Ξιάησλαο «Γνξγίαο»
1
Ξιάησλαο «Γνξγίαο»
Ζ δσή ηνπ Ξιάησλα Ν Ξιάησλαο ππήξμε έλαο απφ ηνπο θνξπθαίνπο αξραίνπο Έιιελεο θηιφζνθνπο. Γελλήζεθε ην 428 π.Σ. ζηελ Αζήλα. Ν παηέξαο ηνπ Αξίζησλ αλήθε ζηε γεληά ηνπ Θφδξνπ θαη ε κεηέξα ηνπ Ξεξηθηηφλε θαηαγφηαλ απφ ην γέλνο ηνπ Πφισλα. Αξρηθά νλνκαδφηαλ Αξηζηνθιήο αιιά κεηνλνκάζηεθε Ξιάησλ γηαηί είρε πιαηχ ζηέξλν θαη κέησπν. Ωο γφλνο πινχζηαο θαη επηθαλνχο νηθνγέλεηαο έιαβε επηκειεκέλε αγσγή. Αξρηθά αζρνιήζεθε κε ηελ πνίεζε, ιέγεηαη φκσο φηη, φηαλ ζε ειηθία 20 εηψλ γλψξηζε ηνλ Πσθξάηε, ε δσή ηνπ άιιαμε ξηδηθά θαη έθαςε ηα πξψηα ηνπ έξγα, ζεσξψληαο ηα αλάμηα ιφγνπ. Κεηά ην ζάλαην ηνπ Πσθξάηε θαηέθπγε ζηα Κέγαξα. 'ηαλ επέζηξεςε ζηελ Αζήλα, αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή θηινζνθηθψλ έξγσλ πνπ έρνπλ έληνλε ηε ζθξαγίδα ηεο ζσθξαηηθήο δηδαζθαιίαο. Κεηά απφ δέθα πεξίπνπ ρξφληα ηαμίδεςε ζηελ Αίγππην, ζηελ Θπξήλε, ηε Κ. Αζία, ηνλ Ράξαληα ηεο Ηηαιίαο θαη ηηο Ππξαθνχζεο ηεο Πηθειίαο. Πηα ηαμίδηα ηνπ απηά ζρεηίζηεθε κε ην καζεκαηηθφ Θεφδσξν θαη ηνπο Ξπζαγφξεηνπο, απ' ηε θηινζνθία ησλ νπνίσλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά. Δηδηθφηεξα ζηηο Ππξαθνχζεο γλψξηζε ην βαζηιηά ηνπο Γηνλχζην Α' θαη έγηλε θίινο κε ηνλ Γίσλα, ηνλ αδειθφ ηεο γπλαίθαο ηνπ βαζηιηά. κσο ε θηιία απηή δπζαξέζηεζε ηνλ ηχξαλλν, πνπ έδησμε ηνλ Ξιάησλα απφ ηε ρψξα ηνπ. Φηάλνληαο ζηελ Αίγηλα, ηνλ πνχιεζαλ σο δνχιν αιιά ηνλ εμαγφξαζε ν Θπξελαίνο θηιφζνθνο Αλλίθεξεο. Δπέζηξεςε ινηπφλ ζηελ Αζήλα ην 387 π.Σ., φπνπ ίδξπζε κηα θηινζνθηθή ζρνιή ζην άιζνο ηνπ ήξσα Αθάδεκνπ, πξνο ηηκήλ ηνπ νπνίνπ νλνκάζηεθε Αθαδεκία. Ζ Αθαδεκία ιεηηνχξγεζε ζρεδφλ 1.000 ρξφληα, ψζπνπ ηελ έθιεηζε ν Ηνπζηηληαλφο ην 529 κ.Σ. Ν ίδηνο ν Ξιάησλαο δίδαμε ζ' απηήλ επί 40 ρξφληα πεξίπνπ. Γχν θνξέο κφλν ζην δηάζηεκα απηφ εγθαηέιεηςε μαλά ηελ Αζήλα: ην 367 π.Σ. επηζθέθηεθε ηηο Ππξαθνχζεο σο πξνζθεθιεκέλνο ηνπ ηπξάλλνπ Γηνλπζίνπ Β', κεηά ην ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ, ηνπ πξνεγνχκελνπ βαζηιηά. Έιπηδε φηη κε ηε βνήζεηα θαη ηνπ Γίσλα, ν νπνίνο είρε αζπαζηεί ηηο πιαησληθέο ηδέεο γηα ηελ ηδαληθή πνιηηεία θαη ηε δηαθπβέξλεζε ηεο, ζα θαηφξζσλε λα πξνζειπηίζεη ην λεαξφ ηχξαλλν, πξνθεηκέλνπ λα δνθηκαζηνχλ νη πνιηηεηαθέο απφςεηο ηνπ ζηελ πξάμε. Θαη απηή ηε θνξά φκσο απέηπρε. Γηα ηξίηε θαη ηειεπηαία θνξά πήγε ζηελ πφιε απηή ην 361 π.Σ., πξνζπαζψληαο ηψξα λα ζπκθηιηψζεη ηνλ Γηνλχζην κε ηνλ Γίσλα. Θαη απηφ ην ηαμίδη ηνπ, φκσο, δελ είρε θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Κεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ, θαη σο ην ζάλαην ηνπ, αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή ησλ έξγσλ ηνπ θαη ηε δηδαζθαιία ηεο ζεσξίαο ηνπ. Ξέζαλε ην 347 π.Σ. ζε ειηθία 80 εηψλ, κε αθκαίεο σο ην ηέινο ηηο πλεπκαηηθέο ηνπ δπλάκεηο θαη απνιακβάλνληαο αγάπε θαη εθηίκεζε απφ ηνπο καζεηέο ηνπ. Ρνλ έζαςαλ θνληά ζηελ Αθαδεκία αιιά ν ηάθνο ηνπ δελ έρεη βξεζεί. Ρν έξγν ηνπ Ξιάησλα Κε ην φλνκα ηνπ Ξιάησλα ζψδνληαη 36 έξγα, θάπνηα απφ απηά φκσο ζεσξνχληαη λφζα. Δίλαη φια, εθηφο απφ ηελ Απνινγία ηνλ Πσθξάηε, γξακκέλα ζε δηαινγηθή κνξθή. πσο θαίλεηαη, ν ζπγγξαθέαο επεξεάζηεθε απφ ην δάζθαιν ηνπ, ηνλ Πσθξάηε, πνπ δίδαζθε δηαινγηθά. Γεκηνχξγεζε φκσο έλα λέν, ηδηφηππν θαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθφ είδνο ιφγνπ, ηνλ απνθαινχκελν «πιαησληθφ 2
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» δηάινγν». Δθηφο απφ ηξεηο δηάινγνπο –ην Ππκπφζην, ηελ Ξνιηηεία θαη ηνπο Λφκνπο- πνπ ν ηίηινο ηνπο παξαπέκπεη ζην πεξηερφκελν ηνπο, φινη νη άιινη έρνπλ ην φλνκα θάπνηνπ απφ ηνπο ζπλνκηιεηέο, π.ρ. Φαηδξφο, Ξξσηαγφξαο, Θξίησλ. Πε φινπο ζπκκεηέρεη θαη πξσηαγσληζηεί ν Πσθξάηεο, ν νπνίνο ζηα έξγα ηεο λεφηεηαο ηνπ Ξιάησλα δηαηεξεί κάιινλ πνιιά απφ ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ, ελψ πηζαλφηαηα απηφ δελ ηζρχεη ζηνλ ίδην βαζκφ ζηα κεηέπεηηα έξγα ηνπ. Κε βάζε ηε ρξνλνινγηθή ζεηξά ηεο ζπγγξαθήο ηνπο, ηα πιαησληθά έξγα θαηαηάζζνληαη ζε ηξεηο πεξηφδνπο: α. Ξεξίνδνο λεφηεηαο (400-387 π.Σ.): Απνινγία, Θξίησλ, Σαξκίδεο,
Ξξσηαγφξαο, Ιάρεο, Δπζχθξσλ, Ηππίαο Κείδσλ, Ηππίαο Διάζζσλ, Ίσλ, Ιχζηο. β. Ξεξίνδνο σξηκφηεηαο (386-367 π.Σ.): Κελέμελνο, Θξαηχινο, Δπζχδεκνο, Γνξγίαο, Κέλσλ, Ξαξκελίδεο, Φαίδσλ, Φαηδξφο, Ξνιηηεία, Ππκπφζηνλ, Θεαίηεηνο. γ. Ξεξίνδνο γεξαηεηψλ (366-348 π.Σ.): Πνθηζηήο, Ξνιηηηθφο, Φίιεβνο, Θξηηίαο, Ρίκαηνο, Λφκνη, 7ε Δπηζηνιή. Ζ επίδξαζε ηνπ έξγνπ ηνπ ππήξμε ηεξάζηηα θαη εμαθνινπζεί λα επεξεάδεη ηε θηινζνθηθή ζθέςε αθφκα θαη ζήκεξα. Ζ θηινζνθία ηνπ νλνκάδεηαη ηδενθξαηηθή, θαζψο ν Ξιάησλαο εηζήγαγε ηε Θεσξία ησλ Ηδεψλ. ζεσξεί φηη ππάξρνπλ ηφζεο ηδέεο φζεο θαη έλλνηεο. Νη ηδέεο δελ γίλνληαη αληηιεπηέο απ' ηηο αηζζήζεηο, θαζψο ν αηζζεηφο θφζκνο απνηειεί είδσιν ηνπ θφζκνπ ησλ ηδεψλ. Ρα αηζζεηά αληηθείκελα είλαη κεηαβιεηά θαη απεηθνλίδνπλ κε έλαλ αηειή ηξφπν ηηο ηδέεο, πνπ είλαη κφληκεο θαη αλαιινίσηεο. κσο, θαζψο έρνπλ θάπνηα νκνηφηεηα κ' απηέο, βνεζνχλ ηελ "ςπρή λα ηηο ζπκεζεί, λα ηηο αλακλεζζεί, αθνχ, θαηά ηνλ Ξιάησλα, απηή ηηο είρε δεη πξνηνχ θαηεβεί ζηνλ θφζκν θαη ζπλδεζεί κε έλα ζπγθεθξηκέλν ζψκα. Αλψηαηε δε απ' φιεο ηηο ηδέεο ζεσξεί ηελ ηδέα ηνπ αγαζνχ. Αμηνζεκείσηε, ηέινο, είλαη θαη ε δηάθξηζε ηεο "ςπρήο ζε ηξία κέξε: ην επηζπκεηηθφ -πνπ εδξεχεη ζηελ θνηιηά-ην ζπκνεηδέο -πνπ βξίζθεηαη ζην ζηήζνοθαη ην αλψηεξν φισλ, ην ινγηζηηθφ - πνπ ηνπνζεηείηαη ζην θεθάιη. Πε θαζέλα απφ απηά ηα κέξε αληηζηνηρεί θαη κία αξεηή: ε ζσθξνζχλε, ε αλδξεία θαη ε ζνθία. Ζ αξκνληθή αλάπηπμε θαη ησλ ηξηψλ αξεηψλ νδεγεί ζηε δηθαηνζχλε. Αιιά επεηδή θαη ε πφιε απνηειεί κηα κεγέζπλζε ηνπ αλζξψπνπ, ν θηιφζνθνο ζεσξεί φηη θαη απηή απνηειείηαη απφ ηξεηο ηάμεηο: ην ιαφ, πνπ αληηζηνηρεί ζην επηζπκεηηθφ θαη εμαζθαιίδεη ηα πιηθά αγαζά, ηνπο νπιίηεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζην ζπκνεηδέο θαη θξνληίδνπλ γηα ηελ αζθάιεηα ηεο πφιεο, θαη ηνπο άξρνληεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζην ινγηζηηθφ θαη θαηαγίλνληαη κε ηε λνκνζεζία θαη ηε δηνίθεζε. Θαη εδψ, ε δηθαηνζχλε ζεσξείηαη ε αξεηή ηεο πνιηηείαο, πνπ επηηπγράλεηαη φηαλ ε θάζε ηάμε εθηειεί ζσζηά ην δηθφ ηεο έξγν θαη φηαλ ππάξρεη αξκνληθή ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπο. Ν ΓΝΟΓΗΑΠ Ν Γνξγίαο αλήθεη ζηνπο ζσθξαηηθνχο δηάινγνπο θαη απνηειεί πεξίθεκν ζχγγξακκα εζηθήο θηινζνθίαο. Ν Πσθξάηεο, σο θχξην πξφζσπν, ζπλνκηιεί κε ηνλ Γνξγία, ζνθηζηή θαη ξήηνξα απφ ηε Πηθειία, ηνλ Ξψιν ηνλ Αθξαγαληίλν, ηνλ 3
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Θαιιηθιή, θηιφδνμν πνιηηηθφ, θαη ηνλ Σαηξεθψληα. Πην δηάινγν, ν Πσθξάηεο αλαηξέπεη ηε γλψκε ηνπ Γνξγία φηη ε ξεηνξηθή κπνξεί λα ππεξεηήζεη ην άδηθν, αιιά θαη ηελ πνιηηηθή ζεσξία ηνπ Θαιιηθιή φηη, αθνχ εθ θχζεσο ε αδηθία δελ ζπληζηά θάηη θαθφ, ν δπλαηφο κπνξεί λα θαηαπαηήζεη ηνπο λφκνπο γηα λα επηβιεζεί ζηνπο αδπλάηνπο. Ρέινο, νξίδεη ηηο βαζηθέο αξρέο γηα ηνλ νξζφ ηξφπν δσήο, ππνζηεξίδνληαο φηη: α. είλαη πξνηηκφηεξν λα αδηθνχκαζηε παξά λα αδηθνχκε β. απηφο πνπ έρεη δηαπξάμεη θάπνηα αδηθία πξέπεη λα ηηκσξείηαη θαη' αλαινγία κε ηελ πξάμε ηνπ θαη φρη λα κέλεη αηηκψξεηνο, γ. πξέπεη λα είκαζηε δίθαηνη θαη' νπζίαλ θαη φρη κφλν ζε φ,ηη αθνξά ην επίπεδν ησλ εληππψζεσλ.
Ν ΓΝΟΓΗΑΠ
ΡΑ ΞΟΝΠΩΞΑ: ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ ΠΩΘΟΑΊΉΠ ΣΑΗΟΔΦΩΛ ΓΝΟΓΗΑΠ ΞΩΙΝΠ
ΓΝΟΓΊΑΠ Ζ’ ΞΔΟΗ ΟΖΡΝΟΗΘΖΠ ΑΛΑΡΟΔΞΡΗΘΝΠ Ιέλε, Πσθξάηε, φηη ζηνλ πφιεκν θαη ζηε κάρε πξέπεη λα κπαίλεη θαλείο κε απηφ ηνλ ηξφπν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιήζεηα, κήπσο θηάζακε, φπσο ιέεη ε παξνηκία, θαηφπηλ ενξηήο (θαη αξγνπνξεκέλνη); ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαη κάιηζηα πνιιήο ζεκαληηθήο* γηαηί πξηλ απφ ιίγν ν Γνξγίαο έδσζε κηα κεγάιε θαη σξαία δηάιεμε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γη’ απηφ, Θαιιηθιή, ππεχζπλνο είλαη ηνχηνο εδψ, ν Σαηξεθψλ, πνπ καο αλάγθαζε λα ρξνλνηξηβήζνπκε ζηελ αγνξά. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Κε ζηελαρσξηέζαη, Πσθξάηε· ζα επαλνξζψζσ" γηαηί ν Γνξγίαο είλαη θίινο κνπ θαη ζα καο θάλεη επίδεημε ηεο ξεηνξηθήο ηνπ ηέρλεο ηψξα, αλ ζεο, δηαθνξεηηθά, αο ην αθήζνπκε γηα άιιε θνξά. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κα ηη ιεο, Σαηξεθψλ; Θέιεη ν Πσθξάηεο λα αθνχζεη ηνλ Γνξγία; 4
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΣΑΗΟΔΦΩΛ Κα, γη' απηφ αθξηβψο ήξζακε εδψ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Διάηε, ινηπφλ, ζπίηη κνπ φπνηε ζέιεηε* γηαηί ν Γνξγίαο κέλεη καδί κνπ θαη γηα ράξε ζαο ζα δψζεη κηα δηάιεμε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έρεηο δίθην, Θαιιηθιή. Αιιά ζα είλαη πξφζπκνο (ν Γνξγίαο), άξαγε, λα ζπδεηήζεη καδί καο; Γηαηί ζέισ λα κάζσ απ' απηφλ πνηα είλαη ε δχλακε ηεο ηέρλεο ηνπ, πνην είλαη ην επάγγεικα ηνπ θαη ηη αθξηβψο δηδάζθεη* φζνλ αθνξά δε ηελ άιιε δηάιεμε ηνπ, αο ηε δψζεη θάπνηα άιιε θνξά, φπσο θη εζχ ιεο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κα, Πσθξάηε, δελ ππάξρεη ηίπνηα πην εχθνιν απφ ην λα ηνπ θάλνπλ εξσηήζεηο. Γηφηη θαη απηφο είλαη έλαο ηξφπνο λα επηδεηθλχεηαη. Ρψξα δα, ηνπιάρηζηνλ, πξνέηξεπε θαζέλαλ απφ ηνπο παξεπξηζθνκέλνπο λα ηνλ ξσηήζεη νηηδήπνηε ήζειε, θαη έιεγε πσο ζα απαληήζεη ζε φιεο ηηο εξσηήζεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πσζηά κηιάο, Σαηξεθψλ. Οψηεζε ηνλ ινηπφλ. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Ρη λα ηνλ ξσηήζσ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηνο είλαη. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Ρη ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θάλ' ηνπ κηα εξψηεζε θαηά ηέηνηνλ ηξφπν πνπ, αλ ηχραηλε λα είλαη ππνδεκαηνπνηφο, λα ζνπ απαληνχζε πσο είλαη ππνδεκαηνπνηφο· ή δελ θαηαιαβαίλεηο ηη ελλνψ; ΣΑΗΟΔΦΩΛ Βέβαηα θαηαιαβαίλσ θαη ζα ηνλ ξσηήζσ. Ξεο κνπ, Γνξγία, ιέεη αιήζεηα ν Θαιιηθιήο απφ δσ, πσο ππφζρεζαη λα απαληάο ζε νπνηαδήπνηε εξψηεζε ζνπ θάλεη θάπνηνο; ΓΝΟΓΗΑΠ Αιήζεηα ιέεη, Σαηξεθψλ γηαηί κφιηο ηψξα έδσζα ηελ ίδηα ππφζρεζε θαη ζαο ιέσ πσο εδψ θαη πνιιά ρξφληα δελ κε ξψηεζε θαλείο ηίπνηα θαηλνχξην. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Άξα, εχθνια ζα απαληήζεηο, Γνξγία. ΓΝΟΓΗΑΠ Δκπξφο, Σαηξεθψλ, κπνξείο λα δνθηκάζεηο. ΞΩΙΝΠ Κα ηνλ Γία· αλ βέβαηα ζέιεηο, κπνξείο λα δνθηκάζεηο 5
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» εκέλα, Σαηξεθψλ. Κνπ θαίλεηαη πσο ν Γνξγίαο είλαη θάπσο θνπξαζκέλνο- γηαηί πξηλ απφ ιίγν ζηε δηάιεμε ηνπ αλέπηπμε πνιιά ζέκαηα. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Ρη ζπκβαίλεη, Ξψιε; Λνκίδεηο πσο ζα απαληήζεηο θαιχηεξα απφ ηνλ Γνξγία; ΞΩΙΝΠ Ρη ζεκαζία έρεη απηφ, αλ ζε ζέλα ηνπιάρηζηνλ κπνξψ λα απαληήζσ ηθαλνπνηεηηθά; ΣΑΗΟΔΦΩΛ Θακηά ζεκαζία. Αιιά, αθνχ ην ζέιεηο, απάληεζε. ΞΩΙΝΠ Οψηα κε. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Οσηψ ινηπφλ: αλ ν Γνξγίαο ηχραηλε λα γλσξίδεη ηελ ηέρλε πνπ γλσξίδεη ν αδεξθφο ηνπ, ν Ζξφδηθνο, πψο ζα ήηαλ ζσζηφ λα ηνλ νλνκάδνπκε; Γελ ζα ηνλ νλνκάδακε φπσο θαη εθείλνλ; ΞΩΙΝΠ Βεβαία. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Δπνκέλσο, αλ ιέγακε φηη απηφο είλαη γηαηξφο, ζα είρακε δίθην; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Αλ γλψξηδε ηελ ηέρλε πνπ γλσξίδεη ν Αξηζηνθψλ, ν γηνο ηνπ Αγιανθψληα, ή ν αδεξθφο ηνπ, πψο ζα ήηαλ ζσζηφ λα ηνλ νλνκάδνπκε; ΞΩΙΝΠ Ξξνθαλψο δσγξάθν. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Ρψξα ινηπφλ, επεηδή δελ γλσξίδνπκε πνηα ηέρλε θαηέρεη (ν Γνξγίαο), πψο ζα ήηαλ ζσζηφ λα ηνλ νλνκάδνπκε; ΞΩΙΝΠ πάξρνπλ, Σαηξεθψλ, πνιιέο ηέρλεο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ πνπ έρνπλ απνρηεζεί κε ηελ εκπεηξία θαη ηελ πξαθηηθή· γηαηί ε εκπεηξία νδεγεί ηε δσή καο ζε κηα πνξεία ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο ηέρλεο, ελψ ε έιιεηςε ηεο ζχκθσλα κε ηελ ηχρε. Έηζη, άιινη άλζξσπνη αθνινπζνχλ ηε κία ηέρλε θαη άιινη ηελ άιιε, ελψ νη άξηζηνη επηιέγνπλ ηα θαιχηεξα. Έλαο απφ απηνχο είλαη θαη ν Γνξγίαο απφ 'δψ, ν νπνίνο θαηέρεη ηελ θαιχηεξε ηέρλε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γνξγία, ν Ξψινο θαίλεηαη φηη έρεη πξνεηνηκαζηεί πνιχ 6
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ραιά ζηελ εθθψλεζε καθξνζθειψλ ιφγσλ, αιιά εθείλν πνπ ππνζρέζεθε ζηνλ Σαηξεθψληα δελ ην θάλεη. ΓΝΟΓΗΑΠ Ξνην, Πσθξάηε ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κνπ θαίλεηαη φηη δελ απαληά θαζφινπ ζε φ,ηη ηνλ ξσηά (ν Σαηξεθψλ). ΓΝΟΓΗΑΠ Οψηεζε' ηνλ εζχ, ινηπφλ, αλ ζέιεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ρη, αιιά αλ εζχ ν ίδηνο ζέιεηο λα κνπ απαληήζεηο, ζα κνπ ήηαλ πην επράξηζην λα ξσηήζσ εζέλα. Άιισζηε, ν Ξψινο κνπ έδσζε ηελ εληχπσζε θαη απ' φζα είπε· φηη έρεη κειεηήζεη πεξηζζφηεξν ηε ιεγφκελε ξεηνξηθή παξά ηε δηαιεθηηθή. ΞΩΙΝΠ Ρη ελλνείο, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δλλνψ, Ξψιε, φηη, ελψ ν Σαηξεθψλ ξψηεζε πνηα ηέρλε θαηέρεη ν Γνξγίαο, εζχ αθελφο εγθσκηάδεηο ηελ ηέρλε ηνπ, ιεο θαη θάπνηνο ηελ θαηεγφξεζε, αθεηέξνπ δελ απάληεζεο πνηα είλαη απηή. ΞΩΙΝΠ Κα, δελ είπα πσο (ε ηέρλε ηνπ Γνξγία) είλαη ε θαιχηεξε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αζθαιψο, απηφ είπεο. κσο, θαλείο δελ ζε ξψηεζε ηη είδνπο είλαη ε ηέρλε ηνπ Γνξγία, αιιά πνηα είλαη απηή θαη πψο πξέπεη λα απνθαινχκε ηνλ Γνξγία* φπσο αθξηβψο πξηλ απφ ιίγν ν Σαηξεθψλ ζνπ έθαλε εξσηήζεηο θαη εζχ ηνπ απαληνχζεο νξζά θαη ζχληνκα, έηζη θαη ηψξα πεο καο πνηα είλαη ε ηέρλε ηνπ Γνξγία θαη πψο πξέπεη λα ηνλ απνθαινχκε. Αιιά θαιχηεξα πεο καο, Γνξγία, εζχ ν ίδηνο πψο πξέπεη λα ζε νλνκάδνπκε, σο γλψζηε πνηαο ηέρλεο. ΓΝΟΓΗΑΠ Ρεο ξεηνξηθήο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξξέπεη, επνκέλσο, λα ζε απνθαινχκε ξήηνξα; ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη κάιηζηα ζπνπδαίν ξήηνξα, αλ ζέιεηο, Πσθξάηε, λα κε απνθαιείο· θαη θαπρηέκαη πσο είκαη ηέηνηνο, φπσο είπε θαη ν κεξνο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Βέβαηα ην ζέισ. ΓΝΟΓΗΑΠ Νλφκαδε κε ινηπφλ. 7
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κπνξνχκε, ινηπφλ, λα ηζρπξηζηνχκε φηη έρεηο ηε δπλαηφηεηα λα θάλεηο θαη άιινπο αλζξψπνπο ηέηνηνπο; ΓΝΟΓΗΑΠ Δμαζθψ απηφ ην επάγγεικα φρη κφλν εδψ αιιά θαη αιινχ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξαγε, Γνξγία, ζα ζειήζεηο λα ζπλερίζεηο, φπσο αθξηβψο ζπδεηάκε ηψξα, άιινηε λα ξσηάο θαη άιινηε λα απαληάο θαη λα αθήζεηο γηα άιιε θνξά ηε καθξά ζπδήηεζε πνπ άξρηζε ν Ξψινο; Κελ αζεηήζεηο ηελ ππφζρεζε ζνπ, αιιά δέμνπ λα απαληήζεηο κε ζπληνκία ζηηο εξσηήζεηο κνπ. ΓΝΟΓΊΑΠ Πσθξάηε, ππάξρνπλ θάπνηεο απαληήζεηο πνπ είλαη απαξαίηεην λα αλαπηχζζνληαη κε πνιιά ιφγηα" αιιά ζα πξνζπαζήζσ λα απαληήζσ φζν ην δπλαηφλ πην ζχληνκα. Κάιηζηα, θαη απηφ πάιη είλαη έλα απ' φζα ηζρπξίδνκαη φηη έρσ, φηη δειαδή θαλείο άιινο δελ ζα κπνξνχζε λα πεη ρα ίδηα πξάγκαηα κε πην ιίγα ιφγηα απφ κέλα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφ αθξηβψο ρξεηάδνκαη, Γνξγία. Ξαξνπζίαζε κνπ, ινηπφλ, απηφ ην πξνηέξεκα ζνπ, δειαδή ηε βξαρπινγία ζνπ, θαη άθεζε ηε καθξνινγία ζνπ γηα άιιε πεξίπησζε. ΓΝΟΞΑΠ Θα ην θάλσ, θαη ζα παξαδερηείο πσο δελ άθνπζεο θαλέλαλ λα κηιάεη πην ζχληνκα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έια ινηπφλ. Ηζρπξίδεζαη πσο θαηέρεηο ηε ξεηνξηθή ηέρλε θαη πσο κπνξείο θαη θάπνηνλ άιινλ λα ηνλ θάλεηο ξήηνξα. Κε πνην αληηθείκελν αζρνιείηαη ε ξεηνξηθή; πσο αθξηβψο ε πθαληηθή αζρνιείηαη κε ηελ επεμεξγαζία ησλ ελδπκάησλ. Έηζη δελ είλαη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ε κνπζηθή θαηαπηάλεηαη κε ηε ζχλζεζε κεισδηψλ; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κα ηελ Ήξα, Γνξγία, κνπ αξέζνπλ πνιχ νη απαληήζεηο ζνπ, γηαηί απαληάο κε πάξα πνιχ ιίγα ιφγηα. ΓΝΟΓΗΑΠ Ξηζηεχσ, Πσθξάηε, φηη ηα θαηαθέξλσ πνιχ θαιά ζ' απηφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
8
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Πσζηά κηιάο. Δκπξφο ινηπφλ, απάληεζε κνπ έηζη ζρεηηθά θαη κε ηε ξεηνξηθή· είλαη επηζηήκε πνπ θαηαπηάλεηαη κε ηη αληηθείκελν; ΓΝΟΓΗΑΠ Κε ιφγνπο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη είδνπο ιφγνπο, Γνξγία; Κήπσο εθείλνπο πνπ ππνδεηθλχνπλ ζηνπο αζζελείο κε πνηα αγσγή ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ θαιά; ΓΝΟΓΗΑΠ ρη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο ε ξεηνξηθή δελ θαηαπηάλεηαη κε φινπο ηνπο ιφγνπο. ΓΝΟΓΗΑΠ ρη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ωζηφζν, θαζηζηά ηθαλνχο απηνχο πνπ ηελ θαηέρνπλ ζην λα κηινχλ; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ζην λα γλσξίδνπλ, ινηπφλ, απηά γηα ηα νπνία ηνπο θαζηζηά ηθαλνχο λα κηινχλ; ΓΝΟΓΗΑΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξαγε, ινηπφλ, φπσο ιέγακε κφιηο ηψξα, ε ηαηξηθή θαζηζηά ηθαλνχο απηνχο πνπ ηελ θαηέρνπλ λα γλσξίδνπλ ηηο αζζέλεηεο θαη λα κηινχλ γηα ηνπο αξξψζηνπο; ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, θαη ε ηαηξηθή, φπσο θαίλεηαη, αζρνιείηαη κε ηνπο ιφγνπο; ΓΝΟΓΊΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη βέβαηα κε απηνχο πνπ αλαθέξνληαη ζηηο αζζέλεηεο; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ε γπκλαζηηθή, ινηπφλ, έρεη σο αληηθείκελν ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επεμία θαη ηελ θαρεμία ησλ ζσκάησλ; ΓΝΟΓΗΑΠ Αζθαιψο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη βέβαηα, θαη ζηηο άιιεο ηέρλεο ην ίδην ηζρχεη9
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαζεκηά ηνπο αζρνιείηαη κε ηνπο ιφγνπο εθείλνπο νη νπνίνη αλαθέξνληαη ζην αληηθείκελν πνπ έρεη ε θάζε ηέρλε. ΓΝΟΓΗΑΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηαηί, ινηπφλ, δελ νλνκάδεηο ξεηνξηθέο θαη ηηο άιιεο ηέρλεο, αθνχ θαη απηέο έρνπλ σο αληηθείκελν ηνπο ιφγνπο, αλ βέβαηα απνθαιείο ξεηνξηθή απηή πνπ θαηαπηάλεηαη κε ινγνχο; ΓΝΟΓΗΑΠ Δπεηδή, Πσθξάηε, ζηηο άιιεο ηέρλεο ε γλψζε ζην ζχλνιν ηεο, γηα λα ην πσ κε ζπληνκία, έρεη ζρέζε κε ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίεο θαη παξφκνηεο πξάμεηο, ελψ ε ξεηνξηθή δελ ζρεηίδεηαη κε θαλέλα ηέηνην ρεηξσλαθηηθφ έξγν, αιιά νιφθιεξε ε πξάμε θαη ε δχλακε ηεο είλαη ζηα ιφγηα. Γη* απηφ θη εγψ θξίλσ πσο ε ξεηνξηθή ηέρλε έρεη αληηθείκελν κφλν ηνπο ιφγνπο θαη, θαηά ηε γλψκε κνπ, κηιψ ζσζηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαηαιαβαίλσ, άξαγε, πψο ζέιεηο λα ηελ νλνκάδεηο ηε ξεηνξηθή; Πχληνκα, πάλησο, ζα θαηαιάβσ θαιχηεξα. Κα, ηψξα απάληεζε κνπ· έρνπκε ηέρλεο. Έηζη δελ είλαη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
κσο, απ' φιεο ηηο ηέρλεο, λνκίδσ, ζε θάπνηεο ην βάξνο πέθηεη ζηελ εξγαζία θαη ρξεηάδνληαη ιίγνπο ιφγνπο, ελψ κεξηθέο δελ έρνπλ αλάγθε απφ θαλέλα ιφγν, αιιά ην αληηθείκελν ηεο ηέρλεο ζα κπνξνχζε λα νινθιεξσζεί θαη κέζσ ηεο ζησπήο, φπσο ζπκβαίλεη ζηε δσγξαθηθή, ζηελ αγαικαηνπνηία θαη ζε πνιιέο άιιεο. Κνπ θαίλεηαη, ινηπφλ, πσο ελλνείο απηέο ηηο ηέρλεο, ζηηο νπνίεο ιεο φηη δελ αλήθεη ε ξεηνξηθή· ή δελ ελλνείο απηέο ηηο ηέρλεο; ΓΝΟΓΗΑΠ Ξνιχ θαιά θαηαιαβαίλεηο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
πάξρνπλ βέβαηα θαη άιιεο ηέρλεο πνπ νινθιεξψλνπλ ην έξγν ηνπο κε ιφγηα θαη δελ ρξεηάδνληαη θακία εξγαζία, γηα λα ην πσ κε ζπληνκία, ή ρξεηάδνληαη πνιιή ιίγε, φπσο ε αξηζκεηηθή, ε ινγηζηηθή, ε γεσκεηξία θαη ην παηρλίδη ησλ πεζζψλ θαη πνιιέο άιιεο ηέρλεο, κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο ρξεηάδνληαη ηφζα ιφγηα φζα θαη έξγα, θαη πνιιέο έρνπλ αλάγθε πεξηζζφηεξν απφ ηα ιφγηα, θαη κάιηζηα νιφθιεξε ε πξαθηηθή θαη ε αμία ηνπο έγθεηηαη ζηα ιφγηα. Κνπ θαίλεηαη πσο ιεο φηη θάπνηα απφ ηηο ηέρλεο απηέο είλαη ε ξεηνξηθή. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιήζεηα ιεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Λνκίδσ, φκσο, φηη εζχ δελ ζέιεηο λα νλνκάζεηο ξεηνξηθή 10
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θακία απφ απηέο, αλ θαη είπεο ην εμήο, φηη δειαδή ε ξεηνξηθή είλαη ε ηέρλε πνπ απνθηά δχλακε κε ηα ιφγηα, θαη κπνξεί λα ζε ξσηήζεη θάπνηνο, αλ ζέιεη λα ζε δπζθνιέςεη ζηε ζπδήηεζε: «Άξαγε, Γνξγία, ηελ αξηζκεηηθή νλνκάδεηο ξεηνξηθή;». Θεσξψ, πάλησο, φηη εζχ δελ νλνκάδεηο ξεηνξηθή νχηε ηελ αξηζκεηηθή νχηε ηε γεσκεηξία. ΓΝΟΓΗΑΠ Πσζηή, βέβαηα, είλαη ε εληχπσζε ζνπ, Πσθξάηε, θαη θαιά θαηαιαβαίλεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκπξφο ινηπφλ, νινθιήξσζε ηελ απάληεζε ζηελ εξψηεζε κνπ. Δπεηδή δειαδή ε ξεηνξηθή ηπραίλεη λα είλαη κία απφ ηηο ηέρλεο πνπ κεηαρεηξίδνληαη θπξίσο ιφγνπο, θαη ηπραίλεη λα ππάξρνπλ θαη άιιεο ηέηνηεο, πξνζπάζεζε λα κνπ πεηο ζε πνηα πξάγκαηα ε ξεηνξηθή απνθηά θχξνο κε ηα ιφγηα. πσο αθξηβψο αλ κε ξσηνχζε θάπνηνο ζρεηηθά κε νπνηαδήπνηε απφ ηηο ηέρλεο πνπ αλέθεξα ηψξα δα: «Πσθξάηε, ηη ηέρλε είλαη ε αξηζκεηηθή;», ζα ηνπ έιεγα, φπσο αθξηβψο αλέθεξεο θαη εζχ πξηλ απφ ιίγν, πσο ε αξηζκεηηθή είλαη κία απφ εθείλεο ηηο ηέρλεο πνπ ζηεξίδνπλ ηε δχλακή ηνπο ζε ιφγνπο" αλ κε ξσηνχζε πάιη: «Πε ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηη πξάγκα;», ζα έιεγα πσο είλαη κηα ηέρλε πνπ ζηεξίδεη ηε δχλακε ηεο ζε ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην άξηην θαη ην πεξηηηφ, φζα ηπραίλεη λα είλαη ηα άξηηα θαη ηα πεξηηηά. Αλ κε μαλαξσηνχζε: «Ξνηα ηέρλε νλνκάδεηο ινγηζηηθή;», ζα έιεγα φηη θαη απηή είλαη κηα ηέρλε πνπ επηθπξψλεη ηα πνξίζκαηα ηεο κε ιφγνπο1 αλ κε ξσηνχζε μαλά: «Κε ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηη πξάγκα;», ζα έιεγα, φπσο απηνί πνπ ππνβάιινπλ γξαπηέο πξνηάζεηο ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ, φηη θαηά ηα άιια ε ινγηζηηθή κνηάδεη κε ηελ αξηζκεηηθήδηφηη αζρνινχληαη κε ην ίδην πξάγκα, δειαδή ην άξηην θαη ην πεξηηηφ· αιιά δηαθέξεη ηφζν κφλν, φηη ε ινγηζηηθή εμεηάδεη πνηα πνζνηηθή ζρέζε έρνπλ ην πεξηηηφ θαη ην άξηην θαη πξνο ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπο θαη κεηαμχ ηνπο. Θαη ελψ εγψ ηζρπξίδνκαη φηη θαη ε αζηξνλνκία εθηειεί φιν ην έξγν ηεο κε ηα ιφγηα, αλ θάπνηνο κε ξσηνχζε: «Ρη αθνξνχλ ηα ιφγηα ηεο αζηξνλνκίαο, Πσθξάηε;», ζα ηνπ έιεγα πσο αθνξνχλ ηελ θίλεζε ησλ αζηέξσλ, ηνπ ήιηνπ θαη ηεο ζειήλεο, θαη εμεηάδνπλ πνηα ζρέζε έρνπλ κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηελ ηαρχηεηα. ΓΝΟΓΗΑΠ Ξνιχ ζσζηά ζα κηινχζεο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκπξφο ινηπφλ, κίια θαη εζχ, Γνξγία. Γηφηη ηπραίλεη, βέβαηα, ε ξεηνξηθή λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηηο ηέρλεο πνπ εθηεινχλ θαη βεβαηψλνπλ ηα πάληα κε ιφγνπο. Έηζη δελ είλαη; ΓΝΟΓΗΑΠ Έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξεο κνπ, ινηπφλ, πνην είλαη ην αληηθείκελν απηψλ ησλ ιφγσλ; Ξνην είλαη απηφ ην πξάγκα κε ην νπνίν 11
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαηαπηάλνληαη νη ιφγνη πνπ ρξεζηκνπνηεί ε ξεηνξηθή; ΓΝΟΓΗΑΠ Ρα κεγαιχηεξα θαη ηα σξαηφηεξα αλζξψπηλα πξάγκαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά, Γνξγία, απηφ πνπ ιεο είλαη ακθηζβεηήζηκν θαη θαζφινπ ζαθέο. Γηαηί λνκίδσ πσο έρεηο αθνχζεη λα ηξαγνπδνχλ νη άλζξσπνη ζηα ζπκπφζηα ην άζκα απηφ, ζην νπνίν απαξηζκνχλ ηξαγνπδψληαο φηη «ε πγεία είλαη ην θαιχηεξν, δεχηεξν είλαη ε νκνξθηά θαη ηξίην», φπσο ιέεη ν πνηεηήο ηνπ ηξαγνπδηνχ, «ν πινχηνο πνπ απνρηηέηαη έληηκα». ΓΝΟΓΗΑΠ Αζθαιψο ην έρσ αθνχζεη* αιιά γηα πνην ιφγν ην ιεο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν ιέσ γηαηί ακέζσο κπνξνχλ λα έξζνπλ θνληά ζνπ νη δεκηνπξγνί απηψλ ησλ πξαγκάησλ πνπ επαίλεζε ν πνηεηήο ηνπ ηξαγνπδηνχ, δειαδή ν γηαηξφο, ν γπκλαζηήο θαη ν ρξεκαηηζηήο, θαη ζα έιεγε πξψηα κελ ν γηαηξφο φηη «Πσθξάηε, ζε εμαπαηά ν Γνξγίαο* δηφηη δελ πξνζθέξεη ε δηθή ηνπ ηέρλε ην κεγαιχηεξν αγαζφ ζηνπο αλζξψπνπο, αιιά ε δηθή κνπ». Αλ ινηπφλ εγψ ηνλ ξσηνχζα: «Ξνηνο είζαη εζχ πνπ ιεο απηά;», ζα έιεγε ίζσο φηη είλαη γηαηξφο. Ρη ιεο ινηπφλ; Ρν έξγν ηεο ηέρλεο ζνπ είλαη ζη' αιήζεηα ην κεγαιχηεξν αγαζφ; «Θαη πψο δελ είλαη ε πγεία, Πσθξάηε;», ζα έιεγε ίζσο· «Ξνην αγαζφ είλαη ζπνπδαηφηεξν γηα ηνπο αλζξψπνπο απφ ηελ πγεία;»· αλ πάιη κεηά απφ απηφλ ν γπκλαζηήο έιεγε φηη «απνξψ θαη εγψ, Πσθξάηε, αλ ν Γνξγίαο κπνξεί λα ζνπ παξνπζηάζεη κεγαιχηεξν αγαζφ ηεο ηέρλεο ηνπ απ' φ,ηη εγψ ηεο δηθήο κνπ», ζα ξσηνχζα πάιη απηφλ: «Θαη εζχ πνηνο είζαη, άλζξσπε, θαη πνην είλαη ην έξγν ζνπ;». «Δίκαη γπκλαζηήο», ζα κνπ απαληνχζε, «θαη ην έξγν κνπ είλαη λα θάλσ ηνπο αλζξψπνπο σξαίνπο θαη δπλαηνχο ζην ζψκα». Κεηά ην γπκλαζηή, ινηπφλ, ζα έιεγε ν ρξεκαηηζηήο, πεξηθξνλψληαο, λνκίδσ, ηνπο πάληεο: «Δμέηαζε, Πσθξάηε, αλ ζα κπνξέζεηο λα βξεηο κεγαιχηεξν αγαζφ απφ ηνλ πινχην, πξνεξρφκελν είηε απφ ηνλ Γνξγία είηε απφ νπνηνλδήπνηε άιινλ». Θα ιέγακε ινηπφλ θαη ζ* απηφλ: «Κάηη ζπκβαίλεη; Δίζαη, ζη' αιήζεηα, εζχ ν δεκηνπξγφο απηνχ ηνπ αγαζνχ;». Θα έιεγε πσο είλαη. «Ξνηνο είζαη;» «Σξεκαηηζηήο», ζα απαληνχζε. «Ρη ιεο ινηπφλ; Θεσξείο πσο κεγαιχηεξν αγαζφ γηα ηνπο αλζξψπνπο είλαη ν πινχηνο;», ζα ηνπ ιέγακε. «Θαη γηαηί φρη;», ζα καο απνθξηλφηαλ. «Θαη φκσο, ν Γνξγίαο απφ 6σ ην ακθηζβεηεί θαη ππνζηεξίδεη φηη ε δηθή ηνπ ηέρλε πξνζθέξεη κεγαιχηεξν θαιφ απφ ηε δηθή ζνπ», ζα ηνπ ιέγακε εκείο. Δίλαη θαλεξφ πσο κεηά απφ απηφ ζα ξσηνχζε: «Θαη πνην είλαη απηφ ην θαιφ πνπ πξνζθέξεη ν Γνξγίαο κε ηελ ηέρλε ηνπ; Αο δψζεη κηα απάληεζε ν Γνξγίαο». Δκπξφο ινηπφλ, Γνξγία, αθνχ ζεσξήζεηο φηη ζε ξσηνχλ θαη εθείλνη θαη εγψ, απάληεζε πνην είλαη απηφ πνπ ηζρπξίδεζαη πσο είλαη ην κεγαιχηεξν αγαζφ γηα ηνπο αλζξψπνπο θαη πσο εζχ είζαη ν δεκηνπξγφο ηνπ. ΓΝΟΓΗΑΠ Δθείλν πνπ είλαη πξαγκαηηθά, Πσθξάηε, ην κεγαιχηεξν αγαζφ θαη ζπλάκα ζπληζηά αθελφο ηελ αηηία ειεπζεξίαο γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο θαη 12
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αθεηέξνπ ηελ αηηία ηνπ λα εμνπζηάδεη θάπνηνο ηνπο άιινπο ζηελ πφιε ηνπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνην είλαη, ινηπφλ, απηφ ην αγαζφ πνπ ελλνείο; ΓΝΟΓΗΑΠ Ρν αγαζφ απηφ είλαη ε δπλαηφηεηα λα πείζεη θαλείο κε ηα ιφγηα θαη ηνπο δηθαζηέο ζην δηθαζηήξην θαη ηνπο βνπιεπηέο ζηε Βνπιή θαη ηνπο πνιίηεο ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη ηνπο παξηζηάκελνπο ζε θάζε άιιε ζπλέιεπζε, νπνηαδήπνηε πνιηηηθή ζπλέιεπζε. Θαη βέβαηα κε ηε δπλαηφηεηα απηή ζα έρεηο δνχιν αθελφο ην γηαηξφ, αθεηέξνπ θαη ην γπκλαζηή. 0 ρξεκαηηζηήο απηφο ζα θαλεί φηη θεξδίδεη ρξήκαηα γηα άιινλ θαη φρη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, γηα ζέλα δειαδή, πνπ κπνξείο λα κηιάο θαη λα πείζεηο ηα πιήζε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρψξα κνπ θαίλεηαη, Γνξγία, φηη πξνζέγγηζεο αξθεηά πνηα ηέρλε ζεσξείο φηη είλαη ε ξεηνξηθή, θαη, αλ θάπσο θαηαιαβαίλσ, ιεο πσο ε ξεηνξηθή είλαη δεκηνπξγφο πεηζνχο θαη πσο φιεο νη επηκέξνπο εθδειψζεηο ηεο αιιά θαη ε ζπλνιηθή ηεο έθθαλζε θαηαιήγνπλ ζε απηφ. Ή κπνξείο λα πεηο φηη ε ξεηνξηθή κπνξεί λα επηηπγράλεη πεξηζζφηεξα πξάγκαηα απφ ην λα δεκηνπξγεί πεηζψ ζηελ ςπρή ηνπ αθξναηεξίνπ; ΓΝΟΓΗΑΠ Θαζφινπ, Πσθξάηε, αιιά λνκίδσ πσο έδσζεο επαξθψο ηνλ νξηζκφ ηεο· γηαηί πξάγκαηη απηφο είλαη ν ζθνπφο ηεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άθνπζε ινηπφλ, Γνξγία. Λα είζαη ζίγνπξνο φηη, φπσο εγψ πηζηεχσ, είκαη απφ εθείλνπο πνπ, φηαλ ζπδεηνχλ κε άιινπο, ζέινπλ λα γλσξίδσ ην αληηθείκελν αθξηβψο ηνπ δηαιφγνπ. Θεσξψ πσο ηέηνηνο είζαη θαη εζχ. ΓΝΟΓΗΑΠ Ρη ζεο, ινηπφλ, λα πεηο, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρψξα ζα ζνπ πσ. Κάζε φηη εγψ δελ θαηαιαβαίλσ θαιά πνηα είλαη, ηέινο πάλησλ, ε πεηζψ ηεο ξεηνξηθήο, γη« ηελ νπνία κηιάο, θαη πνηα πξάγκαηα αθνξά, αιιά λνκίδσ φηη ππνπηεχνκαη πνηα ιεο φρη είλαη θαη ζε πνηα δεηήκαηα αλαθέξεηαη. Ωζηφζν, ζα ζε ξσηήζσ πνηα, ηέινο πάλησλ, ιεο πσο είλαη ε πεηζψ πνπ πξνέξρεηαη απφ ηε ξεηνξηθή θαη πνηα είλαη απηά ηα πξάγκαηα κε ηα νπνία αζρνιείηαη. Γηα πνην ιφγν, φκσο, λα ξσηήζσ εζέλα, αθνχ καληεχσ ηη είλαη, θαη δελ ην ιέσ εγψ ν ίδηνο; Απηφ δελ γίλεηαη εμαηηίαο ζνπ, αιιά εμαηηίαο ηεο ζπδήηεζεο, γηα λα πξνρσξήζεη απηή θαη έηζη λα καο θαηαζηήζεη απνιχησο ζαθέο απηφ γηα ην νπνίν ζπδεηάκε. Πθέςνπ, ινηπφλ, αλ ζνπ θαίλεηαη δηθαηνινγεκέλε ε εξψηεζε κνπ. Αλ, γηα παξάδεηγκα, ηχραηλε λα ζε ξσηήζσ πνηνο απφ ηνπο δσγξάθνπο είλαη ν Εεχμηο, θαη αλ κνπ απαληνχζεο φηη είλαη εθείλνο πνπ δσγξαθίδεη δψα, άξαγε δελ ζα ξσηνχζα ηφηε δηθαηνινγεκέλα πνηα δψα δσγξαθίδεη θαη κε πνηνλ ηξφπν; ΓΝΟΓΗΑΠ 13
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξαγε γη' απηφ, επεηδή ππάξρνπλ θαη άιινη δσγξάθνη πνπ δσγξαθίδνπλ πνιιά άιια δψα; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη αλ δελ δσγξάθηδε θαλέλαο άιινο παξά κφλν ν Εεχμηο, ζα είρεο απαληήζεη ζσζηά; ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη πψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπξφο, ινηπφλ, πεο κνπ θαη ζρεηηθά κε ηε ξεηνξηθή. Ρη απφ ηα δχν πηζηεχεηο, ε ξεηνξηθή κφλν δεκηνπξγεί πεηζψ ή θαη άιιεο ηέρλεο; Δλλνψ ην εμήο· φπνηνο δηδάζθεη νπνηνδήπνηε αληηθείκελν, πείζεη γη' απηφ πνπ δηδάζθεη ή φρη; ΓΝΟΓΗΑΠ Βεβαία, Πσθξάηε, πείζεη θαη κε ην παξαπάλσ κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αο κηιήζνπκε πάιη» ινηπφλ, γηα ηηο ίδηεο ηέρλεο, γηα ηηο νπνίεο ηψξα κφιηο ζπδεηνχζακε. Ζ αξηζκεηηθή δελ καο δηδάζθεη φζα αθνξνχλ ηνπο αξηζκνχο, θαη ν γλψζηεο ηεο αξηζκεηηθήο δελ θάλεη ην ίδην; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο πείζεη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα θαη ε αξηζκεηηθή δεκηνπξγεί πεηζψ. ΓΝΟΓΗΑΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έηζη, αλ θάπνηνο καο ξσηήζεη πνηα πεηζψ δεκηνπξγεί (ε αξηζκεηηθή) θαη ζε πνην πξάγκα αλαθέξεηαη, ζα ηνπ απαληήζνπκε, θαηά ηε γλψκε κνπ, φηη πξφθεηηαη γηα ηελ πεηζψ πνπ δηδάζθεη ηα ζρεηηθά κε ηα άξηηα θαη ηα πεξηηηά θαη πφζα είλαη ηα κελ θαη πφζα ηα δε. Θαη ζα κπνξέζνπκε λα απνδείμνπκε φηη θαη φιεο νη άιιεο ηέρλεο, γηα ηηο νπνίεο κηινχζακε πξηλ απφ ιίγν, δεκηνπξγνχλ πεηζψ θαη λα θαηαζηήζνπκε ζαθέο θαη ην είδνο ηεο πεηζνχο θαη ην αληηθείκελν ηεο. Ή φρη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα, δελ είλαη κφλν ε ξεηνξηθή δεκηνπξγφο ηεο πεηζνχο. ΓΝΟΓΗΑΠ 14
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Πσζηά κηιάο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αθνχ ινηπφλ δελ εθηειεί ην έξγν απηφ κφλν ε ξεηνξηθή αιιά θαη άιιεο ηέρλεο, δηθαηνινγεκέλα ζα μαλαξσηνχζακε ζηε ζπλέρεηα απηφλ πνπ κηιά, φπσο αθξηβψο ξσηήζακε θαη γηα ην δσγξάθν: «Ξνηνπ είδνπο πεηζνχο θαη πνηνπ αληηθεηκέλνπ ηέρλε είλαη ε ξεηνξηθή;». Ή δελ ζνπ θαίλεηαη δίθαην λα μαλαξσηήζνπκε; ΓΝΟΓΗΑΠ Δγψ ηνπιάρηζηνλ ην ζεσξψ δίθαην. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απάληεζε κνπ, ινηπφλ, Γνξγία, αθνχ έρεηο θαη εζχ ηελ ίδηα άπνςε. ΓΝΟΓΗΑΠ Δλλνψ, ινηπφλ, Πσθξάηε, εθείλε ηελ πείζσ πνπ αλαπηχζζεηαη ζηα δηθαζηήξηα θαη ζηηο άιιεο ζπγθεληξψζεηο, φπσο αθξηβψο έιεγα πξν νιίγνπ, θαη ε νπνία αλαθέξεηαη ζε φια εθείλα ηα δεηήκαηα πνπ είλαη δίθαηα θαη άδηθα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη εγψ, Γνξγία, ππνπηεπφκνπλ φηη εζχ κηιάο γηα κηα πεηζψ ηέηνηνπ είδνπο πνπ θαηαπηάλεηαη κε απηά ηα δεηήκαηα. Αιιά, γηα λα κελ απνξήζεηο, αλ πζηέξα απφ ιίγν ζε μαλαξσηήζσ γηα θάηη ηέηνην, ην νπνίν θαίλεηαη ζαθέο, εγψ ζε μαλαξσηψ. Γηαηί, φπσο ζνπ είπα, ζε ξσηψ γηα λα πξνρσξήζεη ε ζπδήηεζε κε ηε ζεηξά, θαη φρη γηα λα ειέγμσ φ,ηη ιεο, αιιά γηα λα κε ζπλεζίδνπκε κε ηηο ππφλνηεο θαη αξπάδνπκε απφ πξηλ ν έλαο ηα ιφγηα ηνπ άιινπ. Κε ηνλ ηξφπν απηφ, ζα νινθιεξψλεηο ην ιφγν ζνπ, φπσο ζέιεηο. ΓΝΟΓΗΑΠ Λνκίδσ, Πσθξάηε, πσο πξάηηεηο νξζά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκπξφο ινηπφλ, αο εμεηάζνπκε θαη απηφ εδψ. Νλνκάδεηο θάπνην πξάγκα κάζεζε; ΓΝΟΓΗΑΠ Νλνκάδσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ πάξρεη θαη θάηη άιιν πνπ νλνκάδεηο πίζηε; ΓΝΟΓΗΑΠ Αζθαιψο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη απφ ηα δχν ινηπφλ ζπκβαίλεη, ζεσξείο πσο ην λα καζαίλεη θαλείο έλα πξάγκα θαη ην λα ην πηζηεχεη απιψο είλαη έλα θαη ην απηφ; Έρεηο ηε γλψκε φηη ε κάζεζε θαη ε πίζηε είλαη ην ίδην πξάγκα ή θάηη δηαθνξεηηθφ; ΓΝΟΓΗΑΠ Δγψ βέβαηα, Πσθξάηε, ζεσξψ φηη είλαη δηαθνξεηηθφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 15
