ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΙΝΤΡΟ ΜΟΝΤΑΝΕΛΛΙ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

ΤΙτλος πρωτοτίιπου:

STORIA DI ROMA

ISB N 960-7124-10-3

© ©

1969; 19&s, RCS Rizzoli Libri S.p.A., Milano Η)!}Ι, ιιΤρ(οι Φύλλοι)) , ΕΡιφύλ"l)ς 17 -19, 11634 Aθ~νoι

ΙΝΤΡΟ ΜΟΝΤ ΑΝΕΛΛΙ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Μετά,φρασ'Υ)

ΣΟΥΛΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Τρ{α Φύλλα

-

Αθήνα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Με κολακεύει ιδια{τερα το γεγονός ό, τι , μετά την ιιΙστορ{α των Ελλήνων)), οι εκδόσεις ιιΤρ{α Φύλλα)) θέλησαν να μεταφράσουν και να εκδόσουν και την ιιΙστορ{α της Ρώμης ι). Με κολακεύει αλλά δεν με

ξαφνιάζει γιατ{ η ιστορ{α της Ρώμης , από πολλές απόψεις {σως τις σημαντικότερες

-

-

και

δεν ε{ναι παρά μια συνέχεια της ιστορ{ας

των Ελλ ήνων. Σαν συνέχεια την συνέλαβαν και αρκετο{ απ ' όσους την έζησαν, αν και ε{ναι αλήθεια πως ένα απ ' τα πρώτα φορτ{α που έφε ­ ραν απ' την κατοικημένη Ελλάδα τα ρωμαϊκά καράβια, ήταν περ{που

χtλιoι διανοούμενοι , που αφού πρώτα προσπάθησαν να εμψ:;χώσουν την αντ{σταση κατά της Ρώμης , στη συνέχεια αποφάσισαν να με­ ταφερθούν σ ' αυτήν, γιατ{ ε{χαν καταλάβει πως μόνο ακολουθώντας τους Ρωμα{ους στρατιώτες στους δρόμους που ε{χαν κατασκευάσει

οι Ρωμα{οι μηχανικο{, θα κατάφερναν να διαδόσουν τον ελληνικό πο­ λιτισμό στον κόσμο. Σπάνια δυο πολιτισμο{ αποδε{χτηκαν με την επαφή τους τόσο συμπληρωματικο{, όσο ο ελληνικός και ο ρωμαϊκός. Το θεωρητικό πνεύμα των Ελλήνων ε{χε ανάγκη να ολοκληρωθε{ με το πρακτικό πνεύμα των Ρωμα{ων. Φυσικά η επέμβαση δεν έγινε χωρ{ς να τρέξει α{μα, που φα{νεται πως ε{ναι το αναντικατάστατο μελάνι με το οπο{ο γράφεται η ιστορ{α. Αλλά αυτό ήταν το αποτέλεσμα. Ένα αποτέλεσμα που ως τώρα αντιπροσωπεύει το σημε{ο εκκ{νησης ολό ­

κληρου του δυτικού πολιτισμού, ακόμα κι αν μεγάλος αριθμός δυτι­ κών

-συμπεριλαμβανομ ένων πολλών Ελλήνων και lταλών-

αγνοούν ή το έχουν ξεχάσει .

το

.

Και αυτή τη φορά πρέπει να πληροφορήσω τον αναγνώ στη, πως δεν ε{χα την φιλοδοξ{α να αναπαραστήσω ΟΑΕΣ τις πλευρές της αρχα{ας Ρώμης, όπως δεν ε{χα τη φιλοδοξ{α να αναπαραστήσω

ΟΑΕΣ τις πλευρές της αρχα{ας Ελλάδας. Σύμφωνα με μια σύγχρονη γαλλική σχολή -στην οπο{α, εξυπακούεται , οφε{λουμε έργα πολύ υψηλού επιπέδου

-

ο ιστορικός θα έπρεπε να ξέρει απ ' όλα, και στις

αναβιώσεις της εποχής να δ{νει το πλήρες πλα{σιο όχι μόνο της πο­ λιτικής και της οικονομ{ας, αλλά και της επιστήμης, της ανάπτυξης

των πόλεων, του νομισματικο ύ συστήματο ς , της ιατρικής , της τε­ χνολογ{ας κ.τ.λ. Κάτι που δεν μου φα{νεται και σπουδα{α ανακάλυψη.

Εξυπακούεται πως ο ι στορικός θα έπρεπε να τα ξέρει όλα αυτά. Αλλά στην πραγματικότητα κανέ\iας ιστορικός δεν μπορε{ να κατέχει τόσες γνώσεις, όποια κι αν ε{ναι η εγκυκλοπαιδική του μόρφωση . Αλλά κι

αν τις κατείχε, (σως να μην ήταν πια σε θέση να γράψει ένα βιβλίο

ι στορίας γιατί θα παρασυρ6ταν στην αποσπασματικ6τητα και θα χαν6ταν στο λαβ ύρ ινθο της θεματολογίας. Ο μέγας Στράτσεη, έλεγε πως ανάμεσα στα άλλα προσ6ντα του ιστορικού, χρειάζεται και λ ίγη αμ άθεια , που αποτρέποντας την εμβάθυνση και ανάλυση πολλών λε­ πτομερειών, συμβάλλει στην επιλογή της σύνθεσης των μεγάλων γε­ γον6των. Και για να το απο8είξει έφερνε παρά8ειγμα τον 'Ακτον που αν και θεωρείται απ6 6λους ο πατέρας της αγγλικής ιστοριογραφίας , 8εν έγραψε ποτέ ούτε ένα βιβλίο γιατί ποτέ 8εν κατάφερε να συμπε­ ριλάβει σ ' αυτ6 6λα 6σα θεωρούσε απαραίτητα για την πληρ6τητά του .

Ελπίζω πως οι αναγνώστες θα με συγχωρέσουν για 6σα ΔΕΝ θα

βρουν στο βιβλίο μου . Σε αντιστάθμισμα μπορώ Υα του ς εγγυηθώ πως 6σα υπάρχουν στο βιβλίο είναι. 6πως λένε σήμερα, πληροφορίες απ6 ιιαξι6πιστη πηγή)).

Ι ΝΤΡΟ Μ ΟΝΤΑΝΕΛΛΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΑΒ

URBE CONDITA

ΔΕΝ ΞΕΡΟΎ'ΜΕ με ακρφεLα πότε LOPUe"l)xIΧ'! στ"l) Ρώμ"l) τα

πρώτα

κανονLκά ,

ο"l)λαο~

κραΤLκά

σχολεία .

Πλοίιταρχος λέεL πως γενν~θ"l)καν γΙΙρω στο

250

Ο

π.Χ. ,

ο"l)λαο~ περίπου πεντακόσLα χρόνLα μετά τ"l)ν ίορυσ"l) της πόλ"l)ς. ΜέΧΡL τότε , τα παLΟLά των Ρωμαίων μορ ­ φώνονταν στο σπίΤL, τα μεν φτωχά από τους γονείς,

τα οε είιπορα από τους μαγίστρους , ο"l)λαο~ τους οα­ σκάλους ~ εκπαLΟευτές . Αυτοί συν~θω ς εΠLλέγονταν μεταξιι των απελειιθερων , των σκλάβων ο"l)λαο~ , στους οποίους είχε αποοοθεί "Ι) ελευθερία , XIΧL που με τ"l) σεφά

τους εΠLλέγονταν μεταξιι των αLχμαλώτων πολέμου, ι ι ξ Ι Ι Ι λλ XIΧL κατα προτψ"l)σ"l) μετα υ εκεLνων που εLχαν ε

"l)VL-

κ~ καταγωγ~ XIΧL ~ταν OL πλέον μορφωμένΟL. Εκείνο πάντως που ξέρουμε με βεβαLότ"l)τα είναL πως τα παLΟLά των Ρωμαίων κουράζονταν πoΛU λLγότερο

Ι Ι '1> Ι απο τα σ"l)μεΡLνα παLOLα .

Τ

α

λ

Ι Ιξ IΧnVLXIΧ τα "Ι) εραν

οίιτως ~ άλλως. Όπως έλεγε XIΧL ο Γερμανός ΠΟL"Ι)της ΧάLνε, αν έπρεπε να τα μάθουν , οεν θα τους έμενε

χρόνος YLIΧ νσ: κατακτησουν τον κόσμο .

KL

όσον αφορά

10 την ιστορΙα ΤΎ)ς πατρΙδας τους, τους τψ δΙΎ)γιόντου ­ σαν κάπως έτσι πάνω κάτω:

Όταν οι ΈλλΎ)νες του Αγαμέμνονα, με τον Οδυσσέα και τον Αχιλλέα, κατέΚΤΎ)σαν ΤΎ)ν ΤροΙα και ΤΎ)ν ισο­ πέδωσαν,

ένας

από τους

ελάχιστους

υπερασπιστές

ΤΎ)ς που σώθΎ)καν ~ταν ο ΑινεΙας, μετά. από ευτυx~ ι β

ιιμεσο λ α ι

Ύ)σψ>

ι θ

Ύ)ταν

συνΎ)

ειε ς

ι

ΤΎ)ς

μαμας ι

απο

Ι)

τοτε

,

(

του

ι

που

ι

ορισμενα

~

πραγματα

Ι

οεν

μπορουσε να

ι

αναι

τΙποτα λιγότερο από η θεά Βένερε-ΑφροδΙη. Με η ' β α λ ιτσα

του

σΤΎ)ν

ι

π

λ' Ι αΤΎ) , γεμαΤΎ) με ης

ι

ι

εικονες

,

ι

ουρανιων υπερμαχων του,

αναμεσα στους

οποιους

των

ΤΎ)ν

πρώΤΎ) θέσΎ) εΙχε φυσικά Ύ) καλ~ του μανούλα , χωρΙς φράγκο στψ τσέΠΎ) , ο φουκαράς ο ΑινεΙας άρχισε να '"/'

YUpLc,EL

τον

ι

ροτερο .

Κ

αι

ι

κοσμο ι

ι

ΠΎ)γαινοντας

κανεις

~

οεν

ξΙ

ερει

απ Ι

,

μετα

το

ι

κακο Ι

απο

στο

Ι

ποσα

χειΙ

χρονια

ιστοριών και περιπετειών, αποβιβάσΤΎ)κε, πάντα με ΤΎ)ν

I~

Loια

β α λ ιτσα ' Ι Ι ανα χεφας,

σΤΎ)ν

Ι τα λ'ια ,

Ι

αρχισε

να

ΤΎ)ν ανεβαΙνει προς το Βορρά , έφτασε στο Λάτω, πα­ ντρεύΤΎ)κε εκεΙ ΤΎ)ν κόΡΎ) του Βασιλιά ΛατΙνου , που ονομαζόταν ΛαβινΙα,

Ιδρυσε μια πόλΎ)

σΤΎ)ν οποΙα

έδωσε το όνομα ΤΎ)ς συζύγου του, και μαζΙ ΤΎ)ς έζΎ)σε

ευτυx~ς και ευχαρισημένος μέχρι το τέλος των Ύ)με­ ρών του. Ο γως του Ασκάνως Ιδρυσε τψ Ι Αλμπα Λόγγα, και

ΤΎ)ν καθιέρωσε σαν καινούργια πρωτεύουσα. Και οχτώ γενιές αργότερα, δΎ)λαδ~ κάπου διακόσια χρόνια μετά Ι ξ Α Ι ~ Ι Ι Ν Ι ΤΎ)ν αφι Ύ) του ινεια, ουο απογονω του, ο ουμι τορας

και ο Αμούλως, βασίλευαν ακόμ Ύ) στο θρόνο του Λα­ τΙου. Δ υ στυχώς , δυο βασιλιάδες στον Ιδω θρόνο κάθ ο­ νται κάπως στρψωγμένα. Κι έτσι μια μέρα ο Αμού ­ λως έδιωξε τον αδελφό του για να μπορεΙ να βασιλέψει μόνος του , και σκότωσε όλα τα παιδιά του , εκτό ς από μια κόρΎ) του, η Ρέα ΣΙλβια . Αλλά για να μΎ)ν φέρει

11 στον κόσμο κάποιο παιδί που μεγαλώνοντας μπορεί να του πέρναγε 'Υ) ιδέα να πάρει εκδίΚ'Υ)σ'Υ) για τον παπποό του, την υποχρέωσε να γίνει ιέρεια Τ'Υ)ς θεάς Βέστα, με

δυο λόγια καλόγρια. Μια μέρα , 'Υ) Ρέα, που πιθανότατα είχε μεγάλ'Υ) επι­

θυμία ν ' απoκτ~σει σόζυγο και 'Υ) ιδέα πως δεν μπο­ ροόσε να παντρευτεί δεν Τ'Υ)ς π~γαινε καθόλου , δροσι' ζ οτανε φορ'Υ)

"

,

θ σΤ'Υ)ν οχ 'Υ) του ποταμου και

ζ εστ'Υ) '

του κα

λ οκαφιου'

,

μεσα σΤ'Υ)ν ανυπο-

'θ 'Υ)κε. Κ" ατα

αποκοψ'Υ)

τυ-

Χ'Υ) , σ ' εκείνες τις γειτονιές τριγυρνοόσε ο θεός' Αρ'Υ)ς ,

που συχνά κατέβαινε στ'Υ) γ'Υ), είτε για να ασχολ'Υ)θεί με κάποιο πόλεμο , που ~ταν και το συν'Υ)θισμένο του

,

επαγγε λ' μα, ειτε για να

'

,

ψ'Ι= αι.,ει για κοριτσια, που 'Υ)ταν

το ευνοοόμενό του βίτσιο. Είδε τη Ρέα Σίλβια και την 'θ 'Υ)κε. ερωτευ

Κ αι

"

χωρις

ι= ουτε καν να Τ'Υ)ν ι.,υπν'Υ)σει. Τ'Υ)ν

'

κατέσΤ'Υ)σε έγκυο .

Όταν το έμαθε ο Αμοόλιος , θόμωσε πoΛU. Αλλά δεν Τψ θανάτωσε . Περίμενε μέχρι να γενν~σει όχι ένα , αλλά δυο δίδυμα αγόρια. 'ι στερα τους φόρτωσε όλους μαζί πάνω σε μια μικρoσκoπικ~ σχεδία και τους άφ'Υ)-

,

σε στο ποταμι για να τους

"

παρασυρει το ρευμα και να

τους πάει μέχρι τη θάλασσα, όπου και θα βοόλιαζαν. Αλλά δεν είχε υπολογίσει τον άνεμο που εκείν'Υ) Τ'Υ) μέρα φυσοόσε αρκετά δυνατός 'ι=' προσαραι.,ει καπου

,

και έστειλε Τ'Υ) σχεδία να

,

εκει κοντα ,

'θ ρο. σΤ'Υ)ν υπαι

Ε κει' τα

δυο μωρά που έκλαιγαν γοερά, τράβ'Υ)ξαν Τ'Υ)ν πρoσoχ~ μιας ΛUκαινας που έτρεξε να τα θ'Υ)λάσει . Και έτσι αυ­

τό το ζώο έγινε το σόμβολο Τ'Υ)ς Ρώμ 'Υ)ς , που ιδρόθ'Υ)κε αργότερα από τα Μο δίδυμα αγόρια. Οι κακές γλώσσες λένε πως αυτ~ 'Υ) ΛUκαινα δεν ~ταν πραγματικ~ ΛUκαινα , αλλά μια γυναίκα, 'Υ) 'Ακκα

' Α αρεντια ,

που Τ'Υ)

,

φωνα ζ αν

Α' , υκαινα λ' ογω του αγριου

χαρακτ~ρα Τ'Υ)ς και των συχνών παρασπονδιών που

12 ,

'β

εκανε στ ον φτωχο

, cru'ζ uγο,

οσκο

,

της, π-ηγαινοντα ς

να

κάνει έρωτα στα 3άσΎj με 6λοuς τοu ς νεαρού ς ΤΎjς πε ­

pωx~ς . Όμως 6λ' αuτά ίσως 3εν είναι παρά κοuτσο­ μπολιά. Τα

3uo 3ί3uμα βύζαξαν το γάλα τοuς, ύστερα προ Ι ' β λ ' στις σοuπιτσες , uστερα ε γα αν τα ' πρωτα

,

,

xωpΎjσαν

τοuς 30ντάκια , oνoμάσΤΎjκαν ο ένας Ρωμύλος και ο άλλο ς Ρέμος , μεγάλωσαν και στο τέλος έμαθαν και ΤΎjν ιστορία τοuς. Επέστρεψαν λοιπόν σΤΎjν 'Αλμπα Λόγγα ,

οργάνωσαν

μια

εξέγεpσΎj,

σκότωσαν

τον

Αμούλω και ξανά3ωσαν στον Ν οuμίτορα τον θρόνο τοu . Και μετά, ανuπόμονοι και θέλοντας να κάνοuν κάτι καινούργω όπως όλοι οι νέοι, αντί να περψένοuν να

"

παροuν

ετοιμο

το

β ασι'λ' εω απο

τον

,

παπποu,

ΠΟU ·

σίγοuρα θα τοuς το άφΎjνε, π~γανε να ι3Ρύσοuν ένα

,

,

,

'Κ"" 'λ ζ , καινοuργω καποu εκει κοντα. αι οια ει..,αν το σΎjμεω

" ειχε προσαραι..,ει 'ζ",,' στο οποω Ύj σχεοια τοuς, τοuς

λ' οφοuς

ανάμεσα στοuς οποίοuς κuλάει ο ΤίβεpΎjς, λίγο πριν εκβάλει ση θάλασσα. Εκεί , όπως σuχνά σuμβαίνει μεταξύ α3ελφών , τσακώθΎjκαν για το όνομα ποu θα έ3ιναν σην πόλη. Μετά όμως αποφάσισαν πως θα κέρ3ιζε όποιος απ' τοuς

3uo έβλεπε τα περισσότερά

ποuλιά. Ο Ρέμος ποu ~ταν στον λόφο τοu Αβεντίνοu εί3ε έξι , ενώ ο Ρωμύλος από τον λόφο τοu Παλατίνοu εί3ε 3ώ3εκα: Ύj πόλη επομένως θα ονομαζόταν PώμΎj. ' ",,'ασπρα " uσιασαν oUO Θ

β'"'" οοια,

,

εσκα ψ' αν ταφρο, και εχτι-

σαν τα τείXΎj 3Ινοντας όρκο πως θα σκότωναν όποων τα παρα

' ζ ε. Ο Ρ'εμος, β ια

,

κακοκεφος

"

απο ΤΎjν Ύjττα τοu,

είπε πως 3εν ~ταν ανθεκτικά και γκρέμισε ένα κομμά ­ τι τοuς με μια κλωτσιά. Και ο Ρωμύλος, πιστός στον ,

Ι

,

ορκο τοu, τον σκοτωσε χτuπωντας

'Ολ α

'λ' αuτα , ενε, πως

crUVE'β Ύjσαν

,

,

τον μ

ι

ενα φτuαΡΙ

,

..

,

εφτακοσια πενΎjντα

τρία χρόνια πριν η γέννΎjσΎj τοu Χριστού, και ακριβέ -

13 στερα. την

21 ΎJ

ΑΠΡLλΙοu, κα.τά την οποΙα. μέΧΡL σ~μερα.

γLOρτάζοντα.L τα. γενέθλLα. α.uτ~ς της πόλΎJς, ποu γεν­ ν~θΎJκε α.πό μLα. α.3ελφοκτονΙα..

OL κάτOLΚOΙ ΤΎJς θεω­

ροόσα.ν α.uτ~ τψ ΎJμερoμΎJνΙα. σα.ν ΤΎJν α.ρχ~ ΤΎJς Lστο­ ρΙα.ς τοu κόσμοu, μέΧΡL ΤΎJν ώρα. ποu ΎJ έλεuσΎJ τοu 'β α. λ ε μLα. XOCLVOUPYLΓI. 'λ"ογLσΤLΚΎJ. επε

' Μ εσσLα.

Ίσως να.

XOCL OL ,

ξ εΚLνοuσα.ν

γεLτονLΚΟΙ λα.οΙ να. έκα.να.ν κάΤL α.νάλογο : ~

0ΎJ

λ

,

~,

,

,

α.0ΎJ ΤΎ)ν LσΤΟΡLα. ΤΟU κοσμοu α.πο ΤΎJν

Ι3ρuσΎJ ΤΎJς πρωτεuοuσάς τοuς, ΤΎ)ς 'Αλμπα. Λόγγα. ~ τοu ΡLέη ~ ΤΎ)ς Τα.ρκuνΙα.ς. Αλλά 3εν κα.τάφερα.ν να. τοuς άλλοuς να το πα.ρα.3εχτοόν, γLα.τΙ έκα.­

xIivouv XOCL

να.ν το μLκρό λάθος να. χάσοuν τον πόλεμο ~ μάλλον τοuς πολέμοuς. Ενώ α.ντιθετα. Ύ) ΡώμΎ) τοuς κέρ3Lσε όλοuς. Το χωράφL ποu ο Ρωμόλος

XOCL

ο Ρέμος εΙχα.ν

ΟΡLOθετ~σεL με το άροτρο, α.νάμεσα. στοuς λ6φοuς τοu 'β ΤL εΡΎJ ,

, eYLve

,

μεσα.

σε

λ'

Lγοuς

,

α.Lωνες

Λα.τΙοu, όστερα. το κέντρο ΤΎJς Ι τα.λΙα.ς, ΤΎJς μέΧΡL τότε, γνωστης OLκοuμένΎJς.

το

,

κεντρο

τοu

XL όστερα. όλΎ)ς KOCL σ' όλο τον

γνωστό τότε κόσμο μLλοUσα.ν τη γλώσσα. της ΡώμΎ)ς , σέβοντα.ν τοuς νόμοuς ΤΎ)ς

XOCL

λογάΡLαζαν ΤΎ) χρονο­

λογΙα

ab urbe condita, 3ΎJλα.3~ α.πό εκεΙνΎJ ΤΎJν περΙφΎJ­ 21 ΎJ ΑΠΡLλΙοu τοu 753 προ ΧΡLστοu, α.ρχ~ της

μΎJ

LστορΙα.ς ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς

XOCL

τοu πολLΤLσμοu ΤΎ)ς.

ΦuσLκά τα πράγμα.τα. 3εν εΙχα.ν σuμβεΙ α.ΚΡLβώς

έτσL. Αλλά

OL Ρωμα.ΙΟL πα.πποό3ες έτσL ~θελα.ν να. τα. μα.θα.Ινοuν στα. πα.L3Lά τοuς: λΙγο επεL3~ τα. πΙστεuα.ν XL α.uτοΙ OL L3LOL XOCL λΙγο επεL3~, σα.ν θερμοΙ πα.ΤΡLώτες , κολα.κεόοντα.ν να. μποροόν να. σuσχετΙζοuν ΤΎJ γέννΎJσΎ) ΤΎ)ς

πόλΎ)ς τοuς

Aφρ03ΙΤΎJ

με πα.ντο3Uνα.μοuς θεοός, όπως

Ύ)

XOCL ο 'ΑΡΎ)ς XOCL UψΎJλές προσωΠLκότψες,

όπως ο ΑLνεΙα.ς. ΑLσθα.νόντοuσα.ν τψ α.όΡLσΤΎ) α.νάγΚΎJ να. μεγα.λώνοuν τα. πα.L3Lά τοuς με ΤΎ)ν πεπoιθΎJσΎ) πως

,

,~"

α.νΎ)κοuν σε μLα. πα.ΤΡLoα. ποu

SLxe

φΤLα.χτεL με ΤΎJ

β

,

ΟΎ)-

14 θεLα \)περ φ\) σαών όντων , τα οποία οεν θα είχαν σ\)ν ­

ΟΡά.μεL αν οεν ΤΎJν προόΡLζαν

YLCX ένα μεγά.λο πεπρω ­

μένο . Το γεγονός α\)τό έοωσε ένα θpΎJσκε\)τLκό χαρα ­

κτ~pα σε όλΎJ η ζ ω~ ης PώμΎJ ς, ΎJ οποία ΠΡά.γ μαΤL ,

ι

Ι

Ι

κα τ ερρε\)σε ο τ αν α\)το ς

Η ΠόλΎJ έγLνε

XEL.

ο χαρακτηρα ς

capout mundi,

Ι

επα

Ψ

,

ε να \)παρ -

πρωτεύο\)σα το\)

κόσμο\) , μέΧΡL η σΤLγμ~ πο\)

OL κά.τοαοΙ ης έμαθαν , , , πεντε πραγματα XCXL EYLVCXV αρκετα ε \)πνΟL , ωστε να μΎJν ΠLστεύο\)ν στο\)ς μύθο\)ς πο\) το\)ς είχαν ΟLΟά.ξεL OL παππούοες XCXL OL όά.σκαλΟL. ΜέΧΡL τότε ~ταν βέβαωL πως ~ταν απόγονΟL το\) ALVELCX, πως κ\)λούσε σΤLς φλέβες το\)ς θεϊκό αΙμα XCXL πως ~ταν «OL εκλεκτοί το\) ι

' Κ \)ρω\»), αμφL

Ι

,

πο\) τοτε ονομα ζ' οταν

β α'λ ο\)ν YLCX

τέρρε\)σε

'ξ

' λ' ο α α\)τα ,

ΎJ

Ζ ε\)ς. 'Ο ταν

'

αΡΧLσαν να

,

α\)ΤΟΚΡαΤΟΡLα

το\)ς

κα-

XCXL ΎJ capout mundi έγLνε αποαία. Αλλά. ας

μΎJν προτρέχο\)με. Στον ωραίο μύθο το\) Ρωμύλο\) ~ οεν

, ELVCXL

'λ α ο

Ψ'εματα.

XCXL

το\) Ρέμο\), Ισω ς

'Ι' σως \)παρχο\)ν

XCXL

,

καΠΟLα

σΤΟLχεΙα αλ~θεLας. Ας πpoσπαθ~σo\)με να τα φέρο\)με στο φω ς με η βο~θεLα των λΙγων σίγο\)ρων οεοομένων

με τα οποία ΎJ αρχαωλογΙα

XCXL ΎJ εθνολογία μα ς έχο\)ν

εφοΟLά.σεL .

Τ ΡLά.ντα ΧLλLά.Οες χρόνLα ΠΡLν ΤΎJν ίOP\)σΎJ ΤΎJς Ρώ­ μΎJς, φαίνεταL πως ΎJ ΙταλΙα εΙχε ~oΎJ καΤΟLΚΎJθεΙ από τον ά.νθρωπο. ΤΟ ΤL είοο\)ς ά.νθρωπο ς ~ταν, λένε πως

OL ELOLXOL

μπορούν να το ΟLαΠLστώσο\)ν από κά.ΠΟLα

\)πολείμματα το\) σκελετού το\) πο\) βpέθΎJκαν ά.λλο εοώ

XL ά.λλο εκεί , XCXL τα οποία φτά.νο\)ν ΤΎJ «λLθLνΎJ επoχ~» . Αλλά. εμεί ς εμΠLστε\)όμαστε πολύ λίγο όλα α\)τά. τα ι

σ\)μπερασματα

XCXL YL

,

Ι

α\)το

,

μεταφερομαστε,

YLCX

να

εΙμαστε σίγΟ\)ΡΟL , σε μLαν ά.λλΎJ επoχ~, πω ΚOντLν~

μας , ΤΎJ νεολLθLX~ επoχ~ , περίπο\) οχτώ ΧLλLά.Οες χρό ­

VLCX ΠΡLν , oΎJλαo~ πέντε ΧLλLά.Οες ΠΡLν ΤΎJ PώμΎJ. Φαί -

15 νεται πως -η ιταλικ~ χερσόν-ησος ~ταν κατοιχ-ημέν-η από τους Λιγουρούς στον βορρά και τους Σικουλούς

στον νότο, λαούς

που το κεφάλι τους

είχε σχ~μα

αχλαόιού και ζούσαν σε σπ-ηλιές και σε στρογγυλές κα

λ υ'β ες,

" απο " κοπρια

φτιαγμενες

και

αχυρο.

Ε c., 1:: -ημε'

ρωναν ζώα και τρεφόντουσαν με κυν~γι και Ψάρεμα . Ας κάνουμε άλλο ένα π~ό-ημα τεσσάρων χιλιάόων χρόνων για να φτάσουμε στο

2000

προ Χριστού. Και

να που από τον Σετεντρίωνα, ό-ηλαό~ από τις ' Αλπεις , κατεβαίνουν κάποιες άλλες φυλές, ποιος ξέρει μετά από ποιες μακροχρόνιες πορείες από τον τόπο τ-ης

πρoέλευσ~ς τους: τ-ην κεντρικ~ ΕυρώΠΎ) . Κι αυτοί όεν ~ταν πιο προοόευμένοι από τους ιθαγενείς με τα κε­

φάλια σε σχ~μα αχλαόιού. Αλλά είχαν ΤΎ) συν~θεια να 'ζ ουν κατασκευα

τις

'" τους οχι

κατοικιες

μεσα

σε

σΠΎ)-

λιές, αλλά πάνω σε τεράστιες όοκούς που ξεπρόβαλ­ λαν μέσα από το νερό. Είναι φανερό πως έρχονταν από

βαλτώόεις περιοχές και, πράγματι, φτάνοντας, όιάλε­ ξαν ην περιoχ~ των λιμνών, ΤΎ)ς λίμνΎ)ς Ματζόρε , ης λίμνΎ)ς του Κόμο και τ-ης Γκάρντα, προοιωνίζοντας κατά μερικές χιλιεΤΎ)ρΙόες το γούστο των τουριστών.

Και εισάγουν σΤΎ) χώρα αρκετές μεγάλες καινοτομίες: εκτρέφουν κοπάόια, καλλιεργούν το έόαφος , υφαίνουν

,

υφασματα

σεις

'

,

και περι β'λλ α ουν τα χωρια τους

με οχυρω-

φτιαγμένες από λάσΠΎ) για να προστατεύονται

,

,

τοσο απο τις

επι θ' εσεις

ζ" ωων

των

'

οσο και των αν θ ρω-

πων .

' " Σ ιγα-σιγα

'θ ισαν συνΎ)

να

,

αρχισαν να κατε β αινουν προς

' φτιαχνουν

κα λ'β υ ες

και

'1:: εc.,ω

τον

απ '

Ν' οτο,

το νερο, ,

,

' " 1 : : 'λ ~, Α' α λλ α παντα σΤΎ)ριγμενες παν ω σε ι.,υ ινα σοκαρια. πο

κάποιους

συγγενείς

τους, που φαίνεται πως

είχαν

εγκατασταθεί ση Γερμανία, έμαθαν η χρ~σΎ) του σι~,

'1::"

σΎ)ρου, κι εφτιαc.,αν μ

,

,

,

αυτο ενα σωρο καινουργια εργα-

16 λεΙα, πελέκε~ς, μαχαΙp~α, ξυpάφ~α κα~ άλλα, κα~ Ιορυ­ σαν μ~α πpαγματα~ πόλη που ονομάστηκε ΒΙλλα Ν ό-

βα

,

κα~ πpεπε~

β'

να

,

.

p~σκoταν

στην

πε p ~oχη

της

σΎ)με-

p~ν~ς Mπoλών~ας . Η πόλΎ) αυτ~ έγ ~νΞ · -:() κέντρο ενό ς

πoλ~τ~σμOό που π~pε τ' όνομά ΤΎ)ς κα~ που σ~γά-σ~γά t:" ει.,απ

λω ' θ Ύ)κε

σ

'λ Ύ)

'

ο

'Α" π

ΤΎ) χερσονΎ)σο.

αυτον

θ εωpε~ται '

πως πpoέpχoντα~ σαν φυλές, σαν γλώσσα κα~ σαν έθι­ μα o~ Oόμπpo~, o~ ΣαβΙνo~ κα~ o~ ΛατΙνo~. T~ έκαναν τους ~θαγενεΙ.ς Λ~γoυPOός κα~ Σαουλοός o~ κα~νOόpγω~ κάτo~κOL, όταν εγκαταστάθΎ)καν σΤΎ)ν

"

περωΧΎ)

γυρω

απ

t:"' ει.,οντωσαν

τους

,

τον

Τ'β ~ ~ εΡΎ) , οεν συνΎ)

,

'1 σως,

' β αρους» « β αρ

καφους ~

θ αναμ~x Ύ)καν

,

μα

περΙπου το

1000

ζ' ~

τους .

~

t:"' ι.,ερουμε.

το

θ ζ'

, οπως

οταν

σε

'

αφ ου τους

Π' αντως

,

ε~να~

'1 σως

, κε~νoυς

τους

'!:" υπεται.,αν, να

,

γεγονος

πως

προ Xp~σΤOό , μεταξό των εκβολών

του ΤΙβεΡΎ) κα~ ΤΎ)ς ακτ~ς ΤΎ)ς ΝάπολΎ)ς, o~ κα~νoυp­ γωφεpμένo~ εΙχαν ~OPόσε~ πολλά χωp~ά, που, αν και τα

καΤO~ΚOόσαν κάτo~κo~ με το Ιοω αΙμα, πολεμοόσαν t:"'

μεται.,υ

τους

και

~

οεν

,

ομονοουσαν

"

παρα

μονο

,

απενανη

στον κo~ν6 εχθρό ~ με ΤΎ)V ευκαφΙα κάποιας θΡΎ)σκευ­ ηκ~ς τελετης.

Η πω μεγάλΎ) κα~ ~σχυp~ απ ' αυτές τ~ς μαρές π6-

λε~ς ~ταν Ύ) 'Αλμπα Λόγγα, πρωτεόουσα του ΛατΙου , στους πρόποοες του όρους' Αλμπανο. K~ απ' αυτ~ ΤΎ)ν πο'λ Ύ)

θ' εωpε~τα~

πως

t:"' ''' ' ' τυχοι.,εκ~νΎ)σε μ~α ομαοα νεαρων

o~ωκτών κα~, μεραές οεκάοες χ~λ~όμετpα βορειότερα , ,~ ιορυσε

ΤΎ)

Ρ' ωμΎ).

' σως 1 'Ύ)ταν

νΎ)σαν γυρεόοντας

,

χεφωνακτες,

t:" ' ι.,εκ~-

που

να ~oωΠO~Ύ)θOόν κα~ να καλλ~εp­

γ~σoυν κάποω κομμάη γΎ)ς. Ίσως οεν ~ταν κα~ τό ­ σο νομοταγεΙς πολΙτες που είχαν κάποωυς λoγαp~α­

σμοός να εξoφλ~σoυν με ΤΎ)ν αστυνομΙα κα~ τα o~κα­ στ~p~α ΤΎ)ς πόλΎ)ς τους. Ίσως ~ταν απεσταλμένo~ ΤΎ)ς

,

πο'λ Ύ)ς τους για να επ~ βλ" επουν εκεινΎ) ΤΎ)ν περωΧΎ) , στα

17 σύνορα με την Τοσκάν"Υ), στ~ς ακτές Τ"Υ)ς oπo~ας ε~χε τότε απoβ~βασθε~ ένας κα~νoύpγως λαό ς, οι Ετρού­ σκo~. Kανε~ ς οεν ~ ξεpε από που ε~χαν έλθε~, αλλά λε­

γόντουσαν γ~' αυτούς σ"Y)με~α κα~ τέρατα. Kα~ ~σως ,

,Ι

αναμεσα

σ

Ι

αυτου ς

τους

ι

πρωτοπορους

να

υΠ"Υ)ρχαν

πpαγματ~κά κάπoω~ που άκουγαν στα ονόματα Ρωμύ ­

λος κα~ Ρέμο ς. Πάντω ς όλo~ μαζί οεν πpέπε~ να ~ταν πεp~σσότεpo~ από εκατό.

Η θέσ"Υ) που o~άλεξαν είχε πολλά πλεoνεκτ~ματα κα~ πολλά μεωνεκτ~ματα. Απείχε περίπου είκoσ~ χ~λ~όμε­

τρα απ' Τ"Υ)ν ακτ~, κ~ αυτό τους προφύλασσε από τους πεφατές που λυμα~νoνταν Τ"Υ) θάλασσα , χωρίς ωστόσο να τους στερεί κα~ το λιμάν~: γ~ατί ο κλάοος του Τί­

βεΡ"Υ) που χώp~ζε η Ρώμ"Υ) από τ~ς εκβολές του ~ταν, γ~α τα πλοία ης επoχ~ς , πλωτός. Αλλά τα έλ"Υ) που

πεp~έβαλλαν Τψ πεpωχ~, Τψ καταοίκαζαν σΤ"Υ)ν ελο­ νοσία, πλ"Y)γ~ που χτυπούσε τ~ς πύλες ης πόλ"Υ)ς μέχp~

κα~ σχετ~κά πρόσφατα. Ωστόσο, υπ~pχαν o~ λόφo~ που κάπως προφύλασσαν τους κατοίκους από τα κουνού­ π~α. Kα~ πpάγματ~, σε έναν απ ' αυτούς τους λόφους ,

τον Παλατίνο λόφο, εγκαταστάθ"Υ)καν αpχ~κά με τον σκοπό να επo~κ~σoυν αργότερα κα~ τους άλλους έξ~

που τον πεp~έβαλλαν. Αλλά για να. τους επoιχ.~σoυν, έπρεπε ν

απoχτ~­

σουν πα~O~ά. Kα~ γ~α να απoκτ~σoυν πα~o~ά, χpε~αζό-

.",

ντουσαν συ...,υγους.

"

,

Κ" α~ ουστυχως εκε~νo~ o~ πρωτοπο-

po~ ~ταν εργέν"Υ)Οες. Σ ,' αυτο

,

πpεπε~ να

7'. ±ZX'JZ των

,

'λλ το σ"Y)με~o, ε ε~'ψ' ε~ ~στop~ας, αναγκασταα 'ψ ουμε επ~στpε

στον

'θ ο μυ

που

μας

" , o~"Y)γε~τα~

(~ Ι )(IJ:J.. ' ~i"J:; .', 7.±i . 'J~ ;:χν7(ι)'} 'j Χ;ΙΖ·,,·γ/.ις ~'J7Ι:)'J

αγp~αν

" θ ρωπων,

οπως

πpoμ"Y)θεύσε~ γυναίκες

κ~

στους

αν

.",

ονομα...,οταν,

γ~α

να

συντρόφους του , αλλά

κα~ στον εαυτό του . Οργάνωσε μ~α μεγάλ"Υ) γ~opτ~,

18 ΠLθανόν με ΤΊj ΟLκαLOλογία ης ίOρυ σΊj ς ΤΊjς πόλΊj ς του, 'λ εσε προσκα

xaL

τους

' γεLτονες

Σ α β'Lνους

,

να

παρουν

μέρος μαζί με τον βασLλLά τους, τον Τίτο ΤάτLO,

κυρίως μαζί με ΤLς κόρες τους.

xaL

OL ΣαβίνΟL ~ρθαν.

Αλλά, ενώ αυτοί ~ταν απασXOλΊjμένOL σε αγώνες ορό­ μου

xaL σε Lπποορομίε ς, που ~ταν το αγαΠΊjμένO τους άθλΊjμα, OL ΟLκοοεσπότες καθόλου Lπποηκά φερόμενΟL, έκλεψαν ΤLς κόρες τους xaL τους έΟLωξαν με ης κλω ­ τσLές.

OL aPXalOL μα ς ~ταν υπερβOλLΚά ευαίσθΊjΤΟL στα "Π ' που αφορουσαν γυναLκες. α λ LOτερα, Ίj αρ-

, ζ ΊjΤΊjματα

παγ~ μLας γυναίκας, η ς EλένΊjς, προκάλεσε έναν πό­

λεμο που κράΤΊjσε οέκα χρόνLα

xaL τελείωσε με ΤΊjν OL ΡωμαίΟL άρπαξαν οωοεκάοες γυναίκες xaL επομένως

καταστρoφ~ μLας

μεγάλΊj ς πόλΊjς: ΤΊjς Τροίας.

~ταν φυσLΚό ΤΊjν επόμενΊj μέρα να πρέπεL να αντψε­ τωπίσουν τους πατεράοες

,

επεστρε Ψ αν

που

οπ λ' LσμενΟL

xaL τους αοελφούς " YLa να ης παρουν

τους, ΠLσω .

Στρατοπέοευσαν στον λόφο του ΚαΠLτωλίου , αλλά

OL-

έπραξαν το μοφαίο λάθο ς να εμΠLστευτούν τα κλεLΟ Lά του κάστρου σε μLα από ης πρόσφατα αποκηθείσε ς συζύγους, που προφανώς οεν ~ταν ευχαΡLσΤΊjμένΊj από

,

'

'β α λ ε Ίj μοφα : ΤΊjν τον αντρα που ΤΊjς επε

λέγανε πως

~ταν ερωτευμένΊj

Τ αΡΠΊjLα ' ,

με τον Τίτο

EκείνΊj άνΟLξε ην πύλΊj στους εLσβολείς .

που

Τάη ο .

OL οποίΟL,

σαν άνορες LΠΠΟΤLΚοί που αποοοκίμαζαν ΤΊjν πρ οοοσία,

"

ακομα

XL

' β'

νΤΡL

ρα ,

οντας

οταν ΤΊjν

τους

, κατω

,

ευνοουσε ,

, απο

ΤLς

ΤΊjν

,~

ανταμεL'ψ ανε

ασΠLoες

του ς .

Α

ργ

συ -

ό

τε -

OL ΡωμαίΟL έοωσαν το όνομά ΤΊjς στον βράχο από

τον οποίο γκρεμίζανε τους προοότες ΤΊj ς πατρίοα ς που είχαν καταΟLκαστεί σε θάνατο .

Όλα τέλεLωσαν με ένα λουκούλλεLO νυφLΚό συμπό ­ σLO. ΓLατί

OL άλλες γυναίκες, που στο όνομά του ς ε ίχε

19 ανάψεL Ύ) μάχΎ) , κάΠΟLα σΤLγμ~ παρενέβΎ)σαν μεταξό των Μο στρατών καL 3~λωσαν πως 3εν ~θελαν να μείνουν ορφανές

στην περίπτωσΎ) που νLκοuσαν OL

ΡωμαίΟ L σόζυγοί τους , αλλά οότε καL χ~pες στην πε-

,

' ΡLπτωσΎ) που νLΚOυσαν

OL

,

Σ α β LVOL ' πατερες

Κ αL

τους.

πως ~ταν ώρα να τελεLών ο υν όλα αυτά γLατί , με τους

/

συ ζ υ γ ους του ς, παρα το ΟΤL Ύ)ταν καπως

'

,Ι

ι

β

,

LασΤLΚΟL καL

βίαLOL , κατά τα άλλα καλά τα περνοόσαν . ΚαL θα ~ταν καΛUτεpα αν νομΨΟΠΟLOόσαν τους γάμου ς, παρά αν

εξακολουθοόσαν να σκοτώνονταL. KL έτσL έγLνε. Ο Ρωμόλος καL ο ΤάΤLOς αποφάσLσαν , έχοντας καL OL

3υο τον τίτλο του βασLλLά , να κυβεpν~σoυν μαζί αυτόν τον καLνοuργLO λαό που γενν~θΎ)κε από ΤΎ)ν ένωσΎ) 3υο φυλών. ΚαL καθώς ο ΤάΤLOς είχε την καλοσόνΎ) να πε­

θάνεL σόντομα, το πείραμα των 3υο βασLλLά3ων αυτη τη φορά π~γε πoΛU καλά. Π ΟLOς

Ι:" ι.,ερεL

ΤL

μπορεL"

να

κρυ β εL

' αυΤΎ)

Ύ)

,

LσΤΟΡLα.

Ίσως να είναL κάΠΟLα εκ30Χ~ μLας κατάΚΤΎ)σΎ)ς ΤΎ)ς ' , τους Σ α β'Lνου ς υπαγορευμενΎ) " απο τον πα Ρ ωμΎ)ς απο ΤΡLωΤLσμό καL την πεΡΎ)φάνεLα των Ρωμαίων . Αλλά είναL επίσΎ)ς ΠLθανόν OL 3υο λαοί να αναμίχθΎ)καν OL-

κεLοθελώς καL Ύj περίφΎ)μ'Υ) αpπαγ~ να μψ είναL τίποτε πεΡLσσότερο από την κανονLΚ~ τελετ~ του γάμου , όπως ΤΎ)ν γLορτάζανε εκείν'Υ) Τ'Υ)ν επoχ~, 3'Y)λα3~ με την αpπαγ~ της νόφ'Υ)ς από τον γαμπρό, αλλά με τη συ -

'

,

'θ γκατα εσ'Υ) του πατερα τη ς , οπως

συμ

β

,

,

αLνεL ακομα σε

πολλοός πρωτόγονους λαοός .

Αν :τα πράγματα έγLναν έτσL , είναL ΠLθανό πως αυτη 'Υ) ένωσΎ) 3εν ~ταν απλώς υπαγορευμέν'Υ), αλλά καL 'Xν'Xγx'Xπ-:~κ+,

!J. 7":?(ιrτ7~

Ι::';Ρ("~σχr"j':;,

;-:r, 'j

:x;-:r~

r;~ Ζ 7:7:'I ~'Ι"Ι Z(ι ~ 'μ~ zzO~,~ : -;"r,'1

7'J'j=:

TUPP'Y)VLX~ ακτη πολό σό­

" ντομα είχαν εξαπλωθεί σΤΎ)ν Τοσκάν'Υ) καL στψ Ουμ, καL, οπ λ' ' LσμενΟL με κα λ" υτερα οπ λ α, προχωρουσαν β ΡLα

20 προς τον βορρά. Η PώμΊj κα~ Ίj χώρα των ~αβίνων βρίσκονταν στον aΡόμο τους κα~ κάτω από άμεσΊj απε~λ~ . Kα~ πpάγματ~

aEV γλύτωσαν απ' αυτ~ ΤΊjν

απε~λ~ . Η ΠόλΊj μόλ~ς είχε γεννΊjθεΙ κα~ έπρεπε κ~όλας να αναμετpΊjθεΙ με έναν από τους πω Μσκολους κα~ aό ­

λωυς αντ~πάλoυς ης ~στopίας ης . ΣτΊjV αpx~ τον νίΚΊjσε με τ~ς μεθόaους ης a~πλωματίας , αργότερα

με το θάρρος κα~ ην τεxν~κ~ . Αλλά ης xpε~άσΤΊjκαν α~ώνες .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΙ ΚΑΗΜΕΝΟΙ ΟΙ ΕΤΡΟΥΣΚΟΙ

ΣΕ ΑΝΤιΘΕΣΗ με τους σ'Υ)μερινούς Ρωμαίους, που τα παίρνουν όλα στ' αστεία , οι αρχαίοι Ρωμαίω έπαφναν

,

τα παντα μυα λ ο'

στα

τους

' , β'ζ οταν α ανε στο , θ'" καποιον εχ ρο, οχι μονο

'Κ αι σο β αρα.

κυριως ,

ε ξ' οντωσουν

να

κινούσαν πόλεμο εναντίον του, αλλά οεν κάνανε εφ~ν'Y) πριν τον νικ~σoυν, ακόμα κι αν έπρεπε να θυσιάσουν στρατούς επί στρατών και χρ~ματα επί χρ'Υ)μάτων. Κι

,

,

υστερα, οταν εισ

β'λ

α

'

,

~,

ανε στ'Υ) χωρα του, οεν αφ'Υ)ναν πε-

τρα πάνω στ'Υ)ν πέτρα. Όταν οι Ρωμαίοι αισθάνθ'Υ)καν αρκετά ουνατοί για να

,

μπορεσουν να προκα λ" εσουν

τους

οποίους

είχαν

Ε' τρουσκους , απ

τους

υποφέρει

πολλές

,

ταπεινώσεις,

τους επιφύλαξαν μια ειοικά ανελέ'Υ)Τ'Υ) μεταχείρισ'Υ). Ο

,

αγωνας

με τους

,

Ε'

τρουσκους υπ'Υ)Ρ

ξ

,

ε μακροχρονως και

χωρίς απαγορευμένα χτυπ~ματα, αλλά όταν τους νίΚ'Υ)σαν,

~ οεν

τους

,

αφ'Υ)σαν

"

' βλ' Σ πανια επει κανεις να και

'ζ

ε ξ αφανι

, ενας

εται

'λλ

α

ος

, ενας λ'

αος

"

ουτε

ματια

μεσα σΤ'ην

, απο

λ'

αος

να σ

β'

για

, πορεια

το

'Υ)νει τα

να

κ λ'ψ α ουν.

Τ'Υ)ς

ιστοριας

, προσωπο

, ιχν'Υ)

με

,

Τ'Υ)ς

γ'Υ)ς

, τετοια

επι-

,

22 μονΎ) σκλΎ)ρότητα. KΙXL σ' αυτό οφείλεταL το όη από τον πολLησμό των Ετρούσκων 8εν επέζΎ)σε σχε86ν τί­

ποτα, εκτός από μεραιχ έργα τέχνΎ)ς XΙXL μεραές

XL-

λLιχ8ες εΠLγραφές, των οποίων μαρό μέρος έχεL απο­

κρ~πτoγραφΎ)θεΙ Μ' αυτιχ τα ελιχΧLστα 8ε30μένα, ο καθένας κατα­ σκεύασε τον κόσμο τους με τον 8Lκό του τρόπο. ' Ω στοσο,

,

'~ξ' κανενας οεν ερεL με ΙXXpL'β" εLα απο που Ύ)Ρ-

θε αυτός ο λαός. Από τον τρόπο που παΡLστιχνονταL στα αγιχλματα XΙXL στα π~λLνα αγγεία,

"

φαLνεταL πως

OL ΕτρούσΚΟL

'θ' εLχαν χαρακτηΡLσΤLκα που υμL ζ αν τους

λαούς ΤΎ)ς Μαριχς Ασίας, πως ~ταν ΠLΟ κοντόχοντροι και πως είχαν κρανία πιο 3υνατιχ σε σχέσΎ) με τους

κατοίκους της Βίλλα Νόβα. πριχγμαΤL, πολλοί υπο­

σΤΎ)ρίζουνε πως ~λθαν από κείνα τα μ~ΡΎ) 8ια θαλιΧσ­ σΎ)ς. Το πριχγμα μοιιχζει να επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ~ταν οι πρώτοι xιXTOLXOL της Ιταλίας που

απέκτησαν στόλο. Σίγουρα ~ταν εκείνοι που έ3ωσαν το

όνομα TυΡΡΎ)να~, που σΎ)μαίνει ακριβώς ετρoυσκα~ , στη θιχλασσα που πεΡLβρέχει τις ακτές ΤΎ)ς Τ οσκιχνΎ)ς . Ίσως αποβιβιχσ.τηκαν πολυπλΎ)θείς και έπνιξαν τους

ιθαγενείς πλΎ)θυσμούς, ίσως ~λθαν λίγοι και περωρίσΤΎ)καν

να

τους

'ξ ουν

υποτα

με

τα

πιο

,

προχωΡΎ)μενα

όπλα τους και ΤΎ)ν πιο εξελιγμένΎ) τεχνικ~ τους. Το ότι ο πολιησμός τους ~ταν ανώτερος από τον πολιησμό των κατοίκων της ~, αποοεικνυουν

τα

Βίλλα Νόβα, μας το

'β 'θ Ύ)καν κρανια που ρε

στους

'

ταφους

τους και φέρνουν στο φως 030ντοτεχναές εργασίες πολό προχωρΎ)μένες. Τα 86ντια είναι μια πολό σΎ)μα­ ντικ~ έν8ειξΎ) ΤΎ)ς ζω~ς των λαών. Όσο πω πολό ανα­ πτυσσεται ένας πολιτισμός, τόσο περισσότερο χαλιχνε

και Ύ) ανιχγΚΎ) καλότερΎ)ς φροντί8ας τους γίνεται πω

,

επιτακταΎ).

Οι

Ε' τρουσκοι

'ξ'~ Ί) εραν Ύ)ΟΎ)

να

,

ενισχυουν

23 τους

τραπε

' ζ ιτες

τους

με

,

γεφυρες

και

,

γνωρι

ζ

αν

τα

μέταλλα που χρειαζόντουσαν γ ια Τ'Υ)ν κατασκευ~ τους. Στην πραγματικόητα 3εν γνώριζαν μόνο τον σί3'Υ)ρΟ ,

που έψαξαν και βp~καν στο ν'Υ)σί Έλβα , και τον τρόπο κατεργασίας

του

ακατέργαστου

ατσάλι , αλλά γνώριζαν επίσ'Υ)ς

μεταλλεόματος

σε

και τον χαλκό, τον

κασσίτερο και το ~λεκτpo. Οι πόλεις

που κατασκεόασαν σΤ'Υ)ν εν30χώρα , 'Υ)

Ταρκυνία , το Αρέττιο , 'Υ) Περοότζια , οι B~ιoι ~ταν πιο εξελιγμένες από τα χωριά των Λατίνων, των Σαβίνων και των άλλων λαών ης Βίλλα Νόβα. Ήταν ζωσμένες με οχυρά για να προστατεόονται, είχαν 3ρόμους και, κυρίως,

είχαν

υπονόμους.

Ακολουθοόσαν

3'Y)λα3~ ,

όπως θα λέγαμε σ~μεpα, κάποιο πολεο30μικό σχέ3ιο και άφ'Υ)ναν στ'Υ) 3ικαιο30σία των μ'Υ)χανικών, που για τψ επoχ~ τους ~ταν εκπλ'Υ)κτικοί , όλα όσα οι άλλοι εγκατέλειπαν

σΤ'Υ)ν

τόχ'Υ)

και

σΤ'Υ)ν

ι3ιοτροπία

του

ι3ιώη . Ήξεραν να οργανώνουν συλλoγικ~ εργασία κοινωφελοός χp~σ'Y)ς , και αυτό μας το 3είχνουν τα κα 'λ ια να

με .τα

'

οποια

1: ' ει.,υγειαναν

,

'β αυτ'Υ) Τ'Υ) ασανισμεν'Υ)

από Τ'Υ)ν ελονοσία πεpιoχ~. Αλλά κυρίως και πάνω απ '

όλα ~ταν έμποροι που αγαποόσαν το χp~μα και μπο­ ροόσαν να κάνουν oτι3~πoτε γ ια να το πολλαπλασιά­ σουν. Τ'Υ)ν επoχ~ που οι Ρωμαίοι αγνοούσαν ακόμα τι

,

,

υΠ'Υ)ρχε πισω απο'Σ" το ορατε, ενα μικρο'

β' ουνο

που

λ ιγο '

απείχε από τψ πόλ'Υ) τους, οι Ετροόσκοι είχαν ~3'Y) φτάσει στο Π ιεμόντε , στ'Υ) Λομβαρ3ία και στο Βένετο, είχαν περάσει με τα πό3ια τις 'Αλπεις και, ακολου­

θώντας τους ποταμοός Ρο3ανό και P~νo , είχαν φέρει τα προ'ίόντα τους στι ς αγορέ ς Τ'Υ)ς Γαλλίας , Τ'Υ)ς Ελ­

βετίας και Τ'Υ)ς Γερμανίας για να τα ανταλλάξουν με

τα τοπικά προ·ίόντα . Αυτοί ~ταν οι πρώτοι που έφεραν σΤ'Υ)ν Ιταλία σαν μέσο ανταλλαγ~ ς

το νόμισf1:α , το

24 οποΙο αντέγραψαν οι ΡωμαΙοι, αφ~νoντας χαραγμέν'Υ) στ'Υ)

μια

το\)

π

λ ε\)ρα'

Τ'Υ)ν

' π λ ωρ'Υ)

,

ενος

καρα β' ιο\) ,

πο λ'

\)

πριν κατορθώσο\)ν να κατασκεuάσo\)ν καράβι.

' Η ταν άνθρωποι χαροΙΙμενοι , πο\) έβλεπαν Τ'Υ)ν ε\)-

,

χαριστ'Υ)

' π λ ε\)ρα

ζ ω'Υ)ς, '

Τ'Υ)ς

έχασαν

τον

πόλεμο

μαιο\)ς ,

πο\)

επαφναν

,

,

από Τ'Υ)

και

το\)ς ζ"

ω'Υ)

γι

"

α\)το

στο

μελαγχολικοΙΙς απ

Τ'Υ)ν

'λ ο ς τε

,

α\)στ'Υ)Ρ'Υ)

Ρω Τ'Υ)ς

πλε\)ρά. Οι σΚ'Υ)νές πο\) το\)ς αναπαριστάνο\)ν στα επι ­

τΙΙμβια και στα αγγεία δεΙχνο\)ν ανθρώπο\)ς καλοντ\)-

,

μενο\)ς

με

τον

"

χαραΚΤ'Υ)ριστικο

το\)ς

χιτωνα,

πο\)

αρ-

γότερα αντέγραψαν οι ΡωμαΙοι και τον καθιέρωσαν σαν εθνικ~ το\)ς ενδ\)μασΙα, με μακριά μαλλιά και βο­ στρ\)χωτά γένια, με κoσμ~ματα στο\)ς καρποΙΙς , στο

λαιμό, στα δάχτ\)λα, πάντα έτοιμο\)ς να πιο\)ν , να φάνε

και να κο\)βεντιάσο\)ν, όταν δεν ~ταν απασχολ'Υ)μένοι με τις αθλ'Υ)τικές το\)ς δρασηριόΤ'Υ)τες. Α\)τές οι τελε\)ταΙες ~ταν το μποξ , 'Υ) δισκοβολΙα, 'Υ) σφ\)ροβολΙα, 'Υ) πάλ'Υ) και άλλες

δ\)ο δρασΤ'Υ)ριότψε ς

πο\) όλοι θεωροΙΙμε πως εΙναι πoΛU καινοΙΙργιες και εισαχ

' θ εισες

απ

, το

ζ , 'λ ε",ωτερικο: το πο ο και 'Υ) τα\)ρομα -

χΙα. Φ\)σικά οι κανόνες α\)τών των παιχνιδιών ~ταν διαφορετικοΙ από το\)ς σ'Υ)μερινοΙΙς. Αλλά από τότε το

θέαμα ης πάλ'Υ)ς το\) ανθρώπο\) με τον ταΙΙρο το θε ­ ωροΙΙσαν εκλεκτ~ διασκέδασ'Υ) κι όποιος πέθαινε ~θελε να

'ζ' παρει μα ι

το\)

στον

Ι, ταφο καποιες

,

αναμν'Υ)στικες

σκψές ζωγραφισμένες πάνω σε αγγεΙα , για να εξακο ­ λo\)θ~σει να διασκεδάζει και στον άλλο κόσμο.

Ένα μεγάλο β~μα μπροστά, σε σΙΙγκρισ'Υ) με τα αρ­ χαϊκά και πατριαρχικά ~θ'Y) των ΡωμαΙων και των άλ­ λων

γ'Υ)γενών ,

~ταν

'Υ)

θέσ'Υ)

ης

γ\)ναΙκας

στο\)ς

ΕτροΙΙσκο\)ς. Π ράγματι, οι γ\)ναΙκες απολάμβαναν με­ γάλ"η ελεuθερΙα, και παριστάνονται σ\)ντροφιά με το\)ς

άντρες

να παΙρνο\)ν μέρος

στις

διασκεδάσεις το\)ς .

25 ΦαΙνετα~ πως ~ταν ωρα~ότατες κα~ με ελεύθερα ~θΎ). Στ~ς

ζωγραφ~ές

εμφανΙζoντα~

στoλ~σμένες

με κο­

σμ~ματα, μακ~γ~αΡLσμένες κα~ χωρΙς πολλές αναστο' Τ' λ ες. ρωνε

τους

'

,Ι 'ξ κα~ π~νoυν μεχρ~ σκασμου , απ λ ωμενες

με

άντρες τους πάνω σε ευρύχωρους καναπέοες ,

παΙζουν αυλό ~ χορεύουν . M~α απ' αυτές ,

7tou αργότε­

ρα έγ~νε πολύ σΎ)μαντ~κ~ σΤΎ) ΡώμΎ) , ~ταν Ύ) ΤανακυΙ­ λα, μ~α o~ανooύμενΎ) που ~ξερε πολύ καλά τα μαθΎ)μα­ τ~κά κα~ ΤΎ)ν ~ατρ~κ~. Πράγμα που σΎ)μαΙνε~ πως , σε αντωεσΎ) με ης λατΙνες , o~ γυναΙκες των Ετρούσκων ΠΎ)γαΙνανε σχολεΙο κα~ σπουΟάζανε. o~ PωμαΙo~ που

~ταν μεγάλo~ Ύ)θα~στές ονομάζανε Τ οσκανέζες, ΟΎ)­ λαo~ Ετρούσκες, όλες τ~ς γυναΙκες ελευθερΙων Ύ)θών. Kα~ σε μ~α κωμωοΙα του Πλαύτου, υπάρχε~ μ~α κοπέ­

λα που καΤΎ)γoρεΙτα~ πως

ακολουθεΙ τα τoσκαν~κά

~θΎ), επε~o~ εΙνα~ πόρνΎ). Η θΡΎ)σκεΙα, που εΙνα~ πάντα Ύ) πρoβoλ~ ης Ύ)θ~κ~ς ενός λαού, ~ταν εστ~ασμένΎ) σ' έναν θεό oνόματ~ T~νΙα , που

,

ασκουσε ΤΎ)ν

ε

ξ'

oυσ~α

του

με

τον

,

κεραυνο

κα~

ΤΎ)

βρoντ~. Αυτός Οεν κυβερνούσε αυτοπροσώπως τους ανθρώπους, αλλά εμπ~στευόταν τ~ς εντολές του σε μ~α

εκτελεστ~κ~ επ~τρoπ~, που συγκροτούσαν οώοεκα με­ γάλo~ θεοΙ , τόσο μεγάλo~ που ~ταν ~ερoσυλΙα ακόμα κα~ Ύ) προφορά του ονόματός τους. Ας αποφύγουμε

λo~πόν κ~ εμεΙς να τους ονομάσουμε γ~α να μΎ)ν μπερ­

οέψουμε τον αναγνώση. Όλo~ αυτοΙ μαζΙ σΧΎ)μάτ~ζαν το μεγάλο o~καστ~ρω του άλλου κόσμου , όπου τα «πνεύματα» , ένα εΙοος

αντ~πρoσώπων ~ ΟΎ)μοηκών

φρουρών, ΟΟΎ)γούσαν τ~ς ψυχές των νεκρών, μόλ~ς αυ­ τές εγκατέλε~παν τα αντΙστo~χα σώματα . K~ εκεΙ άρ­ χ~ζε μ~α ΟΙΚΎ) με τα όλα ΤΎ)ς. Όποως οεν κατάφερνε να ~ 'ξ ε~ πως απooε~

'ζ" ε~χε Ύ)σε~ συμφωνα με τ~ς

,

~ OOΎ)γ~ες των

οααστών , καταοααζόταν να πάε~ σΤΎ)ν κόλασΎ), εκτός

26 αν

οι εν

,...

,

ι

", ωΎ)

σ υγγ ενει ς

'λ

κα ι φι

οι του

,

'

εκ αν αν αρκετε ς

προσευχές ~ πρόσφεραν αρκετές θυσΙες , ώστε να επι ­ τόχουν τψ απελευθέρωσ~ του. Και σ ' αυτ~ ΤΎ)ν περΙ , "" , ,...", ε να πτωσΎ) γι νοταν οεκτο ς στον παραοεισο και συνεχι

'''

απο

' λ αμ β ανει

,. . ,

πε",ωματα ,

τ ις

,

γΎ)ινε ς

'''

καυ γ αοε ς

"'

"

Ύ)οονε ς ,

και

,

οπω ς

σερενατε ς,

με θ' υσια , των

τρα-

,

οποιων

οι

εόθυμε ς σΚΎ)νές ~ταν σκαλισμένες στον τάφο του. Αλλά για τον παράaεισο οι Ετροόσκοι φαΙνεται πως

μιλοόσαν λΙγο και σπάνια , αφ~νoντας να πλανιέται γόρω απ ' το θέμα μια αοριστΙα. Ίσως ελάχιστοι να έφταναν μέχρις εκεΙ , για να aώσουν στους ακριβεΙς

πλΎ)ροφορΙες.

Π λ Ύ)ροφΟΡΎ)μενοι '

προς

, ενα

τα

β

για

Αντιθετα,

ΤΎ)ν

, ασανισΤΎ)ρια

'λ

κο

που

ασΎ)

~ταν και

άλλους

εξαιΡεηκά

,,...

Ι

γνωρι",αν

, γινοντουσαν

, εκει.

ενα

π

ρο-

φανώ ς, οι ιερεΙς του ς πΙστευαν όη για να κραΤΎ)θεΙ ένας λαός σε πειθαρχΙα ~ταν πω αποτελεσματικές οι απειλές ης κόλασΎ)ς από τις ελπιaες ΤΎ)ς λότρωσΎ)ς .

Κι

"

αυτος

ο τροπος

του να

,

,

βλ επει ' κανεις τα πραγματα

aιαηρ~θΎ)κε μέχρι πρόσφατα , ως το ΔάνΤΎ), που γεν­ νΎ)μένος κι αυτό ς σΤΎ)ν ΕτρουρΙα , εξακολουθοόσε να

,

εχει

ΤΎ)ν

'''

Loια

'

απο Ψ Ύ)

και

,

επεμεινε

' πο λ υ

,

περισσοτερο

σΤΎ)ν κόλασΎ) παρά στον παράaεισο. 'Ολα: αυτά

aEV πρέπει να μας κάνουν να πιστέψουμε

πως οι Ετροόσκοι ~ταν υποaεΙγματα ευγένειας. Σκό­

τωναν με σχεηκ~ άνεσΎ) , ακόμα και με τψ αγαθ~ πρόθεσΎ) να προσφέρουν το θόμα σαν εξιλαστ~ρια θυ-

,

σια για ΤΎ)

γενοό ς .

' σωΤΎ)ρια ΤΎ) ς

ψ" υΧΎ)ς

καποωυ

φι'λ' ου Ύ)

συγ-

ELaLXci: προορισμένοι για ΤΎ)ν ικανΟΠΟΙΎ)σΎ) αυ­

τ~ς η ς ανάγΚΎ)ς ~ταν οι αιχμάλωτοι πολέμου. Τρια­ κόσωι ΡωμαΙοι, που εΙχαν συλλΎ)φθεΙ σε μια από τι ς πολυάριθμες μάχες μεταξό των

auo

στρατών , εκτελέ ­

σΤΎ)καν aLαo λιθοβολισμοό σΤΎ)ν Τ αρκυνΙα . Και πάνω στο ακόμα παλλόμενο συκώτι του ς, οι μάντει ς π ρο-

27 σπάθ-ησαν να aιαβάσοuν τα μέλλοντα του πο λέμου. Προφανώ ς aεν τα κατάφεραν , aιαφορετικά θα είχαν

αμέσως κάνει ειp~ν-η. Αλλά το έθιμο ~ταν aιαaεaομένο , αν και συν~ θω ς χρ-ησιμοποιοίισαν τα σπλάχνα κάποιο υ ' ζ ωου ,

" ταυρου , και οι προ β' ατου -η

Ρ ωμαιοι '

,

το αντεγ ρα-

ψαν . Π ολιτικά , οι κατεσπαρμένες π6λεις του ς aεν κα­

τ6ρθωσαν ποτέ να ενωθοίιν , και auστuχώ ς καμιά aεν υπ~ρξε αρκετά auνατ~ , ώστε να υποτάξει με τ-ην πυγ ­ μ~ τη ς τις άλλες, 6πως έκανε -η Ρώμ-η για τι ς αντι ­ πάλους της. Yπ~ρξε μια ομοσπονδία με επικεφαλ~ ς τ-η ν Ταρκυνία , αλλά δεν κατ6ρθωσε να παραμερίσει τι ς αυτονομιστικές τάσει ς. Τ α aώδεκα μικρά κράτ-η που

συμμετείχαν σ ' αυτ~ν , αντί να ενωθοίιν μπροστά στον

κοιν6 εχθρ6, αφέθ-ηκαν να -ηττ-ηθοίιν και να καταβρο ­ χθισθοίιν απ ' αυτ6ν το ένα μετά το άλλο. 'Όλ' α αυτα

τα

γνωρι' ζ ουμε

,

απο

τα

,

συμπερασματα

που επιτρέπουν τα ίχν-η τ-ης ετpoυσκιx~ς τέχν-η ς πο υ έφτασαν μέχρις εμάς . Πιο συγκεκριμένα , πρ6κειται για αγάλματα και αγγεία . Υπάρχουν ανά μεσά του ς κα ι

ωραία αγγεία, 6πως ο ((Απ6λλωνα ς των Β-ηίων» , που ονομάζεται και ((Απ6λλωνα ς που περπατάει» , απ6 πο ­ ΛUχρωμ-η τερακ6τα που μαρτυρεί τ-ην εξ ελιγ μέν-η τε­ χν ικ~ και το εκλεπτυσμένο γοίιστο των Ετροίισκων

αγγειοπλαστών. Σχεδόν πάντα , Είναι απoμιμ~σεις των ελλ-ηνικών αγγείων , αλλά 6χι τ6σο σπουδαίας ποι 6 τ-ητας .

Όμως, 6σο λίγα κι αν είναι αυτά τα ίχν-η , φτάνουν για

να

κατα

λ α'β ουμε

'Ρ' οι ωμαιοι ,

γιατι

"

α φου

πρωτα

μορφώθ-ηκαν κάπως απ6 τους Ετροίισκους και υπέφε ­ ραν απ6 τ-ην ανωτερ6τ-ητά τους κυρίως στον τεχνικ6

,

, "

,

και οργανωτικο τομεα , οχι μονο κατεστρε

Ψ αν α λλ' α κα ι

θέλ-ησαν να σβ~σoυν κάθε ίχνο ς του πολιτισμοίι του ς .

28 Τον θεωροίισαν άρρωστο και φθοροποι6. Αντέγραψαν απ

,

"

αυτον ο,τι τους

β ο'λ ευε. 'Ε στει λ αν

στα σχο λ εια των

'

Β-ηίων και της Ταρκυνίας τα παιδιά τους γ ια να ειδι­

κευθοίιν στ-ην ιατρικ~ και ΤΎ)μΎ)χανικ~. Mιμ~θΎ)καν τον χιτώνα. Ιιοθέτ-ησαν τ-η χρ~σΎ) του νομίσματος . Και είναι πιθαν6 να δανείσΤΎ)καν και ΤΎ)ν πoλιτικ~ οργά­

νωσΎ) των Ετροίισκων , που ωστ6σο ~ταν κoιν~ σ ' 6λους τους λαοίις ΤΎ)ς αρχαι6ΤΎ)τας, και που πέρασε και σ ' αυτοίις απ6 ένα μοναρχικ6 καθεστώς , σε ένα άλλο δΎ)μοκρατικ6, και στο τέλος σ ' ένα είδος δΎ)μο­ κρατίας , 6που διοικοίισαν οι πλοίισιες τάξεις. Αλλά Ύ)

ΡώμΎ) θέλΎ)σε να διαΤΎ)ρ~σει τα δικά ΤΎ)ς στωικά κα ι υγι~ ~θΎ) , που βασίζονταν σΤΎ)ν αυτοθυσία και σην

•

κoινωνικ~ πειθαρχία, και να τα προστατείισει απέναντι σΤΎ)

μαλθακ6ΤΎ)τα

των

Ετροίισκων.

Απ6

ένστικτο

ίσως , κατάλαβαν οι Ρωμαίοι πως δεν έφτανε να νικ~ ­ σουν τον εχθρ6 και να ιδΙΟΠΟΙΎ)θοίιν ΤΎ) γΎ) του, αν του

άφΎ)ναν ΤΎ) δυνατ6ΤΎ)τα να μoΛUνει τα σπίτια τους ,

,

ΧΡΎ)σιμοποιωντας

,

οπως

Υ" συνΎ) θ ι",οταν

τον

σαν

το τε

με

σκ

λ'β

α

τους

ο

,

Ύ)

σαν

~

,

εκπαισευΤΎ) ,

' νΙΚΎ)μενους.

Κ αι

τον

αφάνισαν. Και θέλΎ)σαν να θάψουν 6λα τα ίχνΎ) και τα μνΎ)μεία του .

Όλα αυτά ωστ6σο έγιναν αφοίι πέρασε μεγάλο χρο ­ νικ6 διάστ-ημα απ6 τ-ην πρώΤΎ) επαφ~ των δυο λαών που έγινε σΤΎ) ΡώμΎ). Όταν έφτασαν εκεί οι άποικοι

ΤΎ)ς 'Αλμπα Λ6γγα βρ~καν εγκατεστ-ημένΎ) μια μικρ~ ετρoυσκικ~ αποικία , που είχε δώσει σΤΎ)ν περιoχ~ ένα

δικ6 ΤΎ)ς 6νομα. Πράγματι, φαίνεται πω ς Ύ) λέ ξΎ) Ι )ώ ­ μΎ) προέρχεται απ6 ΤΎ) λέξΎ)

rumon, που ετρουσκικά

σΎ)μαίνει ποτάμι . Κι αν αυτ6 είναι αλ~θεια , πρ έπει να αναγνωρίσουμε πως ο πρώτος πλΎ)θυσμ6ς ΤΎ) ς πόλΎ) ς

δεν αποτελέσΤΎ)κε μ6νο απ6 Λατίνους και Σαβίνου ς, που ~ταν απ6 το ίδιο αίμα και ΤΎ)ν ίδια φυλ~ , όπω ς

29 μα.ς α.φ~νει να. πιστέΨουμε 'Υ) ιστορία. ης περίφ'Υ)μ'Υ)ς «α.pπα.γ~ ς )) , α.λλά κα.ι α.πό Ετρούσκους που ~τα.ν α.πό

άλλ'Υ) φυλ~ , με άλλ'Υ) γλώσσα. κα.ι θρ'Υ)σκεία.. Κα.τά πολ­ λούς ιστορικούς , Ετρούσκος πρέπει να. ~τα.ν κα.ι ο Ρω­

μύλο ς . Κα.ι oπωσo~πoτε ~τα.ν ετpoυσκικ~ ~τα.ν 'Υ) ιερο­ τελεστία. Τ'Υ)ς

ίορυσ'Υ)ς

Τ'Υ)ς

πόλ'Υ)ς ,

κα.τά Τ'Υ)ν οποία.

άνοιξε τάφρο με ένα. άροτρο που έσερνα.ν ένα.ς άσπρος

τα.ύρος κα.ι ένα. θ'Υ)λυκό μοσχάρι , α.φού πρώτα. τα. οώ­ Οεκα. πουλιά των κα.λών οιωνών έκα.να.ν κύκλους πάνω α.π' το κεφάλι του.

Χωρίς να. θέλουμε να. συνα.γωνιστούμε τους ειοι­ κούς, που χρόνια. συζψούν α.υτά τα. θέμα.τα. χωρίς να. φτάσουν ποτέ σε συμφωνία., θα. οώσουμε εοώ μια. πα.­

ρα.λλα.γ~ που μα.ς φα.ίνετα.ι 'Υ) πιθα.νότερ'Υ). Οι Ετρούσκοι, που είχα.ν το πάθος των πεΡΙ'Y)γ~σεων κα.ι του εμπορίου , είχα.ν ~O'Y) ιορύσει ένα. μικρό χωριό στις

/

θ

οχ

κα.ι οι

ες

του

Σ α. β ινοι. /

Τ/β ι ερ'Υ), Κ

ι

/ α.υτο

/

/

/

οτα.ν εφτα.σα.ν εκει οι το

/ χωριο

θ

α.

/ πρεπει

Λ

/

α.τινοι

/

να. ΧΡ'Υ)σι-

μευε σα.ν στα.θμός α.νεφοΟια.σμού για. Τ'Υ) να.υσιπλοtα. τους προς τον Νότο. Εκεί , κα.ι ειΟικότερα. σΤ'Υ)ν Κα.­

μπα.νία., είχα.ν ~O'Y) O'Y)μιoυργ~σει πλούσιες α.ποικίες: Τψ Κα.πού'Υ), η Νόλα., Τ'Υ)ν Π ομπ'Υ) ία., Τ'Υ)ν Ηράκλεια., στις οποίες οι γ'Υ)γενείς πλ'Υ)θυσμοί που ~τα.ν βιλλα.­ νοβίτες, έρχοντα.ν να. α.ντα.λλάξουν τα. α.γροτικά προ"ίό­ ντα. τους με τα. βιοτεχνικά προ"ίόντα. που ερχόντουσα.ν

α.πό Τ'Υ)ν Τοσκάν'Υ). Ή τα.ν Ούσκολο να. φτάσει κα.νείς μέχρις εκεί Οια. ξ'Υ)ράς, α.πό το Αρέττιο κα.ι Τ'Υ)ν Τα.ρ­

κυνία.. Δεν υπ~pχα.ν ορόμοι κα.ι 'Υ) περιoχ~ ~τα.ν γεμάη άγρια. θ'Υ)ρία. κα.ι λ'Υ)στές. / Η τα.ν πολύ πιο εύκολο για.

τους

Ετρούσκους να. φτάσουν Οια. θα.λάσσ'Υ) ς , α.φού

~τα.ν οι μονα.Οικοί που Οιέθετα.ν στόλο. Αλλά το τα.ξίΟι ~τα.ν μεγάλο, κρα.τούσε ολόκλ'Υ)ρες εβΟομάΟες. Τα. κα.­

ράβια. που είχα.ν μέγεθος κα.ρυΟότσουφλου οεν χωράγα.-

30 νε πρoμ~θειες για το πλ~ρωμα , και είχαν ανάγΚΎ) από λιμάν ια σΤΎ)ν πορεία τους, που να τα ανεφοόιάζουν με νερό και αλει'ιρι γ ια το υπόλοιπο ΤΎ) ς όιαόρoμ~ς. Οι εκβολές του ηβεΡΎ) , ακριβώς σΤΎ) μέσΎ) του όρό μου ,

πρόσφεραν μια βoλικ~ ακτ~ για το γέμισμα των άόει ­ ων αμπαριών και επιπλέον , καθώ ς το ποτάμι ~ταν τό ­ τε πλωτό, πρόσφερε ΤΎ)ν ευκαιρία να περάσει κανεί ς

σΤΎ)ν ενόοχώρα και να κάνει τις ανταλλαγές του με του ς Λατίνους και τους Σαβίνους. Η περιoχ~ ~ταν καΤΟΙΚΎ)μένΎ) με πολυάριθμους οικισμοι'ις, που ο καθέ­ να ς τους αντιπροσώπευε μια μικρ~ αγορά . Όχι ότι μποροι'ισαν να γίνουν και τίποτα σπουόαίες ανταλλα­

γές, γιατί το Λάτιο ΤΎ)ν επoχ~ εκείνΎ) ~ταν πλοι'ισιο

'

'"

","'

, 1:' λ εια, που προερχοταν απο τα υπεροχα οασΎ) μονο σε ι.,υ

του. Κατά τα άλλα όεν παρ~γαγε οι'ιτε καν σιτάρι, αλ­ λά μόνο λίγο κρασί και λίγες ελιές . Όμως, οι Ετροι'ι­ σκοι αγαποι'ισαν το κέρόος έστω και μικρό κι έτσι τους έμεινε Ύ) κακ~ συν~θεια.

Γι αυτό και ίόρυσαν ΤΎ) ΡώμΎ), που ίσως τότε να είχε κάποιο άλλο όνομα, χωρίς να θεωρ~σoυν σΎ)μαντικό το γεγονός . Ποιος ξέρει πόσα χωριά με ΤΎ)ν ονομασία

ΡώμΎ) μπορεί να υπ~ρχαν κατά μ~κoς ΤΎ)ς τυΡΡΎ)νικ~ς ακτ~ς, από το Λιβόρνο μέχρι τΎ) ΝάπολΎ). Και εγκα­ τέσΤΎ)σαν εκεί μια φρουρά για να ΤΎ)ν προστατει'ιει, που ΤΎ)ν αποτελοι'ισαν ναυτικοί και έμποροι, που ίσως θε­

ωροι'ισαν αυτ~ ΤΎ) μετάθεσ~ τους τιμωρία . Έπρεπε κυρίως να όιαΤΎ)ροι'ιν σε καλ~ κατάστασΎ) τις εγκα­

ταστάσεις για τις επισκευές των πλοίων που έφταναν στραπατσαρισμένα από τις τρικυμίες, καθώς επίσΎ)ς

και τις απoθ~κες ανεφοόιασμοι'ι.

'1στερα, μια ωραία ατινοι και ''''" οι Λ'

ομαοες

Ύ)μέρα, άρχισαν να έρχονται σε οι

Σ α β"ινοι,

ισως

"θ αν

γιατι ενιω

στριμωγμένοι στον τόπο του ς, ίσως γιατί ~θελαν να

31 ,

εμπορευτουν

με τους

Ε' τρουσκους

'ζ ονταν και χρεια

τα

προΊ:6ντα τους. Το 6τι είχαν ~σY) απ6 τ6τε κάποιο

σΤΡαΤYJγικ6 σχέοιο κατάΚΤYJσYJς ΤYJς Ιταλίας και του κ6σμου και γ ι ' αυτ6 θεώΡYJσαν τΥ) ΡώμΥ) απoλUτως

απαΡαίτYJΤYJ για τα σχέοιά τους , είναι φαντασία των σYJμεΡινών ιστορικών. Οι Λατίνοι και οι Σαβίνοι ΤYJς

επoχ~ς ~ταν αγρ6τες για του ς οποίους τε

' λ ειωνε

'ξ ε ω

,

απο

,

YJ γεωγραφ ία

,

τα ορια του χωραφLOυ τους.

Είναι πιθαν6 αυτοί οι νεοφερμένοι να σuγΚΡοuστYJ­ καν μεταξΙΙ τους . Αλλά είναι εξίσου πιθαν6 πω ς, αρ­

γ6τερα, αντί να αλλYJλοσπαΡαχτοuν , σuμμάΧYJσαν ενα­ ντίον των ΕτροΙΙσκων, που έπρεπε να τους αντιμετω­ πίζουν λίγο πoλU 6πως οι Άγγλοι τους ιθαγενείς των

,

αποικιων

τους.

"

Μ προστα σ

,

αυτον

ξ'ενο λ' αο που

τον

τους έβλεπε αφ' UψYJλοu και μιλοΙΙσε κάποLO γλωσσικ6 ισίωμα που του ς ~ταν ακαταν6YJΤΟ , πρέπει να συνει­

ΟYJτοποίYJσαν πω ς ~ταν αοέλφια απ' το ίσιο αίμα, που μιλοΙΙσαν ΤYJν ίοια γλώσσα και ζοΙΙσαν στψ ίσια

ou-

στυχία . Και γι' αυτ6 έθεσαν σε κoιν~ ΧP~σY) τα λίγα αγαθά που είχαν: τις γυναίκες. Η πεΡίφYJμ YJ αpπαγ~, ' ~, , , β λ αUΤYJς ' ΤYJς πι θ ανοτατα , οεν ειναι παρα το συμ ο ο συμφωνίας, απ6 ΤYJν οποία αποκλείσΤYJκαν οι ΕτροΙΙ­

σκοι, αλλά με ΤΥ) θέλYJσ~ τους. Εκείνοι αισθάνονταν ανώτεροι και οεν ~θελαν να ανακατευτοΙΙν με τον λα­ ουτζίκο.

Οι

φυλετικές

οιακρίσεις

oι~pκεσαν

τουλάχιστον

εκατ6 χρ6νια, κατά ΤΥ) οιάρκεια των οποίων οι Λατίνοι και

οι

' Σ α β ινοι

που

"λ' ειχαν γινει π εον

,

,

σΤYJκε να καταΠLOυν αρκετες

τον

, Τ αρκυνLO,

,

που

YJταν

ο

τε

Ρ' ωμαLOΙ,

προ σ β ο λ' ες.

λ' ευταLOς

β

'Ο μως

ασι

,

χρεια-

'

,

μετα

λ' ιας,

απε-

,

ΚΤYJσαν υπεpoχ~, και τ6τε YJ εκοίΚYJσYJ οεν έκανε οια­ κρίσεις . Ίσως , ο φανατισμ6ς με τον οποίο κατέστρε -

Ψ αν

Τ'Υ)ν

'"

Ε τρουρια

οχι

'λλ' μονο σαν κρατος , α α και σαν

32 πολιτισμό , να του ς όΎjμΙOυpγ~θΎjκε ακριβώ ς από τις ταπεινώσει ς που είχαν υποστεΙ Και θέλΎjσαν να απα λ ει' ψ ουν

τους

όίνοντα ς

Ε

'

,

,

,

τρουσκους, ακομα και απο ΤΎjν ιστορια ,

λατινικό

πισΤOΠOΙΎjτικό

γενν~σεως

στον

Ρωμύλο , που ίσως ~ταν Ετρούσκος , και τοποθετώ ­ ντας ην αpχ~ ης πόλΎjς σΤΎjν ένωσΎj με τους ΣαβΙ ­ νους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ

ΟΤΑΝ ΓΙΕΘΑΝΕ ο Ρωμύλος, πολλά χp6ν~α μετά τον ΤΙτο Τάτιο, o~ ΡωμαΙω εΙπαν πως είχε έλθει ο Ιδιος ο θε6ς 'Α PΎJς

''ι'' γ~α να τον παpε~ μα~~ του κα~ να τον OOΎJγΎJσε~

'"

,

στον ουραν6, 6που τον έκανε θε6 με το 6νομα Κυφίνο ς.

Kα~ απ6 τ6τε τον λάτρευαν, 6πως κάνουν σ~μεpα o~ Nαπoλ~τάνo~ γ~α τον' Λγιο Γενάρο.

Τον δ~αδέχηκε ο δεύτερος βασ~λ~άς ΤΎJς PώμΎJς, Νουμάς ΠομπΙλιο ς, τον οποΙο ΎJ παpάδoσΎJ μας πεp~-

,

γpαφε~

σαν

,

κατι

μετα ξ'

u

'

φ~ λ οσοφου

κα~

"

αγιου,

κατ~

ανάλογο με αυτ6 που υπ~pξε , μεp~κoύς α~ώνες αργ6-

τερα ο Μάρκος Λυp~λιoς. Τον απασχ6λΎJσαν περισσ6τερο απ6 oτιδ~πoτε άλλο τα θpΎJσκευτικά θέματα. Σ ' αυτ6 το πεδίο πρέπει να υπ~pχε μεγάλΎJ αναρχΙα, γιατΙ ο καθένας απ6 τους τρεις λαούς λάτρευε δικούς του

θεούς, χωρΙς να ξεχωρΙζει ποιος ανάμεσά τους ~ταν σΎJμαντικ6τεpo ς . Ο Ν ουμάς αποφάσισε να βάλει τάξ ΎJ. Kα~ γ ~α να επ~βάλε~ αυτ~ ην τά.ξΎJ στο υς καυγατζ~δες

υΠΎJκ60υς του, άφΎJσε να δ~αppεύσει ΎJ εΙδΎJσΎJ πως κάθε βράδυ κατέβα~νε απ ' τον Όλυμπο κα~ τον επ~σκεπτ6-

34 τlΧν στον ύπνο του, γ~1Χ νlΧ του 3ώσε~ 03Ύ)γΙες, Ύ) νύμφΎ) Η γερΙIχ. Όπo~oς 3εν υπOCκουε επομένως 3εν εΙχε νlΧ λ OγlΧp~lΧστε~'

β lΧσ~ λ" ~IΧ,

με τον

'θ' νΎ)τος,

που Ύ)τlΧν κ~ ιχυτος

lχλλOC με τον Ι3~o το θεό ΠPOσωπLΚOC. MέσlΧ σ' ιχυτόν τον μύθο Ισως νlΧ υπocpχε~ κlΧ~ λΙγΎ) ΙΧ

λΎ)'θ ε~lΧ,

"

,

,

~ ξ Ύ) εστω κlΧπO~1Χ ενoε~ Ύ) που μlΧς

την lΧνlΧκlΧ

λ u'ψ ουμε. 'Ο πo~1χ

,

επ~τpεπε~ νlΧ

'

,

κ~ lΧν Ύ)τlΧν τlΧ OνOμlΧτlΧ κlΧ~

Ύ) κlΧτlΧyωγ~ τους, lχυτοΙ o~ βlΧσ~λ~oc3ες της IΧpχlΧ~όΤIΧΤΎ) ς

' Ρ ωμΎ)ς,

"β πεp~σσoτεpo lΧπΟ lΧσ~ λ'~ ~lΧoες

'θ PΎ)σκευτ~κo~' Ύ)τlΧν

λέIχ» ΤΎ)ς Aθ~νlΧς. 'Ολ ες o~ ιχρχες, '

,

xυp~ως

σΤΎ)

, IΧPΧΎ)γO~,

σlΧν

τον

'"

ΤΎ)ν εΠΟΧΎ) εκε~νΎ), Ύ)τlΧν

'

θ PΎ)σκε~lΧ. 'Α ΚOμlΧ

,

επρεπε νlΧ

'β lΧσ~«IΧPΧOντlΧ

β lΧσ~σμενες ,

,

xlΧ~ Ύ) ε ξ' Oυσ~1Χ του πlΧτεp

φlΧμΙλ~lΧ, σlΧν IΧΡΧΎ)γού ΤΎ)ς o~κoγένε~lΧς, πOCνω σΤΎ) σύ­ ζιίγο, στlΧ πlΧ~3~oc, στlΧ μLΚpότεplΧ 1Χ3έλφ~lΧ, στους 30ύ-

' λ ους, Ύ)τlΧν

ε ξ" Oυσ~1Χ

~εpεlΧ

στον

'θ" οποω ο εος

ε~χε

εκ-

χωp~σε~ κocπo~ες 3~κlΧω30σΙες. Γ~' ιχυτό κlΧ~ o~ ρω­

μlΧLκές OLΚOγένε~ες ~τlΧν τόσο πε~θIΧPΧΎ)μένες, κlΧ~ όλo~

,

γνωp~ ζ lΧν

τlΧ

ΚΙΧ θ" Ύ)XOντlΧ

τους

κlΧ~

τlΧ

εκ τε λ OυσlΧν

'

σε

πόλεμο κlΧ~ σε εφ~νΎ). Ο Ν ουμOCς , εγκlΧθ~στώντlΧς μ~1Χ ~εplΧpχΙIΧ lΧνOCμεσlΧ στους 3~ocφopoυς θεούς που o~ 3~lΧφopετ~κoΙ λlΧOΙ εΙχlΧν 'ζ' φεpε~ μlΧ ~ τους

στη

Ρ' ωμΎ),

'λ" επ~τε εσε ~σως

ενlΧ

θ εμε -

λ~ώ3ες πoλ~τ~κό έργο: ιχυτό επέτρεψε στους 3~IΧMχoυς του, τον Τούλλο ΟστΙλω κlΧ~ τον' Ανκο ΜOCρτω , νlΧ

03Ύ)γ~σoυν τον λlΧό ενωμένο σε ν~ΚΎ)φόpoυς πολέμους ενlΧνΤΙOν των lΧνΤ~ΠOCλων πόλεων ΤΎ)ς πεp~oχ~ς. Το πω

π~θlΧνό εΙνlΧ~ πως t:"

f

3εν εΙχε πplΧγμlΧηκές ,

ε<.,oυσ~ες, γ~lΧτ~ o~ σΎ)μlΧνΤ~ΚOτεpες lΧπ

"

ΠOλ~ΤLΚές

ιχυτες κlΧ~ o~ πω

IΧΠOφlΧσ~στ~κές πlΧpέμενlΧν στlΧ χέp~1Χ του λlΧoύ που τον εΙχε εκλέξε~ κlΧ~ στον οποΙο έπρεπε ΠOCντlΧ νlΧ 3Ινε~ lΧνlΧφOpOC.

Αυτό, βέβlΧ~lΧ, ιχπό μόνο του, 3εν σΎ)μIΧΙνε~ τΙπOΤIΧ,

35 γLατί σ' όλες ΤLς εποχές XΙXL τα καθεστώτα, όΠΟLος ' xu β ερναεL LcrXUpL'ζ εταL

xu β" ερναεL

πως

στο

ονομα

τοu

λαού. Αλλά στη PώμΎJ δεν ~ταν απλό σχ~μα MyOU, τοuλά.ΧLστον μέΧΡL τη δuναστεία των Τ αρκuνίων, OL

"

οποωL

εχασαν

τον

θ ρονο '

ΙXXpL

ως β'

'θ ε λ αν

""

επεLΟΎJ

ΎJ

να

κά.θονταL πά.νω τοu σαν αφεντLΚά. XL όΧL σαν «εκλεγμέ"" OLΙXLpEcrΎJ

Η

νΟL».

ΤΎJς

~" ει.,οuσLας

,

ΎJταν

πεΡLΠΟU

ΎJ

,

ακο-

λοuθΎJ· Η πόλΎJ ~ταν χωΡLσμένΎJ σε τρεLς φuλές : των Λατί­ νων, των Σαβίνων XΙXL των Ετρούσκων. Κά.θε φuλ~ , '''''~''' ΎJταν χωΡLσμενΎJ σε οεκαει.,L ΚΟUΡLες ΎJ σuνΟLΚLες. Κ'θ α ε

,

""

'

,

'θ ε παΤΡLα σε XOUpLΙX χωΡL ζ' οταν σε οεκα παΤΡLες, XΙXL κα

ΟLκογένεLες. OL κοuρίες σuγκεντρώνονταν δuο φορές

τον χρόνο XΙXL σΧΎJμά.ΤLζαν το

comizio curiato,

σuνέλεu­

σΎJ των ΚΟUΡLών, ποu ανά.μεσα στα ά.λλα καθ~κoντά. τοu

,

,

'β ιxcrLΎJταν XΙXL ΎJ εκ λ' oγΎJ τοu β ιxcrL λ' LΙX, οταν ο uπαρχων

λLά.ς πέθαLνε . Είχαν όλΟL το Ιδω δLκαίωμα Ψ~φοu. Η πλεωψΎJφία αποφά.σLζε XΙXL ο βασLλLά.ς εκτελούσε.

Ή ταν ΎJ απόλuτη δΎJμoκρατία, χωρίς XOL νωνLΚές ,~

ται.,εLς,

,

λ' 'Ρ" εLτοuργΎJσε YLΙX οσον καφο ΎJ ωμΎJ ΎJταν

XΙXL

ένα ~cruxo χωΡLό, με λίγοuς κατοίκοuς , ποu σπά.νLα 'β γα ζ αν

ε

,

τη

μUΤΎJ

,~, απ

τοuς

ει.,ω

τα

'Α' ργοτερα

τεLΧΎJ.

αuξ~θΎJκαν OL κά.ΤΟLΚΟL XΙXL αuξ~θΎJκαν XΙXL OL απαLΤ~σεLς.

' Ο β ιxcrL λ Lας

'

θ ΎJκoντα

τοu

ποu

"

μεΧΡL

, , LEpEΙX, επρεπε

τοτε,

,

,

εκτος 'ζ

να εφαρμο

EL

απο

τα

XΙXL τοuς

κα-

,

νο-

μοuς, δΎJλαδ~ να δLκά.ζεL, δεν είχε ΠLα τον χρόνο YLΙX να ανταΠΟΚΡLθεί σε τόσες 'ζ

XPL EL «

λ' εLτοuργοuς»,

uποχρεώσεLζ

στοuς

, οποωuς

XΙXL OCPXLcrE να ΤLς

,

εμΠLστεuο-

ταν. ΈτσL γενν~θΎJκε ΎJ λεγόμενΎJ «γραφεωκρατία». , , , , , Ο β ιxcrL λ Lας, ποu ΎJταν ΚUΡLως Lερεας, γLνετα'L εΠL'

σκοπος XΙXL uποδεLκνύεL τοuς παπά.δες XΙXL τοuς δLά.­

κοuς ποu θα τον βOΎJθά.νε σης τελετοuργίες . Αργότερα,

, EXEL

"

αναγΚΎJ καποωuς

YLΙX να φρονΤL'ζ οuν τοuς

'" ,

ορο-

36 μους , τις προσόοους, το κτη ματολόγιο, την υγ ιει ν~ και οιορίζει αρμόοιους που θα ασχολούνται με αυτά τα

θέματα. Έτσι' γεννιέται το πρώτο υπουργείο: το επι­ λεγόμενο Συμβούλιο των Γερόντων ~ Σύγκλ'1)τος , που αποτελείται από εκατό μέλ'1), τους πρωτότοκους απο­ γόνους των πρωτοπόρων που μαζί με τον Ρωμύλο

ίορυσαν Τ'1) Ρώμ'1). Στην αρχ~ το μόνο καθ~κoν της " Σ υγκ λ'1)του

ειναι

να

β ου λ' " ευει τον μοναρχ'1) οσο '1) επφρo~ Τ'1)ς γίνεται όλο και

συμ

όμως περνάει ο καφός μεγαλύτερ'1).

Και μετά από όλα αυτά, γεννιέται και ο στρατός σαν θεσμοθεΤ'1)μένος οργανισμός, που σΤ'1)ρίζεται και αυτός στ'1) οιαίρεσ'1) σε τριάντα κουρίες,

'1)

κάθε μια

από τις οποίες έπρεπε να οώσει στο στρατό μια κε­

ντουρία, O'1)λαo~ εκατό οπλίτες (μια εκατονταρχία) και μια οεκουρία, O'1)λαo~ οέκα οπλίτες με τα άλογά τους. Οι τριάντα κεντουρίες και οι τριάντα οεκουρίες,

0'1)-

λαo~ συνολικά τρεις χιλιάοες τριακόσιοι άνορες, απο­ τελούσαν Τ'1) λεγεώνα, που υπ~ρξε το πρώτο αλλά και το μοναοικό εκστρατευτικό σώμα Τ'1)ς αρχαι6ταΤ'1)ς Ρώμ'1)ς. Ο βασιλιάς, που ~ταν ο αρχιστράΤ'1)γος, είχε

, (π'ους , Αλλ" νατου. α πανω

,~, στρατιωτες του οικαιωμα

ακομα και

, αυτη

ζ'

ω'1)ς

και

θ

α-

,

'ξ Τ'1) στρατιωτικ'1) ε ουσια

οεν τψ ασκεί με τρόπο απόλυτο και ανεξέλεγκτο. ' Δ ιευ θ υνει

τις

'λλ'" επιχεφ'1)σεις , α α αφου πρωτα

Τ'1) συμβoυλ~ του ' λ εγεωνας,

,

απο

ζ '1)τησει ,

comizio centuriato, 0'1)λ. της ένοπλ'1)ς , ζ" , οποια '1)ταει επισ'1)ς την εγκρισ'1)

Τ'1)ν

για τους οιορισμούς αξιωματικών που τότε ονομάζο-

,

νταν πραιτορες.

Με ουο λόγια, οι Ρωμαίοι είχανε πάρει όλες τις προφυλάξεις, ούτως ώστε ο βασιλιάς τους να μψ με­

ταβλ'1)θεί σε τύραννο , αλλά να παραμείνει ένας «εκλε­ κτός» της λαΙκ~ς θέλ'1) σ'1) ς , Κάθε φορά που ένα σμ~-

37 '

που λ Lων

νος

'ζ εσΚL ε στα.

\1>'

ΟLεσΧL

3" υο

ζ

τους

ΟLωνους ,

τον

, ΎJ, ενα. , ς

ο υρα.νο

,

,

κερα.υνος

\1>'

,

ενα. οεντρο , ΎJτα.ν OLΚΎJ του υπoχρεωσΎJ

,

να. συγκεντρωνεL τους

,

ε

\1>'

XL

, XIXL

LερεLς

να. με

λ'

ετα.εL μα.

ζ'

ι,

α.ν του

φα.Lνοτα.ν πως

Lτους ι

σΎJμα.Lνα.ν κα.ΤL

, EL ΤL θ" υσLες επρεπε να. γLνουν YLIX να. εξευμενLστοuν OL προσβεβλΎJμένΟL θεοι. Ότα.ν ουο Lο~ώτες εΙχα.ν ΟLα.φορές XIXL ένα.ς α.π' του ς ουο \1>

,

ουσα.ρεστο

να.

'ζ

α.ποφα.σL

έκλεβε ~ εξα.πα.τοόσε τον άλλο, ΎJ υπόθεσΎJ οεν ~τα.ν OLΚ~

του

ΟουλεLά .

Αλλά

ότα.ν

κάΠΟLος

ΟLέπρα.ττε

έγκλΎJμα. κα.τά του κράτους ~ ΤΎJς ΚΟLνόΤΎJτα. ς, τότε φρόνΤLζε να. oOΎJγΎJθει μπροστά στους φρουροός

XL α.ν χρεL~ζότα.ν να. κα.τα.ΟLκα.στεL σε θάνα.το. rLIX όλα. τα. άλλα. οεν μποροόσε να. πα.LρνεL μόνος του α.ποφάσεLς.

Σε κα.φό εφ~νΎJς έπρεπε να. ρωτάεL το

cornizio curiato

XIXL σε κα.φό πολέμου το comizio centuriato. Αν ~τα.ν , , , , , πoνΎJρoς κα.τα.φερνε , οπω ς σ υ μ α.LνεL XIXL σΎJμερα., να. β

πα.ρουσLάσεL ΤΎJν άπoΨ~ του σα.ν «λα.·r:κ~ θέλΎJσΎJ». ΔL­ α.φoρεΤLΚά έπρεπε να. υποτα.χθε Ι σε α.υτην. Αλλά

YLIX να.

ΤΎJν εκτελέσεL έπρεπε πάντα. να. εLνα.L σε συνεννόΎJσΎJ με

ΤΎJ ΣόγκλΎJΤo. Α υΤΎJ" '

β α.σL λ Lα.ς κε

'ξ ΎJ που εοωσε '\1> ' ΎJτα.ν ΎJ τα. σΤΎJν πο' λ ΎJ ο πρωτο ς της

, XIXL εLτε

Ρ'

, ΟΠ Ο Lα.ΟΎJποτε <10 ' λ' , φυ ΎJ XL α.ν α.νΎJΡ ωμυ'λ ος εLτε ' 0XL. , Κ Lα.υτη' την

ωμΎJς , σ

ονομα. ζ' οτα.ν

τάξΎJ κλΎJρoOότησε ο φρόνψο ς Νουμάς στον ΟLάοοχό

του Τοόλλο Οσ-tLλLΟ , που έτυχε να. tXEL ΠLΟ ζωΎJρό τα.μπερα.μέντο.

ΕΙχε στο α.Ιμα. του την πολLΤLΚ~, την πεΡLπέτεLα. XIXL τψ α.πλΎJστΙα.. Αλλά το γεγονός όΤL τον εξέλεξα.ν βα.­

σLλLά σΎJμα.LνεL πως ΎJ PώμΎJ , μετά α.πό σα.ράντα. χρόνLα. κα.θΎJσυχα.σΤLκ~ς εφ~νΎJς υπό τον Νουμά, εΙχε πλέον ΤΎJ ΟLάθεσΎJ γ' α.πλώσεL τα. xtpLIX της. Ανάμεσα. σΤLς πόλεLς

XIXL τα. χωΡLά που την πεΡLβάλλα.νε, ΎJ 'Αλμπα.

Λόγγα. ~τα.ν ΎJ ΠLΟ σΎJμα.ντLΚ~ XIXL ΎJ πω πλοUσLα.. Δεν

38 ξέρουμε τι αφoρμ~ επινόΎ)σε ο Τούλλος για να η ς επιτεθει. Ίσως καμιά. Ωστόσο είναι γεγονός πω ς μ ια ωραία μέρα ης επιτέθΎ)κε και ην ισοπέ3ωσε , αν και ο θρ ύλος μεταμό ρφωσε το θράσος του σε ένα επεισό3LO ΙΠΠOΤLΚό και σχε3όν ευγενικό. Πράγματι , υποση ρ ί ­ ζουν πως οι 3υο στρατοί εναπόθεσαν ΤΎ)ν τύχΎ) των ι λ οπ ων τους

ι ξΙ Ι Ρ Ι σε μια μονομαχια μετα υ τριων ωμαιων

Ορατίων και τριών Κουρατίων από ην Ι Αλμπα Λόγ­ γα. Αυτοί οι τελευταίοι σκότωσαν 3υο ΟράΤLOυς. Αλλά ο τελευταίος ΟράΤLOς με ΤΎ) σεφά του , τους σκότωσε όλους και κέρ3ισε τον πόλεμο. ΕΙναι ωστόσο γεγ ονός ότι Ύ) Ι Αλμπα Λόγγα καταστράφΎ)κε, και ο βασιλιάς

ης 3ιαμελΙσΤΎ)κε: τα πό3ια του 3έθΎ)καν το καθένα σε μια

~

Ι

οιαφορεΤΙΚΎ)

Ι

αμα

ξ

α

που

ση

Ι

συνεχεια

ξ

Ι

εκινΎ)σε

προς 3ιαφoρετικ~ κατεύθυνσΎ). Αυτός ~ταν ο τρόπος με τον οποίο Ύ) ΡώμΎ) μεταχεφίσηκε η μψρόπoλ~ ης , η γΎ) από όπου ισχυριζόταν πως προέρχονταν οι

ι3ρυτές ης. Φυσικά το γεγονός πρέπει να αναστάτωσε όλα τα

άλλα χωριά ης πεΡLOχ~ς που , μΎ)ν έχοντας υποστεί ην επί3ρασΎ) των Ετρούσκων είχαν μείνει πίσω όσον αφορά η λεγόμενΎ) πρόο30 , και επομένως αισθανό­

ντουσαν πιο α3ύναμα γιατί ~ταν χεφότερα οπλισμένα από τους Ρωμαίους. Ο Τούλλος ΟστίλLOς και ο 3ιά -

30χός του Άνκος ΜάΡΤLOς , που ακολούθΎ)σε το πα ­ ρά3ειγμά του, στράφΎ)καν εναντίον όλων. Εν τέλει, ην Ύ)μέρα , που στο θρόνο ανέβΎ)κε ο Ταρ Ι κυνιος

Π

Ι ρισκος, ως

Ι πεμπτος

β

ασι

λ

Ι Ρ ' Ι ιας, Ύ) ω μΎ) Ύ) τ α ν

~3Ύ) ο υπ' αριθμόν ένα 3Ύ)μόσιος κίν3υνο ς ΤΎ) ς πε ριο Ι ΧΎ)ς,

ης

'~'ζ οποιας οεν γνωρι ου με με

ακρι'β ει α

τα

Ισυ

νορα, αλλά πρέπει να εκτεινόταν περίπου μ έχρι ΤΎ) ν

Τσιβιταβέκκια προς βορρά , μέχρι το Ρι έτι α νατολικ!Χ

,

και μεχρι το

Φ

ρο

ζ' Ι ινονε νοτια.

39 Εξάλλοu , εLναL πολύ ΠLθανό πως CXUT~ Ύ) κατακτη ­ ΤLΚ~ πολLΤLΚ~ , ποu έγLνε ακόμα ΠLΟ εΠLθετLΚ~ με τοu ς τρεLς

τελεuταLοuς

βασLλLά3ες

ΤΎ)ς

ΟLκογένεLας

των

Τ αρκuνLων , uπ~ρξε ετροuσΚLκ~ς έμπνεuσΎ)ς. rLtx ένα πολύ απλό λόγο: ενώ OL ACXTLVOL XCXL OL ΣαβLνΟL ~ταν

,

αγροτες ,

OL

,

Ε' β' τροuσΚΟL Ύ)ταν ωτεχνες

,

'

XCXL

,

εμΠΟΡΟL .

,

'θ ε φορα ποu πρωΤΟL , κα

ΟL

'

ξ'εσπαγε ενα ς πο'λ εμος , επρεπε

να εγκατα λ εL'ψ' ouv το χωραφL τοuς

XCXL

να

, XCXTCXTCXYouv

σΤΎ) λεγεώνα, XCXL ΚLν3uνεuαν να το χάσοuν σΤΎ)ν περΙ ­ πτωσΎ) ποu νLκοuσε ο εχθρός . OL 3εuτεΡΟL αντ(θετα κέρ3Lζαν σε κάθε περΙπτωσΎ): αuξάνονταν OL ανάγκες,

,

πεφταν

β' ΡΟΧΎ)

OL

παραγγε λ'Lες

xu β'ερνΎ)σΎ)ς, XCXL

ΤΎ)ς

σε

περΙπτωσΎ) νΙΚΎ)ς κατακτοόσαν καLνοuργLες αγορές. Σ ε ο'λ ες

ΤLς

'

εποχες

XCXL

' θ' ' β αLνε σε ο'λ α τα ε νΎ) ετσL σuνε

πάντα: OL κάΤΟLΚΟL των πόλεων , κεφαλαLΟUΧΟL, 3LCXVO-

οuμενΟL, έμΠΟΡΟL, θέλοuν τοuς πολέμοuς , παρά τη θέ­ λΎ)σΎ) των χωΡLΚών ποu εLναL εκεLνΟL ποu πρέπεL να

, XCXL

στρατεuτοuν

να πο λ' εμΎ)σοuν.

,

' Ο σο ΠLΟ β ωμΎ)χανLΚΟ

γLνεταL ένα κράτος τόσο πω καθΟΡLσΤLΚός γLνεταL ο ρόλος ΤΎ)ς πόλΎ)ς σε σχέσΎ) με την uπαLθρο, XCXL τόσο Ύ) πολLΤLΚ~ γLνεταL πω τuχο3LωΚΤLΚ~ XCXL εΠLθετLΚ~ . ' Μ εΧΡL

,

τον τεταρτο

β cxcrL λ" Ltx,

OL

αγροτες

,

ΚUΡLαρχοu-

σαν στη ΡώμΎ) XCXL Ύ) ΟLκονομLα της ~ταν ΚUΡLως αγΡΟΤLΚ~. OL τρεLς ΧLλLά3ες ΤΡLακόσLΟL άντρες ποu αποτελοόσαν το στρατό ΤΎ)ς μας 3εLχνοuν πως το σό­ νολο Tou πλΎ)θuσμοu 3εν πρέπεL να ξεπερνοόσε ης

ΤΡLάντα ΧLλLά3ες ψuχές XCXL το μεγαλύτερο μέρος Tou πρέπεL να ~ταν 3LασΚΟΡΠLσμένο στΎjV UπαLθρο. Μέσα στην

'λ' πο Ύ) πρεπεL

να

,

ζ oucrcxv,

"

OL

πανω-κατω,

,

μLσΟL,

ποu εΙχαν εξαπλωθεΙ τώρα ΠLα XCXL στοuς άλλοuς λό­ φοuς ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς εκτός από τον ΠαλατΙνο. Η πλεLΟ-

,

Ψ Ύ)φLα

ζ

,

οuσε σε κα

λ'β

u

ες

, ,

"

απο αχuρο, φΤLαγμενες

οπως

όπως, με μΙα πόρτα YLtx εΙσο30 αλλά χωρΙς παράθuρα ,

40 με ένα μόνο οωμάτω στο οποίο τρώγανε, κοψόντοuσαν μα

"

ζ ι'

πατερα ς ,

μανα,

γ αμπροι"ψ , ανΎ) ια ,

UΠ~Ρχαν), κότες, αγελάοες και

σκ λ' α β οι

(οταν ,

r oupoUVLrx. Οι άνορες

το πρωί π~γαιναν στο χωράφι για να οργώσοuν ΤΎ) γΎ). Ανάμεσά τοuς uπ~ρχαν και οι σuγκλΎ)τικοί ποu , όπως όλοι οι άλλοι , ζεύανε τα βόοια τοuς και σπέρνανε και

θερίζανε. Τα παιοιά τοuς βΟΎ)θού σανε , γιατί Ύ) οοuλειά στα χωράφια ~ταν Ύ) μόνΎ) τοu ς μόρφωσΎ) , το μόνο τοuς πραγματικό άθλΎ)μα . Και οι πατέρες τοuς επωφελού­ νταν για να τοuς οιοάξοuν πως ο σπ ό ρο ς οίνει καλούς καρπούς όταν ο οuρανός στέλνει νερό και ~λω σΤΎ)

σωστ~ ΟόσΎ)· και ο οuρανός στέλνει νερ ό και ~λω σΤΎ) σωστ~ ΟόσΎ) μόνον όταν το επιθuμούν οι θεοί · και οι

θεοί το επιθuμούν μόνον όταν οι άνθρωποι εκτελούν τα καθ~κoντά τοuς απέναντι στοuς θεούς· και το πρώτο

απ' αuτά τα καθ~κoντα ~ταν Ύ) uπακο~ των νεοτέρων στοu ς μεγαλuτέΡοuς.

Έτσι μεγάλωναν οι Ρωμαίοι πολίτες , τοuλάχιστον

,

'Λ' εκεινοι ποu Ύ)ταν ατινοι και

Σ α β'ινοι

,

σΤΎ)ν καταγωγΎ) ,

και ποu πρέπει να αποτελούσαν ΤΎ)ν πλεΙΟψΎ)φία. Η urLELV~ και Ύ) φροντίοα τοu εαuτού τοuς έπρεπε να είναι ε

' λ αττωμενΎ)

,

στο ε λ" αχιστο , ακομα και γ~α τις γuναικες.

Κανένα καλλuντικό , καμιά φιλαρέσκεια, ελάχιστο νερό ποu

οι

,

γuναικες

" xou β α λ οuσαν

μεσα

σε

,

σταμνες .

Δ εν

uπ~ρχαν απoχωpΎ)Τ~Pια ~ uπόνομοι . Έκαναν ην ανά γΚΎ) τοuς

,~

ει..,ω απ

" ΤΎ)ν

,

πορτα τοu σπιτωu τοuς

και τα

πρ ο·ίόντα τα άφψαν εκεΙ Μαλλιά και γενειάοες φu­

τρώνανε αΤΎ)μέλΎ)τα. Όσο για τα ρούχα, μΎ)ν οίνετε ' β ασΎ)

στα

"λλ' μνΎ)μεια, ποu α ωστε

rxVYjXOUV

σε

,

εποχε ς

πoλu μεταγενέστερε ς, όταν πια Ύ) Ρώμ Ύ) είχε oικ~ ης uφαντοuργία και

πλεωψΎ)φία

τοuς

ράφτες

~ταν

ανεπτuγμένοuς ,

ελλΎ)νικ~ς

που σΤΎ)ν

καταγωγ~ς .

Σ'

εκείνες τις μακρινές εποχές ο χιτώνας , ποu αργότερα

41 απόκτ-ησε τέΤΟLα σΥ)μασΙα, οεν εΙχε ακόμ Υ) γεννΥ)θεΙ ~ υπ~pχε σε υποτυπώΟΥ) μopφ~: ένα κομμάη άσπρο πα­ νΙ, υφασμένο στο σΠΙΤL από ΤΥ) σύζυγο ~ ΤLς κόρες με μαλλί από πρόβατα , που εΙχε μLα τρύπα σΤΥ) μέσΥ) YLIΧ να περνάεL το κεφάλL . ΕλάΧLσΤΟL εΙχαν ένα οεύτερο YLIΧ να αλλάζουν. Συν~θως φοράγανε πάντα το ίοLO , XELμώνα καλοκαΙΡL , μέρα XIΧL νύχτα , XIΧL φανταστεΙτε ΤLς συνέπεLες. Δεν εΠLτρεπόταν καμLά απόλαυσΥ), κυρΙω ς απαγο­ ρεύονταν OL γαστρψαργαές απολαύσεLς. Αντωετα με

ΤLς θεωρΙες των μοντέρνων ΑμεΡLκανών , σύμφωνα με τους

,

ΟΠΟLO.υς

Υ)

~, ουναμΥ)

'λ' ενος αου

ε

,

ξ' αρταταL απο

ΤLς

θερμΙοες XIΧL ης βLταμίνες που καταναλώνεL, που με

,

ΤΥ)

σεφα τους

, φων,

Ρ

OL

ε

,

ξ' λ' αρτωνταL απο ΤΥ)ν ΠOLΚL LIΧ των τρο-

, ωμαLOL

'~ξ

απεοεL

"θ EL' ε ξ'LcrOU

αν

πως

ο

,

κοσμος

,

μπορεL

να

'θ ' " μοαν ρωπους που τρωνε νον ένα γεύμα ΤΥ)ν Υ)μέρα XL αυτό αποτελείταL από μLα καταΚΤΥ)

XIΧL απο

κακοβρασμένΥ) σούπα με αλεύΡL, ουο ελLές XIΧL λΙγο τυρΙ, XIΧL μόνο σΤLς μεγάλες γLOρτές ένα ΠΟΤ~ΡL κρασΙ

Το MOL φαΙνεταL πως ~pθε αργότερα XIΧL σην αpχ~ μάλλον το ΧΡΥ)σΨΟΠΟLOύσαν YLIΧ να αλείφουν το οέρμα τους XIΧL να προστατεύονταL από τα εγκαύματα του

~λLOυ XIΧL τα σκασΙματα που προκαλούσε το κρύο. Γε­ γονός που πρέπεL να μεγάλωνε ΤΥ) YEVLX~ ΟυσωΟΙα . Ο βασLλLάς οεν αποτελούσε εξαΙρεσΥ) σε τΙποτα απ' όλα αυτά , XIΧL μόνο επΙ ουναστεΙας των Τ αρκυνΙων

απόΚΤΥ)σε στoλ~, κράνος XIΧL ELOLKιX ΟLάσΥ)μα. MtxpL τον

'Α

νκο

Μ'

αρτLO,

,

υΠΥ)Ρ

ξ

ε

,

Lσος

μετα

ξ'

υ

,

Lσων,

,

οργωνε

ΤΥ) γΥ) του , έσπερνε XIΧL θέΡLζε. Δεν εΙχε προνόμLα XIΧL κυκλοφορούσε ανάμεσα στους συμπολΙτες του χωρΙς φρουρούς, γLατΙ, αν είχε φρουρά, όλΟL θα τον xlΧ,r,yO­

p '/HJlΧν 7:ω :; -(,Οεί.ε 'Ι'Υ. Z;:<~i:r,IJ z( με ΤΥ) δύναμΥ) XIΧL όΧL να βασLλέψεL με ΤΥ) λα·Ι:κ~ θέλΥ)σΥ). Έπαφνε ΤLς απο-

42 φάσει.ς τοu κά.τω από ένα. 8έντρο ~ καθι,σμένο ς στο κατωφ λ

,

L του

'

σΠLΤLΟU

του,

' πρωτα "

αφου

εLχε

συμ β

OU-

λευτεΙ ΤΥ) Σύγκλψο. Ανέβ,ηνε στψ έορα ~ φορούσε κάΠΟLΟ εLΟLκό ρούχο μόνον όταν εκτελούσε κάΠΟLα θυ ­

σΙα ~ θΡYjσκεUΤLΚ~ τελετουργΙα. Ακόμα XΙXL στον πόλεμο , Yj οργάνωσΥ) των ΡωμαΙων ~

,

,

θ uμL ' ζ ε XΙXL πο λ " καΠΟLα πραγμαΤLΚYj στραΤLωηκYj

u

οεν

οργάνωσYj . Ο πραΙτορας που ΟLΟLΚούσε τψ κεντουρΙα XΙXL ΤΥ) οεκουρΙα οεν εΙχε ΟLάσYjμα του βαθμού του. Τα όπλα ~ταν κυρΙως

ραβΟLά ,

πέτρες

XΙXL πρωτόγονα

σπαθLά . ΧρεLάσΤYjκε πολύς χρόνος ΠΡLν φτάσουμε στο κράνος, σΤYjν ασπΙοα XΙXL στο θώρακα , καLνοτομlες που ι

Ι

Ι

,

Ι

εκεLνYj ΤYjν εΠΟΧΥ) πρεπεL να εκαναν ΤYjν εντυπωσΥ) που

έκαναν αργότερα το μυοράλω XΙXL το θωραΚLσμένο άρ­ μα. ΔYjλαο~ OL εκστρατεΙες , σης οποΙες oo~YYjcrιxv ΤΥ) ΡώμΥ) OL πρώΤΟL πολεμόχαΡΟL βασLλLάοες ΤYjς, έμΟLα­ ζαν μάλλον με αποστολές τψωρΙας XΙXL ο πόλεμος YL-

νότανε με συμπλοκές σώμα με σώμα, χωρΙς Ιχνος

ταΚΤLΚ~ς XΙXL στpατηγLΚ~ς. OL ΡωμαlΟL κέΡΟLσαν αυ­ τούς τους πολέμους, όΧL τόσο επεLΟ~ ~ταν ουνατότε­

POL, όσο γLατl ~ταν OL πω crlYOUPOL πως Yj πατρΙοα τους εΙχε LΟΡuθεl από τους θεούς YLΙX να αναλάβεL με­

γάλα έργα XΙXL, επομένως , το να πεθάνεL κανεΙς YL' αυτ~ν οεν ~ταν ένα προνόμω, αλλά Yj πλYjρωμ~ ενός

,

χρεωσΤLΚΟU συμ

'

,

,

β ο λ αωυ που εLχε υπογρα 'ψ εL τη σΤLγμYj

που γεννLότανε .

Ο εχθρός , όταν έχανε τον πόλεμο , έπαυε να εlναL <ωποκεΙμενο» YLΙX να μεταβλYjθεl σε «ανΤLκεlμενο». Ο ΡωμαΙος που τον έΠLανε αLχμάλωτο τον θεωρούσε LOL/

"

,

ι

οκτησLα του: αν Yjταν κακοκεφος τον σκοτωνε , αν Yjταν

σε καλό κέφL τον έπαφνε πίσω σΤYjν πατρΙοα του σαν σκλάβο, XΙXL μπορούσε να τον κάνεL όΤL ~θελε: να τον

σκοτώσεL, να τον ποuλ~σεL, να τον uποχρεώσεL να oou-

43 λεόει. Η κιχτιχκτημέν'Υ) γ'Υ) Ο'Υ)μευότιχν ιχπ

το κράτο ς

κιχι νοικιιχζότιχν στους υΠΎjκόoυς. Οι πόλεις πoΛU συ-

"

χνιχ

κιχτιχστρεφοντιχν

"ξ ~ οι κιχτοικοι τους ε ιχνοριχπο-

κιχι

ΟΙζοντιχν.

.

Μ ' ιχυτό τον τρόπο, 'Υ) Ρώμ'Υ) ιχνιχπτόχθ'Υ)κε σε βάρος των ΛιχτΙνων του νότου , των ΣιχβΙνων της ιχνιχτoλ~ς ,

των Ετροόσκων του βορρά. Π ρος τη θάλιχσσιχ που οεν ιχπεΙχε πιχρά λΙγιχ χιλιόμετριχ, οεν τολμοόσιχν νιχ ριψο­ κινουνεόσουν, γιιχτΙ ιχκόμιχ οεν εΙχιχν στόλο κιχι ο ιχγρο-

,

τLΚOς

π λ 'Υ) θ' υσμος

της

Ρ' ωμ'Υ)ς

, ενστικτο ,

φο β' οτιχν

ιχπο

Τ'Υ) θάλιχσσιχ . Στη οιάρκειιχ της βιχσιλεΙιχς του Ρωμό­

λου, του ΤΙτου ΤιχτΙου κιχι του' Ανκου ΜιχρτΙου 'Υ) πο ­

λιτLΚ~

Τ'Υ)ς

Ρώμ'Υ)ς

περιορΙστηκε στην 'Y)πεφωτLΚ~

χώριχ.

Ο ερχομός ρι

ζ ικιχ'

, οσο

τιχ

μιιχς Ι

ετpoυσκικ~ς

πριχγμιχτιχ ,

Ι

τοσο

ξ' κιχι στην ε ωτερικ'Υ).

στην

ουνιχστεΙιχς ,

εσωτερικ'Υ)

άλλιχξε

πο

λ

'

ΙΤΙΚ'Υ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ πέθανε ο 'Ανκος Μάρτιος δεν ξέρουμε

,

,

,

'β εια. Αλλ" α πρεπει να ειχαν περασει εκατον πε -

με ακρι

ν~ντα χρόνια από τη μέρα που, κατά το μύθο , χτίστηκε -η Ρώμ-η. Ο θάνατός του , δ-ηλαδ~, τοποθετείται περί ­ που στο

, ζ ουσε

600 π.Χ. Όπως φαίνεται, εκείν-η τ-ην επoχ~

στ-ην

'λ" πο -η ενας

καποιος

'

Λ ουκιος

,.

Τ αρκυνιο ς,

πρόσωπο εντελώς διαφορετικό απ' αυτά που οι Ρω ­ μαίοι συν~θιζαν να εκλέγουν στο αξίωμα του βασιλιά ~ του άρχοντα. Δεν ~ταν ντόπιος. Καταγόταν από τ-ην Ταρκυνί α

και ~ταν γιος ενός Έλλ-ηνα, του Δ-ημάρατου, μετανά ­ στ-η από τ-ην Κόρινθο , που είχε παντρευτεί μια Ετρ ού ­

σκα. Απ' αυτ~ τ-η διασταύρωσ-η είχε γενν-ηθεί ένα παιδί όλο ζωντάνια και λάμψ-η, χωρίς πρoκαταλ~Ψεις και με

άπειρες φιλοδοξίες. Οι Ρωμαίοι, όταν ~ρθε να εγκα ταστα

θ ει'

"

αναμεσα

τους ,

τον

'ξ" αν με ενα

κοιτα

μειγμα

f):χ')μ:χσμr/J. ~·r.x~'1.c, Κ '1. '. >I')σ::'.σ-:-~:x::. 'Η ''1.ν πλούσιο ς

και σκόρπιζε το χρ~μα, ενώ γύρω του όλοι ~ταν φτω -

,

χοι

,

~ και τσιγκουν-ηοες.

'Η ταν

κομ Ψ" ος

αναμεσα σε χω -

45 ΡLάτες. Ή ταν ο μόνος ποu ~ξεpε φLλοσοφlα, γεωγρα-

, xrxL

φLα

μα

"

θ Ύ)μαηκα σ

κακομΟΙΡΎ)Οων. ελλΎ)νLκού

,

,

λ φα β' Ύ)των

xrxL KL qcro YLrx ΤΎ)ν πολLΤLΚ~ , ο σuνοuασμός εναν

κοσμο

ανα

xrxL ετροuσΚLΚού αίματος εΙχε σαν αποτέλε ­

σμα έναν πολuμ~χανο ΟLπλωμάΤΎ) ανάμεσα σε σuμπο­ λΙτες με ελάΧLσΤΎ) εξuπνάΟα. Ο ΤΙτος ΛΙβLOς γράφεL

YL

,

,

αuτον:

1:'

Ύ"

« 1 ΠΎ)ρ",ε

εκλεγεε βασLλLάς

ο πρωτος

,

ποu σuνομωΤΎ)σε

YLrx

να

xrxL εκφώνΎ)σε λόγο YLrx να εξασφα­

λlσεL ΤΎjV uποσΤ~ΡLξΎ) των πλΎ)βεΙων».

rLrx το όΤL ~ταν ο πρώτος αμφLβάλλοuμε. rLrx το όη σuνομώΤΎ)σε εΙμαστε crlYOUpOL. Π Lθανότατα OL ετροu " ΟLΚογενεLες ποu αποτε λ OUcrrxv ' ,, σΚLκες μLα μεLO Ψ Ύ)φLα πλούσLα ωστόσο xrxL LcrxUP~, είοαν στο πρόσωπό τοu τον άνθρωπό τοuς ' xrxL έχοντας απαuο~σεL από ΤΎ) OLακuβέΡνΎ)σΎ) βασLλLάοων ποu ~ταν βοσκοε xrxL αγρότες , ' 'Σ α β'LVOL, xrxL αΟLαφΟΡΟL ~ , , ς xrxL Λ αΤLνOL Ύ) σΤL ς εμΠOpLΚε , , , επεκταηκες αναγκες τοuς, αποφασLσαν να τον ανε αβ '

crOUV στον θρόνο. Δεν γνωΡlζοuμε με ακρlβεLα τα σuμβάντα . Αλλά Ύ) αναφορά τοu ΤΙτοu ΛLβlοu στοuς πλΎ)βεlοu ς μας εΠL ­ τρέπεL να σΧΎ)ματlσοuμε κάΠΟLα LΟέα . Αuτοl αποτελούν ένα σΤΟLχεlο καLνούργLO ~ τοuλάΧLστον ένα σΤΟLχεlο το

οποΙο οεν αναφέρεταL κατά ΤΎjV επoχ~ ΤΎ) ς βασLλεlας

,

~ , , rxcrL λ'~ Lαοων, ποu οεν εLχαν αναγΚΎ) να μLλ~σοuν στοuς πλΎ)βείοuς YLrx να εκλεγούν , YLrx ' β των πρωτων τεσσαρων

τον απλούστατο λόγο πως σΤΎ)ν επoχ~ τοuς οεν UΠ~Ρ­ χαν πλΎ)βείΟL . ΣΤLς σuνελεύσεLς των ΚΟUΡLών

curiati)

(comici

ποu ΠΡΟΎ)γούνταν ης εκλoγ~ς τοu βασLλLά ,

οεν uπ~ρχαν ΚΟLνωνLΚές ΟLαφΟΡές . ΌλΟL ~ταν πολΙτες ,

όλΟL ~ταν μLκροί ~ μεγάλΟL LΟLOκτ~τες γΎ)ς' πράγμα ποu σΎ)μαίνεL πως , ΤUΠLΚά , όλΟL είχαν τα

ώματα , ακόμα νονταν

lOLrx OLxrxLXL αν στΎjV πράξΎ) o~ αποφάσεLς παΙρ­

xrxL εΠLβάλλονταν από κάΠΟLOuς επαγγελματίες

46 Τ'Υ)ς πoλ~τ~κ~ ς.

,

'Η τocν μ~oc τέλε~oc OLΚ~OCΚ~ 3'Υ)μοκρocτΙoc , στην οποΙoc ~,

τ~πoτoc

,

~ σ oυς

t:'

σεν

"λ

εμενε

t: '

με τoc ",υ ι

κρυφο ,

το υ ς

πο

"

oc ", ~ωμocτων

μετρουσε

ο

λ'

~τες

'Υ)

oc

συ

κoc~

ζ

,

στην

εΚΤLμ'Y)σ'Y)

,

'Υ)ΤLOντουσocν

ocπ ο

,

κocτocνομ'Υ)

κoc~

τω ν

,

το

κυρος

το υ

κάθε πολίτ'Υ) . Αλλά 6λoc ocυτά εΙχocν σocν προuπ6θεσ'Υ) το μ~κρ6 μέγεθο ς Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς κocτά τον πρώτο oc~ώνoc τη ς

, ζ ω'Υ)ς

Τ'Υ) ς,

μ~ocς

'λ πο 'Υ)ς

,

ζ' ωσμεν'Υ)ς

ocπο

Ι στενoc

,

ι τε~χ'Y) ,

"λ μεσoc στο oπo~oc ο o~ γνωρ~ ζ' οντουσocν μετoc",υ τους

t:'

'!::

'λ

'Υ)",ερocν γ~oc ο κoc~

,

ι

μετocχεφ~

t:'~ ",οσευocν

γ~oc

κoc ~

ι

ους πo~ocνoυ 'Υ)τocν ocπoγoνo~ κoc~ τ~ εκocνocν 'ζ

πως

,Ι

οντocν

τη

,

γυνoc~κoc

τους

φocγ'Υ)ΤΟ"θ" κoc~ ποσες υσ~ες

κoc~

,

ποσoc

προσφερ oc ν

στους θεοός. Αλλά ~3'Y), με το θάνocτο του ' Ανκου ΜocρτΙου, 'Υ) κoc­ τάστocσ'Υ) εΙχε εντελώς ocλλάξε~. o~ ocνάγκες του πολέ-

"

,~

μου ε~χocν σ'Y)μLOυργ'Y)σε~ κ~ν'Y)ΤΡOC γ~oc Τ'Υ)

β' LOμ'Y)χocν~oc κ oc ~

επομένως εΙχocν ευνo~σε~ το ετρoυσΚLΚ6 στo~χείo , ocυτ6 που έ3~νε τους

ξυλουργοός ,

τους

σ~3ερά3ες ,

τους

oπλOΠO~Oό ς κoc~ τους εμπ6ρους . ΕΙχocν έλθε~ ocπ6 Τ'Υ) ν ΤocρκυνΙoc , το ΑρέττLO, τους Β'Υ)Ιους ' τoc εργocστ~ριoc

εΙχocν γεμΙσε~ πocρocγLOός "θ οτocν μoc oc~νocν

την

"

τεχν'Υ)

κoc~ μocθ'Υ)τευ6μενου ς

,

ocνo~γocν

oc'λλ oc

που ,

μocγoc ζ' ~oc.

Η

άνο30ς των μ~σθών είχε συγκεντρώσε~ σΤ'Υ)ν π6λ'Υ) του ς ocγρ6τες χεφώνocκτες. o~ στρocτ~ώτες, μετά τον π6λε ­

μο, επ~στρέφocνε πολό ocπρ6θυμoc στoc χωράφ~oc του ς κocι

,

,

ΠΡOΤLμoυσocν νoc μεινουν στ'Υ)

Ρ" β' ωμ'Υ) , οπου ρισκocνε πο -

λό ΠLO εόκολoc γυνocΙκες κoc~ κρocσΙ Κocι κυρΙως ο ι π6 -

λεμοι εΙχocν φέρει στ'Υ) Ρώμ'Υ) πολυάριθμους σκλάβ ου ς . Koc~ ~τocν 6λο ocυτ6 το πλ~θoς των ξένων που ocποτε ­ λοόσε το

plenum

ocπ6 6που προέρχετocι 'Υ) λέξ'Υ)

plebe,

πλ'Υ)βεΙος.

Ο ΛοόΚLOς Τ ocρκόνLOς κoc~ o~ EΤΡOόσκo~ φΙλo~ του θoc έπρεπε νoc κocτάλocβocν ocμέσως το κέρ30ς ocπ6 τψ

47 ,

'ξ Ύ) uποστηΡL σΤΎ)ν

π

OCυΤΎ)ς ,

λ ε LO Ψ Ύ)φLOC

' ζ ocς μoc

ΤΎ) ς τους

,

Ύ)τocν

'

ocν θ ρωπων ,

των

ocποκ

λ'

εLσμενΟL

που

,

ocπο

ΤLς

σuνελεύσεLς των ΚΟUΡLών , ocν τους έπεLθocν πως μόνον

ένocς βocσLλLά.ς ξενόφερτος όπω ς ρούσε νoc τους 3ώσεL 3LΚOCLώμocτoc .

XOCL OL l3LOL eoc μπο ­ KOCL με την ocγόpευσ~

του τους υποσχέθΎ)κε ένocς θεός ξέρεL ΤL , Ισως πρά.γ­

μocτL ocυτά. που ocργότερoc πρocγμOCΤΟΠΟΙΎ)σε . Ο ΛούΚLο ς ' 'ξ Ύ) ocν θ' 'θ εLχε μoc ζ' του μLOC τoc ρωπων που σΎ)μεΡOC

L

'ζ ocμε μoc

ΚOCΠLΤOC λ" LσΤLΚΎ):

ΚOCΠΟLοuς

που

OC

ονο-

,

μποροuσocν

νoc

ξο3έψουν όσoc ~θελocν

YLOC ΠΡοπocγά.ν3oc XOCL ~τocν ocποYLOC νoc ε ξ ocσφoc λ'Lσοuν μLOC κυ ' , '10 β ερνΎ)σΎ) ΠLΟ προ'θ' υμ Ύ) ocπο ΤLς ΠΡΟΎ)γουμενες στη OLεκ3ΙΚΎ)σΎ) των συμφερόντων τους XOCL σΤΎ) χά.ΡocξΎ) μLocς

,

,

φocσLσμενΟL νoc το κocνοuν ,

επεΚΤOCΚΤLκ~ς πολLΤLκ~ς γρocμμ~ς , που ~τocν προϋπό ­ θεσΎ) YLOC ΤΎ)ν εUΎ)μεΡΙOC τους.

KOCL το σχέ3Lό τους πέτυχε , γLOCΤΙ ο ΛούΚLOς Τ ocp, το ονομoc , Τ ocρκυνLOς ' εκ λ' εΧΤΎ)κε β OCcrL λ' Loc ς, ΠΎ)ρε ΠρΙσκος XOCL έμεLνε στο θρόνο ΤΡLά.ντoc οκτώ χρόνLOC , μέΧΡL τότε που OL ΠOCΤΡΙΚLΟL , 3Ύ)λoc3~ OL γOCLοκτημονες , YLOC νoc τον ξεφορτωθούν , ΧΡεLά.στηκε νoc τον 30λοφο ­ ,

κυνLOς

ν~σoυν. Αλλά. μά.ΤOCLOC. Κocτά. πρώτον γLOCΤΙ το στέμμoc ,

Ι

,

περocσε μετoc ocπ

Ι

XOCL

ocυτον στον γLO το υ

στον εγγονό του.

ι

στη σuνεχεLOC

KOCL κocτά. 3εύτερον γLOCΤΙ ο ερχομό ς

ΤΎ)ς 3uνocστεΙocς των ΤOCΡκuνΙων ~τocν το ocποτέλεσμoc μLocς

,

μετoc

κocνεLς

' β ο λΎ)ς

που

~, οεν μπορουσε

,

εLχε ΠLOC

uποστεL' νoc

Ύ)

ντocς ΤΎ)ν ΠΡΟΎ)γούμενΎ) ocpxoc'cx~ τά.ξΎ) που

,

προεκυπτε ocπ

"

Ρ ωμΎ) '

XOCL

που

'ψ' ocνΤLστρε εL επocνocφερο-

XOCL ΤΎ)ν πολLΤLΚ~

OCυΤΎ)ν.

Ο βocσLλLά.ς των ΚOCΠLτocλLστών

XOCL των πλΎ)βεΙων

υπ~pξε OCUΤOCΡΧLκός, πολεμοχocρ~ς, 3Ύ)μocγωγός XOCL uπολογLστης. ΘέλΎ)σε ένoc πocλά.ΤL XOCL το έΧΤLσε κocτά. το ετροuσΚLκό στυλ που ~τocν πολύ ΠLΟ εκλεπτυσμένο ocπό το ρωμocLκό.

KOCL στο πocλά.τL τοποθέτησε ένocν

48 θρόνο , και εγκαταστάθΎJκε σ ' αυτόν με πoμπ~ μεγάλΎJ , με το σκ~πτpo στο χέρι και το κράνος στολισμένο με

,

φτερα.

,

' Ι σως να φερ ' θ ΎJκε ετσι ' ~ ξ ια· ' απο ματαιοοο α λλ' α

Ισω ς και να ~ξεpε πως ο όχλος που βo~θΎJσε σΤΎJ ν

εκλoγ~ του και του οποΙου ΤΎJν εύνοια σκόπευε να ο ι ­ αηp~σει , αγαπούσε ην επΙoειξΎJ και ~θελε να βλέπει τον βασιλιά με μεγάλΎJ στoλ~ τριγυρισμένο από αυλι­ κούς . Σε αντΙθεσΎJ με τους

προκατόχους

του , που

πέρναγαν τον καιρό τους κάνοντας λειτουργΙες και , εpμΎJνευoντας

" ΧPΎJσμoυς,

εκεινος

ι

ΧPΎJσιμoΠOΙΎJσε

τον

χρόνο του για να ασκ~σει ΤΎJν εξουσΙα, oΎJλαo~ να αποφασΙζει για ΤΎJν πoλιτικ~ και τους πολέμους. Κατ '

,

'ξ ε υπετα

αpΧΎJν

, ντιον

των

pιoχ~ .

Σ

α

ο'λ ο

το

Α" ατιο,

β'

ινων και τους

υστερα

, απεσπασε

,

στpαφΎJκε μια

, ακομα

ενα πε-

Για να κάνει όλα αυτά , χpειάσΤΎJκε άφθονα

όπλα , που του πpoμ~θευσε ΎJ βαριά βιoμΎJχανΙα με τε­ ράστια κέpoΎJ, και άφθονο ανεφοοιασμό για τον στρατό του , που του τον ε

ξ ασφα'λ' ισαν οι εμποροι,

,

φυσικα με το

αζΎJμΙωτo. Οι oΎJμoκpατικoΙ και αντι-ετρούσκοι ιστο­ ρικοΙ έγραψαν αργότερα πως ΎJ βασιλεΙα του οεν ~ταν

παρά μια παpάνoμΎJ συναλλαγ~ , μια γενικ~ απάΤΎJ κα­ τά του κράτους , που θριάμβευαν τα φιλooωp~ματα και τα φακελάκια , και ότι τα λάφυρα που π~pε από του ς πολέμους τα ΧPΎJσιμoπoΙΎJσε γ ια να εξωρα·Ισει όχι ΤΎJ PώμΎJ, αλλά τις ετρουσκικές πόλεις , και ειοικότερα ΤΎJ γενέτειρά του ΤΎJV ΤαρκυνΙα. Για όλα αυτά αμφιβάλλουμε , γιατΙ, ακριβώ ς ση ν

επoχ~ του , ΎJ PώμΎJ έκανε κάποια β~ματα μπ ροστά, όσον αφορά τα μνΎJμεΙα και ΤΎJV πολεοΟομΙα. Π άν ω απ' όλα κατασκεύασε ΤΎJν

Cloaca Massima,

το ν Μ εγάλο

Υπόνομο, oΎJλαo~ ΤΎJν απoχέτευσΎJ που απάλλα ξε τους πολΙτες από τα ΛUματα με τα οποΙα μέχρι τότε συνυ ­

π~pχαν. Κι ύστερα ΎJ πόλΎJ άρχισε επ ιτέλου ς ν α μωά ζε ι

49 με πpαγματ~κ~ π6λη, που είχε ορ6μους ευo~άκp~τoυς, σ1)νo~κίες καθop~σμένες, σπίτ~α που οεν ~ταν π~α καλ υ' β ες ,

κα~

μ~α

,

κεντp~Κ'η

π

λ

'

ατε~α

νταν o~ πολίτες κα~ ονομαζ6ταν

,

οπου

,

συγκεντρωνο-

forum.

Δυστυχώς, ο Τ αρκύνως Π ρίσκος, γ ~α να πραγμα ­

τoπo~~σε~ αυτ~

την πpαγματικ~

επανάστασΎJ,

που

αναστάτωνε 6χ~ μ6νο το α~ώνω πρ6σωπο ΤΎJς PώμΎJ ς ' 'θ α λλ α κα~ τα ΎJ ΎJ ΤΎJς

ζ' ωΎJς

,

,

ΤΎJς, χpε~ασΤΎJκε να κανε~

εχθρ6 του ΤΎJ ΣύγκλΎJΤo, που σαν θεματοφύλακας ης αρχαίας

παpάooσΎJς

~ταν ελάχ~στα o~ατεθεψένΎJ να

απεμπoλ~σε~ το o~καίωμά ης να ελέγχε~ τον βασ~λ~ά .

Σε άλλες εποχές θα τον είχε ανατpέΨε~ ~ θα τον είχε εξαναγκάσε~ σε παpαίΤΎJσΎJ . Αλλά τώρα έπρεπε να λο­

·γαp~αστεί με τους πλΎJβείoυς, τον 6χλο που ακ6μα οεν είχε πoλ~τικ~ εκπpoσώΠΎJσΎJ, αλλά ~λπ~ζε πως θα του ΤΎJν έo~νε ο Ταρκύνως κα~ ~ταν έτοψος να τον υπο­ σΤΎJPίξε~ ακ6μα κα~ με οΟοφράγματα . 'Η ταν πολύ πω εύκολο να τον ooλoφoν~σoυν κα~ έτσ~ έκαναν. Αλλά

o~έπpαξαν το ασυγχώpΎJΤo λάθος να αφ~σoυν ζωντα-

"

νους

ΤΎJ γυνα~κα του κα~ τον γω του , νoμ~'ζ οντας

πως

οεν θα μπορούσαν να κpατ~σoυν ΤΎJν εξουσία, ΎJ πρώτη λ6γω του φύλου ΤΎJς κ~ ο οεύτερος λ6γω ΤΎJς νεαp~ς ΎJλ~κίας του . Kα~ θα είχαν o~κα~ωθεί, αν ΎJ Τ ανακύλλα ~ταν Ρω­

μαία, oΎJλαo~ συνΎJθ~σμένΎJ να υπακoύε~ . Όμως εκείνΎJ ~ταν Ετρούσκα, μopφωμένΎJ κα~ είχε μοψαστεί με τον σύζυγ6 ης 6χ~ μ6νο το κpεβάτ~ αλλά κα~ ΤΎJ ooυλε~ά του, οείχνοντας ενo~αφέpoν γ~α τα πpoβλ~ματα του κράτους, ης o~oίΚΎJσΎJς, ης εξωτεp~κ~ς πoλ~τ~κ~ς, των μεταρρυ

' θ μ~σεων

,

'ξ ερε πεp~σσoκα~ γ~α ο'λ' α αυτα ΎJ

τερα απ6 τα ίo~α τα μέλΎJ ΤΎJς Συγκλ~τoυ που σΤΎJν πλεωψΎJφία τους ~ταν αναλφάβΎJΤo~ . K~ 6ταν έθαψε τον βασ~λ~ά , π~pε η θέσΎJ του στον

50 θρόνο κα~ τον κράτησε ζ εστό γ~α τον Σέρβω, που στο μετα

ξ u"λ μεγα ωνε

κα~

που

'

ε γ~νε

,

ο

πρωτο ς

κα~

τε λ ευ -

ταΙος βασ~λ~άς της Ρώμ'Υ)ς που κλ'Υ)ρονόμ'Υ)σε τον θρό -

,

νο χωp~ς

να εκ

,

λ' Δ ξ' εγε~. εν ερουμε αν 'Υ)ταν γως

Τ'Υ)ς

,

'Υ)

γως μ~ας δούλας της, όπως φαΙνετα~ να μας αποκα ­ λύπτε~ το όνομά του.

Πάντως κ~ αυτόν o~ pωμαΙo~

~στop~κoΙ , όλo~ τους εμπαθεΙς δ'Υ)μοκράτες, προσπά ­

θ'Υ)σαν ν.α τον συκoφαντ~σoυν. Αλλά δεν τα κατά φεραν. Ακόμα κα~ παρά Τ'Υ) θέλ'Y)σ~ τους , παραδέχονταν πως 'Υ) δ~ακυβέpν'Y)σ~ του υπ~pξε φωτ~σμέν'Y) κα~ κατά Τ'Υ) δ~άpκε~ά Τ'Υ)ς έγ~ναν σ'Y)μαντ~κά έργα. Πρώτα απ ' όλα κατασκεύασε τεΙχ'Υ) γύρω απ' Τψ πόλ'Υ) , δΙνοντας δου ­ λε~ά σε χτΙστες κα~ τεχνΙτες που εΙδαν στο πρ ό σωπό

,

του τον προστατη τους.

Κ~

'

υστερα

ξ' εκ~ν'Y)σε

'λ 'Υ) τη μεγα

ΠOλ~τLΚ~ κα~ ΚO~νωνLΚ~ αναμόρφωσ'Υ) που αποτέλεσε τη βάσ'Υ) γ~α όλα τα επόμενα ρωμα'cκά καθεστώτα. Η

παλ~ά δ~αΙpεσ'Y)

σε τp~άντα κουρΙες

εΙχε σαν

προuπόθεσ'Υ) μ~α πόλ'Υ) τp~άντα ~ σαράντα χ~λ~άδων κα ­ τοΙκων , που εΙχαν λΙγο-πολύ τους Ιδωυς τΙτλου ς, τα

Ιδ~α αγαθά κα~ την Ιδ~α περωυσΙα. Αλλά τώρα π~α 'Υ) πόλ'Υ) εΙχε υπέρμετρα αναπτυχθεΙ κα~ υπάρχουν ~στop~ -

,

κo~ που ανε

του

β'ζ λ θ ' α ουν τον π 'Υ) υσμο της

Σ ερ β ~oυ ,

κατοΙκους.

" εφτακoσ~ες

σε

o~

'Υ) κα~

,

, oκτακoσ~ες

υπoλoγ~σμoΙ τους

,

κατα Τ'Υ)ν εποχ'Υ)

χ~

λ

,~

~αoες

π~θανότατα είνα ~

λανθασμένo~. Αυτός ο αp~θμός πpέπε~ να αντ~πpoσώ ­ πευε το σύνολο του πλ'Υ)θυσμού που ζούσε στ~ς πεp~ ­ οχές που εΙχαν κατακτησε~ o~ PωμαΙo~. Π άντω ς 'Υ) πόλ'Υ) έπρεπε να ξεπεpνάε~ τους εκατό χ~λ~άδες κατοί ­

κους κα~ τα μεγάλα έργα που. ανέλαβαν ο Tα pκύν~oς κα~ ο Σέpβ~oς πpέπε~ να υπαγορεύονταν κα~ από μ~α ξ υτατη ,

ο

,

κp~σ'Y)

,

στεγ'Υ)ς.

Από τον πλ'Υ)θυσμό, μόνον όσo~ ~ταν ~δ'Y) γpαμμένo~ στα

συμβoύλ~α

των

κoυp~ών

μπορούσαν να

έχουν

51 γνώμ:η και να ψ:ηφίζουν. Όλοι οι άλλοι εξακολουθοΙΙσαν να είναι αποκλεισμένοι κι ανάμεσά τους ~ταν και οι Ι Ι ζ' Ι και οι εμπορω και οι τραπε ιτες: αυτοι β ωμ:ηχανοι που έδιναν τα χρ~ματα στο κράτος γ ια τους πολέμους

και τα κoινωφελ~ έργα . Τ ώρα πια είχαν δικαίωμα σε Ι καποια

Το

ανταμοι β' :η. Ι

πρωτο

Ι

πραγμα

που

Ι

εκανε

ΣΙ

ο

ερ

β

ως

Ι

:ηταν

να

δώσει το δικαίωμα του πολίτ:η στους γωυς των απε­

λεΙΙθερων σκλάβων. Θα πρέπει να ~ταν αρκετές χιλι­ άδες άτομα σ' αυτη την κατ:ηγορία που στ:η συνέχεια έγιναν οι πω φανατικοί υποστ:ηρικτές του. 'ιστερα

κατάργ:ησε τις τριάντα κουρΙες, που :η διαίpεσ~ τους ' β ασι ζ οταν Ι

'ξ

πεντε τα

Ι συνοικιες ,

στις

εις,

~

και

Ι

που οιακρινονταν

τις Ι

οχι

Ι αντικατεστ:ησε Ι

απο

με

Ι

τον τοπο πα-

pαμoν~ς, αλλά από την περωυσία. Στψ πρώτη αν~καν όσοι είχαν το λιγότερο εκατό χιλιάδες ασσάρια' στ:ην τελευταία εκείνοι που είχαν λιγότερο από δωδεκάμισι χιλιάδες. Είναι ΔUσκoλo να υπoλoγίσoυμ~ Τψ ισοτψία του ασσαρίου με το σ:ημερινό νόμισμα. "Ισως αντι ­ στοιχοΙΙσε σε δέκα με δεκατρείς δραχμές , ίσως πα­

ραπάνω. Oπωσδ~πoτε οι οικονομικές αυτές διαφορές καθόρισαν και τις πολιτικές. Γιατί , ενώ στις κουρίες Ι

επισ:ημως

Ι

:ηταν

'λ

ο

οι

Ι

ισοι

και:η

ψΙ

:ηφος

'λ

ο

ων

Ι

ειχε την

ίδια αξία, οι τάξεις εξέλεγαν εκατονταρχίες , αλλά κάθε

μια απ' αυτές διέθετε διαφορετικό αριθμό. Η πρώτ:η 'ξ

τα

:η

ι

ειχε

Ι τριων.

Δ

:η

,

ενεν:ηντα λ

~I αο:η

,

οκτω

σε

'λ

συνο

ο

Ι

εκατον

Ι

ενεν:ηντα

'ξ Ι Ι Ι στην πρα 1) φτανανε οι ενεν'Υ)ντα οκτω

Ψ~φoι ' τ:ης πρώτ:ης τάξ'Υ)ς για να υπάρξει πλεωψ'Υ)φία, την οποία οι άλλες τάξεις ακόμα και ενωμένες δεν Ι 'ψ ουν. μπορουσαν να ανατρε

Ι Η ταν ένα καθεστώς κεφαλαιοκρατικό και απολΙΙ­

τως πλουτοκρατικό , που έδινε το μονοπώλω της νο­

μoθετικ~ς εξουσίας στους βιoμ~χανoυς και το αφα.ι-

52 ροόσε από τους γαωκτ~μoνες ΤΎ)ς Συγκλ~τoυ , που εΙχαν πoλU λLγότερα χρ~ματα. Αλλά πώς μποροόσε ν ' ανΤLοράσεL Ύ) ΣόγκλΎ)τος ; Ο Σέρβως οεν ΤΎ)ς όφεLλε

οότε καν την εκλoγ~ του, γLατΙ το στέμμα το εΙχε

'

κ λ Ύ) ρονομΎ)σεL απ

,

,

'ζ' τον πατερα του· XIΧL <'Lχε μα του το

L

χρ~μα των πλουσίων που του χρωστοόσανε ΤΎ)ν πρό­

σφατα αΠΟΚΤΎ)μένΎ) εξουσΙα τους , αλλά XIΧL τψ υπο 'ξ στηΡL Ύ)

του

λ

αουτ

ζ'

LXOU

,

στον

ΟΠΟLΟ

,

εLχε

~, οωσεL

απα-

σχόλΎ)σΎ) , μLσθό XIΧL πολLΤLκά ΟLκαLώματα . ΣΤΎ)ΡLγμέ ­ νος σ ' αυτές ης ουνάμεLς , απέΚΤΎ)σε μLα οπλLσμένΎ)

,

φρουρα

YLIΧ

επΙοοξους

να

'ζ

προστατευσεL

οολοφόνους ,

ΤΎ)

,

ωΎ)

του

έβαλε να του

,

απο

τους

φΤLάξουν ένα

θρόνο από ελεφαντόοοντο XIΧL κάθLσε πάνω του , στολL ­

σμένος με ΟLάΟΎ)μα χρυσό , κρατώντας σκ~πτρo στο χέΡL XL έχοντας στον ώμο του έναν αΎ)τό. ΣυγκλΎ)ΤLΚός 'ζ" Ύ) Ύ)ηανος,

οποως

XL

'θ ε λ ε να αν Ύ)

τον

~, οεL , επρεπε να

αναγγελθεΙ XIΧL να περψένεL ΤΎ) σεφά του στον προ ­

θάλαμο. 'Η ταν

~,

ουσκο

λο

να

β γεL

απ

,

ΤΎ)

"

μεσΎ)

ενας

,

τετοω ς

άνθρωπος . KIΧL YL' αυτό, OL εχθροΙ του εμΠLστεUΤΎ)καν ΤΎ) οουλεLά στον ανLΨLό-γαμπρό του, που ως συγγεν~ς κυκλοφοροόσε ελεUΘερα στο παλάη.

Αυτός ο οεότερος Ταρκόνως , ΠΡLν ΟLαΚLνουνεuσεL oηo~πoτε , προσπάθΎ)σε να ανατρέψεL τον θεΙο του κα ­

τηγορώντας τον YLIΧ κατάΧΡΎ)σΎ) εξουσΙας. Ο Σέρβω ς

,

'β

παρουσLασΤΎ)κε σΤLς εκατονταΡΧLες , που εΠL

ε

β

,

αLωσαν

ΤΎ)ν εξουσΙα του OLIΧ βo~ς (το ΟLΎ)γεΙταL ο ητος ΛίβL ­

ος, μέγας ΟΎ)μοκράΤΎ)ς , XIΧL επομένως πρέπεL να είναL αλΎ)θLνό) . Κατά συνέπεLα οεν έμενε άλλο μέσο, εκτός από το

μαχαlΡL, XIΧL ο Ταρκόνως το ΧΡΎ)σψοποίΎ)σε χωρί ς πολλοός ενΟΟLασμοUς. Αλλά τα μέλΎ) ΤΎ)ς Συγκλ~τoυ

οεν πρόλαβαν καλά-καλά να ανασάνουν XIΧL είδαν το

53 30λοφόνο να κάθετα~ με Τ'1) σειρά του στον ελεφάντ~νo θρόνο χωρΙς ΠΡΟ'1)γουμένως να τους ζ'1)τ'ήσε~ την ά3ε~α , όπως γ~νόταν σ ' εκεΙνους τους παλιούς καιρούς , τους

,

οποιους

.

ε

λ

,

'ζ π~ ανε να επαναφερουν

.

Ο κα~νoύpγιoς μονάρχ'1)ς 3εΙΧΤ'1)κε αμέσως π~o τυ­

pανν~κός από εκεΙνον που εΙχε στεΙλε~ στον άλλο κό­ σμο. Kα~ πράγμαη επονομάσΤ'1)κε «Αλαζόνας», γ~α να ξεχωpΙζε~ από τον ~3pυτ'ή Τ'1)ς 3υναστεΙας. Γ~α να του

3ώσουν αυτό το παpανόμ~ κάποιο 3Ικιο θα εΙχαν, ακό­ μα κ~ αν 3ενεΙνα~ αλ'ήθε~α αυτό που αργότερα 3~'1)γ'ή­ θ'1)καν σχεηκά με Τψ πτώσ'1) του. ΦαΙνετα~ πως 3~α­

σκέ3αζε με το να σκoτώνε~ ανθρώπους στψ Αγορά. Kα~ σΙγουρα εΙχε επ~θετ~κό χαρακτ'ήρα, γ~ατΙ το μεγα-

,

' λ υτερο

μερος

της

β ασ~ λ' ε~ας

του

το

,

περασε

πο λ' ε-

σε

μους. Eπ~τυΧ'1)μένoυς πολέμους, γ~ατΙ ο στρατός που τώρα π~α αp~θμoύσε αρκετές 3εκά3ες χ~λ~ά3ες αν3ρών, , κατεκτησε

ι

κατω

απ

,

τ~ς

~

Ι

o~αταγες

,

του

oχ~

/

μονο

Τ'1)

Σαβ~νΙα, αλλά κα~ Τ'1)ν Eτpo~pΙα κα~ ης νότ~ες απo~­ κΙες Τ'1)ς μέχp~ Τ'1) Γκαέτα. Από κε~ μέχp~ σχε3όν τ~ς

,

Π'1)γες

'1,)

τον

του

'Α

ρνου,

'λ εμο. Ο πο

'1)

,

,

Ρ' ζ ωμ'1) απoφασ~ ε γ~α Τ'1)ν ειΡ'1)ν'1)

'λ' πο εμος '1)ταν

κα~

, τοτε

'Ψ' συχνα υχρος,

όπως θα λέγαμε σ'ήμερα. Με 3υο λ6γ~α ο Ταρκύνιος

,

'

'ξ' ~, λ ε, ποτε με Τ'1) ουναμ'1) των οπ ων του κα~ ποτε με

υπ'1)Ρ

τη χάρ'1) Τ'1)ς 3~πλωματΙας του, ο αρχ'1)γός μ~ας Μνα­ μ'1)ς που, γ~α την εποχ'ή Τ'1)ς , 'ήταν μ~α μ~κp'ή αυτο­

κρα.τορΙα. Η αυτοκρατορΙα του 3εν έφτανε σΤ'1)ν A3p~­ ατικ'ή, αλλά 'ή3'1) κυp~αpχoύσε στο Τυρρψικό πέλαγος . 'Ισως ο Ταρκύνιος να υπ'ήρξε τόσο επεκτακτικός προσπα

, ε~χε

' θ ωντας

'β

ανε

ε~ στο

να

θ

'λ ' το αο

κανε~

' ρονο

, πατωντας

του

, παν ω

να

ξ' εχασε~

στο

" πτωμα

πως

ενος

βασ~λ~ά γεννα~ό3ωpoυ κα~ 3'1)μoφ~λόύς. O~ επ~τυχΙες

,

'λ" 'λ υμστο ε ξ ωτεp~κo πο υ συχνα ΧΡ'1)σψευουν σαν προκα

μα Τ'1)ς εσωτεp~κ'ής α3υναμΙας ενός καθεστώτος. Πά-

54 ντως , φαίνεται πως ο Τ αρκuνιος οφείλει την πτώσ"l) τοu στην κατακτητικ~ τοu μανία .

Δι"l)γοuνται πως , μια μέρα , ~ταν στο στρατόπεδο με τοuς στρατιώτες τοu, τον γιο τοu Σέστο Ταρκuνιο και τον ανιψιό τcu Aouxιo Ταρκuνιο Κολλατίνο. Και μέσα

στ"l) σκψ~ τοuς άρχισαν να κοuβεντιάζοuν για τ"Ι)ν αρετ~ των γuναικών τοuς, και ο καθένας σαν καλός σuζuγος uποστηριζε πως "Ι) δικιά τοu ~ταν άσπιλ"l). Κι ίσως κάποιος να είπε στον άλλο: « Η δικιά μοu είναι τίμια, αλλά "Ι) δικιά σοu, σοu τα φοράει». Κι έτσι απο-

/

φασισαν

να

/ψ

επιστρε

/

Ζ/Ψ

σπιτια τοuς.

ε

ανε

οuν

λ

/

/~

εκειν"l)

τ"l)ν

/

ογα τοuς

οιπον τ

'/ λ α

ισια

/

/

νuχτα

~

στα

/

και ορομο.

Στη Ρώμ"l) , βρ~κανε τη σuζuγο τοu Σέστοu να πα­ ρ"l)γοριέται για τ"l)ν πρoσωριν~ της X"l)PElιx σε ένα με ­ γάλο δείπνο με φίλοuς ποu εuχαρίστως την πολιορ­

κοUσαν . Ενώ, "Ι) σuζuγος τοu Κολλατίνοu, Λοuκρ"l)τία , περνοuσε τον καφό της uφαΙνοντας έναν χιτώνα για

τον άντρα τ"l)ς. Ο Κολλατίνος , θριαμβεuτης, τσέπωσε το στοίχ"l)μα και γuρισε στο στρατόπεδο. Ο Σέστο ς,

/

ταπεινωμενος

~ Ψ

και οι

/

ασμενος

/

~/

για εκοικ"l)σ"l), αρχισε να

πολιορκεί τ"l) Λοuκρ"l)τΙα και στο τέλος, λΙγο με τ"l) βία , / λ ιγο

με

την

/

πον"l)ρια,

/

καταφερε

/

να

καμ

Ψ

ει

την

αντ

ί

-

στασ~ τ"l)ς. Όταν σuντελέστηκε "Ι) απιστία, "Ι) κακόμοφ"l) γuναί ­ κα έστειλε να καλέσοuν τον σuζuγό και τον πατέρα της , ποu ~ταν μέλος τ"l)ς Σuγκλ~τοu , τοu ς εξομολο -

y"l)/θ "Ι)κε

το

σuμ

β/

αν

/

και

αuτοκτον"l)σε

με

μια

/

μαχαφια

στ"l)ν καρδιά. Ο Λοuκιος Ιοuνιος Βροuτο ς, κι αuτός

ανιψιός τοu βασιλ~ά, ποu είχε δoλoφoν~σει τον μπαμπά τοu, έτρεξε στ"l) Σuγκλψο και δι"l)γ~θ"l)κε τψ ατιμΙα

/

ποu ειχε σuμ

β

/

/

ει, προτεινοντας

/

την εκπτωσ "l) τοu

Λλ

α-

ζόνα από τον θρόνο και την εξορία όλ"l) ς τ"l) ς οικ γέ ­ νειάς τοu (εξαφοuμένοu τοu ιδΙοu , εννοείται) .

()

Ταρ -

55 ι κυνως,

π

λ

ι Ύ)ροφΟΡΎ)μενος

ι ξ ετρε ε στη

Ρ ι

ωμΎ),

ι ενω συγ-

ι Β ι 'λ ζ ι ~I χρονως ο ρουτος κα πα ε προς το στρατοπεοο του

XL

εν3εχομένως XCXL να συναντηθΎ)καν στο 3ρόμο. KL ενώ ο βασLλLάς προσπαθοόσε να ξαναβάλεL τάξΎ) στην πό­ λΎ), ο Βροότος έσπερνε τη σόγχυσΎ) σΤLς λεγεώνες του, που τότε αποφάσLσαν να εξεγερθοόν XCXL να βα3Ισουν εναντίον της ΡώμΎ)ς. ι Ο Τ αρκυνως

ξΙ Ι εφυγε φευγοντας

β' ορεLα

XCXL

Ι κατεφυ-

γε σΤΎ)ν Ετρουρία από όπου είχαν έλθεL OL πρόγονοί του

XCXL την οποία είχε ταπεLνώσεL XCXL καταστησεL υπoτελ~ της

P ωμΎ)ς."Θ α i

YLCX

νωσΎ)

Ι

πρεπεL

να

Ι

υΠΎ)Ρ

ξ

ε

μLα

Ι

παΡΎ)

Ι

ταπεL-

Ι ξ Ι ζ Ι Ι λ κεLνον ο ε αναγκασμος του να Ύ)τησεL ασυ ο

από τον Πορσέννα, τον άρχοντα του Κλοόζω.

Αλλά ο Πορσέννας, σαν ευγεν~ς, του το παραχώ­ ΡΎ)σε.

Στη ΡώμΎ) ανακ~ρυξαν τη 3Ύ)μοκρατία. Η βασLλεlα Ι

Ι XCXL Ύ) μοναΡΧLα των Πλανταγενετών σΤΎ)ν ΑγγλΙα XCXL εκείνΎ) των

εLχε

~

Ι

ΟLαρκεσεL

Ι

εφτα

β

ασL

λ

I~

Lαοες,

Ι

οσο

Βουρβώνων στη ΓαλλΙα.

Όλα αυτά συνέβαLναν το έτος

509

προ ΧΡLστοu,

3Lακ6σLα σαράντα έξL χρόνLα από κτίσεως ΡώμΎ)ς

urbe condita).

(ab

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΠΟΡΣΕΝΝΑΣ

ΟIlΩΣ ΣίΜΒΑΙΝΕI με όλους τους λαους όταν αλλάζουν καθεστώς, έτσ~ κα~ . o~ Pωμαίo~ χαιρέτησαν το κα~­ νουργιο καθεστώς τους με μεγάλο εθνoυσ~ασμό κα~ εναπόθεσαν σ' αυτό όλες τους τ~ς ελπίοες , συμπερ~­ λαμβανομένων κα~ εκείνων γ~α ελευθερία κα~ κo~νων~ ­

κ~ Oικα~OσυνΎ). Συγκλ~θΎ)κε μ~α μεγάλΎ) συνέλευσΎ) των εκατoνταρx~ών

(comizi centuriati) σΤΎ)ν οποία π~ , , ξ - στρατ~ωτες, που ΚΎ)ρυ αν

"λ λ' ο o~ o~ πο ~τες

ραν μερος

ΤΎ) μοναρχία oρ~στικά έκπτωΤΎ) κα~ ΤΎ)ς απέοωσαν όλες τ~ς ευθυνες γ~α ης καταxρ~σε~ς με τ~ς οποίες είχε σπ~λωθεί Ύ)

οιοίΚΎ)σΎ)

των

ΟΎ)μοσίων

υποθέσεων

σ'

εκείνους τους oυόμ~σ~ πρώτους α~ώνες ης ζω~ ς ΤΎ)ς' κα~ σΤΎ) θέσΎ) του βασ~λ~ά τοποθέΤΎ)σαν Μο υπάτου ς

(consoli), εκλέγοντας Μο από τους πρωταγ ων~ στές ΤΎ)ς επανάστασΎ)ς: τον άτυχο x~ρo Κολλατίνο κα ~ το ν καΎ)μένο ορφανό Λουκιο Ioυν~o Βρουτο. Ο πρώτος αρ ­ ν~θΎ)κε κα~ αντικαταστάθΎ)κε από τον πουμπλ ΙΟ Βα ­ λέριο. Ο

πουμπλιος

Βαλέριος

επονομάσθΎ)κε

PIJbli(:ola,

57 πο υ σΎ)μαίνε~ φ ίλο ς το υ λαο ι) κα~ πέρασε στψ ~στopία μ

,

,

αυτο το

,

ονομα.

