο εκλογικό πραξικόπημα, και συμμετοχή στις εκλογές να υπάρξει και κοινοβουλευτική εκπροσώπηση του ΕΑΜικού συνασπισμού να επιτευχθεί. Όμως - κατά τον Ζαχαριάδη - η απόφαση αυτή του ΠΓ απορρίφθηκε από το ΕΑΜ, με ευθύνη των Σιάντου - Παρτσαλίδη, που εκπροσωπούσαν εκεί το Κόμμα (Βλέπε Π. Δημητρίου "Η διάσπαση του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 94 - 95 και "Η παράνομη μπροσούρα του Ν. Ζαχαριάδη", εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ, σελ. 20). Τον Ζαχαριάδη επιβεβαιώνει και ο Μ. Παρτσαλίδης, ο οποίος, στο βιβλίο του "Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης" (σελ. 196), αναφέρει: "Αλλά ο Ζαχαριάδης σκέφτηκε γρήγορα πως κατηγορηματική απόκρουση της συμβουλής του ΚΚΣΕ (σ.σ. για συμμετοχή στις εκλογές) δεν έστεκε και πρότεινε στο ΠΓ μια συμβολική συμμετοχή στις εκλογές, μ' ένα μόνο υποψήφιο κατά εκλογική περιφέρεια. Η πρόταση έγινε δεκτή στο ΠΓ και συνεννοηθήκαμε με τους Αριστερούς Φιλελευθέρους να ζητήσουν από τον Σοφούλη κάποια παράταση για την προθεσμία υποβολής υποψηφιοτήτων. Θα παρουσιάζονταν πως αυτοί, οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι, κατέληξαν να πάρουν μέρος στις εκλογές. Ο Σοφούλης και οι Άγγλοι, ή οι Άγγλοι και ο Σοφούλης, δε δεχτήκανε καμιά παράταση στις προθεσμίες υποβολής υποψηφιοτήτων. Αλλά και η ΚΕ του ΕΑΜ δε συμφώνησε με την ιδέα της "συμβολικής" συμμετοχής. Κι έτσι δεν έγινε δυνατή κανενός είδους συμμετοχή στις εκλογές". Η μαρτυρία αυτή του Μ. Παρτσαλίδη, ότι δεν εγκρίθηκε από το ΕΑΜ η πρόταση του ΚΚΕ για συμβολική συμμετοχή στις εκλογές, αν μη τι άλλο, καταρρίπτει από μόνη της το μύθο πως το ΚΚΕ εξανάγκασε τους συμμάχους του να υιοθετήσουν την επιλογή της αποχής, πως αποτελώντας την κύρια δύναμη έκανε ό,τι ήθελε στον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό κ.ο.κ. Επίσης, ανεξαρτήτως του τι απόψεις είχε ο Ζαχαριάδης για τη συμμετοχή στις εκλογές, καταρρίπτεται και ένας ακόμη μύθος, που εξετάζει τα ιστορικά γεγονότα μέσα από το προκατασκευασμένο σχήμα "οι καλοί και οι κακοί", με αποτέλεσμα να χρεώνει εξ ολοκλήρου την επιλογή της αποχής στον τότε ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια. Ο ισχυρισμός δε που παρουσιάζουν στα έργα τους ο Φοίβος και ο Σόλωνας Γρηγοριάδης - και όχι μόνο αυτοί - ότι η προσπάθεια για συμμετοχή στις εκλογές μέσω των Αριστερών Φιλελευθέρων επιχειρήθηκε από τους Σιάντο - Ιωαννίδη, παρά και ενάντια στη θέληση για αποχή του Ν. Ζαχαριάδη (όταν αυτός έφυγε για να παραστεί στο Συνέδριο του Τσεχοσλοβάκικου ΚΚ) αποδεικνύεται ανακριβής.
ΜΕΡΟΣ 23ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 24-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Οι εκλογές - παρωδία Απ' όσα έχουμε ήδη αναφέρει είναι προφανές πως η τακτική των Εγγλέζων και της ντόπιας αντίδρασης ήταν να εξαναγκάσουν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ σε υποταγή και συντριβή. Κι επειδή αυτό δεν έγινε κατορθωτό, επειδή το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα δεν αποδέχτηκε τη λογική του "σφάξε με αγά μ' ν' αγιάσω", η αγγλοκρατία ακολούθησε το δρόμο της μετωπικής σύγκρουσης, της προετοιμασίας, δηλαδή, της ένοπλης αντιπαράθεσης για να προωθήσει τα σχέδιά της. Στα πλαίσια αυτής της επιλογής, είχε κάθε λόγο να αδιαφορεί για το γεγονός ότι τα πράγματα στη χώρα οδηγούνταν σε έκρυθμες καταστάσεις και στο χείλος του εμφυλίου πολέμου. Μέλημά τους - ενόψει της εκλογικής αναμέτρησης - ήταν να νομιμοποιήσουν το αποτέλεσμα των εκλογών και να εξασφαλίσουν ότι το ποσοστό της αποχής θα ήταν ισχνό μέσα στο εκλογικό σώμα ή τουλάχιστον δε θα ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί. Για να πετύχουν δε αυτό το στόχο, έπραξαν ό,τι ήταν δυνατό. Μοίρασαν διπλά και τριπλά εκλογικά βιβλιάρια σε δικούς τους ανθρώπους, ενηλίκους και ανηλίκους. Φρόντισαν να εμφανίσουν εν ζωή και συνεπώς με δικαίωμα ψήφου πεθαμένους. Η τρομοκρατία κατά των ΕΑΜιτών δε σταμάτησε ούτε στο ελάχιστο μέχρι τη μέρα των εκλογών και δίπλα σ' αυτήν - όταν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ οριστικοποίησαν τη στάση τους για αποχή - προστέθηκαν και οι εκβιασμοί προς τους δημόσιους υπάλληλους να μην ακολουθήσουν την επιλογή της αποχής, γιατί διαφορετικά θα τους περίμενε η τιμωρία της απόλυσης. Είναι δε ενδεικτικό ότι, πέραν των γελοίων που γράφονταν καθημερινά στον Τύπο της εποχής πως "όσοι δεν ψηφίσουν δεν είναι Έλληνες", εκτοξευόταν ανοιχτά η απειλή ότι οι απέχοντες θα εντοπίζονταν μέσω του μετεκλογικού ελέγχου των εκλογικών βιβλιαρίων. Τέλος, για να αποκτήσει ...διεθνές κύρος το εκλογικό αποτέλεσμα της βίας και της νοθείας, ο αγλοαμερικανικός ιμπεριαλισμός με τη συμμετοχή των Γάλλων - παρά την άρνηση της ΕΣΣΔ να συμμετέχει - έθεσε τις εκλογές κάτω από τον έλεγχο παρατηρητών του ΟΗΕ, τους οποίους ο λαός αποκαλούσε περιπαικτικά "κουκουβάγιες" από το σήμα της κουκουβάγιας που φορούσαν στο πέτο.
Το αποτέλεσμα Έτσι κύλησαν τα πράγματα, ώσπου ήρθε η 31η του Μάρτη. Την επιχείρηση δε της νοθείας επισφράγισε το γεγονός ότι ουδέποτε μετά τις εκλογές δόθηκε στη δημοσιότητα ο αριθμός των εγγεγραμμένων, ώστε να είναι κάπως προσδιορίσιμο το μέγεθος της αποχής. Γι' αυτό και στις μελέτες που έχουν κυκλοφορήσει για την περίοδο εκείνη υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις από
συγγραφέα σε συγγραφέα, όσον αφορά το μέγεθος του εκλογικού σώματος. (Βλέπε σχετικά: Ζ. Μεϋνώ: "Πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα", Εκδόσεις ΜΠΑ``ΥΡΟΝ, σελ. 78 και Ν. Ζιάγκου "Νέες σελίδες από τον εμφύλιο πόλεμο", εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ, τόμος Α` σελ. 102 - 106). Από τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα προκύπτει ότι ψήφισαν 1.121.696 εκλογείς και τα έγκυρα ψηφοδέλτια ήταν 1.108.473. Οι εκλογές ήταν ανδροκρατούμενες, γιατί στις γυναίκες δεν είχε δοθεί δικαίωμα ψήφου. Η ποσοστιαία δε κατανομή των ψήφων και η κατανομή των εδρών - που τότε ήταν 354 - έχει ως εξής: - Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων (Λαϊκό Κόμμα και συνεργαζόμενοι) : 55,12% και 206 έδρες. - Εθνική Πολιτική Ενωσις (Φιλελεύθεροι του Σ. Βενιζέλου, Εθνικό Ενωτικό Κόμμα Π. Κανελλόπουλου και Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό του Γ. Παπανδρέου) : 19,28% και 68 έδρες. - Κόμμα Φιλελευθέρων (Θ. Σοφούλης) : 14,39% και 48 έδρες. - Εθνικό Κόμμα Ελλάδας (Ν. Ζέρβας) : 5,96% και 20 έδρες. - Ενωσις Εθνικοφρόνων (Τουρκοβασίλης) : 2,94% και 9 έδρες. - Ενωσις Αγροτικών Κομμάτων: 0,67% και 1 έδρα. - Ανεξάρτητοι συνδυασμοί: 1,08% και 2 έδρες. - Συνδυασμοί που δεν εκπροσωπήθηκαν στη Βουλή 0,56 % (Βλέπε: Ζ. Μεϋνώ, στο ίδιο σελ. 80).
Τι λάθος ήταν η αποχή; Κλείνοντας την εξιστόρηση των γεγονότων που συνδέονται με τις εκλογές του '46 και το δημοψήφισμα, οφείλουμε να σταθούμε περισσότερο στις κριτικές που ασκήθηκαν εκ των υστέρων για τις βασικές, τότε, επιλογές του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Κατ' αρχήν, είναι σωστή η εκτίμηση του 8ου Συνεδρίου ότι η αποχή ήταν "λάθος καθοριστικής σημασίας"; Απ' όσα ήδη έχουμε πει, η απάντηση στο ερώτημα είναι σαφώς αρνητική. Και δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού για να δεχτεί κανείς την εκτίμηση ότι επρόκειτο για λάθος καθοριστικής σημασίας, θα πρέπει προηγουμένως με ατράνταχτα στοιχεία να αποδείξει ότι μέσω των εκλογών ήταν δυνατή η ειρηνική δημοκρατική εξέλιξη στη χώρα, ήταν δυνατή η αδιάβλητη έκφραση της λαϊκής θέλησης, ήταν δυνατόν να γίνει σεβαστή από τους Άγγλους και την αντίδραση μια λαϊκή ετυμηγορία υπέρ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, ήταν δυνατό να αποχωρήσουν τα βρετανικά στρατεύματα από την Ελλάδα και να αποκτήσει η χώρα την ανεξαρτησία της, ήταν δυνατό να πάρει τέλος ο μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος που ασκούσε το κράτος, οι Βρετανοί και οι μοναρχοφασιστικές συμμορίες, ήταν δυνατό να ανοίξει ο δρόμος προς τη λαϊκή δημοκρατία και το σοσιαλισμό. Φυσικά τέτοιες δυνατότητες δεν υπήρχαν ούτε στο απειροελάχιστο. Γι' αυτό και η κριτική του 8ου Συνεδρίου δεν μπορεί να σταθεί. Άλλωστε η κριτική αυτή όπως διατυπώθηκε είναι πλήρως αντιφατική: Κάνει λόγο για λάθος καθοριστικής σημασίας αλλά αναγνωρίζει δύο
δυνατότητες εξέλιξης των πραγμάτων στην Ελλάδα του '46: Τη δυνατότητα δημοκρατικής αναγέννησης της χώρας με ειρηνικό τρόπο μέσω εκλογών και τη δυνατότητα να λυθεί το ελληνικό ζήτημα μέσω των όπλων. Κι ενώ οι δυνατότητες είναι δύο, μόνο αυτή που σχετίζεται με τις εκλογές χαρακτηρίζεται καθοριστικής σημασίας, προφανώς για να μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι το λάθος της αποχής.
Η προπαγάνδα των ψευδαισθήσεων Ορισμένοι επίσης ιστοριογράφοι της εποχής, όπως ο Φοίβος και ο Σόλωνας Γρηγοριάδης, ο Τ. Βουρνάς και άλλοι, προβάλλουν τις εκτιμήσεις του 8ου Συνεδρίου, κατακεραυνώνουν την επιλογή της αποχής χρεώνοντάς την αποκλειστικά στο Ζαχαριάδη, υπολογίζουν το μίνιμουμ ποσοστό που θα έπαιρνε το ΕΑΜ αν κατέβαινε στις εκλογές, προσθέτουν δίπλα σ' αυτό το ποσοστό του Κέντρου και νάτη η δυνατότητα δημοκρατικών εξελίξεων, διότι δε θα σχημάτιζε - λένε - η Δεξιά αυτοδύναμη κυβέρνηση. Και λοιπόν; Μήπως πριν τη Δεξιά δεν ήταν το Κέντρο στα πράγματα; Μήπως δεν εκτέλεσε πιστά τις επιταγές των Εγγλέζων; Μήπως δεν κυβερνούσε τη χώρα τον Δεκέμβρη του '44, μήπως δεν ανέχτηκε τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία; Μήπως δεν οργάνωσε τις νόθες εκλογές; Ποιες αντιστάσεις προέβαλε το Κέντρο ώστε να μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι θα τασσόταν έστω και μερικώς στο πλευρό του ΕΑΜ και θα εμπόδιζε το μοναρχοφασιστικό όργιο που συνεχίστηκε και εντάθηκε μετά τις εκλογές; Ψευδαισθήσεις μπορεί να έχει κανείς, αλλά τα γεγονότα δεν μπορούν να σκεπάζονται από συνειδητά, σκόπιμα ή ασυνείδητα, μη σκόπιμα ονειροπολήματα.
Ο χαρακτήρας του λάθους Ήταν, όμως, λάθος η αποχή από τις εκλογές; Αναμφισβήτητα ναι. Όχι όμως λάθος καθοριστικής σημασίας, αλλά λάθος τακτικής. Δε θα ήταν λάθος αν η ηγεσία του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος είχε αποφασίσει το άμεσο και ολοκληρωτικό πέρασμα των λαϊκών δυνάμεων στις ένοπλες μορφές πάλης. Αν υπήρχε τέτοια απόφαση, αν υπήρχε επιλογή της άμεσης λύσης του ελληνικού ζητήματος μέσω των όπλων, τότε η αποχή θα ήταν η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Από τη στιγμή, όμως, που τέτοια απόφαση δεν υπήρξε και από τη στιγμή, που το ΚΚΕ - με τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας - προσανατόλισε το κίνημα και στον ένοπλο αγώνα, χωρίς να εγκαταλείπει τη μαζική πολιτική ειρηνική πάλη, από τη στιγμή που επέλεξε το σταδιακό τρόπο περάσματος στην "κριτική των όπλων", ώστε να κατανοήσουν ευρύτερες δυνάμεις την αναγκαιότητα αυτή, η συμμετοχή στις εκλογές ήταν επιβεβλημένη. Δεν μπορείς να εμμένεις στις ειρηνικές μορφές πάλης και ταυτόχρονα να αρνείσαι την αξιοποίηση του κοινοβουλίου για τους σκοπούς σου. Κι εδώ ταιριάζουν όσα λένε οι ιστοριογράφοι που προαναφέραμε, ότι δηλαδή με συμμετοχή του ΕΑΜ στις εκλογές η Δεξιά δε θα έπαιρνε αυτοδυναμία. Θα γινόταν συνεπώς εκ των πραγμάτων συμμαχία Δεξιάς - Κέντρου και το μπλοκ των αντιμαχόμενων δυνάμεων θα πρόβαλε ακόμη καθαρότερα. Άρα, η συμμετοχή στις εκλογές δε θα άνοιγε ειρηνικές δημοκρατικές εξελίξεις, αλλά θα διαμόρφωνε καλύτερες συνθήκες άμυνας και ιδιαίτερα, θα βοηθούσε να ξεσκεπαστεί σε όλη την έκτασή του το μπλοκ της αγγλοκρατίας, θα απεγκλώβιζε - στον ένα ή τον άλλο βαθμό - δυνάμεις υπέρ του ΕΑΜικού κινήματος, θα βοηθούσε καλύτερα να συνειδητοποιήσουν ευρύτερες μάζες το γεγονός, πως δεν υπήρχε άλλη διέξοδος πέραν της ένοπλης πάλης.
Φυσικά, η συμμετοχή στις εκλογές θα 'πρεπε οπωσδήποτε να συνδυαστεί με την έντονη και αποφασιστική καταγγελία των αντιδημοκρατικών και απαράδεκτων συνθηκών, μέσα στις οποίες διεξάγονταν και με τρόπο τέτοιο, που δε θα νομιμοποιούσε την ολοφάνερη προοπτική του νόθου αποτελέσματος. Ίσως η τελική απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για συμβολική κάθοδο στις εκλογές να ήταν η πιο σωστή. Όμως ποτέ δεν εφαρμόστηκε για να γνωρίζουμε πώς θα μεταφραζόταν στην πράξη. Τέλος, οφείλουμε να επαναλάβουμε ότι η συμμετοχή του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στο δημοψήφισμα ήταν πράξη επιεικώς ακατανόητη. Πολύ περισσότερο δε που απείχαν από τις εκλογές. Αν θα ήθελε κάποιος να βγάλει ένα σύντομο συμπέρασμα για τις επιλογές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, θα πρέπει να σημειώσει την αντιφατικότητα της πολιτικής τους. Ιδιαίτερα για το ΚΚΕ οφείλουμε να πούμε ότι πατώντας τότε σε δύο βάρκες, εμμένοντας στις ειρηνικές μορφές πάλης και ενισχύοντας δειλά τον ένοπλο αγώνα, ήταν δέσμιο των αντιφάσεων της πολιτικής του, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην προλαβαίνει τις εξελίξεις, να μην έχει προετοιμαστεί επαρκώς για να τις αντιμετωπίσει, να μην είναι σε θέση να υπολογίσει με ακρίβεια το συσχετισμό δυνάμεων και τις διαθέσεις του αντιπάλου και συνεπώς να μην επιλέγει πάντοτε τη σωστότερη τακτική, να μην μπορεί να προσδιορίσει τα ιδιαίτερα καθήκοντα της εκάστοτε ιστορικής στιγμής και φυσικά το πόσο επείγοντα χαρακτήρα είχαν. Οι αιτίες αυτής της κατάστασης και της αντιφατικότητας της πολιτικής του Κόμματος δεν μπορούν εύκολα να αναζητηθούν και φυσικά δεν είναι θέμα του παρόντος. Οφείλουμε όμως όταν τις αναζητούμε να παίρνουμε υπόψη τον εσωτερικό και διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, την κατάσταση μέσα στο Κόμμα και το χαρακτήρα που είχε ο ΕΑΜικός πολιτικός συνασπισμός κλπ. Γι αυτά όμως θα μιλήσουμε με άλλη ευκαιρία.
Το δημοψήφισμα του 1946 Αμέσως μετά τις εκλογές, η ντόπια και ξένη αντίδραση πέρασε ολοκληρωτικά στην επίθεση. Η τρομοκρατία πήρε τεράστιες διαστάσεις. Οι φόνοι, οι ξυλοδαρμοί, οι βιασμοί, οι καταστροφές περιουσιών, οι λεηλασίες και όλα τα ...ευγενή ανδραγαθήματα των μοναρχοφασιστικών συμμοριών και του κράτους ήταν καθημερινό θέμα στον Τύπο της εποχής. Αυτά, όμως, δεν ήταν αρκετά για τους ιθύνοντες. Γι' αυτό κι από τα πρώτα μέτρα που πήραν ήταν να νομιμοποιήσουν την τρομοκρατία, καθιστώντας την πλέον κρατική υπόθεση. Στις 6/6/1946 κατατέθηκε στη Βουλή το πρώτο νομοσχέδιο εκτάκτων μέτρων, το οποίο και ψηφίστηκε στις 17/6. Είναι το γνωστό Γ` Ψήφισμα. Βάσει αυτού του ψηφίσματος, καταργούνταν στην ουσία τους τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών, δινόταν το δικαίωμα στην αστυνομία να περιορίζει την κυκλοφορία, θεσπιζόταν η ποινή του θανάτου για πράξεις κατά της δημόσιας ασφάλειας, απαγορευόταν η απεργία κ.ο.κ.
Πέθανε ο Χίτλερ; Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος, που σχολίασε το Γ` ψήφισμα, πριν ψηφιστεί από τη Βουλή, η εφημερίδα "Μάχη" του κόμματος των Σβώλου Τσιριμώκου. Συγκεκριμένα, έγραφε: "Το άρθρο 10 του νομοσχεδίου είναι μνημείο αστυνομικής αυθαιρεσίας. Μπορούν οι χωροφύλακες να ενεργούν στα σπίτια των Ελλήνων "ερευνώντας μέρας τε και νυκτός", ν' απαγορεύουν την κυκλοφορία των πολιτών και να προβαίνουν εις "πάσαν πράξιν, σκοπούσαν την άμυναν, ασφάλειαν και κοινήν ησυχίαν".
Πέθανε πραγματικά ο Χίτλερ; Και δεν αρκεί να παίρνουν αυτά τα δικαιώματα οι χωροφύλακες. Τιμωρούνται με θάνατο όσοι επιζήσουν από τη δική τους "πάσαν πράξιν" και αμυνθούν ή τους χτυπήσουν ή τιμωρήσουνε σκληρά τη σκληρότητά τους. Ο Μέγας Θεός Χωροφύλακας θα ρυθμίζει πια ανεξέλεγκτα τη φτωχιά μας ζωή. Γιατί όλα αυτά; Γιατί ως εκεί; Η όλη οικονομία του ψηφίσματος το δείχνει. Πρέπει να μη μείνει ίχνος ελευθερίας. Πρέπει να στραγγαλιστούν ολότελα οι λαϊκές ελευθερίες. Πρέπει να εμποδισθή κάθε λαϊκή εκδήλωση. Πρέπει να μην υπάρχουν πολίτες που έχουν δικαιώματα, αξιώσεις, ιδανικά, τραγούδια, ορμή. Πρέπει να υπάρχουν σκυφτοί ραγιάδες και τούτο το καλοκαίρι, για να μπορέσει να ξανάρθη ο μετανάστης τύραννος την 1η Σεπτεμβρίου. "Αι εν υπαίθρω δημόσιαι συγκεντρώσεις φέρουσι εν εαυταίς το σπέρμα της στάσεως...". Και πρέπει να σκοτωθή το σπέρμα αυτό, σπέρμα Δημοκρατίας και Προόδου. Σπέρμα ανυπακοής, σπέρμα άμυνας εναντίον της βίας, σπέρμα κλονισμού μιας τυραννικής κρατικής εξουσίας. Πρέπει να υπάρξουν σκυμμένοι ραγιάδες στο δρόμο, στο σπίτι. Και στη δουλειά. Γι' αυτό και η απεργία στους μεγάλους κλάδους της παραγωγής γίνεται ποινικό αδίκημα! Γιατί πρέπει προπαντός να χτυπηθή, να υποταγή, να λυγίση η πρωτοπόρα εργατική τάξη, που έχει στα χέρια της το ισχυρό όπλο της απεργίας ενάντια στην εκμετάλλευση, στην αυθαιρεσία και τη βία - για να προφυλαχτή η ακεραιότητα, η ασφάλεια της χώρας και ο Γεώργιος Γλύξμπουργκ. Πέθανε πραγματικά ο Χίτλερ;..".
Δημοψήφισμα με στρατοδικεία Αμέσως μετά την έγκριση από τη Βουλή του Γ` Ψηφίσματος, στήθηκαν στη χώρα τα πρώτα 11 στρατοδικεία, των οποίων οι αποφάσεις ήταν τελεσίδικες. Επίσης καθιερώθηκαν οι συλλήψεις, οι εκτελέσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συστηματική υπήρξε και η εκκαθάριση του στρατού από αριστερά, προοδευτικά, ΕΑΜίτικα στοιχεία. Κράτος και συμμορίες είχαν γίνει ένα, στην προσπάθεια εξόντωσης του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Ανάμεσα δε στα θύματα του μοναρχοφασιστικού οργίου ήταν και ο δημοσιογράφος του "Ριζοσπάστη" Κ. Βιδάλης, ο οποίος, ευρισκόμενος στη Θεσσαλία για ρεπορτάζ, δολοφονήθηκε από τη συμμορία του Σούρλα, 15 μέρες πριν το δημοψήφισμα. Η χώρα οδηγήθηκε στο δημοψήφισμα - την 1η Σεπτέμβρη του '46 - υπό το κράτος του τρόμου. Κι όπως ήταν φυσικό, πέραν της τρομοκρατίας, βοήθησε και η νοθεία, ώστε η μέρα να γίνει νύκτα και ο θεσμός της βασιλείας να αποκτήσει τη ...λαϊκή έγκριση με 68,3% υπέρ. Έτσι, ο Γεώργιος Γλύξμπουργκ επέστρεψε στην Ελλάδα στις 26/9/1946. Στο Δημοψήφισμα έλαβε μέρος και ο ΕΑΜικός πολιτικός συνασπισμός, γεγονός που είναι το λιγότερο ακατανόητο, αφού, ως πολιτική πράξη, σ'
εκείνες τις συνθήκες δεν είχε να προσφέρει τίποτε περισσότερο εκτός της νομιμοποίησης ενός προκατασκευασμένου αποτελέσματος.
Το μέγεθος της αποχής και το περίφημο 9,3% Στις εκλογές δεν πήραν μέρος το ΕΑΜ, το ΚΚΕ και μια σειρά κόμματα του Κέντρου. Συνεπώς, μένει ανοιχτό το ερώτημα "πόσο ήταν το μέγεθος της αποχής;". Η διεθνής επιτροπή παρατηρητών του ΟΗΕ, οι επονομαζόμενοι από τον λαό "Κουκουβάγιες", έσπευσαν να εκτελέσουν τις εκ των προτέρων διαταγές των αφεντικών τους, εμφανίζοντας την αποχή της Αριστεράς σχεδόν μηδαμινή. Πώς το κατάφεραν; Φυσικά δεν έκαναν κανέναν έλεγχο στους εκλογικούς καταλόγους. Γνώριζαν περί τίνος επρόκειτο. Έκαναν όμως... γκάλοπ στους δρόμους, σε πόλεις και χωριά και ρωτούσαν τους περαστικούς αν ψήφισαν ή όχι. Από τις απαντήσεις που πήραν έβγαλαν το συμπέρασμα ότι η αποχή για πολιτικούς λόγους - η αποχή δηλαδή κυρίως των ΕΑΜιτών και των κομμουνιστών - ήταν 9,3 %!!! Το... αποτέλεσμα μάλιστα αυτό - μαζί με κρίσεις ότι οι εκλογές ήταν έντιμες - το έγραψαν και στην έκθεσή τους - που δημοσιεύτηκε σε περίληψη στις 12/4/46 - για να υπάρχει προφανώς και έγγραφη απόδειξη της γελοιότητας. Και η γελοιότητα αυτή κατέρρευσε στη συνέχεια, όταν η ίδια η διεθνής επιτροπή του ΟΗΕ προσπάθησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις που δημιούργησε και με νέες εκτιμήσεις της δέχτηκε ότι αν η Αριστερά συμμετείχε στις εκλογές θα έπαιρνε 20 με μάξιμουμ 25%. (Φ. Γρηγοριάδης: "Το δεύτερο αντάρτικο", τόμος 3ος, σελ. 674). Έχει συνεπώς απόλυτο δίκιο ο Μεϊνό - και όχι μόνο αυτός βέβαια - όταν σημειώνει σχετικά με την κρίση των παρατηρητών του ΟΗΕ, ότι "οι εκλογές ήταν έντιμες": "Αν ληφθή υπόψη η σύνθεση και ο τρόπος λειτουργίας της επιτροπής, θα ήταν μεγάλη αφέλεια να δούμε στην παραχώρηση του πιστοποιητικού αυτού καλής δημοκρατικής διαγωγής κάτι διαφορετικό από ένα διάβημα που αποσκοπούσε να ενισχύση τη διεθνή θέση μιας κυβερνήσεως, την οποία είχαν εξ ολοκλήρου προσεταιρισθή οι αγγλοσαξονικές δυνάμεις" (Φ. Γρηγοριάδης: "Το δεύτερο αντάρτικο", τόμος 3ος, σελ. 79).
Το πραγματικό μέγεθος της αποχής Το πραγματικό μέγεθος της αποχής που αντιστοιχούσε σε δυνάμεις κυρίως του ΕΑΜικού πολιτικού συνασπισμού (και που ο ΕΑΜικός - δημοκρατικός τύπος το υπολόγισε στο 53%) δεν είναι δυνατό - και δεν έχει, πλέον και τόση σημασία - να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Όχι μόνο γιατί δεν υπάρχει ακριβές στοιχείο για τους εγγεγραμμένους, (άλλωστε οι εκλογικοί κατάλογοι ήταν πλαστοί - με διπλοεγγραφές, τριπλοεγγραφές, και πεθαμένους που τους εμφάνιζαν ως ζωντανούς) αλλά και γιατί πολλοί ήταν εκείνοι που δεν είχαν γραφεί στους εκλογικούς καταλόγους, είτε γιατί δεν πρόλαβαν, είτε γιατί δεν ξεπέρασαν τα προσκόμματα που τους έβαζε ο κρατικός μηχανισμός, είτε γιατί ήταν καταδιωκόμενοι από τις φασιστικές συμμορίες, ενώ είχαν δικαίωμα ψήφου και υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσαν να το κατοχυρώσουν. Αλλά κι αν ακόμη είχαμε τον αριθμό των εγγεγραμμένων και η εγγραφή των ΕΑΜιτών και προοδευτικών πολιτών στους εκλογικούς καταλόγους γινόταν απρόσκοπτα, πάλι θα συναντούσαμε δυσκολία να εντοπίσουμε με ακρίβεια το μέγεθος της αποχής, αφού είχαν οργιάσει οι μέθοδοι της νοθείας. Δεν ήταν λίγα τα ανύπαρκτα πρόσωπα που εμφανίστηκαν ψηφοφόροι στις εκλογές, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που είχαν διπλοψηφίσει και τριπλοψηφήσει, χώρια αυτούς που ψήφισαν ενώ ήταν... πεθαμένοι. Τέλος, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας και
το γεγονός ότι κυρίως στην ύπαιθρο, οπαδοί του ΕΑΜ και του ΚΚΕ οδηγήθηκαν στις κάλπες κάτω από το βάρος της τρομοκρατίας και του φόβου που αυτή δημιουργούσε, ενώ η θέλησή τους ήταν ακριβώς αντίθετη. Παρομοίως οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι εκβιασμοί που ασκήθηκαν στους δημόσιους υπαλλήλους ασφαλώς θα είχαν αποτέλεσμα. Συνεπώς, το ποσοστό της αποχής θα μπορούσε επακριβώς να προσδιοριστεί αν υπήρχαν όλες οι βασικές προϋποθέσεις για ελεύθερες και αδιάβλητες εκλογές. Αλλά τότε δε θα χρειαζόταν τέτοιος προσδιορισμός, γιατί δε θα υπήρχε η πολιτική επιλογή της αποχής. Το γεγονός δε ότι οι εκλογές ούτε έντιμες ήταν, ούτε αδιάβλητες, φανερώνει πως η δύναμη του ΕΑΜικού πολιτικού συνασπισμού ήταν αναμφισβήτητα πλειοψηφούσα στην ελληνική κοινωνία. Αν επρόκειτο για μια δύναμη της τάξης του 20 και 25% δε θα υπήρχε λόγος να γίνουν όσα έγιναν. Αλλά κι αν ακόμη τα ποσοστά του ΕΑΜ ήταν ακόμη μεγαλύτερα - αλλά πάντως μειοψηφικά - πάλι οι μέθοδοι του αντιπάλου θα ήταν διαφορετικές απ' αυτές που ακολουθήθηκαν.
ΜΕΡΟΣ 24ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 26-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Το πρόβλημα των αποφάσεών της Ένα από τα πιο σημαντικά και ταυτόχρονα ειδικά προβλήματα, που συναντά κανείς μελετώντας την ιστορία του ΔΣΕ - ζήτημα, που παραμένει ακόμη ανοιχτό στην ιστορική έρευνα - είναι αυτό της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φλεβάρης 1946) και των αποφάσεών της. Το ειδικό ενδιαφέρον γι' αυτή την ολομέλεια προκαλείται από τους εξής λόγους: Πρώτον: Παρ' όλο που έχει υποστηριχτεί ότι η 2η Ολομέλεια προσανατόλισε το ΚΚΕ στην ένοπλη δράση, δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα - και συνεπώς δεν έχει έρθει στο φως της δημοσιότητας - καμιά απόφασή της, που να μιλά με ευθύ και κατηγορηματικό τρόπο, για άμεσο ή σταδιακό - προοδευτικό πέρασμα του Κόμματος σ' αυτή τη μορφή πάλης. Το γεγονός, μάλιστα, ότι παραμένουν αδιευκρίνιστα τα περίφημα αποσιωπητικά στο σημείο 4 της δημοσιευμένης πολιτικής απόφασης της Ολομέλειας, τόσο ως προς το περιεχόμενο που μπορεί να είχαν όσο και ως προς τη σημασία της αξιοποίησής τους, επιτείνει περισσότερο τη σύγχυση γύρω από το θέμα. Έτσι έχουν διατυπωθεί δύο γνώμες αντίθετες μεταξύ τους. Η μια υποστηρίζει, ότι το σημείο 4 περιείχε την απόφαση για πέρασμα στην ένοπλη πάλη, αλλά επειδή αυτή δεν έπρεπε να δημοσιευτεί μπήκαν τα αποσιωπητικά. Η δεύτερη υποστηρίζει ότι τα αποσιωπητικά δεν υπέκρυπταν καμιά απόφαση, αλλά ήταν ένα κόλπο, από τα γνωστά του Ν. Ζαχαριάδη, με σκοπό να δημιουργηθούν ανησυχίες στον αντίπαλο, ότι το ΚΚΕ προσανατολίζεται να πάρει τα όπλα και να ασκηθεί έτσι πίεση - μπροστά στο φόβο του πολέμου -
για σταμάτημα της τρομοκρατίας και ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος. Δεύτερον: Οι αντιφάσεις που εκδηλώνονται στην πολιτική πρακτική του Κόμματος όλο το 1946 και μέχρι την 3η Ολομέλεια της ΚΕ (Σεπτέμβρης 1947) (από τη μια πάλη για ειρηνική λύση της κατάστασης κι από την άλλη διεξαγωγή αντάρτικου αγώνα στην ύπαιθρο και δημιουργία του ΔΣΕ), δημιούργησαν βάσιμα την υποψία, ότι η 2η Ολομέλεια δεν πήρε απόφαση για ένοπλο αγώνα, αλλά αυτός - στο ξεκίνημά του και για ένα χρονικό διάστημα εκδηλώνεται αυθόρμητα, κάτω από το βάρος των διώξεων, του μονόπλευρου εμφυλίου και της τρομοκρατίας, που ασκούσε ο αντίπαλος, η αστική τάξη και οι ξένοι προστάτες της. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης προβάλλουν το επιχείρημα πως δεν είναι δυνατόν να έχεις πάρει απόφαση για ένοπλο αγώνα και από την άλλη να μην παίρνεις μέτρα για την πιο αποτελεσματική, για την πιο γρήγορη και ουσιαστική ανάπτυξή του, για τον προσανατολισμό του στην κατεύθυνση της κατάληψης της εξουσίας. Ένα τρίτο στοιχείο, που έχει επιτείνει τη σύγχυση γύρω από το θέμα είναι ο μηδενιστικός - και εν πολλοίς - εμπαθής τρόπος, με τον οποίο αντιμετωπίστηκε η περίοδος της ηγεσίας Ζαχαριάδη από την 6η Ολομέλεια του 1956 και μετά. Σε κείνες τις συνθήκες, όπου ουσιαστικά πρυτάνευσε η λογική πάση θυσία να βρεθούν αρνητικά στον Ζαχαριάδη και να αμαυρωθεί καθετί που σχετιζόταν μ' αυτόν, ειπώθηκαν πολλά γύρω από τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας του 1946, αμφισβητήθηκε από ηγετικά στελέχη του Κόμματος ότι σ' αυτήν πάρθηκε απόφαση για ένοπλη πάλη - ή υποτιμήθηκε αισθητά η σημασία της όποιας απόφασης - και φυσικά δεν επιδιώχτηκε μια νηφάλια εξέταση του θέματος, με την αξιοποίηση των αρχείων και των πραγματικών γενικότερα στοιχείων. Γεγονός, βέβαια, που σε καμιά περίπτωση, δεν πρέπει να μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι στη μεταζαχαριαδική περίοδο δεν ακούστηκαν - παρά το γενικό κλίμα - πολύτιμες για την ιστορική έρευνα απόψεις, κριτικές και μαρτυρίες. Τέλος, το ζήτημα γύρω από το τι αποφάσισε η 2η Ολομέλεια συσκότισαν ακόμη περισσότερο τα γραπτά του Μ. Βαφειάδη, τα οποία - αν μη τι άλλο είναι γεμάτα εμπάθεια και ανυπόστατα ψεύδη κατά του πρώην ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (π. χ. όσα λέει για τη δολοφονία του Γ. Ζεύγου), πράγμα που σημαίνει, ότι ο αναγνώστης και ο ερευνητής αυτών των γραπτών πρέπει - ακόμη περισσότερο απ' ό,τι σε άλλες περιπτώσεις - να είναι πολύ επιφυλακτικός στο τι δέχεται για αλήθεια. Σήμερα, 50 χρόνια μετά, οφείλουμε - και αυτό θα επιχειρήσουμε αξιοποιώντας όλα τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, δημοσιευμένα και μη, να προσεγγίσουμε την ιστορική αλήθεια, για το κρίσιμο ερώτημα που σκιάζει τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ του Φλεβάρη 1946.
Το ενδεχόμενο της ένοπλης πάλης Η αντιμετώπιση του θέματος από το ΚΚΕ πριν τη 2η Ολομέλεια Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ και το λαϊκοδημοκρατικό - ΕΑΜικό κίνημα στη χώρα μας βρίσκονται σε κατάσταση ήττας και διωγμού. Η τρομοκρατία στις πόλεις και την ύπαιθρο, οι διωγμοί, οι δολοφονίες, οι βασανισμοί, οι συλλήψεις και οι εκτοπίσεις αγωνιστών, οι βιασμοί γυναικών, η αρπαγή και το κάψιμο περιουσιών συνιστούν μια απελπιστική κατάσταση, η οποία είναι απείρως δύσκολο να αποδοθεί σε
γραπτό κείμενο. Το ΚΚΕ, μέχρι τον Ιούνη του 1945, που γίνεται η 12η Ολομέλεια της ΚΕ, προσπαθεί με μαζικές διαμαρτυρίες και πολιτικές αποφάσεις να αντισταθεί στο καθεστώς των διώξεων και της τρομοκρατίας, αλλά είναι γεγονός πως δεν έχει σαφή προσανατολισμό. Η επιστροφή του Ν. Ζαχαριάδη από το Νταχάου σκορπάει κύμα ενθουσιασμού στα μέλη του Κόμματος και του ΕΑΜ. Οι ελπίδες αναπτερώνονται και κυριαρχεί η εντύπωση πως η κατάσταση θα αντιστραφεί.
Η Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα Πράγματι, η 12η Ολομέλεια της ΚΕ (Ιούνης 1945) πραγματοποιεί μια στροφή στην πολιτική και τη δράση του Κόμματος. Η τρομοκρατία των Χιτών, οι συγκεκριμένα και σαφή δολοφονίες και οι βασανισμοί είναι Καθορίζονται καθημερινό φαινόμενο. Το σήμα της καθήκοντα στο Κόμμα, υπογραμμίζεται ότι "Χ" στο μέτωπο του εργάτη Φρ. πηγή της ελληνικής κακοδαιμονίας είναι η Κορδογιάννη ("Ριζοσπάστης", 19 αγγλική επέμβαση στη χώρα και σ' ό,τι αφορά Φλεβάρη 1946) την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, των διωγμών και του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου, που ασκεί η αντίδραση, υιοθετείται η πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας. Να τι λέει γι' αυτό το θέμα η απόφαση της Ολομέλειας: "Η Ολομέλεια υπογραμμίζει ιδιαίτερα: α) Ότι η δολοφονική τρομοκρατική δράση της Δεξιάς επιβάλλει επιτακτικά και άμεσα την οργάνωση της μαζικής λαϊκής αυτοάμυνας για την αντιμετώπισή της. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, όλη η δημοκρατική Ελλάδα θα τσακίσει το χέρι των δολοφόνων φασιστών, κάθε φορά που σηκώνεται οπλισμένο. β) Ότι οι μαζικοί αγώνες όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου λαού και όλου του δημοκρατικού κόσμου (στάσεις, απεργίες, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, κλείσιμο μαγαζιών, παλλαϊκή κήδευση θυμάτων φασισμού κλπ.) είναι πρωταρχική δημοκρατική υποχρέωση, για να αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες δολοφονικές πράξεις της αντίδρασης. γ) Η μαζική και παλλαϊκή πολιτική απεργία, σαν αποφασιστικό λαϊκό όπλο, επιβάλλεται σήμερα για να αντιμετωπίζονται πιο γενικές και σημαντικές τρομοκρατικές φασιστικές εκδηλώσεις. δ) Όλος ο δημοκρατικός κόσμος πρέπει να είναι έτοιμος να υπερασπίσει τη ζωή του και να αντιμετωπίσει με όλα τα μέσα κάθε φασιστικό πραξικόπημα. Ο λαός ας αγρυπνεί". ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 34. Οι υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο). Στις 22/8/1945, ο Ν. Ζαχαριάδης μιλάει σε λαϊκή συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, όπου ανάμεσα στα άλλα τονίζει: "Η υπομονή μας έχει όρια. Και αυτά τα όρια είναι το εθνικό και λαϊκό συμφέρον. Δηλώνουμε και προειδοποιούμε πως, αν η κατάσταση αυτή δεν αλλάξει σύντομα και ριζικά προς μια ομαλή δημοκρατική εσωτερική εξέλιξη, θα απαντήσουμε στις πόλεις, στα χωριά και στα βουνά, με τα ίδια μέσα που μας χτυπούν. Εκατοντάδες χιλιάδες μπρατσωμένα, ροζιασμένα χέρια τίμιων Ελλήνων δουλευτάδων ζητάν να απαντήσουν ανοιχτά στις δολοφονίες και στις ατιμίες. Τους συγκρατεί μόνο η λαϊκή δημοκρατική πειθαρχία. Μα, αυτό που σήμερα συγκρατούμε με τα δόντια, αύριο, με τη μοναρχική ασυδοσία, θα γίνει επιτακτικό εθνικό καθήκον". Τελειώνοντας το λόγο του, ο ηγέτης του ΚΚΕ τόνισε: "Κι αν το υπέρτατο συμφέρον του λαού το απαιτήσει, στις βουνοκορφές και τους λόγκους θα ξαναντηχήσει το τροπαιοφόρο "Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα"". (Αδημοσίευτο Δοκίμιο Ιστορίας ΔΣΕ, σελ. 39 -
Συντάχθηκε από επιτροπή ύστερα από απόφαση της 3ης Συνδιάσκεψης, Οκτώβρης 1950 - και "Ριζοσπάστης" 25/8/1945).
Η αυτοάμυνα και το 7ο Συνέδριο Το θέμα της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας και της ενδεχόμενης εξέλιξής της σε ένοπλο αγώνα τέθηκε και στο 7ο Συνέδριο του Κόμματος, που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 1 - 6/10/1945. Στην εισήγηση του Ν. Ζαχαριάδη αναφέρεται: "Αν η τρομοκρατία δε σταματήσει, αν δεν μπει χαλινάρι στο δολοφονικό αφήνιασμα του Μαύρου Μετώπου - ΣΑΝ - Χ και Σίας και στην κατάφωρη υποστήριξη που τους δίνει ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός, οι ένοπλες στρατιωτικές δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, ο λαός θα απαντήσει με τα ίδια μέσα" (Ντοκουμέντα 7ου Συνεδρίου, τεύχος Γ`, σελ. 18). Τα ίδια υπογραμμίζονται και στην Πολιτική Απόφαση του Συνεδρίου (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 81). Απ' όσα αναφέραμε, γίνεται καθαρό πως το ΚΚΕ, σ' εκείνες τις συνθήκες των μαζικών διώξεων και της τρομοκρατίας κατά του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος, όχι μόνο δεν απέκλειε το ενδεχόμενο ενός εμφυλίου πολέμου, αλλά και προειδοποιούσε, με τον πιο ανοιχτό και κατηγορηματικό τρόπο, τον αντίπαλο γι' αυτή την προοπτική, επιζητώντας έτσι την ειρηνική λύση του ελληνικού ζητήματος. Παρέμενε, όμως, μόνο στη διακήρυξη αυτής της πιθανής ένοπλης εξέλιξης των πραγμάτων και φρόντιζε να οργανώνει τις λαϊκές μάζες σε μαζική πολιτική δράση για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας της αντίδρασης. Βεβαίως, η πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας δεν απέκλειε την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με ένοπλα μέσα. Όμως, αυτή η μορφή πάλης εμποδιζόταν από το ΚΚΕ να πάρει μαζικά χαρακτηριστικά. Ήταν απλώς ένα μεμονωμένο μέσο άμυνας περιστασιακής χρησιμότητας και όπου εμφανιζόταν τέτοια ένοπλη αντίσταση από αγωνιστές, αναμφίβολα είχε τα χαρακτηριστικά της αυθόρμητης ανοργάνωτης, χωρίς να υπόκειται σε γενικό σχέδιο - εκδήλωσης.
Η 2η Ολομέλεια και η ένοπλη πάλη Η 2η Ολομέλεια συνήλθε σε Σώμα στις 12 Φλεβάρη του 1946 και ολοκλήρωσε τις εργασίες της στις 15 του ιδίου μήνα. Αναμφίβολα η επιλογή της ημερομηνίας σύγκλισής της δεν ήταν τυχαία. Συνέπεσε με την πρώτη επέτειο από τη συμφωνία της Βάρκιζας, γεγονός που - όπως έχει υποστηριχτεί από το Ν. Ζαχαριάδη - ήθελε να υποδηλώσει στις αποφάσεις της συμβολικό χαρακτήρα, δηλαδή σπάσιμο των δεσμών του Κόμματος με την πολιτική και τις υποχρεώσεις, που υπαγόρευε αυτή η συμφωνία. Αν όντως αυτός ήταν ο συμβολισμός θα φανεί μέσα από τα στοιχεία που στη συνέχεια θα παραθέσουμε.
Οι αποφάσεις της Ολομέλειας Στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας, που δημοσιεύτηκε, όπως έχουμε ήδη προαναφέρει, το σημείο 4 παρουσιάζεται με αποσιωπητικά. Όμως υπάρχουν και άλλα σημεία, που με το περιεχόμενό τους υποδήλωναν ότι το ΚΚΕ στρεφόταν και προς την προετοιμασία της ένοπλης πάλης. Συγκεκριμένα, στο σημείο 3, παράγραφος δ, της απόφασης τονίζεται: "Το ΕΑΜ πρέπει αμέσως να πάρει όλα τα οργανωτικά - τεχνικά μέτρα που θα επιτρέψουν στο λαό μας ν' αποκρούσει τη δολοφονική τρομοκρατία και να ματαιώσει τα φασιστικά σχέδια των εκμεταλλευτών του. Πρώτο βήμα προς
την κατεύθυνση αυτή είναι να σταματήσει ο λαός με τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα και με τα ίδια μέσα που χρησιμοποιούν οι δολοφόνοι του την εξοντωτική τρομοκρατία που εξασκούν ενάντιά του οι συμμορίτες του Μαύρου Μετώπου και τα κρατικά όργανα. Ιερή, υπέρτατη και απαραβίαστη υποχρέωση για τον κάθε Έλληνα πολίτη και τις λαϊκές δημοκρατικές οργανώσεις του είναι να παλέψουν με όλα τα μέσα και να δώσουν όλες τις θυσίες για να υπερασπίσουν τη λευτεριά, τη Δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία. Το καθεστώς του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου του δωσιλόγου και πλουτοκρατικού νεοφασισμού ενάντια στο λαό, απ' εδώ και μπρος πρέπει να γίνει απαράδεκτο και πρέπει στους εχθρούς μας ν' απαντήσουμε με τα ίδια σκληρά μέσα αποφασιστικά και μέχρι τη νίκη". (Επίσημα κείμενα ΚΚΕ, τόμος 6ος, σελ. 177 - 178). Αναμφίβολα, αυτό το απόσπασμα από την απόφαση της 2ης Ολομέλειας δεν είναι ιδίου περιεχομένου και σημασίας με παλιότερες κομματικές αποφάσεις, για τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα. Καλεί να δοθεί απάντηση στην τρομοκρατία της αντίδρασης με τα ίδια μέσα. Δηλαδή με τα όπλα. Ζητά γι' αυτό το σκοπό από το ΕΑΜ να ληφθούν όλα τα οργανωτικά και τεχνικά μέσα. Τέλος, κάνει λόγο για πάλη μέχρι τη νίκη, που σημαίνει νίκη των όπλων του λαού πάνω στην ένοπλη τρομοκρατία των εχθρών του. Βεβαίως, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι από το παραπάνω απόσπασμα της απόφασης προσανατολίζεται το λαϊκό κίνημα στην ένοπλη πάλη για την εξουσία. Αντίθετα και από τα άλλα σημεία της απόφασης, που δεν παρουσιάζονται εδώ, φαίνεται καθαρά πως το ΚΚΕ τρέφει ελπίδες για δυνατότητα ομαλής, σε τελευταία ανάλυση, εξέλιξης στην εσωτερική κατάσταση της χώρα ή έχει άλλους λόγους που του επιβάλλουν να μην εγκαταλείψει ακόμη τη μαζική πολιτική δράση, στρεφόμενο αποκλειστικά στον ένοπλο αγώνα.
Η αδημοσίευτη εισήγηση του Ν. Ζαχαριάδη Την ποιοτική διαφορά των αποφάσεων της 2ης Ολομέλειας ξεκαθαρίζει ακόμη περισσότερο η εισήγηση, που έκανε κατά τις εργασίες της ο Ν. Ζαχαριάδης και που μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιευτεί. Ένα μέρος της εισήγησης αυτής, 52 σελίδες, βρίσκεται στο τμήμα των αρχείων του ΚΚΕ, που έχει στην κατοχή της η εταιρεία "Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας" (Κ102/Φ: 1/2/4). Στο εισηγητικό αυτό κείμενο προς την Ολομέλεια (σελ. 26 27) ο Ζαχαριάδης τονίζει: "Με τη μαζική πολιτική απεργία και τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα ο λαός υπερασπίζει και με τα ίδια μέσα που χρησιμοποιούν οι δολοφόνοι του, τη ζωή, τις ελευθερίες και τη δημοκρατία του. Με τον παλλαϊκό πανδημοκρατικό αγώνα, που μπορεί να φτάσει και μέχρι τη γενική απεργία και την ένοπλη αντίσταση ο λαός υπερασπίζεται την εθνική του ανεξαρτησία και τιμή ενάντια σε κάθε επιβουλή από οποιαδήποτε πλευρά κι αν έρχεται... Κανένα χτύπημα του εχθρού δεν πρέπει να μείνει χωρίς ανάλογη απάντηση. Και παράλληλα πρέπει να πάρουμε και όλα τα πρόσθετα μέτρα, που θα μας επιτρέψουν, όταν χρειαστεί, όταν μας το επιβάλλουν οι Άγγλοι και οι μισθοφόροι τους, να υπερασπίσουμε με τον ίδιο ηρωισμό, με αποφασιστικότητα και αυτοθυσία όπως και στα 1940 - 45 την εθνική υπόθεση, την τιμή και την ανεξαρτησία της Ελλάδας". Από αυτό το απόσπασμα της εισήγησης Ζαχαριάδη προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα: Η 2η Ολομέλεια προσανατόλισε το ΚΚΕ και στην ένοπλη πάλη, την οποία όμως αντιμετωπίζει ως μέσο πίεσης και απάντησης στον αντίπαλο - ίσης βαρύτητας με τους μαζικούς, λαϊκούς αγώνες - με τελικό στόχο την ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος. Η Ολομέλεια επίσης δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο - μάλιστα το θεωρεί πιθανό και ζητά να
ληφθούν γι' αυτό τα απαραίτητα μέτρα - περάσματος του Κόμματος και του λαϊκού κινήματος ολοκληρωτικά στον ένοπλο αγώνα. Έναν αγώνα, που του δίνει τα χαρακτηριστικά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα 1940 - 45, προφανώς λόγω του ότι στο ελληνικό ζήτημα πρωτεύουσα σημασία έπαιζε η αγγλική επέμβαση και κατοχή.
ΜΕΡΟΣ 25ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 27-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 17
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Μαρτυρίες σε κομματικά Σώματα και ντοκουμέντα Για τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας υπάρχουν μια σειρά μαρτυρίες μελών της ΚΕ, που συμμετείχαν σ' αυτήν και που κατατέθηκαν στις εργασίες της 7ης πλατιάς Ολομέλειας του 1957, σε περίοδο δηλαδή "μεταζαχαριαδική". Οι μαρτυρίες αυτές έχουν τη σημασία τους, αν και ο αναγνώστης πρέπει να πάρει υπόψη του, ότι κατατίθενται μέσα σε βαρύ αντιζαχαριαδικό κλίμα με ό,τι "Το ΕΑΜ επιμένει στην εξασφάλιση εγγυήσεων για επιπτώσεις έχει αυτό ελεύθερες εκλογές", γράφει ο "Ριζοσπάστης", στο κύριο θέμα στο ζήτημα της του, στις 21 Φλεβάρη 1946 προσέγγισης της ιστορικής αλήθειας. Ας τις δούμε σε συντομία: Μ. Βαφειάδης: "Θα πείτε σύντροφοι. Καλά η αποχή. Αλλά η Ολομέλεια αποφάσισε ένοπλη εξέγερση. Είναι σωστό αυτό; Όχι σύντροφοι. Η Ολομέλεια σαν Σώμα δεν ασχολήθηκε ούτε με αυτό το ζήτημα" (Πρακτικά 7ης πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, Φλεβάρης 1957, Βιβλίο απόρρητο, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 395). Π. Μαυρομάτης: "Απλώς εκείνο που αποφασίστηκε στην Ολομέλεια ήταν να προσανατολιστεί το κόμμα προς την ένοπλη πάλη γενικά και αφηρημένα. Και εκείνη η αφηρημένη θέση σημειώθηκε με αποσιωπητικά, που στην ουσία δεν ήταν τίποτε άλλο παρά αποκάλυψη του σχεδίου μας στον εχθρό" (στο ίδιο, σελ. 545). Λ. Στρίγκος: "Η αλήθεια είναι ότι η 2η Ολομέλεια δεν πήρε απόφαση για αντάρτικο αγώνα, όπως ισχυρίζεται ο Ζαχαριάδης. Τόσο στη 2η Ολομέλεια όσο και στη στρατιωτική σύσκεψη που έγινε, η ιδέα που επικράτησε κατ' έμπνευση του Ζαχαριάδη ήταν ότι έπρεπε να οργανωθεί ένοπλη εξέγερση" (στο ίδιο, σελ. 371). Μ. Τσάντης: "Σύντροφοι, θα ήθελα να πω δυο λόγια τώρα, μάλλον για ξεκαθάρισμα ιστορικό, γι' αυτή την 2η Ολομέλεια. Γιατί, δεν ξέρω, υπάρχουν
πρακτικά, άλλος έτσι, άλλος έτσι, και ήμουνα και εγώ στη 2η Ολομέλεια. Η 2η Ολομέλεια σύντροφοι, για τις εκλογές συζήτησε, αλλά δεν πήρε απόφαση. Το άφησε να το λύσει το ΠΓ. Έτσι είναι. Για το αν θα γίνει επανάσταση ή όχι: Αυτό το συζήτησε. Όχι, όμως, σαν κύριο θέμα με την έννοια να καθίσει να πει θα κάνουμε επανάσταση, τι επανάσταση θα κάνουμε, ποιος θα την κάνει κλπ. Αλλά πήρε μια απόφαση: Αποκλείεται ο δημοκρατικός δρόμος και επομένως τραβάμε για να λύσουμε το πρόβλημα διά των όπλων. Κι αυτό δείχνει τον επιπόλαιο χαρακτήρα των αποφάσεων. Και το ζήτημα αυτό μπήκε και στην απόφαση, μονάχα που δε δημοσιεύτηκε και μείνανε τα αποσιωπητικά, για να ξέρουνε και οι άλλοι ότι πήραμε τέτοια απόφαση... στο κλείσιμο που έκανε ο Ζαχαριάδης είπε ότι μπορεί να γίνει (σ.σ. ο ένοπλος αγώνας) και μακρόχρονο αντάρτικο, μπορεί να γίνει και με ένοπλη εξέγερση (σ.σ. εννοεί σύντομη ένοπλη πάλη με εξέγερση στις πόλεις και κατάληψη της εξουσίας)". (στο ίδιο, σελ. 508 - 509). Ν. Ζαχαριάδης: "Η Ολομέλεια αποφάσισε παραπέρα ανάπτυξη, προοδευτική ανάπτυξη του κινήματος με ενίσχυση των ομάδων των καταδιωκομένων για προοδευτικό πέρασμα στον παρτιζάνικο αγώνα, στην ένοπλη αντίσταση... με σκοπό να απομονώσουμε, να δείχνουμε όπως ήταν στην πραγματικότητα, ότι αυτοί κάναν τον ένοπλο αγώνα εναντίον μας και τον κάνανε. Μας σφάζανε. Ότι εμείς αντιστεκόμαστε και περνάμε έτσι στον ένοπλο αγώνα. Για να απομονώσουμε τους Εγγλέζους. Ν' αποκλείσουμε επέμβαση άμεση των Εγγλέζων. Σύντροφοι αυτή ήταν η γραμμή... Δεν ήταν στρατιωτικό σχέδιο. Πήραμε πολιτική απόφαση. Λοιπόν, δεν πήραμε στρατιωτικό σχέδιο ενεργειών, αυτό επεξεργάστηκε μετά" (στο ίδιο, σελ. 208 και Π. Δημητρίου: "Η διάσπαση του ΚΚΕ", τόμος Α', σελ. 93 - 94).
Τι λένε τα κατοπινά κομματικά ντοκουμέντα Για την ολοκληρωμένη εξέταση του προβλήματος των αποφάσεων της 2ης Ολομέλειας έχει σημασία αναφερθούμε και σε όσα λένε για το θέμα τα κομματικά ντοκουμέντα, τόσο της ζαχαριαδικής όσο και της μεταζαχαριαδικής εποχής. Συγκεκριμένα: Στην ομιλία του, στην 6η Ολομέλεια της ΚΕ, το 1949, που κυκλοφόρησε σε μπροσούρα με τίτλο "Καινούργια κατάσταση - καινούργια καθήκοντα", ο Ν. Ζαχαριάδης αναφέρει: "Η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 12 του Φλεβάρη 1946, στην πρώτη επέτειο της συμφωνίας της Βάρκιζας, αφού στάθμισε εσωτερικούς παράγοντες, βαλκανική και διεθνή κατάσταση, αποφάσισε να προχωρήσει στην οργάνωση της νέας ένοπλης λαϊκής πάλης ενάντια στο μοναρχοφασιστικό αφηνιασμό, μέσα σε συνθήκες που η χώρα βρισκότανε κάτω από στρατιωτική αγγλική κατοχή" (Ν. Ζαχαριάδης: "Συλλογή έργων", σελ. 464). Τα ίδια υποστηρίζει ο Ζαχαριάδης και σε επόμενα κείμενά του, όπως: "Δέκα χρόνια πάλης" (εισηγητικά άρθρα για την 3η Συνδιάσκεψη, 1950. Δημοσιεύτηκαν στο Περιοδικό "Νέος Κόσμος"), "Τα προβλήματα καθοδήγησης στο ΚΚΕ" (Μπροσούρα που εκδόθηκε το 1952 από την ΚΕ του ΚΚΕ) κ.ά. Οι ισχυρισμοί αυτοί του Ζαχαριάδη, για το τι αποφάσισε η 2η Ολομέλεια, δεν αντικρούστηκαν από τους αντιπάλους του μέσα στο Κόμμα, στα κομματικά Σώματα που έγιναν την περίοδο που αυτός ήταν ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Π.χ. ούτε στην 5η Ολομέλεια του 1949 - που συζητήθηκε η γνωστή πλατφόρμα του Μ. Βαφειάδη - ούτε στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ το 1950, που η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από θέματα της κομματικής γραμμής στην περίοδο της αντίστασης και του εμφυλίου, ούτε στην 3η Συνδιάσκεψη του '50, που εξετάστηκε όλη η κομματική πολιτική γύρω από την αντίσταση και τον εμφύλιο, ούτε και στην 6η Ολομέλεια του 1956 όπου καθαιρέθηκε ο
Ζαχαριάδης και ασκήθηκαν οι πρώτες κριτικές για το βίο και την πολιτεία του στο Κόμμα, αναφέρθηκε τίποτα που να αμφισβητεί το γεγονός ότι η 2η Ολομέλεια με τις αποφάσεις της προσανατόλισε το ΚΚΕ και στον ένοπλο αγώνα. Στην 6η Ολομέλεια του 1956 όπου, όπως αναφέραμε, καθαιρέθηκε ο Ζαχαριάδης από ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, ο Γκ. Γκ. Ντεζ στην εισήγηση που έκανε εκμέρους της διεθνούς επιτροπής των έξι αδελφών κομμάτων αναφέρει: "Το φλεβάρη του 1946 η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ πήρε απόφαση να προσανατολιστεί για διεξαγωγή ένοπλου αγώνα" (Πρακτικά 6ης Ολομέλειας 1956 - Μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 24 και Π. Δημητρίου "Η διάσπαση του ΚΚΕ", τόμος β', σελ. 566). Τέλος, στο 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ που έγινε το 1961, ο Κ. Κολιγιάννης στην εισήγησή του αναφέρει: "Σ' αυτή την κρίσιμη για το κίνημα φάση, η ΚΕ του Κόμματος με τις λαθεμένες αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας του 1946, εμμένοντας στη θέση της αποχής από τις εκλογές και προσανατολίζοντας το κόμμα στην ένοπλη πάλη, οδήγησε το κίνημα σε λαθεμένο δρόμο" (Ντοκουμέντα 8ου Συνεδρίου, Εκδόσεις ΠΛΕ, σελ. 100). Επίσης, στην Πολιτική Απόφαση του Συνεδρίου (στο ίδιο, σελ. 155) διαβάζουμε: "Η ΚΕ μπροστά στην πίεση των Άγγλων ιμπεριαλιστών και της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, που έσπρωχναν επίμονα τη χώρα στον εμφύλιο πόλεμο, δεν μπόρεσε να εκτιμήσει σωστά όλη την περίπλοκη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί και αποφάσισε, στη 2η Ολομέλειά της (Φλεβάρης 1946) την αποχή από τις εκλογές και τον προσανατολισμό στην ένοπλη πάλη".
ΜΕΡΟΣ 26ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 28-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Μαρτυρίες από άλλες πηγές Το ερώτημα, αν η 2η Ολομέλεια συζήτησε και αποφάσισε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, επιχείρησαν να απαντήσουν πολλοί ερευνητές, απομνημονευματογράφοι - ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ στα χρόνια του Εμφυλίου - αλλά και ιστορικοί. Σταχυολογούμε ορισμένα απ' αυτά τα δημοσιεύματα, με κριτήριο τις μαρτυρίες, που περιέχουν και που συμπληρώνουν την εικόνα των μαρτυριών, που έχουμε ήδη αναφέρει. Συγκεκριμένα: Ο Μ. Βαφειάδης επιμένει στην άποψή του - ότι, δηλαδή, η 2η Ολομέλεια δεν απασχολήθηκε με το ζήτημα του ένοπλου αγώνα - και στα απομνημονεύματά του που δημοσιοποιήθηκαν προς το τέλος της ζωής του. Συγκεκριμένα, λέει ότι "απόφαση για ένοπλο αγώνα η ολομέλεια δεν πήρε" κι ότι η άποψη πως πάρθηκε απόφαση, κατασκευάστηκε αργότερα (Μ. Βαφειάδης: "Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, σελ. 80 - 88, εκδόσεις "Παπαζήση", 1992). Την αντίθετη ακριβώς άποψη με τον Βαφειάδη υποστηρίζει στα γραπτά του ο Β. Μπαρτζιώτας, που το 1946 ήταν μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στο βιβλίο του "Ο Αγώνας του ΔΣΕ" (Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 27 - 38) ο Μπαρτζιώτας κάνει εκτενή αναφορά στην 2η Ολομέλεια του 1946 και υποστηρίζει ότι σ' αυτήν πάρθηκε απόφαση για προοδευτικό πέρασμα του Κόμματος στην ένοπλη πάλη. Τα ίδια αναφέρει και στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια κομμουνιστής" (εκδόσεις ΣΕ), όπου (σελ. 236) προσθέτει ότι υπήρξε μυστικό εδάφιο στις αποφάσεις της Ολομέλειας, το περιεχόμενο του οποίου
αφορούσε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη μορφή πάλης. Ο Μπαρτζιώτας παρουσιάζει αυτό το εδάφιο, το οποίο, όπως λέει, αντέγραψε από τα αρχεία του ΚΚΕ. Το εδάφιο αυτό - πάντα κατά τον Μπαρτζιώτα - είναι ταυτόσημο με όσα αναφέρει για την 2η Ολομέλεια ο Ν. Ζαχαριάδης στην μπροσούρα του "Καινούργια κατάσταση - καινούργια καθήκοντα". Έχει μια σημασία να αναρωτηθεί κανείς γιατί ο Μπαρτζιώτας δε γνωστοποίησε το μυστικό εδάφιο στο βιβλίο του για το ΔΣΕ - όπου τόσο πολύ χρησιμοποιεί τα προσωπικά του αρχεία (σημειώσεις, ημερολόγια κλπ.), σχετικά με τις συζητήσεις και τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας - αλλά περίμενε να κάνει μια τόσο σημαντική αποκάλυψη σε μεταγενέστερο, εκδοτικά, έργο του!!!
Η μυστική απόφαση παρ' ολίγον να δημοσιευτεί! Την ύπαρξη μυστικού εδαφίου, στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας, που μιλούσε για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη δράση, επιβεβαιώνει, επίσης, ο Τ. Βουρνάς, ο οποίος στηρίζεται - άμεσα ή έμμεσα δεν το γνωρίζουμε - στη μαρτυρία του Π. Ζαβερδινού, στελέχους του "Ριζοσπάστη" στα 1946. Από τον τόμο για τον Εμφύλιο της "Ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας" του Τ. Βουρνά (σελ. 20 - 21) διαβάζουμε: "Η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1946), που αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές του Μάρτη 1946, είχε ένα ιδιαίτερο μυστικό εδάφιο, το οποίο αναφερόταν στην ένοπλη λύση της κρίσης, που είχε προκαλέσει η Δεξιά υπό την επίνευση της αγγλοκρατίας. Όπως ήταν επόμενο, το εδάφιο αυτό της απόφασης δεν έπρεπε να δημοσιευτεί και θα ήταν γνωστό μόνο στα ανώτατα στελέχη της ΚΕ που πήραν μέρος στην 2η Ολομέλεια του Φεβρουαρίου του 1946. Από ένα ολέθριο όμως λάθος της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", η απόφαση εκείνη στάλθηκε στο τυπογραφείο, μαζί με το μυστικό εδάφιο! Πέρασε από τους λινοτύπες, οι οποίοι τη στοιχειοθέτησαν και έφτασε στο διορθωτήριο. Επικεφαλής ήταν τότε ένας πεπειραμένος δημοσιογράφος και καταρτισμένος ιδεολογικά συνάδελφος, ο Παναγιώτης Ζαβερδινός, πεθαμένος πια από το 1973. Όταν έπεσε στο μάτι του το μυστικό εδάφιο, έμεινε εμβρόντητος. Σταμάτησε τη σελιδοποίηση, πήρε τηλέφωνο στα γραφεία του "Ριζοσπάστη" και, τέλος, επικοινώνησε με τον αείμνηστο διευθυντή του, Κώστα Καραγιώργη, στον οποίο εξέθεσε τα συμβαίνοντα στο τυπογραφείο και ιδιαίτερα την αποκάλυψη ενός μυστικού που αγνοούσε η κομματική μάζα. Και τον ρώτησε αν διάλεξαν αυτό τον τρόπο για ν' ανακοινώσουν μια πράξη τεράστιας πολιτικής ευθύνης. Ο Καραγιώργης έμεινε εμβρόντητος και παρακάλεσε το Ζαβερδινό να απαλείψει το μυστικό εδάφιο, όπως και έγινε. Το λάθος οφειλόταν σε αμέλεια του αρχισυντάκτη, ο οποίος έστειλε την απόφαση, όπως την έλαβε από το κόμμα, στο τυπογραφείο!". Ο Β. Μπαρτζιώτας, στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής", σελ. 237 - 238, επιβεβαιώνει τα παραπάνω και προσθέτει ότι το λάθος, που παρ' ολίγο να στοιχίσει τη δημοσίευση του μυστικού εδαφίου δεν ήταν της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", αλλά του Γ. Ιωαννίδη, μέλους της Γραμματείας του τότε ΠΓ. Μάλιστα, ο Μπαρτζιώτας λέει ότι για το θέμα αυτό συγκλήθηκε έκτακτα το ΠΓ, ασκήθηκε κριτική στον Ιωαννίδη και το γεγονός καταγράφηκε στα πρακτικά της συνεδρίασης του οργάνου. Μένει συνεπώς και γι' αυτές τις μαρτυρίες (του Ζαβερδινού, που την έχουμε μέσω του Τ. Βουρνά και του Β. Μπαρτζιώτα, που την έχουμε άμεση) ο ιστορικός να διερευνήσει αν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Μένει, δηλαδή, να εξακριβωθεί αν υπήρξε μυστικό εδάφιο στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας ή, αν αυτό δε βρεθεί, αν είναι καταγραμμένη κριτική προς τον Γ. Ιωαννίδη στα πρακτικά του ΠΓ, σύμφωνα με όσα λέει ο Μπαρτζιώτας.
Η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη Στα πλαίσια της 2ης Ολομέλειας πραγματοποιήθηκε επίσης στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, στην οποία πήραν μέρος στρατιωτικά στελέχη του ΚΚΕ, ο στρατιωτικός σύμβουλος του Κόμματος Θ. Μακρίδης (Έκτορας), οι γραμματείς των Κομματικών Οργανώσεων Περιοχής, που ήταν μέλη της ΚΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης και ο Γ. Ιωαννίδης. Οι γνώμες, για το χρόνο που πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη, διίστανται. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια των εργασιών της Ολομέλειας (Μ. Βαφειάδης) και άλλοι αμέσως μετά τη λήξη των εργασιών αυτών (Β. Μπαρτζιώτας κ. ά.). Πάντως, όλες οι πηγές συμφωνούν ότι η σύσκεψη κράτησε λιγότερο από μια ώρα και δεν κατέληξε σε οριστικές αποφάσεις, αλλά τέθηκαν σκέψεις για το πώς θα έπρεπε να οργανωθεί ο ένοπλος αγώνας. Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, δημοσιευμένες και μη, προκύπτει πως εισηγητής ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης, ενώ υπάρχει η γνώμη πως εισήγηση έκανε και ο Θ. Μακρίδης. Ο τελευταίος - που αρνείται ότι μίλησε στη σύσκεψη - φέρεται ότι πρότεινε αντί του μακρόχρονου αντάρτικου αγώνα, την εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη). Κατά τον Μ. Βαφειάδη, οπαδός της εξέγερσης, στη σύσκεψη εμφανίστηκε και ο τότε ΓΓ της ΚΕ του 24 Φλεβάρη 1946: Μια μέρα πριν οι ΚΚΕ. ("Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, Χίτες, με τη βοήθεια της Αστυνομίας Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, σελ. 83). Την και των Άγγλων, χτύπησαν στην Καισαριανή. Το γεγονός καταγγέλλει ο πρόταση αυτή για ένοπλη εξέγερση ο Μ. "Ριζοσπάστης" και ζητάει τη σύλληψη Βαφειάδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια και τιμωρία των δολοφόνων της ΚΕ, το 1957, τη χαρακτήρισε πραξικόπημα "σαν εκείνα που έχει γνωρίσει αρκετά η χώρα μας στο παρελθόν" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας, Φλεβάρης 1957, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 396). Στην ίδια Ολομέλεια του 1957 ο Θ. Μακρίδης παραδέχτηκε ότι αυτός - μαζί με άλλους στρατιωτικούς - υποστήριζε το σχέδιο της ένοπλης εξέγερσης και κατάληψης της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα. Είπε συγκεκριμένα: "Ένας από τους στρατιωτικούς που τέλος πάντων είχε αυτό το σχέδιο είμαι εγώ... ". Ο Μακρίδης, όμως, αρνείται ότι έκανε οποιαδήποτε εισήγηση στη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη και ξεκαθαρίζει ότι αυτή η σύσκεψη έγινε, αφού πρώτα η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε πολιτική απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στον ένοπλο αγώνα: "Υπενθυμίζω - λέει ο Μακρίδης - σε κείνους που ήταν στη Δεύτερη Ολομέλεια του 1946 και να μαρτυρήσουνε, πρώτα πάρθηκε η πολιτική απόφαση και ύστερα έγινε η στρατιωτική σύσκεψη, στην οποία εγώ δεν άνοιξα το στόμα μου" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας 1957..., σελ. 333-334). Σχετικά με το πού κατέληξε η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, αξιοσημείωτη είναι η μαρτυρία του Μ. Τσάντη, όπως καταγράφηκε στα πρακτικά της 7ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ το 1957. Λέει ο Τσάντης: "Στη σύσκεψη που έγινε μετά (σ. σ. εννοεί μετά την Ολομέλεια της ΚΕ ή μετά τη λήψη απόφασης από την ΚΕ για προετοιμασία του ένοπλου αγώνα), τη λεγόμενη στρατιωτική, που ήταν μια συσκεψούλα πέντε λεφτά, εκεί ζητήθηκαν στοιχεία απ' τις οργανώσεις των περιοχών (τι έχουμε εμείς σε οπλισμό και οργανωμένες δυνάμεις της αυτοάμυνας). Πήρε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης εννοεί) τα στοιχεία και ύστερα - μια και έριξε το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης - με μια μικρή συζήτηση δόθηκε η
λύση ότι δεν μπορεί να γίνει και σταμάτησε αυτού, χωρίς συγκεκριμένη απόφαση. Είπε τότε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης) ότι κάθε περιφέρεια, κάθε περιοχή να κάνει το δικό της σχέδιο ανεξάρτητο και αργότερα θα γίνει ένα κεντρικό". (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας... σελ. 509). Συνεπώς οφείλουμε να συμπεράνουμε πως η σύσκεψη, που το πιο πιθανό είναι να έγινε αφότου η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, ήταν περισσότερο διερευνητικού χαρακτήρα. Δεν πήρε αποφάσεις, δεν επεξεργάστηκε κανένα πολεμικό σχέδιο και άφησε το ζήτημα της οργάνωσης της ένοπλης πάλης στην αρμοδιότητα των κομματικών οργανώσεων, χωρίς συγκεκριμένο κεντρικό κομματικό σχεδιασμό. Την πραγματικότητα αυτή την παραδέχτηκε και ο Ν. Ζαχαριάδης, όπως φαίνεται από την ομιλία του στην 7η Ολομέλεια του 1957.
Ορισμένα συμπεράσματα Από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε παραθέσει γύρω από την 2η Ολομέλεια και τις αποφάσεις της, προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα: Ανατρέπεται πλήρως ο ισχυρισμός ότι η 2η Ολομέλεια δεν ασχολήθηκε με το ζήτημα της ένοπλης πάλης. Το σύνολο των μαρτυριών - πλην αυτής του Μ. Βαφειάδη - συνηγορούν ότι η Ολομέλεια συζήτησε το ζήτημα της ένοπλης πάλης και αποκρυστάλλωσε αυτή τη συζήτηση στην πολιτική της απόφαση, ανεξαρτήτως αν αυτή η αποκρυστάλλωση ταυτίζεται - ή όχι - με τα περίφημα αποσιωπητικά του σημείου 4 του δημοσιευμένου κειμένου. Αν δηλαδή στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μυστικό εδάφιο που μιλά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για την ένοπλη μορφή αγώνα. Βεβαίως, οι μαρτυρίες μελών της τότε ΚΕ και άλλων - που λένε ότι στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μη δημοσιευμένο εδάφιο το οποίο μιλά για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - δεν είναι σωστό να θεωρούνται άνευ αξίας, επειδή μέχρι στιγμής η έρευνα δεν έχει εντοπίσει αυτό το εδάφιο. Αντίθετα, υποχρεώνουν ερευνητές και ιστορικούς να τις λάβουν σοβαρά υπόψη τους, να συνεχίσουν την έρευνα πολύ περισσότερο που το έδαφος παραμένει ακόμη παρθένο - και να εξετάσουν την ορθότητά τους. Αφού, όμως, συζητήθηκε στην Ολομέλεια το ζήτημα του ένοπλου αγώνα, δύο πράγματα μπορεί να συνέβησαν στο σκέλος των αποφάσεων: `Η απορρίφθηκε η σκέψη για προσανατολισμό του κόμματος και σ' αυτή τη μορφή πάλης ή υιοθετήθηκε. Κι επειδή κανένα στοιχείο δεν υπάρχει, που να αφήνει έστω και υπονοούμενο για απόρριψη ενός τέτοιου προσανατολισμού, ο προσανατολισμός αυτός πρέπει να θεωρείται δεδομένος, ως απόφαση της Ολομέλειας, ανεξαρτήτως αν γράφηκε στο χαρτί ή πήρε το χαρακτήρα προφορικής συμφωνίας μεταξύ των μελών της ΚΕ, στη βάση όσων ειπώθηκαν στο πλαίσιο της συζήτησης, όσων ανέπτυξε στην εισήγησή του ο Ν. Ζαχαριάδης και όσων συνοψίστηκαν στον τελικό του λόγο, το περιεχόμενο του οποίου δε μας είναι γνωστό μέχρι σήμερα.
Πολιτική απόφαση χωρίς στρατιωτικό σχέδιο δράσης Η απόφαση της Ολομέλειας, για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - όπως προκύπτει από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας ήταν γενικού χαρακτήρα, δε συνοδευόταν από συγκεκριμένο σχέδιο στρατιωτικής δράσης, αλλά έμενε μόνο στο πολιτικό επίπεδο. Δεν προέβλεπε τη μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στο πεδίο των πολεμικών - στρατιωτικών ενεργειών, αλλά στην - καλύτερη περίπτωση -
έδινε ίσης βαρύτητας σημασία τόσο στην ένοπλη όσο και στην ειρηνική μορφή πάλης. Φαίνεται, όμως και απ' όσα μαρτυρούνται για τη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη που έγινε στα πλαίσια της Ολομέλειας - ότι το στρατιωτικό σχέδιο απασχολούσε τα επιτελεία του κόμματος στη βάση δύο τακτικών: α. Ένοπλη εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα βασικά αστικά κέντρα και β. ξεδίπλωμα του ένοπλου αγώνα από το χωριό προς την πόλη με την οργάνωση και ενίσχυση του αντάρτικου κινήματος, που εκείνο τον καιρό εκφραζόταν από τους καταδιωκόμενους - από την αντίδραση ένοπλους αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Τέλος, με τις αποφάσεις της η Ολομέλεια - πιθανόν λόγω αυταπατών που έτρεφε η ηγεσία του Κόμματος για την ύπαρξη περιθωρίων ειρηνικών εξελίξεων ή για άλλους λόγους - δε συνέδεε το ζήτημα του ένοπλου αγώνα με το ζήτημα κατάληψης της εξουσίας. Απλά, έβλεπε την ένοπλη πάλη - σε μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη βάση απ' ό,τι στο παρελθόν - ως μέσο πίεσης του αντιπάλου, για σταμάτημα από μέρους του, του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου και δρομολόγησης ειρηνικών εξελίξεων γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Ταυτόχρονα, έβλεπε περισσότερο πιθανό από τον προηγούμενο χρόνο και το ενδεχόμενο ολικού περάσματος της κομματικής δουλιάς στην ένοπλη πάλη, αλλά - πέραν των διακηρύξεων για προετοιμασία - άφηνε για το μέλλον την αντιμετώπιση των προβλημάτων που πήγαζαν απ' αυτό το ενδεχόμενο. Γεγονός που αφ' ενός, οδηγούσε σε μια τακτική "βλέποντας και κάνοντας", αφήνοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων στον αντίπαλο και αφ' ετέρου, ξαναφέρνει και πάλι στην επιφάνεια τις προαναφερόμενες αυταπάτες για ομαλές εξελίξεις. Συνεπώς, όταν γίνεται λόγος γι' αυτές τις αποφάσεις, είναι σωστό να λέγεται ότι προσανατόλισαν το Κόμμα και στον ένοπλο αγώνα. Δεν είναι σωστό να μηδενίζεται - ως μη γενόμενος ή ως μη απόφαση - ο προσανατολισμός του κόμματος προς αυτή την κατεύθυνση. Ισα - ίσα που ένας τέτοιος προσανατολισμός πρέπει να αναγνωρίζεται. Η όποια κριτική των αποφάσεων, μάλλον πρέπει να επικεντρωθεί στο γεγονός - όπως δείχνουν όλα τα σχετικά στοιχεία - ότι ο προσανατολισμός έμεινε στο επίπεδο της πολιτικής απόφασης. Δεν αντιμετώπισε τα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτόν και πολύ περισσότερο δεν αποφάσισε άμεση μεταφορά του κέντρου βάρους της δράσης του Κόμματος στην ένοπλη πάλη.
ΜΕΡΟΣ 27ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 29-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08 Πάντοτε τα εσωτερικά προβλήματα μιας χώρας αλληλοδιαπλέκονται με τις διεθνείς εξελίξεις και ποτέ ένα εσωτερικό πρόβλημα δεν κλείνεται αποκλειστικά μέσα στα σύνορά της. Συνεπώς, το ελληνικό ζήτημα της περιόδου 1944 - 1949 δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση του κανόνα, πολύ περισσότερο δε, που η αγγλική επέμβαση στην Ελλάδα - αμέσως μετά την απελευθέρωση - εκ των πραγμάτων το διεθνοποίησε. Έτσι, δίπλα στην τακτική της αντίδρασης - ντόπιας και ξένης - το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα όφειλαν να αντιτάξουν ανάλογη τακτική, αναζητώντας διεθνή στηρίγματα στη δική τους πολιτική, ούτως ώστε μέσω αυτής της διεθνοποίησης του ελληνικού ζητήματος να αντισταθμίζεται και ως ένα βαθμό να εξουδετερώνεται η πρακτική του αντιπάλου, με σκοπό την εξεύρεση λύσης, που θα ικανοποιούσε τις λαϊκές απαιτήσεις. Και ήταν φυσικό και επόμενο, για το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, να αναζητήσουν τους πραγματικούς τους συμμάχους στα λαϊκά - δημοκρατικά κινήματα στην Ευρώπη, στα κομμουνιστικά
κόμματα, στην ΕΣΣΔ και στο ΚΚΣΕ, στις νεοσύστατες λαϊκές δημοκρατίες και κυρίως σ' αυτές της Βαλκανικής Χερσονήσου. Πολλοί ιστορικοί, ερευνητές και άλλοι συγγραφείς της περιόδου του εμφυλίου βάζουν στο ίδιο τσουβάλι τις διεθνείς σχέσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, μ' αυτές που ανέπτυξε η ντόπια αντίδραση στην περίοδο που μελετάμε. Έτσι, εμφανίζουν τη μεταπελευθερωτική Ελλάδα, ως μια σκακιέρα, στην οποία ανταγωνίζονταν ξένα συμφέροντα, τα οποία χρησιμοποιούσαν για ιδίον όφελος τα εσωτερικά προβλήματα και τους κοινωνικοπολιτικούς ανταγωνισμούς που αναπτύσσονταν στη χώρα. Κι αφού το πράττουν αυτό, είτε καταλήγουν στο δακρύβρεχτο συμπέρασμα, πως "όλοι στην Ελλάδα, και δεξιοί και αριστεροί, κεφαλαιούχοι και λαϊκές μάζες υπήρξαν θύματα της πολιτικής των ξένων" - είτε αποδίδουν ίσες ευθύνες στο ΚΚΕ και στην ντόπια αντίδραση, για την πορεία που πήραν τα πράγματα με το ξέσπασμα του εμφυλίου και την κατάληξη που αυτός είχε. Η κατ' αυτόν τον τρόπο προσέγγιση της διεθνούς διάστασης του ελληνικού ζητήματος της περιόδου 1945 - 1949 είναι απλοϊκή και - λιγότερο ή περισσότερο - σκόπιμη. Πάντως, όπως και να 'χει, είναι μια προσέγγιση που διαστρεβλώνει την ιστορική πραγματικότητα και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει - εκ των πραγμάτων - δημιουργούν την εντύπωση πως έχουμε να κάνουμε με συνειδητό δόλο. Στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα αναμφισβήτητα εκδηλώθηκε διεθνής ανταγωνισμός συμφερόντων, ο οποίος μπορεί να ερμηνευτεί ορθά, μόνον αν εξεταστεί στα πλαίσια της διεθνούς διάστασης της ταξικής πάλης και με γνώμονα τον τότε διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Ο ψυχροπολεμικός, άλλωστε, λόγος του Τσόρτσιλ στο Φούλτον και το δόγμα Τρούμαν είναι αρκετή απόδειξη γι' αυτό. Επίσης, δεν πρέπει να μας διαφεύγει, πως αν δεν υπήρχε η αγγλική επέμβαση και κατοχή, η λύση του ελληνικού ζητήματος θα ήταν θέμα ορισμένων ημερών, αν όχι ωρών, και μάλιστα θα ήταν ομαλή και ειρηνική. Ήταν τέτοιος ο εσωτερικός συσχετισμός δυνάμεων, που το ΚΚΕ και το ΕΑΜ δεν είχαν κανένα λόγο να αναζητήσουν ξένη βοήθεια για την επίτευξη των πολιτικών τους επιδιώξεων. Κι αυτό ίσχυε και το 1946, όταν άρχισε να φουντώνει ο εμφύλιος πόλεμος. Και τότε ακόμη, αν σταματούσε η ξένη ιμπεριαλιστική επέμβαση, πάλι τα πράγματα θα έπαιρναν το δρόμο τους, χωρίς το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα της χώρας να χρειάζεται ξένη βοήθεια. Τέλος, ελλείψει ξένης επεμβάσεως στην Ελλάδα, ούτε οι διεθνείς σύμμαχοι του ΚΚΕ και του ΕΑΜικού κινήματος θα είχαν κανένα λόγο να αναμειχθούν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στις ελληνικές υποθέσεις. Αυτή είναι η πραγματικότητα κι αυτή την πραγματικότητα παρακάμπτουν όσοι έντεχνα βάζουν στο ίδιο τσουβάλι την όποια βοήθεια της ΕΣΣΔ και των λαϊκών δημοκρατιών στο ελληνικό κίνημα, με την ωμή επέμβαση του αγγλικού και στη συνέχεια του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Για τη διεθνή διάσταση του ελληνικού ζητήματος από την πλευρά της ντόπιας αντίδρασης έχουμε μιλήσει αναλυτικά κι έχουμε υπογραμμίσει την πολιτική του ιμπεριαλισμού - και τις συνέπειες που αυτή είχε - στην Ελλάδα. Αξίζει, όμως, να δούμε και τις διεθνείς επαφές και σχέσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜικού κινήματος αυτό το διάστημα, ιδιαίτερα δε την περίοδο 1946 - 1947, μέχρι και τη στιγμή που πραγματοποιείται η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, όπου λαμβάνεται η απόφαση για μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στις ένοπλες μορφές δράσης. Η περίοδος αυτή έχει χαρακτηριστεί, σαν η πιο κρίσιμη για την προώθηση των σκοπών του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Κι αυτό, γιατί είναι ευρέως αποδεκτό, πως οι διάφορες αυταπάτες και οι ταλαντεύσεις, που σφράγισαν - στον ένα ή άλλο βαθμό - τη δράση της ηγεσίας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στο διάστημα 1946 - 47, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη και τελική έκβαση του
αγώνα. Η εξέταση, επομένως, των διεθνών επαφών και σχέσεων του ΚΚΕ αυτό το διάστημα, είναι απαραίτητη για τη συνολική ερμηνεία της πολιτικής και της δράσης του κινήματος και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας του αγώνα του ΔΣΕ.
ΚΚΕ - ΕΑΜ Οι διεθνείς επαφές πριν τη 2η Ολομέλεια της ΚΕ Από τα τέλη του 1945 - όπως προκύπτει από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε υπόψη μας - στην ηγεσία του ΚΚΕ αποκρυσταλλώνεται η εκτίμηση, ότι τα πράγματα στην Ελλάδα οδηγούνται σε ρήξη. Οι τελευταίες ελπίδες του ΕΑΜικού κινήματος, ότι η κυβέρνηση Σοφούλη - για την οποία στην αρχή είχε εκδηλώσει ανοιχτά την ανοχή του - μπορούσε να εξασφαλίσει τις ελάχιστες προϋποθέσεις ειρηνικών εξελίξεων στη χώρα, εξανεμίστηκαν. Η κυβέρνηση αυτή, όχι μόνο δεν έκανε τίποτα για να αντιμετωπίσει τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, αλλά δέσμια των Εγγλέζων υπηρέτησε πιστά τα σχέδια της αντίδρασης. Έτσι, γρήγορα το ΕΑΜ εγκατέλειψε τη στάση ανοχής και επέστρεψε στη θέση της μαχητικής αντιπολίτευσης. Το Δεκέμβρη του 1945 αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, αποτελούμενη από τους Μ. Παρτσαλίδη, Ν. Γρηγοριάδη και Αλκ. Λούλη, ξεκίνησε κύκλο επισκέψεων στις πρωτεύουσες των Αγγλίας, Γαλλίας και ΕΣΣΔ, με σκοπό να ενημερώσει για την κατάσταση στην Ελλάδα και να ζητήσει τη συμπαράσταση της διεθνούς κοινής γνώμης. Ο Μ. Παρτσαλίδης μάλιστα είχε ειδική κομματική αποστολή να ενημερώσει τα αδελφά κόμματα, ότι τα πράγματα στην Ελλάδα οδηγούνταν σε ένοπλη αντιπαράθεση και να ζητήσει τη συμβουλή τους, για το πώς έπρεπε να ενεργήσει το ΚΚΕ. Η αντιπροσωπεία θα φτάσει στη Μόσχα το Γενάρη του 1946, όπου ο Παρτσαλίδης θα συναντηθεί με τα μέλη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του ΚΚΣΕ Μπαράνοφ, Πετρόφ και Ζμίχοφ, στις 18/1/1946. Ακόμη, θα ζητήσει συνάντηση με τους Στάλιν - Μολότοφ, χωρίς να καταφέρει τελικά να συναντηθεί μαζί τους. Τέλος, στις 31/1/1946 θα καταθέσει υπόμνημα προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, στο οποίο θα εκθέσει την κατάσταση στην Ελλάδα και τις προοπτικές που ξανοίγονταν. Για τις επαφές του Παρτσαλίδη στη Μόσχα βρίσκουμε πληροφορίες στα δικά του γραπτά, αλλά και σε όσα συζητήθηκαν σε κομματικά Σώματα, τα οποία και θα παραθέσουμε στη συνέχεια. Ξεχωριστό επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσα ανακοίνωσε στο συνέδριο των ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας), στις 3 - 4 Μάη 1996, η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου, η οποία μελέτησε το θέμα μέσα από τα σοβιετικά αρχεία. Σύμφωνα με την Ι. Παπαθανασίου, εκείνο που συζήτησε με τους Σοβιετικούς αξιωματούχους, ο Μ. Παρτσαλίδης στη Μόσχα, είναι η προοπτική του ένοπλου αγώνα στην Ελλάδα και τίποτε άλλο. "Σίγουρα αναφέρει η Ι. Παπαθανασίου στην ανακοίνωσή της στο συνέδριο των ΑΣΚΙ,
που προαναφέραμε - η επαναστατική στρατηγική, που υιοθετεί το ΚΚΕ από το 1945, έχει δύο όψεις: αυτή της κοινοβουλευτικής εξέλιξης και την άλλη της ένοπλης αναμέτρησης. Ο στόχος είναι ένας: Εξουσία και αναδημιουργία μιας δημοκρατικής Ελλάδας. Αυτή την εναλλακτική τακτική της ένοπλης αναμέτρησης διαπραγματεύεται ο Μ. Παρτσαλίδης στο υπόμνημά του προς τους Σοβιετικούς ηγέτες. Θεωρώντας δεδομένη την απόλυτη πλειοψηφία του συνασπισμού του ΕΑΜ στην περίπτωση διεξαγωγής των εκλογών από μια αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, με την υποχρεωτική συμμετοχή των εκπροσώπων του, δε θέτει ούτε το ζήτημα της αποχής από τις εκλογές, ούτε συζητά για τους όρους που θα διασφαλίσουν το ενδεχόμενο της δημοκρατικής κοινοβουλευτικής μετάβασης. Επικεντρώνει στο ενδεχόμενο της σύγκρουσης". Όμως, τι έγραφε σ' αυτό το υπόμνημα ο Μ. Παρτσαλίδης; Μη έχοντάς το ολόκληρο στα χέρια μας, θα αρκεστούμε σε όσα περιλαμβάνονται απ' αυτό το υπόμνημα στην προαναφερόμενη ανακοίνωση της ιστορικού Ι. Παπαθανασίου.
Το υπόμνημα του Μ. Παρτσαλίδη στο ΚΚΣΕ "Υπάρχει - έγραφε στο υπόμνημά του ο Παρτσαλίδης - η πεποίθηση πως πολύ δύσκολα μπορούμε να βγούμε από τη σημερινή κατάσταση "ειρηνικά". Με τους Εγγλέζους δεν είναι εύκολο να ξεμπλέξουμε. Η κατάσταση αναπόφευκτα οξύνεται συνεχώς. Τουλάχιστον τυπικές συγκρούσεις των οπλισμένων ομάδων μας (που σήμερα αποτελούνται από στελέχη του ΕΛΑΣ που καταδιώκονται) με τις φασιστικές συμμορίες και τις δυνάμεις του κράτους θα 'χουμε. Νομίζω πως οι συνθήκες σήμερα είναι ευνοϊκότερες από το Δεκέμβρη του 1944 για τέτοιου είδους ενδεχόμενο. α) Η οριστική συντριβή του χιτλερισμού ετελείωσε και η Σοβιετική Ένωση μπορεί να θέσει σήμερα, ήδη το έθεσε καθαρά, το ελληνικό ζήτημα. β) Στις γειτονικές χώρες τα δημοκρατικά καθεστώτα σταθεροποιούνται. γ) Στην ίδια την Αγγλία ο λαός δεν μπορεί να χωνέψει πως οι αγγλικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της εργατικής, μεταχειρίζονται έτσι την Ελλάδα. δ) Σ' όλο τον κόσμο οι συμπάθειες για το ανερχόμενο κίνημα της εθνικής αντίστασης στην Ελλάδα είναι ζωηρές. Φυσικά εμείς πρέπει να εκμεταλλευτούμε και την πιο ελάχιστη δυνατότητα για ειρηνική και δημοκρατική εξέλιξη. Αλλά στο μεταξύ προετοιμαζόμαστε και οργανωτικο - τεχνικά και για την άμυνα ενάντια σε πραξικοπηματική επίθεση της αντίδρασης και για πέρασμα στην ενεργητική αντεπίθεση". Ακόμη, ο Παρτσαλίδης υπογράμμιζε, ότι "ο ελληνικός λαός στο άπειρο δεν μπορεί να ανεχτεί τη σημερινή φασιστική τρομοκρατία. Θα αναγκαστεί στο τέλος να απαντήσει με τα ίδια μέσα στη δολοφονική τρομοκρατία". Ο Παρτσαλίδης ενημέρωσε επίσης τους Σοβιετικούς αξιωματούχους, με τους οποίους συναντήθηκε, για τις συζητήσεις που είχε στην Αγγλία με τον ηγέτη του ΚΚ Βρετανίας, Χ. Πόλιτ. "Ο σ. Παρτσαλίδης - έγραφαν οι συνομιλητές του προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ - είχε προσωπική συνάντηση με το ,σ. Politt, τον οποίο παρακάλεσε να του απαντήσει στο εξής ζήτημα: Πώς θα συμπεριφερθεί το ΚΚ Αγγλίας σε περίπτωση εμφύλιας σύγκρουσης στην Ελλάδα; Όπως μας είπε ο Παρτσαλίδης, ο Πόλιτ απάντησε ότι το ΕΑΜ και οι Έλληνες κομμουνιστές είναι υποχρεωμένοι να υπολογίζουν ότι οι σχέσεις μεταξύ ΕΣΣΔ και Αγγλίας είναι τεταμένες, έτσι όπως ήταν το 1939. Γι' αυτό είναι ανάγκη να επιδείξουν προσοχή και να πάρουν όλα τα μέτρα, ώστε να αποφύγουν τον εμφύλιο πόλεμο" (Ι. Παπαθανασίου: Ανακοίνωση στο Συνέδριο των ΑΣΚΙ, 4 - 5/5/1996).
Αξία, βεβαίως, δεν έχει μόνο τι ο Παρτσαλίδης συζήτησε στη Μόσχα αλλά και τι οι Σοβιετικοί απάντησαν σε όσα τους είπε. Οι πληροφορίες που έχουμε σ' αυτό το θέμα είναι επίσης αξιοπρόσεκτες.
Η απάντηση των Σοβιετικών Από τα αποτελέσματα που είχαν οι συναντήσεις του Παρτσαλίδης στη Μόσχα, εκείνο που είναι περισσότερο γνωστό αφορά τη συμβουλή να πάρει μέρος το ΚΚΕ και το ΕΑΜ στις εκλογές. Συνειδητά ή ασυνείδητα αυτή η πλευρά των συναντήσεων της Μόσχας προβλήθηκε περισσότερο, επισκιάζοντας την άλλη, την πιο σημαντική, που σχετιζόταν με την προοπτική της ένοπλης σύγκρουσης στην Ελλάδα και τη στάση που έπρεπε κατά τη γνώμη του ΚΚΣΕ - να κρατήσει το ΚΚΕ. Να, τι λέει σχετικά πάνω σ' αυτό το ζήτημα, ο ίδιος ο Παρτσαλίδης στο βιβλίο του "Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης" (Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, 1978, σελ. 199): "Κατά την επίσκεψη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Μόσχα, στις αρχές του 1946, μου δόθηκε η ευκαιρία να ενημερώσω τους συντρόφους του Τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων της ΚΕ του αδελφού κόμματος για την προοπτική της ηγεσίας του Κόμματός μας σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα. Τόνισα πως με τις συνεχιζόμενες σφαγές των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης φαίνεται πολύ δύσκολη η αποφυγή της ένοπλης αναμέτρησης. Ελπίζουμε πως τώρα δεν υπάρχουν τα εμπόδια του πολέμου για την πλήρη ανάπτυξη της συμπαράστασης προς το λαό μας. Η συμβουλή της καθοδήγησης του ΚΚΣΕ ήτανε: Τώρα να πάρετε μέρος στις εκλογές. Μετά βλέποντας και κάνοντας. Ανάλογα με την εξέλιξη της κατάστασης τότε, το κέντρο βάρους θα μπορούσατε να το ρίξετε πότε στις νόμιμες μορφές πάλης και πότε στον ένοπλο αγώνα". Άκρως ενδιαφέροντα πάνω στο θέμα που εξετάζουμε είναι και όσα κατέθεσε ο Μ. Παρτσαλίδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1950. "Η υπόδειξη της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) για συμμετοχή μας στις εκλογές - είπε μιλώντας στην Ολομέλεια ο Μ. Παρτσαλίδης - είχε το νόημα που σας είπα. Θα μπορούσαμε, ανάλογα με τις εξελίξεις, πότε το κέντρο βάρους να το ρίξουμε στον ένοπλο αγώνα, πότε στις νόμιμες μορφές. Και όπως είναι γνωστό, συνοδευόταν με μία άλλη υπόδειξη, ότι αυτή τη στιγμή πανελλαδική εξέγερση δεν είναι σκόπιμη. Άλλο το ζήτημα της ένοπλης αυτοάμυνας, που αναπτυσσόταν και δεν μπορούσε παρά ν' αναπτυχθεί" ("Η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 14 - 18/5/1950, εισηγήσεις, λόγοι, αποφάσεις, μόνο για εσωκομματική χρήση", σελ. 36). Από τα παραπάνω, προκύπτει πως η συμβουλή του ΚΚΣΕ προς το ΚΚΕ ήταν η χρήση όλων των μορφών πάλης, ανάλογα με τις κάθε φορά συνθήκες, χωρίς την εγκατάλειψη, όμως, των ειρηνικών μαζικών πολιτικών μορφών πάλης και της αξιοποίησης των όποιων δυνατοτήτων υπήρχαν για ομαλές εξελίξεις. Αξιοσημείωτη δε, είναι η μαρτυρία του Παρτσαλίδη πως το ΚΚΣΕ συμβούλευε να μην επιχειρηθεί, προς το παρόν, ένοπλη πανελλαδική εξέγερση. Ίσως, εδώ βρίσκεται η εξήγηση, γιατί στο ΚΚΕ, μετά τη 2η Ολομέλεια, δεν ξανατέθηκε τέτοιο ζήτημα.
Η συμβουλή του Δημητρόφ Κλείνοντας το θέμα των διεθνών επαφών του ΚΚΕ, πριν τη σύγκλιση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι συναντήσεις με αδελφά κόμματα και με τον Βούλγαρο κομμουνιστή ηγέτη Γκ. Δημητρόφ, είχε αυτό το διάστημα, για λογαριασμό του ΚΚΕ, και ο Π. Ρούσος. Σύμφωνα με όσα ό ίδιος ο Ρούσος κατέθεσε μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ
το 1957, ο Δημητρόφ "συνιστούσε για κείνη τη στιγμή, κείνη την περίοδο, περίοδο της 2ης Ολομέλειας, να συνεχίσουμε την ανάπτυξη της μαζικής πάλης, να συμμετάσχουμε στις εκλογές, να διαφυλάξουμε την ΕΑΜική συμμαχία, να δημιουργήσουμε καλύτερες προϋποθέσεις πάλης" ("Πρακτικά 7ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, 1957", μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 171).
ΜΕΡΟΣ 28ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 30-11-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
ΜΕΤΑ ΤΗ 2Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ Νέος κύκλος διεθνών επαφών του ΚΚΕ Ο Ζαχαριάδης στο εξωτερικό Μετά τη 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - και αφού γύρισε η ΕΑΜική αντιπροσωπεία (Μ. Παρτσαλίδης και Π. Ρούσος) από το εξωτερικό - ένας νέος κύκλος διεθνών επαφών του Κόμματος άνοιξε, αυτή τη φορά από τον ίδιο το Ν. Ζαχαριάδη. Στις 20 Μάρτη του 1946, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, συνοδευόμενος από τον Μ. Πορφυρογένη, αναχώρησε για το εξωτερικό, με σκοπό να παραστεί στο συνέδριο του ΚΚ της Τσεχοσλοβακίας. Με την ευκαιρία αυτή, πραγματοποίησε συναντήσεις με ηγετικά στελέχη κομμουνιστικών κομμάτων, ιδιαίτερα δε των κομμάτων της βαλκανικής χερσονήσου και συζήτησε μαζί τους την κατάσταση στην Ελλάδα και τις προοπτικές του αγώνα του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο Ζαχαριάδης δεν περιορίστηκε στις συναντήσεις αυτές, αλλά ταξίδεψε και στη Μόσχα, όπου είχε συνάντηση με τη σοβιετική ηγεσία και τον ίδιο τον Στάλιν. Γι' αυτό το ταξίδι του Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ένωση, έχουν γράψει ο Λ. Ελευθερίου ("Συνομιλίες με το Νίκο Ζαχαριάδη", εκδόσεις "Κένταυρος", σελ. 34 - 35), ο οποίος λέει ότι στηρίζεται σε προσωπική μαρτυρία του τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Π. Ρούσσος με πολύ γενικό τρόπο ("Μεγάλη Πενταετία", τόμος β`, σελ. 418 - 430) και άλλοι. Περισσότερα, όμως, στοιχεία - αδιάσειστα - γύρω από αυτό το θέμα, δεν έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας κι έτσι είμαστε είμαστε υποχρεωμένοι απλώς να καταγράψουμε τις μαρτυρίες, χωρίς να επεκταθούμε περισσότερο και χωρίς να είμαστε σε θέση να τις επιβεβαιώσουμε. Άλλωστε, ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, αν και είχε σημαντικούς λόγους να επικαλεστεί την προαναφερόμενη συνάντησή του με τον Στάλιν, το 1956 - τότε που τον χτυπούσαν από παντού για τις επιλογές του, σχετικά με τον Εμφύλιο - δεν το έπραξε, ενώ έκανε λόγο για όλες τις άλλες διεθνείς επαφές, που είχε την άνοιξη του 1946. Μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το Φλεβάρη του 1957, είπε μεταξύ άλλων: "Όταν πήγαμε με το Μιλτιάδη τον Πορφυρογένη για το συνέδριο του Τσεχοσλοβάκικου Κόμματος, εγώ είδα και τον Τίτο και την ηγεσία του γιουγκοσλάβικου κόμματος και τους συντρόφους του αλβανικού κόμματος και τον Δημητρόφ πήγα και τον είδα. Έβαλα τη γραμμή της 2ης Ολομέλειας. Εκείνο που τόνισε ο Δημητρόφ είναι ακριβώς αυτό. Προοδευτικό πέρασμα στον ένοπλο αγώνα" ("Πρακτικά 7ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, 1957", μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 209 και Π. Δημητρίου: "Η διάσπαση του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 94).
Η συνάντηση με τον Δημητρόφ Για τη συνάντηση του Ζαχαριάδη με τον Δημητρόφ, έχουμε ορισμένα στοιχεία παραπάνω, τα οποία προέρχονται από την ανακοίνωση της ιστορικού Ι. Παπαθανασίου στο συνέδριο των ΑΣΚΙ, που πραγματοποιήθηκε στις 4 - 5/5/1996. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία που συγκέντρωσε η Ι. Παπαθανασίου, από έρευνα στα σοβιετικά αρχεία, ο Ν. Ζαχαριάδης συναντήθηκε με τον Δημητρόφ στη Σόφια και αφού συνομίλησε μαζί του, του παρέδωσε υπόμνημα, με τίτλο "Σύντομες σημειώσεις για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα". Το υπόμνημα αυτό, ο Βούλγαρος κομμουνιστής ηγέτης το παρέδωσε στα στελέχη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του ΚΚΣΕ Μπαράνοφ και Μοσέτοφ, οι οποίοι και το συμπεριέλαβαν στην έκθεσή τους προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ. Την έκθεση αυτή παρέλαβε ο Σουσλώφ στις 26/4/1946 και την επομένη ενημέρωσε για το περιεχόμενό της τους Μαλένκοφ, Μπέρια και Ζντάντοφ. Οι πληροφορίες, που παρουσίασε η ιστορικός Ι. Παπαθανασίου, στην ανακοίνωσή της στο συνέδριο των ΑΣΚΙ, γύρω από το υπόμνημα του Ζαχαριάδη στον Δημητρόφ, αντλούνται όλες από την προαναφερόμενη έκθεση των Μπαράνοφ και Μοσέτοφ προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ. Σύμφωνα, λοιπόν, μ' αυτή την έκθεση, ο Ζαχαριάδης στο υπόμνημά του δίνει στοιχεία για την κατάσταση του Κόμματος και του κινήματος στην Ελλάδα. Ενημερώνει, επίσης, για τη στρατιωτική οργάνωση του Κόμματος και ζητάει τη βοήθεια των αδελφών κομμάτων προς το ΚΚΕ. Λέει, συγκεκριμένα, η έκθεση των δύο Σοβιετικών αξιωματούχων: "Όσον αφορά στην πρακτική βοήθεια που υπολογίζει το ΚΚΕ, ο σ. Ζαχαριάδης υποδεικνύει τα παρακάτω: 1. Δημιουργία σε Γιουγκοσλαβία, Αλβανία και Βουλγαρία κέντρων εκπαίδευσης 8.000 στελεχών, αξιωματικών και μαχητών, που θα κατανεμηθούν ως εξής: 4.000 στη Γιουγκοσλαβία και από 2.000 στην Αλβανία και τη Βουλγαρία. 2. Να σκεφτούμε το ζήτημα της ενίσχυσης με πολεμικό υλικό του αγώνα μας, το οποίο πρέπει να επιλυθεί μέσω Γιουγκοσλαβίας. 3. Να οργανώσουμε στα μεγάλα κέντρα των βαλκανικών χωρών και των χωρών της Ευρώπης κέντρα πληροφόρησης και βοήθειας για την Ελλάδα και από την Ελλάδα. 4. Να δοθεί βοήθεια σε εκδοτικά μέσα στο ΚΚΕ, με την αποστολή τυπογραφικών μηχανών και χαρτιού". Είναι σαφές, απ' όσα έχουμε αναφέρει, πως οι συναντήσεις του Ζαχαριάδη με τα αδελφά κόμματα, κυρίως της Βαλκανικής, επιβεβαιώνουν τη θέση του ΚΚΕ - και τη συμφωνία, αλλά και υπόδειξη των άλλων κομμάτων - για προοδευτικό πέρασμα στην ένοπλη πάλη, ανάλογα με τις εσωτερικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Η βοήθεια δε, που ζητάει ο ηγέτης του ΚΚΕ από τα αδελφά κόμματα, εντάσσεται ακριβώς σ' αυτήν την προοπτική.
Μόνιμη κομματική αποστολή στο εξωτερικό Μια έκθεση στα αδελφά κόμματα Οι διεθνείς επαφές του ΚΚΕ θα ενταθούν το καλοκαίρι του '46 και τούτο είναι εξηγήσιμο, αφού, μετά τις εκλογές του Μάρτη, η ντόπια και ξένη αντίδραση όξυναν με την πολιτική τους τις εσωτερικές αντιθέσεις, αύξησαν στο έπακρο τα μέτρα καταστολής κατά του ΕΑΜικού κινήματος, κατέστησαν τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία υπόθεση του κράτους. Τα πράγματα συνεπώς, οδηγούνταν με μαθηματική ακρίβεια προς τον εμφύλιο πόλεμο και το ΚΚΕ όφειλε να λάβει υπόψη του τη νέα κατάσταση, φροντίζοντας να
προετοιμαστεί για την αντιμετώπισή της. Αυτό, εκ των πραγμάτων, σήμαινε την υλικοτεχνική προετοιμασία του Κόμματος, ούτως ώστε να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει το πολεμικό μένος των αντιπάλων του, με τα ίδια μέσα που αυτοί χρησιμοποιούσαν. Ταυτόχρονα, σήμαινε και τη λήψη των απαραίτητων μέτρων για αποφασιστικό ξεδίπλωμα της παράνομης δουλιάς, αφού τα νόμιμα μέσα συνεχώς περιορίζονταν. Έτσι, τον Αύγουστο του '46 αντιπροσωπεία του Κόμματος, αποτελούμενη από τους Γ. Ιωαννίδη και Π. Ρούσο, φεύγει για το Βελιγράδι, με σκοπό να αποκαταστήσει μια μόνιμη επαφή με τα κομμουνιστικά κόμματα της Βαλκανικής Χερσονήσου και το ΚΚΣΕ και να εξασφαλίσει την απαραίτητη βοήθεια, για την ενίσχυση του Κόμματος και του αντάρτικου κινήματος. Στο Βελιγράδι, η αντιπροσωπεία θα φτάσει στις 25 Αυγούστου και στις 28 του ιδίου μήνα θα ταξιδέψει για τη Σόφια με σκοπό να έχει συνάντηση με το Δημητρόφ. Στόχος της αντιπροσωπείας είναι να πάει, αν είναι δυνατόν, και στη Σοβιετική Ένωση, αλλά αυτό το ταξίδι δεν έγινε κατορθωτό, όπως δεν έγινε κατορθωτή και η συνάντηση με τον Δημητρόφ, ο οποίος εκείνο το διάστημα έλειπε από τη βουλγάρικη πρωτεύουσα. Τελικά, η συνάντηση με το Βούλγαρο κομμουνιστή ηγέτη θα πραγματοποιηθεί λίγες μέρες μετά, πιθανόν στις 12 Σεπτέμβρη του 1946. Στα πλαίσια αυτής της συνάντησης, ο Ιωαννίδης θα επιδώσει εκ μέρους του ΚΚΕ έκθεση προς τα αδελφά κόμματα, που φέρει ημερομηνία 12/9/46 και τίτλο "Η κατάσταση στην Ελλάδα και τα επείγοντα προβλήματα του κινήματός μας". Η έκθεση αυτή βρίσκεται στο "Αρχείο ΚΚΕ ΑΣΚΙ" - με αριθμό αρχειοθέτησης Κ383/Φ: 20/33/1 - απ' όπου και λάβαμε γνώση της.
Η έκθεση προς τα αδελφά κόμματα Η έκθεση, σκιαγραφώντας την κατάσταση στην Ελλάδα, σημειώνει τα εξής: "Με τις ψευτοεκλογές στις 31 του Μάρτη η βρετανική πολιτική ανέδειξε στην εξουσία στην Ελλάδα τη μοναρχοφασιστική παράταξη (Λαϊκό Κόμμα κλπ.) με σκοπό να πνίξει το Λαϊκό Δημοκρατικό Κίνημα και να προετοιμάσει την παλινόρθωση της μοναρχίας και του βασιλιά Γεωργίου σαν του πιο πιστού υπηρέτη της για τη στερέωση της θέσης των Άγγλων στην Ελλάδα. Το δημοψήφισμα την 1/9/46, οργανωμένο μέσα σε πρωτάκουστες συνθήκες τρομοκρατίας και νοθείας, επισφραγίζει την επικράτηση του μοναρχοφασισμού και ανοίγει νέα περίοδο οξύτατων εσωτερικών αγώνων, οδηγεί στη γενίκευση του εμφυλίου πολέμου και διεθνείς περιπλοκές. Οποιαδήποτε βρετανική "μανούβρα" δεν αλλάζει αυτές τις
βασικές διαπιστώσεις. Η κατάκτηση των δημοκρατικών ελευθεριών είναι έργο αποκλειστικό της πάλης του λαού με την επικουρία των άλλων φιλελευθέρων λαών. Το γεγονός ότι παρά την καταφανή αντίθεση της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, η Μ. Βρετανία κατέφυγε στη βίαιη, απροκάλυπτη παλινόρθωση της χρεοκοπημένης προδοτικής και φασιστικής μοναρχίας, δείχνει πόσο σκληρά παλεύει και θα παλέψει για τη στρατηγική θέση της στην Ελλάδα, σαν ορμητήριο ενάντια στις Βαλκανικές Δημοκρατίες και στη Σοβιετική Ένωση. Η δήλωση του Μοντγκόμερι στη μυστική σύσκεψη του ελληνικού Γενικού Επιτελείου, που μας έγινε γνωστή, δείχνει τις τάσεις της βρετανικής πολιτικής και βεβαιώνεται από τα γεγονότα: (Να κρατήσουμε την Ελλάδα, που αποτελεί τη δεξιά λαβή κατά της ΕΣΣΔ και γι' αυτό πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τη σοβιετική πέμπτη φάλαγγα, δηλ. το ΚΚΕ). Τίποτα δε γίνεται στην Ελλάδα χωρίς τη γνώση και τη γνώμη των Άγγλων".
Η δύναμη του ΚΚΕ Στη συνέχεια της έκθεσης σκιαγραφείται αναλυτικά το ελληνικό πρόβλημα στα πλαίσια της αγγλικής κατοχής, της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας και δίνονται στοιχεία για το συσχετισμό δυνάμεων, την οικονομική κατάσταση, τους μαζικούς αγώνες που αναπτύσσονται, την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ΚΚΕ, την εξέλιξη του αντάρτικου κινήματος. Ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που περιέχονται στην έκθεση για τη δύναμη του ΚΚΕ. Συγκεκριμένα αναφέρεται: "Στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα το Κόμμα μας έγινε κόμμα μαζικό. Δημιούργησε παντού οργανώσεις και στο τελευταίο χωριό. Ο αριθμός των μελών του έφτασε στο Δεκέμβρη του 1944 στα 420.000 μέλη. Σ' αυτή την περίοδο δημιουργήθηκαν πολλές χιλιάδες κατώτερα και μεσαία στελέχη. Σήμερα ο αριθμός των μελών του κόμματος είναι 45.000 περίπου. Η διαφορά αυτή οφείλεται στους εξής λόγους: α) Ύστερα από την απόφαση του 7ου Συνεδρίου του Κόμματος (Οχτώβρης 1945) για την πραγματοποίησης της πολιτικής ενότητας στο χωριό πέρασαν στο Αγροτικό Κόμμα περίπου 250.000 μέλη μαζί με όλα τα αγροτικά στελέχη. β) Με την εκκαθάριση που έγινε στο Κόμμα μας ύστερα από τη συμφωνία της Βάρκιζας αποκλείστηκαν 20 - 25.000 μέλη, και γ) Τα υπόλοιπα διέρρευσαν μετά το Δεκέμβρη του 1944. Σήμερα έχουμε 7 - 8.000 έμπειρα, κατώτερα και μεσαία, στελέχη (στις καθοδηγήσεις των Κομματικών Οργανώσεων της βάσης, στις Αχτιδικές Επιτροπές, στις Επιτροπές Πόλης, στα συνδικάτα και στις άλλες εξωκομματικές οργανώσεις)".
Το αντάρτικο κίνημα Ειδικά, για την πορεία του αντάρτικου αγώνα, υπογραμμίζεται: "Το δυνάμωμα του εκφασισμού της χώρας, η τρομοκρατία και οι μαζικές δολοφονίες δημιούργησαν για το Λαό ανυπόφορες συνθήκες. Πολλοί αγρότες και άλλα στελέχη του Λαϊκού Κινήματος υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στα βουνά. Το καλοκαίρι του 1946 ο αγώνας άρχισε να περνάει σε οργανωμένη δράση αντάρτικων ομάδων από παλιούς και νέους αντάρτες. Οι ομάδες αυτές, αν και ανεπίσημες, βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο και την καθοδήγησή μας.
Τον Αύγουστο υπήρχαν στα κυριότερα βουνά της Ελλάδας, ιδίως στη Μακεδονία και Θεσσαλία, περίπου 4.000 αντάρτες εξοπλισμένοι... Για να εκπληρώσει ο αντάρτικος αγώνας αποτελεσματικά τους σκοπούς που βάζει η σημερινή πολιτική κατάσταση, πρέπει να ενισχυθούν και να αυξηθεί ο αριθμός των ανταρτών. Η προοπτική μας είναι ν' ανεβούν σύντομα σε 15 - 20.000 πολεμιστές. Άρχισε κιόλας η δουλιά μας προς αυτήν την κατεύθυνση. Παίρνονται μέτρα για το συντονισμό της δράσης τους. Ποια θα είναι η παραπέρα εξέλιξη της πάλης, αυτό εξαρτάται όχι μόνο από τις εσωτερικές συνθήκες αλλά και από τις διεθνείς. Πάντως σήμερα, έχοντας υπόψη και τις ιδιαίτερες δυσκολίες του χειμώνα που πλησιάζει, δεν είμαστε σε θέση μόνοι μας να αντιμετωπίσουμε όλες τις ανάγκες του αντάρτικου αγώνα".
Η αιτούμενη βοήθεια Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια σειρά αιτήματα για βοήθεια, ούτως ώστε να αντιμετωπιστούν ορισμένα επείγοντα προβλήματα του κινήματος. Συγκεκριμένα, αναφέρεται: "Στη λύση των ακόλουθων προβλημάτων του αγώνα μας έχουμε την ανάγκη της βοήθειάς σας. 1. Εφόσον οι Άγγλοι δε δείχνουν πρόθεση να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και η ελληνική μοναρχοφασιστική κυβέρνηση τούς υπηρετεί σε όλα και παρουσιάζει μπροστά στον ελληνικό λαό την παραμονή των αγγλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα σαν εγγύηση από τον κίνδυνο επίθεσης των Βορείων Δημοκρατικών γειτόνων της και ειδικά του Σλαβισμού, θέτουμε υπόψη σας την άποψη κατά πόσο συμφέρει και στην πολιτική της ΕΣΣΔ και των Δημοκρατικών χωρών να κηρυχθεί η Ελλάδα ουδέτερη χώρα, κάτω από την εγγύηση των μεγάλων δυνάμεων. 2. Για την προετοιμασία 15 - 20.000 ανταρτών μάς χρειάζεται η βοήθειά σας. Τον καιρό της Βάρκιζας κατορθώσαμε να κρύψουμε οπλισμό για 20.000 άτομα. Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος λόγω της βιαστικής απόκρυψης έπεσε στα χέρια της αντίδρασης ή χάλασε. Η βοήθεια χρειάζεται, επίσης, σε ιματισμό, ακόμα και σε τρόφιμα... 3. Εκτός από αυτό έχουμε ανάγκη οικονομικής βοήθειας για το Κόμμα, το ΕΑΜ και τα συνεργαζόμενα κόμματα και οργανώσεις, καθώς και για τα θύματα του αγώνα... Υπάρχουν και άλλα ζητήματα, στα οποία έχουμε ανάγκη της βοήθειάς σας, όπως η κομματική δουλιά και η προπαγάνδα μας για τον ελληνικό αγώνα στο εξωτερικό, ίδρυση ραδιοσταθμού, η προμήθεια τυπογραφείων και άλλων, που μπορούμε να τα λύσουμε χωριστά με τα αντίστοιχα όργανα, εφόσον κατ' αρχήν αποφασιστεί αυτό".
ΜΕΡΟΣ 29ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 01-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 40
Οι διεθνείς επαφές του ΚΚΕ το 1947 Οι διεθνείς επαφές του ΚΚΕ, με θέμα την ενίσχυση του κινήματος στην Ελλάδα - μαζικού και αντάρτικου - θα συνεχιστούν και το 1947, όταν ο ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος θα περάσει στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, μετά τη δολοφονία του Γ. Ζεύγου, ο Ν. Ζαχαριάδης θα ανέβει στη Θεσσαλονίκη στις 22/3/1947, όπου και θα πάρει μέρος στην πένθιμη συγκέντρωση που θα γίνει
στην πόλη (η κηδεία του Ζεύγου είχε γίνει μια μέρα πριν). Κατόπιν, θα προετοιμάσει με τον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος την έξοδό του από τη χώρα και στις 6 Απρίλη του 1947 θα περάσει παράνομα τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα, κατευθυνόμενος προς το Βελιγράδι. Στη γιουγκοσλαβική πρωτεύουσα, θα έχει μια σειρά επαφές με τον Τίτο και τα ηγετικά στελέχη του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, με σκοπό την ενίσχυση του κινήματος στην Ελλάδα. Επίσης, θα πάρει στα χέρια του την καθοδήγηση της δουλιάς του Κόμματος στο εξωτερικό, που όλο αυτό το διάστημα διηύθυνε ο Ιωαννίδης κι από κει θα καθοδηγεί την κομματική δουλιά στην Ελλάδα, ερχόμενος σε επαφή, κυρίως, μέσω ραδιοτηλεγραφημάτων με το ΠΓ στην Αθήνα και με την ηγεσία του ΔΣΕ στο βουνό. Από τις διεθνείς επαφές του Ζαχαριάδη στο εξωτερικό, αυτή την περίοδο, σημαντικότερη είναι η επίσκεψή του στη Μόσχα και η συνάντησή του με ανώτατα ηγετικά στελέχη του ΚΚΣΕ - το πιο πιθανόν και με τον ίδιο τον Στάλιν.
Η επίσκεψη του Ζαχαριάδη στη Μόσχα Ο Ζαχαριάδης έφτασε στη Μόσχα στις αρχές του δεύτερου δεκαήμερου του Μάη 1947. Στις 13/5 θα καταθέσει μνημόνιο προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, με τίτλο "Για την κατάσταση στην Ελλάδα". Την επομένη, θα ζητήσει εγγράφως να έχει συναντήσεις με το Στάλιν και τον Μολότοφ. Το αν έγιναν αυτές οι συναντήσεις, δεν το γνωρίζουμε. Είναι πολύ πιθανό να έγιναν. Εκείνο που γνωρίζουμε - απ' όσα περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση της Ι. Παπαθανασίου στο συνέδριο των ΑΣΚΙ, 4 - 5/5/96 - είναι πως ο Ζαχαριάδης συναντήθηκε στις 22/5/1947 με τον Ζντάνοφ. Πριν, όμως, αναφερθούμε σ' αυτή τη συνάντηση, αξίζει τον κόπο να δώσουμε μια εικόνα όσων αναφέρει ο Ζαχαριάδης στο μνημόνιό του προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ. Στο μνημόνιο αυτό, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ περιγράφει με συμπυκνωμένο, αλλά σαφή τρόπο την ελληνική μεταπολεμική πραγματικότητα και δίνει στοιχεία για την κατάσταση στο Κόμμα και στο ΔΣΕ. Ειδικά για το ΔΣΕ και τις προοπτικές του, αναφέρει: "Η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (στα μέσα του Φλεβάρη του 1946) κατέληξε σε αποφάσεις, αποτέλεσμα των οποίων ήταν να οργανωθεί ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας. Από τότε, η αντίδραση, με την άμεση καθοδήγηση των Αγγλοσαξόνων, προχώρησε σε δεκάδες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, αλλά το αποτέλεσμα ήταν ότι κάθε φορά ο Δημοκρατικός Στρατός έβγαινε πιο δυνατός. Σήμερα, ο Δημοκρατικός Στρατός αριθμεί πάνω από 20 χιλιάδες μαχητές υπό ενιαία οργάνωση και καθοδήγηση (...). (...) Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, σε συνεδρίασή του στα μέσα του Φλεβάρη 1947, αφού εξέτασε την κατάσταση, κατέληξε ότι το δημοκρατικό κίνημα, συνεχίζοντας την πλήρη εκμετάλλευση όλων των νόμιμων δυνατοτήτων, πρέπει να θεωρεί
ότι η ένοπλη πάλη γίνεται κυρίαρχη και πήρε σε σχέση μ' αυτά μια σειρά πρακτικών μέτρων. Η εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας συνεχίζει να παρουσιάζει αισιόδοξες προοπτικές. Παρά τη βοήθεια που παίρνει ο μοναρχοφασισμός, τόσο άμεσα, από τον αγγλοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό, όσο και έμμεσα από όλη τη διεθνή αντίδραση (διεθνείς παρατηρητές στις εκλογές και στο δημοψήφισμα, πλειοψηφία της Επιτροπής Έρευνας του ΟΗΕ). Το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα, βασικά με τις δικές του δυνάμεις και την απαραίτητη βοήθεια όλων των δημοκρατικών φίλων του εξωτερικού, είναι σε θέση ακόμα και μέσα στο 1947 να δώσει αποφασιστικά χτυπήματα κατά του μοναρχοφασισμού και των υπηρετών του στη χώρα. Οι μεγαλύτερες αδυναμίες του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας είναι ο ανεπαρκής εξοπλισμός του και η έλλειψη στρατιωτικών στελεχών. Ανεξάρτητα από την ενιαία κεντρική οργάνωση, ο Δημοκρατικός Στρατός δεν ξεπέρασε το παρτιζάνικο στάδιο του κατακερματισμού και του πρωτογονισμού, για να μετατραπεί σε τακτικό στρατό. Υπό τον όρο ότι ο Δημοκρατικός Στρατός θα αποκτήσει την αναγκαία βοήθεια για να υπερνικήσει τις αδύνατες πλευρές του, θα μπορέσει σε σύντομο χρονικό διάστημα να έχει 50 χιλιάδες μαχητές και να καταχτήσει πολιτική και στρατηγική ενότητα και περιεχόμενο, που θα του επιτρέψουν να πραγματοποιήσει τους ευρύτερους δυνατούς στόχους του λαϊκού δημοκρατικού κινήματος" (ολόκληρο το Μνημόνιο του Ν. Ζαχαριάδη προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ υπάρχει στα "Αρχεία ΚΚΕ - ΑΣΚΙ", με αριθμό αρχειοθέτησης Κ383/Φ: 20/33/11).
Η συνάντηση με τον Ζντάνοφ Για τη συνάντηση του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με τον Ζντάνοφ, οι πληροφορίες που έχουμε αντλούνται από την ανακοίνωση της Ι. Παπαθανασίου στο Συνέδριο των ΑΣΚΙ που έχουμε προαναφέρει. Η ιστορικός αντλεί, επίσης, τις πληροφορίες της από το υλικό των πρακτικών αυτής της συνάντησης, που μελέτησε στα σοβιετικά αρχεία. Σύμφωνα, λοιπόν, με όσα λέει η Ι. Παπαθανασίου, ο Ζαχαριάδης ενημέρωσε τον Ζντάνοφ για την κατάσταση στην Ελλάδα, για την πολιτική του ΚΚΕ, για την κατάσταση στο Κόμμα και το ΔΣΕ. "Μας χρειάζεται - τόνισε μεταξύ άλλων ο Ζαχαριάδης στον συνομιλητή του - πολεμικό υλικό. Εάν μας δοθεί το αντίστοιχο πολεμικό υλικό, στη διάρκεια αυτής της χρονιάς και υπολογίζοντας ότι οι Αγγλοαμερικάνοι θα συνεχίσουν τους ίδιους ρυθμούς βοήθειας στην ελληνική αντίδραση, εμείς στη Βόρεια Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέα κατάσταση". Ειδικά για το ζήτημα του εξοπλισμού του ΔΣΕ, ο ηγέτης του ΚΚΕ σημείωσε: "Μας χρειάζεται εξοπλισμός για 50.000 στρατό. Το πώς εσείς θέλετε να βοηθήσετε, εσείς θα το κρίνετε. Νομίζω ότι χρηματικά θα συνεισφέρετε. Τα όπλα πρέπει να τα αγοράσουμε... Αυτό το υλικό μπορούμε να το αγοράσουμε κι εμείς. Θα βρούμε τα απαραίτητα καράβια για να φορτώσουμε το αγορασμένο πολεμικό υλικό και να το μεταφέρουμε στην Ελλάδα χωρίς μεγάλους κινδύνους. Ακόμα κι αν ένα μέρος πέσει στα χέρια της κυβέρνησης, δε θα μας κάνει ζημιά. Ας ενημερωθεί η κυβέρνηση ότι αγοράζουμε στρατιωτικό υλικό, μέσω Γαλλίας, Αιγύπτου και Παλαιστίνης". Για το τι τύχη είχε η πρόταση του Ζαχαριάδη, να αγοραστεί υλικό από τη διεθνή αγορά όπλων, δε γνωρίζουμε. Πάντως, η ΕΣΣΔ και οι Λαϊκές Δημοκρατίες ενίσχυσαν στη συνέχεια το ΔΣΕ με οπλισμό, ο οποίος ήταν σύγχρονος και προερχόταν κυρίως από λάφυρα του Β` Παγκοσμίου Πολέμου.
Η απάντηση του ΚΚΣΕ και του Δημητρώφ Στα ζητήματα που έθεσε το ΚΚΕ με την έκθεση που επέδωσαν ο Ιωαννίδης και ο Ρούσος στον Δημητρώφ, δόθηκε απάντηση από το Βούλγαρο ηγέτη - και για λογαριασμό του ΚΚΣΕ - το Νοέμβρη του 1946. Η απάντηση αυτή μας είναι γνωστή από ραδιοτηλεγράφημα που έστειλε ο Ιωαννίδης στον Ζαχαριάδη στην Αθήνα, στις 10/11/1946. Το ραδιοτηλεγράφημα - το οποίο υπάρχει στα "Αρχεία ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" με αριθμό αρχειοθέτησης Κ146/Φ: 7/33/115 - έχει ως εξής: "Ν. 9 Νίκο Συναντηθήκαμε Παππού Σόφιαν. Τόνισε τα εξής σαν γνώμη δική του και των απάνω. ΠΡΩΤΟ: Περίοδος Χειμώνος και διεθνής κατάσταση επιβάλλουν να μην πάρει μεγάλη έκταση ένοπλο κίνημα. ΔΕΥΤΕΡΟ: Κέντρο βάρους να είναι ο μαζικός λαϊκός πολιτικός αγώνας και να διατηρηθούν και οι πιο ελάχιστες νόμιμες δυνατότητες, ώστε να διατηρηθεί η σύνδεση του κόμματος με τις μάζες. ΤΡΙΤΟ: Να διαφυλάξουμε τα κομματικά στελέχη και να μην τα εκθέτουμε στους κινδύνους της εξόντωσής τους. Τονίσαμε ότι γραμμή κόμματος συμπίπτει με υποδείξεις. Στο ζήτημα της ουδετερότητας παππούς συμφωνεί και ρωτάμε αν πήρες με άλλο δρόμο γνώμη των απάνω. Τηλεγράφησέ μας αμέσως. Τονίστηκε ανάγκη να επισπεύσεις αναχώρηση δική σου και Γιώργη. 10/11/46 Διονύσης". (Σ. σ. "Απάνω" είναι το ΚΚΣΕ. "Νίκος" είναι ο Νίκος Ζαχαριάδης. "Παππούς" ο Γκ. Δημητρώφ. "Γιώργης" ο Γ. Σιάντος και "Διονύσης" ο Γ. Ιωαννίδης).
Ορισμένα ακόμη στοιχεία για την ουδετερότητα Οφείλουμε να προσθέσουμε ορισμένα ακόμη στοιχεία γύρω από το ζήτημα της ουδετερότητας της Ελλάδας, μια και το θέμα τίθεται τόσο στην έκθεση του ΚΚΕ προς τα αδελφά κόμματα, όσο και στο παραπάνω τηλεγράφημα του Ιωαννίδη προς τον Ζαχαριάδη. Το ζήτημα αυτό το συζητούσε τότε το ΚΚΕ με τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα, ζητώντας τη γνώμη τους για το αν ήταν σωστό ένα τέτοιο σύνθημα να προβληθεί από το Κόμμα και το ΕΑΜ. Τα στοιχεία, που θα προσθέσουμε, προέρχονται από τα αρχεία του σοβιετικού υπουργείου Εξωτερικών, όπως τα παρουσιάζει ο Π. Ανταίος στο βιβλίο του "Ν. Ζαχαριάδης: Θύτης και Θύμα" (σελ. 453-454). Συγκεκριμένα στο βιβλίο αυτό του Π. Ανταίου αναφέρεται: "Στις 29 Ιουλίου 1946 ο Σοβιετικός πρεσβευτής μετέδωσε στη Μόσχα ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Ζαχαριάδης, μέσω του ανταποκριτή του ΤΑΣΣ, ζητά τη γνώμη μας σχετικά με το σύνθημα της "ουδετερότητας της Ελλάδας" που προτείνει η ηγεσία του ΕΑΜ. Το σύνθημα αυτό σημαίνει ανεξαρτησία της Ελλάδας, που δε θα υπάγεται στην κατά προτεραιότητα σφαίρα επιρροής καμιάς χώρας και δε θα έχει ξένες στρατιωτικές βάσεις στο έδαφός της. Ο Ζαχαριάδης προσθέτει ότι το σύνθημα αυτό προϋποθέτει, κατά τη γνώμη του, και εγγυήσεις για την ασφάλεια της Ελλάδας από όλες τις μεγάλες δυνάμεις. Ο Σοβιετικός πρεσβευτής ζήτησε την άδεια ν' απαντήσει στην ερώτηση του Ζαχαριάδη, ως εξής: "Σύμφωνα με τις αρχές μας για τη μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις, δεν μπορώ να ζητήσω υποδείξεις για το ζήτημα αυτό
από τη σοβιετική κυβέρνηση και επίσης δεν μπορώ να δώσω προσωπικές συμβουλές. Μπορώ μόνο να εκφράσω την κατωτέρω προσωπική μου γνώμη. 1. Το σύνθημα της πραγματικά ανεξάρτητης Ελλάδας, που στο έδαφός της δε θα υπάρχουν ξένα στρατεύματα ή βάσεις, θα έχει ασφαλώς την επιδοκιμασία της κοινής γνώμης των δημοκρατικών χωρών. 2. Δεν υπάρχει ανάγκη να συνδυάζεται υποχρεωτικά το σύνθημα αυτό με το σύνθημα των εγγυήσεων της ανεξαρτησίας της Ελλάδας από τις μεγάλες δυνάμεις. Πρώτον, αυτό το τελευταίο σύνθημα πρέπει να διακριβωθεί και μπορεί κατά τη συζήτηση γι' αυτό το πολύπλοκο ζήτημα να αναφυούν και ζητήματα διεθνούς δικαίου. Δεύτερο, το σύνθημα αυτό έμμεσα αναγνωρίζει την ύπαρξη πραγματικής απειλής της Ελλάδας από την πλευρά άλλων χωρών, απειλής, που τώρα δεν υφίσταται". Η παρόμοια απάντηση στον Ζαχαριάδη εγκρίθηκε από τον Ι. Β. Στάλιν και μεταδόθηκε από τον ανταποκριτή του ΤΑΣΣ, ως προσωπική γνώμη του Σοβιετικού πρεσβευτή στην Αθήνα". Το πότε μετέδωσε ο ανταποκριτής του ΤΑΣΣ στην Αθήνα Λ. Βελιτσάνσκι την πιο πάνω απάντηση στον Ζαχαριάδη δε μας είναι γνωστό. Το πιο πιθανό είναι πως αυτή η απάντηση δεν είχε δοθεί, όταν η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ, ο Ιωαννίδης και ο Ρούσος δηλαδή, έφυγε για το εξωτερικό. Είναι επίσης πολύ πιθανό ότι στο παραπάνω ραδιοτηλεγράφημά του προς τον Ζαχαριάδη, ο Ιωαννίδης μάλλον εννοεί την αναμενόμενη απάντηση από τη σοβιετική πρεσβεία, όταν ρωτάει τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αν έλαβε "με άλλο δρόμο γνώμη των απάνω" στο θέμα της ουδετερότητας. Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι με την απάντησή της - μέσω του πρεσβευτή της στην Αθήνα η ΕΣΣΔ, διαχωρίζοντας το θέμα της ουδετερότητας από τη διεθνή εγγύηση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, ανάμεσα στα άλλα, ουσιαστικά προφυλάσσει το ΚΚΕ από την εκτόξευση ενός συνθήματος, που θα μπορούσε να βοηθήσει την προπαγάνδα της αντίδρασης, η οποία εκείνο το διάστημα επικαλούνταν απειλή των συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας από τις γειτονικές βαλκανικές Λαϊκές Δημοκρατίες.
Ορισμένες παρατηρήσεις και συμπεράσματα Ασφαλώς, ο αναγνώστης θα έχει παρατηρήσει, απ' όσα έχουμε αναφέρει γύρω από τις διεθνείς επαφές του ΚΚΕ στο διάστημα 19461947, ότι τα αδελφά κόμματα, και κυρίως το ΚΚΣΕ, αντιμετώπιζαν επιφυλακτικά και με πολύ προσεκτικό τρόπο τις εξελίξεις στην Ελλάδα, συμβουλεύοντας το ΚΚΕ να μην εγκαταλείψει τις νόμιμες δυνατότητες δράσης και να μην κάνει ριψοκίνδυνες ενέργειες. Για τη στάση τους αυτή έχουν επικριθεί από πολλούς ιστορικούς και συγγραφείς της περιόδου του εμφυλίου. Ιδιαίτερα έχει επικριθεί το ΚΚΣΕ. Και τι δεν έχει γραφεί. Μόνιμο δε επαναλαμβανόμενο ρετρό είναι η άποψη ότι η ΕΣΣΔ χρησιμοποίησε για δικά της συμφέροντα το ΚΚΕ και το ΔΣΕ ή ότι πούλησε τον αγώνα του Κόμματος και του αντάρτικου κινήματος. Οι εκτιμήσεις αυτές είναι βεβαίως τραβηγμένες από τα μαλλιά, αφού όσοι τις
προβάλλουν δεν εξηγούν με σαφή και συγκεκριμένο τρόπο τι άλλο θα έπρεπε να κάνει η Σοβιετική Ένωση στο δοσμένο για την εποχή διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Κι ακριβώς εκεί, στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων της εποχής και στην εντεινόμενη αντεπίθεση του διεθνούς ιμπεριαλισμού - που ξεδιπλώνεται έντονα την ίδια περίοδο, με επίκεντρο μάλιστα την Ευρώπη - οφείλει, όποιος θέλει να έχει αντικειμενική γνώμη, να αναζητήσει την ερμηνεία της στάσης της ΕΣΣΔ και των άλλων Λαϊκών Δημοκρατιών απέναντι στο ΚΚΕ, με εξαίρεση ίσως τη Γιουγκοσλαβία, όπου η γνώμη του εκεί ΚΚ ήταν - ευθύς εξαρχής - να αναπτυχθεί γρήγορα και σε μεγάλη έκταση ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ στην Ελλάδα.
Οι πηγές οπλισμού για το ΚΚΕ Από τη στιγμή που το ΚΚΕ δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει αλλιώς την κατάσταση στη χώρα παρά μόνο μέσω των ένοπλων μορφών πάλης, άλλος δρόμος δεν υπήρχε από την οργάνωση στρατού. Ο στρατός, όμως, για να φτιαχτεί, ήθελε οπλισμό και το ΚΚΕ δεν είχε τον οπλισμό που του χρειαζόταν. Έπρεπε συνεπώς να αναζητήσει πηγές οπλισμού. Η μία πηγή ήταν να πάρει τον οπλισμό που χρειαζόταν από τον εχθρό. Κι αυτό μπορούσε να γίνει μόνο αν επιλεγόταν - με όποιες δυνατότητες επιτυχίας - η ένοπλη πανελλαδική εξέγερση ή η εξέγερση στα βασικά αστικά κέντρα και την πρωτεύουσα. Έχει υποστηριχτεί - και σε κομματικά σώματα του ΚΚΕ που ασχολήθηκαν με τον εμφύλιο - πως αν αυτή η εξέγερση οργανωνόταν καλά και ξεσπούσε μέσα στο 1946, θα είχε πολλές πιθανότητες επιτυχίας και σε τελευταία ανάλυση θα δημιουργούσε άλλη κατάσταση στη χώρα. Το 1946 δεν είχαν ακόμη οργανωθεί οι δυνάμεις καταστολής του κράτους και το ΚΚΕ διέθετε ισχυρές δυνάμεις σ' αυτούς τους μηχανισμούς, ιδιαίτερα δε στο νεοσύστατο στρατό. Ακόμη, η Αγγλία "έπνεε τα λοίσθια" και η διαδικασία "παράδοσης" της χώρας στο νέο, υπερατλαντικό ηγεμόνα του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου δεν έχει ακόμη ουσιαστικά αρχίσει. Η δεύτερη πηγή εξεύρεσης οπλισμού για το ΚΚΕ ήταν οι νεοσύστατες Λαϊκές Δημοκρατίες και η ΕΣΣΔ. Κι αυτή ακριβώς η πηγή επιλέχθηκε από τη στιγμή που εγκαταλείφθηκε η ιδέα της πανεθνικής εξέγερσης. Τι σήμαινε όμως αυτή η επιλογή για την προοπτική του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ; Σήμαινε πολύ απλά ότι η εξέλιξη του αντάρτικου κινήματος εντασσόταν στους περιορισμούς που έβαζε για τη Σοβιετική Ένωση και τις Λαϊκές Δημοκρατίες ο διεθνής συσχετισμός δυνάμεων. Κι αυτοί ακριβώς οι περιορισμοί λειτούργησαν αντιστρόφως ανάλογα με τις προοπτικές νίκης ή διαφορετικής θετικής εξέλιξης που είχε το κίνημα στην Ελλάδα.
Βασικές πλευρές του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων Το 1946 δεν είχε ακόμη υπογραφεί η συνθήκη ειρήνης, με την οποία θα έμπαινε και τυπικά τέρμα στον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης, ο ιμπεριαλισμός είχε κάνει σαφές, τόσο με τη ρίψη των ατομικών βομβών στην Ιαπωνία όσο και με τα ψυχροπολεμικά κηρύγματα του Τσόρτσιλ στο Φούλτον, πως άνοιγε ένα νέο κύκλο αντιπαράθεσης με τη Σοβιετική Ένωση και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, τα όρια του οποίου ήταν αδιευκρίνιστα και κανείς δεν μπορούσε να αποκλείσει το ενδεχόμενο ενός νέου θερμού πολέμου. Η ΕΣΣΔ συνεπώς είχε κάθε λόγο να επιθυμεί διακαώς την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης και να εξασφαλίσει μέσα από αυτή την ειρήνη τα λαϊκοδημοκρατικά καθεστώτα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Δεν
πρέπει, επίσης, να μας διαφεύγει ότι μια σειρά χώρες, που μετά τον πόλεμο βρέθηκαν στο στρατόπεδο της λαϊκής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν με το μέρος του φασιστικού άξονα (Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, ουσιαστικά δε και η Αλβανία). Ακόμη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ιμπεριαλισμός έκανε ό,τι μπορούσε για να πάρει με το μέρος του την Πολωνία, διατηρώντας έτσι μια δίοδο προς τα σύνορα της ΕΣΣΔ και φυσικά ένα μέρος της παλιάς "υγειονομικής ζώνης" γύρω από αυτή. Η πραγματικότητα αυτή φανερώνει πως η Σοβιετική Ένωση πήγαινε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ουσιαστικά μόνη, χωρίς διεθνή ερείσματα, πέρα των λαϊκών κινημάτων στη Δύση, και με στόχο να διαφυλάξει μια σειρά ευάλωτες κατακτήσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Να, γιατί υπήρξε τόσο προσεκτική απέναντι στο ελληνικό ζήτημα και απέφευγε μια περισσότερο ανοιχτή και ενεργό ανάμειξη στο πλευρό του ΚΚΕ και του ΔΣΕ. Παρ' όλα αυτά με διπλωματικό τρόπο και άλλα μέσα προσπάθησε να βοηθήσει το κίνημα στην Ελλάδα. Η διάσκεψη για την ειρήνη και το οριστικό κλείσιμο του Β` Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε στο Παρίσι στις 29 Ιουλίου του 1946 και η συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε τελικά στις 10/2/1947. Στο διάστημα αυτό, ένας νέος σκόπελος εμφανίστηκε, εμποδίζοντας την εκδήλωση ανοιχτής συμπαράστασης και βοήθειας προς το ΔΣΕ εκ μέρους των Λαϊκών Δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ. Στις 19/12/1946 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αποφάσισε τη σύσταση και αποστολή στην Ελλάδα Διεθνούς Επιτροπής Έρευνας, η οποία θα διερευνούσε τις καταγγελίες της κυβέρνησης των Αθηνών, για παραβιάσεις των συνόρων της χώρας από τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία και ενίσχυση του ΔΣΕ με στρατιωτικές δυνάμεις αυτών των χωρών. Η Διεθνής Επιτροπή ήρθε στην Ελλάδα στις 29 Ιανουαρίου του 1947 και έμεινε περίπου τρεισήμισι μήνες, διεξάγοντας έρευνες, διενεργώντας ανακρίσεις κ. ο. κ. Όπως γίνεται αντιληπτό, στο διάστημα που η επιτροπή βρισκόταν σε ελληνικό έδαφος η αποστολή βοήθειας στον ΔΣΕ από το εξωτερικό περιορίστηκε σημαντικά για ευνόητους λόγους. Κι αυτό το γεγονός είναι ταυτόχρονα και η βασική αιτία, που εξηγεί γιατί άργησε τόσο το ολοκληρωτικό πέρασμα του ΚΚΕ στις ένοπλες μορφές δράσης, καθώς και η παροχή της απαραίτητης βοήθειας από τις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ.
Ένα χρήσιμο συμπέρασμα Η πραγματικότητα αυτή υπογραμμίζει τις ευθύνες της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ, που δε στάθμισε όπως έπρεπε την κατάσταση. Δεν ανέλυσε σωστά τον εσωτερικό και διεθνή συσχετισμό δυνάμεων και το συνδυασμό τους, δεν εκτίμησε το χρόνο όπου οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για το κίνημα και ταυτόχρονα, δεν επέλεξε τις κατάλληλες λύσεις και μορφές πάλης, ούτως ώστε να εξασφαλιστούν τα μέγιστα δυνατά, θετικά αποτελέσματα. Κι αυτό αποτελεί ουσιαστικά μια παραγνώριση των μαρξιστικών - λενινιστικών
κανόνων της ταξικής πάλης και σε τελευταία ανάλυση της επανάστασης. Βέβαια, θα μπορούσε να πει κανείς πως με βάση τη μαρτυρία του Παρτσαλίδη, το ΚΚΕ είχε τότε τη συμβουλή του ΚΚΣΕ να αποφύγει προς το παρόν την πανεθνική εξέγερση. Αυτό είναι σωστό. Όμως, εξίσου σωστό είναι πως το ΚΚΕ έπαιρνε τις τελικές αποφάσεις και κανένας άλλος. Συνεπώς, αν το ΚΚΕ είχε σαφή και ακριβολογημένη εκτίμηση της κατάστασης, μπορούσε να αγνοήσει την υπόδειξη του ΚΚΣΕ. Άλλωστε, ο αναγνώστης δε θα πρέπει να ξεχνάει πως ο Λένιν μπροστά στην Οχτωβριανή Επανάσταση υπογράμμιζε στους μπολσεβίκους ότι η επανάσταση - ως προς την εκτέλεσή της - είναι τέχνη. "Χθες ήταν νωρίς - αύριο θα είναι αργά", τόνιζε ο Λένιν. Κι αυτό τον κανόνα, για κάθε επανάσταση δεν τον είχε αφομοιώσει όσο έπρεπε το ΚΚΕ εκείνη την εποχή.
ΜΕΡΟΣ 30ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 03-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Η δολοφονία του Γ. Ζέβγου Η ωμή και εν ψυχρώ πολιτική δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη) έγινε στις 20 Μάρτη του 1947 και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ίσως το χαρακτηριστικότερο - της μονόπλευρης και αιματηρής τρομοκρατίας, που είχαν ξεδιπλώσει οι μοναρχοφασιστικές δυνάμεις της εποχής, με την καθοδήγηση και βοήθεια των Εγγλέζων και άλλων ξένων πατρώνων τους, ενάντια στο λαϊκοδημοκρατικό κίνημα και ιδιαίτερα το ΚΚΕ. Ο Γ. Ζέβγος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ τότε και ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ, υπουργός Γεωργίας στην πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας", βρισκόταν από τις πρώτες μέρες του Φλεβάρη στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής αντιπροσωπείας του ΕΑΜ. Αποστολή τους ήταν να αποκαλύψουν το όργιο της εγκληματικής τρομοκρατίας στη διεθνή Επιτροπή του ΟΗΕ, που, εγκαταστημένη εκείνη την περίοδο Η φωτογραφία είναι λίγο μετά την πρώτη στη συμπρωτεύουσα, διερευνούσε... δολοφονική απόπειρα ενάντια στον Γ. Ζέβγο, την κατάσταση στην ελληνική στις 17 Γενάρη 1946, από Χίτες και όπως αυτή είχε χωροφύλακες στην κεντρική πλατεία της ύπαιθρο, Κορίνθου. Μαζί, με το κεφαλοδεμένο στέλεχος διαμορφωθεί, μετά τη συμφωνία της του ΚΚΕ, εικονίζονται ο Κ. Γαβριηλίδης και Βάρκιζας. παράγοντες του ΕΑΜ Κορινθίας Πράγματι, ο Γ. Ζέβγος, από την πρώτη μέρα που έφτασε στη Θεσσαλονίκη, προχώρησε σε αλλεπάλληλα διαβήματα και καταγγελίες στην Επιτροπή του ΟΗΕ. Παρέδωσε πλήθος συγκεκριμένων στοιχείων και επώνυμες μαρτυρίες, για τραμπουκισμούς, ξυλοδαρμούς, καταστροφές κομματικών γραφείων και γραφείων εντύπων του ΕΑΜ και του κόμματος, καταστροφές περιουσιών, βιασμούς γυναικών και άλλες εγκληματικές ενέργειες, από τις διάφορες φασιστικές συμμορίες και τις κρατικές δυνάμεις "καταστολής". Παραθέτοντας σωρεία αδιαμφισβήτητων στοιχείων απέδειξε συγκεκριμένα ότι, ενώ το ΕΑΜ και η μεγάλη πλειοψηφία του λαού ζητούσαν και πάλευαν, για ομαλές, ειρηνικές
και δημοκρατικές εξελίξεις, οι αντιδραστικές δυνάμεις προχωρούσαν ήδη σ' ένα συνεχώς εντεινόμενο εγκληματικό και τρομοκρατικό όργιο, καταπατώντας ακόμη και τα στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα του λαού. Το πρωί της Πέμπτης, 20 Μάρτη 1947, ο Γ. Ζέβγος βγαίνει από το ξενοδοχείο "Αστόρια", όπου διέμενε και πηγαίνει στα γραφεία της εφημερίδας "Αγωνιστής". Εκεί, γράφει ένα ακόμη υπόμνημα προς την Επιτροπή του ΟΗΕ, με νέα στοιχεία διωγμών και αντιδημοκρατικών ενεργειών των μοναρχοφασιστών και των αρχών και προς το μεσημέρι πηγαίνει στο εστιατόριο "Ελβετικόν", όπου γευμάτιζε κάθε μέρα, αφού πρώτα πέρασε από το οδοντιατρείο της Στ. Κεφαλίδου. Βγαίνοντας από το εστιατόριο και καθώς περπατά στο πεζοδρόμιο, λίγα μέτρα από το κτίριο, όπου στεγαζόταν η διεθνής Επιτροπή του ΟΗΕ, συναντιέται με το θάνατο. Εκτελεστής ο Χρ. Βλάχος, κρεοπώλης από τις Σέρρες, πλαισιωμένος από δύο άλλα άτομα. Πυροβολεί, από πολύ κοντά, τρεις φορές τον κομμουνιστή ηγέτη και καθώς αυτός πέφτει θανάσιμα πληγωμένος, τον ξαναπυροβολεί, για τέταρτη φορά, μπροστά στα εμβρόντητα μάτια των περαστικών. Ο δράστης, όμως, δε δείχνει, να φοβάται για την πράξη του και δεν αξιοποιεί τη σύγχυση, που επικράτησε τις πρώτες στιγμές, για να εξαφανιστεί. Έτσι, μετά από λίγη ώρα, συλλαμβάνεται από πολίτες, που τον καταδίωξαν. Η είδηση της δολοφονίας του Γ. Ζέβγου μαθεύτηκε γρήγορα και αναστάτωσε τους πάντες. Ο μοναρχοφασιστικός και φιλοκυβερνητικός Τύπος επιχείρησε να παρουσιάσει το στυγερό έγκλημα, σαν ένα "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" στους κόλπους της Αριστεράς, εκμεταλλευόμενος το γεγονός πως ο δολοφόνος είχε κάνει, για ένα διάστημα, στο Μπούλκες. Η προσπάθεια, όμως, αυτή των εμπνευστών και οργανωτών της δολοφονίας έπεσε στο κενό και στράφηκε σε βάρος τους, όταν ο "Ριζοσπάστης", με συγκεκριμένα στοιχεία και αποδείξεις αποκάλυψε το προμελετημένο χαρακτήρα του εγκλήματος και τους εμπνευστές του. Στις 3 Απρίλη 1947, δημοσιεύεται στο "Ρ" γράμμα του Νίκου Σιδηρόπουλου, ενός από την παρέα του δολοφόνου και δραπέτη επίσης από το Μπούλκες, ο οποίος αποκαλύπτει, ότι η δολοφονία οργανώθηκε από τις "εθνικόφρονες οργανώσεις", το Α2 και την ΕΣΑ του Γ` Σώματος Στρατού, υπό την υψηλή εποπτεία του υπουργού τότε Δημόσιας Τάξης, Ναπ. Ζέρβα. Άλλωστε, δεν ήταν καθόλου τυχαίο, ότι βρίσκονταν τις ημέρες εκείνες στη Θεσσαλονίκη ολόκληρο κυβερνητικό κλιμάκιο, από τους Ν. Ζέρβα και τους υπουργούς Δικαιοσύνης και Βόρειας Ελλάδας, Αλεξανδρή και Ροδόπουλο αντίστοιχα. Ο Ν. Σιδηρόπουλος αποκάλυψε, επίσης, ότι το σχέδιο ήταν ευρύτερο, αφού περιελάμβανε και τις δολοφονίες των: Γ. Πασαλίδη (μετέπειτα προέδρου της ΕΔΑ) και Αλέξ. Σακελαρόπουλου (μετέπειτα προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών). Ο δολοφόνος του Γ. Ζέβγου καταδικάστηκε - για τα μάτια - σε δύο χρόνια φυλακή, το 1948. Πολύ γρήγορα, όμως, τον απελευθερώνουν και τον φυγαδεύουν στην Αργεντινή. Χώρα, την οποία... προτιμούσαν ιδιαίτερα τότε οι απανταχού φασίστες. Μετά από αρκετά χρόνια γυρίζει στην Ελλάδα και στις 20 Σεπτέμβρη του 1981, ως τρόφιμος του ψυχιατρείου της Λέρου πλέον, δίνει μια συνέντευξη στην "Ακρόπολη της Κυριακής", όπου ομολογεί και τα εξής: "Όλη μου η ζωή είναι αφιερωμένη στην πατρίδα, στους συμμάχους... Εγώ δούλευα για την ελληνική και τη συμμαχική αντικατασκοπία, πολεμούσα τους κομμουνιστές και τους Τούρκους... Έτσι, εκτέλεσα και την εντολή που πήρα από τους ανωτέρους μου, να σκοτώσω τον Γιάννη Ζέβγο. Εγώ έτρεξα. Έπρεπε να υπακούσω. Η πατρίδα κινδύνευε, έπρεπε να την καθαρίσω από τους κομμουνιστές και τους Τούρκους... Και τον Σουλτάνο του ΚΚΕ έπρεπε να τον σκοτώσω".
Έτσι οργανώθηκε το στυγερό έγκλημα Εκτενή αποσπάσματα από την επιστολή του Ν. Σιδηρόπουλου, που δημοσίευσε ο "Ριζοσπάστης" στις 3/4/1947 Η επιστολή του Ν. Σιδηρόπουλου, που δημοσίευσε ο "Ριζοσπάστης" στις 3/4/1947, δεν αποκάλυψε μόνο τους πραγματικούς δολοφόνους του Γ. Ζέβγου και τους εμπνευστές του. Στην πραγματικότητα, αποτέλεσε και αποτελεί μια αναμφισβήτητη μαρτυρία του γενικότερου εγκληματικού και τρομοκρατικού οργίου, που μαζί οι διάφορες μοναρχοφασιστικές συμμορίες και ο κρατικός μηχανισμός των αγγλόδουλων κυβερνήσεων ασκούσαν σε βάρος των δημοκρατών πολιτών και ιδιαίτερα των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και των κομμουνιστών. Για το λόγο αυτό αναδημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματά της, όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε τότε στο "Ρ", πλην των υπογραμμίσεων, που είναι δικές μας: "Ονομάζομαι Νικόλαος Σιδηρόπουλος, είμαι ηλικίας 33 ετών και από το χωριό Αλιστράτη των Σερρών, επάγγελμα καπνοπαραγωγός. Επειδή γίνανε και γίνονται ορισμένα πράγματα ασυμβίβαστα με τη συνείδησή μου, παρακαλώ να δημοσιευτούν τα παρακάτω γραφόμενά μου. Από τις 10/2/47, ήρθα στην Ελλάδα, φεύγοντας από τον τόπο της αυτοεξορίας μου "Μπούλκες" νοσταλγώντας την πατρίδα μου. Εδώ όμως μόλις ήλθα στη Θεσσαλονίκη μας παρέλαβε το Γ` Σώμα Στρατού και μας τοποθέτησε στην ΕΣΑ Βαρδαρίου. Εκεί στην αρχή μας πίεσαν εκβιάζοντάς μας να καταθέσουμε άσχετα με την αλήθεια και τη ζωή μας στο Μπούλκες. Η ανάκριση γινότανε στο Γραφείο Α2, Γ` Σ. Στρατού. Στην ΕΣΑ ενώ μας περιόριζαν μέσα, μας έλεγαν να λέμε στον κόσμο ότι είμαστε ελεύθεροι. Παράλληλα μας έλεγαν αν δεν υπογράψουμε αυτά που μας λένε, δεν καθαρίζεται η θέση μας. Πρέπει να υπογράψετε, γιατί έτσι θα σώσουμε την Ελλάδα από τους Σλάβους. Ο Κύρου μας μίλησε προτού αρχίσει τις εργασίες η Επιτροπή. Παιδιά εσείς θα σώσετε την Ελλάδα και θα έχετε ότι θέλετε από μας κλπ. Μας πλήρωναν, εκτός που τρώγαμε στην ΕΣΑ, το Γ` Σ. 10.000 χιλιάδες την ημέρα. Επίσης και εκτός του ημερομισθίου μας δίναν και συγκεντρωμένα χρήματα π.χ. εμένα μου δώσαν δυο φορές από 50 χιλιάδες. Το Γιώργη Ζαφίρη (μάρτυρας του Κύρου) είδα να του δίνουν δυο φορές, μια φορά 100 χιλιάδες και άλλη μια φορά 150 χιλιάδες. Εγώ δεν εξετάστηκα σαν μάρτυρας στον ΟΗΕ, αλλά υπάρχει η κατάθεσή μου που έγινε στο γραφείο Α2 Γ` Σ.Σ. όπως ήθελε ο Κύρου και μου την έφεραν ύστερα από τρεις μέρες στην ΕΣΑ και την υπόγραψα. Επίσης μου ζήτησαν και τους έκανα σχεδιάγραμμα του Μπούλκες. Ανακαλώ και διαψεύδω και τους άλλους ομοίους μου που εξετάστηκαν σα μάρτυρες της ελληνικής κυβερνήσεως μπροστά στον ΟΗΕ και συγκεκριμένα οι Αννίβας, Ζαφίρης, Βαλταδώρος, Σοβαλίκης... Στις 10/3/47 μας γράψανε στις εθνικόφρονες οργανώσεις πρώτον εμένα... Την εγγραφή την έκανε ο δικηγόρος Καραγιάννης που φέρεται και σαν πρόεδρος. Αμέσως φρόντισε να μας οπλίσει με περίστροφα, πιστόλια, χειροβομβίδες. Εμένα με δώσαν ένα γερμανικό πλακέ. Στο Χρήστο Βλάχο ένα γκολτς στο Λάζαρο Τσαούση Ναγκάν... Στις 14/3 το Γ` Σ.Σ. ενέκρινε, όπως μου είπε ο Τσάκωνας να μας δώσει τον παραπάνω οπλισμό. Τα παραλάβαμε και μας τα έφερε ο Τσάκωνας και ο Βλάχος και μας τα μοίρασαν για να σκοτώσουμε το Ζέβγο, το δικηγόρο το Σακελαρόπουλο, το Δηλαβέρη και το γιατρό το Πασαλίδη. Μας είπαν ο Τσάκωνας και ο Βλάχος να μη φοβόμαστε από τους χωροφυλάκους, γιατί ό,τι θα κάνουμε είναι εις γνώσιν της Ασφάλειας και του Σώματος. Ζητήσαμε χρήματα και μας είπε ο Τσάκωνας να μη στενοχωριόμαστε, αρκεί να
τελειώσουμε με το καλό τη δουλιά, (δηλαδή τους σκοτωμούς) και θα μας έχουν επάνου στα χέρια. Όσο για τα χρήματα, θα μας δώσει ο γενικός διοικητής Ροδόπουλος, όσα θέλουμε...