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Πσζηά, ινηπφλ, έρεηο απηή ηελ άπνςε. Θα ην θαηαιάβεηο θαη απφ ην εμήο· αλ, δειαδή, θάπνηνο ζε ξσηνχζε: «Άξαγε, ππάξρεη, Γνξγία, ςεπδήο θαη αιεζήο πίζηε;», ζα απαληνχζεο θαηαθαηηθά, φπσο εγψ ηνπιάρηζηνλ πηζηεχσ. ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ηη; πάξρεη ςεπδήο θαη αιεζήο γλψζε; ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη βέβαηα φρη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο είλαη θαλεξφ φηη δελ είλαη ην ίδην πξάγκα. ΓΝΟΓΗΑΠ Πσζηά κηιάο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ κσο θαη φζνη έρνπλ κάζεη θαη φζνη έρνπλ πηζηέςεη έρνπλ πεηζηεί. ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη πάιη κηιάο ζσζηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θέιεηο ινηπφλ λα ζεσξήζνπκε πσο ππάξρνπλ δχν είδε πεηζνχο, απηφ πνπ παξέρεη πίζηε ρσξίο γλψζε θαη απηφ πνπ παξέρεη γλψζε; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνηα, ινηπφλ, πεηζψ παξάγεη ε ξεηνξηθή ζηα δηθαζηήξηα θαη ζηηο άιιεο ζπγθεληξψζεηο ζρεηηθά κε ηα δίθαηα θαη ηα άδηθα; Απηήλ απφ ηελ νπνία δεκηνπξγείηαη πίζηε ρσξίο γλψζε ή απηήλ απφ ηελ νπνία πεγάδεη γλψζε; ΓΝΟΓΗΑΠ Δίλαη θαλεξφ, Πσθξάηε, φηη παξάγεη απηήλ απφ ηελ νπνία δεκηνπξγείηαη πίζηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δπνκέλσο, φπσο θαίλεηαη, ε ξεηνξηθή δεκηνπξγεί πεηζψ πνπ παξάγεη πίζηε, θαη φρη απηή πνπ δηδάζθεη ζρεηηθά κε ην δίθαην θαη ην άδηθν. ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ν ξήηνξαο δελ δηδάζθεη ζηα δηθαζηήξηα θαη ζηηο άιιεο ζπγθεληξψζεηο ηνπο παξηζηάκελνπο ζρεηηθά κε ηα δίθαηα θαη ηα άδηθα, αιιά απιψο ηνπο πείζεη. Γηφηη δελ ζα κπνξνχζε λα δηδάμεη ηφζν πιήζνο αλζξψπσλ κέζα ζε ιίγν ρξφλν γηα ηφζν ζεκαληηθά πξάγκαηα. ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη βέβαηα δελ ζα κπνξνχζε. 16
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπξφο ινηπφλ, αο δνχκε ηη, ηέινο πάλησλ, ιέγακε γηα ηε ξεηνξηθή, γηαηί δελ κπνξψ ν ίδηνο λα θαηαιάβσ ηη πξέπεη λα πσ. 'ηαλ νη πνιίηεο ζπγθεληξψλνληαη γηα ηελ εθινγή γηαηξψλ ή λαππεγψλ ή θάπνηνπ άιινπ απφ άιιε νκάδα ηερληηψλ, ζα ζπκβεί θάηη άιιν ή ηφηε ν ξήηνξαο δελ ζα ζπκβνπιεχζεη; Γηφηη είλαη θαλεξφ φηη ζε θάζε εθινγή πξέπεη λα εθιέγεηαη φπνηνο έρεη ηηο πην πνιιέο γλψζεηο ζρεηηθά κε ηελ εθάζηνηε ηέρλε. Θαη νχηε βέβαηα ζα ζπκβνπιεχζεη ν ξήηνξαο, φηαλ πξφθεηηαη γηα νηθνδφκεζε ηεηρψλ ή γηα θαηαζθεπή ιηκαληψλ θαη λαππεγείσλ, αιιά απηφ ζα ην θάλνπλ νη αξρηηέθηνλεο. Νχηε πάιη ζα ζπκβνπιεχζεη ν ξήηνξαο, φηαλ γίλεηαη ζπκβνχιην γηα αλάδεημε ζηξαηεγψλ ή γηα ηξφπν παξάηαμεο ελαληίνλ ησλ ερζξψλ ή γηα θαηάιεςε πεξηνρψλ, αιιά ηφηε δίλνπλ ζπκβνπιέο νη ζηξαηεγνί θαη φρη νη ξήηνξεο. Ξνηα είλαη ε γλψκε ζνπ, Γνξγία, γη' απηά; Απφ ηε ζηηγκή πνπ ιεο φηη θαη εζχ είζαη ξήηνξαο θαη κπνξείο λα ράλεηο θαη άιινπο γλψζηεο ηεο ξεηνξηθήο, ζσζηφ είλαη λα κάζνπκε απφ ζέλα ηα ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε ζνπ. Δπίζεο, ιάβε ππφςε ζνπ φηη εγψ ηψξα θξνληίδσ θαη γηα ην ζπκθέξνλ ζνπ· γηαηί κπνξεί λα ππάξρεη θάπνηνο απφ ηνπο παξεπξηζθνκέλνπο πνπ λα ζέιεη λα γίλεη καζεηήο ζνπ, θαζψο βιέπσ αξθεηνχο νη νπνίνη ζα ήζειαλ πάξα πνιχ λα ζνπ ππνβάινπλ εξσηήζεηο, αιιά ίζσο ληξέπνληαη λα ην θάλνπλ* φηαλ ινηπφλ ζε ξσηψ εγψ, ζεψξεζε φηη ζε ξσηνχλ θαη εθείλνη: «Ξνηα ζα είλαη, Γνξγία, γηα καο ε σθέιεηα, αλ γίλνπκε καζεηέο ζνπ; Γηα πνηα πξάγκαηα ζα κπνξνχκε λα ζπκβνπιεχνπκε ηελ πφιε; Κφλν γηα ην δίθαην θαη ην άδηθν ή θαη γηα φζα αλέθεξε πξηλ απφ ιίγν ν Πσθξάηεο;». Ξξνζπάζεζε, ινηπφλ, λα απαληήζεηο ζε απηά. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιιά, ζα πξνζπαζήζσ, Πσθξάηε, λα παξνπζηάζσ μεθάζαξα φιε ηε δχλακε ηεο ξεηνξηθήο· θαζψο εζχ ν ίδηνο κε θαζνδήγεζεο ζσζηά. Μέξεηο βέβαηα φηη νη λαχζηαζκνη απηνί θαη ηα ηείρε ησλ Αζελψλ θαη ε θαηαζθεπή ησλ ιηκαληψλ έρνπλ γίλεη ζχκθσλα κε ηηο ζπκβνπιέο ηνπ Θεκηζηνθιή θαη κεξηθά ζχκθσλα κε ηηο ζπκβνπιέο ηνπ Ξεξηθιή, αιιά φρη κε ζπκβνπιέο ησλ ηερληηψλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Έηζη ιέλε, Γνξγία, γηα ηνλ Θεκηζηνθιή. ζν γηα ηνλ Ξεξηθιή, ηνλ άθνπγα θαη εγψ ν ίδηνο, φηαλ καο έδηλε ζπκβνπιέο γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ κεζαίνπ ηείρνπο. ΓΝΟΓΗΑΠ 'ηαλ, ινηπφλ, γίλεηαη θάπνηα εθινγή γηα ηελ αλάδεημε απηψλ γηα ηνπο νπνίνπο κηινχζεο, Πσθξάηε, βιέπεηο πσο νη ξήηνξεο είλαη απηνί πνπ ζπκβνπιεχνπλ θαη ε γλψκε ηνπο επηθξαηεί πάληνηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γη' απηά απνξψ θαη εγψ, Γνξγία, θαη ξσηψ ήδε απφ θαηξφ πνηα είλαη, ηέινο πάλησλ, ε δχλακε ηεο ξεηνξηθήο. ηαλ κάιηζηα ηε ζθέπηνκαη, φπσο ηελ παξηζηάλεηο εζχ, κνπ θαίλεηαη πσο έρεη ππεξθπζηθέο δηαζηάζεηο. ΓΝΟΓΗΑΠ Ρη ζα έιεγεο, Πσθξάηε, αλ βέβαηα ηα γλψξηδεο φια, φηη δειαδή, γηα λα κηιήζσ κε ζπληνκία, έρεη ζπγθεληξψζεη ππφ ηελ εμνπζία ηεο φιεο ηηο δπλάκεηο. Θα ζνπ 17
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αλαθέξσ κηα κεγάιε απφδεημε γη' απηφ. Ξνιιέο θνξέο, ινηπφλ, κέρξη ηψξα, φηαλ πήγα κε ηνλ αδεξθφ κνπ θαη άιινπο γηαηξνχο ζε ζπίηη αξξψζηνπ πνπ δελ ήζειε λα πηεη θάξκαθν ή λα αθήζεη ην γηαηξφ λα ηνπ θάλεη εγρείξεζε ή λα ηνλ θαπηεξηάζεη, ελψ ν γηαηξφο δελ κπνξνχζε λα ηνλ πείζεη, εγψ ηνλ έπεηζα, ρξεζηκνπνηψληαο φρη θάπνηα άιιε ηέρλε παξά ηε ξεηνξηθή. πνζηεξίδσ ινηπφλ φηη, αλ έλαο ξήηνξαο θαη έλαο γηαηξφο έξρνληαλ ζε νπνηαδήπνηε πφιε θαη αλ ρξεηαδφηαλ λα δηαγσληζηνχλ ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ ή ζε θάπνηα άιιε ζπγθέληξσζε ζρεηηθά κε ην πνηνο απφ ηνπο δχν πξέπεη λα εθιεγεί γηαηξφο, ζα έραλε ν γηαηξφο θαη ζα εθιεγφηαλ ν ηθαλφο ζην ιφγν, αλ βέβαηα ήζειε. Θαη αλ δηαγσληδφηαλ κε νπνηνλδήπνηε άιινλ ηερλίηε, ν ξήηνξαο ζα έπεηζε πεξηζζφηεξν λα ηνλ εθιέμνπλ, παξά νπνηνζδήπνηε άιινο· δηφηη δελ ππάξρεη ηίπνηα γηα ην νπνίν λα κελ κπνξεί λα κηιήζεη πεηζηηθφηεξα ν ξήηνξαο απ' νπνηνλδήπνηε άιινλ απφ ην πιήζνο ησλ ηερληηψλ. Ρφζε ινηπφλ θαη ηέηνηα είλαη ε δχλακε ηεο ηέρλεο απηήο* πξέπεη, σζηφζν, Πσθξάηε, λα ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο ηε ξεηνξηθή φπσο νπνηνδήπνηε άιιν αγψληζκα. Γηαηί θαη θάζε άιιν αγψληζκα δελ πξέπεη λα ην κεηαρεηξίδεηαη θάπνηνο ελαληίνλ φισλ ησλ αλζξψπσλ απηνχ1 επεηδή, δειαδή, έκαζε ππγκαρία θαη παγθξάηην θαη έλνπιε κνλνκαρία, ψζηε λα ληθά θαη θίινπο θαη ερζξνχο, δελ πξέπεη γηα ην ιφγν απηφ λα ρηππά ηνπο θίινπο ηνπ νχηε λα ηνπο ηξαπκαηίδεη νχηε λα ηνπο ζθνηψλεη. Νχηε βέβαηα, κα ηνλ Γία, αλ θάπνηνο, αθνχ θνίηεζε ζηελ παιαίζηξα θαη απέρηεζε ζσκαηηθή δχλακε θαη έγηλε ηθαλφο ππγκάρνο, αξρίζεη λα ρηππά έπεηηα ηνλ παηέξα ή ηε κεηέξα ηνπ ή θάπνηνλ άιιν ζπγγελή ή θίιν ηνπ, πξέπεη εμαηηίαο απηνχ λα κηζνχκε ηνπο γπκλαζηέο θαη ηνπο δαζθάινπο νπινκαρίαο θαη λα ηνπο δηψρλνπκε απφ ηηο πφιεηο. Γηφηη εθείλνη δίδαμαλ ηηο ηέρλεο γηα λα ηηο ρξεζηκνπνηνχλ δίθαηα φζνη ηηο δηδάζθνληαη ελαληίνλ ησλ ερζξψλ θαη απηψλ πνπ δηαπξάηηνπλ αδηθίεο, ακπλφκελνη θαη φρη θάλνληαο αξρή ηεο αδηθίαο. Δθείλνη, φκσο, αθνχ δηέζηξεςαλ φζα δηδάρηεθαλ ρξεζηκνπνηνχλ εζθαικέλα ηε δχλακε θαη ηελ ηέρλε ηνπο. Γελ είλαη, ινηπφλ, θαθνί απηνί πνπ δίδαμαλ, νχηε ε ηέρλε είλαη θαχιε θαη νχηε θηαίεη γη' απηφ, αιιά επζχλνληαη, λνκίδσ, φζνη δελ ρξεζηκνπνηνχλ ζσζηά φζα έκαζαλ. Ρα ίδηα ζα κπνξνχζακε λα πνχκε θαη γηα ηε ξεηνξηθή. Γηαηί ν ξήηνξαο είλαη κελ ηθαλφο λα ζπλνκηιεί κε φινπο θαη γηα νπνηνδήπνηε ζέκα, ψζηε κε ιίγεο θνπβέληεο λα είλαη ν πεηζηηθφηεξνο νκηιεηήο ελψπηνλ ηνπ πιήζνπο γηα νηηδήπνηε ζέιεη· αιιά δελ πξέπεη γηα ην ιφγν απηφ λα αθαηξεί ηε θήκε νχηε απφ ηνπο γηαηξνχο -γηαηί έρεη ηε δχλακε λα ην θάλεη-νχηε απφ ηνπο άιινπο ηερλίηεο, αιιά πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί δίθαηα ηε ξεηνξηθή, φπσο θαη ηα άιια αγσλίζκαηα. Θεσξψ, φκσο, φηη, αλ θάπνηνο γίλεη ηθαλφο ζηε ξεηνξηθή θαη έπεηηα αδηθεί κε ηε δχλακε ηνπ απηή θαη κε ηελ ηέρλε, δελ πξέπεη Αλ, ινηπφλ, αλήθεηο θαη εζχ ζηνπο αλζξψπνπο πνπ αλήθσ θη εγψ, επραξίζησο ζα ζε ξσηνχζα· αλ φρη, ζα άθελα ηε ζπδήηεζε. Δγψ, φκσο, ζε πνηνπο αλζξψπνπο αλήθσ; Πε απηνχο πνπ αθελφο δέρνληαη κε επραξίζηεζε ηνλ έιεγρν, αλ δελ ιέλε θάηη ζσζηφ, ελψ κε επραξίζηεζε ειέγρνπλ ηνλ άιιν, αλ ιέεη θάηη πνπ δελ είλαη ζσζηφ, θαη αθεηέξνπ απνδέρνληαη κε κεγαιχηεξε πξνζπκία λα ειέγρνληαη παξά λα αζθνχλ απηνί έιεγρν. Γηφηη ζεσξψ πσο είλαη πνιχ κεγάιν θαιφ ην λα πθίζηακαη έιεγρν, φζν αθξηβψο κεγαιχηεξν θαιφ είλαη λα απαιιάμεηο ηνλ εαπηφ ζνπ παξά θάπνηνλ άιινλ απφ ην κέγηζην θαθφ· δηφηη λνκίδσ φηη δελ ππάξρεη κεγαιχηεξν θαθφ ζηνλ άλζξσπν φζν ε 18
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ιαλζαζκέλε γλψκε ζρεηηθά κε φζα ζπδεηάκε ηψξα. Αλ, ινηπφλ, θαη εζχ ηζρπξίδεζαη πσο είζαη ηέηνηνο άλζξσπνο, αο ζπλερίζνπκε ηε ζπδήηεζε. Αλ, φκσο, λνκίδεηο φηη πξέπεη λα ηελ εγθαηαιείςνπκε, αο ηελ αθήζνπκε λα πάεη ζην θαιφ θαη αο δηαθφςνπκε ηε ζπδήηεζε. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιιά πηζηεχσ, Πσθξάηε, φηη θαη εγψ είκαη έλαο ζπλνκηιεηήο ηέηνηνο φπσο απηνί πνπ πεξηέγξαςεο· ίζσο φκσο πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε καο θαη ηνπο παξηζηάκελνπο. Γηφηη, λσξίηεξα, πξνηνχ έξζεηε, έδσζα κηα κεγάιε δηάιεμε ζ' απηνχο πνπ βξίζθνληαη εδψ, θαη ηψξα ίζσο λα ηξαβήμεη πνιχ ε ζπδήηεζε, αλ ηε ζπλερίζνπκε. Ξξέπεη, ινηπφλ, λα εμεηάζνπκε θαη ηη πηζηεχνπλ, κήπσο θάπνηνπο ηνπο θξαηάκε κε ηε ζπδήηεζε καο, ελψ ζέινπλ λα θάλνπλ θάηη άιιν. ΣΑΗΟΔΦΩΛ Αθνχηε θαη νη ίδηνη, Γνξγία θαη Πσθξάηε, ην ζφξπβν απηψλ ησλ αληξψλ, νη νπνίνη ζέινπλ λα παξαθνινπζήζνπλ ηε ζπδήηεζε- ζε κέλα, ινηπφλ, καθάξη λα κελ παξνπζηαζηεί ηέηνηα αζρνιία, ψζηε λα αλαγθαζηψ, αθήλνληαο κηα ηέηνηα ζπδήηεζε πνπ δηεμάγεηαη θαη' απηφλ ηνλ ηξφπν, λα θάλσ θάηη άιιν πην ζεκαληηθφ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κα ηνπο ζενχο, Σαηξεθψλ, παξφιν πνπ ν ίδηνο έρσ παξεπξεζεί ήδε ζε πνιιέο ζπδεηήζεηο, δελ γλσξίδσ αλ παξαζηήζεθα πνηέ φπσο ηψξα· επνκέλσο, αθφκε θαη ΔΛ ζέιεηε λα ζπδεηάηε φιε ηελ εκέξα, ράξε ζα κνπ ράλεηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, Θαιιηθιή, απφ ηελ πιεπξά κνπ δελ ππάξρεη θαλέλα εκπφδην λα ζπλερηζηεί ε ζπδήηεζε, αλ βέβαηα ζέιεη ν Γνξγίαο. ΓΝΟΓΗΑΠ Δίλαη ληξνπή χζηεξα απ' φια απηά, Πσθξάηε, λα κε ζέισ λα ζπλερηζηεί ε ζπδήηεζε, εθφζνλ εγψ ν ίδηνο πξφηεηλα λα κε ξσηά ν θαζέλαο φ,ηη ζέιεη. Αιιά, αλ ζπκθσλνχλ απηνί εδψ, ζπλέρηζε ηε ζπδήηεζε θαη ξψηα φ,ηη ζέιεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άθνπ , ινηπφλ, Γνξγία* ηη απνξίεο έρσ απφ ηα ιεγφκελα ζνπ* ίζσο, παξφηη εζχ κηιάο ζσζηά, εγψ λα κελ θαηαιαβαίλσ. Ηζρπξίδεζαη φηη είζαη ζε ζέζε λα θάλεηο ξήηνξα νπνηνλδήπνηε ζειήζεη λα δηδαρζεί απφ ζέλα; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ηζρπξίδεζαη, ινηπφλ, φηη είζαη ζε ζέζε λα ηνλ θάλεηο λα κηιά γηα φια ηα δεηήκαηα, ψζηε λα κπνξεί λα είλαη πεηζηηθφο ζην πιήζνο ρσξίο λα ην δηδάζθεη, αιιά απιψο λα ην πείζεη; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Έιεγεο κφιηο ηψξα φηη θαη ζηα ζέκαηα πγείαο ν ξήηνξαο ζα είλαη πεηζηηθφηεξνο απφ ην γηαηξφ. ΓΝΟΓΊΑΠ Θαη βέβαηα ην έιεγα, ηνπιάρηζηνλ ελψπηνλ ηνπ πιήζνπο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ηαλ ιεο ελψπηνλ ηνπ πιήζνπο ελλνείο ελψπηνλ φζσλ δελ γλσξίδνπλ; Γηφηη, βέβαηα, φηαλ κηιά ελψπηνλ απηψλ πνπ 19
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» γλσξίδνπλ, δελ ζα είλαη πεηζηηθφηεξνο απφ ην γηαηξφ. ΓΝΟΓΗΑΠ Παριά κηιάο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ, ινηπφλ, ν ξήηνξαο είλαη πεηζηηθφηεξνο απφ ην γηαηξφ, ηφηε γίλεηαη πην πεηζηηθφο απφ απηφλ πνπ γλσξίδεη; ΓΝΟΓΗΑΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γίρσο, φκσο, λα είλαη γηαηξφο· έηζη δελ είλαη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
πνηνο, βέβαηα, δελ είλαη γηαηξφο αγλνεί απηά ηα νπνία γλσξίδεη ν γηαηξφο. ΓΝΟΓΗΑΠ Δίλαη θαλεξφ πσο έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, έλαο κε εηδήκσλ ζα είλαη πεηζηηθφηεξνο απφ έλαλ εηδηθφ ελψπηνλ φζσλ αγλννχλ, εθφζνλ ν ξήηνξαο είλαη πεηζηηθφηεξνο απφ ην γηαηξφ. Ππκβαίλεη απηφ ή θάηη άιιν; ΓΝΟΓΗΑΠ Πε απηή ηελ πεξίπησζε ηνπιάρηζηνλ απηφ ζπκβαίλεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ζε φιεο ηηο άιιεο ηέρλεο ηα ίδηα ηζρχνπλ κε ην ξήηνξα θαη ηε ξεηνξηθή. Γελ είλαη αλάγθε λα γλσξίδεη πψο έρνπλ απηά ηα δεηήκαηα, αιιά αξθεί λα βξίζθεη θάπνην κέζν πεηζνχο, ψζηε λα θαίλεηαη ν ξήηνξαο ελψπηνλ φζσλ δελ γλσξίδνπλ φηη μέξεη πεξηζζφηεξα απφ ηνπο εηδήκνλεο. ΓΝΟΓΗΑΠ Γελ είλαη, ινηπφλ, κεγάιν θέξδνο, Πσθξάηε, ρσξίο λα μέξεη ν ξήηνξαο ηηο άιιεο ηέρλεο παξά κφλν ηε ξεηνξηθή, λα κελ πζηεξεί θαζφινπ απφ απηνχο πνπ ηηο θαηέρνπλ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα εμεηάζνπκε ακέζσο αλ ν ξήηνξαο πζηεξεί ή φρη απφ ηνπο άιινπο, κε ην λα έρεη κάζεη κφλν ηε ξεηνξηθή, απφ ηε ζηηγκή πνπ απηφ έρεη θάπνηα αμία γηα ηε ζπδήηεζε καο* ηψξα φκσο αο εξεπλήζνπκε πξψηα ην εμήο* άξαγε ζπκβαίλεη ν ξήηνξαο λα έρεη ηελ ίδηα ηθαλφηεηα θαη ζην δίθαην θαη ζην άδηθν θαη ζην άζρεκν θαη ζην σξαίν θαη ζην θαιφ θαη ζην θαθφ φπσο αθξηβψο θαη ζηα ζέκαηα πγείαο θαη ζηα ππφινηπα κε ηα νπνία αζρνινχληαη νη άιιεο ηέρλεο· ελψ δειαδή δελ γλσξίδεη ηη είλαη θαιφ ή θαθφ, σξαίν ή άζρεκν, δίθαην ή άδηθν, αιιά επεηδή 20
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» έρεη επηλνήζεη θάπνην κέζν πεηζνχο γη’ απηά, ψζηε, αλ θαη δελ ηα θαηέρεη, λα δίλεη ηελ εληχπσζε ελψπηνλ φζσλ αγλννχλ φηη μέξεη πεξηζζφηεξα απφ ηνλ εηδηθφ; Ή είλαη αλάγθε λα μέξεη θαη πξέπεη λα έξρεηαη ζε ζέλα απηφο πνπ πξφθεηηαη λα δηδαρζεί ηε ξεηνξηθή γλσξίδνληαο απηά εθ ησλ πξνηέξσλ; Αλ φκσο δελ ηα θαηέρεη, εζχ, ν δάζθαινο ηεο ξεηνξηθήο, δελ ζα δηδάμεηο ηίπνηε απφ απηά ζην κειινληηθφ καζεηή ζνπ -δηφηη δελ είλαη δηθή ζνπ δνπιεηά-, αιιά ζα ηνλ θάλεηο λα θαίλεηαη ζηνπο πνιινχο φηη γλσξίδεη ηέηνηνπ είδνπο δεηήκαηα, ελψ δελ ηα γλσξίδεη, θαη λα δίλεη ηελ εληχπσζε φηη είλαη θαιφο, ελψ δελ είλαη; Ή δελ ζα κπνξείο θαζφινπ λα ηνπ δηδάμεηο ηε ξεηνξηθή, αλ δελ γλσξίδεη απφ πξηλ ηελ αιήζεηα φζνλ αθνξά απηά; Ή πψο έρνπλ απηά, Γνξγία; Θαη γηα φλνκα ηνπ Γία, φπσο αλέθεξεο πξηλ απφ ιίγν, πεο καο πνηα είλαη, ηέινο πάλησλ, ε δχλακή ηεο, αθνχ απνθαιχςεηο ηε δχλακε ηεο ξεηνξηθήο. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιιά εγψ, Πσθξάηε, λνκίδσ φηη, αλ ηχρεη ν κειινληηθφο καζεηήο κνπ λα κελ ηα γλσξίδεη, ζα κάζεη θαη απηά απφ κέλα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πηάζνπ, ινηπφλ γηαηί κηιάο ζσζηά. Αλ, βέβαηα, θάλεηο θάπνηνλ ξήηνξα, είλαη αλάγθε απηφο λα γλσξίδεη ηα δίθαηα θαη ηα άδηθα εθ ησλ πξνηέξσλ ή αξγφηεξα αθνχ ηα δηδαρζεί απφ ζέλα. ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη ζπκβαίλεη; Απηφο ν νπνίνο έρεη κάζεη ηα ζρεηηθά κε ηελ μπινπξγηθή είλαη μπινπξγφο ή φρη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΊΉΠ Απηφο, ινηπφλ, πνπ έρεη κάζεη ηα ζρεηηθά κε ηε κνπζηθή είλαη κνπζηθφο; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη φπνηνο έρεη κάζεη ηα ζρεηηθά κε ηελ ηαηξηθή είλαη γηαηξφο, θαη ηα άιια ζπκβαίλνπλ κε ηελ ίδηα ινγηθή, εθείλνο δειαδή ν νπνίνο έρεη κάζεη θαζεκία απφ απηέο ηηο επηζηήκεο γίλεηαη ηέηνηνο φπσο ηνλ θάλεη ε επηζηήκε πνπ έκαζε; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. 21
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κε ηελ ίδηα ινγηθή, ινηπφλ, θαη απηφο πνπ έρεη κάζεη ηα δίθαηα είλαη δίθαηνο; ΓΝΟΓΗΑΠ Αλακθίβνια. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ν δίθαηνο πξάηηεη δίθαηα. ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίλαη αλάγθε, ινηπφλ, ν ξήηνξαο λα είλαη δίθαηνο θαη ν δίθαηνο λα ζέιεη λα πξάηηεη ηα δίθαηα. ΓΝΟΓΗΑΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, ν δίθαηνο δελ ζα ζειήζεη πνηέ λα αδηθεί. ΓΝΟΓΗΑΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ν ξήηνξαο, ζπκθσλά κε απηά πνπ ιέκε, είλαη αλάγθε λα είλαη δίθαηνο. ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, δελ ζα ζειήζεη ν ξήηνξαο πνηέ λα αδηθεί. ΓΝΟΓΗΑΠ Φαίλεηαη πσο φρη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θπκάζαη, ινηπφλ, φηη έιεγεο πξηλ απφ ιίγν πσο δελ πξέπεη λα θαηεγνξνχκε ηνπο γπκλαζηέο, νη3ηε λα ηνπο δηψρλνπκε απφ ηηο πφιεηο, αλ ν ππγκάρνο δελ κεηαρεηξίδεηαη ζσζηά ηελ ηέρλε ηεο ππγκαρίαο θαη αδηθεί; Θαηά ηνλ ίδην ηξφπν θαη αλ ν ξήηνξαο ρξεζηκνπνηεί κε άδηθν ηξφπν ηε ξεηνξηθή, δελ πξέπεη λα θαηεγνξνχκε απηφλ πνπ ηε δίδαμε, νχηε λα ηνλ δηψρλνπκε απφ ηελ πφιε, αιιά εθείλνλ πνπ αδηθεί θαη δελ θάλεη ζσζηή ρξήζε ηεο ξεηνξηθήο. Δηπψζεθαλ απηά ή φρη; ΓΝΟΓΗΑΠ Δηπψζεθαλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρψξα, φκσο, θαίλεηαη φηη απηφο ν ίδηνο, ν ξήηνξαο, δελ ζα κπνξνχζε πνηέ λα αδηθήζεη. Ή φρη; ΓΝΟΓΗΑΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ζηελ αξρή ηεο ζπδήηεζεο, Γνξγία, εηπψζεθε φηη ε 22
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ξεηνξηθή αλαθέξεηαη ζε ιφγνπο πνπ δελ αθνξνχλ ην άξηην θαη ην πεξηηηφ, αιιά ην δίθαην θαη ην άδηθν* έηζη δελ είλαη; ΓΝΟΓΗΑΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δγψ, ινηπφλ, φηαλ εζχ έιεγεο ηφηε απηά, πίζηεπα φηη δελ ζα κπνξνχζε πνηέ ε ξεηνξηθή λα είλαη θάηη ην άδηθν, αθνχ κηιά πάληα γηα ηε δηθαηνζχλε· επεηδή, φκσο, ιίγν κεηά έιεγεο φηη ν ξήηνξαο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηε ξεηνξηθή κε άδηθν ηξφπν, επεηδή απφξεζα θαη επεηδή ζεψξεζα φηη ηα ιεγφκελα ζνπ δελ ζπκθσλνχλ, είπα εθείλα ηα ιφγηα, ζε δειαδή, αλ ζεσξείο θέξδνο ην λα ειέγρεζαη φπσο αθξηβψο εγψ ην ζεσξψ, αμίδεη λα ζπλερίζνπκε ηε ζπδήηεζε, δηαθνξεηηθά λα ηε ζηακαηήζνπκε· ζηε ζπλέρεηα, εμεηάδνληαο ην ζέκα θαιχηεξα, δηαπηζηψλεηο θαη εζχ ν ίδηνο φηη πάιη νκνινγνχκε πσο ν ξήηνξαο είλαη αδχλαηνλ λα κεηαρεηξίδεηαη κε άδηθν ηξφπν ηε ξεηνξηθή θαη λα ζέιεη λα αδηθεί. Κα ηνλ θχλα, Γνξγία, γηα ην πψο έρνπλ απηά ρξεηάδεηαη κεγάιε ζπδήηεζε, ψζηε λα ηα αλαιχζνπκε δηεμνδηθά. ΞΩΙΝΠ Ρη ζπκβαίλεη, Πσθξάηε; Αλέθαζελ έρεηο θη εζχ απηή ηε γλψκε γηα ηε ξεηνξηθή, ηελ νπνία εθθξάδεηο ηψξα; Ή, επεηδή ν Γνξγίαο ληξάπεθε εμαηηίαο ζνπ λα παξαδερηεί φηη ν ξήηνξαο δελ γλσξίδεη θαη ηα δίθαηα θαη ηα σξαία θαη ηα θαιά, θαη, αλ θάπνηνο έξζεη θαλείο ζ' εθείλνλ αγλνψληαο απηά, είπε φηη εθείλνο ζα ηνλ δηδάμεη, χζηεξα απφ απηή ηελ νκνινγία πξνέθπςε θάπνηα αληίθαζε ζηα ιεγφκελα ηνπ, θάηη ην νπνίν ζε επραξηζηεί, αθνχ εζχ ν ίδηνο ηνλ νδήγεζεο ζε ηέηνηα εξσηήκαηα· γηαηί πνηνο λνκίδεηο φηη ζα αξλεζεί πσο ν ίδηνο δελ γλσξίδεη ηα δίθαηα θαη ζα ηα δηδάμεη θαη ζε άιινπο; Αιιά είλαη κεγάιε απξέπεηα λα νδεγνχκε ηε ζπδήηεζε ζε απηφ ην επίπεδν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κα, θαιέ κνπ Ξψιε, επίηεδεο απνθηνχκε θίινπο, ψζηε, φηαλ εκείο γεξλψληαο θάλνπκε θάπνην ζθάικα, παξφληεο εζείο νη λεφηεξνη λα ην επαλνξζψλεηε, θαη ζηα έξγα θαη ζία ιφγηα. Θαη ηψξα, αλ εγψ θαη ν Γνξγίαο δηαπξάμακε θάπνην ζθάικα ζπδεηψληαο, εζχ, πνπ είζαη παξψλ, δηφξζσζε καο· εμάιινπ, έρεηο ην δηθαίσκα* θαη εγψ είκαη πξφζπκνο λα αλαηξέζσ φ,ηη ηπρφλ ζεο, απ' φζα έρνπλ εηπσζεί, αλ θάηη ζνπ θαίλεηαη φηη δελ έρεη δηαηππσζεί ζσζηά, κε ηελ πξνυπφζεζε λα ηεξήζεηο έλα κφλν πξάγκα. ΞΩΙΝΠ Ξνην είλαη απηφ; 23
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Λα πεξηνξίζεηο, Ξψιε, ηε καθξεγνξία, ηελ νπνία μεθίλεζεο απφ ηελ αξρή ηεο ζπδήηεζεο. ΞΩΙΝΠ Ρη δειαδή; Γελ ζα κνπ επηηξαπεί λα ιέσ φζα ζέισ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ ζα πάζαηλεο, αγαπεηέ κνπ, πνιιά δεηλά, αλ, εξρφκελνο ζηελ Αζήλα, φπνπ ππάξρεη ε κεγαιχηεξε ειεπζεξία ηνπ ιφγνπ απφ φιε ηελ ππφινηπε Διιάδα, κφλνο ζνπ ζηεξνχζεο εδψ απφ ηνλ εαπηφ ζνπ απηφ ην αγαζφ. Αιιά αληίζηξεςε ην πξάγκα· ελψ εζχ ιεο πνιιά θαη δελ ζεο λα απαληάο ζηηο εξσηήζεηο κνπ, δελ ζα πάζαηλα πάιη εγψ θάηη ηξνκεξφ, αλ δελ κνπ επηηξεπφηαλ λα θχγσ θαη λα κε ζε αθνχζσ; Αιιά, αλ ελδηαθέξεζαη γη' απηά πνπ εηπψζεθαλ θαη ζεο λα ηα δηνξζψζεηο, φπσο έιεγα ηψξα δα, αθνχ επηζεκάλεηο φ,ηη λνκίδεηο, ππνβάιινληαο θαη δερφκελνο κε ηε ζεηξά εξσηήζεηο, φπσο αθξηβψο εγψ θαη ν Γνξγίαο, λα ειέγρεηο θαη λα ειέγρεζαη. Γηφηη ππνζηεξίδεηο φηη θαη εζχ γλσξίδεηο φζα θαη ν Γνξγίαο· ή φρη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη εζχ, ινηπφλ, δέρεζαη λα ζε ξσηά ν θαζέλαο φ,ηη ηπρφλ ζέιεη, επεηδή γλσξίδεηο λα απνθξίλεζαη; ΞΩΙΝΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ηψξα θάλε φπνην απφ ηα δχν ζεο. Οψηα ή απάληα. ΞΩΙΝΠ Αιιά ζα ηα θάλσ απηά. Θαη απάληεζε κνπ, Πσθξάηε* επεηδή ζεσξείο φηη ν Γνξγίαο έρεη απνξίεο γηα ηε ξεηνξηθή, εζχ ηη ππνζηεξίδεηο φηη είλαη απηή; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Οσηάο, δειαδή, πνηα ηέρλε ιέσ πσο είλαη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκέλα, Ξψιε, γηα λα ζνπ πσ ηελ αιήζεηα, κνπ θαίλεηαη πσο δελ είλαη θακία ηέρλε. ΞΩΙΝΠ Αιιά ηη λνκίδεηο φηη είλαη ε ξεηνξηθή; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίλαη έλα πξάγκα, ην νπνίν ιεο φηη ζα ην θάλεηο ηέρλε, ζην ζχγγξακκα ζνπ, πνπ δηάβαζα πξφζθαηα. ΞΩΙΝΠ Ρη ελλνείο κ' απηφ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
24
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Δλλνψ φηη ε ξεηνξηθή είλαη θάπνηα εκπεηξία. ΞΩΙΝΠ Δπνκέλσο, έρεηο ηελ άπνςε φηη ε ξεηνξηθή είλαη εκπεηξία; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κάιηζηα, εθηφο αλ εζχ λνκίδεηο φηη είλαη θάηη άιιν. ΞΩΙΝΠ Δκπεηξία ηίλνο πξάγκαηνο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπεηξία πνπ πξνθαιεί επραξίζηεζε θαη απφιαπζε. ΞΩΙΝΠ Γελ ζεσξείο, ινηπφλ, φηη είλαη σξαίν πξάγκα λα κπνξεί ε ξεηνξηθή λα πξνμελεί επραξίζηεζε ζηνπο αλζξψπνπο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη είλαη, Ξψιε; Ήδε έκαζεο απφ κέλα ηη πηζηεχσ πσο είλαη ε ξεηνξηθή, ψζηε λα ξσηάο χζηεξα αλ κνπ θαίλεηαη σξαία; ΞΩΙΝΠ Γελ έκαζα, δειαδή, φηη ηε ζεσξείο θάπνηα εκπεηξία; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θεο, ινηπφλ, λα κνπ θάλεηο κηα κηθξή ράξε, επεηδή δίλεηο αμία ζην λα επραξηζηεί θαλείο ηνπο άιινπο; ΞΩΙΝΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Οψηεζε κε ηψξα ηη είδνπο ηέρλε κνπ θαίλεηαη φηη είλαη ε καγεηξηθή. ΞΩΙΝΠ Πε ξσηψ, ινηπφλ ηη είδνπο ηέρλε είλαη ε καγεηξηθή; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θακία, Ξψιε. ΞΩΙΝΠ Αιιά ηη είλαη; Ξεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιέσ πσο είλαη θάπνηα εκπεηξία. ΞΩΙΝΠ Ξνηνπ πξάγκαηνο; Ξεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιέσ πσο είλαη εκπεηξία πνπ πξνθαιεί επραξίζηεζε θαη απφιαπζε, Ξψιε. ΞΩΙΝΠ Ρν ίδην είλαη, ινηπφλ, ε καγεηξηθή θαη ε ξεηνξηθή; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαζφινπ, βέβαηα, αιιά είλαη κέξνο ηεο ίδηαο αζρνιίαο. ΞΩΙΝΠ 25
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Ξνηαο ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Φνβάκαη κήπσο είλαη εληειψο άμεζην λα πσ ηελ αιήζεηα* γηαηί δηζηάδσ λα κηιήζσ εμαηηίαο ηνπ Γνξγία, κήπσο λνκίζεη φηη δηαθσκσδψ ηελ ηέρλε ηνπ. Δγψ, φκσο, δελ μέξσ αλ απηφ πνπ αζθεί ν Γνξγίαο είλαη ξεηνξηθή· δηφηη θαη πξηλ απφ ιίγν δελ έγηλε ζαθέο απφ ηα ιεγφκελα ηνπ ηη, ηέινο πάλησλ, ζεσξεί απηφο ξεηνξηθή· απηφ ην νπνίν, φκσο, εγψ νλνκάδσ ξεηνξηθή είλαη κέξνο ελφο πξάγκαηνο φρη σξαίνπ. ΓΝΟΓΗΑΠ Ρίλνο πξάγκαηνο, Πσθξάηε; Ξεο, θαζφινπ κε κε ληξαπείο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κνπ θαίλεηαη, ινηπφλ, Γνξγία, φηη ππάξρεη θάπνην επάγγεικα, φρη ηέρλε, πνπ απαηηεί ςπρή κε παξαηεξεηηθφηεηα, ηφικε θαη θπζηθή ηθαλφηεηα λα ζπλαλαζηξέθεηαη ηνπο αλζξψπνπο. Ρν νλνκάδσ ζπλνιηθά «θνιαθεία». Λνκίδσ φηη θαη πνιιά άιια είλαη κέξε απηήο ηεο ελαζρφιεζεο, έλα απφ ηα νπνία είλαη θαη ε καγεηξηθή· ε νπνία θαίλεηαη φηη είλαη ηέρλε, βάζεη ηνπ ζπιινγηζκνχ κνπ, φκσο δελ είλαη ηέρλε αιιά εκπεηξία θαη άζθεζε. Κέξνο ηεο θνιαθείαο εγψ νλνκάδσ θαη ηε ξεηνξηθή θαη ηελ θνκκσηηθή θαη ηε ζνθηζηηθή, ηέζζεξα κέξε γηα ηέζζεξα πξάγκαηα. Αλ, ινηπφλ, ζέιεη ν Ξψινο λα κάζεη, αο ξσηήζεη· γηαηί αθφκε δελ έρεη κάζεη ηη ινγήο κέξνο ηεο θνιαθείαο ζεσξψ πσο είλαη ε ξεηνξηθή, αιιά δελ ην θαηάιαβε φηη δελ ηνπ έρσ απαληήζεη αθφκε, θαη κε μαλαξσηά αλ λνκίδσ φηη είλαη σξαίν. Δγψ, φκσο, δελ ζα ηνπ απαληήζσ λσξίηεξα, αλ λνκίδσ φηη ε ξεηνξηθή είλαη σξαίν ή άζρεκν πξάγκα, πξνηνχ ηνπ πσ ηη είλαη. Γηαηί δελ είλαη ζσζηφ, Ξψιε. Αιιά, αλ βέβαηα ζεο λα κάζεηο, ξψηα πνην κέξνο ηεο θνιαθείαο ζεσξψ φηη είλαη ε ξεηνξηθή. ΞΩΙΝΠ Πε ξσηψ, ινηπφλ, θαη απάληεζε πνην κέξνο ηεο θνιαθείαο ζεσξείο φηη είλαη ε ξεηνξηθή. ΠΩΘΟΑΊΉΠ Άξαγε, ζα θαηαιάβαηλεο αλ ζνπ απαληνχζα; Πχκθσλα κε φζα είπα, ε ξεηνξηθή είλαη νκνίσκα κέξνπο ηεο πνιηηηθήο. ΞΩΙΝΠ Ρη δειαδή; Ιεο φηη απηή είλαη σξαίν ή άζρεκν πξάγκα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άζρεκν, θαηά ηε γλψκε κνπ* δηφηη ηα θαθά ηα νλνκάδσ 26
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» άζρεκα· αθνχ πξέπεη λα ζνπ απαληήζσ ζαλ λα γλψξηδεο ήδε φζα ιέσ. ΓΝΟΓΗΑΠ Κα ηνλ Γία, Πσθξάηε, αιιά νχηε εγψ ν ίδηνο θαηαιαβαίλσ ηη ιεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δχινγα, Γνξγία, γηαηί αθφκε δελ ιέσ ηίπνηα ζπγθεθξηκέλν, ελψ ν Ξψινο απφ δσ είλαη λένο θαη αλππφκνλνο. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιιά άζε απηφλ, θαη πεο ζε κέλα ηη ελλνείο φηαλ ιεο φηη ε ξεηνξηθή είλαη νκνίσκα κέξνπο ηεο πνιηηηθήο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα επηρεηξήζσ, πάλησο, λα ζνπ πσ ηη, θαηά ηε γλψκε κνπ, είλαη ε ξεηνξηθή· αλ, φκσο, ηπραίλεη λα κελ είλαη απηφ, ν Ξψινο απφ δσ ζα κε ειέγμεη. Νλνκάδεηο θάπνην πξάγκα ζψκα θαη θάπνην ςπρή; ΓΝΟΓΗΑΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θεσξείο, ινηπφλ, πσο ζην θαζέλα απφ ηα δχν ππάξρεη θάπνηα επεμία; ΓΝΟΓΗΑΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη, ινηπφλ; Ζ επεμία είλαη θαηλνκεληθή θαη φρη πξαγκαηηθή; Δλλνψ ην εμήο: πνιινί θαίλνληαη φηη είλαη ζσκαηηθά πγηείο, ηνπο νπνίνπο δχζθνια ζα θαηαιάβαηλε θάπνηνο φηη δελ είλαη πγηείο παξά κφλνλ έλαο γηαηξφο ή θάπνηνο πνπ αζρνιείηαη κε ηε γπκλαζηηθή. ΓΝΟΓΗΑΠ Πσζηά κηιάο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν ίδην ιέσ φηη ζπκβαίλεη θαη ζην ζψκα θαη ζηελ ςπρή, ην νπνίν θάλεη ην ζψκα θαη ηελ ςπρή λα θαίλνληαη πσο πγηαίλνπλ, ελψ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη έηζη. ΓΝΟΓΗΑΠ Πσζηά είλαη απηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έια, ινηπφλ, ζα ζνπ θαηαζηήζσ ζαθέζηεξν, αλ κπνξψ, απηφ ην νπνίν ιέσ. Θαζψο ππάξρνπλ δπν πξάγκαηα, νλνκάδσ δπν ηέρλεο· ηε κηα, ηε ζρεηηθή κε ηελ ςπρή, ηελ απνθαιψ πνιηηηθή, ηελ άιιε σζηφζν, ηε ζρεηηθή κε ην ζψκα, δελ κπνξψ λα ηελ απνθαιέζσ κε έλα φλνκα, αιιά, παξφηη ε επηζηήκε πνπ αζρνιείηαη κε ηε ζεξαπεία ην ζψκαηνο είλαη κία, αλαθέξσ δπν κέξε απηήο, ηε 27
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» γπκλαζηηθή θαη ηελ ηαηξηθή" ηεο πνιηηηθήο, φκσο, κέξνο αληίζηνηρν ηεο γπκλαζηηθήο ζεσξψ ηε λνκνζεηηθή, ελψ ην αληίζηνηρν ηεο ηαηξηθήο ηε δηθαηνζχλε. Δπηθνηλσλνχλ, ινηπφλ, κεηαμχ ηνπο, επεηδή αλαθέξνληαη ζην ίδην πξάγκα, αλά δπν, ε ηαηξηθή κε ηε γπκλαζηηθή θαη ε δηθαηνζχλε κε ηε λνκνζεηηθή· δηαθέξνπλ, φκσο, ζε θάηη. Αλ θαη είλαη ηέζζεξηο θαη ιεηηνπξγνχλ πάληνηε κε ζηφρν ην άξηζην, νη κελ γηα ην ζψκα, νη δε γηα ηελ ςπρή, ε θνιαθεπηηθή, επεηδή ην αηζζάλζεθε -δελ ιέσ φηη ην γλσξίδεη αιιά ην θαληάζηεθε-, αθνχ δηαίξεζε ηνλ εαπηφ ηεο ζε ηέζζεξα κέξε θαη ππνδχζεθε ην θαζέλα απφ απηά, πξνζπνηείηαη φηη είλαη απηφ ην νπνίν ππνδχζεθε, θαη δελ θξνληίδεη θαζφινπ γηα ην άξηζην, αιιά κε ηελ επραξίζηεζε πνπ παξέρεη δηαξθψο θπλεγά ηνπο αλφεηνπο θαη ηνπο εμαπαηά, ψζηε λα θαίλεηαη φηη είλαη πεξηζζφηεξν ζπνπδαία. Ρε κνξθή, ινηπφλ, ηεο ηαηξηθήο ππνδχζεθε ε καγεηξηθή θαη πξνζπνηείηαη φηη γλσξίδεη ηηο θαιχηεξεο ηξνθέο γηα ην ζψκα, ψζηε, αλ ρξεηαζηεί λα δηαγσλίδνληαη ελψπηνλ παηδηψλ ν κάγεηξαο θαη ν γηαηξφο ή ελψπηνλ αληξψλ ηφζν αλφεησλ φπσο ηα παηδηά, πνηνο απφ ηνπο δπν, ν γηαηξφο ή ν κάγεηξαο, γλσξίδεη θαιχηεξα ηηο σθέιηκεο θαη ηηο βιαβεξέο ηξνθέο, ηφηε ν γηαηξφο ζα πέζαηλε απφ ηελ πείλα. Απηφ ην νλνκάδσ θνιαθεία θαη ην ζεσξψ άζρεκν πξάγκα, Ξψιε, -δηφηη απηφ ην ιέσ ζε ζέλαεπεηδή επηδηψθεη ην επράξηζην ρσξίο ην άξηζην. πνζηεξίδσ φηη απηή δελ είλαη ηέρλε, αιιά εκπεηξία, επεηδή δελ κπνξεί λα δψζεη θακία εμήγεζε γηα θαλέλα απφ φζα πξνζθέξεη, θαη αδπλαηεί λα πεη πνηα είλαη ε θπζηθή ηδηφηεηα ηνπο, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξεί λα αλαθέξεη ηελ αηηία ηνπ θαζελφο. Δγψ, ινηπφλ, δελ απνθαιψ ηέρλε φπνην πξάγκα δελ κπνξεί λα εξκελεχζεη ην ιφγν χπαξμεο ηνπ αλ δελ έρεηο αληίξξεζε ζε απηά, είκαη πξφζπκνο λα ζνπ ηα εμεγήζσ. Ρελ ηαηξηθή, ινηπφλ, φπσο ιέσ, ππνδχεηαη ε καγεηξηθή πνπ αλήθεη ζηελ θνιαθεία- ηε γπκλαζηηθή θαηά ηνλ ίδην ηξφπν ε θνκκσηηθή, ε νπνία είλαη επηδήκηα, απαηειή, ρπδαία θαη αλειεχζεξε, επεηδή μεγειά κε ηε κφδα, ηα ρξψκαηα, ηε ζηηιπλφηεηα θαη ηα ελδχκαηα, ψζηε θάλεη ηνπο αλζξψπνπο λα έιθνληαη απφ ηελ μέλε νκνξθηά θαη λα παξακεινχλ ηε δηθή ηνπο πνπ απνθηάηαη κε ηε γπκλαζηηθή. Γηα λα κε καθξεγνξψ, σζηφζν, ζέισ λα ζνπ πσ, φπσο ιέλε νη γεσκέηξεο, -γηαηί ηψξα ζα κπνξέζεηο ίζσο λα κε παξαθνινπζήζεηο- φηη φπνηα αλαινγία έρεη ε θνκκσηηθή πξνο ηε γπκλαζηηθή, ηελ ίδηα έρεη ε καγεηξηθή πξνο ηελ ηαηξηθή* κάιινλ, φκσο, ζα ζνπ πσ ην εμήο, φηη φπνηα αλαινγία έρεη ε θνκκσηηθή πξνο ηε γπκλαζηηθή, ηελ ίδηα έρεη ε ζνθηζηηθή πξνο ηε λνκνζεηηθή, θαη φηη φπνηα αλαινγία έρεη ε καγεηξηθή πξνο ηελ ηαηξηθή, ηελ ίδηα έρεη ε ξεηνξηθή πξνο ηε δηθαηνζχλε. Βέβαηα, απηά ηα νπνία ζνπ ιέσ, έρνπλ δηαρσξηζηεί έηζη απφ ηε θχζε ηνπο· επεηδή, φκσο, βξίζθνληαη ην έλα θνληά ζην άιιν, ζπγρένληαη ζην ίδην πξφζσπν θαη ζηα ίδηα πξάγκαηα ζνθηζηέο θαη ξήηνξεο, θαη δελ μέξνπλ νχηε νη ίδηνη πψο λα κεηαρεηξηζηνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο νχηε νη άιινη άλζξσπνη εθείλνπο. Θαη θπζηθά, αλ ε -ςπρή δελ είρε ηελ επίβιεςε ηνπ ζψκαηνο, αιιά ην ίδην επέβιεπε ηνλ εαπηφ ηνπ, θαη αλ επφπηεπε εθείλε θαη δελ δηαρψξηδε ηε καγεηξηθή θαη ηελ ηαηξηθή, αιιά ην ζψκα έθξηλε απφ κφλν ηνπ, ζηαζκίδνληαο κε βάζε ηελ επραξίζηεζε πνπ ηνπ παξέρνπλ, ζα είρε κεγάιε ηζρχ απηφ πνπ είπε ν Αλαμαγφξαο, θίιε Ξψιε -δηφηη εζχ ηα μέξεηο απηά-, θαη φια καδί ζα 28