ΤΎ) φ~λία το υ αυτ~ , ο «φίλο ς του λαοuη τψ απέoε~ξε υποβάλλοντας κα~ φροντίζο ντας να εγκp~θoόν από ΤΎ) συνέλευσΎ) op~σμένo~ νόμοι που παpέμε~ναν θεμελ~ώ­ oε~ς όσο O~~PΚΎ)σε Ύ) ΟΎ)μοκρατία. O~ νόμo~ αυτοί προ­ βλέπανε ΤΎ)ν πo~ν~ του θανάτου γ ~α oπoιoνo~πoτε προ ­ σπαθοuσε να oαε~OΠO~Ύ)θεί ΟΎ)μόσιο αξ ίωμα χωρ ίς ΤΎ) λαΊ;κ~ έγΚP~σΎ) . Παραχωροuσαν στους πολίτες που κα­ ταοαάζο νταν σε θάνατο , το O~καίωμα να προσφεuγουν σΤΎ) Συν έλευσΎ) , ΟΎ)λ. στο συμβοuλιο των εκατονταρ­

χ~ών . ΈO~ναν σε όλους το οααίωμα να σκοτώνουν , χωρίς οίΚΎ) , oπoιoνo~πoτε επ~χεφοuσε να αναΚΎ)ρυχθεί ' β ασ~ λ ~ας

Α υτο' ς

.

ο τε

λ ευταιος "

νομος

' λ ε~πε

παρε

'

ωστο-

σο να o ~ ευκp~ν~σε~ με τι στo~χεία μποροuσε να απο­ οωθεί σε κάποιον μ~α τέτo~α φ~λoooξία . Kα~ το γεγο-

,

νος

αυτο"ψ επετρε ε ,

,

'θ Ύ)σαν , στα χpoν~α που ακο λ ου

σΤΎ)

ΣuγκλΎ)ΤΟ να απαλλαγεί από αρκετοu ς ενοχλΎ)τικοό ς εχθροuς , καηγορώντας τους σαν επίοοξους βασ~λ~ά­ Οες. Το σuσΤΎ)μα ΧPΎ)σιμOΠO~είτα~ ακόμα σε αρκετέ ς

χώρες : μόνο που o~ επΙooξo~ βασ~λ~άoες καΤΎ)γοΡΟU­ ντα~ γ~α παpεκκλίσε~ς , προοοσία κατά ΤΎ) ς πατρίοο ς ~ σαν πράκτορες ,του ξένου κεφαλαίου , κτλ. Η πρόοοο ς οεν αλλάζε~ τα εγκλ~ματα, αλλάζε~ όμω ς τους τίτ­ λους .

Μέσα στον OΎ)μOκpατ~κό του ζ"ή λο , ο «φίλος το υ ' λ αουη

' β α λε επε

ΤΎ)

'θ ε~α , συνΎ)

' οταν

ο

,

,

υπατος

εμπα~νε

στον πε ρίβολο ΤΎ)ζ συνέλευσΎ)ς , o~ συνοοοί του να χα­ μΎ)λώνουν τα εμβλ~ματα ης εξουσίας του: επpόκε~τo γ~α τα περίφΎ)μα

fasci, τα οποία αργότερα ξανάφερε

σΤΎ) μόοα ο Moυσoλίν~ . ΘέλΎ)σε μ ' αυτόν τον τρόπο να

'"

'

'λ αΠOoεανυε~ ανα γ υφα πως

,

,

' Ύ) ε ξ oυσ~α προερχοταν απο

τον λαό : ο ο π οίο ς αν κα~ ΤΎ)ν είχε παpαχωp~σε~ στον

58 ύπατο παρέμενε κύρ~ός της.

Όλα αυτά ~ταν πολύ όμορφα πράγματα, που έκαναν σπου3αία εντύπωσΎJ. Αλλά, όταν ο ενθoυσ~ασμός ξεθύ­

μανε , ο λαός άρχ~σε ν' αναρωτ~έτα~ πo~α ~ταν ΎJ υλ~κ~ , ΎJ πρακ,,: ~κ~ πλευρά των πλεoνεΚΤΎJμάτων του κα~νoύργLOυ

κα

Ι θ εστωστος.

' ,

,

Β/β 'λ o~ o~ ΠOΛ~τες ε α~α ο

ε~χαν

'"

O~-

καίωμα Ψ~φoυ, αλλά στ~ς συνελεύσε~ς εξακολουθούσε Ι ~σχυε~ το

να κα~

Ι συσΤΎJμα που

Ι εκατoμμυρ~oυχo~

o~

Ι θ Ι ε~χε κα ~ερωσε~

ΤΎJς

Ι πρωΤΎJς

ο

ΣΙ β ερ LOς

'ξ ΎJς, τα

εκ λ' εγο-

ντας ενεν~ντα οκτώ εκατονταρχίες, μπορούσαν πάντα να επ~βάλλoυν τη θέλΎJσ~ τους σε όλους τους άλλους. Πράγμαη, μ~α από ης πρώτες απoφάσε~ς που π~ραν

~ταν ΎJ ανάκλΎJσΎJ της 3~ανoμ~ς της κατακτημένΎJς γΎJς

στους

φτωχούς που είχαν κάνε~ o~ TαρκύνLO~.

Έτσ~, αρκετοί μ~κρoΊ;3~oκτ~τες, έχασαν απ' ΤΎJ μ~α μέρα στΎJV άλλΎJ το σπίτ~ κα~ το χωράφ~ τους κα~, μΎJν ξέροντας πώς να τα βγάλουν πέρα, ξαναγύρ~σαν σΤΎJ

PώμΎJ ψάχνοντας γ~α 30υλε~ά . Αλλά στη PώμΎJ 3εν υπ~ρχε 30υλε~ά γ~ατί o~ ύπατo~, που εκλέγονταν γ~α ένα χρόνο, 3εν μπορούσαν να αναλ α/β ουν

'λ α κo~νωφε λ ΎJ Ι Ι ' εργα, οπως

μεγα

Ι

εκαναν

o~

β α-

σ~λ~ά3ες που εκλέγονταν ~σόβ~α. Με άλλα λόγ~α ΎJ 3ΎJμoκρατία, σΤΎJν οποία κυρ~αρχoύσε ΎJ ΣύγκλΎJτoς κα~

. ΤΎJν οποία αποτελούσαν Λατίνo~ κα~ Σαβίνo~ γαLOΚΤ~ ­ μονες, ~ταν τσ~γκoύνα , σε σχέσΎJ με ΤΎJν ανo~χτoχέρα μοναρχία, στην οποία κυρ~αρχoύσαν o~ βLOμ~χανo~ κα~

o~ έμπoρo~ ετρoυσκ~κ~ς κα~ ελλΎJν~κ~ς καταγωγ~ ς. Kα~ είχε σκοπό να ωσoσκελίσε~ τον πρoϋπoλoγ~σμό » ,

όπως θα λέγαμε σ~μερα, ' κα~ γ~α τον πρόσθετο λόγο πως

3εν είχε κανένα συμφέρον να πολλαπλασ~άσε L

τους καLνούργLOuς πλούσLOυς που ~ταν o~ φ υ σικοΙ ΤΎJ ς αντίπαλo~ .

ΔΎJλα3~ ΎJ πόλΎJ βρ~σκόταν σε κρίσΎJ και OL φο κα -

59 ράδες που φτάνocν στη Ρώμη γιoc νoc γλυτώσουνε ocπό Ι Ι την ocνεργιoc κocι την πεινoc της

'θ β Ι Ι υπocι ρου, ρισκocνε εκει

άλλη πείνoc κι άλλη ocνεργίoc. Toc εργocστηριoc είχocν κλείσει, τoc σπίτιoc κι οι δρόμοι είχocνε μείνει στη μέση. Οι τολμηροί εργολάβοι, που είχocν υπάρξει οι μεγάλοι υποστηρικτές των Τocρκυνίων κocι είχocν δώσει δουλειά σε χιλιάδες τεχνίτες κocι σε δεκάδες χιλιάδες εργάτες Ι

ητocν ε

ξΙ Ι β' ξ Ι Τ οριστοι η φο οντουσocν την ε οριoc .

oc

Ι

κεντρoc

διocσκέδocσης κλείνocνε το ένoc πίσω ocπ' το άλλο, γιocτί δεν είχocν πιoc πελάτες, επηρεocσμένoc ocπό την έλλειψη ρευστού κocι ocπό το πουριτocνικό κλίμoc που προκocλούν

~ προσπocθούν νoc προκocλέσουν όλες οι δημοκρocτίες . Οι

προπocγocνδιστές

ocπευθυνόντουσocν

διocρκώς

στο

πλ~θoς, υπενθυμίζοντάς του τoc εγκλ~μocτoc που είχocν διocπράξει οι βocσιλιάδες. Οι ocκροocτές τους ρίχνοντocς Ι γυρω τους

Ι ε'βλ επocν την Α γορoc Ι που συμπεμιoc μocηoc

ριλocμβocνότocν κι ocυτ~ στoc εγκλ~μocτoc των βocσιλιάδων. Ένoc άλλο σημείο στο οποίο επέμενocν οι προπocγocν­ διστές ~τocν το έγκλημoc της τελευτocίocς δυνocστείocς νoc πpoσπocθ~σει νoc κάνει τη Ρώμ η ετpoυσκικ~ ocποικίoc . Ύ'

1

Ι

πηρχε

•

Ι

β Ι

κocποιoc

ocση

σ

Ι

,

'λ

ocυτο ,του

ε

εγocν,

OC

λλ Ι

OC

ocκρι -

βώς χάρη στο γεγονός ocυτό η Ρώμη είχε τoc τείχη της, Ι

Ι

το ocποχετευτικο της

συστημoc,

τους

Ι

μηχocνικους

της,

τους βιοτέχνες της, τους ηθοποιούς της (που λεγό­ ντουσocν istrioni), τους πocλocιστές κocι τους μονομά­ χους της, που πρωτocγωνιστούσocν στoc θεάμocτoc γιoc τoc Ι

οΠοΙoc

Ρ

οι

Ι

ωμocιοι

ξ

ετρε

λ

Ι

ocινοντocν,

τους

Ι

μocντεις

της

κocι τηλειτουργίoc με την οποίoc λάτρευε τους θεόύς της:

κι

'λ

ο

OC

Ι

ocυτoc

Ι

ειχocν

θ

Ι

εισocχ ει

ocκρι

β Ι

ως

Ι

ocπο

την

Ετρουρίoc . Αυτό βέβocιoc δεν το ~ξεpocν όλοι, γιocτί δεν είχocν όλοι

τocξιδέψει στην Ετρουρίoc. Εκείνοι που το ocντιλocμβά­ νοντocν περισσότερο ocπό τους άλλους ~τocν οι νεocροί

60 Sιανοοuμενοι , που είχαν σπουSάσει και απoφoιτ~σει από τα ετρουσκικά σχολεία Τ'Υ)ς Τ αρκυνίας , του Αρρε -

,

τωυ ,

του

Κ ιου'ζ ι ,

,

"λ ειχαν στει ει οι

οπου τους

'

μπαμπα -

Sες του ς και SιαΤ'Υ)ροuσαν ζω'Υ)ρές αναμν~σεις. Αυτο ί κατά κανόνα

Sev αν~καν στις οικογένειες των πατρι ­

κίων, που εκπαιSεuανε τα παιSιά τους σΤ'Υ)ν πατρίSα , φρονη'ζ οντας

να

"

τα

κανουν

οχι

,

μορφωμενους

'

αν θ ρω-

πους , αλλά άνSρες με χαρακτ~ρα. Προέρχονταν από αστικές οικογένειες και 'Υ) τίιχ'Υ) τους ~ταν Sεμέν'Υ) με τις

επικοινωνίες ,

'λ ματα, επαγγε Ι

που

Ι

Τ'Υ)

βωμ'Υ)χανία και

' 'Υ)ταν

ακρι β' ως

Ι

, αυτα

τα

που

ελεΙΙθερα

, ειχαν

π λ 'Υ)-

,

Ι

γει περισσοτερο απο Τ'Υ)ν ΤΡΟΠ'Υ) των πραγματων.

Για όλους

αυτοΙΙς

τους

λόγους,

Sev

άργ'Υ)σαν να

S'Υ)μωυργ'Υ)θοuν Sυσαρέσκειες. Και Sυστυχώς συνέπε-

,

'ξ 'Υ) πο λ'εμου εναντων Τ'Υ)ς σαν με Τ'Υ)ν Κ'Υ)ρυ

Ρ' ωμ'Υ)ς

,

απο

τον Πορσέννα, που παρακιν~θ'Y)κε από τον ΤαρκΙΙνω.

Λεπτομέρειες για τα συμβάντα 8εν ξέρουμε. Αλλά, με SεSομένες τις συνθ~κες, Sev ειναι Μσκολο να φα-

, , μοναΡΧ'Υ)ς

, " πεισει

'ξ' ε ο εκπτωτος

νταστουμε τα επιχεφ'Υ)ματα που ανεπτυ

για να

τον αρχοντα να τον

β Ο'Υ) θ' 'Υ)σει.

Αυτός ο τελευταίος θα πρέπει να του παραΤ~Ρ'Y)σε πως

οι Τ αρκΙΙνωι , αν και ετρoυσκικ~ς καταγωγ~ς, Sev εί­ χαν συμπεριφερθεί σαν καλά παιSιά σΤ'Υ)ν Ετρουρία, Τ'Υ)ν αναστάτωναν Sιαρκώς με πολέμους και αποστολές τιμωρίας, μέχρις ότου υποταχθεί εντελώς σην αφε ­ ντιά τους. Αλλά ο Αλαζόνας πιθανώς να του απάνΤ'Υ)σε πως, Τ'Υ)ν ίSια στιγμ~ που αυτός και οι προκάτοχοί του έκαναν ρωμα'Cκ~ Τ'Υ)ν Ετρουρία, έκαναν επίσ'Υ)ς ετρου ­

σκικ~ Τ'Υ) Ρώμ'Υ), κατακτώντας Τ'Υ)ν από τα μέσα και σε ' β αρος

του

λ

'

ατινικου και σα

β

,

,

,

ινικου στοιχεωυ πο υ 'Υ) τ αν

πάντοτε κυρίαρχο . Η πάλ'Υ) Sev ~ταν μια πάλ'Υ) ανά μ εσα σε ξένες Sυνάμεις, αλλά ανάμεσα σε αντίπαλες πόλε ι ς, κόρες του lSιou πολιτισμοΙΙ.

Η Ρώμ'Υ) , αν κα ι είχε

61 γενν-ηθε{ τελευτα{α" οεν είχε επιοιώξει τ-ην καταστpoφ~ τους, αλλά τ-ην ένωσ~ τους κάτω από Τψ {οια οιο{κ-η­

σ-η που θα τις οο-ηγούσε στψ κυριαρχία ης Ιταλίας. 'Ισως είχε σφάλει , ίσω ς εοώ και κει το είχε παρακάνει με τον ελάχιστο σεβασμό που είχε οείξει στψ εσωτε­

pικ~ αυτονομία τ-ης

καθεμιάς . Αλλά για καμιά οι

Τ αρκύνιοι οεν είχαν επιφυλάξει τ-η μεταχείρισ-η ης

' Αλμπα Λόγγα και τόσων άλλων λατινικών και σαβι"λ ' νικων πο εων και χωριων, που ειχαν κυριο λ εκτικα

"

ξ ε-

θεμελιώσει. Καμιά ετpoυσκικ~ πόλ-η οεν είχε λε-ηλα­ τ-ηθεΙ Οι έμποροι , οι βιοτέχνες , οι μ -ηχανικοί, οι -ηθο­ ποιοί , οι παλαιστές τ-ης Τ αρκυνίας, του Κιούζι , του Αρρετ{ου, ' Ρ ωμ-η

τ-ης

Βολτέρας ,

,,"'

μόλις

μετανάστευαν στ-η

"

οεν ειχαν εκει τ-ην τυχ-η των σκ λ'β α ων,

α λλ" α γι-

νονταν σ-ημαντικά πρόσωπα και όλ-η -η οικονομία, ο πο

'β " λ ιτισμος, -η ιομ-ηχανια,

"

-ηταν ουσιαστικα στα χερια

τους.

Αλλά, όλα αυτά συνέβαιναν όσο οι Ταρκύνιοι βρι­ σκόντουσαν στο

θρόνο

για να τους

προστατεύουν.

Τ ώρα όμως, με τ-η ο-ημοκρατία, τι θα γινόταν; Η ο-η­ μοκρατία σ~μαινε Τψ επάνοοο στψ εξουσία των Λα­

τίνων και των Σαβίνων που τους χαpακτ~pιζε -η χωρι-

,

ατια,

-η

,

τσιγκουνια,

-η

καχυπο Ψ"ια ,

ενας

' '"

ενστικτωο-ης

ρατσισμός και που ποτέ οεν είοαν ευνοΙ'κά τ-η φιλελεύ­

θερ-η και πpoooευτικ~ ετpoυσκικ~ αστικ~ τάξ-η. Δεν

, , ειχαν

υπ-ηρχαν

πως

αμφι

β

ο

λ'

ιες

για

στις

,

τον

'Κ αι αντιμετωπισει.

ΤΡΌΠΟ

με

ξ" ε αφανισ-η

-η

τον

,

οποιο

τ-ης

τ-ην

, σ-ημαινε

π-ηγές του Τίβερ-η υπ~pχε μια ξέν-η και

εχθpικ~ Ούναμ-η που είχε αντικαταστ~σει μια Ούναμ-η φιλικ~ και ομοαίμακη (ακόμα κι αν ~ταν κάπως ερι-

,

στικ-η

και

β') ιαι-η,

και

που

"

ισως

αυριο

,

μπορουσε

να

ενωθεί με τους άλλους εχθρούς τ-ης Ετρουρίας και να τ-ην oo-ηγ~σει στ-η Ούσ-η τ-ης.

62 Μπορούσε ο Πορσέννας να ΟLαφορ~σεL μπροστά σε μLα τέΤΟLα ανατpoπ~ των LσΟΡΡΟΠLών ; 'Η οεν θεωρούσε σωστό να προλάβεL την καταστpoφ~, βαοΙζοντας ενα­ ντΙον της ΡώμΎ)ς , τώρα που το σαράΚL ΤΎ)ν κατέτρωγε

XCXL στο εσωτεΡLκό, αλλά XCXL στο εξωτεΡLκό , XCXL εLΟL, " 'ζ ε κοτερα στο Α' ατLO XCXL ΤΎ) Σ α β LνLα, οπου ο λ' αος στενα κάτω απ ' ΤΎ)ν μπότα των ΡωμαΙων στραΤLωτών; Με ένα νεύμα του Lσχυρού Πορσέννα , όλες αυτές OL πόλεL ς

θα ξεσΎ)κώνονταν ενάνΤLα σΤLς ολLγάΡLθμες φρουρές τους, XCXL Ύ) ΡώμΎ) θα βΡLσκόταν μόνΎ) XCXL ΟLχασμένΎ) στο έλεος του εχθρού.

rLtx τον Πορσέννα οεν ξέρουμε σχεΟόν τΙποτα . Αλλά

,

απο

τον

,

'θ

τροπο

ι

χαΡLσματα

που ΚLνΎ) ι

του

γενναLOυ

,

~

Ύ)κε,

ι

συμπεραLνουμε ,Ι

στρατηγου,

πρεπεL

πως

στο

τα ι

προ-

"

'ζ ονταν με ΤLς αρετες του φρονψου

σωπο του να συνουα

πολLταού . Κατάλαβε πολύ καλά πως υπ~pχε αpκετ~ αλ~θεLα στα εΠLχεφ~ματα του ΤαρκυνΙου. Αλλά ΠΡLν αναλάβεL ΟΤLο~ποτε θέλΎ)σε να σLγουρευτεΙ YLtx ουο

,

πραγματα: να

πως

το

Α' ατLO

'ζ' συμμαΧΎ)σουν μα L του

" Ύ)ταν ετοψα , XCXL Ύ) Σ α β LνLα "~ XCXL πως , μεσα σΤΎ)ν LoLtx ΤΎ)

ΡώμΎ) , υπ~pχε μLα «πέμΠΤΎ) φάλαγγα» μοναρχαών ,

,

~ λ" εΤΟψΎ) να οLευκο υνεL το εργο του

Η. ε ξ εγερσΎ) '

"

εγLνε πραγμαΤL

XCXL

με μLα ε ξ' εγερσΎ).

'"

ΠΎ)ραν μερος

σ

αυ-

την OL OUο YLOL του ύπατου ΑουκΙου ΙουνΙου Βρούτου, που φαΙνεταL πως εΙχαν λΎ)σμον~σεL το τέλος που εΠL ­ φύλαξε ο Αλαζόνας στον παππού τους. KCXL OL OUο συ ­

νελ~φθΎ)σαν XCXL καταΟLκάστηκαν σε θάνατο , μετά ΤΎ)ν καταστoλ~ της εξέγερσΎ)ς. KCXL, λένε, πως ο πατέρα ς

τους θέλΎ)σε να παραβρεθεΙ αυτοπροσώπως στον απο ­ κεφαλLσμό τους.

Αλλά ο πόλεμος π~pε άσΚΎ)μΎ) τpoπ~. OL ΟLάφορες λαΤLναές XCXL σαβLναές πόλεLς σφάξανε ΤLς Ρωμα·L·κέ ς

φρουρές XCXL ενώσανε ΤLς ουνάμεLς τους με ΤLς ουνά -

63 μεL ς του Πορσέννoc που έφτocνε ocπό το Βορρά εΠLκε­

φocλ~ς του στρocτο ίι μLocς σuνocσΠLσμέν1)ς ΕτρουρΙocς. ΕνocντΙον ocυτ~ς Τ1)ς εLσβολ~ς τους

LσΤΟΡLκοίις

της,

1) Ρώμ1), ocν ΠLστέψοuμε

έκocνε θocίιμocτoc .

Ο ΜοίιΚLOς

Σκεβόλocς, τρίιπωσε στο εχθΡLΚό στρocτόπε~o σκοτώσεL τον Πορσέννoc Ο

,<;:Ο

LOLOς

το

,

OCΠLστο

,

χεΡL

XOCL, του

YLOC νoc

ότocν ocστόχ1)σε, τψώΡ1)σε β'ζ'

oc

οντocς

το

,

μεσoc

σε

,

ενoc

ocνocμμένο μocγγάλL. Ο ΟράΤLOς ΚοκλΙτη ς έκλεLσε το ~ρόμo σ' ολόκλ1)ΡΟ τον εχθΡLΚ"ό στρocτό σΤ1)ν εΙσo~o Τ1) ς γέφυρocς του ΤΙβεΡ1) , που

OL σίιντροφοΙ του κocτέστρε­

ψocν Τ1)ν L~LOC στLγμ~ πΙσω ocπ ' ΤLς πλάτες του. Αλλά ο πόλεμος χάθ1)κε, όπως άλλωστε το OCΠO~εLΚνίιOυν

ocυτοΙ

XL

OL μίιθΟL. OL κομΠΟΡΡ1)μοσίιν1) τους εΙνOCL ένoc ocπό

τoc πρώτoc ~εΙγμocτoc «πολεμLκ~ς πρoπocγάν~ocς». Ότocν μLOC χώρoc uφΙσΤOCΤOCL μLOC ~ττoc, ocνocκocλUπτεL ~ υπερ­ βάλλεL σΤ1)ν πεΡLγρocφ~ 1)ΡωLκών επεLσο~Ιων,

προ­

σπocθώντocς νoc ocποσπάσεL Τ1)ν πρoσoχ~ των συγχρόνων

XOCL των μετocγενέστερων ocπό το τελLκό ocποτέλεσμoc . Ν oc γLOCΤΙ πεΡLσσείιοuν OL ~ρωες στους 1)ττημένου ς στρocτοίις" 'OcrOL VLXOίIv ~εν το υς έχουν ocνάγΚ1) . Ο ΚocΙσocρocς, YLOC πocρά~εLγμoc, στoc Commentari, ~εν ocνocφέρεL κocνένocν.

Η πocρά~oσ1) της πόλ1)ς έγLνε , όπως θoc λέγocμε σ~ ­ μερoc, άνευ όρων.

KOCL υποχρεώθ1)κε νoc εΠLστρέψεL στον OL ΛocτlνΟL βρ~ ­ κocν την κocτάλλ1)λ1) σΤLγμ~ YLOC νoc εΠLτεθοίιν XL ocυτοΙ Πορσέννoc όλoc τoc ετροuσΚLκά εΜφ1) .

με Τ1) σεφά τους στη Ρώμ1), που πocρά τocίιτoc κocτόρ ­

θωσε " νoc πεΡLσωθεl σΤ1) μάχ1) που έγLνε κοντά στη λΙ­ μν1) Ρ1)γΙλλ1) , όπου

OL ΔLόσΚΟUΡΟL Κάστορocς XOCL Πο­ YLOL του ΔΙoc , κocτέφθocσocν YLOC νoc τη βΟ1)­ θ~σoυν. Όπως XL ocν έχεL το πράγμoc, μετά ocπό τόσες ocτυχΙες , 1) πόλ1) που την επoχ~ των βocσLλLά~ων ~τocν , , 'β' 1) πρωτευουσoc μLocς μLΚΡ1)ς OCUΤΟΚΡOCΤΟΡLocς, ΡLσκοτocν λυ~είιΚ1)ς,

64 π~α στο κέντρο μ~ας μαp~ς έκτασΎJς , που πρ ο ς βορ -

,

~

,

ραν σεν εφτανε στο

Φ

' ζ

ρε

,

,

ενε κα~ νoτ~α σταματ ουσε πp~ ν

το Άντω. Ήταν μ~α μεγάλΎJ καταστpoφ~ κα~ ΎJ PώμΎJ ι

ι

t:"

,

χpε~ασΤΎJκε εν αν α~ωνα γ ~α ΤΎJν ~επεpασε~.

Αλλά αυτός ο πόλεμος είχε κ~ ένα μεγαλύτερο θ ύμα: τον Ταρκύνω. Ο οποίος είχε ~(»ΎJ ετoψάσε~ ης βα λί τσες

,

'

ρ' ι:ωμΎJ, να ~αναπαpε~ ΤΎJν

του γ~α να γυp~σε~ σΤΎJ

εξουσία κα~ να βάλε~ σε πpάξΎJ ην εκ(»ίΚΎJσ~ του , όταν ο Πορσέννας τον σταμάΤΎJσε κα~ του είπε πως (»εν σκόπευε να τον επαναφέpε~ στον θρόνο. 'Η ταν άραγε

εν~μεpoς πως ΎJ παλ~νόpθωσΎJ ης μοναρχίας θα ~ταν α(i)ύναΤΎJ, ~ (»υσπ~στoύσε προς τον (»ολοπλόκο Ταρκύνω κα~ φοβόταν πως αν γύp~ζε στον λαό κα~ στον στρατό

του, θα ξέχναγε τον ευεpγέΤΎJ του κα~ θα ξανάpχ~ζε να παρενοχλεί ην Ετρουρία;

Κλείνουμε μάλλον προς

ΤΎJ (»εύτεpΎJ υπόθεσΎJ .

Η

Ετρουρία ~ταν μ~α χώρα αναpχ~κ~, όπου κάθε πόλΎJ ~θελε να είνα~ ανεξάpΤΨΎJ κα~ (»εν (»εχόταν πεpωp~­ σμούς ης αυτονομίας ΤΎJς. Ο Ταρκύνως θα είχε κάνε~

ΤΎJ PώμΎJ ορισταά ετpoυσκικ~, αλλά κα~ ΤΎJV Ετρουρία μια επαρχία οριστικά pωμαΙ·κ~. Η Ετρουρία (»εν το

θέλΎJσε και το πλ~pωσε ακριβά. Η ένωσΎJ που ο Πορ­ σέννας

είχε με τόσο κόπο πετύχει, (»ιαλύθΎJκε πριν

ακόμα

ο ομοσπον(»ιακός

στρατός

του

μπορέσει να

έλθει σε επικοινωνία με ης ετpoυσκ~κές αποικίες του

νότου, που στο μεταξύ ΎJ μια μετά ΤΎJν άλλΎJ πέφτανε στα χέρια των Eλλ~νων. Ο Πορσέννας γύρισε στο Κι­

ούζι, και κλείσΤΎJκε στΎJV πόλΎJ του , ενώ οι ΈλλΎJVες

'

προε λ αυνανε προς

,

νοτον,

και

,

'β' ~ opε~α σιαγραφοταν

ενω

μια άλλΎJ τpoμεp~ απειλ~: οι Γαλάτες Π()') ΚIΧ7έβαινIΧν ιχ;:' 7Ιζ

' . \ί.;:ει::;

χχ 7ΧΧ 7( :, '/7Χ::; 7Ι::; ε7;;(.J')σκ~κές απo~­

κίες ΤΎJς κοιλά(»ας του Πά(»ου. Αλλά ούτε μπροστά σ'

,

,

~ αυτον τον κινσυνο ΎJ

"

Ε τρουρια '~β' σεν PΎJκε ΤΎJν ενOΤΎJτα

65 της , την ενότητα που ο Τ αρκύνως εΙχε θελ~σε~ να τη ς oώσε~ στο όνομα τη ς Ρώμ'f)ς . Ο γέpo-βασ~λ~άς εξακο ­

λοUθ'f)σε να οολοπλοκεΙ , αλλά μάτα~α . o~ να'f)φόρες πόλε~ς του ΛατΙου , με επ~κεφαλεΙς του ς Β'f)lοuς , συ­ νεργάσΤ'Υ)καν γ~α να εμποοΙσουν Τ'f)ν επ~στpoφ~ του. Προτιμούσαν να έχουν να κάνουν με μ~α Ο'f)μοκρατ ~κ~ ' Ρ ωμ'f),

Τ'Υ)ς

'ξ ερανε ' oπo~ας ο'λ ες

τ~ ς

'

εσωτεp~κε ς

~ ουσκο-

λΙες κα~ επομένως τψ αουναμΙα Τ'f) ς να επ~xειρ~σε~ να ~ ~X'f) θ" EX O ε~ , πραγμα που ,

,

,

οντω ς , συνε'β

'f)

,

" απο εναν μετα

α~ωνα.

o~ «απελευθεpώσε~ς » στo~xΙζoυν πάντοτε ακp~βά . Η Ρώμ'f) πλ~pωσε τψ απελευθέpωσ~ της από τον ζυ­ γό Τ'f)ς μοναρχΙας, με τψ απώλε~α Τ'f)ς αυτοκρατορΙ ­

ας . ΕΙχε xpε~αστεΙ Moμ~σ~ α~ώνες γ~α να απoκτ~σε~ Τ'f)ν 'f)γεμονlα Τ'f)ς κεντpα~ς ΙταλΙας , κα~ το εΙχε κα­

ταφέpε~ με την xιxeoo~y'f)cr'f) επτά μοναρχών . Η Ο'f)μο­ κρατΙα, γ~α να εξακoλoυθ~σε~ να εΙνα~ Ο'f)μΟΚΡατlα,

χρε~άσΤ'f)κε να αΠΟΠΟΙ'f)θεl αυτ~ την κλ'f)ρονομ~ά . Τ~ ~ταν λo~πόν αυτό που την επox~ Τ'Υ)ς μοναρχΙα ς λε~τoυpγoύσε τόσο άσΧ'f)μα , ώστε να παpακ~ν~σε~ τους ΡωμαΙους να απαρν'f)θούν τόσα πολλά γ~α να Τ'f)ν ανα ­ τρέψουν ;

Δεν εΙχε λε~τoυpγ~σε~ το καμΙν~ , οεν εΙχε πετύxε~ το

"

κραμα αναμεσα ση ς

Ο~

'

,

πpωτo~ τεσσεp~ς

"

,

ρατσε ς

κα~ τ~ς

' ξ ε~ς τα

του

λ αου' .

,

β ασ~ λ'~' ~αoες ε~xανε ταπε~νωσε~ το

ετpoυσκ~κo στo~xεω που αποτε

λ ουσε '

Τ'f)ν

Α στ~κ'f)"ξ τα 'f) ,

τον Πλούτο, τψ Πρόοοο , Τ'f)ν Τεxν~κ~ , Τ'f) Βωμ'f)χανlα , το Eμπόp~o . o~ τελευταΙo~ τpε~ς εΙχαν ταπε~νώσε~ το λ αην~κo'

' κα~ σα β" ~ν~κo στo~xεω που αποτε λ ουσε Τ'f)ν .\ p~σ-:()κpατΙα , Τ'f) ΓεωργΙα , τψ Π ιxptXoocr'f) κα~ τον , " ' Σ τρατο' που β Ρ'f)καν Τ'f)ν εκπροσωΠ'f)σ'Υ) τους στ'f) Σ uγκλψο . Kα~ τώρα 'f) Σύγκλψος έπαιρνε την εκoΙΚ'Y)σ~ Τ'f)ς με Τ'f) ' Ο'f)μΟΚΡατlα που ~ταν έργο απoκλε~σηκά

n6 ΟLκό ης.

Από οω καL μπρος όλα θα ~ταν ο-ημοκραΤLκά: στ-η

Ρώμ-η , καL κuρίω ς -η Lστορία, ποu ά:ΡΧLσε να γρά:φεταL έτσL ώστε να σuκοφαντεί τ-ην περίοοο τ-ης μονα ρχίας καL ΤLς μεγά:λες εΠLτuχίες τ-ης. Αuτό οεν πρέπεL να το ξ εχνά:με, όταν ΟLαβά:ζοuμε τα βLβλία τ-ης ρωμα'Ι:κ~ ς

Lστορίας, ποu όλα προσπαθούν να μας πείσοuν πω ς -η αρχ~ τοu μεγαλείοu τ-ης πόλ-ης σuμπίπτεL με τ-η cruνΤΡLβ~ τοu τελεuταίοu Ταρκuνίοu . Ωστόσο κά:ΤL τέτοω οεν είναL αλ~θεLα. Η Ρώμ-η είχε

~o-η uπά:ρξεL μLα LcrxUP~ πρωτεύοuσα ην επoχ~ των βασLλLά:οων, καL σε μεγά:λο βαθμό χά:ρ-η σ' αuτούς θα επανακτησεL τ-η θέσ-η τ-ης. OL αuστ-ηροί ά:ρχοντες ποu

,

,

'θ' ξ εσ-η τοuς καL ασκ-ησαν τ-ην ε οuσLα τοuς στο

π-ηραν τ-η

«όνομα τοu λαού», βρ~κανε έτοψες ΤLς προϋποθέσεLς των μελλονΤLκών θΡLά:μβων: μLα πόλ-η σωστά: οργα­ νωμέν-η τόσο από τ-ην ά:ποψ-η ης πολεοοομίας , όσο καL τ-ης οωίκ-ησ-ης, έναν πλ-ηθuσμό κοσμοπολίΤLΚΟ καL πο-

' λ uμ-ηχανο ,

'ψ -η λ' μLα ε λ'LΤ τεχναων -ης

u

,

ΠΟLοτ-ητας ,

,

εναν

έμπεφο στρατό , μLα θρ-ησκεία καL μLα γλώσσα ~o-η κωοαΟΠΟL-ημένες καL μLα ΟLπλωματία ποu είχε εκπαL­ οεuτεί εξαφεΤLκά: σuνά:πτοντας καL ΟLαλύοντας σuμ­

μαχίες με όλοuς λίγο-πολύ τοuς γεLτονLκούς λαούς . Αuτ~ -η ΟLπλωματΙα αποοείχτ-ηκε αποτελεσμαΤLΚ~ ακόμα καL τ-η σΤL γμ ~ τ-ης καταστρoφ~ς. ΚαL έσπεuσε να κά:νεL Ούο σuμφωνίες: μLα με τ-ην Καρχ-ηοόνα γLα να

εξασφαλLστεί από τ-η θά:λασσα καL μLα με τ-ην Ομο­ σπονοΙα των Λατίνων γLα να εξασφαλLστεί από τ-η στεΡLά:. ΚαL OL Ούο προ βλέπανε σ-ημανταές οεσμεύ­ σεLς. Στ-η θά:λασσα, -η Ρώμ -η εγκατέλεLπε κά:θε αξίω σ-η γLα τ-ην KOpcrLX~ , τ-η Σαρο-ηνία καL τ-η ΣLκελί α , ΤLς

οποίες τα πλοία ης οεν έπρεπε να ξεπερά:σοuν. Στα ν-ησLά: αuτά: OL ΡωμαίΟL μπορούσαν μόνο να ανεφΟΟ Lά:-

67 ζονΤOCL χωρΙς νoc ocποβLβάζονΤOCL. Αλλά ocuτ~ ~τocν μιoc ~έσμεuσ-η ποu ~εν στοΙχιζε πολύ , γιocτΙ -η Ρώμ-η ~εν εΙχε ocκόμoc πρocγμocτικό στόλο. Β ocρuτερες ι

ι

'1>

ι

-ητocν οι οεσμεuσεLς

στην

ξ

ι

-ηρoc ποu uπο-

γράφτ-ηκocν ocπό τον {ΙΠOCΤΟ ΣποuρLO Κάσσιο στο τέλος των εχθροπρocξLών με τ-ην πόλ-η των Β-ηΙων κocι τοuς σuμμάχοuς της. Η Ρώμ-η κράτησε στην κuριocρχΙoc της

μόνο πεντocκόσιoc τετρocγωνικά μΙλιoc κocι ~έχτηκε νoc ι ι ξΙ σuμμετocσχει σocν ισ-η μετoc

u

σπoν~Ιoc. Το

foedus,

Ι Λ Ι Ο ισων στη ocτινικ-η μο-

~-ηλoc~~ -η σuνθ~κ-η τοu

493

π . Χ. ,

ocρχΙζει με τις εξ~ς εκφρocστικότocτες λέξεις: «Όσο ο οuρocνός κocι -η γ-η εΙνocι στη θέσ-η τοuς, ocς uπάρχει ει­ ρ~ν-η ocνάμεσoc στοuς ΡωμocΙοuς κocι στις λocτινικές πό­ λεις

... ».

Λιγότερο ocπό ένocν ocιώνoc ocργότερoc, ο οuρocνός κocι -η γ-η εξocκολοuθοuν νoc εΙνocι στ-η θέσ-η τοuς, ότocν -η

ρωμocΊ:κ~ ~-ημoκρocτΙoc ξocνocπ~ρε το μονοπάτι τοu πολέ­ μοu ποu εΙχocν χocράξει οι βocσιλιά~ες της, κocι ~εν άφ-ησε στις λocτινικές πόλεις οuτε μάτιoc γιoc νoc κλά­

ψοuν. Από τότε οι σuμμocχΙες uπογράφοντocι πάντοτε με τ-ην ΠΡOOΠΤΙΚ~ νoc ~Locρκέσοuν όσο -η γ-η κι ο οuρocνός . Κocι, μετά ocπό λΙγoc ~ πολλά χρόνιoc, κάποιο ocπό τoc σuμβocλλόμενoc μέρ-η, έχει την τuχ-η των Β-ηΙων. Ωστό­

σο, οι ~ιπλωμάτες, ocκocτάβλ-ητοι, σuνεχΙζοuν νoc χρ-η­ σψοποιοuν ocuτη τη στερεότuπ-η φράσ-η , ~ κάποιoc άλλ-η ocνάλογ-η, κocι οι λocοΙ εξocκολοuθοuν νoc τοuς πιστεUοuν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

SPQR.

Απο το 508, έτος εγκαθίδρυσΎjς της δΎjμoκρατίας, όλα τα

,

μνΎjμεLα

που

OL

Ρ' 'ψ ωσαν, λ'Lγο-πο λ'U ωμαLΟL, U

πα-

ντού, έφεραν τα αρχαά SPQR (Senatus Ρορώus Que f

Romanus), δΎjλαδ~ « Η Σύγκλ ΎjΤOς καL ο ρωμα":κός λαός ».

Είπαμε ~δΎj TL ~ταν Ύj ΣύγκλΎjτoς, θα πρέπεL να

ε

, ξ ΎjγΎjσOυμε

, ,

καL το η Ύjταν ο

λ

'

"

αος, YLΙXTL Ύj τοτε σΎjμα-

σία της λέξΎjς δεν ανΤLσΤΟLχούσε αΚΡLβώς στη σΎjμε­

ΡLν~. Σ ' εκείνους τους μαΚΡLνούς καφούς, ο λαός δεν πεΡLλάμβανε όλους τους πολίτες, όπως σuμβαίνεL σ~' μονο ,~, "ξ 'ξ Ύj των μερα, α λλ α ουο ΚΟLνωνLκες τα εLς: ΤΎjν τα

παΤΡLκίων καL εκείνΎj των Lππέων (equites).

OL πατρίΚLΟL ~ταν εκείνΟL που κατάγονταν από τους "patres", δΎjλαδ~ τους Lδρuτές ΤΎjς πόλΎjς. Κατά τον Τίτο ΛίβLΟ, ο Ρωμύλος είχε εΠLλέξεL μLα εκατοντάδα αΡΧΎjγών οαογενεLών YLΙX να τον βOΎjθ~σOυν στην κτισΎj ΤΎjς Ρώμ Ύjς. Α 'JTf) Ι ?'Jιnκ~
ΟLκοδεσπότες σε σχέσΎj με όσους ~ρθαν σΤΎj PώμΎj αρ-

69 γότεριχ. o~ πρώτo~ βιχσ~λ~άaες aεν εΙχα.ν πράγμιxτ~ κιχ 'βλ Ύ)μιχ νιχ νενιχ προ

,

" Ύ)τιχν

~σo~

μετιχ ξ' u

λ' ucrouv,

γ ~ιxτ~ ο'λ o~ o~ UΠΎ)ΚΟΟ~ τοu ς

,

"

,

''10 ~ τοuς κιx~ Ο Lo~oς ο β α.σ~ λ' ~ιxς οεν Ύ)τα.ν

πιχρά ένιχς ιχπ ' ιχuτοu ς ποu εΙχε επ~φoρησθεΙ με uπο­

χρεώσε~ς κuρΙω ς θΡΎ)σκεuτ~κές. Με τον Τιχρκόνω Π ρ Ισκο , Ύ) ΡώμΎ) εΙχε ιxρχΙσε~ νιχ κιχτιχκ

λ u'ζ ετιx~

'

ιχπο

' " κuρ~ω ς

κα.~νοuρ γ ~οφερμενοuς ,

ΤΎ)ν Ετι:-'JU ΡΙΙΧ. o~ ιxπόγoνo~ των

patres

ιχπο

κριχτοόσιχνε με

κόπο τ~ς ιxπoστάσε~ ς, uπεριχσπΙζοντιχς την τάξΎ) τοu ς μέσιχ ιχπό το οχuρό της Σuγκλ~τοu , στο οποΙο μόνον τιχ μέλΎ) των OLΚOγενε~ών τοuς γΙνοντιχν aεκτά. Κάθε μ~ιx ,ι

ιχπ

,Ι

α.uτες

τ~ς

o~κoγενε~ες

Ι

Ι

εφερε το ονομιχ τοu προγο-

vou ποu ΤΎ)ν εΙχε ~aρuσε~: Μάνλως , IOόλ~oς, ΒΙΧλέρως , EμΙλ~oς, Koρν·ήλ~oς, KλΙXό~ως , Oράτ~oς, Φάβ~oς. Από ΤΎ) στ~γμ~ ποu μέσιχ στιχ τεΙΧΎ) άρχ~σιxν νιχ cru-

νuπάρχοuν Μο a~ιχφορετLΚΟΙ πλΎ)θuσμοΙ , o~ ιxπόγoνo~

. των

"

ιxρχιx~ων πρωτοπορων κιx ~

o~

,

κιχ~νοuργ~οφερμενο~ ,

o~ a~ιχφορές άρχ~σιxν νιχ γΙνoντιx~ ιx~σθΎ)τές: ιχπ ' τη μ~ιx

,

,

μερ~ιx o~ πιxτρ~κ~o~ κιx~ ιχπ

,

,

' λλ λ β την ιχ Ύ) o~ π Ύ) εω~.

Σόντομιχ , o~ πιxτρΙκω~ κιχτέλΎ)ξιχν νιχ εΙνιx~ ιxρ~θμΎ)-

,

Τ~ΚΎ)

με~o Ψ" Ύ)φ~ιx, οπως

" σuμ β ιx ~νε~ σε ο λ ες

τ~ς

'

xιx~voup -

γ~ες χώρες, π.χ. στην Aμερ~κ~ . ΕκεΙ o~ πιxτρΙκ~o~ ονο­ μάζοντιχν

Pilgrim Fathers,

πιχτέρες προσκuνΎ)τές , κιx~

~τιxν εκπρόσωπo~ των τρ~ιxκoσΙων πεν~ντιx ιχποΙκων ποu ~ρθιxν πρώτo~ νιχ εγκιχτιχστΙΧθοόν με ένιχ πλοΙο ποu

ονομιχζότιχν

,

,

Mayflo\ver, περΙπο u

ιxπoγoνo~ τοuς

ε ξ ιχκο λ

' ou θ ouv

νιχ

τρε~ς ιx~ώνες πρ~ν. O~ θ' εωροuντιχ~

"

κιχτιχ κιχ-

ποω τρόπο πιxτρΙκ~o~ σΤΎ)ν AμερLΚ~ · α.λλά: aεν μπόρε­ σιχν νιχ a~ΙΧΤΎ)ρ~σοuν κιχνένιχ προνόμω, γ~ιxτΙ τιχ a~ιxao­ χ~κά κόμιχτιχ των

μετιχνιχστών πoΛU σόντομιχ

τοuς

έπν~ξιxν .

O~ PωμιxΙo~ πα.τρΙκω~ ιxντ~στάθΎ)κιxν σ' α.uτό το ιχνα.κάτεμιχ γ~ιx πoΛU μεγιxΛUτερo χρoν~κό a~άσΤΎ)μιχ.

70 ΚαL γLα να 3Lατηρ~σουν τα προνόμLά τους , έκαναν ό, ΤL "λ κανουν ο ες

'

OL

ΚΟLνωνLΚες

'ξ εLς , τα

"

,

οταν εLναL πονΎ)ρε ς

καL αποτελούν τη μεLOψΎ)φΙα: κάλεσαν τους πλΎ)βεΙους

να μοφαστούν ΟΡLσμένα απ' τα 3LΚαLώματά τους, ι,

υποχρεωνοντας

τους

μ

"

ι

αυτο τον τροπο να τους

υπε-

ρασπlζονταL.

ΤΎ)ν επoχ~ του βασLλLά ΣερβΙου ΤουλλΙου , ~3Ύ) , OL

,

ΚΟLνωνLΚες

,

,

'ξ τα εLς

'ψ εLχαν πα εL να εLναL

,~, μονο ουο.

,

Μ

,

ε-

,

' των π λ Ύ) β εLων εLχε 'ξ' 'ξ Ύ) Ύ) τα ξ υ εχωΡLσεL μLα ασΤLΚΎ) τα

μεσαΙο στρώμα, πολυάΡLθμΎ) καL, κυρΙως, LσχυΡόταΤΎ)

,

"

απο ΟLκονομLΚΎ) απο ψ Ύ).

'Ο ταν

ο

β ασL λ' Lας

,

οργανωσε ΤLς

νέες συνελεύσεLς των εκατονταΡΧLών 3Lαφώντας το λ αο'

σε

,

πεντε

'ξ εLς, τα

'λ ογα ανα

,

κατεLχε ο κα θ'~' ενας καL ΟLνοντας

με

ΤΎ)ν

'

πεΡLOυσLα

που

"ξ σΤΎ)ν πρωΤΎ) τα Ύ) των

εκατομμυΡLOύχων, αρκετές Ψ~φoυς, ώστε να έχεL μόνΎ) ΤΎ)ς ΤΎ)ν πλεLOψΎ)φΙα, OL πατρlΚLOL 3εν έμεLναν καθόλου

ευχαΡLσΤΎ)μένΟL. Η πολLΤLΚ~ τους ΜναμΎ) παραμεΡLζό­ ταν από ανθρώπους 7tOU ερχόντουσαν απ' το πουθενά, που 3εν εΙχαν προγόνους, αλλά σε ανΤLστάθμLσμα εΙχαν πεΡLσσότερα χp~ματα. Ωστόσο, όταν ο ΤαρκύνLOς ο Αλαζόνας 3Lώχτηκε καL σΤΎ) θέσΎ) της μοναρχΙας ανα­

ΚΎ)ρύχτηκε Ύ) 3Ύ)μοκρατΙα, κατάλαβαν πως 3εν μπο­ ρούσαν να εlναL μόνΟL εναντΙον όλων των άλλων καL σκέφτηκαν να κάνουν συμμάχους τους τούς πλοuσL­

ους, που κατά βάθος, όπως όλΟL OL αστοΙ, άλλο 3εν ~θελαν από το να αποτελούν μέρος ΤΎ)ς αΡLσΤΟΚΡατlας, 3Ύ)λα3~ ΤΎ)ς Συγκλ~τoυ. Αν OL ΓάλλΟL ευγενεΙς του 3έκατου έβ30μου αLώνα εΙχαν συμπεΡLφεΡθεl ανάλογα, θα εΙχαν γλυτώσεL την γΚLλοτlνα.

ΟL

' π λ ουσLΟL,

"

οπως

εLπαμε ,

'ζ ονταν ονομα

eqUl' Ι es

3Ύ)λ. Lππεlς. Προέρχονταν όλΟL από το εμπόρLO καL ΤΎ) ' β LομΎ)χανLα

,

'λ" καL το μεγα ο τους ονεφο Ύ)ταν να γL ν ου ν

συγκλΎ)τLΚOl. ΚαL γLα να το πραγματώσουν , όΧL μό νο

71 Ψ ΎJφι ι

ζ

ocν

σ τ ις

σ υ νε

λ

ι

ευσει ς

ι

των

εκocτοντocρχιων

ι

ο , τι

άρεσε στους πocτρικΙο υς , ocλλά: φρόντιζocν νoc βάζουν κι ocπ ' την τσέΠΎJ του ς, ότocν τους ocνέθετocν κάποω OΎJμό­

σω κocθ~κον . Γιocτ Ι xocL οι πocτρΙκωι πλ~ρωνocν ocκριβά ΤΎJν υ

Ψ ΎJ λΎJ'

ι

οντocν ΤΎJν ΚOPΎJ

Αλλά

θ εσΎJ ' Ι Κ ι οτocν ι ι σΤΎJ ν κοινωνιoc. πocντρευ -

του ς

ι ενος

ι ιππεoc ,

oc ξΙιωνocν

β

ocσι

Ι ΙΚΎJ

Ι 'itpOLXoc.

XOCL ότocν κάπο ως ιππέocς κocτόρθωνε νoc γΙνει

συγκλΎJτικό ς, οεν γινότocν οεκτό ς σocν πocτρΙκως , ocλλά: σocν λεκτος

λ

conscriptus

pater,

oΎJλ. σocν

(κλΎJpωτό ς, νεοσύλ­

).

Ο λocό ς, επομένω ς, οιocκρινότocν σε Ούο τάξεις : των πocτρικΙων

XOCL των ιππέων. Όλοι οι υπόλοιποι ~τocν

πλΎJβεΙoι XOCL οεν μέΤΡocγocν. Σ ' ocυτούς περιλocμβάνο ­ ντocν κάθε κocρυοιάς κocρύοι: βωτέχνες, μικρομocγocζά­ τορες, μικροuπάλλΎJλοι , ocπελεύθεροι.

Koct

~τocν κocθόλου

την κocτάστocσ~

ευχocριστημένοι

ocπό

φυσικά, οεν

τους. Π ράγμocτι , ο πρώτος ocιώνocς ΤΎJς νέocς ιστορΙocς ΤΎJς

Ρ ωμΎJς

Ι

Ι

υΠΎJP

ξ

ε

Ι

ocιωνoc ς

Ι

κοινωνικων

Ι

Ι

ocγωνων ocνoc-

μεσoc σ ' ocυτούς που ~θελocν νoc επεκτεΙνουν ΤΎJν έννοιoc του λocού

XOCL σε όσους ~θελocν νoc την κρocτ~σουν περι­

oPισμένΎJ στις Ούο ocριστοκρocτΙες : ΤΎJν ocρισΤΟΚΡOCΤLOC XOCL ΤΎJν ocριστοκρocτΙoc των πορτοφολιών.

του ocΙμocτος

Οι ocγώνες ocυτοΙ άρχισocν το

494

π.Χ. , ΟΎJλocο~ οε­

κocτέσσερoc χρόνιoc μετά την εγκocθΙΟΡυσΎJ τη ς oΎJμo ­

κρocτΙocς , ότocν ΎJ PώμΎJ , ΨΤΎJμένΎJ, εΙχε χάσει όλoc όσoc εΙχε ocπoκτ~σει την επoχ~ ΤΎJς μονocρχΙocς XOCL εΙχε xocτocντ~σει ένoc ocπλό κέντρο ΤΎJς πεpιoχ~ς , που χρειά­ σΤΎJκε νoc συμμocχ~σει με τις άλλες λocτινικές πόλεις Ι ξΙ Ι σocν ισΎJ μετoc υ ισων.

Ο

'λ Ι θ Ι ι πο εμοι που ειχocν πpOΎJγΎJ ει

εΙχocν φέρει τον λocό σε ocπελπιστικ~ κocτάστocσΎJ. Πολ­ λοΙ εLχocν χάσει ΤΎJ γΎJ τους , που εΙχε μεΙνει στις περι­ οχές που εΙχε κocτocλά:βεL ο εχθρός.

KOCL όλοι, γιoc νoc

συνΤΎJP~σoυν τις οικογένειέ ς τους, όσον κoc φό πολε-

72 μουσιχν, είχιχν πν~γεί στιχ χρέΎ) , που εκείνΎ) ΤΎ)ν επoχ~ σ~μιx~νιxν κάτ~ ό~ιxφopετ~κό ιχπ' ιχυτό που σΎ)μιχίνουν

σ~μεpιx. Όποιος όεν τιχ πλ~pωνε , γ~νότιxν ιχυτόμιχτιχ σκ

λ ιχ

/β

Ι

ος

Ι

του π~στωΤΎ) του,

ο οποιος

Ι

μπορουσε νιχ τον

φυλιxκίσε~, νιχ τον σκoτώσε~ ~ νιχ τον πoυλ~σε~ . Αν o~ πιστωτές ~τιxν πολλοί, είχιχν το ό~κιxίωμιx νιχ μοφιχστουν Ι

το

σώμιχ

Ι

του

όυστυχ~σμένoυ

'λ Υ

ιχφου πρωτιχ τον ιχποκεφιχ

~",ιxν.

Κ

ιx~

oφε~λέΤΎ),

Ι

Ι

ιχκομιχ κ~ ιχν

φιx~-

νετιx~ πως όεν έφτιχνιχν σ' ιχυτό το σΎ)μείο, oπωσό~πoτε Ύ) κιχτάστιχσΎ) του oφε~λέΤΎ) ~τιxν πoλu όόσκολΎ). T~ μπορουσιχν νιχ κάνουν o~ πλΎ)βείοι, γ~ιx νιχ ζΎ)Τ~­ σουν λίγΎ) όLΚΙXΙOσυνΎ); Στ~ς συνελευσε~ς των εκιχτο­

ντιxpχ~ών όεν έφτιχνε Ύ) φων~ τους, γ~ιxτί ιxν~κιxν στ~ς τε

ες

Ι λ ευτιx~ες κιx~

'ξ ε~ς, τιχ

Ι επομενως

Ι που ειχιχν πο λ υ

'

πο λ υ'

λ'ιγες

λ'ιγες

ψΙ Ύ)φους

Ι εκιχτοντιχρχι-

γ~ιx

νιχ

κιχτορ-

θώσουν νιχ επ~βάλoυν ΤΎ) θέλΎ)σ~ τους. Ι Αρχισιχν νιχ συ­ γκεντρώνοντιχι σε όρόμους

κιx~ πλιχτείες,

βάζοντιχς

μπροστά κάποιους που ~ξεpιxν νιχ μιλουν κιx~ ζΎ)τώντιχς

ΤΎ)V πιxpιxγpιxφ~ των χρεών κιχι ΤΎ)ν ιχνΙΧ~l7.νομ ~ ΤΎ)ς γΎ)ς

που θιχ τους

επέτρεπε νιχ ΙXνΤLΚΙX-:-7.()τ-~σOυν το

χιχμένο χωράφι τους κιχθώς κιχι το ό~κιxίωμιx νιχ εκλέ­ γουν όικους τους άρχοντες. Οι «τάξεις» κιχι Ύ) ΣυγκλΎ)τος άκουγιχν τις όιεκόι­ κ~σεις τους

με ιχυτί εμπόρο\). Κιχ ι τότε, ο λΙΧός ~

μάλλον κάπo~ες μεγάλες ομάόες, στιχυρώσιχν τιχ χέριιχ, ιχποσυρθΎ)κιχν στο Μόντε Σάκρο, περίπου πέντε χιλιό­ μετριχ ιχπ' ΤΎ)ν πόλΎ) , κιχι είπιχν πως ιχπό κείνΎ) ΤΎ) στιγ­ μ~ όεν επpόκε~τo νιχ ξιχνιχσκάψουν ΤΎ) γΎ), οότε νιχ οου-

λ εΙψ ουν

Ι

Ι

στιχ εpγoστιxσ~ιx, ουτε νιχ

ξ

Ι

Ι

εσΤΙΚΎ),

Ι

γιιχτι

ιχκρι

β Ι

ως

Ι

εκεινΎ)

ΤΎ)

Ι

ιχνιχπιχνε στριχτιωτες.

Ι λ Ι ιχπει Ύ) Ύ) πιο ' Ύ)τιχν Α υΤΎ)Ι Ύ) τε λ ευτιχιιχ

β ιχριιχ Ι κιχι πιΙ

στιγμΎ),

κι

Ι

ενω

Ι

ε χε

επιτε\)χθεί εφ~νΎ) με τους γε~τoνικoυς ΛιχτΙνο\)ς κιχ ι Σιχβίνους, μιιχ κιχινουργιιχ ιxπειλ~ όιιχγριχφ ότιχν ιχπό ΤΎ) ν

73 πλεuρά των Αππεννίνων , απ' 6ποu κατέβαιναν προς τις πεσιάοες οι βάρβαρες φuλές των Έκβων και των

Β6λσκων , ποu είχαν ~σΎ) αρχίσει να καταπίνοuν τις π6λεις ΤΎ)ς Λατινικ~ς ΕuρώΠΎ)ς. Η ΣuγκλΎ)τος, σε OUσκολΎ) θέσΎ) , έστελνε πρεσβείες επί πρεσβειών στοuς πλΎ)βείοuς για να τοuς πείσει να

επιστρέψοuν στΎ)V π6λΎ) και να σuνεργασθοuν σΤΎ)ν κoιν~ άμuνα . Και ο Μενένως Αγρίππας, για να τοuς πείσει, τοuς σΙΎ)γ~θΎ)κε εκείνΎ) ΤΎ)V περίφΎ)μΎ) ιστορία τοu ανθρώποu ποu τα μέλΎ) τοu, για να xIivouv κακ6 στο στομάχι , αρν~θΎ)καν να τοu προμΎ)θεuσοuν τρoφ~: έτσι, έμειναν χωρίς τρoφ~ και πέθαναν μαζί με το 6ρ­ γανο το οποίο είχαν θελ~σει να εκσΙΚΎ)θοUν . Αλλά οι

πλΎ)βείοι, σκλΎ)ροί , απάνΤΎ)σαν πως σεν uπ~ρχε επιλο­ γ~: ~ Ύ) Σuγκλψος σιέγραφε τα χρέΎ), ελεuθερώνοντας

,

οσοuς

,

ειχαν

,

γινει

σκ

λ'β

α

οι

~,

~

επεΙΟΎ)

οεν

,

μποροuσαν

να

πλΎ)ρώσοuν , και παραχωροuσε στο λα6 το σααίωμα να

εκλέγει άρχοντες ποu θα τον uπερασπίζονταν ~ θα

έμεναν εκεί ποu ~ταν κι ας έρχ6ντοuσαν 6λοι οι Έκβοι και 6λοι οι Β6λσκοι τοu κ6σμοu εναντίον ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς .

Στο τέλος Ύ) ΣuγκλΎ)τος παρασ6θΎ)κε. Διέγραψε τα

χρέΎ), έσωσε ΤΎ)ν ελεuθερία σε 6σοuς είχαν γίνει σκλιΧ' β οι λ ογω

,

χρεων ,

και

μεταξΙ; των πλΎ)βείων

ν6μοι

(edili)

,

ορισε

να

εκ λ' εγονται

'θ ε κα

' χρονο

OUO σ~μαρχoι και τρεις αγορα­

για να uπερασπίζονται ΤΎ)ν τάξΎ) τοuς.

'Η ταν Ύ) πω σΎ)μαντικ~ κατάΚΤΎ)σΎ) τοu ρωμα'~κoι; προ­ λεταριάτοu, Ύ) οποία τοu έσωσε ΤΎ) σuνατ6ΤΎ)τα να πλΎ)-

,

σιασει ης

'λλ ες α

'ξ εις τα

,

σΤΎ)ν πορεια προ ς

νικ~ σικαωσUνΎ). Το έτος

494

ΤΎ)ν κοινω-

είναι πoΛU σΎ)μαντικ6

για ΤΎ)V ιστορία ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς και ΤΎ)ς σΎ)μοκρατίας. Με ΤΎ)V επιστρoφ~ των πλΎ)βείων , έγινε σuνατ6ς ο

,

σΧΎ)ματισμος

μιας

'

,...

'θ στραηας ποu α αντψετωπι",ε ΤΎ)ν

απειλ~ των Β6λσκων και των Έκβων . Σ ' αuτ6ν τον

74 Ιλ

πο

εμο,

Ι

Ύ)ταν

Ι

πο\) Ι

Ι

κρατησε

αγωνας

επι

περιπο\)

βι

ιωσΎ)ς ,

Ύ)

ε

β~

Ι

Ι

οομΎ)ντα

ρι

~

ωμΎ)

χρονια

Ι

οεν

Ύ)ταν

και

Ι

Ο

μονΎ).

κοινός κΙνο\)νος ΤΎJV κράΤΎ)σε πιστ~ στο πλε\)ρό των

λατινικών και σαβινικών πόλεων . Στον αγώνα πο\) ακολούθΎ)σε , oιακplθΎ)κε ένας νε­ αρός πατρΙκιος πο\) ονομάσΤΎ)κε Κοριολανός από το

όνομα της

πόλΎ)ς

ΚοριόλΎ)ς,

την οποΙα κατέλαβε.

Ή ταν ένας άτεγκτος σ\)νΤΎ)ΡΎ)τικός πο\) οεν ~θελε να μοφαστεΙ σιτάρι στον πεινασμένο λαό ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς . Οι o~μαpχoι , πο\) στο μεταξύ εΙχα.ν εκλέξει οι πλΎ)βεΙοι, ζ~ΤΎ)σαν και πέτ\)χαν την εξορΙα το\). Ο Κοριολανός Ι Ι το τε περασε

με το

Ι μερος

θ Ι το\) εχ ρο\),

Ιλ β α.νε α ε ΤΎ)ν αρ-

ΧΎ)γΙα το\) και σαν λαμπρός στρατιωτικός τον oo~γΎ)σε από νΙΚΎ) σε νΙΚΎ) μέχρι τις πύλες της ΡώμΎ)ς.

ΟΙ

σ\)γκ

λΎ)ΤΙΚΟΙ

Ι

Ι

εστει

λ

αν και σ

,ι

α\)τον πρεσ

β

Ι

ειες

Ι

επι

πρεσβειών για να τον μεταπεΙσο\)ν. Δεν στάθΎ)κε ο\)­ νατό. Μόνον όταν ο Κοριολανός εΙοε να έρχονται να τον ,

ι

Ι

,

Ι

σ\)νανΤΎ)σο\)ν, ικετε\)οντας τον, Ύ) μΎ)τερα και Ύ) γ\)ναικα το\) ,

~

Ι

οιετα

ξ

ε

τον

Ι

στρατο

το\)

Ι

να

Ι

γ\)ρισει

Κ

πισω.

ι

ο

στρατός απάνΤΎ)σε οολοφονώντας τον αλλά, μένοντας

χωρΙς αΡΧΎ)γό, Ύ)ττ~θΎ)κε σΤΎ) σ\)νέχεια και αναγκάσΤΎ)­ κε να αποσ\)ρθεΙ

Με

Ι Ι αποχωΡΎ)σΎ)

ΤΎ)ν

Ι εμφανισΤΎ)καν

το\)ς

οι

ΙΕ

κ

β

ΟΙ,

πο\) εΙχαν ~OΎ) αναστατώσει το Φρασκάτι. Πέτ\)χαν να ιψ

αποκο Ι

μαχο\)ς

ο\)ν

Ι

τον

το\).

Κ

στρατο

ι

ο

Ι

Ρ

των

~

κινο\)νος

Ι

ωμαιων

Ι

Ύ)ταν

Ι

το σο

Ι

απο

σο

β

το\)ς Ι

αρος

σ\)μ-

πο\)

Ύ)

ΣύγκλΎ)τος παραχώΡΎ)σε εξο\)σΙες και τΙτλο οικτάτορα στον Κόιντο Κιγγιννάτο πο\), με ένα καινούργιο στρα ­ τό, ελε\)θέρωσε τις περικ\)κλωμένες λεγεώνες και τις

oo~γΎ)σε σε μια opιστικ~ νΙΚΎ) το ~

οωσε

ΤΎ)ν

ε

ξ

Ι

ο\)σια

πο\)

Ι

ειχε

Ι

431 ·

ασΚΎ)σει

Ι

ύστερα παρέ -

μονο

για

~

Ιξ

οεκαε

ι

μέρες, και επέστρεψε στο όργωμα το\) χωραφιού το\). Αλλά πριν από την ε\)τ\)χισμένΎ) α\)τ~ κατάλΎ) ξΎ) ,

75 ,

ενα ς

,

κα~ν ο uργω ς

πο'λ εμο ς

'

ε~χε

' ψε~ ανα

στο

β ορρα'

με

ΤΎJν ετρο u σκ~κ~ πόλΎJ των BΎJΙων ποu ~θελε να επωφε­ λΎJθεΙ η ς εuκαφΙας γ ~α να καταβάλε~ op~στ~κά η

PώμΎJ. ΕΙχε ~8ΎJ σuμπερ~φερθεΙ στοu ς Ρωμαίοu ς με πεp~φ pόνΎJσΎJ ,

ενώ

~ταν

απασχoλΎJμένo~

με

τοuς

Έκβοu ς κα ~ τοuς Βόλσκοu ς . Kα~ εκεΙνo~ 8εν το ξέ­

χασαν κα~ όταν ελεuθέρωσαν τα χέp~α τοu ς, τα ΧPΎJσ~­ μoπoΙΎJσαν γ~α να ξεκαθαρΙσοuν τοuς λογαρ~ασμοu ς

. τοu ς . Ο πόλεμο ς ~ταν σκλΎJpότατo ς κα~ χpε~άσηκε πάλ~ σε μ~α oP~σμένΎJ στ~γμ~ να op~σθε ί 8~κτάτopας. Αuτός ~ταν ο Μάρκος Φοuρως Kάμ~λλo ς, σποu8αΙο ς στpατ~ώης κα~ πpαγμαΤLΚός εuγεν~ς , ποu ε~σ~γαγε μ~α μεγάλΎJ κα~νoτoμΙα : ΤΎJ μ~σθ080σΙα των στρατιω ­ τών. Mέχp~ τότε o~ στρατιώτες έπρεπε να UΠΎJΡετοuν 8ωρεάν , κ~ αν εΙχαν OLΚOγένε~α αuτ~ πέθα~νε ΤΎJς πεί­ νας πΙσω σην πατρΙ8α. Ο Kάμ~λλoς το θεώpΎJσε ά8~κo 'β α λ ε τε' λ ος κα~ ε

σ

" αUΤΎJ

,

ΤΎJν καταστασΎJ.

Τα

'

στρατεu -

ματά τοu εuχαΡ~σΤΎJμένα , 8~πλασίασαν τον ζ~λo τοu ς, κατέλαβαν με έφ080 ην πόλΎJ των BΎJΙων , ΤΎJV κατέ­ στρεψαν σuσΤΎJματ~κά , κα~ εξαν8pαπό8~σαν όλοuς τοu ς

,

κατο~κοuς

ΤΎJς.

Αuτη ΎJ μεγάλΎJ νΙΚΎJ κα~ ΎJ παpα8ε~γματLΚ~ τψωρΙα τοu εχθροι) ποu ΤΎJν ακολοuθΎJσε , γέμ~σαν με uπεΡΎJφά ­ νε~α τοuς ΡωμαΙοuς , τετραπλασΙασαν τα ε8άφΎJ ποu , , ε~χαν σΤΎJν καΤOΧΎJ τοuς

περνοuσαν τα

,Ι

κα~ ποu τωρα εφταναν κα~

ξ

ε-

8uo χ~λ~ά8ες τετpαγωνLΚά χ~λ~όμετpα ,

αλλά κα~ προκάλεσαν ζ~λ~α κα~ 8uσπ~στΙα γ~α τον άν 8ρα ποu εΙχε πετuχε~ ην πpoσάpτησ~ τοuς. Ενώ ο Kάμ~λλoς εξακολοuθοuσε να κατακτάε~ ΤΎJ μ~α πόλΎJ

μετά την άλλΎJ σην ΕΤΡΟUΡΙα , ση PώμΎJ άpχ~σαν να ' λ ενε

πως

~,

, ,

οεν ΎJταν παρα ενας

φ~

λ'~

000 ξ ος

,

ποu κρατοuσε

γ~α λoγαp~ασμό τοu τα λάφuρα των καταΚΤΎJμένων πόλεων , αντί να τα παpα8Ι8ε~ στο κράτος . Ο Kάμ~λλoς

76 π~χpάθ'Y)χε τόσο πολύ που πα:Ρέaωσε Τψ α: Ρ Χ'Υ) γ ία: χα~ α:ντί να: γυpίσε~ σΤ'Υ)ν πα:ΤΡίaα: γ~α: να: α:πoχPOόσε~ τι ς χα:ηγορίες, α:υτoεζOpίστΎjχε σην ΑΡaέα:.

Κ α:~

'

~σως

χα:~

να:

'θ α:~νε πε

",'

σΤ'Υ)ν

ε~op~α:

με

το

"

ονομα:

το υ σπ~λωμένo α:πό τ~ς συχοφα:ντίες, α:ν o~ α:xάp~στo~ Ρωμα:ίοι aεν βp~σχ 6 ντoυσα:ν σΤ'Υ)ν ανάγχ'Υ) να: τον ξα:­ να:χα:λέσουν γ~α: να: τους σώσε~ α:πό τους Γα:λάτες , τον τε

' λ ευτα:ω

χα:~

πω

, α:ντψετωπ~σoυν

,

σο β α:ρο

πp~ν

'<:χ~νoυνo

" ,' ~εχ~ν'Y)σoυν

που

Τ'Υ)

" xpε~α:σΤ'Y)χε

ν

'λ' μεγα: 'Υ) χα:τα:χτ'Υ)-

σ'Υ) . o~ Γα:λάτες ~τα:ν ένα:ς βάρβα:ρος λα:ός, χελτιx~ς χα:τα:γωγ~ς , που χα:τέβα:~να:ν από η σ'Y)μεp~ν~ Γα:λλία: χα:~ είχα:ν ~a'Y) χα:τα:χλύσα Τψ χο~λάaα: του Πάaου.

Μοίρα:σα:ν ην εόφορ'Υ) εχείν'Υ) πεpωx~ στ~ς φυλές τους χα:~ μ~α: α:π' α:υτές, με α:ΡΧ'Υ)γό τον Βρέννο, χ~ν~θ'Y)χε προς

,

νοτον,

,

χα:τεχΤ'Υ)σε

το

Κ

''1'

~oυ",~,

'

πα:ρεσυρε

τ~ς

ρω-

μα:Ί;χές λεγεώνες στον ποτα:μό Αλλία: χα:~ βάa~σε ενα:­ ντίον Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς.

o~ ~στop~χoί που a~'Υ)γ~θ'Υ)χα:ν το επε~σόaω εχ των 'λ"'" 'θ ους, α:χp~ β' υστερων, το πεp~τυ ~~α:ν με ενα: σωρο μυ ως

,

'"

γ~α:τ~ πpεπε~ να: 'Υ)τα:ν γ~α: Τ'Υ)

Ρ" ωμ'Υ)

,~"' ενα: επε~σooω ε~α:~-

pετ~χά aυσάΡεστο. Λένε πως, ότα:ν o~ Γα:λάτες π~γα:ν ν

,

'β ουν α:νε

των

Τ'Υ)

'λ α: σχα:

, , να ων α:px~σα:ν

του

Κ α:π~τω λ'ωυ,

να: στp~γχ

λ ''1'

οι

"

~εpες

Χ'Υ)νες

'",'

~",oυν χα:~ ετσ~ ~υπν'Y)σε ο

Μάνλως Kα:π~τoλίνoς που, επ~χεφα:λ~ς των υπερα:­ σπ~στών Τ'Υ)ς πόλ'Υ)ς, α:πέχρουσε Τ'Υ)ν επίθεσ'Υ). Μπορεί να: είνα:~ χα:~ α:λ~θε~α:. Ωστόσο o~ Γα:λάτες μπ~χα:ν στο Kα:π~τώλω, όπως μπ~χα:ν χα:~ σΤ'Υ)ν υπόλo~π'Y) Ρ ώ μ'Υ) α:π6 ην οποία: είχε φόγε~ όλος ο πλ'Υ)θυσμ6 ς, χ α:τα:­

φεόγοντα:ς στους γε~τoν~χOός λόφους. Λένε , επΙσ'Υ) ς, πως έμε~να:ν όλα: τα: μέλ'Υ) τ-t)ς Συγχλ~τoυ , α:ξ ωπ ρεπώ ς χα:θ~σμένα: στα: έaΡα:νά τους, χα:~ πως ένα: ς α:π ' α:υτο ό ς, ο Πα:πίρως, ότα:ν ένα:ς Γα:λάΤ'Υ)ς του τράβ'Υ) ξε Τ'Υ) γε '<:νε~α:oα:

( ' μπopε~

'ψ') χα:~ να: Τ'Υ) νoμ~σε ευτιχ'Υ) ,

' oς ε χ ε ~ν

τ ου

77 κατάφερε το σκ~πτpo τοu στ ο πρ6σωπο. Και τέλοc.

λένε πως ο Hpένψ) ~. Χ 'ΤΙ') '~ Z~~Χί.ε 'τιω7Ι:Χ σε f;λfj 7 'fj 1'ωμΎj,

,

για να

ζ' ΎjΤΎjσε

φuγει,

'λ' μεγα Ύj ΠOσOΤΎjτα

μια

xpu-

σού, ΤΎjν οποία ζύγιζε με μια ζuγαριά ποu έκλεβε. Οι

σuγκλΎjτικοί 3ιαμαΡΤUΡ~θΎjκαν και ο Βρέννος τ6τε , 'ζ' εΡΙc,ε πανω

σΤΎjν

π λ' αστιγγα

μα ζ'ι

με

τα

ζ'uγια

σπαθί τοu, λέγοντας ΤΎjν πεpίφΎjμΎj φpάσΎj:'

tis",

και

το

"Vae vic-

«OUIΧl τοις ΎjΤΤΎjμένoις». Στο οποίο απάνΤΎjσε ο

Κάμιλλος, ποu εμφανίσΤΎjκε σαν απ6 μΎjχαν~ς Θε6ς:

"Non auro sed ferro recuperanda est patria"

3Ύjλ. «Ύj

πατρί3α ανακτάται με το σί3ερο κι 6χι με το ΧΡuσάφι». Ση συνέχεια ο Κάμιλλος, επικεφαλ~ς εν6ς στρατού ποu

,

μεχρις

,

εκεινΎj

ΤΎj

"

στιγμΎj

κανεις

'10

οεν

ζ'

"ερει

ποu

ΚΡuβ6ταν, έτρεψε τον εχθρ6 σε φυγ~. Η αλ~θεια είναι πως οι Γαλάτες κuρίεψαν η Ρώ­ μ Ύj, ΤΎj λεΎjλάΤΎjσαν και έφuγαν κυνΎjγΎjμένOΙ απ' τις λεγεώνες

και φορτωμένοι λάφυρα . Ή ταν άρπαγες,

άξεστοι και ρωμαλέοι, ποu 3εν ακολουθούσαν καμιά πoλιτικ~ στις κατακτ~σεις τοuς. Επιτίθενταν, λαφυ ­ ραγωγούσαν και αποσύρονταν χωρίς να εν3ιαφέρονται καθ6λου για τοuς ΡωμαίΟUζ. Αν είχαν φανταστεί ΤΎjV

εκ3ίΚΎjσΎj ποu τους επιφύλασσε Ύj PώμΎj 3εν θα ης είχαν αφ~σει πέτρα πάνω σην πέτρα. Ενώ αντίθετα ΤΎjν

,

απογuμνωσαν,

α λλ" α

χωρις

να

ΤΎjν

'ψ καταστρε

ouv.

Και επέστρεψαν στα λΎjμέpια τοuς σΤΎjν Εμιλία και

σΤΎj Λομβαρ3ία, επιτρέποντας έτσι στον Κάμιλλο, που επειγ6ντως οι Ρωμαίοι είχαν καλέσει ocπ6 ΤΎjV Αρ3έα, να επανορθώσει τις ζΎjμιές. Πιθαν6τατα ο Κάμιλλος 3εν έ3ωσε 6χι μάχΎj αλλά ούτε αΨψαχία με τοuς Γα­

λάτες, γιατί 6ταν έφτασε , εκείνοι είχαν ~3Ύj φύγει, Αλλά, παραμερίζοντας ζ'

,

"αναΠΎjpε τον ητ

λ

ΤΎjV πpoσωπικ~ του πικρία, '10"

,

ο τοu οικτατορα, σΎjκωσε τα μανικια

'

, ζ , ' λ τοu κι αρχισε να "αναφτιαχνει ΤΎjν πο Ύj και το στρατο,

78 ΕκεLνΟL ποu τον αποκαλούσαν φLλό30 ξο XΙXL κλέφΤΎJ , το ν αποκάλεσαν τώρα «3εύτερο L3puTή ΤΎJ ς PώμΎJς» . Αλλ αι

ι

ι λ

ενω ο

α

ι

αuτα

ι β

σuνε

αLναν

στο

Ι:"

Ι

ι

ε "" ωτεΡLΚ Ο

με -

τωπο , στο εσωτεΡLΚό ΎJ PώμΎJ πετύχαLνε κάΤL πολύ σΎJμανΤLΚό με το u ς. νόμοu ς τη ς Δω3εκα3έλτοu. ΙΗ

ι λ β Ι Ι ι ταν μLα εΠLΤUΧLα των π ΎJ εLων , ποu απο τοτε π ο u

ι Ι Μ Ι ΣΙ γUΡLσαν απο το οντε ακρο ,

'" Ι ιψ οεν εLχαν πα

EL

,.

να ", ΎJ -

τούν ΎJ θέσΠLσΎJ των νόμων να μψ εLναL μονοπώλLO ΤΎJ ς Ιλ σuνε εuσΎJ ς,

σΤΎJν

Ι ΟΠΟLα

π

λ

Ι ELO Ψ ΎJφοuσαν OL

Ι παΤΡLΚLO L,

αλλά να 3LνονταL σΤΎJ 3ΎJμοσLόΤΎJτα, ούτως ώστε όλΟL Ι:" Ι

Ι

Ι

'"

να ""εροuν ΠΟLα εLναL τα ΟLΚαLωματα XΙXL ΠΟLες ποu

θα

~

αντψετωΠL",οuν

σε

Ι

πεΡLπτωσΎJ

OL

Ι

ΠΟLνε ς Ι

παρανομLα ς .

ΜέΧΡL τότε τα ΚΡLΤ~ΡLα των 3Lκαστών ~ταν μuσΤLΚά , σuγκεντρωμένα σε κεΙμενα ποu

OL LερεLς φύλαγαν με

επψέλεLα XΙXL ανακατεμένα με μύθοuς θρΎ)σκεUτLκού ς με τοuς ΟΠΟLοuς μπορούσαν να μαντεύοuν ΤΎ) eE·cx~

θέλΎ)σΎ). Ένας 30λοφόνο ς μπορούσε να τη γλuτώσεL αν

ο θεό ς ~ταν σε καλά κέφLα , ένας φοuκαράς κλεφτοκο ­ τάς

μπορούσε να τελεLώσεL στην αγχόνΎ) αν ο θεό ς

~τανε σε κακ~ μέρα. KΙXL καθώς τοuς νόμοuς τοu ς ερμΎ)νεύανε 3LΚαστές

XΙXL LερεLς , 3Ύ)λ. παΤΡLΚLOL ,

OL

πλΎ)βεLΟL αLσθανόντοuσαν ανuπεράσΠLσΤΟL. Κάτω απ ' ΤΎ)ν πΙεσΎ) τοu έξωθεν ΚLν3ύνοu , των Βόλ­ σκων , των Έκβων , των ΒΎ)Ιων, των Γαλατών , Ύ) Σύγ ­

κλΎ)τος uπέκuψε XΙXL έστεLλε τρΙα μέλΎ) ΤΎ)ς στην Ελ ­

λά3α , YLtX να μελετ~σοuν ΤLς μεταρρuθμLσεLς τοu Σό ­

λωνα. Όταν επέστρεψαν , 3ΎJμLοuργ~θΎ)κε μLα εΠLΤΡΟΠ~ 3ώ3εκα νομοθετών. Υπό τψ προε3ρΙα τοu ΑΠΠLΟU Κλαu3LΟU, 3Ύ)μLούργΎ)σαν τοuς νόμοuς ΤΎ) ς Δ ω3εκα3έλτοu, ποu αποτέλεσε ΤΎ) γραπτ~ XΙXL 3Ύ)μόσ Lα βάσΎ) τοu ρωμα·cκού 3LxιxLOU .

AuTή Ύ) μεγάλΎ) κατάΚΤΎ)σΎ) φέρεL ΤΎJν Ύ)μερ ο μ Ύ)ν ία

τοu

451,

ποu σuμΠLπτεL με τη σuμπλ~ ρωσΎ) ΤΡLών ΙX L -

79 /

ων ων /Ολ

ζ

α.

/

ωΎ)ς

ΤΎ)ς

/ α.υτα.

Ρ/ ωμΎ)ς. Γ

<1/ / / οεν εγινα.ν τοσο Ύ)ρεμα..

/

ια.τι Ύ)

!:"

/

ε"ουσια.

που Ύ) ΣΙΙγκλΎ)τος πα.ρα.χώΡΎ)σε στους νομοθέτες τους άρεσε πολΙΙ, κα.ι στο τέλος του aείιτερου χρόνου, ότα.ν έπρεπε να. ΤΎ)ν πα.ρα.aώσουν , α.pν~θΎ)κα.ν . ΔΙΎ)γοΙΙντα.ι πως έφτα.ιγε γι' α.υτό ο/ Αππιος Κλα.ιιaιος που θέλΎ)σε να. εξα.κoλoυθ~σει να. είνα.ι σΤΎ)ν εξουσία. για. να. κα.τα.-

/

/

φερε ι να. κα.νει σκ Π

/Β

λΎ) β εια. ,

ΤΎ)

λ/β

α.

/

/

/

α. κα.ι να. κα.τα.ΚΤΎ)σει μια. ομορφΎ)

/ /

/

φγινια., με την οποια. Ύ)τα.ν ερωτευμενος .

Q πα.τέρα.ς ΤΎ)ς, ο ΛοίιΚLOς ΒφγίνLOς, π~γε να. aια.­ μα.ρτυρΎ)θεί. Κα.ι κα.θώς ο/ Αππιος aεν του έaινε σΎ)μα.-

/

/

σια., τον μα.χα.φωσε . για.

να.

ράννου.

t:" "εσΎ)κωσει

Q

Κ

/

/!:"

/

<1-

ι υστερα. ετρε"ε στο στρα.τοπεοο

" στρα.τιωτες

τους

ενα.νΤLOν

του

τυ-

λα.ός , θυμωμένος, α.ποσΙΙρθΎ)κε α.κόμα. μια.

φορά στο Μόντε Σάκρο (τώρα. πια. είχε κα.ι πείρα.) κα.ι ο στρα.τός α.πείλΎ)σε να. τον α.κoλoυθ~σει . Κα.ι Ύ) ΣΙΙγ ­ κλΎ)τος, σε έκτα.Κ.ΤΎ) σΙΙνοaο , είπε στους

νομοθέτες

(υποθέτουμε, με βα.θιά ιχα.νοποί·ησΎ)) πως aεν μποροΙΙ­

σε να. τους aια.ΤΎ)P~σει στΎ)V εξουσία. . Έτσι α.πα.λλά­ ΧΤΎ)κα.ν α.πό τα. κα.θ~κoντά τους , ο / ΑΠΠLOς Κλα.ιιaιος /

πα.ρα.μερισΤΎ)κε κα.ι Ύ)

!:"

/!:"

ε"ουσια.

/

ι.,α.να.γυρισε στους

/

υπα.-

τους.

Δεν ~τα.ν α.κόμα. ο θρία.μβος ΤΎ)ς aΎ)μοκρα.τία.ς που ~pθε α.ργότερα. με τα. ΒουλεΙΙμα.τα. των Λικινίων - Σε­

στίων. Αλλά ~τα.ν ~aΎ) ένα. μεγάλο β~μα. μπροστά. Το Ρ

(Populus = Λα.ός) των α.ρχικών SPQR άρχιζε να. / Λ / / λ β / τον α.ο, οπως τον α.ντι α.μ α.νομα.στε κα.ι

σΎ)μα.ινει

μέχρι σ~μεpα. .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

Ο ΠΥΡΡΟΣ

Απο ΤΗΝ ταπεινωσΎj ποu ΤΎjς εΠLφuλαξαν OL Γαλάτες XΙXL απ6 ης αναστατώσεLς ΤΎjς εσωτεΡLκ~ς ΟLαμάχΎjς

μεταξό παΤΡLΚLων XΙXL πλΎjβειων, Ύj PώμΎj βγ~κε με ouO άσοuς στο μανLΚL: τψ uπεροχ~ σε σχέσΎj με ΤLς λαΤL-

,

ναες

XΙXL

σα β' Lναες

, στραμμενες

, απο

πο'λ εLς

ΤΎjν

''\; LoLΙX

ποu

XΙXL

'

Ύj~αν

πο λ'

'\; " οεν εLχαν

u

β

πω

pEL

κατε-

,

καποων

ΚάμLλλο YLΙX να ΤLς ανορθώσεL XΙXL με ένα πoΛU πω LσΟΡΡΟΠΎjμένο ΚΟLνωνα6 σόσΤΎjμα , ποu εγγu6ταν ΤΎjν

εφ~νΎj ανάμεσα σΤLς τάξεLς. ΔΎjλαO~, μ6λLς έσβΎjσαν

OL

,

φωΤLες

ποu

, ELXE

'ψ ανα

EL

ο

Β' ρεννος ,

,

uποχωρωντας

προς τον βορρά , Ύj .l-'ώμΎj, ανανεωμένΎj XΙXL πω συγχρονα ε ξ οπ λ LσμενΎj,

"

'ζ' EL γuρω

ΙXPXLcrE να ΚΟLτα

ΤΎjς

Ψ'α -

χν οντας λεΙα.

Απ6 ΤLς γεLτονLκές περωχές , Ύj ΚαμπανΙα ~ταν Ύj εuφΟΡ6τεΡΎj XΙXL Ύj πω πλοUσLα . TΎjν καΤΟLκοuσαν OL ΣαμνΙτες, ένα μέρος των οποΙων εΙχε παραμεLνεL στα

β οuνα,

, xpuo

τοu

'

Α μΠΡοuτσο. Κ L απο'

XEL,

"

σπρω γ μενω απ

το

,

"β 'ξ XΙXL ΤΎjν πεLνα, κατε αLναν σuχνα YLΙX να αρπα οuν

τα κοπάΟLα XΙXL ΤΎj σuγκομLΟ~ των σόνεθνών το u ς ΤΎj ς

81 πεΟιάΟας. Κάτω απ' ΤΎ)ν απειλ~ μιας τέτοιας επιορο­ μ~ς

οι Σαμνίτες

ης

ΚαποόΎ)ς

απευθόνθΎ)καν σΤΎ)

ΡώμΎ) ζψώντα ς βo~θεια . Κι εκείνΎ) ανταπoκpLθΎ)κε με 6λΎ) ην καροιά ης , γιατί αυτ6ς ~ταν ο καΛUτεpoς

τρ6πος για να οιχάσει αυτ6 το λα6 και να χώσει ΤΎ) μόΤΎ) ΤΎ)ς στις υποθέσεις του . Έτσι, άρχισε ο πρώτος απ6 τους τρεις σαμνιτικοός πολέμους, που συνολικά

oι~pκεσαν πεν~ντα χρ6νια. ι πρωτος

Ο

απ6 το

ι σαμνιτικος

'λ πο εμος

ι ξ υΠΎ)Ρ ε

ι συντομος,

343 μέχρι το 341 και κάποωι υποσηρίζουν

πως οεν έγινε καν π6λεμος, γιατί οι Σαμνίτες των βουνών του Αμπροότσο οεν φάνΎ)καν και οι Ρωμαίοι

οεν αισθάνθΎ)καν υποχρεωμένοι να πάνε να τους ψάξουν στα

β ουναι

τους.

Ω

ι

ι

στοσο, υΠΎ)Ρ

ξ

ι

ε μια συνεπεια: Ύ) προ-

στασία ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς προς τψ ΚαποόΎ), που ένιωσε τ6σο προστατευμένΎ), ώστε κάλεσε 6λες ης λαηνικές π6-

λεις σε κοιν6 μέτωπο εναντίον ΤΎ)ς προστάηοάς ΤΎ)ς.

Οι Λατίνοι οέχηκαν και Ύ) Ρώμ Ύ), αντί για συμμάχους, τους είχε πια εχθροός ης. Ή ταν μια OUσκολΎ) στιγμ~

και για να ξεπεραστοόν οι ουσκολίες χρειάσΤΎ)καν τα συνΎ)θισμένα Ύ)ρωικά επεισ6Οια. Ο όπατος ΤΙτος Μάν­

λως ΤΟΡκοuάτος, για να οώσει το παράοειγμα ΤΎ)ς πειθαρχίας, καταοίκασε σε θάνατο τον ίοω τον γω του, ι

γιατι,

παρα

β

ι

αινοντας

τις

~

ι

οιαταγες,

β

ι

γΎ)κε

ι

απο

η

γpαμμ~ του για να απαντ~σει σΤΎ)ν πρ6κλΎ)σΎ) εν6ς ι λ ατινου

α

ξ

ι ιωματικου.

Κ

αι

ο

ι ι συναρχοντας

του

Π

Ι· ου-

μπλιος Δέκως Μοόρος, 6ταν οι ΧΡΎ)σμοί του αποκά­ λυψαν πως μ6νο με ΤΎ) θυσία ης ζω~ς του θα σωζ6ταν I~

Ύ) πατριοα,

β Ι ~

Ι

αοισε μονος

ι

θ

εναντων του εχ

ι

ι

ρου, ευτυΧΎ)ς

που θα πέθαινε. ΑλΎ)'θ εια

ι ψΙ Ι Ι Ρ ι Ύ) εματα, γεγονος παραμενει πως Ύ) ωμΎ)

νίΚΎ)σε και οιέλυσε ΤΎ)ν Λαηνικ~ Ομοσπονοία που ΤΎ)ν είχε προΟώσει. Και έτσι τέλειωσε Ύ) «OμOσΠOνOιακ~»

82 πoλ~τ~x~ που ΧΡΎjσψοποωuσε μέχp~ τ6τε xα.~ εγxα.~ν~­ άσΤΎjXε Ύj «ενωτ~x~» πoλ~τα~ του εν6 ς xα.~ μ6νου μέ­ ρους. Στ~ς ~~άφopες π6λε~ς που είχα.ν α.πoτελέσε~ ΤΎjν

Oμoσπoν~ία., Ύj PώμΎj πα.pα.χώpΎjσε ~~α.φopετ~xές μορ-

,

'"

,

~'ζ ~ φες α.υτoνoμ~α.ς, ετσ~ ωστε να. εμπoσ~ ε~ ΤΎj σΎjμωυpγ~α.

xo~νών συμφερ6ντων. Ή τα.ν Ύj πoλ~τ~x~ του «~~α.ίpε~ xα.~ βα.σίλευε» που ξεχ~νοUσε. Κάθε μ~α. α.π' τ~ς π6λε~ς α.υτές ~εν μποροuσε να. έχε~ πoλ~τ~xές σχέσε~ς με τ~ς

άλλες, α.λλά μ6νο ,με ΤΎj PώμΎj. Σην Κα.μπα.νία. στάλ­ θΎjxα.ν άπo~xo~, στους οποίους πα.pα.χωp~θΎjXε ~ωpεάν xα.τα.xημένΎj γΎj xα.~ · α.πoτέλεσα.ν ένα. εί~oς πpOωθΎjμέ­ νΎjς φρουράς ΤΎjς PώμΎjς προς Βορράν .

,

Ο

~ σευτερος

"λ σα.μν~ταoς πο εμος

ξ' εX~νΎjσΈ

,

χωp~ς

α.φopμ~, περίπου ~εxα.πέντε χp6ν~α. α.ργ6τερα., το

328.

Με τον ΠΡΟΎjγοuι+ενο π6λεμο, o~ Pωμα.ίo~ είχα.ν φτάσε~ στα. περίχωρα. ΤΎjς NάπoλΎjς, πρωτεUουσα.ς των ελλΎjι

Ι,

ν~xων

α.πo~x~ων,

xα.~

ι,

ε~χα.ν

γOΎjτευτε~

α.πο

τα.

εκτετα.-

μένα. ελλΎjναά τείΧΎj ης , τα. γ.υμνα.στ~p~ά ης, τα. θέ-

, "

α.τρα.

ΤΎjς,

ωpα.~α.

τ~ς

'ζ' α.γορες xα.~ ΤΎj ωντα.ν~α.

ΤΎjς .

Κ α.~

μ~α.

'λ α. β α.ν. μερα. ΤΎjν χα.τε

O~ Σα.μνίτες, opε~νoί xα.~ πε~~νoί, χα.τάλα.βα.ν α.υτ~ ΤΎj φορά πως α.ν άφψα.ν τους Ρωμα.ίους α.νεν6χλΎjτoυς

θα. xα.τα.βp6χθ~ζα.ν 6λΎj τψ Ιτα.λία.. Έχα.να.ν εφ~νΎj με­

τα.ξι) τους xα.~ ΧΤUΠΎjσα.ν π~σώπλα.τ' τ~ς λεγεώνες, α.πωθώντα.ς τ~ς μα.xp~ά προς τον ν~o. Στψ α.pχ~, ο στρα.τ6ς τους, που α.ποτελείτο πεp~σσ6τεpo α.π6 ρέ­ μπελους πα.ρά στpα.τ~ώτες, να~θΎjXε, α.λλά σΤΎj συνέ­ χε~α., γνωρίζοντα.ς

ΤΎjν πεpωχ~ xα.ΛUτεpα. α.π6 τους

Ρωμα.ίους, τους πα.ρέσυρα.ν στα. στενά του Kα.υ~ίoυ

,

χοντα.

στο

Μ πενε β'εντο

xα.~

,

εxε~

τους

' λ ~σα.ν . στρα.γγα.

Μετά α.π6 επα.νε~λΎjμμένες πpoσπάθε~ες να. γλυτώσουν ΤΎjν πα.γί~α., o~ ~υo Uπα.το~ πα.pα.06θΎjxα.ν xα.~ υποχρε'θ Ύjxα.ν να. περα.σουν χα.τω α.πο ΤΎjν πα.ρα.τ 'ξ ω α. Ύj τω ν σα.-

'"

83 μν ~τ ~κών λογχών . ' Η Ρ ωμΎJ ,

,

,

'ξ ε το χocστουκ~ 'λλ' οπω ς πocν τoc , ε~σεπρoc ,

oc

oc

3εν έκλε~σε εφ~νΎJ . Koc~ κάνοντocς τoc πocθ~μocτoc μoc­ θ~μocτoc ,

ocνoc3LOργάνωσε τ~ ς

λεγεώνες

ΤΎJ ς ,

ο ύτω ς

ώστε xoc~

voc μΎJ ν εκτCθεντoc~ π~oc σε πocρ6μΟLO υς κ~ν3ύνoυ ς voc ELVOC~ πLO ελocφρές xoc~ ευκινΎJτες στους ελ ~γ­

μού ς . Koc~ OCΡγ6τεΡOC , το Γ ~oc

μ~oc

' ocκομΎJ

' Ετpoυσκo~

' ocπο

, φ ο ρoc β' oppoc

ocνocτολ~κά επ~χεLΡΎJσocν

ξocνάρχ~σε τον π6λεμο.

316,

β ρε' θ ΎJκε xoc~

voc

o~

σε

'

~ υ νo , κ~νo

Ε' pν~τε ς

,

ocπο

,

οτocν

τoc

o~

ν οτLO -

ΤΎJς επ~τεθoύν oc~φν~3~ocστ~ ­

κά . Τους πoλέμΎJσε ξεχωp~στά. K~ ύστερoc έστρεψε 6λες ΤΎJ ς τ~ς 3υνάμε~ς ενocνΤLον των ocπομονωμένων

Σocμν~τών xoc~ το

305

κocτέλocβε ΤΎJν πρωτεύουσά τους ,

το Mπoβ~άνo. Koc~ y~oc πpώΤΎJ φορά o~ ρωμoci:κές λεγε­ ώνες, πέρocσocν τoc Απένν~νoc xoc~ έφτocσocν σΤΎJν ocκτ~

ΤΎJς Α3Ρ~ocτ~κ~ς , σΤΎJν ΑπουλLoc. Ο~ λ ου ς

'

επ~τυχ~ες

' λ ocους

της

,

ocυτες

,

ocνΎJσυΧΎJσocν

, χεpσoνΎJσoυ

που,

σο β

ocpoc'

ocπο"β φο ο ,

τους

oc' λ -

' ocποφocσ~-

σocν ενωμένo~

voc προκocλέσουν τη PώμΎJ . Αυτη τη φορά ενώθΎJκocν με τους ΣocμνLτες o~ Eτpoύσκo~ , o~ AouxocνοΙ , o~ Oύμβpo~ xoc~ o~ ΣocβLνο~ , ocποφocσ~σμένο~ voc , με ΤΎJν OCVOCPX~OC ' υπερocσπ~στουν ΤΎJν OCVE ξ' OCΡΤΎJσ~oc του ς . Μάζεψocν ένoc σΤΡocτ6 που ocντψετώπ~σε τους

Ρω­

μOCLους στο ΣεντΙνο, στ-ην oυμβp~κ~ πλευρά των Απεν ­ νΙνων . 'Η τocν OCΡ~θμΎJηκά ocνώτερο~ , ocλλά o~ 3~άφopo~ OCPXΎJYOL που 3LO~κούσocν τους

3~άφopoυς

στρocτού ς

έκocνocν ο κocθένocς του κεφocλLOύ του. Koc~ φυσ~κά ΎJΤ­ τ~θΎJκocν. Ο ΔέΚLOς Μούρος, ο γLOς του υπάτου που εΙχε 3ώσε~ τη ζω-ή του y~oc την ΠOCΤΡΙ3oc , επocνέλocβε την

"

ε το περocσμoc 'ψ'

χεφονομ~oc του πocτερoc του xoc~ σ~γoυpε

του ο~κογενε~ocκού ον6μocτος στην ~σΤΟΡLoc . Το εχθρα6

σΤΡocτ6πε30 3~ocσπάσΤΎJκε. O~ Eτpoύσκo~ , o~ AOUXOCVOL xoc~ o~ Oύμβpo~ ζ~ΤΎJσocν ξεχωp~στά εφ~νΎJ. O~ ΣocμνL-

84 τες κα~ o~ ΣαβΙνo~ εξακολούθ'Yjσαν να πολεμούν γ~α

άλλα πέντε χρόν~α. Συνθ'Yjκολόγ'Yjσιχν αργότερα , το

290

π.Χ.

Ο~

~στoρ~κo~"ζ υποστ'YjΡ~ ουν πως

'

συ γχρo νo~

Ρ' ωμ'Yj

'Yj

αντψώπ~σε αυτό τον κύκλο των πολέμων έχοντας στο

,

στοχαστρο

,

ατικ'Yj.

,

εναν ακρ~

Ε" με~ς

"

β'

'Yj

στραΤ'Yjγ~κο

π~στευoυμε

πως

o~

στοχο:

A~ σρ~-

Τ'Yjν

λ' εγεωνες

Τ'Yjς

,

β ρε-

θ'Yjκαν σην Aδρ~ατικ~ χωρίς να καταλάβουν πώς κα~ γ~ατί, καταδ~ώκoντας τον εχθρό . o~ PωμαΙo~ Τ'Yjς επο-

,

Χ'Yjς

~ σεν

' Ι τα λ ~α

'Y'ξ j εραν

τ~

"

ε~να~

o~

χαρτες,

,

αγνοουσαν

πως

'Yj

'ζ ετα~ (ιμ~α αποτε λ ουσε αυτο που σ'Yjμερα ονομα

'

"

φυσ~κ~ γεωπoλ~τ~κ~ ενόΤ'Yjτα», πως εΙχε το σχ~μα μπότας κα~ πως, γ~α να Τ'Yjν ελέγχε~ς , έπρεπε να κυ­ ρ~αρχεΙς σης θάλασσες. Αλλά χωρΙς να γν(.t)ρΙζουν η

, «ζ ωτ~κoυ' " χωρου», συμφωνα με " Τ'Yjν oπo~α ' , "ζ γ~α να ζ 'Yjσε~ κα~ να αναπνευσε~ μ~α περωχ'Yj χρε~α ετα~ , " ζ να πρoσαρησε~ κα~ τ~ς γε~τoν~κες, ην εφαρμο αν με ' θ εωρ~α

τον

κα

του

λυτερο '

"Ε τσ~,

τροπο.

γ~α

να

'Ψ ουν

σ~γoυρε

Τ'Yjν

Καπού'Yj , κατέκησαν Τ'Yj Νάπολ'Yj' γ~α να σ~γoυρέΨoυν η Νάπολ'Yj κατέΚΤ'Yjσαν το Μπενεβέντο' έω ς

ότου

έφτασαν στον Τάραντα, όπου κα~ σταμάΤ'Yjσαν , γ~ατΙ

από κε~ κα~ πέρα δεν υπ~ρχε τΙποτα άλλο εκτό ς από θάλασσα. Ο Τάραντας, εκεΙν'Yj ην επoχ~, ~ταν μ~α ελλψ~κ~

μ'Yjτρόπολ'Yj που με ην καθοδ~γ'Yjσ'Yj του ΑρχΙτα , ενός σ'Yjμαντικού πoλ~ηκoύ που ~ταν φ~λόσoφoς αλλά κα~ μ'Yjχανικός, εΙχε πρooδεύσε~ σ'Yjμαντικά , κυρΙω ς στους τομεΙς ης β~ομ'YjχανΙας, του εμπορΙου κα~ των τεχνών.

Δεν ~ταν μ~α πόλ'Yj φ~λοπόλεμ'Yj. Το 303 εΙχε ζ'Yjτ~ σε~ κα~ εΙχε πετύχε~ από η Ρώμ'Yj ην υπόσχεσ'Yj πως τα ρωμα'r:κά πλοΙα δεν θα ξεπερνούσαν ποτέ το ακρωτ~ρ~o

ης Κολώνας, δ'Yjλαδ~ ότ~ o~ PωμαΙo~ θα Τ'Yjν άφψαν

ανενόχλ'YjΤ'Yj ση θάλασσα , γ~ατΙ ~ταν aLYoup'Yj πως δεν

85 θα

'

μπορουσαν

, τωρα

του ς

να

,~ οια

την

φτασουν

,

ξ ΎJρας.

Κ' ι ομως

,

ε'βλ' επε να ερχονται ενανΤLOν της

ακρι β' ως

απ' αυτόν τον Ορόμο.

Η αφoρμ~ του πολέμου 06θΎJκε , όπως συν~θως, από μια έκκλΎJσΎJ βo~θειας προς τους ΡωμαΙους που έκα ­ ναν οι κά.τοικοι των ΘουρΙων , όταν τους πολιορκούσαν οι ΛουκανοΙ Κι εκεΙνοι, όπως πά.ντα , την ά.κουσαν με

πoλλ~ ευχαρΙσΤΎJσΎJ και έστειλαν ένα εκστρατευτικό σώμα για να τους βOΎJθ~σει, αλλά. το έστειλαν οια θαλά.σσΎJς. Το έκαναν επΙτηοες χωρΙς αμφιβολία, γιατΙ

,

'β ια για να φτασουν στους τα καρα

Θ" "ουΡLOυς

επρεπε να

περά.σουν το ακρωτηριο ΤΎJς Κολόνας. Οι κά.τοικοι του " Τ αραντα

εκαναν

τα

στρα β' α

,

ματια

'" σ

μπροστα

αυτη

ΤΎJV πρώτη παραβΙασΎJ. Αλλά. όταν οι τριά.ντα ρωμα·ί -

,

'ξ' ' κες ΤΡΙΎJρεις α ιωσαν να στα θ μευσουν στο

λ ψανι '

τους,

θεώΡΎJσαν το πρά.γμα πρoσβoλ~, τους επιτέθΎJκαν και αν τεσσερις β ου'λ ια ξ'

απ

"

αυτες.

Κι όταν τό 'καναν, συνειoΎJτoπoΙΎJσαν πως αυτό σ~­ μαινε πόλεμο και πως ο πόλεμος θα εΙχε κακό τέλος

για ΤΎJν πόλΎJ τους αν οεν τους βOΎJθoύσε κά.ΠΟLOς απ'

έξω. Αλλά. ποιος; Στην Ι ταλΙα οεν υπ~ρχε πια κανένα κρά.τος που να μπορεΙ να αντισταθεΙ στη PώμΎJ. Γι' αυτό στεΙλανε να ψά.ξουν τον προστά.τη τους στο εξω"ζ

τερικο,

, χωρες

εγκαινια

οντας

.μια

ΧΡΎJσψoπoιειται

,

ταΚΤΙΚΎj

"Κ

ακομα.

αι

που

τον

β

σε

, , περα

μεραες

, ΡΎJκαν

απ' τη θά.λασσα , στο πρόσωπο του Πύρρου, του βασι­

λιά. ΤΎJς Η πεΙρου. Ο Π ύρρος ~ταν μια παρά.ξενΎJ προσωπικότητα που,

αν εΙχε πεΡLOριστεΙ στο μικρό ορεινό του βασΙλεLO, θα εΙχε ζ~σει καλά. κι ευτυχισμένα. Αλλά. εΙχε Οιαβά.σει στην lλιά.Οα για τον Αχιλλέα· στις φλέβες του κυλούσε το μακεοονικό αΙμα του Μεγά.λου Αλεξά.νΟρου· κι όλα "θ αυτα συνε εταν

'θ μια μoρφΎJ που υμι'ζ ει τους

κοντοτι-

86 έροuς

'rou aέκατοu τέτα.:ρτοu αιώνα. Με auo λόγια ~ταν yuρεύοντα ς. Η EuxιxιpCιx ποu 'rou 8Ινανε οι ΤαραντΙνοι ι λΙ ι ι ξ -ηταν απο uτως στα μετρα 'rou και τ-ην αρπα ε στον αέρα. ΕπιβΙβασε τον στρατό 'rou στα πλοΙα 'rou και κάποιο ς ποu, όπως · θα. λέγαμε σ~μερα , π~γαινε

αντιμετώπισε τοuς ΡωμαΙοuς στ-ην Ηράκλεια.

Α uτοι ι

ι

οπ

λ

β

Ιθ

ρε

ι

-ηκαν

αντιμετωποι

Ι

ο , ποu τ-ην uπαρ

ξΙ

-η

'rou

~

μ

,

Ι

ι

ενα

Ι

καινοuργιο Ι

Ι

οεν ειχαν ποτε φανταστει:

τοuς ελέφαντες. Θα πρέπει να τοuς έκαναν την Ιaια εντύπωσ-η ποu έκαναν στοuς

Γερμανούς

αγγλικά άρματα μάχ-ης στη Φλάνaρα το Ι

αρχ-η

Ι

νομισαν πως

Ι

βΙ~

-ηταν

Ιλ

οοια και μα

τα πρώτα

1916.

Στ-ην Ι

ιστα τα ονομα-

σαν κάπως έτσι: «λοuκανικά βόaια». Αλλά, όταν εΙaαν τοuς ελέφαντες να έρχονται καταπάνω τοuς , πανικο­

βλ~θ-ηκαν κι έχασαν τη μάχ-η, αν και προκάλεσαν στον εχθρό τέτοιες χαρεΙ τ-η νΙκ-η Ι οι νικες

απώλειες

'rou.

επέτρεψαν να

'rou

Ι u ακρι βιο τιμ-ημα. Ο Π ύρρος επανέλαβε τη νΙκ-η 'rou τον επόμενο χρόνο στο Ι Ασκολι Σατριάνο. Αλλά κι εκεΙ οι απώλειές 'rou Ι

-ηταν

ποu π

Ι

τετοιες,

λ

ποu aεν

Οι «πύρρειες νΙκες» εΙναι από τότε

Ι λΙ -ηρωνονται με πο

ποu

Ιζ

κοιτα

οντας

το

~Ι

πεοιο

τ-ης

Ι

μαχ-ης

σπαρμένο νεκρούς πρέπει να αισθάνθ-ηκε όπως ο Να­ πολέοντας μετά τη μάχ-η

'rou ΣολφερΙνο . Κι έστειλε 'rou, τον Κινέα, με προτάσεις 'rou για σuνοaεCα auo χιλιάaες Ρω­

στ-η Ρώμ-η το γραμματέα εφ~ν-ης , aΙνοντάς

μαCοuς αιχμαλώτοuς, ποu θα έπρεπε να επιστρέψοuν αν -η σuμφωνCα aεν έκλεινε . Λένε πως -η Σύγκλ-ητος

~ταν έτοιμ-η να aεχτεΙ τις προτάσεις 'rou Πύρροu , όταν σ-ηκώθ-ηκε να μιλ~σει ο τιμ-ητης Ι Αππιος Κλαύaιος ο Τuφλός, ποu θύμ-ησε στοuς σuνέaροuς πως aεν ~ταν Ι

~

Ι,

σωστο να οιαπραγματεuονται

βολέας στρατός Ιταλία

μ

Ι

εν αν

ξΙ

ενο,

Ι

οσο

ο εισ-

"ou, εξακολοuθούσε να βρΙσκεται στ-ην

87 Εμείς πιστεύουμε πως κάτι τέτοιο 3εν είναι αλ~­ θεια, γιατί γ ια τους Ρωμαίους Ύ) Ιταλία εκείνΎ) ΤΎ)ν

επoχ~ περιοριζόταν ση ΡώμΎ). Ωστόσο είναι βέβαιο πω ς οι προτάσεις του Κινέα απορρίφΤΎ)καν και ο ί3ιος επιστρέφοντας με του ς 3υο χιλιά3ες αιχμαλώτους,

ou-

τε ένα λιγότερο , έκανε στον Π uppo μια τέτοια αναφορά όλων όσων είχε 3ει σΤΎ) ΡώμΎ) , που ο βασιλιάς ης

" Η πεφου

αποφασισε

εγκατα λ ει'ψ ει

να

το

,

εγχεφΎ)μα.

Και 3έΧΤΎ)κε μια πρόσκλΎ)σΎ) των Συρακουσίων να αποβιβαστεί σΤΎ) Σικελία για να τους βOΎ)θ~σει ενα ­ ντίον των ΚαρχΎ)30νίων . Αλλά ούτε εκεί του π~γανε καλά τα πράγματα, γιατί οι ελλΎ)νικές πόλεις , τις οποίες είχε πάει να υπερασπίσει, 3εν κατάφερναν να

,

ομονΟΎ)σουν

~,

μετα~υ

Α

τους .

,~

πογΟΎ)τευμενος ,

,

οιεσχισε

πάλι το στενό για να βOΎ)θ~σει τον Τάραντα, που αντι ­ μετώπιζε ην επιθεσΎ) των Ρωμαίων . Όμως αυτ~ ΤΎ) φορά , οι λεγεώνες 3εν τρόμαζαν , γιατί είχαν συνΎ)θίσει

στους ελέφαντες. Ο Π υρρος νικ~θΎ)κε στο Μπενεβέντο το

Σίγουρα Ύ) Ιταλία 3εν του είχε φέρει τύΧΎ) .

275.

Πικραμένος , έφυγε για ΤΎ)ν πατρί3α του, θέλΎ)σε να πάρει εκ3ίΚΎ)σΎ) στΎJV Ελλά3α και αντί γι' αυτ~ν βp~κε το θάνατο .

Είχαν

(343- 273)

περάσει

ακριβώς

εβ30μ~ντα

χρόνια

από τότε που Ύ) ΡώμΎ) , έχοντα ς τακτοποι­

~σει με τον καλUτεpo τρόπο τα εσωτερικά ΤΎ)ς μετά ΤΎ)ν

ι

πτωσΎ)

ΤΎ)ς

,ι

μοναρχιας

κι

εχοντας

t:"

~επεpασει

το

πρόβλΎ)μα ης επιβίωσΎ)ς, είχε ξεκιν~σει τους πραγ­ ματικους καταΚΤΎ)τικους πολέμους ΤΎ)ς. Και να που

~ταν πια 3ιαιητ~ς

όλΎ)ς

ΤΎ)ς

χεpσoν~σoυ από τα

Απέννινα ΤΎ)ς ΤοσκάνΎ)ς και ης

Εμιλίας

μέχρι το

στενό ΤΎ)ς ΜεσσίνΎ)ς. Το ένα μετά το άλλο, όλα τα

,

μικρα

, χερια

,~

κρατισια ΤΎ)ς ,

~

που

συμπερι

ΤΎ)ν

λ

αμ

περιτριγυρι"ανε

β'

ανομενων

και

,

επεσαν

, εκεινων

στα ΤΎ)ς

88 Μεγάλη ς Ελλάοας , που έμε~ναν χωρ~ς υπερασπ~στές

μετά Τ'Υ)ν αναχώΡΎJ,σΎJ του Πόρρ ου. Ο Τάραντας πα­

ρα06θΎJκε το 272, το P~γιo το 270. Αλλά o~ εμπεφ Ιες που ειχαν o~ Pωμα~o~ απ6 ΤΎJ Λα:nν~κ~ ΟμοσπονοΙα , τους ειχαν o~oάξε~ πω ς οεν πρέπε~ να εμπ~στεόo ντα~ ,

τους

προστατευομενους

γΚΎJ.

' Κ α~, λ ~γo γ~

,

, αυτο

κα~ τους

"

ι

συμμαχους

απο ανα-

,

,

λ' λ' ζ το ο γο, ~γo γ~ατ~ τους π~ε ε

ΎJ oΎJμoγραφ~κ~ έΚΡΎJξΎJ ης π6λΎJς τους, άρχ~σαν τον πραγμαηκ6 εκρωμα'ίσμ6 ης Ι ταλ~ας , με ΤΎJ μέθοοο

των απo~κ~ών που ε ιχαν ~oΎJ υιoθετ~σε~ μετά τον πρώ­ το

σαμν~τ~κ6 π6λεμο.

O~κειoπoιoόνταν ΤΎJ γΎJ των

εχθρών τους κα~ ΤΎJ μοΙραζαν σε ΡωμαΙου ς πολΙτες ακτ~μoνες , κα~ μάλ~στα με κρ~τ~ρ~α <<μαχψ6ΤΎJτας», 6πως θα λέγαμε σ~μερα. Kυρ~ως β

' ετερανo~

των

λ" πο εμων:

~ ανορες

επωφελοόνταν o~

, , σ~γoυρo~ , ετoψo~

να

πoλεμ~σoυν γ~α να υπερασπ~στoόν τους εαυτοό ς τους κα~ ΤΎJ PώμΎJ . O~ ντ6πιo~ βέβα~α τους υποοέχονταν χωρ~ς συμπάθε~α κα~ τους θεωροόσαν σφετερ~στές κα~ καταπ~εστές . ΦυσLΚά κανε~ς οεν μπορεΙ να ελπΙζε~ πω ς θα επε,

κτε~νε~

ΤΎJν

Ι"

κυρ~αρχ~α

του

απο

πεντακoσ~α

σε

ι

ε~κo σ~

χ~λ~άoες χ~λ~6μετρα, 6πως έκανε ΎJ PώμΎJ σ ' εκείνΎJ ΤΎJν περίοοο , χωρίς να τσαλαπατ~σε~ κα~ κάπο ιους , Αλλά σε αντ~στάθμ~σμα , 6λΎJ ΎJ Kεντρ~κ~ κα~ N6τ~α Ι ταλία άρχ~σε να μ~λάε~ μ~α μ6νΎJ γλώσσα κα~ να σκέφ τετα ~ σε επίπεοο έθνους ~ κράτους , αντί φυλ~ς ~ χωριο ό. Μ α ζ ~'" μ

αυτους

τους

,

μακροχρονιου ς

κα~

αLμαΤΎJ-

ροός πολέμους , κα~ κάτω απ6 ΤΎJν πίεσ~ του ς, o~ πλΎJ-

" β ειo~

" πετυχα~ναν τον ενα

'λλ ο του ς μετα τον α

στ

6χους

τους . Η σΎJμανΤLΚ6τεΡΎJ κατάΚΤΎJσ~ του ς ~ταν ο

ρ­

τένσιος ν6μος , απ6 το 6νομα του o~κτάτoρα που τον

,

ε~χε

' λ ε~: επ~ β α

ο

'

νομος

"

αυτος

oρ~ ζ ε

πω ς

ΎJ

απ

6 φασΎJ

ΤΎJς ΣυνέλευσΎJ ς γ ~ν6ταν αυτομάτως ν 6μο ς του κρά-

89 τους , χωρίς να χρειάζεται επικuρωσ"fj από Τ"fj Σuγκλ"fj­ το. Από το

445 άλλωστε ίσχυε και ο Κανουλ1μο ς νό­

μος, που καταργοuσε Τ"fjν απαγόρευσ"fj του γάμου με­

ταξΙ> πατρικίων και πλ"fjβείων , τουλάχιστον στα χαρ-

,

, οεν '"

τια.

Α" υτο σ"fjμαινει πως , νομικα,

, απο

, "" κανενα οικαιωμα "fj

,~,

α<.,ιωμα.

Κ

τους

~,

ε<.,αφουσαν

,

~"

αι επεω"fj οσοι ειχαν

ασκ~σει οικαστικά καθ~κoντα είχαν οικαίωμα εισόοου στ"fj Σuγκλ"fjΤΟ, ακόμα κι αυτό το προπuργιο Τ"fjς αρι­ στοκρατίας τους ~ταν προσιτό, έστω και με χίλιες επιφυλάξεις και περιορισμοUς.

Όλα αυτά είχαν γίνει ουνατά μετά από άπεφες συ­ γκροuσεις, που είχαν βάλει σε κίνουνο Τψ uπαρξ"fj της πόλ"fjς. Αλλά το γεγονός πως είχαν φτάσει μέχρις εκεί

έοειχνε πως οι υψ"fjλότερες τάξεις στη Ρώμ"fj ~ταν βέ-

β αια

,

'λλ' συνΤ"fjΡ"fjτικες, α α με πο λ" υ νερο στο χρασι τους.

Δεν ντρεπόντουσαν να υπερασπίσουν ανοιχτά τα συμ­ φέροντά τους και οεν υποκρίνονταν ερωτευμένες με

την «αριστερά», όπως κάνουν σ~μεpα οιάφοροι βιoμ~­ χανοι και πρίγκιπες. Αλλά πλ~pωναν φόρους, περνοu­ σαν μια οεκαετία σκλ"fjρ~ς στpατιωτικ~ς θ"fjτείας, πε­

θαίνανε επικεφαλ~ς των στρατιωτών τους και, όταν

,

επρεπε

να

'"

οια λ'~' ε<.,ουν αναμεσα

στο

,

συμφερον

τους

και

στο καλό Τ"fjς πατρίοας, οεν Οιστάζανε . Γι' αυτό ακόμα κι όταν οέΧΤ"fjκαν Τ"fjν πλ~ρ"fj ισότητα με τους πλ"fj­ βείους, εξακολοuθ"fjσαν να παραμένουν σΤ"fjν εξουσία.

T"fjV περίοοο Τ"fjς ανάπαυλας , μετά Τ"fj vlx"fj επί του "fj Ρώμ"fj Τ"fj ΧΡ"fjσψοποί"fjσε για να χωνέψει τη

Πuρρου,

νέα Τ"fjς κατάστασ"fj: έκανε κάποιες μικρές μεταρρυθ­ μίσεις στα εσωτερικά της και έβαλε τάξ"fj στο μέρος

Τ"fjς χεpσoν~σoυ το οποίο εξουσίαζε. Η Αππία οΟός Τψ οποία ~o"fj είχε φτιάξει ο 'Αππιος Κλαuοιος για να ενώσει τη Ρώμ"fj με Τψ Καποu"fj, επεκτάθ"fjκε μέχρι το

Bpινo~σιo και τον Τ άραντα. Και πάνω σ' αυτ~ν κιν~-

90 θ'Υ)καν όχι μόνο στρατεόματα , αλλά και οι άποικοι που

,

Π'Υ)γαιναν

να

'Μ εποικισουν το πενε β' εντο,

Ι σερνια, '

Τ'Υ)ν

το Bρινo~σιo και τόσες άλλες πόλεις. Η Ρώμ'Υ) ανα ­

γνώρισε στους 'Υ)ττημένους πoΛU λΙγ'Υ) αυτονομΙα , την

,

,

'β' οποια σε ασΤ'Υ)κε ε λ' αχιστα, και υπ'Υ)Ρ ξ ε 'Υ) πρωτ'Υ) και 'Υ)

σ'Υ)μαντικότερ'Υ) υπεόθυν~ του ότι στΎJV ΙταλΙα οεν γεν­ ν~θ'Y)καν κοινοτικές και επαρχιακέ~ ελευθερΙες , όπως 'β 'Υ)

συνε

'β ασε

ανε

στον

"Σ κοσμο. ε

γερμανικο

'λ 'Υ) Ψ' 'Υ) του κρατους,

Τ'Υ)ν αντι

'θ μισμα,

αντιστα

"

του οποιου υπ'Υ)Ρ

ξε

εφευρέΤ'Υ)ς, στο υψ'Υ)λότερο επΙπεοο και το στ~ριξε στις 'β' πεντε ασεις

στις

,

"ζ οποιες στ'Υ)ΡΙ εται και σ'Υ)μερ α:

τον

Νομάρχ'Υ), τον Δικαστ~, τον Χωροφόλακα, τον Κώοικα και τον Έφορο. ' Εξ οπ λ ισμεν'Υ)

κατ

"

'ξ' αυτο τον τροπο εκιν'Υ)σε για Τ'Υ)ν

κατάΚΤ'Υ)σ'Υ) του κόσμου. Και τώρα θα οοόμε από κοντά γιατΙ τα κατάφερε.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ οrΔΟΟ

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

"'.

•

.. .,,

~'

.

, \

ΣΤΗ ΡΩΜΗ εκείνης της επoχ~ς, το «ζειν επικινΜνως»

,

ΎJταν

'Κ κανονας. αι

ο

, ΎJμερα

που ΎJ

οι

" καινουργια

''Ι' κινουνοι

ξ

,

εκινουσαν

απ

, ,

ΤΎJν

ξ' υπαρ ΎJ ερχοταν στον κοσμο.

Γιατί, αν το παιόί τuχαινε να γεννΎJθεί κορίτσι ~ μει­ ωμένων ικανoτ~των, ο πατέρας είχε όικαίωμα να το 'ξ ει πετα

'ξ ω ε

απ

"

ΤΎJν

θ ανει. ' Κ' αι πραγματι

πορτα

και

να

το

,

αφΎJσει

"β" αινε κατι

συχνα συνε

να

πε-

τετοιο.

Α ντωετα, τα αρσενικά και υγι~ παιόιά ~ταν γενικά ευπρόσόεκτα κι όχι μόνο γιατί αργότερα θα βΟΎJθοuσαν τους γονείς με ΤΎJ όουλειά τους, αλλά επίσΎJς γιατί, οι

γονείς πίστευαν, πως αν όεν άφΎJναν απογόνους για να φροντι'ζ' ουν τους ταφους

τους

και να τους

,

κανουν ευ-

χέλαια και μνΎJμόσυνα, ΎJ Ψυχ~ τους όεν θα π~γαινε στον παράόεισο.

Αν όλα π~γαιναν καλά , αν όΎJλαό~ είχε πετuχει το φuλο και ΤΎJ σωματικ~ ακεραιόΤΎJτα, το νεoγέννΎJΤo

γινόταν όεκτό με επίσΎJμΎJ τελετ~ από ΤΎJν gens, οκτώ μέρες μετά τΎ) γέννΎJσ~ του . Η gens (πατριά) ~ταν μια ομάόα οικογενειών που προέρχονταν από έναν κοινό

92 τφr'η"Jνο , στον ο ποΙο r)<ρειλ~ν κ~ι τσ όνσμ& τοu ς. Και

στο νεoγέννΊJΤo οίνοηαν τρία ονόματα: το προσωπικό

Tou (όπω ς Μά.ριο ς, Αντώνιος, κτλ.), το όνομα ΤΊJς πατριά.ς κ~ι το όνομα ΤΊJς οικογένειά.ς Tou. Αuτά. όσον αφορά. τοuς ά.νΟρες. Οι γuν~ίκες αντωετα είχαν μόνο το όνoμ~ ΤΊJς πατριά.ς. K~ι ονομαζόντοuσαν Τοuλλία,

Ιοuλία, KoρνΊJλία, κτλ., ενώ οι αοελφοί τοuς ονομά.ζο­ νταν αντιστοίχως Μά.ρκος Τοόλλιος Αιμίλιος, Ποό­ μπλιος Ιοόλιος Αντώνιος , Γά.ιος Κορνήλιος Γρ&κχος .

Αuτό το παρά.ξενο έθιμο oΊJμιoόργΊJσε ένα σωρό πα­ ρεξΊJγήσεις, γιατί, καθώς οι πρόγονοι ιορuτές οεν ξε­ περνοόσαν τοuς εκατό, ά.λλες τόσες ήτανε και οι π~-

,

τριες

και

,

επομενως

,

τα

ονοματα

επανα

λ

αμ

β' ανονταν

~Oιά.κoπ~, κά.νοντας αναγκαία ΤΊJν πρoσθήΚΊJ κά.ποιας τέταΡΤΊJς ή πέμπης επωνuμίας. Για παρά.Οειγμα, ο Ποόμπλιος

Κορνήλιος

Σκιπίωνας,

ποu κατέστρεψε

ΤΊJV KαΡΧΊJOόνα, χρειά.σΤΊJκε να προσθέσει στο επισκε ­ πτήριό

Tou και τα ονόματα «Αιμιλιανός Αφρικανός ο

Νεότερος ι) , για ν~ ξεχωρίζει ~πό τον Ποόμπλιο Κορ'λ ιο νΊJ

Σ' κιπιωνα

. ποu

"

' προσ θ εσει στο ονομα

"

ειχε νΙΚΊJσει

Tou

το

τον

Α ννι'β α

κocι

,

ειχε

'Π· « Α φρικανος ο ρεσ β' UTE-

ρος ι).

ί Η ταν, καθώς β ocρια,

και

επι

βλέποuμε, ονόματα μακρ οσκελή,

βλ'

ΊJτικα,

,~

ποu ·ΊJoΊJ

"

απο

μονα τοu ς

φο ρ-

τώνocνε στις πλά.τες Tou νεογέννΊJΤΟU ένoc σω ρό καθή­

κοντα. Ένας Μά.ρκος Τοόλλιος Κορνήλιο ς οεν μπορο ό­ σε να ενδώσει σΤΊJν πολuτέλειoc, οότε νoc ocφεΟεί στις ιδιοτροπίες ποu θεωροόνται σήμερα δικαίωμoc

Tou κά.­

θε «μπεμπoόλΊj» . Και πρά.γματι οεν τοu ς κακομά.θ ocι­ ναν καθόλοu. ΉδΊJ, από ΤΊJV πιότρuφερή ΊJλικΙα , τοuς δίδασκαν πως

ΊJ οικογένεια ΤΊJς

ocποτελοόσε μια πραγματική

οποία ς

ή ταν μέλΊJ

στρα1'ιω τική ενόΤΊJΤoc,

στΊJV οποίoc όλες τις εξοuσίες είχε ο αpΧΊJγό ς ΤΊJ ζ ο ι-

93 κoγένε~ας , ο πάτεp-φαμΙλ~ας. Μόνον εκεΙν ος μπορού­

σε να αγopάζε~ ~ να πoυλάε~ , γ~ατΙ ~ταν ο ~3ΙOΚΤ~ΤΎ)ς όλων

των

αγαθών,

συμπεp~λαμβανoμένΎ) ς

κα~ ΤΎ)ς

προΙκας ΤΎ)ς γυναΙκας του. Αν εκεΙνΎ) τον απατούσε ~

,

εκ λ ε β ε

του

το

,

κpασ~"λ' απ το κε αp~ ,

μπορουσε

να

ΤΎ)

σκoτώσε~ χωρΙς 3ΙΚΎ). Τα Ι3~α 3~κα~ώματα εΙχε κα~

πάνω στα πα~3~ά του που μπορούσε, αν ~θελε, να τα

πoυλ~σε~ σκλάβου ς. Oτ~3~πoτε αγόραζαν τα πα~3~ά του γ~νόταν αυτομάτως ~3ΙOΚΤΎ)σΙα του . O~ γυναΙκες

"

επαυαν

να

υπoκε~ντα~

σΤΎ)ν

,

παΤP~ΚΎ)

ε

ξ

,

,

oυσ~α

μονον

όταν παντρεύονταν , αλλά σ' αυτ~ ΤΎ)ν περΙπτωσΎ) τα "" " ''!' o~κα~ωματα του πατερα περνουσαν στον συ ." υγο.

,

Ύ) γυνα~κα ε

,

τον

πατερα

ξ

Ι

Ι

Ι

Ι

Ι

~

'Ε τσ~ , Ι

Ι

αρτιοταν παντα απο καποιον ανορα: Ύ) απο ι

Ύ)

ι

απο

τον

'-ι'

συ."υγο

ι

Ύ)

ι

απο

τον

μεγα

λ'

υτερο

γιο αν έμενε χ~pα ~ από κάποιον ΚΎ)3εμόνα . Aυτ~ Ύ) σκλΎ)P~ πε~θαpχΙα , που αρ γότερα με του ς α~ώνες μαλάκωσε, εΙχε το όp~ό ης στψ

pietas,

3Ύ)­

λα3~ στα συνα~σθ~ματα μεταξύ συζύγων κα~ μεταξύ γoν~ών κα~ πα~3~ών. Αλλά τα συνα~σθ~ματα αυτά 3εν άγγ~ζαν ποτέ, ~ σχε3όν ποτέ , ην αppαγ~ ενότψα η ς ρωμα'Cκ~ς o~κoγένε~ας, που πεp~λάμβανε τα εγγόν~α , τα 3~σέγγoνα καθώς κα~ του ς 30ύλου ς, που θεωρ ού­ νταν αντ~κεΙμενα. Η μψέρα ονομαζόταν

domina, 3Ύ)­

λα3~ κυρΙα, κα~ 3εν ~ταν πεPΙOP~σμένΎ) στο γυνα~κω­ νίη, όπως συνέβα~νε με τ~ς Ελλψί3ες. Γευμάτ~ζε με το

'Υ' συ."υγο

,

εκε~νoς

,

ΤΎ)ς,

Ύ)ταν

α λλ' α

' κα θ ~σμενΎ)

ξ απ λ' ωμενος

.

Σε

ανακ λ ~ντpo ,

,

στο

'

γεν~κες

'

ενω

' ' ' οεν '

γραμμες,

έκανε σπου3αΙες χεφωνακτ~κές εργασίες , γ~ατί 3εν "βλ υΠΎ)ρχε προ Ύ)μα

"λ'β πpoσωπ~κoυ με τοσους σκ α ους

που ερχόντουσαν απ' τα πε3Ια των μαχών. Η

domina

τους 3~Ύ)ύθυνε κα~ τους επ~βλεπε. K~ ύστερα, γ~α να

ξεσκάσε~ , έκλωθε μαλλί γ~α τα ρούχα του συζύγου κα~

των πα~3~ών ΤΎ)ς . Δεν υπ~pχαν β~βλία , χαpτoπαίγν~α,

94 θ ε, ιχ τρ ο,

' 0 L εΠLσκε'Ψ" εLς Ύ)τιχν

τσφκο .

σπlχνLες

XIXL

,

στενιχ

εθψoτυΠLΚές. Ένιχ λεπτομερές τελετουργLκό ΤLς έκιχνε πoΛUπλOκες XIXL Sίισκoλες. Το

domus,

SΎ)λιχSή το σπΙ­

τL , εκτός ιχπό στρlχτόπεSο, ήτιχν ένιχ πρlχγ μlΧΤLκό μLκρό φρούρω. KIXL μέσlχ σ ' ιχυτό εΚΠIΧLSεύοντlχν τlΧ ΠIΧLSLά με ΤΎ)ν πω lχπόλυΤΎ) πεLθIχΡΧΙIΧ .

"

. Τ ους οεν

,

' θ IΧLνιχν πως Ύ) φωΤLIΧ σΤΎ)ν εσΤLIΧ του σΠL τωυ μιχ

~,

επρεπε νιχ

σ

β'

Ύ)σεL

, ποτε ,

" YLlXτL

, lχυΤΎ)ν

σ

ενσιχρκω -

νότιχν Ύ) θεά ΤΎ)ς ζωής Βέστlχ . Έπρεπε νιχ τψ SLΙΧΤΎ) ­ ρούν προσθέτοντlχς SLlχρκώς ξύλlΧ XIXL ρΙχνοντlχ ς κομ -

,

μlΧΤLIΧ

Ψ

,

,

~,

'Σ

ωμωυ κlΧτlΧ ΤΎ) ΟLlχρκεLIΧ των γευμιχτων.

, ΤΟLχους ,

που

, Ύ)τιχν

, lχπο

λ'

lχσΠΎ)

, Ύ)

"βλ

lχπο

του

ο,

τους

'

κρεμο -

ντουσιχν μLΚpές εLκόνες στLς οποΙες το ΠΙΧLSΙ μάθlΧLνε ν

,

lχνlχγνωΡL'ζ εL

τους

Λ' IΧΡΎ)τες

XIXL

του ς

Π Ύ)νιχτες, '

πνεύμιχτιχ που προστάτευιχν ΤΎ)ν ευΎ)μερΙIχ του σΠLτωύ

XIXL ΤΎ)ν ευφορΙIχ ης γΎ)ς. ΣΤΎ)ν πόρτιχ στεκ ότιχν άγρ υ ­ πνος φρουρός ο Ιιχνός, με τlχ Suo του πρ ό σωπιχ το ένιχ , προς τlχ ε'ξ ω XIXL το ΙΧ'λλ Ο προ ς τlχ μεσιχ ' στριχμμενο , YLIX XIXL οσους λ ου θ εL,'

,

'β YIXL' XIXL οσους νουν . KIXL γύρω-γύρω φυλάγιχνε σΚΟΠLά OL ΜάνωL, τlχ

νιχ πιχριχκο

μΠIΧLνουν

πνεύμιχτιχ των προγόνων που , μετά το θάνιχτό τους, Sεν ιχπομιχκρυνόντουσιχν XIXL πολύ . ΈτσL κιχνείς Sεν μπορούσε νιχ κουνΎ)θεΙ χωρίς νιχ πέσεL πάνω σε κάπο ων υπεΡφuσLκ6 φρουρό, που ήτιχν XL ιχυτό ς μέλο ς ΤΎ)ς OLκογένεLlχς : μLlχς ΟLκογένεLlχς που Sεν ΤΎ)ν ιχποτελούσιχν

μόνον OL ζωντα.νοΙ , ιχλλά XL εκείνΟL που είχιχν ΠΡΟΎ)γΎ)­ θεί, κlΧθώς XL εκείνΟL που θιχ τους lχκολου Ο ούσlχν σΤΎ) SLIχSοχή. ΌλΟL μlχζΙ ιχποτελούσιχν ένιχν μLκρ όκοσ μο όΧL

μόνο ΟLΚονομLκό XIXL Ύ)θLκό, ιχλλά XIXL θΡΎ)σκεUΤ Lκό, μέ­ σιχ στον οποίο. ο πάτερ - φlχμίλLlχς είχε η Ο έσΎ) ενός

πάπιχ . Αυτός πρόσφερε ΤLς θυσίες στο βωμό του σΠL­ τ~oι; και, στο ό νομα. των θεών , έοινε lχπένεψε SLκlχωσύνΎ) .

Ιι:ΧΤΙΧΥές και

95 Η θpΎJσκευτικότητα μέσα στΎJV οποlα μεγάλωναν οι μΙΚΡοl Ρωμαlοι ElXE σκοπό μάλλον ην πειθαΡχlα παρά

' β ε λτιωσΎJ

ΤΎJ

"

,

του χαpαΚΤΎJpα με ΤΎJν εννοια που σΎJμεpα

οlνουμε σΤΎJ λέξΎJ. ΣΤΎJν πραγματικόητα, οεν παρακι­ νοίισε στα ευγενικά ιoεώoΎJ ΤΎJς γενναιοοωΡlας και ΤΎJς καλoσίινΎJς, αλλά σΤΎJν απoooχ~ των τελετουργικών

,

,

κανονων που κανανε ΤΎJ

~ οεν

,

ζ" ΎJτoυσε

ρανω

απ

τους

,

συμφεροντος·

ζ

,

ωΎJ

μια ιεροτε

λ

ι εστια.

ζ' ΎJτoυσαν και

'

ανεις

,

'Ρ' μικρους ωμαιους

τους

Κ

να ειναι υπε-

'λ μα ιστα τους

επέβαλλαν να ElvtXL παρόντες στις τελετές. Οι προσευ­ χές Elxιxv σαν στόχο τους σκοποίις πρακτικοίις και άμεσους. Απευθίινονταν στον AβΎJόνα για να τους οι­ οάξει τα πρώτα β~ματα, στον Φαμπουλlνα για να τους

μάθει τις πρώτες λέξεις, στον Πομόνα για να ανα­ πτυχθοίιν καλά τα αχλάοια του κ~πoυ, στον Σατοίιρνο για να

' β OΎJ θ ΎJσει

'

,

'Τ σΤΎJ σπορα, σΤΎJν σερερε για να εχουν

καλό θέρος, στον Στέρκουλο για να κατεβάσουν άφθο­ νο γάλα οι αγελάοες του στάβλου. Όλοι αυτοl οι eEol και τα πνείιματα οεν Elxιxv ΎJθι­ κοίις ενοοιασμοίις, αλλά ~ταν άτεγκτοι όσον αφορά τους τίιπους. Προφανώς, οεν oιαΤΎJpoίισαν αυταπάτες

σχετικά με ΤΎJν ανθpώπινΎJ Ψυχ~. Και, θεωρώντας ην ανεπlοεΚΤΎJ πpαγματικ~ς βελτlωσΎJς , ΤΎJV εγκατέλει­ παν στΎJV ΤίιΧΎJ ΤΎJς. EXElvo που τους ενοιέφερε οεν ~ταν οι προθέσεις, αλλά οι χειΡονομlες των πιστών τους που τους ~θελαν πειθαpΧΎJμένoυς

μέσα στους

κόλπους ης οικογένειας και του κράτους, των οποΙων αποτελοίισαν ΤΎJ συνεκτικ~ ίιλΎJ. Και γι' αυτό απαιτοίιι

ι

,

'ζ

σαν ΤΎJν υπoταγΎJ στον πατερα , ΤΎJν πιση στον συ

υγο ,

' ην πο λ υτεκνια, ΤΎJν υπoταγΎJ στον νομο, τον σε β' ασμο

"

στις αρχές, το θάρρος μέχρις αυτοθυσΙας στον πόλε~, μπροστα'θ' μο, ΤΎJν αταραι..,ια στον ανατο.

ντυμένα με ιεpατικ~ αυσΤΎJpόΤΎJτα.

Κ αι ο'λ α

'

αυτα

96 Aυτ~ την επψελ~ XΙXL απαρέγκλLΤΎJ ΟLάπλασΎJ του χαρακτ~ρα ΤΎJν ακολουθοίισε ΎJ ΟLάπλασΎJ του πνείιμα­

τος, OΎJλαO~ ΎJ πραγμαΤLΚ~ εκπαίOευσΎJ, που άΡΧLζε σΤΎJν ΎJλLΚία των έζL ~ εφτά χρόνων. Αλλά αυτ~ οεν ΤΎJV έΟLνε το κράτος, όπως συμβαίνεL σ~μερα με τα oΎJμό­ crLΙX σχολεία. TΎJν εμΠLστεuονταν σΤΎJν ΟLκογένεLα XΙXL σπάνLα ο πατέρας, ακόμα XΙXL σΤLς είιπορες ΟLΚογένεL-

,

,

'θ ερο. ες , ΤΎJν παραχωρουσε σε καπOLΟ σκ λ'β' α ο ΎJ απε λ ευ

Aυτ~ ΎJ συν~θεLα εΠLκράΤΎJσε πoΛU αργότερα, όταν ΎJ PώμΎJ έγLνε πω μεγάλΎJ XΙXL πω Lcrxup~, αλλά όΧL πω στωLΚ~. ΜέΧΡL το τέλος των καΡΧΎJοονLακών πολέμων, ο πατέρας ~ταν ο οάσκαλος του παLοωu του , OΎJλαO~

του μετέΟLοε αυτό που σ~μερα θα λέγαμε πολLΤLσμό XΙXL που τότε το ονόμαζαν πεLθαρχία, XΙXL φρόνΤLζε να αναπτυχθεί ο χαρακτ~ρας

του μέσα σΤΎJν απόλυΤΎJ

υπακo~. Η ΟLοακτέα ίιλΎJ ~ταν λίγΎJ XΙXL απλ~ : ανάγνωσΎJ,

γραφ~, γραμμαηκ~, αΡLθμΨLΚ~ XΙXL LσΤOρία. OL Ρω-

,

"'~ μαωL ΧΡΎJσψoπoωυσαν ενα εLoος

'

με λ ανωυ

που

ε' β γα-

ζαν από το χυμό κάΠΟLων καρπών. Μέσα σ ' αυτό βου­

τοίισαν ένα ραβοάΚL μεταλλLκό με το οποίο συνέθεταν ΤLς λέζεLς πάνω σε ΠLνακίοες από πλανL σμένο ζίιλο

(πoΛU αργότερα έφΤLαζαν χαρτί από λLνό XΙXL περγα μΎJ­ ν~). Η γλώσσα τους είχε αυσΤΎJΡ~ σίινταζΎJ , αλλά φτω­ χό λεζLλόγω XΙXL περωΡLσμένες αποχρώσ εL ς , XΙXL ~ταν

κατάλλΎJλΎJ YLΙX ΤΎJ ΟLατuπωσΎJ νόμων XΙXL κωοίκω ν , αλ-

, μυ θ LOL ΡωμαίΟL οεν αLσΟανόντουσαν ΤΎJV ανάγΚΎJ παρόμΟLων αναγνωσμάτων XL όπ()ως ~θελε " λ α' 0XL

'ψ ψο ΠΟLΎJμ ατων XΙXL XΙXL τοσο YLΙX το γρα

στoΡΎJμάτων. Όμως

να ΟLαβάζεL τέΤΟLα είoΎJ έπρεπε να μάΟ ε L ελλΎJνLκά, γλώσσα πολίι πω πλοuσLα, είιπλασΤΎJ XΙXL αΚΡ Lβολόγα.

Το πρώτο κείμενο ρωμα·ίκ~ς

LσΤO ρίας

ελλΎJVLκά από τον ΚόLντο Φάβω

11 Lττόρ ε.

t XEL γραφ εί λά το πο-

97 θετείτα~ στο

202

π.χ. , o"Y)λαo~ σε χρονολογία αρκετά

προχωΡ"Υ)μέν"Υ). Mέχp~ς εκείν"Υ) ην επoχ~ "Υ) ~στopία παpαo~νόταν ι

ι

πpoφop~κα

απο

τον

,

Ι

πατερα

,

στον

~,

φανταστ~κες που εμεναν ανε..,~τ"Y)

λ

γLO

ι

με

αφ"Y)γ"Y)σε~ς

'

ες

σΤ"Υ) φαντασ~α των

πα~o~ών: ~ταν "Υ) ~στopία του A~νεία, των Ορατίων κα~ των KOυp~άτLων, Τ"Υ)ς ΑουΚρ"Υ)τίας κα~ του Κολλατίνου. Αυτοί o~ τονωτικοί ~στop~κoί θpύλo~ εν~σχύoνταν κα~

,

απο

"

Τ"Υ)ν

πo~"Y)σ"Y),

που

'β καταγραμμεν"Υ) σε ~ βλ'~α,

"Υ)ταν

που , σε τόνους ~εpoύς κα~ μν"Y)με~ακoύς, υμνούσαν τα

μεγάλα

εθνικά γεγονότα:

εκλογές,

νίκες ,

γLOρτές ,

θαύματα.

Ο

, π~κo

,

~,

πρωτος που ..,εφυγε απ

, , πεp~εχoμενo "Υ)ταν

" αυτο

το κα

"Ελλ "Υ)νας ενας

θ' θ αρα ε ψοτυ-

σκ λ' α β ος,

ο

Α'~-

βLOς AνOpόν~κoς. Ήρθε σΤ"Υ) Ρώμ"Υ) α~χμάλωτoς μετά ην πτώσ"Υ) του Τάραντα κα~ άpχ~σε να o~"Y)γείτα~ Τ"Υ)ν OOύσσε~α στους φίλους του αφένΤ"Υ) του. Εκείνοι o~α­ σκέοασαν πολύ. Kα~ καθώς ~ταν πολίτες επ~φανείς , τον επ~φόpτ~σαν να παpoυσ~άσε~ ένα θέαμα εμπνευ­ σμένο από Τ"Υ)ν OOύσσε~α , γ~α τους μεγάλους αγώνε ς, το

240.

Ο ΑίβLOς , γ~α να μεταφpάσε~ τους ελλ"Υ)νικούς

στίχους, εφεύρε τα λατ~ν~κά τους

ανάλογα , σ ' ένα

ρυθμό χoνopoε~o~ κ~ ακανόν~στo. Kα~ συνέθεσε μ~α τραγωοία , τψ οποία τραγούΟ"Υ)σε κ~ απ~γγε~λε ο ίΟLOς

απ' ην αpχ~ ως το τέλος , ώσπου βpάχν~ασε. O~ Ρω,

μαLO~ ,

που

<1>'

οεν

ε~χαν

~

<1>'

..,αναoε~

κα~

~

,

..,ανακoυσε~

,

τ~πoτα

παρόμοLO , o~ασκέoασαν σε τέτοLO βαθμό , που "Υ) κυβέρ­ ν"Υ)σ"Υ) αναγνώp~σε στους πo~"Y)τές Τ"Υ)ν ~o~ότ"Y)τα του πο­

λίΤ"Υ) κα~ τους παραχώΡ"Υ)σε το o~καίωμα να ~opύσoυν «σωματείο», με έορα το ναό ης M~νέpβας

- Αθ"Υ)νάς

στον Αβεντίνο λόφο.

Αλλά , πpέπε~ να επαναλάβουμε πως κ~ αυτό συνέβ"Υ) πολύ αργότερα. Γ~α ην ώρα o~ μ~κpoί Pωμαίo~ οεν

98 εΙχα.ν λογοτεχνΙα. γLα. να. aLα.βάζοuν. KL ότα.ν μα.θα.Ινα.νε 't ' τοuς γνωστοuς " α.π , ε"" ω : α.uτοuς μα.ς μu θ' οu ς, περνα.γα.νε στα. Μα.θΎjμα.ΤLκά κα.L στη ΓεωμετρΙα. . Τα. Mα.θΎjμα." περωΡL ζ οντα.ν σε α.π λ'ε ς λ ογLσταες ' πρα.""εLς 't: ταα. ποu γLνόντοuσα.ν με τα. aάχτuλα. , τα. οποΙα. άλλωστε α.πομL ­

μ~θΎjκα.ν κα.L τα. σύμβολα. των α.ΡLθμών. Το Ι οεν εΙνα.L

,

,

'ψ' ~ 'λ πα.ρα. Ύj α.να.πα.ρα.στα.σΎj ενος ωμενοu οα.κτu

u ou, το ν οεν εΙνα.L πα.ρά ένα. α.νΟLχτό xtPL, το Χ auo χέΡLα. α.νΟLχτά 'Μ ε τα. ΤΡLα. α.uτα."β κα.L στα.uρωμενα.. σuμ ο λ α. ποu ΧΡΎj-

'

σψΟΠΟLούσα.ν α.να.λόγως σα.ν προθέμα.τα. (π. χ. ιν) ~ κα.τα.λ~ξεLς (π.χ. νι , ΧΙΙ), σuνέθετα.ν

OL Ρωμα.ΙΟL τοuς

α.ΡLθμούς τοuς. Αργότερα. , α.π ' α.uτ~ ΤΎjν α.ΡLθμΎjΤLΚ~ των Οα.χτύλων , προέκuψε ένα. Οεκα.Οαό σύστημα. , με

πολλα.πλάσLα. κα.L uποπολλα.πλάσLα. τοu Οέκα. , OΎjλα.O~ των Οέκα. Οα.χτύλων. Όσο γLα. ΤΎj γεωμετρΙα., α.uτ~ πα.­ ρέμεLνε α.ρχα.·r:κ~, έως ότοu ~ρθα.ν τοuς

ΤΎjν

~ ~'ι:

ΟLoα.""οuν:

ως

"

τοτε

OL ΈλλΎjVες γLα. να.

Ύjτα.ν

,

περωΡLσμενΎj

στο

ελάΧLστο ποu ~τα.ν α.πα.ρα.ΙΤΎjΤO γLα. ΤLς α.πλούστα.τες

κα.τα.σκεuές ΤΎjς επoχ~ς.

Η σωμα.ΤLΚ~ α.γωγ~ οεν uπ~ρχε. OL πα.λα.Ιστρες κα.L τα. γuμνα.στηΡLα. εΙνα.L πoλu μετα.γενέστερα. κα.L ελλΎjVL­

κ~ς εLσα.γωγ~ς.

OL Ρωμα.ΙΟL πα.τεράΟες προτψούσα.ν

να. α.να.πτύσσοuν τοuς μuς των πα.LaLών στο χωράφL , t:' " ~, με ΤΎjν α.""Lνα. κα.L το α.ροτρο XL υστερα. να. τα. πα.ρα.ΟLνοuν στο στρα.τό που τους τα. επέστρεφε μετά α.πό χρόνLα., α.ν βέβα.Lα. κα.τάφερνα.ν να. εΠLβLώσοuν. ΓL ' α.uτό κα.L οεν aLaα.σκότα.ν κα.ν Ύj Lα.ΤΡLΚ~ .

OL Ρωμα.ΙΟL uποσΤΎjρΙζα.νε OL ωΙ που προκα.λούσα.ν ΤLς α.ρρώσΤLες , ' ' ~, : Ύj , OL OL θ' EOL. Κ α.L ετσL , συνε'β α.Lνε ενα. α.π , τα. oUO

πως οεν ~τα.ν ' α. λλ α.

θεοΙ θέλα.νε , μ' α.uτό το σΎjμάaL , να. πούνε στον άρρωστο πω ς

'ζ

ε

Ύjσε

,

α.ρκετα.

κα.L

σ

"

α.υΤΎj

ΤΎjν

,

πεΡLπτωσΎj

~

οεν

μπορούσε να. γΙνεL τΙποτα. , ~ ~θελα.ν α.πλώς να. τοu εΠL

β α.' λ ουν

,

~" μLα. πα.ΡΟΟLΚΎj τψωΡLα., κα.L σΤΎjν πεΡLπτωσΎj

99 αυτ~ 8εν μποροuσε να κάνε~ κανείς τίποτε άλλο εκτός από το να πεpψένε~. Kα~ πpάγματ~, γ~α κάθε κακοτυ­

x~ά υπ~pxε μ~α πpoσευx~ σε κάπo~α συγκεκρψέν'Υ) θε/

ΟΤ'Υ)τα.

Αλλά ακόμα κα~ o~ ώρες ανάπαυλας από Τ'Υ) μελέτ'Υ) 8εν αφ~νoνταν στ'Υ) 8~άθεσ'Y) των πα~8~ών. Μετά από πολλές ώρες 80υλε~άς στο xωpάφ~ κα~ κάμποσες στη γpαμματ~κ~, o~ πατέρες συγκλ'Y)τ~κoί παίρνανε τους γιους

τους

απ

,το/ xεp~

~

κα~ τους

/

ΟΟ'Υ)γουσαν σΤ'Υ)ν αγο-

ρά, όπου το σώμα των συγκλ'Υ)ταών έκανε τ~ς συνε-

8p~άσε~ς του. Kα~ εκεί, καθ~σμένo~ στα έ8ρανα, σ~ω­ Π'Υ)λοί, o~ μ~κpoί Pωμαίo~, ~8'Y) από τα εφτά ~ οχτώ τους

/

xpoν~α,

/

ακουγανε

συ

."... 'Y)Τ'Y)σε~ς /

γ~α

τα

/λ

μεγα

α

πpoβλ~ματα του κράτους, της 8ιο ίΚ'Υ)σ'Υ) ς , των συμμα­

x~ών, των πολέμων. Kα~ ανηγράφανε το πομπώ8ες κα~ επίσ'Υ)μο {ιφος, που αποτέλεσε το σ'Υ)μανταότερο xαpαΚΤ'Y)p~σταό τους (κα~ που τους έκανε τόσο βαρε­ τοuς ).

Αλλά Τ'Υ)ν op~στ~κ~ π~νελ~ά στη 8~άπλασ~ τους ΤΊJV έ8~νε ο στρατός. Όσο πιο πλοuσιος ~ταν ένας πολί­ Τ'Υ)ς, τόσο πεp~σσότεpoυς φόρους πλ~pωνε κα~ τόσα πεp~σσότεpα xpόν~α έπρεπε να υΠ'Y)pετησε~ στον στρα­

τό. Γ~α όποιον ~θελε να ακoλoυθ~σε~ πoλ~τ~κ~ στα8~-

08ρομία, 'Υ) ελάx~στ'Y) θψεία ~ταν 8έκα xpόν~α. Kα~ επομένως μόνον o~ πλοuσιο~ μποροuσαν να ακoλoυθ~­ σουν αυτό το στά8~o, γ~ατί μόνον εκείνo~ μποροuσαν να ,

ι

Ι

Ι,

περασουν το σον καφο μακp~α απ

ι,

το xωpαφ~ 'Υ) το μα-

γαζί τους. Αλλά κα~ όσo~ απλώς ασκοuσαν το εκλoγ~­

κό τους 8~καίωμα έπρεπε να έχουν υΠ'Y)pετ~σε~ στον

/

στρατο.

Κ

α~

ακp~

β

/

ως

μ

,

/

αυτ'Υ)

Τ'Υ)ν

~

/

LO~OΤ'Y)τα,

του

/

με-

λους της εκατονταρχίας, Ψ~φ~ζε το μεγαΛUτεpo μέρος του εκλογ~κοu σώματος, που όπως είπαμε ~ταν xωp~,

ι

'Ι:

σμενο σε πεντε τα"ε~ς.

100 Η πρώΤΎ) τάξΎ) παρέτασσε ενεν~ντα οκτώ εΚIΧ7'J­ νταρχΙες ,

3"f)λα3~ 3εκαοχτώ εκατονταρχΙες

LΠΠLΚού

xιXL ογ36ντα βαΡLά οπλLσμένοu πεζLκού, όπου OL στρα, 'λ' ~, 'ξ ~ ΤLωτες UΠ"f)ρετοuσαν οπ LσμενΟL με oLXIX τους ε οοα. Τ α όπλα ~ταν Μο λόγχες , ένα μαχαΙΡL, ένα σπαθΙ , ένα κράνος, ο θώρακας XIXL "f) ασπΙ3α, που έλεLπε από τους ' οπ λ Lτες

Τ"f)ς

~ "ξ οεuτεΡ"f)ς τα "f)ς,

"λλ που κατα τα α α "f)ταν

'

παρόμΟLα οπλLσμένΟL. Η τρΙτη XIXL "f) τέταρτη τάξΎ) 3εν εΙχαν κανένα αμυνΤLΚό όπλο

(κράνος,

θώρακα XIXL

ασπΙ3α). KIXL "f) πέμΠΤΎ) τάξΎ) ~ταν οπλLσμέν"f) με ραβ~

,

,

Η

,

β

,

,~,

oLIX XIXL πετρες . ασLΚΎ) μοναοα αυτου του στρατου ~ταν "f) λεγεώνα, που την αποτελούσαν τέσσεΡLς ΧLλL­ ά3ες 3LακόσLOL οπλΙτες, ΤΡLαΧόσLΟL LππεLς XIXL 3Lάφορα βΟ"f)θ"f)ΤLΚά σώματα. Ο ύπατος 3LOLΚOύσε Μο λεγεώ­ νες, 3"f)λα3~ περΙποΙ) 3έκα ΧLλLά3ες άν3ρες. Κάθε λε-

"

γεωνα εLχε

XIXL

~'λ'β το oLΚO Τ"f)ς α αρο

, XIXL "f)ταν

κα θ'

"f)XOV

κάθε στpατLώτη να μ"f)ν το αφ~σεL ποτέ στα χέΡLα του

εχθρού. ΠραγμαΤLκά, όταν OL αξLωμαΤLΚΟL έβλεπαν τα ~,

ουσκο

λ' α,

παφνανε το

λ'β α

,

XIXL

αρο

,

ορμουσαν μπροστα.

KIXL OL στραΤLώτες, YLIX να το υπερασπΙσουν , τους ακολουθούσαν. KIXL πολλές μάχες που ΚLνΜνεψαν , έπαφνα.ν τελLΚά ευνo;:κ~ τpoπ~ τψ τελευταΙα σΤLγμ~. Στα πρώτα χρόνLα , "f) λεγεώνα ~ταν χωΡLσμέν"f) σε φάλαγγες, με έξL συμπαγεΙς γραμμές πεντακοσΙων ~, ανορων

"f)

'θ ε μLα. κα

Α' ργοτερα,

YLIX

,

λ' ογους εUΚL ν"f)σLας,

χωΡLσΤ"f)κε σε ομά3ες Μο εχατονταΡΧLών . Ωστό σο, "f) ~,

ουναμΎ)

,

αυτου του

'~β'

στρατου οεν

ΡLσκοταν

,

σΤ"f)ν οργα-

νωσΎ) , αλλά σΤ"f)ν πεLθαΡχLα. OL 3εLλΟL μασΤLγώνονταν

μέΧΡL θανάτου, XIXL ο στρατηγός μπορούσε να αποκε­ φαλLσεL ΟΠΟLον3~ποτε αξLωμαΤLκό ~ στραηώΤΎ), YLIX Τ"f)ν έλάΧLσΤ"f) ανυπακo~. Στους λLποτάκτες XIXL στους

κλέφτες κόβανε το 3εξΙ χέΡL. Το συσσΙτ LO ~ταν ψωμί 'Ο L XIXL λ αχανLΚα.

β' ετερανΟL

του

'

Κ αLσαρ α

,

"f)τα ν

,

το σο

1Ω1 (j'Νr,{) ~ σμέV{J~ σ ' αuτ~ τη 3Ια~τα ποu , μ~α χpoν~ά: - σ~τo -

3εΙας , παραπον~όντοuσαν πω ς ~ταν uποχρεωμένΟL να ­ τρώνε κρέας.

Στ-ην επoχ~ μας , στα 3εκαέξ~ o~ νεαροΙ αρχίζουν να σκέφτoντα~ τα ΚΟΡlτσLα . o~ 3εκαξά:χpoνo~ PωμαΙo~ , 'θ' αντ~ ετα, επρεπε να

,

σκεφτοuν

Ι στρατο

τον

,

μεσα - στον

οποίο θα σuμπλ-ηρωνόταν -η αγωγ~ τοuς . Η πε~θαpχΙα

,

,

-ηταν τοσο σκ λ' -ηρ-η κα~ -η

'" λ ε~α' oou

,

τοσο

β' αp~α , ποu ο'λ OL

προτψοuσαν τη μά:χ-η. Ο θά:νατος γLα εκείνα τα πα~3~ά: 3εν ~ταν μεγά:λ-η θuσlα, γ~' αuτό ά:λλωστε τον αντψε'ζ

"

τωπ~ αν με τοσ-η ανεμελ~α.

<.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ

Η ΣΤ ΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ

Ο

ΝΕΟΣ

που

ι

~ταν

ι

ακομα

ζ

ι

ωντανος

ι

μετα

ι

~I

απο

οεκα

χρόνLα στραΤLωΤLΚ~ς ζω~ς, μπορούσε, όταν γύΡLζε σΠΙΤL του, να ξεΚLν~σεL την πολLΤLΚ~ του σταSLοSρομΙα, ανεβαΙνοντας ένα-ένα τα σκαλLά τ~ς ι ΟΠΟLας

'λ ο ες

OL

β

α

θ

I~ μωες

LεραρχΙας τ~ς

ι ι ι ~ταν αφετες καL υποκεψενες

σε κάθε εΙSους έλεγχο. Η Συνέλευσ~ των ΕκατονταΡΧLών tXPLVE τους υπο­ Ψ~φΙoυς γLα τα SLάφορα αξLώματα, που όλα Sίνονταν σε πεΡLσσότερα από ένα πρόσωπα. Το πρώτο σκαλοι ι ι παΤL ~ταν του ταμLα,

ι ο ΟΠΟLος

ι ι Ι'" ~ταν ενα εωος

β

o~

των ανώτατων SLκαστών γLα τ~ φορολογία καL τ~

θ

ι ου

SL-

καLOσύν~. Αυτός βo~θoύσε στον έλεγχο των εξόSων του

ι κρατους

SLαλεύκανσ~ ι

ι

καL

των ι

ζ' οταν

στ~ν

εγκλ~μάτων.

Δεν

συνεργα

ι

ι

ι

α ξ Lωμα του πανω απο εναν χρονο· α

Ι ερευνα

γLα

παρέμενε

λλ'

α, αν

ι ELXE

τ~

στο εκτε-

λέσεL σωστά τα καθ~κoντά του, μπορούσε να παρου­

σLαστεί ξανά στ~ Συνέλευσ~ καL να ζ~τ~σεL προβLβα­ σμό. Αν OL εκλογείς SEV ~ταν LΚανΟΠΟL~μένΟL μα ζ ί του,

103 τον απέρρ ιπταν κα ι γ ια 3έκα χpι)ν~'Y. ~εν μπrψ ο uσε να f)έl'jε ~ ') 7: r/:'/ f,'( ,. r~7·f, 7-:ι. ";' ~χ Ζ :Ι. '/ έ ,ο. χ~ ~ (,)μ:ι.. .\ 'ι, -:ι. '/7ω ε 7 -:ι..

ΎJ ΣυνέλευσΎJ ~ταν ικανOΠOΙΎJμένΎJ μαζΙ του, τον εξέλεγε ι «αγορανομο»

μα )

.

και

,

(λ'

εκ

εγ ονταν

τεσσερι ς

"

σαν

αγορανομο ς

ειχε ,

σ

,

Ι αυτο

Ι

το Ι

παντα για

ενα

α

ξΙ

ιω-

,

χρονο ,

ΤΎJν επΙβλεψΎJ των κτιρΙων, των θεάτρων , των υ3ρα ­ γωγεΙων , των 3ρόμων και γενικά όλων των 3ΎJμoσΙων χώρων καθώς και των κτιρΙων 3ΎJμό σιας χρ~σΎJ ς συμπερι

λ αμ β ανομενων

Ι

Ι

Ι

και των οικων ανOΧΎJ ς .

Αν εκτελουσε σωστά τα καθ~κoντά του και σ ' αυτ~ ΤΎJν αποστο

λΎJ' ,

Ι

μπορουσε να

θ

' εσει υπο

Ψ

Ι

Ι

ΎJφωτητα , πα-

ντα σΤΎJ ΣυνέλευσΎJ και για ένα χρόνο , για μια από τι ς ι

τεσσερις Ι κο ,

θ Ι

ι

εσεις

«πραιτορων» ,

ξΙ λ Ι ε ισου πο ιτικο

α

ξΙ

ιωμα πο

Ι και στρατιωηκο .

Π

α

λΙ

u

λ

σΎJμαντιΙ

ια

Ι

οι

πραι-

τορες ~ταν οι στραΤΎJγoΙ επικεφαλεΙς του στρατου . Αργότερα ~ταν μάλλον πρόε3ροι των 3ικασΤΎJρΙων και Ι

ερμΎJνευτες

Ι

του νομου.

αναλάμβαναν

Αλλ Ι Ι ξ Ι Ιλ α , οταν εσπουσε πο εμος ,

η; . ~ωΙΚΎJσΎJ

μεγάλων

στρατιωτικών

τμΎJμάτων κάτω από τι ς 3ιαταγές των υπάτων. Έχοντας φτάσει στο απόγεω αυτη ς ΤΎJ ς καριέρας, Ι

μπορουσαν να ε

λ

'ζ

πι

ουν σε μια απ

,

~ Ι

τι ς

ουο

θ

Ι

εσει ς

των

«ΤψΎJτών», που εκλέγονταν κάθε πέντε χρόνια. Η 3ι­ άρκεια της θΎJτεΙας τους ~ταν απαραΙτηΤΎJ , γ ιατί κάθε πέντε χρόνια γινόταν καινουργια απoγραφ~ και καθο­

ριζόταν αυτό που σ~μερα θα λέγαμε 3~λωσΎJ εισo3~­ ματος.

Α υτοΙ

Ι ΎJταν

το

β

Ι ασικο

κα

θ' ΎJκoν

των

Ι ΤψΎJτων

καθόριζαν, για πέντε χρόνια, η φόρους

που

έπρεπε να

πλΎJρώσει ο κάθε πoλΙΤΎJς και πόσα χρόνια έπρεπε να υΠΎJρετ~σει στο στρατό. Αλλά τα καθ~κoντά τους 3εν περωρΙζονταν μόνο σ '

αυτά. ΕΙχαν και καθ~κoντα πoλu πω λεπτ~ ς φυσΎJς , και

για

Ι

αυτον

τον

λΙ

ογο ,

Ι

οταν

στο

α

ξΙ

ιωμα

Ι

αυτο

ανα-

104 3ε~κνύoνταν πολίτες

σημαντ~κoί ,

όπως

ο 'Αππως

I\Xx \~ ~~rJ ~ 'J ~1 \j frιX(~ ; .~ (,ϊ:ι,) ζ () Ι'Χ7(ύν::χ. ς . 7~7ε σlJνα γων~'ζ ονταν

,

επρεπε

να

,

σε

σημασ~α

"

ερευνα

τους

μυστικα

τον

'Ο υπατους.