Παρακολούθηση Στην παρακολούθηση του Ζέβγου, που γινόταν με επικεφαλής μας τον Τσάκωνα και το Βλάχο και με μας,... πήγαμε όλοι μαζί την Τρίτη 18/3/47 και παρακολουθήσαμε τον Ζέβγο, τον οποίο κανένας μας δεν εγνώριζε προσωπικά. Αλλά μας τον έδειξε τις προηγούμενες μέρες τμηματικά ο Μανώλης Κονιόρδος (βιομήχανος και της καταδιώξεως όπως έμαθα) που ερχόταν συχνά σε επαφή μαζί μας. Διαταγή είχαμε το Ζέβγο να τον σκοτώσουμε νύχτα και κρυφά μέσα στο ξενοδοχείο... Το βράδυ της ίδιας μέρας ώρα 8 μμ ο Ζέβγος πήγαινε για το ξενοδοχείο του. Δεν μπορέσαμε να του ρίξουμε κανείς από όλους γιατί είχε κόσμο... ...Την Πέμπτη το πρωί ήλθε ο Τσάκωνας ώρα 8.30 πμ και μας συγκέντρωσε και μας είπε να μείνουμε μέσα στην ΕΣΑ σε επιφυλακή. Ο Τσάκωνας πήρε τον Βλάχο και πήγαν στον υπουργό Ζέρβα. Όταν επέστρεψαν ήταν η ώρα 10.30 πμ. Με κάλεσαν ιδιαιτέρως εμένα και μου είπαν "τους βρήκαμε όλους μαζεμένους (Ζέρβα, κλπ) η δουλιά μας είναι εν τάξει. Είπαν να τον σκοτώσουμε ιδιαιτέρως το Ζέβγο, όπου τον βρούμε και όποια ώρα"... ...Με την πρώτη σφαίρα που δέχτηκε ο Ζέβγος γύρισε το κεφάλι του και κοίταξε προς τα πίσω. Ο Βλάχος συνέχισε, έρριξε άλλες τρεις σφαίρες στην πλάτη του Ζέβγου, ο οποίος μόλις προχώρησε δυο βήματα έπεσε στην άκρη του τοίχου. Εμείς αμέσως φύγαμε σκορπισμένοι κι ένας - ένας συγκεντρωθήκαμε στην ΕΣΑ. Εκεί μάθαμε ότι ο Βλάχος πιάστηκε από την αστυνομία... Από κει μας πήρε ο Τσάκωνας όλους πλην του Μπαϊπουλτίδη και πήγαμε στο Ε` τμήμα. Μόλις πήγαμε ένας ενωμοτάρχης ψηλός, μελαχρινός, γεμάτος, άνοιξε ένα παράθυρο που είναι προς το δρόμο της Εγνατίας και μας έδειξε το γραφείο του Σακελαρόπουλου, που φαινόταν πίσω απ' την κόκκινη εκκλησία η γωνία του. Ο φόνος του Σακελαρόπουλου, θα γινόταν ως εξής: Θα μας ενίσχυε το Ε` τμήμα μ' ένα αυτόματο, το οποίο μου είπε ο Τσάκωνας θα το πάρεις εσύ... Ενώ όμως βρισκόμαστε στο Ε` τμήμα ήρθε κι ο βουλευτής Παπαδόπουλος του Κιλκίς (μου το πληροφόρησε ο Τσάκωνας), τον οποίο συνόδευε ένας άλλος. Κατόπιν από λίγα λεπτά της ώρας ήρθε ένας άλλος με στρατιωτική στολή και καλπάκι στο κεφάλι... Εκεί ο Τσάκωνας μας είπε: "Παιδιά έχουμε διαταγή να αναβληθούν για δυο - τρεις μέρες οι εκτελέσεις". Ο Καραγιάννης από κει μας είπε δυο - δυο να φύγουμε και να πάμε στην ΕΣΑ και να μη βγούμε έξω... Δέχουμαι αυτά που λέω να τα καταθέσω και μπροστά σε οποιαδήποτε επιτροπή, αρκεί να υπάρχουν εγγυήσεις, πως δε θα πάθω τίποτε. Όλα αυτά τα καταγγέλλω μπροστά στον ελληνικό λαό για να μάθει την αλήθεια και δε δέχθηκα να γίνω εγκληματίας. Σας στέλνω και μια φωτογραφία μου, που είμαι με ένα της ΕΣΑ, απάνου στη μοτοσικλέτα. Αυτά για την αλήθεια και ακρίβεια. Με εκτίμησιν Νικόλαος Σιδηρόπουλος"
ΜΕΡΟΣ 31ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 04-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 09
Η συμφωνία του αίσχους Η ελληνοαμερικανική συμφωνία Τρούμαν", της 20ής του Ιούνη 1947
υλοποίησης
του
"Δόγματος
Η αλλαγή φρουράς του ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα με την υποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας και την παραχώρηση της πρωτοκαθεδρίας στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε με την ανακοίνωση του γνωστού "Δόγματος Τρούμαν" στις 12 Μάρτη του 1947. Το δόγμα αυτό υποτίθεται ότι προκλήθηκε ύστερα από επίσημο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ, για βοήθεια στις 3 Μάρτη του ιδίου έτους. Η πραγματικότητα, βεβαίως, είναι Πρώτος από δεξιά ο αντιπλοίαρχος Μ. διαφορετική. Η ελληνική διακοίνωση της Σάντερλαντ. Ο Σμιθ, ο Μπέργκβιστ και 3ης Μάρτη φτιάχθηκε στο αμερικανικό ο Σάντερλαντ αποτελούσαν τους κεντρικούς άξονες των στρατιωτικών υπουργείο των Εξωτερικών από τους πληροφοριών των ΗΠΑ στην Ελλάδα ίδιους του Αμερικανούς και στη συνέχεια την περίοδο του εμφυλίου πολέμου επιδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση. Αυτή την επέστρεψε με την σειρά της στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, ως δήθεν έκκληση βοηθείας (Βλέπε: "Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940 - 1950", Αργ. Φατούρου: "Πώς κατασκευάζεται ένα επίσημο πλαίσιο διείσδυσης", εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, σελ. 419 - 460). Το "Δόγμα Τρούμαν" έγινε νόμος των Ηνωμένων Πολιτειών στις 22 Μάη του 1947 κι από κει και μετά τέθηκε σε εφαρμογή. Η εφαρμογή του δε στην Ελλάδα άρχισε και τυπικά με την υπογραφή της Ελληνοαμερικανικής συμφωνίας της 20ής Ιουνίου 1947. Πριν την υπογραφή αυτής της συμφωνίας υποτίθεται ότι και πάλι η ελληνική κυβέρνηση είχε απευθύνει διακοίνωση προς τις ΗΠΑ, στις 15/6/1947, με την οποία ζητούσε βοήθεια και αναλάμβανε συγκεκριμένες δεσμεύσεις για την συγκεκριμένη αξιοποίησης αυτής της βοήθειας. Όμως κι αυτή η διακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης κατασκευάστηκε από το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, επιδόθηκε στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία επέφερε κάποιες δευτερεύουσες τροποποιήσεις και με την σειρά της την απηύθυνε προς την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ως δήθεν δικό της κείμενο (Βλέπε σχετικά: στο ίδιο... ).
Τα βασικά σημεία της συμφωνίας Με τη συμφωνία της 20ής Ιουνίου ουσιαστικός κυβερνήτης της Ελλάδας γινόταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ και τοποτηρητής της εξουσίας τους ο αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής, ο οποίος θα είχε και τον έλεγχο ως προς την χρησιμοποίηση της "βοήθειας". Βάσει των άρθρων της συμφωνίας αυτής η αμερικανική αποστολή και ο αρχηγός της είχαν το δικαίωμα να ασκούν οποιαδήποτε λειτουργία - δηλαδή να κάνουν ό,τι θέλουν - που θα κρινόταν αναγκαία, για την σωστή αξιοποίηση της "βοήθειας". Κι αυτή τους η εξουσία δε θα αφορούσε μόνο την χρησιμοποίηση των αμερικανικών κεφαλαίων, που θα έρχονταν στην Ελλάδα, αλλά και τη χρησιμοποίηση των ιδίων πόρων της
Ελλάδας (Αρθρο 4). Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να δίνει στους Αμερικανούς, ό,τι της ζητούσαν (εκθέσεις - πληροφορίες κλπ.) ούτως ώστε οι τελευταίοι να ασκούν αυτό που θεωρούσαν καθήκον τους. Ό,τι, δηλαδή, αφορούσε τα αμερικανικά συμφέροντα (Αρθρο 6). Το άρθρο 8 μετέτρεπε την ελληνική κυβέρνηση σε υπηρέτη του Προέδρου των ΗΠΑ. Η κυβέρνηση της Ελλάδας θα προέβαινε σε κάθε ενέργεια, που κρινόταν απαραίτητη, εφόσον το ζητούσε ο Αμερικανός Πρόεδρος και δε θα μεταβίβαζε οτιδήποτε είχε στην κατοχή της (αντικείμενα - πληροφορίες κλπ.) σε τρίτους, χωρίς την συγκατάθεσή του. Με με το άρθρο 9 προβλεπόταν ότι ο τρόπος Στην πρώτη σειρά ο νέος πρεσβευτής των ΗΠΑ Χ. χρησιμοποίησης της αμερικανικής Γκρέιντι, με τα γυαλιά, επιδίδει τα βοήθειας ήταν υπόθεση διαπιστευτήριά του. Αριστερά ο Ράνκιν και αποκλειστικά της αμερικανικής δίπλα του ο στενός συνεργάτης του αποστολής. Ακόμη, η συμφωνία συνταγματάρχης Σμιθ προέβλεπε την ελευθεριά κινήσεως του προσωπικού της αμερικανικής αποστολής, την παραχώρηση Ελλήνων πολιτών ως προσωπικού των Αμερικανών, τη χορήγηση προνομίων φοροαπαλλαγών και ασυλίας σαν αυτά που είχε το προσωπικό της αμερικανικής πρεσβείας. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι η παροχή βοήθειας μπορούσε να διακοπεί εάν και όποτε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ θεωρούσε ότι η παύσις είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών (Αρθρο 10, παράγραφος 3). Αυτό σήμαινε πως ολόκληρη η οικονομική και πολιτική ζωή της Ελλάδας μετατρεπόταν σε υποχείριο των διαθέσεων των Αμερικάνων, οι οποίοι, για να πετύχουν τους εκάστοτε σκοπούς τους, μπορούσαν να εκβιάζουν με διακοπή της βοήθειας, γιατί έτσι τάχα επέτασσε το εθνικό τους συμφέρον. Βέβαια, η συμφωνία προέβλεπε ότι και η ελληνική κυβέρνηση μπορούσε μονομερώς να ζητήσει παύση της αποστολής βοήθειας. Η συμφωνία, όμως, προέβλεπε ότι τέτοιο δικαίωμα είχε μόνο εκείνη η κυβέρνηση που θα αντιπροσώπευε την πλειοψηφία του ελληνικού λαού!!! Ο όρος αυτός ήταν το λιγότερο απαράδεκτος και δεν μπήκε τυχαία. Μπήκε για να υποδηλώσει, ότι εκείνοι που θα έκριναν ποια κυβέρνηση εκπροσωπεί την πλειοψηφία του ελληνικού λαού και ποια όχι, θα ήταν οι ίδιοι οι Αμερικανοί, που ανεβοκατέβαζαν, στη συνέχεια, κυβερνήσεις στην Ελλάδα με μια κίνηση του χεριού.
Πώς υλοποιήθηκε η συμφωνία Στις 14 Ιουλίου του 1947 έφτασε στην Ελλάδα ο αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής βοήθειας Ντουάιτ Γρίνσγουολντ κι από κει και μετά τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Έχει, πάντως, αξία να δούμε τον τρόπο, με τον οποίο η κυβέρνηση των Αθηνών υλοποίησε τα όσα προέβλεπε η συμφωνία της 20ής Ιουνίου. Καταρχήν, οφείλουμε να σημειώσουμε πως αυτή η συμφωνία, αν και τέθηκε σε ισχύ ευθύς εξαρχής, κυρώθηκε από τη Βουλή και έγινε νόμος του κράτους το Σεπτέμβρη του 1948. Νωρίτερα, όμως, το Μάη του 1948, εκδόθηκε προς υλοποίηση της συμφωνίας το ΝΔ 694/1948, το σημαντικότερο ίσως διάταγμα απ' όσα εκδόθηκαν γι' αυτό το σκοπό. Συνολικά εκδόθηκαν 26 νομοδιατάγματα για την υλοποίηση αυτής της συμφωνίας. Όμως μόνο
τέσσερα από αυτά είχαν καταρτιστεί, με τη σύμφωνη γνώμη της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής!!! Το ΝΔ 694/1948 προέβλεπε τα εξής προνόμια για την αμερικανική αποστολή στην Ελλάδα: - Παρείχε το δικαίωμα της ετεροδικίας για τα μέλη της. Δηλαδή, τα ελληνικά δικαστήρια δεν είχαν καμιά δικαιοδοσία πάνω στα μέλη της αμερικανικής αποστολής για οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη τους. - Παρείχε το δικαίωμα του Στα τέλη Μάη 1947 έφθασαν στην Ελλάδα το απαραβίαστου της οικίας των πρώτο και το δεύτερο κλιμάκιο Αμερικανών μελών της και των οικημάτων που αξιωματικών. Αριστερά, καθιστός, ο συνταγματάρχης Σμιθ και δίπλα του ο υπουργός η αποστολή διέθετε, καθώς και της Στρατιωτικών, Στράτος, κατά την υποδοχή των περιουσίας και των αρχείων τους. πρώτων Αμερικανών αξιωματικών - Απάλλασσε τα μέλη της και την ίδια την αποστολή ως οργανισμό από κάθε φόρο, δασμό, εισφορά κ.ο.κ. υπέρ του ελληνικού ή υπέρ άλλων φορέων του ελληνικού κράτους (δήμοι, κοινότητες κλπ.). - Η αλληλογραφία της αποστολής και των μελών της απαλλασσόταν από κάθε έλεγχο. Επίσης χορηγούνταν απαλλαγή οποιουδήποτε τελωνειακού ελέγχου. Μ' άλλα λόγια επρόκειτο για ελευθερία άσκησης λαθρεμπορίου, την οποία η αποστολή αξιοποίησε δεόντως. - Παρείχε το δικαίωμα απαλλαγής οποιουδήποτε συναλλαγματικού ελέγχου στην αποστολή και στα μέλη της. Δηλαδή μπορούσε να γίνεται ελεύθερα εξαγωγή κεφαλαίων. - Τα αυτοκίνητα της αποστολής και των μελών της απαλλάσσονταν από κάθε φόρο κυκλοφορίας κλπ. - Παρείχε το δικαίωμα προτεραιότητας στην αποστολή και στα μέλη της όσον αφορά τις τηλεφωνικές, τηλεγραφικές και ταχυδρομικές ανταποκρίσεις. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό προσωπικό της αποστολής, το προαναφερόμενο διάταγμα όχι μόνο δεν προέβλεπε κανένα προνόμιο, αλλά αφαιρούσε και όλα τα δικαιώματα, που είχαν οι υπόλοιποι Έλληνες εργαζόμενοι (ασφάλιση, αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης κλπ.). Το ΝΔ 694/1948 δεν προέβλεπε μόνο για την αμερικανική αποστολή αποικιοκρατικά δικαιώματα, αλλά και για τις αμερικανικές εταιρίες, που δρούσαν ή θα δρούσαν στην Ελλάδα, καθώς και για άλλες ξένες εταιρίες που είχαν συνεργασία με τις ΗΠΑ και ασκούσαν - ή θα ασκούσαν στο μέλλον λειτουργία σε ελληνικό έδαφος. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 αναφερόταν: "Αι αμερικανικαί εταιρείαι αι έχουσαι, εργολαβίας μετά της Αμερικανικής κυβερνήσεως, ή άλλαι ξέναι εταιρείαι, αίτινες θα συμβληθώσι μετ' αυτής, προς εκτέλεσιν έργων εν Ελλάδι και αι αμερικανικαί ή ξέναι εταιρείαι αι μετ' αυτών συνεργαζόμεναι τη εγκρίσει της Αμερικανικής κυβερνήσεως... έχουν αυταί και το προσωπικόν των τα κάτωθι δικαιώματα: α. Απαλλάσσονται από τας διατυπώσεις και την διαδικασίαν της υφισταμένης νομοθεσίας περί αλλοδαπών εταιρειών. β. Απαλλάσσονται από κάθε άμεσον ή έμμεσον φορολογίαν διά την περιουσίαν των, τα εισαγόμενα υπ' αυτών είδη κλπ. γ. Το προσωπικόν των (αλλοδαπό) δεν έχει ανάγκη αδείας εργασίας εις την Ελλάδα. δ. Το προσωπικόν των (αλλοδαπό) απαλλάσσεται από κάθε φόρον εισοδήματος και όλων των άλλων φόρων".
Ακόμη να προσθέσουμε ότι για τους Έλληνες εργαζόμενους αυτών των εταιριών δεν προβλεπόταν κανένα δικαίωμα, ούτε αυτό της κοινωνικής ασφάλισης (Βλέπε: Ν. Ψυρούκη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", Εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, τόμος Α`, σελ. 346 - 347). *ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ από το βιβλίο του Φοίβου Ιωαννίδη "Πόλεμος διείσδυση και προπαγάνδα" εκδόσεις "Ορφέας"
ΜΕΡΟΣ 32ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 05-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Το πλήρες κείμενο της υποτέλειας Το πλήρες κείμενο της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας, αυτού του μνημείου της υποτέλειας και της ντροπής, που σφράγισε τις εξελίξεις στην Ελλάδα στις κατοπινές δεκαετίες, είναι το παρακάτω: "Της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αιτησομένης παρά της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών της Β. Αμερικής την παροχήν οικονομικής, υλικής και τεχνικής βοήθειας προς πρόληψιν της οικονομικής κρίσεως, προαγωγήν της εθνικής ανασυγκροτήσεως και αποκατάστασιν της εσωτερικής γαλήνης. Του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών εξουσιοδοτήσαντος διά του εγκριθέντος την 22αν Μαΐου 1947 Νόμου του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών όπως παράσχη την ως άνω βοήθειαν προς την Ελλάδα επί τη βάσει όρων ευρισκομένων προς την κυρίαρχον ανεξαρτησίαν και ασφάλειαν των δύο χωρών. Της Ελληνικής Κυβερνήσεως προτεινούσης, διά της από 15ης Ιουνίου 1947 διακοινώσεως προς την Κυβέρνησιν των Ηνωμένων Πολιτειών, ωρισμένα μέτρα εν Ελλάδι κρινόμενα ουσιώδη διά την τελεσφόρον χρησιμοποίησιν της βοήθειας των Ηνωμένων Πολιτειών και των ιδίων της Ελλάδος πόρων διά την όσον το δυνατόν ταχυτέραν προώθησιν της ανασυγκροτήσεως και ανορθώσεως της Ελλάδος. Της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελληνικής Κυβερνήσεως πιστευουσών ότι η παροχή τοιαύτης βοηθείας θέλει Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός συντείνει εις την επίτευξιν των Εξωτερικών Κων. Τσαλδάρης, ενώ βασικών αντικειμενικών σκοπών του αποχαιρετάει τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα Λίνκολ Μακ Βι, μετά την υπογραφή Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών και της επαίσχυντης συμφωνίας θέλει ενισχύσει περαιτέρω τους δεσμούς φιλίας μεταξύ των λαών της Αμερικής και της Ελλάδος. Οι κάτωθι υπογεγραμμένοι δεόντως εξουσιοδοτηθέντες προς τούτο παρά των κυβερνήσεών των, συνεφώνησαν τα εξής: ΑΡΘΡΟΝ 1: Η Κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών θέλει παρέσχει εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν πάσαν βοήθειαν δι' ην ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών έχει το δικαίωμα να δώση την εξουσιοδότησίν του συμφώνως προς
τον εγκριθέντα την 22αν Μα`ϊου 1947 Νόμον του Κογκρέσου ως και προς πάντα τροποποιητικόν ή συμπληρωματικόν τούτου νόμον. ΑΡΘΡΟΝ 2: Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει χρησιμοποιήσει τελεσφόρως πάσαν βοήθειαν χορηγουμένην εις την Ελλάδα υπό των Ηνωμένων Πολιτειών, ως και τους ιδίους της Ελλάδας πόρους, επί τω σκοπώ της ανασυγκροτήσεως και της εξασφαλίσεως της ανορθώσεως της Ελλάδος. Προς τον σκοπόν τούτον η Ελληνική Κυβέρνησις έχει αναλάβει και συμφωνεί διά του παρόντος, όπως θέση εις εφαρμογήν τα εν τη από 15 Ιουνίου 1947 διακοινώσει της προς την Κυβέρνησιν των Ηνωμένων Πολιτειών προτεινόμενα μέτρα. Θέλει δε προβή εις πάσαν ενδεδειγμένην πρόσθετον ενέργειαν. ΑΡΘΡΟΝ 3: Η Κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών θέλει αποστείλει εις την Ελλάδα αποστολήν της ήτις θα είναι γνωστή ως Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας προς την Ελλάδα (αναφερομένη εν τοις επομένοις ως Αμερικανική Αποστολή). Ο Ορισθείς υπό του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής θα αντιπροσωπεύη την Κυβέρνησιν των Ηνωμένων Πολιτειών επί ζητημάτων σχετικώς κατά την παρούσαν Συμφωνίαν χορηγουμένην βοήθειαν. ΑΡΘΡΟΝ 4: Ο αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής θα καθορίση, εν συνεννοήσει μετ' αντιπροσώπων της Ελληνικής Κυβερνήσεως, τους όρους και τας συνθήκας υφ' ας η ειδικώς καθοριζομένη βοήθεια θα χορηγήται από καιρού εις καιρόν κατά τη Συμφωνίαν ταύτην. Υπό τας οδηγίας του Αρχηγού η Αποστολή θα παρέχη πάσαν συμβουλευτικήν βοήθειαν και θα ενασκή πάσαν λειτουργίαν, αίτινες θα ήσαν αναγκαίαι και ενδεδειγμέναι, διά να βοηθήσουν την Ελληνικήν Κυβέρνησιν προς τελεσφορωτέραν χρησιμοποίησιν πάσης βοήθειας χορηγουμένης εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν υπό των Ηνωμένων Πολιτειών, ως και των ιδίων της Ελλάδος πόρων, και τη διά ταύτης όσον το δυνατόν ταχυτέραν προώθησιν της ανασυγκροτήσεως και εξασφάλισιν της ανορθώσεως εν Ελλάδι. Τινές των λειτουργιών τούτων περιλαμβάνονται εις τα υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως εν τη από 15 Ιουνίου διακοινώσει της προτεινόμενα μέτρα. ΑΡΘΡΟΝ 5: - Η Ελληνική Κυβέρνησις θα προσφέρη πάσαν εφικτήν βοήθειαν εις την Αμερικανικήν Αποστολήν προς διευκόλυνσιν της διεξαγωγής των καθηκόντων της, της κινήσεως του προσωπικού της Αποστολής προς την Ελλάδα, εντός της Ελλάδος και εξ Ελλάδος, της χρησιμοποιήσεως προσώπων Ελληνικής Εθνικότητας και κατοικίας, της αποκτήσεως ευκολιών και υπηρεσιών και της διεξαγωγής ετέρων ενεργειών της Αποστολής. Το προσωπικόν της Αμερικανικής Αποστολής και η περιουσία της Αποστολής και του προσωπικού της θα απολαύωσιν εν Ελλάδι των αυτών προνομίων και φορολογικών απαλλαγών ως απολαύει το προσωπικόν της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών εν Ελλάδι και η περιουσία της Πρεσβείας και του προσωπικού της. ΑΡΘΡΟΝ 6: Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει επιτρέψει εις τα μέλη της Αμερικανικής Αποστολής να παρακολουθώσιν ελευθέρως τη χρησιμοποίησιν της παρεχομένης προς την Ελλάδα παρά των Ηνωμένων Πολιτειών βοηθείας. Η Ελληνική κυβέρνησις θα τηρή πάντας τους λογαριασμούς και τα στοιχεία και θα παρέχη πάσαν έκθεσιν και πληροφορίαν προς την Αμερικανικήν Αποστολήν, τα οποία θέλει ζητεί η Αποστολή προς διεξαγωγήν των καθηκόντων και ανειλημμένων υποχρεώσεών της. ΑΡΘΡΟΝ 7: Η Ελληνική Κυβέρνησις και η Κυβέρνησις των ΗΠΑ θέλουσι συνεργασθή ίνα εξασφαλίσουν εις τους λαούς των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδας πλήρη ενημέρωσιν συμβιβαζομένην προς την ασφάλειαν των δύο χωρών, καθόσον αφορά τη χορηγούμενην εις την Ελλάδα βοήθειαν παρά των Ηνωμένων Πολιτειών. Προς τον σκοπόν τούτον:
1. Θα επιτρέπεται εις αντιπροσώπους του Τύπου και της Ραδιοφωνίας των Ηνωμένων Πολιτειών να παρατηρώσιν ελευθέρως και ν' αναφέρωσι πλήρως σχετικώς με τη χρησιμοποίησιν της βοηθείας ταύτης και 2. Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει παρέχει εις την Αμερικανικήν Αποστολήν την ευκαιρίαν και θέλει συνεργασθή μετ' αυτής προς παροχήν πλήρους και συνεχούς δημοσιότητας εντός της Ελλάδος, περιλαμβανούσης περιοδικάς εκθέσεις της Αποστολής ως προς τας ενεργείας σχετικώς με την παρούσαν συμφωνίαν και τον σκοπόν, πηγήν, χαρακτήρα, έκτασιν, ποσά και πρόοδο της βοηθείας ταύτης. ΑΡΘΡΟΝ 8: Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει προβή εις πάσαν ενέργειαν την οποία ήθελε ζητήσει ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών διά την ασφάλειαν παντός αντικειμένου, υπηρεσίας ή πληροφορίας ληφθείσης εν συνεπεία της Συμφωνίας ταύτης. Δε θέλει μεταβιβάζει άνευ της συγκαταθέσεως του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, δικαίωμα ή κατοχήν οιουδήποτε τοιούτου αντικειμένου ή πληροφορίας, ουδέ θα επιτρέπη άνευ τοιαύτης συγκαταθέσεως, τη χρησιμοποίησιν ή αποκάλυψιν τοιαύτης τινός πληροφορίας παρ' ουδενός μη όντος αξιωματούχου, υπαλλήλου ή εκπροσώπου της Ελληνικής Κυβερνήσεως, ή προς οιονδήποτε μη κατέχοντα την ιδιότητα ταύτην, ή προς οιονδήποτε άλλον σκοπόν πλην εκείνου δι' ον χορηγούνται το αντικείμενον ή αι πληροφορίαι. ΑΡΘΡΟΝ 9: Η Ελληνική Κυβέρνησις δε θέλει χρησιμοποιήσει οιονδήποτε μέρος του προϊόντος παντός δανείου, πιστώσεως, παροχής ή ετέρας μορφής της κατά την παρούσαν Συμφωνίαν βοηθείας διά τη διενέργειαν οιασδήποτε πληρωμής έναντι του κεφαλαίου ή τόκου οιουδήποτε δανείου χορηγηθέντος αυτή υπό ετέρας τινός ξένης Κυβερνήσεως. Η Ελληνική κυβέρνησις δε θέλει, ειμή κατόπιν συγκαταθέσεως της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών, χορηγήσει χρηματικά ποσά ή διαθέσει ξένον συνάλλαγμα διά την καταβολήν κεφαλαίου ή τόκου του εκκρεμούντος εξωτερικού χρέους της Ελληνικής Κυβερνήσεως και οιουδήποτε δημοσίου ή ιδιώτου οφειλέτου. ΑΡΘΡΟΝ 10: Οιαδήποτε και πάσα βοήθεια χορηγηθησομένη κατά την παρούσαν Συμφωνίαν θέλει παύσει: 1. Εάν ζητήση τούτο Ελληνική Κυβέρνησις αντιπροσωπεύουσα την πλειοψηφίαν του Ελληνικού λαού. 2. Εάν το Συμβούλιον Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κρίνη (εν τη περιπτώσει δε ταύτη αι Ηνωμέναι Πολιτείαι παραιτούνται της ασκήσεως παντός δικαιώματος αρνησικυρίας) ή εάν η Γενική Συνέλευσις των Ηνωμένων Εθνών κρίνη ότι ενέργεια γενομένη ή βοήθεια χορηγηθείσα παρά των Ηνωμένων Εθνών καθιστώσι τη συνέχισίν της κατά την παρούσαν Συμφωνίαν βοηθείας παρά της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών μη αναγκαίαν ή ανεπιθύμητον. 3. Εις οιανδήποτε των λοιπών περιπτώσεων των καθοριζομένων εις το τμήμα 5 του ανωτέρω νόμου του Κογκρέσου ή εάν ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών αποφασίση ότι η τοιαύτη παύσις είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών ή 4. Εάν η Ελληνική Κυβέρνησις δεν προβή εις τας ενδεδειγμένας ενεργείας προς πραγματοποίησιν των εν τη από 15 Ιουνίου 1947 διακοινώσει της προτεινομένων ή μεταγενεστέρως συμφωνηθέντων μέτρων άτινα είναι ουσιώδη διά την ανασυγκρότησιν και ανόρθωσιν της Ελλάδος. ΑΡΘΡΟΝ 11: Η Συμφωνία αυτή θέλει τεθή εν ισχύ από της σήμερον. Θα εξακολουθήση δε ισχύουσα μέχρι ημερομηνίας συμφωνηθησομένης υπό των δύο Κυβερνήσεων. ΑΡΘΡΟΝ 12: Η Συμφωνία αυτή θέλει κατατεθή εις τα Ηνωμένα Έθνη. Εγένετο εις διπλούν εις την Αγγλικήν και Ελληνικήν γλώσσαν.
Εν Αθήναις σήμερον την εικοστήν του μηνός Ιουνίου 1947 Διά της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Λίνκολ Μακ Βη Πρέσβης Α` τάξεως Διά την Ελληνικήν Κυβέρνησιν Κωνσταντίνος Τσαλδάρης Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως και υπουργός επί των Εξωτερικών". Οι φωτογραφίες από το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη "Πόλεμος διείσδυση και προπαγάνδα" εκδόσεις "Ορφέας"
ΜΕΡΟΣ 33ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 06-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 09 Η αμερικάνικη επέμβαση στην Ελλάδα, με το δόγμα Τρούμαν και όσα επακολούθησαν για την εφαρμογή του, δεν άφησε κανένα περιθώριο συμβιβασμού, που θα στηριζόταν στο ελάχιστο των προϋποθέσεων για ειρηνικές εξελίξεις στη χώρα. Η ντόπια ολιγαρχία και οι πολιτικοί εκφραστές της, όλων των αποχρώσεων, ενισχυμένοι από την αμερικάνικη υποστήριξη, και εκτιμώντας ότι ο συσχετισμός δυνάμεων γέρνει προς το μέρος τους, δεν είχαν κανένα λόγο να ενδιαφέρονται για την ειρήνευση στη χώρα. Το γεγονός ότι η Ελλάδα μετατρεπόταν σε προτεκτοράτο των Ηνωμένων Πολιτειών δεν τους απασχολούσε. Σε τελευταία ανάλυση, κυριαρχούσαν σε μια Ελλάδα που πάντα ήταν προτεκτοράτο και που, στην προκειμένη περίπτωση, άλλαξε αφεντικό. Το κόστος της συνέχισης του εμφυλίου πολέμου με μεγαλύτερη ένταση, επίσης, δεν ήταν θέμα που θα έβαζε σε σκεπτικισμό το ντόπιο οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο. Άλλωστε, δεν ήταν η πρώτη φορά που αυτό το κατεστημένο ματοκυλούσε το λαό για να διατηρηθεί αλώβητο. Έτσι, στη χώρα εντάθηκε η τρομοκρατία κατά του λαϊκού κινήματος, καθώς και η δραστηριότητα του κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων με στόχο την οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, δεν υπήρχε άλλη διέξοδος για το ΚΚΕ από την ενίσχυση του ΔΣΕ και τον προσανατολισμό του λαϊκού κινήματος αποκλειστικά προς την ένοπλη πάλη, από τα αποτελέσματα της οποίας θα καθορίζονταν πλέον οι εξελίξεις στη χώρα. Το δίλημμα ήταν πλέον πεντακάθαρο: `Η υποταγή στον ιμπεριαλισμό και το μοναρχοφασισμό ή αντίσταση και αγώνας για την Ελλάδα της ειρήνης, της δημοκρατίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Αυτό ακριβώς ήταν που υπογράμμισε ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Μ. Πορφυρογένης, στο λόγο του στο συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ στο Στρασβούργο, στις 27/6/1947. Ο λόγος αυτός, που έμεινε στην ιστορία ως "Διακήρυξη του Στρασβούργου", περιέγραφε επίσης με σαφήνεια και την προοπτική που διαγραφόταν ως συνέπεια των προαναφερόμενων εξελίξεων, δηλαδή "τη δημιουργία μιας Λεύτερης Δημοκρατικής Ελλάδας με δική της ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ και δική της κρατική υπόσταση". Ας δούμε, όμως, τα κύρια σημεία αυτής της ιστορικής ομιλίας.
Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ Αγώνας για μια λεύτερη και δημοκρατική Ελλάδα
Αποσπάσματα της ομιλίας του Μ. Πορφυρογένη "Η ένοπλη αυτή αντίσταση εναντίον της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο δεν είναι μόνο ελληνική υπόθεση, μα υπόθεση όλων των λαών και κατά πρώτο λόγο των λαών που κατοικούν στα Βαλκάνια και στη Μεσόγειο. Ο αγγλοσαξονικός ιμπεριαλισμός θέλει να μετατρέψει την Ελλάδα όχι μόνο σε προπύργιο των συμφερόντων του και της κυριαρχία του στη Μεσόγειο και στη ΝΑ Ευρώπη, αλλά και σε ορμητήριο ενάντια στις δημοκρατικές κατακτήσεις και στους ειρηνικούς λαούς που κατοικούν στις περιοχές αυτές... Η αμερικάνικη ιμπεριαλιστική επέμβαση δεν οξύνει μόνο την εσωτερική ελληνική κατάσταση, μα και τις διεθνείς σχέσεις, κατά πρώτο λόγο στη Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Σήμερα, περισσότερο από πριν, το Ελληνικό πρόβλημα είναι πρόβλημα παγκόσμιο και κατά πρώτο λόγο πρόβλημα μεσογειακό και της Ανατολικής Ευρώπης. Στην Ελλάδα, σήμερα, στέκονται αντιμέτωπες και αναμετριούνται οι δυνάμεις της Δημοκρατίας και της Ειρήνης με τις δυνάμεις του Ιμπεριαλισμού και της βίας. Στην Ελλάδα μάχονται ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό, όχι μόνο οι ντόπιοι μοναρχοφασίστες μαζί με τους Άγγλους και Αμερικάνους, μα και η παγκόσμια αντίδραση. Αυτού βρίσκονται και οι Αλβανοί μπαλίστες και οι Μιχαηλοβιτσικοί της Γιουγκοσλαβίας και Βούλγαροι φασίστες και Πολωνοί του Αντερς. Ακόμα έχουμε και Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου, που οι Άγγλοι τους χρησιμοποιούν στην πολεμική βιομηχανία, που εφοδιάζει τις μοναρχοφασιστικές δυνάμεις ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας".
Μοναρχοφασιστική αδιαλλαξία "Εκεί που έφτασαν τα πράγματα ο μοναρχοφασισμός σήμερα, κάτω από την αμερικανοαγγλική καθοδήγηση, δείχνει αδιάλλακτος προς κάθε δημοκρατικό δυνατό συμβιβασμό. Έχει την παγκόσμια ιμπεριαλιστική βοήθεια και αποβλέπει να επιβληθεί δυναμικά. Μια απόδειξη γι' αυτό αποτελεί το γεγονός ότι σήμερα στην Ελλάδα τουφεκίζονται καθημερινά δεκάδες δημοκρατικοί πολίτες καταδικασμένοι σε θάνατο από τα φασιστικά στρατοδικεία. Έξω απ' αυτούς, είναι και όσοι δολοφονούνται από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες και τις δυνάμεις της Χωροφυλακής. Ακόμα και όσοι αποτελειώνονται στα κρατητήρια και τις φυλακές". .
Ελεύθερη Ελλάδα με δική της κυβέρνηση "Σήμερα γίνεται ολοένα και πιο φανερό, ότι στις ακούραστες προσπάθειες του ΕΑΜ και του δημοκρατικού κόσμου για Λαϊκή Συμφιλίωση και κατευνασμό, μόνο η αποφασιστική πολεμική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού μπορεί να εξαναγκάσει την αντίδραση να σκεφθεί σοβαρές υποχωρήσεις, σαν αυτές που διαγράφονταν την Άνοιξη, μα τις ματαίωσε η ξετσίπωτη αμερικάνικη ιμπεριαλιστική παρεμβολή. Και η αποφασιστική επίδοση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας μπροστά στο γεγονός της αμερικανοαγγλικής και μοναρχοφασιστικής αδιαλλαξίας τείνει ν' αποκρυσταλλωθεί και αποκρυσταλλώνεται κιόλας προς τη δημιουργία μιας Λεύτερης Δημοκρατικής Ελλάδας με δική της ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ και δική της κρατική υπόσταση".
Υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις "Για ένα τέτοιο πράγμα υπήρχαν και πριν και υπάρχουν και σήμερα ακόμα περισσότερο, όλες οι απαραίτητες αντικειμενικές στρατιωτικές, πολεμικές, υλικές, ηθικές ψυχολογικές, μα και γεωγραφικές προϋποθέσεις. Αν προς την κατεύθυνση αυτή είμαστε ακόμα κάπως διστακτικοί, είναι γιατί η δύναμη της λαϊκής πλειοψηφίας και εμπιστοσύνης που μας έχει ο λαός μας επιτρέπουν να κάνουμε υποχωρήσεις δημοκρατικές και να εξαντλούμε και την παραμικρή δυνατότητα. Από την άλλη μεριά γίνεται ολοένα και περισσότερο φανερό, ότι η αδιαλλαξία της αντίδρασης, ξένης και ντόπιας, δε βρίσκει δισταγμούς και αναγκαστικά το υπέρτατο συμφέρον της Δημοκρατίας και της Εθνικής Ανεξαρτησίας φέρνει τη δημιουργία ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ".
Ετοιμοι και για συμβιβασμό "Μένει ακόμα σαν ερωτηματικό αν την τελευταία στιγμή η μοναρχοφασιστική αντίδραση θα θελήσει να πάει σ' ένα συμβιβασμό. Είμαστε πάντα έτοιμοι για ένα τέτοιο συμβιβασμό με βάση τις πιο ελάχιστες δημοκρατικές προϋποθέσεις, που είναι: Να δημιουργηθούν οι όροι για ν' αποφανθεί ο Λαός πραγματικά ελεύθερα, ανεπηρέαστα για τις τύχες του και με την υλική εξασφαλισμένη εγγύηση, ότι η αντίδραση δε θα μπορέσει να επαναλάβει την προδοσία και παρασπονδία της Βάρκιζας...".
Η αντίδραση του κατεστημένου και των Αμερικανών Αναμφισβήτητα η διακήρυξη του Στρασβούργου θορύβησε την ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία και τους Αμερικανούς καθοδηγητές της και η απάντησή τους ήταν σχεδόν ακαριαία, με την εκδήλωση κρατικής τρομοκρατίας πρωτοφανούς έκτασης και έντασης σε ολόκληρη τη χώρα. Τη νύχτα 9 προς 10 Ιουλίου 1947, με εντολή του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Ν. Ζέρβα, εξαπολύθηκε ένα τεράστιο πογκρόμ κατά χιλιάδων κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών πολιτών, μπροστά στο οποίο ωχριούσαν τα γερμανικά μπλόκα της κατοχής. Στην Από δεξιά, ο Αμερικανός πρεσβευτής Μακ Αθήνα και στον Πειραιά συνελήφθησαν Βέι, ο Κ. Τσαλδάρης, η σύζυγός του Ναντίν 2.613 άτομα και στη Θεσσαλονίκη και ο Κ. Καραμανλής, ανερχόμενο αστέρι της ελληνικής πολιτικής μέσα στο Λαϊκό περίπου 3.000. Η επιχείρηση αυτή Κόμμα συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες και στις 14 Ιουλίου συλλαμβάνονται άλλοι 2.500 περίπου δημοκρατικοί πολίτες. Συνολικά, από τις 9 έως και τις 14 Ιουλίου πιάστηκαν 7.000 σε Αθήνα - Πειραιά και 8.000 στην επαρχία. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν: Ο Μ. Παρτσαλίδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ως μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ υπεύθυνος για τη νόμιμη κομματική δουλιά, ο Μ. Παπαρήγας, ΓΓ της ΓΣΕΕ, ο Ν. Αραμπατζής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ
Γαβριηλίδης, Λούλης, Κρητικάς, Πασαλίδης, ο αρχισυντάκτης του "Ριζοσπάστη" Χρ. Καβαφάκης κ. ά. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν αρχικά στο νησί Ψυττάλεια και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στην Ικαρία. Η κυβέρνηση δικαιολόγησε το πρωτοφανές αυτό πογκρόμ, επικαλούμενη ανυπόστατα προβοκατόρικα ψεύδη. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκε ότι οι κρατικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες πως είχαν διεισδύσει στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα χιλιάδες αντάρτες με σκοπό, βάσει κάποιου περιβόητου σχεδίου "Φ", να πραγματοποιήσουν ένοπλη εξέγερση στις 10 Ιούλιου του 1947 και να καταλάβουν την εξουσία. Στην πραγματικότητα βέβαια το πογκρόμ έγινε για να αποφευχτεί μαζική έξοδος αγωνιστών από τα αστικά κέντρα προς το Δημοκρατικό Στρατό. Αυτό φοβούνταν η ντόπια αντίδραση και οι Αμερικανοί κι αυτό επιχείρησαν να αποτρέψουν. Το ΚΚΕ με ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του κατήγγειλε τις ομαδικές συλλήψεις, υπογραμμίζοντας ότι "ολοκληρώνεται η πορεία του νεοφασιστικού καθεστώτος, που θεμελίωσε μεταπολεμικά στον τόπο μας η αγγλική κατοχή και το στηρίζει σήμερα η αμερικανική επέμβαση". Ταυτόχρονα με την πολιτική των διώξεων και των αντιλαϊκών πογκρόμ οι Αμερικανοί προώθησαν αλλαγές και σε κυβερνητικό επίπεδο, με σκοπό την εξαπάτηση των λαϊκών μαζών και την εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης λαϊκής ανοχής στα σχέδιά τους ενάντια στο ΚΚΕ και το ΔΣΕ. Η κυβέρνηση του Δ. Μάξιμου, που ουσιαστικά ήταν κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, δεν μπορούσε να τους ικανοποιεί. Στην κατάσταση που διαμορφωνόταν ήταν απαραίτητο ένα ευρύτερο κυβερνητικό σχήμα. Συνεπώς, είχε έρθει η ώρα να προσφέρει και το Κέντρο της υπηρεσίες του. Έτσι, οι Αμερικανοί άρχισαν να προωθούν τη συγκρότηση ευρείας κυβέρνησης με τη συμμετοχή της Δεξιάς και του κόμματος των Φιλελευθέρων του Θ. Σοφούλη. Οι αρχικές αντιδράσεις του κόμματος των Λαϊκών του Κ. Τσαλδάρη κάμφθηκαν γρήγορα. Λέγεται μάλιστα ότι οι Αμερικανοί έβγαλαν τον Τσαλδάρη μέσα από το μπάνιο του και τον έσυραν ως τα ανάκτορα, όπου μπροστά στο βασιλιά Παύλο τον υποχρέωσαν να δεχτεί κυβέρνηση, υπό τον Θ. Σοφούλη, στην οποία ο ίδιος θα ήταν αντιπρόεδρος. Όπως και να 'γινε πάντως, στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Σοφούλη με τη συμμετοχή 10 φιλελευθέρων και 14 Λαϊκών. Ο Τσαλδάρης αρκέστηκε να αναλάβει την αντιπροεδρία και το υπουργείο των Εξωτερικών. Με την ανάληψη των πρωθυπουργικών του καθηκόντων, ο Σοφούλης διακήρυξε ότι θα προωθούσε πολιτική "κατευνασμού". Στην πραγματικότητα επρόκειτο για απάτη, αφού με νομοσχέδιο που πρότεινε στη Βουλή προέβλεπε τη χορήγηση ατομικής αμνηστίας σε όσους μαχητές του ΔΣΕ παρουσιάζονταν, σε διάστημα ενός μηνός από τη δημοσίευση του νόμου, "αυτοβούλως εις την πλησιεστέραν δικαστικήν, στρατιωτικήν ή αστυνομικήν αρχήν και αφοπλισθώσιν". Ταυτόχρονα, ο "δημοκράτης" Σοφούλης απείλησε πως αν μείνει άκαρπη η δήθεν ειρηνευτική του προσπάθεια θα ηγηθεί "προσωπικώς σταυροφορίας διά να πλήξωμεν τον εχθρό, μη φειδόμενοι ουδενός μέσου". Το ΚΚΕ ξεσκέπασε την απάτη και τη δημαγωγία της κυβέρνησης Σοφούλη, δηλώνοντας ότι μια πραγματική πολιτική κατευνασμού θα έπρεπε να συνοδεύεται από γενική πολιτική αμνηστία και σχηματισμό αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης για τη διεξαγωγή ελεύθερων και ανόθευτων εκλογών, για την εξασφάλιση ομαλής δημοκρατικής πορείας. Όπως ήταν φυσικό τα δήθεν ειρηνευτικά μέτρα Σοφούλη δεν έφεραν αποτέλεσμα. Έτσι η κυβέρνηση προχώρησε σε πολιτική άγριας αντιλαϊκής τρομοκρατίας. Οι εκτελέσεις και τα έκτακτα στρατοδικεία έδινα και έπαιρναν και στις 18 Οκτώβρη 1947 απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του "Ριζοσπάστη" και της "Ελεύθερης Ελλάδας".
*Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα", εκδόσεις "Ορφέας"
ΜΕΡΟΣ 34ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 07-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 16 Το ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε σήμερα είναι έκθεση του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ με θέμα την κατάσταση στην Ελλάδα μετά την αμερικανική επέμβαση και τη συμφωνία Ελλάδας - Ηνωμένων Πολιτειών της 20ής Ιουνίου 1947. Είναι πιθανό, ότι τέτοιες εκθέσεις ενημερωτικού περιεχομένου το ΚΚΕ πρέπει να έστελνε συχνά προς τα αδελφά κόμματα και το ΚΚ της Σοβιετικής Ένωσης. Η έκθεση τιτλοφορείται "Για την κατάσταση στην Ελλάδα μετά την αμερικανική επέμβαση" και φέρει ημερομηνία 17/7/1947. Ως υπογραφή φέρει ένα "Π". Προφανώς την υπογράφει ο Πέτρος Ρούσος - αναπληρωματικό τότε μέλος του Π. Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ - που εκείνο το διάστημα βρισκόταν στο Βελιγράδι και ασχολούνταν - εκτός των άλλων - με τις διεθνείς επαφές του ΚΚΕ και ιδιαίτερα με τις επαφές με τα αδελφά κόμματα των λαϊκών Δημοκρατιών και το ΚΚΣΕ. Η έκθεση βρίσκεται στο "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" (Κ383/Φ:20/33/23). Η έκθεση αναφέρεται στο θέμα της αμερικανικής επέμβασης και στη σημασία, που αυτή έχει για το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας κατά την κρίση του ΚΚΕ. Επίσης εμπεριέχει πληροφορίες για το πογκρόμ κατά του λαϊκού κινήματος που εξαπόλυσε η κυβέρνηση των Αθηνών στις 9 - 10 Ιούλη του 1947, σημειώνεται ο ρόλος των Άγγλων στην Ελλάδα στη νέα κατάσταση, όπου το πάνω χέρι πήραν οι ΗΠΑ, δίνονται πολύτιμες πληροφορίες για τα πολεμικά γεγονότα του πρώτου εξαμήνου του '47 και τέλος εκφράζονται αιτήματα, για βοήθεια προς το ΚΚΕ και το ελληνικό λαϊκοδημοκρατικό κίνημα. Τέλος, η έκθεση συνοδεύεται με προσθήκη, στην οποία καταγράφονται τα υλικά που πρέπει να διαβάσουν οι παραλήπτες της για να κατατοπιστούν πλήρως για την ελληνική πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα σημαντικότατο ντοκουμέντο, αφού πέραν των άλλων πληροφοριών που εμπεριέχει, ειδικά για την παρουσία των Αμερικανών στη χώρα μας, μας δίνει τις εκτιμήσεις, που το ΚΚΕ τότε έκανε. Εκτιμήσεις, που όπως θα διαπιστώσει και ο ίδιος ο αναγνώστης, ήταν ιδιαίτερα διορατικές. Παρουσιάζοντας ολόκληρη την έκθεση ενημερώνουμε τον αναγνώστη, ότι οι μεσότιτλοι με κεφαλαία γράμματα είναι του κειμένου, ενώ αυτοί με μικρά είναι του "Ριζοσπάστη".
Η Ελλάδα μετά την αμερικανική επέμβαση Μια έκθεση του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ 1. Η διακήρυξη του "δόγματος Τρούμαν" σήμανε την υποταγή της Ελλάδας στα συμφέροντα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, μετά την ουσιαστική χρεοκοπία της βρετανικής πολιτικής στη χώρα.
Η Ελλάδα προορίζεται για προγεφύρωμα κατά των βαλκανικών λαϊκών Δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ υπό την καθοδήγηση των Αμερικανών. Χωρίς αμφιβολία, μετά τη διακήρυξη της απόφασης για την αμερικάνικη "βοήθεια" προς την Ελλάδα και τη μεταβίβαση του ελέγχου πάνω της στα χέρια της Ουάσιγκτον, η γενική κατάσταση στη χώρα οξύνθηκε και χειροτέρεψε. Από την άλλη μεριά, ο μοναρχοφασισμός που έχει υποστεί αποτυχία στο έργο της κατάπνιξης της λαϊκής αντίστασης, βλέπει τη σωτηρία του στην ολοκλήρωση της διαδικασίας εμφανισμού και στην προσέλευση των ΗΠΑ και της ισχύος τους στη δραστήρια συμμετοχή στην καταστολή της λαϊκής πάλης, υποδαυλίζοντας έτσι τον κίνδυνο Από αριστερά, ο γενικός διοικητής της σύγκρουσης στα Βαλκάνια. Στρατιωτικής Ομάδας των ΗΠΑ στην Ελλάδα (USAGG) αντιστράτηγος Τζέιμς Βαν Φλιτ, ο Ράνκιν και ο αρχηγός της Ναυτικής Στρατιωτικής Ομάδας στην Ελλάδα υποναύαρχος Τζον Σνέκενμπεργκ
Τα κύρια γεγονότα της περιόδου
Τα κύρια γεγονότα που χαρακτηρίζουν την περίοδο που έληξε είναι: α. Η υπογραφή της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας της 20 του Ιούνη του 1947, στην Αθήνα, συμφωνία που υποτάσσει απόλυτα, πολιτικά και οικονομικά, τη χώρα στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. β. Το δυνάμωμα των προσπαθειών του μοναρχοφασισμού για τη διάλυση του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος και ιδιαίτερα της ένοπλης πάλης του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας και η αποτυχία της κυβέρνησης στο έργο αυτό, μπροστά στην ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης και του κινήματος ειρήνευσης της χώρας, που καθοδηγείται από το ΕΑΜ και το ΚΚ και που δυναμώνει τα ρήγματα στο στρατόπεδο των αντιπάλων του λαϊκού κινήματος. Τέλος, γ. η ενίσχυση της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας μέσω της πραγματοποίησης του σχεδίου των μαζικών συλλήψεων της καθοδήγησης του Κόμματος, του ΕΑΜ και άλλων λαϊκών οργανώσεων, πράγμα που άρχισε τη νύχτα της 8 προς 9 Ιούνη (σημείωση "Ρ": προφανώς έχει γίνει λάθος και ενοεί Ιούλη).
Εκλεισε ο δρόμος ειρήνευσης Έτσι η πολιτική των μοναρχοφασιστών, πολιτική συδαύλισης του εμφυλίου πολέμου, που ακολουθείται με εντολή και σαν όρος της αμερικάνικης "βοήθειας", όξυνε την εσωτερική κρίση και επίσης την εξωτερική πολιτική της προβοκατόρικης δραστηριότητας του μοναρχοφασισμού και οδήγησε την ελληνική πολιτική σε καινούργια φάση. Ο μοναρχοφασισμός και πάλι και ιδιαίτερα μετά τις καινούργιες μαζικές συλλήψεις της ηγεσίας του ΕΑΜ και των οπαδών του, οι οποίες έφτασαν ήδη περίπου τις 6.000 άτομα και τη θέση της κυβέρνησης πως θα πάρει μέτρα για
την κήρυξη εκτός νόμου του ΚΚ Ελλάδας, έκλεισε ουσιαστικά το δρόμο για την ειρήνευση της χώρας και για συμφωνία ανάμεσα σ' όλα τα κόμματα. Έθεσε το λαϊκό κίνημα μπροστά στην ανάγκη να διαχωριστεί αποφασιστικά και να προσανατολιστεί στην ενίσχυση της ένοπλης πάλης και στην προετοιμασία για τη δημιουργία προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης στην Ελεύθερη Ελλάδα, πράγμα που τέθηκε στο λόγο της αντιπροσωπείας του ΚΚ Ελλάδας στο συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ στο Στρασβούργο, στα τέλη του Ιούνη αυτού του χρόνου και στο άρθρο του σ. Ν. Ζαχαριάδη στο "Ριζοσπάστη" της 12/6/1947.
Το πογκρόμ των συλλήψεων Οι τελευταίες μαζικές συλλήψεις σημαίνουν τη μεταφορά από την πλευρά της μοναρχοφασιστικής κυβέρνησης, στην πρωτεύουσα των "έκτακτων μέτρων" της έξαλλης τρομοκρατίας και, αναμφίβολα, καινούργιο στάδιο στο έργο της ολοκλήρωσης της φασιστικής διαδικασίας. Στις 5 - 6 πρώτες μέρες, μόνο στην Αθήνα και Πειραιά, πιάστηκαν ξαφνικά πάνω από 4.000 άνθρωποι. Ανάμεσα στους συλληφθέντες είναι ο σ. Παρτσαλίδης, Γενικός Γραμματέας του ΕΑΜ και καθοδηγητής επιτόπου όλης της κομματικής μας δουλιάς, πράγμα που αποτελεί για μας το πιο βαρύ πλήγμα στις σημερινές συνθήκες. Εκτός απ' αυτό, πιάστηκαν μια σειρά από μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ και άλλων κομμάτων. Πιάστηκαν επίσης πολλοί συνδικαλιστές ηγέτες, μεταξύ των οποίων και ο γενικός γραμματέας της διοίκησης της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών σ. Παπαρήγας, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚ (Σημείωση "Ρ": Ο Παπαρήγας ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του Κόμματος). Ανάμεσα στους συλληφθέντες αυτές τις μέρες υπάρχουν ακόμα μερικά μέλη της ΚΕ του Κόμματός μας. Αναμφίβολα αυτές οι μαζικές συλλήψεις στο κέντρο και στις επαρχιακές πόλεις αποτελούν ευρύ πλήγμα κατά των λαϊκών οργανώσεων. Όμως με τα δεδομένα που υπάρχουν μέχρι στιγμής, ο παράνομος κομματικός μηχανισμός δε θίχτηκε. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΠΓ από τη χώρα, η δουλιά της αθηναϊκής και της πειραιώτικης Κομματικής Οργάνωσης συνεχίζεται και μετά τις συλλήψεις, κατά βάση φυσιολογικά. Η επίθεση του μοναρχοφασισμού οδήγησε ουσιαστικά όλες τις λαϊκές οργανώσεις μαζί και της πρωτεύουσας σε παράνομη κατάσταση. Σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις, προβλέπεται μαζί με την κήρυξη του Κόμματος εκτός νόμου, το κλείσιμο των εφημερίδων μας και στην πρωτεύουσα. Στους συντρόφους της Αθήνας δόθηκε εντολή, μαζί με την ανανέωση της νόμιμης επιτροπής του ΕΑΜ, να προτείνουν και να πραγματοποιήσουν τη δημιουργία παράνομης ΚΕ του ΕΑΜ από ανθρώπους εμπιστοσύνης, που θα είναι στην πραγματικότητα η ηγεσία του ΕΑΜ. Δεν έχουμε ακόμα αρκετά στοιχεία για τις συνέπειες που είχαν τα τελευταία γεγονότα στις γραμμές των συμμαχικών κομμάτων του ΕΑΜ. Είναι γνωστό μόνο, πως μέχρι τις συλλήψεις της 9 - 10 του Ιούνη (σημείωση "Ρ": εννοεί Ιούλη) τα κόμματα του ΕΑΜ διατηρούσαν κατά βάση τη συνοχή τους και μαζί με το κόμμα των αριστερών φιλελευθέρων εμφανίστηκαν με απόφαση όπου αφού καταγγέλλουν με οξύτητα και σταθερά το νέο κύμα τρομοκρατίας, δηλώνουν πως οποιαδήποτε μέτρα και οποιαδήποτε αμερικάνικη βοήθεια δε θα βοηθήσει τους μοναρχοφασίστες να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους. Η απόφαση καλεί τον ελληνικό λαό να δυναμώσει την πάλη του για τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία και δηλώνει πως το ΕΑΜ θα αξιοποιήσει και την έσχατη δυνατότητα για την ειρήνευση. Εκτός απ' αυτό, το ΕΑΜ καλεί
τους άλλους δημοκρατικούς λαούς του κόσμου να παράσχουν βοήθεια στον ελληνικό λαό. Από τα κόμματα που βρίσκονται σε επαφή με το ΕΑΜ, η ΕΛΔ (λαϊκοί δημοκράτες - σοσιαλιστές) καταδίκασε τις νέες συλλήψεις. Ο βρισκόμενος στο εξωτερικό ηγέτης του κόμματος των αριστερών δημοκρατών Σοφιανόπουλος, εκφράστηκε επίσης κατά του καινούργιου πολιτικού προσανατολισμού των μοναρχοφασιστών.
Ο ρόλος του Σοφούλη Σε ό,τι αφορά τα κόμματα του "κέντρου" ο ηγέτης τους (ηγέτης των φιλελευθέρων) Σοφούλης έπαιξε το τελευταίο διάστημα αρκετά διπρόσωπο ρόλο. Την παραμονή των συλλήψεων υποσχόταν πλαγίως στο ΕΑΜ πως θα έρθει σε επαφή με την κυβέρνηση για να συζητήσουν τη δυνατότητα μιας συμβιβαστικής διεξόδου. Μετά τις συλλήψεις δήλωσε πως σε περίπτωση που οι κομμουνιστές προβούν στη δημιουργία προσωρινής κυβέρνησης στα βουνά, αυτός εγκρίνει όλα τα τελευταία μέτρα της κυβέρνησης. Έτσι, ο Σοφούλης έσπευσε και πάλι να εκφράσει την υποταγή του στις αμερικάνικες εντολές, προσδοκώντας πως αυτοί θα τον βαφτίσουν πρωθυπουργό.
Για τη 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Μια επιστολή του Β. Γεωργίου Σε επιστολή, που μας έστειλε ο σύντροφος Βάσος Γεωργίου, παλαίμαχος κομμουνιστής δημοσιογράφος, αναφέρεται στο αφιέρωμα για τα 50χρονα του ΔΣΕ και συγκεκριμένα στο δημοσίευμα της Πέμπτης, 28 Νοέμβρη και στο απόσπασμα, που αυτό περιείχε από σχετικό βιβλίο του Τ. Βουρνά. Σημειώνει ο Β. Γεωργίου: "...Γιατί κάποιος θα ξέρει πως τότε, το Φλεβάρη του 1946, ήμουν αρχισυντάκτης του "Ρ", που σήμερα κατηγορούμαι, πως έστειλα άκριτα και αδικαιολόγητα στο τυπογραφείο για δημοσίευση την απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ που τάχα μιλούσε για ξεκίνημα του νέου αντάρτικου! Όλα αυτά όμως είναι καθαρή μυθοπλασία του δημοσιογράφου μακαρίτη Τάσου Βουρνά, που δυστυχώς και κακώς της έδωσαν ανεξέλεγκτα τόση πίστη συντάκτες - ή συνεργάτες, δεν ξέρω - του "Ρ", ώστε την αναδημοσίευσαν και με μαύρα χτυπητά γράμματα. Ποια είναι η πραγματική αλήθεια, γράφω στο βιβλίο μου Η ΖΩΗ ΜΟΥ, δεύτερο τόμο (σελ. 481) Αθήνα 28 του Νοέμβρη 1996 Με σ.χ. Βάσος Γεωργίου". Στην επιστολή του ο σ. Γεωργίου επισυνάπτει και το σχετικό απόσπασμα από το προαναφερόμενο βιβλίο του το οποίο έχει ως εξής: "Το Φλεβάρη του 1946 συνήλθε η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Μόλις πήρα στα χέρια μου, στο "Ρ", το κείμενο της απόφασης με το γνωστό ύφος που είχε τη σφραγίδα του Ζαχαριάδη και με μόνο ύποπτο σημείο εκείνα τα περίεργα... αποσιωπητικά νόμισα πως ήταν κάποιο λάθος της γραφομηχανής που μπορούσε να μας βλάψει πολιτικά. Ήταν πια αργά, ώρα που έπρεπε να στείλω ύλη για την πρώτη σελίδα - και καθώς δεν είχα χρονικό περιθώριο, αποφάσισα να τηλεφωνήσω στον γενικό γραμματέα του Κόμματος στα γραφεία στην οδό Πειραιώς ζητώντας διευκρινίσεις.
- Δεν ξέρω πώς μπήκαν τ' αποσιωπητικά στο σημείο 4, είναι λάθος της γραφομηχανής; ρώτησα. Γιατί έτσι όπως είναι βαλμένα θα πάει ο νους τους στο πονηρό και θα το εκμεταλλευτούν. - Να τ' αφήσεις, όπως ακριβώς είναι, άκουσα τη φωνή του Ζαχαριάδη από την άλλη άκρη του σύρματος. Κι ας νομίσουν ό,τι αγαπάει η ψυχή τους! Όπως ήταν επόμενο, την ίδια μέρα οι απογευματινές και το άλλο πρωί οι πρωινές δεξιές εφημερίδες χάλασαν τον κόσμο με φιλοπόλεμους υστερισμούς, που δεν είχαν καμία σχέση με την πραγματικότητα. - Οι κομμουνιστές αποφάσισαν τον τρίτο γύρο! - Το ΚΚΕ σηκώνει ξανά τα όπλα κατά της πατρίδας! Αλλά ήταν μονάχα ένα πολιτικό παιχνίδι του Ζαχαριάδη, ούτε το πρώτο, ούτε το τελευταίο. Η Ολομέλεια δεν αποφάσισε να ξεκινήσει το δεύτερο αντάρτικο, ούτε καν συζήτησε σοβαρά το θέμα. Ασχολήθηκε αποκλειστικά με την πολιτική κατάσταση και τα καθήκοντα των κομματικών οργανώσεων μπροστά στην ένταση της κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας. Στο περιθώριο της Ολομέλειας έγινε μια "στρατιωτική σύσκεψη" πολιτικών και στρατιωτικών στελεχών του Κόμματος, ο Ζαχαριάδης έβαλε το ερώτημα, αν υπήρχαν δυνατότητες για γενική εξέγερση σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη κι άλλες μεγάλες πόλεις. Πήρε όμως αρνητική απάντηση από όλους τους γραμματείς και στρατιωτικούς υπευθύνους. Μόλα ταύτα καλλιεργήθηκε ο μύθος πως η 2η Ολομέλεια πήρε απόφαση ν' αρχίσει το γρηγορότερο ο ένοπλος αγώνας".
Η απάντηση του "Ρ" Ευχαριστούμε κατ' αρχή τον σ. Βάσο Γεωργίου, για την παρέμβαση και τις παρατηρήσεις του. Η επιστολή του θέτει αντικειμενικά δύο ζητήματα. Πρώτον, για το αν και πόσο ασχολήθηκε η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1946, με το κρίσιμο τότε πρόβλημα της ένοπλης πάλης και αν υπήρχε ή όχι σχετικό μέρος της απόφασης, που δε δημοσιεύτηκε και δεύτερον, με τις ευθύνες που αποδίδει ο Τ. Βουρνάς στην τότε αρχισυνταξία του "Ρ", για την παρ' ολίγο - όπως ισχυρίζεται - δημοσίευση του "μυστικού εδαφίου". Σχετικά, με το πρώτο ζήτημα θεωρούμε ότι δώσαμε την περισσότερο δυνατή ολοκληρωμένη εικόνα των στοιχείων - που είναι σήμερα γνωστά - στους αναγνώστες του "Ρ" και πιστεύουμε, ότι τα συμπεράσματα, που αναφέρονται στο δημοσίευμα της Πέμπτης 28/11/96 προσεγγίζουν την ιστορική αλήθεια. Θεωρούμε, ακόμη, ότι σωστά αφήνουμε ανοιχτή στην παραπέρα ιστορική έρευνα την ύπαρξη ή όχι μυστικού εδαφίου στην απόφαση της 2ης ολομέλειας και τι ακριβώς αντιπροσώπευαν τα "αποσιωπητικά" του σημείου 4. Έχει δίκιο, όμως, ο Β. Γεωργίου, σχετικά με το δεύτερο ζήτημα, που θέτει στην επιστολή του. Παρ' ότι, το δημοσίευμα του "Ρ" είχε ως αντικείμενό του το περιεχόμενο των αποφάσεων της 2ης Ολομέλειας, από τη στιγμή, που το επίμαχο απόσπασμα του Τ. Βουρνά αναφέρεται και "στην παρ' ολίγο δημοσίευση του μυστικού εδαφίου", έπρεπε να υπάρχει και η δική του μαρτυρία, για το ίδιο θέμα, ως αρχισυντάκτη τότε του "Ρ". Παράλειψη, η οποία δεν αναπληρώνεται πλήρως από τη μαρτυρία του Β. Μπαρτζώτα, που διαψεύδει τον Τ. Βουρνά στο σχετικό θέμα και την οποία δημοσιεύουμε στο ίδιο φύλλο, της 28ης Νοέμβρη. *H φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα", εκδόσεις "Ορφέας"
ΜΕΡΟΣ 35ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 08-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Η Ελλάδα μετά την ελληνοαμερικανική συμφωνία Εξάρτημα της αμερικανικής οικονομίας Η έκθεση του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ Στο χτεσινό φύλλο δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος της έκθεσης του ΚΚΕ προς το ΚΚΣΕ, όπου καταγράφεται η κατάσταση στην Ελλάδα, μετά την ελληνοαμερικανική συμφωνία και στάλθηκε στο μπολσεβίκικο κόμμα, με ημερομηνία 17/7/47. Δημοσιεύουμε σήμερα το υπόλοιπο μέρος του σημαντικού αυτού ντοκουμέντου, θυμίζοντας ότι οι μεσότιτλοι με κεφαλαία γράμματα είναι του πρωτότυπου κειμένου, ενώ με πεζά του "Ρ":
2. ΕΞΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Σαν αποτέλεσμα της πολιτικής του μοναρχοφασισμού και της ξένης επέμβασης η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από μόνιμη κρίση. Ουσιαστικά η ασθενική οικονομία της χώρας μεταβλήθηκε από τους μοναρχοφασίστες σε παράσιτο, εξάρτημα της αγγλικής και μετά τη συμφωνία της 20/6/47, της αμερικανικής κυρίως οικονομίας. Αρκεί να σημειώσουμε πως στο διάστημα των 30 μηνών από τον Οχτώβρη 1944 (απελευθέρωση από τους Γερμανούς) μέχρι τον Απρίλη 1947, οι αντιδραστικές κυβερνήσεις της Ελλάδας πήραν από το εξωτερικό, σύμφωνα με στοιχεία του οικονομολόγου - καθηγητή Ζολώτα ("Βήμα" 6/4/47) 785 εκατομμύρια δολάρια, με διάφορες μορφές βοήθειας (από την ΟΥΝΡΑ 420 εκ. δολ., πιστώσεις από τις ΗΠΑ 115 εκ. δολ., από την Αγγλία πολεμικές πιστώσεις 250 εκ. δολ.). Αν σ' αυτά προστεθούν και τα 150 εκ. δολ. του καλύμματος σε συνάλλαγμα, βγαίνει πως οι μοναρχοφασίστες ξόδεψαν περίπου 950 εκ. δολάρια., το μεγαλύτερο μέρος απ' αυτά πήγε για το άναμμα του Ο Αμερικανός επιτετραμμένος Καρλ Ράνκιν, που διηύθυνε την πρεσβεία των εμφυλίου πολέμου και για τον πλουτισμό ΗΠΑ στην Αθήνα από τα τέλη του 1947 των κερδοσκόπων του καθεστώτος. ως το καλοκαίρι του 1948 Καμιά ανοικοδόμηση δεν έγινε ουσιαστικά σ' αυτό το διάστημα. Την παραμονή της μεταφοράς του οικονομικού ελέγχου από τα χέρια των Άγγλων στα χέρια των Αμερικανών, την Ελλάδα απειλούσε ο κίνδυνος πληθωρισμού. Αρκεί γι' αυτό να σημειωθεί πως σύμφωνα με έκθεση του αρχηγού της ειδικής αμερικανικής αποστολής Πόρτερ, το έλλειμμα του προϋπολογισμού προβλέπεται σε 290 εκατομ. δολάρια. Ο ίδιος ο υπουργός
Συντονισμού Στεφανόπουλος σε δηλώσεις του, στις 16/7 αυτού του χρόνου, αναγνώρισε την καινούρια αστάθεια της δραχμής. Η βιομηχανική παραγωγή σύμφωνα με ορισμένα επίσημα στοιχεία δεν κατορθώθηκε να αυξηθεί πάνω από το 68% του προπολεμικού επιπέδου στην υφαντουργία, 58% στις οικοδομικές ύλες, 34% στη μεταλλουργία και 41% στη χημική βιομηχανία. Σε ό,τι αφορά την αγροτική οικονομία, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση της κυβέρνησης η παραγωγή (δημητριακών) προβλέπεται να πέσει στο μισό σχεδόν της περσινής χαμηλής παραγωγής. Η κυβέρνηση αποδίδει, κατά κύριο λόγο, την πτώση αυτή της αγροτικής παραγωγής στον εμφύλιο πόλεμο. Ο μαρασμός αυτός της εθνικής οικονομίας της Ελλάδας, η παρασιτική της διαμόρφωση είναι σκόπιμα και αποτελούν τμήμα της πολιτικής των ξένων ιμπεριαλιστών και των μοναρχοφασιστών πρακτόρων τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με το σχέδιο Τρούμαν η "βοήθεια" κατά τα 3/5 (και σύμφωνα με δήλωση του πρώην υφυπουργού Ατσεσον κατά το 1/2 δηλ. 150 εκατομ. δολ.) θα δοθεί για τις πολεμικές ανάγκες των μοναρχοφασιστών, δηλαδή για το φούντωμα του εμφυλίου πολέμου και την κατάπνιξη του λαϊκού δημοκρατικού κινήματος, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των υπολοίπων 2/5 θα δοθεί για την αγορά τροφίμων και την κάλυψη άλλων παρόμοιων αναγκών. Από οικονομική άποψη οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές ενδιαφέρονται μόνο για την ανάπτυξη των κλάδων εκείνων της ελληνικής οικονομίας, που θα βοηθήσουν στο να μετατραπεί σε αγροτικό παράρτημα της αγγλοσαξωνικής βιομηχανίας, πηγή πρώτων υλών, οικονομική τους βάση στην Ανατολική Μεσόγειο, σφαίρα αποικιακών επενδύσεων κεφαλαίου. Η ίδια η έκθεση Πόρτερ, που συντάχθηκε στη βάση του σχεδίου Τρούμαν και προτείνει παροχή βοήθειας 350 εκ. δολ. (η απόφαση του Κογκρέσου προβλέπει 300 εκ. δολ.) αναγνωρίζει ότι με τη βοήθεια αυτή η Ελλάδα απλώς θα επιζήσει.
Ξεπούλημα στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό Η συμφωνία των μοναρχοφασιστών και του Τρούμαν αποτελεί κυριολεκτικά ξεπούλημα της οικονομικής και πολιτικής αυτοτέλειας της Ελλάδας στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Οι μοναρχοφασίστες φυσικά δεν εδημοσίευσαν τους μυστικούς όρους της συμφωνίας, αλλά και από το κείμενο που δημοσιεύτηκε γίνεται φανερό ότι η αμερικανική αποστολή γίνεται απόλυτος κύριος της χώρας. Κανένα οικονομικό ή πολιτικό μέτρο δεν μπορεί να παρθεί χωρίς τη γνώση και την έγκριση του αρχηγού της αποστολής. Η Αμερική αποχτάει το δικαίωμα να πλημμυρίσει τη χώρα απεριόριστα με "προσωπικό" και οι πράκτορές της θα έχουν, κατά τη συμφωνία, διπλωματική ασυλία. Από την άλλη μεριά, κάτω από το μανδύα της "ελευθερίας πληροφοριών" και της μυστικότητας ορισμένων ζητημάτων που ενδιαφέρουν τις δύο πλευρές, καθιερώνεται στην ουσία ο διωγμός του δημοκρατικού Τύπου. Ακόμα και μια από τις μοναρχικές εφημερίδες έγραψε ότι με τη συμφωνία αυτή "βάλαμε τους Αμερικανούς πάνω στο κεφάλι μας" και το "Βήμα", όργανο του Κέντρου, έγραψε ότι με τη συμφωνία αυτή "η ελληνική κυβέρνηση γίνεται υποτελής της κυβέρνησης των ΗΠΑ".
3. ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Όπως γράφτηκε παραπάνω, το μήνυμα του Τρούμαν για τη "βοήθεια" στην Ελλάδα και η υπογραφή στην Αθήνα της συμφωνίας της 20/6/47, σημείωσε το πέρασμα από τη βρετανική κυριαρχία της χώρας μας στην αμερικανική. Ύστερα από την αποτυχία της πολιτικής τους οι Άγγλοι απέσυραν ένα μέρος των δυνάμεών τους από την Ελλάδα, αφήνοντας, ωστόσο, στρατιωτικά τους τμήματα σε μια σειρά πόλεις, καθώς και τις αποστολές τους. Στις 9 του Ιούλη αντιπρόσωπος του βρετανικού υπουργείου Στρατιωτικών δήλωσε ότι την 1η του Σεπτέμβρη τα βρετανικά στρατεύματα στην Ελλάδα θα μειωθούν κατά 25%. Φυσικά, οι Άγγλοι κάνουν ό,τι μπορούν, ώστε να κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις θέσεις τους, αλλά ο κύριος ρόλος στην καθημερινή πολιτική της Ελλάδας έχει περιέλθει τώρα στην αμερικανική αποστολή και στον αρχηγό της στρατηγό Γκρίσγουολντ, που έφτασε στην Ελλάδα στις 15/7 (μαζί με τον Γκρισγουόλντ έφτασαν και τα 3/4 του στρατιωτικού τμήματος της αποστολής, μερικές δεκάδες αξιωματικοί) και στον Αμερικανό πρεσβευτή Μακ βι. Οι Άγγλοι συνεχίζουν, όπως και πριν, την εκπαίδευση του ελληνικού μοναρχοφασιστικού στρατού, συμμετέχουν, άλλωστε, συχνά και ανοιχτά στον αγώνα κατά των ανταρτών. Ο διοικητής του ΔΣΕ Μάρκος, με ανακοίνωσή του, που δημοσιεύτηκε στις 20/6 διαμαρτυρήθηκε για μια σειρά περιπτώσεις ανοιχτής ανάμειξης Άγγλων και Αμερικανών κατά του Δημοκρατικού Στρατού.
Η κατάσταση στο πολεμικό πεδίο 4. Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Οι γενικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των μοναρχοφασιστικών στρατευμάτων που άρχισαν με τυμπανοκρουσίες στις 9 του Απρίλη, συνεχίζονται ως τα σήμερα. Μέχρι τώρα ο εχθρός δεν κατάφερε να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρεις φάσεις των επιχειρήσεων. Η πρώτη φάση που κράτησε περίπου ένα μήνα, ονομάστηκε από το κρατικό επιτελείο σαν επιχείρηση κύκλωσης και εξόντωσης της βασικής δύναμης του Δημοκρατικού Στρατού στην κεντρική οροσειρά της Πίνδου (στα βουνά Άγραφα - Κόζιακας). Από την πλευρά των μοναρχοφασιστών πήραν μέρος: - Τμήματα του 1ου Σώματος Στρατού (κατευθυνόμενα από τα νοτιοανατολικά προς το κέντρο, δηλαδή βορειοδυτικά). - Του Δεύτερου Σώματος Στρατού (Λάρισα) από ανατολικά προς τα δυτικά. - Και βοηθητικά η 8η Μεραρχία της Ηπείρου από δυτικά προς ανατολικά. Οι αντάρτες χρησιμοποίησαν την τακτική της ελαστικής άμυνας. Χωρισμένοι σε μικρές ομάδες κατάφεραν με λίγες απώλειες (ένας προς
τρεις σε όφελος του Δημοκρατικού Στρατού) να κρατηθούν στην "κυκλωμένη" περιφέρεια, παρά την κατάληψη του εδάφους από τους μοναρχοφασίστες. Στη διάρκεια της πρώτης φάσης και στα ενδιάμεσα μεταξύ πρώτης και δεύτερης φάσης (που άρχισε στις 11 Μάη) των κυβερνητικών επιχειρήσεων, τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού διεξήγαγαν με επιτυχία σειρά επιθέσεων στα νώτα του αντιπάλου και ιδιαίτερα μπήκαν στις μικρές πόλεις της περιοχής. Γενικά με την πρώτη φάση των μαχών (στην περιοχή Άγραφα Κόζιακα, την περίοδο από 13 Απρίλη έως 10 Ιούνη έγιναν 140 συγκρούσεις), ο Δημοκρατικός Στρατός βγήκε πιο δυνατός, στρατολόγησε καινούριους μαχητές.
Η δεύτερη φάση Η δεύτερη φάση άρχισε στις 11 Μάη. Συμμετείχαν σ' αυτήν, άμεσα, τριάντα περίπου τάγματα του Κυβερνητικού Στρατού - των 2ης, 8ης, 9ης και 18ης Μεραρχιων. Ένα μεγάλο τμήμα από τις δυνάμεις αυτές είχε λάβει μέρος στην πρώτη φάση της εκστρατείας στην οροσειρά Άγραφα - Κόζιακας. Σκοπός των επιχειρήσεων ήταν, όπως φαίνεται: Να απωθήσουν το Δημοκρατικό Στρατό προς τον Βορρά, να καταλάβουν θέσεις για την τρίτη φάση των επιχειρήσεων, να χάσουν οι αντάρτες τα βασικά τους στηρίγματα, να αποσπαστούν από τις περιοχές εφοδιασμού τους, να διακόψουν την επαφή ανάμεσα στα επιτελεία της Κεντρικής Ελλάδας και Δυτικής Μακεδονίας. Από στρατηγική άποψη αυτό σήμαινε κατάληψη και ξεκαθάρισμα των βουνών Σμόλικας, Βόιο, Χάσια, Αντιχάσια, Καμβούνια. Σ' αυτές τις επιχειρήσεις δόθηκαν μάχες μεγάλων διαστάσεων. Έγινα επίσης δευτερεύουσες συγκρούσεις στο βουνό Βόιο. Πρέπει να σημειωθεί ότι από την αρχή της κυβερνητικής "ανοιξιάτικης εκστρατείας" στην κεντρική Ελλάδα Δυτική Μακεδονία, διεξάγονταν επίσης επιχειρήσεις στη Δυτική Θράκη (Έβρος), όπου τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού κράτησαν βασικά την πρωτοβουλία στα χέρια τους και διεξήγαγαν σειρά επιτυχών επιχειρήσεων. Ύστερα από επίμονη αντίσταση μερικά τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού στη Θεσσαλία τραβήχτηκαν προς Βορρά, στη Δυτική Μακεδονία. Στα τέλη του Ιούνη, τα κυβερνητικά στρατεύματα διευρύνουν το μέτωπο πίεσης από το Νότο προς το Βορρά, αρχίζοντας επιχειρήσεις στον Όλυμπο και στα Πιέρεια. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αντάρτες διενέργησαν επιθέσεις σε πόλεις όπως η Κατερίνη (στους ανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου) που κρατείται από δύο Τάγματα Πεζικού, ενάμιση λόχο Χωροφυλακής, 11 τανκς και τμήματα ΜΑΥδων (φασιστική τοπική αυτοάμυνα). Η διασπορά των κυβερνητικών δυνάμεων βοήθησε τους αντάρτες να ελιχθούν. Τελικά τα μοναρχοφασιστικά στρατεύματα κατάφεραν να πραγματοποιήσουν τους δικούς τους εδαφικούς αντικειμενικούς σκοπούς (γραμμή Βόιο - Σμόλικας - βορινές προσβάσεις στα Χάσια - τόξο του ποταμού Αλιάκμονα - βόρειες προσβάσεις Πιερείων - Βέρμιο), αλλά δεν κατάφεραν πάλι να εξοντώσουν τις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού. Η πιο μεγάλη αποτυχία του Δημοκρατικού Στρατού στους δύο πρώτους μήνες των επιχειρήσεων πρέπει να θεωρηθεί η αποδιοργάνωση των τμημάτων που δρούσαν στο βουνό Κόζιακας (ανήκαν στο Αρχηγείο Θεσσαλίας) και μετά την εξασθένισή του το εγκατέλειψαν παρά τη διαταγή του Γενικού Αρχηγείου. (ο διοικητής αυτού του αποσπάσματος από 1.150 ανθρώπους έπεσε στο πεδίο της μάχης, σημαντικό μέρος του σχηματισμού - περίπου το 1/5 - εξοντώθηκε). Μ' αυτή την αποτυχία συνδέεται και το γεγονός ότι οι μοναρχοφασίστες κατάφεραν να αποκόψουν τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού της Κεντρικής Ελλάδας από τα τμήματα της Δυτικής Μακεδονίας.
Η τρίτη φάση Η δεύτερη φάση της εκστρατείας διάρκεσε σαράντα μέρες. Προς το τέλος της τα κυβερνητικά στρατεύματα ετοιμάστηκαν για την τρίτη φάση, η οποία όπως φαίνεται, είχε σκοπό σύμφωνα με τις συζητήσεις πάνω στο ελληνικό πρόβλημα στο Συμβούλιο Ασφαλείας να απομονώσει και να εξοντώσει κοντά στα βόρεια σύνορα έστω και μερικά τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού, να τα αναγκάσει να περάσουν τα ελληνοαλβανικά σύνορα και να χρησιμοποιηθεί αυτό από τη μοναρχική και αγγλοσαξονική προπαγάνδα. Έτσι πρέπει να δούμε τις επιχειρήσεις που διήρκεσαν μέχρι το τέλος του Ιούνη στο βουνό Γράμμος. Εδώ έγιναν σειρά μάχες. Η διαταγή του Γενικού Αρχηγείου (του Δημοκρατικού Στρατού) ήταν: Αποφασιστική σταθερή άμυνα και αν είναι δυνατόν επίθεση. Στις 13 του Ιούλη τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού κατάφεραν να κυκλώσουν ένα βασικό κέντρο κοντά στα αλβανικά σύνορα - την πόλη Κόνιτσα. Μ' αυτή την αφορμή η φασιστική κυβέρνηση ξεσήκωσε στην Αθήνα και σ' όλο τον κόσμο, θόρυβο για δήθεν εισβολή "διεθνούς ταξιαρχίας" ή "κομμουνιστών και ξένων" από την Αλβανία και Γιουγκοσλαβία, για πρόθεση των Ελλήνων ανταρτών και του Κομμουνιστικού Κόμματος να εγκαταστήσουν σ' αυτή τη βορειοδυτική περιοχή κυβέρνηση των ανταρτών στα Γιάννενα ή σε άλλη πόλη. Στα Γιάννενα, βορινή πόλη της Ηπείρου, πήγε ο υπουργός Δημόσιας Τάξεως Ζέρβας (αυτός είχε, τον καιρό της γερμανοφασιστικής κατοχής, τα τμήματά του σ' αυτή την περιοχή) και προς τα κυκλωμένα κυβερνητικά στρατεύματα στην Κόνιτσα στάλθηκαν επείγουσες ενισχύσεις, και μερικές μάλιστα από την Αθήνα αεροπορικώς. Σ' αυτό το διάστημα σύμφωνα με το σχέδιο του Δημοκρατικού Στρατού για το ενδεχόμενο πιο μεγάλης εχθρικής πίεσης τα τμήματά μας του Γράμμου κινούμενα προς Βορρά, απόκοψαν φάλαγγες οι οποίες άρχισαν την αντίθετη κίνηση προς το Νότο, προς την κατεύθυνση της πόλης Γιάννενα, βασικής πόλης της Ηπείρου, σε περιοχή που μέχρι τώρα συμμετείχε λιγότερο στην πάλη κι απ' τις δύο πλευρές (κυβέρνηση και Δημοκρατικός Στρατός). Το Γενικό Αρχηγείο αν και θεωρεί την επιχείρηση σχεδιασμένη, προτίμησε να δώσει άλλη διέξοδο. Γενικά ο Δημοκρατικός Στρατός, στη δοσμένη στιγμή, μπόρεσε να αντεπεξέλθει στις επιθέσεις του εχθρού. Αναμφίβολα δεν έχει εξασφαλιστεί ακόμα η ενότητα της διοίκησης και η πολιτικοδιαφωτιστική δουλιά. Υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις σε στελέχη. Αλλά βασική αδυναμία αποτελεί η έλλειψη του εξοπλισμού του, ο εφοδιασμός του με τέτοιο υλικό το οποίο θα ανέβαζε την επιθετική του δύναμη, τη μαχητική του ικανότητα. Πολύ περισσότερο, που γενικά, το ηθικό του Δημοκρατικού Στρατού είναι υψηλό και οι τελευταίοι μήνες της μάχης σφυρηλάτησαν τη βασική μάζα των μαχητών.
5. ΕΠΕΙΓΟΥΣΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Η λειτουργία του Ραδιοσταθμού του Δημοκρατικού Στρατού (ραδιοσταθμός της Ελεύθερης Ελλάδας) στις 16 του Ιούνη αποτελεί ασφαλώς μεγάλο βήμα στην πάλη του ΔΣ κι όλου του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος της χώρας. Τον τελευταίο καιρό οξύνεται το επισιτιστικό πρόβλημα του στρατού μας. Στις γενικές δύσκολες συνθήκες της χώρας και με την ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού, προβλέπεται ότι στο μέλλον θα του ήταν πολύ δύσκολο να καλύψει με ανεφοδιασμό τις ανάγκες του σε τρόφιμα. Άλλο βασικό πρόβλημα, για το οποίο επισύρουμε την προσοχή σας, είναι η ανάγκη να βοηθήσετε σε τούτο: Τα αδελφά μας κόμματα και οργανώσεις του εξωτερικού να δείξουν περισσότερη φροντίδα και να οργανώσουν πιο ουσιαστικά τη βοήθειά τους στην πάλη μας για να μπορέσουμε να καλύψουμε ένα μέρος έστω των αναγκών μας. Ιδιαίτερα παρακαλούμε να βοηθήσετε ώστε το γρηγορότερο ν' αρχίσει η καμπάνια για την υπεράσπιση του σ. Παρτσαλίδη και των άλλων στελεχών και μαχητών του ΕΑΜ, εναντίον των οποίων ετοιμάζεται δίκη για εσχάτη προδοσία. Προτείνουμε να σταλούν από το εξωτερικό στην Ελλάδα βουλευτές, δικηγόροι, μάρτυρες. 17/7/1947 ΠΡΟΣΘΗΚΗ Σχετικά μ' αυτή την έκθεση κοιτάξτε: Α. Τα υλικά που στάλθηκαν με το προηγούμενο ταχυδρομείο: 1. Έκθεση του σ. Παρτσαλίδη του τέλους Μάη αυτού του χρόνου. 2. Έκθεσή μας για τις εμπόλεμες δυνάμεις στην Ελλάδα (μοναρχοφασίστες, Άγγλοι, Δημοκρατικός Στρατός) της 12 Ιουνίου 1947. 3. Ανακοινώσεις των Αρχηγείων του Δημοκρατικού Στρατού Δυτικής Μακεδονίας και Γράμμου - Βοΐου για τον Απρίλη - Μάη του 1947. 4. Υπόμνημα της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ στο Συμβούλιο Ασφαλείας της 9 Ιουνίου '47. Β. Υλικά που στάλθηκαν μ' αυτή την ανασκόπηση: 5. Η τελευταία έκθεση Παρτσαλίδη (πριν τη σύλληψή του). 6. Γράμμα του σ. Στέργιου (οργανωτικά προβλήματα). 7. Γράμμα του σ. Στρίγκου που πρόσφατα τοποθετήθηκε, στις 20 Ιουνίου '47, καθοδηγητής της πολιτικής δουλιάς στο Αρχηγείο της Δυτικής Μακεδονίας. 8. Δύο άρθρα του Συνταγματάρχη W που αναδημοσιεύτηκαν από μας στο εξωτερικό σε ξεχωριστές μπροσούρες: Προβλήματα του Εμφυλίου Πολέμου (υπάρχει και δακτυλογραφημένη μετάφραση στα σέρβικα) και κριτική των επιχειρήσεων της "Ανοιξιάτικης Εκστρατείας". Γ. Πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη: 9. Ο λόγος της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ στο 9ο Συνέδριο του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος ("Ριζοσπάστης" 25 - 29. 6. 47). 10. Αρθρο του σ. Ζαχαριάδη "Ριζοσπάστης" 12. 6. 47. 11. Διακήρυξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ της 8. 6. 47 "Ριζοσπάστης" 12. 6. 47. 12. Κύριο άρθρο του Θεωρητικού οργάνου του κόμματος "Κομμουνιστική Επιθεώρηση" του Ιούλη 1947 - αρ. 7: "Προδοτική Συμφωνία" (συμφωνία Τσαλδάρη - Αμερικάνων)".
*Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα", εκδόσεις "Ορφέας" και το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 36ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 11-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 18 Η επίθεση μιας ομάδας ενόπλων, καταδιωκομένων αγωνιστών στο Λιτόχωρο, που πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 30ής προς 31η Μάρτη του 1946, αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη, ένοπλη απάντηση του λαϊκού κινήματος, στο όργιο της μεταβαρκιζιανής τρομοκρατίας και των εγκλημάτων. Και προφανώς, η επιλογή της ημερομηνίας που εκδηλώθηκε δεν έγινε τυχαία, αφού συμπίπτει με την ημέρα των ψευτοεκλογών πρωτοφανούς βίας και νοθείας της κυβέρνησης Σοφούλη. Γράφει σχετικά το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ: "Η πρώτη σαφής προειδοποίηση έγινε την ίδια μέρα των εκλογών με την επίθεση ομάδας ενόπλων καταδιωκομένων αγωνιστών στο σταθμό χωροφυλακής Λιτόχωρου. Ο Ν. Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο "Ριζοσπάστη" εξήρε την επίθεση αυτή και, υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα, τόνισε ενδεικτικά ότι "θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες". (Σημείωση "Ρ": Ο Θωμάς Μπαρούτας (Λιόλιος) ήταν την εποχή εκείνη επικεφαλής ομάδας καταδιωκομένων αγωνιστών στην περιοχή Βέρμιου - Καϊμακτσαλάν) Οι αντίπαλοι θεώρησαν την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν έναρξη του ένοπλου αγώνα και συνεπώς σαν μια σοβαρή προειδοποίηση για την άμεση προετοιμασία αποφασιστικής αντιμετώπισής του. Ο στρατηγός Θ. Τσακαλώτος έγραψε ότι "τη νύκτα της 30 - 31 Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ". Και ο αντιστράτηγος Θωμ. Πετζόπουλος χαρακτήρισε την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν την "πανηγυρικωτέρα διακήρυξη του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλη εξέγερσιν". (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α` τόμος, σελ. 552) Για την πρώτη αυτή, ένοπλη απάντηση του ΕΑΜικού κινήματος και του λαού, φιλοξενούμε σήμερα τη μαρτυρία του Θανάση Ανάγνου, γραμματέα τότε της ΕΠΟΝ Κατερίνης και μέλους της Επιτροπής Πόλης της ΚΟ Κατερίνης του ΚΚΕ.
Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟ Η πρώτη ένοπλη απάντηση στην τρομοκρατία Το δολοφονικό όργιο που εξαπόλυσαν μετά τη Βάρκιζα, με προτροπή των Άγγλων καταχτητών, οι εγκάθετες κυβερνήσεις τους, για την εξόντωση του παλλαϊκού απελευθερωτικού κινήματος είχε επεκταθεί, με ιδιαίτερη ένταση και στην περιοχή της Κατερίνης. Ο υποφαινόμενος έχει προσωπικές μαρτυρίες και εμπειρίες από την κατάσταση που
επικρατούσε στην περιοχή, ως γραμματέας της ΕΠΟΝ της πόλης της Κατερίνης και μέλος της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΕ. Την αρχή του δολοφονικού οργίου αποτέλεσε η δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του Λιτοχωρίτη Βάργκα ή Βράγκα, στελέχους της ομάδας μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, λίγες μέρες μετά την είσοδο του τελευταίου στη Θεσσαλονίκη. Λίγους μήνες μετά, το μοναρχοφασιστικό τάγμα της Εθνοφυλακής, που εγκαταστάθηκε στην Κατερίνη έκαψε τη νύχτα της 7 προς 8 Μάρτη 1945 το κενοτάφιο των πεσόντων αγωνιστών της Αντίστασης, που είχε στηθεί στην πλατεία της πόλης. Τις επόμενες μέρες απολύουν τους δωσιλόγους εγκληματίες, συνεργάτες των Γερμανών, που τους είχε συλλάβει και παραδώσει ο ΕΛΑΣ. Τους οπλίζουν και τους οργανώνουν σε τρομοκρατική ομάδα. Σπάζουν και πυρπολούν τα γραφεία του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, του ΚΚΕ, του Εργατικού Κέντρου. Επιτίθενται με φασιστική κτηνωδία στη Λέσχη της ΕΠΟΝ και διαλύουν την καλλιτεχνική βραδιά, που ήταν αφιερωμένη στους αποστρατευμένους ΕΛΑΣίτες. Χτυπούν με όπλα τους συγκεντρωμένους, σπάνε τα μουσικά όργανα και μετατρέπουν σε ερείπιο τη Λέσχη. Καταλαμβάνουν τα γραφεία της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ, που ήταν στο χτίριο "Αθανασιάδης" και τα μετατρέπουν σε φυλακή και άντρο βασανιστηρίων εκατοντάδων αγωνιστών, που συλλαμβάνανε. Το καλοκαίρι του 1945 δολοφονείται, έξω από την Κατερίνη, στο "Κεραμίδι", ο καπετάνιος του 50ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πιερρίων, Νικήτας (Συνεφάκης). Ελαφρά τραυματισμένος διαφεύγει τη σύλληψη ο Δήμος Σιδηρόπουλος, διοικητής του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κατερίνης, ο δε Χαράλαμπος Μπούσιος, που βρισκόταν μαζί τους, κομματικός υπεύθυνος του Συντάγματος, συλλαμβάνεται και βασανίζεται. Στο ΒΑΤΑΝ, συνοικία της Κατερίνης, γίνεται απόπειρα δολοφονίας του γραμματέα του Επαρχιακού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, Ν. Θεοδωρίδη (Πάρις), τον οποίο τραυματίζουν σοβαρά στο στήθος. Αποτυχαίνει επίσης η απόπειρα δολοφονίας του υποφαινόμενου στη συνοικία του Σταθμού. Συλλαμβάνεται ο Μητρουλιός Γιάννης, μέλος του Νομαρχιακού Συμβουλίου ΕΠΟΝ Βέροιας - Κατερίνης και από τα βασανιστήρια μετατρέπεται σε ζωντανό πτώμα. Τραγικό τέλος βρίσκει ο Γιώργος Δάμπασης, από τα βασανιστήρια που υπέστη στη Μυτιλήνη, ως γραμματέας περιοχής της ΕΠΟΝ. Να σημειωθεί, πως ο Γιώργος ήταν το δεύτερο θύμα της οικογένειας Δάμπαση. Τον αδερφό του, Δημήτρη, τον σκότωσαν οι Γερμανοί στου "Π. Μελά" της Θεσσαλονίκης. Τις διώξεις και τα βασανιστήρια δε γλίτωσε ούτε ο πατέρας τους, Β. Δάμπασης, γιατρός και παλιός κομμουνιστής, που είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς και κλειστεί στο βαγόνι των μελλοθανάτων, που το συνδέανε οι Γερμανοί στους στρατιωτικούς συρμούς, για επιτόπου εκτελέσεις σε περίπτωση σαμποτάζ. Δε χαρίστηκαν ούτε στον Λεωνίδα Γιασημακόπουλο, που ήταν στο χιτλερικό στρατόπεδο "Π. Μελά" θεσσαλονίκης.
Παίρνεται απόφαση Σ' αυτές τις αφόρητες και δραματικές συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή, για ένα χρόνο μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, συγκαλείται στα μέσα Μάρτη 1946 κομματικό αχτίφ της Περιφερειακής Οργάνωσης του ΚΚΕ Κατερίνης, στο οποίο πήρε μέρος και ο υποφαινόμενος. Το θέμα του αχτίφ ήταν η ανάλυση των αποφάσεων της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φλεβάρης 1946). Εισηγητής ήταν ο Ευριπίδης (Πάνος), καπετάνιος και μέλος του προεδρείου του Γραφείου Περιοχής Μακεδονίας - Θράκης, που παρακολουθούσε την Οργάνωσή μας.
Ο σ. Πάνος, αναλύοντας τις αποφάσεις της Ολομέλειας, στάθηκε αναλυτικά στο μεταβαρκιζιανό όργιο, που επικρατούσε σε όλη τη χώρα, ενάντια στους αγωνιστές της Αντίστασης και τις οργανώσεις της. Επίσης, στο ρόλο των Άγγλων και των ξενόδουλων κυβερνήσεων. Χαρακτηριστικά ανέφερε: Οι Άγγλοι κατακτητές και οι υπόδουλες σ' αυτούς κυβερνήσεις, με το μονόπλευρο εξοντωτικό πόλεμο, που εξαπόλυσαν ενάντια στο αντιστασιακό κίνημα μετά τη Βάρκιζα, έφραξαν το δρόμο της δημοκρατικής εξέλιξης στο τόπο. Στους κατατρεγμένους αγωνιστές δεν απόμεινε άλλη επιλογή από την ένοπλη αυτοάμυνά τους στο δολοφονικό όργιο των μοναρχοφασιστικών συμμοριών. Ναι σύντροφοι, θα αυτοαμυνθούμε και με τα όπλα, ο ένοπλος αγώνας έγινε αναπόφευκτος. Η ευθύνη γι' αυτή την επιλογή μας βαραίνει αποκλειστικά στους Άγγλους κατακτητές και τις εγκάθετες κυβερνήσεις τους. Οι ομιλίες μας, στηριγμένες στα αδιάσειστα στοιχεία της περιοχής, υιοθέτησαν τις θέσεις της εισήγησης και της 2ης Ολομέλειας. Το αχτίφ ενέκρινε τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας και υπογράμμισε ότι "πρέπει να αντιδράσουμε αποφασιστικά. Στην ένοπλη τρομοκρατία θα αντιτάξουμε την ένοπλη αυτοάμυνά μας. Υποχωρήσεις και περαιτέρω ανοχές οδηγούν στην εξόντωση του Λαϊκού Αντιστασιακού Κινήματος". Στο αχτίφ μπήκαν επίσης μια σειρά καθήκοντα, για τις οργανώσεις. Να δημιουργήσουμε άμεσα, σε μια βδομάδα, παράνομο μηχανισμό, γιάφκες, πολυγράφους και υλικά. Να επιλέξουμε συνδέσμους, για τις αναγκαίες επαφές των οργανώσεων και εφεδρικά καθοδηγητικά όργανα, που θα εξασφαλίζουν την καθοδήγησή τους, σε περίπτωση που αυτές "χτυπηθούν". Όλες οι οργανώσεις καταπιάστηκαν αμέσως.
Η οργάνωση του χτυπήματος Την επόμενη του αχτίφ μέρα, ο Πάνος, συνοδευόμενος από τον Θανάση Ερμείδη, μέλος του Γραφείου της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ, μεταβαίνουν στο Λιτόχωρο. Έξω από το Λιτόχωρο γίνεται σύσκεψη των καταδιωκομένων αγωνιστών της πόλης. Μεταξύ αυτών ήταν οι: Ανδρεάδης Γ. (Κουκουτάτσιος Γ.), Φωτεινός, Τζαβέλας, Τσουκανάρας Κ., Καστάνης Γ., Κουφοδήμος, Κουφός Λ. και άλλοι. Στη σύσκεψη, μετά την ενημέρωση των σ. από τον Πάνο, καθορίστηκε ένοπλη επίθεση στο Λιτόχωρο, στις 30 - 31 Μάρτη, ενάντια στις εγκληματικές ένοπλες συμμορίες και το άντρο των βασανιστηρίων, το σταθμό της Χωροφυλακής. Την τελευταία βδομάδα του Μάρτη φτάνει παράνομα στο Λιτόχωρο και ο Υψηλάντης (Αλ. Ρόσιος) και αφού συνδέεται με την ομάδα των καταδιωκομένων, σχεδιάζουν μαζί το χτύπημα. Στις 30 Μάρτη, 33 καταδιωκόμενοι αγωνιστές, οπλισμένοι και με επικεφαλής τον Υψηλάντη και τους Ανδρεάδη, Τζαβέλα, Φωτεινό κ.ά., χτυπούν και εξοντώνουν το σταθμό Χωροφυλακής και τους παρακρατικούς τρομοκράτες. Οι απώλειες των δεύτερων ήταν 13 νεκροί, που μεταφέρθηκαν στην Κατερίνη. Έτσι άρχισε ο ένοπλος αγώνας ενάντια στο ματοβαμμένο μεταβαρκιζιανό καθεστώς. Το χτύπημα του Λιτόχωρου ήταν η αρχή της ένοπλης πάλης του ΔΣΕ. Η ομάδα, που χτύπησε το Λιτόχωρο, μαζί και με άλλους καταδιωκομένους αγωνιστές, αποτέλεσαν και το πρώτο ένοπλο συγκρότημα. Το Λιτόχωρο σηματοδότησε σε όλη την Ελλάδα την ένοπλη πάλη. Θανάσης ΑΝΑΓΝΟΥ
Γραμματέας ΕΠΟΝ Κατερίνης και μέλος της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΕ Κατερίνης
Μια ακόμη μαρτυρία Επιστολή, σχετικά με το χτύπημα στο Λιτόχωρο, μας έχει στείλει και ο Νίκος Κουκουτάτσιος, πρώην δήμαρχος Λιτόχωρου, με αφορμή το προ δύο περίπου μηνών ρεπορτάζ του "Ρ", για το τριήμερο οδοιπορικό του ΚΜΕ στις τοποθεσίες, όπου γράφτηκαν οι ένδοξες σελίδες του ΔΣΕ. Στην επιστολή του ο Ν. Κουκουτάτσιος, αφού σημειώνει, πως ο Θωμάς Μπαρούτας (Λιόλιος), δεν πήρε μέρος στο χτύπημα του Λιτόχωρου, όπως λαθεμένα είχε γραφτεί τότε, αναφέρει και τα παρακάτω: "Την ένοπλη απάντηση στο όργιο της τρομοκρατίας των παρακρατικών, που υποδύονταν τις δυνάμεις της χωροφυλακής εκείνη την εποχή, την έδωσαν μερικά παλικάρια του Λιτόχωρου, που δεν άντεχαν άλλο τον δικό τους κατατρεγμό και τα καθημερινά βασανιστήρια και τις δολοφονίες γνωστών τους αγωνιστών του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Η ένοπλη σύγκρουση έγινε ταυτόχρονα σε δύο σημεία του Λιτόχωρου. Στο σταθμό χωροφυλακής, κοντά στην κεντρική πλατεία και στο διώροφο κτίριο, που στεγαζόταν το μεταβατικό απόσπασμα της δήθεν χωροφυλακής στο δυτικό μέρος του χωριού, κοντά στη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντίστασης. Το χτύπημα αυτό, ίσως και να γινόταν, κατά τη γνώμη μου, πολύ νωρίτερα, αν είχε δοθεί το πράσινο φως από την τότε καθοδήγηση του ΚΚΕ... Στο Λιτόχωρο έγινε κι άλλο χτύπημα, για τη συλλογή οπλισμού και τροφίμων τον Δεκαπενταύγουστο του 1946, για να επιβιώσουν οι συνεχώς καταδιωκόμενοι αγωνιστές, ώσπου να συγκροτηθούν σε επίσημο αντάρτικο τμήμα με διοικητή τον άξιο και ακαταπόνητο Γιώργο Ελευθερίου "Φωτεινό". Το πρώτο εγχείρημα του Λιτόχωρου ήταν προϊόν της αγανάκτησης του ΕΑΜικού λαού του Λιτόχωρου και των πρωτοπόρων κομμουνιστών, που κρατούσαν ψηλά τη σημαία του Λαϊκού Κινήματος, από την εποχή του Ιδιώνυμου και που έδωσαν για τον αγώνα εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες, μέσα από τις παράνομες κομματικές οργανώσεις, το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ...". *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 37ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 12-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 1946 - `47 Οι ένοπλες συγκρούσεις μετά το Λιτόχωρο Μετά το χτύπημα στο Λιτόχωρο οι αντάρτικες ομάδες θα συνεχίσουν τη δράση τους χτυπώντας θύλακες της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας. Και τέτοιοι θύλακες εκείνη την περίοδο ήταν οι σταθμοί Xωροφυλακής στην ύπαιθρο και οι διάφορες μοναρχοφασιστικές συμμορίες. Το αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας ήταν οι σταθμοί της Xωροφυλακής να πέφτουν ο ένας μετά τον άλλον, οι συμμορίες να δέχονται ισχυρά χτυπήματα και ο λαός της υπαίθρου, όπου ξεδιπλωνόταν αντάρτικη δράση, να αναθαρρεύει. Έτσι, στη
συνέχεια, η κυβέρνηση των Αθηνών θα αναγκαστεί να αναθέσει στο στρατό την αντιμετώπιση των ανταρτών.
Οι επιχειρήσεις μέχρι την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου Όπως γίνεται αντιληπτό, δεν είναι δυνατόν να αναφερθούμε σε όλες τις επιχειρήσεις των αντάρτικων ομάδων, που πραγματοποιούνται στο διάστημα αμέσως μετά το χτύπημα στο Λιτόχωρο και μέχρι την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου. Θα αρκεστούμε στην καταγραφή ορισμένων μόνο, ως ενδεικτικό στοιχείο του ξεδιπλώματος της αντάρτικης δραστηριότητας. Η άνοιξη του 1946 θα περάσει με χτυπήματα των ανταρτών στους σταθμούς Xωροφυλακής. Τον Ιούνη στην περιοχή Δερελιού θα εξοντωθούν από αντάρτικες ομάδες 65 συμμορίτες του Σούρλα. Επίσης, θα χτυπηθούν οι σταθμοί Xωροφυλακής στα Θεσσαλικά χωριά Πόρλια, Δερελί, Λεπτοκαρυά, Καρυά, Νεζερό, Κοκκινοπλός κλπ. Στις 5 Ιούλη στην Ποντοκερασιά του Κιλκίς οι αντάρτες καταφέρνουν να διαλύσουν ένα λόχο στρατού και 40 φαντάροι θα προσχωρήσουν στις γραμμές τους. Το γεγονός αυτό, έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, γιατί φανέρωνε ότι στις τάξεις του νεοσύστατου κυβερνητικού στρατού υπήρχαν ισχυρές δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ Τον Αύγουστο χτυπιούνται με άριστα αποτελέσματα τμήματα του κυβερνητικού στρατού στον Πολύκαμπο και στη Μαρμάριανη. Στην περιοχή των Γρεβενών θα διαλυθούν δύο σταθμοί Xωροφυλακής με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι έξι να συμπτυχθούν στα Γρεβενά. Στις 30 Αυγούστου οι αντάρτες θα επιτεθούν με επιτυχία, στα υψώματα της Μαρμάριανης, σε μηχανοκίνητο τμήμα στρατού που ερχόταν από την Αθήνα στη Λάρισα. Το βράδυ της ίδιας μέρας θα μπουν στην πόλη της Λάρισας και θα σκορπίσουν προπαγανδιστικό υλικό. Το Σεπτέμβρη αντάρτικα τμήματα της περιοχής Καστοριάς καταφέρνουν πετυχημένο χτύπημα σε λόχο στρατού στην Κοτύλη. Επίσης πετυχημένα χτυπήματα θα δοθούν στην Πυρσόγιαννη, στο Πεντάλοφο και στο Σκαλοχώρι, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής Καστοριάς - Βοΐου να περάσει υπό αντάρτικο έλεγχο και να αποκτήσουν εδαφική συνοχή τα τμήματα των ανταρτών σε Γράμμο - Βόιο - Γρεβενά - Χάσια. Σημαντικές επιχειρήσεις μέσα στο Σεπτέμβρη του 1946, μεταξύ άλλων, ήταν η μάχη της Δεσκάτης και η επιχείρηση στο χωριό Ρητίνη Πιερίας. Η μάχη της Δεσκάτης ήταν ιδιαίτερης σπουδαιότητας για τους αντάρτες, διότι όλη η περιοχή των Αντιχασίων ήταν ελεύθερη, πλην της Δεσκάτης, που την έλεγχε ο αντίπαλος, κρατώντας το ύψωμα ΤΕΡΤΙΜΟ. Η μάχη δόθηκε, με επιτυχία στις 21/9/1946. Με επιτυχία επίσης στέφθηκε και η επιχείρηση της Ρητίνης που πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις του αρχηγείου Πιερίων και Β. Ολύμπου στις 30/9/46.
Επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού Αξίζει επίσης να καταγράψουμε τις πιο σημαντικές από τις επιχειρήσεις που πραγματοποίησε αυτό το διάστημα ο κυβερνητικός στρατός. Τον Ιούλη του `46 σοβαρές δυνάμεις στρατού επιχείρησαν την εξόντωση των δυνάμεων των ανταρτών στο Βίτσι, τις οποίες και περικύκλωσαν. Τελικά όμως οι αντάρτικες δυνάμεις κατόρθωσαν να βγουν απ' τον κλοιό και πέρασαν χωρίς απώλειες στα μετόπισθεν του εχθρού. Στις 26 - 30/9/1946 τμήματα του κυβερνητικού στρατού ενήργησαν με σοβαρές δυνάμεις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις προς την περιοχή Χασίων. Κινήθηκαν από διάφορες κατευθύνσεις: Από Ελασσόνα προς Δεσκάτη, από Τρίκαλα προς Οξυά και από Γρεβενά προς Ανθρακιά. Οι αντάρτες του αρχηγείου Χασίων με χτυπήματα σε ενέδρες και σε αιφνιδιαστικές κρούσεις ανάγκασαν τελικά τις εχθρικές δυνάμεις να διακόψουν, χωρίς αποτέλεσμα, τις επιχειρήσεις τους. Επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού εκδηλώθηκαν και στην περιοχή του Γράμμου χωρίς αποτέλεσμα. Οι πολεμικές ενέργειες των ανταρτικών δυνάμεων της περιοχής Γράμμου ανάγκασαν τον κυβερνητικό στρατό να αποσύρει όλα τα εγκαταστημένα φυλάκιά του, με συνέπεια την εξασφάλιση μόνιμης ελεύθερης σύνδεσης της περιοχής του Γράμμου με την περιοχή Βίτσι.
Επιχειρήσεις το χειμώνα 1946 - 47 Από το Νοέμβρη του 1946 ως και το Φλεβάρη του 1947 οι πολεμικές συγκρούσεις εντείνονται. Το Νοέμβρη μονάδες του κυβερνητικού στρατού ενήργησαν επιχειρήσεις στην ορεινή περιοχή του Σμόλικα. Οι επιχειρήσεις αυτές αποκρούστηκαν με επιτυχία από τους αντάρτες. Στα τέλη του 1946 σοβαρές δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού, της 22ης και της 23ης Ταξιαρχίας και της Ορεινής Ταξιαρχίας ενήργησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις περιοχές Πηλίου, Μαυροβουνίου, Κισσάβου με σκοπό την εξόντωση των αντίστοιχων ανταρτικών δυνάμεων. Οι αντάρτες, με πετυχημένους ελιγμούς και μετακινήσεις τους έξω από τις περιοχές τους απέφευγαν τα χτυπήματα του εχθρού και ξαναγύριζαν πίσω. Μια γενική εικόνα της πολεμικής δραστηριότητας των ανταρτών αυτό το διάστημα έχει ως εξής: Το Αρχηγείο Ρούμελης από το Νοέμβρη του 1946 ως και το Φλεβάρη του 1947 διέλυσε έξι εχθρικές διλοχίες ή λόχους ενισχυμένους με χωροφύλακες και μοναρχοφασίστες συμμορίτες. Διέλυσε επίσης τρεις σταθμούς Χωροφυλακής και έδωσε έξι μάχες διαρκείας, προκαλώντας πολλές απώλειες στον αντίπαλο. Στο ίδιο χρονικό διάστημα το Αρχηγείο Περιοχής Θεσσαλίας διέλυσε επτά διλοχίες ή λόχους ενισχυμένους με συμμορίτες του Σούρλα. Επίσης διέλυσε τρεις σταθμούς Χωροφυλακής και αφόπλισε μοναρχοφασίστες σε 14 χωριά. Συνολικά έδωσε 28 μάχες και κρούσεις. Τέλος, αντιμετώπισε τέσσερις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού (Στον Κίσσαβο στις 7 και 24/11/46, στον Όλυμπο 22 - 23/12/46 και στο Πήλιο 7/1/47). Το Αρχηγείο Ηπείρου, στο ίδιο χρονικό διάστημα διέλυσε δύο σταθμούς Χωροφυλακής και αφόπλισε τους μοναρχοφασίστες 16 χωριών στα Τζουμέρκα. Συνολικά έδωσε 7 μάχες στις βόρειες περιοχές της Ηπείρου. Πλούσια πολεμική δραστηριότητα αυτό το διάστημα είχε και το Αρχηγείο Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Διέλυσε 12 σταθμούς Χωροφυλακής, αφόπλισε μοναρχοφασίστες σε 16 χωριά, αντιμετώπισε συνεχείς εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του εχθρού.
Στην Πελοπόννησο, το Δεκέμβρη του '46 οι αντάρτες αντιμετώπισαν δυναμικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του εχθρού στις οποίες και αντεπεξήλθαν. Το Γενάρη του '47 υπήρχαν εκεί τρία συγκροτήματα ανταρτών: Το συγκρότημα του Πάρνωνα, το συγκρότημα του Ταϋγέτου και το συγκρότημα της Γορτυνίας. Επίσης υπήρχε μια ομάδα ανταρτών στην Κορινθία και μία στα Καλάβρυτα. Στο τέλος του Γενάρη, ύστερα από σύσκεψη στελεχών, συγκροτήθηκε προσωρινό Αρχηγείο. Μία από τις σημαντικές επιχειρήσεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο πραγματοποιήθηκε στις 12 προς 13 Φλεβάρη του 1947 όταν τμήματα ανταρτών απελευθέρωσαν στη Σπάρτη 176 φυλακισμένους αγωνιστές. Η επιχείρηση αυτή είχε ιδιαίτερη σπουδαιότητα γιατί, εκτός των άλλων, κατέρριπτε το μύθο της αντίδρασης, ότι ο ΔΣΕ ήταν αποτέλεσμα της δραστηριότητας των γειτονικών λαϊκών δημοκρατιών σε βάρος της Ελλάδας.
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1946 Η κατάσταση του ΔΣΕ Διάρθρωση, δύναμη και ανάγκες Μέχρι τις αρχές καλοκαιριού του 1946 οι αντάρτες συγκροτούσαν μικρές ομάδες από καταδιωκόμενους αγωνιστές, ασύνδετες μεταξύ τους. Τον Ιούνη του '46 πραγματοποιείται το πρώτο βήμα συνένωσης των ανταρτικών δυνάμεων. Οι ομάδες των καταδιωκόμενων συνενώνονται σε μεγαλύτερα τμήματα που ονομάζονται συγκροτήματα και έχουν δύναμη από 70 ως και 100 άνδρες. Στο διάστημα του καλοκαιριού τα συγκροτήματα θα ενωθούν με τη σειρά τους κι έτσι θα δημιουργηθούν τα Αρχηγεία Περιφερειών. Τέτοια Αρχηγεία Περιφερειών θα δημιουργηθούν στον Όλυμπο, στον Κίσσαβο, στα Πιέρια, στο Γράμμο, στα Χάσια, λίγο αργότερα στον Έβρο κ.ο.κ. Τον Οκτώβρη του '46 η αντάρτικη δράση θα γνωρίσει ανάπτυξη στην Ήπειρο και τη Ρούμελη. Στις 28/10/46 οι ανταρτικές δυνάμεις συνενώνονται υπό ενιαία διοίκηση με τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου των Ανταρτών. Μετά την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου, ο ανταρτικός στρατός θα πάρει σιγά - σιγά την εξής μορφή οργανωτικής συγκρότησης: Ομάδα μάχης - Συγκρότημα - Περιφερειακό Αρχηγείο - Αρχηγείο Περιοχής - Γενικό Αρχηγείο. Στις αρχές Γενάρη του '47 το Συγκρότημα μετονομάστηκε σε λόχο. Επίσης συγκροτήθηκαν και τα τάγματα που διοικούνταν από τα Περιφερειακά Αρχηγεία, ενώ υπήρχαν και τάγματα που διοικούνταν απευθείας από τα Αρχηγεία Περιοχών. Στις 8/12/1946 στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας του Νοτίου Ολύμπου (πάνω από το χωριό Σπαρμός) εκδόθηκε πολυγραφημένο το πρώτο φύλλο της εφημερίδας "ΕΞΟΡΜΗΣΗ", που ήταν όργανο του Γενικού Αρχηγείου των ανταρτών. Επίσης, στις 27/12 του ιδίου έτους με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου ο αντάρτικος στρατός μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ).
Η δύναμη, η προοπτική και οι ανάγκες του ΔΣΕ Για τη δύναμη του ΔΣΕ το καλοκαίρι του '46, την προοπτική του και τις ανάγκες του, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική η έκθεση που παρέδωσαν οι Γ. Ιωαννίδης και Π. Ρούσος στον Δημητρόφ τον Σεπτέμβρη του '46 (ολόκληρη η
έκθεση: "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ", Κ383/Φ:20/33/1). Στο σχετικό παράρτημα της εκθέσεως αναφέρεται συγκεκριμένα: "ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Ι. Μακεδονία 1) Χαλκιδική 250 2) Νιγρίτα - Σέρρες 150 3) Κιλκίς 70 4) Πάικο - Καϊμακτσαλάν 350 5) Βέρμιο 250 6) Πιερία - Όλυμπος 350 7) Πίνδος - Βόιο 350 8) Βίτσι - Σινάτσικο 200 9) Δράμα - Καβάλα 60 10) Έβρος 150 Σύνολο2.180 ΙΙ. Θεσσαλία 1) Νότιος Όλυμπος 300 2) Χάσια 400 3) Πίνδος (Θεσσαλική) 400 4) Πήλιο 50 5) Διάφορα συγκροτήματα 250 Σύνολο1.400 ΙΙΙ. Ήπειρος περίπου 150 IV. Στερεά περίπου 150 V. Πελοπόννησος περίπου 150 Σύνολο 450 Γενικό σύνολο 4030. Σημ. Τα στοιχεία για την Ήπειρο - Στερεά - Πελοπόννησο είναι πριν από (2) δύο μήνες. Για τη Θεσσαλία (1) ενός μηνός περίπου Οπλισμός: Οι πιο πάνω άνδρες έχουν ελαφρό οπλισμό. Ό,τι δηλαδή χρειάζεται στη μορφή του αγώνα που κάνουμε σήμερα. Έχουν ανάγκη από: 1)αυτόματο οπλισμό, α) οπλοπολυβόλα, β) ατομικά αυτόματα (Στεν - Στάγκερ) και πυρομαχικά, κυρίως για τα ατομικά όπλα, 2) χειροβομβίδες αμυντικές, 3) εκρηκτικά, 4) Πίατ (μπαζούκας). Υπόδηση - Ιματισμός Από τους (4.000) τέσσερις χιλιάδες οι περισσότεροι είναι ξυπόλυτοι και δεν έχουν γερά ρούχα. Τροφή Μέχρι σήμερα τρέφονται με τα τρόφιμα που προσφέρει ο λαός. Τρέφονται όχι ικανοποιητικά. Αποθέματα δεν έχουν. Η προσπάθεια που γίνεται τώρα δε θα εξασφαλίσει ό,τι χρειάζονται για τους χειμερινούς μήνες που θα είναι δύσκολοι. Πολύ περισσότερο τώρα που αυξάνουν αριθμητικά συνεχώς. Η προσπάθεια για την αυτοσυντήρησή τους (εισφορές του λαού) βρίσκει πιότερες δυσκολίες απ' ό,τι στην Κατοχή. Προοπτική μας Για να φτάσουμε μέχρι τον αριθμό των (20.000) είκοσι χιλιάδων πρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας τα αναγκαία μέσα σε οπλισμό - ιματισμό - τρόφιμα φαρμακευτικό υλικό. Οι δυνατότητες που έχουμε είναι: 1. Οπλισμός: Μπορούμε να οπλίσουμε το πολύ (12.000) δώδεκα χιλιάδες άνδρες με ατομικό οπλισμό και ελάχιστα αυτόματα. (Σήμερα με τους 4.000 άνδρες έχουμε ανεπάρκεια σε αυτόματα οπλισμό. Συνεπώς χρειάζεται
εντελώς νέος οπλισμός για τους υπόλοιπους (8.000) οκτώ χιλιάδες και αυτόματα οπλισμός για να πλαισιωθεί η δύναμη των (20.000) είκοσι χιλιάδων με ανάλογα πυρομαχικά τους). 2. Υπόδηση - ιματισμός: Καμιά δυνατότητα. Τουλάχιστον τώρα. 3. Διατροφή: Δυνατότητες για μικρό μέρος διατροφής τους. Μας χρειάζονται αμέσως 1) Ομαδικοί όλμοι 15 2) Ατομικοί όλμοι 50 3) Πίατ (μπαζούκα) 50 4) Πολυβόλα 50 5) Οπλοπολυβόλα 150 6) Αυτόματα ατομικά 500 7) Χειροβομβίδες αμυντικές 10.000 8) Εκρηκτικά - νάρκες II. Υπόδηση - ιματισμός 1) Άρβυλα 10.000 2) Παντελόνια 10.000 3) Χιτώνια 10.000 4) Χλαίνες 10.000 5) Εσώρουχα 10.000 III. Τρόφιμα Τρόφιμα ή η αξία τους για (5.000) πέντε χιλιάδες άνδρες τουλάχιστον για τους πρώτους μήνες του χειμώνα. IV. Φαρμακευτικό υλικό 1) Γάζες, επιδέσμους και βαμβάκι 2) Κινίνα - αντεπρίνες 3) Ιώδιο 4) Χειρουργικά εργαλεία (στοιχειώδη)". Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 38ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 13-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 15 Όπως έχουμε αναφέρει με άλλη ευκαιρία, ο Ν. Ζαχαριάδης πέρασε από την Ελλάδα στη Γιουγκοσλαβία παράνομα στις 6 Απρίλη του 1947. Λίγες μέρες μετά, στις 17 Απρίλη, μαζί με τον Γ. Ιωαννίδη θα απευθύνει στον αρχηγό του ΔΣΕ, Μ. Βαφειάδη, ένα πολύ σημαντικό μήνυμα. Πρόκειται για οδηγίες που αφορούν το χαρακτήρα και την προοπτική του ΔΣΕ και περιγράφουν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν έτσι ώστε ο Δημοκρατικός Στρατός να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στους σκοπούς της ύπαρξής του. Το ντοκουμέντο αυτό ανεξαρτήτως του τι κριτική μπορεί να ασκήσει κανείς - είναι σημαντικό. Φανερώνει ότι οι στρατιωτικοί στόχοι που τέθηκαν το Σεπτέμβρη του '47, στην 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, με την υιοθέτηση του σχεδίου "ΛΙΜΝΕΣ", ήδη είχαν τεθεί στη γενική τους μορφή από την άνοιξη του ιδίου έτους. Οι οδηγίες στάλθηκαν στον αρχηγό του ΔΣΕ με ασύρματο και γι' αυτό το λόγο, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, από τις φράσεις λείπουν συχνά τα άρθρα. Το κείμενο είναι ενιαίο. Οι μεσότιτλοι που εμφανίζονται εδώ είναι του "Ριζοσπάστη" και μπήκαν για να βοηθήσουν τον αναγνώστη. Το ντοκουμέντο
αυτό βρίσκεται στο "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" - με αριθμό αρχειοθέτησης Κ147 Φ: 7/34/35 - απ' όπου το πήραμε και το παρουσιάζουμε:
Τι είναι και τι θέλει ο ΔΣΕ Οι απόρρητες οδηγίες του Ν. Ζαχαριάδη και του Γ. Ιωαννίδη προς τον Μ. Βαφειάδη, τον Απρίλη του `47, για το χαρακτήρα και τους στόχους του Δημοκρατικού Στρατού "Αριθ. 91 Μάρκον απολύτως εμπιστευτικόν Αρχίζω. Σε μια δύσκολη και υπεύθυνη στιγμή που το λαϊκό κίνημα περνά, βρίσκεται επικεφαλής ΔΣΕ. Στιγμή δύσκολη και υπεύθυνη πρώτο γιατί λαϊκό κίνημα χώρας έχει ν' αντιμετωπίσει Αγγλοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό που δίνει βοήθεια μοναρχοφασισμό. Δεύτερο γιατί αποστολή ΔΣΕ είναι ν' αποκαταστήσει Ελλάδα λαϊκή Δημοκρατική εσωτερική τάξη και εθνική ανεξαρτησία. Καθοδήγηση ΔΣΕ ποτέ δεν πρέπει ξεχνά βασική αυτή αποστολή ΔΣΕ και κάθε ενέργεια πολιτική και στρατιωτική πρέπει υποτάσσει σ' αυτήν. Κεντρικά πολιτικοστρατιωτικά προβλήματα του ΔΣΕ Δύο είναι κεντρικά πολιτικοστρατιωτικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η ανώτατη καθοδήγηση ΔΣΕ. Πρώτο: Ο συσχετισμός δυνάμεων στη χώρα όσο και Βαλκάνια και Ευρώπη επιτρέπει στο ΔΣΕ να λύσει με επιτυχία τη βασική αποστολή του; Δεύτερο: Ποιο συγκεκριμένο δρόμο πολιτικά και στρατιωτικά πρέπει ν' ακολουθήσει ΔΣΕ για να τα βγάλει αποτελεσματικά πέρα στην αποστολή του; Την απάντηση στο πρώτο ερώτημα δίνουν τα γεγονότα τόσο καιρό κατοχής όταν εθνική αντίσταση με ηγεσία ΕΑΜ συγκέντρωσε τεράστια πλειοψηφία λαού όσο και μεταδεκεμβριανή περίοδο οπότε ο μοναρχοφασισμός παρ' όλη βοήθεια ξένων δεν μπόρεσε συντρίψει λαϊκό δημοκρατικό κίνημα Ας μην ξεχνάμε ότι κίνημά μας σαν αναπόσπαστο κομμάτι απ' το βαλκανικό, ευρωπαϊκό, και παγκόσμιο δημοκρατικό και σοσιαλιστικό κίνημα βρίσκει σ' αυτό σοβαρή υποστήριξη, ηθική και υλική ενώ παράλληλα οι αντιθέσεις του ιμπεριαλισμού αυξάνουν. Έτσι η απάντηση στο πρώτο κεντρικό μας πρόβλημα είναι θετική. Ο συσχετισμός των δυνάμεων τοπικά και γενικότερα δείχνει ότι ο ΔΣΕ, αδιάρρηκτο και πρωτοπόρο ένοπλο τμήμα λαού σε αδιάρρηκτη σύνδεση και ενότητα μαζί του μπορεί να λύσει με επιτυχία τη βασική του αποστολή. Δεύτερο πρόβλημα συγκεντρώνει μια σειρά γενικά πολιτικά και στρατιωτικά ζητήματα καθώς και θέματα με τρέχουσα επικαιρότητα και άμεση επιτακτικότητα.
Ο χαρακτήρας του ΔΣΕ ΕΝΑ - Πολιτικά ο ΔΣΕ σε δύο βασικά ζητήματα πρέπει παντού και πάντοτε να δείχνει έντονα πρόσωπό του και καθάρια γραμμή του. Εθνική ανεξαρτησία και Λαϊκή Δημοκρατία. Αυτά αποτελούν την πολιτική του δύναμη. Η ακτινοβολία τους στο λαό είναι αποφασιστική.
Στις περιοχές που ελέγχει ΔΣΕ τα ζητήματα αυτά πρέπει να βρίσκουν πρακτική έκφραση και λύση. Στις περιοχές αυτές η κρατική δημοκρατική διάρθρωση πρέπει να παίρνει συγκεκριμένη μορφή με βάση τις λαϊκές επιτροπές και ν' αντιμετωπίζονται άμεσα και συγκεκριμένα τα ζωτικά λαϊκά προβλήματα, πρώτα απ' όλα η απονομή λαϊκής δικαιοσύνης, φορολογική πολιτική, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό τομέα, οργάνωση νεολαίας και γυναίκας σύμφωνα με πρόγραμμα Λαϊκής Δημοκρατίας βασισμένης και σχετική πείρα κατοχής. ΔΥΟ - Όλα ζητήματα σημείου ένα αποτελούν μόνο την αρχή. Η ζωή και οργανικές ανάγκες κινήματος αναγκάζουν πάμε πάρα πέρα. ΔΣΕ πρέπει έχει συγκεκριμένο πρακτικό πρόγραμμα λαϊκοδημοκρατικής ανασυγκρότησης περιοχής που ελέγχει. Εδώ πρώτη γραμμή προβάλει αγροτικό ζήτημα που πολιτική του σημασία είναι τεράστια και ο ΔΣΕ πρέπει να το λύσει σύμφωνα με πρόγραμμα Λαϊκής Δημοκρατίας και ανάλογα με συγκεκριμένες τοπικές συνθήκες. Στον τομέα ανοικοδόμησης πρέπει γίνεται δουλιά όσο επιτρέπουν περιστάσεις έστω και περιορισμένα στο ελάχιστο. ΤΡΙΑ - Αποφασιστικό όπλο παραμένει για ΔΣΕ η πολιτική λαϊκής ενότητας και συμφιλίωσης που πρέπει στη ζωή και με έργα να εφαρμόζεται θετικά, πλατιά, δημιουργικά. Λάθη και διαστρεβλώσεις εδώ θα μας δημιουργούν πρόσθετες δυσκολίες. ΤΕΣΣΕΡΑ - Ο ΔΣΕ πρωταγωνιστής για εθνική ελευθερία και ανεξαρτησία πρέπει να έχει ξεκαθαρισμένη γραμμή στις συγκεκριμένες εκδηλώσεις ξενικής επέμβασης με έντονη υπεράσπιση κυριαρχικών δικαιωμάτων λαού σύμφωνα με εθνική αξιοπρέπεια και απαραίτητη πολιτική ελαστικότητα κάθε φορά που πολιτική αναγκαιότητα επιβάλλει.
Ειδικότερα στρατιωτικά ζητήματα Περνάμε τώρα στα ειδικότερα στρατιωτικά ζητήματα: Σκοπός ΔΣΕ είναι απελευθερώσει Ελλάδα από ξενική κατοχή και μοναρχοφασισμό και εγκαθιδρύσει λαϊκό δημοκρατικό καθεστώς. Γι' αυτό είναι καιρός ΔΣΕ απαλλαγεί από πρωτογονισμό, εμπειρισμό και το ανταρτίστικο πνεύμα, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ολόκληρο και να προσαρμόσει και την πρακτική πολεμική δράση προς τον κύριο σκοπό. Ο ΔΣΕ πρέπει δίπλα στη γενική πολιτική γραμμή να ξεκαθαρίσει και τα προβλήματα της στρατηγικής του έτσι που να εξυπηρετεί αποτελεσματικά τη γενική πολιτική επιδίωξη. Αυτό απαιτεί να καθοριστεί κατεύθυνση βασικής στρατηγικής επιδίωξης ΔΣΕ σήμερα, που θα προκαθορίσει και τη συστηματοποίηση, ενοποίηση και συγκέντρωση όλων επιμέρους προσπαθειών και επιδιώξεών του. Ο εχθρός στηριζόμενος και εξωτερική βοήθεια για κύρια επιδίωξη σήμερα έχει: Να κρατεί και ελέγχει βασικά κέντρα και αρτηρίες χώρας μας. Να περιορίσει ΔΣΕ μόνο σε ορεινές περιοχές. Έτσι να τον αποκόψει απ' τα βασικά κέντρα εφοδιασμού και του δημιουργήσει σοβαρές δυσκολίες στη διατήρησή του σαν μαζικού και
συγκεντρωτικά συγκροτημένου αξιόμαχου οργανισμού. Παρατείνοντας κατάσταση σε μάκρος να τον ξεφτίσει και διαλύσει σαν υπολογίσιμη δύναμη. Τις επιδιώξεις αυτές του εχθρού ο ΔΣΕ και η καθοδήγησή του πρέπει να δουν, να μελετήσουν για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.
Απελευθέρωση Μακεδονίας - Θράκης Για να ματαιωθεί εχθρικό σχέδιο πρέπει ΔΣΕ προχωρήσει εκπλήρωση βασικού προορισμού του, μετατρέποντας σημερινό ανταρτοπόλεμο σε τακτικό πόλεμο με άμεση επιδίωξη τη δημιουργία ελεύθερης περιοχής όχι μόνο σε ορεινές περιοχές, μα σε βασικές απ' την οικονομικοπολιτική σημασία τους περιφέρειες. Είναι αυτονόητο ότι η μετατροπή σε τακτικό στρατό του σημερινού αντάρτικου και η ανάλογη πολεμική του δράση αφορά το ΔΣΕ που υπάρχει και δρα στις περιοχές της ενιαίας Ελεύθερης Ελλάδας. Στις περιοχές που κατέχει ο εχθρός ο αγώνας διεξάγεται από αντάρτικες ομάδες για να εξασφαλίζεται η ευκινησία και ο ανταρτοπόλεμος. Τα γεγονότα δείχνουν ότι η περιφέρεια που για τον εχθρό αποτελεί το πιο αδύνατο και νευραλγικό σημείο και που για το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα συγκεντρώνει ευνοϊκές πολιτικοκοινωνικές προϋποθέσεις είναι η Μακεδονία και Θράκη με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Έτσι από αυτά τα πράγματα σήμερα βασική επιδίωξη ΔΣΕ είναι κατάληψη θεσσαλονίκης που θα φέρει αποφασιστική αλλαγή στην κατάσταση και θα λύσει βασικά όλο το πρόβλημά μας. Η πραγματοποίηση ενός τέτοιου αντικειμενικού σκοπού είναι δυνατή κάτω από δύο προϋποθέσεις: Πρώτο: Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ συνεχίζοντας αδιάκοπα και ακούραστα τη φθορά και αποσύνθεση των αντίπαλων δυνάμεων θα φέρει τη φθορά αυτή σε τέτοιο σημείο ώστε όταν δοθεί το χτύπημα για τη Θεσσαλονίκη η εξάντληση των εχθρικών δυνάμεων να έχει φτάσει στο ανώτατο σημείο και η δυνατότητα αντίπραξης να περιοριστεί στο ελάχιστο. Δεύτερο: Για να διεξαχθεί με επιτυχία τέτοια επιχείρηση πρέπει το Γεν. Αρχ. να προετοιμάσει, εξασκήσει και εφοδιάσει τις εμπειροπόλεμες εφεδρικές δυνάμεις που θα μείνουν όξω απ' τις άλλες επιχειρήσεις και με βάση ένα καλά δουλεμένο επιτελικό σχέδιο θα διεξαγάγουν το αιφνιδιαστικό χτύπημα ενάντια στη Θεσσαλονίκη που βασικά πρέπει να κρίνει και την τύχη για όλη τη Θράκη και Μακεδονία ίσως και την Ήπειρο και θα απωθήσει το θέατρο επιχειρήσεων προς Θεσσαλία και Στερεά. Η αντικειμενική εξέταση πραγματικότητας πείθει ότι για το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα και το ΔΣΕ υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για ν' αποβλέψουν σε τέτοιους αντικειμενικούς σκοπούς.
Επτά βασικές υποδείξεις Το πρωταρχικό είναι ο ΔΣΕ από σύνολο αντάρτικων ομάδων να δημιουργηθεί σε τακτικό στρατό. Μερικές υποδείξεις πάνω σ' αυτό. Πρώτο: Ο ΔΣΕ και το ΓΑ πρέπει ν' αποχτήσουν επιτελικό επιστημονικό εγκέφαλο και το ΓΑ με άμεση ζωντανή επαφή να είναι πάντα εν γνώσει της κατά τόπο πραγματικής κατάστασης για να εξασφαλίζει ενότητα δράσης ΔΣΕ. Δεύτερο: Το ΓΑ στηριζόμενο βασικά στις δικές του δυνάμεις να λύσει θαρραλέα με δίχτυ σχολών το πρόβλημα στελεχών, προωθώντας αδίσταχτα κάθε αξία και ταλέντο χωρίς να επηρεάζεται από γραφειοκρατικούς τύπους.
Τρίτο: Να λύσει το ζήτημα των εφεδρειών βασικά κάτω απ' το φως της προετοιμασίας του βασικού χτυπήματος κατά Θεσσαλονίκης. Τέταρτο: Να αναπτύξει πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ ώστε να δώσει στον κάθε άνδρα πολιτική σαφήνεια και αυτοπεποίθηση. Πέμπτο: Να λύσει έτσι το ζήτημα του εφοδιασμού ώστε και τις ανάγκες να ικανοποιεί και να μη δημιουργεί οξείες αντιθέσεις με τον αγροτικό κυρίως πληθυσμό. Έκτο: Εξαιρετική σημασία έχει η οργάνωση του δικτύου πληροφοριών. Έβδομο: Το ΓΑ και την πολιτική ηγεσία του πρέπει σοβαρά να απασχολήσει η οργάνωση της διαβρωτικής δουλιάς στις γραμμές των ενόπλων δυνάμεων του εχθρού. Αποφασιστικό σημείο εδώ η σωστή γραμμή ενότητας και συμφιλίωσης προς όλους τους άνδρες των ενόπλων δυνάμεων. Θεωρήσαμε σκόπιμο να συγκεντρώσουμε στα παραπάνω την προσοχή σου που είναι βασικά για την ανάπτυξη και την επιτυχία του αγώνα μας. Τα παραπέρα ζητήματα εφαρμογής και δράσης είναι δικά σου και δικά σας. Εμείς κάνουμε ό,τι πρέπει για το ανώτατο δυνατό όριο του υλικού εφοδιασμού του ΔΣΕ. Για ό,τι χρειάζεσαι να απευθύνεσαι χωρίς δισταγμό σε μας. Φυσικά πριν καταλήξετε σε συγκεκριμένες οριστικές αποφάσεις στα παραπάνω πρέπει να μας κρατάς ενήμερους για όλη την επεξεργασία των ζητημάτων αυτών και την αποκρυστάλλωση των αποφάσεών σας. Γεια χαρά Ν. και Διονύσης 17/4/47". Σημείωση "Ρ": "Ν." είναι ο Ν. Ζαχαριάδης και "Διονύσης" ο Γ. Ιωαννίδης. *H φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 39ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 14-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
ΑΝΟΙΞΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1947 Αποτυχαίνουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού Την άνοιξη του 1947, άρχισαν οι πρώτες μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού, με βάση το σχέδιο "Τέρμινους" στη Ρούμελη και σε συνέχεια στ' Άγραφα, τον Κόζιακα, τα Τζουμέρκα, τα Χάσια, τα Αντιχάσια, τον Όλυμπο, τα Πιέρια και το Γράμμο. Σκοπός των επιχειρήσεων, που άρχισαν με την προσωπική επίβλεψη του στρατιωτικού συμβούλου της αμερικανικής πρεσβείας, Σνέκεμπεργκ, ήταν: Πρώτον, ο εγκλωβισμός των τμημάτων του ΔΣΕ κατά περιοχές και ο εξαναγκασμός τους σε άτακτη φυγή, χωρίς συνοχή κατά την απόπειρα διαφυγής τους, ώστε να επιτευχθεί έτσι η τμηματική εξόντωσή τους, και, δεύτερον, το σπρώξιμο τμημάτων του ΔΣΕ στους χώρους των γειτονικών Λαϊκών Δημοκρατιών, για να δοθεί, έτσι, η δυνατότητα στη λεγόμενη Βαλκανική Επιτροπή να "διαπιστώσει την έξωθεν ενίσχυση".
Ο σκοπός, όμως, αυτός δεν επιτεύχθηκε, αν και προκλήθηκαν σοβαρές απώλειες στις δυνάμεις του ΔΣΕ στον Κόζιακα και τα Τζουμέρκα, με αποτέλεσμα να διαλυθούν τα αρχηγεία. Ο στρατηγός Δ. Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του "Ο αντισυμμοριακός αγώνας 1945 - 1949", σελ. 222, γράφει: "Εκ των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων, απεδείχθη ότι ο καθορισθείς σκοπός, η συντριβή του συμμοριτισμού, υπήρξε ανώτερος των δυνάμεων του στρατού". Ο κυβερνητικός στρατός απέτυχε βασικά στους σκοπούς του, γιατί ήταν στρατός χωρίς ιδανικά, στρατός που δεν είχε διάθεση να πολεμήσει ενάντια στο λαό για λογαριασμό της ντόπιας και ξένης πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Οι διοικήσεις του κυβερνητικού στρατού επέμεναν σε μεθόδους μάχης, που ανταποκρίνονταν μόνο στον ταχτικό πόλεμο και όχι στον ανταρτοπόλεμο, με αποτέλεσμα να δέχονται αιφνιδιαστικά χτυπήματα από το ΔΣΕ και να ανατρέπονται τα μερικότερα σχέδιά τους. Ο ΔΣΕ, όχι μόνο δε συντρίφτηκε, αλλά, αντίθετα, τα τμήματά του, αφού μάτωσαν γερά τον κυβερνητικό στρατό κατά περιοχές, διείσδυσαν σε νέες περιοχές, όπως στην Ήπειρο, την Τριχωνίδα, τη Ναυπακτία, τη Δωρίδα και την Παρνασίδα. Ο ΔΣΕ, όχι μονάχα δε διαλύθηκε, αλλά, αντίθετα, απέδειξε ότι υπάρχει και δρα και σε περιοχές, που δε δρούσε προηγούμενα. Ανέπτυξε τη δράση του στην Πελοπόννησο, στη Μακεδονία και τη Θράκη, ενάντια σε στρατιωτικούς στόχους και αστικά κέντρα. Αύξησε γενικά τη δύναμή του κατά 50%. Τη στρατιωτική αποτυχία της εκστρατείας του 1947 την ομολογεί και ο αρχηγός του ΓΕΣ, Κ. Βεντήρης στην 1098/41/3 - 11 - 47 άκρως απόρρητο διαταγή του, προς τους διοικητές Σωμάτων Στρατού και Μεραρχιών που τους λέει: "...Είναι βέβαιον και πρέπει να το ομολογήσωμεν ότι δεν επετύχαμεν μέχρι σήμερον τι το συντριπτικό... και είναι απόλυτος ανάγκη εντός του Νοεμβρίου, το επαναλαμβάνω εντός του Νοεμβρίου, να επιτευχθούν συντριπτικά αποτελέσματα. Τα αποφασιστικά ταύτα αποτελέσματα δεν επιβάλλουσι μόνον στρατιωτικοί λόγοι, αλλά και πολιτικοί τοιούτοι".
Πολιτικές παρενέργειες της αποτυχίας Η αποτυχία των "εκκαθαριστικών" επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού ενάντια στο ΔΣΕ ανησύχησε σοβαρά τους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές, που είχαν αναλάβει τα ηνία στην Ελλάδα. Δυσαρεστημένοι από την κυβέρνηση του Δ. Μάξιμου, που ουσιαστικά εξέφραζε το Λαϊκό Κόμμα, προσανατολίστηκαν στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Ο ανασχηματισμός αυτός πραγματοποιήθηκε στις 7 του Σεπτέμβρη 1947, με την ορκωμοσία της κυβέρνησης του γηραιού Θ. Σοφούλη και τη συμμετοχή σ' αυτήν, 10 Φιλελευθέρων και 14 Λαϊκών. Η κυβέρνηση Σοφούλη, πιστεύοντας ότι ήταν δυνατό να εξαπατήσει το λαό και να συσπειρώσει ευρύτερες δυνάμεις στον αγώνα ενάντια στο ΚΚΕ και το ΔΣΕ, διακήρυξε ότι θα ακολουθήσει πολιτική "κατευνασμού". Πρότεινε στη Βουλή την ψήφιση νόμου, με τον οποίο χορηγούσε αμνηστία σε όσους από τους αρχηγούς και μαχητές του ΔΣΕ παρουσιαστούν, μέσα σε ένα μήνα από τη δημοσίευση του νόμου, "αυτοβούλως εις την πλησιεστέραν δικαστική, στρατιωτικήν ή αστυνομικής αρχήν... και αφοπλισθώσιν...". Το ΚΚΕ ξεσκέπασε την πολιτική δημαγωγία της κυβέρνησης Σοφούλη και δήλωσε ότι μια πραγματική πολιτική κατευνασμού έπρεπε να συνοδεύεται από γενική πολιτική αμνηστία και το σχηματισμό αντιπροσωπευτικής
κυβέρνησης, που θα διεξήγαγε ελεύθερες και ανόθευτες εκλογές για την εξασφάλιση ομαλής δημοκρατικής πορείας. Η παραπλανητική επιχείρηση απέτυχε και η κυβέρνηση Σοφούλη επανέλαβε τις εκτελέσεις, που τις είχε αναστείλει προσωρινά και προχώρησε σε νέα τρομοκρατικά και αντιλαϊκά μέτρα. Στις 13 του Οκτώβρη 1947 τέθηκε σε ισχύ και στην Αθήνα ο νόμος για τα μέτρα έκτακτης ανάγκης και άρχισαν να λειτουργούν και στην περιοχή της τα έκτακτα στρατοδικεία. Στις 17 του Οκτώβρη στη Θεσσαλονίκη έγιναν 11 εκτελέσεις. Στις 18 του Οκτώβρη η κυβέρνηση έκλεισε τις εφημερίδες "Ριζοσπάστης" και "Ελεύθερη Ελλάδα".
"Θα 'πρεπε να ήσουν ατσάλινος για ν' αντέξεις" Η προσωπική μαρτυρία ενός αγωνιστή εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του 1947
του
ΔΣΕ,
για
τις
Ήταν Μάης του 1947. Το τάγμα του ΔΣΕ με διοικητή τον Ρούνη Ηλία (Μπαρμπαλιά), δασάρχη Σιάτιστας, ενταγμένο στη δύναμη του Αρχηγείου Χασίων, είχε θέσεις στα υψώματα Αγ. Νικολάου, Αγιόφυλου Καλαμπάκας. Από πληροφορίες, που είχε συλλέξει η διοίκηση του τάγματος, ο κυβερνητικός στρατός προετοιμαζόταν για εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ενάντια στα τμήματα των ανταρτών. Το ταχύτερο δυνατό έπρεπε να αλλάξουμε θέσεις και να ελιχθούμε προς βορράν. Για το σκοπό αυτό, τη νύχτα της 12ης προς 13η Μάη, το τάγμα κινείται προς δυσμάς και τα ξημερώματα της 13ης Μάη μας βρίσκει στις ράχες Γεωργίτσας. Εκεί λουφάξαμε όλη μέρα καλυμμένοι μέσα στο πυκνό δάσος. Μόλις βράδιασε ξεκινάμε πάλι για πορεία, έπρεπε να περάσουμε έξω από το χωριό Κηπουριό Γρεβενών. Τα υψώματα του χωριού, τα κατείχε μια διλοχία στρατού. Ξεγλιστράμε, κάτω από τη μύτη τους, χωρίς να μας αντιληφθούν και μας ξημερώνει στο βουνό Ορλιακα. Έπρεπε, όμως, να αλλάζουμε συνέχεια θέσεις, γιατί η παραμονή μας σ' ένα μέρος θα εγκυμονούσε κινδύνους να κυκλωθούμε. Γι' αυτό, ύστερα από κοπιαστικές ολονύχτιες πορείες, κάπου πιάναμε θέσεις το πρωί, λουφάζοντας όλη μέρα. Θυμάμαι τη νύχτα, σκοτάδι όπως ήταν, δούλευε το "τηλέφωνο", ο ένας μετά τον άλλο μεταδίδαμε τις εντολές της διοίκησης. Όταν κοβόταν η φάλαγγα, για να συνδεθούμε, έπρεπε χαμηλόφωνα να φωνάζουμε ο ένας τον άλλον: Κόπηκε η φάλαγγα. Ο ταγματάρχης μας, καλοκάγαθος και πράος, με δέος φώναζε: "Να μην ακούω αυτή την απαίσια φράση".
Σκληρές, ατέλειωτες πορείες Όμως, η πραγματικότητα ήταν σκληρή. Κούραση, αϋπνία, τρεξίματα, πείνα. Θα 'πρεπε να ήσουν ατσάλινος για ν' αντέξεις. Και όμως, οι μαχητές άντεξαν. Θυμάμαι τη διαδρομή Γέρμα - Μπούρινο. Θα 'πρεπε να την κάνουμε, μέσα σε μια νύχτα και κάτω από τη μύτη του εχθρού. Μέσα από τη δημοσιά, Καστοριάς - Κοζάνης, με συνεχή τρεχάματα, σκαρφαλώναμε τα χαράματα
στους πρόποδες του Μπούρινου, στο χωριό Παλαιόκαστρο. Απέναντί μας, κατάμουτρα, φαίνεται η Σιάτιστα. Προς έκπληξη όλων μας, δε μας βάλανε με τίποτε και μόνο αργά το μεσημέρι έριξαν ορισμένες τουφεκιές. Στα Βέντζια την περάσαμε καλά, αν και δώσαμε μια μάχη. Στο χωριό Κνίδη εφοδιαστήκαμε με τρόφιμα. Ο Ιούνιος μας βρίσκει στη θέση Κοκκινόβρυση Πιερρίων, σε υψόμετρο 1.300 μ. Ασφαλείς μεν από τον εχθρό, εξαντλημένοι όμως από την πείνα και την κούραση. Το κρύο εδώ ήταν τσουχτερό, αναγκαστήκαμε όλοι να φορέσουμε τις χλαίνες. Επόμενο εμπόδιο μπροστά μας, για το Καϊμακτσαλάν (όρος Βόρας), που ήταν ο προορισμός μας, ήταν ο δημόσιος δρόμος Κοζάνης - θεσσαλονίκης. Ξεγλιστράμε αθόρυβα τη δημοσιά και κάπου εκεί στους πρόποδες του Βέρμιου κυριολεκτικά πλακώσαμε όλη μέρα, μέσα στους θάμνους από πουρνάρια και πυξάρι. Καμιά κίνηση, ούτε νερό. Απέναντί μας, φαινόταν η πανοραμική Βέροια. Η παραμικρότερη κίνηση θα 'ταν μοιραία, για την τύχη μας. Εκεί που βρισκόμασταν, ούτε που θα μπορούσαν να το σκεφτούν. Ξαπλωμένοι, όπως ήμασταν μέσα στα πουρνάρια, σαν γίδια, μας έπιασε όλους μια ανυπόφορη φαγούρα. Κοκκίνισε όλο το δέρμα μας. Το πρωί της άλλης μέρας πιάσαμε το Βέρμιο. Κατά το μεσημέρι, μια διλοχία στρατού κινείται κατά πάνω μας. Παθαίνουν μια πανωλεθρία και φεύγουν εγκαταλείποντας ακόμη και τις χλαίνες τους στο πεδίο της μάχης. Θεονήστικοι, όπως ήμασταν, κάπου βρήκαν μια αποθήκη με καλαμποκίσιο αλεύρι - χωνεμένο, μύριζε και πίκριζε κι όλας - μας έδωσαν σ' όλους από λίγο. Η διαταγή, όμως, ήταν ρητή: "Φάτε το έτσι με αλάτι. Φωτιά γιοκ, φαινόμαστε". Κάτω από μας ήταν το Μουχαρέμ Χάνι. Τα υψώματα και η σιδηροδρομική γραμμή φυλάγονταν από το στρατό. Μόλις βράδιασε κάναμε γιουρούσι, για να περάσουμε τα στενά και να βγούμε στους πρόποδες του Καϊμακτσαλάν. Εκεί μας περίμεναν. Πέσαμε σε ενέδρα, αλλά περάσαμε σχετικά εύκολα και χωρίς απώλειες, χάρις στο υψηλό ηθικό των ανταρτών. Μας ξημέρωσε στο χωριό Κερασιά. Όνομα και πράγμα! Ένα μικρό οροπέδιο ήταν κατάφυτο από κερασιές, φορτωμένες με κεράσια. Αψηφώντας τον κίνδυνο φάγαμε με την ψυχή μας. Έπρεπε, όμως, ν' ανεβούμε στο βουνό για ανεφοδιασμό κλπ. Οι προσδοκίες ορισμένων, ότι εκεί θα βρίσκαμε όσα χρειαζόμασταν, ναυάγησαν οικτρά. Την πρώτη γεύση την πήραμε, μ' ένα αλευροτέντωμα, που μας έδωσαν (έτσι λέγαμε το κουρκούτι από καλαμποκάλευρο). Περνώντας μπροστά από το μάγειρα, μας έβαζε μια κουτάλα κουρκούτι. Όταν τέλειωσαν όλοι, ένας ξερακιανός και ψηλός αντάρτης, πατριώτης μου, χώθηκε μέσα στο καζάνι και έξυνε με το κουτάλι το τσικνωμένο κουρκούτι. Το καζάνι ήταν μπακιρένιο και αγάνωτο και υπήρχε φόβος να δηλητηριαστεί. Μάταια, θυμάμαι, ο λοχαγός Φιλίκου προσπαθούσε να τον βγάλει από μέσα. Δεκαπέντε μέρες καθίσαμε εκεί, μα την πείνα που τραβήξαμε θα τη θυμάμαι σε όλη μου τη ζωή. Μια μέρα έρχεται στον ταγματάρχη Μπαρμπαλιά, ο λοχαγός Γιάννης, ένα γεροδεμένο παλικάρι και του λέει: Μπαρμπαλιά, οι άνδρες μου βρήκαν τομάρια από πρόβατα, τα 'ψησαν και τα 'φαγαν. Φρικιαστικά πράγματα. Τρόμαξε ο διοικητής. Έπρεπε να βρουν διέξοδο. Αποφασίζουν να περάσουμε στο Νυμφαίο. Για το σκοπό αυτό έγινε ανεφοδιασμός, με αρκετά τρόφιμα από
τα χωριά Αχλάδια και Σκοπιά. Όπως ήταν, όμως, οι αντάρτες πεινασμένοι και εξαντλημένοι, έφαγαν πολύ και με λαιμαργία και τους έπιασε κόψιμο. Πέφτουν κάτω από τον κοιλόπονο. Είχαμε και απώλειες όταν διασχίζαμε τον κάμπο της Φλώρινας. Το Νυμφαίο, όμορφο ορεινό χωριό, μας δέχτηκε φιλόξενα και μας έδωσε τρόφιμα, καθώς και το όμορφο Σκλήρθο, σε συνέχεια, πολιτισμένο χωριό την εποχή εκείνη.
Η ανασύνταξη Στα μέσα Ιούλη 1947, μας βρίσκει συγκεντρωμένους δέκα τάγματα του ΔΣΕ στο Λυκοκρέμασμα, μια τοποθεσία κοντά στη Ζούζουλη Κόνιτσας. Ενώθηκαν εκεί το αρχηγείο Χασίων και το αρχηγείο Βοΐου - Γράμμου. Όλο το επιτελείο του ΔΣΕ, αρχηγοί Αρχηγείων βρίσκονταν εκεί. Κικίτσας, Λασάνης, Χείμαρρος, Υψηλάντης, Σκοτίδας, Γιαννούλης, Λιάκος, Παπαδημητρίου, Σπύρος Πετρίτης κ.ά. Από κοινού σχεδιάζεται, να κάνουμε έναν δυναμικό ελιγμό προς Ζαγοροχώρια. Εδώ θα δοκιμάζονταν, για πρώτη φορά, η δύναμη του ΔΣΕ μπροστά στον εχθρό. Ως τώρα, όλο το προηγούμενο διάστημα, ήμασταν υποχρεωμένοι σε νυχτερινές πορείες, σε ελιγμούς και αποφυγή - όσο το δυνατό - κάθε σύγκρουσης με τον εχθρό. Η αντιπαράθεση αποφασίστηκε να γίνει στα υψώματα έξω από την Κόνιτσα, μέχρι και τη γέφυρα Μπουραζάνι. Ξεκινάμε από το Λυκοκρέμασμα νύχτα. Κάτω βλέπαμε τον Σαραντάπορο. Όλοι μας, περιμέναμε πότε θα φθάσουμε στο ποτάμι, να πιούμε λίγο νεράκι. Και τι απογοήτευση, όταν πλησιάζοντας εκεί, περνάμε πάνω από μια πέτρινη, καμπουρωτή γέφυρα, βλέποντας κάτω το ποτάμι, που κυλούσε ήσυχα τα νερά του, με λύπη που δεν μπορέσαμε να πιούμε μια στάλα νερό. Περνώντας τη γέφυρα, πήραμε την ανηφόρα. Βρίσκουμε κάτι καλύβια και βλέπω μια βρύση. Η βρύση ήταν βουλωμένη μ' ένα ξύλο. Το βγάζω, βάζω το στόμα μου στη σωλήνα και πίνω, πίνω... Μπορεί να κατάπια και κανένα βατραχάκι. Δεν έφθασε όμως το νερό για όλους. Το πρωί ήμασταν όλοι σε θέση μάχης. Τα αεροπλάνα όλη μέρα μυδραλιοβολούν αδιάκοπα. Στη γέφυρα του Μπουραζάνι, τα τμήματά μας είχαν σημαντικές επιτυχίες. Δύο βαριά πυροβόλα του εχθρού πιάνονται από τους αντάρτες και καταστρέφονται. Ήταν η πρώτη φορά, που αντάρτες του ΔΣΕ, αντιπαρατάσσονταν σε μάχη, κατά μέτωπο, με τις κυβερνητικές δυνάμεις και διεξάχθηκε με επιτυχία. Το ηθικό των ανταρτών ήταν υψηλό, παρ' όλες τις κακουχίες και ύστερα απ' αυτές τις επιτυχίες αναπτερώθηκε πιο πολύ. Μετά την ολοήμερη μάχη, έπρεπε τη νύχτα, να ελιχθούμε προς τα Ζαγοροχώρια. Βαδίζαμε κατάκοποι και άυπνοι. Κυριολεκτικά κοιμούμασταν όρθιοι. Σ' ένα αρδευτικό αυλάκι, καθώς βάδιζα με κλειστά μάτια, έπεσα μέσα. Μια σκέτη ψυχρολουσία, ό,τι έπρεπε για ν' ανοίξουν τα μάτια μου...
Και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες... Την άλλη μέρα, στα Ζαγοροχώρια, ήμασταν κυρίαρχοι της κατάστασης. Όλα τα χωριά έρημα, τα σπίτια άθικτα, απλώς μαρτυρούσαν ότι ο κόσμος είχε φύγει. Αυτή την απορία, μας την έλυσε την άλλη μέρα στο χωριό Κήπος, ο Παπανικόλας. Φθάσαμε στο χωριό και το τάγμα έπιασε γύρω θέσεις. Νάσου βγαίνει από την εκκλησία ο παπάς. Ο ταγματάρχης μας, απλός και σεμνός αγωνιστής, πλησιάζει τον παπά, τον πιάνει από το χέρι και φιλώντας τον του
λέει: "Καλημέρα αφέντη". Ο παπάς τα 'χασε. Αυτός περίμενε - όπως θα του είχανε ψάλλει - πως θα συναντούσε ανθρώπους άγριους, δολοφόνους, εγκληματίες, κλπ. Πήρε θάρρος από την υποδοχή που του κάναμε και άρχισε να μας λέει, ότι διαδόθηκε η φήμη, πως έφθασαν Διεθνείς Ταξιαρχίες και γι' αυτό ο κόσμος, τρομοκρατημένος, εγκατέλειψε τα χωριά και έφυγε για τα Γιάννινα, όπου κι αυτά εκκενώνονται... Τι είχε συμβεί στην πραγματικότητα; Επειδή στα τμήματά μας έφθασαν νέες δυνάμεις, από την περιοχή των σλαβομακεδονικών χωριών και μιλούσαν τη μητρική τους γλώσσα, ακούγοντας ξένη διάλεκτο, νόμισαν ότι είναι Διεθνείς Ταξιαρχίες. Στον πόλεμο η φήμη μεγαλοποιεί τα πάντα. Ύστερα απ' αυτόν τον ελιγμό και τις επιτυχίες που είχε, άλλαξε η τακτική του ΔΣΕ. Άρχισε η ανοιχτή αντιπαράθεση και η κατά μέτωπο σύγκρουση με τον εχθρό. Το φθινόπωρο του 1947, που ακολούθησε, ήταν θερμό και πολύ μαχητικό. Δόθηκαν μάχες στα υψώματα του Μετσόβου, η μάχη της Κόνιτσας και άλλες μικρότερες μάχες σ' όλη την Ελλάδα, με μια σχετική ανάπαυλα το χειμώνα του 1947-48, για να ακολουθήσει το καλοκαίρι του 1948, η εποποιία του θρυλικού Γράμμου, με τα επακόλουθά της. Μπροστά προμηνύονταν σκληρή και άνιση αναμέτρηση... Νίκος ΝΤΑΜΠΙΚΗΣ *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 40ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 15-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 1947 Όλοι στ' άρματα - Όλα για τη νίκη Η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και οι αποφάσεις της Ένα από τα πιο σημαντικά και πιο πολυσυζητημένα Σώματα του ΚΚΕ στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου είναι η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, που συνήλθε το Σεπτέμβρη του 1947. Πρόκειται για την Ολομέλεια που επικύρωσε τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στην ένοπλη δράση. Η μετατόπιση αυτή είχε ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται από την Άνοιξη του '47. Πρόκειται όμως και για το κομματικό Σώμα που απασχόλησε πολύ στη συνέχεια το ΚΚΕ, αφού οι αποφάσεις του, σε σχέση με το χρόνο που λήφθηκαν, κρίθηκαν ανεδαφικές και συνεπώς αντικειμενικά ανεφάρμοστες.
Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι τον Σεπτέμβρη του 1947 είχαν συντελεστεί σημαντικές αλλαγές στη χώρα, σε βάρος του ΚΚΕ, του ΔΣΕ και του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Η αμερικάνικη επέμβαση επέφερε δραστική αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων, που τώρα πια έγερνε αισθητά υπέρ του αντιπάλου. Επίσης είχε αρκετά οργανωθεί το αστικό κράτος και τα όργανα καταστολής του. Είχε εκκαθαριστεί σε μεγάλο βαθμό από κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκράτες ο κρατικός μηχανισμός, ο στρατός, η αστυνομία και είχε χτυπηθεί το λαϊκό κίνημα, μέσω της τρομοκρατίας, των μαζικών διώξεων, των συλλήψεων, των φυλακίσεων και εκτοπίσεων. Τέλος, με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, που πραγματοποίησε ο αστικός στρατός από τον Μάρτη ως τον Ιούλη του '47, αν και δεν έγινε κατορθωτός ο αντικειμενικός στόχος της διάλυσης του ΔΣΕ, εντούτοις άδειασαν σε μεγάλο βαθμό την ύπαιθρο (σε 800.000 υπολογίζονται οι ξεσπιτωμένοι κάτοικοι της υπαίθρου που οδηγήθηκαν βίαια στα αστικά κέντρα), αφαιρώντας από τον ΔΣΕ κρίσιμους κρίκους τροφοδότησης και εφεδρειών. Αυτές οι αλλαγές δε λήφθηκαν υπόψη από την 3η Ολομέλεια της ΚΕ του κόμματος. Αντίθετα, στις εργασίες της επικράτησε ο ενθουσιασμός, η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του λαϊκού κινήματος και η υποτίμηση του αντιπάλου.
Ο τρόπος σύγκλησης και η σύνθεση της Ολομέλειας Οι εργασίες της 3ης Ολομέλειας πραγματοποιήθηκαν σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα συνήλθε στο εξωτερικό (κατά πάσα πιθανότητα στη Γιουγκοσλαβία, αν και ορισμένες μαρτυρίες που έχουμε υπόψη μας κάνουν λόγο για την Αλβανία), στις 11 και 12 Σεπτέμβρη του 1947, με τη συμμετοχή μελών της ΚΕ που βρίσκονταν στο εξωτερικό και στο βουνό. Στο τμήμα αυτό (που ονομάστηκε κλιμάκιο Ελεύθερης Ελλάδας) πήραν μέρος: Ο Ν. Ζαχαριάδης, ο Γ. Ιωαννίδης, ο Μ. Βαφειάδης, ο Λ. Στρίγκος, ο Π. Ρούσος και ο Γ. Ερυθριάδης. Στις 12 Στη φωτογραφία εικονίζεται ένα από τα Σεπτέμβρη, τα μέλη της ΚΕ που πρώτα στοιχεία όλμου του ΔΣΕ. Ο όλμος είχε προαναφέραμε συνεδρίασαν από κρυφτεί -ύστερα από τη συμφωνία της κοινού με στρατιωτικά στελέχη του Βάρκιζας- από τον Γιώργο Γαλάνη (στη φωτογραφία καθιστός, κρατά το τηλέμετρο), ΔΣΕ - μέλη του Κόμματος, όπου που σκοτώθηκε το 1948 στο Σινιάτικο, ως συζήτησαν και κατέληξαν στο αξιωματικός του ΔΣΕ, σε μια μάχη στη στρατιωτικό σχέδιο δράσης του γέφυρα της Νεάπολης Δημοκρατικού Στρατού, το επονομαζόμενο σχέδιο "Λίμνες". Στη στρατιωτικοπολιτική αυτή σύσκεψη, εκτός των μελών της ΚΕ, συμμετείχαν επίσης οι: Στ. Παπαγιάννης, επιτελάρχης του ΔΣΕ, Γ. Κικίτσας, διοικητής του ΔΣΕ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, Ν. Κανακαρίδης, διοικητής του ΔΣΕ Δ. Θράκης και Λασσάνης, διοικητής του ΔΣΕ Ανατολικής Μακεδονίας. Το άλλο τμήμα της ΚΕ συνήλθε στην Αθήνα, στις 27 Σεπτέμβρη 1947 με τη συμμετοχή μελών της που βρίσκονταν εκεί. Πήραν μέρος τα εξής μέλη της ΚΕ: Στέργιος Αναστασιάδης, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Μήτσος Βλαντάς,
Παναγιώτης Μαυρομάτης, Κώστας Καραγιώργης, Σωτήρης Σουκαράς και Αχιλλέας Μπλάνας. Οι ημερομηνίες, που δόθηκαν τότε στη δημοσιότητα, ότι η Ολομέλεια συνήλθε στο διάστημα 12 - 15 Σεπτέμβρη ήταν οπωσδήποτε παραπλανητικές και εξυπηρετούσαν συνωμοτικούς σκοπούς. Και τα δύο αυτά τμήματα της ΚΕ ήταν ισότιμα, αν και το πρώτο (των μελών που βρίσκονταν στο εξωτερικό και στο βουνό) αντικειμενικά είχε, στην πράξη, το προβάδισμα, λόγω και του χαρακτήρα των αποφάσεων που πάρθηκαν. Συγκεκριμένα, το τμήμα αυτό των μελών της ΚΕ συζήτησε και κατέληξε ομόφωνα σε μια σειρά αποφάσεις. Στη συνέχεια οι αποφάσεις αυτές στάλθηκαν στην Αθήνα, όπου επίσης εγκρίθηκαν ομόφωνα - με ορισμένες παρατηρήσεις σε δευτερεύοντα ζητήματα - από το τμήμα των μελών της ΚΕ που συνεδρίασαν εκεί. Γι' αυτές τις αποφάσεις ενημερώθηκαν και τα υπόλοιπα μέλη της ΚΕ που δεν πήραν μέρος στη συνεδρίαση του ενός ή του άλλου τμήματος, χωρίς να καταγραφεί από τα στοιχεία που έχουμε καμιά διαφωνία, όσον αφορά τον προσανατολισμό που έδινε η Ολομέλεια στο Κόμμα.
Οι εργασίες της Ολομέλειας Στη συνεδρίαση του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας έγιναν δύο εισηγήσεις. Για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, την πορεία του λαϊκοαπελευθερωτικού αγώνα και τα καθήκοντα του Κόμματος εισήγηση έκανε ο Ν. Ζαχαριάδης. Για τη στρατιωτική κατάσταση και τα άμεσα καθήκοντα του ΔΣΕ εισήγηση έκανε ο Μ. Βαφειάδης. Το κλιμάκιο αυτό κατέληξε στις εξής αποφάσεις: Ενέκρινε πολιτική απόφαση, το στρατιωτικό σχέδιο επιχειρήσεων του ΔΣΕ γνωστό με την επωνυμία "Σχέδιο Λίμνες", καθώς και απόφαση, για τους λεγόμενους δηλωσίες. Τέλος, πήρε μια σειρά οργανωτικά μέτρα για την εκπλήρωση των στόχων που έμπαιναν μπροστά στο Κόμμα, το λαϊκό κίνημα και τον ΔΣΕ. Στη συνεδρίαση του κλιμακίου της Αθήνας εισήγηση έκανε ο Στέργιος Αναστασιάδης, μέλος του ΠΓ και υπεύθυνος για όλη την κομματική δουλιά, παράνομη και νόμιμη, μετά τη σύλληψη του Μ. Παρτσαλίδη. Η εισήγηση του Στ. Αναστασιάδη ουσιαστικά στηρίχτηκε στο υλικό που είχε σταλεί από τη συνεδρίαση του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας, με την προσθήκη ορισμένων ζητημάτων που προέκυπταν από την κομματική δουλιά στην Αθήνα και γενικότερα στο εσωτερικό της χώρας. Το κλιμάκιο της Αθήνας δεν πήρε καμιά ξεχωριστή απόφαση, αλλά ενέκρινε τα σχέδια αποφάσεων του κλιμακίου της Ελεύθερης Ελλάδας, με τη μόνη διαφορά ότι αποφάσισε πως έπρεπε να αλλάξει το εδάφιο της πολιτικής απόφασης της Ολομέλειας που έλεγε ότι "χιλιάδες μέλη του Κόμματος αντιμετώπισαν παθητικά τις διώξεις του εχθρού και αντί να βγουν στο βουνό βρέθηκαν στις φυλακές και στις
εξορίες". Ακόμη το κλιμάκιο της Αθήνας αποφάσισε ορισμένες τροποποιήσεις ως προς τον τρόπο δημοσίευσης της απόφασης για τους λεγόμενους δηλωσίες. Για τις αποφάσεις του κλιμακίου της Αθήνας ο Στέργιος Αναστασιάδης ενημέρωσε το κλιμάκιο εξωτερικού με γράμμα του που φέρει τη χρονολογία 13/10/1947. Στο γράμμα αυτό - το οποίο υπάρχει στα αρχεία του ΚΚΕ, που έχει στην κατοχή της η εταιρεία "Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας" με αριθμό αρχειοθέτησης Φ:7/43/8 - ο Αναστασιάδης μεταξύ άλλων αναφέρει: "Άλλαξε μονάχα το σημείο όπου γίνεται λόγος για την ευθύνη των χιλιάδων εξορίστων που προτίμησαν τον δρόμο της εξορίας από το δρόμο των βουνών. Αυτό το σημείο πρέπει να διορθωθεί γιατί κανένας δεν είπε σ' αυτούς τους ανθρώπους πού να πάνε και πώς να πάνε και γι' αυτό αυτοί δε φέρνουν καμιά ευθύνη. Πρέπει επίσης να σβηστεί το σημείο που μιλάει για την αποκατάσταση των δηλωσιών, δηλαδή αυτών που έκαναν δηλώσεις κατά τη διάρκεια της πρώτης Κατοχής. Σε ό,τι αφορά τους τωρινούς δηλωσίες η γνώμη μας είναι προς το παρόν να αναβληθεί η δημοσίευση του αντίστοιχου σημείου". Η πολιτική απόφαση της Ολομέλειας και το στρατιωτικό σχέδιο κρατήθηκαν απόρρητα. Στη δημοσιότητα ("Ριζοσπάστης" 8/10/1947) αποφασίστηκε να δοθεί μόνο μια μακροσκελής "Ανακοίνωση του Προεδρείου" της Ολομέλειας κι ένα μέρος της απόφασης για τους "Δηλωσίες", διότι όπως προαναφέραμε το κλιμάκιο της Αθήνας εκτίμησε, ότι αυτή η απόφαση δεν έπρεπε προς το παρόν να δοθεί ολόκληρη στη δημοσιότητα.
Οι αποφάσεις Στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας διαπιστώνεται πως "ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία ελεύθερης δημοκρατικής περιοχής με τη δική της κυβέρνηση" κι ότι "ο κίνδυνος ένοπλης αμερικανικής επέμβασης κάνει αναπότρεπτο αυτό το καθήκον που σημαίνει την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της χώρας". Στη συνέχεια υπογραμμίζεται ότι "χωρίς αδυνάτισμα των επίμονων προσπαθειών του ΚΚΕ, ολόκληρου του ΕΑΜ και των άλλων κομμάτων της δημοκρατικής Αριστεράς, που κατευθύνονται προς την ειρήνη και το δημοκρατικό συμβιβασμό που θα οδηγούσε τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές, η Ολομέλεια αποφασίζει να μεταφέρει αποφασιστικά το κέντρο βάρους όλης της κομματικής δουλιάς στον πολεμικό - επιχειρησιακό τομέα για να ανυψώσει τον ΔΣΕ σε κείνη τη δύναμη που στο συντομότερο δυνατό διάστημα θα οδηγήσει στη δημιουργία ελεύθερης Ελλάδας βασικά σε όλες τις βόρειες περιοχές της χώρας". Η Ολομέλεια επίσης, μεταξύ άλλων, διαπίστωσε την ύπαρξη οπορτουνιστικών ταλαντεύσεων μέσα στο Κόμμα και κάλεσε στο γρήγορο ξεπέρασμά τους. Στο "Σχέδιο Λίμνες" ως άμεσος στρατηγικός στόχος του ΔΣΕ προσδιορίστηκε η "απελευθέρωση ολόκληρης της Μακεδονίας - Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη". Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου ως βασική προϋπόθεση το σχέδιο έθετε τη μετατροπή του Δημοκρατικού Στρατού σε υπολογίσιμο τακτικό στρατό με τριπλασιασμό της δύναμης του, ως την Άνοιξη του 1948. Με δεδομένο ότι στο σχέδιο καταγράφεται, ότι ο ΔΣΕ το Σεπτέμβρη του 1947 είχε δύναμη 24.000 ανδρών, από τους οποίους παραταχτεί ήταν οι 18.000, ο τριπλασιασμός του σήμαινε παραταχτεί δύναμη 50 με 60 χιλιάδων ανδρών. Η Ολομέλεια, όπως προαναφέραμε (σύμφωνα με το περιληπτικό πρακτικό των εργασιών της που βρίσκεται στο "αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" - Κ383/Φ:20/33/34) πήρε μια σειρά οργανωτικά μέτρα στα πλαίσια υλοποίησης των νέων καθηκόντων του κόμματος και του ΔΣΕ. Συγκεκριμένα αποφάσισε:
- Τη δημιουργία, σε συμφωνία με την Αθήνα, δύο κλιμακίων του ΠΓ. Ένα στην πρωτεύουσα κι ένα στην Ελεύθερη Ελλάδα - εξωτερικό. Το κλιμάκιο του ΠΓ Ελεύθερης Ελλάδας - Εξωτερικού (ή αλλιώς 2ο κλιμάκιο) θα αποτελούσαν οι Ν. Ζαχαριάδης, Γ. Ιωαννίδης, Μ. Βαφειάδης, Λ. Στρίγκος και Π. Ρούσος με γραμματεία τους Ζαχαριάδη, Ιωαννίδη, Βαφειάδη. - Να μεταβεί ο Ιωαννίδης στο βουνό και από κοινού με τον Μ. Βαφειάδη και τον Λ. Στρίγκο να καθοδηγήσουν την πραγματοποίηση των αποφάσεων που αφορούν το ΔΣΕ και την εφαρμογή του "Σχεδίου Λίμνες". - Το κλιμάκιο του ΠΓ Αθήνας να στρατολογήσει για τον ΔΣΕ 1.500 μέλη του Κόμματος από την πρωτεύουσα, 600 από τον Πειραιά και 500 από τη Θεσσαλονίκη. - Να αντικατασταθεί ο διοικητής Θεσσαλίας του ΔΣΕ Κίσσαβος και ο διοικητής της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας Κικίτσας και να ετοιμαστούν γι' αυτές τις θέσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα νέοι πιο ικανοί στρατιωτικοί διοικητές.
Η απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ Το πλήρες κείμενο, που δε δόθηκε τότε στη δημοσιότητα "Απόφαση της Τρίτης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ 12 του Σεπτέμβρη 1947 (Δε δίνεται στη δημοσιότητα) 1. Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ διαπιστώνει ότι στην Ελλάδα ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία ελεύθερης δημοκρατικής περιοχής με δική της κυβέρνηση. Ο κίνδυνος ένοπλης αμερικάνικης επέμβασης κάνει αναπότρεπτο αυτό το καθήκον που σημαίνει την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της χώρας. Η σταθεροποίηση και ανάπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και οι νίκες του, καθώς και η πολιτική και οικονομική χρεοκοπία του μοναρχοφασισμού κάνουν καθαρό σε όλο και πλατύτερα στρώματα του λαού ότι η κατοχύρωση της ελευθερίας, της ασφάλειας και της εργασίας των λαϊκών μαζών, η ανοικοδόμηση, η ακεραιότητα και η ειρήνη στη χώρα μπορούν να εξασφαλιστούν μονάχα με νίκη της πολιτικής του ΕΑΜ, που ο πιο αποφασιστικός φορέας της αυτή τη στιγμή είναι ο ΔΣΕ, σαν η πρωτοπορία σε ολόκληρο το δημοκρατικό κίνημα της Ελλάδας. Η ανάπτυξη και η σταθεροποίηση της δημοκρατίας και του δημοκρατικού κινήματος σε πρώτη γραμμή στην Ευρώπη και η αλληλεγγύη τους με τον αγώνα του δικού μας λαού αποτελούν ουσιαστική σοβαρή βοήθεια στο κίνημά μας. 2. Χωρίς αδυνάτισμα των επίμονων προσπαθειών του ΚΚΕ, ολόκληρου του ΕΑΜ και των άλλων κομμάτων της δημοκρατικής Αριστεράς, που κατευθύνονται προς την ειρήνη και το δημοκρατικό συμβιβασμό που θα οδηγούσε τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές, η Ολομέλεια αποφασίζει να μεταφέρει αποφασιστικά το κέντρο του βάρους όλης της κομματικής δουλιάς στον πολεμικό - επιχειρησιακό τομέα για να ανυψώσει τον ΔΣΕ σε κείνη τη δύναμη που στο συντομότερο δυνατό διάστημα θα οδηγήσει στη δημιουργία της ελεύθερης Ελλάδας βασικά σε όλες τις βόρειες περιοχές της χώρας. Για το σκοπό αυτό η Ολομέλεια αποφασίζει: α) Να επιστρατευτούν όλες οι δυνάμεις του Κόμματος για την ολόπλευρη υποστήριξη, ανάπτυξη και καθοδήγηση της πολεμικής δουλιάς του ΔΣΕ. β) Από στρατιωτική άποψη εγκρίνει σε γενικές γραμμές σαν βάση για την πραγματοποίηση της πολιτικής του ΚΚΕ, που σκοπεύει στη δημιουργία
ελεύθερου εδάφους στη Βόρεια Ελλάδα, την εισήγηση της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ. γ) Αναθέτει στο δεύτερο κλιμάκιο του Πολιτικού Γραφείου την καθοδήγηση και οργάνωση επιτόπου στην ελεύθερη περιοχή όλης της κομματικής και πολιτικοστρατιωτικής δουλιάς για την πραγματοποίηση αυτής της απόφασης και ιδιαίτερα του σχεδίου του ΔΣΕ. 3. Η 3η Ολομέλεια εφιστά την προσοχή όλου του Κόμματος στην οπορτουνιστική αναποφασιστικότητα και ταλαντεύσεις που εμφανίζονται και μεταξύ καθοδηγητικών στελεχών σχετικά με τη συνέπεια και αποφασιστικότητα που ήταν αναγκαίες για να μπορέσει το Κόμμα εξ ολοκλήρου να αφιερωθεί στην υπόθεση της καθοδήγησης και ανάπτυξης της αντίστασης του λαού ενάντια στη νέα αμερικανική και αγγλική κατοχή. Η αναποφασιστικότητα και οι ταλαντεύσεις εκφράστηκαν εκτός άλλων και στο ότι παλιότερα καθοδηγητικά στελέχη (Ρουμελιώτης, Λευτεριάς), παρά την κομματική εντολή, αρνήθηκαν να βγουν στο βουνό και στο ότι χιλιάδες μέλη του Κόμματος αντιμετώπισαν παθητικά τις διώξεις του εχθρού και αντί να βγουν στο βουνό βρέθηκαν στις φυλακές και στις εξορίες. Παρόμοιες ταλαντεύσεις επίσης φρέναραν τη δουλιά της καθοδήγησης σε ορισμένες οργανώσεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη) σχετικά με τη σταθερή ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης. Αυτή η αναποφασιστικότητα και οι ταλαντεύσεις που εξηγούνται με ξένες επιδράσεις στις γραμμές του Κόμματος στάθηκαν μέχρι σήμερα σοβαρό εμπόδιο στην πραγματοποίηση της κομματικής γραμμής. Η επιτυχία της γραμμής του ΚΚΕ σε σημαντικό βαθμό εξαρτάται από το γρήγορο και αποφασιστικό ξεπέρασμα αυτής της αναποφασιστικότητας και των ταλαντεύσεων. 4. Η Ολομέλεια διαπιστώνει τη σοβαρή καθυστέρηση που παρατηρείται στην ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Καβάλα κ.ά.) και καλεί τις κομματικές καθοδηγήσεις και όλα τα μέλη του Κόμματος σ' αυτές τις πόλεις να ξεπεράσουν στο πιο σύντομο διάστημα αυτή την καθυστέρηση. 5. Η Ολομέλεια διακηρύττει ότι παρά αυτές τις δυσκολίες που προκαλεί στο δημοκρατικό κίνημα κατά κύριο λόγο η αμερικανική επέμβαση, η πάλη του λαού μας και η δράση του ΔΣΕ δείχνουν ότι η νίκη ανήκει στο λαό και ότι η κατάκτησή της εξαρτάται από την αποφασιστικότητα, την πρωτοποριακή δουλιά, τον ηρωισμό, την αυταπάρνηση που θα δείξει το ΚΚΕ και όλα τα μέλη του επικεφαλής του αγωνιζόμενου λαού. Το ΚΚΕ για άλλη μια φορά καλείται να εκπληρώσει εξ ολοκλήρου το καθήκον του απέναντι στο λαό και την Ελλάδα". Σημείωση "Ριζοσπάστη": Το κείμενο της απόρρητης απόφασης της 3ης Ολομέλειας, που δημοσιεύουμε εδώ, βρίσκεται στα ρώσικα και σε αντίστοιχη ελληνική μετάφραση στο "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" (αριθμός αρχειοθέτησης: Κ383/Φ: 20/33/34). Το πρωτότυπο της απόφασης αυτής στα ελληνικά δεν έχει ακόμη βρεθεί. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 41ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 17-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
Ένα από τα σπουδαιότερα ντοκουμέντα της περιόδου του εμφυλίου πολέμου είναι και το σχέδιο στρατιωτικής δράσης του ΔΣΕ, που εγκρίθηκε από την 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και πήρε την επωνυμία "Σχέδιο Λίμνες". Η ονομασία "Σχέδιο Λίμνες", σύμφωνα με μαρτυρίες, οφείλεται στον τόπο που πραγματοποίησε τις εργασίες της η ΚΕ του ΚΚΕ. Συγκεκριμένα η 3η Ολομέλεια πραγματοποιήθηκε σε περιοχή της Γιουγκοσλαβίας (σύμφωνα με ορισμένες άλλες μαρτυρίες γίνεται λόγος για την Αλβανία) κοντά στις λίμνες Πρέσπες. Έτσι το στρατιωτικό σχέδιο που εγκρίθηκε εκεί πήρε την κωδική ονομασία "Σχέδιο Λίμνες". Στις γενικές κατευθύνσεις το σχέδιο αυτό δε διαφέρει από τις απόρρητες οδηγίες που είχαν σταλεί, τον Απρίλη του '47, ο Ν. Ζαχαριάδης και ο Γ. Ιωαννίδης προς τον Μ. Βαφειάδη. Ο στόχος παραμένει ο ίδιος και είναι η δημιουργία απελευθερωμένης περιοχής σε Μακεδονία Θράκη με κέντρο τη Θεσσαλονίκη και η μετατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό για την επίτευξη αυτού του στόχου. Στο σχέδιο, βέβαια, οι στόχοι και τα καθήκοντα του ΔΣΕ, για την εκπλήρωσή τους, μπαίνουν πολύ πιο συγκεκριμένα και πιο αναλυτικά. Το "Σχέδιο Λίμνες" βρίσκεται στο "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ", στα ρώσικα και σε ελληνική μετάφραση, με αριθμό αρχειοθέτησης Κ383/Φ: 20/33/33. Το ελληνικό πρωτότυπο κείμενο δεν έχει ακόμη βρεθεί. Ολόκληρο το ντοκουμέντο δημοσιεύεται παραπλεύρως.
"ΛΙΜΝΕΣ" Το σχέδιο στρατιωτικής δράσης του ΔΣΕ "Αυστηρά εμπιστευτικό ΣΧΕΔΙΟ "ΛΙΜΝΕΣ" Πολιτική κατάσταση Κατά την παρούσα στιγμή ωρίμασαν οι συνθήκες για την εκπλήρωση του βασικού στρατηγικού καθήκοντος, που στέκεται μπροστά στο Δημοκρατικό Στρατό μας, δηλαδή τη δημιουργία ελεύθερου εδάφους στην έκταση της Μακεδονίας και την απελευθέρωση ολόκληρης της Μακεδονίας Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Στρατηγικά είναι αναγκαία να δημιουργηθούν γι' αυτό το σκοπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως εκτίθενται παρακάτω. ΕΧΘΡΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Α. Έμψυχο υλικό α. Γενικά στη χώρα: Στρατός 100.000 άνδρες από τους οποίους παρατακτοί 40.000. Χωροφυλακή 30.000 άνδρες από τους οποίους παρατακτοί 15.000 άνδρες. Ένοπλοι ΜΑΥ 40.000 από τους οποίους παρατακτοί 5.000 άνδρες. Σύνολο 170.000 άνδρες, από τους οποίους παρατακτοί 60.000. β. Περιοχή Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας: Σύνολο 59.000 άνδρες από τους οποίους παρατακτοί 23.000. Δεν είναι γνωστές με ακρίβεια οι δυνάμεις στη Θεσσαλονίκη.
γ. Περιοχές Μακεδονίας - Ηπείρου - Θράκης μαζί: Σύνολο 88.000 άνδρες από τους οποίους παρατακτοί 32.000. Β. Μέσα α. Οπλισμός πεζικού: Σε κάθε τάγμα 45 οπλοπολυβόλα μπρεντ και 45 αυτόματα τόμσον, 2 - 4 βαρείς όλμοι (οι δύο αμερικάνικοι), 2 πολυβόλα βίκερς, 3 πίατ κατά λόχο. Αφθονία πυρομαχικών. β. Πυροβολικό: 4 πυροβόλα στην ταξιαρχία γ. Μηχανοκίνητες δυνάμεις: 1 σύνταγμα θωρακισμένων και ελαφρά τανκς σε κάθε μεραρχία. δ. Διαβιβάσεις: 1 ασύρματος ισχύος 22 κατά τάγμα και ραδιοτηλέφωνα κατά λόχο και διμοιρία. Επίσης οπτικά είδη. ε. Μεταφορικά μέσα: Σε αφθονία. στ. Υλικά μηχανικού: Σε αφθονία. ζ. Επιμελητεία: Καλά οργανωμένη, διαθέτει όλα τα αναγκαία. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Α. Έμψυχο υλικό α. Γενική δύναμη στη χώρα: 24.000 μαχητές από τους οποίους παρατακτοί 18.000. β. Περιοχή Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας: 10.500 μαχητές από τους οποίους παρατακτοί 8.000. γ. Περιοχές Μακεδονίας - Ηπείρου Θράκης μαζί: 15.000 μαχητές από τους οποίους παρατακτοί 11.000. Συσχετισμός δυνάμεων γενικά 1:3 σε όφελος του εχθρού. Β. Μέσα α. Οπλισμός πεζικού: Όπλα αυτόματα - οπλοπολυβόλα διαφόρων τύπων με πολλές ελλείψεις στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, Ήπειρο και Θράκη και με σοβαρές ελλείψεις στη Θεσσαλία, Ρούμελη (Κεντρική Ελλάδα) και Πελοπόννησο. Όλμοι από 1 - 2 κατά τάγμα στη Μακεδονία, Ήπειρο και Θράκη και από 1/2 - 1 στη Θεσσαλία, Ρούμελη και Πελοπόννησο. β. Πυροβολικό: Συνολικά 5 πυροβόλα. γ. Εκρηκτικό υλικό: Μηδαμινές ποσότητες στη Μακεδονία - Ήπειρο και Θράκη και εντελώς καθόλου στη Θεσσαλία - Ρούμελη - Πελοπόννησο. δ. Μηχανοκίνητα: Δεν υπάρχουν. ε. Διαβιβάσεις: Από ένα ασύρματο κατά Αρχηγείο Περιοχής και στην πλειοψηφία των περιφερειακών Αρχηγείων. Δεν υπάρχουν καθόλου στα τάγματα. στ. Μεταφορικά μέσα: Εντελώς ανεπαρκή για τις υπάρχουσες ανάγκες. ζ. Επιμελητεία: Όχι καλά οργανωμένη και με πηγές πολύ φτωχές σε σύγκριση με τις ανάγκες. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΚΟΠΩΝ ΔΣΕ Α. Ποσοτική ανάπτυξη Οι δυνάμεις του ΔΣΕ με γρήγορους ρυθμούς πρέπει να αυξηθούν πολύ, ώστε προς την άνοιξη του 1948 να τριπλασιαστούν. Ιδιαίτερα αυτή η αύξηση
πρέπει να επιτευχθεί στο πιο σύντομο διάστημα στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία ώστε να γίνει δυνατό να εξοικονομηθούν από εκεί οι αναγκαίες εφεδρικές δυνάμεις για τη δημιουργία του κύριου εκστρατευτικού σώματος, που θα επιχειρήσει την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Β. Οργανωτική προετοιμασία α. Ήδη από τώρα πρέπει να καταπιαστούμε με την οργάνωση μονάδων τακτικού στρατού, πράγμα που προοδευτικά πρέπει να επεκταθεί σε ολόκληρο το Δημοκρατικό Στρατό και να ολοκληρωθεί προς την άνοιξη. β. Να παρθεί, μεταφερθεί και κατατμηθεί το αναγκαίο υλικό για τον πλήρη εξοπλισμό όλων των δυνάμεων του ΔΣΕ, υπολογίζοντας ότι αυτές θα φτάσουν τους 60.000 άνδρες. Λεπτομέρειες για τις αναγκαίες ποσότητες υλικού κατά κατηγορία δίνονται στο συνημμένο πίνακα. γ. Να αναζητηθεί και εκπαιδευτεί το αναγκαίο τεχνικό προσωπικό για όλα τα όπλα και ιδιαίτερα για το μηχανικό και τις διαβιβάσεις (ασυρματιστές, σαμποταριστές, ναρκοθέτες, ναρκοσυλλέκτες κλπ.). δ. Να αναζητηθεί το αναγκαίο υλικό για γεφυρώσεις και οχυρώσεις (λαστιχένιες βάρκες, αγκαθωτό σύρμα, εργαλεία, τσιμέντο, ελάσματα κλπ.). ε. Άμεσα να ανευρεθούν μεταφορικά μέσα. στ. Στο πιο σύντομο διάστημα να οργανωθεί η επιμελητεία και να εξασφαλίσει πηγές εφοδιασμού ικανές να καλύπτουν όλες τις ανάγκες του ΔΣΕ. ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΣΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΧΤΥΠΗΜΑΤΟΣ Άμεσος βασικός σκοπός: Σταθερή κυριαρχία του ΔΣΕ στο δρόμο Καλαμπάκα - Μέτσοβο - Γιάννενα με βασικό σκοπό την αποκατάσταση εδαφικής ενότητας μεταξύ Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας. Αυτό θα επιτρέψει να μεταφέρουμε στο νότο σοβαρές ενισχύσεις σε υλικά για να πετύχουμε την ανάπτυξη των δυνάμεων του ΔΣΕ στις περιοχές Θεσσαλίας, Ρούμελης και Πελοποννήσου και των σοβαρών επιχειρήσεών τους και έτσι να εξασφαλίσουμε τη μέγιστη δυνατή διασπορά των δυνάμεων του εχθρού και, κατά συνέπεια, να ανακουφίσουμε τις περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Δεύτερος βασικός σκοπός: Κυριαρχία στις οδικές αρτηρίες Λάρισα Ελασσόνα - Κοζάνη και Λάρισα - Τέμπη - Κατερίνη, με βασικό σκοπό την αποκατάσταση εδαφικής ενότητας μεταξύ των βουνών Χάσια - Πιέρια Όλυμπος - Κίσσαβος. Σταθερή κυριαρχία του ΔΣΕ στο οροπέδιο Κοζάνης μέχρι τον ποταμό Αξιό με κέντρο βάρους προς τις διόδους Έδεσσα - Άρνισα και Καστανιά με σκοπό την αποκοπή της Δυτικής Μακεδονίας από το νότο και την ανατολή. Ταυτόχρονα ενίσχυση της Κεντρικής Μακεδονίας από την πλευρά της Δυτικής και Ανατολικής Μακεδονίας. Τρίτος βασικός σκοπός: Να αναληφθεί αποφασιστική επιθετική προσπάθεια για τη δημιουργία ελεύθερης περιοχής στο χώρο Κόνιτσα - Μέτσοβο, Γρεβενά Τσοτύλι - Νεστώριο. Δευτερεύοντες σκοποί: Ήπειρος: Μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή Παγωνίου και Λάκα Σούλι και εξασφάλιση ελέγχου στην αρτηρία Άρτα - Πρέβεζα - Γιάννενα. Θεσσαλία: Απώθηση του εχθρού από την κεντρική οροσειρά της Πίνδου (Κόζιακας - Άγραφα) και των εκεί θέσεων του ΔΣΕ. Ρούμελη: Κυριαρχία του ΔΣΕ στο δρόμο Λαμία - Καρπενήσι με σκοπό την αποκατάσταση εδαφικής ενότητας μεταξύ Θεσσαλίας και Ρούμελης. Ενίσχυση του ελέγχου στο βασικό οδικό άξονα Αθήνα - Λαμία με σκοπό την αγκίστρωση κατά μήκος αυτής της αρτηρίας του μέγιστου δυνατού των δυνάμεων του εχθρού. Προώθηση προς το όρος Πάρνηθα (κοντά στην Αθήνα),
ανάπτυξη των επιχειρήσεων στη νήσον Εύβοια και αποκατάσταση άμεσης επαφής με την Πελοπόννησο ώστε να επιτευχθεί η μεταφορά εκεί υλικού. Ανατολική Μακεδονία - Θράκη: Αύξηση των δυνάμεων του ΔΣΕ μέχρι 10.000 άνδρες. Οχύρωση των δυνάμεων του ΔΣΕ στην ανατολική Μακεδονία και τέτοια διάταξή τους που να επιτρέπει τη δική μας κυριαρχία στο οροπέδιο του Ζιρνόβου. Αποκοπή της Θράκης με μόνιμη και σταθερή εγκαθίδρυση σοβαρών δυνάμεων του ΔΣΕ στον τομέα του όρους Χαϊντού. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΒΑΣΕΙΣ. Δημιουργία τμημάτων αντιαεροπορικού πυροβολικού με βαριά αντιαεροπορικά πυροβόλα. Εξασφάλιση καταδιωκτικής αεροπορίας. Έγκαιρη εγκατάσταση στα κυριότερα σημεία ειδικού πυροβολικού (επάκτιου). Ειδικά μέσα για το ρίξιμο θαλάσσιων ναρκών από τον αέρα και τη θάλασσα. Ελαφρά ταχυκίνητα πλωτά μέσα για τον έλεγχο των ακτών. 10 του Σεπτέμβρη 1947 Μάρκος, Διοικητής του ΔΣΕ Λ. Στρίγκος, βοηθός του διοικητή για την πολιτική δουλιά Στ. Παπαγιάννης, επιτελάρχης του ΔΣΕ Γ. Κικίτσας, διοικητής του ΔΣΕ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας Π. Ερυθριάδης, βοηθός του διοικητή του ΔΣΕ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας για την πολιτική δουλιά Κανακαρίδης, διοικητής του ΔΣΕ Θράκης Λασσάνης, διοικητής του ΔΣΕ Ανατολικής Μακεδονίας". Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 42ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 18-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
ΤΡΙΤΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Η πορεία της υλοποίησης Σχετικά με την απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ, στις 2/12/1947 Η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε προηγούμενο σημείωμα, μεταξύ άλλων, αποφάσισε και τα εξής: - Τη δημιουργία, σε συμφωνία με το τμήμα της κομματικής καθοδήγησης που βρισκόταν στην Αθήνα, δύο κλιμακίων του ΠΓ. Ένα στην πρωτεύουσα κι ένα στην Ελεύθερη Ελλάδα εξωτερικό. Το κλιμάκιο του ΠΓ Ελεύθερης Ελλάδας εξωτερικού (ή αλλιώς 2ο κλιμάκιο) θα αποτελούσαν οι Ν. Ζαχαριάδης, Γ. Ιωαννίδης, Μ. Βαφειάδης, Λ. Στρίγκος και Π. Ρούσος, με Γραμματεία τους Ζαχαριάδη, Ιωαννίδη, Βαφειάδη.
- Να μεταβεί ο Γ. Ιωαννίδης στο βουνό και, από κοινού με τον Μ. Βαφειάδη και τον Λ. Στρίγκο, να καθοδηγήσουν την πραγματοποίηση των αποφάσεων, που αφορούν το ΔΣΕ και την εφαρμογή του "Σχεδίου Λίμνες". Αμέσως μετά το τέλος των εργασιών της Ολομέλειας, στις 13 Σεπτέμβρη 1947, το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ συνεδρίασε και αποφάσισε συγκεκριμένα τα εξής: "Το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αναθέτει σε τριμελή επιτροπή απ' τους σ. Ιωαννίδη, Μάρκο και Στρίγγο, την επιτόπου, στην περιοχή της Λεύτερης Ελλάδας, διεύθυνση όλης της κομματικής, στρατιωτικοπολιτικής δουλιάς, για την πραγματοποίηση της απόφασης της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ, για ό,τι αφορά το ΔΣΕ και την εκτέλεση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ. Σε δύο μήνες, η επιτροπή θα κάνει την πρώτη έκθεσή της στο ΠΓ για την πορεία και τ' αποτελέσματα της δουλιάς της" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 310). Όντως, έτσι έγινε. Στις 2/12/1947 - κι αφού είχε βγει στο βουνό και ο Ν. Ζαχαριάδης από τα μέσα Νοεμβρίου - το 2ο κλιμάκιο συνεδρίασε και συζήτησε - απ' όσο γνωρίζουμε - δύο ζητήματα: Το πρώτο αφορούσε την πορεία υλοποίησης των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας και του Σχεδίου "ΛΙΜΝΕΣ", με βάση την έκθεση της τριμελούς επιτροπής. Το δεύτερο είχε να κάνει με την πολιτική δουλιά μέσα στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού. Η απόφαση που λήφθηκε πάνω στο πρώτο θέμα είναι ένα σημαντικό κομματικό ντοκουμέντο, το οποίο μας κατατοπίζει για την πορεία υλοποίησης των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας και του Σχεδίου "ΛΙΜΝΕΣ", καθώς και για τα μέτρα που πήρε το 2ο κλιμάκιο του ΠΓ προς αυτή την κατεύθυνση. Εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι σ' αυτό το ντοκουμέντο καταγράφεται η οριστική απόφαση του ΚΚΕ, για σχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης έως το τέλος του 1947.
Βασικά σημεία του ντοκουμέντου Στο ντοκουμέντο διατυπώνεται η εκτίμηση "ότι παρατηρείται μια σοβαρή καθυστέρηση στην πραγματοποίηση, τόσο της απόφασης της 3ης Ολομέλειας γενικά, όσο και του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ ιδιαίτερα" κι ότι "η καθυστέρηση στην πραγματοποίηση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ οφείλεται στο γεγονός ότι τα Αρχηγεία Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τα σχέδια στρατολογίας που είχαν βάλει". Σύμφωνα, όμως, με τα ιστορικά στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί, στο σχέδιο της απόφασης, η εκτίμηση αυτή ήταν διαφορετική και στη μορφή και στο περιεχόμενό της. Να, τι λέγεται συγκεκριμένα στην απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 15/11/1948, "Για την οπορτουνιστική πλατφόρμα του Μάρκου Βαφειάδη" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 311): "Στις 2 του Δεκέμβρη 1947, το ΠΓ συζήτησε την έκθεση της τριμελούς επιτροπής. Εκεί διαπιστώθηκε ότι καθυστερεί η πραγματοποίηση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ, που παρουσίασε ο Βαφειάδης στην 3η Ολομέλεια και που η Ολομέλεια "αποδέχτηκε βασικά" και ότι το σχέδιο αυτό "στηριζότανε σε εσφαλμένα δεδομένα". Αυτή η εκτίμηση μπήκε στο σχέδιο απόφασης του ΠΓ. Μα, ύστερα από επιμονή του Βαφειάδη, βγήκε, γιατί αυτό τον αφορούσε προσωπικά. Και στην απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, της 2ης του Δεκέμβρη, λέγεται ότι "η καθυστέρηση στην πραγματοποίηση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ οφείλεται στο γεγονός ότι τα Αρχηγεία Δυτικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (σημείωση "Ρ": στην απόφαση της 2/12/47 αναφέρεται και το
Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας, που εδώ μάλλον από λάθος παραλείπεται) δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τα σχέδια στρατολογία που είχαν βάλει". Αναμφίβολα το στοιχείο αυτό, που καταγράφεται στην απόφαση του ΠΓ για τον Βαφειάδη, ότι το σχέδιο "ΛΙΜΝΕΣ" "στηριζότανε σε εσφαλμένα δεδομένα", είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί φανερώνει ότι η ηγεσία του ΚΚΕ, από το Δεκέμβρη του 1947, είχε επίγνωση της κατάστασης κι, αν μη τι άλλο, αντιλαμβανόταν ότι τα πράγματα δεν ήταν τόσο αισιόδοξα, όσο περιγράφονταν λίγους μήνες πριν στην 3η Ολομέλεια και στις αποφάσεις της. Η απόφαση του 2ου Κλιμακίου της 2/12/1947 στάλθηκε στα κομματικά στελέχη μαζί με ένα συνοδευτικό σημείωμα, που έφερε ημερομηνία 9/12/1947 (Βλέπε ολόκληρο το σημείωμα: "Επίσημα κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος σελ. 252 254). Αναδημοσιεύουμε σήμερα ολόκληρη αυτή την απόφαση από τα Επίσημα Κείμενα του ΚΚΕ (τόμος 6ος, σελ. 249 - 251). Οι υπότιτλοι και οι υπογραμμίσεις, που εμφανίζονται, δεν ανήκουν στο πρωτότυπο. Είναι δικοί μας και έχουν μπει προς βοήθεια του αναγνώστη. Ενημερώνουμε δε, ότι στις επόμενες μέρες θα δημοσιεύσουμε άλλες δύο αποφάσεις του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ. Η μία είναι της 2/12/1947 και αφορά την πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ και η άλλη είναι της 7/12/47 και αφορά το θέμα των εφεδρειών του. Έτσι, ο αναγνώστης θα έχει μια πιο πλήρη εικόνα, για την πορεία υλοποίησης των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ και τα προβλήματα που ανέκυπταν, όπως αναδεικνύονται μέσα από τα κομματικά ντοκουμέντα.
Ολόκληρο το κείμενο της απόφασης "ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ 2ου ΚΛΙΜΑΚΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΚΚΕ Το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στη συνεδρίασή του στις 2 του Δεκέμβρη, αφού άκουσε έκθεση της 3μελούς του επιτροπής για την πραγματοποίηση της απόφασης της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ σε ό,τι αφορά το ΔΣΕ και την εχτέλεση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ, διαπίστωσε ότι παρατηρείται μια σοβαρή καθυστέρηση στην πραγματοποίηση, τόσο της απόφασης της 3ης Ολομέλειας γενικά, όσο και του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ ιδιαίτερα. Το 2ο Κλιμάκιο διαπίστωσε ακόμα ότι το καθήκον που έβαλε η 3η Ολομέλεια: να κινητοποιηθούν όλες οι κομματικές δυνάμεις για την ολόπλευρη υποστήριξη, ανάπτυξη και καθοδήγηση του στρατιωτικοπολεμικού έργου του ΔΣΕ, δεν πραγματοποιείται με ικανοποιητικούς ρυθμούς". Τι φταίει; "Το κόμμα ακόμα δε χτύπησε και δεν ξεπέρασε αποφασιστικά τους οπορτουνιστικούς δισταγμούς και τις ταλαντεύσεις, που αποτελούν βασικό εμπόδιο στον αγώνα του ΚΚΕ και του λαού ενάντια στην ξενική κατοχή και το μοναρχοφασισμό. Το 2ο Κλιμάκιο υπογραμμίζει ότι παραμένει βασικά αξεπέραστη η σοβαρή και επικίνδυνη καθυστέρηση που παρουσιάζει η ανάπτυξη της ολόπλευρης λαϊκής αντίστασης στις μεγάλες πόλεις και ότι η καθυστέρηση στην πραγματοποίηση του σχεδίου της στρατιωτικοπολιτικής ηγεσίας του ΔΣΕ οφείλεται στο γεγονός ότι τα Αρχηγεία Δυτικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τα σχέδια στρατολογίας που είχαν βάλει. Έτσι δημιουργήθηκε καθυστέρηση στο σχηματισμό και εξάσκηση των στρατηγικών εφεδρειών του Γενικού Αρχηγείου (ΓΑ), στο βασικό κρίκο πραγματοποίησης του σχεδίου της ηγεσίας του ΔΣΕ.
Το 2ο Κλιμάκιο, διαπιστώνοντας μια στροφή στην όλη δουλιά και επίδοση του ΔΣΕ κάτω απ' την ηγεσία της 3μελούς του επιτροπής, παρατηρεί ότι έλειψε η χρειαζόμενη συγκέντρωση της βασικής προσπάθειας, προς την κατεύθυνση της βασικής επιδίωξης, που ήταν η δημιουργία των στρατηγικών εφεδρειών του ΓΑ του ΔΣΕ, και ότι παρουσιάστηκε μια σοβαρή αδυναμία στον τομέα του ζωντανού, γόνιμου και τελεσφόρου ελέγχου για την πραγματοποίηση των αποφάσεων που παίρνονταν. Στο σημείο αυτό, που αποτελεί και μια γενικότερη έλλειψη στην κομματική δουλιά, πρέπει όλα τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος, πολιτικά και στρατιωτικά, να συγκεντρώσουν όλη τους την προσοχή".
Τι πρέπει να γίνει "Με βάση την πιο πάνω εχτίμηση της όλης κομματικής δουλιάς στο διάστημα απ' την 3η Ολομέλεια, το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ αποφασίζει: α. Κάθε μέλος του κόμματος, οπουδήποτε κι αν βρίσκεται, είναι στρατευμένος μαχητής του ΔΣΕ. Κάθε άρνηση, δισταγμός είτε ταλάντευση στον τομέα αυτό, αποτελεί προδοσία προς το ΚΚΕ και τον αγώνα του λαού. β. Πραγματοποιώντας οι κομματικές οργανώσεις των πόλεων μια αποφασιστική έξοδο μελών του κόμματος και δημοκρατικών πολιτών, προς το βουνό, αναπτύσσουν ταυτόχρονα το μαζικό κίνημα στις πόλεις και δημιουργούν αμέσως σ' αυτές εστίες ένοπλης αντίστασης. γ. Μέχρι τέλη Φλεβάρη, τα αρχηγεία περιοχών και η στρατιωτικοπολιτική ηγεσία του ΔΣΕ υποχρεούνται να πραγματοποιήσουν τη στρατολογία, που προβλέπει το σχέδιο "Λίμνες" ("Λ"), καθώς και τη δημιουργία των στρατηγικών εφεδρειών του ΓΑ του ΔΣΕ. Στον τομέα αυτό να προσεχτούν ιδιαίτερα τα Αρχηγεία Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. δ. Το 2ο Κλιμάκιο πρέπει να λύσει αμέσως το ζήτημα του εξοπλισμού και του όλου ανεφοδιασμού του ΔΣΕ, έτσι που να καλυφθούν βασικά όλες οι ανάγκες και ιδιαίτερα να εξασφαλισθεί ο άρτιος στρατιωτικοτεχνικός εξοπλισμός και ο ανελλιπής εφοδιασμός των στρατηγικών εφεδρειών του ΓΑ του ΔΣΕ. ε. Το 2ο Κλιμάκιο πρέπει να πετύχει μια αποφασιστική βελτίωση στην όλη στρατιωτικοπολεμική, πολιτική, διοικητική, επιμελητειακή δουλιά του ΔΣΕ, ανεβάζοντας αδιάκοπα την πολεμική του επίδοση και την πειθαρχία, χτυπώντας και εξαλείφοντας τις εκδηλώσεις γραφειοκρατίας, υπερβασιών και κατάχρησης εξουσίας μέσα στις γραμμές του. στ. Παρά την προσοχή και τη βελτίωση στον τομέα των σχέσεων λαού και ΔΣΕ, πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες για ν' αναπτυχθεί παραπέρα η απαραίτητη ενότητα Λαού και Στρατού και να χτυπηθούν και να εξαλειφθούν οι σοβαρές παραβάσεις και εκτροπές που παρατηρούνται ακόμα σ' αυτόν τον τομέα". Ασφάλεια, επαγρύπνηση, ειδικές δυνάμεις "Το 2ο Κλιμάκιο πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα τον τομέα ασφάλειας και επαγρύπνησης στον ΔΣΕ, καθώς και τον τομέα της στρατιωτικοπολεμικής και τεχνικοπολεμικής θεωρητικής και πραχτικής ανάπτυξης στελεχών και ανδρών του ΔΣΕ. Ξεχωριστή προσοχή πρέπει να δοθεί στην ειδική κατάρτιση και επίδοση των ελευθέρων σκοπευτών, ανιχνευτών, ειδικών κομάντος, των σαμποτέρ, στην υπηρεσία πληροφοριών και στη δημιουργία ιππικού στους κάμπους και με μέσα οπλισμού (οπλισμένα με μυδράλια και βαριά πολυβόλα ευκίνητα, καλά). Σοβαρή επίδραση πάνω στην εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων στο διάστημα του χειμώνα μπορεί να έχει η προετοιμασία και η διεξαγωγή απ' το ΔΣΕ χειμερινού πολέμου ενάντια στις μοναρχοφασιστικές δυνάμεις, πράγμα που απαιτεί σχετικά εμπεριστατωμένη προετοιμασία και
εξάσκηση των μαχητών κατά μικρές ή μεγάλες ομάδες και ο σχετικός τεχνικός εξοπλισμός τους. Το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ τονίζει την εξαιρετική σημασία που έχει για τον αγώνα μας η στρατιωτικοπολεμική δουλιά και προετοιμασία στις πόλεις και πρώτ' απ' όλα στις πόλεις που βρίσκονται κοντά στα πεδία των επιχειρήσεων, η δημιουργία σ' αυτές μαχητικών ομάδων που θα δρουν αδιάκοπα ένοπλα και σαμποταριστικά και που στην κατάλληλη στιγμή θα βοηθούν αποφασιστικά τον ΔΣΕ κατά την κατάληψη των πόλεων. Η πείρα έδειξε ότι δεν ξέραμε να χρησιμοποιούμε στρατιωτικοπολεμικά τις πόλεις, γιατί εγκαταλείψαμε πολλές φορές οικειόθελα, είτε κάτω από ασθενική εχθρική πίεση, πόλεις που είχαμε καταλάβει και που θα μπορούσαμε να κρατήσουμε μετατρέποντάς τες σε απόρθητα φρούρια. Το 2ο Κλιμάκιο υπογραμμίζει ότι κάτω από τις συνθήκες που δημιουργεί η δολοφονική τρομοκρατία του μοναρχοφασισμού, που δικάζει και εχτελεί είτε δολοφονεί ανοιχτά εκατοντάδες λαϊκούς αγωνιστές, θετικό μέτρο για την αντιμετώπιση και τη χαλιναγώγησή του αποτελεί και η αιχμαλωσία ανώτερων πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών, κοινωνικών αξιωματούχων και παραγόντων της αντίδρασης. Θετικά αποτελέσματα στον τομέα αυτόν θα 'χουμε όταν χρησιμοποιήσουμε για τον σκοπό αυτό και ειδικές μικρές ομάδες ειδικής αποστολής. Τα αρχηγεία και οι μονάδες πρέπει και στον τομέα αυτόν να αναπτύξουν την πιο πλατιά δράση".
Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση "Το 2ο Κλιμάκιο, παίρνοντας υπόψιν του τις εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες, αποφασίζει ως το τέλος του χρόνου να γίνει Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση στις περιοχές της Λεύτερης Ελλάδας. Το 2ο Κλιμάκιο αποφασίζει να καθιερώσει το θεσμό των οργανωτών του και να παρακολουθήσει επιτόπου την πραγματοποίηση της απόφασής του αυτής. Στα μέσα του Φλεβάρη, το 2ο Κλιμάκιο θα εξετάσει ξανά την όλη δουλιά για την πραγματοποίηση των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ". Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 43ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 19-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1947 Η δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης Σ' αυτές τις συνθήκες, όταν δηλαδή, το ΚΚΕ διαπίστωσε, ότι "η ξενική κατοχή και η μοναρχοφασιστική κτηνωδία και με την κυβέρνηση του Σοφούλη, δεν αφήνουν στο λαό άλλη εκλογή από την ανειρήνευτη και αποφασιστική πάλη για την ανεξαρτησία, τη λευτεριά, τη δημοκρατία", και ότι "ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση που ο λαός και η Ελλάδα έχουν να δώσουν στους ξένους κατακτητές και τους ντόπιους υποτακτικούς των", ιδρύεται η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ).
Θυμίζουμε στους αναγνώστες μας, ότι από τον Ιούνη ακόμα του 1947, είχε ειπωθεί στο Συνέδριο του ΚΚ Γαλλίας στο Στρασβούργο, από την αντιπροσωπεία του ΚΚΕ, πως η κατάσταση είναι ώριμη για το σχηματισμό Δημοκρατικής Κυβέρνησης, ενώ η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (12-15 Σεπτέμβρη 1947), διαπίστωσε, ότι "συμπαγής και εκτεταμένη Ελεύθερη Ελλάδα, με δική της κυβέρνηση είναι το πρώτο βήμα για να σωθεί η Ελλάδα, η ακεραιότητα, η ανεξαρτησία της, η δημοκρατία". Στις αρχές του Δεκέμβρη 1947 και σε εφαρμογή σχετικής απόφασης του ΠΓ, ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με άρθρο του, ανάγγειλε σαν άμεσο βήμα το σχηματισμό της ΠΔΚ, που συγκροτήθηκε στις 23/12/47 και ανακοινώθηκε στον ελληνικό λαό, από το ραδιοφωνικό σταθμό της "Ελεύθερης Ελλάδας" στις 24 του Δεκέμβρη 1947. Η ιδρυτική πράξη της ΠΔΚ Η ιδρυτική πράξη της ΠΔΚ, στην οποία περιέχονταν οι στόχοι και οι σκοποί της, ήταν η εξής: "ΙΔΡΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Έχοντας υπόψη: 1. Τις καταστατικές διατάξεις του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας της 10 Αυγούστου 1947 και 2. Την επιτακτική ανάγκη που δημιούργησε η εκμηδένιση της εθνικής ανεξαρτησίας απ' τους ιμπεριαλιστές, η ουσιαστική ανυπαρξία ελληνικής εθνικής κυβέρνησης, η ανάπτυξη του εθνικού και δημοκρατικού κινήματος και η πολεμική επίδοση του Δημοκρατικού Στρατού για το σχηματισμό μέσα στις ελεύθερες περιοχές της χώρας μιας Κεντρικής Κυβέρνησης. Συγκροτούμε την ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ που αποτελείται, από τα υπογραφόμενα μέλη. Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης είναι: 1. Να συνεχίσει και να εντείνει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις του λαού τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους, για την αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, για την επικράτηση και τη νίκη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και για την κατοχύρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού. 2. Να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων όπως των λαϊκών συμβουλίων, της λαϊκής δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής παιδείας κλπ και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και στις απελευθερωμένες περιοχές. 3. Να επιδιώξει την πραγματοποίηση και επέκταση της συμφιλίωσης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της εθνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δικαιωμάτων και ελευθεριών και
4. Να εκπροσωπεί τη δημοκρατική Ελλάδα στο εξωτερικό και να αποκαταστήσει φιλικές σχέσεις με όλους τους δημοκρατικούς λαούς και τις κυβερνήσεις τους. Για να πραγματοποιεί τους σκοπούς της η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση εκδίδει νόμους και διατάγματα. Οι νόμοι αποφασίζονται και εκδίδονται από ολόκληρη την κυβέρνηση. Τα διατάγματα αποφασίζονται από τον αρμόδιο υπουργό και εκδίδονται από τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης. Δημοσιεύονται όλα στην επίσημη εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και ισχύουν αμέσως με τη δημοσίευσή τους, εκτός αν ρητά οριστεί αλλιώς. Η πρώτη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας αποτελείται από τους εξής: - Πρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Στρατιωτικών: Στρατηγός Μάρκος. - Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Εσωτερικών: Γιάννης Ιωαννίδης. - Υπουργός Εξωτερικών: Πέτρος Ρούσος. - Υπουργός Δικαιοσύνης: Μιλτιάδης Πορφυρογένης. - Υπουργός της Υγιεινής και Πρόνοιας και προσωρινά της Παιδείας: Πέτρος Κόκκαλης. - Υπουργός των Οικονομικών: Βασίλης Μπαρτζιώτας. - Υπουργός της Γεωργίας: Δημήτρης Βλαντάς. - Υπουργός της Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά του Επισιτισμού: Λεωνίδας Στρίγκος. Κοντά στον πρωθυπουργό ιδρύεται Γενική Διεύθυνση εθνικών μειονοτήτων για την άμεση εξυπηρέτηση των ζητημάτων των εθνικών μειονοτήτων. Η σύνθεση της κυβέρνησης ορίζεται με απόφασή της. Η Προσωρινή Κυβέρνηση έχει σφραγίδα με τη χρονολογία της σύστασής της και τον τίτλο της. Έδρα της Προσωρινής Κυβέρνησης ορίζεται... Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση πιστεύοντας πως η δύναμή της πηγάζει από το λαό και πως από το λαό αντλούνται όλες οι εξουσίες θα συγκαλέσει μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες, Λαϊκή Εθνοσυνέλευση σαν κυρίαρχο λαϊκό σώμα. Οι καταστατικές διατάξεις του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας της 10ης Αυγούστου 1947 εξακολουθούν να αποτελούν τη βάση για τα δικαιώματα, ελευθερίες και καθήκον του αγωνιζόμενου λαού. Ο όρκος Τα μέλη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης δίνουν μπροστά σε αντιπροσώπους του λαού και του Δημοκρατικού Στρατού τον πιο κάτω όρκο. "Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού. Ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και για τη Δημοκρατία, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα του για τη λευτεριά και τα κυριαρχικά του δικαιώματα". Η Προσωρινή Κυβέρνηση στηρίζεται στον πατριωτισμό και την υποστήριξη του ελληνικού λαού για να κατορθώσει να φέρει σε πέρας το έργο που ανέλαβε. Στην έδρα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης 23 του Δεκέμβρη 1947
Ο Πρόεδρος: Στρατηγός Μάρκος Τα μέλη: Γιάννης Ιωαννίδης Πέτρος Ρούσος Μιλτιάδης Πορφυρογένης Πέτρος Κόκκαλης Βασίλης Μπαρτζιώτας Δημήτρης Βλαντάς Λεωνίδας Στρίγκος". ("Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα", τόμος 6ος, σελ. 452 - 454)
Το Διάγγελμα στον ελληνικό λαό Στο Διάγγελμα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης προς τον ελληνικό λαό, τονιζόταν ότι: "Μπροστά στην εκμηδένιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας απ' τον αμερικάνικο και αγγλικό ιμπεριαλισμό, μπροστά στην κατάργηση της δημοκρατίας απ' το μοναρχοφασισμό μαζί με το ψευτοδημοκρατικό Κέντρο, τα ύψιστα συμφέροντα της Ελλάδας και του ελληνικού λαού επέβαλαν την ανάγκη του σχηματισμού μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Στην Αθήνα, δεν υπάρχει εθνική ελληνική κυβέρνηση. Υπάρχουν οι Τσαλδάρης και Σοφούλης, που ξεπούλησαν στους ξένους ιμπεριαλιστές και στους ντόπιους πλουτοκράτες κάθε όσιο και ιερό, την τιμή και τη ζωή του λαού, την ίδια την Ελλάδα. Αυτή η κατάπτωση στην έσχατη προδοσία, μαζί με τον αγώνα του λαού και την πολεμική επίδοση του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας δημιούργησαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθεί αυτό που επέβαλαν τα συμφέροντα της χώρας και που αποτελούσε πανελλήνια εθνική απαίτηση. Υπακούοντας στη φωνή της Ελλάδας, αναλάβαμε το σχηματισμό της πρώτης Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας". Και σε άλλο σημείο του Διαγγέλματος, τονιζόταν: "Πρώτος και κύριος σκοπός της Προσωρινής Κυβέρνησης είναι να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις του λαού για τη γρήγορη απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και από τους ντόπιους γραικύλους, για την κατοχύρωση της εθνικής κυριαρχίας, για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας από κάθε ξένη ιμπεριαλιστική επιβουλή και για τη νίκη της Δημοκρατίας. Η διακυβέρνηση των ελεύθερων περιοχών πάνω σε λαϊκοδημοκρατικές βάσεις και η παραπέρα ανάπτυξη των θεσμών των λαϊκών συμβουλίων και της λαϊκής δικαιοσύνης, που αποτελούν την πρώτη βάση για τη δημοκρατική αναδημιουργία, θα είναι ένα από τα κύρια καθήκοντά μας. Το ίδιο η εθνικοποίηση των ξένων εταιριών, των μεγάλων τραπεζών και της βαριάς βιομηχανίας. Η εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, η αντιμετώπιση των επισιτιστικών αναγκών του λαού. Η αναδιοργάνωση της εθνικής οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού πάνω σε λαϊκές δημοκρατικές βάσεις. Η σταθεροποίηση της συμφιλίωσης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της εθνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δικαιωμάτων. Η αναγνώριση πλέριας ισοτιμίας στις εθνικές μειονότητες και του δικαιώματος της ελεύθερης εθνικής τους ανάπτυξης. Η δημιουργία γερού λαϊκού στρατού, στόλου και αεροπορίας, μιας ισχυρής Ελλάδας, ικανής να υπερασπίσει την εθνική της κυριαρχία, ανεξαρτησία και ακεραιότητα από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική
επιβουλή, σε στενή αδελφική συνεργασία με όλους τους δημοκρατικούς λαούς της Ευρώπης". (Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος 6ος, σελ. 455 - 457).
Η μάχη της Κόνιτσας Την επομένη της αναγγελίας του σχηματισμού της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ), δυνάμεις του ΔΣΕ άρχισαν επιχείρηση για την κατάληψη της Κόνιτσας. Ήταν η πρώτη μάχη τακτικού πολέμου που έδωσε ο ΔΣΕ και απέβλεπε στο να δείξει τη δύναμή του και να δώσει κύρος στην ΠΔΚ. Οι δυνάμεις που διέθετε ο κυβερνητικός στρατός στον τομέα της Κόνιτσας ήταν: α. Δύο πλήρη τάγματα στρατού και τάγμα από ΜΑΥδες και χωροφύλακες, με συνολική δύναμη 1.300 ανδρών περίπου, σε διάταξη στα γύρω υψώματα της πόλης και ένα λόχο στη γέφυρα Μπουραζάνι. β. Δύναμη τάγματος στο Καλπάκι και μικρότερες δυνάμεις κατά μήκος του δρόμου Καλπάκι - Μπουραζάνι και ελάχιστες δυνάμεις στα δυτικά Ζαγόρια. γ. Τέσσερα πεδινά πυροβόλα στην Κόνιτσα. Οι δυνάμεις που διέθετε ο ΔΣΕ για τη μάχη της Κόνιτσας ήταν: α. Περίπου δύο ταξιαρχίες για την ενέργεια στον τομέα της πόλης και τη γέφυρα στο Μπουραζάνι και σε συνέχεια προώθηση ελαφρού τμήματος στη δυτική πλευρά του δημόσιου δρόμου, για την αντιμετώπιση τυχόν εχθρικών κινήσεων από Καλπάκι προς Μπουραζάνι. β. Τάγμα ενισχυμένο, καθώς και τμήμα κομάντος για την κάλυψη της επιχείρησης από τυχόν κινήσεις του κυβερνητικού στρατού στο δημόσιο δρόμο από Καλπάκι προς Μπουραζάνι και Γραμπάλα - Βοϊδομάτι, με σταθερή κατοχή των υψωμάτων Γραμπάλα - Μεσοβούνι από την ανατολική πλευρά του δρόμου. Κατά τους στρατιωτικούς συγγραφείς, στη μάχη της Κόνιτσας, που κράτησε από τις 25 Δεκέμβρη 1947 έως τις 4 Γενάρη 1948, ενεπλάκησαν περίπου 12.000 άνδρες και από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Ο κυβερνητικός στρατός κατάφερε στις 31 του Δεκέμβρη να σπάσει τον κλοιό και να ενισχύσει τους πολιορκημένους, χρησιμοποιώντας και την αεροπορία, με αποτέλεσμα, στις 4 του Γενάρη 1948, οι δυνάμεις του ΔΣΕ, που διοικούνταν από τον ίδιο τον Μάρκο Βαφειάδη, να υποχωρήσουν.
Η γενικότερη σημασία της μάχης Η μάχη της Κόνιτσας, παρά τις αδυναμίες και την αποτυχία που είχε, ήταν μια από τις πιο σοβαρές μάχες που έδωσε ο ΔΣΕ. Χάνοντας την Κόνιτσα ο κυβερνητικός στρατός έχανε μια προωθημένη του σημαντική βάση εξόρμησης, ένα σοβαρό κέντρο αντίστασης στην όλη διάταξή του στην Ήπειρο. Η απώλειά της, θα σήμαινε για τον κυβερνητικό στρατό μια στρατιωτική ήττα, που θα κλόνιζε όλη τη διάταξη και τα σχέδιά του και θα αναγκαζόταν να προβεί σε καινούρια αναδιάταξη των τμημάτων του. Παράλληλα, με το χάσιμο της Κόνιτσας ο αντίπαλος ζημίωνε και πολιτικά, γιατί έχανε ένα επαρχιακό κέντρο, μια πρωτεύουσα επαρχίας που συγκέντρωνε όλη την οικονομική και πολιτική ζωή μιας αρκετά εκτεταμένης περιοχής. Το χάσιμο της Κόνιτσας θα κλόνιζε το ίδιο το κύρος της κυβέρνησης των Αθηνών και της αμερικανικής πολιτικής στην Ελλάδα, των οποίων το κέντρο της προσοχής συγκεντρωνόταν στην εξόντωση του ένοπλου λαϊκοδημοκρατικού κινήματος.
Η νίκη του ΔΣΕ στην Κόνιτσα θα δυνάμωνε την πάλη των εργαζομένων στις πόλεις, με το ανέβασμά της σε ανώτερες μορφές. Θα ξεσήκωνε την επαναστατική διάθεση του λαού και θα βοηθούσε τους αγωνιστές να πλαισιώσουν τις τάξεις του ΔΣΕ. Παράλληλα, θα δυνάμωνε το κύρος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Στρατιωτικά η νίκη του ΔΣΕ στην Κόνιτσα θα ευθυγράμμιζε το μέτωπο των δυνάμεων του ΔΣΕ Γράμμου Μουργκάνας και θα προωθούσε τη διάταξη των δυνάμεων του ΔΣΕ έξω από τα Γιάννενα και το Μέτσοβο. "Οι αποτυχίες του ΔΣΕ τόσο στο Μέτσοβο όσο και στην Κόνιτσα αναφέρεται στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, σελ. 581 - έδειξαν ότι δεν ήταν ακόμη σε θέση να αναλάβει τέτοιας έκτασης επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, αποδείχτηκε λαθεμένη η υιοθέτηση από την ΚΕ του ΚΚΕ της φιλόδοξης πρόβλεψης του Ν. Ζαχαριάδη ότι "ο Νοέμβριος θα γίνει τάφος του μοναρχοφασισμού"". Το Γενάρη του 1948, στην πρώτη σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών του ΔΣΕ, που έγινε στο Βίτσι, συζητήθηκε - με βάση την εισήγηση του Ν. Ζαχαριάδη - η ως τότε δράση του ΔΣΕ και η τακτική που έπρεπε να εφαρμόσει. Η σύσκεψη αποφάνθηκε, ότι η τακτική του ΔΣΕ πρέπει να είναι λαϊκή επαναστατική και ότι επιβάλλεται ο ευέλικτος συνδυασμός της τακτικής του τακτικού επαναστατικού στρατού, με την αντάρτικη τακτική. Στη σύσκεψη αυτή, ο Μάρκος Βαφειάδης, απαντώντας στην κριτική που του έγινε για την αποτυχία της μάχης της Κόνιτσας - την οποία διηύθυνε ο ίδιος ανέπτυξε την άποψη, ότι ο ΔΣΕ δεν μπορεί να χτυπάει και να καταλαμβάνει, έστω και προσωρινά, πόλεις. Η άποψη αυτή, όπως γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας, τον οδήγησε σε σύγκρουση με τον Ζαχαριάδη (Β. Μπαρτζιώτας "Ο αγώνας του ΔΣΕ", σελ. 41). *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 44ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 20-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 16
Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τίθενται και τυπικά εκτός νόμου Ενταση του δολοφονικού οργίου Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη Τσαλδάρη στο σχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και στις επιθέσεις του ΔΣΕ, ήταν να θέσει στις 8 του Γενάρη 1948, και τυπικά, εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, να εντείνει τους ρυθμούς καταδίκης των αγωνιστών από τα στρατοδικεία και να ρίξει χιλιάδες αγωνιστές
στις φυλακές και στα στρατόπεδα. Οι νόμοι 509/47 περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος, το Γ` Ψήφισμα του 1946 περί προστασίας της ακεραιότητας της χώρας και ο νόμος 511/47 περί στρατοπέδων πειθαρχημένης διαβίωσης ήταν τα νομικά ερείσματα της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη, βάσει των οποίων εξαπολύθηκε ο εξοντωτικός διωγμός κατά της Αριστεράς. Με το νόμο 511/47, θεμελιώθηκαν τα φρικτά κολαστήρια τύπου Μακρονήσου, Γυάρου, Αγίου Ευστρατίου, Τρίκκερι, όπου κλείστηκαν 5.000 χιλιάδες γυναίκες, αγωνίστριες της Αριστεράς. Το μήνα Γενάρη του 1948 πιάστηκαν 1.400 δημοκράτες στην Αθήνα και τον Πειραιά και 650 στο Νομό Ηλείας. Τους επόμενους δύο μήνες, Φλεβάρη και Μάρτη, πιάστηκαν άλλοι 5.000 αγωνιστές σ' όλη τη χώρα. Στο ίδιο διάστημα, εντάθηκε η δολοφονική δράση των έκτακτων στρατοδικείων. Ενώ το 1946 είχαν καταδικαστεί σε θάνατο 116 πατριώτες και το 1947 688, το πρώτο εξάμηνο του 1948 καταδικάστηκαν 1.547. (Βλέπε "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", σελ. 582 - 583). Το πρωί της Πρωτομαγιάς του 1948, που συνέπεσε να είναι Μεγάλο Σάββατο, δολοφονήθηκε στην Αθήνα, την ώρα που έβγαινε από την εκκλησία του Αγίου Καρύτση, ο υπουργός της Δικαιοσύνης, Χρήστος Λαδάς. Πιάστηκε ο ηλικίας 22 χρόνων Ευστράτιος Μουτσογιάννης, ο οποίος, φορώντας στολή σμηνίτη, έριξε χειροβομβίδα και τραυμάτισε θανάσιμα τον υπουργό. Σε αντίποινα, εκτελέστηκαν την τρίτη μέρα του Πάσχα 154 καταδικασμένοι από Κακουργιοδικεία, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Ο ίδιος ο δράστης δεν εκτελέστηκε, γιατί έδειξε "μεταμέλεια" και συνεργάστηκε με τις αρχές. (Βλέπε Τάσου Βουρνά, "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας. Ο εμφύλιος", σελ. 204). Η δολοφονία του υπουργού Χρήστου Λαδά προκάλεσε κυβερνητική κρίση στην Αθήνα. Οι ψεύτικες ανακοινώσεις του Σοφούλη σε τίποτα δεν ωφέλησαν. Ο Τσαλδάρης, εκβιάζοντας την κατάσταση, κάλεσε τους δημοσιογράφους, την ίδια μέρα της δολοφονίας του Χρήστου Λαδά, και τους ανακοίνωσε πως υπάρχει πραγματικά κυβερνητική κρίση. Δήλωσε, επίσης, ότι οι όροι της συνεργασίας μεταξύ των δύο κομμάτων (του Λαϊκού και των Φιλελευθέρων) δεν ανταποκρίνονται πια στην κατάσταση που δημιουργήθηκε και ότι χρειάζεται καινούρια συμφωνία για την παραπέρα συνεργασία τους. Αργότερα, ο Σοφούλης επιβεβαίωσε στους δημοσιογράφους ότι υπάρχει πραγματικά κυβερνητική κρίση και ότι πήρε σχετικό γράμμα από τον Τσαλδάρη. Επίσης, δήλωσε ότι διαφωνεί με τους όρους του Τσαλδάρη, αλλά θα αρχίσει διαπραγματεύσεις μαζί του, για τη λύση της κυβερνητικής κρίσης. (Βλέπε "Δελτία Ειδήσεων του ΔΣΕ", της 2, 3, 4 και 6 του Μάη 1948).
Ο κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης Παρά τις διαφωνίες Μάρκου - Ζαχαριάδη, αμέσως μετά τη σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών αρχηγών του ΔΣΕ, διατάχθηκε ο νέος διοικητής των δυνάμεων του ΔΣΕ στην Κεντρική Μακεδονία, Νίκος Τριανταφύλλου, να διεισδύσει στην περιοχή της Θεσσαλονίκης με τμήματα του ΔΣΕ και να σφυροκοπήσει με πυροβόλα την πόλη. Η επιχείρηση, που ήταν πολύ επικίνδυνη και δύσκολη, πραγματοποιήθηκε στις 9 και 10 του Φλεβάρη 1948. Τμήματα του ΔΣΕ, με επικεφαλής τον Νίκο Τριανταφύλλου, έφτασαν κρυφά σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη και έριξαν στην πόλη δεκάδες βλήματα πυροβολικού, προκαλώντας πανικό και σύγχυση στις αρχές και στους κατοίκους. Το έντυπο "Δελτίο Ειδήσεων" του ΔΣΕ, με ημερομηνία 12 του Φλεβάρη, αναφέρει: "Τα ραδιόφωνα της Αθήνας και του Λονδίνου μετέδωσαν χτες και
σήμερα επανειλημμένα την είδηση για την επίθεση των τμημάτων του ΔΣΕ στη Θεσσαλονίκη. Το Λονδίνο μετέδωσε ότι δυνάμεις ανταρτών έβαλλαν με όλμους των 81 χιλιοστών κατά της Θεσσαλονίκης. Στη χτεσινή εκπομπή του, είπε ότι ρίχτηκαν 12 βλήματα, ενώ σήμερα το πρωί είπε πως ρίχτηκαν 40 βλήματα. Από τα βλήματα που ρίχτηκαν, 2 έπεσαν στα ξενοδοχεία όπου μένανε τα μέλη της Βαλκανικής Επιτροπής, ένα σε κτίριο που μένουνε Άγγλοι και 2 άλλα σε γκαράζ και αποθήκες βενζίνης. Η είδηση, για το βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης, προκάλεσε σύγχυση και πανικό στους μοναρχοφασιστικούς κύκλους της Αθήνας. Η χτεσινή συνεδρίαση της Βουλής ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη συζήτηση του ζητήματος αυτού. Ο γενικός διοικητής της Μακεδονίας, Μπασιάκος, ζήτησε γενική επιστράτευση όλων όσων μπορούν να φέρουν όπλα και όσοι δεν μπορούν να φέρουν όπλα, να βοηθήσουν ηθικά και υλικά. Άλλοι βουλευτές ζήτησαν να παραιτηθεί η κυβέρνηση, που αποδείχτηκε ανίκανη να χτυπήσει τους αντάρτες. Άλλοι σύστησαν ψυχραιμία, ώσπου να δώσει εξήγηση η κυβέρνηση και ένα μέρος ζήτησε να γίνει μυστική συνεδρίαση της Βουλής. Ο Τσαλδάρης διαφώνησε με την πρόταση αυτή, μα ο αριθμός των βουλευτών που ζήτησε να γίνει μυστική συνεδρίαση ήτανε μεγάλος και γι' αυτό ο πρόεδρος της Βουλής διέταξε την εκκένωση των θεωρείων για να γίνει η συνεδρίαση". Στις 12 του Φλεβάρη, το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, ύστερα από έκθεση του Α` Σώματος Στρατού Θεσσαλονίκης, ανακοίνωσε, μεταξύ άλλων, ότι: "Το πυροβόλον ήτανε γερμανικόν ορειβατικό τύπου Σκόνερ των 7,5 χλσ. Τοποθετήθηκε στην περιοχή Λεμπέτ κοντά στον αμαξωτό δρόμο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης και έβαλλε κατά της Θεσσαλονίκης από απόσταση 3 χλμ., από τις 2.30 έως 3.30 στις 10 Φεβρουαρίου. 40 βλήματα έπεσαν μέσα στην πόλη. Εις τη θέση του πυροβόλου βρέθηκαν 20 κάλυκες και μια οβίδα. Βρέθηκαν ακόμα ο κιλλίβας και οι 2 τροχοί του πυροβόλου. Ο σωλήνας δε βρέθηκε". Αποκαλυπτικότερο για το εντυπωσιακό γεγονός, του κανονιοβολισμού της Θεσσαλονίκης, ήταν το αμερικανικό πρακτορείο "Γιουνάιτεντ Πρες", το οποίο, σύμφωνα με δημοσίευμα του "Δελτίου Ειδήσεων" του ΔΣΕ της 13ης Φεβρουαρίου 1948, ανακοίνωσε τα εξής: "Σχολιάζοντας την επίθεση της Θεσσαλονίκης, το αμερικάνικο πραχτορείο ειδήσεων "Γιουνάιτεντ Πρες" αγγέλλει ότι η επίθεση αυτή ήταν η τολμηρότερη απ' όσες είχαν κάμει οι αντάρτες. Οι αντάρτες που επετέθηκαν ήταν 150 και είχαν 18 μεταγωγικά ζώα. Σύμφωνα με πληροφορίες του ίδιου πραχτορείου, οι αντάρτες έβαλλαν από τα νοτιοδυτικά της Θεσσαλονίκης, ενώ άλλα τμήματα ανατίναξαν μια γέφυρα βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης για να εμποδίσουν την κίνηση του μοναρχοφασιστικού στρατού και να ξεγελάσουν τους μοναρχοφασίστες σχετικά με την κατεύθυνση της διαφυγής τους. Έξι χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης καταρρίφθηκε ένα αεροπλάνο Σπιτφάιερ, που πήγε για καταδίωξη των ανταρτών και ένα άλλο βλήθηκε στα φτερά".
*Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 45ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 21-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 18
Ο ΔΣΕ δυναμώνει τη δράση του Τρεις μέρες πριν από τον κανονιοβολισμό της Θεσσαλονίκης, τμήμα του ΔΣΕ Ρούμελης είχε διεισδύσει στην Πάρνηθα και είχε φτάσει σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την Αθήνα. Σχετικά με το, επίσης, εντυπωσιακό αυτό γεγονός εκείνων των ημερών, μετά την ίδρυση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ), στο ανακοινωθέν που δημοσιεύθηκε στο "Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ" στις 18 του Φλεβάρη 1948, αναφέρεται: "Τηλεγραφήματα του πραχτορείου "Ελεύθερη Ελλάδα" μεταδίνουν τις παρακάτω ειδήσεις για τις επιχειρήσεις του ΔΣ στην περιοχή της Πάρνηθας. Τμήματα του ΔΣ του Αρχηγείου Ρούμελης στις 5 και 6 του Φλεβάρη ενήργησαν διείσδυση στην Πάρνηθα και στην περιοχή της 20 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Στις 6 του Φλεβάρη, τμήματα του ίδιου Αρχηγείου ενήργησαν επίθεση και κατέλαβαν την Πύλη. Οι μοναρχοφασίστες είχαν απώλειες 9 νεκρούς και περισσότερους τραυματίες. Ανάμεσα στα λάφυρα που κυρίευσαν οι μαχητές του ΔΣ είναι και 15 τουφέκια, τρόφιμα, ιματισμός και αρχείο χωροφυλακής και άλλα. Την ίδια μέρα, τμήματα του ΔΣ μπήκαν στη Σκούρτα. Στην εμφάνισή τους οι χωροφύλακες και ΜΑΥδες εγκατέλειψαν το χωριό πανικόβλητοι. Μεγάλες μοναρχοφασιστικές δυνάμεις που έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τα τμήματα του ΔΣ, παρά την υποστήριξή τους από μεγάλες δυνάμεις αεροπορίας και τανκ, δεν κατόρθωσαν να περιορίσουν τη δράση τους. Στις 8/2/48, τμήματα του ίδιου Αρχηγείου απέκρουσαν ισχυρή επίθεση μοναρχοφασιστικών δυνάμεων, που υποστηρίζονταν από πυροβολικό και αεροπορία, στη θέση "Τρία πηγάδια". Στις 9 - 2 τμήματα του ΔΣ συγκρούστηκαν με μεγάλες μοναρχοφασιστικές δυνάμεις στον Κιθαιρώνα. Οι μοναρχοφασίστες χρησιμοποίησαν σε μεγάλη κλίμακα την αεροπορία τους και τα τανκ. Στη μάχη, που κράτησε 4 ώρες, τα τμήματα του ΔΣ προξένησαν σοβαρές απώλειες στους μοναρχοφασίστες. Στις 10 - 2 τμήματα του ΔΣ μπήκαν στο Νεοχώρι και Λεύκτρα των Θηβών, σαρώνοντας τους ΜΑΥδες. 30 νέοι με ενθουσιασμό ακολούθησαν τα τμήματα του ΔΣ και κατατάχθηκαν στις γραμμές του. Τηλεγραφήματα του πραχτορείου "Ελεύθερη Ελλάδα" από τη Φθιώτιδα αναφέρουν ότι τμήματα του ΔΣ του Αρχηγείου Ρούμελης στις 4 προς 5 - 2 μπήκαν στον Αϊ Γιώργη Λιβαδειάς, όπου οι κάτοικοι τα δέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό και πρόσφεραν 2.000 οκ. στάρι. Την ίδια μέρα, άλλα τμήματα
του ΔΣ προσέβαλαν μοναρχοφασιστικά φυλάκια στη Λιβαδειά, όπου οι μοναρχοφασίστες δοσίλογοι αναστατώθηκαν".
Ο ΔΣΕ μπαίνει στο Γύθειο Μετά την απελευθέρωση των 224 κρατουμένων αγωνιστών των φυλακών της Σπάρτης, το Φλεβάρη του 1947, το αντάρτικο θέριεψε στο Μοριά, έτσι που στις αρχές του 1948 η δύναμη του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο να φτάσει στον αριθμό των χιλίων. Στις 23 του Φλεβάρη 1948, τμήμα 200 περίπου μαχητών του ΔΣΕ μπήκε στο Γύθειο και απελευθέρωσε τους κρατούμενους. Στο "Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ" της 24ης Φεβρουαρίου 1948, διαβάζουμε: "Τη στιγμή που οι μοναρχοφασίστες διατυμπανίζουν "μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις" στην Πελοπόννησο, ο Δημοκρατικός Στρατός στην περιοχή αυτή της χώρας, τους δίνει την καλύτερη απάντηση με την ανάπτυξη της επιθετικής του δράσης ακόμα και μέσα στα μεγάλα τους κέντρα. Σύμφωνα με πληροφορίες του γαλλικού τηλεγραφικού πραχτορείου, 200 μαχητές του ΔΣ μπήκαν στο Γύθειο και απελευθέρωσαν 23 πατριώτες απ' τις φυλακές. Σκοτώθηκαν 3 χωροφύλακες και πολλοί τραυματίστηκαν. Ο ραδιοσταθμός της Αθήνας μετέδωσε ότι στις 11 τη νύχτα χτες έγινε σφοδρή επίθεση ενάντια στο Αίγιο από 400 μαχητές του ΔΣ. Η επίθεση έγινε απ' όλα τα σημεία ενάντια στην πόλη στην οποία βρίσκονταν χωροφύλακες, στρατός και ΜΑΥ. Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι τα τμήματα του ΔΣ ήταν εξοπλισμένα με βαρύτατον οπλισμό, τα δε βλήματά τους έπεφταν στο κέντρο της πόλης. Άλλο τηλεγράφημα αναφέρει ότι εκδηλώθηκε επίθεση του ΔΣ ενάντια στις Καλάμες απ' τη βορειοδυτική πλευρά της πόλης. Ο ραδιοσταθμός της Αθήνας μετέδωσε ότι σαμποτέρ ανατίναξαν 260 μέτρα σιδηροδρομική γραμμή στη Ρέτσι - Μεγαλούπολης στην Πελοπόννησο".
"ΣΚΙΤΣΑ ΑΠ' ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ" "Ο μπάρμπα Χρυσός" "Σκίτσα από τον αγώνα". Ήταν μια μόνιμη στήλη της "Εξόρμησης", της εφημερίδας του ΔΣΕ, που καλλιεργούσε και ανάδειχνε τις αρετές των μαχητών του ΔΣΕ και διαπαιδαγωγούσε, με όμορφο και παραστατικό τρόπο, αξιοποιώντας παραδείγματα από την καθημερινή τότε ζωή. Από το φύλλο της 1ης Φλεβάρη 1948, αναδημοσιεύουμε το παρακάτω κείμενο: "Χρήστο τόνε λέγανε. Μπάρμπα Χρυσό τόνε φωνάζουνε οι συναγωνιστές του. Αγρότης, 53 χρονών, αδύνατος, μάλλον κοντός, ευκίνητος, ομιλητικός, γελαστός, είναι απαραίτητος σύντροφος στους μαχητές του τμήματός του. Για όλους έχει μια καλή κουβέντα. Ξέρει τα βάσανα, τις χαρές, τις επιθυμίες, τις επιτυχίες τους. Σε κάθε στάση ξεκούρασης, στις φάλαγγες πορείας, πάντα ο μπάρμπα Χρυσός, παρ' όλο το άσθμα που του κόβει την ανάσα, βρίσκεται δίπλα σ' αυτόν που 'ναι ανάγκη. "Κουράγιο και φτάσαμε", ενθαρρύνει τον καινούριο και άμαθο σε πορείες αγωνιστή. "Στα τσαλιά κάτσε, όχι χάμω, έχει υγρασία", μαλώνει τον απρόσεχτο.
Δε σταματάει να μιλάει. Έχει ένα σωρό ιστορίες να διηγηθεί. Και τα λέει τόσο όμορφα, με τέτοιον τρόπο, που δε χορταίνεις να τον ακούς. Εχουνε δει όμως τόσα και τόσα τα μάτια του. Ήταν από τους πρώτους αντάρτες της περιφέρειάς του. Έχει πολλά να ιστορήσει για τους πρώτους μήνες του αντάρτικου. "Που λέτε, είχα μια ομάδα από άντρες, όλους της ηλικίας μου. Όπλα δεν είχαμε. Κάτι λιγοστά τουφέκια είχαμε στην αρχή. Ημουνα, σαν να λέμε, αρχηγός των αόπλων δυνάμεων της περιφέρειας", συμπληρώνει με χιούμορ. "Πείνες που τραβήξαμε στην αρχή! Ψωμί περνούσανε βδομάδες χωρίς να το γευτούμε. Βράζαμε τσουκνίδες και τρώγαμε. Ξύναμε τα δέντρα για να καπνίσουμε. Πεινάτε; ρωτούσα τους άντρες μου. Σφίχτε το ζουνάρι 2 πόντους. Θέλετε τσιγάρο; Πέστε πως καπνίσατε. Κρυώνετε; Κοντεύει καλοκαίρι. Δε δίναμε όμως σημασία σ' αυτά. Το όπλο μας να 'ναι καλά. Χτυπήσαμε τους ΜΑΥδες στα χωριά. Στήσαμε ενέδρες στους χωροφύλακες και βρήκαμε τρόφιμα και ρούχα. Ντυθήκαμε, χορτάσαμε, οπλιστήκαμε". "Οικογένεια έχεις μπάρμπα Χρυσό;" "Να η οικογένειά μου, απαντάει χαρούμενα και δείχνει τους συναγωνιστές του. Όλοι οι αντάρτες δικοί μου είναι. Παιδιά μου. Όλοι μ' αγαπάνε. Μπάρμπα Χρυσό με κράζουνε. Από παντού χαιρετίσματα μου στέλνουνε. Πώς μπορεί, λοιπόν, τέτοια παλικάρια να ξεχάσουνε τον παλιό αρχηγό των αόπλων δυνάμεων;", συμπληρώνει με γέλιο".
Η βοήθεια στο ΔΣΕ Στο ίδιο φύλλο της "Εξόρμησης", μια μικρή είδηση δίνει το μέγεθος και το βάθος των δεσμών του ΔΣΕ με το λαό: "Από τότε που ο ΔΣΕ ήρθε στην περιοχή της Κόνιτσας, ως τα σήμερα, ο λαός της επαρχίας του πρόσφερε: α. Τρόφιμα 1. Σιτάρι 56.421 οκάδες 2. Καλαμπόκι 104.139 οκάδες 3. Οσπρια 11.347 οκάδες 4. Πατάτες 8.148 οκάδες 5. Κρεμμύδια 5.954 οκάδες 6. Κρασί 2.541 οκάδες 7. Ρακί 715 οκάδες 8. Φρούτα 24.696 οκάδες 9. Αυγά 7.171 οκάδες 10. Σφάγια 37.377 οκάδες 11. Σφάγια 4.530 κεφάλια β. Ρούχα 1. Δέματα 1.802 2. Φανέλες 256 3. Πουλόβερ 764 4. Κάλτσες 2.857 ζευγάρια 5. Γάντια 81 6. Κουβέρτες 332 γ. Υπηρεσίες 1. Μεροκάματα ανθρώπων 95.932 2. Μεροκάματα ζώων 20.423
3. Μεταφέρθηκε συνολικό βάρος 1.157. 507 οκάδες 4. Φορτηγά ζώα στο ΔΣΕ 257 Βοήθησε οικογένειες ανταρτών με 868 οκάδες καλαμπόκι και πρόσφερε 48.163 καταλύματα". H φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 46ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 22-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1947 Για την πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ Απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Η απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που δημοσιεύουμε σήμερα, αφορά την πολιτική δουλιά του Κόμματος στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού και λήφθηκε, όπως προκύπτει από την ημερομηνία που φέρει, σε συνεδρίαση του οργάνου, στις 2/12/1947. Στην ίδια συνεδρίαση, το 2ο Κλιμάκιο συζήτησε και τα προβλήματα υλοποίησης των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας, καθώς και του σχεδίου "Λίμνες". Η απόφασή του γι' αυτό το θέμα έχει δημοσιευτεί στα Επίσημα Κείμενα του Κόμματος (τόμος 6ος, σελ. 249 - 251), ενώ η απόφαση για την πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ δεν έχει μέχρι σήμερα πουθενά δημοσιευτεί. Προέρχεται από το αρχείο του ΚΚΕ, απ' όπου την είχε πάρει το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του Κόμματος, αλλά, λόγω του ότι εντοπίστηκε καθυστερημένα, δεν έγινε δυνατή η δημοσίευσή της στον 6ο τόμο των επίσημων κομματικών κειμένων. Η απόφαση τιτλοφορείται "Συμπεράσματα για την πολιτική μας δουλιά" και το περιεχόμενό της είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, βάσει αυτής της απόφασης, εκδόθηκε και το περιοδικό του ΔΣΕ, "Δημοκρατικός Στρατός".
Το κείμενο της απόφασης "Συμπεράσματα για την πολιτική μας δουλιά 1. Η πολιτική μας δουλιά στο ΔΣΕ είναι ένας απ' τους πιο αδύνατους τομείς μας. Το περιεχόμενο δουλιάς των κομ. πυρήνων δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του σκληρού αγώνα του ΔΣΕ. Το πολιτικό επίπεδο των μαχητών και κατώτερων στελεχών του είναι πολύ χαμηλό και αυτό επιδρά και στην πολεμική τους απόδοση και την κατάχτηση της πολεμικής τέχνης.
Ακόμα και οι περιπτώσεις λιποταξίας οφείλονται βασικά στην έλλειψη σοβαρής πολιτικής και αφομοιωτικής δουλιάς ανάμεσα στους καινούριους μαχητές. Το διαφωτιστικό υλικό που βγαίνει (εφημερίδες, δελτία ειδήσεων, μπροσούρες και προκηρύξεις) δεν είναι αρκετό, παρουσιάζει πολλές ελλείψεις και δε συντελεί, όσο χρειάζεται, στην ανάπτυξη του πολιτικού επιπέδου των μαχητών και στελεχών του ΔΣΕ. 2. Επίσης αδύνατη είναι η πολιτική στις πόλεις και στα χωριά, στις περιοχές Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ρούμελης. Η δουλιά των οργανώσεών μας στις περιοχές αυτές περιορίζεται μόνο στην έκδοση διαφωτιστικού υλικού (εφημερίδες, προκηρύξεις, τρικ). Η αδύνατη πολιτική δουλιά στις πόλεις εμποδίζει την πραγματοποίηση της επιστράτευσης σ' αυτές και τη δημιουργία των εφεδρειών που χρειάζονται για να εκπληρωθούν οι σκοποί του ΔΣΕ. Η μικρή συμμετοχή της εργατικής τάξης στο ΔΣΕ έχει τον αντίκτυπό της και στην όλη μας πολιτική δουλιά μέσα σ' αυτόν. 3. Για να καλυτερέψει και να αναπτυχθεί η πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ, πρέπει να γίνουν τα εξής: α. Να ολοκληρωθεί η οργάνωση των κομματικών δυνάμεων σε όλες τις μονάδες του ΔΣΕ, να βελτιωθεί η κομματική λειτουργία και προπαντός να δοθεί συγκεκριμένο και κατάλληλο περιεχόμενο δουλειάς στους κομ. πυρήνες που χρειάζεται στις σημερινές συνθήκες. Κι αυτό είναι η πολιτική ενημέρωση των μελών του Κόμματος και ο σωστός προσανατολισμός τους πάνω στα προβλήματα του ΔΣΕ, η καλύτερη οργάνωση της στρατιωτικοπολιτικής δουλιάς στις ομάδες, διμοιρίες, λόχους κλπ., το ξεπέρασμα των αδυναμιών που παρουσιάζονται σε σχέση με την εκγύμναση και την κατάχτηση της πολεμικής τέχνης, το καθήκον της ανάπτυξης της πειθαρχίας και επαγρύπνησης κλπ. και όλα αυτά με βάση την πείρα, τα θετικά και αρνητικά σημεία απ' την καθημερινή δράση του ΔΣΕ. Η στρατιωτική εκπαίδευση, αλλά και η πολιτική β. Η εφημερίδα του Γ. Α. ενημέρωση, η ιδεολογική και μορφωτική δουλιά "Εξόρμηση" να δίνει την αποτελούσαν βασικά στοιχεία, παρά τις μεγάλες δυσκολίες και τις αντίξοες συνθήκες, της απαραίτητη πολιτική τροφή και καθημερινής ζωής των μαχητών του ΔΣΕ σωστό πολιτικό προσανατολισμό στους μαχητές και αξιωματικούς. Γι' αυτό πρέπει να καλυτερέψει η ίδια η εφημερίδα, να εκφράζει περισσότερο τη ζωή και τα προβλήματα του ΔΣΕ, να 'χει ανταποκρίσεις και να τονίζει, τόσο τα θετικά σημεία της δουλιάς, όσο και τις αδυναμίες και τις υπερβολές. γ. Να βγει μέσα στο Γενάρη μηνιάτικο στρατιωτικοπολιτικό περιοδικό, που να συγκεντρώνει και να γενικεύει την πείρα που βγαίνει από τον αγώνα του ΔΣΕ και να κατατοπίζει τα στελέχη του πάνω στα στρατιωτικοπολιτικά ζητήματα. δ. Για να αναπτυχθεί περισσότερο η πολιτική δουλιά στη Σχολή Αξιωματικών του Γ. Α., στη σειρά που πρόκειται να τελειώσει μέσα σ' ένα μήνα, αποφασίζεται να γίνουν ορισμένα μαθήματα και διαλέξεις που να δίνουν μια ιστορική εισαγωγή για τους αγώνες του ελληνικού λαού απ' το 1821 μέχρι σήμερα και για τους σκοπούς και επιδιώξεις του ΔΣΕ. ε. Να βγουν σε σύντομο χρονικό διάστημα (σε δύο μήνες) μια σειρά από πολιτικές μπροσούρες (Τι είναι και τι θέλει ο ΔΣΕ, αντάρτικο και ταχτικός
στρατός, Λαϊκή Εξουσία και ΔΣ, επαγρύπνηση και πειθαρχία, ο μαχητής και αξ/κός του ΔΣ), που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της μορφωτικής δουλιάς, καθώς και μικρές μπροσούρες με στρατιωτικό περιεχόμενο. 4. Τα αρχηγεία περιοχής και ιδιαίτερα οι υποδιοικητές τους πρέπει να προσέξουν περισσότερο τις πόλεις και να πάρουν άμεσα πραχτικά μέτρα για την οργάνωση και την ανάπτυξη της στρατιωτικοπολιτικής δουλιάς μέσα σ' αυτές. Να οργανωθεί καλά το δίχτυ μας των πληροφοριών στις πόλεις, η ένοπλη αυτοάμυνα, η οργανωμένη στρατολογία καινούριων μαχητών για το ΔΣΕ και ταυτόχρονα να αναπτυχθεί το μαζικό παλλαϊκό κίνημα. Παράλληλα, πρέπει να προσεχτεί η δουλιά του ΑΚΕ, των γυναικών και της ΔΝ. Ιδιαίτερη πολιτική δουλιά πρέπει να γίνει ανάμεσα στους Σλαβομακεδόνες και να στρατολογήσουμε και άλλους μαχητές - άνδρες και γυναίκες - στο ΔΣΕ. 2/12/47".
Η διαφώτιση στο ΔΣΕ Ένα ενδιαφέρον άρθρο από το περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός" Το εξώφυλλο της πρόσφατης έκδοσης του "Ριζοσπάστη", με αφορμή τα 50 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ, που περιλαμβάνει όλα τα τεύχη του περιοδικού "Δημοκρατικός Στρατός" Χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης σημασίας, που έδινε η ηγεσία του ΔΣΕ στην πολιτική δουλιά ιδιαίτερα μετά τη σχετική απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ - αλλά και των τρόπων και των μεθόδων που χρησιμοποιούσαν, αποτελεί το παρακάτω άρθρο, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 4 (Απρίλης 1948) του περιοδικού "Δημοκρατικός Στρατός": "Στον λαϊκό - απελευθερωτικό πόλεμο, που κάνουμε πολεμάμε σε πολλά μέτωπα. Εκτός από το πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό έχουμε και το ιδεολογικό μέτωπο. Με τους ντόπιους και ξένους εχθρούς μας κάνουμε και ιδεολογικό πόλεμο. Όλοι νιώθουμε πόση μεγάλη επίδραση έχει η ιδεολογική δουλιά στη διαμόρφωση του ηθικού των μαχητών μας, μα και στο σμπαράλιασμα του ηθικού των αντιπάλων μας. Ο σ. Ζαχαριάδης στην μπροσούρα του "Όλοι στ' άρματα", γράφει: "Στο ιδεολογικό μέτωπο χρειάζεται πιο έντονος και αποφασιστικός αγώνας μέσα στις γραμμές μας, μέσα στον κόσμο που πιστεύει σε μας και μας ακολουθεί, μέσα στις γραμμές του εχθρού, καθώς επίσης και ενάντια στην προπαγάνδα του, τη δημαγωγία και την απάτη του". Και σ' άλλο σημείο γράφει: "Για βασική αποστολή της η διαφώτιση (μέσα στο ΔΣΕ) έχει να κατατοπίζει το μαχητή απλά και κατανοητά, με συζητήσεις, με ομιλίες, με τα έντυπα, με νέα μας για την κατάσταση, να τον προσανατολίζει σωστά, να λύνει τις απορίες του, να απαντά στα ερωτήματα που του γεννιούνται. Πρέπει να αποφεύγει τις γενικολογίες και τα παχιά και άδεια λόγια. Τονίζει και ανεβάζει το προσωπικό παράδειγμα και την ηρωική πράξη. Οργανώνει την ψυχαγωγία του πολεμιστή, με ομαδικό διάβασμα καλού βιβλίου, με το τραγούδι, το χορό, το θέατρο και το καλό συναγωνιστικό γλέντι. Παράλληλα, η διαφώτιση φροντίζει για την πολιτική, τη θεωρητική και πραχτική στρατιωτικοπολιτική μόρφωση και εκπαίδευση του στρατού".
... Με βάση αυτά και τη μέχρι τώρα πείρα της διαφωτιστικής δουλιάς, γράφουμε αυτό το άρθρο, σαν βοήθημα στην καλύτερη λύση του προβλήματος αυτού από τα αρχηγεία περιοχών, περιφερειακά, κλπ. I. Τι πρέπει να χαρακτηρίζει τη διαφωτιστική μας δουλιά Όπως σ' όλα τα μέτωπα ο ΔΣΕ επιτίθεται, έτσι και στο ιδεολογικό μας μέτωπο, στη διαφωτιστική μας δουλιά, πρέπει να κυριαρχεί το πνεύμα της επίθεσης... Η στενή μας σύνδεση με το λαό, η πολιτική της λαϊκής ενότητας και συμφιλίωσης στον αγώνα για λευτεριά, ανεξαρτησία, δημοκρατία και ειρήνη πρέπει να αγκαλιάζουν κάθε τομέα της διαφωτιστικής μας δουλιάς. Πώς και με τι πολεμικά διαφωτιστικά μέσα θα τα πραγματοποιήσουμε αυτά; II. Τα διαφωτιστικά μας μέσα Τον ιδεολογικό μας πόλεμο, τον διεξάγουμε με ορισμένα όπλα και μέσα, στα Αρχηγεία περιοχής (που γι' αυτά κυρίως γράφεται το άρθρο αυτό). Αυτά είναι: 1. Το καθημερινό δελτίο ειδήσεων 2. Η δεκαπενθήμερη εφημερίδα 3. Ο ραδιοσταθμός - ανταποκρίσεις 4. Πεταχτό υλικό (τρικ, προκηρύξεις, κλπ.) Και ο προφορικός λόγος (διαλέξεις, ομιλίες) Και όπως κάθε όπλο έχει τις δικές του τεχνικές και τακτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται κάθε φορά ανάλογα με τους σκοπούς, το χώρο, με την ποσότητα και ποιότητα εκείνων που απευθύνεται, κλπ. έτσι και τα διαφωτιστικά μέσα - όπλα έχουν τη δική τους τεχνική, ταχτική, χρησιμοποίηση. Στα διαφωτιστικά μας όπλα υπάρχει τούτο το ξεχωριστό: πως μ' αυτά απευθυνόμαστε στους δικούς μας ανθρώπους (μαχητές και λαό) και στους εχθρούς μας. Το καθένα απ' αυτά έχει διαφορετική χρησιμοποίηση. Άλλο σκοπό επιδιώκουμε με το δελτίο ειδήσεων, αλλιώτικο με τη δεκαπενθήμερη εφημερίδα, διαφορετικό με το πεταχτό υλικό, κλπ. Αυτό πρέπει να το δούμε, να το μελετήσουμε ζωντανά, έτσι που για το καθένα μας όπλο να μπορούμε να ξεχωρίζουμε πότε, πού και για ποιον να το χρησιμοποιήσουμε... Α. ΔΕΛΤΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ Ένα καθημερινό καλογραμμένο "Δελτίο ειδήσεων" είναι ένα όπλο παραπάνω για την καλύτερη διεξαγωγή του πολέμου. Επιδιώκει να ανεβάζει το ηθικό του μαχητή, να τον ενημερώνει πολιτικά με τρόπο σύντομο. Μέσα απ' τις γραμμές του "Δελτίου" πρέπει να ξεπηδάει το πνεύμα της επίθεσης, της πίστης στη νίκη, του ενθουσιασμού και της αισιοδοξίας, η δύναμη του δημοκρατικού κινήματος γενικά. Με την απλότητα που πρέπει να γράφεται, με το ρωμαλέο ύφος του, να γίνει ο αχώριστος σύντροφος του κάθε μαχητή, της κάθε ομάδας, ακόμα και λίγα λεπτά πριν την ώρα της μάχης. Από τα διαφωτιστικά μέσα που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι το σοβαρότερο και το καλύτερο... Β. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Εφημερίδα δεκαπενθήμερη πρέπει να βγάζουν μόνο τα Αρχηγεία περιοχών. Τα περιφερειακά αρχηγεία δε χρειάζεται να βγάζουν (αυτά κυρίως πρέπει να βγάζουν δελτίο ειδήσεων, εφ' όσον είναι κάπως απομακρυσμένα από το Αρχηγείο περιοχής, πεταχτό υλικό και να στέλνουν ανταποκρίσεις στο ραδιοσταθμό). Η εφημερίδα, σαν όργανο του Αρχηγείου περιοχής, απευθύνεται στους μαχητές του ΔΣ της περιοχής της και στο σκλαβωμένο λαό της περιοχής της. Έντονα πρέπει μέσα στις στήλες της, να φαίνεται το τοπικό χρώμα απ' όλες τις εκδηλώσεις του πολέμου και της λαϊκής αντίστασης. Έτσι, αν δούμε τις εφημερίδες που βγάζουνε ως τώρα τα Αρχηγεία περιοχών έχουμε να παρατηρήσουμε, πως αν και έχουμε σημαντική βελτίωση, οι εφημερίδες των
Αρχηγείων περιοχών, ακόμα μέσα από τις στήλες τους δεν περνάει ο παλμός και η ζωή του πολέμου σ' όλες του τις εκδηλώσεις... Να προσπαθήσουμε να δώσουμε σε κάθε σελίδα τη δική της μορφή από κάθε άποψη... Στην πρώτη σελίδα να αποφεύγονται τα ολοσέλιδα και μεγάλα άρθρα, που όλες οι εφημερίδες γράφουνε. Αρθρο, παραπάνω από 2.000 γράμματα να μη βάζουν. Το θέμα του να παίρνεται τις πιο πολλές φορές από τη ζωή της περιοχής και όχι από τη γενική πολιτική και πολεμική ζωή, όπως συνήθως γίνεται ως τώρα... Να μπάσουμε τον εύθυμο, ελαφρό και σατιρικό - καυστικό τόνο, στις δεύτερες σελίδες των εφημερίδων μας. Πιο ζωντανά, να γράφονται όσα μπαίνουν με τίτλο "αμερικανοκρατία" και όχι σαν δελτίο ωμοτήτων... Ανταποκριτές παντού Να πλουτίσουμε τις εφημερίδες μας με άφθονο υλικό ανταποκρίσεων. Αυτό είναι εκείνο, που θα δώσει ζωντάνια και πολεμικό παλμό στις εφημερίδες... Περισσότερη προσοχή και τέχνη στη σελιδοποίηση και αισθητική εμφάνιση της εφημερίδας με τα λίγα μέσα που διαθέτουμε. Όχι συνέχειες από τη μια σελίδα σε άλλη. Γ. ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟΣ - ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ Ο ραδιοσταθμός είναι ένα καινούριο διαφωτιστικό όπλο, που για πρώτη φορά χρησιμοποιείται στο λαϊκό - δημοκρατικό κίνημα στη χώρα μας. Είναι η καθημερινή εφημερίδα για το λαό της σκλαβωμένης Ελλάδας. Ποια πρέπει να είναι η συμβολή κάθε Αρχηγείου περιοχής, περιφερειακού, κλπ, προς το ραδιοσταθμό; Με τη βοήθεια που θα κάνει να φαίνεται και να εκλαϊκεύεται όλο το πολεμικό έργο που γίνεται σήμερα. Και αυτό θα το πετύχουμε με τις ανταποκρίσεις που θα στέλνουν οι ανταποκριτές του πρακτορείου "Ελεύθερη Ελλάδα" στο ραδιοσταθμό. Ο Λένιν έγραφε στο "Τι να κάνουμε" πως ό,τι μπορούμε να δώσουμε σ' έναν εργάτη με μια πολιτική ανταπόκριση, παρμένη από τη ζωή δεν μπορούμε να το κάνουμε με ένα σωρό θεωρίες, κλπ. Και πολιτική ανταπόκριση σήμερα πάει να πει, κυρίως πολεμική ανταπόκριση. Πρέπει πολύ να καλλιεργήσουμε και να αναπτύξουμε το κίνημα των πολεμικών ανταποκριτών, που γράφουνε μέσα από τη μάχη, από τον καταυλισμό, το λημέρι, το έμπεδο, κλπ. Και όταν αυτοί δεν τα αποδίδουν καλά, δουλιά του γραφείου διαφώτισης είναι να τα δουλεύει καλύτερα, χωρίς να τους αφαιρεί το πηγαίο, το φυσικό, ζωντανό χρώμα που κλείνουν μέσα τους... Δ. ΠΕΤΑΧΤΟ ΥΛΙΚΟ, ΤΗΛΕΒΟΕΣ, ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ Μ' αυτά κυρίως τα διαφωτιστικά μέσα θα απευθυνθούμε στις ένοπλες μοναρχοφασιστικές δυνάμεις, μα και στα σκλαβωμένα χωριά σε συνδυασμό με τις επιχειρήσεις που γίνονται. Εδώ χρειάζεται να τονιστεί πως πρέπει να είναι απλά και σύντομα και γραμμένα με πειστικότητα... Η καλή επιλογή του τι θα γράφεται σε πεταχτό υλικό, πρέπει να συνδυάζεται με το τι θα περιέχουν η εφημερίδα, το δελτίο ειδήσεων... Ε. ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Εδώ πρώτα πρώτα χρειάζεται να αξιοποιηθεί το υλικό που στέλνεται από το Γενικό Αρχηγείο (μπροσούρες, ορισμένα άρθρα, βιβλία) είτε με ατομικό είτε με ομαδικό διάβασμα. Για το υλικό αυτό χρειάζεται να παρθούν ειδικά μέτρα από τα Αρχηγεία περιοχών και να αξιοποιείται... ΣΤ. ΟΜΙΛΙΕΣ Θέματα για τέτοιες ομιλίες πρέπει να παίρνονται από τα στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα του αγώνα μας... III. Οργάνωση της δουλιάς Κύρια επιδίωξη στην οργανωτική μας δουλιά πρέπει να είναι να κάνουμε το γραφείο διαφώτισης κολεχτίβα δουλιάς και ζωής. Αυτό θα το πετύχουμε με ένα καλό καταμερισμό ανάμεσα στα μέλη του γραφείου, με τη σκοπιμότερη
διάθεση του εργάσιμου χρόνου, με την καλή οργάνωση της εσωτερικής του ζωής, με τη δημιουργία γύρω από το γραφείο ενός κύκλου συνεργατών της διαφώτισης και ειδικών επιτροπών κατά τομέα δουλιάς (συνταχτική επιτροπή εφημερίδας, δελτίου ειδήσεων, ραδιοσταθμού, κλπ.). Ακόμα απαραίτητη προϋπόθεση για να ανταποκριθεί στη δουλιά του ένα γραφείο διαφώτισης είναι να δουλεύει με προοπτική και σχέδιο δουλιάς. Στο σχέδιο αυτό πρέπει να παίρνεται υπόψη η πολιτική μας γραμμή, η πολιτική μας δράση, τα πολιτικά γεγονότα, τι ζητήματα προωθούνται από τον περασμένο μήνα σε συνέχεια, σε τι σημεία χτυπάει η προπαγάνδα της αντίδρασης, οι τυχόν επέτειοι και καμπάνιες, που πρέπει να γίνονται... Χρειάζεται να διώξουμε τον εμπειρισμό απ' την οργάνωση της έκδοσης και διανομής, να δουλεύουμε ορθολογιστικά, αποβλέποντας κάθε φορά σε μεγαλύτερη έκδοση και καλύτερη διανομή... Στην τεχνική μας δουλιά, όπως συνηθίσαμε να τη λέμε, πρέπει να φύγει μια αντίληψη, όχι σωστή: να μην υποτιμούμε και να τη βάζουμε σε δεύτερη μοίρα και έργο ενός "ειδικού τεχνικού". Η όλη διαφωτιστική δουλιά είναι ενότητα πολιτικής σύλληψης, σύνταξης, έκδοσης και διανομής. Επομένως, εκτός από τον τεχνικό, όλα τα διαφωτιστικά στελέχη πρέπει να γίνουν "τεχνικοί", ιδίως σήμερα στον πόλεμο που κάνουμε. IY. Το ύφος - στιλ Στα γραφτά μας πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα είδη του λόγου. Εκείνο το είδος που προσαρμόζεται περισσότερο στην ψυχολογία του πολεμιστή είναι η διηγηματική περιγραφή με τις ζωντανές εικόνες, το πολεμικό ρεπορτάζ. Κάνουμε λαϊκό επαναστατικό πόλεμο, το κριτήριο των μαχητών μας είναι πολύ οξυμένο και η ατμόσφαιρα τόσο πολύ ηλεκτρισμένη και ένας μικρός σπινθήρας χρειάζεται για να πάρει κανένας φωτιά. Αρκεί να μιλάμε στην ψυχή του. Λίγα λόγια ζουμερά, σύντομα και σταράτα μα και γεμάτα παλμό. Να εξοστρακίσουμε από τα γραφτά μας τις γενικότητες, αρθρογραφίες και φλυαρίες, τις δημοσιογραφικές προχειρότητες, τις εισαγωγές, προλόγους και επιλόγους. Να επιδιώκουμε να βάλουμε στο χαρτί όλο το μεγάλο έργο που γίνεται σήμερα, όσο το δυνατό πιο φυσικά, πιο ανθρώπινα, πιο πολεμικά, μα και να βοηθάμε ακόμα και στην παραπέρα προώθησή του. Να δουλεύουμε γλωσσικά, αισθητικά τα κείμενά μας. Μας χρειάζεται ακόμα και λογοτεχνική επεξεργασία των γραφτών μας... ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΓΑ ΤΟΥ ΔΣΕ" *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 47ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 24-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Το πρόβλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ Το ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε σήμερα είναι πολύ σημαντικό, γιατί αναφέρεται στο πρόβλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ και στους τρόπους αντιμετώπισής του από την καθοδήγηση του ΚΚΕ στα τέλη του 1947, στα πλαίσια της εφαρμογής του σχεδίου "ΛΙΜΝΕΣ". Το Δεκέμβρη του 1947, το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ασχολήθηκε επισταμένα με την πορεία υλοποίησης των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας, της ΚΕ του Κόμματος, ιδιαίτερα δε με το θέμα της αύξησης των δυνάμεων του ΔΣΕ και την εξασφάλιση εφεδρειών, βάσει όσων προέβλεπε το σχέδιο "Λίμνες". Στις
2/12/1947, σε συνεδρίασή του, το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ εκτίμησε ότι η υλοποίηση των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας και του σχεδίου "Λίμνες" παρουσίαζε σοβαρή καθυστέρηση (βλέπε σχετική απόφαση, "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 249). Λέγεται, μάλιστα, ότι σ' αυτή τη συνεδρίαση του κλιμακίου, εκτιμήθηκε πως το σχέδιο "Λίμνες" στηρίχθηκε σε εσφαλμένα δεδομένα". Όμως αυτή η εκτίμηση δεν πέρασε στο κείμενο της απόφασής του, γιατί αντέδρασε ο Μ. Βαφειάδης (Βλέπε: Απόφαση ΠΓ της 15/11/48 "για την οπορτουνιστική πλατφόρμα του Μ. Βαφειάδη", "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 299 - 316. Για το συγκεκριμένο θέμα που αναφέρουμε βλέπε σελ. 311). Η απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ, της 7/12/1947 που δημοσιεύουμε σήμερα βρίσκεται στο "Αρχείο ΚΚΕ - ΑΣΚΙ", με αριθμό αρχειοθέτησης Κ109/Φ: 4/1/57. Τα αποσιωπητικά που υπάρχουν σε διάφορα σημεία της απόφασης υπάρχουν και στο πρωτότυπο. Επίσης, σημειώνουμε ότι το πρωτότυπο κείμενο είναι άτιτλο. Τέλος, η απόφαση συνοδεύεται και από εφτά (7) πίνακες, στους οποίους καταγράφεται το χρειαζούμενο υλικό, για την κάλυψη του συνόλου των αναγκών εφεδρικής δύναμης 10.000 ανδρών, οι οποίοι - βάσει της απόφασης - θα έπρεπε να βρίσκονται άμεσα υπό τις διαταγές του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ ως τα τέλη Φλεβάρη του 1948.
Απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (7/12/47) Ολόκληρο το κείμενο της σχετικής απόφασης έχει ως εξής: "Το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ, στη συνεδρίασή του της 7/12/47, συζήτησε το πρόβλημα των εφεδρειών που πρέπει να προετοιμάσει το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, οργάνωση και εκπαίδευσή των, χώρο συγκέντρωσης και καθόρισε τα παρακάτω: 1. Μέχρι τα τέλη του Φλεβάρη, να διατεθούν από τ' Αρχηγείο μας, εκπαιδευτούν και οργανωθούν σε τακτικό στρατό, οι παρακάτω δυνάμεις κατά Αρχηγεία:
1.
Αρχηγείο Ρούμελης
1.750
2.
Αρχηγείο Θεσσαλίας
2.500
3.
Αρχηγείο Δυτ. Μακεδ.
3.500
4.
Αρχηγείο Κεντρ. Μακεδ.
2.500
5. 6.
Αρχηγείο Θράκης
Α.
Μακεδ.
-
3.000
Αρχηγείο Ηπείρου
1.000
Σύνολο
14.250
2. Η συγκέντρωση των δυνάμεων αυτών θα γίνει σε δύο φάσεις: Η πρώτη μέχρι τις 15 του Γενάρη με τις παρακάτω δυνάμεις: 1.
Από το Αρχηγείο Ρούμελης
750
2.
Από το Αρχηγείο Θεσσαλίας
1.000
3.
Από το Αρχηγείο Δ. Μακεδον.
1.500
4.
Από το Αρχηγείο Κ. Μακεδον.
500
5.
Από το Αρχηγείο Α. Μακεδ. - Θράκης
1.000
Σύνολο
4.750
Η δεύτερη μέχρι τέλη Φλεβάρη με τις παρακάτω δυνάμεις: 1.
Από το Αρχηγείο Ρούμελης
1.000
2.
Από το Αρχηγείο Ηπείρου
1.000
3.
Από το Αρχηγείο Θεσσαλίας
1.500
4.
Από το Αρχηγείο Δ. Μακεδον.
2.000
5.
Από το Αρχηγείο Κ. Μακεδον.
2.000
6.
Από το Αρχηγείο Α. Μακεδ. - Θράκης
2.000
Σύνολο
9.500
3. Οι εφεδρικές δυνάμεις, που μέχρι το τέλος Φλεβάρη θα βρίσκονται άμεσα στις διαταγές του Γενικού Αρχηγείου, καθορίζονται σε (10.000) δέκα χιλιάδες άνδρες, (7) εφτά ταξιαρχίες. Οι υπόλοιπες 4 - 5 χιλιάδες παραμένουν στα Αρχηγεία περιοχών σαν εφεδρείες του Γενικού και κατανέμονται ως εξής: 1. Στο Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας 2.500 2.
Στο Αρχηγείο Ανατ. Μακεδονίας
2.000
Σύνολο
4.500
4. Βασικός χώρος συγκέντρωσης των πιο πάνω εφεδρειών των 7 ταξιαρχιών για οργάνωση και εκπαίδευσή τους καθορίζεται η περιοχή Γράμμου - Βίτσι. 5. Οργάνωση - Εκπαίδευση: Υπεύθυνοι για την οργάνωση και εκπαίδευση των εφεδρειών μας ορίζονται οι σύντροφοι: 1. Νίκος, επικεφαλής στρατιωτικός 2.
Λιάκος, βοηθός στρατιωτικός
3.
Τσικιρζής, βοηθός
4.
Θ. Χατζής, ανεφοδιασμού
5.
Φώκος, πολιτική δουλιά
6.
.......................
6. Τα παραπάνω εφεδρικά τμήματα θα στελεχωθούν: 1. Με τους μαθητές της ΙΙης σειράς της Σχολής Διμοιριτών του Γ. Α., που αποφοιτούν στο τέλος του Δεκέμβρη. 2. Με τους μαθητές της IIIηs σειράς της Σχολής Διμοιριτών του Γ. Α., που θα λειτουργήσει από τις 15 Γενάρη. Όλη η δουλιά της σχολής αυτής θα υπαχθεί στις ανάγκες: κατάρτιση, εκπαίδευση, στελέχωση των στρατηγικών εφεδρειών του Γ. Α. 3. Από επιλογή στελεχών που θα κάνει το Γ. Α. απ' τα σημερινά στελέχη, που βρίσκονται στα τμήματα του ΔΣΕ. 7. Πυροβολικό - κομάντος: 1) Θα διατεθούν απ' τα σημερινά στελέχη που βρίσκονται στα τμήματά μας από τους μόνιμους και εφέδρους αξ/κούς. 2) Από τα στελέχη που θα εκπαιδευθούν. 3) Από μαθητές της Σχολής σαμποτέρ (στελεχών) του Γ. Α. που εκπαιδεύονται. 8. Ο ανεφοδιασμός των εφεδρειών θα γίνει με διάθεση του υλικού, βάσει της κατάστασης που επισυνάπτουμε με φροντίδα του Γ. Α. 9. Για την προώθηση της όλης δουλιάς θα πάνε οι σύντροφοι: 1. Γιάννης στο Αρχηγείο Θεσσαλίας για μια βδομάδα. 2. Φάνης στο Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας για μια βδομάδα. 3. Θα ειδοποιηθεί τηλεγραφικώς ο Κικίτσας που βρίσκεται στην Ανατ. Μακεδονία. 4. Θα ειδοποιηθεί ο Τσικιρτζής με σύνδεσμο να μεταφέρει το γρηγορότερο τους αόπλους των Πιερρίων - Ολύμπου - Αν. Θεσσαλίας για εξοπλισμό και να αναλάβει τα νέα του καθήκοντα. 5. Θα φύγουν ο Λιάκος και Φώκος για την Κεντρική Μακεδονία και θ' αναλάβουν υπεύθυνα τη δουλιά για τις εφεδρείες Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας. 6. Οι Νίκος - Χατζής και........... θα αναλάβουν αμέσως τη δουλιά για τα πρώτα τμήματα στον κύριο χώρο. Για τον οπλισμό [I. ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΠΛΙΣΜΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΓΙΑ 10.000 ΑΝΔΡΕΣ] α/α
Είδος υλικού
Ποσόν
1)
Πιστόλια η περίστροφα με θήκες
600
2)
Γεμιστήρες πιστολιών (δύο στο καθένα)
1.200
3)
Ντουφέκια Αγγλίας
5.000
4)
Ημιαυτόματα Στάγιερ η Στεν
2.600
5)
Γεμιστήρες ημιαυτόματων (από 4)
10.400
6)
Μυδράλια γερμανικά
70
7)
Γεμιστήρες μυδραλίων στρογγυλοί (μονοί)
140
8)
Ταινίες μυδραλίων των 50 φυσιγγίων
1.000
9)
Οπλοπολυβόλα Αγγλίας Μπρέν
500
10)
Γεμιστήρες οπλοπολυβόλων Κυκλικοί
4.000
11)
Πολυβόλα Μπρέντα ή Φίατ
60
12)
Ταινίες Μπρέντα ή ταινίες οδοντοτές Φίατ
13)
Ταχύβολα μυδράλια γερμανικά
14)
Γεμιστήρες διπλοί στρογγυλοί
15)
Κλειδιά γέμισης γεμιστήρων ταχυβόλου
30
16)
Όλμοι ομαδικοί Αγγλίας ή Ιταλίας
30
17)
Όλμοι ατομικοί Αγγλίας ή Ιταλίας
70
18)
Χειροβομβίδες αμυντικές Αγγλίας Μίλς
20.000
19)
Χειροβομβίδες επιθετικές Γερμανίας
10.000
20)
Χειροβομβίδες Καπνογόνες
5.000
21)
Φορητά φλογοβόλα
22)
Πάντζερ Γερμανικά μικρά ή μεγάλα
2.400 1.200 30 (κουτιά των 72 φυσιγγίων)
150
3.000
23)
Αντιαεροπορικά πολ/λα των 20 χιλιοστών φορτούμενα
28
24)
Γεμιστήρες πολυβόλου αντιαεροπορικού
90
25)
Αντιαρματικά πυροβόλα των 37 ή 47 χιλ. φορτούμενα
14
26) 27)
Τηλέμετρα πεζικού Τηλέμετρα ύψους)
Αντιαεροπορικού
100 (μέτρηση
30
28)
Διόπτρα (κιάλια) πεζικού
100
29)
Χειροβομβίδες εμπρηστικές
5.000
30)
Χειροβομβίδες αντιαρματικές
3.000
31)
Πιστόλια φωτοβολίδων
200
ΥΛΙΚΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΟΠΛΙΣΜΟΥ 1)
Λίπος οπλισμού
κιλά
100
2)
Ορυκτέλαιο
κιλά
20
3)
Ράκη για κάθαρση
κιλά
500
4)
Σχοινοκαθαρτήρες
(κομμάτια)
5.000
[II. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ] (Για 3 μήνες) α/α
Είδος υλικού
Ποσόν
1)
Φυσίγγια πιστολιών ή Περιστρόφων
30.000
-
2)
Φωτοβολίδες διαφόρων χρωμάτων
20.000
3)
Φυσίγγια για ντουφέκια και οπλ/λα Αγγλίας
5.000.00
4)
Φυσίγγια ημιαυτόματων Στεν ή Στάγερ
5)
Φυσίγγια Μυδραλίων, ταχυβόλων και Μάουζερ
6)
Φυσίγγια Πολυβόλων Μπρέντα ή Φίατ
7)
0 0 0
3.000.00 2.000.00 750.000
Βλήματα όλμου ομαδικού Αγγλίας ή Ιταλίας με γεμίσματα και προωθητικάφυσσίγια
30.000
8)
Βλήματα όλμου ατομικού Αγγλίας ή Ιταλίας
70.000
9)
Βλήματα αντιαεροπορικού πολ/λου των 20 χιλ.
28.000
10)
Βλήματα Πυροβόλου των 37 και 47
7.000
[III. ΠΙΝΑΚΑΣ ΥΛΙΚΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ] α/α
Είδος υλικού
Ποσόν
1)
Πυροβόλα ορειβατικά των 75 χιλιοστών
14
2)
Πυροβόλα ορειβατικα των 105 χιλιοστών
8
3)
Πυροβόλα ανιαεροπορικά των 37 χιλ.
14
4)
Γωνιομετρικές πυξίδες ή γωνιόμετρα
10
5)
Διόπτρες πυροβολαρχίας
10
6)
Διοπτρες αντιαεροπορικού πυρ/λου επιτήρησης αέρος
7
7)
Τηλέμετρα μέτρησης αποστάσεων
10
8)
Τηλέμετρα μέτρησης ύψους
14
9)
Διόπτρα πυρ/κου (κιάλια με κλίμακα)
30
[ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΑ] 1)
Βλήματα πυρ/λου των 75 εκρηκτικά με ισάριθμα γεμίσματα και εμπυρευματοφόρους κοχλίες
30.000
2)
Βλήματα ορειβατικά πυρ/λου των 105 χιλ. εκκρηκτικά
6.000
3)
Βλήματα αντιαεροπορικού πυρ/κου των 37 χιλ. με γεμιστήρες
30.000
[ΕΙΔΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ] 1)
Ορυκτέλαιο
σε κιλά
200
2)
Λίπος πυροβόλων
σε κιλά
200
3)
Υγρά χαλινωτηρίου και επανατάχτη
σε κιλά
20
4)
Στουπί κάθαρσης
σε κιλά
1.000
5)
Φιάλες αζώτου
(κομμάτια)
10
Σημείωση: Τα πυροβόλα πρέπει να συνοδεύονται με τα: α) Απαραίτητα παρελκόμενα και εξαρτήματα (σάγματα ειδικού φόρτου, κιβώτια πυρ/κων, εργαλεία κ.λ.π.).
β) Τα προβλεπόμενα ανταλλακτικά. γ) Πίνακες βολής, υλικού κ.λ.π. [IV. ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΚΡΗΚΤΙΚΩΝ] α/α
Είδος υλικού
Ποσόν
1)
Νάρκες αντιαρματικές Τελερμάιν
700
2)
Νάρκες των 3 κιλών Τ.Ν.Τ
700
3)
Τυποποιημένα γεμίσματα του 1 κιλού (σχήμα ορθ. Παραλληλεπιπέδου)
1.500
4)
Νάρκες εναντίον προσωπικού
5)
Δυναμίτιδα (λουκούμι) 808
(κιλά)
5.000
6)
Δυναμίτιδα πλαστίκ
(κιλά)
5.000
7)
Σαπουνάκια Τ.Ν.Τ. (του 1/2 κιλού)
(κιλά)
5.000
8)
Φυτίλι ακαριαίο
(σε μέτρα)
5.000
9)
Φυτίλι βραδύκαυστο
(σε μέτρα)
1.500
10)
Φυτίλι ταχύκαυστο
(σε μέτρα)
1.000
11)
Καψύλια αστραπιαία
(κομμάτια)
5.000
12)
Καψύλια ηλεκτρικά
(κομμάτια)
1.000
13)
Παγίδες πιεστικές
5.000
14)
Παγίδες ανοζωτικές
5.000
15)
Παγίδες έλξης
1.500
16)
Κυψέλες έτοιμες αγγλικού τύπου
1.500
17)
Εκκρηκτικές Μπουλανζέ ή Σήμενς
7
18)
Βομβίδες φωσφόρου αγγλικές η γερμανικές
7.000
19)
Συνδετική ταινία
20)
Μολύβια χρόνου σε διάφορα χρώματα
2.000
21)
Εναυστήρες για άναμα φυτιλιού
2.000
22)
Πυροδοτικοί μηχανισμοί έλξης με επιβράδυνση 4 1/2 - 7
7.000
σε ρόλους
2.000
2.000
[V. ΠΙΝΑΚΑΣ ΥΛΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΒΙΒΑΣΕΩΝ] α/α
Είδος υλικού
Ποσόν
Α.- ΥΛΙΚΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ 1)
Σκαπάνες μεγάλες
1.000
2)
Φτυάρια
500
3)
Πτυοσκάπανα φορητά
5.000
4)
Χειράμαξες
50
5)
Τςεκούρια
500
6)
Πριόνια υλοτόμων
70
7)
Πετροτόρος (σκαρπέλα)
70
8)
Λοστοί με ανάλογα ειδικά φτυάρια
70
9)
Μηχανήματα διάτρησης Πετρωμάτων
7
10)
Ψαλίδια κοπής συρματοπλεγμάτων
3.000
11)
Βαρειές (τυπάδες) διάφορα μεγέθη
140
Β.- ΥΛΙΚΟ ΓΕΦΥΡΟΣΚΕΥΗΣ 1)
Βάρκες λαστιχένιες
10
2)
Διάφορα υλικά γεφυροποιίας
...
Γ.- ΥΛΙΚΟ ΔΙΑΒΙΒΑΣΕΩΝ 1)
Ασύρματοι βαλίτσες (βραχέων Κυμμάτων)
15
2)
Αςυρματοτηλέφωνα γερμανικά
30
3)
Μπαταρίες των 6 βόλτ
30
4)
Μπαταρίες των 12 βόλτ
15
5)
Μονομπλόκ (ανταλλακτικά)
30
6)
Μηχανές παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος
15
7)
Δυναμό (ηλεκτρογεννήτριες)
5
8)
Τηλέφωνα εκστρατείας
200
9)
Τηλεφωνικοί διευθύνσεων
πίνακες
διαφόρων
50
10)
Ξηρά στοιχεία τηλεφώνων εφεδρικά
11)
Καλώδιο τηλεφώνου
(σε μέτρα)
1.000.000
12)
Πολύσπαστα
(ζεύγη)
15
13)
Μπομπίνες (εκτυλίκτριες) καλωδίου
14)
Πέδιλα εγκατάστασης γραμμών
(ζεύγη)
40
15)
Πισωτική ταινία σε ρόλους
(τεμάχια)
300
16)
Πένσες
400
17)
Σακκίδια ανταλλακτικών τηλεφώνου
400
18)
Ηλιογράφοι
50
19)
Μηχανήματα νυχτερινής σηματοδοσίας με μπαταρίες
500
400
150
Σημείωση: 1) Οι ασύρματοι πρέπει να συνοδεύονται με τα απαραίτητα εξαρτήματά τους και ανταλλακτικά (συμπυκνωτές, λυχνίες κ.λ.π.). 2) Οι μπαταρίες να έχουν τα υγρά τους και να συνοδεύονται με εφεδρ. ποσότητα υγρού. VI. ΕΙΔΗ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΙΑΣ α/α
Είδος
Ποσόν
Α.- ΙΜΑΤΙΣΜΟΣ 1)
Χιτώνια
10.000
2)
Πανταλόνια ή γκυλόττες
10.000
3)
Χλαίνες
10.000
4)
Δίκωχα
10.000
5)
Πουκάμισα
20.000
6)
Σώβρακα
20.000
7)
Φανέλλες
20.000
8)
Πουλόβερ
10.000
9)
Κάλτσες
30.000
10)
Κουβέρτες
10.000
11)
Αρβυλα
12.500
12)
Στολές αξιωματικών
750
13)
Εξαρτήσεις αξιωματικών
750
14)
Σόλες για άρβυλα
20.000
Β.- ΕΙΔΗ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΕΙΑΣ 1)
Ατομικά αντίσκηνα πλήρη
10.000
2)
κωνικές σκηνές πλήρεις
50
3)
Φανάρια εκστρατείας πετρελαίου
50
Γ.- ΑΤΟΜΙΚΑ ΕΙΔΗ 1)
Γυλιοί ατομικοί
10.000
2)
Σακκίδια
10.000
3)
Καραβάνες
10.000
4)
Παγούρια
10.000
5)
Κουτάλια
10.000
6)
Πηρούνια
10.000
7)
Πετσέτες προσώπου (προσόψια)
10.000
8)
Μαντήλια
20.000
9)
Ψαλιδάκια
10.000
10)
Σουγιάδες
10.000
11)
Ζώνες
10.000
Δ.- ΕΙΔΗ ΜΑΓΕΙΡΙΟΥ 1)
Καζάνια λόχου
100
2)
Χύτρες μικρές (διμοιρίας)
200
3)
Μαχαίρια για κρέας
200
4)
Μπαλταδάκια
200
5)
Κουτάλες (διάφορα μεγέθη και είδη)
300
Ε.- ΕΙΔΗ ΣΥΝΕΡΓΕΙΩΝ 1)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Κουρέα
100
2)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Τσαγκάρη
100
3)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Ράφτη
100
4)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Ξυλουργού
10
5)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Πεταλωτή
10
6)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Σαγματοποιού
10
7)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Οπλοδιορθωτού
10
8)
Πλήρεις σειρές Σιδηρουργού
10
9)
Πλήρεις πυροβόλων
σειρές
εργαλείων
Μηχανουργού
10
10)
Πλήρεις σειρές εργαλείων Ηλεκτροτεχνίτη
10
11)
Πλήρεις σειρές Ραδιοτεχνίτη
10
VII. ΤΡΟΦΙΜΑ Κ.Λ.Π. α/α
Είδος
Ποσόν
1)
Αλευρα
κιλά
500.000
2)
Κρέας
κιλά
169.000
3)
Οσπρια
κιλά
104.000
4)
Ζυμαρικά
κιλά
104.000
5)
Λίπος ή λάδι
κιλά
33.800
6)
Αλάτι
κιλά
11.000
7)
Ζάχαρι
κιλά
11.000
8)
Τυρί
κιλά
30.000
ΔΙΑΦΟΡΑ 1)
Μουλάρια ειδικού φόρτου
500
2)
Μουλάρια κοινού φόρτου
1.000
3)
Αλογα μικρόσωμα
200
4)
Πέταλα
(κομμάτια)
25.000
5)
Καρφιά για πετάλωμα
(κομμάτια)
150.000
6)
Κριθάρι
κιλά
7)
Σχοινιά
κιλά
8)
Δέρματα για εξάρτημα σαγής
0
1.000.00 3.000 2.000.
*Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 48ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 25-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Η πορεία των χιλίων αόπλων της Ρούμελης Μια αδρή εικόνα των τεράστιων δυσκολιών και εμποδίων, που αντιμετώπιζε και έπρεπε να ξεπερνά ο ΔΣΕ, ιδιαίτερα στο κρίσιμο ζήτημα της άντλησης έμψυχων εφεδρειών και της ενίσχυσής του, δίνει η έκθεση για την πορεία των χιλίων αόπλων της Ρούμελης, που υπάρχει στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός" (έκδοση "Ρ", Α` τόμος, σελ. 155) και την οποία αναδημοσιεύουμε ολόκληρη:
I. Η οργάνωση της πορείας "Σύμφωνα με διαταγή του Γ. Α. για αποστολή στη Μακεδονία χιλίων αόπλων, το Αρχηγείο Ρούμελης συγκρότησε μια ταξιαρχία αόπλων από την επιστράτευση, που έκανε στο διάστημα στο διάστημα 20 - 12 47 μέχρι τέλη Γενάρη 1948. Οργανώσαμε τα έμπεδα στα χωριά Βράχα - Κλειστό Χ/χλια. Συγκροτήσαμε τρία τάγματα και διοίκηση ταξιαρχίας με διοικητή το συναγ. Πουρναρά και ταγματάρχες τους συναγωνιστές Φρυσόμαλλο και Τσικαρδώνη, μόνιμους αξιωματικούς και το συναγ. Θησέα. Διμοιρίτες και λοχαγούς βάλαμε από τους μαθητές, που προορίζαμε για τη σχολή αξιωματικών του Γ. Α. Η κατανομή των μαχητών στα οργανικά τμήματα έγινε ύστερα από επιλογή και ισόμερη ποιοτική κατανομή. Η συμμετοχή της γυναίκας ήταν σημαντική. Ακολουθούσαν πάνω από 300 και τις κατανείμαμε μέσα στις ομάδες. Οργανώσαμε πολύ γερά τη στρατιωτική και πολιτική δουλιά. Το βάρος μας στις λίγες μέρες στα έμπεδα έπεσε στη στρατιωτική τους εκπαίδευση, στην έντονη πολιτική τους διαπαιδαγώγηση και στην ηθική τους προετοιμασία για την κίνηση. Επίσης κάναμε όλες τις προετοιμασίες τροφοδοσίας για την περίοδο αναμονής και για την κίνηση. Έτσι από τις 18 - 2 έως 3 - 3 - 48, που περάσαμε τον Πηνειό, το τμήμα τροφοδοτήθηκε με δικά μας τρόφιμα. Επίσης φτιάσαμε για όλους γουρουνοτσάρουχα και εφεδρικά. Οργανώσαμε και τμήμα μηχανικού για πρόχειρες γεφυρούλες, φτιάξιμο δρόμων για πέρασμα ζώων, κλπ. Στην κίνησή μας προσέχαμε ιδιαίτερα τα παρακάτω: α) Πριν από κάθε άλμα μας, κάναμε σύσκεψη των στελεχών μέχρι διμοιρίτες, τους κατατοπίζαμε απ' όλες τις πλευρές και κυρίως για την επαγρύπνηση κατά την πορεία. β) Καθορίσαμε για κάθε ώρα σιωπηρό προσκλητήριο, δηλαδή σ' όλη την πορεία ήταν υποχρεωμένος ο διμοιρίτης ν' αναφέρνει κάθε ώρα στο λοχαγό ότι βαδίζει κανονικά και έρχονται όλοι οι άνδρες του. γ) Προσπαθούσαμε κάθε τάγμα να έχει δυο συνδέσμους, ώστε, ξέροντας πού θα πάμε, να μπορεί να κινείται μόνο του, έστω κι αν έμενε λίγο πίσω. Καταργήσαμε το τηλέφωνο από στόμα σε στόμα και κάθε εντολή ή ειδοποίηση γινόταν με συνδέσμους. Είχαμε έφιππη ομάδα συνδέσμων, που κινούνταν μπρος - πίσω και παρακολουθούσε τον τρόπο κίνησης της φάλαγγας. δ) Ανάλογα με την ταχτική κατάσταση, δίναμε και το σχηματισμό της φάλαγγας στην πορεία, δηλαδή κατά τριάδες, τετράδες ή φάλαγγα κατ' άντρα ή σε παράταξη διμοιριών. Αυτό καθοριζόταν ανάλογα με το έδαφος. Π.χ., όπου έπρεπε να κάνουμε γρήγορο πέρασμα δημόσιου δρόμου και μείωση της
επιμήκυνσης της φάλαγγας, δίναμε σχηματισμό παράταξης. Αυτό έγινε στο δημόσιο δρόμο Λάρισας - Βόλου κλπ.".
II. Πέρασμα του κάμπου της Λάρισας "Η κίνηση αρχίζει από το χώρο της Βράχας στις 18 - 2 - 48 κάτω από άσχημες καιρικές συνθήκες, με ενάμισι μέτρο χιόνι. Φτάσαμε στο Δερελί στις 19 - 2 - 48 το απόγευμα και μείναμε και την ημέρα της 20 - 2. Εκεί παραλάβαμε και τρεις εκατοντάδες άοπλους Θεσσαλούς, που τους εντάξαμε στα τρία τάγματα. Αυτό το υλικό, όμως, ήταν αδούλευτο, ηθικά και ψυχολογικά απροετοίμαστο για μια τέτοια κίνηση και μας έβλαψαν, γιατί έσπερναν την ηττοπάθεια και λιποταχτούσαν στο δρόμο. Τη νύχτα της 20 προς 21 - 2 η φάλαγγα των αόπλων, μαζί μ' ένα τμήμα συνοδείας, κινήθηκε από Δερελί και ύστερα από σύντονη πορεία, αφού διανύσαμε 45 χιλιόμετρα με δύο μόνο στάσεις, φτάσαμε τις πρωινές ώρες στο Ταμπακλί (Βλέπε το χάρτη). Το πρωί της 22 - 2 ξεκινήσαμε με κατεύθυνση Καραντάου - Κάμπο Λάρισας Μαυροβούνι. Την κίνηση αναγκαστικά την κάναμε ημέρα, γιατί τη νύχτα έπρεπε να μπούμε στον κάμπο της Λάρισας, να τον περάσουμε, και το πρωί να βγούμε στο Μαυροβούνι. Συνολικά, 24 ώρες σύντονη πορεία. Στο πέρασμα, μας βοήθησε και η πυκνή ομίχλη, καθώς επίσης και το χτύπημα του Αλμυρού, που ενεργούσε ταυτόχρονα το Αρχηγείο Θεσσαλίας. Μόλις φτάσαμε στη σιδηροδρομική γραμμή Βόλου - Φαρσάλων, ο εχθρός μάς επιτέθηκε με τανκ, ιππικό και χωροφυλακο-ΜΑΥδες. Τους ανατρέψαμε σε μια ώρα, χωρίς η κύρια φάλαγγα να σταματήσει καθόλου την πορεία της. Η νύχτα μας βρήκε στο Καλό Νερό. Μέχρις εδώ η φάλαγγα είχε βαδίσει 10 ώρες, χωρίς στάση και με κανένα βραδυπορούντα, παρά τη λάσπη. Αφού κάναμε μια ώρα στάση, ετοιμάσαμε τη διάταξή μας για τη νυχτερινή κίνηση, μα και για την αντιμετώπιση του εχθρού, κυρίως στο δημόσιο δρόμο Λάρισας - Βόλου. Η φάλαγγα συνεχίζει την πορεία της. Περάσαμε από την ενέδρα στο Καλό - Νερό και Μοσχοχώρι και πλησιάσαμε στον κάμπο κοντά στο δημόσιο Λάρισας - Βόλου. Ο εχθρός έπιασε θέσεις στο δημόσιο και 12 τανκ περιφέρονταν, ανεβαίνοντας μέχρι το ύψωμα. Προωθήσαμε τμήμα πεζικού και ιππικού σαν σταθερές πλαγιοφυλακές δεξιά και αριστερά του δημόσιου, που άρχισαν να χτυπιούνται με τα τανκ και άλλες εχθρικές δυνάμεις. Η κύρια φάλαγγα βαδίζει σε σχηματισμό παράταξης διμοιριών και με κινητή πλαγιοφυλακή δεξιά και αριστερά των αόπλων. Περάσαμε το δημόσιο με ταχύτητα και βαδίζαμε προς τη λίμνη της Κάρλας. Μέχρι την Κέρλα, η φάλαγγα βαδίζει 6 ώρες με λάσπη μέχρι το γόνα. Τα μάχιμα τμήματα αντιμετώπισαν με ηρωισμό τανκ και τις λοιπές εχθρικές δυνάμεις, κατέστρεψαν 5 τανκ και προξένησαν και άλλες απώλειες στον εχθρό. Στη μάχη, χάσαμε μόνο 7 άοπλους εξαφανισθέντες. Ο ηρωισμός των αόπλων είναι χωρίς προηγούμενο. Βαδίζουν αδιάκοπα μέσα στη λάσπες, άνω
τα εχθρικά πυρά περνάνε πάνω από το κεφάλι τους. Μέσα στη λίμνη, βαδίζουν, επίσης, με το νερό μέχρι το γόνα επί 2 ώρες. Στις 9 το πρωί της 23/2, φτάνουμε στο χωριό Καλαμάκι του Μαυροβουνίου. Βαδίσαμε 13 ώρες χωρίς στάση και χωρίς βραδυπορούντες. Στο Καλαμάκι δεχτήκαμε πολύωρη αεροπορική επιδρομή με ασήμαντες απώλειες".
III. Προς τα Πιέρρια "Στις 24/2 βαδίσαμε όλη τη μέρα και η φάλαγγα των αόπλων φθάνει στο χωριό Σκήτη. Τα τμήματα συνοδείας αποκρούουν εχθρική κίνηση από Αγυιά προς Ποταμιά, καταδιώκουν τον εχθρό και συλλαμβάνουν 10 αιχμαλώτους. Στις 25/2 αντιμετωπίσαμε κίνηση ενός εχθρικού τάγματος, που ήρθε από τη Λάρισα και ενός της Αγυιάς στα υψώματα Ποταμιάς - Σκήτη. Ο εχθρός ανατράπηκε και καταδιώχθηκε μέχρι την Αγυιά, αφήνοντας 30 νεκρούς και 6 αιχμαλώτους. Τη νύχτα της 25 προς 26/2 περάσαμε τον Αγιόκαμπο, φτάσαμε στην Αθανάτη και την άλλη νύχτα φτάσαμε στην Καρύτσα - Κισσάβου. Το πέρασμα του Πηνειού ήταν πολύ δύσκολο. Ο εχθρός με το αντιτορπιλικό του βρίσκεται μόνιμα εκεί, κατόρθωσε να βρει βάρκες στις εκβολές του Πηνειού, που δεν ήταν καλά φυλαγμένες και τις κατάστρεψε. Στις 27/2, εχθρικό τμήμα που κινήθηκε από Λασποχώρι προς Τσαγέζι το ανατρέψαμε και το καταδιώξαμε. Χρειαστήκαμε τέσσερις μέρες για να φτιάξουμε τις βάρκες και για να στείλουμε σύνδεσμο στα τμήματα που βρίσκονταν στον Όλυμπο. Στις 2/3 περάσαμε 410 άνδρες άοπλους μαζί με τα στελέχη, που όλοι τους πέρασαν καλά και τις πρώτες πρωινές ώρες της 3/3 έφτασαν στον Παντελεήμονα του νότιου Ολύμπου. Τη μέρα της 3/3, μπάσαμε τους υπόλοιπους 750 άοπλους μέσα στις εκβολές του Πηνειού και τους καλύψαμε. Εκμεταλλευτήκαμε την απουσία του αντιτορπιλικού και αρχίσαμε μέρα το πέρασμα. Περάσαμε όλοι και βαδίσαμε προς το Παπαπούλι πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή. Στις 5 η ώρα το πρωί της 4/3 φθάσαμε στον Πλαταμώνα ύστερα από 15 ώρες συνεχή πορεία και προσπάθεια για το πέρασμα του Πηνειού. Μόλις φθάσαμε στα υψώματα του Παντελεήμονα, ο εχθρός κατέλαβε το Νεζερό και την Καρυά και η θέση μας ήταν δύσκολη. Το μόνο που μας έμενε ήταν να ελιχθούμε από τον κάμπο της Λεπτοκαρυάς μεταξύ δρόμου Λιτόχωρου - Κατερίνης. Επιστροφή προς τον Κίσσαβο ήταν πια αδύνατη, γιατί ο εχθρός είχε πιάσει και κει όλα τα περάσματα. Αμέσως προωθήσαμε ανθρώπους να μαζέψουν πληροφορίες για την κίνηση του εχθρού στη Λεπτοκαρυά και στείλαμε μια διμοιρία να πιάσει τη διάβαση στο σταθμό Λεπτοκαρυάς. Δύναμη συνοδείας είχαμε μαζί μας ένα τάγμα
Θεσσαλών που είχε 6 οπλοπολυβόλα ο κάθε λόχος του και 2 - 3 ντουφέκια ή κάθε ομάδα. Τη νύχτα της 4 - 5/3, περάσαμε χωρίς να συναντήσουμε εμπόδια από Παντελεήμονα, Κάμπο Λεπτοκαρυάς - δημόσιο Λιτοχωρίου - Κατερίνης και τις πρώτες πρωινές ώρες φτάσαμε στα υψώματα Λιτόχωρου μετά από 12 ώρες συνεχή πορεία. Τη νύχτα της 5 - 6/3, κινηθήκαμε και φθάσαμε στη Λόκοβα και τη νύχτα της 6 - 7/3 περάσαμε το σανατόριο Πέτρας και φτάσαμε το πρωί στο ύψωμα Μόρνας. Από κει βαδίσαμε όλη σχεδόν τη μέρα και τη νύχτα και φτάσαμε στου Κόρακα τα Καλύβια. Από τις 3 - 9/3 που κινηθήκαμε από τον Κίσσαβο μέχρι τα Πιέρρια οι άνδρες δεν έφαγαν τίποτα εκτός από τέσσερα κατσαμάκια και σε 6 μέρες και τις 4 άλλες μέρες τούς δίναμε μόνο από 40 δράμια καλαμπόκι βραστό την ημέρα".
IV. Ο αγώνας στα Πιέρρια "Τη νύχτα της 13 προς 14/3, παίρνοντας μαζί μας και το άλλο τάγμα αόπλων, που είχε περάσει πρώτο και μας βρήκε αυτή τη μέρα, κινηθήκαμε προς Λάπατα. Εδώ κατορθώσαμε να δώσουμε 100 δράμια πατάτα για συσσίτιο. Τη νύχτα της 14 προς 15 του Μάρτη, προχωρήσαμε από Λάπατα προς Τουμπανάρι. Από δω θα εξορμούσαμε να περάσουμε το δημόσιο Θεσσαλονίκης - Λάρισας προς τον Αμάρμπεη, τη νύχτα αυτή έκανε φοβερό κρύο και βοριάς. Η φάλαγγα με τα μεταγωγικά της κινούνταν αργά, με αποτέλεσμα να παγώσουν 10 άοπλοι και μερικοί από τους ενόπλους της 16ης ταξιαρχίας, που μας συνόδευε στο πέρασμα. Ο εχθρός αντιλήφθηκε την κίνησή μας και αμέσως εκδηλώνεται. Πιάνει τη Λάβα Σαραντάπορο - Βίγλα και συνέχεια το δημόσιο μέχρι τη γέφυρα της Βούρμπας και το Λιβάδι. Ταυτόχρονα, ενεργεί και καταλαμβάνει τα δυτικά αντερείσματα της Σιάπκας. Στις θέσεις που βρισκόμαστε αναγκαστήκαμε να περιμένουμε μέχρι τις 11 η ώρα τη νύχτα ένα τάγμα της 16ης, που είχε αδικαιολόγητα καθυστερήσει. Τώρα για να προχωρήσουμε από το Σαραντάπορο αποκλείονταν. Αν πάλι επιχειρούσαμε να περάσουμε δίπλα από το Λειβάδι, κοντά στη γέφυρα της Βούρμπας, βρισκόμαστε σε τέτοια μειονεκτική θέση, ώστε θα παθαίναμε μεγάλες ζημιές. Θα χάναμε σχεδόν στο σύνολό τους τους άοπλους, το βαρύ οπλισμό και θα είχε αρκετές απώλειες και το ένοπλο τμήμα. Έτσι, αποφασίσαμε να μην περάσουμε, να πιάσουμε θέσεις καλές στα Κουτσούπια και να αντιμετωπίσουμε το πέρασμα πάνω σε άλλη βάση. Τη νύχτα της 15 προς 16 κινηθήκαμε και φτάσαμε στα Κουτσούπια, όπου πήραμε διάταξη. Τα πρωί ο εχθρός επιτέθηκε από Παληογράτσανο - Καστανιά και από Λειβάδι προς Κουτσούπια. Τον αποκρούσαμε προξενώντας του σοβαρές απώλειες. Η αεροπορία μάς βομβάρδιζε σκληρά επί 10 ολόκληρες ώρες. Οι εχθρικές επιθέσεις αποκρούστηκαν επίσης και στις 17 - 3. Αυτή τη μέρα ρίξαμε και ένα αεροπλάνο. Μπροστά στην κατάσταση που διαμορφωνόταν, η μόνη λύση ήτανε να διαλύσουμε τη φάλαγγα των αόπλων και να τους συγχωνεύσουμε στα τμήματα των Πιερρίων και της 16ης ταξιαρχίας. Να αποκεντρωθούν τα τάγματα στα Πιέρρια, παίρνοντας διάταξη και σε περίπτωση μεγαλύτερης
πίεσης να διεισδύσει το καθένα ξεχωριστά στο χώρο Β. και Ν. Όλυμπο Λαφίνα μέχρι Αμάρμπεη. Την ίδια μέρα προχωρήσαμε στη συγχώνευση των αόπλων στα ένοπλα τμήματα. Τη νύχτα όλα τα τάγματα κινήθηκαν καταλαμβάνοντας τις παρακάτω θέσεις: Ένα τάγμα τη θέση Πέντε Πύργοι - Γκίνη, άλλο τάγμα τους Άγιους Αθανάσηδες Καταφυγίου, άλλο τάγμα συνέχεια τα υψώματα απαγορεύοντας κίνηση από Βελβενδό, άλλο τάγμα στη Σαρακατσάνα και άλλο στου Παππά χωράφι. Εν τω μεταξύ, επειδή το επισιτιστικό είχε φτάσει σε αδιέξοδο και ψοφούσαν και τα μουλάρια, αναγκαστήκαμε να τα σφάξουμε και έτσι τα τμήματα έφαγαν λίγο και κρατήθηκαν στα ποδάρια τους. Την αποκέντρωση των αόπλων στα τάγματα και την κίνησή μας από πολλές κατευθύνσεις, αφού αφήναμε το βαρύ οπλισμό, έπρεπε να την είχαμε κάνει από τις 13/3 που ξεκινήσαμε για το πέρασμα, μια και διαπιστώσαμε ότι, αν μας έχουν πιάσει το Σαραντάπορο, θα ήταν δύσκολο να περάσει μια τέτοια βαριά φάλαγγα. Εδώ όμως μας ξεγέλασε το γεγονός ότι δεν παρατηρήσαμε καμιά εχθρική κίνηση. Ο εχθρός συνέχισε και την άλλη μέρα την πίεσή του με την ενίσχυση πυροβολικού και αεροπορίας. Σκοπός του είναι να μας εξοντώσει. Τα τμήματά μας τον αντιμετωπίζουν με πείσμα και παλικαριά. Αλλά θα ήταν αδύνατο να τους κρατήσουμε περισσότερο από 2 - 3 μέρες ακόμα, γιατί δεν είχαμε πυρομαχικά, είχαμε αρρώστους, τραυματίες και άλλον κόσμο τον Πιερρίων, μικρά παιδιά, γέρους κλπ., γύρω στους 500. Το κρύο τσάκιζε τα τμήματα, το επισιτιστικό ήταν δύσκολο. Σε σύσκεψη που έγινε με στελέχη του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας καταλήξαμε στο ότι μέσα σε δύο μέρες πρέπει ν' αποκρύψουμε σε μικρές ομάδες τραυματίες και αρρώστους και τα τμήματα να κάνουν διείσδυση προς Β. Όλυμπο - Λαφίνα και προς Αμάρμπεη. Φυσικά, μια τέτοια κίνηση ήταν δύσκολη και υπήρχε πιθανότητα να 'χουμε απώλειες. Το γεγονός αυτό δημιούργησε ορισμένες ταλαντεύσεις σε μικρά στελέχη. Πάντως, στις 20/3 πήραμε την απόφαση να γίνει οπωσδήποτε η διείσδυση και έδωσα διαταγή στα δύο τάγματα Παλαιολόγου να είναι έτοιμα. Ανάλογα θα ελίσσονταν και τα άλλα τάγματα. Πράγματι τη νύχτα της 20 προς 21/3 ξεκινήσαμε από την κορυφογραμμή Αρβανίτη - Φλάμπουρο και φτάσαμε το πρωί στα Κουτσούπια. Ο εχθρός αιφνιδιάστηκε, γιατί υπολόγιζε ότι οι χιονισμένες βουνοκορφές είναι αδιαπέραστες. Ο ίδιος είχε προσπαθήσει ν' ανοίξει το χιόνι και δεν μπόρεσε, γιατί τότε ήταν μαλακό. Από τον εχθρό γινήκαμε αντιληπτοί από κακό τρόπο κίνησης των τμημάτων, που δεν κινήθηκαν στις καθορισμένες ώρες. Είμαστε όμως σε πολύ πλεονεκτική θέση, γιατί τον είχαμε καβάλα. Ο εχθρός κινήθηκε με ταχύτητα για να βελτιώσει τις θέσεις του, φοβούμενος κύκλωση. Από την παγωνιά είχαμε περί τους 15 νεκρούς και λιποτάκτες".
V. Πέρασμα στα Χάσια "Μόλις νύχτωσε, η φάλαγγα βαδίζει από Σιάπκα, δίπλα από Πύργο, δεξιά του Λειβαδιού, περνάει συνέχεια το δημόσιο δρόμο και βγαίνει στα υψώματα του Αμάρμπεη. Αντίσταση δε βρήκαμε πουθενά. Εδώ όμως πρέπει να ειπούμε ότι πολλά στελέχη μας δεν έπαιξαν το ρόλο, που απαιτούσαν οι κρίσιμες στιγμές αυτής της νύχτας. Ανώτερο στέλεχος της 16ης ταξιαρχίας, που το αφήσαμε να μαζεύει τους βραδυπορούντες, όχι μόνο δεν επέβλεψε σ' αυτή τη δουλιά, αλλά άφηνε τους άντρες να σκορπάνε στα μαντριά, για να βρούνε φαΐ. Έτσι είχαμε περί τους 40 αγνοούμενους αόπλους και ένοπλους.
Η κατάσταση των μαχητών μας ήταν πολύ άσχημη. Η πείνα και η κούραση απερίγραπτη. 65 είχαν πρηστεί τα ποδάρια τους, αλλά παρ' όλα αυτά ακολουθούσαν τη φάλαγγα μπουσουλώντας! Αυτό όμως δεν μπορούσε να συνεχίζεται για πολύ, γιατί εν τω μεταξύ άρχισαν οι αψιμαχίες με τον εχθρό. Κι εδώ πρέπει επίσης να σημειώσω ότι μερικά στελέχη δεν έδειξαν τη στοργή που χρειαζόταν και εγκατέλειψαν 10 απ' αυτούς. Τη νύχτα της 24 προς 25/3 κινηθήκαμε προς τη Σινοκερασιά (Αντιχασίων), νομίζοντας ότι δίπλα μας έχουμε τον Υψηλάντη. Κι αυτή τη βραδιά δε βαδίζει καλά η φάλαγγα. Κάνουν στάση πάνω στο δημόσιο Ελασσόνας - Δεσκάτης και σκορπούν σε μαντριά, γιατί πολλά στελέχη δεν ενεργούν δραστήρια να συγκρατήσουν τους άντρες. Μόλις πήρανε διάταξη στη Σινοκερασιά ξημερώνοντας, παρατηρώ εχθρικό τάγμα στο Φλαμπουρέσι, εχθρό στην Τσούκα, τάγμα στο Διάσελο και ΜΑΫδες στην Ασπροκκλησιά. Τα τμήματα δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Τα οπλ/λα είχανε 50 σφαίρες. Ο εχθρός άρχισε την επίθεση στις 5 η ώρα. Ανατρέπει τα τμήματα Παλαιολόγου, γιατί τελείωσαν οι σφαίρες τους. Με τέσσερις ομάδ. νέων κρατάμε το ύψωμα Ασπροκκλησιάς, ενώ όλοι οι άλλοι συμπτύσσονται προς την Ανθρακιά. Μέχρι το βράδυ συγκεντρώσαμε όλον τον κόσμο και τη νύχτα της 25 προς 26 βαδίσαμε και φτάσαμε στην Ανθρακιά, όπου βρήκαμε φιλικά τμήματα. Από Πιέρρια προς Χάσια χάσαμε 20 μαχητές στις μάχες. Μερικές δεκάδες χάθηκαν αδικαιολόγητοι μέσα στα μαντριά και ελάχιστοι μόνο λιποτάχτησαν. Συνολικά βαδίσαμε, πολεμώντας 42 μέρες". *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ" Πρεριλαμβάνεται σχετικός χάρτης
ΜΕΡΟΣ 49ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 28-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 06
ΑΝΟΙΞΗ 1948 Δυναμώνουν και οι αγώνες των εργαζομένων στις πόλεις
Ικαρία, Ιούλης 1948: Οι εξόριστοι προσπαθούν να οργανώσουν την καθημερινή τους σκληρή ζωή
Την ίδια περίοδο, της άνοιξης του 1948, δίπλα στο μέτωπο των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ξεδιπλώνεται και το μέτωπο της ταξικής πάλης και των αγώνων του λαού στην Αθήνα και τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, όπου οργιάζει η μοναρχοφασιστική βία και τρομοκρατία. Σχετικά, με το δεύτερο αυτό μέτωπο, σημειώνει το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, σελίδες 584-585: "Στις 20 του Μάη 1948 παραπέμφθηκαν στο στρατοδικείο της Αθήνας πάνω από 100
αντιφασίστες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού που είχαν συλληφθεί και βασανιστεί απάνθρωπα με τις γνωστές χαλκευμένες κατηγορίες για "κομμουνιστικήν δράσιν", "απόσπασιν μέρους της επικρατείας" κ. ά. Η δίκη κράτησε ως τις 21 του Ιούνη και ήταν μια από τις μεγαλύτερες που συγκλόνισαν την ελληνική και τη διεθνή δημοκρατική κοινή γνώμη. Οι 40 από τους κατηγορούμενους καταδικάστηκαν σε θάνατο, οι 21 σε ισόβια, οι 9 σε δεκαετή κάθειρξη και οι 10 σε δύο χρόνια φυλακή. Οι υπόλοιποι 37 αθωώθηκαν. Οι 20 από τους καταδικασμένους σε θάνατο εκτελέστηκαν στις 25 του Ιούνη 1948 στο Γουδί. Ήταν δημοκράτες και αγωνιστές που είχαν διακριθεί στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και στη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι, όπως ο Κοτσιανάς Ζαχαρίας, είχαν πάρει μέρος και στη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία. Κι όμως, εκτελέστηκαν σαν προδότες! Το δολοφονικό όργιο ξεσήκωσε κύμα διαμαρτυριών σε πολλές χώρες του κόσμου. Αναπτύχθηκε παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης προς την αγωνιζόμενη δημοκρατική Ελλάδα. Στις 10 του Απρίλη 1948, συνήλθε στο Παρίσι Διεθνής Διάσκεψη των Επιτροπών Βοήθειας στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό. Εκδηλώσεις διαμαρτυρίας οργανώνονταν και στη φασιστοκρατούμενη Ελλάδα. Στις 25 του Μάρτη ο Δημοκρατικός Σύλλογος Αθήνας οργάνωσε συγκέντρωση στο θέατρο "Κεντρικόν", στην οποία κυριάρχησαν τα συνθήματα "Ανεξαρτησία, Δημοκρατία, Συμφιλίωση". Την ίδια περίοδο, παρά τη φασιστική τρομοκρατία, τις απαγορεύσεις και τους δρακόντειους νόμους, οι αγώνες των εργαζομένων δε σταμάτησαν. Οι τροχιοδρομικοί και το προσωπικό της Πάουερ, αψηφώντας την τρομοκρατία, κατέβηκαν σε 24ωρη απεργία. Το Μάρτη οι δημόσιοι υπάλληλοι απήργησαν με αίτημα την αύξηση των αποδοχών τους. Τον Απρίλη κήρυξαν 24ωρη απεργία οι αρτεργάτες, διεκδικώντας αύξηση των ημερομισθίων και ενίσχυση των ταμείων τους. Σε απεργίες διαρκείας, που έληξαν με νίκη, κατέβηκαν οι τσαγκαράδες και οι τυπογράφοι. Την Πρωτομαγιά, πολλοί κλάδοι εργατοϋπαλλήλων, παρακάμπτοντας την αντίδραση της διορισμένης διοίκησης, κατέβηκαν σε 24ωρη απεργία ή σε στάσεις εργασίας. Ορισμένα σωματεία οργάνωσαν συγκεντρώσεις στις οποίες εγκρίθηκαν ψηφίσματα με αιτήματα Ειρήνη, Δουλειά, Συμφιλίωση. Η ΚΟΑ είχε κυκλοφορήσει πρωτομαγιάτικη προκήρυξη, με την οποία καλούσε τους εργαζόμενους της Αθήνας να αγωνιστούν ενωμένοι για μια εθνική πολιτική ανεξαρτησίας και δημοκρατίας. Τους επόμενους μήνες, Ιούνη, Ιούλη και Αύγουστο, απήργησαν οι εργαζόμενοι φωταερίου, οι εργατοϋπάλληλοι της ΟΥΛΕΝ, οι τυπογράφοι, οι συντάκτες των εφημερίδων και οι εφημεριδοπώλες, το προσωπικό του ΙΚΑ, οι δημόσιοι υπάλληλοι με αίτημα να σταματήσουν οι απολύσεις για τα πολιτικά φρονήματα. Επίσης, απήργησαν οι κεραμοπλινθοποιοί της Αθήνας και άλλοι κλάδοι".