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αλακεηγλχνληαλ, δίρσο λα μερσξίδνπλ απηά πνπ αθνξνχλ ηελ ηαηξηθή, ηελ πγηεηλή θαη ηε καγεηξηθή. Άθνπζεο, ινηπφλ, ηη ζεσξψ φηη είλαη ε ξεηνξηθή· είλαη δειαδή ην αληίζηνηρν ηεο καγεηξηθήο γηα ηελ ςπρή, φ,ηη είλαη ε καγεηξηθή γηα ην ζψκα, ην ίδην είλαη ε ξεηνξηθή γηα ηελ ςπρή. Ίζσο, βέβαηα, έθαλα άζρεκα πνπ, ελψ δελ ζε άθελα λα καθξεγνξείο, καθξεγφξεζα ν ίδηνο. Ξξέπεη, φκσο, λα κε ζπγρσξήζεηο· γηαηί, φηαλ κηινχζα κε ζπληνκία, δελ θαηαιάβαηλεο θαη δελ κπνξνχζεο λα ζρνιηάζεηο ηηο απαληήζεηο πνπ ζνπ έδηλα, αιιά ρξεηαδφζνπλ καθξά δηήγεζε, γηα λα αληηιεθζείο ηη αθξηβψο ελλνψ. Αλ, ινηπφλ, θαη εγψ, φηαλ εζχ απνθξίλεζαη, δελ κπνξψ λα αμηνπνηήζσ ηηο απαληήζεηο ζνπ, καθξεγφξεζε θαη εζχ, αλ φκσο θαηαιαβαίλσ ηα φζα ιεο, άθελε κε λα ζνπ απαληψ* δηφηη είλαη δίθαην. Θαη ηψξα, αλ κπνξείο λα αμηνπνηήζεηο φζα ζνπ είπα, θάλ' ην. ΞΩΙΝΠ Ρη ιεο, ινηπφλ; Γηαηείλεζαη φηη ε ξεηνξηθή είλαη θνιαθεία; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δγψ ηνπιάρηζηνλ είπα φηη είλαη κέξνο ηεο θνιαθείαο. Αιιά δελ ην ζπκάζαη, Ξψιε, αλ θαη είζαη λένο; Ρη ζα ράλεηο, φηαλ γεξάζεηο; ΞΩΙΝΠ Λνκίδεηο, ινηπφλ, πσο νη θαινί ξήηνξεο ζηηο πφιεηο ζεσξνχληαη θαχινη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιεο απηφ σο εξψηεζε ή σο εηζαγσγή θάπνηνπ λένπ ζέκαηνο; ΞΩΙΝΠ Δγψ ηνπιάρηζηνλ ξσηψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κνπ θαίλεηαη φηη νη ξήηνξεο δελ ινγαξηάδνληαη θαζφινπ. ΞΩΙΝΠ Ξψο δελ ινγαξηάδνληαη; Γελ έρνπλ πάξα πνιχ κεγάιε δχλακε ζηηο πφιεηο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ ρη, αλ βέβαηα ελλνείο δχλακε θάηη θαιφ γηα φπνηνλ ηελ έρεη. ΞΩΙΝΠ Βέβαηα, απηφ ελλνψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κνπ θαίλεηαη, φκσο, φηη νη ξήηνξεο έρνπλ ηε κηθξφηεξε δχλακε κεηαμχ ησλ πνιηηψλ. ΞΩΙΝΠ Κα ηη ιεο; Γελ ζθνηψλνπλ, φπσο αθξηβψο νη ηχξαλλνη, φπνηνλ ζέινπλ, θαη δελ αθαηξνχλ πεξηνπζίεο θαη δελ εμνξίδνπλ απφ ηηο πφιεηο φπνηνλ επηζπκνχλ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κα ηνλ θχλα, ακθηβάιισ, Ξψιε, γηα φζα ιεο, αλ ηα ιεο θαη εθθξάδεηο ηε γλψκε ζνπ ή ξσηάο εκέλα. 29
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΞΩΙΝΠ Αιιά εγψ βέβαηα ζε ξσηψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αο είλαη, θίιε κνπ' ηφηε κε ξσηάο δχν πξάγκαηα ηαπηφρξνλα. ΞΩΙΝΠ Ξψο ζε ξσηψ δχν πξάγκαηα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ έιεγεο έηζη πξηλ απφ ιίγν, φηη ζθνηψλνπλ νη ξήηνξεο φπνηνπο ζέινπλ, φπσο αθξηβψο νη ηχξαλλνη, θαη αθαηξνχλ πεξηνπζίεο θαη εμνξίδνπλ απφ ηηο πφιεηο φπνηνλ επηζπκνχλ; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πνπ ιέσ, ινηπφλ, φηη απηά είλαη δχν εξσηήκαηα θαη ζα ζνπ απαληήζσ θαη ζηα δχν. πνζηεξίδσ, δειαδή, Ξψιε, φηη θαη νη ξήηνξεο θαη νη ηχξαλλνη έρνπλ ειάρηζηε δχλακε ζηηο πφιεηο, φπσο αθξηβψο έιεγα ηψξα δα· γηαηί δελ θάλνπλ ηίπνηα απ' φζα ζέινπλ, γηα λα ην πσ έηζη απιά* θάλνπλ, φκσο, φ,ηη ηνπο θαλεί θαιχηεξν. ΞΩΙΝΠ Απηφ, ινηπφλ, δελ είλαη κεγάιε δχλακε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ρη, φπσο ηνπιάρηζηνλ ιέεη ν Ξψινο. ΞΩΙΝΠ Δίπα εγψ φρη; Δγψ, πάλησο, ην ππνζηεξίδσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κα ηνλ... ρη εζχ βέβαηα, δηφηη ιεο φηη ε κεγάιε δχλακε είλαη θαιή γη' απηφλ πνπ ηελ θαηέρεη. ΞΩΙΝΠ Βέβαηα, απηφ ην ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Λνκίδεηο, ινηπφλ, φηη είλαη θαιφ, αλ θάπνηνο πξάηηεη φζα ηνπ θαίλνληαη θαιχηεξα, ρσξίο ζθέςε, θαη απηφ ην νλνκάδεηο κεγάιε δχλακε; ΞΩΙΝΠ ρη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα απνδείμεηο, ινηπφλ, φηη νη ξήηνξεο ζθέπηνληαη νξζά θαη φηη ε ξεηνξηθή είλαη ηέρλε θαη φρη θνιαθεία, αλ αλαηξέζεηο φζα είπα; Αλ, φκσο, δελ αλαηξέζεηο φζα είπα, νη ξήηνξεο, νη νπνίνη θάλνπλ ζηηο πφιεηο φ,ηη ζέινπλ, θαη νη ηχξαλλνη δελ δηαπξάηηνπλ ηίπνηε, αλ ε δχλακε, φπσο ππνζηεξίδεηο, είλαη θαιφ, ην λα πξάηηεη θαλείο ρσξίο ζθέςε φ,ηη ζέιεη, θαη εζχ νκνινγείο φηη είλαη θαθφ- ή φρη; ΞΩΙΝΠ Βεβαία. 30
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξψο, ινηπφλ, νη ξήηνξεο ή νη ηχξαλλνη ζα κπνξνχζαλ λα έρνπλ κεγάιε δχλακε ζεο πφιεηο, αλ ν Ξψινο δελ αλαηξέζεη απηφ πνπ ιέεη ν Πσθξάηεο, φηη απηνί θάλνπλ φ,ηη ζέινπλ; ΞΩΙΝΠ Απηφο ν άληξαο! ΠΩΘΟΑΡΖΠ
πνζηεξίδσ φηη απηνί δελ θάλνπλ απηά πνπ ζέινπλ αιιά αλαζθεχαζε ηελ άπνςε κνπ. ΞΩΙΝΠ Λσξίηεξα παξαδέρηεθεο φηη θάλνπλ φζα ηνπο θαίλνληαη θαιχηεξα (πξηλ απφ ιίγν ην αλέθεξεο απηφ). ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ηψξα, βέβαηα, ην παξαδέρνκαη. ΞΩΙΝΠ Γελ θάλνπλ, ινηπφλ, φζα ζέινπλ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξηζηεχσ πσο φρη. ΞΩΙΝΠ Δλψ θάλνπλ φζα ηνπο θαίλνληαη θαιά; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απηφ ιέσ. ΞΩΙΝΠ Ξαξάδνμα θαη αιιφθνηα πξάγκαηα ιεο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κε κε θαηεγνξείο, θαιέ κνπ Ξψιε, γηα λα ζνπ κηιήζσ κε ην δηθφ ζνπ ηξφπν* αιιά, αλ κπνξείο λα κε ξσηάο, απφδεημε φρη ςεχδνκαη, δηαθνξεηηθά, απάληεζε ν ίδηνο. ΞΩΙΝΠ Κα ζέισ λα απαληψ, γηα λα κάζσ ηη ελλνείο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη απφ ηα δχν, ινηπφλ, λνκίδεηο, φηη νη άλζξσπνη ζέινπλ απηφ ην νπνίν θάλνπλ πάζε θνξά, ή εθείλν εμαηηίαο ηνπ νπνίνπ θάλνπλ φ,ηη θάλνπλ; Γηα παξάδεηγκα, απηνί νη νπνίνη πίλνπλ ηα θάξκαθα κε εληνιή ησλ γηαηξψλ, λνκίδεηο φηη ζέινπλ απηφ πνπ θάλνπλ, λα πίλνπλ ην θάξκαθν θαη λα πνλνχλ, ή φηη ζέινπλ ηελ πγεία, εμαηηίαο ηεο νπνίαο ηα πίλνπλ; ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ φηη ζέινπλ ηελ πγεία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη απηνί, ινηπφλ, νη νπνίνη ηαμηδεχνπλ ζηε ζάιαζζα γηα ράξε ηνπ εκπνξίνπ, θαη απηνί πνπ απνθηνχλ ρξήκαηα κε άιινλ ηξφπν δελ ζέινπλ απηφ πνπ θάλνπλ θάζε θνξά· 31
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» γηαηί πνηνο ζέιεη λα θάλεη ηαμίδηα κε πινία θαη λα θηλδπλεχεη θαη λα έρεη δπζθνιίεο; Αιιά, λνκίδσ, ζέινπλ εθείλν, εμαηηίαο ηνπ νπνίνπ ηαμηδεχνπλ, ηνλ πινχην* [γηαηί εμαηηίαο ηνπ πινχηνπ ηαμηδεχνπλ ζηε ζάιαζζα]. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έηζη, ινηπφλ, ζπκβαίλεη θάηη δηαθνξεηηθφ θαη ζρεηηθφ κε φια ηα δεηήκαηα, αλ θάπνηνο θάλεη θάηη εμαηηίαο θάπνηνπ πξάγκαηνο, δελ ζέιεη απηφ πνπ θάλεη, αιιά εθείλν εμαηηίαο ηνπ νπνίνπ ην θάλεη; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξαγε, ππάξρεη θάπνην νλ ην νπνίν δελ είλαη θαιφ" ή θαθφ ή κεηαμχ απηψλ, δειαδή νχηε θαιφ νχηε θαθφ; ΞΩΙΝΠ Θαη' αλάγθε, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιεο, ινηπφλ, πσο είλαη θαιά ε ζνθία, ε πγεία, ν πινχηνο θαη άιια ηέηνηα, ελψ ηα αληίζεηα ηνπο θαθά; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηά ηα νπνία δελ είλαη νχηε θαιά νχηε θαθά ιεο άξαγε πσο είλαη ηέηνηα, ηα νπνία ελίνηε κεηέρνπλ ζην θαιφ, ελίνηε ζην θαθφ θαη ελίνηε νχηε ζην έλα νχηε ζην άιιν, φπσο ην λα θάζεηαη θαλείο, λα βαδίδεη, λα ηξέρεη θαη λα ηαμηδεχεη κε πινίν, θαη φπσο νη πέηξεο θαη ηα μχια θαη άιια ηέηνηα; Απηά δελ ελλνείο; Ή θάπνηα άιια νλνκάδεηο νχηε θαιά νχηε θαθά; ΞΩΙΝΠ Γελ νλνκάδσ θάπνηα άιια, αιιά απηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνην απφ ηα δχν, ινηπφλ, πξάηηνπλ νη άλζξσπνη, φηαλ ηα πξάηηνπλ, ηα ελδηάκεζα εμαηηίαο ησλ θαιψλ ή ηα θαιά εμαηηίαο ησλ ελδηάκεζσλ; ΞΩΙΝΠ Ρα ελδηάκεζα, βέβαηα, εμαηηίαο ησλ θαιψλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο επηδηψθνληαο ην θαιφ θαη βαδίδνπκε, φηαλ βαδίδνπκε, αθνχ ζεσξνχκε φηη είλαη θαιχηεξν, θαη, αληηζέησο, ζηεθφκαζηε φξζηνη, φηαλ ζηεθφκαζηε, γηα ηνλ ίδην ιφγν, γηα ην θαιφ· ή φρη; ΞΩΙΝΠ 32
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ζθνηψλνπκε, ινηπφλ, αλ ζθνηψλνπκε θάπνηνλ, θαη εμνξίδνπκε απφ ηηο πφιεηο θαη αθαηξνχκε πεξηνπζίεο, επεηδή ζεσξνχκε φηη είλαη θαιχηεξν γηα εκάο λα θάλνπκε απηά, ή φρη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, φζνη θάλνπλ φια απηά ηα θάλνπλ εμαηηίαο ηνπ θαινχ; ΞΩΙΝΠ Απηφ ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξαξαδερηήθακε, ινηπφλ, φηη δελ επηζπκνχκε απηά ηα νπνία πξάηηνπκε εμαηηίαο θάπνηνπ ζθνπνχ, αιιά εθείλν εμαηηίαο ηνπ νπνίνπ θάλνπκε απηά; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, δελ ζέινπκε λα ζθάδνπκε νχηε λα εμνξίδνπκε απφ ηηο πφιεηο νχηε λα αθαηξνχκε πεξηνπζίεο έηζη απιά, αιιά, αλ απηά είλαη σθέιηκα, ζέινπκε λα ηα θάλνπκε, αλ φκσο είλαη βιαβεξά, δελ ζέινπκε. Γηφηη επηζπκνχκε ηα θαιά, φπσο εζχ ιεο, θαη φζα είλαη νχηε θαιά νχηε θαθά δελ ηα επηζπκνχκε, θαη ηα θαθά δελ ηα επηζπκνχκε. Έηζη δελ είλαη; Πνπ θαίλεηαη, Ξψιε, φηη ιέσ αιήζεηα ή φρη; Γηαηί δελ απαληάο; ΞΩΙΝΠ Αιήζεηα ιεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δθφζνλ, ινηπφλ, παξαδερφκαζηε απηά, αλ θάπνηνο ζθνηψλεη θάπνηνλ ή ηνλ εμνξίδεη απφ ηελ πφιε ή ηνπ αθαηξεί ηελ πεξηνπζία, φληαο είηε ηχξαλλνο είηε ξήηνξαο, επεηδή ζεσξεί φηη είλαη θαιχηεξν γη' απηφλ, αιιά ηπραίλεη λα είλαη ρεηξφηεξν, απηφο βέβαηα θάλεη φζα ηνπ θαίλνληαη ζσζηά1 έηζη δελ είλαη; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, θάλεη θαη φζα ζέιεη, αλ ηπραίλεη απηά λα είλαη θαθά; Γηαηί δελ απαληάο; ΞΩΙΝΠ Αιιά κνπ θαίλεηαη φηη δελ θάλεη φζα ζέιεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κπνξεί, ινηπφλ, έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο λα έρεη κεγάιε 33
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» δχλακε ζε απηή ηελ πφιε, αλ, βέβαηα, ε κεγάιε δχλακε είλαη θάηη θαιφ, ζχκθσλα κε ηε δηθή ζνπ παξαδνρή; ΞΩΙΝΠ Γελ κπνξεί. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο, εγψ κηινχζα ζσζηά, φηαλ έιεγα φηη είλαη δπλαηφλ έλαο άλζξσπνο πνπ θάλεη ζηελ πφιε φζα ηνπ θαίλνληαη θαιά, λα κελ έρεη κεγάιε δχλακε νχηε λα πξάηηεη φζα ζέιεη. ΞΩΙΝΠ Ξφζν, φκσο, θη εζχ, Πσθξάηε, ζα δερφζνπλ λα έρεηο ηε δπλαηφηεηα λα θάλεηο ζηελ πφιε φζα ζνπ θαίλνληαη ζσζηά, παξά λα κελ ηελ έρεηο, θαη δελ ζα δήιεπεο αλ έβιεπεο θάπνηνλ ή λα ζθνηψλεη φπνηνλ ήζειε, ή λα ηνπ παίξλεη ηελ πεξηνπζία ή λα ηνλ θπιαθίδεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δλλνείο κε δίθαην ή κε άδηθν ηξφπν; ΞΩΙΝΠ Κε φπνηνλ απφ ηνπο δχν ηξφπνπο αλ πξάηηεη, δελ είλαη δειεπηφο θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πψπα , Ξψιε. ΞΩΙΝΠ Γηαηί; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηφηη δελ πξέπεη λα δειεχνπκε νχηε απηνχο πνπ είλαη δειεπηνί νχηε ηνπο άζιηνπο, αιιά λα ηνπο ιππφκαζηε. ΞΩΙΝΠ Γηαηί; Απηή ηε γλψκε έρεηο γηα ηνπο αλζξψπνπο γηα ηνπο νπνίνπο κηιψ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Λαη, απηή είλαη ε γλψκε κνπ. ΞΩΙΝΠ Δθείλνο, ινηπφλ, πνπ ζθνηψλεη φπνηνλ ζέιεη, αλ ηνλ ζθνηψλεη δίθαηα, ζνπ θαίλεηαη φηη είλαη δπζηπρήο θαη αμηνιχπεηνο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ ρη, θαη' εκέλα, νχηε φκσο θαη αμηνδήιεπηνο. ΞΩΙΝΠ Γελ έιεγεο πξηλ απφ ιίγν φηη είλαη δπζηπρήο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίπα, θίιε κνπ, φηη είλαη δπζηπρήο απηφο πνπ ζθνηψλεη άδηθα* απηφλ πνπ ζθνηψλεη δίθαηα είπα φηη δελ είλαη δειεπηφο. ΞΩΙΝΠ 34
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Δπνκέλσο, απηφο πνπ πεζαίλεη άδηθα είλαη δπζηπρήο θαη αμηνιχπεηνο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ιηγφηεξν δπζηπρήο απφ απηφλ πνπ ζθνηψλεη, Ξψιε, θαη απφ απηφλ πνπ πεζαίλεη δίθαηα. ΞΩΙΝΠ Ξψο δειαδή, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Έηζη, φπσο ην λα αδηθεί θάπνηνο ηπραίλεη λα είλαη ην κεγαιχηεξν θαθφ. ΞΩΙΝΠ Αιήζεηα, απηφ είλαη ην κεγαιχηεξν; Ρν λα αδηθείηαη θάπνηνο δελ είλαη ην κεγαιχηεξν; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαζφινπ. ΞΩΙΝΠ Δπνκέλσο, εζχ ζα ήζειεο πεξηζζφηεξν λα αδηθείζαη παξά λα αδηθείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δγψ, βέβαηα, δελ ζα ήζεια νχηε ην έλα νχηε ην άιιν* αλ, φκσο, ήηαλ αλάγθε λα αδηθνχκαη ή λα αδηθψ, ζα πξνηηκνχζα πεξηζζφηεξν λα αδηθνχκαη παξά λα αδηθψ. ΞΩΙΝΠ Δπνκέλσο, δελ ζα δερφζνπλ λα γίλεηο ηχξαλλνο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ ρη, αλ βέβαηα ελλνείο ηελ ηπξαλλία, φπσο εγψ. ΞΩΙΝΠ Αιιά εγψ ελλνψ απηφ ην νπνίν είπα πξηλ απφ ιίγν, λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ζε θάπνηνλ ζηελ πφιε λα πξάηηεη φ,ηη ηνπ θαίλεηαη ζπκθέξνλ λα ζθνηψλεη θαηλά εμνξίδεη θαη λα θάλεη ηα πάληα, φπσο ηνπ αξέζεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαιφηπρε, πξφζεμε θαιά απηά πνπ πξφθεηηαη λα πσ. Αλ, δειαδή, εγψ ζηελ αγνξά, κε πνιχ θφζκν, θξαηψληαο έλα καραίξη ππφ κάιεο, ζνπ έιεγα: «Ξψιε, πξηλ απφ ιίγν απέθηεζα κεγάιε δχλακε θαη ηπξαλληθή εμνπζία* αλ, ινηπφλ, λνκίζσ φηη θάπνηνο απφ απηνχο εδψ ηνπο αλζξψπνπο πνπ βιέπεηο, πξέπεη λα θνλεπζεί ακέζσο, ζα θνλεπζεί απηφο πνπ ζέισ- θαη, αλ λνκίζσ φηη πξέπεη λα ζπάζεη ην θεθάιη θάπνηνπ απ' απηνχο, ζα ζπάζεη ακέζσο θαη, αλ ζεσξήζσ φηη πξέπεη λα ζθηζηνχλ ηα ξνχρα θάπνηνπ, ζα ζθηζηνχλ ακέζσο* ηφζν κεγάιε δχλακε απέθηεζα ζηελ πφιε»* αλ, ινηπφλ, επεηδή δελ κε πίζηεπεο, ζνπ έδεηρλα ην καραίξη, ζα έιεγεο βιέπνληαο ίν: «Πσθξάηε, έηζη φινη ζα είραλ κεγάιε δχλακε, αθνχ 35
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» κε απηφ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα θαεί θαη ζπίηη, αλ ην ζειήζεηο, θαη ηα λεψξηα ησλ Αζελαίσλ θαη ηα πνιεκηθά θαη ηα εκπνξηθά ηνπο πινία φια, θαη δεκφζηα θαη ηδησηηθά»* αιιά απηφ δελ είλαη κεγάιε δχλακε, ην λα θάλεη θαλείο φ,ηη ζέιεη* ή έηζη ζνπ θαίλεηαη; ΞΩΙΝΠ ρη έηζη φπσο ην ιεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κπνξείο, ινηπφλ, λα πεηο γηαηί θαηεγνξείο κηα ηέηνηα δχλακε; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηαηί ινηπφλ; Ιέγε. ΞΩΙΝΠ Δπεηδή είλαη αλαγθαίν απηφο πνπ ελεξγεί έηζη λα ηηκσξείηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρν λα ηηκσξείηαη, φκσο, δελ είλαη θαθφ; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ζ κεγάιε δχλακε, θίιε κνπ, ζνπ θαίλεηαη πάιη πσο είλαη ρνιή, αλ αθνινπζεί φθεινο απηφλ πνπ θάλεη φ,ηη ζέιεη, θαη απηφ, φπσο θαίλεηαη, είλαη ε κεγάιε δχλακε- δηαθνξεηηθά, είλαη θαθή θαη κηθξή δχλακε* αο εμεηάζνπκε θαη ην εμήο· ζπκβαίλεη θάηη άιιν ή παξαδερφκαζηε φηη κεξηθέο θνξέο είλαη θαιχηεξν λα θάλεη θάπνηνο απηά ηα νπνία ιέγακε ηψξα δα, λα ζθνηψλεη θαη λα εμνξίδεη απφ ηελ πφιε αλζξψπνπο θαη λα αθαηξεί πεξηνπζίεο, θαη κεξηθέο θνξέο φρη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφ, ινηπφλ, φπσο θαίλεηαη, ην παξαδερφκαζηε θαη εγψ θαη εζχ. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξφηε, ινηπφλ, ιεο φηη είλαη θαιχηεξν λα θάλεη θάπνηνο απηά; Ξεο πνηνλ φξν ζέηεηο. ΞΩΙΝΠ Δζχ ν ίδηνο, Πσθξάηε, λα απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε ζνπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δγψ, ινηπφλ, Ξψιε, ππνζηεξίδσ, αλ είλαη πεξηζζφηεξν επράξηζην λα κε αθνχο, φηη, φηαλ θάπνηνο θάλεη απηά κε 36
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» δίθαην ηξφπν, είλαη θαιχηεξν, φηαλ φκσο ηα θάλεη κε άδηθν ηξφπν, ηφηε είλαη πνιχ θαθφ. ΞΩΙΝΠ Δίλαη δχζθνιν, βέβαηα, λα αλαηξέζσ, Πσθξάηε, φζα ιεο· αιιά θαη έλα παηδί δελ ζα ήηαλ ζε ζέζε λα απνδείμεη φηη φζα ιεο δελ είλαη νξζά; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θα ρξσζηψ, ινηπφλ, κεγάιε επγλσκνζχλε ζην παηδί, ίζε φκσο θαη ζε ζέλα, αλ αλαηξέζεηο ηα ιεγφκελα κνπ θα κε απαιιάμεηο απφ ηε θιπαξία. Κελ θνπξαζηείο λα επεξγεηείο ην θίιν ζνπ, αιιά απφδεημε κνπ φηη ζθάιισ. ΞΩΙΝΠ Αιιά, Πσθξάηε, δελ ρξεηάδεηαη θαζφινπ λα ζε ειέγρσ κε παιηέο ππνζέζεηο, γηαηί ηα ρζεζηλά θαη ηα πξφζθαηα γεγνλφηα είλαη αξθεηά λα ζε ειέγμνπλ θαη λα απνδείμνπλ φηη πνιινί άλζξσπνη πνπ αδηθνχλ είλαη επηπρηζκέλνη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνηα είλαη απηά; ΞΩΙΝΠ Βιέπεηο απηφλ ηνλ Αξρέιαν, ην γην ηνπ Ξεξδίθθα, λα είλαη βαζηιηάο ηεο Καθεδνλίαο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ δελ ηνλ βιέπσ, αθνχσ, φκσο, φηη είλαη βαζηιηάο ηεο Καθεδνλίαο. ΞΩΙΝΠ Πνπ θαίλεηαη, ινηπφλ, φηη είλαη επηπρηζκέλνο ή δπζηπρηζκέλνο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γελ μέξσ, Ξψιε- δηφηη δελ έρσ ζπλαλαζηξαθεί αθφκε ηνλ άληξα. ΞΩΙΝΠ Ρη δειαδή; Αλ ηνλ ζπλαλαζηξεθφζνπλ, ζα ην γλψξηδεο, δηαθνξεηηθά απφ απηφ ην κέξνο δελ καζαίλεηο φηη είλαη επηπρηζκέλνο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κα ηνλ Γία, φρη βέβαηα. ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ, Πσθξάηε, φηη ζα πεηο πσο δελ μέξεηο νχηε φηη ν κέγαο βαζηιηάο είλαη επηπρηζκέλνο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ηελ αιήζεηα ζα πνη γηαηί δελ γλσξίδσ ζε πνηα θαηάζηαζε βξίζθεηαη φζνλ αθνξά ηελ παηδεία θαη ηε δηθαηνζχλε. ΞΩΙΝΠ 37
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Θαη ηη, απφ απηφ θαζνξίδεηαη φιε ε επηπρία; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαηά ηε γλψκε κνπ, Ξψιε· δηφηη ν θαιφο θαη ελάξεηνο άληξαο ή γπλαίθα πηζηεχσ φηη είλαη επηπρηζκέλνο, ελψ ν άδηθνο θαη ν θαθφο είλαη δπζηπρηζκέλνο. ΞΩΙΝΠ Δπνκέλσο, απηφο ν Αξρέιανο είλαη δπζηπρηζκέλνο, ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ζνπ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ βέβαηα, θίιε κνπ, είλαη άδηθνο, ηφηε λαη. ΞΩΙΝΠ Κα, πψο, ινηπφλ, δελ είλαη άδηθνο; Πε απηφλ δελ άξκνδε θαζφινπ ε εμνπζία πνπ έρεη ηψξα, επεηδή είλαη γηνο γπλαίθαο πνπ ήηαλ δνχιε ηνπ Αιθέηα, αδειθνχ ηνπ Ξεξδίθθα, θαη, θαηά ην δίθαην, ήηαλ δνχινο ηνπ Αιθέηα θαη, αλ ήζειε λα ελεξγεί δίθαηα, ζα ήηαλ δνχινο ηνπ Αιθέηα θαη ζα ήηαλ επηπρηζκέλνο, ζπκθσλά κε απηά πνπ ιεο* ηψξα φκσο έγηλε κε παξάμελν ηξφπν δπζηπρηζκέλνο, επεηδή δηέπξαμε πνιχ κεγάιεο αδηθίεο· απηφο, πξψηα, αθνχ πξνζθάιεζε ηνλ ίδην ηνλ θχξην θαη ζείν ηνπ, γηα λα ηνπ απνδψζεη δήζελ ηελ εμνπζία, ηελ νπνία ηνπ αθαίξεζε ν Ξεξδίθθαο, αθνχ θηινμέλεζε θαη κέζπζε απηφλ θαη ην γην ηνπ, Αιέμαλδξν, μάδειθν ηνπ, ζρεδφλ ζπλνκήιηθν ηνπ, αθνχ ηνπο έβαιε ζε άκαμα θαη ηνπο έβγαιε ηε λχρηα έμσ απφ ηελ πφιε, ηνπο έζθαμε θαη ηνπο δχν θαη ηνπο αθάληζε, θαη, ελψ δηέπξαμε απηέο ηηο αδηθίεο, έγηλε πάξα πνιχ δπζηπρηζκέλνο ρσξίο λα ην θαηαιάβεη· θαη δελ κεηάλησζε, αιιά ιίγν αξγφηεξα ηνλ αδειθφ ηνπ, ην γλήζην γην ηνπ Ξεξδίθθα, παηδί πεξίπνπ επηά εηψλ, ζηνλ νπνίν αλήθε δηθαησκαηηθά ε εμνπζία, δελ ζέιεζε λα γίλεη επηπρηζκέλνο αλαζξέθνληαο ηνλ θαη απνδίδνληαο ζε εθείλνλ ηελ εμνπζία, αιιά, αθνχ ηνλ έξημε ζε πεγάδη θαη ηνλ έπλημε, είπε ζηε κεηέξα ηνπ, ηελ Θιενπάηξα, φηη θπλεγψληαο κηα ρήλα έπεζε κέζα ζην πεγάδη θαη πέζαλε. Ρψξα, φκσο, επεηδή έρεη δηαπξάμεη ηηο κεγαιχηεξεο αδηθίεο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο ζηε Καθεδνλία, είλαη ν πην δπζηπρηζκέλνο απφ φινπο ηνπο Καθεδφλεο, θαη φρη ν πην επηπρηζκέλνο, θαη ίζσο ππάξρεη θάπνηνο Αζελαίνο, αξρίδνληαο απφ ζέλα, πνπ ζα πξνηηκνχζε λα βξίζθεηαη ζηε ζέζε νπνηνπδήπνηε απφ ηνπο Καθεδφλεο παξά ηνπ Αξρέιανπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ζηελ αξρή ηεο ζπδήηεζεο, Ξψιε, εγψ ζε επαίλεζα, γηαηί κνπ θαίλεζαη φηη έρεηο δηδαρζεί ραιά ηε ξεηνξηθή, αιιά δελ γλσξίδεηο ηε δηαιεθηηθή· θαη ηψξα άιιν είλαη απηφ ην επηρείξεκα κε ην νπνίν θαη παηδί ζα κπνξνχζε λα κε ειέγμεη, θαη εγψ απφ ζέλα ηψξα, φπσο λνκίδεηο, δέρηεθα θξηηηθή κε ην ιφγν ζνπ, επεηδή ππνζηεξίδσ φηη ν άδηθνο δελ είλαη επηπρηζκέλνο; Κε πνηνλ ηξφπν, θίιε κνπ, έιεγμεο ηα ιεγφκελα κνπ κε απηά πνπ είπεο; Θαη βέβαηα, δελ ζπκθσλψ κε ηίπνηε απφ απηά πνπ ππνζηεξίδεηο. ΞΩΙΝΠ Γελ ζεο λα ζπκθσλήζεηο επεηδή ζνπ θαίλνληαη ζσζηά φζα ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαιφηπρε, επηρεηξείο λα κε ειέγρεηο κε ξεηνξηθφ ηξφπν, φπσο αθξηβψο θάλνπλ νη ξήηνξεο ζηα δηθαζηήξηα ζηηο ζέζεηο ησλ αληηπάισλ ηνπο, πνπ πηζηεχνπλ φηη αζθνχλ έιεγρν. Θαη βέβαηα, εθεί νη κελ λνκίδνπλ φηη ειέγρνπλ ηνπο δε, φηαλ παξνπζηάδνπλ πνιινχο θαη ζεκαληηθνχο κάξηπξεο ησλ ιεγνκέλσλ ηνπο, ελψ ν αληίδηθνο έλα κάξηπξα ή θαλέλαλ. Απηφο ν έιεγρνο ζρεηηθά κε ηελ αιήζεηα δελ 38
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» έρεη θακία αμία- γηαηί κεξηθέο θνξέο ζα κπνξνχζαλ λα ςεπδφ καξηπξήζνπλ ελαληίνλ ελφο πνιινί θαη ζεκαληηθνί. Θαη ηψξα κε φζα ιεο ζα ζπκθσλήζνπλ ζρεδφλ φινη νη Αζελαίνη θαη φζνη μέλνη δηακέλνπλ ζηελ Αζήλα, αλ ζεο λα ηνπο παξνπζηάζεηο σο κάξηπξεο ελαληίνλ κνπ, φηη δελ ιέσ αιήζεηα" ζα έξζνπλ σο κάξηπξεο γηα ζέλα, αλ ζεο, ν Ληθίαο ν γηνο ηνπ Ληθήξαηνπ θαη νη αδειθνί ηνπ, ζηνπο νπνίνπο αλήθνπλ νη ηξίπνδεο πνπ είλαη ζηεκέλνη ζηε ζεηξά ζην δηνλπζηαθφ ζέαηξν· αλ ζεο αθφκε, ν Αξηζηνθξάηεο ν γηνο ηνπ Πθειιία, ηνπ νπνίνπ πάιη ππάξρεη ζην λαφ ηνπ Ξπζίνπ Απφιισλα εθείλν ην σξαίν αθηέξσκα· αλ ζεο, φιε ε νηθνγέλεηα ηνπ Ξεξηθιή ή νπνηαδήπνηε άιιε νηθνγέλεηα απφ εδψ, ηελ νπνία ζεο λα επηιέμεηο. Αιιά εγψ, κνινλφηη είκαη έλαο, δελ ζπκθσλψ καδί ζνπ* γηαηί εζχ δελ κε αλαγθάδεηο λα ην θάλσ πξνβάιινληαο κνπ ηζρπξά επηρεηξήκαηα, αιιά παξνπζηάδνληαο ελαληίνλ κνπ πνιινχο ςεπδνκάξηπξεο επηρεηξείο λα κε δηψμεηο απφ ηελ πεξηνπζία κνπ θαη ηελ αιήζεηα. Δγψ, φκσο, αλ δελ παξνπζηάζσ εζέλα, πνπ είζαη έλαο, σο κάξηπξα λα απνδέρεζαη απηά πνπ ιέσ, λνκίδσ φηη ηίπνηε άμην ιφγνπ δελ έρσ θαηαθέξεη ζρεηηθά κε φζα ζπδεηάκε* πηζηεχσ φκσο πσο νχηε εζχ ζεσξείο φηη θαηάθεξεο θάηη άμην ιφγνπ ζηε ζπδήηεζε καο, αλ εγψ δηαθσλψ καδί ζνπ, φληαο έλαο κφλν, θαη αλ δελ αθήζεηο φινπο ηνπο άιινπο λα θχγνπλ. Απηφο είλαη έλαο ηξφπνο ειέγρνπ, φπσο εζχ λνκίδεηο θαη πνιινί άιινη· ππάξρεη, φκσο, θαη άιινο, ηνλ νπνίν πάιη δέρνκαη εγψ. Αθνχ, ινηπφλ, ηνπο ζπγθξίλνπκε, αο εμεηάζνπκε αλ δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο ζε θάηη. Θαη γηαηί ηπραίλεη απηά γηα ηα νπνία δηαθσλνχκε λα κελ είλαη αζήκαληα, αιιά ζρεδφλ απηά ηα νπνία είλαη θαιχηεξν λα ηα γλσξίδεη θαλείο θαη ρεηξφηεξν λα κελ ηα γλσξίδεη* δηφηη ην ζπκπέξαζκα απηψλ είλαη ε γλψζε ή ε άγλνηα πνηνο είλαη επηπρηζκέλνο θαη πνηνο φρη. Ξξψηα αο αξρίζνπκε κε εθείλν γηα ην νπνίν ζπδεηάκε· εζχ ζεσξείο φηη είλαη δπλαηφλ ν άδηθνο λα είλαη επηπρηζκέλνο, αλ βέβαηα έρεηο αθφκα ηελ άπνςε φηη ν Αξρέιανο είλαη κελ άδηθνο, αιιά είλαη επηπρηζκέλνο. Λα εμεηάζνπκε, ινηπφλ, θάηη άιιν, αθνχ ζθέπηεζαη θαη' απηφ ηνλ ηξφπν; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δγψ πηζηεχσ φηη είλαη αδχλαηνλ. Πε απηφ δηαθσλνχκε. Αο είλαη. Απηφο, φκσο, πνπ αδηθεί ζα είλαη επηπρηζκέλνο, αλ θαηαδηθαζηεί θαη ηηκσξεζεί; ΞΩΙΝΠ Θαζφινπ, γηαηί ζα ήηαλ πάξα πνιχ δπζηπρηζκέλνο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά, αλ απηφο πνπ αδηθεί δελ ηηκσξεζεί, ζα είλαη επηπρηζκέλνο, ζχκθσλα κε φζα ιεο; ΞΩΙΝΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαηά ηε γλψκε κνπ, Ξψιε, απηφο πνπ ζε θάζε πεξίπησζε αδηθεί είλαη δπζηπρηζκέλνο, πεξηζζφηεξν δπζηπρηζκέλνο φκσο ζα είλαη, αλ δελ θαηαδηθαζηεί θαη δελ ηηκσξεζεί, παξφηη αδηθεί, θαη ιηγφηεξν δπζηπρηζκέλνο, αλ θαηαδηθαζηεί θαη ηηκσξεζεί απφ ζενχο θαη αλζξψπνπο. 39
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΞΩΙΝΠ Ξαξάινγα πξάγκαηα, Πσθξάηε, επηρεηξείο λα πεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θα πξνζπαζήζσ λα ζε θάλσ, θίιε κνπ, λα έρεηο ηελ ίδηα άπνςε κε κέλα- δηφηη ζε ζεσξψ θίιν κνπ. Ρψξα, ινηπφλ, απηά είλαη εθείλα ζηα νπνία δηαθσλνχκε· ζθέςνπ θαη εζχ- είπα πξνεγνπκέλσο φηη είλαη ρεηξφηεξν λα αδηθείο απφ ην λα αδηθείζαη. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δζχ είπεο πσο ην ρεηξφηεξν είλαη λα αδηθείζαη. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη εγψ είπα φηη απηνί πνπ αδηθνχλ είλαη δπζηπρηζκέλνη, θαη εζχ κνπ άζθεζεο θξηηηθή γη' απηφ. ΞΩΙΝΠ Λαη, κα ηνλ Γία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ πσο εζχ λνκίδεηο, Ξψιε. ΞΩΙΝΠ Δπεηδή ίζσο ζθέπηνκαη ζσζηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δζχ πάιη, φκσο, ππνζηεξίδεηο φηη ζα είλαη επηπρηζκέλνη απηνί πνπ αδηθνχλ, αλ δελ ηηκσξεζνχλ γηα ηα αδηθήκαηα πνπ δηέπξαμαλ. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δγψ, φκσο, πηζηεχσ, φηη απηνί είλαη πάξα πνιχ δπζηπρηζκέλνη, ελψ απηνί πνπ ηηκσξνχληαη ιηγφηεξν. Θεο λα ππνβάιεηο ζε έιεγρν θαη απηφ; ΞΩΙΝΠ Αιιά απηή ε άπνςε ζνπ, Πσθξάηε, είλαη αθφκε δπζθνιφηεξν λα ππνβιεζεί ζε έιεγρν απφ ηελ πξνεγνχκελε πνπ ππνζηήξηδεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ ρη κφλν δχζθνιν, Ξψιε, αιιά αδχλαην· δηφηη ε αιήζεηα πνηέ δελ αλαηξείηαη. ΞΩΙΝΠ Ρη ελλνείο; Αλ έλαο άλζξσπνο πνπ αδηθεί ζπιιεθζεί λα επηβνπιεχεηαη ηνλ ηχξαλλν θαη, αθνχ ζπιιεθζεί, βαζαληζηεί, αθξσηεξηαζηεί θαη ηπθισζεί θαη, ελψ ππνζηεί θαη άιια πνιιά, κεγάια θαη θάζε είδνπο 40
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» βαζαληζηήξηα θαη δεη ηα παηδηά ηνπ θαη ηε ζχδπγν ηνπ λα πθίζηαληαη ηα ίδηα, ζην ηέινο ζηαπξσζεί ή αιεηθζεί κε πίζζα, ζα είλαη επηπρέζηεξνο ή αλ, αθνχ δηαθχγεη ηνλ θίλδπλν, γίλεη ηχξαλλνο θαη δεη εμνπζηάδνληαο ηελ πφιε, ράλνληαο φ,ηη ζέιεη, αμηνδήιεπηνο θαη καθαξηδφκελνο απφ ηνπο πνιίηεο θαη ηνπο μέλνπο; Απηά ιεο φηη είλαη αδχλαηνλ λα ηα αλαηξέζσ; ΠΩΘΟΑΊΉΠ Ξξνζπαζείο λα κε εθθνβίζεηο, γελλαίε Ξψιε, θαη φρη λα αλαζθεπάζεηο φζα ιέσ* πξηλ απφ ιίγν επηθαινχζνπλ κάξηπξεο. κσο, ζχκηζε κνπ έλα κηθξφ πξάγκα* είπεο πσο εθείλνο άδηθα επηβνπιεπφηαλ ηνλ ηχξαλλν; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξεξηζζφηεξν επηπρηζκέλνο δελ ζα είλαη θαλέλαο απφ ηνπο δχν, νχηε απηφο πνπ επέβαιε ηελ ηπξαλλία, νχηε απηφο πνπ ηηκσξήζεθε επεηδή επηβνπιεχηεθε ηνλ ηχξαλλν· δηφηη κεηαμχ δχν δπζηπρηζκέλσλ δελ κπνξεί λα είλαη πεξηζζφηεξν επηπρηζκέλνο νχηε ν έλαο νχηε ν άιινο· φκσο πεξηζζφηεξν δπζηπρηζκέλνο είλαη απηφο πνπ δηέθπγε ηνλ θίλδπλν θαη έγηλε ηχξαλλνο. Ρη ζπκβαίλεη, Ξψιε; Γειάο; Άιιν πάιη είδνο ειέγρνπ είλαη απηφ, λα γειάο, φηαλ θάπνηνο πεη θάηη, θαη λα κελ αζθείο έιεγρν ζε φζα ιέεη; ΞΩΙΝΠ Γελ λνκίδεηο, Πσθξάηε, φηη έρνπλ αλαηξεζεί ηα ιεγφκελα ζνπ, φηαλ ιεο ηέηνηα πξάγκαηα, ηα νπνία δελ ζα ππνζηήξηδε θαλέλαο άλζξσπνο; Οψηεζε, ινηπφλ, θάπνηνλ απφ απηνχο εδψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξψιε, δελ είκαη πνιηηηθφο θαη πέξπζη, φηαλ εμειέγελ βνπιεπηήο, ελψ ε θπιή κνπ είρε ηελ πξνεδξία ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη έπξεπε εγψ λα θέξλσ ζέκαηα ζε ςεθνθνξία, πξνθαινχζα ην γέιην, δηφηη δελ γλψξηδα λα ηα ζέησ ζε ςεθνθνξία. Κε, ινηπφλ, ηψξα κε πξνθαιείο λα θάλσ ςεθνθνξία ζηνπο παξφληεο, αιιά, αλ δελ έρεηο θαιχηεξν έιεγρν ησλ ιεγνκέλσλ κνπ απφ ηε γλψκε απηψλ εδψ, δψζε κνπ ηε ζεηξά κνπ, φπσο έιεγα ηψξα δα, θαη δνθίκαζε λα κάζεηο πψο εγψ ελλνψ ηνλ έιεγρν. Γηαηί εγψ, γη' απηά ηα νπνία ζπδεηψ, γλσξίδσ λα παξνπζηάδσ έλα κάξηπξα, απηφλ κε ηνλ νπνίν ζπλνκηιψ, ηνπο πνιινχο ηνπο αθήλσ λα πάλε ζην θαιφ, θαη ξσηψ ηε γλψκε ηνπ ελφο, ελψ κε ηνπο πνιινχο δελ ζπδεηψ θαζφινπ. Πθέςνπ, ινηπφλ, αλ ζεο λα δερηείο έιεγρν κε ηε ζεηξά ζνπ, απαληψληαο ζηηο εξσηήζεηο. Γηφηη εγψ βέβαηα λνκίδσ φηη θαη εγψ θαη εζχ 41
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαη νη άιινη άλζξσπνη ζεσξνχλ ρεηξφηεξν ην λα αδηθνχλ απφ ην λα αδηθνχληαη, θαη ρεηξφηεξν ην λα κελ ηηκσξνχληαη απφ ην λα ηηκσξνχληαη. ΞΩΙΝΠ Γελ ην απνδέρνκαη, βέβαηα, απηφ νχηε εγψ νχηε θαλείο άιινο. Δπεηδή εζχ ζα δερφζνπλ πεξηζζφηεξν λα αδηθείζαη παξά λα αδηθείο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη εζχ θαη φινη νη άιινη. ΞΩΙΝΠ Θαζφινπ, αιιά νχηε εγψ νχηε εζχ νχηε θαλείο άιινο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θα απνθξηζείο, ινηπφλ; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα- θαη γηαηί επηζπκψ λα κάζσ ηη, ηέινο πάλησλ, ζα πεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιέγε κνπ, ινηπφλ, γηα λα κάζεηο, ζαλ λα ζε ξσηνχζα απφ ηελ αξρή· πνην απφ ηα δχν ζνπ θαίλεηαη, Ξψιε, φηη είλαη ρεηξφηεξν, ην λα αδηθεί θαλείο ή ην λα αδηθείηαη; ΞΩΙΝΠ Ρν λα αδηθείηαη, θαη' εκέλα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ηη ινηπφλ; Ξνην απφ ηα δχν είλαη πην άζρεκν, ην λα αδηθεί θαλείο ή ην λα αδηθείηαη; Απάληεζε. ΞΩΙΝΠ Ρν λα αδηθεί. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα είλαη, ινηπφλ, θαη ρεηξφηεξν, αθνχ είλαη πην άζρεκν. ΞΩΙΝΠ Θαζφινπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαηαιαβαίλσ· δελ ζεσξείο ην ίδην, φπσο θαίλεηαη, ην σξαίν θαη ην θαιφ, θαη ην θαθφ θαη ην άζρεκν. ΞΩΙΝΠ ρη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ιεο γη' απηφ; ια ηα σξαία, φπσο ζψκαηα, ρξψκαηα, ζρήκαηα, θσλέο, αζρνιίεο, ηα νλνκάδεηο θάζε θνξά σξαία δίρσο λα απνβιέπεηο ζε ηίπνηα; Ξξψηνλ, ηα σξαία ζψκαηα δελ ιεο πσο είλαη σξαία εμαηηίαο ηεο ρξεζηκφηεηαο ηνπο, γηα ηελ νπνία ην θαζέλα είλαη ρξήζηκν, απνβιέπνληαο ζε απηήλ, ή εμαηηίαο θάπνηαο επραξίζηεζεο, αλ ε ζέα ηνπο θάλεη απηνχο πνπ ην 42
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» βιέπνπλ λα ραίξνληαη; Κπνξείο, εθηφο απφ απηά, λα αλαθέξεηο θάηη γηα ηελ νκνξθηά ηνπ ζψκαηνο; ΞΩΙΝΠ Γελ κπνξψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη φια ηα άιια, ινηπφλ, κε ηνλ ίδην ηξφπν, θαη ηα ζρήκαηα θαη ηα ρξψκαηα, ηα νλνκάδεηο σξαία εμαηηίαο θάπνηαο επραξίζηεζεο ή ρξεζηκφηεηαο ή θαη γηα ηα δχν; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ηηο θσλέο θαη φια φζα αθνξνχλ ηε κνπζηθή δελ ηα νλνκάδεηο σξαία γηα ηνλ ίδην ιφγν; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη βέβαηα, ζρεηηθά κε φζα αθνξνχλ ηνπο λφκνπο θαη ηηο αζρνιίεο, ηα σξαία δελ ππάξρνπλ πξάγκαηη ρσξίο απηά, δειαδή ή είλαη σθέιηκα ή επράξηζηα ή θαη ηα δχν. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη ην ίδην, ινηπφλ, ηζρχεη θαη γηα ην θάιινο ησλ καζεκάησλ; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα* θαη ζσζηά ηψξα νξίδεηο ην σξαίν κε βάζε ηελ επραξίζηεζε θαη ην θαιφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν άζρεκν, ινηπφλ, πξέπεη λα ην νξίζνπκε κε βάζε ην αληίζεην, δειαδή ηε ιχπε θαη ην θαθφ; ΞΩΙΝΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο, φηαλ απφ δχν σξαία ην έλα είλαη σξαηφηεξν, ην σξαηφηεξν ππεξέρεη ή σο πξνο ην έλα απφ απηά ή θαη σο πξνο ηα δχν, δειαδή σο πξνο ηελ επραξίζηεζε ή ηελ σθέιεηα ή θαη ηα δπν. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη φηαλ απφ δχν άζρεκα ην έλα είλαη αζρεκφηεξν, ζα είλαη αζρεκφηεξν γηαηί ππεξέρεη ε σο πξνο ηε ιχπε ή σο πξνο ην θαθφ ή θαη σο πξνο ηα δχν- ή δελ είλαη αλάγθε; ΞΩΙΝΠ 43
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έια, ινηπφλ, λα εξεπλήζνπκε ηη ιεγφηαλ ηψξα δα ζρεηηθά κε ην λα αδηθεί θάπνηνο ή λα αδηθείηαη; Γελ έιεγεο φηη ην λα αδηθείηαη είλαη πην θαθφ, ελψ ην λα αδηθεί πην άζρεκν; ΞΩΙΝΠ Ρν έιεγα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, είλαη πην άζρεκν ην λα αδηθεί θάπνηνο απφ ην λα αδηθείηαη, ή είλαη πην ιππεξφ, είλαη αζρεκφηεξν θαη επεηδή ππεξέρεη σο πξνο ηε ιχπε ή σο πξνο ηε βιάβε ή σο πξνο θαη ηα δχν; Θαη απηφ δελ ζπκβαίλεη θαη' αλάγθε; ΞΩΙΝΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξξψηα, ινηπφλ, αο εμεηάζνπκε, άξαγε ην λα αδηθεί θάπνηνο ππεξέρεη σο πξνο ηε ιχπε απφ ην λα αδηθείηαη, θαη ππνθέξνπλ πεξηζζφηεξν απηνί πνπ αδηθνχλ απ' φ,ηη απηνί πνπ αδηθνχληαη; ΞΩΙΝΗ Θαζφινπ δελ ζπκβαίλεη απηφ, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δπνκέλσο, δελ ππεξέρεη σο πξνο ηε ιχπε. ΞΩΙΝΠ ρη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, δελ ππεξέρεη σο πξνο ηε ιχπε, δελ κπνξεί επηπιένλ λα ππεξέρεη σο πξνο θαη ηα δχν. ΞΩΙΝΠ ρη, δελ ππεξέρεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απνκέλεη, ινηπφλ, λα ππεξέρεη σο πξνο ην άιιν. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ωο πξνο ηε βιάβε. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπεηδή, φκσο ην λα αδηθεί θαλείο ππεξέρεη σο πξνο ηε βιάβε, ζα είλαη πεξηζζφηεξν βιαβεξφ απφ ην λα αδηθείηαη. ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 44