' τψητης

'β'ω προηγουμενο

'θ ε κα

υπoΨ~φωυ γ~α 3ημόσω αξίωμα . Έπρεπε να επ~βλέπε~ τα της τψ~ ς των γυναLΚών, της αγωγ~ς των παι3~ών, ης

μεταχείρησης

των σκλάβων.

Πράγμα που του

επέτρεπε να χώνε~ τη μύτη του στις υπoθέσε~ς του καθένα , να τον εξυΨώνε~ ~ να τον ταπε~νώνε~ κo~νων~­ κά, κα~ ακόμα κα~ να 3~ώχνε~ από τη Σύγκλητο τα μέλη της που 3εν ~ταν στο ύψος του αξ~ώματoς. Kα~ εκτός απ ' αυτά , o~ τψητές ~σαν υπεύθυνo~ γ~α το ~σoζύγω του κράτους κα~ απoφάσ~ζαν γ~α τα έξο3α.

Επο'μένως , βλέπουμε πως οι αρμo3~ότητές τους ~ταν

,

ευρυτατες

'Ψ η λ' κα~ απα~τoυσαν η

u

,

αντ~'λ η Ψ η κα~ συνε~-

3ηση του καθ~κoντoς. Σε γενLΚές γραμμές, κατά την περίο30 ης 3ημοκρατίας, όλo~ όσo~ π~ραν το αξίωμα ~

,

'ξ

oε~χτηκαν αντα

,

ω~ του.

Στην κoρυφ~ της ~εραρχίας εκλέγονταν o~ Μο ύπα­ τo~, 3ηλα3~ o~ επ~κεφαλείς της εκτελεσηκ~ς εξουσί­ ας . Θεωρητικά, ένας τoυλάχ~στoν από τους Μο έπρε­ πε να πρoέρχετα~ από τ.ην τάξη των πληβείων . Στην

,

,

"

,~ λ β πραγμαΤLΚOτητα, o~ ~oω~ o~ π η εω~ προτιμουσαν πα-

ντα έναν πατρίκω, γ~ατί μόνον άν3ρες με σημαντικ~ ι

μορφωση

και

ι

μακροχρονη

Ι

υπηρεσ~α

στα

Ι

κo~να

ι

τους

πρόσφεραν εγγυ~σε~ς πως θα μπορέσουν να αντψε-

,

τωπ~σoυν

τα

προ

βλ' ηματα

του

ι κρατους ,

που

ι γ~ν o νταν

όλο κα~ πιο σύνθετα κα~ Μσκολα. Kα~ ύστερα, υπ~ρχε

η εκλoγ~ . Η οποία γ~νόταν με :I-/ρόπο που επέτρεπε στην αρ~στoκρατία κάθε λoγ~ς απάη. Την ημ έ ρα της Ψηφοφορίας , στη Συνέλευση των Eκατoνταρχ~ών, ο

,

αρχοντας

,

παρατηρουσε τ

πo~o~ από τους

"

αστερ~α

υπoΨ~φωυς

~ταν

γ~α

να

ανακα

perso I1ae

λ Ιψ

u

ε~

gI'a lίae,

105 OΎ)λαo~ ά.ρεσαν στοuς θεοUς. Kα~ μ~α ς κ~ ~σχuρ~ζόταν πω ς

~ταν

ο

μόνο ς

ποu κατείχε ΤΎ)

γλώσσα

των

ά.στρων, μποροuσε να O~αβά.σε~ ότ~ τοu ά.ρεσε. Η Σu­ νέλεuσΎ) , φoβ~σμένΎ) , οεχόταν ΤΎ)ν ετuμΎ) γΟΡία κα~ πε Ι

pωp~

ζ

ε

ΤΎ)ν

επ~

λ

Ι

ογΎ)

ΤΎ)ς

Ι

αναμεσα

σε

Ι

οσοuς

Ι

αρεσαν

στον ΜεγαλοOUναμο , oΎ)λαo~ σΤΎ) ΣUγκλψο. o~ uποΨ~φω~ εμφαν~ζόντοuσαν μπροστά. σΤΎ) Σuνέ­ λεuσΎ) ντuμένο~ με λεuκό x~τώνα , χωρίς στoλίo~α , γ~α να οείξοuν τψ απλόΤΎ)τα ΤΎ) ς ζω~ς τοuς κα~ τψ cxuσΤΎ)ρόΤΎ)τα ΤΎ)ς Ύ)θ~κ~ς τοu ς . Kα~ σuχνά. ανασ~κωναν μ~α

Ι

αΚΡΎ)

Ι

αuτοu

τοu

Ι

x~τωνα

γ~α

να

~

'ξ

oε~

ouv

στοu ς

εκλογείς ης πλΎ)γές ποu είχαν απoκτ~σε~ στον πόλε­ μο. Αν εκλέγονταν,

cxcrxoucrcxv με ίσα o~κα~ώματα ΤΎ)ν

εξοuσία γ~α ένα χρόνο. Αναλά.μβαναν τα καθ~κoντά. τοuς στ~ς

15

τοu Μά.ΡΤΎ) · κ~ όταν Ύ) θΎ)τεία τοuς τε­

λείωνε , Ύ) ΣuγκλΎ)τος τοuς οεχόταν ~σόβ~α μέλΎ) ΤΎ)ς. Kα~ επε~o~, παρά. ταuτα , ο τίτλος τοu σuγκλΎ)Τ~ΚΟU παρέμενε ο πω επ~θuμ Ύ)τός , ~ταν φuσαό ο {ιπατος να μΎ)ν θέλε~ να οuσαρεστ~σε~ αuτοuς ποu θα τοu τον πα ­ ραχωΡοUσαν. Ο {ιπατος αποτελοuσε κατά. κά.ποων τρό­ πο το α~ώνω μπρά.τσο ΤΎ)ς ΣuνέλεuσΎ)ς Ύ) οποία, μέσα

στα αuσΤΎ)Ρά. πλαίσ~α ΤΎ)ς νομοθεσίας, οεν βά.pα~νε σΎ)­ μαντ~κά. , αλλά. με O~ά.φopα «παΡαθUΡά.κ~α» , απoφά.σ~ζε γ~α όλα .

O~ {ιπατo~ ~ταν κuρίως , όπως κα~ o~ αpxα~ότατoι βασ~λ~ά.Oες , θΡΎ)σκεuτ~κοί αΡΧΎ)γοί κα~ πρωτοστατοu­ σαν σης π~o σΎ)μαντ~κές τελετές. Σε καφό εφ~νΎ)ς

προεορεuανε τόσο στ~ς σuνόοοuς ΤΎ)ς Σuγκλ~τοu, όσο κα~ ΤΎ)ς ΣuνέλεuσΎ)ς κα~ φpόντ~ζαν να

Exoloouv τοuς

κατά.λλΎ)λοuς νόμοuς γ~α να εκτελοuν τ~ς απoφά.σε~ ς τοuς.

Σε καφό πολέμοu ~ταν στραΤΎ)γοί, μοφαζόντοuσαν ε ξ ~crou

ι

ΤΎ)

~

Ι

oω~ΚΎ)σΎ)

τοu

Ι

στρατοu

κα~

τον

~

Ι

ΟΟΎ)γοuσαν

106 στον πόλεμο: τον μ~σό ο ένας κα ~ τον μ~σό ο άλλος. Αν ο

,

~"θ ' α~χμα λ ωτ~ ζ'οταν , ο α'λ τοuς oUo πε α~νε 1j ' 'λ ~, ς· αν πε' θ α~ναν 1j' σuγκεντρωνε ο ε ς τις ε,->οuσ~ε

ενα ς

λ ος

απ

,

α~χμαλωτίζoνταν κα~ o~ ouo, 1j Σύγκλ1jτος o~όp~ζε έναν πpoσωp~νό άρχοντα ποu ονομαζόταν

interrex,

κα~ φρό­

νηζε γ~α ης επόμενες εκλογές. Ακόμα κα~

1j λέξ1j

αuτ~ o~

(interrex, rex βασ~λ~άς) σ1jμαίνε~ πως λίγο-πολύ , , " uπατο~ ασκοuσαν , γ~α ενα χρονο, ης ω~ες ε,->οuσ~ες ,~~,

με τοuς αρχαίοuς βασ~λ~άOες. Τ α καθ~κoντα τοu uπάτοu ~ταν φuσ~κά τα πιο πε­ pιop~σμένα, αλλά κα~ τα ΟuσκολότεΡα· απα~τoύσαν,

εκτός από εξαφετικ~ απoτελεσματ~κόητα κα~ UΨ1jλ~ o~πλωματικ~ ικανόΤ1jτα , γ~ατί επ~βάλλανε o~αpκείς ελ~γμoύς ανάμεσα σΤ1j Σύγκλ1jΤΟ κα~ τ~ς λα·ι:κές σuνε­ λεύσε~ς , o~ οποίες εκλέγανε τοuς uπάτοuς κα~ τοuς

ζψούσαν το λόγο γ~α κάθε ζ~ημα. Αuτές o~ λα"Ι:κές σuνελεύσε~ς ~ταν τpε~ς:

1j Σuνέ­

λεuσ1j των κοuρ~ών, 1j Σuνέλεuσ1j των εκατoνταpχ~ών κα~ 1j Σuνέλεuσ1j των φuλών .

Τα σuμβούλ~α των κοuρ~ών ~ταν τα αpχα~ότεpα, γ~ατί είχαν ην αpχ~ τοuς σΤ1j Ρώμ1j Τ1jς επoχ~ς των

patres.

Kα~ πpάγματ~, σ' αuτά σuμμετείχαν μόνο o~

πατpίκιo~. Στα πρώτα χpόν~α Τ1jς 01jμοκρατίας , είχαν σ1jμανηκές αρμοο~όΤ1jτες, όπως το να εκλέγοuν τοuς uπάτοuς. Αλλά αργότερα, σ~γά-σ~γά, αναγκάσηκαν να

~, παραοωσοuν

~"λ σχεοον ο α

τα

"

~ oικα~ωματα

τοuς

σΤ1j

.

Σuνέλεuσ1j των εκατoνταpχ~ών ποu εξελίχθ1jκε σε κo~­ νoβoύλ~o Τ1jς 01jμοκρατ~κ~ς Ρώμ1jς . Kα~ έτσ~ μετα­

βλ~θ1jκαν σε σuμβοuλεuτικό όργανο , ποu απoφάσ~ζε κuρίως γ~α θέματα γενεαλογικά, 01jλαο~ γ~α το cι.ν ένας πολίΤ1jς αν~κε σ ' αuτ~ ~ σ ' εκείν1j Τ1jν πατp~ά.

Η Σuνέλεuσ1j των εκατoνταpχ~ών ~ταν σην πράξ1j ο ένοπλος λαός. Σ' αuτ~ν έπαφναν μέρο ς όλo ~ o~ πο-

, 107 λίτες

που είχαν εκπληρώσει τη στpατιωτικ~ τους

θΎ)τεία . Αποκλείονταν επομένως o.~ ξένοι, οι σκλάβοι

,

,

και εκεινοι που ο νομος

τους

ε

ξ"

αφουσε απο ΤΎ) φορο-

λογία γιατί ~ταν πoλu φτωχοl. Η' ΡώμΎ) παραχωρούσε με ~υσκoλία το ~ιxαίωμα του πολίτη. Οι πολίτες > είχαν , " ξ , "θ'~ ορισμενα προνομια , οπως Ύ) ε αφεσΎ) απο κα ε ειοος

βασανισμού και το ~ιxαίωμα να ~ρoσφεύγoυν στψ ΣυνέλευσΎ) εναντίον των αποφάσεων του oπoιoυ~~πoτε ~Ύ)μόσιoυ λειτουργού . Η ΣυνέλευσΎ) ~εν ~ταν ~ιαρκ~ ς . ΤΎ)ν συγκαλούσε ι

ι

ειτε

καποιος

,

ι

απο

τους

υπατους,

,

Ι

ειτε

ι

καποιος

απο

τους ~Ύ)μάρχoυς και ~εν μπορούσε από μόνΎ) ΤΎ)ς να εκSώσει νόμους και Sιατάγματα. Μπορούσε απλώς να

~ώσει θετικ~ ~ αρνψικ~ Ψ~φo στις προτάσεις που έκαναν οι άρχοντες. Ο συνΤΎ)ρψΙΧός χαρακτ~ρας ΤΎ)ς ~ταν SεSομένος , όπως ~SΎ) ξέρουμε, από τη Sιαίρεσ~ ΤΎ)ς σε πέντε τάξεις. Πρέπει να μΎ)ν ξεχνάμε πως Ύ) "ξ τα Ύ) ,

πρωΤΎ)

που

ΤΎ)ν

αποτε

'

λ ουσαν

,

ενενΎ)ντα

,

οκτω

εκατονταρχίες αρκούσε για να επιβάλει Τψ πλεΙΟψΎ)­

φία ΤΎ)ς. 'Αλλωστε Ψ~φιζε πρώΤΎ) και Ύ) Ψ~φoς τη ς γινόταν αμέσως

,

εμενε

γνωστ~'

"ψ παρα να σκυ ουν

το

οπότε στους

άλλους

SEV

' λ ι. κεφα

Σ' αυτ~ ΤΎ) Sια~ικασία υπ~ρχε και κάποιο κριτηριο ~ικαιoσύνΎ)ς. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν πως τα Sικαιώ­

ματα έπρεπε να βα~ίζoυν παράλλΎ)λα με τα καθ~κoντα και αντιστρόφως. Γι ' αυτό όσο πιο πλούσιος ~ταν κά­ ποιος , τόσο περισσότερους φόρους πλ~ρωνε , τόσα πε­

ρισσότερα χρόνια υΠΎ)ρετούσε στο στρατό , αλλά σε αντιστάθμισμα τόσο μεγαΛUτερΎ) ~ταν Ύ) πoλιτικ~ του

επφρo~ . Ωστόσο, είναι βέβαιο πως οι φουκαράSες, αν και

είχαν το πλεονέκτημα να πλΎ)ρώνουν λίγους φόρους και να υΠΎ)ρετούν μικρό χρονικό SιάσΤΎ)μα,

SEV

με-

108 ,

τρουσαν κα θ'λ ο ου στ-ην πο λ' ~Τ~KY)

,

ζ' ω'Υ)

κα~ 'Υ)ταν υποχρε-

ωμένo~ να ακολουθούν Τ'Υ) θέλ'Υ)σ'Υ) του ~σχυpoτέpoυ. Κ α~

ακp~

" β ως

,

τοτε ,

αυτo~ o~

,

αποκ

λ

'Y)PO~ ,

'

αpχ~σαν να

συγκεντpώνoντα~ στα λεγ6μενα «συμβoύλ~α των πλ'Υ)-

, β ε~ων»,

,

<1>

,

"

τα oπo~α οεν 'Υ)ταν αναγνωp~σμενα απο το

Σ'

υ-

νταγμα , αλλά με το πέρασμα του χρ6νου , απ' αυτά

,

αναπτυΧΤ'Υ)καν τα συμ

,

β ου'λ ~α των φυ λ' ων που εγ~ναν το

6ργανο με το οποίο το Ρωμαi:κ6 πpoλεταp~άτo έ3ωσε Τ'Υ) μακρ6χρον'Υ) πάλ'Υ) του γ~α Τ'Υ)ν κo~νωνιχ~ 3~καιoσύ­ ν'Υ).

Δ'Y)μιoυpγ~θ'Y)καν μετά ην «απεργία» των πλ'Υ)βείων στο Μ6ντε Σάκρο, τ6τε που τους Μθ'Υ)κε το 3ιχαίωμα να εκλέγουν τους εκπροσώπους τους, τους 3'Υ)μάρχους,

,

, , νομου 'Υ)

Kα~

β' ετο

<1>'

που ε~χαν oιχα~ωμα

συμβoύλ~α

<1>'

'

θ' εωρουσαν επ~ ζ' 'Υ)μιο γ~α το λ αο.

<1>' o~αταγματoς

τα

,

εναντιον οποιουΟ'Υ)ποτε

των

φυλών

επ~φopτίσΤ'Y)καν

να

εκλέγουν τους 3'Υ)μάρχους. Kα~ σ~γά-σ~γά ζ~ησαν κα~ απέΚΤ'Υ)σαν το 3ιχαίωμα να εκλέγουν κ~ άλλους: τους

,

ταμ~ες,

τους

τους

,

αγορανομους

στpατ~ωτ~κoύς

των π

3'Υ)μάρχους

λ

'Υ)

β

,

'λ ε~ων κα~ εν τε ε~

που είχαν υπαηκ~

εξουσία.

Kα~ αυτ~ 'Υ) Συνέλευσ'Υ), 6πως κα~ 'Υ) Συνέλευσ'Υ) των εκατoνταpχ~ών, 3εν είχε άλλ'Υ) 3υνατ6Τ'Υ)τα απ6 το να

Ψ 'Y)φ~σε~

,

ι

,

,

«να~» 'Υ) «οχω στ~ς πpoτασε~ς του α

ξ

,

~ωματoυ-

χου που έκανε Τ'Υ)ν ε~σ~γ'Y)σ'Y). Όμως, ο καθένας Ψ~φ~ζε

ξεχωp~στά κα~ o~ Ψ~φo~ ~ταν ίσ'Υ)ς αξίας κα~ 3εν εξαρ- . τ~6νταν απ6

τ~ς

oιχoνoμ~κές

πpoϋπoθέσε~ς. ' Η ταν

επομένως ένα 6ργανο πολύ πιο 3'Y)μoκpατ~κ6. Ο πολ­ λαπλασ~ασμ6ς των αpμo3ιoτ~των Τ'Υ)ς σ'Y)μα3εύε~ τψ αpγ~ αύξ'Υ)σ'Υ) Τ'Υ)ς επφpo~ς των πλ'Υ)βείων σε σχέσ'Υ) με τ~ς

του

,

επα

'λλ ες α

που Ψ αν

να

'ξ' τα ε~ς: μεχp~ Τ'Υ)

ονομάζονταν

,

εχουν

"

~σχυ

,

στ~γμ'Y)

blebisciti, μονο

γ~α

που

,

o~ απoφασε~ς

3'Υ)μΟΨ'Υ)φΙσματα,

του ς

π

,

λ 'Υ) β ειου ς

κα~

109 έγιναν υποχρεωτικές για όλους τους πολίτες, έγιναν oYjλαo~ πραγματικοί νόμοι. Καταλαβαίνετε πόσο Ο6σκολο ~ταν το έργο των 060

,

,

,

' ζ'~' υπατων, οταν επρεπε να αντιμετωπι ουν αυτες τις ουο

Συνελεόσεις, των Εκατονταρχιών και του Κουριών, που μοιραία ανταγωνίζονταν

αξιωματοόχους , όπως

"f) μια Τ"f)ν άλλ"f), και τους

οι o~μαpχoι που εκλέγοντά.ν

από τους πλ"f)βείοuς ακριβώς για να ουσκολεόουν η οουλειά τους.

Ο καθένας τους είχε το

ην αpχ~, και

imperium,

όπου κι αν π~γαινε συνοοευόταν από οώοεκα προπο­ μποός, που ο καθένας τους κρατοόσε μια οέσμ"!) από ' β εργες

'λ εκυ αναμεσα " με τον πε τους.

Ο' ,~ ι υπατοι εοιναν

το όνομά τους στο χρόνο Τ"f)ς παpαμoν~ς τους σΤ"f)ν

εξουσία . Αλλά, όσο για Τψ oυσιαστικ~ εξουσία, τα πράγματα ~ταν μάλλον Ο6σκολα. Πάνω απ ' όλα, για να τα

,

ασΚ"f)σοuν

ξu '

τους,

Τ"f)ν

ε

ξ"

ουσια,

επρεπε

γιατι'θ' ο κα ενας

τους

,

να

συμφωνουν

με-

,~, ειχε το οικαιωμα β' ετο

πάνω στις αποφάσεις του άλλου. 'Αλλωστε, έπρεπε

πάντα να συμφωνοόν με τις αποφάσεις τους και οι 060 Συνελεόσεις .

Ακριβώς

αυτ~

"f) ουσκαμψία Τ"f)ς

εκτελεστικ~ ς

εξουσίας επέτρεπε ση Σuγκλ"f)ΤΟ να παίζει το ρόλο Τ"f)ς. Η Σuγκλ"f)το ς είχε τριακόσια μέλ"!) και οι τιμ"f)τές

,

φροντι

ζ

αν να συμπ

λ

'

,

,~

"f)ρωνοuν τα κενα που Ο"f)μιοuργοu-

σαν οι θάνατοι με κάποιους πρώ"f)ν υπάτους ~ τιμ"f)τές που είχαν Οιακριθεί. Ο τιμψ~ς ~ "f) ίοια "f) Σuγκλ"f)τος ,

"

,

μπορουσαν ακομα και να ε ξ ορισουν τους συγκ λ' "f)τικοuς

~,

"ξ

που οεν ειχαν φανει αντα

Η

Σόγκλψος

ιοι Τ"f)ς

θ'

εσ"f)ς

,

που κατειχαν .

συνεορίαζε μετά από αίΤ"f)σ"f) του

υπάτου που ~ταν και πρόεορός Τ"f)ς . Και οι αποφάσεις Τ"f)ς,

, πικα

που

,

παιρνονταν

" ισχυ

νομων'

,

κατ α

, "f)ταν

π

λ

ειο

απ λ' ως

Ψ

,

"f)φια,

~

οεν

συμ β ου λ' ες

,

ειχαν

προς

τυ-

τους

110 άρχοντες. Αλλά αυτοΙ οι τελευταΙοι σχεaόν ποτέ aεν τολμούσαν να φέρουν για συζ~τ-Y)σΎ) στις λα'cκές συνε­ λεύσεις μια πρότασΎ) που aεν εΙχε ΠΡΟΎ)γουμένως γΙνει

αποaεκτ~ από ΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ. ΣΤΎ)ν πραγματικόητα Ύ)

'Ψ Ύ)

απο

ακυ

Σ υγκ λ"Ύ)του

ΤΎ)ς

'λ α μεγα

Ύ)ταν

"λ για ο α

σΎ)μανΤΙΚΎ)

τα

,

ζ Ύ)ΤΎ)ματα του κρατους: "λ" ~ πο εμο Ύ) ειΡΎ)νΎ) , οΙ-

' β ερνΎ)σΎ)

,

,

των αποικιων και των επαρχιων.

Κ

'

αι οταν

Ύ) κατάστασΎ) άγγιζε τα όρια ΤΎ)ς κρΙσΎ)ς, Ύ) Σύγκλψος κατέφευγε σε ένα ειaικό aιάταγμα έκταΚΤΎ)ς ανάγΚΎ)ς, το οποΙο ~ταν οριστικό κι αμετάκλΎ)ΤΟ. Αν και το Σύνταγμα aεν αναγνώριζε ση ΣύγκλΎ)ΤΟ πο

' λλ ες

ε ξ' ουσιες ,

οι

ε ξ' ουσιες

"

αυτες

προερχονταν

,

απο

το αaιαμφισβ~τψο κύρος ΤΎ)ς. Ο laιος ο a~μαΡχος , που με aεaομένΎ) τψ εκλoγικ~ του προέλευσΎ) aεν μπορούσε να ευνοεΙ ΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ, όταν παρευρισκόταν, όπως εΙχε οικαΙωμα, σαν σιωΠΎ)λός ακpoατ~ς στις συνεaΡιάσεις ΤΎ)ς, έβγαινε συν~θως με ιοέες πιο συ­ ναινετικές από αυτές που εΙχε πριν μπει σΤΎ)ν α{θουσα .

ΕΙναι επΙσΎ)ς αλ~θεια πως, με το πέρασμα του χρόνου ,

πολλοΙ o~μαpxoι έγιναν συγκλψικοΙ χάρΎ) σΤΎ) φιλικ~ οιάθεσΎ) που έοειξαν προς το σώμα που αντιπροσώπευε το προπύργιο των εχθρών τους . Η ΣύγκλΎ)τος εΙχε τον τελικό λόγο όταν ο κόμπος έφτανε στο χτένι και οι άρχοντες οεν συμφωνούσαν μεταξύ τους και με τις λα'cκές συνελεύσεις. Μπορούσε τότε να οιορΙσει κάποι.ον

~, οικτατορα

, ραχωρωντας

του

για

ε'ξ"" ι μΎ)νες Ύ) για ενα

'λ ο ες

τις

ξ' ε . ουσιες,

,

εκτος

χρονο ,

,

απο

πα-

το να

οιαθέτει τα έσοοα του κράτους. Η πρότασΎ) αυτ~ γι­ νόταν από τον ένα από τους Μο υπάτους, χωρΙς ο άλ­ λος να μπορεΙ να προβάλει βέτο. Και το πρόσωπο

,

' ξΙ' ι επι λ εγοταν μετα υ εκεινων που ειχαν υΠΎ)ρεΤΎ)σει στα

, ανωτατα

,

ξ " α ιωματα και επομενως

' ~

Ύ)ταν Ύ)0Ύ) συγκ

λ Ύ)ΤΙ-

κοΙ Όλοι οι οικτάτορες ης OΎ)μoκpατικ~ς Ρώμ Ύ)ς,

111 Ι

Ι

εκτος

Ι

~'β' ουο, σε ασΤΎJκαν

, ειχε

τους

"Ολ

'θ' χρονικο περι ωριο

το

,

που

,

'

οι,

'

"~,~,

μετα

απο

οεκαε ι..,Ι

,

εκτος

για

~ "Ε νας απ παpαχωpΎJ θ' ει ΎJ ε ι..,ου σια.

Κ ιγγιννατος , ΤΎJς

t:'

,

απο εναν , υΠΎJpι..,αν πατρικιοι.

απο

,

το

οποιο

, , αυτους ,

ΎJμεpων

"ψ' αpΧΎJ ς, επεστρε ε στο οργωμα

ανωταΤΎJ ς

ο

ασΚΎJσΎJ

του

χωραφιοu του , πέρασε σΤΎJν ιστορΙα με τα χρώματα

του θΡUλου.

Η ΣuγκλΎJτος δεν έκανε κατάΧPΎJσΎJ αυτοu του δι­ καιώματος και σπάνια κατέφυγε σ ' αυτό, παρόλο που

πολλές φορές δεΙΧΤΎJκε κατώτεpΎJ του μεγάλου ονόμα-

,

τος

ΤΎJς.

Σ' υχνα

κατα λ αμ β' ανοταν

απο'

απ λ' ΎJστια ,

κυ-

ρΙως σε ότι αφοροuσε ΤΎJν εκμετάλλευσΎJ των κατα -

,

"

ΚΤΎJμενων χωρων και εκανε τα στρα σΤΎJν

, αναγΚΎJ

για

~,

oικαιoσυνΎJ ,

,

β'

,

α ματια μπροστα 'ζ

υπερασπι

οντας

τα

τα-

ξικά ΤΎJς συμφέροντα. ΑυτοΙ που τψ αποτελοuσαν δεν

~ταν υπεράνθρωποι , ασφαλώς έκαναν λάθΎJ, αμφιτα ­ λατεuονταν και έπαιρναν αντιφατικές αποφάσεις . Αλ­

λά σαν συνoλικ~ εντuπωσΎJ αποτέλεσαν ένα μοναδικό ,~

υποοειγμα

πο

λ'

ιηΚΎJς

,~,

σωφpoσυνΎJς ,

α ι.., επεραστο

,

μεσα

σΤΎJν ανθpώπινΎJ ιστορΙα. Προέρχονταν όλοι από οικο ­ γένειες κρατικών λειτουργών και όλω του ς ε Ιχαν σΎJ­ μαντικ~ εμπεφΙα του στρατοu , ΤΎJς δικαιοσuνΎJς και

ης δΙOΙΚΎJσΎJ ς . Οι χεφότερες στιγμές τους ~ταν όταν ΎJ PώμΎJ νικοUσε. Τότε ξέσπαγαν ΎJ αλαζονεΙα και ΎJ απλΎJστΙα. Οι καΛUτεpες σηγμές τους ~ταν όταν ΎJ ' Ρ ωμΎJ

'ζ" αντψετωπι ε ΤΎJν ΎJττα:

τοτε

,

επιστρατευονταν

το θάρρο ς και ΎJ σταθεpόΤΎJτα. Ο Κινέας, ο πρεσβευ­

τ~ς που ο Π {ιρρος έστειλε να διαπραγματεμτεί μαζΙ τους, όταν τους εΙδε και τους άκουσε , εΙπε με ,θαυμα­ σμό στον αφένΤΎJ του: «Δεν πιστεuω πως ΎJ PώμΎJ δεν έχει βασιλιά. Ο καθένας απ' αυτοuς τους τριακόσιους συγκ

" λΎJτικoυς

,

ειναι ενα ς

β ασι λ' ιας».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ

ΟΙ ΘΕΟΙ

Η ΟΡΙ'ΑΝΩΣΗ του κράτους και rι ιεpάpχrισrι των αξιω­ μάτων που εί3αμε στο πporιγoύμενo κεφάλαιο, έγινε

3υνατ~ μ6νο μετά τrι 3rιμoσΙευσrι των ν6μων ης Δω3εκα3έλτου, που αποτέλεσε τrιν αιτία, τrι συνέπεια και το 6ργανο λειτουργΙας τrις.

Μ εχρι

ι

Ι

ρι

τοτε, rι

Ι θ Ι ενα κα εστως

θ

Ι

Υ Ι

Ι

Ι

λ

Ι ιας

ωμrι ειχε ~rι σει ουσιαστικα μεσα σ

/

εοκρατιας,

Ι στο ΟΠΟΙΟ

β

ο

ασι

,

Ι rιταν

θprισκευτικ6ς αpχrιγ6ς . Ή ταν ο μ6νος που είχε το 3ι Ι

καιωμα πων,

να

/

οχι

~

οιευ

θ

Ι

ετει

Ι

τις

σχεσεις

εφαpμo ~o ντα ς

καποιο

ΙΥ

Ι

ζ Ι

μετα <..,υ Ι

γραπτο

των Ι

αν

ν ο μο,

θ

Ι

ρω-

α

λλΙ

α

ακολουθώντας τrι θέλrισrι των Θεών , 6πως του τrιν αποκάλυπταν οι Ι3ιοι κατά τrι 3ιάρκεια των θprισκευΙ τικων

τε

λ

Ι ετων .

Σ

τrιν

Ι αpχrι,

ο

β

ασι

λ

Ι ια ς

τα

Ι ε κανε

Ιλ ο α

μ6νος του. Αργ6τερα , με ην αύξrισrι του αρ ιθμού των πολιτών και με τον πολλαπλασιασμ 6 και τrι 3υσκολ{α των πpoβλrιμάτων , απέκτrισε έναν oλ6κλrιpo κλ~po που τον βorιθoύσε. Και ακριβώς οι ιερεΙ ς υπ~p ξαν ο ι πρώ­

τοι 3ικrιγ6poι τrις Pώμrις. Οι φΤ4>ΧΟ{ που πίστευαν πω ς κάποιο ς τους α3{κrι-

113 σε , π~γαιναν σε έναν ιερέα για να τοu ς δώσε ι ΤΎJ σuμ­ βοuλ~ τοu. K ~ εκε[ΨJ:: 1ί') :1~r)')λε')1'7:Χ'J κε(με,/:χ μ')1ί7~­ κ&. , σ7:Χ (J;:rJ~:Χ μQνeιν CιL παπάόες είχαν το δικαίωμα να

χώνοuν ΤΎJ μύη τοuς. Επομένως κανένας δεν ~ξεpε με /β

ακρι

/

/

~

/

εια ποια ΎJταν τα οικαιωματα και οι uποχρεωσεις

τοu. Το μάθαιναν από τον ιερέα, σε κάθε πεpίπτωσΎJ ξεχωριστά . Και οι δίκες γ ινόντοuσαν με σuνοδεία λει, τοuρ γιας, ΤΎJς

ι

οποιας

/ , μονον εκεινο ς

'ξ

ΎJ

,

ερε το τuπικο.

Και καθώς ο κλ~poς ~ταν σχεδόν εξ ολοκλ~ροu αρι-

,

στ oκpαΤΙΚΎJς

/ κανεις

τι

/

καταγωγΎJ ς

/ αποφασεις

θ

α

β

/

ειναι

/ λο EUXO

/ / γαινανε οταν

να

κατα

/ UΠΎJΡχε

λ/β

α

ει

'θ uπο εσΎJ

μεταξύ πατρικίοu και πλΎJβείοu . Η πpώΤΎJ επίπτωσΎJ των νόμων ΤΎJς Δωδεκαδέλτοu

~ταν ο διαχωρισμό ς τοu πολιτικού δικαίοu από το θείο δίκαιο , δΎJλαδ~ ΎJ απoσύνδεσΎJ των σχέσεων μεταξύ πο ­ λιτών από ΤΎJ θέλΎJσΎJ των θεών ~ εκείνων ποu LcrxuPLζ ονταν

πως

/

/

/

/θ Κ εκπροσωποuσαν τοu ς εοuς. ι απο κεινΎJ

ΤΎJ στιγμ~ ΎJ PώμΎJ έπαψε να είναι θεoκpατικ~ . Σιγά ­ σιγά το μονοπώλιο τοu νόμοu ποu κατείχε ΎJ εκκλΎJσία άρχισε να καταρρέει. Ο /Αππιος Κλαύδιο ς ο Τuφλός

δΎJμοσίεuσε ένα ΎJμεpoλόγιo των

dies fasti,

δΎJλαδ~

γνωστoπoίΎJσε στοu ς πολίτες τις ΎJμέpες και ΤΎJ δια­ δικασία με ΤΎJν οποία μπορούσαν να γίνονται οι δίκες :

πράγμα ποu μέχρι τότε μόνο οι παπάδες γνώριζαν. Αργότερα, ο ΚΟΡοuνκάνιος

ίδρuσε μια πpαγ ματικ~

σχoλ~ δΙΚΎJγόpων , ποu έγιναν έτσι οι ειδικοί των νό­ μων, αποκλείοντας τοuς παπάδες. Οι νόμοι ΤΎJς Δω­

δεκαδέλτοu, ποu καθόρισαν τις βασικές αρχές όλΎJς ΤΎJς μετέπειτα pωμαΊ:κ~ ς αλλά και παγκόσμιας νομο ­

θεσίας έγιναν uποχρεωτικ~ σχoλικ~ ύλΎJ για τα παιδιά τα οποία όφειλαν να τοuς αποσΤΎJθίζοuν. Και σuνετέ­ λεσαν μ ' αuτό τον τρόπο σΤΎJ διαμόpφωσΎJ τοu πειθαρι

,

,

..

Ι

/

ΧΎJμενοu, αuσΤΎJΡΟU , νομοταγοu ς ρωμαικοu χαpαΚΤΎJpα .

11 4 Έκτοτε ο κλ~ρoς υποχρεώθΎ)κε να ασχολεLταL μόνο με εκκλΎ)σLασταά θέματα xrxL προσπάθΎ)σε να βάλεL "ξ

μLα καΠΟLα τα

Ύ)

, OLXOU

στα του

του ,

,

χωΡLς

να τα κα-

ταφέρεL xrxL πολύ καλά. OL LερεLς ~ταν οργανωμένΟL σε

συλλόγους που εΙχαν εΠLκεφαλ~ς τους κάποων ποντΙ­ φLκα , ο οποΙος εκλεγόταν από ΤΎ) ΣυνέλευσΎ) των εκα­

τονταΡΧLών.

rLrx να γLνεL κανεΙς κλΎ)ΡLκός οεν εΙχε

ανάγΚΎ) από κάΠΟLα προπαLοεLα xrxL ο κλ~ρoς οεν αποτε

"

' λ ουσε

ξ εχωΡLσΤΎ) καστα

xrxL

~'λ' ~, οεν εLχε πο LτLKYJ ουνα-

μΎ). Ή ταν απλώς xrxL μόνον υπάλλΎ)λΟL του κράτους

, xrxL επρεπε

να

'ζ συνεργα ονταL

με

το

,

κρατος

που

τους

πλ~ρωνε. Ο πω σΎ)μανταός απ' αυτούς τους συλλόγους ~ταν εκεΙνος που ανΤLπροσώπευε τους εννέα μάντεLς που

εΙχαν σαν καθ~κoν τους να ερευνούν ΤLς προθέσεLς των

" θ εων

σε σχεσΎ) με ΤLς

σο β' αρες υπο θ' εσεLς

,

του κρατους.

Ν τυμένος στα Lερά του άμφLα xrxL ακολουθώντας ΤΎ)ν

,

πομΠΎ)

,

~

,

οεκαπεντε Lερεων,

,

ο μεγας

,

πονΤLφL

ξ

με

λ

'

ετουσε

τους ΟLωνούς, στΎ)V αρχ~ παραΤΎ)ρώντας το πέταγμα των πουλLών, όπως εΙχε κάνεL xrxL ο Ρωμύλος YLrx ΤΎ)ν ΙορυσΎ)

ΤΎ)ς

Ρώμ Ύ)ς,

xrxL αργότερα μελετώντας τα

σπλάχνα των ζώων που προσφέρονταν θυσΙα (xrxL τα Ούο

αυτά συστ~ματα τα

Ετρούσκους).

Σε

εΙχαν

κρΙσψες

ΟLοαχτεL

σΤLγμές

από

στέλνανε

τους μLα

ανΤLπροσωπεLα σην ΚύμΎ) YLrx να ρωτ~σεL η ΣΙβυλλα , ΤΎ)V

LέρεLα

'λ εστε ναν

να

του

Απόλλωνα.

ζ' Ύ)ΤΎ)σουν

KrxL σε ΚΡLσψότερες,

Ι, ΧΡΎ)σμο απο

το

ι μαντεω

των

Δελφών, που Ύ) φ~μΎ) του εΙχε φτάσεL μέΧΡL ΤΎ)ν ΙταλΙα. Καθώς OL LερεLς οεν εΙχαν υποχρεώσεLς παρά μόνο προς το κράτος, Ύ) συμμόρφωσ~ τους προ ς ΤL ς εΠLθυ­ μΙες του κράτους ~ταν φυσα~, κυρΙως όταν συνοοευ­ όταν από κάΠΟLα υπόσχεσΎ) πρoαγωγ~ ς ~ αύ ξΎ)σΎ)ς αποΟοχών .

115 Η Lεροτελεστία ~ταν Ύ) προσφορά ενός ~ώρoυ ~ μLας ()'J/'j ( Χ ~ /'j-:(J 'J ~ OZ(J '~: ",". Χ 'ιΧ ε~Χ/'j'?Χί.~/'j()ε(

'r,

7:?'J/'j-:ιxcrlιx

τους ~ να κατασLγαστεί Ύ) oργ~ τους . Το τυΠLκό ΤΎ) ς

~ταν λεπτομερεLακό , XL έφτανε ένα μLΚρό λάθος YLIX να εΠLβλΎ)θεί ~ επανάλΎ)ψΎ) ΤΎ)ς τελετ~ς έως XΙXL 'ΤΡLάντα , Η λ'1: ' " εχεL σΎ)μασLα , φορες. ε<.,Ύ) « θ ΡΎ)σκεLα» στα λ αΤLνLκα, εξωτερLΚ~ XΙXL ~Lα~LΚασΤLΚ~: XΙXL θυσία (sacrificio) σΎ), , λ'1: θ " , μαLνεL κατα ε<.,Ύ) τον κα αγLασμο καΠΟLOυ πραγματος: εκείνου που προσφερόταν σΤΎ) θεόΤΎ)τα . ΦυσLΚά , OL προσφορές ΠOLΚίλλαν ανάλογα με ΤLς ~υνατότητες του

,

προσφεροντος

XΙXL

,

τη

σΎ)μασLα

,

ΤΎ)ς

ευεργεσLας

που

~λΠLζε να απολαύσεL . Ο φουκαράς ο πατερ-φαμίλLας, που μέσα σΤΎ)ν ΟLκογένεLα εκτελούσε χρέΎ) θΡΎ)σκευΤL-

,

κου

,

αΡΧΎ)γου,

,

κομμαΤL

Ψ

θ

'"

'ζ ucrLIX ε

σΤΎ)ν

,

,

ΟLκογενεLαΚΎ)

, YLIX

ωμL Ύ) ενα ποτηΡL xpιxcrL

να

"

εσΤLα

ενα

t: λ' ε<.,ασφα LσεL

μLα καλ~ συγκομL~~ . Αν Ύ) ξΎ)ρασία συνεΧLζόταν έφτανε να θυσLάσεL ένα κοκοράΚL. Αν τον απεLλούσαν πλΎ)μμύι

,

ρες, Ύ)ταν Lκανος

"'β ατο.

't:

να σφα<.,εL το γουρουνL Ύ) το προ

KΙXL μLας XΙXL Ύ) θυσία ~ταν ο τρόπος YLIX να εξασφα­ λLστεί Ύ) ευμένεLα των θεών YLIX κάΠΟLα εθνLκού εΠLπέ ­

~oυ εΠLχείΡΎ)σΎ), Ύ) Αγορά όπου συν~θως γLνόταν Ύ) τε­ λετη μεταβαλλόταν σ' ένα τεράστLO σφαγείο. ΟλόκλΎ)-

, OL

'~'ζ ρα κοπαοLα σφα ονταν,

νανε τους

ύμνους

ενω

,

LερεLς ,

,

αυσΤΎ)ΡΟL,

ψ'λ ε-

τους. rLIX τους θεούς που είχαν

καλλLεργΎ)μένο ουρανίσκο, προορίζονταν τα σπλάχνα των

' ζ ωων

XΙXL

,

κυΡLως

το

'Τ α συκωΤL.

υπο'λ ΟLπα τρω-

'

γονταν από τους πολίτες . Π ράγμα που σΎ)μαίνεL πως αυτές OL τελετές μεταβάλλονταν σε λουκούλλεLα γεύ­

ματα με παρενθέσεLς προσευχών. Ένας νόμος του

97

π.Χ. απαγόρευσε τη θυσία ανθρώπων. ΣΎ)μά~L πως , ι

t:'

ι

εστω XΙXL σε ε<.,αφεΤLΚες

ι

"

πεΡLπτωσεLς, καταφευγανε σ

αυτ~ν, θυσLάζοντας βέβαLα σκλάβους ~ αLχμαλώτους

πολέμου. Αλλά υπ~ρξαν XΙXL πολίτες που εθελονΤLκά

116 ,~

εοωσαν

ΤΎj

ζ

,

ωΎj

τους

Y LΙX

ΤΎj

"~

σωΤΎjΡLα

ΤΎjς

παΤΡLoα ς:

ό πως ο Μάρκος ΚούΡΤLO ς που, Y LΙX να κατασLγάσεL ΤΎjν oργ~ των θεών του 'Λ~ΊJ , ση; aLά.ΡκεL~ ενό ς

"

σμο υ ,

σ "β' ενα αρα θ ρο ,

OρμΎjσε

που

εκ λ

'

ELaE

aEL'

αμεσως

μόλLς τον κατάΠLε. ΛLγότερο σκλΎjpές ~ταν

θαρμού , καθώς XΙXL

OL

λεγόμενες τελετές κα­

OL τελετές του στρατού που έφευγε

YLΙX τον πόλεμο XΙXL ΟΡLσμένες τελετές σΤLς οποίες

,

επαφνε

"λ μερος ο Ύj

πο'λ Ύj.

Ύj

Σ"

ένας κύκλος που τραγoυ~oύσε τα ,~, ",,0PXLΙX

ματους

XΙXL

XΙXL Ύj λLτανεία των

σΧΎjμαΤL ζ' οταν

αυτες

carmina, ύμνους γε' Ύjταν

"Α 'λ φρασεLς. να OγΎj

μαγαες

vota, ~ώρων που προσφέρονταν YLΙX

"

,

~ λ να ε ι.., ασφα LστεL καΠΟLα XαΡΎj απ

Αλλά ΠΟLOL ~ταν

,

θ' εους .

τους

OL θεοί ;

Το ρωμαΙκό κράτος , που ~ταν LμπρεσσάΡLός τους,

, ~εν κατάφερε ποτέ να απαντ~σεL με σαφ~νεLα XΙXL πλΎjρόΤΎjτα σ ' αυτό το ερώΤΎjμα ~ ίσως XΙXL να μΎJV θέ­ λΎjσε. Θεωρούσαν τον Τζόβε τον σΎjμανΤLκότερο από τους κατοίκους του OΛUμπoυ , αλλά όΧL βασLλLά των 'θεών , όπως ~ταν ο Δίας των Eλλ~νων . ΈμεLνε πάντο­ τε μLα αόΡLσΤΎj XΙXL απρόσωΠΎj Μναμ Ύj που συγχεόταν

πότε με τον ουρανό , πότε με τον ~λLO ~ το φεγγάΡL ~ τον κεραυνό, ανάλογα με τα γούστα του καθένα . KΙXL

,

Lσως

'ζ

σΤΎjν αpXΎj ΤΎjς

,

Ι

Ι

ι

ωΎjς του να Ύjταν ενα XΙXL το αυτο

πρόσωπο με τον Ιανό, τον θεό των θυρών . Αργότερα ~LαφΟΡΟΠΟL~θΎjκαν.

OL

πλούσLες

Ρωμαίες

κυρίες

σΧΎjμάΤLζαν ξυπόλυτες πoμπ~ που κατευθυνόταν στο ναό του Δία, στο ΚαΠLτώλLO, YLΙX να τον παρακαλέσουν να

στεL'λ

EL

β' ' tι..,ΎjρασLας, :'" ΡOXΎj σε εποχες ενω τον καφο,

του πολέμου άνΟLγαν ΤLς πόρτ,ες του ναού του Ιανού, YLΙX να μπορέσεL ο θεός να aUVO~EuaEL XΙXL να O~Ύjy~aEL τον στρατό σΤΎj μάXΎj.

AνάλoγΎjς σπου~αLότψας ~ταν ο Μάρτες (' AΡΎjς) ,

117 που έSωσε και το όνομά του σε ένα μ~να του χρόνου (Μάρτιος), και που είχε oαoγενειακ~ σχέσΥ) με ΤΥ) ΡώμΥ) σαν φυσικός πατέρας του Ρωμύλου, καθώς και ο Σατούρνιος , ο θεός ΤYjς σποράς που, σύμφωνα με

ΤYjν παράSοσYj, ~ταν κάποιος ΠΡΟΊ:στορικός βασιλιάς, καθYjγψ~ς ΤYjς γεωργίας και αόριστα κoμμoυνιστ~ς. Μετά απ' αυτό το κουαρτέτο έρχονται οι θεές. Η

" Τζ ουνονε

Yj

Yjταν

"

, , ειχε

θ εα της γονΨΟΤYjτας των χωραφιων

~,

και των οεντρων, των

ζ'

ωων και των αν

θ

' ρωπων

και

Sώσει το όνομά ΤYjς στο μ~να Ιούνιο, που τον θεωρού­ σαν ευνοΊ:κό για τους γάμους. Η Μινέρβα, το αντίστοι­

χο της ΕλλψίSας Αθψάς, είχε μεταφερθεί σης πλά­ τες του Αινεία και προστάτευε τη γνώσΥ) και ΤΥ) φρό­

νYjσYj. Η Βένερε είχε σαν απασχόλYjσYj τψ ομορφιά και τον έρωτα. Η Ντιάνα, θεά ΤYjς σελ~νYjς, επέβλεπε το κυν~γι και τα SιXcrYj και, σύμφωνα με ΤYjν παράSοσYj,

,

ειχε

παντρευτει'Β' τον φμπιο,

τον

,

πρωτο

β ασι λ' ια

του

Sά:σoυς.

Κι ακολουθούσε ένα πλ~θoς από κατώτερους θεούς:

, κατι

σαν

υπα

ξ

,

ιωματαοι

του

,

επουρανιου

,

στρατου.

Ο

Hρακλ~ς, ο θεός του κρασιού και της ευθυμίας, ~ταν

,

ικανος

,

'λ ακα να παι'ξ ει στα ζ' αρια μια εταφα με τον φυ

του ναού του' στον Μερκούριο (Eρμ~) αποSίSανε μια αSυναμία για τους εμπόρους, τους ρ~τoρες και τους

κλέφτες, τρεις καΤYjγορίες προσώπων για τα οποία

,

φαινεται πως

,

'~β' οι Ρ' ωμαιοι ετρεφαν τον ωιο σε ασμο' ο

Μπελλόνας ~ταν ο ειSικός για τον πόλεμο ... Αλλά είναι αΜνατον να τους ονομάσει κανείς όλους.

'Αλλωστε πολλαπλασιάσΤYjκαν έξω από κάθε μέτρο, με 'ξ την αναπτυ

Yj

ΤYjς

πο'λ Yjς

'

και ΤYjν επεκτασΥ) ΤYjς

κυρι-

αρχίας της. Γιατί οι Ρωμαίοι στρατιώτες, όταν κα­ τακτούσαν κάποιο κράτος ~ επαρχία, έπαφναν σαν πρώτα λάφυρα τους τοπικούς θεούς και τους μετέφε-

118 ρα.ν σΤΎJν πα.τρΙΟα. τους, ΠLστεUοντα.ς πω ς έτσ L α.ποΟυ-

,

να.μωνα.ν

I,:t

θ α.ν()' Τ'ΓjΤα.

τους

μLα. ς

,

XOCL

ΎJΤΤΎJμενOυς

,

α.πομα.κρυνα.ν

την

ΠL-

~,

α.ντεΚΟLΚΎJσΎJς.

Αλλά, εκτός α.π ' α.υτοUς τους θεοu ς που εLσάγοντα.ν

α.LχμάλωΤΟL, υπ~pχα.ν τους

OL

~

,

XOCL εκεΙνΟL που έφερνα.ν μα.ζΙ

,

~,

ΟLα.φΟΡΟL ι., ενΟL που ερχοντουσα.ν να. εγκα.τα.στα.-

θοuν στη PώμΎJ XOCL που βΟΎJθοUσα.ν τους μετα.νάστες να. α.Lσθάνοντα.L λLγότερο μόνΟL

,

στεγα.

Κ OCL

ζ

,

α.ν σε να.ους

,

ΧΤLσμενους

, 0XL , OL Ρ ωμα.LΟL

,

μονο

~

οεν

XOCL εξόΡLσΤΟL. Τους ~"λ LOLωτLΚα. κεφα. OCLOC.

με

α.μφLσ

β'

ΎJΤΎJσα.ν

,

α.υτο

το

ΟLκα.Ιωμα., α.λλά ΟεΙχτηκα.ν προς τους θεοuς α.υτοUς εξα.φεΤLκά φLλόξενΟL. Το κράτος

XOCL OL

LερεΙς του,

τους θεωΡοUσα.ν κα.τά κάΠΟLOν τρόπο σα.ν α.στυνομL-

,

κους

'ζ

που συνεργα.

,

οντα.ν στην ΤΎJPΎJσΎJ ΤΎJς

ρΙς να. πα.Ιρνουν μLσθό.

,~

τα.ι.,ΎJς

χω-

KOCL σε πολλοuς α.π' α.υτοUς

πα.pα.χώpΎJσα.ν α.κόμα.

XOCL θέσΎJ στον επΙσΎJμo Όλυμπο. Το 496 έγLνα.ν οεκτοΙ ΎJ Δ~μΎJΤpα. XOCL ο ΔLόνυσος σα.ν συνάοελφΟL XOCL συνεργάτες των Ρωμα.Ιων ομολόγων τους Τσέρερε XOCL ΛΙμπερο. MEPLXci ΧΡόνLα. α.ργότερα. ο Κάστορα.ς XOCL ο ΠολυοεUΚΎJς, που πρόσφα.τα. εΙχα.ν , ε'β γα. λ α.ν την υπoχpεωσΎJ ' , α.να.γνωΡLστεL, κα.τε β α.Lνοντα.ς , YLOC να. β OΎJ θ'ΎJσoυν τους Ρ' ~ "Ι , τον ουρα.νο ωμα.LOυς σΤΎJ ,(') της λΙμνΎJς PΎJγΙλλΎJς· , 300 π.Χ. περΙπου, ο

Το

ΑσκλΎJΠLός μετα.φέpθΎJκε

α.πό την ΕπΙΟα.υρο σΤΎJ PώμΎJ , YLOC να. ΟLΜ ξεL Lα.ΤΡLΚ~. KOCL crLyci-crLYci OL νεοφερμένΟL θεοΙ έγLνα.ν νΟ LΚΟΚUΡΎJ­ οες' κυρΙως

OL ΈλλΎJνες που ~τα.ν ΠLO φερέγγυΟL XOCL , ~ λ' Ψ , EyxocpOLOL, Lγοτερο UXPOL, XOCL α.πομα.ΚΡυσμενΟL α.πό τους Ρωμα.Ιους θεοUς. KOCL σα.ν α.ποτέλεσμα. ΤΎJς ελλΎ)νLκ~ς επφpo~ς OΎJμLOυpγ~θΎJκε XOCL μLα. LEpocpXLOC, ΠLΟ

με εΠLκεφα.λ~ς τον Τζόβε που εΙχε τα. χα.Ρα.ΚΤΎJΡLσΤLΚά

του ΔΙα. όπως λα.τρευότα.ν σΤΎJν Aθ~να.. Αυτό ~τα.ν XOCL το πρώτο β~μα. προς ΤΎJν κα.τεUθυνσΎJ των μονοθεΊ."ση-

119 κών θρΎ)σκειών που κατ

αρχ~ν με τον στωικισμό κι

αργότερα με τον ιουοαΊ:σμό , oo~γΎ)σαν στο Χριστιανι­ σμό. Ωστόσο , όλα αυτά θα γίνουν πoλu αργότερα. Οι Ρω­

μαίοι ΤΎ)ς OΎ)μoκρατικ~ς περιόοου σuζοuσαν με ένα πλ~θoς θεών, για τους οποίους ο Πετρώνιος έλεγε

πως σε ορισμένες πόλεις ~ταν πολυπλΎ)θέστεροι των κατοίκων και ο Βάρωνας υπολόγισε σε τριάντα χιλι­ άοες περίπου. Οι ορασΤΎ)ριόΤΎ)τες και οι επεμβάσεις τους,

Ι

κανανε ΤΎ)

ζ

Ι

Ι

~I

ωΎ) των πιστων ουσκο

λ

Ύ).

Μ

Ι

πορουσε

κανείς να μπεροευτεί χωρίς να το θέλει με τα ιερά αντικείμενα του ενός ~ του άλλου θεού προκαλώντας αντιζΎ)λίες' σ' αυτη ΤΎjV περίπτωσΎ) οι προσβεβλΎ)μένοι θεοί εμφανίζονταν με μoρφ~ στρίγγλας που πέταγε ΤΎ) Ι

Ι

νυχτα,

Ι

ετρωγε ερπετα,

Ι

~

,

Ι

σκοτωνε παLoια και εκ

λ

ε

β

ε τα

σώματα των νεκρών. Στον Οράτιο και στον Τίβουλο, στον Βιργίλιο και τον Λουκανό τους συναντάμε σε κά­

θε β~μα. ΚΙΧΙ ~ταν ακόμα πιο επικίνουνοι, γιατί Ύ) ρωμα·r:κ~ θρΎ)σκεία, σε αντlθεσΎ) με όλες σχεΟόν τις άλλες, οεν τους θεωρούσε περιορισμένους στον ουρανό, αλλά οεχόταν πως προτιμούσαν να μένουν στη γΎ) πα­

ρακινούμενοι από ανθρώπινα κίνΎ)τρα : την πείνα, την

καλοπέρασΎ), την απλΎ)στία, ΤΎ) φιλοοοξία, ΤΎ) μοχθΎ)­ ρία, ΤΎ)ν τσιγκουνιά. Για να. προστατεύουν τους ανθρώπους από τις τι­

μωρίες τους ο κλ~ρoς και οι εκκλΎ)σιαστικοί σύλλογοι πολλαπλασιάστηκαν. Yπ~ρξε μάλιστα ανάμεσά τους και ένας

γυναικείος

Ι

σύλλογος Ι

αφιερωνονταν στο ναο μετα

ξΙ

των βεσταλιών, που Ι

~I

υ του εκτου και του οεκα-

του χρόνου ΤΎ)ς Ύ)λικίας τους και έπρεπε να υΠΎ)ρετη­ σουν επί τριάντα χρόνια, ΤΎ)ρώντας απόλυτη αγνότητα.

Ήταν οι πρόορομοι των σΎ)μερινών μοναχών. Ντυμένες

στα

Ι λ ευκα,

Ι λ Ι Ι 'ζ ειχαν ειτουργΎ)μα τους να ποτ ι ουν ΤΎ)

120 γη με το νερό Τ'Υ)ς ~εp~ς κp~ν'Y) ς Τ'Υ)ς νΙΙμφ'Υ)ς Ηγερίας. Αν συλλαμβάνονταν να παpαβ~άζoυν τον

όρκο Τ'Υ)ς

αγνόΤ'Υ)τας που είχαν oώσε~ , μαστ~γώνoνταν με βέργες κα~ θάβονταν ζωντανέ ς . o~ Pωμαίo~ ~στop~κoί μας

έχουν παpαoώσε~ οώοεκα πεp~πτώσε~ς τέτοωυ βασα­ ν~σμoΙΙ. Όταν τέλε~ωναν τα τp~άντα χpόν~α Τ'Υ)ς θ'Υ)τεί ­ ας τους , γ~νόντoυσαν οεκτές σΤ'Υ)ν κo~νωνία με μεγά­ λες τψές κα~ πpoνόμ~α κα~ μποροΙΙσαν να παντρευ­

τοΙΙν. Αλλά OUσκολα βρίσκανε σΙΙζυγο σ' αυτ~ τψ 'Y)λ~κία.

Η θρ'Υ)σκεία έo~νε στους

Ρωμαίους Τ'Υ)ν Kυp~ακ~

αλλά κα~ op~σμένες άλλες μέρες αργίας. o~ μέρες αυι,

τες

κα~

Ι

Ι

Ι

Ι

,

Ι

'Υ)ταν πεp~πoυ εκατο τον χρονο , πεp~πoυ οσες

'Μ'ονο τωρα.

Υ'λ ,,'Υ) ο.

'

Α ρκετες

που

απ ,

τ~ς

" αυτες

'Υ γωρτα"αν 'Υ)ταν

με

" αυσΤ'Υ)ρα

ε~να~

μεγα λ' υτερο μν'Υ)μοσυνα,

,

'Υ οπως π.χ. τα λ' εμoυp~α , που γωρτα " ονταν τον Μ' α~o: ο

πατέρας έπρεπε να γεμίσε~ το στόμα του με λευκά

φασόλ~α κα~ τα φτιισε~ γΙΙρω του λέγοντας: «Μ' αυτά τα φασόλ~α λυτρώνω τον εαυτό μου κα~ τους o~κoιις μου . Π 'Υ)γαίνετε, ψυχές των προγόνων μας!» . Τον Φε' β ρουαρω

'Υ γωρτα"ονταν

τα

' λ ~α παρεντα

' 'Υ)

τα

'λ ~α φερα

κα~ τα λoυπεpκάλ~α , κατά Τ'Υ) o~άpκε~α των οποίων πε­ τάγανε στον ΤΙβερ'Υ) ξιιλ~να ε~oώλ~α γ~α να ξεγελάσουν τον

θεό

που

~θελε

πpαγματ~κoιις

ανθρώπου ς .

K~

ΙΙστερα έρχονταν τα φωpάλ~α , τα λψπεpάλ~α , τα σα­

τoυpνάλ~α ... Ακόμα κα~ σ' αυτόν τον τομέα επαρατοΙΙ σε τέτo~α

"

'λ' ' 1: ε το υ ς αναpχ~α, ωστε ο πρωτος ογος που εσπρω '-,

Ρ ω-

μαίους να εφεΙΙρουν 'Υ)μερολόγω ~ταν 'Υ) επ~θ υ μία τους να

β α'λ ουν

'1 " αυτες τα'-, 'Υ):σ

, επ~φopτ~σμενo~

o~

, ~εpε~ς

' ,

'Σ τ~ς. γωρτε ς . Τ'Υ)ν α ρχ'Υ) 'Υ)ταν θ 'Υ ' Ο ' να υπεν υμ~ " oυν κ α ε μ 'Υ)να , τ~

κα~ πότε έπρεπε να γωρταστεί. Η παράο ο σ'Υ) απooίoε~ στον Νουμά Πομπίλω Τ'Υ)ν τψ~ εκείν ου , που έ βαλε

121 'λ οuς επιτε

'Ι:' τα <.,;η ,

' σuντασσοντας

, ενα

παρέμεινε σε ισχό -μέχρι τψ επoχ~

ΎJμεpo λ' ογιο

ποu

Tou Καίσαρα . Το

ΎJμεpoλ6γιo αuτ6 οιαφοόσε το χρ6νο σε οώοεκα σελΎJ­ νιακοό ς μ~νες, αλλά άφΎJνε στοu ς ιερείς το οααίωμα να μεγαλώνοuν ~ να μαραίνοuν ΤΎJ οιάρκειά τοuς, οό­ τως ώστε να σuμπλΎJΡώνεται ο αριθμ6ς των τριακο,

ι

t;:',

, καταΧPΎJσΎJ

για

,

'Κ"

σιων ε ...,ΎJντα πεντε ΎJμεpων.

να

αι εκεινοι εκ αν αν τετοια

" εuνΟΎJσοuν

ΎJ

να

βλ'ψ α οuν

, καποιον

άρχοντα ποu, στο τέλος, το πομπιλιαν6 ΎJμεpoλ6γιo

,

,

ειχε κατανΤΎJσει εντε

λ'

ως

'

Ι:'

,

~

ανα ..., ιοπιστο και ΟΎJμΙΟUΡ γοu-

σε αοιάκοπα αντιθέσει ς.

Οι ώρες οεν μεΤΡι6ντοuσαν, uπολογίζονταν απ6 ΤΎJ θέσΎJ Tou ~λιοu . Το πρώτο ΎJλιακ6 ρολ6ι ~ταν ελλψι­

κ~ς κατασκεu~ ς, ~λθε απ6 τψ KατάνΎJ το

263

και

εγκαταστάθΎJκε σην Αγορά . Αλλά, καθώς ΎJ KατάνΎJ είναι τρεις μοίρες ανατολικ6τερα ης Ρώμ ΎJς , ΎJ ώρα οεν ~ταν σωστ~ και οι Ρωμαίοι , θuμωμένω , χpειάσΤΎJ­ καν έναν αιώνα μέχρις 6Tou κατορθώσοuν να οιορθώ­

σοuν αuτ~ ΤΎJ σατανα~ επιν6ΎJσΎJ · Οι

, μερες

"

ενο ς

μΎJνα

'ζ χωρι ονταν

,

σuμφωνα

με

τις

Καλένοες (ΎJ πpώΤΎJ μέρα Tou μ~να) , τις Ν6νες (ΎJ πέ­

μΠΤΎJ ~ ΎJ έβooμΎJ μέρα) και τις Ειοείς (οέκαη τρΙη

, oεκαΤΎJ ~, , ' ) Τ ο ετος, ' ζ' πεμΠΤΎJ μερα. ποu ονομα οταν annus, ποu σΎJμαίνει οακτόλιος , άοχιζε απ6 τον Μάρ­

ΎJ

τιο μ~να. Ακολοuθοόσαν ο Απρίλιος, ο Μάιος, ο 10ό­ νιος, ο ΚοωντΙλος, ο ΣεστΙλος , ο Σεπτέμβριος , ο

Οκτώβριος , ο Νοέμβριος , ο Δεκέμβριος , ο 1ανοuάΡιο ς και ο ΦεβροuάΡ~ος. Ύ'π~pχε και κάποιο εΙοος ΚUΡ~α-

,

'~λ ΚΎJς , ΎJ «εναΤΎ»> , OΎJ

.

"

'θ ε εννεα μερε ς, ποu εμo~α 'ζ ε με κα

,

"ι

ΤΎJν ΎJμεpα ποu στα χωp~α, το

πα

' ζ αρι.

Οι

' αφΎJναν ,

χωpαo~

ι

ακομα και σΎJμεpα , γ~νετα~ το

,

χωραφι

τοuς

και

εΡχ6ντοuσαν στο χωρι6 να ποuλ~σοuν τα φροότα κα~ τα

αuγά τοu ς, αλλά χωρΙς ΎJ ΎJμέpα αuτ~ να θεωpείτα~

122 πpαγματLΚ~ γωpτ~. KΙXL YLtX να 3Lασκε3άσοuν πραγμαΤLκά, OL ΡωμαLΟL έπρεπε να περψένοuν τα λψπεράλLα XΙXL τα σατοuρ ­ νάλLα, όποu, όπως λέεL ένα πρόσωπο τοu Πλαuτοu, «ο

καθένας μπορεΙ να φάεL ό,η θέλεL, να πάεL όποu τοu

,

αρεσεL XΙXL να

ν

" αψησεL

τα

ζ"

εuγαρωσεL μ

,

στην ΎJcrUXLtX τοuς

, ΚΟΡLτσαΚLα

XΙXL

,

οποων τον

ΤLς

" τ ΙXYOpΙXXLtX».

β

ο

λ

crU ζ'uγοuς,

'

,

εUεL, αρκεL

ης

,

ΧΎJpες,

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑ ΤΟ

Η ΠΟΛΗ

ΔΕΝ ΞΕΡΟίΜΕ με ακρΙβεLα πόσοuς κατοΙκοuς εΙχε -η Ρώμ-η ΤLς παραμονές των καρχ-η~ονLακών πολέμων . OL αΡLθμοΙ ποι) μας ~LVOUV OL LσΤΟΡLΚΟΙ εΙναL ανΤLφαΤLΚΟL , βασLσμένΟL σε αβέβαLες απογραφές XL Ισως παραβλέ­ ποuν το γεγονός όΤL το μεγαΛUτερO μέρος των απο"

γραφομενων

επρεπε

να

"

καΤΟLκεL

0XL

,

μεσα

στα

ι τεLχ-η

ης πόλ-ης, αλλά έξω , στ-ην uπαLθρο XΙXL στα χωΡLά ποι) ην πεΡLβάλλανε. Μέσα στ-ην καθ ' αuτό πόλ-η ο πλ-ηθu ­ σμός ~εν έπρεπε να ξεπερνάεL ης εκατό ΧLλLά~ες ψu­

χές: αΡLθμός ποΙ) σε μας φαLνεταL μέτρως, αλλά YLΙX τ-ην επoχ~ ~ταν γLγανΤLαΙος. Η πόλ-η πρέπεL ~~-η να αποτελοΙΙσε ένα ~Lεθνές κέντρο , αλλά λLγότερο από ό , η ~ταν σην επoχ~ των ΤαρκuνΙων , ποΙ) με το ετροuσΚL­ κο πάθος τοuς YLΙX το εμπόρω XΙXL η θάλασσα, εΙχαν σuμβάλεL στο να σuρρεuσοuν ση Ρώμ-η uπερβολLκά πολλοΙ ξένΟL XΙXL μάλLστα alισκoλα αφομΟLώσψΟL. Τ-ην

. , , ων ην

~

εποχ-η ης

XΙXL

,

,

ο-ημοκραΤLας , το γ-η γ ενες

των

Σ α β'Lνων

,

ΚUΡLαρχ-ησε

,

σΤΟLχεω των

ξ' ανα,

Λ

α-

'θ -ηκε ενLσχu

XΙXL Ισως ~λεγξε κάπως πω στενά τ-ην εγκατάστασ-η

124 νέων εποίκων. Αυτοί προέρχονταν κυρίω ς από τ~ς κο­ ντινές

επαρχίες

κα~ +Ιταν άνθpωπo~ που μπυρω;σαν

ευκολότερα να συγχρ ωτ~σθοuν με τους Ρωμαίου ς .

Η πόλη , από πλευράς πολεοοομίας , οεν είχε προο ­

oEucrE~ ~o~αίτεpα κάτω από ΤΎ) οιοίΚΎ)σΎ) των ΟΎ)μοκρα-

,

'ξ των α ~ωματoυxων

,

που

'ς" τσ~γκoυνΎ)oες ,

Ύ)ταν

α

ξ

εστo~

κα~ χωρίς αξ~ώσε~ς. Δuο κεντp~κoί ορόμοι o~ασταυι ' ''Ι' ' ρωνονταν χωp~ "o ντα ς

ΤΎ)ν

,

σε τεσσεp~ς

ι συνo~κ~ες,

που

Ύ) καθεμ~ά είχε τους ο~κοuς ης πολιοuχους θεοuς κα~ τ

,

' λ' αγα ματα

του ς

υ Ψ' ωνονταν

σε

ο'λ ες

τ~ς

'Ο γω ν~ε ς. ~

opόμo~ ~ταν στενοί χωματόopoμo~ κα~ πλακοστρώθΎ)­ καν πoΛU αργότερα με πέτρες απ ' το πoτάμ~. Ο μεγά­

λος υπόνομος

(Cloaca Massima)

φαίνετα ~ πως υπ~pχε

~OΎ) από τψ επoχ~ των Ταρκυνίων κα~ έp~χνε τα ΛUματα

ΤΎ)ς

' Ρ ωμΎ)ς

στον

Τ'β ~ εΡΎ)

κα~ το πόσψο νερό. Το

312,

, οπου ,

απο

,

προερχοταν

ο 'Aππ~oς Κλαuοιος ο

Τυφλός αντψετώπ~σε κα~ έλυσε το πρόβλΎ)μα κατα­ σκευάζοντας

το πρώτο υοραγωγείο που έφερε σΤΎ)

ΡώμΎ) νερό οροσερό κα~ καθαρό που προερχόταν κατ' ευθείαν από τα ΠΎ)γάO~α . Kα~ γ ~α πρώΤΎ) φορά o~ Ρω­

μαίοι ~ τoυλάx~στoν μ~α συγκεκρψένΎ) καΤΎ)γορία ανά­ μεσά τους απέΚΤΎ)σαν νερό που τους έφτανε γ~α να πλένoντα~. Ωστόσο o~ πρώτες θέρμες ~ OΎ)μόσ~α λου-

,

,

"

τρα , κατασκευασΤΎ)καν μετα ΤΎ)ν Ύ)ττα του Α νν~' β α.

Τα σπίτια είχαν λίγo-πoΛU μείνε~ τα ίo~α, αυτά που είχαν κατασκευάσε~ o~ ΕΤΡοuσκο~ αpχ~τέκτoνες. Είχαν απλώς · εξωρα·ίστεί εξωτεp~κά με γuΨ~νες o~ακoσμ~­ σε~ς κα~ επ~γpαφές.

o~ κίνoυνo~ που τους

είχαν απε~λ~σε~ έσπρωξαν

τους Ρωμαίους να κατασκευάσουν ναοvς γ~α να απο­ κτ~σoυν ΤΎ)ν εuνο~α των θεών. Πάνω στον λόφο του ' Κ απ~τω λ ~oυ

,

ε~χαν

κατασκευαστε~'

τpε ~ ς

ξ'λ υ ~νo~

ναo~' ,

αρκετά επ~βλΎ)τικoί , προς τψ~ν του Τ ζόβε , ΤΎ)ς Τζου-

125 ν6 νε

XCXL η;:; \1~νέp~:Χ ζ.

Η π6λη .ζούσ'ε κ\)ρίως απ6 ΤΎ) γεωργία, πο\) σηΡL ' ζ οταν το\)

Π

Ις μLκρο\)

στο\)ς

λ Ύ) θ \)σμο\)ι ,

ι

~ ι L οωΚΤΎ)τες.

ι αφο\)

ι ν\)χτα

ΤΎ)

ι

' Ε να μεγα 'λ ο

σωΡLα

ζ'

οταν

Ι

ι μερο ς

Ι πανω

σε

,

Ι

αχ\)ρενLα στρωματα , σΎ)κωνοταν το πρωL, φορτωνε ΤΎ)ν α

ι ξ LVCX

ι ι ι β'~ το φτ\)αΡL στο καρο πο\) σερναν τα

XCXL

OoLCX XCXL

π~γαLνε να οργώσεL ένα χωράφL , πο\) Ύ) έκτασ~ το\) οεν ι ξ επερνο\)σε

ι κατα

ι μεσ ο

ι ορο

τα

~I

Ι

Δ

0\)0 εκταΡLα.

' λ ο\) ε\)αν

σκλΎ)ρά , αλλά οεν ~ταν XCXL τ6σο προοοi~μένΟL XCXL οεν ι ξ ι λλ λ' ι Ι Ι ζ Ι Ύ) εραν α ο Lπασμα εκτος απο ΤΎ)ν ΚΟΠΡLα των ωων ,

ούτε άλλΎ) εναλλαγ~ καλλLέργεLας εκτ6ς απ6 κείνΎ) το\) σLταρωύ με λαχαναά

XCXL αντίστροφα. ι Αλλα ΠΡΟ'C6ντα XCXL το λάΟL. Κάθε οαογένεLα Ι ι εLχε ης κοτες ΤΎ)ς, τα YO\)PO\)VLCX ΤΎ)ς XCXL Κ\)ΡLως τα 'β Ι I~ λλ " Ι Ι προ ατα ΤΎ)ς πο\) εΟLναν το μα L απ το οποω \)φαL~ταν τα σύκα, το σταφύλL "

νονταν τα ρούχα.

ΤLς παραμονές των ΚαΡΧΎ)οονLακών πολέμων α\)τη Ύ) εLο\)λλLακ~ εLκ6να είχε ~OΎ) αλλάξεL.

OL εκστρατείες

εναντίον των γεLτοναών πλΎ)θ\)σμών είχαν εΡΎ)μώσεL

ΤΎ) ν ύπαLθρο: τα αγpoκτ~ματα , εγκαταλεψμένα ρ~μα ζ αν- τα χωραφLα Ι

ι,

XL

οσΟL

απ

το\)ς

ξ

Ι

~ I

αναγLνονταν οασΎ) ι

κατωκο\)ς

εΠL

β'

XCXL

Lωναν

Ι

χερσοτοπOL, Ι

στρεφονταν

προς ΤΎ)ν π6λΎ). Τα νεοκαταΚΤΎ)μένα εΟάφΎ) θεωρούνταν LΟLοκησία το\) κράτο\)ς

XCXL ποuλL6ντοuσαν στοuς κε­

φαλαLοκράτες πο\) πλούηζαν με ΤΎ) λεία το\) πολέμο\) .

ΈτσL OΎ)μω\)ργ~θΎ)καν τα λαΤLφούνηα , τα τσLφλίΚLα ,

τα οποία OL Lοωκτ~τες εκμεταλλεύονταν ΧΡΎ)σΨΟΠΟLι

ωντας

ζ αν

σκ

λ'β α

' Τ Lποτα,

Ι

Ι

ο\)ς, πο\) \)ΠΎ)ρχαν αφ

"~ ενω ΤΎ)ν

LoLCX

ι σΤLγμΎ)

θ

OVOL XCXL

~,

οεν κοσΤL-

σΤΎ)ν πο' λ Ύ)

σΧΎ)μαΤL-

,

' λ ι " Ι Ι ζ οταν ενα προ εταΡLατο απο πρωΎ)ν αγροτες πο\) εLχαν

μεταβλΎ)θεί σε ακτ~μoνες

XCXL έψαχναν YLCX ΟοuλεLά .

Αλλά Ύ) οο\)λεLά οεν βΡLσκ6ταν εύκολα, γLατί Ύ) βL­ ομΎ)χανία μετά ΤΎjV πτώσΎ) των Ταρκ\)νίω ν αντί να

126 πpoooεύε~ , συpp~κνωνόταν. Τ ο υπέοαφος, φτωχό σε

,

μετα

"

,

λλ' ~ ζ α , ΎJταν ωωΚΤΎJσ~α του κρατους που το νo~κ~α ε

σε εκμεταλλευτές

ελάχ~στα ευσυνεΙOΎJΤOυς

κα~ ~κα­

νούς. Η γνώσΎJ των μετάλλων εΙχε κάνε~ κάπo~α ελά­

χ~στα β~ματα κα~ ο χαλκός εξακολουθούσε να ΧPΎJσ~­ μoπo~ειτα~ πεp~σσότεpo από το ατσάλ~. Το μόνο καύ­

σιμο που γνώp~ζαν ~ταν το ξύλο κα~ το πpoμΎJθεύoνταν κο'β οντας

,~ , τα ωpα~α oασΎJ του Λ' ατωυ.

~ταν ο μόνος

κλάοος

'

Η υφαντoυp γ ~α

που ευΎJμεpoύσε σχετ~κά κα~

υπ~pχαν πpαγματ~κές επ~χεφ~σε~ς που εΙχαν ξεκ~νγι -

,

,

σε~ μ~α μα ζ LΚΎJ παpαγωγΎJ ·

Τα εμπόo~α που αντιμετώπ~ζε ΎJ βωμΎJχανLΚ~ κα~

,

,

,

'

εμΠOPLΚΎJ αναπτυ ξ' ΎJ Ί)ταν τεσσερα. Τ ο πρωτο, Ψ υχο λ 0-

.

γ~κ~ς φύσΎJς , ~ταν ΎJ καχυποΨΙα ΤΎJς pωμα'ίκ~ς άρχουσας

'ξ ΎJς , τα

μ~ας

'ξ ΎJς τα

,

γαωΚΤΎJμoνων,

που

αντ~-

παθούσε oπo~εσo~πoτε opασΤΎJP~όΤΎJτες θα μπορούσαν να εν~σχύσoυν τα μεσαΙα αστ~κά στρώματα. Το οεuτε­

ρο εμπόοω ~ταν ΎJ έλλε~ΨΎJ ορόμων που οεν επέτρεπε τ-ην μεταφορά πρώτων υλών κα~ προ·ίόντων. Ο πρώτος

ορόμος ~ταν ΎJ ΒΙα ΛατΙνα, ΎJ ΛατινΎJ οδός, που κα­ τασκευάσΤΎJκε το

370,

σχεοόν ενάμ~σΎJ α~ώνα μετά τ-ην

εγκαθΙOPυσΎJ τ-ης oΎJμOκpατιας κα~ πεpωp~ζόταν στο να συνoέε~ ΤΎJν πόλΎJ με τους Αλβανούς λόφους. Ο 'Αππως

Κλαύοως, ο oΎJμωυpγός του υοραγωγεΙου,

α~σθάνθΎJκε τ-ην ανάγΚΎJ , πεν~ντα χpόν~α αργότερα , να κατασκευάσε~ έναν ακόμα ορόμο που πpάγματ~ π~pε το όνομά του κα~ συνέοεσε τ-η PώμΎJ με τ-ην ΚαΠΟUΎJ. O~ συγκλΎJΤΙΚOΙ εγκρΙνανε τα μεγαλεπΙβολα σχέo~ά του

,

,

,

~,

~,

'ζ

μονο κα~ μονο γ~ατ~ το Oo~ΚO oLΚτυO το χpε~α

ο νταν κα~

o~ στpατ~ωτικoΙ. Το τρΙτο εμπόοω ~ταν ΎJ έλλε~ΨΎJ στόλου, που χάθΎJκε μετά το τέλος ΤΎJς ετpoυσκ~κ~ς

υπεpoχ~ς σΤΎJ PώμΎJ. Mεp~κoι εφoπλ~στές εΙχαν εξα­ κoλoυθ~σε~

να

κατασκευάζουν

κάπo~α

πλοΙα

των

127 οποίων τα πληρώματα ~ταν άπεφα κα~ Oε~λά. Από τον Ν οεμβρω μέχp~ τον Μάρτω οεν τολμούσαν να βγουν

,

απο

το

λ' ψαν~

'Ο στ~α ς

ΤΎ)ς

,

'

'

ο που τα π λ o~α τους

,

β ου-

λ~αζαν μέσα ση λάσΠΎ) του ΤΙβεΡΎ). Αλλά κα~ όταν ε'β γα~ναν απ ' το

λ ψαν~ '\1 > ' οεν ΠΎ)γα~ναν

κα~ πο λ" υ μακp~α

κα~ οεν ~θελαν να χάσουν ΤΎ) στεp~ά απ ' τα μάτ~α τους,

γ~ατί o~ Έλλψες κα~ o~ KαpΧΎ)06νω~ πεφατέ ς λυμαί­ νονταν τ~ ς

θάλασσες. 'Ολα αυτά κάνουν ακόμα πω

εκπλΎ)κτ~κό το θαύμα που πραγματοποίΎ)σε Ύ) ΡώμΎ) /

ι

Ι

Ι

, ."

μετα απο μεp~κα χpoν~α αντψετωπ~",oντας

με τον αυ-

τοσχέοω στόλο ΤΎ)ς εκείνου ς του ' Αννωνα κα~ του Αν­ νίβα. 'Ε' να τεταρτο

'\1>

εμποοω γ~α το

"

εμπop~o υΠΎ)Ρ ξ ε ,

σΤΎ)ν

αpχ~, Ύ) έλλε~ΨΎ) ενός νoμ~σματ~κoύ συστ~ματoς . Τον πρώτο

α~ώνα ης

ΟΎ)μοκρατίας ,

μέσο

συναλλαγ~ς

υπ~pξαν τα ζώα. Εμπορεύονταν με κοτόπουλα, γου-

,

poυν~α,

'β ατα ,

προ

f

αγε

λ'\1> αοες.

,

νoμ~σματα

,."

φερουν

ονομα",ονταν

,...,

«",ωο».

Τ

,

Κ' α~ πpαγματ~ τα πρωτα

,Ι,...

ΤLς

ε~κoνες

/ ,

πεκoυν~α ,

'"

απο

το

αυτων

pecus,

των

που

ι

",ωων

κα~

,

σΎ)μα~νεL

,

ο πρωτο νομLσμα Ύ)ταν το ασσαρω που αντ~-

στo~χoύσε σε μ~α λίβρα χαλκού . Λίγο μετά η γέννΎ)σ~ του το κράτος το υποτίμΎ)σε σΎ)μανταά γ~α να αντι­

μετωπίσε~ τα έξοοα του πολέμου με την ΚαρχΎ)06να. Από όπου συνάγετα~ πως Ύ) απάΤΎ) του πλΎ)θωp~σμoύ

υπάpχε~ xrxL επαναλαμβάνετα~ από καταβoλ~ς κόσμου, με τρόπο απαράλλαχτο. Kα~ εκείνΎ) ην επoχ~ το κρά ­ τος ζ~ΤΎ)σε από τους πολίτες ένα oάνε~ό κ~ εκείνo~ του

παρέοωσαν τα ασσάΡLά τους , ης μ~ας λίμπρας . Το

κράτος τα π~pε, τα έκοψε σε έξL μέρΎ), xrxL YLζX κάθε ασσάρω επέστρεψε στο oανε~στ~ ένα έκτο ης λίμπρας χαλκού .

Γ~α πολύν καφό αυτό το υΠΟΤΨΎ)μένο ασσάρω πα ­ pέμε~νε το μoναo~κό ρωμαΊ:κό νόμ~σμα . Αργότερα ανα-

128 πτύχθ'Υ)κε ένα σύσΤ'Υ)μα πoλu πω σύνθετο: εμφανΙσΤ'Υ)κε ο ασ'Υ)μένως σεστέρτως ποι; αντιστοιχούσε σε ~uόμισι ασσάρια , κι αργότερα το ~'Y)νάpιo, επΙσ'Υ)ς ασ'Υ)μένω , ποι; ήταν Ισο με τέσσερις σεστέΡτωuς · τέλος το χρuσό ' λ αντο ποι; 'Υ)ταν τεραστιας ' 'λλ ον για τα α ξ'ιας και ποι; μα

'

το εννενήντα τοις εκατό των ΡωμαΙων πρέπει να στά­

θ'Υ)κε όνειρο απλ'Υ)σΙαστο. Α ντLθετα με Τ'Υ)ν εποχή μας, ποι; θεωρεΙ τις τράπε­

ζες . εκκλ'Υ)σΙες, οι ΡωμαΙοι θεωρούσαν τις εκκλ'Υ)σΙες ,

,...

Ι

Ι

τραπε",ες, γιατι τις

,

Υ

ι

νομι",αν προστατεuμενες

απο τοuς

κλέφτες. Κρατικά πιστωτικά ι~pύματα ~εν uπήΡχαν. Τα Μνεια τα έ~ιναν οι αργuραμοιβοΙ ,

ειχαν

τα

'Ι' ' μαγα",ακια

τοuς

σ

Αγορά . Ένας

από τοuς

, απαγορεuε

τοκογ λ' uφια

Τ'Υ)ν

ενα

ορομακι

νόμοuς

Τ'Υ)ς

''Ι' ορι",ε

και

ποι;

(argentari),

"",

,

κοντα

σΤ'Υ)ν

Δω~εκα~έλτoι;

ως

' ανωτατο

" oU-

νατό τόκο το ποσοστό οκτώ τοις εκατό. Αλλά, παρ'

όλα αuτά, άνθιζε 'Υ) εκμετάλλευσ'Υ) της ~υστυχΙας και των αναγκών των φτωχών που ήταν πολυπλ'Υ)θεΙς κι , 'Ι' αντιμετωπι",αν ,

'Ι'

ονομα",ουμε

β

'" λ ouaxo ες

'

,

,

καταστασεις · αυτο που εμεις

,,,, , , ωμ'Υ)χανια οεν 'Υ)ταν τιποτε α

λλ

ο

" απο

ενα

συνονθύλευμα μικρών βωτεχνιών που προσπαθούσαν, 'ξ ουν

για να αντε

'να" μειωσουν

τον ανταγωνισμο,

το κο-

στος των προ"ι:όντων τους , χρ'Υ)σιμοποιώντας ~oύλoυς.

Οι ~oύλoι, ανοργάνωτοι και χωρΙς αρχ'Υ)γούς, ~εν έκα­ ναν απεργΙες εναντΙον των αφεντικών . Υπήρχαν όμως οι επαγγελματΙες, οι οργανωμένοι σε συντεχνΙες που εΙχαν αναγνωριστεΙ από τον καιρό του Νουμά . Υπήρ­ χαν συντεχνΙες αγγεωπλαστών, σι~εpά~ων, τσαγκά­ P'Y)~ων,

ξυλουργών,

σχοινοποιών,

αυλ'Υ)τών,

χαλκέων,

μαγεΙρων,

υφαντών

και

χτιστών,

«~ωνυσιακών

καλλιτεχνών», όπως ονόμαζαν τους 'Υ)θοποωύς. Από τις

συντεχνΙες

ασκούσαν

οι

μαθαΙνουμε

ΡωμαΙοι

στις

τα

επαγγέλματα

πόλει ς .

Οι

που

συντεχνΙες

129 ελέγχονταν απ6 υπαλλ~λoυς του κράτους , οι οποΙοι οεν επέτ~επαν να συζ'Υ)τιοίινται ζ'Y)τ~ματα μισθών και 'Υ)με­ ρομισθΙων κι 6ταν καταλάβαιναν πω ς 'Υ) ουσαρέσκεια

ξεχεΙλιζε, φρόντιζαν για κάποια oιανoμ~ σταριοίι οω­ ρεάν. Τ α μέλ'Υ) των συντεχνιών συναντι6ντουσαν για να κου

' β εντιασουν

,

σχετικα

με

'

'λ μα επαγγε

το

τους ,

να

παΙξουν ζάρια , να πιουν το κρασΙ τους και να αλλ'Υ)λο ­

βΟ'Υ)θ'Υ)θοίιν.

ΓιατΙ ~ταν

φτωχοΙ και

κακομΟΙΡ'Υ)οες,

ακ6μα κι εκεΙνοι που ~ταν ελείιθεροι κι εΙχαν πολιτικά

Οικαιώματα. Δεν πλ~pωναν φόρους και σε καιρό ει­ p~ν'Y)ς υΠ'Υ)ρετοίισαν μια σίιντομ'Υ) στpατιωτικ~ θ'Υ)τεΙα. Αλλά στον π6λεμο πέθαιναν εξΙσου με 6λους τους άλ­ λους .

Οι ΡωμαΙοι ιστορικοΙ που έζ'Υ)σαν κι έγραψαν πολλά

, χρονια

,

αργοτερα,

ε

ξ'

ωραισαν

,

αυτ'Υ)

Τ'Υ)ν

,

εποχ'Υ)

Τ'Υ)ς

στωικ~ς Ρώμ'Υ)ς. Και το έκαναν για λόγους πολεμι -

,

Κ'Υ)ς,

για να

'ξ ουν τις αντιτα

"λ αρχαιες αρετες στα ε ατ-

τώματα Τ'Υ)ς oικ~ς τους επoχ~ς. Η Ο'Υ)μοκρατΙα οεν

,

'Υ)ταν

' απα λλ αγμεν'Υ)

'βλ" σ'Υ)μαντικων προ 'Υ)ματων

κι

οσο

κι αν ση οιάρκειά Τ'Υ)ς O'Y)μιoυpγ~θ'Y)καν οι βάσει ς του οικαΙου, οεν μποροίιμε να ποίιμε πω ς 'Υ) οικαιοσίιν'Υ) θριάμβευε. Ωστόσο , εΙναι αλ~θεια πως οι πολΙτες έζ'Υ)σαν πιο

στρψωγμένα και πιο άβολα , αλλά πιο πειθαρχ'Υ)μένα και

πιο

,

αγνα

απ

"

οτι

Τ'Υ)ν

'β εποχ'Υ) των ασι λ'~ ιαοων.

Η

'Y)θικ~ οεν ~ταν άσπιλ'Υ) οίιτε τότε , όμως 'Υ) οιαφθορά έμενε περιορισμέν'Υ) στψ έορα ης και οεν μόλυνε Τ'Υ) ζω~ :'Υ)ς οικογένειας που σηριζόταν σΤ'Υ)ν αγν6Τ'Υ)τα

,

,

των κοριτσιων και Τ'Υ)ν πιστ'Υ) των συ

μετά από μερικές

περιπέτειες

ζ' Ο' υγων. ι αντρες,

με τις

'J-:~Z '~r~\J-:~'1 'I(ι);;~;. fj-:X Z~Z'Jfj ~ -:'J ')~

π6ρνες, πα­

ZPI;'J~'X . K'X~ (J'ΤΟ

εξ~ς ~ταν υπερβολικά απασχολ'Υ)μένοι με Τ'Υ) συντ~­ Ρ'Υ)σ'Υ) Τ'Υ)ς οικογένειας για να αφεθοίιν σε επικΙνουνες

130 ΟιοισκεΟάσεις . Ο γάμος γινότοιν μετά τη μν'Υ)στεΙοι, την οποΙοι συ'θ ως οιποφοισι 'ζ οιν οι ουο ποιτερες, συχνοι χωρις κοιν νοι ν'Υ)

'"

,

"

ρωτησουν τους ενΟιοιφερόμενους. 'Η τοιν ένοι προιγμοι'λ' τικο' συμ β'λ ο οιω που οιφορουσε οιποκ ειστLΚOΙ

κλ'Υ)ρονομιάς

κοιι προΙκοις .

ζ 'Υ)τημοιτοι ,

Επισφροιγιζότοιν

με ένοι

οοιχτυλΙοι που ο νέος περνούσε στον ποιράμεσο της κοπέλοις , YLOΙTL πΙστευοιν πως οιπό κει οιερχότοιν το

,

'" ,

νευρο που κυ β' ερνουσε Τ'Υ)ν κοιροιοι Τ'Υ)ς.

Ο γάμος ~τoιν ουο ειοών: με χεφοιγωγΙοι ~ χωρΙς χεφοιγωγΙοι. Στο πρώτο εΙοος, που ~τoιν το πω συν'Υ)­

θισμένο κοιι το πω πλ~pες, ο ποιτέροις της νέοις εκ­ χωρούσε όλοι τοι ΟLΚΟΙLώμοιτοι που εΙχε πάνω Τ'Υ)ς στο γοιμπρό , που γLνότοιν ο ουσιοιστικός οιφένΤ'Υ)ς της. Στο

οεύτερο εΙοος, που γLνότοιν με θΡ'Υ)σκευΤLΚ~ τελετη, ο ποιτέροις ΟLΟΙΤ'Υ)ρούσε τοι οικοιιώμοιτά του . Ο γάμος «με χεφοιγωγΙοι» συντελούντοιν εθψLΚά, μετά οιπό ένοι χρό­

νο συμβΙωσ'Υ)ς. Το οεύτερο εΙοος, που προοριζότοιν YLOΙ

τους ποιτρΙκωυς, οιποιιτούσε μιοι oιυστ'Y)Ρ~ θP'Y)σκευτLΚ~ τελετ~ με ύμνους XOΙL πομπές. Οι OUο OLΚOγένειες συ­ γκεντρώνοντοιν μοιζΙ με φΙλους, οούλους κοιι πελάτες ,

"

,

' στο σΠΙΤL Τ'Υ)ς νυφ'Υ)ς , κοιι οιπο'ξ κει εκινουσοιν με πομπ'Υ)

γιοι το σπΙη του γοιμπρού, με Τ'Υ) συνοοεΙοι οιυλών, ερω­ τικών ύμνων κοιι στΙχων γεμάτων χονοροειοεΙς υποιι­

νLγμούς. Ότοιν 'Υ) πoμπ~ έφτοινε στον ΠΡΟΟΡLσμό Τ'Υ)ς, ο γοιμπρός, πΙσω οιπ ' Τ'Υ)ν πόρτοι ρωτούσε: « Ποως εΙ­ νΟΙL ; ». KoιL 'Υ) νύφ'Υ) οιποιντούσε: «Αν εΙσοιι συ ο Κάποιος, εγώ εΙμΟΙL 'Υ) Κάποιοι» . Τότε ο γοιμπρός τη σ~κωνε στοι

,

χεριοι του κοιι Τ'Υ)ς

,

ποιρουσLΟΙ

ζ

ε τοι κ

λ

'" '

,

εLoLΟΙ του σπιτωυ.

Κι ύστεροι, χοιμ ~λωνoιν το κεφάλι κοιι περνούσοιν τον

,

ΤΡΟΙΧ'Υ) λ ο σ

"

ενοι

ζ' υγο

'"

γιοι νοι οεL'ξ ουν πως

,

υποτοισσοντοιν

σ' ένοι κοινό σύνΟεσμο.

Στη θεωρΙοι υπ~ρχε κοιι το Οιοι ζύγω. Αλλά το πp~τo

131 , ,

"β

για. το οποω εχουμε στο ιχεια.

,

συνε

ΎJ

~

Ι

συομισι

,

α.ιωνες

μετιΧ την εγκα.θΙ3pυσΎJ της 3ΎJμoκpα.τΙα.ς, όσο κι α.ν κάπο ως κώ3ικα.ς τψ~ς το έκα.νε υποχρεωτικό σε πε-

,

,

PιπτωσΎJ μοιχεια.ς

"

θ ερος

')

να. κα.νει οτι του α.ρεσε.

, ΎJτα.ν ,

εΠOΧΎJ

μπες

'λ

α.σΚΎJμoυ

,

συ ζ' υγου ('ζ ο συ υγος

ΤΎJς

ες

κα.ι

Οι '!:"

'

κα.ι βα.ριά «πια.σΙμα.τα.».

ι εκεινΎJ την

γυνα.ικες

α.c.,εστες,

με

'

ΎJτα.ν ε λ ευ-

'

κοντες

Οι σπάνιες

,

γα.-

ξα.νθές,

εκτψιόντουσα.ν περισσότερο. Μέσα. στο σπΙτι φορού­ σα.νε τη

stola,

ένα. εΙ30ς χιτώνα. α.πό άσπρο μα.λλΙ, που

~τα.ν μα.κρύς ως τα. πό3ια. κα.ι στο στηθος έκλεινε με

,

μια. κα.ρφιτσα..

τα.ν

,

,

β' γα.ινα.νε, εριχνα.ν πα.νω τους την

3ΎJλα.3~ τον μα.ν3ύα..

palla, Οι

'Ο

'

,

~ β" α.νσρες, πω στι α.ροι πα.ρα. ομορφοι,

,

με το προ-

σωπο κα.μμένο α.π' τον ~λω κα.ι την Ισια. μύτη τους,

φορούσα.ν α.πό πα.ι3ιά ΤΎJν

toga pretesta, ένα. χιτώνα. με toga virile, που

κόκκινο φεστόνι, κα.ι α.ργότερα. τψ

~τα.ν εντελώς λευκ~, κάλυπτε όλο το σώμα. κα.ι μια. "β

α.ΚPΎJ της

β α.ινε

α.νε

, κα.τω

Ι

Ι

α.ινε στον α.ριστερο ωμο, '~!:""

α.πο το

OEc.,L

,

χερι

,

α.πο κει κα.τε-

("

,

,

ετσι ωστε το χερι να. μενει

ελεύθερο) κα.ι ξα.να.γύριζε στον α.ριστερό ώμο. Οι πτυ­ χώσεις ΧPΎJσΙμευα.ν σα.ν τσέπες. Μέχρι το

300 οι άν-

3ρες εΙχα.ν μούσι κα.ι μουστάκι. 'Ιστερα. επικpάΤΎJσε ΎJ συν~θεια. να. ξυρΙζοντα.ι, που σε πολλούς φάνΎJκε τολ-

,

'θ

μΎJPΎJ και αντι

β

εΤΎJ μ.ε ΤΎJ σο

μενα.ν οι Ρωμα.Ιω. Σπα.pτιάΤΙΚΎJ

,

"

α.pOΤΎJΤα. σΤΎJν οποια. επε-

~

λιτόΤΎJΤα.

βα.σLλευε α.κόμα. κα.ι

στα.

σπΙτια. των μεγάλων α.φεντά3ων. Οι Ι3ωι οι συγλΎJΤΙΚoΙ

συνε3ρΙα.ζα.ν σε μια. α.(θουσα. που ποτέ 3εν θεpμ~ινότα.ν, κα.θισμένοι πάνω σε τρα.χιά έ3ρα.να.. Οι Kα.pΧΎJ36νωι

,

πρεσ

β

εις

που

,

ΎJP

θ

α.ν

να.

ζ'

ΎJΤΎJσoυν

,

εφΎJνΎJ

,

μετα.

τον

πρώτο πόλεμο 3ια.σκέ3α.σαν εξαφετικά τους συμπα.­ τριώτες τους, 3ΙΎJγoύμενoι πως σ' όλα. τα. γεύμα.τα. που

τους πα.ράθεσα.ν οι Ρωμα.Ιοι συγκλΎJΤΙΚoΙ εΙ3α.ν να. κυ-

132 κλοφορεΙ το L3LO ασΊJμένLΟ ΠLάτο που προφανώς 3ανεΙ­ ζονταν ο ένας απ' τον άλλο.

Τα πρώτα 3εΙγματα πολυτέλεLας εμφανΙζονταL με

τον 3είιτερο καΡΧΊJ30 'Lακό πόλεμο. KΙXL αμέσως ψΊJφΙζ εταL

ι

νομος

ι

που

απαγορευεL

ι

τα ΚOσμΊJματα,

τα

εΠL-

3εLΚΤLκά ροίιχα XΙXL τα υπερβολLκά πολυέξο3α γείιματα.

Η κυβέρνΊJσΊJ ~θελε κυρΙως να 3Lατηρ~σεL μLα αυστηρ~ XΙXL υγLεLν~ 3ΙαLτα, στηΡLγμένΊJ σ' ένα πρόγευμα που το αποτε λ ουσαν ι

Ψ

ι

Ιλ

ωμL, με

L XΙXL

ι

φρουτα, XΙXL σ

,

ι

~

ι

ενα οεLπνο

σ-rο οποΙο μόνο OL πλοuσLΟL έτρωγαν ΨάΡL ~ κρέας. Το κρασΙ το έΠLναν πάντοτε νερωμένο.

Ο LνεΟL ι

Ιλ κο πους

ιβ

σε

της

ι

ι

ι

ονταν τους γερους XΙXL Lσως, μεσα στους ι ΟLκογενεLας

XΙXL μετα

ξΙ Ιλ Ι υ φL ων, να υΠΊJΡ-

χαν εκφράσεLς αγάΠΊJς XΙXL τρυφερότητας. Αλλά σε Ι

Ι

γενLκες

OL

γραμμες

αν

θ

Ι

ρωΠLνες

Ι

Ι

σχεσεLς

Ψ

ΊJταν

Ι

υχρες.

OL άνθρωΠΟL πέθαLναν είικολα XΙXL όΧL μόνο στον πόλε­ μο. Η μεταχεΙΡLσΊJ των αLχμ.αλώτων XΙXL των σκλάβων

~ταν ανελέΊJΤΊJ. Το κράτος ~ταν άτεγκτο με τους πο­ λΙτες XΙXL σκλΊJρό με τους εχθροίις. Παρ' όλα αυτά κάΠΟLες ΊJ

Ι

θ LXO

Ι χεφονομLες μεγα

λ

Ι

εLO.

r LIX

Ιζ χαραΚΤΊJΡL ονταν Ι~

παραοεLγμα,

Ι

Ι απο Ι

οταν ενας

αυ

θ

Ι εντLΚO

ιβ μπρα ος ·

πρότεLvε να 3ΊJλΊJτηΡLάσεL τον Πίιρρο, που με τα στρα­ τείιματά του απεLλοuσε ΤΊJ PώμΊJ, OL συγκλΊJΤLΚΟΙ όΧL μόνο αρν~θΊJκαν, αλλά έσπευσαν XΙXL να πλΊJρoφoρ~­ σουν τον Π ίιρρο YLIX τον κΙν3υνο που 3Lέτρεχε. KL όταν ο

ΑVVLιβ ας,

Ι Ι μετα ΤΊJ νLΚΊJ του σΤLς

ΚΙ Ι λ αννες, εστεL ε στη

PώμΊJ 3έκα αLχμ.αλώτους YLIX να 3LαπραγματευτεΙ ΤΊJν απελευθέρωσ.ΊJ άλλων οκτώ ΧLλLά3ων, με τον όρο να ιψ

εΠLστρε

~

Ιλ

ουν αν οεν κατε

Ι

Ι

ΊJγαν σε συμφωνLα, ενας

απ

,

αυτοίις κατόρθωσε να 3LαφuγεL XΙXL να μεΙνεL στην πα­ τρΙ3α· τότε ΊJ ΣίιγκλΊJτoς τον έστεLλε πΙσω σL3ΊJρο3έ­

σμLΟ. KL όπως μας λέεL ο ΠoλUβLOς, ΊJ χαρά του Καρ­

XΊJMVLOU στρατηγοίι YLIX ΤΊJ νΙΚΊJ του εΠLσΚLάστηκε από

133 α.υτη τη χεφονομΙα. που του έoε~ξε με τ~ α.νθρώπους ι

ι

ε~χε να. κα.νε~.

o~ Ρωμα.ΙΟL της επoχ~ς εκεΙν1jς σε γεναές γρα.μ­ μές έμo~α.ζα.ν α.ρκετά με την εξLΟα.ναευμέν1j εαόνα. που πα.ρoυσ~άζoυν ο Πλοότα.ρχος ~ ο Tάκ~τoς. Τους έλεL­ πα.ν α.ρκετά πράγμα.τα.: ελευθερΙα.ς,

1j α.Ισθ1jσ1J της πρoσωπικ~ς

1j κλΙσ1j προς τις τέχνες κα.~ ΤLς εΠLστη­ 1j α.πόλα.υσ1j της φ~λoσoφα~ς OL-

μες, ο ΟLάλογος κα.L

ερεuν1jσ1jς (προς την οποΙα. άλλωστε Ουσπιστοόσα.ν) ,

κα.ι κυρΙως , τους έλειπε το χ~oόμoρ. ΑλλιΧ O~έθετα.ν , σε α.ντ~στάθμLσμα. τη νομιμοφροσuν1j , τη ν1jφα.λ~ότητα., Τ1jν επψoν~, την υπα.κo~, την πρα.ΚΤLκότητα.. Δεν ~τα.ν φτια.γμένΟL για. να. κα.τα.νo~σoυν τον κόσμο κα.ι να. τον α.πολα.όσουν . ι Η τα.ν φτια.γμένοι YLιx. να. τον ι β ι κα.τα.κτησουν κα.L να. τον κυ ερν1jσουν.

ΔLα.σκεΟά:σεLς οεν υπ~ρχα.ν, με μόν1j εξα.Ιρε'1j τις θρ1jσκευταές γιορτές . Μέχρι το σκευάσΤ1jκε το Φλα.μΙνLO , μετα.

ξΙ

υ

σκ

π.Χ. που κα.τα.­

όπου π~γα.Lνα.ν να. θα.υμάσΟυν μονομα. -

Circo Massimo, ι ΧLες

221

1j Ρώμ1j οεν οιέθετε πcφά το

λιβ

α.

ων,

οι

Ι ΟΠΟLες

'!> ι Ι Ιλ σχεοον πα.ντα. τε

EL-

ωνα.ν με τον θάνα.το του 1jττημένου. Μποροόσα.ν να. πα.ρα.κολουθοόν το θέα.μα. κι οι γυνα.Ικες κα.L

1j εΙσοοο ς

~τα.ν Οωρεάν. Για. τα. έξοΟα. φρόντιζε σΤ1jν α.pχ~ το "

κρα.τος,

κι

υστερα.

Ι

οι

α.γορα.νομοι

του·

μ

'),

α.υτο

τον

τρόπο κάνα.νε την πpoεκλoγικ~ τους κα.μπάνια.. Κά­ ποιοι α.π' α.υτοός , οργα.νώνοντα.ς θεάμα.τα. ποιότητα.ς, ι

Ι

"

κα.τα.φερνα.ν να. γινουν υπα.τοι,

οπω ς

α.κρι

β Ι

ως

Ι

κα.ι σ1j-

μερα. οι πρόεοροι των ποΟοσφα.φαών σωμα.τεΙων γΙ'!>ι

νοντα.ι 01jμα.ΡΧΟΙ

1jΙ

β

ου

λ

Ι

ευτες

Ι

οτα.ν

1j

Ι'!>

ομα.οα. τους

Ι

πα.ει

κα.λιΧ. Εκτός α.π ' α.υτές τις Οια.σκεΟάσεις, o~ Ρωμα.Ιοι εΙ ­

χα.ν που κα.ι που Τ1jν ευκα.φΙα. να. ποικΙλλουν τη σκλ1jΡ~ κα.ι

Ι κουΡα.σΤΙΚ1j

ζ

Ι ω1j

του ς

με

Ιλ την " α.πο α.υσ1j

Ι κα.ποιου

134 ι β « θ ΡLαμ ου»,

ι

γLOρτης

ΤΎjν

ι

ΟΠΟLα τε

λ

ι

ι

ουσε ο

στραΤΎjγOς

νLΚΎjτης μLας μάχΎjς, όταν εlχε σκοτώσεL τουλάΧLστον πέντε ΧLλLάοες στραΤLώτες του εχθρού. Αν εlχε σκο­

τώσεL τέσσεΡLς ΧLλLάοες εννLακόσLους ενεν~ντα εννέα πεΡLOΡLζόταν σΤΎjν ovazione, OΎjλαO~ στη θυσlα ενός . OV1S,

ι ενος

προ β' ατου που θ υσLα ζ' οταν προς

Ι ΤΨΎjν του .

rLOΙ τον «θρlαμβο» σΧΎjμαΤLζόταν έξω απ' τψ πόλΎj μLα εΠLβλΎjΤLΚ~ πoμπ~, που έπρεπε σΤLς πύλες ΤΎjς πόλΎjς να εγκαταλεlψεL τον οπλLσμό της XOΙL να πει

""ασεL

. ι

κατ ω

ι

απο

μLα

α

Ψ'~ Loα

Ι ξ'λ υ α

απο

XOΙL

κ

λ OΙoLOΙ ~ ι

που

ι Ψ ε αργοτερα ι 'λ ο YLOΙ την κατασκευΎj ι ΧΡΎjσψε σαν μοντε

των αψΙοων από πορόλLθο. TΎjν πoμπ~ την άνΟLγαν OL σαλΠLγκτές. Τους ακολουθούσαν ι γεματες

OL άμαξες που ~ταν Ι ι XL υστερα τα ζ ωα

με τα λ' αφυρα του πο λ' εμου,

που προορlζονταν 'yLOΙ τη θυσlα· στη συνέχεLα έρχονταν

OL αLχμάλωΤΟL αΡΧΎjγοl του εχθρού αλυσοΟεμένΟL. KOΙL τέλος, πlσω από αυλΎjτές, όρθLος πάνω σε τέθΡLΠΠΟ

άρμα ερχόταν ο στρατηγός, με ΧLτώνα πορφυρό, με στέμμα στο κεφάλL, κρατώντας σκ~πτρo από ελεφα­ ντόοοντο XOΙL κλαοΙ Oά:φνΎjς στο χέΡL. Τον ΤΡLγύΡLζαν τα παLΟLά του XOΙL τον ακολουθούσαν έφLΠΠΟL, συγγενεlς, γραμματεlς, σύμβουλΟL, φlλΟL. Α νέβαLνε στο λόφο του ΚαΠLτωλlου, στους ναούς του οποlου εναπόθετε τα λάφυρα, φρόνηζε να συγκεντρωθούν τα ζώα που θα θυσLάζονταν και σαν συμπλΎjρωμαΤLΚ~ προσφορά ΟLέ­

ταζε τον αποκεφαλLσμό των αΡΧΎjγών του εχθρού. Ο λαός απολάμβανε XOΙL χεφοκροτούσε. Αλλά YLOΙ τους

ι

στραηωτες

ι

υΠΎjρχε

το

'θ ψο να σερνουν ι ξ' τα ε

ε

αμάξΎjς στον στραΤΎjγό τους, λΟLΟόρώντας ΤLς αουνα­ μΙες, τα ελαττώματα XOΙL ΤLς μLκρότητες του χαραι κτηρα του,

YLOΙ να

μΎjν

ι ι φουσκωσεL απο

α

λ

α

ζ

ι ονεLα

XOΙL

φτάσεL να θεωρεl τον εαυτό του θεό. Στον ΚαΙσαρα,

YLOΙ παράοεLγμα, φωνάζανε: «Σταμάτα, φαλακρέ κολο-

135 ~uθοκέφα.λε, να. κοιτάς τις κuράΟες. ΚοΙτα. να. βολεuι

τεις

με τις

ι

πορνες ι

Αν

μποροuσε

... ».

να.

σuμ

β

Ι

ει

Ι

κα.τι

οικτάτορες της επoχ~ς μα.ς , Ισως

"

μ1)ν ειχε τιποτα. να. φο

β 1) θ ει.'

ι

α.ντιστοιχο

με

τοuς

1) 01)μοκρα.τΙα. να.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑ ΤΟ

Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ, όπως και όλες οι άλλες πόλεις τΊJς επoχ~ς τΊJς, απέδιδε τΊJ γένν1)σ~ τΊJς σ' ένα θαΙΙμα και δΙ1)γιόταν Τ1)ν ιστορία Τ1)ς σαν μυθιστόρ1)μα ' σΙΙμφωνα μ

,

ι

ι

~

Ι

αυτο Τ1)ν ειχε ιαρυσει

1)

Δ~I

Ι

ιαω, ΚΟΡ1) του

β

ασι

λ

ι

ια Τ1)ς

ΤΙΙρου , που αργότερα λατρείιΤ1)κε απ' τους συμπολίτες Τ1)ς

σαν

' θ εα.

Α

Ι

11

ζ

ι

φου εμεινε Χ1)ρα ει..,αιτιας

~λ

του αοε

ι

φου

Τ1)ς , που σκότωσε τον άνδρα Τ1)ς , μπ~κε επικεφαλ~ς μιας

I~

ομαοας

Ι

πιστων

και

Υ

ι

αναι..,1)τωντας

ι

περιπετειες

σαλπάΡ1)σε μ ' ένα πλοίο από Τ1)ν ανατoλικ~ άΛΡ1) Τ1)ς Μεσογείου και τράβ1)ζε δυτικά . Παραπλέοντας τΊJ βό­ ρεια ακτ~ Τ1)ς Aφpικ~ς, άφ1)σαν πίσω τους Τ1)ν Αίγυ­ πτο , τΊJν Kυpp1)να·Cκ~ , τΊJ Λιβίι1). Τέλο ς έφτασαν περί­

που δέκα χιλιόμετρα νότια τΊJς θέσ1) ς τΊJς σ1)μεpιν~ς Τυν1)σίας, όπου 1) Διδώ απoβιβάστΊJκε και είπε στους φίλους Τ1)ς: «Λοιπόν , εδώ θα χτίσουμε Τ1)ν καινοΙΙργια

πόλ1»>. Και πράγματι έτσι Τψ ονόμασαν: Νέα Πόλ1) , όπως Τ1) Νάπολ1) και Τ1) Νέα Ύ'όΡΚ1), που ση γλώσσα τους

λεγόταν

Kar'L Ι ladasht και TCuu αργότερα οι

Έλλ1)νες μετέφρασαν σε Καρχ1)όόνα .

137 Φ υσααΙ

Ι

~

Ι

τα πραγματα οεν εγLναν ΙXXpL

β'

Ι

ως

ετσL.

Αλ

-

λ&: εΙναL εξαφεταά OUσκολο να μάθουμε πώς αΚΡLβώς 'β

συνε

-ησαν

Ι

στ-ην

πραγματαοτ-ητα,

Ι

γLαΤL

OL

Ρ

ι

ωμαωL

συμπεΡLφέρθ-ηκαν στ-ην Καρχ-ηΟόνα , που εΙχε τ-ην ατυ­ χΙα να βρεθεΙ στο ορόμο τους, όπως αΚΡLβώς συμπε ­ ΡLφέρθ-ηκαν XΙXL στ-ην ΕτρουρΙα: τ-ην Lσοπέοωσαν σε τέ­ τοω βαθμό που γίνεταL σχεΟόν αOUνατ-η μLα πλ~ρ-ης αναπαράστασ-η τ-ης LστορΙας XΙXL του πολLτLσμού τ-ης, λ6γω έλλεLψ-ης σΤΟLχείων. ΕΙναL βέβαω πως τ-ην Ιορυσαν OL ΦοΙναες , λαός

σ-ημLτLκ~ς

καταγωγ~ς

XΙXL γλώσσας , όπως

XΙXL OL

ΕβραΙΟL, σπουοαΙΟL έμΠΟΡΟL XΙXL εΠLΟέξωL ναυταοί που όργωναν ΤLς θάλασσες με τα πλοΙα τους , πουλώντας

XL αγοράζοντας κάθε εΙοους ΠΡΟ·L"όντα. ι Η ταν κυρωλει ατρομ-ηΤΟL. ι 'Η ταν OL πρωΤΟL ι 'β LΙX ΚΤLκα που με τα καρα τους πέρασαν τους λεγόμενους Στύλους του Ηρακλέ­

ους, o-ηλαo~ το στενό του ΓLβραλτάρ , YLΙX να κατα­ πλεύσουν τον Ατλανταό κατά μ~κoς τ-ης ΑφΡLκανα~ς

Aκτ~ς XΙXL να τον αναπλεύσουν κατά μ ~κoς των ακτών τ-ης Ισπανίας XΙXL τ-ης Πορτογαλίας. Πάνω σ ' αυτό το

ορομολ6γω είχαν ~o-η LορύσεL, τότε που γεννLόταν -η Ρώμ-η, αρκετούς ΟLΚLσμούς που στ-ην αρx~ οεν πρέπεL να

ι

ι

'λλ

-ηταν ΤLποτε α

ο

ι

απο

ι

καποω

ι

~

στρατοπεοο

γι

μαl.,L

με

παζάΡL . Η Μεγάλ-η ΛέΠΤLς, -η ΟύΤLκά, -η ΜΠLζέρτα, -η

Μπόνα άΡΧLσαν τ-ην Lστορία τους εκεΙν-η τ-ην επox~ XΙXL -η Καρχ-ηΟόνα υπ~ρξε μLα αoελφ~ τους, από ΤLς πω ταπεLνές, μέΧΡL που

OL

συνθ~κες τ-ην ανέοεLξαν στ-ην

πλέον ευ-ημερούσα.

OL συνθ~κες αυτές ~ταν κυρίως -η στραΤLωΤLΚ~ XΙXL εμΠΟΡLΚ~ παρακμ~ ης Τύρου XΙXL τ-ης ΣLοώνας , που YLΙX κακ~ τους τύχ-η βρεθ~κανε στο ορόμο του Αλε ­ ξάνορου του ΜακεΟόνα, ο οποΙος τ-ην επox~ που ακόμα -η Ρώμ-η ~ταν χωρωυΟάΚL, θέλ-ησε να γΙνεL αυτοκράτο-

138 ρας του κόσμου κα~ παραλΙγο να τα καταφέpε~. o~ εκατoμμυPLOύχo~ αυτών των δύο πόλεων , απε~λoύμενo~

από το στρατό του Μακεδόνα σκέφτηκαν να μεταφέ­ ρουν σε σΙγουρο μέρος τους εαυτούς κα~ τα κεφάλα~ά

τους. Kα~ εγκαταστάθ'Υ)καν στψ Καρχ'Υ)δόνα. Η πόλ'Υ) πλ'Y)μμύp~σε κα~νoύpγLOυς κατοΙκους, πλού ­

σLOυς κα~ γεμάτους πρωτοβουλΙες. Α.υτοΙ απωθούσαν συνεχώς προς την ενδοχώρα τον ~θαγεν~ πλ'Υ)θυσμό , πο υ τον αποτελούσαν φουκαράδες νέγpo~, πολλοΙ απ'

τους

οποΙους

ΧΡ'Υ)σΨΟΠΟLOύνταν

σαν

υΠ'Υ)ρέτες

κα~

δoύλo~. Kα~ σαν να μψ τους έφτανε 'Υ) θάλασσα κα~ το εμπόρLO , ασχoλ~θ'Y)καν με την καλλ~έpγε~α της γ'Υ)ς. Η λεπτoμέpε~α παpoυσ~άζε~ ενδ~αφέpoν , γ~ατΙ θεωpεΙτα~ πως

o~

" Εβ pαLO~

,

"~

ε~να~ αpν'Y)Τ~ΚO~ προς αυτο το ε~ooς

της

ενασχόλ'Υ)σ'Υ)ς. K~ όμως o~ κάτoικo~ ης Καρχ'Υ)δόνας

απέδε~ξαν το αντιθετο. Yπ~pξαν o~ μεγάλo~ δάσκαλo~ πολλών καλλ~εpγε~ών,

όπως

ης

καλλ~έpγε~ας

του

αμπελ~oύ, της ελ~άς κα~ των φρούτωψ κα~ o~ PωμαΙo~ έμαθαν πάρα πολλά απ' αυτούς. Ο μεγαλύτερος δά­ σκαλος γεωργΙας της αρχαίας επoχ~ς ~ταν ο Καρ­

Χ'Y)δόν~oς Μάγωνας. Η o~κoνoμΙα της Καρχ'Υ)δόνας ~ταν απόλυτα ~σop­ ΡΟΠ'Υ)μέν'Υ) . Στην π6λ'Υ) άνθ~ζε μ~α μεταλλoυpγ~κ~ β~o­ μ'Υ)χανΙα που πpoμ~θευε τα καλύτερα εργαλεΙα γ~α την

καλλ~έpγε~α της γ'Υ)ς, γ~α την κατασκευ~ καναλ~ών κα~

τη δ'Υ)μLOυργΙα οπωρώνων κα~ κ~πων. Ένα μεγάλο μέ­ ρος απ' αυτά τα προϊόντα φορτωνόταν σε πλοΙα κα~ στέλνονταν στην ΙσπανΙα κα~ στην Ελλάδα . O~ εφο­

πλ~στές χρ'Υ)ματοδοτούσαν τους εξερευν'Υ)τές γ~α να ανακα

λ υ'ψ ουν

,

κα~νoυpγ~ες

"Ε" αγορες. νας απ αυτους, ο

, Α ννωνας" με μ~α κα~ μόν'Υ) γαλέρα, παρέπλευσε την αφpικαν~κ~ ακτη σε μ~κoς δύο χιλ~άδων χ~λLOμέτpων. 'Αλλοι εμπop~κoΙ αντLπpόσωπo~ ακολουθούσαν όλα

139 τα π~θανά όρoμoλόγ~α της ξΎjράς, πάνω σε μoυλάρ~α,

κ~μ1jλες κα~ ελέφαντες, ανακάλυπταν χρυσάφ~ κα~ ελεφαντόόοντο κα~ τα έφερναν στην πατρΙόα. Δ~ασχΙζ ανε

τη

,

ι Σ αχαρα

αργοτερα κα~ Ύj

με

'λΎj μεγα

' ανεσΎj.

Β" ενετ~α , μετα τ~ς

Κ' α~ οπως

,

αναφορες

,

εκανε

t:

των τα,,~-

ό~ωτών, Ύj κυβέρνΎjσΎj · έστελνε λΙγο στρατό κα~ μ~α

,

μοφα

στο'λ ου

του

γ~α

να

κατα λ'β α ε~

τα

,

στραΤΎjγ~κα

σΎjμεΙα.

Το o~ΚOνOμLΚό κα~ ΧΡΎjματ~σΤΎjρ~ακό τους σuσΤΎjμα 1jταν το π~o ΠΡOχωρΎjμένΌ ΤΎjς εποχ1jς. Η PώμΎj εΙχε 'λ ~ς μο

'β ε~ αρχ~σε~ να κο

'

~~" τα χoνOΡOε~OΎj

πρωτα

της

νο-

μΙσματα, όταν Ύj KαΡΧΎjό6να εΙχε 1jaΎj τραπεζογραμμά­ τLα: λωρΙόες όέρματος που 1jταν ό~αφoρετ~κά χαραγ"λ t:' τους. 'Η ταν γ~α τη λ εκανΎj ' μενες ανα ογα με ΤΎjν α,,~α ΤΎjς ΜεσογεΙου κάτ~ ανάλογο μ' αυτό που αργότερα

1jταν Ύj στερλΙνα κα~ που σ1jμερα εΙνα~ το όoλλάρ~o. Η oνoμαστ~κΎ] του αξΙα 1jταν εγγυΎjμένΎj με το χρυσάφ~

που αναπαυόταν στο κραΤLΚό θΎjσαυΡOφυλάκω. Κάθε φορά που Ύj KαΡΧΎjό6να καταλάμβανε μ~α πόλΎj, ΤΎjς επέβαλλε κα~ μ~α συνε~σφoρά καθόλου ασ1jμαντη. Η Λέπτ~ς, γ~α παράόε~γμα, πλ1jρωνε τη μεγάλΎj τψΎ] να , 't: ' ε~να~ υποτε λ' Ύjς ΤΎjς K~' αΡΧΎjOOνας με τρ~ακoσ~α ε"Ύjντα πέντε τάλαντα τον χρόνο, ποσό τεράστω γ~α την επο-

x1j· Αυτη Ύj εκμετάλλευσΎj της Ιό~ας της απο~κ~ακ1jς , 't: , , ~,

αυτoκρατoρ~ας υΠΎjρ"ε ενοεχομενως μ~α απο τ~ς α~τ~ες

ΤΎjς 1jττας της KαρχΎjό6νας, όταν 1jpeE Ύj στ~γμΎ] της σuγκρουσΎjς με τη PώμΎj. Αλλά, όσο ακόμα ο κΙνόυνος " ' tε"ασφα : 'λ ~ ζ ε στη φO~νLΚLΚΎj, Ρ ωμΎjς Ύjταν μακρ~α,

ΤΎjς

πόλΎj μ~α ευΎjμερΙα πρωτοφανΎ] γ~α ΤΎjV εποχΥι.

Η

KαΡΧΎjό6να εΙχε Μο με τρε~ς ΧLλLάόες κατοΙκους που όεν ζοuσαν σε καλUβες, όπως OL PωμαΙo~, αλλά σε ουt: ι , " ~,~ ρανο"υστες

που

εφταναν

να

εχουν

μεΧΡL

XΙXL

οωοεκα

140 πατώματα. Σ ' αυτούς κατοικούσαν οι πιο φτωχοl, ενώ οι πλούσιοι κατοικούσαν σε σπlτια με κ-ήπο και πισlνα .

Οι vιxol και τα δΎjμόσια λουτρά αφθονούσαν. Το λιμάνι ι

ι

'"

ι

ειχε οιακοσιε ς

εικοσι απο

ράντα μαρμάρινους

β/θ α

ι

ρες

κlονες.

και τετρακοσιους

Στο κέντρο ΤΎjς

σα-

πόλΎjς

υπ~pxε κάτι ανάλογο με: το σΎjμEpινό λονδρέζικο

city,

δΎjλαδ~ Ύj ΠEPΙOX~ ΤΎjς εΠΙXεΙPΎjματικ~ς δpασΤΎjpιόη­ τας και το κρατικό θΎjσαυpOφυλάκιo. Κι ~ταν οχυρω­ μένο με τρεις ζώνες τειχών ενισχυμένων με πύργους, ι

ι'"

ι

γpαμμΎjς

Μ

α

ζ

ι

ινο ,

που

ι

μπορουσε να περι

λ

'

ενα

ειοος

βει

ElxocrL χιλιάδες στρατιώΤΕς με τον οπλισμό τους,

α-

τετρακόσια άλογα και τριακόσιους ελέφαντες. Οι μοναδικές μαρτυρίΕς που διαθέτουμε για τον λαό

και τις

συν~θειές

του, προέρχονται από Ρωμαlους

ιστορικούς που φυσικά δεν e:lVIΧL αΠPOκατάλΎjΠΤoι . Η γλώσσα τους πρέπει να έμοιαζε πoλu με ΤΎJV Eβpα'ίκ~ και , πράγματι , οι άρχοντές τους ονομάζονταν που προέρχεται από το εβρα"ίκό

shofetes,

shofetim. Αλλά

XαpαΚΤΎjpιστικά ΠΡοδlδουν ΤΎj

και τα

σΎjμιτικ~ καταγωγ~"

ι Η ταν ελαφρά μΕλαψοί , με μακριές γενειάδΕ ς , αλλά

"

χωρις

/ ,

,

,

μουστακια , και φορουσαν απο τοτε το τουρμπα-

νι. Οι πιο φτωχοl, που πιθανώς προέρχονταν από επιμει

ξ ια

'

με:

,

τους

ντοπιου ς

και

,

ειχαν

,

επομενως

πιο

σκούρο δέρμα , φορούσαν αυτό το ρούχο που ακόμα και ι

σΎjμEpα

σΤΎjν

ΑΙιγυπτο

'ζ εται κε λ εμπια ι ,

ονομα

και

πο-

δαlνονταν με: σάνδαλα. Οι αφέντες ακολουθούσαν ΤΎjν

EλλΎJVΙΚ~ μόδα , φορούσαν κομψά ρούχα με πορφυρά φΕστόνια και κοσμούσαν ΤΎj μύΤΎj τους με χαλκάδες.

Οι

συν

' θ Ύjκες

ζ

Ι

ωΎjς

Ι

Ι

Ι

των γυναικων Ύjταν καπως

'"

Ι

υποοεε-

στερες των αντlστοιχ.ων αθΎjνα"ίκών, αλλά καλUτεpες e:κεlνων που απολάμβαναν οι γυναίΚΕς ΤΎj ς PώμΎj ς . Σε

γενικές γραμμές έμΕναν καλυμμένες και ΠΕριορισμέ­ νΕς στο σπl ΤΙ ' ωστόσο τους ~ταν ανοι xτ~ Ύj εκκλ Ύjσι-

141 αστLΚ~ σταοιοορομία και

EXEf.

μποροuσαν να καταλά ­

βοuν uΨ'ηλά αξιώματα . . ΜΠΟΡοuσαν επίσΎ)ς να ασχο­ λΎ)θοuν με ΤΎ)ν πορνείll ποu άνθιζε πεp~φανΎ) και αποτε

" λ οuσε

ενα

'λ μα επαγγε

" περιφρονΎ)μενο,

οπως

ζ Ύ) λ εuτο"λ' , Ύ) τοu αχιστον

σuμ

β

, αινει

, μεχρι

, σΎ)μερα

,

οχι και

σΤΎ)ν Ιαπωνία.

Ο ΠOΛUβLOς και ο Πλοuταρχος έχοuν ΤΎ) σuμφωνΎ) γνώμΎ) πως το Ύ)θικ6 επίπεοο ~ταν χαμΎ)λ6, πράγμα ποu μας εκπλ~σσει, οεοομένοu 6τι πρ6κειται για λα6 J

σΎ)μΙΤΙΚΎ)ς

,

'ζ

,

καταγωγΎ)ς, ποu γενικα χαραΚΤΎ)ΡΙ

εται για

τα αuσΤΎ)Ρά, ακ6μα και ποuριτανικά ~θΎ) τοu. Μας τοuς παροuσιάζοuν σαν αΟΎ)φάγοuς σuμποσιαστές και

π6τες, αοι6Ρθωτοuς γλεντοκ6ποuς, πάντα έΤΟLμοuς να ξεκιν~σοuν για τα

club

και τις ταβέρνες. Η

fides puni-

ca, OΎ)λαo~ ο λ6γος ΤLμ~ς των ΚαρχΎ)οονίων, στα λα­ τινικά,

έμεινε σuνώνuμΎ) ΤΎ)ς

προΟοσίας .

Αλλά οεν

πρέπει να ξεχνάμε πως Ύ) ιστορία ΤΎ)ς καpXΎ)ooνιακ~ς

προοοσίας γράφηκε απ6 τοuς Ρωμαίοuς ισΤΟΡικοUς. Ο

Πλοuταρχος

μας

παροuσιάζει αuτοuς

τοuς

αρ­

χαίοuς κι άσπονοοuς εχθροuς των Ρωμαίων σαν «OOU'

λ οπρεπεις

προς

τοuς

,

ανωτεροuς

και

,

παραπαLOντες

ανάμεσα σΤΎ)ν ανανορία τοu Ύ)ΤΤΎ)μένοu και ΤΎ) σκλΎ)ρ6ΤΎ)τα τοu νΙΚΎ)τη». Ο ΠOΛUβLOς προσθέτει πως με­ τροuσαν τα πάντα με γνώμονα το κέρΟος. Αλλά γνω­

ρίζοuμε πως ο ΠOΛUβLOς ~ταν φίλος τοu Σκιπίωνα, τοu στραΤΎ)γοι) ποu κατέστρεψε ΤΎjV ΚαΡΧΎ)ο6να πα­ ραοίοοντάς ην στις φλ6γες. Φuσικά οι ΚαΡΧΎ)06νιοι είχαν κι αuτοί τοuς θεοuς τοuς. Τοuς είχαν φέρει απ' ΤΎjV πατρίοα τοuς ΤΎ) Φοι­

νίΚΎ), αλλά τοuς είχαν αλλάξει τα ον6ματα. Αντί για τον Βάαλ-Μολ6χ και ΤΎ)ν Αστάρη, 6πως ονομάζονταν

στΎjV Tupo και η Σιοώνα, τοuς ον6μαζαν Βάαλ-Χα­ μάν και Τανίτ. Κατώτεροι σην ιεραρχία ~ταν ο Μέλ-

142 καρτ, ποu σ~μαινε «κλει2)ί ΤΎjς π6λΎjς», ο Εσμουν, θε6ς τοu πλοuτοu και ΤΎj ς uγείας , και τελικά Ύj Δι2)ώ, Ύj

ι3ρυτρια , ποu σην KαpΧΎjMνα είχε η θέσΎj ποu σΤΎj

PώμΎj είχε ο ΚUΡ~νος . Σ ' 6λοuς αuτοuς τοuς θεους προσφέρονταν θuσίες , κuρίως σε στιγμές ανάγΚΎjς. Επρ6κειτο για τράγοuς ~ για αγελά2)ες προς τοuς κατώτεροuς θεους. Αλλά ι

οταν

χρεια

ζ'

οταν

να

Ι,

εuχαΡισΤΎjσοuν

Ύj

να

/

κατεuνασοuν

τον Βάαλ-Χαμάν, θuσίαζαν παι2)ιά, ποu τοποθετουσαν ανάμεσα στα μπράτσα τοu μεγάλοu χάλκινοu αγάλμα­ τος ποu παρίστανε το θε6, και τ' άφΎjναν να πέσοuν

σΤΎj φωτιά ποu έκαιγε απ6 κάτω . Σε μια μέρα είχαν φτάσει να θuσιάσοuν τριακ6σια παι2)ιά, μέσα σε μια

βακχικ~ ατμ6σφαιρα τuμπάνων και σαλπίγγων ποu προσπαθουσαν να σκεπάσοuν τις κραuγές τοuς. Και οι μΎjτέpες έπρεπε να παρίστανται χωρίς τον παραμικρ6

θp~νo ~

Mxpu. Φαίνεται πως σuνΎjθιζ6ταν οι πλουσιες

ι οικογενειες

ι χες,

ι οταν

'ζ Ι να αγορα οuν καποιο

τοuς

ζ

ι Ύjτοuσαν

"'Ι ι παLOΙ απο τις

'" ι

να

οωσοuν

φτω-

ψΙ ΎjσιμO

για

το

παι3ί τοuς. Έτσι, 6ταν ο Aγαθoκλ~ς των Σuρακοuσ­ σών,

πoλι6pΚΎjσε τψ

π6λΎj,

κάνοντας

απαpαίΤΎjΤΎj

Ι Ι β Ι θ θ Ι ~ Ι λ ' εκτος απο ΤΎj OΎj εια των εων, ΤΎjν τα<-,ΙΚΎj σuμφι ιω-

σΎj, το έθιμο απαγOpεόΤΎjκε για να μψ τpoφo2)oτ~σει τα μίσΎj ανάμεσα σε προνομωuχοuς και μΎj προνομωυ­ χοuς.

Το πολιτικ6 συσΤΎjμα 2)εν ~ταν πoλu 2)ιαφορετικ6 απ6 το ρωμαϊκ6 . Ο ApιστoτέλΎjς το εγκωμίασε εξαι,

ρετικα,

,

ισως

,

γιατι

,

ακοuσε

να

το

~

ι

ε<-,uμνοuν

και

λ'

ογω

τοu 6τι ποτέ το συσΤΎjμα αuτ6 3εν 3ΎjμωυpγΎjσε κινΜ­ νοuς 3ικτατορΙας. Όπως και σΤΎj PώμΎj, κuβερνοuσε Ύj ΣυγκλΎjΤOς με τα τριακ6σια μέλΎj ΤΎjς , ποu κι ε2)ώ στψ αpχ~ απoτελέσΤΎjκε απ6 ΤΎjν αριστοκρατία των γαω,

ι

f

,

ΚΤΎjμOνων για να περασει αργοτερα σΤΎjν αριστοκρατια

143 του

χp~ματoς ,

ΤΊJν πλουτοκρατΙα.

Το

σώμα αυτό

έπαιρνε τις αποφάσεις και ανέθετε ΤΊJν εκτέλεσ~ τους σε Μο

που αντιστοιχούσαν στους ΡωμαΙους

shofetes,

υπάτους. Μόνο όταν αυτοΙ οι ουο οεν συμφωνούσαν

μεταξύ τους, ζΊJτoύσαν η γνώμΊJ ενός βουλευτικού ι

ι

ζ

ι

ι

σωματος , που ειχε ΤΊJν ε",ουσια να απανΤΊJσει

θ

ι

ι

ετικα ΊJ

αpνΊJτικά σε συγκεκριμένο θέμα , αλλά όχι να προω­ θ~σει προτάσεις για λογαριασμό του.

Θεωρψικά και ΊJ Σύγκλψος ~ταν αιpετ~. Αλλά 't:'

σΤΊJν πpα",ΊJ,

ι

κρατωντας

ι

τα ΊJνια ΤΊJς

t:'

ι

ι

ε",ουσιας,

κατα-

φερνε με ΤΊJ οιαφθορά ~ με ΤΊJν απάΤΊJ να επιβάλλει τους υπο

Ψ ΊJφιoυς ι

ΤΊJς.

ΠΙ

ανω απ

, ΤΊJ

ΣΙ

υγκ

λ

ι

ΊJΤO υΠΊJPχε

ένα εΙοος συνταγματικού oικασΤΊJPΙoυ που ~λεγχε τα πάντα: όχι μόνο ΤΊJ συνταγματικόΤΊJτα των νόμων, αλ ­

λά και τους λογαριασμούς ΤΊJς OLOΙΚΊJσΊJς· Κατά ΤΊJ οιάρκεια των πολέμων με ΤΊJ PώμΊJ, το oικαστ~pLO ι

ι

/

Ι,

αυτο εγινε σιγα-σιγα ΊJ πpαγμαΤΙΚΊJ κυ

β'

εpνΊJσΊJ·

Η KαpΧΊJOόνα οεν ενοιαφερόταν και πολύ για τον στρατό ΤΊJς, εν μέρει γιατΙ οι ΑφρικανοΙ γεΙτονές ΤΊJς

οεν τψ ανΊJσυχoύσαν. Οι KαpΧΊJOόνLOΙ οεν αγαπούσαν τα στρατόπεοα που ~ταν γεμάτα από μισθοφόρους στρατο

λ oγΊJμενoυς

ι

ζ ι

μεται"υ

των

ι

θ

ι

αγενων

και

ι

κυριως

μεταξύ των Λιβύων. Οι μεγάλες στρατιωτικές επι­

χειp~σεις

που ανέλαβε ΊJ

KαpΧΊJOόνα εναντΙον ΤΊJς

PώμΊJς πρέπει να συμπεράνουμε πως ~ταν αποκλειι στικο

ι εργο

των

ι στpαΤΊJγων

ΤΊJς

Α ννι'β α,

Α μι'λ κα και

Ασορούβα που \)π~pξαν μεγαλοφυΙες ΤΊJς στρατιωη­ κ~ς τέχνΊJς ης αρχαιότψας.

Α ντιθετα, σΤΊJ θάλασσα ~ταν ΊJ ισχυpότεpΊJ ναυτικ~

MναμΊJ ΤΊJς επoχ~ς ης. Ο στόλος ΤΊJς αριθμούσε σε καιρό ειp~νΊJς πεντακόσιες πενΤΊJκoντόpoυς, που ~ταν ένα είοος θωpΊJκτών , αλλά ταχύτατων πλοίων, ελα ι φρων και

β

ι ζ ι ι αμμενων με ωΊJpα χρωματα .

Ο

ι ι ναυαρχοι

144 που κυβερνούσαν το στόλο ~ταν πoλυμαθέστατo~ κα~, ακόμα κα~ χωρίς ΠΎjξίaα κα~ a~αβ~τη, γνωρίζανε τη Μεσόγεω όσο καλά γνωρίζανε τη στέρνα του κ~πoυ τους . Σε όλους τους κόλπους των ~σπαν~κών κα~ γαλ­

λαών ακτών είχαν εγκαταστ~σε~ στρατόπεaα, απο ­ θ~κες ανεφοa~ασμού κα~ πλΎjρoφoρωMτες. Η χαρτο­ γραφ~κ~ τους υΠΎjρεσία ~ταν Ύj πω ενΎjμερωμένΎj. TΎjν

,

εΠOΧΎj που Ύj

,

Ρ' ωμΎj, ε ξ αφετ~κα απασχο λ' ΎjμενΎj με ΤΎjν

a~εκaίΚΎjσΎj της ΎjγεμOνίας της χερσoν~σoυ, aεν είχε καν στόλο, ο στόλος των ΚαΡΧΎjaονίων aεν ανεχόταν ε~σβoλείς ανάμεσα σΤΎj Σαρaψία κα~ το Γ~βραλτάρ.

Οποωa~ποτε πλοίο έπεφτε στα χέρ~α τους το λεΎjλα,-

,

τουσαν

κα~

το

β ου'λ ~α ζ' αν, πν~γoντας

τους

,

ναυτες,

χωρίς καν να τους ρωτησουν από πού ερχόντουσαν κα~ με τ~ σΎjμαία ταξ~aεύανε.

Aυτ~ ~ταν, σε γεν~κές γραμμές, Ύj KαΡΧΎjMνα, όταν o~ Pωμαίo~ που είχαν ν~κ~σε~ τους Ιταλούς εχθρούς τους ενoπo~ώντας ΤΎj χερσόνΎjσO κάτω από τ~ς a~ατα­ γές τους, άρχ~σαν να ασχoλoύντα~ με ΤΎj θάλασσα. Αλλ α"

,

, u προσεκτικος,

'λ'

πρεπε~ να ε~να~ κανε~ς πο

γ~α-

'ξ' τι"λ" ο α οσα ε~παμε σΤΎjΡ~'ζ oντα~ σε στo~χε~α ε αφετικα

ελλ~π~. Ο Σκ~πίωνας, όταν κατέστρεψε κα~ πυρπόλΎjσε την πόλΎj, βρ~κε κα~ αρκετές β~βλωθ~κες. Αλλά αντί να τ~ς μεταφέρε~ σΤΎj PώμΎj, τ~ς μοίρασε στους Aφρ~­

κανούς συμμάχους του (γεγονός που εντυπωσ~άζε~ γ~α έναν καλλ~εργΎjμένO άνθρωπο όπως αυτός), που aεν

είχαν μεγάλο ζ~λo γ~α β~βλία κα~ τα άφΎjσαν να χα­ θούν. Να γ~ατί aεν έχουμε ούτε ένα εγχεφίaω ΤΎjς ~στoρίας τους κα~ πρέπε~ να αρκεστούμε στα λίγα που a~Ύjγούντα~ γ~' αυτούς

ο Σαλούστως κα~ ο lούβας.

Kάπo~α αποσπάσματα του Μάγωνα κα~ μ~α μαρτυρία του Α γίου Αυγουστίνου μας aείχνοuν πως , παρ' όλα

αυτά, Ύj KαΡΧΎjMνα είχε τον a~κό τη ς υΨΎjλ~ς στάθμΎjς

145 πoλ~τ~σμό.

o~ Έλληνες ποu είχαν ην oμopφ~ά ης Aθ~νας μπροστά στα μάτ~α τοuς, τη θεωρούσαν μ~α από τις ωpα~ότεpες πόλε~ς τοu Κόσμοu. Αλλά ότ~ απόμε~νε απ' ΤΎjν Καρχηό6να (')εν φτάνε~ γ~α να μας το επ~βε' . β α~ωσε~

Τα

' σΎjμανΤΙΚOτεpα

λ ε~'ψ' ανα

ΤΎjς

,

ε~να~

,

αuτα

ποu o~ αpχαωλόγo~ αποκάλuψαν στις Βαλεαρί(')ες ν~­ σοuς, όποu uπ~ρχε μ~α απo~κία ΤΎjς κ~ όποu ίσως κά­

πoω~ κατέφuγαν πp~ν ΤΎjν καταστpoφ~, μεταφέροντας μεp~κά έργα τέχνΎjς. Όλα τα uπόλο~πα είνα~

,

' ΤΎjς ντρωμενα στο μοuσεω

aUYXE-

Τ uνΎjσ~ας, " 1:οποu κα~ ει.,ακο-

λοuθούν να σuγκεντρώνοuν o~ αρχαωλόγοι ότι κα~νoύp­ γω έpχετα~ στο φως. Εκεί μπορεί κανείς να θαuμάσε~ κάπo~α (')είγματα γλuπτικ~ς, θραύσματα σαρκοφάγων. Το ύφος '1:αναμε~ι.,Ύj

' ε λλ ΎjνO-φO~ν~κ~κων

τοuς

'

'Ε π~στo~χε~ων.

, ε~να~

μ~α

σΎjς

ΤΎj σuνΎjθισμένΎj αγγεωπλαστ~κ~, αλλά μ~κp~ς

αξίας: προ'cόντα μαζ~κ~ς παpαγωγ~ς κα~ χp~σΎjς. τί­ ποτα (')εν έχε~ (')~ασωθεί από ΤΎj βωτεχνία ποu , όπως φαίνετα~, ~ταν το καύΧΎjμα ΤΎjς

KαpχΎjό6νας. Λένε

πως κuρίως o~ ΧΡuσοχόο~ ~ταν εξαφετικοί τεχνίτες .

" Δ uστuχως τοuς

ομως,

,

καφοuς

τα

"1 :-σ ' ΚOσμΎjματα UΠΎjρι.,αν

Ύj πω πεp~ ζ' ΎjΤΎjΤΎj

λ ε~α '

πο λ' εμοu.

ο'λ οuς

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο ΚΑΝΟΝΑΣ

Η ΡΩΜΗ , το ~,

Χ1)oονα ,

508 ,

γιατι

π.Χ . εΙχε κλεΙσει εφ~ν1) με ην Καρ-

.,

αντψετωπι

ζ

ε

1:"'

ε",εγερσ1)

στο

,

εσωτεpLΚO

ης και πόλεμο με τους Ετρούσκους και τους ΛατΙ­ νους και ΣαβΙνους στο εξωτερικό. Η συμφωνΙα επέ­

βαλλε στους ΡωμαΙου ς να μψ περάσουν ποτέ και για κανένα λόγο το στενό Τ1)ς ΣικελΙας και να μ1)ν αποβι-

, β αστουν ,

μονο

,

ποτε

σΤ1)

λ' ογους

για

Σ

~

,

αρo1)νια

και

'β' «ανωτερας ιας

Τ1)ν

Κ"

ορσΙΚ1),

παρα

,

για

~ λ ~, », 01) αΟ1)

μονο

ανεφοSιασμό ~ για επισκευ~ των πλοΙων τους. Οι πεΡLOρισμοΙ ~ταν βαρεΙς , αλλά φερε πο

λ υ'

σπουSαΙος

Ι:" ' ε",αιτιας

1) Ρώμ 1) SEV υπέ-

τους , γιατι"λ ο στο ος

Τ1)ς

~, οεν 1)ταν

και άλλωστε βρισκόταν στα χέρια των

Ετρούσκων εφοπλιστών που , με Τ1)ν EyxιxeLSpucr1) Τ1)ς

S1)μοκρατΙας, εΙχαν χάσει και xp~ματα και ΠOλιτLΚ~ Μναμ1). Ση θάλασσα, Τ1)ν επox~ εκεΙν1) ,

1) Ρώμ1) SEV

εΙχε καμιά επφpo~ κι επομένως απλώς απαpν~θ1)κε αυτό που μονες,

~

SEV

οεν

εΙχε. Οι συγκλ1)ΤΙΚΟΙ , όλοι τους γαιοκτη-

κατα

λ'β α

αιναν

,

τιποτα

απ

, οσα ,

'β

συνε

αιναν

σΤ1) θάλασσα και Ισως αγνοούσαν ακόμα και τις με-

147 γάλες αλλαγές που εΙχαν γΙνει σΤΎJ ναυτα~ ισορροπΙα ουνάμεων ης ΜεσογεΙου. Ας οούμε συνοπτικά τι εΙχε συμβεΙ

Σην ανατoλικ~ λεκάνΎJ ης ΜεσογεΙου, ανατολικά του στενού ΤΎJς MεσσΙνΎJ ς, εΙχε κρατ~σει αιώνες ΎJ μά­ ΧΎJ ανάμεσα στον φοινικικό στόλο και στον ελλΎJνικό και τώρα πια τελεΙωνε με ναΎJτές

τους ΈλλΎJVες.

Πρώτα το ΑιγαΙο, ύστερα το Ιόνιο έπεσαν στα χέρια των Eλλ~νων και ΎJ lταλΙα το συνειoΎJτoπoΙΎJσε, όταν στις ουτικές ακτές ΤΎJς και στις ακτές ΤΎJς ΣικελΙας άρχισαν να αποβιβάζονται οι νΙΚΎJτές, όλο και πολυα­ ριθμότεροι, και να ιορύουν απωκΙες

που αργότερα

έγιναν μια πραγματικ~ αυτοκρατορΙα: ΎJ MεγάλΎJ Ελ­ λάοα με ην KατάνΎJ, η Συρακούσα,ην Ηράκλεια,

τον Κρότωνα, ΤΎJ MεσσΙνΎJ, ΤΎJ ΣύβαΡΎJ, το P~γιo, που

,

για ην εΠOΧΎJ τους

,

υΠΎJΡ

ξ

,

αν το αν

θ

ος

'

των μΎJΤΡOΠO-

λεων. Δυστυχώς, μαζΙ με τους θεούς τους, ΤΎJ φιλο­ σοφΙα τους, το θέατρό τους και ΤΎJ γλυπτικ~ τους οι άποαοι εΙχαν φέρει μαζΙ τους από ΤΎJ μψέρα πατρΙοα και η μοφαΙα συν~θεια ΤΎJς Οιχόνοιας . Κι αυτη τους

,

,

κατεστρε Ψ' ε οταν χρειασΤΎJκε να πο λ' εμΎJσoυν ΤΎJ

Ρ' ωμΎJ.

Αλλά προς το παρόν ~ταν οι κύριοι ΤΎJς περιoχ~ς. AντLθετα, σΤΎJ oυτα~ λεκάνΎJ ης ΜεσογεΙου , εΙχαν επαρατ~σει οι ΦοΙναες, ~ μάλλον ΎJ αποαΙα τους, ΎJ

KαΡΧΎJoόνα, που με η σεφά ΤΎJς εΙχε ιορύσει αμέτρ'Υ)­ τες αποΙκΙες όχι μόνο σΤΎJ βoρειoαφραανικ~ ακτ~ , αλλά και στις πορτογαλικές, ισπανικές, γαλλικές ακτές κα.θώς και στις ακτές ης Kopσικ~ς και ης

ΣαΡOΎJVΙας, έτσι ώστε όλΎJ ΎJ oυτικ~ Μεσόγειος να εΙναι μια καpΧΎJooνιακ~ λΙμνΎJ. Όταν ΎJ PώμΎJ, την επoχ~ ης μοναρχΙας, ~ταν κυ­ ρΙα της ΕτρουρΙας και επομένως και του στόλου της,

εΙχε έρθει πολλές φορές σε επαφ~ με ΤΎJν κ.αΡΧΎJ06να

148 και

~,

ενοεχ.ομενω ς

, α β ροτερε ς.

ο

οι

Ι

επαφε ς

Ι

αυτες

να

"λ" πεφαΤLΚOς πο εμο ς Ύ)ταν

μΎ)ν το τε

ι

Ύ)ταν

' πο λ υ

οι συ-

νΎ)θισμένος και 3εν αφορούσε παρά μ6νο τους καπε ­ τάνιους και τα πλΎ)ρώματα που τον έκαναν. Ένα πλοΙο

επιτιθονταν σ ' ένα άλλο πλοΙο, ακ6μα και ομοεθνών , το κούρσευε , πέταγε σΤΎ) θάλασσα τους ναύτες . Κι 6λα τέλειωναν εκεΙ ' Α ργοτερα ,

Ύ)

Ρ' ωμΎ)

ε

,

ξ αφανισΤΎ)κε

ΜναμΎ) κι έμειναν αντψέτωποι λΎ)ς

OL

σαν

,

μεσογειαΚΎ)

Έλλψες ΤΎ) ς Μεγά­

Ελλά3ας και οι ΦοΙνικες ΤΎ)ς

ΚαρχΎ)36νας : οι

πρώτοι ανατολικά ΤΎ)ς ΣικελΙας , οι 3εύτεροι 3υτικά και έχοντας κατά κάποιον τρ6πο μοφαστεΙ τις ακτές ΤΎ)ς: πράγματι οι ανατολικές ακτές ΤΎ)ς ~ταν ελληνι­

κές και οι 3υΤLΚές καρχΎ)30νιακές. Δεν έβλεπαν οι μεν τους 3ε με καλ6 μάτι και ζούσαν σε 3ιαpκ~ «ψυχρ6

π6λεμο» , ανάμικτο με επεισ63ια θερμού πολέμου , τα οποΙα 3ια3έχονταν ανακωχές

και ανάπαυλες . 'Η ταν

σΙγουροι και οι μεν και οι 3ε , πω ς μια μέρα θα ' πρεπε να ξεκαθαρΙσουν τους λογαριασμούς τους: αλλά 3εν 'ζ ονταν πως φαντα

,

αυτο

θα

'β αινε προς συν ε

'λ' οφε ος κα-

ποιου τρΙτου.

ΚανεΙς 3εν μπορεΙ να πει με σιγουριά αν Ύ) PώμΊj ~ξεpε τι έκανε κι άν εΙχε μετp~σει ης συνέπειε ς ΤΎ)ς πράξΎ)ς της, 6ταν αποφάσισε να 3εχτεΙ τις προσφορές τών ΜαμερτΙνων. ΑυτοΙ ~ταν ένας εσμ6ς εμπ6ρων , το υς οποΙους είχε προσλάβει σαν μισθοφ6ρους

απ6 6λΎ) την Ιταλία ο

Aγαθoκλ~ς των Συρακουσών για να πoλεμ~σει τους

ΚαρχΎ)30νΙους. Όταν Ύ) συμφωνΙα του ς έλΎ)γε, το

289,

αντΙ να γυρΙσουν στα σπΙτια του ς, 6που πιθανώς τους περΙμενε Ύ) φυλακ~ , Ι3ρυσαν μια συμμ ορΙα, επιτέθΎ)καν

σΤΎ) MεσσΙν~, ΤΎ)ν λεΎ)λάΤΎ)σαν και εγκαταστάθΎ)καν εκεΙ σαν αφεντικά , υιοθετώντας αυτ6 το αν6ΊjΤO και

149 αλα ζ

OVLXO"

ονομα:

Μ αμεΡΤLνΟL ' ,

,

'λ' που σ'1)μαLνε , ουτε

LYO

ούτε πολύ , YLOL' του 'Αρ'1) ,

ΓLα εlκοσL περίπου χρόνLα, έκαναν κάθε λoγ~ς ατα­ ξΙες. ΔLασχlζανε το στενό YLIΧ να κάψουν XIΧL να κα­

ταστρέψουν τα χωΡLά ης απένανΤL ακτ~ς ης Καλα­ βρίας. Παρενόχλ'1)σαν τον Π ύρρο, παρενοχλούσαν τους

Ρωμαίου ς. KIΧL προς το τέλος του

270,

βρέθ'1)καν πο­

λLΟΡΚ'1)μένΟL από τον Ιέρωνα των Συρακουσών, που ~θελε να τελεLώνεL μαζί τους μLα YLIΧ πάντα . ΓLα να γλυτώσουν απ' Τ'1)ν τψωρία που σίγουρα τους

,

~ 'Μ 'ζ' περψενε παραοεLγμαΤLΚ'1) , αμεΡΤLνΟL '1)η-

OL

σαν Τ'1) βο~θεLα των KαpΧ'1)~oνΙων που έστεLλαν στρατό XIΧL κατέλαβαν Τ'1)ν πόλ'1). KIΧL μLας XIΧL ο κανόνας «το 'ζ εL καΡφL» "λ καρφL'β γα εLχε εLτοuργ'1)σεL , , ι ι σκεφΤ'1)καν να τον εφαρμοσουν ακομα

'

αμέσως

κάλεσαν τους

Ρωμαίους

' OL Μ αμεΡΤLνΟL , μLα φορα, XL

να έλθουν XIΧL να

τους ελευθερώσουν από τους ΚαΡΧ'1)ΜνLOυς «ελευθε­ ρωτές». Όλα αυτά σuνέβαLναν το

264. KL

είχαν ~~'1)

περάσεL ~uόμLσL αLώνες από τότε που '1) Ρώμ'1) είχε

σuνάψεL εκεΙνο το σύμφωνο φLλlας με ην ΚαΡΧ'1)Μνα που, σε γενLΚές γραμμές, είχε απο~εLχτι;:l χp~σψo XIΧL είχε ανανεωθεί εLκοσL χρό'.JLα ΠΡLν από τα γεγονότα με

-..:t"οuς Μαμερτί νους, όταν '1) ΚαΡΧ'1)Μνα ε~χε πpoσφέpε~ 'θ εLα' ης στ'1) Ρ' , του Π'uppou. η β 0'1) ωμ'1) ενανΤLOν Αλλά YLIΧ τους Ρωμαίους, 1) ΣLκελLα ; σΤ'1)ν οποΙα επρόκεLΤΟ να βάλουν πό~L , ~ταν κάΤL σαν το Ελντο­ ράντο. ΌΠΟLOς ην εΙχε εΠLσκεφθεL ~εν έπαυε να υμνεΙ τα πλούτ'1) XIΧL ΤLς ομορφLές Τ'1)ς, Η πρόσκλ'1)σ'1) των ΜαμερτΙνων ~ταν από κεΙνους τους πεφασμούς στους

οποίους 3ύσκολα κανεΙς ανΤLστέκεταL. 'Ι' σως ΤLποτε

,

'

να

,

'β μ'1)ν εLχε συμ εL,

"

αν

OL

εLχαν αφε θ εL να απσς:ιασLσοuν μονΟL τους:

συγκ λ' '1)ΤLΚΟL

'1'ξ ) εραν

πο λ'

u

καλά που θα 03'1)γουσε '1) επέμβασ'1). Αλλά τώρα ΠLα

150 κάποιες επιλογέ ς ~ταν ~OΎ) στα χέρια η ς ΣυνέλευσΎ) ς τ ων Εκατοντα ρχιών , σΤΎ)ν οποΙα κυρ ιαρχούσαν OL με -

,

σαιε ς

,

'β LOτ εχνικε' ς και εμπορικε ς τα'ξ ει ς, π ου ασηκ ες

-

,

'1> Υ

,

,

παντ α κεροι "αν απ ο του ς

λ ο" γο

Ύ)ταν

, ντα πα

πο

λ'

' υ περ β ο λ αα

εμου ς

και γ ι

"

'ς ε θ νικιστικε

αυτον τον

και πατρι -

aοκαΠΎ)λικέ ς . ΌΠΟLO ς aεν εΙχε τΙποτα , ~λπιζε να απο "

Ι

,

Ι

ι

ΚΤΎ)σει ισω ς καποLO ΧΤΎ)μα σε μια καινουργια αποικια·

ό ΠΟLO ς εΙχε , ~λπιζε να πολλαπλασιάσει τα αγαθά το υ . Και εΙναι Ούσκολο να υπάρ ξουν αντφp~σεις , όταν οι p~τopες μιλάνε , ~ λένε πως μιλάνε , στο όνομα ΤΎ) ς ΠαΤΡιaας και των Μεγάλων Πεπρωμένων.

Η ΣυνέλευσΎ) των Εκατονταρχιώ ν αποφάσισε να aε­ χτε Ι τψ πρόσκλΎ)σΎ) xrxL ανέθεσε τψ απoστoλ~ στον ύπατο' ΑππLO ΚλαύaLO. ΤΎ)ν άνΟLξΎ) του αρκετές

αποτυχΎ)μένες

364,

μετά από

προσπάθειες , μLα μοΙρα του

pωμα·~κoύ στόλου κατάφερε να περάσεL το στενό

xrxL ,

με ΤΎ) βo~θεια των ΜαμερτΙνων, μπ~κε αLφνLaLασηκά σΤΎ) ΜεσσΙνΎ) xrxL έΠLασε αLχμάλωτο τον ΚαΡΧΎ)ΟόνLO στραΤΎ)γό Άννωνα, βάζοντάς τον μπροστά στο οΙλΎ)μ­ μα: φυλακ~ ~ αποχώΡΎ)σΎ) των στρατευμάτων του απ ' τψ πόλΎ) .

Ο ' Αννωνας πρέπεL να ~ταν ένας βο λαο ς άνθρωπος . ΛΙγους μ~νες ΠΡLν εΙχε στεΙλει στον ' ΑππLO ΚλαύοLO

"

καΠΟLες

ΤΡLΎ)ΡεLς

του ,

που

'ξ εLχαν ε ωκεL'λ εL

λLκές ακτές , σαν να ~θελε να του πεL :

σΤLς

σLκε-

« Πp o σoχ~, μψ

κάνετε ανΟΎ)σΙες ! ». Τώρα , μπροστά στψ αm:Lλ~ , οεν aΙστασε xrxL , επικεφαλ~ς του μLκρού στρατο ύ" του , γύ­ ρισε σΤΎ)ν πατρΙοα όπου , γ ια να τον ανταμεΙΨουν , τον

σταύρωσαν . Η ΚαΡΧΎ)Οόνα προφανώς οεν ~ταν ΟLατε­ θεψένΎ) να ανεχθεΙ τέΤΟLες προσβολές . Και έστειλε ση μάχΎ)

έναν

άλλο ' Αννωνα ,

εΠLκεφαλ~ς

ενό ς

άλλου

στρατού . Ο καινούργLO ς στραη γό ς αποβL β άσΤΎ)κε ση Σαε -

151 "

' λ ~α

,

"

κα~ το πρωτο πραγμα που εκανε ΎJταν να

'λθ ε~ σε ε

συμφωνΙα με τους ΈλλΎJνες, ΣυμφώνΎJσε αμέσω ς με τους Σελ~νoύντιoυς κα~ τους ΑκραγαντΙνους κα~ , αμέ­

σως μετά , (')έXτΎJκε σΤΎJ Σελ~νoύντα μ~α πρεσβεία του Ιέρωνα των Συρακουσών που (')εχ6ταν να συμμαx~σε~ μαζί του , Ήταν προφανές πως o~ Έλλψες προτψού -

, σαν

τον πα

λ' ιο

θ" ρο

εχ

απο

,

τον κα~νoυpγιo.

Ο 'Αππιος Κλαύ(')ιος, που υπoλ6γ~ζε σΤΎJν πpoα~ώ­

ν~α εχθρ6τψα μεταξύ Eλλ~νων κα~ Φo~νίκων , βpέθΎJκε απροετοίμαστος μπροστά σης εξελΙξε~ς κα~ χωρί ς το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του , που είχε μείνε~

στψ Καλαβρία. Kα~ κατέφυγε στο Μλο . Φρ6νησε να ~ ~, o~αoωσε~ πως

' Ρ ωμΎJ

σΤΎJ

ΎJ

γ~α

,

καταστασΎJ

να

τον

ζ' ΎJΤΎJσε~

'ζ' αναγκα ε να γυp~σε~

εντο λ' ες'

,

κα~

πpαγματ~

έστε~λε κάπo~α πλοία προς βορράν. Ήσυxo~ o~ Καρ ­

XΎJMνιo~ χαλάρωσαν τψ εΠ~Τ~PΎJσΎJ του στενού . Kα~ ο 'Αππιος επωφελ~θΎJκε γ~α να απoβ~βάσε~ τ~ς (')υνάμε~ς του ,

,

~ x~ λ'~' ~αoες ανορες,

εαoσ~

σε

"β ' μ~ΚPΎJ απoστασΎJ 0-

pε~α ΤΎJς MεσσίνΎJς, μέσα στο οπηκ6 πε(')ίο του στρα ­ τοπέ(')ου των Συρακουσίων , στο οποίο κα~ επ~τέθΎJκαν.

Ο Ιέρωνας (')εν τα κατάφερε καθ6λου άσXΎJμα. Αλλά, ι

ΎJ

ξ αφν~ΚΎJ

υπο

,

ι

εμφαν~σΎJ

,

Ψ ~αστε~

~,

αυτου

πpoooσ~α

εκ

,

του

,

ι

στραΤΩυ τον

μερους

οποίο κα~ εγκατέλε~Ψε γυρίζοντας

του

'Α

εκανε να

ννωνα ,

τον

σΤΎJ Συρακούσα.

Έχοντας να αντψετωπίσε~ μ6νο τους KαpXΎJ(')oνίoυς ο 'Aππ~oς τους επ~τέθΎJκε , αλλά χωρίς επ~τυxία . Kα~

τ6τε, αφ~νoντας μ~α φρουρά σΤΎJ MεσσίνΎJ, σκέφΤΎJκε να κατα(')~ώξε~ τους ΣυρακουσΙους, θεωρώντας τους πιο εύκολους εχθρούς. Αλλά ο Ιέρωνας ~ταν σπου(')αΙ­ ος πoλεμ~στ~ς κα~ επ~φύλαξε στους

Ρωμαίους

μ~α

σκλΎJP~ ~ττα. Ο' Αππιος γλύτωσε το κεφάλ~ του απ6 θαύμα ' κα~ πpέπε~ να κατάλαβε πως ΎJ εΠ~XείpΎJσΎJ ~ταν

,

καπως

~ λ'oτεpΎJ ουσκο

απ

' o", τ~

νoμ~ ζ αν σΤΎJ

Ρ' ωμΎJ . Κ α~

152 γι ' αυτό , αφ~νoντας μέρος των όuνάμεών τοu να προ­ σέχει τον' Αννωνα , γύρισε πίσω για να όώσει αναφορά και να

' ζ ΎjTησει

,

ενισχuσεις.

Τις ενισχύσεις ης έόωσε κuρίω ς Ύj όιπλωματία ποu επανασύνόεσε ΤΎj φιλία με τον Ιέρωνα , φέρνοντάς τον στο

,~ στρατοπεοο

,

ΧΤUΠΎjμα .

των

Ρ' ωμαιων. ' Η ταν

,

Αλλ' α εκτος

απ

,

ΤΎj

'ι: ενα ει..,αφετικο

'

'

Σ uρακοuσα χρεια 'ζ ονταν

και τον Ακράγαντα· κι εκεί Ύj όιπλωματία όεν βOΎjθOύ­ σε γιατί uπ~ρχε μια καΡΧΎjόOνιακ~ φροuρά. Οι Ρω­ μαίοι ΠOλιόΡΚΎjσαν ΤΎjν πόλΎj και μετά από επτά μ~νες uποχρέωσαν ΤΎj λιμοκτονούσα φροuρά σε μια απελπι-

,

'ι:

,

~

σμενΎj ει..,ΟΟΟ και ΤΎjν νΙΚΎjσαν .

' Α μεσως , VOUPYLO

οι

K~ " αΡΧΎjOOνLOΙ

, στρατο

ι: ερι,<αν σΤΎj

"

μαΧΎj εναν και -

'Α 'λ με στραΤΎjγO τον μι κα

( ποu

~, οεν εχει

καμιά σχέσΎj με τον σuνώνuμό τοu, πατέρα τοu Αννί­ βα). Αuτός κατάλαβε πως με τοuς Ρωμαίοuς Ούσκολα

θα τα ' βγαζε πέρα στΎJV ζΎjρά, κι άρχισε να επιτίθεται

" OXUpcl

στα ναUΤLΚα

τοuς

'λ ο τοu , με το στο

~'ζ οντας κεροι

ΤΎj μια νίΚΎj μετά ΤΎjν άλλΎj. Και τότε φάνΎjκε τι ~ταν Ύj PώμΎj. EκείνΎj ΤΎj στιγμ~ όεν είχε ούτε πλοία ούτε ναuτικούς . Σε μερικούς μ~­

νες , βασισμένΎj σΤΎjν OμόπνOΎj προσπάθεια των πολι ­ τών ΤΎjς, είχε απoκτ~σει εκατόν είκοσι . Ο Αμίλκας , ποu είχε εκατόν τριάντα, κιν~θΎjκε εναντίον τοuς χωρίς

,

"

οuτε καν τα σuνΎj θ ισμενα μετρα επιφu λ' αΚΎjς .

Κ αι β' ρε-

θΎjκε μπροστά στα «έμβολα», περίεργα εζαρτ~ματα, ποu σΤΎjριγμένα σΤΎjν πλώΡΎj των ρωμα·ίκών πλοίων , εμπόόιζαν τοu.ς ελιγμούς των εχθρικών πλοίων. Έχασε

,

,

~" 'λ Ψ ενα τριτο των οuναμεων τοu κι εγκατε ει ε ΤΎj

,

μαΧΎj.