"ΕΞΟΡΜΗΣΗ" "Κόλαση στη σκλαβωμένη Ελλάδα" Πολλά, ενδιαφέροντα και χρήσιμα στοιχεία δίνει στον ερευνητή της ιστορικής αλήθειας η εφημερίδα "Εξόρμηση", όργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ και, πάνω απ' όλα, δίνει το κλίμα της εποχής εκείνης. Στο φύλλο 17 της "Εξόρμησης" της 1ης Φλεβάρη 1948 και κάτω
από τον τίτλο "Κόλαση στη σκλαβωμένη Ελλάδα", αναφέρονται τα παρακάτω, για το εντεινόμενο όργιο της μοναρχοφασιστικής βίας και των εγκλημάτων σε βάρος του λαού: "Το μοναρχοφασιστικό όργιο συνεχίζεται σ' όλη τη σκλαβωμένη Ελλάδα. - Στην Αθήνα το Έκτακτο Στρατοδικείο ύστερα από τους 52, που τώρα δικάζονται, θα δικάσει και άλλους 60 πατριώτες, που πιάστηκαν τελευταία. Σε 450 υπολογίζονται οι πολίτες που πιάστηκαν στην Αθήνα από τα Χριστούγεννα και δώθε. Μέσα σ' αυτούς είναι και 4 ανώτεροι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, όπως οι συνταγματάρχες Μπαρούτσος και Πυρρίοχος. - Στη Θεσσαλονίκη άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο η δίκη 87 πατριωτών. Τρεις πολίτες και ένας στρατιώτης εκτελέστηκαν στις 28 Γενάρη σύμφωνα με απόφαση του στρατοδικείου. - Στη Δράμα εκτελέστηκαν 5 στρατιώτες. Το Έκτακτο Στρατοδικείο καταδίκασε σε θάνατο 8 δημοκρατικούς. - Στο Σουφλί 34 πολίτες πιάστηκαν με την κατηγορία ότι βοηθούσαν το ΔΣΕ. - Στη Βέροια με την ίδια κατηγορία πιαστήκανε 30 αγρότες. - Στη Φλώρινα πιάστηκαν το τελευταίο διάστημα 146 δημοκρατικοί πολίτες, που προορίζονται για τα νησιά του θανάτου. Στα κρατητήρια του Αμύνταιου βασανίζονται 40 κάτοικοι του χωριού Άγιος Αθανάσιος, που τους παρουσιάζουν για αντάρτες. Ένας απ' αυτούς πέθανε από το ξύλο. - Στην Κοζάνη εκτελέστηκαν 2 πατριώτες. - Στη Λάρισα με την κατηγορία της συνωμοσίας πιάστηκαν 60 πολίτες. Στο δρόμο Αγιάς - Λάρισας στις 16/12/47 ανατινάχτηκε αυτοκίνητο με κρατούμενους, που βρισκότανε μπροστά από στρατιωτική μοναρχοφασιστική φάλαγγα, σύμφωνα με τη χιτλερική μέθοδο της κλούβας. Δύο κρατούμενοι σκοτώθηκαν και 12 τραυματίστηκαν. Ανάμεσά τους και ο συνοδός χωροφύλακας. Από τους κατοίκους των χωριών Χατζόμπαση, Μ. Κεσερλί, Μπατζή, Παραπόταμος, που έχουν στοιβαχτεί στο Μακροχώρι, μάζεψαν τους άντρες ως 35 χρονών, τους έκλεισαν στο σχολειό και στην άρνησή τους να πάρουνε όπλα και να γίνουν ΜΑΥδες τούς μεταφέρανε σε στρατόπεδο στη Λάρισα. Σε γέρους από τη Σπηλιά Κισσάβου και άλλα χωριά έβαλαν κουδούνια στο λαιμό και τους γύριζαν έξω. Ο ταγματάρχης του μοναρχοφασιστικού στρατού Χαρβαλάκης γκρέμισε το σχολειό του χωριού Σατζιλάρ και την πέτρα τη χρησιμοποίησε στην επισκευή του δρόμου με τους χωρικούς, που επιστράτευσε από τα γύρω χωριά. - Στον Αλμυρό στις 18 του Γενάρη έγιναν 60 συλλήψεις, καθώς και μαζικές συλλήψεις στα χωριά Σούρπη και Μιτζέλα. - Στην πόλη της Καρδίτσας πιάστηκαν 150 πολίτες. Ανάμεσα σ' αυτούς 25 μαθητές και 2 καθηγητές τους".
9ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΣΕΕ Μια αισχρή παράσταση με αμερικανική σκηνοθεσία Στις 28 Μάρτη πραγματοποιήθηκε στον Πειραιά και το 9ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ. Ένα συνέδριο ντροπής και καταισχύνης, μαύρη σελίδα στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος. Έγραφε σχετικά, η εφημερίδα "Εξόρμηση" στο φύλλο 22, της 15ης Απρίλη 1948: "Στην αίθουσα του Δημοτικού Θεάτρου στον Πειραιά, άρχισε στις 28 του Μάρτη, η "αισχρή θεατρική παράσταση", όπως τη χαρακτήρισε η "Πράβντα",
το λεγόμενο "9ο πανεργατικό Συνέδριο". Πρωταγωνιστές είναι οι Έλληνες μεγαλοεργατοκάπηλοι Μακρής, ο λωποδύτης Πατσατζής, ο τεταρτοαυγουστιανός Δημητράτος και άλλοι και σκηνοθέτης, ο μεγάλος διασπαστής της εργατικής τάξης της Αμερικής, Ιρβινγκ Μπράουν. Στα θεωρεία διακρίνονται αντιπρόσωποι της αμερικάνικης και αγγλικής πρεσβείας, καθώς και μέλη της αμερικάνικης οικονομικής αποστολής. Μοναρχοφασίστες και Αμερικάνοι περιμένουν πολλά πράγματα από την παράσταση αυτή. Ο άγριος διωγμός του συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα, οι αντιεργατικοί νόμοι, οι δολοφονίες, οι φυλακίσεις και οι εξορίες των εργατών είχαν κάνει άσχημη εντύπωση στους δημοκρατικούς λαούς. Το "συνέδριο" θα ερχόταν τώρα ν' αποδείξει ότι στη χώρα αυτή υπάρχουν πραγματικές συνδικαλιστικές ελευθερίες. Και πραγματικά το "συνέδριο" οργανώθηκε και διεξήχθη με όλους τους κανόνες και τους τύπους της δυτικοευρωπαϊκής δημοκρατίας και ελευθερίας. Κουστωδίες από αστυνομικούς είχαν ζώσει το χτίριο και κάνανε σωματική έρευνα σε κάθε ένα που έμπαινε μέσα. Η αίθουσα των συνεδριάσεων είχε πλημμυρίσει από όργανα της ασφάλειας και χαφιέδες, για να θυμίζουν στους σύνεδρους ότι έπρεπε να είναι νομιμόφρονες και πειθαρχικοί. Η εφορευτική επιτροπή δεν έκανε την έκθεσή της γιατί δεν της επιτράπηκε να κοιτάξει τα πληρεξούσια των αντιπροσώπων, που τα πιο πολλά ήταν πλαστά και άκυρα".
Καυγάς αμερικανικού τύπου "Όλες οι συνεδριάσεις της παρασυναγωγής περιορίστηκαν γύρω από ένα ζήτημα. Δεν πρόκειται φυσικά για κανένα από τα ζωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η εργατική τάξη της χώρας μας. Οι εργατοκάπηλοι διορίστηκαν για να σκεπάζουν και όχι για να εξετάζουν τα ζητήματα της εργατιάς. Το ζήτημα, που τους απασχόλησε, ήταν ποια κλίκα θα πάρει τη διοίκηση της ΓΣΕΕ. Αντιμετώπιζαν και ένα άλλο ζήτημα, ποιος θα πληρώσει τα έξοδα του συνεδρίου. Μα πάνω σ' αυτό συμφώνησαν αμέσως. Ζήτησαν από την κυβέρνηση να τους δώσει δάνειο 500 εκατ. Αυτή ήταν η μοναδική απόφαση που πάρθηκε και μάλιστα ομόφωνα. Γύρω, όμως, από το ζήτημα της διοίκησης της ΓΣΕΕ άρχισε ένας σκυλοκαυγάς αμερικανικού τύπου. Οι βρισιές, οι αντεγκλήσεις, τα επεισόδια, οι φαγωμάρες είναι σε ημερήσια διάταξη. Ο Αμερικανός Μπράουν μάταια προσπαθούσε να μονοιάσει τους υποτακτικούς του. Είναι τόσο βαθιές οι αντιθέσεις τους, για το ποιος θα γλείψει το κόκαλο, που δεν ακούν το αφεντικό τους και ο ένας αρχίζει να ξεσκεπάζει τον άλλον. Η κλίκα του Μακρή κατηγορεί τον Καλομοίρη ότι παίρνει λεφτά από την ασφάλεια και τους μεγαλοκαρχαρίες για να διασπάσει την εργατική τάξη και επίσης θυμίζει στον Πασατζή ότι διώχτηκε σαν κοινός λωποδύτης από το κατάστημα Σγούρδα, όπου δούλευε υπάλληλος. Ο Πασατζής ξεσκεπάζει τις λοβιτούρες του Μακρή και του Θεοχαρίδη και αποκαλύπτει πως ο Μακρής παίρνει επιχορήγηση από τη μοναρχοφασιστική κυβέρνηση για να παίξει τον προδοτικό του ρόλο. Και ο Δημητράτος βρίσκει ευκαιρία να γίνει ο ρυθμιστής της κατάστασης. "Βγάζει σε δημοπρασία το δημοκρατικό κίνημα", όπως είπε ένας αντιπρόσωπος και προσπαθεί να επιπλεύσει".
Επεμβαίνουν οι Αμερικανοί "Η διάσπαση της παρασυναγωγής δεν άργησε να εκδηλωθεί. Ο Πασατζής και ο Δημητράτος αποχωρούν και τραβούν για οργάνωση αντισυνεδρίου. Επεμβαίνουν όμως οι Αμερικανοί, που έβλεπαν ότι τα σχέδιά τους χαλούσαν
και τους υποχρεώνουν να γυρίσουν πίσω. Στην ψηφοφορία που επακολούθησε για την εκλογή γραμματέα, βγήκε ο Δημητράτος. Αλλά επειδή δε συγκέντρωσε απόλυτη πλειοψηφία, η εκλογή του ακυρώθηκε. Στο μεταξύ, όσα τίμια στοιχεία βρίσκονταν ανάμεσα στους αντιπροσώπους άρχισαν να αγαναχτούν. Σε πολλά ψηφοδέλτια βρέθηκε γραμμένη η φράση "Οι Έλληνες εργάτες δεν εκλέγουν τους ηγέτες τους ανάμεσα από φασίστες, που ο ένας είναι χειρότερος από τον άλλον". Είκοσι τρεις εργάτες του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας, αηδιασμένοι από την κακότεχνη φάρσα, αποχώρησαν απ' την παρασυναγωγή και δήλωσαν ότι δεν έχουν καμία σχέση μ' αυτή. Η χρεοκοπία του "συνεδρίου" ολοκληρώθηκε με το ψήφισμα της νομοθετικής επιτροπής, για αναλογική αντιπροσώπευση στη διοίκηση, που ουσιαστικά δίνει το δικαίωμα στην κυβέρνηση να διορίζει αυτή το γραμματέα της ΓΣΕΕ".
Ο ένας "Ωστόσο η φωνή της εργατικής τάξης ακούστηκε ρωμαλέα μες το "συνέδριο". Ο ναυτεργάτης σε βενζινόπλοια Μανώλης Κλεάνθης ανέβηκε στο βήμα και μαστίγωσε με τα λόγια του τους εργατοκάπηλους. "Το συνέδριό σας, είπε, δεν μπορεί να έχει κανένα κύρος, γιατί οργανώθηκε από την κυβέρνηση και από ανθρώπους, που δεν έχουν καμιά σχέση με την εργατική τάξη. Τη στιγμή, που εδώ εμείς αερολογούμε, οι πραγματικοί ηγέτες της εργατικής τάξης σαπίζουν στις φυλακές και στα ξερονήσια". Δεν πρόλαβε να πει περισσότερα. Το λεφούσι των διορισμένων όρμησε πάνω του και μπροστά στα μάτια των Αμερικανών και των Άγγλων αντιπροσώπων τον βασάνισε απάνθρωπα. Μετά η αστυνομία τον συνέλαβε και καταματωμένο τον μετέφερε στα κρατητήρια, αποδείχνοντας έτσι σ' όλο τον κόσμο, τι είναι η περίφημη δυτικοευρωπαϊκή δημοκρατία και ελευθερία. Η φάρσα του Αμερικάνου Μπράουν απέτυχε παταγώδικα. Η παρασυναγωγή αποκάλυψε όλη τη βρωμιά και τη σαπίλα του καθεστώτος των διορισμένων. Και η εργατική τάξη που αγωνίζεται ηρωικά στο βουνό και στην πόλη, θα εντείνει ακόμη πιο πολύ την πάλη της για να διώξει τους Αμερικάνους και να καθαρίσει τα συνδικάτα της απ' τη βρωμιά των εργατοκάπηλων".
Ο τελευταίος του ΔΣΕ στη Ρούμελη Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε το βιβλίο του Νίκου Κουβαρά "Ο τελευταίος αντάρτης της Ρούμελης". Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στις προσωπικές αναμνήσεις του από την περίοδο της Κατοχής, του Εμφυλίου και των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων. Η πένα του είναι λιτή, απλή, χωρίς να "λογοτεχνίζει". Με κατανοητό τρόπο εξιστορεί τα συμβάντα που έζησε και καταγράφει τις εμπειρίες του από τα ταραγμένα εκείνα χρόνια. Γεγονότα που καθηλώνουν τον αναγνώστη, τον συγκινούν και τον προβληματίζουν. Ο Ν. Κουβαράς ήταν πράγματι ο τελευταίος αντάρτης της Ρούμελης. Έζησε στην ορεινή Φθιώτιδα την περίοδο του Εμφυλίου και μέχρι το 1955. Ήταν μαχητής του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες και επιχειρήσεις. Τραυματίστηκε. Η ήττα του ΔΣΕ το 1949 τον βρίσκει στα ορεινά της Σπερχειάδας. Έχασε όλους τους συντρόφους του και τελικά έμεινε μόνος. Οι περιγραφές της ζωής του την περίοδο αυτή είναι συγκλονιστικές. Ένιωθε καθημερινά το σφύριγμα της σφαίρας πάνω από το κεφάλι του. Έχανε έναν έναν τους συντρόφους του.
Στον ΕΛΑΣ κατατάχτηκε σε ηλικία 17 ετών. Μετά την Απελευθέρωση έζησε τη μεταβαρκιζιανή τρομοκρατία. Στο ΔΣΕ κατατάχτηκε απ' τους πρώτους και ήταν ομαδάρχης. Το μεγαλύτερο διάστημα έδρασε σαν ανεξάρτητος, υπεύθυνος Κέντρου Πληροφοριών (ΚΠ) και Λαϊκής Πολιτοφυλακής (ΛΠ). Για τη δράση του προήχθη σε ανθυπολοχαγό. Με την κατάρρευση του ΔΣΕ παρέμεινε τραυματίας με τους λιγοστούς συντρόφους του στη Ρούμελη. Τους μήνες που ακολούθησαν είδε να χάνονται με μαρτυρικό τρόπο οι περισσότεροι. Για τρία χρόνια περιπλανήθηκε στα πανύψηλα ρουμελιώτικα βουνά με τον αδελφικό του σύντροφο Κώστα Τσέτσο. Όταν έχασε και αυτόν, πέρασε άλλα τρία χρόνια αφάνταστων κακουχιών ολομόναχος. Τέλος, αναγκάστηκε να παραδοθεί στις αρχές. Το βιβλίο του - πέρα από προσωπικές του πολιτικές κρίσεις και απόψεις, άλλες σωστές, άλλες λαθεμένες - έχει σαν απομνημόνευμα την αξία του και αποτελεί συνεισφορά στα 50χρονα του ΔΣΕ. "Είναι - όπως γράφει στον πρόλογο - η υποχρέωσή μου στους σκοτωμένους συντρόφους μου, να πληροφορήσω τον αναγνώστη για την αυταπάρνηση με την οποία έδωσαν ό,τι καλύτερο είχαν τα δύσκολα εκείνα χρόνια χιλιάδες συναγωνιστές μου". ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 50ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 29-12-96 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Ο αγώνας του ΔΣΕ και οι πόλεις Πώς εκτιμούσε η καθοδήγηση του ΚΚΕ την κατάσταση Ένα από τα κεντρικά και βασικά προβλήματα, που παρουσίασε ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ, σ' όλη τη διάρκειά του, ήταν η ενίσχυσή του από τα αστικά κέντρα της χώρας και ιδιαίτερα από τις μεγάλες πόλεις. Κι αυτό αφορούσε, όχι μόνο την ανάπτυξη των μαζικών λαϊκών αγώνων, αλλά και την αύξηση των δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού, με τη στρατολογία νέων μαχητών. Οι πόλεις την περίοδο 1946 - 1949 δεν έπαιξαν το ρόλο που είχαν διαδραματίσει στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, γεγονός που οφείλεται κυρίως σε αντικειμενικούς λόγους και ιδιαίτερα στη μεγάλη έκταση της μοναρχοφασιστικής τρομοκρατίας, στα πογκρόμ κατά των λαϊκών αγωνιστών, των κομμουνιστών, αριστερών, δημοκρατικών και προοδευτικών
πολιτών των αστικών κέντρων, στις συλλήψεις, στις φυλακίσεις - κατά χιλιάδες - και στις εκτοπίσεις. Η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες και καθοδηγητές της, με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του '47, τις μετέπειτα πολεμικές τους ενέργειες και το όργιο της τρομοκρατίας, κατάφεραν όχι μόνο να στενέψουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό την έξοδο αγωνιστών από τις πόλεις προς το βουνό αλλά και να αδειάσουν την ύπαιθρο από τον πληθυσμό της, στερώντας κι από 'κει τις δυνατότητες που είχε ο ΔΣΕ για στρατολόγηση δυνάμεων. Αυτό ανάγκαζε το Δημοκρατικό στρατό να κάνει γρήγορες και μεγάλες διεισδύσεις στα πεδινά, να πλησιάζει στα αστικά κέντρα, ούτως ώστε να βρει δυνάμεις που θα τον ενίσχυαν. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι πόλεις, τουλάχιστον από τα μέσα του 1947, έπαψαν να έχουν το δυναμισμό που είχαν την περίοδο 1945 - 1946 και έως τους πρώτους μήνες του 1947, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η δραστηριότητά τους ήταν μηδενική. Απλά, ήταν κάτω από τις απαιτήσεις, που έθεταν οι ανάγκες του ΔΣΕ και της σκληρής αναμέτρησης. Το μεγάλο πρόβλημα της ενίσχυσης του αγώνα του ΔΣΕ από τις πόλεις, καθώς και η κάμψη των λαϊκών αγώνων σ' αυτές, απασχόλησε την καθοδήγηση του ΚΚΕ, η οποία υπερέβαλε στις εκτιμήσεις της, εμφανίζοντας το όλο ζήτημα ως αποτέλεσμα των αδυναμιών και των ταλαντεύσεων του υποκειμενικού παράγοντα. Δηλαδή, των κομματικών δυνάμεων, που δρούσαν στα αστικά κέντρα. Ίσως αυτή η υπερβολή και η μονομέρεια να εξηγείται με τις συνθήκες της εποχής, που επέβαλαν την απαίτηση να κατατίθεται στον αγώνα το μέγιστο των δυνάμεων που διέθεταν οι κομματικές δυνάμεις και οι λαϊκοί αγωνιστές. Εντούτοις, η μονομέρεια και η υπερβολή υπάρχουν στα κομματικά ντοκουμέντα, που ασχολούνται με τη δουλιά στις πόλεις και οφείλουμε να τις καταγράψουμε.
Η 3η Ολομέλεια της ΚΕ Στις αποφάσεις της, η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Σεπτέμβρης 1947) έκανε λόγο, για οπορτουνιστικές ταλαντεύσεις μέσα στο Κόμμα, γύρω από το ζήτημα της ένοπλης πάλης και υπογράμμιζε: "Παρόμοιες ταλαντεύσεις επίσης φρέναραν τη δουλιά της καθοδήγησης σε ορισμένες οργανώσεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη) σχετικά με τη σταθερή ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης. Αυτή η αναποφασιστικότητα και οι ταλαντεύσεις που εξηγούνται με ξένες επιδράσεις στις γραμμές του Κόμματος, στάθηκαν μέχρι σήμερα σοβαρό εμπόδιο στην πραγματοποίηση της κομματικής γραμμής. Η επιτυχία της γραμμής του ΚΚΕ σε σημαντικό βαθμό εξαρτάται από το γρήγορο και αποφασιστικό ξεπέρασμα αυτής της αναποφασιστικότητας και των ταλαντεύσεων". Ακόμη, η Ολομέλεια διαπίστωνε "σοβαρή καθυστέρηση στην ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Καβάλα κ. ά)" και καλούσε "τις κομματικές καθοδηγήσεις και όλα τα μέλη του Κόμματος σ' αυτές τις πόλεις να ξεπεράσουν στο πιο σύντομο διάστημα αυτή την καθυστέρηση". Τέλος, η ολομέλεια έθεσε τα εξής καθήκοντα στις οργανώσεις των πόλεων: Να προταθεί στο κλιμάκιο του ΠΓ Αθήνας μέχρι το τέλος του Οκτώβρη να στρατολογήσει για το μέτωπο στα πλαίσια της γενικής επιστράτευσης του ΔΣΕ, 1.500 μέλη του Κόμματος από την Αθήνα, 600 από τον Πειραιά και 500 από τη Θεσσαλονίκη. Τους στρατολογημένους να τους κρατά οργανωμένους σε σχηματισμούς και να τους προετοιμάζει μέχρι τη στιγμή της εξασφάλισης της μεταφοράς τους. Να οργανώσει δρομολόγια για τη μεταφορά ανδρών από αυτές τις πόλεις. Να αποκαταστήσει την προσωπική ευθύνη των
καθοδηγητών των κομματικών οργανώσεων για τη στρατολογία σ' αυτές τις πόλεις. Με το ζήτημα της κατάστασης στις πόλεις ασχολήθηκε και το 2ο Κλιμάκιο του ΠΓ, στη συνεδρίασή του στις 2/12/47. Στη σχετική απόφασή του τονίζεται: "Το 2ο Κλιμάκιο υπογραμμίζει ότι παραμένει βασικά αξεπέραστη η σοβαρή και επικίνδυνη καθυστέρηση που παρουσιάζει η ανάπτυξη της ολόπλευρης λαϊκής αντίστασης στις μεγάλες πόλεις... Πραγματοποιώντας οι κομματικές οργανώσεις των πόλεων μια αποφασιστική έξοδο μελών του Κόμματος και δημοκρατικών πολιτών, προς το βουνό, αναπτύσσουν ταυτόχρονα το μαζικό κίνημα στις πόλεις και δημιουργούν αμέσως σ' αυτές εστίες ένοπλης αντίστασης".
Η 4η Ολομέλεια της ΚΕ Στη διάρκεια της μάχης του Γράμμου, στις 28 - 29 Ιούλη του '48 συνήλθε η 4η ολομέλεια της ΚΕ η οποία στην πολιτική της απόφαση μεταξύ άλλων, διαπιστώνει για την κατάσταση στις πόλεις: "Η βασική και κύρια αδυναμία, που παρουσιάζει το ΚΚΕ, μέσα στις τόσο ευνοϊκές αντικειμενικές συνθήκες, βρίσκεται στο ότι δεν κατορθώσαμε να συντρίψουμε την οπορτουνιστική συνθηκολόγηση και τις ταλαντεύσεις μέσα στις κομματικές οργανώσεις, πρώτ' απ' όλα των πόλεων... Η 4η Ολομέλεια διαπιστώνει, ότι η καθυστέρηση του κινήματός μας στις πόλεις αποτελεί μια απ' τις πρωταρχικές και βασικές αδυναμίες μας. Οι κομματικές οργανώσεις και οι κομμουνιστές σε Αθήνα Πειραιά - Θεσσαλονίκη - Βόλο - Καβάλα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, δεν πραγματοποίησαν τα καθήκοντα που τους έβαλε η 3η Ολομέλεια (και το γράμμα του ΠΓ προς τις κομματικές οργανώσεις και τα μέλη του ΚΚΕ σε Αθήνα - Πειραιά - Θεσσαλονίκη και τις άλλες πόλεις της χώρας), όσο και οι κατοπινές κομματικές αποφάσεις". Η αδυναμία των πόλεων να ανταποκριθούν στα καθήκοντα των καιρών και οι εκτιμήσεις της καθοδήγησης του ΚΚΕ για τις αιτίες αυτής της κατάστασης οδήγησαν στην καθαίρεση της καθοδήγησης της Κομματικής Οργάνωσης της Αθήνας τον Οκτώβρη του 1948. Η απόφαση για την καθαίρεση πάρθηκε από το ΠΓ της ΚΕ και στα βασικά της σημεία αναφέρει: "Παρά τη διάθεση όμως του αθηναϊκού λαού για πάλη και ενώ ο ΔΣΕ παλεύει σ' όλη την Ελλάδα και ματαιώνει τα σχέδια του μοναρχοφασισμού και της αμερικανοκρατίας, καθυστερεί το μαζικό παλλαϊκό κίνημα και ο ένοπλος αγώνας στην Αθήνα. Οι αιτίες αυτής της καθυστέρησης βρίσκονται στο ότι η καθοδήγηση της ΚΟΑ, η Επιτροπή Πόλης, δεν εφάρμοσε τις αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ και τα συγκεκριμένα καθήκοντα και τις υποδείξεις του ΠΓ της ΚΕ του, που με το ανοιχτό του γράμμα στις 30. 3. 48 "προς τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Αθήνα" τονίζει: "Οι κομμουνιστές της πόλης πρέπει δίχως κανένα δισταγμό να ριχτούν με όλες τις δυνάμεις τους, επικεφαλής των πλατιών λαϊκών μαζών, στον ένοπλο αγώνα ενάντια στον ξένο κατακτητή". ... Η καθοδήγηση της ΚΟΑ απομονώθηκε απ' τη μάζα των μελών του Κόμματος και στάθηκε ανίκανη να οργανώσει και να καθοδηγήσει τόσο την καθημερινή πάλη των εργαζομένων για το μεροκάματο και το ψωμί όσο και τον ένοπλο αγώνα μέσα στην Αθήνα. Χρησιμοποιώντας δειλά και λιπόψυχα στοιχεία στη δουλιά της, έριξε την οργάνωση στο σεχταρισμό. Η καθοδήγηση της ΚΟΑ απέτυχε ολοκληρωτικά και μπαίνει φρένο στην παραπέρα δουλιά και ανάπτυξη της ΚΟΑ" (Βλέπε ολόκληρη την απόφαση: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 290 - 293). Όπως θα διαπιστώνει και ο αναγνώστης, τόσο στην απόφαση της 4ης Ολομέλειας της ΚΕ, όσο και στην απόφαση του ΠΓ, που προαναφέραμε, για
την ΚΟΑ, γίνεται λόγος για κάποιο γράμμα του ΠΓ, της 30/3/1948, που αφορούσε τη δουλιά στις πόλεις και στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το γράμμα αυτό δεν έχει μέχρι σήμερα δημοσιευτεί. Τότε, το Μάρτη - Απρίλη του '48, μεταδόθηκε από τον ραδιοσταθμό του ΔΣΕ και φυσικά διαβιβάστηκε στις οργανώσεις των πόλεων. Επειδή όλα τα άλλα ντοκουμέντα στα οποία αναφερθήκαμε είναι δημοσιευμένα, συμπληρώνουμε το θέμα - για τη συμβολή των πόλεων στον αγώνα του ΔΣΕ και τις εκτιμήσεις του ΚΚΕ γύρω από αυτό - δίνοντας στη δημοσιότητα και αυτό το γράμμα του ΠΓ. Το ντοκουμέντο προέρχεται από τα αρχεία του ΚΚΕ και μας δόθηκε από το ιστορικό τμήμα της ΚΕ του Κόμματος. Η μη δημοσίευσή του στον 6ο τόμο των επίσημων κειμένων οφείλεται στο γεγονός, ότι εντοπίστηκε καθυστερημένα. Προσθέτουμε, τέλος, ότι η μορφή του κειμένου είναι ενιαία. Οι υπότιτλοι και οι υπογραμμίσεις που εμφανίζονται είναι δικές μας.
Το γράμμα προς τα μέλη του ΚΚΕ στις μεγάλες πόλεις Ένα άγνωστο ντοκουμέντο: Το γράμμα του 2ου κλιμακίου του ΠΓ, στις 30/3/1948, προς τις ΚΟ των πόλεων "Γράμμα προς τα μέλη του ΚΚΕ στην Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και σε όλες τις πόλεις. Αγαπητοί σύντροφοι, Το 2ο κλιμάκιο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με βάση τις πληροφορίες που πήρε για την κατάσταση που επικρατεί στις μεγάλες πόλεις Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη διαπιστώνει ότι παρά την προσήλωση, που δείχνουν οι πλατιές λαϊκές μάζες στον αγώνα του ΔΣΕ, οι κομματικές οργανώσεις και οι κομμουνιστές στις πόλεις δεν εκπληρώνουν το καθήκον τους απέναντι στο λαϊκοδημοκρατικό κίνημα και τον ένοπλο αγώνα του στρατού μας. Το 2ο κλιμάκιο του ΠΓ διαπιστώνει ακόμη ότι οι οργανώσεις και οι κομμουνιστές στις πόλεις αυτές δεν πραγματοποίησαν την απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ για κινητοποίηση και συμμετοχή τους στον ένοπλο αγώνα. Οι οπορτουνιστικές ταλαντεύσεις και οι δισταγμοί, που η 3η ολομέλεια καταδίκασε δεν ξεπεράστηκαν ακόμα και εξακολουθούν να αποτελούν αποφασιστικό φρένο που εμποδίζει τους κομμουνιστές και τα πλατιά λαϊκά στρώματα απ' τις πόλεις αυτές να πάρουν δραστήριο μέρος στον ένοπλο αγώνα.
Ηττοπαθείς αντιλήψεις Σε πολλές καθοδηγήσεις και κομματικά μέλη στις πόλεις επικρατεί ο φόβος για τη ζωή τους, τη στιγμή που ο Λαός και ο ΔΣΕ τόσες θυσίες δίνουν, ενώ απ' την άλλη μεριά ο μοναρχοφασισμός εκτελεί δεκάδες δημοκρατικούς
πολίτες στις πόλεις, που πιάνονται δίχως καμιά αντίσταση. Μέσα στις κομματικές οργανώσεις στις πόλεις βρίσκουν απήχηση ηττοπαθείς και ξένες προς εμάς αντιλήψεις που δείχνουν έλλειψη πίστης στη δύναμη του Λαού και στο νικηφόρο τέλος του αγώνα μας, πράγμα που μειώνει και παραλύει τη μαχητική τους επίδοση. Ακόμα, πολλά μέλη και στελέχη μας στις πόλεις γίνονται ουρά σε αντιλήψεις που καλλιεργούνται σε ορισμένα λαϊκά στρώματα ότι "θα 'ρθει ο Μάρκος να μας ελευθερώσει", πράγμα που σπέρνει την παθητικότητα και την αδράνεια στις γραμμές μας. Υπάρχουν, επίσης, κομμουνιστές και στελέχη του ΚΚΕ που είναι προσηλωμένα ακόμα σε αυταπάτες νομιμοποίησης και συμβιβασμού με το μοναρχοφασισμό, πράγμα που φέρνει στη συνθηκολόγηση και στην υποταγή μπροστά στον εχθρό, υποσκάπτει το δικό μας αγώνα και βοηθά τον μοναρχοφασισμό. Οι κομμουνιστές, τα μέλη και τα στελέχη μας στις πόλεις πρέπει να καταλάβουν και να πείσουν και τον εργαζόμενο λαό ότι η νίκη θα 'ναι αποτέλεσμα της δουλιάς και του ένοπλου αγώνα που θα κάνει ο κάθε δημοκρατικός και πατριώτης της χώρας στις πόλεις και τα χωριά, όλοι οι δημοκρατικοί πολίτες, ολόκληρος ο Λαός σε ολόκληρη τη χώρα. Το κόμμα μας καταδικάζει σαν προδοσία κάθε δισταγμό και ταλάντευση σχετικά με τον ένοπλο αγώνα, που είναι σήμερα το μοναδικό και αποφασιστικό μέσο για να συντρίψουμε το μοναρχοφασισμό, να απαλλάξουμε τον τόπο απ' τους Αμερικανοάγγλους ιμπεριαλιστές, για να σώσουμε το Λαό και χώρα μας. Όποιος κομμουνιστής δεν το καταλαβαίνει αυτό και δεν παίρνει μέρος στον ένοπλο αγώνα αυτός είναι προδότης και δεν έχει θέση στο ΚΚΕ.
Τι πρέπει να κάνουν οι κομμουνιστές στις πόλεις Οι κομμουνιστές στις πόλεις πρέπει δίχως κανένα δισταγμό να ριχτούν με όλες τις δυνάμεις τους και επικεφαλής των πλατιών λαϊκών μαζών στον ένοπλο αγώνα. Οι κομματικές οργανώσεις και οι κομμουνιστές στις πόλεις πρέπει: α) Να οργανώσουν με όλα τα μέσα τη μαζική έξοδο στο βουνό χιλιάδων εργαζομένων για το ΔΣΕ. β) Κάθε κομμουνιστής στις πόλεις πρέπει να οργανώσει μια μαχητική πεντάδα από οπαδούς μας για τον ένοπλο αγώνα. γ) Η κύρια και βασική δουλιά των οργανώσεων και των κομμουνιστών στις πόλεις είναι να οργανώσουν την έξοδο απ' τις πόλεις για το ΔΣΕ και τον ένοπλο αγώνα μέσα στις πόλεις. δ) Κάθε κομμουνιστής που μένει στην πόλη με τη μαχητική ομάδα του παίρνει ενεργό μέρος στον ένοπλο αγώνα μέσα στις πόλεις και στη σαμποταριστική δουλιά σε όλες τις επιχειρήσεις, στα εργοστάσια, στα καταστήματα, στις υπηρεσίες, στις συγκοινωνίες, στους στρατιωτικούς σχηματισμούς, παντού όπου βρίσκεται και κινείται ο εχθρός. Κάθε κομμουνιστής και οπαδός της Λαϊκής Δημοκρατίας είναι στρατιώτης του ΔΣΕ οπουδήποτε κι αν βρίσκεται, όπου και αν δουλεύει και αν ακόμα δεν έχει σύνδεση με την οργάνωσή του. Οργανώνει μόνος του την ομάδα του, πολεμά με όλα τα μέσα τον εχθρό και συντονίζει τη δράση του με τη δράση των άλλων μονάδων μας μέσα στην πόλη και με τον αγώνα του ΔΣΕ. Όποιος καθοδηγητής είτε στέλεχος δεν αφιερώνει όλες του τις δυνάμεις στον ένοπλο αγώνα και δεν οργανώνει τον αγώνα αυτόν με όλα τα μέσα δεν μπορεί να 'χει σχέση με το ΚΚΕ και πρέπει να χαρακτηριστεί σαν προδότης. Το σύνθημα για κάθε δημοκρατικό και πατριώτη, για ολόκληρο το λαό και πρώτα απ' όλα για τους κομμουνιστές είναι ένα: Όλοι στ' άρματα - Όλα για τη Νίκη.
Άλλο δρόμο δεν έχουμε Μιμηθείτε όλοι το παράδειγμα των παλικαριών της Θεσσαλονίκης, που χτυπάν το δολοφόνο μέσα στη σφηκοφωλιά του και κάντε εκατό φορές περισσότερα. Είναι αίσχος για τους κομμουνιστές να αφήνουν να τους πιάνουν για να τους εκτελέσουν ή να δέχονται παθητικά να τους σκοτώνουν στους δρόμους, χωρίς να υπερασπίζονται τη ζωή τους και την υπόθεση του Λαού με το ντουφέκι στο χέρι, σκοτώνοντας αυτοί τους δολοφόνους τους. Την πίστη του στο Λαό, στην Ελλάδα, στο ΚΚΕ ο καθένας σήμερα μπορεί να την αποδείξει μόνο με έργα: με το ντουφέκι και το δυναμίτη στο χέρι, με τον ένοπλο αγώνα μέχρι τη νίκη. Άλλο δρόμο δεν έχουμε. Οι ξένοι ιμπεριαλιστές και ο μοναρχοφασισμός άρχισαν κι όλας και ετοιμάζουν για το άμεσο μέλλον καινούριες εκστρατείες, για να συντρίψουν το λαϊκοδημοκρατικό μας κίνημα, για να αλυσοδέσουν τελειωτικά την πατρίδα μας. Η κατάσταση είναι κρίσιμη. Ο αγώνας θα 'ναι σκληρός, πιο σκληρός από κάθε άλλη φορά. Η νίκη θα 'ναι οπωσδήποτε με το μέρος μας, όταν ο κάθε κομμουνιστής, σε όποιο μέρος και αν βρίσκεται, κάνει το καθήκον του, επικεφαλής των δημοκρατικών μαζών. Το γράμμα μας αυτό πρέπει να διαβαστεί απ' όλα τα μέλη του ΚΚΕ και να μπει στις οργανώσεις του σ' όλες τις πόλεις. Με επαναστατικό λαϊκό χαιρετισμό. Ν. Ζαχαριάδης, Μ. Βαφειάδης, Γ. Ιωαννίδης, Β. Μπαρτζιώτας, Π. Ρούσσος, Λ. Στρίγκος, Δ. Βλαντάς. 30/3/48".
Μια περισσότερο αντικειμενική προσέγγιση Ένα χρόνο αργότερα, όμως, το Κόμμα προχωρά σε πιο αντικειμενικές και ρεαλιστικότερες εκτιμήσεις για τη δουλιά στις πόλεις. Χαρακτηριστικό, σχετικά μ' αυτό, είναι το άρθρο, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Σεπτέμβρη του περιοδικού "Δημοκρατικός Στρατός" (τ. 9, 1949), που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε έκδοση του "Ριζοσπάστη". Είναι το κεντρικό άρθρο του τεύχους, με τίτλο "Η εξέλιξη της κατάστασης και καθήκοντα του ΔΣΕ" και είναι ανυπόγραφο (συγγραφέας του ενδεχόμενα ήταν ο Γ. Ζαχαριάδης, γραμματέας τότε της ΚΕ του Κόμματος). Για την πλέον ολοκληρωμένη εικόνα του αναγνώστη μας, στο κρίσιμο αυτό ζήτημα της εποχής εκείνης, δημοσιεύουμε ολόκληρο το μέρος του άρθρου, που αφορά τη δουλιά στις πόλεις: "Ένας παράγοντας που επέδρασε αρνητικά στην πορεία της δεύτερης εθνικής μας αντίστασης και στη δράση του ΔΣΕ είναι η κατάσταση στις πόλεις. Όπως είναι γνωστό, δεν κατορθώσαμε να βγάλουμε πολλούς αντάρτες απ' τις πόλεις κι αυτό συντέλεσε στο να μη δημιουργήσουμε τις απαραίτητες στρατηγικές εφεδρείες. Στην πρώτη χιτλεροφασιστική κατοχή, οι πόλεις, με επικεφαλής την Αθήνα και τον Πειραιά, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο. Η ένοπλη πάλη του ΕΛΑΣ στα βουνά
συνοδευόταν από ένα μαζικό κίνημα στις πόλεις για την επιβίωση και ενάντια στη χιτλερική επιστράτευση και με τη δράση των ανταρτών στις πόλεις. Στη δεύτερη αμερικανοαγγλική κατοχή προσπαθήσαμε να κάνουμε το ίδιο στις πόλεις. Αυτό ήταν σοβαρό λάθος. Οι πόλεις δεν μπορούσαν, για λόγους που έχουν σχέση με το χαρακτήρα του αγώνα στη δεύτερη κατοχή (εμφύλιος πόλεμος), να αναπτύξουν μαζικό κίνημα και ένοπλη δράση, όπως στην πρώτη κατοχή. Τότες ο εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας του κινήματος ξεσήκωσε στην πόλη όλα τα στρώματα του πληθυσμού, εκτός από μερικούς εθνοπροδότες. Η αμερικανοκρατία δημιούργησε στη δεύτερη κατοχή ένα γερό αστυνομικό μηχανισμό μέσα στις πόλεις και με τα αδιάκοπα χτυπήματα (δεκάδες χιλιάδες φυλακισμένοι και εξόριστοι, αδιάκοπες θανατικές καταδίκες, βασανιστήρια, προδοσίες, κλπ.) κατόρθωσε να αδυνατίσει το κίνημά μας μέσα στις πόλεις. Επίσης, με τα μέτρα που πήραν οι Αμερικανοί, για το τράβηγμα του αγροτικού πληθυσμού στις πόλεις, μπόρεσαν να δυναμώσουν περισσότερο τα αστυνομικά μέτρα μέσα σ' αυτές. Ο μοναρχοφασισμός δεν κατόρθωσε να καταχτήσει ιδεολογικά τις μάζες του εργαζόμενου λαού. Όμως, με τα μέτρα του μπόρεσε να εμποδίσει τη δράση τους, για την ενίσχυση του αγώνα του ΔΣΕ. Το λάθος το δικό μας είναι ότι νομίσαμε πως οι πόλεις μπορούσαν να παίξουν το ρόλο τους της πρώτης κατοχής. Ενώ έγκαιρα έπρεπε να βγάλουμε από τις πόλεις και την ύπαιθρο ένα μεγάλο μέρος των στελεχών μας (τουλάχιστον αυτούς που ο μοναρχοφασισμός τους έριξε στις φυλακές και τα ξερονήσια), να τον τοποθετήσουμε στον κατάλληλο χώρο - και υπήρχαν τέτοιες δυνατότητες - και στην κατάλληλη στιγμή να τους χρησιμοποιήσουμε. Έτσι θα λύναμε απ' την αρχή το πρόβλημα των εφεδρειών. Η κατάσταση χειροτέρεψε στις πόλεις απ' τις αδυναμίες των στελεχών μας να προσαρμόσουν τη δουλιά τους στις καινούριες συνθήκες, απ' τις οπορτουνιστικές αντιλήψεις και την παθητικότητα, που επικράτησε σε ορισμένα απ' αυτά (παράδειγμα η ΕΠ της ΚΟ Αθήνας που καθαιρέθηκε από το ΠΓ του Κόμματος), πράγμα που διευκόλυνε το μοναρχοφασισμό να κάνει καλύτερα τη δουλιά του στις πόλεις και να αδυνατίσει πολύ τη δράση μας". *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 51ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 31-12-96 Σελίδα Δημοσίευσης: 06
Ο αστικός πολιτικός κόσμος τα χρόνια 1947-'48
Θ. Σοφούλης
Όπως θα θυμάται ο αναγνώστης, έχουμε ήδη γράψει για τις κυβερνητικές και άλλες εξελίξεις στο χώρο του αστικού στρατοπέδου, μέχρι και το νόθο δημοψήφισμα του 1946. Στο σημερινό μέρος θα παρουσιάσουμε τις σχετικές εξελίξεις, στην επόμενη περίοδο. Το φθινόπωρο του 1946 προετοιμάζεται η ιμπεριαλιστική "αλλαγή φρουράς" στην Ελλάδα. Η Αγγλία, που αντιμετώπιζε βαθιά οικονομική κρίση,
παραχωρεί τη θέση της στις ΗΠΑ, που δήλωναν ότι θεωρούν την Ελλάδα "ζωτικόν χώρον διά την ασφάλειάν των". Με σκοπό να δοθεί κάποια ψευτοδημοκρατική επίφαση στο αυταρχικό, νεοφασιστικό καθεστώς και να φανεί ότι η αμερικανική "βοήθεια" γίνεται αποδεχτή απ' όλο τον πολιτικό κόσμο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αξιώνει να γίνει κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα. Γι' αυτό, στις 27 Γενάρη 1947 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ορκίστηκε κυβέρνηση, με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων της τότε Βουλής. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος, με αντιπροέδρους τους Κ. Τσαλδάρη και Σ. Βενιζέλο. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών, ο Στ. Γονατάς το Δημοσίων Έργων, ο Π. Κανελλόπουλος το Ναυτικών και ο Ν. Ζέρβας το Δημοσίας Τάξεως. Ήταν η λεγόμενη επτακέφαλος κυβέρνηση. Στις 15 Φλεβάρη 1947, ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπέβιν, ανακοίνωσε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και στις 12 Μάρτη, ο Τρούμαν εξήγγειλε το περιβόητο "δόγμα" του. Το ΚΚΕ κατάγγειλε το "δόγμα Τρούμαν" ως ωμή και απροκάλυπτη ιμπεριαλιστική επέμβαση και κάλεσε το λαό να ενωθεί και να παλέψει για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Αντιθέτως, τα αστικά κόμματα, τόσο της Δεξιάς όσο και του Κέντρου, αποδέχτηκαν και χαιρέτισαν θριαμβευτικά το "δόγμα Τρούμαν". Η κυβέρνηση Μαξίμου έστρεψε την προσοχή της στην ένταση της φασιστικής τρομοκρατίας, τη συντριβή του λαϊκού κινήματος και στη συγκρότηση και τον εξοπλισμό του στρατού, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις αντάρτικες ομάδες. Στο μεταξύ, τον Απρίλη του 1947 πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Β` και ανέβηκε στο θρόνο ο αδελφός του, Παύλος Γλύξμπουργκ, σύζυγος της Γερμανίδας Φρειδερίκης. Οι Αμερικανοί, που ήταν δυσαρεστημένοι από την αποτυχία των "εκκαθαριστικών" επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, ενάντια στο ΔΣΕ, προσανατολίζονται στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις 23 Αυγούστου παραιτείται ο πρωθυπουργός Μάξιμος και στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ύστερα από απαίτηση των Αμερικανών, ορκίστηκε συμμαχική κυβέρνηση, που την αποτελούσαν οι 10 "φιλελεύθεροι" και 14 "λαϊκοί" υπουργοί, με πρωθυπουργό τον Θ. Σοφούλη και αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον Κ. Τσαλδάρη. Το ΚΚΕ, στην απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ (Σεπτέμβρης 1947), τόνιζε ότι η κυβέρνηση Σοφούλη αποτελεί συνέχιση και επέκταση στη μεταδεκεμβριανή πολιτική καταστροφή της πατρίδας μας και ότι η αποστολή του Σοφούλη είναι - δίπλα στη δυναμική πολιτική και τη δολοφονική τρομοκρατία - να χρησιμοποιήσει πιο έντονα το όπλο της ψευτοδημοκρατίας και της απάτης. Σημείωνε δε ότι για μια ακόμη φορά ο Σοφούλης και το κόμμα του πρόδωσαν τη δημοκρατία, το λαό, την Ελλάδα. Η 3η Ολομέλεια κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση, που ο λαός και η Ελλάδα έχουν να δώσουν στους ξένους κατακτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους και διαπίστωνε ότι ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία μιας ελεύθερης περιοχής, με δημοκρατική κυβέρνηση. Στις 24 Δεκέμβρη 1947, ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΔΣΕ ανάγγειλε το σχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και με πρόεδρο, τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη. Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη στο σχηματισμό της Π. Δ. Κ. ήταν να θέσει στις 8 Γενάρη 1948 και τυπικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, με βάση το νόμο 509/47, περί
προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και εξαπόλυσε άγριο διωγμό, στέλνοντας χιλιάδες αγωνιστές στα ξερονήσια και τις φυλακές, γεμίζοντας τα εφιαλτικά στρατόπεδα, όπως της Μακρονήσου, της Γιάρου κ. ά.
"Ιδού ο στρατός σας"! Ύστερα από το "δόγμα Τρούμαν", που συνοδεύτηκε και με το "Σχέδιο Μάρσαλ", το οποίο εξαγγέλθηκε στα τέλη του 1947, άρχισε ο εντατικός εξοπλισμός του κυβερνητικού στρατού από τις ΗΠΑ, με σύγχρονα όπλα, αεροπλάνα, τανκς και άλλο υλικό. Τη διοίκηση των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων ανέλαβε ουσιαστικά ο στρατηγός Βαν Φλιτ, που έφτασε στην Ελλάδα το Φλεβάρη του 1948 ως επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής. Ήταν αυτός, που μερικά χρόνια αργότερα, ο και τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας, Π. Κανελλόπουλος, τον προσφώνησε με τα λόγια: "Στρατηγέ, καλώς ήρθατε στο σπίτι σας"! Και δείχνοντας το ελληνικό στρατιωτικό άγημα, πρόσθεσε: "Ιδού ο στρατός σας"! Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, στρατηγός Μάρσαλ, που ήρθε στην Αθήνα, στα τέλη του 1948, αξίωσε το σχηματισμό ευρείας αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης απ' όλα τα αστικά κόμματα, για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του ΔΣΕ. Μια τέτοια κυβέρνηση δε σχηματίστηκε αμέσως, γιατί ορισμένοι πολιτικοί αρχηγοί αρνούνταν κατ' αρχάς τη συμμετοχή τους. Αργότερα, όμως, το δεύτερο δεκαήμερο του Γενάρη, υπέκυψαν στις πιέσεις των Αμερικανών και ορκίστηκε νέα κυβέρνηση Σοφούλη, στην οποία πήραν μέρος, εκτός του Κ. Τσαλδάρη, και οι Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελόπουλος, που αρνούνταν ως τότε. Επίσης πήραν μέρος οι Σπ. Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ. Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευάγ. Αβέρωφ και άλλοι πολιτικοί παράγοντες. Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων διορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπάγος, που του ανέθεσαν την αποφασιστική αναμέτρηση με το ΔΣΕ και την οριστική συντριβή του. Η άρχουσα τάξη και οι πάτρωνές της ήταν έτοιμοι για την τελική, κρίσιμη μάχη. Π. Κανελλόπουλος
Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο Μια μαρτυρία για τη συγκρότηση και τα πρώτα βήματα των "καταδιωκομένων αγωνιστών" στις βουνοκορφές του Γράμμου Δημοσιεύουμε σήμερα ένα σημείωμα του αναγνώστη μας Νίκου Ζάγκαλη, σχετικά με τις συνθήκες, μέσα στις οποίες βγήκε η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στο χώρο της Ηπείρου, τη σύνθεσή της και άλλες χρήσιμες ιστορικά πληροφορίες. "Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας παραδώσαμε τα τιμημένα όπλα μας και γυρίσαμε στα χωριά μας, κάνοντας σχέδια για το μέλλον. Άλλος να
ερωτευτεί και άλλος να παντρευτεί, άλλος να πάει να σπουδάσει και άλλος να δουλέψει στα χωράφια του. Άλλος να ψάξει για δουλιά και να ταξιδέψει. Κυρίως το τελευταίο, για μας τους Ηπειρώτες, αφού αυτή ήταν και είναι η μοίρα μας. Η πολιτεία την είχε και την έχει εγκαταλειμμένη την "εύανδρο Ήπειρο". Δε μας άφησαν, όμως, να πραγματοποιήσουμε τα σχέδιά μας. Οι συνεργάτες των καταχτητών γρήγορα μετατράπηκαν σε εθνικόφρονες και σε εκτελεστικά όργανα των "συμμάχων" και αμέσως μετά τη Βάρκιζα άρχισαν ενάντιά μας έναν ακήρυκτο εμφύλιο πόλεμο. Εμείς, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, δεν πολεμήσαμε τους φασίστες καταχτητές, για να σκύψουμε το κεφάλι στην άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, στους Aγγλοαμερικανούς επεμβασίες. Έτσι, άοπλοι και κυνηγημένοι πήραμε πάλι τα βουνά και τα λαγκάδια, για να φυλάξουμε το κεφάλι μας για ένα χρόνο και κάτι. Η αντοχή, όμως, είχε ορισμένα όρια. Έτσι, το καλοκαίρι του 1946, βρεθήκαμε καταδιωκόμενοι στο Δυτικό Γράμμο 17 Ηπειρώτες και αποτελέσαμε την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο. Μια άλλη ομάδα, που υπήρχε νωρίτερα, με επικεφαλής τον Λεωνίδα Ράφτη εξοντώθηκε, ο δε Λεωνίδας πιάστηκε, πέρασε Στρατοδικείο στα Γιάννινα και εκτελέστηκε. Η ομάδα αποτελούνταν από τους παρακάτω: 1. Ράφτης Κώστας (Νεμέρτσικας) από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου 2. Κοντοπάνος Φώτης (Αννίβας) από τα Δολιανά Πωγωνίου 3. Παπαδόπουλος Βαγγέλης (Φωκάς) από τα Γιάννινα 4. Σκέβης Σπύρος από το Λιά Φιλιατών 5. Λεπενιώτης Παναγιώτης από τη Βύσανη Πωγωνίου 6. Πέτρου Τάκης από τα Δολιανά Πωγωνίου 7. Καραντάνης Μήτσος από τα Δολιανά Πωγωνίου 8. Λαϊνάς Σπύρος από την Καρδίτσα 9. Ζάγκαλης Νίκος από τις Δρυμάδες Πωγωνίου 10. Κερλεγκίτσης Γιώργος από τη Χρυσόραχη 11. Νάστος Βασίλης από το Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου 12. Ευαγγέλου Βασίλης από την Κόνιτσα 13. Λιόντος Στράτος από τη Ζίτσα 14. Σταβρίδης Βασίλης από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου 15. Βρυσάκης Σιάτρας από τη Ζίτσα 16. Μάτσης Γιώργος από τις Νεγράδες 17. Ένας νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο, που ήρθε σε μας, μια δυο μέρες πριν τραυματιστεί και δε θυμάμαι το όνομά του. Διοίκηση της ομάδας ήταν ο Νεμέρτσικας και ο Αννίβας, οι δε Φωκάς και Σκέβης ήταν ομαδάρχες. Λίγο αργότερα, στην περιοχή της Ηπείρου, εμφανίστηκαν οι ομάδες του Πετρίτη, του Παλιούρα και του Κίρλα.
Η πρώτη μάχη Στις 15 Σεπτέμβρη 1946 ένα απόσπασμα χωροφυλάκων και Μάυδων επέδραμαν στο χωριό Αετομηλίτσα (Ντέντσικο) και άρπαξαν αρκετούς κατοίκους του χωριού (Βλάχους) και τους πήγαν στην Πυρσόγιαννη, όπου και τους φυλάκισαν. Σ' εμάς, που ήμασταν κάπου στην Αρένα, ήρθε σύνδεσμος από το χωριό και μας ενημέρωσε. Γρήγορα αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την Πυρσόγιαννη, για να απελευθερώσουμε τους φυλακισμένους, πριν τους πάνε στην Κόνιτσα. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιαννούλη, που είχε ένα τμήμα μεγαλύτερο από το δικό μας. Πάρθηκε απόφαση ο Γιαννούλης, να πιάσει πλαγιοφυλακές κι εμείς να κάνουμε επίθεση στο σταθμό.
Όλη τη νύχτα, 15 προς 16 Σεπτέμβρη 1946, κάναμε γρήγορα πορεία προς την Πυρσόγιαννη. Τα χαράματα βρεθήκαμε στο ύψωμα του Αη Λιά, κοντά στο χωριό. Όμως, γίναμε αντιληπτοί από το σταθμό χωροφυλακής και άρχισαν να μας βάλλουν με αυτόματα και οπλοπολυβόλα. Για μας ήταν η πρώτη μάχη, μετά τις μάχες στον ΕΛΑΣ, όμως τα 3/4 της ομάδας ήταν αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Έτσι, με μαστοριά ριχτήκαμε στην επίθεση 17 άτομα ενάντια σε 50 περίπου οχυρωμένους. Με άλματα φτάσαμε μέχρι την εκκλησία της Πυρσόγιαννης και καλυμμένοι από τον αυλόγυρο χτυπούσαμε το σταθμό, που ήταν κάτω από την εκκλησία και μας χώριζε ένας χωριάτικος δρόμος. Στη διάρκεια της μάχης σκοτώθηκε από σφαίρα στο μέτωπο ο Κερλεγκίτσης Γιώργος και ύστερα από λίγο τραυματίστηκε στον ώμο ο νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο. Οι απώλειες αυτές μας έκαναν πιο αποφασιστικούς και ρίχνοντας μια σειρά χειροβομβίδες ορμήσαμε πάνω στο σταθμό. Οι χωροφύλακες δεν άντεξαν την επίθεσή μας και εγκατέλειψαν το σταθμό, τρέχοντας τον κατήφορο προς τον Σαραντάπορο. Εκεί, όμως, τους περίμενε πλαγιοφυλακή του Γιαννούλη, οπότε εμείς από πάνω και του Γιαννούλη το τμήμα από κάτω, τους αποδεκατίσαμε. Δε θυμάμαι ακριβώς τι απώλειες είχαν. Ξέρω, όμως, ότι εκεί σκοτώθηκε ο διοικητής τους Κούρκουλας. Ανοίξαμε το υπόγειο και απελευθερώσαμε τους Ντεντσικιώτες. Η χαρά τους δεν περιγράφεται. Τους ξεπροβοδίσαμε για το χωριό τους και τους δώσαμε και τον τραυματία μας. Ύστερα, θάψαμε με ομοβροντίες τον σκοτωμένο σύντροφό μας, Καρλαγκίτση Γιώργο. Έτσι, ξεκίνησε την πολεμική της δραστηριότητα η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο, που μετέπειτα αναπτύχθηκε σε Αρχηγείο Ηπείρου και τελικά σε VIII Μεραρχία του ΔΣΕ.
Η κατοπινή πορεία των πρωτεργατών Από την πλευρά μου, θα ήταν ασέβεια να μην πω τι απέγιναν αυτοί οι πρωτεργάτες της ένδοξης VIII Μεραρχίας, της μεραρχίας της Μουργκάνας, που πολλές φορές ο αντίπαλος - με κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις προσπάθησε να την εξοντώσει ή τουλάχιστον να τη διαλύσει. Όμως, πάντα έσπαγε τα μούτρα του, με τεράστιες γι' αυτόν απώλειες. Ένας μόνο τέλειωσε άδοξα, ο Αννίβας. Φαίνεται, πως δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες, γιατί ύστερα από λίγες μέρες από τη μάχη της Πυρσόγιαννης, πέφτοντας σε ενέδρα, δεν άντεξε και σήκωσε τα χέρια, ενώ δυο παλικάρια, ο Πέτρου Τάκης και ο Σταβρίδης Βασίλης πολέμησαν, ώσπου σκοτώθηκαν. Όλοι οι άλλοι, με συνέπεια κουβάλησαν το σταυρό του Γολγοθά, που εκφράζονταν σε τρία χρόνια ένοπλης πάλης, σε δεκαετίες πολιτικής προσφυγιάς, σε επαναπατρισμό στα γεράματα, με τεράστια προβλήματα επιβίωσης. Ο Νεμέρτσικας και ο Φωκάς, συνταγματάρχες του ΔΣΕ, έγιναν κατά περιόδους διοικητές της Μεραρχίας. Και οι δυο τους πέθαναν στην προσφυγιά. Τιμώντας τη μνήμη τους λέω ότι πέθαναν κομμουνιστές, αν και βρέθηκαν έξω από το Κόμμα, εξαιτίας των ιδιόμορφων καταστάσεων, που είχαν δημιουργηθεί στη δεκαετία του '50. Ο Σκέβης Σπύρος, διοικητής ταξιαρχίας, σκοτώθηκε συνταγματάρχης και τιμημένος στο Γράμμο, το 1949. Ο Λεπενιώτης Παναγιώτης ήταν πολιτικός επίτροπος της Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης. Τώρα ζει στη Μόσχα, σε μεγάλη ηλικία. Ο Καραντάνης Μήτσος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, ήταν στο επιτελείο της Μεραρχίας. Τώρα ζει στο χωριό του, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Λαϊνάς Σπύρος, λοχαγός του ΔΣΕ, διοικητής λόχου πέθανε πριν μερικά χρόνια στην Τασκένδη. Ο Ζάγκαλης Νίκος, ταγματάρχης του ΔΣΕ,
διοικητής των τμημάτων σαμποτέρ της Μεραρχίας. Ζει στην Αθήνα και αυτός, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Νάστος Βασίλης, λοχαγός - διοικητής λόχου σκοτώθηκε στο Γράμμο το 1949. Ο Λιόντος Στράτος, πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ, ζει σήμερα στο χωριό του, Ζίτσα. Δεν ξέρω τι έχουν απογίνει, οι Ευαγγέλου Βασίλης, που ήταν στην Τασκένδη και οι Βρυσάκης Σ. και Μάτσης Γ. Αυτοί οι απλοί άνθρωποι, που ήταν δάσκαλοι, αγρότες, εργάτες, μαθητές μπήκαν μπροστά και έδωσαν και δίνουν - όσοι είναι ακόμη ζωντανοί - ό,τι είχαν και δεν είχαν για την κοινωνική δικαιοσύνη". Νίκος ΖΑΓΚΑΛΗΣ ΥΓ. Εάν υπάρχει κάποια ανακρίβεια σε ό,τι έγραψα, δεν έγινε από πρόθεση, αλλά απλά, ο χρόνος αδυνατίζει τη μνήμη *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 52ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 01-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Η δολοφονία του Τζορτζ Πολκ Μια υπόθεση, που συντάραξε το δημοσιογραφικό κόσμο και αποκάλυψε την ωμότητα του μοναρχοφασιστικού καθεστώτος και των ιμπεριαλιστών πατρώνων του Στις 16 Μάη του 1948, ανακαλύφθηκε στο θαλάσσιο χώρο της Θεσσαλονίκης το πτώμα του Τζορτζ Πολκ, γνωστού Αμερικανού δημοσιογράφου, ανταποκριτή για την Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή του ραδιοφωνικού δικτύου της Νέας Υόρκης, CBS. Το πτώμα βρήκε ο βαρκάρης Λάμπρος Αντώναρος, καθώς έκανε μια συνηθισμένη διαδρομή με τη βάρκα του. Πολύ γρήγορα, πιστοποιήθηκε ότι επρόκειτο περί δολοφονίας και το γεγονός αυτό έδωσε αμέσως άλλες διαστάσεις στην όλη υπόθεση. Η είδηση έκανε τον κύκλο ολόκληρου του κόσμου και προκάλεσε πραγματικό σάλο, ιδιαίτερα μέσα στο δημοσιογραφικό κόσμο. Ο φιλελεύθερος Αμερικανός δημοσιογράφος Πολκ, που συχνά επέκρινε το αντιδραστικό καθεστώς της Ελλάδας, έφτασε στη Θεσσαλονίκη Ο Τζορτζ Πολκ γύρω στις 9 του Μάη σαν πολεμικός ανταποκριτής και σκόπευε να φύγει από τη χώρα μας και να επιστρέψει στις ΗΠΑ, γύρω στις 20 του Μάη. Στο δωμάτιό του, στο ξενοδοχείο "Αστόρια" της Θεσσαλονίκης, βρέθηκε ένα γράμμα που φανέρωσε πως είχε τη φιλοδοξία να φτάσει μέχρι το Αρχηγείο του ΔΣΕ, που έδρευε κάπου στη Βόρεια Ελλάδα και να συναντηθεί με τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη. Στις 16 Μάη 1948, λίγες ώρες μετά την ανακάλυψη του πτώματός του, ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός, Θεμ. Σοφούλης, δήλωνε: "Αποτελεί ζήτημα τιμής διά την Ελλάδα η ταχεία ανακάλυψις των δραστών και των αιτίων του αποτρόπαιου τούτου εγκλήματος. Η κυβέρνησις θέλει καταβάλει πάσαν προσπάθειαν προς ανάκαλυψιν των δολοφόνων και την αμείλικτον αυτών τιμωρίαν. Ήδη, επελήφθην προσωπικώς του ζητήματος και
έδωσα εντολήν όπως κινητοποιηθεί ολόκληρος η αστυνομία της χώρας διά την ανακάλυψιν των εγκληματιών". Η ανάκριση όμως, που άρχισε πράγματι αμέσως μετά τις δηλώσεις του τότε πρωθυπουργού Θεμ. Σοφούλη την εργασία της, μέσα σε μια ατμόσφαιρα μεγάλης και πολύπλευρης συγκίνησης, πολύ γρήγορα, βρέθηκε σε απόλυτο αδιέξοδο. Η κυβέρνηση της Αθήνας προσπαθούσε να ρίξει την ευθύνη στο ΚΚΕ, και συγκεκριμένα στα στελέχη του: Αδάμ Μουζενίδη και Βαγγέλη Βασβανά, ενώ το ΚΚΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, με δηλώσεις τους, κατάγγελναν σαν υπεύθυνη για τη δολοφονία του Πολκ, την ειδική Ασφάλεια της Θεσσαλονίκης. Στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", μηνιάτικο στρατιωτικό - πολιτικό όργανο του Γεν. Αρχηγείου του ΔΣΕ (τεύχος 6 του 1948), διαβάζουμε: "Όπως κατάγγειλε με δηλώσεις του ο υπουργός των Εσωτερικών συν. Ιωαννίδης και όπως γίνεται κάθε μέρα και πιο φανερό, ο Πολκ δολοφονήθηκε από τους εγκληματίες της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, για να μην έρθει στην Ελεύθερη Ελλάδα και για να αποδοθεί η δολοφονία του στους δημοκρατικούς. Η σκηνοθεσία, όμως, χρεοκόπησε πανηγυρικά και οι εγκληματίες, υπόδικοι μπρος στην παγκόσμια κοινή γνώμη, προσπαθούν τώρα να σκεπάσουν το έγκλημά τους. Αυτό τους ξεσκεπάζει πιο πολύ". Ταυτόχρονα, οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι ζητούσαν κάποιου "ένοχου" την κεφαλήν επί πίνακι, ενώ το αμερικανικό κράτος ενδιαφερόταν για τον αντικομμουνιστικό αγώνα.
Οι ανακρίσεις Μέσα σ' αυτό το κλίμα, η ανάκριση αδυνατούσε να εξηγήσει το πώς μπόρεσε να γίνει ο φόνος. Όλα τα δεδομένα έδειχναν πως επρόκειτο για φόνο εκ προμελέτης και όλα τα στοιχεία της ανάκρισης φανέρωναν πως ο Πολκ δεν είχε προμελετήσει να πάει στο Αρχηγείο του ΔΣΕ και δεν είχε κλείσει συμφωνία πάνω στο θέμα αυτό, με κανέναν και με την έννοια τούτη σκοτώθηκε τυχαία. Στην παραπάνω όμως αντίφαση, υπήρχε εξήγηση, η οποία και δεν Στο μέσο της φωτογραφίας ο στρατιωτικός άργησε να γίνει γνωστή στους ακόλουθος της αμερικανικής πρεσβείας στην αρμόδιους. Η υπόθεση Πολκ Αθήνα συνταγματάρχης Χ. Σμιθ, κύριος οργανωτής έφερε στην επιφάνεια το πώς οι της συνωμοσίας εναντίον του Πολκ. Από αριστερά του ο υπουργός Τύπου και Πληροφοριών Μ. Αιλιανός, ο σκοπιμότητες αεροπορικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ αγγλοαμερικανικού Μπέργκβιστ, ο Γουλόπουλος, ο Σμιθ, ο Κ. Τσάτσος, ανταγωνισμού στη Μέση ο ναυτικός ακόλουθος Σάντερλαντ με πολιτική και της ενδυμασία και ο υπουργός Εργασίας επί Μεταξά Ανατολή Δημητράτος αγγλοαμερικανικής αλληλεγγύης στον αντικομμουνιστικό αγώνα, εμπόδισαν να έρθει στο φως η αλήθεια. Εξαιτίας των παραπάνω σκοπιμοτήτων, η ανάκριση δεν μπόρεσε να προχωρήσει στο σωστό δρόμο. Θα μπορούσε, βέβαια, να κλείσει η όλη υπόθεση, αποδίδοντας το φόνο σε αγνώστους, που δε στάθηκε δυνατό να βρεθούν, αλλά η Αμερική και η άκρα Δεξιά στην Ελλάδα δεν μπορούσαν να
ησυχάσουν. Χρειάζονταν μια λύση αντικομμουνιστική. Έτσι, μετά από ανακρίσεις μερικών μηνών, που δεν κατάφερναν να βρουν στοιχεία προς καμιά κατεύθυνση, είτε ερευνούσαν όλες τις πιθανές κατευθύνσεις και εκδοχές, είτε όχι, οι αξιωματούχοι της αμερικανικής πλευράς, δρώντας, κυρίως μέσω εκπροσώπων του αμερικανικού Τύπου, έπεισαν - με τη μια ή την άλλη μορφή πίεσης - τους αξιωματούχους της ελληνικής πλευράς ότι ήταν σημαντικό για την εξέλιξη των αμερικανο-ελληνικών, αλλά και των αμερικανο-βρετανικών σχέσεων, να συλληφθεί ένας "ένοχος" και να δικαστεί για τη δολοφονία του Τζορτζ Πολκ. Ο Κώστας Χατζηαργύρης, στο βιβλίο του "Η υπόθεση Πολκ", αναφέρεται σε τέσσερις βασικές φάσεις της ανάκρισης. Συγκεκριμένα: "Υπήρξε η ελληνική ανακριτική φάση στη Θεσσαλονίκη, που κάλυψε το δεύτερο μισό του μήνα Μάη. Ακολούθησε η ελληνική ανακριτική φάση στην Αθήνα, που κράτησε τον Ιούνη. Άρχισε παράλληλα κι αποκορυφώθηκε τον Ιούλη η φάση της αμερικανικής επέμβασης με κεντρικό μοτίβο την απαίτηση να βρεθεί και να συλληφθεί οπωσδήποτε ένας κάποιος ένοχος, για το φόνο. Και κλιμακώθηκε η όλη διαδικασία τον Αύγουστο του 1948, με τη σύλληψη και τις "ομολογίες" του Γρηγόρη Στακτόπουλου". Κατά την πρώτη ανακριτική φάση της Θεσσαλονίκης (δεύτερο μισό του Μάη), όταν έγιναν γνωστά ορισμένα στοιχεία για την εξαφάνιση του δημοσιογράφου Πολκ από το ξενοδοχείο, την αποστολή της ταυτότητάς του στο Γ` Αστυνομικό Τμήμα Θεσσαλονίκης κ.ά., η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση στιγμάτιζε τους δολοφόνους του Αμερικανού δημοσιογράφου.
Η συγκάλυψη της αλήθειας Στην εφημερίδα "Εξόρμηση", όργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, την 1η του Ιούνη 1948, γράφονταν: "Η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζ. Πολκ έφερε σε δύσκολη θέση την ψευτοκυβέρνηση των δολοφόνων. Είχαν οργανώσει τη δολοφονία με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν εύκολα να την αποδώσουν στους δημοκρατικούς. Γι' αυτό είχαν κανονίσει να σταλεί η ταυτότητα του Πολκ στην Ασφάλεια, ώστε να δημιουργηθεί η εντύπωση πως ο Πολκ κατόρθωσε να περάσει στους αντάρτες και, επομένως, εκεί εξαφανίστηκε δολοφονημένος. Είχαν, επίσης, κανονίσει να εξαφανιστεί το πτώμα. Η τύχη τα 'φερε να ξεβράσει η θάλασσα το πτώμα προς στην παραλία της Σαλονίκης. Έτσι, δεν μπορούσαν πια να πουν πως είχε περάσει στους αντάρτες. Δοκίμασαν αμέσως με τις φυλλάδες τους και με δηλώσεις ψευτοϋπουργών, να σκηνοθετήσουν την ενοχή των "κομμουνιστών" στη στυγερή δολοφονία. Μα, στο μεταξύ, οι ξένοι δημοσιογράφοι και η κοινή γνώμη της Αμερικής, κατάπληκτοι μπροστά στην άτιμη αυτή πράξη, ενδιαφέρθηκαν και ξεσκέπασαν την προσπάθεια αυτή. Στη Σαλονίκη έφτασαν δημοσιογράφοι και ντετέκτιβ (ιδιωτικοί αστυνομικοί), που άρχισαν τις δικές τους έρευνες. Η σπείρα των δολοφόνων δυσκολεύτηκε έτσι να βάνει μπροστά τη σκηνοθεσία της. Μοναδική της ελπίδα είναι πια να συγκαλύψει τους δολοφόνους και να μπερδέψει τις ανακρίσεις. Αυτό και κάνει, παρ' όλες τις δηλώσεις του Σοφούλη πως είναι τάχα ζήτημα τιμής η ανακάλυψη των δολοφόνων. Όλα τα μέχρι τώρα στοιχεία είναι συντριπτικά για τους δολοφόνους. Οι δηλώσεις του υπουργού Εσωτερικών συναγ. Ιωαννίδη αποδείχνουν αδιάψευστα πως ο Πολκ δολοφονήθηκε από τη σπείρα των δολοφόνων που δρα στη Σαλονίκη, κάτω από την καθοδήγηση της Ασφάλειας, για να ματαιωθεί ο ερχομός του Πολκ στην Ελεύθερη Ελλάδα. Οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι αποφάσισαν να στείλουν στην Ελλάδα επιτροπή για να παρακολουθήσει τις ανακρίσεις. Τρομοκρατημένοι μπροστά στον
κίνδυνο να αποκαλυφτούν οι δράστες και η ενοχή τους, η ψευτοκυβέρνηση της Αθήνας ζήτησε από το αμερικανικό υπουργείο των Εξωτερικών, να εμποδίσει τον ερχομό της επιτροπής των δημοσιογράφων, πράγμα που έγινε. Έτσι, ελπίζουν να σκεπάσουν την υπόθεση. Μα, άδικα πασχίζουν. Και το νέο τους έγκλημα, αργά ή γρήγορα, θα αποκαλυφθεί. "Το αίμα θα πνίξει τους δολοφόνους". Όπως απέδειξαν οι νεότερες έρευνες, τον Τζορτζ Πολκ σκότωσε ο Άγγλος πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ράνταλ Κόουτς, ο οποίος και υπηρετούσε ως πρόξενος της Μ. Βρετανίας στη Θεσσαλονίκη. Την υπόθεση σκέπασαν τότε οι ελληνικές και οι αμερικανικές αρχές. Στην εισαγωγή του βιβλίου του "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα", ο Φ. Οικονομίδης σημειώνει, σχετικά με την υπόθεση Πολκ: "Σήμερα, για πρώτη φορά, μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, αποκαλύπτεται ότι πίσω από τη δολοφονία του Πολκ κρύβονται οι αμερικανικές στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες, σε συνεργασία με τμήματα του ελληνικού και βρετανικού στρατιωτικού κατεστημένου. Κύριος οργανωτής της συνωμοσίας εναντίον του Πολκ ήταν ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, συνταγματάρχης του αμερικανικού ΓΕΣ, Χάρβι Σμιθ".
Ο Πολκ θύμα του αντικομμουνισμού Όσοι ασχολήθηκαν και ασχολούνται με την υπόθεση Πολκ προσπαθούν να δώσουν απάντηση στο ερώτημα: Τι ήταν αυτό που επέτρεψε στις ελληνικές, τις αμερικανικές και τις βρετανικές αρχές, να συνεργαστούν τελικά, παρά τις επί μέρους αντιθέσεις τους, στην προώθηση μιας απεχθούς λύσης σ' ένα "ανεξιχνίαστο" έγκλημα και μετά να κουκουλώσουν αυτή τη λύση, ώστε να παραμείνει συγκαλυμμένη επί τόσα χρόνια; Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα βρίσκεται στο γεγονός ότι και οι τρεις κυβερνήσεις (Ελλάδα - ΗΠΑ - Βρετανία), είχαν μια κοινή αντίληψη περί κοινού συμφέροντος απέναντι σ' έναν κοινό εχθρό, τον κομμουνισμό. Την εποχή εκείνη στην Ευρώπη και σ' όλον τον κόσμο, επικρατούσε το ψυχροπολεμικό κλίμα. Στην Ελλάδα, μαινόταν ένας αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος. Οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές, που είχαν αντικαταστήσει τους Άγγλους, προσπαθούσαν να συντρίψουν το λαϊκο-δημοκρατικό κίνημα. Ο αντικομμουνισμός, κυριολεκτικά, οργίαζε. Το κίνημα συμπαράστασης προς τις προοδευτικές δημοκρατικές δυνάμεις της Ελλάδας έπαιρνε όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στην Ευρώπη και σ' όλο τον κόσμο. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1948, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) δήλωνε ότι ήταν πάντα έτοιμη να δεχτεί και να ενθαρρύνει οποιαδήποτε πρωτοβουλία και από οποιαδήποτε πλευρά, που θα έτεινε να βοηθήσει να βρει η Ελλάδα τον εαυτό της και την ησυχία της. Ζητούσε επίμονα να παύσει να χύνεται στην Ελλάδα αίμα, επειδή αυτό ήθελαν οι ξένοι ιμπεριαλιστές και η ντόπια αντίδραση. Ζητούσαν να σταματήσουν οι δολοφονίες, οι εκτελέσεις και οι σφαγές των λαϊκών αγωνιστών. Ο δημοσιογράφος Πολκ, θέλοντας να συμβάλει στο σταμάτημα του εμφυλίου πολέμου και στη συμφιλίωση του ελληνικού λαού, σκόπευε να πάει στο βουνό, να έρθει σε επαφή με την ηγεσία του ΔΣΕ και να ενημερώσει την αμερικανική και την παγκόσμια δημοκρατική γνώμη για τις προθέσεις και τις επιδιώξεις της ΠΔΚ, σχετικά με τη λύση του ελληνικού δράματος. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, έπρεπε να βγει από τη μέση ο Πολκ και, ταυτόχρονα, η ευθύνη για το έγκλημα να αποδοθεί στους κομμουνιστές. Η ενοχοποίηση των κομμουνιστών ικανοποιούσε τις αμερικανικές απαιτήσεις
και διασφάλιζε την πραγματοποίηση του προγράμματος βοήθειας ενάντια στον κοινό εχθρό. Συνεπώς, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ υπήρξε ένα από τα τραγικά θύματα της αντικομμουνιστικής εκστρατείας που είχε εξαπολυθεί την εποχή εκείνη στην Ελλάδα από την ντόπια αντίδραση και τους Αμερικανούς και τους Άγγλους πάτρωνές της. *Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα" και από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 53ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 03-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 07
Η εβδομηνταήμερη εποποιία στη Βόρεια Πίνδο Η μεγάλη μάχη του Γράμμου 14/6 - 21/8/1948 Η μεγάλη μάχη του Γράμμου, στη Βόρεια Πίνδο, κράτησε σχεδόν 70 μέρες. Άρχισε στις 14 Ιούνη του 1948 και τελείωσε, με τον περίφημο ελιγμό των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Βίτσι, στις 20 προς 21 Αυγούστου του ίδιου έτους. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε διάρκεια και σκληρότερο, από την άποψη των συγκρούσεων που έλαβαν χώρα, πολεμικό γεγονός σ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, που - αν μη τι άλλο χρεοκόπησε στην κυριολεξία όλους τους ισχυρισμούς και την προπαγάνδα της ντόπιας αντίδρασης και των ξένων αφεντικών της, που υποστήριζαν ότι ο ΔΣΕ δεν ήταν πραγματικός εθνικοαπελευθερωτικός - επαναστατικός στρατός, αλλά μερικές συμμορίες κατσαπλιάδων. Η ντόπια και ξένη αντίδραση οργάνωσαν αυτή τη μεγάλη εκστρατεία στη Βόρεια Πίνδο με στόχο την οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Η εκστρατεία στηρίχτηκε στο στρατηγικό σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ", η επωνυμία του οποίου φανερώνει και τον στόχο που είχαν, με την εφαρμογή του, αυτοί που το συνέταξαν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού στη Ρούμελη (15/4 - 3/5/1948) είχε την επωνυμία "Χαραυγή", θέλοντας να συμβολίσει τη χαραυγή της νίκης των αντιπάλων του ΔΣΕ. Συνεπώς, η επιχείρηση "ΚΟΡΩΝΙΣ" που ακολούθησε στη Βόρεια Πίνδο σήμαινε την κορωνίδα αυτής της... νίκης.
Τι προέβλεπε το σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ" Βάσει του σχεδίου "ΚΟΡΩΝΙΣ" η διάρκεια των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού στη Β. Πίνδο θα ήταν 3, το πολύ 4 εβδομάδες. Δηλαδή από 21 έως 28 μέρες. Στόχος η "εξάρθρωση στην περιοχή Γράμμου του
Συμμοριακού ελέγχου με πλήρη συντριβή κι εξόντωση των εκεί συμμοριακών συγκροτημάτων. Σε συνέχεια εγκατάσταση στο Γράμμο των εθνικών δυνάμεων προς παρεμπόδιση ξανά μόλυνσής του από συμμορίτες". Το σχέδιο προέβλεπε τρεις φάσεις επιχειρήσεων: Η πρώτη φάση αφορούσε προκαταρκτικές ενέργειες για βελτίωση των βάσεων εξόρμησης των μεραρχιών του κυβερνητικού στρατού. Η δεύτερη φάση προέβλεπε γρήγορες ισχυρές επιθετικές κινήσεις κατά μήκος των αλβανικών συνόρων και από τις δύο κατευθύνσεις για απαγόρευση διαφυγής του ΔΣΕ στην Αλβανία. Ο χρόνος πραγματοποίησης αυτού του "φράγματος" προβλεπόταν για τρεις ημέρες. Τέλος, η τρίτη φάση προέβλεπε τη διατήρηση του φράγματος αποκοπής του ΔΣΕ από τη μεριά της Αλβανίας και διείσδυση του κυβερνητικού στρατού στο εσωτερικό του Γράμμου "προς απηνή δίωξη κι εξόντωση των συμμοριτών". Το σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ", στην πορεία των επιχειρήσεων δέχτηκε απανωτές τροποποιήσεις και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος λέει συγκεκριμένα γι' αυτό το σχέδιο: "Δε γνωρίζω ποιος είναι ο κυριώτερος υπεύθυνος του σχεδίου επιχειρήσεων του Γράμμου του 1948. Όμως δικαίως, οι αγωνιζόμενοι αξιωματικοί έδωκαν εις το σχέδιον τούτο την ονομασίαν "Νηπιώδες". Πράγματι, είνε απαράδεκτος η αναφερόμενη εις το σχέδιον τούτο διατύπωσις ότι εντός 24ώρου (Σημ. "Ρ": Ο Τσακαλώτος κάνει λάθος. Το σχέδιο μιλάει για τρεις μέρες) η IX Μεραρχία (Μανιδάκη) από της Ηπείρου και η XV μεραρχία (Λάιου) από Δυτ. Μακεδονίας θα ηνούντο εις την κορυφήν του Γράμμου, κινούμεναι σχεδόν παραλλήλως των Αλβανικών συνόρων... Το νηπιώδες σχέδιον έλαβε την εκδίκησίν του. Αι Μεραρχίαι, όχι μόνο δεν ηνώθησαν εντός 24ώρου αλλά ποτέ. Η μάχη αυτή θα στοιχίσει εις το έθνος υπέρ τας 14.000 εκτός μάχης" (Θρ. Τσακαλώτου: "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδας", τόμος β`, σελ 123 και 125).
Ο συσχετισμός δυνάμεων σε επίπεδο ηγεσίας Εξετάζοντας το συσχετισμό δυνάμεων που συγκρούστηκαν στη Βόρεια Πίνδο το 1948, έχει αξία να αναφερθούμε στις ηγεσίες του κυβερνητικού στρατού και του ΔΣΕ, γιατί αποτελούν συστατικό στοιχείο αυτού του συσχετισμού που μας βοηθάει να τον κατανοήσουμε ολοκληρωμένα. Η ηγεσία του κυβερνητικού στρατού: Το ανώτατο κλιμάκιό της αποτελούσαν οι: - Γιαντζής Δημήτριος, αντιστράτηγος, αρχηγός του ΓΕΣ. - Σακελαρίου Πέτρος, υποναύαρχος, αρχηγός του ΓΕΝ. - Μυτιληναίος Χρήστος, σμήναρχος, αρχηγός του ΓΕΑ. - Βαν Φλιτ, υποστράτηγος, αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής. - Τζέκινς, υποστράτηγος, υπαρχηγός της Αμερικάνικης Στρατιωτικής Αποστολής. - Ντάουν, υποστράτηγος, αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.
Αρχηγός όλου αυτού του στρατιωτικού επιτελικού οργάνου ήταν ο Βαν Φλιτ. Το αμέσως κατώτερο κλιμάκιο της στρατιωτικής ηγεσίας αποτελούσαν οι: - Θρ. Τσακαλώτος, αντιστράτηγος, διοικητής του Α` Σώματος Στρατού. - Παν. Καλογερόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Β` Σώματος Στρατού, ο οποίος και αντικαταστάθηκε από τις 5/8/1948 από τον αντιστράτηγο Στ. Κιτριλάκη. - Θεοδ. Γρηγορόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Γ` Σώματος Στρατού. Διοικητές των μεραρχιών που πήραν μέρος στη μάχη ήταν: της I Μεραρχίας ο υποστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος, της ΙΙ ο υποστράτηγος Ν. Παπανικολάου, της VIII ο υποστράτηγος Α. Μπαλοδήμος, της IX ο υποστράτηγος Στ. Μανιδάκης, της X ο υποστράτηγος Ευθ. Βασιλάς και της XV ο υποστράτηγος Δ. Λάιος. Η ηγεσία του ΔΣΕ: Η ανώτατη ηγεσία του ΔΣΕ αποτελούνταν από τους Μ. Βαφειάδη αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού, Β. Μπαρτζιώτα πολιτικό επίτροπο του Γενικού Αρχηγείου και φυσικά τον Ν. Ζαχαριάδη ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη Βόρεια Πίνδο έδρασαν ουσιαστικά δύο μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ που στην πραγματικότητα ήταν δύο ελαφριές μεραρχίες πεζικού: Οι δυνάμεις του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας (ΑΔΜ) και η 670 Μονάδα. Διοικητής του ΑΔΜ ήταν ο Β. Γκανιάτσος (Χείμαρρος). Ουσιαστικός, όμως, διοικητής ήταν ο Δ. Βλαντάς, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ο οποίος είχε, τότε, στο ΑΔΜ τα καθήκοντα που πολιτικού επιτρόπου. Διοικητής της 670 Μονάδας ήταν ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας. Διοικητές των ταξιαρχιών του ΑΔΜ ήταν: Ο Ηλίας Ρούνης (Μπαρμπαλιάς) της 107 Ταξιαρχίας, ο Γ. Γεωργιάδης της 14ης Ταξιαρχίας, ο Δ. Σιωμάδης της Ταξιαρχίας της Δημοκρατικής Νεολαίας και ο Δ. Ζυγούρας (Παλαιολόγος) της 16ης Ταξιαρχίας. Στην 670 Μονάδα διοικητές των Ταξιαρχιών ήταν οι εξής: Στην 102 Ταξιαρχία ο Γ. Γιαννούλης, στην 103 ο Α. Ρόσιος (Υψηλάντης) και στην 105 ο Παύλος Τομπουλίδης. Στα μέσα του Ιούλη το μέτωπο του Γράμμου ενίσχυσε και η 123 Θεσσαλική Ταξιαρχία με διοικητή τον Μ. Παπαδάμο (Φεραίος). Επιτελάρχης του ΓΑ του ΔΣΕ ήταν ο Στ. Παπαγιάννης, επιτελάρχης του ΑΔΜ ήταν ο Β. Βενετσανόπουλος και της 670 Μονάδας ο Γ. Καλιανέσης και στη συνέχεια ο Ν. Θεοχαρόπουλος (Σκοτίδας). Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού αποτελούνταν από επαγγελματίες υψηλόβαθμους στρατιωτικούς οι οποίοι είχαν την ενίσχυση - και βρίσκονταν υπό την καθοδήγηση - ανώτατων στρατιωτικών των δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής: Των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Αντίθετα, η στρατιωτική ηγεσία του ΔΣΕ είχε ελάχιστους επαγγελματίες στρατιωτικούς - σπουδασμένους σε στρατιωτικές σχολές - και φυσικά όχι υψηλόβαθμους. Κυρίως αποτελούνταν από πολιτικά στελέχη και αγωνιστές που είχαν μάθει τον πόλεμο στην πράξη, την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του εμφυλίου. Αυτό το στοιχείο αναμφίβολα ήταν αρνητικό για το Δημοκρατικό Στρατό όσον αφορά το συσχετισμό δυνάμεων σε επίπεδο ηγετικών στρατιωτικών στελεχών. Κι όμως αυτοί οι αντάρτες αποδείχτηκαν πολλές φορές ανώτεροι των επαγγελματιών στρατιωτικών αντιπάλων τους, γεγονός που ερμηνεύεται και από τη φύση και τον χαρακτήρα του πολέμου που διεξήγαγε η κάθε πλευρά.
Ο συσχετισμός δυνάμεων στη βάση Στη μάχη του Γράμμου πήραν μέρος 6 Μεραρχίες του κυβερνητικού Στρατού με σύνολο 17 ταξιαρχίες και 52 τάγματα. Η συνολική τους δύναμη σε άνδρες
υπολογίζεται πάνω από 60.000. Και σ' αυτούς πρέπει να προστεθούν δυνάμεις των ΜΑΥ και της Χωροφυλακής που έπαιρναν μέρος στις επιχειρήσεις. Αντίθετα οι δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν πολύ ολιγάριθμες. Η συνολική παρατακτική δύναμη του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας υπολογίζεται σε 4.500, περίπου, άνδρες και της 670 Μονάδας περίπου στις 4.100. Δηλαδή το σύνολο της μάχιμης δύναμης του ΔΣΕ στο Γράμμο ήταν περί τις 8.600 άνδρες (Βλέπε: Δ. Βλαντά: "Εμφύλιος Πόλεμος 1945 - 1949", Γ` τόμος, Β` ημίτομος, σελ. 41 και 175). Συνεπώς - χωρίς να υπολογίσουμε στη δύναμη του κυβερνητικού στρατού τους ΜΑΥδες και τη Χωροφυλακή - γίνεται λόγος για ένα συσχετισμό περίπου 1 προς 8 σε βάρος του ΔΣΕ. Κι αν σ' όλα αυτά λάβουμε υπόψη τι εξοπλισμό είχε ο κυβερνητικός στρατός και τι ο ΔΣΕ, τότε γίνεται αντιληπτό πως ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν πολλαπλάσια αρνητικός για το Δημοκρατικό Στρατό. Κι όμως οι αντάρτες πολεμώντας με ανυπέρβλητο ηρωισμό - που αναγνωρίζεται και από τους αντιπάλους τους μπόρεσαν και κράτησαν στο Γράμμο για 70, σχεδόν, ημέρες δίνοντας αδιάκοπη μάχη, σώμα με σώμα. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 54ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 04-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 07
Η μάχη του "Κλέφτη" Το ύψωμα του "Κλέφτη", είναι η ψηλότερη κορυφή του όρους Σμόλικα. Έχει στρατηγική σημασία, καθώς στέκει πάνω από τη Σαμαρίνα και δεσπόζει σε μια ευρύτερη περιοχή της βόρειας οροσειράς της Πίνδου. Τόσο στη βουνοκορφή αυτή, όσο και σε μια σειρά άλλες (Πολιάνα, Γύφτισσα, Κάμενικ, Γκόλιο, Σκούζα, Κίρκορι, Προφήτης Ηλίας κλπ) διεξήχθηκαν σκληρότατες μάχες ανάμεσα στους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ και των κατά πολύ υπέρτερων δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού. Στο σημερινό "Ρ" φιλοξενούμε τις μνήμες από τις μάχες αυτές, της Ελένης Κατσή (Παχή), μιας μαχήτριας τότε του ΔΣΕ. Μιας μαχήτριας, που υπεράσπισε και κράτησε, μαζί με τους υπολοίπους συναγωνιστές της, το ύψωμα του Κλέφτη. "Η μάχη του Κλέφτη κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην εποποιία του Γράμμου, για την ηρωική αντίσταση και τις θυσίες των υπερασπιστών του, για την άφθαστη παλικαριά και την απεριόριστη αφοσίωση των μαχητών και διοικητών, στο καθήκον που τους είχε ανατεθεί. Όσα και να έχουν γραφτεί είναι αδύνατον να συλλάβει ο νους την αυταπάρνηση και τον ηρωισμό, κάθε λεπτό, κάθε ώρα και κάθε μέρα, σε κάθε μαχητή και μαχήτρια του ΔΣΕ. Εγώ, θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε μια μέρα, από τις πολλές, που υπεράσπιζα, μαζί με άλλους συντρόφους, τον Κλέφτη. Την ημέρα, που είναι σημαντική, γιατί για πρώτη φορά τραυματίστηκα (διαμπερές στο πόδι). Γράφω το πρώτο τραύμα, γιατί στη διάρκεια του εμφύλιου τραυματίστηκα άλλες πέντε φορές.
Ήταν 3 Ιούλη 1948. Μέρα καυτή, όχι μονάχα απ' τη ζέστη του καλοκαιριού, αλλά κυρίως από την πολεμική ατμόσφαιρα, που επικρατούσε στον Κλέφτη. Ο κυβερνητικός στρατός, αυτή την ημέρα έβαλε στόχο, να καταλάβει τον Κλέφτη. Και τούτο, γιατί είχε έρθει στο μέτωπο το τότε βασιλικό ζεύγος, προκειμένου να ενθαρρύνει τον κυβερνητικό στρατό. Από τις πρώτες πρωινές ώρες είδαμε τον "Γαλατά" (σ.σ. αναγνωριστικό αεροπλάνο των κυβερνητικών δυνάμεων) να ανιχνεύει τη διάταξή μας και σε λίγο καταφθάνουν κατά σμήνη τα αεροπλάνα. Κι όπως ήμασταν τελείως ανυπεράσπιστοι από κάποια αντιαεροπορική άμυνα, κατέβαιναν όσο ήθελαν χαμηλά, μυδραλιοβολούσαν τις θέσεις μας και βομβάρδιζαν, ρίχνοντας ρουκέτες, βαρέλια με βενζίνη, τα οποία μόλις έπεφταν στη γη έσκαζαν και αναφλέγονταν. Τα δέντρα έπαιρναν φωτιά, όπως και τα χόρτα, δημιουργώντας πολλές εστίες πυρκαγιών. Τόσο η αεροπορική επιδρομή, όσο και η προπαρασκευή του πυροβολικού που ακολούθησε, απέβλεπαν να εξοντώσουν κάθε ζωντανή ύπαρξη πάνω στο ανασκαμμένο και καψαλισμένο ύψωμα. Τα πολυβολεία μας, τα αμπριά μας, αν και έπαθαν σημαντικές ζημιές, μας προστάτευαν, μας πρόσφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες σ' αυτές τις τρομερές δοκιμασίες. Oι Αμερικανοί έκαναν και δοκιμές νέων όπλων στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Στις μάχες για την κατάληψη του "Κλέφτη", πρωτοχρησιμοποιήθηκαν οι βόμβες Ναπάλμ, που βρήκαν αργότερα ευρεία χρήση στο Βιετνάμ. Στις φωτογραφίες, απολιθωμένα δέντρα, στο ύψωμα του "Κλέφτη", χτυπημένα από βόμβες Ναπάλμ, όπως έχουν μείνει μέχρι σήμερα Κατόπιν, περνάει στην επίθεση το πολυάριθμο πεζικό του αντίπαλου. Καθώς κάνουν έφοδο, τους συναντάμε με πείσμα έξω από τα χαρακώματα, τους ανατρέπουμε, τους εξαναγκάζουμε σε υποχώρηση, στη βάση της εξόρμησής του. Τις απογευματινές ώρες αρχίζει καινούρια επίθεση. Πριν απ' αυτή, είχε προηγηθεί νέο ισχυρό σφυροκόπημα των θέσεών μας από την αεροπορία και το πυροβολικό. Το άφθονο και καυτό σίδερο, που αυτή τη φορά ρίχτηκε, έχει σκοπό να μην αφήσει τίποτε όρθιο και ζωντανό στις θέσεις μας. Δεν άκουγες τίποτε, μόνο ένα συνεχές μπουμπουνητό. Η επιφάνεια του εδάφους οργώνεται από τις οβίδες. Ξεφλουδίζονται, κόβονται, ξεριζώνονται τα δέντρα. Ένα σύννεφο σκόνης και καπνού σκεπάζει τη διάταξή μας. Τα πολυβολεία, τα αμπριά μας παθαίνουν καινούριες σημαντικές ζημιές. Τα σκέπαστρα, οι περισσότεροι είσοδοι και έξοδοι σκεπάζονται με χώμα. Υπάρχουν απώλειες, νεκροί και τραυματίες. Αρχίζει καινούρια επίθεση. Χαρακώματα και θέσεις τώρα δεν υπάρχουν πια. Ισοπεδώθηκαν από τους βομβαρδισμούς. Η μάχη τώρα γίνεται από λακκούβα σε λακκούβα, από δέντρο σε δέντρο, από πέτρα σε πέτρα. Ο αντίπαλος φτάνει κοντά στις θέσεις μας, άλλοι έρχονται στα χέρια με τους μαχητές του ΔΣΕ. Στο πεδίο της μάχης χύνεται ελληνικό αίμα. Υπάρχουν τραυματίες, πέφτουν κορμιά. Πάνω σ' αυτή την επίθεση τραυματίστηκα κι εγώ, όμως δεν είχαμε ώρα να σκεφτούμε, ούτε για το δέσιμο του τραύματος. Όλη μας η σκέψη ήταν να κρατήσουμε τον Κλέφτη, με κάθε θυσία. Κανένας τραυματίας δε φεύγει από τη θέση του.
Αυτοί, που δεν μπορούσαν να πιάσουν όπλο, όταν εμείς κάναμε αντεπίθεση, φωνάζανε "αέρα! αέρα! επάνω τους και τους φάγαμε!". Παρ' όλες τις απώλειες που είχαμε και τις μεγάλες δυνάμεις του εχθρού, που έκαναν την επίθεση (δύο επίλεκτες ταξιαρχίες κι εμείς ένα τάγμα, με ταγματάρχη τον Αλευρά Ηλία), κάναμε την αντεπίθεση με χειροβομβίδες και ανατρέψαμε και πάλι τον εχθρό. Εγώ, παρά το διαμπερές τραύμα στο πόδι, δεν καταλάβαινα πόνο, ενώ το άρβυλο είχε γεμίσει αίμα. Όταν πήρα εντολή, να πάω στο σταθμό επίδεσης, έφυγα με μια μεγάλη ικανοποίηση, ότι τον Κλέφτη δεν μπόρεσαν να τον πάρουν. Ο Κλέφτης κράτησε, γιατί τον υπεράσπισαν αγωνιστές, με υπέροχα ιδανικά: Εθνική ανεξαρτησία, ελευθερία, δημοκρατία, σοσιαλισμό. Ελένη ΚΑΤΣΗ (ΠΑΧΗ)"
Ο ελιγμός στο Βίτσι Ύστερα από 70, σχεδόν μέρες, συνεχών και αδιάκοπων μαχών στη Βόρεια Πίνδο και κάτω από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων, ο ΔΣΕ υποχρεώθηκε σε υποχώρηση η οποία και έγινε συντεταγμένα με τον περίφημο ελιγμό των δυνάμεών του στο χώρο του Βίτσι, τη νύχτα 20 προς 21 Αυγούστου του 1948. Ο ελιγμός πραγματοποιήθηκε με τη δημιουργία ρήγματος στο μέτωπο του αντιπάλου στην Αλεβίτσα. Η ενέργεια του ρήγματος στέφθηκε με επιτυχία και ο ελιγμός ολοκληρώθηκε πλήρως το βράδυ της 21ης Αυγούστου με το πέρασμα στην περιοχή του Βίτσι και των τελευταίων δυνάμεων του ΔΣΕ που είχαν μείνει στα μετόπισθεν για να καλύψουν την υποχώρηση. Ο ελιγμός στο Βίτσι έφερε παραζάλη στους αντιπάλους του ΔΣΕ και γράφτηκαν γι' αυτόν διάφορα παραμύθια στη μετεμφυλιακή περίοδο. Ο στρατηγός Δ. Ζαφειρόπουλος λέει συγκεκριμένα στο βιβλίο του "Αντισυμμοριακός Αγών" (σελ. 413): "Η άτακτος φυγή των (σημ. "Ρ": εννοεί του ΔΣΕ) διενεργήθη διά των διαβάσεων των χωρίων Γράμμος - Φούσα Σλήμνιτσα - Μονόπυλον κυρίως κατά τη νύχτα της 20-21 Αυγούστου, καθ' ην πανικόβλητοι και διαλελυμένοι, εγκαταλείψαντες τον βαρύ οπλισμό των, διέφυγον διά του κυρίως όγκου των προς Αλβανίαν και διά μέρους των εσκηνοθέτησαν τον διαφημιζόμενον ελιγμόν της Αλεβίτσης προς απόκρυψιν της φυγής των εις Αλβανίαν. Οι εις την Αλβανίαν καταφυγόντες συμμορίται συνεκεντρώθησαν και εξοπλίστηκαν, πλαισιωθέντες υπό νέων κατωτέρων στελεχών, άρτι αποφοιτησάντων εκ των Σχολών του Μπούλκες". Τις φαντασιοπληξίες αυτές του στρατηγού Ζαφειρόπουλου αποκαλύπτει και φυσικά διαψεύδει - ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος ο οποίος γράφει σχετικά: "Ως απεδείχθη εκ των υστέρων, το Β` σώμα Στρατού δεν εξεμεταλλεύθη εγκαίρως την εξαιρετικήν ταύτην ευκαιρίαν και ούτως οι συμμορίται, καίτοι συντετριμμένοι εκ της κεραυνοβόλου ενεργείας του Α` Σώματος Στρατού εις ΓΡΑΜΜΟΝ, κατόρθωσαν εν ανέσει να συμπτυχθούν μέσω της διατάξεως του Β` Σώματος Στρατού προς ΒΙΤΣΙ, όπου ανασυγκροτηθέντες και αναδιοργανωθέντες, εδημιούργησαν τη γνωστήν κατάστασιν Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1948, ήτις ου μόνον εξουδετέρωσε πλήρως τη νίκην του ΓΡΑΜΜΟΥ, αλλά και παρ' ολίγον ν' αποτελέση τον τάφον του Εθνικού Στρατού..." (Θρ. Τσακαλώτος: "40 Χρόνια Στρατιώτης της Ελλάδος", τόμος Β`, σελ. 154). Τα περί διάλυσης και συντριβής του Δημοκρατικού Στρατού στο Γράμμο για τα οποία κάνουν λόγο και ο Ζαφειρόπουλος και ο Τσακαλώτος αναμφισβήτητα δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα κι αυτό φαίνεται από τη συνέχεια των πολεμικών επιχειρήσεων στο Βίτσι. Ο Ζαφειρόπουλος εξηγεί το γεγονός ότι ο ΔΣΕ ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε
τις επιχειρήσεις με το παραμύθι της ανασύνταξης των δυνάμεών του στην Αλβανία. Αλλά αν είχε συμβεί η συντριβή των ανταρτών στο Γράμμο και η σύμπτυξη των υπολειμμάτων τους στο Αλβανικό έδαφος - κάτι που διαψεύδει κατηγορηματικά ο Τσακαλώτος - τότε θα είχε στεφθεί με πλήρη επιτυχία το Σχέδιο "Κορωνίς" και θα ήταν αδύνατη η συνέχιση του πολέμου από μέρους του ΔΣΕ. Από την άλλη μεριά ο Τσακαλώτος κάνει λόγο για συντριβή του ΔΣΕ στον Γράμμο, αποδίδει σε μη εκμετάλλευση της δημιουργηθήσας κατάστασης, από το Β` σώμα Στρατού, τον ελιγμό στο Βίτσι και δε δίνει καμιά δικαιολογία που να εξηγεί πως αυτές οι συντριμμένες δυνάμεις ανταρτών μπόρεσαν και πολέμησαν στη συνέχεια με τόση επιτυχία ούτως ώστε - με τα δικά του λεγόμενα - όχι μόνο να εξουδετερώσουν τη νίκη του κυβερνητικού στρατού στο Γράμμο αλλά, παρολίγο να του φτιάσουν και τον τάφο. Τέτοια πράγματα δε γίνονται από συντριμμένους και διαλυμένους στρατούς. Κι ο ΔΣΕ δεν ήταν καθόλου διαλυμένος, αν αναλογιστεί κανείς ότι η μάχη στο Βίτσι - που ουσιαστικά ήταν η τελευταία φάση της μάχης του Γράμμου άρχισε στις 26-8-1948 και τελείωσε στις 17 Οκτώβρη του ιδίου έτους. *Οι φωτογραφίες είναι του Βαγγέλη ΤΟΚΑ
ΜΕΡΟΣ 55ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 05-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Μάχη στο Γράμμο Αθέλητες ομολογίες των αντιπάλων του ΔΣΕ Οι αντίπαλοι του ΔΣΕ έκαναν ό,τι πέρναγε από το χέρι τους, για να διαστρεβλώσουν το πραγματικό νόημα και τα μηνύματα της μάχης του Γράμμου, να συκοφαντήσουν την αξία του Δημοκρατικού Στρατού, τα ιδανικά και την ανιδιοτέλεια των μαχητών του. Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος σε μια προσπάθειά του να μειώσει το Δημοκρατικό Στρατό και να εναρμονιστεί με τα προπαγανδιστικά ψεύδη της μετεμφυλιακής περιόδου γράφει για τους πολιτικούς επιτρόπους του ΔΣΕ και για το σύνολο των μαχητών του γενικότερα: "Οι Πολιτικοί Επίτροποι ήσαν τα πρόσωπα, επί των οποίων εστηρίζετο η συνοχή των τμημάτων και η παρακολούθησις του ηθικού των συμμοριτών και τέλος διά του πιστολίου επέβαλον την τρομοκρατίαν, ενέπνεον τη θέλησιν της κομμουνιστικής ηγεσίας και οδηγούν στη μάχη, δίκην προβάτων προς σφαγήν, τα άβουλα και απρόθυμα, βιαίως στρατολογηθέντα άτομα". (Βλέπε: "Αντισυμμοριακός Αγών", σελίδες 415 416). Ο ίδιος, όμως, όταν χρειάζεται να περιγράψει τις μάχες που έγιναν στη Βόρεια Πίνδο το 1948, αντιφάσκοντας με τον εαυτό του ανατρέπει τους παραπάνω ισχυρισμούς του. Να τι λέει στο βιβλίο του, "Ο αντισυμμοριακός αγών", στη σελίδα 389: "Συνεχής αγών σώματος προς σώμα, διαδοχή
εκατέρωθεν αντεπιθέσεων και κατ' επανάληψιν εναλλαγή κυριότητος των υψωμάτων Νικολέρι (1348) - Κουπάγκα - Γκούρα ήσαν τα χαρακτηριστικά γεγονότα του 6ήμερου σκληρού και πολυδάπανου τούτου αγώνος... εν συμπεράσματι, εκατέρωθεν υπήρχε φρενίτις αντιστάσεως και επιθέσεως". Επίσης, στη σελίδα 379, περιγράφοντας τις μάχες από τα υψώματα Ζούζουλης μέχρι το Ταμπούρι του Σμόλικα (12/7-4/8/1948) αναφέρει: "Τα κύρια χαρακτηριστικά της φάσεως ταύτης είναι οι σκληροί μετωπικοί αγώνες, προς κατάληψιν ισχυρώς οργανωμένων τοποθεσιών. Η ισχυρά αντίδρασις των συμμοριτών διά πείσμονος αμύνης και ισχυρών αντεπιθέσεων, προς εξασφάλιση των απειλουμένων ζωτικών χώρων του συνόλου της τοποθεσίας των. Η ανεπάρκεια των δυνάμεων κρούσεως (II και X Μεραρχίαι), διά βαθείαν και ταχείαν εκμετάλλευσιν του ρήγματος Ταλλιάρου προς παρεμπόδισιν συνενώσεως των δυνάμεων Σαμαρίνης μετά τοιούτων του Γράμμου. Αι αισθηταί απώλειαι Αξιωματικών και οπλιτών, αίτινες εμείωσαν τη μαχητικότητα των μονάδων". Απ' όλα αυτά οφείλει να αναρωτηθεί κανείς πώς ήταν δυνατόν οι μαχητές του ΔΣΕ δίνοντας τέτοιες μάχες, σώμα με σώμα - όπως ο ίδιος ο Ζαφειρόπουλος λέει - να ήταν ταυτόχρονα άβουλα και απρόθυμα άτομα που πήγαιναν σαν πρόβατα στη σφαγή με την απειλή του περιστρόφου του Πολιτικού Επιτρόπου; Φαίνεται πως ο αντικομμουνισμός της περιόδου του εμφυλίου - αλλά και μετά - πέραν των άλλων, κατάφερε να δημιουργήσει κι αυτή την κατηγορία των ομολογουμένως ιδιόρρυθμων στη συμπεριφορά... προβάτων!!! Για τη σφοδρότητα των μαχών και τη μαχητικότητα του ΔΣΕ έχει γράψει και ο Θρ. Τσακαλώτος. Συγκεκριμένα λέει: "Οι συμμορίτες αμύνονται σθεναρώς εφ' όλου του μετώπου των. Τα ναρκοπέδια υπήρξαν το φόβητρο και Διοικήσεων και διοικουμένων. Το ηθικό κατρακυλά. Επί 40 ημέρες ματαίως καταβάλλονται προσπάθειαι διασπάσεώς των. Η Ανώτατη Ηγεσία προ της γενικής καθηλώσεως, υπό την πίεσιν της ανάγκης μελετά την αναθεώρησιν του σχεδίου της. Η κοινή γνώμη είναι ανάστατος" (Βλέπε: "40 Χρόνια Στρατιώτης... ", τόμος Β`, σελίδα 125). Παρουσιάζοντας αυτό το απόσπασμα του στρατηγού Τσακαλώτου, μαζί με τα υπόλοιπα προαναφερθέντα του Ζαφειρόπουλου, δεν μπορούμε να αφήσουμε ασχολίαστα όσα λέγονται περί συμμοριτών και συμμοριτισμού. Αναμφίβολα, η χρησιμοποίηση αυτών των χαρακτηρισμών από τους στρατηγούς δεν είναι τίποτε άλλο από αυτοεξευτελισμός τους. Και τούτο γιατί αν πραγματικά ο ΔΣΕ ήταν ένα συνονθύλευμα συμμοριτών και όχι πραγματικός εθνικοαπελευθερωτικός επαναστατικός στρατός, τότε οι στρατηγοί του κυβερνητικού στρατού, που τον πολεμούσαν 70 ολόκληρες ημέρες στο Γράμμο, χωρίς ουσιαστικά να καταφέρουν να τον νικήσουν πρέπει να θεωρηθεί πως ήταν πιο ανίκανοι για πόλεμο από τους νεοσύλλεκτους φαντάρους που διοικούσαν. Να σε τι αυτοεξευτελισμό οδηγούσε τα επίλεκτα στρατιωτικά της στελέχη η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της - δίκην αντικομμουνιστικής προπαγάνδας - με τους ισχυρισμούς περί συμμοριτών και κατσαπλιάδων. Καταλήγοντας στην παράθεση κρίσεων των αντιπάλων του ΔΣΕ για τη μάχη του Γράμμου αξίζει να αναφέρουμε τι λέει ο Ζαφειρόπουλος στο προαναφερόμενο βιβλίο του (σελίδα 424) για την εικόνα που είχαν τα πράγματα μετά τον ελιγμό του ΔΣΕ στο Βίτσι: "Η έγκαιρος εγκατάλειψις του Γράμμου - σημειώνει - και η έγκαιρος πλαισίωσις του Βίτσι ενεφάνησαν την παραδοξότητα ταύτην ως αποτέλεσμα της ηθικής καταστάσεως των αντιπάλων: Ο συμμοριτισμός ο ηττηθείς εις τον Γράμμον να έχη ανώτερον ηθικόν από τας εθνικάς δυνάμεις, αίτινες υπήρξαν οι νικηταί του Γράμμου".
Ο απολογισμός των απωλειών Όπως έχουμε ήδη προαναφέρει ο στρατηγός Τσακαλώτος υπολογίζει πως οι απώλειες του κυβερνητικού στρατού στη Μάχη του Γράμμου ήταν "υπέρ τας 14.000 εκτός μάχης". Ο Ζαφειρόπουλος όμως δίνει τα εξής στοιχεία: "Απώλειαι: Αύται υπήρξαν υπερβολικαί και μάλιστα εις αξιωματικούς και προσήγγισαν διά μεν τους αξιωματικούς το 9%, διά δε τους οπλίτας το 13%. Εν λεπτομερεία ανήλθον: α) Αξιωματικοί: Νεκροί 109. Τραυματίαι 287. Αγνοούμενοι 9. Σύνολον 505. β) Οπλίται: Νεκροί 1123. Τραυματίαι 5.285. Αγνοούμενοι 332. Σύνολον 6740. Αι απώλειαι των συμμοριτών δεν υπολείφθησαν των εθνικών δυνάμεων, ανελθούσαι εις νεκρούς μετρηθέντας 3.128, συλληφθέντας 590 και παραδοθέντας 1600. οι τραυματίαι καθ' υπολογισμόν εκυμαίνοντο εις 4.500" (Δ. Ζαφειρόπουλου: "Ο Αντισυμμοριακός Αγών", σελίδα 430) Στο περιοδικό του ΔΣΕ "Δημοκρατικός Στρατός" (τεύχος Σεπτεμβρίου του 1948) δίνονται οι εξής απώλειες του κυβερνητικού στρατού στη μάχη του Γράμμου: Νεκροί 5.125, τραυματίες 16.000, αιχμάλωτοι 439, αυτόμολοι 98, λιποτάχτες 1.200. Σύνολο 22.862. Απ' όσα παραθέσαμε - και με δεδομένο ότι σε κάθε πόλεμο η μία πλευρά εξογκώνει τις απώλειες της άλλης και ελαχιστοποιεί τις δικές της οφείλουμε να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις: - Ο Στρατηγός Τσακαλώτος υπολογίζει τις απώλειες του κυβερνητικού Στρατού (νεκρούς τραυματίες κλπ.) σε πάνω από 14.000. Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος είναι πιο φειδωλός. Δίνει σύνολο απωλειών σε αξιωματικούς και οπλίτες 7.245. Τέλος, ο ΔΣΕ ανεβάζει αυτές τις απώλειες στις 22.862. Η αλήθεια συνεπώς πρέπει κατά προσέγγιση να βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο νούμερο που δίνει ο Τσακαλώτος και σ' αυτό που δίνει ο ΔΣΕ. Και αναμφίβολα αυτές οι απώλειες δεν είναι μόνο του στρατού, αλλά και των χωροφυλάκων και των ΜΑΥδων που πήραν μέρος στη μάχη. - Το μέγεθος των απωλειών του ΔΣΕ που εμφανίζει ο Ζαφειρόπουλος είναι τερατώδικο για τους εξής λόγους: Αν προσθέσει κανείς τα νούμερα που παραθέτει βγαίνει ένας αριθμός απωλειών 9.818 ανδρών σε νεκρούς, τραυματίες κ.ο.κ. Με δεδομένο ότι η παρατακτή δύναμη του ΔΣΕ στο Γράμμο ήταν περίπου 8.600 άνδρες, αν δεχτούμε τους αριθμούς που παραθέτει ο Ζαφειρόπουλος προκύπτει το εξής εξωφρενικό και ταυτόχρονα γελοίο: Ο ΔΣΕ φέρεται να έχασε στο Γράμμο (τέθηκαν δηλαδή με τον ένα ή άλλο τρόπο εκτός μάχης) όλη τη μάχιμη δύναμή του και επιπλέον 1.200 μαχητές!!!
Ο ΔΣΕ μετά το Γράμμο Αλλαγές στην ηγεσία και τη διάρθρωση Μετά τη μάχη στο Γράμμο και τον ελιγμό των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Βίτσι, ο Μ. Βαφειάδης απαλλάχτηκε από τα καθήκοντα του αρχηγού του ΔΣΕ και στάλθηκε στη Σοβιετική Ένωση για ανάρρωση και ξεκούραση. Για το τι
πραγματικά συνέβη έχουν γραφτεί πολλά. Λέγεται ότι προς το τέλος της μάχης ο Βαφειάδης έπαθε νευρικό κλονισμό. Ο ίδιος κατά καιρούς είχε διαψεύσει αυτή την εκδοχή και ενεφάνιζε την απομάκρυνσή του από την ηγεσία του ΔΣΕ ως αποτέλεσμα συγκρούσεών του με τον Ζαχαριάδη. Για το θέμα αυτό, ο Β. Μπαρτζιώτας - που τότε ήταν πολιτικός επίτροπος στο ΓΑ του ΔΣΕ - γράφει στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής" (σελ. 290 - 291) πως όντως ο Βαφειάδης έπαθε νευρικό κλονισμό και σε μία από τις κρίσεις του άρχισε να πυροβολεί εναντίον αξιωματικού του Δημοκρατικού Στρατού. Για νευρικό κλονισμό του Βαφειάδη μιλάει και ο Δ. Βλαντάς ("Εμφύλιος Πόλεμος 1945 1949", Γ` τόμος, Β` ημίτομος, σελ. 157 - 158), αναφέροντας ανάμεσα στα άλλα και το επεισόδιο με τους πυροβολισμών, για το οποίο μιλάει ο Μπαρτζιώτας. Ο Βλαντάς, όμως, θεωρεί πως ο Βαφειάδης δεν έπαθε αλλά παρίστανε ότι έπαθε - νευρικό κλονισμό "για να μην βρεθεί στον ΔΣΕ κατά την ήττα του". Μαρτυρίες που κάνουν λόγο για νευρικό κλονισμό του Μάρκου έχουν δώσει κι άλλοι πέραν των προαναφερομένων. Αλλά και ο ίδιος ο Μάρκος, μιλώντας στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το Γενάρη του 1949, παραδέχεται επί της ουσίας ότι η συμπεριφορά του δημιούργησε πρόβλημα. Συγκεκριμένα - αν και αρνήθηκε ότι η κατάστασή του δικαιολογούσε αντικατάσταση από τη θέση του αρχηγού του ΔΣΕ παραδέχτηκε το επεισόδιο με τον αξιωματικό του Δημοκρατικού Στρατού, χωρίς να μπαίνει σε λεπτομέρειες και έκανε λόγο για επίσκεψή του σε γιατρό του ΔΣΕ που τον εξέτασε ("5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 1949 - Εισηγήσεις Αποφάσεις - Λόγοι", μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 139 - 140). Ανεξαρτήτως πάντως του τι πραγματικά συνέβη και σε ποια κατάσταση βρέθηκε ο αρχηγός του ΔΣΕ, οφείλουμε να σημειώσουμε πως - πέραν των όποιων διαφωνιών που μπορεί να υπήρχαν - η απαλλαγή του Βαφειάδη από τη θέση του αρχηγού του ΔΣΕ δεν έχει σχέση με τις διαφωνίες του, πολύ περισσότερο, με αυτές που ο ίδιος ενεφάνισε αργότερα. Το πιο πιθανό είναι ότι σ' αυτήν την αλλαγή - εκτός της προσωπικής του κατάστασης - συνέβαλαν και οι γενικότεροι σχεδιασμοί αλλαγών στη διάρθρωση του Δημοκρατικού Στρατού, τους οποίους έθεσε σε εφαρμογή εκείνο το διάστημα η ηγεσία του κινήματος. Στις 26/8/1948 συνεδρίασε το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με τη συμμετοχή των Ν. Ζαχαριάδη, Β. Μπαρτζιώτα, Δ. Βλαντά, Λ. Στρίγκου και του Γ. Βοντίτσιου Γούσια που τότε δεν ήταν ακόμη μέλος του οργάνου. Στη συνεδρίαση αυτή, το ΠΓ συζήτησε τη μάχη στη Β. Πίνδο, καθώς και τα πολιτικά και στρατιωτικά διδάγματα και συμπεράσματα που έβγαιναν απ' αυτήν. Για το θέμα αυτό, βγήκε απόφαση που φέρει για συνωμοτικούς λόγους την παραπλανητική ημερομηνία 25/8/1948 (βλέπε ολόκληρη την απόφαση: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 276 - 284). Ακόμη το ΠΓ συζήτησε και το θέμα της ηγεσίας του ΔΣΕ μετά την απαλλαγή του Μ. Βαφειάδη και κατέληξε ότι στο
εξής ο ΔΣΕ θα διοικείται από συλλογική ηγεσία - ονομάστηκε Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο - με επικεφαλής τον Ν. Ζαχαριάδη. Στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, προωθήθηκαν αλλαγές σ' όλο το μήκος και το πλάτος του ΔΣΕ που αποσκοπούσαν στη μετατροπή του σε τακτικό στρατό.
Η νέα διάρθρωση του ΔΣΕ Η νέα διάρθρωση του ΔΣΕ ήταν η εξής: - Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ με το 1ο, 2ο, 3ο Επιτελικά Γραφεία και βοηθητικές υπηρεσίες. - Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο του ΔΣΕ, με πρόεδρο τον ΓΓ του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδη. Κάτω από τις άμεσες διαταγές του έχει τις ακόλουθες μονάδες: - Σχολή Αξιωματικών του ΓΑ του ΔΣΕ, με διοικητή τον συνταγματάρχη Πύραυλο. - Ταξιαρχία σαμποτέρ του ΓΑ του ΔΣΕ, με διοικητή τον αντισυγματάρχη Βρατσιάνο. - Επιλαρχία ιππικού με διοικητή τον ταγματάρχη Νέστορα. - Μοίρες πυροβολικού του ΔΣΕ. - Κλιμάκιο του Γενικού Αρχηγείου της Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ), με διοικητή τον αντιστράτηγο Καραγιώργη. 1η Μεραρχία Θεσσαλίας - Διοικητής Γιώτης 2η Μεραρχία Ρούμελης - Διοικητής Διαμαντής 3η Μεραρχία Πελοποννήσου - Διοικητής Γκιουζέλης 6η Μεραρχία Κ. Μακεδονίας - Διοικητής Πετρής 7η Μεραρχία Αν. Θράκης - Διοικητής Λασάνης 8η Μεραρχία Ηπείρου - Διοικητής Αρβανίτης 9η Μεραρχία Καστοριάς - Διοικητής Παλαιολόγος 10η Μεραρχία Καστοριάς - Διοικητής Υψηλάντης 11η Μεραρχία Φλώρινας - Διοικητής Σκοτίδας 24η Ταξιαρχία Καϊμακτσαλάν - Διοικητής Αμύντας - Διάφορα ανεξάρτητα αντάρτικα τμήματα του ΔΣΕ σε Κρήτη, Ικαρία, Σάμο, κλπ. ("Επίσημα Κείμενα του ΚΚΕ", τ. έκτος, σελ. 545 - 546)
Η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Στη διάρκεια της μάχης του Γράμμου, στις 28 με 29 Ιούλη του 1948, συνήλθε σε Σώμα η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Στις εργασίες της πήραν μέρος 19 μέλη της ΚΕ και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του Κόμματος. Κύριο θέμα της ολομέλειας ήταν "η πολεμική και πολιτική κατάσταση και τα καθήκοντα του ΚΚΕ". Την εισήγηση έκανε ο Μ. Βαφειάδης. Επίσης η ολομέλεια συζήτησε ως ειδικό θέμα της την "απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, σχετικά με την κατάσταση στο ΚΚ Γιουγκοσλαβίας". Παίρνοντας υπόψιν τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η ολομέλεια, μπορούμε να κατανοήσουμε το υπεραισιόδοξο πνεύμα που χαρακτηρίζει τις αποφάσεις της, αλλά και το άγχος για εξασφάλιση έμψυχου υλικού υπέρ του ΔΣΕ, που οδηγεί σε αυστηρές και εκτός πραγματικότητας κρίσεις για τις οργανώσεις των πόλεων του Κόμματος (γι' αυτές έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο μέρος του αφιερώματος). Στην πολιτική της απόφαση, η ολομέλεια "εκφράζει το θαυμασμό της και χαιρετίζει επαναστατικά τους ήρωες μαχητές, μαχήτριες και αξιωματικούς της Βόρειας
Πίνδου και ολόκληρο το ΔΣΕ". Κρίνοντας όμως την κατάσταση στη χώρα, εκτιμάει ότι "το τέλος του μοναρχοφασισμού είναι πιο κοντά από κάθε άλλη φορά" κι ότι "το καθεστώς της αμερικανοκρατίας και ο μοναρχοφασισμός ποτέ δεν περνούσαν τέτοια ολόπλευρη κρίση που την κύρια πηγή της έχει στα χτυπήματα που τους καταφέρνει ο ΔΣΕ. Το μοναρχοφασισμό - υπογραμμίζεται στην απόφαση - από παντού τον κυκλώνει η χρεοκοπία. Ποτέ η αντικειμενική κατάσταση δεν ήταν τόσο ευνοϊκή για να χτυπηθεί αποφασιστικά η μοναρχοφασιστική ληστρική σφηκοφωλιά". Ως κύρια αδυναμία του Κόμματος, η ολομέλεια εκτιμάει την κατάσταση των κομματικών οργανώσεων στις πόλεις. Στην πολιτική απόφαση υπογραμμίζεται: "Η βασική και κύρια αδυναμία, που παρουσιάζει το ΚΚΕ, μέσα στις τόσο ευνοϊκές αντικειμενικές συνθήκες, βρίσκεται στο ότι δεν κατορθώσαμε να συντρίψουμε την οπορτουνιστική συνθηκολόγηση και τις ταλαντεύσεις μέσα στις κομματικές οργανώσεις, πρώτ' απ' όλα των πόλεων... Η 4η Ολομέλεια διαπιστώνει ότι η καθυστέρηση του κινήματός μας στις πόλεις αποτελεί μια απ' τις πρωταρχικές και βασικές αδυναμίες μας. Οι κομματικές οργανώσεις και οι κομμουνιστές σε Αθήνα - Πειραιά Θεσσαλονίκη - Βόλο - Καβάλα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, δεν πραγματοποίησαν τα καθήκοντα που τους έβαλε η 3η Ολομέλεια (και το γράμμα του ΠΓ προς τις κομματικές οργανώσεις και τα μέλη του ΚΚΕ σε Αθήνα - Πειραιά - Θεσσαλονίκη και τις άλλες πόλεις της χώρας), όσο και οι κατοπινές κομματικές αποφάσεις". Επίσης στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας γίνονται μια σειρά εκτιμήσεις για τα προβλήματα του Κόμματος και του ΔΣΕ και καταγράφονται οι στόχοι για το ξεπέρασμά τους. Τέλος, υπογραμμίζεται ότι "στο Γράμμο ο ΔΣΕ ανοίγει τον τάφο του μοναρχοφασισμού και της ξενικής κατοχής" και γίνεται έκκληση να βρεθούν όλες οι δυνάμεις στις επάλξεις (ολόκληρη η πολιτική απόφαση της Ολομέλειας: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 268 - 273). Όπως προαναφέραμε, η 4η Ολομέλεια συζήτησε πάνω στην απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών για το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Με την απόφαση αυτή του Γραφείου Πληροφοριών, που λήφθηκε στις 28 Ιούνη του 1948, το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας τέθηκε εκτός του ΙΝΦΟΡΜΠΙΡΟ και κατηγορήθηκε - μεταξύ άλλων - για απομάκρυνση από το μαρξισμό λενινισμό και για εσφαλμένη πολιτική στα ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής (Βλέπε: "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 593). Με απόφασή της, η 4η Ολομέλεια ενέκρινε την απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών. Αυτή η απόφαση της ολομέλειας δε δόθηκε τότε στη δημοσιότητα, λόγω της "ιδιόρρυθμης θέσης του ΚΚΕ και του κινήματος απέναντι στη Γιουγκοσλαβία". Η απόφαση ανακοινώθηκε εσωκομματικά και ενημερώθηκε για το περιεχόμενό της και τη συνολικότερη στάση του Κόμματος και το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας (βλέπε ολόκληρη την απόφαση: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", στο ίδιο, σελ. 274 - 275). *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 56ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 08-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 16
Η μάχη στο Βίτσι
Ο ΔΣΕ σημειώνει μια τακτική νίκη και προκαλεί αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο Οι πολεμικές συγκρούσεις του ΔΣΕ με τον κυβερνητικό στρατό δε γνώρισαν ανάπαυλα μετά τη μεγάλη μάχη του Γράμμου και τον ελιγμό των αντάρτικων δυνάμεων στο Βίτσι. Απεναντίας, ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών συνέχισε τις επιχειρήσεις του, με σκοπό τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού. Έτσι, είναι σωστό να θεωρήσει κανείς ότι οι πολεμικές συγκρούσεις στο Βίτσι αποτελούν την τελική φάση των συγκρούσεων στο Γράμμο. Ο συσχετισμός δυνάμεων Σ' όλη τη διάρκεια της μάχης του Γράμμου, στην περιοχή του Βίτσι, υπήρχαν οι εξής δυνάμεις του ΔΣΕ: Μια ταξιαρχία 500 μαχητών, με διάταξη στην Μπέλα Βόντα ως το Πισοδέρι. Η 18η ταξιαρχία, αποτελούμενη από 900 περίπου μαχητές που είχε διάταξη στα υψώματα Βίγλα - Πλατύ - Κούλα, ως την κύρια κορυφή του Βίτσι. Και, τέλος, μια ταξιαρχία από 700 περίπου μαχητές που είχε διάταξη στο συγκρότημα Μάλι Μάδι. Στις δυνάμεις αυτές, μετά τον ελιγμό από το Γράμμο, προστέθηκαν περίπου 6.500 με 7.000 μαχητές. Συνολικά, οι δυνάμεις του ΔΣΕ που έδωσαν τη μάχη στο Βίτσι ήταν περί τις 9.000 μαχητές. Ο κυβερνητικός στρατός διέθεσε τις εξής δυνάμεις: Την 15η Μεραρχία με τις 46, 63 και 73 ταξιαρχίες της. Την 53η ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας, την 33η ανεξάρτητη Ταξιαρχία που φρουρούσε τη Φλώρινα και την 3η ορεινή Ταξιαρχία που αποτελούσε και την εφεδρική δύναμη του Β` Σώματος Στρατού. Το σύνολο των δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού που ρίχτηκε σ' αυτήν τη μάχη ήταν περί τις 25.000 άνδρες. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν 7 πεδινές πυροβολαρχίες, 2 πυροβολαρχίες μέσων πυροβόλων, σχεδόν όλη η αεροπορία και πολλά τανκς. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν συντριπτικός σε βάρος του Δημοκρατικού Στρατού.
Τακτική νίκη του ΔΣΕ Ο κυβερνητικός στρατός επιχείρησε να δώσει το κύριο χτύπημα στις δυνάμεις του ΔΣΕ στο συγκρότημα του Μάλι Μάδι, χωρίς όμως επιτυχία. Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού αμύνθηκαν ηρωικά και τη νύχτα 9 προς 10 Σεπτεβρίου του 1948 πέρασαν στην αντεπίθεση, υποχρεώνοντας τον αντίπαλο σε άτακτη υποχώρηση, προκαλώντας του σοβαρές απώλειες και αποκομίζοντας άφθονο πολεμικό υλικό. Η 22η Ταξιαρχία του κυβερνητικού στρατού διαλύθηκε
και τα τμήματά της πλημμύρισαν πανικόβλητα την Καστοριά. Η επιτυχία αυτή του ΔΣΕ θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερη, στρατηγικής σημασίας νίκη, αν υπήρχαν οι απαραίτητες εφεδρείες που θα επέτρεπαν επιχειρήσεις για κατάληψη του χώρου της Καστοριάς και της Φλώρινας. Η τακτική νίκη του ΔΣΕ στο Βίτσι προκάλεσε αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο, όπου και λήφθηκαν μεγάλης έκτασης εκκαθαριστικά μέτρα. Να τι λέει σχετικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του "Αντισυμμοριακός Αγών" (σελ. 453): "Ούτω ολόκληρος η ιεραρχία της 22ας Ταξιαρχίας εγένετο υπαίτιος της διαλύσεως των τμημάτων της και του καταπλημμυρισμού της Καστοριάς διά πανικόβλητων φυγάδων. Και έπρεπε να εξέλθουν συνεργεία εκ των μετόπισθεν της Καστοριάς, διά να περισυλλέξουν ράκη από απόψεως ηθικού και να λειτουργήσουν στρατοδικεία, μόνο κατά των οπλιτών, δι' επιβολήν κυρώσεων προς παραδειγματισμόν". Αναφερόμενος στις αιτίες της ήττας του κυβερνητικού στρατού στο Βίτσι, ο Ζαφειρόπουλος, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει ότι αυτή η ήττα οφείλεται "εις την κατάπτωσιν του ηθικού, οφειλομένην εις τη σωματικήν κόπωσιν του στρατιώτου και εις την ψυχικήν κατάπληξιν την οποίαν υπέστη εκ της διαπιστώσεως εις Βίτσι ότι ο συμμοριτισμός υφίστατο εν πλήρει δράσει και ακμή, εν αντιθέσει προ ό,τι ελέχθη εις αυτόν μετά την πτώσιν του Γράμμου και εγένετο πιστευτόν, ότι ο συμμοριτισμός εξέλειψε πλέον. Επαυσε πλέον ο στρατιώτης να έχη εμπιστοσύνην εις τον εαυτόν του, προς τα όπλα του, προς τους συναδέλφους του, προς τον ηγήτορά του και εκυριαρχείτο από δυσπιστίαν προς τον εαυτόν του και προς όλους" (στο ίδιο, σελ. 456). Για ανακρίσεις και στρατοδικεία, μετά την ήττα του κυβερνητικού στρατού, μιλάει και ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος, ο οποίος γράφει σχετικά για την επίδραση που αυτή είχε: "Ο συμμοριτισμός, πληγείς καιρίως εις τον Γράμμον, κατόρθωσε να αναδιοργανωθή εις το Βίτσι και να γίνεται απειλητικός όχι μόνον εις την περιοχήν ταύτην, αλλά και εις όλην τη χώραν, όπου διετήρη ακόμη μικράς εστίας εν δράσει, λόγω της αγκιστρώσεως των δυνάμεών μας εις Βίτσι. Η πλάστιγξ ήρχισε να κλίνη εις βάρος των εθνικών δυνάμεων" (Θρ. Τσακαλώτου: "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος", τόμος β`, σελ. 165). Τέλος, ο Ε. Αβέρωφ στο βιβλίο του "Φωτιά και Τσεκούρι" (σελ. 368) γράφει για το θέμα: "Οι άνδρες πέταξαν τα όπλα τους και, καταληφθέντες από πανικό, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έσπευσαν προς την Καστοριά. Στις παρυφές της πόλεως, τμήματα με καλό ηθικό, που είχαν εν τω μεταξύ ειδοποιηθή, έφραξαν το δρόμο των φυγάδων. Συνελήφθησαν από τη Στρατιωτική Αστυνομία και παραπέμφθησαν αμέσως σε έκτακτα στρατοδικεία, δηλαδή σε δικαστήρια που αποτελούντο πρωτίστως από αξιωματικούς μη ανήκοντες στη στρατιωτική δικαιοσύνη, συνήθως από αξιωματικούς εν εκστρατεία. Εβδομήντα οκτώ φυγάδες εξετελέσθησαν εκείνες τις ημέρες. Ήταν όλοι μαχηταί του Γράμμου". Ακόμη και ο Βαν Φλιτ... Στη συνέχεια, ο Ε. Αβέρωφ αναφέρεται και σε άλλα μέτρα που πήρε το κυβερνητικό στρατόπεδο και οι Αμερικανοί για την ανόρθωση του στρατού τους. Αναφέρει σχετικά: "Ο Σοφούλης, παρά τα 88 του χρόνια, πήγε αεροπορικώς στην Καστοριά, επισκέφθηκε τα τμήματα, μίλησε στους στρατιώτες. Ο υπουργός των Στρατιωτικών, ένας από τους καλύτερους βουλευτάς του Λαϊκού Κόμματος, ο Γεώργιος Στράτος, και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου έκαμαν το ίδιο. Ο αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής Βαν Φλιτ, που είχε παρακολουθήσει και όλες τις μάχες, τους εμιμήθη. Ο τελευταίος όμως παρά λίγο να δημιουργήση ένα σοβαρό επεισόδιο. Στην Καστοριά, σε συγκέντρωση ανώτερων αξιωματικών, κατηγόρησε το Στρατό
ότι χρησιμοποίησε την αμερικανική βοήθεια χωρίς να συντρίψει τον εχθρό, και διερωτήθη αν δεν έμενε πλέον στους Αμερικάνους παρά να αναχωρήσουν... Ευτυχώς για τον Στρατό, οι ανησυχίες έφτασαν πολύ πιο πέρα από τον στρατηγό Βαν Φλιτ. Περί τα μέσα Οκτωβρίου, ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο Τζορτζ Μάρσαλ, που διέθετε τόσο κύρος, συνοδευόμενος από τον Αμερικανό υπουργό Εθνικής Αμύνης και αρκετούς βοηθούς του, έφθανε στην Αθήνα για να εξετάση επί τόπου την κακή πορεία των επιχειρήσεων. Ο γράφων πιστεύει ότι γνωρίζει πως η ερώτηση "πρέπει να φύγουμε;", αν και τους ήταν ενοχλητική, είχε τεθή από ορισμένους υψηλά ισταμένους Αμερικανούς. Αλλά η απάντηση του Μάρσαλ υπήρξε κατηγορηματική: δεν έπρεπε να φύγουν" (στο ίδιο, σελ. 393 - 394).
Η δράση του ΔΣΕ σε άλλες περιοχές Στο διάστημα της μεγάλης μάχης στη Βόρεια Πίνδο και στο χώρο του Βίτσι, οι δυνάμεις του ΔΣΕ ανέπτυξαν αξιόλογη δραστηριότητα στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας. Συνοπτικά αυτή η δραστηριότητα έχει ως εξής: Η ταξιαρχία των σαμποτέρ του ΔΣΕ, με επικεφαλής τον Α. Αγγελούλη (Βρατσάνος), ανέπτυξε σαμποταριστική δράση στο υψίπεδο της Κοζάνης, προκαλώντας καταστροφές στις συγκοινωνίες του αντιπάλου, παρακωλύοντας σοβαρά τη μεταφορά εφοδιασμού και έμψυχων δυνάμεών του στο μέτωπο, προκαλώντας πτώση του ηθικού των φαντάρων. Στη Θεσσαλία, τμήματα της 1ης Μεραρχίας τον Αύγουστο και Σεπτέμβρη του 1948 πραγματοποίησαν επιτυχείς επιθέσεις σε χωριά και κωμοπόλεις της περιοχής (Ζάρκο, Τσιότι, Φαρκαδώνα κ.ά.), ενώ χτύπησαν με επιτυχία και αστικά κέντρα. Στις 23 - 24/8 μπήκαν στα Τρίκαλα, στις 5 - 6/9 κατέλαβαν τον Τύρναβο και στις 14 με 15/9 μπήκαν στην Αγιά. Ακόμη χτυπήθηκαν η Καλαμπάκα και η Λάρισα. Τη δράση αυτή στη Θεσσαλία διεύθυνε ο Κ. Καραγιώργης. Κατά τη διάρκεια της μάχης στο Βίτσι, ο κυβερνητικός στρατός επιχείρησε την τρίτη εκστρατεία του για την κατάληψη του ορεινού όγκου Μουργκάνα της Βορειοδυτικής Ηπείρου. Η επίθεση, σύμφωνα με τις κυβερνητικές πηγές, έγινε με τις 74, 75 και 76 ταξιαρχίες της 8ης Μεραρχίας, την 35η ταξιαρχία της 10ης Μεραρχίας, 4 τάγματα Εθνοφρουράς, μια ίλη ιππικού, ενώ χρησιμοποιήθηκαν και 60 πυροβόλα. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν 4 τάγματα. Η εκστρατεία αυτή του κυβερνητικού στρατού άρχισε στις 28 Αυγούστου 1948 και τελείωσε στις 16/9 του ιδίου έτους. Ο ΔΣΕ αμύνθηκε σκληρά και ηρωικά, αλλά στο τέλος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοχή. Οι δυνάμεις του στις 16 προς 17 Σεπτέμβρη ελίχθηκαν προς τα Ζαγόρια κι από κει στο Γράμμο. Στην Πελοπόννησο, με επικεφαλής τον Στέφανο Γκιουζέλη, ο ΔΣΕ ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα. Να πώς περιγράφει αυτή τη δραστηριότητα ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του "Αντισυμμοριακός Αγών" (σελ. 502): "Η αλλαγή της καταστάσεως, ήτις εδημιουργήθη εκ των επιτυχιών των συμμοριακών δυνάμεων, εδημιούργησεν ευνοϊκάς συνθήκας δι' αποφασιστικοτέραν δράσιν και ανάπτυξιν του συμμοριτισμού. Πράγματι, εσυνεχίσθη η δράσις του συμμοριτισμού εις όλην την έκτασιν της Πελοποννήσου. Ωργανώθησαν σαμποτάζ εις τας οδικάς και σιδηροδρομικάς αρτηρίας, με αποτέλεσμα τη συχνήν διακοπήν των συγκοινωνιών. Εξετελέσθησαν επιτυχώς επιχειρήσεις, διά των οποίων εγένεντο κύριοι μεγάλων περιοχών. Ούτω διά των μαχών Παπαδούς και Κρεσταίνων και διά της καταλήψεως της Ανδριτσαίνης εκυριάρχησαν εις την περιοχήν της Ολυμπίας. Διά των μαχών εις τα Καβάσιλα, Λεχαινά, Ανδραβίδα περιόρισαν
τας εθνικάς δυνάμεις εις τα δύο κέντρα του Πύργου και της Αμαλιάδος του Νομού Ηλείας. Διά της μάχης της Χαλανδρίτσης επεκράτησαν εις την Αχαΐαν και επεξέτειναν τη δράσιν των μέχρι των προθύρων των Πατρών. Εις την ορεινήν Κορινθίαν εξουδετέρωσαν ορισμένα σημεία στηρίγματος και επεξέτειναν τον έλεγχόν των μέχρι Κορίνθου - Άργους - Ναυπλίου. Εξησφάλισαν εις τη Νότιον Πελοπόννησον την πρωτοβουλίαν μετά τας επιτυχίας των εις τη Βόρειον Πελοπόννησον και τας μάχας του Μαλέβο και της Νεδούσης του Ταϋγέτου".
Αναγκαία διευκρίνιση Μια επιστολή της Ηρώς Μπαρτζώτα Από την Ηρώ Μπαρτζώτα, σύντροφο του Βασίλη Μπαρτζώτα, πήραμε και δημοσιεύουμε το παρακάτω σημείωμα, σχετικά με το αφιέρωμα για τα 50χρονα του ΔΣΕ, ευχαριστώντας την ταυτόχρονα για την παρέμβασή της. "Αγαπητοί σύντροφοι, στο 50ό μέρος του δημοσιεύματος "Για τα 50 χρόνια του ΔΣΕ", αναφέρεται ένα άρθρο, που δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", τεύχος 9/1949. Το άρθρο είναι το κεντρικό του τεύχους αυτού με τίτλο: "Η εξέλιξη της κατάστασης και τα καθήκοντα του ΔΣΕ". Ως πιθανός συγγραφέας αναφέρεται ο Ν. Ζαχαριάδης. Η αλήθεια είναι ότι συγγραφέας είναι ο Βασίλης Μπαρτζώτας. Σας στέλνω φωτοτυπημένες σελίδες από ένα τετράδιο, που άφησε ο Β. Μπαρτζώτας, όπου αναφέρονται ό,τι έχει γράψει στη ζωή του, από το 1927 ως το 1979. Αυτό για την ιστορική αλήθεια και μόνο. Χρόνια σας πολλά και πολλές επιτυχίες για το καλό του λαού μας. Με συντροφικούς χαιρετισμούς Ηρώ ΜΠΑΡΤΖΩΤΑ". *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 57ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 09-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 17
5 ΙΟΥΛΗ 1948 Η μάχη της Χαλανδρίτσας Ο Δημοκρατικός Στρατός της Πελοποννήσου αριθμούσε, αρχικά, γύρω στους 250 άνδρες, που δρούσαν κυρίως στις περιοχές του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα. Μετά, όμως, την επιτυχημένη επίθεση κατά της Σπάρτης, τη νύχτα της 12ης προς 13η του Φλεβάρη του 1947, όπου απελευθέρωσε 224 πολιτικούς
κρατούμενους, η δύναμή του αυξήθηκε πολύ σημαντικά, αν και δεν ξεπέρασε ποτέ τις τρεις χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες. Στο αποκορύφωμα πάντως της ισχύος του ο ΔΣΕ διέθετε την III Μεραρχία και δύο Ταξιαρχίες, καθώς και τα αρχηγεία του Ερύμανθου, του Μαινάλου, του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου. Αξιόλογη ανάπτυξη γνώρισε ο ΔΣΕ και στην Αχαΐα, της οποίας ολόκληρη σχεδόν την ύπαιθρο είχε θέσει πολύ γρήγορα κάτω από τον απόλυτο έλεγχό του. Σύμφωνα, με σχετικό έγγραφο της Διοίκησης Χωροφυλακής της περιοχής, οι κυβερνητικές δυνάμεις προς τα τέλη του 1948 κρατούσαν στην κατοχή τους μόνο τα Καλάβρυτα, τη Ζαχλωρού, το Σκεπαστό και τις πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της παραλιακής ζώνης (Διοίκησις Χωροφυλακής Αχαΐας. Γραφείον Δημοσίας Ασφάλειας. Αρ. πρ. 48/191/43/26 - 11 - 48). Η αντιμετώπιση των ανταρτικών ομάδων της Αχαΐας από μέρους των κυβερνητικών δυνάμεων ήταν Ο χάρτης της μάχης της Χαλανδρίτσας ιδιαίτερα δύσκολη από τα τέλη του 1947, όταν είχαν αναπτύξει πια οι ομάδες αυτές πολύπλευρη στρατιωτική δράση σε ολόκληρο σχεδόν το νομό - μέσα δε στα πλαίσια αυτής ακριβώς της δράστης των ανταρτών, ισχυρές δυνάμεις τους πραγματοποίησαν στις 24 Φλεβάρη του 1948, μια από τις μεγαλύτερες επιτυχείς επιχειρήσεις τους μπαίνοντας από τρία σημεία μέσα στην πόλη του Αιγίου. Ο πατραϊκός Τύπος έγραψε τότε, ότι επικεφαλής των ανταρτών βρίσκονταν ο Σφακιανός, ο Γιάννης Κατσικόπουλος και ο Νίκος Πολυκράτης, αποσιώπησαν όμως την ήττα των κυβερνητικών δυνάμεων, η οποία φαίνεται από τη σχετική τηλεφωνική αναφορά του περιοδεύοντα διοικητή Χωροφυλακής Μπουγάνη προς την ανώτερη διοίκηση του σώματος (Ανωτέρα Διοίκησις Χωροφυλακής Δυτικής Ελλάδος. Τηλεφ. εξ Αιγίου, ημ. 24-2-48, ώρα 8.30). Κατά τη μάχη εκείνη σκοτώθηκε ανεξακρίβωτος αριθμός χωροφυλάκων και ένας ανθυπομοίραρχος, ενώ οι αντάρτες, αφού πέτυχαν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς, αποτραβήχτηκαν χωρίς απώλειες από την πόλη. Το αποκορύφωμα, όμως, της δράσης του ΔΣΕ στην Αχαΐα σημειώθηκε, με την από μέρους επίλεκτων τμημάτων του κατάληψη της Χαλανδρίτσας, τα ξημερώματα της 5ης Ιούλη του 1948. Επρόκειτο για την πιο σημαντική στρατιωτική ενέργειά του στην περιοχή, σύμφωνα δε με τη γνώμη ανώτερου παράγοντα του κυβερνητικού στρατού, για τη σοβαρότερη αντάρτικη επιχείρηση σε ολόκληρη την Πελοπόννησο (Εφημερίδα "Πελοπόννησος" (Πατρών), φ. 6-7-48). Στη Χαλανδρίτσα είχε συγκεντρωθεί μια αξιόλογη δύναμη ανδρών της Χωροφυλακής, όταν διαλύθηκαν από τους αντάρτες όλοι οι αστυνομικοί σταθμοί των ορεινών περιοχών του νομού. Συγκεκριμένα, η κωμόπολη αυτή, καθώς και το χωριό Σούλι, ήτανε πια τα μοναδικά της αχαϊκής υπαίθρου,
εκτός από την παραλιακή ζώνη, τα Καλάβρυτα, τη Ζαχλωρού και το Σκεπαστό, που κρατούσαν σταθερά στα χέρια τους οι κυβερνητικές δυνάμεις. Η επιχείρηση περιορίστηκε στην επίθεση κατά της Χαλανδρίτσας, αλλά εκδηλώθηκε και μ' ένα πλήθος αντιπερισπασμικών ενεργειών σε άλλα σημεία του νομού. Ορίστηκε δε σε όλες τις λεπτομέρειές της, με βάση και τις πληροφορίες, που είχαν συγκεντρωθεί από την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ της ίδιας της Χαλανδρίτσας, σχετικά με τη θέση και την κατάσταση των οχυρών της κωμόπολης και με την αστυνομική δύναμη, που τα υπερασπιζόταν. Οι αντάρτικες δυνάμεις, που θα εκτελούσαν την επιχείρηση, ξεκίνησαν από τη Ρακίτα, χωρισμένες σε μεγάλες ομάδες, κάθε μια από τις οποίες κατευθύνθηκε στον προσδιορισμένο από πριν στόχο της. Το συγκρότημα της Κορινθίας, με τον Μανώλη Σταθάκη θα χτυπούσε τις κυβερνητικές θέσεις από το Αίγιο μέχρι την Πάτρα. Ένας λόχος με τον Πέρδικα θα κατέστρεφε το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του "Γλαύκου" και στη συνέχεια θα καταλάμβανε το μοναστήρι του Ομπλού. Μια διμοιρία, με τον Νίκο Πολυκράτη, θα απασχολούσε τους χίτες και τους μάυδες, που ήταν συγκεντρωμένοι στο Σούλι. Άλλες δυνάμεις θα ενεργούσαν επιδρομές προς την περιοχή της Κάτω Αχαγιάς, ενώ ο λόχος του Μαινάλου, με τον Σαρηγιάννη και τον Τσακόπουλο, θα έστηνε ενέδρα κοντά στην Καλλιθέα, στη θέση "Κουμπάρες", για να χτυπήσει τις ενισχύσεις, που θα έστελνε ο αντίπαλος από την Πάτρα. Την επίθεση κατά της Χαλανδρίτσας θα την ενεργούσε το τάγμα του Ταϋγέτου, με τον Αρίστο Καμαρινό, ενώ ολόκληρη την επιχείρηση θα τη διηύθυναν ο Κώστας Κανελλόπουλος και ο Κώστας Μπασακίδης.
Η εξέλιξη της επιχείρησης Τα γεγονότα εξελίχθηκαν όπως είχαν σχεδιαστεί. Στις 3 το πρωί, ο λόχος του Πέρδικα, περνώντας μέσα από τη χαράδρα του Βελιζίου, έφτασε στο Κλάους και κατεβαίνοντας στην Περιβόλα από την περιοχή των μύλων του Λιάλιου, κατευθύνθηκε προς το υδροϋλεκτρικό εργοστάσιο. Οι δώδεκα άνδρες της φρουράς τράπηκαν σε φυγή, ενώ οι τρεις τεχνικοί, που διανυκτέρευαν, συνελήφθησαν. Οι αντάρτες κατέστρεψαν με νάρκη τη Το Δελτίο του Στρατηγείου του μεγαλύτερη τουρμπίνα του Δημοκρατικού Στρατού για τη δράση των εργοστασίου, δύναμης δύο χιλιάδων ανταρτών στην Αχαΐα ίππων, με αποτέλεσμα τα περισσότερα εργοστάσια της Πάτρας να μη λειτουργήσουν για δύο μέρες, από έλλειψη ρεύματος. Την ίδια περίπου ώρα, η διμοιρία του Νίκου Πολυκράτη χτύπησε το Σούλι, ενώ ταυτόχρονα, άλλες αντάρτικες δυνάμεις πραγματοποιούσαν με επιτυχία τις δικές τους αποστολές. Στις πέντε το πρωί, εξάλλου άρχισε η επίθεση εναντίον της ίδιας της Χαλανδρίτσας, η οχύρωση της οποίας είχε σχεδιαστεί λαθεμένα. Τα οχυρά, δηλαδή, ήτανε κατασκευασμένα μέσα στην ίδια την κωμόπολη και το κάθε οχυρό δεν είχε δική του κλειστή άμυνα, με αποτέλεσμα η πτώση ενός και μόνο οχυρού να οδηγούσε στην άμεση κατάρρευση ολόκληρης της οχύρωσης.
Η επίθεση των ανταρτών κατά της Χαλανδρίτσας υπήρξε αιφνιδιαστική, όπως τούτο καταφαίνεται και από σχετική έκθεση του ανώτερου διοικητή της Χωροφυλακής, συνταγματάρχη Κώστα Κατσαμπή, στην οποία υπογραμμίζεται, ότι κανένα έγγραφο δεν είχε σταλεί μέχρι τότε από το στρατηγείο του Πύργου στις αστυνομικές υπηρεσίες, για τις κινήσεις των ανταρτικών δυνάμεων της περιοχής και για την αντιμετώπιση των επιθετικών ενεργειών τους (Ανωτέρα Διοίκησις Χωροφυλακής Δυτικής Ελλάδος. Γραφείον Δημοσίας Ασφαλείας. Αρ. πρ. 7/53/380 μ/9-7-48). Ακριβώς δε, αυτός ο αιφνιδιαστικός χαρακτήρας της αντάρτικης επίθεσης υποχρέωσε τους χωροφύλακες να υποχωρήσουν πολύ γρήγορα στο κτίριο της υποδιοίκησης, όπου κλείστηκαν και άρχισαν να προβάλλουν αντίσταση. Στη μιάμιση το μεσημέρι, ολόκληρη η φρουρά, αν και δεν είχε υποστεί μεγάλη φθορά, όπως σημειώνει στην ίδια έκθεσή του ο Κατσαμπής, ενήργησε έξοδο, για να σπάσει τον κλοιό, αφού πρόβαλε σαν δικαιολογία - στο τελευταίο σήμα της, που απέστειλε στην Πάτρα - ότι δεν είχε πια πυρομαχικά. Η έξοδος, όμως, αυτή έγινε ανοργάνωτα, με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε σφαγή. Από τους 68 άνδρες, που υπερασπίζονταν την υποδιοίκηση, σκοτώθηκαν - όπως αναφέρει έκθεση του αντισυνταγματάρχη Ιάκωβου Χανιώτη, αναπληρωτή ανώτερου διοικητή Χωροφυλακής - 17 μόνιμοι και 17 χωρίς θητεία χωροφύλακες, 6 υπενωμοτάρχες, 4 ενωμοτάρχες και ο διοικητής της φρουράς Κώστας Παπαδόπουλος, ενώ 16 τραυματίστηκαν και μόνο 7 διασώθηκαν (Απ. Δασκαλάκη. Ιστορία της Ελληνικής Χωροφυλακής, τ. Β`, σ. 731-732). Οι αντάρτες, εξάλλου, σε ολόκληρη την επιχείρηση είχαν 7 τραυματίες και τρεις νεκρούς - ανάμεσά τους και τον Χαλανδριτσάνο ΕΠΟΝίτη Θάνο Αργυρόπουλο.
Η επιχείρηση ολοκληρώνεται Αμέσως, μόλις εκδηλώθηκε η επίθεση των ανταρτών κατά της Χαλανδρίτσας, στάλθηκαν από την Πάτρα ενισχύσεις, όπως φανερώνει και σχετικό τηλεγράφημα του Χανιώτη στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης (Ανωτέρα Διοίκησις Χωροφυλακής Δυτικής Ελλάδος. Αρ. πρ. 7/53/380/5-7-48). Οι ενισχύσεις, όμως, αυτές καθηλώθηκαν στη θέση "Κουμπάρες" από το λόχο του Μαινάλου, που είχε στο μεταξύ ναρκοθετήσει και την εκεί μικρή γέφυρα. Για ενίσχυση των χωροφυλάκων της Χαλανδρίτσας στάλθηκε επίσης μια διλοχία του 618ου τάγματος πεζικού από το Αίγιο και η υπόλοιπη δύναμη του ίδιου τάγματος από την Αμαλιάδα, ενώ άλλες στρατιωτικές δυνάμεις, μαζί με τεθωρακισμένα κινήθηκαν από τα Καλάβρυτα προς την Κάτω Βλασία. Οι κυβερνητικοί ρίξανε στη μάχη και αεροπλάνα, τέσσερα από τα οποία χτυπήθηκαν από τα αντιαεροπορικά πυρά των ανταρτών, σύμφωνα με αναφορά του αντισυνταγματάρχη Μανώλη Χατζηθεοδώρου (Τακτικόν Στρατηγείον Πύργου. Αρ. πρ. 5844/Α1/9-7-48). Οι κυβερνητικές ενισχύσεις, με επικεφαλής τον ταγματάρχη της Χωροφυλακής Μανώλη Βενιεράκη, έφτασαν στη Χαλανδρίτσα, αφού είχε ολοκληρωθεί η καταστροφή της αστυνομικής φρουράς και αφού οι αντάρτες είχαν αποχωρήσει με τάξη. Το μόνο, που τους απασχόλησε, ήταν η περισυλλογή των νεκρών χωροφυλάκων, που τάφηκαν το απόγευμα της άλλης μέρας στο πρώτο νεκροταφείο της Πάτρας. Οι ενισχύσεις, ωστόσο, αυτές δεν τόλμησαν να παραμείνουν για πολύ χρόνο στην κωμόπολη, που δεν πρόσφερε πια καμιά ασφάλεια στις κυβερνητικές δυνάμεις. Ύστερα από μια βδομάδα υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν και οι μαχητές του ΔΣΕ ξαναγύρισαν στη Χαλανδρίτσα, όπου και εγκατέστησαν μόνιμα τις αρχές τους. Βασίλης ΛΑΖΑΡΗΣ
Ιστορικός *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 58ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 10-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08 Μετά την τακτική νίκη του στο Βίτσι ο ΔΣΕ αναπτύσσει δραστηριότητα τέλη του 1948, αρχές του '49 - με στόχο την κατάληψη πόλεων. Η δραστηριότητα αυτή αναμφίβολα δεν αποσκοπούσε στη διατήρηση κάτω από την κυριαρχία των ανταρτικών δυνάμεων των αστικών κέντρων που καταλαμβάνονταν. Ο ΔΣΕ δεν είχε τις απαραίτητες δυνάμεις, για να μπορέσει να πραγματοποιήσει έναν τόσο φιλόδοξο στόχο. Οι επιθέσεις και οι καταλήψεις των πόλεων αποσκοπούσαν στην ενίσχυση των ανταρτικών δυνάμεων με λάφυρα - όπλα, τρόφιμα κλπ. - και κυρίως με νέες στρατολογίες μαχητών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, ότι το τεράστιο πρόβλημα του Δημοκρατικού Στρατού, που δεν έγινε δυνατό να αντιμετωπιστεί σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου, ήταν η έλλειψη των απαραίτητων εφεδρειών, που θα του έδιναν τη δυνατότητα να μετατρέπει τις πρόσκαιρες νίκες του σε νίκες στρατηγικής σημασίας, δημιουργώντας νέα κατάσταση προς όφελός του και σε βάρος των αντιπάλων του. Στις επόμενες μέρες, το αφιέρωμα στα 50χρονα του ΔΣΕ, θα ασχοληθεί με ορισμένες από τις δραστηριότητες αυτές του Δημοκρατικού Στρατού, αρχίζοντας σήμερα με τη μάχη και την κατάληψη της Καρδίτσας.
Επιθέσεις του ΔΣΕ σε μεγάλα αστικά κέντρα Τη νύχτα 11 προς 12/12/1948 δυνάμεις του ΔΣΕ αποτελούμενες από την 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτη) και την 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γιάννη Αλεξάνδρου (Διαμαντή) πραγματοποίησαν επιχείρηση για την κατάληψη της Καρδίτσας. Στην επιχείρηση πήρε επίσης μέρος και η ταξιαρχία ιππικού του ΔΣΕ με διοικητή τον Στ. Μανάκα (Στέφο), που ανήκε στην 1η Μεραρχία, ενώ διατέθηκαν και 3 ορειβατικά πυροβόλα. Τη γενική διεύθυνση της επιχείρησης είχε ο Κ. Καραγιώργης διοικητής του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ). Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία. Ο αντίπαλος υπέστη πολλές απώλειες και ο ΔΣΕ κατάφερε να αποκομίσει πολλά λάφυρα και να πραγματοποιήσει αρκετές στρατολογίες. Στις 13/12 οι ανταρτικές δυνάμεις αποσύρθηκαν από την πόλη. Η κατάληψη της Καρδίτσας ήταν από τις πιο δύσκολες επιχειρήσεις του ΔΣΕ και μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. Να τι λέει σχετικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του "Αντισυμμοριακός Αγών" (σελ. 547 - 548): "Η επίθεση κατά της Καρδίτσης είναι η μεγαλυτέρα επιθετική ενέργεια των τμημάτων του ΚΓΑΝΕ και ταυτοχρόνως η μεγαλυτέρα επιθετική ενέργεια
του ΔΣΕ κατά κατωκημένου τόπου εις ολόκληρον την Ελλάδα. Η προπαρασκευή της επιχειρήσεως υπήρξεν επιμελημένη και προηγήθη εκτέλεσις πολλών ασκήσεων υπό των τμημάτων κατά κατωκημένων τόπων. Η διαταγή επιχειρήσεων υπήρξε πλήρης, μετά λεπτομερεστάτων σχεδιαγραμμάτων της πόλεως και των εχθρικών αντιστάσεων. Αι πληροφορίαι περί των δυνάμεων και της οργανώσεως της φρουράς Καρδίτσης υπήρξαν ακριβείς και νωπαί και τούτο κατέδειξε την αξίαν των ΠΕ των πόλεων. Η ορμητικότης των τμημάτων ήτο πολύ καλή και διακρίθησαν αι μαχήτριαι γυναίκες, αίτινες έδρασαν με φανατισμόν μεγαλύτερον του ανδρικού. Τα στελέχη απέδειξαν μεγάλην βελτίωσιν εις την τεχνικήν του αγώνος. Η αποχώρησις των συμμοριακών τμημάτων εν ημέρα και επί εδάφους πεδινού υπό την άμεσον επίδρασιν της Αεροπορίας έγινε με συνοχήν και τάξιν".