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Έγηλε, ινηπφλ, ηίπνηε άιιν απνδεθηφ απφ ηνπο πνιινχο θαη απφ ζέλα πξνεγνπκέλσο, ή φηη ην λα αδηθεί θάπνηνο είλαη πεξηζζφηεξν άζρεκν απφ ην λα αδηθείηαη; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρψξα, φκσο, θάλεθε θαη πεξηζζφηεξν βιαβεξφ. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα κπνξνχζεο, ινηπφλ, εζχ λα δερηείο ην πεξηζζφηεξν θαθφ θαη άζρεκν αληί ηνπ ιηγφηεξνπ; Κε δηζηάδεηο λα απαληήζεηο, Ξψιε* γηαηί δελ ζα πάζεηο θαλέλα θαθφ· αιιά απάληεζε επζαξζψο, φπσο ν αζζελήο ζε γηαηξφ, θαη παξαδέμνπ ή αξλήζνπ φζα ζε ξσηψ. ΞΩΙΝΠ Αιιά δελ ζα κπνξνχζα λα ην δερηψ, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θάπνηνο άιινο άλζξσπνο; ΞΩΙΝΠ Γελ λνκίδσ, ζχκθσλα βέβαηα κε απηφλ ην ζπιινγηζκφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, εγψ έιεγα αιήζεηα, φηη νχηε εγψ νχηε θαλέλαο άιινο άλζξσπνο ζα δερφηαλ πεξηζζφηεξν λα αδηθεί παξά λα αδηθείηαη* δηφηη ηπραίλεη λα είλαη πην βιαβεξφ. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΊΉΠ Βιέπεηο, ινηπφλ, Ξψιε, φηη ν έλαο έιεγρνο ζπγθξηλφκελνο κε ηνλ άιινλ θαζφινπ δελ κνηάδεη, αιιά κε ζέλα ζπκθσλνχλ φινη νη άιινη, εθηφο απφ κέλα, ζε κέλα φκσο αξθείο εζχ, αλ θαη είζαη έλαο κφλν κάξηπξαο θαη ζπκθσλείο θαη κε απηά πνπ ιέσ, θαη εγψ, θαιψληαο εζέλα κφλν ζε ςεθνθνξία, αθήλσ ηνπο άιινπο λα πάλε ζην θαιφ. Θαη αο νινθιεξψζνπκε απηφ ην δήηεκα έηζη. Όζηεξα απφ απηφ αο εμεηάζνπκε ην δεχηεξν ζην νπνίν δηαθσλήζακε" άξαγε είλαη κεγαιχηεξν θαθφ ην λα ηηκσξείηαη απηφο πνπ αδηθεί, φπσο εζχ λφκηδεο, ή κήπσο είλαη κεγαιχηεξν θαθφ ην λα κελ ηηκσξείηαη, ζχκθσλα κε ηε δηθή κνπ άπνςε; Αο εμεηάζνπκε θαη ην εμήο· ην λα δηθάδεηαη θαη λα ηηκσξείηαη δίθαηα απηφο πνπ αδηθεί άξαγε είλαη ην ίδην; ΞΩΙΝΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κπνξείο, ινηπφλ, λα πεηο φηη φια ηα δίθαηα δελ είλαη 45
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» σθέιηκα, εθφζνλ είλαη δίθαηα; Αθνχ ζθεθηείο θαιά, απάληεζε κνπ. ΞΩΙΝΠ Έηζη κνπ θαίλεηαη, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πθέςνπ θαη ην εμήο* άξαγε, αλ θάπνηνο θάλεη θάηη, είλαη αλάγθε λα παζαίλεη θάηη απφ απηφλ πνπ ελεξγεί; ΞΩΙΝΠ Έηζη κνπ θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, εθείλν ην νπνίν παζαίλεη, παζαίλεη φ,ηη θάλεη εθείλν πνπ ελεξγεί, θαη ηέηνηνπ είδνπο, φπσο απηφ πνπ θάλεη εθείλν πνπ ελεξγεί; Δλλνψ ην εμήο* αλ θάπνηνο ρηππά, ππάξρεη θαη' αλάγθε θάηη πνπ ρηππηέηαη; ΞΩΙΝΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη αλ απηφο πνπ ρηππά, ρηππά δπλαηά ή γξήγνξα, κε ηνλ ίδην ηξφπν ρηππηέηαη απηφ ην νπνίν ρηππά; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο, ην πάζνο απηνχ πνπ ρηππηέηαη είλαη ηέηνην, φπσο απηνχ πνπ επηθέξεη ην ρηχπεκα. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα, ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη, αλ, ινηπφλ, θάπνηνο θαίεη θάηη, είλαη αλάγθε θάηη λα θαίγεηαη; ΞΩΙΝΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη αλ θαίεη δπλαηά ή νδπλεξά, θαηά ηνλ ίδην ηξφπν είλαη αλάγθε λα παξαδίλεηαη ζηε θσηηά απηφ πνπ θαίγεηαη, φπσο δειαδή θαίεη απηφ πνπ θαίεη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηά ηνλ ίδην ζπιινγηζκφ, ινηπφλ, θαη αλ θφβεη θάπνηνο; Γηφηη θάηη θφβεηαη. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη αλ ε ηνκή είλαη κεγάιε ή βαζηά ή πξνθαιεί κεγάιν 46
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» πφλν, κε ηνλ ίδην ηξφπν θφβεηαη απηφ πνπ θφβεηαη, φπσο θφβεη απηφ πνπ θφβεη; ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κε ιίγα ιφγηα, ινηπφλ, πξφζεμε αλ ζπκθσλείο, φπσο έιεγα πξηλ απφ ιίγν, κε φια απηά, φηη, δειαδή, φπσο ελεξγεί απηφ πνπ ελεξγεί, θαηά ηνλ ίδην ηξφπν παζαίλεη απηφ πνπ παζαίλεη. ΞΩΙΝΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αθνχ ζπκθσλήζακε ζε απηά, κε ην λα ηηκσξείηαη θάπνηνο, πνην απφ ηα δχν ζπκβαίλεη, παζαίλεη ή ελεξγεί; ΞΩΙΝΠ Δίλαη αλάγθε, Πσθξάηε, λα παζαίλεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απφ απηφλ, ινηπφλ, πνπ ελεξγεί; ΞΩΙΝΠ Ξψο φρη; Ξαζαίλεη απφ απηφλ ν νπνίνο ηηκσξεί. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απηφο, φκσο, πνπ ηηκσξεί ζσζηά ηηκσξεί δίθαηα; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δλεξγψληαο δίθαηα ή φρη; ΞΩΙΝΠ Γίθαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δθείλνο, ινηπφλ, πνπ ηηκσξείηαη δίλνληαο ιφγν γηα ηηο πξάμεηο ηνπ, παζαίλεη δίθαηα; ΞΩΙΝΠ Ξξνθαλψο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έρνπκε παξαδερηεί γεληθψο φηη ηα δίθαηα είλαη σξαία; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο, απφ απηνχο, ν έλαο νξζψο πξάηηεη θαη ν άιινο, πνπ ηηκσξείηαη, νξζψο παζαίλεη. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, φκσο, παζαίλεη θαιά, παζαίλεη θαη σθέιηκα; Γηφηη ε επράξηζηα ή σθέιηκα παζαίλεη. 47
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΞΩΙΝΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, απηφο πνπ ηηκσξείηαη παζαίλεη σθέιηκα. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ωθειείηαη, ινηπφλ; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δπνκέλσο, σθειείηαη, φπσο εγψ βέβαηα θαληάδνκαη; Γίλεηαη θαιχηεξνο ζηελ ςπρή, αλ ηηκσξείηαη δίθαηα; ΞΩΙΝΠ Δίλαη θπζηθφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα, απαιιάζζεηαη απφ ηελ θαθία ηεο ςπρήο απηφο πνπ ηηκσξείηαη; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, απαιιάζζεηαη απφ ην κέγηζην θαθφ; Πθέςνπ σο εμήο* ζρεηηθά κε ηελ απφθηεζε ρξεκάησλ βιέπεηο θάπνηα άιιε έιιεηςε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηε θηψρεηα; ΞΩΙΝΠ ρη, κφλν ηε θηψρεηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πρεηηθά κε ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε, ηη πηζηεχεηο; Θα έιεγεο φηη θαθφ είλαη ε αζζέλεηα, ε αζρήκηα θαη ηα παξφκνηα; ΞΩΙΝΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θεσξείο φηη θαη ζηελ ςπρή ππάξρεη θάπνηα αηέιεηα; ΞΩΙΝΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ νλνκάδεηο, ινηπφλ, απηήλ αδηθία, ακάζεηα, δεηιία θαη ηα παξφκνηα; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αθνχ ππάξρνπλ ηα ρξήκαηα, ην ζψκα θαη ε ςπρή, ηξία πξάγκαηα, δελ νξίδεηο ηξηψλ εηδψλ αηέιεηεο, ηε θηψρεηα, ηελ αζζέλεηα θαη ηελ αδηθία; 48
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνηα, ινηπφλ, απφ απηέο ηηο αηέιεηεο είλαη ε πην άζρεκε; Γελ είλαη ε αδηθία θαη γεληθά ε αηέιεηα ηεο ςπρήο; ΞΩΙΝΠ Θαηά πνιχ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ είλαη ε πην άζρεκε, είλαη θαη ε πην βιαβεξή; ΞΩΙΝΠ Ρη ελλνείο, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δλλνψ απηφ εδψ- πάληνηε ην πην άζρεκν, επεηδή πξνθαιεί ηε κεγαιχηεξε ιχπε ή βιάβε ή θαη ηα δχν, είλαη πην άζρεκν, φπσο πξνεγνπκέλσο παξαδερηήθακε. ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρψξα δα δελ ζπκθσλήζακε φηη ην πην άζρεκν είλαη ε αδηθία θαη γεληθά ε αηέιεηα ηεο ςπρήο; ΞΩΙΝΠ Ξξάγκαηη ζπκθσλήζακε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίλαη, ινηπφλ, ε πην άζρεκε ε αηέιεηα ηεο ςπρήο θαη ε πην ιππεξή, επεηδή ππεξέρεη ηεο ιχπεο ή ηεο βιάβεο ή θαη ησλ δχν; ΞΩΙΝΠ Αλαγθαζηηθά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δπνκέλσο, πξνμελνχλ κεγαιχηεξε ιχπε, απφ ηε θηψρεηα θαη ηελ αξξψζηηα, ε αδηθία, ε αθνιαζία, ε δεηιία θαη ε ακάζεηα; ΞΩΙΝΠ Γελ κνπ θαίλεηαη, Πσθξάηε, απ' φζα ζπδεηάκε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ε αηέιεηα ηεο ςπρήο, επεηδή ππεξέρεη απέλαληη ζηα άιια σο πξνο θάπνηα ππεξβνιηθή θαη κεγάιε βιάβε θαη μερσξηζηή θαθία, είλαη ην πην άζρεκν, επεηδή δελ ππεξέρεη σο πξνο ηνλ πφλν, φπσο ηζρπξίζηεθεο. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά βέβαηα απηφ πνπ ππεξέρεη σο πξνο ηε κεγαιχηεξε βιάβε είλαη ην κεγαιχηεξν θαθφ απφ φζα ππάξρνπλ; ΞΩΙΝΠ 49
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, ε αδηθία, ε αθνιαζία θαη θάζε άιιε αηέιεηα ηεο ςπρήο είλαη ην κεγαιχηεξν θαθφ απφ φζα ππάξρνπλ; ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηα, ινηπφλ, ηέρλε απαιιάζζεη απφ ηε θηψρεηα; Γελ απαιιάζζεη ε ρξεκαηηζηηθή; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηα ηέρλε καο απαιιάζζεη απφ ηελ αξξψζηηα; Γελ απαιιάζζεη ε ηαηξηθή; ΞΩΙΝΠ Θαη' αλάγθε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηα απφ ηελ θαθία θαη ηελ αδηθία; Αλ δελ κπνξείο λα απαληήζεηο, ζθέςνπ ην εμήο" πνπ θαη ζε πνηνπο πεγαίλνπκε απηνχο πνπ ππνθέξνπλ ζσκαηηθψο; ΞΩΙΝΠ Πηνπο γηαηξνχο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνχ απηνχο πνπ αδηθνχλ θαη απηνχο πνπ δηαπξάηηνπλ αθνιαζίεο; ΞΩΙΝΠ Πηνπο δηθαζηέο ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηα λα ηηκσξεζνχλ; ΞΩΙΝΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, φζνη ηηκσξνχλ ζσζηά δελ ηηκσξνχλ ρξεζηκνπνηψληαο ηε δηθαηνζχλε; ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο, ε ρξεκαηηζηηθή κάο απαιιάζζεη απφ ηε θηψρεηα, ε ηαηξηθή απφ ηηο αξξψζηηεο θαη ε δηθαηνζχλε απφ ηελ αθνιαζία θαη ηελ αδηθία. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνην, ινηπφλ, [απφ φζα ιεο] είλαη ην θαιχηεξν; ΞΩΙΝΠ 50
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Απφ πνηα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απφ ηε ρξεκαηηζηηθή, ηελ ηαηξηθή θαη ηε δηθαηνζχλε. ΞΩΙΝΠ πεξέρεη θαηά πνιχ, Πσθξάηε, ε δηθαηνζχλε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξάιη, ινηπφλ, πξνθαιεί ηε κεγαιχηεξε επραξίζηεζε ή σθέιεηα ή θαη ηα δχν, αλ βέβαηα ε δηθαηνζχλε είλαη ε θαιχηεξε φισλ; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ην λα ππνβάιιεηαη θάπνηνο ζε ζεξαπεία είλαη επράξηζην, θαη απηνί πνπ ππνβάιινληαη ζε ζεξαπεία ραίξνληαη; ΞΩΙΝΠ Δγψ ηνπιάρηζηνλ δελ ην λνκίδσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά, φκσο, είλαη σθέιηκν. Έηζη δελ είλαη; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηφηη απαιιάζζεη απφ κεγάιν θαθφ, ψζηε είλαη σθέιηκν λα ππνκείλεη ηνπο πφλνπο θαη λα είλαη πγηήο. ΞΩΙΝΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξαγε, ν άλζξσπνο πψο ζα κπνξνχζε λα είλαη ν πην επηπρηζκέλνο, φζνλ αθνξά ην ζψκα, αλ ζεξαπεπηεί ή αλ δελ αξξσζηήζεη θαζφινπ; ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ πσο ζα είλαη πην επηπρηζκέλνο, αλ δελ αξξσζηήζεη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηφηη, φπσο θαίλεηαη, δελ είλαη επηπρία απηφ, δειαδή ε απαιιαγή απφ ηελ αξξψζηηα, αιιά ην λα κελ πξνζβιεζεί θαλείο απφ απηήλ κε θαλέλαλ ηξφπν. ΞΩΙΝΠ Έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη ζπκβαίλεη; Ξνηνο αλάκεζα ζε δχν αλζξψπνπο πνπ έρνπλ θάπνην θαθφ είηε ζην ζψκα είηε ζηελ ςπρή είλαη πεξηζζφηεξν δπζηπρηζκέλνο, απηφο ν νπνίνο ζεξαπεχεηαη θαη απαιιάζζεηαη απφ ην θαθφ ή απηφο ν 51
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» νπνίνο δελ ζεξαπεχεηαη θαη ην δηαηεξεί; ΞΩΙΝΠ Κνπ θαίλεηαη απηφο πνπ δελ ζεξαπεχεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ζ ηηκσξία, ινηπφλ, είλαη απαιιαγή απφ ην κεγαιχηεξν θαθφ, δειαδή ηελ παλνπξγία; ΞΩΙΝΠ Λαη, είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηφηη ε δηθαηνζχλε, παηά ηε γλψκε κνπ, ράλεη πην ζψθξνλεο θαη πην δίθαηνπο ηνπο αλζξψπνπο θαη ζεξαπεχεη ηελ παλνπξγία. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα, πεξηζζφηεξν επηπρηζκέλνο είλαη εθείλνο ν νπνίνο δελ έρεη θαθία ζηελ ςπρή, αθνχ απηφ απνδείρηεθε ην κεγαιχηεξν θαθφ. ΞΩΙΝΠ Δίλαη θαλεξφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιηγφηεξν επηπρηζκέλνο, βέβαηα, είλαη εθείλνο ν νπνίνο απαιιάζζεηαη απφ ηελ θαθία. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφο, ινηπφλ, είλαη εθείλνο ν νπνίνο δέρεηαη λνπζεζίεο, επηπιήμεηο θαη ηηκσξίεο. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, δεη άζιηα ν άδηθνο θαη απηφο πνπ δελ απαιιάζζεηαη απφ ηελ αδηθία. ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφο, ινηπφλ, είλαη εθείλνο ν νπνίνο, ράλνληαο ηηο πην άδηθεο πξάμεηο θαη δηαπξάηηνληαο ηε κεγαιχηεξε αδηθία, θαηαθέξλεη ψζηε λα κε λνπζεηείηαη νχηε λα ηηκσξείηαη νχηε λα ινγνδνηεί γηα ηηο πξάμεηο ηνπ, φπσο ιεο φηη έθαλαλ ν Αξρέιανο θαη άιινη ηχξαλλνη θαη ξήηνξεο θαη δπλάζηεο; ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
52
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Γηφηη λνκίδσ, θίιε κνπ, φηη απηνί θάλνπλ ην ίδην, φπσο αθξηβψο θάπνηνο πνπ πξνζβιήζεθε απφ ηα ρεηξφηεξα λνζήκαηα, θαηάθεξε λα κελ ηηκσξεζεί γηα ηα ζσκαηηθά ειαηηψκαηα απφ ηνπο γηαηξνχο νχηε λα γηαηξεπηεί, θαζψο θνβάηαη, ζαλ παηδί, ηνλ θαπηεξηαζκφ θαη ηελ εγρείξεζε, επεηδή πξνμελνχλ πφλν. Ή δελ έρεηο θη εζχ ηελ ίδηα γλψκε; ΞΩΙΝΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αγλνψληαο φκσο, φπσο θαίλεηαη, ηη είλαη ε πγεία θαη ε επξσζηία ηνπ ζψκαηνο. Γηφηη, φπσο ηψξα ζπκθσλήζακε, θάηη αλάινγν θάλνπλ θαη εθείλνη πνπ απνθεχγνπλ λα ινγνδνηήζνπλ γηα ηηο πξάμεηο ηνπο, Ξψιε, δειαδή λα βιέπνπλ ηνλ πφλν, λα θιείλνπλ ηα κάηηα ηνπο ζην σθέιηκν θαη λα αγλννχλ πφζν αζιηφηεξν είλαη ην λα ζπκβηψλεη θάπνηνο κε κε πγηή ςπρή, ζαζξή, άδηθε θαη αλφζηα, παξά κε κε πγηέο ζψκα. Γη' απηφ θάλνπλ ηα πάληα γηα λα κελ ηηκσξεζνχλ θαη λα απαιιαγνχλ απφ ην κεγαιχηεξν θαθφ απνθηψληαο ρξήκαηα θαη θίινπο, θαη πξνεηνηκάδνληαη γηα λα είλαη φζν ην δπλαηφλ πην πεηζηηθνί. Αλ είλαη ζσζηά φζα απνδερηήθακε, Ξψιε, θαηαιαβαίλεηο άξαγε ηη πξνθχπηεη απφ ηε ζπδήηεζε; Ή ζεο λα ηα εμεηάζνπκε; ΞΩΙΝΠ Αλ δελ έρεηο άιιε γλψκε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δίλαη, ινηπφλ, ην κεγαιχηεξν θαθφ ε αδηθία θαη ην λα αδηθεί θαλείο; ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απνδείρηεθε, ινηπφλ, φηη απαιιαγή απφ απηφ ην θαθφ είλαη ε ηηκσξία. ΞΩΙΝΠ Δίλαη πνιχ πηζαλφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ην λα κελ ηηκσξείηαη είλαη δηαηήξεζε ηνπ θαθνχ. ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, δεχηεξν ζην κέγεζνο κεηαμχ ησλ θαθψλ είλαη ην λα ηηκσξείηαη απηφο πνπ αδηθεί* ην λα κελ ηηκσξείηαη απηφο πνπ αδηθεί είλαη ην κεγαιχηεξν θαη ην πξψην κεηαμχ ησλ θαθψλ. 53
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γη’ απηφ, ινηπφλ, θίιε κνπ, δηαθσλήζακε, εζχ ζεσξψληαο επηπρηζκέλν ηνλ Αξρέιαν, απηφλ πνπ δηέπξαμε ηηο κεγαιχηεξεο αδηθίεο ρσξίο λα ηηκσξείηαη, θαη εγψ πηζηεχνληαο ην αληίζεην, φηη, είηε ν Αξρέιανο είηε νπνηνζδήπνηε άιινο άλζξσπνο δελ ηηκσξείηαη, κνινλφηη αδηθεί, αξκφδεη ζε απηφλ λα είλαη πεξηζζφηεξν δπζηπρηζκέλνο απφ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, θαη φηη πάληνηε απηφο πνπ αδηθεί είλαη πην δπζηπρηζκέλνο απφ απηφλ πνπ αδηθείηαη, θαη φηη απηφο πνπ δελ ηηκσξείηαη είλαη πεξηζζφηεξν δπζηπρήο απφ απηφλ πνπ ηηκσξείηαη; Απηά δελ ήηαλ ηα ιφγηα κνπ; ΞΩΙΝΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απνδείρηεθε, ινηπφλ, φηη κηινχζα ζσζηά; ΞΩΙΝΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αο είλαη* αλ, ινηπφλ, απηά είλαη αιεζηλά, Ξψιε, πνηα είλαη ε κεγάιε ρξεζηκφηεηα ηεο ξεηνξηθήο; Γηαηί πξέπεη, φπσο πξνέθπςε απφ φζα ζπδεηήζακε, λα πξνθπιάζζεη ν θαζέλαο ηνλ εαπηφ ηνπ γηα λα κελ αδηθήζεη, επεηδή ζα πάζεη κεγάιν θαθφ. Έηζη δελ είλαη; ΞΩΙΝΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ, ινηπφλ, αδηθήζεη ή ν ίδηνο ή θάπνηνο άιινο απφ απηνχο γηα ηνπο νπνίνπο ελδηαθέξεηαη, πξέπεη λα πάεη ν ίδηνο, κε ηε ζέιεζε ηνπ, εθεί φπνπ γξεγνξφηεξα ζα ηηκσξεζεί, δειαδή ζην δηθαζηή, φπσο αθξηβψο ζην γηαηξφ, ζπεχδνληαο ψζηε ην λφζεκα ηεο αδηθίαο λα κε γίλεη ρξφλην θαη θάλεη ηελ ςπρή δηεθζαξκέλε θαη αζεξάπεπηε· ηη άιιν ζα κπνξνχζακε λα πνχκε, Ξψιε; Αλ βέβαηα ηζρχνπλ φζα ζπκθσλήζακε πξνεγνπκέλσο, δελ είλαη αλάγθε θαη απηά λα ζπκθσλνχλ κε εθείλα κε ηνλ ίδην ηξφπν, θαη φρη δηαθνξεηηθά; ΞΩΙΝΠ Γηαηί ηη άιιν κπνξνχκε λα πνχκε, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηα λα απνινγείηαη, ινηπφλ, θάπνηνο γηα ηελ αδηθία ηε δηθή ηνπ ή ησλ γνλέσλ ή ησλ θίισλ ε ησλ παηδηψλ ή ηεο παηξίδαο, φηαλ απηή δηαπξαρζεί, ε ξεηνξηθή, Ξψιε, δελ είλαη θαζφινπ ρξήζηκε, εθηφο αλ θάπνηνο ζεσξήζεη ην αληίζεην, φηη πξέπεη λα θαηεγνξεί πξνπάλησλ ηνλ εαπηφ ηνπ, έπεηηα ηνπο ζπγγελείο θαη ηνπο ππφινηπνπο, φπνηνο απφ ηνπο θίινπο ηνπ ηπραίλεη λα αδηθήζεη, θαη λα κελ θξχβεη 54
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αιιά λα θαλεξψλεη ην αδίθεκα, γηα λα ηηκσξεζεί θαη λα γηαηξεπηεί, θαη λα αλαγθάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνπο άιινπο λα κε δεηιηάδνπλ, αιιά λα ηνπο πξνζθέξεη κε θιεηζηά ηα κάηηα θαη κε γελλαηφηεηα, φπσο πξνζθέξεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζην γηαηξφ λα ηνπ θάλεη εγρείξεζε θαη λα ηνλ θαπηεξηάζεη, επηδηψθνληαο ην σξαίν θαη ην θαιφ, δίρσο λα ππνινγίδεη ηνλ πφλν* αλ έρεη δηαπξάμεη αδηθίεο άμηεο καζηηγψκαηνο, λα πξνζθέξεηαη λα ηνλ καζηηγψζνπλ, αλ άμηεο θπιάθηζεο, λα θπιαθίδεηαη, αλ άμηεο ρξεκαηηθήο πνηλήο, λα πιεξψλεη, αλ άμηεο εμνξίαο, λα εμνξίδεηαη, αλ άμηεο ζαλαηηθήο πνηλήο, λα ζαλαηψλεηαη, φληαο ν ίδηνο πξψηνο θαηήγνξνο θαη ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ησλ ππφινηπσλ ζπγγελψλ ηνπ θαη ρξεζηκνπνηψληαο ηε ξεηνξηθή γη' απηφλ ην ιφγν, γηα λα απαιιάζζνληαη, αθνχ απνθαιπθζνχλ ηα αδηθήκαηα, απφ ην κεγαιχηεξν θαθφ, ηελ αδηθία. Λα ηα απνδερηνχκε απηά, Ξψιε, ή φρη; ΞΩΙΝΠ Κνπ θαίλνληαη παξάμελα απηά, Πσθξάηε, αιιά ίζσο ζπκθσλνχλ κε φζα είπεο πξνεγνπκέλσο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξξέπεη, ινηπφλ, ή εθείλα λα παχζνπλ λα ππάξρνπλ ή είλαη αλάγθε απηά λα ζπκβαίλνπλ. ΞΩΙΝΠ Λαη, βέβαηα, έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΉΠ Αληίζεηα, πάιη, αλ θάπνηνο αιιάμεη γλψκε, αλ δειαδή πξέπεη θάπνηνο λα βιάςεη είηε ερζξφ είηε νπνηνλδήπνηε άιινλ, αλ κφλν απηφο δελ αδηθείηαη απφ ηνλ ερζξφ· δηφηη απηφ πξέπεη λα πξνζέρνπκε· αλ ν ερζξφο αδηθεί θάπνηνλ άιιν, πξέπεη κε θάζε ηξφπν λα πξνεηνηκαζηεί, θαη κε πξάμεηο θαη κε ιφγηα, γηα λα κελ ηηκσξεζεί ν ερζξφο νχηε λα παξνπζηαζηεί ζην δηθαζηή· αλ φκσο παξνπζηαζηεί ν ερζξφο ζην δηθαζηήξην, πξέπεη λα ζνθηζηεί ηξφπν γηα λα δηαθχγεη θαη λα κελ ηηκσξεζεί ν ερζξφο, φκσο, αλ έρεη αξπάμεη πνιιά ρξήκαηα, λα κελ ηα επηζηξέςεη, αιιά λα ηα θξαηήζεη θαη λα ηα μνδέςεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη γηα ηνπο δηθνχο ηνπ κε ηξφπν άδηθν θαη αζεβή" αλ έρεη δηαπξάμεη αδηθία άμηα ζαλαηηθήο πνηλήο, λα βξεη ηξφπν λα κε ζαλαησζεί, θαη κάιηζηα πνηέ, αιιά λα είλαη αζάλαηνο, φληαο παλνχξγνο, θαη, επεηδή απηφ δελ είλαη δπλαηφλ, πξέπεη, αθνχ είλαη ηέηνηνο, λα επρφκαζηε λα δήζεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν ρξφλν. Πε απηά, Ξψιε, έρσ ηελ εληχπσζε φηη είλαη ρξήζηκε ε ξεηνξηθή, αθνχ γηα εθείλνλ πνπ δελ πξφθεηηαη λα αδηθήζεη, δελ κνπ θαίλεηαη κεγάιε ε ρξεζηκφηεηα ηεο, αλ βέβαηα ππάξρεη θάπνηα ρξεζηκφηεηα, φπσο δελ θάλεθε λα ππάξρεη θαζφινπ ζε φζα ζπδεηήζεθαλ πξνεγνπκέλσο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξεο κνπ, Σαηξεθψλ, ζνβαξνινγεί κε απηά ν Πσθξάηεο ή αζηεηεχεηαη; ΣΑΗΟΔΦΩΛ Πε κέλα, Θαιιηθιή, θαίλεηαη φηη ζνβαξνινγεί πάξα πνιχ- είλαη, φκσο, θαιχηεξν λα ξσηήζεηο ηνλ ίδην. ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Κα ηνπο ζενχο, ην ζέισ πνιχ. Ξεο κνπ, Πσθξάηε, πνην απφ ηα δχν λα ππνζέζνπκε ηψξα, φηη ζνβαξνινγείο ή φηη αζηεηεχεζαη; Γηφηη, αλ ζνβαξνινγείο θαη ηπραίλεη λα είλαη αιήζεηα απηά πνπ ιεο, ζπκβαίλεη θάηη άιιν ή ε δσή εκάο ησλ αλζξψπσλ έρεη αλαηξαπεί θαη θάλνπκε φια ηα 55
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αληίζεηα, φπσο θαίλεηαη, απφ φζα πξέπεη; ΠΩΘΟΑΊΉΠ Θαιιηθιή, αλ δελ ππήξρε ζηνπο αλζξψπνπο ην ίδην πάζνο, ζηνπο κελ άιιν, ζηνπο δε άιιν, αιιά ν θαζέλαο απφ εκάο είρε δηαθνξεηηθφ πάζνο απ' φ,ηη νη άιινη, δελ ζα ήηαλ εχθνιν λα απνθαιχςεη ζηνπο άιινπο ην δηθφ ηνπ πάζνο. Κηιψ έρνληαο ππφςε φηη θαη εγψ θαη εζχ ηπραίλεη λα έρνπκε πάζεη ην ίδην, φληαο δχν λα αγαπάκε απφ δχν ν θαζέλαο, εγψ ηνλ Αιθηβηάδε, ην γην ηνπ Θιεηλία, θαη ηε θηινζνθία, θαη εζχ ην ιαφ ηεο Αζήλαο θαη ην γην ηνπ Ξπξηιάκπε. Θαηαιαβαίλσ, ινηπφλ, φηη εζχ θάζε θνξά, αλ θαη έρεηο κεγάιε ηθαλφηεηα, δελ κπνξείο λα αληηιέγεηο ζε φ,ηη ζνπ ιέλε ηα αγαπεκέλα ζνπ πξφζσπα θαη ζηνλ ηξφπν πνπ ηα ιέλε, αιιά κεηαβάιιεζαη πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο· θαη ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ, αλ, ελψ εζχ ιεο θάηη, ν αζελατθφο ιαφο δελ ζπκθσλεί φηη ηζρχεη, αθνχ αιιάδεηο γλψκε, ιεο φζα ζέιεη εθείλνο, θαη, αλαθνξηθά κε ην λεαξφ γην ηνπ Ξπξηιάκπε, απηφ ηνλ σξαίν, παζαίλεηο παξφκνηα πξάγκαηα1 γηαηί δελ είζαη ηθαλφο λα ελαληηψλεζαη ζηηο απνθάζεηο θαη ζηα ιφγηα ησλ αγαπεκέλσλ ζνπ πξνζψπσλ, ψζηε, αλ θάπνηνο, θάζε θνξά πνπ ιεο φζα ιεο εμαηηίαο απηψλ, απνξνχζε ηζρπξηδφκελνο πφζν παξάινγα πξάγκαηα είλαη, ίζσο ζα έιεγεο ζε απηφλ, αλ ήζειεο λα πεηο ηελ αιήζεηα, φηη, αλ δελ ζηακαηήζεη θάπνηνο ηα αγαπεκέλα ζνπ πξφζσπα απφ ην λα κηινχλ κε απηά ηα ιφγηα, νχηε εζχ ζα ζηακαηήζεηο πνηέ λα ηα ιεο. Ιάβε ππφςε ζνπ, ινηπφλ, φηη πξέπεη λα αθνχζεηο παξφκνηα πξάγκαηα απφ κέλα, θαη κελ απνξείο πνπ εγψ ιέσ απηά, αιιά ζηακάηα ηε θηινζνθία, ηελ αγαπεκέλε κνπ, λα ιέεη απηά. Γηφηη, αγαπεκέλε κνπ θίιε κνπ, ιέεη πάληνηε φζα αθνχο ηψξα απφ κέλα, θαη είλαη ιηγφηεξν άζηαηε απφ φ,ηη ηα άιια αγαπεκέλα κνπ πξφζσπα* δηφηη απηφο ν γηνο ηνπ Θιεηλία ιέεη θάζε θνξά άιια, ε θηινζνθία φκσο πάληνηε ηα ίδηα· ιέεη απηά γηα ηα νπνία εζχ ηψξα απνξείο, θαη εζχ ν ίδηνο ήζνπλ παξψλ ζηε ζπδήηεζε. Ή, ινηπφλ, ειέγρεηο εθείλε, φπσο έιεγα λσξίηεξα, φηη δελ είλαη ην κεγαιχηεξν θαθφ απφ φια ην λα αδηθεί θαλείο θαη λα κελ ηηκσξείηαη, φηαλ αδηθεί ή, αλ ην αθήζεηο αλεμέιεγθην, κα ηνλ θχλα, ην ζεφ ησλ Αηγππηίσλ, δελ ζα ζπκθσλήζεη καδί ζνπ ν Θαιιηθιήο, Θαιιηθιή, αιιά ζα δηαθσλήζεη γηα φιε ηε δσή. Θη φκσο εγψ, θίιε κνπ, ζεσξψ φηη είλαη θαιχηεξν θαη ε ιχξα λα κελ έρεη αξκνλία θαη λα θάλεη παξαθσλίεο, θαη ν ρνξφο, ηνπ νπνίνπ ζα γηλφκνπλ ρνξεγφο, θαη πάξα πνιινί άλζξσπνη λα κε ζπκθσλνχλ καδί κνπ, αιιά λα δηαθσλνχλ, παξά, αλ θαη είκαη έλαο, λα κελ είκαη ζχκθσλνο κε ηνλ εαπηφ κνπ θαη λα ιέσ αληίζεηα απφ φζα ππνζηήξημα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Πσθξάηε, κνπ θαίλεζαη φηη θνκπάδεηο ζαλ άπεηξνο λένο, επεηδή πξάγκαηη δεκεγνξείο* θαη ηψξα δεκεγνξείο επεηδή ν Ξψινο ππέζηε ην ίδην πάζεκα, γηα ην νπνίν θαηεγνξνχζε ηνλ Γνξγία φηη έπαζε απέλαληη ζνπ. Γηφηη είπε, λνκίδσ, φηη ν Γνξγίαο, φηαλ ξσηήζεθε απφ ζέλα, αλ πξνζέιζεη ζε εθείλνλ απηφο πνπ ζέιεη λα δηδαρηεί ηε ξεηνξηθή, δίρσο λα γλσξίδεη ηα δίθαηα, αλ ζα ηνλ δηδάμεη ν Γνξγίαο, ληξάπεθε θαη είπε φηη ζα ηνλ δηδάμεη εμαηηίαο ηεο ζπλήζεηαο ησλ αλζξψπσλ, επεηδή ζα αγαλαθηνχζαλ, αλ θάπνηνο αξληφηαλ φηη, ιφγσ απηήο ηεο νκνινγίαο, αλαγθάζηεθε λα πεη ηα αληίζεηα απφ φζα είρε πεη, 56
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαη φηη εζχ απηφ αθξηβψο επηζπκείο. Θαη ζε πεξηγέιαζε, φπσο κνπ θαίλεηαη, ζσζηά ηφηε· ηψξα, φκσο, πάιη απηφο έπαζε ην ίδην, θαη εγψ γη' απηφ δελ ζαπκάδσ ηνλ Ξψιν, επεηδή ζπκθψλεζε καδί ζνπ φηη ην λα αδηθεί θαλείο είλαη ρεηξφηεξν απφ ην λα αδηθείηαη· δηφηη, αθνχ απφ απηή ηε ζπκθσλία κπεξδεχηεθε ζηε ζπδήηεζε, απνζηνκψζεθε, θαζψο ληξάπεθε λα πεη φζα είρε ζην κπαιφ ηνπ. Ξξαγκαηηθά, Πσθξάηε, κε ηξφπν θνξηηθφ θαη δεκνθνπηθφ νδεγείο ην ζπλνκηιεηή ζνπ ζε ηέηνηα πξάγκαηα, ηζρπξηδφκελνο φηη επηδηψθεηο ηελ αιήζεηα, ηα νπνία δελ είλαη θαιά ζχκθσλα κε ηε θχζε, αιιά ζχκθσλα κε ην λφκν. Πηα πεξηζζφηεξα, φκσο, απηά είλαη αληίζεηα κεηαμχ ηνπο, δειαδή ε θχζε θαη ν λφκνο" αλ, ινηπφλ, θάπνηνο ληξέπεηαη θαη δελ ηνικά λα πεη φζα ζθέθηεηαη, αλαγθάδεηαη λα ιέεη ηα αληίζεηα. κσο, εζχ, επεηδή ην έρεηο θαηαλνήζεη, απηφ ην ζνθφ, θέξεζαη άπξεπα ζηε ζπδήηεζε, αλ δειαδή θάπνηνο κηιά ζχκθσλα κε ην λφκν, κε ην λα ζέηεηο εξσηήζεηο ζχκθσλα κε ηε (ξχζε θαη, αλ κηιά ζχκθσλα κε ηε θχζε, κε ην λα ζέηεηο εξσηήζεηο ζχκθσλα κε ην λφκν. πσο, ιφγνπ ράξηλ, ζε απηά, δειαδή ην λα αδηθεί θάπνηνο θαη λα αδηθείηαη, ελψ ν Ξψινο κηινχζε γηα ην αζρεκφηεξν κε βάζε ην λφκν, εζχ επέθξηλεο ην λφκν κε βάζε ηε θχζε. Γηφηη, ζπκθσλά κε ηε θχζε, ην αζρεκφηεξν είλαη θαη ην πιένλ βιαβεξφ, ην λα αδηθείηαη θάπνηνο, θαη ζπκθσλά κε ην λφκν ην λα αδηθεί. Γηφηη δελ αξκφδεη ζε άληξα ην πάζεκα απηφ, ην λα αδηθείηαη, αιιά ζε δνχιν, γηα ηνλ νπνίν είλαη πξνηηκφηεξν λα πεζάλεη παξά λα δεη, θαη ν νπνίνο, φηαλ αδηθείηαη θαη πξνπειαθίδεηαη, δελ κπνξεί λα βνεζήζεη ν ίδηνο ηνλ εαπηφ ηνπ νχηε θαλέλαλ άιιν γηα ηνλ νπνίν ηπρφλ ελδηαθέξεηαη. Αιιά, λνκίδσ, λνκνζέηεο είλαη νη αδχλακνη άλζξσπνη θαη ην πιήζνο. Γηα ηνπο ίδηνπο θαη ην ζπκθέξνλ ηνπο, ινηπφλ, ζεζπίδνπλ λφκνπο θαη επαηλνχλ θαη θαηεγνξνχλ εθθνβίδνληαο ηνπο πην δπλαηνχο θαη απηνχο πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ πεξηζζφηεξα, γηα λα κελ έρνπλ πεξηζζφηεξα, ιέλε φηη είλαη άζρεκν θαη άδηθν λα πιενλεθηνχλ θαη φηη απηφ είλαη ε αδηθία, ην λα επηδηψθνπλ λα έρνπλ πεξηζζφηεξα απφ ηνπο άιινπο- δηφηη, πηζηεχσ, είλαη επραξηζηεκέλνη απηνί αλ έρνπλ ίζα, ελψ είλαη πεξηζζφηεξν αλήζηθνη. Γη' απηά, ινηπφλ, ζχκθσλα κε ην λφκν, απηφ ζεσξείηαη άδηθν θαη άζρεκν, ην λα επηδηψθεη θαλείο λα έρεη πεξηζζφηεξα απφ ηνπο πνιινχο· ε ίδηα ε θχζε, φκσο, λνκίδσ, ην απνδεηθλχεη πάιη, φηη είλαη δίθαην ν θαιχηεξνο λα έρεη πεξηζζφηεξα απφ ηνλ ρεηξφηεξν θαη ν δπλαηφηεξνο απφ ηνλ αζζελέζηεξν. Απνθαιχπηεη δε ζε πνιιά ζεκεία φηη ην ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηα άιια δψα θαη ζηνπο αλζξψπνπο ζε φιεο ηηο πφιεηο θαη ηα γέλε, φηη έηζη έρεη θξηζεί ην δίθαην, λα εμνπζηάδεη ν θαιχηεξνο ηνλ θαηψηεξν θαη λα ππεξέρεη. Γηαηί πνηνπ δηθαίνπ θάλνληαο ρξήζε ν Μέξμεο εθζηξάηεπζε θαηά ηεο Διιάδαο ή ν παηέξαο ηνπ θαηά ησλ Πθπζψλ; Θαη αλαξίζκεηα άιια παξφκνηα ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα πεη· αιιά, λνκίδσ, απηνί θάλνπλ απηά ζχκθσλα κε ην θπζηθφ δίθαην θαη λαη, κα ηνλ Γία, ζχκθσλα κε ην λφκν ηεο θχζεο, ίζσο φκσο φρη κε βάζε απηφ ηνλ νπνίν εκείο νη άλζξσπνη ζεζπίδνπκε· δηαπιάζνληαο ηνπο θαιχηεξνπο θαη ηνπο πην δπλαηνχο απφ εκάο απφ λεαξή ειηθία, παίξλνληαο ηνπο φπσο ηα ιηνληάξηα, ηνπο ππνδνπιψλνπκε εμεκεξψλνληαο ηνπο κε ηξαγνχδηα θαη εμαπαηψληαο ηνπο, ιέγνληαο φηη πξέπεη λα πξεζβεχνπλ ηελ ηζφηεηα θαη φηη απηφ είλαη ην σξαίν θαη ην δίθαην. Αλ, φκσο, πηζηεχσ, ππάξμεη θάπνηνο άληξαο κε ηζρπξή ζέιεζε, αθνχ απνηηλάμεη φια απηά θαη ηα ζπληξίςεη θαη [αθνχ δηαθχγεη] θαηαπαηήζεη ηα δηθά καο ζεζπίζκαηα θαη ηηο καγγαλείεο θαη ηηο επσδέο θαη φινπο ηνπο λφκνπο ηνπο αληίζεηνπο κε ηε θχζε, εκθαλίδεηαη, αθνχ εμεγεξζεί, θχξηνο καο ν δνχινο, θαη ζε 57
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» απηή ηελ πεξίπησζε έιακςε ην δίθαην ηεο θχζεο. Κνπ θαίλεηαη, φκσο, φηη θαη ν Ξίλδαξνο ππνδεηθλχεη φζα εγψ αλαθέξσ, ζην άζκα ηνπ, ζην νπνίν ιέεη φηη:
ν λφκνο φισλ βαζηιηάο ζλεηψλ θαη αζαλάησλ θαη απηφο ν θπζηθφο λφκνο, φπσο ιέεη,
νδεγεί, θαζψο δίθαην ηνλ θξίλεη, ηνλ πην ηζρπξφ κε ην δπλαηφ ηνπ ρέξη- ην εηθάδσ απφ ηα έξγα ηνπ Ζξαθιή, επεηδή πήξε δίρσο λα πιεξψζεη... Θάπσο έηζη ιέεη, γηαηί δελ ην μέξσ θαιά ην πνίεκα· ιέεη φηη ν Ζξαθιήο πήξε ηα βφδηα ηνπ Γεξπφλε θαη ρσξίο λα πιεξψζεη θαη ρσξίο απηφο λα ηνπ ηα δψζεη, επεηδή απηφ είλαη ην θπζηθφ δίθαην, θαη ηα βφδηα θαη φια ηα άιια απνθηήκαηα ησλ ρεηξφηεξσλ θαη ησλ θαηψηεξσλ λα αλήθνπλ ζηνλ θαιχηεξν θαη ζηνλ δπλαηφηεξν. Ζ αιήζεηα, ινηπφλ, έηζη είλαη θαη ζα ην κάζεηο αλ, αθήλνληαο ηε θηινζνθία, πεξάζεηο ζηα πην ζεκαληηθά. Γηαηί ε θηινζνθία, Πσθξάηε, είλαη σξαία, αλ θάπνηνο θαηαπηαζηεί κε απηήλ κε κέηξν ζηελ θαηάιιειε ειηθία· αλ, φκσο, αζρνιεζεί πέξαλ ηνπ δένληνο, απνηειεί θαηαζηξνθή γηα ηνπο αλζξψπνπο. Αλ, δειαδή, θάπνηνο είλαη πάξα πνιχ επθπήο θαη αζρνιείηαη κε ηε θηινζνθία πεξηζζφηεξν απφ φζν πξέπεη, αλαγθαζηηθά αγλνεί φζα έρεη ρξένο λα γλσξίδεη ν άληξαο πνπ πξφθεηηαη λα γίλεη θαιφο, ελάξεηνο θαη έλδνμνο. Γηαηί νη θηιφζνθνη αγλννχλ ηνπο λφκνπο ηεο πφιεο θαη ηνπο ιφγνπο ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζηηο ζπλαιιαγέο κε ηνπο αλζξψπνπο, ζηελ ηδησηηθή θαη ζηε δεκφζηα δσή, θαη ηηο αλζξψπηλεο απνιαχζεηο θαη επηζπκίεο, θαη γεληθά αγλννχλ φια ηα ήζε. ηαλ , ινηπφλ, πξνρσξνχλ ζε θάπνηα ηδησηηθή ή πνιηηηθή ελέξγεηα, γίλνληαη θαηαγέιαζηνη, φπσο αθξηβψο, λνκίδσ, νη πνιηηηθνί, φηαλ πξνρσξνχλ ζηηο δηθέο ζαο αζρνιίεο θαη ζπδεηήζεηο, γίλνληαη θαηαγέιαζηνη. Γηαηί ζπκβαίλεη απηφ πνπ ιέεη ν Δπξηπίδεο· θαζέλαο είλαη εμαίξεηνο ζε απηφ θαη ζε απηφ ζπεχδεη
αθηεξψλνληαο ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο ζε ηνχην ζην νπνίν ν ίδηνο ηπραίλεη λα είλαη θαιχηεξνο" Απηφ, φκσο, ζην νπνίν δελ είλαη ηθαλφο, ην απνθεχγεη θαη ην θαηεγνξεί, σζηφζν επαηλεί ην άιιν, απφ εχλνηα ζηνλ εαπηφ ηνπ, ζεσξψληαο φηη κε απηφ ηνλ ηξφπν επαηλεί ηνλ εαπηφ ηνπ. Αιιά, λνκίδσ, είλαη πην ζσζηφ λα κεηέρεη θαλείο θαη ζηα δπν* ζηε θηινζνθία φζν ρξεηάδεηαη λα κεηέρεη γηα ράξε ηεο παηδείαο, θαη δελ είλαη άζρεκν θάπνηνο, φζν είλαη λένο, λα θαηαπηάλεηαη κε ηε θηινζνθία* αλ, φκσο, θάπνηνο άλζξσπνο, ελψ βξίζθεηαη ζε κεγάιε ειηθία, αζρνιείηαη αθφκε κε ηε θηινζνθία, ην πξάγκα, Πσθξάηε, γίλεηαη αζηείν, θαη εγψ βέβαηα αηζζάλνκαη πξνο απηνχο πνπ θηινζνθνχλ φπσο αθξηβψο απέλαληη ζε απηνχο πνπ ςειιίδνπλ θαη παηδηαξίδνπλ. Γηφηη, φηαλ δσ έλα παηδί, ζην νπνίν ηαηξηάδεη αθφκε λα κηιά έηζη, λα ηξαπιίδεη θαη λα παίδεη, ραίξνκαη θαη κνπ θαίλεηαη θαη επράξηζην θαη γλψξηζκα ειεπζέξσλ αλζξψπσλ θαη ηαηξηαζηφ ζηελ παηδηθή ειηθία, αιιά, φηαλ ην αθνχζσ λα κηιά κε ζαθήλεηα, κνπ θαίλεηαη άζρεκν, κνπ ελνριεί ηα αθηηά θαη κνπ δίλεη ηελ εληχπσζε φηη είλαη δνπινπξεπέο· φηαλ, φκσο, θάπνηνο αθνχζεη έλαλ άληξα λα ςειιίδεη ή ηνλ δεη λα παίδεη, ην ζέακα θαίλεηαη γεινίν, άλαλδξν θαη άμην καζηηγψκαηνο. Δγψ, πάλησο, αηζζάλνκαη ην ίδην θαη πξνο απηνχο πνπ θηινζνθνχλ. Βιέπνληαο, δειαδή, θάπνηνλ λεαξφ λα 58