ΣΤΎjν KαρχΎjό6να, όταν το έμαθαν , έμειναν κατά­ πλΎjΚΤOΙ , γιατί ~ταν απολύτως σίγοuροι πως μπορού­

σαν να όώσοuν μαθ~ματα ναuτικ~ς τέχνΎj ς σε όλοuς. ΣΤΎj PώμΎj φούσκωσαν από περΎjφάνεια , και αποφάσι-

153 σαν να μεταφέρουν τον πόλεμο, οια θαλάσσ-η ς, στ-ην καροιά του εχθΡLΚOύ στρατο πέΟου. Στον πρώτο στόλο προστέθ-ηκε κι ένας οεύτερο ς : σύνολο τριακόσια τριά­ ντα σκάφ-η , με εκατόν πεν~ντα χιλιάοες άνορες , κατω απ '

ης

οιαταγές

του ύπατου ΑτηλΙου

Ρ-ηγούλου.

Εναντίον αυτού του στόλου -η Καρχ-ηΟόνα παρέταξε έναν ισάριθμο κάτω από τι ς οιαταγές του Αμιλκα . Η

σύγκρουσ-η έγινε στα ανοιχτά τ-η ζ 'λ' Ρ ωμαιοι π -ηρωσαν

την

ΜασσαλΙας.

' β' αβε αι-η νικ-η

τους

με

Οι

, εικοσι

πλοΙα' οι Καρχ-ηοόνLOΙ τη βέβαι-η ~ττα τους με τριάντα πλοία. Αλλά ο ΑττΙλLOς P~γoυλo ς κατάφερε να απο­

βιβαστεί στην Aφρικ~, στο ακρωτ~ριo Μπον . Τώρα εΙχε έρθει -η ώρα για τ-ην Καρχ-ηοόνα να οεΙξει τι ~ταν . Και το έΟειξε . Τρόμαξε με τις πρώτες επιτυ­

χΙες των ΡωμαΙων που, με τ-η βo~θεια των Νουμιοών που

,

ειχαν

ε

ξ

εγερ

θ"

ει,

εφτασαν

σε

,

,

αποστασ-η

τριαντα

χιλLOμέτρων από τ-ην πόλ-η. Και έστειλαν πρέσβεις για

να ζψ~σoυν ειρ~ν-η . Ο P~γoυλoς έθεσε , <1Π' το μυαλό του, όρους εντελώς απαράΟεκτους. Κι έτσι οι Καρ­

χ-ηΟόνLOΙ ετοψάστ-ηκαν για το χειρότερο . Έχοντας ,

ι

Ι

χασει την εμπιστοσυν-η

ναν oιoικ-ητ~ τους

στους

ι

στρατ-ηγους

τους ,

εκα -

έναν Σπαρτιάτ-η, τον Ξάνθιππο .

Αυτός αναΟLOργάνωσε τον στρατό στα γρ~γoρα, με εκτελέσεις «συνοπτικών οιαοικασιών», εισάγοντας νέα

κριτ~ρια στ-η χρ~σ-η του ιππικού και των ελεφάντων , τα οποΙα αργότερα χρ-ησψοποΙ-ησε θαυμάσια ο ΑννΙ­ βας .

Η απoφασιστικ~ μάχ-η έγινε κοντά στ-ην ΤύνιΟα. Από τον ρωμα'ι'κό στρατό οιασώθ-ηκαν μόνο ουο χιλιά­

οες άνΟρες . Ο ΑττΙλLOς P~γoυλoς πιάστ-ηκε αιχμά­ λωτος , Και όλα αυτά συνέβαιναν το ' -η Η Ρ ωμ

,

χρειαστ-ηκε

"

255

π . Χ.

πεντε χρονια για να

' β ει ανα λ α

οικον.ομικά χα.ι ηθικά. από τις καταστροφές που είχε

154 προκαλέσει ο πόλεμος της Σικελίας. Μέχρις εκείνη τη ι στιγμη,

ι οι καταστροφες

ι ~I β Ι ηταν σχεοον αμοι αιες ,

α

λλ' α

τα γεγονότα ~ταν ευνο·Ι:κότερα γ ια τους ΚαρχηΟον ίους.

Ώσπου

μια

μέρα,

ο

καινουργ ιο ς

τους

στρατηγό ς

Ασορουβας, στην προσπάθειά του να ανακαταλάβει το Παλέρμο , νικ~θηκε κι άφησε στο πεοίο της μάχη ς εί ­

κοσι χιλιάοες νεκρους . ι

πιστευοντας πως

κι η

Η Καρχηόόνα , κουρασμένη ,

Ρ ι

θ

ωμη

ι

~I

ι

α ειχε ε" ισου κουραστει ,

έβγαλε απ' τη φυλακ~ τον P~γoυλo και τον έστειλε στη Ρώμη , μαζί με πρέσβεις της , για να υποστηρίξει τις προτάσεις εφ~νης τους . Αν οι προτάσεις απορρί­ πτονταν είχε οώσει το λόγο του να επιστρέψει. ι λ Σ υγκ ητος

ζ'

του

ητησε

ι μπροστα στους

π

ι ~ υποστηρι"ε πως ι

οταν

I~

εισε να

λ

να

Ι

εκφρασει

~ ι ηρε"ουσιους

τη

Ι

γνωμη

Η του

θ ι ι του εχ ρου , κι εκεινος

ι ι 'λ Κ επρεπε να συνεχιστει ο πο εμος. αι Ι

προκρινεται

η

Ι

απο

ψΙ

η

~

του,

ι

"αναπηρε τον

ορόμο για την Καρχηόόνα παρ' όλες τις ικεσίες της συ

' ζ υγου

Ε

του .

Ι

κει

β

τον

Ι

ι

ασανισαν

θ

μεχρι

ι

ανατου ,

εμποοίζοντάς τον να κοιμηθεί. Οι γιοι του στη Ρώμη βασάνιζαν στο μεταξυ ουο αιχμαλώτους Καρχηοονίους με τον ίοιο τρόπο και μέχρι θανάτου. ι Η ταν τα ~θη της

επoχ~ς. Ο πόλεμος ξανάρχισε, αλλά τώρα , απ' την πλευρά των

Καρχηοονίων ,

πρωτάγωνιστ~ς: Α ννίβα ,

εμφανίστηκε

ο Αμίλκας

ανώτατος ι

στρατου .

Α

ι

υτος

OΙOLΚητ~ς ι

~

υπηρ"ε

ο

ένας

καινουργιος

Βάρκα ς, πατέρας του ι

στόλου

εφευρετη ς

των

και

του του

ι

κομαντος,

όπως θα τους ονομάζαμε σ~μερα , κι άρχισε να τους ρίχνει με καταστρεπτικά αποτελέσματα ακόμα και στις ακτές της ιταλικ~ς χερσoν~σoυ , οίνοντας την ι

εντυπωση

πως

ι

επροκειτο να απο

β β ι ι αστει.

Η Συγκλητος, προσγειωμένη, οεν ~θελε να οιακιν­ ουνευσει έναν καινουργιο στόλο εναντίον του Αμίλκα.

155 o~ εφε?>ρείες τοu στρατοΙ; είχαν εξαντλ'Yjθεί , τα κραη -

,

κα

ΧΡ'Yjματοκ~

β"

ωτ~α

ε~χαν

'1>'

αoε~ασε~.

Τ'

οτε,

o~

,

εuπορο~

Pωμαίo~ σuνε~σφέρανε στΎ') ναuπ~γ'Yjσ'Yj ενός στόλοu ?>~ακoσίων πλοίων κα~ τον έθεσαν κάτω απ ' τ~ς ?>~α ­ ταγές τοu uπάτοu Λοuτατίοu Κατοuλοu , γ~α να απο­ κλεΙσε~ τα λψάν~α τοu Δρέπανοu κα~ τοu Λ~λ~βέοu. o~

KιxpX'Yjaόv~o~ από την πλεuρά τοuς έστε~λαν κ~ αuτοί έναν στόλο τετρακοσΙων πλοίων , κατάφορτων με εν~­ σΧόσε~ς , όπλα κα~ εφό?>~α. Αν τα κατάφερναν να απο ­ β~βασΤOόν , θα σ~μα~νε γ~α τοuς Ρωμαίοuς της ΣLΚε­ λίας το τέλος. Παραβαίνοντας τ~ς ?>~αταγές τη ς Σuγκ

' λ'YjΤΟU ,

"β ποu τοu απαγορεuε ναUΤLΚες πρωτο

ou λ'~ες ,

ο Κάτουλος, αν κα~ βαp~ά πλ'Yjγωμένος, έ?>ωσε ΤΎ') ?>~­

αταγ~ της επlθεσ'Yjς. Τα Kιxpx'Yj?>ov~ιxxιX πλοία, ?>ucrxlν'Yjτα απ ' τα φορτία ποu κοuβαλάγανε , ?>εν κατάφεραν να

ε

' λ ~χθ ouv,

'

εκατο

απ

" αuτα

,

β ou' λ ~α ξ αν ,

ενω

τα

,

uπο-

λo~πα ξανάπαφναν τον ?>ρόμο προς την KιxpX'Yjaόvιx . Ο Α μ~'λ κας

"

,

, μετα απο τοσες

'β 'θ επ~τuχ~ες , ρε

'YjXE

αποκομ -

μένος κ~ αναγκάσΤ'Yjκε να ζ'Yjτ~σε~ ?>~απpαγματεόσε~ς . Ο Λοuτάτως Κάτοuλος ?>εν θέλ'Yjσε να επαναλά:βε~ τα λά:θΎ') τοu Ρ'Yjγοuλοu κα~ ?>έΧΤ'Yjκε αμέσω ς τ~ς προ ­ τάσε~ς, επ~τpέπoντας στον AμLλκα να απoχωp~σε~ με τοuς άν?>ρες τοu κα~ με άθ~κτΎ') ΤΎ') στpατ~ωτ~κ~ τοu τψ~, αφ~νoντας τοuς όροuς Τ'Yjς εφ~ν'Yjς σΤ'Yjν αρμο­ ?>~ότητα της Σuγκλ~τοu . Kάπoω~, στη Ρώμ'Yj, καΤ'YjγόΡ'Yjσαν τον Κάτουλο γ~α uπερ

β ο λ ~ΚΎ')

"

επ~ε~κε~α

" εχ θ ροπρα ξ ~ων

εχθροό .

κα~

μεχp~ Τ'Yjς

Αλλά 'Yj

,

πpoτε~ναν

" «ΙXVEU

Σόγκλψος ,

τη

,

crUVEX~cr'Yj

των

''Ι> ορων» παραοοσ'Yjς τοu

ενεργώντας

φρόνψα ,

απέpp~Ψε Τ'Yjν ~?>έα . Ζ~Τ'Yjσε απ' τοuς ΚαΡχ'Yjaόνωuς να

,

αποχωΡ'Yjσοuν

απ '

ΤΎ')

Σ ~κε λ'~α,

να

'ψ επ~στpε

ouv

τοuς

α~χμαλώτοuς κα~ να πλ'Yjρώσοuν τpε~ς χ~λ~ά?>ες ?>~ακό­ σ~α τάλαντα σε ?>έκα χρrSνια . Ήταν λoγ~κoί όpo~, κα~

'Yj

156 ΚαρχηΜνα έσπευσε να συμφων~σει. Έτσι έληξε ο πρώτος Καρχηοονιακός πόλεμος που

κράτησε περίπου ένα τέταρτο του αιώνα, από το μέχρι το

241

265 .

π.Χ .

Αλλά όλοι ~ξεpαν , τόσο ση ΡώμΎ) , όσο και σην

ΚαρΧΎ)Μνα, πως οεν επρόκειτο παρά για μια ανακωx~ .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Ο ΑΝΝΙΒΑΣ

ΚΑΙ Ο! ΔΥΟ! αντίπαλοι βγ~καν ταλαιπωΡΎ)μένοι μετά από το τέταρτο του αιώνα που κράΤΎ)σε ο πόλεμο ς ·

αλλά για ΤΎ)ν ΚαΡΧΎ)Μνα οι συνέπειες ~ταν βαρύτερες . Όχι μόνο γιατί υποχρεώθΎ)κε να παpαχωp~σει ολ6κλΎ)­ ΡΎ) ΤΎ) Σικελία , να πλΎ)ρώσει μια βαριά απο ζΎ)μίωσΎ) , να απο3εχτεί το pωμα·~κό εμπορικό ανταγ ωνισμ ό σε ό λΎ) ΤΎ)

' Μ εσογεLO ,

, ρικων

" κυριω ς α λλ α

" συγκρουσεων

ερι ξ ε

γιατι'ξ' το εσπασμα εσωτε -

'

' λ Ύ) σΤΎ)ν αναρχια. ΤΎ)ν πο

Η κυβέρνΎ)σΎ) αpν~θΎ)κε να πλΎ)ρώσει τα «καθυστε­ ρούμενα» στους μισθοφόρους που είχαν πoλεμ~σει κά­ τω από τα λάβαρα του Αμίλκα. Εκείνοι εξεγέρθΎ)καν με αΡΧΎ)γό τον Μάτο , έναν έμπεφο αξιωματικό , και

βp~καν αμέσως υπoσΤ~PιξΎ) απf) τους υποτελείς λαούς ~,

,

και εΙOLΚOτεpα απο τους

Λ β' ι

υους .

Σ'

,

ΧΎ)ματισαν στρατο

με αΡΧΎ)γό τον Σπέν3LO , ένα 30ύλο από ΤΎ) ΝάπολΎ) , και πολιόΡΚΎ)σαν ην πόλΎ). Οι πλούσLOΙ έμποροι ΤΎ)ς ΚαρΧΎ)Μνας άρχισαν να τρέμουν και ζ~ΤΎ)σαν από τον Αμίλκα να τους γλυ ­ τώσει. Ο Αμίλκας 3ίσταζε: 3εν του άρεσε Ύ) ιΜα να

158 πoλεμ~ σει το u ς παλ ιοΙΙ ς

σuμπολεμιστές

ι οταν

"ψ σΎJμειo να κο οuν

f εκεινο ι

Ι εφτασαν

στο

τοu . Αλλά ' τα χερια

κα ι να σπά~οuν τα πό3ια τοu σuντρόφοu τοu Κέσκοu

και να θά ψο uν ζωντανοΙΙ ς εφτακόσιοu ς Κα ΡΧΎJ3όνιοu ς, αποφάσισε να 3ράσει . Κάλεσε στα όπλα όσοu ς νέοuς

uπ~ρχαν μέσα στα τεΙΧΎJ ης πoλιoPΚΎJμένΎJς πόλΎJ ς, τοu ς uπέβαλε σε μια σκλΎJP~ και σιινθεΤΎJ στpατιωτικ~ εκπαΙ3εuσΎJ , επιτέθΎJκε με 3uo χιλιά3ες άν3ρες στον εχθρό , ποu αριθμοΙΙσε σαράντα χιλιά3ες άν3ρες, έσπα­ σε τον κλοιό των πoλιoPΚΎJτών και τοuς έκλεισε σε μια στεν~ κοιλά3α ΤΎJς οποίας απέκλεισε τις εξό30uς' και περΙμενε να πεθάνοuν οι στασιαστές από ΤΎJν πεΙνα. ΕκεΙνοι φάγανε πρώτα τα άλογα, ΙΙστερα τοuς αιχ­

μαλώτοuς και σΤΎJ σuνέχεια τοuς σκλάβοuς. Και στο τέλος απελπισμένοι έστειλαν τον Σπέν3ιο να ζΎJτ~σει

ειp~νΎJ. Ο ΑμΙλκας, αντΙ για άλλΎJ απάνΤΎJσΎJ , τον σταΙΙρωσε. Οι μισθοφόροι επιχεΙpΎJσαν έξο30 και σφα­ γιάσΤΎJκαν. Ο Μάτος πιάσΤΎJκε αιχμάλωτος και θα­ νατώθΎjκε με αργό μαστΙγωμα . Ο ΠoΛUβιoς λέει πως «~ταν ο πιο σκλΎJpός και ο πιο απάνθρωπος πόλεμος

ΤΎJς ιστορΙας». KpάΤΎJσε πάνω από τρΙα χρόνια και,

όταν τέλειωσε, ΎJ KαpΧΎJ3όνα πλΎJPoφoP~θΎJκε πως ΎJ PώμΎJ εΙχε καταλάβει και η Σαp3ΎJνΙα. Διαμαρτuρ~­ θΎJκε ' κι ΎJ Ρώμ ΎJ, ξέροντας καλά σε τι κατάστασΎJ ' , λ' , , ι: β ρισκοταν ΎJ αντιπα ος ΤΎJς , απανΤΎJσε με XΎJpU<.,ΎJ πολέμοu. Για να αποφΙΙγει τον πόλεμο , ΎJ KαpΧΎJ3όνα απo3έΧΤΎJκε όχι μόνο ην απώλεια ΤΎJς Σαρ3ψΙας, αλ­ λά και ης Kopσικ~ς, και uποχρεώθΎJκε να πλΎJpώσει και χ{.λια 3ιακόσια τάλαντα επιπλέον. ΔΎJλα3~ για να

αποφΙΙγει τον πόλεμο. 3έΧΤΎJκε ην ~ττα. Αλλά αuτ~ η φορά 3εν 3ιαμαΡΤUΡ~θΊjκε. Αλλά και ΎJ Ρώμ'Υ) σ ' αuτό το 3ιάσΤΎJμα προσπαθοΙΙ­ σε να εποuλώσει τι ς πλΎJγές ΤΎJς. Ο στρατός ης εΙχε

159 απooεκατ~στεί κα~ το ν 6μ~ σμα είχε υποτψ Ύ)θεί κατά ~"

ογ ο ο ντα τρ~α τo~ς

,

'

,

Η ενωΤΙΚΎ) πο λ' ~ΤΙΚΎ) που ε~χε

εκατο.

,

'λ "λ' ~, επ~ β α ε~ σΤΎ) χερσονΎ)σο ε~χε συνο ικα απooωσε~, γ~ατι

κανένας απ6 τους υποτελείς οεν είχε πρoσπαθ~σε~ να επωφελΎ)θεί απ6 τ~ς κακοτυχίες ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς. Αλλά τα , β oρε~α

,

~, οεν Ύ)ταν

συνορα

ασφα

λ'

Ύ).

Ο

Λ

~

'

~γoυρo~

,

μπoρε~

να μΎ)ν ~ταν ικανοί να ~opucrouv κράτος , αλλά ~ταν ικαν6τατo~ να λυμαίνoντα~ με τα σκάφΎ) τους τα πα­

ράλ~α ΤΎ)ς TυΡΡΎ)Vαϊκ~ς, εμποοίζοντας τ~ς μεταφορές κα~ λαφυραγωγώντας τ~ς ακτές , κυρίως ΤΎ)ς Τοσκά­

νΎ)ς . Ση β6ρε~α Aoρ~ατ~κ~, τα ίo~α έκαναν o~ ΙλλυΡLOί , εγκατεσημένo~ στ~ς απ6ΚΡΎ)μνες ακτές ΤΎ)ς Δαλμα­ τίας . Kα~ απ6 ΤΎ)V Mπoλών~α ως τ~ς Άλπε~ς , σ ' 6λΎ)

ΤΎ)V κo~λάoα του Πάοου , o~ Γαλάτες εν~σχuονταν με άλλους Γαλάτες, που ερχ6ντουσαν απ6 ΤΎ) Γαλλία, κα~ που , μΎ)ν · έχοντας γνωρίσε~ τους Ρωμαίου ς, οεν τους φο

'

, β οντουσαν.

, ~ κ~νoυνoς

, " μπροστα

Α ν τους αφΎ)ναν ν β

να

ρε

θ

' ουν

θ" ουν, υΠΎ)ρχε

αναπτυχ

, εναν

σ

,

κα~νoυργLO

Βρέννο . Στο μεταξu o~ Pωμαίo~ ξεκαθάρ~ζαν ΤΎ) Σ ~κελία απ6

τα υπολείμματα των ΚαΡΧΎ)οονίων κα~ ην εξασφάλ~ζ αν

,

με φρουρες

,

κα~ «απo~κ~ες» ,

με ε

ξ

,

αφεσΎ) το

β'

ασ~-

λεLO των Συρακουσών που το άφΎ)σαν στον π~στ6 τους Ιέρωνα κα~ το ον6μασαν «επαρχία». Ή ταν Ύ) πρώΤΎ) απ ' τις πολλές που επρ6κε~τo να αποτελέσουν ΤΎ)ν αυ­

τοκρατορία . Η οεuτεΡΎ) αποτελέσΤΎ)κε απ6 η ΣαΡΟΎ)-

,

ν~α

μα ζ'~ με ΤΎ)ν

"ξ OΙΚΎ)Τ~ΚΎ) τα Ύ) ,

,

Κ oρσ~ΚΎ). "Ε χοντας · Ύ)

Ρ" ωμΎ)

ετσ~

απoφασ~σε

να

βα ' λ ε~

~ μ~α o~-

,

επεκτε~νε~

τα

6ρ~ά ΤΎ)ς πέρα απ6 τα Aπέν~ννα ΤΎ)ς ΤοσκάνΎ)ς που αποτε

' λ ουσαν

τα

Κ α~ ξ εκ~νΎ)σε ,

β'oρε~α

, απο

"

συνορα ΤΎ) ς .

τους

Λ

'

,

~γoυρoυς , που Ύ)ταν o~ π~o

απoμoνωμένo~ κα~ o~ λ~γ6τερo επ~κίνOυνo~. Ίσως οεν έγ~νε καν πραγματ~κ6ς π6λεμο ς, αλλά μ~α σεφά «αμ-

160 φΙβιων» επιχεφ~σεων , ποu έγιναν 3Ίjλα3~ τ6σο σΤΊjν

,

~ <."Ίjρα,

,

οσο

απ6 το

και

238

σΤΊj

θ'λ

α

ασσα.

μέχρι το

Κ

233,

'

,

,

ραΤΊjσαν πεντε χρονια,

χωρΙς

τα σuνΊjθισμένα

Ίjρωικά επεισ63ια. Όταν τέλειωσαν, οι ΛιγοuροΙ ~ταν uποτελεΙς ης PώμΊjς και 3εν εΙχαν πια ούτε βάρκα για να παρενοχλ~σοuν τις επικοινωνΙες με ΤΊj Σαρ3Ίj­

νΙα και ΤΊjν Koρσικ~.

'1στερα

~ρθε Ίj σεφά των Γαλατών, ποu εΙχαν ~3Ίj

ξεκιν~σει τις εχθροπραξΙες, οργανώνοντας με η βo~­ θεια των σuμπατριωτών τοuς

, στρατο

, πενΊjντα

χι

λ

,~ ιαοων

απ6 ΤΊjν ΓαλλΙα ένα

ζ' πε ικαριων

και

'λ χι ι-

εικοσι

ά3ων ιππέων. Οι ΡωμαΙοι 3εν εΙχαν 3ει ποτέ με καλ6

"

ματι

αuτοuς

τοuς

,

στρατιωτες

ποu

ο

Π ο λ'β ιος

u

περι-

γράφει «ψΊjλOύς και 6μορφοuς, φανατικά πρ6θuμοuς για π6λεμο, ποu πολεμούσαν γuμνοΙ, φορώντας μ6νο

κάποιο περι3έραιο ~ κάποιο φuλακτ6». Η ΣύγκλΊjΤOς πρoσγειώθΊjκε τ6σο πoΛU απ' αuτ~ η 3εύτερΊj επιθεσΊj,

ποu

,

αναγκασΤΊjκε

'ψ ει σ να επιστρε

"

'θ ψο ποu ενα ε

εΙχε εγκαταλΊjφθεΙ και να εuχαριστ~σει τοuς θεούς με μια ανθρωποθuσΙα θάβοντας ζωντανά Μο θύματα. Τα οποΙα 3ιάλεξε μεταξύ των Γαλατών. ΦαΙνεται πάντως πως οι θεοΙ εuχαριστ~θΊjκαν, γιατΙ οι ρωμαϊκές λεγε­

ώνες, σΤΊj Θαλαμ6νΊj, περικύκλωσαν τον εχθρ6 και τον νΙΚΊjσαν

αποφασιστικά.

Σαράντα

χιλιά3ες

Γαλάτες

έμειναν νεκροΙ στο πε3Ιο ΤΊjς μάχΊjς και εΙκοσι χιλιά-

3ες

αιχμαλωτΙσηκαν.

ΌλΊj

Ίj

ΙταλΙα,

μέχρι

τις

'Αλπεις, ~ταν πια στο έλεος ΤΊjς PώμΊjς. Η νέα και

πλοuσι6ταΤΊj

επαρχΙα

oνOμάσΤΊjκε

Εντεύθεν

των

'Αλπεων ΓαλατΙα' Ίj πρωτεύοuσά ΤΊjς, το Με3ι6λανο, κuριεύΤΊjκε απ6

τοuς

ΡωμαΙοuς

και

3uo νέες και

πλούσιες αποικΙες ι3ρύθΊjκαν: Ίj Κρεμ6να και Ίj Πια­ τσέντζα.

Ύστερα οι ΡωμαΙοι στράφΊjκαν προς ανατολάς και

161 με απο στο λές ανάλογε ς με εκεΙνε ς ποu εΙχαν νικ~σει τοu ς Λιγοuρ ούς, uπέταξαν τ ι ς φuλές των ΙλλUΡιών . Και μ ' αuτές τις επ ιχεφ~σεις πάησαν πόοι στην άλλη

πλεu ρά ΤΎj ς Aopιατικ~ς, ΟΎjμΙΟUΡγ ώντας ένα ορμ ψ~ ­ ριο γ ια τις μετέπειτα εκστρατε Ιες τοuς σΤΎjν Aνατoλ~ . Κι ενώ Ύj PώμΎj σuμπλ~ρωνε ΤΎjν κατάκησΎj η ς

χερσον~σοu και εξασφάλιζε τα ανατολικά και βόρεια σύνορά ΤΎj ς , σΤΎjν KαpΧΎj06να ο ΑμΙλκα ς προετοΙμαζε πuρετωοώς ην εκOΙΚΎjσΎj. Μόλις κατέπνι ξε την εξέ­ γεpσΎj, ζ~ησε από ην κuβέΡνΎjσΎj να τοu οώσει στρα­ τό για να ανορθώσει το φοινικικό κύρο ς στην ΙσπανΙα

,

'

και να οργανωσει εκει μια

,

β'

,

ασΎj επιχεφΎjσεων εναντιον

ΤΎjς Ι ταλΙας. ΕΙχε με το μέρο ς τοu τις μεσαΙες τάξεις ,

ποu ~θελαν να ξαναπάροuν στα χέρια τοuς το εμπορικό ' λ ιο ΤΎjς μονοπω

'

Μ εσογειοu ,

,

'ξ ' απο το οποιο ε αρτιοταν Ύj

εUΎjμεΡΙα τοu ς , και εναντΙον τοu ΤΎjν αριστοκρατΙα των γαΙOΚΤΎjμόνων, ποu οεν ~θελε να οιακινοuνεύσει άλλο τα προνόμιά ΤΎj ς σε παράτολμες επιχεφ~σεις. Τελικά έφτασαν σ ' ένα σuμβιβασμό: αντΙ να οώσοuν στον Αμίλκα ένα σώμα στρατού , τοu έοωσαν μόν ο μια

ΟιμοφΙα . Tou ~ταν αpκετ~ . Ο ΑμΙλκας ~ταν πραγ μα ­ τικά ένας μεγάλο ς στpαΤΎjγός και οεν τοu είχαν οώσει χωρΙς λόγο την επωνuμΙα Βάρκας , ποu στα φοινικικά

σ~μαινε κεΡαuνός . Π ριν φύγει , επικεφαλ~ς τοu μικρού στρατού τοu , OO~γΎjσε στον ναό τα «λιονταράκια» τοu , όπως αποκαλούσε τον γαμπρό τοu Ασορούβα και τοu ς γιοuς τοu Α ννΙβα , ΑσΟΡΟ 1)βα και Μάγωνα. Και τοuς ε'β α λ ε

να

'

ορκιστοuν ,

'θ' μπροστα στο uσιασΤΎjΡΙΟ

τοu

Βάαλ-Χαμάν πω ς θα παίρνανε εΚOΙΚΎjσΎj για την Καρ­ χΎj06να . Και μετά απ ' αuτά επιβιβάσηκε μαζΙ τοuς στα πλοΙα και ξεκΙνΎjσε .

Μέσα σε λίγοuς

μ~νες

uπέταξε τις

εξεγερμένες

ισπανικές πόλεις κι άρχισε να στρατολογεί ιθαγενείς,

162 φτ~άxνoντας έναν πραγματικ6 στρατ6. Η πατρίδα τοu

δεν κoύνΊJσε ούτε το aά:χτuλ6 ΤΊJς γ~α να τον βOΊJθ~σε:~ , αλλά ο Αμίλκας έκανε τα πάντα μ6νος τοu. Έσκαψε

ορuχεία, έβγαζε σίδΊJpo , ποu τον επεξεργαζ6ταν κα~ έφτ~αxνε 6πλα' κα~ γ~α να XPΊJματoδoτ~σε~ τον στρατ6 τοu μoνoπώλΊJσε το εμπ6ριο τοu cr~a~pou. Δuστuχώς ,

ο θάνατος τον α~φν~δίασε ενώ ~ταν ακ6μΊJ νέος, σΤΊJ δ~άpκε~α μ~ας μάXΊJς με μ~α φuλ~ ποu είχε εξεγερθεΙ ~

~ε

,

ψ'

uχωντας,

~

'β

Α cropou

α,

~,~,

op~σε

o~αooxo

, κpαΤΊJσε

ποu

τοu

,

τον

γαμπρο

,

τοu

"

~ ΤΊJ OΙOΙΚΊJσΊJ γ~α οκτω xpoν~α

κα~ έxτ~σε μ~α κα~νoύpγ~α π6λΊJ στΊjV πεp~ox~ των με­ ταλλείων, ΊJ οποία μέxp~ σ~μεpα oνoμάζετα~ Καρθαγέ­ νΊJ. K~ 6ταν με ΤΊJ σειρά τοu πέθανε απ' το μαxαίp~ εν6ς ~ λ οφονοu, ' 00

"

o~

στpατ~ωτες

ζ

αναΚΊJΡu<..,αν

, στpαΤΊJγo

τον

Αννίβα, τον μεγαλύτερο απ6 τοuς γιοuς τοu Αμίλκα.

'

Ε κε~νΊJ

, pασε~

Ι

Ι

'~

,

Ι

,

ΤΊJ στιγμΊJ ΊJταν ε~κoσ~ ε<..,~ χρονων: κα~ ε~xε πετα

~,

οεκαεφτα

'~ζ'

στο

στρατοπεοο

μα

ι

με

τοuς

στρατιώτες. Αλλά θuμ6ταν πεpίφΊJμα τον 6ρκο ποu τον

'

'β'λ ειχε α ει να κανει

ο

,

πατερας

τοu.

Ο Αννίβας uπ~ρξε αν 6χι ο μεγαλύτερος, σε απ6λu­ τα μεγέθΊJ, σίγοuρα ο πιο εύστροφος στρατιωτικ6ς

ΊJγέΤΊJς ΤΊJς αpxαι6ΤΊJτας. Πολλοί τον τοποθετούν στο ίδιο επίπεδο με τον Ναπολέοντα. Πριν ο πατέρας τοu τον

'ζ'

παρει

μα

ι

τοu

σΤΊJν

Ι'

σπανια,

τοu

,~

,

ειχε οωσει

μια

τέλεια μ6pφωσΊJ. Τέλεια για ΤΊjV επox~ τοu, εννοείται. Ήξερε ιστορία, ελλΊJνικά και λατινικά κα~, απ6 τις

αφΊJγ~σεις τοu Αμίλκα, είχε απoκτ~σει μια σαφ~ ιδέα για η PώμΊJ, για ΤΊJ aύναμΊJ και γ~α τις αδuναμίες ΤΊJς. Ή ταν βέβαιος πως μια ~ττα ΤΊJς Ρώμ ΊJς σΤΊJν Ι ταλία θα ΤΊJς στερούσε τοuς σuμμάχοuς ΤΊJς, γιατί

,

κατι

,

τετοιο

,

ειχε

σuμ

β

"

ε~

στα

xpoν~α

τοu

,

πατερα

τοu.

Αγνοούσε εντελώς πως ΊJ πoλιτικ~ ης PώμΊJς δεν ~ταν πια oμoσπoνδιακ~. Ή ταν ρωμαλέος, λ~τoδία~τoς

163 XΙXL δLέθετε πονΎJΡLά XΙXL θάρρος χωρίς όΡLα . Ο Τίτο ς /β

ΛL

/

,

,

,

Lος γραφεLπως ΎJταν ο πρωτος που εμΠ ΙXLνε σε μLα

μάΧΎJ XΙXL ο τελευταίος που τψ εγκατέλεLπε. Είχε,

/

Lσως,

μLα

υπερ

β

ο

λ

/

LXΎJ

του να αυτοσχεδLάζεL.

,

εμΠLστοσυνΎJ

στην

,

LΚανOΤΎJτα

ΡωμαίΟL LσΤΟΡLΚοί , μαζί τους

OL

XL ο Τίτος ΛίβLOς , επψένουν σΤΎJ φLλαργυρία του, στη σκλΎJρόΤΎJτά του XΙXL στψ έλλεLψΎJ ενδΟLασμών που τον χαραΚΤ~ΡLζαν. KΙXL πράγμαΤL, ΎJ δολLότψα με τψ

,

ΟΠΟLα ε ξ' απαΤΎJσε πο λλ' ες

/

φορες

τους

Ρ" ωμαLOυς

ΎJταν

δLαβολLΚ~. Αλλά αΚΡLβώς YL' αυτό OL στραΤLώτες του τον λατρείιανε XΙXL πίστευαν τυφλά σ ' αυτόν. Το κίιρος

του δεν είχε ανάγΚΎJ από δLάσΎJμα XΙXL βαθμοίις, ντυ­ νόταν σαν τους στραΤLώτες του XΙXL μοφαζόταν μαζί τους

όλες ΤLς κακουχίες. Εκτός από μέγας

/ ΤLωηκος

, ΎJγεΤΎJς

'"" ξ ε απεοεL

, ΎJταν

πως

στρα -

'""oLε ξ αφεΤLκος

πλωμάτης XΙXL πρωτοπόρος ΤΎJς κατασκοπίας.

/Α γνωστος καθώς ~ταν σΤΎJν πατρίδα του, ~π ' όπου είχε φuγεL σε ΎJλLΚία εννέα ετών, δεν μποροίισε να ελΠL'ζ εL

στην

'θ εσΎJι συγκατα

ΤΎJς

YLΙX

το

,

ξ εΚLνΎJμα

των

εχθροπραξLών. Επομένως, δεν μποροίισε να ΚΎJρuξεL τον πόλεμο, αλλά έπρεπε να φροντίσεL να του τον ΚΎJ­

ρίιξουν. KΙXL YL' αυτό το

218,

εΠLτέθΎJκε στη Ζάκανθα.

Η Ζάκανθα ~ταν μLα πόλΎJ, σίιμμαχος της PώμΎJς,

που ~δΎJ από την' επoχ~ του Ασδροίιβα είχε υποχρεωθεί ! ι β Ι ζ' , να αναγνωΡLσεL ΟΤL ΡLσκοταν μεσα σΤΎJ ωνΎJ επφΡOΎJς ,

ΤΎJς KαΡΧΎJδόνας. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στον Αν­

νίβα να απορρίψεL ΤΎJν τελεσLγραφLΚ~ δLαμαρτυρία των Ρωμαίων, που νόμLζαν πως ΎJ KαΡΧΎJδόνα βΡLσκόταν ακόμα μέσα στη σίιγχυσΎJ XΙXL τον τρόμο των μLσθοφο­

ΡLΚών εξεγέρσεων. ΈτσL ξεκίνΎJσε, με πoΛU ευελLξία από ΤΎJ μLα πλευρά XΙXL με πoλλ~ εΠLπολαLόΤΎJτα από

τψ άλλΎJ, αυτ~ ΎJ δείιτεΡΎJ εκστρατεία. Ι ι λ' λ ' Ο Α ννL'β ας εμεLνε οκτω ο οκ ΎJρoυς μΎJνες

,

κατω απ

,

164 τα τεΙΧΥ) Τ'Υ)ς Ζάκανθας μέχρις ότου την κυριεόσει. Δεν

~θελε να αφ~σει πΙσω του αυτό το θαυμάσιο λψάνι ανοιχτό για τον ρωμα'~κό στόλο. Ύστερα, άφ'Υ)σε επΙ τόπου τον αaελφό του ΑσaΡοόβα, με τη aιαταγ~ να

,

'ζ' επαγρυπνει και να προετοψα ει ενισχυσεις,

,

και εκει-

νος πέρασε τον Έβρο με τριάντα ελέφαντες, πεν~ντα χιλιάaες πεζLΚάPLOυς και εννέα χιλιάaες ιππεΙς. Ή ταν σχεa6ν όλοι ΙσπανοΙ και ΛΙβυοι και ανάμεσά τους aεν

υπ~pχαν μισθοφόροι. Οι aυσκολΙες άρχισαν μετά Τ'Υ) aιάβασ'Υ) των Πυρ'Υ)­ ναΙων. Οι γαλατικές φυλές, σόμμαχοι της ΜασσαλΙ­ ας, που με Τ'Υ) σεφά Τ'Υ)ς ~ταν σόμμαχος Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς, 'ξ ανε

θ εναF''Υ)"

αντιτα

σ

, τυχ'Υ)

Ρ" ωμ'Υ)

που 'Υ)

.~

,

αντιστασ'Υ) αοιαφορωντας

ειχε

επιφυ λ'ξ α ει

για την

' ομοε θ νεις

στις

τους

φυλές της κοιλάaας του Πάaου. Και τρεις χιλιάaες από τους άντρες του aεν θέλ'Υ)σαν να ακoλoυθ~σoυν τον

,

Αννι'β α,

οταν

Άλπεις.

'θ αν εμα

ΕκεΙνος

πως

aεν

'

σκοπευε

τους

να

,

περασει

υποχρέωσε.

τις

AντLθετα,

απάλλαξε απ' τα καθ~κoντά τους κι άλλους επτά χι­ λιάaες που φάν'Υ)καν aιστακτικοΙ και τους έστειλε πΙσω στα

,

σπιτια

' β αρος

των

τους.

'Ε' τσι, εχοντας

ξ α λ' , το αφρωσει απο

,

'ξ εκιν'Υ)σε αναποφασιστων,

Τ'Υ)ν

'β ασ'Υ) ανα

σκοπεόοντας προς την κατεόθυνσ'Υ) Τ'Υ)ς Βιένν'Υ)ς .

.

Δεν

ξέρουμε

με

ακρΙβεια

από

ποό

πέρασε

τις

Άλπεις. Άλλοι λένε πως πέρασε από τον ΆγLO Βερ­

νάΡaο κι άλλοι από το Μοντζινέβρο. Οι περισσότεροι υποστηρι'ζ ουν

το

~ "Ο πως οευτερο.

κι

' εγιναν τα 218, έφτα, με χιονια και

αν

πράγματα, στις αρχές του Σεπτέμβρ'Υ) του σε

,

στην κορυφ'Υ),

Τ'Υ)

β'

Ρ'Υ)κε

,

σκεπασμεν'Υ)

παραχώΡ'Υ)σε στους άντρες του

auo 'Υ)μερών ανάπαυσ'Υ).

ΕΙχε ~a'Y) χάσει μεPLΚές χιλιάaες άντρες, από το κρόο και Τ'Υ)ν κοόρασ'Υ), τις κατoλΙσ'θ~σεις και τις επιθέσεις των Κελτών. Μετά από Τ'Υ) στάσ'Υ) των 3όο 'Υ)μερών,

165 , ξ εκ~νΎjσε

,

'β ασΎj που Ύjταν ακομα '~λ' ουσκο OτεpΎj ,

ΤΎjν κατα

λόγω των ελεφάντων . O~ ρ-~ΨοκΙνSυνο~ εκεΙνo~ πoλεμ~­ στές θα πpέπε~ να πέρασαν ώρες κ~νMνων κα~ απελ­

π~σΙας. Ο ΑννΙβας τ~ς ξεπέρασε SεΙχνοντάς τους προ τα κάτω ΤΎjν όμOpφΎj πεS~άSα του llιXSou, που θα -ήταν το έπαθλο των πpoσπαθε~ών τους . ΑυτοΙ που έφτασαν 'λ ος στο τε

ΤΎjς

"

~ ~ o~αOpOμΎjς

,

~ λ' ορες, ~γoτεpo~ απο τους

,

'ξ ~ χ~ λ' ~ Ύjταν ε~κoσ~ ε ~αoες

" μ~σoυς

απο

, οσους

,

αν-

'ξ εε~χαν

κ~ν-ήσε~. Αλλά σε αντ~στάθμ~σμα , o~ Γαλάτες τους Sέ­

ΧΤΎjκαν φ~λLΚά, τους ανεφοSΙασαν κα~ συμμάΧΎjσαν μα­ ζΙ τους, σφάζοντας

κα~ καταS~ώκοντας

τους

Ρω­

μαΙους ης Κρεμόνας κα~ ης Π~ατσέντζας. ΈκπλΎjΚΤΎj Ύj ΣύγκλΎjΤOς συνε~SΎjτοποωύσε πως αυ­ τός ο Sεύτερος πόλεμος πpOμΎjνυόταν πολύ π~o επ~­

κΙνSυνος από τον πρώτο. Κάλεσε στα όπλα τp~ακόσ~ες χ~λ~άSες άντρες, συγκέντρωσε Sεκατέσσερ~ς χ~λ~άSες άλογα κα~ εμπ~στεύΤΎjκε ΤΎj S~OLXΎjcrΎj ενός μέρους του στρατού σ' έναν απ' τους πολλούς Σκ~πΙωνες που θα ~'ξ α ζ' 00 αν το ονομα

ΤΎjς

'

'Α υτος OLΚoγενε~ας.

,

αντψετω-

π~σε τον ΑννΙβα στον T~τσΙνo, αλλά το ~ΠΠLΚό των Ν ουμ~Sών S~απέρασε ης γραμμές του κα~ έχασε ΤΎj

,

μαΧΎj .

'

Θ 'λ' , του αν, β' "α ε~χε μα ~στα χασε~ κα~ ΤΎj ζ ωΎj αp~α

πλΎjγωμένO, SE') τον S~έσωζε ο γως του που, Sεκαέξ~ χpόν~α αργότερα, π-ήρε ExSLXΎjcrΎj γ~α τψ -ήττα του πα­ τέρα του σΤΎj Ζάμα . Ή ταν OκτώβpΎjς του 218. Μετά Μο μ-ήνες, ένας άλλος στρατός στάλθΎjκε ν' αντψετωπΙσε~ τον ΑννΙβα σην ΤρεββΙα. ΔεύτεpΎj μά­

ΧΎj κα~ SεύτεΡΎj -ήττα. Kα~ μετά από άλλους οκτώ μ-ήνες

,

κα~, ενω ο

Α νν~'β' ας Ύjταν

π λ" εον κυρ ως

ΤΎjς

Ε' ντευ-

θεν των' Αλπεων ΓαλατΙας, κ~ν-ήθΎjκε εναντΙον του ο Γάως ΦλαμΙν~oς με τp~άντα χ~λ~άSες άνSΡες. 'Η ταν " , Ι f ζ' το σο σ~γoυpoς γ~α ΤΎj ν~ΚΎj του, που ε~χε φεpε~ μα ~ του

φορτΙα OλόκλΎjpα αλυσΙSες

γ~α να αλυσοSέσε~ τους

166 α.ιχμα.λώτοuς. Ο ΑννΙβα.ς φάνΎ)χε να. θέλει να. α.ποφόγει

ΤΎ) μάχΎ) σε πεδιάδα.. ΣΤΎ)ν πρα.γμα.ηχόΤΎ)Τα. πα.ΡέσUΡε με δόλο τοuς Ρωμα.Ιοuς σε μια. χοιλάδα., στις όχθες ' Τ ρα. ζ ψενο, , λ ψνΎ)ς

ΤΎ)ς

~"

οα.σΎ)

μεσα.

εχεΙ τοuς

στα.

"

τριγUΡισμενΎ)

"'ψ ειχε χρΙ) ει

οποια.

το

περαόχλωσε α.σφuχτιχά.

α.πο

λ' οφοuς

χα.ι

'Κ τοu . α.ι

ιππιχο

Απ'

τοuς

Ρω­

μα.Ιοuς δεν δια.σώθΎ)χε χα.νένα.ς, οότε χα.ν ο Φλα.μΙνLOς. Ο ΤΙτος ΛΙβLOςδΙΎ)γεΙτα.ι πως τα. νέα. προχάλεσα.ν σΤΎ) ΡώμΎ) πα.νιχό. Αλλά Ύ) ΣόγχλΎ)τος α.ντιμετώπισε τψ χα.τάστα.σΎ) με θάρρος χα.ι α.ποφα.σισηχόΤΎ)Τα.. Ο

πρα.Ιτορα.ς

Μάρχος

ΠομπόνLOς

δεν προσπάθΎ)σε να.

πα.Ροuσιάσει λιγότερο δρα.μα.τιχά τα. πράγμα.τα., ότα.ν διάβα.ζε ΤΎ)ν α.να.φορά για. ην ~ττα.. «Χάσα.με μια. με­ γάλΎ) μάχΎ)), εΙπε, «ο χΙνδuνος εΙνα.ι τεράσΤLOς».

Αλλά οότε για. τον ΑννΙβα. τα. πράγμα.τα. ~τα.ν όλα. ρόδινα.. Όσο πλΎ)σΙα.ζε προς ΤΎ) Ρώμ Ύ) χα.τα.λάβα.ινε πως Ύ) ελπΙδα. τοΙ) να. τψ εγχα.τα.λεΙΨοuν οι σόμμα.χοΙ

ΤΎ)ς ~τα.ν α.σΤ~PΙΧΤΎ). Σην ΤοσχάνΎ) χα.ι σΤΎ)ν ΟuμβΡΙα. οι πόλεις έχλεινα.ν τις πόλες τοuς μπροστά στο στρα.τό τοΙ) χα.ι δεν ~ξεpε πως να. α.νεφοδια.στεΙ Μάτα.ια. α.πε­

λεuθέρωνε τοuς μΎ) Ρωμα.Ιοuς α.ιχμα.λώτοuς νομΙζο­ ντα.ς πως θα. χα.τορθώσει να. δΎ)μLOUΡγ~σει p~γμα. στο ,~ στρα.τοπεοο ΤΎ)ς

Ρ" 'Ε '10 ωμΎ)ς. τσι οεν τοι)

,

,

εμενε πα.ρα. να.

χάνει μια. πα.ράχα.μΨΎ) προς τψ Aδpια.τιχ~, α.να.ζΎ)τώ­

ντα.ς ΠLO φιλικές πεΡLOχές. Οι στρα.τιώτες τοu, μετά

,

α.πο

τρεις

ε ξ α.χο λ

' ou θ Ύ)τιχες

"

μα.χες,

Ύ)τα.ν

,

χΟUΡα.σμενοι

'Ο ι u τρα.χωμα. στα. μα.τια.. Γα.λάτες, α.πό ΤΎ) στιγμ~ ποι) άρχισε να.' α.πομα.χρόνετα.ι

χα.ι

ο

''10 ΙΟLOς

, uπεφερε

'ξ" α.πο ο

α.πό τις περιοχές τοuς άρχισα.ν νoc α.uτομολοUν. Ο Αννι'β α.ς

,

ζ' '10' Ύ)ησε ενισχuσεις α.πο'Κ ΤΎ)ν α.ΡΧΎ)οονα.: τοι) τις

α.pν~θΎ)χα.ν. Z~ΤΎ)σε ενισχόσεις α.πό ' τον Ασδροόβα.· α.λ­ λά εχεΙνος ~τα.ν χα.θη.λωμένος σην Ισπα.νΙα. α.ντψε­

τωπΙζοντα.ς τοuς

Ρωμα.Ιοuς ποι) εΙχα.ν α.ποβιβα.στεΙ

167 εκεΙ Ξαναπ~pε τον ορόμο προς τον νότο , αλλά βρέ­

θΎjκε μπροστά σ ' έναν κα.ινούργιο και cxν'YjσυΧYJΤLκό στρατ-ηγό.

Ο Kό~ντo ς Φάβως Μάξιμος είχε ονομασθεί o~κτά­ τορας κα~ είχε εγκα~ν~άσε~ μ~α κα~νoύpγ~α παθY)τ~κ~ τακτιχ~ . Έκανε οωλωφθορές , έσΤΥ)νε ενέορες , αλλά

οεν παρασυρόταν σε μάχΥ) . Περίμενε να εξαντλΥ)θούν o~ στpατ~ώτες του εχθρού από τι ς κακουχίες κα~ ΤΥ)ν πείνα , γεγονός που οεν ~ταν κα~ πολύ μακp~ά. Όμως, πp~ν απ' τους εχθρούς τους, κουράσΤΥ)καν OL ίoω~ OL

Pωμαίo~ που ~θελαν μ~α νίΚΥ) · εοώ κα~ τώρα , κα~ άκουσαν ευνο·ι:κά τ~ς συκοφαντίες του M~νoυτίoυ Ρού­ φου , που ~ταν αξ~ωματ~κός του Φαβίου. K~ έτσ~ ο

Φάβως αποουναμώθΥ)κε κα~ Υ) oωίκY)σ~ του o~αμo~­ ράσΤΥ)κε σε Ούο κα~νoύpγωυς υπάτους: τον Τερέντω Βάρωνα κα~ τον Αιμίλω Παύλο. Αυτός ο τελευταίος ~ταν ένας φρόνιμος

αρωτοκράτ-ης, βέβαως πως Υ)

pωμα·Ι:κ~ στpατ-ηγ~κ~ οεν ~ταν ~καν~ να αντ~σταθεί στον Αννίβα. Ο Βάρωνας ~ταν ένας πλΥ)βείος, θε,ρμ,ός πατp~ώτ-ης, αλλά όχ~ σπουοαίος στρατ-ηγός , και ~θελε αυτό που ~θελαν κα~

OL

εκλογείς του: μια άμεσΥ) επι­

τυχία. Μιλώντας στο όνομα ΤΥ)ς εθνικ~ς περΥ)φάνειας είχε, όπως συν~θως, το οίκω με το μέρος του. Oo~­ γΥ)σε τους ογΟόντα χ~λ~άoες πεζ~κάpωυς και τους έξι χι

''''' λ ιαοες ιππεις

'Α του εναντων του ννι'β α ο

,

οποως,

αν

και οιέθετε είκοσι χιλιάοες βετεράνους, είκοσι χιλιάοες αναξιόπιστους

Γαλάτες

και οέκα χιλιάοες

ιππείς,

ανέπνευσε με ανακούφισΥ). Φοβόταν μόνο τον Φάβω Μάξιμο.

Η μάχΥ) , που ~ταν Υ) πω μεγάλΥ) ΤΥ)ς αρχαιότ-ητας,

,

εγινε στις

Κ'αννες. Ο Α νν~'β' ας, οπως

'

'θ ως, παρεσυνΥ)

συρε τον εχθρό σε πεοινό έοαφος, κατάλλΥ)λο για Τψ ΧΡΥ)σιμοποίΥ)σΥ) του ιππ~κoύ. Ύστερα παρατάχθΥ)κε,

168 τοποθετώντας

στο κέντρο τοuς

Γαλάτες, σίγοuρος

πως o~ γραμμές τοuς θα έσπαζαν. Kα~ πpάγματ~ έτσ~

έγ~νε. Ο Βάρων έκανε το λάθος να ε~σχωp~σε~ σε κενό κα~ o~ πτέρuγες τοu Αννίβα έκλε~σαν γύρω τοu. Ο Αιμίλως Παύλος, ποu 3εν είχε θελ~σε~ ΤΎ) σύγΚΡοuσΎ), πολέμΎ)σε θαρραλέα κα~ έπεσε μαζί με άλλοuς σαράντα χ~λ~ά3ες Ρωμαίοuς, ανάμεσα στοuς οποίοuς uπ~ρχαν

κα~ ογ3όντα σuγκλΎ)Τ~ΚΟί. Ο Βάρωνας κατάφερε να 3~ασωθεί μαζί με τον Σκ~πίωνα , ποu ΤΎjV είχε γλuτώσε~ κα~ σην μάχΎ) τοu T~τσίνo, ξέφuγε προς το Κλούζω κα~

,

'ψ ε σΤΎ) απο κε~ επεστρε

Ρ' ωμΎ) .

Ο λαός, βΟUΤΎ)γμένος στο πένθος, τον περίμενε στ~ς πύλες ΤΎ)ς πόλΎ)ς . Όταν τον εί3αν να έpχετα~ τον πε­ p~κύκλωσαν με τοuς αξ~ωματούχοuς επ~κεφαλ~ς κα~ τον εuχαΡίσΤΎ)σαν ποu 3εν είχε αμφ~βάλε~ γ~α ΤΎjV πα­

τρί3α τοu. Αuτ~ ~ταν Ύ) απάνΤΎ)σΎ) ης ΡώμΎ)ς στΎjV καταστpoφ~.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ

ΣIΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟIΣ ε~o~κoυς, ΎJ μάΧΎJ των Καννών έμε~νε σΤΎJν

ι

~στop~α

"

ΤΎJς

στpατιωΤ~ΚΎJς

τεχνΎJς

ι

σαν

ενα

πα-

pάoε~γμα αξεπέραστο. Ο Αννίβας, ο μοναοαός ΎJγέης

που κατάφερε να να~σε~ τους Pωμα~oυς σε τέσσεp~ς ι

συνεχε~ς

ι

μαχες ,

ι

εχασε

ι

μονο

,ι;"

ε<.,~

χ~

λ

I~

~αoες

Ι

~

ανορες ,

απ

,

τους oπo~oυς o~ τέσσεp~ ς χ~λ~άoες ~ταν Γαλάτες . Αλ­ λά έχασε επ~σΎJς κα~ το μυστ~κό ΤΎJς επ~τυχ~ας, που επ~τέλoυς κατάλαβε ο εχθρός: ΤΎJν υπεpoχ~ του ~ππ~ι

κου του.

Π ρος

ι

στιγμΎJν,

ι

φανΎJκε

πως

ο

ε~σ

β

ο

λ'

εας

Ι

ε~χε

κερ-

o~σε~ το πα~χν~o~ : o~ Σαμν~τες , o~ AμπpOίιτσω~ , o~ Λoυκανo~ ξεσΎJκώθΎJκαν- στον Κρότωνα, στους Λο­

κρους , σΤΎJν KαπoυΎJ , στο Μεταπόντω ο πλΎJθυσμός έσφαξε τ~ς ρωμα·ίκές φρουρές· ο Φ~λ~ππoς ο ΕΙ ΤΎJς

Mακεooν~ας συμμάΧΎJσε με τον Aνν~βα· ΎJ KαpΧΎJ06να, με αναπτερωμένο ΎJθ~κό , αν~γγε~λε τψ απoστoλ~ εν~­ σχυσεων· κα~ αpκετo~ Pωμα~oι πατp~κω~, που ε~χαν

~oΎJ o~αφθαpε~ από ην ελλΎJν~κ~ κουλτουρα, σκέφη­ καν να o~αφυγoυν σΤΎJν Ελλάοα, στψ πνευματα~ τους

170 παΤΡίSα. Ωστόσο , όλα αυτά 'Ο

p~σ τατ~κα.

SEV -ήταν παρά μεμονωμένα πε-

'Σ' κ~π~ωνας

'ζ'Ύ)σε~

νεαρο ς

, που ε~χε επ~

ΤΎ)ς

μάχΎ)ς των Καννών κα~ ΤΎ) ς μάχΎ)ς του T~τσίνo , τα καυΤΎ)ρίασε με έντονο τρόπο. Ο λαός αποSέΧΤΎ)κε κα~,

,

"ς,.

νoυpγ~ες

,

ς,.

ε~σφopες κα~ εοωσε κα~νoυpγ~ες εφεopε~ε ς, o~

ευγενείς πατp~κίες πρόσφεραν τα κοσμ-ήματά τους στο

κράτο ς κα~ π-ήγαν να σφουγγαρίσουν με τα μαλλ~ά του ς

,

το πατωμα

των

' ναων'

Ύ)

κυ

β' ερνΎ)σΎ)

ς,.,!:, o~ετα ι., ε

μ~α

κα~νoύpγ~α ανθρωποθυσία, όχ~ π~α Sύο αλλά τεσσάρων

θυμάτων ,

κ~ αυτ-ή η

ΈλλΎ)Vες κα~

φορά έθαψε ζωντανούς Suo Suo Γαλάτες. Kα~ πολλοί Pωμαίo~ κα­

τατάΧΤΎ)καν εθελοντές, αν κα~ -ήταν μόνο Sεκατρ~ών -ή Sεκατεσσάρων ετών , εν~σχύoντας ΤΎ)ν ασθεν-ή στpατ~ά που ετοψαζόταν να υπεpασπίσε~ ΤΎ) ΡώμΎ) σΤΎ)ν τελευ-

"

,

τα~α μαΧΎ) εναντων του

Α νν~'β α .

Αλλά ο Α ννίβας

SEV φάνΎ)κε , κ~ αναpωτ~όμαστε ακόμΎ) κα~ σ-ήμερα , γ~ατί SEV το τόλμΎ)σε . Όπως κα~ ο Χίτλερ μετά ΤΎ) ΔουνκέΡΚΎ) , έτσ~ κ~ αυτό ς ο μεγάλος

στpατ~ωτ~κός που είχε τέτοω θάρρος σΤΎ) μάχΎ) ' β ΡΎ)κε

το

ς,.

θ' αρρο ς

'

SEV ,

'λ να αντψετωπ~σε~ το τε ευτα~o εμπο-

'!:'

οω , αν κα~ Ύ)ι.,ερε κα

,

λα " πως Ύ)ταν ανυπεpασπ~στo . Ε'~χε

ΤΎ)V αυταπάΤΎ) πως θα λάβα~νε εν~σχύσε~ς εγκαίρως γ~α η μεγάλΎ) επ~χείpΎ)σΎ); Ήλπ~ζε πως ο εχθρός θα ζΎ)τούσε ειΡ-ήνΎ) ; Έτρεφε ακόμα μεγάλο σεβασμό προς

ΤΎ) ΡώμΎ), αν κα~ ην είχε ν~κ-ήσε~ τέσσεp~ς φορές; 'Οπως κ~ αν έχε~ το πράγμα, αντί να εκμεταλλευθεί ΤΎ) μεγάλΎ) επ~τυχία των Καννών , απoφάσ~σε να ξεκου­ ραστεl.

Απελευθέρωσε τους

α~χμαλώτoυς

που

SEV

-ήταν Pωμαίo~ κα~ πρόσφερε ση ΡώμΎ) ΤΎ) SυνατόΤΎ)τα !:"

να ει.,αγopασε~ τους

αιχμα

λ'

ωτους

ΤΎ)ς

,

,

με καποω μ~κpo

' ποσό. Η Σύγκλψος αρν-ήθΎ)κε υπερ-ήφανα. Ο Aννlβας έστε~λε ένα μέρο ς του ς σΤΎ)ν ΚαΡΧΎ)Sόνα γ~α σκλάβους

171 και ΧΡΎ)σψ οποίΎ)σε τους υ πό λο ιπου ς σαν μονομάχο υς γ ια να οιασκεοάζει τον στ ρατό του.

'} στερα πλΎ)σίασε

ΤΎ) ΡώμΎ) σε απόστασΎ) μερικών χιλιομέτρων , πανικο­ βάλλοντα ς τον πλΎ)θυσμό , αλλά στράφΎ)κε ανατολικά, προ ς ην ΚαπούΎ). Οι Ρωμαίοι , γ ια ΤΎ)ν ώρα , Οεν επιχείΡΎ)σαν να τον

ακoλoυθ~σoυν. Ετοίμαζαν εντατικά έναν καινο ύ ργιο στρατό οιακοσίων χιλιάοων ανΟρών. Όταν τέλειωσαν η ς ετοψασίες, έοωσαν ένα τμ~μα του στον ύπατο Κλαύοιο Μάρκελλο για να ξαναβάλει τάξΎ) σΤΎ) Σ ικελία

,

που ει χε ε

ξ

εγερ

,

θ"

ει ·

,

κραΤΎ)σαν ενα τμ Ύ)μα για ΤΎ)ν υπε -

ράσπισΎ) ΤΎ)ς πόλΎ)ς και έστειλαν ένα τρίτο σην Ισπα­ νία ,

κάτω απ ' τις

οιαταγές

των Ούο Ύ)λικιωμένων

Σκιπιώνων , με ΤΎ)ν ελπίοα να καθΎ)λώσουν εκεί τον ΑσΟρούβα. Τον επόμενο χρόνο , ο Κλαύοιος Μάρκελλος κυρίευ­ σε ΤΎ) Συρακούσα που , μετά τον θάνατο του Ιέρωνα ,

είχε προοώσει ΤΎ) συμμαχία κι είχε επιχεφ~σει ν ' αντι ­ σταθεί στους Ρωμαίους βΟΎ)θούμενΎ) από τι ς εφ ευρέ ­ σεις του ApΧΨ~OΎ) , του μεγαλύτερου μαθΎ)ματικού ΤΎ) ς

,

αρχαΙΟΤΎ)τας.

«σιοερένια

Α" υτος

χέρια»

ειχε

που ,

Ι ' λλ ων , επινΟΎ)σει μετα ξ υ' α

από

τι ς

μπεροεμένες

τα

και

έκπλΎ)κτες OΙΎ)γ~σεις που μας άφΎ)σαν οι ιστορικοί , θα πρέπει να ~ταν γερανοί που ανασ~κωναν τα ρωμαϊκά π

' , λ οια

Υ

",ανε

και τους

,

φωηα

στα

,

«συγκεντρωηκους

' ποια λ

,

φακους»

, ΧΡΎ)σψοποιωντας

τις

που

β' α-

, ακτινε ς

του ~λιoυ . Ίσως να μΎ)ν ~ταν τίποτα περισσότερο από

λαμπρές ιοέες που έμειναν στα χαρτιά. Παρ ' όλα αυτά Ύ) πόλΎ) έπεσε και ση σφαγ~ που ακολούθΎ)σε έχασε η ζω~ του κι ο Apχψ~OΎ)ς. Σ ' αυτ~ ΤΎ)ν επιτυχία , που τόνωσε το κύρο ς ΤΎ)ς

ΡώμΎ)ς στον Νότο, προστέθΎ)καν και οι επιτυχίες των ουο

Σκιπιώνων,

που

επανειλΎ)μμένα

νίΚΎ)σαν

τον

172 ΑσορούβΙΧ σΤΎ)ν ΙσπιχνΙιχ , κιχι Ύ) ιχνάΚτΎ)σΎ) τΎ)ς Κιχπού­

Ύ)ς το

211,

σε μιιχ στιγμ~ που ο ΑννΙβιχς" εΙχε ιχπομιχ­

κρυνθεί ελπίζοντιχς πως οι ΡωμιχΙοι θιχ πΙστευιχν ότι

βάοιζε ενιχντΙον τΎ)ς ΡώμΎ)ς. Η ημωρΙιχ τΎ)ς άπισΤΎ)ς

πόλΎ) ς 'JΠ~Ρξε υπooειγμΙXΤLΚ~: εκτελέστΎ)κιχν όλοι οι

,

ιχρχοντες

,

"~ ορομο ΤΎ)ς

κι οι ΚΙΧΤΟΙΚOL ΠΎ)ριχν τον

σκ

λ

ιχ

β

ι-

άς. Σ ' όλΎ) τψ ΙτΙΧλΙΙΧ σκορπΙσΤΎ)κε τρόμος κιχι Ύ) πΙ­ σΤΎ) στον ελευθεpωτ~ Α ννίβΙΧ άρχισε νιχ κλονΙζετιχι. Κιχι νιχ που ιxυτ~ ΤΎ) στιγμ~ ιχνιχοεικνύετιχι ο μεγά­ λος στριχτιωηκός που θιχ έπιχφνε εΚΟΙΚΎ)σΎ) γιιχ όλες

τις τιχπεινώσεις ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς. Οι ουο ΣκιπΙωνες που πο

' λ εμουσιχν

,

νΙΚΎ)φοριχ τον

Α

~

'β

σορου

ΙΧ,

,

επεσιχν

,

σΤΎ)

μιχ-

ΧΎ). Κιχι στάλθΎ)κε, γιιχ νιχ τους ιxντικιxτιxστ~σει, ιχν κιχι μόλις εικοσιτετράχρονος, ο γιος κιχι εγγονός τους, ο Πούμπλιος Kopν~λιoς, που είχε γλυτώσει σης μάχες των Κιχννών κιχι του ΤιτσΙνο . Τυπικά οεν εΙχε ιχκόμιχ τψ Ύ)λικΙιχ γιιχ νιχ πάρει τΎ) ΟΙΟΙΚΎ)σΎ) , ΙΧλΜ Ύ) ΣύγκλΎ)­

τος κιχι Ύ) συνέλευσΎ) συμφώνΎ)σιχν νιχ πιχριχβλέψουν τον

νόμο γιιχ μιιχ υπόθεσΎ) τόσο σoβιxp~. Ο Πούμπλιος Κ ορνΎ)'λ ιος κιχι

σΤΎ)

' , Ρ ωμΎ)

" , Κ ιχννων

Σ' κιπιωνιχς

,

ΤΎ)ς

μιχ

ζ'ι

με τον

ΤΎ) ~,

, φΎ)μΎ)

του oLΚΙXΙOυ.

,

ενιx~

θ ιχρριχ λ'εος

Β'ιχρωνιχ,

εμ ψ' υχωΤΎ)ς

Ύ)τιχν

ωριχΙος κιχι ευφράΟΎ)ς ' Ε ιχε

,

Ύ)τιχν

,

στριχηω-

'ξ "Ο τιχν ε ξ ιχφεηκος ιχ ιωμΙXΤLΚoς.

ενιχς

του

Δ

εν

ξ

ΤΎ)ς

"

μετιχ

ΤΎ)ν

'

γυρισε

Ύ)ΤΤΙΧ

,

ιχντιστιχσΎ)ς.

των

' Η τιχν

κιχι έφερε ένιχ μεγάλο όνομιχ.

θ εοσε β' ουμενου,

" εκινουσε

ΤΙΠΟΤΙΧ ,

του

, ουτε

,

ευγενικου

κιχι

~,

σΤΎ) ΟΎ)μοσιΙΧ ,

ούτε στψ ιoιωτικ~ του ζω~, χωρίς ΠΡΟΎ)γουμένως ν~ pωτ~σει ΤΎ) γνώμ Ύ) των θεών κιχι νιχ προσευΧΎ)θεΙ στο νιχό. Κιχι είχε κιχτιχφέρει νιχ τον θεωρούν οι συμπιχτριώ­ τες του τυχερό , OΎ)λΙXO~ «συσΤΎ)μένο» ιχπό τους θεούς.

' Π ριχγμιχη,

'λ' μο ις εφτιχσε σΤΎ)ν

Ι' σπιχνιιχ ,

,

οπου

β' ΡΎ)κε

τον στριχτό νιχ πολιορκεΙ τψ ΚιχρθιχγένΎ), έοωσε ιχμέ­

σως μιιχ ιχπόοειξΎ) των εξιχφετικών ικιxνoτ~των που

173 Οιέθετε. Έπρεπε , για να κυριεύσουν την πόλη , να οια-

,

,

σχισουν εναν

και

που

το

β'λ α το

β α'θ ος

που

του

'θ'λ επιχωνωνουσε με ΤΎj α ασσα

'

Ύjταν

μεγα

λ'υτερο

απ

"

το

υ

ψος

ανθρώπου και επομένω ς έπρεπε να τον οιασχίσουν κο ­ λυμπώντας.

Π ράγμα αδύνατο γ ια οπλισμένους

Ορες. Ένα πρωί ,

ο

Ποuμπλως

Koρν~λως ,

άν­

συγκε ­

ντρώνει τους στρατιώτες του και τους OΙΎjγ είται πως

ο Ποσειοώνας εμφανίσΤΎjκε στ ' όνεφό του και του υΠOσχέθΎjκε να τους βOΎjθ~σει χαμΎjλώνOντας τΎJ στάθ­ μΎj του βάλτου. Οι στρατιώτες του τον πίστεψαν και

οεν τον πίστεψαν.

,

Αλλά κάποια στιγμ~ είοαν τον

,

'~'ζ

στραΤΎj γO τους να πεφτει στο νερο και να σιασχι

' λ Ύjσαν το τρεχοντας, θ ε β α' λ' ι

ει τον

"~" να φανουν ανταc,ωι του, ορ-

"Ι

ι

μΎjσαν πισω του και ετσι πετυχαν το στοχο του ς.

ΣτΎjV πραγμαΤΙXόΤΎjτα οεν υπ~ρχε κανένα θαύμα. Ο Πούμπλως

Koρν~λιo ς, μιλώντα ς

με τους ψαράοες

ΤΎjς Τ αρραγόνας , είχε μάθει για το φαινόμενο τΎJς πλΎjμμυρίOας και τΎJς άμπωτΎJς , το οποίο βέβαια οι στρατιώτες του , χωρικοί οι περισσότεροι , αγνοούσαν . Αλλά Ύj ενέργεια κι ο ενθουσιασμό ς μιας στρατιάς οι π

λ ασια'ζ εται

,~, οταν c,ερει

πω ς

,

εχει

στο

π

λ'

ε υρο

ΤΎjς

τον

ΠοσειΟώνα . ΉOΎj άρχιζαν να ψιθυρίζουν πω ς πατέρας του Σκιπίωνα ~ταν ένα τεράστιο φίοι στο οποίο είχε μεταμορφωθεί ο Τζόβε αυτοπροσώπω ς . Ίσως και να το είχε οιαοώσει ο ίΟως. Εκείνα τα χρόνια , οι Ρωμαίοι ,

προκειμένου να, νιx~σoυν, ~ταν έτοιμοι να OυσφΎjμ~ ­ σουν και ΤΎjV ίοια ΤΎj μάνα τους. Π άντως αυτ~ το φορά το κόλπο έπιασε.

Και έτσι σχεσόν όλΎj Ύj Ισπανία έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων. Αλλά ο Ασορο ύβας που οεν είχε πια κανένα ' λ ογο

να

,

μενει

"

εκει ,

καταφερε

να

~,

c,εφυγει

και

ακο

'

λ ου-

θΎjσε τα χνάρια του αοελφού του οια μέσου ΤΎjς Γαλ­

λίας και των Άλπεων ~ Και κατόρθωσε κι αυτός να

174 περάσει τις ι Αλπεις . Όμως ένα μ~νυμά του προ ς τον

ΑννΙ βα, με το οποΙο τον ειοοποιουσε για την πορεΙα που επρόκειτο να ακoλoυθ~σει, έπεσε στα χέρια των ΡωμαΙων που έμαθαν έτσι τα σχέοιά του. Δυο καιι

ι

ι

νουργιοι στρατ οι σχηματισΤΎjκαν

β

ι

Ο

ιαστικα.

ι

ενας , με

OΙOΙΚΎjΤ~ τον Κλαυοιο Νέρωνα, φρόντισε να ακινΎjΤO­

πoι~σει τον ΑννΙβα σΤΎjν ΑπουλΙα, ο οποΙος οεν κιν~­ θΎjκε από έλλεΙψΎj πλΎjpOφOpιών . Ο άλλος , με OΙOΙΚΎjΤ~ τον ΛΙβιο Σαλινάτορα, περΙμενε τον Ασορουβα στο πιο ευνο"Ι:κό σΎjμεΙO, στο Μετέωρο, και εκεΙ εξόντωσε τον

στρατό του . ΔΙΎjγOύνται πως οι ΡωμαΙοι κόψανε το κεφάλι του στpαΤΎjγOύ, που εΙχε πέσει σΤΎj μάχΎj, το στεΙλανε στο Αμβρούτσο και το πέταξαν μέσα στα τεΙΧΎj του στρατοπέοου του ΑννΙβα . ΕκεΙνος εΙχε στο μετα

ξ υι

ι

Ι

Ι

Ι

ι

χασει το ενα ματ ι του απο τα τραχωματα .

Αλ

-

λά εκεΙνο που του εΙχε μεΙνει του έφτανε για να αναι

ι

Ι

ι

ξ

γνωρισει αυτο που καποτε υΠΎjp

~

ε ο αοε

λ

ι

φος

που αγα-

πουσε σαν γιο του.

Ο KαpχΎj06νιoς αισθανόταν ~OΎj ξoφλΎjμένoς. Ο ΦΙ­ λιππος ΤΎjς ΜακεοονΙας , μετά από μια πλατωνιχ~ κ~­

pυξΎj πολέμου , εΙχε ενοώσει και πάλι σΤΎj pωμα"Ι:κ~ οι­

πλωματΙα και εΙχε κλεΙσει εφ~νΎj . Οι εξεγερμένοι Ιτα­ λοΙ, τρομαγ μένοι από το παράοειγμα ης KαΠOύΎjς ,

του οεΙχνανε ΤΎj συμπάθειά τους , αλλά οεν τον βOΎjθOύ­ σαν . Από τα εκατό πλοΙα με ενισχυσεις που εΙχε στεΙ­

λει Ύj KαpΧΎj06να, τα ογ06ντα προσάραξαν στις ακτές ΤΎjς ΣαpOΎJVΙας. (<Οι ΘεοΙ» εΙχε πει ένας αξιωματικός

του στον ΑννΙβα , όταν εχεΙνος αpν~θΎjκε να βαοΙσει εναντΙον ΤΎjς PώμΎjς , «οεν οΙνουν όλα τα οώρα τους σ '

έναν μόνο άνθρωπο. Εσυ ξέρεις να κεροΙζει ς τις νΙκες , αλλά οεν ξέρεις πως να τις

ΧPΎjσψoπoιεΙς». Ίσως

υπ~pχε μεγάλΎj 06σΎj αλ~θειας σ ' αυτ~ ΤΎJV άΠOψΎj . Το

204, ο ΣκιπΙωνα ς, μετά τους θριάμβου ς του

175 στην Ισπαν Ια, μπ~κε επικεφαλ~ς ενός καινούργωυ και

ισχυρού στρατού , που επιβιβάσΤ'Υ)κε στα πλοΙα και

/

/

/

/ Ο /λ σα λ παΡ'Υ)σε για Τ'Υ)ν αφρικανικ'Υ) ακτ'Υ). πο εμο ς, απο

επιθετικό ς, γινόταν γ ια Τ'Υ)ν ΚαΡΧ'Υ)Μνα, αμυνηκός και, τρομαγμέν'Υ), ανακάλεσε τον ΑννΙβα για να Τ'Υ)ν υπερασπιστει. Αλλά ο άντρας., που γύρ ισε μετά από

/

/ξ

τριαντα ι

σμενος

ε

απ

ι Ί

/

/

χρονια ης

απουσιας

/

μισοτυφ

,Ι

κακουχιες,

'Υ)ταν

β/β

ε

λ

ος

και

τσακ ι-

/ / ακομα ενας

αια

μεγάλος στραΤ'Υ)λάτη ς, όεν ~ταν όμως πια ο εικοσω­ κτάχρονος όαψόνω ς

στραΤ'Υ)γός που εΙχε ξεκιν~σει

απ' Τ'Υ)ν Καρθαγέν'Υ) . Ο μισός στρατός του αpν~θ'Y)κε να τον ακoλoυθ~σει. Οι ΡωμαΙοι ιστορικοΙ λένε πως σκό­ τωσε , για λόγους ανυπακo~ς , εΙκοσι χιλιάόες άνόρες.

Με τους υπόλοιπους, έφτασε στψ ΚαΡΧ'Υ)Μνα το

202,

αναγνώρισε με όυσκολΙα Τψ πόλ'Υ) απ' όπου εΙχε φύγει μόλις εννιά χρονών και π~γε να παραταχθεΙ με τους παλαΙμαχους

που

του

απομένανε

στ'Υ)

Ζάμα ,

μια

πεόιάόα περΙπου πεν~ντα μLλια νότια ης πόλ'Υ)ς. Οι όύο στρατοΙ εΙχαν περΙπου Ισες όυνάμεις . Και έμειναν ακΙν'Υ)τω ο ένας απέναντι στον άλλο αρκετού ς μ ~νες , ενισχύοντας ο καθένας ης όικές του θέσεις. Οι

ΡωμαΙοι βp~καν έναν ανέλπιστο σύμμαχο, τον Μασσα­ νάσσ'Υ) , τον βασιλιά Τ'Υ)ς Ν ουμιόΙας, που παρέταξε το ι

Ι

,

ιππικο του με το μερος

Ι

' ψ

τους , γιατι τον ειχε ανατρε

ει

ο Σιφάσ'Υ)ς, που υποσηριζόταν από τους ΚαΡΧ'Υ)όονΙ­ ους . Και καθώς ξέρουμε ο Α ννΙβας στ~pιζε η ς ελπΙ­ όες του στο Lππικό του . Κι Ισως γι ' αυτό , ΠΡLν από Τ'Υ) σύγκρουσ'Υ) , θέλ'Υ)σε να

παΙξεL το χαρτΙ μLας φιλLκ~ ς όLευθέΤ'Υ)σ'Υ)ς . Z~ησε μLα συνάνΤ'Υ)σ'Υ) με τον αντΙπαλο , ο οποΙος του Τ'Υ)ν παρα­ χώρ'Υ)σε.

OL όυο μεγάλΟL στρατηλάτες εΠLτέλους συ­

ναντ~θ'Y)καν πρόσωπο με πρόσωπο . Η συζ~Τ'Y)σ'Y) ~ταν

/

συντομ'Υ)

και,

/

οπως

/

φαινεταL,

ε

ξ

/

αφετικα

/

ευγεν'Υ) ς .

Ο

ι

176 ουο συζ-ηΤYjτές o~απΙστωσαν το αΟύνατο μ~ας συμφω­ νΙας, αλλά απ ' τ~ς μετέπε~τα πλYjροφορΙες, θά 'λεγε κανεί ς πως συμπάθYjσαν ζωYjρά ο ένας τον άλλο (όσο

γ~α τYJν αμo~βαία εκτΙμYjσYj , αυτ~ ~ταν ΟεΟομένYj) . Xώp~σαν χωρΙς π~κpΙα κα~ , αμέσως κατόπ~ν , αποφά ­ σ~σαν τyJ μάχYj.

'

Γ ~α

πρωΤΥ)

,

φορα

Υ'

σΤΥ)

",ωΥ)

του,

ο

Α νν~'β ας,

,

αντ~

να

επ~βάλε~, χρε~άσΤYjκε να πεpψένε~ την πρωτοβουλΙα

του αντιπάλου που γ~α να τον καταβάλε~, ΧΡYjσψοποΙ-

YjcrE

ΤΥ)

~

,

O~ΚY)

τlΧνάλ~ας.

του

ακp~

β

'

ως

,

τακτ~κYj,

Ο σαρανταπεντάΡYjς

την

,

ταΚΤΙΚΥ)

ΑννΙβας

ΤYjς

ξαναβp~κε,

μέσα στην καταστpoφ~, την ενεργYjτικότητα των εΙκο­ σί του χρόνων. ΜονομάΧYjσε με τον ίοLO τον Σκ~πίωνα κα~ τον τpαυμάτ~σε. Τ pαυμάτ~σε κα~ τον Μασσανάσσ-η.

Ανασuνταξε πέντε, έξι , οέκα φορές τις ουνάμεις του, για να τις ρίξει στ-ην αντεπίθεσYj, αλλά οεν μπόρεσε να κάνει τίποτα. Και οεν του έμεινε τίποτα άλλο παρά να

φuγε~ για τYJν KIΧpxYjOόvIΧ καλπάζοντας. Έφτασε εκεί βουΤYjγμένος

στο

αίμα,

συγκάλεσε

τyJ

ΣuγκλYjΤΟ,

αν~γγειλε πως οεν έχασε μια μάχYj, αλλά τον πόλεμο, και συμβοuλεψε να στείλουν πρεσβεία για να οιαπραγ­

ματευτεί Τψ εφ~ν-η. Κι έτσι έγινε.

Ο Σκιπίωνας οείΧΤYjκε γενναιόΟωρος. Ζ~ΤYjσε τYJν παράοοσΥ) όλου του καΡΧYjοον~ακοu στόλου, εκτός από

οέκα τpι~pεις, Τψ παpαίτYJσY) τYJς ΚαΡΧYjΟόνας από κάθε

ευpωπα'ίκ~

κατάΚΤYjσYj ,

ΤYjν

αναγνώp~σ-η

του

Μασσανάσσ-η ως βασιλ~ά μ~ας ανεξάpτYJτ-ης Ν ουμιοί­ ας , καθώς και μια αποζYjμίωσYj οέκα χιλ~άoων ταλά­ ντων. Αλλά άφYjσε στYJν KIΧpxYjOόvIΧ τις κτ~σε~ς ΤYjς, ΤYjς Αλγερίας κα~ ΤYjς ΤυνYjσίας , αν κα~ τ-ης απαγό­ ρευε να τις επεκτείνε~' κα~ οεν θέλ-ησε ΤYjν παράοοσ-η

του Αννίβα , τον οποίο πoΛU θα ~θελε να oε~ ο λαός τ-ης

ΡώμYjς να κοσμεί τον θρίαμβο του ν~κYjΤ~ .

177 Σε μ~α τέτo~α ~ππoτ~κ~ σuμπερ~φορά , οι ΚαρχηΜ­ νω~ δεν ανταΠOκρωΎjκαν. Πρ~ν ακόμα καλά-καλά επ~­

κuρωθεί Ύj crUve~XΎj εφ~νΎjς , κάπoω~ KαΡΧΎjMνω~ πλΎj­ ΡOφόΡΎjσαν μuσταά ΤΎj PώμΎj πως ο Αννίβας σκεφτό­ ταν ΤΎJV εκδίΚΎjσΎj κ~ είχε αρχίσε~ να δοuλεύε~ σκλΎjρά γ~α να ΤΎjν oργανώσε~. ΣΤΎjν πραγματικόΤΎjτα, επ~κε­

φαλ~ς τοu λα·Ι:κοΙΙ κόμματος προσπαθοΙΙσε απλώς να ξαναβάλε~ τάξΎj σΤΎjν πατρίδα τοu, κα~ να σuντρίΨε~ τα

πρoνόμ~α ης δ~εφθαρμένΎjς σuγκλΎjτικ~ς κα~ εμπoρ~­ κ~ς oλ~γαρχίας , ποu ~ταν Ύj πραγματ~κ~ α~τία ΤΎjς ~ττας .

Ο Σκ~πίωνας ΧΡΎjσΨOΠOίΎjσε όλΎj ΤΎjν επφρo~ τοu Ι

γ~α να πε~σε~ τοuς

Ι

σuμπατρ~ωτες

τοu να μΎjν

ζ

Ι

ΎjΤΎjσοuν

το κεφάλ~ τοu μεγάλοu τοu εχθροΙΙ. Αλλά μάτα~α. Γ~α να γλuτώσε~ ΤΎj σιιλλΎjψΎj κα~ ην παράδOσΎj, ο Αννίβας Ι

Ι

εφuγε νuχτα κα~ , κα

"

λ πα Ι ζ οντας , o~εσχ~σε Ι Ι Ι " παν ω απο o~-

ακόσ~α χ~λ~όμετρα, έφτασε σΤΎjν Ταρσό κα~ από κε~

έφuγε με πλοίο γ~α ΤΎjν Aντ~όχε~α . Ο βασ~λ~άς Αντί­ οχος, εκείνΎj ΤΎj στ~γμ~, δίσταζε ανάμεσα σην εφ~νΎj κα~ τον πόλεμο με ΤΎj PώμΎj. Ο Αννίβας τοu σιισΤΎjσε τον πόλεμο κα~ έγ~νε ένας από τοuς στρατ~ωταoύς

τοu εμπεφογνώμονες. Αλλά, ο Αντίοχος

Ύjττ~θΎjκε

σΤΎj MαγνΎjσία κα~ o~ Ρωμαίοι ανάμεσα στοuς άλλοuς όροuς ποu επέβαλαν ~ταν κα~ Ύj παράδOσΎj τοu Αννίβα. Ι Α uτος

ξΙ 'λ εφuγε πα ~:

Ι Κ Ι Ι πρωτα σΤΎjν ΡΎjΤΎj κα~ μετα σΤΎj

B~euvlιx. o~ Pωμαίo~ δεν έπαψαν να τον καταδ~ώκοuν κα~ το τέλος πεΡ~Κίικλωσαν το ΚΡΎjσφιιγετό τοu. Ο γέ­

ρος στραΤΎjγός ΠΡOτίμΎjσε τον θάνατο από ΤΎJV α~χμα­ λωσία. Ο Λίβως δ~Ύjγείτα~ πως , φέρνοντας στα χείλΎj τοu το δΎjλΎjτ~ρω , είπε εφων~κά: «Ας ξαναδώσοuμε ΤΎjν ΎjcrUxlιx στοuς Ρωμαίοuς , ποu δεν έχοuν ΤΎjν uπο­

μoν~ να περψένοuν το τέλος ενός γέροu σαν κα~ μένα». ΙΗ

.

ταν

Ι

τοτε

ε

ξΙ

Ύjντα

Ι

επτα

Ι

ετων .

ΛΙ

~γοuς

Ι

μΎjνες

Ι

αργοτε-

178 ροι , ο ν~χ:η τ~ς κoι~ θoιυμoιστ~ς του Kopν~λιoς

Σκ~­

πίωνοις τον οικολουθού σε στον τάφο.

Ο όεύτερος κoιpχηόoν~oικός · πόλεμο ς ~τoιν ο κp~σ~­ μότερος κoι~ έκp~νε Τψ τύχη Τ"Υ)ς Δυτ~κ~ς ΕυρώΠ"Υ)ς κoι~

Τ"Υ)ς

' (ο

Μ εσο γειου

,

τp~τoς

'1-

οεν

'

"Υ)τοιν

,

,

ποιροι

ενοι

πε-

p~ττό υστερόγροιφο). Έόωσε ση Ρώμ"Υ) , Τ"Υ)ν Ισποινίοι , Τ"Υ) Bόpε~oι Aφpικ~ ην κυp~oιpxίoι σΤ"Υ) θάλοισσοι κoι~ τον πλούτο.

Αλλά οιυτά τοι κέρό"Υ) ό"Υ)μιούργ"Υ)σοιν μ~oι στpoφ~ Τ"Υ)ς pωμoι·ίκ~ς ζω~ς που όεν θοι oιπoόε~xνότoιν ευεpγετ~κ~ γ~oι τ~ς τύχες ης πόλ"Υ)ς . Συνoλ~κά είχοιν σκοτωθεί στοι πεόίοι των μοιχών τp~oικόσ~ες x~λ~άόες άνόρες που ~τoιν το άνθος το\.) στροιτού. Είχοιν κοιτοιστροιφεί τε­ τpoικόσ~ες πόλε~ς. Τοι μ~σά oιγpoκτ~μoιτoι είχοιν λε"Υ)­

λΟΙΤ"Υ)θεί, κυρίως σΤ"Υ) νότ~oι Ιτοιλίοι, που οιπό τότε σχε­ όόν ποτέ όεν συν~λθε . Δ~oικόσ~oι xpόν~oι πp~ν , o~ Pωμoιίo~ θοι είχοιν οινορ­ θώσε~ Τ"Υ) χώροι τους μέσοι σε μερικές όεκοιετίες. Αλλά o~ ό~άόoxo~ όεν ~τoιν οιπ' Τψ ίό~oι πάστοι. Αυτό που τώροι τους ενό~έφεpε όεν ~τoιν "Υ) όoυλε~ά στψ ύπoι~θpo, οιλλά το ό~εθνές εμπόριο. Αντί νοι κoυpάζoντoι~ όουλεύοντοις

,

Τ"Υ) γ"Υ)

ζ ω"Υ)'λ ~η'

,

με υπομον"Υ) κoι~ επψον"Υ) κoι~ νοι

κoι~

, σπoιpτ~oιτικ"Y) ,

ζ

ουν μ~oι

'β' μπορουσοιν νοι ρουν ετοψοι

τοι πλούΤ"Υ) νοι τους περψένουν σΤ"Υ)ν Ισποινίοι, όπου οιπό τοι σπ

' λ οιχνοι

Τ"Υ)ς γ"Υ)ς

, Ο ~ οιπο ζ "Y)μ~ωσε~ς

'β γoι~νoιν ο σΙΟ"Υ)ρος ''Ι' ε κoι~ ο χρυσος.

των

"

"Υ)ΤΤ"Υ)μενων

γεμ~σoιν

τοι

,

τoιμε~oι

του κράτους. o~ ε~σφopές που πλ~pωνoιν o~ υποτελείς , f

,

,

ι

ποσοι εκoιτoμμυp~ων, συσσωρευοντοιν κoι~ , χρονο με τον

χρόνο, στψ πράξ"Υ) έκοινοιν τους Ρωμοιίους ε~σoό"Y)μoι­ τίες κoι~ τους οιποτρέποινε οιπό Τ"Υ)ν εργοισίοι . Αυτό το o~κoνoμικό «μπουμ» , όπως θοι το ονομάζ οινε

o~

"

Α μερ~κoινo~,

,

οινοιστοιτωσε

Τ"Υ)ν

,

κo~νων~oι,

""

,

κοινο-

ντοις οινεποιρκες το υπο'β οι θ ρο στο οποιο ε~xε μεxρ~ τοτε

179 ,

στηΡLχτεL.

Α

''!'

ΡΧL",εL

να.

''!'

σχημα.ΤL",ετα.L

"ξ α.σΤLΚΎJ τα. ΎJ

Υ' μεσα.",οντων

' χα. λ α.ρωνουν.

Δ' ΎJμLOυργεLτα.L

κα.L

μLα.

'

κα.LνουργLα.

, ενΟLΚLα.στων.

Τ α.

'θ ΎJ ΎJ

''!' ' με σα.μLα. ΚΟLνωνLΚΎJ ",ωΎJ

λόνLα. ΠΡOOδευΤLΚών κα.L δLα.νοουμένων. Η πισΤΎJ στους

θεοuς συΡΡLΚνώνετα.L κα.θώς XL ΎJ πΙστη σΤΎJ δΎJμoκρα.­ τΙα., που σΤLς σΤLγμές XL~ΔUvOU εΙχε α.να.γκα.στεΙ να.

κα.τα.φUγεL σε δLΚτάΤOρες με ολοκλΎJρωΤLκές εξουσΙες.

Η κρΙσΎJ δεν ~ρθε α.μέσως. Αλλά OL προϋποθέσεLς της δΎJμLOυργ~θΎJκα.ν α.ΚΡLβώς στα. χρόνLα. που α.κολοU­

θΎJσα.ν την κα.τα.στ.ρoφ~ ΤΎJς Kα.ΡΧΎJδόνα.ς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ

"GRAECIA CAPTA... "

ΕΝΑ ΑΠ ' ΤΑ ΠΡΩΤΑ λάφυρα που έφτασαν απ ' Τψ Ελ' ~, , οταν λ αοα

Ί)

Ρ' ωμΊ) ξ' εκινΊ)σε

'

'λ εμο εναντιον ΤΊ)ς , τον πο

~ταν μια ομάοα χιλίων περίπου οιανοουμένων που εί­ χαν οιακριθεί στψ αντίστασΊ) εναντίον ΤΊ)ς pωμαΊ:κ~ς

κυριαρχίας . Ανάμεσά τους υπ~pχε και κάποιος Π oλU­ βιος, που είχε το πάθος ΤΊ)ς ιστορίας και οίοαξε και στους Ρωμαίους πώς πρέπει να γράφεται. «Με ποιο

πολιτικό συσΤΊ)μα», αναpωτ~θΊ)κε φτάνοντας ,

«κα­

τόρθωσε αυτη Ί) πόλΊ) σε λιγότερο από πεν~ντα τρία

,

χρονια

να

'ξ υποτα ει

τον

"

κοσμο ,

πραγμα

που

,

κανεις

μέχρι τώρα οεν είχε πετυχει;». Στψ πραγματικότητα Ί) ΡώμΊ) είχε χρειαστεί πoλU

περισσότερο από πεν~ντα τρία χρόνια. Αλλά για τον Έλλψα ΠoλUβιo, ο κόσμος ~ταν μόνο Ί) Ελλάοα και

πράγματι Ί) κατάΚΤΊ)σ~ ΤΊ)ς οεν είχε χρειαστε(παρα-

,

,

,

,

πανω απο μισον αιωνα .

Κ

' λ

αι μα

~,

ιστα οεν Ί)ταν ακρι

β'

ως

Ί) σατανικ~ πoλιτικ~ ΤΊ)ς Συγκλ~τoυ ~ οι Ρωμαίοι στραΤΊ)γοί που έκαναν τόσο εύκολΊ) ΤΊ)ν επιτυχία, αλλά

το γεγονός πως Ί) Ελλάοα, πριν καταΚΤΊ)θεί , είχε Ί)

181 ,~ ωιιχ

'ψ ει κιχτιχστρε

, t:" ειχε ι.,εκινΎjσει

ειχυτο'

τον

Η

της.

"Η Ρ' lχπο μεσιχ. ωμΎj

'

' θ εσΎj ιχποσυν

lχπ λ' ως

ΤΎjς

, πεpΙOpισΤΎj -

κε νιχ συλλέξει τους κιχρποίις. Οι πρώτες

σχέσεις

που Ύj

PώμΎj

εΙχε

με τους

ΈλλΎjνες, ιχνάγοντιχν στην επoχ~ του Π ίιρρου, που εΙχε lχποβιβlχστεΙ στψ ΙτlΧλΙIΧ το

281

με τον στριχτό του κιχι

τους ελέφlχντέ ς του γιιχ νιχ υπερlχσπιστεΙ τον Τ άριχντιχ

κιχι τις άλλες ελλΎjνικές πόλεις ΤΎj ς χεpσoν~σoυ. Αλλά

~8Ύj , εκεΙνΎj τη στιγμ~ , Ύj Ελλά81χ σιχν έθνος εΙχε πιιχ

,

,

πlχ Ψ ει νιχ υπιχρχει,

"

Ύj

'

,

,

μιχ λλ ον ειχε χιχσει κlχ θ ε

ε λ'~ πωιχ νιχ

γΙνει έθνος. Οι 8ιάφορες πόλεις που τψ ιχποτελοίισιχν ,

εχιχνιχν τον

,

χρονο

τους

σε

,

t:"

~

εριοες

μεΤIΧι.,υ τους

κlΧι ΚΙΧ -

μιά τους 8εν ~τlXν αρκετά 8υνlχτη , ώστε νιχ συσπει­ ρώσει τις άλλες σΤΎjν προστlχσΙIχ των κοινών συμφερό­ ντων.

Η τελευταΙIχ προσπάθειιχ νιχ υπάρξει ένιχ ελλψικό 'θ νος, ε

"

ειχε ερ θ ει lχπ

'

'!:' ε ι., ω ,

' lχπο

ΤΎj

Μ ιχκεοονιιχ ~ , ,

μιιχ πε-

pιoχ~ που οι ΈλλΎjνες ΤΎjζ Aθ~νlXς, ΤΎjς ΚορΙνθου, των ΘΎjβών , θεωροίισιχν ξένΎj κlχι βlXpβlXpικ~. Στην πριχγ­ μιχτικότψιχ ~τlXν ελάχιστιχ ελλΎjνικ~. Τιχ ψΎjλά. βουνά που εμπό8ιζιχν τη 8ιέλευσΎj προς τον νότο εΙχlχν κλεΙσει

τον

8ρόμο

lXκτ~ς,

στον

που

πολιτισμό

άλλωστε

~τlXν

των

μΎjτpOπόλεων

ΤΎj ς

ένιχς

πολιτισμό ς

πoΛU

ιχστικός κιχι εμπορικός γιιχ νιχ μπορέσει νιχ εγκλψlΧτι­

σθεΙ σ' lXυτ~ την lXυστηp~ κιχι τριχχιά πεpιoχ~ των κλειστών κοιλά8ων, των 8ιεσπιχρμένων κοπιχ8ιών κιχι των lχρχlΧί:κών κιχι lχπομονωμένων χωριών. Σε ιχντι­

στάθμισμιχ , ο ιχγροτικός πλΎjθυσμός ΤΎjς ~τlXν υγι~ς κιχι 8υνlχτός, 8εν ~ξεpε ιχπό γplXμμlXτικ~ κlχι φιλοσο­ φΙIχ, πΙστευε όμως στους θεοίις του κlχι υπάκουε στους lχφέντες

του.

ΑυτοΙ ιχποτελοίισιχν μιιχ lχριστοκρlχτΙIχ

μεγάλων γιχιοκτημόνων , που Ύj μόνΎj τους lXπlXσχόλΎjσΎj ~τlXν Ύj εκμετάλλευσΎj ΤΎjς γΎjς τους κlχι Ύj μόνΎj 8ιlχ-

182 σκέ3ασ'Υ)

τα

XUV~YLΙX

XΙXL

OL κονταρομαχΙες. Στην

πρωτεύουσOC τους, την Πέλλα, π~γαLναν σπocνLα XΙXL

" 0lL

απρο'θ υμα:

,

,

Ι::'~' μονο γLαη το ται.,LΟL 'Υ)ταν κουρασηκο,

αλΜ XΙXL γLατΙ σ' αυτη την πε3Lν~ XΙXL α3Locφορ'Υ) πόλ'Υ) καΤOLΚOύσε ο βασLλLocς απ' τον οποΙο θέλανε να μεΙνουν

όσο το 3υνατόν πω ανεξOCΡΤ'Υ)ΤΟL. Μόνον ο ΦΙλLππος XΙXL αργότερα ο Αλέξαν3ρος κατόρθωσαν να παραμε­ ρΙσουν τη 3υσΠLστΙα τους XΙXL να τους ενώσουν στ'Υ) μεγOCλ'Υ) πεΡLπέτεLα Τ'Υ)ς κατOCΚΤ'Υ)σ'Υ)ς. Ο καθένας τους

,

εφερε ΤLς

,

~

ουναμεLς

του

στον

,'ι::

XOLVO

στρατο XΙXL ει.,ακο-

λουθούσε να εΙναL ο 3ωLΚ'Υ)τ~ς τους' XΙXL, όλΟL μαζΙ , κOCτω απ' ΤLς 3Lαταγές του πατέρα

XL

ύστερα του γωυ,

κατέκτησαν την ΕλΜ3α, έβαλαν τOCξ'Υ) σΤLς υποθέσεLς

Τ'Υ)ς XΙXL προσπOCθ'Υ)σαν να ενώσουν ΤLς 3υνocμεLς Τ'Υ)ς μαζί με ΤLς μακε30νLΚές YLΙX Τ'Υ)ν κατOCΚΤ'Υ)σ'Υ) του κό­ σμου.

Ή ταν απλώς μLα θαυμocσLα πεΡLπέτεLα που 3εν έζ'Υ)­

σε πεΡLσσότερο απ' τους πρωταγωνιστές Τ'Υ)ς. 'Οταν το

323,

στα ΤΡLocντα τρία του χρόνLα, ο Αλέξαν3ρος

πέθανε στ'Υ) Βαβυλώνα , αφού 03~γ'Y)σε τον στρατό του

από νίκ'Υ) σε νίκ'Υ) μέΧΡL την Αίγυπτο XΙXL την Ιν3ία, μέσω Τ'Υ)ς ΜLκρocς Ασίας, Τ'Υ)ς Μεσοποταμίας και Τ'Υ)ς

Περσίας, 'Υ) εφ~μερ'Y) αυτοκρατορΙα του κατέρρευσε. Στους στραΤ'Υ)γούς του που, συγκεντρωμένΟL στο προ-

,

σκεφα

λ'

ο του,

,

ρωτουσαν ΠΟLον

, 0pL

ζ

,

~,~,

ε OLΙXOOlO του, απα-

νΤ'Υ)σε: «Τον Lσχυρότερο»' αλΜ παρέλειψε να εξ'Y)γ~σει

,

"

ποων εννοουσε, 'Υ) Lσως

' ι::

XΙXL να μ'Υ)ν τον 'Υ)ι.,ερε.

,

Γ' αυτο

L

XL EXElVOL 3Lαίρεσαν Τ'Υ)ν κλ'Υ)ρονομLOC του σε πέντε μέρ'Υ): ο ΑντΙπατρος π~ρε τη Μακε3ονία XΙXL Τψ ΕλΜ3α, ο Λυσίμαχος Τ'Υ) ΘρOCκ'Υ) , ο Αντίγονος Τ'Υ) ΜικρOC Ασία, ο Σέλευκος τη Βαβυλώνα XΙXL ο Π τολεμαΙος Τ'Υ)ν Αίγυ­

πτο. KΙXL αμέσως, όπως ~ταν φυσLΚό, OCΡΧLσαν να πο­ λεμούν ο ένας τον OCλλο.

183 Αλλά , ας

αφ~σoυμε τους

σιαΟόχους

στις

έρισές

τους, που αργότερα εξελίΧΤ'Υ)καν σε πλεoνεκτ~ματα για

Τ'Υ)

' Ρ ωμ'Υ) . Κι

σπα σαν

, μεσα

ας

'" σ

περιοριστουμε

αυτες

ζ' ι.,ε-

που

,

στο β ασι'λ ειο του Α' ντιπατρου, που επρε -

πε να κpατ~σει ενωμέν'Υ) Τ'Υ) Μακεσονία και Τψ Ελ­ λάσα. Αν αυτ~ 'Υ) ένωσ'Υ) είχε γίνει συνατ~, τα πράγματα

για η

Ρώμ'Υ) σεν θα ~ταν τόσο εύκολα .

Αλλά οι

Έλλ'Υ)νες σεν Τψ θέλανε και κάνανε ότι μπορούσαν για να Τ'Υ) φθείρουν . Ο Πλούταρχος σΙ'Υ)γείται πως, όταν πέθανε ο Αλέξανσρος, ο αθ'Y)Vα'ίκqς λαός, που μόνο ευεργεσίες είχε απολαύσει απ' αυτόν,σχ'Υ)μάτισε στους ~

,

ορομους

,

πομπες

που

'ψ

ε

ε

λ

ναν

'

νΙΚΎ)ΤΎ)ριου ς

,

παιανες

«σαν να είχαν οι ίσιοι νικ~σει τον τύραννο», Ο Δ-ημο­

σθέν'Υ) ς , που ~ταν ο πpωταθλ'Y)τ~ ς Τ'Υ)ς αντίστασ'Υ)ς, μιας αντίστασ'Υ)ς που περιοριζόταν στα λόγια, έζ 'Υ)σε

η μεγάλ'Υ) στιγμ~ Τ'Υ)ς ζω~ς του και παpακίν~σε τους συμπατριώτες

του

να

οργανώσουν

στρατό

για

να

αντισταθούν στον Αντίπατρο. Ο στρατό ς οργανώθ'Υ)κε

και , φυσικά, νικ~θ'Y)κε από τον καινούργιο ΜακεΟόνα β ασι λ ια' ,

ο

"ζ αι.,εστος

οποιος,

κα

θ" ως

'Υ)ταν,

~

οεν

,

ειχε τις

ασυναμίες του Αλεξάνσρου για Τψ υπερπολιτισμένΎ) Aθ~να, και φυσικά Τ'Υ) μεταχειρίσΤ'Υ)κε σαν λιποτάκτ'Υ) σύμμαχο. Αλλά, όταν πέθανε ο Α ντίπατρο ς, αφ~νoντας τον

θρόνο στον γιο του Κάσσανσρο , 'Υ) Aθ~να και πάλι εξε­ γέρθΎ)κε. Και πάλι ψτ~θ'Y)κε και τιμωp~θ'Y)κε. Και για σεκαετίες συνεχίσΤΎ)καν οι εξεγέρσεις και οι καταστο­ λές , Αργότερα, ο ΔΎ)μ~τpιoς ο Πoλιopκψ~ς , γιος του Αντιγόνου, ~pθε από η Μικρά Ασία και έσιωξε τους ΜακεΟόνες από ην Ελλάσα. Στψ Aθ~να τον υποσέ­ ΧΤ'Υ)καν θριαμβευτικά και του παραχώΡΎ)σαν μάλιστα

ένα σιαμέρισμα στον Παρθενώνα , το οποίο ο ίσιος γέ­ μισε με πόρνες και εφ~βoυς. 'Υ στερα, 'Υ) απραξία τον

184 Ι

Ι

κο\)ρασε, καταΡΎ'ησε την ανε

ξ

Ι

I~

αpτησ~α πο\) ο

ιοιος

Ι

ε~χε

aώσε~ στο\)ς ΑθΎ)ναΙο\)ς κα~ παΡέaωσε κα~ πάλ~ τψ

π6λΎ) σε μ~α μακεaον~κ~ φρο\)ρά. Απ6 α\)τ6 το καθεστώς ΤΎ)ς αναρχΙας, στο οποΙο

προστέθΎ)κε κα~ μ~α τpoμακηκ~ ε~σβoλ~ των Γαλα­ τών, Ύ) Ελλάaα βγ~κε ΠOλ~ΤLΚά τελε~ωμένΎ). Ο εμπο­ p~κ6ς ΤΎ)ς στ6λος, αλλά κα~ το ξΙφος το\) Φ~λΙππo\),

το\) ΑλεξάνaΡΟ\) κα~ των a~αΜχων το\) εΙχαν φέpε~ πα­ ντού τον πoλ~ τ~σμ6 ΤΎ)ς. Απ6 ΤΎ)ν Ή πεφο μέχp~ ΤΎ)ν Παλα~στΙνΎ), τψ ΑΙγ\)πτο, ΤΎ)ν ΠερσΙα κα~ μέχp~ τψ

Ivacιx, παντού o~ κ\)ρΙαρχες τάξε~ς ~ταν ελλΎ)ν~κές ~ ελλψΙζο\)σες. Η φ~λoσoφΙα, Ύ) γλ\)πτLΚ~, Ύ) λογοτεχνΙα, Ύ) επ~στ~μ Ύ), μεταφυτε\)μένες

σε εκεΙνες

τ~ς

χώρες

aΎ)μΙΟ\)Ργούσαν έναν κα~νoύpγιo πoλ~τ~σμ6. Αλλά πο­ λ~τ~κά Ύ) Ελλάaα ~ταν νεκp~· κα~ νεκp~ θα παρέμενε κα~ γ~α τα επ6μενα

a\)O χ~λ~άaες χp6ν~α.

Όταν Ύ) ΡώμΎ), έχοντας τελε~ώσε~ με ΤΎ)ν ΚαΡΧΎ)Μ­ να, έστρεψε το βλέμμα προς ην Ελλάaα, aεν ειaε παρά Ι ενα

γα

λ

α

ξΙ

~α

~I κpατιo~ων

-

'λ πο εων

σε

Ι α~ων~α

~ Ι o~αμαΧΎ)

μεταξύ το\)ς. Ο ΠoΛUβιoς aεν εΙχε κανένα λ6γο να

εκπλ~σσετα~ πο\) χpε~άσΤΎ)κε τ6σο λΙγος χρ6νος γ~α ΤΎ)ν κατάΚΤΎ)σ~ το\)ς. ΣΤΎ)ν πpαγματ~κ6ΤΎ)τα μπορού­ σαν να κατακηθούν κα~ πoλU σ\)ντομ6τερα. Όλα άpχ~σαν εξα~τΙας το\) Φ~λΙππo\) το\) ΕΙ, βασ~λ~ά

ΤΎ)ς ΜακεaονΙας. Α\)τ6 το κράτος, πο\) εΙχε χάσε~ ΤΎ)ν

αΙγλΎ) πο\) εΙχε επΙ ΑλεξάνaΡΟ\), ~ταν οπωσa~ποτε το πιο στέρεο 6λΎ)ς ης Ελλάaας. Όλες o~ άλλες π6λε~ς

ΤΎ)ς ~ταν a~αφεμένες στψ A~τωλ~κ~ κα~ σην Aχαϊκ~ σ\)μπο

λ ~τε~α, Ι

Ι

Ι

πο\) εκαναν εφΎ)νΎ) μετα

ξΙ

\)

το\)ς

Ι

μονο κα~

μ6νο γ~α να ενωθούν εναντΙον το\). Το

216

Ι Κ αννες,

ο Φlλ~ππoς, μετά ΤΎ) νΙΚΎ) του Α ννΙβα σης

Ι Ψ ε σ\)μφων~α Ι \)πεγρα μα ζ'~ το\), κα~

ζ' Ύ)ΤΎ)σε απ

,

το\)ς Έλλψες να τον βOΎ)θ~σo\)ν να σ\)ντpΙΨε~ η ΡώμΎ)

185 ποu μπορούσε να γ ίνει και γ ι ' αuτούς επικίν3uνΎ). ΣΤΎ) σuνέλεuσΎ) ποu έγινε σΤΎ) Ναύπακτο, ο απεσταλμένο ς των Αιτωλών , Αγέλαος , μιλώντας εκ μέροuς

όλων

των παρόντων, κάλεσε τον Φίλιππο να τοποθεΤΎ)θεί επικεφαλ~ς όλων των Eλλ~νων σ ' αuτ~ ΤΎjV εκστρα­ τεία . Αλλά αμέσως μετά , σην Aθ~να και σε άλλες πο' λ' εις , αρχισε να

xux λ οφορει"

Ύ)

φΎ)μ Ύ) πως

ο

Α ννι' β ας

είχε παpαχωp~σει στον Φίλιππο τις ελλΎjVικές πόλεις σε αντάλλαγμα ΤΎ)ς βo~θειας ποu θα τοu έ3ινε. Και ~

,

αιφνισιαστικα οι επιφu

λ'C'

α<-,εις

ποu ειχαν προς

,

στιγμΎ)ν

αποσοβΎ)θεί, ξαναγενν~θΎ)καν και Ύ) Aιτωλικ~ Σuμπο-

" λ ιτεια

εστει λ' ε μΎ)νuμα σΤΎ)

Ρ' ωμΎ)

για να

ζ Ύ)ΤΎ)σει , β' ΟΎ)-

θεια εναντίον τοu Φιλίπποu . Ο οποίος, για να αντιμε­

τωπίσει ΤΎ)ν κατάστασΎ) στΎjV Ελλά3α, χρειάσΤΎ)κε να uπογράψει κι αuτός μια σuμφωνία με η ΡώμΎ), βάζο­ ντας έτσι τέλος, πριν καν αρχίσει , σ' αuτόν τον πρώτο πόλεμο των Mακεaόνων. Μετά ΤΎ) μάχΎ) σΤΎ) Ζάμα, Ύ) Πέργαμος , Ύ) Αίγuπτος και Ύ) Ρό30ς ζψούσαν βo~θεια από η ΡώμΎ) εναντίον τοu Φιλίπποu ποu τις παρενοχλούσε. Κι εκείνΎ), ποu

είχε 3uνατ~ μν~μΎ) και θuμόταν ην απόπειρα τοu Μα­ κεaόνα βασιλιά για σuμμαχία με τον Αννίβα, έστειλε

στρατό κάτω απ' τις

3ιαταγές τοu Τίτοu Κοtντοu

Φλαμινίνοu, ποu τον σuνέτριψε το

197 στις Κuνός

Κεφαλές. Ο 3ρόμος για ην Ελλά3α ~τιy.ν ~3Ύ) ανοι­ χτός. Αλλά ο Φλαμινίνος ~ταν ένας παράξενος χαpακτ~­

ρας . Από οικογένεια πατρικίων, είχε σποu3άσει στον Τάραντα, είχε εκεί μάθει ελλΎjVικά και ~ταν ερωτεuμέ­ νος με τον ελλΎ)νικό πολιτισμό . Και επί πλέον είχε «ΠΡοο3εuτικές»

ι3έες.

Δεν

σκότωσε

τον

Φίλιππο·

αντίθετα τονεπανεγκατέσΤΎ)σε στον θρόνο , παρά τις

3ιαμαΡτuρίες των Eλλ~νων σuμμάχων

"ou, ποu ισχu-

186 pL' ζ ονταν

πω ς

Ι Ι Ι ι αUΤΟ L ΎJταν που εLχαν ναΎJσεL τους

Μ

α-

κεοόνες ση ς Κυν ός Κεφαλές . '. στερα , με ΤΎ)ν εuκαL­ ρία των Ισθμίων , που συγκέντρωναν σΤΎ)ν ΚόΡLνθο τους ανηπ ρο σώπο υ ς όλΎJ ς ΤΎJ ς Ελλά:οας , ΟLακ~ρuξε πω ς όλες OL πόλεLς xrxL OL λαοί ~ταν ελεύθεΡΟL , χωρί ς pωμα"~κές φρουρές xrxL χωρίς σuνεLσφορές στο pωμα"~-

,

κο

κορ β' ανα ,

xrxL

,

μπορουσαν

να

κυ β' ερνωuνταL

ΎJ

' θε κα

μLα με του ς νόμους ΤΎJς. OL ακροατές του , που περί­ μεναν να τους αναγγείλεL ΤΎJν ανηκατάστασΎJ των μα­ κεοονLκών φρουρών με ης Ρωμα"L"κές, έμεLναν έκπλΎJ­

ΚΤΟL . KΓXL ο Πλούταρχο ς ΟLΎJγείταL όΤL ξέσπασαν σε τέΤΟLες κραυγές ενθοuσLασμού, που ένα κοπάΟL κορά­ XLΓX που πετούσαν πάνω απ ' τα κεφάλLα τους έπεσαν

κάτω νεκρά. Αν ο Πλούταρχος έοεLχνε ΤΎ)ν ίΟLα προ­

σ~λωσΎJ σΤΎJν αλΎJθοφάνεLα xrxL στο uπόλΟLΠΟ έργο του,

OL Lστορίες του θα ~ταν Y LΓX γέλLα. OL σκεΠΤLΚLστές ΤΎJ ς Aθ~νας xrxL των άλλων πόλεων οεν είχαν τον χρόνο να αμφLβάλοuν YLΓX ΤΎ)ν εLλαρίνεLα των ΟLαΚΎJΡύξεων του ΦλαμLνίνοu , γLατί ΤLς

έκανε

αμέσω ς πpάξΎJ αποσύροντας ΤLς οuνάμεLς του από ΤΎJν

ΕλλάΟα. Αλλά , αφού τον αναγνώΡLσαν «σωτ~pα xrxL ελευθεpωτ~» , βp~καν κατόΠLν να πούνε σε βάρος του πως

,

,

εLχε παρεL

μα

,

ζ ' του καΠΟLα σε β' λ αφυρα ' αστα του

L

πολέμου με η μopφ~ έργων τέχνΎjς xrxL πως είχε χεL­

ραφετ~σεL ΟΡLσμένες πόλεLς ης ΑLτωλLκ~ς ΣuμπολL­ τείας , που ~ταν μέλΎj η ς παρά ΤΎj θέλΎjσ~ τους. KΓXL κάλεσαν τον Αντίοχο , τον τελευταίο OLιXOOXO του Σε­

λεύκου , του βασLλLά ΤΎj ς

Βαβυλώνας, YLΓX να τους

ελεuθεΡώσεL. Να του ς ελευθερώσεL από ΤL αΚΡLβώς, κανεί ς οεν ξέρεL , οεοομένου όΤL ο ΦλαμLνίνος τους είχε αφ~σεL απoλUτως ελεύθερους.

Η Πέργαμος xrxL Ύj Λάμψακο ς, που ~ταν πω κοντά στον

' Α ντωχο xrxL

τον

' ζ αν κα λ υτερα ' γνωΡL

xrxL,

,

επομε-

187 Ι ~

νως,

Ύ) ", εραν

τι

,

μπορουσαν

να

ι

περψενουν

απ

"

αυτον ,

ζ~ησαν βo~θεια από η ΡώμΎ). Και Ύ) Σύγκλψος , που

οεν είχε ποτέ πιστέψει στο φιλελεύθερο πείραμα του Φλαμινίνου, έστειλε έναν άλλο στρατό κάτω απ ' η ς οιαταγές

του ~ρωα ης

Ζάμα. Με λίγους

άντρες,

εκείνος επιτέθΎ)κε στον Αντίοχο , τον κατανίΚΎ)σε , παρά τις

,

φρονψες

συμ

β ου λ ες '

Α ννι'β α ,

του

που

,

,

Ύ)ταν

συμ-

βουλος και φιλοξενούμενό ς του , και έτσι εξασφ άλισε

για η ΡώμΎ) σχεΟόν ολόκλΎ)ΡΎ) ΤΎ) μεσoγειακ~ ακτ~ 'Α' 'β ορεια " ΤΎ)ς Μ ικρας σιας . 'Ύ' 1 στερα , στραφΎ)κε , νΙΚΎ)σε του ς Γαλάτες που ακόμα λυμαίνονταν τψ περιoχ~ και επέστρεψε στψ Ιταλία χωρίς να πεφάξει η ς ελλψι ­ κές πόλεις .

Για αρκετά χρόνια Ύ) ΡώμΎ) επέμεινε , απέναντι στις ελλΎ)νικές πόλεις, σ ' αυτ~ τψ πoλιηκ~ ΤΎ)ς ανoχ~ ς

,

, ,

'

λ

β ασμου , αρκετα ομοια με ΤΎ)ν πο ιηΚΎ) των Ηνωμένων Πολιτειών απένανη στψ ΕυρώΠΎ) , μετά

και του σε

τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Επενέβαινε μόνον

,

οταν

ΤΎ)ς

το

ζ'

Ύ)τουσαν

και προσπα

θ

'

ουσε

να

,

ενισχυσει

τα υπάρχοντα καθεστώτα. Γι ' αυτό συγκέντ ρωνε η ς ανηπάθειες όλων των ουσαρεσΤΎ)μένων , πο υ ΤΎ)ν κα­ ΤΎ)γορούσαν για ανηoρασηκ~ συμπεριφορά.

Απ '

,

αυΤΎ)

ΤΎ)ν

Ψ υχο λ ογΙΚΎ)"

καταστασΎ)

των

μα ζ' ων ,

σκέφΤΎ)κε να επωφελΎ)θεί ο Περσέας ΤΎ) ς Μακεοονία ς, που οιαοέΧΤΎ)κε τον Φίλιππο το

179,

και κάλεσε τους

Έλλψες σε ιερό πόλεμο εναντίον ΤΎ)ς ΡώμΎ) ς. Είχε παντρευτεί

' Α ντιοχου,

ΤΎ)ν

κόρΎ)

του

Σελεύκο υ,

οιαΟόχου

το υ

'ζ' που συμμαΧΎ)σε μα ι του και παρεσυρε επι-

"

σΎ)ς με το μέρος του και ΤΎ)ν Ιλλυρία και ΤΎ)ν Ή πεφ ο.

' Π ραγματι ,

,~ " αυτα τα ουο

κραΤΎ)

τον

β ΟΎ)'θ Ύ)σαν

πο λ υ' ,

όταν ένας τρίτος ρωμα·Ι;κός στρατός , που είχε επικε­

φαλ~ς τον Αψίλιο Παύλο , γιο του υπάτου που είχε σκοτωθεί στις Κάννες, έφτασε και οιέλυσε τον στρατό

188 του Περσέα σην Πίόνα το

168.

Ο ίό ως ο Περσέας

μεταφέpθΎJκε ση PώμΎJ αλυσοόεμένος , γ~α να κoσμ~­ σε~ τον θρίαμβο του ν~ΚΎJτη.

Αν&:μεσα σ ' &:λλα πολλ&: , έπεσε στα χέp~α του A~­ μ~λίoυ κα~ το αρχείο του ΎJΤΤΎJμένoυ. Kα~ εκεί ανακ&:­ λυψε στo~χεία κα~ απoόείξε~ς γ~α ΤΎJ συνομωσία. Γ~α

τψωρία , εβόoμ~ντα μακεόoν~κές πόλε~ς ισoπεόώθΎJ­ καν , ΎJ Ή πεφος κα~ ΎJ ΙλλυρΙα εpΎJμώθΎJκαν- ΎJ Ρόόος , ,

Ι

/

Ι

που ε~χε συνωμOΤΎJσε~ χωp~ς

,

ι

να παρει μερος

στον πο-

λεμο, στεp~θΎJκε τις κτ~σε~ς ης σΤΎJ Μαρ&: Ασία' κα~ χίλωι «συμπαθούντες» oόΎJγ~θΎJκαν ση PώμΎJ, μετα­ ξύ των οποΙων κα~ ο Π oΛUβως

.

Ή ταν ~όΎJ ένα καθαρό σΎJμ&:ό~ πως ΎJ Σύγκλ ψος , έχοντας εγκαταλεΙΨε~ τ~ς αυταπ&:τες του Φλαμ~νίνoυ

κα~ των &:λλων ΡωμαΙων φ~λελλ~νων, αν&:μεσα στους οποίους συμπεp~λαμβ&:νoνταν κα~ οι Ιό~oι o~ Σκ~πίω­

νες, είχε κατανα~σε~ το σύμπλεγμα κατωτεpόΤΎJτας προς ΤΎJν Ελλ&:όα και επανερχόταν στα παpαόoσ~ακ&:

ΤΎJς συστ~ματα μεταχείpΎJσΎJς του ΎJΤΤΎJμένoυ . Αλλ&: o~ αν~συχo~ Έλλψες ούτε αυτ~ ΤΎJ φορ&: θέλΎJσαν να κατα

λ α'β ουν.

Μ" ετα

"

απο

μερικα

χpoν~α,

στις

,

~ o~αφopες

πόλεις, κα~νoύpγ~ες όυν&:με~ς ~pθαν σΤΎJν εξουσία . Η

Aχα'ι:κ~ Συμπολιτεία επανιόpύθΎJκε και, όταν έμαθε πως ΎJ PώμΎJ ~ταν απασχoλΎJμένΎJ με τον τρίτο καρ­ χηόονιακό πόλεμο, κ&:λεσε όλΎJ ΤΎJν Ελλ&:όα σε αγώνα γ~α ΤΎJν απελευθέpωσΎJ. Αλλά τώρα π~α ΎJ PώμΎJ μπορούσε άνετα να κάνε~ πόλεμο σε όυο ό~αφopετικά μέτωπα. Ενώ ο ΣκιπΙωνας Αψιλιανός επιβιβαζόταν για τψ Aφpικ~, ο ύπατος Μούμμως π~γε στψ Κόρινθο, που ~ταν μια από τις πιο μαΧΎJτικές πόλεις. TΎJν πoλιόpΚΎJσε, τψ κατέλαβε, "λ ο ους

σκοτωσε

τους

'

αντρες,

'λ ΎJσε

που

σκ

λ'α β ες

'λ ες

ο

τις γυναΙκες, κι αφού π~pε όλα όσα μπορούσαν να

189 μεταφερθούν , την παρέSωσε στις φλόγες. Η ΕλλάSα κι ΎJ Μακε?)ονΙα ενώθΎJκαν κάτω απ6 ΤΎJ SLOΙκησΎJ εν6ς

. ΡωμαΙοu κuβερν~η , με εξαΙpεσΎJ τψ Aθ~να και ΤΎJ ΣπάpΤΎJ , στις οποΙες αναγνωpΙσΤΎJκαν κάΠOLες αuτο­ νομΙες.

Η ΕλλάSα εΙχε επιτέλοuς βρει τψ εφ~νΎJ ης: ΤΎJν /

/

εφΎJνΎJ τοu νεκροταφεLOU.

Ο τρΙτος και τελεuταLος καΡΧΎJSονιακ6ς π6λεμος

~ταν θέλΎJσΎJ τοu Κάτωνα τοu TΨΎJΤ~ και τοu Μασσα­ νάσσΎJ, ποu Sεν επρ6κειτο να ζ~σοuν για να Sοuν το τέλος τοu. / Ο Μ ασσανασσΎJς

/

UΠΎJΡ

ξ

/

/

ε ενα απο

τα πιο

/ξ

παρα

ενα

πρ6σωπα ΤΎJς αpχαι6ΤΎJτας. ΈζΎJσε μέχρι τα ενεν~ντα,

/

αΠOΧΤΎJσε το τε στα

'\;/ ογοοντα

λ

/

εuταLO

/ οκτω

ς,./

κα

ς,./

/ξ

παLOΙ τοu στα ογοοντα ε

/λ

πα

ζ

/ ακομα

ε

επικεφα

λ/

ΎJς

ι και των

στρατεuμάτων τοu . Μετά ΤΎJ Ζάμα , εΙχε απoκτ~σει

ξανά τον θρ6νο τοu ΤΎJς Ν οuμιSΙας και , καθώς ΎJ Καρ-

/

/

ς,. / / λ/β ΧΎJooνα ειχε ανα α ει ΤΎJν uποχρεωσΎJ να μΎJν κανει πια

πολέμοuς, Sεν ΚΟUΡαζ6ταν να τψ παρενοχλεΙ Η Καρ­

ΧΎJ36να SιαμαΡΤUΡ6ταν και ΎJ PώμΎJ ΤΎJς

επέβαλλε

σιωπ~ . Αλλά, 6ταν πια εΙχε ξεπλΎJpώσει 6λες τις 36σεις ποu πλ~pωνε κάθε χρ6νο σΤΎJ PώμΎJ για πoλεμικ~

αΠOζΎJμιωσΎJ , εξεγέpθΎJκε εναντΙον τοu θράσοuς τοu MασσανάσσΎJ και τοu επιτέθΎJκε. ΣΤΎJ PώμΎJ, εκεΙνΎJ ην επoχ~ , εΙχε το πάνω χέρι το κ6μμα τοu Κάτωνα ο οποΙος , για ΟΠΟLOS~ποτε θέμα κι αν μιλούσε, τελεΙωνε με τψ ΙSια σταθεp~ απoστpoφ~:

«Κατά τα άλλα, νομΙζω πως ΎJ ΚαΡΧΎJS6να πρέπει να καταστραφεΙ». Μετά τα γεγον6τα, ΎJ ΣύγκλΎJτoς πα-

/

pακινΎJμενΎJ

απ

,

/

αuτον,

/

/

οχι μονο

'\; /

οιετα

ξ

ε τοuς

Κ

αpΧΎJ-

SονΙοuς να απέχοuν οποιασS~ποτε πoλεμικ~ς πρωτο­

βοuλΙας, αλλά αξΙωσε τριακ6σια παιSιά εuγενών οικο­ γενειών για ομ~ροuς . Τα παιSιά παpα36θΎJκαν μέσα

190 στο υς θρ~νoυς των μανάοων , αρκετές απ τ~ς οποίες ρΙΧΤΎjκαν πίσω απ' τα πλοία που τα παίρνανε γ~α ΤΎj

PώμΎj κα~ πνlγYjκαν. Αμέσως μετά , επε~o~ Yj προYj - , Ι γουμενYj

Ι λ προκ YjσYj

~ οεν

Ι Yjταν

Ι αρκετYj ,

o~

Ρ

Ι ωμαω~

ζ' Ύj-

ΤYjσαν ΤYjν παράοοσYj όλων των όπλων , όλου του στόλου κα~ μεγάλου μέρου ς του σταρωύ. K~ όταν ακόμα όλα Ι Ι ~ Ι αυτα εγ~ναν οεκτα ,

Yj

ΣΙ λ υγκ Yjτος

ζ' θ Ι YjΤYjσε να αποσυρ ε~

όλος ο πλYjθυσμός σε απόστασYj οέκα μ~λΙων από ΤΎjν πόλYj που θα ~σoπεOωνόταν . o~ KΙXPXYj06vιo~ πρέσβε~ς

μάτα~α παραΤ~ΡYjσαν πως Yj ~στoρΙα οεν είχε ποτέ Ι 'λ αντιμετωπ~σε~ μ~α ανα σαν

στα

orYj

β

Ι β Ι γονατα τρα ωντας

αρ

β

τα

Ι Ι Ι αΡΟΤYjτα, ματα~α επεμα

λλ

Ι ~α

τους,

Ι ματα~α

πρόσφεραν η ζω~ τους με αντάλλαγμα να αποσυρθούν o~ φρ~κτoί όρo~. Τιποτα οεν ωφελούσε. Η ΡώμYj ~θελε τον πόλεμο με κάθε αντίτιμο.

Όταν όλα αυτά μαθεύηκαν σην KΙXpXYj06vιx, το πλ~θoς έξαλλο λυντσάΡYjσε τους υπευθύνους που είχαν παραoώσε~ τα πα~o~ά, τους πρέσβε~ς κ~ όσους Ιταλούς

β ρε'θ Yjxιxv

Ι πρoχεφo~.

'"Υ'

1 στερα ,

τρε

λ

Ι o~

Ι απο

Ι μ~σoς

κα~

θυμό , κάλεσαν στα όπλα όλο τον πλYjθuσμό, συμπερ~­ λαμβανομένων

κα~

των

σκλάβων,

μετατρέψανε

σε

φρoύρ~α όλα τα σπΙτ~α κα~, μέσα σε ουο μ~νες πυρε­ τώοους ooυλε~άς, ετοίμασαν οκτώ χ~λ~άoες ασπίοες ,

οέκα οκτώ χ~λ~άoες σπαθ~ά, τρ~άντα χ~λ~άoες λόγχες κα~ εκατόν εΙκoσ~ πλοία.

Η πολωρκΙα, από στερ~ά κα~ θάλασσα, κράΤYjσε τρΙα χρόν~α. Ο Σκ~πΙωνας Aιμ~λ~ανός, uωθεΤYjμένος

γως του ν~κYjτη ης Ζάμα, κέρo~σε μ~α αμφ~λεγόμενYj Ι v~xYj,

Ι εκπορ θ ωντας

Ι τε λ ~κα

ΤYjν

πο'λ

Yj,

Ι οπου

γ~α

'~ ει..,~

ακόμα μέρες, ορόμο με ορόμο, εξακολουθούσε να πο­ λεμάε~. Γ~α να αντιμετωπΙσε~ τους ελεύθερους σκο­ πευτές που πολεμούσανε από στέγες κα~ παράθυρα, ο Ι Σ κ~π~ωνας

Ι

κατεστρε

Ψ ε ο'λ α τα κτ~σματα. Ι

191 Αuτοί ποu παραόόθ'Υ)καν στο τέλος ~ταν μόνο πε­ ν~ντα πέντε χ~λ~άόες, από τ~ς πεντακόσ~ες χ~λ~άόες κατοίκοuς Τ'Υ)ς Καρχ'Υ)όόνας. Όλo~ o~ uπόλο~πο~ ~ταν

~ό'Y) νεκροί. Ο στραΤ'Υ)γός τοuς, ένας ακόμα Ασόροίι­ βας , ζ~Τ'Y)σε Τ'Υ)ν επ~είκε~α τοu Σκ~πίωνα , ποu τοu Τ'Υ)ν

,

παραχωΡ'Υ)σε.

Η

ι

Ι

Ι,

γu να~κα τοu , απο ντροπ'Υ) , επεσε μα

ζ'

~

με τα πα~ό~ά Τ'Υ)ς μέσα στ~ς φλόγες μ~ας πuρκαγ~άς. Ο Σκ~πίωνας είχε ζ'Y)τ~σε~ απ' η Σίιγκλ'Υ)ΤΟ ην άόε~α να μ'Υ)ν πρoχωρ~σε~ σε μ~α τέτo~α καταστρoφ~.

Tou όόθ'Υ)κε 'Υ) απάνΤ'Υ)σ'Υ), πως , όχ~ μόνο 'Υ) Καρχ'Υ)όόνα , αλλά κα~ όλες o~ κτ~σε~ς Τ'Υ)ς έπρεπε να καταστρα­

φοίιν. Η πόλ'Υ) εξακολοίιθ'Υ)σε να καίγετα~ γ~α όεκαοκτώ μέρες. o~ ελάχ~στo~ επ~ζ~σαντες ποuλ~θ'Υ)καν σκλάβo~. Kα~ 'Υ) περωχ~ ης έγ~νε από τότε μ~α επαρχία με το

. γεν~κo" ονομα

Α φρLΚ'Y). '

Δεν uπογράφΤ'Υ)κε σίιμφωνο εφ~ν'Y)ς, γ~ατί όεν απέ­

με~νε κανείς γ~α να το uπογράΨε~. o~ KαΡΧ'Y)όόνω~

,

πρεσ

β

ε~ς

,

ε~χαν

"',

o~κω:

'Υ)

αν

θ

'

ρωπ~ν'Y)

,

~στoρ~α

'"

οεν

,

ε~χε

ξαναόεί παρόμo~α βαρβαρότψα. Γ~α καλ~ τοuς τίιΧ'Υ) , ο Κάτωνας κ~ ο Μασσανάσσ'Υ)ς

" ', οεν ε~χαν τον , , κατω

απ

,

χρονο

Τ'Υ) γ'Υ).

να

,

μεταν~ωσοuν:

β

,

ρ~σκoνταν

,ι;,.

'Υ)Ο'Υ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

Ο ΚΑΤΩΝΑΣ

Το

195,

αμέσως μετά τον πρώτο καρχη80νLακό πόλε­

μο , OL γυναίκες της Ρώμ'Υ)ς σΧ'Υ)μάΤLσαν μLα πoμπ~ , ' θ 'Υ)καν ΚLν'Υ)

προς

Τ'Υ)ν

'ζ" αγορα , 'Υ)Τ'Υ)σαν

XCXL

απο

Τ'Υ)

Σ'υ-

γκλψο ην κατάργ'Υ)σ'Υ) ενός νόμ ου που είχε εΠLβλ'Υ)θεί τψ επoχ~ Τ'Υ)ς λLτόΤ'Υ)τας που υπαγόρευε 'Υ) απεLλ~ του

'

Α ννL' β α . Ο

νομος

"

αυτος

,

'λ ο τα απαγορευε στο ωραω φυ

χρυσά κoσμ~ματα , τα χρωμαΤLστά ρούχα XCXL η χρ~σ'Y) αμαξC:)ν .

rLζX πρώη φορά από ην ί8ρυσ'Υ) Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς , OL γυναίκες γίνονταν πρωταγωνίσΤΡLες κάποωυ γεγονό­

το ς, παίρνανε μLα πολLηκ~ πρωτοβουλία , με 8υο λόγLα εΠLβεβαίωναν τα 8ααLώματά τους. ΜέΧΡL τότε 8εν είχε

,

ποτε

συμ β"

EL

καΤL

' λ ογο. ανα

Γ LζX

'

πεντεμLσL

,

αLωνες,

'Υ)

Lστορία Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς ~ταν μLα LσΤOρία αν8ρών , σΤ'Υ)ν οποία OL γυναίκες 8εν είχαν παρά το ρόλο ης μαζLκ~ς XCXL ανώνυμ'Υ)ς χορω8ίας. OL λίγες που έγLναν γνω στέ ς με τ ' όνομά τους , 'Υ) Ταρπ'Υ) ία, 'Υ) ΛουΚρ'Υ)τία, 'Υ) BLpYL" , , νLα, Lσως οεν υΠ'Υ)ρ",αν ποτε XCXL οεν ενσαρκωσαν πραγ~

'ζ

~

μαΤLκές προσωΠLκόητες , αλλά μν'Υ)μεία Τ'Υ)ς Προ8ο-

193 σίας ~ ΤΎJς Apετ~ς. Η 3ΎJμ6σια ζω~ ΤΎJς PώμΎJς ~ταν ι

~

ι

Ο

~

ι

ζ

στην ιoιωΤΙΚΎJ

ι

"

μονον ανOPΙΚΎJ.

~

ι γυναικες

ι

ι

ι

οεν μετραγανε παρα μονο

ι

ι

~ΎJ και ΎJ επφpOΎJ τους

ι

ΎJταν αποκ

λ

ει-

στικά συν3ε3εμένΎJ με το ρ6λο ΤΎJς μΎJτέpας, της συ' ζ υγου,

Ι

ΤΎJς

ΚOPΎJς

Ι

~

ΎJ ΤΎJς

αοε

λ

Στη Σύγκλψο, ο Μάρκος

ι

φΎJς

~

ι

των ανορων.

Πόρκιος Κάτωνα;ς, με

την ι3ι6ΤΎJτα του ΤΨΎJτη, που ~ταν υπεύθυνος για τα 3ΎJμ6σια ~θΎJ, αντιτάχτηκε στο αίτημα των γυναικών. Και ο λ6γος του, 6πως τον κατέγραΨε ο Λίβιος, μας λέε ι πολλά για τις μεταβολές που είχαν συμβεί εκείνΎJ ι

ι

ΤΎJν εΠOΧΎJ

ι

σΤΎJν oικoγενειαΚΎJ και κοι νωνΙΚΎJ

ζ

ι

ωΎJ της

π6λΎJς · «Αν ο καθένας από μας, κύριοι, εΙχε 3ιαΤΎJP~σει το κύρος 'και τα 3ικαιώματα του συζύγου μέσα στο σπΙτι

του, 3εν θα είχαμε ποτέ φτάσει σ' αυτ6 το σΎJμεΙo. Και ι

τωρα, να που

β

ι

ι

ι

ρισκομαστε: ΎJ κυριαρχια των γυναικων,

αφού κατ~pγΎJσε ΤΎJν ελευθερία 3pάσΎJς μας μέσα σΤΎJν οικογένειά μας, ΤΎJν καταστρέφει και σΤΎJν Αγορά. ΘυμΎJθείτε π6σο κοπιάσαμε για να συγκpατ~σoυμε τις γυναίκες μας και να εμπο3Ισουμε ΤΎJν έκλυσΎJ, 6ταν οι ν6μοι τις εμπ63ιζαν . Και φανταστεΙτε τι θα συμβεί

απ6 3ω και μπρος, αν οι ν6μοι αυτοί ανακλΎJθoύν και οι γυναΙκες θεωpΎJθoύν, και νομικά, ισ6τψες με μας. ι Ε σεις ι

'ζ γνωρι ετε

τις

PΎJ σ ετε

ι

ισOΤΎJτα,

τις

ι

αμεσως

Ι γυναικες: θ

α

τις

β

αν ι

PΎJτε

τους

παραχωι

μπροστα

σας

σαν αφεντικά . Και σύντομα θα αντψετωπίσουμε το ι ε ξ ΎJς:

οι

ι ~ ανορες

ι γυναικες ~

ορες

που

τους,

κυ

β

'λ ο ου να Ι

ι του κοσμου,

β" κυ ερνωνται

ερνωνται

απ

,

τις

που κυ

απο

τους ι

γυναικες

β

ι ερνουν

ι μονους

τους :

τις f

αν-

τους

Ρωμαίους ». Οι παρ6ντες ξέσπασαν σ' ένα κοροΊ:3ευτικό γέλιο

για το p~τopα, που ~ταν συνΎJθισμένoς σε κάτι τέτοια, όπως όλοι 6σοι λένε την αλ~θεια. Ο νόμος καταpγ~-

194 θΎJκε κocι ο Κά:τωνocς ocνώφελoc πpoσπά:θΎJσε νoc βρει ΙΚOCνOΠOΙΎJσΎJ πολλocπλocσιά:ζοντocς τοuς φόροuς στoc εΙ-

3ΎJ πολuτελεLocς. Ότocν κά:ποιοι ά:νεμοι OCΡΧLσοuν νoc φu­ σούν 3εν uπά:ρχεL ΤψΎJτής ποι) νoc μπορεΙ νoc τοuς στocι

μocτ-ησει.

ι κινΎJσει

Κ

ocι οι σοuφρoc πρωτο β

μιoc

ζ'

ετες της

'" ou λ'LOC, οεν

Ι

Ι

εΠOΧΎJς : εχοντocς

Ι σκοπευocν

νoc

ΤΎJν

ξ

ε-

ι ocφΎJ-

σοuν σΤΎJ μέσΎJ. Σιγά:-σιγά:, ocπέκτησocν το 3LΚocιωμoc νoc 3ιocχεφΙζοντocι τψ προΙκoc τοuς, πρά:γμoc ΠΟΙ) τις έκocνε OΙΚOνOμLΚά: ocνεξά:ρτητες κocι ελεύθερες. Όπως θoc λέι

γocμε σΎJμεpoc:

ζ

«νoc

ι

οuνε ΤΎJ

ζ

ι

ωΎJ

'" ι ι κτησocν το OLΚOCιωμOC νoc πocφνοuν

ζ UyO ι

ι

ι

'Ύ'

τοuς».

ι

1 στερoc ocπε-

'" ζ' OLOC UYLO

Ι τον σuΙ ocπο

ι

'"

τοuς κocι, ποτε-ποτε, ocν οεν το πεΤUΧOCLνocν, νoc τον

3ΎJλΎJΤΎJΡLά:ζοuν. KOCL όλο κocι περισσότερο ocνocπτύσσocνε τεχνικές γιoc νoc ocποφεύγοuν τις OCνεπιθύμΎJτες εγκu­ μοσύνες. AντLθετoc με ό,τι πιστεύετocι, ο ά:νθρωπος ποι) προ­ σπocθούσε ν' ocντιστocθεΙ σε όλοuς τοuς ΚOCLνούργLοuς ι τροποuς

ζ

χολερικός Ι

Π ορκιος

ι ωΎJς,

'" ι ι οεν ΎJΤOCν ενocς

ι ocνuποφορος

κocι γροuσούζ ΎJς. Κά:θε ά:λλο. ΚΙ

ocτωνocς

ι

ΎJΤOCν

ι

ι

ενocς

χωρικος, π

ΎJ

θ

ι ικισΤΎJς,

Ο Μά:ρκος λ

ΎJ

β

ι

ειος,

ocπ

,

τoc περΙχωρoc τοι) Ριέτι, γεμά:τος uγεLOC κocι κέφι, ποι) ι

'" ι

ι

ι

( μιoc ΎJ λ ικιoc ι ποι)

εφτocσε στoc ογοοντoc πεντε χρονιoc τοι)

ι γιoc ΤΎJν εΠOΧΎJ Ι

ζ ωΎJ

Ι

ι τοι) ΎJΤOCν Ι

'λ

τοι) ειχε στεpΎJσει ο

θ ες

pU

λ

τις

Ι) ΙΚΎJ ocπο

'θ κocι πε ocνε λ

Ι

Ι οτocν

ΎJ

Ι

ocuσεLς, ocκομoc κocι

κεΙνψ ποι) ocγocπούσε ι3ιocΙτερoc: την OCπόκτησΎJ ά:φθο­ νων εχθρών. Η τύΧΎJ τον ocνέ3ειξε σε ΚΟΡuφOCL6 πολιτικό ά:ν3ρoc κocι στην πιο εν3Locφέροuσoc ΠPOσωπικόΤΎJΤOC εκεινΎJς ΤΎJς πεΡLό30U. Ζούσε με στωική ocπλότ-ητoc στο χωρocφά:κι τοu, κocλλιεργώντocς το με τoc

L3LOC ΤΟΙ) ΤOC χέριoc, ότocν

σΤΎJν περιοχή πήγε νoc εγκocτocστocθεΙ ένocς γέρος σu­ ντocξιούχος σuγκλΎJΤLκός, ο Βocλέριος Φλά:κκος, ποι)

ocπoσύpθΎJκε εκεΙ γιocτΙ ΎJ 3ιocφθορά: ΤΎJς Ρώμ ΎJς τον OCΎJ-

195 ~'ζ ε. oLOC

,

'Η' τocν ενocς

πocτραLος

Τ"Υ)ς

πoc λ Locς

σχο λ' "Υ)ς, ποu

'

' , , , νoc φΡLττεL, XL ocμεσως σuμπocλuτε'λ εLOC τον εκocνε θ"Υ)σε ocuτ6ν τον νεocρ6 ποu εΙχε κάλοuς στoc χέΡLOC,

"Υ) πο

άγocρμποuς ΤΡ6ποuς,

x6XXLVOC μocλλLά XOCL OCPOCLιX 06XOCL ποu μελετοίισε τοuς κλocσαοίις κρuφά, γLOCΤL , 'θ εL νoc ντρεποτocν YL " ocuτο το OCLcrxpO'β' τοu LτσLΟ. Ε'Lχε μoc ~ β'ζ " oLOC OC εL XOCL νoc γρocφεL ocπ " τoc κεψενoc τοuς, OC λλ' OC XOCL νoc μLλάεL με ένoc ίιφος ocπλ6 XOCL στεγν6. ΈτσL, έγLνocν φLλΟL, μLocς XOCL εΙχocν ΚΟLνές σuν~θεLες XOCL LΟέες. KOCL νΤLOC,

ο Βocλέρως πocρocκΙν"Υ)σε τον Μάρκο Π6ρκω Κάτωνoc νoc

,

'

~ "Η τocν το επocγγε 'λ μoc με το οποω γLνεL ΟLΚ"Υ)γΟΡος.

κΙνocγocν οΟρομΙoc.

,

ocuτο το

ξ ε-

6crOL ~θελocν νoc ocκολοuθ~σοuν πολLηκ~ σΤOCΟL­ KOCL Ισως ο σuγκλ"Υ)ΤLκ6ς νoc τον ενθάρρuνε YL' λ' λ 'ζ ~ λ ~, , ocφ"Υ)σεL , , ~, ογο, ε ΠL οντocς, Ο"Υ) OCo"Y), ν ενoc oLOC-

οοχο σΤ"Υ)ν πολεμLΚ~ ενocντΙον των εκσuγχρονLσμών, πoλεμα~ Τ"Υ)ν οποΙoc "Υ) "Υ)λLΚLOC οεν τοu επέτρεπε νoc εξoc­

κολοuθ~σεL. Ο Κάτωνocς κέΡΟLσε Τ"Υ) μLOC μετά Τψ άλλ"Υ) , μLOC ντοu ζ

'Υ

' LVOC

στερoc,

uπο

θ'

εσεLς

,

μπροστoc

, crLYOUp"Y)

με

πε

στο

λ"

ocτεLOC ,

,

OCVOL

ξ

ε

,

~

ΤΟΠLΚΟ

ΟLκocσΤ"Υ)ρω.

, ενoc

,

γρocφεω,

6πως θoc λέγocμε σ~μεpoc, σΤ"Υ) Ρώμ"Υ). ΠocροuσLάσΤ"Υ)κε σης

εκ

' λ ογες

XOCL

,

OC

ένoc μετά το άλλο . ΈγLνε ocγορocν6μος το ΤΡLάντoc τοu

,

,

,

~'ξ κocτεΚΤ"Υ)σε τoc Ο"Υ)μοσLOC Lωμocτoc το

199,

στoc

xp6VLOC, πρocί τορocς το 198 XOCL, τρΙoc xp6VLOC Κ ' ξ' ~, L uστερoc ocνOCΡΧLσε: Ο"Υ)μocρχος το

ocργοτερoc, uπocτος.

191,

τψψ~ς το

184.

ΟuσLocσΤLκά, εξocκολοίιθ"Υ)σε νoc

ocσκεί ocξLώμocτoc ως τoc βocθLά γεράμocτoc

, ΚUΡLως

σε

'λ" κocφο πο εμοu,

οτocν

XOCL ΟLOCΚΡLθ"Υ)κε

oc'λλ oc ζ ε

τoc

πο λ' LΤLΚOC

τοu ΟLάσ"Υ)μoc με στρocηωΤLκά. Το στρocτ6πεοο τοu τocί-

pLOC ζ ε

,

πεΡLσσοτερο ocπ

"

,

'Α' Τ"Υ)ν γορoc, γLOCΤL εκεL μποροuσε

με μεγocΛUτεp"Y) επψoν~ νoc εΠLκocλεLΤOCL Τψ πεLθOCΡΧLOC, Τψ οποΙoc θεωροίισε ΠΡοuπ6θεσ"Υ) των "Υ)θαών ocξLών. ΠρέπεL νoc ~τocν ένocς σχολocστα6ς στρocτηγ6ς. Αλλά

OL

196 στριxτ~ώτες του του το συγχωροόσιχν, γ~ιxτΙ πεζοπο­ ροόσε μιχζΙ τους, πολεμοόσε με ~ρεμo θιχρρος κιx~, την ώριχ της λιχφυριχγωγΙιχς, που ~τιxν δLΚΙXΙωμΙX του νLΚ'Y)ι

Τ'Υ),

ι

πιχριχχωρουσε

στον

κιχ

θΙ ενιχ

τους

μ~ιx

λιβ ~ ριχ

ι

ιxσ'Y)μ~

ιχπό τιχ λιχφυριχ , πρ~ν πιxριxδώσε~ το υπόλo~πo στη Σό­ γκλ'Υ)ΤΟ κιx~ χωρΙς νιχ κριxτησε~ ιχπολότως τΙποτιχ γ~ιx τον ειχυτό του . .ι

Η τιχν ένιχς κιχνόνιχς που εΙχιχν σεβιχστεΙ o~ PωμιxΙo~

στριχτηγοΙ, μέχρ~ την επoχ~ των ΚΙXΡΧ'Y)δoν~ιxκών πολέ­ μων, οπότε ιχρχ~σιxν ' νιχ σ'Y)με~ώνoντιx~ κιχπo~ες εξιχφέ­

σε~ς. Η κυβέρν'Υ)σ'Υ) δεν λεπτολογοόσε πολό σχετLΚιχ με το ποσοστό των λιχφόρων που ο ν~Κ'Y)της εΙχε ενθυλΙΧ­ κώσε~, γ~ιxτΙ ~τιxν π~ιx πολό πλoόσ~ιx. Ο ΚουΙντος M~­ νoόκ~oς εΙχε φέρε~ ιχπό την ΙσπιχνΙιχ τρ~ιχντιx πέντε χ~­ λ~ιχδες λΙβρες ιxσ~μ~. Ο Μιχνλως Βοόλσονιχς ιχπό Τ'Υ)ν ΑσΙιχ τέσσερ~ς χ~λ~ιχδες πεντιxκόσ~ες λΙβρες χρυσιχφ~'

τετριxκόσ~ες χ~λ~ιχδες σεστέρτLO~ εΙχιχν επ~βλ'Y)θεΙ ως φόρος στον ΑντΙοχο κιx~ τον ΠερσέΙΧ ... κιχτω ιχπ' ιxυτ~

τη βρoχ~ του χρυσιxφ~oό, 'Υ) τψ~ότητιx των ΡωμιχΙων ι

στριχτηγων

κιχι ιχ

ξ

ι

ι

ιωμιχτουχων που 'Υ)τιχν

ι

'"

στενιχ συνσε-

δεμέν'Υ) με τη φτώχειιχ, την ιχποτιχμΙευσ'Υ) κιχι τη φι­ λιχργυρΙιχ, ~τιxν φυσLΚό νιχ πνιγεl. Κιχι 'Υ) μιχχ'Υ) που έδινε ο κιχτωνιχς γιιχ την 'Y)θLΚ~ ~τιxν προορισμέν'Υ) νιχ χΙΧθεl. Πιχρ' όλΙΧ ιχυτιχ εκεΙνος πολέμ'Υ)σε σιχν νιχ μποροόσε νιχ

την κερδΙσει. Το

187,

.

ότιχν ~τιxν 8~μιxρχoς, ζ~Τ'Y)σε ιχπό τον Σκι­

πΙωνιχ Αψιλιιχνό κιχι τον ΙΧδελφό του Λοόκιο, που επι­ στρέφιχνε νLΚ'Y)τές ιχπό την ΑσΙιχ, νιχ κιχν.ουν ιχπολογι­ σμό των ΠOλεμLΚών ιχποζ'Υ)μιώσεων που εΙχιχν εισπριχ­

ξει ιχπό τον ΑντΙοχο, μπροστιχ στη Σόγκλ'Υ)ΤΟ. Ήτιχν ένιχ ιχΙτημιχ ιχπολότως νόμψο, ΙΧλλιΧ ιχφ'Υ)σε κιχτιχπλ'Υ)­

κτη τη Ρώμ'Υ), γιιχτΙ έβιχζε σε ιχμφιβολΙΙΧ την τψιότητιχ

του νικ'Υ)τη της Ζιχμιχ, που στην πριχγμιχτικότητιχ ~τιxν

197 \)περά:νω πά:σ'ης \)ποΨίocς. Κocνείς 3εν ξέρεL TL έσπρωξε τον Κά:τωνoc σ' ένoc τέΤΟLΟ 3Lά:β'ημoc, YLOCTl 3εν μποροόσε βέβOCLOC νoc ocγνοεί την ocκεΡOCLότητoc το\) Αφραocνοό XOCL Τ'ην τερά:σΤLOC 3'ημΟΤLκότητά: το\). Ίσως θέλ'ησε ocπλώς νoc

~, ξ ocνocοωσεL

"

OCΧΡ'ηστεLOC ι

οποω

XL

XOCL

,

κ\)ρος

σε

συμφωνoc

"

Ι

ocν 'ητocν τ

'θ'

ενoc

με

εσμο

τον

Ι

ονομoc τους

που

. , ΟΠΟLΟ OL

XOCL

.

,

επεφτε

σε

,

στρocτηγΟL, ι

,

τoc ΧOCΡLσμocτoc τους,

έπρεπε νoc 3ίνο\)ν λογOCΡLocσμό στ'η Σόγκλ'ηΤΟ. Ίσως,

όμως, ocπλώς ΚLνήθ'ηκε ocπό κocθocρή ocνΤLπά:θεLOC προς τον κόκλο των ΣΚLΠLώνων, που ήτocν ελλ'ηνίζοντες, προ03ευΤLκοί

XOCL μορφωμένΟL.

Ίσως 'η ocλήθεLOC νoc συν3υά:ζεL

XOCL ΤLς Μο εκ30χές.

Οπωσ3ήποτε, 'η ocπocίτησ'η συνένωσε ενocντίον εκείνου

πο\) Τ'ην προωθοόσε, την ολLγocρχίoc των Lσχυρών όαο­ γενεLών που, μέσoc ocπό Τ'η Σόγκλ'ηΤΟ, ocσκοόσocν ο\)σL­

ocσΤLκά: το μονοπώλω της εξουσίocς. ΜέΧΡL τον Σόλλoc, 'η ρωμOC'Lκή Lστορίoc συνοψίζεΤOCL στην LστορΙoc μεραών

" XOCL

~

ουνocστεLων

,

'λ 'η Ψ 'η των LοLων ,~ ονομoc-

εLνOCL μLOC επocνoc

των. Από τους τελευτocΙο\)ς 3LocκόσLους \)πά:τους της

3'ημοκρocτίocς, OL μLσοί ocνήκουν σε 3έκoc. μόνο ΟLκόΥk­ νεLες XOCL OL \)πόλΟLΠΟL σε 3εκocέξL. Ανά:μεσoc σ' IΧ.tYr~ς ΤLς ΟLκογένεLες OL ΣΚLπίωνες ήτocν ocπό ΤLς ΠLΟ εΠLφoc­ νείς, τόσο YLOC τον ΣΚLπΙωνoc που έπεσε στη μά:χ'η της Τ ρεββΙocς όσο XOCL YLOC τον ΑψLλLocνό που είχε θΡLocμ, 'θ'" στη Ζ' ocμoc XOCL που 'ητocν ο ετος πocτερocς εκεLβ ευσεL νου που θoc κocτέστρεφε ocργότερoc την ΚOCρχ'η3όνoc. Ο Αφραocνός, ocν

XOCL πλ'ηγωμένος στον εγωLσμό

το\), ετοψocζότocν νoc ocπocντησεL. Αλλά: ο oc3ελφός του

' Λ ουΚLος

,

~ οεν τον ocφ'ησε.

Κ

OCL

τρoc

β' ωντocς

,

μεσoc ocπ

,

το

χocρτοφόλocκoc τoc ντοκουμέντoc που ocπ03είκνυocν το 'Ψ ος υ

των

ocπο ζ' 'ημLωσεων

XOCL

,

τον τροπο

,

με τον ΟΠΟLΟ

εΙχocν πλ'ηρωθεί, τoc έκocνε κομμά:ΤLOC μπροστά: στη Σό­ γκλ'ηΤΟ.

rLOC την πρά:ξ'η του ocυτη κocτoc3Lκά:σΤ'ηκε ocπό

198 τη Συνέλευ σΎ) το υ λαο ύ Y LΙX απάτη. Αλλά aεν του εΠL ­ βλ~θΎ)κε ΠΟLν~, γLατΙ πρόβαλε βέτο ένας από το υ ς aΎ)μάρχου ς, ο ΤLβέΡLO ς ΣεμπρώνLOς Γράκχος , ο οποΙ ­ ος, αΚΡLβώς Y LΙX να εΠLβεβαLωθεΙ ο κανόνας των OLXO , γ ενεLων ,

,

ι

,

Ύ)ταν σ υγ γενΎ) ς

το υ καΤΎ)γορουμενου ,

μLα ς

XL

εΙχε παντρευτεΙ την κόρΎ) του ΑφΡLκανού , ΚορνΎ)λΙα. KΙXL ο ιaLOς ο ~ρωας ΤΎ)ς Ζάμα κλ~θΎ)κε στη Συνέλευ ­ σΎ) YLΙX να ΚΡLθεΙ Ωστόσο aLέκοψε τη συζ~ΤΎ)σΎ) κα ­ λώντας τους βουλευτές στο ναό του ΔΙα YLΙX να γLOΡ­ τάσουν ΤΎ)ν επέτεLO της νΙΚΎ)ς στη Ζάμα , που έτυχε να

,

,

'Ο συμπεσεL με εκεLνΎ) την Ύ)μερα.

' L β ου λ ευτες

τον ακο -

λούθΎ)σαν , παρέστησαν στΎjV τελετ~, αλλά όταν γύΡL­ σαν στη Boυλ~ ξανακάλεσαν το στραΤΎ)γό. Αυτη ΤΎ) φoρCΊ εκεΙνος , ΠLκραμένος, αρν~θΎ)κε να παρουσLαστεΙ XΙXL αποσύρθΎ)κε στο σΠΙΤL του στο ΛLτέρνο , όπου XΙXL έμεLνε μέΧΡL τον θάνατό του. OL aLώκτες του τον άφΎ)­ σαν εΠLτέλους

στην Ύ)συχΙα του.

Αλλά ο Κάτωνας

αποaοκΙμασε, XΙXL aLXΙXLΙX, το γεγονός όΤL, YLΙX πρώΤΎ) φορά στην LστορΙα της ΡώμΎ)ς , OL στρατLωΤLκές LXΙX­

νότητες εμπόaLζαν την απoνoμ~ της aLΚαLοσύνΎ)ς XΙXL στο επεLσόaLO αυτό κατηγγεLλε ένα πρώτο σύμπτωμα ατομLσμού που σύντομα θα aLέφθεφε ΤΎjV ΚΟLνωνΙα με τη λατρεΙα του ~ρωα, καταστρέφοντας τη aΎ)μοκρατΙα. Τα γεγονότα θα του έaLναν aLxLO. ΚάΠΟLΟL θα αναρρωτ-ηθούν πώς ο Κάτωνας , αυτός ο αaέκαστος «αγρότης» , κατάφερνε να εκλέγεταL στα

,

ανωτατα α

XΙXL

ΤΎ)

ξ

Ι

Ι

Lωματα εχοντας

, «μαφLα»

των

Ι

,

ενανΤLOν του ΤLς

" αΡLστοκραΤLκων

γυναLΚες

ΟLκογενεLων.

ΠράγμαΤL , πολλοΙ λΙγΟL τον αγαπούσανε. Η ΤLμLότητά

του σ' αυ~ την επoχ~ της aLαφθοράς, ο ασΚΎ)ΤLσμός του σε μLα ΚΟLνωνΙα έκλυσΎ)ς προκαλούσαν στους συγ-

,

χρονους

του

' ψ εLς. τυ

'

Α νΤLπροσωπευε

,

αυτο

που

θα

έπρεπε να εΙναL ο καθένας τους ~ θα ~θελενα εΙναL ,

199 ocλλά 3εν ~τocν .

KocL γι ' oc\)τόν τον λόγο τον σεβόντο\) ­ XOCL τον ocπεχθάνοντocν , XOCL τον Ψ~φιζocν . Επί πλέον , ~τocν XOCL ένocς μεγάλος Ρ~ΤΟΡoc ς . Κι oc\)τό ~τocν ' ξ ενο , γ ιoc τ ι, ειχε ' ξ εκινΎ)σει ' ' το\) xocπocρoc τη λ ο γ οτεχνΙΚΎ) σocν, ocν

ριέρoc 3Ύ)μοσιεuοντocς

μιoc πρocγμocτεloc ενocντΙον των

ρΎ)τόρων. Αλλά. , Ισως, προσπocθώντocς άλλο\)ς πω ς 3εν έπρεπε

voc

voc

voc

μάθει στο\) ς

μιλάνε, έμocθε τελικά ο ί3ιος

μιλάει θoc\)μάσιoc. Τoc λlγoc πο\) έχο\)ν 3ιocσωθεΙ ocπό

το\)ς λόγο\)ς το\) φτάνο\)ν YLOC voc τον ocνocγνωΡlσο\)με . σocν ρ~τορoc μεγocλUτερο ocπό τον ΚικέΡωνoc, σlγο\)ΡOC πιο σφocφικό XOCL φιλολογικά τελειότερο , ocλλά λιγότερο εuθό, ocποτελεσμocτικό XOCL ειλικpιν~ . Πράγμoc πο\) . ocπο3εικνόει πως 3εν \)πάρχει ε\)φΡά3ειoc , οότε λογοτεΙ, " ο\)τε ζ ωγΡocφΙΚΎ)" , χωρις μιoc Ύ) θ ΙΚΎ)' XVLOC, ο\)τε μο\)σΙΚΎ), ΜνocμΎ) XOCL μιoc στocθερ~ άΠΟψΎ) πο\) VOC τις σΤΎ)ρίζει.

Ο Κάτωνocς γOCΡνlΡιζε πάντoc το\)ς 3ιωγμοός το\) με χιοόμορ. Κι ότocν ocπέβocλε ocπό τη Σόγκλ-ητο τον

Mocvlλιο, γιocτl εΙχε φιλ~σει 3Ύ)μοσΙoc ΤΎ) Y\)VOClxOC το\) , XOCL κάποιος τον ρώΤΎ)σε ocν ο Ι3ιο ς 3εν το εΙχε κάνει ποτέ , ocπάντησε:

!(NocL, ocλλά μόνον ότocν βροντάει. Γι ' oc\)τό

ο κocκός κocφός μο\) φτιάχνει το κέφι ocμέσως» . Ακόμoc ι

J

,

κι οτocν το\) εκocνocν μΎ)ν\)σεις ,

XOCL

Ι

' β

oc\)το σ\)νε

,

Ύ) σocρocντoc

τέσσερις φορές, με τις πιο 3ιocφΟΡετικές κocτηγορΙες, 3ιocτηΡοuσε την ε\)θ\)μΙoc το\)

XOCL

γελοόσε με τον

l3Loc

ε\)κολΙoc με την οποΙoc 3άγκωνε. Με τη σocρκocστικ~ το\)

3ιάθεσ-η πάντoc σε ετοψόΤΎ)ΤOC XOCL με το\)ς λocLκοUς . τρόπο\)ς το\) 3εν ~τocν κocθόλο\) ε\)χάριστος

XOCL εόκολο ς ocντΙπocλος. KocL κocνεΙς 3εν eoc κocτάφερνε voc τον εκτο, '",,' , "" ζ' ., πισει ocν ο ιοιος κocποιoc στιγμΎ) οεν XO\)POC οτocν ocπ oc\), 'λ Ί "" , , την την ocνωφε Ύ) μOCΧΎ) XOCL οεν ocποσ\)Ροτocν YLOC voc ypoc ψει βιβλΙoc, ocπocσχόλΎ)σΎ) πο\) μέσoc το\) περιφρονοόσε. Το

'

,

εκocνε γιocτι

'θ ε λ ε Ύ)

voc

'ξ' ocντιτoc ει κocποιο

,

γρocπτο

κεΙμενο στoc λocτινικά, σ' όλο\)ς εκεΙνο\)ς πο\) τώρoc ΠΙOC

200 έγραφαν στα ελληνικά , ΤΎJ γλώσσα που κινΜνευε να απoκτ~σει το

μονοπώλιο στη

ρωμα'ίκ~ κουλτούρα.

Πράγματι , το μόνο βιβλίο του που όιασώθΎJκε, το

« Περί γεωργίας », είναι το πρώτο πραγματικό βιβλίο σε πε ζ ο

' λ' Ι Ρ ωμΎJ. Ι Κ αι ειναι Ι Ι ογο που γραφΤΎJκε σΤΎJ ενας

'ξ ενος παρα

'"

Ι OOΎJγoς

Ι Ι μεσα στον οποιο,

Ι μα ζ'ι με αοριστες

φιλοσοφικές ιόέες , ανακατεύονται συμβουλές για ΤΎJ

θεραπεία των ρευματισμών και ΤΎJς όιάρροιας. Όσο για τους τρόπους εκμετάλλευσΎJς ΤΎJς γΎJς , ~ταν οι εξ~ς: «ο καλύτερος», μας λέει, «είναι ΎJ επικερό~ς ΚΤΎJνoτρoφία. Και μετά; Μια κτηνοτροφία μετρίως

επικερό~ς. Και μετά; Μια ΚΤΎ)νοτροφία ούτε καν επι­ κερό~ς. Και μετά; Το άροτρο και ΎJ σπορά». Ο Κά­

τωνας όεν ~θελε μόνο την επιστρoφ~σΤΎJ γεωργία, αλλά και στψ ΚΤΎJνoτρoφία.

Κανένας όεν πρoαισθάνθΎJκε τόσο καθαρά ΤΎJν πα­ ρακμ~ της PώμΎJς όσο ο Κάτωνας· και κανένας όεν

όιέγνωσε καλύτερα την εστία ΤΎJς μόλυνσΎJς: την Ελ­ λάόα. Είχε μάθει ΤΎJ γλώσσα ΤΎJς και, καλλιεργΎJμένoς ι

κι

ενΎJμερωμενoς

, οπως

,

ι

ΎJταν

κατω

, απ

, τα

χωριατικα

ρούχα του, είχε καταλάβει πως ο ελλΎJνικός πολιτι­

σμός ~ταν πολύ πιο εκλεπτυσμένος απ' τον ρωμα'ίκό για να μΎJν τον όιαφθείρει. Έλεγε τον ΣωκράΤΎJ κου­ τσομπόλα γερoντoκόΡΎJ και επιόοκίμαζε τους όικαστές που τον είχαν καταόικάσει σε θάνατο σαν όιολιοφθορέα

των νόμων και ΎJθών της Aθ~νας. Αλλά τον μισούσε όσο τον θαύμαζε και καταλάβαινε καλά πως οι ιόέες του

θα

Ι Ρ Ι κατακτουσαν ΤΎJ ωμΎJ .

« ΠΙιστε ψΙε

Ι με», εγραφε

στο γιο του, «αν αυτός ο λαός καταφέρει να μας μο­ λύνει με τον πολιτισμό του, είμαστε χαμένοι. Έχει ~όΎJ αρχίσει με τους γιατρούς του, που με ΤΎJ όικαιολογία

ΤΎJς θεραπείας, έχουν έρθει εόώ για να καταστρέψουν τους

«βαρβάρους

». Σου απαγορε,'ιω να έχεις την

201 οπο~αS~ποτε σχέσΥ) μαζί τοuς». Π ροτιμούσε να τον Sε~ νεκρ6 παρά. θεραπεuμένο απ6 ελλψικές ασπφίνες. 'Ι σως

'

αuτος

ακp~ β" ως

ο τρομος

,

να τοu

uπαγορεuσε

ην επιμoν~ γ~α τψ καταστpoφ~ ΤΥ)ς ΚαΡΧΥ)Μνας γ ~α ην οποία έγ~νε S~ά.σΥ)μο ς με η φρά. σΥ)

delenda Car-

Δεν τον ενS~έφερε τ6σο το να εμποSίσε~ ΤΥ)ν

thago.