Η επιχείρηση της Καρδίτσας Από το βιβλίο: "Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη" Στην επιχείρηση της Καρδίτσας αναφέρεται και ο Βασίλης Αποστολόπουλος, στο βιβλίο του "Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη". Από το βιβλίο αυτό και τα όσα γράφει σχετικά, με τη μάχη της Καρδίτσας, αναδημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα. "Αρχές του Δεκέμβρη 1948. Η ψηλή χώρα των Αγράφων δέρνεται από παγερούς βοριάδες και χιονοθύελλες. Ευλογία Θεού είναι για τον διαβάτη, αν βρει καλύβι να πλαγιάσει και σπίτι να πυρωθεί κοντά στο τζάκι. Κι εδώ πάνω, λίγα είναι τα χωριά κι άδεια από κόσμο. Εικόνα εγκατάλειψης και χαλασμού συναντούμε παντού. Μα τις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη, η περιοχή γέμισε από αρματωμένους. Το οροπέδιο της Νευρόπολης, που σήμερα είναι λίμνη και υψώνεται το φράγμα του Πλαστήρα, αυλακώνεται από πεζούς και καβαλαραίους που πάνε κι έρχονται. Και ποιος δε δίνει "παρών" στο ταπεινό χωριό Μπελοκομίτης, στο ακραίο χωριό της Ευρυτανίας, που συνορεύει με τη Δυτική Θεσσαλία. Ο αξέχαστος Καραγιώργης, στρατηγός του κλιμακίου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ). Ο Διαμαντής, ο Κοτσάβρας με τη II Μεραρχία, που αφού κυριάρχησε πάλι στο χώρο της Ρούμελης, στα μέσα του Νοέμβρη έφτασε στην περιοχή Κτημενίων - Δολόπων. Ο Γιώτης με την I Μεραρχία, κι ακόμα ο Περικλής, ο Ερμής, ο Αθανασίου, ο Μπαντέκος, ο Παύλος και πλήθος μικροί και μεγάλοι πολεμιστές του ΔΣΕ. Πολλές προετοιμασίες γίνονται. Όπλα, πυρομαχικά, ρουχισμός, παπούτσια, συμπλήρωση των μονάδων με έμψυχο υλικό προχωρούν με γρήγορο ρυθμό. Το φτωχικό χωριό δε μας κρατεί άλλο πια. Ο Καραγιώργης σε συγκέντρωση στελεχών ανέπτυξε με θαυμαστό τρόπο τη μεγάλη επιχείρηση της Καρδίτσας κι έδωσε τις απαραίτητες οδηγίες. Στις 10 του Δεκέμβρη, μόλις νύχτωσε, ξεκινούμε για τη μεγάλη επιχείρηση. Τα Άγραφα που μας κυκλώνουν είναι κάτασπρα από τα χιόνια. Ο ουρανός ξάστερος και το κρύο πικρό φαρμάκι. Παγωμένη, αξημέρωτη νύχτα, που τα νεκρά της δάχτυλα θα γράψουν στα κορμιά μας απόψε μια τραγική συμφωνία. Μεγάλο το ταξίδι μας τούτο και πρωτόγνωρο. Καινούριο στοιχείο μπαίνει στην εμπειρία μας: Ο κάμπος! Η απέραντη πεδιάδα που δεν την αντικόβει ένας λοφίσκος, ένα υψωματάκι, ένα δασάκι. Εμείς έχουμε μάνα κι αδέρφια τα βουνά, με τα μονοπάτια και τους γκρεμούς, τα περάσματα και τα διάσελα, τα δάση και τα φαράγγια. Έχουμε ανάγκη προσαρμογής και μάλιστα σε λίγες ώρες. Η τυφλή δύναμη του άγνωστου και της επίπεδης απεραντοσύνης μάς
σφίγγει την ψυχή και πρέπει να υποχωρήσει. Ύστερα, η μάχη θα δοθεί σε μεγάλο κατοικημένο κέντρο, γεμάτο αρνήσεις και παγίδες, πεδίο δράσης των μηχανοκίνητων μέσων του στρατού. Πρέπει, λοιπόν, με την τακτική μας, που δεν έχει καμιά σχέση με τα κλασικά μοτίβα της πολεμικής τέχνης, να ξεπεράσουμε τις καινούριες δυσκολίες που θα παρουσιαστούν. Μέσα στις δυσκολίες και τις ελλείψεις, ζώντας συνέχεια στις συνθήκες εμφύλιου πολέμου, χωρίς μέτωπο, γραμμή, περιοχή δική μας, διαμορφώσαμε νέου τύπου μαχητές. Πολύ διαφορετικούς από εκείνους του ΕΛΑΣ...
Πώς περιγράφει ο Καραγιώργης τη μάχη της Καρδίτσας, 12 - 13.12.48 "Η μάχη μέσα στην πόλη της Καρδίτσας, είναι η μεγαλύτερη από κάθε πλευρά πολεμική ενέργεια που έκανε ως τώρα ο Δημοκρατικός Στρατός στη Νότια Ελλάδα. Ταυτόχρονα, είναι και η μεγαλύτερη επιθετική ενέργεια του Δημοκρατικού Στρατού σε κατοικημένο τόπο σ' ολόκληρη τη χώρα. Η Καρδίτσα είναι αρκετά μεγάλη πόλη (τώρα με τους πρόσφυγες φτάνει τους 30.000-40.000) και είναι πρωτεύουσα του νομού. Αν εξαιρέσουμε μόνο τη Λάρισα, είναι η πιο πεδινή πόλη της Ελλάδας και αυτό προδιαγράφει και τη στρατιωτική δυσκολία της ως στόχου, άρα, και τη βαρύτητα της επιχείρησης. Οι δύο βάσεις εξόρμησης δεν μπορούσαν να είναι πιο κοντά από 14 χιλιόμετρα η μία με 3,5 ώρες πορεία προς το στόχο (Αϊ-Γιώργη Βουνεσιού) και 14 χιλιόμετρα η άλλη με 4 ώρες πορείας (Λογγιές Καταφυγίου) μέσα από κάμπο 100%. Στη μάχη της Καρδίτσας ρίξαμε τη μεγαλύτερη δύναμη, που μπορέσαμε ποτέ να χρησιμοποιήσουμε στη Νότια Ελλάδα, για συγκεντρωτικό χτύπημα. Χρησιμοποιήθηκαν οι κυριότερες πεζές ταξιαρχίες κρούσης της I και της II Μεραρχίας, καθώς και η Ταξιαρχία Ιππικού. Αλλά και οι εκπαιδευτικοί σχηματισμοί (σχολή αξιωματικών και ουλαμός στελεχών). Η μάχη μέσα στην πόλη πήρε από την πρώτη στιγμή εξαιρετική σφοδρότητα. Όσες αντιστάσεις δεν έπεφταν, απομονώθηκαν και τα τμήματα προχωρούσαν προς το κέντρο. Ο σιδηροδρομικός σταθμός κράτησε την πρώτη νύχτα και την ημέρα, ως το απόγευμα. Ο σταθμός επιβητόρων έπεσε, αλλά ξαναπάρθηκε από τον εχθρό, χάρη στα τανκς που έφερε επιτόπου. Αλλά στο νότιο τομέα τα τμήματα προχώρησαν προς το κέντρο και έφτασαν στα πιο οχυρωμένα σημεία του εχθρού (Παυσίλυπο - Πυροβολικό). Την ημέρα η μάχη συνεχίστηκε μέσα στην πόλη, πολύ εντατικά στον βόρειο τομέα και κάπως χαλαρότερη στο νότιο. Έπεσαν κι άλλες σοβαρές αντιστάσεις. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα στάλθηκε η διαταγή για τη συνέχιση της επιχείρησης και το ερχόμενο 24ωρο. Τη διαταγή αυτή πήρε η I Μεραρχία και τα τμήματα της πλαγιοφυλακής από τα Τρίκαλα και το Μουζάκι, αλλά δεν πήρε η II Μεραρχία, γιατί δε δούλεψαν οι διαβιβάσεις της με τη διεύθυνση της επιχείρησης και ούτε είχε διατηρήσει κανονικά πλάγια επαφή με την I Μεραρχία. Έτσι τα ξημερώματα της 13ης του Δεκέμβρη αποχώρησε από την πόλη η II Μεραρχία με όλα τα τμήματα που είχε στις διαταγές της. Η διεύθυνση της επιχείρησης διέταξε τότε τα τμήματα της II Μεραρχίας να πάρουν διάταξη μέσα στον κάμπο και ένα τμήμα της να βαδίσει και πάλι προς το ανάχωμα της Καρδίτσας. Παράλληλα, έβγαλε τα τμήματα της I Μεραρχίας έπειτα από μια ψεύτικη επίθεση και άφησε οπισθοφυλακή μέσα στον κάμπο, στα κανονικά τους δρομολόγια προς τα ριζά.
Το μεσημέρι είχε συμπληρωθεί η υποχώρηση. Ο εχθρός στάθηκε ανίκανος να αντιληφθεί έγκαιρα τι ακριβώς συνέβαινε. Όταν το κατάλαβε (στις 4 το απόγευμα) ήταν πια πολύ αργά για οποιαδήποτε ενέργεια με τα μηχανοκίνητα και το πυροβολικό του. Χρησιμοποίησε μόνο εντατικά την αεροπορία, αλλά χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα για τα τμήματά μας. Και χρειάστηκε μέρες να περιμαζέψει τις εκατοντάδες των νεκρών και των τραυματιών του, να καταμετρήσει τους 1.076 νέους και νέες που του έλειπαν και να λογαριάσει τι ακριβώς πήραμε από τις αποθήκες ανεφοδιασμού". *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 59ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 11-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Η κατάληψη του Καρπενησιού Η επιχείρηση για την κατάληψη του Καρπενησιού - πρωτεύουσα της Ευρυτανίας - ξεκίνησε τη νύχτα 20 προς 21/1/1949 και ολοκληρώθηκε με επιτυχία μια μέρα μετά. Στην επιχείρηση πήραν μέρος η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ με διοικητή τον Χ. Φλωράκη, η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου, η Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ, ένα ανεξάρτητο τάγμα και μια διλοχία. Συνολική δηλαδή δύναμη περί τους 3.000 αντάρτες. Την επίθεση για την κατάληψη της πόλης ανέλαβε η 1η Μεραρχία, ενώ η 2η είχε ως αποστολή της την κάλυψη της επιχείρησης από Αξιωματικοί και μαχητές του λόχου την πλευρά του Αγρινίου και της ασφάλειας της ΙΙ Μεραρχίας του Λαμίας. Τα τμήματα του ΔΣΕ έμειναν Δημοκρατικού Στρατού στο ελεύθερο στην πόλη 18 ολόκληρες μέρες. Καρπενήσι Κατάφεραν να αποκομίσουν πολλά λάφυρα και να πραγματοποιήσουν αρκετές στρατολογίες νέων μαχητών. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι στη διάρκεια των μαχών καταρρίφθηκε αεροπλάνο του αντιπάλου που πετούσε πάνω από την πόλη για έλεγχο της κατάστασης και σκοτώθηκε ο Αμερικανός στρατιωτικός που επέβαινε σ' αυτό, Εντνερ Σέλντεν. Για την επιτυχία της επιχείρησης η ηγεσία του ΔΣΕ τίμησε τους Χ. Φλωράκη και Γ. Αλεξάνδρου με το Παράσημο Πολεμικής Αξίας του Δημοκρατικού Στρατού. Η αντεπίθεση του κυβερνητικού στρατού για την ανακατάληψη της πόλης άρχισε στις 29 Γενάρη με τις 45, 71 και 73 ταξιαρχίες της 15ης Μεραρχίας, τις Α` και Β` μοίρες ορεινών καταδρομών και το 39ο Σύνταγμα ελαφρού πεζικού. Ο ΔΣΕ έδωσε μάχες όχι γιατί ήθελε να διατηρήσει την πόλη υπό τον έλεγχό του, όσο για να φθείρει τις δυνάμεις του αντιπάλου του. Έτσι η ανακατάληψη της πόλης πραγματοποιήθηκε στις 8-2-1949. Να τι λέει για την κατάληψη του Καρπενησιού ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος: "Οι συμμορίται προς αντιπερισπασμόν διά τη διαφαινόμενην επιτυχία της εκκαθαρίσεως Πελοποννήσου, η οποία θα ηλευθέρωνε σημαντικάς εθνικάς δυνάμεις, κατέβαλον πράγματι εντόνους προσπαθείας και εσημείωσαν εντυπωσιακάς επιτυχίας. Βάσις ενεργείας των είνε ο αιφνιδιασμός και η ακριβής
πληροφορία. Διά σύντονων πορειών, κυρίως νυχτερινών, κατορθώνουν να συγκεντρωθούν πότε εις τη μίαν περιοχήν και πότε εις την άλλην, να προσβάλλουν με ισχυράς δυνάμεις και μετά το αποτέλεσμα να απομακρύνονται ταχέως από τους χώρους όπου ανέμενον ως βεβαία την άφιξιν των Εθνικών Στρατευμάτων. Εις τοιαύτας γενικότερας ενεργείας, οι Κ.Σ. (σημ. "Ρ": Εννοεί κομμουνιστοσυμμορίτες) λαμβάνουν εξαιρετικά μέτρα καλύψεως εκ των κατευθύνσεων, εκ των οποίων λόγω γνώσεως της διατάξεως των Εθνικών Δυνάμεων και της φύσεως των δρομολογίων, γνωρίζουν ότι θα κινηθούν αι Εθνικαί Δυνάμεις... Κλασσικόν παράδειγμα ενεργείας των συμμοριτών, είνε η επίθεσις και κατάληψις υπ' αυτών της πόλεως Καρπενησίου. Οι συμμορίται συγκέντρωσαν τας δυνάμεις των εις χώρους μη ελεγχόμενους υπό του Εθνικού Στρατού. Ησαν ακριβέστατα πληροφορημένοι επί της διατάξεως των δυνάμεων και του ηθικού των Εθνικών Μονάδων Καρπενησίου. Κατέλαβον εγκαίρως τη στενωπόν Τυμφρηστού - Αγίου Γεωργίου, από όπου διέρχεται η μοναδική 1949: Ο διοικητής της Ι Μεραρχίας, οδός από Λαμίας, όπου υπάρχουσαι Χαρίλαος Φλωράκης (Γιώτης), με εφεδρείαι Εθνικών Δυνάμεων, γνωσταί εις τον αξιωματικό του ΔΣΕ Αλέκο τους Κ.Σ. θα σπεύσουν εις βοήθειαν. Μετά τα Παπαγεωργίου, στο Καρπενήσι πραγματικώς ευφυέστατα ταύτα μέτρα, οι συμμορίται προσβάλλουν αιφνιδιαστικώς τη νύκτα 20-21 Ιανουαρίου, εξ όλων των πλευρών το Καρπενήσι". Στη συνέχεια αφού αναφέρεται στην κατάληψη της πόλης ο στρατηγός Τσακαλώτος συμπληρώνει: "Καθ' όλον τον μέχρι τότε αντισυμμοριακόν αγώνα, ήτο η πρώτη φορά, κατά την οποίαν οι συμμορίται διετήρουν επί τόσον χρονικόν διάστημα μίαν πόλιν και μάλιστα εις το κέντρο της χώρας". (Βλέπε: Θρ. Τσακαλώτος: "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος", τόμος β`, σελ. 222-223).
Μπροστά σε μια οχυρωμένη πόλη Με αδρές γραμμές περιγράφει την κατάληψη του Καρπενησιού, ο Β. Αποστολόπουλος στο βιβλίο του: "Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη". Από τις σελίδες αυτού του βιβλίου και τις εικόνες του, που αναπαριστούν με γλαφυρότητα και ζωντάνια τη σοβαρή και σκληρή αυτή μάχη, αναδημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα: "Το Καρπενήσι βρίσκεται στην καρδιά της ορεινής Ρούμελης. Έχει για προσκέφαλο το Βελούχι κι απλώνει τα πόδια του προς το ιστορικό Κεφαλόβρυσο, το δασωμένο Κώνισκο και την ειδυλλιακή ποταμιά. Και καθώς ροβολάμε από το διάσελο του Αϊ - Θανάση, στην ξάστερη παγωμένη νύχτα, 20-21 του Γενάρη 1949, σαν να βλέπουμε το θεόρατο ίσκιο του Μάρκου Μπότσαρη να μας καλωσορίζει. Και σαν να μας δείχνει το κόκκινο σημάδι στο κεφάλι του πάνω από το δεξιό του μάτι, από αρβανίτικο βόλι, που τον έστειλε στην αθανασία στις 8-9 Αυγούστου 1823. Στον αγώνα για την ελευθερία και την ανάσταση του γένους.
Ο ορίζοντας νοτιοανατολικά φράζεται από το πέτρινο τρίπτυχο των κορφών της Χελιδόνας και τους απάτητους γκρεμούς της άγριας Καλιακούδας. Και σαν πιασμένες απ' τα χέρια αυτών των βουνών, ράχες δασωμένες δένονται με τα ψηλά αντερείσματα του Βελουχιού χτίζοντας ένα τεράστιο πηγάδι, που στον πυθμένα του κοιμάται το Καρπενήσι. Ένας πέτρινος κόθρος πανύψηλος και δασωμένος και χωμένη στη βάση του η ιστορική πολιτειούλα. Τα πέτρινα σπίτια της σκαρφαλώνουν στις πλαγιές της και χωρίζονται από στενόδρομους κακοτράχαλους. Μόνο ο χώρος γύρω απ' την πλατεία με τα 900 μέτρα υψόμετρο, σου δίνει την αίσθηση του επίπεδου. Ο κυβερνητικός στρατός έχει οχυρώσει με τέχνη και φροντίδα την πόλη, που μονάχα η φυσική της οχύρωση είναι μοναδική. Τα σημεία Δεξαμενή, Ρόβια, Σωτήρα, Αϊ-Δημήτρης έχουν δυνατή οχύρωση και δεσπόζουν αποφασιστικά σ' όλη την περιοχή. Στα Ρόβια έχουν χτίσει πύργους, μάντρα με συρματοπλέγματα, μπλόκ χάουζ, πολυβολεία, ολμοβολεία, ορύγματα. Τα σπίτια και τα κτίρια έχουν τη δική τους Τμήμα του ΔΣΕ σε πορεία οχύρωση. Καθώς είναι στενοί οι δρόμοι, έχουν ρίξει γέφυρες από ταράτσα σε ταράτσα κι έτσι συγκροτήματα σπιτιών μεταβάλλονται σε δυνατές οχυρές θέσεις, που διαθέτουν πολυβολεία και θέσεις για όλα τα όπλα. Στο καμπαναριό της ιστορικής Αγίας Τριάδας και της Παναγίας, υπάρχουν φωλιές πολυβόλων. Οχυρά τσιμεντένια υπάρχουν σ' όλους τους δρόμους που διαθέτουν κάποιον άξονα ή σε θέσεις να ελέγχουν το χώρο της πόλης... ...20 Γενάρη 1949, ώρα 23η, αρχίζει η επιχείρηση του Καρπενησιού... ... Η μέρα ξεδιπλώνει τα ρόδινα πέπλα της κάτω από έναν καταγάλανο ουρανό. Με αγωνία παρακολουθούμε την εξέλιξη της μάχης. Βλέπουμε τις κινήσεις των κυβερνητικών. Ρίχνονται κατά κύματα προς τη Δεξαμενή. Θέλουν να την ενισχύσουν για να εκμηδενίσουν το δικό μας προγεφύρωμα. Εδώ πρέπει να γίνει το ρήγμα στην εχθρική διάταξη, που θα εξουδετερώσει και τ' άλλα οχυρά. Ο αγώνας είναι σκληρός και αμφίρροπος. Το μεσημέρι η κατάσταση γίνεται κρίσιμη. Ο ταγματάρχης Πρίκος, κάτω απ' την τρομερή πίεση, διατάζει τη σύμπτυξη των τμημάτων που βρίσκονται γύρω από τη Δεξαμενή. Κι αυτός έφτασε στην Ιτιά όπου βρισκόμαστε, απελπισμένος, αφού αποπειράθηκε ν' αυτοκτονήσει. Στο χέρι του φαινόταν μικρό τραύμα. "Πάει το τάγμα μου!", ξεφώνιζε και τα μάτια του είχαν πλημμυρίσει από δάκρυα. Κρίσιμη, λοιπόν, η κατάσταση. Πώς ήταν δυνατό να εφαρμοστεί αυτή η ανόητη κι επικίνδυνη διαταγή; Πώς θα συμπτυχθούν οι λόχοι κάτω από τα καταιγιστικά πυρά πολυβόλων και όλμων που κάθε δευτερόλεπτο κόβουν τα στριμμένα τηλεφωνικά καλώδια; Ευτυχώς που λειτούργησε το ένστικτο και η μακριά πείρα του αντάρτη. Δεν υπάκουσαν στη διαταγή. Δυο λόχοι του σ. Πάικου και του σ. Τζίτζιρα, κράτησαν το προγεφύρωμα στα κορφινά σπίτια του Καρπενησιού, κάτω απ' τη Δεξαμενή. Κι αυτή η απόφαση στάθηκε μοιραία για τους αντίπαλους, για το Καρπενήσι. Σ' αυτό το σημείο, μετρήθηκαν δεκαεφτά ή δεκαοχτώ κύματα επιθέσεων. Στρατός, φανατισμένοι μαυροσκούφηδες, χωροφύλακες, ρίχνονται με λύσσα να συντρίψουν το προγεφύρωμα. Είναι φανερή η καίρια σημασία της θέσης.
Και οι αντάρτες με ψυχραιμία τούς αφήνουν να πλησιάζουν. Κι ύστερα, κάνοντας χρήση της σοφής αντάρτικης τακτικής με ομαδικές αντεπιθέσεις τους ανατρέπουν, αρπάζοντας και πυρομαχικά, που τους είναι πολύτιμα. Βραδιάζει και τα οχυρά κρατούνε πεισματικά. Αϊ- Δημήτρης, Ρόβια, Δεξαμενή, Σωτήρα. Όμως, μερικά σημάδια δείχνουν πως το ηθικό τους αρχίζει να σπάζει. Αναφέροντας στο ΣΔ της επιχείρησης που βρίσκεται στον Αϊ Θανάση, για την κρίσιμη εξέλιξη του αγώνα, ο Γιώτης μας απάντησε αυτολεξεί: "Μη φοβάστε! Τα μαζεύουν... ".
Οι επιχειρήσεις σε Έδεσσα - Αριδαία - Νάουσα Στα μέσα του Δεκέμβρη 1948 η 10η Μεραρχία του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Γ. Βοντίτσιο - Γούσια έκανε μια βαθιά διείσδυση από το Βίτσι προς την Έδεσσα με στόχο την κατάληψη της πόλης, την πρόκληση απωλειών στον αντίπαλο και τη στρατολογία δυνάμεων. Η επιχείρηση οδηγήθηκε σε αποτυχία. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η επιχείρηση που οργανώθηκε στις 29 προς 30/12/1948 με στόχο την Αριδαία. Η 10η μεραρχία υπέστη πολλές απώλειες και το επόμενο βήμα ήταν η ανασυγκρότησή της ούτως ώστε να αντεπεξέλθει στα πολεμικά της καθήκοντα. Μετά την ανασυγκρότηση της 10ης Μεραρχίας οργανώθηκε η επιχείρηση για την κατάληψη της Νάουσας με επικεφαλής τον Δ. Βλαντά. Η επίθεση άρχισε στις 11 Γενάρη του '49 και η ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης πραγματοποιήθηκε δύο μέρες μετά, ύστερα από σκληρές και αδιάκοπες μάχες. Οι δυνάμεις του Δημοκρατικού στρατού αποχώρησαν από την πόλη στις 14 Γενάρη το απόγευμα, αφού προξένησαν αρκετές απώλειες στον αντίπαλο, αποκόμισαν αρκετά λάφυρα και πραγματοποίησαν στρατολογίες νέων μαχητών. Με τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων σε Έδεσσα - Αριδαία - Νάουσα ασχολήθηκε και το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ το οποίο στη σχετική ανακοίνωσή του, με ημερομηνία 10/2/1949, αναφέρει μεταξύ άλλων: "Τα σχέδια των επιχειρήσεων στην Έδεσσα - Αρδέα ήταν ανεπαρκή, η διοίκηση δεν είχε στα χέρια της εφεδρεία και δεν εξασφάλισε μια ζωντανή καθοδήγηση στη διάρκεια της κάθε μάχης. Οι επιτυχίες στη Νάουσα και στον ελιγμό κερδήθηκαν ακριβώς γιατί αποφύγαμε τα λάθη που παρουσιάσαμε στις δύο πρώτες επιχειρήσεις" ("Επίσημα κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 348 - 354).
Η επιχείρηση στη Φλώρινα Η επιχείρηση του ΔΣΕ για την κατάληψη της Φλώρινας άρχισε τη νύχτα 11 προς 12 φλεβάρη του `49 και τελείωσε με αποτυχία και βαριές απώλειες των ανταρτών τη νύχτα 12 προς 13 του ιδίου μήνα. Για την επιχείρηση από το Δημοκρατικό Στρατό διατέθηκαν η 14η και η 103η ταξιαρχίες της 10ης Μεραρχίας και 18η και 107η ταξιαρχίες της 11ης Μεραρχίας. Επίσης, η σχολή αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, τρεις λόχοι σαμποτέρ, δύο λόχοι κυνηγών αρμάτων μάχης, ένα τάγμα μεταφορών, ένα τάγμα τραυματιοφορέων κι ένα τμήμα διαβιβάσεων. Από άποψη πυροβολικού διατέθηκαν 4 πυροβολαρχίες με 10-12 ορειβατικά πυροβόλα. Διοικητής των δυνάμεων του ΔΣΕ που πραγματοποίησαν την επιχείρηση τέθηκε ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας και Πολιτικός Επίτροπος ο Δ. Βλαντάς. Ο αντίπαλος διέθετε 3 ταξιαρχίες από τη 2η μεραρχία του (την 3η, 21η και 22η) με ισχυρή δύναμη πυροβολικού που σήμαινε πάνω από 40 πυροβόλα. Ακόμη μέσα στη Φλώρινα υπήρχαν δυνάμεις της Χωροφυλακής και τμήματα των Μονάδων Εθνικής Ασφάλειας (ΜΕΑ). Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι οι
κυβερνητικές δυνάμεις είχαν το πλεονέκτημα της γρήγορης ενίσχυσής τους από άλλες δυνάμεις που βρίσκονταν κοντά. Επίσης μπορούσαν εύκολα να έρθουν προς βοήθειά τους τεθωρακισμένα, μια και υπήρχαν αμαξόδρομοι, καθώς και αεροπορία. Ο απολογισμός των απωλειών της μάχης έχει ως εξής: Σύμφωνα με το ΓΕΣ: Ο ΔΣΕ είχε 702 νεκρούς συν 11 που βρέθηκαν αργότερα και 350 συλληφθέντες και παραδοθέντες. Οι νεκροί τάφηκαν σε ομαδικό τάφο ανατολικά της πόλης. Αντίθετα ο κυβερνητικός στρατός είχε 44 νεκρούς, 284 τραυματίες και 35 αγνοούμενους. Σύμφωνα με το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ: Ο κυβερνητικός στρατός είχε 404 νεκρούς, 976 τραυματίες, ενώ πιάστηκαν από τους αντάρτες 82 αιχμάλωτοι (βλέπε περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", έκδοση "Ριζοσπάστης" 1996, τόμος β` σελ. 202). Τέλος, κατά τον Δ. Βλαντά ο Δημοκρατικός Στρατός είχε τις εξής απώλειες: νεκροί 334, τραυματίες 867, λιποτάκτες 14, αγνοούμενοι 199. Οι απώλειες σε στελέχη ήταν 194 (Δ. Βλαντάς: "Εμφύλιος Πόλεμος 1945 - 1949", Γ` τόμος Β` ημίτομος, σελ. 235).
Κι άλλες πληροφορίες για τον ΔΣΕ στην Ήπειρο Μια επιστολή αναγνώστη, σχετικά με τους πρώτους μαχητές του ΔΣΕ στα ηπειρώτικα βουνά Από τον αναγνώστη μας, Πέτρο Μάτση, λάβαμε επιστολή, σχετικά με το αφιέρωμα για τα 50χρονα του ΔΣΕ και την οποία δημοσιεύουμε: "Αγαπητέ "Ρ" Στο φύλλο της 31 Δεκέμβρη 1996 και στη συνέχεια του πολύ ενδιαφέροντος δημοσιεύματος για τα 50χρονα του ΔΣΕ, παρατίθενται σημείωμα του Νίκου Ζάγκαλη, αντάρτη (μετέπειτα ταγματάρχη) του ΔΣΕ, με τον τίτλο: "Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο". Ο Ζάγκαλης, σε υστερόγραφό του ζητεί την επιείκεια των αναγνωστών για τις τυχόν ανακρίβειες που υπάρχουν στο σημείωμα, οφειλόμενες στο γεγονός, ότι "ο χρόνος αδυνατίζει τη μνήμη". Στο παρόν σημείωμά μου, στην αρχή, σημειώνω τις παρακάτω δύο ανακρίβειες: 1. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να υπήρξε αντάρτης του ΔΣΕ, ο Γιώργος Μάτσης, από τους Νεγράδες. Όμως, ο Γ. Μάτσης, που αναφέρεται στην περιγραφόμενη από τον Ζάγκαλη ανταρτοομάδα, υπό τον Νεμέρτσικα, ήταν αδελφός μου και επομένως δεν καταγόταν από τους Νεγράδες, αλλά από τον Τσαμαντά Φιλιατών. 2. Οι άντρες της περιγραφόμενης ανταρτοομάδας δεν παρέμειναν όλοι στα βουνά της Ηπείρου, αλλά, τουλάχιστον οι Σκεύης και Μάτσης, έφτασαν στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας και αφού παρέμειναν εκεί γύρω στο χρόνο, επέστρεψαν στην Ήπειρο, όπου ενώθηκαν με όσους είχαν μείνει στα βουνά της Ηπείρου και σχημάτισαν την ανταρτοομάδα. Στο σημείο αυτό, θα μου επιτραπεί να σημειώσω την παρακάτω λεπτομέρεια, όπως τη θυμάμαι: Ο αδερφός μου, λίγο μετά την παράδοση του Αννίβα, έφτασε μέχρι έξω από την κωμόπολη Φιλιατών, όπου απέστειλε σύνδεσμο στους Φιλιάτες, να τον επισκεφθούν (και τον επισκέφθηκαν), σε ορισμένο σημείο δύο Τσαμαντιώτες, αγωνιστές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή και κάτοικοι Φιλιατών έπειτα, οι οποίοι τον πληροφόρησαν για την τότε κατάσταση στην περιοχή. Όσον αφορά την "κατοπινή πορεία" του Μάτση, σημειώνω τα παρακάτω, με πηγή το βιβλίο "Ήρωες και μάρτυρες του Αγώνα", σ. 166, το οποίο εσφαλμένα φέρει χρονολογία θανάτου του Μάτση το 1948, αντί του 1949, και το οποίο εκδόθηκε "στις Λαϊκές Δημοκρατίες, τον Αύγουστο του 1952" και
επανεκδόθηκε στην Αθήνα (δεν αναφέρεται πότε), από τον εκδοτικό οίκο "Παναγ. Παπακωνσταντίνου": Ο Γιώργος Μάτσης (Τάκης) κατατάχτηκε στο ΔΣΕ στις 30 Νοέμβρη 1946. (Μην ξεχνάμε ότι οι ανταρτοομάδες που βρίσκονταν στα βουνά διάφορων περιοχών της χώρας πήραν το τίτλο "Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ή ΔΣΕ", μόλις στα τέλη Οχτώβρη 1946). Υπήρξε λοχαγός πεζικού ΔΣΕ και διοικητής λόχου της Σχολής Αξιωματικών Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ). Σκοτώθηκε στη Μικρή Βίγλα Φλώρινας, στις 12 Φλεβάρη 1949. "Έχει προαχθεί τιμητικά σε βαθμό του ταγματάρχη πεζικού". Τελειώνοντας, θα μου επιτραπεί να κάμω τις παρακάτω δυο παρατηρήσεις: 1. Δε νομίζω, ότι μπορούμε να θεωρούμε την περιγραφόμενη ανταρτοομάδα "πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο". Πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο θεωρείται η ανταρτοομάδα των (Αλέκου) Πρίφτη, (Αλέκου) Οικονόμου και (Λεωνίδα) Ράφτη, για την οποία κάνει μνεία και ο Ζάγκαλης, ανεξάρτητα από το τέλος που είχε. 2. Αν ο Αννίβας παρέμενε στην παράδοσή του στον κυβερνητικό στρατό, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε την υπόθεσή του με κάποια επιείκεια, με τη σκέψη ότι ίσως "δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες". Δυστυχώς, όμως, μετά την παράδοση, προχώρησε πολύ "στου κακού τη σκάλα"! (Κατά τη γνώμη μου, το πιο κατατοπιστικό βιβλίο, για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ήπειρο (και όχι μόνο) είναι το βιβλίο του Νίκου Γ. Ζιάγκου, "Νέες σελίδες από τον εμφύλιο πόλεμο 1945-49", Αθήνα 1986, τόμοι Α`-Β`). Ευχαριστώ για τη φιλοξενία. Με συντροφικούς χαιρετισμούς και θερμότατες ευχές για τον καινούριο χρόνο". Πέτρος Β. Μάτσης *Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Βασίλη Αποστολόπουλου "Το χρονικό μιας εποποιίας - Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη"
ΜΕΡΟΣ 60ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 12-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Τρομοκρατία χωρίς όρια Μετά την τακτική ήττα του κυβερνητικού στρατού στο Βίτσι και μπροστά στον κίνδυνο αντιστροφής της κατάστασης σε βάρος του, το στρατόπεδο της αντίδρασης προχώρησε σε μια σειρά μέτρα αναδιοργάνωσης και αναδιάταξης των δυνάμεών του. Κύριο στοιχείο αυτής της αναδιάταξης - αναδιοργάνωσης ήταν η ένταση της τρομοκρατίας, τόσο μέσα στις τάξεις των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων όσο και στις τάξεις του πληθυσμού της χώρας. Ήδη έχουμε αναφέρει ότι για την ανόρθωση του ηθικού του στρατού οργανώθηκαν έκτακτα στρατοδικεία και πραγματοποιήθηκαν εκτελέσεις φαντάρων,
υπαξιωματικών και αξιωματικών. Ακόμη εφαρμόστηκε σε μεγάλη έκταση το μέτρο της δίωξης των στρατιωτικών από την ενεργό δράση, επειδή θεωρήθηκαν υπεύθυνοι των αποτυχιών, του ξηλώματός τους από τις θέσεις που κατείχαν ή της μετάθεσής τους σε άλλες μονάδες απ' αυτές που διοικούσαν. Στη σφαίρα των μέτρων της στρατιωτικής ανασυγκρότησης αναδιάταξης εντάσσεται και η ανάδειξη του Α. Παπάγου στη θέση του αρχιστρατήγου, με δικτατορικές ουσιαστικά εξουσίες. Ο Παπάγος ανέλαβε αυτά τα καθήκοντα στις 19/1/1949 και όπως γράφει ο στρατηγός Θ. Πετζόπουλος "ουδέποτε εις το παρελθόν Ελλην στρατιωτικός ηγέτης ή άλλος οιασδήποτε χώρας Δημοκρατικής έλαβε τοιούτα δικαιώματα" (Θ. Πετζόπουλος: "1941 - 1950 Τραγική Πορεία", σελ. 212). Με την ανάληψη των καθηκόντων του ο Παπάγος προώθησε στην ανώτατη στρατιωτική ηγεσία έμπιστούς του και φυσικά έμπιστους της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής. Στις πόλεις και στην ύπαιθρο της χώρας η αντίδραση εξαπόλυσε κύμα τρομοκρατίας. Οι μαζικές συλλήψεις έδιναν κι έπαιρναν, εφαρμόστηκαν βασανιστήρια, επιταχύνθηκε η διαδικασία εκτέλεσης δεσμωτών αγωνιστών, απαγορεύτηκε η φιλοξενία προσώπων στα σπίτια χωρίς προηγουμένως να έχει λάβει γνώση η Ασφάλεια. Σε περίπτωση δε παραβάσεων τόσο ο φιλοξενούμενος όσο και ο οικοδεσπότης αντιμετώπιζαν, το ελάχιστο, κίνδυνο φυλάκισης. Στόχος αυτού του τρομοκρατικού οργίου ήταν η πλήρη εκκαθάριση των μετόπισθεν του κυβερνητικού στρατού, ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή δυνατότητα ενίσχυσης του ΔΣΕ, είτε με μαζικούς αγώνες - έστω και μικρούς - είτε με την έξοδο λαϊκών αγωνιστών στο βουνό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι σήμαινε αυτή η τρομοκρατία είναι τα όσα συνέβησαν στην Πελοπόννησο το Δεκέμβρη του 1948 μέχρι τέλη Γενάρη του '49.
Εκστρατεία συκοφάντησης και φανατισμού Μια μικρή εικόνα του κλίματος των διώξεων και του αντικομμουνιστικού μένους, όπως εκφράστηκε στον Τύπο της εποχής "Όταν ο κλέφτης, ο βιαστής, ο κακοποιός πεταχθεί έξω και κλείσει η πόρτα, μαζεύεται η οικογένεια ακόμη λαχανιασμένη από την πάλην μέσα εις το αναστατωμένον δωμάτιον και συζητεί διά το πώς έγινε το κακό, το ποιος φταίει, το πώς θα προφυλαχθεί εις το μέλλον και πώς θα επισκευάση τας ζημίας. Τώρα που έκλεισε η πόρτα του Γράμμου και εντός ολίγου θα ασφαλισθεί από όλες τις πλευρές το σπίτι, η ελληνική οικογένεια χωρίς κλέφτες και βιαστάς θα συγκεντρωθεί και θα συζητήσει πώς έγινε το κακό, ποιος φταίει και ποιος θα προφυλαχθεί...". Με αυτά τα λόγια, σχολίαζε από τις στήλες της εφημερίδας "Καθημερινή" στις 2 Σεπτέμβρη του 1948, ο Κ. Τσάτσος, την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, αποκαλώντας "κλέφτες και βιαστάς" τους μαχητές του ΔΣΕ. Τις επόμενες μέρες ακολουθούν πρωτοσέλιδα άρθρα "γνώμης"
διπλωματικών ακολούθων της αμερικάνικης και βρετανικής πρεσβείας σχετικά με τη διεθνή κατάσταση, το "ρωσικό επεκτατισμό" και τη "συμβουλή" να μην εμπλακεί άλλο η Ελλάδα σε αυτήν την κατάσταση, ξεκαθαρίζοντας την εσωτερική της κατάσταση. Χαρακτηριστικά προοίμια του αντικομμουνιστικού μένους και της έντασης των διώξεων, που επακολούθησε τους επόμενους μήνες, μετά τον Γράμμο...
Αρθρογραφία συκοφάντησης και τρομοκρατίας Η "Καθημερινή", βέβαια, έχει πάρει, από την πρώτη στιγμή, ξεκάθαρη εμπρηστική και αντικομμουνιστική θέση. Στις 30 Απρίλη 1946, ο διευθυντής και αρθρογράφος της εφημερίδας Γ. Α. Β. (Γεώργιος Βλάχος) έγραφε: "Η κυβέρνησις του Λαϊκού Κόμματος πολιτεύεται απέναντι του Κομμουνισμού, όπως περίπου επολιτεύθησαν αι προ αυτής μεταπολεμικαί Κυβερνήσεις. Κατά τούτο σφάλλει σπουδαίως (...). Η Κυβέρνησις η σημερινή μίαν μόνην μεγίστην και πανελλήνιον έλαβε εντολήν: Να κτυπήση κατακέφαλα τον Κομμουνισμόν. Με ό,τι μπορεί, όπως μπορεί (...). Έχει όλα τα μέσα διά να κτυπήσει αλύπητα τον κομμουνισμόν ως κακήν, ύποπτον, και επαναστατικήν οργάνωσιν, από ξένους κυβερνωμένην, αντεθνικήν (...). Μέγα λάθος είναι να νομίζωμεν ότι οι διευθύνοντες τον κομμουνισμόν (...) είναι Έλληνες (...) και ότι άμα τους φερθώμεν καλά δε θα μας κόψουν τον σβέρκον (...). Και χθες:... Χθες εδόθη η άδεια να εορτασθή με προκηρύξεις πάλιν και συγκεντρώσεις και λαοκρατικά τραγούδια και ίσως με αίμα η κομμουνιστική των Πρωτομαγιά (...). Δεν πάμε καλά, διότι δεν έχομεν εννοήσει ότι ο Κομμουνισμός είναι ένα είδος τέρατος με σώμα και κεφαλή και ότι θέλει κτύπημα εις την κεφαλήν και εις το σώμα του θεραπείαν. Δασκάλους, σχολεία και εθνικούς οδηγούς για τα παραπλανημένα παιδιά, δουλειά και ψωμιά για τους εργάτες, ζώα, σπόρους και άροτρα για την αγροτιά και εντάλματα συλλήψεως (...) διά την Ηγεσίαν...". Ο ίδιος, στις 4 Γενάρη του 1948, παρατηρούσε και... συμβούλευε: "... Για να κερδίσει τον πόλεμον αυτόν (το Κράτος) πρέπει ήσυχα ήσυχα να εκκαθαρίση το εσωτερικόν, τα μετόπισθεν του στρατού μας, από το πλήθος των ανθρώπων, που είτε από συμφέρον, είτε από αμάθειαν, είτε από φανατισμόν, είτε από βλακείαν, συνεργάζονται με τον εχθρόν. Διά το έργον του τούτο δεν έχει ανάγκην το Κράτος (...) ούτε καν να χύση το δικό του ή των εχθρών του το αίμα. Έχει μόνον ανάγκην οργάνων της Δημοσίας Τάξεως εμπίστων και ασφαλών που θα κτυπούν εδώ κι εκεί μερικές πόρτες κατά τις τρεις το πρωί: Νησιά, δόξα τω Θεώ, έχει το Κράτος...". Ενώ στις 6 Γενάρη του ίδιου χρόνου, δυο απλές ειδήσεις φανερώνουν πολύ περισσότερα απ' όσα φαίνονται πως γράφουν. Η πρώτη: "Κυβερνητικό ανακοινωθέν: "Η κυβέρνησις είναι ευτυχής ν' αναγγείλη ότι ο κ. Γκρίσγουολντ (αρχηγός της εν Ελλάδι αμερικανικής αποστολής) εδέχθη σήμερον την αίτησιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως διά την
αύξησιν του αριθμού των ταγμάτων εθνοφρουράς εις 100 και διά τη μόνιμον αύξησιν του ελληνικού εθνικού στρατού κατά 12.000 άνδρας...". Και η δεύτερη: "Ο υπουργός Παιδείας κ. Παπαδήμος διέταξεν ανακρίσεις διά τα δημιουργηθέντα κατά την πρωτοχρονιάτικην εορτήν της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών έκτροπα, όταν κάποιος εφώναξε κατά το κόψιμο της Βασιλόπιτας: "Να ζήσουν τα ψηλά βουνά"... υπονοών τους δρώντας κατά του έθνους ΕΑΜοσλάβους του Μάρκου". Από τα τέλη του 1948, τα "πύρινα" άρθρα κατασυκοφάντησης των κομμουνιστών και των μαχητών του ΔΣΕ, γίνονται καθημερινή πραγματικότητα, ενώ πάμπολλα ήταν τα πρωτοσέλιδα άρθρα της εφημερίδας, όπου διατρανώνεται ο ρόλος της βασιλείας και του τότε βασιλιά, ως "αντίπαλος, αντίβαρος, καταλύτης του κομμουνισμού". Στις 9 Ιανουαρίου 1949, προβάλλεται μια είδηση από την Ιταλία με τίτλο: "Η Ιταλική κυβέρνησις απηγόρευσεν εκδηλώσεις και εράνους του ΚΚΙ υπέρ των ληστών του Μάρκου - Ενημερώθη ο Τερατσίνι (σημ. "Ρ": Ιταλός κομμουνιστής βουλευτής και πρόεδρος τότε της ιταλικής Βουλής". Ενδεικτικό πάντως των πιέσεων που ασκούνταν, για να προχωρήσει ακόμα περισσότερο το "ξεκαθάρισμα", είναι το πρωτοσέλιδο σχόλιο που δημοσιεύεται στις 16 Γενάρη του 1949 με την υπογραφή "Ε": "Σκέπτομαι αυτήν τη δήθεν μαθηματική κουβέντα που ξεπετιέται κάθε τόσο από τα τηλεγραφήματα και τις ανταποκρίσεις που ασχολούνται με την ελληνική κατάστασιν: "Τόσος στρατός, τόσοι συμμορίται. Τόσοι παραπάνω οι πρώτοι από τους δεύτερους. Πώς συμβαίνει να μην αρπάζουνε οι πρώτοι τους δεύτερους από τον γιακά να τελειώνουμε...". Στις 30 Γενάρη του 1949, η "Καθημερινή" καλούσε τους μαχητές του ΔΣΕ "να ανομολογήσουν - όσοι τυχόν είναι ιδεολόγοι - την πλάνην τους και να καταθέσουν όχι προ των αντιπάλων τους, αλλά εις τον άγιον βωμόν της πατρίδος τα όπλα"....
Ανατριχιαστικές ανταποκρίσεις Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των κομμουνιστών στην περιοχή της Πελοποννήσου, τους πρώτους μήνες του 1949, παρακολουθήθηκαν βήμα προς βήμα από την εφημερίδα "Καθημερινή" και τον πολεμικό απεσταλμένο της Ν. Καλημέρη. Τον Γενάρη, από τις στήλες της εφημερίδας, ο στρατιωτικός διοικητής της Πελοποννήσου υποστράτηγος Πεντζόπουλος και ο αρχηγός Χωροφυλακής Ταξίαρχος Τσάταλος, δήλωναν ότι "είναι απόφασις της στρατιωτικής ηγεσίας διά τη σύντομον και οριστικήν εκκαθάριση της Πελοποννήσου. Αντί πάσης θυσίας θα επιτευχθεί το επιδιωκόμενον αποτέλεσμα". Ενδεικτικές του τι συνέβη εκείνη την περίοδο στην Πελοπόννησο, του μεγέθους των διώξεων, είναι οι ανταποκρίσεις της "Καθημερινής": 5 Γενάρη: "Εις την περιοχήν Τρικάλων Κορινθίας, εφονεύθησαν οι αρχισυμμορίται Πέππας και Ματσούκας". "Ιδιωτικαί πληροφορίαι θεωρούμεναι αξιόπισται (!) αναφέρουν ότι συμμορίται συλλαμβάνουν ομήρους εκ διαφόρων χωρίων κατά προτίμησιν τους προύχοντας και τους κοινωνικούς παράγοντας". 9 Γενάρη: "Η ταξιαρχία Πρεκεζέ (σ.σ. τμήμα του ΔΣΕ) διαφυγούσα από τα κρησφύγετα του Πάρνωνος ευρίσκεται κάπου "λείχουσα τας πληγάς της". Χωρίς όμως με αυτό να πρόκειται να αποφύγει την εξόντωσιν, διότι ως χαρακτηριστικώς ετόνισε σήμερον ανώτερος αξιωματικός του στρατού "ο μύλος που αλέθει αργά βγάζει πολύ ψιλό αλεύρι"". 20 Γενάρη: "Εκτός των άλλων παραδειγμάτων αναφέρεται χαρακτηριστικώς το γεγονός του φόνου του αρχισυμμορίτου Γιάννη
Γιαννίτσα ή Καπετάν Μπάμπη, όπου ούτος μετέβη διά να συνεννοηθεί με τον αυτοαμυνίτην του χωρίου Δημήτριον Παπαδόπουλον ή Μητσόχαρον. Ο τελευταίος παρέσυρε τον Γιαννίτσα εις την ταβέρναν, όπου τον εφόνευσε και αφού απέκοψε την κεφαλή του την παρέδωσε σήμερον την πρωίαν μετά του αυτομάτου του εις στρατιωτικόν τμήμα"... 22 Γενάρη: "Τμήματα ΛΟΚ κατ' εξερέυνησιν εις την περιοχήν Ζήριας, συνεπλάκησαν με ομάδα συμμοριτών, με αποτέλεσμα τον φόνον 4 συμμοριτών και μίας συμμορίτισσας".
Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού στην Πελοπόννησο άρχισαν στις 5/12/1948 - με τη μετακίνηση στρατευμάτων στην περιοχή - και ουσιαστικά ολοκληρώθηκαν στις 30/1/1949. Πριν την έναρξη της επιχείρησης, υπήρχαν στην περιοχή η 72η Ταξιαρχία, 14 Τάγματα ελαφρού πεζικού, 3 Τάγματα Χωροφυλακής, δύο Μοίρες ΛΟΚ, ένα Σύνταγμα αναγνωρίσεως (θωρακισμένα), μια Πυροβολαρχία και φυσικά οι παρακρατικές δυνάμεις. Για την πραγματοποίηση της επιχείρησης, μεταφέρθηκαν από το Βίτσι η 9η Μεραρχία, δύο Μοίρες ΛΟΚ, ένα Σύνταγμα Πεδινού και μια Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού, ένας Λόχος Μηχανικού. Επίσης επιστρατεύτηκαν μια Μοίρα Στόλου (αντιτορπιλικά και αρματαγωγά και δύναμη Αεροπορίας. Ουσιαστικά, γίνεται λόγος για δυνάμεις που κυμαίνονταν, συνολικά, γύρω στις 40 χιλιάδες άνδρες. Απέναντι σ' αυτές τις δυνάμεις, ο ΔΣΕ είχε να αντιτάξει την 3η Μεραρχία του με διοικητή τον Στ. Γκιουζέλη και δύναμη μαχητών περί τις 3.500. Κι αν λάβει κανείς υπόψη του ότι αυτοί οι αγωνιστές δεν είχαν σύνδεση με τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ στην Ελλάδα και ότι ο ανεφοδιασμός τους γινόταν από τη θάλασσα, γίνεται αντιληπτή η τραγικότητα της κατάστασής τους. Το σχέδιο εκκαθάρισης της Πελοποννήσου που εφάρμοσε ο κυβερνητικός στρατός πήρε την επωνυμία "Περιστερά". Όμως, μόνο περιστερά δεν ήταν. Τη διεύθυνση της επιχείρησης ανέλαβε ο στρατηγός Τσακαλώτος και τη στρατιωτική διοίκηση είχε ο στρατηγός Θ. Πετζόπουλος, τον οποίο ο λαός, για τα όργια τρομοκρατίας που διέπραξε, πολύ ορθά αποκαλούσε "Ιμπραΐμ".
Εντείνεται η μαζική βία Πρώτη ενέργεια της επιχείρησης "Περιστερά" ήταν η πλήρη απομόνωση της Πελοποννήσου από την υπόλοιπη Ελλάδα. Κανείς δεν μπορούσε να μπει ή να βγει από την περιοχή της, χωρίς την άδεια της Αστυνομίας και των στρατιωτικών δυνάμεων. Η θαλάσσια περιοχή ελεγχόταν από το στόλο, ούτως ώστε να εμποδιστεί ο ανεφοδιασμός των ανταρτών και στα λιμάνια γινόταν εξονυχιστικός έλεγχος των ταξιδιωτών και των φορτίων των καραβιών. Δίπλα σ' αυτά τα μέτρα, προστέθηκαν και οι αδίστακτες μαζικές συλλήψεις πληθυσμού, που θεωρούνταν ύποπτος ότι συμπαθούσε ή βοηθούσε τις δυνάμεις του ΔΣΕ. Η σκληρότητα αυτών των μέτρων απεικονίζεται ανάγλυφα στις διαταγές που εξέδωσε ο στρατηγός Πετζόπουλος προς τις μονάδες στρατού που διοικούσε. Συγκεκριμένα, σε διαταγή του στις 18/12/1948 ανέφερε: "Προβείτε προκαταρκτικάς ενεργείας, ώστε την 27 - 12 - 48 συλληφθώσι ταυτοχρόνως εκ των αστικών κέντρων απάσης υμών περιοχής εν συνεννοήσει μετά των κατά τόπους στρατιωτικών αρχών, άπαντες ιδιώται κομμουνισταί, ανεξαρτήτως εάν θεωρούνται ύποπτοι ή ου και ανεξαρτήτως επαγγέλματος
(δημόσιοι υπάλληλοι, επιστήμονες). Εφιστώ την προσοχή σας επί γεγονότος ότι είθισται συλλαμβάνονται εργάται ή μικροεπαγγελματίαι και παραμένωσι ελεύθεροι οι πλέον επικίνδυνοι οι επιστήμονες και άλλοι. Ουδεμίαν τοιαύτην εξαίρεσιν θα ανεχθώ. Τουναντίον, συλλήψεις ενεργηθώσιν από τους πλέον επικινδύνους τούτους μέχρι τελευταίου κομμουνιστού". Στις 28/12/1948 ο νέος Ιμπραΐμ της Πελοποννήσου τηλεγραφούσε στην Καλαμάτα και στην Πάτρα: "Σύνολον συλληφθέντων εντός πόλεως ΚΑΛΑΜΩΝ απαράδεκτον. Φαίνεται δε με αντελήφθητε. Επαναλαμβάνω ουδείς κομμουνιστής δέον παραμείνη ελεύθερος ΚΑΛΑΜΑΣ, ένθα σοβαρωτέρα κομμουνιστική εστία ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. Δέον αντιληφθήτε ότι αστικά κέντρα δέον εκκαθαρισθώσι απολύτως από κομμουνιστικόν μίασμα. Διά κομμουνιστάς διαμένοντας αστικά κέντρα ουδείς οίκτος. Συλλήψεις συνεχισθώσι". "Ανακοινώσατε αστυνομικόν διευθυντήν Πατρών κάτωθι διαταγήν μου. Αναφερθείς αριθμός συλληφθέντων εν Πάτραις 63 προξενεί αλγεινήν εντύπωσιν και τον θεωρώ απαράδεκτον. Φαίνεται ότι οι αρμόδιοι και υπεύθυνοι δεν αντελήφθησαν ότι εκκαθάρισις αστικών κέντρων και γενικώς μετόπισθεν στρατού από κομμουνιστικά στοιχεία αποτελεί ύψιστον εθνικόν καθήκον και ανάγκην...". (Βλέπε: Θ. Πετζόπουλου: "1941 - 1950 Τραγική πορεία", σελ. 204 και 206 - 207. Επίσης: Σ. Γρηγοριάδη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", τόμος 3ος, σελ. 345 - 346). Στο ερώτημα ποιοι ήταν αυτοί που συλλαμβάνονταν δεν είναι δύσκολο να δοθεί η απάντηση. Οι αρχές κάτω από τέτοιου είδους διαταγές δεν πολυσκοτίζονταν για το ποιους θα έβαζαν στο χέρι. Προχωρούσαν αδιακρίτως σε συλλήψεις, αρκεί να είχαν υπόνοιες ότι ο υποψήφιος προς σύλληψη δεν τους έμοιαζε και τόσο εθνικόφρονας. Έτσι, μαζί με τους κομμουνιστές, αριστερούς και προοδευτικούς πολίτες, τα κρατητήρια γέμισαν και από δεξιούς, συντηρητικούς και βασιλόφρονες, οι οποίοι δεν είχαν επιδείξει κάποια ιδιαίτερη αντικομμουνιστική δραστηριότητα για να μπορούν να τους ξεχωρίσουν τα στρατιωτικά και αστυνομικά όργανα. Από τα στοιχεία που υπάρχουν γίνεται λόγος για 4.500 συλληφθέντες, οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες. Όσοι θεωρήθηκαν ιδιαίτερα επικίνδυνοι - περί τους 2.500 - φορτώθηκαν σε αρματαγωγά και στάλθηκαν στη Μακρόνησο και το Τρίκκερι. Οι άλλοι κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Σκηνές ιλαροτραγωδίας Οι συλλήψεις συντηρητικών πολιτών, όπως ήταν επόμενο, προξένησαν αντιδράσεις που πολύ γρήγορα έφτασαν ως την Αθήνα. Έτσι, κινήθηκαν πολιτικοί και άλλοι παράγοντες για να σώσουν ανθρώπους που κινδύνευαν να χαθούν - ή, το λιγότερο, να υποστούν συνέπειες χωρίς λόγο - μέσα σ' αυτήν την ξέφρενη παραζάλη του αντικομμουνισμού. Να πώς περιγράφει αυτή την ιλαροτραγωδία ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος: "Ως ήτο επόμενον, η πληροφορία των συλλήψεων μετεδόθη αμέσως εις Αθήνας και οι πολιτικοί παράγοντες εκινητοποιήθησαν προς πάσας τας κατευθύνσεις να ματαιώσουν τας συλλήψεις. Τα τηλέφωνα του Στρατηγείου του Σώματος Στρατού ήρχισαν να κωδωνίζουν συνεχώς. Το Αρχηγείον Χωροφυλακής εζήτη να αποκεφαλίση τον επιθεωρητήν Χωροφυλακής, το ΓΕΣ εζήτη τον λόγον πώς και διατί ανελήφθη αυτή η πρωτοβουλία, άνευ υπολογισμού των συνεπειών κλπ., διάφοροι παράγοντες των κομματαρχών πασάδων της Πελοποννήσου είχον συγκεντρωθή εις την εξώπορταν του στρατοπέδου, κρατούντες καταλόγους συλληφθέντων προσώπων, φίλων των εν κυβερνήσει υπουργών και
απαιτούντες την άμεσον απόλυσίν των. Το Επιτελείον του Σώματος και ειδικώς ο αρχηγός του Α` Κλάδου, συντ/ρχης τότε, Κετσέας Γρ., μη θέλων να επικοινωνήση τηλ/κώς με τον διοικητήν του Σώματος Στρατού, διά να αναφέρη τα συμβαίνοντα και να ζητήση διαταγάς και αφ' ετέρου αντιλαμβανόμενος ότι θα έπρεπε να τον απαλλάξη από τας πιέσεις που ασφαλώς θα υφίστατο εις Αθήνας, απεφάσισε να δημιουργήση κατάστασιν αδυναμίας επεμβάσεως εις οιονδήποτε μέχρις ότου αποπλεύσουν τα πλοία. ΠΡΟΣ ΤΟΥΤΟ ΔΙΕΤΑΞΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΟΠΗΝ ΤΩΝ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΜΕ ΤΑΣ ΑΘΗΝΑΣ ΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΙΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΞΩΠΟΡΤΑΝ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΥ ΕΙΣ ΑΠΟΣΤΑΣΙΝ 500 ΜΕΤΡΩΝ. Καθησύχασε τον επιθεωρητήν Χωροφυλακής, ο οποίος εφαίνετο στενοχωρημένος και διέταξε την εκτέλεσιν της αποφάσεώς μου, ήτοι την αναχώρησιν οπωσδήποτε των πλοίων προ του μεσονυχτίου και την αποστολήν σήματος αφίξεως εις Μακρόνησον... Το απόγευμα της επομένης, ελήφθη σήμα των πλοίων ότι έφτασαν εις Μακρόνησον και απεβίβασαν συλληφθέντας. Διέταξε την αποκατάστασιν της τηλεφωνικής γραμμής και ανέφερε εις ΓΕΣ, δι' εκτάκτου δελτίου, τη σύλληψιν και μεταφοράν εις Μακρόνησον. Το ΓΕΣ και οι εν Αθήναις πολιτικοί, μη γνωρίζοντες τη μεταφοράν εις Μακρόνησον, αλλά νομίζοντες ότι οι συλληφθέντες κρατούνται εις Πελοπόννησον, ήλπιζαν ότι θα επιτύγχανον την απόλυσίν των. Όταν επληροφορήθησαν ότι είχον ήδη μεταφερθή εις Μακρόνησον, εξέσπασαν εις εντόνους διαμαρτυρίας, αλλά ήτο πλέον αργά, διότι ουδείς ετόλμα, εν όψει των περιστάσεων και της πιέσεως των Αμερικάνων, να αναλάβη την ευθύνην της μεταφοράς των πάλιν εις Πελοπόννησον" (Θρ. Τσακαλώτος: "40 Χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος", τόμος β`, σελ. 203 - 204).
Συντριβή των δυνάμεων του ΔΣΕ Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, με συντριπτικό συσχετισμό δυνάμεων εις βάρος του και χωρίς δυνατότητες ανεφοδιασμού του σε πυρομαχικά, ο ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, παρά την ενεργητικότητα, το θάρρος και των ηρωισμό των μαχητών του, οδηγήθηκε εκ των πραγμάτων σε ήττα και συντριβή. Σ' αυτόν τον αγώνα έδωσαν τη ζωή τους πολλοί αγωνιστές και τα καλύτερα στελέχη του ΔΣΕ Πελοποννήσου. Ανάμεσά τους και ο Στ. Γκιουζέλης, ο οποίος στο τελευταίο, πριν τον θάνατό του, άρθρο που έστειλε στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", με ημερομηνία 13/1/1949, γράφει ανάμεσα στα άλλα: "Η πείρα από την αντιμετώπιση 25 τώρα μέρες, της επιδρομής του εχθρού, δείχνει πως ο λαός του Μοριά με μαχητική του πρωτοπορία τον ΔΣ του θα φανούν αντάξιοι κληρονόμοι των ηρωικών παραδόσεων της κλεφτουριάς του '21 και θα συντρίψουν τις ορδές των νέων Μπραΐμηδων του μοναρχοφασιμού" (βλέπε: "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ", έκδοση "Ριζοσπάστης", 1996, τόμος Β`, σελ. 85 - 87). Στις 29 Γενάρη του 1949, ο στρατηγός Τσακαλώτος παρέδιδε τη διοίκηση όλων των δυνάμεων της Πελοποννήσου στον στρατηγό Πετζόπουλο. Η παράδοση αυτή σήμαινε ότι για τον κυβερνητικό στρατό η εκκαθάριση της Πελοποννήσου από τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού ουσιαστικά είχε τελειώσει. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 61ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 14-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 26
ΓΕΝΑΡΗΣ 1949 Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Η Πολιτική Απόφαση και οι αλλαγές στα κομματικά και άλλα όργανα Στις 30 και 31 Γενάρη του 1949 συνήλθε στο Γράμμο η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Πρόκειται για ένα από τα πιο πολυζητημένα κομματικά σώματα της περιόδου του εμφυλίου πολέμου. Στη συνεδρίαση πήραν μέρος 26 τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, καθώς και μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου. Η Ολομέλεια συζήτησε και πήρε αποφάσεις στα παρακάτω θέματα: Ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια - "Η Ελλάδα στο δρόμο προς τη της Κεντρικής Επιτροπής το Γενάρη του 1949 νίκη. Μπροστά στην αποφασιστική στο Γράμμο: 1. Β. Μπαρτζιώτας, 2. Π. με εισηγητή τον Ν. Δανιηλίδης, 3. Ν. Ζαχαριάδης, 4. Π. Σινάκος, καμπή", 5. Κ. Καραγιώργης, 6. Μ. Πορφυρογένης, 7. Δ. Ζαχαριάδη. Βλαντάς, 8. Π. Μαυρομμάτης, 9. Ι. Ιωαννίδης, "Η δεξιά οπορτουνιστική 10. Κ. Λουλές, 11. Χ. Χατζηβασιλείου, 12. Α. μέσα στο ΚΚΕ", με Γκρόζος, 13. Λ. Στρίγγος, 14. Γ. Ερυθριάδης, παρέκκλιση εισηγητή τον Δ. Βλαντά. 15. Αλέγκρα (Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον Πέτρο Ρούσσο) - Αλλαγές στη σύνθεση της ΚΕ. - Εκλογή ΠΓ της ΚΕ. Ακόμη η Ολομέλεια ενέκρινε την απόφαση της 28ης Αυγούστου 1948, του ΠΓ, που αφορούσε τη δημιουργία Πολεμικού Συμβουλίου για τη διεύθυνση του ΔΣΕ και των πολεμικών επιχειρήσεων. Τέλος, αποφασίστηκε να γίνει ανασχηματισμός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ). Όλες οι αποφάσεις της Ολομέλειας πάρθηκαν ομόφωνα. Αλλαγές στα κομματικά και άλλα όργανα Η Ολομέλεια εξέλεξε σε τακτικά μέλη της ΚΕ τους Γιώργη Βοντίτσιο - Γούσια, Κώστα Καραγιώργη, Βαγγέλη Βασβανά, Βασίλη Κοτσάβρα και Κώστα Κολιγιάννη, που μέχρι τότε ήταν αναπληρωματικά. Επίσης προσέλαβε σαν αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ τον Χαρίλαο Φλωράκη και τον Στέφανο Γκιουζέλη. Η Ολομέλεια προχώρησε, επίσης, σε ορισμένες καθαιρέσεις και διαγραφές μελών της. Συγκεκριμένα: Καθαίρεσε τον Ν. Ρουμελιώτη από αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ και τον διέγραψε από μέλος του Κόμματος σαν λιποτάκτη του κομμουνιστικού αγώνα. Ακόμη, καθαίρεσε από τακτικά μέλη της ΚΕ τους Θανάση Χατζή και Μήτσο Βατουσιανό και από αναπληρωματικά τους Μιχάλη Τσάντη και Φώκο Βέτα. Τέλος, απάλλαξε από τα καθήκοντά της την Χρύσα Χατζηβασιλείου επειδή ήταν βαριά άρρωστη.
Στο πλαίσιο των αλλαγών στη σύνθεση της ΚΕ εντάσσεται και η απόφαση της Ολομέλειας να καθαιρέσει από μέλος του ΠΓ και της ΚΕ - και να διαγράψει από μέλος του Κόμματος - τον Μ. Βαφειάδη. Το θέμα του Βαφειάδη εξετάστηκε ως ξεχωριστό ζήτημα στη συνεδρίαση και θα αναφερθούμε παρακάτω σ' αυτό αναλυτικότερα. Το νέο ΠΓ της ΚΕ που εξέλεξε η 5η Ολομέλεια ήταν: Τακτικά μέλη: Ν. Ζαχαριάδης, Γ. Ιωαννίδης, Μ. Παρτσαλίδης, Β. Μπαρτζιώτας, Δ. Βλαντάς. Αναπληρωματικά μέλη: Λ. Στρίγκος, Π. Ρούσος, Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας. Το Πολεμικό Συμβούλιο αποτέλεσαν οι: Ν. Ζαχαριάδης ως πρόεδρος, Γ. Ιωαννίδης, Β. Μπαρτζιώτας, Δ. Βλαντάς, Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας, Κ. Καραγιώργης, Γ. Ερυθριάδης (Πετρής), Κ. Κολιγιάννης (Αρβανίτης), Στ. Γκιουζέλης. Σε ό,τι αφορά στον ανασχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης η Ολομέλεια αποφάσισε: Να συμμετέχει σ' αυτή και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) και να του δοθούν τα υπουργεία Γεωργίας και Επισιτισμού. Επίσης να δοθεί ένα υπουργείο στο ΝΟΦ (Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο των Σλαβομακεδόνων που συμμετείχε στο ΔΣΕ). Πρόεδρος της ΠΔΚ αποφασίστηκε να αναλάβει ο Μ. Παρτσαλίδης, εφόσον γινόταν δυνατή η έξοδός του στο βουνό, και σε αντίθετη περίπτωση ο Γ. Ιωαννίδης. Επίσης το υπουργείο Στρατιωτικών ανατέθηκε στον Μ. Βλαντά. (Για όλες αυτές τις αποφάσεις βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 342 - 347 και "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 606).
Η Πολιτική Απόφαση Η 5η Ολομέλεια συζήτησε πάνω στο πρώτο θέμα της ημερήσιας διάταξης και κατέληξε σε Πολιτική Απόφαση, η οποία και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", τεύχος 2, Φλεβάρης 1949 (Βλέπε: "Δημοκρατικός Στρατός", έκδοση "Ριζοσπάστης" 1996, τόμος Β`, τεύχος 2, σελ. 3-17 και "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 325-340). Στην πολιτική αυτή απόφαση εκφράζεται μια υπεραισιόδοξη, θα λέγαμε, εκτίμηση της κατάστασης στην Ελλάδα και των δυνατοτήτων του κινήματος, καθώς και μια υπερτίμηση των επιτυχιών, που είχε σημειώσει ο ΔΣΕ. "Ο Μοναρχοφασισμός - σημειώνεται στο κείμενο της απόφασης - μπαίνει στα 1949 παραδέρνοντας μέσα στην ολόπλευρη κρίση του, οικονομική, στρατιωτική, πολιτική, ηθική, που σήμερα εκδηλώνεται με περισσότερη ένταση και οξύτητα παρά πριν". ("Επίσημα Κείμενα", στο ίδιο, σελ. 328). Και η απόφαση διαπίστωνε: "Τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα τη χαρακτηρίζει μια σημαντική αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων προς όφελος του λαϊκοδημοκρατικού στρατοπέδου και του ΔΣΕ. Σε αντίθεση με τις αρχές του 1948, όπου είχαμε μια σχετική ισορροπία δυνάμεων, μέσα στο 1948 ο ΔΣΕ μείωσε εξαντλητικά την πολεμική προσπάθεια και εξασθένισε σοβαρά τη δύναμη του αντιπάλου, ματαιώνοντας όλες τις στρατηγικές επιδιώξεις του. Ο μοναρχοφασισμός ύστερα απ' τις αποτυχίες του έπαθε τέτοιον ηθικό αποσυνθετικό κλονισμό ώστε μπορούμε τώρα να 'χουμε την προοπτική ότι απ' την πλευρά του ηθικού του στρατού του μέσα στα 1949 δε θα 'ναι σε θέση να μας αντιπαρατάξει στρατό ανάλογο και ισάξιο μ' αυτόν που είχε στα 1948, αν και απ' την πλευρά του υλικού και των μέσων οι Αμερικάνοι θα τον εφοδιάσουν καλύτερα και πιο πλούσια απ' ό,τι πέρυσι... Σήμερα ο μοναρχοφασισμός περνά μια ολόπλευρη κρίση. Η ζωή έδειξε ότι δεν μπορεί να νικήσει τον ΔΣΕ". (στο ίδιο, σελ. 334).
Σε ό,τι αφορά τις επιτυχίες του ΔΣΕ η απόφαση εκτιμούσε: "Ο ΔΣΕ έγινε πιο γερός και εμπειροπόλεμος σε στελέχη και μαχητές. Κρατά τώρα παντού την πρωτοβουλία. Προώθησε τις θέσεις του και είναι έτοιμος για καινούριες μάχες και νίκες. Ο ΔΣΕ χτυπά σήμερα και καταλαμβάνει τις πόλεις που κατέχει ο εχθρός, όπως έγινε στην Καρδίτσα, στη Νάουσα, στο Καρπενήσι." (στο ίδιο, σελ. 330). Στα πλαίσια αυτού του πνεύματος η Ολομέλεια έθεσε μια σειρά καθήκοντα για το κίνημα και το ΔΣΕ. Σε ό,τι αφορά τον στρατιωτικοπολεμικό τομέα τα καθήκοντα που τέθηκαν έχουν ως εξής: "α. Μέσα από αδιάκοπα χτυπήματα σε όλη τη χώρα να εμποδίσουμε και να παραλύσουμε στο ανώτατο δυνατό σημείο τις προετοιμασίες του εχθρού για το 1949. β. Να στερεώσουμε και να επεκτείνουμε τις λεύτερες περιοχές στη ΒΔ Ελλάδα καταχτώντας και αστικά κέντρα. γ. Η Θεσσαλία και η Ρούμελη έχουν αποστολή με την αποφασιστική πολεμική δράση τους να προκαλέσουν και να εξαντλήσουν όσο είναι δυνατό στο δικό τους χώρο την εκστρατεία του εχθρού στο 1949 και να δημιουργήσουν στο χώρο τους μια πλατιά λεύτερη περιοχή γύρω στον κορμό της Κεντρικής Πίνδου. δ. Η Πελοπόννησος πρέπει να τσακίσει την εκστρατεία του εχθρού και ν' αναπτύξει τόσο τις δυνάμεις της και τα χτυπήματά της, ώστε να δημιουργήσει ένα πραγματικό δεύτερο μέτωπο στα νώτα του εχθρού, που θα του ανατρέψει τα στρατηγικά του σχέδια και θα του θολώσει τη στρατηγική προοπτική του. ε. Η 6η και η 7η Μεραρχίες για κύρια αποστολή τους έχουν να δυναμώνουν συνεχώς τα χτυπήματά τους ενάντια στον εχθρό, αυξάνοντας προοδευτικά και αδιάκοπα την πίεση ενάντια στη Θεσσαλονίκη. Το αποτέλεσμα της σχεδιασμένης και συγχρονισμένης αυτής επίδοσης του ΔΣΕ σ' όλη τη χώρα πρέπει να 'ναι να κερδίσουμε μέσα στα 1949 εμείς την καμπή στην εσωτερική μας εξέλιξη" (στο ίδιο, σελ. 336). Τα παραπάνω, βέβαια, καθήκοντα αποδείχτηκαν ανεδαφικά. Και πολύ περισσότερο, τα όσα ανατίθονταν στην 3η Μεραρχία Πελοποννήσου του ΔΣΕ, τη στιγμή που ο αντίπαλος την είχε ουσιαστικά συντρίψει και τα υπολείμματά της, μόνο για την επιβίωσή τους μπορούσαν να αγωνίζονται ή για έναν ηρωικό και με το ντουφέκι στο χέρι θάνατο. *Η φωτογραφία και το ένθετο σκίτσο δημοσιεύτηκαν στην "Ελευθεροτυπία" στις 11 Δεκέμβρη 1978
ΜΕΡΟΣ 62ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 15-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Το θέμα του Μάρκου Βαφειάδη Το δεύτερο θέμα στην ημερήσια διάταξη των εργασιών της 5ης Ολομέλειας αφορούσε τον Μ. Βαφειάδη. Όπως προαναφέραμε, η Ολομέλεια πήρε απόφαση να τον καθαιρέσει από το ΠΓ, από την ΚΕ και να τον διαγράψει από μέλος του Κόμματος. Η απόφαση αυτή δόθηκε στη δημοσιότητα το 1950, με τη σύγκληση της 3ης Συνδιάσκεψης του Κόμματος. Τότε, το 1949, για τον Βαφειάδη ανακοινώθηκε ότι απαλλάχτηκε από τα καθήκοντά του, επειδή ήταν βαριά άρρωστος (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 323 και Περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", έκδοση "Ριζοσπάστη" 1996, τόμος Β`, τεύχος 2, Φλεβάρης 1949).
Το θέμα με τον Μ. Βαφειάδη έχει, σε συντομία, ως εξής: Μετά τη μάχη του Γράμμου, ο Βαφειάδης απαλλάχτηκε από τα καθήκοντα του αρχηγού του ΔΣΕ και στάλθηκε στη Μόσχα για θεραπεία και ανάπαυση. Στη Μόσχα, ο Βαφειάδης παρέδωσε στο ΚΚΣΕ σημείωμα με τις απόψεις του για την κατάσταση στο ΚΚΕ και στο ΔΣΕ, καθώς και για την πορεία του ένοπλου αγώνα. Το Νοέμβρη του 1948, επέστρεψε στο βουνό και στη συνεδρίαση του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, στις 15/11/1948, Τη φωτογραφία μάς την έστειλε ο Παρίσης Αγγελίδης από παρέδωσε αυτό το την Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης. Έχει "τραβηχθεί" το σημείωμα στο καλοκαίρι του 1948, λίγο έξω από το χωριό Πύλη, κάπου ανάμεσα στη μεγάλη Πρέσπα και τα αλβανικά σύνορα, καθοδηγητικό όργανο του όπου τότε έδρευε το Γενικό Αρχηγείο (ΓΑ) του ΔΣΕ. Στη Κόμματος, όπου και έγινε μέση, ο ηλικιωμένος με τα γυαλιά είναι ο χειρούργος, συζήτηση και λήφθηκε καθηγητής των πανεπιστημίων της Αθήνας και του σχετική απόφαση. Βερολίνου, Πέτρος Κόκκαλης, τότε υπουργός Υγείας και Πρόνοιας στην ΠΔΚ. Δεξιά του, είναι ο ανθυπολοχαγός Παρενθετικά οφείλουμε του ΔΣΕ, Τάκης Μαμάτσης. Αριστερά του, ο υπολοχαγός να εκφράσουμε επιφύλαξη Γαβρήλος Παπαδόπουλος και μπροστά από τον Π. το αν αυτό το Κόκκαλη, η ανθυπολοχαγός Μαρίτσα Αγγελίδου. Οι άλλες για τρεις αντάρτισσες, που δεν μπορέσαμε δυστυχώς να σημείωμα που ο εξακριβώσουμε τα ονόματά τους, ανήκαν στο Λόχο Βαφειάδης παρέδωσε στο Ασφάλειας του Τμήματος Διαφώτισης του Γενικού ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ είναι Αρχηγείου το ίδιο μ' αυτό που έδωσε στο ΚΚΣΕ. Στο σημείωμα, πάντως, που έδωσε στο ΚΚΕ κατηγορούσε το κόμμα ότι από παράδοση δεν είχε εσωκομματική δημοκρατία. Επέκρινε ως λαθεμένη τη στάση του Κόμματος για αποχή από τις εκλογές του 1946 και, ταυτόχρονα, ασκούσε κριτική γιατί δεν έγινε, τότε, αποφασιστικό τράβηγμα των κομματικών δυνάμεων και του λαϊκού κινήματος στον ένοπλο αγώνα. Αναφερόμενος στις αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας, τις χαρακτήριζε ανεδαφικές, ενώ για τις αποφάσεις της 4ης Ολομέλειας υπογράμμιζε ότι δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα κι ότι έγινε προσπάθεια συγκάλυψης των λαθών της κομματικής καθοδήγησης. Ακόμη ο Βαφειάδης χαρακτήριζε πρόωρη τη δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και αναφερόμενος στην κατάσταση που είχε δημιουργηθεί το '48 έκανε λόγο για σχετική πολιτικοστρατιωτική σταθεροποίηση του μοναρχοφασισμού και αντίστοιχη σταθεροποίηση του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Στο τι μέλλει γενέσθαι, τόνιζε ότι ο ΔΣΕ δε δύναται να νικήσει τον αντίπαλό του χωρίς εξωτερική στρατιωτική βοήθεια από τις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ και πρότεινε τη συνέχιση του ένοπλου αγώνα με εντατική παρτιζάνικη δράση, αφού δεν ήταν δυνατή η αποδοχή από τον αντίπαλο μιας ειρηνικής λύσης του ελληνικού προβλήματος. Τέλος, ο Μ. Βαφειάδης υπογράμμιζε: "Η διατήρηση των σχηματισμών του τακτικού στρατού που δημιουργήσαμε με σκοπό να ανατρέψουμε το μοναρχοφασισμό, όπως καθόρισαν οι αποφάσεις μας, θα μας κρατήσουν, είτε το θέλουμε είτε όχι, στο πνεύμα της άμυνας και κόλλημα σε ορισμένες εχθρικές θέσεις που θα εμποδίσουν την έντονη παρτιζάνικη δράση
με όλες τις συνέπειες" (Βλέπε ολόκληρο το κείμενο της πλατφόρμας του Μ. Βαφειάδη: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 482 - 489). Το ΠΓ, με απόφασή του στις 15/11/1948, αποδοκίμασε την πλατφόρμα του Μ. Βαφειάδη, τη χαρακτήρισε οπορτουνιστική και κατέληξε ότι το ζήτημα έπρεπε να συζητηθεί στην προσεχή συνεδρίαση της ΚΕ, όπως και έγινε στην 5η Ολομέλεια (Βλέπε ολόκληρη την Απόφαση, της 15/11/1948, του ΠΓ: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 299 - 316). Η Ολομέλεια ενέκρινε στο σύνολό της αυτή την απόφαση του ΠΓ, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα το 1950, στο τεύχος 8 του περιοδικού "Νέος Κόσμος".
Ορισμένες παρατηρήσεις για το θέμα Για το θέμα της πλατφόρμας του Μ. Βαφειάδη, θα θέλαμε να παρατηρήσουμε πως προκαλούν εντύπωση τα παρακάτω: Απ' όσα στοιχεία έχουμε υπόψη μας, ο Μ. Βαφειάδης ποτέ δεν είχε προηγούμενα καταθέσει στα όργανα του ΚΚΕ, κάποια από τις απόψεις που περιλαμβάνονται στην πλατφόρμα του, ενώ για πολλά που ασκεί κριτική, ο ίδιος είχε την πρώτη ευθύνη. Είναι δε, ιδιαίτερα χαρακτηριστικό στην πλατφόρμα του Βαφειάδη η απουσία οποιασδήποτε αυτοκριτικής διάθεσης. Κάτι, που δε θα έπρεπε να λείπει, αφού ο ίδιος διατέλεσε αρχηγός του ΔΣΕ από την ίδρυσή του. Αυτός είναι, που εισηγήθηκε τα στρατιωτικά ζητήματα στην 3η Ολομέλεια τον Σεπτέμβρη του 1947 και φυσικά αυτός είχε την πρώτη ευθύνη να δίνει διαβεβαιώσεις, για το τι μπορούσε και τι δεν μπορούσε να κάνει ο Δημοκρατικός Στρατός. Αν, π.χ., ο Βαφειάδης διαφωνούσε στην 3η Ολομέλεια και υποστήριζε ότι είναι αδύνατη η πραγματοποίηση του σχεδίου "ΛΙΜΝΕΣ", αν μαζί μ' αυτόν διαφωνούσαν και τα υπόλοιπα στελέχη του ΚΚΕ που βρίσκονταν στο βουνό και που πήραν μέρος στις εργασίες της, θα ήταν πολύ δύσκολο, να ληφθούν οι αποφάσεις που λήφθηκαν. Συνεπώς την πρώτη ευθύνη γι' αυτές τις αποφάσεις την είχαν τα στελέχη του ΚΚΕ και μέλη της ΚΕ που ήταν στο Δημοκρατικό Στρατό και πρώτος απ' όλους ο αρχηγός του. Στην πλατφόρμα του Βαφειάδη, γίνονται βέβαια και σωστές κρίσεις, αλλά οι σοβαρότερες απ' αυτές, όπως φαίνεται, πατάνε σε δύο βάρκες. Είναι δηλαδή άκρως αντιφατικές. Π.χ., γίνεται κριτική στο ΚΚΕ γιατί δεν τράβηξε αποφασιστικά στον ένοπλο αγώνα το 1946. Από την άλλη όμως, γίνεται εξίσου έντονη κριτική, γιατί δεν πήρε μέρος στις εκλογές που έγιναν την ίδια χρονιά. Και οι δύο κριτικές μαζί δεν μπορούν να υπάρξουν. Σε ό,τι αφορά το θέμα "αντάρτικος ή τακτικός στρατός;", που θέτει ο Μ. Βαφειάδης, οφείλουμε να πούμε πως επρόκειτο για ψευτοδίλημμα. Ο ίδιος, σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου που ήταν αρχηγός του ΔΣΕ, ουδέποτε αντιτάχθηκε στο ζήτημα της εξέλιξης του Δημοκρατικού Στρατού σε τακτικό στρατό. Επίσης ο ΔΣΕ, αν και έδωσε τακτικές μάχες, ποτέ δεν εγκατέλειψε την αντάρτικη τακτική, αλλά επιδίωκε να συνδυάζει όπου μπορούσε ανεξαρτήτως αν το έκανε πετυχημένα - και τις δύο μορφές διεξαγωγής πολέμου. Και πρέπει να σημειωθεί ότι ένας στρατός που ενδιαφέρεται να απελευθερώσει και να κρατήσει μια περιοχή είναι αδύνατο να το καταφέρει κάνοντας μόνο ανταρτοπόλεμο. Ο ανταρτοπόλεμος φθείρει τον αντίπαλο, τον εξουθενώνει, αλλά η κατάληψη και διατήρηση εδάφους μόνο με τακτικό στρατό γίνεται. Την αντάρτικη - και μόνο αντάρτικη - τακτική μπορεί να ακολουθεί ένας στρατός που το μόνο που επιδιώκει είναι να λειτουργήσει ως μέσο πίεσης και φθοράς του αντιπάλου του και τίποτα περισσότερο. Τέτοιους στόχους ο ΔΣΕ δεν είχε. Ο ΔΣΕ - ανεξαρτήτως του τι αποδείχτηκε στην πορεία ότι μπορούσε να κάνει - επιδίωκε την ανατροπή της ντόπιας και ξένης αντίδρασης στην Ελλάδα και την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας. Η
πίεση που ασκούσε στον αντίπαλο υποτασσόταν σ' αυτήν τη στρατηγική και ποτέ δεν αποτέλεσε το άπαν της δράσης του.
Η κριτική στην περίοδο 1940 -`44 Με αφορμή τις απόψεις που διατύπωσε ο Μ. Βαφειάδης στην ιδεολογικοπολιτική του πλατφόρμα, ότι "δεν μπορεί ο ΔΣΕ να ανατρέψει ένοπλα το μοναρχοφασισμό με δικές του δυνάμεις στο άμεσο μέλλον, αλλά με άμεση στρατιωτική βοήθεια, που θα προέλθει απ' την αναγνώριση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ) απ' τις φιλικές χώρες", η 5η Ολομέλεια προχώρησε και σε μια κριτική εκτίμηση του αγώνα του ΕΑΜικού κινήματος της περιόδου 1940 - '45. Να σημειωθεί, ότι αυτή η κριτική είναι η πρώτη που έγινε γύρω από αυτό το ζήτημα, ύστερα από την 11η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος (Απρίλης 1945). Στην πολιτική απόφαση της 5ης Ολομέλειας η παραπάνω άποψη του Μ. Βαφειάδη χαρακτηρίζεται οπορτουνιστική και γίνεται η εκτίμηση ότι πρόκειται για μια θεωρία που εδραιώθηκε στο ΚΚΕ στο διάστημα της χιτλεροφασιστικής κατοχής. Η Ολομέλεια εκτίμησε, ότι στις συνθήκες που δημιούργησε ο Β` Παγκόσμιος Πόλεμος, η νίκη της ΕΣΣΔ κατά του φασισμού και η εδραίωση λαϊκοδημοκρατικών καθεστώτων στις γειτονικές με τις Ελλάδα χώρες, η λαϊκοδημοκρατική απελευθέρωση της χώρας από την ντόπια αντίδραση και τον ιμπεριαλισμό ήταν δυνατή χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια. Επιπρόσθετα, η Ολομέλεια εκτίμησε ότι το Δεκέμβρη του '44 το κίνημα μπορούσε να νικήσει, κι αν έχασε, έχασε από λάθη της ηγεσίας του και λόγω της λαθεμένης πολιτικής που ακολούθησε (Βλέπε: στο ίδιο, σελ. 332 - 333).
ΜΕΡΟΣ 63ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 16-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 09
ΠΕΜΠΤΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ Ο χαρακτήρας της επανάστασης στην Ελλάδα Έχει υποστηριχτεί - και υποστηρίζεται ακόμη και σήμερα - ότι η 5η Ολομέλεια άλλαξε το στρατηγικό στόχο του Κόμματος, προσανατολίζοντάς το στη θέση ότι ο χαρακτήρας της επανάστασης στην Ελλάδα θα είναι σοσιαλιστικός. Η κριτική αυτή στις αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας διατυπώθηκε πρώτη φορά στη μεταζαχαριαδική περίοδο, από την 6η Ολομέλεια της ΚΕ το 1956 και μετά. Πρέπει, ωστόσο, να ξεκαθαρίσουμε ότι σε καμιά απόφαση της 5ης Ολομέλειας δε γίνεται λόγος για το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα. Πουθενά δε λέγεται ότι ο χαρακτήρας της επανάστασης θα είναι σοσιαλιστικός. Αντίθετα, η ολομέλεια με τις αποφάσεις μένει σταθερά προσηλωμένη στο πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας, που είχε υιοθετήσει τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΕΑΜ. Επομένως, εφόσον δεν υπάρχει απόφαση περί σοσιαλιστικής επανάστασης, το θέμα αποκτά την όποια αντικειμενική βάση, στηριζόμενο μονάχα στην τοποθέτηση, που έκανε ο Ν. Ζαχαριάδης στην ολομέλεια αυτή.
Τι τελικά είπε ο Ζαχαριάδης; Για να αποσαφηνιστεί πλήρως το ζήτημα, παραθέτουμε ολόκληρο το επίμαχο σημείο της ομιλίας του Ν. Ζαχαριάδη στην 5η Ολομέλεια: "Είδαμε - τόνισε ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ σε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα την πολιτική και το έργο του καινούριου κράτους μας της ΠΔΚ. Η πολιτική και το έργο αυτό λένε: Όλη η εξουσία απ' το Λαό και όλα για το Λαό. Η γη πάει σ' αυτούς που τη δουλεύουν. Αναγνώριση για τις εθνικές μειονότητες του Κάποια από τις λιγοστές ανάπαυλες των δικαιώματος να ζουν όπως αυτές μαχητών και των μαχητριών αξιοποιείται για θέλουν. Ειρήνη. Ανεξαρτησία. Τι μια αναμνηστική φωτογραφία. Δεύτερος από τα αριστερά εικονίζεται ο Απόστολος Γκρόζος, εκφράζει το έργο αυτό, η πολιτική μέλος τότε της ΚΕ του Κόμματος και υπουργός αυτή; Εδώ έχουμε το ξεδίπλωμα, την Εργασίας της ΠΔΚ, κατοπινά επίτιμος ανάπτυξη της λαϊκής επανάστασης Πρόεδρο στην Ελλάδα. Κινητήριές της δυνάμεις είναι η εργατιά, η αγροτιά, οι καταπιεζόμενες εθνότητες, όλος ο εργαζόμενός της λαός. Στους σκοπούς της η επανάστασή μας είναι λαϊκοδημοκρατική. Την Ελλάδα, χώρα με μέση κεφαλαιοκρατική ανάπτυξη και με σοβαρά τσιφλικάδικα και μισοτσιφλικάδικα υπολείμματα, τη χαρακτηρίζει μια σημαντική εξάρτηση, οικονομική και πολιτική απ' το ξένο κεφάλαιο, εξάρτηση που τα τελευταία χρόνια ολοένα και δυναμώνει, μετατρέποντας τη χώρα σε αποικία του αμερικανοαγγλικού ιμπεριαλισμού. Απ' αυτή την οικονομική - κοινωνική - πολιτική διάρθρωσή της απορρέουν και οι σκοποί της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης. Τους σκοπούς αυτής της επανάστασης δεν μπορούμε να τους βλέπουμε αποσπασμένους από τις μεταβολές που πραγματοποιήθηκαν στον κόσμο, τόσο ύστερα από τη νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης και του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ όσο, ξεχωριστά, ύστερα από τις βαθιές κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές αλλαγές, που πραγματοποιήθηκαν στη νοτιοανατολική Ευρώπη, ύστερα από την απελευθέρωσή της από το Σοβιετικό Στρατό, σαν αποτέλεσμα της πολεμικής συντριβής του χιτλερικού φασισμού. Σήμερα η λαϊκή επανάσταση στην Ελλάδα, ξεκαθαρίζοντας όλα τα τσιφλικάδικα υπολείμματα και απαλλάσσοντάς την από την ξενική αποικιακή εξάρτηση, θα προχωρήσει, με την ολοκληρωτική επικράτησή της σ' όλη τη χώρα, στις μεταβολές και αλλαγές εκείνες που θα καθορίσουν την πορεία μας προς το σοσιαλισμό, έτσι, βασικά, όπως καθορίζονται στο ΕΑΜικό πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Δηλαδή, σαν αποτέλεσμα της νίκης της λαϊκής επανάστασης στην Ελλάδα, τώρα δε θα 'χουμε ένα ξεχωριστό στάδιο ανάπτυξης για την ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού της χώρας, μα, σαν αδιάσπαστη συνέχεια, λιγότερο είτε περισσότερο γοργό πέρασμα στη σοσιαλιστική επανάσταση. Σήμερα οι σοβαρές αλλαγές που έγιναν πρώτ' απ' όλα γύρω μας επιτρέπουν μια ποιοτική επιτάχυνση των κοινωνικών μεταβολών στη χώρα μας, που θα 'ρθουν σαν αποτέλεσμα της νίκης της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης στην Ελλάδα. Η νίκη της εργατικής τάξης, επικεφαλής της αγροτιάς και όλου του εργαζόμενου λαού, μέσα στο λαϊκοδημοκρατικό περίγυρό μας και με τη Σοβιετική Ένωση, που νικηφόρα τραβά προς την πλήρη νίκη του κομμουνισμού, επιτρέπουν σε μας να τραβήξουμε προς σοσιαλιστικά
μέτρα, που μαζί με την παράλληλη λύση όλων των αστικοδημοκρατικών καθηκόντων της επανάστασης που εκκρεμούν, ν' αρχίσουμε τη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση, παρακάμπτοντες το ξεχωριστό αστικοδημοκρατικό στάδιο ανάπτυξης. Κάτω απ' αυτές τις προϋποθέσεις και συνθήκες η εξουσία μας των λαϊκών συμβουλίων, που σήμερα είναι κυρίως όργανο πάλης για την ανατροπή της εξουσίας της αστοτσιφλικάδικης αντίδρασης, για προορισμό έχει να εκπληρώνει και θα εκπληρώνει με ενισχυόμενη προοδευτικότητα τις λειτουργίες της δικτατορίας του προλεταριάτου, επικεφαλής της φτωχομεσαίας αγροτιάς, όλου του εργαζόμενου λαού. Το βασικό εδώ είναι να βρίσκουμε κάθε φορά το βασικό κρίκο που θα επιτρέπει στην εργατική τάξη να πραγματοποιεί το κάθε φορά ώριμο βήμα στην αλυσίδα των σοσιαλιστικών μεταβολών μαζί με όλο τον εργαζόμενο λαό, τσακίζοντας κάθε φορά την αντίδραση των εκμεταλλευτριών τάξεων. Η ΠΔΚ εκφράζει και εφαρμόζει ακριβώς αυτή τη μορφή εξουσίας, που στηρίζεται στη στενή συμμαχία της εργαζόμενης αγροτιάς και των άλλων καταπιεζόμενων στρωμάτων του πληθυσμού με την εργατική τάξη που στέκει επικεφαλής του κοινού αγώνα για το λαϊκοδημοκρατικό μετασχηματισμό της χώρας, για το σοσιαλισμό" (Βλέπε: "5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ Εισηγήσεις, λόγοι αποφάσεις", μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 30 - Οι υπογραμμίσεις είναι του "Ρ"). Είναι σαφές ότι ο Ζαχαριάδης μιλάει για μια αδιάσπαστη ενότητα μεταξύ αστικοδημοκρατικών και σοσιαλιστικών αλλαγών και για την αλληλοδιαπλοκή τους. Μ' άλλα λόγια, γι' αυτό που από το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ και μετά ονομάζεται ενιαίο επαναστατικό προτσές ή ενιαία επαναστατική διαδικασία αστικοδημοκρατικών και σοσιαλιστικών αλλαγών. Ο Ζαχαριάδης δεν αρνείται την αναγκαιότητα του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού της χώρας. Ισα - ίσα που υπογραμμίζει τη σημασία του και τις αιτίες που τον κάνουν αναγκαίο. Εκείνο που αρνείται είναι ότι μετά την επανάσταση θα υπάρξει ένα αυτοτελές, ιδιαίτερο, ξεχωριστό στάδιο αστικοδημοκρατικών αλλαγών. Τις αστικοδημοκρατικές αλλαγές τις βλέπει αδιάσπαστα ενωμένες και αλληλοδιαπλεκόμενες με τις αλλαγές σοσιαλιστικού χαρακτήρα και στηριγμένος στο συσχετισμό δυνάμεων που διαμορφώθηκε μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορούμε να πούμε ότι εκτιμάει πως ήταν δυνατή πιο άμεσα και πιο γρήγορα απ' ό,τι εκτιμιόταν στο παρελθόν η σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αναμφισβήτητα αυτή η τοποθέτηση του τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ήταν ένα ουσιαστικό βήμα μπροστά σε σχέση με όσα η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, το 1934, καθόρισε για το χαρακτήρα της επανάστασης. Όμως, αυτό το βήμα δεν έγινε αυθαίρετα από τον Ζαχαριάδη το 1949. Μπορούμε, με αρκετή σιγουριά, να πιθανολογήσουμε πως στηρίχτηκε στις προγραμματικές επεξεργασίες, που έκανε το ΚΚΕ στο 7ο Συνέδριό του, τον Οκτώβρη του 1945.
Το 7ο Συνέδριο και ο χαρακτήρας της επανάστασης Όπως είναι γνωστό, στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ έγινε αρκετή συζήτηση γύρω από το πρόγραμμα του Κόμματος, χωρίς να υπάρξει κατάληξη σε ένα νέο προγραμματικό κείμενο. Η συζήτηση αποσκοπούσε στη χάραξη κεντρικών προγραμματικών κατευθύνσεων ούτως ώστε το Κόμμα στο επόμενο συνέδριό του να καταλήξει σε οριστικό πρόγραμμα. "Είναι φανερό - έλεγε ο Μ. Παρτσαλίδης στην εισήγησή του προς το Συνέδριο - πως δεν μπορούμε στο σημερινό συνέδριο να καταλήξουμε σ' ένα οριστικό πρόγραμμα. Εδώ θα χαράξουμε τις κατευθυντήριες γραμμές για ένα τέτοιο πρόγραμμα, θα
καταλήξουμε δηλαδή, με τη συζήτηση που θα γίνει, σε μερικές βασικές αρχές για την επεξεργασία του προγράμματος του κόμματος. Το οριστικό σχέδιο του προγράμματος μπορεί να υποβληθεί μόνο στο 8ο Συνέδριο" (Βλέπε: "Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ", τεύχος Ε`, Αθήνα 1945, σελ. 3). Στο Σχέδιο Προγράμματος που υποβλήθηκε στο 7ο Συνέδριο γινόταν ένα ουσιαστικό βήμα μπροστά όσον αφορά το χαρακτήρα της επανάστασης, σε σχέση με τις επεξεργασίες της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του 1934. Συγκεκριμένα υπογραμμιζόταν: "Το δρόμο προς το σοσιαλισμό ανοίγει η Λαϊκή Δημοκρατία, ο πρώτος σταθμός προς τη σοσιαλιστική κοινωνική απολύτρωση των Ελλήνων εργαζομένων. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε, στην Ευρώπη κυρίως, ορισμένες αλλαγές που ανοίγουν την προοπτική για δυνατότητα ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 421. Ολόκληρο το Σχέδιο στις σελίδες 416-430). Η θέση αυτή για δυνατότητα ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό καμιά σχέση δεν έχει με τη γνωστή δεξιά οπορτουνιστική αντίληψη αντιπαράθεσης των μορφών πάλης στην επανάσταση, περί ειρηνικής ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος και βαθμιαίας εξέλιξής του σε σοσιαλισμό. Η θέση αυτή σήμαινε ότι δε χρειάζονταν δύο επαναστάσεις - μια αστικοδημοκρατική και στη συνέχεια μία σοσιαλιστική - για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, αλλά μία επανάσταση στα πλαίσια της οποίας οι αστικοδημοκρατικές και σοσιαλιστικές αλλαγές δε θα χωρίζονταν από σινικό τείχος. Μιλώντας στο συνέδριο ο Ν. Ζαχαριάδης αποσαφήνισε πλήρως αυτό το ζήτημα. Αφού σημείωσε ότι ο αστικοδημοκρατικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας, όπως τον καθόρισε η 6η Ολομέλεια του 1934, δεν έχει διαφορές επί της ουσίας από τη Λαϊκή Δημοκρατία, πρόσθεσε: "Ο χαρακτήρας των προβλημάτων που θα λυθούν δηλαδή α) το ξεκαθάρισμα της αγροτικής οικονομίας από τα μισοφεουδαρχικά κατάλοιπα και β) η απαλλαγή της χώρας από την ξενική οικονομική και πολιτική εξάρτηση και από τις ξενικές επιδράσεις, είναι αστικοδημοκρατικός, δηλαδή αυτά είναι καθήκοντα που θα έπρεπε να τα λύσει, είτε να παλέψει για να τα λύσει, η αστική τάξη, αν έμενε συνεπής στη δημοκρατική αποστολή της. Μα η τάξη αυτή πρόδωσε και έτσι τα καθήκοντα αυτά πέφτουν σήμερα στις καινούριες τάξεις, που θα πρέπει να τα λύσουν παλεύοντας και ενάντια στην αστική τάξη. Υπάρχει όμως τώρα και μια άλλη διαφορά, διαφορά βασική, ουσιαστική, πολιτικοκοινωνική στον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό όπως πραγματοποιείται σήμερα. Ενώ η μεταβολή αυτή από τη φύση των προβλημάτων που έχει να λύσει είναι αστικοδημοκρατική, από τις κινητήριες δυνάμεις της είναι εργατοαγροτική. Αυτή είναι βασική διαφορά, γιατί αυτές οι κινητήριες δυνάμεις προκαθορίζουν και την παραπέρα εξέλιξη αυτής της μεταβολής. Δηλαδή, το γεγονός ότι οι κινητήριες δυνάμεις είναι η εργατική τάξη, η αγροτιά και οι άλλοι εργαζόμενοι, προκαθορίζει το σταθμό αυτό σαν μεταβατικό προς ανώτερες κοινωνικές μεταβολές, προς το σοσιαλισμό, που τελικά θα κατοχυρώσει την πλέρια κοινωνική απελευθέρωση του εργαζόμενου λαού. Εδώ μπαίνει το ζήτημα ακριβώς του περάσματος από τον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό, από τη λαϊκή δημοκρατία, στη σοσιαλιστική δημοκρατία. Πρώτα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως πρόκειται για δύο ριζικές επαναστάσεις, ας πούμε μεταβολές, χωρίς συζήτηση, αλλά όχι για δύο ένοπλες εξεγέρσεις, είτε για δύο φορές κατάληψη της αρχής, για δύο φορές άνοδο στην εξουσία. Εφόσον η εξουσία περνάει στα χέρια της λαϊκής δημοκρατίας, το ειρηνικό μετά πέρασμα στο σοσιαλισμό βασικά εξασφαλίζεται, μια και οι τάξεις αυτές που παίρνουν την εξουσία συνεχίζουν μετά την πορεία τους προς το σοσιαλισμό, με όχι βασικές ανακατατάξεις στις κοινωνικές δυνάμεις που χειρίζονται την εξουσία" ("Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ", τεύχος Ε`, σελ. 18-19).
*Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ".
ΜΕΡΟΣ 64ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 17-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 13
Η 5η Ολομέλεια και το Μακεδονικό (Α`) Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1949, ανάμεσα στα άλλα, πήρε και αποφάσεις γύρω από το Μακεδονικό ζήτημα, που συζητήθηκαν πολύ τότε και συζητούνται ακόμη και σήμερα. Αναμφίβολα, το μέρος των αποφάσεων αυτών έχει διογκωθεί και φυσικά έχει διαστρεβλωθεί, εξαιτίας της επίδρασης του αστικού εθνικισμού, που επιδιώκει να ψαρεύει σε θολά νερά μέσα στις λαϊκές μάζες, εμφανίζοντας μια δήθεν ακόμη μεγάλη προδοσία του ΚΚΕ, σε βάρος της εδαφικής κυριαρχίας της Ελλάδας. Τελευταία έξαρση αυτού του παροξυσμού ζήσαμε πριν από μερικά χρόνια, με αφορμή το θέμα της αναγνώρισης της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Οφείλουμε, λοιπόν, να δώσουμε - στο μέτρο του δυνατού - την πραγματική διάσταση που είχε το θέμα το 1949, μέσα από τα αληθινά ιστορικά στοιχεία και γεγονότα.
Η απόφαση της Ολομέλειας για το Μακεδονικό Είναι ευρύτερα γνωστό ότι με τις αποφάσεις της η 5η Ολομέλεια άλλαξε τη θέση του ΚΚΕ, για το Μακεδονικό, που μέχρι τότε ήταν "πλέρια ισοτιμία στις μειονότητες που ζούσαν στην Ελλάδα", με τη θέση για αυτοδιάθεση των Σλαβομακεδόνων. Συγκεκριμένα, στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας αναφερόταν: "Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδονικός (σλαβομακεδονικός) λαός τα 'δωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με μια ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν το θαυμασμό. Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του ΔΣΕ και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάστασή του έτσι όπως το θέλει ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα με το αίμα του για να την αποχτήσει. Οι Μακεδόνες κομμουνιστές στέκονται πάντα επικεφαλής στην πάλη του λαού των. Ταυτόχρονα, οι Μακεδόνες κομμουνιστές πρέπει να προσέξουν τις διασπαστικές και διαλυτικές ενέργειες που ξενοκίνητα σοβινιστικά και αντιδραστικά στοιχεία αναπτύσσουν, για να διασπάσουν την ενότητα ανάμεσα στο μακεδονικό (σλαβομακεδονικό) και τον ελληνικό λαό, διάσπαση που μόνο τον κοινό τους εχθρό, το μοναρχοφασισμό και τον αμερικανοαγγλικό ιμπεριαλισμό θα ωφελήσει. Παράλληλα, το ΚΚΕ πρέπει ριζικά να βγάλει απ' τη μέση όλα τα εμπόδια, να χτυπήσει όλες τις μεγαλοελλαδίτικες σοβινιστικές εκδηλώσεις και τα έργα, που προκαλούν δυσαρέσκεια και δυσφορία μέσα στο μακεδονικό λαό και έτσι βοηθούν τους
διασπαστές στην προδοτική δράση τους, ενισχύουν το έργο της αντίδρασης. Ο σλαβομακεδονικός και ελληνικός λαός μόνον ενωμένοι μπορούν να νικήσουν. Διασπασμένοι μόνον ήττες μπορούν να πάθουν. Γι' αυτό η ενότητα στην πάλη των δύο λαών πρέπει να φυλάγεται σαν κόρη οφθαλμού και να ενισχύεται και να δυναμώνει σταθερά και καθημερινά". ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 337-338). Είναι σαφές ότι αυτή η θέση αναγνωρίζει στους σλαβομακεδόνες το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, μέχρι και αυτού του αποχωρισμού. Η θέση, όμως, αυτή δε συνεπάγεται και δέσμευση, για το ΚΚΕ, να ταχτεί υπέρ του αποχωρισμού εάν και όταν θα ετίθετο κάποια στιγμή τέτοιο θέμα. Επίσης, είναι σαφές ότι σ' εκείνες τις συνθήκες, με την απόφασή του αυτή, το ΚΚΕ τίθεται κάθετα πολέμιο στις διασπαστικές - αποχωριστικές τάσεις, που είχαν εμφανιστεί μέσα στους Σλαβομακεδόνες και υπογραμμίζει την ανάγκη διαφύλαξης, ως κόρης οφθαλμού, της ενότητας Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων. Η σημείωση αυτή έχει την αξία της για όσα θα πούμε στη συνέχεια.
Η μικρή προϊστορία αυτής της θέσης Η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό, σε ό,τι αφορά το ΚΚΕ, έχει μια μικρή προϊστορία στην οποία αξίζει ν' αναφερθούμε, ώστε ο αναγνώστης να έχει πληρέστερη γνώση του θέματος. Τον Οκτώβρη του 1948 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός" ένα άρθρο του αντισυνταγματάρχη του ΔΣΕ Παντελή Βαϊνά με τίτλο "Ο Δημοκρατικός Στρατός και οι Σλαβομακεδόνες". Στο άρθρο αυτό γινόταν μια ιστορική αναδρομή στους κοινούς αγώνες ελλήνων και Σλαβομακεδόνων, υπογραμμιζόταν η συμβολή των τελευταίων στον αγώνα του ΔΣΕ και ανάμεσα στα άλλα τονιζόταν το εξής: "Μέσα στην καινούρια λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα που ανοικοδομείται πάνω στα ερείπια, που άλλοι συσσώρευσαν, ο σλαβομακεδονικός λαός θα βρει την ισοτιμία, ισονομία, ισοπολιτεία και θα βρει τον καιρό ν' αναπτύξει τον καινούριο εθνικό του πολιτισμό". (Βλέπε ολόκληρο το άρθρο: Περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", έκδοση Ριζοσπάστη 1996, τόμος Α`, σελ. 408-412). Στο άρθρο αυτό απάντησε ο Ν. Ζαχαριάδης, με σημείωμα που δημοσιεύτηκε στο ίδιο περιοδικό - τεύχος 12, Δεκέμβρης 1948 - και έφερε για υπογραφή ένα "Κ". Στην απάντησή του αυτή, μεταξύ άλλων, ο Ζαχαριάδης έλεγε: "Ο μακεδονικός λαός θα αποκτήσει μια ανεξάρτητη, κρατικά ενιαία και ισότιμη θέση στην οικογένεια των λεύτερων λαϊκοδημοκρατικών λαών στα Βαλκάνια, στην οικογένεια αυτή, όπου αύριο θα ανήκει και ο ελληνικός λαός με τη Λαϊκή Δημοκρατία. Γι' αυτή την ανεξάρτητη κρατικά ενιαία και ισότιμη θέση παλεύει σήμερα και ο μακεδονικός λαός της Μακεδονίας του Αιγαίου και βοηθά με όλη του την ψυχή, με όλα του τα μέσα, τον ΔΣΕ, τόσο που ξεσηκώνει το θαυμασμό για το μεγαλείο και το ολοκαύτωμα της προσπάθειάς του" (στο ίδιο, σελ. 528). Είναι φανερό, ότι αυτή η θέση του Ζαχαριάδη υπονοούσε τη δημιουργία ενιαίου μακεδονικού κράτους στα πλαίσια μιας λαϊκοδημοκρατικής σοσιαλιστικής Βαλκανικής Ομοσπονδίας Κρατών. Πρέπει, όμως, να πούμε ότι αυτή η θέση ούτε εμφανίστηκε, ούτε συζητήθηκε και πολύ περισσότερο δεν υιοθετήθηκε στην 5η Ολομέλεια. Η θέση αυτή είναι εντελώς διάφορη απ' αυτή που η Ολομέλεια υιοθέτησε και, όπως θα δείξουμε στη συνέχεια, το ΚΚΕ την πολέμησε, όταν επιδίωξαν να την προωθήσουν οι σλαβομακεδονικές οργανώσεις.
Ποικιλία αντιδράσεων Οι αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό συνάντησαν ποικιλία αντιδράσεων και μάλιστα από τις πιο διαφορετικές κατευθύνσεις. Θα αναφερθούμε σ' αυτές τις αντιδράσεις σε συντομία. Όπως ήταν αναμενόμενο, στο εσωτερικό της χώρας η ντόπια αντίδραση εκμεταλλεύτηκε, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, το θέμα, για να θεμελιώσει κατηγορία σε βάρος του ΚΚΕ περί εθνικής προδοσίας και να μπορέσει να ψαρέψει σε θολά νερά μέσα στις λαϊκές μάζες, επιχειρώντας, εκτός των άλλων, να δικαιώσει την πολιτική των διώξεων, των πογκρόμ και της τρομοκρατίας σε βάρος του κομμουνιστικού - λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Αντιδράσεις, όμως, υπήρξαν και από πολιτικούς παράγοντες που στο παρελθόν ήταν, άλλος περισσότερο κι άλλος λιγότερο, σύμμαχοι του ΚΚΕ, όπως π.χ. ο Σβώλος, ο Κριτικάς κ.ά. Μετά την 5η Ολομέλεια, και συγκεκριμένα στις 15 Φλεβάρη 1949, δόθηκε στη δημοσιότητα μια εμπρηστική ανακοίνωση για το Μακεδονικό, της 2ης Ολομέλειας του Κεντρικού Συμβουλίου του ΝΟΦ (Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Η ανακοίνωση αυτή, που δημοσιεύτηκε στο κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο του ΝΟΦ "ΝΕΠΟΚΟΡΕΝ", ανάμεσα στα άλλα έλεγε: "Το δεύτερο συνέδριο του ΝΟΦ θα είναι συνέδριο διακήρυξης των νέων προγραμματικών αρχών του ΝΟΦ. Αρχών που είναι ο προαιώνιος πόθος του λαού μας. Θα διακηρύξει την ένωση της Μακεδονίας σε ένα ενιαίο, ανεξάρτητο, ισότιμο μακεδονικό κράτος μέσα στη λαϊκοδημοκρατική ομοσπονδία των βαλκανικών λαών, που είναι η δικαίωση των πολύχρονων αιματηρών αγώνων του". Το ΚΚΕ παρέμβηκε αμέσως και η θέση αυτή του ΝΟΦ αποσύρθηκε και αντικαταστάθηκε από τη θέση που είχε πάρει για το Μακεδονικό η 5η Ολομέλεια του Κόμματος. Για να μπορέσει μάλιστα να έχει τον έλεγχο της κατάστασης μέσα στο ΝΟΦ, το ΚΚΕ συνένωσε τους Σλαβομακεδόνες κομμουνιστές και δημιούργησε στις 27 Μάρτη του 1949 την Κομμουνιστική Οργάνωση της Μακεδονίας του Αιγαίου (ΚΟΕΜ), η οποία οργανωτικά - πολιτικά και ιδεολογικά υπαγόταν στο ΚΚΕ. Όμως, το ζήτημα που είχε προκύψει με το Μακεδονικό είχε και συνέχεια. Στις 6 Μαρτίου του '49 στην εφημερίδα "ΜΠΟΡΜΠΑ" του Βελιγραδίου δημοσιεύτηκε άρθρο του ηγετικού στελέχους του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας και στενού συνεργάτη του Τίτο Μόσε Πιγιάντε με τίτλο "Για το ζήτημα της Βαλκανικής Ομοσπονδίας". Στο άρθρο αυτό, ο Πιγιάντε, αξιοποιώντας την προαναφερόμενη θέση του ΚΣ του ΝΟΦ και ανακατεύοντάς της με τη θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό, κατηγόρησε το ΚΚΕ και το βουλγάρικο ΚΚ ότι επιδίωκαν τη δημιουργία της μεγάλης Βουλγαρίας σε βάρος της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. Το άρθρο αυτό - και οι συγκεκριμένες εκτιμήσεις του - όπως ήταν αναμενόμενο γνώρισε αρκετή δημοσιότητα, αφού οι ραδιοσταθμοί της ντόπιας αντίδρασης στην Ελλάδα και των ξένων αφεντικών της φρόντισαν να το αναμεταδώσουν. Το ΚΚΕ απάντησε αμέσως στη νέα σε βάρος του συκοφαντία. Την επομένη της δημοσίευσης του άρθρου του Μ. Πιγιάντε, στις 7/3/1949, η ΚΕ του Κόμματος έδωσε στη δημοσιότητα την εξής ανακοίνωση - διάψευση: "Τις τελευταίες μέρες από διάφορες πλευρές, μα κυρίως από τη μοναρχοφασιστική Αθήνα και απ' το Λονδίνο, επαναλαμβάνεται σε διάφορους τόνους και με ποικιλόμορφους τρόπους η ίδια ψεύτικη και συκοφαντική είδηση ότι το ΚΚΕ έκλεισε διάφορες συμφωνίες κλπ., για τη δημιουργία Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας και Μακεδονικού κράτους που θα συνένωνε όλα τα κομμάτια της Μακεδονίας κάτω απ' τη γιουγκοσλαβική ή βουλγαρική ή την ελληνική κυριαρχία. Οι πληροφορίες αυτές είναι όλες ψεύτικες και
συκοφαντικές. Και αποβλέπουν στο να υποβοηθήσουν τη μοναρχοφασιστική και ιμπεριαλιστική υπονόμευση του αγώνα μας, να διασπάσουν την ενότητα πάλης ανάμεσα στον ελληνικό και μακεδονικό λαό και να σπείρουν τη διχόνοια ανάμεσα στους βαλκανικούς λαούς". Στη συνέχεια, στην ανακοίνωση - διάψευση της ΚΕ του ΚΚΕ, αναλύεται συνοπτικά το περιεχόμενο της απόφασης της 5ης Ολομέλειας (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 356). Στο άρθρο του Μ. Πιγιάντε απάντησε και το Βουλγαρικό ΚΚ, χαρακτηρίζοντας το όλο θέμα προβοκάτσια, που στήθηκε με σκοπό να εξυπηρετηθεί ο ιμπεριαλισμός, να αμαυρωθεί το ΚΚΕ σαν προδοτικό και να ενισχυθεί η θέση του μοναρχοφασισμού στην Ελλάδα. Τη θέση που πήρε το ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια για το Μακεδονικό, δεν την είδε θετικά ούτε η Σοβιετική Ένωση, η ηγεσία της οποίας αντιλαμβανόταν τους κινδύνους που περιέκλειε μια τέτοια ανακίνηση του ζητήματος. Το ΚΚΣΕ είχε κάθε λόγο να φοβάται για το τι μέλλει γενέσθαι, αφού με αφορμή αυτό το ζήτημα μπορούσαν να δημιουργηθούν ανεξέλεγκτες καταστάσεις στα Βαλκάνια, σε βάρος των λαϊκοδημοκρατικών καθεστώτων, τη στιγμή μάλιστα που το μέτωπο αυτών των κρατών είχε αδυνατίσει με τη Γιουγκοσλαβία εκτός σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Στην ομιλία του στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1950), ο Μ. Παρτσαλίδης αναφέρει ότι σε μια συνάντηση που είχε αυτός, ο Γ. Ιωαννίδης και ο Π. Ρούσος, το Μάρτη του '49, στο Βουκουρέστι, με τον Μπαράνωφ, ο σοβιετικός αξιωματούχος εξέφρασε την αποδοκιμασία του λέγοντας: "Δεν μπορώ να καταλάβω, γιατί μέσα στις στιγμές αυτές εσείς ανακινείτε ζήτημα Μακεδονικό" ("7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - Εισηγήσεις - Λόγοι - Αποφάσεις - Μόνο για εσωκομματική χρήση", σελ. 38). *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 65ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 18-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
Η 5η Ολομέλεια και το Μακεδονικό (Β`) Η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό εγκαταλείφθηκε από το ΚΚΕ τον Οκτώβρη του 1949 με τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας που επανέφεραν την παλιά θέση περί ισοτιμίας. Να τι λέει συγκεκριμένα η Πολιτική Απόφαση της 6ης Ολομέλειας: "Το κόμμα πρέπει να φυλάξει και να δυναμώσει παραπέρα τους δεσμούς ανάμεσα στον ελληνικό και σλαβομακεδονικό λαό, που σφυρηλατήθηκαν μέσα στον κοινό σκληρό αγώνα. Η πάλη ενάντια στην καταπίεση των Σλαβομακεδόνων, η πάλη για την ισοτιμία τους, η αναγνώριση του δικαιώματος να ζούνε λεύτεροι και αφέντες στην πατρική τους γη, δένει τους Μακεδόνες με τους Έλληνες και εμποδίζει τα κατακτητικά σχέδια του Τίτο εναντίον της ελληνικής Μακεδονίας" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 7ος, σελ. 18). Σ' αυτή την Ολομέλεια δόθηκαν και εξηγήσεις για τις αιτίες που οδήγησαν στη θέση της 5ης Ολομέλειας. Στην ομιλία του - που κυκλοφόρησε
και σε ξεχωριστή μπροσούρα με τον τίτλο "Καινούρια κατάσταση - Καινούρια καθήκοντα" - ο Ν. Ζαχαριάδης ανέφερε: "Η υπονομευτική και διασπαστική δράση του Τίτο και των πρακτόρων του στην Ελλάδα ανάγκασε την 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρης 1949), να αντικαταστήσει το σύνθημα της ισοτιμίας (της αυτονομίας μέσα στα πλαίσια του ελληνικού κράτους) με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, παρά το γεγονός ότι το σύνθημα αυτό στις συγκεκριμένες συνθήκες δεν ανταποκρινότανε στα γενικότερα συμφέροντα του κινήματος" (Ν. Ζαχαριάδη: "Συλλογή έργων", σελ. 470 - 471). Επίσης, στην Πολιτική Απόφαση της 6ης Ολομέλειας αναφέρεται: "Από τότε που το Γραφείο Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών κομμάτων ξεσκέπασε την τιτική προδοσία η παρέα αυτή των υποτακτικών και κατασκόπων του ιμπεριαλισμού άρχισε ολοένα πιο ανοιχτά να υπονομεύει τον σκληρό και άνισο αγώνα του ελληνικού Λαού εναντίον του ξενοκίνητου μοναρχοφασισμού. Στα Σκόπια εγκαταστάθηκε μια σπείρα προδότες και λιποτάκτες του αγώνα μας, που κάτω απ' την προστασία της κλίκας του Βελιγραδίου, οργάνωνε λιποταξίες απ' το ΔΣΕ. Ολόκληρη σειρά άλλοι πράκτορες πήραν εντολή να κάνουν ύπουλη διαλυτική δουλιά στην Ελεύθερη Ελλάδα και μέσα στα τμήματα του ΔΣΕ. Ο Τίτο μας στέρησε πολύτιμες εφεδρείες" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 7ος, σελ. 15). Ανεξαρτήτως των χαρακτηρισμών που χρησιμοποιούνται, τα όσα καταγγέλλει η 6η Ολομέλεια για διαλυτική υπονομευτική δουλιά και προπαγάνδα σε βάρος του ΔΣΕ από διασπαστικά, αποσχιστικά σλαβομακεδονικά στοιχεία, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Γεγονός είναι επίσης ότι από το ραδιοσταθμό των Σκοπίων γίνονταν εκπομπές που καλούσαν τους Σλαβομακεδόνες να μην παλεύουν άδικα στο πλευρό του ΔΣΕ. Στις συνθήκες του 1949, όπου ο ΔΣΕ είχε ασφυκτικό το πρόβλημα της έλλειψης εφεδρειών και μπροστά τον περίμεναν σκληρές μάχες, η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό αποσκοπούσε στη συγκέντρωση νέων δυνάμεων στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού από το χώρο των Σλαβομακεδόνων και στην απόκρουση της διαλυτικής δουλιάς που έκαναν τα διασπαστικά αποχωριστικά στοιχεία που προαναφέραμε. Πρέπει δε, να προσθέσουμε ότι προσπάθεια να αποσπάσουν τους Σλαβομακεδόνες από το ΔΣΕ έκαναν και οι Αγγλοαμερικάνοι με εκπομπές μέσα από την περιβόητη "Φωνή της Αμερικής", χρησιμοποιώντας τη φασιστική συμμορία του Βάντσε Μιχαΐλοφ. Να, τι καταγγέλθηκε στο 2ο Συνέδριο του ΝΟΦ που πραγματοποιήθηκε στο τρίτο δεκαήμερο του Μάρτη 1949: "Ταιριάζει να πούμε κάτι για τη βαρχοβίστικη συμμορία της ΒΜΡΟ του Βάνστε Μιχαΐλοφ. Η συμμοριακή αυτή προδοτική οργάνωση διατηρήθηκε και διατηρείται μ' έξοδα των εχθρών του μακεδονικού λαού, αλλά και όλων των άλλων λαών της Βαλκανικής και των λαών του κόσμου όλου ακόμα. Αφού πρόσφερε τις υπηρεσίες της στην πλουτοκρατική κλίκα που καταπίεζε το βουλγάρικο λαό, πέρασε ύστερα στην υπηρεσία των Χίτλερ Μουσολίνι και τώρα βρίσκεται στην υπηρεσία του αμερικανοαγγλικού ιμπεριαλισμού. Φωνάζουν λοιπόν οι άθλιοι αυτοί με τη "Φωνή της Αμερικής" τούτη τη φορά πως: Ο μακεδονικός λαός δεν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος παρά μόνο σε μια "αυτόνομη ή ανεξάρτητη ενωμένη Μακεδονία υπό την προστασία των Αμερικανών ή των Άγγλων" ("Ιδεολογικές βάσεις του ΝΟΦ", εισήγηση στο 2ο Συνέδριο του ΝΟΦ, σελ. 3334).
Η θέση της 5ης Ολομέλειας και οι κατοπινές συζητήσεις Η απόφαση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό απασχόλησε τα κομματικά σώματα του ΚΚΕ μετά τον εμφύλιο. Έντονη συζήτηση έγινε στην 7η Ολομέλεια του 1950, μπροστά στην 3η Συνδιάσκεψη, κατά τη διάρκεια των εργασιών της το ίδιο έτος και φυσικά σε κομματικά σώματα της μεταζαχαριαδικής περιόδου. Θα σταθούμε στις συζητήσεις που έγιναν στην πρώτη περίοδο, όταν ο Ζαχαριάδης ήταν ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στην 7η Ολομέλεια, που πραγματοποιήθηκε το Μάη του 1950, το θέμα έθεσε ο Μ. Παρτσαλίδης ο οποίος αν και παραδέχτηκε την ύπαρξη των αιτιών που οδήγησαν στη θέση της 5ης Ολομέλειας, χαρακτήρισε αυτή τη θέση "αποτυχημένη προσπάθεια αντιπερισπασμού στη διαλυτική δουλιά των τιτικών". Επίσης υπεραμύνθηκε της θέσης για ισοτιμία, εμφανίζοντάς την ως τη μόνη σωστή. Τέλος, ζήτησε να μην χρησιμοποιείται από το Κόμμα η λέξη "αυτονομία" για τους Σλαβομακεδόνες, γιατί μπορούσε να παρεξηγηθεί και υποστήριξε ότι "αυτή η λέξη στη μαρξιστική ορολογία έχει την έννοια της εκπαιδευτικής αυτονομίας" ("7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - Εισηγήσεις Λόγοι - Αποφάσεις", μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 37-38). Ο Ν. Ζαχαριάδης απάντησε στις απόψεις του Παρτσαλίδη και στον τελικό του λόγο στην 7η Ολομέλεια και στα εισηγητικά του κείμενα προς την 3η Συνδιάσκεψη, υπογραμμίζοντας ανάμεσα στα άλλα ότι το εθνικό ζήτημα υποτάσσεται στις κάθε φορά ανάγκες της επανάστασης. Στα εισηγητικά του κείμενα προς τη Συνδιάσκεψη ο Ζαχαριάδης τόνισε: "Το βασικό για τον κομμουνιστή είναι: ν' αναγνωρίζει τα δικαιώματα του καταπιεζόμενου έθνους. Και το βασικό δικαίωμα του έθνους είναι το ζήτημα της αυτοδιάθεσης. Και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σημαίνει ότι το έθνος έχει δικαίωμα όχι μόνο στην αυτονομία μα και στον αποχωρισμό. Τώρα ανάλογα με την κάθε φορά κατάσταση και τα συμφέροντα της πάλης του προλεταριάτου, της επανάστασης, προωθείται η μια ή η άλλη πλευρά του εθνικού ζητήματος, γιατί το εθνικό σαν εφεδρεία της προλεταριακής ή της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης υποτάσσεται σ' αυτή. Βασικό όμως και υποχρεωτικό είναι για τον κομμουνιστή και το προλεταριακό κόμμα: πρώτο, η αναγνώριση της αρχής της αυτοδιάθεσης μέχρι και του αποχωρισμού, δεύτερο, ότι η αλλαγή στο σύνθημα κάθε φορά: αποχωρισμός ή αυτονομία, υπαγορεύεται, φυσικά, απ' το συγκεκριμένο κάθε φορά συμφέρον της επανάστασης, όμως δεν επιβάλλεται αυθαίρετα απ' τα πάνω, μα γίνεται σε συνεννόηση με τις επαναστατικές οργανώσεις της καταπιεζόμενης εθνότητας". Οφείλουμε να πούμε πως, θεωρητικά, ο Ζαχαριάδης είναι αυτός που έχει το δίκιο και όχι ο Παρτσαλίδης. Οι θέσεις του Παρτσαλίδη -
ανεξαρτήτως αν από άποψη τακτικής ήταν σωστές - παραγνωρίζοντας τη βασική θεωρητική θέση των μαρξιστικο - λενινιστικών κομμάτων για το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών, οδηγούσαν το ΚΚΕ σε μια δεξιά οπορτουνιστική διολίσθηση πάνω στο θέμα.
Υπό το πρίσμα του μαρξισμού Στη μαρξιστική φιλολογία υπάρχει αρκετό υλικό γύρω από το εθνικό ζήτημα και αξίζει να σταθούμε σε ορισμένες από τις σχετικές επισημάνσεις, που έχει κάνει ο Λένιν. Στα κριτικά του σημειώματα, για το εθνικό ζήτημα, ο Λένιν υπογράμμιζε: "Πρέπει να απαντάμε με: "ναι ή όχι" στο ζήτημα του αποχωρισμού κάθε έθνους; Αυτό μοιάζει σαν πολύ "πρακτική" διεκδίκηση. Στην πραγματικότητα όμως είναι ανόητη, θεωρητικά μεταφυσική και στην πράξη οδηγεί στην υποταγή του προλεταριάτου στην πολιτική της αστικής τάξης. Η αστική τάξη βάζει πάντα στην πρώτη γραμμή τις εθνικές της διεκδικήσεις. Τις βάζει απόλυτα. Για το προλεταριάτο οι διεκδικήσεις αυτές υποτάσσονται στα συμφέροντα της ταξικής πάλης. Θεωρητικά δεν μπορείς να εγγυηθείς από πριν, αν ο αποχωρισμός ενός δοσμένου έθνους, είτε η ισότιμη θέση του μ' ένα άλλο έθνος θα ολοκληρώσει την αστικοδημοκρατική επανάσταση. Για το προλεταριάτο έχει σημασία και στις δύο περιπτώσεις να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της τάξης του. Για την αστική τάξη έχει σημασία να δυσκολέψει αυτή την ανάπτυξη, παραμερίζοντας τα καθήκοντα αυτής της ανάπτυξης μπροστά στα καθήκοντα του έθνους "της". Γι' αυτό, το προλεταριάτο περιορίζεται στην αρνητική, σαν να λέμε, διεκδίκηση να αναγνωριστεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, χωρίς να δίνει εγγυήσεις σε κανένα έθνος, χωρίς να αναλαμβάνει υποχρεώσεις να δώσει τίποτα σε βάρος άλλου έθνους" (Βλέπε: "Λένιν: Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα Για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των εθνών", εκδόσεις ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ 1976, σελ. 59). Επίσης ο Λένιν πρόσθετε: "Όταν κατηγορείς τους οπαδούς της ελευθερίας της αυτοδιάθεσης, δηλ. της ελευθερίας του αποχωρισμού, ότι ενθαρρύνουν τις χωριστικές τάσεις, κάνεις την ίδια ακριβώς ανοησία και την ίδια ακριβώς υποκρισία σαν να κατηγορείς τους οπαδούς της ελευθερίας του διαζυγίου ότι ενθαρρύνουν τη διάλυση των οικογενειακών δεσμών... Όποιος στέκει στην άποψη της δημοκρατίας, όποιος δηλαδή είναι υπέρ της λύσης των κρατικών ζητημάτων από τη μάζα του πληθυσμού, ξέρει θαυμάσια ότι από τη φλυαρία των πολιτικάντηδων ως την απόφαση των μαζών υπάρχει "τεράστια απόσταση". Οι μάζες του πληθυσμού ξέρουν περίφημα από την καθημερινή πείρα τη σημασία των γεωγραφικών και οικονομικών δεσμών, τα
πλεονεκτήματα της μεγάλης αγοράς και του μεγάλου κράτους και θα τραβήξουν για αποχωρισμό μονάχα όταν η εθνική καταπίεση και οι εθνικές προστριβές κάνουν τη συμβίωση ολότελα αβάσταχτη και εμποδίσουν και εμποδίζουν όλες τις οικονομικές σχέσεις" (στο ίδιο, σελ. 72-73). Ακόμη ο Λένιν τόνιζε, αναφερόμενος στη Ρωσία, την εξής θέση γενικότερης σημασίας: "Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι η αναγνώριση από τους μαρξιστές όλης της Ρωσίας, και πρώτα απ' όλα από τους μεγαλορώσους, του δικαιώματος του αποχωρισμού δεν αποκλείει καθόλου τη ζύμωση των μαρξιστών αυτού ή εκείνου του καταπιεζόμενου έθνους ενάντια στον αποχωρισμό, όπως και η αναγνώριση του δικαιώματος διαζυγίου δεν αποκλείει στη μία ή στην άλλη περίπτωση τη ζύμωση ενάντια στο διαζύγιο" (στο ίδιο, σελ. 103).
Ο χαρακτήρας του λάθους Απ' όσα έχουμε ήδη αναφέρει στα προηγούμενα σημειώματα, σχετικά με το θέμα του Μακεδονικού, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η θέση που πήρε το ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια, σε καμιά περίπτωση δε σήμαινε και ενθάρρυνση ή δέσμευσή του υπέρ αποσχιστικών τάσεων στο έδαφος της ελληνικής Μακεδονίας. Τίποτα δεν υπήρχε σ' αυτή τη θέση που να εμποδίζει το ΚΚΕ, ταυτόχρονα με την αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης στους Σλαβομακεδόνες να αγωνίζεται ενάντια στις αποσχιστικές τάσεις και να τις αντιπαλεύει. Άλλωστε, αυτό έπραξε. Τίποτα, επίσης, δεν υπήρχε που να δεσμεύει το ΚΚΕ στην παραχώρηση ελληνικού εδάφους και στη μείωση της ελληνικής επικράτειας στην περίπτωση που ο ΔΣΕ θα νικούσε. Ισα ίσα, που σε μια τέτοια περίπτωση, δε θα υπήρχε λόγος οι Σλαβομακεδόνες να ζητούν τον αποχωρισμό. Η κατηγορία επομένως από την αστική τάξη, ακόμη ως και σήμερα, σε βάρος του ΚΚΕ, ότι μ' αυτή του τη θέση αποδέχτηκε τον τεμαχισμό της εδαφικής επικράτειας της Ελλάδας ήταν - και είναι - σκόπιμη. Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι η θέση της 5ης Ολομέλειας ήταν σωστή; Αναμφίβολα όχι. Ο μαρξισμός λέει, ότι το εθνικό ζήτημα υποτάσσεται στα συμφέροντα της επανάστασης. Κι ανάλογα με τα συμφέροντα της επανάστασης και τις διαθέσεις των μαζών, σε διαλεκτική ενότητα μεταξύ τους, προτάσσεται η μία ή η άλλη θέση πάνω στο συγκεκριμένο εθνικό ζήτημα. Η 5η Ολομέλεια, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητες του Δημοκρατικού Στρατού και υποτιμώντας τον αντίπαλο, εκτίμησε λαθεμένα ότι το 1949 ήταν χρόνος αποφασιστικής καμπής του πολέμου κι ότι ο ΔΣΕ μπορούσε να πάρει την πρωτοβουλία στις εσωτερικές εξελίξεις. Έτσι, για να συγκεντρωθεί στο Δημοκρατικό Στρατό το μέγιστο των δυνάμεων, που ήταν δυνατό και για να αντιμετωπιστεί η διαλυτική προπαγάνδα ορισμένων αποσχιστικών ομάδων των Σλαβομακεδόνων και των Σκοπίων, άλλαξε την προηγούμενη σωστή θέση του Κόμματος, για το Μακεδονικό, δίνοντας έτσι αντικειμενικά προσχήματα στην αντίπαλη προπαγάνδα και αφήνοντας ένα κάποιο έδαφος για παρανοήσεις και παρεξηγήσεις. Το γεγονός αυτό ήταν, βέβαια, λάθος. Λάθος, άλλωστε, που το αναγνώρισε και ο ίδιος ο Ν. Ζαχαριάδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1957. Έχει υποστηριχτεί, ακόμη, ότι η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό ήταν στην πραγματικότητα επαναφορά της θέσης του 3ου έκτακτου Συνεδρίου του Κόμματος (1924), που μιλούσε για ανεξάρτητη Μακεδονία - Θράκη στα πλαίσια μιας Βαλκανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Ο ισχυρισμός, όμως, αυτός δεν είναι σωστός. Πέρα από τις αρκετές και σημαντικές αλλαγές, που έχουν στο μεταξύ μεσολαβήσει, η θέση του '49 αφορούσε τους Σλαβομακεδόνες και καμιά αναφορά δε γινόταν στη
Θράκη, αλλά ούτε καν στη δημιουργία μακεδονικού κράτους στο έδαφος της γεωγραφικής Μακεδονίας. Η θέση του '24 αναφερόταν σ' ένα ευρύ φάσμα εθνοτήτων - μειονοτήτων (Έλληνες, Βούλγαρους, Τούρκους, Εβραίους, Σλαβομακεδόνες, Βλάχους και άλλους), που ζούσαν στο έδαφος της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας και που με τους βαλκανικούς πολέμους, τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη συνεχή εθνικιστική βία και τις ανταλλαγές των πληθυσμών, στο όνομα της "εθνικής καθαρότητας" των εδαφών, είχαν γίνει μπαλάκι του εθνικισμού και του σοβινισμού των αστικών τάξεων των Βαλκανίων.
Με αφορμή μια παρέμβαση Ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία Σημείωμα με ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία, μας έστειλε ο Χρήστος Λάμπρου και το δημοσιεύουμε, ευχαριστώντας τον για την παρέμβασή του. "Αγαπητέ "Ρ" ο σ. Ν. Ζάγκαλης, σε γραπτή του παρέμβαση την 31/12/1996, για τα 50χρονα του ΔΣΕ, αναφέρεται στις πρώτες ένοπλες ομάδες (ή σε κάποιες από τις πρώτες), οι οποίες εμφανίστηκαν το καλοκαίρι του 1946, με στόχο να οργανώσουν στην Ήπειρο το νέο αντάρτικο. Στο μικρό, αλλά περιεκτικό κείμενό του περιγράφει τις αντίξοες συνθήκες εκείνης της περιόδου και τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της μεγάλης αρχής του νέου αγώνα, για την Εθνική Ανεξαρτησία, Δημοκρατία και Σοσιαλισμό. Είναι σίγουρο, ότι οι γραπτές παρεμβάσεις των επιζώντων αγωνιστών της ένδοξης εποποιίας του ΔΣΕ, έστω και με καθυστέρηση 50 χρόνων, προσφέρουν πολύτιμη υπηρεσία στην αντικειμενική προσέγγιση της ιστορίας μιας εποποιίας, η οποία εν πολλοίς κατασυκοφαντήθηκε από εχθρούς και "φίλους". Ας μας επιτρέψει, ωστόσο, ο Ν. Ζάγκαλης, να προσθέσουμε μερικά ακόμη στοιχεία, προκειμένου να αποκαλυφθούν και άλλες πτυχές των γεγονότων εκείνης της περιόδου. Όλοι οι πρωταγωνιστές (ή σχεδόν όλοι), που αναφέρονται στο κείμενο του σ. Ν. Ζάγκαλη, καθώς και πολλοί άλλοι (ανάμεσά τους και ο γράφων), κυνηγημένοι από το κράτος των δοσιλόγων, για την πατριωτική τους δράση από τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, κατέφυγαν το 1945 στην Αλβανία και από εκεί στη Γιουγκοσλαβία, στο χωριό Μπούλκες. Ύστερα από τη γνωστή απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, με εντολή του Κόμματος, επέστρεψαν οι προαναφερόμενοι πρωταγωνιστές, το καλοκαίρι του 1946, για να οργανώσουν το νέο αντάρτικο, μαζί με πολλούς αγωνιστές, που βρίσκονταν κυνηγημένοι στα βουνά. Την ίδια διαδρομή, από το Μπούλκες στο ΔΣΕ, ακολούθησαν τμηματικά και σε διαφορετικό χρόνο και οι άλλοι αγωνιστές (και ο γράφων), που είχαν καταφύγει εκεί. Έχουμε την αίσθηση, ότι τα λίγα αυτά στοιχεία, που προσθέσαμε, υπογραμμίζουν επιπροσθέτως το ρόλο της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, που σηματοδότησε την έναρξη του ένοπλου αγώνα. Με συντροφικούς χαιρετισμούς Χρήστος Χ. Λάμπρου" Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 66ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 19-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Ο ΔΣΕ το 1949 Οξύνεται το πρόβλημα της έλλειψης εφεδρειών Το 1949, το πρόβλημα της έλλειψης εφεδρειών για το ΔΣΕ ήταν, όχι απλώς έντονο, αλλά, θα μπορούσαμε να πούμε, χωρίς να υπερβάλουμε στο ελάχιστο, ασφυκτικό. Η ηγεσία του κινήματος αντιλαμβανόταν ότι ο Δημοκρατικός Στρατός είχε μπροστά του σκληρές πολεμικές αναμετρήσεις, στις οποίες δεν ήταν δυνατό να ανταποκριθεί, όπως θα έπρεπε, αν αυτό το ζήτημα δεν έβρισκε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έστω και μερικώς, τη λύση του. Αν συνυπολογιστούν δε τα καθήκοντα που έθετε το ΚΚΕ στο ΔΣΕ, να πάρει δηλαδή μέσα στο '49 την πρωτοβουλία στις εσωτερικές εξελίξεις, γίνεται αντιληπτό το τεράστιο μέγεθος των διαστάσεων που είχε πάρει το πρόβλημα τις εξεύρεσης νέων δυνάμεων. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για ένα διαρκή και βασανιστικό πονοκέφαλο, από τον οποίο η ηγεσία του ΚΚΕ δεν μπόρεσε να απαλλαγεί σ' όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου ενώ, κατά το τέλος του, ο πονοκέφαλος είχε μετατραπεί σε εφιάλτη. Η αδημοσίευτη απόφαση του ΠΓ που ακολουθεί επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Συγκεκριμένα, το Φλεβάρη του '49 το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ επιχείρησε μια αντιμετώπιση του προβλήματος της έλλειψης εφεδρειών, βάζοντας ως στόχο τη στρατολογία νέων μαχητών από το χώρο των Ελλήνων του εξωτερικού και τους ναυτεργάτες. Η απόφαση αυτή βρίσκεται στο αρχείο του ΚΚΕ και μας παραδόθηκε για δημοσίευση από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ, το οποίο την εντόπισε καθυστερημένα και γι' αυτό - όπως και άλλες αποφάσεις - δε δημοσιεύτηκε στον 6ο τόμο των Επίσημων Κειμένων. Το κείμενο της απόφασης, στο πρωτότυπο, είναι όπως παρουσιάζεται εδώ. Τα αποσιωπητικά, όπου εμφανίζονται, είναι του πρωτοτύπου.
Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, αφού συζήτησε πάνω στην έκθεση του σ. Αρτέμη για τη δουλειά στους
ναυτεργάτες, στη Δυτ. Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Μέσ. Ανατολή πρώτο διαπιστώνει ότι η δουλειά αυτή παρέχει πολλές δυνατότητες για τον αγώνα και ιδιαίτερα για την ενίσχυση του ΔΣΕ, ότι η δουλειά μέσα στους ναυτεργάτες σαν αρχή μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητική, ότι μπήκε μια βάση για να αναπτυχθεί σοβαρή δουλειά σ' όλες τις πιο πάνω περιοχές και ότι σοβαρή καθυστέρηση και μη ανταπόκριση στις ανάγκες του κινήματος, παρουσιάζει η δουλειά μας στο Παρίσι. Με βάση την πιο πάνω διαπίστωση, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αποφασίζει: 1. Μέσα στο 1949 να στρατολογηθούν για το ΔΣΕ από τις πιο πάνω περιοχές 5.000 Έλληνες με την παρακάτω κατανομή: α) ναυτεργάτες 1.500, β) Μέση Ανατολή 1.500, γ) Κύπρος 500, δ) Αμερική 500 και απ' τις άλλες περιοχές 1.000. Στο 1ο εξάμηνο του 1949, πρέπει να φτάσουν στην Ελεύθ. Ελλάδα οι μισοί άνδρες απ' τις 5.000. 2. Για να πραγματοποιηθεί η δουλειά αυτή, τοποθετεί αντιπρόσωπο του ΓΑ του ΔΣΕ για όλες τις πιο πάνω περιοχές τον συνταγματάρχη ΠΕ σ. Λεωνίδα με βοηθό τον ταγματάρχη σ. Αρτέμη και το λοχαγό ΠΕ σ. Κανέλο που θα εξασφαλίσουν την όλη οργάνωση και λειτουργία της δουλειάς στους ναυτεργάτες και στην Ευρώπη. Στις άλλες περιοχές, η δουλειά θα γίνει απ' τους παρακάτω: α) Στην Αμερική απ' τους υπολοχαγούς ΠΕ Κυριαζίδη και Καλούδη, β) στην Αίγυπτο και Μέση Ανατολή απ' τον λοχαγό ΠΕ σ. Πάγκαλο, γ) στην Κύπρο απ' τους σ. σ. Ιωάννου και Ζαρτίδη, δ) στην Αυστραλία απ' τον ανθυπολοχαγό ΠΕ......... Ειδικά για τους ναυτεργάτες, ο αντιπρόσωπος του ΓΑ μαζί με τους βοηθούς του εξουσιοδοτούνται να ονομάζουν ΠΕ ανθυπολοχαγούς στα λιμάνια που παρουσιάζεται ανάγκη και να αναφέρουν τις ονομασίες στο ΓΑ. 3. Σοβαρό καθήκον που πρέπει να λυθεί αμέσως απ' τον αντιπρόσωπο του ΓΑ και τους βοηθούς του είναι να αποκαταστήσουν μόνιμη και σίγουρη επαφή με την κατεχόμενη Ελλάδα για να βοηθήσουν έτσι αποτελεσματικά τον εκεί αγώνα. 4. Επειδή η διαφωτιστική μας δουλειά στους ναυτεργάτες και γενικά σ' όλες τις πιο πάνω περιοχές καθυστερεί σοβαρά, το ΠΓ πρέπει να εξασφαλίσει τις πιο πάνω περιοχές με όλα τα έντυπα και τις εκδόσεις της Λεύτερης Ελλάδας και ο αντιπρόσωπος του ΓΑ με τους βοηθούς του να εξασφαλίσουν την ανατύπωση και την κυκλοφορία του υλικού αυτού. Πρέπει να δημιουργηθεί πολυγραφική βάση στη Μασσαλία και την Αίγυπτο και να οργανωθεί η καλή λειτουργία αυτών που υπάρχουν στην Αγγλία και την Αμερική. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Ελεύθερης Ελλάδας πρέπει να εγκαινιάσει ταχτικές εκπομπές για τους ναυτεργάτες, την Κύπρο και όλες τις πιο πάνω περιοχές. Για όλη τη στρατιωτική δουλειά στις πιο πάνω περιοχές, καθώς και την οικονομική διαχείριση, υπεύθυνος είναι ο αντιπρόσωπος του ΓΑ για τις πιο πάνω περιοχές. Όλοι υποτάσσονται στις οδηγίες και διαταγές του. 5. Την πολιτική διεύθυνση όλης της πιο πάνω δουλειάς την έχει κομματική επιτροπή που διορίζει το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ από τους συντρόφους Λεωνίδα Αρτέμη και Κανέλο. Η Κομμ. Επιτροπή πραγματοποιεί τη δουλειά της σε άμεση και στενή επαφή με το ΠΓ. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ είναι βέβαιο ότι η εκπλήρωση των πιο πάνω καθηκόντων θα αποτελέσει αποφασιστική συμβολή για τη νίκη. 22/2/49.
Η μεγάλη προσφορά των ναυτεργατών
Γράφει ο Νίκος Καλούδης για την ηρωική δράση της ΟΕΝΟ και των ναυτεργατών, στο πλευρό του ΔΣΕ "... Η περαιτέρω παραμονή τούτου εις Η. Πολιτείας θα δημιουργήση σοβαράς ανωμαλίας εις την κίνησιν της ναυτιλίας, μεγάλως θα ζημιώσει τον εθνικόν μας αγώνα και θα τονώσει ηθικώς τα εις το εξωτερικόν δρώντα αντεθνικώς αναρχοκομμουνιστικά στοιχεία...". Αυτά υπογραμμίζει, ανάμεσα σε άλλα, το παραπλεύρως δημοσιευόμενο, απόρρητο και επείγον έγγραφο του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας προς το υπουργείο Εξωτερικών. Ημερομηνία αποστολής του, η 26η Αυγούστου 1949. Και, βέβαια, ζητείται η παράδοση του Νίκου Καλούδη στο μοναρχοφασιστικό τότε καθεστώς των Αθηνών, για τα περαιτέρω... Με αφορμή την αναφερόμενη παραπλεύρως απόφαση του ΠΓ ζητήσαμε από τον Νίκο Καλούδη, να μας γράψει ένα σημείωμα, για την αντίστοιχη δραστηριότητα του Κόμματος εκείνη την εποχή. Το σημείωμα αυτό δημοσιεύουμε σήμερα, ευχαριστώντας τον σύντροφο για τη βοήθειά του και για τα υλικά της εποχής που μας διέθεσε. "Τη δουλιά, για τη στρατολόγηση ναυτεργατών και την αποστολή τους στο ΔΣΕ, την είχαμε αρχίσει, πριν πάρουμε τη συγκεκριμένη απόφαση. Είχαμε κάνει αποστολές, ξέραμε τα προβλήματα που χρειαζόταν να λύσουμε, διαθέταμε μια μικρή υποδομή στη Νέα Υόρκη και σ' άλλα λιμάνια, που παρουσιάζανε ναυτιλιακή κίνηση. Πέρα απ' αυτά, γινόταν πολιτική και ιδεολογική δουλιά προς αυτή την κατεύθυνση, με τα μέσα που διαθέταμε. Το καινούριο ήταν η απόφαση του ΠΓ του Κόμματος, που καθόριζε το καθήκον της Κομματικής Οργάνωσης των ναυτεργατών και η απροκάλυπτη επίθεση των αμερικανικών κρατικών υπηρεσιών. Σύμφωνα, με την απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, μέσα στο 1949, έπρεπε να στρατολογηθούν 1.500 ναυτεργάτες και οι μισοί απ' αυτούς, να βρίσκονται στην Ελεύθερη Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 1949. Τα στενά χρονικά περιθώρια πολλαπλασιάζανε τις δυσκολίες. Από το 1948 οι μεταναστευτικές και άλλες καταδιωκτικές αρχές σκλήρυναν τα μέτρα ενάντια στους ναυτεργάτες και τα ηγετικά στελέχη της ΟΕΝΟ. Η συνεργασία τους με την ελληνική Ασφάλεια και το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας της Ελλάδας έγινε πιο στενή. Το 1949, το κύμα των διώξεων από τις αμερικανικές αρχές είχε δυναμώσει. Τα κρατητήρια στο "Νησί των Ξένων" συνέχεια "φιλοξενούσαν" δεκάδες ναυτεργάτες. Στα ελληνικά καράβια, που προσεγγίζανε λιμάνια των ΕΠΑ, είχε γίνει συνηθισμένο φαινόμενο η απαγόρευση να πατήσουν το πόδι τους στη στεριά
και η προσπάθεια να τους απελάσουν στην Ελλάδα του 1949. Ανάλογες συνθήκες αντιμετωπίζαμε στα πιο πολλά λιμάνια των άλλων χωρών του "Ελεύθερου κόσμου". Αυτά ήταν τα πλην. Υπήρχαν, όμως, και τα θετικά, που δεν ήταν λίγα: Μια Κομματική Οργάνωση, με πολλές εκατοντάδες μέλη και μ' ένα μεγάλο κύκλο φίλων κι οπαδών του Κόμματος, που τους χαρακτήριζε η πίστη, η αγωνιστικότητα και η διάθεση για προσφορά στο Κόμμα. Σ' όλα, σχεδόν, τα καράβια λειτουργούσαν επιτροπές του πληρώματος. Είχαμε μέλη του Κόμματος και επιρροές στους αξιωματικούς. Λειτουργούσαν τμήματα της ΟΕΝΟ σε πολλά από τα λιμάνια όπου προσεγγίζανε ελληνικά καράβια κι ένα σημαντικό αριθμό "κινητών αντιπροσώπων". Στηριγμένοι σ' αυτές τις δυνάμεις, μπορούσαμε σε μεγάλο βαθμό να ξεπερνούμε τις δυσκολίες και ν' ανταποκριθούμε στο καθήκον, που μας έβαζε το Κόμμα. Δεν πέσαμε πολύ έξω. Σε λίγους μήνες στρατολογήθηκαν και στάλθηκαν πολλές εκατοντάδες. Δε φτάσανε, βέβαια, όλοι στο μέτωπο, γιατί μεσολάβησε η υποχώρηση του ΔΣΕ. Εκτιμήθηκε, όμως, η προσφορά όσων ναυτεργατών έφθασαν και πολέμησαν, πριν την υποχώρηση. Σε σχετικό σχόλιο του ραδιοφωνικού σταθμού "Ελεύθερη Ελλάδα" είχαν αναφερθεί τότε τα εξής: "Λένε πως οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα. Δεν ξέρω τι εννοούν με τη λέξη "πατρίδα", απ' την απέναντι μεριά του χαρακώματος ή μάλλον ξέρω πολύ καλά. Αλίμονο, αν είχαν- ειδικότερα οι ναυτεργάτες - την ίδια πατρίδα με τ' αφεντικά τους, τους εφοπλιστές. Τότες, δε θα προλάβαιναν να την αλλάζουν κάθε τόσο, όπως αλλάζουν οι Εμπειρίκοι και Κουλουκουντήδες σύμφωνα με τους δείχτες της διεθνούς ναυλαγοράς, τη σημαία πάνω στ' άλμπουρα των καραβιών τους. Οι ναυτεργάτες αυτοί έχουν πατρίδα. Έχουν μια πατρίδα και δεν την αλλάζουν με τίποτε στον κόσμο. Έρχονται από την άκρη του κόσμου και δέστε τι κάμνουν για να την υπερασπίσουν: Ο παραπάνω μαχητής, λέει το αιτιολογικό της ονομασίας του ναυτεργάτη σε αξιωματικό του ΔΣΕ, προτάθηκε στη μάχη του Χάρου για το μεταλλείο ανδρείας. Λαϊκός τύπος, αγνός προλετάριος, με άφθαστη ψυχραιμία, θάρρος, αποφασιστικότητα και περιφρόνηση στο θάνατο, στις σκληρές φονικές μάχες στο ύψωμα Χάρος, μόνος του κατασκεύασε ένα πολυβολείο και με το αυτόματο απέκρουε τις λυσσασμένες επιθέσεις του εχθρού προκαλώντας το θαυμασμό και την εκτίμηση των συναγωνιστών του. Μόνος του, επίσης, κατασκεύασε και δεύτερο πολυβολείο, ζήτησε και δεύτερο αυτόματο και πηγαίνοντας, μια στο ένα μια στο δεύτερο πολυβολείο, πολεμούσε σαν λιοντάρι, ματώνοντας τον εχθρό, σκορπώντας τη σύγχυση, τον πανικό και τον θάνατο στις γραμμές του. Από τη Βόρεια Θάλασσα ως το Σουέζ και από το Αμστερνταμ ως το Μπουένος Αϊρες της Αργεντινής, αυτή την πατρίδα κρατάνε ορθή σαν φλόγα, ανοιχτή σαν πληγή μέσα στην προλεταριακή του καρδιά. Κι όσοι μπορούνε τη φτάνουνε κι έρχονται, σκίζοντας ολόκληρους ωκεανούς, για να την υπερασπίσουν, με τα ίδια τους τα μπράτσα, παράδειγμα και μάθημα"". Νίκος ΚΑΛΟΥΔΗΣ Υ.Γ. Το σημείωμα είναι αφιερωμένο στους ηρωικούς αγώνες των ναυτεργατών και ιδιαίτερα σε όλους όσοι πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς, της κοινωνικής προκοπής και της δικαιοσύνης, αλλά και σε όλους όσοι συνεχίζουν και μέχρι σήμερα να βαστάνε τις σύγχρονες Θερμοπύλες, παρόντες στους κοινωνικούς αγώνες των ναυτεργατών και του λαού μας.
Τρεις άνδρες στο κατάρτι!
Η άγνωστη ιστορία μιας αφίσας Βρισκόμαστε στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ, στα τέλη Οκτώβρη του 1948. Οι αμερικανικές αρχές ετοιμάζονται να συλλάβουν τρεις Έλληνες ναυτεργάτες και να τους απελάσουν στο καθεστώς της Αθήνας. Οι πληροφορίες φθάνουν στην παράνομη κομματική οργάνωση του ΚΚΕ και συγκαλείται αμέσως συνεδρίαση της κομματικής επιτροπής. Στη διάρκεια της συζήτησης και καθώς ανταλλάσσονται διάφορες γνώμες, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της σοβαρής απειλής, ένας σύντροφος προτείνει, να ρωτήσουν και τους ναυτεργάτες, που βρίσκονται έξω από την αίθουσα της συνεδρίασης. Γίνεται δεκτό και η συζήτηση γενικεύεται, με τη συμμετοχή και των υπολοίπων ναυτεργατών. Εκεί "έπεσε" η πρόταση, να αξιοποιηθεί, ως μορφή αντίστασης, η αναρρίχηση και η παραμονή στο κατάρτι του πλοίου. Η πρόταση γίνεται δεκτή και αμέσως αρχίζουν να καταστρώνονται τα σχέδια προετοιμασίας του εγχειρήματος. Για όλα τα υπόλοιπα, που αφορούν την αληθινή αυτή πτυχή του ναυτεργατικού κινήματος, αφήνουμε την αφίσα εκείνης της εποχής, που δημοσιεύουμε δίπλα, να μιλήσει, μεταφράζοντας όλα όσα είναι γραμμένα στην αγγλική γλώσσα. "Τρεις άνδρες πάνω στο κατάρτι! Τρεις άνδρες αναρριχήθηκαν στο κατάρτι του καραβιού τους, στις δύο η ώρα το πρωί, την 1η Νοέμβρη και από τη στενή τους θέση, πενήντα πόδια πάνω από το κατάστρωμα, αψηφώντας τον καπετάνιο, τη λιμενική αστυνομία και τους ανώτερους υπαλλήλους Μετανάστευσης των ΗΠΑ. Αυτό έγινε στο φορτηγό πλοίο "Aristokratis", στη Βαλτιμόρη. Για 84 ώρες έμειναν οι τρεις πάνω στο κατάρτι, παρά τον άνεμο, τη βροχή και το κρύο... Γιατί ήταν εκεί πάνω; Είχαν αρνηθεί να υπογράψουν ένα συμβόλαιο, που μείωνε τους μισθούς του πληρώματος σε 27 σεντς την ώρα. Ο καπετάνιος τούς απειλούσε με απέλαση και κάλεσε τις μεταναστευτικές αρχές. Μ' αυτό το κάλεσμα, οι τρεις άνδρες, πάνω στην απελπισία τους, σκαρφάλωσαν στην κορυφή του καταρτιού. Γιατί; Διότι, για το κάθε μέλος της "Ομοσπονδίας των Ενώσεων των Ελλήνων Ναυτικών", που απελαύνονταν στην Ελλάδα η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία στην Αθήνα εκ των προτέρων, τους είχε καταδικάσει σε θάνατο. Είκοσι πέντε ναυτεργάτες βρίσκονται τώρα στο Νησί Ελις. Δέκα βρίσκονται στη φυλακή στον Καναδά. Το κυνήγι γίνεται σε όλο τον κόσμο. Οι αστυνομικοί σ' όλες τις χώρες του Σχεδίου Μάρσαλ συνεργάζονται στο κυνήγι αυτό. Η τεράστια αστυνομική δύναμη της κυβέρνησης των ΗΠΑ
χρησιμοποιείται για να επιβάλουν τη μείωση των μισθών στις ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες! Οι Μεταναστευτικές Αρχές των ΗΠΑ κρατάνε τη μαύρη λίστα των Ελλήνων εφοπλιστών, για να τρομοκρατήσουν τους Έλληνες εργάτες, δηλαδή εργάτες μιας ξένης χώρας! Η ιστορία αυτή διέρρευσε. Οι συνδικαλιστές των ΗΠΑ έστειλαν μηνύματα υποστήριξης. Οι κάτοικοι της Βαλτιμόρης έστειλαν δώρα. Αντιπρόσωποι στον ΟΗΕ υπεράσπισαν τους τρεις, σαν πολιτικούς κρατούμενους των ΗΠΑ. Την Παρασκευή της 4ης Νοέμβρη, οι Μεταναστευτικές Αρχές των ΗΠΑ, έστειλαν τον καπετάνιο, για να πει στους άνδρες ότι δε θα τους απελάσουν! Η επαγρύπνηση των 84 ωρών σταμάτησε! ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ! ΣΤΕΙΛΤΕ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ. ΣΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ 70 ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ. ΜΕ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, πέστε τους να σκίσουν τη μαύρη λίστα του θανάτου, να σταματήσουν την τρομοκρατία της απέλασης! ΓΡΑΨΤΕ, ΣΤΕΙΛΤΕ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΤΑ ΕΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ, ΣΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ LAKE SUCCES, Ν. ΥΟΡΚΗ ΚΑΙ ΣΕ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ. Απαιτήστε αμνηστία για όλους τους πολιτικούς κρατούμενους στην Ελλάδα και έξω απ' αυτή. Απαιτήστε ειρήνη για την Ελλάδα. Εκδίδεται από την Ομοσπονδία Ελλήνων Ναυτεργατικών Ενώσεων Παράρτημα της Ν. Υόρκης 24 Stone st New York, N. Y.". *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 67ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 22-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της Γιουγκοσλαβίας Η ιστορική προσέγγιση του θέματος Σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του εμφυλίου πολέμου είναι η στάση που κράτησε η Γιουγκοσλαβία σ' όλη τη διάρκειά του - και ιδιαίτερα στις αποφασιστικές του στιγμές απέναντι στο ελληνικό λαϊκοδημοκρατικό κίνημα και τον ΔΣΕ. Είναι άλλωστε ευρύτερα γνωστό ότι η αποτίμηση του ρόλου του γιουγκοσλάβικου παράγοντα στο ελληνικό
ζήτημα, προκαλούσε πάντοτε το ενδιαφέρον, τόσο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου όσο και μετά. Για την έκβαση δε της σύγκρουσης, η στάση της Γιουγκοσλαβίας θεωρήθηκε καθοριστική, όχι μόνο από το ΚΚΕ και τον ΔΣΕ αλλά και από την αντίπαλη πλευρά. Το ΚΚΕ έκανε τότε λόγο, για πισώπλατο χτύπημα του Τίτο που, μαζί με άλλους παράγοντες, συνετέλεσε αποφασιστικά στην ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Αλλά και η άλλη πλευρά, οι νικητές του εμφυλίου, δεν υστέρησαν σε παρόμοιες εκτιμήσεις. "Η ρήξις Τίτο Κομινφόρμ - σημειώνει π. χ. ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος - διέσπασε τον μηχανισμό της υποστηρίξεως και την ενότητα των συμμοριακών στελεχών. Η δημιουργία νέου μηχανισμού παροχής βοήθειας διά μέσου της Αλβανίας υπήρξεν ανεδαφική. Αι συνέπειαι του ρήγματος τούτου υπήρξαν καταστρεπτικαί διά τον συμμοριτισμόν, λόγω του κλεισίματος των συνόρων (Δ. Ζαφειρόπουλου: "Αντισυμμοριακός Αγών", σελ. 657). Παρόμοιες κρίσεις, με αυτή του Ζαφειρόπουλου, έχουν εκφραστεί αρκετές και μάλιστα, από πρώτης γραμμής κυβερνητικά και κρατικά στελέχη της περιόδου του εμφυλίου και του μετεμφυλιακού καθεστώτος.
Οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ Επιστρέφοντας στο ΚΚΕ, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι μετά τον εμφύλιο, οι εκτιμήσεις του για το ρόλο της Γιουγκοσλαβίας στην έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ, γνώρισαν αρκετές διακυμάνσεις. Η 6η ολομέλεια της ΚΕ, τον Οκτώβρη του '49, εκτίμησε ότι "είναι αναμφισβήτητο γεγονός πως η τιτοϊκή προδοσία χειροτέρεψε το συσχετισμό δυνάμεων σε βάρος του ΔΣΕ". Ακόμη, η ολομέλεια κατηγόρησε, ανάμεσα στα άλλα, τη Γιουγκοσλαβία, για πέρασμα με τον ιμπεριαλισμό και για πισώπλατο χτύπημα στον ΔΣΕ (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 7ος, σελ. 15). Στην ομιλία του, στην 6η ολομέλεια - που κυκλοφόρησε σε μπροσούρα με τίτλο "Καινούρια κατάσταση - Καινούρια καθήκοντα" - ο Ν. Ζαχαριάδης πήγε ακόμη μακρύτερα σ' αυτές τις εκτιμήσεις, λέγοντας χαρακτηριστικά: "Και πρέπει εδώ να το πούμε ανοιχτά, ότι αν απ' το 1946 ήταν γνωστός ο άτιμος ρόλος του προβοκάτορα Τίτο, τότε το ΚΚΕ δε θα κατέληγε στην απόφαση να ξαναπάρει τα όπλα, θα ακολουθούσε άλλο δρόμο, πιο επίμονο, βασανιστικό, μακρύ, γιατί είναι ολοφάνερο πως δεν μπορούσε να προχωρήσει σε μια νέα ένοπλη αντιπαράθεση χωρίς να έχει εξασφαλισμένα τα νώτα, τη στιγμή που ο μοναρχοφασισμός διέθετε την αμέριστη και ολόπλευρη αμερικανοαγγλική βοήθεια". (Ν. Ζαχαριάδη: "Συλλογή έργων" σελ. 465 - 466). Η θέση αυτή διορθώθηκε γρήγορα και στην 7η ολομέλεια του 1950 αντικαταστάθηκε από την εκτίμηση, πως "αν γνωρίζαμε από το 1946 το ρόλο του Τίτο δε θα ξεκινούσαμε όπως ξεκινήσαμε". Μετά την 6η ολομέλεια του 1956, οι κομματικές εκτιμήσεις για το ρόλο που έπαιξε η Γιουγκοσλαβία στην έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ, πέρασαν από την άλλη μεριά. Εκεί που υπήρχε πρόβλημα, εκεί που εκτιμιόταν ότι η Γιουγκοσλαβία, στα 1948 - 49, πρόδωσε το ελληνικό λαϊκοδημοκρατικό κίνημα, όλα έγιναν μέλι - γάλα. Με απόφασή της τον Μάη του '56, η ΚΕ του Κόμματος σημείωνε πως "η διακοπή των σχέσεων ανάμεσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γιουγκοσλαβίας το 1948, σαν συνέπεια της ξεσκεπασμένης τώρα προβοκατόρικης δράσης Μπέρια, ζημίωσε την υπόθεση των λαών των δύο χωρών, όπως και την υπόθεση του παγκόσμιου στρατοπέδου της ειρήνης, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού". Προφανώς, η ΚΕ απέδιδε στον Μπέρια την ευθύνη, για το σπάσιμο των σχέσεων του ΚΚΓ με το Γραφείο Πληροφοριών (Ινφορμπιρό), θεωρώντας ότι αυτό το γεγονός επηρέασε
αποφασιστικά τις σχέσεις του ΚΚΕ με το γιουγκοσλάβικο κόμμα. Στη συνέχεια της απόφασης αποδίδονται ευθύνες στον Ζαχαριάδη, για τη διακοπή των σχέσεων των δύο κομμάτων και ο πρώην ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ κατηγορείται, ότι "προσπάθησε με συκοφαντικές επινοήσεις για "πισώπλατο χτύπημα" να μεταθέσει τις ευθύνες για την ήττα του ένοπλου αγώνα 1946 1949 στο αδελφό ΚΚ της Γιουγκοσλαβίας, περιέπλεξε ακόμα πιο πολύ το ζήτημα τόσο από ελληνογιουγκοσλαβική, όσο και από διεθνή πλευρά" (Ντοκουμέντα του ΚΚΕ: Από την 6η Πλατιά ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ, Μάρτης 1956 - Ως την 7η Πλατιά ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ, σελ. 44 - 45). Απ' όσα αναφέραμε προκύπτει αβίαστα η ανάγκη να προσεγγίσουμε ψύχραιμα, αντικειμενικά και στο μέτρο του δυνατού ολοκληρωμένα, το ζήτημα του ρόλου της Γιουγκοσλαβίας, τόσο στο ξεδίπλωμα του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ, όσο και στην έκβαση που αυτός είχε.
Οι δύο φάσεις της γιουγκοσλάβικης πολιτικής Στο ρόλο, που έπαιξε η Γιουγκοσλαβία στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, διακρίνονται σε χοντρές γραμμές δύο φάσεις, αντιθετικές μεταξύ τους. Η πρώτη καλύπτει την περίοδο από την έναρξη του δεύτερου αντάρτικου μέχρι τη στιγμή, που το Γιουγκοσλαβικό ΚΚ συγκρούεται με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και αποβάλλεται από το Γραφείο Πληροφοριών (Ινφορμπιρό). Η δεύτερη, αφορά την περίοδο από τη στιγμή εκείνη και μετά και έως την ήττα του ΔΣΕ. Στην πρώτη φάση η Γιουγκοσλαβία βοηθάει αποφασιστικά τον ένοπλο αγώνα του ελληνικού λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Θα μπορούσε να πει κανείς, χωρίς να κατηγορηθεί ότι υπερβάλλει, πως στα πλαίσια του διεθνούς κομμουνιστικού και προοδευτικού κινήματος και για την ενίσχυση του αγώνα, που διεξήγαγε ο ελληνικός λαός και το ΚΚΕ, η Γιουγκοσλαβία είχε χρεωθεί με ειδικό αποφασιστικής σημασίας ρόλο. Αποτελούσε το κέντρο, μέσα από το οποίο περνούσε όλη η διεθνιστική βοήθεια που πήγαινε στον ΔΣΕ και ήταν ο βασικός ενδιάμεσος σταθμός επαφής του ΚΚΕ και του ΔΣΕ με το διεθνές προοδευτικό επαναστατικό κίνημα και, τον ηγέτη του Τα πρόσωπα όλων, στραμμένα πάνω κινήματος αυτού, την ΕΣΣΔ. Ταυτόχρονα, στον τραυματία που μεταφέρθηκε αποτελούσε χώρο υποδοχής τραυματιών του στο νοσοκομείο... Δημοκρατικού Στρατού, χώρο εκπαίδευσης των ανταρτών και χώρο άντλησης εφεδρειών του ΔΣΕ, αφού πολλοί σλαβομακεδόνες πρόσφυγες από την Ελλάδα - λόγω των δεινών του πολέμου έβρισκαν καταφύγιο στη γιουγκοσλάβικη Μακεδονία. Επίσης, στη Γιουγκοσλαβία ήταν εγκατεστημένος και ο ραδιοσταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα". Ο ρόλος αυτός της Γιουγκοσλαβίας δεν ήταν τυχαίος και δεν της αποδόθηκε χωρίς σκέψη από το διεθνές κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα. Μετά την ΕΣΣΔ, ήταν η πιο ισχυρή χώρα του λαϊκοδημοκρατικού - σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Συνόρευε με την Ελλάδα και στα χρόνια της κατοχής αναπτύχθηκε στο εσωτερικό της ένα από τα ισχυρότερα αντάρτικα κινήματα στην Ευρώπη, ενάντια στο φασισμό. Αντίθετα, οι υπόλοιπες χώρες της
Βαλκανικής, η Αλβανία και η Βουλγαρία, ήταν αρκετά αδύνατες και τα προηγούμενα καθεστώτα τους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν συνεργαστεί με τον άξονα. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η Γιουγκοσλαβία συγκέντρωνε τις καλύτερες των προϋποθέσεων, για να αναλάβει την προώθηση της ενίσχυσης των Ελλήνων ανταρτών και ήταν - ή φαινόταν πως ήταν - η λιγότερο ευάλωτη στις επιθέσεις του ιμπεριαλισμού. Μετά τη σύγκρουση του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας με το Γραφείο Πληροφοριών, και την αποπομπή του πρώτου από τις τάξεις του δεύτερου, η Γιουγκοσλαβία, εξ αντικειμένου δεν μπορούσε να παίξει τον παλιό της ρόλο, να λειτουργεί δηλαδή ως το κέντρο μεταφοράς της διεθνούς ενίσχυσης στο Δημοκρατικό Στρατό. Ούτε μπορούσε, να μεσολαβεί στο διεθνές προοδευτικό κομμουνιστικό κίνημα, στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες για λογαριασμό του ΚΚΕ και του ΔΣΕ, ούτε και το ελληνικό κίνημα μπορούσε μέσω της Γιουγκοσλαβίας να κρατάει τις διεθνείς επαφές του. Η αλλαγή του ρόλου της Γιουγκοσλαβίας ήταν πλέον επιβεβλημένη από τα πράγματα κι αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, όταν εξετάζεται ο ρόλος της στον αγώνα της περιόδου εκείνης, του ελληνικού λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Ήταν, επίσης, επιβεβλημένο το ΚΚΕ και ο ΔΣΕ να αναμορφώσουν και να αναδιατάξουν πλήρως τη μέχρι τότε δουλιά τους, στους τομείς που προηγουμένως καλύπτονταν μέσω της Γιουγκοσλαβίας. Όλες αυτές οι αλλαγές, δε σήμαιναν φυσικά και υποχρεωτικό αντικειμενικά αδυνάτισμα της βοήθειας, που η Γιουγκοσλαβία, αυτή καθαυτή, έδινε στον ΔΣΕ, αν και εκεί πήγαν τα πράγματα. Σήμαιναν πολύ απλά, ότι αυτή η χώρα δε θα έπαιζε - γιατί δεν μπορούσε πλέον να παίξει - το διεθνή ρόλο, που της είχε αποδοθεί στο παρελθόν. Σταθμίζοντας αυτές τις εξελίξεις το ΚΚΕ, σε συνάρτηση με τις ανάγκες του ένοπλου αγώνα που διεξήγαγε, αν και στην 4η ολομέλεια της ΚΕ του πήρε απόφαση υπέρ του Ινφορμπιρό στη διαμάχη, που αυτό είχε με το ΚΚΓ, δεν ανακοίνωσε δημόσια αυτή του την απόφαση, αλλά εσωκομματικά, ενημέρωσε το γιουγκοσλαβικό κόμμα για τη θέση του και συμφώνησε μαζί του στην απρόσκοπτη συνέχιση της βοήθειας από μέρους της Γιουγκοσλαβίας στον αγώνα του ΔΣΕ. Στην πραγματικότητα, όμως, το ΚΚΓ ακολούθησε εντελώς διαφορετική πολιτική, παρεμβάλλοντας αργά, αλλά σταθερά, όλο και περισσότερα εμπόδια στον Δημοκρατικό Στρατό.
Τι ήταν το Γραφείο Πληροφοριών Επειδή στο σημερινό μέρος του αφιερώματος χρησιμοποιούμε τον όρο "Γραφείο Πληροφοριών" (ήταν γνωστό επίσης και με δύο άλλες ονομασίες: Ινφορμπιρό ή Κομινφόρμ), θεωρήσαμε σκόπιμο να δώσουμε ορισμένες πληροφορίες γι' αυτό. Το ΙΝΦΟΡΜΠΙΡΟ (Γραφείο Πληροφοριών) ή ΚΟΜΙΝΦΟΡΜ (Κομμουνιστικό Γραφείο Πληροφοριών - ονομασία που κυριάρχησε κυρίως στη Δύση) ιδρύθηκε στην Πολωνία το Σεπτέμβρη του 1947, από 9 κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Συγκεκριμένα το Γραφείο Πληροφοριών αποτελούνταν από τα εξής κόμματα: ΚΚ Σοβιετικής Ένωσης, ΚΚ Βουλγαρίας, Κόμμα Εργαζομένων Ουγγαρίας, Ενιαίο Εργατικό Κόμμα Πολωνίας, Εργατικό Κόμμα Ρουμανίας, ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, ΚΚ Ιταλίας και ΚΚ Γαλλίας. Έδρα του Γραφείου Πληροφοριών αρχικά είχε οριστεί το Βελιγράδι. Δημοσιογραφικό όργανο του Γραφείου Πληροφοριών, σ' όλη τη διάρκεια του βίου του, ήταν η εφημερίδα "Για Σταθερή Ειρήνη, Για τη Λαϊκή Δημοκρατία". Η σύνθεση του Ινφορμπιρό άλλαξε με την αποπομπή του Γιουγκοσλαβικού ΚΚ από τις τάξεις του, στις 28 Ιούνη του '48. Έτσι τα κόμματα που το αποτελούσαν έμειναν 8, χωρίς ποτέ να συμπληρωθεί το κενό με την
προσχώρηση άλλου κόμματος, στη θέση του ΚΚΓ και χωρίς ποτέ να επιχειρηθεί ευρύτερη διεύρυνση και με άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η ίδρυση του Γραφείου Πληροφοριών ήταν η πρώτη προσπάθεια περιορισμένης έκτασης - για συντονισμό της δράσης των κομμουνιστικών κομμάτων, μετά τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (1943). Το κενό αυτού του συντονισμού είχε φανεί - τουλάχιστον - αμέσως μετά τον πόλεμο και το είχαν επισημάνει πολλά κομμουνιστικά κόμματα, μεταξύ των οποίων και το ΚΚΕ, το οποίο στο 7ο Συνέδριό του εξέδωσε και σχετικό ψήφισμα ("Για τη διεθνή πολιτική ενότητα της εργατικής τάξης"), όπου, μεταξύ άλλων, υπογραμμιζόταν: "Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ, πιστό στην υπόθεση της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, εκφράζει την ευχή να ενσωματωθούν το γρηγορότερο όλα τα εργατικά κόμματα του κόσμου, που πιστεύουν στο σοσιαλισμό, ανεξάρτητα από αποχρώσεις, σε μια νέα ενιαία διεθνή πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης" ("Επίσημα κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 113). Η ανάγκη διεθνούς συντονισμού της δράσης των ΚΚ υπογραμμίστηκε στην ιδρυτική διάσκεψη του Ινφορμπιρό στην Πολωνία και επισημάνθηκαν μάλιστα ορισμένα άκρως ανησυχητικά φαινόμενα, που καλλιεργήθηκαν μέσα στα κομμουνιστικά κόμματα μετά τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ). Στην εισήγησή του, σ' αυτή τη διάσκεψη ο Ζντάνοφ τόνισε, μεταξύ άλλων: "Ορισμένοι σύντροφοι πήραν το ζήτημα με τέτοιο τρόπο σαν η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς να σημαίνει και διακοπή κάθε σύνδεσης, κάθε επαφής ανάμεσα στα αδελφά Κομμουνιστικά Κόμματα. Η πείρα έδειξε ακόμα ότι τέτοια έλλειψη σύνδεσης ανάμεσα στα αδελφά Κομμουνιστικά Κόμματα δεν είναι σωστή, είναι επιζήμια και στην πραγματικότητα αφύσικη. Το Κομμουνιστικό Κίνημα αναπτύσσεται στα εθνικά πλαίσια, ταυτόχρονα όμως έχει και καθήκοντα και συμφέροντα κοινά για τα κόμματα διαφόρων χωρών... Αυτή η ανάγκη για σύσκεψη και εθελοντικό συντονισμό της δράσης των χωριστών Κομμουνιστικών Κομμάτων ωρίμασε ιδιαίτερα σήμερα, που η συνεχιζόμενη έλλειψη σύνδεσης μπορεί να οδηγήσει σε αδυνάτισμα της αμοιβαίας κατανόησης, και με τον καιρό σε σοβαρά λάθη" ("Η σύσκεψη των 9 Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Πολωνία", Εκδοτικό Ελεύθερης Ελλάδας, Νοέμβρης 1947, σελ. 33). Το Γραφείο Πληροφοριών αυτοδιαλύθηκε τον Απρίλη του 1956, περίπου ένα μήνα μετά το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Στη σχετική ανακοίνωση, που δημοσιεύτηκε στο δημοσιογραφικό του όργανο στις 17/4/1956 (αναδημοσιεύτηκε στα ελληνικά στο περιοδικό του ΚΚΕ "Νέος Κόσμος", τεύχος 4-5/1956, σελ. 17-18), τονίζεται η προσφορά του ΙΝΦΟΡΜΠΙΡΟ, γίνεται επίκληση αλλαγής των συνθηκών σε σχέση με την εποχή της ίδρυσής του και υπογραμμίζεται: "Οι Κεντρικές Επιτροπές των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων που ανήκουν στο Γραφείο Πληροφοριών, αφού αντάλλαξαν γνώμες πάνω στα ζητήματα της δράσης του, παραδέχτηκαν ότι το Γραφείο Πληροφοριών που ιδρύθηκε απ' αυτές το 1947 εξάντλησε τις λειτουργίες του και γι' αυτό αποφάσισαν ομόφωνα να σταματήσει η δράση του Γραφείου Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων και η έκδοση του οργάνου του, της εφημερίδας "Για σταθερή ειρήνη, για τη λαϊκή δημοκρατία"". *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 68ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 23-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 1948 - '49 Η βήμα - βήμα στροφή προς τη Δύση Οι συνέπειες της στροφής αυτής στη στάση της Γιουγκοσλαβίας, απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ Η
αποπομπή
της
Γιουγκοσλαβίας από το Γραφείο Πληροφοριών (Ινφορμπιρό) έγινε επίσημα στις 28 Ιουνίου του 1948. Δύο μέρες μετά, οι Γιουγκοσλάβοι άρχισαν τις ανεπίσημες επαφές με τους Αμερικάνους διπλωμάτες στο Βελιγράδι. Οι Αμερικανοί ενημέρωσαν γι' αυτό τους Βρετανούς και, όπως προκύπτει από τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, αυτή η ιστορία των επαφών έχει ως εξής: Ένα άτομο, ονόματι Dragnic, εμφανιζόμενος με πειστήρια ως φίλος του Τζίλας - και έχοντας έγκυρη κυβερνητική εξουσιοδότηση της χώρας του - βολιδοσκόπησε την αμερικάνικη πρεσβεία, για το αν υπήρχε η δυνατότητα να πάρει η Γιουγκοσλαβία κάποια βοήθεια από το σχέδιο Μάρσαλ. Ακόμη, ξεκαθάρισε στους Αμερικάνους συνομιλητές του "πως η Γιουγκοσλαβία αδημονούσε εξαιρετικά για το ταχύτερο ξεκαθάρισμα της ελληνικής κατάστασης, ενόψει του βάρους που πρόσθεταν οι Έλληνες πρόσφυγες στη γιουγκοσλαβική οικονομία, προσθέτοντας πως ένιωθε σίγουρος για το ότι η Σοβιετική Ένωση δεν ενδιαφερόταν τώρα ιδιαίτερα, για την Ελλάδα, και επιμένοντας στο ότι η Γιουγκοσλαβία δε θα έδινε καμιά βοήθεια στους Έλληνες αντάρτες" (Elisabeth Barker: "Η γιουγκοσλαβική πολιτική προς την Ελλάδα στα 1947 1949" και J. Pirjevec: "Η ρήξη Τίτο - Στάλιν και το τέλος του Εμφυλίου στην Ελλάδα". Βλέπε: "Μελέτες για τον Εμφύλιο Πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 304 και 332).
Αργά, αλλά σίγουρα... Τότε, τα πράγματα ήταν ακόμη πρώιμα για ανοιχτή ανάπτυξη θερμών σχέσεων μεταξύ των Γιουγκοσλάβων και των Δυτικών. Οι Δυτικοί συνέχισαν να ενθαρρύνουν τη Γιουγκοσλαβία στην πορεία της προς τη Δύση, αλλά είχαν κάθε λόγο, να μην βιάζονται για γρήγορα και τρανταχτά αποτελέσματα. Κατ' αρχήν, φοβούνταν τις εξελίξεις που μπορούσε να επιφέρει στο εσωτερικό της Γιουγκοσλαβίας ένα γρήγορο και ανοιχτό σφιχταγκάλιασμα με τον Τίτο. Φοβούνταν τις αντιδράσεις, που θα προκαλούσε μέσα στο ΚΚΓ και στον γιουγκοσλάβικο λαό η αποκάλυψη της προδοσίας. Επιθυμούσαν συνεπώς την ισχυροποίηση του Τίτο και το ξεκαθάρισμα οποιασδήποτε εσωτερικής αντιπολίτευσης, ώστε τα βήματα που θα γίνονταν να είναι σίγουρα και σταθερά. Ήθελαν να είναι σίγουροι πως κάθε βήμα του Τίτο προς τη Δύση θα ήταν χωρίς επιστροφή. Τέλος, δεν ήθελαν σε καμιά περίπτωση να δώσουν αφορμές, ώστε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και το Ινφορμπιρό να φανούν δικαιωμένοι, για τη στάση τους απέναντι στο ΚΚΓ. Ο George Kennan είχε εκφράσει ωμά και κατηγορηματικά την άποψη πως οι Δυτικοί δεν ήταν διατεθειμένοι να καταστρέψουν την προοπτική μιας σοβαρής ρωγμής στο
κομμουνιστικό στρατόπεδο, με μια εσπευσμένη και υπερβολικά φιλική πολιτική, που θα μπορούσε να την εκμεταλλευτεί η ΕΣΣΔ, "για να προκαλέσει αισθήματα αηδίας και αποστροφής μέσα σε ολόκληρο το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και ανάμεσα στους ίδιους τους οπαδούς του Τίτο" (στο ίδιο, σελ. 332). Με αυτές τις εκτιμήσεις των Αμερικάνων συμφωνούσε και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Μπέβιν, ο οποίος έλεγε στον πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Λονδίνο: "Αν βγαίναμε να υποστηρίξουμε το στρατάρχη Τίτο τώρα, θα δημιουργούσαμε μια κατάσταση, στην οποία ο λαός του θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι συμπράττει με τις δυτικές δυνάμεις" (στο ίδιο, σελ. 302 303). Αλλά και ο ίδιος ο Τίτο δεν επιθυμούσε τα αποκαλυπτήρια της στροφής του προς τη Δύση. Γι' αυτό, πέραν των άλλων, συνέχιζε - αν και με μειωμένους αισθητά ρυθμούς - να βοηθάει τον ΔΣΕ.
Η στροφή επιταχύνεται Οι Αγγλοαμερικάνοι άρχισαν να σιγουρεύονται πως το καθεστώς του Τίτο σταθεροποιείται στη Γιουγκοσλαβία και πως δεν υπήρχαν περιθώρια επιστροφής του ΚΚΓ στο κομμουνιστικό στρατόπεδο, γύρω στο φθινόπωρο του 1948. Εκείνη την περίοδο, και συγκεκριμένα τον Οκτώβρη του 1948, κορυφαίος αξιωματούχος του Φόρεϊν Οφις έγραφε πως δε φαινόταν δυνατή καμιά συμφιλίωση ανάμεσα στον Στάλιν και τον Τίτο και πρόσθετε: "Καθώς πρέπει να είναι προς όφελός μας, όταν βλέπουμε μια συνέχιση της τεταμένης κατάστασης πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, δε θα πρέπει να αποκλείσουμε την ευκταία επιθυμία ενίσχυσης της γιουγκοσλάβικης διοίκησης, στο βαθμό που θα της επιτρέπει μετά βίας να συνεχίσει να υπάρχει, αλλά κάθε πολιτική συναλλαγή θα ήταν επικίνδυνη". Συμπλήρωνε, επίσης, ότι "οι πρόσφατες επιχειρήσεις εναντίον του Μάρκου δεν είχαν αποφασιστικό αποτέλεσμα, κατά μεγάλο μέρος λόγω της αλβανικής βοήθειας. Οι εκθέσεις της Ειδικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Βαλκάνια επιβεβαιώνουν ότι η βοήθεια προς τους αντάρτες του Μάρκου συνεχίζεται από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και, σε μικρότερο βαθμό, από τη Γιουγκοσλαβία" (στο ίδιο, σελ. 305). Έτσι, κατά τη φθινοπωρινή Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ της εποχής εκείνης, τα πράγματα πήραν μια νέα τροπή. Ο υφυπουργός Εξωτερικών της Γιουγκοσλαβίας, Ales Bebler, δήλωνε στους Βρετανούς και συγκεκριμένα στον υφυπουργό Εξωτερικών, Μακ Νιλ, πως η Γιουγκοσλαβία χρειαζόταν επειγόντως τη δυτική βοήθεια για να επιβιώσει. Η απάντηση του Μπέβιν, για το τι έπρεπε να γίνει σε σχέση με τη γιουγκοσλάβικη έκκληση, ήταν σαφής και επιγραμματική: "Κρατήστε τους στην επιφάνεια". Έτσι, ως αποτέλεσμα αυτής της εντολής Μπέβιν, υπογράφηκε εμπορική συμφωνία Βρετανίας - Γιουγκοσλαβίας με διάρκεια ενός μόνο έτους. Στην ίδια Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο πρόεδρός της dr Evatt προσπάθησε να προωθήσει μια προσέγγιση Ελλάδας Γιουγκοσλαβίας. Η τελευταία, όμως, δεν ήταν ακόμη έτοιμη για κάτι τέτοιο. Αν και είχε αρχίσει να περιορίζει τη βοήθεια προς τον Δημοκρατικό Στρατό, δεν μπορούσε και να τη διακόψει οριστικά.
Επίσης, μια συμφωνία με το καθεστώς των Αθηνών, που η ίδια αποκαλούσε μοναρχοφασιστικό, ήταν αρκετή για να αποκαλύψει τη στροφή που είχε γίνει προς τη Δύση, τη συνδιαλλαγή με τον ιμπεριαλισμό και να δημιουργήσει έντονα εσωτερικά προβλήματα, ιδιαίτερα στο χώρο της ΛΔ της Μακεδονίας, όπου δεν ήταν λίγοι οι Σλαβομακεδόνες πρόσφυγες από την Ελλάδα, καθώς κι αυτοί που είχαν δικούς τους ανθρώπους - φίλους, συγγενείς, γνωστούς - που πολεμούσαν στον ΔΣΕ. Εξηγώντας, στον Βρετανό πρεσβευτή στο Βελιγράδι, την απροθυμία της χώρας του, για προσέγγιση με την Ελλάδα, ο Bebler επικαλούνταν εμπόδια προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά εξέφραζε τη θέση πως, αν ήταν δυνατό να επιτευχθεί ένας διακανονισμός με την Ελλάδα, αυτό θα ήταν εξαιρετικά επωφελές για τη Γιουγκοσλαβία. Πρόσθετε δε - σύμφωνα πάντα με τις βρετανικές επίσημες πηγές - πως η κυβέρνησή του "έχει απαυδήσει και έχει κουραστεί να ενισχύει ένα συρφετό από Έλληνες πρόσφυγες, για τους οποίους το μόνο που αδημονούσαν οι Γιουγκοσλάβοι ήταν να απαλλαγούν απ' αυτούς" (στο ίδιο, σελ. 307). Και ο Βρετανός πρεσβευτής τηλεγραφούσε στο Φόρεϊν Οφις στα τέλη Ιανουαρίου του 1949: "Αν ο Τίτο έμελλε να κάνει βήματα για να πετύχει μια ανεξάρτητη συμφωνία με την Ελλάδα, αυτό θα τον εξέθετε, όχι μόνο σ' ένα ξέσπασμα από τις χειρότερες ύβρεις, και ίσως και σε χειρότερα, από μέρους των δυνάμεων της Κομινφόρμ, αλλά στις παρούσες συνθήκες και σε πολλές επικρίσεις από μη ευκαταφρόνητο τμήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας" (στο ίδιο, σελ. 308). Στις 17 Φλεβάρη του 1949, οι Αμερικανοί έκαναν ένα ακόμη βήμα για την οικονομική ενίσχυση της Γιουγκοσλαβίας και για την ακόμη ισχυρότερη πρόσδεσή της με τη Δύση. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ και ο πρόεδρος Τρούμαν υιοθέτησαν πρόταση για χαλάρωση των αμερικανικών ελέγχων στην απαγόρευση των εξαγωγών προς τη Γιουγκοσλαβία, ώστε να δοθεί επιτάχυνση "στις δυνάμεις οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής έλξης, που ωθούν αναπόδραστα τον Τίτο προς τη Δύση σε τόσο βαθμό, ώστε να είναι δυνατό να πειστεί ο Τίτο να σταματήσει τη βοήθειά του προς τους Έλληνες αντάρτες".
Προς την ολοκλήρωση της στροφής Η σταδιακή, βήμα - βήμα προσέγγιση της Γιουγκοσλαβίας με τους Αγγλοαμερικάνους και η πρόσδεσή της όλο και περισσότερο σ' αυτούς, άρχισε κάποια στιγμή, να αποδίδει καρπούς και στο ζήτημα της προσέγγισης Αθήνας - Βελιγραδίου. Στις 18 Μάρτη του 1949, ο Πιπινέλης πληροφορούσε τον Βρετανό πρεσβευτή στην Ελλάδα ότι η γιουγκοσλάβικη κυβέρνηση, τηρώντας άκρα μυστικότητα, πρότεινε στην κυβέρνηση των Αθηνών, τη συνάντηση ενός Έλληνα και ενός Γιουγκοσλάβου εκπροσώπου, κατά προτίμηση στο Βελιγράδι, για να συζητηθεί το θέμα της συνεννόησης των δύο χωρών. Η γιουγκοσλάβικη αυτή πρωτοβουλία δεν έμελλε να έχει τύχη, γιατί διέρρευσε στον Τύπο με ελληνική ευθύνη. Συγκεκριμένα στις 31 Μαρτίου η λονδρέζικη εφημερίδα "Daily Mail" δημοσίευσε μια συνέντευξη του αντιπροέδρου της ελληνικής κυβέρνησης και υπουργού Εξωτερικών Ντ. Τσαλδάρη, ο οποίος δήλωνε ότι ενδέχεται μέσα σ' ένα χρόνο η Ελλάδα να είναι σύμμαχος του Τίτο. Κατά πάσα πιθανότητα, η διαρροή αυτή δεν έγινε από λάθος του Τσαλδάρη. Προφανώς έγινε σκόπιμα, για να σφυγμομετρηθούν οι αντιδράσεις ή να εκβιαστεί η παραπέρα εξέλιξη της υπόθεσης και για να υπάρχει η δυνατότητα σε ευθετότερο χρόνο να κυλήσει περισσότερο ανεμπόδιστα η ελληνογιουγκοσλαβική προσέγγιση. Έτσι, στις 4 Απριλίου, ο Τσαλδάρης με μια υποτονική - και καθόλου πειστική - δήλωση διέψευσε όσα ο ίδιος είχε
αφήσει να διαρρεύσουν. Το ίδιο έκαναν και οι Γιουγκοσλάβοι, τέσσερις μέρες αργότερα. Μάλιστα, οι τελευταίοι δεν προέβησαν σε επίσημη κυβερνητική διάψευση. Τη διάψευση έκανε ο διπλωματικός συντάκτης του πρακτορείου ειδήσεων Τανγιούγκ. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι οι Γιουγκοσλάβοι ξεπέρασαν κάθε όριο υποκρισίας γύρω από το θέμα αυτό, αφού σε επίσημες επαφές που είχαν με το ΚΚΕ κατηγόρησαν το τελευταίο ότι αναπαραγάγει τις μυθοπλασίες και τις συκοφαντίες του Τσαλδάρη κατά της Γιουγκοσλαβίας, πριν οι ίδιοι έστω και μ' αυτόν τον ανεπίσημο τρόπο διαψεύσουν τα περί επαφών τους με την Αθήνα. Κι όλα αυτά, γιατί ο ραδιοσταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" μετέδωσε και σχολίασε όσα ο Τσαλδάρης είπε στην αγγλική εφημερίδα.
... και η ολοκλήρωσή της Στις αρχές Μάη του 1949, το Βελιγράδι επισκέφθηκε ο Fitzrori Maclean, επικεφαλής της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στη Γιουγκοσλαβία στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και προσωπικός φίλος του Τίτο. Ο Βρετανός αξιωματούχος είχε ως αποστολή να πάρει από τον Γιουγκοσλάβο ηγέτη εγγυήσεις, για μια αποφασιστική στροφή της Γιουγκοσλαβίας πάνω στο ελληνικό ζήτημα, με αντάλλαγμα την παροχή οικονομικών πλεονεκτημάτων από τη δύση. Στις 5 Μάη ο Maclean συναντήθηκε με τον Τίτο, γευμάτισαν, και του εξέθεσε τα καθέκαστα. Ο Τίτο δεν αρνήθηκε ότι η χώρα του βοήθησε το ΔΣΕ στο παρελθόν, τονίζοντας όμως ότι η κατάσταση πλέον είχε αλλάξει. Επισήμανε στο Βρετανό συνομιλητή του, ότι δεν μπορούσε να αρνηθεί τη χορήγηση ασύλου στους πρόσφυγες από την Ελλάδα, υπογραμμίζοντας ότι δεν τους επιτρεπόταν πια (δηλαδή στους πρόσφυγες) να επιστρέψουν πίσω στο ΔΣΕ. Επίσης, ανέλαβε τη δέσμευση, πως και στο μέλλον δε θα επιτρεπόταν στους πρόσφυγες να γυρίσουν πίσω, ούτε και θα δινόταν άλλη βοήθεια στους αντάρτες. Τέλος, ο Τίτο ζήτησε από τον συνομιλητή του να μη γίνει γνωστή, για κανένα λόγο, αυτή του η δέσμευση, γιατί αυτό θα τον έφερνε σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Maclean υποσχέθηκε εχεμύθεια (στο ίδιο, σελ. 313 - 314 και 336 - 337). Οι Βρετανοί γνωστοποίησαν τις δεσμεύσεις του Τίτο μόνο στους Αμερικάνους, ούτως ώστε να υπάρξει συντονισμός στην παροχή πιστώσεων προς τη Γιουγκοσλαβία, αλλά και στους πολεμικούς σχεδιασμούς τους στην Ελλάδα. Οι Γιουγκοσλάβοι τήρησαν τις δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που ο Αμερικανός πρεσβευτής στο Βελιγράδι έγραφε, στις 26/5/49, στην αναφορά του προς την Ουάσιγκτον, ότι η γιουγκοσλαβική βοήθεια προς τους αντάρτες στερεύει, "ακόμη και η ηθική, ανθρωπιστική". Για την αποφασιστική αυτή της στροφή, η Γιουγκοσλαβία ενημέρωσε και την Αθήνα. Στα τέλη Μάη, ο Πιπινέλης γνωστοποιούσε στην αμερικανική πρεσβεία, πως κάποιος Γιουγκοσλάβος, ονόματι Μαρτίνοβιτς, ο οποίος κρατούσε τις μυστικές επαφές Αθηνών - Βελιγραδίου, ενημέρωσε Έλληνα αξιωματικό της ΚΥΠ, πως σύντομα η ελληνική κυβέρνηση θα άκουγε καλά νέα. Τα νέα αυτά δεν άργησαν να έρθουν. Στις 11 Ιουλίου 1949, ο Τίτο, μιλώντας στην πόλη Πόλα της Ιστρίας, ανακοίνωσε το κλείσιμο των ελληνογιουγκοσλαβικών συνόρων. Βρήκε μάλιστα γι' αυτό μια πολύ υποκριτική δικαιολογία. Αξιοποιώντας τις καταγγελίες του ΔΣΕ, ότι στις 5 Ιουλίου 1949 κυβερνητικά στρατεύματα πέρασαν από το γιουγκοσλαβικό έδαφος και χτύπησαν πισώπλατα τους αντάρτες στο Καϊμακτσαλάν, εμφάνισε το κλείσιμο των συνόρων ούτε λίγο - ούτε πολύ ως αναγκαία ενέργεια για να προστατευτεί η Γιουγκοσλαβία από συκοφαντίες. Ισχυρίστηκε, μάλιστα, ότι την ιστορία του πισώπλατου χτυπήματος "δεν την
είχαν σκαρφιστεί οι Έλληνες σύντροφοι, αλλά τη μηχανεύτηκαν κάπου αλλού", υπονοώντας προφανώς την Κομινφόρμ και την ΕΣΣΔ. Αναμφίβολα επρόκειτο για μακιαβελισμό χωρίς προηγούμενο.
Μια αναγκαία διευκρίνιση Σε αρκετούς αναγνώστες μας, που διάβασαν το χτεσινό μέρος του αφιερώματος για τα 50χρονα του ΔΣΕ, δημιουργήθηκε απορία, σχετικά με την αρίθμηση των Ολομελειών της ΚΕ του ΚΚΕ, που αναφέρονται σ' αυτό (6η Ολομέλεια το 1949, 7η το 1950 και πάλι 6η το 1956). Η αρίθμηση αυτή είναι σωστή, επειδή ανάμεσα στις δύο πρώτες και την επόμενη του 1956 πραγματοποιήθηκε η Γ` Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, από 10 έως 14 Οκτώβρη του 1950. Μετά τη συνδιάσκεψη αυτή, που αποτελούσε ανώτερο κομματικό Σώμα, αφού σ' εκείνες τις συνθήκες ήταν αδύνατη η πραγματοποίηση συνεδρίου, η αρίθμηση των Ολομελειών ξεκίνησε και πάλι από την αρχή. Πληροφοριακά σημειώνουμε, ότι η Α` Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε στις 6 (19) Φλεβάρη του 1922 και η Β` στις τελευταίες μέρες του Δεκέμβρη 1942. Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 69ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 24-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 09
1948 - 1949 Η εξέλιξη των σχέσεων ΚΚΕ και ΚΚ Γιουγκοσλαβίας Αυτό που είναι ευρύτερα γνωστό, γύρω από τον αγώνα του ΔΣΕ και τη στάση της Γιουγκοσλαβίας, μετά τη ρήξη με το Γραφείο Πληροφοριών (Ινφορμπιρό), αφορά το λεγόμενο πισώπλατο χτύπημα. Δηλαδή, την καταγγελία του ΚΚΕ, ότι στις 5 Ιουλίου του 1949 κυβερνητικά στρατεύματα, σε συμφωνία με τους Γιουγκοσλάβους, πέρασαν από το γιουγκοσλαβικό έδαφος και χτύπησαν πισώπλατα τις δυνάμεις του ΔΣΕ στο Καϊμακτσαλάν. Βέβαια, το ΚΚΕ, όταν μιλούσε για πισώπλατο χτύπημα, δε στεκόταν μόνο στο τι έγινε στο Καϊμακτσαλάν τον Ιούλη του '49. Αυτό ήταν το τρανταχτό γεγονός - ή μη γεγονός - που έμεινε γύρω από την καταγγελία του Κόμματος, με αποτέλεσμα να
αποπροσανατολίζεται η όλη συζήτηση για τη στάση της Γιουγκοσλαβίας και το θέμα να εξαντλείται στα πλαίσια του εξής διλήμματος: Πέρασαν ή δεν πέρασαν τα κυβερνητικά στρατεύματα μέσα από το γιουγκοσλάβικο έδαφος; Αν ναι, τότε η Γιουγκοσλαβία πρόδωσε. Αν όχι, ήταν αθώα. Μάλιστα, ο μακαρίτης πια Αλέκος Παπαπαναγιώτου - παλιό στέλεχος του ΚΚΕ, του ΔΣΕ και μετά το '68 του Εσωτερικού - έγραψε ολόκληρη μπροσούρα, που πρωτοκυκλοφόρησε στα σέρβικα και στη συνέχεια στα ελληνικά, για να αποδείξει την αθωότητα της Γιουγκοσλαβίας, Προφανώς, γιατί ένιωθε τύψεις ή θέλοντας να δικαιολογήσει την κατοπινή του στάση, αφού αυτός ήταν που είχε δώσει τις πληροφορίες, για το πισώπλατο χτύπημα στο Καϊμακτσαλάν. Πάντως, στη βάση του διλήμματος που προαναφέραμε, κρίθηκε μετά το 1956 και η πολιτική του Κόμματος επί Ζαχαριάδη απέναντι στη Γιουγκοσλαβία, προς το τέλος του Εμφυλίου και μετά από αυτόν. Είναι γεγονός, όμως, ότι τόσο ο Ζαχαριάδης, που συνέβαλε στη διαμόρφωση της πολιτικής του Κόμματος απέναντι στο ΚΚΓ μέχρι το 1956, όσο και αυτοί που έκριναν αυτή την πολιτική, γνώριζαν ότι το θέμα ήταν ευρύτερο και δεν είχε ούτε την αρχή ούτε και το τέλος του στο Καϊμακτσαλάν.
Μετά τη σύγκρουση ΚΚΓ - Ινφορμπιρό Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, με άλλη ευκαιρία, η αρχική στάση της Γιουγκοσλαβίας - μετά τη σύγκρουση με το Ινφορμπιρό - ήταν θετική, σχετικά με τη συνέχιση της από μέρους της βοήθειας προς τον Δημοκρατικό Στρατό. Επίσης, το ΚΚΓ δεν έδειχνε να ενοχλείται, που θα έχανε το παλιό του ρόλο και αντιμετώπιζε, κατά τα φαινόμενα, με κατανόηση τη δύσκολη θέση του ΚΚΕ, αναγνωρίζοντας το δικαίωμά του να πάρει τη θέση, που αυτό νόμιζε απέναντι στη διαμάχη Γιουγκοσλαβίας - Γραφείου Πληροφοριών. Δηλαδή, με άλλα λόγια, δεν εξαρτούσε τη βοήθεια που θα έδινε προς τον ΔΣΕ από τη θέση του ΚΚΕ υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Επίσης, το ΚΚΕ ανέλαβε την υποχρέωση να μην δημοσιοποιήσει τη θέση του και να μην δώσει το ίδιο αφορμές, για εκτόξευση κατηγοριών σε βάρος των Γιουγκοσλάβων κομμουνιστών. Βέβαια, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι στις σχέσεις των δύο κομμάτων δεν είχε εισχωρήσει η επιφυλακτικότητα και η δυσπιστία. Ήταν λογικό να συνέβαινε κάτι τέτοιο. Δεν μπορεί, όμως, και να ισχυριστεί ότι αυτοί ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν, στη μετέπειτα ρήξη. Αναμφίβολα, οι σχέσεις των δύο κομμάτων, αν και δύσκολες, θα μπορούσαν να συνεχιστούν στη βάση της επαναστατικής αλληλεγγύης και του προλεταριακού διεθνισμού, με την προϋπόθεση της τροποποίησης αυτών των σχέσεων συνεργασίας και την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες. Σ' αυτή την κατεύθυνση, το ΚΚΕ απέσυρε την υψηλού επιπέδου πολιτική αντιπροσωπεία του, που είχε στο Βελιγράδι, καθώς και τους μηχανισμούς της δουλιάς του, όπως, π.χ., το ραδιοσταθμό "Ελεύθερη Ελλάδα", τον οποίο μετέφερε στη Βουλγαρία.
Διαφορετικοί δρόμοι και στόχοι Η σύγκρουση του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας με το Γραφείο Πληροφοριών δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας, που τροποποιούσε τις σχέσεις αυτού του κόμματος με το ΚΚΕ και το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα. Αμέσως μετά απ' αυτήν την εξέλιξη, στις σχέσεις των δύο κομμάτων εισχώρησε και η στροφή της Γιουγκοσλαβίας προς τη Δύση και τους Αγγλοαμερικάνους. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η επιλογή αυτή των Γιουγκοσλάβων τορπίλιζε οποιαδήποτε συνεργασία. Τα δύο κόμματα απομακρύνονταν το ένα από το
άλλο και οι δρόμοι που είχαν διαλέξει για να πορευτούν καθίσταντο πλέον διαμετρικά αντίθετοι. Όσο προχωρούσε η σύνδεση της Γιουγκοσλαβίας με τον αγγλοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό, η στάση της απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο και στο ΚΚΕ τροποποιούνταν προς το δυσμενέστερο. Αργά, αλλά σταθερά και με μέθοδο, το Βελιγράδι άρχισε να υψώνει συνεχώς προσκόμματα στον αγώνα του ΔΣΕ, μέχρι που στο τέλος ξέκοψε οριστικά οποιαδήποτε σχέση είχε μ' αυτόν. Τα προβλήματα άρχισαν να ογκώνονται γύρω στο φθινόπωρο του '48, όταν η Γιουγκοσλαβία άρχισε να μπαίνει, για τα καλά πλέον, στην αγκαλιά των Δυτικών. Έτσι, δεν αρκέστηκε μόνο στο να δυσκολεύει τον αγώνα του αντάρτικου κινήματος στην Ελλάδα, αλλά και να τον υπονομεύει στην πράξη. Με αιχμή το Μακεδονικό, αξιοποίησε τις δυνατότητες παρέμβασης, που είχε στο χώρο των Σλαβομακεδόνων, προκαλώντας διαλυτική δουλιά στις τάξεις του ΔΣΕ (λιποταξίες, δημιουργία προσφυγικού κινήματος από Σλαβομακεδόνες της Ελλάδας που περνούσαν στο έδαφος της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας κλπ.). Πρωταγωνιστικό ρόλο γι' αυτούς τους σκοπούς έπαιξε μια ομάδα ηγετών Σλαβομακεδόνων του ΝΟΦ (Γκότσε, Κεραμιτζίεφ, Οτσε, Σλαβιάνκα κ.α.), που πέρασε στα Σκόπια, εγκαταστάθηκε εκεί και, με την κάλυψη, την ενίσχυση και την καθοδήγηση, τόσο της τοπικής ηγεσίας, όσο και του Βελιγραδίου, επιδόθηκε με ζήλο στο προαναφερόμενο έργο. Από το ραδιοσταθμό των Σκοπίων, καλούσε με εκπομπές τους Σλαβομακεδόνες μαχητές του ΔΣΕ να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους, να μην σκοτώνονται άδικα στο Δημοκρατικό Στρατό, να μην έχουν εμπιστοσύνη στο ΚΚΕ, γιατί θα τους προδώσει και να περάσουν στη ΛΔ της Μακεδονίας για να σωθούν από τον πόλεμο. Η προπαγάνδα αυτή μεταφέρθηκε - στο μέτρο του δυνατού - και μέσα στις τάξεις του ΔΣΕ με την αποστολή πρακτόρων, οι οποίοι περνούσαν τα σύνορα δήθεν για να καταταγούν και να πολεμήσουν με τους αντάρτες. Ακόμη, η ομάδα αυτή - η οποία πρέπει να σημειωθεί πως ζητούσε από το ΚΚΕ να δηλώσει ότι η Μακεδονία του Αιγαίου θα ενωθεί με τη Γιουγκοσλαβική Μακεδονία - αλώνιζε τα στρατόπεδα των προσφύγων Σλαβομακεδόνων της Ελλάδας, που υπήρχαν στο γιουγκοσλάβικο έδαφος, κάνοντας την ίδια προπαγάνδα. Κι ενώ συνέβαιναν αυτά, οι γιουγκοσλαβικές αρχές απαγόρευαν στα στελέχη του ΚΚΕ και του ΔΣΕ να επισκέπτονται αυτά τα στρατόπεδα και να κάνουν πολιτική δουλιά, για την εξασφάλιση εφεδρειών στο Δημοκρατικό Στρατό. Αξίζει, δε, να σημειώσουμε πως όταν το ΚΚΕ και οι σλαβομακεδονικές οργανώσεις του ΔΣΕ κατήγγειλαν ανοιχτά και ονομαστικά τους Γκότσε - Κεραμιτζίεφ κ.ά. για τη δράση τους, η αεροπορία της κυβέρνησης των Αθηνών γέμισε με προκηρύξεις τα σλαβομακεδονικά χωριά της ελληνικής επικράτειας και καλούσε τους Σλαβομακεδόνες να ρωτήσουν το ΚΚΕ τι έκανε τους ηγέτες τους!!! (Βλέπε: Απόφαση του καθοδηγητικού Αχτίφ της ΚΟΕΜ για την εθνικιστική - προδοτική κλίκα Κεραμιτζίεφ - Γκότσε, σελ. 16 - 18). Να υποθέσει κανείς ότι αυτό έγινε γιατί η ντόπια αντίδραση ήθελε τον τεμαχισμό της ελληνικής επικράτειας και υποστήριζε τις αποσχιστικές τάσεις στο χώρο της ελληνική Μακεδονίας..; Η Γιουγκοσλαβία δεν αρκέστηκε μόνο στις παραπάνω ενέργειες σε βάρος του Δημοκρατικού Στρατού. Ανάμεσα στα πολλά - και χρησιμοποιώντας διάφορες προφάσεις - απαγόρευσε να περνάει από το έδαφός της η διεθνιστική βοήθεια προς το ΔΣΕ που προερχόταν μέσω Βουλγαρίας από την ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες, καθώς και μαχητές που είχαν πάει για ανάρρωση σ' αυτές τις χώρες. Επίσης επικαλούνταν τον παλιό της, ουσιαστικά, ρόλο και ούτε λίγο - ούτε πολύ ήθελε να έχει τον πρώτο λόγο στις σχέσεις του ΚΚΕ με τα αδελφά κόμματα, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι το λαϊκοδημοκρατικό και αντάρτικο κίνημα στην Ελλάδα είχε την ανάγκη της.
Η στάση του ΚΚΕ Το ΚΚΕ προσπάθησε να ξεπεράσει τα προβλήματα που δημιουργούσε η Γιουγκοσλαβία και να έρθει σε μια συνεννόηση μαζί της. Ταυτόχρονα, πήρε και πολιτικά μέτρα για να εμποδίσει τη διαλυτική δουλιά. Σ' αυτά τα πολιτικά μέτρα εντάσσεται και η απόφαση της 5ης Ολομέλειας γύρω από το Μακεδονικό. Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι το ΚΚΕ απέφυγε για μεγάλο χρονικό διάστημα, να καταγγείλει για τη στάση της αυτή τη Γιουγκοσλαβία. Προχώρησε δε σ' αυτή την καταγγελία προς το τέλος του Εμφυλίου και αφού είχε πλέον ολοφάνερα κριθεί η τελική έκβασή του, με άρθρο του Ν. Ζαχαριάδη (έφερε τον τίτλο: "Το στιλέτο του Τίτο χτυπά πισώπλατα τη Λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα"), που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Ινφορμπιρό στις 1/8/1949 και στο τεύχος 8 του Περιοδικού "Δημοκρατικός Στρατός". Πρέπει δε να σημειωθεί ότι μία από τις βασικές αιτίες που γράφτηκε αυτό το άρθρο είναι και το γεγονός ότι στην ηγεσία του Κόμματος θεωρούνταν βέβαιο πως στο Καϊμακτσαλάν πραγματοποιήθηκε πισώπλατο χτύπημα. Πριν, όμως, φτάσουμε στην ανοιχτή καταγγελία, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε επαφές με την ηγεσία του ΚΚΓ για τη λύση των προβλημάτων που προαναφέραμε. Πραγματοποιήθηκαν δύο κύκλοι συναντήσεων. Συγκεκριμένα, το Φλεβάρη του '49, ο Μ. Πορφυρογένης, ως εκπρόσωπος του Κόμματος, συνοδευόμενος από τον εκπρόσωπο του ΝΟΦ και υπουργό της ΠΔΚ, Πασχάλη Μητρόφσκι, επισκέφτηκε τα Σκόπια και το Βελιγράδι. Στα Σκόπια συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της ΛΔ της Μακεδονίας, Κονισέφσκι, και το υπουργό Εσωτερικών, Αμπας, όπου και έθεσε τα προβλήματα χωρίς όμως να επιτύχει λύσεις. Στο Βελιγράδι, συναντήθηκε με το μέλος της ΚΕ του ΚΚΓ Πόπι Βόιντα, αλλά κι αυτή η συνάντηση ήταν άκαρπη. Στη συνέχεια, τον Απρίλη του '49, το Βελιγράδι επισκέφτηκε ο Π. Ρούσος, ο οποίος συναντήθηκε με τον στρατηγό Ράνκοβιτς, ηγετικό στέλεχος του γιουγκοσλαβικού κόμματος και στενό συνεργάτη του Τίτο. Το αποτέλεσμα της συνάντησης ήταν η διαπίστωση του αδιεξόδου στις σχέσεις των δύο κομμάτων. Τα πράγματα, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, είχαν πάρει το δρόμο τους και η ρήξη ήταν ζήτημα χρόνου. *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 70ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 25-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08 Σε προηγούμενα σημειώματα αναφερθήκαμε στις σχέσεις ΚΚΕ-ΚΚ Γιουγκοσλαβίας μετά την αποπομπή του τελευταίου από το Γραφείο Πληροφοριών. Επίσης μιλήσαμε, εν συντομία, για τις επαφές που είχε, στα 1949, το ΚΚΕ με το Γιουγκοσλάβικο κόμμα, ούτως ώστε να ξεπεραστούν μέσα από συνεννόηση τα προβλήματα που δημιουργούσαν στον αγώνα του ΔΣΕ οι Γιουγκοσλάβοι. Ο πρώτος κύκλος επαφών των δύο κομμάτων πραγματοποιήθηκε το Φλεβάρη του '49 με την επίσκεψη του Μ. Πορφυρογένη στα Σκόπια και στο Βελιγράδι. Ο Πορφυρογένης, μαζί με τον Πασχάλη Μητρόφσκι - στέλεχος του ΝΟΦ και υπουργός στην ΠΔΚ - μετά τον ανασχηματισμό της που αποφάσισε η 5η Ολομέλεια, έφτασε στα Σκόπια στις 8/2/49. Εκεί, πραγματοποίησε δύο συναντήσεις με τον πρωθυπουργό της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας Κονισέφσκι και τον υπουργό Εσωτερικών Αμπας. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε την ημέρα της άφιξής του και η δεύτερη
την επομένη. Το θέμα που κυριάρχησε ήταν η υπονόμευση του αγώνα του ΔΣΕ από τους Γιουγκοσλάβους, με αιχμή το Μακεδονικό. Για την - όσο το δυνατό πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη γύρω από το θέμα, δίνουμε στη δημοσιότητα την αδημοσίευτη μέχρι σήμερα συνοπτική έκθεση του Μ. Πορφυρογένη προς την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Η επιστολή απευθύνεται στον "σ. Βασίλη". Πιθανόν να πρόκειται για τον Β. Μπαρτζώτα. Βρίσκεται δε στο αρχείο ΚΚΕ ΑΣΚΙ κι έχει αριθμό αρχειοθέτησης Κ367 Φ: 20/17/2.
ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1949 Πρώτος κύκλος επαφών του ΚΚΕ με το ΚΚΓ Η συνοπτική έκθεση του Μ. Πορφυρογένη στην καθοδήγηση του ΚΚΕ "Αγαπητέ σ. Βασίλη,
Σου γράφω βιαστικά γιατί φεύγει το ταχυδρομείο και μόλις τώρα με ξύπνησαν. Είδαμε τους Κινισ. και Πομασ. (Σημείωση "Ρ": Προφανώς είναι λάθος γραμμένο. Εννοεί του Κονισέφσκι και Αμπας) το μεσημέρι προχτές (το πρωί είχαμε φτάσει). Έγινε 4ωρη συζήτηση που γι' αυτήν θα σας έχω έκθεση. Δήλωσαν πως ένα ζήτημα τέτοιο είναι καινούριο (δηλαδή κινητοποίηση όλων των επιστρατευμένων προσφύγων κλπ.) και δεν μπορούν να πάρουν απάντηση αλλά θα ρωτήσουν την Κ.Ε. του Κ.Κ.Γ. Με ρώτησαν αν ξέρω τίποτα για ένα τηλ/μα που έστειλε η Κ.Ε. του Κ.Κ.Γ. στο δικό μας, ζητώντας να συζητηθούν μερικά ζητήματα, και αν ήρθα ύστερα από το τηλ/μα αυτό. Απάντησα πως ήρθα μόνο για τη δουλιά των Μακεδόνων και πως άμα συζητηθεί η υπόθεση αυτή μπορώ και να ακούσω τι άλλο έχουν να μου πουν. Μ' αυτό το πνεύμα θα στέλναν προχτές τηλ/μα στο Βελιγράδι. Στο αναμεταξύ μείναμε σύμφωνοι (τους τόπα χωρίς να ζητώ απάντηση) να πάμε στα στρατόπεδα προσφύγων, στο νοσοκομείο κλπ. Χτες το πρωί συναντηθήκαμε με τους Κεραμιτζή, Γκότσε κλπ. Αισχρή κατάσταση, εκβιασμούς κλπ. Τους μίλησα αυστηρά και όταν θέλησαν να πουν πως η ανακοίνωση της απόφασης του Γραφείου Πληροφοριών προκάλεσε αντίδραση (!!) τους είπα μερικά πάνω στη βάση που τα είχα ήδη πει στον Κονισ. όταν κι αυτός έφερε παρόμοιο επιχείρημα. Επρόκειτο να συζητηθούν μαζί τους το βράδυ συγκεκριμένα μέτρα (επισκέψεις στα στρατόπεδα κλπ.) και το απόγευμα πήγα στο νοσοκομείο. Γυρνώντας αργά το βράδυ απ' το νοσοκομείο πήρα τηλ/μα α) πως με ζητάει ο Κονισ. και β) πως δεν κρίνεται σκόπιμη η επίσκεψη στα στρατόπεδα των προσφύγων. Ήταν φανερό πως πήραν τέτοιες οδηγίες απ' το Βελιγράδι. Πήγα και τους βρήκα πάλι και δυστυχώς αναγκάστηκα να πάρω για διερμηνέα πάλι τον Πασχάλη (δυστυχώς γιατί φλυαρεί φοβερά). Τελειώσαμε στις 2 τα μεσάνυχτα. Βασικά: 1) Δεν μπορούν να με δεχτούν στο Βελιγράδι αν δεν πάρουν τηλεγράφημα του κόμματός μου στην Κ.Ε. του Κ.Κ.Γ. πως είμαι εξουσιοδοτημένος να μιλήσω μαζί τους ύστερα απ' το
τηλεγράφημα που αυτοί μας στείλαν. 2) Κανένα ζήτημα δεν μπορεί να λυθεί εδώ, ούτε το πιο μικρό (π.χ. ούτε εκλογή αντιπροσώπων της ΝΟΦ για το συνέδριο) αν δε λυθούν με συζητήσεις στο Βελιγράδι μερικά "ζητήματα αρχών". Αν αυτά λυθούν τότε όλα τα άλλα θα λυθούν. Προσπάθησα να ξεψαχνίσω ποια είναι τα "ζητήματα αρχών". Τους είπα ανοιχτά τη θέση μας για την απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών και τους είπα πως αναγνωρίζουμε την ηγεσία της Σ.Ε. και το Μπολ. Κ. Μου είπαν πως δε ζητούν από μας να κρατήσουμε άλλη θέση, αλλά γίνονται ανοιχτές συζητήσεις πως η Γιουγκοσλαβία δε βοηθάει το κίνημά μας και γενικά ενάντια στη Γιουγκοσλαβία. Τους είπα πως εμείς ανακοινώσαμε την απόφαση μόνο στα μέλη του Κ.Κ. και δεν τη δημοσιεύσαμε. Για μας ο πόλεμος έρχεται πρώτος. Παραπονούνται πως στέλνουμε πρόσφυγες μακεδόνες στην Αλβανία και δεν τους επιτρέπουμε να 'ρθουν εδώ (είχαν υπόψη τους μια περίπτωση). Τους είπα πως εφόσον εδώ γίνεται αυτή η διαλυτική δουλειά μέσα στους μακεδόνες από φραξιονιστές και λιποτάχτες, είναι φυσικό να μη θέλουμε να τους στέλνουμε να ακούν πως π.χ. ο Χείμαρρος διέταξε το σφάξιμο όλων των παιδιών στα μακεδονικά χωριά... (αυτά λεν εδώ). Παραπονούνται πως επιτρέπουμε να 'ρχονται "βουλγάρικες εφημερίδες που βρίζουν τους Μακεδόνες αλλά απαγορεύουμε τη Νόβα Μακεντόνια". Γύρω απ' αυτά στρέφονται τα δικά τους παράπονα "αρχών". Υποθέτω και των αλλωνών γύρω από τα παρόμοια ζητήματα θα στρέφονται. Πάντως για να μην καθόμαστε εδώ τζάμπα, θα πρέπει να τηλεγραφήσετε αμέσως στο Βελιγράδι πως πάω σε απάντηση του τηλ/τος τους να συζητήσω κυρίως το μακεδονικό και ν' ακούσω τι άλλο έχουν να πουν. Αλλιώς να κοιτάξω να πάμε στο Μπούλκες, αν και είναι ζήτημα αν και αυτό θα το αφήσουν. Θα προτιμούσα στις συζητήσεις με τους επάνω να μην είναι ο Πασχάλης, γιατί μπερδεύεται σε συζητήσεις που θα μπορούσαμε να μην μπερδευτούμε και φλυαρεί. Περιμένω απάντησή σου να ξέρω τι θα κάνω. 10/2/49 Γεια χαρά 7 π.μ. Μίλτος".
ΙΟΥΛΗΣ 1949 Τι έγινε στο Καϊμακτσαλάν; Μικρή ιστορική αναφορά στο λεγόμενο "πισώπλατο χτύπημα" Απ' όσα έχουμε αναφέρει μέχρι σήμερα, φαίνεται καθαρά πως το πρόβλημα των σχέσεων του ΚΚΕ με το ΚΚΓ και η στάση του τελευταίου απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ την περίοδο 1948-1949 δεν εξαντλείται - όπως ευρύτερα πιστεύεται - στο τι έγινε τον Ιούλη του '49 στο Καϊμακτσαλάν. Επειδή, όμως, το επεισόδιο του Καϊμακτσαλάν είναι το πλέον διαδεδομένο, αξίζει να σταθούμε λίγο πάνω σ' αυτό. Στις αρχές Ιούλη του '49 ο κυβερνητικός στρατός ξεκίνησε μια σειρά προπαρασκευαστικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Καϊμακτσαλάν - που είναι πάνω στα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα - με σκοπό να
δημιουργήσει μια σφήνα στην Κεντρική Μακεδονία και να αποκόψει την επικοινωνία των ανταρτών που βρίσκονταν στο Γράμμο και στο Βίτσι, με τις υπόλοιπες ανταρτικές δυνάμεις που δρούσαν ανατολικότερα στο μακεδονικό χώρο. Οι επιχειρήσεις αυτές κράτησαν από τις 4 ως τις 8 του Ιούλη και κατέληξαν σε νίκη του κυβερνητικού στρατού. Στις 4 του Ιούλη έγινε συνάντηση αξιωματικών του γιουγκοσλαβικού και του ελληνικού κυβερνητικού στρατού, την οποία ο ΔΣΕ πληροφορήθηκε από υποκλοπή σήματος ασυρμάτου. Στις 5 του Ιούλη, υποτίθεται, ότι ο κυβερνητικός στρατός πέρασε από το γιουγκοσλαβικό έδαφος και χτύπησε πισώπλατα τους αντάρτες. Τη συνάντηση Ελλήνων και Γιουγκοσλάβων αξιωματικών δεν την αρνούνται ούτε οι αντίπαλοι του ΔΣΕ. Να τι γράφει σχετικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "Διά την πρόληψιν της διαφυγής των συμμοριτών εις το γιουγκοσλαβικόν έδαφος ο υποδιοικητής του 516 Τάγματος Πεζικού κατόπιν οδηγιών και διαταγών του Γ` Σ. Στρατού ήλθεν εις επαφήν μετά του αντίστοιχου Διοικητού των μεθοριακών Γιουγκοσλαβικών δυνάμεων, τον οποίον διαβεβαίωσεν ότι η διεξαγομένη επιχείρησις δεν είχε ουδένα εχθρικόν σκοπόν κατά της Γιουγκοσλαβίας και παρακάλεσε να απαγορεύση την είσοδον των συμμοριτών εις το έδαφός του. Πράγματι ο Γιουγκοσλάβος Αξιωματικός διαβεβαίωσε τον Έλληνα, ότι συμφώνως με τας οδηγίας των προϊσταμένων του δε θα επιτρέψει την είσοδο και πάντα εισερχόμενον θα συλλαμβάνη και αφοπλίζη. Ο Διοικητής του 516 Τάγματος Πεζικού το αποτέλεσμα της ανωτέρω συναντήσεως ανέφερεν εις προϊστάμενον κλιμάκιον δι' ασυρμάτου εις ανοικτήν γλώσσαν. Τη δι' ασυρμάτου μετάδοσιν του αποτελέσματος της συναντήσεως υπέκλεψαν οι ασύρματοι των συμμοριτών και, προς τον σκοπόν να μειωθή η σημασία της ήττας του Καϊμακτσαλάν, η ηγεσία των συμμοριτών επετέθη διά ραδιοφωνικών εκπομπών εις ανοικτήν γλώσσαν κατά του Τίτο... ". ("Αντισσυμμορικός Αγών", σελ. 649 - 650). Πέραν των άλλων, από τη μαρτυρία του Ζαφειρόπουλου αξίζει να συγκρατήσουμε το γεγονός ότι οι Γιουγκοσλάβοι είχαν ουσιαστικά κλείσει τα σύνορά τους, πριν ακόμη ο Τίτο δηλώσει ανοικτά κάτι τέτοιο. Κι αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο, που επιβεβαιώνει πόσο προκλητικά υποκριτική ήταν η επιχειρηματολογία που χρησιμοποίησε για να δικαιολογήσει την ενέργειά του αυτή κατόπιν. Σε ό,τι αφορά το υποτιθέμενο πέρασμα κυβερνητικού στρατού από το γιουγκοσλαβικό έδαφος, τις πληροφορίες στην ηγεσία του ΔΣΕ και του ΚΚΕ έδωσε ο τότε διοικητής των ανταρτικών δυνάμεων στο Καϊμακτσαλάν Αλέκος Παπαπαναγιώτου. Ο ίδιος, βέβαια, μετά την 6η Ολομέλεια του '56 είχε ξεχάσει τις ευθύνες του γι' αυτό το γεγονός και πρωταγωνιστώντας στα πλαίσια του γενικότερου αντιζαχαριαδικού κλίματος τα φόρτωσε όλα - όπως έκαναν και άλλοι - στον Ν. Ζαχαριάδη. Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε το διάλογο που είχαν, για το θέμα, ο Παπαπαναγιώτου με τον Ζαχαριάδη στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1957: "Α. Παπαπαναγιώτου: Σε ποια στοιχεία στηρίχτηκες και χαρακτήρισες το πισώπλατο χτύπημα του Τίτο; Ν. Ζαχαριάδης: Και στις δικές σου τις εκθέσεις, σύντροφε, Παπαπαναγιώτου. Και στις δικές σου" ("7η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ - Φλεβάρης 1957 - Μόνο για εσωκομματική χρήση", σελ. 717 - 718). Το 1980, σε μια συνέντευξή του στο Φ. Οικονομίδη, στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία (22/3/1980) ο Α. Παπαπαναγιώτου ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτικός, όσον αφορά την ιστορική αλήθεια. Είπε συγκεκριμένα: "Το κύριο υλικό για τη δημιουργία του "πισώπλατου χτυπήματος" το έδωσα εγώ με τρεις αναφορές μου (με ασύρματο) στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ για παραβίαση του Γιουγκοσλαβικού εδάφους από τον κυβερνητικό στρατό κατά
τη διάρκεια της μάχης στο Καϊμακτσαλάν. Η πεποίθησή μου τότε ότι η Γιουγκοσλαβία βοηθάει τον αντίπαλό μας ενισχύθηκε και από την ανακοίνωση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ για τη συνάντηση Ελλήνων και Γιουγκοσλάβων αξιωματικών στο Καϊμακτσαλάν". Σε άλλο σημείο της συνέντευξης ο Παπαπαναγιώτου σημείωσε ότι εκ των υστέρων κατάλαβε πως, ως ένα βαθμό αδίκησε τον Ζαχαριάδη, ασκώντας του κριτική για το θέμα. Κι όταν του ζητήθηκε να εξηγήσει τι εννοεί, όταν λέει πως αδίκησε τον Ζαχαριάδη, υπογράμμισε: "Όπως τα πίστευα εγώ για το λεγόμενο "πισώπλατο χτύπημα" μπορεί και ο Ζαχαριάδης πραγματικά να τα πίστευε. ". Αυτή είναι συνοπτικά η ιστορία το υποτιθέμενου πισώπλατου χτυπήματος στο Καϊμακτσαλάν, που είτε έγινε - είτε όχι, δεν αναιρεί τα ιστορικά γεγονότα, γύρω από τη συνολική στάση της Γιουγκοσλαβίας απέναντι στο ΚΚΕ και τον ΔΣΕ, μετά τη σύγκρουση με το Ινφορμπιρό. Δεν αναιρεί ούτε τη στροφή της Γιουγκοσλαβίας προς τους Αγγλοαμερικάνους, ούτε την υπονόμευση του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού, ούτε, πολύ περισσότερο, την προδοσία αυτού του αγώνα, την εγκατάλειψη της επαναστατικής αλληλεγγύης και του προλεταριακού διεθνισμού από το ΚΚΓ. Βεβαίως, μπορούν να βρεθούν πολλές δικαιολογίες - άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο πειστικές - γι' αυτή τη στάση. Όμως, εκείνο που μετράει και έχει σημασία είναι ο χαρακτήρας της στάσης του γιουγκοσλάβικου κόμματος και οι συνέπειές της. Όπως δεν πρέπει να υποβαθμίζεται ή πολύ περισσότερο να ξεχνιέται και να διαγράφεται η σημαντική βοήθεια, που έδωσε η Γιουγκοσλαβία στον ΔΣΕ την περίοδο 1946 - 1948, άλλο τόσο δεν πρέπει να λησμονείται και τι έγινε από κει και μετά. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 71ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 26-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Δεύτερος κύκλος επαφών ΚΚΕ - ΚΚΓ Η έκθεση του Π. Ρούσου προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς Μετά τις επαφές που είχε ο Μ. Πορφυρογένης στη Γιουγκοσλαβία - και αφού αυτές δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα στα ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε δεύτερος κύκλος επαφών μεταξύ των δύο κομμάτων. Συγκεκριμένα, τον Απρίλη του '49 πήγε στο Βελιγράδι ο Π. Ρούσος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ και υπουργός Εξωτερικών της Π.Δ.Κ. Ο Π. Ρούσος πραγματοποίησε δύο συναντήσεις με το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενό συνεργάτη του Τίτο, στρατηγό Ράνκοβιτς, από τις οποίες το μόνο που διαπιστώθηκε ήταν η άκαμπτη στάση της Γιουγκοσλαβίας να λύσει τα πρακτικά ζητήματα που έθετε το ΚΚΕ, η ύπαρξη των οποίων δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στον αγώνα του ΔΣΕ. Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη 1 και 7 Απρίλη του 1949. Στα πλαίσιά τους, ο Ρούσος κατέθεσε εκ μέρους του ΚΚΕ υπόμνημα με τα ζητήματα που έθετε το κόμμα προς λύση και τις εκτιμήσεις του για τη στάση του ΚΚΓ. Σ' αυτό το υπόμνημα απάντησαν οι Γιουγκοσλάβοι με δικό τους. Συντάκτης του υπομνήματος αυτού πιθανόν να ήταν ο ίδιος ο Τίτο, αν πάρουμε υπόψη το ύφος και τον τρόπο γραφής του.
Και τη δεύτερη συνάντηση - όπως και την πρώτη - κατέγραψε στην έκθεσή του που παρέδωσε στο ΚΚΕ, υπό μορφή πρακτικών, ο Π. Ρούσος. Δημοσιεύουμε σήμερα το μέρος της έκθεσης που αφορά τη δεύτερη αυτή συνάντηση, όπως και τις εντυπώσεις που ο συγγραφέας της αποκόμισε από την παραμονή του στη Γιουγκοσλαβία, για τη γενικότερη κατάσταση της χώρας. Η έκθεση μάς παραδόθηκε από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και προέρχεται από τα αρχεία του Κόμματος. "ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΝΚΟΒΙΤΣ (7. 4. 49) Στις 9 το βράδυ έγινε η δεύτερη συνάντηση, για την οποία ειδοποιήθηκα από την παραμονή. Στην αρχή ο Ράνκοβιτς έκανε την ακόλουθη δήλωση. Ράνκοβιτς: Έχουμε έτοιμη την απάντησή μας προς την ΚΕ. Αλλά δε θα σας τη δώσουμε. Θα σας τη διαβάσουμε εδώ, θα κρατήσετε ό,τι σημειώσεις σας χρειάζονται και θα σας ετοιμάσουμε αύριο περίληψη, θα την πάρετε μαζί σας και το ίδιο το απαντητικό γράμμα μας θα μείνει στα αρχεία μας. Πέτρος: Επιφυλάσσομαι να μιλήσω μετά το διάβασμα του γράμματος. (Εδώ ο Ράνκοβιτς διάβασε το γράμμα και τα παραρτήματά του, που δίνονται χωριστά. Όπως φαίνεται κι απ' αυτά, η ΚΕ της Γιουγκοσλαβίας μετατοπίζει τα ζητήματά μας στο γενικό πλαίσιο της αντικομμουνιστικής πάλης με τα αδελφά μας κόμματα, με επικεφαλής το ΒΚΠ (μπ.), (σημ. "Ρ": Πρόκειται για το Πανενωσιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι), που αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΣΕ) αρνιέται, όπως συνήθως συνοπτικά ή παρασιωπά τις συγκεκριμένες καταγγελίες μας, περιέχει αυθαίρετους ισχυρισμούς και στα πρακτικά ζητήματα, βάζει ουσιαστικά πολιτικούς όρους απαράδεχτους χωρίς να απομακρύνεται από αόριστες "υποσχέσεις". Κάνει όμως εντύπωση ο πιο αντισοβιετικός και ο πιο εχθρικός για μας τόνος τους, που φάνηκε κι απ' όσα είπε παρακάτω και προφορικά ο Ράνκοβιτς, σ' αυτή τη συζήτηση. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σημείο του γράμματος που ραδιουργικά μιλάει για τη στάση του ΒΚΠ (μπ.) απέναντί μας ο Ράνκοβιτς το διάβασε αλλιώς. Στο σ. Ζαχαριάδη ανακοινώθηκε στις αρχές του 1948 ότι ο Στάλιν είπε στον Τζίλας ότι είναι ανάγκη να αναδιπλωθούν οι Έλληνες αντάρτες. Πέτρος: Πρώτα απ' όλα θέλω να εκφράσω την απορία μου, πώς είναι δυνατόν να μην πάω στην ΚΕ μας τη γραφτή σας απάντηση σε τόσο σοβαρά ζητήματα που βάζετε και που μου διαβάσατε, πολύ περισσότερο που εγώ σας άφησα τις απόψεις μας εγγράφως. Ράνκοβιτς: Πρόκειται για σοβαρό ντοκουμέντο. Εμείς είμαστε κρατικό κόμμα, ενώ εσείς δε θα 'χετε τόσες δυνατότητες να προφυλάξετε τα ντοκουμέντα. Πέτρος: Μπορεί να μην έχουμε ακόμα πλήρως οργανωμένο κράτος, αλλά νομίζω ότι το Κόμμα μας είναι τουλάχιστο σε θέση να προφυλάξει από τους ιμπεριαλιστές τα μυστικά του αγώνα. Πάντως, δικαίωμά σας είναι να κάνετε ό,τι νομίζετε. Σημασία έχει η ουσία της απάντησης. Πάνω σε ό,τι μου ανακοινώσατε έχω να κάνω την ακόλουθη δήλωση. 1.Επιφυλάσσομαι για λογαριασμό της ΚΕ μας να μελετήσουμε ό,τι ντοκουμέντο μας εγχειρίσετε, καθώς και πάνω στους αριθμούς και τα στοιχεία σχετικά με τη βοήθεια που μας δόθηκε.
2.Απ' όσα άκουσα, διαπιστώνω δυστυχώς ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δύο ΚΕ. 3.Η απάντησή σας αποφεύγει να απαντήσει σε σειρά συγκεκριμένες καταγγελίες μας που περιέρχονται στο γράμμα μας με το παράρτημα της 1.4.49 και σε συμπληρωματικό που έχω απόψε στη διάθεσή σας, ενώ αντίθετα περιέχει αβάσιμους ισχυρισμούς. 4.Δε λύνει έμπρακτα και ουσιαστικά κανένα από τα πραχτικά ζητήματα που σας θέσαμε, βάζοντας όρους που δεν μπορούμε να τους δεχτούμε, ή δίνοντας αόριστες υποσχέσεις. Επειδή το ζήτημα το θεωρώ σοβαρό, είμαι υποχρεωμένος να μην προχωρήσω σε άλλη συζήτηση και να εκθέσω το ζήτημα στην ΚΕ μου, αρμόδια να αποφασίζει. Ράνκοβιτς: Δεν πρόκειται, όπως βλέπετε, για μικροδιαφορές πέντε πάνω πέντε κάτω. Πρόκειται για διαφορές που τις εκθέσαμε και σε τηλεγραφήματα προς την ΚΕ σας. Τα πραχτικά ζητήματα που βάζετε δεν είναι τόσο μεγάλα που δεν μπορούν να λυθούν αμέσως. Ομαλά πήγαινε η δουλιά από μέρους μας, δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο και για σας. Τελευταία αποφεύγετε τη συνεργασία σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Στο γράμμα μας αναφέρουμε τη βοήθεια που σας δώσαμε, εσείς δεν την εκτιμάτε. Δεν πρόκειται για αριθμό αυτοκινήτων που δουλεύουν ή δε δουλεύουν. Ο λαός μας έδωσε για τον αγώνα σας αμέτρητες θυσίες. Εσείς θέλετε να είμαστε απλά τεχνικός σταθμός σας. Ποιες όμως είναι οι εγγυήσεις σε περίπτωση διεθνών περιπλοκών; Δεν είναι απλά αυτά τα ζητήματα. Αφορούν τη σύμπραξή μας, την κοινή άμυνα. Το ίδιο ισχύει και για τη Βουλγαρία. Πρέπει να μεσολαβήσετε όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Η κατάσταση είναι σοβαρή. Ο ιμπεριαλισμός επιτίθεται. Για παράδειγμα έχουμε τις τελευταίες μηχανορραφίες και δηλώσεις του Τσαλδάρη (για συνεννοήσεις του με τη Γιουγκοσλαβία). Εσείς αντί να διαψεύσετε τον Τσαλδάρη, ακολουθείτε τη συκοφαντική εκστρατεία του Γραφείου Πληροφοριών. Μιλάτε (σχόλιο του Ραδιοσταθμού "Ελεύθερη Ελλάδα" 7. 4. 49) για ατύχημα των λαών της Γιουγκοσλαβίας κ.ά. και ενισχύετε έτσι την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα. Δεν υπάρχει ατύχημα στη Γιουγκοσλαβία, αλλά ατύχημα με τη συκοφαντική προπαγάνδα του Γραφείου Πληροφοριών και της Μόσχας που μας κάνει τέτοια επίθεση. Είμαστε γεροί και θα αποδείξουμε ότι έχουμε δίκιο. Πέτρος: Μια διακοπή. Παρακολούθησα με τ' αυτιά μου τις δηλώσεις του Τσαλδάρη, που σημειώστε, τις έδωσε στις 4. 4. 49 στο Λονδίνο, ενώ δεν τις άκουσα από την Αθήνα. Ράνκοβιτς (διακόπτοντας): Τις έδωσε. Πέτρος: Ίσως στη σερβική γλώσσα, γιατί στα ελληνικά δεν τις άκουσα. Δεν κρύβω ότι σε τέτοια γεγονότα όλοι οι αγωνιστές μας θα 'ναι ευαίσθητοι. Λοιπόν, βγαίνει η πληροφορία ή η φήμη, όπως λέτε εσείς, ότι ο Τσαλδάρης διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση. Ζητάτε από μας να διαψεύσουμε δηλώσεις του Τσαλδάρη ότι διαπραγματεύεται με τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, ενώ η ίδια η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση δεν έχει δώσει ως αυτή τη στιγμή καμιά διάψευση. Δεν μπορώ να καταλάβω τις σκέψεις σας.
Ράνκοβιτς (συγχυσμένα): Ναι. Θα το πράξουμε (δηλαδή τη διάψευση. Δόθηκε την άλλη μέρα, 8. 4. 49, στην "Πολίτικα", όχι όμως κυβερνητική διάψευση, αλλά σχόλιο του διπλωματικού συντάκτη του "Τανγιούγκ"). Για τα δεινά σας δε φταίει η κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία, αλλά η προβληματική (προμπλεμάτιτσεν, αμφίβολη) στάση σας. Αμφισβητείτε τους αριθμούς μας, ενώ είστε από την αρχή ενήμεροι για το έργο της βοήθειας, για τους κόπους μας και εσείς προσωπικά πιο πολύ και από άλλους δύο συντρόφους, δηλαδή τον Ζαχαριάδη και τον Ιωαννίδη, ξέρετε ότι εμείς ήμασταν πρώτοι, μεσολαβήσαμε και στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες για να σας βοηθήσουν. Εμείς κινήσαμε το ζήτημα του εράνου. Το σύνολο του ζητήματος να βλέπουμε και όχι τις ελλείψεις που είχαμε και τις ξεπερνούσαμε με συνεννόηση. Πέτρος: Δεν κρύβω τις προσπάθειες που κατέβαλε το κόμμα μας και εγώ προσωπικά και την αδελφική σύσφηξη των δεσμών ανάμεσα στα κόμματα μας, μολονότι δεν καταλαβαίνω γιατί λέτε εγώ είμαι πιο ενήμερος από τους δύο άλλους συντρόφους μου που είναι πιο υπεύθυνοί μου στο Κόμμα. Λυπούμαι μόνο που ως την ώρα οι καρποί ήταν κατώτεροι από τους μόχθους μας, αλλά το φταίξιμο δεν είναι δικό μας. Εγώ πάντως βλέπω ότι τώρα δεν πηγαίνω καμιά θετική λύση στα ζητήματα που ήταν ο βασικός σκοπός της αποστολής μου. Ράνκοβιτς: Τραυματίες θα εξακολουθήσουμε να δεχόμαστε. Παιδιά είμαστε έτοιμοι και πάλι να περιθάλψουμε. Βοήθεια σε υλικό θα εξακολουθήσουμε να δίνουμε. Το Μπούλκες θα το βοηθήσουμε και θα καλυτερέψουμε τη θέση του αν είναι δυνατό. Αλλά δεν μπορούμε να μεταφέρουμε και στα τυφλά υλικά από τη Βουλγαρία. Ποτέ δε ζητήσαμε να είστε με το μέρος μας στη διαφορά με το Γραφείο Πληροφοριών, αλλά δε θα δεχτούμε να μεταφέρετε την καμπάνια του εναντίον μας. Και κάτι ακόμα. Ούτε και τώρα μας είναι σαφής η θέση των άλλων κομμάτων απέναντι στον αγώνα σας. Δεν ξέρουμε αν πιστεύουν στη νίκη. Εμάς η θέση μας είναι καθαρή. Και δεν έχει καμιά αλλαγή. Εσείς σκέπτεστε έτσι: Το Γραφείο Πληροφοριών και το ΒΚΠ (μπ.) καταγγέλλει τη γιουγκοσλαβική ηγεσία σαν προδοτική, έχουμε τώρα την ανάγκη τους, ας την εκμεταλλευτούμε και βλέπουμε... Εμείς δε βάλαμε ποτέ όρους. Η ΚΕ μας και ο σ. Τίτο προσωπικά θέλουμε να βοηθήσουμε τον αγώνα σας. Αν δείξετε θέληση για το ξεπέρασμα των παρεξηγήσεων, η εξάλειψη των διαφορών μας δεν παρουσιάζει δυσκολίες. Πέτρος: Από μέρους μας υπήρξε πάντα και θα υπάρξει και στο μέλλον η διάθεση για συνεργασία στα δύο κόμματα. Σημειώνω τη δήλωσή σας ότι είστε διατεθειμένοι να βοηθήσετε, αλλά τα ζητήματα που βάλατε τα θεωρώ σοβαρά και πρέπει να ενημερώσω την ΚΕ μας. Δεν έχω να προσθέσω τίποτα σε όσα σας είπα. Ο Ράνκοβιτς υπόσχεται να δώσει αύριο ελληνική μετάφραση της απάντησης χωρίς τα παραρτήματα. Στην πραγματικότητα έστειλε την άλλη νύχτα στις 11 το βράδυ ρώσικη μετάφραση και παραρτήματα. Και μέσω του Στρ. ειδοποίησε ότι θα επιτραπεί η διάβαση 2.000 ανθρώπων μας από τη Βουλγαρία. Λόγω που τα ντοκουμέντα, μου εγχειρίστηκαν μόλις 40 λεπτά πριν φύγω για το σταθμό, δεν ήταν δυνατό να τους αφήσω και γραφτά τη δήλωση που τους έκανα σχετικά με το περιεχόμενο της απάντησής τους.
Από το Βελιγράδι ως τα Σκόπια ταξίδεψα μόνο με δικό μας άνθρωπο. Από τα Σκόπια ως το Μοναστήρι με συνόδεψε ένας ανθυπασπιστής τους (όταν πήγα με είχε προϋπαντήσει και συνοδέψει ο λοχαγός του τομέα και ένας ταγματάρχης από τα Σκόπια). Φυσικά πάντα συνταξίδεψε μαζί μου και σύντροφος της υπηρεσίας μας. 12.4.1949 Πέτρος". Απρίλης 1949
Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία "Λίγα λόγια για την κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία - Συμπεράσματα". Έτσι επιγράφει ο Π. Ρούσος την έκθεσή του προς την καθοδήγηση του Κόμματος, για τις εντυπώσεις και τις εκτιμήσεις του από τη γενικότερη κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία. Το σημείωμα αυτό συνόδευε τη δημοσιευόμενη παραπλεύρως έκθεση, για τη δεύτερη συνάντησή του με τον στρατηγό Ράνκοβιτς. Δημοσιεύουμε σήμερα και την έκθεση αυτή ολόκληρη, την οποία μάς παραχώρησε το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, ώστε να έχει ο αναγνώστης του "Ρ" την περισσότερο δυνατή ολοκληρωμένη εικόνα των συνθηκών εκείνης της περιόδου: "Η εντύπωση από την επίσκεψη στη Γιουγκοσλαβία δείχνει αναμφισβήτητη αλλαγή σε σχέση με το προηγούμενο ταξίδι. Πρώτα απ' όλα η ζωή (διατροφή) ακρίβυνε τουλάχιστον 100% σε σχέση με το περσινό. Ένα φαΐ έχει στο εστιατόριο 70 δηνάρια έναντι 35 - 40 που είχε. Ένα αυγό 14 δηνάρια. Το κρέας σπανίζει. Στην αγορά βλέπεις μόνο λίγα λαχανικά κι αυτά ακριβά. Τα μαγαζιά είναι ουσιαστικά γυμνά, όπως τα είδαμε σε μια βόλτα με το σύντροφό μας Σ. Είδη ρουχισμού ελάχιστα υπάρχουν. Ένα ζευγάρι μέτρια παπούτσια στοιχίζει με το ειδικό δελτίο 600 δηνάρια και με το γενικό δελτίο 3.500 - 4.500 δηνάρια. Τα μεροκάματα ελάχιστα αυξήθηκαν (100 - 150 δηνάρια). Οι δρόμοι του Βελιγραδίου είναι γεμάτοι ανθρώπους του χωριού απ' αυτούς που διαθέτουν τρόφιμα και τα πάνε στην αγορά σε τιμές μαύρης αγοράς που έχει απλωθεί. Τα έργα του Βελιγραδίου δεν πηγαίνουν με το ρυθμό που προβλεπόταν, αν και φαίνεται να έχει εξασφαλιστεί κάπως η συγκρότηση εργατικών ομάδων για φέτος. Οι πληροφορίες λένε ότι υπάρχει στα εργαζόμενα στρώματα αρκετή δυσφορία για την κατάσταση, αλλά η μεγάλη τρομοκρατία και η μη εμφάνιση σοβαρής οργανωμένης αντιπολιτευτικής δράσης συγκρατεί ακόμα το καθεστώς. Το καθεστώς αυτό όλο και πιο πολύ βυθίζεται στη λάσπη και είναι χαρακτηριστικό ότι εντάθηκε η ανοιχτή αντισοβιετική προπαγάνδα και λύσσα που το εκδήλωσε στη συζήτηση και ο ίδιος ο Ράνκοβιτς. Η κλίκα του Βελιγραδίου εκμεταλλεύεται και τα εθνικά αισθήματα ενός λαού που έχει μαχητική, ιδιαίτερα αντάρτικη παράδοση. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η κλίκα αυτή αντιμετωπίζει σοβαρές αντιθέσεις. Πρώτα απ' όλα ο αντισοβιετισμός της, που ολοένα και περισσότερο ξεσκεπάζεται και θα ξεσκεπάζεται, δεν μπορεί να μη βάζει σε σκέψη τα πλατιά εργαζόμενα στρώματα, ιδιαίτερα της Σερβίας, Μακεδονίας, όπου είναι γερές οι φιλοσοβιετικές και φιλορωσικές συμπάθειες. Η σύνδεσή της με τον ιμπεριαλισμό μπορεί, ίσως, μονόπλευρα μόνο να δώσει προσωρινές ελπίδες οικονομικής φύσης (τις μέρες της παραμονής μου στο Βελιγράδι παζάρευαν με τους Άγγλους πίστωση 150 εκατ. στερλινών. Είχε έρθει εκεί και γαλλική οικονομική αποστολή). Φυσικά είναι όπλο του εχθρού που πρέπει να το
υπολογίζουμε, όπως και τον κίνδυνο που αυξάνει για τον ελληνικό λαό και για την Αλβανία, όπως και για όλο το διεθνές μέτωπό μας από τις ερωτοτροπίες και τα παζαρέματα του Τίτο με τον ιμπεριαλισμό και το μοναρχοφασισμό και την επιθετικότητα των τελευταίων. Δεύτερο: Δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι η εθνικιστική και αντιδιεθνιστική θέση του ΚΚΓ, που θέλει να ποζάρει στο ρόλο κάποιας Γιουγκοσλαβικής "τρίτης δύναμης" ενθαρρύνει φυσικά και τους εθνικιστικούς σοβινισμούς ανάμεσα στους λαούς της Γιουγκοσλαβίας, αλλά κάτω από ορισμένους όρους μπορεί να σταθεί και παράγοντας ανατροπής της. Αυτό φαίνεται από τη μεγάλη ευαισθησία που δείχνει η κλίκα, όπως και η ιμπεριαλιστική προπαγάνδα στο μακεδονικό ζήτημα και τη νέα θέση μας. Αλλά κι από το Μαυροβούνι ίσως και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη δεν περιμένει καλές ειδήσεις η γιουγκοσλαβική ηγεσία. Τρίτο: Το ελληνικό ζήτημα και ο αγώνας μας δεν είναι από τα μικρότερα εμπόδια που αντιμετωπίζει η γιουγκοσλάβικη ηγεσία στον κατήφορό της. Έχει εκτεθεί πολύ απέναντι στο λαό της σ' αυτό το ζήτημα που ίσως είναι σήμερα το μόνο σχεδόν σημείο κάποιας επαφής της με το διεθνές δημοκρατικό στρατόπεδο. Πολύ τους στοίχισε η υπόθεση του σταθμού μας. Νομίζω ότι η κλίκα του Βελιγραδίου υπολογίζει πολύ την ενδεχόμενη ανοιχτή θέση μας εναντίον τους και θα ήθελε να κρατηθούμε, έστω στη σημερινή θέση απέναντί της. Αυτός είναι και ο λόγος των δισταγμών της. Όμως, παρά τις κερδοσκοπικές αυτές μανούβρες της, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι είναι έτοιμη για τη χειρότερη προδοσία κι αυτό το δείχνει η στάση της στα ζητήματα που συζητήσαμε. Είναι ζήτημα χρόνου για συναλλαγές με τους Δυτικούς. Σημειώνω ότι η τελευταία μας επίθεση στο Γράμμο - Σμόλικα - Βόιο έκανε αίσθηση στους κύκλους του Ράνκοβιτς. Το συμπέρασμα για μας είναι ότι πρέπει να δείξουμε την ίδια σταθερότητα στα πολιτικά ζητήματα απέναντι στη γιουγκοσλαβική ηγεσία. Η σημερινή στρατιωτική μας κατάσταση θα έκαμε, ίσως, ακόμα αναγκαία κάποια περιορισμένη συνεργασία, δηλαδή μεταφορά υλικού και ανθρώπων. Οι προοπτικές, όμως, από την πλευρά των Γιουγκοσλάβων δε μου φαίνονται ελπιδοφόρες. 12. 4. 1949 Πέτρος"
ΜΕΡΟΣ 72ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 28-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ '49 Πριν την τελική σύγκρουση Η ανακατάληψη του Γράμμου από το ΔΣΕ και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού Μετά την εκκαθάριση της Πελοποννήσου, την ήττα του ΔΣΕ στη Φλώρινα και την ανακατάληψη της πόλης του Καρπενησιού από τον κυβερνητικό
στρατό ήταν φανερό ότι οι πολεμικές συγκρούσεις οδηγούνταν στην κορύφωση. Ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών, ήταν πλέον αισθητά πιο ενισχυμένος, αφού είχε καταφέρει να απαγκιστρώσει δυνάμεις του που στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν σε άλλα μέτωπα. Έτσι έστρεψε την προσοχή του στην εκκαθάριση και άλλων περιοχών της χώρας - ιδιαίτερα στην εκκαθάριση της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας - ούτως ώστε να περιορίσει σε όσο το δυνατό ελάχιστο χώρο τη δράση των ανταρτών. Από την άλλη ο Δημοκρατικός Στρατός, χωρίς να έχει καταφέρει να ανατρέψει την αρνητική κατάσταση γι' αυτόν, στο ζήτημα της έλλειψης εφεδρειών, ήταν αναγκασμένος να προετοιμαστεί, για να δώσει την τελική μάχη, έχοντας απέναντί του υπέρτερες δυνάμεις, περισσότερες από κάθε άλλη φορά. Η μόνη επιλογή των ανταρτών, στο μέτρο, βεβαίως, του δυνατού, ήταν να φροντίσουν το μέτωπο, στο οποίο θα γινόταν η τελική σύγκρουση.
Η ανακατάληψη του Γράμμου Το Μάρτη του '49 η ηγεσία του ΔΣΕ αποφάσισε περιορισμένης έκτασης επιχείρηση για την ανακατάληψη του Γράμμου, που από τη αρχή του εμφυλίου - και μέχρι το καλοκαίρι του '48 - θεωρούνταν το άπαρτο φρούριο των ανταρτών. Η διεύθυνση της επιχείρησης ανατέθηκε στον Μ. Βλαντά και Πολιτικός Επίτροπος ορίστηκε ο Β. Μπαρτζιώτας. Οι δυνάμεις ανταρτών που διατέθηκαν αρχικά δεν ήταν πάνω από 4.000. Στην επιχείρηση πήραν μέρος η ταξιαρχία της σχολής αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, η ταξιαρχία Καλιανέση (πρώην 8η μεραρχία), η 108η ταξιαρχία, πυροβολικό, δυνάμεις σαμποτέρ, με την ενίσχυση τμημάτων τραυματιοφορέων, μεταφορών, διαβιβάσεων. Στην πορεία των μαχών σ' αυτές τις δυνάμεις προστέθηκε και η 16η ταξιαρχία. Τέλος, προς τα τέλη Απρίλη του '49, στις παραπάνω δυνάμεις προστέθηκε και η 103η ταξιαρχία, ενώ η διοίκηση όλων των δυνάμεων ανατέθηκε στο Γ. Βοντίτσιο - Γούσια. Από μέρους του κυβερνητικού στρατού στη μάχη πήραν μέρος τρεις ταξιαρχίες της 8ης μεραρχίας του, δύο μοίρες ορεινών καταδρομών, η 45η ταξιαρχία, η 77η ανεξάρτητη ταξιαρχία, η 9η και η 16η μεραρχίες, συν μία ταξιαρχία της 1ης μεραρχίας, πυροβολικό και αεροπορία. Σύνολο δυνάμεων πολύ πάνω από 20.000 άνδρες. Η επιχείρηση του ΔΣΕ, για την ανακατάληψη του Γράμμου, άρχισε στη 1 Απρίλη 1949 και ουσιαστικά μέχρι τα τέλη του μηνός είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία, προκαλώντας βαριές απώλειες στον αντίπαλο. Η νίκη βεβαίως διασφαλίστηκε με την επιτυχημένη μάχη στα Πατώματα (30/ - 2/6/49). Έτσι ο Γράμμος ξαναπέρασε στους αντάρτες. Για τη ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ, ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος γράφει: "Επετεύχθη πράγματι στρατηγικός και τακτικός αιφνιδιασμός και ούτω κατελήφθησαν οι αντικειμενικοί σκοποί άνευ σοβαράς αντιδράσεως του αντιπάλου και εξηναγκάσθησαν αι εθνικαί δυνάμεις να προβούν εις αναδιάταξιν δυνάμεων διά προσανατολισμού δυνάμεων προς Δυτικόν Γράμμον - Σμόλικαν και να εμπλακούν εις αγώνα φθοράς. Εγένεντο κινήσεις ταχείαι υπό δυσκόλους συνθήκας ατμοσφαιρικάς και εδάφους και μάλιστα κατά τη νύκτα. Εδημιουργήθη εκ νέου η εστία - βάσις του Γράμμου, όστις μόλις το θέρος του 1948 είχεν εκκαθαρισθεί διά μακροχρονίου (64 ημερών) αγώνος, πολυδάπανου εις απώλειας ανθρώπινου και πολεμικού υλικού και παρέστη ανάγκη νέων αγώνων κατά το 1949 διά την ανακατάληψίν του", ("Αντισυμμοριακός Αγών", σελ. 579).
Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε ΡούμεληΘεσσαλία Για τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού στη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού είχε επεξεργαστεί συγκεκριμένο σχέδιο με την επωνυμία "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Για την εφαρμογή του σχεδίου θα δημιουργούνταν ειδικές δυνάμεις κρούσης με την ονομασία ΔΑΚΕΣ (Δυνάμεις Αναζητήσεως, Κρούσεως, Εξοντώσεως Συμμοριτών). Να πώς περιγράφει αυτό το σχέδιο ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "Σκοπός: Η εθνική Ηγεσία μετά την ανακατάληψιν του Καρπενησίου και την καταδίωξιν των συμμοριτών προς Άγραφα, και φυσικά προ της εκδηλώσεως της ενεργείας των συμμοριτών προς ανακατάληψιν του Γράμμου, είχεν αποφασίσει την ενέργειαν επιχειρήσεων, με σκοπόν τη ριζικήν εκκαθάρισιν εκ Ν. προς Β. της Κεντρικής Ελλάδος και τη συσπείρωσιν προοδευτικώς και συστηματικώς των δυνάμεων διώξεως προς βορράν. Η ζώνη των επιχειρήσεων περιορίζετο από βορρά υπό της γραμμής Αώου ποταμού (Κόνιτσα) - Βενέτικου ποταμού (Γρεβενά) - Αλιάκμονος ποταμού (Σέρβια) και προς νότον μέχρι Κορινθιακού Κόλπου - Βορείου Ευβοϊκού Κόλπου. Σχέδιον ενεργείας: Διά την εκκαθάρισιν θα εδημιουργείτο κινητή δύναμις κρούσεως προς καταδίωξιν, αποδιοργάνωσιν και εξόντωσιν των συμμοριακών συγκεντρώσεων εν τη άνω περιοχή. Το ιδιάζον εν τη συλλήψει του σχεδίου τούτου, είναι ότι εις τας δυνάμεις ταύτας κρούσεως δεν καθωρίζετο ως αντικειμενικός σκοπός εδαφική ζώνη, αλλ' ο συμμοριακός όγκος εις οιανδήποτε περιοχήν και εάν ευρίσκετο ή κατέφευγε καταδιωκόμενος. Η επιχείρησις "Πύραυλος" θα άρχιζε μετά την εκκαθάρισιν της Πελοποννήσου προς χρησιμοποίηση των εκεί διατεθεισών δυνάμεων της IX Μεραρχίας, της 72ας Ταξιαρχίας και των Μοιρών Καταδρομών" (στο ίδιο, σελ. 585). Η ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ ανάγκασε την αντίπαλη στρατιωτική ηγεσία να τροποποιήσει το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ". Ο Ζαφειρόπουλος αναφέρει σχετικά: "Μετά την μεσολάβησιν την 1ην Απριλίου της επιχειρήσεως των συμμοριτών "ελιγμός του Γράμμου 1949" διά της ανακαταλήψεως του Δυτικού Γράμμου και Σμόλικα υπό των Συμμοριτών και της διεισδύσεως της II συμμοριακής Μεραρχίας εις Ρούμελην, αι προϋποθέσεις της επιχειρήσεως "Πύραυλος" από απόψεως δραστηριότητας των συμμοριτών και διαθεσιμότητος εθνικών δυνάμεων τροποποιήθηκαν άρδην, λόγω προσανατολισμού δυνάμεων προς Δ. Γράμμον. Ετέθη τότε το πρόβλημα, κατά πόσον συμφέρει να αποδυθούν αι εθνικαί δυνάμεις εις ταυτόχρονον διμέτωπον αγώνα, τόσον υπό του Β` Σ. Στρατού εις τον Δ. Γράμμον, όσον και υπό του Α` Σ. Στρατού εις την περιοχήν Κεντρικής Ελλάδος (Ρούμελη - Άγραφα - Θεσσαλία). Κατόπιν συζητήσεως προεκτιμίθη,
ότι είναι ασύμφορος η δημιουργία ταυτοχρόνως διμέτωπου αγώνος, λόγω ανεπάρκειας των διατιθέμενων δυνάμεων" (στο ίδιο, σελ. 586). Έτσι το σχέδιο "ΠΥΡΑΥΛΟΣ" τροποποιήθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε το σχέδιο "ΚΥΝΗΓΟΣ". Σύμφωνα με τον Ζαφειρόπουλο στο σχέδιο "Κυνηγός" προβλεπόταν: "α) Η εκκαθάρισης της περιοχής των Αγράφων, προς εξόντωσιν των εν αυτή συμμοριακών μονάδων της I συμμοριακής Μεραρχίας και διαφόρων μονάδων χώρου και εμπέδων. β) Η εκκαθάρισις της περιοχής της Ρούμελης, προς εξόντωσιν της II συμμοριακής Μεραρχίας και μονάδων χώρου. γ) Η εκκαθάρισις της περιοχής Ανατολικής ορεινής Θεσσαλίας, προς εξόντωσιν των συμμοριακών δυνάμεων αυτής" (στο ίδιο, σελ. 588). Στις παραμονές της επιχείρησης "ΚΥΝΗΓΟΣ", οι υπό εκκαθάριση και εξόντωση δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν οι εξής: Η 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτης) είχε δύναμη περίπου 1.600 μαχητές. Η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου (Διαμαντής) είχε δύναμη περίπου 1.500 μαχητές. Το επιτελείο, η φρουρά και η σχολή αξιωματικών του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) είχε δύναμη περίπου 300 μαχητές. Διοικητής του ΚΓΑΝΕ ήταν ο Κ. Κολιγιάννης (Αρβανίτης). Μ' αλλά λόγια η συνολική δύναμη των ανταρτών, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν υπερέβαινε τις 3.400 μαχητές. Η επιχείρηση άρχισε την 1η Μάη του '49, κι απέναντι στις λιγοστές αυτές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού ο αντίπαλος εξαπέλυσε δύναμη 70.000 ανδρών με επικεφαλής τον Θρ. Τσακαλώτο, 140 πυροβόλα, 60 αεροπλάνα, σημαντικό αριθμό αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων. Ο αγώνας ήταν άνισος. Κι όπως ήταν αναμενόμενο κατέληξε σε ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ. Πάνω από ένα μήνα αγωνίστηκε η 2η Μεραρχία. Στο πεδίο της μάχης χάθηκαν πολλά στελέχη και μαχητές. Και τέλος, στις 21 Ιούνη του '49, στη θέση Μάρμαρα σκοτώθηκε ο ίδιος ο διοικητής της, ο θρυλικός Διαμαντής. Σκληρές μάχες έδωσαν και οι υπόλοιπες δυνάμεις των ανταρτών, αγωνιζόμενες μέχρι εσχάτων. Η 1η μεραρχία του Χ. Φλωράκη κατάφερε να ελιχθεί και να φτάσει στις αρχές Ιούλη στο Γράμμο, κάνοντας συνεχή πόλεμο στον Όλυμπο, στα Πιέρια, τα Χάσια και το Σμόλικα. Επίσης, στο Γράμμο έφτασε κι ένα τμήμα από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ, που διασώθηκαν με επικεφαλής τον Κ. Κολιγιάννη. Έτσι το ΚΓΑΝΕ έπαψε να υπάρχει και τυπικά διαλύθηκε με απόφαση του ΠΓ στις 12 Ιούλη του '49("Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α`, σελ. 610).
Άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Παράλληλα με τις επιχειρήσεις σε Θεσσαλία και Ρούμελη, ο κυβερνητικός στρατός πραγματοποίησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τον Μάη και τον Ιούνη πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις εναντίον του ΔΣΕ στα Κεδρύλια, στη Χαλκιδική, στο Μπέλες, στην περιοχή Κομοτηνής Εβρου. Τον Ιούλη εκκαθαριστικές επιχειρήσεις έγιναν στο Καϊμακτσαλάν. Ακόμη, δυνάμεις του Α` Σώματος Στρατού επιτέθηκαν στην περιοχή του Σουλίου αναγκάζοντας την 159η ταξιαρχία του Δημοκρατικού Στρατού να ελιχθεί προς το Γράμμο. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, μαζί κι αυτών στην Πελοπόννησο, ήταν να εξοντωθεί μεγάλο μέρος των δυνάμεων του ΔΣΕ στη Νότια, Κεντρική και Ανατολική Ελλάδα, να στριμωχτούν ουσιαστικά οι δυνάμεις του στο Γράμμο και στο Βίτσι και να απελευθερωθούν ισχυρές κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις για την τελική σύγκρουση.
*Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 73ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 29-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08 Αρκετοί αναγνώστες και αναγνώστριες του "Ρ", μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της εφημερίδας και μας έστειλαν πολύτιμα υλικά (σημειώματα, φωτογραφίες, κλπ.) για την εποχή εκείνη, τα οποία ήδη τα αξιοποιούμε, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Από σήμερα και για τις επόμενες μέρες της βδομάδας θα δημοσιεύσουμε ορισμένα από τα υλικά αυτά, τα οποία δίνουν συμπληρωματικές πληροφορίες ή κάνουν χρήσιμες παρατηρήσεις, για όσα γεγονότα έχει ήδη δημοσιεύσει ο "Ρ". Το παρακάτω σημείωμα, μας το έστειλε ο Νίκος Χασιώτης (ή Πίτσικος), αξιωματικός του ΔΣΕ, με το βαθμό του υπολοχαγού και τώρα πρόεδρος του Παραρτήματος ΠΕΑΕΑ Λαυρίου και αναφέρεται στο 59ο μέρος του αφιερώματος, σχετικά με τη μάχη του Καρπενησίου.
Για την κατάληψη του Καρπενησίου "Το πρώτο είναι ότι δε γίνεται αναφορά στο Λόχο Δημοκρατικής Νεολαίας του ΔΣΕ που ήταν και αυτός από το βράδυ μέσα στο Καρπενήσι, μαζί με το τάγμα του Πρίκου. Το δεύτερο είναι η προσφορά του Λόχου Δημοκρατικής Νεολαίας στη μάχη αυτή, καθώς και στο σημείο που αναφέρεται στο άρθρο για τη μη εφαρμογή της διαταγής του Πρίκου για σύμπτυξη. Καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία, όχι από διάθεση αυτοπροβολής, αλλά από τη διάθεση να βοηθήσω την ιστορική έρευνα, κάτι που ο καθένας πρέπει και έχει υποχρέωση να καταθέσει. Όταν ξεκίνησε η μάχη το τάγμα του Πρίκου μπήκε μέσα το πρώτο βράδυ, δηλαδή 20 προς 21 Γενάρη του 1949. Κατά τη 1η ώρα ο Πρίκος ζήτησε ενίσχυση γιατί δεν μπορούσε να καλύψει όλο το χώρο. Τότε ο Ταξίαρχος Μπαντέκος έστειλε το λόχο Νεολαίας. Στο λόχο Νεολαίας ήμουν κι εγώ ως Διμοιρίτης της 2ης Διμοιρίας. Αφού μπήκαμε βρήκαμε τον Ταγματάρχη Πρίκο μαζί με τον Πολιτικό Επίτροπο του Τάγματος (Στο σημείο αυτό να πω ότι δε θυμάμαι το όνομα του Επιτρόπου καθώς και την τύχη του μετά τη μάχη). Οι δυο διμοιρίες (1η και 3η) πήραν εντολή να πάνε προς τη Δεξαμενή. Η δική μου διμοιρία (η 2η) πήρε εντολή να καθαρίσει την περιοχή προς τα δεξιά. Ο λοχαγός μου Θανάσης Φοκολόρος (Σιώκας) κράτησε 1 ομάδα από τις 3 που είχε η διμοιρία μου. Με τις άλλες δυο ομάδες ξεκαθάρισα το μέρος που μου είπαν, ξηλώνοντας ορισμένες εστίες από Μάυδες. Επίσης, από μια Διμοιρία
του στρατού πήραμε λάφυρα 2 οπλοπολυβόλα "μπρεν" και πολλά πυρομαχικά. Αφού ξημέρωσε και προχώρησε η μέρα άλλαξε το σκηνικό της μάχης. Ο κυβερνητικός στρατός πέρασε στην αντεπίθεση. Εμείς αμυνόμασταν και αποκρούσαμε όλες τις επιθέσεις. Με το λοχαγό και την ομάδα που κράτησε κόπηκε κάθε επικοινωνία από τις 10 το πρωί. Έπρεπε, αφού δεν είχαμε επαφή με κανέναν, να ενεργούμε μόνοι μας. Και αυτό κάναμε. Μαζεύουμε και τις δύο ομάδες και αμυνόμαστε συνέχεια. Πάντως το παρήγορο ήταν ότι είχαμε σφαίρες αρκετές και πολεμούσαμε άνετα. Στις 11.30 ήρθε ο σύνδεσμος του Πρίκου και μας λέει να συμπτυχθούμε (εντολή του Ταγματάρχη Πρίκου). Εγώ του λέγω, εμείς θα καθίσουμε να αμυνθούμε ώσπου να νυχτώσει και μετά θα δώσουμε μάχη και θα φύγουμε. Έφυγε ο σύνδεσμος. Τότε έμασα όλους τους άνδρες και τους είπα την απόφασή μου να μείνουμε και να φύγουμε το βράδυ, γιατί κοιτάτε εκεί, όσοι φεύγουν σκοτώνονται (πού να περάσεις μέρα μεσημέρι ανά 100 μέτρα φυλάκιο). Συμφώνησαν όλοι να μείνουμε να αμυνθούμε και το βράδυ να κάνουμε ντου και να φύγουμε. Έτσι έγινε. Τώρα είμαστε μόνοι μας. Ο Στρατός επιτίθετο συνεχώς, εμείς τους αποκρούουμε. Κατά τις 3 η ώρα ετοιμαζόταν για επίθεση. Μας είχαν πλησιάσει στα 20 μέτρα. Τους λέω, παιδιά τώρα θα δείξουμε πραγματικά αν είμαστε ΔΣΕ. Τι θα κάνουμε; Αντί να τους περιμένουμε θα επιτεθούμε εμείς και θα τους αιφνιδιάσουμε. Έτσι και έγινε. Επιτεθήκαμε και πραγματικά αιφνιδιάστηκαν τόσο που πετούσαν ακόμα και τα όπλα τους και όπου φύγει - φύγει μπήκαν μέσα στα πολυβολεία τους. Εμείς όμως πιάσαμε καλύτερες θέσεις. Κατά τις 3.30 έρχεται ένας μαχητής της Διμοιρίας μας και μου είπε ότι πιο πέρα είναι 2 που βάζουν προς το Στρατό. Πήγα προς το μέρος τους και αφού έκανα αναγνώριση είδα πως ήταν αντάρτες. Τους ρώτησα τίνος τμήματος ήταν και μου είπαν του Πρίκου και ήταν η διμοιρία του Μπεγλένη. Του λέω πέστε του Μπεγλένη από δω να μη φοβάται, εδώ είναι η διμοιρία του Πίτσικου. Του το είπαν και ο Μπεγλένης ήρθε μόνος του και συνεννοηθήκαμε να πάω προς το σημείο που ήταν εκείνος, γιατί ήταν καλύτερο μέρος να αμυνθούμε και με την προοπτική να φύγουμε μόλις βραδιάσει. Έτσι έγινε, μαζευτήκαμε και οι δυο διμοιρίες και αμυνθήκαμε. Κατά τις 5.30 μας κάνανε την τελευταία επίθεση και την αποκρούσαμε. Αφού πλησίαζε να νυχτώσει αρχίσαμε να φωνάζουμε αέρα για να τονώσουμε και το ηθικό. Τις φωνές άκουσαν και από την ομάδα που ήταν με το λοχαγό. Με φώναξαν και αφού πήρα κάποιες προφυλάξεις, φοβούμενος μήπως τους έχουν πιάσει και είναι παγίδα, πήγα εκεί. Είχε σκοτωθεί ο λοχαγός. Σκάψαμε και θάψαμε το λοχαγό, αφού δε θα μπορούσαμε να τον πάρουμε (την άλλη μέρα τον θάψαμε στο νεκροταφείο). Στο μεταξύ νύχτωσε και ετοιμαζόμαστε να φύγουμε. Στη διάρκεια των μαχών ένα κορίτσι κατόρθωσε να φύγει και να φτάσει στην ταξιαρχία και να πει ότι μέσα υπάρχουν ξεκομμένοι. Τότε ο Ταξίαρχος έστειλε ένα λόχο του Φεγγάρα να φωνάξει με τα χωνιά να φύγουν οι ξεκομμένοι. Πήγα να ελέγξω και συναντήθηκα με το Φεγγάρα που μου είπε την εντολή που είχε από τον Μπαντέκο. Του είπα ότι είμαστε οργανωμένοι και ότι είμαστε πάνω από το διοικητήριο. Ο Φεγγάρας πήρε τηλέφωνο τον Μπαντέκο και του είπε την κατάσταση. Μόλις άκουσε ο Μπαντέκος ότι είμαστε οργανωμένοι, κατέβηκε αμέσως μόνος του και μόλις ήρθε του εξήγησα την κατάσταση. Τότε ο Μπαντέκος δίνει διαταγή να μπει όλη η Ταξιαρχία μέσα και αυτό έγινε και έτσι το πρωί έπεσε όλο το Καρπενήσι".
Ορισμένες παρατηρήσεις Από έναν αναγνώστη του "Ρ", ΕΠΟΝίτη και μαχητή του ΔΣΕ, με το παρωνύμιο Όμηρος (δυστυχώς δε μας έγραψε το όνομά του), πήραμε το παρακάτω σημείωμα, με ορισμένες παρατηρήσεις, του οποίου και δημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματα, μαζί με μια δική μας απάντηση. "Αγαπητέ σύντροφε, διευθυντή του "Ριζοσπάστη", Παρακολουθώ συνεχώς και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το κατά πάντα αξιόλογο δημοσίευμα ομάδας συντακτών του "Ρ" για τα 50χρονα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Συγχαίρω τους συντάκτες του. Έχω όμως και μερικές παρατηρήσεις να κάνω, με την τακτική της ομάδας των συντακτών, αναφορικά με τα ντοκουμέντα των όσων παραθέτουν στο δημοσίευμα αυτό. Δεν υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να παρατίθενται και τα τότε δημοσιευθέντα στοιχεία των αντιπάλων. Αντίθετα μάλιστα είναι απαραίτητο αυτό σε μια, κατά μία άποψη, ιστορική προσέγγιση. Όμως, δεν επιτρέπεται σε καμιά περίπτωση να αγνοούνται τα στοιχεία και οι απόψεις των στελεχών και μαχητών του ΔΣΕ. Επισημαίνω ιδιαίτερα και αναφέρομαι στα με αριθμούς 57, 59 και 60 μέρη του δημοσιεύματος". (Σημείωση "Ρ": Τα μέρη αυτά αναφέρονται αντίστοιχα στη μάχη της Χαλανδρίτσας, στην κατάληψη του Καρπενησίου και στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού στην Πελοπόννησο). Παρακάτω, ο αναγνώστης μας αναφέρεται συγκεκριμένα σε ποιους αγωνιστές του ΔΣΕ μπορούσαμε να είχαμε απευθυνθεί, ώστε να έχουμε περισσότερες πληροφορίες, για τα γεγονότα που συμπεριλαμβάνονταν στα μέρη αυτά. Κάνει επίσης κριτική, επειδή χρησιμοποιήσαμε πληροφορίες, για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο, μόνο από τα βιβλία των στελεχών τότε του κυβερνητικού στρατού, του υποστρατήγου Θ. Πετζόπουλου και του στρατηγού, Θ. Τσακαλώτου και κλείνει το σημείωμά του, με τα παρακάτω: "Αφήνω το ότι ενώ στις αρχές του Γενάρη του 1949 η Βόρεια Πελοπόννησος και συνακόλουθα η έδρα της Μεραρχίας μας είχε κυριολεκτικά διαλυθεί, στο δημοσίευμα εκτίθεται ότι ο μακαρίτης Μέραρχός μας Στέφανος Γκιουζέλης (σκοτώθηκε πολύ αργότερα) φέρεται συντάκτης άρθρου που έστειλε τάχα στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", που εκδιδόταν στην έδρα του Γεν. Αρχηγείου του ΔΣΕ (κάπου στη Βόρεια Ελλάδα), με ημερομηνία 13/1/49, όταν δεν είχε στη διάθεσή του ούτε καν ομάδα ασφάλειάς του και πολύ περισσότερο ασύρματο για να το στείλει. Ύστερα απ' αυτά τα λίγα και τις ανεπίτρεπτες αναφορές στους αποστάτες Βλαντά και Γούσια, περιμένω επανόρθωση και αποκατάσταση της αλήθειας. Με συντροφικούς χαιρετισμούς ΟΜΗΡΟΣ ΕΠΟΝίτης και Μαχητής του ΔΣΕ".
Η απάντηση του "Ρ" Ευχαριστούμε τον αναγνώστη μας για την καλοσύνη που είχε να μας γράψει και τα καλά του λόγια. Όσον αφορά τις παρατηρήσεις του θέλουμε να σημειώσουμε τα παρακάτω: α. Το αφιέρωμα του "Ρ" - όπως, άλλωστε, είχε υπογραμμιστεί από την αρχή - κάθε άλλο παρά αποτελεί την ιστορία του ΔΣΕ και της περιόδου εκείνης. Οι στόχοι του είναι πολύ λιγότερο υψηλοί και φιλόδοξοι. Προσπαθούμε, όμως, να γράφουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια σε όποια ιστορικά γεγονότα αναφερόμαστε.
β. Δεν έχουμε καμία πρόθεση αγνόησης των απόψεων των μαχητών του ΔΣΕ, αλλά δεν έχουμε τη δυνατότητα, για να κάνουμε την έρευνα που προτείνει ο αναγνώστης μας. Άλλωστε, γι' αυτό το λόγο μια τέτοια έρευνα ήταν έξω από τους στόχους του αφιερώματος και καλέσαμε από το "Ρ" τους αγωνιστές να μας αποστείλουν σημειώματα, τα οποία και αξιοποιούμε. γ. Η επανόρθωση και η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας είναι υποχρέωσή μας και την κάνουμε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, όποτε συμβαίνει να γράψουμε κάτι λαθεμένο. Πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι για το μόνο στοιχείο του οποίου ο αναγνώστης μας αμφισβητεί την εγκυρότητά του, δεν έχει δίκιο. Το άρθρο του Στ. Γκιουζέλη, στο περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", είναι υπαρκτό. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό, το μήνα Φλεβάρη του 1949 και φέρει ημερομηνία (πιθανότατα αποστολής του) 13/1/1949. (Βλέπε δίτομη έκδοση του "Ρ": Δημοκρατικός Στρατός, τόμος Β`, σελ. 85). *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 74ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 30-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08 Ο ΔΣΕ στη Σάμο σημείωσε πλούσια και ηρωική δράση. Όπως σημειώνει ο αναγνώστης μας Σταμάτης Βαλσάμος, που μας έστειλε σχετικό σημείωμα, ήταν ένας "πραγματικά Λαϊκός Στρατός, εθελοντών μαχητών, κυρίως νέας γενιάς "από καλή σοδειά", κατά τον ποιητή. Μιας υπέροχης γενιάς με ιδανικά που αντιπάλεψε με αυτοθυσία τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, πάνω στα ανυπότακτα βουνά του ακριτικού μας νησιού, απ' τον Ιούλη του 1947, που συγκροτήθηκε το αρχηγείο του, μέχρι το τέλος Ιούλη του 1949. Στα δυο αυτά γεμάτα χρόνια της ηρωικής ζωής και δράσης του, ο Δημοκρατικός Στρατός της Σάμου έδωσε πάνω από 250 μάχες, πάνω στον Καρβούνη, στον Κέρκη, κλπ. υψώματα, αντιμετωπίζοντας σε περιπτώσεις, μέχρι και πεντηκονταπλάσιο πάνοπλο εχθρό, με βαρύ και σύγχρονο οπλισμό, με αεροπορία και πολεμικό ναυτικό... ". Για τον αγώνα του ΔΣΕ στη Σάμο πήραμε δύο σημειώματα, του προαναφερόμενου αναγνώστη μας, Στ. Βαλσάμου και του Κώστα Κατσούφρου. Ευχαριστούμε και τους δύο για τη συμβολή τους, αλλά μας είναι αδύνατο να φιλοξενήσουμε και τα δύο σημειώματα. Δημοσιεύουμε το κείμενο, που μας έστειλε ο αναγνώστης μας, Κ. Κατσούφρος, μόνο και μόνο επειδή αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, την πρώτη μάχη παράταξης, που έδωσαν οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού στο νησί.
ΣΑΜΟΣ Η πρώτη μάχη παράταξης του ΔΣΕ στο νησί Από πληροφορίες που καταφθάνουν στο βουνό μετά τη νέα ταχτική που εγκαινιάστηκε από το ΔΣΕ, της ένοπλης αντιπαράθεσης κατά των κυβερνητικών στη Σάμο, η κατάσταση γίνεται κρίσιμη για τους ΚουσουλοΜΑΥδες, το στρατό και τη χωροφυλακή. Τα απανωτά χτυπήματα του ΔΣ, η απελευθέρωση πολλών ορεινών χωριών του Κέρκη και της βόρειας κεντρικής πλευράς του Καρβούνη, τις "γειτονιές", βάζει σε ανησυχία την κυβερνητική και στρατιωτική ηγεσία του νησιού. Οι κυβερνητικές δυνάμεις ετοιμάζονται να ανταποδώσουν το χτύπημα και να ξεμπερδεύουν τώρα, με το ολιγάριθμο ακόμη αντάρτικο του βουνού.
Μέχρι 2.000 είναι οι ένοπλοι ΚουσουλοΜΑΥδες που θα επιχειρήσουν την εξόντωση του ΔΣ στον Καρβούνη. Από αυτούς, δύο τάγματα στρατού και χωροφυλακής θα ενεδρέψουν τα δυτικά περάσματα για όσους ζήσουν και θελήσουν να περάσουν στον Κέρκη. Με τέτοιες σκέψεις και σχέδια, εξοπλίζονται οι κυβερνητικοί.
Οι προετοιμασίες Στον Καρβούνη, πάνω στους Γκιναίους, βρίσκονται έως 710 μαχητές του ΔΣ. Η πληροφορία ότι θα 'χουμε επιχειρήσεις τούς βάζει σε εγρήγορση κι επαναστατικό ενθουσιασμό. Πολεμικός συναγερμός ανάβει τα αίματα των μαχητών του ΔΣ. Ιδιαίτερα, τους Μεσανατολίτες που αποτελούν τη μεγάλη δύναμη του αντάρτικου κινήματος και των ΕΛΑΣιτών. Οργανώνουν και θωρακίζουν έδαφος και ταμπούρια. Παίρνουν θέσεις τα τρία οπλοπολυβόλα, δύο μπρέντες ιταλικές και ένα μπρεν με πολλά φυσίγγια, καθώς και 4 στεν στα πιο επίκαιρα σημεία που θα μπορούσε να περάσει ο εχθρός. Ελεύθεροι σκοπευτές θα ελέγχουν τη βόρεια πλευρά από Μαρμαράκια ως το τελευταίο άκρο των πάνω Γκιναίων. Βράδιασε, κάτι μοιράστηκε στους μαχητές, πίτες και τυρί και φάγαμε. Κοντά μας ο Μαλαγάρης και ο Σαλάς. Μια πρώτη επιτυχία της ομάδας μου, το πρωί 28 Αυγούστου στο Ξεπαγιασμένο, έγινε παράδειγμα. Πέντε αντάρτες τα 'βαλαν με μια διμοιρία ΜΑΥδων και τους ανατρέψαμε. Ο Σαλάς κάλεσε όλα τα μέλη του αρχηγείου να πράξουν στο ακέραιο το χρέος τους. Και ο Μαλαγάρης, αρχηγός του ΔΣΕ, έδωσε τις τελευταίες οδηγίες στην πρώτη αποφασιστική αναμέτρηση με τον αντίπαλο. Η ζωή και η τύχη του ΔΣ θα εξαρτηθεί από αυτήν τη μάχη, είπε. Η οργανωτική διάταξη που πήρε ο ΔΣ είχε τελειώσει. Η διοίκηση του Αρχηγείου στα Μαρμαράκια θα κρατούσε επαφή με όλη τη διάταξη.
Η μάχη Ξημέρωμα 29 Αυγούστου 1947, μια ομάδα αντάρτες πάνε να πάρουν θέση στο παρατηρητήριο. Η μάχη άρχισε. Το κενό που μας χώριζε δεν ήταν παραπάνω από 150 και 100 μέτρα. Η μάχη άναψε, πάνω από 1.500 ένοπλοι ΚουσουλοΜΑΥδες χτυπούν τις θέσεις μας, οι σφαίρες πέφτουν βροχή. Οι λάμψεις των εκπυρσοκροτήσεων μέσα στο γλυκοχάραμα γίνονται πρωτόφαντο φαντασμαγορικό θέαμα. Χιλιάδες σφαίρες τροχιοδεικτικές διέγραφαν καμπύλες στον αέρα πάνω από τα κεφάλια μας. Όσοι "παλικαράδες" αντικομμουνιστές προσπάθησαν να συρθούν πιο κοντά στις θέσεις μας καθηλώθηκαν από τα εύστοχα πυρά των ανταρτών. Τα πολεμικά μέσα που χρησιμοποιούν οι κυβερνητικοί δεν μπορούν να ανατρέψουν τις θέσεις των ανταρτών. Καμιά όρεξη για επίθεση δεν εκδηλώνεται, έφεραν και δύο αντιαρματικά "ΠΙΑΤ", που και αυτά απέτυχαν για κάποια ρήγματα στις θέσεις του ΔΣ. Ο αυγουστιάτικος ήλιος κατάκορφα μάς ζεματάει. Η καθυστέρηση των κυβερνητικών για επίθεση και η πείνα που άρχισε να ενοχλεί τα στομάχια μας δεν άντεχαν άλλο. Υπολογίζαμε πολύ στα λάφυρα και τα "ψώνια", που θα κάναμε, με ένα άλμα μπροστά, θανάτου. Πόσο ωφέλιμο θα 'τανε για μας.
Η έφοδος Και ξαφνικά, σαν ένας άνθρωπος, όλοι μαζί γύρω στα 50 ντουφέκια, τα δύο οπλοπολυβόλα και τα τέσσερα στενς ορμήσαμε καταπάνω τους σαν ξαφνικό
μπουρίνι. Ήταν ιδιαίτερα αποφασιστική η έφοδος εκείνη τη στιγμή. Όταν πηδούσαν έξω απ' τις θέσεις τους οι μαχητές σαν τίγρεις με απανωτές μπαταριές και μέσα στους πρώτους η ομάδα Μαλαγάρη, Σαλά, Σοφούλη. Ο Νικόλας Σεβαστός με την μπρέντα, ο Βαγιανός ο Σταύρος, ο Μαλαγάρης με το πιστόλι, ο Σαλάς με μια χειροβομβίδα στο χέρι κι όσοι μαχητές πέρασαν στην επίθεση, σαρώνουν κυριολεκτικά οι μπρέντες τις θέσεις των κυβερνητικών. Ήταν τόση η ταχύτητα και η ορμή που θα νόμιζε κανείς πως πήγαιναν για το πρωτάθλημα των 100 μ. Οι ΜΑΥδες, πανικόβλητοι, φεύγουν προς τα πίσω και παρασύρουν με τη φυγή τους και τους άλλους πίσω στις άλλες γραμμές. Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, σ' αυτήν την τιτάνια τρεχάλα, μια ριπή οπλοπολυβόλου βρίσκει τον Μαλαγάρη στην ωμοπλάτη, απ' το πιο επικίνδυνο οχυρό, μέσα στο οποίο σκοτώθηκε την ίδια ώρα και ο φονιάς του Μαλαγάρη. Ο Μαλαγάρης λαβώθηκε βαριά, σε ώρα που η μάχη είχε κιόλας κριθεί. Ενώ το κενό που θ' άφηνε, από την άποψη της στρατιωτικής εμπειρίας, ήταν μεγάλο. Η λύπη μας ήταν πολύ μεγάλη και η ορμή μας μια θύελλα. Στην τρελή αυτή έφοδο, βρέθηκα πλάι με το νεολαίο Θεμ. Θεοδωρή απ' τον Άγιο Κωνσταντίνο. Αυτός ο μαχητής ξεμάκρυνε από τους άλλους, έτρεχε μπροστά, κυνηγούσε έναν ΜΑΥ. Ενώ δυο φορές του 'πεσε ο μπερές κι έπεσε κάτω. Έτρεξα κοντά του να δω μην έπαθε κακό. Όταν πήγα κοντά του, σπαρταρούσε στα γέλια. Γύρισε και με κοίταξε. Δεν έχω σφαίρες μου λέει. Το πέσιμό του οφειλόταν στο σκύψιμο να πάρει πέτρες για πετροβόλημα. Ο ΜΑΥς έγινε άφαντος. Ευτυχώς που οι υποχωρούντες δε σκέφτηκαν να βάλουν φωτιά στα τσίγκανα και τη φτέρα και θα τους κάλυπτε και θα χάναμε τα λάφυρα, σφαίρες και όπλα. Το πάθημα αυτό των ΜΑΥδων πολλοί απ' αυτούς το θυμούνται τώρα και γελούν από μόνοι τους. Και το ωραίο εδώ είναι - σε σχέση με την τραγική μορφή που είχε πάρει η φυγή τους - ότι δεν έφτανε το κακό, που τους είχε βρει, είχαν από πάνω και τις ροκάνες των μαθητών, να λένε οι ίδιοι "απάνω τους παιδιά". Δεν είχαν καταλάβει ποιοι κυνηγούσαν ποιους. Φαίνεται, όμως, πως κάποιος γοργοπόδαρος έκανε τον κόπο και πήγε και τους είπε ότι τα πράγματα ήρθαν ανάποδα και πίσω έρχονται αυτοί, οι αντάρτες... Το τι έγινε, είναι άλλο πράγμα. Τα σχολιοπαίδια άρχισαν να τρέχουν τον κατήφορο, προς τα Σκιαδάκια, προς τη Χώρα πετώντας ροκάνες και σχοινιά. Ενώ η προστασία τους, ο Κούσουλας και ο Λάμπρου, εξαφανίστηκαν. Χάθηκαν τα ίχνη τους για πολλές μέρες.
Η νίκη Ο όρος "η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση", βρήκε τη σωστή λύση της. Ο Μαλαγάρης κι ο Σαλάς στην πρώτη γραμμή όρμησαν με την ομάδα πρώτοι. Η νίκη εκφράστηκε μπορώ να πω με αυτή τους την τόλμη σ' όλο το μεγαλείο της και χωρίς θύματα, αν κρίνει κανένας από το μεγάλο μπούγιο αυτής της οπλισμένης μάζας των ανθρώπων ως τα δόντια, που δεν τόλμησαν να σηκώσουν κεφάλι και καλά έκαναν, αφού δεν είχαν τίποτα μέσα τους. Εμείς σαν μαχητές και σαν αγωνιστές του λαού, συναισθανόμενοι αυτή τους την "ατολμία", χτεσινοί φίλοι, χωριανοί, κουμπάροι, συγγενείς, αδέλφια, στενοί συνεργάτες για το μεροκάματο, συνειδητά, αποφεύγαμε να τους ντουφεκάμε, όταν τους κυνηγούσαμε, και μάλιστα πισώπλατα. Αν όμως συναντούσαμε κατά την επίθεση από μέρους μας αντιστάσεις, ε τότε δε θα κάναμε τέτοιες τρέλες και θα βαρούσαμε στο ψαχνό. Τότε τα θύματα θα 'ταν πολλά και από τις δυο μεριές και το χάος του διχασμού θα μεγάλωνε. Η επίθεση του ΔΣ ήταν κεραυνοβόλα, γεμάτη θυσία δεν άφηνε
στον αντίπαλο περιθώρια αντίστασης. Οι κυβερνητικοί έφευγαν τρομοκρατημένοι σαν τρομοκράτες στον άοπλο λαό. Και μόνο ο ξηρός κρότος της καραμπίνας πίσω του έφτανε να πετάξει το όπλο του και τις σφαίρες. Θαρρώ πως η στάση μας αυτή έδειχνε αντρειά, κατανόηση, ανθρωπιά και πνεύμα ανωτερότητας, που έγινε αργότερα διαταγή του αρχηγείου που είχε σαν αποτέλεσμα και πέτυχε τρία σημαντικά ωφελήματα. Πρώτον, έδωσε μεγάλο κύρος στο ΔΣ. Δεύτερον, πολλοί δεν ξαναπήραν όπλα. Τρίτον, έδωσε θάρρος, κουράγιο κι ενθουσιασμό στο λαό και τη νεολαία που απ' την επόμενη μέρα κιόλας της νίκης άρχισε η ομαδική έξοδος προς το βουνό. Ζήλεψαν την παλικαριά μας κι ήθελαν να τη μοιραστούν μαζί μας, με τα δικά τους φτερά.
Οι ευεργετικές επιδράσεις της νίκης Πολύμορφα και σοβαρά ήταν τα οφέλη της νίκης αυτής του ΔΣΕ στη Σάμο. Οι κυβερνητικοί κατέρρευσαν. Στα χέρια του ΔΣ έπεσαν πολλά λάφυρα. Όπλα, δύο οπλοπολυβόλα "Μπρεν", πολλά πυρομαχικά και μεταγωγικά φορτωμένα με τρόφιμα. Οι απώλειες των κυβερνητικών στις δεκατρείς ώρες που κράτησε η μάχη ήταν τρεις νεκροί, 8 τραυματίες και άλλοι τόσοι αιχμάλωτοι που τους αφήσαμε ελεύθερους, αφού τους δόθηκαν οι πρώτες βοήθειες. Η πρώτη αντικομμουνιστική εκστρατεία, που ξεκίνησε στις αρχές του 1947 τέλειωσε άδοξα στο τέλος του Αυγούστου πάνω στους Γκιναίους, όπου θάφτηκαν ονόματα και "οράματα" των οργανωτών τους. Αλλά εκείνος που πραγματικά συντρίφτηκε ήταν σίγουρα ο Κούσουλας. Αυτός ο στρατευμένος μπράβος του Ν. Τσαλδάρη που τον έστειλε στη Σάμο να βάλει φωτιά, να εφαρμόσει την πολιτική του διχασμού. Ο Κούσουλας, ο Λάμπρου και ο βασανιστής Μπέτσος πίστεψαν πως με έναν περίπατο στα βουνά της Σάμου, θα ξεμπέρδευσαν με τους αντάρτες. Γελάστηκαν όμως όπως έδειξαν τα πράγματα. Οι Μάυδες δεν είχαν και δεν έδειξαν καμιά όρεξη για πόλεμο να σκοτωθούν για ξένα συμφέροντα. Μα κι όσοι ακόμα βέροι αντικομμουνιστές δεν έκαναν για πόλεμο παρά μονάχα για ροπαλοφόροι. Να δέρνουν, να βρίζουν και ν' ατιμάζουν, να κλέβουν και να καίνε τα σπίτια των ανταρτών και να βασανίζουν άοπλους πολίτες. Η αποτυχία της μεγάλης αυτής κυβερνητικής εκστρατείας στον Καρβούνη συντάραξε όπως ήταν φυσικό τα μετόπισθεν. Η εθνικοφροσύνη του Βαθιού (Κοκκαριού, των Βουρλιωτών, του Καρλοβάσου, του Μαραθόκαμπου, του Πύργου, της Χώρας και των Μυτιλινών) και όλη η αντίδραση πανικοβλήθηκε. Το Βαθύ και το Καρλόβασι, οι δύο μεγάλοι δήμοι του νομού Σάμου, βρέθηκαν χωρίς εξουσία. Φόβος και τρόμος επικράτησε στις γραμμές του Μάυκου. Το ανεμομάζωμα αυτό των υποσχέσεων βρέθηκε ξαφνικά στη δίνη του ξεπεσμού και της απόγνωσης. Ο Κούσουλας και ο Μπέτσος και όσοι υπεύθυνοι συμμετείχαν στην κατάστρωση του σχεδίου εξόντωσης των "συμμοριτών" ανταρτών όπως έλεγαν σ' όλους τους τόνους έγιναν καταγέλαστοι με τη νίλα που πάθανε από μια χούφτα αντάρτες του ΔΣΕ στη Σάμο. Έχασαν τ' αυγά και τα καλάθια. Όλα τα μεταγωγικά πιάστηκαν φορτωμένα με τρόφιμα και πυρομαχικά κι ενίσχυσαν αφάνταστα τον φτωχό οπλισμό μας. Τα φρεσκοζυμωμένα ψωμιά, μυζήθρες και τυριά "τουλουμουτύρια" και βρασμένα αυγά, έδωσαν στους πεινασμένους μαχητές του ΔΣ κοντά στην περήφανη νίκη κι αυτή την ξεχωριστή ιδιαίτερη γεύση. Χορτάσαμε με μπόλικο ψωμί και τυρί και αυγά με αλάτι και πιπέρι. Και κάτσαμε κάτω από τους ψηλούς πεύκους της Λυκοφωλιάς, κυρίαρχοι στο κάστρο μας πάνω στα μετερίζια του όμορφου σα ζωγραφιά Καρβούνη και ξεκουραστήκαμε. Όμως η ηρωική νίκη των μαχητών του ΔΣΕ είχε την τύχη να
συνοδευτεί και με τον τραυματισμό του Αρχηγού του ΔΣΕ, Γιάννη Μαλαγάρη. Ο τραυματισμός του συγκίνησε όχι μόνο βαθιά τους μαχητές, αλλά και ολόκληρο το λαό της Σάμου. Το τραύμα ήταν πολύ μεγάλο. Ευτυχώς διαμπερές. Η ριπή θρυμμάτισε την ωμοπλάτη και του παρέλυσε το αριστερό του χέρι. Από τότε ο Μαλαγάρης έμεινε ανάπηρος. Γλίτωσε το θάνατο, χάρη στις προσπάθειες και την αυτοθυσία ενός γιατρού απ' το Καρλόβασι, που ανέβαινε κρυφά τα βράδια στο βουνό και φρόντιζε τον τραυματία. Ο Γιάννης ο Σαλάς που μαζί εξόρμησαν κατά του οχυρού του Μάυ, όταν είδε να πέφτει λαβωμένος ο σύντροφος Μαλαγάρης στάθηκε πλάι του μαζί με άλλους μαχητές και του έκανε την εξής αυστηρή παρατήρηση: "Δεν έπρεπε να εκτεθείς τόσο πολύ στον αντίπαλο, σύντροφε". Κι ο Μαλαγάρης ματωμένος όπως ήταν μα και γελαστός του λέει: "Νικήσαμε Γιάννη. Αυτά έχει ο πόλεμος σύντροφε... ".
ΜΕΡΟΣ 75ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 31-01-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10 Ολοκληρώνουμε σήμερα προς το παρόν, με τη φιλοξενία ορισμένων ακόμη σημειωμάτων αναγνωστών μας, τη δημοσίευση κειμένων, που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, με τα οποία έχει ήδη ασχοληθεί το αφιέρωμα του "Ρ", για τα 50χρονα του ΔΣΕ. Θέλουμε και πάλι, να ευχαριστήσουμε όλους όσοι μας έστειλαν σημειώματα και άλλα υλικά και να ζητήσουμε την κατανόηση των αναγνωστών μας, των οποίων τα κείμενα δεν έγινε ακόμη δυνατό να φιλοξενηθούν στις σελίδες του "Ρ". Από αύριο, το αφιέρωμα συνεχίζεται και πάλι, με την παρουσίαση βασικών πλευρών της ιστορικής αυτής περιόδου και του ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ.
Για τις μάχες στο Μάλι - Μάδι Αγαπητοί φίλοι Είναι γεγονός ότι πραγματοποιείτε, μια πολύ ενδιαφέρουσα και υπεύθυνη δουλιά, για το "Δημοκρατικό Στρατό", που επί δεκάδες χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου, ήταν στην αφάνεια. Δε θέλω να αναμειχτώ στο έργο σας, νομίζω ότι πάτε αρκετά καλά και σας συγχαίρω. Με το γράμμα αυτό θέλω να επισημάνω ορισμένα πράγματα, που θεωρώ απαραίτητα και τα οποία συγκεκριμενοποιούν ορισμένα παραβλεπόμενα.
Για τον "Κλέφτη" Η ψηλότερη κορυφή του Σμόλικα είναι το 2637 ύψωμα. Ο "Κλέφτης" βρίσκεται δυτικότερα απέναντι από την Κόνιτσα, 3-4 περίπου χιλιόμετρα και από την Κόνιτσα περίπου 5 - 6 χιλιόμετρα, πάνω από το Ελευθεροχώρι. Στον "Κλέφτη" θυμάμαι τραυματίστηκε και ο Γρ. Φαράκος, που τότε έφυγε για τις λαϊκές δημοκρατίες και δε θυμάμαι, αν ξαναεπέστρεψε. Για τον "Κλέφτη", είχε γράψει ο Α. Σπήλιος, ένα πολύ ωραίο χρονικό. Ο γράφων στον "Κλέφτη" άρχισε τη "δημοσιογραφική" του καριέρα. Είχα γράψει μερικά "αθώα" ρεπορτάζ. Εμείς τότε γράφαμε.... ό,τι κάναμε κι ό,τι βλέπαμε. Την ημέρα είχαμε μάχες, το βράδυ με κανένα "κερί" ή φακό, αλλά τις περισσότερες φορές με "δαδί", που έβγαζε και πολύ καπνό και μοιάζαμε περισσότερο με "μηχανικούς", παρά με μαχητές. Οι μάχες ήταν ιδιαίτερα αιματηρές τις ημέρες που ήρθε στην πρώτη γραμμή ο στρατηγός Βαν Φλιτ σε
απόσταση μόλις 1.500 μέτρων. Το χρονικό της Ε. Παχή για τις μάχες στον "Κλέφτη" είναι αρκετά παραστατικό και δε χρειάζεται κανείς να προσθέσει τίποτε περισσότερο.
Για το Μάλι - Μάδι Οι μάχες στο Μάλι - Μάδι, άρχισαν τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτέμβρη του 1948. Ο στρατός της Αθήνας, με τον "αέρα" του Γράμμου κατέλαβε αιφνιδιαστικά όλο το Μάλι - Μάδι και έφτασε πάνω από την Κρυσταλλοπηγή. Πριν ακόμα κατοχυρώσει τις θέσεις του, τα τμήματα του ΔΣΕ, με αντεπιθέσεις ανακατέλαβαν τις μισές περίπου κορυφές του πετρώδους αυτού υψώματος. Τελείωσε ο κύκλος των μαχών εκείνων στις 22 Σεπτεμβρίου 1948, με τη διάλυση του 522 τάγματος του στρατού της Αθήνας, επικεφαλής του οποίου ήταν ο λοχαγός Σουμελίδης. Το τάγμα αυτό κρατούσε θέσεις πάνω από την Αγία Κυριακή Καστοριάς. Τα στοιχεία που δίνετε για τον αριθμό των δυνάμεων του ΔΣΕ, είναι σωστά σχεδόν. Ο,τι αφορά τις δυνάμεις του στρατού της Αθήνας, είναι μειωμένα. Οι δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού γύρω από το Βίτσι κι αυτές που έπαιρναν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις, υπολογίζονταν σε 37.000 άνδρες. Στις μάχες εκείνες από μέρους του ΔΣΕ, πήραν μέρος 5 - 5.500 μαχητές. Όπως όταν άνοιξε το "ρήγμα" στο βόρειο τμήμα της Αλεβίτσας, τη "Χελώνα" ή Γκίνοβα, το τάγμα τότε του Ηλ. Αλευρά, αδελφού του πρώην (αποθανόντα πλέον) προέδρου της Βουλής Γιάννη Αλευρά, έτσι και στο Μάλι - Μάδι κρατούσε τον κεντρικό τομέα του μετώπου, απέναντι από το στρατηγικής σημασίας ύψωμα "Σουλιό". Συνήθως ο ΔΣΕ, επιτίθονταν τη νύχτα. Την ημέρα, όμως, εκείνη άρχισε στις 2 το μεσημέρι, κάπως "ανορθόδοξα" και ένα τυχαίο επεισόδιο, που πέρασε απαρατήρητο έφερε την αναπάντεχη ανατροπή. Από το πρωί όσοι ήταν ελαφρά τραυματίες και μεταξύ αυτών και ο γράφων, μας έμασαν όλους, για να ενισχύσουμε την επίθεση. Είχαν συγκεντρωθεί 18 μαχητές από τα αναρρωτήρια ή τη διάθεση των διοικήσεων. Οι 7 ήταν μαχήτριες. Μας χώρισαν σε δύο ομάδες και επικεφαλής είχαν τοποθετήσει τον υπογράφονται. Δε γνωριζόμασταν καν. Μας έθεσαν στη διάθεση του Ηλ. Αλευρά, που ήταν ήδη διοικητής της 16ης ταξιαρχίας του ΔΣΕ, μετά το Γράμμο. Και ενώ οι επιθέσεις του Δημοκρατικού Στρατού συνεχίζονταν, και στον ουρανό κυριαρχούσε η αεροπορία του αντιπάλου, που βομβάρδιζε και πολυβολούσε ανελέητα, ο Ηλ. Αλευράς μάς έδωσε αποστολή, να περάσουμε στα μετόπισθεν του υψώματος "Σουλιό" και να "πιάσουμε" το διοικητή του τάγματος, που κρατούσε το ύψωμα. Προηγούμενα, οι ανιχνευτές του ΔΣΕ είχαν επισημάνει τη διοίκηση του αντιπάλου τάγματος. Περάσαμε με καταπληκτική ταχύτητα, μια απόσταση περίπου 150 - 200 μέτρων από τις θέσεις μας και τους πρόποδες του υψώματος,
υποστηριζόμενοι από ισχυρά πυρά των ολμοβόλων, που τα είχαν φέρει τις παραμονές της επίθεσης (ήταν γερμανικής προέλευσης και είχαν βλήματα 14 κιλών και θεωρήθηκαν το "μυστικό όπλο" του ΔΣΕ). Ανεβήκαμε "ανενόχλητα" σχεδόν από ένα κοίλωμα του υψώματος πιάνοντας τα κλαδιά και τις ρίζες των θάμνων... και ξαφνικά, όταν ανεβήκαμε απάνω στο ύψωμα, βρεθήκαμε στο σημείο στήριξης των δυο ταγμάτων του εχθρού. Το σημείο εκείνο ήταν τελείως αφύλαχτο. Με τον ενθουσιασμό που μας κυρίεψε "ξεχάσαμε" την αποστολή μας και με τα δύο οπλοπολυβόλα που είχαμε - ένα ήταν μυδράλιο ανοίξαμε πυρά στα πλευρά των δύο ταγμάτων δίχως να το ξέρουμε. Το αποτέλεσμα ήταν, ο εχθρός να αιφνιδιαστεί και οι στρατιώτες να εγκαταλείψουν τις θέσεις και να τρέχουν προς τις χαράδρες μπουλούκια. Ύστερα από λίγο ο στρατός έφευγε άτακτα από όλα τα υψώματα. Τρέξαμε με μια ομάδα από 5 μαχητές να "πιάσουμε" τον ταγματάρχη, αλλά αυτός με το επιτελείο του είχε γίνει άφαντος. Στη διοίκηση βρήκαμε έναν τηλεφωνητή τραυματία στο πόδι, στημένο ασύρματο και σε μια "φουφού" τηγανίζονταν "σαρδέλες". Υπήρχε κρασί και ούζο στο τραπέζι. Ριχτήκαμε να κυνηγήσουμε αυτούς που έφευγαν και κατορθώσαμε να πιάσουμε κάπου 35 - 37 αιχμαλώτους. Ύστερα από λίγα λεπτά στο ύψωμα ανέβηκαν τα τμήματα της 16ης ταξιαρχίας και μέχρι το σούρουπο ο ΔΣΕ, κυριάρχησε σ' ολόκληρο το Μάλι - Μάδι. Το ενδιαφέρον είναι, ότι όχι μόνο ο στρατός της Αθήνας αιφνιδιάστηκε, αλλά και η δικιά μας διοίκηση και εμείς. Δεν περιμέναμε αυτό το αναπάντεχο. Αν η διοίκησή μας. τότε, πίστευε σε κάτι τέτοιο ίσως εκμεταλλευόταν την επιτυχία. Όπως γράφω και παραπάνω, είχαμε πάρει αποστολή να πιάσουμε "γλώσσα" τον ταγματάρχη και δίχως ακόμα καν να το φανταστούμε, παίξαμε κάποιο ρόλο που συντέλεσε κι αυτό στην ανατροπή του εχθρού στο Μάλι Μάδι. Εμείς δεν ήμασταν καν συγκροτημένο τμήμα. Τα άλλα που γράφετε εσείς, είναι στα πλαίσια της πραγματικότητας. Η νίκη του ΔΣΕ στο Μαλί Μάδι, ήταν ίσως μια από τις σημαντικότερες και ο αριθμός των αιχμαλώτων ο μεγαλύτερος μέχρι τότε. Στον γράφοντα δόθηκε μετά τη μάχη διμοιρία και πρόταση για το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Ανάλογα για τους άλλους... Με συναγωνιστικούς χαιρετισμούς. Γ. ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ "
Για την πορεία των αόπλων της Ρούμελης "Αγαπητέ "Ριζοσπάστη" Παρακαλώ να φιλοξενήσετε στις σελίδες σου τα παρακάτω, σχετικά με την πορεία των άοπλων της Ρούμελης, της "Ηρωικής Πορείας Αόπλων Ρούμελης", όπως τη λέγαμε τότε, στα χρόνια του Εμφύλιου, που ο λαός μας πάλευε με το όπλο στο χέρι, ενάντια στους Αγγλοαμερικανούς ιμπεριαλιστές και το μοναρχοφασιστικό καθεστώς των Αθηνών, για λευτεριά, ανεξαρτησία, δημοκρατία, την ειρήνευση στον τόπο μας, για το σοσιαλισμό, χωρίς ξένους "προστάτες", που με τις επεμβάσεις τους, τόσα δεινά έφεραν στην πολύπαθη πατρίδα μας, για τα συμφέροντά τους. Η έκθεση, που δημοσιεύετε στο "Ρ", μέρος 48ο, στις 25 Δεκέμβρη 1996, σχετικά με την πορεία των αόπλων Ρούμελης, συμπεραίνω ότι την έχει κάνει ο Γούσιας, ο οποίος, μαζί με τους άοπλους, πορεύτηκε απ' τη Ρούμελη μέχρι το ΓΑ του ΔΣΕ. Η έκθεση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Γιατί αναφέρεται μόνο σε όσα ήταν γνωστά στους συντάκτες της έκθεσης, ώσπου να φτάσουν στον προορισμό τους και δεν αναφέρεται καθόλου για άλλους 300 άοπλους, που συγχωνεύτηκαν στο τάγμα του Δούκα, της 16ης ταξιαρχίας. Το τάγμα
αυτό έφτασε στον προορισμό του, δηλαδή στη Λυκόραχη πάνω στο Γράμμο, στις 24 Απρίλη του 1948. Σχεδόν ύστερα από ένα μήνα, αφ' ότου έφτασε ο Γούσιας και οι υπόλοιποι. Συγκεκριμένα, το τάγμα του Δούκα - διοικητής - και με ΠΕ το Σπύρο, με 300 άοπλους Ρουμελιώτες και Ρουμελιώτισσες, στις 19 Μάρτη 1948, κινήθηκε από τα Καλύβια του Αρβανίτη, πάνω, ψηλά στα Πιέρια, μέσα σε μια πολύ πυκνή χιονόπτωση και ομίχλη, ΝΑ του χωριού Ρητίνη, για το αποφασιστικό πέρασμά μας τη νύχτα προς το Βόρειο Όλυμπο. Εκείνη τη μέρα είχαμε κι έναν λιποτάκτη, ο οποίος έφυγε και παρουσιάστηκε στη Ρητίνη, όπου υπήρχε στρατός, ΜΑΥδες και χωροφύλακες και ασφαλώς θα εξέθεσε την κατάσταση, στην οποία βρισκόταν το τμήμα και ιδιαίτερα οι άοπλοι, νηστικοί, κρυοπαγημένοι, παγωμένοι στην κυριολεξία, μ' ένα κομμάτι μουλαρίσιο κρέας στα στομάχια τους. Ήμασταν γνώστες, ότι κάπου στο πέρασμά μας θα μας έχουν στήσει καρτέρι, γι' αυτό, μόλις νύχτωσε κινηθήκαμε τον κατήφορο στα χιόνια, με προφυλάξεις, εμπροσθοφυλακές, περιπόλους και ανιχνεύσεις. Πράγματι, όταν κάποτε, κοντά το πρωί, φτάσαμε χαμηλά και πατήσαμε ξύχιονο και βαδίζαμε κάπως ελεύθερα, φτάνοντας σε κάτι ξέλακκα, πέσαμε πάνω στην ενέδρα τους και μας άρχισαν μ' ένα οπλοπολυβόλο να βάζουν με συνεχείς ριπές... ...Σ' αυτή την ενέδρα χάσαμε περί τους εξήντα άοπλους, κοπέλες, που φοβήθηκαν από τις ριπές και κρύφτηκαν στους θάμνους, οι περισσότερες από τις οποίες μας βρήκαν την επομένη στο λημέρι μας, κοντά στα ριζά του Ολύμπου... Στις 24 του Μάρτη το μεσημέρι, εκμεταλλευόμενοι την ομίχλη και την πυκνή χιονόπτωση, κινήσαμε ΒΑ του φιλόξενου λημεριού μας, περάσαμε πάνω από το Λιτόχωρο και τη Λεπτοκαρυά και φτάσαμε μ' ένα μπόι φρέσκο χιόνι, χωρίς υπερβολή, πάνω, ψηλά, στα τελευταία έλατα του Ολύμπου, όπου μείναμε να περάσει η φοβερή νύχτα. Εδώ, εκείνο το καταραμένο βράδυ, χάσαμε περί τους 40, κυρίως άντρες, που πάγωσαν, αφού έπεσαν και κοιμήθηκαν πάνω στα χιόνια, χωρίς να ενδιαφερθούν για τη ζωή τους και παρ' όλες τις φωνές μας να κινούνται για να μην παγώσουν. Στις 25 Μάρτη, μέρα της εθνικής μας γιορτής, φτάσαμε πάνω από το χωριό Καρυά του Ολύμπου. Από το Βόρειο Όλυμπο, τώρα, βρεθήκαμε στο Νότιο Όλυμπο και σωθήκαμε. Εδώ, βρήκαμε ψωμί! Τα καλαμπόκια και οι πατάτες, αμάζευτα από το φθινόπωρο, που εκτόπισαν τους κατοίκους της Καρυάς στη Λάρισα, είχαν μείνει στα χωράφια και τα περιβόλια. Τα συγκεντρώναμε, αλέσαμε το καλαμπόκι στο μύλο κι έτσι φάγαμε, ψωμί, μπομπότα, που ζεστή ήταν σκέτο μέλι! Καθυστερήσαμε, όμως, πολύ εδώ στα υψώματα της Καρυάς και τούτο γιατί μαζί μας είχαμε περί τους 60 κρυοπαγημένους και τραυματίες, αρρώστους και έπρεπε να τους ασφαλίσουμε κάπου, δε θα τους αφήναμε τους συντρόφους μας στο έλεος της τύχης τους. Και όταν αυτό έγινε κατορθωτό, κινήσαμε στις 18 Απρίλη, περάσαμε τη δημοσιά Ελασσόνας - Κατερίνης στο ύψος του Μικρού Ελευθεροχωρίου και περάσαμε στα Αντιχάσια, χωρίς να συναντήσουμε στρατό πουθενά... ...Στις 24 Απρίλη 1948, φτάσαμε στο χωριό Λυκόραχη, όπου παραδώσαμε τους άοπλους στο ΓΑ κι εμείς, φύγαμε για τη Σχολή Αξιωματικών του ΓΑ του ΔΣΕ, στην Αετομηλίτσα... Καραντζάς Ηλίας του Νικολάου".
Για την ΟΕΝΟ Επιστολή μάς έστειλε, επίσης, ο αναγνώστης μας από την Αθήνα, Μιχάλης Σαρδής, μέλος τότε της ΟΕΝΟ (Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων), ο οποίος, αναφερόμενος στο μέρος του αφιερώματος της Κυριακής 19/1/97, σχετικά με την προσφορά των ναυτεργατών, σημειώνει τα εξής: Το όνομα του ναυτεργάτη, μαχητή του ΔΣΕ, για τον οποίο ο ραδιοσταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" είχε αφιερώσει, τότε, το τόσο επαινετικό για την ανδρεία του σχόλιο ήταν ο Παντελής Κυριακίδης. Μας διορθώνει ακόμη - και δίκαια - τον ακριβή τίτλο της ΟΕΝΟ, ο οποίος δεν αναφερόταν σωστά στο μέρος αυτό του αφιερώματος. Τέλος, ο συσχετισμός που κάνει με τον προαναφερόμενο μαχητή του ΔΣΕ, Κυριακίδη, και τον αναφερόμενο στην τότε απόφαση του ΠΓ, Κυριαζίδη, δεν είναι σωστός. Πρόκειται περί διαφορετικών προσώπων. *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 76ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 01-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 07 Σοβαρό ρόλο στην ήττα του ΔΣΕ έπαιξε η βίαιη εκκένωση από τον τακτικό στρατό των περιοχών, που ήταν θέατρα των μαχών, για τη δημιουργία "νεκρών ζωνών" και την απομόνωση των ανταρτών από τους αγροτικούς πληθυσμούς. Οι περισσότεροι ερευνητές της περιόδου εκείνης καταλήγουν ότι συνολικά 800.000 Έλληνες της υπαίθρου ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους. Οι επίσημες στατιστικές (αμερικανικές και της κυβέρνησης της Αθήνας) ανεβάζουν στις 684.000 τον αριθμό των βιαίως εκτοπισθέντων από τα χωριά τους. Όμως, στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται πολλές κατηγορίες Ελλήνων - κυρίως αγροτών - που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, οι χιλιάδες αριστεροί της Πελοποννήσου, που κατέφυγαν στις μεγάλες πόλεις τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση - και πριν από το φούντωμα του Εμφυλίου - για να γλιτώσουν από την τρομοκρατία των παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς. Τα κείμενα που ακολουθούν αποτελούν συμβολή στο αφιέρωμα συναδέλφου από το χώρο των ΜΜΕ και τον ευχαριστούμε γι' αυτό.
Η τακτική της δημιουργίας "νεκρών ζωνών" Η αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες, με την εκκένωση των αγροτικών περιοχών από τον πληθυσμό τους
Η συμπάθεια και η υποστήριξη του πληθυσμού της υπαίθρου στον αγώνα του ΔΣΕ οδήγησε τους μοναρχοφασίστες στην εκκένωση των χωριών, ώστε να δημιουργηθεί ένα κενό γύρω από τις μάχιμες μονάδες του
Η κυβέρνηση των Αθηνών δικαιολόγησε τις βίαιες εκτοπίσεις χωρικών, υποστηρίζοντας ότι ήταν "ανταρτόπληκτοι" ή "συμμοριόπληκτοι". Στο
βιβλίο "Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον αντισυμμοριακό Αγώνα (1946-'49)", έκδοση του Αρχηγείου Στρατού 1971, αναφέρονται τα εξής: "680.000 γυμνητεύοντες και πεινώντες ανταρτόπληκτοι εβεβαίωσαν διά της φυγής των ότι παρ' όλας τας υποσχέσεις του συμμοριτισμού, διά καλυτέραν αύριον και δημοκρατικήν ελευθερίαν, δε δύναται να ζήσουν υπό το κομμουνιστικόν καθεστώς... " Το ΚΚΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση έσπευσαν από την πρώτη στιγμή να καταγγείλουν ότι "οι μοναρχοφασίστες γνωρίζοντας πολύ καλά τη συμπάθεια και την υποστήριξη του πληθυσμού στον αγώνα του ΔΣΕ, διέταξαν την εκκένωση των χωριών, ώστε να δημιουργήσουν ένα κενό γύρω από τις μάχιμες μονάδες μας... " (Αύγουστος 1949). Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά για τους στόχους της επιχείρησης αυτής είναι τα αρχεία του ΟΗΕ, των αμερικανικών και των αγγλικών υπηρεσιών, όπου περιγράφεται - πολλές φορές με μια ωμή γλώσσα που ξενίζει - η τραγωδία την οποία έζησαν χιλιάδες ελληνικές οικογένειες. Το σχέδιο του ξεριζωμού Η αναγκαστική μετακίνηση εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων της υπαίθρου - η μεγαλύτερη στη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία μετά το ξεκλήρισμα των Μικρασιατών - στηρίχτηκε στη βρετανική εμπειρία που είχε δοκιμαστεί με επιτυχία στις αποικίες του στέμματος, στην Αφρική και την Ασία και εφαρμόστηκε σταδιακά: 1.Πρώτο μέτρο ήταν ο αποκλεισμός από κάθε βοήθεια των χωριών που δε βρίσκονταν σε ασφαλείς περιοχές, σε περιοχές δηλαδή που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ. Στις 6 Νοέμβρη 1946 ο Αμερικανός υποπρόξενος στη Θεσσαλονίκη George M. Widney, μετά από περιοδεία του στην Έδεσσα, το Αργος Ορεστικό, τη Φλώρινα και την Καστοριά, αναφέρει στους προϊσταμένους του: "Η ελληνική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει στη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία μια σκληρή πολιτική, ισοδύναμη με καταδίωξη απέναντι σε πρόσωπα και άτομα που εφοδιάζουν τις ένοπλες αριστερές συμμορίες ή που είναι επιδεκτικοί στην επιρροή τους". Ο Αμερικανός διπλωμάτης προσθέτει πως γίνονται σαφείς διακρίσεις στο θέμα της διανομής τροφίμων και εφοδίων της UNRRA ("Διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών για την Ανακούφιση και την Αποκατάσταση"), σε βάρος χωριών με πληθυσμούς που συμπαθούν την Αριστερά. Ένας άλλος Βρετανός αξιωματούχος της UNRRA σε έκθεσή του επισημαίνει ότι ολόκληρα χωριά στην Ευρυτανία αφήνονταν χωρίς τρόφιμα για να μην πέσουν (τα εφόδια) στα χέρια των ανταρτών. Μάλιστα, κάνει λόγο και για θανάτους χωρικών από ασιτία. Ακόμη, σε έγγραφο του Ιουλίου του 1948, που βρίσκεται στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, περιλαμβάνεται κατάλογος χωριών του νομού Φλώρινας, που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ και στα οποία επί 18 ολόκληρους μήνες δεν είχε φτάσει ούτε ένα δέμα βοήθειας. 2.Δεύτερο μέτρο, ήταν η απαγόρευση κυκλοφορίας, κυρίως στις ορεινές περιοχές και η φρούρηση των χωριών από μονάδες του Στρατού, της Εθνοφυλακής και τις Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου (τους γνωστούς ΜΑΥδες). Όταν αυτά τα μέτρα δεν απέδιδαν, τότε προχωρούσαν στο επόμενο στάδιο που ήταν η εκτόπιση των "ανεπιθύμητων" πληθυσμών από τα χωριά. Και σ' αυτό το μέτρο υπήρχαν διαβαθμίσεις: - Αρχικά ο Στρατός "συμβούλευε" τους χωρικούς να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να κατέβουν στις πόλεις για λόγους ασφαλείας (σχετικά απόρρητα έγγραφα υπάρχουν στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, SDR 86800/7 - 2847). Αν ο κόσμος επέμενε να μείνει στις πατρογονικές του εστίες, τότε η εκκένωση γινόταν βίαια.
Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρονται σε απόρρητο έγγραφο (της 27ης Οκτωβρίου 1947) του γραφείου του στρατιωτικού ακόλουθου των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα προς τον γενικό διοικητή της Ομάδας Αμερικανικού Στρατού στην Ελλάδα (USAGG) για τη δραστηριότητα του 35ου Συντάγματος του Στρατού που έδρευε στις Σέρρες: "... Έχει απομακρύνει 1.500 άνδρες, ηλικίας 16 - 40 ετών, από χωριά της περιοχής του και του έχει εγκαταστήσει σε τρία στρατόπεδα. Οι οικογένειές τους θα ακολουθήσουν αργότερα". Οι επικυρίαρχοι Αμερικανοί ζητούσαν τακτικές αναφορές για την πορεία των εκτοπίσεων από τους υπευθύνους των μάχιμων μονάδων του Στρατού. Στα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπάρχει έγγραφο (του 1947) του Ταγματάρχη Βέρου της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Γ' Σώματος Στρατού, στο οποίο αναφέρεται ότι "ορισμένοι διοικητές του Γ' Σώματος είχαν ζητήσει να εκκενωθούν περίπου 150 χωριά κοντά στην περιοχή που ελέγχονταν από τους αντάρτες, ώστε οι τελευταίοι να μην μπορούν να εξασφαλίσουν εφόδια από αυτά".
Συνδυασμός με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Η εκτέλεση του σχεδίου για τις εκτοπίσεις συνδυάστηκε με τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού. Η επιχείρηση "Τέρμινους" (Άνοιξη, Καλοκαίρι και Φθινόπωρο του 1947) στη Στερεά Ελλάδα, την Ήπειρο και τη Μακεδονία, με στόχο την εκκαθάριση της περιοχής, από τα Άγραφα έως την Κοζάνη, ήταν αποτυχημένη από καθαρά στρατιωτική άποψη. Απέδωσε, όμως, από την άποψη των εκτοπίσεων και της καταστροφής του συστήματος υποστήριξης του ΔΣΕ. Αμερικανικές πηγές καταγράφουν συρροή κατοίκων των χωριών στις πόλεις: Ο πληθυσμός της Κόνιτσας διπλασιάζεται, στα Γρεβενά βρίσκονται 11.000 πρόσφυγες και άλλοι 2.000 καθ' οδόν από τα χωριά τους, 10.000 σε σύνολο 56.000 κατοίκων του νομού Καστοριάς, μεταφέρονται στην Καστοριά και το Αργος Ορεστικό. Σε αποτυχία από στρατιωτική άποψη κατέληξε και η επιχείρηση "Χαραυγή" για την εκκαθάριση της Στερεάς. Όμως, το πέρασμα των δυνάμεων του ΔΣΕ υπό τον Διαμαντή στα Άγραφα, επέτρεψε στο Στρατό να "αδειάσει" μεγάλες περιοχές από τους κατοίκους τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αμάραντου και της Καστανιάς, χωριών του νομού Τρικάλων. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, ο πληθυσμός τους μειώθηκε κατά 50% μεταξύ των ετών 1940 και 1951. Ο Φοίβος Γρηγοριάδης αναφέρει πως οι εκκενώσεις των χωριών έγιναν με εξαιρετικά βίαιες μεθόδους. Μάλιστα, ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος είχε διατάξει τη με συνοπτικές διαδικασίες εκτέλεση των χωρικών ("ληστοτρόφους" τους χαρακτηρίζει), που αρνούνταν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους. Η "Χαραυγή" συμπίπτει με την εξέλιξη της μεγάλης επιχείρησης για τη μεταφορά παιδιών σε "ασφαλείς" περιοχές, τις γνωστές "παιδουπόλεις" της Φρειδερίκης. Η επιχείρηση αυτή γινόταν υπό την επίβλεψη της AMAG (Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας στην Ελλάδα) που αποτελούσε και την πραγματική κυβέρνηση της χώρας μας τα χρόνια εκείνα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, από τις 800.000 εκτοπισμένους, οι 150.000 ήταν παιδιά, η πλειοψηφία των οποίων
ακολούθησε τους γονείς τους στις πόλεις, ενώ τα υπόλοιπα κλείστηκαν στα ιδρύματα της Φρειδερίκης. Στην Πελοπόννησο το 1948, ο αριθμός των εκτοπισμένων είναι μικρός. Τα κεντρικά και νότια διαμερίσματα ελέγχονται από το ΔΣΕ και ο Στρατός αποφεύγει τις διεισδύσεις. Η αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα αποδίδει τον μικρό αριθμό των προσφύγων και στην "καλή μεταχείριση των πληθυσμών από τους αντάρτες" (SDR 86800/ 3 - 2448, 86800/9 - 348). Όμως, το 1949 με την έναρξη της επιχείρησης "Περιστερά", που κατέληξε στην καταστροφή των δυνάμεων του ΔΣΕ, ο αριθμός των προσφύγων αυξάνεται και σύμφωνα με τα στοιχεία των Αμερικανών φθάνει τις 17.000, για να πέσει κατακόρυφα με το τέλος των μαχών.
Και υπερβάλλων ζήλος... Πολλές φορές οι εντεταλμένοι για τις εκτοπίσεις αποδεικνύονται βασιλικότεροι του βασιλέως. Ο αριθμός των εκτοπισμένων ξεπερνά τους αρχικούς σχεδιασμούς και επιβαρύνεται ο οικονομικός προϋπολογισμός των Αμερικανών. Ο αρχηγός της AMAG Dwight Griswold, με επείγον τηλεγράφημά του (στις 27-10-47) προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, του εφιστά την προσοχή γιατί, όπως σημειώνει: "Ο Ελληνικός Στρατός έχει απομακρύνει 300.000 άτομα από σπίτια που βρίσκονται σε περιοχές, τις οποίες κρατούν οι αντάρτες, ή στο θέατρο των επιχειρήσεων, κυρίως στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα, για να εμποδίσει την αναγκαστική στρατολόγησή τους (σ. σ.: από το ΔΣΕ). Οι πρόσφυγες συνιστούν κρίσιμο εθνικό πρόβλημα, για το οποίο καταστρώνουμε σχέδια από κοινού με την Ελληνική Κυβέρνηση και τον Ελληνικό Στρατό (SDR 86800/ 10 - 2747)". Λίγες ημέρες αργότερα (στις 13 Νοεμβρίου 1947), ο Griswold πάλι "κατηγορεί" την κυβέρνηση των Αθηνών, πως αφήνει τους εκτοπισμένους χωρίς καμιά φροντίδα. Ακόμη, δε λείπουν οι περιπτώσεις ενεργειών κρατικών οργάνων, που "εκθέτουν" στη διεθνή κοινή γνώμη την κυβέρνηση των Αθηνών και τους προστάτες της. Ο Griswold σε τηλεγράφημά του προς την Ουάσιγκτον αναφέρει ότι η εκτόπιση από τις κυβερνητικές δυνάμεις "χιλιάδων παιδιών κάποτε με τη βία" αμαυρώνει τον σκοπό, για τον οποίο αγωνίζονται η κυβέρνηση των Αθηνών και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Στα τέλη του 1948 οι Αμερικανοί εκτιμούν πως η επιχείρηση δημιουργίας "νεκρών ζωνών" για την απομόνωση του ΔΣΕ αποδίδει. Σε αναφορά του "Τμήματος Σχεδιάσεων και Επιχειρήσεων" του Αμερικανικού Στρατού, σημειώνονται και τα εξής: "50.000 κομμουνιστές ενταγμένοι σε ένα καλά οργανωμένο σύστημα συλλογής πληροφοριών υπήρχαν σε κάθε χωριό της Ελλάδας. Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι συμμορίτες της Αυτοάμυνας και συνιστούσαν τόσο μεγάλο κίνδυνο, όσο και οι ένοπλοι αντάρτες. Ήταν οι υπηρεσίες πληροφοριών και εφοδιασμού των ανταρτικών δυνάμεων". Περισσότερο αποκαλυπτικός για τους στόχους της επιχείρησης ήταν ο τότε Αμερικανός ακόλουθος για θέματα Γεωργίας στην Ελλάδα Jay G. Diamond: "Η πολιτική εκκένωσης που ακολουθεί ο Ελληνικός Στρατός, έτσι όπως έχει συλληφθεί αρχικά, είχε στόχο να αποστερήσει τους αντάρτες από πηγές διατροφής και πληροφόρησης".
Η τύχη των ξεριζωμένων Η μεγάλη συγκέντρωση εκτοπισμένων στα αστικά κέντρα και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους υποχρέωσαν την κυβέρνηση των Αθηνών να προχωρήσει έστω και αργά στη δημιουργία μηχανισμών για την ανακούφισή
τους. Στις 9 Μα`ϊου 1949, καταρτίστηκε ο σχετικός Αναγκαστικός Νόμος 894. Όμως, ακόμη και τότε το κράτος φέρθηκε μικρόψυχα σ' αυτούς που τους υποχρέωσε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Τους χώρισε σε τρεις κατηγορίες: - Στην πρώτη περιλαμβάνονταν όσοι θεωρούνταν ότι "εγκατέλειψαν τα χωριά τους για να αποφύγουν τους αντάρτες". Στην κατηγορία αυτή, ενέταξαν τις οικογένειες των επιστρατευμένων και των ανδρών του ΜΑΥ. Για όλους αυτούς προβλεπόταν η παροχή βοήθειας και ενισχύσεων. - Αντίθετα, για τις άλλες δύο κατηγορίες, στις οποίες υπάγονταν όλοι οι ύποπτοι για συνεργασία με το Δημοκρατικό Στρατό, δεν προβλεπόταν βοήθεια. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ζουν κάτω από δραματικές συνθήκες είτε σε πρόχειρα στρατόπεδα, είτε σε άθλιες κατοικίες στις μεγάλες πόλεις. - Πολλοί απ' αυτούς για να ζήσουν υποχρεώνονται να κάνουν τις πιο βαριές δουλιές και μη παραγωγικά επαγγέλματα, όπως αυτό του πλανόδιου πωλητή. Σε έγγραφο του υπουργείου Συντονισμού (Δεκέμβριος 1949) αναφέρεται πως το Σουφλί στον Έβρο είναι γεμάτο από άνεργους "συμμοριόπληκτους πρόσφυγες που ζουν παρασιτικά". - Οι εκτοπισμένοι αγρότες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, που είχαν μάθει να ζουν στην ύπαιθρο, υποχρεώνονται τώρα να περνούν τις περισσότερες ώρες της μέρας τους κάτω από φοβερές συνθήκες σε παλιές φυλακές, στρατώνες, ακόμη και σφαγεία. Αποκομμένοι βίαια από το φυσικό τους χώρο, ακόμη και όταν διατάσσεται η επιστροφή στα χωριά τους, πολλοί αρνούνται να γυρίσουν, αφού με τη ζωή στους καταυλισμούς των μεγάλων πόλεων έχουν χάσει την κοινωνική συνοχή τους. Επίσης, τα χωράφια τους είναι πολύ μικρά και η παραγωγικότητα με τον πόλεμο έπεσε κατακόρυφα και ο αριθμός των ζώων τους μειώθηκε δραματικά. Και, το κυριότερο, τα χωριά τους είναι κατεστραμμένα από τις μάχες. Σε έγγραφο της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης του Οκτωβρίου 1949, αναφέρονται και τα εξής: "Δεν είναι νοητό ουδέ επιτετραμμένον επί ΕΑΜοκρατίας να υπήρχαν Δημοδιδάσκαλοι εις όλα τα χωρία και ήδη ότε πλήρης ασφάλεια παρέχεται εις άπαντα τα επαναπατρισθέντα χωρία να μην υπάρχουν τοιούτοι". Πριν περάσουν λίγα χρόνια, οι ξεριζωμένοι του Εμφυλίου θα αποτελέσουν τη μαγιά του μεγάλου κύματος της εξωτερικής μετανάστευσης. Της μετανάστευσης - πληγής της μεταπολεμικής Ελλάδας, την οποία είχαν προαναγγείλει από τον Ιούλιο ήδη του 1949 οι Αμερικανοί επικυρίαρχοι της χώρας μας. Το "Γραφείο Αντικατασκοπευτικής Έρευνας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ" (OIR: OFFICE OF INTELLIGENCE RESEARCH) σε αναφορά του προτείνει, ως λύση στο πρόβλημα του "υπερπληθυσμού" των αγροτικών περιοχών, την εξωτερική μετανάστευση 80.000 - 10.000 ατόμων κάθε χρόνο η οποία, κατά την άποψη των Αμερικανών, θα "εκμηδένιζε" την αναμενόμενη φυσική αύξηση του πληθυσμού. Σημειώσεις: 1. Οι εκθέσεις των αμερικανικών υπηρεσιών δημοσιεύονται στη μελέτη της καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Αγγελικής Λαΐου, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο "Μελέτες για τον Εμφύλιο 1945 - 1949". Αναλυτικό ρεπορτάζ για το θέμα των εκτοπισμένων του Εμφυλίου δημοσιεύθηκε στο "Ποντίκι" στις 31/8/1995. 2. Πρόσφυγες σε όλη την Ελλάδα, σύμφωνα με επίσημα αμερικανικά και ελληνικά έγγραφα: Ιανουάριος 1947: 19.000 Μάιος 1947: 65.000 Σεπτέμβριος 1947: 238.000 Νοέμβριος 1947: 500.000
Μάρτιος 1948: 600.000 Μάιος 1949: 684.000 Οκτώβριος 1949: 684.000
ΜΕΡΟΣ 77ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 02-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (α') Το περίφημο "σβαρνούτ" και η αλήθεια Για τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα και ειδικότερα απέναντι στον αγώνα που έδινε ο ΔΣΕ, είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε αρκετές φορές. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα κεφάλαιο του εμφυλίου που θα έχριζε ειδικής μελέτης και που δε θα πάψει να απασχολεί ιστορικούς και ερευνητές, αφού η διερεύνηση του σχετικού, πολύτιμου σε πληροφορίες, αρχειακού υλικού μόλις τώρα δειλά - δειλά αρχίζει. Κι ενώ αυτό είναι μια πραγματικότητα, που θα έπρεπε, αν μη τι άλλο, να σημαίνει επιφυλακτικότητα και προσοχή σ' ό,τι ο καθένας γράφει και υποστηρίζει ασχολούμενος με το θέμα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι συγγραφείς ιστορικών ερευνών διακρίνονται από την απολυτότητα στα συμπεράσματα κι από ένα άγχος να χρεώσουν στη Σοβιετική Ένωση κάθε λογής ευθύνη για όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η διεθνής κατάσταση επέδρασε αποφασιστικά στις ελληνικές υποθέσεις την περίοδο του εμφυλίου. Αλλά για να υπηρετείται η επιστημονική ιστορική αλήθεια και να αποδίδονται "τα του Καίσαρος τω Καίσαρι... ", αυτή η πραγματικότητα θα πρέπει να ερμηνεύεται μέσα στα πλαίσια της ταξικής πάλης που διεξαγόταν τότε και να λαμβάνεται υπόψη ο συσχετισμός δυνάμεων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Δυστυχώς, ιδιαίτερα στην ελληνική ιστορική φιλολογία γύρω από τον εμφύλιο, συμβαίνει - σε πολλές περιπτώσεις - το ακριβώς αντίθετο. Πράγμα, βεβαίως, καθόλου παράξενο, αφού συνήθως ο στόχος είναι είτε να υπηρετηθεί ανοιχτά η ιστορική, για τα γεγονότα, εκδοχή της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή των νικητών του εμφυλίου, είτε να εξυπηρετηθούν εφήμερες πολιτικο ιδεολογικές και αντικομμουνιστικές σκοπιμότητες. Κλασική περίπτωση, που αποδεικνύει αυτού του είδους τις σκοπιμότητες είναι - πέραν όλων των άλλων - ο μύθος που έχει δημιουργηθεί γύρω από τη θέση της ΕΣΣΔ απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, το διάστημα 1948 - 1949.
Το "σβαρνούτ" και η ιστορική αλήθεια Το πιο πολυσυζητημένο θέμα γύρω από τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο, την περίοδο 1948 - 1949, αφορά τη συζήτηση που είχε ο Στάλιν στη Μόσχα, το Φλεβάρη του '48, με αντιπροσωπείες των
Γιουγκοσλάβικου και Βουλγάρικου Κομμουνιστικών Κομμάτων. Οι πληροφορίες που έχουμε για το θέμα προέρχονται κυρίως από γιουγκοσλαβικές πηγές. Έχουν γράψει σχετικά, ο βιογράφος του Τίτο, Βλάντιμιρ Ντέντιερ, στα βιβλία του "Ο Τίτο μιλάει" (1953) και "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο" (1984), Ο Μ. Τζίλας στα βιβλία του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (1962) και "Εξουσία" (1983) και τέλος ο Εντβαρντ Κάρντελι στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957). Στο βιβλίο του "Ο Τίτο μιλάει", που εκδόθηκε το 1953, ο Β. Ντέντιερ ισχυρίζεται πως ο Στάλιν στην προαναφερόμενη συνάντηση, το Φλεβάρη 1948, με τους Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, είπε πως ο αγώνας του ΔΣΕ στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει, γιατί δεν είχε προοπτικές νίκης. Στο μεταγενέστερο όμως τρίτομο έργο του, που εκδόθηκε το 1984 με τίτλο "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο", ενώ αναφέρεται στο θέμα, παραλείπει τη "δήλωση" του Στάλιν για σταμάτημα του ελληνικού αντάρτικου!!! Ευρέως γνωστά και διαδεδομένα είναι όσα έγραψε για το θέμα ο Μ. Τζίλας - παλιό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενός συνεργάτης του Τίτο - στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Εκεί, ο Τζίλας ισχυρίζεται πως ο Στάλιν, στη συνάντηση στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48, με κατηγορηματικό τρόπο υπογράμμισε ότι το αντάρτικο στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει το ταχύτερο δυνατό. Αργότερα, όμως, στο βιβλίο του "Εξουσία" (κυκλοφόρησε το 1983), ο Τζίλας αναφέρει πως ο Στάλιν χρησιμοποίησε τη λέξη "σβαρνούτ" για το ελληνικό αντάρτικο, που σημαίνει "να αναδιπλωθεί" και όχι - όπως αποδόθηκε στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" - "να σταματήσει" (Βλέπε σχετικά: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295). Παρ' όλα αυτά, ευρέως γνωστά είναι όσα ο Τζίλας έγραψε στις "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Οι σχετικοί διάλογοι που αναφέρονται εκεί κοσμούν, σχεδόν, κάθε γραπτό που ασχολείται με τον ελληνικό εμφύλιο και θεωρούνται - άλλοτε από σκοπιμότητα και άλλοτε από άγνοια - ως το θέσφατο της ιστορικής μαρτυρίας. Αντίθετα η σχετική μαρτυριά του Ε. Κάρντελι που περιέχεται στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957", (κυκλοφόρησε στη Γιουγκοσλαβία το 1980) αποσιωπάται τις περισσότερες φορές επιμελώς, ιδιαίτερα στην ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία για τον εμφύλιο πόλεμο, παρόλο που η πρόσβαση σ' αυτήν είναι εύκολη και δυνατή, αφού δημοσιεύτηκε στα ελληνικά από την εφημερίδα "ΑΥΓΗ". Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Ο Κάρντελι, αυτόπτης μάρτυρας - όπως και ο Τζίλας - των όσων είπε ο Στάλιν για το ελληνικό αντάρτικο το Φλεβάρη του '48, πουθενά δεν αναφέρει δήλωση του Σοβιετικού ηγέτη για σταμάτημα ή αναδίπλωση του αγώνα του ΔΣΕ!!!
Τι λέει ο Μ. Τζίλας Για πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη θα σταθούμε πιο αναλυτικά στις μαρτυρίες του Τζίλας και του Κάρντελι, αρχίζοντας απ' τον πρώτο. Στο βιβλίο του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (Ελληνική έκδοση: Κ.
Χ. Καμαρινόπουλος, Αθήνα 1962, σελ. 160 - 161), ο Μ. Τζίλας αναφέρεται στη συνάντηση που είχαν στις 10 Φλεβάρη του 1948, στο Κρεμλίνο αντιπροσωπείες του ΚΚΣΕ, του ΚΚ Βουλγαρίας και του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Τη σοβιετική αντιπροσωπεία αποτελούσαν οι Στάλιν, Μολότοφ, Ζντάνοφ, Μαλένκοφ, Σουσλόφ και Ζόριν. Τη γιουγκοσλάβικη οι Τζίλας, Κάρντελι, Μπάκαριτς και τη βουλγάρικη οι Δημητρόφ, Κολάροφ και Κοστόφ. Εκεί ο Στάλιν - πάντα σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Τζίλας - κάποια στιγμή έστρεψε τη συζήτηση στον ελληνικό εμφύλιο και είχε μια διαλογική συζήτηση με τον Κάρντελι. Ο σχετικός διάλογος Στάλιν - Κάρντελι για το ελληνικό ζήτημα, σύμφωνα με τον Τζίλας, έχει ως εξής: Ο Σοβιετικός ηγέτης ρώτησε τον Κάρντελι: "Πιστεύετε στην επιτυχία αυτής της εξέγερσης; ". Ο Κάρντελι απάντησε "ότι αν η ξένη επέμβαση δεν κλιμακωθεί και αν οι Έλληνες σύντροφοι δε διαπράξουν μεγάλα στρατιωτικά και πολιτικά σφάλματα... ". Τότε ο Στάλιν τον διέκοψε λέγοντας: "Αν, αν... Όχι δεν έχουν καμιά απολύτως προοπτική επιτυχίας. Τι νομίζετε, πως η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες - οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο - θα σας επιτρέψουν να κόψετε τις γραμμές επικοινωνίας τους στη Μεσόγειο. Σαχλαμάρες. Κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό". Και κατέληξε τονίζοντας πως η εξέγερση στην Ελλάδα έπρεπε να αναδιπλωθεί (σβαρνούτ) το συντομότερο δυνατό (Βλέπε: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 82 - 83. Σημειώνουμε ακόμη, ότι στην ελληνική έκδοση του βιβλίου "Συνομιλίες με τον Στάλιν", η φράση του σοβιετικού ηγέτη "κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό", έχει παραλειφθεί!!! ). Αναμφίβολα δεν είναι το ίδιο πράγμα να λες "να αναδιπλωθεί η εξέγερση στην Ελλάδα", με το να λες "να σταματήσει". Η διαφορά είναι τεράστια και εύκολα αντιληπτή αν θελήσει κανείς να μεταφέρει αυτές τις φράσεις στις συνθήκες του εμφυλίου πολέμου και να τις μετατρέψει σε πολιτική. Να επιχειρήσει να δει, δηλαδή, τι πραγματικά σημαίνουν από πολιτική άποψη. Όμως δεν αξίζει να σταθούμε περισσότερο σ' αυτό το ζήτημα, παρόλο που με αυτό το "να σταματήσει το αντάρτικο", έχει φτιαχτεί ολόκληρη μυθολογία κι έχουν ειπωθεί τα μύρια όσα για τη στάση της ΕΣΣΔ πάνω στο ελληνικό ζήτημα. Αξίζει περισσότερο να δούμε τι μαρτυρεί ο Ε. Κάρντελι.
Η μαρτυρία του Κάρντελι Στο βιβλίο του Κάρντελι που προαναφέραμε - αποσπάσματα του οποίου μεταφράστηκαν στα ελληνικά και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα "ΑΥΓΗ" το 1980 - ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης αναφέρεται εκτενώς στη συνάντηση με τον Στάλιν, το Φλεβάρη του '48, καθώς στα όσα ελέχθησαν γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Συγκεκριμένα, ο Κάρντελι λέει: "Δεύτερο πρόβλημα που έθεσε ο Στάλιν ήταν η Ελλάδα. Με ρώτησε ανοιχτά: "Μήπως εσείς πραγματικά σκέπτεστε ότι είναι δυνατή η νίκη της εξέγερσης στην Ελλάδα; " Απάντησα ότι δεν είμαστε εμείς αυτοί που οργάνωσαν την εξέγερση στην Ελλάδα, αλλά οι ίδιοι οι Έλληνες. Εμείς που είμαστε στα σύνορά τους δεν μπορούμε να αποφύγουμε να τους δίνουμε βοήθεια, τέτοια που κάθε επαναστατικό κίνημα θα έδινε σε άλλο επαναστατικό κίνημα. Κι όσον αφορά τις δυνατότητες νίκης της εξέγερσης στην Ελλάδα, αυτό εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες: "Αν αναπτυσσόταν το εργατικό κίνημα στις άλλες χώρες, αν η διεθνής κατάσταση ήταν ικανοποιητική, αν η εξέγερση έπαιρνε την απαραίτητη βοήθεια κλπ.".
Ο Στάλιν τότε με διέκοψε: "Αν... αν... αν... Όλη η αναμονή σας ξεκινάει από το αν... Είναι καθαρή αυταπάτη να σκέφτεται κανείς ότι οι δυτικές δυνάμεις θα αφήσουν την Ελλάδα στους κομμουνιστές. Εσείς μαζί με τους Έλληνες κομμουνιστές ζείτε σ' έναν κόσμο χίμαιρας. Και μ' αυτό τον τρόπο μας τοποθετείτε μπροστά σε πολιτικές δυσχέρειες.". Του είπα: "Σύντροφε Στάλιν, μα τι μπορούμε να κάνουμε τώρα εμείς αν στην Ελλάδα και στα σύνορά μας υπάρχει εξέγερση. Αν εκείνοι ζητάνε τη βοήθειά μας, αν μας φέρνουν ως τα σύνορα τραυματίες κλπ. Μήπως πρέπει να κλείσουμε τα σύνορα; Να αποξενωθούμε από αυτό το κίνημα; Τι να κάνουμε;". Ο Στάλιν μου απάντησε αυστηρά: "Ας δώσει ο Θεός να 'χετε δίκιο. Ίσως εγώ να 'χω λάθος. Εγώ ήδη έχω λαθέψει σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτή ήταν η Κίνα. Δεν πίστευα στη νίκη των Κινέζων κομμουνιστών. Ημουνα βέβαιος ότι οι Αμερικάνοι θα κάνουν τα πάντα για να καταπνίξουν αυτή την εξέγερση. Παρακινούσα το Μάο λέγοντάς του ότι είναι καλύτερα να συμφιλιωθεί με τον Τσανγκ Κάι Σεκ και να σχηματίσει μαζί του κάποια μορφή κυβέρνησης συνασπισμού. Κάλεσα ακόμα και κινέζικη αντιπροσωπεία στη Μόσχα. Η αντιπροσωπεία ήρθε, άκουσε όσα της είπα, σύμφωνα με την κινέζικη συνήθεια όλοι χαμογελούσαν, κουνούσαν συγκαταβατικά τα κεφάλια τους κι έφυγαν. Κι όταν επέστρεψαν, ο Μάο άρχισε τη μεγάλη επαναστατική του επίθεση και τελικά νίκησε. Όπως βλέπετε κι εδώ μπορώ να κάνω λάθος. Ας δώσει ο θεός να γίνει έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδας. Αλλά πρέπει να πω ότι δεν πιστεύω στο Θεό. Η Ελλάδα δεν είναι Κίνα. ". Μόνο μετά από μια τέτοια θέση του Στάλιν, μου έγινε σαφές γιατί η σοβιετική βοήθεια στην εξέγερση στην Ελλάδα ήταν μόνο στα λόγια, ενώ από υλική άποψη στην πραγματικότητα ήταν συμβολική. Κι αμέσως μόλις φτάσαμε στη σύγκρουση ανάμεσα στο Στάλιν και στο ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, εκείνος ξεπούλησε αυτήν την εξέγερση, που λένε σε μία νύχτα και την ευθύνη γι' αυτό την απέδωσε σε μας". (Βλέπε: Εφημερίδα "ΑΥΓΗ" 17/2/1980 Μετάφραση από τα σέρβικα: Λ. Χατζηπροδρομίδης).
Ορισμένα συμπεράσματα Συγκρίνοντας οι δύο μαρτυρίες - αυτή του Τζίλας κι αυτή του Κάρντελι γίνεται αντιληπτή με γυμνό μάτι η ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους, στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί. Ο Κάρντελι, ο οποίος έκανε τη σχετική - για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο - συζήτηση με τον Στάλιν και που αναμφίβολα γνώριζε τι είχε γράψει ο Τζίλας γύρω από το θέμα, δεν αναφέρει πουθενά να είπε ο Σοβιετικός ηγέτης, ότι το ελληνικό αντάρτικο έπρεπε να σταματήσει ή να αναδιπλωθεί. Και δε θα είχε κανένα λόγο να παραλείψει μια τόσο σοβαρή δήλωση από μέρους του Στάλιν - αν υπήρχε τέτοια δήλωση στην πραγματικότητα - αφού δε διστάζει να κατηγορήσει, χωρίς περιστροφές, το Σοβιετικό ηγέτη για ξεπούλημα του αγώνα του ΔΣΕ και του ΚΚΕ. Δεν μπορούμε, επίσης, να δεχτούμε, πως η παράλειψη αυτής της δήλωσης από τον Γιουγκοσλάβο ηγέτη μπορεί να οφείλεται σε πιθανή έλλειψη μνήμης. Τα γραπτά, τουλάχιστον, του Τζίλας, δεν άφηναν περιθώρια να ασθενήσει η μνήμη του Κάρντελι, ειδικά σ' αυτό το θέμα. Μια μνήμη που ομολογουμένως δεν ήταν καθόλου κακή, αν την κρίνει κανείς με βάση τη μαρτυρία του, που παραθέσαμε. Συμπερασματικά, στα όσα αναφέραμε, μπορούμε βάσιμα να υποστηρίξουμε πως μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, που να μας κάνει να δεχτούμε ως πιθανή μια δήλωση του Στάλιν, το 1948, για σταμάτημα ή αναδίπλωση του ελληνικού αντάρτικου. Αντίθετα, από τα
στοιχεία που έχουμε υπόψη μας, ποτέ οι Σοβιετικοί στα 1948, δε ζήτησαν από το ΚΚΕ σταμάτημα ή αναδίπλωση του αγώνα του ΔΣΕ. Ισα ίσα, που βοήθησαν αυτό τον αγώνα και μόνο τον Απρίλη του 1949 εξέφρασαν τη γνώμη απευθείας στην ηγεσία του κόμματος - πως οι αντάρτες έπρεπε να υποχωρήσουν. Από τις προαναφερόμενες γιουγκοσλαβικές μαρτυρίες μπορούμε να δεχτούμε - κρατώντας επιφυλάξεις για το πώς διατυπώθηκαν από τον Στάλιν οι διάφορες κρίσεις του - ως πιθανώς αληθινή, την εκτίμηση που αποδίδεται στον Σοβιετικό ηγέτη, για τις προοπτικές του αγώνα του ΔΣΕ. Ίσως ο Στάλιν, έχοντας προφανώς μια ευρύτερη αντίληψη του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, να είχε καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι το αντάρτικο κίνημα στην Ελλάδα δεν είχε πιθανότητες νίκης. Η εκτίμησή του ότι οι Αγγλοαμερικάνοι και ιδιαίτερα οι Αμερικανοί ως ισχυρότερη δύναμη στον κόσμο - θα έκαναν τα πάντα, για να μη χάσουν τον έλεγχο της Μεσογείου, σε συνδυασμό με τη φράση του "κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό", δείχνει πως είχε σαφή, άκρως ρεαλιστική και καλοζυγισμένη εκτίμηση του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Πώς αντιλαμβανόταν - πολύ σωστά - τον ελληνικό εμφύλιο στη διεθνή διάστασή του, ως αναπόσπαστο στοιχείο της ταξικής πάλης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ιστορία ενός ποιήματος Μια συγκινητική επιστολή ενός αναγνώστη μας Ο Γάλλος ποιητής Πολ Ελιάρ, πρώτος, σε πορεία στο Βίτσι "Αγαπητοί σύντροφοι του "Ρ", Το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, με βρήκε όμηρο στο χιτλερικό στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων του Βραδεμβούργου, απ' όπου με απελευθέρωσαν τα σοβιετικά στρατεύματα. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, τον Αύγουστο του 1945, βρήκα τον πατέρα μου κρατούμενο από το μεταπολεμικό κράτος, ως αντιστασιακό. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα και η ζωή πολύ σκληρή. Το 1948 ήρθε η σειρά μου να υπηρετήσω τη στρατιωτική θητεία και με κάλεσαν στρατιώτη. Με ενέργειες του τότε δημάρχου Φιλιατρών Μεσσηνίας, με τον οποίο είμαστε γείτονες και με αγαπούσε σαν παιδί του, γλίτωσα τη Μακρόνησο και μετά τη βασική εκπαίδευση στην Καλαμάτα, βρέθηκα στο Γράμμο, στην πρώτη γραμμή, απέναντι από τις δυνάμεις του ΔΣΕ. Εκεί, το καλοκαίρι του 1949, σ' ένα πολυβολείο βρήκα ορισμένες προκηρύξεις του ΔΣΕ και ανάμεσά τους ένα ποίημα, αφιερωμένο στην επίσκεψη του Γάλλου ποιητή, Πολ Ελιάρ, στο Γράμμο. Όταν το διάβασα, κρυφά από τους άλλους στρατιώτες της μονάδας μου, συγκλονίστηκα τόσο πολύ, που κατάλαβα ότι πρέπει να το διασώσω. Να το φυλάξω, όμως, γραμμένο ήταν πολύ επικίνδυνο. Έπρεπε να το μάθω απ' έξω και να το κρατήσω στη μνήμη μου. Και αυτό έκανα. Από τότε, ποτέ δεν το ξέχασα...
Πενήντα περίπου χρόνια πέρασαν και μένει ανεξίτηλα χαραγμένο στο μυαλό μου. Και νομίζω, ότι με αφορμή το αφιέρωμα του "Ρ" το ποίημα αυτό πρέπει να διασωθεί πλέον και γραπτά και να βρει μια θέση σ' αυτό. Γι' αυτό και σας το αποστέλλω. Απόστολος ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Φιλιατρά Μεσσηνίας Υ.Γ. Πολύ θα ήθελα, έστω και πενήντα χρόνια μετά, να γνωρίσω τον ποιητή, μαχητή ή μαχήτρια του ΔΣΕ, που εμπνεύστηκε κι έγραψε το υπέροχο αυτό ποίημα". Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο Ο Γράμμος μας σύντροφε ορθώνεται να σε φιλήσει στο μέτωπο. Είναι ο δικός σου πανανθρώπινος Όλυμπος των θνητών που νίκησαν το θάνατο με το Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα. Σήμερα οι κορυφές του ψήλωσαν κι αστράφτουν πιο τρομερά για τους δήμιους της ελπίδας. Ένας αγέρας λευτεριάς κι περηφάνιας φουσκώνει τα στήθη μας από τις ψηλές κορφές του κόσμου από την αδάμαστη θάλασσα εκατομμυρίων συντρόφων μας. Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο. Σήμερα γι' αυτόν θα μιλήσουμε στη συνέλευσή μας. Τι να χαρίσουμε σύντροφοι ενθύμιο του πιστού μας συντρόφου; Μια αδελφούλα μας τρεις φορές λαβωμένη από το μίσος του Τρούμαν ας του βάλει στο στήθος μετάλλιο τιμής το κόκκινο τούτο αγριόκρινο που άνθισε στο άπαρτο Κάμενικ. Για να μη ντρέπεται ο σύντροφος Ελυάρ και οι τίμιοι άνθρωποι όλου του κόσμου. Για να κοιτάζουν τον ήλιο που νικάει κι ανατέλλει. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ" και το βιβλίο του Δ. Βλαντά "Εμφύλιος πόλεμος 1945 - 1949)
ΜΕΡΟΣ 78ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 04-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (β`) Οι ανησυχίες του Στάλιν και η πραγματικότητα στη διεθνή σκηνή
Ένα
ερώτημα,
που
ευθέως προκύπτει απ' όσα έχουμε αναφέρει προηγούμενα, αφορά το αν το ΚΚΕ ενημερώθηκε και με ποιο τρόπο - για όσα συζητήθηκαν γύρω από το ελληνικό αντάρτικο στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48. Τα στοιχεία, που έχουμε στη διάθεσή μας, απαντούν θετικά. Η ηγεσία του ΚΚΕ έλαβε γνώση από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, με πρωτοβουλία των τελευταίων. Κι όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, η ενημέρωση που έκαναν οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές στην ηγεσία του ΚΚΕ δεν περιλαμβάνει καμιά δήλωση Στάλιν, για σταμάτημα ή αναδίπλωση του ελληνικού αντάρτικου. Γίνεται λόγος απλά, για τις σοβαρές επιφυλάξεις, που είχε ο Σοβιετικός ηγέτης όσον αφορά την πιθανότητα νίκης του ΔΣΕ και για προειδοποίηση από μέρους του προς τη γιουγκοσλαβική πλευρά, για τους κινδύνους που διέτρεχε από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, Αφίσα που κυκλοφόρησε ο κινδύνους τους οποίους δεν έπρεπε να αψηφά, Δημοκρατικός Στρατός το λογαριάζοντας στη σοβιετική βοήθεια. Οι πηγές 1948 από τις οποίες αντλείται η πληροφόρησή μας γύρω από το θέμα της ενημέρωσης του ΚΚΕ, είναι το ανέκδοτο ημερολόγιο του Γ. Ιωαννίδη - αποσπάσματα του οποίου περιήλθαν στην κατοχή του Φ. Οικονομίδη και δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο, πρώτη φορά, στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" το Φλεβάρη του 1980 - κι ένα υπόμνημα του Ν. Ζαχαριάδη προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, το οποίο βρίσκεται στα "Αρχεία ΚΚΕ - ΑΣΚΙ" Στο ημερολόγιό του ο Γ. Ιωαννίδης αναφέρει: "Έφυγα στις 15 του Φλεβάρη για το Β (σημ. "Ρ": Βελιγράδι). Μπήκε ζήτημα απ' τους φίλους στο Β. να έλθει ο Νίκος (σημ. "Ρ": Ζαχαριάδης) για να λυθεί το βασικό ζήτημα της δικής μας υπόθεσης. Πραγματικά, από την πρώτη μέρα που έφτασα στο Β. ζήτησα να έλθω σε επαφή με τον ξάδελφο (σημ. "Ρ": Εννοεί πιθανόν τον Ράνκοβιτς), κυρίως, για να λύσουμε το ζήτημα των μεταφορών υλικού και της μετακίνησης των παιδιών για τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Την επόμενη μέρα, δηλαδή στις 18 του Φλεβάρη, με φώναξε και φάγαμε μαζί το μεσημέρι. Μαζί μου ήτανε ο Πετρής (σημ. "Ρ": Ρούσος). Στο τραπέζι κάθισαν ο συν/ρχης της δουλιάς, ο ξάδελφος και η γυναίκα του. Καθίσαμε εκεί απ' τις 12 το μεσημέρι μέχρι τις 5 το απόγευμα... Κανονίστηκαν φυσικά ικανοποιητικά μια σειρά ζητήματα που έχουν σχέση με τις ανάγκες μας σε υλικά και τρόφιμα και χρόνος μεταφοράς τους... Μετά ο ξάδελφος μού είπε ότι ο παππούς (σημ. "Ρ": Στάλιν) έχει επιφυλάξεις σχετικά με τον αγώνα που διεξάγουμε και ότι τους προειδοποίησε πως αυτός δεν μπορεί να έχει καμιά υποχρέωση αν τους συμβεί τίποτε. Αυτοί σκέφτηκαν πως καλό θα είναι να πάει ο Νίκος να δει τον παππού και να λύσει το σοβαρότατο αυτό ζήτημα. Συμφώνησα και κανονίσαμε να φωνάξουμε τον Νίκο. Ο Νίκος ήλθε στις 21 του Φλεβάρη. Το βράδυ στις 6.30 πήγαμε στου Μουργκ, ήταν και τα τρία ξαδέλφια (σημ. "Ρ": Πιθανόν εννοεί τους Ράνκοβιτς, Κάρντελι, Τζίλας). Μιλήσαμε για το ζήτημα του παππού. Δηλώσαμε ότι θα συνεχίσουμε οπωσδήποτε τον αγώνα μας και μοναχοί μας. Ο Νίκος είπε ότι δε βλέπει το λόγο να ζητήσει να δει τον παππού και ότι θα προσπαθήσουμε να του αποδείξουμε πως δεν έχει δίκιο" (Βλέπε: Εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" 5 - 6/2/1980 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 83 - 84). Αργότερα, με υπόμνημά του προς το ΚΚΣΕ ο Ζαχαριάδης διευκρίνισε ότι κατά τη διάρκεια εκείνης της συνάντησης με την ηγεσία του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, ο Τζίλας ανέφερε ότι ο Στάλιν είχε εκφράσει "αμφιβολία"
για τη δυνατότητα νίκης του ΚΚΕ, και ο Κάρντελι είχε προσθέσει ότι ο Σοβιετικός ηγέτης "προειδοποίησε" τους Γιουγκοσλάβους πως "αν βοηθώντας τον ΔΣΕ, τραβηχτούν σε πόλεμο με τους Αγγλοαμερικάνους, η ΕΣΣΔ δε θα τους δώσει καμία βοήθεια", (Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 84).
Ήταν δικαιολογημένοι οι φόβοι του Στάλιν; Έχει αξία - για την πληρέστερη εξέταση του θέματος γύρω από τη στάση της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ το 1948 - να εξετάσουμε αν ευσταθούσαν οι φόβοι του Στάλιν για την πολιτική του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού - ιδιαίτερα των Αμερικανών - σχετικά με το ελληνικό ζήτημα, αλλά και ευρύτερα. Ο Φ. Οικονομίδης στο προαναφερόμενο βιβλίο του (σελ. 84 - 85) λέει σχετικά: "Φυσικά, η θέση του Στάλιν ήταν αποτέλεσμα μιας ευρύτερης ματιάς των Σοβιετικών πάνω στη διεθνή σκακιέρα, όπου το ελληνικό αντάρτικο ήταν ένα από τα βασικά πιόνια στην αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ. Η σοβιετική ηγεσία, διαμέσου των μυστικών της υπηρεσιών είχε πληροφορίες για ύποπτες κινήσεις στην Ελλάδα, που σκόπευαν εναντίον των βαλκανικών λαϊκών δημοκρατιών. Το Σεπτέμβρη του 1947 ο Κρόμι είχε σημειώσει για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι οι ΗΠΑ όφειλαν "να κάνουν τελείως ξεκάθαρο με λόγια και με έργα" ότι ήταν "αποφασισμένες να υπερασπίσουν την Ελλάδα, όπως θα υπεράσπιζαν το Μανχάταν". Οι Αμερικανοί έπρεπε "να έχουν στο μυαλό τους ότι στη διπλωματία, όπως και στον πόλεμο, η καλύτερη άμυνα είναι μια δυναμική επίθεση", γι' αυτό έπρεπε "να αρχίσουν να υποσκάπτουν τη Ρωσία στο αδυνατότερό της σημείο, δηλαδή στους Βαλκάνιους γείτονες της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Αλβανία"". Και συνεχίζει ο Φ. Οικονομίδης: "Στις 19Μαρτίου 1948 ο Ράνκιν ρώτησε τον αντιστράτηγο Βαν Φλιτ και τον Γκρίζγουολντ: "Υπό ποίες προϋποθέσεις, αν υπάρχουν, μπορούσαν να μελετηθούν επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον της Αλβανίας;"". Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η επιθετικότητα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού απέναντι στο προοδευτικό - κομμουνιστικό κίνημα, όπως ήταν φυσικό, δεν εξαντλούνταν στα στενά πλαίσια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, αλλά με αφορμή αυτόν τον πόλεμο και για τον περιορισμό ευρύτερα του επαναστατικού κινήματος, απειλούσε και τις λαϊκές δημοκρατίες στα βαλκάνια. Οι ΗΠΑ έδειχναν να μη διστάζουν, απεναντίας προετοιμάζονταν σχετικώς, να αναλάβουν ακόμη και ενεργό στρατιωτική δράση στην περιοχή. Κι αυτό φαίνεται και από τα αμερικανικά ντοκουμέντα που δημοσιεύτηκαν το Δεκέμβρη του 1977 στο περιοδικό "Ταχυδρόμος". Συγκεκριμένα, στις 16 Ιανουαρίου 1948 το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών σε έκθεσή του έγραφε τα εξής: "Η ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής είναι ζωτική για την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών... Η ασφάλεια όλης της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής θα διατρέξει κίνδυνο αν η Σοβ. Ένωση πετύχει στις προσπάθειές της να αποκτήσει τον έλεγχο οποιασδήποτε από τις ακόλουθες χώρες: Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία ή Περσία. Υπό το πρίσμα των παραπάνω η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει, σύμφωνα με τις αρχές και το πνεύμα του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, να υποστηρίξει την ασφάλεια της Αν. Μεσογείου και της Μ. Ανατολής. Σαν αναγκαία συνέπεια αυτής της πολιτικής οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βοηθήσουν στη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ιταλίας, Ελλάδας, Τουρκίας και Περσίας. Ασκώντας αυτή την πολιτική οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι έτοιμες να κάνουν πλήρη χρήση της πολιτικής,
οικονομικής και αν είναι ανάγκη και της στρατιωτικής τους δυνάμεως με τον τρόπο που θα θεωρείται πιο αποτελεσματικός" ("Ταχυδρόμος", 1/12/1977). Δε χωράει καμία αμφιβολία πως ο Στάλιν ήταν εντελώς μέσα στα πράγματα στις εκτιμήσεις του γύρω από την πολιτική του ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα και τους κινδύνους που διέτρεχαν οι βαλκανικές λαϊκές δημοκρατίες.
1949: Η διεθνής κατάσταση οξύνεται Στα 1949 η διεθνής κατάσταση οξύνθηκε περισσότερο και ο ιμπεριαλισμός εμφανίστηκε πιο απειλητικός, ενώ ο παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων είχε γείρει ακόμη πιο αποφασιστικά σε βάρος της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών. Πέραν των όσων άλλων συνέθεταν το παγκόσμιο σκηνικό εκείνης της εποχής, η τότε συγκρότηση του ΝΑΤΟ είναι αρκετή απόδειξη, για να κατανοήσει κανείς σε χοντρές γραμμές τη νέα κατάσταση που δημιουργούνταν. Το σύμφωνο του ΝΑΤΟ υπογράφηκε στην Ουάσιγκτον, στις 4 Απρίλη του 1949 από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, του Καναδά, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Ισλανδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας. Με την υπογραφή αυτού του συμφώνου τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έθεταν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις κάτω από τον αποφασιστικό έλεγχο του αμερικανικού Πενταγώνου. Όλες οι προαναφερόμενες κυβερνήσεις υπέγραψαν διμερείς στρατιωτικές συνθήκες με τις ΗΠΑ, στις οποίες καθορίζονταν οι όροι για την παροχή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας, ο εξοπλισμός των ενόπλων δυνάμεών τους κ.ά. Τέλος, τα στρατιωτικά τους δόγματα ενιαιοποιήθηκαν σ' ένα κοινό αμερικανόπνευστο στρατιωτικό δόγμα, αυτό της Ατλαντικής Συμμαχίας. Έτσι η δημιουργία του ΝΑΤΟ ολοκλήρωνε την ανασυγκρότηση του διεθνούς ιμπεριαλισμού με ηγέτη τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια ανασυγκρότηση που είχε πρωτοχαραχτεί σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο με το "Δόγμα Τρούμαν" και το "Σχέδιο Μάρσαλ". Η εξέλιξη αυτή δεν μπορούσε να μην έχει καθοριστική επίδραση στα ελληνικά πράγματα. Βεβαίως, η Ελλάδα δεν κλήθηκε να συμμετάσχει στην ιδρυτική διάσκεψη του ΝΑΤΟ. Μέλος του έγινε τρία χρόνια αργότερα. Αυτό όμως δε σήμαινε τίποτα το ιδιαίτερο, γιατί ήδη ήταν αμερικανικό προτεκτοράτο και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν κανένα λόγο να την εντάξουν αμέσως στην ατλαντική συμμαχία, αφού εξυπηρετούνταν άψογα τα συμφέροντά τους και τα σχέδιά τους στην περιοχή. Η αφίσα είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 79ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 05-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 22
1949 Η ΕΣΣΔ προτείνει υποχώρηση του ΔΣΕ Αναστολή των σχεδίων υποχώρησης, ύστερα από την εμφάνιση ειρηνευτικών πρωτοβουλιών
Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε το 1949 θορύβησε, όπως ήταν αναμενόμενο, τη Σοβιετική Ένωση, η οποία έβλεπε ότι τα πράγματα εξελίσσονταν επικίνδυνα για την ειρήνη στον πλανήτη, για τους αγωνιζόμενους λαούς στον καπιταλιστικό κόσμο και ειδικότερα για τις λαϊκές δημοκρατίες που είχαν προκύψει στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδιαίτερα ανήσυχη ήταν η ΕΣΣΔ για Επιστροφή από το Βίτσι στο Γράμμο, μετά τον ελιγμό, τις βαλκανικές Λαϊκές Μάρτης 1948 Δημοκρατίες την Αλβανία αλλά και τη Βουλγαρία - οι οποίες είχαν υποστεί ρήγμα με την αποσκίρτηση της Γιουγκοσλαβίας και ανά πάσα στιγμή κινδύνευαν από το ενδεχόμενο μιας αμερικανικής επέμβασης με πρόσχημα την ύπαρξη εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα και τη βοήθεια που έδιναν στο ΔΣΕ. Έτσι, με πρωτοβουλία της απευθείας στο ΚΚΕ, η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης, την Άνοιξη του 1949, πρότεινε τον τερματισμό της ένοπλης εξέγερσης στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται από πολλές πλευρές.
Μαρτυρίες για τη σοβιετική πρωτοβουλία Την πρόταση της Σοβιετικής Ένωσης στο ΚΚΕ για τερματισμό του εμφυλίου πολέμου μαρτυρούν ο Β. Μπαρτζιώτας, ο Μ. Παρτσαλίδης και ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας. Ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Ο αγώνας του ΔΣΕ" (σελ. 88) αναφέρει: "Το Μάη του 1949 η Σοβιετική Ένωση μας προειδοποίησε ότι, επειδή άλλαξε η κατάσταση (ψυχροπολεμική κατάσταση, δημιουργία του ΝΑΤΟ κλπ.) μπαίνει ζήτημα να σκεφτούμε αν πρέπει να σταματήσουμε τον πόλεμο, με απόφαση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, εφόσον δεν μπορούσαμε να νικήσουμε τον αντίπαλο μέσα στο 1949". Στη δικιά του μαρτυρία ο Μ. Παρτσαλίδης σημειώνει: "Στην πορεία του αγώνα, το 1948, η ηγεσία του ΚΚΣΕ σε συνάντησή της με αντιπροσωπεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας υποστήριξε την άποψη πως ο ένοπλος αγώνας στην Ελλάδα δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Αλλά στο δικό μας το κόμμα μόνο την άνοιξη του 1949 διατύπωσε το ΚΚΣΕ τη γνώμη πως έπρεπε να σταματήσει ο ένοπλος αγώνας. Είδαμε και μεις αυτή την ανάγκη. Καταρτίσαμε και σχέδιο υποχώρησης. Και ήμασταν έτοιμοι να το εφαρμόσουμε, αλλά μεσολάβησε μια κίνηση στους κύκλους του ΟΗΕ για λύση του ελληνικού ζητήματος και αναβλήθηκε προσωρινά η εφαρμογή του σχεδίου. Με την προσμονή των αποτελεσμάτων της κίνησης για ειρηνική λύση του ελληνικού προβλήματος, μας πρόλαβε η επίθεση του κυβερνητικού στρατού τον Αύγουστο στο Γράμμο και η ήττα μας" (Μ. Παρτσαλίδη: "Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης", Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, σελ. 199). Τέλος ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας γράφει σχετικά: "Στις 11 Απρίλη 1949, όταν διεξάγονταν οι μάχες στο Γράμμο και τον ανακαταλάβαμε, ο Ν. Ζαχαριάδης κλήθηκε να πάει στη Μόσχα... Στις 19 Απρίλη γύρισε ο
Ζαχαριάδης. Εγώ βρισκόμουν στα τμήματα και γύρισα στο σταθμό του Γενικού Αρχηγείου τα ξημερώματα. Μόλις είχα ξαπλώσει το πρωί στις 20 Απρίλη. Ήρθε και με ξύπνησε ο Μ. Παρτσαλίδης και μου είπε: "Γιώργη Γιώργη, μεγάλο κακό πάθαμε, ο Στάλιν μας έβαλε ζήτημα να υποχωρήσουμε, να σταματήσουμε τον ένοπλο αγώνα. Γιατί έχουν πληροφορίες, ότι τώρα το καλοκαίρι, με το πρόσχημα των επιχειρήσεων κατά του ΔΣΕ, οι Αμερικάνοι θα επιτεθούν και θα πάρουν την Αλβανία. Η Σοβιετική Ένωση λόγω της διακοπής των σχέσεών της με τη Γιουγκοσλαβία δεν μπορεί να βοηθήσει την Αλβανία, γι' αυτό πρέπει να αποφύγουμε να τους δώσουμε αυτό το πρόσχημα"... Το πρωί στις 20 Απρίλη, μαζευτήκαμε ο Ν. Ζαχαριάδης, ο Μ. Παρτσαλίδης κι εγώ. Ο Ζαχαριάδης μάς ανακοίνωσε τις συνομιλίες που είχε με το Στάλιν και άλλα μέλη της καθοδήγησης του ΚΚΣΕ. Του είπαν ότι η Αλβανία και η Βουλγαρία από την 1η Μάη 1949 κλείνουν τα σύνορά τους και δεν μπορούμε να παίρνουμε απολύτως τίποτα κι όποιος μπαίνει θα κρατείται. Καμιά βοήθεια δεν μπορούν να μας δώσουν, γιατί έτσι θα μπορέσουν ν' αποφύγουν τον πόλεμο με τους Αμερικάνους και την κατάληψη της Αλβανίας από τους Αμερικάνους. Του υπέδειξαν να υποχωρήσουμε στα τέλη του Μάη και να σταματήσουμε τον πόλεμο... Μπροστά μας έμπαινε ή να μείνουμε και να εξοντωθούμε μια και μας κλείνανε τα σύνορα ή να υποχωρήσουμε και να πάρουμε το δρόμο της εμιγκράτσιας. Δεν είχαμε τίποτα άλλο να κάνουμε από το να πειθαρχήσουμε και να προτιμήσουμε την υποχώρηση, όσο πικρή κι αν ήταν. Ο Ζαχαριάδης πρότεινε να φτιάξουμε έναν κατάλογο τροφίμων και πολεμικού υλικού που χρειαζόμαστε για τα τμήματά μας στο Βίτσι και στο Γράμμο, για διάστημα 2 μηνών. Όλα αυτά έπρεπε σε 10 μέρες να τα μεταφέρουμε γιατί την 1η Μάη του 1949 τα σύνορα κλείνανε. Να φτιάξουμε ένα σχέδιο συγκέντρωσης όλων των δυνάμεων της Ρούμελης και Θεσσαλίας προς το Γράμμο - Βίτσι. Πρότεινε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση να φτιάξει μια έκκληση προς τον ΟΗΕ, προς το παγκόσμιο συνέδριο ειρήνης, που θα προτείνει να μεσολαβήσουν για μια έντιμη δημοκρατική ειρήνευση του τόπου και ότι θα είναι έτοιμη για σταμάτημα του πολέμου, εφ' όσον εξασφαλιστεί αυτή η ειρήνη... Στις 22 Απρίλη ήρθε ο Β. Μπαρτζιώτας απ' το Γράμμο και πραγματοποιούμε συνεδρίαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Πήραν μέρος οι Ν. Ζαχαριάδης, Γιάννης Ιωαννίδης, Μ. Παρτσαλίδης, Β. Μπαρτζιώτας και ο Γούσιας. Ο Ζαχαριάδης μίλησε για τις συζητήσεις που έκανε στη Μόσχα και το ζήτημα της υποχώρησης που του έβαλαν. Είπε ότι όπως διαγράφτηκε η διεθνής κατάσταση πρέπει να υποχωρήσουμε. Δεν έχουμε άλλο δρόμο. Πρότεινε τους τρόπους που θα πραγματοποιήσουμε την υποχώρηση τεχνικά και πολιτικά ακριβώς όπως την πρότεινε και στην προηγούμενη σύσκεψη που κάναμε οι τρεις μας". Στη συνέχεια ο Γούσιας, αφού αναφέρεται σε διάφορα, λέει πως στις 4 Μάη του '49 ο Ζαχαριάδης με τηλεγράφημα από το Βίτσι ειδοποίησε ότι "δημιουργήθηκε νέα κατάσταση για την ώρα" κι ότι τα μέτρα υποχώρησης αναστέλλονταν (Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας: "Οι αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της Ελληνικής Αριστεράς", τόμος Α`, σελ. 500 - 502, 504, 507). Κρατώντας επιφυλάξεις για την ακρίβεια του συνόλου όσων αναφέρονται στις μαρτυρίες που παραθέσαμε, οφείλουμε να δεχτούμε ως πραγματικό γεγονός πως τον Απρίλη του 1949 πιθανότερα - κι όχι το Μάη που λέει ο Μπαρτζιώτας - εκδηλώθηκε σοβιετική πρωτοβουλία προς το ΚΚΕ για σταμάτημα του αντάρτικου. Κι αυτό αποδεικνύεται από το χαρακτήρα των ειρηνευτικών ανακοινώσεων που εξέδωσε εκείνο το διάστημα η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, αλλά και από μαρτυρίες αγωνιστών του ΔΣΕ που επιβεβαιώνουν ότι δόθηκε διαταγή για υποχώρηση, η οποία ανακλήθηκε στη συνέχεια.
ΠΔΚ: Είμαστε έτοιμοι για τις μεγαλύτερες υποχωρήσεις Στις 20 Απρίλη του 1949 - αφότου είχε εκδηλωθεί η σοβιετική πρωτοβουλία και είχε ενημερωθεί σχετικά η ηγεσία του αντάρτικου κινήματος στο βουνό - η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, ύστερα από έκτακτη συνεδρίασή της, κατέληξε σε έκκλησή της "προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προς το Παγκόσμιο Συνέδριο των οπαδών της Ειρήνης" και "προς τους δημοκράτες όλου του κόσμου". Στην έκκληση, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: "Για να πετύχουμε ειρήνη και γαλήνη στην Ελλάδα είμαστε έτοιμοι να κάνουμε τις πιο μεγάλες υποχωρήσεις. Κάνουμε τη δήλωση αυτή αν και ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας παραμένει ακατανίκητος και καταφέρνει πετυχημένα χτυπήματα ενάντια στον αντίπαλό του. Οδηγός μας εδώ είναι αποκλειστικά τα συμφέροντα του Λαού, της Ελλάδας και της Ειρήνης. Σας καλούμε όλους εσάς να μας βοηθήσετε σ' αυτό το έργο. Είμαστε έτοιμοι να σταματήσουμε τον πόλεμο μόλις στην Ελλάδα εξασφαλιστεί η δυνατότητα να ζει κανείς χωρίς τον τρόμο του θανάτου, μόλις θα σταματήσουν οι μαζικές εκτελέσεις, μόλις θα δοθεί γενική αμνηστία και θα εξασφαλιστούν τα πιο στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Τον τελευταίο καιρό επίσημοι εκπρόσωποι της κυβέρνησης της Αθήνας μίλησαν για την ανάγκη να γίνουν στην Ελλάδα καινούριες βουλευτικές εκλογές. Είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε ουσιαστικά για μια τέτοια ειρηνική δημοκρατική διευθέτηση του εσωτερικού προβλήματος στην Ελλάδα για να πάψει η αιματοχυσία, για να αποχτήσει ο Λαός ησυχία, για να ενισχυθεί η παγκόσμια ειρήνη" ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 504 - 505). Η παραπάνω έκκληση της ΠΔΚ έχει την ιστορική της σημασία, τόσο γιατί έρχεται χρονολογικά να επιβεβαιώσει τις μαρτυρίες περί σοβιετικής πρωτοβουλίας για σταμάτημα του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ, όσο και γιατί, μέσω αυτής της έκκλησης δηλώνεται φανερά η διάθεση για πραγματοποίηση του μέγιστου των υποχωρήσεων. Κατά τ' άλλα δεν ήταν η πρώτη φορά που η ΠΔΚ προέβαινε σε ειρηνευτικές εκκλήσεις. Τέτοιου χαρακτήρα εκκλήσεις γίνονταν από μέρους της σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, αφού συστατικό στοιχείο της δράσης του Δημοκρατικού Στρατού και της πολιτικής του ΚΚΕ ήταν και η διερεύνηση της δυνατοτήτων ειρηνικής διευθέτησης του ελληνικού ζητήματος.
ΜΕΡΟΣ 80ο
Ημερομηνία Δημοσίευσης: 06-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
1949 Διεθνής κινητικότητα για ειρηνική λύση Μαχητές και μαχήτριες της φρουράς του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ κατασκευάζουν ένα αμπρί το 1948
Λίγο μετά πρόταση προς
τη το
σοβιετική ΚΚΕ για
σταμάτημα του ένοπλου αγώνα και την έκκληση της ΠΔΚ, για ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος, στη διεθνή σκηνή, εμφανίζονται πρωτοβουλίες προς την ίδια κατεύθυνση. Κι αυτό το γεγονός εξηγεί γιατί ανακλήθηκαν τα μέτρα υποχώρησης του ΔΣΕ από την ηγεσία του. Έχει γραφεί πως πρωταγωνιστής αυτών των πρωτοβουλιών ήταν η ΕΣΣΔ, η οποία έθεσε το ζήτημα της ειρήνευσης της Ελλάδας κινούμενη σε δύο κατευθύνσεις: Μέσω της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και στα πλαίσια της τετραμερούς διάσκεψης για το γερμανικό ζήτημα που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι, το Μάη του '49 με τη συμμετοχή της ΕΣΣΔ, της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Η Σοβιετική Ένωση διέψευσε τότε, με επίσημη ανακοίνωση του πρακτορείου ΤΑΣΣ και αρθρογραφία της εφημερίδας "Πράβντα", πως η ειρηνική πρωτοβουλία ξεκίνησε από την ίδια, ξεκαθαρίζοντας πως επρόκειτο για αγγλοαμερικανική πρωτοβουλία στην οποία και ανταποκρίθηκε. Τη σοβιετική αυτή διευκρίνιση επιβεβαιώνει και ο Λόρενς Γουίτνερ στο βιβλίο του "Η αμερικάνικη επέμβαση στην Ελλάδα" (εκδόσεις "Βάνιας" Θεσσαλονίκη 1991), όπου στη σελ. 358 αναφέρει ότι ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για υποθέσεις του ΟΗΕ Ντιν Ρασκ άνοιξε συζήτηση σε Σοβιετικό αξιωματούχο, για την πιθανότητα δράσης των μεγάλων δυνάμεων για να τερματίσουν τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο". Και ο Λ. Γουίτνερ συνεχίζει: "Σε μια αναφορά του, στις 5 Μάη ο Γκρομίκο, επικεφαλής της σοβιετικής αντιπροσωπείας στον ΟΗΕ, δήλωσε ότι η Μόσχα ήταν έτοιμη να "συζητήσει το ζήτημα με κάπως πιο συγκεκριμένους όρους"". Οι συζητήσεις πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των προαναφερόμενων εκπροσώπων της ΕΣΣΔ, των ΗΠΑ, καθώς και με τη συμμετοχή του Βρετανού υφυπουργού Εξωτερικών, εκπροσώπου της Μ. Βρετανίας στον ΟΗΕ, Ε. Μακ Νιλ. Εκεί, ο Γκρομίκο όπως προκύπτει από την ανακοίνωση του ΤΑΣ στις 20/5/1949 και επιβεβαιώνει με όσα γράφει ο Γουίτνερ - πρότεινε τα εξής: "α. Να γίνει έκκληση προς τις αντιμαχόμενες πλευρές από τους εκπροσώπους των δυνάμεων, καλώντας τες να σταματήσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις. β. Να δοθεί γενική αμνηστία. γ. Να οριστούν γενικές ελεύθερες βουλευτικές εκλογές, έτσι που στο ανώτατο όργανο της Ελλάδας επί της διενέργειας των εκλογών να συμπεριληφθούν αντιπρόσωποι των ελληνικών δημοκρατικών κύκλων που ηγούνται του λαϊκού απελευθερωτικού κινήματος στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, ο Γκρομίκο παρατήρησε ότι θα είναι σκόπιμο δ. Να αποκατασταθεί εποπτεία από μέρους των αντιπροσώπων των δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης και της ΣΕ για τη σωστή διενέργεια των εκλογών στην Ελλάδα. ε. Να σχηματιστεί κοινή επιτροπή των δυνάμεων με συμμετοχή της ΣΕ για τον έλεγχο των συνόρων της Ελλάδας με τα γειτονικά βόρεια κράτη. Ο Γκρομίκο δήλωσε ότι με την εγκαθίδρυση ενός τέτοιου ελέγχου πρέπει να κηρυχτεί ότι παύει η στρατιωτική βοήθεια από μέρους ξένων κρατών στην ελληνική κυβέρνηση σε άνδρες και υλικό και πρέπει να καθοριστεί η προθεσμία αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων από την Ελλάδα. Ο Ρασκ και ο Μακ Νιλ δήλωσαν από μέρους τους ότι τις κρίσεις του Γκρομίκο για τα μέτρα αποκατάστασης μιας κανονικής κατάστασης στην Ελλάδα θα τις μελετήσουν και στην επόμενη συνάντησή τους θα εκθέσουν τις απόψεις των κυβερνήσεών τους" (Βλέπε: Ανακοίνωση ΤΑΣ 20/5/1949, Περιοδικό "Δημοκρατικός Στρατός", Εκδοση "Ριζοσπάστη", 1996, τόμος β` σελ. 442 και Λ. Γουίτνερ, στο ίδιο, σελ. 358).
Το ναυάγιο της ειρηνικής πρωτοβουλίας Οι συζητήσεις, τελικά, κατέληξαν σε ναυάγιο, αν και η Σοβιετική Ένωση συνέχιζε - χωρίς αποτέλεσμα - να πιέζει για ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος και κατά την τετραμερή διάσκεψη για το γερμανικό που άρχισε στο Παρίσι στις 23 Μάη του '49 και τελείωσε στις 20 Ιούνη του ιδίου έτους. Οι Αγγλοαμερικάνοι δεν επιθυμούσαν - κι είχαν του λόγους τους γι' αυτό - μια λύση στο ελληνικό ζήτημα σύμφωνα με τις σοβιετικές προτάσεις, που, ας σημειωθεί, είχαν ως βάση τους τις προτάσεις της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Αρνούνταν σαφή απάντηση στις σοβιετικές προτάσεις, επικαλούμενοι το επιχείρημα πως ήθελαν σε οτιδήποτε έκαναν να έχουν τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης. Από την άλλη, μετέθεταν το όλο ζήτημα, επικαλούμενοι εξωτερικό πρόβλημα της Ελλάδας, απαιτώντας δηλαδή το σταμάτημα οποιασδήποτε βοήθειας προς τον ΔΣΕ ως προϋπόθεση για να περπατήσει οποιαδήποτε ειρηνευτική πρωτοβουλία. Στην ουσία, δε ζητούσαν τίποτε άλλο από την άνευ όρων παράδοση του αντάρτικου κινήματος. Ταυτόχρονα, δεν έλειπαν από μέρους τους και οι ανοιχτές δηλώσεις ότι τη λύση στο ελληνικό ζήτημα θα έδιναν τα όπλα. Η αγγλοαμερικανική αυτή αδιαλλαξία, φαινομενικά, είναι ακατανόητη αν πάρει κανείς υπόψη του ότι οι βολιδοσκοπήσεις για ειρηνική διευθέτηση του ελληνικού προβλήματος ξεκίνησαν με πρωτοβουλία των ΗΠΑ και της Αγγλίας. Στην πραγματικότητα όμως, επρόκειτο για μια πολύ λογική συμπεριφορά, αφού στο διάστημα των διαπραγματεύσεων συνέβαιναν εξελίξεις που δικαιολογούσαν μια τέτοια στάση. Όταν μιλήσαμε για τη στάση της Γιουγκοσλαβίας απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, αναφέραμε ότι στις αρχές Μάη του 1949 ο Τίτο είχε έρθει σε συνεννόηση με τους Βρετανούς και είχε συμφωνήσει μαζί τους, με αντάλλαγμα οικονομικές πιστώσεις, να κλείσει τα σύνορα και σταματήσει οποιαδήποτε - έστω και ελάχιστη - παροχή βοήθειας προς τους Έλληνες αντάρτες. Σημειώσαμε επίσης ότι ο Τίτο εκπλήρωσε και τυπικά τις υποχρεώσεις που ανέλαβε απέναντι στη Δύση, όταν, τον Ιούλη του '49, ανακοίνωσε δημόσια το κλείσιμο των συνόρων. Η εξέλιξη αυτή, όπως ήταν φυσικό, έκανε περιττή για τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό κάθε ενασχόληση με προσπάθειες για ειρηνική διευθέτηση της κατάστασης στην Ελλάδα. Σχολιάζοντας τη στάση των ΗΠΑ στο ζήτημα της ειρηνικής διευθέτησης του ελληνικού ζητήματος - και ιδιαίτερα την ανοιχτή πλέον θέση τους, από ένα σημείο και μετά, ότι δεν υπάρχει περιθώριο διαπραγμάτευσης με τους Έλληνες αντάρτες - ο Λ. Γουίτνερ αναφέρει: "Όσο κι αν η αμερικανική θέση ήταν αδιόρθωτη, είχε κάποια υποστήριξη μετά τα μέσα του 1949, χάρις στην κατάρρευση της τελευταίας σημαντικής ξένης βοήθειας προς το αντάρτικο. Η γιουγκοσλάβικη ηγεσία, απειλούμενη από την ΚΟΜΙΝΦΟΡΜ, αποκηρυγμένη από το ΚΚΕ και (όπως αναφέρει ο Κάνον) δεχόμενη πιέσεις "όλη την άνοιξη" από αξιωματούχους των ΗΠΑ "για μια αλλαγή στην ελληνική της πολιτική", τελικά έκανε μια κίνηση για να ξεκόψει από τους αντάρτες" ("Η αμερικάνικη επέμβαση στην Ελλάδα, 1943 - 1949", σελ. 360).
Ο ΔΣΕ ΣΤΗ ΣΑΜΟ Δυόμισι χρόνια ηρωικής πορείας Δημοσιεύουμε σήμερα ένα ακόμη σημείωμα αναγνώστη του "Ρ", σχετικά με τη δράση του ΔΣΕ στη Σάμο. Σημειώνουμε, μόνο, πως το παράπονο - κριτική προς το "Ρ", ότι δε γράψαμε "ούτε λέξη" για την πράγματι ηρωική και πλούσια
δράση του Δημοκρατικού Στρατού στο νησί, είναι άδικη, αφού το 74ο μέρος του αφιερώματος, στις 30 Γενάρη 1997, αφορούσε ακριβώς αυτό το θέμα. "Αγαπητοί σύντροφοι, Με μεγάλη αγωνία, τόσο εγώ, όσο και πολλοί σύντροφοί μου και συναγωνιστές του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου περιμέναμε να γράψετε σχετικά με τη δράση και τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα ούτε μια λέξη. Πρέπει να σας πω ότι αισθανόμαστε μεγάλη πικρία. Μήπως δε γνωρίζατε τη δράση και τις θυσίες του; Έχουν γραφτεί τόσα βιβλία, ένα εκ των οποίων από μια ομάδα αγωνιστών του ΔΣΕ, με τη γενική επιμέλεια του Γιάννη Ζαφείρη, μέλους του Αρχηγείου του ΔΣ Σάμου. Εκεί εξιστορείται γενικά όλη η δράση του. Θα ήταν σκόπιμο να σας πω, σύντροφοι, ότι στη Σάμο από το 1947 έως τον Αύγουστο του 1949 απασχολούσαμε τρεις ταξιαρχίες του κυβερνητικού στρατού, εκτός των χωροφυλάκων και των ΜΑΥδων. Παρ' όλα αυτά, τους είχαμε αποκλείσει έως τον Απρίλιο του 1949 σε έξι μεγάλα κέντρα, και σ' αυτά όταν χρειαζόταν πηγαίναμε τα βράδια μέσα και κάναμε επιθέσεις και σαμποτάζ με τον ξακουστό μπουρλοτιέρη Ζάγκα. Χωρίς καμιά βοήθεια από πουθενά, παίρναμε τα πολεμοφόδια και τρόφιμα από αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον των κυβερνητικών, αλλά και με τη συμπαράσταση του σαμιώτικου λαού στα 22 χωριά που ελέγχαμε, κατορθώναμε να επιζούμε. Ακόμα πρέπει να σας πω ότι στη Σάμο είχαμε τους δυο μεγάλους επαναστάτες της Μέσης Ανατολής, τον στρατιωτικό μας αρχηγό και συνταγματάρχη Γιάννη Μαλαγάρη και πολιτικό αρχηγό τον αντισυνταγματάρχη Γιάννη Σαλά από την Ικαρία, οι οποίοι με τη σωστή καθοδήγησή τους και τον ηρωισμό των μαχητών και στελεχών του Δημοκρατικού Στρατού ελευθερώσαμε τα 22 χωριά της Σάμου και αναγκάσαμε τους κυβερνητικούς να κλειστούν στα έξι υπόλοιπα κέντρα. Όταν, όμως, τον Απρίλη του 1949 άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από τον κυβερνητικό στρατό και πήραν τον πληθυσμό των χωριών στα ελεγχόμενα απ' αυτούς κέντρα, ήταν επόμενο να μας στερήσουν από το καθετί: Πληροφορίες, τρόφιμα, κλπ., ώσπου εξαντληθήκαμε τελείως, άρχισαν οι συνεχείς επιχειρήσεις, το κάψιμο των δασών, και μεις από Καρβούνη, Κέρκη και από Κέρκη, Καρβούνη, ώσπου επήλθε η αντίστροφη μέτρηση. Παρ' όλα αυτά, κρατήσαμε μέχρι τον Αύγουστο του '49 και οι τελευταίοι έως τον Οκτώβρη, όταν πιάστηκαν ο πολιτικός επίτροπος, αντισυνταγματάρχης Γιάννης Σαλάς και ο γιατρός Σαράντου από την Ικαρία, που εκτελέστηκαν στην τοποθεσία Κόκκινα Χώματα του Μαραθόκαμπου. Ο πολιτικός επίτροπος του ΔΣ Σάμου ήταν πολύ ισχυρή προσωπικότητα. Στέλεχος του ΚΚΕ με πολύχρονους αγώνες και φυλακίσεις, με πλούσιες εμπειρίες από τη ζωή και τον αγώνα, έγινε πανελλαδικά γνωστός σαν ιδρυτής της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ), που έδρασε μέσα στις ένοπλες ελληνικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Σαν πολιτικός επίτροπος, ο Σαλάς ανέπτυξε ασταμάτητη δραστηριότητα. Μαζί με τον στρατιωτικό αρχηγό Γιάννη Μαλαγάρη, αποτέλεσαν τα πρότυπα για τους αντάρτες μαχητές, στην παλικαριά, στην αυτοθυσία, στο ήθος, και την ανθρωπιά. Ο Δημοκρατικός Στρατός Σάμου αποτελούνταν από πέντε συγκροτήματα και πολεμούσε με εικοσαπλάσιες δυνάμεις. Αξίζει να σημειωθεί, σύντροφοι, ότι σε σχέση με τη δύναμή του είχε τους περισσότερους νεκρούς και τραυματίες. Οι νεκροί μας κι εκτελεσμένοι ξεπερνούν τους διακόσιους και οι τραυματίες μας τους επτακόσιους. Μα δεν ήταν μόνο αυτό. Η κυβερνητική ηγεσία του Εμφυλίου παρά την τεράστια υπεροχή τους σε έμψυχο και άψυχο υλικό διέπραξε στη Σάμο
ωμότητες σε βάρος των ανταρτών και των οικογενειών τους. Ομαδικές εκτελέσεις αιχμαλώτων στην περιοχή Μπαπακιάς και Ξηρολακιάς, η σφαγή ολόκληρης της οικογένειας Μαρίνη στο Μαραθόκαμπο, δε δικαιολογούνται. Η ιστορία πρέπει να τα καταλογίσει σαν εγκλήματα πολέμου. Ο Δημοκρατικός Στρατός Σάμου με τη δίχρονη επαναστατική δράση του αναβίωσε στην ακριτική έπαλξη τις παραδόσεις των αθάνατων Καρμανιόλων, του Λυκούργου Λογοθέτη, και τους θρύλους των Λαχανάδων, των Σταμάτηδων, και των Μελαχροινέων του Μεγάλου '21. Ακόμα και πρώτα απ' όλα διάλυσε το μύθο της αντίδρασης, περί έξωθεν βοήθειας και σλάβικης υποκίνησης. Κι απέδειξε διεθνώς πόσο συκοφαντικά ήταν αυτά τα συνθήματα με τα οποία προσπαθούσαν να καλύψουν οι Αγγλοαμερικάνοι τη δική τους ωμή επέμβαση στα εσωτερικά της πατρίδας μας. Και για να αποδείξουμε του λόγου το αληθές, κατά το Μάιο του '49, υποχρεώθηκαν να έρθουν στη Σάμο, μ' ένα πολεμικό του Στόλου, ο Παπάγος και ο επικυρίαρχος Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλιτ, για να υποδείξουν στους υφισταμένους τους σκληρότερα αντιλαϊκά μέτρα και να επιβάλουν την άμεση εκκένωση των χωριών, στην οποία αντιδρούσαν πολλοί κομματικοί παράγοντες και προύχοντες των περιοχών. Δυόμισι χρόνια περίπου συγκρούσεων έδωσε σχεδόν καθημερινά και με πείσμα ο ΔΣ Σάμου με τις αντίπαλες δυνάμεις. Είναι αναμφισβήτητο όμως ότι ο ΔΣ Σάμου ξεπέρασε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής και της απόδοσης. Αντιμετωπίζοντας τρομερές δυσκολίες στον εξοπλισμό του και την τροφοδοσία του, ατσαλώθηκε μέσα στη στέρηση και την κακουχία κι εξελίχθηκε σαν μοναδικός παρτιζάνος και πολέμησε πραγματικά σαν τάγμα θυσίας. Πολέμησε κάτω από συνθήκες άνισης αναμέτρησης για την πραγματική απελευθέρωση της ξενοκρατούμενης πατρίδας. Με συντροφικούς χαιρετισμούς Μανώλης Διακογιάννης" *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 81ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 07-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1949
Η τελική μάχη σε Βίτσι - Γράμμο Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού σε Πελοπόννησο, Ρούμελη, Θεσσαλία και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, καθώς και μετά την ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ, ήταν φανερό ότι τα πράγματα όδευαν προς την τελική σύγκρουση. Ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών είχε καταφέρει να απαγκιστρώσει ισχυρές δυνάμεις του από τον
υπόλοιπο ελλαδικό χώρο και να τις στρέψει προς το Γράμμο και το Βίτσι, όπου βρισκόταν συγκεντρωμένος ο κύριος όγκος των ανταρτικών δυνάμεων. Από την άλλη ο ΔΣΕ, φανερά εξασθενημένος, χωρίς τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει σοβαρές κινήσεις αντιπερισπασμού και να αλαφρύνει το μέτωπο από την ισχυρότατη, πλέον, πίεση του εχθρού, χωρίς εφεδρείες και τον οπλισμό του αντιπάλου του, με ανοικτά τα νώτα του από μέρους της Γιουγκοσλαβίας, αφού δεν μπορούσε από κει να περιμένει τίποτα το ιδιαίτερο, ήταν υποχρεωμένος να δώσει τις τελευταίες μάχες βασισμένος στο πείσμα, στη μαχητικότητα και στον ηρωισμό των ανταρτών, ανδρών και γυναικών. Η τελική σύγκρουση ξεκίνησε στις 2 Αυγούστου του 1949 και ολοκληρώθηκε στις 30 του ιδίου μήνα με την ήττα και την υποχώρηση των ανταρτικών δυνάμεων.
Ο συσχετισμός δύναμης Στην τελική σύγκρουση ο κυβερνητικός στρατός έριξε στη μάχη 8 μεραρχίες (VIII, I, X, II, III καταδρομών, IX, XV, XI), δύο ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 14 ελαφρά τάγματα πεζικού, 150 περίπου πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, πλήθος αεροπλάνων, 200 άρματα μάχης και λοιπά τεθωρακισμένα. Σύνολο δύναμης πολύ πάνω από 100.000 άνδρες (Ο Σ. Γρηγοριάδης κάνει λόγο για 180.000 άνδρες και ο Τ. Βουρνάς για 150.000). Απέναντι σ' αυτή τη δύναμη του αντιπάλου ο ΔΣΕ είχε να αντιπαρατάξει 8.800 περίπου μαχητές στο Βίτσι και 6.500 περίπου μαχητές στο Γράμμο. Επίσης, διέθετε 45 ορειβατικά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά και 27 αντιαρματικά. Το πολεμικό του υλικό δεν ήταν αρκετό και οι εφεδρείες του όπως προαναφέραμε - ήταν μηδενικές. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, επρόκειτο για μια μάχη άνιση και το αποτέλεσμά της ήταν αναμενόμενο.
Το σχέδιο "ΠΥΡΣΟΣ" Στη Σχολή Νοσοκόμων του Δημοκρατικού Στρατού στο Βίτσι Το σχέδιο των τελικών επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, το καλοκαίρι του '49, στο Γράμμο και το Βίτσι είχε την κωδική ονομασία "ΠΥΡΣΟΣ". Η εκτέλεσή του προβλεπόταν να γίνει σε τρεις φάσεις. Συγκεκριμένα: Πρώτη Φάση, "ΠΥΡΣΟΣ Α`" (2 - 8/8/1949): Στη φάση αυτή προβλέπονταν μέτριες παραπλανητικές επιθέσεις στο Γράμμο, με σκοπό να δημιουργηθεί η αίσθηση στον ΔΣΕ ότι εκεί θα ξεδιπλωνόταν η κύρια επίθεση του αντιπάλου του και να καθηλωθούν οι δυνάμεις του. Να πώς περιγράφει τον "ΠΥΡΣΟ Α`" ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "Προς τον σκοπό επιτεύξεως της στρατηγικής παραπλανήσεως των συμμοριτών καθορίσθη εκτέλεσις δευτερευούσης προσπάθειας κατά του Β. Γράμμου, συντονισμένης εις χρόνον μετά της κατά Βίτσι κυρίας προσπάθειας, ανατεθείσαν εις το Α` Σ. Στρατού.
Διά ταύτης η διοίκησις επεδίωκε: Να βελτιώση τας βάσεις εξορμήσεως διά την κυρίαν κατά Γράμμου επιχείρησιν. Να καθηλώση τας δυνάμεις των συμμοριτών επί του Γράμμου και να εμποδίση τη μετάγγιση δυνάμεων εις Βίτσι. Να δημιουργήση την εντύπωσιν εις τον εχθρόν ότι η κύρια επίθεσις εκτοξεύεται κατά του Γράμμου πρώτον και εν συνεχεία προς Βίτσι" ("Αντισυμμοριακός Αγών", σελ. 599 - 600). Δεύτερη Φάση, "ΠΥΡΣΟΣ Β`" (10 - 16/8/1949): Η φάση αυτή του σχεδίου προέβλεπε ότι η κύρια ενέργεια του κυβερνητικού στρατού, μετά την εφαρμογή του "ΠΥΡΣΟΣ Α`", θα εξελισσόταν στην περιοχή του Βίτσι με σκοπό την κατάληψή της και την εξόντωση των ανταρτών. "Αυτή πλέον - λέει ο Ζαφειρόπουλος - είναι η κύρια ενέργεια της διοικήσεως με σκοπόν τη συντριβή των επί του Βίτσι συμμοριακών δυνάμεων και την εδραίωση των εθνικών δυνάμεων επί τούτου" (στο ίδιο, σελ. 602). Τρίτη Φάση, "ΠΥΡΣΟΣ Γ`" (24 - 30/8/1949): Ο "ΠΥΡΣΟΣ Γ`", προέβλεπε αποφασιστική ενέργεια, στην περιοχή του Γράμμου, με σκοπό την κατάληψή της και την καταστροφή των ανταρτικών δυνάμεων, καθώς και φράξιμο των αλβανικών συνόρων, για να μην υπάρχει καμιά διέξοδος στις δυνάμεις του ΔΣΕ. Ο Ζαφειρόπουλος αναφέρει σχετικά: "Διά της επιχειρήσεως κατά του Γράμμου απεσκοπείτο η κατάληψις του ορεινού συγκροτήματος του Γράμμου και η καταστροφή των συμμοριακών δυνάμεων των αμυνομένων αυτού. Κατά τη διάρκειαν των επιχειρήσεων θα επιδιώκετο αφ' ενός μεν η απαγόρευσις της εισόδου εξ Αλβανίας των συμμοριακών δυνάμεων των αποσυρθεισών εκ του Βίτσι και αφ' ετέρου η παρεμπόδισης διαφυγής των συμμοριακών δυνάμεων του Γράμμου προς την Αλβανίαν" (στο ίδιο, σελ. 625).
Το σχέδιο του ΔΣΕ Για την αντιμετώπιση της εκστρατείας του κυβερνητικού στρατού στο Βίτσι και το Γράμμο, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με απόφασή του στις 7 - 6/1949 καθόρισε το σχέδιο διάταξης και δράσης των δυνάμεων του ΔΣΕ. Το αν - και πώς - τροποποιήθηκε αυτό το σχέδιο στη συνέχεια και ιδιαίτερα στο διάστημα που έλαβαν χώρα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις δεν το γνωρίζουμε. Δημοσιεύουμε όμως αυτό το σχέδιο - που ας σημειωθεί μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιευτεί πουθενά - γιατί αποτελεί σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο και ως απόφαση του ΠΓ επίσημο κομματικό κείμενο. Το ντοκουμέντο αυτό υπάρχει στο αρχείο του ΚΚΕ και μας δόθηκε από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του. "ΑΠΟΦΑΣΗ Του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Σχέδιο αντιμετώπισης εχθρικής εκστρατείας στο Βίτσι - Γράμμο Α. Βίτσι: 1. - Με βάση το σχέδιο άμυνας του Βίτσι κρατάμε με τακτικές ενεργητικής άμυνας των δύο άκρων με ελαστικότητα στο κέντρο. 2. - Κράτημα αποφασιστικό των βασικών υψωμάτων. Σε περίπτωση κατάληψής τους από τον εχθρό, διατήρηση ορισμένων πολυβολείων από δυνάμεις μας και ταυτόχρονα εξαπόλυση αντεπίθεσής μας από εφεδρική δύναμη με συνδυασμό γερής βάσης πυρός για ανακατάληψή τους. 3. - Κατά την εξέλιξη της μάχης κι έπειτα από οριστική φθορά του εχθρού εξαπόλυση επιθέσεών μας από μελετημένα βασικά σημεία, κυρίως προς τα πλευρά και νώτα του εχθρού. 4. - Για το κέντρο δεύτερη γραμμή άμυνας το Λέσιτς. Για όλο το μέτωπο τρίτη γραμμή Βάρμπα - Πρεβάλι - Διπέλα Βούτα, στα σημεία αυτά να τοποθετηθεί από τώρα γερή βάση πυρός.
5. - Οργάνωση κυκλική των δύο σημείων Μπούφι και Διπέλα Βούτα (2156) για διατήρησή τους και όταν υπερφαλαγγιστούν από τον εχθρό. 6. - Γενική κινητοποίηση και τεχνική προετοιμασία της. 7. - Οργάνωση της δράσης μας στα νώτα του εχθρού και στις συγκοινωνίες του, για να κρατήσουμε εκεί και φθείρουμε πολλές δυνάμεις του. Οργάνωση αντεπιθέσεων από τα νώτα σε συνδυασμό με τη δράση μας στο Βίτσι. 8. - Μελέτη χτυπήματος στα νώτα του εχθρού στο Βίτσι με μια ταξιαρχία μας από Γράμμο με κατεύθυνση Νεάπολης. 9. - Η 7η Μεραρχία με τις δυνάμεις της123 και 192 με βάση τα Πιέρια Αράμπεη - Αντιχάσια να πιέσει τον εχθρό προς Κοζάνη είτε από Βέιζια προς Γρεβενά - Νεάπολη - Κοζάνη. Β. - Γράμμος: 1. - Με βάση το σχέδιο άμυνας Γράμμο αποφασιστικά διατήρηση της γραμμής από κατεύθυνση Γκόλιο προς 2522, Λιόκο προς 2442, Μαύρη Πέτρα, Αρίνες, Σούφλιακα, Βέσερνικ, Σλίμνιτσα. Στους υπόλοιπους τομείς της σημερινής διάταξής μας αποφασιστικό χτύπημα και φθορά του εχθρού, ώστε να μην μπορεί να επέμβει στη βασική γραμμή της άμυνάς μας θα αποτελέσει και ορμητήριο για τις αντεπιθέσεις μας. 2. - Σε περίπτωση ενέργειας του εχθρού στο δεξιό (Δυτ. Γράμμος) αντιμετώπισή της με ενεργητική άμυνα και εξοικονόμηση δυνάμεων από άλλα σημεία που δε δέχονται πίεση για οργάνωση αντεπιθέσεων από βασικά σημεία. 3. - Σε περίπτωση ενέργειας στο αριστερό (Ανατ. Γράμμος) αντιμετώπισή της με ίδια ταχτική. 4. - Οργάνωση στηριγμάτων στη βασική γραμμή Κιάφα - Μαύρη Πέτρα 2441 - 2522, Φούστα και Σούφλιακα με βάσεις πυρός. 5. - Δράση στα νώτα του εχθρού. Οι δυνάμεις του Σινιάτσικου θα ενεργήσουν πίεση προς Δαμασκηνιά, Νεάπολη, Βόιο. 6. - Μια ταξιαρχία από το Βίτσι θα χτυπήσει από Πολυάνεμο, Ακόντιο, Νεστόρι, Αμμούδα, Αλιβίτσα. 7. - Η 1η Μεραρχία με τις 123 και 192 ταξ. με βάση Ορλιακα θα πιέσει τον εχθρό προς Γρεβενά, Πεντάλοφο, Τσοτύλι. 8. - Η 138 Ταξιαρχία να 'ρθει στο χωριό Γουμάρα - Κακαράνιζο, όπου σε συνεργασία με Κώστα Παλαιολόγου να πιέσουν τον εχθρό προς Σμόλικα. 9. - Ο Πετρίτης θα αναπτύξει δράση στην πεδιάδα Γιαννίνων και στο δρόμο Γιάννενα - Κόνιτσα. Γ`: Το Γενικό Αρχηγείο, σε περίπτωση επιθετικής ενέργειας στο Βίτσι είτε Γράμμο, σε μια ευνοϊκή στιγμή των επιχειρήσεων μπορεί να αποφασίσει μαζικό συγκεντρωτικό χτύπημα για ανατροπή του εχθρού. 7 - 6 - 1949".
ΜΕΡΟΣ 82ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 08-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20
ΒΙΤΣΙ - ΓΡΑΜΜΟΣ Οι τελευταίες μάχες και η ήττα του ΔΣΕ Τη νύχτα 2 προς 3 Αυγούστου του 1949 ο στρατηγός Τσακαλώτος έχοντας στη διάθεσή του δύο μεραρχίες, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, τρία ελαφρά συντάγματα πεζικού, δύο ίλες αναγνωρίσεως και έναν ουλαμό αρμάτων, από
το στρατηγείο του στην Κόνιτσα έδωσε τη διαταγή για την εφαρμογή της επιχείρησης "ΠΥΡΣΟΣ Α`". Η επιχείρηση κράτησε 6 μέρες και έληξε με επιτυχία του κυβερνητικού στρατού, στην κατοχή του οποίου πέρασαν τα υψώματα Ταμπούρι, 1421 και 1806, που αποτέλεσαν σοβαρές βάσεις εξορμήσεών του στις κατοπινές επιχειρήσεις στο Γράμμο. Στις 10 Αυγούστου μπήκε σε εφαρμογή η επιχείρηση "ΠΥΡΣΟΣ Β`". Επρόκειτο για μια ενέργεια αποφασιστική με σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής Βίτσι και την εξόντωση των ανταρτών. Στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν 6 μεραρχίες, πολλά τάγματα ελαφρού πεζικού, 110 πυροβόλα, άρματα μάχης και θωρακισμένα, 6 τάγματα διαβιβάσεων, 87 αεροπλάνα. Ο ΔΣΕ δε διέθετε στο Βίτσι παρά μόνο 8.800 περίπου μαχητές, πολλοί από τους οποίους ήταν μισοανάπηροι, ενώ ο οπλισμός γενικά ήταν πενιχρός αν συγκριθεί με τα όπλα του αντιπάλου. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Ισχυρές κυβερνητικές δυνάμεις κατάφεραν να διασπάσουν τις γραμμές άμυνας των ανταρτών, άνοιξαν ρήγμα και στη συνέχεια διείσδυσαν σε βάθος καταλαμβάνοντας το ύψωμα Λέσιτς. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ παρά την ηρωική τους αντίσταση απωθήθηκαν βορειοδυτικά και τελικώς βρήκαν καταφύγιο στη χερσόνησο Πηξός μεταξύ Μεγάλης και Μικρής Πρέσπας. Αλλά κι εκεί δεν μπορούσαν να σταθούν πολύ. Η αεροπορία έσπερνε το θάνατο και ο αντίπαλος προετοίμαζε απόβαση. Έτσι αναγκάστηκαν να ελιχθούν προς το Γράμμο μέσω αλβανικού εδάφους.
Η τελική αναμέτρηση Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στις 20 Αυγούστου συζήτησε την πορεία και την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο Βίτσι και κατέληξε ότι η βασική αιτία της ήττας των δυνάμεων εκεί οφειλόταν στο γεγονός ότι η διοίκηση της XI Μεραρχίας απέσυρε τις δυνάμεις της από το ύψωμα Λέσιτς, με αποτέλεσμα να το καταλάβει ο εχθρός. Ακόμη διαπίστωνε ότι σοβαρό ρόλο στην έκβαση της μάχης έπαιξε η κατάσταση με τη Γιουγκοσλαβία και προέβαινε στην καταγγελία ότι ο ΔΣΕ δέχτηκε πυρά του γιουγκοσλαβικού στρατού από τα νώτα, στα αντερείσματα Αγίου Γερμανού. Η καταγγελία αυτή δεν αποδείχτηκε ποτέ και προφανώς στηριζόταν σε λάθος στοιχεία ή υποθέσεις που διογκώθηκαν λόγω της γενικότερης στάσης των Γιουγκοσλάβων απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο κίνημα. Τέλος, το ΠΓ εκτιμούσε ότι "στο Γράμμο έχουμε όλες τις δυνατότητες να καταφέρουμε θανάσιμο πλήγμα στον εχθρό" και επέμενε στο σύνθημα "ο Γράμμος θα γίνει ο τάφος του Μοναρχοφασισμού". (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 376 382). Ασφαλώς επρόκειτο για υπερβολές που είναι εξηγήσιμες αν τις δει κανείς σ' εκείνες τις συνθήκες κι αν λάβει υπόψη του ότι ο ΔΣΕ είχε ανάγκη από την εμψύχωση των μαχητών του μπροστά στην τελική μάχη. Μετά τη νίκη του στο Βίτσι ο κυβερνητικός στρατός έθεσε σε εφαρμογή, με πομπώδη τρόπο, την επιχείρηση "ΠΥΡΣΟΣ Γ`". Την επιχείρηση κλήθηκαν να παρακολουθήσουν από την περιοχή Αμούδας ο Γλύξμπουγκ και ο Βαν Φλιτ. Επικεφαλής της επιχείρησης τέθηκε ο στρατηγός Τσακαλώτος έχοντας στη διάθεσή του πέντε μεραρχίες (I, VIII, IX, XV, III) καταδρομών, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, τέσσερα ελαφρά συντάγματα πεζικού, 120 πυροβόλα, άφθονα θωρακισμένα και το σύνολο της αεροπορίας. Αντίθετα ο ΔΣΕ διέθετε δύναμη 6.500 περίπου μαχητών, στους οποίους προστέθηκαν άλλοι 6.000 προερχόμενοι από το Βίτσι. Σύνολο: περί τους 12.500 μαχητές. Επίσης για να γίνει δυνατή η απαγκίστρωση δυνάμεων του εχθρού από το Γράμμο και να αλαφρύνει η πίεσή του, λίγο πριν την πτώση του Βίτσι, το Γενικό Αρχηγείο
διέταξε τις δυνάμεις της 1ης Μεραρχίας με διοικητή τον Χ. Φλωράκη και Πολιτικό Επίτροπο τον Ν. Μπελογιάννη να διεισδύσουν στη Θεσσαλία. Τον ίδιο καιρό δυνάμεις με επικεφαλής τον Α. Πετρίτη (Πολυχρόνη Βάη) στάλθηκαν στη Λάκκα Σούλι. Στις 25 Αυγούστου, στις 5.30 το πρωί, ο κυβερνητικός στρατός άρχισε την επίθεση στο Γράμμο. Η αντίσταση των ανταρτών υπήρξε σκληρή και ηρωική, αλλά ο αγώνας ήταν άνισος. Στις 26 Αυγούστου η IX μεραρχία του κυβερνητικού στρατού υπερκέρασε τη γραμμή άμυνας των ανταρτών και εισχώρησε στα μετόπισθεν κατά μήκος των αλβανικών συνόρων. Ο κίνδυνος πλήρους κυκλώσεως χωρίς έξοδο διαφυγής ήταν πλέον ορατός για το ΔΣΕ. Έτσι, από το μεσημέρι της 28ης Αυγούστου άρχισε η σύμπτυξη των δυνάμεών του προς το κέντρο του μετώπου και η οργάνωση της υποχώρησης προς την Αλβανία. Στις 29 με 30 Αυγούστου έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ. Η μάχη του Γράμμου είχε τελειώσει και μαζί της είχε τελειώσει και ο τρίχρονος ηρωικός αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας και για τη λαϊκοδημοκρατική της αναγέννηση.
Ένα ημερολόγιο τιμής και μνήμης Η τελική μάχη, μέρα τη μέρα, όπως τη θυμάται ένας μαχητής του ΔΣΕ Την ανακατάληψη του Γράμμου την άνοιξη του 1949 πραγματοποίησαν με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου (ΓΑ) η ΙΧ Μεραρχία, με τις δύο ταξιαρχίες της (16η και 108η) και η Σχολή Αξ/κων του ΓΑ, διεισδύοντας από το Βίτσι στο Γράμμο (η Σχολή Αξ/κων στις 23.3.49 και η ΙΧ Μεραρχία στις 1.4). Με σκληρές μάχες, μέσα σε άσχημες καιρικές συνθήκες κι ένα μέτρο χιόνι, η 108η ταξιαρχία καταλαμβάνει την Πυρσόγιαννη, με αιφνιδιαστικό δυναμικό. Η 16η ανακαταλαμβάνει την κορυφογραμμή Ψωριάρικα - Τσάρνο Βήτο - Τσαγκός - Καραούλι - Ανθρωπάκο, η δε Σχολή Αξ/κών δίνει σκληρές μάχες στο Ταμπούρι Φούρκας, όπου τραυματίζεται ο διοικητής της Κόλιας και υποκύπτει. Στη συνέχεια, καταλαμβάνονται τα Πατώματα Λυκόραχης και η Οξυά Θεοτόκου. Στο Γράμμο είχε διεισδύσει πρωτύτερα η Διλοχία του Κ. Παλαιολόγου και ορισμένα τμήματα της 8ης Μεραρχίας, που κατέλαβαν τον Πύργο Στράτσανης. Έτσι διαμορφώθηκαν στο Γράμμο συνθήκες αντιμετώπισης των μελλοντικών εχθρικών επιχειρήσεων. 2.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύει σφοδρή επίθεση στον Α. Γράμμο. Εισβάλλοντας στο αλβανικό έδαφος χτυπά πισώπλατα το Λόχο, που υπερασπιζόταν την "Γκίνοβα" και τον κυκλώνει. Ο Λόχος γλιτώνει την αιχμαλωσία του χάρη στην αυτοθυσία του. Ο στρατός, όμως, καταλαμβάνει την "Γκίνοβα" και στη συνέχεια καταλαμβάνει το "Ταμπούρι - Καψάλια". 6.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός επιτίθεται με δύο Ταξιαρχίες στο "Τσάρνο". Η σθεναρή αντίσταση των τμημάτων μας και οι σοβαρές απώλειες του στρατού, τον υποχρεώνουν να σταματήσει τις επιθέσεις του. Στη μάχη αυτή από βλήμα πυροβολικού σκοτώνεται ο Ταξίαρχος της 16ης Ταξιαρχίας Σ. Παπαδημητρίου. Αποδείχτηκε ότι οι ενέργειες αυτές του κυβερνητικού στρατού ήταν παραπλανητικές, που απόβλεπαν να καλύψουν την αιφνιδιαστική συγκεντρωτική επίθεσή του στο Βίτσι. 10.8.49: Εξαπολύεται κεραυνοβόλα και με όλα τα μέσα (τανκς, τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα, πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, αεροπλάνα) μαζική επίθεση των μοναρχοφασιστικών δυνάμεών του στο Βίτσι. Παρά την ηρωική αντίσταση των τμημάτων μας στην άνιση αυτή μάχη,
ο κυβερνητικός στρατός σε τέσσερις μέρες καταλαμβάνει το Βίτσι, προξενώντας εξοντωτικές απώλειες στα τμήματά μας, που το υπεράσπιζαν και, ταυτόχρονα, καθοριστικό πλήγμα στη συνέχιση του αγώνα μας. Τα μισοδιαλυμένα τμήματα του ΔΣΕ, όσα κατόρθωσαν να περισωθούν, άλλα μπήκαν στην Αλβανία και άλλα με αυτοθυσία κατόρθωσαν να περάσουν στο Γράμμο. Τη δ/νση της ΙΧ Μεραρχίας αποτελούσαν οι Δημ. Ζυγούρης (Παλαιολόγος) διοικητής Μεραρχίας, Δήμος Σιδηρόπουλος ΠΕ, Ζήσης Ζωγράφος επιτελάρχης, Γ. Τσερβελής δ/τής Β` Γραφείου Πληροφοριών, Θ. Ανάγνου δ/τής Γ` Γραφείου, Στ. Τέμπος Γραφείο Διαβιβάσεων, Γ. Καραμπίλιας επιμελητής και Β. Οικονόμου δικαστικός. Η έδρα της Μεραρχίας ήταν στην "Αρένα" και μετά την πτώση του Βίτσι, στο "Φλάμπουρο", στη χαράδρα "Μπαρούκα". 23.8.49, ώρα 17.30: Ο κυβερνητικός στρατός με μαζικούς κανονιοβολισμούς δεκάδων πυροβόλων και αεροπορικούς βομβαρδισμούς επί τρεις ώρες σφυροκοπεί τις θέσεις μας και σμπαραλιάζει τις οχυρώσεις μας. 24.8.49: Από τις πρωινές ώρες με μαζικούς βομβαρδισμούς επί ώρες εξαπολύει με όλες του τις δυνάμεις την τελική γενική επίθεση εναντίον των τμημάτων μας που υπερασπίζονταν το Γράμμο. Η επίθεση, που ολημερίς υποστηριζόταν από δεκάδες πυροβόλα, όλμους και αεροπλάνα κατευθύνθηκε σε δύο άξονες: Η μία προς Μονόπυλο - Πουριά - Φούσια - Πέτρα Οσμάν, με τελικό σκοπό την κατάληψη του 2522 υψώματος και η άλλη προς Ανθρωπάκο - Τσάρνο Βήτο - Ψωριάρικα. Στόχος, ο εγκλωβισμός και η εξόντωση όλων των δυνάμεων του ΔΣΕ και το κλείσιμο της συνοριακής γραμμής με την Αλβανία. Λαμπαδιασμένος ο Γράμμος τραντάζεται από τις μαζικές εκρήξεις των ολοήμερων βομβαρδισμών. Μια απερίγραπτη γιγαντομαχία διεξάγεται. Τα τμήματά μας μάχονται σκληρά με αφάνταστο ηρωισμό και αυτοθυσία, με άνισους όρους, πολλές φορές κυκλωμένα και μεμονωμένα, μέσα σε μια λάβα φωτιάς και σίδερου. Δεν παραδίνονται, όμως, πολεμάνε, σπάζουν κλοιούς και συμπτύσσονται μέσα από τις εχθρικές δυνάμεις. 25.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός βγαίνει με τα τανκς στη συνοριακή γραμμή και καταλαμβάνει το Μονόπυλο. 26.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός καταλαμβάνει τα Πουριά - Φούσια και επιτίθεται στην κατεύθυνση "Πέτρα Οσμάν", που την υπεράσπιζε ένα ενισχυμένο τάγμα της 8ης Μεραρχίας, με επικεφαλής τον Μέραρχο Βαγγέλη Φωκά. 27.8.49: Όλες τις μέρες άυπνοι, νηστικοί, εξαντλημένοι, διψασμένοι, μπαρουτοκαπνισμένοι οι μαχητές και οι μαχήτριες πολεμούν σκληρά, με αυταπάρνηση, πιστοί στο δίκιο του αγώνα μας. Ο κυβερνητικός στρατός στις 12.30 το μεσημέρι σπάζει την αμυντική γραμμή και καταλαμβάνει την "Πέτρα Οσμάν", ανοίγοντας το δρόμο για την κατάληψη του 2522. Ένα τμήμα του κινείται τις απογευματινές ώρες προς το Φλάμπουρο, όπου βρισκόταν ο Σταθμός Διοίκησης της ΙΧ Μεραρχίας. Εκείνες τις στιγμές, η κεραυνοβόλα ενέργεια του γιατρού Σακελαρίου και του Σπύρου Πεσεξίδη (Φωκάς) (διοίκηση του Νοσοκομείου του ΓΑ) και του Διοικητή της Μονάδας Εφοδιασμού και Μεταφορών του Γράμμου Πετρόμπεη (Σακαλή Αλέκο), έσωσαν από την αιχμαλωσία δεκάδες τραυματίες, προωθώντας τους στην Αλβανία. Το Νοσοκομείο βρισκόταν στη χαράδρα "Μπαρούκα". Στη 1 το μεσημέρι, φτάνει στην έδρα της Μεραρχίας ο διοικητής Παλαιολόγου, που βρισκόταν τρεις μέρες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Δίνει εντολή με επικεφαλής τον ίδιο να συμπτυχθούν οι σχηματισμοί της Μεραρχίας στην κατεύθυνση Πλεκάτη. Επιχειρείται μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο και κάτω από το συνεχές σφυροκόπημα των αεροπλάνων. Δημιουργήθηκε, όμως, σύγχυση ανάμεσα στους σχηματισμούς, με αποτέλεσμα άλλοι να
προλάβουν και να περάσουν προς Πλεκάτη και άλλοι να κλειστούν στον κλοιό, που πραγματοποίησε ο κυβερνητικός στρατός, καταλαμβάνοντας το Φλάμπουρο. 28.8.49: Τις πρωινές ώρες συμπτύσσεται και η 16η Ταξιαρχία που όλες τις μέρες αμυνόταν σκληρά στα Ψωριάρικα - Τσάρνο - Ανθρωπάκο. Ο κυβερνητικός στρατός τελικά τις βραδινές ώρες της 28ης Αυγούστου 1949 καταλαμβάνει το 2522, κλείνει τη συνοριακή γραμμή και μαζί κυκλώνει τα τμήματα του ΔΣΕ του Γράμμου. Καταλαμβάνει ολοκληρωτικά το Γράμμο. Τις πρωινές ώρες της 29ης όλα τα τμήματα που συγκεντρωθήκαμε στην Πλεκάτη με κάλυψη οπισθοφυλακής περνάμε τα σύνορα και μπαίνουμε στην Αλβανία. Αυτό ήταν ουσιαστικά το τέλος της εποποιίας του ΔΣΕ. Εγκαταλείποντας τα ποτισμένα με το αίμα μας χώματα της πατρίδας μας, οι σκέψεις μας πετούσαν στους συντρόφους μας, που πολεμούσαν σε Πελοπόννησο, νησιά, Ρούμελη, Θεσσαλία, στους συντρόφους μας που βρίσκονταν σε φυλακές και εξορίες. Όσο κι αν αυτά τα σκληρά πικρά συναισθήματα πλημμύριζαν τις σκέψεις μας και την καρδιά μας, κατά βάθος νιώθαμε τιμή και υπερηφάνεια για τον αγώνα μας. Θανάσης ΑΝΑΓΝΟΥ
ΜΕΡΟΣ 83ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 09-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
ΚΚΕ - ΚΚΣΕ Κοινές εκτιμήσεις για την ήττα και τη νέα κατάσταση Το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" και η απόφαση της συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι. Μύθοι και πραγματικότητες Μετά την ήττα στο Βίτσι - Γράμμο και την υποχώρηση του ΔΣΕ στην Αλβανία και τη Βουλγαρία, η ηγεσία του ΚΚΕ αλλά και ολόκληρο το κίνημα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, βρέθηκε μπροστά σε μια καινούρια κατάσταση, για την οποία έπρεπε να χαραχτεί σαφής και συγκεκριμένη πολιτική. Το πρόβλημα δεν ήταν αποκλειστικά των Ελλήνων κομμουνιστών και προοδευτικών ανθρώπων. Αφορούσε και τα αδελφά κόμματα, ιδίως της ΕΣΣΔ και των λαϊκών Δημοκρατιών, αφού χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες έβρισκαν καταφύγιο στα εδάφη τους και είχαν την ανάγκη της στήριξης και βοήθειάς τους. Πέραν όμως αυτού, ο κίνδυνος εισβολής των ιμπεριαλιστών στις λαϊκές Δημοκρατίες και κυρίως στην Αλβανία, με προγεφύρωμα την Ελλάδα και με πρόσχημα την παρουσία εκεί του ΔΣΕ, ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Έτσι ο Ν. Ζαχαριάδης
επισκέφθηκε αμέσως τη Σοβιετική Ένωση για επαφές με τη σοβιετική ηγεσία και τον ίδιο το Στάλιν. Οι επαφές αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να συμφωνηθεί ένα πλαίσιο κοινών εκτιμήσεων - του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ - για την ήττα και τη στάση του ΚΚΕ μπροστά στη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε. Επίσης, κανονίστηκαν ζητήματα σχετικά με την εγκατάσταση των πολιτικών προσφύγων μαχητών του ΔΣΕ, στην ΕΣΣΔ και στις λαϊκές Δημοκρατίες Η πολιτική αυτή γραμμή αποκρυσταλλώθηκε σε ένα κείμενο που είναι ευρύτερα γνωστό ως "Ντοκουμέντο της Μόσχας", ή ως "ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα". Για το ντοκουμέντο αυτό έχουν γραφεί πολλοί μύθοι και αντικομμουνιστικές ανοησίες. Η αλήθεια είναι πιο πεζή.
Μαρτυρίες για το ντοκουμέντο Από τα τότε ηγετικά στελέχη του Κόμματος, μαρτυρίες γύρω από το ντοκουμέντο έχουν δώσει ο Βλαντάς και ο Γούσιας. Ο πρώτος συνοδεύει τη μαρτυρία του με διάφορες κρίσεις αντικομμουνιστικού χαρακτήρα, που βεβαίως δεν απηχούν τις τότε απόψεις του, αλλά πηγάζουν από τη μετέπειτα πορεία που ακολούθησε έξω από το ΚΚΕ. Η μαρτυρία του δεύτερου είναι ένα κράμα αλήθειας και μυθοπλασιών. Στην πραγματικότητα η ιστορία που διηγείται είναι ένα κατασκεύασμα, αφού - πέραν των μυθοπλασιών - ανακατεύονται αληθινά γεγονότα που δεν έχουν χρονική συνάφεια μεταξύ τους - δηλαδή έχουν γίνει σε διαφορετικό χρόνο το ένα από το άλλο - και συνεπώς το αποτέλεσμα που βγαίνει είναι, χωρίς υπερβολή, μυθιστόρημα. Η επισήμανσή μας αυτή αφορά, κυρίως, τα όσα ισχυρίζεται ο Γούσιας ότι συζήτησαν ο Στάλιν με το Ζαχαριάδη. Ας δούμε όμως τις μαρτυρίες αυτές περιοριζόμενοι αποκλειστικά στα στοιχεία που κατατίθενται γύρω από την ιστορία του ντοκουμέντου.
Η 16χρονη μαχήτρια του ΔΣΕ Ελενίτσα Σύμφωνα με όσα λέει ο Δ. Βλαντάς, μετά την ήττα του ΔΣΕ και το πέρασμά του στην Αλβανία, ο Ν. Ζαχαριάδης πήγε στη Σοβιετική Ένωση για επαφές με το ΚΚΣΕ. Συναντήθηκε με τον Στάλιν στο Καύκασο, σε μια βίλα στις όχθες της λίμνης Ρίτσα, όπου ο Σοβιετικός ηγέτης παραθέριζε. Εκεί ο Ζαχαριάδης παρέδωσε στο Στάλιν ένα κείμενο θέσεων για τις αιτίες ήττας του ΔΣΕ και τα καθήκοντα του Κόμματος μπροστά στην καινούρια κατάσταση που είχε διαμορφωθεί. Το κείμενο αυτό ήταν στα ρώσικα. Ο ηγέτης της ΕΣΣΔ έκανε ορισμένες επουσιώδης διορθώσεις. Η πιο σοβαρή διόρθωση ήταν να σβήσει από το κείμενο την εκτίμηση ότι "η υποχώρηση του ΔΣΕ ήταν προσωρινή". Στο τέλος το υπέγραψε ιδιοχείρως. Στη συνέχεια ο Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Αλβανία, όπου στα Τίρανα συγκλήθηκε το ΠΓ και ενέκρινε το κείμενο αυτό καθιστώντας το απόφασή του και συνεπώς επίσημο κείμενο του Κόμματος. Κατόπιν το ντοκουμέντο αυτό και η πολιτική γραμμή που χάρασσε για το Κόμμα εγκρίθηκε από τη συνδιάσκεψη των κομματικών οργανώσεων των τμημάτων Βίτσι - Γράμμου του ΔΣΕ, που συγκλήθηκε στις 29 - 30/9/1949 στο
Μπουρέλι της Αλβανίας. (Βλέπε Δ. Βλαντά: "1950 - 1967: Τραγωδία του ΚΚΕ", σελ. 12 - 13). Η μαρτυρία του Γούσια, συμφωνεί απόλυτα με όσα λέει ο Βλαντάς για ταξίδι του Ζαχαριάδη στην ΕΣΣΔ και συνάντηση του με το Στάλιν στη λίμνη Ρίτσα. Ο Γούσιας αναφέρει επίσης ότι ο Ζαχαριάδης αναχώρησε για τη Σοβιετική Ένωση στις 4/9/1949, τη νύχτα. Για διορθώσεις του Στάλιν πάνω στο ντοκουμέντο δεν αναφέρει τίποτα πέρα από το ότι ο Σοβιετικός ηγέτης το υπέγραψε. (Βλέπε: Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας: "Οι αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της ελληνικής αριστεράς", τόμος β', σελ. 11). Για ταξίδι του Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ένωση, μετά την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ, μιλάει και ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής" (σελ. 314 - 315). Όμως δεν κάνει καμία αναφορά στο ντοκουμέντο. Απλά αναφέρει ότι επιστρέφοντας ο Ζαχαριάδης στην Αλβανία έφερε μαζί του απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ένωσης με την οποία γίνονταν δεχτοί στην ΕΣΣΔ, ως πολιτικοί πρόσφυγες, οι μαχητές του ΔΣΕ που πολέμησαν στο Βίτσι - Γράμμο. Ιστορικά στοιχεία για το ντοκουμέντο έχουν δώσει κι άλλοι, μεταξύ των οποίων οι Λ. Ελευθερίου και Π. Ανταίος. Τα γραπτά των τελευταίων είναι ένα ανακάτεμα της αλήθειας με τα παραμύθια. Εντούτοις, απ' όσα λένε επιβεβαιώνεται πως το επονομαζόμενο Ντοκουμέντο της Μόσχας κάθε άλλο παρά ήταν δημιούργημα των Σοβιετικών. Σύμφωνα με τα γραπτά του Ελευθερίου και του Ανταίου, ο Ζαχαριάδης πήγε στην ΕΣΣΔ μετά την ήττα του ΔΣΕ και συναντήθηκε με τον Στάλιν στη Μόσχα. Πριν τη συνάντηση ο Στάλιν ζήτησε από τον ηγέτη του ΚΚΕ ένα κείμενο θέσεων για τις αιτίες της ήττας του ΔΣΕ και τα νέα καθήκοντα του ΚΚΕ. Στο κείμενο αυτό - πάντα κατά τον Ελευθερίου και τον Ανταίο - έκαναν αρχικά παρατηρήσεις οι Μολότοφ Μαλένκοφ, ενώ ο Στάλιν επέμεινε να υπογραμμιστεί στις αιτίες ήττας του ΔΣΕ "η προδοσία του Τίτο". Κατόπιν, ο Στάλιν έγραψε κάτω από το διορθωμένο κείμενο τη ρώσικη λέξη "πράβιλνο" (σωστά) και το υπέγραψε. Ως ημερομηνία τελικής επεξεργασίας του ντοκουμέντου από τον Ζαχαριάδη και τη σοβιετική ηγεσία - και υπογραφής του από τον Στάλιν - οι Ελευθερίου και Ανταίος, ορίζουν τη 16η Σεπτεμβρίου 1949. (Βλέπε: Λ. Ελευθερίου: "Συνομιλίες με το Ν. Ζαχαριάδη", σελ. 44 και Π. Ανταίος: "Ν. Ζαχαριάδης: Θύτης και θύμα", σελ. 172).
Ορισμένες παρατηρήσεις
Αντιαεροπορικά του ΔΣΕ στο Γενικό Αρχηγείο, εν δράσει, το 1948 στην Πύλη της Πρέσπας
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι μετά την ήττα του ΔΣΕ υπήρξε συνάντηση Στάλιν - Ζαχαριάδη, απόρροια της οποίας ήταν το επονομαζόμενο "Ντοκουμέντο της Μόσχας" ή "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα". Η συνάντηση αυτή έγινε στη λίμνη Ρίτσα, όπως βεβαιώνει ο Ν. Ζαχαριάδης στο τελευταίο, πριν το θάνατό του, γράμμα (Βλέπε: Π. Ανταίος: "Ν. Ζαχαριάδης: Θύτης και θύμα", σελ. 505 - 506). Επίσης, είναι γεγονός ότι
αυτό το ντοκουμέντο δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα κείμενο που συντάχθηκε από τον Ζαχαριάδη και διορθώθηκε σε επιμέρους πλευρές του από τον Σοβιετικό ηγέτη. Πρέπει ακόμη να θεωρηθεί μάλλον ορθή η πληροφορία που δίνει ο Βλαντάς ότι ο Στάλιν διέγραψε την εκτίμηση για προσωρινή υποχώρηση του ΔΣΕ. Και τούτο διότι η ηγεσία του ΚΚΕ αμέσως μετά την υποχώρηση προέβαλε αυτή τη θέση πιθανόν για να κρατήσει υψηλό το ηθικό των μαχητών του ΔΣΕ, των μελών και των οπαδών του Κόμματος. Τέλος, ανταποκρίνεται στην αλήθεια ότι το Ντοκουμέντο αυτό φέρει ιδιόχειρη σημείωση του Στάλιν. Σύμφωνα με τον Ζαχαριάδη, ο Στάλιν έγραψε τη λέξη "Σύμφωνος" (στο ίδιο, σελ. 506). Προφανώς αυτό έγινε γιατί ο Σοβιετικός ηγέτης και το ΚΚΣΕ ήθελαν να βοηθήσουν το ΚΚΕ να αποφύγει τις αδικαιολόγητες τριβές που ήταν δυνατό να εμφανιστούν στο Κόμμα μετά από μια τέτοια ήττα. Τα όσα ισχυρίζονται οι Ανταίος - Ελευθερίου περί επιμονής του Στάλιν για υπογράμμιση της προδοσίας του Τίτο, δεν επιβεβαιώνονται από πουθενά. Πρόκειται για αυθαιρεσίες που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα. Καταρχήν, ο Στάλιν - ανεξαρτήτως του τι πίστευε ή τι ήθελε - δεν είχε κανένα λόγο να επιμείνει στην υπογράμμιση της προδοσίας του Τίτο. Το ίδιο το ΚΚΕ υπογράμμιζε αυτή την προδοσία και μάλιστα δημόσια, με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο. Επίσης, αξίζει να προσεχτεί ότι το ντοκουμέντο αναφέρει τρεις αιτίες για την ήττα. Η δε "προδοσία του Τίτο" καταγράφεται τρίτη στη σειρά, πράγμα που σημαίνει πως αν υπήρχε επιμονή του Στάλιν να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα, η καταγραφή της σίγουρα θα ήταν σε διαφορετική θέση. Το Ντοκουμέντο δεν ήταν τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μια βάση κοινών εκτιμήσεων ΚΚΕ - ΚΚΣΕ. Τέλος, πρέπει να ληφθούν ως ορθές οι μαρτυρίες που παραθέσαμε και οι οποίες αναφέρουν ότι αυτό το ντοκουμέντο υιοθετήθηκε από το ΠΓ, έγινε δηλαδή επίσημο κείμενο του ΚΚΕ και πολιτικός του μπούσουλας. Άλλωστε στη βάση των θέσεων που περιέχει στηρίχτηκαν οι αποφάσεις της κομματικής συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι και της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ, λίγες μέρες αργότερα.
Ορισμένα επιπλέον στοιχεία Μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1957, ο Ν. Ζαχαριάδης ανέφερε αυτολεξεί ολόκληρο το ντοκουμέντο (Βλέπε: "7η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 18 - 24 Φλεβάρη 1957 - Μόνο για εσωκομματική χρήση" σελ. 211 - 212 και Π. Δημητρίου: "Η διάσπαση του ΚΚΕ", εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, τόμος Α', σελ. 97 - 98). Αναφορές στο ντοκουμέντο γίνονται εκτενώς και στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του 1950, κυρίως από τον Ζαχαριάδη και τον Παρτσαλίδη. Επίσης ο Ν. Ζαχαριάδης το παραθέτει ολόκληρο - πλην του σημείου "ε" της παραγράφου 5 - στην παράνομη μπροσούρα του "Προβλήματα της κρίσης του ΚΚΕ" (Εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ, σελ. 36 - 38). Το ντοκουμέντο στην πρωτότυπη μορφή του ήταν στα ρώσικα. Μεταφράστηκε δε στα ελληνικά από τον Μ. Παρτσαλίδη, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ν. Ζαχαριάδη που κατατέθηκε στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ το 1950. Για να έχει πλήρη γνώση του θέματος ο αναγνώστης παραθέτουμε ολόκληρο το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" - όπως υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά - καθώς και την απόφαση της συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι. Τα υλικά αυτά προέρχονται από το αρχείο του ΚΚΕ και μας παραδόθηκαν από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του. Σε ό,τι αφορά το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" σημειώνουμε ότι μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει δυνατός ο εντοπισμός του ρώσικου πρωτοτύπου. Το Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα
"1. Ύστερα από την ήττα του ΔΣΕ (Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας) στο Βίτσι - Γράμμο, η κατάσταση στην Ελλάδα άλλαξε, πράγμα που υποχρεώνει το ΚΚΕ να αλλάξει την πολιτική του γραμμή. Οι αιτίες της ήττας του ΔΣ είναι οι ακόλουθες: α) Η αδυναμία του ΚΚΕ να λύσει το πρόβλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ, καθώς και του εφοδιασμού των τμημάτων του ΔΣΕ που βρίσκονταν στις περιοχές της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας. β) Η βοήθεια που οι Αμερικάνοι και οι Εγγλέζοι έδωσαν στο μοναρχοφασισμό. γ) Η προδοσία της κλίκας του Τίτο. 2. Στην καινούρια κατάσταση που δημιουργήθηκε, η καθοδήγηση του ΚΚΕ ενέργησε σωστά αποκρούοντας την τυχοδιωκτική "τακτική συνέχισης της επίθεσης ό,τι και να γίνει" με την αναπόφευκτη συνέπεια της συντριβής των στελεχών και εφαρμόζοντας την τακτική της υποχώρησης που έδωσε τη δυνατότητα να σωθούν τα στελέχη από τα χτυπήματα και να φυλαχτούνε για τους μελλοντικούς αγώνες. 3. Παρά τις στρατιωτικές επιτυχίες του μοναρχοφασισμού, η πολιτική και οικονομική κατάστασή του παραμένει οξυμένη. Το μαζικό λαϊκό κίνημα, που στα 1949 δυνάμωσε, θ' αναπτυχθεί σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και τις διαφωνίες μέσα στο φασιστικό στρατόπεδο, θα βαθαίνει τις δυσκολίες των κυρίαρχων τάξεων και του μοναρχοφασισμού. 4. Το ξεπούλημα της Ελλάδας στους Αμερικάνους που μετέτρεψε τη χώρα σε πολεμική τους βάση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις χώρες της Λαϊκής Δημοκρατίας μεγαλώνει τις ανησυχίες των λαϊκών μαζών που δε θέλουνε τον πόλεμο. 5. Πάνω στη βάση των παραπάνω, το ΚΚΕ πρέπει: α) Να σταματήσει σήμερα τον ένοπλο αγώνα, κρατώντας μικρά παρτιζάνικα τμήματα σαν μέσο πίεσης πάνω στο μοναρχοφασισμό, για όσο το δυνατό μεγαλύτερη δημοκρατική ειρήνευση στον τόπο, πάνω στη βάση των προτάσεων της σοβιετικής κυβέρνησης, καθώς επίσης κι εκεί όπου το βγάλσιμο τμημάτων του ΔΣΕ έξω από την Ελλάδα παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες (Πελοπόννησο, νησιά). β) Να μεταφέρει το κέντρο βάρους της δουλιάς του στην οργάνωση και καθοδήγηση των οικονομικών και πολιτικών αγώνων όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου λαού. Στηριζόμενο στη δυνατή παράνομη κομματική οργάνωση, το ΚΚΕ πρέπει να χρησιμοποιήσει όλες τις νόμιμες δυνατότητες (συνεταιρισμούς, επαγγελματικά συνδικάτα, Τύπο, συλλόγους, κάθε είδους πολιτικά αιρετά όργανα), και ακόμη να δημιουργήσει καινούριες για τη συγκέντρωση των μαζών, για την οργάνωσή τους, για την καθοδήγηση των πολιτικών και οικονομικών τους αγώνων. γ) Πάνω στη βάση του προγράμματος του αγώνα για την ανεξαρτησία και τη δημοκρατικοποίηση της Ελλάδας, το ΚΚΕ πρέπει να δημιουργήσει πλατύ δημοκρατικό συνασπισμό, όπου να τραβηχτούνε όσοι δέχονται το μίνιμουμ αυτό πρόγραμμα δημοκρατικής ανάπτυξης της Ελλάδας. δ) Το ΚΚΕ, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες που υπάρχουν, πρέπει να βγάλει στην Αθήνα, νόμιμη, περιοδική, μαζική πολιτική εφημερίδα. ε) Το ΚΚΕ πρέπει να προετοιμάσει και να στείλει στις μεγάλες πόλεις ολόκληρη σειρά κομματικά στελέχη, για το δυνάμωμα και την αναδιοργάνωση των τοπικών κομματικών οργανώσεων και για την εξασφάλισης της εφαρμογής της καινούριας γραμμής. στ) Το ΚΚΕ πρέπει να ξεδιπλώσει πλατιά ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική δουλιά στα τμήματα του ΔΣΕ που τραβήχτηκαν από την Ελλάδα. Το ΚΚΕ πρέπει να εξασφαλίσει την παραπέρα πολεμική προετοιμασία και τελειοποίηση των αξιωματικών και μαχητών, καθώς και την κομματική τους
διαπαιδαγώγηση και την ανύψωση του πολιτικού και ιδεολογικού τους επιπέδου. 6.Η σωστή κατανόηση και εφαρμογή στη ζωή της στροφής στην πολιτική του κόμματος μέσα στις συνθήκες της κρίσης του μοναρχοφασισμού, της αύξησης των δυσκολιών στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο και της ανάπτυξης των δυνάμεων της ειρήνης, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού σ' όλο τον κόσμο, θα δώσει τη δυνατότητα για γρήγορη σταθεροποίηση και ανάπτυξη του ελληνικού λαϊκού δημοκρατικού κινήματος στην Ελλάδα, στο μέλλον. 16/9/49".
Η κομματική συνδιάσκεψη στο Μπουρέλι "ΑΠΟΦΑΣΗ Η Συνδιάσκεψη των Κομματικών Οργανώσεων των τμημάτων του ΔΣΕ Βίτσι - Γράμμου, που συνήλθε στις 29 - 30 του Σεπτέμβρη 1949, αφού άκουσε και συζήτησε την έκθεση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για τη διαμόρφωση στην πολιτική κατάσταση ύστερα απ' τη μάχη στο Βίτσι - Γράμμο και τη νέα αποστολή των τμημάτων Βίτσι - Γράμμου αποφασίζει: Πρώτο: Εγκρίνει την πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ στο διάστημα της νέας αντίστασης. Επιδοκιμάζει βασικά την πραχτική καθοδήγηση του αγώνα στα τρία χρόνια της νέας ένοπλης λαϊκο-απελευθερωτικής πάλης του λαού της Ελλάδας, ενάντια στο μοναρχοφασισμό και τον αμερικανοαγγλικό ιμπεριαλισμό. Δεύτερο: Εγκρίνει την καινούρια αποστολή που η καθοδήγηση του ΚΚΕ καθορίζει για τα τμήματα Βίτσι - Γράμμου του ΔΣΕ και διαδηλώνει την πιο ατράνταχτη απόφασή της να δουλέψει με όλες τις δυνάμεις της για να εκπληρωθούν ολοκληρωτικά τα νέα καθήκοντα που μπαίνουν σήμερα μπροστά στα τμήματα Βίτσι - Γράμμου του ΔΣΕ. Μαχητές και μαχήτριες, διοικητές και πολιτικοί επίτροποι εκπλήρωσαν βασικά το καθήκον τους στο πεδίο της μάχης στο Βίτσι - Γράμμο και φάνηκαν άξια παιδιά του λαού. Με την ίδια πίστη και αποφασιστικότητα, μαχητές μαχήτριες και στελέχη του ΔΣΕ θα ριχτούν στα καινούρια καθήκοντα που τους βάζει το κόμμα, καθήκοντα που απορρέουν απ' τη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε σήμερα στη χώρα μας και να φανούν πάλι άξια της εμπιστοσύνης του λαού, ατσαλώνοντας την ψυχή, το μυαλό και το κορμί για τους καινούριους αγώνες, για την απελευθέρωση της Ελλάδας, αγώνες που ωριμάζουν και πλησιάζουν. Οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες, που αντιπροσωπεύονται στη συνδιάσκεψη αυτή, αποτελούν εγγύηση για την εφαρμογή στη ζωή των καινούριων καθηκόντων που το κόμμα σήμερα βάζει μπροστά μας. 30 Σεπτέμβρη 1949 Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΒΙΤΣΙ - ΓΡΑΜΜΟΥ ΤΟΥ ΔΣΕ".
ΜΕΡΟΣ 84ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 12-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20 Η Ελληνίδα γυναίκα πρωταγωνίστησε στη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας. Η συμβολή της στο Δημοκρατικό Στρατό, όπως και η συμβολή της στην Εθνική Αντίσταση, είναι από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ιστορίας του ελληνικού γυναικείου κινήματος. Στο ΔΣΕ η γυναίκα συνέχισε το έπος της Αντίστασης και το ξεπέρασε, αν κρίνει κανείς από τον ηρωισμό και την
αυταπάρνηση που επέδειξε. Ιση στην πράξη με τον άνδρα, δεν υστέρησε σε τίποτα από αυτόν ως μαχήτρια, στην πρώτη γραμμή της μάχης, ως αξιωματικός στην οργάνωση και εκτέλεση επιχειρήσεων, ως τηλεφωνήτρια στις διαβιβάσεις, ως σαμποτέρ, ως τραυματιοφορέας και ως νοσοκόμα, ως πολύτιμη δύναμη στα μετόπισθεν για να εξασφαλίζει το ψωμί, το ρουχισμό και την υπόδηση του αντάρτη, τη μεταφορά οπλισμού και την πραγματοποίηση οχυρωματικών έργων, ως ενεργό μέλος στα όργανα της λαϊκής εξουσίας. Το 30% των μάχιμων τμημάτων του ΔΣΕ ήταν γυναίκες, σύμφωνα με τα στοιχεία που κατατέθηκαν στην Α` Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών (βλέπε: Εισήγηση στη Συνδιάσκεψη της Ρούλας Κουκούλου - Εκδοση Π. Δ. Ε. Γ. Λεύτερη Ελλάδα, Απρίλης 1949, σελ. 18). Σε 688 ανέρχονται οι γυναίκες στελέχη, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του ΔΣΕ. Σε 55 απονεμήθηκαν μετάλλια ανδρείας, σε 244 δόθηκε προαγωγή για ανδραγαθίες, ενώ εκατοντάδες πήραν έπαινο (βλέπε: "Για να θριαμβεύσει η ζωή", Εκδοση "Ριζοσπάστης 1996", σελ. 13). Στις σχολές συνδέσεων και διαβιβάσεων του Δημοκρατικού Στρατού πάνω από το 50% ήταν γυναίκες, ενώ συντριπτικά πλειοψηφούσαν (αποτελούσαν το 80%) στο προσωπικό της υγειονομικής υπηρεσίας. Ηρωική και αναντικατάστατη ήταν η συμβολή των γυναικών στα μετόπισθεν και στην κατασκευή των οχυρωματικών έργων. Γριές και νέες άλλοτε με το ζώο ή το κάρο κι άλλοτε στην πλάτη, συχνά ξυπόλυτες μέσα στα χιόνια και τις λάσπες, κουβαλούσαν πολεμοφόδια, τρόφιμα και άλλο πολεμικό υλικό στους αντάρτες. Οι μεταφορές τις περισσότερες φορές γίνονταν κάτω από το συνεχή βομβαρδισμό του πυροβολικού και της αεροπορίας του εχθρού. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των μαχών στο Γράμμο και το Βίτσι, το 1948, όπου 500 γυναίκες επί ένα μήνα πραγματοποιούσαν μεταφορές πολεμικού υλικού βαδίζοντας 10-15 ώρες τη μέρα. Το ίδιο - ίσως και περισσότερο - ηρωική ήταν η δουλιά των γυναικών στην κατασκευή οχυρωματικών έργων. Ήταν μια δουλιά όχι απλώς βαριά, αλλά και ριψοκίνδυνη, γιατί γινόταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Στα οχυρωματικά έργα στο Βίτσι π. χ. - μετά τη μάχη του Γράμμου το 1948 πήραν μέρος 3.500 άτομα. Από αυτά οι 2.500 ήταν γυναίκες οργανωμένες σε λόχους και λαϊκές ταξιαρχίες. Η γυναίκα στο ΔΣΕ είχε κερδίσει με το σπαθί της την ισότητα με τον άνδρα και μια εξέχουσα θέση στη ζωή της Ελεύθερης Ελλάδας, στις περιοχές δηλαδή που ήταν υπό αντάρτικο έλεγχο. Σ' αυτές τις περιοχές, για πρώτη φορά λαμβάνει μέρος στις εκλογές, εκλέγει και εκλέγεται, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και υπεύθυνες θέσεις στη Λαϊκή Εξουσία. Γίνεται μέλος του Λαϊκού Συμβουλίου του χωριού ή του Επαρχιακού Συμβουλίου, γίνεται δικαστίνα στα Λαϊκά Δικαστήρια, γίνεται φρούραρχος, αγροφύλακας κ. ο. κ. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω στοιχεία: Γύρω στα τέλη του 1948 πάνω από το 20% των λαϊκών οργάνων ήταν γυναίκες. Στη Φλώρινα π. χ. σε 29 Λαϊκά Συμβούλια ήταν μέλη 52 γυναίκες. Στο Επαρχιακό
Συμβούλιο οι γυναίκες - μέλη ήταν 3. Στα 23 Λαϊκά Δικαστήρια συμμετείχαν 38 γυναίκες και στα Αναθεωρητικά 2. Στην Καστοριά η εικόνα ήταν αντίστοιχη. Στα 53 Λαϊκά Συμβούλια συμμετείχαν 78 γυναίκες, στο Επαρχιακό Συμβούλιο 2, στα Λαϊκά Δικαστήρια 14 και στα Αναθεωρητικά 2. (Βλέπε αναλυτικά: Ειδική ελληνογαλλική έκδοση του ΔΣΕ με τίτλο: "Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ"). Απ' όσα αναφέραμε, ίσως κανείς αναρωτηθεί: "Μα δεν ήταν βαριά αυτή η ζωή για τις γυναίκες;". Την απάντηση την έχουν δώσει οι ίδιες οι αγωνίστριες του ΔΣΕ, όπου κι αν πρόσφεραν υπηρεσίες, οι οποίες σε παρόμοια ερωτήματα απαντούσαν: "Βαρύτερο απ' τη σκλαβιά και την τυραννία τίποτα δεν υπάρχει". Ας δώσουμε, όμως, το λόγο στις αυθεντικές μαρτυρίες δυο μαχητριών του ΔΣΕ, της Ηρώς Μπαρτζώτα και της Χρυσούλας Γκόγκογλου, τις οποίες και ευχαριστούμε για τη συμβολή τους στο αφιέρωμα.
Η ηρωική συμβολή της γυναίκας Ήταν Νοέμβρης του 1947, όταν, με εντολή του Γενικού Αρχηγείου, αποσπάστηκα στη Διοίκηση του ΔΣΕ στο χωριό Ζέρμα, σαν υπεύθυνη στο Κέντρο Παραλαβής Ρουχισμού και Υφασμάτων (που μας στέλνονταν από τις τότε σοσιαλιστικές χώρες) και με τη χρέωση για την πολιτική δουλιά στις γυναίκες. Εκεί στη Ζέρμα υπήρχαν συνεργεία, εργαστήρια κύρια ραφτάδικα που έφτιαχναν στολές για τους μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ. Οι τεχνίτες ήταν αντάρτες, εθελοντές και στρατολογημένοι, όπως και αρκετές γυναίκες, που ασχολούνταν στα εργαστήρια και σε άλλες υπηρεσίες. Αργότερα έγιναν και αυτές μαχήτριες τηλεφωνήτριες, νοσοκόμες κλπ. Στις αρχές του Δεκέμβρη 1947 έφτασε και μια άλλη ομάδα από γυναίκες εθελόντριες και στρατολογημένες. Τους έγινε μια ζεστή υποδοχή. Ήταν όλα έτοιμα για την εγκατάστασή τους, στα σπίτια μαζί με τις άλλες γυναίκες. Χρειάστηκε λίγος χρόνος για την ξεκούραση και την προσαρμογή τους στις νέες δυσκολίες και σκληρές συνθήκες, απ' αυτές που ζούσαν, τρόπο ζωής και περιεχόμενο. Στο διάστημα αυτό, της προσαρμογής, είχαμε το χρόνο και τη δυνατότητα, μακριά από το μέτωπο του πολέμου, να οργανώσουμε διάφορες εκδηλώσεις ψυχαγωγίας. Διαβάζαμε τα δελτία του Γ.Α. τα ανακοινωθέντα, τις εφημερίδες μας. Διηγήματα από την Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση από τη Σοβιετική παρτιζάνικη λογοτεχνία, τα βράδια γύρω από το τζάκι με το φως του δαδιού. Γίνονταν συζητήσεις, ερωτήσεις πώς και γιατί ξαναπήραμε τα όπλα και βγήκαμε στο βουνό και για ποιο σκοπό πολεμάμε. Πολύ γρήγορα έγινε η γνωριμία μας και αναπτύχθηκε μια φιλία ανάμεσά μας. Έτσι πολύ ομαλά αρχίσαμε να οργανώνουμε τη ζωή μας, την εκπαίδευσή μας, σύμφωνα με τις ανάγκες του πολέμου. Σαν μαχήτριες, τηλεφωνήτριες. Το επόμενο βήμα ήταν να φαινόμαστε, στην εμφάνιση, στο ντύσιμό μας και σαν μαχήτριες. Και μια που τα υφάσματα τα είχαμε στη Ζέρμα και τα ραφτάδικα, η Διοίκηση αποφάσισε να ραφτούν το γρηγορότερο στολές για τις γυναίκες. "Το ωραίο ήταν ότι μόλις οι κοπέλες έβαλαν τα παντελόνια, ίσως ο χειμώνας, ή μια εύκολη κίνηση, τις είδαμε ξαφνικά να περπατούν όλες με τα χέρια στις τσέπες. Γελώντας οι σ. έλεγαν, καλά Χρυσούλα τις "έβαλες" τα παντελόνια, τώρα κοίταξε να τις βγάλεις τα χέρια από τις τσέπες".
Η Κωνσταντινιά Είχαμε όμως και μια μοναδική περίπτωση. Την Κωνσταντινιά. Η Κωνσταντινιά ήταν στρατολογημένη. Ένα κορίτσι της φύσης και του βουνού. Αγνό, πάντα γελαστό, πολύ καλοσυνάτο, με τη χοντρή φορεσιά της, με ένα μπούστο σφιγμένο πάνω της κι ένα κοτσιδάκι να κρέμεται στην πλάτη της. Δεν είχε μπει ποτέ σε αυτοκίνητο, αλλά το είδε από μακριά όταν έβοσκε τα προβατάκια της, με τη ρόκα στο χέρι να κλώθει το μαλλί για το προικιό της. Οι συμβουλές της μάνας της ήταν οι μόνες γνώσεις της για τον κόσμο, για το μέλλον. Να μεγαλώσει να κάνει το προικιό της, να παντρευτεί και να κάνει παιδιά. "Όχι συναγωνίστρια Χρυσούλα, εγώ θέλω να παντρευτώ και δε βάζω παντελόνι". Παρ' όλες τις εξηγήσεις ότι το παντελόνι δε θα την εμπόδιζε να παντρευτεί και άλλα παραδείγματα, από συγκεκριμένες περιπτώσεις παντρεμένων γυναικών, η Κωνσταντινιά έμεινε αμετάπειστη. Καλά Κωνσταντινιά μου πάρε τη στολή σου και όταν θελήσεις φόρεσέ τη. Γίναμε φίλες. Στα μέσα του Φλεβάρη του 1948 πραγματοποιήθηκε στο χωριό Λυκορράχη η ιδρυτική σύσκεψη γυναικών, στελεχών του ΚΚΕ και του ΔΣΕ. Εκεί μας ανακοινώθηκε από αντιπροσωπεία του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και του ΓΑ η απόφαση του Κόμματος και του ΓΑ για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες του ΔΣΕ. Θα τοποθετούνταν γυναίκα ως βοηθός των Πολιτικών Επιτροπών από το Αρχηγείο ως τη Διμοιρία. Έτσι θεσμοθετήθηκε η γυναίκα πολιτικός επίτροπος, βοηθός του πολιτικού επιτρόπου για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες μαχήτριες. Επίσης χρεωθήκαμε και την προσπάθεια που έπρεπε να κάνουμε στις μάνες των παιδιών, μπροστά στον κίνδυνο των βομβαρδισμών και του πολέμου να συμφωνήσουν να απομακρυνθούν τα παιδιά τους από το χώρο του πολέμου, για να σωθούν.
Στην πρώτη γραμμή Μετά το τέλος της σύσκεψης πήραμε τα φύλλα πορείας για τις Ταξιαρχίες. Εγώ αποσπάστηκα στη 14 Ταξιαρχία ως βοηθός του πολιτικού επιτρόπου της Ταξιαρχίας, υπεύθυνη για την ιδιαίτερη δουλιά στις γυναίκες μαχήτριες. Διοικητής της Ταξιαρχίας - τότε - ήταν ο Γ. Γεωργιάδης και Πολιτικός Επίτροπος ο Γ. Βασιλικός. Στις 14 Ιούνη άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Γράμμο. Η Ταξιαρχία κάλυπτε μια μεγάλη έκταση. Ο τομέας δεχόταν μεγάλη πίεση κι ενισχύθηκε και από άλλες δυνάμεις Ταξιαρχίας.
Μια μέρα, ήταν στο τέλος του Ιούλη, όπως έτρεχα πάνω από τα χαρακώματα, προσπαθώντας να φτάσω στο ύψωμα - στον πύργο της Κοτύλης, στον λεγόμενο Χάρο, που είχε μαχήτριες - ακούω μια γλυκιά γυναικεία φωνή "συναγωνίστρια Χρυσούλα, Χρυσούλα". Γυρίζω και βλέπω να ξεπροβάλλει από το χαράκωμα, με μεγάλη μου έκπληξη, η Κωνσταντίνα. Πάντα γελαστή άπλωσε τα χέρια της και συγκινημένες αγκαλιαστήκαμε σαν καλές παλιές φίλες και τώρα συμμαχήτριες "εν όπλοις". "Συναγωνίστρια Χρυσούλα μόνη μου ζήτησα και ήρθα εδώ στο μέτωπο, στο χαράκωμα, να πολεμήσω κι εγώ όπως όλες σας. Γιατί, εγώ δεν μπορώ; Κοίτα με", κι έδειξε τη στολή της με καμάρι. "Εδώ με έχουνε σαν αδελφή". Ήρθε και ο ομαδάρχης της. Μίλησε επαινετικά για την Κωνσταντίνα, για την τόλμη της, για τη συμμετοχή της στις μάχες. Η Κωνσταντίνα δεν πήγε στο χαράκωμα με το πιστόλι στον κρόταφο, όπως ισχυρίζεται ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος, αλλά με τη θέλησή της. Κατάλαβε, συνειδητοποίησε - με το φιλότιμο που διακρίνει τη γυναίκα - τη θέση της και πήρε μόνη της την απόφαση να γίνει μαχήτρια. Αγκαλιαστήκαμε με την πίστη και την ελπίδα ότι θα ξανανταμώσουμε. Δεν ξανανταμώσαμε. Σε λίγες μέρες έγινε ο ελιγμός. Περάσαμε από το Γράμμο στο Βίτσι. Η περίπτωση αυτή της Κωνσταντίνας είναι πολύ χαρακτηριστική, είναι μια απάντηση στις συκοφαντίες και διαστρεβλώσεις σ' αυτά που γράφει ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος για το ρόλο και τη συμπεριφορά των Πολιτικών Επιτρόπων του ΔΣΕ και την περιφρόνηση στην προσωπικότητα των στρατολογημένων αντρών και γυναικών. Ότι οι στρατολογημένοι οδηγούνταν με την τρομοκρατία και με το πιστόλι στον κρόταφο σαν άβουλα πρόβατα στη σφαγή. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ είχαν ιδανικά, είχαν οράματα, ήταν ανιδιοτελείς, πίστευαν στο δίκαιο του αγώνα τους, για μια Ελλάδα της λευτεριάς, της εθνικής ανεξαρτησίας, της προκοπής και του σοσιαλισμού. Γι' αυτά τα ιδανικά έδιναν τη ζωή τους. Και οι στρατολογημένοι άντρες και γυναίκες πίστεψαν σ' αυτούς τους σκοπούς του αγώνα και ενώθηκαν μαζί τους, πολέμησαν με αυτοθυσία και ηρωισμό. Πολλές γυναίκες στρατολογημένες παρασημοφορήθηκαν με μετάλλια ανδρείας και με μετάλλια "Ηλέκτρας". Τα πρόβατα πανικοβάλλονται και σκορπούν με την πρώτη κανονιά. Οι μαχήτριες ορμούσαν με το τραγούδι στις κορφές και τα μετερίζια της επίθεσης και της αντίστασης, με το όπλο και τη χειροβομβίδα στο χέρι, με λεβεντιά και αυτοθυσία. Αυτές ήταν οι γυναίκες μαχήτριες, όπως έγραψαν διάφοροι σχολιογράφοι και χρονογράφοι. Ο "Ταχυδρόμος" του Βόλου έγραφε για τις μαχήτριες στη μάχη της Καρδίτσας: "Έδειξαν μαχητικότητα και ορμή. Εν πολλοίς ανωτέραν των ανδρών". Ο δε χρονογράφος του "Βήματος" Παλαιολόγος έγραφε: "Όπως διηγούνται όσοι τις γνώρισαν στη μάχη της Καρδίτσας, πρόκειται για φανατισμένες ύαινες". Ποιες ήταν όμως αυτές οι "ύαινες"; Ήταν οι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης, οι ΕΠΟΝίτισσες, τα κορίτσια των αγωνιστών και αγωνιστριών που γνώρισαν την πρωτοφανέρωτη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, τις διώξεις, τα βασανιστήρια, τις δολοφονίες. Είδαν να δολοφονούνται και να σέρνονται στους δρόμους οι αγαπημένοι τους, τα παιδιά τους, οι άντρες τους, οι πατεράδες τους, από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες και τους χωροφύλακες. Γνώρισαν την κτηνωδία τους, όταν τους έκοβαν σύριζα τα μαλλιά. Και το χειρότερο, έφευγαν για να γλιτώσουν τον ομαδικό βιασμό από αυτά τα ανθρωπόμορφα τέρατα. Μέσα σε ένα χρόνο βιάστηκαν 165 γυναίκες.
Αυτές ήταν οι "ύαινες", που κατέφυγαν στο βουνό και άδραξαν τα όπλα για να υπερασπίσουν τη ζωή, την τιμή, την αξιοπρέπειά τους. Άδραξαν τα όπλα για τη λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία της πατρίδας μας από τους καινούριους κατακτητές αυτή τη φορά, τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές. Χρυσούλα Γκόγκογλου Μαχήτρια του ΔΣΕ Υπολοχαγός Πολιτικός Επίτροπος
Μια μαχήτρια διηγείται Η Ηρώ Μπαρτζώτα γράφει για τη συμμετοχή της γυναίκας στο Δημοκρατικό Στρατό Στο ΔΣΕ ήμουν εθελόντρια. Βγήκα από τη Θεσσαλονίκη στις 21 Δεκέμβρη του 1947, με μια ομάδα συναγωνιστών κι ένα σύνδεσμο και φθάσαμε στο Αρχηγείο του Μπέλες την πρωτοχρονιά του 1948. Όλες αυτές τις μέρες ή μάλλον τις νύχτες, περπατούσαμε. Ύστερα από 2 - 3 μέρες μ' έστειλαν στο Γ.Α. του ΔΣΕ, που είχε έδρα τότε στην Πύλη, στη μικρή Πρέσπα. Το ατομικό μου βιβλιάριο, του μαχητή του ΔΣΕ, έχει τον αριθμό Γ.Μ.10119 και ημερομηνία κατάταξης την 12.1.1948. Η υπηρεσία που μου ανατέθηκε ήταν η πολιτική δουλιά στις μαχήτριες κι έτσι μου δινόταν η ευκαιρία να βρίσκομαι σε διαφορετικά τμήματα, με διαφορετικούς διοικητές, μαχήτριες και μαχητές. Στη μάχη η εικόνα ήταν μια: Αυτή που περιγράφει η Ελένη Παχή (φύλ. "Ρ" 1/1/1997). Οι μαχήτριες και οι μαχητές, με τους διοικητές τους επικεφαλής, με τον ηρωισμό, την αυτοθυσία, την αυταπάρνηση, την υπομονή και την επιμονή τους έκαναν τις περισσότερες φορές τη ζυγαριά να κλίνει προς το μέρος μας, παρά τη μεγάλη υπεροχή του αντίπαλου στρατού, σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Δεν είναι λίγες φορές, που έπεσαν όλοι στο πεδίο της μάχης μα δεν υποχώρησαν. Ο μεγάλος Γάλλος κομμουνιστής ποιητής Πωλ Ελυάρ, που επισκέφθηκε το Γράμμο το 1949, γράφει σε αυτόγραφο: "Οι Ελληνίδες αδελφές μας με τον ηρωισμό τους θεωρούνται στον κόσμο, σαν η πιο αρμονική ισοτιμία ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα". Και ο Ανρί Μπασίς, που τον συνόδευε σ' αυτό το ταξίδι: "Οι γυναίκες της Ελλάδας, αδελφές της Ηλέκτρας Αποστόλου, είναι επίσης οι αδελφές της δικής μας Ντανιέλ Καζανοβά. Είναι η προσωποποίηση του ηρωισμού και της τρυφερότητας της Ελλάδας".
Πρώτες ανάμεσα στους πρώτους Οι μαχήτριες του ΔΣΕ, στην πλειοψηφία τους ήταν αγρότισσες. Λίγες ήταν από τις πόλεις της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας - Θράκης και ελάχιστες από την Αθήνα και τον Πειραιά. Οι περισσότερες είχαν τελειώσει μια - δυο τάξεις του δημοτικού. Από τα χωριά, στα κατσάβραχα, αγράμματες. Έφθιναν στο
ΔΣΕ, εθελόντριες ή επιστρατευμένες, χωρίς οι περισσότερες να έχουν επίγνωση, πού ακριβώς πηγαίνουν. Όμως, πολύ γρήγορα προσαρμόζονταν, πείθονταν να φορέσουν τη στρατιωτική στολή, ακόμα και να κόψουν τα μαλλιά τους, για ευκολία. Στα τμήματα, πλάι πλάι με τους μαχητές, χωρίς να τους γίνεται κανένα σκόντο, παρ' όλες τις παραπανίσιες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ως γυναίκες, όχι μόνο τα 'βγαζαν πέρα παλικαρίσια, μα ακόμα νοικοκύρευαν το τμήμα τους και πολλές φορές έπλεναν και τα ρούχα όλων. Σκορπούσαν στην τραχιά και γεμάτη κινδύνους ζωή δροσιά, χάρη, απλότητα κι ευθυμία. Μετά τη μάχη ή την οποιαδήποτε υπηρεσία, αφού πλύνονταν, χτενίζονταν, έδεναν και καμιά κόκκινη κορδέλα στα μαλλιά τους, παράσερναν τους πάντες στο χορό και το τραγούδι. Χορεύοντας, πιασμένοι από τους ώμους, σε κύκλο, τραγουδούσαν τ' αγαπημένα αντάρτικα τραγούδια, όπως "Άντε γιούρια - γιούρια, άντε κι ο πόλεμος θέλει τραγούδια...", ή το "Κίνησε η γερακίνα, για νερό κρύο να φέρει...". Δεν ήταν, όμως, λίγες και οι φορές, που ξαπλώνοντας τη νύχτα να ξαποστάσουν λίγες ώρες, με μαξιλάρι το γυλιό και σκέπασμα τη χλαίνη, θυμούνταν τα χωριά, τους γονείς τους, τα παιδιά τους οι μεγαλύτερες και σκέπαζαν το πρόσωπό τους, για να μη δει κανείς το πικρό τους δάκρυ. Αυτά ήταν στις ελάχιστες ώρες της ανάπαυσης. Στον πόλεμο, όμως και στη δουλιά, πάντα και παντού, ίσες με τους μαχητές, πρώτες ανάμεσα στους πρώτους. Στις πορείες, μέσα στη σιωπή της νύχτας, με φεγγάρι ή σκοτάδι, πολλές φορές αποκομμένοι, χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, να σε παίρνει ο ύπνος για ένα δευτερόλεπτο, για να ονειρευτείς το αναμμένο τζάκι και τη σούπα να βράζει στην πυροστιά, κρεβάτι στρωμένο με καθαρά σεντόνια και ζεστά παπλώματα! Την άλλη στιγμή, πίσω στη σκληρή πραγματικότητα. Στις ολιγόστιγμες στάσεις, να πέφτεις στο χώμα, για να ρουφήξεις λίγη δροσιά, γιατί βάλλονταν από το εχθρικό πυροβολικό όλες οι πηγές και οι βρυσούλες και το παγούρι ήταν αδειανό! Στην πεντάλεπτη στάση, ο ύπνος γέμιζε και τα 300 δευτερόλεπτα, για να ανακτηθούν οι δυνάμεις και να συνεχίσεις την πορεία, μην αργοπορήσεις και χάσεις τους συντρόφους σου. Οι μαχήτριες υπηρετούσαν παντού, σε όλα τα όπλα και τις υπηρεσίες. Ακόμα πήγαιναν γι' ανίχνευση, έμπαιναν για πληροφορίες στα κατεχόμενα χωριά, μιλούσαν με το "χωνί" για να προσελκύσουν τους φαντάρους του κυβερνητικού στρατού, έπιαναν "γλώσσες", έκαναν επιθέσεις με πάντζερ, μετέφεραν τραυματίες, ήταν νοσοκόμες στα ορεινά χειρουργεία και στα προωθημένα τμήματα, φύλαγαν σκοπιά, κλπ.
Ηρωικές μορφές Πολλές μαχήτριες, όμως, απόκτησαν και λαμπρές διοικητικές ικανότητες. Περίπου 100 ονομάστηκαν αξιωματικοί και πάρα πολλές υπαξιωματικοί. Στο 2ο Συνέδριο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Γυναικών, που έγινε στη Βουδαπέστη, το Δεκέμβρη του 1948, πήρε μέρος και αντιπροσωπεία από την Ελλάδα. Επικεφαλής ήταν η πρόεδρος της Πανελλήνιας Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών, Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία μιλώντας στο Συνέδριο, ανάμεσα σε άλλα, είπε: "Οι γυναίκες της Ελλάδας έδειξαν ότι ξέρουν να σηκώνουν τόσα βάρη όσα δικαιώματα ζητούν και διεκδικούν. Δεν αρκούνται μονάχα στα καθήκοντα των αγωνιστών των μετόπισθεν, αλλά πήραν τα όπλα και αντιμετώπισαν τον εχθρό, ίσος προς ίσον. Το 15% της δύναμης του ΔΣΕ αποτελείται από γυναίκες... Υπάρχουν νέα κορίτσια, που πήραν μέρος σε 100 τουλάχιστον μάχες. Υπάρχουν ακόμα παραδείγματα ηρωισμών, ομαδικών και ατομικών, που ξεπερνάνε όλες τις τόσο πλούσιες, ηρωικές μας παραδόσεις...".
Πολλές είναι οι νεκρές μαχήτριες και αξιωματικοί, που έπεσαν ηρωικά, θυσιάζοντας τα νιάτα τους στο βωμό της λευτεριάς. Αξιωματικοί, όπως η Ελευθερία Ιωαννίδου, πολιτικός επίτροπος τάγματος, που έπεσε στη μάχη του Γκόλιο - Κάμενικ, στις 3/8/48. Η Κατίνα Ανδρεοπούλου (Τοβέτα) , που πήρε μέρος σε 80 μάχες, τραυματίστηκε 4 φορές και τιμήθηκε δύο φορές, με το Μετάλλιο Ανδρείας. Οι αδελφές Καλαϊτζίδου Αθανασία και Λυδία, που σκοτώθηκαν την ίδια μέρα στο Ταμπούρι του Γράμμου το 1948, σε διαφορετικές όμως μάχες. Επίσης, έπεσαν ηρωικά η Δήμητρα Γαλάνη, από την Αγόριανη Δομοκού, η Παναγιώτα Γεωργακοπούλου από το Τσακνοχώρι Βο`ϊου, η Θάλεια Λάγκα, επίσης από την Αγόριανη, η Αφροδίτη Καρρά από το Αηδονοχώρι Καρδίτσας, η Πίπη Κυρίτση από τα Γιαννιτσά, η Θεανώ Πάτσιου, επίτροπος λόχου από το Δισπήλιο Καστοριάς, η Δήμητρα Παπαδοπούλου από την Κάτω Αγόριανη Δομοκού, που σκοτώθηκε τον Ιούνη του 1949, μαζί με τον αξέχαστο Διαμαντή, διοικητή της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ και πολλές άλλες. Ας με συγχωρέσουν, που ο λίγος χώρος μιας διήγησης δε φθάνει, για να αναφερθούν όλα τα ονόματα των ηρωίδων, που έπεσαν στις μάχες, στους βομβαρδισμούς και στις άλλες πράξεις του εχθρού. Πολλές απ' αυτές τιμήθηκαν με τα παράσημα Ηλέκτρας και Ανδρείας. Όμως, όλες διακρίθηκαν για το ήθος και τη λεβεντιά τους. Πολλές είναι κι αυτές, που τραυματίστηκαν και αρκετές που έμειναν ανάπηρες και άλλες που πέθαναν αργότερα στην προσφυγιά, εξαιτίας της οπωσδήποτε δύσκολης - για τις γυναίκες - δουλιάς του πολεμιστή. Υποχωρώντας τον Αύγουστο του 1949, μετά την ήττα μας στον άνισο πόλεμο, εκείνη την εφιαλτική νύχτα, με το ολόγιομο φεγγάρι και την απόλυτη σιγαλιά, όλες μας ήμασταν φοβερά πικραμένες και απέραντα ψυχικά πληγωμένες, όπως άλλωστε και οι μαχητές, μα όχι υποταγμένες. Εκείνη τη νύχτα, ήμασταν απόλυτα βέβαιες, ότι θα γυρνούσαμε ξανά πίσω στην πατρίδα μας, στα αγαπημένα μας βουνά και μάλιστα, πολύ γρήγορα. Ότι αυτός είναι ένας εφιάλτης προσωρινός, που θα περάσει. Δυστυχώς, οι ελπίδες μας δε δικαιώθηκαν. Ωστόσο, η 3χρονη εποποιία του ΔΣΕ θα είναι αιώνια, μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας του ΚΚΕ, της ιστορίας των δίκαιων αγώνων του ελληνικού λαού. Πηγές: 1. Το 2ο Συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών. Βουδαπέστη 1 - 6/12/1948. Εκδόσεις Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών, σελ. 12 2. "Μορφές Ηρώων", εκδόσεις "Νέα Ελλάδα" 1953 3. Ονομασίες και προαγωγές του ΔΣΕ. Από διατάγματα και ημερήσιες διαταγές, εκδόσεις ΔΣΕ, Ιούλης 1949. 4. Αυτόγραφα, που αφιέρωσαν στις μαχήτριες του ΔΣΕ ο Πωλ Ελυάρ και ο Ανρί Μπασίς Ηρώ ΜΠΑΡΤΖΩΤΑ Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 85ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 13-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 20 Όταν αναφερόμαστε στις δυσκολίες του αγώνα του ΔΣΕ, κυρίως τις εντοπίζουμε στο στρατιωτικό ή στο πολιτικό επίπεδο. Όταν μιλάμε για τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των ανταρτών, φέρνουμε στη σκέψη μας τις μάχες σώμα με σώμα, τον αγώνα για ζωή ή για θάνατο. Η σκέψη μας συχνά
κάνει την εξής απλοποίηση: Στον πόλεμο ή επιζείς και συνεχίζεις ή πεθαίνεις και συνεχίζουν οι άλλοι στη δική σου θέση. Όμως δεν είναι πάντοτε έτσι τα πράγματα. Συχνά επιζείς αλλά δεν είσαι σε θέση να συνεχίσεις. Είναι το ίδιο σαν να έχεις πεθάνει αν δεν υπάρξει η απαραίτητη βοήθεια που θα σ' επαναφέρει στην ενεργό δράση. Απ' αυτό το διάλειμμα πολέμου - άλλοτε μικρότερο κι άλλοτε μεγαλύτερο σε χρόνο - δύναται να περάσει ολόκληρος ο στρατός που βρίσκεται σε πόλεμο. Είναι το διάλειμμα που επιφέρουν οι τραυματισμοί και οι αρρώστιες, που αδρανοποιεί πολεμικά το στρατιώτη και που συνήθως μετά τον πόλεμο δεν το θυμούνται ή δεν του αποδίδουν αξία ούτε αυτοί που συγγράφουν την ιστορία αλλά ούτε και κείνοι που τη διαβάζουν. Κι όμως πρόκειται για συνέχιση του πολέμου ή ακόμη καλύτερα για έναν ιδιότυπο πόλεμο που σε τίποτα δεν έχει να υστερήσει σε ηρωισμό και αυταπάρνηση από τον πραγματικό πόλεμο των ντουφεκιών, των κανονιών και των οβίδων. Είναι ο πόλεμος των γιατρών, των νοσοκόμων, των τραυματιοφορέων, των ασθενών με τον ίδιο πάντα εχθρό, το θάνατο. Η σελίδα της ιστορίας του υγειονομικού του ΔΣΕ είναι από τις ηρωικότερες, αν και ελάχιστα έχουν γραφεί. Η φτώχεια των πληροφοριών σ' αυτόν τον τομέα υπογραμμίζεται έντονα αν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πολεμούσαν οι αντάρτες, τις ανάγκες που είχαν και τις δυνατότητες υγειονομικής περίθαλψης που υπήρχαν από περιοχή σε περιοχή. Πρόκειται για μια σελίδα γεμάτη ανθρωπιά, ανεξάντλητη ηθική και σωματική δύναμη, που ανεβάζει σε πρωτόγνωρα ύψη την έννοια του ανθρώπου. Πρόκειται για μια λαμπρή στιγμή της ιατρικής επιστήμης και των υγειονομικών υπηρεσιών που αγγίζει - αν δεν ξεπερνάει - το ιδανικό της αποστολής τους. Πρόκειται για την επιβεβαίωση και δικαίωση των ιδανικών του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού αφού ό,τι κατορθώθηκε για τη σωτηρία της ανθρώπινης ζωής σε κείνες τις συνθήκες, είχε ως κίνητρο αυτά τα ιδανικά. Τα ιδανικά της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκοδημοκρατικής αναγέννησης της Ελλάδας.
ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ Το υγειονομικό του ΔΣΕ Οι ανάγκες περίθαλψης τραυματιών και αρρώστων εμφανίστηκαν, όπως ήταν φυσικό, από την πρώτη στιγμή που δημιουργήθηκαν οι αντάρτικες ομάδες των καταδιωκόμενων αγωνιστών του μεταβαρκιζιανού καθεστώτος. Κι όσο το αντάρτικο φούντωνε, τόσο οι ανάγκες αυτές μεγάλωναν, με αποτέλεσμα να είναι άκρως απαραίτητη ο οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας. Τον πρώτο καιρό του αντάρτικου κινήματος, όταν αυτό εκφραζόταν μέσα από τις ανταρτοομάδες, η υγειονομική περίθαλψη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Γιατροί στο βουνό δεν υπήρχαν κι όσοι είχαν κάποιες γνώσεις νοσοκόμου μοιράζονταν στα τμήματα και αποτελούσαν μέρος της μάχιμης δύναμής τους, ενώ με τα νοσοκομειακά τους καθήκοντα ασχολούνταν μετά το τέλος των μαχών. Ανύπαρκτο ήταν επίσης και το φαρμακευτικό υλικό, αν και σε κάποιες περιπτώσεις γινόταν περιοδικά δυνατή η στοιχειώδης προμήθειά του μέσω συνδέσμων με την
Εθνική Αλληλεγγύη. Τις ελαφριές πληγές τους, οι πρώτοι αντάρτες τις περιποιούνταν μόνοι τους. Τις έπλεναν με νερό, με κρασί ή με λάδι και για επιδέσμους χρησιμοποιούσαν πανιά ή κομμάτια από ρούχα. Οι ελαφριά τραυματίες ακολουθούσαν τα τμήματα, ενώ όσοι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν κρύβονταν σε μαντριά, σε σπηλιές, μέσα στα δάση με κίνδυνο να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Μαζί μ' αυτούς τον ίδιο κίνδυνο διέτρεχαν και οι αντάρτες της υποτυπώδους υγειονομικής υπηρεσίας που τους φύλαγαν και τους παρείχαν στοιχειώδη βοήθεια. Οι δυσκολίες συνεχίστηκαν και όταν το αντάρτικο φούντωσε. Δε θα ήταν μάλιστα υπερβολή να πούμε πως επρόκειτο για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετώπισε ο ΔΣΕ.
Γιατροί στα βουνά Από το καλοκαίρι του '46 το αντάρτικο άρχισε να φουντώνει. Τότε βγήκαν στο βουνό και οι πρώτοι γιατροί, όπως ο Νίκος Παλιούρας ή Κοκολιός και ο Β. Δαδαλιάρης. Σιγά - σιγά, στη διάρκεια του εμφυλίου, ακολούθησαν κι άλλοι που έφευγαν από τους τόπους που δούλευαν για να σωθούν από τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, όπως ο Νώντας Σακελλαρίου, ο Τάκης Σκύφτης, που στη συνέχεια τοποθετήθηκε αρχίατρος του ΚΓΑΝΕ, κ.ά. Σ' αυτούς προστέθηκαν στην πορεία και Έλληνες γιατροί, όπως ο πατέρας όπως ονομάστηκε - της αντάρτικης χειρουργικής Γ. Τζαμαλούκας, που ήρθε μέσω Μπούλκες από τη Βιέννη αλλά και ξένοι γιατροί - σε περιορισμένο αριθμό - κυρίως χειρούργοι από τις λαϊκές Δημοκρατίες, γνωστοί στους αντάρτες με τα ονόματα Τίμπορ (από την Ουγγαρία), Μήτσος και Θόδωρος (Ψευδώνυμα - από τη Βουλγαρία και οι δύο), Ιπποκράτης και Αρης ή Όμηρος (Ψευδώνυμα - από την Πολωνία). Το ιατρικό προσωπικό του ΔΣΕ συμπληρώνουν και οι γιατροί του κυβερνητικού στρατού που αιχμαλωτίστηκαν από τους αντάρτες, όπως π.χ. ο Τ. Πετρόπουλος, και χρησιμοποιήθηκαν στις υγειονομικές του υπηρεσίες. Φυσικά δεν είναι δυνατό να αναφερθούμε στο σύνολο των ηρωικών αυτών ανθρώπων και λαμπρών επιστημόνων που πρόσφεραν ανυπέρβλητες υπηρεσίες στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού. Η παραπάνω αναφορά είναι απλώς ενδεικτική των συνθηκών που επικρατούσαν. Εντούτοις είναι αδύνατο να παραλείψουμε την αναφορά στο πρόσωπο του Πέτρου Κόκκαλη, που υπηρέτησε το ΔΣΕ και ως γιατρός και ως σημαίνον πολιτικό στέλεχος, αφού υπήρξε υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Παιδείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση.
Μεγάλες ανάγκες - μικρές δυνατότητες Η εμφάνιση των γιατρών στο βουνό αναμφίβολα βελτίωσε τις συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, ανάλογα με τις συνθήκες διεξαγωγής του πολέμου και τις κατά τόπους δυνατότητες. Γενικά πάντως, πουθενά δεν υπήρξαν - γιατί δεν έγινε δυνατό να δημιουργηθούν - εκείνες οι συνθήκες που είναι απαραίτητες για να μπορέσει ένας γιατρός να προσφέρει στο βαθμό που χρειάζεται και μπορεί τις υπηρεσίες του. "Ο γιατρός στο αντάρτικο - γράφει ο αρχίατρος του ΔΣΕ Ν. Σακελλαρίου αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις, στερείται τα πάντα, έχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Δεν έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί, να συμπληρώσει καμιά έλλειψή του. Έχει μονάχα το βουνίσιο καθαρό αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο γύρω του αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα
υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στον γιατρό και τον βοηθάει να τραβάει μπροστά". Και Συνεχίζει: "Είναι πολύ για ένα γιατρό να βρίσκεται μπροστά σ' έναν τραυματία που το μάτι του ζητάει βοήθεια και μια γάζα να τον επιδέσεις και συ κάθεσαι, τον βλέπεις χωρίς να μπορείς να του προσφέρεις καμιά βοήθεια, γυρίζεις πίσω σου να δεις κανένα κομμάτι πανί ή πουκάμισο να το σχίσεις και να το χρησιμοποιήσεις για γάζα. Τέτοιες στιγμές στο αντάρτικο ήταν κάθε μέρα" (Ν. Σακελλαρίου: "Το υγειονομικό του ΔΣΕ", Εκδόσεις "Τολίδη", σελ. 7 και 38).
Πρωτόγονα μέσα άσκησης της ιατρικής Η έλλειψη μέσων, κατάλληλων ειδικοτήτων σε ιατρικό προσωπικό, η ανεπάρκεια υγειονομικών και γιατρών όλων των κατηγοριών και ο πόλεμος αντιμετωπίζονταν με την ανθρωπιά, τον ηρωισμό και τη λεβεντιά των ανθρώπων που στελέχωσαν τις υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ. Και δεν είναι λίγες εκείνες οι στιγμές που γιατροί χειρούργησαν ασθενείς με πρωτόγονα μέσα και χωρίς να έχουν σχετική ειδίκευση και μέσα. Να πώς περιγράφει ο γιατρός Τ. Σκύφτης ορισμένες από τις δυσκολίες στα τμήματα της Νοτίου Ελλάδας που κυρίως δρούσαν παρτιζάνικα: "Πώς παρέχονταν η περίθαλψη των τραυματιών: Σε κάθε σχεδιαζόμενη επίθεση των τμημάτων εγκαθιστούσαμε το χειρουργείο σε απόσταση μικρότερη από δύο ώρες μακριά από τον στόχο. Τοποθετούσαμε τέσσερα παλούκια στο έδαφος, ξύλα και κλαδιά σχημάτιζαν το χειρουργικό τραπέζι, συνήθως κάτω από δέντρα - σπάνια σε σπίτι. Κλίβανος δεν υπήρχε, χειρουργικά γάντια δεν υπήρχαν. Μπόλικος αιθέρας και άλλα ναρκωτικά δεν υπήρχαν. Κρατούσαμε πάντα ρεζέρβες για εγχειρήσεις που μόνο υπό νάρκωση μπορούσαν να γίνουν (κοιλιά - θώρακας κλπ.). Πολλές φορές χειρουργούσαμε με κεριά τη νύχτα ή με λάμπες αν είχαμε πετρέλαιο. βράζαμε λοιπόν τα εργαλεία σε τέντζερη, βράζαμε τις μπλούζες και πάντα τις φορούσαμε βρεγμένες και όταν δεν είχαμε πακεταρισμένες - αποστειρωμένες γάζες, βράζαμε και τις γάζες. Βοηθοί ήταν νοσοκόμες, όπως και ναρκωτές - που είχαν γίνει πολύτιμοι. Μ' αυτές τις συνθήκες γίνονταν όλες οι εγχειρήσεις κοιλιάς, θώρακα, κρανίου κλπ. Πολλές φορές έπεφταν και σταγόνες βροχής ή φύλλα δέντρων στα τραύματα. Όποιος γιατρός δεν έζησε αυτή την ιατρική περιπέτεια, είναι δύσκολο να τα πιστέψει" (Βλέπε: Τ. Βουρνά: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας - Ο Εμφύλιος", σελ. 242 - 243). Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα αναφέρει ο γιατρός Γ. Τζαμαλούκας όταν στα τέλη του '47 έφτασε στο βουνό και παρέλαβε ένα αντάρτικο νοσοκομείο: "Ρώτησα - λέει - το συνάδελφο Σακελλαρίου για τη θεραπεία τραυματιών και των αρρώστων. Δηλαδή τι μέσα και τι φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε με φανερή λύπη ότι για την ώρα τα φάρμακα που είχαμε στη διάθεσή μας ήταν ελάχιστα. Με δυσκολία βγάζαμε πότε - πότε από τις πόλεις. Κύριος εφοδιαστής μας και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα και στα
πυρομαχικά, ήταν ο αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του, τα 'φηνε όλα και το 'βαζε στα πόδια. Την ημέρα αυτή άρχιζα να σχηματίζω μια καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Άφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική κι άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. Έκανα καθημερινή "ψυχολογική" θεραπεία στους τραυματίες και άρρωστους αντάρτες. Άνοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πολιτικά θέματα, τους έκανα διάφορες ομιλίες για ιατρικά ζητήματα, τους μιλούσα για την αρρώστια τους και τα τραύματά τους και με ελάχιστα φάρμακα και τη βοήθεια του οργανισμού σιγά - σιγά οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν. Άρχισα να προσαρμόζω και την ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής. Θυμάμαι ότι σαν θεραπευτικό μέσο για διάφορους πόνους χρησιμοποιούσα μια πέτρα ζεστή. Την έβαζα στη φωτιά, θερμαινόταν αρκετά, την τύλιγα σ' ένα πανί και την τοποθετούσα στο μέρος που πονούσε. Η ζέστη ανακούφιζε τον πόνο. Η "θεραπεία" αυτή έγινε πασίγνωστη, και οι αντάρτες συχνά αστειεύονταν για τη "σύγχρονη" ιατρική" (Βλέπε: Γιώργη Τζαμαλούκα: "Ενάντια στο Θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι", Εκδόσεις "Νέα Βιβλία", σελ. 27). Από τις προαναφερόμενες μαρτυρίες ο αναγνώστης μπορεί να φανταστεί πώς ήταν η κατάσταση στην Πελοπόννησο και τα νησιά.
Τιτάνιος αγώνας για βελτίωση της κατάστασης Με την έξοδό τους στο βουνό οι γιατροί κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών. Στις προσπάθειές τους αυτές σημαντική ήταν η διεθνιστική βοήθεια που τους δόθηκε με ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό από τις λαϊκές Δημοκρατίες. Όπου ήταν δυνατό δημιούργησαν μέσα στα δάση ή σε σπηλιές αναρρωτήρια και νοσοκομεία, εκπαίδευσαν νοσηλευτικό προσωπικό, δημιούργησαν κινητές ιατρικές μονάδες με τα πρόχειρα απαρχαιωμένα μέσα που διέθεταν κι ήταν μαζί άνθρωποι, αντάρτες κι επιστήμονες, αφού με το δικό τους τρόπο συμμετείχαν στις μάχες ακολουθώντας τα τμήματα στις πολεμικές επιχειρήσεις. Μάλιστα μετά από τις μάχες οι γιατροί προέβαιναν στην εξαγωγή δικών τους συμπερασμάτων για τη βελτίωση των υπηρεσιών που προσέφεραν. Έτσι έγινε και με τη μάχη του Γράμμου. "Η Μάχη του Γράμμου - γράφει ο Ν. Σακελλαρίου - πολλά μας δίδαξε. Έμπαιναν άμεσα προβλήματα, τα οποία έπρεπε να υλοποιηθούν". α. Να δημιουργήσουμε σχολές υγειονομικών στελεχών, που να είναι σε θέση να πλαισιώνουν τις ταξιαρχίες και τα τάγματα μια και δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουμε γιατρούς. β. Να οργανώσουμε σχολές νοσοκόμων σε ευρεία κλίμακα. γ. Να εξασφαλίσουμε τους υγειονομικούς σχηματισμούς, νοσοκομεία, χειρουργικές ομάδες, αναρρωτήρια, τάγμα τραυματιοφορέων, σταθμούς επίδεσης και προώθησης και άλλα από τον κίνδυνο αεροπορικού βομβαρδισμού. Όλα αυτά έπρεπε γρήγορα να βρουν τη λύση τους και ακόμα να προσαρμόσουμε την οργάνωσή μας με βάση και το οδικό δίκτυο του χώρου" (στο ίδιο, σελ. 87). Η υλοποίηση των παραπάνω πραγματοποιήθηκε, όπως αναφέρουν στα γραπτά τους ο Τζαμαλούκας και ο Σακελλαρίου. Δημιουργήθηκαν αρκετά Κινητά Ορεινά Χειρουργεία, φτιάχτηκαν σχολές μεσαίων υγειονομικών στελεχών από τις οποίες αποφοίτησαν 152 άτομα που ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί. Ακόμη από την υγειονομική υπηρεσία του Γενικού Αρχηγείου εκδόθηκε κι ένα βιβλιαράκι πρώτων βοηθειών που μοιράστηκε στους
νοσοκόμους και τους αντάρτες, με τίτλο "Απλές οδηγίες για το νοσοκόμο και τον αντάρτη", οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων, οργανώθηκε στο χώρο του Βίτσι άξονας διακομιδής των τραυματιών, φτιάχτηκε κεντρική φαρμακαποθήκη, οργανώθηκε η τροφοδοσία των ασθενών ούτως ώστε να μην έχουν ελλείψεις τροφών που είχαν ανάγκη για τη θεραπεία τους κ.ο.κ. Το δίκτυο αυτό των υγειονομικών υπηρεσιών του Γενικού Αρχηγείου, νοσοκομεία, χειρουργεία, σχολές κλπ. επισκέφτηκε και ο Πωλ Ελυάρ. Οι παραπάνω βελτιώσεις αναμφίβολα ήταν άθλος παρ' όλο που δεν έγινε δυνατό να αγγίξουν όλες τις περιοχές της Ελλάδας που δρούσαν αντάρτικα τμήματα. Ένας άθλος που δείχνει τι μπορεί να καταφέρει ο άνθρωπος όταν δένει την επιστήμη με τα πιο ανθρώπινα ιδανικά.
Αντιπαλεύοντας το θάνατο Αναμοχλεύοντας τις αναμνήσεις της, από τις μάχες και τη δράση του ΔΣΕ, η Ευανθία Ζωίδη, που κατατάχθηκε, ως νοσοκόμα, στις γραμμές του στις αρχές του 1948, μας δίνει χαρακτηριστικά στιγμιότυπα των τεκταινόμενων της περιόδου. Μας μεταφέρει με τον δικό της τρόπο, στο κλίμα της εποχής της εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. "Εγώ πήγα να εργαστώ στο Νοσοκομείο του ΔΣΕ, που βρισκόταν στο χωριό μου, Μονόπυλο Καστοριάς. Στην αρχή σε παθολογικό τμήμα και αργότερα σε χειρουργικό τμήμα. Ύστερα από λίγο καιρό το Νοσοκομείο μεταφέρθηκε στο Γράμμο. Μέσα στο δάσος είχαν φτιάξει τέλειους θαλάμους από κορμούς πεύκων, όπως και τα κρεβάτια τους. Βρήκαμε έτοιμο χειρουργείο. Κοντά στους θαλάμους υπήρχαν και αμπριά, φαρμακείο με φαρμακοποιό τον μπαρμπαΗλία. Η κουζίνα και το πλυντήριο είχαν τοποθετηθεί μακριά από το Νοσοκομείο για να μη γίνει στόχος από τον καπνό. Ως γιατρούς - χειρούργους είχαμε τον Τζιαμαλούκα, τον Πετρόπουλο, καθώς και Ούγγρους εθελοντές. Για παθολόγους τον αρχίατρο Σακελαρίου και τους Φωτόπουλο, Μπαρτσιώτα, Δαδαλιάρη και Τράγγα. Υπήρχαν ομάδες τραυματιοφορέων. Όλο το προσωπικό του Νοσοκομείου γνώριζε σε ποια ομάδα αίματος ανήκαμε. Σε ώρες ανάγκης, δίναμε το αίμα μας". "Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό: Μας ήρθε μια μαχήτρια ακρωτηριασμένη και από τα δυο της πόδια. Ξεψυχούσε στο χειρουργικό τραπέζι. Ο γιατρός Τζαμαλούκας, αμέσως βρήκε ποια από τις νοσοκόμες είχε την ομάδα αίματος που χρειάζονταν. Πήραν από το αίμα της και το έβαλαν στην τραυματισμένη. Σε λίγο άνοιξε τα μάτια της. Η χαρά μας δεν περιγραφόταν...".
Εβδομήντα μέρες "επί ποδός" "Άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις το 1948 στο Γράμμο, που κράτησαν 70-72 μέρες. Τραυματίες κατέφθαναν πολλοί, νύχτα μέρα ήμασταν επί ποδός. Όλη μέρα επιδέναμε τραυματίες, τα αεροπλάνα μάς βομβάρδιζαν. Όταν χτυπούσε συναγερμός όλοι οι τραυματίες μεταφέρονταν στα αμπριά, έπειτα τους βγάζαμε γιατί τα αμπριά είχαν πολύ υγρασία. Το απόγευμα
σχεδόν όλο το προσωπικό μετατρέπονταν σε τραυματιοφορείς. Τον βαριά τραυματισμένο - αφού του δίνονταν οι πρώτες βοήθειες - τον μετέφεραν σε φορείο 4 άτομα. Ξεκινούσαμε - ώρα 5 το απόγευμα - από τα δάση και από τα μονοπάτια. Φτάναμε στον προορισμό μας στις 10 το πρωί. Εκεί μας περίμεναν φορτηγά αυτοκίνητα που μετέφεραν τους τραυματίες στον προορισμό τους. Εμείς πίσω πάλι για να συνεχίσουμε το έργο μας. Αυτό γινόταν επί 70 μέρες. Η κούραση και η εξάντληση δεν περιγράφεται". "Αρχίζει η πορεία Γράμμο - Βίτσι. Φτάνοντας στο Βίτσι μας έστειλαν σε μάχιμα τμήματα. Εγώ με άλλες συναγωνίστριες, καταταχθήκαμε στην 14η Ταξιαρχία. Πήραμε μέρος σε όλες τις μάχες του Μπίκοβικ και της Φλώρινας. Δε σταματήσαμε να είμαστε μαχήτριες και νοσοκόμες. Σε μια από τις επιχειρήσεις είχαμε τραυματίες. Η νοσοκόμα, Ελεονώρα Ελευθερίου είχε δύο τραυματίες και δεν μπόρεσαν να οπισθοχωρήσουν. Πήρε τους τραυματίες και κρύφτηκαν στους θάμνους. Όταν συμπτυχθήκαμε είδαμε ότι έλειπε η νοσοκόμα και δύο αγωνιστές. Τότε καταλάβαμε ότι υπάρχουν τραυματίες και κάπου θα έχουν κρυφτεί. Πραγματικά, το επόμενο βράδυ πήγαμε, ψάξαμε και τους βρήκαμε". "Ο αρχίατρος Σακελαρίου, μας βρήκε εκεί που ήμασταν και μας συγκέντρωσε. Μας έστειλε σε υγειονομική σχολή. Τελειώνοντας μας έδωσαν το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Ξανά δημιουργήθηκε το χειρουργείο. Το προσωπικό του πήγαινε κοντά στις μάχες για τις πρώτες βοήθειες. Επίσης πηγαίναμε στα μάχιμα τμήματα και ελέγχαμε ό,τι αφορούσε την υγειονομική υπηρεσία. Στην περιοχή της Καστοριάς, κοντά στο Βίτσι, είχε οργανωθεί Λαϊκό Νοσοκομείο, το οποίο ήταν - αν θυμούμαι καλά - στο χωριό Βροντερό, το οποίο και βοηθούσαμε". "Αρχίζουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βίτσι και οπισθοχωρούμε στο Γράμμο. Σύντομα θα οπισθοχωρήσουμε και από το Γράμμο, τον Οκτώβρη του 1949. Πριν μια μέρα από την οπισθοχώρηση μας είπαν ότι όσοι είναι τραυματίες, άρρωστοι και αδύνατοι, να φύγουν στα μετόπισθεν. Κανένας από εμάς δεν έφυγε. Όλοι μείναμε. Την επόμενη μέρα πέσαμε σε κλοιό, τα αεροπλάνα πετούσαν τόσο χαμηλά που μας μυδριοβολούσαν. Εγώ ήμουν με την Ελεονώρα και την Ελένη. Ορκιστήκαμε ότι αν πρόκειται να μας πιάσουν, θα αυτοκτονήσουμε. Μέσα στον πανικό, βρέθηκα μόνη μου. Στην καλή μου τύχη, βγήκε μπροστά μου ένας γνωστός μου, έμπειρος μαχητής, ο Γιάννης Αλεξίου και στη συνέχεια βρήκαμε μια άλλη μαχήτρια που μας έβγαλε από τον κλοιό και συνδεθήκαμε με τα υπόλοιπα τμήματα στο Πυλκάτη. Αργότερα έμαθα πώς η Ελεονώρα, η αγαπημένη μου αγωνίστρια και ηρωίδα που ήταν πάντα πρώτη και χαμογελαστή, σκοτώθηκε στο Γράμμο...".
Η ίδρυση του πρώτου αναρρωτηρίου στα Χάσια Το Σεπτέμβρη του 1946 στα Χάσια, στο χωριό Ανθρακιά, είχε ιδρυθεί το πρώτο αναρρωτήριο. Απ' τις αρχές του 1946, μετά από διωγμούς των ανθρώπων που είχαν πάρει μέρος στην Εθνική Αντίσταση, άρχισαν να δημιουργούνται οι ομάδες των ανταρτών και μετά την ενοποίησή τους τα συγκροτήματα. Το 1946 ήρθε ειδοποίηση στην ομάδα του Α. Υψηλάντη, Τάκη Λαζαρίδη και του Χρ. Παπαδόπουλου, ότι στη Δεσκάτη είχαν πιαστεί ορισμένοι δάσκαλοι, τους ξυλοκόπησαν και θα τους εκτελούσαν την επομένη. Έδωσαν μάχη τα τμήματα των ανταρτών, τους ελευθέρωσαν και τους φέρανε στο χωριό, την Ανθρακιά. Εκεί υπήρχαν κι άλλοι 3 τραυματίες. Εκείνο το διάστημα βρέθηκα στην Ανθρακιά. Έμεινα τρεις μέρες και με εντολή της διοίκησης έπρεπε να φύγω για να προμηθευτώ φάρμακα για τους τραυματίες. Αλλά δυστυχώς πιάστηκα στην Καλαμπάκα, κρατήθηκα στο
τμήμα 20 μέρες και μετά, ελλείψει στοιχείων, με ελευθέρωσαν και με άλλους 4 στρατιώτες και έναν αξιωματικό από τη Δεσκάτη, τον Δημοσθένη Τζουτζούφη, γύρισα ξανά στην Ανθρακιά. Εκείνες τις μέρες είχε έρθει το κλιμάκιο από το Μπούλκες. Εκείνη τη στιγμή υπήρχαν 25 τραυματίες, ήταν επικίνδυνο να μείνουν στο χωριό και αποφασίστηκε να γίνει έξω από το χωριό, στο δάσος, αναρρωτήριο. Ιδρύθηκε πρόχειρος καταυλισμός για αναρρωτήριο. Το εξυπηρετούσαν 1 γιατρός Χρήστος από το Κηπουργιό Γρεβενών με το νοσοκόμο Τάκη από τη Γριά Γρεβενών και τις νοσοκόμες Αγορίτσα Μητράκη - Τσακίρη, Ελπίδα Γιωργούλα, Σταυρούλα Γιωργούλα και Δέσποινα, που ήταν στο τμήμα μας με τον Άρη Βελουχιώτη. Με πολύ μεγάλες δυσκολίες προμηθευόμασταν τα φάρμακα και φροντίζαμε για την ασφάλεια των τραυματιών. Βγαίναμε σκοπιά. Μετά τη μάχη στο Κηπουργιό, επειδή είχαν φύγει οι αντάρτες για τη μάχη, στο αναρρωτήριο έμενε το εντελώς απαραίτητο προσωπικό. Από προδοσία μάς περικύκλωσε ο στρατός και με μεγάλη δυσκολία καταφέραμε να σώσουμε τους τραυματίες μεταφέροντάς τους σε άλλο σημείο. Το 1947 βρέθηκα στον Κόζιακα και από τα Χάσια μας ζητούσαν φάρμακα. Επειδή στα Τρίκαλα μόνο εγώ γνώριζα την Αλληλεγγύη, με εντολή του Καρτσιώτη (Βάγιας Γιώργος) κατέβηκα στα Τρίκαλα και αφού τελείωσα την αποστολή μου, την ώρα που πήγαινα να φύγω, ένας χωριανός μου με γνώρισε και με παρέδωσε σε χωροφύλακα. Το Τμήμα Χωροφυλακής με την Ασφάλεια με παρέδωσαν στο στρατό που έδρευε στην Καλαμπάκα και από κει στο Μούργκανι. Μετά από κει αρχίζει ο μεγάλος Γολγοθάς μέσα σε διάφορες φυλακές και βγήκα το 1954. Ρίτσα ΤΣΙΑΚΙΡΗ *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 86ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 14-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 08
Η ΑΛΛΗ, ΑΓΝΩΣΤΗ ΚΑΙ ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ... Οι φαντάροι του κυβερνητικού στρατού είναι αδέλφια μας! Απ' τη "χαράδρα" και τα μαρτύρια της Μακρονήσου, "παρέλαση" στο Στάδιο κι αμέσως μετά στο σφαγείο του Γράμμου "Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΑΓΩΝΑ ΜΕΤΑΞΥ ΗΠΑ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ" Το αφιέρωμα του "Ρ" στα 50χρονα του ΔΣΕ δίνει την αφορμή να έρθουν στο φως για πρώτη φορά αδιάψευστα στοιχεία, που εδραιώνουν απόλυτα το ιστορικό πια γεγονός, ότι ο Εμφύλιος στην Ελλάδα ήταν αποκλειστικά δημιούργημα του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού και της ελληνικής αντιδραστικής κλίκας, προκειμένου να υποτάξουν το λαό μας, όχι μόνο πολιτικά, αλλά και οικονομικά. Παράλληλα, να μετατρέψουν την Ελλάδα σε στρατιωτική βάση και ορμητήριο για τις επεκτατικές τους βλέψεις στις πρώην σοσιαλιστικές βαλκανικές χώρες, με απώτερη προοπτική την επίτευξη του κύριου στόχου τους, δηλαδή τον έλεγχο με οποιονδήποτε τρόπο της Σοβιετικής Ένωσης.
Αποκαλυπτικές ομολογίες Άλλωστε, τα επεκτατικά αυτά σχέδια των στρατοκρατών ιμπεριαλιστών αποκαλύπτονται κι από ομολογίες επώνυμων ανώτατων αξιωματούχων της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας. Συγκεκριμένα, ο στρατηγός Μερεντίτης σε άρθρο του στο "Βήμα" της 17.2.1952 γράφει: "Η Ελλάδα να θέση από τούδε εις την διάθεσιν των συμμαχικών αναγκών υπό τα όπλα, όσας δυνάμεις το Ανώτατον Συμμαχικόν Στρατηγείον κρίνει αναγκαίας. Εις περίπτωσιν ευνοϊκών συνθηκών να προελάσουν οι δυνάμεις της μετά των άλλων, συμπεριλαμβανομένων και των ιταλικών, βορειότερον των συνόρων της... ". Σ' αυτή την κατεύθυνση άλλωστε Το Μακρονησιώτικο 596 ΤΠ, με όπλα χωρίς σφαίρες, παρελαύνει στο Στάδιο παρουσία δημοσίων υπαλλήλων "διαπαιδαγωγούσαν" τους και μαθητών των Σχολείων της Αθήνας και του Έλληνες φαντάρους, Πειραιά, που είχαν μεταφερθεί υποχρεωτικά για να καλλιεργώντας το μίσος ...χειροκροτούν ενάντια στους βόρειους γείτονές μας και κύρια στη Βουλγαρία, προετοιμάζοντας το στρατό και το λαό ψυχολογικά για τη μελλοντική εισβολή. Πέρα απ' τις ομιλίες στις στρατιωτικές μονάδες από τους κατηχητές αξιωματικούς "Ηθικής Αγωγής" με θέμα "Οι προαιώνιοι εχθροί μας", οι παλιότεροι θα θυμούνται και το εμβατήριο που ανάγκαζαν τους φαντάρους να τραγουδάνε: "...Σόφια, Μόσχα είναι τ' όνειρό μας... Έξω Βουλγαριά, ουστ Θράκη και Μακεδονία δε θα δείτε πια..." Μετά την απαραίτητη αυτή παρένθεση πρέπει να πούμε ότι η επέμβαση των Αγγλοαμερικανών και των αντιδραστικών κύκλων της Αθήνας, για να χτυπηθεί το προοδευτικό κίνημα, συμπίπτει με το "φούντωμα" των αγώνων του λαού μας, που είχε αρχίσει στη χώρα μας, στη διάρκεια της τριπλής φασιστικής κατοχής, με μπροστάρη το ΕΑΜ, που δυναμικά καθοδηγούνταν από το ΚΚΕ.
"Συνωμοσίες" και "ύποπτοι" Το χτύπημα ήταν σκληρό για το λαό μας. Σκληρότερο για την ελληνική επαρχία, που το πλήρωσε πολύ ακριβά. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που η μεγάλη πλειοψηφία των κυνηγημένων και στη συνέχεια μαχητών του ΔΣΕ ήταν απ' την ελληνική επαρχία. Ήταν, δηλαδή, αγρότες, κάτοικοι ορεινών χωριών και κωμοπόλεων. Αντίθετα, το ποσοστό των στελεχών και μαχητών, που προέρχονταν απ' τα μεγάλα αστικά κέντρα, ήταν σχετικά μικρό. Εδώ βέβαια δε θ' αναλυθεί το σοβαρό κι ενδιαφέρον αυτό κεφάλαιο της ένδοξης
ιστορίας
του
ΔΣΕ,
ούτε
θα
γίνει
αναφορά
στις
δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες αιτίες αυτού του γεγονότος. Εμείς να πούμε μόνο ότι εκείνοι που μπορούσαν ν' αποτελέσουν τις εφεδρείες του ΔΣΕ και ασφαλώς θα 'ταν πολύτιμο έμψυχο δυναμικό, ήταν οι χιλιάδες έγκλειστοι στις φυλακές, στα ξερονήσια και τα στρατόπεδα κομμουνιστές, προοδευτικοί αριστεροί πολίτες, που είχε προλάβει να Στο κέντρο της φωτογραφίας ο Αμερικανός στρατηγός, με τους πιάσει έγκαιρα κρεμασμένη στο λαιμό τη φωτογραφική μηχανή, για ν' το αντιδραστικό απαθανατίσει το μακελειό, παρακολουθεί - από μακριά βέβαια κράτος της Δεξιάς με τις μάχες στην οροσειρά του Γράμμου. Δίπλα του οι επιτελικοί αξιωματικοί Βεντήρης, Μπαλοδήμος, Ζαΐμης και ο βάση τον Α. Ν. ανθυπολοχαγός διερμηνέας 509/1947, που πρόβλεπε την ποινή του θανάτου για "διάδοσιν ιδεών εχουσών σκοπόν την ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος", το περιώνυμο Γ` Ψήφισμα του Ιούνη 1946, που τιμωρούσε με ισόβια κάθειρξη "την απόπειρα συνωμοσίας" και με θάνατο την "εφαρμογή συνωμοσίας", και το Μεταξικό Α. Ν. 375/18.12.1936, που ίσχυσε και στις δεκαετίες 1950 και 1960. Επίσης, είχε "επιστρατευτεί" όλη η σχετική προπολεμική νομοθεσία, που "καταδίκαζε τη σκέψη", παρέτεινε επ' αόριστον το χρόνο εκτόπισης των "υπόπτων", ενώ επεξέτεινε τις διώξεις σε συγγενείς των "υπόπτων" α`, β`, και γ` βαθμού! Την έννοια "συνωμοσία" και "ύποπτος" έδιναν οι μακελάρηδες των 25 Στρατοδικείων, που λειτουργούσαν στη χώρα τα χρόνια εκείνα, σε κάθε ενέργεια που εκφραζόταν με την υπεράσπιση της ειρήνης, της συμφιλίωσης του λαού και που αποτελούσε τη συνισταμένη του πολιτικού αγώνα που έκανε τότε το ΚΚΕ. Έτσι, λοιπόν, με βάση τον Α. Ν. 509/1947 έβγαλαν εκτός νόμου το ΚΚΕ και τις Οργανώσεις του, καθώς κι άλλους μαζικούς φορείς, συλλόγους ή πολιτικές κινήσεις που βρίσκονταν κάτω απ' την επιρροή του. Παράλληλα, δόθηκαν τέτοιες αρμοδιότητες στις διωκτικές αρχές, που οδήγησαν με αποφάσεις των "Επιτροπών" Ασφαλείας 40.000 κομμουνιστές και προοδευτικούς πολίτες στην εξορία, ενώ στις φυλακές - Απρίλης 1950 βρίσκονταν 17.000 καταδικασμένοι και πάνω από 5.000 υπόδικοι, ενώ αρκετές χιλιάδες μεταφέρονταν στο Τρίκκερι, στην Ικαρία και τ' άλλα νησιά, που είχαν μετατραπεί σε τόπους εξορίας. Το Νοέμβρη του 1945 είχαν εκδοθεί 80.000 εντάλματα σύλληψης για ισάριθμους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Δυο χρόνια μετά το 1947 "ανοίγει" η Μακρόνησος, το ελληνικό Νταχάου, εκεί που έγιναν τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα. Αυτά νομιμοποίησε η Βουλή τον Οκτώβρη του 1949 με ειδικό ψήφισμα που κατέθεσε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Στρατιωτικών τότε, με γενικό εισηγητή τον βουλευτή Παναγή Παπαληγούρα.
"Ευτυχείς" και "υπερήφανοι" Στο σημείο αυτό θα 'ταν χρήσιμο να δημοσιεύσουμε ένα ντοκουμέντο. Όσοι το διαβάσουν ας βγάλουν τα συμπεράσματά τους... Είναι απόσπασμα απ' το "Βιβλίο επισκεπτών" που υπήρχε στο γραφείο του Γ. Μπαϊρακτάρη, διοικητή γενικού στρατοπεδάρχη Μακρονήσου. Δυστυχώς, σ' όλο το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού, όπως και σ' άλλα έγγραφα της περιόδου εκείνης, δεν είναι δυνατή η πρόσβαση, ενώ έχει Στις αρχές του καλοκαιριού του 1949 με το αμερικανικό συμπληρωθεί 50ετία, αεροπλανοφόρο "Σικελία" μεταφέρονται στο Φάληρο 49 δεδομένου ότι έχουν "Χελ Ντάιβερ" καθέτου εφορμήσεως, για να "άκρως χρησιμοποιηθούν στις επιχειρήσεις του Γράμμου και του χαρακτηριστεί Βίτσι. Στη φωτογραφία περιχαρείς ο Κ. Καραμανλής, ο απόρρητα και Παναγ. Κανελλόπουλος και οι Αμερικανοί αξιωματούχοι Γκρέιντ και Χόφμαν υποδέχονται τους Αμερικανούς εμπιστευτικά". Το πρωί, λοιπόν, της πιλότους 23.3.1949 πάνε στη Μακρόνησο ο βασιλιάς Παύλος Γλύξμπουργκ, η Φρειδερίκη, ο πρίγκιπας Γεώργιος, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γ. Μελάς, ο αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής, στρατηγός Βαν Φλιτ, ο υπουργός Στρατιωτικών, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, κι η γυναίκα του Νίτσα. Διαβάστε τι έγραψαν "για την ηθική και εθνική αγωγή" των κρατουμένων. Τα κείμενα δεν επιδέχονται αμφισβήτηση γιατί έχει διαπιστωθεί η γνησιότητα του γραφικού χαρακτήρα του καθένα απ' τους προαναφερόμενους. "Η σημερινή επίσκεψη εις Μακρόνησον υπήρξε δι' εμέ μια από τις ευτυχέστερες ημέρες της ζωής μου. Αληθινόν εθνικόν βάπτισμα. Ολαι αι ευχαί μου απευθύνονται διά παλληκάρια της Μακρονήσου. Βαν Φλιτ". "Είμαι υπερήφανος που Σας αντίκρυσα, άνδρες του Β` Τάγματος Σκαπανέων. Σας συγχαίρω και Σας υπόσχομαι να μείνω ψυχικά πάντοτε κοντά Σας. Παναγιώτης Κανελλόπουλος". Οι αντοχές στα φριχτά βασανιστήρια στο Μακρονήσι δεν ήταν ίδιες για όλες τις χιλιάδες των κρατουμένων. Έτσι, υπήρξαν φαντάροι που προτίμησαν - για ν' αποφύγουν τα μεσαιωνικά βασανιστήρια απ' τον Σούλη, τον Κοθρή, τον Καραφώτη, τον Τσιμπλή, τον Βαΐτσα, τον Φοίφα - να υποκύψουν και να πάνε στο μακελειό του Γράμμου. Στην Αθήνα συγκροτήθηκε το 596 Τάγμα Πεζικού, που το 'ριξαν αμέσως στις φονικές μάχες με το ΔΣΕ στο Γράμμο και που αργότερα, αφού αντικατέστησε τον αγγλικό οπλισμό του με αμερικανικό στον Τύρναβο, χρησιμοποιήθηκε στον εμφύλιο της Κορέας. Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν συγκροτήθηκε το 596 ΤΠ και έκανε παρέλαση στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας και στο Παναθηναϊκό Στάδιο, οι φαντάροι είχαν κρεμασμένα στους ώμους όπλα που όμως ήταν άδεια. Σε κανέναν δεν είχαν δώσει σφαίρες! Ο φόβος ότι οι Μακρονησιώτες φαντάροι μπορεί να στρέψουν τα όπλα ενάντια σ' αυτούς που είχαν διατάξει το βασανισμό τους, ήταν φανερός. Και πραγματικά, δεν έπεσαν έξω.
Μη λυπάστε το αίμα τους! Στις επιχειρήσεις λοιπόν στο Λιόκο, στο Τσάρνο, στο Σκύρτση, στο Πάτωμα, στο Ταμπούρι, στη Φούρκα, στον Κλέφτη, το Τάγμα αυτό, που είχε την ονομασία "Τάγμα Ανανηψάντων", είχε τρομερές απώλειες, που βασικά οφείλονταν στην άρνηση των φαντάρων να χτυπήσουν τ' αδέλφια τους. Στις επιχειρήσεις με το ΔΣΕ, Μακρονησιώτες φαντάροι "αυτομολούσαν" με κάθε ευκαιρία που τους δινόταν. Μάλιστα, ο διοικητής της 1ης Μεραρχίας του κυβερνητικού στρατού, με έδρα την Κόνιτσα, είχε δώσει αυστηρή διαταγή να πυροβολούνται επιτόπου απ' τους διοικητές των μονάδων όσοι έδειχναν τέτοιες διαθέσεις. Σ' όλες τις πολεμικές ενέργειες από την πλευρά του κυβερνητικού στρατού προηγούνταν αεροπορικός βομβαρδισμός των θέσεων των μαχητών του ΔΣΕ και βολές πυροβολικού. Δεν είναι τυχαίο ότι η τακτική αυτή στη διάρκεια του Εμφύλιου δεν Περήφανοι για την κατάκτηση του "λαφύρου" - είναι η εφαρμοζόταν μόνο σημαία της 16ης ταξιαρχίας του ΔΣΕ - που περιφέρεται από τον Αμερικανό στρατηγό Βαν Φλιτ (στο κέντρο), τον όταν στις επιχειρήσεις στρατηγό Θρ. Τσακαλώτο (δεξιά) και τον αντιστράτηγο Π. συμμετείχε το 596 ΤΠ. Καραδήμα Αυτό έγινε και στις 18 - 20 Αυγούστου στη μάχη για την κατάληψη του υψώματος Σκύρτση, που σήμαινε την κυριαρχία του αντικειμενικού σκοπού, δηλαδή του υψώματος "2520" του τριγωνομετρικού του Γράμμου. Τρεις απόπειρες έγιναν για την κατάληψη του υψώματος και οι τρεις χωρίς αποτέλεσμα. Τα νεκρά κορμιά των Μακρονησιωτών γιόμιζαν τα νεροφαγώματα και τα χαντάκια του υψώματος. Το αίμα των φαντάρων της Μακρονήσου χυνόταν άφθονο, γιατί ανήκε σε αριστερούς φαντάρους και γι' αυτό ήταν φτηνό. Μια συνομιλία, που καταγράφηκε τα χρόνια εκείνα, είναι χαρακτηριστική. Ύστερα από αναφορά του διοικητή του 596 ΤΠ προς τον Θεμ. Κετσέα για τα πυρά που δέχτηκαν απ' το ΔΣΕ και που θέριζαν τις εμπροσθοφυλακές του τάγματος, που είχε ξεκινήσει απ' το χωριό Πληκάτι για να "πιάσει" το Γράμμο, ο Θ. Κετσέας τού δήλωσε απ' τον ασύρματο: "Μη λυπάσθε το αίμα τους. Η Μακρόνησος βγάζει συνέχεια...". Κι αυτό το αίμα ανταλλάχτηκε για λόγους σκοπιμότητας μ' ένα σηματάκι από τσίγκο που κρέμασαν στο μανίκι του χιτωνίου όσοι υπηρέτησαν στο 596 ΤΠ, καθώς και στην 5η Μοίρα των ΛΟΚ. Ήταν το Διακριτικό Αγώνος Διασώσεως Ιερών Οσίων Φυλής (ΔΑΔΙΟΦ), που το απένειμε μάλιστα η Γερμανίδα Φρειδερίκη. Μια βαρύγδουπη ονομασία, που έκρυβε υποκρισία, αλλά και την αιτία του μακελειού. Γιατί ο Εμφύλιος έγινε για τα ξένα συμφέροντα, εξυπηρέτησε τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική αντιδραστική κλίκα...
"Πίστη ακλόνητη, πνεύμα αυτοθυσίας" Μια άλλη ομολογία, αυτή τη φορά απ' τον στρατηγό Θρ. Τσακαλώτο στο βιβλίο του "40 χρόνια στρατιώτης", Τόμος 2ος, σελ. 541, είναι χαρακτηριστική της πίστης των μαχητών του ΔΣΕ: "Μια αντικειμενική κρίσις θα μας δώσει την εντύπωσιν ότι 8 οπλοπολυβόλα, ίσως και 2 όλμοι, εσταμάτησαν δύο ταξιαρχίας, 26 πυροβόλα και ανάλογον αεροπορίαν...". Ο Ευάγγ. Αβέρωφ στο βιβλίο του "Φωτιά και τσεκούρι", σελ. 470 - 471 δεν μπορεί παρά την προσπάθειά του να αποφύγει τελικά να ομολογήσει: "Αυτοί που βγήκαν στο βουνό επέδειξαν πίστη ακλόνητη και εξαιρετικό πνεύμα αυτοθυσίας...". Ο αγώνας του ΔΣΕ είχε παλικαριά. Και το σημαντικότερο, οι μαχητές του ένιωθαν αδελφοσύνη για τους φαντάρους του κυβερνητικού στρατού, γιατί ακριβώς ήταν κι αυτοί σπλάχνα του ίδιου λαού. Κι αυτό το συναίσθημα έγινε τραγούδι στα χείλια των μαχητών του ΔΣΕ. Οι στίχοι είναι του Νίκου Τριανταφύλλου: Το αεροπλανοφόρο "Φόρεσταλ", η ναυαρχίδα του 6ου "...Αδέλφια μου Αμερικανικού Στόλου της Μεσογείου, κατέπλεε τακτικά στο φαντάροι είναι κρίμα Φάληρο για πολλούς και διαφόρους λόγους.... για τους ξένους να πέσεις νεκρός... όσο σίδερο οι ξένοι κι αν ρίξουν νικητής θα 'ναι πάντα ο λαός...". Τα ίδια αισθήματα έτρεφαν οι μαχητές του ΔΣΕ απέναντι και στους επιστρατευμένους ΜΑΥδες, τους αγρότες, που υποχρεώνονταν όταν τέλειωναν τις δουλιές τους στα χωράφια να παίρνουν τα όπλα και κάθε βράδυ να φυλάνε σκοπιά στις παρυφές των χωριών τους. Αυτή η συμπεριφορά του ΔΣΕ απέναντι τους άντρες των ΜΑΥ είχε τον αντίκτυπό της. Τον αποκαλύπτει με τη Για πρώτη φορά στα Γραμμοχώρια δοκιμάστηκαν οι βόμβες Ναπάλμ, οι καυστικές χημικές ουσίες και τα βαρέλια με πετρέλαιο, που έριχναν τα αεροπλάνα. Το σπίτι στο χωριό κάηκε, ο κόσμος κατέφυγε στο δάσος. Σώθηκε η μάνα, τα τρία παιδιά και το γαϊδουράκι τους..
χαρακτηριστική του φράση ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: "...Με όσην απροθυμίαν εδέχθησαν τα όπλα, με τόσην ευκολίαν και τα παρέδιδαν εις
τους αντάρτας... Και απετέλεσαν την καλυτέραν πηγήν εξοπλισμού των συμμοριακών ομάδων...".
Ανάμειξη των Αμερικανών παντού Όταν τα "γεράκια" του αμερικανικού Πενταγώνου πήραν τη σκυτάλη απ' τους Άγγλους ανέλαβαν να εξοπλίσουν τον κυβερνητικό στρατό με σύγχρονα όπλα. Στο λιμάνι του Πειραιά καταπλέουν αμερικανικά οχηματαγωγά που μεταφέρουν πολεμικό υλικό κατάλληλο για "ορεινές επιχειρήσεις" και κυρίως όλμους των 60 και 81, ορεινά πυροβόλα, ημιαυτόματα τηλεβόλα, εκτοξευτές ρουκετών, μέχρι και βόμβες ναπάλμ, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στα χωριά μας κι ήταν η πρόβα - όπως ομολόγησαν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι - για το λαό του Βιετνάμ. Η Ελλάδα είχε ενταχθεί στο Δόγμα Τρούμαν, που αλυσόδεσε το λαό μας και στρεφόταν ενάντια στα δικαιώματα και τις κοινωνικές κατακτήσεις του. Οι Αμερικανοί, με το στόμα του Τρούμαν, το λένε ξεκάθαρα: "Διαλέξαμε την Ελλάδα και την Τουρκία, όχι γιατί χρειάζονται βοήθεια ή γιατί είναι λαμπρά υποδείγματα δημοκρατίας και ύπαρξης των τεσσάρων ελευθεριών, αλλά γιατί αποτελούν για μας τις στρατηγικές πύλες της Μαύρης Θάλασσας και της καρδιάς της Σοβιετικής Ένωσης". (Εφημερίδα "Νιου Γιορκ Χέραλντ Τρίμπιουν" της 6 Απρίλη 1947). Σύμφωνα με όσα έχουν αποκαλυφθεί, οι Αμερικανοί ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν το ΔΣΕ, και εκτός απ' την αμέριστη βοήθεια στον κυβερνητικό στρατό με πολεμικό υλικό, να μεταφέρουν στην Ελλάδα και μάχιμα αμερικανικά τμήματα "...υποστηρίζοντας ότι η επιτυχία της αμερικανικής πολιτικής στην Ευρώπη, καθώς και του ευρωπαϊκού προγράμματος οικονομικής βοήθειας, απαιτούσε μια πολύ σταθερή στάση στην Ελλάδα". (Γιάννης Ο. Ιατρίδης, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο S. C. ST. COLLEGE). Πιο καθαρά ο αρχιστράτηγος S. J. CHAMBERLIN αναφέρει σε έκθεσή του: "...Ουσιαστικά ο αγώνας στην Ελλάδα είναι απλώς μια φάση σημαντική, ωστόσο, στον παγκόσμιο αγώνα μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης". Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του "Ο αντισυμμοριακός αγών", αναφερόμενος στο Δόγμα Τρούμαν, επαληθεύει τις προθέσεις των Αμερικανών με την ομολογία του: "...Δεν ήτο μόνο απλή ηθική ενίσχυσις, αλλά ενείχε την έννοιαν της προωθημένης προπομπού του αμερικανικού στρατού εις την Βαλκανικήν". Η ανάμειξη των Αμερικανών υπάρχει παντού. Τις επιχειρήσεις στη Μουργκάνα τις κατεύθυνε προσωπικά ο επιστήθιος φίλος και έμπιστος της Ευτυχείς και υπερήφανοι δηλώνουν οι Βαν Φρειδερίκης στρατηγός Βαν Φλιτ, στις Φλιτ και Παναγιώτης Κανελλόπουλος το 1948 (Σχέδιο κατά την επίσκεψή τους στη Μακρόνησο επιχειρήσεις στις 23.3.49 "Κορωνίς") και το 1949 (Σχέδιο
"Πυρσός Α` και Β`") συμμετέχουν ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματικοί του στρατού. Ακόμη και στα γραφεία της Ασφάλειας Αθηνών εγκαθίσταται ο Αμερικανός αξιωματούχος Ρόμπερτ Ντρίσκαλ, που κατευθύνει τις συλλήψεις δημοκρατικών πολιτών, ενώ ουσιαστικά τις μάχες ανάμεσα στο ΔΣΕ και τις υπέρτερες δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού τις διευθύνανε Αμερικανοί αξιωματικοί που είχαν τοποθετηθεί στις διοικήσεις των Μεραρχιών κι αργότερα των Ταξιαρχιών. Οι εξουσίες στους Αμερικανούς δόθηκαν απ' την ελληνική κυβέρνηση, όταν έφτασαν, τον Οκτώβρη 1948, στην Αθήνα, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο ο υπουργός Στρατιωτικών Ρόαγιαλ μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών, στρατηγό Μάρσαλ. Τα πλέον γνωστά ονόματα απ' το σύνολο των Αμερικανών αξιωματικών ήταν ο αρχηγός της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής, στρατηγός Γουίλιαμ Λισβέι, που αντικαταστάθηκε αργότερα απ' τον σκληροτράχηλο στρατηγό Βαν Φλιτ, ο αντισυνταγματάρχης Τζέκινς κι άλλοι. Στη Ρούμελη το σχέδιο "Χαραυγή" για τις "εκκαθαριστικές" επιχειρήσεις τον Ιούλη 1948, το κατάστρωσε ο Αμερικανός ταξίαρχος Τρούμαν Θίρσον, ενώ στη λεγόμενη "εκστρατεία Ρούμελης" συμμετείχαν ο Άγγλος συνταγματάρχης Κρουκ και ο Αμερικανός Πεντικόρ. Επίσης, στο στρατιωτικό αεροπλάνο τύπου "Χάρβαντ" που καταρρίφθηκε στις παρυφές του Καρπενησίου στις 21 Γενάρη 1949, επέβαινε και ο Αμερικανός αντισυνταγματάρχης Εντνερ.
Να μάθει ο λαός την πραγματική αλήθεια Η μεγάλη οικονομική βοήθεια απ' τους Αμερικανούς δίνει τη δυνατότητα στην ελληνική κυβέρνηση (όπου συμμετέχουν οι Γ. Παπανδρέου και Κ. Καραμανλής) να δημιουργήσει ένα πανίσχυρο στρατό που συνολικά αποτελούνταν από 150.000 άντρες, 51.000 εθνοφύλακες, 26.000 χωροφύλακες, 7.000 αστυνομικούς, 14.000 πληρώματα πολεμικών πλοίων, 6.500 πληρώματα πολεμικών αεροπλάνων και προσωπικό αεροδρομίου. Στους αριθμούς αυτούς πρέπει να προστεθούν οι ΜΑΥδες και χιλιάδες αστυνομικοί ένστολοι και με πολιτικά. Δυστυχώς, σιδερένιες ντουλάπες που ανοίγουν με κωδικούς αριθμούς κρύβουν τους φακέλους με τα στοιχεία αυτά. Κι έχει περάσει, το ξαναλέμε, πάνω από μισός αιώνας από τότε. Σκόπιμα αποκρύβονται όλα αυτά τα σοβαρά και πολύτιμα στοιχεία, που συνθέτουν την ιστορία της άλλης πλευράς του Εμφύλιου. Όταν ζήτησα να έχω πληροφόρηση, οι αρμόδιες υπηρεσίες, πολιτικές και κυρίως στρατιωτικές, αρνήθηκαν. Κι όμως είναι ανάγκη, εθνική ανάγκη, να μάθει ο λαός μας την αλήθεια, την πραγματική αλήθεια κι όχι την ιστορία του Εμφύλιου όπως την έχουν σερβίρει γιατί έτσι τους συμφέρει... Το σημερινό αφιέρωμα έγραψε και επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος Δημήτρης ΣΕΡΒΟΣ. *Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό του αρχείο και από τα φωτογραφικά τμήματα του Μουσείου Μπενάκη, του Πολεμικού Μουσείου και της ΓΓΤΠ.
ΜΕΡΟΣ 87ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 15-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 10
Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου
Ξεχωριστή σελίδα στην ιστορία του εμφυλίου πολέμου καταλαμβάνει αναμφισβήτητα το παιδί. Όχι βέβαια γιατί έπαιξε κάποιο ρόλο στα πολεμικά γεγονότα, αλλά γιατί - όπως συμβαίνει σε κάθε πόλεμο - ήταν το ανυποψίαστο θύμα των πολεμικών συγκρούσεων. Απ' όποια πλευρά κι αν εξετάσει κανείς το θέμα, τα παιδιά εκείνης της περιόδου υπέστησαν όσο κανείς τις συνέπειες του πολέμου, χάνοντας από πολύ νωρίς το παιδικό τους χαμόγελο, αφού οι συνθήκες που έζησαν τους αφαίρεσαν την παιδική αγνότητα και αφέλεια, στράγγισαν τη φαντασία τους, υποτάσσοντάς τη στην πραγματικότητα, έκαναν σκληρούς - μονότονους τους χτύπους της καρδιά τους και την ψυχή τους τραχιά - απλησίαστη. Άλλα σκοτώθηκαν ή έμειναν ανάπηρα, άλλα πέθαναν από αρρώστιες, άλλα έμειναν χωρίς σπίτι και οικογένεια, άλλα έχασαν τις ρίζες τους, αφού στην κυριολεξία πουλήθηκαν σε οικογένειες αλλοδαπών, στα πλαίσια ενός ατέλειωτου παζαριού, τις διαστάσεις του οποίου ακόμη δε γνωρίζουμε, άλλα κατέληξαν στα περιβόητα αναμορφωτήρια - φυλακές του μετεμφυλιακού καθεστώτος και στις "παιδουπόλεις" της βασίλισσας Φρειδερίκης, πληρώνοντας γιατί είχαν γονείς κομμουνιστές, άλλα βρέθηκαν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων κι έμειναν γνωστά στις θύμησες των ανθρώπων ως οι "αλητοεπαίτες", τροφοδοτώντας με το πέρασμα του χρόνου την εγκληματικότητα, την πορνεία, γενικά το κοινωνικό περιθώριο, άλλα γνώρισαν την πιο σκληρή εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο μπαίνοντας στα σκλαβοπάζαρα της παιδικής εργασίας. Μια κατηγορία των παιδιών της Ελλάδας εκείνης της περιόδου, με όλα τα τραύματα που μπορεί να δημιουργήσει ένας πόλεμος, ακολούθησε το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Είναι εκείνα τα παιδιά που αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν μακριά από τον τόπο τους, στις σοσιαλιστικές χώρες, γιατί έτσι ήθελαν οι νικητές του εμφυλίου και ξαναεπέστρεψαν - όσα επέστρεψαν - στην πατρική τους γη σε μεγάλη ηλικία. Είναι εκείνα τα παιδιά - που αν και βρήκαν στοργή και φιλοξενία στις νέες τους εστίες, αν και δεν τους έλειψε η φροντίδα, η προσοχή και ο σεβασμός των μεγαλυτέρων στις ανάγκες τους χρησιμοποιήθηκαν από την ντόπια αντίδραση ως αντικείμενο της πιο αισχρής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Είναι τα παιδιά του λεγόμενου παιδομαζώματος, που όλοι τα έχουμε γνωρίσει μέσα από τα φρικιαστικά παραμύθια του μετεμφυλιακού καθεστώτος. Εκ των πραγμάτων δεν είμαστε σε θέση να αναφερθούμε σε όλες τις πτυχές του θέματος που αφορούν τη ζωή και τη μοίρα των παιδιών του εμφυλίου. Για το θέμα αυτό υπάρχει πολύ ανεξερεύνητο υλικό, ικανό για τη συγγραφή πλήθους βιβλίων. Αντικειμενικά, λοιπόν, δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε σε κάτι τέτοιο. Έτσι θα περιοριστούμε σε ορισμένες βασικές πλευρές του ζητήματος και συγκεκριμένα στις πιο πολυσυζητημένες, φιλοδοξώντας να δώσουμε μια όσο το δυνατό περιεκτική και ουσιαστική εικόνα. Οι καταστάσεις και οι Στις σοσιαλιστικές χώρες, αμέσως μετά τις κίνδυνοι που βιώνει ένα παιδί πρώτες αποστολές παιδιών από την Ελλάδα, στον πόλεμο δεν είναι δύσκολο ιδρύθηκαν και τα πρώτα προσφυγικά σχολεία και να γίνουν αντιληπτές. Ειδικά, παιδικοί σταθμοί όμως, στον ελληνικό Εμφύλιο υπάρχουν ορισμένες πλευρές που αξίζει να
σημειωθούν, έτσι ώστε να είναι δυνατή η κατανόηση του θέματος στην ευρύτερη διάστασή του. Μια πλευρά είναι ο μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος, η μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, που άσκησε το μεταβαρκιζιανό καθεστώς, με σκοπό να καθυποτάξει και να εξοντώσει το ΕΑΜικό κίνημα. Σε κείνες τις συνθήκες, όπως είναι γνωστό, δολοφονήθηκαν χιλιάδες αγωνιστές, άλλοι ξυλοκοπήθηκαν, φυλακίστηκαν και διώχτηκαν, κάηκαν περιουσίες, σπίτια, διαλύθηκαν οικογένειες, ενώ δεν ήταν λίγοι αυτοί που ξαναβγήκαν στα βουνά μη μπορώντας να σταθούν σε χλωρό κλαρί. Θύματα αυτής της κατάστασης ήταν και χιλιάδες παιδιά, που βρέθηκαν στους δρόμους, που έχασαν τη ζωή τους, που υπέστησαν πλήθος συνεπειών. Ορισμένα από αυτά, όπου έγινε κατορθωτό, πήραν από νωρίς το δρόμο της προσφυγιάς, ακολουθώντας τους γονείς τους και τη μόνη διέξοδο σωτηρίας που είχαν. Τέτοιος προσφυγικός τόπος για τους καταδιωκόμενους αγωνιστές με τις οικογένειές τους αμέσως μετά τη Βάρκιζα ήταν το Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, όπου δημιουργήθηκε αυτοδιοικούμενη ελληνική κοινότητα. Εκεί ιδρύθηκαν τα πρώτα προσφυγικά σχολεία και παιδικοί σταθμοί. Το 1947, π.χ., λειτουργούσαν τρία δημοτικά σχολεία, δύο νηπιαγωγεία κι ένας βρεφικός σταθμός. Μια δεύτερη αξιοσημείωτη πλευρά του Εμφυλίου είναι το άδειασμα των αγροτικών περιοχών που πραγματοποίησε ο κυβερνητικός στρατός, με σκοπό να στερήσει τους αντάρτες από τη βοήθεια και την ενίσχυση του λαού. Γύρω στις 800.000 υπολογίζονται αυτοί που ξεσπιτώθηκαν από την ύπαιθρο με τη βία και στοιβάχτηκαν στις πόλεις για να ζήσουν σε ελεεινές συνθήκες. Ανάμεσά τους και χιλιάδες παιδιά (υπολογίζεται ότι ήταν γύρω στις 150.000), που ακολούθησαν τη μοίρα των γονιών ή των κηδεμόνων τους, χωρίς να τους παρέχεται καμιά φροντίδα και καμιά προστασία. Αυτή η πολιτική αδειάσματος της υπαίθρου, βίαιου ξεριζωμού των αγροτών και στοιβάγματός τους στις πόλεις, είχε και μια ειδική ξεχωριστή πλευρά, η οποία αφορά στις γνωστές "παιδουπόλεις της Φρειδερίκης". Οι "παιδουπόλεις" δημιουργήθηκαν στα 1947 (στα πλαίσια του Οργανισμού Βασιλικής Πρόνοιας, που συγκροτήθηκε τον Ιούλη του ίδιου έτους) με πρωτοβουλία της τότε βασίλισσας και άλλων κυριών της υψηλής κοινωνίας. Σκοπός αυτής της κίνησης ήταν η συγκέντρωση παιδιών - κυρίως ανταρτόπαιδων - που αρπάζονταν από τις εμπόλεμες περιοχές και η διαπαιδαγώγησή τους σύμφωνα με την εθνικόφρονη αντικομμουνιστική ιδεολογία. Η ίδια η Φρειδερίκη περιγράφει το σκοπό του εγχειρήματος ως εξής: "Στην αρχή το κύριο σχέδιο ήταν να σώσουμε τα παιδιά μας των βορείων επαρχιών από την απαγωγή πέρα από τα σύνορα και τη διαπαιδαγώγησή τους σε εχθρούς της πατρίδας". Αναφέρει επίσης ότι σ' αυτές τις παιδουπόλεις συγκεντρώθηκαν 25.000 παιδιά. (Βλέπε: Βασίλισσα Φρειδερίκη: "Μέτρον κατανοήσεως" σελ. 176 - 177). Η Φρειδερίκη, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, επιχειρεί να δικαιολογήσει τη δημιουργία των "παιδουπόλεων" επικαλούμενη δήθεν γεγονότα, που, έστω ως θέμα, δεν υπήρχαν το 1947. Συγκεκριμένα, κάνοντας λόγο για "απαγωγή παιδιών πέρα από τα σύνορα" αναφέρεται σ' αυτό που η ντόπια αντίδραση - κατηγορώντας το ΔΣΕ και το ΚΚΕ - ονόμασε "παιδομάζωμα". Όμως, το 1947 τέτοιο θέμα δεν υπήρχε. Όσο για τα υπόλοιπα που αναφέρει - περί διαπαιδαγώγησης των παιδιών και διαμόρφωσής τους σε εχθρούς της πατρίδας - είναι άκρως χρήσιμα για να καταλάβει κανείς και τους σκοπούς των "παιδουπόλεων" και τη διαπαιδαγώγηση που παρείχαν. Για αντικομμουνιστικά αναμορφωτήρια φυλακές επρόκειτο και για τίποτε άλλο. Τους μεγαλύτερους κινδύνους στον Εμφύλιο αντιμετώπιζαν τα παιδιά των εμπόλεμων περιοχών, ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονταν σε ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Ζούσαν καθημερινά με τον κίνδυνο του θανάτου, αντιμετώπιζαν
οξύ πρόβλημα διατροφής και δεν ήταν λίγα αυτά που έχαναν αναίτια τη ζωή τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο κυβερνητικός στρατός βομβάρδιζε με την αεροπορία του κατοικημένες περιοχές σπέρνοντας τον αφανισμό. Τεράστιες ήταν οι απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό από τη ρίψη βομβών Ναπάλμ.
Η αλήθεια για το λεγόμενο παιδομάζωμα Προς το τέλος του 1947 ο εμφύλιος πόλεμος φούντωσε για τα καλά και η ανάγκη για να υπάρξει ειδική μέριμνα για τα παιδιά - ούτως ώστε να μην υποστούν με τη ζωή τους τις συνέπειες - ήταν κάτι παραπάνω από φανερή. Στις περιοχές που έλεγχαν οι αντάρτες αυτή η ανάγκη έπαιρνε καθημερινά επιτακτικό χαρακτήρα. Ευθύς εξαρχής υπήρχε το ζήτημα της εξασφάλισης των παιδιών ανταρτών - από την κατεχόμενη Ελλάδα - που είχαν μεταφερθεί στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές από τους γονείς τους για να προστατευτούν. Όμως, η ένταση του πολέμου, σιγά σιγά, γενίκευσε το πρόβλημα και ο εκκλήσεις των κατοίκων της Ελεύθερης Ελλάδας προς την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση να πάρει μέτρα, έλαβαν μαζικό χαρακτήρα. Η μόνη διέξοδος για τη λύση του προβλήματος ήταν η μεταφορά αυτών των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες, όπως και έγινε. Τόσο οι λαϊκές οργανώσεις των ανταρτοκρατούμενων περιοχών, όσο και η ΠΔΚ απηύθυναν σχετικό αίτημα στις χώρες αυτές και η μεταφορά των παιδιών άρχισε να πραγματοποιείται - με μαζικό και οργανωμένο τρόπο - από το Μάρτη του 1948. Για το θέμα αυτό, μάλιστα, σχετικές ανακοινώσεις έκανε ο ραδιοσταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" (Βλέπε: "Δελτίο ειδήσεων ΔΣΕ", 3/3/1948), ενώ το υπουργείο Εσωτερικών της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στις 7/3/1948 έδωσε στη δημοσιότητα την εξής ανακοίνωση: "Λαϊκές και άλλες οργανώσεις πρόνοιας και προστασίας του παιδιού της Ελεύθερης Ελλάδας, καθώς και χιλιάδες γονείς και κηδεμόνες απευθύνθηκαν προ καιρού με εκκλήσεις στις φιλανθρωπικές οργανώσεις των Λαϊκοδημοκρατικών Χωρών και ζήτησαν απ' αυτές να περιθάλψουν και να προστατέψουν την ελληνική παιδική νεολαία που κινδύνευε από τον υποσιτισμό και τη βαρβαρότητα του μοναρχοφασισμού. Οι φιλανθρωπικές και οργανώσεις προστασίας της παιδικής ηλικίας, καθώς και διάφορες οργανώσεις της νεολαίας των χωρών αυτών, με εξαιρετική χαρά και ευχαρίστηση, αποδέχτηκαν τις εκκλήσεις αυτές και ανέλαβαν να περιθάλψουν τα Ελληνόπουλα για όσο διάστημα θα χρειαστεί. Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, βλέποντας πως με την καταστροφική πολιτική, που από το 1945 εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από ξένους και ντόπιους εκμεταλλευτές, με τις συνεχείς καταστροφές και λεηλασίες που συστηματικά εφάρμοζε και εφαρμόζει ο μοναρχοφασισμός σε βάρος του λαού και της περιουσίας του, ελαττώθηκαν οι δυνατότητες ανάλογης διατροφής που έχει ανάγκη η παιδική ηλικία. Με το εγκληματικό πέταμα στους δρόμους των πόλεων 150.000 και πάνω παιδιών, που καθημερινά δεκάδες απ' αυτά πεθαίνουν. Με την τελευταία διαταγή της Φρειδερίκης, που διέταξε τους υποτακτικούς της να συγκεντρώσουν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά στα αστικά κέντρα για να τα μετατρέψουν σε γενίτσαρους και να τα βάλουν αναγκαστικά στις αγαπητές της χιτλερικές οργανώσεις νεολαίας. Ακόμα δε και με τους άνανδρους βομβαρδισμούς των ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων, από τους οποίους τον τελευταίο καιρό σκοτώθηκαν 120 παιδάκια, αποφάσισε να κάνει αποδεκτές τις αιτήσεις των λαϊκών οργανώσεων και των γονιών και να εγκρίνει την αποστολή και παραμονή των παιδιών, μέχρις ότου οι συνθήκες στη χώρα μας θα επιτρέψουν την επιστροφή τους.
Η ψευτοκυβέρνηση της Αθήνας και οι πάτρωνές της σηκώνουν καπνούς συκοφαντίας για να σκεπάσουν τις συνεχείς ήττες και διαλύσεις μονάδων του στρατού τους, που υφίστανται από επιχειρήσεις του ΔΣΕ, ιδίως τις τελευταίες μέρες στην Πελοπόννησο, Θεσσαλία και Ήπειρο. Απάντηση στις συκοφαντίες της δίνουν τα ευχαριστήρια τηλεγραφήματα, που κατά εκατοντάδες κατακλύζουν τη Δημοκρατική Κυβέρνηση σ' όλες τις γωνιές της Ελλάδας, ελεύθερης και σκλαβωμένης" (Βλέπε: Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ, 8/3/1948 και εφημερίδα "Εξόρμηση" 15/3/1948).
Η μεταφορά και η εγκατάσταση των παιδιών στις ΛΔ Η αποστολή των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες έγινε με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών τους, κι όπου δεν υπήρχαν γονείς, με τη σύμφωνη γνώμη των στενών τους συγγενών. Επρόκειτο για παιδιά που στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν παιδιά ανταρτών ή συγγενείς τους. Προέρχονταν κυρίως από τις βόρειες περιοχές της χώρας, αν και ανάμεσά τους υπήρχαν ανταρτόπαιδα από τη Νότια Ελλάδα, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη. (βλέπε: Θ. Μητσόπουλου: "Μείναμε Έλληνες", σελ. 15 - 20). Η αποστολή ήταν οργανωμένη τόσο από μέρους των ανταρτών όσο και από τις χώρες υποδοχής. Τα παιδιά καταγράφονταν σε ειδικές καταστάσεις και συνοδεύονταν στη χώρα υποδοχής από άνθρωπο που είχε εκλεγεί από τα συμβούλια γονέων της Ελεύθερης Ελλάδας. Ανά 25 παιδιά υπήρχε κι ένας τέτοιος συνοδός (Βλέπε: "Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ" 3/3/1948). Οι χώρες υποδοχής, σε συνεργασία με την ΠΔΚ, είχαν φροντίσει για τη μεταφορά και την εγκατάσταση των παιδιών από τη στιγμή που περνούσαν τα σύνορα, για τη διατροφή τους και την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη, για τη δημιουργία σε γενικές γραμμές όλων εκείνων των συνθηκών άνετης διαβίωσης και μόρφωσής τους. Χώρες που δέχτηκαν παιδιά ήταν η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία (ΓΛΔ), η Βουλγαρία. Επίσης, παιδιά δέχτηκε και η Αλβανία, τα οποία προωθήθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες, καθώς και η ΕΣΣΔ μετά την ήττα του ΔΣΕ και το πέρασμα των ανταρτών στην πολιτική προσφυγιά. Για την παρακολούθηση, τη φροντίδα και τη μόρφωση των παιδιών το ΚΚΕ και η ΠΔΚ από το Μάη του 1948 ίδρυσαν την Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ), την οποία στελέχωσαν εξαίρετοι επιστήμονες και παιδαγωγοί όπως ο Π. Κόκκαλης (επικεφαλής), η γνωστή λογοτέχνης Έλλη Αλεξίου, ο παιδαγωγός Γ. Αθανασιάδης, οι εκπαιδευτικοί Στρ, Τσιαραντζίδης, ο Θ. Μητσόπουλος, η Μ. Μινεέμη κ.ο.κ. Η ανάγκη μεταφοράς των παιδιών μπορεί να διαπιστωθεί από πολλές πλευρές. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Από το σύνολο των παιδιών που στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες έπασχαν: το 26% από πνευμονικές παθήσεις, το 17,5% από βρογχικά, το 10,5% από νευρικές παθήσεις, το 14% από ψώρα, το 21,5% από ρευματικά και άλλες αρρώστιες. Υγιή ήταν μόνο το 10,5%. Επίσης, από το σύνολο αυτών που ήταν σχολικής ηλικίας το 60% ήταν τελείως αγράμματα, το 17,5% είχε πάει μέχρι την Α` δημοτικού, το 14% μέχρι τη Β` τάξη, το 5% μέχρι τη Γ` και πάνω από τη Γ` τάξη μόνο το 4% (Βλέπε: Θ. Μητσόπουλου, στο ίδιο, σελ. 46 και 62).
Η υποκρισία της αντίδρασης Η κυβέρνηση των Αθηνών από την πρώτη στιγμή που η ΠΔΚ ανακοίνωσε την αποστολή των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες επιχείρησε να
χρησιμοποιήσει
το
θέμα
για
προπαγανδιστικούς αντικομμουνιστικούς σκοπούς, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Στόχος της ήταν από τη μια μεριά να συκοφαντήσει τον αγώνα του ΔΣΕ και το ΚΚΕ και από την άλλη να κρύψει το γεγονός ότι πραγματικό παιδομάζωμα και επιχείρηση γενιτσαρισμού πραγματοποιούσε η ίδια. Η Οι "παιδουπόλεις" που δημιουργήθηκαν το 1947 στα διεθνής της καμπάνια πλαίσια του Οργανισμού Βασιλικής Πρόνοιας, που κράτησε έως το 1952, αλλά συγκροτήθηκε τον Ιούλη του ίδιου χρόνου, δεν ήταν παρά η συγκέντρωση παιδιών - κυρίως ανταρτόπαιδων - στο εσωτερικό της χώρας το που αρπάζονταν από τις εμπόλεμες περιοχές και θέμα διατηρήθηκε για στοιβάζονταν στα "τολ", για να διαπαιδαγωγηθούν αρκετές δεκαετίες. Στην όλη σύμφωνα με την εθνικόφρονη αντικομμουνιστική υπόθεση, όπως ήταν ιδεολογία αναμενόμενο, ανακατεύθηκαν και οι Αμερικανοί, οι οποίοι αρχικά εκτίμησαν ότι ήταν ένα καλό χαρτί αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Στη συνέχεια όμως άρχισαν να αναρωτιούνται μήπως η όλη ιστορία γύριζε μπούμερανγκ. Ο Επικεφαλής της Αμερικανικής Επιτροπής Βοήθειας Ντ. Γκρίσγουόλντ, με τηλεγράφημά του προς την Ουάσιγκτον στις 23/3/1948, εκτιμούσε πως η βασίλισσα Φρειδερίκη είχε "αντιδράσει με υπερβολικό τρόπο" στην αποστολή παιδιών στις ΛΔ από τους αντάρτες και τόνιζε "πως η εκτόπιση από την ίδια την κυβέρνηση χιλιάδων παιδιών, κάποτε με τη βία από ανταρτοκρατούμενα εδάφη, θα μπορούσε να αμαυρώσει το σκοπό για τον οποίο αγωνίζεται η κυβέρνηση" ("Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949", Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 151). Στις συνέχεια οι υπηρεσίες των ΗΠΑ, εξετάζοντας το θέμα, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ήταν ανεπαρκής η τεκμηρίωση των ισχυρισμών της ελληνικής κυβέρνησης πως τα παιδιά είχαν απαχθεί με τη βία. Ο ίδιος ο Μάρσαλ είχε καταλήξει σ' αυτές τις εκτιμήσεις, αφού η κυβέρνηση των Αθηνών δεν είχε καταφέρει να στοιχειοθετήσει αξιόπιστα τις καταγγελίες της (στο ίδιο, σελ. 152). Πάντως οι Αμερικανοί βοήθησαν τους ντόπιους υποτακτικούς τους στη δημιουργία διεθνούς θορύβου. Έτσι μέσω του ΟΗΕ και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού ξεκίνησε μια καμπάνια για την επιστροφή των παιδιών από τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Τόση δε ήταν η πρεμούρα της κυβέρνησης των Αθηνών που στους διεθνείς οργανισμούς απαιτούσε την επιστροφή όλων ανεξαιρέτως, μη λογαριάζοντας το γεγονός ότι μια τέτοια απαίτηση ήταν το λιγότερο παράλογη, αφού στην πράξη θα σήμαινε την αφαίρεση πολλών παιδιών από τους γονείς τους. Φυσικά η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δεν μπορούσε να δεχτεί αυτό τον παραλογισμό και συνέστησε την επιστροφή παιδιών που τα ζητούσαν οι γονείς τους ή εφόσον αυτοί δεν υπήρχαν ο πλησιέστερος συγγενής τους. Αλλά και πάλι η ντόπια αντίδραση δεν κάμφθηκε. Δημιουργήθηκε στη χώρα ολόκληρη βιομηχανία πλαστών ή αστήριχτων αιτήσεων με τις οποίες ζητούνταν η επιστροφή παιδιών. Να τι κατήγγειλε η Ε. ΒΟ. Π. με υπόμνημά της στους διεθνείς οργανισμούς, στις 20/8/1951: Μέσω του Διεθνούς ερυθρού Σταυρού διαβιβάστηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες κατάλογοι αιτήσεων μέσω των οποίων εζητείτο η επιστροφή 9.838 παιδιών. Από τον έλεγχο που έγινε αποδείχτηκε: 552 από αυτά τα παιδιά ζούσαν και με τους δύο γονείς τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες. 1.496 ζούσαν στις ΛΔ με τον ένα γονέα τους. 2.223 παιδιά δεν ήταν στην πραγματικότητα παιδιά, αλλά ενήλικα άτομα που ζούσαν στις Λαϊκές
Δημοκρατίες και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου είχαν αγωνιστεί μέσα από τις τάξεις του ΔΣΕ. 2.484 παιδιά δε βρίσκονταν στα μητρώα των παιδιών που φιλοξενούνταν στις χώρες της ΛΔ. 188 αιτήσεις ήταν γραμμένες δυο φορές για τα ίδια πρόσωπα. 213 αιτήσεις πλαστές για διάφορους λόγους. 2.650 αιτήσεις με ανεπαρκή στοιχεία για εξακρίβωση ("Η Αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας", Εκδοση της Ε. ΒΟ. Π., Απρίλης 1952. Το υπόμνημα υπογράφει η Έλλη Αλεξίου). Το θέμα των αιτήσεων για επιστροφή των παιδιών στην Ελλάδα - όπως προαναφέραμε - συντηρήθηκε στους διεθνείς οργανισμούς ως τα 1952. Από κει και μετά διατηρήθηκε ως θέμα στο εσωτερικό της χώρας για να θρέφει τον μπαμπούλα του κομμουνισμού.
Ο αριθμός των παιδιών Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι "πόσα παιδιά στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες; ". Η κυβέρνηση των Αθηνών έκανε λόγο για 28.000. Από μέρους του ΚΚΕ, από στελέχη του που γνώριζαν την κατάσταση και δούλεψαν στην ΕΒΟΠ, γίνεται λόγος για 25.000 κατά προσέγγιση. Αυτόν τον αριθμό δίνει ο Θ. Μητσόπουλος στο προαναφερόμενο βιβλίο του αλλά και ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Ο αγώνας του ΔΣΕ" (σελ. 130). Με απόλυτη ακρίβεια δεν έχει προσδιοριστεί ο αριθμός γιατί δεν έχει γίνει δυνατή, ως αυτή τη στιγμή, η σχετική αρχειακή έρευνα που χρειάζεται. Επίσης δεν είναι γνωστοί οι ακριβείς αριθμοί των παιδιών, όπως κατανεμήθηκαν στις χώρες της Λαϊκής Δημοκρατίας. Ο Θ. Μητσόπουλος δίνει ορισμένα στοιχεία κατά προσέγγιση που απ' ό,τι φαίνεται εγγίζουν την πραγματικότητα. Ορισμένα επίσης στοιχεία - όχι ολοκληρωμένα - δόθηκαν και στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ στην εισήγηση που παρουσίασε ο Β. Μπαρτζιώτας. Το πρόβλημα του ακριβούς προσδιορισμού του αριθμού των παιδιών σαν σύνολο και κατά χώρα, παρουσιάζει τις εξής δυσκολίες: Τα πρώτα χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς η κατάσταση παρουσίαζε ρευστότητα. Πολλά παιδιά (γύρω στις 11.000) στάλθηκαν αρχικά στη Γιουγκοσλαβία. Στη συνέχεια ορισμένος αριθμός από αυτά μετακινήθηκε στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες κι από τη στιγμή που το ΚΚΕ και το ΚΚΓ ήρθαν σε σύγκρουση, η ΕΒΟΠ και οι Έλληνες κομμουνιστές δεν μπορούσαν να έχουν καμιά άμεση σχέση με το θέμα. Επίσης πολλά παιδιά που στάλθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες δεν παρέμειναν στην αρχική χώρα υποδοχής τους αλλά μετακινήθηκαν σε κάποια άλλη όπου βρίσκονταν οι γονείς ή οι συγγενείς τους. Ακόμη ορισμένα από τα παιδιά έφυγαν από την Ελλάδα σε μεγάλη ηλικία, 16 - 17 ετών και πολύ σύντομα έπαψαν να καταγράφονται στους καταλόγους, δεν υπολογίζονταν σαν παιδιά και συνεπώς το γεγονός αυτό τροποποιεί την εικόνα των αριθμών από χρόνο σε χρόνο. Τέλος γύρω στα 5.000 παιδιά, μέχρι το 1954, επιστράφηκαν στους γονείς τους που τα ζήτησαν αφού είχαν μείνει πίσω στην Ελλάδα ή βρίσκονταν σε κάποια χώρα του εξωτερικού, όπως στον Καναδά ή την Αυστραλία. Οι διευκρινίσεις αυτές είναι απαραίτητες για να κατανοηθεί ότι δεν είναι μόνιμος και σταθερός ο αριθμός των παιδιών - τόσο ο συνολικός όσο και αυτός που αναφέρεται σε κάθε μία χώρα ξεχωριστά - από τη στιγμή που άρχισαν οι αποστολές και σ' όλο το μετέπειτα χρονικό διάστημα. Έτσι θα ήταν πλάνη π. χ. να πει κανείς ότι έχει τον ακριβή αριθμό των παιδιών, σαν σύνολο ή σε κάθε χώρα ξεχωριστά, βασισμένος στην απογραφή μιας χρονικής περιόδου που έκανε η ΕΒΟΠ. Στην 3η Συνδιάσκεψη π. χ., με βάση στοιχεία που είχε δώσει η ΕΒΟΠ, αναφέρεται ότι τα παιδιά που ζούσαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες - πλην της Γιουγκοσλαβίας - ήταν 17.902. Αναμφίβολα αυτό το
νούμερο υπολείπεται του πραγματικού αν ληφθεί υπόψη και μόνο το γεγονός ότι δεν καταγράφεται ο αριθμός των παιδιών σε γιουγκοσλαβικό έδαφος. *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 88ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 16-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 12
Τα πολιτικά όπλα του ΔΣΕ Η τύχη των παιδιών του Εμφυλίου Τα παιδιά που στάλθηκαν και έζησαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες έμειναν πραγματικοί Έλληνες. Στα σχολεία που πήγαιναν διδάχθηκαν την ελληνική γλώσσα, την ελληνική ιστορία, την ελληνική γεωγραφία, την ελληνική λογοτεχνία, για να μην ξεχνούν από πού κατάγονται και ποιος είναι ο τόπος τους. Τους δόθηκε η δυνατότητα να λάβουν ανώτατη μόρφωση και τεχνική επαγγελματική ειδίκευση και δεν είναι λίγα απ' αυτά που διέπρεψαν. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία που ακολουθούν: Μέχρι το 1974, απ' αυτά τα παιδιά 1.000 ήταν διπλωματούχοι Πολυτεχνείου όλων των ειδικοτήτων. Επίσης, χημικοί 300, γεωπόνοι - κτηνίατροι 300, γιατροί - φαρμακοποιοί 350, οικονομολόγοι 430, κοινωνικοί επιστήμονες - καθηγητές 450, διπλωματούχοι ινστιτούτων Καλών Τεχνών κλπ. 50. Συνολικά, η κατάσταση στους πολιτικούς πρόσφυγες το 1979 παρουσίαζε την εξής εικόνα: Τα παιδιά που βρίσκονταν στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης και η σπουδάζουσα νεολαία ήταν 17.300. Από τους εργαζόμενους: Οι απόφοιτοι επαγγελματικών σχολών ήταν 14.369. Οι απόφοιτοι λυκείων ή μέσων επαγγελματικών σχολών 8.066, οι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης 5.329, χωρίς 1.300, μη εργαζόμενοι 1.800 και συνταξιούχοι 7.200. Απ' αυτά τα στοιχεία, προκύπτει ότι το 51,75% του συνόλου των πολιτικών προσφύγων, το 1979 είχε υψηλή επιστημονική και τεχνική ειδίκευση.
Η τύχη των άλλων παιδιών Για την τύχη που είχαν τα παιδιά του Εμφυλίου που έμειναν στην Ελλάδα αναφέραμε συνοπτικά ορισμένα πράγματα στην αρχή της ανάλυσης του θέματος. Η εικόνα που παρουσίαζε η Ελλάδα στο τέλος του Εμφυλίου ήταν τραγική. "Το 1/7 του πληθυσμού - έγραφε η εφημερίδα "Ελευθερία" στις 14/9/1949 - αδυνατεί να αγοράσει μισή οκά ψωμί... η δυστυχία έχει ξεπεράσει τα όρια, όχι απλώς του συνήθους, αλλά του κοινωνικώς ανεκτού... επί 7.000.000 κατοίκων 3.000.000 λεία της δυστυχίας". Η κατάσταση των παιδιών ήταν κάτι περισσότερο από απελπιστική. Ο Μόρις Πάιτ, διευθυντής του ιδρύματος για τα υποσιτιζόμενα παιδιά, απεσταλμένος στην Ελλάδα, εκ μέρους του ΟΗΕ, δήλωνε το 1949: "900 χιλιάδες παιδιά έχουν επείγουσαν ανάγκην βοηθείας. Είναι γνωστόν ότι μια πολύ μεγάλη αναλογία των ανεπαρκώς τρεφόμενων παιδιών έχει προσβληθεί από φυματίωσιν". Η
εφημερίδα "Ελευθερία" στις 18/10/1949 έδινε τα εξής στοιχεία για την προσβολή των παιδιών από τη φυματίωση: "σε 237.968 μαθητές που υποβλήθηκαν στη δοκιμασία της φυματιοαντιδράσεως τα αποτελέσματα ήταν: από 8 - 11 χρονών 25 - 30% θετική, από 12 - 13 χρονών 40% θετική, από 14 18% χρονών 50 - 67% θετική". Αν σ' όλα αυτά προστεθεί και η τραγική εικόνα της ανεπαρκούς νοσοκομειακής περίθαλψης, γίνεται αντιληπτό για ποια κατάσταση μιλάμε όσον αφορά την υγειονομική περίθαλψη των παιδιών, αλλά και των μεγαλύτερων σε ηλικία. Δίπλα σ' αυτή τη δυστυχία, ήταν και η δυστυχία των ορφανών παιδιών. Το Μάρτη του '49 η Τερέζε Μπρος, διευθύντρια του επιστημονικού και εκπαιδευτικού προγράμματος του ΟΗΕ, δήλωνε ότι "στην Ελλάδα εκ του συνολικού αριθμού 2.850.000 παιδικού πληθυσμού τα ορφανά είναι περίπου 380.000. Δεκάδες χιλιάδες γυρίζουν στους δρόμους της Αθήνας και των άλλων μεγαλυτέρων πόλεων. Το "Βήμα" στις 15/1/1949 τόνιζε: "Στην Αθήνα γυρίζουν παιδιά στους δρόμους, αλητεύουν και ζητιανεύουν μέρα και νύχτα και προετοιμάζονται να εξελιχθούν σε εγκληματίες. Κοριτσάκια 10 - 15 χρονών, με το πρόσχημα ότι πουλούν λουλούδια, διαφθείρονται πλανώμενα νυχτερινές ώρες στα διάφορα νυχτερινά κέντρα (καμπαρέ κλπ.)". Και η γαλλική "LE MONDE" στις 13/2/1950 συμπλήρωνε: "Αυτά τα παιδάκια, που δεν ξέρουν τίποτα από τις χαρές της παιδικής ηλικίας, παρουσιάζουν μια από τις πιο θλιβερές εικόνες που μπορεί κανείς να δει. Η εκμετάλλευσή τους από τους ιδιοκτήτες νυχτερινών κέντρων και εμπόρους είναι πραγματικό σκάνδαλο. 120.000 ορφανά πλανιούνται σαν στοιχειά μες στις ελληνικές νύχτες". Η εικόνα ήταν ακόμη πιο ζοφερή απ' ό,τι περιγράφεται στα παραπάνω. Για την ακρίβεια, είναι αδύνατο να περιγραφεί ακόμη κι απ' αυτούς που την έζησαν. Τι έκανε όμως η κυβέρνηση των Αθηνών και οι ξένοι προστάτες της που ξόδεψαν εκατομμύρια δολάρια για την εξόντωση του ΔΣΕ - για την προστασία αυτών των παιδιών; Στην πραγματικότητα, τίποτα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε ο γενικός διευθυντής Υγιεινής κ. Τριανταφύλλου και τα οποία δημοσιεύτηκαν στον αθηναϊκό Τύπο στις 8/4/1951, σ' όλη την Ελλάδα υπήρχαν: 10 βρεφοκομεία με 1.217 τρόφιμους, 49 ορφανοτροφεία με 4.500 τρόφιμους, 96 παιδικοί σταθμοί με 4.200 τρόφιμους, 52 αγροτικά νηπιοτροφεία με 3.500 και διάφορα άλλα, τρόπος του λέγειν, ιδρύματα με 2.000 τρόφιμους. Δηλαδή όλο το σύστημα ...πρόνοιας περιέθαλπε 14.200 παιδιά και βρέφη μαζί. Αυτή η κατάσταση είχε, βέβαια, και μιαν άλλη τραγική πλευρά, που έχει ήδη αποκαλυφθεί, το εμπόριο παιδιών. Επίσης στη Μακρόνησο, στη Βίδο, στη Λέρο, στην Κηφισιά, στο Ιτζεδίν και σε άλλα σημεία της χώρας υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης - φυλακές ανήλικων πολιτικών κρατουμένων. Αυτά τα στρατόπεδα ονομάζονταν από την επίσημη πολιτεία σχολές, παιδουπόλεις, αναμορφωτήρια κ.ο.κ. Τα παιδιά που κρατούνταν εκεί ήταν παιδιά κομμουνιστών ή παιδιά, που - αν το επέτρεπε η ηλικία τους - είχαν στο παρελθόν δραστηριότητα στα Στις σοσιαλιστικές χώρες, δόθηκε στα κάποια προσφυγόπουλα η δυνατότητα να λάβουν πλαίσια του λαϊκού κινήματος. ανώτατη μόρφωση και τεχνική επαγγελματική Στοιχεία ακριβή για τον αριθμό ειδίκευση και δεν είναι λίγα αυτά που τους δεν υπάρχουν. Υπολογίζεται πραγματικά διέπρεψαν ότι ήταν πάνω από 15.000. Στόχος της κράτησής τους ήταν η ...εθνικόφρονη αναμόρφωση των συνειδήσεών τους,
αλλά και να εμποδιστεί η όποια αριστερή - κομμουνιστική τους δραστηριότητα, συν τω χρόνω, αφού η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι υπολόγιζαν ότι το οικογενειακό ή άλλο παρελθόν τους μπορούσε να έχει επίδραση στην κοινωνική τους συμπεριφορά. Πολλά απ' αυτά τα παιδιά έφεραν στις πλάτες τους καταδίκες σε θάνατο. Να τι έγραφε η εφημερίδα "Δημοκρατική" στις 4/1/1952: "Δεκατριών και δεκαπέντε χρονών παιδιά μπήκαν στις φυλακές προ εφτά ετών και σήμερα είναι ώριμοι. Στις φυλακές ανηλίκων Κηφισιάς είναι 98 κορίτσια. Τρεις απ' αυτές, οι Δήμητρα Γκοτζινοπούλου, Τασία Γιαραμανίδου, Κατίνα Καλλάτου, είναι καταδικασμένες σε θάνατο". Τέτοιες μαρτυρίες κι ακόμη πιο φρικιαστικές, για το ξύλο και τα βασανιστήρια των παιδιών στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ανηλίκων, δημοσιεύτηκαν αρκετές στον Τύπο της εποχής, ελληνικό και ξένο. Για να συμπληρώσουμε κάπως την εικόνα, αξίζει να σημειώσουμε ότι κάμποσα παιδιά εκείνης της περιόδου είδαν το φως και έκαναν τα πρώτα τους βήματα, στα κελιά των φυλακών, αφού οι μητέρες τους ήταν κρατούμενες. Αυτή ήταν - σε συντομία - η μοίρα των παιδιών που έμειναν στην Ελλάδα. Μια μοίρα τραγική, μέσα σ' ένα κοινωνικό σύστημα που δεν είχε περιθώρια ψυχής και ανθρωπισμού, αλλά είχε περίσσευμα θράσους και υποκρισίας, ώστε να ξεσηκώνει τη διεθνή κοινή γνώμη, κατηγορώντας τους αντιπάλους του για "παιδομάζωμα" και "επιχείρηση γενιτσαρισμού".
"Δεν πίστευα σ' αυτά που έβλεπα" Μια αυθεντική μαρτυρία, για τη τύχη των παιδιών του εμφυλίου, που βρέθηκαν στη φιλόξενη αγκαλιά των λαικών δημοκρατιών δίνει το παρακάτω σημείωμα της Έλλης Ερυθριάδου, την οποία και ευχαριστούμε για τη συμβολή της. "...Ζούσαμε τότε παράνομα σ' ένα σπίτι προς το Βαρδάρη. Απέναντι από το σπίτι μας, βλέπαμε το εργοστάσιο μακαρονοποιίας ΑΒΕΖ και τα καπνομάγαζα, που μέσα στοιβάζονταν οι συλληφθέντες και γέμιζαν και άδειαζαν αστραπή. Λύση για μας, ήταν μόνο μία. Το βουνό. Έτσι, βρέθηκα με ένα παιδί στην αγκαλιά και ένα στην κοιλιά στο Δημοκρατικό Στρατό και από κει στη συνέχεια στο Μπούλκες, όπου γέννησα το δεύτερο παιδί μου. Πριν γίνει 40 ημερών, έφυγα για τη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας στον Παιδικό Σταθμό Καρλόβου. 689 παιδιά ηλικίας από 6, 7 μέχρι 17 χρονών από το "παιδομάζωμα", τα παιδιά μας ψωριασμένα από τις δυσκολίες που πέρασαν στις ακριτικές περιοχές, ακούρευτα, όπως μου έλεγαν οι συναγωνιστές που βρίσκονταν ήδη εκεί, ντύθηκαν, πλύθηκαν, έγιναν σαν όλα τα παιδιά του κόσμου. Είχαν εξασφαλιστεί οι δάσκαλοι, το προσωπικό που ανέλαβε τη φροντίδα τους, Έλληνες και Βούλγαροι. Είναι ακόμη δύσκολη η πρώτη περίοδος για τον ίδιο το βουλγάρικο λαό, μα από τα παιδιά δε λείπει τίποτα για τη σωστή διατροφή τους. Για τους ντόπιους, είναι η περίοδος των δελτίων τροφίμων. Οι εργάτες του Καρλόβου, σε συνέλευσή τους, αποφασίζουν να μην πάρουν για κάποιο διάστημα το κασέρι του δελτίου, για να χορηγηθεί στα παιδιά του παιδικού σταθμού. Στο Σταθμό λειτουργεί το σχολείο από την 1η μέχρι την 6η τάξη με Έλληνες δασκάλους, που, αν θυμάμαι καλά, ξεπερνούν τους 20. Επίσης νοσοκομείο με γιατρό και νοσηλευτικό προσωπικό για τις πρώτες βοήθειες. Στο Κάρλοβο, με τη βοήθεια της ΕΒΟΠ οργανώνεται τρίμηνη σχολή δασκάλων και διοχετεύονται σε όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες.
Είναι το πρώτο στάδιο των παιδιών του "παιδομαζώματος". Αλήθεια, τι τραγική αντίθεση με τα παιδιά, που έζησαν το πραγματικό παιδομάζωμα της βασίλισσας Φρειδερίκης στη σχολή της Λέρου, όπου τα παιδιά υποχρεώνονταν να πηδούν τους μαντρότοιχους της Σχολής για να καταγγείλουν στον κόσμο τις τραγικές συνθήκες που ζούσαν, με ξυλοδαρμούς, βιασμούς και όλα τα φοβερά εγκλήματα που έγιναν σε βάρος τους..! Ύστερα από μακρόχρονη απουσία μου στις φυλακές Αβέρωφ, στη Γυάρο, στην Αλικαρνασσό, ξαναπήγα στη ΛΔ της Βουλγαρίας, για να δω τα παιδιά μου παλικάρια και την κόρη μου φοιτήτρια. Οι δυσκολίες που είχαν ξεπεράστηκαν και ο βουλγάρικος λαός έχτιζε σπίτια, σχολειά, πανεπιστήμια, τεχνικές σχολές. Σε μια συγκέντρωση που οργανώθηκε για να ξανασυναντηθούμε με τα παιδιά αυτά είχα τόσο συγκινηθεί, που δεν πίστευα σ' αυτά που έβλεπα και άκουγα. Ο σταθμός του Καρλόβου είχε 17 επιστήμονες και επιστημόνισσες. Τα άλλα κορίτσια και αγόρια είχαν τελειώσει μέσες σχολές ή τεχνικές, δούλευαν στην παραγωγή, κάνανε οικογένειες. Αυτό ήταν το "παιδομάζωμα", που μας κατηγορούν ότι κάναμε. Έλλη ΕΡΥΘΡΙΑΔΟΥ" *Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 89ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 18-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 17
Στο δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς Η πρώτη εικόνα των πολιτικών προσφύγων, όπως καταγράφηκε από το ΚΚΕ και παρουσιάστηκε στην IIIη συνδιάσκεψή του, το 1950 Μετά την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ, χιλιάδες ήταν οι αγωνιστές άνδρες και γυναίκες - που πήραν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Μιας προσφυγιάς που κράτησε ολόκληρες δεκαετίες και που για μια κατηγορία αγωνιστών - τους μη Έλληνες το γένος - διαρκεί ακόμη. Στους χιλιάδες αυτούς αγωνιστές πολιτικούς πρόσφυγες, πρέπει να προστεθούν και τα χιλιάδες, επίσης, παιδιά - των εμπόλεμων περιοχών που από τους πρώτους μήνες του μεταφέρθηκαν στις Λαϊκές Οι οργανώσεις των προσφύγων στις 1948, σοσιαλιστικές χώρες έλαβαν ειδική μέριμνα Δημοκρατίες με τη συγκατάθεση των για τα παιδιά, για την υγιεινή διαβίωσή γονιών τους ή των στενών συγγενών τους, την εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τροφής, διαμονής, ένδυσης, τους (όπου δεν υπήρχαν γονείς), για μόρφωσης, αλλά και ψυχαγωγίας να σωθούν από τον πόλεμο, την πείνα και τις αρρώστιες. Τη σωτηρία αυτών των παιδιών η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της την ονόμασαν "παιδομάζωμα" και επιχείρηση διαμόρφωσης "γενιτσάρων", επιδιώκοντας έτσι να σπιλώσουν τους αγώνες του ΔΣΕ και του ΚΚΕ, να σπιλώσουν στο σύνολό του το προοδευτικό,
αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας. Τώρα, βέβαια, η αλήθεια έχει πλέον αποκαλυφθεί. Το παιδομάζωμα δεν το έκανε ο ΔΣΕ, το ΚΚΕ και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Το παιδομάζωμα το έκανε η ντόπια αντίδραση με πρωταγωνίστρια τη βασίλισσα Φρειδερίκη, που οργάνωνε ολόκληρες παιδουπόλεις με παιδιά αγωνιστών, φυλακισμένων, εξορίστων, εκτελεσμένων, με παιδιά ορφανά που στη δίνη του πολέμου είχαν χάσει τους γονείς τους. Σ' αυτά τα παιδιά επιχειρήθηκε να περάσει ο γενιτσαρισμός, να μισήσουν δηλαδή τους γονείς τους - νεκρούς ή ζωντανούς - και τις ιδέες για τις οποίες αυτοί πολέμησαν και μάτωσαν. Αυτά τα παιδιά χρησιμοποιήθηκαν ως εμπόρευμα και πουλούνταν, σαν να ήταν πρόβατα, στους ξένους. Κάποτε ο ιστορικός ίσως να είναι σε θέση να δώσει όλα τα στοιχεία που συνθέτουν αυτή την τραγωδία. Αλλά κι αυτά που σήμερα έρχονται στο φως της δημοσιότητας, είναι αρκετά για να καταλάβει κανείς τι πραγματικά συνέβη. Στα όσα έχουμε γράψει για τον τρίχρονο αγώνα του ΔΣΕ, θεωρήσαμε ότι θα ήταν παράλειψη να μη δώσουμε ορισμένα στοιχεία γύρω από τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες, που πήραν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, μακριά από την πατρίδα τους, αφού το ντόπιο και ξένο κατεστημένο τούς τη στέρησε. Φυσικά, δε θα επιχειρήσουμε να γράψουμε την ιστορία αυτής της προσφυγιάς. Αυτή είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας και αναμφίβολα χρήζει ιδιαίτερης έρευνας και μελέτης. Απλά, θα περιοριστούμε να παρουσιάσουμε την πρώτη εικόνα γύρω από το θέμα, βασισμένοι στα επίσημα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει το ΚΚΕ αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Πηγή μας για την άντλησή τους είναι η εισήγηση που έκανε ο Β. Μπαρτζιώτας στην 3η Συνδιάσκεψη του Κόμματος (10 14/10/1950. Βλέπε: "III Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, εισηγήσεις, λόγοι, αποφάσεις Μόνο για εσωκομματική χρήση Εισήγηση Β. Μπαρτζιώτα: Η κατάσταση και τα προβλήματα των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες", σελ. 263 311). Φυσικά, δεν πρόκειται για στοιχεία που δίνουν την πλήρη, τελική και ολοκληρωμένη εικόνα της πολιτικής προσφυγιάς. Πρόκειται για στοιχεία που βρίσκονταν σε εξέλιξη αφού τροποποιούνταν καθημερινά. Εντούτοις είναι στοιχεία αξιοποιήσιμα γιατί φανερώνουν και το μέγεθος της πολιτικής προσφυγιάς και την κατάσταση που συνάντησαν οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες στις χώρες υποδοχής τους. Τα στοιχεία αυτά καταγράφουν την εικόνα που υπήρχε στο διάστημα που πραγματοποιήθηκε η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ. Αναφέρονται στους πολιτικούς πρόσφυγες, που βρίσκονταν σε όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ, πλην της Γιουγκοσλαβίας, που προφανώς η καταγραφή δεν ήταν δυνατή λόγω μη ύπαρξης σχέσεων μεταξύ των δύο κομμάτων και της αδυναμίας του ΚΚΕ να έχει σαφή, δική του, εμπεριστατωμένη γνώση και γνώμη. Επίσης, δεν υπάρχουν στοιχεία για την Αλβανία γιατί εκεί δεν έμειναν πολιτικοί πρόσφυγες και παιδιά, ώστε να μη δοθεί το πρόσχημα στην ελληνική αντίδραση και τους Αμερικανούς για επιθετικές ενέργειες εναντίον της.
Χώρες υποδοχής - οργανώσεις προσφύγων Τους πολιτικούς πρόσφυγες και τα παιδιά υποδέχτηκαν οι εξής χώρες: ΕΣΣΔ, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Γερμανία (η μετέπειτα ΓΛΔ). Για την καλύτερη τακτοποίηση των προσφύγων και οργάνωση της ζωής τους το ΚΚΕ δημιούργησε την Κεντρική Επιτροπή Προσφύγων Ελλάδας (ΚΕΠΕ). Δίπλα στην ΚΕΠΕ - και στα πλαίσιά της δημιουργήθηκε η Επιτροπή Βοήθειας Παιδιών (ΕΒΟΠ). Και οι δύο οργανώσεις, εκτός των κεντρικών τους οργάνων, είχαν παραρτήματα σε όλες τις χώρες που βρίσκονταν πρόσφυγες και παιδιά. Παράλληλα, βεβαίως, λειτουργούσαν και οι οργανώσεις που υπήρχαν στα χρόνια του Εμφυλίου, το ΚΚΕ, η ΕΠΟΝ, το ΝΟΦ, η ΠΔΕΓ κλπ.). Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πολιτικοί πρόσφυγες ήταν η επαγγελματική τους απασχόληση, ούτως ώστε να μπορέσουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν στους νέους τόπους που βρέθηκαν. Μέχρι όμως να γίνει αυτό, οι κυβερνήσεις των Λαϊκών Δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ εξασφάλισαν στους πρόσφυγες τους βασικούς όρους ζωής (τροφή, ένδυση, στέγη). Η σοβιετική κυβέρνηση, με δύο αποφάσεις που έφεραν την υπογραφή του Στάλιν, καθόρισε ότι οι πολιτικοί πρόσφυγες στο έδαφός της θα έτρωγαν για έξι μήνες εντελώς δωρεάν και για τους άλλους 6, μέχρι το τέλος του 1950, θα πλήρωναν το 50% της τροφής τους, παρόλο που σ' αυτό το δεύτερο εξάμηνο το 97% των εκεί προσφύγων είχε ήδη επαγγελματικά αποκατασταθεί. Στην ίδια περίπου κατεύθυνση κινήθηκαν και οι κυβερνήσεις των άλλων Λαϊκών Δημοκρατιών, που με αποφάσεις τους εξασφάλισαν τη δωρεάν διατροφή όλων των προσφύγων για τους πρώτους μήνες εγκατάστασής τους και κατόπιν το μέτρο παρέμεινε εν ισχύι για όσους δεν είχαν επαγγελματικά αποκατασταθεί. Ακόμη, οι κυβερνήσεις της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών φρόντισαν για την εκπαίδευση και επαγγελματική ειδίκευση των προσφύγων. Κι αυτό ήταν άκρως απαραίτητο, αφού η πλειοψηφία των μαχητών του ΔΣΕ ήταν αγροτόπαιδα, που δεν είχαν ιδέα από εργοστάσια και μηχανές. Αλλά κι αυτοί που άλλοτε είχαν δουλέψει στη βιομηχανία και τη βιοτεχνία, ήταν εντελώς ξεκομμένοι από την παραγωγή λόγω των πολύχρονων αγώνων, των διώξεων, των φυλακίσεων, των εξοριών. Τέλος, μεγάλη βοήθεια δόθηκε για την εξασφάλιση ειδικής ειδίκευσης και απασχόλησης στους μισοανάπηρους, αλλά και για την εξασφάλιση υποφερτής ζωής στους καθολικά ανάπηρους και τους γέρους. Όσον αφορά στα παιδιά, οι Λαϊκές Δημοκρατίες και η ΕΣΣΔ, σε συνεργασία με τις οργανώσεις των προσφύγων και το ΚΚΕ, έλαβαν ειδική μέριμνα για την υγιεινή διαβίωσή τους, την εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τροφής, διαμονής, ένδυσης αλλά και μόρφωσης. Όπως προαναφέραμε, για τη βοήθεια στα παιδιά είχε δημιουργηθεί ειδική οργάνωση, η ΕΒΟΠ, με επικεφαλής τον καθηγητή Π. Κόκκαλη, την συγγραφέα
Έλλη Αλεξίου, τους δασκάλους παιδαγωγούς όπως ο Α. Δούπης, ο Θ. Μητσόπουλος κ.ά. Ας δούμε όμως συνολικά τα στοιχεία για τους πολιτικούς πρόσφυγες και τα παιδιά, όπως παρουσιάστηκαν στην III Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, από τους παρακάτω πίνακες που κατατέθηκαν εκεί. Οι μικρές αποκλίσεις των αριθμών από πίνακα σε πίνακα δεν αλλάζουν τη γενική εικόνα. Υποθέτουμε ότι μπορεί να οφείλονται είτε σε ατελή καταγραφή των στοιχείων, είτε στο γεγονός ότι μάλλον η συλλογή των στοιχείων - που περιλαμβάνονται σε κάθε πίνακα έγινε σε διαφορετικούς χρόνους κι από διαφορετικά όργανα, οπότε λόγω της ρευστότητας της κατάστασης η τροποποίησή τους, συν τω χρόνω, ήταν φυσιολογική, είτε σε λάθη κατά την καταγραφή, που πέρασαν στο εισηγητικό κείμενο του Β. Μπαρτζιώτα προς τη Συνδιάσκεψη χωρίς να προσεχτούν και να διορθωθούν. Από μέρους μας παραθέτοντας τους πίνακες των στοιχείων που ο Β. Μπαρτζιώτας κατέθεσε στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, θα σημειώνουμε και τις αποκλίσεις που παρουσιάζουν μεταξύ τους για διευκόλυνση του αναγνώστη.
Πρώτη Σημείωση "Ρ": Όπως αναφέρεται στην εισήγηση του Β. Μπαρτζιώτα στην 3η Συνδιάσκεψη, κατά το διάστημα των εργασιών της, τα στοιχεία για την Πολωνία είχαν αλλάξει, αφού πολιτικοί πρόσφυγες που είχαν απογραφεί στους μη επαγγελματικά αποκαταστημένους, είχαν πιάσει δουλιά.
Δεύτερη Σημείωση "Ρ": Αν προσθέσει κανείς τον αριθμό των επαγγελματικά αποκαταστημένων και αυτών που δεν είχαν ακόμη βρει δουλιά (ικανοί - μισοϊκανοί) βγαίνει ένα άθροισμα 36.160 προσφύγων. Ο Πίνακας II, όμως, αν προστεθεί ο αριθμός των γυναικών και των ανδρών πολιτικών προσφύγων, δίνει σύνολο 37.984. Δηλαδή ανάμεσα στους πίνακες II και ΙΙΙ - IV υπάρχει μια διαφορά 1.824 προσφύγων που δεν καταγράφονται στους πίνακες III και IV. Πιθανόν επρόκειτο για γέροντες και ανάπηρους, εντελώς ανίκανους για εργασία.
Σημείωση "Ρ": Ο συνολικός αριθμός προσφύγων που παρουσιάζεται εδώ (άνδρες γυναίκες - παιδιά), αν προσθέσει κανείς τα νούμερα, είναι 55.513. Υπάρχει δηλαδή μια απόκλιση, σε σχέση με το συνολικό αριθμό που δίνει ο Πίνακας I. Συγκεκριμένα, δεν καταγράφονται - ίσως για κάποιον από τους λόγους που προαναφέραμε - 368 πρόσφυγες. *Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του "Ρ"
ΜΕΡΟΣ 90ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 19-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 14
Τα πολιτικά όπλα του ΔΣΕ Ζωτικά απαραίτητα και αναγκαία μέσα στο σκληρό αγώνα του ΔΣΕ για δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία, μαζί με το στρατιωτικό εξοπλισμό του, ήταν και τα εξίσου σημαντικά, τα πολιτικά του όπλα. Τα όπλα μαζικής προπαγάνδας, διαφώτισης και εκλαΐκευσης της υπέρ βωμών και εστιών προσπάθειάς του. Δύο απ' αυτά τα όπλα, στα πλαίσια του Γραφείου Διαφώτισης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, ήταν η εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ - το δημοσιογραφικό όργανό του- και ο ραδιοσταθμός ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Που, παράλληλα με το περιοδικό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, με την κυρίως ιδεολογική - ταξική του προσέγγιση, θεώρηση και φώτισμα των προβλημάτων της ένοπλης πάλης, προσπάθησαν να καλλιεργήσουν και να διαδώσουν το πνεύμα ενότητας του ΔΣΕ με τους εργαζόμενους, να εκφράσουν τους σκοπούς τους σαν υπερασπιστή των συμφερόντων, των δικαιωμάτων και του πόθου τους για λευτεριά και εθνική ανεξαρτησία, για ειρηνική διευθέτηση του προβλήματος που προέκυψε με την ωμή επέμβαση του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού στα εσωτερικά της πατρίδας μας. Επέμβαση που κατέληξε στην πρόκληση απ' την πλευρά τους του πιο ανεπιθύμητου για το λαό, οδυνηρού, σκληρού, μακροχρόνιου και αιματηρού εμφύλιου πολέμου. Η εμπλοκή στις διαδικασίες συγκρότησης των εν λόγω δημοσιογραφικών οργάνων του ΓΑ και ειδικά της εφημερίδας και του ραδιοσταθμού επηρεαζόταν από τις σοβαρές ελλείψεις και αδυναμίες στελέχωσής τους. Στελέχωση, η οποία ξεκίνησε με ένα δυο αγωνιστές. Έτσι, όταν, στα μέσα του '47 βγήκαμε στο βουνό, ύστερα από παραμονή τριών περίπου μηνών στη διαφώτιση του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας, προέκυψε η ανάγκη να μετατεθούμε στο Γραφείο Διαφώτισης του ΓΑ, για να συνδεθούμε με το ραδιοσταθμό ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ και να συμβάλλουμε στην τακτικότερη έκδοση της ΕΞΟΡΜΗΣΗΣ και του Μέλη της διαφώτισης του ΔΕΛΤΙΟΥ ΕΙΔΗΣΕΩΝ. Επεξεργαζόμασταν για το Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. ραδιοσταθμό τα πολεμικά ανακοινωθέντα των Από τ' αριστερά: Λευτέρης μονάδων και τις σχετικές ανταποκρίσεις και Ελευθερίου, αναπληρωτής του υπευθύνου διαφώτισης, ειδήσεις, με σχόλια, από τα μέτωπα και τη ζωή Παναγιώτης Μαυρομάτης, των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ και επικεφαλής της διαφώτισης, ταυτόχρονα τις αξιοποιούσαμε για την εφημερίδα Παρίσης Αγγελίδης, υπεύθυνος της εφημερίδας - οργάνου του και το Δελτίο Ειδήσεων. Αυτές τις δυσκολίες και ΓΑ και Ζήνων Ζορζοβίλης, ελλείψεις τις έζησε, για πολύ μικρό χρονικό μέλος της σύνταξης της διάστημα, και ο αξέχαστος σ. Νίκος εφημερίδας Μπελογιάννης, που κλήθηκε να αναλάβει την ευθύνη της διαφώτισης. Δεν πρόλαβε, όμως, να προχωρήσει στη θεμελίωση της προσπάθειας, γιατί άλλες σοβαρότερες ανάγκες υπαγόρευσαν τη μετάθεσή του στην ανάληψη ευθυνών στην καθοδήγηση μεγάλης μονάδας του ΔΣΕ. Με την καθοδήγηση και βοήθεια κατόπιν του πρώτου επιτρόπου του ΓΑ Λεωνίδα Στρίγγου και αργότερα του διαδόχου του Βασίλη Μπαρτζιώτα προσπαθήσαμε να οργανώσουμε τη ροή και επεξεργασία κειμένων από τις μονάδες, τα τμήματα, από τις σχολές, τα νοσοκομεία, τα έμπεδα, τις
ελεύθερες περιοχές και την αποστολή τους με ασύρματο στο Ραδιοσταθμό, παράλληλα με τον εφοδιασμό της εφημερίδας και του Δελτίου Ειδήσεων.
Η "Εξόρμηση" Η εφημερίδα, σύμφωνα με την απόφαση του 2ου Κλιμακίου του ΠΓ της ΚΕ της 12.12.1947 "Για την πολιτική δουλιά στο ΔΣΕ" ανέλαβε το καθήκον να δίνει την απαραίτητη πολιτική τροφή και το σωστό πολιτικό προσανατολισμό στους μαχητές και αξιωματικούς, να εκφράζει αντικειμενικά τη ζωή και τα προβλήματα του ΔΣΕ, τονίζοντας τα θετικά σημεία της Στο Γράμμο, κοντά στον ποταμό Σαραντάπορο, δουλιάς, να έχει ανταποκρίσεις. το 1948. Πρώτος από αριστερά ο αρχίατρος του Στα πλαίσια των σεμνών ΓΑ του ΔΣΕ συνταγματάρχης Νώντας Σακελλαρίου, ο υπεύθυνος του Γ' Γραφείου του δυνατοτήτων της η εφημερίδα ΓΑ, αντισυνταγματάρχης Γιάννης Κοχλιάδης καταγινόταν με τις παραπάνω (Δόξας) μαζί με στελέχη του ΔΣΕ υποχρεώσεις της, χωρίς όμως να υπεισέρχεται στις αδυναμίες και υπερβολές στη δράση του στρατού μας, όπως επίσης υπέδειχνε η απόφαση του ΠΓ. Γιατί δεν μπορούσε να έχει τη δική της αντίληψη για τα επιμέρους περιστατικά. Δεν είχε την ευχέρεια διάθεσης συντακτών κι ούτε μπορούσε ν' αναθέσει αυτή την ευθύνη σε ανταποκριτές, οι οποίοι είχαν, βέβαια, την υπόδειξή της να σημειώνουν και περιγράφουν τις περιπτώσεις αδυναμιών, υπερβολών, παρεκτροπών, αλλά η οριστική και δημόσια, αν χρειαζόταν, αποτίμησή τους ήταν αρμοδιότητα των διοικήσεων των μονάδων σε συνεργασία και έλεγχο των ανώτερων κλιμακίων. Στις αρχές του '48 η διαφώτιση ενισχύθηκε με ορισμένα στελέχη από την Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης - τον Λευτέρη Ελευθερίου και τη σύζυγό του και τον Γαβρήλο Παπαδόπουλο. Και η σύνταξη της εφημερίδας επιδόθηκε στην ανίχνευση και αναζήτηση στελεχών που θα μπορούσαν να γράφουν. Έτσι, από κάμποσες ανταποκρίσεις "ψαρέψαμε" τους συναδέλφους μας Νίκο Κυτόπουλο από τον Έβρο, Τάκη Μαμάτση από τη Θεσσαλία, τον Ζήνωνα Ζορζοβίλη από τα Γρεβενά. Σε συνέχεια ήρθε ο Αλέξης Πάρνης από τον Πειραιά, η φοιτήτρια φιλολογίας Βυζουκίδου από τη Θεσσαλονίκη. Και στις αρχές του '49 ο αείμνηστος δημοσιογράφος και εξαιρετικός λογοτέχνης συγγραφέας Τάκης Χατζής, που με την παρουσία και το γράψιμό του, σαν χαρακτήρας και πνευματική προσωπικότητα δημιουργούσε πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα. Με την εμφάνιση στην περίοδο αυτή και του Παναγιώτη Μαυρομάτη και την ανάληψη από τον ίδιο της ευθύνης του Γραφείου Διαφώτισης συμπίπτει, χωρίς να συνδέεται μ' αυτόν, η, με άνωθεν υπόδειξη, μετονομασία της "Εξόρμησης" στον τίτλο "Προς τη Νίκη". Όταν, άλλοι σαφέστατα και άλλοι με τη διαίσθηση, όλοι βλέπαμε ότι οδεύουμε προς την ήττα. Όμως, ο μοναρχοφασισμός, πιστός και τυφλός δούλος των θελήσεων του αμερικανικού ιμπεριαλισμού όχι μόνο εκώφευε στις ακατάπαυστες προτάσεις προς διαπραγμάτευση του ΓΑ του ΔΣΕ, του ΚΚΕ και της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης για κατάπαυση του εμφυλίου πολέμου, αλλά, ενισχυόμενος αδιάκοπα και αφειδώς από τον ξένο παράγοντα, απαντούσε με τον πολλαπλασιασμό των αγριοτήτων του σε βάρος των δημοκρατικών δυνάμεων και όλου του λαού, στο ΔΣΕ δεν έμενε παρά μόνο ο δρόμος της
μέχρις εσχάτων αντίστασης στη φασιστική βαρβαρότητα και η υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειας της δικής του και όλης της χώρας. Κι εμείς απ' την πλευρά μας αναπολήσαμε τη γνώση και την πείρα από την πρόσφατη ακόμη Εθνική Αντίσταση ως προς το ρόλο και τη σημασία του Τύπου, τώρα μάλιστα στον εθνικοαπελευθερωτικό και συνάμα ταξικό αγώνα και δώσαμε να καταλάβει ο αντίπαλος ότι το ίδιο καυτά είναι τα βόλια και των δημοσιογραφικών όπλων του ΓΑ του ΔΣΕ. Όπως σημείωνε ο Μπράιαν, οι σφαίρες και η πένα είναι φτιαγμένες από το ίδιο μέταλλο. Και διευρύναμε την εμβέλειά τους με την εντατικότερη ενημέρωση των μαχητών μας, με σύντομη και περιεκτική ειδησεογραφία από το ευρωπαϊκό και διεθνές κίνημα αλληλεγγύης και συμπαράστασης προς τον αγώνα του ΔΣΕ, που εκφράστηκε και με την άφιξη στο ΓΑ του μεγάλου Γάλλου ποιητή Πολ Ελιάρ, του συμπατριώτη του πρώην υπουργού Ιβ Φαρζ προηγούμενα της Γαλλίδας δημοσιογράφου και συγγραφέα Σιμόν Τερί. Με τη φροντίδα μας για ψυχαγωγία των μαχητών και την καλλιέργεια της διάθεσης για διάβασμα βιβλίων προοδευτικών πατριωτών και ξένων συγγραφέων και ποιητών που διαβάζονταν με δίψα στα αμπριά, στις σκηνές, στην ανάπαυλα. Με ειδική φροντίδα για τις μαχήτριες με ανάλογα κείμενα. Ταραχή στις τάξεις των φανατικών αξιωματικών του αστικού στρατού προκαλούσε η διαφώτισή μας προς τους φαντάρους με εκφώνηση κειμένων από την "Εξόρμηση" και την "Προς τη νίκη", με διακίνηση της εφημερίδας του ΓΑ του Δελτίου Ειδήσεων, του "Νέου μαχητή", που επιμελούνταν ο Ζήνωνας Ζορζοβίλης, με το πέταγμα των εντύπων μας ακόμη και στη διάρκεια μαχών ανάμεσα στους φαντάρους και το μπάσιμό τους στ' αμπριά και τους καταυλισμούς τους. Με την αξιοποίηση αυθεντικών κειμένων, όπως επιστολών από αιχμαλώτους και πληροφοριών από αξιωματικούς, με την επικοινωνία με τους φαντάρους από τα αντίπερα χαρακώματα με τους τηλεβόες των ανταποκριτών της εφημερίδας μας και άλλων μαχητών που μετέδιδαν κείμενα του ειδικού Τμήματος της Διαφώτισης για τη δουλιά στους φαντάρους, που επιμελούνταν ο Γαβρήλος Παπαδόπουλος και προκαλούσαν ζωηρή αίσθηση και εντύπωση σε πολλούς απ' αυτούς και αρκετοί, όπως μας έλεγαν σαν αιχμάλωτοι πια, έκρυβαν τις εφημερίδες μας και τις διάβαζαν κρυφά. Με το θάρρος, τα τολμήματα και τις αποκοτιές πολλών παλικαριών, την ευρηματική και πρωτοπόρα δράση των πολιτικών και στρατιωτικών στελεχών του ΚΚΕ, την αλληλεγγύη τους προς τους συμμαχητές τους, τη φλογερή διάθεση συναδέλφωσης με τους φαντάρους, με τη μαχητική παρουσία στις πρώτες γραμμές μαχητριών μας, που προκαλούσε στους φαντάρους αίσθηση χαλάρωσης και προβληματισμούς. Αναρίθμητα παρόμοια περιστατικά ενέπνευσαν τους ένστολους αγωνιστές δημοσιογράφους του ΓΑ του ΔΣΕ, που κατέθεσαν κατά δύναμη τη συμμετοχή και τη συμβολή τους στον ανεπανάληπτο σε πίστη και αγάπη αγώνα για την πατρίδα, το λαό, για μια Ελλάδα λεύτερη, ανεξάρτητη και δημοκρατική. Τέτοιες αναμνήσεις και αισθήματα αγωνιστικής αξιοπρέπειας ρίζωσαν στις συνειδήσεις των πρώην μαχητών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ από τις οροσειρές της Πίνδου, του Ταϋγέτου και των βουνών της Μακεδονίας και της Θράκης, και όλων των άλλων συμμαχητών τους.
Αφήστε τα παιδιά να γυρίσουν! "Κύριοι της κυβέρνησης. Αφήστε τα παιδιά μου να έρθουν στην πατρίδα τους..!". Η κραυγή διαμαρτυρίας και απόγνωσης, του 83χρονου Παύλου Κούφη, δάσκαλου από τα Αλωνα Φλώρινας αποκαλύπτει για άλλη μια φορά, ότι πενήντα σχεδόν χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, κάποιοι Έλληνες
συνεχίζουν να "πληρώνουν" ακριβά τη μισαλλοδοξία του επίσημου ελληνικού κράτους. Η "δημοκρατική" μας πολιτεία επιμένει, ακόμα και σήμερα, να χωρίζει τους πολιτικούς πρόσφυγες, σε επιθυμητούς και ανεπιθύμητους, σε Έλληνες και μη Έλληνες κατά το "γένος"... και να τους απαγορεύει την επιστροφή τους στον τόπο που για πρώτη φορά είδαν το φως του κόσμου. Το ολιγόλογο γράμμα του δάσκαλου στάλθηκε στο "Ρ", ενώ είχε αρχίσει το αφιέρωμα στα 50χρονα του ΔΣΕ. Το δημοσιεύουμε σήμερα, με αφορμή και το γεγονός ότι από το αφιέρωμα παρουσιάστηκαν ήδη και τα ζητήματα της πολιτικής προσφυγιάς, έτσι που να γίνεται περισσότερο κατανοητό, ειδικά στους νεότερους, ότι αυτές οι πληγές δεν έχουν ακόμα κλείσει. Στα 83 του χρόνια ο Παύλος Κούφης, τ' άντεξε όλα: Την κατοχή, τον πόλεμο, την προσφυγιά... Αλλά τούτο εδώ είναι αβάσταχτο. Απαιτεί τα δυο παιδιά, ο Συμεών και η Ελένη, που ανάθρεψε σαν δικά του, σε δύσκολους καιρούς, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, "να αφήσουν λίγα λουλούδια στους τάφους των γονιών τους...". Και το πικρό γράμμα του περήφανου μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, του δάσκαλου που εκεί στη Ρουμανία, μάθαινε στα προσφυγόπουλα την ελληνική γλώσσα, καταλήγει: "Πετάξτε στα άχρηστα εκείνη την κατάπτυστη απόφαση - διαταγή της "σοσιαλιστικής" κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ το 1982, που απαγορεύει διά ροπάλου τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων. Είναι καιρός..!". Πράγματι είναι καιρός, σύντροφε, όμως φαίνεται ότι για κάποιους το ρολόι της ιστορίας κόλλησε εκεί στο 1949... *Το σημερινό κείμενο του αφιερώματος, καθώς και οι φωτογραφίες, είναι του Παρίση Αγγελίδη
ΜΕΡΟΣ 91ο Ημερομηνία Δημοσίευσης: 21-02-97 - Σελίδα Δημοσίευσης: 13-14 Δημοσιεύουμε σήμερα το 91ο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος του "Ρ", για το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από την ίδρυσή του. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η προσπάθεια αυτή του "Ρ" εκπλήρωσε σε ικανοποιητικό βαθμό τους στόχους, για τους οποίους πραγματοποιήθηκε. Απότισε φόρο τιμής στον ηρωικό αγώνα του ΔΣΕ και ανέδειξε το βαθιά πατριωτικό, δημοκρατικό και αντιμπεριαλιστικό του χαρακτήρα, όπως και τις πραγματικές αιτίες του εμφύλιου, το ρόλο των ωμών, αγγλοαμερικανικών επεμβάσεων και της ντόπιας άρχουσας τάξης. Ανέδειξε επίσης τις υψηλές αξίες και τα ιδανικά, που φλόγιζαν τις καρδιές και τα μυαλά των μαχητών και των μαχητριών του ΔΣΕ, όπως και τους σκοπούς του ηρωικού τους αγώνα, που παραμένουν ανεκπλήρωτοι και πάντα και πολύ περισσότερο σήμερα επίκαιροι. Έφερε ακόμη στο φως της δημοσιότητας άγνωστα στους πολλούς ντοκουμέντα και γεγονότα, που μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμη συμβολή στους μελλοντικούς ιστορικούς και ερευνητές της αλήθειας και της πραγματικής ιστορίας, αυτής της δύσκολης για τον τόπο περίοδο. Θέλουμε και πάλι να ευχαριστήσουμε τους δεκάδες αναγνώστες του "Ρ", που έστειλαν σημειώματα, φωτογραφίες και άλλα υλικά, που αποτέλεσαν πολύτιμη βοήθεια για τη συγγραφή και παρουσίαση του αφιερώματος. Να ευχαριστήσουμε επίσης το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ, για την πολύμορφη και αναντικατάστατη συμβολή του, όπως και πάρα πολλούς αναγνώστες, για τα καλά τους λόγια, αλλά και τις παρατηρήσεις, τις διορθώσεις και τις συμπληρώσεις τους. Δυστυχώς, δεν έγινε δυνατό, να
δημοσιεύσουμε όλα τα σχετικά σημειώματα που έφτασαν στην εφημερίδα. Θεωρούμε, όμως, σκόπιμο να τους αναφέρουμε ονομαστικά και να τους ενημερώσουμε, πως και τα δικά τους σημειώματα - που αποτελούν πολύτιμο ιστορικό υλικό - θα παραδοθούν μαζί με όλα τ' άλλα στο Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του Κόμματος. Ακόμη, να μας επιτρέψουν την ενδεχόμενη μελλοντική αξιοποίησή τους στο "Ρ", με άλλη ευκαιρία. Οι αναγνώστες, που μας έστειλαν σημειώματα ή αποσπάσματα ανέκδοτων βιβλίων, κλπ., και δε δημοσιεύτηκαν είναι οι παρακάτω: Κυριάκος Αθανασιάδης, Ηλίας Αρμάγος, Χριστόφορος Δαμάνης, Δημ. Ζώης, Σταύρος Καλφιώτης, Γιώργος Καραπάνος, Κ. Α. Καρατζιός, Δημ. Κηπουρός, Νίκος Κοσμάς, Παναγιώτης Κυμιατζής, Ρούλα Μουπεράκη, Χρυσόστομος Μπαγής, Γιώργος Παππάς, Αντώνης Παρούσης, Χρήστος Ραχιώτης, Δημήτρης Τουσλιανός, Νίκος Τερζόγλου, Γιάννα Τρικαλλινού, Δημήτρης Τσαόπουλος, Χαράλ. Τσιρίδης, Βασίλης Φιλιόπουλος, Δημ. Ξανθόπουλος.
Οι εξελίξεις μετά την ήττα του 1949 Τραγικές οι συνέπειες για το λαό και τη χώρα Ο ΔΣΕ, στρατός λαϊκός και επαναστατικός, πάλεψε ηρωικά και με απαράμιλλη αυτοθυσία ενάντια στην αγγλοαμερικανική ιμπεριαλιστική επέμβαση και την ντόπια αντίδραση. Ο τρίχρονος αγώνας του, ανεξάρτητα από την τελική έκβασή του, ήταν αγώνας δίκαιος, απελευθερωτικός και αντιιμπεριαλιστικός. Ήταν συνέχεια της ένδοξης ΕΑΜικής Αντίστασης και των σκληρών μαχών του Δεκέμβρη. Μια νέα προσπάθεια, ένα νέο θαρραλέο επαναστατικό τόλμημα των πατριωτικών και δημοκρατικών δυνάμεων, με πρωτοπόρους, οργανωτές και καθοδηγητές τους κομμουνιστές, για την απαλλαγή της χώρας μας από την ξένη εξάρτηση, το σταμάτημα των ωμών και απροσχημάτιστων ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και το άνοιγμα του δρόμου για την αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, την περιφρούρηση της εδαφικής ακεραιότητας και την αναγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης. Ένας μικρός Δαβίδ ξεσηκώθηκε και πάλι ενάντια σ' έναν πανίσχυρο Γολιάθ: Τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους υπηρέτες του, που, με την ωμή στρατιωτική βία, τους επανέφερε ξανά στην εξουσία και ανέκοψε την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη και δημοκρατική ανάπλαση της χώρας μας. Ένας προς δέκα πολεμούσαν στο Γράμμο και στο Βίτσι. Ένα προς 100 και 150 ήταν ο πολεμικός εξοπλισμός τους. Ο κυβερνητικός στρατός εφοδιαζόταν ασταμάτητα από τους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές, που διαδέχτηκαν τους Άγγλους ομογάλακτούς τους στην Ελλάδα, με τα πιο σύγχροναπολεμικά μέσα. Υπολογίζεται ότι στην τριετία 1947 - 1950 μεταφέρθηκαν στη χώρα μας με 500 αμερικανικά πλοία 528.000 τόνοι "βοήθειας", που στο μεγαλύτερο μέρος ήταν πολεμικό υλικό. Παρ' όλα αυτά, οι μαχητές, οι μαχήτριες και τα στελέχη του ΔΣΕ αγωνίστηκαν με αξιοθαύμαστο ηρωισμό και ακλόνητη πίστη στα ύψιστα ιδανικά τους και έγραψαν, με το αίμα και πολλοί με τη θυσία τους, νέες
σελίδες δόξας στην πλούσια αγωνιστική ιστορία του λαού μας. Μπροστάρηδες και πρωτομάχοι στάθηκαν και πάλι οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες που πρόσθεσαν νέους άθλους και ανέδειξαν νέους ήρωες και μάρτυρες. Δυστυχώς, όμως, δεν μπόρεσαν τελικά να νικήσουν. Υπέκυψαν στις υπέρτατες αριθμητικά και ασύγκριτα καλύτερα εξοπλισμένες δυνάμεις του αντιπάλου και υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν και να περάσουν στο έδαφος της Αλβανίας και της Βουλγαρίας. "Αυτό ήταν - τονίζεται στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ. Α` Τόμος 1918 - 1949, σελ. 619 - το τραγικό τέλος ενός ακόμη σκληρού και ηρωικού αγώνα που κράτησε τρία και πάνω χρόνια, με οργανωτές, καθοδηγητές, αλλά και κυρίως αιμοδότες τους κομμουνιστές και τις κομμουνίστριες, ενάντια στις δοσίλογες αντιδραστικές δυνάμεις και τους Αγγλοαμερικανούς ιμπεριαλιστές". Αλλαγή στην κατάσταση Η ήττα του ΔΣΕ, τον Αύγουστο του 1949, έφερε, όπως ήταν επόμενο, αλλαγή στην κατάσταση, με τραγικές συνέπειες για το λαό και τον τόπο. Αν ο ΔΣΕ νικούσε και, πολύ περισσότερο, αν θριάμβευε η ΕΑΜική Εθνική αντίσταση θα ήταν, οπωσδήποτε, διαφορετική η τύχη της πατρίδας μας. Θα ήταν ο λαός κυρίαρχος και νοικοκύρης στον τόπο του, χωρίς ξένους αφέντες και "προστάτες". Θα είχε πάρει τις τύχες του στα χέρια του και θα βάδιζε στο 25η Μάρτη 1951, εθνική γιορτή στη Γιούρα. δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης Η φωτογραφία είναι βγαλμένη στο προαύλιο της χώρας και της κοινωνικής του πρώτου όρμου από τον κρατούμενο προόδου, της ειρήνης, της φιλίας και Τζαβάρα της συνεργασίας με τους γειτονικούς και με όλους τους άλλους λαούς του κόσμου. Διαφορετική θα ήταν και η κατάσταση στα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο. Με την ήττα, όμως, του ΔΣΕ, που οφείλεται, όπως υπογραμμίζεται στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ Α` τόμος σελ. 623, κατά πρώτο και κύριο λόγο στην ωμή ιμπεριαλιστική επέμβαση και την απλόχερη και πολύπλευρη "βοήθεια" στις ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις, έκλεισε μια σημαντική φάση του λαϊκού επαναστατικού κινήματός του. Και άνοιξε μια νέα περίοδος, η περίοδος της αμερικανοκρατίας και της αντίδρασης, της κατάλυσης της εθνικής ανεξαρτησίας και της μετατροπής της χώρας σε ιμπεριαλιστικό προγεφύρωμα ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις γειτονικές λαϊκοδημοκρατικές χώρες, η περίοδος της ανέλεκτης εκμετάλλευσης και καταπίεσης των εργαζομένων της χώρας μας. Αυτή είναι η κύρια βαριά και καταθλιπτική συνέπεια σε βάρος των εργαζομένων και γενικότερα της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού. Συνέπεια, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, γιατί επιβεβαιώνεται από τη σκληρή και αδυσώπητη πραγματικότητα. Πριν απ' όλα, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι μετά την ήττα του ΔΣΕ οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές γίνονται κυρίαρχοι και παντοκράτορες στη χώρα μας. Ελέγχουν όλους τους τομείς οικονομικής και πολιτικής ζωής. Σε όλα τα υπουργεία, στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφάλειας, στις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και στη Νομισματική Επιτροπή υπάρχουν Αμερικανοί σύμβουλοι, που επιβλέπουν και καθοδηγούν τα πάντα. Καμιά
απόφαση δεν μπορεί να παρθεί χωρίς την έγκρισή τους. Το ίδιο συμβαίνει και με την κυβέρνηση. Υπερκυβερνήτης είναι ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα που κατεβάζει και ανεβάζει κυβερνήσεις. Ο Γκρέιντι - για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα - έδιωξε, λίγους μήνες μετά την ήττα του ΔΣΕ, από την πρωθυπουργία τον Σοφοκλή Βενιζέλο, που τον είχε ορίσει ο τότε βασιλιάς Παύλος, με υπόδειξη των Άγγλων και επέβαλε τον Πλαστήρα, που τον θεωρούσε αμερικανόφιλο και πιο ικανό να εξαπατήσει το λαό με τη δημαγωγία και τη μάσκα του "δημοκράτη". Οι Αμερικανοί, όπως γράφει ο Σόλωνας Γρηγοριάδης στο βιβλίο του "Τα φοβερά ντοκουμέντα", σελ. 109, επέβαλαν στην ελληνική πολιτική, που κάθε άλλο παρά ελληνική ήταν, τρεις βασικούς κανόνες: "Να εφαρμόζεται σταθερά από τις ελληνικές κυβερνήσεις αντικομμουνιστική στρατηγική, να ασκούν μεσογειακή πολιτική. Να μην έχει καμιά επαφή η Ελλάδα με τον Ανατολικό Κόσμο". Οι κανόνες αυτοί κι όχι μόνο τηρήθηκαν και εφαρμόστηκαν πειθήνια και αδιαμαρτύρητα από τους πολιτικούς της αστικής τάξης, δεξιούς και "κεντρώους". Υπήρξε μάλιστα και ανταγωνισμός μεταξύ τους για το ποιος θα φανεί και θα αποδειχτεί πιο αμερικανόδουλος και πιο καλός και αποτελεσματικός υπηρέτης των ΗΠΑ. Και πρέπει να ομολογήσουμε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι λεγόμενοι "κεντρώοι" πολιτικοί (Πλαστήρας, Σοφ. Βενιζέλος, Παπανδρέου κ.ά.) ξεπέρασαν τους δεξιούς σε δουλοφροσύνη και υποταγή. Ο Πλαστήρας ήταν εκείνος, που, υπακούοντας στους Αμερικανούς, έστειλε 6 αεροπλάνα "ντακότα", με τα πληρώματά τους στη μακρινή Κορέα, για να βοηθήσουν την επέμβαση των ΗΠΑ και ο Βενιζέλος έστειλε σε συνέχεια στρατό. Με την πειθήνια και δουλοπρεπή υποστήριξη των ντόπιων κυβερνήσεων, οι Αμερικανοί μετατρέπουν τη χώρα μας σε πολεμικό τους προγεφύρωμα ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις γειτονικές λαϊκοδημοκρατικές χώρες. Χτίζουν πολεμικές βάσεις, οργανώνουν συνδυασμένα γυμνάσια, εντείνουν τις προκλήσεις σε βάρος της Αλβανίας και της Βουλγαρίας και προωθούν τα τυχοδιωκτικά πολεμικά τους σχέδια στα Βαλκάνια και στη Μεσόγειο. Όπως κατάγγειλε το Κόμμα μας, με απόφαση του ΓΓ της ΚΕ του στις 26.4.1950, οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές είχαν ξοδέψει ως τότε "για τον πόλεμο ενάντια στο λαό της Ελλάδας και για τον πόλεμο που ετοίμαζαν πυρετώδικα ενάντια στις λαϊκές δημοκρατίες και τη Σοβιετική Ένωση, κοντά 2 δισεκατομμύρια 250 εκατομμύρια δολάρια. Το θλιβερό είναι ότι υπήρξαν και πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες, που ανοιχτά και ξεδιάντροπα ζητούσαν να παραχωρηθούν τα πάντα στους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές για την προώθηση των τυχοδιωκτικών σχεδίων τους". Ο στρατηγός Μεραντίτης, π. χ. σε άρθρο του στο "ΒΗΜΑ" στις 17.2.1952 έγραφε: "Η Ελλάδα να θέση από τούδε εις τη διάθεσιν των συμμαχικών αναγκών το έδαφος, τα αεροδρόμια και τους λιμένας της και να διατηρήση υπό τα όπλα όσας δυνάμεις το Ανώτατον Συμμαχικόν Στρατηγείον κρίνει αναγκαίον. Εις περίπτωσιν ευνοϊκών συνθηκών να προελάσουν οι δυνάμεις της μετά των άλλων, συμπεριλαμβανομένων και των Ιταλικών Βορειότερων των συνόρων της!". Ο στρατάρχης Παπάγος έγραψε στην "Καθημερινή" στις 3.6.1952: "Η Ελλάς κατέχει κεντρική θέσιν και προσφέρεται ως μία σημαντική βάσις τόσον από πλευράς διανοιγομένων κατευθύνσεων προς ζωτικούς χώρους του σοβιετικού συνασπισμού, όσον και από πλευράς εξυπηρετήσεων των επιχειρήσεων τούτων...". Και ο Π. Κανελλόπουλος, που ήταν υπουργός Άμυνας, διακήρυσσε τρία χρόνια αργότερα, δηλ. το 1955, πως "Ημείς οι Έλληνες θεωρούμεν τη χώραν μας ως ένα προκεχωρημένο φυλάκιον αυτών τούτων των Ηνωμένων Πολιτειών". Ο ίδιος απευθυνόμενος στον Αμερικανό στρατηγό Βουν Φλιτ είχε πει το περιβόητο "Ιδού ο στρατός σας"! δείχνοντας το ελληνικό στρατιωτικό
άγημα. Και τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από την απαράμιλλη δουλοφροσύνη των τότε πολιτικών που δυστυχώς χαρακτηρίζει σε σημαντικό βαθμό και σημερινούς απογόνους τους... Είναι γνωστό ότι η αμερικανική επικυριαρχία στη χώρα μας κατοχυρώθηκε και επίσημα με την υπογραφή της κατάπτυστης συμφωνίας της 12 Οκτώβρη 1953 και αργότερα με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, στο οποίο παραμένει αμετακίνητα ως σήμερα, αντιμετωπίζοντας σοβαρούς κινδύνους.
Βαριές συνέπειες στην οικονομία Όπως ήταν επόμενο, ο εμφύλιος πόλεμος και τα αντιλαϊκά μέτρα που πήραν οι αμερικανόδουλες κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση του ΔΣΕ προκάλεσαν φοβερές ζημιές στην οικονομία. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε στις 18.3.1952 αθηναϊκή εφημερίδα μετά το τέλος του πολέμου υπήρχαν 800.000 ξεσηκωμένοι αγρότες, 14.626 σπίτια ολικά καταστραμμένα και 22.000 μερικά καταστραμμένα, 15.139 αγροτικά νοικοκυριά καταστραμμένα, 1.600 σχολεία καταστραμμένα, 476 οδικές γέφυρες καταστραμμένες, 439 σιδηροδρομικές γέφυρες καταστραμμένες και 241 εργοστάσια και νοσοκομεία καταστρεμμένα. Επίσης, κι αυτό είναι το σοβαρότερο, σκοτώθηκαν 154.000 άτομα και χάθηκαν 1.480.669 ζώα. Θα περίμενε κανείς να στραφεί η προσοχή και η δραστηριότητα των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων στην επούλωση των πληγών και στην ανόρθωση της οικονομίας. Και, φυσικά, στη βελτίωση του χαμηλού βιοτικού επιπέδου του λαού, στην καταπολέμηση της ανεργίας, στην αύξηση των μισθών, ημερομισθίων και συντάξεων, στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Δεν έγινε όμως καμιά σοβαρή προσπάθεια. Σ' αυτό συνέβαλε κατά κύριο λόγο και η αδιαφορία των Αμερικανών για την ανάπτυξη της εθνικής μας οικονομίας. Θα ήθελαν να παραμείνει η χώρα μας αγροτική, αποικιακό εξάρτημα που να εξασφαλίζει μόνο πρώτες ύλες. Γι' αυτό και αμέσως μετά τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου περιόρισαν σημαντικά τη διαβόητη βοήθεια με το Σχέδιο Μάρσαλ και ζήτησαν από τον αποστραγγισμένο ελληνικό λαό οικονομικές θυσίες. Την απαίτησή τους αυτή έσπευσαν να ικανοποιήσουν οι υπάκουες κυβερνήσεις. Με τα πρώτα κιόλας μέτρα τους, αύξησαν τους φόρους. Έδιωξαν από τη δουλιά χιλιάδες υπαλλήλους, με κύριο κριτήριο τα πολιτικά τους φρονήματα. Έκοψαν τις συντάξεις. Απαγόρευσαν τις αυξήσεις στα μεροκάματα και τους μισθούς. Φούντωσαν την ακρίβεια και αύξησαν ακόμη περισσότερο την ανεργία... Τα αγροτικά προϊόντα εκτοπίζονταν από τα αμερικάνικα και ολόκληροι κλάδοι της αγροτικής οικονομίας που ήταν ανταγωνιστικοί των αντίστοιχων αμερικανικών απειλούνταν με κατάργηση. Οι Αμερικανοί ζητούσαν επίμονα τότε να σταματήσει η καπνοκαλλιέργεια και να αντικατασταθεί από την πατατοκαλλιέργεια! Η κατεύθυνση που είχαν χαράξει γενικότερα στον οικονομικό τομέα ήταν: Όλα τα βάρη στο λαό. Αντίθετα, η πλουτοκρατική ολιγαρχία, όχι μόνο δε θίγεται, δεν επιβαρύνεται, αλλά διατηρεί και επεκτείνει τα προνόμια της. Καταβροχθίζει τεράστια ποσά από την αμερικανική βοήθεια. Βουτιέται ως τα μπούνια στο βούρκο των καταχρήσεων και των σκανδάλων που είχαν δηλητηριάσει την ελληνική ατμόσφαιρα και είχαν αναγκάσει τον Πλαστήρα να δηλώσει ότι "θα πατάξει τα σκάνδαλα αν υπήρχαν". Δε γνώριζε αν υπάρχουν; όταν το γνώριζαν ακόμη και οι πέτρες....! Ο εργαζόμενος ελληνικός λαός πλήρωσε και πληρώνει και σήμερα ακόμη πολύ ακριβά την ήττα του ΔΣΕ και την υποταγή της χώρας στους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές.
Ολοκλήρωση του αντιδημοκρατικού αστυνομικού κράτους Μια άλλη συνέπεια από την ήττα του ΔΣΕ ήταν η ολοκλήρωση, με την αμέριστη υποστήριξη και τις οδηγίες των Αμερικανών, του αντιλαϊκού, αντιδημοκρατικού αστυνομικού κράτους. Αν και ο εμφύλιος πόλεμος σταμάτησε και οι δυνάμεις του ΔΣΕ κατέφυγαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και στη Σοβιετική Ένωση, όπου ...Ο αγώνας συνεχίζεται στη Μακρόνησο, με το βρήκαν πολιτικό άσυλο και θέρμη κεφάλι ψηλά φιλοζωία, οι ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις και οι Αμερικανοί προστάτες τους δεν είχαν απαλλαγή ακόμα από το φόβο και τον τρόμο που έζησαν. Εκτός από αυτό, είχαν να αντιμετωπίσουν την αγανάκτηση, τις διαμαρτυρίες και τις κινητοποιήσεις του ξεσπιτωμένων, των ανέργων, των εργαζομένων που φυτοζωούσαν και υπόφεραν. Και επί πλέον, ήθελαν να σύρουν τον ελληνικό λαό στους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς που σχεδίαζαν. Γι' αυτό και ενίσχυαν το αντιλαϊκό αστυνομικό κράτος. Για το σκοπό αυτό επανέφεραν σε ισχύ, μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, το νόμο 509 του 1947, τα άρθρα του Γ' ψηφίσματος για τον Τύπο και το νόμο της βασιλομεταξικής δικτατορίας 375 περί "κατά συνέπειας". Στο ίδιο διάστημα κρατούν στις φυλακές και τα ξερονήσια δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες, δημοκράτες και δημοκράτισσες, που καταδικάστηκαν από τα στρατοδικεία της σκοπιμότητας σε διάφορες ποινές ή ήταν υπόδικοι (τον Απρίλη του 1950 οι καταδικασμένοι ήταν 17.000 και οι υπόδικοι 5.000). Διατηρούν το φοβερό σύμβολο του μοναρχοφασισμού, το Μακρονήσι, όπου κρατούνται 13.000 αγωνιστές και πατριώτες. Και συνεχίζουν τις εκτελέσεις. Μέχρι το 1955, οπότε κάτω από την παγκόσμια κατακραυγή και την αποφασιστική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και άλλων χωρών στον ΟΗΕ, αναγκάστηκαν να τις σταματήσουν. Είχαν, ωστόσο εκτελέσει αρκετούς αγωνιστές και πατριώτες και ανάμεσά τους, τον Νίκο Μπελογιάννη, τον Νίκο Πλουμπίδη, τον Νικηφορίδη και άλλους. Στον αιματηρό τρομοκρατικό όργιο πρωτοστατούν οι μαύρες αντιδραστικές δυνάμεις, με επικεφαλής το παλάτι και τους στρατοκράτες, που εμφορούνται από πνεύμα αντεκδίκησης και μισαλλοδοξίας. Αλλά δε μένουν πίσω και οι "κεντρώοι δημοκράτες". Ο βασιλιάς Παύλος, μιλώντας στη Θεσσαλονίκη στις 17.11.1950, είχε διακηρύξει: "σήμερον συμβιβασμός με τους κομμουνιστές και στους συνοδοιπόρους δε χωρά". Αλλά και ο "Γέρος της Δημοκρατίας", ο Γ. Παπανδρέου, όπως έγραψε ο Λέων Σπαης στο βιβλίο του "Πενήντα χρόνια στρατιώτης" (σελ. 291) δήλωνε με κομπασμό: "Δεν προλαμβάνω να συλλαμβάνω κομμουνιστές..!". Δεν είναι άμοιρος ευθυνών και ο Νικ. Πλαστήρας. Αρκεί να αναφέρουμε ότι όχι μόνο διαχώρισε, παρά τις αντίθετες προεκλογικές διακηρύξεις του, το Μακρονήσι και τα στρατόπεδα εξορίας και δήλωσε υπακούοντας στον Γκρέιντι που τον διόρισε πρωθυπουργό, ότι δεν μπορεί να γίνει λόγος για γενική αμνηστία, αλλά επέτρεψε να εκτελεστεί και ο ήρωας του λαού μας, Νίκος Μπελογιάννης. Είναι αλήθεια ότι από τότε, από τη μαύρη εκείνη εποχή, πέρασαν σαράντα και πάνω χρόνια, και τα χάσματα που είχε ανοίξει ο εμφύλιος πόλεμος έκλεισαν, αλλά δεν μπορεί να αποσιωπηθούν ορισμένα αμείλιχτα και φοβερά
γεγονότα, όταν μάλιστα γίνεται προσπάθεια να εμφανίζονται πολιτικοί, όπως ο Γ. Παπανδρέου, που φέρει βαρύτατες ευθύνες και για τις γνωστές εξελίξεις μετά την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον χιτλερικό ζυγό και για το Δεκέμβρη του 1944, σαν "μεγάλοι δημοκράτες". Η ιστορική αλήθεια πρέπει να λέγεται και να βγαίνουν απ' αυτήν σωστές εκτιμήσεις και σωστά συμπεράσματα και διδάγματα. Ταυτόχρονα με την ωμή και απάνθρωπη αστυνομική βία χρησιμοποιήθηκε και η κατασυκοφάντηση του αγώνα του ΔΣΕ και των μαχητών και μαχητριών του, όπως και του ΕΛΑΣ και της ΕΑΜικής Αντίστασης, η διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας, ο αντισοσιαλισμός και αντισοβιετισμός. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας με τον αντικομμουνισμό και αντισοβιετισμό και στο ξέκομμά της από τις επαναστατικές παραδόσεις, τις ιδέες και τους αγώνες του ΚΚΕ. Η ήττα του ΔΣΕ αξιοποιήθηκε από την αντίδραση και προπαγάνδα, αλλά και από ορισμένους, που για διάφορους λόγους, απαρνήθηκαν τους αγώνες και τις ιδέες τους, για να ενισχύσουν τη λαθολογία σε βάρος του ΚΚΕ. Ακούστηκαν πολλά και διάφορα. Ότι ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν μάταιος και δεν έπρεπε να γίνει. Ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα των λαθών και όχι κόμμα των ασταμάτητων αγώνων και των αμέτρητων θυσιών. Ότι έπρεπε να προβληθεί από την ηγεσία του Κόμματος η αποτυχία και της δεύτερης επανάστασης και διάφορα άλλα. Ανεξάρτητα, όμως, από τα λάθη που έγιναν. Και έγιναν αναμφισβήτητα τέτοια, ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν αναπόφευκτος στις συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά το Δεκέμβρη, τη συμφωνία της Βάρκιζας και το μεταβαρκιζιανό τρομοκρατικό και δολοφονικό όργιο του κράτους και παρακράτους των δωσιλόγων και των Αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιστών. Και ο αγώνας αυτός ήταν και παραμένει αγώνας δίκαιος, ηρωικός για το καλό του λαού και της χώρας μας.
Ο λαός δεν υπέκυψε Παρά την ήττα του ΔΣΕ και παρά την ολομέτωπη επίθεση των Αμερικανών και των ντόπιων αντιδραστικών δυνάμεων, που εντάθηκε ακόμη περισσότερο και υποστηρίχτηκε και από τους "κεντρώους" πολιτικούς με την ψευτοδημοκρατική τους δημαγωγία και απάτη, ο λαός δεν παρασύρθηκε, δεν εξαπατήθηκε, δε λύγισε, δεν υπέκυψε. Συνέχισε με νέες μορφές την πάλη του, μέσα στις νέες συνθήκες, για το ψωμί του, για τη λύση των προβλημάτων και την ικανοποίηση των αιτημάτων του, για την ειρήνη, τη δημοκρατία, την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική πρόοδο. Είναι ενδεικτικό ότι από τον Οκτώβρη του 1949 μέχρι τον Απρίλη του 1950 απέργησαν 300 χιλιάδες εργαζόμενοι. Και από τον Οκτώβρη του 1950 μέχρι το Σεπτέμβρη του 1951 πάνω από 400 χιλιάδες. Το λαϊκό - δημοκρατικό κίνημα ανασυγκροτήθηκε σιγά - σιγά και προχώρησε σε σκληρούς αγώνες ενάντια στην αμερικανοκρατία και την ντόπια πλουτοκρατία - ολιγαρχία. Επίμονοι
αγώνες αναπτύχθηκαν για το σταμάτημα των διώξεων και των συλλήψεων, για την κατάργηση των αντιδημοκρατικών νόμων και ψηφισμάτων και την απελευθέρωση των κρατουμένων και εξορίστων, για τη γενική αμνηστία, την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και τον χωρίς όρους επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων. Το πιο χαρακτηριστικό γεγονός εκείνης της περιόδου, που έδειξε με χειροπιαστό τρόπο ότι ο δημοκρατικός λαός δεν τα έβαλε κάτω, παρά τα βάσανα, που υπέφερε και τις διώξεις και επιθέσεις που δέχτηκαν, ήταν το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών το Μάρτη του 1950. Η "Δημοκρατική Παράταξη", που υποστηρίχτηκε από το βαριά τραυματισμένο τότε ΚΚΕ, πήρε 163 χιλιάδες ψήφους και έβγαλε 18 βουλευτές. Σημαντική ήταν και η επιτυχία στις εκλογές που έγιναν τον επόμενο χρόνο, το 1951. Η ΕΔΑ, που συγκροτήθηκε με την πρωτοβουλία και τις επίμονες προσπάθειες του Κόμματός μας, συγκέντρωσε 180 χιλιάδες ψήφους και ανέδειξε, με την ενισχυμένη αναλογική, 10 βουλευτές, που ήταν όλοι εξόριστοι και φυλακισμένοι.
Το ΚΚΕ προσαρμόζει την πολιτική του Το Κόμμα μας, που πρωτοστάτησε στη δημιουργία και στην ηρωική δράση του ΔΣΕ, μετά την ήττα του βρέθηκε σε μια νέα, πολύ διαφορετική κατάσταση, που έπρεπε χωρίς καθυστέρηση να μελετήσει και να αναπροσαρμόσει την πολιτική και την πρακτική δραστηριότητά του, να καθορίσει τα νέα καθήκοντα. Αυτό και έκανε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ που συνήλθε στις 9 του Οκτώβρη 1949 στο εξωτερικό. Η Ολομέλεια εκτίμησε ότι η ήττα σημείωσε μια αλλαγή στην κατάσταση, και ότι "αυτό επιβάλλει μια αλλαγή και στην πολιτική μας γραμμή". Απέκρουσε την ταχτική "της συνέχισης οπωσδήποτε του ένοπλου αγώνα, γιατί αυτό Θα 'δινε τη δυνατότητα στον αντίπαλο να καταφέρει συντριπτικό χτύπημα στους αγωνιστές και στελέχη του λαϊκού επαναστατικού κινήματος". Και διαπίστωσε ότι, "σωστά ενεργώντας το ΠΓ της ΚΕ ακολούθησε την τακτική της υποχώρησης, πράγμα που εμπόδισε το μοναρχοφασισμό να πετύχει τη στρατήγηση και επιδίωξή τους, την εκμηδένιση της κύριας δύναμης του ΔΣΕ στο Βίτσι - Γράμμο". Η Ολομέλεια, αφού έκανε μια σύντομη ανασκόπηση της πορείας του Κόμματος από το Δεκέμβρη 1944 και του τρόπου που οργάνωσε και καθοδήγησε τη νέα ένοπλη πάλη, χάραξε τα βασικά καθήκοντα του στη νέα φάση του λαϊκού επαναστατικού κινήματος. Αντιγράφουμε μερικά απ' αυτά. - Να σταματήσει το Κόμμα τον ένοπλο αγώνα, αφήνοντας μόνο μικρά παρτιζάνικα τμήματα, σαν μέσο πίεσης για όσο το δυνατόν περισσότερο εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής του τόπου και σαν μορφή άμυνας εναντίον του δολοφονικού οργίου των κρατικών και παρακρατικών οργάνων του μοναρχοφασισμού. - Να μεταφέρει το κέντρο βάρους της δουλιάς του στην οργάνωση και καθοδήγηση των οικονομικών και πολιτικών αγώνων όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου λαού, στην πρώτη γραμμή της εργαζόμενης τάξης και των υπαλλήλων, των ξενιτεμένων αγροτών, των εκατοντάδων χιλιάδων τραυματιών, αναπήρων και θυμάτων πολέμου, των γυναικών και της νεολαίας. Το Κόμμα, στηριζόμενο σ' ένα γερό παράνομο κομματικό μηχανισμό, να χρησιμοποιήσει όλες τις νόμιμες δυνατότητες και να δημιουργήσει κάθε είδους καινούριες προϋποθέσεις για τη συγκέντρωση των μαζών, για την
οργάνωσή τους, για την καθοδήγηση των καθημερινών οικονομικών και πολιτικών τους αγώνων, για τη δημιουργία γερών βάσεων μέσα στο στρατό. - Με βάση το πρόγραμμα για τη δημοκρατικοποίηση της Ελλάδας, την ανεξαρτησία της και την υπεράσπιση της ειρήνης, σε στενή συνεργασία με το ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας) να δημιουργήσει πλατύ δημοκρατικό συνασπισμό. Ο συνασπισμός αυτός θα ενώνει όλον τον ΕΑΜικό κόσμο, όλους τους δημοκράτες, όλους εκείνους που δέχονται ένα μίνιμουμ πρόγραμμα δημοκρατικοποίησης της Ελλάδας. - Στο κέντρο της προσοχής του Κόμματος να μένει το πρόβλημα της υπεράσπισης της ειρήνης. Με βάση τα καθήκοντα αυτά, το ΚΚΕ προσανατόλισε και ανέπτυξε τη δράση του στη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε. Αντιμετώπισε και πάλι φοβερές δυσκολίες, χρειάστηκε να ξεπεράσει νέα εμπόδια. Έκανε ασφαλώς και άλλα λάθη, και λαθεμένες εκτιμήσεις και διαπιστώσεις, αλλά αγωνίστηκε, όπως και μέχρι τότε, με συνέπεια, σταθερότητα, και αποφασιστικότητα για τα συμφέροντα του λαού και του τόπου, για μια Ελλάδα λεύτερη, ανεξάρτητη, δημοκρατική, με το λαό νοικοκύρη και κυρίαρχο, χωρίς ξένους προστάτες. Αυτό τον αγώνα συνέχισε και συνεχίζει και σήμερα, πρωτοστατώντας στη συγκρότηση του αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού, δημοκρατικού μετώπου, του μόνου ικανού να οδηγήσει σε διέξοδο και λύεις προς όφελος του λαού και του τόπου. Μ' αυτό τον τρόπο θα εκπληρωθούν και τα ανεκπλήρωτα ιδανικά του ΔΣΕ και της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. *Οι σημερινές φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"