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θηινζνθεί, ηνλ ζαπκάδσ, θαη κνπ θαίλεηαη φηη ηνπ ηαηξηάδεη, θαη ζεσξψ φηη απηφο ν άλζξσπνο είλαη ειεχζεξνο, αιιά απηφλ πνπ δελ θηινζνθεί ηνλ ζεσξψ αλειεχζεξν θαη φηη δελ ζα είλαη πνηέ ηθαλφο γηα θακία σξαία θαη αμηφινγε πξάμε· φηαλ, φκσο, δσ θάπνηνλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο λα αζρνιείηαη κε ηε θηινζνθία θαη λα κελ ηελ εγθαηαιείπεη, κνπ θαίλεηαη φηη απηφο ν άληξαο, Πσθξάηε, πξέπεη λα καζηηγσζεί. Γηαηί, απηφ ην νπνίν έιεγα ηψξα δα, ζπκβαίλεη ζε απηφ ηνλ άλζξσπν, αθφκα θη αλ είλαη πάξα πνιχ επθπήο, λα γίλεηαη άλαλδξνο απνθεχγνληαο ηα θεληξηθά ζεκεία ηεο πφιεο θαη ηελ αγνξά, φπνπ είπε ν πνηεηήο φηη γίλνληαη νη άληξεο ζεκαληηθνί, θαη απνκνλσκέλνο απφ ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ λα πεξλά ηελ ππφινηπε δσή ηνπ ζηε γσλία ςηζπξίδνληαο αλάκεζα ζε ηξεηο ή ηέζζεξηο λεαξνχο, ρσξίο λα πεη πνηέ ιφγν πνπ ηαηξηάδεη ζε άλζξσπν ειεχζεξν, ζεκαληηθφ θαη σξαίν. Δγψ, φκσο, Πσθξάηε, δηάθεηκαη αξθεηά θηιηθά απέλαληη ζνπ- θηλδπλεχσ, ινηπφλ, λα πάζσ ηψξα απηφ ην νπνίν έπαζε ν ήξσαο ηνπ Δπξπηίδε, ν Εήζνο, πξνο ηνλ Ακθίνλα, ηνλ νπνίν αλέθεξα πξνεγνπκέλσο. Γηαηί ηέηνηα κνπ έξρεηαη λα ζνπ πσ, ηα νπνία είπε εθείλνο ζηνλ αδεξθφ ηνπ, φηη παξακειείο, Πσθξάηε, απηά πνπ έπξεπε λα θξνληίδεηο, θαη, παξφιν πνπ έρεηο ηφζν επγεληθή ςπρή, δηαπξέπεηο ζε παηδαξηψδε κφξθσζε, θαη νχηε ζε δίθε ζα κπνξνχζεο λα εθθξάζεηο ζσζηή θξίζε, νχηε ζα κπνξνχζεο λα πεηο ην εχινγν θαη απηφ κε ην νπνίν ζα πείζεηο ηνπο άιινπο, νχηε ζα είρεο ηε δπλαηφηεηα λα θάλεηο γελλαία ζθέςε γηα θάπνηνλ άιιν. Θη φκσο, θίιε Πσθξάηε, -θαη κε κνπ ζηελνρσξεζείο θαζφινπ, γηαηί ζα κηιήζσ απφ αγάπε γηα ζέλα- δελ ζνπ θαίλεηαη φηη είλαη άζρεκν λα είζαη ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε, ζηελ νπνία εγψ λνκίδσ φηη βξίζθεζαη θαη εζχ θαη νη άιινη πνπ θαηαπηάλνληαη πνιχ κε ηε θηινζνθία; Γηφηη ηψξα, αλ θάπνηνο, αθνχ ζπιιάβεη εζέλα ή θάπνηνλ άιινλ απφ απηνχο, ζε νδεγήζεη ζηε θπιαθή, ππνζηεξίδνληαο φηη αδηθείο, κνινλφηη δελ αδηθείο, θαηαιαβαίλεηο φηη δελ ζα ήμεξεο ηη λα θάλεηο, αιιά ζα δαιηδφζνπλ θαη ζα έραζθεο δίρσο λα κπνξείο λα πεηο θάηη, θαη πεγαίλνληαο ζην δηθαζηήξην, αλ ν θαηήγνξνο ζνπ ηχραηλε λα είλαη θαχινο θαη κνρζεξφο, ζα πέζαηλεο, αλ ήζειε λα ζε θαηαδηθάζεη ζε ζάλαην. Θη φκσο, πψο είλαη ζνθφ απηφ ην πξάγκα, Πσθξάηε, ην νπνίν, αθνχ παξαιάβεη έλαλ επθπή άλζξσπν, ηνλ θάλεη ρεηξφηεξν, ψζηε νχηε ηνλ εαπηφ ηνπ λα κπνξεί λα βνεζήζεη νχηε λα ζψζεη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θηλδχλνπο ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ νχηε θαλέλαλ άιιν, θαζψο επηηξέπεη λα δηαξπάδεηαη φιε ε πεξηνπζία ηνπ απφ ηνπο ερζξνχο θαη αλέρεηαη λα δεη ζηελ πφιε θαηαθξνλεκέλνο; Έλαλ ηέηνηνλ άλζξσπν, αλ θαη είλαη άζρεκν λα εηπσζεί, επηηξέπεηαη λα ηνλ ρηππά θάπνηνο ζην πξφζσπν θαη λα κελ ηηκσξείηαη. Αιιά, θίιε κνπ, πείζνπ ζε κέλα, ζηακάηα λα κε ειέγρεηο, αζρνιήζνπ κε ηελ νκνξθηά ησλ πξαγκάησλ, θαη θξφληηζε πψο ζα δείμεηο φηη ζθέθηεζαη ζσζηά, αθνχ αθήζεηο ζε άιινπο απηά ηα θνκςά, είηε πξέπεη λα πνχκε φηη είλαη αλνεζίεο είηε θιπαξίεο, εμαηηίαο ησλ νπνίσλ ζα θαηαιήμεηο έξεκνο, δειεχνληαο φρη ηνπο άληξεο πνπ αζρνινχληαη κε απηά ηα κηθξά, αιιά απηνχο πνπ έρνπλ πεξηνπζία, δφμα θαη άιια πνιιά αγαζά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ, Θαιιηθιή, ηχραηλε λα έρσ ρξπζή ηελ ςπρή, δελ λνκίδεηο φηη ζα έβξηζθα κε επραξίζηεζε ηελ θαιχηεξε 59
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» απφ απηέο ηηο πέηξεο, κε ηηο νπνίεο ειέγρνπλ ηε γλεζηφηεηα ηνπ ρξπζνχ, ζηελ νπνία ζα νδεγνχζα ηελ ςπρή κνπ, αλ εθείλε κνχ νκνινγνχζε φηη έρεη ζεξαπεπηεί ε ςπρή, θαη ζα ήμεξα θαιά φηη είκαη ζε θαιή θαηάζηαζε θαη δελ ρξεηάδνκαη θακηά άιιε δνθηκή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γηα πνην ιφγν κε ξσηάο απηφ, Πσθξάηε; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα ζνπ πσ* εγψ ηψξα λνκίδσ φηη, βξίζθνληαο εζέλα, έρσ βξεη ηέηνην αλαπάληερν εχξεκα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρη ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Μέξσ θαιά φηη, αλ εζχ απνδερηείο φζα ε ςπρή κνπ πηζηεχεη, απηά ήδε είλαη αιεζηλά. Δλλνψ, δειαδή, φηη απηφο πνπ πξφθεηηαη λα ειέγμεη επαξθψο αλ θάπνηα ςπρή δεη ζσζηά ή φρη, πξέπεη λα δηαζέηεη ηξία ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία εζχ δηαζέηεηο, δειαδή γλψζε, θαιή δηάζεζε θαη παξξεζία. Γηφηη εγψ ζπλαληψ πνιινχο νη νπνίνη δελ είλαη ηθαλνί λα κε δνθηκάζνπλ, επεηδή δελ είλαη ζνθνί φπσο εζχ· άιινη είλαη ζνθνί, αιιά δελ ζέινπλ λα κνπ ιέλε ηελ αιήζεηα, επεηδή κε αγαπνχλ φπσο εζχ* φκσο, απηνί εδψ νη μέλνη, ν Γνξγίαο θαη ν Ξψινο, είλαη θαη νη δπν ζνθνί θαη θίινη κνπ, αιιά είλαη ιηγφηεξν ειεπζεξφζηνκνη θαη πεξηζζφηεξν ληξνπαινί απφ φζν πξέπεη* πψο φρη; Θαη έρνπλ θηάζεη ζε ηέηνην ζεκείν ζπζηνιήο, ψζηε ν θαζέλαο ηνπο, εμαηηίαο ηεο ζπζηνιήο, λα ηνικά λα αληηθάζθεη κε ηνλ εαπηφ ηνπ κπξνζηά ζε πνιινχο αλζξψπνπο θαη κάιηζηα γηα πάξα πνιχ ζεκαληηθά δεηήκαηα. Δζχ, φκσο, έρεηο φια απηά, πνπ δελ έρνπλ νη άιινη γηαηί έρεηο εθπαηδεπηεί ηθαλνπνηεηηθά, φπσο ζα κπνξνχζαλ λα πνπλ πνιινί Αζελαίνη, θαη δηάθεηζαη επλντθά απέλαληη κνπ. Ρη έλδεημε έρσ; Θα ζνπ πσ. Δγψ, Θαιιηθιή, μέξσ φηη εζείο νη ηέζζεξηο θαηέρεηε ηε ζνθία, εζχ, ν Ρείζαλδξνο απφ ηηο Αθίδλεο, ν Άλδξσλαο ν γηνο ηνπ Αλδξνηίσλα θαη ν Λαπζηθχδεο απφ ην Σνιαξγφ· θαη θάπνηε εγψ ζαο άθνπζα λα ζπδεηάηε κέρξη πνην βαζκφ πξέπεη λα αζρνιείηαη θάπνηνο κε ηε ζνθία, θαη γλσξίδσ φηη ππεξίζρπζε κεηαμχ ζαο ε εμήο γλψκε, λα κελ πξνζπκνπνηείζηε λα αζθείηε ηε θηινζνθία ιεπηνκεξψο, αιιά λα παξνηξχλεηε ν έλαο ηνλ άιινλ λα πξνζέρεη, γηα λα κε γίλεηε ζνθνί πέξαλ ηνπ δένληνο θαη θαηαζηξαθείηε ρσξίο ην θαηαιάβεηε. Δπεηδή, ινηπφλ, ζε αθνχσ λα κε ζπκβνπιεχεηο ηα ίδηα, φπσο ηνπο θίινπο ζνπ, είλαη κεγάιε απφδεημε γηα κέλα, φηη πξάγκαηη δηάθεηζαη επλντθά απέλαληη κνπ. Θαη βέβαηα φηη είζαη ζε ζέζε λα κηιάο κε παξξεζία θαη λα κελ ληξέπεζαη, ην ιεο ν ίδηνο θαη ηα ιφγηα πνπ αλέθεξεο ιίγν λσξίηεξα ην επηβεβαηψλνπλ. Δίλαη θαλεξφ, ινηπφλ, φηη απηά ηψξα έηζη έρνπλ αλ θαηά ηε ζπδήηεζε ζπκθσλήζεηο κε κέλα ζε θάηη, απηφ ζα είλαη επαξθψο ειεγκέλν απφ κέλα θαη απφ ζέλα θαη δελ ζα ρξεηαζηεί πιένλ λα ηεζεί ζε άιιε δνθηκαζία. Γηφηη εζχ πνηέ δελ ζα ζπκθσλνχζεο καδί κνπ, νχηε απφ έιιεηςε γλψζεσλ νχηε απφ ζπζηνιή, νχηε πάιη ζα ζπκθσλνχζεο εμαπαηψληαο κε- δηφηη είζαη θίινο κνπ, φπσο θαη ν ίδηνο ιεο. Ξξάγκαηη, ινηπφλ, ε δηθή κνπ θαη ε δηθή ζνπ νκνινγία ζα νδεγήζεη πιένλ ζηελ αιήζεηα. Ζ θαιχηεξε ζθέςε απφ φιεο, Θαιιηθιή, αθνξά απηά ηα δεηήκαηα γηα ηα νπνία κε επηηίκεζεο, πνηνο πξέπεη λα είλαη ν άλζξσπνο θαη κε ηη λα αζρνιείηαη θαη κέρξη πνην βαζκφ, θαη φηαλ είλαη κεγαιχηεξνο θαη φηαλ είλαη λεφηεξνο. Γηαηί, αλ εγψ δελ ράλσ θάηη ζσζηά ζηε δσή κνπ, λα μέξεηο 60
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαιά απηφ, φηη δειαδή θάλσ ζθάικαηα φρη κε ηε ζέιεζε κνπ αιιά ιφγσ ηεο ακάζεηαο κνπ" εζχ, ινηπφλ, φπσο αθξηβψο άξρηζεο λα κε λνπζεηείο, κε ζηακαηήζεηο, αιιά δείμε κνπ επαξθψο ηη είλαη απηφ κε ην νπνίν πξέπεη λα αζρνινχκαη θαη κε πνηνλ ηξφπν ζα κπνξνχζα λα ην απνθηήζσ, θαη, αλ κε βξεηο ηψξα λα ζπκθσλψ καδί ζνπ, αξγφηεξα φκσο λα κελ θάλσ απηά ηα νπνία παξαδέρηεθα, λα ζεσξείο φηη είκαη πνιχ βιάθαο θαη πνηέ πηα ζην εμήο λα κε κε λνπζεηήζεηο, επεηδή δελ είκαη άμηνο γηα ηίπνηα. Δμαξρήο, ινηπφλ, επαλάιαβε κνπ πψο νξίδεηε εζχ θαη ν Ξίλδαξνο φηη είλαη ην θπζηθφ δίθαην; Λα παίξλεη κε ηε βία ν ηζρπξφηεξνο ηα πξάγκαηα ησλ αζζελέζηεξσλ θαη λα εμνπζηάδεη ν θαιχηεξνο ηνπο ρεηξφηεξνπο θαη λα έρεη πεξηζζφηεξα ν πην εζηθφο απφ ηνλ θαχιν; Κήπσο ιεο φηη ην δίθαην είλαη θάηη άιιν ή ζσζηά ζπκάκαη; ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Αιιά απηά έιεγα θαη ηφηε θαη ηψξα ηα (δηα ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θεσξείο φηη είλαη ην ίδην πξάγκα φηαλ απνθαιείο έλαλ άλζξσπν θαιχηεξν θαη ηζρπξφηεξν; Γηαηί νχηε ηφηε κπνξνχζα λα θαηαλνήζσ ηη, ηέινο πάλησλ, έιεγεο. Απνθαιείο ηνπο ηζρπξφηεξνπο θαιχηεξνπο θαη πξέπεη νη αζζελέζηεξνη λα ππαθνχλ ηνλ ηζρπξφηεξν, φπσο κνπ θαίλεζαη φηη έιεγεο θαη ηφηε, φηη νη κεγάιεο πφιεηο εθζηξαηεχνπλ ελαληίνλ ησλ κηθξψλ ζχκθσλα κε ην δίθαην ηεο θχζεο, επεηδή είλαη δπλαηφηεξεο θαη ηζρπξφηεξεο, αθνχ ην δπλαηφηεξν, ην ηζρπξφηεξν θαη ην θαιχηεξν είλαη ην ίδην, ή είλαη δπλαηφλ θάπνηνο λα είλαη θαιχηεξνο, αιιά θαηψηεξνο θαη αζζελέζηεξνο, θαη θάπνηνο λα είλαη δπλαηφηεξνο, αιιά πην κνρζεξφο- ή ν ίδηνο φξνο νξίδεη ηνλ θαιχηεξν θαη ηνλ δπλαηφηεξν; Απηφ λα κνπ δηαζαθελίζεηο, είλαη ην ίδην ή δηαθνξεηηθφ ην δπλαηφηεξν, ην θαιχηεξν θαη ην ηζρπξφηεξν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά εγψ ζνπ ιέσ φηη είλαη ην ίδην. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Νη πνιινί, ινηπφλ, είλαη ηζρπξφηεξνη απφ έλαλ, ζχκθσλα κε ην θπζηθφ δίθαην; Απηνί πνπ ζεζπίδνπλ λφκνπο γηα ηνλ έλα, φπσο αθξηβψο έιεγεο πξηλ απφ ιίγν. ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Νη λφκνη, επνκέλσο, ησλ πνιιψλ είλαη λφκνη ησλ ηζρπξφηεξσλ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίλαη, ινηπφλ, λφκνη ησλ θαιχηεξσλ γηαηί νη ηζρπξφηεξνη 61
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» είλαη θαιχηεξνη, θαηά ηα ιεγφκελα ζνπ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη νη λφκνη, ινηπφλ, απηψλ είλαη θαινί, επεηδή βέβαηα είλαη λφκνη ησλ ηζρπξφηεξσλ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ινηπφλ, νη πνιινί έηζη λνκίδνπλ, φπσο εζχ πάιη έιεγεο πξηλ απφ ιίγν, φηη δειαδή είλαη δίθαην λα είλαη θάπνηνο ίζνο κε ηνπο άιινπο θαη είλαη πην άζρεκν λα αδηθεί απφ ην λα αδηθείηαη; Ηζρχνπλ απηά ή φρη; Θαη πξφζερε κελ απνδεηρζείο άηη 6ελ ζπκθσλείο απφ ληξνπή· πηζηεχνπλ νη πνιινί, ή φρη, πσο είλαη δίθαην ην λα είλαη νη άλζξσπνη ίζνη κεηαμχ ηνπο θαη λα κελ έρεη ν έλαο πεξηζζφηεξα δηθαηψκαηα απφ ηνλ άιιν, θαη πσο είλαη πην άζρεκν λα αδηθεί θαλείο απφ ην λα αδηθείηαη; Κελ αξλεζείο απφ θζφλν λα κνπ απαληήζεηο ζε απηφ, Θαιιηθιή, ψζηε, αλ ζπκθσλήζεηο καδί κνπ, λα επηβεβαησζψ πηα απφ ζέλα, επεηδή ζα έρεη ζπκθσλήζεη κε κέλα άληξαο ηθαλφο λα δηαθξίλεη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά νη πνιινί ηνπιάρηζηνλ έηζη λνκίδνπλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα, ζχκθσλα κε ην λφκν, δελ είλαη πην άζρεκν ην λα αδηθεί θάπνηνο απφ ην λα αδηθείηαη, νχηε είλαη δίθαην ην λα είλαη ίζνο κε ηνπο άιινπο, αιιά ζχκθσλα κε ην θπζηθφ δίθαην* ψζηε λα αληηκεησπίδεηο ην ελδερφκελν λα απνδεηρζεί φηη δελ είπεο αιήζεηα ζε φζα αλαθέξζεθαλ πξσηχηεξα θαη φηη δελ κε θαηεγφξεζεο ζσζηά ππνζηεξίδνληαο φηη ν λφκνο θαη ε θχζε είλαη αληίζεηα, ηα νπνία, επεηδή θαηαιαβαίλσ, ηα αμηνπνηψ ζηε ζπδήηεζε, αλ θάπνηνο, δειαδή, κίια ζπκθσλά κε ην θπζηθφ δίθαην, θαηεπζχλσ ηε ζπδήηεζε ζχκθσλα κε ην λφκν, αλ κηιά ζχκθσλα κε ην λφκν, ηελ θαηεπζχλσ βάζεη ηνπ θπζηθνχ δηθαίνπ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Απηφο εδψ ν άληξαο δελ ζα ζηακαηήζεη λα θιπαξεί. Ξεο κνπ, Πσθξάηε, δελ ληξέπεζαη, ελψ είζαη ζε απηή ηελ ειηθία, λα θπλεγάο ιέμεηο θαη, αλ θάπνηνο θάλεη ιεθηηθφ ιάζνο, λα ην ζεσξείο θαηφξζσκα ζνπ; Γηαηί πηζηεχεηο φηη ελλνψ θάηη δηαθνξεηηθφ, φηαλ ρξεζηκνπνηψ ηηο ιέμεηο «ηζρπξφηεξνο» ή «θαιχηεξνο»; Γελ ζνπ είπα θαη πξνεγνπκέλσο φηη ππνζηεξίδσ πσο ην ηζρπξφηεξν θαη ην θαιχηεξν είλαη ην ίδην; Ή πηζηεχεηο φηη ιέσ πσο, αλ ζπγθεληξσζεί ζπξθεηφο δνχισλ θαη θάζε είδνπο αλζξψπσλ θαζφινπ άμησλ, εθηφο 62
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ίζσο απφ ην λα θαηαθέξνπλ θάηη κε ην ζψκα, θαη αλ απηνί λνκνζεηήζνπλ θάηη, απηά είλαη λφκηκα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αο είλαη, ζνθφηαηε Θαιιηθιή* απηά ελλνείο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά θη εγψ ν ίδηνο, θαιφηπρε, ππνζέησ φηη θάηη ηέηνην ελλνείο ιέγνληαο «ηζρπξφηεξν», θαη ζε ξσηψ μαλά επεηδή επηζπκψ λα κάζσ ηη ιεο. Γηφηη εζχ, βέβαηα, δελ ζεσξείο ηνπο δχν θαιπηέξνπο απφ ηνλ έλα, νχηε ηνπο δνχινπο θαιχηεξνπο ζνπ, επεηδή είλαη ηζρπξφηεξνη απφ ζέλα. Αιιά, πεο πάιη απφ ηελ αξρή, πνηνπο, ηέινο πάλησλ, ζεσξείο ηνπο θαιχηεξνπο, αθνχ δελ ελλνείο ηνπο ηζρπξφηεξνπο; Θαη, θίιε κνπ, δίδαζθε κε κε πεξηζζφηεξε πξαφηεηα, γηα λα κελ εγθαηαιείςσ ηε δηδαζθαιία ζνπ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κε εηξσλεχεζαη, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κα ηνλ Εήζν, Θαιιηθιή, ηνλ νπνίν αλαθέξνληαο πνιιέο θνξέο ηψξα δα κε εηξσλεχηεθεο- αιιά εκπξφο πεο, πνηνη ζεσξείο φηη είλαη θαιχηεξνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Νη ηζρπξφηεξνη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Βιέπεηο, επνκέλσο, φηη εζχ ν ίδηνο ιεο ιέμεηο θαη δελ ελλνείο ηίπνηα; Ξεο κνπ, ιέγνληαο θαιχηεξνπο θαη ηζρπξφηεξνπο ελλνείο ηνπο θξνληκφηεξνπο ή θάπνηνπο άιινπο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά, λαη, κα ηνλ Γία, απηνχο ελλνψ, θαη πνιχ κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, πνιιέο θνξέο έλαο κε θξφλεζε είλαη θαιχηεξνο απφ κχξηνπο δίρσο θξφλεζε, θαηά ηα ιεγφκελα ζνπ, θαη πξέπεη απηφο λα εμνπζηάδεη, νη δε λα εμνπζηάδνληαη, θαη απηφο πνπ θπβεξλά λα έρεη πεξηζζφηεξα απφ απηνχο πνπ θπβεξλψληαη" γηαηί κνπ θαίλεηαη φηη απηφ ζεο λα πεηο -θαη δελ θπλεγψ ηηο ιέμεηο—, αλ ν έλαο είλαη ηζρπξφηεξνο απφ ηνπο κχξηνπο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά απηά είλαη φζα ιέσ. Γηαηί απηφ λνκίδσ φηη είλαη ην δίθαην ζπκθσλά κε ην θπζηθφ δίθαην, απηφο πνπ είλαη θαιχηεξνο θαη θξνληκφηεξνο λα εμνπζηάδεη θαη λα ππεξέρεη ησλ θαχισλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πηακάηα εδψ. Ρη, ηέινο πάλησλ, ελλνείο πάιη ηψξα; Αλ 63
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» είκαζηε ζην ίδην ζεκείν πνιινί άλζξσπνη ζπγθεληξσκέλνη, φπσο ηψξα, θαη ππάξρνπλ απφ θνηλνχ πνιιά ηξφθηκα θαη πνηά απφ εκάο, θαη είκαζηε θάζε είδνπο άλζξσπνη, άιινη ηζρπξνί, άιινη αδχλακνη, αιιά έλαο απφ εκάο γλσξίδεη θαιχηεξα φζα αθνξνχλ ηα θαγεηά θαη ηα πνηά, επεηδή είλαη γηαηξφο, είλαη φκσο απηφο, φπσο είλαη θπζηθφ, απφ άιινπο ηζρπξφηεξνο θαη απφ άιινπο αζζελέζηεξνο, ζα ζπκβεί θάηη άιιν ή απηφο, θαζψο είλαη θξνληκφηεξνο απφ εκάο, ζα είλαη θαιχηεξνο θαη δπλαηφηεξνο σο πξνο απηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιήζεηα, ινηπφλ, πξέπεη λα έρεη απηφο πεξηζζφηεξα ηξφθηκα απφ εκάο, επεηδή είλαη θαιχηεξνο, ή, επεηδή άξρεη, πξέπεη εθείλνο λα ηα κνηξάδεη φια, φκσο γηα θαηαλάισζε θαη ρξήζε γηα ηνλ εαπηφ ηνπ λα κελ έρεη πεξηζζφηεξα, αλ δελ πξφθεηηαη λα ηηκσξεζεί, αιιά λα έρεη πεξηζζφηεξα απφ ηνπο κελ θαη ιηγφηεξα απφ ηνπο δε* αλ ηχρεη λα είλαη ν πην αδχλακνο απφ φινπο, πξέπεη ν θαιχηεξνο λα πάξεη ιηγφηεξα απφ φινπο, Θαιιηθιή; Έηζη δελ είλαη, θίιε κνπ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κηιάο γηα ηξφθηκα, πνηά θαη γηαηξνχο, θαη ιεο θιπαξίεο· εγψ φκσο δελ ελλνψ απηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γελ ελλνείο φηη ν θαιχηεξνο είλαη ν θξνληκφηεξνο; Ξαξαδέμνπ ην ή φρη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γελ πξέπεη, ινηπφλ, ν θαιχηεξνο λα έρεη πεξηζζφηεξα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ ρη φκσο ηξφθηκα νχηε πνηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηάιαβα, αιιά ίζσο ελλνείο ελδχκαηα, θαη πξέπεη ν πην ηθαλφο ζηελ πθαληηθή λα έρεη ην κεγαιχηεξν έλδπκα θαη λα πεξηθέξεηαη ληπκέλνο κε πεξηζζφηεξα θαη σξαηφηεξα ελδχκαηα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξνηα ελδχκαηα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά είλαη θαλεξφ φηη πξέπεη λα πιενλεθηεί ζηα ππνδήκαηα ν πην θξφληκνο θαη ν θαιχηεξνο ζε απηά· ν ππνδεκαηνπνηφο ίζσο πξέπεη λα πεξπαηά θνξψληαο ηα κεγαιχηεξα θαη ηα πεξηζζφηεξα ππνδήκαηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ 64
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Ξνηα ππνδήκαηα; Φιπαξείο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, αλ δελ ελλνείο απηά, ίζσο ελλνείο ηα αθφινπζα· γηα παξάδεηγκα, έλαο γεσξγφο θξφληκνο, θαιφο θαη ηθαλφο ζε φ,ηη αθνξά ηε γεσξγία, απηφο ίζσο πξέπεη λα παίξλεη πεξηζζφηεξνπο ζπφξνπο θαη λα ρξεζηκνπνηεί ζηε γε ηνπ φζν ην δπλαηφλ πην πνιινχο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο ιεο πάληα ηα ίδηα, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ρη κφλν, Θαιιηθιή, αιιά θαη γηα ηα ίδηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κα ηνπο ζενχο, δελ ζηακαηάο λα κηιάο πνηέ γηα ππνδεκαηνπνηνχο θαη βαθείο θαη κάγεηξεο θαη γηαηξνχο, ζαλ λα γίλεηαη ε ζπδήηεζε καο γη* απηνχο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα πεηο, ινηπφλ, ζε πνηα πξάγκαηα ν ηζρπξφηεξνο θαη θξνληκφηεξνο, έρνληαο πεξηζζφηεξα, δίθαηα πιενλεθηεί; Ή νχηε ζα αλερηείο λα ξσηψ, νχηε ν ίδηνο ζα πεηο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά εγψ βέβαηα ην ιέσ απφ πξηλ. Ξξψηνλ ιέγνληαο απηνχο πνπ είλαη θαιχηεξνη, δελ ελλνψ ηνπο ππνδεκαηνπνηνχο, νχηε ηνπο κάγεηξεο, αιιά εθείλνπο πνπ είλαη ερέθξνλεο σο πξνο ηηο ππνζέζεηο ηεο πφιεο, γλσξίδνληαο κε πνηνλ ηξφπν ζα κπνξνχζε λα δηνηθείηαη ζσζηά, θαη φρη κφλν ερέθξνλεο αιιά θαη αλδξείνη, φληαο ηθαλνί λα πξαγκαηνπνηνχλ φζα ζθέπηνληαη, θαη λα κε ζηακαηνχλ εμαηηίαο ηεο καιζαθφηεηάο ηνπο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Βιέπεηο, θαιέ κνπ Θαιιηθιή, φηη νχηε εζχ κε θαηεγνξείο γη' απηά νχηε εγψ εζέλα; Γηαηί εζχ ηζρπξίδεζαη φηη εγψ ιέσ πάληα ηα ίδηα, θαη κε θαηεγνξείο- αληίζεηα εγψ γηα ζέλα ιέσ φηη πνηέ δελ ιεο ηα ίδηα πξάγκαηα γηα ηα ίδηα δεηήκαηα, αιιά φξηζεο φηη νη θαιχηεξνη θαη νη δπλαηφηεξνη είλαη ηζρπξφηεξνη, έπεηηα φηη είλαη νη θξνληκφηεξνη, ηψξα πάιη έξρεζαη δίλνληαο άιινλ νξηζκφ* νη αλδξεηφηεξνη ραξαθηεξίδνληαη απφ ζέλα δπλαηφηεξνη θαη θαιχηεξνη. Αιιά, θίιε κνπ, ιέγε θαη ηειείσλε, πνηνπο ελλνείο δπλαηφηεξνπο θαη θαιπηέξνπο θαη ζε ηη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δγψ, βέβαηα, έρσ πεη φηη είλαη νη ηθαλνί ζηηο ππνζέζεηο ηεο πφιεο θαη νη αλδξείνη. Γηαηί απηνί αξκφδεη λα δηνηθνχλ ηηο πφιεηο, θαη απηφ είλαη ην δίθαην, απηνί λα έρνπλ πεξηζζφηεξα απφ ηνπο άιινπο, δειαδή νη άξρνληεο απφ ηνπο αξρφκελνπο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη δειαδή, γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο, θίιε κνπ; Ρη ελλνείο; Άξρνληεο ή αξρφκελνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο ην ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δλλνψ ηνλ θαζέλα θχξην ηνπ εαπηνχ ηνπ* ή δελ 65
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ρξεηάδεηαη θαζφινπ απηφ, δειαδή λα εμνπζηάδεη θάπνηνο ηνλ εαπηφ ηνπ, αιιά ηνπο άιινπο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρη ελλνείο, φηαλ ιεο λα εμνπζηάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρίπνηα δχζθνιν, αιιά, φπσο νη πνιινί, λα είλαη ζψθξσλ θαη εγθξαηήο, κε ην λα επηβάιιεηαη ζηηο εδνλέο θαη ζηηο επηζπκίεο ηνπ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξφζν θαιφο είζαη· ηνπο ειίζηνπο ελλνείο ζψθξνλεο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξψο φρη; Γελ ππάξρεη θαλείο πνπ λα κελ θαηαιαβαίλεη φηη απηφ ελλνψ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη αθξηβψο, Πσθξάηε. Γηαηί πψο ζα κπνξνχζε λα είλαη επηπρηζκέλνο ν άλζξσπνο πνπ είλαη δνχινο ζηνλ νπνηνλδήπνηε; Αιιά απηφ είλαη ην θαιφ θαη ην δίθαην ζχκθσλα κε ηε θχζε, ην νπνίν εγψ ηψξα ζνπ ιέσ κε παξξεζία, φηη απηφο δειαδή πνπ ζα δήζεη θαιά ηε δσή ηνπ πξέπεη λα αθήλεη ηηο επηζπκίεο ηνπ λα γίλνληαη φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξεο θαη λα κελ ηηο πεξηνξίδεη, θαη λα είλαη ηθαλφο λα ηηο ππεξεηεί επεηδή είλαη πάξα πνιχ κεγάιεο κε ηελ αλδξεία θαη ηε θξφλεζε ηνπ, θαη λα ηθαλνπνηεί εθείλα πνπ θάζε θνξά επηζπκεί. Αιιά απηφ, λνκίδσ, δελ είλαη δπλαηφλ ζηνπο πνιινχο· γη' απηφ θαηεγνξνχλ ηέηνηνπ είδνπο αλζξψπνπο, απφ ληξνπή, απνθξχπηνληαο ηε δηθή ηνπο αδπλακία, θαη ιέλε φηη ε αθνιαζία είλαη άζρεκν πξάγκα, φπσο βέβαηα έιεγα πξνεγνπκέλσο, ππνδνπιψλνληαο ηνπο αλζξψπνπο πνπ είλαη αλψηεξνη ζε θπζηθά πξνζφληα, θαη, επεηδή δελ κπνξνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο εδνλέο ηνπο, επαηλνχλ ηε ζσθξνζχλε θαη ηε δηθαηνζχλε εμαηηίαο ηεο αλαλδξίαο ηνπο. Βέβαηα, ζε φζνπο ζπλέβε λα είλαη γηνη βαζηιέσλ ή ηθαλνί απφ ηε θχζε ηνπο λα απνθηήζνπλ θάπνηα εμνπζία ή ηπξαλλίδα ή ππεξνρή, ηη ζα ήηαλ, αιήζεηα, πην άζρεκν θαη πην βιαβεξφ απφ ηε ζσθξνζχλε γη' απηνχο ηνπο αλζξψπνπο, νη νπνίνη, αλ θαη ζα ήηαλ δπλαηφλ λα απνιακβάλνπλ ηα αγαζά ρσξίο θαλείο λα ηνπο εκπνδίδεη, νη ίδηνη ζα έζεηαλ θχξην ηνπ εαπηνχ ηνπο ην λφκν, ηε άπνςε θαη ηελ επίθξηζε ησλ πνιιψλ αλζξψπσλ; Ή πψο δελ ζα γίλνληαλ δπζηπρηζκέλνη απφ ην θαιφ ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο ζσθξνζχλεο, αλ δελ έδηλαλ πεξηζζφηεξα ζηνπο θίινπο απ' φ,ηη ζηνπο ερζξνχο, θαη απηά ελψ δηνηθνχλ ηελ πφιε ηνπο; Αιιά, Πσθξάηε, ε αιήζεηα, ηελ νπνία ηζρπξίδεζαη φηη επηδηψθεηο, έηζη έρεη· ε ηξπθή, ε αθνιαζία θαη ε ειεπζεξία, αλ έρεη θάπνηνο ηελ ηθαλφηεηα, απηά είλαη αξεηή θαη επδαηκνλία· ελψ ηα ππφινηπα, ηα ζηνιίδηα, νη αληίζεηεο κε ηε θχζε ζπκθσλίεο ησλ αλζξψπσλ, είλαη θιπαξίεο θαη δελ έρνπλ θακία αμία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Κε γελλαηφηεηα θαη παξξεζία, Θαιιηθιή, αλαπηχζζεηο ην ζθεπηηθφ ζνπ1 γηαηί ηψξα ιεο κε ζαθήλεηα απηά ηα νπνία νη άιινη ζθέθηνληαη, αιιά δελ ζέινπλ λα ηα ιέλε. Πε παξαθαιψ, ινηπφλ, λα κε ραιαξψζεηο κε θαλέλαλ ηξφπν, 66
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» γηα λα γίλεη πξάγκαηη θαλεξφ πψο πξέπεη θάπνηνο λα δεη. Ξεο κνπ, ινηπφλ ηζρπξίδεζαη φηη δελ πξέπεη λα ραιηλαγσγεί θαλείο ηηο επηζπκίεο ηνπ, αλ πξφθεηηαη λα είλαη φπσο πξέπεη, θαη, αθήλνληαο ηεο λα γίλνληαη φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξεο, λα εμαζθαιίδεη ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπο απφ νπνπδήπνηε, θαη ππνζηεξίδεηο φηη απηφ είλαη ε αξεηή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Απηά είπα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γελ είλαη, επνκέλσο, ζσζηφ λα ιέγεηαη πσο επηπρηζκέλνη είλαη απηνί πνπ δελ έρνπλ θακία αλάγθε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη, φκσο, αθφκα θαη νη πέηξεο θαη νη λεθξνί είλαη επηπρηζκέλνη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά, φπσο βέβαηα εζχ ιεο, ε δσή είλαη δχζθνιε. Γηφηη δελ ζα απνξνχζα αλ ν Δπξηπίδεο ιέεη ηελ αιήζεηα αλαθέξνληαο:
πνηνο μέξεη αλ ε δσή είλαη ζάλαηνο θαη ν ζάλαηνο δσή; Θαη εκείο ίζσο λα έρνπκε φλησο πεζάλεη· απηφ βέβαηα ην άθνπζα απφ θάπνηνλ ζνθφ, φηη δειαδή ηψξα εκείο είκαζηε πεζακέλνη θαη φηη ην ζψκα είλαη ν ηάθνο καο, ελψ απηφ ην κέξνο ηεο ςπρήο, ζην νπνίν θαηνηθνχλ νη επηζπκίεο, ηπραίλεη λα είλαη ηέηνην ψζηε λα κεηαπείζεηαη θαη λα θηλείηαη πξνο θάζε θαηεχζπλζε. Θαη απηφ, ινηπφλ, δηεγνχκελνο θάπνηνο μαθνπζηφο άληξαο, ίζσο θάπνηνο Πηθειφο ή Ηηαιφο, δείρλνληαο ηελ νκνηφηεηα ησλ ιέμεσλ, ην νλφκαζε «πίζν», εμαηηίαο ηνπ πηζαλνχ θαη ηνπ πεηζηηθνχ, θαη αηνχο αλφεηνπο έδσζε ηελ νλνκαζία «ακχεηνη», θαη απηφ ην κέξνο ηεο ςπρήο ησλ αλφεησλ, ζην νπνίν εδξεχνπλ νη επηζπκίεο, δειαδή ην αθφιαζην θαη φρη ζηεγαλφ, είπε πσο είλαη ηξχπην πηζάξη, θάλνληαο ηελ παξνκνίσζε ιφγσ ηεο απιεζηίαο. Απηφο απνθαιχπηεη ζε ζέλα, Θαιιηθιή, ηα αληίζεηα, ππνζηεξίδνληαο φηη απφ φζνπο βξίζθνληαη ζηνλ Άδε -κηιψληαο βέβαηα γηα ηα αφξαηα- απηνί νη ακχεηνη ζα είλαη νη πην δπζηπρηζκέλνη θαη ζα κεηαθέξνπλ ζε ηξχπην πηζάξη λεξφ κε ηξχπην θφζθηλν. Θφζθηλν, ινηπφλ, ιέεη, φπσο κνπ είπε ν ζπλνκηιεηήο κνπ, φηη είλαη ε ςπρή-παξνκνίαζε ηελ ςπρή ησλ αλφεησλ κε θφζθηλν, επεηδή έρεη ηξχπεο, αθνχ δελ κπνξεί λα ζπγθξαηήζεη ηίπνηα εμαηηίαο ηεο απηζηίαο θαη ηεο ιήζεο. Απηά επηεηθψο είλαη θάπσο παξάινγα, αιιά απνθαιχπηνπλ απηφ ην νπνίν εγψ ζέισ λα ζνπ ππνδείμσ, αλ θάπσο κπνξέζσ λα ζε πείζσ λα αιιάμεηο άπνςε θαη, αληί ηεο άπιεζηεο θαη αθφιαζηεο δσήο, λα πξνηηκήζεηο ηελ θφζκηα δσή, πνπ ηθαλνπνηείηαη θαη αξθείηαη ζηα παξφληα θάζε θνξά. Αιιά πνην απφ ηα δπν ζπκβαίλεη, ζε πείζσ ζε θάηη θαη, αιιάδνληαο γλψκε, ζεσξείο ηνπο θφζκηνπο πεξηζζφηεξν επηπρηζκέλνπο απφ ηνπο αθφιαζηνπο, ή, αθφκε θαη αλ δηεγνχκαη πνιιά άιια ηέηνηα, θαζφινπ δελ κεηαπείζεζαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Απηφ πνπ είπεο είλαη ην πην αιεζηλφ, Πσθξάηε. 67
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπξφο, ινηπφλ, ζνπ παξνπζηάδσ κηα άιιε εηθφλα απφ ηελ ίδηα θηινζνθηθή ζρνιή κε ηελ ησξηλή. Πθέςνπ αλ ελλνείο ην εμήο γηα ηε δσή ηνπ θαζελφο απφ ηνπο δπν, ηνπ ζψθξνλνο θαη ηνπ αθφιαζηνπ, γηα παξάδεηγκα αλ νη δχν άλζξσπνη έρνπλ ν θαζέλαο πνιιά πηζάξηα, θαη ηνπ ελφο είλαη γεξά θαη γεκάηα, άιιν κε θξαζί, άιιν κε κέιη, άιιν κε γάια θαη άιια κε δηάθνξα, θαη ησλ δπν ηα πγξά είλαη ζπάληα θαη δχζθνια ζην λα παξαζθεπαζηνχλ, θαη ε απφθηεζε ηνπο γίλεηαη κε πνιινχο θφπνπο θαη δπζθνιίεο* ν έλαο, ινηπφλ, αθνχ γέκηζε ηα πηζάξηα ηνπ, νχηε πξνζζέηεη θάηη νχηε ηα θξνληίδεη, αιιά είλαη ήζπρνο γη' απηά ζηνλ άιιν, φκσο, ηα πγξά, φπσο θαη ζηνλ πξψην, είλαη δπλαηφλ λα απνθηεζνχλ, αιιά κε δπζθνιία, ελψ ηα πηζάξηα ηνπ είλαη ηξχπηα θαη ζαζξά, θαη αλαγθάδεηαη λχρηα-κέξα λα ηα γεκίδεη, δηαθνξεηηθά πθίζηαηαη ηηο κεγαιχηεξεο ιχπεο· άξα, αθνχ ε δσή ηνπ θαζελφο είλαη ηέηνηα, ιεο φηη είλαη πεξηζζφηεξν επηπρηζκέλε ε δσή ηνπ αθφιαζηνπ ή απηή ηνπ θφζκηνπ; Κε ηα επηρεηξήκαηα κνπ απηά ζε πείζσ λα ζπκθσλήζεηο φηη ε θφζκηα δσή είλαη θαιχηεξε απφ ηελ αθφιαζηε ή δελ ζε πείζσ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ κε πείζεηο, Πσθξάηε. Γηαηί εθείλνο πνπ γέκηζε ηα πηζάξηα ηνπ δελ έρεη πηα θακία επραξίζηεζε, αιιά είλαη απηφ πνπ έιεγα κφιηο ηψξα, φηη δειαδή δεη ζαλ πέηξα, απφ ηε ζηηγκή πνπ ηα γέκηζε, δίρσο πηα λα ραίξεηαη νχηε λα ιππάηαη. Αιιά ζε απηφ βξίζθεηαη ε επραξίζηεζε ζηε δσή, λα ξέεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίλαη αλάγθε, φκσο, αλ ρχλεηαη πνιχ*, λα είλαη πνιχ θαη απηφ πνπ ράλεηαη, θαη λα είλαη κεγάιεο νη ηξχπεο ζηηο εθξνέο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κηιάο πάιη γηα ηε δσή ηνπ ραξαδξηνχ, αιιά φρη θάπνηνπ λεθξνχ νχηε θάπνηαο πέηξαο. Ξεο κνπ, ινηπφλ ελλνείο ην εμήο- γηα παξάδεηγκα λα πεηλά θάπνηνο θαη, εθφζνλ πεηλά, λα ηξψεη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη λα δηςά θαη, εθφζνλ δηςά, λα πίλεη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ιέσ φηη, αλ θάπνηνο έρεη φιεο ηηο άιιεο επηζπκίεο θαη κπνξεί λα ηηο ηθαλνπνηεί, δεη επηπρηζκέλνο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ωξαία, θίιε κνπ· ζπλέρηζε φπσο άξρηζεο, θαη πξφζεμε λα κελ ληξαπείο. Ξξέπεη, φπσο θαίλεηαη, νχηε εγψ λα ληξαπψ. Θαη πξψηα πεο κνπ, αλ απηφο πνπ έρεη ςψξα θαη έρεη κεγάιε επηζπκία λα μχλεηαη, επεηδή πεξλά ηε δσή ηνπ κε ην λα μχλεηαη, είλαη δπλαηφλ λα δεη επηπρηζκέλνο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ 68
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Ξφζν παξάινγνο είζαη, Πσθξάηε, θαη ηθαλφο δεκνθφπνο ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έηζη, Θαιιηθιή, ηνλ Ξψιν θαη ηνλ Γνξγία ηνπο έθαλα λα εθπιαγνχλ θαη λα ληξαπνχλ, εζχ φκσο δελ ζα εθπιαγείο νχηε ζα ληξαπείο· γηαηί είζαη γελλαίνο. Αιιά κφλν απάληεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ιέσ, ινηπφλ, φηη θαη απηφο πνπ μχλεηαη κπνξεί λα δήζεη επράξηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, βέβαηα, δεη επράξηζηα, δεη θαη επηπρηζκέλνο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφ, αλ μχλεηαη κφλν ζην θεθάιη, ή λα ζε ξσηήζσ θάηη αθφκα; Ξξφζεμε, Θαιιηθιή, ηη ζα απαληήζεηο, αλ θάπνηνο ζε ξσηά φια απηά κε ηε ζεηξά" θαη, αθνχ είλαη ηέηνηα, ην απνθνξχθσκα, ε δσή ησλ θίλαηδσλ δελ είλαη θνβεξή, αηζρξή θαη άζιηα; Ή ζα ηνικήζεηο λα πεηο φηη απηνί είλαη επηπρηζκέλνη, αλ έρνπλ ζε αθζνλία φζα έρνπλ αλάγθε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ ληξέπεζαη, Πσθξάηε, λα νδεγείο ηε ζπδήηεζε ζε ηέηνηα ζέκαηα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιήζεηα, εγψ νδεγψ ηε ζπδήηεζε εδψ, επγεληθέ άλζξσπε, ή εθείλνο ν νπνίνο ιέεη απεξίζθεπηα φηη φζνη ραίξνληαη, φπσο θη αλ ραίξνληαη, είλαη επηπρηζκέλνη, θαη δελ δηαθξίλεη πνηεο απφ ηηο απνιαχζεηο είλαη θαιέο θαη πνηεο θαθέο; Αιιά αθφκε θαη ηψξα ιέγε πνην απφ ηα δχν ππνζηεξίδεηο, φηη ην επράξηζην θαη ην θαιφ είλαη ην ίδην πξάγκα ή ππάξρεη θάπνηα επραξίζηεζε πνπ δελ είλαη θαιή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γηα λα κελ απνδεηρζεί φηη αλαθαιψ φζα είπα πξσηχηεξα, αλ ηζρπξηζηψ φηη είλαη δηαθνξεηηθά, ιέσ φηη είλαη ην ίδην πξάγκα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλαηξείο, Θαιιηθιή, φζα έιεγεο αξρηθά θαη δελ είζαη ζε ζέζε λα εμεηάζεηο πηα καδί κνπ ηθαλνπνηεηηθά ηα δεηήκαηα, αλ βέβαηα ιεο αληίζεηα απφ απηά πνπ πηζηεχεηο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαη εζχ, φκσο, Πσθξάηε, ην ίδην θάλεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Νχηε εγψ, φκσο, θάλσ θαιά, αλ θάλσ απηφ, νχηε εζχ. Αιιά, θίιε κνπ, πξφζεμε κήπσο απηφ δελ είλαη ην θαιφ, 69
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» δειαδή ην λα ραίξεηαη θάπνηνο κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν· γηαηί απηά γηα ηα νπνία έγηλε ππαηληγκφο θαίλεηαη λα είλαη πνιιά θαη άζρεκα, αλ απηφ έηζη έρεη, θαη άιια πνιιά. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ πσο εζχ λνκίδεηο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δζχ, Θαιιηθιή, πξάγκαηη ηζρπξίδεζαη απηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα λα ζπλερίζνπκε ηε ζπδήηεζε, αθνχ κηιάο ζνβαξά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπξφο, ινηπφλ, αθνχ έηζη λνκίδεηο, δηαρψξηζε κνπ απηά* νλνκάδεηο γεληθά θάηη γλψζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ έιεγεο κφιηο ηψξα φηη θάπνην πξάγκα είλαη αλδξεία καδί κε γλψζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρν έιεγα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλέθεξεο, ινηπφλ, απηά σο δχν, φηη ε αλδξεία είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηε γλψζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ηζρχεη; Θεσξείο απφιαπζε θαη γλψζε ην ίδην πξάγκα ή δηαθνξεηηθφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γηαθνξεηηθφ βέβαηα, ζνθφηαηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ηελ αλδξεία δηαθνξεηηθή απφ ηελ απφιαπζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έια, ινηπφλ, αο ζπκεζνχκε απηά, φηη ν Θαιιηθιήο απφ ηηο Αραξλέο είπε πσο επράξηζην θαη θαιφ είλαη ην ίδην πξάγκα θαη πσο γλψζε θαη αλδξεία δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο θαη απφ ην θαιφ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ν Πσθξάηεο, φκσο, απφ ηελ Αισπεθή δελ ζπκθσλεί κε απηά. Ή ζπκθσλεί; ΠΩΘΟΑΡΖΠ 70
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Γελ ζπκθσλεί· λνκίδσ, φκσο, νχηε ν Θαιιηθιήο, φηαλ ν ίδηνο επηζεσξήζεη ζσζηά ηνλ εαπηφ ηνπ. Ξεο κνπ, δειαδή, δελ ζεσξείο φηη φζνη επηπρνχλ παζαίλνπλ ην αληίζεην πάζεκα απφ φζνπο δπζηπρνχλ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βεβαία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, αλ απηά είλαη αληίζεηα κεηαμχ ηνπο, είλαη αλάγθε λα έρνπλ ηέηνηα ζρέζε φπσο ε πγεία θαη ε αζζέλεηα; Γηαηί ν άλζξσπνο δελ πγηαίλεη θαη αξξσζηαίλεη παξάιιεια, νχηε απαιιάζζεηαη ζπγρξφλσο απφ ηελ πγεία θαη ηελ αζζέλεηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρη ελλνείο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηα παξάδεηγκα, ζθέςνπ γηα φπνην κέινο ηνπ ζψκαηνο ζέιεηο, απνκνλψλνληαο ην. Ξαζαίλεη, κνπ θαίλεηαη, ν άλζξσπνο ζηα κάηηα αζζέλεηα πνπ νλνκάδεηαη νθζαικία; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ είλαη βέβαηα δπλαηφλ λα έρεη ηαπηφρξνλα θαη πγηή ηα κάηηα ηνπ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ . Κε θαλέλαλ ηξφπν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ζπκβαίλεη; ηαλ απαιιάζζεηαη απφ ηελ νθζαικία, άξαγε απαιιάζζεηαη ηφηε θαη απφ ηελ πγεία ησλ καηηψλ θαη ηαπηφρξνλα απαιιάζζεηαη θαη απφ ηα δχν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαζφινπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφ, λνκίδσ, ζα ήηαλ άμην απνξίαο θαη παξάινγν. Ή δελ είλαη έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, ελαιιάμ, λνκίδσ, απνθηά θαη ράλεη ην θαζέλα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηά ηνλ ίδην ηξφπν, ινηπφλ, ηε δχλακε θαη ηελ αδπλακία; ΘΑΙΑΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 71