αναγέννΥ)σΥ) ΤΥ)ς φoινικ~κ~ ς π6λΥ)ς , 6σο το να αποτρέ­ Ψε~ ΤΥ) ΡώμΥ) απ6 τον πεφασμ6 να κατακτ~σε~ τψ Ελλά.Sα. Ήθελε Υ) πατρίSα τοu να έχε~ το βλέμμα στραμμένο Suτ~κά. κα~ 6χ~ ανατολικά., απ' 6ποu θα μο­

λuν6ταν με S~εφθαρμένες σuν~θε~ε ς κα~ σuμφΟΡές . Kα~

,

~σως

'

'β α θ ~α απογΟΥ)τεUΤΥ)κε

που

ο

,

Σ' κ~π~ωνας

εφερε

τ6σο γp~γopα σε πέρας ΤΥ)ν απoστoλ~ τοu. Ο ίSιος προτιμούσε

αμuντ~κούς

πολέμοuς

εναντίον

Sέκα

στραΤΥ)γών σαν τον Αννίβα απ6 έναν καταΚΤΥ)κτικ6 π6λεμο εναντίον ΤΥ)ς

Ελλά.Sας. Kα~ 6ταν είSε τοuς

uπά.τοuς Μά.ρκελλο , Φούλβιο κα~ Αιμίλιο Παύλο να ' επ~στρέφοuν

απ '

ην

Ελλά.Sα

με

ά.μαξες

γεμά.τες

'λ ματα, αγγε~α 'θ αγα , κα ρεφτες , ακp~ β" α επ~π λ α κα~ κε-

'

νΤΥ)Τά. uφά.σματα κα~ το λα6 να παΡαS{νετα~ μπροστά. σε ο'λ α αuτα τα

'

θ' αuματα

κα~ να

au ζ" Y)ταε~

γ~α uφος, γ~α

μ6Sα, γ~α ρούχα, κoσμ~ματα κα~ μUΡωS~κά., θα πpέπε~ να ά.pχ~σε να τpαβά.ε~ τα μαλλ~ά. τοu.

Πέθανε το 149, 6ταν ~SY) Υ) Σύγκλψος είχε απόφα­ σίσε~ να στείλε~ τον τελεuταίο Σκ~πίωνα

Carthaginem. ,

ad delenda

Ίσως αuτ~ Υ) κίνΥ)σΥ) να τοu είχε Sώσει

καπo~α ε λ'~ ΠLOα.

Αν

'

ε~χε

ζ' Y)σε~ λ'~γo

,

ακομα,

θα

'

ε~χε κα-

ταλά.βε~ . πως Υ) καταστpoφ~ ΤΥ)ς ΚαΡΧΥ)Μνας Sεν είχε

,

ΧΡΥ)σιμε'ψ ε~ σε τιποτα.

,

,

Α ντ~'θ' ετα, οταν Υ) φo~νικικY) πο-

λΥ) ~αΨε π~α να uπά.Ρχε~ σΤΥ) Μεσ6γειο , o~ Pωμαίo~

,

ε~χαν

π~α

,

ματ~α

κα~

'Ψ' Φ εLO~α, ~, Υ) μονο γ~α τον

σκε

τον

Πpάξ~τέλY), τον Ap~στoτέλY), τον Πλά.τωνα, το καλ6

,

φαγΥ)ΤΟ, τα κα λλ' uντικα και τ~ς

α θ" ΎJναιες

εταφες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΟΓΔΟΟ

" ... FERUM VICTOREM CEPIT"

ΠΟΛι ΑΡΓΟΤΕΡΑ, ο Οράτως

θα εΠLΚίιpωνε εκ των

uστέρων αuτό ποu ο Κάτωνας είχε εκφpάσε~ εκ των προτέρων μ' ένα πoλU γνωστό τοu στίχο:

pta ferum victorem cepit"

"Graecia ca-

(Ύ) καταΚΤΎ)μένΎ) Ελλά3α

κατέΚτΎ)σε τον βάρβαρο κατακτΎ)Τ~). Kα~ γ~α να το πεΤίιχε~, ΧΡΎ)σψοποίΎ)σε 3~άφopα όπλα: ΤΎ) θρΎ)σκεία γ~α τοuς πλΎ)βείοuς, ΤΎ) φ~λoσoφία κα~ τ~ς τέχνες γ~α

τ~ς ανώτερες τάζε~ς, ποu ακόμα 3εν ~τα.ν καλλ~εpγΎ)-

,

μενες,

α λλ' α ποu οuστuχως

'"

"

εγ~ναν.

Ο ΠoλUβως, όταν τον έφεραν α~χμάλωτo στΎ) ΡώμΎ),

, β ΡΎ)κε

'

,

'

ΤΎ) θ PΎ)σκε~α ακομα στα θ' εΡΎ). Η «α~τ~α» γ~α

ΤΎjV οποία κατά τΎ) γνώμΎ) μοu Ύ) ρωμα'r:κ~ αuτοκρατο-

"

p~α

ε~να~

,

ανωτεΡΎ)

'λ ων ο

των

'λλ ων, α

β p~σκετα~ ι

σΤΎ)

θρΎ)σκεία. ΟΤL3~ποτε, YLtX τα άλλα έθνΎ) , θα ~ταν κα­ ταΚΡLτέα. πρόλΎ)ψΎ), ε3ώ σΤΎ) ΡώμΎ) αποτελεί το σuν3ε­ ΤLκό Lστό τοu ΚΡάτοuς. ι Ολα όσα ακολοuθοuνταL ε3ώ, πεp~βάλλoντα~ με τόσΎ) επί3εLζΎ), Ύ) οποία τρέφεL τΎ)

3Ύ)μόσLα ζω~ σε τέτοω βαθμό, ποu τίποτα 3εν θα μπορέσεL ποτέ να ΤΎ) σuναγωνLστεί. Π Lστεuω πως Ύ)

203 κuβέρνΎ)σΎ) το κάνει επίτηοες, για ης μάζες. Δεν θα ~ταν απαραίτητο, αν τον λαό αποτελούσαν αποκλει­ στικά φωτισμένοι άνθρωποι: αλλά για έναν λαό ποu είναι επφρεπ~ς στα τuφλά πάθΎ), καλό είναι τοuλάχιι 'β Ι Ι στον να uπαρχει ο φο ος , για να uπαρχει φρενο».

Για κάΠΟLOν σαν τον ΠολύβLO ποu ερχόταν από την Ελλάοα , όποu ο σκεπτικισμός και Ύ) αμφιβολία οεν γνώριζαν πια όρια, ~ταν φuσικό οι Ρωμαίοι, ποu οια­ τηρούσαν κάποια ίχνΎ) πίστης, να έο';ναν την εντύπωσΎ)

καλογέρων. Αλλά στΎJV πραγματικόΤΎ)τα οεν ~ταν πα­ ρά ίχνΎ) πίσΤΎ)ς, παρόλο ποu ορισμένες τελετές ~ταν ι

ακομα σε

β

ι

ι

αστες, κuριως

ι

μεσα απ

,

~I

τη οuναμΎ) της

σu-

ν~θειας. Ο Κάτωνας, αν και προσπαθούσε να σώσει όλα τα παλιά έθφα και τις πρoκαταλ~Ψεις , αναρρωι

ΤLOταν

σε

ι μαντεις,

~

μια

."

ι

ΟΎ)μοσια

αν και

ι

σu.."Ύ)τησΎ)

Ι." γνωρι.."αν

ο

ι

πως

κα θ ενας '

τα

ι

καταφερναν

'λ πα κο

τοu

οι

'λ α

-

λοu, να μΎ) γελάνε κατάμοuτρα ο ένας στον άλλο, όταν σuναντιόντοuσαν στο Ορόμο. Και πάνω σΤΎ) σΚΎ)ν~ ο Πλαύτος μπορούσε ατφώΡΎ)τα να γελοιοποιεί τον Δία στον ρόλο τοu οιαφθορέα ΤΎ)ς Aλκμ~νΎ)ς και να πα­ ροuσιάζει τον Eρμ~ σαν γελωτοποιό.

Ο λαός ποu χεφοκροτούσε αuτές τις ασεβείς κω­ μωοίες ~ταν ο ίΟLOς ποu μερικά χρόνια πριν , όταν ι

εμα

θ

ε τη

ι

νΙΚΎ)

τοu

Α

'β

ννι

α

στις

ΚΙ

αννες ,

Ι

ειχε

Ι

ορμΎ)σει

στην Αγορά οuρλιάζοντας: «σε ποιον θεό πρέπει να προσπέσοuμε για να σωθεί Ύ) ΡώμΎ);». Προφανώς, μό­ νο σης στιγμές τοu πως

ι

uπαρχει

και

θ

ε

XLVOUVou ό

ς,

ι

μονο

οι Ρωμαίοι θuμόντοuσαν ποu

ι

ειχαν

ξ

ι

εχασει

ποιος

~ταν ο καλός και ΠΟLOς ~ταν ο κακός ανάμεσα σε τό­ σοuς ποu κατοικούσανε στον Όλuμπό τοuς. Η απά­

νΤΎ)σΎ) της κuβέρνΎ)σΎ)ς ~ταν παράξενΎ), γιατί αποφά­ σισε να εμπιστεuτεί τη σωτηρία της πόλΎ)ς όχι σ' έναν Ρωμαίο θεό, αλλά σε μια ΕλλΎ)νίοα θεά, την ΚuβέλΎ),

204 χα~

'ξ ε προστα

'

μ ετα φ ερ θ ε~

να

το

'λ' αγ α μα

,

τη ς

απο

το

Πεσσ ίν ο ης Μαράς Ασ ία ς στη PώμΎJ. Ο ' Ατταλο ς,

ο βασ~λ ~άς ης

Περγάμου , συγχατατέθΎJχε ση με­

ταφορά . K ~ έτσ ~ ΎJ

Magna Mater , όπω ς επoνo μάσΤΎJχε ,

έφτα σε μ ~α ω ραία μέρα στην ' Oστρ~α , όπου τ-ην περί­ μενε ο Σχ~πίωνας επ~χεφαλ~ς

μ~ας επ~τρoπ~ς από

ευγενείς χυρίες. Ση PώμΎJ χυχλoφ ό ΡΎJσε ΎJ φ~μΎJ πω ς το πλο ίο που είχε oέσε~ στ~ς όχθες του τιβεΡΎJ, είχε λυθεί χα~ είχε ρυμoυλχΎJθεί ως το χέντρο ΤΎJς πόλΎJς με η

OύναμΎJ ης αγνόητας ης ~έρε~ας Bφγ~νίας 0;- ' , "'ψ Κλ αυo~α ς . Κ α~ ο'λ' o~ , ε~τε το π~στευαν ε~τε oχ~ , χα ανε

' λ ~ β αν~

στο

,

περασμα

'

θ εας

ΤΎJς

που

o~

"

ευγενε~ς

χυρ~ες

μεταφέρανε στον ναό ΤΎJ ς Ν ίχΎJ ς. Η ΣύγχλΎJτoς σχαν­ oαλίσΤΎJχε χα~ έμε~νε έχπλΎJχη όταν έμαθε πως ΤΎJ

MεγάλΎJ MΎJτέρoc έπρεπε να τ-ην υΠΎJρετoύν ~ερεΙς αυ­

τoευνoυχ~σμένo~ . ΣΤΎJ PώμΎJ οεν υπ~ρχαν , χα~ γ~' αυτό βρ~χαν μερ~χoύς μεταξύ των α~χμαλώτων πολέμου χα~ τους έχαναν ~ερεΙς γ~α ΤΎJν περΙστασΎJ.

Από εχεΙνΎJ ΤΎJ στLγμ~ , ΎJ ελλ-ην~χ~ ~ερoτελεστΙα o~-

'

"

Ο;-'θ ΎJχε χα~ εφαρμoσΤΎJχε oχ~ μονο γ~α τους αοο

,

ξ ενοφερ-

τους θεούς, αλλά χα~ γ~α τους θεούς των ΡωμαΙων. Kα~ το αποτέλεσμα ~ταν από α:υσΤΎJΡ~ χα~ μάλλον πένθψΎJ , που ~ταν μέχρ~ τότε , να γΙνε~ εύθυμΎJ χα~

χαρoύμενΎJ . ΊΌ 186 ΎJ Σύγχλψος πλΎJρoφoρ~θΎJχε με έχπλΎJξΎJ πως ο λαουτζΙχο ς ~ταν εξαφετ~χά αφoσ~ω­

μένος στον Δ~όνυσo , που εΙχε γΙνε~ ο αγαΠΎJμένoς του ' , θ εος

, ,. .

,

γεμ~l..,ε τον ναο του χα~

θ'''''''' ucr~OC I.., E στ ονομα του με

~o~αΙτερo ενθoυσ~ασμό . EΙνα~ πολύ εύχολο να χαταλά­ βε~ χανεΙς τους λόγους: τ~ς θυσΙες αποτελούσαν λου­ χoύλλε~α γεύματα , χρασoχατανύξε~ς χα~ απoχαλΙνωσΎJ στ~ς σχέσε~ς ανδρών χα~ γυνα~χών. Με ουο λόγ~α , μόνο

θυσΙες οεν ~ταν. Η αστυνομΙα έχανε μ~α έφοοο σ ' αυ-

,

τες

τ~ς

"λ

γ LOρτες ,

συνε

α

β

ε

'λ

επτoc χ~

,Ο;-

~αoες ,

0;-' χαταo~χασε

205 σε θάνατο μερικές εκατοντά3ες, φuλάκισε τοuς άλ­ λοuς και απαγόρεuσε ΤΎ) λατρεΙα τοu Δωνύσοu. Αλλά,

όταν, για να σωθούν τα ~θΎ) ενός λαού, πρέπει να επεμ β οuν

,

'λ ακες, οι χωροφu

'θ" τα Ύ) Ύj αuτα

ειναι

'λλ ον μα

στα τελεuταία τοuς.

, Αλλωστε

φαινόταν και από το θέατρο ποu γινόταν

ο πραγματικός ναός ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς . Η πρώΤΎ) απόπειρα θεάματος είχε γίνει από τον Λίβω Αν3ρόνικο, τον αιχμάλωτο πολέμοu , ελλΎ)νικ~ ς καταγωγ~ς, από τον Τάραντα, όταν το

240

είχε πα­

ροuσιάσει από σΚΎjν~ς μια χoν3poει3~ 3ιασκεu~ ης ~' O οuσσειας.

'0 πως ' εχοuμε

πει,

,

κοινο

xu β'εpνΎjσΎ)

και

έμειναν τόσο ικανΟΠΟΙΎ)μένοι, ποu παραχώΡΎ)σαν στοuς Ύ)θοποιούς το 3ικαίωμα να έχοuν «σuντεχνία» και να οργανώνοuν, στις μεγάλες γωρτές τοu χρόνοu, τοuς λεγόμενοuς «σΚΎjνικoύς αγώνες».

Πέντε χρόνια μετά απ' αuτ~ η μuθικ~ πρεμιέρα , ένας άλλος αιχμάλωτος πολέμοu , ναπολιτάνο ς αuτ~ ΤΎ) φορά, ο Ν έβως , έγραψε μια κωμω3Ια όποu με αpιστoφανικ~ 3ιάθεσΎ) 3ιακωμω30ύσε τις καταχp~σεις και τις uποκρισίες ΤΎ)ς pωμα·ίκ~ς κοινωνίας. Ο λαός

3ιασκέ3ασε. Αλλά οι ισΧuΡές οικογένειες ποu αισθάν­

θΎ)καν το πλ~γμα , 3ιαμαΡΤUΡ~θΎ)καν. Ή ταν uπερβολι,

κα

'1:"

α~εστες

για

να

~",

αποοεχτοuν

ΤΎ)

σαΤιΡα ,

ποu

εχει

πολιτικά 3ικαιώματα μόνο ανάμεσα σε λαούς πολιτι­

σμένοuς. Ο καΎ)μένος ο Ν έβως σuνελ~φθΎ) και χρειά­ σΤΎjκε να επανορθώσει. Έγραψε μιαν άλλΎ) κωμω3ία ,

,

crLYoupιx

'θ εσΎ) με ΤΎ)ν προ

να

μ Ύ)ν προσ β'λ' α ει πια κανε-

ναν, αλλά καθώς ~ταν ένας πνεuματώ3Ύ)ς άνθρωπος

,

~

"

Κ' 1:"' αποια τσοuχτερα αστεια ~εφuγαν κι

οεν τα καταφερε. ι

Ι,,

αUΤΎ) η

1:"

φορα απ

"Ε τσι,

ε~opια.

Ύ)

ι

ΤΎ)ν πενα τοu και τοu κοστισαν ΤΎ)ν

Ρ' · )' ωμ7j εχασε εναν

"',

κωμωοωγραφο ποu

μπορούσε να αποτελέσει το έναuσμα μιας πρωτόΤUΠΎ)ς

206 ,

,Ι

παραγωγΎjς,

~ ~ 'ξ ει σ ΟLOα

,

και

εναν

,

ΧLOυμοριστα

ι

που

μπορουσε

να

'

β" αρυ και ακαμπτο λ αο να χαμογε-

αυτο το

λά.ει, να αντιλαμβά.νεται τα ελαττώματά. του και να τα θεραπεόει. Στην εξορία,

{) Ν έβLOς εξαΚOλOόθΎjσε να

συνθέτει. Και μας ά.φΎjσε ένα ά.σΧΎjμO 8ραματικό ποί­ Ύjμα πά.νω σΤΎj ρωμα'ίκ~ ιστορία, γεμά.το έξαλλο πα­

τριωτισμό. Από εκείνΎj τη στιγμ~ και μετά. το ρωμαϊκό θέατρο εξαΚOλOόθΎjσε να αντιγρά.φει το ελλΎjνικό, μέχρι που

,

ενας

'ξ" καινουργLOς ενος

~, εμφανισΤΎjκε για να του οωσει

κά.ποια ανά.σα πρωτοτυπίας. Ο Κουίντος Έννιος ~ταν από την Απουλία και είχε πατέρα Ρωμαίο και μΎjτέρα Ελλψί8α. Είχε σπου8ά.σει στον Τά.ραντα, όπου παρι­ στά.νονταν οι τραγω8Ιες του Eυριπί8Ύj, τις οποίες και

είχε ερωτευθεί. 'Τστερα είχε υΠΎjρετ~σει στο στρατό και σΤΎj Σαρ8Ύjνία το θά.ρρος του είχε κά.νει τον Κά.τωνα να τον

'ξ ει

προσε

"Ρ' στη ω-

και να τον φερει πισω

μΎj. Τα «Χρονικά.» του, μια επLΚ~ ιστορία ΤΎjς PώμΎjς, από τον Αινεία ως τους πολέμους με ΤΎjν KαΡΧΎjMνα, έγιναν το εθνικό ΠOίΎjμα των Ρωμαίων μέχρι την επoχ~

του Βφγιλίου. Αλλά. το πά.θος του ~ταν το θέατρο και' έγραψε τριά.ντα τραγω8ίες στις οποίες κορόι8ευε τους θρΎjσκόλΎjπτoυς. Και να τι έλεγε κά.ΠΟLOς πρωταγωνι­ στ~ς του, εξΎjγώντας τις θρΎjσκευτικές πεπoιθ~σεις του: «Σας 8ιαβεβαιώνω φίλοι, πως οι θεοΙ υπά.ρχουνε,

μόνο που τσεπώνουν αυτό που κά.νουν οι θνΎjΤoί. Αλ­ λιώς πώς εξ Ύjγεί ται το γεγονός πως το καλό 8εν ξε­

πλΎjρώνεται πά.ντοτε με το καλό και το κακό με το

κακό;». Ο Κικέρωνας που μας μεταφέρει αυτ~ ΤΎj φρά.σΎj, σΤΎjν οποία ~8Ύj υπολανθά.νουν οι θεωρίες του Επίκουρου, και μας λέει πως ΤΎjν ά.κουσε με τα ί8ια του τ' αυτιά., μας 8ιαβεβαιώνει επίσΎjς πως ΤΎjν ακο­

λOόθΎjσε ένα μακρό και ΎjΧΎjρό χεφOκρόΤΎjμα.

207 Ο ΈννLος συμβούλευε τους μαθ'Υ)τές του να βά:ζουν μέσα στα έργα τους XΙXL λίγ'Υ) φLλοσοφία , αλλά: 6XL υπερ

Ι β ο λ LΚ'Y).

Δ

Ι

Ι

Ι

υστυχως 'Υ)ταν ο πρωτος που

ξΙ

Ι

εφυγε απο

τον καν6να Τ'Υ)ς φρονψά:οας XΙXL θέλ'Υ)σε να γρά:ψεL «ε­ γκεφαλLκά:» ορά:ματα, 6πως θα λέγαμε σ~μεpα: XΙXL το κοιν6, βαΡLεσΤ'Υ)μένο, του γύΡLσε ΤLς πλά:τες YLΙX να

τρέξεL να οει ΤLς φά:ρσες του Πλαύτου , που υπ~pξε ο πρώτος πpαγμαΤLΚ6ς κωμωοωγρά:φος Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς. Ο Πλαύτος ~pθε απ6 την Ουμβρία , 6που είχε γεν ­ ν'Υ)θεί το

254,

και έκανε τον κ6σμο να γελά:εL ακ6μα XΙXL

με το 6νομά: του. ΤΙτος

Μά:τως

Πλαύτος σ~μαLνε

«Τίτος , ο γελωΤΟΠΟL6ς με τα πλαΤLά: π60Lα» . Ι ΑΡΧLσε την καΡLέρα του σαν κομπά:ρσος, μά:ζεψε μεΡLκά: χp~­

ματα, τα επένουσε σε μLα αποτυΧ'Υ)μέν'Υ) επιχείΡ'Υ)σ'Υ) XΙXL Ι

Κ

τα εχασε.

ΙXL YLΙX να τα

β

'λ

γα

Ι

Ι

εL περα,

Ι

αΡΧLσε ν α γρα-

φει. Στψ αpχ~ προσά:ρμοζε ελλ'Υ)νLκές κωμωοίες πα­

ρεμβά:λλοντας ΟLαλ6γους πά:νω σε σύγχρονα ρωμα'Ι:κά: γεγον6τα. Αλλά: 6ταν είοε 6n το κοιν6 γελούσε σ' αυτά: Ι κυΡLως

τα

Ι σ'Υ)μεLα,

'θ 'Υ)κε αφοσLω

'λ εL Ψ ε εγκατε

'ψ ψο γρα

στο

τα

ξΙενα

Ι πρωτοτυπων

'λ α μοντε

XΙXL

Ι εργων

που

οανείζονταν Τ'Υ)ν πλoκ~ τους απ6 Τψ ζω~ Τ'Υ)ς π6λ'Υ) ς , 'ζ

εγκαLνLα

οντας

Ι

ετσL

μLα

Ι

πραγμαηκ'Υ)

~I

κωμωΟLα

«'Υ)-

θών». Σύντομα έγLνε το είοωλο του XOLVOtJ που αγά:­ Π'Υ) σ ε το αν ΟLχτ6 καΡΟΟ κέφι του XΙXL τα χοντρά: του

αστεία . Το έργο του

Miles gloriosus

έκανε Τ'Υ)ν πλατεία

να παραλ'Υ)ρεΙ ΌλΟL τον αγαπούσαν XΙXL ανέχθ'Υ)καν ακ6μα XΙXL τον «ΑμφLτρύωνά:» του. ΕΠΡ6κεLΤΟ YLΙX μLα

ασεβέστατ'Υ) σά:τφα του Δία, τον οποίο ο Πλαύτος πα­ ρουσίαζε σαν ένα χυοαίο Δον Ζουά:ν, που YLΙX να καΙ ταΚΤ'Υ)σει

Τ'Υ)ν

Αλ κμ'Υ)ν'Υ), Ι

παρουσLα ζ' οταν

σαν

'ζ υγος Ι συ

Τ'Υ)ς και εΠLκαλούνταν τον εαυτ6 του προσφέροντά:ς του θυσίες .

Τ'Υ) XPOVLcX: που πέθανε ο Πλαύτος , το

184,

έφτασε

208 στYJ Ρώμ ΎJ ο Τ ερέντ~oς , ένας KαΡΧΎJOόνLO ς σκλάβο ς,

,

που

,

ε~χε ΤΎJν τυΧΎJ

β ρε θ ε~' στο

να

,

σπ~τ~

Τ' ερενΤLOυ

του

Λο υκανοό , ενό ς συγκλΎJΤ~ΚOό σπλαχν~ΚOό κα~ καλλ~­ εργΎJμένOυ που ανακάλυψε το ταλέντο του σκλάβου το υ κα~ τον απελευθέρωσε. Ο Τερέντ~oς που ονομαζόταν ΠοόμπλLOς ' Αφρος , π~ρε τ ' όνομά του από ευγνωμο -

,

συνΎJ .

'Ο

ταν

' ψ εγρα ε

,

ΤΎJν

πρωΤΎJ

του

~, κωμωσ~α ,

ΤΎJν

«' Aντρ~α» , π~γε να τyJ ~~αβάσε~ στον KααΙλ~o ΣτάτLO , που ~ταν ~~άσΎJμOς συγγραφέας τYJ ς επoχ~ς, αν κα~ από τα γραπτά του τίποτα ~εν έφτασε ως εμάς. Ο ΣουετώνLOς ~~ΎJγεΙτα~ πως ο ΣτάΤLOς εντυπωσ~άσΤΎJκε πάρα πολό κα~ κάλεσε σε γεόμα τον ΠO~ΎJΤ~ , αν κα~

,

,

ΎJταν

ντυμενος

' λ ~γo,

'ζ ε συχνα

στ~ς

ανωτερες

,

ζ' ΎJτ~ανOς

σαν

στα

' σα λ oν~α

'!;"

ται,ε~ς ,

α

.

'

Ο Τ ερενΤLOς,

κα~

λλ' α

, εγ~νε

πο λ' υ

ΤΎJς

'1-'

σεν

"

μετα

απεΚΤΎJσε

απο

''1- ς μοσα ,

ποτε

ΤΎJ

~ΎJμOηκόΤΎJτα του Πλαότου . Η ~εότεΡΎJ κωμω~ία του , "Η

ecyra " , κατε'β ΎJκε

,

,

γ~ατ~ το κo~νo εγκατε'λ ε~ Ψ ε μα ζ ~-

κά ΤΎJV πλατεία όταν έμαθε πως στο τσίρκο άρχ~σε ο

αγώνας ενός μονομάχου ενάντ~α σε μ~α αρκoό~α . Η ΤόΧΎJ' του χαμογέλασε με τον «Ευνοόχο» που, σε ~υo παραστασε~ς που ~όθΎJκαν ΤΎJν ί~~α μέρα , του απέφερε

. οχτώ χ~λ~ά~ες σεστέρτ~oυς , ποσό σΎJμαντ~κότατo . ΣΤΎJ PώμΎJ Ψ~θυρ~ζόταν πως ο πραγμαηκός συγγραφέα ς των έργων του ~ταν ο ΛίλLOς, ο α~ελφός του Σκ~πίω­ να , πoΛU φίλος κα~ πρoστάΤΎJς του ΤερένΤLOυ. Ο ί~LO ς, πoΛU ~~ακρ~ηκά, ~εν ~~έΨευσε , οότε επ~βεβαίωσε ποτέ αυτα τα κουτσομπο λ ~α.

,

Κ~

'

'

~σως , ακρ~ β' ως

γ ~α να απο-

μακρυνθεί, απoφάσ~σε να φόγε~ γ~α ΤΎJν Eλλά~α , απ' ,

οπου

~ t;" ' σεν ι, αναγυρ~σε.

Σ

ΤΎJν

'

επ~στρoφΎJ ,

μ~α

,

αρρωστ~α

τον σκότωσε σΤΎJν Aρκα~ία. O~ Κόκλo~ των ~~ανooυμένων θαόμαζαν με πάθος τον ΤερέντLO . Ο K~κέρωνα ς τον ονόμασε «εκλεκτότερο

ΠO~ΎJΤ~ ΤΎJ ς ~ΎJμoκρατία ς » . Ο Καίσαρας, που ~ξερε \

209 από λογοτεχνία , αλλά ~ταν πω σuγκρατημένος , τον θεωρούσε τέλεω στuλίστα , αλλά έναν

nander, ~

τοu

οεν

dimidiatus Me-

ένα οιχασμένο ΜένανΟρο. Φuσικά οι κωμωοίες ξ

,

επεφτοuν

,

ποτε

στις

,~

χοντραοες

σης

,

οποιες

καταφεύγει ο Πλαύτος. Τα πρόσωπά τοuς είναι πω σύνθετα και με περισσότερες αποχρώσεις , ο οιάλογος

πλούσως σε uπονοούμενα. Αλλά οuστuχώς ξετuλίγο­ νται σε μια γλώσσα ποu οεν είναι πια 'Υ) γλώσσα τοu λαού: ο οποίος λαός κατάλαβε Τ'Υ) οιαφορά και σφύριζε τα έργα τοu ΤεΡέντωu.

Αuτός ο ίοως λαός π~γαινε τώρα πια στο θέατρο όλο και μαζικότερα, εκτός των άλλων γιατί οεν πλ~­ ρωνε και εισιτ~pιo. Οι χώροι όποu οίνονταν οι παρα-

,

στασει ς για τις 'λ

ξu

ινο ,

'

,

'ζ' 'Υ)ταν α ξ ω θ Ρ'Υ)ν'Υ)ΤΟΙ και προετοψα ονταν μονο

'λ ες μεγα ποu

,

'Τ οuς . αποτε λ" γωρτες. οuσε ενα παταρι

' ΧΡ'Υ)σψεuε

για

, σΚ'Υ)ν'Υ) ,

, μπροστα

,

στο οποω

uπ~ρχε μια κuκλLΚ~ «OPχ~στpα» για τα μπαλέτα ποu σuνόοεuαν το θέαμα. Οι θεατές στέκονταν άλλοι όρθωι , άλλοι μισοξαπλωμένοι κατά γ'Υ)ς ~ καθισμένοι σε σκα­

.μνιά ποu φέρναν α~' το σπίτι τοuς. Το 145 κατασκεu-

,

, ξ'λ u ο

' σκεπ~, αλλά με καθίσματα σταθερά τοποθεΤ'Υ)μένα xu-

"θ' . ασΤ'Υ)κε το πρωτο μονψο εατρο ,

απο

και χωρις

κλικά γόρω απ' το παλκοσένικο, σύμφωνα με Τ'Υ)ν ελ­ λ'Y)νικ~ παράΟοσ'Υ). Στο θέατρο ~ταν όλοι οεκτοί: ακόμα

κι οι σκλάβοι , ποu όμως οεν επιτρεπόταν να κ&θονται, και οι γuναίκες ποu ωστόσο ~ταν περωρισμένες στο βάθος. Στοuς προλόγοuς ποu απ~γγελλε ο 'Υ)θοποιός πριν

,

'

ακομα σ'Υ)κω θ ει 'Υ)

cxu λ' αια,

β' ~, ρισκοuμε ΟΟ'Υ)γιες στις μα-

μάοες να βάλοuν τα παιοιά τοuς να φuσ~ξοuν Τ'Υ) μύη τοuς

πριν

οσα κ λ' αινε.

,

ι

αρχισει 'Υ)

Π' ρεπει

ι

παραστασ'Υ)

"

και

' να 'Υ)ταν ενα κοινο

αwείθαpχo , ποu οιέκοπτε

"

να πα.,οuνε σπιη

θ opu β'~ ωοες

και

cruxviJ. το έργο με φράσεις

210 ~LΚές του και άξεστες κoρoί."~Ιες και που συχνά ~εν έπαιρνε

καν

εΙ~Ύ)σΎ)

πως

το

έργο

εΙχε

Π ράγματL το έργο τέλειωνε με ένα

τελειώσει.

nunc plaudite

μ' άλλα λόγια λέγοντας «ε~ώ χειροκροτάνε».

ornnes,

Οι Ύ)θοποLOΙ: ήταν συνήθως ΈλλΎ)Vες σκλάβοι , εκτός απ' τον πρωταγωνιστή που μπορούσε να εΙναι και Ρω-

,

μαLOς πο λ'ΙΤΎ)ς.

,

Ο ΟΠΟLOς "'ζ ομως, αρχι οντας ΤΎ)ν καριε -

ρα του έχανε τα ~ικαιώματα του πολΙΤΎ) , όπως συνέ­ βαινε και σΤΎ) ΓαλλΙα μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα. Οι

,

,~ ανορες

επαι ζ αν και τους

"λ γυναικεLOυς ρο ους. 'Ο σο το

κοινό ήταν περιορισμένο , οι Ύ)θοποLOΙ: αρκούνταν σε μια

μικρή χρήσΎ) μακιγιάζ, αλλά όταν, τον πρώτο μετά Χριστόν αιώνα , οι πλατεΙες έγιναν πολυπλΎ)θέστατες ,

,

αναγκασΤΎ)καν ,

για

να

ι:-

'ζ

ι.,εχωρι

ουν

τους

,

χαραΚΤΎ)ρες ,

να καταφύγουν σΤΎ) ΧΡΎ)σιμΟΠΟΙΎ)σΎ) ΤΎ)ς μάσκας, που ονομαζόταν

persona από ην dramatis pel'sonae

ετρουσκικΥι λέξΎ)

ΔΎ)λα~ή

σΎ)μαΙνει κατά λέξΎ) «οι

phersu.

μάσκες του ~ράματoς» . Οι Ύ)θοποLOΙ: που τις ενσάρ-

,

κωναν φορουσαν κο

θ' ορνους

,

'ζ

οταν επαι

ενώ σην κωμω~ια φορούσαν

soccus,

~,

αν σε τραγωοια,

δΎ)λα~Yι παπού­

τσια χωρΙς τακούνι. Κ αι," τοτε ,

οπως

"

και τωρα ,

'β' υΠΎ)ρχαν συνεχεις τρι ες

ανάμεσα στο γούστο του κοινού και η λογοκρισΙα, που παρακολουθούσε ανελλιπώς ΤΎ) θεατρικΥι παραγωγΥι. Ένας απ ' τους νόμους ΤΎ) ς Δω~εκα~έλτoυ απαγόρευε ΤΎ)ν

πο

, ποινΎ)

λ ΙΤΙΚΎ)'

,

σατιρα

και

'βλ' προε επε μεχρι

,

και

,

ΤΎ)ν

,

θ' Μ β' ,~ του ανατου. ε ασΎ) αυτο το νομο ειχε οιωχτει

και ο ΝέβLOς . Οι ~ιά~oχoι: του , για να μΎ)ν ακολουθή­ σ:ουν ην τύχΎ) του, ~ανειζOνταν τα πάντα απ' ην Ελ­ λά~α : σΚΎ)Vές , χαρακτηρες , καταστάσεις, έθιμα, ακό­

μα και τα ονόματα των νομισμάτων . Τα κριτήρια στα

,

οποια σΤΎ)ΡΙ

,

"

ζ" λ ογοκρισια Ύ)ταν, οταν αυη Ύ) αστυνομΙΚΎ)

όπως πάντα , γραφεLOκρατικά και μικρονοί:κά. Μπο-

211 ρούσα:ν να: οεχτούν oτ~o~πoτε , α:ρκεΙ να: μ-ην περ~εΙχε 'β' κρ~ηΚ'η στην κυ ερν'Υ)σ'Υ) ' , Ε υτυχως

κα:~ τους

,

o~

α:γoρα:νoμo~

που

,

επ~φα:νε~ς

πο λ'~τες.

'ζ' ετοψα: α:νε α:υτα:

τα:

θεάμα:τα: κα:~ ~θελα:ν να: εΙνα:~ α:ρεστοΙ στο λα:6 γ~α: να: ~'ζ ουν κερo~

ψ' 'Υ)φους,

"

'Υ)τα:ν πα:ντα: με το

,

μερος

των συγ-

γρα:φέων κα:~ τους προστα:τεύα:νε. Ο Πλα:ύτος κάπo~oν λ

' πο . υ

'θ' ~σχυρo α: επρεπε

"λ ο α:

επ~τρα:πoυν

να:

'ζ'~ εχε~-μα:

"λ που το μ'Υ)σε

α:υτα:

του να:

γ~α:

να:

του

'ψ ε~. Κ α:~

γρα:

χωρΙς α:υτ6ν το ρωμα:ϊκ6 θέα:τρο οεν θα: εΙχε γενν'Υ)θεΙ

Θα εΙχε μεΙνε~ μ~α: α:πομΙμ'Υ)σ'Υ) του ελλ-ηνικού κα:~ οεν θα: μα:ς πρ6σφερε α:υτ6ν τον κo~νωνικ6 κα:θρέφτ'Υ) που,

χάρ~ς στα: θεα:τρικά κεΙμενα:, έχουμε στη o~άθεσ~ μα:ς. Αλλά 6λο α:υτ6 το λα:σκάρ~σμα: των λoυρ~ών συνέβ'Υ) κυρΙως γ~α:τΙ στον α:έρα: φυσούσε ένα:ς άνεμος «ελεύ­ θερος σκέψ'Υ)ς». Τον εΙχα:ν φέρε~ μα:ζΙ τους o~ «γρα:~­

κύλo~», 6πως

τους

α:ποκα:λούσα:ν περ~φρoν'Y)τ~κά o~

Pωμα:Ιo~, που 6μως 'Υ) περ~φρ6ν'Y)σ'Y) οεν τους εμπ60~ζε να: τους προσλα:μβάνουν ως Οα:σκάλους. A~χμάλωτo~

πολέμου που εΙχα:ν μετα:φερ.θεΙ στη Ρώμ'Υ) σα:ν 6μ'Y)ΡO~ 'λ'β 'Υ) σκ α: o~,

,

t:'

υΠ'Y)ρ ~ α:ν

o~

ι ι πρωτo~ γρα:μμα:τ~κo~,

,

Ρ'Υ)τορες

κα:~ φ~λ6σoφo~ που άνo~ξα:ν σχολές. Η Σύγκλ'Υ)τος, το

172, OCνα:κάλυψε α:νάμεσά τους ουο οπα:οούς του ΕπΙκουρου

κα:~

τους

~, ε~oρ~σε.

Μ

"

,

ερικα: χρoν~α:

α:ργοτερα:,

ο

Κρα:τηρα:ς Τ'Υ)ς Μάλλου, o~ευθυντης Τ'Υ)ς β~βλωθ~Κ'Y)ς

της Περγάμου κα:~ α:ρχ'Υ)γ6ς της στω~κ~ς σΧ9λ~ς, ~ρ­ θε στη Ρώμ'Υ) σα:ν πρεσβευτ~ς , έσπα:σε το π60~ του κα:~ περψένοντα:ς να: γε~άνε~, επ~06θ'Y)κε σε O~α:λέξε~ς. Το

155 'Υ) Aθ~να: έστε~λε σε o~πλωμα:τ~κ~ α:πoστoλ~ τρε~ς φ~λoσ6φoυς τον πλα:των~κ6 Κα:ρνεάο'Υ), τον α:'ρ~στoτελ~­

κ6 Kρ~τ6λα:o κα:~ τον στω~κ6 Δωγέν'Υ). Έo~να:ν κα:~ α:υ­ τοΙ μα:θ~μα:τα: κα:~, 6τα:ν ο Κάτωνα:ς άκουσε τον Κα:ρ­

νεάο'Υ) να: o~α:βεβα:~ώνε~ πως οεν υπ~ρχα:ν θεοΙ κα:~ πως 'Υ)

~,

o~κα:ωσυν'Y)

κα:~ 'Υ)

~

,

~,

'β'

α:o~κ~α: οεν 'Υ)τα:ν πα:ρα:

συμ

α:σε~ς,

212 έτρεξε στη Σύγκλητο YLOΙ να ζ-ητ~σεL να στείλουνε σπίΤL τους ; τους τρ εLς Αθ'Υ)ναίους.

Το κατάφερε, αλλά πολύ λίγο τον ωφέλ'Υ)σε, γLατί 'Υ)

ελλ'Υ)νLΚ~ σκέψ'Υ) XOΙL ο ελλψLκό ς πολLΤLσμός είχαν ΠLα εγκατασταθεί στα σπίΤLα πολλών Ρωμαίων XOΙL μάλL ­ στα εΠLφανών. Ο ΦλαμLνίνος είχε στο σπίΤL μLα ολό­

κλΊJΡΊJ γκαλερί γεμάτη αγάλματα του ΠολύκλεLτου, του ΦεLδία , του Σκόπα XOΙL του ΠραξLτέλΊJ. Ο AψlλLOς

Παύλος , από τα λάφυρα του Περσέα , είχε πάρεL Τ'Υ)

βLβλLOθ~κ'Υ) του βασLλLά XOΙL μ ' αυτ~ μόρφωνε τους YLους του. Ο νεότερος απ' αυτούς, όταν πέθανε ο πατέ­ ρας του , υLοθετηθΊJκε από τον Koρν~λLO ΣΚLπίωνα, τον

YLO του AφΡLΚανOύ . Π~ρε τ' όνομά του, XOΙL σαν Πού­ μπλLOς

Koρν~λLOς

ΣΚLπίωνα ΑψLλLανός

μψ~θ'Y)κε

τον παππού καταστρέφοντας ΤΊJν KαΡΧΊJδόνα XOΙL έγLνε ο

ι

αΡΧΊJγoς

ι

αυτης

της

/

LσχυΡΊJς

Ι

J

ΟLκογενεLας

που 'Υ)ταν

αφοσLωμένtj στον ελλΊJνLκό πολLΤLσμό. Ήταν όμορφος XOΙL

π

XOΙL

Ί

λ ουσLος, ~,

αοεκαστος

λ'β L ρες

. τρεLς

,

~,

με

αι.,LαγαΠΊJτους

('οταν

, ασΊJμL

'θ

πε

ανε ,

~, ουο

XOΙL

τροπους ,

'

αφ'Υ)σε

') χρυσαφL

,

ευστροφος

,

μονο

,

ΤΡLαντα

'λ ο α

XOΙL με

'

αυτα

τα χαρίσματα έγLνε το είδωλο των πνευμαΤLκών κύ­ κλων της Ρώμ'Υ)ς. Ο ΠολύβLOς έζΊJσε χρόνLα φLλοξε­

νούμενος στο σπίΤL του, όπου π~γαLνε καθΊJμεΡLνά, καθώς XOΙL ο ΠανέΤLος από ΤΊJ Ρόδο, αΡLστοκράΤΊJς, στωLΚός φLλόσοφος . Το βLβλίο του

« Περί καθΊJκό­

ντων» το οποίο ΠLθανότατα ενέπνευσε ο ΣΚLπίωνας, ι

t:'

υΠΊJρι.,ε

το

ι

κεψενο

με

το

Ι

ΟΠΟLΟ

Ι

μορφωνοταν

ΊJ

ι

χρυσΊJ

νεολαία της πόλ'Υ)ς . Σε αντίθεσΊJ με τους αρχαίους στωLΚoύς, OL νεότεΡΟL δεν Κ'Υ)ρύττανε την απόλυΤΊJ αρετ~,

ούτε καλούσαν

σε

μLα

απόλυΤΊJ

αδLαφορία

μπροστά στη δυστυχία ~ την ευτυχία . Ήθελαν να προ-

"

,

,

~,

τεLνουν ενα υποκαταστατο Τ'Υ)ς ΠLσΤΊJς που οεν σΤΊJΡL

ζ

ε

ΠLα τα ~θΊJ της PώμΊJς, υποκατάστατο συμβLβασΤLΚό,

213 ocλλά. ocζLΟΠΡεπές. Τον ocuστ-ηρό ΠΟUΡLτocνLσμό OCντLΚOC ­ θLστούσε ΎJ ελOCσΤLΚότητOC. Ο χύχλος τοu ΣχLπΙωνoc εΙχε τεΡά.σΤLOC επφpo~ . Σ' ocuτόν ocν~χocν, εχτός ocπ ' τον ΦλocμLνίνο ,

XOCL ο Γά.Lος XOCL ο Γά.Lος Λ~λως, ο ocaελφός τοu OLΚOaE­

Λοuχίλως

σπόΤΎJ , XOCL ΎJ σuγγένεLά. τοuς ενέπνεuσε στον ΚLχέΡωνoc το βLβλίο

« Περί φLλίocς» . Στον χύχλο ocuτό θocuμά.ζο­ OL Laέες XOCL το ωρocίο. OL εχλε­ πτuσμένΟL τρόΠΟL, OL πρωτότuπες Laέες XOCL χuρίως

ντocν με ενθοuσLocσμό

μLOC γλώσσoc χocθocp~ , λocμπεp~, χωρίς προφορά. ~τocν UΠΟΧΡεωΤLχά.: ocuτ~ ΎJ laLOC γλώσσoc, ΎJ οποίoc ocργότερoc ι XL ocuτος στοuς ίaωuς χύχλοuς , έγL νε ΎJ λoγOτεχνLΚ~ XOCL χocλλLεΡγΎJμέ­

στoc

ι XEpLOC

τοu

ΚΙ λ OCΤΟU

ou,

ι ζ ποu σuχνoc ε

νΎJ γλώσσoc ΤΎJς PώμΎJς, ενώ στο στόμoc των ΎJpώων τοu ΤεΡέντωu σφuρίχτηχε ocπό το χΟLνό , γLocτί την θεωρού-

' !XOCL : "ι..,ενΎJ '

σε τεχνΎJΤΎJ

προς

~ ι ΤΎJ OLKΎJ ΤΟU.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ

ΟΙ ΓΡΑΚΧΟΙ

ΜΕΣΑ Σ' ΑΠΟΎ'Σ τους κύκλους ΠΡOεΤOψάσΤΎJκε ΎJ επαι ναστασΎJ.

Η

ι ι 'θ ως νομL'ζ εταL, ΟΠΟLα, ανΤL'θ ετα με OτL συνΎJ

,

~

οεν γεννLεταL

, αργοτερα

"

ποτε

απο

ΤLς

~ 'ζ οανεL ουν

ΤΎJς

"ξ

φτωχες

τα

εLς,

Ι ι εργαΤLκα χεΡLα,

OL

,

ΟΠΟLες

,

λλ' α α γεννLε-

ταL μέσα σΤLς ανώτερες αΡLστοκραΤLΚές XΙXL ασΤLκές τάξεLς,

OL

οποΙες XΙXL πλΎJρώνOυν στο τέλος τα έξοδά

ΤΎJς. Η επανάστασΎJ εΙναL, σχεδ6ν πά.ντα, ένα εΙδος αυτοκτονΙας.

MLtX τάξΎJ δεν καταργεΙταL, αν ΎJ ΙδLα δεν

έχεL ~δΎJ καταργ~σεL τον εαυτ6 της.

Η KoρνΎJλΙα, ΎJ κ6ΡΎJ του ΣΚLπΙωνα του ΑφΡLκανού,

,

εLχε

παντρευτεL'Τβ' τον ερLO

L

Σ εμπρωνLO ' Γ' ρακχο,

τον

δ~μαρχo που εΙχε προβάλεL βέτο σΤΎJν καταδίΚΎJ του Λουκίου, του αδελφού του νLΚΎJΤ~ της Ζάμα. Ή ταν μLα

"

~Ιλ ωσΎJ νεΠΟΤLσμου γLαΤL, με την πρα'ξ' εΚOΎJ ΎJ του, εσωσε

στην ουσΙα τον θείο ΤΎJς γυναίκας του. ΑλΛα, παρά ΤΎJν ,~

Ι

Ι~

κατανOΎJτη αουναμLα που εοεL σΎJ, ο ,

ι Σ εμπρωνLOς

ακεραLου

ε

ξ"

ε σ

,

αυΤΎJ ΤΎJν πεΡLστα-

'

,

,

ξ ακο λ ου 'θ ΎJσε να εχεL ΤΎJ φΎJμΎJ ενος

Ι,

χαρακτηρα,

φΎJμΎJ

την

,

ΟΠΟLα

Ιξ ζ

α

L ε.

Ε'

Lχε

εκλεγεί ΤΨΎJτης, XL ύστερα δυο φορές ύπατος XΙXL εΙχε

21 5 SLαχεφ LστεΙ την επαρχΙα της ΙσπανΙας με ΚΡLΤ~ΡLα φLλελεύθερα XΙXL φωΤLσμένες μεθόSους . ΕΙχε αποκτη­ σεL από την Κορν-ηλΙα SώSεκα παLSLά, απ' τα οποΙα

EVVLιX εΙχαν πεθάνεL σε μLΚΡ~ ΎJλLκΙα. Όταν με ΤΎJ σεφά του πέθανε

XL ο ΙSLOς , στ-ην KoρνΎJλΙα SEV έμεναν παρά SuO αγόΡLα , ο ΤLβέΡLO ς XL ο

τρΙα απ' τα παLSLά ΤΎJ ς :

ΓάLOς, XΙXL μLα κόΡΎJ, ΎJ KoρνΎJλΙα , που εΙτε εΙχε γεν­

νΎJθεί ανάΠΎJΡΎJ ~ είχε YLVEL ανάΠΎJΡΎJ μετά από κάΠΟLα παLSLΚ~ ασθένεLα.

Η

μ-ητέρα KoρνΎJλΙα υπ~ρξε μLα υποSεLγματLΚ~

χ~ρα XΙXL μLα μεγάλΎJ παLSαγωγός θα πρέπεL να ~ταν XΙXL όμoρφΎJ γLατί, σύμφωνα με τον Πλούταρχο , ένας ι Α LγυΠΤLOς

β

ασL

λ

Ι

Lας

,

τη

νΤΎJσε πεΡΎJφανα πως

ζ'

Ι

ΎJΤΎJσε σε γαμο. ι

προτψουσε να

Ε

ι

ι

XELVΎJ απα-

ι"

μεLνεL ΚOΡΎJ ενος

ΣΚLπΙωνα, πεθερά ενός άλλου XΙXL μΎJτέρα των Γράκ­

χων. ΠράγμαΤL , ΎJ SεύτεΡΎJ ΚορνΎ)λΙα εΙχε παντρευτεΙ τον καταστροφέα ΤΎJς KαΡΧΎJSόνας . Απ' όΤL φαΙνεταL , ~ ι Ι οεν ΎJταν γαμος

λ ωστε ι νεLων

Ι Ι λλ Ι ι ' προ ξ ενεLO, απο ερωτα, α α οπως

'θ ζ συνΎJ αν

L

YLtX

να

σ

στα

,

Ι EXELVΎJ

ι ΚΟLvωνLα

ΤΎJν

θ' εΡΟΠΟLουν

τους

των

~ Ι οεσμο υ ς

'λ α

OLXOYEμετα

ξ Ι υ

τους.

Αλλά ΎJ KoρνΎJλΙα υπ~ρξε XΙXL κάη ακόμα , εντελώς Ι καLνουργLO

YLtX

τη

Ρ ωμΎJ Ι της

'ξ' εΠOΧΎJς: μLα ε αφεηΚΎJ

SLανοούμενΎJ XΙXL ΟLΚοSέσΠΟLvα. Το σαλόνL της , όπου σύχναζαν Ι

ΤLΚΎJς,

OL

των

ΠLO SLάσΎJμες προσωΠLκότητες της πολLΙ

τεχνων

XΙXL

της

φL

λ

Ι

οσοφLας,

Ι

εμΟLα

ζ

ε

με

κάΠΟLα γαλλLΚά σαλόνLα του SΈκατoυ έβSομου αLώνα XΙXL λεLτουργούσε περΙπου με τον κυΡLαρχούσε, XΙXL

LSLO

τρόπο. Σ ' αυτό

YLtX λόγους συγγένεLας , ο λεγόμενος

κύκλος των ΣΚLΠLώνων με τον ΛέλLO , τον ΦλαμLVΙVΟ , τον ΠολύβLO, τον ΓάLO ΛουκίλLΟ, τον ΜούτLO Σκεβόλα,

τον Μέτελλο τον ΜακεSΟVLκό. Ή ταν όΤL καλύτερο

υπ~ρχε στη PώμΎJ ΤΎJς επoχ~ς από πλευράς καταγω-

216 γ~ς, πνεόματος, εμπεφΙας. Αλλά πόσο 3LαφορεΤLΚΟΙ ~ταν αυτοΙ OL πολLΤLΚΟΙ αρχηγοΙ από τους πατερά~ες XΙXL τους παΠΠOό~ες τους! Κατ' αρχ~ν του ς ενέπνεε

μLα γυναΙκα. Εκτός αυτοό, κάνανε μπάνω κάθε μέρα , πρόσεχαν τα ροόχα τους XΙXL ~εν ~ταν απoΛUτως βέ­ βαωL πως ΎJ PώμΎJ μποροόσε να ~ίνεL μαθ~ματα στον

κόσμο . AντLθετα , ~ταν crLYOUPOL πως έπρεπε να πάεL σχολεΙο XΙXL μάλLστα στο σχολεΙο ης Ελλά3ας. /

Ο L συ ζ ΎJΤΎJσεLς

που

/

γLνονταν

σ

,

/

αυτο

το

σα

λ/

ονL

~

οεν

~ταν επανασταΤLκές, αλλά προο~ευΤLκές XΙXL, καθώς

/

/

τα προσωπα που συχνα

ζ

/

~

/

/ξ

αν οεν ΎJταν τυχαLα , ΎJ

εραν ΤL

έλεγαν XΙXL αυτό που έλεγαν εΙχε ην αΠ~ΧΎJσ~ του σΤΎJ ΣόγκλΎJΤo XΙXL σΤΎJν κυβέρνΎJσΎJ. ΠράγματL, ΎJ κατάστασΎJ σΤΎJ PώμΎJ 3εν ~ταν καθό­ λου ευχάΡLσΤΎJ XΙXL ~Lκαωλογοuσε ΤLς ΠLΟ οξεΙες ΚΡLΤL­ κές XΙXL ΤLς πω σκοτεLνές προβλέψεLς. Η πόλΎJ χώνευε ι

ασΧΎJμα

ι , ΤΎJν τερασΤLα αυτοκραΤΟΡLα που

, με τoσΎJ

τα-

χότψα είχε καταβροχθΙσεL . Το σLτάΡL ης ΣLκελΙας,

ΤΎJς Σαρ~ψίας , ης ΙσπανΙας XΙXL ΤΎJς AφΡLΚ~ς πσυ πουλLώταν αποκλεLσΤLκά σΤLς αγορές ΤΎJς σε χαμΎJλ~

τψ~, γLατΙ παραγόταν με ΤΎJ ~ωρεάν εργασΙα των σκ λ α

/β

ων,

αγρOτLΚ~

~

/

oOΎJγoυσε

ΙταλΙα

σε

των

/

ΟLκονομLΚΎJ

μLΚρών

/

καταστρoφΎJ

XΙXL

μεσαΙων

ΤΎjν

καλ­

λLεργΎJτών, που αποτελοόσαν το καλότερο προπuργLΟ εναντΙον του ΑννΙβα XΙXL εΙχαν 3ώσεL τους καΛUτερoυς

μαΧΎJτές YLΙX τψ αντψετώΠLσ~ του. MΎJν μπορώντας /ξ

να αντε

/

ουν στον ανταγωνLσμο, που

λ

/

/,

ουσαν τα ΧΤΎJματα

τους, τα οποΙα και απορροφοόσαν στα λαΤLφοuνΤLα OL μεγάλΟL γαωκτ~μoνες. Ένας

νόμος

του

220,

που

απαγόρευε το εμπόΡLΟ στους συγκλΎJΤΙΚOός, τους υπο­ χρέωνε να επενΜουν σΤΎJ γεωργΙα τα κεφάλαLα που εΙχαν συσσωρεuσεL από τα λάφυρα του πολέμου. KΙXL μεγάλο μέρος από ΤLς γαΙες που εΙχαν κατασχεθεΙ πα-

217 ραχωρούνταν σε κεΡaοσκόπους γLα να εξοφληθούν τα Μ.νεLα που αυτοΙ εΙχαν aώσεL στο κρά.τος . Αλλά. ούτε

OL κεΡaοσκόΠΟL ούτε OL συγκλ'ηΤLΚΟΙ ~ταν τώρα ΠLα ευγενεΙς

ΤYjς

επαρχΙας. ΣυνYjθLσμένΟL να ζουν στψ

πόλΥ) με ΤLς ανέσεLς καL ΤLς πολυτέλεLές τους, ανά.με­ σα σΤYjν πολLΤLΚ~ καL σΤLς υποθέσεLς τους, aεν σκό­

πευαν καθόλου να ΤYjν εγκαταλεΙΨουν γLα να εΠLστρέ­

Ψουν σε μLα ζω~ λLΤ~ καL απλ~ σαν ΤΥ) ζω~ των προ-

/

Κ

γονων τους.

/ / L ετσL, οταν

/

αγορα

ζ

/

/

αν τα ΧΤYjματα τους,

τα aΙνανε γLα εκμετά.λλευσΥ) σε κά.ΠΟLΟ aLαχεφLστ~ . Αυτός, έχοντας τα aωΡεά.ν εΡγαΤLΚά. χέΡLα των σκλά.β ων,

προσπα

/

/

θ ουσε

~

/

/

να κανεL ΤΥ) γΥ) να αποοωσεL οσο το

aυνατόν πεΡLσσότερο, γLα τον αφένΤΥ) του καL γLα τον εαυτό του, καL εκμεταλλευόταν στο έπακρο το μόχθο των ανθρώπων καL ΤLς aυνατόΤYjτες ΤYjς γYjς, αaLαφο­ ρώντας γLα το αύρω.

Μέσα σ' αυτ~ τψ OLΚOνOμLΚ~ κρΙσΥ) υπ~pχε καL μLα ά.λλYj, ΚΟLνωνLΚ~ καL YjeLΚ~: Yj κρΙσΥ) μLας ΚΟLνωνΙας που , συνYjθLσμένYj να βασΙζεταL στον ελεύθερο μLκρό καλλLεργYjΤ~, εμΠLστευόταν όλο καL πεΡLσσότερο ΤΥ) λεYjλασΙα ά.λλων χωρών καL η aουλεΙα. Ση ΡώμYj, OL σκ

λ α/β OL

/

/

/

εLσερρεαν σαν ενα ποταμL ατε

λ

/

εLωτο .

Σ

/

αραντα

ΧLλLά.aες κά.ΤΟLΚΟL ης ΣαΡaYjνΙας μεταφέρθYjκαν μο­ νομLά.ς το

177,

εκατόν πεν~ντα ΧLλLά.aες Η πεφώτες

aέκα χρόνLα αργότερα. OL «χονaΡέμΠΟΡΟLJ> του αν­ θρώΠLνου ειaους ακολουθούσαν ΤLς λεγεώνες καL έκα­ ναν προαγορές ' καL OL λεγεώνες εΙχαν φτά.σεL ΠLα στο

ΔούναβΥ) καL στα pωσLΚά. σύνορα, αλλά. καL στψ ΑσΙα. Ύ'

/

/

1 ΠYjρχε τεΤΟLα αφ

θ

/

ονLα σκ

λ

/ β ων

α

/

που αγορες

~/

οεκα

XL-

λLά.aων «κεφαλLών» ΤΥ) φορά. ~ταν κανOνLΚές συναλ­ λαγές στψ αγορά. ης Δ~λoυ καL πολύ συχνά. OL τψές /

/

καταντουσαν αστεLες.

Σ ΤLς

/λ πο εLς

/

τωρα ΠLα

OL

σκ

λ/β α

/ OL Yjταν

/

εκεLνΟL που

218 αποτε

'

λ ουσαν

β ωτεχνων, '

το

,

, γραφε~α,

στα

~,

εργαταο

ουναμαο

στα

στα

μαγα

, εργoστασ~α,

ζ

,

~α των

,

στ~ς

τραπε-

ζες, καταo~κάζoντας στ-ην ανεργΙα κα~ στ-ην ένoε~α τους

πο

' λ ~τες

που

πα

λ

'

β

ωτερα

,

,

ρ~σκανε

εκε~

,

απασχο-

λησΎJ. o~ σχέσε~ς με τους εργο06τες πo~κΙλλανε ανά­

λογα με ΤΎJν ~o~oσυγκρασΙα αυτών των τελευταΙων. Yπ~ρχαν κάπoω~ που, χωρΙς τΙποτα να τους υποχρε­ ώνε~, προσπαθοίισαν να μεταχεφΙζoντα~ τον σκλάβο ανθρώπ~να. Αλλά o~ oαoνoμ~κoΙ νόμo~ των τψών κα~ του

,

συναγων~σμoυ

'β

ε

α

ζ

,

αν

καποω

,

ορω

σ

,

,

αυτες

τ~ς

ανθρωπ~σταές O~αθέσε~ς. o~ νόμo~ αυτοΙ επ~βάλλανε

,

"

να α ξ ~ωνε~ κανε~ς

,

~,

οσο το ουνατον περ~σσoτερα κα~ να

ξooείιε~ όσο το ουνατόν λ~γότερα. Σην ίιπα~θρo, ΎJ ουστυχΙα των σκλάβων ~ταν ακόμα πω έντoνΎJ απ' ΤΎJν επoχ~, που σαν σπάνω εΙοος , προσ' λ αμ β ανονταν

σ

, ενα "

σπ~τ~

κα~

'λ ΎJγαν κατε

να

'

ανΎJκoυν

στ-ην oαoγένε~α, όπως o~ φτωχοΙ συγγενεΙς. Τότε ΎJ

μ~κp~ ~oωΚΤΎJσΙα κα~ ΎJ σπαν~όΤΎJτα των εργατ~κών χε­ ρ~ών έκαναν άμεσες κα~ ανθρώπ~νες τ~ς σχέσε~ς με τον

αφένΤΎJ. Αλλά στα λαηφOίιντ~α, όπου o~ σκλάβo~ oouλευαν κατά αγέλες, ο ~oωΚΤ~ΤΎJς οεν φα~νόταν ποτέ'

σΤΎJ θέσΎJ του υπ~ρχε κάποως οεσμοφίιλακας o~αλεγ-

"

μενος

προσπα απ

,

, " ε ξ oαoνoμΎJσε~

αναμεσα στα απο

' θ ουσε

να

β

ρασματα ΤΎJς

.ι. λ'β το φα~ των σκ α ων.

,

κo~νων~ας, που

,

ακομα κα~ ΤΎJν μπoυκ~α

,

,

Κ' ~ α~ οταν παρακουαν ΎJ o~α-

μαρτίιρονταν, ρ~χνόντoυσαν αλυσooεμένo~ σε υπόγε~ες φυλακές.

Το

196 έγ~νε

μ~α εξέγερσΎJ σκλάβων στ-ην ΕτρουρΙα.

ΣκoτώθΎJκαν όλo~ απ' τ~ς λεγεώνες κα~ πολλοΙ απ'

αυτοίις σταυρώθΎJκαν. Δέκα χρόν~α αργότερα, μ~α άλλΎJ εξέγερσΎJ ξέσπασε σην ΑπουλΙα: o~ λΙγo~ που επ~ζ~­ σανε ΤΎJς καταστoλ~ς στάλθΎJκαν στα ορυχεΙα. Το ξ εσπασε "

ενας

"λ εμφυ ως

πραγματ~κoς

'λ εμος,

πο

139

με αρ-

219 ΧYJγό τον Ένο , που έσφαξε τον πλYJθυσμό ΤYJς ΑΙτνας, κατέλαβε τον Ακράγαντα XΙXL, με ουο λόγLα, έγLνε κύ­ ρως σχεΟόν όλYJς ΤYJς ΣαελΙας, νLκώντας επΙ πλέον XΙXL τον ρωμαί.'κό στρατό. OL ΡωμαΙΟL χρεLάσηκαν έξL

,

XPOVLΙX

Αλλ α'

YLΙX

YJ

β'λ α ουν

να

τα

'

πραγματα

,

"ξ' τψωΡLα υπYJΡ ε, οπως

θ'εσΥ)

ση

τους.

'λ ογΥ) ανα

παντα ,

με

τους κόπους τους.

ΑΚΡLβώς εκεΙνΥ) ΤΥ) XPOVLIi, το

133

π.Χ., ο ΤLβέρως

Γράκχος, γως του Σεμπρώνωυ XΙXL ης ΚορνYJλΙας,

εκλέχηκε O~μαpχoς . ' , Σ το σα λ OVL ΤYJς μYJτερας

pL ζ οσπασταες

,

του,

,~,

εLχε

μεγα

λ' ωσεL

με

,~,

ωεες

που

του

εLχε

μεταοωσεL

ο

παL-

οαγωγός του, ο Βλόσσως, ένας Έλλψας φLλόσοφος

από ΤYJν ΚύμYJ. Σην YJλLκΙα σην οποΙα άλλΟL σκέφτο­ ΥταL τα κορΙτσLα, εκείνος ~OY) σκεφτόταν ΤYJν πολLΤLΚ~. Μπορούσε κανείς να τον χαΡαΚΤYJρlσεL LΟεαλLστ~. Αλ­

λά μέΧΡL ποωυ σYJμεlου OL θαυμάσLες Lοέες του ~ταν σΤYJν

,

υΠYJΡεσLα ης

,

τερασΤLας

φL

λ

~

000

ξ'

Lας

του

YJ,

ανΤL-

στρόφως, το αγνοούσε ακόμα XΙXL ο lΟLος, όπως άλ­ λωστε συμβαlνεL σε όλους τους LΟεαλLστές. Τψ κα-

,

ταστασΥ) ΤYJς

,

χωρας

,

ΤΥ) γνωΡL

ζ

,

ε XΙXL απο ΤLς

συ

ζ'

YJΤYJ-

σεLς που γίνονταν στο σαλόνL ης μYJτέρας του , αλλά XΙXL γLατΙ ΤYJν εΙχ~ μελετ~σεL προσωΠLκά σΤYJν Ετρου­

ρΙα XΙXL είχε τρομοκραΤYJθεΙ μπροστά σ' αυτά που αντΙ­ ΚΡLσε. Κατάλαβε πολύ καλά πως αν

YJ

,

γεωργLα

YJ ΙταλΙα ΚLνΟύνευε,

,

ΤYJς

αφYJνοταν

Ι

ΟΡLσΤLκα

ι

στα

χεΡLα

των

κεροοσκόπων XΙXL των οούλων, XΙXL πως σΤYJν LOLΙX ΤΥ)

ΡώμΥ) καμLά υγL~ς ΟYJμΟΚΡατlα οεν μπορούσε να στα­ θεΙ με ένα λαό που καθYJμεΡLνά ΟLαφθεφόταν από ην

,

'β ΟΥ) θ' ΙXPYLΙX XΙXL τα ΧΡYJματαα YJματα .

Θεωρούσε πως το μόνο αντίοοτο ση ΟLάοοσYJ ης 'λ'β ΧΡYJσYJς των σκ α ων,

σΤYJν

,

ασΤLΚΟΠΟLYJσYJ

XΙXL

σΤΥ)

στρατLωτα~ παpακμ~, ~ταν μLα τολμYJΡ~ αγΡΟΤLΚ~

220 μεταρρUΘμLσ'Υ) , Τ'Υ)ν οποΙα XΙXL πρότεLνε στ'Υ) Συνέλευσ'Υ) μόλLς εκλέΧΤ'Υ)κε . Τψ αποτελούσαν τρεLς προτάσεLς:

1.

Κανένας πολΙης ~εν θα μπορούσε να κατέχεL πε­

ΡLσσότερα από εκατόν ECXOcrL πέντε εκτάΡLα ~'Υ)μόσLας γ'Υ)ς, που μπορούσαν να γΙνουν ~LακόσLα πεν~ντα μόνον

όταν εΙχε ~υo ~ πεΡLσσότερα παL~Lά .

2.

Όλες OL γαΙες

που εΙχαν ~Lανεμ'Υ)θεΙ ~ νΟLΚLαστεΙ από το κράτος έπρεπε να του εΠLστραφούν με Τ'Υ)ν l~LΙX τψ~, συν το ι

ι

β

ανΤLΤLμο τυχον

στεΙ

3.

ε

λ

ι

ι

ζ ι

ΤLωσεων που εLχαν στο μεται.,υ υπο-

OL γαΙες αυτές έπρεπε να ~Lαφεθούν XΙXL να

κατανεμ'Υ)θούν στους ι

"~

των πεντε 'Υ)

φτωχούς πολΙτες, σε κλ~ρoυς Ι

ει.,L εκταΡLων,

με Τ'Υ)ν

ι

υποχρεωσ'Υ)

να

μ'Υ)ν

μπορούν να τους πoυλ~σoυν XΙXL να πλ'Υ)ρώνουν κάπο ων ελαφρύ φόρο . ι Η ταν προτάσεLς λογLκές XΙXL συμφωνούσαν με τους νόμους του ΑLΚLνΙου που εΙχαν θεσΠLστεΙ ~υo αLώνες νωρΙτερα . Αλλά ο ΤLβέρως ~Lέπραξε το σφάλμα να ΤLς

γαρνΙρεL με μLα ~'Υ)μαγωγLΚ~ Ρ'Υ)τορΙα, που ~ταν του­ λάΧLστον αταΙΡLαστ'Υ) με Τ'Υ)ν ΚΟLνωνLΚ~ του θέσ'Υ). ΓLατΙ

. αυτοΙ OL «προο~ευΤLΚΟΙ», καταγωγ~ς αΡLστοκραΤLκ~ς ι ι '" ι ζ ι ι 'λλ 'Υ) αστLΚ'Y) ς , σεν μπορουσαν να ι.,εφυγουν, οπως α ωστε ι

ι

ι

'θ

συμ β αLνεL XΙXL σ'Υ)μερα, απο Τ'Υ)ν ανΤL

εκλεπτυσμένες

συν~θεLες

Τ'Υ)ς

ι

εσ'Υ) αναμεσα σΤLς

ζω~ς

τους

XΙXL σης

λαΊ."κΙσΤLΚες XΙXL αγοραΙες συμπεΡLφορές . «OL στρα­ Τ'Υ)γοΙ μας», εΙπε ο ΤLβέρως στψ ομLλΙα του, «μας

παραΚLνούν να πoλεμ~σoυμε YLΙX τους τάφους των παι τερων τα.

μας

Ε σεLς Ι

XΙXL τους '"

σεν

Ι

εχετε

ι ναους

των Ι

παΤΡLΚOυς

θ

ι εων μας .

β

Ι

ωμους,

ΑΙ ψΙ ενε εμαΙ ουτε

Ι ταφους

προγόνων. ΕσεΙς ~εν έχετε τΙποτα . Πολεμάτε XΙXL πε­

θαΙνετε YLΙX να εξασφαλΙσετε πλούτο XΙXL πολυτέλεLα στους άλλους».

K~L εΙχε ~Ικω ο ΤLβέρως, ο οποΙος ~ταν XL ένας πoλu καλός ρ~τoρας. Όμως OL ανΤLθέσεLς υπ~ρξαν

221 ακραίες. Η Σόγκλψος κ~pυξε παράνομες ΤLς προ­

τάσεLς, καΤΎJγ6pΎJσε τον εμπνευστ~ τους PLΚές εΠLΟLώξεLς

YLCX ΟLκτατο­ XCXL έπεLσε τον Οκτάβω, τον άλλο

o~μαpχo , να προβάλεL βέτο εμποοίζοντας ΤΎJν Ψ~φLσ~ τους. Ο ΤLβέρω ς αντέορασε με μLα πp6τασΎJ ν6μου, σόμ φ ωνα με τψ οποία ένας o~μαpχoς, 6ταν ενεργοόσε

ενάνΤLα σΤΎJ θέλ ΎJσΎJ ΤΎJς ΣυνέλευσΎJς, έχανε το αξίωμά του. Η ΣυνέλευσΎJ ενέΚΡLνε ΤΎJν πp6τασ~ του άνθρωΠΟL

του

ΤLβερίου

εΚΟLώξανε

Οκτάβω απ6 ΤΎJν έορα του.

ψΎJφίσΤΎJκαν

με τ'Υ)

XCXL OL

βία τον

όστερα OL προτάσεLς

KL

XCXL ΎJ ΣυνέλευσΎJ, θέλοντας να προστατεό ­

σεL τ'Υ) ζω~ του Γράκχου , τον συν60εψε μέΧΡL το σπίΤL του.

Έχουμε τψ ενΤόπωσΎJ πως οεν τον υπooέΧΤΎJκαν με

τον ομ6φωνο ενθουσLασμ6 που περίμενε. Ίσως μ6νΎJ ΎJ μΎJτέpα του , ΎJ KopνΎJλία , εξακολουθοόσε να τον θεωρεί ένα απ6 τα «στολίΟLα» του σΠLτωu ΤΎJς , 6πως είχε κάποτε αποκαλέσεL εκείνον

λ OL

Ι πρεπεL

Ψ ΎJφLσΎJ Ι

Ι να εLχαν

συγκ

λ

XCXL

τον Γάω . ΌλΟL

Ι ονLστεL ,

Ι

Ι 0XL

β/β

ε

CXLCX

Ι

OL ,

άλ-

απ

ΤΎJν

λ

Ι

του νομου, που ανταΠΟΚΡLνοταν σΤLς πο

LΤLκες

'ψ εLς του κυκ Ι λ ου τους , οσο Ι Ι απο τον ανησυντα γ μα -

απο

Ι

Ι

ΤLΚΟ τροπο που

Ι ELXE

Ι

ΧΡΎJσψΟΠΟLΎJσεL

YLCX

να

ξ

εφορτω

θ

ELΙ

τον Οκτάβω . Αλλά, εκείνο που τους σκανοάλLσε ακ6-

μα πεΡLσσ6τεΡΟ ~ταν ΎJ αντιθεΤΎJ με τον ν6μο , oεότεpΎJ υΠΟψΎJφL6ΤΎJτα του ΤLβερίου

YLCX το αξίωμα του oΎJ-

Ι

μαρχου.

Ή ταν υποχρεωμένος να το κάνεL, γLατί ΎJ ΣόγκλΎJ ­ τος απεLλοuσε, μ6λLς έλΎJγε ΎJ θΎJτεία του, να τον σεL,

Ι

ωστοσο

'ξ

πρα Κ

λΟ

ΎJ ε

ΎJ

υπο

ξΙ

εγεpσΎJς .

του, ο

'

Ψ

Ε

Τ Lβ ερως

Ι

Ι

ΎJφωΤΎJτα

γκατα Ι

λ

του

Ι

~

οεν

εψμενος Ι

Ι

Ι

επαυε

OLxIiΙ

να

εLναL

Ι

Ι

ετσL απο τον κυΙ

στpαφΎJκε ακομα πω αΡLστερα ,

YLCX

να εξασφαλίσεL τψ Ψ~φo του λαοό . ιπoσχέθΎJκε , αν

ξαναεκλεγ6ταν , να μεLώσεL ΤΎJ στραΤLωηκ~ θΎJτεία XCXL

222 να. κα.τα.Ργ~σεL το μονοπώλω των συγκλΎ)ΤLΚών σΤLς εΠLτροπές των 3LΚα.σΤΎ)pίων . Κα.θώς εκείνΎ) την επox~

είχε πεθάνεL ο 'Αττα.λος ο Γ' ΤΎ)ς Περγάμου, κλΎ)ΡΟ~, οοτωντα.ς

rxcrL'λ εω'

β

το

του

Ρ' ωμΎ),

σΤΎ)

,

προτεLνε

να.

πουλΎ)θεί Ύ) α.κίνΎ)ΤΎ) περωυσία. του YLrx να. ενLσχυθούν OL

,

,

χωΡLΚΟL στον ε ξ οπ λ' Lσμο των ΚΤΎ)μα.των τους. Κ'

OCL EXEL

έπεσε σΤΎ)ν πλ~PΎ) 3Ύ)μα.γωγία. , 3ίνοντα.ς εΠLχεφ~μα.τα. στους α.νΤLπάλους του .

Την Ύ)μέρα. ΤΎ)ς εκλoγ~ς , ο ΤLβέρως πα.ΡουσLάO"t"Ύ)κε σΤΎ)ν α.γορά με οπλLσμένΎ) φρουρά

xrxL ντυμένος πένθL­ YLrx να. 3ώσεL σε όλους να. κα.τα.λάβουν πως Ύ) μΎ)

μα.,

επα.νεκλoγ~ του σ~μα.Lνε κα.τα.3ίΚΎ) σε θάνα.το. Αλλά,

,

,

ενω γLνοτα.ν Ύ)

ψ

"

,~

Ύ)φοφΟΡLα., εμφα.νLσΤΎ)κε μLα. ομα.οα. συ-

γκλΎ)ΤLκών με ρόπα.λα. στα. χέΡLα.

xrxL α.ΡΧΎ)γό τους το.ν

ΣΚLπίωνα. Να.σίκα.. Το κύρος το οποίο α.πολά:μβα.νε Ύ) Σύγκλψος

xrxL το οποίο είχε α.φελώς πα.Ρα.βλέψεL ο

,

' Τ Lβ εΡLος

φα.νΎ)κε

α.π

" το

γεγονος

πως

,

μπροστα.

τους

όλΟL πα.Ρα.μέΡLσα.ν

xrxL τους άφΎ)σα.ν να. περάσουν. Τον KOCL το , εκα.τοντα.οες πτωμα.τα. L με μεpLΚες

30λοφόνΎ)σα.ν με ένα. χτύΠΎ)μα. στον α.υχένα..

,

πτωμα.

του,

μα.

ζ'

,~,

"

υΠOσΤΎ)PLΚτων του ΡLΧΤΎ)κε στον

Τ'β L εΡΎ).

Ο α.3ελφός του Γάως ζ ~ΤΎ)σε ΤΎ)ν ά3εLα. να. α.να.σύΡεL το πτώμα. του

xrxL να. το εντα.φLάσεL. Του το α.pν~θΎ)κα.ν .

Όλα. α.υτά συνέβΎ)σα.ν το ρα., 3Ύ)λα.3~ το

123,

132.

ΕννLά ΧΡόνLα. α.ργότε­

το 3εύτερο α.π' τα. «στολί3 Lα.» ΤΎ)ς

ΚορνΎ)λία.ς π~pε ΤΎ) θέσΎ) του α.3ελφού του στο α.ξίωμα. του 3Ύ)μάρχου. 'Η τα.ν εξίσου ευφυ~ς, α.λλά: πω Ρεα.λL-

,

στης

,

α.πο

τον

~

α.οε

λ' φο

του.

'Η

'

τα.ν εΠLσΎ)ς

,

ενα.ς

ε

ξ

,

α.φε-

τος p~τopα.ς: ο ΚLκέΡωνα.ς τον θεωρούσε ως τον κα.­ λύτερο (μετά τον ί3ω εννοείτα.L). Είχε πολεμ~σεL θα.ρ­ ρα.λέα. κάτω α.π' ΤLς 3Lα.τα.γές του κουνLά30υ του ΣΚL­

πΙωνα. ΑψLλLα.νού α.ρχΙα.ς.

xrxL είχε το χάΡLσμα. ΤΎ)ς α.υτοκυΡL­ KOCL ΠΡάγμα.ΤL, προσπάθΎ)σε να. ΚLνΎ)θεΙ στα.3L-

223 "ζ

ακα, φpoντ~

,

οντας να μ"t)ν το παpακανε~ απ

, τ"t)ν

,

πρωΤΎ)

στ~γμ~. Σ' αυτά τα ενν~ά xpόν~α , o~ αγpoτ~κoί νόμo~ του T~­

βερίου , που "t) Σuγκλ"t)τος Sεν τόλμ"t)σε να καταpγ~σε~ , είχαν Sώσε~ τους καρποός τους , παρά το ότ~

"t) εφαρ­

μoγ~ τους συναντοόσε πολλές Sυσκολίες . Η απογρα­

φ~ έSε~χνε oγSΌντα χ~λ~άSες κα~νOόpγωυς πολίτες, που είχαν γίνε~ πολίτες αφοό απέκτ"t)σαν κλ~po γ"t)ς . Αλλά υπ~pxαν πολλές S~αμαρτυρίες απ ' τους παλ~ό­ τερους ~Sωκτ~τες, που Sεν ~θελαν οότε αναS~ανομ~

οότε S~μευσ"t), κα~ αυτοί εμπ~στεuτ"t)καν τ"t)ν υπόθεσΎ) στον

Σκ~πίωνα

Aψ~λ~ανό .

Κανείς

Sεν

ξέpε~

γ~ατί

εκείνος Sέχτ"t)κε να υπεpασπ~στεί αυτά τα συμφέροντα

που ~ταν αντίθετα με τ~ς ~Sέες του. O~ σxέσε~ς του με

ΤΎ) γυναίκα του Kopν~λία π~γα~ναν απ' το κακό στο χεφότερο , όταν το

129 βρέθ"t)κε Sολοφον"t)μένος στο

κpεβάτ~ του. Ο Sολοφόνος Sεν βρέθ"t)κε ποτέ , αλλά φυ­ σ~κά τα κoυτσoμπoλ~ά των αp~στoκpαηκών o~κoγενε~ ­ ών στρέφονταν γόρω απ' ΤΎ) γυναίκα κα~ τψ πεθερά του.

Μεγαλωμένος μέσα σ' ένα σπίτ~ όπου o~ συμφορές πεp~σσεόανε, ο Γάως προχωροόσε πpoσεκτ~κά στην

,

,

εφαρμογΎ) των νομων του

Τ β'

~

~

,

εp~oυ' ο"t)μωυργ"t)σε κα~-

νOόpγ~ες αγpoτ~κές απo~κίες στον νότο τ"t)ς Ιταλίας

κα~ στ"t)ν AφpLΚ~' κέρS~σε τ"t)ν εκτίμ"t)σ"t) των στρα­ τ~ωτών θεσπίζοντας πως έπρεπε πλέον να εξοπλίζοντα~ του

με

'ξ ~ ε οοα

,

σταρωυ,

του

,

κρατους'

,

κα θ op~'ζ οντας

στα

θ' εροπο~"t)σε τ"t)ν

την σαν

'

«πο λ ~ηΚΎ)

,

ΤΨΎ)

,

τψ"t)),

στα μ~σά της πpαγματ~κ~ς τψ~ς της αγοράς. Kα~ μ'

,

αυτο το τε

λ

"

,

ευταω μετρο, που υπ"t)Ρ

ξ

,

ε αργοτερα το πω

Lσχυρό όπλο στα χέΡLα του Μάρωυ κα~ του Καίσαρα,

απέκτ"t)σε την εόνo~α του λαοό τ"t)ς Ρώμ"t)ς.

Oπλ~σμένoς με όλες αυτές τ~ς επ~τυxίες, μπόρεσε

224 να ξ αναβά.λε~ υΠOΨ'Y)φ~6τ'Y)τα κα~ τψ επ6μεν'Υ) χpoν~ά. ,

χωp~ ς

'1-

'1-

'

να σ~ακ~νσυνεuσε~ Τ'Υ)

,

ζ'

,

ω'Υ) του , οπω ς ε~χε συμ

β

,

ε~

στον αδελφ6 του . Kα~ εκλέΧΤ'Υ)κε. Kα~ τ6τε πΙστεψε ,

πω ς

μπορουσε να

'ι:"

πα~ " μ

τα

'1-

,

συΥατα

,

χαρτια

το υ :

κα~

εκεΙ έχασε. Πp6τε~νε στους τp~ακ6σωυς συγκλ'Y)τ~κoύ ς να προστεθούν κ~ ά.λλo~ τp~ακ6σω~ , που να εκλέγoντα~

απ6 Τ'Υ) Συνέλευσ'Υ) , κα~ να δοθεΙ το διχαΙωμα του Ρω­ μαΙου πολΙτ'Υ) σε 6λους τους μ'Υ) σκλά.βους του ΛατΙου κα~ σε μεγά.λο μέρος των κατοΙκων Τ'Υ)ς υπ6λO~Π'Y)ς

χεpσoν~σoυ. Αλλά. εΙχε κά.νε~ ά.σΧ'Υ)μα τους λoγαp~ασμoύς του , ξεχνώντας πως ο λα6ς Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς εκμεταλλευ6ταν τους κατοΙκους του ΛατΙου κα~ Τ'Υ)ς χεpσoν~σoυ. Kα~

'Υ) Σύγκλ'Υ)τος αντέδρασε έξυπνα κα~ εκμεταλλεύΤ'Υ)κε το τακτικ6 λά.θος του αντ~πά.λoυ Τ'Υ)ς . Έσπρωξε τον

ά.λλο δ~μαpχo , τον ΛΙβω Δρούσο , να πpoτεΙνε~ πολύ p~ ζ οσπαστιχοτερα

,Ι

μετρα:

Τ'Υ)ν

Ι

καταργ'Υ)σ'Υ)

των

Ι

φορων

που επέβαλε ο ν6μος του T~βεpΙoυ στους νέους ~δω­

κτητες κα~ Τ'Υ) δ~ανoμ~ γα~ών σε κα~νoύpγ~ες απo~κΙες γ~α σαρά.ντα δύο χ~λ~ά.δες ακτ~μoνες. Αμέσως 'Υ) Συ­

νέλευσ'Υ) Ψ~φ~σε τους ν6μους. Kα~ ο Γά.ως ανακά.λυψε πως ευνοούμενος του λαού ~ταν τώρα ο Δρούσος.

Έβαλε υΠOΨ'Y)φ~6Τ'Y)τα κα~ δεν επανεκλέΧΤ'Υ)κε. o~ υπoσΤ'Y)p~κτές του μΙλ'Υ)σαν γ~α νοθεΙα, αλλά. ο Ιδ~oς τους συμβούλεψε μετpωπά.θε~α κα~ αποσύρθ'Υ)κε απ' Τ'Υ)

δ'Y)μ6σ~α ζω~. Αλλά. 6ταν χpε~ά.σΤ'Y)κε να αντψετωπ~στoύν o~ υπο-

,

χpεωσε~ς

,

που ε~χαν ανα

'

,

λ'β Σ υγκ λ 'Y)Τ~ΚO~ απαντ'Υ)α ε~, o~

σαν με αop~στoλoγΙες. Η Συνέλευσ'Υ) κατά.λαβε πως

,

'Υ)ταν

το

'β'

πρωτο

'Υ)μα

γ~α

Τ'Υ)ν

,

καταργ'Υ)σ'Υ)

των

,

νομων

των Γρά.κχων κα~ o~ συμπαθούντες εμφανΙσΤ'Υ)καν σΤ'Υ)ν επ6μεν'Υ) συνέλευσ'Υ) oπλ~σμένo~. K~ ένας απ' αυτούς

κoμμά.τ~ασε έναν συνΤ'Υ)Ρ'Υ)τικ6 που εΙχε απε~λ~σε~ τον

225 Γά:ω.

Την επόμενΎj μέρα, οι συγκλΎjΤΙΚOΙ εμφανΙσΤΎjκαν με στο

λ Ύj'

'

,

" θ ουμενοι ο κα θ'ενας εκστρατειας και ακο λ ου

,

απο

ουο σκλά:βους. Οι υποσηρικτές των Γρά:κχων συγκε­ ντρώθ1)καν στον ΑβεντΙνο λόφο και ο Γά:ως προσπά:­ θΎjσε να μεσoλαβ~σει για να αποκατασταθεΙ Ύj εφ~νΎj. Απέτυχε και για να σωθεΙ έπεσε κολυμπώντας στον

ΤΙβεΡ1). Σην απέναντι όχθΎj, όταν εΙοε πως οι οιώκτες του τον πλΎjσΙαζαν, οιέταξε ένα σκλά:βο του να τον

,

Ο

σκοτωσει.

~, του. οΙΚΟ

'λ ι

κεφα το

'λ ογο ανα

,

'Ε νας απ

απ

, ΠΎjγε

ειχε

σκ λ'β' α ος υπακουσε

απ "θ το σΤΎj ος

, μαχαφι

'

'

,

~ οπαοους

'ψ' υχο σωμα

το α

σΤΎj

του

τους

,

και

' κυρωυ

αποσπωντας

του,

το

β'θ υ ισε

'λ'β υ ι

του, το γεμισε μο

,

'Κ αι ο σε χρυσαφι. '~'θ οεν κιν1) 1)κε

χεφoκpOΤΎjσει,

στο

του. Γ"" αωυ εκο ψ ε το

Σ' υγκ λ' ΎjΤO, οπου τον ανταμει ψ αν

β' αρος

το

λ' αος, στο

ε

και

με

το

,

που τοσο τον

λ' αχιστο,

,"

οταν

έμαθε η οολοφονΙα του ~pωά: του: αντωετα, ασχoλ~­ θΎjκε με ΤΎj λεΎjλασΙα του σπιτιού του.

Η Κορν1)λΙα, 1) μ Ύjτέpα ουο ooλoφoνΎj"μένων γιων και μιας χ~pας ύΠOΠΤΎjς για φόνο, φόρεσε πένθος. Η Σύ­ γκλψος ην πρόσταξε να το βγά:λει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ

Ο ΜΑΡΙΟΣ

ΜΑΙΙ ΜΕ ΤΟ!\' r AiO 80λoφoν~θ'Y)καν 8LακόσΙΟL πεν~ντα υΠOστηΡLΚτές του XIXL συνελ~φθ'Y)σαν τρεLς ΧLλLά8ες άλλΟL. Φάν'Υ)κε πω ς OL συντ'Y)Ρ'Y)ΤLΚOΙ εΙχαν κερ8ΙσεL το παLχνΙ8L ολοκλ'Υ)ρωΤLκά XIXL έπρεπε να περψένεL κανεΙς μLα ΡLζLΚ~ καταστoλ~. Αλλά κάη τέτοιο 8εν συνέβ'Υ) .

Η Συγκλψος παραμέΡLσε Τ'Υ)ν αγρOΤLΚ~ μεταρρuθμL­ σ'Υ) , αλλά 8εν τόλμ'Υ)σε να αγγΙξεL τη 8LατΙμ'Υ)σ'Υ) του σταΡLΟU , ούτε εΠLχεΙΡ'Υ)σε να επαναφέρεL το μονοπώλιο της αΡLστοκρατΙας σης εΠLτροπές των OLΚασΤ'Y)ρΙων. Κ ατα λ α

/β

αLνε

πως ,

/

παρα

Τ'Υ)ν

/

προσκαφ'Υ)

/

νLΚ'Y)

της ,

'Υ)

κατάστασ'Υ) 8εν επέτρεπε ΡLζLΚές παλLνορθώσεLς.

rLIX μεΡLΚά χρόνLα 8εν έγ Lνε καμLά αλλαγ~ σε όσα OL rpιXXXOL εΙχαν εΠLχεLp~σεL , έστω πρόωρα ~ XIXL 8LIXπράττοντας πολλά ταΚΤLκά λάθ'Υ). Με τη 8LκαιολογΙα πως ~θελαν να βO'Y)θ~σoυν τους καLνοuργιους μLΚΡΟ­

L8Lοκτητες, που εΙχε Ο'Υ)μιουργ~σεL 'Υ) αγΡΟΤLΚ~ μεταρ­ ΡUθμLσ'Υ) , τους επέτρεψαν να πουλάνε τους κλ-ήρους τους.

/ Κ L εκεLνΟL,

/

εχοντας

'

'β ' θ 'Υ)ΤΟL, το εκαναν. μεLνεL α Ο'Υ)

KIXL έτσL τα λαΤLφοuνΤLα ξανασΧ'Υ)ματΙστηκαν , βασL-

227 σμένα όπως σuν~θως στη 30uλεLιΧ των σκλά:βων. Ο ΑΠΠLανός, ποu ~ταν ένας μετρωπαθ~ς 3'Υ)μοκραΤLκός , 'ζ ε πως σ αναγνωΡL

" αuτα

,

,

τα χρονLα στη Ρ' ωμ'Υ) UΠ'Υ)ρχαν

το πολύ 3LακόσLΟL κιΧΤΟΧΟL γ'Υ)ς. ΌλΟL OL ιΧλλΟL ~ταν ι ,Ι " ,

XIXL

ακτημονες

'Υ) καταστασ'Υ) τοuς χεφοτερεuε απο με-

ρα σε μέρα.

Α φορμ'Υ)' YLIX

,

,

την ε ξ' εγερσ'Υ) 'Υ)ταν το λ' εγομενο «σκαν-

3αλο της ΑφΡLκ~ς», ποu ιΧΡΧLσε το

112.

Ο ΜLσΙΨας,

3LιΧ30χος τοu ΜασσανιΧσσ'Υ) στο θρόνο .Τ'Υ)ς Ν οuμL3Ιας ,

,

'ξ' ποu εLχε πε θ' ανεL ε χρονLα ΠΡLν,

L

"

Ι ou-

εLχε αφ'Υ)σεL τον

γοόρθα, φuσαό τέκνο τοu, επίτροπο XIXL παL3αγωγό

των νόμψων γLων τοu ποu ~ταν ακόμα αν~λLΚΟL. Ο Ιοuγοuρθας 30λοφόν'Υ)σε τον ένα XIXL στριΧφ'Υ)κε με πό-

λ εμο

'λλ ou ,

'

εναντων τοu α

'ζ''Υ)τησε β Ο'Υ)'θ εLα

ο οποως

'

απο

τη Ρώμ'Υ) , προστιΧΤL3α τοu βασLλεΙοu τοu. Η Ρώμ'Υ) έστεLλε μLα εξεταστα~ εΠLΤΡΟΠ~ την οποΙα XIXL εξαγό­ ρασε ο Ιοuγοuρθας με κιΧΠΟLα απλόχερα φLλ03ωρ~ματιΧ

τοu. KL όταν κλ~θ'Y)κε στη Ρώμ'Υ) YLIX να 3ώσεL εξ'Y)γ~­ σεLς , 3Lέφθεφε τοuς σuγκλ'Υ)ταοuς ποu θα τον 3Ικα ­ ζαν. KIXL τελαιΧ, χρεLιΧστηκε να περψένοuν OL ΡωμαΙΟL την εκλoγ~ τοu Κοtντοu Μετέλλοu στο αξΙωμα τοu

,

uπατοu,

YLIX

να

β

ροuν

στο

,

προσωπο

,

αuτοu

τοu

εuγε-

νοός , έναν στραΤ'Υ)γό 3Lατεθεψένο να πολεμ ~σεL το σφετεΡLστη XIXL να αρν'Υ)θεΙ τα «φακελιΧΚLα». Αν XIXL εκεΙνα τα χρόνLα 3εν uπ~ρχαν εφ'Υ)μερΙ3ες, ο

,

'ξ' "ξ κοσμος 'Υ)ταν ε Lσοu εν'Υ)μερωμενος 'Υ) ερε πο λ'

XIXL

u

κα-

λιΧ τα γεγονότα XIXL το παρασκ~νLό τοuς. Τ ο μΙσος ποu / ,

μαL νοταν κατα της

" ,

αΡLστοκραΤLας, απο την εποχ'Υ) της

30λοφονΙας των Γ ριΧκχων , ξέσπασε βΙαLα όταν μαθεό­ Τ'Υ)κε όΤL, ακόμα XL ο Μέτελλος, ποu ~ταν απ' τοuς καλUτεροuς, ανΤLστρατεuόταν Τ'Υ)ν εκλoγ~ τοu MΙXPLou

"

στο α ξ Lωμα τοu uπατοu,

'

,

αΡLστοκρατης.

Κ IXL

μονο

'

χωΡLς

XIXL

,

,~,

μονο γLαΤL οεν 'Υ)ταν

κα λ' α-κα λ' α

να

ξ'ερεL

ΠΟLος

228

,

εLναL ο

Μ' αρως,

'1)

Σ uνε'λ εuσ'1)

τον

Ψ' '1)φLσε

,

σuσσωμ'1) XΙXL

τοΙ) εμΠLστεύτηκε τη δLοίΚ'1)σ'1) των λεγεώνων. ΓLατί στη Ρώμ'1) , εκείν'1) τη σηγμ~ , λέγανε αuτό ποι) λέγεταL παντού XΙXL πάντα , όταν '1) δ'1)μοκρατία πνέεL τα λοί­ σθLα: «ΧρεLάζεταL κάΠΟLος άνδρας ... ».

ΚΙXL

'"

αuτη Τ'1)ν εκ λ' ογ'1) , τον

τuχαLα μ

β Ρ'1)καν. ,

Ο ΜάΡLος ~ταν μLα φuσLογνωμία παλLάς μόδας, ποι) μπορούσε να σuναντησεL κανείς μόνο στην επαρ­

χία. ΠράγμαΤL, είχε γενν'1)θεί στο Αρπίνο, όπως XΙXL ο Καέρωνας, ~ταν γως ενός φτωχού χεφόνακτα XΙXL, αντί YLΙX πανεΠLστ~μLΟ είχε φΟLτησεL στο στρατό, όποΙ) είχε καταταγεί νεότατος. Είχε κατακτ~σεL τοuς βαθ­ μούς, τα μετάλλLα XΙXL ης πλ'1)γές ποι) αuλάκωναν το

σώμα τοu, στη δLάρκεLα Τ'1)ς πολLορκίας Τ'1)ς Νοuμα­ ντίας. KL όταν γύΡLσε πίσω, έκανε έναν καλό γάμο. ΠαντρεύΤ'1)κε μLα κόρ'1) της οαογένεLας των Ιοuλίων, αδελφ~ τοι) rritou Ιοuλίοu Καίσαρα, ποι) αν~κε στ'1) μLΚΡ~ αΡLστοκρατία των γαLοκτημόνων, αλλά ποι) είχε ''/> , "λλ '1)0Ύ) εναν γω, εναν α ο

Γ' ΙXLO Κ' αLσαρα,

ποΙ) ετοψα ζ'

0-

ταν να κάνεL τοuς αLώνες της Lστορίας να μLλ~σοuν YL' 'Σ ε αuτον.

ανταμΟL β' Ύ)

,

των

στραΤLωηκων

τοΙ)

UΠ'1)ρε -

σLών ο ΜάΡLος είχε εκλεγεί δ~μαρχoς. KΙXL είχε επω­

φελ'1)θεί, όΧL YLΙX να κάνεL πολLηκ~ XΙXL να δείξεL τψ

,

"λλ' 'Ψ εL με ενLσχuμεαναανΟΤ'1)τα τοu, α α YLΙX να εΠLστρε νες

' ε ξ οuσLες,

εΠLκεφα λ' '1)ς

των

" στραηωτων

τοu, κατ ω

απ' ΤLς δLαταγές τοΙ) Μετέλλοu. Αuτός ο τελεuταίος

χρονΟΤΡLβούσε στον πόλεμο με τον lοuγούρθα. KΙXL όταν άκοuσε πως ο uφLστάμενός τοΙ) ~θελε να πάεL σΤΎ) Ρώμ'1) YLΙX να βάλεL UΠΟψ'1)φLότητα YLΙX ύπατος, σκαν'/> λ'Lστηκε, οα

,

χρονοΙ)

YLΙX

, Ύ)ταν ,

γLαη

,

εναν

μLα

,

φτωχο

α ξ'Lωσ'1)

εκτ ό' ς τοποι)

,

!

χωραο:

'1)

uπατε~α,

β'β

ε

XΙXL

ΙXLΙX,

~ταν ανΟLΧτη XΙXL στοuς πλΎ)βείοuς, αλλά μόνο στα λό­ yLιx

...

229 Ο Μάρως , πο\) ~ταν εύθατος

κα~ μ ν1)σίκακος,

πρoσβλ~(1)κε. K~ όταν εκλέΧΤ1)κε, ζ~Τ1)σε Τ1) θέσ1) το\) Μετέλλου, ο οποίος κα~ αναγκάστηκε να το\) την πα­

ραχωρ~σε~. Ο πόλεμος αμέσως π~ρε άλλο ρ\)θμό . Σε

λίγο\)ς μ~νες ο Ιουγούρθας αναγκάστηκε να παρα30θεί κα~ κόσμ1)σε την άμαξα το\) ν~Κ1)Τ~ Μαρίο\) , τον οποίο ο λαός Τ1)ς Ρώμ1)ς, τίμ1)σε με λαμπρότατο θρίαμβο 'ζ οντας

αναγνωρ~

' λ αος

"

α\)τος

"

στο

προσωπο

αγνοο\)σε

πως

το\)

"Ο το\).

τον

1)ρωα

,

Τ1)

χαρ~σΤ~Κ1)

β ο λ' 1)

στο

σφετερ~στ~ της Noυμ~3ίας 3εν Τ1)ν είχε 3ώσε~ ο Μά­ ρως, αλλά ένας \)φ~στάμενός το\), ο Σύλλας.

Γ~α Τ1)ν ώρα ωστόσο, ο Μάρως ~ταν ο ~ρωας της πόλ1)ς,

1) οποία , αγνοώντας το Σύνταγμα που ~τ~ν

~31) στα τελε\)ταΙα του, κ~ αναγνωρίζο ντας στο πρό-

,

, •

σωπο του τον

' εκ λ ογ1)

το\)

«ανσρα που χpε~α

γ~α

ι>"

Ι

εζ~

χpoν~α

,

ζ'

στο

οταν»,

ανανεωνε Τ1)ν

~,

α~~ωμα

του

,

\)πατου.

Πράγμαη , ο εξωτερ~κός κίν3υνος 3εν είχε εκλείΨε~ με τον

'θ α, Ι ο\)γουρ

'

,

αντ~'θ ετα παραμονευε σο β' αροτερος απο

πp~ν εξα~τίας των Γαλατών πο\) είχαν επ~στρέΨε~ 3ρ~ ­ μύτερo~. Πω πολ\)άΡ~θμΟL παρά ποτέ , είχαν κάνε~ Τ1)ν ι,

εμφαν~σ1)

το\)ς

OL

ΚΙ

Ψ

β

POL xaL OL

Τ

'

ευτονες

,

πο\) κατε-

βαLναν σαν ΧLονοσΤLβά3α από Τ1) Γαλλία.

Γερμανία xaL τη MLa pωμαΊ:κ~ στραΤLά πο\) το\)ς αντψετώΠLσε

σΤ1)ν Καρίνηα, είχε απ03εκαηστεΙ Ι 1 στερα απ03ε­

κάΤLσαν xaL μLα 3εύτερ1) στραΤLά στο P~νo, xaL μLα τρίΤ1) xaL μLα τέταΡΤ1), μέΧΡL που 1) Σύγκλ1)τος έστεLλε μLα πέμΠΤ1) κάτω απ' ΤLΙ;: 3Lαταγές του ΣερβLλίο\) ΣΚLπίωνα Α \)τo~Ι. σεν

β

,

'

3\)0 αΡLστοκρατών, xaL του Μανλίο\) Μαξίμο\).

Ρ1)καν ΤLΠΟΤ~ κα

λ

Ι

\)τε'ΡΟ

να

,

,

κανο\)ν απο το

να φLλονLκούν

xaL Ο καθένας να καταστρέφεL ό, ΤL έκανε Ο άλλος . ΣΤ1) μάΧ1) Τ1)ς Οράγγ1)ς , ογ3όντ:α ΧLλLά3ες λεγεωνάρωL, το άνθος Τ1)ς αΡLστοκρατίας σΤ1)ν οποία ,

αν1)καν

xaL OL

ι

f

Ι

Ι

απεΡLσκεΠΤΟL στραΤ1)γΟL, αφ1)σα ν τα κο-

230 καλά τοuς ι

Σ ΤΊj Ρ ωμΊj

μαζΙ με σαράντα χιλιάδες Ι

βOΊjθψαoύς.

ι,

κρατοuσαν ΤΊjν αναπνOΊj τοuς

απ

ι β

τον φο

ο

πως θα έβλεπαν μια μέρα να καταφθάνοuν οι ορδές των βαρβάρων . Αλλά έδωσε ο θεός κι αντΙ να περάσοuν τις Άλπεις , σκαρφάλωσαν στα Π UΡΊjναΙα για να λεΊj­ λατησοuν ΤΊjν ΙσπανΙα. Κι όταν ξαναγύρισαν για να

επιτεθούν σην ΙταλΙα, ο ΜάΡLOς, ποu ~ταν ~δΊj ύπα­ τος από τέσσερα χρόνια, ~ταν έτοψος να τοuς uποδε­ χτεΙ ΕΙχε προετοψάσει μια καινούργια στρατιά, θεσπΙ­ ζοντας μια επαναστατα~ αλλαγ~, ποu αργότερα έγινε Ι

οπ

λ

ο

Ι

στα

χερια

τοu

ανΊj

Ψ

LOUΙ

τοu,

Κ

τοu

Ι

ΕΙ

αισαρα.

ιχε

καταλάβει π·ως δεν μπορούσε πια να επιστρατεύει ποι λ ιτες

Ι

απο

τις

Ι

πεντε

Ιξ

τα

εις

ποu

κα

λ

Ι

οuσε

Ι

«uπο

τα

όπλα)~ και οι οποΙοι ~ταν uποχρεωμένοι να κάνοuν ΤΊj στpατιωτικ~ τοuς θΊjτεΙα, αλλά δεν θέλανε καθόλοu να πολεμ~σοuν.

Κι απεuθύνθΊjκε στοuς

άλλοuς, στοuς

ακτ~μoνες ,

στοuς

προσελκύοντάς

απελπισμένοuς,

τοuς μ' έναν καλό μισθό και με τψ uπόσχεσΊj των λαφύρων και ης παpαχώpΊjσΊjς γΊjς

μετά ΤΊj νίΚΊj.

Ι Η ταν Ίj αντικατάστασΊj τοu εθναού στρατού με μι­

σθοφοραό: επιχεΙpΊjσΊj ριψοκΙνδuνΊj και μακροπρόθε­ σμα καταστpoφικ~, αλλά ποu εΙχε γΙνει απαpαΙΤΊjη εξαιτΙας ΤΊjς παpακμ~ς ης Ρωμα·Cκ~ς κοινωνίας. Και Oδ~γΊjσε τοuς στρατολογΊjμένοuς προλεταρΙοuς τοu, π

Ι λ αισιωμενοuς

Ι ξ Ι απο uπα ιωματικοuς

β

Ι ετερανοuς,

πέρα απ' τις Ι Αλπεις. Τοuς σκλΊjpαγώγΊjσε με πορεΙ­

ες. Τοuς εκπαΙδεuσε σΤΊj μάχΊj με αΨψαχΙες εναντΙον Ι

στοχων

Ι

μαpΊjς

Ι

σΊjμασιας.

Κ

Ιλ

αι στο τε

ος,

τοuς

ιβ

ε

α

λ

ε

. να στ~σοuν το περιχαρακωμένο τοuς στρατόπεδο κο­ ντά στο Αιξ ης Π poβΊjγκΙας, σΊjμείO απ' το οποΙο θα πέρναγαν uποχρεωτικά ο ι Τεύτονες. ΕκεΙνοι ~ταν τόσοι πολλοΙ, ποu πέρναγαν γύρω απ'

231 ,

,~ 'ξ το στρατοπεοο εΠL ε

ρώταγαν τους ι

σΚΟΠLα

αν

L συνεχεL"ς

μερες

'

XΙXL Χλ ευασΤLΚα

Ρωμαίους στραΤLώτες που φυλάγανε

ι

εLχαν

Ι

ΤLποτα

το υς στ-ην πατρίΟα.

Ι

μΎJνυματα

YLΙX

ΤLς

ι

γυναLκες

OL τρεLς αLώνες που είχαν περάσεL

οεν τους είχαν αλλάξεL πoλU: εξακολουθούσαν να είναL ψΎJλOί , ξανθοί , ουνατοί, θαρραλέΟL , αλλά χωρίς ΤΎJν πα­

ραμLΚΡ~ αντίλΎJψΎJ στραTΎJγLΚ~ς. ΑλλLώς οεν θα άφΎJ­ ναν ποτέ έναν εχθρό σαν τους Ρωμαίους στα νώτα τους .

KΙXL πράγμαΤL ,

ι , ωρες αργοτερα , ο

το πλ~ρωσαν αΚΡLβά.

Λίγες

"

Μ' ' ξε αΡLος επεσε πανω τους XΙXL εσφα

εκατό ΧLλLάΟες. Ο Πλούταρχος λέεL πως

OL xιXTOLΚOL

TΎJς Μασσαλίας έκαναν σωρούς τους σκελετούς XΙXL

πως τα χωράφLα εκείνΎJ ΤΎJ XPOVLιX , λLπασμένα από τό ­

σα πτώματα, έοωσαν μLα συγκομLΟ~ πρωτoφαν~.

'Ύστερα απ ' αυτ~ TΎJ νίΚΎJ, ο Μάρως γύΡLσε σΤΎJν

1ταλία XΙXL περίμενε τους Κίμβρους κοντά στο Βέρ " πετυχεL TΎJν πρωΤΎJ , τσε λλ L , εκεL' που ο Α VVL'β ας εLχε του νίΚΎJ. ΑΚΡLβώς όπως XΙXL OL Τεύτονες , OL ΚίμβΡΟL ,~ ξ , - θ αρρος ' ' λ ' Π ροχωρου' εοεL αν πεΡLσσοτερο παρα μ υ α ο . σαν αΟLαφορώντας YLΙX τον κίνουνο, γυμνοί πάνω στο

ΧLόνL XΙXL ΧΡΎJσψoπoωύσαν ΤLς ασπίοες τους σαν έλΚΎJ ­ θρα YLΙX να γλυστράνε σΤLς καTΎJφόρες πάνω στους

Ρωμαίους , σαν να κάνανε κάΠΟLα αθλΎJΤLΚ~ άσΚΎJσΎJ. Όπως XΙXL στο ΑLξ , οεν έγLνε πραγμαΤLΚ~ μάΧΎJ , αλλά

μLα φΡLΧΤ~ σφαγ~. ΣTΎJ PώμΎJ , ο Μάρως έγLνε οεκτός σαν οεύτερο ς ΚάμLλλος. KΙXL , σε ένοεLξΎJ ευγνωμoσύνΎJς , του χάΡLσαν όλα τα λάφυρα που είχε πάρεL απ ' τον εχθρό . ΈτσL

έγLνε ζάμπλουτος, LοωκτηΤΎJς γαLών που θα μπορού­ σαν να αποτελούν oλόκλΎJΡo βασίλεω . KΙXL YLΙX έΚΤΎJ

,

,

συνεΧΎJ φορα τον εκ

λ'ξ' ε ανε υπατο.

Όπως συν~θως συμβαίνεL στους ~ρωες , ο Μάρως

oείΧTΎJκε λLγότερο φωησμένος στο παLχνίΟL ΤΎJς πολL-

232

,

Ι,

,

,

ΤLΚ"Y)ς, .Που γ~α -ρωΤ"Υ) φορα επρεπε να αντψετωπ~σε~,

απ'

6τ~ ~ταν στους

ελ~γμOός

των λεγεώνων . E~χε

oώσε~ υπoσχέσε~ς στους στpατ~ώτες του που τώρα π~α ι

επρεπε

να

ι

κpατησε~.

Κ

α~

γ~α

να

το

ι

κανε~

ι

επρεπε

να

πpoσεταφ~στε~ τους αρχ"Υ)γοός του λαί:κοό κ6μματος: τον Σατoυpν~νo, τον o~μαpχo του λαοό, κα~ τον Γλαό­ κω , που ~ταν πpα~τopας. ι Η ταν ουο καθάρματα , εξα~ι πεπεφαμενα ι pετ~κα στ~ς

ι κo~νo β ου λ ευτικες

'β ρες, μανου

κα~ που θέλανε απλώς να κάνουν τις ooυλε~ές τους

πατώντας πάνω στο o"Y)μoφ~λέστατo Mάp~o. o~ γα~ες πpάγματ~ μοφάσΤ"Υ)καν σε εφαpμoγ~ των ν6μων των

Γράκχων- αλλά Τ"Υ)ν ~o~α στ~γμ~ , "Υ) τιμ~ του σταρωό , που ~ταν ~O"Y) χαμ"Y)λ~, με~ώθ"Y)κε ακ6μα πεp~σσ6τεpo. 'Η ταν

ι ενα

'λ ογο παρα

ι μετρο

που

'β α ζ ε ε

σε

,

'Ι' κ~νoυνo

τον

προ(jπολογ~σμ6 του κράτους. o~ π~o μετpωπαθε~ς απ' τους οπαοοός του λαΊ:κοό κ6μματος o~στασαν, "Υ) Σό­

γκλ-ητος έπε~σε ένα o~μαpχo να πpoβάλε~ βέτο , αλλά ο Σατoυpν~νoς , αν κα~ παράνομα , παpoυσ~ασε τον ν6μο

γ~α Ψ~φ~σ"Y). Έγ~ναν επε~σ60~α. Γ~α τη θέσ"Υ) του οεό­ τερου υπάτου , εκτ6ς του Mαp~oυ , το Ψ"Y)φ~6τ"Y)τα ο

Γλαόκ~oς

99,

έβαλαν υπο­

γ~α το λα'ίκ6 κ6μμα κα~ ο

Γάως Μέμμως , ένας απ6 τους λ~γoυ ς αp~στoκpάτες που

,

ι

"Υ)ταν ακομα σε

β

,

αστo~ ,

εκ

Ι

μερους

των συντ"Y)p"Y)τ~-

κών. K~ αυτ6ς ο τελευτα~oς ooλoφoν~θ"Y)κε απ6 τους μπράβους του Σατoυpν~νoυ. Τ6τε "Υ) Σόγκλ"Υ)τος, και

ταφευγοντα ς

Ι,

ι

'Ι"?:

σε μετρα εκταΚΤ"Υ)ς αναγΚ"Υ) ς, o~ετα <.., ε τον

Μάρω να απooώσε~ o~καωσόν"Y) και να επαναφέpε~ Τ"Υ)ν

τάξ"Υ) , Ο Μάρως o~σταζε, ι Αλλωστε , οεν έκανε κα~ τ~-

"

'λλ ο, απο το τε που ε~χε ι ι ποτα α μπ λ'?: ε<..,ε~ με Τ"Υ)ν πο λ ~ΤLΚ"Y).

E~χε γεpάσε~ , ε~χε παΧόνε~ κ~ έπ~νε πoΛU, Τώρα έπρεπε

να o~αλέξε~ ανάμεσα σι:! μ~α ανo~χτ~ εξέγερσ"Υ) κα~ στ-ην σφαγ~ των φ~λων του, Δ~άλεξε τον οεότερο ορ6μο κα~ άφ"Υ)σε να καταo~κασΤOόν σε θάνατο ο ΣατουρνΙνος κα~

233 ο Γλαύκως από τους συντηΡΎ)τικούς που , περιστασι" ακα,

, αΡΧΎ)γο

ειχαν

τους

τον

'ι στερα,

'<:ιοω.

ξΙεροντας

πως ~ταν μισΎ)τός σε όλους , σΤΎ)ν αριστοκρατία που 'βλ ε επε

στο

Ι," προσωπο του εναν

<:-

ασπονοο

,

συμμαχο

και

στο λαό που τον θεωρούσε προΜΤΎ), αποσύρθΎ)κε χο­ λωμένος και ξεκίνΎ)σε για ταξίaι στΎ)ν Aνατoλ~. Μόλις είχαν περάσει

auo χρόνια από τότε που Ύ)

ΡώμΎ) τον είχε υποaεχτεί σαν aεύτερο Κάμιλλο. Κι αν είχε αποaεχτεί με λίγΎ) φιλoσoφικ~ aιάθεσΎ) αυτ~ ΤΎ)ν αγνωμοσύνΎ), θα είχε ,περάσει στΎjV ιστορία με άσπιλο

όνομα. Αλλά ~ταν άξεστος, εμπαθ~ς, γεμάτος αν ικαΙ νΟΠΟΙΎ)τες

φι

λ

<:- ξ' 000 ιες

Ι ι, και πω σιγουρο ς παρα ποτε πως

Ι , θ ζ' Ύ)ταν «ο αν ρωπος που χρεια οταν».

γεγονότα τον ,

χωρις

κάλεσαν <:-

Ι

κανεναν

σΤΎ) Ι

ενοοιασμο,

για

Γ ' ,ι ι αυτο, οταν τα

σΚΎ)ν~ , να

παρουσιάστΎ)κε

'ξ

παι

ει

<:-

Ι

ενα

,

οιφορου-

μενο ρόλο.

Το

ο Μάρκος Λίβως Δρούσος εκλέΧΤΎ)κε a~­

91,

μαρχος . 'Η ταν ένας αριστοκράΤΎ)ς, γως εκείνου πο υ

,

'

ειχε εναντιω θ ει στον

Τ ι β'ερω Γ' ρακχο

,

και πατερας

μιας

κόρΎ)ς που αργότερα θα παντρευόταν κάπο ων Οκτα-

β ιανοΙ ,

Ι προορισμενο

να

'

γι'Κ νει αισαρας

ΑΙ υγουστος.

Πρότεινε σΤΎ) ΣυνέλευσΎ) τρεις βασικές μεταρρυθμίσεις:

να

,

μοφαστουν

,

καινουργιες

,

γαιες

στους

φτω-

χούς' να ξαναaωθεί το μονοπώλιο των επιτροπών των

aικασΤΎ)ρίων σΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ, στΎjV οποία θα προστίθε­ νταν κι άλλα τριακόσια μέλΎ) , και να aοθεί Ύ) ιaιόΤΎ)τα του Ρωμαίου πολίΤΎ) σε όλους τους ελεύθερου ς Ιτα­

λούς. Η Σύγκλψος ενέκρινε τα πρώτα Μο αιτ~ματα. Το τρίτο aεν συζΎ)τ~θΎ)κε , γιατί το χέρι κάποιου aολοΙ

'λ α β ε τον εμπνευσΤΎ)Ι του .

φονου προ

Ύστερα απ' αυτό, ολ6κλΎ)ΡΎ) Ύ) χερσόνΎ)σος ξεσΎ)­

κώθΎ)κε. Δυο αιώνες μετά ΤΎjV ένωσ~ τΎ)ς με τΎ) ΡώμΎ) , εξακολουθούσε να υφίσταται ΤΎ) μεταχεΙρισΎ) κατα-

234 κτημένης επαρχΙας. 'Η ταν υποχρεωμένη σε φόρους επαχθεΙς και σε επιστρατεύσεις. Τηρούσε νόμους που ψηφΙζονταν σε μια Boυλ~ στην οποΙα οεν αντιπροσω­ πευόταν. Και η μεγάλη προσπάθεια των ΡωμαΙων επάρχων στις οιάφορες περιοχές ~ταν να κάνουν πιο έντονες τις αντιθέσεις ανάμεσα σε φτωχούς και πλού­

σιους για να τους κρατάνε μ' αυτόν τον τρόπο σε οι­ αpκ~ Οιχόνοια. Μόνον κάποιοι εκατομμυριούχοι εΙχαν καταφέρει να γΙνουν ΡωμαΙοι πολΙτες, χρησιμοποιώ­ ντας απάτες και ΟωροΟοκΙες. Αλλά το 126, η Συνέ­ λευση εΙχε απαγορεύσει στου ς

,

στευουν στη

Ρ' ωμη

και το

Ιταλούς να μετανα-

95 ειχε '

'Ι- 'ξ' οιω ει οσους

,

ειχαν

~oη εγκατασταθεΙ

Η εξέγερση εξαπλώθηκε σαν αστpαπ~, με εξαΙρεση ' Ε τρουρια

την

και

την

Ο υμ β" ρια,

που

εμειναν

,

πιστες

στους ΡωμαΙους. Και οι εξεγερμένοι σχημάτισαν μια

,

,

στρατια, που την οπ

λ Υ

,

ι",ε περισσοτερο η απε

λ'

πισια πα-

ρά τα σπαθιά και οι λόγχες. Σ' αυτ~ν ~λθαν να προστε

' θ ουν ,

την

,

,

'β οι που ενωσανε την τυχη τους και οι σκ λ α

τυχη

των

ε ξ' εγερμενων.

Α' υτοι

'ξ αν ανακηρυ

με μια

oμoσπoνoιακ~ οημοκρατΙα με πρωτεύουσα το ΚορνΙ­ φιο. Μέσα στον πανικό που oημιoυpγ~θηκε στη Ρώμη, ,

οπου

''Ι-' κανενας οεν ειχε

αμφι

β

ο

λ' ιες

για

την

'1-'

εκοικηση

που θα παΙρνανε όλοι αυτοΙ οι καταπιεσμένοι ενάντια ,

σε οσους

τους

, Υ'

καταπιε",αν το σους

'ξ ανα β' γηκε

αιωνες,

στην επιφάνεια ο μύθος του ΜαρΙου, «του ανθρώπου που χρειαζόταν». Κι εκεΙνος μάζεψε μια στρατιά με το

συνηθισμένο του σύστημα και την oo~γησε από νΙκη σε νΙκη, χωρΙς να νοιάζεται για τις απώλειες, ξεθ εμε­ λιώνοντας και αποοεκατΙζοντας ολόκληρη τη χερσό­ νησο. Όταν πια εΙχαν σκοτωθεΙ τριακόσες χιλιάοες άντρες και από τις ουο πλευρές, η Σύγκλητος αποφά­

σισε να παpαχωp~σει το οικαΙωμα του ΡωμαΙου πολΙ-

235 τη στοuς ΕΤΡούσκοuς KCXL στοuς Ούμβροuς σαν αντα ­ μΟLβ~ YLtx την πίστη τοuς , αλλά KCXL σε όσοuς 'aέχονταν να ΟΡΚLστούν πίσΤΎ) KCXL να καταθέσοuν τα όπλα τοuς.

Η εφ~νΎ) ΠΟι) ακολούθΎ)σε ~ταν μLα εφ~νΎ) νεκρο ­ ταφείοu, KCXL λίγο 80ξάζεL αuτόν ΠΟι) την επέβαλε. KL εΠLπλέον , Ύ) ΡώμΎ) κράτησε το λόγο της , εντάσσοντας

τοuς καLνούργLοuς πολίτες σε 8έκα καLνούργLες φuλές Ι επρεπε

ΠΟι)

Ψ Ύ)φL'ζ οuν

να

Ι μετα

ης

Ι ΤΡLανταπεντε

ρω-

μαϊκές φuλές ΠΟι) σuγκροτούσαν τα σuμβούλLα: 8Ύ)­

λα8~ χωρίς ΤΎ)ν παραμLΚΡ~ 8uνατότητα να ανΤL'aράσοuν σΤLς αποφάσεLς τοuς. rLtx, να αποκτ~σοuν πλ~PΎ) 8LκαLώματα, χρεLάστηκε να περψένοuν τον Καίσαρα , Ι

στον

ΟΠΟLΟ

Ι

πραγμαη

Ι

ανΟL

ξ

αν

~

/

οLαπ

λ

ατα

ης

Ι

πορτες ,

χωρίς να σuνεL8Ύ)ΤΟΠΟL~σοuν πως ανΤLπροσώπεuε το τέλος ΤΎ)ς 8Ύ)μοκρατΙας. ΚCXL σε:

Ι

0XL

Ι / 'λ να ποΙ) ΤΎ)ν επομενΎ) χρονLα ο πο εμος ΠLα

ξΙ ε εγερσΎ)

σαν

λ/β σκ α ων

Ι Ύ)

ξ

/

αναΡΧL-

Ι ΚΟLνωνLΚΎ)

ε

ξΙ ε-

γερσΎ) , αλλά σαν εμφύλLOς πόλεμος. KL αuτη τη φορά

ο ΜάΡLOς 8εν επωφελ~θΎ)κε απλώς , αλλά ~ταν ο ί8LO ς ποΙ) τον προκάλεσε, σΙγοuρος πως KL αuτη τη φορά / Ι θ ρωπος Ύ)ταν ο «αν

Π

Ι ραγμαΤL

ε

ξ

ποι) χρεLα ζ' οταν».

ακο

λ

Ι ou θ οuσε

να

Ι Ι uπαρχεL . αναγΚΎ)

Ι κα-

ΠΟLOΙ) άν8ρα. Αλλά 8εν ~ταν ΠLα αuτός. Ήταν κάΠΟLOς !

ποΙ) ε~χαν

β

ρεL

OL

ι

σuνΤΎ)ΡΎ)ΤLΚΟL: ο πα

λ

Ι

LOς

/

Ι

uφLσταμενος

τοΙ) στον πόλεμο τηζ ΝοuμL8ίας, ο Σύλλας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

Ο ΣγΛΛΑΣ

Ο ΣιΛΛΑΣ εκλέχτηκε στο αξίωμα του υπάτου το 88 π.Χ., O-ηλαO~ λίγο μετά το τέλος τ-ης εξέγερσ-ης, τ-ην ι ι Ι1: Ι ΜΙ Κ λ Ι oπo~α ε~χε πν~ι.,ε~ στο αLμα ο αρως. α~ -η εκ ογ-η του

Ι

-ηταν

Ι

αντ~συνταγματικ-η

κα~

Ι1:

ει.,ω

απ

'

τα πο

λ

Ι

Ιθ

~τικα

-η

-η

τ-ης Ρώμ -ης, γ~ατί οεν είχε ακoλoυθ~σε~ μ~α κανoν~κ~ ~εpαpχ~κ~ εξέλ~ξ -η.

Ο

Λoύκ~oς

φτωχ-η

Kopν~λως ,

ι

αp~στoκpατ~κ-η

Σύλλας

προερχ6ταν

ι

απ6

,Ι

o~κoγενε~α

κα~

ε~χε

παντα

εν-

oώσε~ στα ουο μεγάλα πάθ-η των συγχρ6νων του: το Ιθ

πα

ος

γ~α τ-η

Ι

στpατιωτ~κ-η

στο

λ

Ι

1:

Ι

-η κα~ γ~α τα αι.,~ωμα-

τα. Είχε πεpάσε~ μ~α απερίσκεπτ-η νε6τ-ητα. Τον είχε

συνηp~σε~ γ~α χp6ν~α μ~α Ελλ-ηνίοα π6ρν-η , μεγαλύτε­ ρ-η απ6 αυτ6ν σε -ηλ~κία, τ-ην οποία είχε πpooώσε~ κα~ κακoμεταχεφ~στεί. Δεν είχε κάνε~ κανoν~κές σπουΟές.

Όμως είχε o~αβάσε~ πολύ , γνώp~ζε καλά ην ελλ-ηνιx.~ γλώσσα κα~ τ-η λογοτεχνία κα~ είχε εκλεπτυσμένα γού­ στα σε 6 , τ~ αφορούσε τ-ην τέχν-η.

o~ μεγάλες του ουνατ6τ-ητες οεν θα είχαν ίσως ποτέ

αναoε~χθεί , αν οεν είχε υπ-ηpετ~σε~ σαν λοχαγ6ς στο

237 στρατό του ΜαρΙου ση Ν oυμ~όΙα κ~ αν οεν εΙχε προ­

σωΠLΚά

αναμε~χθεί

' Π ραγματι ,

" εκε~νoς

στ-η

σύλλ-ηψ-η

επε~σε τον

του

β ασ~ λ' ~α

lουγούρθα .

,

των μαυρων να

του παραοώσεL τον σφετερ~στ~. 'Η ταν μLα ενέργεLα πο

λ υ'

'ξ υπν-η ε

'ζ' που εΠLστεγα ε ΤLς νLκε ς

~, στο πεσω τ-ης

μάχ-ης. Ο Σύλλας εΙχε οείξεL πως ~ταν ένας καταπλ-η ­

ΚΤLκός όωLκψ~ς , ψυχρός , πανούργος, θαρραλέο ς XΙXL με μεγάλ-η επφρo~ στους στραΤLώτες του. Είχε ενόL­

αφερθεί YLΙX τον πόλεμο γLατί τον o~ασκέόα ζε σαν συν ­

όυασμός παLχνLοωύ κα~ ΚLνΟύνου: όυο πράγματα που του άρεσαν πάντα . rL' αυτό XΙXL ακολούθ-ησε τον Μάρω στις εκστρατείες εναντίον των Τευτόνων XΙXL των Κίμ­ βρων , συμβάλλοντας αποφασLστ~κά σΤLς νίκες του.

Όταν το

99

επέστρεψε στ-η Ρώμ-η , με όλες αυτές ,

ι

τις

εΠLτυΧLες

Ι,

στο ενεργΥ)ΤLΚΟ του, μπορουσε πεΡLφ-ημα

να ο~εκόLκ~σεL κάποω σ-ημανΤLκό αξίωμα. Αντίθετα ,

,

εκεLνος

,

~, σεν εκανε ΤLποτα:

'β αρε θ εL. ' εLχε

'

Κ ΙXL YLΙX τεσ-

σερα χρόνLα ξαναβούτ-ηξε στ-ην προ-ηγούμεν-η ζω~ του,

,

αναμεσα

ραμένους

σε

,

πορνες,

ΠΟL-ητές

,

μονομαχους

XΙXL

του

,

τσφκου ,

απένταρους

κατα-

-ηθοποωύς.

'Τστερα, ξαφνLκά, έθεσε υποψ-ηφLότ-ητα γ~α πραίτορα ς κα~ οεν εκλέχηκε. KΙXL τότε , με πλ-ηγωμένο τον εγωL­ σμό που είχε στ-η θέσ-η ης φLλοοοξίας, έβαλε υποψ-η -

,

,

'λ' φωτ-ητα YLΙX αγορανομος, εκ εχτ-ηκε XΙXL μαγε Ψ ε τους

Ρωμαίους, προσφέροντάς τους YLΙX πρώτ-η φορά θεά­ ματα λεοντομαχίας στο αμφLθέατρο. ΦυσLκά , τ-ην επό­ μεν-η χρονLά εκλέχηκε πραίτορας XΙXL ανέλαβε τ-η

OL-

οίκ-ησ-η μLας μεραρχίας που είχε καθ~κoν τ-ης να επα­ ναφέρεL στον θρόνο ης Καππαοοκίας τον Αρωβαρζά­ ν-η, που εΙχε ανατρέψεL ο M~θρ~Oά:τ-ης. ΓύΡLσε ση Ρώ­ μ-η νLκ-ητ~ς XΙXL φορτωμένος με πλούσLα λάφυρα. Αλλά

φαίνεταL πως το ποσοστό που εΙχε ΟLκεωποι-ηθεί , ~ταν πλουσLότερο. Είχε κουραστεί απ' τα χρέ-η του XΙXL προ-

238 τψούσε να χρηματο80τεΙ μόνος τοu ης προεκλογαές

,

εκστpατε~ες

'ξ "" παρα να ε αpτατα~ απο ενα κομμα.

τοu,

Στην πραγματαότητα 8εν ~ταν γραμμένος σε κανένα κόμμα . ΕΙχε γεννηθεΙ αp~στoκpάτης , αλλά φτωχός , κα~ έτρεφε τψ Ι8~α α8~αφopΙα κα~ πεp~φpόνηση τόσο

,

' οσο , uΨ Yj λ ou,

'ζ' γ~α την αp~στoκpατ~α ποu τον κo~τα ε αφ

κα~ γ~α τον λαό ποu 8εν τον θεωρούσε 8~κό τοu. ΕΙχε

,

παντα

ζ' ησε~

'ζ' γ~α τον εαuτο τοu, μα ~ με αν θ' ρωποuς τοu

περ~θωΡΙΟU. Kα~

Yj 8~ένεξ~ τοu με τον ΜάρLO 8εν εΙχε

πoλ~τ~κά ελατηp~α, αλλά αφopμ~ .της το ότ~ σ' ένα

,

,

'λ uφο παp~στανoταν 'β χρuσο αναγ ο ασ~ λ' ~ας των μαuρων

να παpα8Ινε~ τον ΙοuγούΡθα στον Σύλλα κ~ όχ~ στον ΜάρLO. M~κpότητες 8ηλα8~.

Το

88,

ο Σύλλας έθεσε UΠΟΨYjφ~ότητα γ~α το αξΙω­

μα τοu uπάτοu, όχ~ γ~ατΙ ~θελε να ασχοληθεΙ με την πoλ~ηκ~, αλλά γ~ατΙ ~θελε τη 8~oΙκηση της στραηάς ποu προετοψαζόταν εναντΙον τοu M~θp~8άτη, στην ταραγμένη πεp~oχ~ της Μαράς ΑσΙας. Kα~ τα κα-

,

,

ταφερε κuρ~ως

, ΠΥΙρε

η,

με ΤΥΙ

~ ζ' o~α uy~o

β OYj'θ ε~α

" απο

την

'

των γuνα~κων. τp~τη

τοu

Π' ραγμα-

,

yuva~xa,

την

Kλέλ~α, αφού ΠΡΟYjγοuμένως ΤΥΙ φόρτωσε με 8ώρα, γ~α να παντρεuτεΙ μ~α τέταρτη: την Kα~κ~λΙα Μετέλλα ,

χ~pα τοu Σκαύροu κα~ κόρη τοu Μετέλλοu τοu Δαλμα-

,

ηκοu,

ποu

,

~ προεορος

,

ηταν

Σ

της

,

μεγας

,

πoνηφ~

uyx λ'Yjτοu .

ξ

Κ α~ μ

~

, oYj

"

λ~'

αuτη

αοη

,

κατι

σαν

,

ΤΥΙ

σuγγενε~α

,ποu τον έ8εσε με μ~α απ' τ~ς ΠLO ~σχuρές oαoγένε~ες ,

Yj

"

αp~στoκpατ~α

αpχ~σε

να

βλ'επε~

Σύλλα τον πρωταθλητη της.

στο

,

προσωπο

τοu

Kα~ τον βo~θησε να

εκλεγεΙ , 8Ινοντάς τοu στη σuνέχε~α τη 8~oΙκηση της

,

στραηας

ποu

ζ' Yjτοuσε.

Ο 8~μαpχoς

ΣοuλΠΙΚLOς

Ρούφος προσπάθησε να

ακuρώσε~ την ανάθεση κα~ πρότεινε στη ΣuνέλεuσYj να αναθέσε~ την

εκσΤG>ατεΙα στον Mάp~o, ποu αν κα~

239 εβοομΎ)ντάΡΎ)ς, ακόμα εΠLζΎ)τούσε ΟΎ)μόσLες θέσεLς καL τψές. Αλλά ο Σύλλας οεν εΙχε ΟLάθεσΎ) να οεχτεΙ αρ­ ν~σεLς. Έτρεξε στη Ν όλα, όπου προετοψαζόταν ο

,

στρατος

του.

Κ LανΤL'

να

ξ' εΚLνΎ)σεL

γLα τη

Μ' LΚρα Α' σLα ,

oo~γΎ)σε τους άνορες του στη ΡώμΎ) , όπου ο ΜάΡLOς προσπαθούσε να συντάξεL έναν άλλο στρατό γLα να τον

αντψετωπΙσεL. Ο Σύλλας νΙΚΎ)σε εύκολα καL γρ~γoρα,

ο ΜάΡLOς ΟLέφυγε στην AφρLΚ~ καL ο ΣουλΠΙΚLOς 00λoφoν~θΎ)κε από ένα σκλάβο του. Ο Σύλλας εξέθεσε σε ~" "λ ΟΎ)μοσLO χωρο το κομμενο κεφα ~ λ' 00 οφονο

απε λ ευ θ" ερωνοντας

Lτου

καL ανταμεL Ψ ε το

'

κατ "

τον

αΡΧYJν

γLα

ΤLς

υΠΎ)ρεσΙες που εΙχε προσφέρεL καL οολοφονώντας τον στη

,

~"

~

'ξ εL.

συνεχεLα γLα ΤΎ)ν προοοσLα που εLχε ΟLαπρα

Μετά

απ'

αυτ~ν

την

πρώτη

παλLνόρθωσΎ), ' οεν

υπ~ρξαν άλλες αΨψαχΙες ~ υπ~ρξαν λΙγες" Με τους ΤΡLάντα πέντε ΧLλLάοες άντρες του στρατoπευoεuμέ­ νους στην Αγορά, ο Σύλλας ΟLακ~ρυξε πως κανένα σχέοLO νόμου οεν θα μπορούσε να παρουσLαστεΙ στη

ΣυνέλευσΎ) χωρΙς την ΠΡΟΎ)γούμενΎ) έγΚΡLσΎ) της Συ­ γκλ~τoυ καL πως OL Ψ~φΟL στη ΣυνέλευσΎ) έπρεπε να μεΤΡLOύνταL σε εκατονταρχΙες, σύμφωνα με το παλLό

,

συσΤΎ)μα του

Σ ερ β'LOU. 'Ύ" 1 στερα,

εχοντας

'ψ εL ΤΎ) σLγουρε

ΟLΟΙΚΎ)σΎ) ΤΎ)ς στραΤLάς σαν ανθύπατος , συγκατατέ­ θΎ)κε σΤΎ)ν εκλoγ~ ουο υπάτων που θα ΟLεκπεραΙωναν ΤLς

υποθέσεLς

στην 'πατρΙοα:

του

αΡLστοκραΤLΚού

ΓναΙου ΟκταβΙου καL του πλΎ)βεΙου ΚορνΎ)λΙου ΚΙννα. ΚαL ξεκΙνΎ)σε γLα ΤΎ)ν εκστρατεΙα που τόσο εΠLθυμούσε. Δεν εΙχε ακόμα πλΎ)σLάσεL ης ελλΎjVLκές ακτές καL

~OΎ) ο ΟκτάβLOς καL ο ΚΙννας εΙχαν αρπαχτεΙ ΚαL, ακολουθώντας τους, κατέβαLναν στον ορόμο OL συνΤΎ)­ ΡΨLΚOΙ από τη μLα μεΡLά ~ optimates καL OL λαΊ:κοΙ ~ populares απ' την άλλΎ). OL ΚΟLνωνLκές ανΤLθέσεLς ΟΟΎ)γούσαν αυτη τη φορά σε εμφύλLΟ πόλεμο. Ο Οκτά-

240 βως νΙκησε και ο ΚΙννας ξέφ\)γε, αλλά μέσα σε μια

,

"

'

μονο μερα ειχαν σωριαστει στα πε

ζ

~

,

οορομια της

πάνω απ6 οέκα χιλιάοες πτώματα. ' β ιασΤΎ)κε ' Ο Μ αρως

να

'ψ ει επιστρε

'λ

πο

"

αρον-αρον

Ύ)ς

απ

,

την Αφρική , για να σ\)ναντήσει τον ΚΙννα πο\) οιέτρεχε τις επαρχΙες ξεσΎ)κώνοντάς τις. Με μελοοραματα6

τρ6πο παΡο\)σLάσΤΎ)κε μπροστά το\) μ' ένα μανOUα ΚΟ\)ΡελLασμένο, με σάνοαλα λιωμένα, με γενειάοα, με τις παλLές πλΎ)γές το\) σε ΚΟLν~ θέα. Πoλu γp~γopα

,

σ\)γκεντρωσε

,

"ξ στρατο ε ι

ενα

χι

λ' ~

ιαοων

~, ανορων,

πο\)

~ταν σχεσόν 6λω σκλάβΟL, με τον οποΙο βάοισε ενα­ ντΙον ΤΎ)ς αν\)περάσπισΤΎ)ς πρωτεόο\)σας. ΑκολοόθΎ)σε

,

σφαγΎ).

Ο Ο κτα'β' ιος περψενε

με

'θ' το ανατο,

Ύ)ρεμια

καθισμένος στψ έορα το\) \)πάτο\). Τα κεφάλLα των σ\)γκλΎ)ηκών, πάνω σε λόγχες, περιφέρονταν στο\)ς

ορ6μο\)ς της ΡώμΎ)ς. Ένα επανασταΤLκ6 ΟLκαστ~ρω καταοΙκασε χιλLάοες πατραΙο\)ς σε θάνατο. Ο Σόλλας

κηρόχτηκε έκπτωτος, 6λΎ) Ύ) ιοωκτησΙα το\) ΟΎ)μεόΤΎ)κε και οι φΙλοι το\) Ooλoφoν~θΎ)καν.

ΣώθΎ)κε μ6νον Ύ)

ΚααιλΙα, πο\) πρ6λαβε να ΟLαφuγει και να σ\)ναντ~σεL τον σόζ\)γ6 ΤΎ)ς στην ΕλλάΟα. Οι

0\)0 καινοuργωL ύπα­

τοι, Μάρως και ΚΙννας, σ\)νέΧLζαν αΟLάκοπα ΤΎ)ν τρο­ μοκρατΙα για έναν ολ6κλΎ)ΡΟ χρ6νο. Στο\)ς ορ6μο\)ς, 'λ οι

σκ\)

'ζ' αν τα πτωματα

κατασπαρα

των εκτε

των οποΙων εΙχε απαγορε\)τεΙ Ύ) ταφ~.

OL

λ εσμενων, '

απελεuθεΡΟL

σκλάβοι εξακολο\)θοόσαν να λεΎ)λατοόν, να π\)ρπολούν και

να

κ

λ ε'β ο\)ν,

,

μεχρις

'Κ' οτο\) ο Lννας

το\)ς

,

απομο-

νωσε, το\)"ς κόκλωσε και το\)ς κατέσφαξε με ΤΎ) βo~­ θεLα μιας φρο\)ράς Γαλατών. Για πρώΤΎ) φορά στην

LστορΙα ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς, XPΎ)σψoπoι~θΎ)κε ξένος στρατ6ς

YLtX να βάλεL τάξΎ) στην π6λΎ). Α\)τές ~ταν και

OL

τελε\)ταΙες ΚLν~σεις το\) ΜαρΙο\),

πο\) πέθανε σΤΎ) μέσΎ) το\) μακελεωό, τσαΚLσμένος απ6

241 το αλκοόλ , ΤLς πίκρες , τα συμπλέγματα κατωτερό­ τητας XIΧL τLς ανLκανοποίΎ)τες φLλοοοξίες που του τα είχαν εμπνεύσεL. ΚρΙμα YL' αυτόν τον μεγάλο στρα­

ΤLωταό που, ΠΡLν βυθlσεL ΤΎ)ν πατρΙοα του στον εμφύ­ λω πόλεμο, ΤΎ)ν εΙχε ΟΟΎ)γ~σεL σε λαμπρές νΙκες. KIΧL ο Κίννας έμεLνε μόνος, ουσLασΤLκά οατάτορας, γLατl ο Βαλέρως Φλάκκο ς που εΙχε αντLκαταστ~σεL

τον Μάρω , στάλθΎ)κε με οώοεκα ΧLλLάοες άνορες στην ανατoλ~ YLIΧ να αντLκαταστ~σεL τον Σύλλα. Αποκομμένος από ΤΎ)ν πατρΙοα, ο Σύλλας πολωρ­ κούσε ΤΎ)ν Aθ~να που εΙχε συνταχτεΙ με το μέρος του

ΜLθΡLΟιΧΤΎ), ο οποίος αναμενόταν από την ΑσΙα. με ου­ νάμεLς πενταπλάσLες. 'Η ταν μLα κατάστασΎ) σχεδόν

απελΠLστLΚ~, που μπορούσε να εξελLχθεl σε αΟLέξοοο, αν ο ΜLθΡLΟιΧΤΎ)ς XIΧL ο Φλάκκο ς τον προλάβαLναν συγ-

,

χρονως

,

κατ ω

απ

,

τα

,

τεLΧΎ)

ΤΎ)ς

Αθ' 'Ο Ύ)νας.

' crOL ομως

~ξεραν τον 'Σύλλα, έλεγαν πως μέσα του κρυβόντουσαν μLα αλεπού XL ένα λωντάΡL, αλλά Ύ) αλεπού ~ταν πoλu πω εΠLκlνουνΎ) απ' το λωντάΡL. OL στραΤLώτες του τον θεωρούσαν περΙπου θεό XIΧL τον πΙστευαν αλάνθαστο. ΕννοεlταL , πως οεν ~ταν παρά ένας Lκανότατος στρα-

,

,

,~ λ' λ' ΤΎ)γος, που Ύ)",ερε πο υ κα α να ΧΡΎ)σΨΟΠΟLεL τους

αν-

θρώπους, υπολογΙζοντας ψυχρά XIΧL έξυπνα. Έχοντας , , ι

Ι"

μεLνεL χωΡLς

ΧΡΎ)ματα,

αφΎ)σε τα στρατευματα του να

λεΎ)λατ~σoυν ΤΎ)ν ΟλυμπΙα, ΤΎ)ν ΕπΙοαυρο XIΧL τους Δελφούς. Αλλά, αμέσως μετά, επέβαλε την πεLθαρχlα. Η άπαΡΤΎ) Aθ~να πάρθΎ)κε με έφοΟο. KIΧL ο Σύλλας

,

ανταμεL

Ψ

ε τους

,

στραΤLωτες

του ,

,

αφΎ)νοντας

'λ ΤΎ)ν πο Ύ)

ανυπεράσΠLσΤΎ) λεΙα στα χέΡLα τους. «ΚανεΙς οεν ξέρεL πόσΟL σκοτώθΎ)καν» , λέεL ο Πλούταρχος . «Αλλά · το

,

,~,

αψα ετρε",ε ποταμL στους

,

~

,

ορομους

XIΧL π

λ'

Ύ)μμυΡLσε τα

προασΤLα».

Μετά από μέρες σφαγ~ς, την οποία ο Σύλλας εΙχε

242 ποφακολουθ~σεL αμέτοχος, παρά ΤΎJV αγάπη που είχε

YLtX τον ελληνLΚό πολLΤLσμ6, είπε στους στραΤLώτες του πως στο όνομα των νεκρών έπρεπε να συγχωρ~­ σουν τους ζωντανούς. Επανασύνταξε ης

φάλαγγές

του xtXL ΤLς oo~yησε εναντίον του ΜLθΡLΟάτη που βά­ ΟLζε προς ΤΎ) ΧαφώνεLα xtXL τον Ορχομενό. Τον νίΚΎ)σε

σε μLα OεξLOτεχνLΚ~ μάχΎ) xtXL καταοίωξε τα υπόλΟLπα του στρατού του μέσω του ΕλλΎ)σπ6ντου, μέΧΡL ΤΎJV XΙXPOLιX ΤΎ)ς Ασίας. Ετοψαζόταν να συντρίψεL τελεL­

ωΤLκά τον αντίπαλό του, όταν εμφανίσΤΎ)κε ο Φλάκκος

με εντoλ~ να τον αντLκαταστ~σεL σΤΎ) ΟLOίΚΎ)σΎ) των στρατευμάτων.

OL ουο στραΤΎ)γοί συναντ~θΎ)καν . KtXL όταν τέλεLωσε Ύ) συ ζ Ύ)τησΎ) τους, ο

ι

ι

Φλ ι

ακκος

~

Ι

ι

οεν εLχε μονο αρνΎ)

θ

ι

εL να

εκτελέσεL ΤLς εντολές της Συγκλ~τoυ, αλλά εΙχε αυ­ θόρμψα τεθεί κάτω απ' ΤLς ΟLαταγές του Σύλλα. Ο υπαξLωμαΤLκός του, ο Φψβρίας, προσπάθΎ)σε να εξε­

γερθεί. KtXL τ6τε ο Σύλλας πρόσφερε εφ~νΎ) με πoλu ευνοΙκούς όρους στον ΜLθΡLοάΤΎ) xtXL, αφού του εγγυ~­ θΎ)κε ΤΎJV ασφάλεLα του βασLλείου του μέσα στα παλLά

σύνορα, ζ~τησε σαν αποζΎ)μίωσΎ) ουο ΧLλLάοες τάλαντα

xtXL ογ06ντα πλοία YLtX να πλΎ)ρώσε~ τον στρατό του xtXL να τον εΠLβLβάσεL YLtX ΤΎJV πατρίΟα. Ύστερα βάΟLσε προς ΤΎ) Λυοία, YLtX να συναντ~σεL τον Φψβρία, αλλά οεν χρεLάστηκε να τον πολεμ~σεL, γLατί ο στρατός του ενώθΎ)κε με τον oLx6 του. KtXL ο Φψβρίας απομονω­ μένος αυτοκτόνΎ)σε.

Ο Σύλλας γύΡLσε πίσω χωρίς να παραλείπεL να λεΎ)λατεί θΎ)σαυρούς xtXL να αποσπά χρ~ματα από όλες ΤLς επαρχίες που ΟLέσΧLζε . Πέρασε ΤΎJV Ελλάοα, εΠL­ βίβασε το στρατό του σΤΎ)ν Πάτρα χ.αL, το

83,

έφτασε

στο ΒΡLνΟ~σLO. Ο ΚΙννας, που έσπευσε εναντίον του,

ooλoφoν~θΎ)κε απ6 τους στραΤLώτες του. ΣΤΎ) ΡώμΎ)

243 ξέσπασε'Υ) επανάστασ'Υ).

Ο Σύλλας έφερνε σην κυβέρν'Υ)σ'Υ) άφθονα λάφυρα: ~εκαπέντε ΧLλLά~ες λΙβρες χρυσού καL εκατό ΧLλLά~ες λΙβρες ασ~μL. Αλλά 'Υ) κυβέρν'Υ)σ'Υ) , που ~ταν στα χέΡLα των λα·~κών με αΡΧ'Υ)γό Τ'Υ)ς τον γω του ΜαρΙου, τον

Μάρω τον Νεότερο, τον χαραΚΤ~ΡLσε εχθρό του λαού καL έστεLλε εναντΙον του μLα στραΤLά γLα να τον πολε­

μ~σεL. ΠολλοΙ αΡLστοκράτες έφυγαν απ' Τ'Υ) Ρώμ'Υ) γLα να ενωθούν με τον Σύλλα. Ένας απ ' αυτούς, ο ΓναΙος

Π ομΠ~Lος , που τον θεωρούσαν σαν το λαμπρότερο 11> , οεLγμα

Τ'Υ)ς

'

'λ «χρυσ'Υ)ς νεο αLας»,

,

εφερε

μα

, L του ενα

ζ'

μLκρό προσωΠLκό στρατό, που τον αποτελούσαν φlλΟL , πελάτες καL ~ούλΟL ης ΟLκογένεLάς του.

Ση μάχ'Υ) , ο Μάρως ο Νεότερος, ψτ~θ'Y)κε κατά κράτος. Αλλά ΠΡLν φύγεL γLα Τψ ΠραLνέση, έστεLλε ση Ρώμ'Υ) ~ιαταγ~ στους oπα~oύς του να σκοτώσουν ο'λ ους

τους

' " που ειχαν

πατρικιους

μεLνει

ζ ωντανΟL. , Ο

πραΙτορας συγκάλεσε Τ'Υ) Σύγκλ'Υ)ΤΟ, όπως εΙχε ~ικαΙ­ ωμα. Και

OL συγκλ'Υ)ΤΙΚΟΙ που εΙχαν γραφτεΙ στ'Υ) μαύρ'Υ)

λΙστα ~oλoφoν~θ'Y)καν στις έ~pες τους .

'1' στερα

οι ~o ­

λοφόνοι εγκατέλειψαν Τψ πόλ'Υ) γLα να συνανΤ'Υ)θούν με τον Μάρω και τις άλλες λα·~κές ~υνάμεις, που προε'ζ ονταν να παL'ξ ουν το τε λ' τοιμα ευταω τους

,

χαΡΤL ενα-

ντΙον του Σύλλα. Η μάχ'Υ) ης Πόρτα ΚολλΙνα uπ~pξε ,

μια

απο

,

Ι,

τις

πιο

αιμαηρες

μαχες

ης

αρχαιοητας.

Από τις εκατό και πλέον χιλιά~ες άν~pες του ΜαρΙου, περισσότεροι απ' τους μισούς έπεσαν στο πε~Ιo ης

μάχ'Υ)ς. Οκτώ χιλιά~ες αιχμάλωτοι σφάχηκαν χωρΙς

~ιακpΙσεις. Και τα κομμένα κεφάλια των στραηγών , περιφέρονταν πάνω σε λόγχες γύρω απ' τα τεΙχ'Υ) ης Πραινέσ1''Υ)ς που ~ταν το τελευταΙο οχυρό ης λα·~κ~ς αντΙστασ'Υ)ς και που λΙγο αργότερα παραδόθ'Υ)κε. Ο Μάριος ~ταν ~~'Y) νεκρός. Και το κεφάλι του κόΠ'Υ)κε,

244 στάλθΎJκε σΤΎJ PώμΎJ κlX~ εκτέθΎJκε στην Αγορά. Ο θρΙlχμβρος

ΣύλλlΧ στ~ς

που ΎJ πρωτεύουσιχ επεφύλlΧξε στο

27 κlX~ 28 ΙlχνουlχρΙου του 81 ~τlXν μεγιχ­

λε~ώaΎJς. Τον στριχτηγ6 ιχκολο\)θούσιχν σε πoμπ~ o~ πpoγplXμμένo~ ιχπ' τον Μάρω , στoλ~σμένo~ με λο\)λού­ a~1X κlX~ προσιχγορεύοντάς τον πlχτέρlχ κlX~ σωτ~plX ΤΎJ ς

ΠIΧΤΡιalχς . KIX~ o~ στplXτ~ώτες aεν λο~aΟΡούσlχν lX\)τ~ ΤΎJ φορά τον στριχτηγ6 τους , ιχλλά τον ζψωκρlΧύγlΧζlχν . Ο

ΣύλλOCς πρ6σφερε τ~ς κlXθ~εpωμένες θυσΙες στο KlXπ~ ­ τώλω κ~ ύστεριχ , στην Αγορά, lXπευθύνθΎJκε στο πλ~ ­

θος με υπoκp~τικ~ μετpωφpoσύνΎJ κlX~ a~ΎJy~eΎJXE ΤΎJν ι

ι

.

ι

Ι

Ι

ι

lXπ~στευΤΎJ σεφιχ γεγονοτων που τον ε~χlXν φεpε~ μεχp~ς

, εκε~,

, μονο

~,~,

IΧΠΟΟLoοντlχς τlΧ

'

σΤΎJν τυΧΎJ .

Κ

IX~

ζ'

ΎJΤΎJσε , στο

6νομιχ ιχυτης ΤΎJς τύΧΎJς , τον τΙτλο του

"felix",

'l:' λ ε,",ε~ σΎJμlX~νε

"

πο\) επΙ

'λλ' ευΤ\)ΧΎJς, ΙΧ ΙΧ σΤΎJν πεp~πτωσΎJ το\) με-

τιχφριχζ6τιχν σε «χp~στ6 ς του κυρΙο\)) ~ «εκλεκτ6ς ΤΎJς θεΙlχς πp6νo~lXς». Ο λΙΧ6ς lχνlχγερθεΙ προς

έστερξε κlX~ επέτρεψε νιχ

τψ ~ν το\) άγlΧλμlχ lχπ6 χρυσωμένο

χlΧλκ6, το πρώτο κlXθ~στ6 άγlΧλμlχ πο\) εΙχε aE~ ΎJ PώμΎJ ,

, οεν ~ 'ζ οντιχν πιχριχ '" κιχτιχσκευιχ μονον ορ θ ~IX ιχγάλμιχτιχ . . Αυτη aεν εΙνlX~ ΎJ μ6νΎJ κlX~νoτoμΙIX που ε~σ~γlXγε ο στην

oπo~1X

Σύλλιχς, προκεψένο\) νιχ υπoγplXμμΙσε~ τ~ς lχπ6λυτες 1:' ε,",oυσ~ες

του .

«προσωπο

'Η τιχν

' λ lXτpε~IX».

ο

'

πρωτος

,

που

,

επ~νOΎJσε

,

ΤΎJν

'Ε κο Ψ ε κlX~νoυpγ~1X νoμ~σμlXτlX με

το προφΙλ του κlX~ κlXθ~έpωσε στο ΎJμεpoλ6γω , \)ποχρε­ ωτικά, ης γ~opτές «ΤΎJ ς νΙΚΎJς το\) Σύλλιχ». Απ6 το υ'ψ ος

ΤΎJς

'λ υΤΎJς lχπο

1:' ε,",oυσ~lXς

του,

, μετlXχεφ~σΤΎJκε ΤΎJ

PώμΎJ σιχν μ~1X οπο~ιχa~ποτε κlXτlXκτημένΎJ π6λΎJ, ΚΡΙΧ­ τώντιχς την υπ6 την lXπε~λ~ του στριχτού του κlX~ υπο­ βάλλοντάς την στην πω σκλΎJP~ κlXτlXπΙεσΎJ. Σιχράντιχ συγκλΎJΤ~ΚoΙ κlX~

auo

χ~λ~άaες εξlXκ6σω~ ~ππεΙς, πο\)

εΙχlχν τlχχθεΙ με τον Μάρω , κιχτιχaικάστηκιχν σε θάνιχτο.

245 Αμοιβές αaΡότατες μοφά:ζονταν σε όποιον παΡέaιaε , ζ ων ταν ο"

ΎJ

"

νεκρο,

καποιον

,

,

~ οραπετη.

προγραμμενο

Η

,

~ 'θ ΎJκαν με κομμενα "λ Α γορα' και οι ορομοι κoσμΎJ κεφα ια ,

όπως σ~μεpα aιακοσμούνται με πολύχρωμα μπαλόνια.

' Ο Πλ οuταρχος

λ' εει πως

'ζ «σu

UYOL

, .

,

αποσπαστηκαν με-

σα απ' τα χέρια των γuναικών τοuς, και παιaιά: μέσα απ' ΤΎJν αγκαλιά: των μανά:aων τοuς». ΠολλοΙ ανά:μέσα σ' αuτούς εΙχαν πpoσπαθ~σει να μεΙνοuν οuaέτεΡΟΙ,

αλλιΧ αιφνιaιά:σΤΎJκαν και aολοφον~θΎJκαν, κuρΙως όσοι ~ταν πλούσLOΙ: ο Σύλλας εΙχε ανά:γΚΎJ ΤΎJV πεΡhοuσΙα τοuς

για

να

κα

' λ οπιανει

,

τοuς

.

στραηωτες. τοu.

'Ε

. νας

απ' τοuς προγραμμένοuς ~ταν ο νεαρός Γά:ιος Ιούλιος , Κ αισαρας,

'ψ' ποu ΎJταν ανΎJ ιος

,

τοu

,

Μ' ιxpLOU απο τη

'

'θ 'ξ ει τον ναLΚα τοu και ειχε αpνΎJ ει να αΠΟΚΎJΡU

θ ειο '

yuτοu.

ΑλλιΧ κοινοΙ φΙλοι μεσoλά:βΎJσαν και ο νεαρός ΤΎJ γλύ' , Ύ" , τωσε με ε ξ ορια στα σuνΟΡα. ι πογραφοντας την αποφασΎJ ο Σύλλας εΙπε: «Κάνω μια ανoΎJσΙα, γιατΙ αuτό το παιaι αξΙζει πολλούς ΜαΡΙοuς μαζΙ». Παρ' όλα ιxu-

,

'ψ ε. τα ΤΎJν uπεγρα

ΛΙγες

μέρες

μετά:

την

εγκατά:στασ~

τοu

στην

ΕξοuσΙα, ο Σύλλας βpέθΎJκε μπροστά: στην απειθαρχΙOC

"

ενος

απ

τοuς

,

πιστοτεροuς

'Ο φΎJ'λλ α, Λ ΟUΚΡΎJΤLOU

uπα

"ξ ενος α

ξ

Lou

,

ιωματικοuς

,

στρατιωτη ,

τοu ,

τοu

,

ποu ειχε

καταλάβει ΤΎJν Π pαινέσΤΎJ, αλλιΧ ~τά.ν αναιa~ς

και

απεLθαpχoς. Μπροστά: στοuς ά:νaΡες τοu ποu τον λιΧ­ τρεuαν, ο Σύλλας έβαλε ένα φροuρό τοu να τον μαχαι­

ρώσει. 'Η ταν το σΎJμά:aι της καταστoλ~ς. Ο Σύλλας κuβέΡνΎJσε σαν αuτοκρά:τορας για auo χρόνια. Για να σuμπλΎJΡώσει τα κενά: ποu εΙχε aΎJμι­ οuργ~σει ο πόλεμος στον πλΎJθuσμό, έaωσε το aLXΙXL­ ωμα τοu πoλΙΤΎJ σε ξένοuς, κuρΙως Ισπανούς και Γα­ λιΧτες. ΜοΙρασε γαΙες σε περισσότεροuς από εκατό χιλιά:aες παλαΙμαχοuς στρατιώτες και, για να απο-

246 θαρρύνε~ Τ'Υ)ν αστLΚOΠOΙ'Y)σ'Y) , κατηΡΥφε τ~ς ~ωρεάν ~~­ ανομές σταρ~oύ. ΜεΙωσε το κύρος των ~'Y)μάρχων κα~ επανέφερε τον κανόνα των ~έκα ετών ~~αλεΙμματoς γ~α όσοuς

~θελαν να ξαναθέσοuν UΠΟΨ'Υ)φ~όΤ'Υ)τα γ~α το

αξΙωμα τοu uπάτοu. Σuμπλ~ρωσε τη Σύγκλ'Υ)ΤΟ, ποu ι

.~

Ι

,

ι

'λ

ε~χε απooεκατ~στε~, με τρ~ακoσ~α xιx~voUPY~Ix με Τ'Υ)ν π

ι λ οuσ~α

Ι

'ξ

αστα'Υ) τα

Ι

ι

'Υ) απο

Ι

'Υ) ποu τοu 'Υ)ταν π~στ'Y) κα~ Τ'Υ)ς

απέ~ωσε όλα τα πρoνόμ~α κα~ τα ~αα~ώματα τα οποία απολάμβανε πρ~ν από τ~ς μεταρρuθμίσε~ς των Γράκ­ χων. Ήταν μ~α αρ~σΤOκρατLΚ~ παλ~νόρθωσ'Y) τψ οποία έφτασε μέχρ~ το τέλος κ~ ύστερα αποστράτεuσε τοuς ι ~ ανορες

τοu,

'ζ φρoντ~ οντας

στρατoπε~εύε~ στην αποστο

λ"'Υ)

τοu

Ι κανενας

Ιταλία.

Ι λ/ξ ε~χε 'Υ) ε~,

Ι στρατος

να

μ'Υ)ν

Θεώρ'Υ)σε τότε πως

Ι αφ'Υ)σε τ~ς

ε

ξ

ι οuσ~ες

'Υ)

τοu στα

χέρ~α Τ'Υ)ς Σuγκλ~τοu κα~, μέσα στη γεν~κ~ κατάπλ'Υ)­ ξ'Υ), αποσύρθ'Υ)κε στη βίλα τοu, στην Κύμ'Υ) .

. Η Kαα~λΙα Μετέλλα, εκεΙν'Υ) τη στ~γμ~, ~ταν νεκρ~. ι λ Ι Θ ι β ζ ι ' αρρωσΤ'Y)σε~ ~γo μετα τον • ρ~αμ ο τοu σu uyou

ι Ε ~χε

της από ΚOλλ'Y)τLΚ~ ασθένε~α κ~ εκεΙνος 'την εΙχε με­ ταφέρε~ σε άλλο σπΙτL κα~ την είχε αφ~σε~ να πεθάνε~ σαν σκuλl. ΛΙγο πρ~ν ' αποσuρθεΙ, ο Σύλλας, ποu πλ'Υ)σΙαζε τα ι ι ι Β λ' Ι 'λ ε ξ 'Υ)ντα, ε~χε γνωρ~σε~ Τ'Υ) α ερ~α, μ~α ομορφ'Υ) κοπε α

ε~κoσ~ χρονών. Η σύμπτωσ'Υ) την έκανε να περάσε~ ~Ι­

πλα τοu, στο ΤσΙρκο. EΙ~ε μ~α τρίχα πάνω στον μαν­ Μα τοu κ~ έσκuψε να την πάρε~. Ο Σύλλας στράφ'Υ)κε, κατάπλ'Υ)κτος πρώτα γ~α τον θαρραλέο αuθορμ'Υ)τLσμό της κ~ ύστερα γ~α την oμoρφ~ά της. «Μψ θuμώνε~ς, ~~κτάτoρα», τοu είπε εκεΙν'Υ), «θέλω κ~ εγώ να μοφα­ στώ την τύχ'Υ) σοu, έστω κα~ κατά μ~α τρΙχα». ΦαΙνετα~ πως ~ταν ο μoνα~αός πραγματαά αν~~LOτελ~ς έρω­ τας τοu Σύλλα, ενός ανθρώποu uπερβολ~κά εγωLστ~ γ~α να τρέφε~ τέτo~α α~σθ~ματα. Τψ παντρεύτηκε κα~

247 Ι

~

κανεLς Ιζ

συ

οεν Ι

υγος

ξΙ

ερεL

Ι

ποσο

Ιλ

ρο

Ι

Ι

ο

επαL

ξ

ε

Ι

ΎJ

νεα

[

καL

Ι

του σΤΎJν αΠOφασΎJ του να αποσυρ

θ

ωρα~α

Ι

εL.

TΎJν ΎJμέρα που εγκατέλεLψε το αξίωμά του καL γύ-

pL ζ ε

~ Ι

~

Ι

Ι

Ι

σαν τον OΠOLOνOΎJΠOτε LOLωτη στο σΠLΤL του, μεσα

στην αΠOΡΎJμένΎJ καL ΤΡOμαγμένΎJ σLωπ~ των περασΤL­ κών, ένας απ' αυτούς τον αΚOλOύθΎJσε λΟLοορώντας

τον. Ο Σύλλας οεν στράφΎJκε , ούτε καν όταν τον χτύ­ ΠΎJσε στο πρόσωπο. Είπε στους λίγους φίλους που τον συνόοευαν: «TL ανόΎJτoς! Μετά απ' αυτό, οεν θα βρεθεί ΟLκτάτορας που θα θελ~σεL να εγκαταλεΙΨεL την εξουΙ

σLα».

Πέρασε τα τελευταία ουο χρόνLα ΤΎJς ζω~ς

Ι

του κα-

νοντας έρωτα με τη ΒαλέΡLα, ΠΎJγαίνoντας κυν~γL, συζ ΎJτώντας γLα φLλοσοφία με τους φίλους Ι

γραφοντας

Ι

τα

Ι

απoμνΎJμoνευματα

του,

απ

έφτασαν σ' εμάς κάΠΟLα αποσπάσματα. Ο νεταL Ιλ

τε

ος

πως

ΤΎJς

Ι Ι ΎJταν πραγμαΤL ζ

Ι

ωΎJς

του,

Ι ευτυΧΎJς

που

Ι

εLχε

π

λ

Ι

υπαρ

')

του

τα

εL

ι

ΟΠΟLα

Felix

Ιζ ΎJσLα οντας ξ

καL

Ι

γεμαΤΎJ

φαίστο

καL

χωρίς απογΟΎJτεύσεLς καL μετάνΟLες (γLατί βέβαLα οεν ~ταν αανός γLα τύψεLς). Έζ ΎJσε μέΧΡL καL την τελευ­ ταία μέρα σφΡLγΎJλ6ς καL ουνατός ανάμεσα στους πα­ λαίμαχους στραηώτες του, απαντώντας σΤLς αντφ­

ρ~σεLς τους με τον συνΎJθLσμένο αυταρχαό καL εΤΟL­ μόλογο τρόπο. Όταν κάΠΟLος ΓράνLOς τον παράκουσε

σε κάΠΟLΟ ασ~μαντo θέμα, τον κάλεσε στο οωμάΤLό του καL έβαλε τους σκλάβους του να τον στραγγαλί­

σουν. Η πεΡΎJφάνεLα καL ΎJ αυταρχαόΤΎJτά του Οεν. ALγόστεψε ούτε όταν βρέθΎJκε αντψέτωπος με τον θάι

νατο

που

χτυπαγε

ι

την

πορτα

του

με

τη

, μoρφΎJ

, ενος

έλκους που ίσως ~ταν καρκίνος . Με τα ψυχρά γαλάζLα μάΤLα του κάτω απ' τα χρυσά μαλλLά του, με το χλωμό Ι 'ζ Ι λ Ι του προσωπο που εμΟLα ε με «μουρο πασπα Lσμενο με

αλεύρο>, όπως έλεγε ο Πλούταρχος, εξακoλoύθΎJσε να

248 xpu'β EL

τοuς

,

πονοuς

'θ ε Κα.τω 1. ποu ενLω απο"

χαμόγελο XOΙL σαρκασΤLκές λέξεLς.

ενα

EU'θ uμο

nPLV εκπνεuσεL,

πρόφερε τον εΠLτάφLό τοu : «Κανένας φΙλος aεν μοu πρόσφερε UΠΎJΡεσΙα, κανέ­ νας εχθρός aεν με πρόσβαλε χωρΙς να τοu το πλΎJpώσω

,

,

μεΧΡL κεΡαLας».

KOΙL ~ταν αλ~θεLα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΕΝΑ ΔΕΙΠΝΟ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Η ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ τοu Σύλλα είχε ένα βασ~κ6 ελάττωμα : ακρ~βώς το 6τ~ ~ταν μ~α «παλ~ν6ρθωσΎ)), OΎ)λαo~ αρ ­ ν~6ταν τ~ς απα~τ~σε~ς , ~ , 6πως θα λέγαμε σ~μερα , τ~ς σuνθ~κες ποu είχαν OOΎ)γ~σε~ σΤΎ)ν επανάστασΎ) . Στον εμπνεuστ~ ΤΎ)ς έλε~πε το πω απαραίΤΎ)ΤΟ στοιχείο εν6 ς / EpYou

/

Υ

",ωταοu

κα~

/

~

ο~αρκοuς :

/

Ύ)

εμπ~στοσuνΎ) των

αν -

θρώπων. o~ oπoίo~ , ακ6μα κ~ 6ταν οεν ΤΎ)ν αξίζοuν , ΤΎ)ν απα~τoύν απ6 6σοuς kxouv ΤΎ)ν πρ6θεσΎ) να είνα~ Ύ)γέτες τοuς . Ο Σύλλας οεν πίστεuε σε τίποτα· κα~ πολύ λ~-

/

γοτερο

σΤΎ)ν

π~

θ

/

a;νΟΤΎ)τα

β

να

ε

λ

/

τιωσε~

τοuς

/

ομοωuς

τοu. Αγαπούσε τ6σο πολύ τον εαuτ6 τοu , ποu οεν τοu περίσσεuαν α~σθ~ματα γ~α τοuς άλλοuς. Τοuς περ~-

/

φρονοuσε

,

κα~

μποροuσε να

/

Ύ)ταν ι

β/β ε αω ς

κ α:νε~ γ~

/

,

πως Ι

αuτοuς

Ι

το

Ύ)ταν

/

/

περ~σσoτερo να τοuς

/

β/Υ

ποu

α",ε~

σε

/

/ξ Γ' λ/ ~ ξ τα Ύ). ~ αuτον τον . ογο ΟΎ)μωuργΎ)σε εναν ε αφετ~κo

αστuνομ~κ6 μΎ)χαν~σμ6 κα~ τον έθεσε σΤΎ) o~άθεσΎ) ΤΎ)ς αρ~στoκρατίας: 6χ~ γ~αΤί ΤΎ)ν εκτψούσε , αλλά γ~ατί περ~φρoνoύσε τοuς λα·ίκούς πολύ περ~σσ6τερo κα~ ~ταν

βέβαως πως κ~θε μεταρρύθμ~σ~ τοuς θα ~ταν προς το

250 χειρότερο. Το αποτέλεσμα ~ταν πως, 3έκα χpόν~α μετά τον θάνατό του, το πoλ~τ~κό του έργο εΙχε καταppευσε~ .

.o~

πατpΙκω~, που βpέθΎJκαν ξανά με την εξουσΙα

"

,

στα χεp~α , αντ~ να ΤΎJ ΧPΎJσΨOΠO~ΎJσoυν γ~α να

β'λ α ουν

τάξΎJ στην κυβέpνΎJσΎJ κα~ στψ κo~νωνΙα, επωφελ~θΎJ­ καν γ~α να κλέψουν , να 3~αφθεΙpoυν κα~ να σκοτώσουν. , Τ ωρα

'θ'εμα ΧPΎJματων. 'Τ ο να ε ξ απ~α ο'λ' α ε~χαν γ~νε~

,

,

'ζ ε~ κανε~ς ΤΎJν εκ λ' ~'ξ γορα oγΎJ του στα 0ΎJμoσ~α α ~ωματα,

, ΎJταν

'ξ λ' μ~α πρα ΎJ πο υ

, φυσ~ΚΎJ

, υΠΎJPχε

κα~

μ~α

β

ωμΎJ-

χανΙα που εξαγόραζε Ψ~φoυς κα~ που τψ εξυΠΎJpετoυ­ σαν πρόσωπα ε~3~κευμένα. Ο Π oμπ~ ως, προκεψένου να.

' ξ ε~ τον εκ λ ε

φ~'λ ο του

Α' φpα.ν~o,

κα λ εσε στο

,

"

μεγα.ρο

του τους α.PΧΎJγoυς των φυλών κα.~ 3~α.πpαγματεύΤΎJκε μα ζ ~

'

τους

ης

ψ'ΎJφoυς

τους

σαν

"

να.

ΎJτανε

σακ~α.

με

μ~λα.. Στα 3~κα.στ~p~α. συνέβα.~ναν πoλu χειρότερα. Ο Λέντουλος Σουρας, που α.θωώθΎJκε α.π' τους ενόρκους ~ με ουο

επ~π λ' εον ψ' ΎJφoυς,

,

,

ε~πε, χτυπωντα.ς

"

το μετωπο

του: «Κα.κό που 'παθα, αγόρασα έναν πα.ρα.πάνω. K~ ι

f

,

Ι

εκε~ που εχουν φτασε~ o~ τψες

... ».

ΔΎJλα3~ όλα. εξα.pτ~όντoυσα.ν απ' το χp~μα. Το χp~­ μα εΙχε γΙνε~ ΎJ μoνα3~κ~ έγνo~α όλων . Φυσ~κά, στη γραφεωκρα.τΙα. . υ-:t~Ρχα.ν α.κόμα υπάλλΎJλo~ LΚα.νOΙ κα.~

,

τψω~.

Αλλ' α

ΎJ π λ εω Ψ ΎJφ~α ΎJτα.ν α.νLΚανO~ κα.τα.χραστες

'"

,

που, γ~α. να. απoκτ~σoυν μ~α θέσΎJ στη 3ωΙΚΎJσΎJ μ~ας επαρχΙα.ς, όχ~ μόνο πα;pα~τoυνταν από τους μ~σθoυς,

αλλά πλ~pωνα.ν κ~όλα.ς , σΙγoυpo~ πως σ' ένα. χρόνο θα. εΙχα.ν βγάλε~ τα έξοΜ τους μαζΙ με σΎJμανΤLΚό κέρ30ς.

Kα.~ πράγμα.η τα κατάφερναν: με τους φόρους, με τ~ς , , αρπαγες, που λ' ωντα.ς τους κατo~κoυς σα.ν σκ λ'β α. ους. Ο ΚαΙσαρας, ότα.ν του 3όθΎJκε ΎJ 3ωΙΚΎJσΎJ ΤΎJς ΙσπανΙ­ α.ς, είχε χpέΎJ τεpάστ~α που σ' ένα. χρόνο πλΎJpώθΎJκα.ν. Ο KLΚέpωνας κέρ3~σε τον τίτλο του «ευγενους», γ~α.τΙ, μεσα στον ενα. χρονο που κυ β' εpνΎJσε την

,

"

Κ ~ λ ~κ~α, ' ε'β α. λ ε

251 στην άκρ'Υ) ένα. ποσό ποu σ~μερα. θα. α.νΤLσΤΟLχούσε σε

ογΜντα. εκα.τομμύΡLα. aρα.χμές· το ποσό ~τα.ν πολύ μέτρLO γLα. ΤLς σuν~θεLες της επoχ~ς κα.L το κα.UΧLότα.ν σε όλοuς , στα. γράμμα.τά

TOU.

OL στρα.ΤLωτLκοί aεν φέροντα.ν κα.λύτερα.. Ο Λού­ κοuλλος γύΡLσε α.πό ΤLς εΠLχεφ~σεLς στ'Υ)ν Aνα.τoλ~, πολuεκα.τομμUΡLOύχος. 'θ uτης α.μu

Ο

Π oμΠ~LOς

έφερε λά.φuρα.

α. ξ'Lα.ς

, . α. λλ"α. κρα.Τ'Υ)σε α.'λλ' στο κρα.τος, α. τοσα. γLα. το προσωΠLκό TOU ' βα.λά:ντLO. Ο πολλα.πλα.σLα.σμός TOU κεφα.λα.Lοu ~τα.ν τόσο εύκολος ότα.ν κα.νείς κα.τόρ ­ θωνε να. εξα.γορά:σεL ένα. α.ξίωμα., ποu OL τρα.πεζίτες aάνεLζα.ν στοuς ενaLα.φερόμενοuς το α.πα.ρα.ίτητο κε­

φά:λα.LΟ με τόκο πεν~ντα. ΤΟLζ εκα.τό. Η Σύγκλ'Υ)τος 'ψ ε στα. με'λ 'Υ) Τ'Υ)ς α.πα.γορε

'

~, α.πα.α.UΤ'Υ) Τ'Υ)ν α.Lσχροκερο'Υ)

σχόλ'Υ)σ'Υ). Αλλά 'Υ) α.πα.γόρεuσ'Υ) aεν εΙχε α.ποτέλεσμα..

' Α κομα.

,

~ κα.L α.νορες

α.

ξ

,

,

LOπρεπεστα.ΤΟL, οπως

ο

Β' ροuτος ,

σuνεργά:ζοντα.ν με κά:ΠΟLοuς άλλοuς ποu aάνεLζα.ν τα.

,

,

ΧΡ'Υ)μα.τα.

τοuς

με

τοuς

'

'~β λ LΟLOuς uπερ ο Lκοuς

,

τοκοuς.

Στα. χέΡLα. μLα.ς ά:ρχοuσα.ς τάξ'Υ)ς τόσο aLεφθα.ρμέν'Υ)ς , 'Υ) Ρώμ'Υ) είχε τώρα. ΠLα. γίνεL μLα. ροuφ~χτρα. ποu α.πομu­

ζούσε Χρ~μα. α.πό όλ'Υ) την α.uτοκρα.τορία. της γLα. να. εξα.σφα.λLσεL σε μLα. κα.τηγορΙα. σα.τρα.πών μLα. ζω~ όλο κα.L ΠLΟ εΠLaεLΚτLΚ~ κα.L πολuτελέστερ'Υ) . Ένα. βρά:au ο ΚLκέρωνα.ς ά:ΡΧLσε να. κορο·r:aεύεL τον

Λούκοuλλο γLα. τη φ~μ'Y)

Tou κα.λοφα.γά ποu είχε α.πο­

κτ~σεL. Ο ΚLκέρωνα.ς ~τα.ν ένα.ς νεα.ρός aLΚ'Υ)γόρος, ,ι

,

ι

γLOς κα.ποLOU εuποροu κα.λλLεργ'Υ)Τ'Υ) α.πο το

Α-'

ΡΠLνο, κα.L

είχε πάρεL μLα. κα.λ~ μόρφωσ'Υ). ΜόλLς εLκοσL επτά ετών κα.L άγνωστος είχέ α.ντψετωπίσεL μLα.

alx'Y) πα.σΙγνω­

στη κα.L εΠLΚίνauν'Υ) γLα. κείνον: γLα.τί έπρεπε να. uπε­ ρα.σπLσεL τον ΡώσκLO ενα.ντίον

Tou Χρuσογόνοu, ποu Tou Σύλλα., ο οποίος ~τα.ν α.κόμα. aLκτάτορα.ς. ΚέρaLσε τη alx'Y) με μLα. aεξLOτεχνLΚ~ α.γό-

~τα.ν εuνοούμενος

252 Ρεuση . 'Υστερα. , φοβοuμενος την εκ3Ικηση τοu ΣUλλα. , έφuγε για. την Ελλά3α. όποu κα.ι έμεινε τρΙα. χρόνια.

σποu3ά:ζοντα.ς τη γλώσσα., τη pητopικ~ τοu Δημοσθέ­ νη κα.ι τη φιλοσοφΙα. τοu Ποσει3ωνLΟU, μέτριοu επιγό­ νοu τοu Σωκράτη κα.ι της σΤωLκ~ ς σχoλ~ς .

rUPLcrE τρΙα. χρ6νια. α.ργότερα., ότα.ν ο ΣUλλα.ς εΙχε πια. πεθάνει , πα.νΤΡεUτηκε την ΤερεντΙα. κα.ι την προΙκα. της, ποu ~τα.ν σημα.ντικ~, κα.ι ως 3ικηγόρος, α.σχο­ λ~θηκε με την ΠOλιτLΚ~ με την οποΙα. α.ισθα.ν6τα.ν ι3ι­ α.Ιτερα. σuν3ε3εμένος. ΣUντομα. τοu α.να.τέθηκε μια. άλ­

λη πoΛUκpoτη 3Ικη , ενα.ντΙον τοu ΒέΡΡΟU, ενός cruγκλητικοι) ποu, σα.ν 3ιoικητ~ς της ΣικελΙα.ς, εΙχε κάνει κάθε εL30uς κλεψιά κα.ι α.πάτη, α.λλά ποu τον uποστ~­ ριζε όλη η α.ριστοκρα.τΙα.. Βρέθηκε α.ντιμέτωπος με τον

Ορτένσιο , τον uπ' α.ριθμ6 ένα. 3ικηγ6ρο εμπιστοσuνης της α.ριστοκρα.τΙα.ς κα.ι της Σuγκλ~τοu. Η uπόθεση uπ~ρξε κάτι α.νάλογο με την uπόθεση ΝΤΡέuφοuς , με τοuς

ι, ι λ Ι ζ' πα.ΤΡικιοuς α.π τη μια. μερια. κα.ι τον α.ο μα. ι με

την τάξη των ιππέων α.π' την άλλη. Κα.ι ο Κικέρωνα.ς νΙκησε για. άλλη μια. φορά, πα.Ιρνοντα.ς το σκ~πτpo α.π'

τα. χέρια. τοu ΟρτενσLΟU κα.ι κα.τα.φέρνοντα.ς να. γΙνει το εΙ3ωλο μια.ς κoινωνικ~ς τάξης στην οποΙα. άλλωστε α.ν~κε ο Ι3ιος. Ο Λοuκοuλλος ~τα.ν ένα.ς uπα.ξιωμα.τικός τοu Σuλ­

λα., ποu τον εΙχε α.κολοuθ~σει στην Aνα.τoλ~, πολε­ μώντα.ς ενα.ντΙον τοu Μιθρι3ά:τη. Προερχότα.ν α.π6 μια. α.pιστoκpα.τικ~ οικογένεια. φτωχ~ κα.ι πεινα.σμένη. Λέ­

γα.νε πως ο πα.τέρα.ς τοu ~τα.ν ένα.ς 3ιεφθα.ρμένΟζ , πως ι

ο πα.ΠΠΟUζ

τοu

ι

τοu ειχε κ

ι

ι

λΙψ 'λ ι ε ει α.γα. μα.τα. κα.ι πως η μα.να.

ειχε περισσοτεροuς

ι,

ερα.στες

α.π

ι

Ι

οσες

τριχες

/

ειχε

στο κεφάλι της. Ίσως όλα. α.uτά να. ~τα.ν σuκοφα.ντLες. ι Οπως. κι α.ν έχει το πράγμα. ο Λοuκοuλλος, α.πό μιι

~

I~

κρος, οεν εοει

ξ

Ι

ε κα.νενα. α.π

,

ι

α.uτα. τα. ε

λ

ι

ι

α.ττωμα.τα., ειχε

253 απλώς μια μεγάλη φιλοοοξΙα κα .ι όλα τα χαρΙσματα για να ΤΎ)ν ικανoπoι~σει: ΤΎ)ν εξ\)πνάοα, ΤΎ)ν ε\)φράοεια ,

,

ΤΎ)ν

μορφωσΎ)

και

,

θ' αρρος. 'Ο' σο Ύ)ταν ζ ωντανος

το

ο

Σύλλας , πο\) το\) εΙχε αο\)ναμΙα , Ύ) καριέρα το\) ~ταν

εύκολΎ) . Όταν ο προστάΤΎ)ς το\) πέθανε , οεν οΙστασε να σ\)νεχΙσει ΤΎ)ν καριέρα το\), εξασφαλΙζοντας ΤΎ)ν εΙΙνοια μιας γ\)ναΙκας , ΤΎ)ς ΠρΎ)κίας, πολύ ισχ\)ρ~ς λόγω των

ερωτικών οεσμών ΤΎ)ς, και χάρΎ) σ' α\)τ~ν έγινε ανθΙΙ­ πατος ΤΎ)ς ΚιλικΙας και μπόρεσε να σ\)νεχΙσει να οιοι­ κεΙ, να πολεμάει, να νικά.ει και να πλο\)τΙζει με τα λάφ\)ρα το\) εχθρου. Για να φτάσει σαν στρατιωτικός το ανάσΤΎ)μα το\) Μάριο\), το\) ΣΙΙλλα και το\) ΚαΙσαρα, 'λ ει ψ" 'ψ το\) ε ε ενα μονο προσον: Ύ) \)χο λ ογΙΚΎ)

'

,

ικανΟΤΎ)τα.

Oo~γΎ)σε το\)ς στρατιώτες το\) από νΙΚΎ) σε νΙΚΎ) , αλλά

,

'λ' κο\)ρασε τοσο πο

το\)ς το\)ς.

Κι

\),

ακρι

β ως "

οπως

'λ εσε ΤΎ)ν ε ξ"εγερσΎ) πο\) προκα

"

~,

ειχε παρει ΤΎ) ΟΙΟΙΚΎ)σΎ)

με

~ 00-

λοπλοκΙα, ην έχασε με μια άλλΎ) ΟολοπλοκΙα. Όταν

τον ανακάλεσαν σΤΎ) ΡώμΎ) , αποσυρθΎ)κε απ' ΤΎ) ΟΎ)μό-

,

ζ ωΎ)

σια

και

,

τωρα

πια

~"

ενοιαφεροταν

μονο

για

ΤΎ)ν

απόλα\)σΎ) το\) αμέΤΡΎ)ΤΟ\) πλουτο\) πο\) είχε σ\)σσωρευ­

σει. Είχε σπίτια και χτ~ματα και ένα μέγαρο στο λόφο το\) Πίντσιο, πο\) ~ταν φΎ)μισμένο για ΤΎ) σ\)λλoγ~ των αγαλμάτων και των πολύτιμων χειρογράφων πο\) εΙχε κλέψει απ' τψ Aνατoλ~, καθώς και για το\)ς κ~πo\)ς το\), στο\)ς οποίο\)ς καλλιεργοΙΙσε φ\)τά άγνωστα ως

τότε σΤΎ) ΡώμΎ), όπως το κεράσι, και κ\)ρίως για τψ κο\)

' ζ ινα

το\),

,

εργασΤΎ)ΡΙΟ των πιο εκ λ' επτ\)σμενων σπε-

σιαλιτέ. Ο Κικέρωνας, λοιπόν, ένα βράο\), σε μια φιλικ~ σ\)­

γκέντρωσΎ), ειρωνείιΤΎ)κε τον Λοίικο\)λλο για ΤΎ) Λαι­ μαργία το\), λέγοντας πως επρόκειτο για μια \)ποκρι-

,

ΤΙΚΎ)

'ζ

πο

α

και

'ζ

σΤΟΙΧΎ)ματι

οντας

πως,

αν

,

ΠΎ)γαιναν

στο σπίτι το\) χωρίς να ειooπoι~σo\)ν το\)ς μάγειρες,

254 ' θ α β ρισκοντουσαν

,

μπροστα σ

" ενα

λ'

~

,

ιτο οειπνο , σαν το

οείπνο του χωρικού ~ του στρατιώτη. Ο Λοόκουλλος ~, οεχτ-η κε

το

"λ σΤOLχ-ημα, κα εσε

ο'λ ου ς

«αυτο Ψ'ια»

στην

και ζ~τησε απλώς τ-ην άοεια να ειΌoπoι~σε ι τους υπ-η-

,

ρετες

του

να

"

ετοψασουν

."

τραπε"ι

για

ο'λ ους

στ-ην

'

αι-

θουσα του Απόλλωνα. Αυτό έφτανε για να καταλάβει το προσωπικό του τι έπρεπε να κάνει: στ-ην αlθoυσα

του Απόλλωνα ένα γεόμα 3εν έπρεπε να στοιχίζει λι­ γότερο από οιακόσιες

χιλιά3ες

σεστέΡΤLOυς. ' Η ταν

υποχρεωτικά τα ορεκτικά , όπως θαλασσινά , πιτσοόνια με σπαράγγια , στρείοια , γαρίΟες. Κι ύστερα ερχόταν το κυρίω ς φαγ-ητό: ψάρια, χ~νες, λαγοί, γαλοπούλες, παγώνια της Σάμου, πέροικες τ-ης Φρυγίας κι άλλα πολλά που τα ακολουθούσαν τυριά , γλυκά και κρασιά.

Ο Πλοόταρχος που μας οι-ηγείται το συμβάν , 3εν λέει ποιοι ~ταν παρόντες στο φαγοπότι. Αλλά θα πρέ­ πει να είχε συγκεντρωθεί το άνθος της ρωμαΊ;κ~ς κοι­

νωνίας. Δεν θα έλειπε ο Μάρκος ΛικίνLOς Κράσσος , ένας αριστοκράτ-ης, γιος αξιωματικού του Σόλλα , ο οποίος είχε πρoτψ~σει να αυτoκτoν~σει παρά να πα­

ραοοθεΙ στον Μάριο . Ο Σύλλας είχε ανταμείψει το ορ,

,

Ι,

φανο επιτρεποντας

Ι

ι

του να αγορασει σε τψ-η ευκαψιας

τις πεΡLOυσίες των οπα3ών του Μαρίου και να οργα-

,

νωσει

'Ο α

"

το

πρωτο

σωμα

,

πυροσ β' εστων

τ-ης

Ρ' ωμ-ης.

,

, , , ~ , φωτια οιαπραγματευοταν

ξ' Κ' ταν εσπαγε πυρκαγια, ο ρασσος ετρεχε επι τοπου·

λλ α'

'β' να σ -ησει τ-η

αντι

το

κτίρLO με τον ΙOLOκτ~τ-η του , που συν~θως το ξεφορ­ τωνόταν πολύ ευχαρίστως. Και μόνον όταν ~ταν 3ικό του, έβαζε σε λειτουργία τις αντλίες. Διαφορετικά το

,

,

αφ-ηνε να καει.

Ένα άλλο πρόσωπο, που 3εν μπορεί να · απουσίαζε, ~ταν ο Τίτος ΠομπώνLOς ο Αττικός που, αν και αστι,

κ-ης

ι

καταγωγ-ης ,

,

αντιπροσωπευε

ι

τον

τυπο

του

πιο

255 εκλεπτυσμένου OCΡLσΤΟΚΡάη . Κocθώς οεν εΙχε ocνάγκη

voc

λερώνεL τoc χέΡLOC του με ΟΠΟLocο~ποτε οουλεLά , επεL­

o~ ~τocν πλουσL6τocτος , εΙχε φροντΙσεL μ6νο YLOC ΤΎ)ν τελεLOΠΟΙΎ)σΎ) ΤΎ)ς μ6pφωσ~ς του σΤΎ)ν Ae~voc. ΕκεΙ τον

γνώΡLσε ο Σύλλocς , ο οποΙο ς γΟΎ)τεύΤΎ)κε τ6σο που θέ­ λΎ)σε

voc

τον κάνεL συνεργάΤΎ) του. Αλλά ο ΑΤΤLκ6ς

ocp-

ν~θΎ)κε γLOCΤΙ ~θελε voc εξocκολουθ~σεL ΤLς σπουοές του.

'1στερoc

επένουσε ΤΎ)ν ocμύθυΤΎ) πεΡLOυσΙoc του σε ένoc

χτ~μoc σΤΎ)ν 'Η πεφο , σΤΎ)ν ocγορά ΟLocμεΡLσμάτων ση ΡώμΎ), σε μLOC σχoλ~ μονομάχων

XOCL σε ένocν εκooΤLΚ6

οΙκο

YLOC βLβλΙoc υψΎ)λού εΠLπέοου: Ο ΚLΚέρωνocς , ο XOCL πολλά άλλoc σΎ)μocνΤLκά ΠΡ6σωπoc ης επoχ~ς τον ΧΡΎ)σΨΟΠΟLOύσocν 6XL μ6νο crocv ΟLκονομLΚ6 σύμβουλο, ocλλά XOCL crocv τράπεζoc xocτocθέσεων. Ή τocν τέτοLO το κύρος XOCL Ύ) εκτΙμΎ)σΎ) στο , , ζ' λ' προσωπο του που , ocν XOCL ουσε LΤΟΤOCΤOC , crocv πρocγΟρτένσLOς, ο Κάτωνocς

μOCΤLκ6ς εΠLκούρεLOς, οεν υπ~pχε σΠΙΤL ~ γLOPΤ~ ΤΎ)ς

υΨΎ)λ~ς ρωμocΊ:κ~ς ΚΟLνωνΙocς στ-ην οποΙoc voc μΎ)ν ~τocν προσκεκλΎ)μένος. Κ OCL θ OC

'

πρεπεL

, voc Ύ)τocν

, XOCL

εκεL

ο

Π'

ομΠΎ)LOς ,

ο

ευ-

νοούμενος

XOCL γocμΠΡ6ς του Σύλλoc. Απ6 ΟLΚογένεLOC Lππέων, ocστ6ς ΟΎ)λocο~, εΙχε γΙνεL το Ινοocλμoc ΤΎ)ς xocλ~ς ΚΟLνωνΙocς . ΕΙχε νLΚ~σεL στο πεοΙο ΤΎ)ς μάχΎ)ς XOCL

,

,

,

~ εLχε γLνεL οεκτος

με

,

θ' β λ θ' ΡLocμ ο ΠΡLν ocκομoc ενΎ) LΚLω εL.

KOCL ~τocν τ6σο 6μορφος που Ύ) π6ρνΎ) Φλώρoc έλεγε ~ , ξ εκο λλ' " , πως οεν μπορουσε voc Ύ)σεL ocπο πocνω του χωΡLς voc τον ΟocγκώσεL. Τον θεωρούσocν ocκέρocLO χocρocκτηρoc XOCL, YLOC κε{νΎ) ην επoχ~ , ~τocν· προσπocθούσε voc κάνεL κocλ6 σε όλους με τον ΙοLO τρ6πο που προσπocθούσε YLOC το oLΚ6 του κocλ6. Του ocποο{οocνε πολλές φLλοΟοξΙες.

Σην πρocγμOCΤLκ6ΤΎ)ΤOC οεν εΙχε πocρά μόνο μ{oc: το

voc

εΙνOCL υπεράνω 6λων XOCL σε όλoc. Αλλά ~τocν πεΡLσσ6τε­ ρο μOCΤOCLOοοξΙoc, πocρά φLλοΟοξΙoc.

256 Όλo~ αυτοΙ ~ταν προσωπαόΤΎ)τες που τpε~ς α~ώνες

πp~ν οεν θα μπορούσαν να υπάρξουν ση ΡώμΎ). K~ όχ~ ι

μονο

γ~α ΤΎ)

J

φρονησμενΎ)

"λ γΎ)τα που κατανα ωναν

Ι

,

γ~α

ης

εμφαν~σΎ)

κα~

τους,

γ~α

τα

φα-

Υ , συ" Ύ)ΤΎ)σε~ς

που

κάνανε σε καθαρά κα~ ωραΙα λατ~ν~κά , στoλ~σμένα με φ~λoλoγ~κές αναφορές, αλλά κα~ γ~ατι σ' αυτές τ~ς ,

Ι

γωρτες

,

ε~χαν

β

"

γε~

απο

,

Ι

συμμετε~χαν

κα~

ΤΎ)ν

o~

γυνα~κες,

καταστασΎ)

που

τωρα

π~α

,

ΤΎ)ς

υποταγΎ)ς.

Η

ΚλαυοΙα, Ύ) γυναΙκα του Κοtντοu Kα~κ~λιoυ Μετέλλου, ~ταν τότε Ύ) «πρώΤΎ) κυρΙα» ΤΎ)ς πόλΎ)ς κα~ το υπόoε~γ­

μα γ~α τ~ς άλλες. Ή ταν φεμ~νιστp~α, έβγα~νε μόνΎ) ΤΎ)ς τα

',,"' κα~, οταν β pαo~α

"

,

,

συναντουσε καποων γνωρψο, αντ~

να κατεβάσε~ τα μάτ~α ντροπαλά, τον αγκάλ~αζε κα~

τον φ~λoύσε . Καλούσε σε οεΙπνο τους φιλους ΤΎ)ς όταν

έλε~πε ο σύζυγος, υπoστ~p~ζε το o~καιωμα ΤΎ)ς πολυf

γαμ~ας

κα~

γ~α

τ~ς

ι

γυνααες

τσ~γγoυν~ές, αποκτώντας

κα~

το

'ί""

ι

εφαρμο"ε χωp~ς

εραστές σε οωοεκάοες κ~

εγκαταλεΙποντάς τους με πoλλ~ χάρΎ), αλλά χωρΙς κα-

,

μ~α

'Ψ'Ε τυ Ύ). νας

, ,καταφερε "' οεν

να

απ

"

ΤΎ)ν

α.υτους,

ξ" εχασε~

ο

,

ΠO~Ύ)ΤΎ)ς

ποτε,

Κ' ατου λλ ος,

ε'λ ~ωνε

'

απο

Υ'λ ~α "Ύ)

κα~ τ-ην εξέφρασε στου ς στΙχους του, όπου Ύ) ΚλαυοΙα εμφανιζετα~ με το όνομα ΛεσβΙα. Ο Κέλως, ένας άλ­

λος εγκαταλεψμένος, γ~α να ΤΎ)ν εΚO~ΚΎ)θει , ΤΎ)ν κα­ τ~γγε~λε πως εΙχε επ~χεφ~σε~ να τον ooλoφoν~σε~ κα~, OΎ)μόσ~α, ην αποκάλεσε φΤΎ)ν~ πόρνΎ). Η ΚλαυοΙα κα­ ταo~κάσηκε σε πρόσημο: όχ~ επε~o~ ~ταν ένΟΧΎ), αλλά

επε~o~ ~ταν αoελφ~ του

ΠουμπλΙου ΚλαυΟΙου.

Ο

Πούμπλως Κλαύοως ~ταν ένας απ' τους αρχΎ)γούς του λα·r."κού κόμματος, μ~σΎ)τός στους αp~στoκpάτες

,

κα~ opκ~σμενoς

'

εχθ ρος

,

του Κ' ~κεpωνα, που υπoσΤΎ)P~ ξ ε

τον Κέλω λέγοντας, πως τον στενοχωρούσε να καΤΎ)­

γορεΙ μ~α γυναΙκα κα~ μάλ~στα ΤΎ) συγκεκρψένΎ) που εΙχε oε~χτει τόσο καλ~ φΙλΎ) τόσων πολλών ανΟρών.

257 Με αυτά τα παραοεΙγματα μπροστά στα μάτια τους ) ~ταν Ούσκολο στις κοπέλες να γίνουν καλές μ'Υ)­

τέρες αφοσιωμένες στις οικογένειές τους. Υπαγορευ­ μένοι αποκλειστικά από τους

πολιτικούς

υπολογι­

σμούς και το συμφ~poν ) οι γάμοι γίνονταν και ξεγί­ νονταν με μεγάλη άνεσ'Υ). Ο Πoμπ~ιoς ) για να ανέβει κοινωνικά , χώρισε Τ'Υ) γυναίκα του για να παντρευτεί την ετεpoθαλ~ αoελφ~ του Σύλλα. Ύστερα ) όταν έμεινε χ~poς , παντρεύΤ'Υ)κε Τ'Υ)ν Ιουλία , την κόρ'Υ) του Καίσα ρα,

ο

,

ι

οποιος

,Ι

,

Ι

ειχε κανει τεσσερις

γαμους,

απατωντας

αοιάκοπα τις γυναίκες του . «Aυτ~ 'Υ) πόλ'Υ)) έλεγε ο

Κικέρωνας, «οεν εΙναι παρά ένα πρακτορείο πολιτικών γάμων που οιορθώνονται από τις μοιχΙες». Ο Μέτελ­ λος ο Μακεοονικός, σε έναν λόγο του προς τους συ­ μπατριώτες του, τους κάλεσε να βάλουν τάξ'Υ) σΤ'Υ)ν

,

οικογενειακ'Υ) τους πως

'ζ υγος μια συ

ζ' ' ω'Υ), λ εγοντας:

, ειναι

, σκετη

« Κ' ατανοω απο'λ υτα ... ». Ο' γαμος με

π λ'l: 'Υ)ι.,'Υ)

χειραγωγία) εκείνος O'Y)λαo~ που οεν επέτρεπε οιαζύγιο)

, ειχε

πια

Ι: ' ει.,αφανιστει,

γιατι"λ ο οι

'θ ε λ αν να 'Υ)

'

εχουν

Τ'Υ) ουνατόΤ'Υ)τα να χωρίζουν. Και έφτανε για το οιαζύ­

γιο ένα απλό γράμμα. Τα παιοιά ~ταν ανεπιθόμ'Υ)τα , γιατί θα αποτελούσαν εμπόοιο) κι είχαν γίνει ένα είοος πολυτέλειας που επιτρεπόταν μόνο στους φτωχούς . Απαλλαγμένες απ) τις εγκυμοσύνες) τους θ'Υ)λασμούς και τις πάνες, οι γυναίκες σύζυγοι ψάχνανε , όπως θα

λέγαμε σ~μεpα, «ΟιεξόΟους». Και τις βρίσκανε κυρίως στις ερωτικές οολοπλοκίες και σΤ'Υ)ν κουλτοόρα , που

είχε αρχίσει να γίνεται κoσμικ~ και να καλλιεργείται στα σαλόνια. . Τ α φιλολογικά γούστα αυτης Τ'Υ)ς

πλούσιας και

επιπόλαΙ'Υ)ς κοινωνίας οεν στρέφονταν προς το μεγα­

ΛUτεpo ΠOΙ'Y)Τ~ και συγγραφέα του καιρού Τ'Υ)ς που ~n.ν ο Λoυκp~τιoς. Ο συγγραφέας του

De rerum natura)

258 /

1:

/

UΠΎ)ρ"ε ενας

/

αριστοκραΤΎ)ς, α

/

/

λλ/ ζ β α οuσε αποτρα Ύ)γμε-

νος, εκτός των άλλων και για λόγοuς uγείας: φαίνεται

/

πως

/

επασχε απο

/

/

/

/

~

καποια πεΡΙΟΟΙΚΎ)

/

λ/

u

εμπνεuσΎ) τοu Ύ)ταν πο

/θλ .Ι .

κατα

ΙΨ 'ι,

και Ύ)

/

.Ι. / / β θ uψιπεΤΎ)ς, τραγΙΚΎ) και α ια

για να γίνει ης .μό3ας. Εκεί θριάμβεuσε ο Κάτοuλλος, εύκολος

και σuναισθΎ)ματικός

ΠOΙΎ)τ~ς. Ή ταν ένας

αστός απ' ΤΎ)ν Βερόνα, εuκατάστατος και τσιγγούνΎ)ς,

ποu κλαιγόταν α3ιάκοπα για ΤΎ) φτώχεια τοu, αλλά είχε σπίτι σΤΎ) ΡώμΎ), βίλα στο Τίβολι κι άλλΎ) βίλα σΤΎ)ν Γκάρντα. /Αρεσε στις κuρίες, γιατί μιλούσε μόνο

για έρωτα, και είχε καταφέρει να μεταμορφώσει σε

/

εuπ

λ

ασΤΎ)

και

/

κοσμΙΚΎ)

μια γ

/

λ/ ζ ωσσα ποu εμοια ε

φτι-

αγμένΎ) για κώ3ικες και νόμοuς και ΠΡΟΚΎ)ρύξεις νί­ ΚΎ)ς.

ΕπίσΎ)ς 3Ύ)μοφιλείς ~ταν ο Μάρκος Κέλιος, ένας απένταρος αριστοκράΤΎ)ς, ποu σuμπαθούσε τις κομοu-

/

/

~ ισεες'

νιστικες

ο

Λ

/

ικινιος

Κ/ λβ α ος,

/

ενας

/

ερασιτεχνΎ)ς

ΠOΙΎ)τ~ς και ρ~τoρας ποu 3εν τοu έλειπε Ύ) φαντασία' ο Έλβιος Κίννας ποu, μετά τον θάνατο τοu Καίσαρα,

30λoφoν~θΎ)κε γιατί τον πέρασαν για έναν απ' τοuς 30λοφόνοuς.

/ Η ταν όλοι 3ιανοούμενοι ΤΎ)ς αριστεράς,

ποu αντιτlθενταν σΤΎ) 3ικτατορία, χωρίς να κάνοuν τί­ ποτα για ΤΎ) 3Ύ)μοκρατία . Αλλά είχανε τώρα πια μια επφρo~ μεγαλύτερΎ) γιατί, εκτός από τα σαλόνια και .

τις

/

γuναικες,

/

~

/

/

~

/

ειχαν τωρα και εκοοτικο οικο για να οι-

cx3l3ouv τα έργα τοuς. Ο Αττικός είχε εισαγάγει ΤΎ)ν περγαμΎJV~, απ' ΤΎJV οποία έφτιαχνε τόμοuς με σελί3ες χωρισμένες σε

3uo

~ τρεις στ~λες χεφογράφοu. · Γραφείς ~ταν ει3ικεuμένοι

σκ

λ α/β οι,

ποu

/

στοιχι

ζ

αν

/

οσο

Ύ)

/

/

σuνΤΎ)ΡΎ)σΎ)

τοuς.

Αλλά και οι σuγγραφεlς πλΎ)ρώνονταν σπά.νια και με

κάποιο περιστασιακό 3ώρο: και επομένως μόνον οι πλούσιοι μπορούσαν να ασχολΎ)θούν με ΤΎ) λογοτεχνία.

259 M~α έΧ8οση έχανε τον χόΧλο της με τα χίλ~α αντίτuπα ποu

μοιράζονταν

στοuς

β~βλωπώλες,

απ'

τοuς

οποίοuς την αγ6ραζαν o~ β~βλ~6φ~λo~. Ένας απ ' IΧu­ τοός, ο Ασίνως Πολλίωνας, ί8Ρuσε την πρώτη β~βλ~­

oθ~xη της Ρώμης . Η τεχν~x~ πρ6080ς ενθάρρuνε την παpαγωγ~ . Ο Τερέντως Βάρωνας τόπωσε τα χείμενά τοu γ~α τη

λατ~ν~x~ γλώσσα xα~ την αγpoτικ~ ζω~. Ο Σαλλοό­ στως , ανάμεσα σε

8uo μάχες, έ8ωσε γ~α τόπωμα ης

«Ιστορίες» τοu, χαλογραμμένες αλλά μάλλον μερο­ ληπτ~xές. Kα~ ο K~xέpωνας ποu είχε π~α γίνε~ ο χατ' εξoχ~ν «Μσχαλος» της pψopικ~ς , έβγαλε σε β~βλία , , ,

ης

αγορεuσε~ς

τοu,

απ

ης

oπo~ες

Ι

εφτασαν

ι

ως

εμας

μ6νον πεν~ντα επτά.

Η χοuλτοuρα, επομένως , 8εν ~ταν π~α το μονοπώ­ λω χάποωu μοναχικοό ε~8~XOό , αλλά είχε αpχίσε~ να

8~α8ί8ετα~ σ' αuτ~ν την xo~νωνία ποu γόp~ζε απoφασ~­ σηχά ης πλάτες στα αγροτικά ~θη xα~ στην ur~~

άγνo~α της πρώτης 8ημoxpαηx~ς πεΡ~680U. Πλησί­ αζε π~α η επoχ~ ποu θα ονομαζ6ταν «XPUcr~» xα~ ποu , 6πως 6λες o~ χρuσές εποχές, θα ~ταν το προανάΧΡΟU­ σμα της επ~θανάτ~ας αγωνίας τοu πoλ~τ~σμOό της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο ΚΙΚΕΡΩΝΑΣ

Ο ΠΟΜΠ Η ΙΟΣ κα~ ο Kpιiσσoς, που συναντ~σαμε στο πpOΎjγOύμενO κεφιiλαω , aεν ~ταν μόνον επ~τυΧΎjμένO~ επ~χεφΎjματΙες, αλλιi κα~ ΠOλ~τLΚOΙ ιiνopες που απα~Ι

τουσαν να

'ξ ουν πρωτους Ι

πα~

'λ ους.

Κ α~ το καταφεΙ

ρο

ραν, αν κα~ το πλ~pωσαν αργότερα κα~ o~ Μο με ΤΎj ζω~ τους. Ως ευνooύμενo~ του Σύλλα, ξεκΙνΎjσαν εύκολα ΤΎjν

καp~έpα τους. Kα~ μετιi ΤΎjν απoμιiκpυνσ~ του , σ' αυ­ τούς απευθύνθ"Υ)κε "Υ) Σύγκλ"Υ)τος, βιiζoντιiς τους επ~κεφα

' λ"Υ)ς

~

Ι

Ι

'ξ ουν τ~ς

ουο στρατων που επρεπε να καταπν~

εξεγέpσε~ς στψ ΙσπανΙα κα~ ΤΎjν ΙταλΙα.

Η ΙσπανΙα εΙχε ~a"Y) εξεγερθεΙ αρκετές φορές εναΙ

ντLOν

των

Ι

καταΧΡ"Υ)σεων

των

Ρ

Ι

ωμα~ων

κυ

β

Ι

ερν"Υ)των.

Aλλιi τώρα π~α, στ~ς καταχp~σε~ς εΙχαν προστεθεί κα~ o~ ιiσκoπες αγp~όΤΎjτες. Το

98,

ο στραΤ"Υ)γός ΝτΙντως,

μιμούμενος το παΡιiaε~γμα του προκατόχου του Σουλ­ πικΙου Γιiλβα , πpoσ~λκυσε στο στρατόπεa6 του μ~α

oλόκλ"Y)pΎj φυλ~ ντόπ~ων , με Τψ υπόσχεσ"Υ) μ~ας a~cxΙς νομ"Υ)

Ι , κα~ Τ"Υ)ν ε ξΙ γα~ων οντωσε.

'Ε νας

απ

'

τους

α ξ ~ω-

261 ,

μαΤLκους του, ο

Κ'ΟLντος Σ' ερτωΡLOς,

'

αγαναΚΤLσμενος

β αρ β' αροτητες , λ' LποταΚΤΎ)σε ,

"

απο ΤLς ασκοπες

'λ εσε κα

στα όπλα ΤLς άλλες φυλές XCXL ΤLς οργάνωσε σε στρα-

' rLCX

ι

ΤΟ.

ι

~,

,Ι

οκτω χρονLα τον ΟΟΎ)γΎ)σε απο

,

ενανΤLOν των Ρ' ωμαLων

Ι

νLΚΎ)

XCXL YLCX α'λλ" α το σα

σε νLΚΎ)

χρονLα κυ-

βέρνΎ)σε συνετά ην επαρχία . Ο Μέτελλος , ο στραη­ γός που είχε στείλεL Ύ) ΣύγκλΎ)τος YLCX να τον αντψεΙ\"

τωΠLσεL,

,Ι

σΤΎ)ν αουναμLα του να τον νLΚΎ)σεL ,

υποσχε-

θΎ)κε μυθώόΎ) αμOLβ~ σε όΠΟLOν τον όολοφονούσε. Ο , , 'λλ ος Ρ' , προσχω, ενας α ωμαLOς που ELXE Π ερπεννας

,

ΡΎ)σεL

στον

στρατο'Σ' του ερτωΡLOυ,

τον

,

σκοτωσε

με

μαχαίΡL. Αλλά αντί να πάεL XCXL να SLEXSLx~crEL ΤΎ)ν αμΟLβ~ του , προτίμΎ)σε να κλΎ)Ρονομ~σεL τον όολοφο­ νΎ)μένο XCXL να συνεχίσεL τον πόλεμο YLCX λογαΡLασμό του. KCXL τότε, Ύ) ΣύγκλΎ)τος έστεLλε εναντίον του τον , , 'λ ζ' , Π ομΠΎ)LO, που νLΚΎ)σε ευκο α τον ει.,ωμΟΤΎ) XCXL παρεόωσε XCXL πάλL ΤΎ)ν Ισπανία σΤLς καταχρ~σεLς των κυ­ βερνΎ)τών. Η εξέγερσΎ) που αψατοκυλούσε στο μεταξύ ΤΎ)ν Ιταλία ~ταν πολύ σοβαρό τερΎ) . Ο Λέντουλος ΒαζLάης 'Ι> , ΟLαΤΎ)Ρουσε σΤΎ)ν Κ' απουΎ) μLα σχολΎ)" μονομαχων, που

"ζ ουσLασΤLΚα προεΤΟLμα ονταν

YLCX

να

πε θ' ανουν

στο

τσίρκο όLασκεόά:ζοντας τους θεατές . MLCX μέρα, όLακό-

crLOL

απ

,

ντα

,

αυτους

, οκτω

τα

'θ 'Ι> , προσπα Ύ)σαν να οραπετευσουν.

, καταφεραν,

λ

εΎ)

λ'

αΤΎ)σαν τα

Εζ' ι., Ύ)-

, πεΡLχωρα XCXL

'Ι> 'λ ει.,αν ζ , oLCX YLCX αΡΧΎ)γο"θ' τους εναν ΡαΚLωΤΎ) που λεγοταν

Σ παρτακος και που φαLνεταL πως Ύ)ταν καλΎ)ς κατα-

ι

ι

Ι

Ι

'ζ ' XCXL ELXE αι.,LO'λ ογες LκανΟΤΎ)τες . Α" υτος καλεσε σε εξέγερσΎ) όλους τους σκλάβους ΤΎ)ς Ιταλίας, που ~ταν εκατομμύΡLα , οργάνωσε έναν στρατό εβόoμ~ντα ΧLλLάόων όLψασμένων YLCX ελευθερία XCXL εκόίΚΎ)σΎ), τους όίόαξε να κατασκευάζουν όπλα XCXL νίΚΎ)σε τους στρα­ , γωγΎ)ς

ΤΎ)γούς τους οποίους Ύ) ΣύγκλΎ)τος έστεLλε εναντίον

262 τοu.

Αuτές o~ νΙκες οεν τον μέθuσαν. Ή ταν ένας πoλ~­ ηκός οξuοερκ~ς κα~ ~ξεpε θαuμάσ~α πως ο αγώνας

τοu ~ταν μακροπρόθεσμα μ~α πάλη χωρΙς ελπΙΟα. Γ~ ' αuτό oo~γΎ)σε τ~ς οροές τοu προς ης 'Aλπε~ς , με το σκοπό να ης πεpάσε~ κα~ να αφ~σε~ τοuς άνορες τοu 'ψ επ~στpε

να

ouv

στα

,

σπ~τ~α

τοuς.

Τ

, ou λ'αχ~στoν ετσ~

O~Ύ)γεΙτα~ ο Πλοόταρχος. Αλλά o~ οπαοοΙ τοu θέλΎ)σαν να

yupLcrouv πΙσω κα~ βάλθΎ)καν να λεΎ)λατοόν πόλε~ς

κα~ όπα~θpo κα~ ο Σπάρτακος, ποu ~ταν εuσuνεΙΟΎ)τος άνθρωπος κα~ προσπαθοόσε να εμπooΙσε~ αuτές ης

αγp~όΤΎ)τες , οεν απoφάσ~σε

να τοuς

εγκαταλεΙΨε~.

Έχασε μ~α μάχΎ), όστερα κέpo~σε μ~αν άλλΎ) εναντΙον τοu

KcxcrcrLou. Kα~ τελικά, βρέθΎ)κε αντιμέτωπος με ΤΎ)

ΡώμΎ) ποu κρατοόσε Τψ αναπνo~ ΤΎ)ς

ση φp~κτ~

σκέψΎ) πως θα αντιμετώπ~ζε τοuς σκλάβοuς όλΎ)ς ΤΎ)ς

ΙταλΙας

ενωμένοuς

με εκεΙνοuς

ποu uπ~ρχαν μέσα

στψ Ιo~α ΤΎ) ΡώμΎ) κα~ οι oπoΙo~ αποτελοόσαν ένα εΙ­

οος πέμΠΤΎ)ς φάλαγγας μέσα στα τεΙΧΎ) ΤΎ)ς. Τότε οόθΎ)κε Ύ) ΟLOΙΚΎ)σΎ) στον Κράσσο κα~ , κάτω απ '

τ~ς σΎ)μαΙες τοu, σuντάΧΤΎ)καν εθελoντ~κά όλo~ o~ βλα-

,

στo~ ης ι

" αp~στoκpατ~ας.

Ο Σ παρτακος '

Ι

f

'λ α β ε πως κατα

Ι

ε~χε απενανη τοu ΤΎ)ν αuτοκρατορ~α κα~ αποτρα

. κε

προς

το

'λ 'ζ νοτο, ε π~ οντας

να

,

β'

~ o~εκπεpα~ωσε~

Ύ)ΧΤΎ)τοuς

άνορες τοu σΤΎ) Σ~κελΙα κα~ από κε~ στψ Aφp~κ~. Ο Κράσσος τον ακολοόθΎ)σε, απooεκάτ~σε ΤΎ)ν οπ~σθοφu­ λακ~ τοu κα~ τον κuν~γΎ)σε . ΉΟΎ), από ΤΎ)ν ΙσπανΙα κατέφθανε επε~γόντως κα~ ο ΠoμΠ~LOς με ης λεγε­ ώνες τοu. Ξέροντας πως το τέλος τοu εΙχε έλθε~, ο Σπάρτακος ρΙχηκε ση μάχΎ), σκότωσε με το χέp~ τοu

060 εκατόνταρχοuς κα~ με η σειρά τοu έπεσε κάτω από χτuπ~ματα τόσο πολλά ποu στάθΎ)κε εκ των uστέρων αοόνατο να αναγνωp~σθεΙ το πτώμα τοu.

263 Η πλεωψΥ)φία των ανόρών του έπεσε μαζί του. ΠεΙ

'ξ

ριπου ε

ι χι

λ

I~

ιαοες

που

Ι

Ι

~I

ειχαν κρυφτει στα οασΥ),

συνε-

λ~φθY)σαν και σταυρώθΥ)καν κατά μ~κoς ης Αππίας οόοU. Όλα αυτά συνέβαιναν το

72

και οι όυο νΙΚΥ)φ6ροι

στραΤΥ)γοί, επιστρέφοντας σΤΥ) Ρώμ Υ), όεν όιαλύσανε ι

τους

στρατου ς

τους,

ι

"

οπως

απαιτουσε

ο

νομος

και

επιθυμοuσε Υ) ΣUγκλΥ)τος. Δεν αγαποuσαν ο ένας τον άλλο: ~ταν και οι Μο πολύ πλοuσωι, πολύ τυχεροί και

πολύ φιλ6όοξοι. Αλλά 6ταν Υ) Σuγκλψος αρν~θY)κε να επιτρέψει ην τέλεσΥ) θριάμβου στον Πoμπ~ιo και ΤΥ) όιανoμ~ των γαιών που εκείνος είχε υποσχεθεί στου ς παλαίμαχους · στρατιώτες

του,

συμφώνΥ)σαν μεταξΙ;

τους και έσΤΥ)σαν απειλΥ)τικά τα στρατ6πεόά τους στα περίχωρα ης π6λΥ)ς . Αμέσως, οι οπαόοί του λαϊκοΙ; κ6μματος, που απ6 τον θάνατο του Σuλλα καραόοκοuσαν για να εκόΙΚΥ)­

θοuν τις καταxρ~σεις ΤΥ)ς αριστοκρατίας, τους έκαναν Ι Ι Υ)ρωες

70.

τους

και

τους

εκ

λ'ξ ε ανε

Ι υπατους

για

Ι ετος

το

Ο Πoμπ~ως και ο Κράσσος όεν ~ταν λα·ίκοί: αν~-

Ι Ι Ι καν απο ΤΥ) γεννΥ)σΥ) τους

Αλλά ο τυφλ6ς Ι ξ

σπρω

ει τους

σΤΥ)ν π

εγωισμ6ς Ι

αστους

λ

ης

Ι Ι 'ξ ουσια ασΤΙΚΥ) τα Υ).

αριστοκρατίας

Ι

με το μερος

του προ

λ

είχε Ι

εταριατου.

Το πρώτο μέτρο που π~ραν οι όυο (ιπατοι ~ταν να ξαναόώσουν

στους

όΥ)μάρχους

ης

εξουσίες

που ο

Σuλλας είχε καταργ~σει και να αφαφέσουν απ6 τους

πατρικίους το μονοπώλω των συμβουλίων των όικα­ σΤΥ)ρίων , επαναφέροντας σΤΥ) σuνθεσ~ ·τους και ΤΥ)ν 'ξ τα Υ)

των

Ι ιππεων .

Μ

Ι ετα

Ι απο

'λ ο α

Ι αυτα

Ι ανανεωσαν ΤΥ)

συμμαχία τους, για να μοφαστοuν και τα προσωπικά οφέλΥ). Ο Πoμπ~ως θα είχε ην ανώταΤΥ) όωίΚΥ)σΥ) των

επιxεφ~σεων ΤΥ)ς Aνατoλ~ς, 6που θα αντικαθιστοuσε τον Λοuκουλλο, και, στις

εξουσίες του στραΤΥ)γού,

264 πρ6σθεσε τα γαλ6νια του ναυάρχου που θα αγωνιζ6ταν εναντίον των πεφατών που λυμαίνονταν τη Μεσ6γεLO και καθιστούσαν εΠLΚίνόυνOυς τους πλ6ες προς την Μικρά Ασία' σε αντάλλαγμα όεσμευ6ταν να ξανανοίξει

τις

αγορές της

τραπε

ζ ιτων, Ι

,

Aνατoλ~ς Ι

συμμαχων του

ι

για τις Κ

Ι

τροπο γινοταν ο

επενόύσεις των

Ι

ρασσου, που μ

,ι

αυτο τον

Ι

ανωτατος

αρχηγος

τους .

Στ'Υ) Σύγκλ'Υ)ΤΟ, που ομ6φωνα αντιτάΧΤ'Υ)κε σ' αυτά τα

Ι

μετρα,

μια

Ι

μονο

Ι

φων'Υ)

β ρε'θ 'Υ)κε για να τα υπερα-

σπίσει: 'Υ) φων~ εν6ς νέου, σχεόόν άγνωστου και ελά­ χιστα

αγαΠ'Υ)τού

στους

αριστοκράτες

συναόέλφους

του, του Ιουλίου Καίσαρα. Η Συνέλευσ'Υ) τα επιόοκί­

μασε ομ6φωνα, παρασυρμέν'Υ) απ6 έναν άλλο νέο: τον KLΚέpωνα. Η νίκ'Υ) Τ'Υ)ς Συνέλευσ'Υ)ς και του ΠομΠ'Υ)Ιου I~ Ψ σ'Υ)μαοε ε το

'λ τε ος

Τ'Υ)ς

Ι υπεΡΟΧ'Υ)ς

Τ'Υ)ς

Ι αριστοκρατιας

και Τ'Υ)ς παλιν6ρθωσ'Υ)ς που είχε επιβάλει ο Σύλλας, και είχε αποφασιστικές συνέπειες πάνω στα γεγον6τα

που ακολούθ'Υ)σαν. Αμέσως μετά ην αναχώΡ'Υ)σ'Υ) του ΠομΠ'Υ)ίου επικεφαλ~ς εκατ6ν είκοσι πέντε χιλιάόων ανόρών και πεντακοσίων πλοίων, το εμπ6ρLO με ην Aνατoλ~ ξανάρχισε με συνέπεια να πέσει 'Υ) τψ~ του σταΡLOύ, που ~ταν το στ~pιγμα Τ'Υ)ς pωμα'ίκ~ς αριστοΙ

κρατιας.

Μ6νο ένα γεγον6ς ~λθε να ταράξει αυτ~ ην εφ'Υ)νι­

κ~ και πpooόευτικ~ επιστpoφ~ στ'Υ) ό'Υ)μοκρατία, ενι­ σχύοντας ην αντίόρασ'Υ) . Δεν γνωρίζουμε τον ΛούκLO ΣέργLO Κατιλίνα παρά μ6νο απ6 τις περιγραφές των εχθρών του, και ειόLΚ6τεpα του Σαλλουστίου και του

KLΚέpωνα. Αυτ6ς ο τελευταίος μας τον περιγράφει σαν «ένα αν~συχo υποκείμενο σε όιαpκ~ όιαμάχ'Υ) με τον Θε6 και τον εαυτ6 του, που όε κατά.φερνε να βρει Ι 'Υ)συχια

Ι ουτε

Ι στον υπνο

Ι ουτε

στον

ξΙ υπνLO.

Γ' ι

Ι αυτο

κι

~ταν χλωμ6ς, με μάτια γεμάτα αίμα, με κιν~σεις

265 ~ επι λ ΎJπτικoυ: με ουο

'

λ'ογια,

Τ ο προ'βλ' ΎJμα ειναι πως

ο

ειχε ΤΎJν ο'ψ' ΎJ ενο ς τρε λ ου».

,

'

Κ' ικερωνας

, ΎJταν ,

απ ,

ΤΎJν

πλευρά ΤΎJς γυναΙκας του, συγγεν-ής μιας εστιάόας που ο ΚατιλΙνας εΙχε κατΎJγopΎJθεΙ πως εΙχε όιαψθεΙρει. Το όικαστ-ήριο τον εΙχε απαλλάξει. Αλλά τα κουτσο­ μπολιά έλεγαν πως -ήταν αλ-ήθεια και μάλιστα πως όεν

-ήταν σπουόαΙο σε σύγΚPισΎJ με το γεγον6ς 6τι εΙχε -ήόΎJ

όολοψον-ήσει τον γιο του για να κάνει το χατ-ήρι ΤΎJς εpωμένΎJ ς του. 'Ι σω ς,

'

'θ 'Υ' αυΤΎJ ΎJ εχ pOΤΎJτα που αντψετωπι " ε παντου

ο ΚατιλΙνας τον έκανε να στραψεΙ προς τους ακραΙους λαΊ."κούς, παρά τις αριστοκρατικές ρΙζες του . Το πρ6 -

,

, γραμμα του ΎJταν ρι"οσπαστικο: "ΎJτoυσε να χαριστουν Ι,...

Ι,...

ι

6λα τα χpέΎJ 6λων των πολιτών. Κι άρχισε να ψιθυρΙ­ ζεται πως εΙχε -ήόΎJ οργανώσει μια ομάόα τετρακοσΙων απελπισμένων για να σκοτώσει τους υπάτους και να

oικειoπoΙΎJθεΙ ΤΎjν εξουσΙα. ΣΤΎJν πpαγματικ6ΤΎJτα , κανεΙς όεν εΙόε ποτέ αυτη ΤΎjν πεpΙψΎJμΎJ ομάόα και ο ΚατιλΙνας πεpιopΙσΤΎJκε στο να υποβάλει πολύ όΎJμoκpατικά τΎJν υπoψΎJψι6ΤΎJτά του για το αξΙωμα του υπάτου , ελπΙζοντας πως θα

συγκέντρωνε ΤΎJν πλειoψΎJψΙα που εΙχε σΧΎJματιστεΙ για ΤΎJν εκλογ-ή του ΠoμΠΎJΙoυ και του Κράσσου . Αλλά οι πλούσιοι αστοΙ, στους , , στωτες

i' υεν

'βλ επαν ε

οποΙους

αν-ήκανε και οι πι -

με κα λ""~ ο ματι αυτο το ειοος

κο-

' ,

ι ~ Υ' με μουνιστη, και οεν τον ψ' ΎJψισαν. Ο ι αστοι ΎJταν μα"ι

τον λα6 μ6νο για να αψαιΡούν το μονοπώλιο ΤΎJς αρι­

στοκρατΙας' αλλά μαζΙ με τΎJν αριστοκρατΙα και τΎJ ΣύγκλΎJΤo, 6ταν παΙζονταν το κράτος και ο καπιταλι­ σμ6ς. Αυτ6 ψάνΎJκε σΤΎJ συμπεριψορά του Κικέρωνα που

αντέταξε ΤΎJ όικ-ή του υπoψΎJψι6ΤΎJτα στΎJν υπoψΎJψι6ΤΎJτα του ΚατιλΙνα και νΙΚΎJσε ΚΎJpύττoντας ΤΎJν «ομ6-

266 νo~α των τάξεων» , OΎ)λαO~ ΤΎ) συμμαχΙα αp~στoκpατΙας "t:'

κα~

ασΤ~ΚΎ)ς

τα", Ύ)ς

,

ι,

ΤΎ)ς

oπo~ας

εκε~ νΎ)

ΤΎ)

ι

χpoν~α

υπ~pξε ο μεγάλος εpμΎ)νευτ~ς. Η ΤΤΎ)μένο ς ο Kατ~λΙνας , άpχ~σε να opγανώνε~ ΤΎ)ν .

ι

πεp~φΎ)μ Ύ)

,

,

συνωμoσ~α ,

Ι

συγκεντρωνοντα ς

μυστ~κα

,

κα-

ποιες χ~λ~άoε ς οπαοούς του στο Φ~έζoλε κα~ δΎ)μιουρ­ γ ώντας μ~α πέμπη φάλαγγα στο εσωτεp~κ6 ΤΎ) ς π6λΎ)ς. Ανάμεσα στους οπαδούς του υπ~pχαν λΙγο απ ' 6λα: σκλάβo~ , συγκλΎ)Τ~ΚOΙ κα~ ουο πραΙτορες, ο Κέτε­ γος κα~ ο Λέντουλος. Έχοντας τα νώτα του ασφαλ~

με ΤΎ) οιοργάνωσΎ) αυτ~, ξανά βαλε υπoΨΎ)φ~6ΤΎ)τα τον "

επομενο

χρονο

κα~

γ~α

1:'

να

ε", ασφα

λ'~σε~

ΤΎ)ν

,

επ~τυχ~α

του , σχεοΙασε ΤΎ) οολοφονΙα του αντ~πάλoυ του κα~ του Κικέρωνα . Aυτ~ ~ταν τουλάχιστον Ύ) εκooχ~ του Ιοιου του K~­ κέρωνα , 6ταν παpoυσ~άσΤΎ)κε στο ΠεοΙο του' Αρεως , ακολουθοΙΙμενος απ6 τους ένοπλους οπαοοΙΙς του γ~α

τψ καταμέΤΡΎ)σΎ) των Ψ~φων. Ο Kατ~λΙνας ν~κ~θΎ)κε ακ6μα μ~α φορά. Στ~ς

7

Ν οεμβρΙου του

63,

ο K~κέpωνας κατ~γγε~λε

πως o~ συνωμ6τες εΙχαν πάε~ σπΙτ~ του γ~α να τον

00-

λoφoν~σoυν, αλλά εΙχαν εκo~ωχθεΙ απ ' ΤΎ) φρουρά του. Kα~ ΤΎ)ν επομένΎ) , 6ταν συνάντ'ησε τον Kατ~λΙνα σΤΎ) ΣΙΙγκλΎ)ΤΟ, εκφώνΎ)σε εναντΙον του τον περΙφΎ)μο λ6γο του «Mέχp~ π6τε , Kατ~λΙνα, θα καταχpάσα~ ΤΎ)ς υπο, t: J ι

μονΎ)ς

μας

;»,

ο

οποιος

ι

υΠΎ)ρ",ε ο σταυρο ς

του μαρτυ -

ρΙου , αλλά κα~ Ύ) απ6λαυσΎ) χ~λ~άδων μαθΎ)τών του γυ­

μ νασΙου. Kα~ οεν του έφτασε μ~α μέρα γ~α να τελε~ώσε~ ΤΎ)ν αγ6pευσ~ του , του χpε~άσΤΎ)καν τpε~ς. Η αγ6ρευσΎ) αυτ~ υπ~pξε το αp~σΤOύpγΎ)μά του και πεp~έχε~ στο Ιοιο μέτρο 6λους

τους

θΎ)σαυροίις

ΤΎ)ς

σαφούς

κα~

pυθμ~κ~ς ευγλωττΙα ς του , αλλά κα~ ης ματαιοοοξΙα ς κα~ του καμπoτιν~σμoιι του.

267 ΣΤL ς

3 Δεκεμβρίου ,

κατ&.φερνε να αποσπ&.σεL ένταλ ­

μα συλλ~Ψεως εναντίον του Λεντούλου , του Κετέγου 'λλ' "ξ' XΙXL α ων πεντε συνωμοτων, που Ύ)ταν α LωματουΧΟL.

AλλcX, ο ΚαΤLνίλα ς είχε ~I)Ύ) κρυφ&. XL αθ6ρυβα εγκα τα

λ εL'ψ εL

ΤΎ)

Ρ'

ωμΎ)

σην Τοσκ&.νΎ). ΣΤLς ' ζ Ύ)τουσε

να

,

XΙXL

,

εLχε συνανΤΎ)σεL το

,

στρατο του

του (I)LoU μ~να , ο ΚLκέρωνα ς

5

~'θ'" καταοLκαστουν σε ανατο

OcrOL

εLχαν

συ λ

-

λΎ)φθεΙ Ο ΣυλλcXνo ς XΙXL ο Κ&.τωνα ς ο νε6τερο ς τον 'ξ αν. Τ ους

υποσΤΎ)ΡL

"

καΤΎ)γορουμενου ς

υπερασΠLσε

μL α

νεανLΚ~ φων~: Ύ) φων~ του Καίσαρα , σταθερού υπο­

σΤΎ)ΡLΚΤ~ των λαί.·κών , που ζ~ΤΎ)σε YL' αυτούς μLα απλ~ ΠΟLν~ φυλcXΚLσΎ)ς.

Η αγ6pευσ~ του σε αντίθεσΎ) με

εκείνΎ)ν του ΚLκέρωνα ~ταν λLΤ~ XΙXL σαφ~ς. Όταν τέ­ λεLωσε, μεΡLκοί νέOL αΡLστοκρ&.τες προσπ&.θΎ)σαν να τον I)oλoφoν~σoυν. Ο Καίσαρας κατ&.φερε να ξεφύγεL , ενώ ο ΚLκέρωνας

ξεΚLνούσε YLΙX να μεταφέρεL ΤΎjV

εντoλ~ εκτέλεσΎ)ς ης θανατLκ~ς ΠΟLν~ς ση φυλακ~. Τ αυτοχρ6νως, ο Ι)εύτερος ύπατος, ο Μ&.ρκος Α ντώνL­ ος , πατέρας του συνώνυμού του, που θα γLν6ταν πολύ πω I)L&.σΎ)μος , ξεΚLνοuσε εΠLκεφαλ~ ς

ΤΎ)ς

στραη&. ς

που θα πολεμουσε τον ΚαΤLλίνα. Η μ&.χΎ) έγLνε κοντ&. σΤΎ)ν Π Lστ6Lα XΙXL κανεί ς απ' τους

αντ&.ρτες

Ι)εν παΡαΜθYJκε.

Μπροστ&. σ '

έναν

εχθρ6 πολυπλYJθέστεΡΟ , πολέμYJσαν μέΧΡLς εν6ς γύρω απ' ΤΥ) σYJμαία τους, τους αετούς του Μαρίου XΙXL γύρω

,

απο τον

,

Κ αΤL λ'LVΙX που επεσε μα ζ' του ς.

L

Ο πρώτος που ξαφνL&.σΤYJκε YLΙX ΤYJν ενεΡγYJΤLκ6ΤYJτα που είχε l)είξεL, ~ταν ο ίl)ως ο ΚLκέρωνας , που Ι)εν υΠΟψLαζ6ταν πως I)Lέθετε τ6σα αποθέματα . Σε ένα λ6γο του ση ΣυγκλΎ)ΤΟ είπε με πoλλ~ μετρωφροσύνΎ) πως

,

εLχε

κατορ θ" ωσεL

καΤL

το

,

υπεραν θ ρωπο.

Κ
ζοντας έτσL υΠΟψYJφL6ΤYJτα YLΙX ΤYJν αγωποίYJσYJ, πρ6 σθεσε πως θα συνέΚΡLνε τον εαυτ6 του με τον Ρωμύλο ,

268 α.ν 'Υ) οιάσωσ'Υ) Τ'Υ) ς Ρώμ'Υ)ς οεν ~τα.ν πολv σ'Υ)μα.ντικ6τερ'Υ) α.π6 Τ'Υ)ν ιopυσ~ Τ'Υ)ς. Οι συγκλ'Y)ΤLΚOΙ χα.μογέλα.σα.ν , α.λλά του έΟωσα.ν τον τΙτλο του «πα.τέρα. Τ'Υ)ς πα.τρΙΟα.ς» . Κα.ι 6τα.ν, το

63,

εγκα.τέλειψε το α.ξΙωμά του , τον συν60εψα.ν ΤΨ'Y)ΤLΚά

,

,

Α"β

μεχρι το σπιτι του.

υτο συνε

α.

,

λ'

ε α.κομα. περισσοτερο

στο να. πάρουγ α.έρα. τα. μυα.λά του μεγάλου p~τopα. , πο υ

,

τωρα.

πια.

,

ζ

νομι

ε

πως

,

,

~

'Υ)τα.ν

ο

οια.ΙΤ'Υ)Τ'Υ) ς

των

,

πα.-

ντων στ'Υ) Ρώμ'Υ). ΕΙχε βLλες στο ΑρπΙνο, στο Ποτζου -

6λι κα.ι σΤ'Υ)ν Π ομπ'Υ)Ια.. Ένα. κτ~μα. α.μίιθΨ'Υ)ς α.ξία.ς στ'Υ) Φ6ρμια. , ένα. άλλο στο Τοίισκολο κα.ι ένα. πα.λάτι στον Πα.λα.τίνο λ6φο. Όλα. α.υτά τα. ΧΡ'Υ)μα.τοΟοτοίισα.ν με

«Οάνεια.»

οι

πελάτες

του,

για.τί

α.πα.γορευ6τα.ν

στου ς ΟΙΚ'Υ)γ6ρου ς να. εισπράττουν α.μοιβές. Κα. ι τις α.ντικα.θιστοίισα.ν με τα. «Οάνεια.». Αλλά ο Κικέρωνα.ς

επιν6'Υ)σε κα.ι άλλ'Υ) μια. μέθοοο πλουτισμοίι: τις Οια.-

,

,

θ 'Υ)κες,

,

οπου φροντι

ζ

,

ε να. εγγρα.φετα.ι σα.ν κ

λ'

'Υ)ρονομος.

Μέσα. σε τριάντα. χρ6νια. , κλ'Υ)ρον6μ'Υ)σε α.π6 Τψ πελα. ­ τεία. του είκοσι εκα.τομμίιρια. σεστέρτωυς.

, Η τα.ν φυσικ6 πως μ6νο ένα. άτομο σα.ν τον Κικέ­ ρωνα. θα. μποροίισε να. γίνει κ~pυκα.ς Τ'Υ)ς «ομ6νοια.ς 'ξ

των τα.

εων», α.να.

ζ

ι

'Υ)τωντα.ς

Ι

,

σ'Υ)μεω ισορροπια.ς

ι

α.να.με-

σα. σην τυφλ~ οιάθεσ'Υ) α.ντίΟρα.σ'Υ)ς σε μια. α.ριστοκρα.­ ΤLΚ~ τάξ'Υ) σΤ'Υ)ν οποία. οεν α.ν~κε, κα.ι στον προοοευτι­ σμ6 6σων ενΟια.φέροντα.ν μ6νο γ ια. το γενικ6 συμφέρον. Όντα.ς πλοίισω ς, (πρίγΚ'Υ)πα.ς Τ'Υ)ς Αγοράς», «πα.-

, τερα.ς

,~,

ης πα.τρωα.ς» εμοια.

ζ

"

ε να. μ'Υ)ν στερειτα.ι τιποτα..

Κι 6μω..ς του έλειπε κάτι πoΛU σ'Υ)μα.ντικό : 'Υ) οικογε­

νεια.κ~ γα.λ~ν'Y). Η Τερεντία. ~τα.ν μια. α.νυπ6φορ'Υ) σίιζυ­ γος που του Ο'Υ)λ'Υ)ηρία.ζε Τ'Υ) ζω~ με τα. νείιρα. Τ'Υ)ς, τους ρευμα.τισμοίις Τ'Υ)ς κα.ι μια. ευφράΟεια. κα.θ6λου κα.τώτερ'Υ) α.π6 η OLΚ~ του .

Δυο p~τopε ς

OUσκολα.

χωράνε σε ένα. σπίτι. Κι έτσι ο Κικέρωνα.ς , στο σπίτι

269 του, κατέθετε το σκ~πτρo στα χέρια τ-ης γυνα'>χς του ,

που το χρ-ησΨΟΠΟLOuσε σκόπψα ~ χωρίς πρ'',Ι)εσ-η για ''1' <:-' να γκρινια",ει αοιακοπα. τον

ι

αφ-ησει

ι

'Ο ταν

Ι

χ-ηρο,

εκεινος

τ-ην

'λ ος αΠΟ';J:χσισε να στο τε

'

ι

αντικατεστ-ησε

με

τ-ην

Πουμπλιλία που του έφερε προίκα μεγαΛUτερ-η κι από κείν-η τ-ης μακαρίτισσας. Αλλά μετά, Τψ έστειλε σπίη

τ-ης, γιατί ~εν άρεσε στ-ην κόρ-η του τ-ην Τουλλία , που ~ταν και το μόνο πρόσωπο που αγαποu'σε αλ-ηθινά και με ανι~ιoτέλεια. Μετά τ-ην υπόθεσ-η Καηλίνα, το άστρο 7συ άρχισε πια να Μει , αν και ~ιατ~ρ-ησε κάποια λάμ'~-η και επί Καίσαρα του οποίου , όπως θα ~οuμε, υπ+Ιρ;ε άλλοτε φίλος κι άλλοτε εχθρός, αλλά που ~εν του σ'J'{χωροuσε

το γεγονός πως ~ταν ένας ρ~τoρας εξίσου μεγάλος με τον ί~LO, αν και σε {ιφος εντελώς ~ιαφoρετι%.ό. Η ενα­

σχόλ-ησ~ του με τ-η λογοτεχνία έγινε συχνCι7εp-η και σ' αυτ~ν χρωστάμε μερικές απ' τις καΛUτερες σελί~ες τ-ης λατινικ~ς φιλολογίας. Σε μας αρέσουν κυρίως οι επιστολές του, για τ-ην αμεσότ-ητά τους και τον αυτο-

β LOγραφικο,

τους

"Ε γρα Ψ' χαρακτ-ηρα. ε αφ θ (ινες

,

,ι

σα σ

αυτες

γ'

ραστο

Ι

'

και με,

Ι

μας περιγραφει τον εαυτο του: εναν ακου -

εργα",ομενο,

ι

εν αν

Ι

τρυφερο

Ι

ι

πατερα ,

ενα

συνει-

~-ητό ~ιαχεφιστ~ των ~-ημόσιων και των ι~ιωηκών του οικονομικών, έναν καλό φίλο για τους ,

μπορουσαν να

" τοσο

του

ανυποπτο

"

ειναι

για τ-η

χρ-ησψοι,

κι

φίλους

,

εναν

<:- ξ'ια του, ματαLOΟΟ

που '<:-

ματαLOΟΟ

ξ

ο

.

ωστε να τ-ην

απαθανατίσει σε μια άψογ-η, σχεόόν μελω~ικ~ γλώσσα , που τ-ην απαλλάσει από τα ελαττώματά τ-ης, μετα­ μορφώνοντάς ην σε αρετ~.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Ο ΚΑΙΣΑΡΑΣ

ΟΤΑΝ Ο ΚΑΤιΛIΝΑΣ έπεφτε, έφτανε ση ΡώμΎ) ο Μέτελ­ λος Νέπως, υπολοχαγ6ς του ΠομΠΎ)ίου, γυρίζοντας

απ6 νLΚΎ)φ6ΡΟ π6λεμο ση Μαρά Acrld.. ΒLαζ6ταν γLατί ~θελε να βάλεL υΠΟψΎ)φL6ητα για το αξίωμα του Ι

πραLτορα

και,

αν

εκ

λ

Ι

εγοταν,

να

Ι

ευνΟΎ)σεL

ΤΎ)ν

υπο

Ψ

Ύ)-

φL6ΤΎ)τα του ΠομΠΎ)ίου YLIΧ ΤΎ)ν υπατεία.

Τον πρώτο στ6χο του τον πέτυχε με τις Ψ~φoυς των λαϊκών, αλλά βρέθΎ)κε συνάρχοντας με τον Μάρκο Κά­ τωνα, εκπρ6σωπο των ΠLO αaιάλλακτων συνΤΎ)ΡΎ)ΤΙΙ κων,

πως

OL Ι

Ι ΟΠΟLOΙ ,

ELXΙXV

1::

Ι μετα Ι

~ΙXVΙXYLVEL

ΤΎ)ν

Ι Ύ)ττα

Ι

XUpLOL

του

ΤΎ)ς

Κ

αΤL

λΙ

ινα,

Ι ζ νομL αν

Ι

καταστασΎ)ς.

Δ

εν

έβλεπαν τον λ6γο να υποσΤΎ)ρίξουν τον Πoμπ~LO, ο Ι

οποιος

'1> θ ζ Ι Ι Ι, οεν α Ύ)τουσε ΤLποτα πεΡLσσοτερο απ

το

να

γίνει αρχΎ)γ6ς τους . Αν τον είχαν πρoωθ~σει, ίσως να είχαν σωθεί ~ να είχαν καθυστερ~σεL ΤΎ)ν ~ττα τους, με

aεaομένο το κόρος που ο ΠoμΠ~LOς απολάμβανε. Αλ­ λά OL πεΡLσσ6τεΡΟL αΡLστοκράτες τον ζ~λευαν. Z~λευ­ αν τα πλοόΤΎ) XIΧL τις επιτυχίες του XIΧL σκέφΤΎ)καν πως aEV τον είχαν ανάγΚΎ).

271 Γ~α μ~α ακόμΎJ φορά, μ~α κα~ μόνΎJ φων~ μέσα σΤΎJ

ΣιιγκλΎJΤo δ~αφώνΎJσε κα~ υπoστ~p~ξε τον Πoμπ~ιo: ΎJ φων~ του Καίσαρα , που ~ταν κ~ εκείνος πραίτορας. Η Σ υνε'λ ευσΎJ

Ι

Ι

Ι

ζ

ζ

Ι

εκε~νΎJ ΤΎJν ΎJμεpα υΠΎJP~ε ε~αφετ~κα ταραγ-

μένΎJ. Ο Καίσαρας, που είχε απoβλΎJθεί μαζί με τον Νέπωτα από η ΣιιγκλΎJΤo , σώθΎJκε από το πλ~θoς που ·~λθε σε βo~θε~ά του κα~ που ~ταν έτοψο να εξε­ γερθεΙ Εκείνος τους καθΎJσιιχασε κα~ τους έστε~λε στο σπίτ~ τους. Γ~α πρώη φορά ΎJ ΣΙΙγκλψος κατάλαβε ότ~ ο νεαρός αυτός ανηπροσώπευε κάτ~ κα~ ανακάλεσε

ΤΎJν απoβoλ~. Ο Γάως ΙοΙΙλιος Καίσαρας ~ταν τότε εΙκoσ~ επτά ετών κα~ προερχόταν, όπως κα~ ο ΣΙΙλλας, από φτωχ~ Ι

Ι

θ

αp~στoκpαηΚΎJ o~κoγενε~α που

Ι

εωρουσε πως

ι."

o~ p~"ες

ΤΎJς ξεκ~νoιισαν από τον Ι Ανκο Μάρτιο κα~ ΤΎJν Αφρο­

δΙΤΎJ, αλλά που μετά από αυτοΙΙς τους προγόνους δεν είχε ξαναδώσε~ σΤΎJ PώμΎJ λαμπρά ονόματα. Είχαν βέ-

β α~α

Ι ζ υπαp~ε~

Ι

υπατo~, α

Ι

λλ'

'λ ου ιo~

Ι

α μετp~ας

Ι πpα~τopες,

Ι

φΎJμΎJς.

Τ

Ι ταμ~ες,

Ι ακομα

Ι

ο σπ~τ~ τους

β

κα~

Ι

p~σκoταν

σΤΎJ ΣουμποΙΙρα, ΤΎJ φτωχ~ κα~ κακόφΎJμΎJ συνo~κΙα ΤΎJς PώμΎJς, κ~ εκεΙ γενν~θΎJκε ο ΚαΙσαρας , το το

102

100

~

π.Χ.

Γ~α τψ πα~δ~κ~ του ΎJλ~~α δεν ξέρουμε τΙποτα , εκτός από το όη είχε πα~δαγωγό του έναν ΓαλάΤΎJ , τον Α ντών~o ΓρΙφωνα, ο οποΙος εκτός από τα λατ~ν~κά κα~ τα ελλΎJν~κά, του δΙδαξε κα~ κάπo~α πράγματα πoΛU

χp~σψα γ~α τον χαpακτ~pα των συμπατp~ωτών του. Ι Φ α~νετα~

πως,

σΤΎJ

~

Ι

o~αpκε~α

ΤΎJς

εφΎJ

β

Ι

ε~ας

του,

Ι

ε~χε

πpoσβλΎJθεΙ από πονοκεφάλους κα~ κpΙσε~ς επ~λΎJΨΙας κα~

πως

φ~

~

ζl

λ ooo~~α

του

Ι

ΎJταν

να

Ι

γ~νε~

Ι

συγγραφεας.

ΠολΙΙ σΙΙντομα έμε~νε φαλακρός κα~, προσπαθώντας να

κpιιΨε~ τψ φαλάκρα του, χτέν~ζε τα μαλλ~ά του από τον αυχένα προς το μέτωπο. Σ' αυτ~ ΤΎJ σΙΙνθεη επ~-

272 χείΡ'Υ)σ'Υ) κατανάλωνε πολύ χρ6νο κάθε πρωΙ Ο Σουετώνιος λέει πως ~ταν ψ'Υ)λ6ς , μάλλον γεμά­ τος,

με ανοιχτ6χρωμο οέρμα και μάηα μαύρα και

ζωντανά. Ο Πλούταρχος λέει πως ~ταν λεπτ6ς και μετρίου αναστ~ματoς. Ίσω ς να έχουν οίκιο και οι

060.

Ο ένας περιγράφει τον νεαρ6 Καίσαρα κι ο άλλος τον

ώρψο άνορα που συν~θως έχει προσθέσει κάτι στο βάρος του. Οι μακρ6χρονες περίοοοι Τ'Υ)ς στρατιωτι-

,

Κ'Υ)ς

ζ" ω'Υ)ς

"ξ

'Υ)ταν ε

πρεπει

οχος

να τον

, ιππεας

σκ λ' 'Υ)ραγωγ'Υ)σαν.

' θ ζ

και συν'Υ)

ι

ε να

A'~' πο παLoΙ

, ιππευει

,

με τα χε-

ρια πίσω απ ' ην πλάτ'Υ) . Αλλά βάοιζε πολύ μαζί με τους

,

~

ανορες

του ,

,

κοψοταν

σης

'ξ' λ' ες, ετρωγε ιτα

αμα

και ~ταν πάντα Ψύχραψος και με μυαλ6 καΟαρ6 . Δεν

είχε 6μορφο πρ6σωπο. Κάτω απ ' το φαλακρ6 και βαρύ μέτωπ6 του υπ~ρχε ένα τετράγωνο σαγ6νι κι ένα στ6-

μα τοξωτ6 και πικρ6 , πλαισιωμένο απ6 ουο βαθιές και ίσιες ρυτΙοες , με το κάτω χεLλoς να εξέχει ελα.φρά σε σχέσ'Υ) με το πάνω . Ωστ6σο ~ταν πάντα τυχερ(,:; με ης

γυναίκες.

ΠαντρεύΤ'Υ)κε τέσσερις

και

είχε

*πεφες

ερωμένες. Οι στρατιώτες του τον αποκαλούσαν

chus calvus, ο

m.oe-

«φαλακρ6ς μοιχ6ς», κι 6ταν περνούσανε

μέσα απ' η Ρώμ'Υ) ση οιάρκεια των θριάμrjων του , 'ζ ανε : φωνα

" « Κλ ειστε

αντρε ς

σπΙτια : γύρισε ο φαλακρ6ς

τις

,

γυναικες

σχ:;

στα

γ6'Υ)ς» . Κι ο Κ -χ~σαρας

~ταν ο πρώτος που γελούσε με 6λα αυτά. Αντίθετα με κάποιο θρύλο που τον θέλει ""βαρ6 , β αρυ'

και μεγα

λ' οπρεπ'Υ) ,

κοσμοπολίΤ'Υ)ς,

ο

ευγεν~ς ,

Κ' αισαρας

κομΨ6ς ,

"

'Υ)ταν ενας

-:-<:' λ ειος

απροκατάί:r;πτος,

χιουμορίστας , ικαν6ς να αποοεχτεί τους σαρκα.σμούς του oπoιoυo~πoτε και να τους ανταποοώσει με ,)'Υ)ΚΤΙ­ κές παραΤ'Y)ρ~σεις. Ή ταν ελαστικ6ς με τα ελα -:- -:-ώμα­ τα των άλλων , γιατί είχε ανάγκ'Υ) να κάνουν κα~ 'Λ άλ­ λοι το ίοιο γι' αυτ6ν. Ο Κουρίωνας τον αποκ,.i,l) ύσε

273 «γυναίκα όλων των ανορών και άντρα όλων των γυ­ ναικών» . Μια από τις αιτίες του μίσους που έτρεφαν γι ι;-

~ε

,ι

αυτον

λ/

ογια

ζ

οι

ε

"

αριστοκρατες,

τις

/ γυναικες

Ύ)ταν

τους,

το

που

Ι

οτι

Ι

συσΤΎ)ματικα

/ ομως

/ πρεπει

να

πούμε πως oιαγωνίζdνταν για το ποια θα ξελογιαστεί πρώη. Ανάμεσά τους ~ταν και Ύ) Σερβιλία, ετεροθα­

λ~ς αoελφ~ του Κάτωνα, που έγινε γι' αυτόν τον λόγο άσπονοος εχθρός του . Η Σερβιλία τού ~ταν τόσο αφο­

σιωμένΎ) που του παραχώΡΎ)σε ΤΎ)ν κόρΎ) ΤΎ)ς Τ ερτία, όταν τα χρόνια ΤΎ)ν ανάγκασαν να αποσυρθεΙ Και ο

/ Κ αισαρας

/

ανταμει

Ψ

ε ΤΎ)

/~

γενναιοοωΡΎ)

/

μΎ)τερα

/

φροντι-

ζοντας να ης οοθούν οι περιουσίες των προγραμμέ­ νων συγκλΎ)τικών στό ένα τρίτο ΤΎ)ς τψ~ς τους. Ο /~

ισιος /

Π

Ο

εκεινΎ)

ί

/

ομΠΎ)ιος, /

ΤΎ)ν εΠΟΧΎ)

,

αν και ομορφος , / ~ ι;/

πιο

ενoo~oς

απο τον

. /

πλουσιος Κ

και,

/

αισαρα ,

/~

εισε

τον Καίσαρα να του παίρνει ΤΎ)ν γυναίκα του και ανα­

γκάσηκε να η Οιώξει. Ο Καίσαρας φρόντισε να συγ­ χωρεθεί, παντρεύοντάς τον με ΤΎ)ν κόρΎ) του.

/

Α υΤΎ)

Ύ)

/

ι;-

ε~αφεΤΙΚΎ)

/

προσωΠΙΚΟΤΎ)τα,

/

γυρω

απ

,

ΤΎ)ν

οποία στράφΎ)κε Ύ) ιστορία ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς, ~ταν σε ό,τι

αφορούσε ΤΎ)ν Ύ)θικ~ , γν~σιo τέκνο ης επoχ~ς ης. Κ αι

/

ι;-

/

πραγματι ~εκινΎ)σε μ

, /

/

/

~

εναν τροπο που οεν προοιω-

νιζε τίποτα το καλό . Όταν τέλειωσε τις σπουοές του στα οεκαέξι, έφυγε μαζί με τον Μάρκο Τέρμο , που π~γαινε στΎjV Ασία για έναν από τους συνΎ)θισμένους πολέμους . Αλλά, αντί να γίνει ένας γενναίος στρα-

/

τιωης,

/

/

εγινε ευνοουμενος

του

Ν

/~ ικομΎ)ΟΎ), του

β

ασι

λ

/

ια

ΤΎ)ς Βιθυνίας, που είχε αουναμία στους ωραίους εφ~­ βους. Δεκαοχτώ χρονών γύρισε ση ΡώμΎ) και πα­

ντρεύΤΎ)κε ΤΎ)ν Κοσσουτία, κατά επιθυμία του πατέρα του. Αλλά όταν ο πατέρας του πέθανε, ΤΎ)ν έοιωξε και ΤΎ)ν αντικατέσΤΎ)σε με ΤΎjV ΚορνΎ)λία, ΤΎjV κόρΎ) του Κίννα, που ~ταν ο οιάοοχος του θείου του, του Μαρίου.

274 KL έτσL OL οεσμοί που ~OΎ) τον συνοέανε με το λα·ι:κ6

"

,

κομμα εγLναν στενοτεΡΟL .

Ο Σύλλας , 6ταν εγκαθΙορυσε ΤΎ) OLΚταΤOpια , τον ΟLέταξε να πάρεL ΟLαζύγω. Ο ΚαΙσαρας , αν XOCL συνΎ)' θ Lσμενος

ν 'λλ'ζ' α α εL γυναLΚες

,

σαν τα πουκαμLσα,

αρ-

ν~θΎ)κε καΤΎ)γΟΡΎ)μαΤLκά. ΚαταΟLκάσηκε σε θάνατο

XOCL Ύ) προίκα ης ΚορνΎ)λΙας ΟΎ)μεύηκε . Όμως , 6πως ~OΎ) έχουμε πεL , ΚΟLνΟL φLλΟL μεσολάβΎ)σαν XOCL ο Σύλ­ λας απλώς τον εξ6ΡLσε . Ο ΚαΙσαρας ανταπέοωσε αυτ~ ΤΎ) χεφονομΙα εΠLεLΚLας αποκαλώντας ΤΎ)ν «ανΟΎ)σΙα».

Αλλά έκανε λάθος. Ο Σύλλας εΙχε καταλάβεL πολύ καλά τL «αν ΟΎ)σΙα» έκανε: αλλά Ισως να έτρεφε YL' αυ­ τ6ν κάΠΟLα κpυφ~ συμπάθεLα .

Όταν ο ΟLκτάτορας αποσύρθΎ)κε, ο ΚαΙσαρας γύΡL­ σε σΤΎ) ΡώμΎ). Αλλά βρΙσκοντάς ΤΎ)ν ακ6μα στα χέΡLα των ανΤLορασΤLκών, που τον αποστρέφονταν σαν ανΎ)­ ψL6 του ΜαρΙου XOCL γαμπρ6 του ΚΙννα, ξανάφυγε YLOC ΤΎ)ν ΚLλLκία. Ένα πεφαηκ6 πλοΙο τον αLχμαλώησε XOCL

OL

~, οεσμωτες

,

' 'λ αντα του ζ' Ύ)ΤΎ)σαν λ υτρα εLΚοσL τα

YLOC

να

τον αφ~σoυν ελεύθερο. Ο ΚαΙσαρας απάνΤΎ)σε μεγαλο­

πρεπώς πως ~ταν μLα πολύ xαμΎ)λ~ τψ~ YLOC ην αξία του XOCL πως θα τους έΟLνε πεν~ντα τάλαντα. ΈστεLλε

τους οούλους του να τα βρούνε XOCL ξεγέλαγε τον χρ6νο ΤΎ)ς

αναμoν~ς

γράφοντας

στίχους

XOCL ΟLαβάζοντάς

τους στους απαγωγείς του που οεν τους εκτψούσαν

καθ6λου . Ο ΚαΙσαρας τους αποκαλούσε βαρβάρους

XOCL Ύ)λLθLους , XOCL τους υποσχέθΎ)κε να τους τψωρ~σεL στψ επ6μενΎ) ευκαφΙα. ΚράΤΎ)σε το λ6γο του XOCL, μ6λLς αφέθΎ)κε ελεύθερος , π~γε ση ΜίλΎ)ΤΟ, ναύλωσε ένα ' , μLΚΡΟ"λ στο ο, κυνΎ)γΎ)σε XOCL συνε'λ α β ε τους πεφατες XOCL π~pε πίσω τα λεφτά του (OΎ)λαo~ τα λεφτά των οανεLστών του) XOCL , σε ένοεLξΎ) ευγνωμοσύνΎ)ς , ΠΡLν , , του ς εκο 'ψ ε το λ αψο. ' τους κρεμασεL

275 ΔL-ηγ~θ-ηκε ο Ιοως αυτ~ ην πεΡLπέτεLα σε αρκετά γράμματα προς του ς φΙλους του, αλλά οεν θα 0PXL-

στούμε YLIX. ην αλ~θεLα των γραφομένων του. Ο ΚαΙ ­ σαρας οεν ~ταν , εκεΙν-η η σηγμ~ , ο ν-ηφάλως XΙXL ψύ­ χραψος συγγραφέας του

De bello gallico, που

έχοντας

ζ~σεL τόσες μάχες οεν εΙχε ανάγκ-η να ΤLς κάνεL μυθL-

,

στορ-ημα .

' Η ταν ενας 'λ' φ υαρος

άσωτος XΙXL , όταν το υπο

,

68

'λ νεαρος , α α ζ' ονα ς

γύΡLσε ση Ρώμ-η

ζ'

Ψ -ηφωτ-ητα YLIX.

το

α",Lωμα

του

, ταμLα ,

XΙXL

XL έβαλε' , -ηταν

,

~

-ηο-η

πνLγμένος στα χρέ-η . ΔLαπραγματεύηκε τα χρέ-η του με τον Κράσσο , αφού πρώτα αποπλάν-ησε τ-η γυναΙκα του Τερτούλλα. KΙXL με τα λεφτά αυτά αγόρασε ΤLς

Ψ~φoυς που χρεLαζόταν, εκλέχτ-ηκε XΙXL στάλθ-ηκε εΠL ­ κεφαλ~ς

μLας στραΤLάς

ζ'

στ-ην ΙσπανΙα , νΙκ-ησε τους

,

ε",εγερμενους XΙXL γυΡLσε στ-η

Ρ'

~,

ωμ -η συνοοευομενος απ

,

τ-η φ~μ-η του γενναΙου στραΤLώτ-η XΙXL του ευσυνεΙο-ητου ΟLαχεφLστ~. Το

63

ξανά βαλε υποΨ-ηφLότψα , εκλέχτ-ηκε αγορα ­

νόμος XΙXL ευχαρΙστ-ησε τους υΠOστ-ηΡLΚτές του χρ-ημα ­

τοοοτώντας θεάματα που -η Ρώμ-η οεν ε Ιχε ξαναΟει.

, Αλλ α' εκανε

"

XΙXL καΤL ακομα:

,

ζ

φρονΤLσε να ", αναστ-η

θ

'

ουν

στο ΚαΠLτώλω τα τρόπαLα του ΜαρΙου , που ο Σύλλα ς εΙχε απομακρύνεL . Τρία χρόνLα αργότερα ονομάσηκε προστάτ-ης τ-ης ΙσπανΙας. OL ΠLστωτές του συνεννo~­

θ-ηκαν XΙXL ζ~τ-ησαν απ ' το κράτος να μ-ην τον αφ~σεL να φύγεL ΠΡLν πλ-ηρώσεL τα χρέ-η του. Εκείνος αναγνώ­

ρωε πως χρώσταγε εΙκοσL πέντε εκατομμύΡLα σεστέρ­ τωυς . KΙXL ο Κράσσος, όπως συν~θως , τον ΟάνεLσε. Ο Καίσαρας

έφυγε

YLIX. τ-ην

ΙσπανΙα,

υπέταξε

του ς

Ίβ-ηρες σχεσόν ολοκλ-ηρωηκά XΙXL γύΡLσε στ-η Ρώμ-η με τόσα λάφυρα που -η Σύγκλ-ητος του επέτρεψε να τελέ­ σεL θρΙαμβο . Ίσως XΙXL να το έκανε

,

YLIX. να τον εμπο-

~, Ψ" ΟLσεL να παρουσLαστεL σαν υπο -ηφως

,

υπατος, γLαη ο

276 ι στρατηγο ς

για τον

ι οποιο

ι γινοταν

ο

θ

ι β ριαμ ο ς

απαγο-

ρευόταν να μπει στΎJ ΡώμΎ) πριν γίνει Ύ) τελετ~. Αλλά

ο Καίσαρας μπ~κε στΎJν πόλΎ) , αφ~νoντας τον στρατό του στις πύλες ΤΎ)ς. Και ακριβώς σΤΎ) οιάρκεια αυτ~ς ΤΎ)ς πpoεκλoγικ~ ς εκστρατεία ς, άρχισε τΎJ μεγάλΎ) πο­ λιτικ~ οράσΎ) του.

Οι συνΤΎ)ΡΎ)τικοί απεχθάνονταν τον Καίσαρα που εί­ χε υπερασπιστεί τον Κατιλίνα, είχε επαναφέρει τα τρόπαια του Μαρίου στο Καπιτώλιο και τώρα πια πα­ ρουσιαζόταν σαν αρχΎ)γός των λαϊκών. Και μπορούσαν να τον εμποοίσουν, αντιπροτείνοντας κάποιον σαν τον

Πoμπ~ιo , αλλά όπως είοαμε τον είχαν απορρίψει φθο­ νώντας τις νίκες και τα πλούΤΎ) του. Τα πλούΤΎ) του ,

,ι

,

ι

Ύ)ταν τοσα , που του επιτρεπανε να συντΎJpει προσωπικο

στρατό, με τον οποίο και είχε αποβιβαστεί στο Βριν­

o~σιo επιστρέφοντας

από ΤΎ)ν Aνατoλ~ και με το

στρατό αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει οικτάτορας με ΤΎ) βία. Γενναιόοωρος ο Πoμπ~ιoς, τον οιέλυσε και

μπ~κε στΎJ ΡώμΎ) για τον θρίαμβο με μια μικp~ ομάοα ~

ι

α",ιωματικων.

Γ

ι

ενναιος

σΤΎ)

ι

μαΧΎ)

,

ι

Ύ)ταν

συνεστα

λ

ι

με-

νος σε ό,τι αφορούσε τις πολιτικές ευθύνες και οεν

~θελε να κάνει τίποτα εναντίον ΤΎ)ς νομψόΤΎ)τας και των κανονισμών. Η ΣύγκλΎ)τος το ~ξεpε , και επωφε­ λ~θΎ)κε για να τον αντιμετωπίσει με ΨυχρόΤΎ)τα και να αρν-ηθεί ΤΎ) oιανoμ~ γΎ)ς

που είχε υποσχεθεί στους

στρατιώτες του. Ο Καίσαρας είοε ΤΎ) χpυσ~ ευκαιρία για να τον πάρει με το μέρο ς του και με το μέρος του Κράσσου .

Το αριστούργΎ)μα αυτό ΤΎ)ς οιπλωματίας σταθερο­

πoι~θΎ)κε με μια τpψεp~ συμφωνία και ΟΎ)μιούργΎ)σε τΎJν πρώΤΎ) τριανΟρία. Ο Πoμπ~ιoς και ο Κράσσος έριχναν το βάρος τΎJς επιρpo~ς τους , αλλά και του αμύθΎ)του πλούτου τους, σΤΎ)ν υΠΎ)ρεσία του Καίσαρα

277 για να τον εκλέξουν ύπατο. Κι αυτός ο τελευταίος , όταν θα εκλεγόταν , θα μοίραζε γη ' στους στρατιώτες του Πομπηίου και θα έκανε ορισμένες ρυθμίσεις στις οποίες προσέβλεπε ο Κράσσο ς. Έτσι όιαλύθηκε η πρώτη «ομόνοια των τάξεων» που ~ταν υπό την αιγίόα του Κικέρωνα , όηλαό~ η /

/!:, /

/

πρωτη συμμαχια μεταc..,υ αριστοκρατιας

και π

λ

/

ουσιων

αστών. Αυτοί οι τελευταίοι, που έβλεπαν στον Πο­

μπ~LO και στον Κράσσο τους φυσLΚOύς εκπροσώπους τους, συμμάχησαν με τους λα'Lκούς που ~ταν οπαόο ί του Καίσαρα. Και η αριστοκρατία , ανόητα και εγωι-

/

στικα

β/β ε

αιη

πως

'"

/

σεν

ειχε

/

αναγκη

να

/

μοφαστει

τα

προνόμιά της με κανέναν, έμεινε απομονωμένη . Πα-

/

ρουσιασε

σαν

υπο

ψΙ

Ι

ηφLO

της

"

ενα

ασημαντο

ι

προσωπο,

τον Βίβουλο, που εκλέχτηκε, αλλά κανείς όεν μπόρεσε να εμποόίσει την εκλoγ~ και του Καίσαρα που ~ταν μια ΠΡOσωΠLΚότητα μεγάλου βάρους .

Ο Καίσαρας κράτησε τις υποσχέσεις που είχε όώσει στους συμμάχους του . Πρότεινε αμέσως τη όιανoμ~ των γαιών και την επικύρωση των μέτρων που είχαν

υLOθετηθεί από τον Πoμπ~LO στην Aνατoλ~ . Η Σύ ­ γκλητος αρν~θηκε. Και τότε , ο Καίσαρας παρουσίασε

τα σχέόια νόμων του στη Συνέλευση. / Η ταν ακριβώς αυτό που είχαν κάνει και οι Γράκχοι, πληρώνοντάς το με τη ζω~ τους. Αλλά οι καφοί είχαν αλλάξει. Ο ΒΙ­ βουλος αντιτάχθηκε, λέγοντα ς πως οι θεοί , που ρω ­ τ~θηκαν , είχαν εκφράσει αντίθετη γνώμη. Η Συνέλευ­ ση έσκασε στα γέλια και κάΠΟLOς από τους λαϊκούς τού άόειασε στο κεφάλι ένα όοχείο νυκτός. Οι νόμοι

ψηφίστηκαν με μεγάλη πλεLOψηφία. Ο ΠoμΠ~LOς πα­ ντρεύτηκε την κόρη του Καίσαρα , την Ιουλία . Αστοί

και προλετάριοι συμφιλιώθηκαν και για μ~νες όιασκέ­ όασαν με έξοόα της τριανόρίας , που τους πρόσφερε

278 καταπλ'ηκταά θεάματα στο Τσίρκο. Μέσα σ' αuτην ην ατμόσφαφα ης λα'ίκ~ς εuφορί­ α ς ~ταν εόκολο για τον Καίσαρα να πpoωθ~σει τις

οαονομικές τοu μεταρρuθμίσεις, ποu ~ταν ίSιες με τις μεταρρuθμίσεις

των

Γράκχων .

Η

Σόγκλψος

~ταν

σταθερά αντιθετη και έστελνε κανοναά τον Βίβοuλο να λέει πως οι θεοί Sεν σuμφωνοUσαν. Η ΣuνέλεuσΎJ σφό­

ριζε τοuς θεοός και γέλαγε με τον Βίβοuλο , ποu στο τέλος κλείσηκε σπίτι τοu και Sεν ξαναβγ~κε ποτέ πια. Κι επειS~ , σόμφωνα με το έθιμο , κάθε χρόνος έπαφνε τα ονόματα των Μο uπάτων , οι Ρωμαίοι ονο­ μάσανε το έτος ρος

59

«έτος τοu Ιοuλίοu και ΤΓ)') Καίσα­

».

Ο Ιοόλιος και Καίσαρας έκλεισε το χρόνο φροντί­ ζοντας να εκλεγοόν όπατοι ο Γαβίνιος και ο Π ιζόνΎJς ,

τοu οποίοu παντpεόΤΎJκε ΤΎJν κόpΎJ ΚαλΠΟUΡνία, μετά το Sιαζuγιο ποu π~pε από ΤΎjV τpίΤΎJ YUvιxCxιx τοu, ΤΎJν ΠoμΠΎJία. Εναντίον ης εκκρεμοόσε SCXΎJ για προσβο­

λ~ ΤΎJς SΎJμόσιας αιοοός και ΤΎJς θpΎJσκεία ς : ΤΎJV κα­ ΤΎJγopoόσαν

πως

είχε

φέρει τον

εpαστ~

ΤΎJς,

τον

Κλαόοιο , ντuμένο yuvιxCxιx στο άοuτο ΤΎJς θεάς Βόννας, ΤΎJς οποίας ~ταν ιέρεια. Πράγμα ποu ~ταν γεγονός. Ο Κλαόοιος , νεαρός , ωραίος, αpιστoκpάΤΎJς , φιλόοοξος και χωρίς πολλοός ενοοιασμοός, σόχναζε στο σπίτι

τοu Καίσαρα, θαόμαζε ΤΎJV πoλιτικ~ τοu κι ακόμα πε ­ ρισσότερο ΤΎJ yuvιxCxιx τοu. Βέβαια κανείς οεν ξέρει αν

"

'"

εκεινΎJ ΎJταν σuνενοχος τοu οταν τον

cru λλ'β α ανε

σ " εκει-

νΎJ ην ασεβ~ προσπάθεια. Ο Καίσαρας , όταν κλ~θΎJκε να καταθέσει, uποστ~ριξε ΤΎjV αθωόΤΎJτα ΤΎJς

Πο­

μΠΎJίας. Κι όταν ο oικαστ~ς τον ρώησε γιατί παρ '

"

,

,

~ ζ' ο'λ α αuτα ειχε παρει οια uyιo, τοu απανησε:

« Γ' ιατι

ΎJ

yuvιxCxιx τοu Καίσαρα οεν φτάνει να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται».

Και κατέθεσε επίσΎJς

uπέρ ΤΎJς

279 αθω6τητας του Κλαυοίου λέγοντας πως οεν τον θεω ,

ρουσε

ι

ικανο

για

,Ι

κατι

τετοιο ,

'ξ

αν

και η

Ιλ

εραν

ο

οι

πω ς

~ταν ικαν6ς για πολύ χειρ6τερα: είχε παραοείγματος

χάρη , οιαφθείρει την αoελφ~ του, την περίφημη Κλαυ­ οία , σuζυγο του Κοι'ντου Καικιλίου Μετέλλου, εκείνη που ο Κάτουλλος ον6μαζε Λεσβία και ο Κικέρωνας

καταοίωκε με την κακογλωσιά του. Μοχθηρ6ς

και

εκοικητικ6ς , ο μεγάλος p~τopας πpoσ~λθε να καταθέ­ σει και εναντίον του αοελφοι) της. Αλλά ο Καίσαρα ς

έριξε στη μάχη τον Κράσσο, που εξαγ6ρασε τους οι ­ καστές' και ο Κλαuaιος αθωώθηκε.

Γιατί ο Καίσαρας προσπάθησε τ6σο πολύ για να σώσει αυτ6ν τον άμυαλο , που 6πως θα λέγαμε σ~μεpα , ι

Ι

Ι

ειχε ατιμασει την γυναικα του, το κατα

λ

α

β

Ι

Ι

αινει κανεις

απ' αυτ6 που έκανε στη συνέχεια: 6ταν ο Κλαuaιο ς έβαλε υποψηφι6τητα για o~μαpχoς , ο Καίσαρας τον Ι

υποστηρι

ξ

ε.

Π

Ι

Ι

ροφανως,

μετα

την

Ι

εγκατασταση

του

πεθεροι) του και εν6ς επιστ~θιoυ φίλου του στη θέση

των υπάτων, ~θελε επικεφαλ~ς του προλεταριάτου κά­ ποιον που του χρωστοuσε τη ζω~ του. Ο Καίσαρα ς

αaιαφΟΡοuσε για τη συζυγικ~ του τιμ~ . Ο Κλαuaιος , με 6λη αυτ~ την ιστορία , του είχε οώσει την αφopμ~ που

Ι ζ ητουσε ,

Ι

Ι

για να χωρισει απο

μια

Ιζ

συ

υγο, που

~

οεν

του χρησίμευε πια, και να την ανηκαταστ~σει με μιαν

άλλη που, με ης συγγένειές της, του ~ταν χρησιμ6τατη. Και εγκαταλείποντας το αξίωμά του, αυτοονο­ μάστηκε ανθuπατος της Εντεuθεν των Ι Αλπεων Γα­ λατίας

και

της

Ναρβωνίτιοας

για

πέντε

χρ6νια.

Eπειo~ ο ν6μος απαγ6ρευε τη στάθμευση στρατευμά­

των κάτω απ ' τα Απέννινα, 6ποιος είχε τη οιοίκηση της στρατιάς πέρα απ6 τα Απέννινα ~ταν ουσιαστικά

ο κuριος της χεpσoν~σoυ. Και ο Καίσαρα ς αυτ6 επιζ ητουσε Ι

Ι

τωρα πια.

280 Ήξερε καλά πως Ύ) Σίιγκλψος θα έκανε ό,τι μπο­

ροίισε για να τον εμποaLσει. Αλλά ο ΚαΙσαρας εΙχε αποaεLξει πως μποροίισε να κυβεpν~σει και χωρΙς αυ­ τ~ν, φέρνοντας τους νόμους του κατ' ευθεΙαν μπροστά στη ΣυνέλευσΎ). Και πρόσφατα εΙχε πpoχωp~σει περισ­ σότερο: εΙχε καθιερώσει ΤΎjV καταγpαφ~ και τη aΎ)μο"λ σιευσΎ) ο ων

στο μεγα

των

συ

' λ οπρεπες

ζ

,

Ύ)ΤΎ)σεων

που

,

γινοντουσαν

,

,

και αριστοκρατικο αυτο συμ

,

μεσα

β ου 'λ ω,

μέρα με τη μέρα. Έτσι γενν~θΎ)κε Ύ) π,ρώΤΎ) εφΎ)μεΡLaα. Ονομάστηκε Acta diurna, κι ~ταν aωΡεάν γιιiτι, αντΙ να πουλιέται, ΤΎ)ν Κόλλοίισαν στους τοΙχους για να μποροίιν όλοι οι πολΙτες να τη aιαβάζουν και να ελέγ­ χουν τα λόγια και ης πράξεις των κυβερνΎ)τών τους. Η εφείιρεσΎ) εΙχε μέγισΤΎ) σΎ)μασΙα γιατΙ ανταποκρΙ­

θΎ)κε στο aΎ)μΟΚΡατικότερο από τα aικαιώματα. ΣίιγκλΎ)τος,

?t0U

αντλοίισε μέρος του κίιρους ΤΎ)ς από

,

ΤΎ)

Η

,

β ρε'θ' Ύ)κε ετσι να ε λ' εγχεται απο ΤΎ)ν

μυσΤΙΚΟΤΎ)τα,

κoιν~ γνώμΎ) και aεν συν~λθε ποτέ απ' αυτό το πλ~γ­ μα.

Με τον ΓαβΙνω και τον ΠιζόνΎ) να καλUπτoυν τα νώτα του, με έναν τυχοaιώΚΤΎ) σαν τον Κλαίιaω επικε­

φαλ~ς του λαοίι, με ΤΎ) φιλΙα του ΠομΠΎ)Ιου και του Κράσσου, με τη ΣίιγκλΎ)ΤΟ υποχρεωμένΎ) να aLνει λο­ γαριασμό για ης πράξεις της, ο ΚαΙσαρας μποροίισε πια να απομακρυν

που του ε'λ ειπε:

,

στρατο.

θ ει'

τη

απ

,

ΤΎ)

Ρ'

,

,

ωμ~, κυνΎ)γωντα~ εκεινο

' στρατιωΤΙΚΎ)

'

,

~'c ΟΟι.,α και εναν πιστο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΑΤΙΑΣ

ΟΤΑΝ Ο ΚΑΙΣΑΡΑΣ, το 58, έφτασε στη ΓαλλΙα, Ύ) χώρα Ι

~

Ι

Ρ

αυΤΎ) οεν Ύ)τcxν YLΙX τους Ι

Γ α λ αΤLα .

Γ

Ι

νωΡL

ζ

αν

Ι

Ι

Ι

ωμαLOυς παρα μονο μLα

Ι

μονον

Ι

ΤLς

νοηες

πεΡLOχες

Ι Ι 'ξ εL YLΙX να ε ξ ασφα λ' αυτες που εLχαν υποτα

LcrOUV

ξΎ)ράς εΠLΚΟLνωνΙες με ΤΎjV ΙσπανΙα.

TL

λ/ξ

Ι

ΤLς

ε

Ύ):

ΤΎ)ς,

Ι απο

υπ~ρχε βορεL-

6τερα, το ιxyvooucrιxv εντελώς.

ΒορεL6τερα οεν υπ~ρχε αυτ6 που σ~μερα θα ονομά­ ζαμε έθνος. ΔLασΚΟΡΠLσμένες σΤLς ΟLάφορες πεΡLοχές,

ζοuσαν πολλές φυλές κελΤLκ~ς καταγωγ~ς , που περ Ι

νουσαν

τον

Ι

καφο

τους

πο

λ

Ι

εμωντας

μετα

ξΙ

υ

τους.

Ο

ΚαΙσαρας, που υπ~ρξε μεγάλος ΟΎ)μοσLογράφος XΙXL εΙχε το ταλέντο ΤΎ)ς παραΤΎ)ΡΎ)ΤLκ6ΤΎ)τας, εΙοε πως Ύ) κάθε μLα απ' αυτές ης φυλές ~ταν ΟLαφεμένΎ) σε τρεLς ΚΟLνωνLκές ομάοες: τους ευγενείς ~ Lππείς που είχαν

το μονοπώλLO του στρατοu , τους Lερείς ~ ορυίοες που εΙχαν το μονοπώλLO ΤΎ)ς θρΎ)σκείας XΙXL της εκπαίοευ­ σΎ)ς XΙXL τον λα6 που είχε το μονοπώλLO ΤΎ)ς πείνας XΙXL

του τρ6μου. Ο Καίσαρας σκέφΤΎ)κε πως, YLΙX να XUPLαρχ~σεL κανείς

σ' αυτές ΤLς φυλές, έφτανε να ΤLς

282 κρατ~σε~ 8~αιρεμένες , κα~ γ~α το σκοπό αuτό αρκούσε να στρέφε~ τοuς ~ππεις εναντΙον των ~ππέων. K~ αUΤΟL, o~ μεν γ~α να ν~κ~σοuν τοuς 8ε , θα παρέσuραν πάντα

,

καπo~o

,

κoμματ~

τοu

λ

' αοu

μα

ζ'

~

τοu ς .

Υ

,

πηρχε

,

μονον

ένας ΚLν8uνο ς : να σuνεννοηθούν o~ 8ΡUL8ες μεταξύ τοu ς κα~ να αποτελέσοuν το πνεuματικό κέντρο μ~ας εθν~ ­

κ~ς ενότητας. Kα~ γ~' αuτό έπρεπε να τοuς έχε~ όλοuς με το μέρος της Ρώμης.

Ο ΚαΙσαρας σuμπαθούσε τοuς Γαλάτες γ~α

8uo λό­

γους: κα.τα.ρχ~ν γ~α~Ι ένας απ ' αυτούς ~τα.ν ο πρώτος πα~8αγωγός τοu, κα~ ύστερα γ~ατι ~ταν ομοαΙμακτοι α8ελφοΙ των Κελτών τοu Πε8εμονΤLΟU κα~ της Λομ­ βαρ8Ιας, περιοχών ποu ~8η εΙχε uποτάξε~ η Ρώμη κα~ ποu εΙχαν 8ώσε~ τοuς καλύτεροuς πoλεμ~στές στ~ς λε­

γεώνες

τοu. Αν κατόρθωνε να κατακτ~σε~ όλη τη

ΓαλλΙα θα εξασφάλ~ζε μ~α ανεξάντλητη πηγ~ γ~α τα στρατεύματά τοu.

Ο ΚαΙσαρας 8εν εΙχε αρκετές 8uνάμε~ς γ~α την εκ­ στρατεΙα.

Tou εΙχαν 8ώσε~ μόνον τέσσερ~ς λεγεώνες

γ~α όλη αuτ~ την τεράστ~α χώρα, 8ηλα8~ λ~γότερo από τρ~άντα χ~λ~ά8ες άντρες. K~ ακρ~βώς τη στιγμ~ ποu ξεκ~νoύσε, τετρακόσ~ες χ~λ~ά8ες ΕλβετοΙ κατέβαιναν από την ΕλβετΙα στη NαρβωνΙτ~8α ΓαλατΙα, κατακλύ­ ζοντάς την, κα~ εκατόν πεν~ντα χ~λ~ά8ες ΓερμανοΙ 8~-

,

,

'β α~ναν τον Ρ' ηνο γ~α να εν~σχuσοuν τον σuμπατρ~ωτη

α

τοuς Aρ~όβ~στo, ποu εΙχε εγκατασταθεΙ στη Φλάν8ρα 8εκατρΙα χρόν~α πρ~ν. Ολόκληρη η ΓαλατΙα, τρομαγ­ μένη, ζ~τησε προστασΙα από τον ΚαΙσαρα, ποu χωρΙς καν να ενημερώσε~ τη Σύγκλητο, στρατολόγησε με

8ιχά τοu έξο8α άλλες τέσσερ~ς λεγεώνες κα~ ζ ~τησε από τον Aρ~όβ~στo να έλθε~ να σuζηΤ~9"ε~ μαζΙ τοu. ΕκεΙνος αρν~θηκε κα~ ο ΚαΙσαρας, γ~α να επ~βεβα~­

ώσε~ το κύρος τοu στα μάτια των κα~νoύργ~ων uπη-

283 χόων του, οεν εΙχε άλλη επ~λoγ~ από τον πόλεμο ενα­ ντΙον του χα~ εναντΙον των Ελβετών. Η ταν ουο εχστρατεΙες παράτολμες χα~ χεραυνοβό­

λες., Ν Ικφε τους

Ελβετούς, παρά ην αp~θμ ΊJτιχ~

υπεpoχ~ τους. K~ όταν του ζ~ΤΊJσαν τψ άoε~α να απο­ συρθούν σΤΊJ χώρα τους, ο ΚαΙσαρας τους το επέτρεψε με τον όρο να αποοεχτούν να εΙνα~ υποτελεΙς των Ρω­

μαΙων.

O~ ΓερμανοΙ, χυpωλεχτ~χά εχμΊJoενΙσΤΊJχαν ,

χοντά στο Οστχάψ. Ο Ap~όβ~στoς ξέφυγε,

YLCX να πε­

θάνε~ λΙγο αργότερα . Ο απερΙσχεπτος χα~ αφερέγγυος γυναικάς, στο πεοΙο ΤΊJς μάΧΊJς, γ~νόταν ένας θαυμά­ σ~oς στpαΤΊJγός. Επωφελούμενος απ' τ~ς επ~τυχΙες του, που εΙχαν

αφ~σε~ oλόχλΊJPΊJ ΤΊJ ΓαλατΙα με το στόμα ανo~χτό, ο ι Κ α~σαpας

ζ' ΊJΤΊJσε απ

,

τους

Γ α λ ατες θ Ι ι ' να ενω ουν χατω

απ' τ~ς o~αταγές του, γ~α να αποφύγουν άλλες ε~σβo­ λές. Αλλά o~ Γαλάτες ~ταν έτoψo~ γ~α όλα, εχτός από το να συμφων~σoυν μεταξύ τους. Πολλές φυλές εξε ­

γέpθΊJσαν χα~ ζ~ΤΊJσαν βo~θε~α από τους Βέλγους , που έτρεξαν σε βο~θεLά τους . Ο ΚαΙσαρας τους νΙχΊJσε,

ύστερα νΙχΊJσε εχεΙνους που τους ι

ι

υστερα ανΊJγγε~

εΙχαν χαλέσε~ χ~

λ ε, μα 'λλ ον προωρα, ι ι 'ξ πως ε~χε υποτα ε~

όλΊJ ΤΊJ ΓαλατΙα. Τα πλ~θΊJ του λαού αλαλάξανε, ΊJ ΣυνέλευσΊJ ζΊJτωχpαύγασε, ΊJ ΣύγχλΊJτoς έμε~νε με το στόμα ανo~χτό . Ο ΚαΙσαρας πpoα~σθάνθΊJχε πως o~ συνΤΊJPΊJΤΙΚO~ι του

'ζ' ι, ετοψα ανε χατ~ χαχο

χα~

YL "

αυτο

ι ι ' χα~ ζ'ΊJΤΊJσε αποΙ τον Π oμΠΊJω γυp~σε σΤΊJν Ι τα λ ~α

τον Κράσσο να αναθερμάνουν ΤΊJν τp~ανopΙα,

XCXL YLCX τψ

άμυνα χα~ των τp~ών .

Πpάγματ~, ΊJ PώμΊJ ~ταν στο έλεος ΤΊJς αναταpαχ~ς ι

ι

απο τοτε που ο

Κ α~σαpας ι ι λ 'ψ ε~ το α ξΙ~ωμα ε~χε εγχατα εL

του υπάτου. ApΧΊJγός των συνΤΊJPΊJτ~χών ~ταν τότε ο Κάτωνας, ένας αντ~opαστ~χός, όχ~ ~o~αΙτεpα εύστρο-

284 φος, α.λλά ευγεν~ς. Ι Ισως οι ι3έες του να. ~τα.ν πιο α.νοιχτές, α.ν 3εν είχε το όνομα. του πα.πποίι του, του

μεγάλου Κάτωνα. του TΨ'ητ~, που είχε α.ντιλ~Ψεις στεν ότOC-t'ες . Το όνομα. α.υτό ίσως να. στάθΎ)κε Ύ) κα. Ι του, τα.στροφΎ)

'ζ οντα.ς Ι α.να.γκα.

Ι 'λ ο τον να. πα.ι'ξ ει ενα.ν ρο

στον οποίο μπορεί κα.ι να. μΎ)ν πίστευε. Για. να. υπερα.­ σπιστεί ΤΎ)ν

α.υσΤΎ)ρόΤΎ)Τα. των α.ρχα.ίων

συν-ηθειών ,

έβγα.ινε έξω ξυπόλητος κα.ι χωρίς μα.ν3ίια., μονίμως μουρμουρίζοντα.ς για. Τψ πολυτέλεια. που επέτρεπα.ν

τα. κα.ινοίιργια. ~θΎ). Βέβα.ια., είχε κάνει το ί3ιο κα.ι ο πα.λιός Κάτωνα.ς , α.λλά α.να.μιγνίιοντα.ς με ΤΎ) γκρίνια. του

ξ ερα.Ι

'λ Ι γε ια. κα.ι α.ιχμΎ)ρες

Ι σα.ρκα.στικες

Ι φρα.σεις .

Ο

εγγονός του είχε ένα. πρόσωπο σκυθρωπό κα.ι θυμωμέι,

νο,

α.να.ιμικο

σα.ν

,ι

προσωπο

προτεστα.νΤΎ)

πα.στορα.,

κι

ένα. στόμα. πικρό, γεροντοκόρΎ)ς που Τψ κυνΎ)γάνε οι α.μα.ρτίες που 3εν έχει 3ια.πράξει. Ισως εκνείιριζε τόσο πολίι τους άλλους, για.τί ~τα.ν κι ο ί3ιος πoλu εκνευ­

ρισμένος, μέσα. σ' α.υτόν τον ρόλο του ενοχλΎ)ΤΙΚΟίι

Ύ)θικιστ~ . Αλλά ~τα.ν ένα.ς Ύ)θικιστ~ς πoλu ι3ιότυπος Ι για.τι,

Ι Ι Μ Ι Ι οτα.ν Ύ) γυνα.ικα. του, Ύ) α.ρτια., εχοντα.ς

β

α.ρε

θ

Ι ει

μα.ζί του (κα.ι με το 3ίκιο ΤΎ)ς), α.πόΚΤΎ)σε ερα.στ~, κα.ι μάλιστα. τον 3ΙΚΎ)γόρο Ορτένσιο, που ~τα.ν ωρα.ίος κα.ι γΟΎ)τευτικός, 3εν έφερε κα.μιά α.ντίΡΡΎ)σΎ). Α ντLθετα., ότα.ν το έμα.θε, είπε στον μοιχό: «ΤΎ) θέλεις; ΣΤΎ) 3α.-

. νείζω» (τουλάχιστον έτσι 3ΙΎ)γείτα.ι ο Πλοίιτα.ρχος). Κι ότα.ν , μετά α.πό λίγο, ο Ορτένσιος πέθα.νε, ο Κάτωνα.ς

ξα.να.π~ρε ΤΎ) Μα.ρτία. στο σπίτι του κα.ι εξα.κολοίιθΎ)σε να. ζει μα.ζί ΤΎ)ς σα.ν να. μΎ)ν είχε συμβεί τίποτα. . Αυτός ο πα.ράξενος άνθρωπος είχε oπωσ3~πoτε τα. πρoτερ~μα.τά του . Κα.ι πριν α.π' όλα. ~τα.ν τίμιος. Κι Ι

α.υτο

ε

ξ

Ι

Ύ)γει

πως,

σε

μια.

,ι

εΠΟΧΎ)

οπου

'λ

ο

α.

Ι

Ύ)τα.ν

για.

ποίιλΎ) μα., κα.ι κυρίως οι Ψ~φoι των εκλογέων, εκείνος ~

οεν

Ι

κα.τα.φερε

να.

Ι

πα.ει

Ψ Ύ) λ οτερα. '

Ι

α.πο

το

α.

ξΙιωμα.

του

285 ,

πραιτορα .

εξουσΙας

Μ' πορει

ης

να

'ζ ε υπερασπι

το

' λ ιο μονοπω

ΤΎ)ς

Συγκλ~τoυ, αλΜ εκεΙνΎ) δεν εΙχε σε

υπόλΎ)ψη ΤΎ)ν τιμιόΤΎ)τά του και θα προτιμούσε να

αντιταχθεΙ με όπλα πιο ταιρ ιαστά σΤΎ) γενικ~ διαφθορά και στον αντΙπαλό του τον Κλαύδιο . Ο τελευταΙος με­ τά ην αναχώΡΎ)σΎ) του ΚαΙσαρα , εΙχε γΙνει ο αφένΤΎ)ς

ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς και , ανάμεσα στα άλλα, φρόντισε να στα ­ λεΙ ο Κάτωνας σε μια σΎ)μανηκ~ απoστoλ~ σΤΎ)ν Κύπρο.

" Ο Κ ατωνας

υπακουσε

και

οι

,

συνΤΎ)ΡΎ)ΤΙΚΟΙ'β ρε -

θΎ)καν χωρΙς αΡΧΎ)γό. Για καλ~ τους τύχΎ) , ο Κλαύδιο ς υπ~pξε, περισσό­ τερο από πολιτικός, ένας

μεγάλος

δΎ)μαγωγός , κι

επομένως δεν εΙχε το αΙσθΎ)μα του μέτρου. Μέσα στο

τυφλό μΙσος του για τον Κικέρωνα , βάλθΎ)κε να τον καταδιώκει, τον υποχρέωσε να φύγει για ΤΎ)ν Ελλάδα ,

δ~μευσε ΤΎ)ν περιουσΙα του και ισοπέδωσε το παλάτι του στον ΠαλατΙνο λόφο.

Βέβαια, ο Κικέρωνας δεν ~ταν εκεΙνο που ο Ιδιο ς ' φαντα ζ οταν .

Ω' στο σο

αντιπροσωπευε ενα εωος ε θ νικου

"''''

'

θεσμού, και ο Πoμπ~ιoς και ο ΚαΙσαρα ς υπ~pξαν οι πρώτοι που απ οδοκΙμασαν αυτά τα μέτρα. Αλλά ο Κλαύδιος δεν τους έδωσε σΎ)μασΙα, στράφΎ)κε εναντΙον

των δυο ισχυρών προστατών του , στρατολόγΎ)σε μια ομάδα ροπαλοφόρων και βάλθΎ)κε να τρομοκρατεΙ ΤΎ)ν πόλΎ). Ο Κόιντος ,ο αδερφός του Κικέρωνα , που εΙχε

ζΎ)τ~σει από η ΣυνέλευσΎ) ΤΎ)ν επιστpoφ~ του προ­ γραμμένου, γλύτωσε από μια δoλoφoνικ~ απόπειρα από θαύμα . Και ο Πoμπ~ιoς στρατολόγΎ)σε κι αυτός

μια ομάδα εγκλΎ)ματιών , κάτω από τις διαταγές του ΜΙλωνα, ενός αριστοκράη που εΙχε λΙγα χp~ματα κι ενδοιασμούς ακόμα λιγότερους από τον Κλαύδιο , με τον οποΙο και έπρεπε να πoλεμ~σει . Κι έτσι Ύ) ΡώμΎ)

έγινε κάτι ανάλογο μ' αυτό που πρόσφατα ~ταν το

286 Σικάγο.

Ο Κικέρωνας , τον οποΙο Ύ) Ρώμ Ύ) uποοέχηκε με μεγάλες γιορτές, έγινε πια ο ΟΙΚΎ)γόρος ης τριανορΙ­ ας ποu τον εΙχε σώσει. Και μ' αuτ~ τοu ΤΎ)ν ιοιόΤΎ)τα ,

uποστ~ριξε μπροστά σΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ τις uποθέσεις ΤΎ)ς και πέτuχε να οοθούν στον ΚαΙσαρα καινούργιες πι­

στώσεις για τα στρατεύματά τοu και στον Πoμπ~ιo μια

εντο

λ Ύ)'

για

'/: ' χρονια

ε ι., Ι

και

με

/:'

απο'λ uτες

ει.,οuσιες,

για να ΛUσει το επισ1.τιστικό πρόβλΎ)μα ΤΎ)ς χεpσoν~­

crou. Αλλά το 57, ο Κάτωνας γύρισε από ΤΎ)ν Κύπρο, όποu εΙχε λαμπρά εκτελέσει τα καθ~κoντά τοu , και με ~

,

'/:

,

'

τις ΟΟΎ)γιες τοu οι σuνΤΎ)ΡΎ)ΤΙΚΟΙ ι.,αναρχισαν τον αγωνα

εναντΙον ης τριανΟρΙας. Ο Κάλβος και ο Κάτοuλλος

γέμισαν η ΡώμΎ) με επιγράμματα εναντΙον τοuς. Ο uπο

56,

Ψ Ύ)φιος Ι

Ι

Ι

Ι

των σuνΤΎ)ΡΎ)τικων για ΤΎ)ν uπατεια το ετος

ο αριστοκράΤΎ)ς ΔομΙτιος , στ~pιξε Τψ προεκλογι­

κ~ τοu εκστρατεΙα στψ ανάκλΎ)σΎ) των Αγροτικών Ν όμων το\) ΚαΙσαρα. Ο Κικέρωνας οσμΙσηκε όπως σ\)ν~θως τον αέρα, τοu φάνΎ)κε πως φ\)σούσε προς τα ~

/: "

οει.,ια α\)ΤΎ) ΤΎ)

,

φορα,

,

σuνταχ

θ

Ύ)κε με το

'

μερος

τοu

Δ

0-

μιτΙο\), και κατ~γγειλε για καταχp~σεις τον ΠιζόνΎ), τον πεθερό τοu ΚαΙσαρα. Για να αντψετωπΙσει όλα αuτά, Ύ) τριανορΙα σuνα­ ντ~θΎ)κε σΤΎ) Λούκκα, όπο\) αποφασΙσΤΎ)κε πως ο Πο­ μπ~ιoς και ο Κράσσος θα ξανάβαζαν UΠΟΨΎ)φιότψα για ύπατοι και , μετά ΤΎ)ν εκλoγ~ το\)ς , θα ξαναοιόριζαν τον ΚαΙσαρα κuβεΡν~ΤΎ) ης ΓαλατΙας για άλλα πέντε χρόνια . Μετά το τέλος ΤΎ)ς θΎ)τεΙας το\)ς, ο Κράσσος

θα έπαιρνε ΤΎ) Σ\)ρΙα και ο Πoμπ~ιoς Τψ ΙσπανΙα. Μ' α\)τόν τον τρόπο, οι τρεις το\)ς θα ~ταν κύριοι ολόκλΎ)­ ρο\) τοu στρατού.

Το σχέοιο λειτούργΎ)σε , γιατΙ τα πλούη τοu Κράσσο\)

και

τοu

'ζ' Π ομΠΎ)ΙΟU, μα ι

με τις

,

σ\)νεισφορες

τοu

287 Καίσαρα , που είχε πλέον ση o~άθεσ~ του oλόκλ'ηPΎJ ΤΎJ Γαλατία, έφταναν γ~α να εξαγοράσουν ΤΎJν πλεωψΎJφία. K~ έτσ~ , ο ανθυπατος κατάφερε να γυpίσε~ στ~ς επαρ­

χίες του, όπου o~αγpαφόταν, κα~ μάλ~στα συντομα , ΎJ απε~λ~ μ~ας νέας γεpμανα~ς ε~σβoλ~ς . Ο Καίσαρας

,

κατατροπωσε

'

ε~σ β ο λ ε~ς,

τους

απω θ' ωντας

,

τους

περα

απ ' τον P~νo, υστερα, με μ~α μαp~ στρατιά, πέρασε

η MάγΧΎJ κα~ oo~γΎJσε τους Ρωμαίους γ~α πρώη φορά σε αγγλ~κό έΟαφος. Κανείς οεν ξέpε~ με ακpίβε~α γ~ατί π~γε εκεί: ίσως γ~α να oε~ τ~ υπ~pχε πέρα απ ' ΤΎJ

θάλασσα ης MάγΧΎJς. Έμε~νε λίγες μέρες , νίΚΎJσε κάπo~ες φυλές που συνάνΤΎJσε στο ορόμο του κα~ γυ­ p~σε πίσω. Αλλά τον επόμενο χρόνο επανέλαβε ΤΎJν πεp~πέτε~α με πεp~σσότεpες oυνάμε~ς, νίΚΎJσε έναν ~θα-

,

,

γενΎJ

στρατο

που

,

ε~χε

,

αpΧΎJγo

του

Κ

τον

ασσ~

β

ε

λ'

ανο,

έφτασε μέχp~ τον ΤάμεσΎJ , κ~ ίσως να είχε πpoχωp~σε~ πoλu πεp~σσότεpo, αν οεν είχε πάpε~ ΤΎJν είoΎJσΎJ πως ση Γαλατία είχε ξεσπάσε~ εξέγεpσΎJ.

Ο Καίσαρας θεώpΎJσε πως οεν ~ταν παρά ένα επε~­ σόοω

συνΎJθ~σμένo.

Aπoβ~βάσΤΎJκε

και

κατανίΚΎJσε

τους Εβουρώνους , που είχαν πάρει ΤΎJν επαναστα.τα~ πρωτοβουλία , και άφΎJσε στις βόρειες επαρχίες τους το

"

κυρω

μερος

των

~

, ,

συναμεων

του ,

για

να

'ψ

επιστρε

ει

ο ίοως με oλιγάp~θμΎJ φρουρά σΤΎJ ΛομβαρΟία. Αλλά,

σχεΟόν μόλις έφτασε, έμαθε πως όλΎJ ΎJ Γαλατία ~ταν σε αναβρασμό, ενωμένΎJ για πpώΤΎJ φορά κάτω απ ' τ~ς οιαταγές ενός αανού αpΧΎJγoύ που λεγόταν Βερκιγκε­

τόριξ . Ο Καίσαρας τον γνώριζε : ~ταν από ΤΎjV Αλβερ­ νία , πεpωχ~ που έβγαζε στρατιώτες ορεσίβωυς και στιβαρούς, γως κάποωυ Κελτίλλου, που είχε θελ~σε~ να

,

γ~νει

β ασ~ λ' ιας

ο'λ ΎJς

ΤΎJς

Γ α λ ατιας '

και γι

"

αυτο

οι

πατριώτες του τον σκότωσαν. Ίσως ο νεαρός είχε τις ίοιες φιλοοοξίες με τον πατέρα του, είχε ελπίσει πως

288 ο Καίσαρας θα του έo~νε κάποω ανάλογο αξίωμα κα~ , έχοντας

απογΟΎ)τευτεί ,

επαναστατούσε.

Αλλά ,

πω

φρ6νψος απ6 άλλους, έκανε έκκλΎ)σΎ) στο εθν~κ6 συ­ ναίσθΎ)μα κα~ είχε εξασφαλίσε~ ην υπoσΤ~P~ξΎ) των ορυίοων , o~ oπoίo~ του είχαν oώσε~ κα~ το θpΎ)σκευΤLΚ6 χρίσμα. Κ α~

Ι

τω ρα

Β

ο

1:

Ι

Ι

εpκ~γκετop~<., στεκοταν

Ι

αναμεσα

στον

Καίσαρα που ~ταν ν6τ~α κα~ σης oυνάμε~ς του που ης

είχε αφ~σε~ στο Βορρά. Η κατάστασΎ) οεν μπορούσε να είνα~ χεφ6τερΎ). Ο Καίσαρας ΤΎjV αντψετώπ~σε με ΤΎ) συνΎ)θ~σμένΎ) του τ6λμΎ). Με τους λίγους άνορες του ξαναπέρασ ε τ~ς Ι Aλπε~ς

κ~ άpχ~σε να ανεβαίνε~ ΤΎ)

Γαλλία , χώρα που του ~ταν τώρα π~α εχθp~κ~" Πο­ ρεύΤΎ)κε πεζ6ς μέρα κα~ νύχτα, επ~κεφαλ~ς των στραf

τ~ωτων του ,

Ι

μεσα

Ι

στα χ~oν~α,

Ι

σκοπευοντας

ΤΎ)ν πρω-

τεύουσα των αντ~πάλων . Ο Bεpκ~γκετ6p~ξ έσπευσε να ΤΎ)ν υπεpασπίσε~. Ο Καίσαρας άφΎ)σε ΤΎ) οωίΚΎ)σΎ) στον ι Δ εσψο

Β

Ι ρουτο

κα~ ο

I~ ωως,

μα

ζ' λ' ~ με ~γoυς

Ι εφ~ππoυς

συντρ6φους , πέρασε μέσα απ' τ~ς εχθPLΚές γραμμές γ~α να συναντ~σε~ το κύρω μέρος των ουνάμεών του.

Τα κατάφερε κα~ νίΚΎ)σε σε ξεχωρωτές μάχες τους Αβάρους κα~ τους Κενάβους , λεΎ)λατώντα ς ης π6λε~ς τους' αλλά μπροστά σΤΎ) Γεργοβία αναγκάσηκε να

αποσυρθεί αντψετωπίζοντας Ύους Εοούους, που θε­ ωρούσε π~στoύς συμμάχους του , αλλά που τώρα τον

είχαν εγκαταλείΨε~. Κατάλαβε πως βp~σκ6ταν μ6νος σε εχθp~κ6 έοαφος, ένας

εναντίον οέκα, κα~ ν6μ~σε πως ~ταν χαμένος.

Kα~, παίζοντάς τα όλα γ~α όλα, κ~ν~θΎ)κε προς ΤΎ)ν Ι Αλ εσ~α ,

Ι Β Ι 1: Ι Ι 'λ οπου ο εpκ~γκετop~<., ε~χε συγκεντpωσε~ ο ες

τ~ς oυνάμε~ς του , κα~ ΤΎjV πoλ~όpΚΎ)σε. Αμέσως, από όλες τ~ς πεp~oχές , o~ Γαλάτες έσπευσαν γ~α να βΟΎ)­

θ~σoυν τον αΡΧΎ)γό τους. Γύρω από τ~ς τέσσεp~ς λε-

289 γεώνες των Ρωμαίων συγκεντρώθ'Yjκαν aιακ6σιες πε­ ν~ντα χιλιάaες Γαλάτες. Ο Καίσαρας παρέταξε τους στρατιώτες πίσω απ6

auo οχυρωμένες γραμμές: μια

προς το μέρος ης πολωΡΚ'Yjμέν'Yjς π6λ'Yjς και μια προς το μέρος των aυνάμεων που καταφθάνανε για να ενι­ σχόσουν τους πολωΡΚ'Yjμένους. Κι ανάμεσα σ ' αυτές

τις

auo οχυρές γραμμές μοίρασε τους στρατιώτες του

με τα λίγα πολεμοφ6aια και τρ6φψα που τους είχαν

απομείνει.

Μετά

αντίστασ'Yjς σε

απ6

μια

βaομάaα

απελπισμέν'Yjς

auo μέτωπα, οι Ρωμαίοι λψοκτονοό­

σαν, αλλά οι Γαλάτες ~ταν ~a'Yj σε κατάστασ'Yj σόγχι­ σ'Yjς κι άρχισαν να υποχωροόν. Ο Καίσαρας λέει πως Ι

lζ

"θ

αν ειχαν αντε~ει μια ακομα μερα,

Ι

,

α ειχαν να'Yjσει.

Ο ίaως ο Βερκιγκετ6ριξ βγ~κε απ' τψ εξουθενω­ μέν'Yj π6λ'Yj και ζ ~ησε έλεος. Ο Καίσαρας σεβάσΤ'Yjκε τψ π6λ'Yj , αλλά 6χι τους αντάρτες , που έγιναν ιaω­ ΚΤ'Yjσία των λεγεωνάριων και πουλ~θ'Yjκαν σκλάβοι. Ο

άτυχος αρχ'Yjγ6ς τους oa'Yjy~e'YjXE ση Ρώμ'Yj, 6που, τον επ6μενο χρ6νο, κ6σμ'Yjσε τον θρίαμβο του Καίσαρα, ο οποίος τον «θυσίασε στους θεοός» , 6πως λέγανε τ6τε.

Ο Καίσαρας έμεινε ακ6μα ένα χρ6νο στ'Yj Γαλατία για να καταπνίξει τα υπ6λοιπα Τ'Yjς εξέγερσ'Yjς . Και το

έκανε με μια αυσΤ'Yjρ6Τ'Yjτα που aεν συν~θιζε να ΧΡ'Yjσι­ μοποιεί απέναντι στον 'YjΤΤ'Yjμένο αντίπαλο. Αλλά, 6ταν έβαλε τέλος στψ εξέγερσ'Yj , τψωρώντας τους ιxpx'Yj'ζ'

γους,

~αναγυpισε στις

και Τ'Yjς

, επιεαειας.

με

'

θ'~

οοους

του Τ'Yjς

,

κατανΟ'Yjσ'Yjς

Κ ι ετσι , συνουα ~ 'ζ οντας

Τ'Yjν πυγμ

'Y,j

με το χάaι , έκανε τους Γαλάτες ένα λα6 αφοσιωμένο

στ'Yj Ρώμ'Yj, πράγμα που φάν'Yjκε αργ6τερα στ'Yj aιάΡ­ κεια του εμφυλίου πολέμου, 6ταν aεν έκαναν Τ'Yjν πα­ ραμαp~ απ6πειρα να εξεγερθοόν εναντίον εκείνου που τους

,

'ζ

ειχε υπoτα~ει.

Η Ρώμ'Yj aεν συνειaψοποί'Yjσε το μέγεθος του aώρου

290 ποu της είχε κάνει ο ανθύπατός της. Είόε στη Γαλα ­ τία, ποu ~ταν

auo

φορές σαν την Ιταλία και είχε πέντε ,

ι

,

εκατομμuρια κατοικοuς

ι

μια ακομα επαρχια για εκμε -

τάλλεuση. Σίγοuρα, όεν μπορούσε να μαντέψει πω ς ο Καίσαρας

είχε

όιαιωνίσει

και

ιόρύσει να

ένα

έθνος

όιαόώσει τον

προορισμένο

πολιτισμό

να

και τη

γλώσσα της Ρώμης σ' όλη την Εuρώπη. ι Αλλωστε,

εκείνη τη στιγ μ~ , όεν μπορούσε ν' ασχοληθεί με όλα αuτά γιατί ~ταν απασχολημένη με όιχόνοιες. Ο Κράσσος , όταν έληξε η θητεία τοu , έφuγε για τη Σuρία, όπως είχε σuμφων~σει στη Λούκκα' μέσα στη μανία τοu για στρατιωτικ~ όόξα είχε κιν~σει πόλεμο εναντίον των Πάρθων, είχε νικηθεί και, ενώ όιαπραγ­ ματεuόταν με τον αντίπαλο 'στρατηγό, αuτός ο τελεu­ ταίος τον όολοφόνησε και έστειλε το κομμένο κεφάλι

τοu να κoσμ~σει μια σκην~ τοu Εuριπίόη στο θέατρο. Αντίθετα, ο Πoμπ~ως , ποu είχε την αρχηγία ενός ι

στρατοu

ποu

ι

επρεπε

να

β

ι

ρισκεται

στην

Ι

Ι

σπανια ,

ι

ειχε

παραμείνει στην Ιταλία με τρόπο ποu όεν προοιώνιζε τίποτα καλό. Ο ισχuρότερος σύνόεσμός τοu με τον

Καίσαρα είχε χαθεί μετά τον θάνατο της Ιοuλίας. Ο Καίσαρας τοu πρόσφερε σε αντικατάστασ~ της την ι

εγγονη

τοu

Ο

κτα

βι

ια.

Κ

αι,

Ι

οταν

ο

ι

χηρος

Ιθ

αρνη

ηκε,

προσφέρθηκε να χωρίσει ο ίόως την Καλποuρνία και να παντρεuτεί την κόρη τοu . Αλλά ο Πoμπ~ως απέρ­

ριψε και αuτ~ την πρόταση' όεν ~θελε σuγγένεια με τον Καίσαρα, γιατί είχε έλθει σε σuμφωνία με τοuς σuντη­ ρητικούς και είχε γίνει αρχηγός τοuς. Γνωρίζοντας

πως η θητεία τοu Καίσαρα έληγε το παρατείνει τη όικ~ τοu μέχρι το

49, φρόντισε ν α

46. Έτσι θα ~ταν ο

μόνος ποu θα όιέθετε στρατό.

Η όημοκρατία έπνεε τα λοίσθια κάτω απ' τα χτu­ π~ματα τοu Κλαuόίοu και τοu Μίλωνα. ποu την είχαν

291 καταντ~σει υπόθ εσΎ) ροπαλοφόρων. Στο τέλος, ο Μί­ λωνας σκότωσε τον Κλαύδιο , που λίγο πριν του είχε 'ψ κα ει

το

Ι σπιτι.

Ο

λ

Ι αος

I~ απεσωσε

στον

Ι νεκρο

Ι τιμε ς

~pωα , έφερε το πτώμα σΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ κι έβαλε φωτιά στο κτίριο. Ο Πoμπ~ιo ς ανέθεσε στους στρατιώτες Ι

'ξ

του να επαναφερουν ΤΎ)ν τα

Ι

Ι

Ι

Ύ) κι ετσι εμεινε κυριος ΤΎ)ς

πόλΎ)ς. Ο Κικέρωνας τον χαιΡέΤΎ)σε σαν «ύπατο χωρίς συνύπατο»' και Ύ) έκφρασΎ) άρεσε στου ς συνΤΎ)ΡΎ)ΤΙ­

κούς , που ΤΎ)ν υιοθέΤΎ)σαν γιατί τους επέτρεπε να του ~ Ι

σωσουν τις ε

δυσάρεσΤΎ)

ξ

Ι

Ι

ουσιες

λέξ Ύ).

~

Ι

Ι

ενος σικτατορα , αποφευγοντα ς ΤΎ)

Ο

Π oμπ~ιoς

στρατοπέδευσε ση

ΡώμΎ) και, σΤΎ) σκιά του στρατού του , γίνονταν οι λα'ι'κές συνελεύσεις και οι αγορεύσεις των συνΎ)γόρων

στις δίκες . Ανάμεσά τους YJ πεΡιφYJμότεΡYJ δίΚΥ) ~ταν εκείνΥ) του Μίλωνα, που καταδικάσΤYJκε σε θάνατο για ΤΥ) δολοφονία του Κλαυδίου , παρά Τψ υπεράσπισΥ) του

Κικέρωνα που αργότερα τύπωσε σε βιβλίο ην αγό­ pευσ~ του. Όταν ο Μίλωνας , που στο μεταξύ είχε δι­

αφύγει σΤΥ) Μασσαλία, ΤΥ) διάβασε , αναφώνYJσε: «Ω , Κικέρωνα , αν πράγματι είχες πει όλα όσα έχεις γρά­ ψει , δεν θα βρισκόμουνα εδώ τρώγοντας Ψάρι!». Γε­ γονός

που δYJμιουΡγεί πολλές

αμφιβολίες

για · ΤYJν

αντιστοιχία των γραπτών κειμένων του μεγάλου OLXYJΙ

γορου

με τις

Ι

πραγματικες

Ι

αγορευσεις

του.

Ο Πoμπ~ιoς επανέφερε τον νόμο που απαιτούσε Τψ Ι παρουσια

σΤYJν

πο'λ

YJ

Ι υπο Ψ YJφιων

των

για

α ξΙιωμα

το

του υπάτου. Η ΣυνέλευσYJ , κυκλωμένΥ) απ' τα στρα­ τεύματά του, τον επικύρωσε . Αυτό σ~μαινε τον απο­

κλεισμό του Καίσαρα, που δεν μπορούσε να επιστρέψει Ι

Ι

Ι

πριν ΤYJν YJμεΡα που του ειχε οριστει για τον

θ

Ι

ριαμ

β

ο.

Όλα αυτά. συνέβαιναν το L19. Η θYJτεία του Καίσαρα έλYJγε ην Ι

στYJΡΙ

ξ

1YJ

ε πως

Μαtου, αλλά ο Μάρκος Μάρκελλος υπο Ι

Ι

επρεπε να ΤΥ) συντομευσουν.

Ο

~I

ι σYJμαΡΧΟΙ

292 του λα.οό πρόβα.λα.ν βέτο, α.λλά. το βέτο εΙχε σα.ν προ\)­ πόθεσ'1) μLα. 3'1)μoκρα.τLΚ~ νομψότητα. που 3εν υπ~ρχε ΠLα. . Κα.L ο Κά.τωνα.ς υπερθεμά.ΤLσε Κ'1)ρόττοντα.ς πως

ο Κα.Ισα.ρα.ς έπρεπε να. 3Lκα.στεΙ κα.L να. εκ3LωχθεΙ α.π' Τ'1)ν Ι τα.λΙα.. Σα.ν έκφρα.σ'1) ευγνωμοσόν'1)ς

γLα. Τ'1)ν κα.τά.κτησ'1)

Τ'1)ς Γα.λα.τΙα.ς 3εν Υιτα.ν XL ά.σχ'1) μα..

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕιΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

Ο ΡΟΥΒΙΚΩΝΑΣ

Οι ΔΙΣΤΑrΜΟI του Καίσαρα , ΠΡLν ξεΚLν~σεL τον εμφύλLΟ πόλεμο, έγLναν το αγαΠΎJμένo θέμα πολλών συγγρα­ φέων XCXL έκαναν :3LάσΎJμο έναν ασ~μαντo ποταμό, του ι

ΟΠΟLOυ

ι

το

ονομα

ι

'1' οεν

κανενας

θ

'ξ

α

ΎJ

ερε

ι

σΎJμερα:

του

Ρουβίκωνα. Ο ποταμός αυτός , που βρίσκεταL κοντά στο

ΡίμLνL,

αποτελούσε

το

σύνορο

ανάμεσα

στην

Εντεuθεν των ι Αλπεων Γαλατία , όπου ο ανθύπατος

είχε :3Lκαίωμα να σταθμεύεL με τα στρατεύματά του,

XCXL στην πεΡLΟΧ~ της κυρίως Ιταλίας, όπου ο νόμος του απαγόρευε να τα ο:3ΎJγ~σεL. ΣΤLς όχθες του πεΡL'ψ

γρα

ανε

OL

Ι

LσΤΟΡLΚΟL τον

Κ

ι

ι

αLσαρα σκεφΤLΚΟ

XCXL

ι

γεμα-

το αμφLβολίες. Αλλά είναL γεγονός πως , όταν ο Καί­

σαρας έφτασε εκεί, είχε ~:3ΎJ πάρεL ΤLς αποφάσεLς του ι

ΎJ κα

λ υτερα του ΤLς '

Ι

εLχαν εΠL

β/λ α εL.

Ο Καίσαρας, προκεψένου να αποφύγεL μLα :3LαμάΧΎJ ι

μετα ξ υ

Ρ

ι

ωμαLων,

ι

εLχε

'1'

ι

αποοεχτεL

'λ

ο

ες

ΤLς

ι

προτασεLς

που του είχαν κάνεL ο ΠoμΠ~LOς XCXL ΎJ ΣuγκλΎJτος, που

τώρα ΠLα είχαν ενωθεί: είχε :3εχτεί να στείλεL μLα απ'

ΤLς ολLγάΡLθμες λεγεώνες του στΎJV Aνατoλ~, YLtx να

294 εκοικηθεΙ τον θάνατο του Κράσσου , να επιστρέψει μιαν άλλη στον Πoμπ~ιo , που του Τ'Υ)ν εΙχε οανεΙσει για τις επιχεφ~σεις του στ'Υ) ΓαλατΙα. Αλλά , όταν 'Υ) Σύγκλ'Υ)­

τος του απtiνΤ'Υ)σε οριστικά , απαγορεύοντάς του να υπο

β α'λ ει

,

υπο Ψ' 'Υ)φΙΟΤ'Υ)τα για υπατος

και

θ"ετοντας

του

το οΙλ'Υ)μμα: ~ να οιαλύσει τον στρατό του , ~ να θεω­

Ρ'Υ)θεΙ εχθρός του λαού , εκεΙνος κατάλαβε πως οιαλέ­ γοντας Τ'Υ)ν πρώτ'Υ) εκooχ~ , παραοινόταν άοπλος στα

,

χερια

,

ενος

εχθ' ρου

που

ζ' 'Υ)τουσε

το

'λ ι κεφα

Κ αι

του.

,

"λλ' 'ξ εκανε α 'Υ) μια προτασ'Υ) Τ'Υ)ν οποια οι α ιωματικοι του

ΚουρΙωνας και Αντώνιος ;: -" Ό"1.ν να οιαβάσουν εκ μέ­

ρους του στ'Υ) Σύγκλ'Υ)ΤΟ: θα α.ποστράτευε οκτώ από τις οέκα λεγεώνες του αν Οεχόντc.ι'Jσαν να παρατεΙνουν Τ'Υ)

θψεΙα του ως oιoικψ~ ης ΓαλατΙας μέχρι το

48. Ο

Πoμπ~ιoς και ο Κικέρωνας εκφράσΤ'Υ)καν ευνοt-κά, αλ­ λά ο ύπατος Λέντουλος έοιωξε τους ουο απεσταλμέ­

νους, και ο Κάτωνας μαζΙ με τον Μάρκελλο ζ~Τ'Y)σαν από Τ'Υ) Σύγκλ'Υ)ΤΟ, που με μισ~ καροιά το ενέκρινε, να ~, οωσει

στον

Π'

ομπ'Υ)ΙΟ

ε

ξ

,

ουσιες

,

εκτακτες

για

να εμπο-

οΙσει «βλάβ'Υ) του Ο'Υ)μοσΙου συμφέροντος». Ήταν 'Υ)

έκφρασ'Υ) που ΧΡ'Υ)σψοποιούσαν για τον στρατιωτικό νόμο, και ο ΚαΙσαρας βρέθ'Υ)κε οριστικά πλέον με Τψ πλάτ'Υ) κολλ'Υ)μέν'Υ) στον τοΙχο.

Ο ΚαΙσαρας συγκέντρωσε ην καλύτεp~ του λεγε­ ώνα, Τ'Υ)ν οέκατ'Υ) ΤΡΙΤ'Υ), και μLλ'Y)σε στους στρατιώτες, προσφωνώντας τους όχι

milites,

αλλά

commilitones.

ΕΙχε κάθε οικαΙωμα να το κάνει. Εκτός από στρατ'Υ)­

γός τους ~ταν πραγματικά και σύντροφός τους. Για Οέκα χρόνια τους ΟΟ'Υ)γούσε από κούρασ'Υ) σε κούρασ'Υ)

και από νΙκ'Υ) σε νΙκ'Υ). εναλλάσσοντας σfJφά Τ'Υ)ν επιεΙ­ κεια με Γην αυσηρόΤ'Υ)τα. Οι παλαΙμαχοί του ~ταν

πραγματικοί

επαγγελματΙες

του

πολέμου,

~ξεpαν

καλά Τ'Υ)ν τεχνιχ~ του και ~ξεpαν επΙσ'Υ)ς να μετράνε

295 τοuς α~~ωματικoύς τοuς. Για τον Kα~σαρα, ποu σπά­ νια είχε χρειαστεί να επιστρατεύσει την πuγμ~ για να

επιβεβα~ώσει το κύρος τοu , έτρεφαν αισθ~ματα eIΧu­

μασμού και αγάΠΊj ς . Κι 6ταν τοu ς εξ~ γΊjσε πώς ε~Xαν τα πράγ ματα και τοu ς ρώΤΊjσε αν θα είχαν τα κ6τσια να αντιμετωπίσοuν ΤΊj PώμΊj, ΤΊjν πατρίοα τοu ς, σ ' ι Ιλ ι θ ι ζ εν αν πο εμο ποu , αν τον εχαναν, α τοuς XαραΚΤΊjΡΙ αν

προ06τε ς . απάνΤΊjσαν ομ6φωνα πως ναι . Η ταν σχεΟ6ν 6λοι τοu ς Γαλάτες απ6 το Πεοεμ6ντιο και ΤΊj Λομ""Ι β αροια:

ι

""

ανορες

στοuς

ι

οποιοuς

ο

Κ

Ι

Ι

αισαρας

"" Ι

ειχε οωσει

τα οικαιώματα τοu ΠOλίΤΊj και ποu Ίj ΣύγκλΊjΤOς πει­

σματικά οεν αποΟεχ6ταν. Η πατρίοα τοuς ~ταν εκεί­ νο ς, ο στραΤΊjγ6ς τοuς. Κι 6ταν τοuς πλΊjρoφ6ΡΊjσε πως οεν είχε καν τα Xρ~ματα για να τοuς πλΊjρώσει τοuς

μισ

ι θ οuς

τοuς ,

Ι εκεινοι

Ι απανΤΊjσαν

βΙζ

α

οντας

σΤΊj

oιάθεσ~ τοu τις οικονομίες τοuς. Μ6νον ένας λιπο­ τάΚΤΊjσε για να πάει με τον Πoμπ~ιo : ο Τίτος ΛαβΙΊj ­ ν6 ς . Ο Kα~σαρας τον θεωρούσε τον πιστ6τερο απ6

τοuς uπαξιωματικούς τοu . Και τοu έστειλε τα πράγ­ ματά τοu και τον μισθ6 τοu , ποu ο λΙΠOτάΚΤΊj ς είχε εγκαταλείψει μέσα σΤΊj βιασύνΊj τοu .

Στις

xuιβ ος

10 ι

Δεκεμβρίοu εκείνοu τοu έτοuς , τοu

ερριφ

θ

ψ),

ι

Ι

οπως

ειπε ο

Ι""

ιοιος.

49,

«ο

Ρ

ou-

Π Ι

ερασε τον

βίκωνα μαζί με ΤΊjν πιστ~ λεγεώνα τοu , OΊjλαO~ έξι χιλιάοες άνορες, εναντίον των εξ~ντα χιλιάοων ποu

ε~xε ~OΊj σuγκεντρώσει ο Π oμπ~ιoς. Στο Π ιτσ~νo τον σuνάντησε και Ίj OωOέκατΊj λεγεώνα,

στο Κορνίφιο

ενώθΊjκε μαζ~ τοuς και Ίj oγ06Ίj . Και με εθελοντές σXΊjμάτισε άλλες τρείς λεγεώνες , απ6 τις περιοχές ι

ι

""

ποu περνοuσε και ποu οεν ειχαν Ι

βλ επανε

στο

Ι Ι προσωπο

τοu

Κ

ξ εχασει Ι ΜΙ τον αριο και

Ι αισαρα,

τον

ανΊj

Ψ

Ι

ιο

και

οιάοοχ6 τοu. «Οι π6λεις τοu άνοιγαν τις πύλες τοuς Ι θ Ι Ι Ψ Κ Ι σαν να Ίjταν εος», εγρα ε ο ικερωνας

Ι και αρχισε να

296 μ-ην αισθιΧνεται σΙγουρος πω ς ~ιάλεξε σωστά παΙρνο­ ντας το μέρος των συντ-ηρ-ητικών. Στ-ην πραγματ ικό­

τ-ητα -η ΙταλΙα είχε κουραστεΙ απ' τ-ην πoλιηκ~ τους και ~εν πρόβαλε καμιά αντΙστασ-η στον αντάρτ-η , που τ-ην αντάμειβε με εξυπνότατ-η μεγαλοψυχΙα: όχι λε-η ­ λασΙες, όχι αιχμάλωτοι , όχι εκκαθαρΙσεις .

Στ-η· ~ιάρκεια αυτη ς τ-ης αναΙμακτ-ης πορεΙας προ ς τ-η Ρώμ-η, ο ΚαΙσαρας εξακολούθ-ησε να αναζ-ητά ένα

συμβιβασμό , ~ τουλάχιστον να προσποιεΙται πως τον αναζ-ητά. Έγραψε στον Λέντουλο περιγράφοντάς του τις

καταστροφές

τ-ης

εμφύλιας

~ιαμάχ-ης , έγραψε

στον Κικέρωνα να μεταφέρει στον Πoμπ~ιo πως ο Ιόιος ~ταν όιατεθειμένο ς να αποσυρθεΙ και να ιόιωτεύ­ σει στ-ην περΙπτωσ-η που του εγγυόταν τ-ην πρoσωπικ~ του ασφάλεια . Αλλά, χωρΙς να περιμένει τ-ην απάντ-η­ σ-η,

εξακολούθ-ησε να προχωράει εναντΙον του

Πο ­

μπ-ηΙου, που βάόιζε προς νότον.

Αν και απορρΙΨανε τις προτάσεις του ΚαΙσαρα , οι συντ-ηρ-ητικοΙ

εΙχαν

εγκαταλεΙψει

τ-η

Ρώμ-η ,

αφού

πρώτα ό~λωσαν πως θα θεωρούσαν εχθρούς όσους συγκλ-ητικούς έμεναν . Φορτωμένοι χρ~ματα, απαιτ-η -'­ τικοΙ και αόιάκριτοι , κουβαλώντας

όούλους, συζύ ­

γους, φιλενάόες, εφ~βoυς , σκ-ηνές πολυτελεΙας , λινά σεντόνια, στολές και λοφΙα , όλοι αυτοΙ οι αριστοκρά­

τες ακολουθούσαν τον Πoμπ~ιo , ζαλΙζοντάς τον με τις φλυαρΙες τους . Ο Πoμπ~ιo ς όεν εΙχε σταθερό χαρα­ κτ~ρα , ούτε τότε που ~ταν νέος και λεπτός. Τ ώρα , που εΙχε γεράσει και εΙχε βαρύνει , είχε χάσει και το

λΙγο μυαλό που εΙχε· και για να αποφύγει να πάρει μια oπoιαό~πoτε απόφασ-η, εξακολούθ-ησε να οπισθοχωρεΙ

,

,

μεχρι που εφτασε στο

Β

'i:'"

ρινο-ησιο , οπου κι επι

β'β ι

ασε το

στρατό του σε πλοΙα για το Δυρράχιο. Παράξεν-η τα­ κτικ~ για έναν στρατ-ηγό που εΙχε όυνάμεις όιπλάσιες

297 απ' τοu αντιπάλοu τοu. Αλλά έλεγε πως ~θελε να εξα -

,

'

,

σΚ'ησε~ τον στρατο τοu κα~ να επ~ β'λ α ε~ πε~ θ αpχ~α πp~ν

αντιμετωπΙσε~ Τ'Υ)ν απoφασ~στLΚ~ μάχ'Υ) .

Ο ΚαΙσαρα ς μπ~κε στ'Υ) Ρώμ'Υ) στ~ς

, αφ'Υ)νοντας

τον

ι

στρατο"ξ' τοu ε ω απ ι

ι '

Τ'Υ)ν

16

ΜαΡΤΙΟU ,

'

πο'λ 'Υ). Μ πopε~

Ι

Ι

β'

να ε~χε επανασταΤ'Y)σε~ κατα τοu ΚΡατοuς ) αλλα σε 0-

ταν τοuς κανόνες τοu. Z~Τ'Y)σε τον τΙτλο τοu o~κτάτo­

ρα , αλλά 'Υ) Σuγκλψος τοu τον αpν~θ'Y)κε. Z~ησε να σταλοuν πpoτάσε~ς

εφ~ν'Y) ς

στον Πoμπ~ιo , αλλά 'Υ)

Σuγκλψος αpν~θ'Y)κε. Z~Τ'Y)σε να μπορεΙ να o~αθέτε~ το κpατ~κό θ'Υ)σαuροφuλάκ~ο κα~ ο o~μαpχo ς

Λοuκιος

Μέτελλος πρόβαλε βέτο. Kα~ τότε εΙπε: «Οσο OUσκολο μοu εΙνα~ να απε~λώ με λόγ~α, τόσο εuκολα μπορώ να πpαγματoπo~~σω τ~ς

απε~λές

μοu». K~ αμέσω ς

το

κρατικό θ'Υ)σαuροφuλάκ~ο τέθ'Υ)κε ση o~άθεσ~ τοu. Ο ΚαΙσαρας, πp~ν το αoε~άσε~ γ~α να γεμΙσε~ τα ταμεΙα των σuνταγμάτων τοu, το

EVLcrxucrE με όλα τα λάφuρα

ποu εΙχε σuγκεντρώσε~ στ~ς τελεuταΙες εκστρατεΙες τοu. Η κλoπ~, να~ , αλλά πp~ν απ ' όλα 'Υ) νομιμόΤ'Υ)τα.

O~ σuντ'Υ)Ρ'Υ)Τ~ΚΟΙ ετοΙμαζαν Τ'Υ)ν αντεπωεσ'Υ) σΧ'Υ)μα ''ι' τ~I.,oντας

τpε~ς

' στpατ~ες:

μ~α

με

τον

Π' ομπ'Υ)ΙΟ

σΤ'Υ)ν

ΑλβανΙα , μ~α οεuτερ'Υ) με τον Κάτωνα στ'Υ) Σ~κελΙα κα~ μ~α ΤΡΙΤ'η στψ ΙσπανΙα . Yπoλόγ~ ζαν να εξαναγκάσοuν τον ΚαΙσαρα σε παράοοσ'Υ), κόβοντάς τοu το ν ανεφoo~­

ασμό κ~ αφ~νoντας τοuς άνορες τοu να λιμοκτον~σοuν. Ο ΚαΙσαρας έστε~λε ση Σ~κελΙα

ouo λεγεώνες, με

OΙO~Κ'Y)Τ~ τον ΚΟUΡΙωνα , ποu ακολοuθ'Υ)σε τον Κάτωνα απoβ~βαζόμενoς στψ Aφp~κ~, τον αντιμετώπ~σε χω­

ρΙς Τψ κατάλλ'Υ)λ'Υ) προετοιμασΙα, 'Y)ττ~θ'Y)κε κα~ ) πp~ν πε

' θ ανε~

πο λ' εμωντας ,

'ι" Ι.,'Υ)Τ'Υ)σε

" σuγνωμ'Υ)

απο

τον

Κ α~'

σαρα γ~α το κακό ποu τοu έκανε. ΕναντΙον Τ'Υ)ς Ισπα ­

νΙας π~γε ο Ιοιο ς ο ΚαΙσαρα ς αuτοπροσώπως γ~α να εξασφαλΙσε~ τον ανεφoo~ασμό σε στάp~. ΕΙχε π~στέΨε~

.