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Θαη ηελ ηαρχηεηα θαη ηε βξαδχηεηα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιήζεηα, θαη ηα θαιά θαη ηελ επηπρία θαη ηα αληίζεηα ηνπο, ηα θαθά θαη ηε δπζηπρία, ηα απνθηά ελαιιάμ θαη απαιιάζζεηαη ελαιιάμ απφ ην θαζέλα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, βξνχκε θάπνηα, απφ ηα νπνία ν άλζξσπνο ηαπηφρξνλα απαιιάζζεηαη θαη ηαπηφρξνλα ηα έρεη, είλαη θαλεξφ φηη απηά δελ είλαη ην θαιφ θαη ην θαθφ. Ππκθσλνχκε ζε απηά; Θαη, αθνχ ζθεθηείο θαιά, απάληεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά αζθαιψο θαη ζπκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκπξφο, ινηπφλ, αο εμεηάζνπκε απηά ζηα νπνία ζπκθσλήζακε πξνεγνπκέλσο. Έιεγεο φηη ε πείλα είλαη θάηη επράξηζην ή δπζάξεζην; Ζ ίδηα ε πείλα ελλνψ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα, δπζάξεζην· ην λα ηξψεη, φκσο, απηφο πνπ πεηλά, επράξηζην. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηαιαβαίλσ* ε ίδηα ε πείλα, φκσο, δπζάξεζην. Ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ε δίςα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Λα ζνπ θάλσ αθφκε πεξηζζφηεξεο εξσηήζεηο ή ζπκθσλείο φηη θάζε ζηέξεζε θαη επηζπκία είλαη δπζάξεζηα πξάγκαηα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ, αιιά κε ξσηάο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αο είλαη· ην λα πίλεη θάπνηνο πνπ δηςά ηζρπξίδεζαη φηη είλαη θάηη άιιν -ή ην ζεσξείο επράξηζην; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Παθψο θαη ην ζεσξψ επράξηζην. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά απηφ ην νπνίν ιεο απνδεηθλχεη φηη, φηαλ δηςά θάπνηνο, ιππάηαη; 72
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν λα πίλεη, φκσο, είλαη ηθαλνπνίεζε ηεο ζηέξεζεο θαη επραξίζηεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιεο, ινηπφλ, φηη θαηά ηελ πφζε ραίξεηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δθφζνλ δηςά, βέβαηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπεηδή ιππάηαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηαιαβαίλεηο, ινηπφλ, απηφ πνπ ζπκβαίλεη, φηη, ελψ ιππάηαη, ιεο πσο ραίξεηαη ηαπηφρξνλα, φηαλ ιεο πσο πίλεη, ηε ζηηγκή πνπ δηςά; Ή απηφ δελ γίλεηαη παξάιιεια ζηνλ ίδην ηφπν θαη ρξφλν, είηε απηφ αθνξά ην ζψκα είηε ηελ ςπρή; Γηφηη, λνκίδσ, δελ ππάξρεη δηαθνξά. Ηζρχνπλ απηά ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ηζρχνπλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά παξαδέρηεθεο φηη απηφο πνπ είλαη επηπρηζκέλνο είλαη αδχλαηνλ λα είλαη ηαπηφρξνλα δπζηπρηζκέλνο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα ην είπα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Έρεηο νκνινγήζεη φηη είλαη δπλαηφλ απηφο πνπ ιππάηαη λα ραίξεηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, δελ είλαη ε ραξά επηπρία νχηε ε ιχπε δπζηπρία, ψζηε ην επράξηζην λα είλαη δηαθνξεηηθφ απφ ην θαιφ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ θαηαιαβαίλσ, Πσθξάηε, απηά πνπ ζνθίδεζαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαηαιαβαίλεηο, αιιά πξνζπνηείζαη φηη δελ θαηαιαβαίλεηο, Θαιιηθιή- πξνρψξα ζηα επφκελα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ 73
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Μέξσ φηη θιπαξείο, γηα λα ην γλσξίδεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κε λνπζεηείο ζαλ ζνθφο. Ν θαζέλαο απφ εκάο δελ ζηακαηά ηαπηφρξνλα λα δηςά θαη δελ επραξηζηηέηαη εμαηηίαο ηεο πφζεο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ θαηαιαβαίλσ ηη ιεο. ΓΝΟΓΗΑΠ Κελ θάλεηο έηζη, Θαιιηθιή, αιιά απάληεζε γηα εκάο, γηα λα ηειεηψζεη ε ζπδήηεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά πάληα ηέηνηνο είλαη ν Πσθξάηεο, Γνξγία· ξσηά κηθξά θαη αλάμηα, θαη ζε θξίλεη. ΓΝΟΓΗΑΠ Ρη ζε ελδηαθέξεη; Ξάλησο, δελ είλαη δηθή ζνπ απηή ε ληξνπή, Θαιιηθιή· αιιά επέηξεςε ζηνλ Πσθξάηε λα ζε θξίλεη φπσο ζέιεη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Οψηα εζχ ηα κηθξά θαη αζήκαληα, αθνχ έηζη θξίλεη ν Γνξγίαο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δίζαη επηπρηζκέλνο, Θαιιηθιή, επεηδή έρεηο κπεζεί ζηα κεγάια κπζηήξηα πξηλ απφ ηα κηθξά" εγψ λφκηδα φηη δελ είλαη ζεκηηφ. Απφ εθεί πνπ ζηακάηεζεο, απάληεζε αλ δελ ζηακαηά ν θαζέλαο απφ εκάο λα δηςά θαη ηαπηφρξνλα λα επραξηζηηέηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απαιιάζζεηαη, ινηπφλ, ηελ ίδηα ζηηγκή απφ ηελ πείλα θαη ηηο άιιεο επηζπκίεο θαη απνιαχζεηο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απαιιάζζεηαη, ινηπφλ, ηελ ίδηα ζηηγκή απφ ηε ιχπε θαη ηελ απφιαπζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αιιά δελ απαιιάζζεηαη παξάιιεια απφ ην θαιφ θαη ην θαθφ, φπσο εζχ παξαδέρηεθεο* ηψξα φκσο δελ ην παξαδέρεζαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα- ηη ζπκβαίλεη ινηπφλ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
74
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ηη δελ είλαη ίδηα, θίιε κνπ, ην θαιφ κε ην επράξηζην, νχηε ην θαθφ κε ην ιππεξφ. Γηφηη απφ ην επράξηζην θαη ην ιππεξφ απαιιάζζεηαη ηαπηφρξνλα, απφ ην θαιφ θαη ην θαθφ φκσο φρη, επεηδή είλαη δηαθνξεηηθά· πψο ινηπφλ ζα κπνξνχζε λα είλαη ην ίδην επράξηζην κε ην θαιφ ε ην ιππεξφ κε ην θαθφ; Αλ ζεο, εμέηαζε ην έηζη· γηαηί λνκίδψ φηη νχηε έηζη ζα ζπκθσλήζεηο. Πθέςνπ ινηπφλ ηνπο θαινχο δελ ηνπο νλνκάδεηο θαινχο εμαηηίαο ησλ θαιψλ, φπσο θαη ηνπο σξαίνπο, ζε φζνπο ππάξρεη νκνξθηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη φκσο; Νλνκάδεηο θαινχο άληξεο ηνπο αλφεηνπο θαη δεηινχο; Γηαηί πξηλ απφ ιίγν δελ ηνπο απνθαινχζεο έηζη αιιά έιεγεο φηη θαινί είλαη νη αλδξείνη θαη ζπλεηνί· ή δελ ηνπο απνθαινχζεο απηνχο θαινχο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη; Δίδεο αλφεην παηδί λα ραίξεηαη; ΘΑΙΑΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δίδεο κέρξη ηψξα άληξα αλφεην λα ραίξεηαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λνκίδσ* αιιά ηη ζεκαζία έρεη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θακία* αιιά απάληεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίδα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη; Θάπνηνλ ζπλεηφ λα ιππάηαη θαη λα ραίξεηαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Απηφ ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηνη ραίξνληαη θαη ιππνχληαη πεξηζζφηεξν νη ζπλεηνί ή νη αλφεηνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δγψ ηνπιάρηζηνλ λνκίδσ φηη δελ έρεη κεγάιε δηαθνξά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά αξθεί απηφ. Πηνλ πφιεκν κέρξη ηψξα είδεο άληξα δεηιφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ 75
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Ρη ζπκβαίλεη, ινηπφλ; ηαλ έθπγαλ νη ερζξνί, πνηνη ζνπ έδσζαλ ηελ εληχπσζε φηη ραίξνληαη πην πνιχ, νη δεηινί ή νη αλδξείνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Νη πξψηνη πην πνιχ, ζε κέλα ηνπιάρηζηνλ* δηαθνξεηηθά πεξίπνπ ην ίδην. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ έρεη δηαθνξά. Σαίξνληαη, ινηπφλ, θαη νη δεηινί; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξάξα πνιχ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη νη αλφεηνη, φπσο θαίλεηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ηαλ πιεζηάδνπλ νη ερζξνί, ιππνχληαη κφλν νη δεηινί ή θαη νη αλδξείνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαη νη δπν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα ην ίδην; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξεξηζζφηεξν ίζσο νη δεηινί. ΠΩΘΟΑΡΖΠ ηαλ φκσο θεχγνπλ, δελ ραίξνληαη πεξηζζφηεξν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ίζσο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιππνχληαη, ινηπφλ, θαη ραίξνληαη πεξίπνπ ην ίδην θαη νη αλφεηνη θαη νη ζπλεηνί θαη νη δεηινί θαη νη αλδξείνη, φπσο εζχ ιεο, πεξηζζφηεξν φκσο νη δεηινί απφ ηνπο αλδξείνπο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά φκσο νη ζπλεηνί θαη νη αλδξείνη είλαη θαινί, ελψ νη δεηινί θαη νη αλφεηνη θαθνί. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξεξίπνπ ην ίδην, επνκέλσο, ραίξνληαη θαη ιππνχληαη νη θαινί θαη νη θαθνί. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 76
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Άξα πεξίπνπ ην ίδην είλαη θαινί θαη θαθνί νη θαινί θαη νη θαθνί" ή αθφκα ιίγν πεξηζζφηεξν [θαινί είλαη νη θαινί θαη θαθνί] νη θαθνί. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά, κα ηνλ Γία, δελ θαηαιαβαίλσ ηη ιεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ θαηαιαβαίλεηο φηη ηζρπξίδεζαη πσο νη θαινί είλαη θαινί ιφγσ ηεο παξνπζίαο θαιψλ θαη φηη νη θαθνί είλαη θαθνί ιφγσ ηεο παξνπζίαο θαθψλ; Θαη φηη νη απνιαχζεηο είλαη θαιά, θαη νη ιχπεο θαθά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πε φζνπο, ινηπφλ, ραίξνληαη ππάξρνπλ ηα θαιά, δειαδή νη απνιαχζεηο, αλ βέβαηα ραίξνληαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπεηδή, ινηπφλ, ππάξρνπλ ηα θαιά, είλαη θαινί απηνί πνπ ραίξνληαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ζπκβαίλεη; Πε φζνπο ιππνχληαη δελ ππάξρνπλ ηα θαθά, δειαδή νη ιχπεο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ πάξρνπλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δμαηηίαο ηεο παξνπζίαο ησλ θαθψλ εζχ ππνζηεξίδεηο φηη νη θαθνί είλαη θαθνί· ή δελ ππνζηεξίδεηο πιένλ απηφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άξα, θαινί είλαη απηνί πνπ ραίξνληαη, ελψ θαθνί απηνί πνπ ιππνχληαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα, ΠΩΘΟΑΡΖΠ Απηνί πνπ ραίξνληαη ή ιππνχληαη πεξηζζφηεξν είλαη πεξηζζφηεξν θαινί ή θαθνί, απηνί πνπ ραίξνληαη ή ιππνχληαη ιηγφηεξν είλαη ιηγφηεξν θαινί ή θαθνί θαη απηνί πνπ ραίξνληαη ή ιππνχληαη πεξίπνπ ην ίδην είλαη πεξίπνπ ην ίδην θαινί ή θαθνί; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 77
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Ηζρπξίδεζαη, ινηπφλ, πσο πεξίπνπ ην ίδην ραίξνληαη θαη ιππνχληαη νη ζπλεηνί θαη νη αλφεηνη θαη νη δεηινί θαη νη αλδξείνη, ή αθφκα πεξηζζφηεξν νη δεηινί. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΉΠ Ππιινγίζνπ καδί κνπ ηη πξνθχπηεη απφ φζα ζπκθσλήζακε* γηαηί θαη δχν θαη ηξεηο θνξέο ιέλε φηη είλαη θαιφ λα αλαθέξεη θάπνηνο ηα θαιά θαη λα ηα εμεηάδεη. πνζηεξίδνπκε φηη θαιφο είλαη ν ζπλεηφο θαη ν γελλαίνο. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαθφο ν αλφεηνο θαη ν δεηιφο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαιφο πάιη απηφο πνπ ραίξεηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαθφο απηφο πνπ ιππάηαη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αλαγθαζηηθά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ '0ηη ιππνχληαη θαη ραίξνληαη ν θαιφο θαη ν θαθφο φκνηα, ίζσο πεξηζζφηεξν ν θαθφο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
0 θαθφο θαη ν θαιφο, ινηπφλ, γίλνληαη φκνηα θαινί ε θαη ιίγν πεξηζζφηεξν ν θαθφο γίλεηαη θαιφο; Γελ ηζρχνπλ ηα ίδηα κε ηα πξνεγνχκελα, αλ θάπνηνο ππνζηεξίδεη φηη ηα επράξηζηα θαη ηα θαιά είλαη ην ίδην πξάγκα; Απηά δελ ζα γίλνπλ θαη' αλάγθε, Θαιιηθιή; ΘΑΑΙΗΘΙΖΠ Απφ πξηλ ζε αθνχσ, Πσθξάηε, ζπκθσλψληαο καδί ζνπ, θαζψο γλσξίδσ φηη, αθφκε θη αλ θάπνηνο, αζηεηεπφκελνο, ζπκθσλήζεη ζε νηηδήπνηε καδί ζνπ, πηάλεζαη απφ απηφ κε ραξά φπσο αθξηβψο ηα κηθξά παηδηά. Ξψο, ινηπφλ, πηζηεχεηο φηη εγψ ή θαη νπνηνζδήπνηε άιινο άλζξσπνο δελ ζεσξνχκε άηη άιιεο απνιαχζεηο είλαη θαιχηεξεο θαη άιιεο ρεηξφηεξεο! ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνπφ, Θαιιηθιή, πφζν παλνχξγνο είζαη θαη κνπ ζπκπεξηθέξεζαη ζαλ λα είκαη παηδί, ιέγνληαο άιινηε φηη απηά έηζη έρνπλ, θαη άιινηε φηη έρνπλ δηαθνξεηηθά, εμαπαηψληαο κε. Αλ θαη ζηελ αξρή δελ πίζηεπα φηη είλαη δπλαηφλ λα εμαπαηεζψ 78
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» κε ηε ζέιεζε κνπ απφ ζέλα, επεηδή είζαη θίινο· ηψξα, φκσο, δηαςεχζηεθα θαη, φπσο θαίλεηαη, είλαη αλάγθε, ζχκθσλα κε έλα παιηφ ξεηφ, λα ππνκέλσ ην παξφλ θαη λα δέρνκαη απηφ πνπ πξνζθέξεηαη απφ ζέλα. πσο θαίλεηαη, απηφ ην νπνίν ηψξα ιεο, είλαη φηη θάπνηεο απνιαχζεηο είλαη θαιέο θαη θάπνηεο θαθέο. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ινηπφλ, θαιέο είλαη νη σθέιηκεο, ελψ θαθέο νη βιαβεξέο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ωθέιηκεο, βέβαηα, είλαη απηέο πνπ πξνθαινχλ θάηη θαιφ, θαη θαθέο απηέο πνπ πξνθαινχλ θάηη θαθφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ππλεπψο ελλνείο απηνχ ηνπ είδνπο; Γηα παξάδεηγκα, ηηο απνιαχζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζψκα, ηηο νπνίεο κφιηο ηψξα ιέγακε φηη δξέπνπλ νη άλζξσπνη θαηά ην θαγεηφ θαη ην πνηφ, αλ πξάγκαηη νη κελ πξνζθέξνπλ πγεία ζην ζψκα ή δχλακε ή θάπνηα άιιε ζσκαηηθή σθέιεηα, απηέο είλαη θαιέο, αλ, φκσο, νη δε θάλνπλ ηα αληίζεηα απφ απηά, είλαη θαθέο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν ίδην, ινηπφλ, θαη νη ιχπεο, άιιεο είλαη σθέιηκεο θαη άιιεο βιαβεξέο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξξέπεη, ινηπφλ, λα πξνηηκάκε θαη λα ρξεζηκνπνηνχκε ηηο σθέιηκεο εδνλέο θαη ιχπεο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρηο βιαβεξέο φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίλαη θαλεξφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηα ράξε ησλ θαιψλ, φκσο, απνδερηήθακε εγψ θαη ν Ξψινο, αλ ζπκάζαη, φηη πξέπεη λα θάλνπκε ηα πάληα. Δπνκέλσο, ζπκθσλείο θαη εζχ φηη ζθνπφο φισλ ησλ πξάμεσλ είλαη ην θαιφ θαη εμαηηίαο εθείλνπ πξέπεη λα γίλνληαη φια ηα άιια, αιιά φρη εθείλν εμαηηίαο ησλ άιισλ; Αζπάδεζαη θαη εζχ σο ηξίηνο ηελ ίδηα άπνςε κε εκάο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. 79
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ππλεπψο, εμαηηίαο ησλ θαιψλ πξέπεη λα θάλνπκε θαη ηα άιια θαη ηα επράξηζηα, αιιά φρη ηα θαιά εμαηηίαο ησλ επράξηζησλ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, είλαη δπλαηφλ θάζε άλζξσπνο λα επηιέγεη πνηα απφ ηα επράξηζηα είλαη θαιά θαη πνηα θαθά, ή ν θαζέλαο έρεη αλάγθε απφ έλαλ εηδηθφ γηα λα ηνπ ην ππνδείμεη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έρεη αλάγθε απφ έλαλ εηδηθφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αο ζπκεζνχκε, ινηπφλ, απηά ηα νπνία έηπρε λα πσ ζηνλ Ξψιν θαη ζηνλ Γνξγία. Έιεγα, δειαδή, αλ ζπκάζαη, φηη ππάξρνπλ ηέρλεο πνπ θηάλνπλ κφλν κέρξη ηελ επραξίζηεζε θαη απηφ κφλν παξαζθεπάδνπλ, αγλνψληαο φκσο ην θαιχηεξν θαη ην ρεηξφηεξν, θαη άιιεο πνπ γλσξίδνπλ ηη είλαη θαιφ θαη ηη θαθφ" θαη έζεζα αλάκεζα ζε εθείλεο πνπ αθνξνχλ ηηο απνιαχζεηο ηε καγεηξηθή, αιιά δελ ηε ραξαθηήξηζα ηέρλε, ελψ αλάκεζα ζε εθείλεο πνπ αθνξνχλ ην θαιφ ηελ ηαηξηθή ηέρλε. Θαη ζην φλνκα ηνπ θίιηνπ Γία, Θαιιηθιή, λα κε ζεσξείο φηη πξέπεη λα κε εκπαίδεηο νχηε λα απαληάο φ,ηη ιάρεη, αληίζεηα απφ φζα πηζηεχεηο, νχηε πάιη λα απνδέρεζαη έηζη φζα ιέσ επεηδή ηάρα αζηεηεχνκαη* δηφηη βιέπεηο φηη ζπδεηάκε γη' απηφ ην δήηεκα ην νπνίν ζα κπνξνχζε πεξηζζφηεξν λα κειεηήζεη θάπνηνο άλζξσπνο έζησ κε ιίγν κπαιφ, παξά απηφ, δειαδή κε πνηνλ ηξφπν πξέπεη λα δεη θάπνηνο· κε απηφλ πνπ εζχ πξνθαιείο εκέλα, ράλνληαο απηά πνπ ηαηξηάδνπλ ζε άληξα, κηιψληαο ζην ιαφ, αζθψληαο ηε ξεηνξηθή θαη πνιηηεπφκελνο θαη' απηφ ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν εζείο ηψξα πνιηηεχεζηε, ή κε ην θηινζνθηθφ ηξφπν δσήο θαη ζε ηη, ηέινο πάλησλ, απηφο δηαθέξεη απφ ηνλ άιιν- ίζσο, ινηπφλ, είλαη θαιχηεξν, φπσο πξηλ απφ ιίγν επηρείξεζα, λα δηαηξέζνπκε θαη, αθνχ δηαθξίλνπκε θαη ζπκθσλήζνπκε κεηαμχ καο, αλ ππάξρνπλ απηνί νη δχν ηξφπνη δσήο, λα εμεηάζνπκε ζε ηη δηαθέξνπλ κεηαμχ ρνπο θαη κε πνηνλ απφ ηνπο δχν πξέπεη λα δεη θάπνηνο. Ίζσο, φκσο, δελ θαηαιαβαίλεηο αθφκε ηη ελλνψ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ ρη βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά ζα κηιήζσ ζαθέζηεξα. Δπεηδή παξαδερηήθακε εγψ θαη εζχ φηη ππάξρεη κελ θάηη θαιφ, ππάξρεη δε θάηη επράξηζην, φηη ην επράξηζην είλαη δηαθνξεηηθφ απφ ην θαιφ θαη φηη ππάξρεη γηα ην θαζέλα ε κειέηε θαη ε πξνεηνηκαζία ηεο απφθηεζεο ηνπ, ε κελ γηα ηελ αλαδήηεζε ηνπ επράξηζηνπ, ε δε γηα ηελ αλαδήηεζε ηνπ θαινχ - πξψηα πεο αλ ζπκθσλείο ή φρη. Ππκθσλείο; 80
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη φπσο ην ζέηεηο ζπκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δκπξφο, ινηπφλ, παξαδέμνπ φζα εγψ έιεγα πξνο απηνχο εδψ, αλ βέβαηα ζνπ δίλσ ηελ εληχπσζε φηη ιέσ αιήζεηα. Αλέθεξα, λνκίδσ, φηη ε καγεηξηθή δελ κνπ θαίλεηαη πσο είλαη ηέρλε, αιιά εκπεηξία, ελψ ε ηαηξηθή είλαη ηέρλε, ιέγνληαο φηη απηή εξεπλά ηε θχζε απηνχ πνπ ππεξεηεί θαη ηελ αηηία ησλ φζσλ πξάηηεη, θαη κπνξεί λα εμεγήζεη ην θαζέλα απφ απηά" ε άιιε, φκσο, πνπ αθνξά ηελ επραξίζηεζε, ηελ νπνία εμ νινθιήξνπ ππεξεηεί, θαηεπζχλεηαη ρσξίο ζχζηεκα πξνο απηήλ, κε γλσξίδνληαο ηε θχζε ηεο εδνλήο νχηε ηελ αηηία, εληειψο παξάινγα, γηα λα ην πσ έηζη, κε δηαθξίλνληαο ηίπνηε, γίλεηαη ηξηβή θαη εκπεηξία δηαθπιάζζνληαο κφλν ηελ αλάκλεζε ησλ επαλαιακβαλφκελσλ πξάμεσλ θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν εμαζθαιίδεη ηηο εδνλέο. Απηά, ινηπφλ, ζθέςνπ πξψηα, αλ ζνπ θαίλεηαη φηη εηπψζεθαλ ηθαλνπνηεηηθά θαη φηη ππάξρνπλ θάπνηεο άιιεο ελέξγεηεο ζρεηηθά κε ηελ ςπρή, άιιεο επηζηεκνληθέο πνπ θξνληίδνπλ γηα ην θαιχηεξν ζηελ ςπρή, θαη άιιεο πνπ αδηαθνξνχλ γη' απηφ, θξνληίδνληαο πάιη, φπσο αλέθεξα πξνεγνπκέλσο, γηα ηελ επραξίζηεζε κφλν ηεο ςπρήο, κε πνηνλ ηξφπν κπνξεί λα επηηεπρζεί, ρσξίο λα εμεηάδνπλ πνηα απφ ηηο απνιαχζεηο είλαη θαιχηεξε ή ρεηξφηεξε, θαη ρσξίο λα ηηο ελδηαθέξεη θάηη άιιν παξά κφλν λα πξνθαινχλ επραξίζηεζε, είηε θαιχηεξε είηε ρεηξφηεξε. Γηφηη εγψ, Θαιιηθιή, έρσ ηελ εληχπσζε φηη ππάξρνπλ απηέο, θαη ππνζηεξίδσ βέβαηα φηη θάηη ηέηνην είλαη θνιαθεία θαη γηα ην ζψκα θαη γηα ηελ ςπρή θαη γηα νηηδήπνηε άιιν ππεξεηεί θάπνηνο ηελ εδνλή, ρσξίο λα ζθέπηεηαη ην θαιχηεξν θαη ην ρεηξφηεξν* εζχ, ινηπφλ, έρεηο ηελ ίδηα γλψκε κε εκάο γη' απηά ηα ζέκαηα ή δηαθσλείο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ δηαθσλψ, αιιά ζπκθσλψ, γηα λα ηειεηψζεη ε ζπδήηεζε θαη λα επραξηζηήζσ ηνλ Γνξγία απφ 'δψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξνην απφ ηα δχν, απηφ ηζρχεη γηα κία ςπρή, αιιά δελ ηζρχεη γηα δχν ή πνιιέο; ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ ρη γηα κία, αιιά γηα δχν ή γηα πνιιέο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δίλαη δπλαηφλ θάπνηνο λα επραξηζηεί ηαπηφρξνλα πνιινχο αλζξψπνπο καδί, ρσξίο λα εμεηάδεη ην θαιχηεξν γη' απηνχο; ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Απηφ πηζηεχσ ηνπιάρηζηνλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κπνξείο, ινηπφλ, λα πεηο πνηεο είλαη νη ηέρλεο πνπ θάλνπλ απηφ; Ξξνηηκφηεξν είλαη, αλ ζεο, φηαλ εγψ ξσηψ, εθείλε πνπ ζνπ θαίλεηαη φηη είλαη κεηαμχ απηψλ, λα ηε ιεο, φπνηα δελ ζνπ θαίλεηαη, λα κελ ηε ιεο. Ξξψηα αο εμεηάζνπκε ηελ ηέρλε ηνπ απιεηή. Γελ ζνπ θαίλεηαη, Θαιιηθιή, φηη απηή 81
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» είλαη ηέηνηνπ είδνπο, επηδηψθεη δειαδή κφλν ηελ επραξίζηεζε καο, δίρσο λα θξνληίδεη ηίπνηε άιιν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη κνπ θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη φιεο, ινηπφλ, νη παξφκνηεο, γηα παξάδεηγκα ε θηζαξηζηηθή ηέρλε, ζηνπο αγψλεο; ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ζ δηδαζθαιία ησλ ρνξψλ θαη ε πνίεζε ησλ δηζπξάκβσλ; Γελ ζνπ θαίλνληαη φηη είλαη ηέηνηνπ είδνπο; Ή ζεσξείο φηη ν Θηλεζίαο, ν γηνο ηνπ Κέιεηνο, θξνληίδεη πψο ζα πεη θάηη ηέηνην, ην νπνίν φζνη αθνχλ ζα γίλνπλ θαιχηεξνη, ή φ,ηη πξφθεηηαη λα επραξηζηήζεη ην πιήζνο ησλ ζεαηψλ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίλαη θαλεξφ απηφ, Πσθξάηε, γηα ηνλ Θηλεζία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
0 παηέξαο ηνπ, ν Κέιεο; Αιήζεηα, ζνπ θαίλεηαη φηη έπαηδε θηζάξα θαη ηξαγνπδνχζε απνβιέπνληαο ζην θαιχηεξν; Ή εθείλνο δελ απέβιεπε νχηε ζην επράξηζην* γηαηί ηξαγνπδψληαο πξνθαινχζε αλία ζηνπο ζεαηέοαιιά ζθέςνπ" δελ ζνπ θαίλεηαη φηη ε ηέρλε ηνπ θηζαξσδνχ θαη ε πνίεζε ησλ δηζπξάκβσλ ζην ζχλνιν ηνπο δεκηνπξγήζεθαλ γηα ράξε ηεο επραξίζηεζεο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη εληχπσζε ζνπ δίλεη απηή ε ζεκλή θαη αμηνζαχκαζηε πνίεζε ηεο ηξαγσδίαο; [Κε ηη αζρνιείηαη;] Ρη επηρεηξεί θαη πνην είλαη ην αληηθείκελν ηεο, θαηά ηε γλψκε ζνπ, λα πξνθαιεί κφλν επραξίζηεζε ζηνπο ζεαηέο ή θαη λα κάρεηαη, αλ θάηη είλαη απνιαπζηηθφ θαη επράξηζην, αιιά βιαβεξφ, λα κελ ην πεη, αλ φκσο ηπραίλεη λα είλαη άζρεκν θαη σθέιηκν, θαη λα πεη θαη λα ςάιεη απηφ, είηε ραίξνληαη νη ζεαηέο είηε φρη; Κε πνηνλ απφ ηνπο δχν ηξφπνπο ζνπ θαίλεηαη φηη γίλεηαη ε πνίεζε ησλ ηξαγσδηψλ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίλαη θαλεξφ απηφ, Πσθξάηε, φηη απνζθνπεί πεξηζζφηεξν ζηελ απφιαπζε θαη ζηελ επραξίζηεζε ησλ ζεαηψλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφ, ινηπφλ, Θαιιηθιή, δελ είπακε ηψξα δα φηη είλαη 82
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θνιαθεία; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Δκπξφο, ινηπφλ, αλ θάπνηνο αθαηξέζεη απφ φιε ηελ πνίεζε ηε κεισδία, ην ξπζκφ θαη ην κέηξν, απηφ πνπ κέλεη είλαη θάηη άιιν ή ιφγνη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αλαγθαζηηθά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Νη ιφγνη απηνί, ινηπφλ, απεπζχλνληαη ζε κεγάιν πιήζνο θαη ζην ιαφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ε πνίεζε είλαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν δεκεγνξία. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα κπνξνχζε, ινηπφλ, λα είλαη ξεηνξηθή δεκεγνξία* ή έρεηο ηελ εληχπσζε φηη νη πνηεηέο δελ ξεηνξεχνπλ ζηα ζέαηξα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, ηψξα βξήθακε φηη είλαη έλα είδνο ξεηνξηθήο πξνο ην αλάινγν πιήζνο, απνηεινχκελν απφ παηδηά καδί θαη γπλαίθεο θαη άληξεο, θαη δνχινπο θαη ειεπζέξνπο, ηελ νπνία θαζφινπ δελ ζαπκάδνπκε· δηφηη ιέκε φηη απηή είλαη θνιαθεπηηθή. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αο είλαη* ηη, ηέινο πάλησλ, είλαη θαη' εζάο ε ξεηνξηθή πξνο ην ιαφ ηεο Αζήλαο θαη ησλ άιισλ πφιεσλ ησλ ειεπζέξσλ αληξψλ; Θεσξείο φηη νη ξήηνξεο κηινχλ πάληνηε κε ζηφρν ην θαιχηεξν, ζθεπηφκελνη απηφ, πψο δειαδή νη πνιίηεο ζα γίλνπλ θαιχηεξνη κε ηνπο ιφγνπο ηνπο, ή νη ίδηνη, έρνληαο σο θίλεηξν ηελ επραξίζηεζε ησλ πνιηηψλ θαη αδηαθνξψληαο γηα ην θνηλφ εμαηηίαο ηνπ δηθνχ ηνπο ζπκθέξνληνο, κηινχλ ζην ιαφ ζαλ ζε παηδηά, πξνζπαζψληαο κφλν λα επραξηζηήζνπλ ηνπο αθξναηέο ηνπο, θαη δελ θξνληίδνπλ θαζφινπ αλ ζα γίλνπλ θαιχηεξνη ή ρεηξφηεξνη κε ηνπο ιφγνπο ηνπο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Απηφ πνπ ξσηάο δελ είλαη απιφ· δηφηη ππάξρνπλ απηνί 83
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» πνπ ιέλε φζα ιέλε, δείρλνληαο ελδηαθέξνλ γηα ηνπο πνιίηεο, ππάξρνπλ φκσο θαη ηέηνηνη πνπ αλαθέξεηο. ΠΩΘΟΑΡΉΠ Αξθεί. Γηαηί, αλ απηφ είλαη δηπιφ, ην έλα, κνπ θαίλεηαη, ζα ήηαλ ε θνιαθεία θαη ε άζρεκε δεκεγνξία, ελψ ην άιιν ζα ήηαλ θαιφ, ην λα πξνεηνηκάδεη δειαδή ηηο ςπρέο ησλ πνιηηψλ ψζηε λα γίλνπλ φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξεο, θαη λα κάρεηαη λα ιέεη ηα θαιχηεξα, είηε ζα είλαη επράξηζηα είηε δπζάξεζηα ζηνπο αθξναηέο. Αιιά πνηέ κέρξη ηψξα εζχ δελ είδεο ηέηνηα ξεηνξηθή· ή, αλ κπνξείο λα αλαθέξεηο έλαλ ηέηνηνλ ξήηνξα, γηαηί δελ είπεο ζε κέλα ηνλ ίδην πνηνο είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά, κα ηνλ Γία, εγψ ηνπιάρηζηνλ δελ κπνξψ λα ζνπ αλαθέξσ θαλέλαλ απφ ηνπο ζεκεξηλνχο ξήηνξεο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη; Κπνξείο λα κνπ πεηο θάπνηνλ απφ ηνπο παιηνχο, απφ ηνλ νπνίν νη Αζελαίνη είραλ ιφγν λα γίλνπλ θαιχηεξνη, απφ ηε ζηηγκή πνπ εθείλνο άξρηζε λα δεκεγνξεί, ελψ πξσηχηεξα ήηαλ ρεηξφηεξνη; Γηαηί εγψ δελ μέξσ πνηνο είλαη απηφο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρη ζπκβαίλεη; Γελ έρεηο αθνχζεη γηα ηνλ Θεκηζηνθιή, ν νπνίνο ππήξμε ζεκαληηθφο άληξαο, θαη γηα ηνλ Θίκσλα, θαη γηα ηνλ Κηιηηάδε θαη γη' απηφλ εδψ ηνλ Ξεξηθιή, πνπ πέζαλε πξφζθαηα θαη ηνλ νπνίν θαη εζχ έρεηο αθνχζεη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ βέβαηα, Θαιιηθιή, είλαη αιεζηλή ε αξεηή, πνπ έιεγεο λσξίηεξα, ην λα ηθαλνπνηεί ν ξήηνξαο ηηο επηζπκίεο θαη ηηο δηθέο ηνπ θαη ησλ άιισλ αλ δελ είλαη ηνχην, αιιά εθείλν ην νπνίν αλαγθαζηήθακε λα παξαδερηνχκε ζηε ζπδήηεζε πνπ αθνινχζεζε, φηη ηηο επηζπκίεο πνπ, φηαλ ηθαλνπνηνχληαη, θάλνπλ θαιχηεξν ηνλ άλζξσπν, απηέο λα εθπιεξψλνπκε, απηέο φκσο πνπ ηνλ θάλνπλ ρεηξφηεξν, φρη* απηφ είλαη θάπνηα ηέρλε· κπνξείο λα πεηο αλ θάπνηνο απφ απηνχο έρεη απνδεηρζεί ηέηνηνο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ μέξσ ηη λα πσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, αλ αλαδεηήζεηο ζσζηά, ζα βξεηο* αο δνχκε, φκσο, εμεηάδνληαο ην ζέκα έηζη κε εξεκία, αλ θάπνηνο απφ απηνχο ππήξμε ηέηνηνο. Έια, ινηπφλ, ν ρξεζηφο άληξαο, ν νπνίνο κηιά απνζθνπψληαο ζην θαιχηεξν, φζα ιέεη, δελ ζα ηα πεη ηπραία αιιά απνβιέπνληαο ζε θάηη; Αθξηβψο φπσο φινη νη άιινη ηερλίηεο, πξνζβιέπνληαο ν θαζέλαο ζηελ 84
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αληίιεςε ηνπ γηα ην έξγν ηνπ, πξνζθέξεη ρσξίο λα επηιέγεη ηπραία ζην έξγν ηνπ, αιιά κεξηκλψληαο πψο ζα ιάβεη ζπγθεθξηκέλν ζρήκα απηφ πνπ θηηάρλεη. Γηα παξάδεηγκα, αλ ζεο λα δεηο ηνπο δσγξάθνπο, ηνπο νηθνδφκνπο, ηνπο λαππεγνχο θαη φινπο ηνπο άιινπο ηερλίηεο, φπνηνλ ζεο απφ απηνχο, πψο ν θαζέλαο ζέηεη ζε ηάμε απηφ ην νπνίν ηνπνζεηεί, θαη ππνρξεψλεη λα ηαηξηάδεη θαη λα αξκφδεη ην έλα κε ην άιιν, κέρξη λα θαηαζηεί ζχλνιν ηαθηνπνηεκέλν θαη δηαθνζκεκέλν· θαη νη άιινη ηερλίηεο ην ίδην θάλνπλ θαη απηνί γηα ηνπο νπνίνπο κηινχζακε κφιηο ηψξα, απηνί πνπ αζρνινχληαη κε ην ζψκα, νη γπκλαζηέο θαη νη γηαηξνί, δηαθνζκνχλ ην ζψκα θαη ην ηαθηνπνηνχλ. Ππκθσλνχκε φηη απηφ είλαη έηζη ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη έηζη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ θάπνην ζπίηη είλαη ηαθηνπνηεκέλν θαη δηαθνζκεκέλν, είλαη θαιφ, αλ φκσο είλαη αηαθηνπνίεην, άζρεκν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη ιέσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ην πινίν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη βέβαηα θαη κε ηα δηθά καο ζψκαηα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ζ ςπρή, φκσο; Αλ θάλεη αηαμίεο, ζα είλαη έληηκε, ή αλ είλαη ζε ηάμε θαη έρεη ζηνιίδηα; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίλαη αλάγθε λα ην απνδερηνχκε, κε βάζε ηα πξνεγνχκελα ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξψο νλνκάδεηαη απηφ πνπ γίλεηαη ζην ζψκα απφ ηελ ηάμε θαη ην ζηνιηζκφ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ίζσο ιεο ηελ πγεία θαη ηε δχλακε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Βέβαηα. Ξψο πάιη νλνκάδεηαη απηφ πνπ γίλεηαη ζηελ "ςπρή απφ ηελ ηάμε θαη ην ζηνιηζκφ; Ξξνζπάζεζε λα βξεηο ην φλνκα θαη λα ην πεηο, φπσο αθξηβψο ζην πξνεγνχκελν. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γηαηί δελ ην ιεο ν ίδηνο, Πσθξάηε; 85
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, αλ ζνπ είλαη πην επράξηζην, ζα ζνπ ην πνη εζχ, αλ λνκίδεηο φηη κηιψ ζσζηά, πεο· δηαθνξεηηθά, λα κε ειέγμεηο θαη λα κε ζπκθσλήζεηο καδί κνπ. Γηαηί, θαηά ηε γλψκε κνπ, ην φλνκα γηα ηελ θαιή θαηάζηαζε ηνπ ζψκαηνο θαίλεηαη φηη είλαη ε πγηεηλή, απφ φπνπ πξνέξρεηαη ε πγεία θαη θάζε άιιε αξεηή ηνπ ζψκαηνο. Δίλαη έηζη απηά ή δελ είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν φλνκα γηα ηελ ηάμε θαη ηα ζηνιίδηα ηεο "ςπρήο είλαη ην λφκηκν θαη ν λφκνο, απ' φπνπ νη άλζξσπνη γίλνληαη λφκηκνη θαη θφζκηνη. Ππκθσλείο ή φρη; ΘΑΙΙ1ΘΙΖΠ Αο είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ξξνζβιέπνληαο, ινηπφλ, ζε απηά ν ξήηνξαο εθείλνο, ν γλψζηεο θαη ν έληηκνο, ζα πξνζθέξεη ζηηο ςπρέο ηνπο ιφγνπο, πνπ ηπρφλ ιέεη, θαη φιεο ηηο πξάμεηο, θαη αλ δίλεη θάπνην δψξν, ζα ην δψζεη θαη, αλ αθαηξεί θάηη, ζα ην αθαηξέζεη, έρνληαο πάληα ην λνπ ηνπ ζε απηφ, πψο δειαδή ζα ππάξμεη ε δηθαηνζχλε ζηηο ςπρέο ησλ πνιηηψλ θαη ζα αθαληζηεί ε αδηθία, πψο ζα θαιιηεξγεζεί ε ζσθξνζχλε θαη ζα απνκαθξπλζεί ε αθνιαζία, θαη πψο ζα επδνθηκήζεη ε άιιε αξεηή θαη ζα θχγεη καθξηά ε θαθία. Ππκθσλείο ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ππκθσλψ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηαηί πνην είλαη ην φθεινο, Θαιιηθιή, λα δίλνληαη ζε έλα αδχλακν ζψκα θαη ζε θαθή θαηάζηαζε πνιιέο ηξνθέο θαη ηα πην επράξηζηα πνηά ή νηηδήπνηε άιιν ην νπνίν δελ ζα σθειήζεη πεξηζζφηεξν απηφ, παξά ην αληίζεην, αλ δίλακε ζε απηφ ην ζψκα ηξνθέο θαη πνηά ζπκθσλά κε ην κέηξν ή θαη ιηγφηεξα απηνχ; Δίλαη έηζη απηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηαηί, λνκίδσ, δελ σθειεί ηνλ άλζξσπν λα δεη έρνληαο ζψκα ζε θαθή θαηάζηαζε* γηαηί αλαγθαζηηθά ζα δεη έηζη, φληαο ζε άζιηα θαηάζηαζε* ή δελ είλαη έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη λα ηθαλνπνηεί, ινηπφλ, ηηο επηζπκίεο, γηα παξάδεηγκα 86
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» λα ηξψεη απηφο πνπ πεηλά φζν ζέιεη, ή λα πίλεη απηφο πνπ δηςά, νη γηαηξνί επηηξέπνπλ ζηνλ πγηή φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν, ζηνλ αζζελή, φκσο, γηα λα ην πσ έηζη, πνηέ δελ επηηξέπνπλ λα ηθαλνπνηεί φζα επηζπκεί. Ππκθσλείο ζε απηφ θη εζχ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
ζνλ αθνξά ηελ ςπρή, θίιε κνπ, δελ αθνινπζείηαη ε ίδηα ηαθηηθή; ζν είλαη αλήζηθε, φληαο αλφεηε, αθφιαζηε, άδηθε θαη αλφζηα, πξέπεη λα ηελ εκπνδίδνπκε απφ ηηο επηζπκίεο θαη λα κελ ηεο επηηξέπνπκε λα θάλεη άιια παξά εθείλα κε ηα νπνία ζα γίλεη θαιχηεξε. Ρν δέρεζαη ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρν δέρνκαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηαηί έηζη, φπσο πηζηεχσ, είλαη θαιχηεξν γηα ηελ ίδηα ηελ ςπρή. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν λα ηελ εκπνδίδνπκε απφ φζα επηζπκεί δελ είλαη ηηκσξία; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ην λα ηηκσξνχκε ηελ ςπρή είλαη θαιχηεξν απφ ηελ αθνιαζία, φπσο εζχ πίζηεπεο κφιηο ηψξα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ θαηαιαβαίλσ ηη ιεο, Πσθξάηε, αιιά ξσηά θάπνηνλ άιιν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηφο ν άληξαο δελ ππνκέλεη λα σθειεζεί θαη λα πάζεη απηφ ην ίδην ην νπνίν παζαίλεη εθείλνο γηα ηνλ νπνίν γίλεηαη ιφγνο, δειαδή ν ηηκσξνχκελνο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαζφινπ, βέβαηα, δελ κε ελδηαθέξνπλ φζα ιεο, θαη ζνπ απνθξίζεθα απηά γηα ράξε ηνπ Γνξγία. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αο είλαη· ηη ζα θάλνπκε, ινηπφλ; Θα αθήζνπκε ζηε κέζε ηε ζπδήηεζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δζχ ν ίδηνο λα ηα βιέπεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά ιέλε φηη δελ πξέπεη λα αθήλνπκε νχηε ηνπο κχζνπο ζηε κέζε, αιιά λα ηνπο βάδνπκε θεθάιη, γηα λα κελ 87