298 τους αντιπάλους του λιγότερο ουνατοίις και βρέθηκε μπροστά σε αναπάντεχες Ουσκολίες. Αλλά ο Καίσαρα ς

''''

εοινε τον κα

λ'υτερο

"β' ρισκοταν

εαυτο του οταν

,

μπροστα

σε κίνΟυνο. Μια μέρα, ενώ ~ταν πολιορκοίιμενος κα-

,

ταφερε

'ψ εκτρε ει

να

"

την

κοιτη

,ι ποταμου κι εγινε

ενο ς

πoλιopκητ~ ς. Ο εχθρός συνθηκολόγησε και η Ισπανία πέρασε και πάλι κάτω από τον έλεγχο της Ρώμης. Ο

λαός , που λυτρώθηκε απ ' το φάσμα της πείνας , τον ζητωκραίιγασε και η Σίιγκλητος του έοωσε τον τίτλο

του Οικτάτορα. Αλλά αυτ~ τη φορά ο Καίσαρας τον 'θ ηκε· αρνη

του

'

εφτανε

,

τιτ λ ος

ο

του

'

υπατου,

που

του

έοωσαν οι Ψ~φoι των εκλογέων . Με τη συνηθισμένη του μετριοπάθεια, έβαλε τάξη στις υποθέσεις του κράτους , αλλά χωρίς οίκες, οίιτε

οιωγμοίις, οίιτε Οημείι σ εις. Υ στερα συγκέντρωσε τον στρατό του στο Bpινo~σιo , επιβίβασε είκοσι χιλιάοες άντρες στα οώοεκα πλοία που είχε στη oιάθεσ~ του , και τους αποβίβασε στην Αλβανία ακολουθώντας τα

,

ιχνη

του

Π'

ομπηιου ,

που

,

εμεινε

αποσ

β

ο

λ'

ωμενος ,

,

σι-

γουρος καθώς ~ταν πως μέσα στον χειμώνα κανείς

οεν θα τολμοίισε να οιασχίσει εκείνη τη θάλασσα στην οποία μάλιστα περιπολοίισε ο ισχυρότατος στόλος του . Γιατί οεν επιτέθηκε αμέσως σ' εκείνον τον ολιγάριθμο εχθρό που βρέθηκε κάτω απ ' τη μίιτη του, κανείς οεν το ξέρει. Κι όμως , είχε με το μέρος του ακόμα και τη

θίιελλα που εμπόοισε τον Καίσαρα να μεταφέρει και τα υπόλοιπα στρατείιματά του. Πάνω στο σκάφος με το

,

οποιο

'

προσπα θ ουσε να

επιστρε'ψ ει

στην

ιτα λ" ικη

ακτη

ο Καίσαρας φώναζε στους πανικόβλητους κωπηλά­ τες: «Μη φοβόσαστε· μεταφέρετε τον Καίσαρα και το άστρο του». Αλλά ο κυκλώνας πέταξε κι εκείνον και το

,

αστρο

του

,

πισω

στα

β

,

ραχι α ,

κι

αν

ο

Π"

ομπηιος

ειχε

πάρει εκείνη τΎ; σηγμ-ή ην πpωτ()~() ')λία , οεν θα είχαν

299 γλuτώσει . Τελικά, ο καφός βεληώθΎ)κε και , σε ενίσχuσΎ) των

αποκαροιωμένων στρατεuμάτων τοu Καίσαρα, έσπεu­ σε ο Μάρκος

Α ντώνως , ο καλύτερος

αξιωματικός

τοu, φέρνοντας ενισχύσεις σε άνορες και πολεμοφόΟια. Ο Καίσαρας

λέει πως, πριν επιτεθεί, έστειλε στον

Π ομπήω προτάσεις εφήνΎ)ς ποu οεν είχαν αποτέλε­ σμα. Αλλά ούτε Ύ) επίθεσΎ) τοu Καίσαρα έφερε αποτέ­ λεσμα. Ο

Π ομπήως

αντιστάθΎ)κε , έπιασε μερικούς

αιχμαλώτοuς και τοuς σκότωσε. Και ο Καίσαρας

cru-

νέλαβε αιχμαλώτοuς, αλλά τοuς κατέταξε στο στρατό

τοu. Οι παλαίμαχοί τοu παραοέχηκαν πως Ύ) μάχΎ) οεν πήγε καλά γιατί οεν είχαν πολεμήσει με όσο ζήλο

έπρεπε και ζήΤΎ)σαν να τψωρΎ)θούν. Ο Καίσαρας αρ­ νήθΎ)κε κι εκείνω τον παρακάλεσαν να τοuς ΟΟΎ)γήσει και πάλι ση μάχΎ). Εκείνος αντίθετα, τοuς οοήγΎ)σε σΤΎ) Θεσσαλία για να ξεκοuραστούν και να ανεφοοια­ στούν.

Στο στρατόπεοο τοu ΠομΠΎ)ίοu, ο Αφράνως σuμ­ βούλεuε να εΠLστρέψοuν στΎjV ανuπεράσπισΤΎ) ΡώμΎ), εγκαταλείποντας τον Καίσαρα σΤΎ) μοίρα τοu. Αλλά Ύ)

πλεωψΎ)φία τάχθΎ)κε uπέρ τοu να οώσοuν ηναποφα­ σισηκή μάχΎ) , γιατί θεωρούσαν τον Καίσαρα πια σχε­ οόν νΙΚΎ)μένο. Ο Πομπήως ποu οεν είχε ιΟέες κι ακο­

λοuθούσε τις ιοέες των άλλων , κινήθΎ)κε εναντίον τοu εχθρού και τον πρόλαβε στΎjV κοιλάοα των Φαρσάλων . ΕΙχε πενήντα χιλιάοες πεζικάριοuς και εφτά χιλιάοες ι

ιππεις.

Ο

Κ

Ι

αισαρας

Ι

ειχε

ι

εικοσι χι

λ

I ~

ιαοες

και χΙλωuς ιππεΙς. ΤΎ)ν παραμονή ΤΎ)ς

πε

ζ

ι

ικαριοuς

μάχΎ) ς , στο

στρατόπεοο τοu Π ομΠΎ)ΙΟU, έγιναν επΙσΎ)μα γεύματα, σuζΎ)τήσεις , κρασοκατανύξεις και προπόσεις για ΤΎ)

βέβαΙΎ) νΙΚΎ). Ο ΚαΙσαρας μοφάσΤΎ)κε το λιτό σuσσΙηο με τοuς στρατιώτες τοu. Απένανη σ' εκεΙνον ποu έοινε

300 ΟLαταγές αναντίρρΎ)τες στους άνορες του, υπ~pχαν χί­ λLΟL φλUαΡΟL στραΤΎ)γοί με χίλLα ΟLαφορεΤLκά σχέΟLα XL ένας αρχΎ)γός που περίμενε να του υποβάλουν κάποLO απ' όλα.

Η μάχΎ) των Φαρσάλων υπ~pξε το αΡLστούΡγΎ)μα του Καίσαρα, που έχασε μόνο ΟLακόσLOυς άνορες, σκό­

τωσε οεκαπέντε ΧLλLάοες, συνέλαβε ELXOcrL ΧLλLάοες άνορες, ΟLέταξε να τους χαΡLστεί Ύ) ζω~, καL γLόρτασε ΤΎ) νίΚΎ) του κάτω απ ' ΤΎ)ν πoλυτελ~ σκψ~ του Πο,Ι

,Ι

ι

μΠΎ)LOυ , τρωγοντας τα φαγΎ)τα που εLχαν ετοψασεL γLα

κείνον OL μάγεφοί του. Ο άτυχος στραΤΎ)γός, εκείνΎ) ΤΎ)

σΤLγμ~, κάλπαζε προς τΎ) ΛάΡLσα, ακολουθούμενος όπως πάντα από κείνΎ) ΤΎ)ν κουστωοία των άΧΡΎ)στων αΡLσΤΟΚΡατών. Αναμεσά τους ~ταν καL κάΠΟLOς Βρούτος,

,

'Κ αLσαρας '

του ΟΠΟLOυ το πτωμα ο

,. ELXE

ψ'ξ α EL

στο

πεοίο ΤΎ)ς μάχΎ)ς καL με μεγάλΎ) του ανακούφLσΎ) οεν το

είχε βΡεL. Η ταν γLOς ΤΎ)ς παλLάς του ερωμένΎ)ς ΤΎ)ς ΣερβLλίας, ΤΎ)ς ετεροθαλούς αoεpφ~ς του Κάτωνα, XL ι , ~, Lσως να Ύ)ταν καL ΟLκος

του γLOς.

Η

'

"

συχασε μoν~~ oτα ~

έλαβε από ΤΎ) ΛάΡLσα ένα γράμμα του, με το oπo~

ζΎ)τούσε συγνώμΎ) καL ζΎ)τούσε επίσΎ)ς συγνώμΎ) καL γLα λογαΡLασμό του κουνLάοου του, του Κασσίου, που

, ELXE

,~,

παντρευτεL ΤΎ)ν αοερφΎ) του

ΟLαοεχτεί τΎ) μΎ)τέρα τΎ)ς

Τ

'( ' αυΤΎ)ν

εΡΤLα

που

, ELXE

ΣερβLλία στψ εύνΟLα του

Καίσαρα), καL που τώρα ~ταν αLχμάλωτος μαζί με άλλους άνορες του ΠομΠΎ)ίου. Ο Καίσαρας

έοωσε αμέσως αμνΎ)στία καL στους

Ούο, γLατί Ύ) ΡώμΎ) ~ταν τότε αυτό που λένε. πως είναL καL σ~μεpα Ύ) Ιταλία: μLα χώρα που οεν έχεL μόνο ΠΟLΎ)τές, ~pωες,

θαλασσοπόρους, αλλά καL θείους,

ανΎ)ψLOύς καL ξαΟέλφLα.

Αλλά , ας εΠLστρέΨουμε στον ΠομΠ~LΟ που, μόλLς συνάνΤΎ)σε ΤΎ) συ ζυγό του στΎ) ΜυΤLλ~νΎ) , έφυγε μαζί

301 της γ~α. Τ'Υ)ν Aφρ~κ~, π~θα.ν6τα.τα. με σκοπ6 να. τεθεΙ επικεφα.λ~ ς του τελευτα.Ιου στρα.τοU Τ'Υ)ς Συγκλ~τoυ: του στρα.το U που εΙχα.ν oργα.νώσε~ στψ ΟUτικα. ο Κά ­ τωνα.ς κα.~ ο Λα.β~'Y)ν6ς. Το πλοΙο έρ~ξε άγκυρα. στα.

νερά Τ'Υ)ς Α~γuπτου, χώρα.ς που ~τα.ν υπoτελ~ς στ'Υ) Ρώμ'Υ) κα.~ Τ'Υ)ν κυβερνοuσε ω ς ΤOΠOΤ'Y)Ρ'Y)τ~ς Τ'Υ) ς ο νε­ α.ρ6ς βα.σ~λ~άς Πτολεμα.Ιος ΙΒ " Ήτα.ν ένα.ς έφ'Υ)βος εκφυλ~σμένoς κα.~ σα.χλ6ς, στο έλεος κάπo~oυ 06λLOυ

,

' β ε ζ υρ'Υ) ,

,

που 'Υ)τα.ν ο

ευνουχος

πρω

'

θ υπουργος

του:

του

,

, Α' 'ξ'~ ' Π oτ~νoυ. υτος , 'Υ) ερε 'Υ)Ο'Υ) γ~α. Τ'Υ) μα.χ'Υ) των Φ α.ρσα.-

λων κα.~ υπoλ6γ~ζε να. εξα.σφα.λΙσε~ Τ'Υ)ν ευγνωμοσuν'Υ) του ν~κ'Y)Τ~ σκοτώνοντα.ς τον 'Υ)ΤΤ'Υ)μένο . Ο ΠoμΠ~LO ς πέθα.νε με μ~α. μα.χα.φ~ά στψ πλάτ'Υ) , μπροστά στα. μάτ~α. Τ'Υ)ς

,

γυνα.ικα.ς

του , κα. θ' ως

'β ' ε'β γα.~νε α.πο μ~α. α.ρκα..

Kα.~ το κεφάλ~ του πα.ρoυσ~άσΤ'Y)κε στον Κα.Ισα.ρα. , που

,

εστρε Ψ ε το

βλ'εμμα.

του

' "οτα.ν

με φρ~κ'Y) ,

εφτα.σε κα.~ το

ειaε. Ο Κα.Ισα.ρα.ς aεν α.γα.ποUσε το α.Ιμα. , οuτε κα.ν το α.Ιμα. των εχθρών του. Kα.~ aεν υπάρχε~ α.μφ~βoλΙα. πως '~' θ α. εo~νε χα.Ρ'Υ)

στον

Π' . oμπ'Y)~O ,

'ζ' α.ν τον επ~α.νε ωντα.νο .

Τώρα. π~α. , που εΙχε φτάσει σΤ'Υ)ν ΑΙγυπτο , ο Κα.Ισα.­ ρα.ς θέλ'Υ)σε , πρ~ν επ~στρέΨε~ στ'Υ) Ρώμ'Υ) , να. βάλε~ τάξ'Υ) στις υποθέσεις α.υτ~ς Τ'Υ)ς χώρα.ςπου α.π6 κα.φ6 aεν π~γα.~να.ν κα.θ6λου κα.λά. Ο Πτολεμα.Ιο ς έπρεπε, σ uμ­

φωνα. με Τ'Υ) a~α.θ~κ'Y) του πα.τέρα. του , να. μοφα.στεΙ τον

θρ6νο με Τ'Υ)ν α.aελφ~ του , α.φοU τψ πα.ντρευ6τα.ν (α.υτοΙ οι έρωτες μετα.ξU α.aελφών σην ΑΙγυπτο συνεχΙζοντα.ν μέχρι τψ επoχ~ του Φα.ροUκ· α.ν~κoυν στο τοπικ6

χρώμα.). Αλλά'Υ) Κλεοπάτρα. , 6τα.ν έφτα.σε ο Κα.Ισα.ρα.ς, ~τα.ν σε πεΡLOρ~σμ6 α.π6 τον ΠοτΙνο , ο οποΙος EvvooucrE να. κάνε~ 6τι του άρεσε . Ο Κα.Ισα.ρα.ς έστε~λε μυστικά να. Τ'Υ)ν κα.λέσουν. Για. να. τον συνα.ντ~σει εκεΙν'Υ), φρ6ντισε

να.

,

κρυφτε~

,

μεσα.

,~,

στα.

στρωσιοια.

ενο ς

β

κρε

,

α.ΤLOυ

που ο a οuλΓ)ζ Α πολλ6aωρος έπρεπε να. μετα.φέρε~ στα.

302 οιαμερίσματα του οιάσ-ημου φιλοξενούμενου. Και την βp~κε ακριβώς τη σηγμ~ που ~ταν έτοιμος να ξα­

πλώσει: μια στιγμ~ εξαιΡεηκά κατάλληλη για το είοο ς ΤΎ)ς γυναίκας που ~ταν Ύ) Κλεοπάτρα.

Δεν ~ταν πολύ 6μορφΎ),

αλλά ~ταν αισθΎ)σιακ~,

ξανθιά , με φιοίσιο κορμί, οασκάλα αξεπέρασΤΎ) στα ψ ιμύθια και στα καλλυντικά , με μια φων~ μελωoικ~, που οεν πρ60ιοε τον άπλΎ)στο και υπολογιστικ6 χαρα­ κτ~pα ΤΎ)ς, οιανοούμενΎ) 6σο χρειαζ6ταν για να μπορεί να

ι

συνΤΎ)ρει

μια

ζ' Ύ)ΤΎ)σΎ)

συ

,

κι

εντε

λ ως Ι

ανυπο

ψιιαστη

για oηo~πoτε είχε σχέσΎ) με ην αιοώ ' ~ταν ακριβώς ι

οτι χρεια

τα λ Ύ)

ιψ

ζ' Ι Ι Ι λλ' οταν για εναν γυ ναιχα χωρις πο ες προκα-

εις ,

Γιατί , σ ' , μεινει ο

ι"

μετα

απο

τοσους

Ι

μΎ)νες

στα

ι

χαρακωματα .

6, τι αφορούσε τις γυναίκες, ο Καίσαρας είχε ''''" ισιος:

, οσες

" αφΎ)νε πισω του, τις

1:" εχνουσε . <.,

ΤΎ)ν επομένΎ) φρ6ντισε να μονιάσουν τ' αοέρφια ,

"'" λ αΟΎ) ","' εοωσε ''''" ΟΎ) 'ζ ραμερι οντα ς

'1 ' ' ουσιαστιχα ΤΎ)ν:ε<.,ουσια σ,

'

Π οτινο

τον

που

, πιασΤΎ)κε

, εκεινΎ)ν , πα -

,

μυστιχα ,

με

ΤΎ) οικαιολογία, ίσως και αλΎ)θιν~ , πως οργάνωσε συ-

'

'Δ νωμοσια . υστυχως

Ύ)

'λ Ύ) πο

1:' ' θ Ύ)κε <.,εσΎ)κω

'

εναντιον του

Καίσαρα και Ύ) pωμαΙ'κ~ φρουρά ενώθΎ)κε με τους αντάρτες. Ο Καίσαρας με τους λίγους άνορες του με'ψ ε

τετρ ε

το

νυμα σΤΎ)

β ασι λ' ιχο

πα

λ'ατι

σε

, Μ ιχρα'Α' σια ζ Ύ)τωντας

"λ' εστει ε μΎ)-

φρουριο,

"

ενισχυσεις , εκα Ψ ε το ν

στ6λο του για να μ Ύ)V πέσει στα χέρια του εχθρού (ου, στυχως

ι Ύ) φωτια

"'"'θ Ύ)κε κι εκα ι Ψ ε και ΤΎ) μεταοο

'λ Ύ) με γα

βιβλιoθ~ΚΎ), το καύΧΎ)μα ΤΎ)ς Αλεξάνορειας), και με μια κίνΎ)σΎ) που OΙΎ)ύθΎ)Vε ο ίοιος , πέφτοντας στο νερ6 και κολυμπώντας , έγινε κύριος του νΎ)σιού του Φάρου,

6πο υ περίμενε τι ς ενισχύσεις που θα έφταναν απ ' ΤΎ) θάλασσα. Ο Π τολεμαίος πίστεψε πως είχε πεθάνει , π~γε με τους αντάρτες και κανείς οεν έμαθε τίποτα πια γι' αυτ6ν.

Η Κλεοπάτρα , θαρραλέα, έμεινε στο

303 πλευρό του Καίσαρα που , όταν έσπευσαν οι ενισχύσεις, νίΚΎ)σε τους Αιγυπτίους και ΤΎ)ν εγκατέσΤΎ)σε και πάλι

στο θρόνο. Έμεινε μαζί ης εννέα μ~νες, όσο ΤΎ)ς χρειαζόταν για να φέρει στον κόσμο ένα παιοί που ονομάσΤΎ)κε

Καισαρίωνα ς, γιατί οεν υπ~ρxαν αμφιβολίες για τψ πατρόητά του. Π ρέπει να ~ταν ένας μεγάλος έρωτας, γ ια να κάνει τον Καίσαρα κουφ ό στι ς εκκλ~σεις ΤΎ)ς

,

' Ρ ωμΎ) ς,

~ 'β' που σΤΎ) οιαρκεια ΤΎ)ς απουσιας του ρισκοταν

στα χέρια των συμμοριών του Μίλωνα , που είχε επι­ στρέψει από η Μασσαλία. Τέλο ς , οι ίοιοι οι στρατιώ­ τες του ξεσΎ)κώθΎ)καν όταν έμαθαν πως θα ξεκινούσε μα ζ ι'

ΤΎ)ς

για

,

'I:'~ μακρυ τα <., ιοι

ενα

στον

'

Ν ει' λ ο:

αναμεσα

τους κυκλοφορούσε Ύ) φ~μΎ) πω ς ο στραηγός τους

~θελε να ΤΎ)ν παντρευτεί και να μείνει σΤΎ)ν Αίγυπτο σαν βασιλιάς ΤΎ) ς Μεσογείου.

Τότε ο

Καίσαρας

κιν~θΎ)κε,

μπ~κε

επικεφαλ~ ς

τους , π~γε σΤΎ) Μικρά Ασία, όπου «~λθε, είοε και νί­ ΚΎ)σε» σΤΎ) Z~λα τον ΦαρνάζΎ) , τον γιο του ΜιθρισάΤΎ). ' Υ στερα επιβιβάσΤΎ)κε γ ια τον Τ άραντα , όπου ο Κι-

, κερωνα ς

' λλ' χ οι πρωΎ)ν

κι

,

συνΤΎ)ΡΎ)ΤΙΚΟΙ

'λθ αν Ύ)

να

τον

προuπαντ-ήσουν με το κεφάλι σκεπασμένο με στάχΤΎ).

Με ΤΎ) συνΎ)θισμένΎ) του μεγαλοθυμία , ο ΚαίσαΡ,α ς 'ψ' ε σΤΎ) μεσΎ)

εκο

τα

'λ' τους ογια

ικετευτικα

και

τους

έτεινε το χέρι. Όλοι ~ταν τόσο ευτυχισμένοι , που οεν είχαν ούτε το χρόνο ούτε ΤΎ) οιάθεσΎ) να σκανοαλισθούν από το γεγονός πως ο αφένΤΎ)ς τους γύρ ιζε σε μια

Ρώμ Ύ) βυθισμένΎ) σΤΎ)ν αναρχία και το πένθο ς, ακολου ­ θούμενος από μια γυναίκα βαμμένΎ) και ντυμένΎ) σαν 'ζ' σαντε α και που εσπρωχνε

το

,

καροτσακι

,

ενος

κ λ α Ψ ι-

άρικου μπόμπιρα. Μ'

,

αυτο

, ασΤΎ)κε

το

σΤΎ)ν

ζ ωντανο'

' λ Ύ) πο

« λ'αφυρο

και σΤΎ)

συ'ζ υγο'

' πο λ εμου» , του

παρουσι-

Κ α λ πουρνια '

που

304 έμεινε ocτάΡ ocχη , γιocτί ~τocν συνΎJθισμένΎJ.

Πάντως

~τocν ΎJ μόνΎJ που πocρocΤ~ΡΎJσε πως ΎJ Κλεοπάτρoc είχε κάπως μεγάλΎJ μύη. Κocι είμocστε σίγουροι πως το

γεγονός ΤΎJς έaωσε μεγά).,ΎJ ευχocρΙσησΎJ .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΟΙ ΕΙΔΟΙ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΟΥ

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ση Ρώμ-η οεν ~ταν ε\)χάp~στ-η. Το στάp~ οεν ερχόταν π~α από τ-ην Ισπανία, όπο\) ο γως το\) Πομπ-ηίο\) είχε σ\)γκεντ'pώσε~ έναν άλλο στρατό, ούτε

απ' ην Aφpα~, όπο\) ο κατωνας κα~ ο Λαβ~-ηνός ~ταν π~α κύpω~ το\) εοάφο\)ς κα~ είχαν στ-η o~αθεσ~ το\)ς o\)νάμε~ς ίσες με εκείνες πο\) είχαν ν~κ-ηθεί στα Φάρ­ σαλα. Στο εσωτεp~κό επ~κpατoύσε χάος. Ο γαμπρός

το\) K~κέpωνα , ο Δολαβέλλας, είχε σ\)νταχθεί με τον Κέλω, τον o~άooχo το\) Κλα\)οίο\) κα~ αρχ-ηγό των εξτpεμ~στών .

Μαζί

είχαν

o~ατάξε~ τ-ην παpαγpαφ~

όλων των χρεών, πράγμα πο\) σ~μα~νε oαoνoμ~κό μα­

ρασμό , κα~ είχαν καλέσε~ από τ-η Μασσαλία τον Μί­ λωνα, τον μεγάλο ο-ημαγωγό κα~ ροπαλοφόρο. Ο Μάρ­ κος Αντώνως πο\) , αντ~πpoσωπεύoντας τον Καίσαρα, ι

~

Ι

Ι ζ

Ι

Ι ζ

επρεπε να o~ατ-ηp-ησε~ τ-ην ται..,-η κα~ πο\) ε~χε το\)ς στο\)ς

με~ς

ι

τροπο\)ς

το\).

ι

ενος

ι

στpατ~ωτ-η ,

ζ

Ιλ

ε ι..,απε

\)σε

αι..,ε~

τ~ς

ι

ο\)να-

Περίπου χίλω~ Pωμαίo~ σφάχτ-ηκαν στ-ην

Αγορά κα~ ο Κέλως με τον Μίλωνα έφυγαν γ~α να ορι

γανωσο\)ν τ-ην

ζ Ι

ει..,εγερσ-η

στ-ην

Ι

επαpχ~α,

Ι

οπο\)

~

ι

o~αφopες

306 λεγεώνες είχαν εξεγερθεί. Ο Καίσαρας, σ\)γY)θ~σμένoς να μά.χετα~ Τ'Υ) ~εξ~ά. , ~'Y)λα~~

το\)ς

σ\)νΤ'Y)Ρ'Y)τ~κoύς,

απεχθαν6ταν

να

έχε~

εχθρούς σην αρ~στερά. κα~ ~εν ~θελε να έχε~ το τέλος

' Μ αρ~o\),

το\)

, o~κo\) ς ~

'

\)ποχρεω θ ε~

ε~χε

,

ε ξ o ντωσε~

να

,~,

το\) π ρ οκειμ ενο\) να

,ι

'

ε ξ αρτωνται πο\)

απ ε

,

'ξ

o~αΤ'Y)Ρ'Y)σει Τ'Υ)ν

ι

κιν'Υ)σε απο το\)ς

ναμ 'Υ) ,

,

πο\)

τα

το\)ς

'Υ).

~

~ε -

,

"Ι

στραηωτε ς, γι ατι, οπως ειπε , «α\)τοι

,

το

ΧΡ'Υ)μα,

'

, απ

ξ αρταται

πο\)

ε

ξ'

αρταται

, α\)το\)ς ».

π

απ

,

~ ,

Τ'Υ)

ο\) -

'

αρο\)σιασΤ'Υ)κε

μ6νος και ά.οπλος μπροστά. σης εξεγερμένες λεγεώνες

και με Τ'Υ) σ\)ν'Υ)θισμέν'Υ) 'Υ)ρεμία το\) το\)ς είπε πως ανα­

γνώριζε σαν ν6μιμες τις ~ιεκ~ικ~σεις το\)ς και πως θα ι

ης

~κανoπoιo\)σε

,

ι

οταν

,...,

γ\)ρι",ε

,

πισω

απο

Α

Τ'Υ)ν

',

φρικ'Υ)

6πο\) θα π~γαινε να πoλεμ~σει με «ά.λλο\)ς στρατιώ­ τες» . Σ ' α\)τές τ~ς λέξεις, λέει ο Σο\)ετώνιος , οι βετε-

,

ρανοι

το\)

ξ εχ\)'λ ισαν

"

απο

ντροπ'Υ)

και

'λ' μεταμε εια , φω-

ναξαν πως α\)τ6 ~ταν α~ύνατo κα~ πως στρατιώτες

' Κ αισαρα

το\)

,

'Υ)ταν

,

εκεινοι και

,

σκοπε\)αν να ε

ξ

ακο

λ

ο\)-

θ~σo\)ν να είναι. Ο Καίσαρας έκανε για λίγο τον Ού­ σκολο , κι ύστερα παραδόθ'Υ)κε για τον απλ6 λ6γο πως ~εν είχε ά.λλο\)ς στρατιώτες . Α\)τ6ς ο μεγά.λος στρα­

τιωτικ6ς ~ταν κα~ μεγά.λος καταφερτζ~ ς. Επιβίβασε στα

λ "

ποια

α\)τ'Υ)

Τ'Υ)

" στρατια

πο\)

ε

β

,...

ρα",ε

,",. . 'Υ)τωντας ,

εκτ6νωσ'Υ), αποβιβά.σΤ'Υ)κε σΤ'Υ)ν Aφρικ~ τον Απρίλιο το\)

46,

στ'Υ) Θά.ψο, και βp~κε εκεί να τον περιμένο\)ν

ογδόντα χιλιά.~ες ά.ντρες με αρχ'Υ)γούς τον Κά.τωνα, τον Μέτελλο Σκ~πίωνα , τον παλι6 το\) αξ~ωματικ6 Λαβι'Υ)­ ν6 και τον lούβα, τον βασιλ~ά. ης Ν o\)μι~ίας

.

Για ά.λλ'Υ) μια φορά. ~ταν ένας εναντίον τριών. Και

για μια ακ6μ'Υ) φορά. έχασε Τψ πρώη μά.χ'Υ) . Και ύστερα

,

~

κεροισε Τ'Υ)ν

,

αποφασιστικ'Υ)

,

μαχ'Υ)

,

πο\)

,

\)Π'Υ)Ρ

ξ

ε τρο-

μακτικ~. Σ' α\)τ~ Τ'Υ)ν περίπτωσ'Υ), οι στρατιώτες το\) ~εν σεβά.σΤ'Υ)καν τ~ς ~ιαταγές το\) γ ια επιεΙκεια και

307 έσφαξαν τους α~χμαλώτoυς . Ο Ιούβα ς σκοτώθ'Υ)κε στ'Υ) μάχ'Υ). Τον Σκ~πΙωνα τον πρόφτασαν κοντά στ'Υ) θάλασ ­

σα κα~ τον απoκεφάλ~σαν. Ο Κάτωνας κλεΙσΤ'Υ)κε σΤ'Υ)ν OύΤLΚα με ένα μ~κpό απόσπασμα , συμβούλεψε τον γιο του να υποταχτεΙ στον ΚαΙσαρα , μοΙρασε όσα χp~ματα ι

ι

ε~χε σε οσους

του τα

Υ ι

~

ι

'-,'Υ)Τ'Υ)σαν γ~α να οραπετευσουν κ~

ύστερα κάλεσε σε γεύμα τους πιο στενού ς φΙλους του, κα~ κουβένηασε μαζί τους γ~α τον Σωκράτ η κα~ τον

Πλάτωνα . Στη συνέχε~α, κλεΙσΤ'Υ)κε στο oωματ~ό του κα~ βύθ~σε το μαχαίp~ σΤ'Υ)ν κo~λ~ά του. O~ ooύλo~ του το κατάλαβαν κα~ φώναξαν ένα γ~ατpό που έβαλε στ'Υ)

θέσ'Υ) τους όσο καλύτερα μπορούσε τα σπλάχνα , κα~ επέοεσε Τ'Υ)ν πλ'Y)γ~. Ο Κάτωνας πpoσπoι~θ'Y)κε πως ι 'Υ)ταν

σε

ι κωμα .

Ο

ταν

τον

ι αφ'Υ)σαν

ι μονο

του,

ιβ λ ε γα ε

τους επ~oέσμoυς κα~ ξανάνοιξε Τ'Υ)ν πλ'Y)γ~ με τα Ιo~α

του τα χέp~α. Τον βp~καν νεκρό με το κεφάλ~ να γέpνε~ πάνω σης

σελΙοες του «ΦαΙΟωνα». Ο Καίσαρας, στενοχωρ'Υ)μέ­ νος , εΙπε πως οεν μπορούσε να του συγχωp~σε~ το ότ~ του είχε στεp~σε~ Τ'Υ) ουνατόΤ'Υ)τα να τον συγχωp~σε~ . Φpόντ~σε

να

του

γΙνε~

μεγαλoπpεπ~ς

Κ'Υ)οεία

κα~

έστρεψε τη μεγαλοψυχία του στον γιο του. Ισω ς αντ~­ λαμβανόταν πως ο ουσάρεστος κα~ από πολλές από­ Ψε~ς αντ~παθ'Y)ΤLΚός αυτός άνθρωπος έπαιρνε μαζί του

στον τάφο Τ'Υ)ν αpετ~ Τ'Υ)ς O'Y)μoκpατ~κ~ς Ρώμ'Υ)ς. Ευ­ χαρίστως θα άλλαζε Τ'Υ) ζω~ αυτού του εχθρού με Τ'Υ) ζω~ πολλών φLλων: του K~κέpωνα γ~α παpάOε~γμα.

Μετά από μ~α σύντομ'Υ) στάσ'Υ) στ'Υ) Ρώμ'Υ), π~γε να oώσε~ Τ'Υ) χαp~στ~κ~ βoλ~ στον τελευταίο στρατό των οπαοών του ΠομΠ'Υ)ίου , σΤ'Υ)ν Ισπανία . Τον o~έλυσε στ'Υ) Μούνοα, κα~ επ~τέλoυς μπόρεσε να αφoσ~ωθεί ολοκλ'Υ)­ pωτ~κά στο έργο της εσωτεp~κ~ς αναοιοργάνωσ'Υ)ς του κράτους. Είχε π~α Τ'Υ)ν εξουσία, γ~ατί 'Υ) Σύγκλ'Υ)τος του

308 είχε aώσε~ τον τίτλο του a~χτάτορα, στην αρχ~ γ~α aέ-

,

χα

χρoν~α,

χ~

,

εφ "ζ' ορου ωΎ) ς.

υστερα

Αλλ' α

το

,

εργο

,ι "'ξ Ύ)ταν τεραστLO χα~ απα~τoυσε μ~α αρχουσα τα Ύ) που ο

Καίσαρας aεν είχε σΤΎ) a~άθεσ~ του. Κάλεσε του ς πα­ λ~oύς του αντ~πάλoυς, τους αρ~στoχpάτε ς, που ~ταν χατάλλΎ)λo~ να συνεργαστούν μαζί του. Του απάνΤΎ)σαν με

σαρχασμούς

χα~

aολοπλοχίες ,

βγάζοντας

στην

επ~φάνε~α το παλ~ό παραμύθ~ του γάμου του με ΤΎ)ν Κλεοπάτρα χα~ ΤΎ)ς μεταφοράς ΤΎ)ς πρωτεύουσας σΤΎ)ν

ΑλεξάνaΡε~α . Ο Καίσαρας aεν μπορούσε να υπoλoγίζε~ παρά μόνο σε μ~α ομάaα έμπ~στων φίλων, άπεφων στη

aLOίχΎ)σΎ),

με

τους

οποίους

σΧΎ)μάτ~σε

ένα

είaος

υπουργείου: τον Βάλβο , τον Μά.ρχο Aντών~o, τον Δο ­

λαβέλλα, τον 'Oππ~o χα~ μεραούς άλλους . Η Συνέ­ λευσΎ) ~ταν με το μέρος του. ΤΎ) ΣύγχλΎ)ΤΟ ΤΎ)ν έχανε χα

θ αρα'

ΤΎ)ς

συμ

, απο

νoύργ~α

ε

ξ

β ου λ ευτ~χo"

, αχoσ~α

σε

σωμα,

πρόσωπα που

"ξ ασηχΎ) τα Ύ)

ΤΎ)ς

"

αφου

, ενν~αχoσ~α,

αυ

ξ Ύ)σε

άλλα προέρχονταν

Ρ' ωμΎ)ς,

τα

θ' προσ ετοντας

'λλ' α α απ

ΤΎ)ν

απ'

,

αστ~χΎ)

'λ Ύ)

με

χα~-

ΤΎ)ν 'ξ Ύ) τα

ΤΎ)ς επαρχίας χ~ άλλα από τους παλLOύς του Κέλτες 'λλ" α ξ ~ωματαoυς, πο o~

απ

"

τους

ΟΠΟLOυς

Ύ)ταν

γLO~

σχλάβων.

Αυτό το τέχνασμα ~ταν μέρος

","'

σχεo~oυ

που

"

ε~χε

αρχ~σε~

να

ενός γεναότερου

'ζ ε~ εφαρμο

'

Κ α~σαpας

ο

όταν είχε παpαχωp~σε~ πoλ~ηχά a~χα~ώματα στους χατοίχους τη' Εν7εύθεν του llιXaou Γαλατίας. Η Σύ­ γχλΎ)τος aεν είΖε ποτέ επ~χυpώσε~ αυτό το μέτρο. Αλ­

λά τώρα π~α έπρεπε να αποaεχτεί ΤΎ)ν επέχτασ~ του σ' όλΎ) την Ιταλία . Ο Καίσαρας είχε χαταλάβε~ πως aεν μπορούσε να πεpψένε~ τίποτα απ' τους Ρωμαίους ΤΎ)ς ΡώμΎ)ς που είχαν γίνε~ εχφυλLσμένO~ χα~ μαλθαχοί χα~ aεν μπορούσαν παρά να λ~πoταχτoύν μπροστά στ~ς

,

μαχες.

'Ηξ ερε χα λ α ' πως

,

ο, τι

χα

,

λ' υτερο υΠΎ)ρχε,

μπο -

309 ,

β

ροuσε να. το

Ι

Ι

ρεL κα.νεLς

Ι

ι

στην επα.ΡΧLα., οποu Ύ) OLΚOγε-

νεLα. ΟLα.ΤΎ)ροUσε ΤΎ) στα.θερότητά ΤΎ)ς, τα. ~θΎ) ΤΎ)ν uγεΙα. τοuς

XOCL Ύ) εκπα.ΙΟεuσΎ) ΤΎ)ν α.uσΤΎ)ρόΤΎ)τά ΤΎ)ς. KOCL

~,

,..

σχεΟLα....,ε ,

" " α.uτοuς , εLτε

με τοuς

επα.ΡΧLωτες

α.γΡΟΤLΚΎ)ς

εΙτε μLΚΡOα.σηκ~ς κα.τα.γωγ~ς , να. στελεχώσεL τη γρα.­ φεωκρα.τΙα.

XOCL τον στρα.τό.

Αuτ~ ~τα.ν Ύ) πρα.γμα.τLΚ~ τοu επα.νάστα.σΎ) , XOCL προσπάθΎ)σε να. ΤΎ)ν πρα.γμα.ΤΟΠΟL~σεL μέσα. α.πό ΤΎ) μεγάλΎ) α.γρOΤLΚ~ μετα.ρρUθμLσΎ) ποu εΙχα.ν σχεΟLάσεL

OL rpIiXXOL. rLOC να. πετuχεL τον σκοπό τοu , κάλεσε σε , λ ' , 'β ωμΎ)σuνεργα.σLα. την π OUcrLOC α.σΤLΚΎ) εμΠΟΡLΚΎ) XOCL χα.νLΚ~ τάξΎ), ποu ΧΡΎ)μα.τοόόΤΎ)σε την εΠLχεΙρ~σΎ). Κε­ φα.λα.ωκράτες, όπως ο Βάλβος

XOCL ο AΤΤLΚός, έγLνα.ν

OL τρα.πεζΙτες, α.λλά XOCL OL σuμβοuλοΙ τοu. Ο Κα.Ισα.ρα.ς έοεLξε XL εοώ την LOLOC ενεργΨLκόΤΎ)Τα. ποu εΙχε οεΙξεL ως στρα.ΤΎ)γός σΤLς μάχες. Ήθελε να. βλέπεL τα. πάντα., " ξ ερεL

,,..

'Δ YLOC τα. πα.ντα.. εν α.νεχότα.ν σφάλμα.τα. XOCL α.Οuνα.μΙες. KOCL YLOC να. τα. να.

τα.

πα.ντα.,

να.

α.ποφα.σL...,εL

α.ποκλεΙσεL, ο χρόνος οεν τοu έφτα.νε ποτέ. Τα. κοuτσο ­ μπολLά των εχθρών τοu α.ντΙ να. τον ενοχλουν τον

OLOC-

σκέΟα.ζα.ν. ΦρόνΤLζε να. τα. μα.θα.ΙνεL, τερα.

σΤΎ)ν

Κα. λ ποuρνLα., '

YLOC να. τα. ΟLΎ)γεΙτα.L α.ργόσΤΎ)ν ΟΠΟLα. " εLχε εΠLστρε'ψ εL,

μετά ΤΎ)ν πα.ρένθεσΎ) ΤΎ)ς Κλεοπάτρα.ς. Με τον τρόπο

τοu ~τα.ν ένα.ς κα.λός σuζuγος, ποu α.ποζΎ)μΙωνε ΤΎ)ν γuνα.Ικα. τοu

,

,

YLOC όλα. τα. στολΙΟLα. τοu μετώποu ποu ΤΎ)ς " β α. θ' XL'λ Lες πεΡLΠΟLΎ)σεLς, ενα. u σε β α.σμο,

εLχε χα.ΡLσεL, με

XOCL μLα. στοργLΚ~ σuντροφLΚόΤΎ)Τα.. ΕΙχε πάντα. κάΤL να. α.φΎ)γΎ)

θ εL,

,,..,

"

ΤΎ)ς

οτα.ν γUΡL...,ε α.π

ι

ι

κρα.τοuσε σuνεργα.τες ',.. Φ ρονΤL...,ε

"

,

το γρα.φεω,

,

,

στο οποω ι

XOCL uφLστα.μενοuς σε α.ποστα.σΎ). , XOCL, α.πο, τα. προνομLα. ποu τοu

το ντuσψο τοu

έΟLνε ο τΙτλος τοu ΟLκτάτορα. , ΧΡΎ)σψοποωυσε μόνο το

,

~, οα.φνLνο στεφα.νL

YLOC

να.

xpu'β εL

ΤΎ) φα. λ' α.κρα. τοu.

'Ε κα.νε

310 Ι

τα παντα

ι γνωμη ς ι

μουσε

με κο μ

ψ Ι

Ο τ'ητα '

ι σε καποιον

που

Ι

~ ι

ακομα και το οωρο τη ς τον

' λ ιστα να α γνοειι ,

μα

ει

ι ειχε

' λ ει. προσ β α

~

ι

ουνατον

τις

συ-

Π ροτι -

προ σ

β ο λ ε' ς .

ι Ι ' ψ ει , χωρις Ι ~ β ασει ι Γ ι ' αυτον ' τον λ ογο ειχε κα να τη οια ,

όλη την αλληλογραφία που είχε βρει στη σκην~ του Πομπηίου στα Φάρσαλα , καθώς και εκείνην του Σκι­

πίωνα στη Θάψο. Ποιός ξέρει τι βρομιές , προοοσίες , 3ιπλά παιχνί3ια θα ανακάλυπτε αν τις είχε Οιαβάσει. Τους αντιπάλους του Βροότο και Κάσσιο, τους είχε

κάνει 3ΙOLΚητές επαρχιών. Ίσως μέσα σ ' όλη αυτ~ τη

μεγαλοθυμία να υπ~ρxε κι αρκετ~ περιφρόνηση για τους

αν

ι θ ρωπους

'

~

μια

ι

ιοιοτητα

που

ι

παει

μα

ζ'

ι

με

τη

μεγαλοσόνη. Κι ίσως η περιφρόνηση να ~ταν η αιτία της απόλυτης αοιαφορίας για του ς κινOUνου ς που τον απειλοόσαν . Δεν μποροόσε να αγνοεί πως γόρω του

πλέκονταν συνωμοσίες και πως η γενναιοοωρία ~ταν ερεθιστικ~ κι όχι καταπραϋντικ~ για το μίσος. Αλλά 3εν θεωροόσε πω ς οι εχθροί το υ θα είχαν το θάρρος να τoλμ~σoυν. Κι ονειρευόταν καινοόργιες επιxειρ~σεις: να εκοικηθεί τον θάνατο το υ Κράσσου εναντίον των

Πάρθων , να επεκτείνει την αυτοκρατορία στη Γερμα­ νία και τη Σκυθία , να ανασχηματίσει οριστικά όλη την ιταλικ~ κοινωνία στο επίπεοο μιας μεσαίας επαρχια­

κ~ς κι αγρoτικ~ς τάξης , πιο ισxυρ~ς και αφοσιωμέ­

νη ς στα αρχαία ~θη. Τον Φεβρουάριο του χρόνου εκείνου , του

48, μελε­

τοόσε τα σχέοια αυτών των εκστρατειών, όταν ο Κάσ­

σιος μπ~κε επικεφαλ~ς τη ς συνωμοσίας και προσπά­ θησε να μυ~σει σ ' αυτ~ν και τον Βροότο , τον οποίο ο ι Κ αισαρας

ι:-

ε " ακο

λ

ου

θ

ι

ουσε ν

,

ι

ι

αγ απαει σαν γιο του , ισως

γιατί ~ξερε πως ~ταν γ ιος του. Οι μυθιστοριογράφοι και οι οραματουργοί έπλασαν αργότερα από το πρό­

σωπ ο

του

RΡ Ο1)του

έναν ~ρωα των

οημοκρατικών

311 ελευθεριών. Δεν έχουμε αμφιβολΙες πως υπ~pζε κάτι τέτοιο. Η συνωμοσΙα εμπνε6ταν απ6 ευγεν~ ιοανικά: έλεγαν πως ~θελαν τον θάνατο του τυράννου που προ­ σέβλεπε στο στέμμα του βασιλιά για να το μοφαστεΙ με Τ"Υ)ν Κλεοπάτρα, κι ύστερα να το κληpoνoμ~σει στον νόθο ΚαισαρΙωνα, αφου θα εΙχε μεταφέρει την πρω­ τεύουσα σΤ"Υ)ν ΑΙγυπτο. ι Αλλωστε, οεν εΙχε φροντΙσει να στηθεΙ το αγαλμά του μπροστά στα αγάλματα των

αρχαΙων βασιλιάοων; Δεν εΙχε κ6ψει νομΙσματα με ην πpoτoμ~ του; Η εζουσΙα εΙχε ταράζει το ~O"Y) ταραγι μενο

αποι

επι λ "Υ) ΨΙια

Τ"Υ)ν

μυα λ ο

'

του.

'Η ταν

,

ι

' κα λ υτερα ,

ι

επομενως, και για κεινον και για Τ"Υ) μν"Υ)μ"Υ) του, να τον

Ι J ι με μια μονο κιβ γα'λ ουν απ " Τ"Υ) μεσ"Υ) , πp~ " χαταφερει ν"Υ)σ"Υ) να καταστρέΨει Τψ ελευθερΙα και το μεγαλεΙο

ης Ρώμ"Υ)ς.

Πιθαν6τατα αυτά ~ταν τα επιχεφ~ματα που ΧΡ"Υ)σι­ μΟΠΟΙ"Υ)σε ο «χλωμ6ς κι αOUνατος» Κάσσως για να πεΙσει τον κουνιάοο του. Αλλά Ισως εκεΙνα που θριαμ

ι β ευσανε

να

ι "Υ)ταν

ι καΠOLα

'λλ α α,

πω

ι ΠPOσωΠLΚα

και

πω μυστLΚά.. Ο Βρούτος αποστρεφόταν τον ΚαΙσαρα,

6χι γιατΙ αγνοούσε πως ~ταν παιοΙ του, αλλά γιατΙ το ~ζεpε . Ίσως να μ"Υ)ν εΙχε ποτέ συγχωp~σει Τ"Υ) μάνα του για το 6τι ~ταν ν6θος. Αλλά 6λα αυτά εΙναι μ6νο υπο-

Ψ ιες, Ι

ι Β ι γιατι ο ρουτος

' Μ ια λ ος.

'

Π"Υ)γ"Υ)

ι θ "Υ)ταν μυσηκοπα "Υ)ς

'

αμφι'β ο λ "Υ)ς

ι ι ι 'Ψ ει: ενα γραμμα του ειχε γρα ~I~

ζ

OLoIΧc.,IΧv

πως

~

οεν

Ι

πρεπει

και σιωΠ"Υ)-

ακρι'β' ειας ανεφερε

να

«

'

Ο ι προγονοιι Ι

υπομενουμε

πως

μας Ι

κανεναν

σ

,

μας ι

τυ-

ραννο, ακ6μα κι αν εΙναι ο πατέρας μας ». Αλλά εΙναι πο ι

αν

λ u'

θ

ι λ ο να αποοωσουμε ~ ι 'λ ογες ευκο ανα

ρωπο ,

" αφου πρωτα

ης

Ι

,

'Ψ' Ι σκε εις σ εναν Ι ~

εχει κανει πραc.,"Υ).

Η ταν ένας καλλιεργ"Υ)μένος άνθρωπος, που ~ζεpε ελλ"Υ)νικά. και φιλοσοφΙα. ΕΙχε κυβεpν~σει με ημι6Τ"Υ)τα και επιτυχΙα Τ"Υ)ν Εντεύθεν των ι Αλπεων Γαλατία, που

312 τοu είχε αναθέσεL ο Καίσαρας . Είχε παντρεuτεί ΤΎjν

εξαοέλφΎ) τοu Πορκία , ην κόρΎ) τοu θείοu τοu Κάτωνα , ποu σίγοuρα οεν θα τον ΠΡΟΟLάθετε εuνο'Cκά προς τον

ΟLκτάΤΟΡα. Αλλά το πω ανΎ)σUΧΎ)ταό σχεταά μ ' αuτόν ~ταν το όη έγραφε κείμενα γLα ΤΎjV αpετ~. Η αpετ~ είναL μLα απ'

αuτές

ης

καθώς

πρέπεL κuρίες

ποu

αγαπωύνταL, όταν αγαπωύνταL, χωρίς να γίνεταL λόγος

YL

,

,

αuτες.

ΣΤLς αρχές τοu ΜάΡΤΎ) , αφού πρώτα τον έπεLσε , ο

Κάσσως ~pθε καL τοu είπε πως σΤLς

15,

Ύ)μέρα ποu

ονομαζόταν εLοοί τοu ΜαΡτίοu, ο Καίσαρας ετοίμαζε το μεγάλο χτύΠΎjμα . Ο uπολοχαγός τοu Λούκως Κότ­ τας θα πρότεLνε σΤΎ) ΣuνέλεuσΎj , ποu είχε ~OΎj αποφα-

,

,

'ξ

σLσεL να το εγΚΡLνεL , να τον αναΚΎjΡU

εL

β


,

γLαη

Ύ) Σίβuλλα είχε προψητεύσεL πως μόνον ένας βασLλLάς θα μπορούσε να νLκ~σεL τοuς Πάρθοuς , εναντίον των οποίων ο Καίσαρας ετοίμαζε εκστρατεία. ΣΤΎ)ν ανΤL­

πολίτεuσΎ) ΤΎ)ς Σuγκλ~τοu οεν μπορούσαν να σΤΎjΡL­

χτούν , γLατί OL τελεuταίες μεταρρuθμίσεLς είχαν οώσεL ην πλεLΟψΎjφία στοu ς οπαοούς τοu Καίσαρα. Επομέ­ νως οεν έμενε παρά το λεπίΟL, καL μάλLστα ΠΡLν είναL

αργά . TΎj σuζ~ησ~ τοuς παρακολούθΎ)σε καL Ύ) Πορ­ κία ποu σuνΎjγόΡΎ)σε uπέρ τοu Κασσίοu καL, γLα να ~ 'ξ εL πως οεL

'

,

,

θ α μποροuσε να ΚΡαΤΎ)σεL το μuσΤLΚΟ, β'

u-

θLσε ένα μαχαίΡL στον μΎ)ρό ΤΎ)ς . ΚαL ο Βρούτος ενέ­ οωσε γLα να μΎjV φανεί λLγότερο θαρραλέος από η yu-

,

νααα τοu.

Ο Καίσαρας εκείνο το βράοu οεLπνούσε στο σπίΤL

τοu, με μεραούς φίλοuς. Σύμφωνα με το έθψο των

,

ρωμαLων

'" προτεLνε

αμφLτρuονων

ενα

θ εμα '

γ Lα

cru ζ'Ύj-

ΤΎ)σΎj: «TL είοοu ς θάνατο θα προτψούσατε;» Ο καθέ ­

νας είπε τα OLXcX τοu. Ο Καίσαρας αΠOφάνθΎjκε uπέρ ενός θανάτοu βίαωu καL yp~yopou . Το επόμενο πρωί Ύj

313 ΚαλΠΟUΡνΙα τοu εΙπε πως τον ονειρεUτψ<.ε σκεπασμένο με αΙματα κα~ τον παρακάλεσε να μΎ)ν πάε~ σΤΎ) Σu­ γκλΎ)ΤΟ. Αλλά ένας φLλΌς, ποu ~ταν με τοuς σuνωμ6-

τες, ~λθε να τον καλέσε~ κα~ ο ΚαΙσαρας τον ακολοu­ θΎ)σε· έτσ~

aEV τον πρ6λαβε κάποως άλλος ποu ερχ6ταν

να τον ε~aοπο~~σε~ γ~α ΤΎ) σuνωμοσΙα. Στο aΡ6μο ένας

,

χεφομανΤΎ)ς

ΜαΡΤΙΟU. «Αλλά

τοu

,

φωνα

«Σ~μεpα

ξ

ε

,

να

πpoσεχε~

εΙνα~»,

Ε

τ~ς

απάνΤΎ)σε

ο

,

~

ωοuς

τοu

ΚαΙσαρας.

aEV πέρασαν ακ6μα» τοu φώναξε ο άλλος. ΤΎ)

"

στ~γμΎ) ποu εμπα~νε

'θ' οuσα καποως

σ ΤΎ)ν α~

'β α λ ε

τοu ε

στο χέp~ έναν τuλ~γμένο πάπuΡΟ. Ο ΚαΙσαρας ν6μ~σε πως ~ταν κάπo~α απ' τ~ς σuνΎ)θ~σμένε ς α~τ~σε~ς κα~

aEV τον ξετUλ~ξε. Τον κρατοuσε στο χέp~ τοu 6ταν πέ­ θανε : ~ταν μ~α λεπτoμεpε~ακ~ καταγγελΙα ΤΎ)ς σuνω-

,

μoσ~ας

.

M6λ~ς μπ~κε στΎ/V αLθοuσα, o~ σuνωμ6τες έπεσαν πάνω τοu με τα μαχαΙp~α τοuς. Ο μ6νος ποu θα μπο­

poucrE να τον uπερασπ~στεΙ, ο Μάρκος Αντώνως, εΙχε καθuστερ~σε~ στον προθάλαμο με τον Τρεβώνω. Ο ΚαΙσαρας, σΤΎ)ν αpχ~ , προσπάθΎ)σε να προφuλαχτει με

το μπράτσο τοu, αλλά παpα~τ~θΎ)κε 6ταν

EcaE ανάμεσα

στοuς σuνωμ6τες τον ΒΡΟUτο. Kα~ εΙνα~ π~θαν6 να εΙπε

πpάγματ~ ΤΎ)ν περΙφΎ)μΎ) φράσΎ): «K~ εσι) τέκνον

Bpou-

τε;», 6πως a~ΎIy~eΎIXE ο Σοuετώνως. Ηταν μ~α φράσΎ) ποu θα έλεγε ο κάθε πατέρας κάτω απ6 ανάλογες

σuνθ~κες . Έπεσε κάτω απ' τα χτuπ~ματα, στα π6a~α τοu

αγάλματος τοu ΠομΠΎ)LΟU , ποu ο ιaως εΙχε στ~σε~ εκεΙ κα~ ποu

,

'θ Υ

crUVΎI

~ I"ε να χαφεταε~

με

,

μ~α κ~νΎ)σΎ)

ΤΎ)ς

κε-

φαλ~ς, 6ταν περνοuσε απ6 μπροστά τοu. Το ΧΤUΠΎ)μα άφΎ)σε έκπλΎ)κτοuς κ~ αβέβαωuς κ~

"

αuτοuς

ακομα ποu

, ματωμενο

το

'~'ξ ε~χαν o~απpα ε~.

'Β' μαχαφ~, ο ροuτος

Ύ'ψ' 1 ωνοντας

το

Υ , Κ ~Ι"Ύ)τωΚΡαuγασε τον

314 ,

,

'ζ'

κερωνα , ο νομα

ο ντα ς

,~

τον «πατερα ΤΎ) ς

πατρωα ς » και

καλώντας τον να βγάλει λ6γο. Προσγειωμένος απ6 τ-η

σκέΨ'η πω ς θα μπορούσε να θεωρΎ)θεί μπλεγμένος σ '

,

,

" ΤΎ)ν υπο θ εσΎ) και κατα λ α β αινοντα ς αυΤΎ)

το ανεπικαφο

κάθε ρψορεία ς, ο μεγάλο ς ΟΙΚΎ)γ6ρος έμεινε σιωΠΎ) ' λ ος

,

,

, για πρωΤΎ) φορα σΤΎ)

ζ ωΎ)'

του.

Ο Μ αρκος ' Α ντω'

νιος μπ~κε στ-ην αlθoυσα , είοε το πτώμα και 6λω πε-

,

ρψεναν πως

θ

α

'

,

ξ' ~, Α εσπαγε Ύ) εΚΟΙΚΎ)ΤΙΚΎ) του οργΎ). ντL-

θετα , ο «πιστ6τατος» σιώΠΎ)σε και σιωΠΎ)λά αποχώΡΎ)σε.

'Εξ ω

το π λ'θ Ύ) ο ς

"

,

συγκεντρωνοταν ανΎ)συχο, γιατι

Ύ) είΟΎ)σΎ) είχε ~OΎ) αρχίσει να κυκλοφορεΙ Με πρoσox~, οι συνωμ6τες εμφανίσΤΎ)καν, και ο καθένας τους προ­ σπάθΎ)σε να ερμ-ηνεύσει τ-ην πράξΎ) του σαν ένα θρίαμβο

τ-ης ελευθερίας. Αλλά τα λόγια τους οεν είχαν καμιά επφρo~ πάνω στους Ρωμαίους που τα υποοέΧΤΎ)καν με απειλΎ)τικές κραυγές . Οι συνωμ6τες αποσύρθΎ)καν κι

οχυρώθΎ)καν

στο

Καπιτώλιο ,

φρουρούμενοι

απ6

τους οπλισμένους οούλους του ς , κι έστειλαν μ~νυμα στον Μάρκο Αντώνω να τους γλυτώσει.

Ο «πιστ6τατος» ~ρθε ΤΎ)ν επομένΎ), 6ταν ο Βρούτος και

ο

, Κ ασσως

"~ ειχαν Ύ)ΟΎ)

'

β γα 'λ ει κι εναν οευτερο ~, λ' ογο

προσπαθώντα ::, να Ύ)συχάσουν το πλ~θoς, που γιν6ταν 6λο και πω απειλΎ)τLκ6 . Τα κατάφερε καλύτερα με

,

,

,

~'ξ λ' ζ' εναν επωε ω ογο , στον οποω Ύ)ΤΎ)σε ΤΎ)ν ΤΎ)ΡΎ)σΎ) ΤΎ) ς

'ξ Ύ) ς, τα

,

ΠΎ)γε

' υποσχομενος

σΤΎ)ν

ΤΎ)ν

'

Κ α λ πουρνια ,

"'γ> τψωρια των ενοχων. 1 στερα που

,

Ύ)ταν

ε

'

ξ ου θ ενωμενΎ)

απ

,

τον π6νο, και π~ρε ΤΎ) oιαθ~ΚΎ) του Καίσαρα. ΤΎ)ν πα­ ρέοωσε στις εστιάοες , 6πω ς ~ταν το έθψο στ-η Ρώμ Ύ),

,

χωρι ς

'" να ΤΎ)ν ανοι'ξ ει , τοσο Ύ)ταν σιγουρος πως

θα

'

Ύ)ταν

ο ΟιάΟοχο ς . Έστειλε μυστLκά να καλέσουν τα στρα­ τεύ ματα που στάθμευαν μακριά απ '

ΤΎ)ν π6λΎ) και

επιστρέφοντας στ-η ΣύγκλΎ)ΤΟ , έβγαλε ένα λ6γο που ' ζε θ υμι

τι ς

λ επτε' ς

,

LσOΡΡOπιε ς

του

'

Κ αισαρα

και

,

Ύ)ταν

315 ~δΎ) μια κυβερνψικ~ διακ~ρυξΎ). Ενέκρινε ην πρότα­ σΎ) αμνΎ)στίας που έκανε ο Κικέρωνας , με τον όρο πως Ύ) ΣύγκλΎ)τος θα επικύρωνε όλες ης εκκρεμείς απο­ φάσεις του Καίσαρα . ΙποσχέθΎ)κε στον Βρούτο και τον

Κάσσω ΤΎ) διακυβέρνΎ)σΎ) κάποιας επαρχίας , που θα τους επέτρεπε να φύγουν απ' ΤΎ) ΡώμΎ), και τους κρά­ ησε εκείνο το βράδυ να δειπν~σoυν μαζί του. Στις

Μαρτίου, εκφώνΎ)σε τον επα~δεω σΤΎ)ν ΚΎ)­

18

δεία του Καίσαρα, που ~ταν Ύ) μεγαλοπρεπέστεΡΎ) ΚΎ)­

δεία που είδε ποτέ Ύ) ΡώμΎ) . Η ισραΎ)λιτικ~ κοινόητα , που χρωστούσε χάρΎ) στον Καίσαρα για η φιλικ~ με­ ταχείΡΎ)σΎ) που ΤΎ)ς είχε επιφυλάξει , ακολουθούσε το φέρετρο μαζί με τους βετεράνους ψάλλοντας τους αρ­ χαίους και μεγαλοπρεπείς ύμνους ΤΎ)ς. Οι στρατιώτες ι

ξ

ερι

αν τα

ι

οπ

λ

α τους

ι

σΤΎ)

νεΚΡΙΚΎ)

ι

πυρα ,

οι

ι

μονομαχω

τις στολές τους. ΟλόκλΎ)ΡΎ) ΤΎ) νύχτα , οι πολίτες έμειναν

ι ξ αγρυπνω

"

γυρω απ

ι τον νεκρο .

ΤΎ)ν επομένΎ) ο Αντώνως π~ρε ΤΎ) διαθ~ΚΎ) από τις Εστιάδες και ΤΎ)ν ανέγνωσε δΎ)μόσια μπροστά στους α

ι ξ ιωματουχους

ι

Τ

του κρατους .

ι

ι

ρωυσια ,

που ανερχοταν σε οκτω

τωυς,

ι Καισαρας

ο

ι

Ύ)ν προσωΠΙΚΎ) του πε-

,

ι

ΤΎ)ν κ

λ

,

εκατομμυρια σεστερ-

ι ξΙ Ύ)ρονομουσε ε ισου σ

,

'λ ο ους

τους ρωμαίους πολίτες , και τους υπέροχους κ~πoυς του τους χάριζε στψ κοινόΤΎ)τα για να γίνουν δΎ)μόσω πάρκο . Όλα τα άλλα μοιράζονταν στου ς τρεις ανΎ)ψΙΙ

ους

του,

Ι

εναν

απ

,

τους

Ι

οποωυς ,

τον

ΓΙ

αω

Ο

'β

κτα

ω,

υωθετούσε σαν γω του και τον όριζε διά.δοχο . Ο «πιστότατος» που , σαρανταοκτώ ώρες μετά ΤΎ)

δολοφονία, καλούσε σε δείπνο τους δολοφόνους, είχε πλΎ)ρωθεί για ΤΎ)ν παρά.ξενΎ) πίσΤΎ) του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ

ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ τοuς πoλu στενοός φίλοuς τοu σπιτωό, ποu τον είχαν γνωρίσει έφ'Υ)βο, κανείς άλλος ση Ρώμ'Υ) οεν γνώριζε αuτόν τον Γάω Οκτάβω , ποu έμελλε να αλ­

λάξει όνομα στος , να

ouo φορές και , με το οεότερο, ως Αuγοu, , λ ' περασει σΤ'Υ)ν ιστορια σαν ο μεγα uτερος πο-

λιτικός Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς . Γιαγιά τοu ~ταν 'Υ) Ιοuλία , 'Υ) αοελ­ φ~ τοu Καίσαρα , πόu είχε παντρεuτεί έναν επαρχιώτ'Υ) από το Βελλέτρι, άξεστο και πλοόσω . Ο πατέρας τοu Ι,

ειχε κανει

μια

Ι

Ι

,

μετρια καριερα και ειχε κατα

λ'ξ

'Υ)

ει

xu-

βεpν~ης Τ'Υ)ς ΜακεΟονίας . Όσο για τον νεαρό , είχε

μεγαλώσει μέσα σε μια σπαpτιατικ~ πειθαρχία , είχε σποuοάσει με επιμέλεια, και ο θείος Καίσαρας ποu είχε μείνει χωρίς νόμιμα παιοιά παρά τι ς σuζuγοuς ποu είχε σuσσωρεuσει, τον π~pε στο σπίτι τοu και τοu 'θ 'Υ)κε . Τ ον

αφοσιω

'

ειχε

'ζ' μα ι

παρει

τοu

σΤ'Υ)ν

Ι' σπανια,

όταν π~γε εκεί το 45 για να ξεκαθαρίσει τοuς τελεu­ ταίοuς οπαοοός τοu ΠομΠ'Υ)ίοu . Και μ' αuτ~ Τ'Υ)ν εu­ καφία είχε θαuμάσει η OUναμ'Υ) Τ'Υ)ς θέλ'Υ)σ'Υ)ς εκείνοu τοu νεαροό που , αν και εuθραuστος, είχε αντιμετωπίσει

317 κόπο υς

μεγαλύτερους

ι υγε~α του. κα~

Π

β ρoγχ~κα: Ι

ι

περασμα

σκόρο ς

από αυτούς

που επέτρεπε 'Υ)

ι ι ι λΙ" ι ζ ραγ ματ~ . υπεφερε α.πο κω ~τιoα , ε γ κ εμα '

αρρωσ-:~ε ς ι

του

χρονου

κα~

,

Π(j \) τον

εγ ~ναν

ι

πω

εντονες

ι

υποχρεωναν

να

ζ

ε~

στο σαν

μέσα στο μαλλί , με παλτά , εσάρπες, μάλλ~να

καπέλα , ένα oπλoστάσ~o από χάπ~α κα~ σφόπ~α καθώς κα~ ένα γ~ατρό πάντα ~ίπλα του , ακόμα κα~ στ'Υ) μάχ'Υ) . Δεν έπ~νε , έτρωγε σαν πoυλάκ~ , έτρεμε τα ρεύματα ,

αλλά αντιμετώπ~ζε τον εχθρό ση μάχ'Υ) με ψυχρό θάρρος ,

"Ι οεν εκανε

κα~

ι τιποτα

ι χωρ~ς

ι πρωτα

να

ζ

ι υγ~σε~

πρoσεκτ~κά τα συν κα~ τα πλ'Υ)ν. Ο Καίσαρας που ~ταν πάντα έτοιμος να αυτοσχε­ ~~άσε~,

ανo~χτoχέΡ'Y)ς ,

Ιλ ετοιμο ογος

θ'Υ)σε

γ~α

κα~

ζ

απερίσκεπτα

ι ωντανος ,

λόγους

θ

γεννα~ό~ωρoς ,

ι πρεπε~ να τον

α

αντLθεσ'Y)ς.

ι

συμπα-

Π αρακολούθ'Υ)σε

τ~ς

σπoυ~ές του, τον καΤ'Υ)ύθυνε προς Τ'Υ) στρατιωτ~κ~ τέ­ χν'Υ) κα~ Τ'Υ) ~ωίΚ'Y)σ'Y) κα~, μόλ~ς έγ~νε ~εκαεπτά χρονών, του εμπ~στεUΘ'Y)κε μ~α μ~κρ~ ~ωίΚ'Y)σ'Y) σην Ιλλυρία γ~α να εξασΚ'Υ)θεί στο στρατό κα~ στ'Υ) ~~ακυβέρν'Y)σ'Y). Εκεί , π~ρε στα τέλ'Υ) του Μάρτ'Υ) Τ'Υ)ν εί~'Y)σ'Y) γ~α τον θάνατο

του θείου του κα~ η ~~αθ~κ'Y) του. Π~γε ση Ρώμ'Υ) κα~ ι ι βι ΜΙ παρακουοντας Τ'Υ) μ'Υ)τερα του , που φο οταν τον αρκο

Aντών~o , π~γε να τον ~ε~· εκείνος τον αντιμετώπ~σε με περ~φρόν'Y)σ'Y) αποκαλώντας τον «νεαρό». Ο «νεαρός» ~εν θύμωσε. Αλλά ρώΤ'Υ)σε ~ρεμα αν τα χρ~ματα που είχε αφ~σε~ ο Καίσαρας στους πολίτες κα~ στου ς

στρατ~ώτες

είχαν μοφαστεί κανoν~κά. Ο

Αντώνως του απάνΤ'Υ)σε πως υπ~ρχαν πω επείγοντα πράγματα που έπρεπε να γίνουν . Kα~ ο Γάως Οκτά-

β ως ,

Ι Ι Ι Ι ΓΙ που ε~χε παρε~ τωρα π~α το ονομα αως

Καίσαρας · Oκταβ~ανός , τους

π

Ι

ι · λ ουσωυς Ι

Ιλ

φ~

τα ΧΡ'Υ)ματα οπω ς

Ι

ους

ορι

ζ

φρόντισε να του

θ

"θ

ε 'Υ) o~α

Ι

εωυ Ι

του

'Υ)Κ'Υ) .

Ο

Ι

Ιλ ου ως

~ανε~στεί από κα~

~ πα

λ

να

Ι

Ι

μoφασε~

Ι

αιμαχo~ αρ-

-.

318 χισαν να βλέπουν με συμπάθεια τον νεαρό πο υ υπο­ σχόταν πολλά.

Εκνευρισμένος ο Αντώνιος, δ~λωσε μερικές μέρες αργότερα πως παρά λίγο να πέσει θύμα δολοφονίας που είχε οργανώσει ο

Οκταβιανό ς .

Ο

Οκταβιανό ς

ζ ~Tησε αποδείξεις. Και, καθώς δεν υπ~pχαν, φρόντισε να έλθουν οι δυο λεγεώνες του από την Ιλλυρία , τις ένωσε με τις δυο λεγεώνες που είχαν στην διάθεσΎ)

τους οι δυο ύπατοι Ίρτιος και Πάνσας, και βάδισε εναντίον του Αντωνίου.

ΕκείνΎ) τη στιγμ~, δεν ~ταν παρά δεκαοκτώ χρονών , και γι' αυτό Ύ) ΣύγκλΎ)τος π~pε το μέρος του . Οι αριι

ι

στοκρατες

'ζ

ειχαν

τρομαc,ει

ι

απο

ζ

τις

ι

αc,ιωσεις

του

Αντωνίου που, βλέποντας να έχει αποκλΎ)ρωθεί από τον Καίσαρα, προσπαθούσε να σφετεριστεί ΤΎ)ν κλΎ)ΡΟ­ νομιά του με ΤΎ) βία. Μέσα σε πολύ λίγες μέρες εξου­ σίας είχε λεΎ)λατ~σει το κρατικό χp~μα , είχε οικειο­

ΠΟΙΎ)θεί διακόσια εκατομμύρια, είχε αυθαίρετα ιδιο­ ΠΟΙΎ)θεί το μέγαρο του ΠομΠΎ)ίου και αυτοονομαστεί κυβεpν~ΤΎ)ς ΤΎ)ς Εντεύθεν των' Αλπεων Γαλατίας , για να έχει το δικαίωμα να διαΤΎ)ρεί στρατό στην Ιταλία, ούτως ώστε να είναι κύριος ΤΎ)ς κατάστασΎ)ς. Η Σύγ­ κλΎ)τος τα είχε καταλάβει όλα αυτά και ~ξεpε πως

μετά τον θάνατο του Καίσαρα τα πράγματα π~γαιναν από το κακό στο χειρότερο. Και γι' αυτό ευνόΎ)σε τον

" Ο κτα β ιανο,

,

,

εναν «νεαρο» που ειχε πο

,

λ'

υ μικροτερο

β'

α-

ρος. Ο Κικέρωνας Οά:νεισε ΤΎ) pητopικ~ του δεινόΤΎ)τα σ' αυτ~ ΤΎ) μάχΎ) εναντίον του Αντωνίου με μια σειρά

,

απο του

Φ ι λ ιππικους 'β' ασισμενους

ζ ωΎ), .

Ο

'

Α ντωνιος,

που

,

,

κυριως

'"

Ύ)ταν

το τε

σΤΎ)ν

<1>' ωιωΤΙΚΎ)

τριαντα

,

οκτω

,

, , ζ <1> 'ψ χρονων, ειχε "οοε ει το χρονο του σε στρατιωτικα αν-

δpαγαθ~ματα , καταχp~σεις , γενναιοδωρίες και αναξι­ οπρέπειες. Ο ίδιος ο Καίσαρα ς, παρά τα ελαστικότατα

319 ~θΎ) του XOΙL το γεγονός

πως τον οιγοιπούσε πολύ,

σκοινοοιλLζότοιν οιπό το χοιρέμL XOΙL των ουο φύλων που 'ζ' Ι εσερνε μοι του ο σΤΡΟΙΤΎ) γος

L

Ι ι οικομοι XOΙL στον πο-

του,

λεμο . Ο Αντώνως ~τoιν ένοις ΟΙΡLσΤΟΚΡάΤΎ)ς οιγράμμοι­

τος XOΙL οιν~θLκος , σΤLβοιρό ς, oιψoχoιp~ς XOΙL βΙοιως. Ο ΚLκέρωνοις, ερευνώντοις η ΟLοιγ ωγ~ του , βp~κε έοοι­ φος YLOΙ κάθε εΙοους ΚΟΙΤΎ)γορΙοι. Η σύγκρουσΎ) των ουο στρ οιτών έγLνε κοντά σΤΎ) ΜοΟένοι . KOΙL Ύ) τύχΎ) ευνόΎ)σε τόσο σκοινοοιλωοώς τον

Ο κτοι β Lοινο", ζ Ύ)σε:

'

ο

Ι1

ι

ωστε υΠΎ)Ρ

ρτως

Α ντωνως ,

XOΙL ο

,

Ύ)ΤΤΎ)μενος

' ξ εφυγε . 'Ε τσL

,

ξ'

ε ο μονος

Π Ι

οινσοις

YLOΙ

ι

σΤΡΟΙΤΎ) γος

που επε-

ι

, επεσοιν σΤΎ) μΟΙΧΎ) ι

, φοροι

πρωΤΎ)

σΤΎ)

ζ

,

XOΙL ο ι

ωΎ)

του,

ι ι ο «νεοιρος» γυΡLσε σΤΎJ Ρ' ωμΎJ επαεφοι -

λ~ς όλων των σΤΡΟΙΤLών ης 1τοιλΙοις, π~γε σΤΎJ Σύγ­ κλΎJΤo, επέβοιλε τψ εκλoγ~ του στο οιξΙωμοι του υπά­

του, ΤΎJν oινάκλΎJσΎJ ΤΎJς oιμνΎJστΙoις των συνωμοτών , XOΙL τψ κoιτoιoΙΚΎJ τους σε θάνοιτο. Ο ΟκτοιβLοινός κά­ λεσε ένοιν άλλο οιζLωμΟΙΤLκό του ΚοιΙσοιροι, τον ΛέΠLΟΟ, τον έστl:.~λε με προτάσεL ς εφ~νΎJς στον Αντώνω XOΙL

οιποτέλεσε μ ..,Υ,Ι τους ΤΎJ oεύτεpΎJ ΤΡLοινορΙοι, οιποοεL­ κνύοντοις πως εΙχ.<: c:πωφελΎJθεΙ οιπό τοι μoιθ~μoιτoι του θεΙου. Η Σύγκλψος έσκυψε το κεφάλL XOΙL εΙχε όλΎJ ην άνεσΎJ νοι ΟLΟΙΠLστώσεL πως ο ΟLάοοχος ενός ΟLκτάτοροι

oΎJμωυpγεΙ νοστοιλγΙοι YLOΙ τον προκάτοχό του. ΠερΙπολΟL οιπέκλεLσοιν όλες ης πύλες ης rcόλΎ)ς ,

XOΙL ΎJ μεγάλΎJ εκoΙΚΎJσΎJ άΡΧLσε. Τ ΡLοικόσωL συγκλΎJη-

~, ξ ι 'θ XOL, XOΙL OLOΙXOcrLOL οι LωμοιτουΧΟL ενΟΧΟΠΟLΎJ ΎJκoιν Y LOΙ ΤΎJ οολοφονΙοι, ΟLκάσΤΎJκοιν XOΙL εκτελέσΤΎJκoιν, οιφού oΎJ­

μεύΤΎJκoιν τοι οιγοιθά τους. Π pOΚΎJpύΧΤΎ)ΚOΙν μεγάλε ς οιμΟLβές YLOΙ όποων έΠLοινε τους Οροιπέτες. Αλλά OL ι

πεΡLσσοτεΡΟL

,

προτψουσοιν

ΤΎ)ν

,

οιυτοκτονLΟΙ,

β'

ρωκο-

ντοις σΤΎJ χεφονομΙοι oιυτ~, κάη οιπό ΤΎJν ποιράοοσΎ) των

οιρχοιΙων ΡωμοιΙων.

Ο o~μoιpχoς

ΣάλβLος ποιρέθεσε

320 γεύμα , π~ρε oΎJλψ~ριo, και ΎJ τελευταία του θέλΎJσΎJ ~ταν να συνεχιστεί το φαγοπότι παρουσία του πτώμα ­

τός του. Οι φίλοι του σεβάσΤΎJκαν ΤΎJ θέλΎJσ~ του. Η Φ ουλβία , ΎJ γυναίκα του Αντωνί ου, φρόντισε να κρεμα ­

στει μπροστά σΤΎJν πόρτα του σπιτιού του ο Ρούφο ς,

"

ο οποιος

'

ειχε αρνΎJ θ ει να ΤΎJς

' το που λ ΎJσει.

Ο

,

'ζ υγος συ

ΤΎJς οεν μπόρεσε να ΤΎJν εμποοίσει , γιατί εκείνΎJ ΤΎJ στιγ μ~ βρισκόταν στο κρεβάτι με ΤΎJ γυναίκα του Κοι

Ι,

πωνιου , ο οποιος

μ

Ι

Ι

Ι

Ι

αυτο τον τροπο ειχε σωσει ΤΎJ

ζ'

ωΎJ

του.

Αλλά το καλύτερο λάφυρο για τον Αντώνιο υπ~ρξε ο Κικέρωνας, όχι μόνο γιατί του είχε καθ~σει στον λαιμό με τους Φιλιππικούς του , αλλά και γιατί ~θελε να πάρει εκoίΚΎJσΎJ για τον Κλαύοιο , του οποίου ο Κι­

κέρωνας είχε παντρεύτει ΤΎJ x~ρα , και για τον Λέντου­ λο, τον οποίο ο Κικέρωνας είχε στείλει σΤΎJ φυλακ~ ΤΎJV επox~ του Κατιλίνα, και ~ταν θετός

πατέρας

του

Αντωνίου. Ο « Πατέρας ΤΎJς πατρίοας» πρoσπάθΎJσε να ξεφύγει μπαρκάροντας στο' Αντιο. Αλλά, αλίμονο ,

ΎJ ναυτία του φάνΎJκε XειρότεΡΎJ κι απ' τον θάνατο και τον ανάγκασε να αποβιβαστεί σΤΎJ Φόρμια . Οι περίπο­ λοι του Αντωνίου τον συνέλαβαν. Ο Κικέρωνας απα­ γόρευσε στο προσωπικό του να αντισταθεί και πρό ­ σφερε το λαιμό του στους σφαγείς του. Πράγματι τον

αποκεφάλισαν και έφεραν το κεφάλι του , καθώς και το οεξί του χέρι στΎJV τριανΟρία. Ο Αντώνιος αλάλαξε από

,

χαρα .

Ο

Ο κτα β ιανος '

,

αγαναΚΤΎJσε,

,

ΎJ

'θ ΎJκε

πρoσΠOΙΎJ

πω ς αγανάΚΤΎJσε. Δεν είχε ποτέ συμπαθ~σει τον Κι­ κέρωνα, που είχε οειχτεί οιπρόσωπος προς τον θείο του και είχε ενωθεί με τους οολοφόνους του , ενώ τον 'ζ'

εγκωμια

ε

,

οσο ΎJταν

ζ

,

ωντανος.

Έτσι τέλειωσε τΎJ ζω~ του ο μεγαλύτερος ρ~τoρας

ΤΎJς PώμΎJς , θύμα ΤΎJς ίοια ς ΤΎJς ρψoρικ~ς του τέ-

321 χνΎ)ς.

KIΧL τώρα απομέναν να ημωρΎ)θοόν OL όυο βασαοί ένΟΧΟL, ο Βροότος XIΧL ο Κάσσως , που , ως όωαΎ)τές ΤΎ)ς Μακεόονίας XIΧL ΤΎ)ς Συρίας , είχαν ενώσεL ΤLς όυ­ νάμεLς τους XIΧL είχαν σΧΎ)ματίσεL τον τελευταίο στρα­ τό ης όΎ)μοκρατα'ής ΡώμΎ)ς , που όεν 'ήταν ΠΡΟΟΡL­ σμένος να αφ'ήσεL ΤLς καΛUτερες αναμν'ήσεLς σ ' εκείνες ΤLς επαρχίες. Η ΠαλαLστίνΎ), Ύ) ΚLλLκία , Ύ) ΘράΚΎ) κυ­

ρωλεΚΤLκά

απομυζ'ήθΎ)καν.

ΟλόκλΎ)ρω

λαοί ,

ELOLXιX

εβραΊ."κ'ής καταγωγ'ής , πουλ'ήθΎ)καν σκλάβΟL, γLατί όεν είχαν να πλΎ)ρώσουν ΤLς εLσφορές. Η αρετ'ή όεν εμπό­

OLaE τον Βροότο να πολωρκ'ήσεL , να cxvcxyxιXaEL σε λψό XIΧL σε ομαόLΚ'ή αυτοκτονία τους κατοίκους ΤΎ)ς Ζά ­ ντου. OL άντρες του Αντωνίου XIΧL του ΟκταβLανοu

έγLναν όεκτοί σαν ελευθερωτές , όταν έφτασαν. Η σόγκρουσΎ) έγLνε στους ΦLλίππους, τον Σεπτέμ­

βρω του

Ο Βροότος

42.

όLέσπασε το μέτωπο του

ΟκταβLανοu, αλλά ο Αντώνως απώθΎ)σε τους άνόρες του Κασσίου , ο οποίος όLέταξε έναν ακολουθό του να τον σκοτώσεL. Ο ΟκταβLανός 'ήταν στο κρεβάη, σΤΎ)

σΚΎ)ν'ή του, άρρωστος , με η συνΎ)θLσμένΎ) του γρίΠΎ) . Ο Αντώνως περίμενε να ylVEL καλά, ΠΡLν ΡLχτοuν XIΧL OL όυο στο κατόΠL του Βροότου. KL εκείνος, βλέποντας πως OL άνόρες του σΤΎ) μάχΎ) τον εγκαταλείπανε , ρί­

ΧΤΎ)κε πάνω στο σπαθί ενός φίλου. Ο Αντώνως ανα-

,..-' ~ Ύ)ΤΎ)σε

,

το πτωμα του, XIΧL ευ

λ

α

,

β' αα το σκεπασε με τον

πορφυρό του μανOUα. Θυμόταν πως ο Βροότος είχε

συμμετάσχεL σΤΎ) συνωμοσία κατά του Καίσαρα, με

,

'ξ ουν τον τον ορο να μΎ)ν πεφα

Α' ντωνω.

Στους ΦLλίππους έπεσαν μαζί με η όΎ)μοκρατία XIΧL τα πω μεγάλα ονόματα ΤΎ)ς αρωτοκρατίας που 'ήταν Ύ) αLχμ'ή του όορατός ης. KL όσΟL όεν έπεσαν στο

πεόίο ΤΎ)ς μάχΎ) ς , προτίμΎ)σαν ΤΎjV αυτοκτονία , όπως ο

322 γLος του Ορτενσίου κ(n ο γως του Κάτωνα . Ήταν ό ,η

καΛUτεpo είχε μείνεL από τ-ην παλLά τάξΎ) των τουλά­

κίων- τοuλάΧLστον μέΧΡL ην τελευταία σΤLγμ~ οείχη­ καν θαρραλέΟL στραΤLώτες.

,

μεLνεL

,

μονον

Στα σπίηα τους

'β' OaOL φο οντουσαν

τον

είχαν

πο'λ' εμο Ύ)ταν

xaL

ΟLατεθεψένΟL να ανεχτούν τα πάντα, προκεψένου ν' αποφύγουν κόπου ς xaL ΚLνΟύνοuς. ΈτσL αποοέΧΤΎ)καν

xaL

,

το

μοφασμα ΤΎ)ς

"

αuτοκραΤΟΡLας

που συμφωνΎ)σαν

μεταξύ τους OL τρεLς νLΚΎ)τές. Στον ΟκταβLανό έπεσε το ευρωπαΊ."κ ό τμ~μα , στον ΛέΠLΟΟ Ύ) AφpLΚ~ xaL ο Αντώνως ΟLάλεξε τψ Αίγυπτο, ΤΎ)ν Ελλάοα xaL η ΜέσΎ) Aνατoλ~. Ο καθένας από τους τρεLς άντρες

~ξεpε πως Ύ) ΟLεuθέΤΎ)σΎ) ~ταν προσωΡLν~ , ο καθένας τους, εκτός 'θ ε λ ε Ύ)

από τον ΛέΠLΟΟ που ~ταν ολLγαρκ~ς,

' πεΡLσσοτερα xaL Ύ)'λ ΠL ζ ε,

' "Ύ)

αργα

γΡΎ)γορα,

να

βγάλεL από ΤΎ) μέσΎ) τους άλλους Μο. Ο πω σίγουρος πως θα τα καταφέρεL ~ταν ο Αντώνως που πίστευε μόνο σΤΎ) στραΤLωτLΚ~ ΜναμΎ) xaL ~ξεpε πως, σαν στραΤΎ)γός , ~ταν καΛUτεpoς απ' τους άλλους. Το πρώτο πράγμα που έκανε, ~ταν να στεLλεL μ~ ­ νυμα σΤΎ)ν Κλεοπάτρα να τον σuναντ~σεL σΤΎ) Θάψο,

YLa να απαντ~σεL σΤLς καΤΎ)γορίες που ΤΎ)ν ~θελαν βΟΎ)θό xaL ΧΡΎ)ματο06ΤΎ) του Κασσίου. Η Κλεοπάτρα υπάκουσε. ΤΎ)ν καθΟΡLσμένΎ) μέρα, ο Αντώνως τψ περίμενε καθLσμένος σ ' ένα μεγαλoπpεπ~ θρόνο ση μέσΎ) ΤΎ)ς αγοράς , μπροστά στο πλ~θoς που είχε συρ­ ρεύσεL περίεργο YLa ΤΎ) ΟίΚΎ). Η Κλεοπάτρα ~pθε μ' ένα πλοίο με πορφυρά πανLά, με πλώΡΎ) χρυσωμένΎ) , με καρίνα επενουμένΎ) με ασ~μL. Το πλ~pωμα το αποτε­ λούσαν OL καμαΡLέρες ΤΎ)ς , ντυμένες νύμφες, που έκα­ ναν κύκλο γύρω απ' ΤΎ)ν LOLa, ντυμένΎ) με ένα προκλΎ)­

ΤLκό κοστούμL ΑφροοίΤΎ)ς

,

υμνους

xaL προσΎ)λωμένΎ) στους La.

"ζ 'λ που γυρω ΤΎ)ς επαL αν τα σουραυ

323 Όταν έφτασε 'Υ) είΟ'Υ)σ'Υ) Τ'Υ)ς εμφOCνισ'Υ)ς αυτ~ς Τ'Υ)ς οπτασίας πOCνω στα νερOC του ποταμοό Κίονου, όλοι

,

ετρε

ξ

αν στο

λ'

~,

ψανι για να Τ'Υ) οουν, αφ'Υ)νοντας

,

μονο του

τον Αντώνιο. Έστειλε να τη φωνOCξουν. Εκείν'Υ) του απOCντησε πως τον περίμενε στο πλοίο για να γευμα­ τίσουν. Έξαλλος ο Αντώνιος π~γε, έχοντας πOCντα στο

μυαλό του πως ~ταν ο OLΚαστ~ς κι εκείν'Υ) 'Υ) κατηγο­ ρουμέν'Υ). AλλOC, όταν την είοε, έμεινε OCφωνος. Τ-ην είχε γνωρίσει κοριτσOCκι στ-ην ΑλεξOCνΟρεια· όστερα οεν Τ'Υ)ν

είχε ξαναΟεί· και την ξανOCβρισκε γυναίκα ώρψ'Υ) , και

,

ωρψ'Υ)

,

με τροπο που

"

ε ξ' 'Υ)γουσε γιατι ακομα κι ο

'

Κ αι-

σαρας είχε γΟ'Υ)τευτεΙ Οι στραΤ'Υ)γοί του ~ταν ~O'Y) στα πόοια Τ'Υ)ς. Με το απεριτίφ, OCρχισε να τ-ην καΤ'Υ)γορεΙ

Όταν έφτασαν στο φροότο, Τ'Υ)ς είχε ~O'Y) χαρίσει τη ' Φ οινικ'Υ),

Τ'Υ)ν

,

,

Κ' υπρο και καποια κομματια Τ'Υ)ς Α ρα β'ι-

ας και Τ'Υ)ς Παλαιστίν'Υ)ς. Εκείν'Υ) τον αντocμειψε τ-ην ίοια εκείν'Υ) νόχτα, και οι στραΤ'Υ)γοί του αναγκOCσΤ'Υ)καν να αρκεστοόν στις νόμφες . Ύστερα τ-ην ακολοόθ'Υ)σε

στην ΑλεξOCνορεια, όπου φOCν'Υ)κε να ξεχνOCει εντελώς τ-ην προσωρινόΤ'Υ)τα Τ'Υ)ς κατocστασ~ς του. Η ΚλεοπOC­

τρα αντίθετα, οεν το ξεχνοόσε καθόλου. Ήξερε καλOC πως 'Υ) αυτοκρα1l0ρία οεν ανεχόταν τρεις αρχ'Υ)γοός. Δεν

αγαποόσε τον Αντώνιο, ίσως οεν είχε ποτέ Τ'Υ)ς αγα-

,

,

Π'Υ)σει κανεναν, α

,

λλ"

α σκεφΤ'Υ)κε να τον ΧΡ'Υ)σΨΟΠΟΙ'Υ)σει

για το παιχνίοι που οεν είχε καταφέρει να κεροίσει με τον Καίσαρα. Ενώ

όλα

αυτOC συνέβαιναν

σΤ'Υ)ν ΑλεξOCνορειά,

ο

Οκταβιανός στ'Υ) Ρώμ'Υ) έβαζε τις βOCσεις Τ'Υ)ς επανέ­ νωσ'Υ)ς. Το εγχείΡ'Υ)μα οεν ~ταν εόκολο. Ο Σέστος Πο-

,

μΠ'Υ)ιος, σΤ'Υ)ν

Ι" σπανια,

'λ ι τις αρχισε πα

ε ξ' εγερσεις

και

εμπόοιζε τον ανεφοΟιασμό. Η ανεργία απλωνόταν, ο πλ'Υ)θωρισμός απειλοόσε, 'Υ) Σόγκλ'Υ)τος επαναστατοόσε κι έπρεπε να εξαγορOCζεται κOCθε φορOC. Κι επι πλέον, 'Υ)

324 γυναΙκα του ΑντωνΙου , Ύ) Φο\)λβΙα , Ισως για να απο-

,

,

'ζ'

σπασει τον συ

υγο ης

,

απο τα μαγια ης

Κλ'

εοπατρας

ανακαλώντας τον σΤΎ) ΡώμΎ) , οργάνωσε μια σ\)νωμο­ σΙα με τον αδελφό ης τον Λούκω. Οργάνωσαν ένα στρατό και κάνανε έκκλΎ)σΎ) στους Ιταλούς να εξεγερ­ θούν. Χρειάσηκε να επέμβει ο Μάρκος ΑγρΙππας, ο

,

'ξ πιο πιστος α ιωματικος

του

Ο κτα β' ιανου,

για

,

να πνι-

ξει ην απόπεφα. Ο Λούκως παραδόθΎ)κε σΤΎ)ν Πε­

ρούτζ'ια. Η ΦουλβΙα πέθανε από θ\)μό , απoγo~τευσΎ) και ζ~λεια.

Η Κλεοπάτρα εΙδε στο γεγονός αυτό τψ αφopμ~ για να σπρώξει τον Α ντώνω να παΙξει το μεγάλο χαρ­ τΙ ΕκεΙνος συγκέντρωσε τον στρατό και τον επιβΙβασε

στα πλοΙα. Και βγαΙνοντας στο Bpινδ~σω πολιόΡΚΎ)σε ΤΎ) φρουρά του Οκταβιανού. Αλλά οι στρατιώτες αρ­ ν~θΎ)καν να πoλεμ~σoυν οι μεν τους δε και \)ποχρέωσαν τους

στραΤΎ)γούς τους

να κάνο\)ν εφ~νΎ).

Η οποΙα

εΠLσφΡαγCσΤΎ)κε μ' ένα γάμο : τον γάμο του ΑντωνΙου με ην αδεpφ~ το\) ΟκταβLανού ΟκταβΙα, μLα καθώς πρέπεL γυναΙκα, που μάλλον δεν θα κατόρθωνε να βάλει χα

' λ LναΡL

,

στον ασωτο

'ζ' σ\) \)γο ΤΎ)ς.

Η La-:OPCιx δεν έχεL καταγράψεL ΤLς ανΤLδράσεLς ΤΎ)ς Κλεοπάτρας YL' α\)τό το επεLσόδω, που έστελνε περΙ­ πατο τα σχέδLά ΤΎ)ς. Ο ΑντώνLος, μαΚΡLά ΤΎ)ς, φαL-

,

νοταν

να

'ξ ανα β pEL" EXEL

καΠΟLα

λ OγLΚΎ). 'Ο,,"' ΟΎ)γΎ)σε

ΤΎ)

γ\)ναΙκα του στψ Aθ~να , όπου εκεΙνΎ), μορφωμένΎ) κα­ θώ ς ~ταν, τον π~γαLνε στα μο\)σεΙα XΙXL σης δLαλέξ εις των φιλοσόφων, χωρΙς καμιά ελπΙδα να τον κάνεL να γευτεΙ ΤLς απολαύσεLς του πολιησμού. Ο ΑντώνLος προσΠΟLόταν πως άκουγε και έβλεπε. ΣΤΎ)ν πραγμα­ ΤLκόΤΎ)τα σκεφτόταν ΤΎ)ν Κλεοπάτρα XΙXL τον πόλεμο, τα μόνα πράγματα πο\) το\) άρεσαν στον κόσμο. Ίσως

σκέφΤΎ)κε πως , ανάμεσα στα δύο, ο πόλεμος ~ταν λL-

325 γότερο επ~κΙν3υνoς. Κα.ι, κοuρcxσμένος από τον κα ­ θωσπρεπισμό και τις OLΚOγενε ιακές απολαuσεις , ξα­ νάστειλε τ-ην Οκταβία σΤΊj PώμΊj. Κι εκείνος κατευ ­

θuνθΊjκε εναντίον ης Περσίας όπου ο Λαβι-ηνός , γιος του σΤΡαΤΊjγοu που είχε προοώσει τον Καίσαρα, οργά­ νωνε μια στρατιά σΤΊjν υΠΊjpεσία του επανασταΤΊjμένOυ βασιλιά. Η Κλεοπάτρα τον συνάνΤΊjσε σΤΊjν Αντιόχεια, αποοοκίμασε το σχέοιό του, αpν~θΊjκε να το ΧPΊjματO­

ooτ~σει, αλλά ακολοuθΊjσε τον εpαστ~ ΤΊjς. Εκείνος καταοίωξε μάταια τον εχθρό σε βάθος πεντακοσίων χιλιομέτρων, έχασε μεγάλο μέρος του στρατοu του,

θεωpΊjτικά έκανε τ-ην Αρμενία υπoτελ~, αναΚΊjΡUΧΤΊjκε νLΚΊjτ~ς, πρόσφερε στον εαυτό του έναν μεγαλoπpεπ~ θρίαμβο σην Αλεξάνορεια, σκανοαλίζοντας ΤΊj PώμΊj που

eEwpoucrE πως είχε το μονοπώλιο, κι uστερα

έστειλε μια αίησΊj οιαζυγίου σΤΊjν Οκταβία, σπάζο­ ντας έτσι το μOναOLΚό οεσμό που είχε με τον Οκταβι­

ανό. Και πανΤΡεUΤΊjκε ΤΊjν Κλεοπάτρα, οίνοντας προί­ κα στα ουο παιοιά που είχε απoκτ~σει μαζί ΤΊjς η MέσΊj Aνατoλ~ και ονομάζοντας τον Καισαρίωνα πρί­ γκιπα οιάοοχο ΤΊjς Αιγuπτου και ης ΚUΠΡου.

Έτσι ο Αντώνιος έκανε αναπόφευκη η cruyxpOucrΊj με τον Οκταβιανό, ο οποίος ΤΊjν προετοίμαζε με ΤΊj γνωστ~ πpoσoχ~ και επψoν~ του . Είχε κι εκείνος τις συναισθΊjμαΤLΚές του επιπλοκές. Είχε ερωτευτεί, φα,

ι

Ι

Ι

"

νταστειτε , μια γυναLΚα που Ίjταν πεντε.μΊjνων εγκυος ,

η Λιβία, σuζυγο του Τιβερίου Κλαυοίου Νέρωνα . Είχε ~OΊj παντρευτεί άλλες ουο φορές, αν και οεν ~ταν ακό­ μα τριάντα χρονών: πρώτα με τ-ην Κλαυοία και uστερα με

ΤΊj

Σ κρι β ωνια, ι

με

ΤΊjν

Ι

οποια

Ι

ειχε

ι

αΠOΚΤΊjσει

μια

κόpΊj, ην Ιουλία . Τ ώρα χώρισε και από ΤΊj οεuτεΡΊj σuζυγό του και έπεισε φιλLΚά τον Τιβέριο Κλαuοιο ι Ν ερωνα

ι 1,1> Λβ' ι να κανει το ισιο με ΤΊj ι ια , για να ΤΊjν παρει

326 Ο ΙδLος με τα. δυο πα.LδLά Τ'Υ)ς: τον ΤLβέΡLΟ xαoL τον ΔροΙΙσο που δεν εΙχε α.κόμα. γενν'Υ)θεΙ Τα. ULοθέτησε σα.ν να. ~τα.ν δLκά του. Αλλά, ξεμπλέκοντα.ς με τα. γα.μ~λLα. πpoβλ~μα.τά του, έπεσε με τα. μοίιτρα. στην α.να.δLOργάνωσ'Υ) του κράτους. Απα.λλάΧΤ'Υ)κε α.πό τον Σέστο, κα.τα.στρέφο ­ ντα.ς τον στόλο του , 'Υ) τάξ'Υ) επα.ν~λθε , μLα. α.να.νεωμέν'Υ) εμΠLστοσuν'Υ) α.πελευθέρωσε τα. κρυμμένα. κεφάλα.Lα. . Ο Μάρκος

Α γρΙππα.ς ,

εκτός

α.πό

κα.λός

στρα.τηγός ,

α.πoκα.ΛUφτηκε πως ~τα.ν XL ένα.ς θα.υμάσLOς υπουργός ι

σΤΡα.ΤLωΤLκων.

Α

ι

υτος

ι

υπ'Υ)Ρ

ξ

ε

ο

ι

ΠΡα.γμα.ΤLκος

οργα.-

νωτης της μεγάλ'Υ)ς σΤΡα.ΤLάς πo~ θα. ξα.νάφερνε τη δLΟLΚ'Υ)ΤLΚ~ ενότητα. της pωμα.ϊκ~ς α.υτοκτα.τορΙα.ς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ του 32 π.Χ., έφτασε στ-η Ρώμ-η ένocς απεσταλμένος του ΑντωνΙου με μLCX εΠLστολ~ προς τ-η Σόγκλ-ητο. Με την εΠLστολ~ του αυτ~, ο ΑντώνLος πρότεLνε στους άλλους ουο συνάρχοντές του της TpL-

ανορΙας να παραοώσουν όλΟL τ-ην εξουσία XCXL τα όπλα στα χέΡLCX τ-ης Συγκλ~τoυ XCXL να αποσυρθοόν, αφού πρώτα απoκαταστ~σoυν ΤLς ο-ημοκραταές ελευθερΙες. Μας φcxΙνεΤCXL απιθανο πώς ένας απερΙσκεπτος σαν

τον ΑντώνLΟ μπόρεσε να κάνεL μLCX κΙν-ησ-η τόσο εΠLaέ­ ξLCX. ΠρέπεL μάλλον να εΙχε βάλεL το χέΡL της -η Κλε­ οπάτρα.

Ο ΟκτcxβLcxνός βρέθ-ηκε στρφωγμένος. rLCX να τα βγάλεL πέρα, έβγαλε στη φόρα τη aLcxθ~κ-η του Α ντω­ νΙου, λέγοντας πως τ-ην π~ρε από ΤLς ΕσΤLάaες που, σόμφωνα με το έθφο, φόλαγαν ΤLς aLcxθ~κες. Κλ-ηρο-

,

νομΟL του

'ζ

0pL

~

~

,

,

,

ονταν τα συο ΠCXLσLCX που εLχε cxποκτ-ησεL

από τ-ην Κλεοπάτρoc, -η οποΙα θα βασΙλευε μέΧΡL να εν-ηλLΚLωθοUν. Έχουμε πολλές cxμφLβολΙες YLCX την αυ­ θενΤLκότητcx αυτοό του εγγράφου. Αλλά χρ-ησΙμεψε YLCX

328 να επιβεβαιώσει τις υποψίες που έτρεφε όλη 'Υ) Ρώμ'Υ) για έναν 80λοπλόκο Αντώνιο και επέτρεψε στον Οκταβ ιανο ι

να

ι:

Ι

ι..,εκιν'Υ)σει

ι

εν αν

Ιλ

πο

εμο

ι:

ι

«ανει..,αΡΤ'Υ)σιας

»,

που

με πoλλ~ πον'Υ)ρία 8εν κ~pυξε εναντίον του Αντωνίου , αλλά εναντίον Τ'Υ)ς Κλεοπάτρας.

Ο πό λεμο ς μεταφέρθ'Υ)κε ση θάλασσα . Οι 8υο στό­ λοι

συναντ~θ'Y)καν

στο ι Ακτιο.

Και

ο

στόλο ς

του

ΟκταβιανοΙΙ, με ναΙΙαρχο τον Αγρίππα, έτρεψε σε φυγ~ τον εχθρικό στόλο , που μέσα σε σΙΙγχισ'Υ) κατέφυγε στψ Αλεξάν8ρεια . Ο Οκταβιανός 8εν τους κατα8ίωξε.

Ήξερε πως ο χρόνος ~ταν με το μέρος του και πως, όσο περισσότερο έμενε ο Αντώνιος σΤ'Υ)ν Αίγυπτο, τό­ σο πιο μαλθακός κι ανίκανος γινόταν. ΑποβιβάσΤ'Υ)κε

σην Aθ~να για να βάλει τάξ'Υ) στα ελλψικά πράγμα­ τα . ΓΙΙρισε στψ Ιταλία για να πνίξει μια εξέγερσ'Υ). Κι ι ι Α ι ιψ υστερα Π'Υ)γε σΤ'Υ)ν σια , για να καταστρε ει τι ς

συμ-

μαχίες που είχε κάνει ο Αντώνιος, και να τον απομο­

νώσει. Στο τέλος κιν~θ'Y)κε προ ς Τψ Αντιόχεια, και στο

"ι ορομο

Ιλ β ε α ε

ι τρια

Ι γραμματα:

Ι ενα

ι απο

Τ'Υ)ν

Κλ

εο-

πάτρα, που συν08ευόταν από ένα σκ~πτpo και ένα

στέμμα, σ'Υ)μεία υπoταγ~ ς, και Μο από τον Αντώνιο, που

ι ζ 'Υ)τουσε

ι Σ' εκεινον ι " ι Σ' εκειι εφ'Υ)ν'Υ). οεν απανΤ'Υ)σε.

νψ απάνΤ'Υ)σε πως θα Τ'Υ) ς άφ'Υ)νε τον θρόνο αν σκότωνε τον εpαστ~ Τ'Υ)ς . Γνωρίζοντας τον χαpακτ~pα Τ'Υ)ς, μέ­ νουμε έκπλ'Υ)ΚΤΟΙ που 8εν το έκανε.

Με το θάρρος ης απελπισίας , ο Αντώνιος εξαπέ­ λυσε μια επίθεσ'Υ) και κέρ8ισε μια μεpικ~ νίκ'Υ) , που όμως 8εν εμπόόισε τον Οκταβιανό να κυκλώσει ασφυ­

κτικά Τψ πόλ'Υ). Αλλά Τ'Υ)ν επόμεν'Υ) μέρα , οι μισθοφό­ ροι Τ'Υ)ς

Κλεοπάτρας

παραόόθ'Υ)καν και ο Αντώνιος

έλαβε εί8'Υ)σ'Υ) πως 'Υ) βασίλισσα ~ταν νεκp~ . Προσπά­

θ'Υ)σε να αυτoκτoν~σει με μαχαίρι. Κι όταν, ετοψοθάι

νατος, εμα

θ

ε πως

ι

Ι

ι

εκειν'Υ) 'Υ)ταν ακομα

ζ

Ι

ι

ωνταν'Υ), ειπε να

329 ,

Ι

Ι

,

Ι

τον μεταφεροuν στον πuρ γο στον ΟΠΟLO ειχε καταφuγει

με τις tιεραπαινίοες της, και άψησε στα χέρια ΤΎJς ΤΎJν τελεuταία τοu πνo~. Η Κλεοπάτρα ζ~τησε απ6 τον

Οκταβιαν6 ΤΎJν άοεια να θάψει τον νεκρ6 , και σΤΎJ cru νέχεια να ΤΎJς παpαχωp~σει ακρ6ασΎ). Εκείνος cruyxιx ­ τατέθΎJκε. Tou παροuσιάσΤΎJκε 6πως είχε παροuσια-

,

στει

και

Α

στο ν

'

ντωνLO:

,

αpωματισμενΎJ,

β

,

αμμενΎ)

και

σκεπασμένΎ) με οιάφανα ~έπλα. Όμως, αλίμονο, κάτω απ' αuτά τα πέπλα uπ~ρχε τώρα πια μια yuvιxlxιx σα­ ράντα χρονών , 6χι πια είκοσι εννιά , κι αuτ6 μπορούσε να το οει ο καθένας. Η μύΤΎ) ΤΎJς είχε πάψει να αντι­

σταθμίζεται απ6 τΎJ οροσιά τοu οέρματος και ΤΎJ λάμ­ ψΎ) τοu χαμ6γελοu . Ο Αύγοuστος οεν χpειάστΎJκε να κοπιάσει πολύ για να ΤΎJς φερθεί Ψuχρά και να ΤΎJς

αναγγείλει πως θα ΤΎJV oOΎJγoύσε στΎJ PώμΎJ , για να

,

κοσμΎ)σει τον

θ' ριαμ β' ο

τοu.

' Ι σω ς,

"

περισσοτερο απο τον

εξεuτελισμ6 ΤΎJς ω ς βασίλισσα , ΎJ Κλεοπάτρα ένιωσε ,

ΤΎJ ν ΎJττα ΤΎJς

ως

' ' ,

yuvιxιxιx:

t:'

κι αuτο ΤΎJν εσπρω<..,ε σΤΎJν

αuτοκτονία. Φρ6ντισε να ΤΎJV οαγκώσει ένα.oΎJλΎJΤΎJ­ ριώοες φίοι, και γύρω απ ' το πτώμα τΎJς ΤΎ)ν μψ~­

θΎJκαν οι θεραπαινίοες ΤΎJ ς. Ο Οκταβιαν6ς ξέμπλεξε με τΎJν κλΎJpoνoμιά και των ~ , , ouo

"

με εν αν τροπο ποu

απεικονι'ζ' ει σαφω ς

τον χαρα-

κτ~pα τοu. ΔέΧΤΎJ κε να ταφούν οι ouo εραστές ο ένας πλάι

στον

άλλο.

Σκ6τωσε

τον νεαρ 6

Καισαρίωνα ,

έστειλε τα παιοιά των OUO νεκρών σΤΎJν Οκταβία , ποu

,

'λ ,~ 'β τα μεγα ωσε σαν να Ύ)ταν οικα ΤΎ)ς, αναΚΎJΡUΧΤΎJκε α-

σιλ ιάς ΤΎJς Αιγύπτοu για να μΎJν ΤΎJν ταπεινώσει ονο­ μάζοντάς ΤΎJV pωμα·ίκ~ επαρχία, oικεΙOΠOι~θΎ)κε τοuς

τεράσΤLOuς θΎJσαUΡούς ΤΎJς, άφΎJσε έναν OLOΙΚΎJΤ~ και γύ ρισε πίσω σΤΎ) ΡώμΎ)· αθ6Ρuβα φρ6ντισε να πεθάνει και ο μεγαλύτερος απ6 τοuς γLOuς ποu είχε απoκτ~σει

ο ΑντώνLOς με ΤΎ) Φοuλβία. Και με ΤΎJV ~cruXΎJ σuνεί-

330 8Ύ)σΎ) κάποωυ που μ' αυτές τις παι80κτονίες είχε κάνει το καθ~κoν του, ξαναγύρισε στη 80υλειά του. 'Η ταν μόλις τριάντα ενός έτους και ο μονα8cκό ς κύρως ΤΎ)ς κλΎ)ρονομιάς του ΚαΙσαρα . Η Σύγκλητο ς 8εν είχε πια ούτε ΤΎ) 8ιάθεσΎ), ούτε τη ΜναμΎ) να του αντιστα

θ ει' ,

,

κι εκεινος

,

,

'λ ι;" ~ ζ' μονο απο προφυ α",Ύ) οεν Ύ)ΤΎ)σε

να ανέβει στον θρόνο· θα εΙχαν 8εχτεΙ Αλλά ο Οκτα ­ βιανός ~ξεpε το βάρος των λέξεων και ~ξεpε επΙσΎ)ς

πως Ύ) λέξΎ) βασιλιάς ~ταν 8υσάρεστη. Οι Ρωμαίοι "ψ

ειχαν

πα

,

σμους

ει

να

,

πιστευουν

γιατι"ζ γνωρι αν

ΤΎ)

,

τα",Ύ) , εφΎ)νΎ)

μισμα

'λ

,

ασφα

υγιές

και

εια ,

~ θ' οιαφ ορα

μια κα

εγγυΎ)μένΎ)

θ

ΟΎ)μοκρατικους

ευαίσθΎ)ΤΟΙ σε ότι αφορούσε τους ,ι;"

,

~

στους

λ'

τους,

α λλ' α

τύπους . Ήθελαν

~,

Ύ)

ε-

,

Ύ)ταν

οιαχεφΎ)σΎ),

αποταμίευσΎ).

,

,

ενα νο-

Και

ο

Οκταβιανός βάλθΎ)κε να τους τα εξασφαλίσει . Με το χρυσάφι που εΙχε φέρει από την Αίγυπτο, 8ιέλυσε τον στρατό, που αριθμούσε μισό εκατομμύριο

,

~

ανορες

και

'ζ

στοιχι

ε

πο

λ'

Κ

u..

'

ρατησε

,~,

μονο

οιακοσιες

χιλιά8ες, π~pε τον καθαρά στρατιωτικό τΙτλο του

imperator, και

φρόντισε να μοφάσει στους υπόλοιπους

άν8ρες γαίες που εΙχαν αγοραστεΙ γι' αυτόν τον σκοπό, ,

,

~,

χαρισε τα χρεΎ)

των

,ι;"

ιοιωτων

προς

το

κρατος

και

",ε-

κίνΎ)σε πολλά μεγάλα 8Ύ)μόσια έργα. Αλλά αυτά ~ταν

,

μονο

'β' τα πρωτα Ύ)ματα,

και τα ευκο λ' οτερα.

'Ο πως

ο

ΚαΙσαρας, έτσι και ο Οκταβιανός 8εν ~θελε μόνο να 8ιαχεφιστεί τα πpoβλ~ματα, αλλά να επιτελέσει μια γιγαντιαία μεταρρύθμισΎ) όλΎ)ς της κοινωνΙας ακολου­ θώντας το μοντέλο του θεΙου του. Για να καταφέρει

"

κατι

τετοω,

του

χρεια ζ' οταν

μια

,

γραφεωκρατια,

της

οποίας υπ~pξε ο πραγματικός εφευρέΤΎ)ς. Γύρω του,

,

"~ 'β συγκεντρωσε ενα εωος υπουργικου συμ ου λ'ωυ, που το

αποτελούσαν

τεχνικοΙ ,

Ανάμεσά τους

πολύ

υπ~pxε ο

εύστοχα

μεγάλος

επιλεγμένοι .

δωργανωτης,

ο

331 ΑγρΙππας , ένα ς μεγάλο ς χρ-ηματοό6τ-ης , ο Μαικήνα ς, και όιάφοροι στρατ-ηγοΙ ανάμεσα στους οποΙου ς σίι ­ ντομα ξεπετάχτηκε και ο θετός γιος του, ο Τιβέριος .

Eπειό~ όλο ι αυτοΙ αν~καν στην πλοίισια αστικ~ 'ξ τα -η ,

Ι και οι αριστοκρατε ς

Ι παραπονLOντουσαν πως

Ι ει -

χαν αποκλειστεΙ , ο Οκταβιανός όιάλεξε μια εικοσάόα απ

,

ι

αυτους

και

ι

συστ-ησε

ι

ενα

I~

ειοος

συμ

β

ου

λ'

ιου,

που

σιγά-σιγά έγινε εκπρόσωπος της Συγκλ~τoυ και όέ­ σμευε τις αποφάσεις της. Η Συνέλευσ-η εξακoλoUΘ-ησε

να συγκαλεΙται, αλλά αραιότερα και χωρΙς ποτέ να

επιχεφ~σει να απορρΙΨει τις προτάσεις του Οκταβι­ ανοίι. Έβαλε υποΨ-ηφιότητα για ίιπατος 13 φορές και εκλέχτ-ηκε . Το

27, ξαφνικά, μεταβΙβασε όλες του τις

εξουσΙες στ-η Σίιγκλ-ητο , κ~ρυξε τ-ην επάνοόο στ-η ό-η­ μοκρατΙα και αν~γγειλε πως ~θελε να αποσυρθεΙ από τ-η

~ ι ο-ημοσια

ζ

ι ω-η.

'Η

'λ μο ις

ταν

ι τριαντα

ι πεντε

ι χρονων

και ο μοναόικός τΙτλος που εΙχε αποόεχτεΙ ~ταν του

principe,

του -ηγεμόνα . Η Σίιγκλψος απάντ-ησε πα-

ι ραιτουμεν-η,

ι ι επιστρεφοντας

'λ ο ες

του

τις

ε

ξ

ι ουσιες ,

ικετείιοντάς τον να τις αποόεχτεΙ και όΙνοντάς του τ-ην

ονομασΙα του Augusto, του Αυγοίιστου, που σ~μαινε ι λ'ξ Ι κατα ε -η, αυτος

Ι ξΙ Ι που μπορει να αυ -ησει, να επεκτει-

νει. Και ο Οκταβιανός όέχτ-ηκε με ίιφος συγκαταβα ­ τικό. Ύπ~ρξε μια σκ-ην~ πoΛU καλοπαιγμέν-η και από ~I

τις ουο π

λ

Ι

I~

ευρες και εοει

ξ

Ι

Ι

ε πως τωρα πια -η συγκρουσ-η

ό-ημοκρατικών και συντ-ηρ-ητικών εΙχε τελειώσει: ακό ­ μα και οι περ~φανoι συγκλ-ητικοΙ προτψοίισαν έναν όεσπότ-η από το χάος. Αλλά ο όεσπότ-ης εξακολοίιθ-ησε να χρ-ησψοποιεΙ τις ε ξ ουσιες Ι

του

με

~

Ι

οιακριτικοτ-ητα.

Ζ

Ι

ουσε

στο

Ι

μεγαρο

του ΟρτενσΙου, που ~ταν πoΛU όμορφο, και χρ-ησψο­

ΠΟLOίισε σαν προσωπικό του όιαμέρισμα ένα μικρό όωμάτLO με ένα γραφεΙο, που ~ταν επιπλωμένο με μο-

332 νασΤYιpιακrι αΠΛυ-;·'ι7α. Ακόμα κι "7:1..'1 , 7":',1 .1,:1.. Ί.ρ"ν', :1.. ι

,

ι

αργοτερα ,

το

κτφω

,

καταστραψηκε

,

απ

ΤΎ)

φωτια,

επέμεινε να του ξαναφτιάξουν ολόι2>ια τα 2>ωμάτια του.

Γιατί ~ταν ένας άνθρωπος ΤΎ)ς συν~θειας, ΤΎ)ς νΎ)φα-

' λ ωΤΎ)τας

και

"

των

αυσΤΎ)ρων

ωραριων.

Ε ργα ζ'οταν

σκλΎ)ρά, θεωρώντας τον εαυτό του πρώτο υΠΎ)ρέΤΎ) του κράτους. Και έγραφε τα πάντα: όχι μόνο τους λόγους που εκφωνούσε 2>Ύ)μόσια, αλλά ακόμα κι όσα έλεγε στο

,

σπιτι,

,

με ΤΎ) γυ ναικα του και τους

,

οικεωυς

του.

Τα πpoβλ~ματά του ενσαρκώνονταν στΎ)'J Ιουλία , ΤΎ)ν κόρΎ) που είχε απoκτ~σει από ΤΎ) Σκριβωνία, σΤΎ) Λιβία, ΤΎ)ν τρίΤΎ) του σύζυγο, στα 2>υο θετά παι2>ιά του, τον Δρούσο και τον Τιβέρω.

Η Λιβία υπ~pξε μια

,

'ζ υγος, αν και καπως 'λ' αμεμΠΤΎ) συ ενοχ Ύ)ΤΙΚΎ).

Δ ιαπαι-

2>αγώγΎ)σε καλά τα παι2>ιά ης, έκανε φιλανθρωπίες και ανέΧΤΎ)κε με χάρΎ) ης απιστίες του Αυγούστου. Όλα 2>είχνουν πως ΤΎ)ν εν2>ιέφερε, περισσότερο απ' τον

έρωτα του Αυγούστου, Ύ) εξουσία του και Ύ) στα2>ω2>ρομία των παι2>ιών ης, που πράγματι υπ~pξε ταχύ­ ταΤΎ). Έγιναν στραΤΎ)γοί στα είκοσί τους χρόνια και

στάλθΎ)καν σην Ιλλυρία και ΤΎ)'J Παννονία. Ο Αύγου­ στο ς, που πραγμαΤΟΠΟΙΎ)σε ΤΎ)ν λειψε γp~γopα τους

pax romana,

πολέμους

και τις

εγκατέ­

καινούργιες

πpoσαpτ~σεις . Αλλά ~θελε να εξασφαλίσει τα σύνορα

του

κράτους

που

απειλούνταν

εξακολουθΎ)τικά.

Ο

Δρούσος, ο ευνοούμενός του, τα μετατόπισε από τον P~νo στον Έλβα, για να τα εξασφαλίσει καλύτερα, με

μια λαμπp~ νίΚΎ) κατά των Γερμανών. Αλλά έπεσε από το άλογό του και πλΎ)γώθΎ)κε βαριά. Ο Τιβέρως που τον λάτρευε και που βρισκόταν σΤΎ) Γαλατία, κάλπασε

τετρακόσια μLλια για να τον συναντ~σει και μόλις πρόλαβε να του κλείσεί τα μάτια. Ο Αύγουστος συ­ γκλονίσΤΎ)κε από τον θάνατο αυτού του χαρούμενου

333 αγοριοΙΙ, που σκεφτόταν να κάνει διάδοχό του. Τ ώρα πια ~λπιζε να του δώσει -η Ιουλία έναν άλλο διάδοχο .

Εκείν-η ~ταν μια ζω-ηρ~, αισθ-ησιακ~ κι απερίσκεπη κοπέλα . Τ-ην είχε παντρέψει , στα δεκατεσσερά τ-ης χρόνια, με τον Μάρκελλο , τον γιο τ-ης αδελφ~ ς του Oκτ~βίας , ης x~ρας του Αντωνίου. Αλλά ο Μάρκελ­ λος είχε πεθάνει από καιρό , και -η Ιουλία είχε γίνει -η εΙΙθυμ-η x~ρα ης Ρώμ-ης. Και διασκέδαζε πoλU με το να δι-ηγείται τις διασκεδάσεις τ-ης. Ο πατέρα ς τ-η ς,

που είχε αρχίζει να θεσπίζει νόμους για τ-ην επαναφορά τ-ης

-η

ι θ ικ-ης

'ξ

τα

ι

-ης ,

σκεφτ-ηκε

να

τ-η

β/λ α

ει

στον

ι

ισιο

'"

'" ι ,Ι ι 'Υ ΜΙ Α ι σρομο μ ενα σευτερο συ"υγο: τον αρκο γριππα τον

υπουργό πολέμου , που μετά τ-η νίκ-η στο ι Αντιο είχε

γίνει ο πιστότερο ς συνεργάτ-ης του . Σπουδαίος στραι

τιωτ-ης

'"

και

ι

ι

σπουσαιος

ι

οργανωτ-ης ,

ειχε

επι

β /λ α

ει

ει -

ρ~ν-η στ-ην Ισπανία και στ-η Γάλατία , είχε αναδιοργα­ νώσει το εμπόριο, είχε κατασκευάσει δρόμους και ~ταν '"

ι

ο μονασικος

α

ξ ιωματουχος ι ι ι '" ι για τον ΟΠΟΙΟ ποτε σεν ειχε

ακουστεί πως επωφελ~θ-ηκε από τις θέσεις που είχε. Ο ΑΙΙγουστος, που ~ταν γενν-ημένος

να σχεδιάζει ,

κρατοΙΙσε για τον εαυτό του το δικαίωμα να διευθετεί τ-ην ευτυχία των άλλων , και δεν έδωσε σ-ημασία στο γεγονός πως -η Ιουλία ~ταν δεκαοκτώ ετών , ενώ εκεί ­ νος σαράντα Μο και παντρεμένος με μια γυναίκα που ι ι Τ ου επε'β α λ ε να χωρισει ι τον εκανε ευτυχισμενο. και να

ξαναπαντρευτεΙ Το ζευγάρι δεν μποροΙΙσε να ταιριάξει χειρότερα, αν

και

απέκτ-ησε πέντε

παιδιά

που ,

παρά τ-η γενικ~

έκπλ-ηξ-η , έμοιαζαν με τον Αγρίππα. Όταν , χωρίς πρoσx~ματα , τόνισαν το γεγονός στ-ην Ιουλία , εκείν-η τους απάνησε επίσ-ης χωρίς πρoσx~ματα: «Εγώ δεν

β α"ω '."

είναι

ι

καινουργιους

~δ-η

ι

ναυτες

φορτωμένο».

λ

ι

Ι,

ι

στο ποιο , παρα μονο οταν

Οκτώ

χρόνια

αργότερα

ο

334 ΑγρΙππας πέθανε και

Yj 10υλLα ξανάγινε Yj εύθυμΥ) χήρα

ΤYjς ΡώμYjς. Και ξανά ο Αύγουστος ΤYjς επέβαλε έναν

καινούργιο γάμο: με τον Τιβέριο αυτ~ η φορά, στον

,

οποιο

'"

'βλ επε πια , κι αν οχι αυτος ε

ισως

,

Λ ι β'ια,

Yj

εναν

πιθανό οιάοοχό του μέχρι η στιγμ~ που θα ενYjλικιώ­ νονταν οι γιοΙ ΤYjς 10υλLας Γάιος και Λούκιος. Αλλά και ο

' Τ ι β εριος

"~ Yjταν

YjOYj

,

'λ ιστα με παντρεμενος , και μα

τψ κόρΥ) του ΑγρΙππα, ΤYj .ΒιψανLα , με τψ οποΙα τα π~γαινε πολύ καλά. Αλλά

Yj ευτυχΙα του οεν συνέπιπτε

με εκεLνYjν που εΙχε σχεοιάσει ο Αύγουστος, ο οποΙος

ΤYjν κατέστρεψε για να ΟYjμιουργ~σει ση θέσΥ) ης μια ΟυστυχΙα. Ο Τιβέριος, που αντικατέσΤYjσε τον ΑγρΙπ­ πα, που ~ταν ΠΡΟYjγουμένως πεθερός του , υπέμεινε από ΤYjν 10υλLα ό , τι χειρότερο μπορούσε να υπομεΙνει

"

ενας

,

αντρας

'λλ ο, α

απο

αποσυρ θ

'

YjXE

ΤΥ)

,

γυναικα

σΤΥ)

'Ο

του.

P'~' 000, οπου ε'ζ YjaE

αφοσιωμένος στις μελέτες του, ενώ

,

~ οεν

ταν

αντε

ξ

ε

"

επτα χρονια

Yj ΙουλΙα με τα

σκάνοαλά: ΤYjς θύμιζε ην πεΡLφYjμYj ΚλαυΟΙα. Ο Γάιος και ο

' Λ ουκιος

,

,~ YjOYj

ειχαν

πε

θ' ανει ,

,

ο

ενας

.απο,τυφο, '

ο

άλλος σε μάχYj. Ο Αύγουστος, εξψτάΡYjς τώρα πια, καταΠΤΟYjμένος από τόσες συμφορές, ταλαιπωΡYjμένος

,

απο

το

'ζ εμα

εγκ

,

και

και πιο καταπιεσμενος

τους

,

ρευματισμους

'Λ απο ΤΥ) ι β'ια,

και

'λ ος στο τε

'λ ο

ο

ανα-

γκάσΤYjκε να καταγγεΙλει ΤYjν κόρΥ) του για ανYjθικό ­

ΤYjτα , ΤYjν έκλεισε στο Βεντοτένε , ανακάλεσε τον Τιβέ­ ριο και τον υιοθέΤYjσε κάνοντάς τον οιάοοχό του , αν και εξακολουθούσε να μ Yjν τον αγαπάει. 'Ι σως,

'

εκεινΥ) ΤΥ)

"ζ να νομι ε

στιγμYj,

πως

β' ρισκοταν

στα πρόθυρα του θανάτου . Η κωλΙτιοα και οι γρΙπες ~,

οεν

τον

αφYjναν

σε

,~,

YjaUXLΙX

και

οεν

εκανε

β '

Yjμα

,

χωρις

τον προσωπικό του γιατρό, τον Αντώνιο Μούσα. ΕΙχε 'λ' γινει πικροχο ος , καχυποπτος

,

και

β'ιαιος. Γ ια

'

καποια

,

~ "β "~ αοιακρισια, ε α λ ε να σπασουν τα ποοια του γραμματεα

335 τοu. Κα.ι για. να. ΠΡοφuλα.χτεί α.πό α.νύπα.ρκτες μ Ύ)Χα.­ νορρα.φίες, εφευρε ΤΎ)ν α.στuνομία. , OΎ)λα.O~ το σώμα. των

Ι

πρα.ιτορια.νων

θ

ποu

Ι

α.

επα.ι

ζ

ε

Ι

ενα.ν

Ι

το σο

Ι

α.ρνΎ)ΤΙΚΟ

ρόλο α.ργότερα.. Οι σωμα.τικές κα.κοuχίες τον είχα.ν κάΙ Ι 'βλ Ι νει σκεπτικιστη κα.ι πικρο , κα.ι προε επε σα.φως Ι

α.ποτuχια.

usta, Ύ)

τοu

Ι

EpYou

Β/β

τοu .

ε

α.ια.

Ι

UΠΎ)Ρχε Ύ)

ΤΎ)ν

pax aug-

εφ~νΎ) τοu Αuγοuστοu , κα.ι οι να.uτικοί α.π' ΤΎ)ν

α.να.τoλ~ ερχόντοuσα.ν να. τον εuχα.Ριστ~σοuν για. ΤΎ)ν α.σφάλεια. ποu είχε εξα.σφα.λίσει στοuς πλόες. Αλλά στον Έλβα. , ο Βάρος είχε εξοντωθεί μα.ζί με τρείς λε Ι

Ι

γεωνες

α.πο

τον

Α

Ι

ρμινιο,

τα.

Ι

σuνοΡα.

Ι

ειχα.ν

ι:

Ι

ι.., α.να.πα.ει

στον P~νo, κι ο Αuγοuστος μάντεuε πως πέρα. α.π' τον P~νo,

μέσα. στα. πuκνά ΟάσΎ), οι γερμα.νικές

φuλές

ζψουσα.ν ΟιέξοΟο. Βέβα.ια. , το εμπόριο άνθιζε, οργα.Ι Ι νωμενο σε κα.ινΟUΡγιες

β' Ι Α Ι α.σεις α.πο τον γριππα. κα.ι το

νόμισμα. ~τα.ν στα.θερό. Η γρα.φειοκρα.τία. λειτοuργοu­ σε. Ο στρα.τός ~τα.ν Οuνα.τός. Αλλά Ύ) μεγάλΎ) μετα.ρ­ ρυθμισΎ) των Ύ)θών είχε α.ποτυχει. Τα. Οια.ζυγια. κα.ι Ύ) uπογεννΎ)τικόΤΎ)Τα. είχα.ν oια.ΛUσει ΤΎ)ν οικογένεια. κα.ι Ύ)

pωμα.Ί:κ~ φuλ~ είχε σχεδόν σβ~σει. Η τελεuτα.ία. α.πο ­ γpα.φ~ έοειχνε πως τα. τρία. τέτα.ρτα. των πολιτών ~τα.ν α.πελευθεροι ~ πα.ιΟιά ξένων α.πελευθερων. Είχα.ν κα.­ τα.σκεuα.στεί πολλοί κα.ινουργιοι να.οί , α.λλά οι θεοί οεν τοuς

);<.α.τοικουσα.ν,

για.τί

κα.νείς

οεν

πίστεuε

πως

UΠ~Ρχα.ν. Η Ύ)θικ~ οεν κα.τα.σκεuάζετα.ι ότα.ν λείπει Ύ) θΡΎ)σκεuτικ~ βάσΎ) . Ο Αuγοuστος είχε πpoσπα.θ~σει να. ι:

ι.., α.να.

ζ ωντα.νε 'ψ ει

'ζ

σuμμερι

ΤΎ)ν

ετα.ι κα.ι ο

λ

Ι

α.ρχα.ια.

Ι

α.ος

Ι

πισΤΎ),

Ι

χωρις

Ι

κα.ν

να.

ΤΎ)

Ι

τοu α.πα.ντοuσε προσποιοuμε-

νος πως λα.τρευει τον ίοιο σα.ν θεό.

Η Ιοuλία. ποu πέθα.νε εξόρισΤΎ), είχε α.φ~σει στον ι Ι ποu ονομα. ζ' Ι Ι ou λ ια., ' Α uγοuστο μια. εγγονΎ), οτα.ν κι α.UΤΎ)

κα.ι οuστuχώς οεν είχε κλΎ)Poνoμ~σει α.πό ΤΎ) μΎ)τέρα. ΤΎ)ς μόνο το όνομα.. Ο πα.ππους ΤΎ)ς χρειάσΤΎ)κε κι ocu-

336 τ~ν να ην περωρΙσει για α:νΎ)θικ6ΤΎ)τα. Εξοuθενωμέ ­ νο ς απ ' ΤΎ)ν καινούργια σuμφορά , σκέφΤΎ)κε να αφεθεΙ να πεθάνει απ6 πείνα. Αλλά τα καθ~κoντά τοu , στα οποία ~ταν εξαφετικά αφοσιωμένο ς, και Ύ) βεβαι6ΤΎ)τα πω ς όεν θα ζούσε για πολύ ακ6μα , τον έκαναν ν ' αλλ α'ξ ει με

Ι γνωμΎ). Ι

Ψ UXΎI

ΤΎ)ν Ι

καφο

'Η

Ι

ακομα

ταν ε

Κ

Ι ι οπως

στο

'λ Ι Ι ,... Ι ο οι οσοι κρατωuνται σΤΎ) ",ωΎ)

Ι

στομα ,

κι

Ι

εκεινος

Ι

αντε

ξ

ε

για

πο

λ

u'

Ι

ετσι.

ξ Ι 'ξ Ι Ι Ι ι Ύ)ντα ε ι χρονων, οταν, σΤΎ)ν αναρρωσΎ) απο

μια βρογχΙτιόα , τον βρ~κε ο θάνατος . ΕκεΙνο το πρωΙ Ι '1> λΙΨ Ι ειχε oOU ε ει οπως

Ι Ι παντα, απο τις

Ι οκτω ως

το με σΎ)-

μέρι , uπογράφοντας όιατάγματα και απαντώντας σε γράμματα, σαν τέλεως uπάλλΎ)λος . Φρ6ντισε να φω 'ξ να

ouv

τοuς

ΤΎ)

Λ ι β ια ' , με ΤΎ)ν οποια Ι Ι Ι σ ει επροκειτο ν α γωρτα Ι

χρuσοuς

τοu

Ι

γαμοuς,

και

ΤΎ)ν

Ι

αποχαφεΤΎ)σε

στοργικά . ' ιστερα , σαν πραγματικ6 ς ΡωμαΙος, απεu ­ θύνθΎ)κε στοuς παρ6ντες και εΙπε: «Επαιξα καλά τον ρ6λο μοu. Xεφoκρoτ~στε , φLλω , ΤΎjV έξοόο μοu απ ' ΤΎjV

σκΎjV~». Οι σuγκλΎ)ΤLΚΟΙ περιφέρανε το φέρετρ6 τοu πάνω στοu ς ώμοu ς τοuς σ' 6λΎ) τη ΡώμΎ) , πριν το κάψοuν στο Π εόΙο τοu Ι Αρεως. ΜπορεΙ και να χαφ6ντοuσαν

για τον θάνατ6 τοu αν όεν ~ξεραν πως θα τον όιαόεχ6τα~ ο Τιβέρως .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ

Ο ΟΡ Α ΤΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΙΒΙΟΣ

ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟ ΝΙΑ n ΡΙ Ν . επιστρέφοντα ς νιΚ'ητ~ς απ6 τ-ην εκστρατεία κατά του Αντωνίου , ο Αύγ ο υστο ς είχε συ­ ναντ~σει στο Bρινo~σιo τον Mαικ~να , μαζί με έναν

,

νεαρο

"

ΠΟΙΎ)τη

απο

ΤΎ)

Μ αντο ' β α,

Β ιργι'λ ιο. 'Η ταν

τον

γιος εν6ς υπαλλ~λoυ του ΟΎ)μοσίου , κελτικ~ ς κατα­

γωγ~ς, του οποίου οι λεγεωνάριοι είχαν κατάσχει το χτημα . Ο νεαρ6ς είχε έρθει σΤΎ) ΡώμΎ) , είχε εκοώσει το ΠΟΙΎ)τικ6 βιβλίο «Εκλογές» και είχε γνωρίσει ΤΎ)ν επι ­

τυχΙα . Ο Mαικ~νας τον προστάτευε και τώρα ~θελε να τον XΡΎ)σιμoπoι~σει για τ-ην προπαγάνοα του Αυγού­ στου , στον οποίο και τον παρουσίασε.

Ο Βιργίλιος οιάβασε στον Αύγουστο τα ((Γεωργι ­ κά» του, που ακ6μα οεν είχαν εκοοθεΙ Ο Αύγουστος τον συμπάθΎ)σε για ουο λ6γους , που είχαν ελάχισΤΎ) ι σχεσΎ)

ι με ΤΎ)ν τεχνΎ) του:

γLλιoς

~ταν φιλάσθενος

" πρωτα απ

ο'λ α γιατι'Β ο ιρ-

σαν τον ίοιο κι επομένως

μπορούσε να κουβεντιάζει μαζί του κατά βούλΎ)σΎ) για

βρογχίτιοες, γρίπες,

αμυγοαλίτιοες ,

κωλίτιοες

και

κατά οεύτερο, γιατί τα πoι~ματά του υμνούσαν τις

338 ocπο

' λ ocuσεLς

της

,

ocγpOτLKης,

λ

'

Lτης

ζ

,

,

ωΎ)ς, σΤΎ)ν ΟΠΟLOC ο

Αύγουστος ~θελε νoc επocνocφέρεL τους ΡωμocΙους. ΣΤΎ)ν ΠPOCγμOCΤLΚόΤΎ)ΤOC , όπως ocργότερoc εΙπε ο Σενέκocς , ο

ΒφγΙλLος πεΡLέγρocφε την εξoχ~ με τον τρόπο KOCL τoc γούστoc κάΠΟLΟU που ζούσε στψ πόλΎ). Αλλά ocυτό aεν ενaLέφεΡε τον Αύγουστο. ΕκεΙνο που τον ενaLέφεΡε ~τocν όΤL Ύ) ΠΟΙΎ)σΎ) του ΒφγLλΙοu εΙχε aLaOCΚΤLκές

, ΟΤΎ)τες.

Κ

OCL

'ψ

τον ocντocμεL

<1>"

ε ΟLνοντocς

LaL-

,

,

του ΠLσω το ΧΤΎ)-

μoc που εΙχocν πάρεL ocπό τον πocτέρoc του. Ο ΒφγΙλως aεν γύΡLσε πΙσω, γLOCΤΙ προτψούσε νoc γράφεL

, κocμπους

,

'β ΡLσκοτocν σΤΎ) Ρ' ενω ωμΎ),

oc

YLOC τους , oc εμεLνε υπο-

λλ'

στον υγουστο KOCL προς ΤΨΎ)ν 'Α' " του εγρoc Ψ ε την «ΑLνεLάaoc», ΠΡΟΟΡLσμένΎ) νoc uμν~σεL ΤLς νΙκες του.

χρεωμενος

'Ε γρocφε

' KOCL

ocργoc

"ζ' ΠPOσεκτLΚOC, φρονΤL ε το υφος

του,

ocφLερώνοντocς το μεγocΛUτεpo μέρος ΤΎ)ς Ύ)μέρocς του σΤΎ) aοuλεLά του, ocφού, με τoc εLσοa~μocτoc ocπό το χτ~­ μoc

KOCL ΤΎ) γεννocωaωΡΙOC του MOCLK~VOC, aεν εΙχε ocνάγΚΎ) YLOC νoc ζ~σεL, KOCL άλλες aLocσκεΜσεLς aεν , ζ r LOC λ'ογους uγεLocς '<Ι>' , γνωΡL ε. οεν εLχε πocντρεuτεL, KOCL OL νoc aοuλέψεL

φlλΟL του σΤΎ) ΝάπολΎ), όπου π~γOCLνε συχνά, τον φω­ νάζocνε «Π ocρθενόΠΎ»). Ο Αύγουστος βLocζότocν νoc aεL το ΠΟΙΎ)μoc τελεLωμένο. Ο ΒφγΙλως κάθε τόσο του

aL-

άβocζε κάπο ω ocπόσπocσμoc, ocλλά aεν έλεγε νoc φτάσεL στο συμπέρocσμoc. Το

19,

ΠΎ)γocΙνοντocς νoc σuνocντ~σεL

τον ocυτοκράτορoc στψ Aθ~νoc, άρπocξε μLOC Ύ)λΙocσΎ)

KOCL

πεθocΙνοντocς στο ΒΡLνa~σω, όπου τον εΙχocν μετocφέρεL, ζ Ύ)τησε '

,

εLχε

νoc

"

κocεL

,

ocποφocσLσεL

το

χεφογρocφο

πως

το

προτψούσε νoc τον θuμούνΤOCL

KL

του

'<Ι>

"Ι σως ΠΟLΎ)μocτος. 'ζ

KOCL YLOC τoc ocπoσΠOCσμOCτLκά

επος

οεν

του

τocφLOC ε

ελεγεLocκά του γρocπτά. Ο Αύγουστος ocπocγόρεψε νoc

εκτελεστεΙ Ύ) θέλΎ)σΎ) τοu νεκρού. Θέλοντocς νoc aοξocστεL με το Ύ)μLτελές

ΠΟΙΎ)μoc,

στούργΎ)μoc της τέχνΎ) ς .

έσωσε ένoc ocuθενΤLκό

OCPL-

339 Οι πρωτοβουλίες του Αυγούστου για τη λογοτεχνία

όεν σταμάτησαν στον Βφγίλω, αλλά επεκτάθ'Υ)καν και σε

πολλούς

άλλους

συγγραφείς,

ανάμεσα

στους

οποίους ~ταν ο OράτLOς και ο Προπέρτιος. Του τους

,,...

παρουσια<..,ε

ο

Μ'

αLΚ'Y)νας,

,

που

'Υ)ταν

ο

,

,

ψπρεσσαριος

τους κι έόωσε το όνομά του σε ολ6κλ'Υ)Ρ'Υ) Τ'Υ)ν καΤ'Υ)γο-

,

'έ

ρια των προστατων Τ'Υ)ς

τ χν'Υ)ς,

, , . . . ,ετσι

φρονη<..,οντας

να

του συγχωρεθούν οι κακοί στίχοι που έμπαινε στον

πεφασμό να γράφει. Αλλά αυτ~ 'Υ) συμπεριφορά ~ταν πια συν'Υ)θισμέν'Υ) ανάμεσα στους Ρωμαίους που είχαν γίνει ευαίσθ'Υ)ΤΟΙ στψ «Κουλτούρα», ακόμα κι όταν όεν

!,...,

,

,

,

Μ'

ELXΙXV μα<..,ι Τ'Υ)ς Τ'Υ)ν παραμικρ'Υ) σχεσ'Υ).

ετα τον πρωτο

εκόOΤLΚό οίκο, που είχε ιόρύσει ο AΤτLκός, πολλοί άλ­ λοι είχαν ακoλoυθ~σει, όίνοντας ώθ'Υ)σ'Υ) σε ένα ανθ'Υ)ρό εμπόρω. Εκόόσεις που κυκλοφορούσαν σε πέντε ~ όέ­ κα χιλιάόες αντίτυπα, όλα γραμμένα στο χέρι από σκλάβους, εξαντλούνταν μέσα σε μεΡLΚOύς μ~νες. Το ' β Ι βλ ιο

"λ'~ ειχε γινει στο LoΙ

υΠOχρεωτLΚO"θ' σε κα ε σπιτι

που σεβόταν τον εαυτό του, ακόμα κι αν όεν το όιάβα-

,...<..,αν,

,

,

κι απο την επαρχια οι παραγγε

λ"

ιες

πεφτανε

β

ρο-

χ~. Η μόόα αυτ~ είχε σ'Υ)μαντικές ι

ι

Ι

επιπτώσεις Ι

σΤ'Υ)ν ,

κοινωνια, που απο στραηωτικ'Υ) κι αμορφωτ'Υ), γινοταν

όλο και πω κoσμικ~ και φιλoλoγικ~. Και ακριβώς γι' αυτό, ο Αύγουστος είόε σ' αυτ~ν ένα όργανο 'Y)θικ~ς αναμόρφωσ'Υ)ς. Και όσον καφό τα γεράματα και οι

αρρώστιες

όεν τον είχαν καταντ~σει ευερέθιστο κι

εκόΙΚ'Y)ΤLΚό, όείΧΤ'Υ)κε πολύ ανεκτικός, ακόμα και στα επιγράμματα και τις σάτφες που τον χτυπούσαν προ­ σωΠLΚά. Φρόνησε να χηστούν ό'Υ)μόσιες βιβλωθ~κες,

και συμβούλευε πάντα τον Τιβέρω να αποφεύγει Τ'Υ) 'Κ' λ ογοκρισια. αποια

, εγρα , Ψ'~ ε ο Loως

φορα,

,

μερικους

στίχους για να τους στείλει σ' έναν Έλλ'Υ)να που κάθε

340 ,

Ι

ι

ι

μερα τον περψενε σΤΎ)ν πορτα τοu μεγαροu τοu γ~α να

τοu a~αβάσε~ τοu ς aLΚοuς τοu. Ο ΈλλΎ)νας τον αντά με~

Ψε

με

ι

γραμμα ,

ι

ενα στο

ι

μLΚΡO

φ~

ι

λ

<1>

ι

οοωΡΎ)μα

ζ'

οποω

Ύ)τοuσε

κα~

ι

με

ι

ενα

Ι

εuγενLΚΟ Ι

σuγνωμΎ)

,

γ~αη

Ύ)ταν

φτωχός κα~ aεν ιιποροόσε να τον πλΎ)ρώσε~ καΛUτερα. Ο Αuγοuστος a~ασκέaασε μ ' αuτ~ τψ πνεuματώaΎ) απάνΤΎ)σΎ) κα~ τοu έστε~λε εκατό χ~λ~άaες σεστέρτωuς. Παρ' όλα αuτά o~ σuγγραφεlς κα~ o~ ΠO~Ύ)τέ(, aεν

ανταπoκρlθΎ)καν

στ~ς

ελπlaες

τοu

αuτοκράτορα.

Έaωσαν σΤΎ)ν προπαγάνaα τοu κράτοuς ό, τ~ χεφότερο ι

ι

ι

μποροuσαν να παραγαγοuν κα~ σΤΎ)Ρ~ σαν τ~ς

ι

χεφοτερες

Ι

τασε~ς

μ~ας

ξ

ι

ι

αν οσο Ι

κo~νων~ας

Ύ)

μποροuι

oπo~α γ~-

νόταν όλο κα~ π~o απoχαλ~νωμένΎ) κα~ απέρρ~πτε τα μεγάλα θέματα ΤΎ)ς Μξας, ΤΎ)ς θρΎ)σκείας, ΤΎ)ς φόσΎ)ς, ι προτψωντας

ι ι εκε~να τοu ερωτα κα~ τοu φ λ ερτ .

'

Ο β' αρ-

aος αuτών των κα~νOόργ~ων θεμάτων uπ~ρξε ο Οβla~­ ος, ένας aLΚΎ)γόρος από το Αμπροότσο ποu είχε π~­

κράνε~ τον πατέρα τοu αρνοόμενος να ακολοuθ~σε~ πο­

λ~τLΚ~ καρ~έρα κα~ είχε αuτοαναΚΎ)ρuχτεL εκλεγμένος απ' την Αφροalτη , πρoσωπ~κά, σαν αρμόa~ος να oμ~λεί

περί Έρωτος. ΠαντρεόΤΎ)κε τρε~ς γuναLκες, αγάΠΎ)σε πολλές άλλες, κ~ έγραψε γ~α όλες χωρίς πολλά προ­

σχ~ματα, aΎ)λώνοντας ΤΎ)ν ιxa~tXcPOPCΙX τοu γ~α όλοuς τοuς μLΚΡOός Κ&:τωνες ποu τον εΠLΚρΙνανε. Η επ~τuχΙα

ποu γνώρ~σε με τοuς γλuκοuς κα~ μαλθακοός στΙχοuς τοu

ι

ενας

τον

ι ι εκανε να π~στεuε~

'λ

μεγα

ος

ι

ΠO~Ύ)της

ι σε τετοω

ι

ωστε o~ τε

λ

β

α

θ

ι

ι μο

εuτα~ες

πως

λ/ξ ε

ε~ς

ι Ύ)ταν

των

«Μεταμορφώσεών» τοu ~ταν γεμάτες μετρωφροσόνΎ):

« Θα ζ~σω στοuς α~ώνες». Δεν πρόλαβε καλά-καλά να τελε~ώσε~ ης «Μεται

~

ι

μoρφωσε~ς», κα~ μ~α o~αταγΎ) τοu

Α

ι

uγοuστοu τον ε

ξΙ

0-

ρ~ζε στψ Κωνστάντζα, σΤΎ) ΜαόρΎ) θάλασσα. Δεν μα­ θεότηκε ποτέ ο λόγος γ~α τον οποΙο ο αuτοκράτορας

341 τον τψώpΊjσε . Λένε πω ς είχε κάποια σχέσΊj με την

εγγoν~ του Ιουλία , που κι αυτη εξOpίσΤΊjκε την ί3ια

.

,

εΠOΧΊj.

Ο

,

οβ,ς;

ιαιος ,

'λ

οπως

ο

οι

'

οι αν

θ

ρωποι που

'

εχουν

πετύχει εύκολα, 3εν ~ταν από κείνους που μπορούν να υποφέρουν ΤΊj 3υστυχία . Οι θp~νoι του από κείνΊj τη μεθopιακ~ πεpιoχ~ , Εχ

Ponto e Tristia, 30ξάζουν ΤΊjν

ελεγειακ~ του φλέβα αλλά όχι τον χαpακτ~pα του. Γύ­ ρισε σΤΊj PώμΊj νεκρός, αφού πpOΊjγOυμένως μάταια , ειχε

Υ' ~ΊjΤΊjσει

, κρατορα

σε

β

και

χι'λ' ια γραμματα

'(} OΊj εια

, απο

τους

'λ εος ε 'λ

φι

ους

απ

'

τον

αυτο-

του.

Η επoχ~ του Αυγούστου, αν και oνOμάσΤΊjκε Xpυσ~

περίο30ς, 3εν εί3ε μια φιλoλoγικ~ και καλλιτεχνικ~ άνθΊjσΊj ανάλOγΊj με εκείνΊj ΤΊjς Aθ~νας του Πεpικλ~ ~ ΤΊjς Ιταλίας ΤΊjς AναγέννΊjσΊjς. Κάτω απ' ΤΊjν καθο-

3~γΊjσΊj αυτού του αστού αυτοκράτορα , αναπτύχθΊjκε

,

ενα

,

γουστο

μέσους

'

'λ ανα ογα

όρους,

και

αστικο

οι

,

το

μέσοι

οποιο

όροι

,.

ευνοουσε

τους

συχνότατα είναι

απλώς μέτριοι . Ο συμβιβασμός και το μέτρο, συνο3ευόμενα από έναν κάποιο καλόκαρ30, νοικοκυρίστικο σκεπτικισμό, ~ταν οι ι3ιόΤΊjτες που εκτψιόντουσαν

περισσότερο. Και πράγματι, ο συγγραφέας της επο ­ χ~ς είναι εκείνος' που ης αντιπροσώπευε καλύτερα: ο Οράτιος. 'Η ταν γιος ενός φοροεισπράκτορα από ΤΊjν Απου­ λία, που ~θελε να κάνει τον βλαστό του 3ΙΚΊjγόpo και πο

λ ιηκο'

,

και, ποιος

~, ι.,ερει

'λ ε να με τι θ' υσιες, τον εστει

σπου3ά.σει σΤΊj PώμΊj κι ύστερα σΤΊjν Aθ~να. Εκεί ο

' Ο ρατιος

,

γνωρισε

τον

Β

'

ρουτο,

ο

,

οποιος

Υ'

ετoψα~oταν

για ΤΊj μάχΊj των Φιλίππων και συμπάθΊjσε τον νεαρό

που ονόμασε, με τα σωστά του, 3ιoΙΚΊjΤ~ μιας λεγε­ ώνας, το οποίο μας λέει πολλά για το πως νικ~θΊjκε ο

στρατός του. Ο Οράτιος , σΤΊj μέσΊj της μάχΊjς , πέταξε ΤΊjν ασπί3α και το ξίφος και γύρισε στΊJV Aθ~να για να

342 'ψ

γροι

,

,

,

ει σε ενοι ΠOΙΎJμoι ποσο γ

λ'

υκος

,

κι ευγενLΚOς

,

εινοιι

ο θάνοιτο ς γιοι την πoιτρΙ~oι. ΓυρΙζοντοις στην πoιτρι~oι οιπέντοιρος, βρ~κε ~oυλειά

,

κοντοι γιοι ης

σ

"

ενοιν ,

πορνε ς

'β'λθ τοιμιοι κοιι οι ΎJκε στις

Ι

οποιες

Ι

συχνοι

ζ

νοι

"

γροιφει

στιχους

Ι

λ'

ε , γιοιη σε σοι

ονιοι

~εν τον προσκοιλούσοιν κοιι κυρΙες κοιθώς πρέπει ~εν

γνώριζε. Μιοι μέροι ο BιργLλιoς ~ιάβoισε ένοι οιπ ' τοι βιβλΙοι του κοιι μιλΎJσε μ' ενθουσιοισμό στον MoιLΚ~νoι που · τον ποιροικάλεσε νοι του γνωρΙσει τον συγγροιφέοι .

ΣυμπάθΎJσε οιμέσως οιυτόν τον ΚOνΤOσΤOύΠΎJ χωριάτη, που ~τoιν συνεστοιλμένος κοιι περ~φoινoς , κοιι τον πρό­ τεινε γιοι γροιμμοιτέοι του Αυγούστου, ο οποΙος κοιι ~έ­ ΧΤΎJκε. Αλλά ο Οράτιος oιρν~θΎJκε την τιμ~ που γιοι

,

~, 'λλ θ Ι 'ξ Ι oπoιoνOΎJπoτε οι ον οι ΎJτoιν μοινοι ε ουροινου: εν μερει

γιοιτί ΎJ ι~ιoσυγκρoισιoι του τον έσπρωχνε περισσότερο στον στοχοισμό ποιρά σΤΎJ ~ράσΎJ, εν μέρει γιοιτΙ ~εν ~τoιν φιλ6~oξoς κοιι άπλΎJστoς κοιι, κυρΙως, γιοιτί ~εν

εμπιστευότοιν το ~έσιμo ΤΎJς τύΧΎJς του με ΤΎJν τύΧΎJ ενός πολιτικού που ΤΎJV επoμένΎJ μπορούσε νοι χάσει το κεφάλι του ποιροισύροντάς τον στο ι~ΙO τέλος. Ο Μοιι­

κ~νoις, γιοι νοι του ~ώσει τοι μέσοι νοι οιφοσιωθεΙ σΤΎJ λογοτεχνΙοι, του χάρισε μιοι βLλoι στη ΣοιβινΙοι, με εύ ­ φορες γοιΙες. Οι οινοισκοιφές την έφεροιν στο φως το

1932, του

κοιι μοις έοωσοιν το μέτρο της γεννoιιo~ωριoις

' λ ζ οιμπ ουτου

Ι ΕΙ Ι Ι ~ Ι πρoσΤOΙΤΎJ. ιχε εικοσι τεσσεροι οωμοι-

τιοι, τρΙοι λουτρά, ένοιν 6μορφο κ~πo κοιι πέντε χτημοι­ τοι.

Τ ώροι που ~τoιν ένοις ευκοιτάστοιτος ιοιοκτητης, ο Οράτιος μπορούσε νοι οιφοσιωθεΙ οιπερΙσποιστος σΤΎJν κλισΎJ του. Οι «Σάτιρές» του εΙνοιι ένοι πολύτιμο οειγ­ μοιτολόγιο των πιο συνΎJθισμένων τύπων ΡωμοιΙου ΤΎJς επoχ~ς του. Τους εμπνεύστηκε οιπό τον ορόμο, όχι οιπό την ιστορΙοι κοιι τοι ποιλάτιοι , κοιι τους

ποιρουσΙοισε

343 φτιιΧχνOντlΧς ΙΧΠ' τον κlΧθένlΧ τους ένlΧ χlΧplΧκτ~plΧ. ΚιΧθε

Ι

τοσο, γιlΧ νlΧ ΤIΧ

,

χει κιχ

ι,

μεpLΚOυς

λ

Ι

ΙΧ με ΤΎJν κυ

βι

Ι

εpνΎJσΎJ, εγplΧφε

,

ι

στιχους

υμνΎJΤΙΚOυς

κlΧι

PΎJΤOPLΚOυς

γιlΧ τον

Αυγουστο, που γOΎJτευτηκε κlχι του πlΧpιΧγγειλε νlΧ συ­ μπλΎJpώσει τις «Ωaές» με ένlΧ

Carme secolare ,

στο

οποίο θlΧ υμνουσε τlχ έpγlΧ του ΚlΧθώς κlχι ΤLΧ έpγlΧ του

ΤιβερΙου κlχι του Δρουσου. Ο ΟριΧτιος lΧνΤIΧΠOκpLθΎJκε με

' ζ ορι

το

κΙΧ ι

ι

χωρις

ΤΎJV

ι

, ΠIΧPlΧμΙΚPΎJ

εμπνευσΎJ.

Έπρεπε νlΧ λOγlΧpιlΧστεΙ με τη ΔόξlΧ, το Γεγονός κΙΧ ι ΤΎJν AaυσώΠΎJΤΎJ MoΙplΧ' όλlΧ lχυτιΧ τον ξεπεpνOίισlΧν στο μπόι κlχι aεν τlχ συμπlΧθOίισε κlΧθόλOυ. Τέλειωσε ιχυτό Ι

το

Ι

ΚLΧΚO ΠOΙΎJμlΧ,

χΙλιες

φορές

ι;'

ει.,ου

θ

Ι

ενωμενος,

Ι

Ι

Ι

ιχφου πpωτlΧ το ειχε

aιlΧκόψει γιlΧ νlΧ γριΧψει «Επιστολές»

προς τους φΙλους κlχι, κυρΙως, προς τον MIΧLΚ~νlΧ, οι

οποΙες μlΧζΙ με τις «ΣιΧτφες», πlΧplΧμένOυ" το ιχριΙ

Ι

σΤOυpγΎJμlΧ του.

ΓLνότlΧν όλο κlχι πω aυσκΙνΎJτoς, εκτός των ιΧλλων κlχι γιlΧ λόγους υγεΙlχς, κlχι υπoχpεωνότlΧν σε χΙλιες

προφυλά:ξεις κlχι σε lΧυστηp~ aιlΧιτlΧ. MιΧτlΧιlΧ ο MlΧικ~­ νlΧς τον ΠPOσκlΧλOίισε σε τουριστικιΧ τlΧξιaιlΧ. Ο ΟριΧΙ Ι Ρ Ι β Ι τως προτψουσε νlΧ μενει σΤΎJ ωμΎJ κlχι νlΧ μΎJν γlΧινει

lΧπ

,

το

Ι

σπιτι του .

ΕΙ

ιχε

Ι

Ι

ενlΧν στωLΚO

σε

β

Ι

ιχσμο γιlΧ την

IΧpετ~, μιlΧ εΠΙΚOίιpειlΧ συμπιΧθειlΧ γιlΧ την lΧπόλlΧυσΎJ, lχλλιΧ aεν μπορουσε νlΧ ευΧIΧPισΤΎJθεΙ οίιτε τη μΙIχ οίιτε

ΤΎJν ιΧλλΎJ, γιlΧτΙ εΙχε ΚIΧOίιpες στο στομιΧχι, pευμlΧτι­ σμους κlχι ΎJΠIΧΤΙΚ~ lΧνεπιΧpκειlΧ. Δεν εΙχε lΧυτlΧπιΧτες σχετικιΧ με ΤΎJV πlΧplΧκμ~ ΤΎJς κοινωνΙlχς κlχι την lχπέaιaε στην έκλεΙψΎJ της θpΎJσκεΙ­ ιχς. ΑλλιΧ aεν εΙχε ΤΎJ MνIΧμΎJ νlΧ ΤΎJν κlΧυτηpιιΧσει γιlΧτΙ κlΧι ο Ιaως aεν πΙστευε σε ΤΙΠOΤIΧ. Η lχγωνΙIχ του θlΧνιΧΤOυ σκΙlχσε τlχ τελευτlΧΙIΧ χpόνιlΧ της

Ι ζ ωΎJς

Ι '1> Ιθ λ Ι Ι του, κlχι τοτε οεν ΎJ ε ε ουτε κlΧν νlΧ εpχετlΧι

στη PώμΎJ. Τιχ γpιΧμμlΧτιΧ του μlΧς aεΙχνουν το μέγεθός

344 , ', " ({'Ε πρα. ξ' ες , εφα.γες, Ύ)ΠLες α.ρκετα. τω ρα. εLνα.L , , λ ' β , κα.φος να. ΠΎ)γα.LνεLς», επα.να. α.μ α.νε στον εα.υτο του. ΤΎ)ς:

Αλλά οεν ~τα.ν α.λ~θεLα.. Ήθελε να. μπορούσε να. πράξεL , να. φάεL κα.L να. ΠLεΙ γLα. λΙγο α.κόμα. , κα.L χωρΙς πόνους στο στομάΧL. Πέθα.νε στα. πεν~ντα. εφτά του ΧΡόνLα. , α.φ~νoντα.ς ΤΎ)ν

,

πεΡωυσLα.

του

,

'ζ

α.υτοκρα.τορα.

,

θ α.' ψ εL

του να. τον

στον

κοντα. στον

Μ' α.LΚΎ)να.,

κα.L

Ύ)τωντα.ς

' που εLχε πε θ' α.νεL

λΙγο ΠΡLν . Η εΠLθυμΙα. του εκτελέσΤΎ)κε. Αυτό που Ύ) επoχ~ του Αυγούστου οεν κα.τάφερε να.

οώσεL σΤΎ)ν τέχνΎ) κα.L ΤΎ) φLλοσοφΙα. , το έοωσε σΤΎ)ν LστοΡΙα. με τον ΤΙτο ΛΙβω, ένα.ν Κέλη που γενν~θΎ)κε σΤΎ)ν ΠάΟοβα. .

KL

α.υτός , σύμφωνα. με ΤLς εΠLθυμΙες

ΤΎ)ς ΟLκογένεLάς του, έπρεπε να. έχεL γΙνεL ΟLΚΎ)γόΡος, α.λλά προτΙμ Ύ)σε να. α.φοσLωθεΙ ση μελέΤΎ) ης α.ρχα.Ια.ς

ΡώμΎ) ς, επεLΟ~ α.ποστρεφότα.ν ΤΎ) σύγχρονΎ). Δυστυχώς οεν μα.ς άφΎ)σε κα.νένα. γρα.πτό σχεΤLκό με ΤΎ)ν προ­

σωΠLΚ~ του ζω~' ~τα.ν πολύ α.πα.σχολΎ)μένος με ΤΎ)ν

,

ζ' ωΎ) ς

α.φΎ)γΎ)σΎ) ΤΎ)ς που

, γεμLσε

των

Π' Ρα.ΤLων

"","' εκα.τον σα.ρα.ντα. ουο

κα.L των

Σ' ΚLΠLωνων ,

,

β βλ' Lα.,

L

α.πο

,

τα. ΟΠΟLα.

κα.μLά σα.Ρα.ντα.ΡLά έφτα.σα.ν μέΧΡLς εμάς. 'Η τα.ν ένα.

,

γLγα.νηα.ω

,

εργο,

έφτα.σε στους

κα.L

κα.τα.

λ

α.

β

ι

α.LνεL

Κα.ΡχΎ)ΟονLα.κούς

,

κα.νεLς

f

γLα.η,

ι

οτα.ν

πολέμους, εΙχε ΠLα.

εξα.ντλΎ)θεΙ κα.L θέλΎ)σε να. στα.μα.τ~σεL . Ο Αύγουστος

,

'ξ ε να. συνεΧLσεL.

τον εσπρω

" Ε Lνα.L

κα.πως

'ξ ενο , πα.ρα.

"

γLα.ΤL

το

εργο

του

Λ Lβ'ωυ

α.ποτελεΙ ένα.ν ύμνο σΤΎ)ν α.ΡLστοκΡα.τΙα., ΟΎ)μΟΚΡα.ΤLΚ~ κα.L συνΤΎ)ΡΎ)ΤLΚ~ , κα.L σα.ν τέΤΟLΟ εΙνα.L α.ντLθετo στον Κα.Ισα.ρα. κα.L τον ΟLάοοχό του . Αλλά επΙσΎ)ς εΙνα.L ένα.ς

ύμνος στα. α.ρχα.Ια. α.υσΤΎ)ρά ~θΎ), στον χα.pα.κτ~pα. των Ρωμα.Ιων , κα.L α.υτό ~τα.ν το σΤΟLχεΙο που άρεσε στον "Ο α.υτοκρα.τορα. . σο γLα. ΤΎ)ν α.ΚΡL'β εLα. ο'λ' ων οσα. α.να.φε-

,

ΡεL?

'β

ΛL

ως

, πρεπεL

να.

"'" , ΟLα.ΤΎ)Ρουμε

, πα.ντα.

ΤLς

εΠLφυ-

345 λά.ξε~ς μας, ε~όLΚά. όταν βά.ζε~ στο στόμα των προ­ σώπων του ολόκληρους ό~αλ6γoυς που θυμΙζουν πολύ τον

Λ ~'β ιο ,

α λλ" α

ox~

"

τους

ΎJpωε ς

του.

Η

'

~στop~α

του

είνα~ γεμά.η ~pωες. EΙνα~ μ~α τεpά.στ~α τo~xoγpαφΙα σε επε~σόό~α, κα~ πεp~σσότεpo κoλακεύε~ τον αναγνώ­ σΤΎJ παρά. τον πλΎJpoφopει. Η PώμΎJ , αν τον π~στέΨε~

,

κανε~ς ,

'" μονο

κατo~κιoταν

απο

'

πο λ εμ~στες

κα~

ε ξ ερευ-

νΎJτές υπερά.νω συμφερόντων, που κατά.ΚΤΎJσαν τον κό­ σμο γ~α να τον καλυτερέΨουν κα~ να τον βά.λουν στον σωστό όρόμο. Κατά. τον ΛΙβιο o~ ά.νθpωπo~ xωpΙζoντα~

σε καλούς κα~ κακούς. Σην PώμΎJ υπ~pxαν μόνο καλ o~' ,

κ~

'ξ

ε

ω απ

,

Ρ'

ΤΎJ

' στpαΤΎJγoς , , γ~νετα~ ενας

ωμΎJ

,

σαν τον

' Λ ~ β ιου

κo~νoς

'

,

Α

μονο κακo~.

'λ ος μεγα

α

Α νν~'β α ,

'

,

κομα κ~ ενας

με ΤΎJν

, πενα

του

λ ΎJΤΎJς. '

Αυτό όεν σΎJμαΙνε~ πως ΎJ ~στopΙα του Λ~βΙoυ, που

του στoΙx~σε πεν~ντα xpόν~α αφoσΙωσΎJς , όεν εΙνα~ ένα μεγά.λο φ~λoλoγ~κό μνΎJμεΙo. Ίσως το μεγαλύτερο που υ

Ψ ω'θ ΎJκε,

'

"

,

αναμεσα σε το σα μετp~α, κατω απ

του Αυγούστου.

" το

αστρο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

Ο ΤΙΒΕΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΙΓΟΥΛΑΣ

• ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΙΓΟΥΡΟ ποu μπορεί να πε~ κανείς γ~α τον " Τ ~ β ερω

,

ε~να~ πως

ε~χε γεννΎ)

,

θ"

,

,

ε~ κατω απο κακο αστε -

p~. Κρίνετε κα~ μ6νo~ σας. Όταν Ύ) μΎ)τέρα τοu τον έφερε, πα~δάκ~, στο σπίτ~ τοu Αuγοuστοu, ο αuτοκράτορας δεν είχε μάτ~α παρά

,

~,

μονο γ~α τον αοερφο τοu , τον

Δ'

poucro,

'Υ

ποu Ύ)ταν .."ωΎ)-

ρ6ς, σuμπαθΎ)τ~κ6ς, παpopμΎ)ΤLΚ6ς, ενώ εκείνος ~ταν σu'νεσταλμένος ,

επ~φuλακτ~κ6ς ,

στoχασΤLΚ6ς

κα~

εuαίσθΎ)τος. Ο T~βέpως θα μπορουσε να αναπτυξε~

α~σθ~ματα μοχθΎ)ρίας κα~ μνΎ)σ~κακίας γ~α τον αδερφ6 τοu. Αντίθετα, θαυμαζε στopγ~κά τον Δρουσο, κα~

δ~ακ~νauνεuσε τη ζω~ τοu σε μ~α πpoσπάθε~α να τον σώσε~ 6ταν πλΎ)γώθΎ)κε σΤΎ) Γερμανία. Ο θάνατ6ς τοu

,

UΠΎ)Ρ

ξ'

ε

γ~α

κε~νoν

μ~α

,~,

πραγμαηΚΎ)

τpαγωo~α.