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» πεξηθέξνληαη αθέθαινη. Απνθξίζνπ, ινηπφλ, θαη ζηα ππφινηπα, γηα λα ιάβεη ε ζπδήηεζε καο θεθάιη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξφζν πηεζηηθφο είζαη, Πσθξάηε. Αλ πείζεζαη ζε κέλα, ζα αθήζεηο απηή ηε ζπδήηεζε λα πάεη ζην θαιφ, ή ζα ζπδεηήζεηο κε θάπνηνλ άιιν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ξνηνο άιινο, ινηπφλ, ζέιεη; Αο κελ αθήζνπκε ζηε κέζε ηε ζπδήηεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ ζα κπνξνχζεο ν ίδηνο λα ηειεηψζεηο ηε ζπδήηεζε κηιψληαο ή απαληψληαο κφλνο ζνπ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηα λα πάζσ απηφ" πνπ έθαλε ν Δπίραξκνο, λα επαλαιακβάλσ, φληαο έλαο, φζα έιεγαλ λσξίηεξα δχν άληξεο; κσο, ππάξρεη θίλδπλνο λα είλαη πιένλ αλαγθαίν. Αιιά αο ην θάλνπκε- εγψ ηνπιάρηζηνλ λνκίδσ φηη πξέπεη φινη εκείο λα θνπηάζνπκε γηα λα κάζνπκε πνηα είλαη ε αιήζεηα γηα φζα ζπδεηάκε, θαη πνην ην ςέκα* γηαηί είλαη θνηλφ θαιφ γηα φινπο λα γίλεη θαλεξφ απηφ. Θα ζπλερίζσ, ινηπφλ, ηε ζπδήηεζε, φπσο λνκίδσ φηη έρεη ην ζέκα* αλ, φκσο, ζε θάπνηνλ απφ εζάο θαίλνκαη φηη ζπκθσλψ κε ηνλ εαπηφ κνπ κε ιφγηα αζηήξηθηα, πξέπεη λα κε ζηακαηά θαη λα κε ειέγρεη. Γηαηί νχηε εγψ βέβαηα ιέσ φζα ιέσ επεηδή ηα γλσξίδσ, αιιά ηα αλαδεηψ απφ θνηλνχ κε εζάο, ψζηε, αλ απηφο πνπ κε ακθηζβεηεί θαλεί φηη ιέεη θάηη ζσζηφ, εγψ πξψηνο ζα ζπκθσλήζσ καδί ηνπ. Ιέσ απηά, αλ πηζηεχεηε φηη πξέπεη λα ηειεηψζεη ε ζπδήηεζε· αλ δελ ζέιεηε, αο ηελ αθήζνπκε λα πάεη ζην θαιφ θαη αο θχγνπκε. ΓΝΟΓΗΑΠ Αιιά, Πσθξάηε, δελ λνκίδσ φηη πξέπεη λα θχγνπκε αθφκε, αιιά λα αλαπηχμεηο ην ιφγν ζνπ* κνπ θαίλεηαη φηη θαη νη άιινη έρνπλ ηελ ίδηα εληχπσζε. Γηαηί θη εγψ ν ίδηνο ζέισ λα ζε αθνχζσ λα αλαπηχζζεηο θαη ηα ππφινηπα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, Γνξγία, θαη ν ίδηνο κε επραξίζηεζε ζα ζπλέρηδα ην δηάινγν κε απηφλ ηνλ Θαιιηθιή, σζφηνπ ηνπ απνδψζσ ηε ξήζε ηνπ Ακθίνλα αληί απηήο ηνπ Εχζνπαθνχ, εζχ, Θαιιηθιή, δελ ζεο λα ηειεηψζεηο ηε ζπδήηεζε, αθνχγνληαο κε λα κε ζηακαηάο, αλ ζνπ δίλσ ηελ εληχπσζε φηη δελ ιέσ θάηη θαιά. Θη αλ κε ειέγρεηο, δελ ζα νξγηζηψ καδί ζνπ, φπσο εζχ κε κέλα, αιιά ζα ζε ζεσξψ ην κεγαιχηεξν επεξγέηε κνπ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ιέγε, θίιε κνπ, θαη ηειείσλε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άθνπ, ινηπφλ, απφ ηελ αξρή, αθνχ παίξλσ ην ιφγν. Άξαγε, ην επράξηζην θαη ην θαιφ είλαη ην ίδην; Γελ είλαη, φπσο εγψ θαη ν Θαιιηθιήο παξαδερηήθακε. Ξνην απφ ηα δχν πξέπεη λα θάλνπκε, ην επράξηζην ιφγσ ηνπ θαινχ ή ην θαιφ ιφγσ ηνπ επράξηζηνπ; Ρν επράξηζην ιφγσ ηνπ θαινχ. Δπράξηζην είλαη εθείλν κε ην νπνίν, φηαλ ππάξρεη, επραξηζηηφκαζηε, θαη θαιφ εθείλν κε ην νπνίν, φηαλ 88
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ππάξρεη, είκαζηε θαινί; Κάιηζηα. Αιιά είκαζηε θαινί θαη εκείο θαη φια ηα άιια, φζα είλαη θαιά, φηαλ ππάξρεη θάπνηα αξεηή; Πε κέλα βέβαηα θαίλεηαη φηη είλαη αλαγθαίν, Θαιιηθιή. Αιιά ε αξεηή ηνπ θαζελφο, θαη ζθεχνπο θαη ζψκαηνο θαη ςπρήο πάιη θαη θάζε δψνπ, δελ γίλεηαη [θαιχηεξε] έηζη ηπραία, αιιά κε ηάμε, νξζφηεηα θαη ηέρλε, ε νπνία έρεη δνζεί ζην θαζέλα απφ απηά· άξαγε είλαη έηζη απηά; Δγψ, βέβαηα, απηά ππνζηεξίδσ. Άξα, ε αξεηή ηνπ θαζελφο είλαη ηαθηνπνηεκέλε θαη θαιισπηζκέλε; Θα ην απνδερφκνπλ. Άξα, ν ζηνιηζκφο πνπ ηαηξηάδεη ζην θάζε νλ, θάλεη σξαίν ην θαζέλα απφ απηά; Έηζη κνπ θαίλεηαη. Άξα, θαη ε ςπρή πνπ έρεη ην δηθφ ηεο ζηνιηζκφ είλαη θαιχηεξε απφ απηή πνπ δελ έρεη; Αλαγθαζηηθά. Αιιά απηή πνπ έρεη ζηνιηζκφ είλαη θφζκηα; Ξψο δελ πξφθεηηαη λα είλαη; Βέβαηα, ε θφζκηα ςπρή είλαη ζψθξσλ. Νπσζδήπνηε. Άξα, ε ζψθξσλ ςπρή είλαη θαιή. Δγψ, πάλησο, θίιε κνπ Θαιιηθιή, δελ κπνξψ λα πσ άιια απφ απηά* εζχ, αλ κπνξείο, δίδαζθε καο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ιέγε, θίιε κνπ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ιέσ φηη, αλ ε ζψθξσλ ςπρή είλαη θαιή, απηή πνπ παζαίλεη ηα αληίζεηα απφ ηε ζψθξνλα είλαη θαθή * απηή είλαη άθξσλ θαη αθφιαζηε. Κάιηζηα. Θαη βέβαηα, ν ζψθξσλ θάλεη ηα πξέπνληα απέλαληη ζηνπο ζενχο θαη ζηνπο αλζξψπνπο· δηφηη δελ ζα ήηαλ ζψθξσλ, αλ δελ έθαλε ηα δένληα. Αλαγθαζηηθά απηά είλαη έηζη. Θαη θπζηθά, αλ πξάηηεη ηα δένληα πξνο ηνπο αλζξψπνπο, πξάηηεη δίθαηα, αλ πξνο ηνπο ζενχο, πξάηηεη φζηα* απηφο, φκσο, ν νπνίνο πξάηηεη δίθαηα θαη φζηα είλαη αλάγθε λα είλαη δίθαηνο θαη φζηνο. Ηζρχνπλ απηά Θαη είλαη αλάγθε λα είλαη θαη αλδξείνο* γηαηί δελ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζψθξνλνο άληξα νχηε λα επηδηψθεη νχηε λα απνθεχγεη φζα δελ ηνπ αξκφδνπλ, αιιά φζα πξέπεη, θαη πξάγκαηα θαη αλζξψπνπο θαη απνιαχζεηο θαη ιχπεο, λα απνθεχγεη θαη λα επηδηψθεη, θαη λα ππνκέλεη θαξηεξηθά φπνπ ρξεηάδεηαη* ψζηε είλαη κεγάιε αλάγθε, Θαιιηθιή, ν ζψθξσλ, φπσο είπακε, ν νπνίνο είλαη δίθαηνο θαη αλδξείνο θαη φζηνο, λα είλαη απφιπηα θαιφο άληξαο, ν θαιφο λα πξάηηεη ζσζηά θαη σξαία φζα πξάηηεη, θαη απηφο πνπ πξάηηεη ζσζηά λα είλαη θαιφηπρνο θαη επηπρηζκέλνο, ελψ ν δφιηνο θαη απηφο πνπ πξάηηεη θαθά λα είλαη δπζηπρηζκέλνο· απηφο ζα κπνξνχζε λα είλαη ν αληίζεηνο ηαπ ζψθξνλα, ν αθφιαζηνο, ηνλ νπνίν εζχ επαηλνχζεο. Δγψ, ινηπφλ, απηά έηζη ηα ηνπνζεηψ θαη ηζρπξίδνκαη φηη απηά είλαη αιήζεηα* αλ είλαη αιήζεηα, πξέπεη απηφο πνπ επηζπκεί, φπσο θαίλεηαη, λα είλαη επηπρηζκέλνο, λα επηδηψθεη θαη λα αζθεί ηε ζσθξνζχλε, λα απνθεχγεη ηελ αθνιαζία, φζν κπνξνχλ ηα πφδηα ηνπ θαζελφο απφ εκάο, θαη λα πξνεηνηκάδεηαη ψζηε λα κε ρξεηαζηεί θαζφινπ ηελ ηηκσξία, αιιά, αλ ρξεηαζηεί ή ν ίδηνο ή θάπνηνο απφ ηνπο ζπγγελείο ηνπ, ή ηδηψηεο ή πφιε, λα ηηκσξείηαη θαη λα θνιάδεηαη, αλ πξφθεηηαη λα είλαη επηπρηζκέλνο. Απηφο κνπ θαίλεηαη φηη είλαη ν ζθνπφο ζηνλ νπνίν απνβιέπνληαο πξέπεη θάπνηνο λα δεη, θαηεπζχλνληαο ηα πάληα πξνο απηφ, θαη ηα δηθά ηνπ θαη ηεο πφιεο, πψο δειαδή ζα ππάξρνπλ ε δηθαηνζχλε θαη ε ζσθξνζχλε ζε απηφλ πνπ πξφθεηηαη λα γίλεη επηπρηζκέλνο, έηζη λα πξάηηεη, δίρσο λα επηηξέπεη ζηηο επηζπκίεο ηνπ λα είλαη αθφιαζηεο θαη δίρσο λα πξνζπαζεί λα ηηο ηθαλνπνηεί, πξάγκα πνπ είλαη θαθφ ρσξίο ηέινο, δψληαο δσή ιεζηή. Γηαηί έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο δελ ζα κπνξνχζε λα είλαη πξνζθηιήο νχηε ζε άιινλ άλζξσπν νχηε ζε ζεφ* γηαηί δελ ζα κπνξνχζε 89
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» λα επηθνηλσλεί* φπνηνο δελ είλαη ζε ζέζε λα επηθνηλσλεί, δελ κπνξεί λα αλαπηχμεη θηιία. Ιέλε νη ζνθνί, Θαιιηθιή, φηη ηνλ νπξαλφ, ηε γε, ηνπο ζενχο θαη ηνπο αλζξψπνπο ελψλνπλ ε επηθνηλσλία, ε θηιία, ε θνζκηφηεηα, ε ζσθξνζχλε θαη ε δηθαηνζχλε, θαη φιν απηφ, εμαηηίαο ηνχησλ, νλνκάδνπλ θφζκν, θίιε κνπ, θαη φρη αηαμία νχηε αθνιαζία. Κνπ θαίλεζαη, φκσο, φηη δελ πξνζέρεηο απηά, παξφιν πνπ είζαη ζνθφο, αιιά ζνπ δηαθεχγεη φηη ε γεσκεηξηθή ηζφηεηα έρεη κεγάιε δχλακε θαη ζηνπο ζενχο θαη ζηνπο αλζξψπνπο· εζχ πηζηεχεηο φηη πξέπεη λα αζθνχκε ηελ πιενλεμία" φλησο παξακειείο ηε γεσκεηξία. Αο είλαη· ή πξέπεη λα ειεγρζεί απφ εκάο απηφο ν ιφγνο, φηη νη επηπρηζκέλνη δελ είλαη επηπρηζκέλνη κε ηελ απφθηεζε ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο ζσθξνζχλεο, θαη νη θαθνί κε ηελ απφθηεζε ηεο θαθίαο, ή, αλ απηφο ν ιφγνο είλαη αιεζηλφο, πξέπεη λα εμεηάζνπκε πνηεο είλαη νη ζπλέπεηεο. Ππκβαίλνπλ, Θαιιηθιή, φια εθείλα ηα πξνεγνχκελα, γηα ηα νπνία εζχ κε ξψηεζεο, αλ κηιψ ζνβαξά, ιέγνληαο φηη πξέπεη λα θαηήγνξε £ θαλείο θαη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην γην ηνπ θαη ην θίιν ηνπ, αλ θάλεη θάπνηα αδηθία, θαη λα ρξεζηκνπνηεί ηε , ξεηνξηθή γη' απηφλ ην ζθνπφ· θαη απηά ζηα νπνία λφκηδεο φηη ν Ξψινο ζπκθσλεί απφ ληξνπή, ήηαλ επνκέλσο αιεζηλά, φηη δειαδή ην λα αδηθεί θαλείο είλαη ηφζν ρεηξφηεξν φζν θαη αζρεκφηεξν απφ ην λα αδηθείηαη* θαη φηη απηφο πνπ πξφθεηηαη λα γίλεη πξαγκαηηθφο ξήηνξαο πξέπεη, ζπλεπψο, λα είλαη δίθαηνο θαη γλψζηεο ηεο δηθαηνζχλεο, ζην νπνίν πάιη ν Ξψινο είπε φηη ν Γνξγίαο ζπκθψλεζε απφ ληξνπή. Θαζψο απηά έηζη έρνπλ, αο εμεηάζνπκε πνηα, ηέινο πάλησλ είλαη απηά γηα ηα νπνία εζχ κε θαηεγνξείο- άξαγε ιέλε ζσζηά ή φρη φηη εγψ δελ είκαη ζε ζέζε λα βνεζήζσ νχηε ηνλ εαπηφ κνπ νχηε θαλέλαλ είηε απφ ηνπο θίινπο κνπ είηε απφ ηνπο ζπγγελείο, νχηε λα ζψζσ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θίλδπλνπο, φηη γίλνκαη ππνρείξην φπνηνπ ζέιεη, φπσο απηνί πνπ ζηεξνχληαη ηα πνιηηηθά ηνπο δηθαηψκαηα είλαη ζηε βνχιεζε φπνηνπ ζέιεη, αλ επηζπκεί λα κε ρηππήζεη ζην πξφζσπν, θάλνληαο απηή ηελ αλαηδή πξάμε, φπσο ιεο, θαη λα κνπ αθαηξέζεη ηελ πεξηνπζία, λα κε εμνξίζεη απφ ηελ πφιε θαη, ην έζραην, λα κε ζθνηψζεη; Θαη ην λα δεη θαλείο έηζη είλαη ην ρεηξφηεξν απφ φια, φπσο ιεο. Ζ δηθή κνπ, φκσο, γλψκε είλαη απηή πνπ έρσ πεη πνιιέο θνξέο θαη ηίπνηα δελ κε εκπνδίδεη λα ηελ πσ πάιη* δελ λνκίδσ, Θαιιηθιή, φηη ην λα δέρεηαη ρηχπεκα θάπνηνο ζην πξφζσπν άδηθα είλαη ρεηξφηεξν, νχηε ην λα ηξαπκαηίδεηαη άδηθα ην ζψκα ηνπ νχηε λα ηνπ αξπάδνπλ άδηθα ην βαιάληην ηνπ, αιιά ην λα ρηππά θαλείο εκέλα θαη ηνπο δηθνχο κνπ άδηθα θαη λα ηξαπκαηίδεη είλαη αζρεκφηεξν θαη ρεηξφηεξν, θαη ζπλάκα ην λα κε θιέβεη θαη λα κε θάλεη δνχιν θαη λα εηζβάιιεη ζην ζπίηη κνπ ηξππψληαο ηνπο ηνίρνπο θαη γεληθά λα αδηθεί εκέλα θαη ηνπο δηθνχο κνπ είλαη ρεηξφηεξν θαη αζρεκφηεξν γη' απηφλ πνπ αδηθεί παξά γηα κέλα πνπ αδηθνχκαη. Απηά ηα νπνία απνδείρζεθαλ ζε εκάο ζηε ζπδήηεζε πνπ πξνεγήζεθε κε ηέηνην ηξφπν, φπσο εγψ ιέσ, είλαη ζπγθξαηεκέλα θαη δεκέλα, θαη, αλ κπνξψ λα κηιήζσ πην άμεζηα, κε ζηδεξέληα θαη ραιχβδηλα ιφγηα, φπσο ζα θαίλνληαλ θαη' απηφ ηνλ ηξφπν, πνπ, αλ δελ θαηαθέξεηο λα ηα αληηθξνχζεηο εζχ ή θάπνηνο πην δπλαηφο απφ ζέλα, δελ ζα κπνξεί, ιέγνληαο θάηη άιιν, απφ φζα εγψ ηψξα ιέσ, λα κηιήζεη ζσζηά- επεηδή εγψ ηνπιάρηζηνλ ιέσ πάληα ην ίδην, φηη δελ μέξσ πψο έρνπλ απηά, θαη φηη απφ φζνπο έρσ ζπλαληήζεη, φπσο αθξηβψο ηψξα, θαλέλαο δελ κπνξεί, κηιψληαο δηαθνξεηηθά, λα κε γίλεη πεξίγεινο. Δγψ, 90
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ινηπφλ, πηζηεχσ πάιη φηη απηά έηζη έρνπλ* αλ, φκσο, έρνπλ έηζη θαη ε αδηθία είλαη γη' απηφλ πνπ αδηθεί ην κεγαιχηεξν θαθφ, ην νπνίν είλαη απφ ην πην κεγάιν αθφκα κεγαιχηεξν, αλ είλαη δπλαηφλ ην λα κελ ηηκσξείηαη απηφο πνπ αδηθεί, πνηα είλαη ε βνήζεηα πνπ θάπνηνο άλζξσπνο κελ κπνξψληαο λα δψζεη ζηνλ εαπηφ ηνπ ζα ήηαλ, αιήζεηα, πεξίγεινο; Άξαγε, φρη απηή ε νπνία ζα απνηξέςεη ηε κεγαιχηεξε βιάβε γηα εκάο; Αιιά είλαη κεγάιε αλάγθε απηή λα είλαη ε πην άζρεκε βνήζεηα, ην λα κελ κπνξεί λα βνεζήζεη θάπνηνο νχηε ηνλ εαπηφ ηνπ νχηε ηνπο θίινπο ηνπ θαη ηνπο ζπγγελείο, θαη δεχηεξε ζηε ζεηξά ην λα κελ κπνξεί λα βνεζήζεη γηα ην δεχηεξν θαθφ, ηξίηε γηα ην ηξίην θαθφ, θαη ηα άιια παηά ηνλ ίδην ηξφπν, θαη, φζν είλαη ην κέγεζνο ηνπ θάζε θαθνχ, ηφζν λα είλαη θαη ην θάιινο ηνχ λα κπνξεί λα βνεζήζεη θάπνηνο ζε θάζε πεξίζηαζε, θαη ε ληξνπή ηνχ λα κελ κπνξεί. Άξαγε, αιιηψο ή έηζη έρνπλ απηά, Θαιιηθιή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ ρη αιιηψο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αθνχ, ινηπφλ, είλαη δχν, ην λα αδηθεί θαλείο θαη ην λα αδηθείηαη, ππνζηεξίμακε φηη κεγαιχηεξν θαθφ είλαη ην λα αδηθεί θαη κηθξφηεξν ην λα αδηθείηαη. Κε ηη, ινηπφλ, ν άλζξσπνο, αθνχ δεκηνπξγήζεη, ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ, ψζηε λα έρεη θαη ηηο δχν σθέιεηεο, θαη απηή πνπ πξνέξρεηαη απφ ην λα κελ αδηθεί θαη απηή πνπ απνξξέεη απφ ην λα αδηθείηαη; Ξνην απφ ηα δχν, δχλακε ή βνχιεζε; Ιέσ ην εμήο" αλ δελ ζέιεη λα αδηθείηαη, δελ ζα αδηθεζεί ή, αλ απνθηήζεη ηε δχλακε ηνπ λα κελ αδηθείηαη, δελ ζα αδηθεζεί; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δίλαη θαλεξφ απηφ, αλ απνθηήζεη δχλακε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη ηη φζνλ αθνξά ην λα αδηθεί; Αλ δελ ζέιεη λα αδηθεί, είλαη αξθεηφ απηφ -γηαηί δελ ζα αδηθήζεη- ή θαη γη' απηφ πξέπεη λα δεκηνπξγήζεη θάπνηα δχλακε θαη ηέρλε, επεηδή, αλ δελ κάζεη απηά θαη δελ ηα αζθήζεη, ζα αδηθήζεη; Γηαηί, ινηπφλ, Θαιιηθιή, δελ απνθξίζεθεο αθξηβψο ζε απηφ· ζνπ δίλνπκε, δειαδή, ηελ εληχπσζε φηη ζσζηά αλαγθαζηήθακε λα ζπκθσλήζνπκε κε ηε ζπδήηεζε πνπ πξνεγήζεθε εγψ θαη ν Ξψινο ή φρη, φηαλ παξαδερηήθακε φηη θαλείο δελ αδηθεί επεηδή ην ζέιεη, αιιά φινη φζνη αδηθνχλ αδηθνχλ αθνπζίσο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη έηζη, Πσθξάηε, γηα λα ηειεηψζεηο ηε ζπδήηεζε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη επνκέλσο γη* απηφ, φπσο θαίλεηαη, πξέπεη λα πξνεηνηκάδεηαη θάπνηα δχλακε θαη ηέρλε, γηα λα κελ αδηθήζνπκε. 91
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θαη πνηα, ηέινο πάλησλ, είλαη ε ηέρλε ηεο παξαζθεπήο ηνπ λα κελ αδηθνχκαζηε θαζφινπ ή φζν ην δπλαηφλ ειάρηζηα; Πθέςνπ αλ ζεσξείο ηελ ίδηα κε κέλα. Γηφηη εγψ έρσ ηελ εμήο εληχπσζε" ή πξέπεη λα εμνπζηάδεη θάπνηνο ηελ πφιε ή θαη λα αζθεί ηπξαλλία ή λα είλαη θίινο κε ηελ ππάξρνπζα εμνπζία. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βιέπεηο, Πσθξάηε, φηη θαη εγψ είκαη έηνηκνο λα επαηλψ, αλ ιεο θάηη ζσζηφ; Κνπ θαίλεηαη φηη ην είπεο ζσζηά απηφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Πθέςνπ θαη απηφ, αλ έρεηο ηελ εληχπσζε φηη ην ιέσ ζσζηά. Ν θαζέλαο λνκίδσ φηη γίλεηαη θίινο κε ηνλ άιιν, φζν κπνξεί, φπσο ιέλε θαη νη παιηνί θαη νη ζνθνί, ν φκνηνο κε ηνλ φκνην. Γελ έρεηο θαη εζχ ηελ ίδηα άπνςε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ πνπ, ινηπφλ, ππάξρεη ηχξαλλνο άγξηνο θαη απαίδεπηνο, αλ θάπνηνο ζηελ πφιε είλαη θαιχηεξνο απφ απηφλ, ζα θνβάηαη θπζηθά απηφλ ν ηχξαλλνο θαη δελ ζα ηνλ αγαπήζεη κε φιε ηνπ ηελ θαξδηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ηζρχνπλ απηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Νχηε αλ ππάξρεη θάπνηνο πεξηζζφηεξν θαχινο, νχηε απηφλ ζα αγαπήζεη· γηαηί ν ηχξαλλνο ζα ηνλ πεξηθξνλήζεη θαη δελ ζα αζρνιεζεί πνηέ ζνβαξά φπσο ζε θίιν. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαη απηά είλαη αιήζεηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κέλεη, φκσο, εθείλνο κφλν λα είλαη θίινο άμηνο ιφγνπ κε απηφλ, ν νπνίνο έρνληαο ηνλ ίδην ραξαθηήξα, θαηεγνξψληαο ηνλ θαη επαηλψληαο ηνλ γηα ηα ίδηα, ζέιεη λα εμνπζηάδεηαη θαη λα ππνηάζζεηαη ζε απηφλ πνπ εμνπζηάδεη. Απηφο ζα απνθηήζεη κεγάιε δχλακε ζηελ πφιε θαη δελ ζα ηνλ αδηθήζεη θαλείο δίρσο λα ηηκσξεζεί. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΉΠ Αλ, ινηπφλ, θάπνηνο λένο ζε απηή ηελ πφιε ζθεθηεί κε πνηνλ ηξφπν ζα κπνξέζσ λα απνθηήζσ κεγάιε δχλακε θαη θαλείο λα κε κε αδηθήζεη, απηή, φπσο θαίλεηαη, είλαη 92
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ε νδφο γη' απηφ, ακέζσο απφ λεαξή ειηθία λα ζπλεζίδεη λα ραίξεηαη θαη λα ιππάηαη κε ηα ίδηα πξάγκαηα κε ηνλ αθέληε ηνπ θαη λα πξνεηνηκάδεηαη πψο ζα γίλεη φζν ην δπλαηφλ φκνηνο κε εθείλνλ. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θα θαηαθέξεη, ινηπφλ, λα κελ αδηθείηαη θαη λα έρεη κεγάιε δχλακε, φπσο εζείο ιέηε, ζηελ πφιε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, θαη λα κελ αδηθεί; Ή απέρεη πνιχ, αλ βέβαηα είλαη φκνηνο κε ηνλ άξρνληα, ν νπνίνο είλαη άδηθνο, θαη θνληά ζε απηφλ απνθηήζεη κεγάιε δχλακε; Αιιά εγψ πηζηεχσ, φισο αληηζέησο ε πξνεηνηκαζία ηνπ ζα είλαη ηέηνηα, ψζηε λα κπνξεί λα θάλεη φζν ην δπλαηφλ πην πνιιέο αδηθίεο θαη, ελψ αδηθεί, λα κελ ηηκσξείηαη· είλαη έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θα ππάξμεη, ινηπφλ, ζε απηφλ ην κεγαιχηεξν θαθφ, επεηδή έρεη κνρζεξή θαη άηηκε ςπρή εμαηηίαο ηεο κίκεζεο ηνπ ηπξάλλνπ θαη ηεο δχλακεο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ μέξσ πψο ζηξέθεηο ηε ζπδήηεζε θάζε θνξά πάλσ θάησ, Πσθξάηε* ή δελ μέξεηο φηη απηφο πνπ κηκείηαη ηνλ ηχξαλλν ζα ζθνηψζεη εθείλνλ πνπ δελ ηνλ κηκείηαη, αλ ζέιεη, θαη ζα ηνπ αθαηξέζεη ηελ πεξηνπζία; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρν μέξσ, θαιέ κνπ Θαιιηθιή, αλ δελ είκαη θνπθφο, αθνχγνληαο θαη ζέλα θαη ηνλ Ξψιν πξηλ απφ ιίγν πνιιέο θνξέο θαη φινπο ζρεδφλ ηνπο άιινπο ζηελ πφιε* αιιά θαη εζχ άθνπ εκέλα, φηη ζα ζθνηψζεη, αλ ζέιεη, αιιά, επεηδή είλαη αλήζηθνο, απηφλ πνπ είλαη θαιφο θαη έληηκνο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γη' απηφ, ινηπφλ, αμίδεη λα αγαλαθηνχκε! ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Νη αλφεηνη, φπσο δείρλεη ε ζπδήηεζε. Ή λνκίδεηο φηη ν άλζξσπνο πξέπεη λα πξνεηνηκάδεη απηφ, λα δεη δειαδή φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν ρξφλν, θαη λα κειεηά απηέο ηηο ηέρλεο, νη νπνίεο θάζε θνξά καο ζψδνπλ απφ ηνπο θηλδχλνπο, φπσο θαη εζχ κε παξαθηλείο λα κειεηψ ηε ξεηνξηθή, ε νπνία ζψδεη ζηα δηθαζηήξηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ 93
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Λαη, κα ηνλ Γία, ζπκβνπιεχνληαο ζε ζσζηά. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρη είλαη, θίιε κνπ; Αιήζεηα, ζνπ θαίλεηαη ε γλψζε ηεο θνιχκβεζεο φηη είλαη ζνβαξή γλψζε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κα ηνλ Γία, φρη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη βέβαηα ζψδεη απηή απφ ην ζάλαην ηνπο αλζξψπνπο, φηαλ βξεζνχλ ζε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε, φπνπ ρξεηάδεηαη απηή ε γλψζε. Αλ, ινηπφλ, ζνπ θαίλεηαη φηη απηή είλαη αζήκαληε, εγψ ζα αλαθέξσ ζεκαληηθφηεξε απφ απηήλ, ηελ ηέρλε ηεο δηαθπβέξλεζεο πινίνπ, ε νπνία ζψδεη φρη κφλν ηηο ςπρέο, αιιά θαη ηα ζψκαηα θαη ηηο πεξηνπζίεο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θηλδχλνπο, φπσο αθξηβψο ε ξεηνξηθή· θαη απηή είλαη ζπλεζηαικέλε θαη θφζκηα θαη δελ θαπρηέηαη παίξλνληαο ππεξήθαλν ζρήκα, επεηδή πεηπραίλεη θάηη ζεκαληηθφ, αιιά, παξφιν πνπ πεηπραίλεη φζα θαη ε δηθαληθή ηέρλε, αλ ζψζεη θάπνηνλ απφ ηελ Αίγηλα κέρξη εδψ, ζεσξψ φηη ζα εηζπξάμεη δχν νβνινχο, αλ απφ ηελ Αίγππην ή ηνλ Ξφλην, αλ απφ κεγάιε απφζηαζε, γη' απηή ηε κεγάιε επεξγεζία, ζψδνληαο φζα έιεγα ηψξα κφιηο, θαη ηνλ ίδην θαη ηα παηδηά θαη ηελ πεξηνπζία θαη ηε γπλαίθα ηνπ, θαη απνβηβάδνληαο ζην ιηκάλη εηζπξάηηεη δχν δξαρκέο, θαη εθείλνο, γλσξίδνληαο απηή ηελ ηέρλε θαη πεηπραίλνληαο απηά, αθνχ απνβηβάδεηαη, πεξπαηά θνληά ζηε ζάιαζζα θαη ζην πινίν κε κέηξηα ζπκπεξηθνξά. Γηαηί μέξεη, λνκίδσ, λα ζθέπηεηαη φηη είλαη άγλσζην πνηνπο απφ φζνπο έπιεαλ καδί ηνπ σθέιεζε δίρσο λα ηνπο αθήζεη λα πληγνχλ, θαη πνηνπο έβιαςε, επεηδή γλσξίδεη φηη δελ ηνπο απνβίβαζε θαζφινπ θαιπηέξνπο, απ' φ,ηη φηαλ επηβηβάζηεθαλ, νχηε ζηα ζψκαηα νχηε ζηηο ςπρέο. Ινγίδεηαη, ινηπφλ, φηη, αλ θάπνηνο, πνπ είρε κεγάιεο θαη αλίαηεο αξξψζηηεο, δελ πλίγεθε, απηφο είλαη δπζηπρηζκέλνο επεηδή δελ πέζαλε, θαη δελ σθειήζεθε θαζφινπ απφ απηφλ αλ, φκσο, θάπνηνο έρεη ζην πην ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ ζψκαηνο, ηελ ςπρή, πνιιέο θαη αλίαηεο αξξψζηηεο, δελ ινγίδεηαη φηη απηφο πξέπεη λα δεη θαη φηη ζα ηνλ σθειήζεη, αλ απφ ηε ζάιαζζα, αλ απφ ην δηθαζηήξην, αλ απφ νπνπδήπνηε αιινχ ηνλ ζψζεη, αιιά μέξεη φηη δελ είλαη θαιχηεξν γηα ην κνρζεξφ άλζξσπν λα δεη- γηαηί είλαη αλάγθε λα δεη άζρεκα. Γη’ απηά δελ είλαη ζπλεζηζκέλν λα θαπρηέηαη ν θπβεξλήηεο πινίνπ, κνινλφηη καο ζψδεη· νχηε, θίιε κνπ, απηφο πνπ θηηάρλεη κεραλέο, ν νπνίνο νχηε ιηγφηεξν απφ ζηξαηεγφ, φρη κφλν θπβεξλήηε πινίνπ, νχηε απφ θαλέλαλ άιιν κπνξεί λα ζψδεη κεξηθέο θνξέο· γηαηί κεξηθέο θνξέο ζψδεη νιφθιεξεο πφιεηο. Κήπσο ζνπ θαίλεηαη ηζφηηκνο κε απηφλ πνπ θαηέρεη ηε δηθαληθή ηέρλε; Θη φκσο, αλ ήζειε λα ιέεη, Θαιιηθιή, φζα εζείο, δίλνληαο ηεξάζηηεο δηαζηάζεηο ζην έξγν ηνπ, ζα ζαο θάιππηε κε ηα ιφγηα ηνπ, ιέγνληαο θαη παξνηξχλνληαο φηη πξέπεη λα γίλεηε κεραλνπξγνί, επεηδή ηα άιια δελ αμίδνπλ θαζφινπ· δηφηη ζα είρε αξθεηνχο ιφγνπο. Αιιά εζχ πεξηθξνλείο πάξα πνιχ ηνλ ίδην θαη ηελ ηέρλε ηνπ, θαη ηνλ 94
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» απνθαιείο πξνζβιεηηθά κεραλνπξγφ, θαη δελ ζα ήζειεο λα δψζεηο ηελ θφξε ζνπ ζην γην ηνπ νχηε πάιη λα πάξεηο ηελ θφξε εθείλνπ. Θη φκσο, κε βάζε φζα επαηλεηηθά ιφγηα ιεο γηα ην δηθφ επάγγεικα, κε πνηα δίθαηα ιφγηα πεξηθξνλείο ην κεραλνπξγφ θαη ηνπο άιινπο, πνπ ηψξα δα έιεγα; Μέξσ φηη ζα πεηο φηη είζαη επγελήο θαη πξνέξρεζαη απφ επγελείο. Αλ, φκσο, επγέλεηα δελ είλαη απηφ ην νπνίν εγψ ιέσ, αιιά αξεηή είλαη ηνχην, ην λα ζψδεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ πεξηνπζία ηνπ φπνηνο ηχρεη, ηφηε γίλεηαη γεινίνο ν εκπαηγκφο πξνο ην κεραλνπξγφ, ην γηαηξφ θαη ηηο άιιεο ηέρλεο, φζεο δεκηνπξγήζεθαλ γηα λα ζψδνπλ. Αιιά. θίιε κνπ, θνίηαμε κήπσο θάηη άιιν είλαη ε επγέλεηα θαη ην θαιφ απφ ην λα ζψδεη θάπνηνο θαη λα ζψδεηαη. Κήπσο, δειαδή, απηφ, ην λα δεη πνιιά ρξφληα, ν αιεζηλφο άληξαο πξέπεη λα ην αθήζεη θαη λα κελ αγαπά ζε ππεξβνιηθφ βαζκφ ηε δσή ηνπ, αιιά, αλαζέηνληαο φζα έρνπλ ζρέζε κε απηά ζην ζεφ θαη πηζηεχνληαο ηηο γπλαίθεο, φηη θαλείο δελ κπνξεί λα απνθχγεη ηε κνίξα, πξέπεη λα ζθεθηεί απηφ, κε πνηνλ ηξφπν ζα κπνξέζεη λα δήζεη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξα ηα ρξφληα πνπ πξφθεηηαη λα δήζεη, εμνκνηψλνληαο ηνλ εαπηφ ηνπ κε ηελ πφιε ζηελ νπνία θαηνηθεί; Θαη ηψξα, ινηπφλ, πξέπεη λα γίλεηο φζν ην δπλαηφλ φκνηνο κε ην ιαφ ησλ Αζελαίσλ, αλ ζθνπεχεηο λα είζαη ζε απηφλ πξνζθηιήο θαη λα απνθηήζεηο κεγάιε δχλακε ζηελ πφιε· πξφζεμε απηφ, αλ σθειεί εζέλα θαη κέλα, γηα λα κελ πάζνπκε, θίιε κνπ, εθείλν ην νπνίν ιέλε γηα ηηο Θεζζαιίδεο, νη νπνίεο θαηεβάδνπλ ηε ζειήλε ζηε γε· κήπσο ε πξνηίκεζε καο γη' απηή ηε δχλακε ζηελ πφιε γίλεη κε αληάιιαγκα ηνπο αγαπεκέλνπο καο. Αλ, φκσο, πηζηεχεηο φηη νπνηνζδήπνηε άλζξσπνο ζα ζνπ κεηαδψζεη κηα ηέηνηα ηέρλε, ε νπνία ζα ζε θάλεη λα έρεηο κεγάιε δχλακε ζε απηή ηελ πφιε, αλ θαη είζαη δηαθνξεηηθφο απφ ηνπο πνιίηεο, είηε πξνο ην θαιχηεξν είηε πξνο ην ρεηξφηεξν, φπσο κνπ θαίλεηαη, δελ ζθέπηεζαη ζσζηά, Θαιιηθιή* γηαηί δελ πξέπεη λα είζαη κηκεηήο αιιά φκνηνο απφ ηε θχζε ζνπ κε απηνχο, αλ πξφθεηηαη λα δεκηνπξγήζεηο γλήζηα θηιία κε ηνλ αζελατθφ ιαφ θαη λαη, κα ηνλ Γία, θαη κε ην γην ηνπ Ξπξηιάκπε· φπνηνο, ινηπφλ, ζε θάλεη πάξα πνιχ φκνην κε απηνχο, απηφο ζα ζε θάλεη, επεηδή επηζπκείο λα γίλεηο πνιηηηθφο, θαη πνιηηηθφ θαη ξήηνξα· ν θαζέλαο ραίξεηαη κε ηνπο ιφγνπο εθείλσλ πνπ έρνπλ ηνλ ίδην ραξαθηήξα, θαη ιππάηαη κε ηνπο ιφγνπο εθείλσλ πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθφ ραξαθηήξα· αλ δελ ιεο θάηη άιιν, αγαπεηέ κνπ. Λα πνχκε θάηη ζρεηηθφ κε απηά, Θαιιηθιή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ μέξσ κε πνηνλ ηξφπν κνπ θαίλεζαη φηη κηιάο ζσζηά, Πσθξάηε· έρσ ππνζηεί ην πάζεκα ησλ πνιιψλ δελ πείζνκαη απφιπηα απφ ζέλα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Γηαηί ν έξσηαο, Θαιιηθιή, γηα ην ιαφ, πνπ ππάξρεη ζηελ ςπρή ζνπ, αληηζηέθεηαη ζε κέλα· αιιά, αλ εμεηάζνπκε απηά ηα ίδηα πνιιέο θνξέο θαη θαιχηεξα, ζα πεηζηείο. Θπκήζνπ, ινηπφλ, φηη ππνζηεξίδακε πσο ππάξρνπλ δχν ηξφπνη πξνεηνηκαζίαο γηα ηε θξνληίδα ηνπ θάζε ζψκαηνο 95
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαη ηεο θάζε ςπρήο, ν έλαο απνζθνπεί ζηελ απφιαπζε θαη ν άιινο ζην σθέιηκν, ν νπνίνο δελ ραξίδεηαη αιιά κάρεηαη. Απηά δελ ήηαλ φζα νξίδακε ηφηε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ 0 έλαο, ινηπφλ, ν ζρεηηθφο κε ηελ απφιαπζε, ηπραίλεη λα είλαη πνηαπφο θαη ηίπνηε άιιν παξά θνιαθεία. Δίλαη έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη έηζη, αλ ζεο, γηα ζέλα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ν άιινο, φκσο, αθνξά ην πψο ζα γίλεη θαιχηεξν απηφ πνπ θξνληίδνπκε, είηε ηπραίλεη λα είλαη ζψκα είηε ςπρή. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, πξέπεη λα επηρεηξνχκε κε απηφ ηνλ ηξφπν λα θξνληίδνπκε ηελ πφιε θαη ηνπο πνιίηεο, θάλνληαο ηνπο φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξνπο; Γηαηί δίρσο απηφ, φπσο αλαθαιχςακε ζηε ζπδήηεζε πνπ πξνεγήζεθε, δελ ππάξρεη φθεινο λα πξνζθέξνπκε θακία άιιε επεξγεζία, αλ δελ είλαη θαιή θαη ζσζηή ε ζθέςε εθείλσλ πνπ πξφθεηηαη ή λα παίξλνπλ πνιιά ρξήκαηα ή εμνπζία ζε άιινπο ή νπνηαδήπνηε άιιε δχλακε. Λα δερηνχκε φηη έρνπλ έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα, αλ ζνπ αξέζεη πεξηζζφηεξν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, παξαθηλνχζακε ν έλαο ηνλ άιινλ, Θαιιηθιή, λα κεηάζρνπκε ζηε δηαρείξηζε ησλ δεκνζίσλ ππνζέζεσλ ζρεηηθά κε ηελ νηθνδφκεζε ηεηρψλ ή λαχζηαζκσλ ή λαψλ, ζρεηηθά κε ηα κεγαιχηεξα δειαδή νηθνδνκήκαηα, ζα έπξεπε εκείο λα ζθεθηνχκε θαη λα εμεηάζνπκε ηνπο εαπηνχο καο, πξψηα αλ έρνπκε γλψζε ηεο νηθνδνκηθήο ηέρλεο θαη απφ πνηνλ ηε κάζακε; Θα έπξεπε ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γεχηεξν, ινηπφλ, πάιη ζα έπξεπε λα ζθεθηνχκε απηφ, αλ έρνπκε ρηίζεη πνηέ σο ηψξα νηθνδφκεκα ηδησηηθφ ή θάπνηνπ θίινπ ή δηθφ καο, θαη αλ απηφ ην νηθνδφκεκα είλαη σξαίν ή άζρεκν* θαη αλ, ελψ εμεηάδνπκε, αλαθαιχςνπκε φηη νη δάζθαινη καο ήηαλ ηθαλνί θαη αμηφινγνη, θαη φηη πνιιά θαη σξαία νηθνδνκήκαηα είραλ ρηηζηεί απφ εκάο καδί κε ηνπο δαζθάινπο καο θαη πνιινί κφλν απφ εκάο, απφ ηε ζηηγκή πνπ απνθνηηήζακε απφ ηνπο δαζθάινπο, αλ απηά ήηαλ έηζη, ζα ήηαλ γλψξηζκα ζπλεηψλ αλζξψπσλ λα θαηαπηαζηνχκε κε ηελ νηθνδφκεζε δεκνζίσλ έξγσλ αλ, 96
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» φκσο, δελ κπνξνχζακε λα επηδείμνπκε νχηε δάζθαιν νχηε νηθνδνκήκαηα ή θαλέλα ή πνιιά, θαζφινπ άμηα ιφγνπ, ζα ήηαλ ζε απηή ηελ πεξίπησζε αλφεην λα θαηαπηαζηνχκε κε ηα δεκφζηα έξγα θαη λα παξαθηλνχκε ν έλαο ηνλ άιιν γη' απηά. Λα πνχκε φηη απηά ιέγνληαη ζσζηά ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρν ίδην, ινηπφλ, ηζρχεη θαη γηα φια ηα άιια, αλ, αθνχ επηρεηξήζνπκε λα θαηαπηαζηνχκε κε ηηο δεκφζηεο ππνζέζεηο, παξαθηλνχζακε ν έλαο ηνλ άιιν, επεηδή ηάρα είκαζηε ηθαλνί γηαηξνί, ζα εμεηάδακε βέβαηα εγψ εζέλα θη εζχ εκέλα, γηα φλνκα ησλ ζεψλ: «Ξψο είλαη ν Πσθξάηεο σο πξνο ηε ζσκαηηθή πγεία; Ή θάπνηνο άιινο απαιιάρζεθε απφ αζζέλεηα εμαηηίαο ηνπ Πσθξάηε, ή δνχινο ή ειεχζεξνο;»· θη εγψ, λνκίδσ, ζα ζε εμέηαδα ζε άιια παξφκνηα1 θαη αλ δελ βξίζθακε θαλέλαλ λα έρεη ζεξαπεπηεί ζην ζψκα απφ εκάο, νχηε απφ ηνπο μέλνπο νχηε απφ ηνπο αζηνχο, νχηε άληξα νχηε γπλαίθα, γηα φλνκα ηνπ Γία, Θαιιηθιή, δελ ζα ήηαλ, αιήζεηα, γεινίν ζε ηέηνην βαζκφ αλνεζίαο, λα έξζνπλ άλζξσπνη, ψζηε, πξνηνχ σο ηδηψηεο γηαηξνί θάλνπκε πνιιά, φπσο ηχρεη, πξνηνχ θαηνξζψζνπκε πνιιά θαη εμαζθεζνχκε ηθαλνπνηεηηθά ζηελ ηέρλε, λα επηρεηξήζνπκε λα κάζνπκε, φπσο ιέγεηαη, ηελ θεξακηθή ηέρλε αξρίδνληαο απφ ην πηζάξη, θαη λα επηρεηξήζνπκε θαη νη ίδηνη λα θαηαπηαζηνχκε κε κηα δεκφζηα δξαζηεξηφηεηα θαη λα παξαθηλνχκε θαη άιινπο ηέηνηνπο; Γελ ζα ζνπ θαηλφηαλ φηη είλαη αλφεην λα ελεξγνχκε θαη' απηφ ηνλ ηξφπν; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Ρψξα, φκσο, άξηζηε άληξα, επεηδή εζχ ν ίδηνο πξηλ απφ ιίγν άξρηζεο λα θαηαπηάλεζαη κε ηηο ππνζέζεηο ηεο πφιεο, κε παξαθηλείο θαη κε θαηεγνξείο φηη δελ ζπκκεηέρσ ζηα θνηλά, δελ ζα εμεηάζνπκε ν έλαο ηνλ άιιν: «Δκπξφο, ν Θαιιηθιήο δελ έρεη θάλεη ήδε θάπνηνλ απφ ηνπο πνιίηεο θαιχηεξν; πάξρεη θάπνηνο ν νπνίνο, ελψ πξνεγνπκέλσο ήηαλ αλήζηθνο, άδηθνο, αθφιαζηνο θαη κε ζπλεηφο, εμαηηίαο ηνπ Θαιιηθιή έρεη γίλεη θαιφο θαη έληηκνο, ή μέλνο ή αζηφο, ή δνχινο ή ειεχζεξνο»; Ξεο κνπ, αλ θάπνηνο ζε εμεηάζεη γη' απηά, Θαιιηθιή, ηη ζα πεηο; Ξνηνλ άλζξσπν ζα πεηο φηη έρεηο θάλεη θαιχηεξν κε ηε ζπλαλαζηξνθή ζνπ; Φνβάζαη λα απαληήζεηο, αλ βέβαηα ππάξρεη θάπνην δηθφ ζνπ έξγν, ελψ ήζνπλ ηδηψηεο, πξηλ επηρεηξήζεηο λα αζρνιεζείο κε ηηο ππνζέζεηο ηεο πφιεο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Πνπ αξέζεη λα ληθάο, Πσθξάηε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ ζε ξσηψ, γηα λα δείμσ φηη ληθψ, αιιά επεηδή, αιήζεηα, ζέισ λα κάζσ κε πνηνλ ηξφπν λνκίδεηο φηη πξέπεη λα 97
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» πνιηηεχεηαη θάπνηνο ζηελ πφιε καο, αλ ζα κεξηκλήζεηο γηα θάηη άιιν, αθνχ αλαιάβεηο ηε δηαρείξηζε ησλ δεκνζίσλ ππνζέζεσλ, ή πψο ζα γίλνπκε πάξα πνιχ θαινί πνιίηεο; Ή δελ έρνπκε ήδε ζπκθσλήζεη πνιιέο θνξέο φηη απηφ πξέπεη λα θάλεη ν πνιηηηθφο; Ππκθσλήζακε ή φρη; Απάληεζε. Ππκθσλήζακε· ζα απαληήζσ εγψ γηα ζέλα. Αλ, ινηπφλ, απηφ πξέπεη ν έληηκνο άληξαο λα πξνζθέξεη ζηελ πφιε ηνπ, ηψξα, αθνχ ζπκεζείο γηα κέλα, πεο γηα εθείλνπο ηνπο άληξεο γηα ηνπο νπνίνπο κηινχζεο πξσηχηεξα, αλ ζνπ δίλνπλ ηελ εληχπσζε φηη έρνπλ γίλεη ελάξεηνη πνιίηεο, δειαδή ν Ξεξηθιήο, ν Θίκσλ, ν Κηιηηάδεο θαη ν Θεκηζηνθιήο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, ήηαλ ελάξεηνη, είλαη θαλεξφ φηη ν θαζέλαο απφ απηνχο έθαλε θαιπηέξνπο ηνπο πνιίηεο αληί ρεηξφηεξνπο. Ρνπο έθαλε ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Νη Αζελαίνη, ινηπφλ, ήηαλ ρεηξφηεξνη, φηαλ ν Ξεξηθιήο άξρηδε λα πνιηηεχεηαη ή φηαλ ηειείσλε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ίζσο, φηαλ ηειείσλε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
'ρη ίζσο, θίιε κνπ, αιιά αλαγθαζηηθά, ζπκθσλά κε φζα παξαδερηήθακε, αλ βέβαηα εθείλνο ήηαλ ελάξεηνο πνιίηεο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θαη, ινηπφλ, ηη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρίπνηα· αιιά πεο κνπ ην εμήο γηα ηνχην, αλ ιέγεηαη φηη νη Αζελαίνη έρνπλ γίλεη θαιχηεξνη εμαηηίαο ηνπ Ξεξηθιή, ή ην εληειψο αληίζεην, φηη έρνπλ δηαθζαξεί απφ εθείλνλ. Γηαηί εγψ, βέβαηα, απηά αθνχσ, φηη νη Αζελαίνη εμαηηίαο ηνπ Ξεξηθιή έρνπλ γίλεη λσζξνί, δεηινί, θιχαξνη θαη θηινρξήκαηνη, επεηδή πξψηνο πξφζθεξε κηζζφ γηα ηηο ππεξεζίεο πξνο ηελ πφιε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αρνχο απηά, Πσθξάηε, απφ εθείλνπο πνπ έρνπλ θφςεη ηα αθηηά ηνπο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Απηά θαζφινπ δελ ηα αθνχσ, αιιά ηα μέξσ θαιά θαη εγψ θαη εζχ, φηη ν Ξεξηθιήο είρε κεγάιε ππφιεςε θαη νη Αζελαίνη δελ ηνλ θαηαςήθηζαλ ζε θακία αηζρξή δίθε, φηαλ ήηαλ ρεηξφηεξνη· φηαλ, φκσο, έγηλαλ θαινί θαη 98
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» έληηκνη πνιίηεο ράξε ζε απηφλ, ζην ηέινο ηεο δσήο ηνπ Ξεξηθιή, ηνλ θαηαδίθαζαλ γηα θινπή θαη παξαιίγν λα ίνπ επηβάινπλ ηε ζαλαηηθή πνηλή, επεηδή ήηαλ, θαηά ηελ άπνςε ηνπο, αλέληηκνο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ρη, ινηπφλ; Δμαηηίαο απηνχ ήηαλ θαθφο ν Ξεξηθιήο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θάπνηνο πνπ θξνληίδεη γατδνχξηα, άινγα θαη βφδηα ζα θαηλφηαλ φηη είλαη θαθφο, αλ είλαη ηέηνηνο, αλ, αθνχ παξαιάκβαλε απηά πνπ δελ ηνλ θινηζνχζαλ νχηε ηνλ ρηππνχζαλ κε ηα θέξαηα νχηε ηνλ δάγθσλαλ, ηα νδεγνχζε λα θάλνπλ φια απηά κε αγξηφηεηα. Ή δελ ζνπ θαίλεηαη φηη θαθφο είλαη φπνηνο θξνληίδεη νπνηνδήπνηε δψν, ν νπνίνο, αθνχ παξαιάβεη πην ήκεξα δψα, ηα θάλεη πην άγξηα απ' φ,ηη ηα παξέιαβε; Ρν παξαδέρεζαη ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα, γηα λα ζνπ θάλσ ηε ράξε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Θάλε κνπ θαη απηή ηε ράξε, απαληψληαο κνπ# πνην απφ ηα δπν, ν άλζξσπνο είλαη έλα απφ ηα δψα ή φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο φρη; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ν Ξεξηθιήο, ινηπφλ, είρε ηελ επηκέιεηα ησλ αλζξψπσλ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ινηπφλ; Γελ έπξεπε απηνί, φπσο ζπκθσλήζακε πξηλ απφ ιίγν, λα έρνπλ γίλεη πην δίθαηνη θαη φρη πην άδηθνη απφ εθείλνλ, αλ βέβαηα ηνπο θξφληηδε εθείλνο, ν νπνίνο ήηαλ ηθαλφο ζηελ πνιηηηθή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Νη δίθαηνη, πάλησο, είλαη ήκεξνη, φπσο έιεγε ν κεξνο. Δζχ, φκσο, ηη ιεο; Γελ έρεηο ηελ ίδηα άπνςε; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αιιά, φκσο, ηνπο έθαλε πην άγξηνπο απ' φ,ηη ηνπο παξέιαβε, θαη βέβαηα θαηά ηνπ εαπηνχ ηνπ, ηνλ νπνίν ειάρηζηα ζα ήζειε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Θεο λα ζπκθσλήζσ κε ζέλα; ΠΩΘΟΑΡΖΠ 99
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Αλ ζνπ θαίλνκαη φηη ιέσ αιήζεηα. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ, ινηπφλ, ηνπο έθαλε πην άγξηνπο, ηνπο έθαλε θαη πην άδηθνπο θαη πην θαθνχο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αο είλαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ν Ξεξηθιήο δελ ήηαλ θαιφο ζηελ πνιηηηθή, κε βάζε απηή ηε ζπδήηεζε. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Δζχ ιεο φηη δελ ήηαλ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κα ηνλ Γία, νχηε εζχ, απφ φζα νκνινγείο. Κίια κνπ πάιη γηα ηνλ Θίκσλα' δελ ηνλ εμφξηζαλ απηνί ηνπο νπνίνπο θξφληηδε, γηα λα κελ αθνχζνπλ ηε θσλή ηνπ γηα δέθα ρξφληα; Θαη ζηνλ Θεκηζηνθιή ηα ίδηα δελ έθαλαλ θαη ηνλ θαηαδίθαζαλ ζε εμνξία; Ρνλ Κηιηηάδε, απηφλ πνπ λίθεζε ζηνλ Καξαζψλα, δελ ςήθηζαλ λα ηνλ ξίμνπλ ζην βάξαζξν θαη, αλ δελ επελέβαηλε ν πξχηαλεο, ζα ηνλ έξηρλαλ; Θη φκσο, αλ απηνί ήηαλ ζπλεηνί άληξεο, φπσο εζχ ιεο, δελ ζα πάζαηλαλ πνηέ απηά. Νη ηθαλνί ελίνρνη ζηελ αξρή δελ πέθηνπλ απφ ηα άξκαηα, φηαλ φκσο θξνληίδνπλ ηα άινγα θαη γίλνληαη νη ίδηνη θαιχηεξνη ελίνρνη, ηφηε πέθηνπλ απηά δελ γίλνληαη νχηε ζηελ ηέρλε ησλ εληφρσλ νχηε ζε θακηά άιιε ηέρλε* ή λνκίδεηο φηη γίλνληαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Γελ λνκίδσ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, ηα πξνεγνχκελα ιφγηα ζνπ, φπσο θαίλεηαη, ήηαλ αιεζηλά, φηη εκείο δελ γλσξίδνπκε θαλέλαλ άληξα λα έρεη ππάξμεη ηθαλφο ζηελ πνιηηηθή ζε απηή ηελ πφιε. Δζχ, βέβαηα, παξαδέρεζαη φηη απφ ηνπο ησξηλνχο δελ είλαη θαλέλαο, αιιά απφ ηνπο παιηφηεξνπο είλαη, θαη αλέθεξεο απηνχο ηνπο άληξεο· απηνί, σζηφζν, απνδείρηεθαλ φκνηνη κε ηνπο ζεκεξηλνχο, ψζηε, αλ απηνί ήηαλ ξήηνξεο, νχηε ηελ αιεζηλή ξεηνξηθή ζα ρξεζηκνπνηνχζαλ -γηαηί δελ ζα εμνξίδνληαλ- νχηε ηελ θνιαθεπηηθή. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά, φκσο, Πσθξάηε, απέρεη πνιχ απφ ην λα θάλεη θάπνηνο απφ ηνπο ησξηλνχο ηέηνηα έξγα ηα νπνία έρεη θάλεη φπνηνο απφ απηνχο (ηνπο παιηνχο) ζέιεηο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αγαπεηέ κνπ, νχηε εγψ θαηεγνξψ απηνχο φηη ήηαλ ππεξέηεο ηεο πφιεο, αιιά κνπ θαίλεηαη φηη ήηαλ πην θαινί απφ ηνπο ησξηλνχο θαη ππήξμαλ πεξηζζφηεξν ηθαλνί ζην λα πξνκεζεχνληαη φζα επηζπκνχζε ε πφιε- αιιά ζην λα θαηεπζχλνπλ 100
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ηηο επηζπκίεο θαη λα κελ επηηξέπνπλ, ρξεζηκνπνηψληαο πεηζψ ή βία γη' απηφ, απφ ην νπνίν επξφθεηην νη πνιίηεο λα γίλνπλ θαιχηεξνη, γηα λα ην πσ κε ιίγα ιφγηα, εθείλνη δελ δηέθεξαλ θαζφινπ απφ απηνχο· ην νπνίν είλαη κνλαδηθφ έξγν έληηκνπ πνιίηε. Θαη πινία θαη ηείρε θαη λαχζηαζκνπο θαη άιια πνιιά ηέηνηα θαη εγψ ζπκθσλψ φηη εθείλνη ήηαλ πεξηζζφηεξν ηθαλνί απφ απηνχο λα εμαζθαιίδνπλ. Θάλνπκε, ινηπφλ, γεινίν πξάγκα θη εγψ θη εζχ ζηε ζπδήηεζε καο* γηαηί φιν ην ρξφλν, ηνλ νπνίν ζπδεηάκε, δελ ζηακαηάκε θαζφινπ λα πεξηθεξφκαζηε πάληα ζην ίδην θαη λα αγλννχκε κεηαμχ καο ηη ιέκε. Δγψ, ινηπφλ, λνκίδσ φηη εζχ πνιιέο θνξέο ζπκθψλεζεο θαη γλσξίδεηο φηη απηή ε αζρνιία είλαη δηηηή θαη ζρεηηθά κε ην ζψκα θαη ηελ ςπρή, θαη ε κηα είλαη ππεξεηηθή, κε ηελ νπνία είλαη δπλαηφλ θάπνηνο λα πξνκεζεχεηαη, αλ πεηλά ην ζψκα, ηξφθηκα, αλ δηςά, πνηά, αλ θξπψλεη, ελδχκαηα, ζηξψκαηα, ππνδήκαηα θαη άιια πνπ ην ζψκα επηζπκεί* θαη ζθνπίκσο ζνπ κηιψ κε ηηο ίδηεο εηθφλεο, γηα λα ηα θαηαλνήζεηο εχθνια. Απηά, δειαδή, ηα εμαζθαιίδεη ή απηφο πνπ είλαη κηθξνπσιεηήο ή έκπνξνο ή θαηαζθεπαζηήο ηνπο, ή αξηνπνηφο, ή κάγεηξαο ή πθαληήο ή ππνδεκαηνπνηφο ή επεμεξγαζηήο δεξκάησλ, θαη δελ είλαη θαζφινπ παξάμελν, κνινλφηη είλαη ηέηνηνο, λα έρνπλ ηε γλψκε θαη ν ίδηνο θαη νη άιινη φηη είλαη ππεξέηεο ηνπ ζψκαηνο, θαη ν θαζέλαο πνπ δελ γλσξίδεη φηη θνληά ζε φιεο απηέο ππάξρνπλ ε γπκλαζηηθή θαη ε ηαηξηθή, ε νπνία φλησο είλαη θξνληίδα ηνπ ζψκαηνο θαη αξκφδεη λα εγείηαη φισλ ησλ ηερλψλ θαη λα ρξεζηκνπνηεί ηα έξγα ηνπο εμαηηίαο ηνπ φηη γλσξίδεη πνην είλαη σθέιηκν θαη πνην βιαβεξφ απφ ηα ηξφθηκα ή ηα πνηά γηα ηελ πγεία ηνπ ζψκαηνο, ελψ φιεο νη άιιεο ηα αγλννχλ γη' απηφ φιεο νη ηέρλεο ζρεηηθά κε ηελ αζρνιία ηνπ ζψκαηνο είλαη δνπινπξεπείο, ππεξεηηθέο θαη αλειεχζεξεο, αιιά ε γπκλαζηηθή θαη ε ηαηξηθή δίθαηα εμνπζηάδνπλ απηέο. Απηά ηα ίδηα, ινηπφλ, φηη ππάξρνπλ θαη ζρεηηθά κε ηελ ςπρή, κνπ θαίλεηαη φηη ελίνηε θαηαιαβαίλεηο [φηαλ κηιψ] θαη ζπκθσλείο επεηδή ηάρα θαηαλνείο φ,ηη εγψ ιέσ· έξρεζαη, φκσο, ιίγν αξγφηεξα ιέγνληαο φηη ππήξμαλ ζηελ πφιε θαινί θαη έληηκνη πνιίηεο θαη, φηαλ ζε ξσηψ πνηνη, κνπ θαίλεηαη φηη παξνπζηάδεηο απνιχησο φκνηνπο αλζξψπνπο ζηελ πνιηηηθή, φπσο αθξηβψο αλ ζε ξσηνχζα γηα ηε γπκλαζηηθή πνηνη θαλ ή είλαη ηθαλνί ζεξαπεπηέο ζσκάησλ, ζα κνπ έιεγεο πνιχ ζνβαξά φηη ν Θεαξίσλ ν αξηνπνηφο θαη ν Κίζαηθνο, ν νπνίνο έρεη γξάςεη ηε ζηθειηθή καγεηξηθή, θαη ν Πάξακβνο, ν ηδηνθηήηεο θαπειεηνχ, είλαη ζαπκάζηνη ζεξαπεπηέο ζσκάησλ, παξαζθεπάδνληαο ν έλαο ππέξνρνπο άξηνπο, ν άιινο θαγεηά θαη ν ηξίηνο θξαζί. Ίζσο, ινηπφλ, λα αγαλαθηνχζεο αλ ζνπ έιεγα φηη, άλζξσπε, δελ γλσξίδεηο θαζφινπ γηα ηε γπκλαζηηθή- κνπ αλαθέξεηο αλζξψπνπο ππεξέηεο θαη παξαζθεπαζηέο επηζπκηψλ, πνπ δελ γλσξίδνπλ ηίπνηα θαιφ θαη σξαίν ζρεηηθά κε απηά θαη νη νπνίνη, αλ έηζη ηχρεη, αθνχ γεκίζνπλ θαη παρχλνπλ ηα ζψκαηα ησλ αλζξψπσλ, αλ θαη επαηλνχληαη απφ απηνχο, ζα αθαλίζνπλ θαη ηηο ζάξθεο, πνπ είραλ πξηλ απηνί πάιη εμαηηίαο ηεο απεηξίαο δελ ζα θαηεγνξήζνπλ εθείλνπο πνπ έηξεθαλ σο ππαίηηνπο ησλ αζζελεηψλ θαη ηεο απψιεηαο ηεο ζάξθαο πνπ είραλ πξηλ, αιιά φζνπο έηπρε λα είλαη παξφληεο θαη λα ζπκβνπιεχνπλ ζε θάηη, φηαλ πιένλ ήξζε ζε απηνχο ν θνξεζκφο πνπ θέξλεη αζζέλεηα χζηεξα απφ ιίγν θαηξφ, επεηδή έγηλε αληίζεηα απφ ηνπο θαλφλεο πγηεηλήο, ζα ηνπο επηθξίλνπλ, ζα ηνπο θαηεγνξήζνπλ 101
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» θαη ζα ηνπο θάλνπλ θάπνην θαθφ, αλ κπνξέζνπλ, αιιά ηνπο πξνεγνχκελνπο θαη ηνπο αίηηνπο ζπκθνξψλ ζα εγθσκηάζνπλ. Θαη ηψξα εζχ, Θαιιηθιή, ελεξγείο εληειψο φκνηα- εγθσκηάδεηο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ πξνζθέξεη ζε απηνχο πινπζηφηαηα θαγνπφηηα ζχκθσλα κε φζα επηζπκνχζαλ, θαη ιέλε φηη ε πφιε έρεη γίλεη κεγάιε απφ απηνχο (ηνπο πνιηηηθνχο)· φηη ε πφιε είλαη δηνγθσκέλε θαη έρεη χπνπιε αζζέλεηα εμαηηίαο εθείλσλ ησλ παιηψλ, δελ θαηαιαβαίλνπλ. Γηαηί ρσξίο ζσθξνζχλε θαη δηθαηνζχλε γέκηζαλ ηελ πφιε κε ιηκάληα, λαχζηαζκνπο, ηείρε, θφξνπο θαη άιιεο ηέηνηεο αλνεζίεο· φηαλ, ινηπφλ, γίλεη ε εκθάληζε απηήο ηεο αζζέλεηαο, ζα θαηεγνξήζνπλ ηνπο ηφηε παξφληεο ζπκβνχινπο, θαη ηνλ Θεκηζηνθιή θαη ηνλ Θίκσλα θαη ηνλ Ξεξηθιή, ηνπο αίηηνπο ησλ ζπκθνξψλ, ζα ηνπο εγθσκηάζνπλ ίζσο, φκσο, λα επηηεζνχλ θαη ζε ζέλα, αλ δελ πξνζηαηεπηείο, θαη ζην θίιν κνπ ηνλ Αιθηβηάδε, φηαλ ράζνπλ θαη ηα παιηά καδί ζε φζα απέθηεζαλ, παξφιν πνπ δελ είζηε αίηηνη ησλ ζπκθνξψλ αιιά ζπλέλνρνη. Θη φκσο, εγψ ηψξα βιέπσ λα ζπκβαίλεη αλφεην πξάγκα θαη καζαίλσ φηη ζπλέβαηλε θαη κε ηνπο παιηνχο άληξεο. Γηαηί βιέπσ φηη, φηαλ ε πφιε κεηαρεηξίδεηαη θάπνηνλ απφ ηνπο πνιηηηθνχο σο άλζξσπν πνπ έρεη θάλεη αδηθίεο, αγαλαθηνχλ θαη κεκςηκνηξνχλ φηη ηάρα παζαίλνπλ κεγάια βάζαλα* κνινλφηη έρνπλ πξνζθέξεη πνιιά θαη θαιά ζηελ πφιε, ζπλεπψο ράλνληαη άδηθα απφ απηήλ, φπσο ηζρπξίδνληαη* φια απηά, φκσο, είλαη ςέκαηα. Γηαηί θαλέλαο πξνζηάηεο ηεο πφιεο δελ ζα κπνξνχζε λα ραζεί άδηθα απφ ηελ ίδηα πφιε ηελ νπνία πξνζηαηεχεη* είλαη πηζαλφ, κάιηζηα, λα ζπκβαίλεη ην ίδην κε φζνπο πξνζπνηνχληαη φηη είλαη πνιηηηθνί θαη κε φζνπο φηη είλαη ζνθηζηέο. Γηαηί θαη νη ζνθηζηέο, νη νπνίνη θαηά ηα άιια είλαη ζνθνί, αζρνινχληαη κε απηφ ην άηνπν· δειαδή, αλ θαη ππνζηεξίδνπλ φηη είλαη δάζθαινη ηεο αξεηήο, θαηεγνξνχλ πνιιέο θνξέο ηνπο καζεηέο φηη αδηθνχλ ηνπο ίδηνπο, ζηεξψληαο ηνπο ηελ ακνηβή θαη ρσξίο λα ηνπο απνδίδνπλ επγλσκνζχλε, παξφιν πνπ επεξγεηήζεθαλ απφ απηνχο· θη φκσο, ππάξρεη θάπνην πην παξάινγν πξάγκα απφ απηφ ην ιφγν, άλζξσπνη δειαδή νη νπνίνη έρνπλ γίλεη θαινί θαη δίθαηνη, απνκαθξχλνληαο κε ην δάζθαιν ηελ αδηθία θαη έρνληαο απνθηήζεη δηθαηνζχλε, λα αδηθνχλ κε απηφ πνπ δελ έρνπλ (ηελ αδηθία); Γελ ζνπ θαίλεηαη απηφ ππεξβνιηθά παξάινγν, θίιε κνπ; Αιήζεηα, Θαιιηθιή, κε αλάγθαζεο λα δεκεγνξήζσ, αθνχ δελ ήζειεο λα απαληάο. ΘΑΙΙΗΘΙΉΠ Δζχ δελ κπνξείο λα κηιάο, αλ θάπνηνο δελ ζνπ απαληά; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Έηζη λνκίδσ" ηψξα, βέβαηα, καθξεγνξψ, επεηδή δελ ζέιεηο λα κνπ απαληάο. Αιιά, θίιε κνπ, πεο κνπ ζην φλνκα ηνπ θίιηνπ Γία, δελ ζνπ θαίλεηαη φηη είλαη παξάινγν λα ηζρπξίδεηαη θάπνηνο φηη έρεη θάλεη θάπνηνλ ηθαλφ λα θαηεγνξεί απηφλ, επεηδή, ελψ έγηλε θαιφο απφ απηφλ θαη παξακέλεη ηέηνηνο, έπεηηα έγηλε αρξείνο; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Έηζη κνπ θαίλεηαη. 102
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αθνχο, ινηπφλ, λα ιέλε ηέηνηα απηνί πνπ ηζρπξίδνληαη φηη εθπαηδεχνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αξεηή; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Βέβαηα· αιιά ηη ζα κπνξνχζεο λα πεηο γηα αλζξψπνπο θαζφινπ άμηνπο; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Ρη ζα κπνξνχζεο λα πεηο γηα εθείλνπο νη νπνίνη, ελψ ηζρπξίδνληαη φηη δηνηθνχλ ηελ πφιε θαη κεξηκλνχλ γη' απηήλ, πψο ζα γίλεη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε, ηελ θαηεγνξνχλ πάιη, φηαλ ηχρεη, σο πάξα πνιχ αλήζηθε; Ρν ίδην, θίιε κνπ, είλαη ν ζνθηζηήο θαη ν ξήηνξαο ή θάηη θνληηλφ θαη παξαπιήζην, φπσο αθξηβψο έιεγα ζηνλ Ξψιν* εζχ, φκσο, απφ άγλνηα, λνκίδεηο φηη ην κελ, ε ξεηνξηθή, είλαη θάηη πνιχ σξαίν, ην δε (ηε ζνθηζηηθή) ην πεξηθξνλείο. Ξξάγκαηη, ε ζνθηζηηθή είλαη θαιχηεξε απφ ηε ξεηνξηθή, φζν ε λνκνζεηηθή απφ ηε δηθαζηηθή θαη ε γπκλαζηηθή απφ ηελ ηαηξηθή· εγψ, βέβαηα, λφκηδα φηη κφλν ζηνπο ξήηνξεο θαη ζηνπο ζνθηζηέο δελ επηηξέπεηαη λα θαηεγνξνχλ απηφ ην πξάγκα, ην νπνίν νη ίδηνη δηδάζθνπλ, φηη είλαη βιαβεξφ γη* απηνχο, δηαθνξεηηθά γηα ηνλ ίδην ιφγν λα θαηεγνξνχλ ζπλάκα θαη ηνπο εαπηνχο ηνπο φηη θαζφινπ δελ σθέιεζαλ απηνχο πνπ ηζρπξίδνληαη φηη σθέιεζαλ. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Θαη λα παξέρνπλ, φκσο, ηελ επεξγεζία δίρσο ακνηβή, φπσο είλαη θπζηθφ, κφλν ζε απηνχο επηηξεπφηαλ, αλ βέβαηα έιεγαλ αιήζεηα. Γηφηη, αλ θάπνηνο ιάβεη θάπνηα άιιε επεξγεζία, γηα παξάδεηγκα αλ γίλεη γξήγνξνο εμαηηίαο ηνπ γπκλαζηή, ίζσο λα ηνπ ζηεξνχζε ηελ νθεηιή, αλ ν γπκλαζηήο ηνλ δίδαζθε δίρσο λα έρεη ζπκθσλήζεη κηζζφ, φηη ζα έπαηξλε ηελ ακνηβή ηνπ παξάιιεια κε ηε κεηάδνζε ηεο ηαρχηεηαο. Γηφηη, λνκίδσ, νη άλζξσπνη δελ αδηθνχλ κε ηε βξαδχηεηα, αιιά κε ηελ αδηθία* πψο φρη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Αλ θάπνηνο, ινηπφλ, δελ αθαηξεί απηφ, δειαδή ηελ αδηθία, δελ ππάξρεη θαλέλαο θφβνο ζε απηφλ, κήπσο θάπνηε αδηθεζεί, αιιά είλαη αζθαιέο κφλν ζε απηφλ λα πξνζθέξεη απηή ηελ επεξγεζία, αλ, βέβαηα, κπνξεί φλησο θάπνηνο λα θάλεη ηνπο αλζξψπνπο θαινχο. Έηζη δελ είλαη; ΘΑΑΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γη' απηά, επνκέλσο, φπσο θαίλεηαη, δελ είλαη άζρεκν λα 103
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» δίλεη άιιεο ζπκβνπιέο, παίξλνληαο ρξήκαηα, γηα παξάδεηγκα ζρεηηθά κε ηελ νηθνδνκηθή ή ηηο άιιεο ηέρλεο. ΘΑΙΙΪΘΙΖΠ Έηζη θαίλεηαη. ΠΩΘΟΑΊΉΠ Πρεηηθά κε απηή ηελ πξάμε, φκσο, κε πνηνλ ηξφπν ζα γίλεη θάπνηνο φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξνο θαη ζα δηνηθεί άξηζηα ην ζπίηη ηνπ ή ηελ πφιε, ζεσξείηαη άζρεκν λα κε ζέιεη θάπνηνο λα ζπκβνπιεχεη, αλ δελ ηνπ δψζεη ρξήκαηα. Δίλαη έηζη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηφηη είλαη θαλεξφ φηη απηφ είλαη ε αηηία, φηη δειαδή κφλν απηή απφ ηηο επεξγεζίεο θάλεη απηφλ πνπ επεξγεηείηαη λα επηζπκεί λα αληαπνδψζεη ηελ επεξγεζία, ψζηε λα θαίλεηαη φηη είλαη θαιή απφδεημε, αλ απηφο πνπ πξνζθέξεη απηή ηελ επεξγεζία δερηεί σο αληαπφδνζε ηελ επεξγεζία· δηαθνξεηηθά φρη. Έρνπλ έηζη απηά; ΘΑΙΑΗΘΙΖΠ Λαη. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γηα πνηα, ινηπφλ, απφ ηηο δπν ππεξεζίεο ηεο πφιεο κε πξνζθαιείο, φξηζε κνπ- λα αγσλίδνκαη σο γηαηξφο πξνο ηνπο Αζελαίνπο, πψο ζα γίλνπλ φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξνη, ή λα ηνπο ππεξεηψ θαη λα ηνπο κηιψ κε ζθνπφ λα ηνπο επραξηζηήζσ; Ξεο κνπ ηελ αιήζεηα, Θαιιηθιή' γηαηί δηθαηνχζαη, φπσο αθξηβψο άξρηζεο λα κηιάο κε παξξεζία πξνο εκέλα, λα ιεο κέρξη ηέινπο φζα έρεηο ζην κπαιφ ζνπ· θαη ηψξα κίια θαιά θαη κε ζάξξνο. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ιέσ, ινηπφλ, φηη ζε πξνζθαιψ γηα λα ηνπο ππεξεηείο. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Άξα, θίιε κνπ, κε πξνζθαιείο γηα λα ηνπο θνιαθεχσ. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αλ ζνπ είλαη πην επράξηζην λα γίλεηο ιεία ησλ Κπζψλ, Πσθξάηε· γηαηί, αλ δελ θάλεηο απηά... ΠΩΘΟΑΡΖΠ Κελ πεηο απηφ πνπ έρεηο πεη πνιιέο θνξέο, φηη ζα κε ζθνηψζεη φπνηνο ζέιεη, γηα λα κελ πσ θη εγψ πάιη φηη φληαο αρξείνο ζα ζθνηψζεη εκέλα πνπ είκαη θαιφο· νχηε φηη ζα κνπ αθαηξέζεη αλ έρσ θάηη, γηα λα κελ πσ εγψ πάιη φηη, αθνχ ηα πήξε, δελ μέξεη ηη λα ηα θάλεη, αιιά, φπσο αθξηβψο ηα αθαίξεζε απφ κέλα άδηθα, αθνχ ηα πήξε έηζη, ζα ηα κεηαρεηξηζηεί άδηθα, θαη, αλ άδηθα, 104
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» άζρεκα θαη, αλ άζρεκα, θαθά. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ξψο κνπ θαίλεζαη, Πσθξάηε, φηη πηζηεχεηο πσο δελ ζα κπνξνχζεο λα πάζεηο ηίπνηα απφ απηά επεηδή βξίζθεζαη καθξηά απφ θηλδχλνπο θαη δελ ζα κπνξνχζεο λα νδεγεζείο ζε δηθαζηήξην απφ πνιχ κνρζεξφ ίζσο άλζξσπν θαη θαχιν. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δπνκέλσο, είκαη πξαγκαηηθά αλφεηνο, Θαιιηθιή, αλ δελ λνκίδσ φηη ζε απηή ηελ πφιε κπνξεί λα πάζεη νπνηνζδήπνηε φ,ηη ηχρεη· μέξσ, φκσο, θαιά απηφ φηη, αλ νδεγεζψ ζε δηθαζηήξην θηλδπλεχνληαο λα πάζσ θάηη απφ φζα ιεο, ζα είλαη αρξείνο απηφο πνπ κε θαηαγγέιιεη1 γηαηί θαλέλαο έληηκνο άλζξσπνο δελ ζα κπνξνχζε λα κελχζεη θάπνηνλ πνπ δελ αδηθεί θαη δελ είλαη θαζφινπ παξάμελν αλ θαηαδηθαζηψ ζε ζάλαην. Θεο λα ζνπ πσ γηαηί ηα πεξηκέλσ απηά; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Λνκίδσ φηη κε ιίγνπο Αζελαίνπο, γηα λα κελ πσ κφλνο κνπ, αζθψ ηελ αιεζηλή πνιηηηθή ηέρλε θαη κφλνο απφ ηνπο ησξηλνχο πξάηησ ηα πνιηηηθά· επεηδή, ινηπφλ, ηα ιφγηα πνπ ιέσ θάζε θνξά δελ ηα ιέσ γηα λα επραξηζηήζσ αιιά γηα λα σθειήζσ, φρη γηα λα πξνζθέξσ απφιαπζε, θαη επεηδή δελ ζέισ λα θάλσ ηα σξαία πξάγκαηα πνπ εζχ παξνηξχλεηο, δελ μέξσ ηη λα πσ ζην δηθαζηήξην. Κνπ έξρνληαη ζην κπαιφ ηα ίδηα ιφγηα πνπ έιεγα ζηνλ Ξψιν* γηαηί ζα θξηζψ φπσο ζα θξηλφηαλ απφ παηδηά γηαηξφο, αλ ηνλ θαηεγνξνχζε κάγεηξαο. Γηφηη ζθέςνπ ηη ζα κπνξνχζε λα απνινγεζεί έλαο ηέηνηνο άλζξσπνο, ν νπνίνο ζα εκπιεθφηαλ ζε κηα ηέηνηα πεξηπέηεηα, αλ θάπνηνο ηνλ θαηεγνξνχζε ιέγνληαο: «Ξαηδηά, απηφο εδψ ν άληξαο έρεη πξνθαιέζεη ζε εκάο πνιιά θαη θαθά θαη βιάπηεη ηνπο ίδηνπο θαη ηνπο λεφηεξνπο απφ εζάο θάλνληαο εγρεηξήζεηο θαη θαπηεξηαζκζχο, θαη αδπλαηίδνληαο θαη πλίγνληαο ζαο ζαο ππνβάιιεη ζε ζηεξήζεηο, δίλνληαο ζαο πνιχ πηθξά θάξκαθα θαη ππνρξεψλνληαο ζαο λα πεηλάηε θαη λα δηςάηε, φρη φπσο εγψ πνπ ζαο παξείρα πνιιά, γιπθά θαη θάζε είδνπο πξάγκαηα»* ηη λνκίδεηο φηη ζα είρε λα πεη ν γηαηξφο πνπ ελεπιάθε ζε απηή ηε ζπκθνξά; Ή, αλ έιεγε ηελ αιήζεηα, φηη «εγψ ηα έθαλα φια απηά, παηδηά, γηα ράξε ηεο πγείαο», πφζν λνκίδεηο φηη ζα θψλαδαλ νη ηέηνηνπ είδνπο δηθαζηέο; ρη πνιχ; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Ίζσο· πξέπεη λα ην ππνζέζνπκε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Γελ λνκίδεηο, ινηπφλ, φηη απηφο ζα είρε πνιχ κεγάιε ακεραλία ηη πξέπεη λα πεη; ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Κάιηζηα. ΠΩΘΟΑΡΖΠ Δγψ, φκσο, μέξσ φηη θάηη ηέηνην ζα πάζαηλα πεγαίλνληαο ζην δηθαζηήξην. Γηαηί δελ ζα κπνξψ λα κηιψ νχηε γηα ηηο 105
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» εδνλέο πνπ ηνπο πξφζθεξα, ηηο νπνίεο απηνί ζεσξνχλ επεξγεζίεο θαη σθέιεηεο, ελψ εγψ δελ δειεχσ νχηε απηνχο πνπ ηηο πξνζθέξνπλ νχηε εθείλνπο πνπ ηηο απνθηνχλ αλ θάπνηνο ιέεη φηη βιάπησ ηνπο λεφηεξνπο θέξλνληαο ηνπο ζε δχζθνιε ζέζε, ή φηη θαθνινγψ ηνπο κεγαιχηεξνπο ιέγνληαο ηνπο πηθξά ιφγηα είηε θαη' ηδίαλ είηε δεκφζηα, δελ ζα κπνξψ λα πσ νχηε ηελ αιήζεηα, φηη, δειαδή, «φια απηά ηα ιέσ δίθαηα θαη ελεξγψ γηα ην φθεινο ζαο, θχξηνη δηθαζηέο, θαη ηίπνηε άιιν' επνκέλσο, ίζσο πάζσ φ,ηη ηχρεη». ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Πνπ θαίλεηαη, ινηπφλ, Πσθξάηε, φηη είλαη ζε θαιή θαηάζηαζε ν άλζξσπνο ν νπνίνο θηλείηαη έηζη ζηελ πφιε θαη δελ κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ; ΠΩΘΟΑΡΖΠ Αλ ππάξρεη ζε εθείλνλ απηφ κε ην νπνίν, Θαιιηθιή, πνιιέο θνξέο ζπκθψλεζεο· αλ έρεη βνεζήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ, δίρσο λα έρεη πεη νχηε λα έρεη θάλεη ηίπνηε άδηθν νχηε απέλαληη ζηνπο αλζξψπνπο νχηε απέλαληη ζηνπο ζενχο. Γηαηί ζπκθσλήζακε πνιιέο θνξέο φηη απηή ε βνήζεηα πξνο ηνλ εαπηφ ηνπ είλαη ε θαιχηεξε. Αλ, ινηπφλ, θάπνηνο κε ειέγρεη φηη δελ κπνξψ λα πξνζθέξσ απηή ηε βνήζεηα ζηνλ εαπηφ κνπ θαη ζηνπο άιινπο, ζα ληξεπφκνπλ αλ ειεγρφκνπλ κπξνζηά θαη ζε πνιινχο θαη ζε ιίγνπο, θαη, αλ ειεγρφκνπλ κφλνο απφ έλαλ θαη αλ θαηαδηθαδφκνπλ ζε ζάλαην εμαηηίαο απηήο ηεο αδπλακίαο, ζα αγαλαθηνχζα· αλ, φκσο, πέζαηλα εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο θνιαθεπηηθήο ξεηνξηθήο, μέξσ θαιά φηη ζα κε έβιεπεο λα ππνκέλσ εχθνια ην ζάλαην. Γηαηί ηνλ ίδην ην ζάλαην θαλείο δελ ηνλ θνβάηαη, ν νπνίνο δελ είλαη εληειψο αλφεηνο θαη άλαλδξνο, θνβάηαη φκσο ηελ αδηθία· γηαηί ην λα θηάζεηο ζηνλ Άδε έρνληαο γεκάηε ηελ ςπρή κε πνιιά αδηθήκαηα είλαη ην κεγαιχηεξν απφ φια ηα θαθά. Αλ ζεο, πξνηίζεκαη λα ζνπ πσ πψο απηφ είλαη έηζη. ΘΑΙΙΗΘΙΖΠ Αιιά, επεηδή νινθιήξσζεο θαη ηα άιια ζέκαηα, νινθιήξσζε θαη απηφ. ΠΩΘΟΑΡΖΠ
Άθνπ, ινηπφλ, φπσο ιέλε, κηα πνιχ θαιή δηήγεζε, πνπ εζχ ζα ηε ζεσξήζεηο κχζν, φπσο λνκίδσ, ελψ εγψ αιεζηλή δηήγεζε· γηαηί σο αιεζηλά ζα πσ φζα πξφθεηηαη λα πσ. πσο ιέεη ν κεξνο, ν Γίαο, ν Ξνζεηδψλαο θαη ν Ξινχησλαο κνηξάζηεθαλ ηελ εμνπζία, φηαλ ηελ παξέιαβαλ απφ ηνλ παηέξα ηνπο. πήξρε, ινηπφλ, ζηνπο αλζξψπνπο ηελ επνρή ηνπ Θξφλνπ ν εμήο λφκνο, θαη ππάξρεη αθφκε θαη ηψξα αλάκεζα ζηνπο ζενχο, φπνηνο δειαδή απφ ηνπο αλζξψπνπο πεξάζεη ηε δσή ηνπ δίθαηα θαη φζηα, φηαλ πεζάλεη, αθνχ πάεη ζηηο λήζνπο ησλ Καθάξσλ, λα θαηνηθεί ζε πιήξε επηπρία καθξηά απφ ηα θαθά, φπνηνο φκσο πεξάζεη ηε δσή ηνπ άδηθα θαη αλφζηα λα ξίρλεηαη ζην δεζκσηήξην, ην νπνίν απνθαινχλ Ράξηαξν, γηα λα ιάβεη δίθε θαη ηηκσξία. Γηθαζηέο απηψλ ηελ επνρή ηνπ Θξφλνπ θαη αθφκε πην πξφζθαηα, φηαλ θπβεξλνχζε ν Γίαο, ήηαλ δσληαλνί γηα ηνπο δσληαλνχο, δηθάδνληαο εθείλε ηε κέξα πνπ επξφθεηην λα πεζάλνπλ. Νη ππνζέζεηο, φκσο, εθδηθάδνληαλ κεξνιεπηηθά1 ν Ξινχησλαο, ινηπφλ, θαη νη επηκειεηέο πνπ 106
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» έξρνληαλ απφ ηηο λήζνπο ησλ Καθάξσλ έιεγαλ ζηνλ Γία φηη πεγαίλνπλ θαη ζηνλ έλαλ θαη ζηνλ άιιν ηφπν άλζξσπνη πνπ δελ ηαηξηάδνπλ. Δίπε, ινηπφλ, ν Γίαο: «Αιιά εγψ ζα ζηακαηήζσ απηφ πνπ γίλεηαη. Γηφηη ηψξα νη ππνζέζεηο εθδηθάδνληαη κε άζρεκν ηξφπν. Γηφηη», είπε, «απηνί πνπ θξίλνληαη θξίλνληαη ληπκέλνη· δηφηη δηθάδνληαη δσληαλνί. Ξνιινί, ινηπφλ», ζπλέρηζε απηφο, «έρνληαο θαθή ςπρή είλαη ληπκέλνη κε σξαία ζψκαηα θαη επγεληθή θαηαγσγή θαη πινχηε θαη, φηαλ γίλεηαη ε θξίζε, έξρνληαη πνιινί κάξηπξεο γη' απηνχο, γηα λα θαηαζέζνπλ φηη έρνπλ δήζεη δίθαηα· νη δηθαζηέο, ινηπφλ, εθπιήζζνληαη απφ απηνχο θαη ζπλάκα δηθάδνπλ ληπκέλνη θαη νη ίδηνη έρνληαο σο θάιπκκα ηεο ςπρήο ηνπο ηα κάηηα, ηα αθηηά θαη φιν ην ζψκα. ια απηά, ινηπφλ, κπαίλνπλ κπξνζηά ηνπο σο εκπφδηα, δειαδή θαη ηα ελδχκαηα ησλ ίδησλ θαη φζσλ θξίλνληαη. Ξξψηα, ινηπφλ», είπε, «πξέπεη λα ζηακαηήζσ απηνχο λα γλσξίδνπλ εθ ησλ πξνηέξσλ ην ζάλαην· δηφηη ηψξα ην μέξνπλ. Απηφ είρε αλαηεζεί ζηνλ Ξξνκεζέα πψο λα ην ζηακαηήζεη. Έπεηηα πξέπεη φινη απηνί λα θξίλνληαη γπκλνί" δειαδή πξέπεη λα θξίλνληαη αθνχ πεζάλνπλ. Θαη ν θξηηήο πξέπεη λα είλαη γπκλφο, λα έρεη πεζάλεη, θαη κε κφλε ηελ ςπρή ηνπ λα βιέπεη κφλε ηελ ςπρή ηνπ θαζελφο πνπ έρεη πεζάλεη μαθληθά, πνπ έρεη ζηεξεζεί φινπο ηνπο ζπγγελείο θαη πνπ έρεη αθήζεη ζηε γε φινλ εθείλνλ ην ζηνιηζκφ, γηα λα είλαη δίθαηε ε θξίζε. Δγψ, φκσο, επεηδή γλσξίδσ απηά πξηλ απφ εζάο, έθαλα δηθαζηέο ηνπο γηνπο κνπ, δπν απφ ηελ Αζία, ηνλ Κίλσα θαη ηνλ Οαδάκαλζπο, θαη έλαλ απφ ηελ Δπξψπε, ηνλ Αηαθφ* απηνί, ινηπφλ, φηαλ πεζάλνπλ, ζα δηθάζνπλ ζην ιεηκψλα, ζην ηξίζηξαην, απ' φπνπ δπν δξφκνη νδεγνχλ ν έλαο ζηηο λήζνπο ησλ Καθάξσλ θαη ν άιινο ζηνλ Ράξηαξν. Θαη απηνχο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ Αζία ζα θξίλεη ν Οαδάκαλζπο, απηνχο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ Δπξψπε ν Αηαθφο* ζηνλ Κίλσα ζα δψζσ ηελ εμνπζία λα ιακβάλεη ηελ ηειηθή θξίζε, αλ ππάξρεη απνξία ζηνλ έλαλ απφ ηνπο άιινπο δπν* γηα λα είλαη φζν ην δπλαηφλ πην δίθαηε ε θξίζε γηα ηελ πνξεία ησλ αλζξψπσλ». Απηά είλαη, Θαιιηθιή, απηά ηα νπνία έρνληαο αθνχζεη πηζηεχσ φηη είλαη αιήζεηα· θαη απφ απηή ηελ αθήγεζε αλαινγίδνκαη φηη ζπκβαίλεη θάηη ηέηνην. Ν ζάλαηνο ηπραίλεη λα είλαη, φπσο κνπ θαίλεηαη, ηίπνηε άιιν παξά δπν πξάγκαηα, ν δηαρσξηζκφο δπν πξαγκάησλ, ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπρήο, κεηαμχ ηνπο* φηαλ, φκσο, δηαρσξηζηνχλ κεηαμχ ηνπο, ην θαζέλα απφ απηά είλαη ζρεδφλ ζηελ ίδηα θαηάζηαζε, ζηελ νπνία ήηαλ θαη φηαλ δνχζε ν άλζξσπνο, θαη ην ζψκα έρεη ηε θχζε ηνπ θαη ηηο θξνληίδεο ηνπ θαη ηα παζήκαηα φια θαλεξά. Γηα παξάδεηγκα, αλ ην ζψκα θάπνηνπ, φζν δνχζε, ήηαλ κεγάιν εμαηηίαο ηεο θχζεο ή ηεο ηξνθήο ή θαη ησλ δχν, φηαλ πεζάλεη, ην πηψκα ηνπ ζα είλαη κεγάιν, θαη, αλ είλαη παρχ, παρχ ζα είλαη θαη φηαλ πεζάλεη, θαη ηα άιια θαηά ηνλ ίδην ηξφπν* θαη, αλ πάιη είρε καθξηά καιιηά, θαη ην πηψκα ηνπ ζα έρεη καθξηά καιιηά. Αλ πάιη θάπνηνο, φζν δνχζε, είρε καζηηγσζεί θαη είρε ζεκάδηα απφ ηηο πιεγέο θαη νπιέο ζην ζψκα είηε απφ καζηίγην είηε απφ άιια ηξαχκαηα, είλαη δπλαηφλ λα δεη θάπνηνο θαη ην ζψκα απηνχ πνπ έρεη πεζάλεη λα ηα έρεη απηά* θαη, αλ ηα κέιε ηνπ ήηαλ ζπαζκέλα ή ζηξεβιά, φζν δνχζε, ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη θαλεξά θαη φηαλ πεζάλεη. Κε ιίγα ιφγηα, φπσο ήηαλ θάπνηνο ζην ζψκα ηνπ φηαλ δνχζε, απηά είλαη θαλεξά θαη φηαλ πεζάλεη, ή φια ή ηα πεξηζζφηεξα γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα. Ρν ίδην, πάλησο, κνπ θαίλεηαη φηη ζπκβαίλεη θαη κε ηελ ςπρή, 107
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» Θαιιηθιή· φια είλαη θαλεξά ζηελ ςπρή, απφ ηε ζηηγκή πνπ γπκλσζεί απφ ην ζψκα, θαη ηα έκθπηα θαη ηα επίθηεηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απέθηεζε ε ςπρή ηνπ αλζξψπνπ κε ηελ ελαζρφιεζε κε θάζε πξάγκα. ηαλ, ινηπφλ, θηάζνπλ ζην δηθαζηή, φζνη έξρνληαη απφ ηελ Αζία ζηνλ Οαδάκαλζπ, ν Οαδάκαλζπο, αθνχ ηνπο ζηακαηά, παξαηεξεί ηελ ςπρή ηνπ θαζελφο, δίρσο λα γλσξίδεη ηίλνο είλαη, αιιά, ελψ πνιιέο θνξέο εμεηάδεη ην κεγάιν βαζηιηά ή φπνηνλ άιιν βαζηιηά ή δπλάζηε, βιέπεη φηη ηίπνηε δελ είλαη πγηέο ζηελ ςπρή ηνπ, αιιά φηη είλαη καζηηγσκέλε θαη γεκάηε νπιέο εμαηηίαο ησλ επηνξθηψλ θαη ηεο αδηθίαο, πνπ θάζε πξάμε ηνπ ράξαμε ζηελ ςπρή ηνπ, θαη φηη φια είλαη ζηξεβιά εμαηηίαο ηνπ ςέκαηνο θαη ηεο αιαδνλείαο θαη δελ ππάξρεη ηίπνηα επζχ, επεηδή έδεζε ρσξίο αιήζεηα* θαη βιέπεη φηη ε ςπρή είλαη γεκάηε δίςα γηα εμνπζία, ηξπθειφηεηα, αιαδνλεία, έιιεηςε εγθξάηεηαο ησλ πξάμεσλ θαη αζπκκεηξία θαη αλαηζρπληία* βιέπνληαο ηελ κε πεξηθξφλεζε ηε δηψρλεη ακέζσο ζην δεζκσηήξην, φπνπ πξφθεηηαη, αθνχ πάεη, λα ππνζηεί ηηο ηηκσξίεο πνπ ηεο ηαηξηάδνπλ. Αξκφδεη, ινηπφλ, ζηνλ θαζέλα πνπ ηηκσξείηαη, φηαλ ηηκσξείηαη ζσζηά απφ θάπνηνλ άιιν, ή λα γίλεηαη θαιχηεξνο θαη λα σθειείηαη ή λα γίλεηαη παξάδεηγκα ζηνπο άιινπο, ψζηε, βιέπνληαο απηφλ πνπ παζαίλεη φζα παζαίλεη, απφ θφβν, λα γίλνληαη θαιχηεξνη. ζνη σθεινχληαη θαη ηηκσξνχληαη απφ ζενχο θαη αλζξψπνπο είλαη απηνί νη νπνίνη δηαπξάηηνπλ ακαξηήκαηα πνπ κπνξνχλ λα ζεξαπεπηνχλ- ε σθέιεηα, φκσο, ζε απηνχο έξρεηαη κέζα απφ πφλνπο θαη ζιίςεηο, θαη εδψ θαη ζηνλ Άδε· γηαηί δελ είλαη δπλαηφ λα απαιιαγνχλ απφ ηελ αδηθία κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν. ζνη, φκσο, δηαπξάμνπλ ηα κεγαιχηεξα αδηθήκαηα θαη εμαηηίαο απηψλ είλαη αλίαηνη, γίλνληαη παξαδείγκαηα, θαη απηνί νη ίδηνη πιένλ δελ σθεινχληαη θαζφινπ, επεηδή είλαη αλίαηνη, αιιά σθεινχληαη νη άιινη νη νπνίνη βιέπνπλ απηνχο εμαηηίαο ησλ ακαξηεκάησλ λα πθίζηαληαη αηψληα ηηο κεγαιχηεξεο, νδπλεξφηεξεο θαη θνβεξφηεξεο ηηκσξίεο, θξεκαζκέλνη σο παξαδείγκαηα ζην δεζκσηήξην εθεί ζηνλ Άδε, παξαηλεηηθά ζεάκαηα ζε φζνπο άδηθνπο θηάλνπλ θάζε θνξά. Απφ απηνχο ππνζηεξίδσ φηη έλαο είλαη θαη ν Αξρέιανο, αλ ιέεη αιήζεηα ν Ξψινο, θαη φπνηνο άιινο είλαη ηέηνηνο ηχξαλλνο* λνκίδσ, φκσο, φηη νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο πνπ είλαη παξαδείγκαηα είλαη φζνη ππήξμαλ ηχξαλλνη, βαζηιηάδεο, δπλάζηεο θαη πνιηηηθνί* γηαηί απηνί εμαηηίαο ηεο εμνπζίαο δηαπξάηηνπλ ηηο πην κεγάιεο θαη αλφζηεο ακαξηίεο. Ρν καξηπξεί γη' απηνχο θαη ν κεξνο* εθείλνο, δειαδή, αλέθεξε βαζηιηάδεο θαη δπλάζηεο νη νπνίνη ηηκσξνχληαη αηψληα ζηνλ Άδε, ηνλ Ράληαιν, ηνλ Πίζπθν θαη ηνλ Ρηηπφ* ηνλ Θεξζίηε, φκσο, θαη αλ ππάξρεη θάπνηνο άιινο αλήζηθνο πνιίηεο, θαλέλαο πνηεηήο δελ παξνπζίαζε λα πθίζηαηαη ζπλερψο κεγάιεο ηηκσξίεο σο αλίαην" γηαηί, λνκίδσ, δελ κπνξνχζε* γη' απηφ ήηαλ πην επηπρηζκέλνο απφ εθείλνπο πνπ κπνξνχζαλ. Αιιά, Θαιιηθιή, απφ απηνχο πνπ έρνπλ δχλακε είλαη νη άλζξσπνη πνπ γίλνληαη πάξα πνιχ θαθνί· ηίπνηα, φκσο, δελ εκπνδίδεη λα ππάξρνπλ αλάκεζα ζε απηνχο ζπλεηνί άληξεο, θαη αμίδεη λα ζαπκάδνπκε πνιχ φζνπο γίλνληαη ζπλεηνί* γηαηί είλαη δχζθνιν, Θαιιηθιή, θαη άμην πνιιψλ επαηλνχλ λα δεη δίθαηα απηφο πνπ έρεη κεγάιε δπλαηφηεηα λα αδηθεί. Ιίγνη, σζηφζν, γίλνληαη ηέηνηνη· επεηδή θαη εδψ θαη αιινχ ππήξμαλ, λνκίδσ, θαη ζα ππάξμνπλ θαινί θαη έληηκνη άληξεο έρνληαο απηή ηελ αξεηή, λα δηαρεηξίδνληαη κε δίθαην ηξφπν φζα ηνπο αλαζέηεη θάπνηνο· έλαο 108
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» έρεη γίλεη ηδηαίηεξα επηθαλήο θαη ζηνπο άιινπο Έιιελεο, ν Αξηζηείδεο, ν γηνο ηνπ Ιπζηκάρνπ* νη πεξηζζφηεξνη, φκσο, απφ ηνπο δπλάζηεο, θίιε κνπ, γίλνληαη θαθνί. πσο, ινηπφλ, έιεγα, φηαλ εθείλνο ν Οαδάκαλζπο ζπιιάβεη θάπνηνλ ηέηνηνλ, δελ μέξεη ηίπνηε άιιν γη' απηφλ, νχηε πνηνο είλαη νχηε απφ πνηνπο θαηάγεηαη, αιιά φηη είλαη θάπνηνο θαθφο· θαη αθνχ δεη απηφ, ηνλ ζηέιλεη ζηνλ Ράξηαξν, βάδνληαο ηνπ ζεκάδη, αλ ηνπ θαίλεηαη φηη είλαη ηάζηκνο ή αλίαηνο* εθείλνο, φηαλ θηάλεη εθεί, πθίζηαηαη φζα πξέπεη. Δλίνηε, φηαλ βιέπεη άιιε ςπρή πνπ έρεη δήζεη κε φζην ηξφπν θαη κε θξφλεζε, απινχ πνιίηε ή θάπνηνπ άιινπ, θπξίσο φκσο, λνκίδσ, Θαιιηθιή, ςπρή θηινζφθνπ πνπ έθαλε ηα δηθά ηνπ έξγα θαη δελ ήηαλ πνιππξάγκσλ ζηε δσή, ηε ζαπκάδεη θαη ηε ζηέιλεη ζηηο λήζνπο ησλ Καθάξσλ. Ρα ίδηα θάλεη θαη ν Αηαθφο* ν θαζέλαο απφ απηνχο δηθάδεη θξαηψληαο ξαβδί" ν δε Κίλσαο θάζεηαη επηζεσξψληαο, θξαηψληαο κφλν απηφο ρξπζφ ζθήπηξν, φπσο ιέεη ν νκεξηθφο Νδπζζέαο φηη ηνλ είδε
λα θξαηά ρξπζφ ζθήπηξν, δηθάδνληαο ηνπο λεθξνχο. Δγψ, ινηπφλ, Θαιιηθιή, έρσ πεηζηεί απφ απηέο ηηο αθεγήζεηο θαη ζηνράδνκαη πψο ζα θαλψ ζηνλ θξηηή κε φζν ην δπλαηφλ πγηέζηεξε ςπρή* αθνχ αθήζσ, ινηπφλ, λα πάλε ζην θαιφ νη ηηκέο ησλ πνιιψλ αλζξψπσλ, εμεηάδνληαο ηελ αιήζεηα, ζα πξνζπαζήζσ πξάγκαηη λα δήζσ, φληαο θαιχηεξνο φζν κπνξψ, θαη, φηαλ πεζάλσ, λα πεζάλσ ηέηνηνο. Ξξνηξέπσ θαη φινπο ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, φζν κπνξψ, θαη πξνηξέπσ θαη ζέλα λα πξνζαλαηνιηζηείο ζε ηέηνηα δσή θαη ηέηνηνλ αγψλα, ν νπνίνο πηζηεχσ φηη ππεξηεξεί φισλ ησλ εδψ αγψλσλ, θαη ζε θαηεγνξψ επεηδή δελ ζα κπνξείο λα βνεζήζεηο ηνλ εαπηφ ζνπ, φηαλ γίλεη γηα ζέλα ε δίθε θαη ε θξίζε, γηα ηελ νπνία ηψξα κφιηο κηινχζα, αιιά, κε ην πνπ ζα παξνπζηαζηείο ζην δηθαζηή, ην γην ηεο Αίγηλαο, αθνχ, παξαιακβάλνληαο ζε, ζε νδεγήζεη, εζχ εθεί ζα κείλεηο κε ην ζηφκα αλνηρηφ θαη ζα δαιηζηείο φζν εγψ εδψ, θαη ίζσο θάπνηνο ζε ρηππήζεη ζην πξφζσπν αηηκσηηθά θαη ζε πξνπειαθίζεη κε θάζε ηξφπν. Ίζσο απηά ζνπ θαίλεηαη φηη είλαη κχζνο ζαλ εθείλνπο πνπ ιέλε νη γξηέο, θαη ηα πεξηθξνλείο, θαη δελ ζα ήηαλ θαζφινπ πεξίεξγν λα ηα πεξηθξνλείο, αλ, κε ηελ αλαδήηεζε καο, κπνξνχζακε λα ηα βξνχκε θαιχηεξα θαη αιεζέζηεξα* ηψξα, φκσο, βιέπεηο φηη εζείο, αλ θαη είζηε ηξεηο, νη νπνίνη είζηε νη πην ζνθνί απφ ηνπο ζεκεξηλνχο Έιιελεο, εζχ, ν Ξψινο θαη ν Γνξγίαο, δελ κπνξείηε λα απνδείμεηε φηη πξέπεη λα δνχκε ηε δσή κε θάπνηνλ άιιν ηξφπν απφ απηφλ, ν νπνίνο θαίλεηαη φηη θαη εθεί έρεη φθεινο. Αιιά ζε φιε ηε ζπδήηεζε, ελψ ηα ππφινηπα αλαηξνχληαη, κφλν απηφο ν ιφγνο κέλεη ζηαζεξφο, φηη πξέπεη λα πξνζέρνπκε λα κελ αδηθνχκε παξά λα κελ αδηθνχκαζηε, θαη πεξηζζφηεξν πξέπεη ν άλζξσπνο λα θξνληίδεη φρη λα θαίλεηαη φηη είλαη θαιφο, αιιά λα είλαη, θαη ζηελ ηδησηηθή θαη ζηε δεκφζηα δσή· αλ θάπνηνο γίλεη θαθφο ζε θάηη, πξέπεη λα ηηκσξεζεί, θαη δεχηεξν θαιφ κεηά ην λα είλαη δίθαηνο είλαη απηφ, ην λα γίλεηαη δίθαηνο θαη, αθνχ ηηκσξεζεί, λα ινγνδνηεί- θαη πξέπεη λα απνθεχγεη θάζε θνιαθεία θαη πξνο ηνλ εαπηφ ηνπ θαη πξνο ηνπο άιινπο, θαη πξνο ηνπο ιίγνπο θαη πξνο ηνπο πνιινχο* θαη πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί έηζη ηε ξεηνξηθή πάληα πξνο ην δίθαην, θαη θάζε άιιε πξάμε. Αθνχ, ινηπφλ, πείζεζαη ζε κέλα, 109
Ξιάησλαο «Γνξγίαο» αθνινχζεζε κε εθεί, φπνπ, αθνχ θηάζεηο, ζα είζαη επηπρηζκέλνο θαη φζν δεηο θαη φηαλ πεζάλεηο, φπσο απέδεημε ε ζεκεξηλή ζπδήηεζε. Θαη άθεζε θάπνηνλ λα ζε πεξηθξνλήζεη σο αλφεην θαη λα ζε πξνπειαθίζεη, αλ ζέιεη, θαη λαη, κα ηνλ Γία, λα ζε ρηππήζεη ζην πξφζσπν, δίλνληαο ζνπ απηφ ην αηηκσηηθφ ρηχπεκα· γηαηί ηίπνηε θνβεξφ δελ ζα πάζεηο, αλ φλησο είζαη θαιφο θαη έληηκνο, αζθψληαο ηελ αξεηή. Έπεηηα, αθνχ αζθήζνπκε απφ θνηλνχ ηελ αξεηή κε ηέηνην ηξφπν, ηφηε πιένλ, αλ πηζηεχεηο φηη πξέπεη, ζα αζρνιεζνχκε κε ηα πνιηηηθά πξάγκαηα ή κε φ,ηη άιιν καο θαλεί θαιφ, θαη ζα απνθαζίζνπκε, θαζψο ζα είκαζηε θαιχηεξνη ζην λα ζθεθηφκαζηε απ' φ,ηη ηψξα. Γηφηη είλαη αηζρξφ λα βξηζθφκαζηε ζηελ θαηάζηαζε πνπ θαηλφκαζηε φηη είκαζηε ηψξα, έπεηηα λα θαπρηφκαζηε φπσο νη λένη φηη θάηη είκαζηε, εκείο νη νπνίνη πνηέ δελ είρακε ηελ ίδηα άπνςε γηα ηα ίδηα δεηήκαηα, θαη κάιηζηα γηα πάξα πνιχ ζεκαληηθά· ζε ηέηνην βαζκφ απαηδεπζίαο έρνπκε θηάζεη· αο ρξεζηκνπνηήζνπκε ζαλ νδεγφ φζα πξνέθπςαλ απφ ηε ζεκεξηλή ζπδήηεζε, πνπ καο δείρλνπλ φηη απηφο ν ηξφπνο δσήο είλαη άξηζηνο, αζθψληαο ηε δηθαηνζχλε θαη θάζε άιιε αξεηή λα δνχκε θαη λα πεζαίλνπκε. Αο ηνλ αθνινπζήζνπκε, ινηπφλ, θαη αο παξαθηλνχκε θαη ηνπο ππφινηπνπο, φρη κε εθείλν ην ιφγν, κε ηνλ νπνίν εζχ πηζηεχνληαο κε παξνηξχλεηο· γηαηί δελ αμίδεη ηίπνηα, Θαιιηθιή.
110