Έφ~ππoς, σuν6δεψε το φέρετρ6 τοu, απ6 τον Έλβα ως τη

' Ρ ωμΎ),

'"

'λθ ε~

κα~ τοu χpε~αστηκαν χpoν~α γ~α να σuνε

απ6 το χτύΠΎ) μα. Είχε σποuδάσε~ ενταηκά κα~ είχε επωφεληθεί απ'

347 ης σπουaές του ' μόλις έγινε στρατηγός, οa~γ'Υ)σε τον

στρατό του από νΙκη σε νΙκη εναντΙον σκληρών εχθρών όπως οι ΙλλυριοΙ και οι ΠαννονοΙ' μόλις έγινε

aLOLKYJ-

τ~ς επαρχΙα ς, Τ'Υ)ν έβαλε σε τάξ'Υ) με ικανότητα και

,

ακεραιοτητα .

,

«γερο»

για

/0 ταν

τη

Ι 'Υ)ταν

Ι Ι 'ζ εικοσι χρονων, τον φωνα αν

"

σο β αΡΟΤ'Υ)τα

του .

Α' φιερωνε

τις

λ ιγες '

ελεύθερες ώρες του στη μελέτ'Υ) των ελλψικών , που

~a'Y) ~ξερε πoλu καλά, και στ'Υ) σπουa~ Τ'Υ)ς αστρολο­ γΙας που του έaωσε και Τ'Υ) φ~μ'Y) του «αιρετικού» . Δεν

/

/

/

συχνα ζ ε ουτε στα σα λ' ονια , ουτε στο ι

Ι

Τ σιρκο ' ' . Κ αι ισως

'ζ ' 'Υ) πρωτ'Υ) γυναικα που γνωρισε να 'Υ)ταν 'Υ) συ υγος f

' Βψ Ι ανια ,

,

'Υ) ΚΟΡ'Υ) του

,

,

Α'

γριππα ,

που 'Υ)ταν

του

/

μια εναρετη

κυρΙα με σπιτικές συν~θειες όπως ο ιaιος. Αν

,

' ζ" ειχε μεινει μα ι της , ισως

/

ο χαραΚΤ'Υ)ρας

του να

μ'Υ)ν εΙχε αλλάξει' Ισως εξακολουθούσε να εΙναι στωι­ κός και γαλ~νιoς μέσα σΤ'Υ)ν απλόΤ'Υ)τά του , γενναιό­

aωρος στους φΙλους , πιο αυσΤ'Υ)ρός με τον εαυτό του παρά με τους άλλους. Το γεγονός πως οι στρατιώτες

του τον λατρεύανε , ενώ στ'Υ) Ρώμ'Υ) τον μισούσαν για Τ'Υ)ν αρετ~ του, που αποτελούσε μια αποaοκιμασΙα για

όλους, το αποaεικνύει. Αλλά ο Αύγουστος τον υπο­ χρέωσε να πάρει aιαζύγιο , για να τον .παντρέψει με τψ ΙουλΙα, μια συμπαθ'Y)ΤΙΚ~ αν~θικ'Y), που ~ταν ό,τι πιο

,

αταιριαστο

/

'Γ για τον χαραΚΤ'Υ)ρα του. ιατι

ο

Τ ι β'εριος

aέΧΤ'Υ)κε; ΕΙναι αλ~θεια πως aιακυβευόταν 'Υ) aLrxaox~. Αλλά εκεΙνος ποτέ aεν εΙχε aεΙξει πως ενaιαφερόταν υπερ

/ β ο λ ικα.

'Η ταν

απ

λ' ως

/

ενας

,

αφοσιωμενος

συνερ-

γάτης του θετού πατέρα του, αλλά aεν τον κολάκευε ποτέ, και προτιμούσε να τον εκτιμούν παρά να τον

αγαπούν. ΣΙγουρα για Τ'Υ)ν παθ'Y)ΤΙΚ~ στάσ'Υ) του μεγάλο ρόλο θα έπαιξε 'Υ) ΛιβΙα, υποaειγματικ~ σύζυγος του

Αυγούστου , αλλά τρoμερ~ μψέρα για τον Τιβέριο , 'Υ)

,

οποια

,

προτιμουσε

μια

,

~

ενοο

ξ

'Υ)

~

~

,

σταοιοορομια

,

απο

Τ'Υ)ν

348 ευτυχία του. Ο Τιβέριος ανέχτηκε τις 3υστυχίες του ως σίιζυ­

γος , με μέγιστη αξιοπρέπεια. Και 3εν είναι αλ~θεια

πως αpν~θΊJκε να καταγγείλει ΤΊJV Ιουλία για μοιχεία, όπως, όχι απλώς του επέτρεπε, αλλά και του επέβαλλε

ο νόμος, για να μΊJν χάσει ΤΊJν είινοια του Αυγοίιστου. Είναι όμως αλ~θεια πως παράτησε τα πάντα για να

αποσυρθεί και να ι3ιωτείισει σΤΊJ Ρό3ο, όπου έζΊJσε

ίσως ΤΊJν πιο ~συXΊJ περίο30 ΤΊJς ζω~ς του. Αργότερα,

,

οταν

πια

ΊJ

Ι

ου

λ' ια

,

'ξ ειχε ε οριστει

και

οι

~ ουο

,

γιοι

ΤΊJς

είχαν πεθάνει, ο αυτοκράτορας τον κάλεσε πάλι κοντά

του. Κι ε3ώ επίσΊJς φαίνεται ΊJ επιppo~ της Λιβίας. Ο Τιβέριος ξαναπ~pε ΤΊJ θέσΊJ του στο πλευρό του θετοίι πατέρα του, που είχε γίνει πoΛU πιο ανυπόφορος και μελαγχολικός και εκ3~λωνε ΤΊJV αντιπάθειά του για το

πρόσωπό του. Και ~ταν ~3ΊJ πεν~ντα πέντε χρόνων, όταν τον 3ια3έXΤΊJκε. Παρουσιάστηκε σΤΊJ ΣίιγκλΊJΤo ζΊJτώντας να τον απαλλάξουν από το αξίωμα για να

επαναφέρουν ΤΊJ 3ΊJμoκpατία. Η ΣίιγκλΊJτoς το θεώ­ PΊJσε κωμω3Ια και μπορεί και να ~ταν· τον παρακάλε­

σε να μείνει παρ' όλΊJ ΤΊJν αντιπάθεια που έτρεφε γι'

,

αυτον και του

ζ'

,~~"" ΊJΤΊJσε ΤΊJν αοεια να οωσει τ ονομα του

σ' έναν μ~να του χρόνου, όπως είχε κάνει με τον γουστο.

« Και

Au-

τι θα κάνετε», pώΤΊJσε ο Τιβέριος, «για

τον 3έκατο τρίτο 3ιά30ΧΟ;» Μ' αυτ~ ΤΊJ σαpκαστικ~ στάσΊJ απέναντι σΤΊJν οποι­ α3~πoτε κολακεία, ο λιγoμlλΊJτoς και αγνός Τιβέριος

άρχισε να κυβερνάει, και κυβέpνΊJσε με 3ικαιoσίινΊJ και γνώσΊJ, αφ~νoντας όταν πέθανε ένα κράτος πιο ανθΊJpό και πιο πλοίισιο απ' αυτό που είχε παραλάβει. Αλλά

,

,

επεσε στα χερια του

.

Τ' Σ ,~ ακιτου και του ουετωνιου, ουο

3ΊJμoκpατικών ιστορικών, που τον XPΊJσιμoπoίΊJσαν σαν ~ "'λ αποοιοπομπαιο τραγο ο ων των β'ιτσιων ΤΊJς

,

εΠOXΊJς.

349 Το μεγα.λύτερο έγκλημα. που του α.ποΟΙΟετα.ι εΙνα.ι ΊJ ~ λ' 00 οφονια.

Ψ' ωυ

του α.νΊJ

του

Γ ερμα.νικου, '

"

τον οποω ειχε

υωθετ~σει κα.ι υποοεΙξει ως οιάοοχό του. Ο Γερμα.νι­

κός ~τα.ν γως του Δροόσου κα.ι εγγονός του ΑντωνΙου:

,

ενα.ς

,

νεος

'

ζ

ωρα.ως ,

'

θ

ωντα.νος ,

α.ρρα.

,

λ' εο ς, που α.ρεσε σ

,

όλΊJ η PώμΊJ. Ο Τιβέρω ς τον έστειλε κυβεpν~ΤΊJ σην Aνα.τoλ~ για. να. εξα.σΚΊJθεΙ , κι όλοι μουρμοόριζα.ν πως 1: ' ει.,ορισε

τον

, α.πο

,

,

ζ' ΊJ λ ια.. 'Ο τα.ν

τον ειχε σκοτωσει ο

'θ α.νε, πε

'λ οι ο

'

ειπα.ν

πως

,

π ζ' λ' ι oνΊJς, με εντο ΊJ του α.υτοκρα. -

τορα.. Ο ΠιζόνΊJς α.υτoκτόνΊJσε για. να. γλυτώσει η οΙ-

,

Γ

ΚΊJ κα.ι ΊJ ΧΊJpα. του

,

' Α' 1: ερμα.νικου, ΊJ γριππινα., υΠΊJpι.,ε

ΊJ πω σκ λ ΊJPΊJ κα.ΤΊJγopoς

"

του

ΑντωνΙα., ,

εμεις,

,

t:

ι

μετα.ι.,υ

του

έμεινε πιστ~ ι

μ ΊJτεpα.ς

,

κα.ι

,

,

Τ ι β' ερωυ, ενω ΊJ μΊJτεpα.

στον συ

ζ'

α.υτοκράτορα..

υγου ,

, πιστευουμε

Κι πε- ·

ρισσοτερο ΤΊJ μΊJτεpα..

Μια. άλλΊJ κα.ΤΊJγopΙα. που εκτoξεόΤΊJκε ενα.ντΙον του

~τα.ν εκεΙνΊJ ΤΊJς βια.ιότψα.ς προς ΤΊJ ΛιβΙα.. Αλλά ΊJ ζ ωΊJ'

μα.

,

'

ζ'ι ΤΊJς πρεπει να. ΊJτα.ν ,~, λ 'θ λ ουσκο ΊJ, για.τι ΊJ ε ε να.

οΙνει τψ έγκpισ~ ΤΊJς για. τα. α.υτοκρα.τορικά Οια.τάγ­ μα.τα., συνεχώς του υπενθόμιζε πως χωρΙς η βo~θειά ΤΊJς θα. εΙχε μείνει ιoιώΤΊJς σΤΊJ Ρόοο κα.ι , κυρΙως , μέσα. ι

,

ι

ι

στο σπιτι συμπεριφεροτα.ν σα.ν α.φεντικο μεχρι του σΊJ-

μείου να. μΊJν του οΙνει κλειοιά ότα.ν έβγα.ινε έξω. Στο τέλος, ο Τιβέριος π~γε να. μείνει μόνος του σ' ένα. μι­

κρό μελα.γχολικό Οια.μέρισμα., όπου κα.νεΙς

οεν τον

ζάλιζε . Αλλά έπρεπε να. λογα.ρια.στεΙ με ην Αγριππίνα.,

που

' θ εωρουσε

πως

ΤΊJς

,

'ζ χρωστα.γε ΤΊJ ωΊJ

του

Γερμα.νικοό. ' Ε κτος

,

α.πο α.νΊJ

,

ψ ια. 'λ' του, ογω του γα.μου ΤΊJς

με τον

γω του α.ΟερφοΙ; του Δροόσου, α.υτ~ ΊJ ΑγριππΙνα. ~τα.ν κα.ι πpoγoν~ του, oΊJλα.o~ κόΡΊJ ΤΊJς ΙουλΙα.ς α.πό τον γάμο ΤΊJς με τον ΑγρΙππα.: μια. γυνα.Ικα. μνΊJσΙκα.ΚΊJ κα.ι άπλΊJση που εΙχε κλΊJρoνoμ~σει όλα. τα. βΙτσια. ης

350 μΎJτέρας τη ς . Είχε απoκτ~σε~ απ6 τον Γερμαν~κ6 έναν γLO , τον Ν έρωνα , κα~ θεωρούσε πω ς έπρεπε να γ ίνε~

~~ά~oχo ς στη θέσΎJ τοu νεκρού πατέρα τοu. Ο T~βέΡLO ς uπέμενε τ~ ς επ~θέσε~ς τη ς στω~κά . Είχε κ~ εκείνο ς ένα

γLO , τον Δρού σο, απ6 ΤΎJ B~Ψανία , αλλά ~εν τον θεω "ξ' ροuσε α ~o γ~α τ~πoτα ,

κα~

"ξ ε~χε αΠΟΚΎJΡU ε~.

τον

Έψαχνε πράγμαη γ~α ~~ά~oχo, αλλά ούτε γ~α τον Νέ­ ρωνα είχε πε~σθεΙ

M~α σεφά απ6 σuνωμοσίες oργανώθΎJκαν εναντίον τοu. T~ς απo~είξε~ς τοu τ~ς έφερε ο ΣΎJ~αν6ς, ο αρ­ ΧΎJγ6ς τοu σώματος των πρα~τoρ~ανών. Κανείς

~εν

ξέρε~ τ~ απ ' 6λα αuτά -ήταν αλΎJθ~ν6 . Αλλά ο T~βέΡLOς , ι

Ι,

σ~γα-σ~γα , ,~ εοωσε

τοu

,Ι

αρχ~σε

,~ αoε~α

ΤΎJν

,

να

,

κοχορτες, χωρ~ς

εμπ~στεuετα~ να

να κατα

ιxu

ξ' ΎJσε~

λ ' β

α

ΤΎJ

ι

μονο

εκε~νoν

"

φροuρα

σε

κα~

ενν~α

,

,

ε~ το τρομερο ΠΡΟΎJγοuμε-

νο ποu ~ΎJμ~οuργούσε μ' αuτ6ν τον τρ6πο . Kα~ απο­

σύρθΎJκε στο Kάπρ~. Δ εν

'

μπoρε~

βερνάε~. Σ ΎJ~ανo' ,

να

πε~

,

κανε~ς

πως

Αλλά ~~αβίβαζε τ~ς ποu

ης

'λλ α ζ ε α

"

κατα

" επα Ψ ε

εκε~

~~αταγές τα

να

xu-

τοu με τον

γοuστα

τοu

κα~

μ

,

αuτ6ν τον τρ6πο έγ~νε ο πραγματ~κ6ς κύΡLOς της π6λΎJς. Ανακάλuψε μ~α ακ6μα σuνωμοσία , σΤΎJν οποία μετείχαν ο Ποππαίος

Σαβίνος , ΎJ Aγρ~ππίνα κα~ ο

Νέρωνας, κα~ φρ6ντ~σε να λάβε~ εξοuσLO~6τησΎJ γ~α

ΤΎJV τψωρία τοuς. Ο πρώτο ς ~oλoφoν-ήθΎJκε , ΎJ ~εύτεΡΎJ εξoρίσΤΎJκε στο νΎJσί της Παντελλερίας , ο τρίτος ιxu-

,

Σ το μετα ξ" ι u ε~χαν πε θ'ανε~ και ο Δ ροuσος

τoκτoνΎJσε .

κα~

ΎJ

Λ ~ β ~α,

'

ΎJ

,

<ψΎJτερα

ΤΎJ ς

I~

παΤΡLoας» ,

Ι

οπως

την

ον6μαζαν κoρo·~~εuτ~κά .

M~α μέρα , ΎJ xouv~ιX~ιx τοu ΎJ Αντωνία , ΎJ μΎJτέρα τοu Γερμαν~κoύ, τοu έστειλε μuστικά: χ~~ με xlv~uvo ΤΎJς ' ζ ωΎJς

"

' ~I ΤΎJς , ενα μΎJνuμα στο oπo~o τον ειοοποιοuσε πως

ο ΣΎJ~αν6ς οργάνωνε ΤΎJ ~oλoφoνία τοu γ~α να τον ~~ -

351 α3εχτεΙ στον θρ όνο . Ο ΤLβέΡLOς εξέ3ωσε γραπτη 3LΙX­ ταγ~ YLΙX τη σύλληψη TOU πρoa6ΤΎj XΙXL τον παρέ3ωσε YLΙX να 3LκαστεL σΤΎj ΣύγκλΎjΤO , Ύj οποΙα χρόνLα τώρα ζ οu, σε

"

με τον τρομο

TOU

ΙXUTOU

,

σατραΠΎj.

'

Δ εν σκοτω -

θΎjκε μόνο Ο L3Lος, αλλά. XΙXL όλΟL OL φLλΟL XΙXL σuγγενεLς

' Tou. Α κομα

"β' XΙXL Ύj νεαΡΎj ΚOΡΎj LασΤΎjκε ΠΡLν απ ό

Tou

ΤΎj 3ΙΚΎj , YLΙXTL Ο νόμος απαγόρεuε η θανά.τωσΎj παρ­ θένων. Η γuναLκα Tou αuτοκτόνΎjσε , αλλά. πρόλαβε να στεLλεL στον ΤLβέρLO ένα γρά.μμα στο οποΙο καΤΎjγO­ ρούσε η ΛLβLλλα, ΤΎjν κόρΎj 'ης Α ντωνΙας, YLΙX σuνε ­ νoχ~ ση σuνωμοσLα. Ο ΤLβέΡLος έβαλε να η σuλλά.­

βοuν. KL εκεινΎj αuτοκτόνΎjσε σΤΎj φuλακ~ αρνOύμενΎj να φά.εL. Αλλά. XΙXL Ύj ΑγΡLΠΠLνα αuτοκτόνΎjσε. KΙXL ο TL,

β εΡLOς

ποu

β

Ι

γΎjκε απ

1

ι

ι,

ΙXUTΎ) ην ΟLκογενεLαΚΎj εκατομ-

βΎj , απ' αuτη ΤΎjν κόλασΎj Tou αΙματος XΙXL ης προ30-

"

,

σLας, Ύjταν φuσLΚΟ να μΎjν

θ uμL'ζ εL τον πα λ LO' εαuτο,

Tou.

ΈζΎjσε ά.λλα έξL χρόνLα, αλλά. φαLνεταL πως το λογLκό

Tou είχε σαλέψεL . Το 37 αποφά.σLσε ν' αφ~σεL το Κά. ­ ΠΡL , XΙXL , καθώς 3LέσΧLζε τψ ΚαμπανΙα , αρρώσΤΎjσε , , ι, '1>' β λ' Ο L ΙXU λ LXOL, ' Tou, Lσως απο καΠΟLα XΙXpOLΙXXΎj πρ ο σ ο Ύj. , 1'1> "ξ ' ξ οταν εLoαν πως σuνερχοταν , τον επνL αν με ενα μα Lλά.ΡL . Ο ΤLβέΡLος εΙχε 3Lαηρ~σεL ην εφ~νΎj , εΙχε βελ­ ΤLώσεL ΤΎj 3LΟLΚΎjσΎj, εΙχε ενLσχύσεL τα ΟLκονομLΚά. Tou κρά.τοuς.

Η ιxuToXPΙXTOPLΙX έμΟLαζε oceLXTΎj, αλλά. Ύj

πρωτεύοuσά. ης σά.ΠLζε όλο XΙXL πεΡLσσότερο. rLΙX να μπεL

ι φρενο σ"

, θ εσΎj ΙXUTΎj ΤΎjν αποσuν

θ α χρεLα ζ' οταν το

σL3ερένLO χέΡL ενός μεγά.λοu αναμoρφωτ~. KΙXL Ισως ο ΤLβέΡLος να πΙστεψε πως τον βρ~κε στο πρόσωπο Tou

3εύτεροu YLOU ΤΎjς Α γΡLΠΠLνας XΙXL Tou ΓερμανLκού, Tou rιxtou ποu OL στραΤLώτες Tou τον φώναζαν ΚαλL­ γούλα, 3Ύjλα3~ «αρβuλά.ΚLα» , από τα στραΤLωΤLΚά. παι

ι

ποuτσLα ποu φοροuσε.

352 Και πράγματι , στΎ)ν αpχ~ , ΎJ εκλoγ~ του φάνΎJκε σωστ~. Ο Καλιγούλας oεΙΧΤΎJκε γενναιόοωρος με του ς φτωχούς, ξανάοωσε σΤΎJ ΣυνέλευσΎJ τα οιχαιώματά

ΤΎJς , ~ταν ~oΎJ γνωστό ς σαν ευσυνεΙoΎJτo ς και γενναΙος στpατιώΤΎJ ς. Η ξαφνικ~ και γp~γoPΎJ μεταμόpφωσ~ ~ ζ' " μονο με ΤΎJν υπο ' θ εσΎJ πως του οεν ε~ΎJγειται παρα

, αρρωστια

ποια

'

κα-

'λ ε Ψ ε το λ' , πετου σα ογικο: μια τυΠΙXΎJ

ι ,... , PιπτωσΎJ σχι..,οφρενειας ,

Ι

Ι

ι

ΎJ συγχυσΎJς

ΤΎJς

προσωπιχο-

ΤΎJτας. ' Αρχισε να έχει νυχτερινές κρΙσεις πανικού, ει­ οικά όταν εΙχε καταιγΙοα, και να τριγυρνάει μέσα στο παλάτι ζ ψώντας βo~θεια. ΨΎJλ6ς , χοντρός , αθλψι­ κός, περνούσε ώρες oλ6κλΎJpες μπροστά στον καθρέ-

,

φΤΎJ

με

,

κανοντας

, ε~oγκωμενα

τα

,

"/'

σΧΎJματι..,ε

' "/'

μορφασμους ,

ζ

μια

, ματια

'

τρυπα

του

στο

θ

που ταφια..,ανε

και

,

κεντρο

ΤΎJ του

φα

'

αυμασια

λ'

ακρα,

κεφα

λ

'

LOυ

που του.

Κάποια φορά ένιωσε ερωτευμένος με τον αιγυπτιακό πολιτισμό και θέλΎJσε να εισαγάγει τα έθψά του σΤΎJ PώμΎJ. ΑξΙωσε από τους συγκλΎJτικoύς να του φιλάνε τα πόοια, να μονομαχ().Jν στο τσΙρκο με τους μονομά­ χους

και να πεθαΙνουν κανονιχότατα απ' το σπαθΙ

τους,

να εκ

για

το

'ζ'υπατο λ ε~oυν

" ΟΠΟLO

και

εχτισε

το

'λ' α ογο του,

, μαρμαρινο

τον

'βλ ο στα

Ι' νκιτατο, και

'

παχνι

από ελεφαντόΟοντο. Και πάντα προς μιμΎJσΎJ του αιγυ­ πτιακού προτύπου, είχε ερωμένες τις αοερφές του.

Μια απ' αυτές , ΤΎJ Δρουσίλλα, ΤΎJν παντpεύΤΎJκε, ορι­ ζοντάς ΤΎJν οιαοοχό του για να τψ οιώξει σΤΎJ συνέχεια και να παντρευτεΙ τψ OpεστLλλα, ακριβώς τΎ)ν ΎJμέpα

που εκείνΎJ θα παντρευόταν τον ΓάLO ΠιζόνΎJ. Σταμά-

,

'"/"

ΤΎJσε σΤΎJν τεταpΤΎJ συ..,υγο του , ΤΎJν

Κ

'

,

εσονια, που ΎJταν

έγκυος όταν τΎ) γνώρισε και μάλλον ασΧΎJμoύλα. Και , , '~ζ' , λ'ογο . ΤΎJς εμεινε πιστος, κανεις οεν ~εpει για ποιο Ίσως ο Δίων ο ΚάσσLOς και ο ΣουετώνLOς , μέσα

,

στο μισος

τους

για ΤΎJ

'β'λλ μοναρχια, να υπερ α ουν κα-

'

353 πως

περιγ ράφοντάς

τον.

Αλλά , crlyoupιx πρέπει να

~ταν τρελός . Μια ωραία πρωία ξύπνησε με αλλεργ ία για τοuς

φαλακρούς , και μάζεψε όσοuς φαλακρούς

uπ~ρχαν γύ ρω τοι) για να τοu ς οώσει τpoφ~ στα θΎJpία τοι)

Tcrlpxou . Ι 1 στερα τα ' βαλε με τοuς φιλοσόφοu ς,

και τοuς καταοίκασε όλοuς σε θάνατο ~ σε εξορία. ΤΎJ γλύτωσαν μόνον ο θείος τοι) Κλαύοως , γιατί τον θε­ ωρούσαν ΎJλιΘω και ο Σενέκας ποι) πpoφασΙσΤΎJκε πως ~ταν βαριά άρρωστος. MΎJν ξέροντας ποιόν άλλο να ~

Ιξ

καταοιω

ι Α ντωνια ,

ει ,

Ι

uποχρεωσε Ι

σε

Ι "ι'

Ι

αuτοκτονια

ι

γιατι κοιτα'-,οντας

ΤΎJ

Ιλ

ΤΎJν

ανακα

ι

γιαγια

uΨ ε

πως

τοι) ι

ειχε

ένα πολύ ωραΙο κεφάλι ποι) ωστόσο στεκόταν άσΧΎJμα στοuς ώμους ΤΎJς. Στο τέλος τα 'βαλε και με τον ΔΙα ,

είπε πως ~ταν σφετεpιστ~ς , ποι) εΙχε αρπάξει η θέσΎJ τοι) βασιλιά των θεών, κι έβαλε να κόψοuν το κεφάλι του από όλα τα αγαλματά του για να το αντικαταστ~­

crouv με το οικό Tou. ΚρΙμα, γιατΙ στις σπάνιες στιγμές οιαύγειας ποι)

εΙχε, ~ταν σUf1:παθΎJτικός , πρόσχαρος , πνεuματώΟΎJ ς, είχε εύκολο τον σκαρκασμό κι έτoψΎJ ΤΎJV απάνΤΎJσΎJ

Όταν ένας τσαγκάpΎJς τον αποκάλεσε κατάμοuτρα , «καμποτίνο», απάνΤΎJσε: «Aλ~θεια λες, αλλά νομΙζεις πως

ι

Ι

οι UΠΎJΚΟΟΙ μου α

ξΙ"!,

L'-,ouv

Ι

Ι

ι

περισσοτερο απο μενα;» .

Πράγματι. αν άξιζαν κάτι παραπάνω , θα είχαν βρει ι

τροπο

να

τον

ξ

εφορτω

θ

ι ouv,

Ι

αντι

να

τον

ι

χεφοκροτοuν

και να του φιλάνε τα πόΟια.

XpειάσΤΎJκε ΎJ απoφασιστικόΤΎJτα τοι) αpΧΎJγoύ των πραιτοριανών, τοι) ΚασσΙοΙ) XΎJρέα , για να γλuτώσει ΎJ PώμΎJ απ' ιxuT~ ΤΎJ μάστιγα. Ο Καλιγούλας οιασκέ­ οαζε λέγοντάς τοuς, αντΙ για οιαταγές, χοντρές βριι

σιες .

Ο

ΚΙ

ασσως

ι

ΎJταν

~

Ι

εΚOΙΚΎJτικoς

κι

Ι

ενα

β

Ι~

ραου

που

τον σuνόοευε σ' ένα οιάορομο του θεάτροu , τον μαχαΙ­

ρωσε. Η πόλΎJ οεν το πΙστεuε . Νόμιζε πως θα ~ταν

354 άλλη μLα φάρσα του ΚαλLγούλα που ~θελε να aεL ΠΟLος θα χαφόταν με τον θάνατό του

YLtX να τον τψωρ~σεL rLtX να aεΙξουν σε όλους πως ~ταν αλ~'ζ υγο, του θ εLα , OL πραLΤΟΡLανΟL"λ αποκεφα Lσαν XΙXL τη συ , 'ψ , 'λ Κ εσονLα, XΙXL συνΤΡL ανε στον ΤΟLΧΟ το κεφα LΤΎjς μLστη συνέχεLα.

κρ~ς κόρΎjς τους. 'Η ταν

'λ Ύj ξ Ύj κατα

μLα

,

ταφLαστη

,

στα

προσωπα

XΙXL

στο σκοτεLνό κλΙμα του τρόμου XΙXL της σκλΎjρότητας,

,

,

,

μεσα στο ΟΠΟLo εLχαν

ζ'

ΎjσεL.

, ,

Αλλ"

α τωρα ΠLα, αυΤΎj Ύjταν

Ύj PώμΎj: πρωτεύουσα μLας αυτοκρατορΙας όπου,

YLtX

τον αχαλΙνωτο σατραΠLσμό, aεν υπ~ρχε άλλο αντιaοτο από ΤΎj aολοφονΙα του σατράΠΎj, XΙXL χρεLαζόντουσαν μLσθοφόΡΟL .

"

ΠLα ουτε τους

τυραννους

OL

τους

YLtX ΤΎj aολοφονΙα

ΡωμαΙΟL aεν ~ξεραν

,

να σκοτωνουν .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΕΝΕΚΑΣ

ΟΙ ΠΡΑΙΤΟΡΙΑΝΟΙ ποu εΙχαν σκοτώσει τον Καλιγοόλα ~ταν κόριοι τ-ης κατάστασ-ης και ~θελαν να εξακολοu ' θ 'YJcrouv

να

ι ειναι .

Γ' ι

αuτοι

και

ψ'ξ α ανε

Ι γuρω

τοuς

για

ένα aLιXaoxo τοu χεριοό τοuς . Και τοuς φάν-ηκε πως το πιο κατάλλ-ηλο πρόσωπο ~ταν ο θεΙος τοu νεκροό , ο κα-ημένος ο Κλαuaιος, ποu ~ταν ~a-η πεν~ντα χρονών, με τα πόaια ακαμπτα από τ-ην παιaικ~ παράλuσ-η , με τ-ην Ψεua~ γλώσσα τοu, και ποu, τη νόχτα τ-ης aολο ι φονιας,

τον

β

ι , να τρεμει απ

ι ρ-ηκαν

" ,

κρuμμενο

πισω

απο

μια

κο

λ ι ωνα,

'β τον φο ο τοu.

Ήταν γιος τ-ης ΑντωνΙας και τοu Δροuσοu ,

YLou με

τ-η σειρά τοu τοu Δροuσοu Νέρωνα. Και εΙχε περάσει μέσα από τις τραγωaΙες τ-ης οικογένειας των Κλαu­

aΙων, προστατεuμένος από μια καλά aιχαιολογ-ημέν-η φ~μ-η βλαμμένοu. Αν όντως έπαιζε θέατρο, πρέπει να ι

ποuμε πως

ι

'ξ ει πο λ

το ειχε παι

u'

κα

λ' Ι ι α , απο μικρος , γι-

ατΙ ακόμα κι -η μαμά τοu τον φώναζε «απoβoλ~», κι

όταν ~θελε να μιλ~σει άσχ-ημα για κάποιον, τον περι ­ έγραφε «πιο -ηλωιο κι από τον κα-ημένο τον Κλαuaιο».

356 ΕΙναι OUσκολο να πει κανείς μέχρι ποιου σΎjμεΙo υ αυτό το πρόσωπο, που απoδείχΤΎjκε αργότερα ένας άριστος αυτοκράτορας, ~ταν ένας Ύjλιθιoς , ~ τον παι ριστανε.

ΕΙ ιναι

β'β Ι ε αιο παντως,

πως ,

ι ι πο , Ύjταν ο μονος που επι β"ιωσε απ

Σ ερνοντας ι

τα

στρα

β'

ι,

ΚOκκινΎj

απ

,

το

,

Ι ι αυτο τον τρο-

'λ Ύj ΤΎjν οικογει νει α. ο

Ι

α ποοαρακια του ,

μούτρα όλων καθώς μυΤΎj

~

μ

Ι φτυνοντας

στα

μιλούσε, ψΎjλός, βαρύς και με ,Ι

κρασι ,

ειχε

ζ'

Ύjσει

Ι

μεχρι

ι

το τε

χωρίς να τον προσέξει κανείς , διαβάζοντα ς και γρά­ φοντας ιστορίες , μεταξύ των οποίων και ΤΎjν αυτοβι­

ογραφία του. Μιλούσε ελλψικά και ~ξεpε καλά γεω­ μετρία και ιατpικ~. Κι όταν παpoυσιάσΤΎjκε σΤΎj Σύ­ γκλΎjΤO για να αναΚΎjpυχθεί αυτοκράτορας, είπε : «Το

ξέρω πως με θεωρείτε έναν φουκαρά χαζό. Αλλά δεν είμαι. ΠpoσΠOι~θΎjκα πως είμαι . Και γι ' αυτό σ~μεpα βρίσκομαι εδώ». Μετά απ' αυτό βέβαια τα θαλάσσω ­ σε , κάνοντάς τους διάλεξΎj για τις θεραπείες των δΎjγ­

μάτων των φιδιών. . Ο

Κλαύδιο ς

ξεκίνΎjσε

μ'

ένα

καλό

φιλOδώpΎjμα

στους πρα ιτοριανούς που τον είχαν εκλέξει , αλλά σε

αντάλλαγ μα τους έβαλε να του παραδώσουν του ς δο­ λοφόνο υ; του Καλιγούλα και τους εξόντωσε για να

υπογραμμίσει, όπως εΙπε , τψ αpχ~ ότι οι αυτοκράτο ­ ρες δεν δολοφονούνται . 'ιστερα, με μια υπoγpαφ~ κα ­

τ~pγΎjσε όλους τους νόμους του προκατόχου του και βάλθΎjκε να αναδιοργανώσει ΤΎj διoΙΚΎjσΎj, δείχνοντας πως είχε μυαλό και κpίσΎj που κανένας δεν είχε υπο­

Ψιαστεί ότι μπορούσε να διαθέτει. Βέβαιος πως ανά­ μεσα στους συγκλΎjΤΙΚOύς δεν υπ~pχαν αξιόλογοι άν­ θρωποι , σΧΎjμάτισε ένα υπουργείο από τεχνικούς που διάλεξε ανάμεσα στους απελεύθερους. Και μαζί τους

αφOσιώθΎjκε σην πpαγματoπoίΎjσΎj μεγάλων δΎjμoσίων έργων, και διασκέδαζε να κάνει ο ίδιος σχέδια και

357 υπ ο λογ~σμοUς . Ένα έργο που τον απασχόλησε πoΛU ~ταν 'Υ) απo ξ~pανσ'Y) Τ'Υ) ς λίμν'Υ)ς Φουτσίνο. ΧΡ'Υ)σιμο­ πο ί'Υ)σε τp~άντα χ~λ~ά~ες εργάτες κα~ χpε~άσΤ'Y)κε έν~ε-

,

' ψ ε~ το αυ λ' κα χpoν~α γ ~α να σκα ακ~ π ο υ

θα

'

απομακρυνε

τα νερά. Όταν όλα ~ταν έτοιμα , πρόσφερε στους Ρω-

,

μ αωυ ς,

σαν

τε λ' ευταω

θ εαμα ' ,

' ναυμαχ~α

μ~α

' μετα ξ υ

~υo στόλων είκoσ~ χ~λ~ά~ων μελλοθανάτων , που του

αΠ'Υ) uθυναν το γνωστό : «Χαίρε Καίσαρ! o~ μελλοθά­ νατοι σε χαφετοίιν» , έπεσαν o~ μεν πάνω στους ~ε, κα~ β o ίιλ~αξαν. Το κo~νό που γέμ~ζε τους γίιρω λόφους,

o ιασκέ~αζε με ην Ψυχ~ του . Όλo~ έβαλαν τα γέλ~α όταν το

αυτός ο μέθυσος

43,

με το 'Υ)λιθω ίιφο ς ξεκίν'Υ)σε επ~κεφαλ~ς του στρατοι)

του γ~α να κατακτ~σε~ Τ'Υ) Βρεταννία . Δεν είχε κάνε~

ποτέ του στρατιώΤ'Υ)ς , γ~ατί είχε παραμορφωθεί απ' Τ'Υ)

,

γεννα, κα~ 'Υ)

Ρ' " ωμ'Υ) 'Υ)ταν

σ~γoυp'Y) πως

θα

το

' βαζε

στα

πόo~α σην πρώη σUγκρουσ'Υ). Αλλά, όταν o~αOόθ'Y)κε 'Υ) είΟ'Υ)σ'Υ) πως είχε πεθάνε~ , 'Υ) θλίψ'Υ) ~ταν ε~λLΚp~ν~ς κα~ καθOλLΚ~: o~ Pωμαίo~ συμπαθοίισαν πpαγματ~κά αυτόν τον

,

αυτοκρατορα ,

που

παρ

,

ο' λ ες

τ~ς

·' "λ' 'Υ)ταν ο κα λ' υτερος , 'Υ) τε ος παντων,

υπερ β ο λ' ες

του ,

ο πω αν θ pωπ~νoς

'

,

απ ' τους ~~αOόχoυς του Αυγοίιστου.

Όμως ο Kλαίι~ως, όχ~ μόνο οεν είχε πεθάνε~, αλλά είχε πράγματι κατακτ~σε~ Τ'Υ) ΒρεταννΙα , κα~ τώρα γuρ~ζε πΙσω φέρνοντας μαζΙ του τον βασ~λ~ά ης Κα ,

ι

,

,

,

ρακτακο, που 'Υ)ταν ο πρωτος 'Υ)ΤΤ'Υ)μενος 'Υ)γεμονας που

οεν εκτελέσηκε. Ο έπα~νo ς γ~ ' αυτη Τ'Υ) νΙκ'Υ) αν~κε~ βέβα~α πεp~σσότεpo στους στραΤ'Υ)γοuς του, παρά στον Kλαίι~ω. Αλλά τους στραΤ'Υ)γοuς τοuς ~~άλεγε ο Ι~ως, κα~ γ~α τ~ς επ~λoγές του οεν Οίσταζε . Κάτω απ' τ~ς o~αταγές του μορφώθ'Υ)κε κα~ ο Bεσπασ~ανός.

' Δ υστυχως,

,

αυτος

ο

'ξ ως α

'θ ρωπος αν

'

ε~χε

μ~α

~ αου-

ναμΙα: τ~ς γυναΙκες. 'Η ταν α~~όpθωτα ελαφρόμυαλος.

358 Ε ίχε ~3Ύ) απο χτη σε L, XΙXL απατησεL , τρεLς συ ζύγους, ι

ι

οταν ,

π ενΎ)ντα ΡΎ)ς

ΠLα ,

, παντρευ ΤΎ) χε

τη ν

/ τεταρ τη ,

ΤΎ)

Μεσσαλίν α, που ~ταν 3εχαέξ L ετών . Η Μεσσαλίνα πέ ­

ρασε στην Lστο ρία με τον τ ίτλο τη ς π ω αν~θαΎ) ς βα ­ σίλLσσας, XL ίσω ς ά3αα . Ή ταν απλώς Ύ) Π LΟ ξε3Lά ­ νΤΡΟΠΎ). Κ α Οώ ς 3εν ~ταν όμορφΎ) , όταν χάΠΟLο ς νεαρός τη ς ανΤLστεχόταν , έβαζε τον Κλαύ3ω να τον 3LατάξεL ,

μετατρέπΌντας έτσL τον έρωτα σε παΤΡLωηχό χαθ~ ­ χον. Ο Κλαύ3ως συγχατάνευε , αρχεί Ύ) Μεσσαλίνα να του άφΎ)νε ελεύθερο το πε3ίο με ΤLς χαμαΡLέΡες. Κατά

βάθος ~ταν ένα ζευγάΡL πολύ ταφLαστό , μόνον που ο Κλαύ3Lος είχε βαλθεί να τονώσεL τα αυσΤΎ)ρά ~θΎ) της pωμαΊ;χ~ς χΟLνωνίας , XΙXL μLα τέΤΟLα σύζυγος 3εν απο­

τελούσε το χαλύτερο παρά3εLγμα . MLtX μέρα που ο Κλαύ3Lος έλεLπέ, εχείνΎ) παντρεύτηχε τον εραστη της της σΤLγμ~ς , που λεγόταν ΣίλLος. OL υπουργοί πλΎ)­ ροφόΡΎ)σαν τον αυτοχράτορα πως . ο Σίλως ~θελε να

τον 3Lα3εχτεί στον θρόνο . Ο Κλαύ3Lος γύΡLσε , έβαλε να

τον δoλoφoν~σoυν , XL ύστερα έστεLλε 3υο πραLΤΟΡLα-

,

,

,

'ι:: Μ λ' να φωνα..,ουν ΤΎ) εσσα LVΙX που εLχε χρυφτεL στο

νους

3ωμάηο της μάνας της. ΦοβούμενΟL την εχ3ίχΎ)σ~ της , εχεLνΟL τη μαχαίρωσαν μέσα σΤΎ)ν αγχαλLά της μάνας της. Ο Κλαύ3ως τους πρόσταξε να σχοτώσουν XΙXL τον

l3LO, αν ξαναπαντρευόταν.

Μετά από ένα χρόνο ξαναπαντρεύτηχε, XΙXL Ύ) πέμ­ πτη ενάρετη σύζυγος του 3Ύ)μωύργΎ)σε νοσταλγία YLtX

την ξε3LάνΤΡΟΠΎ) τέταρτη . Η Α γΡLππίνα, χόρΎ) ΤΎ)ς ' ΑγΡLΠΠLνας I ~

Ύ)ΟΎ)

XΙXL του ,

παντρευτεL

~

ουο

,

' ,

Γ ερμανLχου , Ύ)ταν ανΎ) ψ' LtX του , εLχε Ι

φορες,

XΙXL

,

απο

ι

τον πρωτο

,

γαμο

της είχε έναν YLO που λεγόταν Νέρωνας, XΙXL αποτε ­ λούσε τη μονα3Lχ~ της έννΟLα. ΈμΟLαζε με τη ΛLβία ,

αλλά ~ταν πολύ χεφότερΎ) . Με τα ΤΡLάντα της χρόνLα πο

λ υ'

'λ α ευχο

' ι:: υπετα..,ε

τον

1 ::' ε.., Ύ)νταχρονο

' ζ' συ υγο

ΤΎ) ς.

359 Τον ιχπομ6νωσε ιχπ6 τους συνεργιχτες του, τοποθέΤ'Υ)σε τον φΙλο της Μπούρο επ~κεφιxλής των πpιx~τop~ιxνών , ξ εκ~ν'Y)σε ι

κιx ~

ι

o πo~ιxς

Ι

μ~ιx

o~ συ γκ

λ

κιx~νo υ pγ~ιx

Ι

Ι

εκστpιxτε~ιx τρομου,

ι

Ι

'Y)ηκo~ κιx~ Q~ ~ππε~ς

ι

υπ'Υ) Ρ

ξ

ιχν τιχ

θ

της Ι

υμιχ -

ΤΙΧ . o~ κιxτιx3ικιxστ~κές ιxπoφιχσε~ς έφεριχν υπoγpιxφ~ του Κλιχυ3Ιου, που μετιχ τον θιχνιχτ6 του, ιχπο3είχτηκε

πλιχστογριχφ'Υ)μέν'Υ). Ο Μλως Κλιχύ3ως φιxΙνετιx~ πως ι

κιxπo~ιx

ι

σηγμ'Υ)

συμβΙΧίνοντιχ ,

,

ιχν κιx~

κιx~

ξ

Ι

ι /'<;> Π'Υ)ρε εLΟ'Υ)σ'Υ)

εμωριχμενος ,

θέλ'Υ)σε

νιχ

βιχλε~

ένιχ

τιχ

τέλος .

Η

Aγp~ππΙνιx τον πρ6λΙΧβε σερβίροντιχς του ένιχ π~ιχτo 8'Y)λ'Y)τηp~ιxσμένιx μιxν~τιχp~ιx. Ο Ν έρωνιχς , που εΙχε ~3~6τυπο χ~oύμop, εΙπε ιχργ6τεριχ πως τιχ μιxν~τιχρ~ιx ~τιxν ένιχ θεΊ:κ6 μενού , γ~ιxτΙ εΙχιχν κιxτopθώσε~ νιχ μετιχμορ­ φώσουν σε θε6 ένιχ κιχκ6μοφο ιxνθpωπιχκ~ σιχν τον Kλιxύ3~o.

Νέρωνιχς , στη 3~ιχλεκτo των ΣιχβΙνων , ~μιx~νε «3υι

νιχτος»,

κιx~

ι

στιχ

πεντε

Ι

πρωτιχ

ι

χρoν~ιx

της

β

ιxσ~

λ

ι

ε~ιxς

του ο γως της Aγp~ππΙνιxς έμε~νε π~στ6ς στ' 6νομιχ του, κυβερνώντιχς με μεγΙΧλοΨυχΙιχ κιx~ σύνεσ'Υ). Όμως ο έπιx~νoς 3εν ιxν~κε σ' ιχυτ6ν , ιχλλιχ στον Σενέκιχ , που κυ

ι β ερνουσε

• στη

θΙεσ'Υ)

του.

Ο Σενέκιχς ~τιxν ένιχς lσπcxν6ς ιχπ6 την Κ6ρ30βΙΧ , εκιxτoμμυp~oύχoς κιx~ φ~λ6σoφoς στο επιχγγελμιχ , που

~3'Y) ~τιxν γνωστ6ς πολύ πp~ν 'Υ) Aγp~ππΙνιx τον προ­ σλιiβε~ σιχν πιx~3ιxγωγ6 του γ~oυ της. Ο Kιxλ~γoύλιxς ι '<;> Ι ιβ τον ε~χε κιxτιxoικιxσε~ γ~ιx ιχσε ε~ιx ι ΧΙΧΡ'Υ)

ι γ~ιxτ~

ι 'Υ)τιχν

β

Ι ιxp~ιx

cxλλ'cx

Ι ιχρρωστος

Ι

1 '<;>

μετιχ του εοωσε Ι ιχπο

ι θ ιχσ μιχ .

Ο

ΚλΙΧύ3ως τον εΙχε στεΙλε~ εξορΙιχ στην Kopσικ~ , γ~ιxτΙ εΙχε συνoμωτησε~ με τη θεΙιχ του lουλΙιχ , Τ'Υ)ν κ6ρ'Υ) του Γεpμιxν~κoύ . Ο Σενέκιχς είχε μεΙνε~ εκεΙ οχτώ ολ6κλ'Υ)­

pcx χρ6ν~ιx, . γριχφοντιχς θιxυμιχσ~ιx 30κΙμ~ιx κιx~ κιχκές ~I

τpιxγωo~ες.

Δ

εν

ξΙ

ερουμε ποως

Ι

Ι

'Υ)τιχν που πpoτε~νε τον

Σενέκιχ στην Aγp~ππΙνιx ως τον πω κιχτιχλλ'Υ)λο νιχ με-

360 γαλώσει τον Νέρωνα σuμφωνα με τα διδάγματα τοu Ι

στωικισμοu ,

Ι

στα

Ι

οποια

ι:

Ύjταν

Ι

α c.., επεραστο ς

~ I

οασκα

λ

ος .

Oπωσδ~πoτε , μέσα σε λίγ ες μέρες , πέρασε από τψ t:'

ι

'

,

ι

καταστασΎj τοu εc.., οριστοu σΤΎjν καταστασΎj τοu αφενΤΎj

τοu μελλο ντικοι) αφένΤΎj τοu ΚΡάτοu ς . Ή ταν ένας παράξενος άνθρωπος. XpΎjσιμOΠOί Ύjσε ΤΎj θέσΎj τοu , χωρίς πολλοuς ενδοιασμοuς , για να πολ­ λαπλασιάσει ΤΎjν περιοuσία τοu, αλλά δεν χpΎjσιμOΠOίΎjσε την ε

Ι περιοuσια

λ αχιστα, Ι

Ι

για

ζ' Ι 'Ε τρωγε ησει σαν ΚUΡιος.

να

Ι

Ι

Ι β βλ ' και μονο για ι ια

ι: Ι ~ c..,oOEUE

επινε μονο νερο,

για έργα τέχνΎjς και από ΤΎjν Ύjμέpα ποu παντρεuτηκε, Ι Ι εμεινε πιστος Ι

poucrE

Ι

πως

Ι

χρηματα , Ι κανω.

Ε

cru'ζ uyoΙ

στη

αγαποuσε Ι

απαντοuσε:

Ι παινω

τη

ζ

β

uπερ

«

Ε

Ι ωΎj

Σ

τοu.

Ι

γω

ο

τη

~I οuναμη Ι

οεν α

Ι ε οποιον τον κατηγο -

Ι ικα

~

θ

ποu

λ

επαινω Ι επρεπε

ΤΎjν να

ζ

και Ι

τα

ωΎj

ποu

Ι κανω,

της

οποίας , κοuτσαίνοντας και με δuσκολία, μιμοuμαι το Ι

Ε

ΠΡΟΤUΠΟ».

τοu ,

ένας

πως

Ι ειχε

Ι

νω

β

Ι

ρισκοταν

στο

λιβελλογράφος κ

λ Ιψ

ε

ει

απ

,

το

Ι

απογειο

ΤΎjς

~I

Ι

οuναμης

τον κατηγόρησε δημόσια

Ι κρατος

Ι τριακοσιες

χι

λ

I ~ ιαοες

σεστέρτιοuς, για να τοuς πολλαπλασιάσει με τοκογλu­

φία, και πως απαλλασσόταν από τοuς αντιπάλοuς τοu

και τοuς εχθροuς τοu καταγγέλλοντάς τοuς . Ο Σενέ­ κας , που εκείνη τη στιγμ~ μποροuσε να εξαφανίσει τον oπoιoνδ~πoτε, τοu απάντησε αποφεuγοντας να τον κα­

ταγγείλει. Ωστόσο, σuμφωνα με τον Δίωνα Κάσσιο , εξακολοuθησε να ΧPΎjσιμOΠOιεί ΤΎjν τοκογλuφία. Όταν ο μαθΎjτ~ς τοu ανέβΎjκε στο θρόνο , ο Σενέκας

τοu έδωσε έναν ωραίο λόγο να διαβάσει ση Σuγκλητο, με τον οποίο ο καινοuργιος αuτοκράτορας δεσμεuόταν f

να ασΚΎjσει

ι

μονο

ΤΎjν

~

ι

Ec..,oucrLtX

τοu

,

ανωτατοu

στρατιω-

τικοι) διoικητ~ . Βέβαια κανείς δεν τον πίστεψε, αλλά Ύj uπόσχεση τηp~θηκε για πέντε χρόνια, κατά τα οποία όλες οι άλλες εξοuσίες ασκ~θΎjκαν από ην Αγριππίνα

361 XtXL τον Σενέκα. KtXL τα πράγματα π~γαLναν καλά όσο αυτοί OL (')υο συμφωνοΙΙσαν μεταξΙΙ τους. Ο Νέρωνας, ~ , β λ ' , , , με τους ουο αυτους υπο ο εLς κρυμμενους ΠLσω απ τ-ην πλάΤΎj του , π~pε αρκετές

,

'ψ ε απεΡΡL

ΤΎjν πpOτασΎj

ΤΎjς

συνετές

αποφάσεLς:

,

Σ υγκ λ' ΎjΤOυ να του σΤΎjσεL

χρυσοΙΙς αν(')ΡLάντες, αpν~θΎjκε να υπογράψεL θανατL­

κές κατα(')ίκες , XL όταν μLα φορά ΧΡεLάσΤΎjκε να κάνεL ι; , , εc.,αφεσΎj εLπε:

« Μ' tXXΙXpL

"θ' να μΎjν εLχα μα εL ποτε μου να

γράφω». ΈμΟLαζε με έναν άξLO νεαρό, απασXOλΎjμένO με ΤΎj μOυσLΚ~

xtXL ΤΎjν ΠOίΎjσΎj, xtXL κανείς (')εν σκε­ OL αγαθές κλίσεLς του μποροΙΙσαν

φτόταν πως αυτές

μLα μέρα να απο(')εLχτοuν επ~κΙν(')υνες.

Αργότερα, Ύj ΑγΡLππίνα το παράκανε xtXL θέλΎjσε να κάνεL τα πάντα μόνΎj ΤΎjς . Ο Σενέκας κατάλαβαν τον κΙν(')υνο

xtXL ο ΜποΙΙρος,

xtXL, YLtX να ΤΎjν εξου(')ετερώ­

σουν, έπεLσαν τον Νέρωνα να (')είξεL το κΙΙρος του. Θυ­

μωμένΎj Ύj ΑγΡLππίνα απείλΎjσε να καταστρέψεL το έργο τους κάνοντας αυτοκράτορα τον BpεταννLΚό , γLO του Κλαυ(')Ιου. τον

xtXL

KtXL ο Νέρωνας απάνΤΎjσε (')ολοφονώντας

κλείνοντας ΤΎj μάνα του σε μLα βίλα. EκείνΎj

τότε πρόσφερε κάΚLστες υΠΎjpεσίες σΤΎjν LστορΙα, γρά­ φοντας ένα βLβλΙο με αναμν~σεLς από τον ΤLβέΡLΟ, τον ΚλαΙΙ(')LO

xtXL τον Νέρωνα. Ο ΣουετώνLος xtXL ο Τά:ΚLτος

έβγαλαν μπόλLΚO νερό απ' το ΠΎjγά(')L του , αλλά φοβό­ μαστε πως ~,

εΚΟLΚΎjσΎj

YLtX

~ταν υπερβολLκά εμπνευσμένο απ' ΤΎjν 'Ι;

,

να εLναL αc.,LOΠLστο.

ΑναΡωΤLόμαστε ΠΟLα σXέσΎj μπορεί να είχε ο Σενέ­ κας με ΤΎj (')ολοφονία του BpεταννLΚOίι. Ως συγγραφέας μLας πραγματεΙας που εΙχε τΙτλο

« Περί

εΠLεLκείας »,

ευχόμαστε να μ-ην εΙχε καμία σXέσΎj. Αλλά, με (')ε(')ομέ­ να τα πpOΎjγOίιμενα, (')εν τολμάμε να ΟΡΚLστοUμε. 'Οσο ο Νέρωνας εξαΚOλOίιθΎjσε να ενεργεί όπως τον

(')Ι(')ασκε ο Σενέκας, Ύj Ρώμ Ύj xtXL Ύj αυτοκρατορία είχαν

362 εφ~νΎJ, τιχ συνοριχ ιχσφάλεLΙΧ, το εμπόΡLΟ ~τιxν σε ιxκμ~ XΙXL ΎJ βLOμΎJΧΙXνιΙX σε άνοδο. Αλλά κάΠΟLΙΧ συγκεκρψένΎJ

σΤLγμ~ ο μιxθΎJτ~ς του, που ~τιxν ELXOcrL χρόνων, άΡΧLσε νιχ στρέφεΤΙΧL προς ι

ένιχν άλλο δάσκΙΧλο , που LXΙXVO-

ι

ΠΟLουσε πεΡLσσοτερο ης

" εστεΤLσηκες

τιχσεLς

του: τον

ΓάLO ΠετρώνLΟ , κoρυφ~ ΤΎJς ρωμιxϊκ~ς κομψότητιχς XΙXL Lδρυτη μLιχς ιχνθρώΠLνΎJς κιχτηγορΙιχς ιχρκετά δLΙΧ­

δεδoμένΎJς: εκεΙνΎJς των διxνδ~δων. ΕμεΙς έχουμε μLΙΧ κάΠΟLΙΧ δυσκολΙΙΧ στο νιχ ιχνιχ­ γνωρΙσουμε ιχυτόν τον πλουσLO ΙΧΡLστοκράτη, που ο

ΤάΚLτος πεΡLγράφεL εκλεπτυσμένο σΤLς ορέξεLς, λε­ πτότιχτο σης ιχπολιχuσεLς, εφωνLκό XΙXL κομψό σΤΎJ

συζ~ΤΎJσΎJ, στον ΓάLO ΠετρώνLΟ του «ΣΙXτυΡLΚOύ», λΙ­ βελλου με χυδιχΙες ομΟLοκιχτιχλΎJξΙες, με χιχριχκτηρες ΚΟLνοuς XΙXL κιχτιχστάσεLς ευτελεΙς. Αν ELVΙXL ιχλ~θεLΙΧ

πως πρόκεLΤΙΧL YLΙX το ΙδLO πρόσωπο, ιχυτό σΎJμιχΙνεL

,

,

ζ

πως ιχνιχμεσιχ στον τροπο

κιχνεΙς,

Ι

ωΎJς XΙXL σ

δεν πιχρεμβάλλονΤΙΧL

μόνο

,

Ι

ι

ιχυτιχ που γριχφεL

θάλιχσσες,

ΙΧλλά

ωκειχνοΙ Oπωσδ~πoτε ο Νέρωνιχς, γOΎJτευμένoς ιχπό τον Πετρώνω που γνώΡLσε στιχ σιχλόνLΙΧ, κομψό, κΙΧλ­

λLεργΎJμένο, σιχγψευτη ιχνδρών XΙXL γυνΙXLΚών, γνώστη του

,

ωΡΙΧLOυ,

β' ΡΎJκε ΠLO

,

ευκο

λ

ο

νιχ · μψΎJ

θ

EL'

,

την

ΚΙXΚΎJ

ΠO(ΎJσ~ του πιχρά νιχ εφιχρμόσεL ης φLλολογLκές δLδιχ-

,

χες

του.

'

Α πεκτησε φL'λ ους

που

θ' υμL ζ ιχν τους

,

ΎJρωες

του «ΣιχτυΡLΚΟU» XΙXL μιχζΙ τους πιxριxδόθΎJκε σε όργLΙΧ σης ΠLΟ κιxκόφΎJμες συνOLΚΙες της PώμΎJς.

Ο

'Σ' ιχγνος ενεκιχς, προς

'ξ νιχ ΙXVTLTΙX

EL,

'

,

,

~ β' σηγμΎJν, οεν ΡΎJκε ΤLΠΟΤΙΧ

ιχνη'θ ετιχ , ELVΙXL ΠL θ' ιχνο πως

,

εσπρω ξ ε τον

μιxθΎJΤ~ του σ' ιχυτόν τον δρόμο YLΙX νιχ Tbv ιχπομιχκρuνεL ιχπο'βλ' τιχ προ ΎJμιxτιx ΤΎJς

κυ β' ερνΎJσΎJς, που προτψουσε

,

νιχ τιχ λuνεL μόνος του με τον Μπουρο. Μ ' ιχυτό τον

τρόπο, YLΙX κάμποσιχ χρόνLΙΧ, κΙΧθώς ο ιχυτοκράτοριχς ξέπεφτε, ΎJ ιχυτοκριχτορΙιχ εξιχκολουθουσε νιχ ευΎJμερεΙ

363 Ο Τ Ρα:Lαν6ς , αργ6τερα, ον6μασε ην επoχ~ αuτ~ την «καλUΤερ'η πεΡLοaο Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς». Αλλά. κά.πo~α στ~γμ~

,

ο νεαρος

,

μοναΡΧ'Υ)ς

β

,

,

Ρ'Υ)κε στο προσωπο ης .

Π'

oππα~-

ας, μ~α Aγp~ππινα σην ακμ~ Τ'Υ)ς oμopφ~ά.ς ης, ποu 'θ ε λ' '~N' 'Υ) ε να ε~να~ αuτοκρατεφα κα~ εσπρω"ε τον ερωνα

,

να γινε~ κ~ αuτ6ς αUΤΟΚΡά.ΤΟΡας. Όταν Τ'Υ) γνώp~σε, ο Νέρωνας ~ταν εικoσ~ εν6ς ετών, παντρεμένος με μ~α

,

,

,

~ Ο β" α,,~oπpεπ'Y) γuνα~κα, ην κτα ~α, κα~ ε~χε μ~α ερωμε-

ν'Υ) αξLOπpεπ~ επ Ισ'Υ) ς , ην Άττη. Αλλά. στον Νέρωνα o~ τιμ~ες γuναLκες aεν ά.ρεσαν, κα~ τ~ς ΠΡ6aωσε κα~ ης

auo γ~α Τ'Υ)ν ξεa~ά.ντΡΟΠ'Υ), α~σθ'Y)σ~ακ~ κα~ uπολογLστρ~α 'Κ α~ σ " αuτο το σ'Y)με~o "ζ , τοu Π oππα~α. αpχ~ ε~ 'Υ) ~στop~α κα~ o~ ταλα~πωpιες ης Ρώμ'Υ)ς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο ΝΕΡΩΝΑΣ

Η Arp lnnlN A ~ταν σίγουρα μ~α oλέθρ~α γυναίκα. Αλλά τα τελευταία επε~σόo~α Τ"Υ)ς ζω~ς της οείχνουν πως

~ταν επίσ"Υ)ς μ~α μεγάλ"Υ) Ρωμαία κυρία. Δεν οίστασε να

θ ει'

αντ~ταx

στον

γιο

Τ"Υ)ς,

"ζ' εκε~νoς Τ"Υ)ς "Υ)Τ"Υ)σε

οταν

Τ"Υ) συγκατάθεσ~ ης γ~α το o~αζυγιo με Τ"Υ)ν Οκταβία. Ο Τ άκ~τoς λέε~ πως έφτασε μέxρ~ του σ"Υ)μείου να του προσφερθεί ως ερωμέν"Υ). Ο Νέρωνας, αν κα~ Τ"Υ)ν περ~όρ~σε σε μ~α βίλα, εξα­ κολουθουσε να η φoβάτα~. Αλλά, άλλο τόσο φοβόταν Τ"Υ)ν Ποππαία που του έκανε Τ"Υ) OUσκολ"Υ),

,

ντα ς

τον

γ~α

τον

'β ο φο

που του

'

xopo'coEuo, "Υ) μ"Υ)τερα

προκα λ ουσε

του. Στο τέλος τον έπε~σε πως "Υ) Aγρ~ππίνα συνωμο­ τουσε εναντίον του, κα~ εκείνος μ"Υ)ν τολμώντας να Τ"Υ)

,

'θ "Υ)σε να Τ"Υ) σκoτωσε~, προσπα

β γα'λ ε~

απ

'

,

Τ"Υ) μεσ"Υ), Τ"Υ)ν

πρώΤ"Υ) φορά με o"Y)λψ~ριo κα~ Τ"Υ) οευτεΡ"Υ) φορά ρίχνο­ ντά ς Τ"Υ)ν στο πoτάμ~ . Η Aγρ~ππίνα το περίμενε . 'Ισως από κάποιον π~στό υΠ"Υ)ρέΤ"Υ) Τ"Υ)ς στο παλάτ~ είχε πλ"Υ)­

ροφΟρ"Υ)θεί τ~ Τ"Υ)ς

ετοψάζανε,

κα~ προσπάθ"Υ)σε Τ"Υ)ν

πρώη φορά να σωθεί με ένα φάρμακο που περ~όρ~σε

365 ΤΊ) δΊ)λΊ)ΤΊ)ρίασΊ) σε κωλικό. Τ Ί) δεύτερΊ) φο ρά προσπά ­ (JΊ)σε να σωθεί κολυ μπώντα ς, αλλά οι φρουροί του Νέ­ ρωνα έκαναν το ίδιο , και ΤΊ)ν ακολούθΊ)σαν σΤΊ)ν απέ­

νανη όχθΊ). Κι αναρρωηέται κανείς ποια μπορεί να

,

' Ί)ταν τα συναισ θ Ί)ματα και

οι

'ψ' σκε ει ς αυΤΊ)ς

ΤΊ) ς

γυ-

ναίκας , που έβλεπε να ΤΊ)ν κυκλώνουν οι δολοφόνοι ,

πλΊ)ρωμένοι από τον γιο στον οποίο είχε αφιερώσει η ζω~ ης. Όταν ΤΊ)ν έφτασαν δεν έδειξε φόβο. Είπε μόνο «Xτυπ~στε εδώ», και τους έδειξε ΤΊ)ν κοιλιά που είχε γενν~ σει τον Νέρωνα. Αυτός , όταν του έφεραν το γυμνό σώμα ΤΊ)ς νεκp~ ς μάνας του , έκανε μό νο μια παpαΤ~PΊ)σΊ): «Δεν το 'ξ ερα πως είχα τόσο ~μo pφΊ) μΊ)τέρα» . Και ίσως μετάνιωσε που δεν ΤΊ)ν είχε κάνει

ερωμένΊ) του , όταν του προσφέρθΊ)κε . Όπως και για τον Καλιγούλα, Ί) μόνΊ) υπόθεσΊ) που ζ "λ ε,",Ί)γει ανα ογες

,

~ ανηορασει ς

,

ειναι Ί)

'λ α. τρε

' Ι σως

στ ο

αίμα των Κλαυδίων να υπ~pχε κάποιο κλΊ)ρονομικό κακό , που έκανε το λογικό να σαλεύει.

Η ιστορία βεβαιώνει πως ο Σενέκας δεν έλαβε μέ­ ρο ς σ' αυτό το φρικτό έγκλΊ)μα. Αλλά μας υποχρεώνει

επίσΊ)ς να παpαΤΊ)P~σoυμε πως το αποδέΧΤΊ)κε, πα-

,

ραμενοντας

στο π λ' ευρο του

,

'Ε'ιχε αραγε αυτοκρατορα.

ΤΊ)ν ελπίδα να συγκpατ~σει τον κατ~φopό του ; Αν

,

'λ

πραγματι Ί)

πι

ζ

,Ι,

ε σε καη τετοιο ,

ι

συντομα απο γΟ Ί)τευ-

ΤΊ)κε . Ο Νέρωνας απέρριψε τις συμβουλέ ς του, όταν εκείνος προσπάθΊ)σε να του δώσει να καταλάβει πω ς δεν ταίριαζε στον αυτοκράτορα να διαγωνίζεται σαν

Ί)νίοχος στο τσίρκο και να εκτίθεται σαν τενόρος στο θέατρο. Αντίθετα, γψ να δείξει πόσο λίγο υπολόγιζε τον δάσκαλό του , έδωσε διαταγ~ να αναμεΤρΊ)θούν μα­ ζί του σε αγώνες γυμναστικ~ς και μoυσα~ς οι συγ­

κλΊ)τικοί , λέγοντας πω ς Ί) ελλΊ)να~ παράδοσΊ) ~ταν καλύτερΊ) απ' ΤΊ) ρωμα·Cκ~.

366 O~ σuγχλ'ηΤLΚοί, στο σuνολ6 τοuς, '!:" Υ' λ' α~~"αν ηποτα χα uτ ερο ,

α

ίσως

λλ" α χαπ oω~ απ

,

να μΎ)ν

,~ αuτοuς o~-

ατηρούσαν ίχνΎ) αξωπρέπε~ας. Ο Θρασέας Πέτο ς χα~ ο Ελβ(2)ως Πρίσχος μ ίλΎ) σαν ανo~xτά εναντίον τοu

rxu-

τοχράτορα, χα~ o~ χατάσχοποί τοu τοuς χαΤΎ) γ6ΡΎ) σαν

γ~α σuνωμοσία. Ο Νέρωνας, ποu μετά ΤΎ) μΎ)τροχτονία ,

~

'!:"

'

,

'θ

ε~xε oε~ ~ ε~ μ~α χαπo~α επ~εLΚε~α , αφε

"

Ύ)χε σε ενα οργω

αίματο ς χα~, χαθώς το χρατ~χ6 XΡΎ)ματoχ~βώτω , ποu

ο Κλαύ2)ω ς είχε αφήσε~ γεμάτο, είχε εξαντλΎ)θεί με τ~ς σπατάλες τοu , επέβαλε στοuς χατ(2)~χασμένοuς να τοu χλΎ)ρονομούν τα uπάρχοντά τοuς . Ο Σενέχας απο2)οχί­

μασε αuτά τα μέτρα. Αλλά Ύ) πραγματ~χή α~τία γ~α τψ οποία έχασε τη θέσΎ) τοu ήταν Ύ) αρνΎ)τ~χή χΡ~ΤLΚή τοu γ~α τα πo~ήματα τοu αφένΤΎ) τοu. Kα~ μ' ένα στεναγμ6 αναχoύφ~σΎ)ς αποσύρθΎ)χε σΤΎ) βίλα τοu , στψ Καμπα­ νία , χα~ επ~MθΎ)χε με πάθος στη σuγγραφή, γuρεύο­ ντα ς να αντ~σταθμίσε~ ΤΎ)ν αποτuχία τοu ως 2)άσχαλος . Ο Μπούρος είχε πεθάνε~ μερ~χoύς μήνες νωρίτερα χα~ τον είχε ανηχαταστήσε~ ο (2)ίσταχτος Τ~γγελίνoς . Ο Νέρωνας χατραχύλαγε χωρί ς φρένο π~α. Το πορ­

τραίτο τοu , ποu έφτασε ως εμάς , μας τον 2)είxνε~ στα " , ε~χoσ~ πεντε τοu xρoν~α,

'

!:" θ' με ~αν α μα λλ' ~α π λ εγμενα σε

χoτσ~2)άχ~α , με μάτ~ ανέχφραστο χα~ μ~α χo~λ~ά σΤΎ)­

ρ~γμένΎ) πάνω σε

2)uo ραX~τLχά πo2)αράχ~α . Η Ποπ­

παΙα , ποu ήταν π~α γuναίχα τοu , τον έχανε 6 , τ~ ήθελε . Αν χα~ τοu είχε επ~βάλε~ το 2)~αζύγω με ΤΎ)ν Οχταβία , 2)εν ήταν LΚανOΠO~Ύ)μένΎ) , χα~ τον έβαλε να ΤΎ)ν εξoρίσε~ στα σύνορα . K~ επε~2)ή o~ Pωμαίo~ έ2)ε~ξαν ΤΎ) 2)uσαρέ­

σχε~ά τοuς, σχεπάζοντα ς με λοuλού2)~α τα αγάλματά ΤΎ)ς, τον έπε~σε να τη 2)oλoφoνήσε~. Η Οχταβία πέθανε άσΧΎ)μα , τρομοχραΤΎ)μένΎ) χα~ ζΎ)τώντας έλεος: ήταν είχoσ~ χρονών χα~ φτ~αγμένΎ) γ~α να γίνε~ χαλή σύζu­

γος εν6ς χαλού σuζύγοu , χ~ 6x~ Ύ)ρωί2)α τραγω2)ίας.

367 Ο Νέρωνας ούτε κι cxuTή η φορά ένιωσε τύψεις, ,

γιατι

στο

t:'

μεταc.,U

,

ειχε

'

'Θ αναΚ'ηρuχτει "εος,

και

οι

θ

ι εοι

οεν οΙνοuν εξετάσεις σuνεΙΟΎJσΎJς. Τώρα ~θελε να χτΙσει για τον εαuτό τοu ένα χρuσό παλάτι, ποu θα γινόταν ο

ναός τοu, και επειo~ το ~θελε γιγαντιαΙων οιαστάσε­ ων , οεν εύρισκε τον κατάλλΎJλo χώρο, μέσα στψ πο­ λuάνθΡωΠΎJ PώμΎJ. Από κάμποσο καφό μοuρμούριζε πως ΎJ πόλΎJ ~ταν άσΧΎJμα κατασκεuασμένΎJ και θα' t:

'!:

πρεπε να ΤΎJν c.,αναφτια..,οuν απ

ι ΤΎJν αpΧΎJ,

'

ι με ενα πω

λογικό πολεοοομικό σχέοω, όταν, τον Ιούλω τοu

64,

ξέσπασε ΎJ πεpΙφΎJμΎJ ΠUΡκαγιά. Τψ εΙχε άραγε προκαλέσει ο Ιοως; Ίσως όχι. Βρι-

,

,

σκοταν εκεινες τις

,

μερες

στο

'Α

't:'

ντω κι ετρε..,ε αμεσως

οεΙχνοντας μια αναπάντεΧΎJ ενεpγΎJτικόΤΎJτα. Κατά πε­ ρΙεργο τρόπο, αuτ~ ΤΎJ φορά οεν αντέορασε στις κα, ΤΎJγOPιες

και

ι

οuτε

'1>'

t:

καταοιωc.,ε

τοuς

ι

σuγγραφεις

των

λιβέλλων ποu τον παραοΙνανε ση λαΊ;κ~ opγ~. Αλλά, σαν πραγματικός αpΧΎJγός oλoκλΎJpωτικoύ κράτοuς,

πριν οωρθώσει τις ζΎJμιές, έψαξε σε ποων θα ης χρε-

,

ωσει.

,

Κ' λ εει ΤΙ β PΎJκε μια θ ΡΎJσκεUΤΙΚΎJ ι ' ι ετσι, ο ακιτος,

ομάοα ποu εΙχε σΧΎJματιστεΙ εκεΙνα τα χρόνια σΤΎJ Ρώ­ μΎJ και εΙχε πάρει τ' όνομά ης από κάπο ων Χριστό '

,

εν αν

Εβ

ι '1> ι θ' ι ΠΙ ραω καταοικασμενο σε ανατο απΌ τον οντω

Πιλάτο, σΤΎJν ΠαλαιστΙνΎJ, ην επoχ~ τοu ΤιβεΡΙΟU. ' ~ '1: ι 'λλ' , ι Ο Ν ερωνας οεν ΎJ..,εpε τιποτε α ο γι αuτοuς, οταν φρόντισε να σuλλΎJφθούν όλοι όσοι έτuχε να εΙναι πρό­ χεφοι και να καταοικαστούν, με σuνοπτικές οιαοικα­

σΙες, σε βασανιστ~pια. ΑρκετοΙ oόθΎJκαν τpoφ~ στα

θΎJPΙα, άλλοι σταUΡώθΎJκαν, άλλω κάΎJκαν ζωντανοι.

Ούτε ΎJ PώμΎJ ~ξεpε 'πολλά πράγματα γι' αuτούς. Αλ-

' λ α,

,

μετα το μα

ζ

Ι Ι , ικο μαρτuρω, αρχισε να τοuς

'ζ κοιτα ει

με περιέργεια . Τώρα πια ο αuτοκράτορας μπορούσε να χτΙσει μια πρωτεύοuσα όπως την ~θελε. Και σ' αuτό

368 το έ ργο , π ου το ν απο ρρ όφΎ)σε ο λότελα , Οείχτψ<.ε ικα ­ νός. Αλλά, ενώ Ύ) νέα ΡώμΎ) γ ινόταν όλο και πιο ό μ ορ -

,

φΎ)

απ

απο

' β ο λ Ύ)ς.

ΤΎ) ν

'

παλ ια ,

Ύ)

'

Π ο ππαια

' θ ανε πε

:' ς ε1 r.., αιτια

,

Ο ι κ α κε'λ' ς γ ωσσε ς

,

αμεσω ς

ειπαν

μια ς

πω ς

ο

σ ύζυγός ΤΎ)ς τ-ην είχε σκ ο τώσει με μια κλωτσιά στ-ην κοιλιά . Δεν είναι κι απίθανο . Οπωσο"ήποτε το χτύΠΎ)μα "ήταν τρομερό γ ια κείνον , γ ιατί έχασε ΤΎ)ν αγαΠΎ)μένΎ) του σύ ζυγ ο και τον οιάοοχο που περίμενε . Γυρνώντας σαν

τρε

λ ο' ς

"" ,

στους

ορομους,

β" ΡΎ)κε

,

εναν

νεαρο ,

τον

Σπόρο , που το πρόσωπό του θύμιζε ΤΎ)ν Ποππαία . Τον

π"ήρε στο παλάτι , τον ευνούχισε και τον παντρεύΤΎ)κε .

, Ο ι Ρ ωμαιοι

' σχο λ ιασαν:

' « Μ ακαρι

,

" να

χε κ.ανει κι ο πα-

τέρας του το ίΟιο ... » Επιστατούσε στα έργα γ ια το καινούργιο του πα­ λάτι , όταν οι σπιούνοι του τον πλΎ)ροφόΡΎ)σαν για μια

,

καινουρ γ ια

" συνωμοσια

που

Ύ) θ ε λ ε

να

' ανε β ασει

στον

θρόνο τον Κα λπο ύ ρνιο Πιζ ώνΎ). Έγ ιναν οι συνΎ)θισμέ­ νες συλλ"ήψει ς, βασανιστ"ήρια , ομολογίες . Σε μια απ'

,

αυτε ς

.,

αναφερ

θ

Ύ)καν

τα

'

ονοματα

του

Σ

'

ενεκα

και

του

Λο υκανο ύ .

Ο Λουκανό ς "ήταν κι αυτός Ισπανός από τ-ην Κόρ­ ντοβα , μακρινό ς ξάοελφ ο ς του Σενέκα. Είχε έλθει σΤΎ) ' Ρ ωμΎ)

γ ια

να

," ' " νομικα

σπουοασει

ασυγχώρ-ητο λάθος

και

ειχε

""

' r.., 1: ει το οιαπρα

να κεροίσει το βραβείο σε έναν

ΠΟΙΎ)τικό οιαγ ωνισμό στον οποίο είχε συμμετάσχει και ο Νέρωνα ς . Ο αυτοκράτορα ς του απαγόρεψε να ξα-

,

,

,

' ψ ει . ΟΛ ουκανος ' τον παρακουσε γραφοντας εναν

να γ ρα

ύμνο για ΤΎ) μάχΎ) των Φαρσάλων , πομπώΟΎ) και μέ­ τριο , αλλά με σαφ"ή ΟΎ)μοκρατικ"ή απόχρωσΎ) . Δεν μπό­ ρεσε να τον εκοώσει , αλλά τον οιάβασε στα αρ ιστο­ κρατικά σαλόνια , όπου φυσικά είχε μεγάλΎ) επιτυχία , ανάμεσα σ ' όλου ς εκείνου ς του ς κυρίους που οεν είχαν ΤΎ) OUναμΎ) ν ' αντισταθούν σΤΎ)ν τυραννία , αλλά νο-

369 στα.λγο υσα.ν τ'Υ) 0ΎJμoκρα.τ Ια.. ΣυμμετεΙχε άρα.γε σΤΎJ

"

συνωμοσLα.

ΎJ

γνωΡL'ζ οντα.ς

' ξ α.νε μπ λ ε

τον

ΤΎJν

OL

'θ' α.νΤLΠα. εLα.

,

σΠLOυνΟL

του

YL "

του

α.υτον;

Ν'ερωνα. ,

Σ ΤΎJν

/

α.να.-

ΚΡLσΎJ , εκεΙνο ς πα.ρα.oέΧΤΎJκε ΤΎJν ενoχ~ του κα.L κα.τ~γ­ γεLλε

XL άλλους συνεν6χου ς, α.νάμεσα. στους οποΙους , του κα.L τον ξ'~' μΎJτερα. α.οερφο του , τον Σ' ενεκα.. 'Ο τα.ν

ΤΎJ

κα.τα.OLΚάσΤΎJκε , κάλεσε τους φΙλους του σε γLOΡτη,

,

ΎJΠLε

, XL εφα.γε

μα.

ζ' τους,

L

/

α.νΟL

ξε η ς

φ

λ'β ε ες

του

κα.L

πέθα.νε α.πα.γγέλλοντα.ς μεΡLΚOύς στΙχους ενα.ντΙον του ~ "Η τα.ν εLΚοσL ' 'ξ οεσποησμου. ε

, Lχρονων.

Ο Σενέκα.ς έμα.θε γLα. ΤΎJ συμμετoχ~ του σΤΎJ συνω ­

.

μοσΙα. α.π6 τους α.πεστα.λμένους του α.υτοκράτορα., που π~γα.ν σΤΎJν Κα.μπα.νΙα. γLα. να. του α.να.γγεΙλουν ΤΎJν κα.­

τα.oΙΚΎJ του . EκεΙνΎJ ΤΎJ σΤLγμ~ έγρα.φε ένα. γράμμα. στον φΙλο του ΛουκΙλλLO, που τελεΙωνε έτσL: «Σε 6,η με

α.φορά, έζ ΎJσα. α.ρκετά κα.L μου φα.Ινετα.L πως α.πέΚΤΎJσα. 6,η μου α.ν~κε. Τώρα. περψένω τον θάνα.το». Αλλά

6τα.ν ο θάνα.τος του πα.ρουσLάσΤΎJκε στο πρ6σωπο του α.πεστα.λμένου του α.υτοκράτορα. ,

α.ντΙτα.ξε πως

οεν

υπ~ρχε λ6γος να. του τον εΠLβάλουν, μLα. που οεν εΙχε

σχέσΎJ με ΤΎJν πολLΤLΚ~ κα.L ενΟLα.φερ6τα.ν μ6νο γLα. ΤΎJV υγεΙα. του. 'Η τα.ν ΎJ ΙΟLα. OLΚα.LOλOγΙα. που τον εΙχε σώσεL κα.L α.π6 τον Κα.λLγοUλα. κα.L του εΙχε εΠLτρέψεL να. ζ~σεL

μέΧΡL τα. εβOoμ~ντα. .

Ο α.πεστα.λμένος

γUΡLσε σΤΎJ

PώμΎJ, α.λλά ο Νέρωνα.ς ~τα.ν α.μετα.κΙνψος. Τ6τε ο Σενέκα.ς φΙλΎJσε ~ρεμα. ΤΎJ γυνα.Ικα. του , ΤΎJν Πα.ολΙνα. , υπα.γ6ρευσε ένα. γράμμα. προς τους Ρωμα.Ιους, ~ΠLε το

/

'ξ ε ΤLς κωνεLΟ κα.L α.νΟL

,

χες

του

φ λ'β ε ες

,

στωLΚLσμου , . με ΤLς

,

του συμφωνα. με ΤLς

α.ρ-

"ζ' κα.L εLχε ΎJσεL.

ΟΠΟLες

Η

Πα.ολΙνα. πρoσπάθΎJσε να. τον μψΎJθεΙ, α.λλά ο α.υτοκρά­ τορα.ς οεν ΤΎJς το επέτρεψε.

OL α.Lώνες έσβΎJσα.ν ΤLς

α.νηφάσεLς του α.νθρώπου Σενέκα. κα.L ΟLα.Τ~ΡΎJσα.ν μ6νο

το έργο του συγγρα.φέα., που πράγμα.ΤL κέΡΟLσε τ'Υ)

06-

370 ξα. ΔΙ3αξε πώς γράφεταL ένα 30κΙμLO XIΧL πώς σuμβL ­ βάζεταL το κ~ρuγμα ης στέΡ'Υ)σ'Υ)ς με Τ'Υ)ν εφαρμOγ~ Τ'Υ)ς απ6λαuσ'Υ)ς . Σ' έναν τέτοLO 3άσκαλο 3εν μπορού­ σαν να λεΙποuν OL μαθ'Υ)τές.

Α φοu'ξ εκα θ'αΡLσε

τον

"

rurw

χωρο

τοu ,

ο

Ν'ερωνα ς

έφuγε rLIΧ τοuρνέ σην Ελλά3α, 6ποu, 6πως εΙπε , OL

άνθρωΠΟL

καταλάβαLναν ' πεΡLσσ6τερο

απ6

τέχν'Υ).

Έλαβε μέρος σαν Lππέας στοuς αγώνες Τ'Υ)ς ΟλuμπΙ­

ας, έπεσε απ' το άλογο, ~λθε τελεuταΙος, αλλά OL Έλλ'Υ)νες τον ον6μασαν νLΚ'Υ)Τ~, XL εκεΙνος τοuς αντά­ μεLψε εξαφώντας τοuς απ6 η φορολογΙα. OL ΈλλΊJVες έΠLασαν το ν6'Υ)μα, τον ον6μασαν νLΚ'Υ)Τ~ XIΧL σε άλλοuς

,

αγωνες,

,

οργανωσαν

(''Υ)ταν

~, τραγοuοοuσε

,

~

ση ΟLαρκεLα τοu

,

γενν'Υ)σαν

') ,

εκεL

θ

μLα Κ

,

λ' θ" ακα στα εατρα στα ΟΠΟLα

, αuσΤ'Υ)ρα

"ξ ~ απαγορεuμεν'Υ) 'Υ) ε οοος

'

,

εαματος, XIΧL UΠ'Υ)Ρ

XIΧL

ξ

,

αν γuναLΚες ποu

'λλ' σε αντα αγμα Π'Υ)ραν τα

~, oLXIΧLW-

ματα τοu ΡωμαΙοu πολίτ'Υ).

ΕΠLστρέφοντας στ'Υ) Ρώμ'Υ) , ο Νέρωνας εΠLφύλαξε στον

,

εαuτο

τοu

'θ' β ενα ΡLαμ ο

στον

,

ΟΠΟLO,

μ'Υ)ν

,

εχοντας

να εΠL3εΙξεL ΠOλεμLΚά λάφuρα, έ3εLξε τα κύπελλα ποu

είχε κεροίσεL σαν τεν6ρος XIΧL σαν ΊJVΙoχoς. ΠΙστεuε πραγματLκά πως OL σuμπαΤΡLώτες τοu εΙχαν κάθε λ6γο

να

τον

θ αuμα'ζ ouv.

Γ' L

,

αuτο

XIΧL

,

εμεLνε

'λ 'Υ)κτος εκπ

XIΧL αν'Υ)σύΧ'Υ)σε 6ταν έμαθε πως ο ΙούλLOς ΒLνΟΙΚ'Υ)ς καλούσε στα 6πλα η ΓαλατΙα εναντΙον τοu. Η πρώη

ΤΟί) φροντΙοα, rLIΧ τον στρατ6 ποu θα βά3Lζε εναντΙον τοu αντάρτ'Υ), ~ταν να παραγγεΙλεL αρκετά μεγάλα κά­

ρα rLIΧ να μπορεΙ να μεταφερθεΙ ο εξοπλLσμ6ς τοu θε­ άτροu. ιπολ6γLζε πως, ανάμεσα στLς μάχες, θα εξα­

κολοuθούσε να παΙζεL XIΧL να τραγοuοάεL rLIΧ να τον χει.ροκροτούν OL στραΤLώτες. Αλλά, ενώ OL ετοψασΙες

προχωρούσαν, έφτασε 'Υ) εΙ3'Υ)σ'Υ) πως ο Γάλβας, ο ΟΙ­ OΙΚ'Y)τ~ς ης ΙσπανΙας , εΙχε ενωθεΙ με τον BLVOlx'Y) και

371 βάΟLζαν εναντ Ιον της ΡώμΎ)ς.

Η

ΣυγκλΎ)το ς,

που από κα ι ρό έψαχνε ευκαφΙα ,

αφου σLγουΡεUΤΎ)κε YLiX ΤΎ)ν ευνo '~κ~ ουοετερόΤΎ)τα των

/

/

πραLΤΟΡLανων ,

αναΚΎ)ρυ

ξ

ε

/

αυτοκρατορα

τον

/

ανταΡΤΎ)

ανθύπατο , XΙXL ο Νέρωνας ξαφνLκά κατάλαβε πως εΙχε

/

/

μεLνεL

μονος.

/ ΟΠΟLO

τον

'Ε

.

νας

α

ξ

/

LωμαΤLκος

ζ/

~/ψ

Ύ)ΤΎ)σε να τον συνοοε

/

ΤΎ)ς

eL

φρουρας ,

/

σΤΎ)

/

απο

φυγΎ) του , του

απάνΤΎ)σε μ' ένα στΙχο του ΒφγLλΙου: «ΕΙναL λΟLπόν τόσο Μσκολο να πεθάνεL κανεΙς ; »

/ Η ταν πολύ Μσκολο YLiX τον Νέρωνα . ΦρόνΤLσε να βρεL OΎ)λΎ)Τ~PLO , αλλά οεν κατάφερε να το καταΠLεL. ΣκέφΤΎ)κε να πέσεL στον ΤΙβεΡΎ), αλλά οεν βp~κε το θάρρος. κρυφΤΎ)κε . σΤΎ) βΙλα ενός φΙλου του, σΤΎ) ΒΙα

Σα:λαρΙα, οέκα ΧLλLόμετρα απ' ΤΎ)ν π6λΎ) . / Ηξερε πως τον εΙχαν καταΟLΚάσεL σε θάνατο , με τον αρχαΙο τρόπο ,

ΤΎ)ς μαστΙγωσΎ)ς. Π ~pε ένα μαχαΙΡL YLiX νά το βυθΙσεL στο στηθος του , αλλά τότε ανακάλυψε πως Ύ) μύΤΎ) το υ

/

μαχαφLOυ

/

πονουσε.

Α

/

ποφασLσε

να

/ψ

κο

eL

τον

λ

/

αψ ο

του , όταν άκουσε άλογα να πλΎ) (ηάζουν , αλλά το χέΡL

του έτρεμε XΙXL ο γραμματέας του ΕπαφρόΟLτος τον βo~θΎ)σε να το κατευθuνεL προς ΤΎ)ν καρωτΙΟα. «TL

καλλLτέχνΎ)ς χάνεταL!» , μουρμΟUΡLσε πεθαΙνο'!τας. OL στραΤLώτες του Γάλβα σεβάσΤΎ)καν το πτώμα του , που

/λ/β θ αφΤΎ)κε με ευ α eLiX

/

απο ΤΎ)

YPLiX/

.

/

παραμανα του

XΙXL την πρώτη του ερωμένΎ). Κατά περΙεργο τρόπο , ο τάφος του ~ταν YLiX μεγάλο ΟLάσΤΎ)μα σκεπασμένος με

οροσερά λουλΟUΟLα XΙXL OL ΡωμαΙΟL εξακολουθΎ)σαν να

/

ΠLστευουν πως

~

οεν

/ eLxe

πε

θ/

ανεL XΙXL

θ

α

/ ζε YUpL

/ .

μLα με -

ρα. Αυτου του εΙοους OL Lοέες ευοοκψουν σε εΜφΎ) προετοψασμένα από ΤΊj νοσταλγΙα XΙXL την ελπΙΟα. Μ ~πως ο πpαγμαΤLΚός Ν έρωνας ~ταν καλύτερος

/

/

απο αυτον που μας

/ψ

πεΡLγρα

ανε ;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡIΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΠΟΜΠΗΙΑ

Η ΤΡΟΜΕΡΗ κα.τα.στρoφ~ που, στ~ς 24 Α 'J';'ι)uστοu του

79,

σ~μα.νε το τέλος της ΠoμΠΎJΙα.ς , α.ποτέλεσε ΤΎJ

μετα.

' ~'ξ α. θ α.να.τ~α. 00

της.

'

'Η τα.ν

μ~α. α.πο τ~ς

,

πω α.σΎJμα.-

ντε ς πόλε~ς της Ιτα.λΙα.ς. ΕΙχε λ~γότεΡΟ'J ς α.πό Οεκα.-

,

πεντε χ~

λ

,~ ια.οες

,

κα.τo~κoυς,

ζ

"

ουσε α.π

τΎί

.'

γεωργ~α.,

κα.~

τ' όνομά: της οεν ~τα.ν συνοεοεμένο με Κ7..νένα. μεγά:λο

~στoρ~κό γεγονός. Αλλά: εκεΙνΎJ την ΎJμέρα., ο BεζOίιβ~oς στεφα.νώθΎJκε α.πό ένα. μεγά:λο σύννεφrJ , κα.~ κα.υτη

λα.'β' α. σκεπα.σε,

,

μεσα. σε

λ"~γες

ωρες, την

Π' oμΠΎJ~α.

κα.~

την Hρά:κλε~α.. Ο ΠλΙν~oς ο Πρεσβύτερος, που oω~-

,

κουσε

τον

'λ ο στο

ο

'β' oπo~oς ρ~σκoτα.ν

στο

λ Lμα.ν~ '

του

Πoτσoυόλ~, κα.~ εΙχε, μετα.ξύ ά:λλων, το πά:θος της γεω­ λογΙα.ς, έτρεξε με τα. πλοΙα. του, γ~α. να. oε~ τL συνέβα.~νε κα.~

να.

,

σωσε~

τους

,

κα.τo~κoυς

που

,

εφε 'Jγα.ν

προς

ΤΎJ

θά:λα.σσα.. Αλλά:, τυφλωμένος α.πό τ-ον καπνό πα.ρα.σύρ­

θΎJκε α.π' το πα.ναόβλΎJΤo πλ~θoς , . έπεσε κα.~ θά:φτηκε στη λά:βα.. ΠερΙπου ουο χ~λ~ά:oες ά:νθρωπo~ έχα.σα.ν ΤΎJ ζω~ τους σ' εκεΙνΎJ την κα.τα.στρoφ~. Αλλά:, κά:τω α.πό τον μα.νδύα. του θα.νά:του, ΎJ πόλΎJ o~α.ΤΎjp~θΎJκε α.νέπα.-

373 φ'Υ). Κι όταν , εδώ και δυ ο αιώνες , οι αρχαιoλόγr:κ την ξ ε' θ α Ψ αν

"

με τ ις

ανασκαφε ς

~ ρθαν στο φ ως

το υς ,

αυτα που

.,

,

σιγα - σιγα

αποτέλεσαν την πιο διαφωτιστLΚ~

μαρτυρία , όχι μόνο γ ια Τ'Υ)ν αρχιτεΚΤOνLΚ~ , αλλά. και ζ ω'Υ)'ό εν ς

γ ια τη

'

, ,

μικρο υ επαρχιακου κεντρου Τ'Υ) ς

Ι τα -

λ ίας , Τ'Υ) χρυσ~ επoχ~ τη ς αυτοκρατορίας . Το κέντρο του χωρLO'; ~ταν το

forum , 'Υ) πλατεία ,

ό που αρχικά. πρέπει να υπ~ρχε 'Υ) λαχαναγορά. με τα

,

φ'Υ)μισμενα

,

λ'

αχανα της

πεΡΙΟΧ'Υ)ς · ,

α

,

λλ '

,

α αργοτερα ειχε

προστεθεί σ ' αυτη κι ένα υπαίθρLO θέατρο για τα δρα­ ματLΚά. θεά.ματα αλλά. και για τους αγώνες . Τα κτίρια που

'ζ

το

περιστοιχι

αν

,

'Υ)ταν

'<"

σ'Υ)μοσια ς

,

ΧΡ'Υ)σ'Υ)ς

και

,

αρ -

χιζαν απ' τον ναό του Δία, του Απόλλωνα και της

ΑφροδίΤ'Υ)ς , για να φτά.σουν στο δ'Υ)μαρχείο και στα καταστηματα. Είναι φανερό πως 'Υ) ζω~ κυλοόσε εκεί , και τα δαι ­

δαλώδ'Υ) στενά. που υπ~ρχαν γόρω αποτελοόσαν ένα εί '<'

σος που

,

"ζ ' γεματου μαγα ακια κι εργαστηρια

παρασΚ'Υ)νιου

, αντηχουσαν

" απ

τους

'Υ)χους

του

, σφυριου ,

του

τσεκουριοό, του ΠΡLOνιοό , της πλά.ν'Υ) ς, ανακατεμένο.υς με εκκωφαντικές φωνές παιδιών , γατιών , σκυλιών ,

πλανόδιων εμπόρων , και που ακόμα και σ~μερα απο ­ τελοόν ένα χαραΚΤ'Y)ρισΤLΚό Τ'Υ)ς ωραίας, αλλά. όχι και τόσο ~συΧ'Y)ς χώρας μας, ιδίως στον Νότο . Κι επειδ~ ,

,

οι κακες

, λ οτερα

'θ ειες συν'Υ)

"

ειναι εκεινες

'θ' στα 'Υ) 'Υ) ενος

,

που επι β ιωνουν ευκο-

λ' ' μπορουμε , να ~oυ, σΤ'Υ)ν Π ομΠ'Υ)ια

παρατηρ~σoυμε πόσο αρχαία είναι 'Υ) συν~θεια να κα', , τα λ αμ β ανονται οι τοιχοι και να ΧΡ'Υ)σΨΟΠΟLOυνται σαν όργανα προπαγά.νδας των ιδεών μας , των ερώτων μας

και των απεχθειών "μας. Τ ώρα το κά.νουμε με μανιφέ­ στα τυπωμένα και με μπογιά.. Τότε το κά.νανε χαρά.­

ζοντας την πέτρα των τοίχων. Αλλά. 'Υ) διαφορά. είναι μόνο διαφορά. τεχνικ~ς: όσον αφορά. στο περιεχόμενο,

374 εLναL φανερό πως OL ΙταλοΙ σκέφτονταν, έλεγαν XΙXL

''''

,

' ζ αν τα LoLΙX πραγματα. φωνα

στ'Lτω ς

,

υποσχοταν σΤΎJν

KOpνΎJλια έναν " έρωτα αLώνω, ο ΓάLος έστελνε τον Πε­

τρώνω να πάεL να σκοτωθεΙ , ο Ιούλως εγγυόταν εφ~νΎJ " XΙXL ευΎJμεΡLα

σε ο λ ους

αν τον ε ξ'λ ε εγαν ταμLα ,

'

XΙXL τα

«Z~τω ο Μάως» αφορούσαν έναν αγορανόμο που εΙχε

φέρεL με έξοΜ του τον μονομάχο ΠάpΎJ· με τον Ι3ω /

τροπο

που

ι

σΎJμεpα

Ι

γLνονταL

OL

ι

μεταγραφες

των

παL-

κτών σΤLς πο30σφαφLκές ομά3ες, τότε γΙνονταν YLΙX ΤLς ανάγκες των θεαμάτων του αμφLθεάτρου, το οποΙο εΙχε εLκοσL ΧLλLά3ες θέσεLς, πέντε ΧLλLά3ες πεΡLσσότε­ ρες από το σύνολο του πλΎJθυσμOύ της πόλΎJς, προφα­ νώς ΠΡΟΟΡLσμένες YLΙX τους κατοΙκους της υπαLθpoυ. Τα σΠLΤLα ~ταν άνετα XΙXL μάλλον πoλυτελ~. Δεν εΙχαν σχε36ν καθόλου παράθυρα και σπάνLα εΙχαν θέρ­

μανσΎJ. Μόνον τα μέγαρα 3Lέθεταν μπάνω XΙXL ΟΡLσμένα XΙXL ΠLσLνα. Αλλά υπ~pχαν τρΙα 3ΎJμόσLα λουτρά που

,

,

εLχαν XΙXL γυμνασΤΎJpω.

με

, θε κα

λ' oγΎJς

" σκευΎJ:

""

σ Lκου ζ"Lνες ΎJταν εφΟΟLασμενες ΤΎJγανLα,

κατσαρο'λ' ες, σου βλ ες.

Σε μLα L3LωΤLΚ~ βLβλωθ~ΚΎJ βpέθΎJκαν τα ιχνΎJ 3LΙXXO­ σΙων τόμων στα ελλΎJνLκά XΙXL στα λαηναά. rLΙX την

επιπλωσΎJ 3εν έχουμε πολλά σΤΟLχεLα, γLαΤL ~ταν στο μεγα

,

' λ υτερο

μεLνει

,

μονο

"Ε χουν μερος απο'ξ'λ υ ο XΙXL καταστpαφΎJκε.

,

κα λ" αμαΡLα,

πενες,

'ζ Lνες μπρουντ

λ' αμπες

και αγάλματα, όλα ελλΎJνα~ς ΠPoέλευσΎJς, εξαφεΤL­ κ~ς τέχνΎJς XΙXL λεπτ~ς κατασκευ~ς. Όλα αυτά υποβάλλουν την ι3έα μLας άνετης και ' κα λ α

,

'ζ ωΎJς, opγανωμενΎJς

που

,

"'" LOLΙX

επρεπε να ειναι ΎJ

για όλες τις επαρχιακές πόλεις σΤΎJ 3ιάρκεια των ευ­ τυΧLσμένων

αιώνων

ΤΎJς

αυτοκρατορΙας.

ΣΙγουρα,

καμLά 3εν μπορούσε να συναγωνιστεΙ ΤΎJ PώμΎJ, τόσο

σε κινΎJσΎJ, όσο και σε 3ΎJμόσιες υΠΎJpεσιες, σαλόνια και 3ιασκε3άσεις. Σε αντιστάθμισμα όμως, όποως κατοι-

375 κο uσε εκεί ~εν ΚLνΜνεuε lχπ6 τους ~Lωγμοu ς, ~ το υ­ λάΧLστον ΚLνΜνεuε λLγ6τεΡ Ο, XIXL ΊJ ~Lιχφθορά ΤΊJς ΠΙΧ-

"

PlXκμΊJς

εφτιχνε κιχπως κιχ θ υστεpΊJμενlX

,

'

XIXL

ιχμ βλ υνοτιχν

'

lχπ6 η στΙΧθερ6ητιχ ΤΊJς πlXpά~oσΊJς. Δεν ~τlXν τυχlΧίο 6 ΤL ο ΚlΧίσlχρlχς , XIXL lχργ6τεριχ ο ΒεσπlχσLlχν6ς , εΠLχεί ­

PΊJσIXν νιχ επlXν~pώσoυν τlΧ κενά ΤΊJς IΧΡLστοκρlχτίlχς ΚIX~

ΤΊJς Συγκλ~τoυ με μέλΊJ ΟLXογενεLών lXυτ~ς ΤΊJ ς επιχρ­ ΧLlχκ~ς IΧΡLσΤΟΚΡlχτίlχς. ElVIXL μLIΧ lχπ6 ΤLς IΧLτίε ς YLIX ΤLς οποίες , ο pωμlX·~κ6ς πολLησμ6 ς άντεξε XIXL ~Lέ ­

φθεφε τους βιχρβάρου ς ιχπορροφώντιχς τους XIXL μετά

ΤΊJν πτώσΊJ ης PώμΊJς , 6XL μ6νο ση PώμΊJ , ιχλλά XL oπoυ~~πoτε lΧλλοι) OL βάρβlΧρOL λιχοί βpέθΊJκlXν μπροστά σην εξlXφετα~ OpγάνωσΊJ των ρωμlΧLκών π6λεων. Δεν θιχ lχνlχφέρουμε ε~ώ 6λες ΤLς π6λεLς. Θιχ πεΡL­

ΟΡLστοuμε νιχ ποuμε μ6νο πως OL μεσογεLlχκές υπερτε­ ροuσιχν γLlχτί, ΠΡLν lχπ6 τον pωμlX·~κ6 πολLΤLσμ6, είχιχν γνωρίσεL XIXL τον ελλΊJVLκ6. Η NάπoλΊJ ~τlXν ΊJ ΠLΟ ονο­ μlXστ~ YLIX τους νιχοuς ΤΊJς , τlχ ιχγάλμιχτά ΤΊJς, YLIX τον

ουριχν6 XIXL ΤΊJ θάλιχσσιχ, YLIX ΤΊJV ΠIΧLχνL~LάΡLΚΊJ πονΊJΡLά

,

των ΚIΧΤΟLκων ης

XIXL,

,

οπως

XIXL

,

σΊJμεplX ,

YLIX

ΤΊJν τε-

μπελLά τους. Απ6 ΤΊJ PώμΊJ, π~γlΧLνlχν εκεί YLIX νιχ πε­ ράσο·)ν το χεψώνιχ· XIXL ΤΙΧ περίχωρά ΤΊJς , το Σορρέντο ,

το llοτσοu6λL, ΊJ ΚuμΊJ, ~τlXν γεμάτιχ βίλες. Το ΚάΠΡL το είχε ~~ΊJ lχνlχκlχλUΨεL XIXL λlχνσάρεL ο ΤLβέΡως που το ΧPΊJσψoπoίΊJσε YLIX ΚIΧΤΟLκίlχ του. KIXL το Ποτσοu6λL έγLνε το πω ~LάσΊJμο υ~poθεplXπευτα6 κέντρο ης ιχρ ­

ΧΙΧL6ΤΊJτιχς YLIX ΤΙΧ θεLούχlχ νερά του. 'AλλΊJ πεpωχ~ γεμάη ιχκμάζουσες π6λεLς ~τlXν ΊJ ΤοσκιΧvYJ. Τις πόλεις αuτές εΙχαν αρχι,κά ι.8ρύσει. οι. ΕτρούσΚΟL.

OL ΠLΟ σΊJμlXνηκές ~τlXν το ΚωuζL, το Άρέηό, ΊJ Βολτέρρlχ, ΊJ ΤlχρκυνίlΧ XIXL ΊJ ΠερούτζLIΧ. Η ΦλωρεντίlΧ , ' ~ θ" , που πο'λ Lς εLχε LOpU εL, ΊJτlXν ΊJ λ' Lγοτερο πλοuσLIΧ XIXL

376 τίποτα οεν προοιώνιζε το μέλλον της. ι

Π ιο

πανω,

ι

περα

απ

,

Α

τα

ι

ι

πεννινα ,

αρχι

ζ

αν

οι

ι

πο-

λεις - φρούρια , που είχαν ιορυθεί για λόγους στρατιω ­

τικούς , ως καταυλισμοί των στρατευμάτων που ~ταν απασχολημένα στον αγώνα εναντίον των γαλατικών

πληθυσμών . Τέτοιες π6λεις ~ταν μ6να, Ύj Φερράρα ,

YJ Μά.ντοβα, YJ Κρε­ YJ Πιατσέντζα . Πιο β6ρεια , βρισκ6-

ταν το μεγάλο εμπορικ6 λιμάνι του Κ6μο , και το Με­ οι6λανο, το σΎjμεpιν6 Μιλάνο, ~ταν ένα είοος φτωχ~ς συνοικίας του. Το Τορίνο είχε ιορυθεί απ6 τους Γα­ λάτες , αλλά έγινε πpαγματικ~ π6λΎj, μ6νον 6ταν ο Αύγουστος το μεταμ6ρφωσε σε ρωμα'Cκ~ αποικία. Η Βενετία οεν είχε ακ6μα γεννYJθεί , αλλά οι Βενετοί είχαν ~oY) κατέβει απ6 ΤΎjV Ιλλυρία και είχαν ιορύσει ΤΎj Βε­ ρ6να . Ο Ηρ600τος ΟΙYJγείται πως οι αΡΧYJγοί των φυι λ ων

ι εκ αν αν

ι κατασχεσΥ)

των

ι κοριτσιων,

'β ζ ε γα αν

σε

όΎjμOπpασία τις πιο 6μορφες και με τα χp~ματα που 'ζ

μα

I~

Ι

Ι

ευαν εοιναν προικα στις

πιο ασΧYJμες,

κι

Ι

ετσι κα-

τάφερναν να τις παντρεύουν 6λες . Ν α κάτι που οι σΎj­ μερινοί σοσιαλιστές οεν σκέφΤYJκαν ακ6μα.

Δεν απαpιθμ~σαμε, αλλά αναφέραμε oειγμαΤOλΎj­ ΠτLκά μερικές

π6λεις.

Σε γενικές

μπορούμε να πούμε πως ι ιλ ιλ μαΤΥ) πο εις, και ο ες

γραμμές

6μως

YJ Ιταλία ~ταν απ6 τ6τε γε-

~ ι ιλ 'ζ σχεοον οι πο εις που γνωρι ου-

με σ~μεpα είχαν απ6 τ6τε ιΟρυθεί. Και οι ΟYJμΟΚΡατιι

κες

ε

λ

ευ

ι

Ρ ωμΎj,

θ

ι

εριες

ι

αντε

ξ

ι

ακομα κι αν ΤYJν ε

ι

ι

αρκετα

αυταpΧΙΚΎj.

ι

αν εκει περισσοτερο

ι

Το

ξ

ι

απ

,

ι

ι

ο,τι σΤΥ) ~

ι

ουσια ασκουσε μια OΙOΙΚΎjσY)

'λ ΙΟ

μονοπω

ΤΎjς

ε

ξ ουσιας Ι

το

ασκούσε ένα συμβούλιο που θύμιζε τη ΣύγκλYJΤΟ και είχε τον έλεγχο των αξιωματούχων που εκλέγονταν

ελεύθερα απ6 τους πολίτες . Ωστ6σο, οι υπoΨ~φιoι ι

ι

Ύjταν παντα

μετα

ξΙ

υ των π

λ

Ι

ουσιων,

Ι

γιατι

Ι

οχι

Ι

μονο

~

οεν

αμείβονταν, αλλά συμπλ~pωναν και τις ελλείψεις του

377 προUπολογισμού απ ' ΤΊJν τσέΠΊJ τους. Στο μεταξύ , οι εκλογές γωρτάζονταν μ ' ένα γιγα­ ντια~o φαγοπότι στο oπo~o ~ταν πρoσκεκλΊJμένoι όλοι, και που επαναλαμβανόταν στα γενέθλια του άρχοντα ,

στο γάμο ΤΊJς κόΡΊJς κτλ. Και μετά , ΊJ επιτυχ~α στα

καθ~κoντα μετριόταν απ6 τα oΊJμ6σΙά έργα και απ6 τα θεάματα που ο εκλεγμένος

ε~χε πλΊJρώσει απ' τψ

τσέΠΊJ του. AναμνΊJστιχές στ~λες που βρέθΊJκαν λ~' γο-πο λ υ ~

ταωσΟ

Ι παντου

ξΙ

ια

,

Ι μαρτυρουν

Ι

)

αυτων

'λ ΊJ σπατα

ΤΊJ Ι

των

αρχοντων,

στο

σΊJμεω

να

ΤΊJ

που

,

ι

εφταναν

(και

Ι

τοπικων

μα Ι

συχνα Ι

καταστρεφουν ΤΊJν

ι

οικογενεια

τους για να κερo~ζoυν τψ εκτ~μΊJσΊJ και τις Ψ~φoυς των συμπολιτών τους. ΣΤΊJν Ταρκυν~α, ο Δεσούμως

Τούλλος, για να νιχ~σει τον αντ~παλ6 του, υπoσχέθΊJκε να κατασκευάσει oΊJμόσια λουτρά και ξ60εψε πέντε εκατομμύρια σεστέρτωυς, κουφ6ς στις παρακλ~σεις των παιοιών του που του φωνάζανε :

καταστρέφεις ... ».

Στο Kασσ~νo,

« Πατέρα, μας

μια πλούσια χ~ρα

oώΡΊJσε ένα να6 και ένα αμφιθέατρο. ΣΤΊJν Όστια , ο Λoυκ~λλως

Γεμάλας,

πλακόστρωσε τους

Ορ6μους .

Και 6λοι, όταν υπ~ρχε λψός, αγ6ραζαν στάρι και το μo~ραζαν στους φτωχούς. Eκε~νoι οεν τους ευγνωμο­

νούσαν πάντα. Υπάρχουν επιγραφές σΤΊJν ΠoμΠΊJ~α, στις oπo~ες οι υπoΨ~φωι καΤΊJγoρoύνται πως οώρισαν στον λα6 τα 'μισά απ6 6σα ε~χαν κλέψει με τις καται

ι,

ΧΡΊJσεις

Ι

που ειχαν κανε ι οσο

Ι

εμειναν σΤΊJν ε

ξ

Ι

ουσια.

Η ανάμειξΊJ ΤΊJς κεντρικ~ς εξoυσ~ας ση oΊJμoτικ~ ζ ωΊJΙ

των

Ι

επαρχιακων

'λ

πο

εων

Ι

ΊJταν

Ι

σπανια

Ι

μεχρι

ΤΊJν

επoχ~ . του Μάρκου AυΡΊJλ~oυ, και σχε06ν πάντα ευνο­

ούσε και οεν εμπ60ι'ζε ην ανάπτυξ~ ΤΊJς. Οι αυτοκράτορες,

~I

σχεσον

'λ

ο

οι

τους

Ι

αρπακτιχοι

προς

τις

ξΙ

ενες

επαρχ~ες, είχαν για ΤΊJν Ι ταλ~α κάποια αουναμία, έστω και

για

λόγους

σκoπψ6ΤΊJτας.

Απ'

τψ

Ιταλία

378 αντλοόσαν τις στρατιωτικές aυνάμεις τους και τους

υποστηρικτές του ς . Η aΎ)μΟΚΡατία είχε μεΤι1χεφιστεί σκλΎ)ρά η χερσ6νΎ)σο γιατΙ έπρεπε να ΤΎ) νικ~σει και '1:: " ειχε προοο '10 θ' να ΤΎ)ν υπ ο τα ι., ει και γιατι' συχνα ει απ

,

αυ-

τ~ν. Αντίθετα οι αυτοκράτορες επισκεπτ6ντουσαν συ­ χνά τις π6λει ς και , σε κάθε επίσκεψΎ), αναγγέλλανε

aωΡεές , παροχές

και φοροαπαλλαγές

σε απάνΤΎ)σΎ)

των ενθουσιωaών υποaοχών που τους γΙνονταν, και

κάθε Ύ)γεμ6νας προσπαθοόσε να ξεπεράσει τον ΠΡΟΎ)­ γοόμενο σε γενναιοaωΡία . Για ΤΎ)V ιταλικ~ επαρχία, συνολικά, Ύ) αυτοκρατορία ,

Ύ)ταν

,

ενα

''10

ειοος

'1::

μανα

ει.,

'

ουρανου.

Γ

'

νωρισε

,

μονο

τις

καλές ΤΎ)ς πλευρές: ΤΎ)V τάξΎ) , τους καλοaιαηΡΎ)μέ­

νους aΡ6μους , το ανθΎ)ρ6 εμπ6ριο, το υγ ιές ν6μ ισμα, τις

συχνές

και εόκολες

ανταλλαγές, ΤΎ)V ασφάλεια

απέναντι στους επιaΡομεΙς. Οι συνωμοσίες του πα­ λατιοό, οι πολιτικοΙ aιωγμοί, οι aίκες και οι σφαγές

aεν ην άγγιζαν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΠΕΜΙΙΤΟ

ΟΙΗΣΟΥΣ

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΤΣ ΧΡLσηανούς που έσφαξε ο Νέρωνας το

64 σαν υπαίΤLOυς YLΙX Τ'Υ)ν πυρκαγLά Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς,

,

Ι,

υΠ'Υ)ρχε ΠΟLος

XΙXL

ενας

Ι Π ετρος

απ

Ι,

τους Ι

που, αφου

αΡΧ'Υ)γους

I~ ELoe:

'ζ

Τ'Υ) συ

τους: Ι

ι

ενας

καΙ

υγο του να παφνεL

τον ορόμο προς τα βασανLσΤ~ΡLα , καταΟLκάστηκε να σταυρω

θ ELΙ

Ι 'λ XΙXL ζ' 'Υ)Τ'Υ)σε να τον κρεμασουν με το κεφα

L

προς τα κάτω, γLατί οεν οεχόταν να πεθάνεL στψ LOLΙX

θέσ'Υ) σΤ'Υ)ν οποία είχε πεθάνεL ο κύΡLός του, l'Υ)σούς Ι Χ ΡLστος.

Η

'λ Ι εκτε εσ'Υ) εγLνε

EXELΙ

Ι Ι ψΙ οπου σ'Υ)μερα υ ωνε-

ταL ο μεγάλος ναός που φέρεL το όνομα του εκτελεΙ σμενου.

Κ

ΙXL

OL

~I Ο'Υ)μLOL,

Ι Ψ Ι ουτε καν υπο LασΤ'Υ)καν πως

ο

τάφος του θύματός τους θα γLνόταν το θεμέλLO μLας

άλλ'Υ)ς αυτοκρατορίας, πνευμαΤLκ~ς XΙXL ΠΡΟΟΡLσμέν'Υ)ς να θάψεL τψ παγανLστLΚ~

αυτοκρατορία που είχε

απαγγείλεL την καταΟίκ'Υ).

Ο Πέτρος ~ταν ~βpαίoς XΙXL ερχόταν από την lου­ οαία, μLα από ΤLς ΠLΟ βασανLσμένες από τη pωμα'~κ~ καΚΟΟLOίΚ'Υ)σ'Υ) επαρχίες. ΔυόμLσL αLώνες ΠΡLν , 'Υ) lου­ οαΙα είχε καταφέρεL , με θαύματα θάρρους XΙXL ΟLπλω-

380 ,

μαΤLα ς,

να

απα λλ" αγεL

απο τον

'ζ" περσLΚO

UyO

XIΧL εLχε

ξαναβρεΙ, YLIΧ εβ30μ~ντα χρόνLα, την ανεξαΡΤΎJσια ΤΎJς , κάτω από τη 3LακuβέρνΎJσΎJ των βασLλLά3ων-Lερέων , από τον ΣΙμωνα ΜακκαβαΙο XIΧL μετά. Το σύμ βολό τοuς ~ταν ο Ναός τη ς Ιεροuσαλ~ μ . KIΧL εκεΙ οχuρώ­ θΎJκαν Y LIΧ να ανησταθούν στΎJV εLσβολ~ τοu ΠομΠΎJLΟU , ποu ~θελε να προσαρτ~σεL ΤΎJν περLOΧ~ τοuς . Α γωνΙ­

σΤΎJκαν με ΤΎJ Μναμ ΎJ ΤΎJς απελΠLσLας , αλλά 3εν θέ ­ λΎJσαν να παραλεLΨοuν την αργΙα τοu Σαββάτοu , ποu ΎJ θΡΎJσκεια τοu ς επέβαλλε. Ο ΠoμΠ~LOς το κατάλαβε , XIΧL τοu ς εΠLτέθΎJκε Σάββατο . Δώ3εκα ΧLλLά3ες άν­ θρωΠΟL σφάχτηκαν. Ο Ναός 3εν λεΎJλατ~θΎJκε, αλλά ΎJ Iou3IΧLIΧ έγLνε ρωμαΊ:κ~ επαρχΙα. MεΡLΚά χρόνLα αργό­ τερα ξεσΎJκώθΎJκε, πλ~ρωσε ΤΎJV εξέγερσΎJ με ΤΎJV ελεu­ θερΙα σκ

ΤΡLάντα

λ α'β OL,

XIΧL

ΧLλLά3ων

πολLτών

ξ ανα β' ΡΎJκε

',ς.. ενα εωο ς

ποu

ποuλ~θΎJκαν

"

αuτονομLας

κατω

από έναν ξένο βασLλLά, τον Hρώ3ΎJ , που πρoσπάθ~σε να εLσαγάγεL τον ελλΎJVLκό πολLΤLσμό XIΧL ΤΎJV τέχνΎJ τοu. Με τον τρόπο του υπ~ρξε ένας μεγάλο ς βασLλLάς, 'ξ υπνο ς, ε

β'LαLO ς

XIΧL

"ξ' γραφLκος, που ΎJ ερε να εLναL

προστατευόμενος ΤΎJς Ρώμ ΎJς , χωρΙς να γLνεταL 30ύ­ λος, XIΧL χάΡLσε στους υΠΎJκόoυ ς του έναν ναό ακόμα ωραLότερο , αλλά στολLσμένο με εLΚόνες ης οποΙες ΎJ

αuστηρ~ εβρα·ίκ~ πισΤΎJ απέΡΡLπτε σαν βλάσφΎJμες XIΧL αντωετες με τον Νόμο.

TΎJV επoχ~ του 3LIΧMxou του, του Αρχελάου, OL OL ΡωμαΙOL ξαναλεΎJλάΤΎJσαν ΤΎJν

ΕβραLΟL εξεγέρθΎJκαν,

Iερoυσαλ~μ XIΧL πoύλΎJσαν σκλάβους άλλους ΤΡLάντα ΧLλLά3ες πολΙτες XIΧL ο Αύγουστος, YLIΧ να ξεμπερ3εύεL, έκανε ΤΎJV Ιου3αΙα μLα επαρχΙα 3εύτεΡΎJς καΤΎJ-

,

γΟΡLας,

που

,

uπαγοταν

σΤΎJν

κυ β' ερνΎJσΎJ

ΤΎJς

'

Σ UΡLας.

Αλλά ΠΡLν απ ' αuτό, εΙχε συμβεΙ ένα μLκρό γεγονός , που εΙχε περάσεL απαρατ~ρ"Y)τo από όλους , &..λλά που

381 αργότερα θα αποκτούσε μεγάλη σ'Υ)μασία για τι ς τύχες Τ'Υ)ς ανθρωπόΤ'Υ)τας : στ'Υ) Β'Υ)θλεέμ , κοντά ση Ναζαρέτ,

είχε γενν'Υ)θεί ο Ι 'Υ)σούς Χριστός . Για όυο αιώνες , 'Υ) αυθεντικόΤ'Υ)τα αυτού του γεγο ­

νότος αμφισβ'Y)τ~θ'Y)κε από τψ «κριτικ~ σxoλ~» , που ~θελε ν' αρν'Υ)θεί ην ύπαρξ'Υ) του Ι'Υ)σού . Τ ώρα όεν

,

υπαρχουν

π~α

αμφι

β

ο

λ' ιες.

Μ' ενει

,

,~ οευτε-

μονο

μια ,

ρεύουσας σ'Υ)μασίας: 'Υ) ακριβ~ς 'Υ)μερομψία αυτ~ς ης γένν'Υ)σ'Υ)ς. Ο Ματθαίος και ο Λουκάς , παραόείγματο ς

χάριν , λένε πως ο Ι'Υ)σούς γενν~θ'Y)κε ην επox~ Τ'Υ) ς βασιλείας του Ηρώό'Υ), που σύμφωνα με τους υπολο­ γισμούς μας, πρέπει να είχε πεθάνει τρία χρόνια πριν . 'Αλλοι λένε πως ~ταν μια μέρα του Απρίλ'Υ), άλλοι του

Μά'Υ). Η 'Υ)μερομψία Τ'Υ)ς 25'Υ)ς Δεκεμβρίου του 753 ,

.απο"Ρ' κτισεως ωμ'Υ)ς, ντα

,

τεσσερα

,

χρονια

,Ι

f

αποφασισΤ'Υ)κε τριακοσια πεν'Υ)-

,

μετα

το

συμ

β' αν

και

θ εωρ'Υ) 'θ 'Υ)κε

oριστικ~. Η . ιστορία όεν μας ΧΡ'Υ)σιμεύει πoλu , για να ανιχνεύ­ σουμε Τ'Υ) νεόΤ'Υ)τα του Ι'Υ)σού. Μας όίνει αντικρουόμε ­ νες μαρτυρίες, αβέβαιες 'Υ)μερομψίες , αμφίβολα επει ­

σόόια, και όεν έχει πολλά να αντιτάξει στψ εκόox~ που ΠΟΙ'Υ)τικά προτείνουν τα Ευαγγέλια: ο Ευαγγελισμός ' 'ζ υγος του μαραγκου, "εοτοκου, 'Υ) παρ θ' ενος συ Θ Iωσ~φ, 'Υ) γένν'Υ)σ'Υ) στ'Υ) φάτν'Υ), 'Υ) λατρεία των Μάγων,

Τ'Υ)ς

'Υ) σφαγ~ των ν'Υ)πίων, 'Υ) φυγ~ σΤ'Υ)ν Αίγυπτο. Η ιστορία "

,

,

β Ο'Υ) θ αει μονο στο να εχουμε μια εικονα των συν θ'Υ)κών αυτ~ς Τ'Υ)ς χώρας, τψ επox~ ης γένν'Υ)σ'Υ)ς. μας

Είναι το μόνο στοιχείο το οποίο μπορούμε να εμπι­ στευτούμε.

Η Ιουόαία και 'Υ) Παλαιστίν'Υ) βρισκόντουσαν σε πα­ τριωτικό και θΡ'Υ)σκευτικό αναβρασμό. Ζούσαν στις επαρχίες αυτές περίπου όυόμισι εκατομμύρια πλ'Υ)θυ­ σμού, απ' τον οποίο εκατό χιλιάόες ~ταν συγκεντρω-

382 μένες

στην Iερoυσocλ~μ.

Δεν υπ~ρχε φυλετικ~ κocι

θΡ'Y)σκευτικ~ ενότητoc. Σε πολλές πόλεις , 'Υ) πλεΙΟΨ'Υ)φΙoc ~τocν οι «ευγενεΙς», O'Y)λoco~ οι Σόριοι κocι οι Έλλ'Υ)νες .

, , , β' π ' φτωχους , ocυστηρους κocι ευσε ει ς . ερνου, " , ζ ω'Υ) τους με σου ειoc , ν'Υ)στειoc κocι προσευχ'Υ),

Αντι'θ ετoc ,

' θ' "Εβ 'Υ) υπocι ρος 'Υ)τocν ΚOCΤΟΙΚ'Υ)μεν'Υ) ocπο ρocιους

, χωρικους , σocν

τη

~

,

περιμενοντocς

λ

'Ι επιστροφ'Υ) του εΖω β

Τ'Υ)ν

' oc,

θ' εου

του

τους , που σόμφωνoc με Τ'Υ) Γρocφ~ , θoc γόριζε γιoc νoc σώσει τον λocό του κocι νoc ιορόσει Τ'Υ) ΒocσιλεΙoc των 'Ο ι Ο υρocνων.

Εβ" ρocιοι

εκειν'Υ)

Τ'Υ)ν

,

εποχ'Υ)

,

εμπορευοντocν

ελάχιστoc, πocρά το ότι οεν τους έλειπε ocυτ~ 'Υ) κεροο­ σκoπικ~ ' ιοιοφυΙoc που ocργότερoc τους έκocνε τόσο οιά­ σ'Υ)μους, ocλλά κocι τόσο επΙφοβους. Τ-ην περιορισμέν'Υ) ocυΤΟΟΙΟΙΚ'Υ)σ'Υ) που τους εΙχε πoc­

ρocχωρ~σει 'Υ) Ρώμ'Υ), την ocσκοόσε το Συνέοριο, ~ Συμ­ βοόλιο των Γερόντων, που το ocποτελοόσocν εβooμ~ντoc

ένoc μέλ'Υ) υπό Τ'Υ)ν προεορΙoc του πρωθιερέoc , κocι ~τocν χωρισμένο σε

060 φocτρΙες: Τ'Υ) συντ'Y)Ρ'Y)ΤΙΚ~ κocι εθνι­

κιστικ~ φocτρΙoc των ΣocοοουκocΙων , που τους ενοιέφε­ ρocν περισσότερο τoc επΙγειoc πocρά τoc επουράνιoc, κocι Τ'Υ) φocτρΙoc των ΦocρισocΙων , των θεολόγων που ocσχολοό­ ντocν με Τ'Υ)ν ερμ'Υ)νεΙoc των γρocφών. Κocι υπ~ρχε κocι μιoc 'ξ "~ ΤΡΙΤ'Υ) ε τρεμιστικ'Υ) ομocσoc,

οι

Ε' σσocιοι ,

που

ζ ουσocν ,

σε

κοινόβιoc κομμουνιστικά , μοιράζοντocν τoc πρo~όντoc Τ'Υ)ς

οουλειάς

τους ,

,

ΧΡ'Υ)σιμοποιοόσocν

,~,

εφτιocχνocν οι ιοιοι , ετρωγocν σιωπ'Υ)

, γευμocτoc

'

λ

ocντικεΙμενoc

'

που

,~

'ζ

οι στο ΙσΙΟ τρocπε

ι

,

"λ 'λ ι ζ ocν που 'Υ)τocν το σο ιτoc, ωστε τους ε ξ ocσφoc

σΙγουρ'Υ) μocκροζωΙoc. AντLθετoc, οι ΓρocμμocτεΙς, στους

,

,

οποιους

,

συχνoc ocνocφερετocι ο

Ι'

~,

'ξ

'Υ)σους , σεν 'Υ)τocν φρoc

ΙOC'

~τocν επocγγελμocτΙες κocι ocν~κocν στους ΦocρισocΙους. Σ'

"

ocυτους

ocν'Υ)κocν

οι

συμ β ο λ' ocιογρocφοι ,

,

οι

γρocφεις,

οι

ερμ'Υ)νευτές των Γρocφών, ocπ' τις οποΙες κocι ocντλοό~

~,

,

σocν τoc σισocγμocτoc του ς

'ζ

γιoc Τ'Υ)ν κοινωνικ'Υ)

,

ω'Υ) .

383 Όχι μόνο ΎJ εβΡOC·CΚ~ πoλιτικ~, ocλλά κocι όλη ΎJ εβ ΡOC·CΚ~ λογοτεχνΙoc , ~τocν βocθιά εΠΎJpεocσμένες ocπό το θpΎJσκευτικό συνocΙσθΎJμoc.

Η

στocθεp~ επω06ς

τους

~τocν ΎJ ocνocμoν~ του Λυτpωτ~ , που θoc ερχότocν νoc ελευ ­ θερώσει τον λocό του ocπό το Κocκό, που ocντιπροσώ­ πευocν οι Ρωμoc·cκές

λεγεώνες. Κocι οι περισσότεροι ,

ocκολουθώντocς τον Ησoctoc , ~τocν βέβocωι , πως ocυτός ο

ΜεσσΙocς θoc ~τocν ο Υιός του Ανθρώπου, ocπόγονος ΤΎJς ocρχocίocς οαογένειocς του Δocυίο, του μυθαού βocσιλιά

των ΕβρocΙων, κocι θoc εξocφάνιζε το Κocκό , επocνocφέρο­

ντocς το Κocλ6: ΤΎJν ocγάΠΎJ, τψ εφ~νΎJ, τον πλούτο.

Aυτ~ ην ελπίοoc άρχιζόιν νoc ΤΎJν ενστερνίζοντocι κι άλλοι, υπόοουλοι των ΡωμocΙων λocοΙ , που , έχοντocς

χάσει κάθε ελπίοoc γιoc βελτίωσΎJ ης εθνα~ς τους μοΙρocς, ΤΎ) μετocθέτocνε σΤΎ)ν πνευμocτικ~ σφocίρoc. Αλλά σε κocμιά χώρoc Ύ) ocνocμoν~ οεν ~τocν τόσο έντονΎ) όπως στψ Π ocλocιστΙνΎ) , όπου οι ΧΡΎ)σμοί κocι οι προφΎ)τεΙες

τοποθετούσocν ΤΎ)ν εμφάνισΎ) του ΜεσσΙoc . · Yπ~pχocν άν ­ θρωποι που περνούσocν τις μέρες τους στον περΙβολο του Νocού, με πpoσευχ~ κ~ι νΎ)στεΙoc, πιστεύοντocς πως ο ΜεσσΙocς οεν θoc ocργούσε. Πocρ ' όλoc ocυτά ο ΙΎ)σούς συνάνΤΎ)σε ocρκετές ουσκο­ λΙες μέχρις ότου τον ocνocγνωρΙσουν ως Υιό του Αν­ θρώπου. Κocι φocΙνετocι πως κocι ο Ιοως συνεΙΟΎ)τοποί­

Ύ)σε τψ ocπoστoλ~ του μόνο ocφού πocρocκολούθΎ)σε τoc ΚΎ)ρύγμocτoc του lωάννΎ) του Bocπηστ~ , που ~τocν μoc­ κρινός συγγεν~ς του , γως μιocς εξocοέλφΎ)ς η

MocpC-

ocς . Ο lωάννΎ)ς, που ~OΎ) οΙοocσκε , ~τocν συνομ ~λικoς με τον ΙΎ)σού . Ζούσε σ-τ;ις όχθες του lορΟά.νΎ), τρεφότocν με

,

χορτoc,

'λ

με

ι

κocι

'~λ

ocκρωες,

κoc

'

ουσε τον

,

κοσμο

νoc

~

ει.,OC-

γνιστεί με το Βάπτισμoc ,. ocπ' το οποΙο κocι π~pε τ '

όνομά του , κocι υποσχότocν ΤΎ)ν έλευσΎ) του ΜεσσΙoc . Ο ΙΎ)σούς . ~λθε νoc τον συνocντ~σει «τον οέκocτο πέμ-

384 πτο χρόνο τοu ΤιβεΡίοu», o"Y)λαo~ όταν ο ίοιος ~ταν είκ οσι οκτώ ~ είκοσι εννιά χρονών. Και σΤ"Υ)ν oucrCιx,

οέΧΤ"Υ)κε Τ"Υ) οιοασκαλία τοu και ην έκανε πράξ"Υ) και ο I~

Loιος,

λλ ι

α

α

ι

χωρις

να

β

'ζ

αφτι

ει

και

Ι

φερνοντας

ι

το

Κ"Υ)-

ρuγμα στο κέντρο τοu ενoιαcρέpoντoς Τ"Υ)ς κοινωνίας .

Λίγο αργότερα, ο Ιωάνν"Υ)ς σuνελ~φθ"Υ) απ' τοuς στρα ­ τιώτες τοu τετράρχ"Υ) Τ"Υ) ς ΙεΡοuσαλ~μ, ΗρώΟ"Υ) Αντύ­

πα . Ο Λοuκάς και ο Ματθαίος ΟΙ"Υ)γούνται πως "Υ) σύλλ"Υ)ψ"Υ) οφειλόταν σΤ"Υ)ν ΚPΙΤLΚ~ ποu εΙχε κάνει ο Ιωάνν"Υ)ς στον ΗρώΟ"Υ) για τον γάμο τοu με Τ"Υ) γuναίκα τοu αοελφού τοu ΗρωΟιάΟα. Η κόρ"Υ) Τ"Υ) ς, "Υ) Σαλώμ"Υ) , χόρεψε τόσο καλά μπροστά στον ΗρώΟ"Υ) , ώστε εκείνος uποσχέθ"Υ)κε να ικανoπoι~σει Τ"Υ)ν oπoιαo~πoτε επιθuμία Τ"Υ)ς. Η μ ψέρα Τ"Υ)ς Τ"Υ)ν έβαλε να ζ "Υ)τησει το κεφάλι

τοu Ιωάνν"Υ), και "Υ) επιθuμία Τ"Υ)ς εκτελέσΤ"Υ)κε. Μετά απ' αuτό το γεγονός, ο Ι"Υ)σούς άρχισε Τ"Υ) οι­

οασκαλία τοu. Δίοασκε στις σuναγωγές, και όλες οι ι

μαρτuριες

Ι

σuμφωνοuν πως

Ι

Ι

κατι uπερφuσικο τρα

β

ι oucrE

τα πλ~θ"Y) κοντά τοu. Πότε- πότε σuνόοε'Jε τα Κ"Υ)ρύγ­ ματά τοu και με θαύματα , αλλά με οιαΖριτικόΤ"Υ)τα ,

απαγορεύοντας στοuς μαθ"Υ)τές τοu να -:-χ ΧΡ"Υ)σιμο­ ποιούν και να τα θεωρούν «αποοείξεις» -:-.,; ς παντοοuι

ναμιας

τοu.

Γύρω τοu είχε σuγκεντρωθεί ένας κυΖλος στενών

σuνεργατών, οι Δώοεκα Απόστολοι . Ο 7:?ωτόκλ"Υ)τος ι "Υ)ταν

Ι

Α

ο

~ ι νορεας ,

ι Α ι ωανν"Υ). uτος ι

εκεινος

Ψ

ι ενας

Ψ

ι αρας

ποu

ι "Υ)ταν

μχ

ι ζ' ΠΙ εφερε μα ι τοu τον ετρο .

ι

αρας,

ι

παρορμ"Υ)τικος,

θ

ι "Υ)Τ"Υ)ς

:-:ou

I~

γεν ναιοοω ?'ις,

τοu

ι

"Υ)ταν κι

και

cru-

χνά σuνεσταλμένος μέχρι Οειλίας. Αλλά κα'. 'ι Ιάκωβος και

ο

ι ς , Ι ωανν"Υ)

οι

ι γιοι

τοu

Ζ

ε

β

~ Ι EotXLou ,

' Υ -:-χν

ι

ι επισ"Υ)ς

ΨαράΟες. Αντίθετα , ο Ματθαίος ~ταν uπάί.ί."Υ)λος τοu

μισ"Υ)τού ρωμαϊκού καθεστώτος. Ο Ιούοας Ι "ΛαριώΤ"Υ)ς ~ταν ο oιαχεφιστ~ς των πενιχρών πόρων

:-:'JU

μοφά-

385 ζοντιχν o~ Aπόστoλo~.

Εκτός ιχπό του ς Αποστόλους, υπ~pχιxν εβaoμ~ντιx

060

μΙΧθΎ)τές, που ξυπόλΎ)ΤO~ προπορευόντουσιχν του

Ι Ύ)σου,

"λ σε χωp~ιx κιx~ πο ε~ ς

'ζ ιχν κιx~ προετοψιχ

λ ιχο'

τον

γ~ιx νιχ aεχτεΙ το κ~pυγμά του. Kιx~ ιχκολουθούσε ένιχ π

λΎ)'θ ος

''' ' , ιχνορων

π~στων ,

κιx~

,

'ζ γυνιx~κων, που ουσιχν

ιxaεpφ~κά σύμφωνιχ με τους κιχνόνες των ΕσσιχΙων .

Σην ιxpχ~, το Συνέaρω aεν ενa~ιxφέpθΎ)κε πολύ γ ~ιx τον ΙΎ)σού. Γ~ιx

060

λόγους: o~ οπιχaοΙ του ~τιxν ιχκόμιχ

λιγo~ κιx~ o~ ~aέες που κ~pυττε aεν ~τιxν ιχσυμβΙβιχστε ς με τον Νόμο . Η έλευσΎ) του Λυτpωτ~ κιx~ ης Bιxσ~­ λεΙιχς των Ουριχνών ~τιxν μέρος του εβΡΙΧ"Cκού Οόγμιχ­ τος, όπως κιx~ o~ Ύ)θ~κές a~aιxχές που ο ΙΎ)σούς προπιχ­ γάνa~ζε. «Αγάπιχ τον πλΎ)σΙον σου σιχν τον ειχυτό σου» , ,

«προσφερε το

'Ι> ξ' 'λ' οε ~ σου μιχγου ο σ

,

''Ι> , οποων Ύ)ΟΎ) σε ριχ-

π~σε στο ιxp~στεpό» , όλΙΧ ιχυτά υπ~pχιxν ~aΎ) μέσιχ στ~ς

Γριχφές του εβρΙΧϊκού λιχού. Ο ΙΎ)σούς έλεγε: «Δεν ~λ­ θιχ γ~ιx νιχ κιχτΙΧλύσω τον Νόμο, ΙΧλλά γ~ιx νιχ τον συμ­ πλΎ)ρώσω» .

Η P~ξΎ) με τ~ ς ιχρχές ~λθε ότιχν ο ΙΎ)σο ύς ιxν~γγε~λε πως

~τιxν ιχυτός

ο Ιaως

ο Y~ό ς του Ανθρώπου , ο

ΜεσσΙιχς που όλοι περΙμενιχν, κιx~ το πλ~θo ς ΤΎ)ς lε­ poυσιxλ~μ , όπου εΙχε γυpισε~ μετά τιχ ΚΎ)ρύγμιχτά του σΤΎ)ν ύπιx~θpo, τον υποaέΧΤΎ)κε σιχν νιχ ~τιxν πράγμιχη ο ΜεσσΙιχς. Το Συνέaρω ενoχλ~θΎ)κε , κυρΙω ς γ~ιx λόγους

πο

'β' : φο οτιχν λ ~τ~κoυς

πως

ο

Ι' Ύ)σους

,

μπορουσε νιχ

επωφελΎ)θεΙ ΤΎ)ς επφpo~ς του κιx~ νιχ πpoκιxλέσε~ μ~ιx εξέγερσΎ) ενιχντΙον η ς ΡώμΎ) ς, εξέγερσΎ) που θιχ μπο­ ρούσε νιχ oaΎ)γ~σε~ σε μ~ιx νέιχ σφιxγ~ . Το βράaυ ΤΎ)ς 3 Ύ) ς Aπp~λιoυ του 30, ο ΙΎ)σού ς πλΎ)­

poφOP~θΎ)κε πως το Συνέaρω εΙχε ιxπoφιxσισε~ η σύλ­ λΎ)Ψ~ του , μετά ιχπό προaοσΙιχ ενός ιχπό του ς Αποστό λ ους. Π ιχρ ,

' λ'

ο

''Ι>

ιχυτιχ,

,

oε~πνΎ)σε

μιχ

ζ' ~

του ς

στο

,

σπ~τL

386 ενό ς φίλου κα~ , κατά τ-η OLcXPXELCX του όείπνου , τους εΙπε πω ς κάποως ανάμεσά τους τον εΙχε προοώσει και

πως οεν θα έμενε ακόμα για πολύ καιρό μαζΙ τους. Το Ιοω βράου τον συνέλαβαν στον κ~πo της Γεθσ'Y)μαν~ .

Και όταν στο Συνέορω τον ρώΤ'Y)σ~ν αν εΙναι ο Μεσ­ σΙας, απάνΤ'Υ)σε: «Ναι, εγώ εΙμαι» · τότε τον παρέοω­

σαν στον ΡωμαΙο oωικ'Y)Τ~ με Τ'Υ)ν καΤ'Υ)γορΙα Τ'Υ)ς ασέ­ βειας .

Ο Πόντως Πιλάτος ~ταν ένας υπάλλ'Υ)λος που αρ­ γότερα τέλειωσε άσΧ'Υ)μα ην καριέρα του: καηγop~­

θ'Υ)κε για βιαιόΤ'Υ)τες και καταχp~σεις . ' Ομως, στ'Υ)ν περΙπτωσ'Υ) του Ι'Υ)σού οεν φέρθ'Υ)κε πολύ άσΧ'Υ)μα , από

,

απο Ψ 'Υ)

,

γραφεωκρατικ'Υ)

του λ' αχιστον.

Τ' ον ρωΤ'Υ)σε

αν

~ταν ο βασιλιάς των lουοαΙων , μάλλον ειρωνικά κι ε

λ πι'ζ οντας "

Ε κεινος

πως

ομως

,

εκεινος

του

' , καταφατικα

,

θ α του απαντουσε αρν'Υ)τικα .

, απανΤ'Υ)σε

ζ'

και του ε ι..,'Υ)-

γ'Υ)σε τι εΙοους βασΙλεω σκόπευε να ιΟρύσει . Σύμφωνα

με τον Απόστολο Πέτρο, εΙχε ~O'Y) αποφασΙσει να πε­ θάνει σ'Υ)κώνοντα ς η ς αμαρτΙες του κόσμου.

Ο Π ιλάτος , απρόθυμα, αποφάσισε Τ'Υ) θανατικ~ κα­ ταοΙκ'Υ) που αυτ~ 'Υ) ομολογΙα συνεπαγόταν: O'Y)λαo~ Τ'Υ) σταύρωσ'Υ) . Σταυρώθ'Υ)κε στις εννιά το πρωΙ, ανάμεσα σε ουο λ'Υ)στές και , κατά Τ'Υ) οιάρκεια του μαρτυρΙου, σε μια στιγμ~ μουρμούρισε: «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατΙ με εγκατέλειψες». Στις τρεις το απόγευμα ξεψύΧ'Υ)σε.

Δυο ισχυρά μέλ'Υ) του ΣυνεορΙου ζ~Τ'Y)σαν και π~pαν

Τ'Υ)ν άοεια να θάψουν το σώμα του . Δυο μέρες αργότε­ ρα, 'Υ) Μαρ Ια Mαγoαλ'Y)ν~ , μια απ' τις πιο αφοσιωμένες

μαθ~τpιές του , όταν π~γε νά. επισκεφτεΙ τον τάφο του , τον βp~κε άΟεω . Η εΙΟ'Υ)σ'Υ) μαθεύΤ'Υ)κε από στόμα σε

,

στομα

και

επι

β

ε

β

, θ' 'Υ)κε απο

αLω

ΤLς

,

εμφανισεLς

του

l'Υ)σού , που παρουσιάσΤ'Υ)κε με σάρκα και οστά στους

μαθ'Υ)τές του.

387 Σαράντα μέρες μετά τον ενταφLασμό του , αναλ~­ φθYjκε στους ουρανούς, όπως είχαν ~aYj προείπεL OL ' Εβ PΙXLOL

'Κ ΙXL προφYjτες.

OL

μα θ' Yjτες

,

σΚΟΡΠLσΤYjκαν

σ

,

όλο τον κόσμο YLΙX να αναγγείλουν το γεγονός της ανάστασYjς XΙXL ΤYjς προσεχούς επανόaου του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ

ΤΟ ΑΠΟΣΤΟΛΙΙ<Ο έργο, σε μ~α πρώτη φάσ1j, περιορίστ'Υ)­ κε σΤ'Υ)ν Παλα~στίν'Y) κα~ στ~ς γύρω περιοχές, στ~ς οποίες κα~ υπήρχαν εβΡα"Lκές απo~κίες . Γ~ατί, στΎJV αρχή, o~ Aπόστoλo~ σ~ωΠ'Y)pά θεώρ'Υ)σαν πως ο l'Υ)σούς

οεν ήταν ο Λυτρωτής όλων των ανθρώπων , αλλά μόνον του εβραϊκού λαού. Μετά Τ'Υ)ν αποστολή του Παύλου σΤ'Υ)ν

Αντιoxε~α ι

Ι

Ι

ι:ι

κα~ Τ'Υ)ν επ~τυx~α που ε~xε μετα<..,υ των

ευγενών αυτή ς ης πόλ'Υ)ς , τέθ'Υ)κε κα~ λύθ'Υ)κε το θέμα Τ'Υ)ζ παγκoσμ~ότγιτας του Xp~σηαν~σμoύ . Ο Παύλος υπήρξε γ~α ΤΎJV ωοεολογία» Τ'Υ)ς κα~ι

νoυpγ~ας

ι

νωσ'Υ)

ι

π~σΤ'Y)ς

Τ'Υ)ς.

ΙΗ

ταν

Ι

ι

Ι:

o,τ~ υΠ'Υ)ρ<..,ε ο

Εβ

ι

ραιος

ι

ΠΙ

ετρος

απο Τ'Υ)ν

Τ

ι

γ~α Τ'Υ)ν οργα -

ι

αρσο,

γιος

ευκα-

τάστατου φαp~σαίoυ , Ο'Υ)λαοή αστ~κής καταγωγή ς, 'Υ) οποία του έοωσε το σ'Υ)μανταότατο γ~α Τ'Υ)ν εποχή του προνόμιο του Ρωμαίου πολίτ'Υ). Είχε σπoυOά.σε~ ελλ'Υ)­ ν~κά κα~ είχε παpακoλoυθήσε~ τα μαθήματα του Γαμα­ λ~ήλ , το υ προέορου του ΣυνεΟρίου. Είχε ο ξύταη ευ­

φυία, τυπ~κά εβραϊκού χαρακτήρα, ήταν ~κανός

να

«oωλίζε~ τον κώνωπα» κα~ ήταν Ούσκολος άνθρωπο ς :

389 αυταΡΧLκός, ανυπόμονος XCXL συχνά άOLΧo ς . Η πρώτη του αντίOρασΎj προ ς τον Ι ΎjσOύ, που οεν γνώΡLσε προι σωΠLκα,

XCXL

προ ς

του ς

ι ΧΡ LσΤLανους

ι Ύjταν

μLα

β' LCXLΎj

ανηπάθεLα. Τους θεωρούσε αφεΤLΧOύς XL όταν πέτυχε έναν απ ' αυτούς , τον Στέφανο , που είχε καταOLΧαστεί γLα παραβίασΎj του Νόμου , συνεργάσΤΎjκε με ενθουσL­

ασμό στον λLθοβολLσμό του. MLCX μέρα έμαθε πως OL ι ι ~ ζ ι ΧΡLσηανΟL κεΡΟL αν υποσΤΎjΡLκτες

σΤΎj

Δ

ι αμασκο.

Ζ ' Ύj-

ΤΎjσε από το Συνέορω να τον στείλεL εκεί γLα να τους συλλάβεL XCXL, σΤΎj ΟLάρκεLα του ταξLοωύ , κεραυνοβο ­

λ~θΎjκε από ένα εκτυφλωΤLκό φως XL άκουσε μLα φων~ που έλεγε: «Παύλο, Παύλο, γLατί με καταΟLώκεLς; ». «ΠΟLός

είσαL ;»,

ρώΤΎjσε έκπλΎjκτoς . .«ΕίμαL ο IΎj ­

σού ς » , του απάνΤΎjσε Ύj φων~ . TυφλώθΎjκε , μετά από ι

τρεLς

μερες

ξ

ανα

β

Ι

ΡΎjκε το φως

Ι

του, υστερα

β

ι

αΠΤLσΤΎj-

κε , XCXL έγLνε ο πω LΧανός προπαγανΟLστ~ς ΤΎj ς XCXLνούργLας πίσΤΎj ς. '~ ξ ε Δ LoCX

σΤΎjν

Ι

ι

γLα ΤΡLα χρονLα σΤΎjν

' Ι ερουσα λΎjμ ,

Α ρα β'

LCX,

Ι

ι

υστερα γυΡLσε

ζ'

Ι, ΎjΤΎjσε συγνωμΎj απ τον ΠΙεΤΡΟ 'γLα

το παρελθόν του, XCXL με τον Βαρνάβα π~γε σΤΎjν ΑνΤL­ όχεLα γLα να ΚΎjρύξεL ανάμεσα στους Έλλψες. Όταν μα

θ ευΤΎjκε

ι

πως

'1'

οεν

ζ

ι

ΎjΤOυσαν

ι

απο

τους

ι

ΧΡLσΤLανους

που προσΎjλUΤLζαν να έχουν υποστεί πεΡLτομ~ σύμφωνα με τον μωσα'~κό νόμο , OL ΑπόστολΟL τους ζ~ΤΎjσαν να

εΠLστρέψουν XCXL να οώσουν εξΎjγ~σεLς. Με τψ υπο­

σΤ~ΡLξΎj του Πέτρου , ΤΎj μάΧΎj την κέΡΟLσε ο Παύλος , αλλά σύντομα το θέμα CXVCXXLv~eΎjXE XCXL πάλL μετά το

οεύτερο ταξίΟL του στην ΕλλάΟα . Η πλεLΟψΎjφία των Αποστόλων ~ταν ακόμα ΠLστ~ στον Νόμο, π~γαLνε

στον Ναό XCXL οεν ~θελε να ξεκόψεL από τον λαό XCXL τψ

παράooσ~ ΤΎjς .

Ο

Παύλος

κατάλαβε πως

αν τους

άφΎjνε, ο ΧΡLσΤLανLσμός οεν θα γLνόταν τίποτα πεΡLσ­

σότερο από μLα εβρα'~κ~ αίρεσΎj' υποσΤ~Ρ Lξε ΤLς θέσεLς

390 του σε ~ΎJμόσLα ΚΎJρύγματα xaL ΚLνΟύνεψε να λυντσα­

PLcrTEl από το πλ~θoς . Ήθελαν να τον ~LΚάσOυν YLa , OTL " Ύ)ταν ρωμαLOς , ELa. Τ ον γ λ'υτωσε το γεγονος

'β ασε

πολΙτης που του έ~Lνε το ~LκαΙωμα να παροuσLαστεΙ

,

στον

αυτοκρατορα.

'Ε TcrL,

εΠL β

Lβ'αστηκε

σ

"

π λ' ΟLO

ενα

YLa ΤΎJ ΡώμΎ), όπου έφτασε μετά από ένα ταξΙ~L γεμά­ το πεΡLπέτεLες .

ΣΤΎ) ΡώμΎ) , τον άχουσαν uπομονεΤLκά , ~εν κατάλ α β αν

' ηποτα

απ

"

αυτα

που

'λ εγε, ε

'λ α β αν χατα

,

ομως

πως ~εν εΙχαν χαμLά σχέσΎ) με την πολLΤLχ~ xaL , πε­ ρψένοντας να φτάσουν OL χατήγοροΙ του, τον μετα-

,

χεφLσΤΎ)χαν

χα λ' α,

βα 'ζ οντας

"

μονο

εν αν

,

φρουρο

στην

πόρτα του σΠLΤLOύ που έμενε. Ο Παύλος χάλεσε τους

εΠLφανεΙς της εβρα'~χ~ς παΡOLΚΙας, αλλά ~εν χατόρ­ θωσε να τους πεΙσεL YLa ης L~έες του . Ακόμα xaL OL

λΙγΟL που ~ταν ~~Ύ) ΧΡLσΤLανοΙ, απορρΙπτανε με φΡΙΚΎJ ~, Loεα

ΤΎ)ν

πως

το

β" αΠΤLσμα Ύ)ταν

"

σΎ)μανηχοτερο

απο

την πεΡLτομ~. ΠρoτΙμΎJσαν τον Πέτρο που ~λθε λΙγο αργότερα xaL έτυχε θερμ~ς υπo~oχ~ς. Ο Παύλος χατόρθωσε να προσΎ)λuτΙσεL μεΡLΚOύς ευγενεΙς αλλά στην πραγμαΤLχότητα έμεLνε μόνος xaL έ~ωσε ~Lέξο~ο στον Lεραποστολι..χό του ζ~λo. γράφο­ ντας ΤLς περΙφΎ)μες «ΕΠLστολές» σε παλLOύς φιλους στην ΚόΡLνθο, στη ΘεσσαλονΙΚΎ), σΤΎ)ν Έφεσο, xaL που

,

'λ εσαν ΤΎ) αργοτερα αποτε

,

β' ασΎ) της

ΧΡLσΤLανLχΎJς

θ εο-

λογΙας. Σύμφωνα με μεΡLχούς LσΤΟΡLχούς, αργότερα, αφέθΎ)κε ελεύθερος xaL π~γε να ~Lδά:ξεL στην ΑσΙα xaL

ΤΎ)ν ΙσπανΙα, μέΧΡL την Ύ)μέρα που συνελ~φθΎ) xaL ξα­ ναO~Ύ)γ~θΎJχε στη ΡώμΎ). Αλλά φαΙνεταL πως αυτό ~εν αλΎ)θεύεL. Ο Παύλος ~εν αφέθΎ)χε ποτέ ελεύθερος, xaL στη μοναΧLχ~ του εξορΙα έχασε crLyιX-crLYιX την πΙστη του σΤΎ)ν χαLνούργLα έλευσΎ) του ΙΎ)σού, ~ μάλλον ΤΎ)ν

,

μετεφρασε

σε

μLα

,

ΠLσΤΎ)

YLa

την

'λλ

α

Ύ)

ζ

,

ωΎ),

Ύ)

,

ΟΠΟLα

391 σφράγισε

TYjV ουσΙα η ς νέας OΡΎjσκε[α ς .

Δεν ξέρουμε πώς , πότε και γιατΙ τον ξανα8Ικασαν .

Ξέρουμε μόνο πως

Yj xcxTYjyoplcx ~ταν: «Aνυπακo~

στον αυτοκράτορα και ισχυρισμός πως πραγματικός ι β ασι λ ιας

Ι YjTCXV

Ι καποως

που

ονομα

ζ'

οταν

Ι

ι Yjσοuς» .

ΜπορεΙ πραγματικά να μψ υπ~ρχε τΙποτε άλλο ενα­ ντΙον του . Οι αστυνομικοΙ 8εν ασχολούνται με λεπτο­ μέρειες και, ακούγοντας τον Παύλο να αποκαλεΙ τον Ι Yjσοuι

β

ασι

λ

ι ια

ΤΥ)

ι στιγμΥ)

που

θ

στο

ι ρονο

Ι YjTCXV

ΝΙ ε-

ο

ρωνας , τον συνέλαβαν και τον κατα8Ικασαν. Ένας

θρύλος λέει πως εκτελέσηκε ην [8ια μέρα, του κατά

64,

οποΙα στcxuρώθYjκε ο Απόστολος Πέτρος και

TYjV

πως οι Μο αντΙπαλοι σuνcxντ~θYjκcxν 08εύοντας προς ι

το

μαρτυριο κι αγκα

λ

ι

Ι

ιcxσΤYjκcxν κανοντας

μετα

ξΙ

u

τους

εφ~νYj. Το γεγονός 8εν εΙναι και τόσο πιστευτό. Ο Πέτρος βρέθYjκε ανάμεσα στους Χριστιανούς που μα­ ζικά θεωρ~θYjκcxν υπεύθυνοι για ην πυρκαγιά ης ΡώμYjς. Ο Παύλος ~ταν ΡωμαΙος πολlΤYjς , κι εΙχε 8ικαΙωμα σε 8ιαφoρετικ~ μετcxχεlΡισYj. Πράγματι , τον αποκεφ άλισαν. Και στο σYjμεlο που τον έθαψαν , σύμ­

φωνα με Τψ πcxρά80σYj, νες

Ι

αργοτερα,

Tyj

β

ασι

λ

Yj ΕκκλYjσlcx έχτισε , 8υο αιώι

ΙΚΥ)

που

ι

φερει

,Ι

το

ονομα

του:

Ι Αγως Παύλος εκτός των Τειχών .

Τι στρατoλoγ~σεις εΙχε πετύχει ο Χριστιανισμός

σΤΥ) ΡώμYj, ην επoχ~ που xιXeYjXcxv οι Μο μεγάλοι Απόστολοι; ι Ε ιναι

~ Ι αουνατον να

Ι , εχουμε

ακρι

β

Ι εις

αρι

θ

Ι μους,

cx λλ cxΙ

8εν πιστεύουμε πως ξεπερνούσαν τις μερικές εκατο­ ντά8ες, σην καλύτερΥ) περΙπτωσΥ) μερικές χιλιά8ες. Το [8ω το γεγονός πως οι αρχές 8εν τους έ8ιναν με­ γάλΥ) σYjμcxσlcx , το απο8εικνύει. Η καηγορΙα για Τψ πυρκαγιά 8εν ~ταν μέρος μιας πoλιτικ~ς 8ιωγμώνΙ YjTCXV

μια

Ι επινΟYjσYj

για να

απομακρυν

θ

Ι ουν

οι

υπο

ψΙ ιες

392 από τον Νέ ρωνα. Η σ φ αγ~ φάνΊjκε προ ς στ~γμ~ν να 'ζ ' ~ " ε ξ α φαν~ ε~ ΤΊjν ομα ο α τ ων χp~σ τ~αν ων .

γ

,

1 στερα , οπω ς

όλες o~ σφαγές, εξελ ίχθΊj κε σε λίπασμα. Αλλά αυτό oφείλετα~ σΤΊ)ν opγάνωσΊj που ε ίχε aώσε ~ ο Πέτρο ς σΤΊ)ν εκκλΊjσ ία . o~ χp~στιαν o ί συγκεντρωνόντουσαν σε «εκκλΊjσίες» , .

,

που

Ι

εκε~νoυ ς

του ς

,

πρωτου ς

~,

καφους

οεν

Ι

ε~χαν τιποτα

το κρυφό κα~ το συνωμoτ~κό. Δίaασκαν ΤΊ)ν αγάΠΊj προς τον πλΊjσίOν κα~ aέχονταν χωρίς πpoκαταλ~Ψε~ς

τον οποωνa~ποτε , από οπο~αa~ποτε κo~νωνικ~ τάξΊj κ~ αν προερχόταν. o~ πλoυσ~ότεpoι βOΊjθOίισαν τ~ς φτω­

χές κo~νόΤΊjτες . Ο Λoυκ~ανός του ς πεp~έγpαφε έτσ~: o~ Ίj ~ ω~ « Α υτo~'λ'θ

που

'ζ oντα~ μοφα

τους» . Kα~ ο Τεpτυλλ~ανό ς

ο'λ α

'

τα

,

υπαρχοντα

συνέχ~ζε : «Moφάζoντα~

όλα όσα o~ άλλo~ κρατάνε γ~α τον εαυτό τους κα~ κρα­

τάνε γ~α τον εαυτό του ς το μόνο πράγμα που o~ άλλo~ μoφάζoντα~: τ~ς γυναΙκες του ς ».

lπ~pξε ωστόσο μ~α a~αφΟΡά , που επ~βλ~θΊjκε από τ~ς πεp~στάσε~ς, ανάμεσα στον πλΊjθυσμό της πόλΊjς κα~ εκείνον ΤΊj ς υπαLθpoυ. o~ πpώτo~ χp~στ~ανoί αν~­ καν σΤΊ)ν πpώΤΊj καΤΊjγOpία , γ~α λόγους προφανείς: σΤΊjν πόλΊj είνα~ πω εΙΙκολες o~ τακτ~κές συγκεντρώ ­

σε~ ς, o~ auσαΡέσκε~ες εινα~ πω έντονες κα~ τα πνεΙΙ­ ματα πω ανo~χτά σΤΊjν κp~τ~κ~· ενώ σΤΊjν ίιπα~θpo o~

παpαaόσε~ς κα~ τα πνειιματα a~αΤΊjΡοuντα~ πεp~σσότε­ ρο κα~ Ίj Ίjθικ~ τους MναμΊj εΙνα~ μεγαΛUτεpΊj . Γ~ ' αυτό τον

' λ ογο

o~

,

χp~στ~ανo~ ,

,

αpχ~σαν

να

'ζ ονομα ουν

άπ~στoυς «παγαν~στέ ς » , που πpoέpχετα~ από το

τους

pagus

κα~ σΊjμαΙνε~ χωp~ό .

Το πρώτο πράγμα στο οποίο σκόπευαν αυτοί o~ κ~­ ρυκες, ~ταν Ίj aΊjμ~ΟUΡγ ία ενός προτίιπου υγωΙΙς κα~ α ξ ~oπpεπoυς

'ζ

Ι

ωΊjς ,

το

,

οποω

Ι

ασΚΊjσε

,

αργοτερα

,

τερα-

στια γOΊjτεια σε μ~α πρ ωτεΙΙο υσα που γ~νόταν όλο χα '

393 πω oφpωσημένΎJ και ξεoιάντpoΠΎJ . Η εβpα'Ι:κ~ κατα,

,

γ ωγΎJ ΤΎJς

καινοuργιας

,

Ι

πισΤΎJς

ι

κι εκεινων ποu πρωτοι

ΤΎJ oέΧΤΎJκαν επιβεβαιωνόταν από ΤΎJν αuσΤΎJΡ6ητα ποu επέβαλλε. Οι γuναίκες σuμμετείχαν στις τελετές, αλλά με το κεφάλι καλuμμένο , γιατί τα μαλλιά τοuς μπορούσαν να αποσπάσοuν ΤΎJν πpoσoχ~ των αγγέλων­ έτσι έλεγε ο ι Αγως ΙεΡώνuμο ς, ποu ~θελε να τις βάλει 'ψ 'λ Η τακηΚΎJι και ΎJ σΠΙΤΙΚΎJ ''!' ι ι να τα κο οuν ο ες. "ωΎJ ΎJταν

ο καν6νας . ι

Η αργία

-rou Σαββάτοu γωρταζόταν με

ι

cru λλ ογικο

't'

ι

ι

ι

πνεuμα, ποu αρχι " ε με προσεuχες

και ανα-

γνωσΎJ των Αγίων Γραφών. Ο ιερέας εuλογούσε το κρασί και το ψωμί, ποu σuμβόλιζαν το αίμα και το σώμα τοu IΎJσoύ, και ΎJ τελετ~ τελείωνε με το φιλί ΤΎJς

αγάΠΎJς. Όμως αργότερα, το φιλί ΤΎJς αγάΠΎJς περιι

OPισΤΎJκε

ι

μονο

μετα

ξΙ

u

,Ι,

γuναικων

ΎJ

μονο

μετα

ξΙ

u

αν-

ορών, με ΤΎJ σύστασΎJ να έχοuν το στ6μα τοuς κλειστ6 και να μΎJν το επαναλαμβάνοuν αν τοuς προκαλούσε

εuχαΡίσησΎJ . Η έκτpωσΎJ και ΎJ παιοοκτονία καταoικάσΤΎJκαν από τοuς χριστιανούς μέσα σε μια κοινωνία ποu τις εφάρ­

μοζε

όλο

και

περισσ6τερο .

Αντίθετα,

επιβλ~θΎJκε

στοuς πιστούς ΎJ UΠΟΧΡέωσΎJ να uωθετούν τα έκθετα και να τα μεγαλώνοuν με τα οιοάγματα ης καινούρ­

γιας θpΎJσκείας. Η ομοφuλοφιλία ~ταν α~αγΟΡεuμένΎJ , το

~

.",

OLcx"UYLO

Ι

."

ι,

ι

επιτρεποταν μονον οταν το "ΎJτοuσε ΎJ

,

cru-

ζuγος και ~ταν ειΟωλολάτρισσα. Mικp6τεpΎJ επιτuχ(.α είχε ΎJ απαγ6ΡεuσΎJ τοu θεάτΡΟU. Ο καν6νας αuτ6ς ,

εμεινε

σε

ι

Lcrxu

και

"

εφαpμoσΤΎJκε

οσο

Ι

καφο

οι

,

πιστοι

~ταν αποκλειστικά, Εβραίοι. Ύστερα, καθώς ο αριθ­ μ6ς και ΎJ σποuοαι6ΤΎJτα των εuγενών πιστών μεγά­ λωνε, έγινε πω ελαστικ6ς. Και σιγά-σιγά ΎJ αuσΤΎJΡ~

γωρτη 'rou Σαββάτοu έγινε ΎJ χαpoύμενΎJ γωpτ~ ης

ΚUΡιακ~ς .

394 Κατά την «Ύ)μέρα τοu ΚUΡΙοu» σuγκεντρώνονταν ,

γuρω

απ

,

τον

,

ιερεα ,

'1' 'β ζ' οια α ε καποω

ποu

,

αποσπασμα

απ ' τις Γραφές , ύστερα προσεuχόταν και τελεΙωνε με

το Κ~Ρuγμα . Αuτη ~ταν Ύ) πρώΤΎ) ΛειτοuργΙα, ποu αρ­ γότερα απόΧΤΎ)σε πω ακριβές και πολύπλοκο τελε ­ ΤΟUΡγικό . ΕκεΙνα τα πρώτα χρόνια , οι ακροατές ΤΎ)ς ι

Ι

Ύ)ταν και πρωταγωνιστες ,

Ι

γιατι τοuς

,

επι τρεποταν

να

«ΠΡοφΎ)τεύοuν» , δΎ)λαδ~ να εκφράζοuν ΤΎ)ν κατάστασΎ) ΤΎ)ς

,

εκστασΎ)ς

,

'β σΤΎ)ν οποια ρισκοντοuσαν και ποu σΤΎ)

σuνέχεια οι ιερεΙς έπρεπε να ερμψεύσοuν. Αuτ~ Ύ)

cru-

ν~θεια καταpγ~θΎ)κε σύντομα , γιατΙ απειλούσε να προκα

' λ εσει

,

,

χαος, εκει ακρι β" ως οποu Ύ)

Ε κκ λ Ύ)σια '

προσπα-

θούσε να βάλει κάποια τάξΎ): στα θεολογικά θέματα. Μόνο Μο από τα ΜuσΤ~Ρια uπ~ρχαν: Ύ) ΒάπτισΎ), ποu δεν διακρινόταν από το ΧρΙσμα, γιατΙ γινόταν για εν~λικα άτομα. Αργότερα, σιγά-σιγά, άρχισαν να γεν­ νιούνται χριστιανοΙ και τα ,

Ο

γαμος

, Ύ)ταν

, μονο

πο

auo μuστ~ρια χωρΙστηκαν. , ζ' ιτικος, ο ιερεας περιορι οταν

λ'

να τον εuλογ~σει. Α ντωετα, φρόντιζαν πολύ την ΚΎ)­ δεΙα, γιατΙ από ΤΎ) στιγμ~ τοu θανάτοu ο χριστιανός ,

Ύ)ταν

'1'

στην

,

αρμοοωτητα

της

εκκ

λ

'

Ύ)σιας

ποu

,

ετοψα

ζ

ε

τα πάντα για ΤΎ)ν ανάστασ~ τοu. Ο νεκρός έπρεπε να

έχει τον δικό τοu τάφο και ο ιερέας έκανε λειτοuργΙα στη διάρκεια ΤΎ)ς ταφ~ς. Οι τάφοι κατασκεuάζονταν ι

σuμφωνα

θ ειες,

με τις

ι

σuριακες

και τις

'λ t:" σε κρuπτες αι.,εuμενες

Ι

ετροuσκικες

,

ι

σuνΎ)-

,

στα τοιχωματα uπογει-

ων διαδρόμων, ποu ονομάσΤΎ)καν κατακόμβές.

Το έθψο αuτό διατηP~θΎ)κε μέχρι τον δεύτερο αι-

"

ωνα,

πος

'θ Ύ)κε. uστερα καταργΎ) ι

ΠΡοσκuνΎ)σΎ)ς , Ύ) γΎ) τις

Ξανα~λθαν στο φως το

Οι

,

κατακ ό μ β' ες εγιναν τοι

t:'

ι

σκεπασε και ι.,εχαστηκαν.

1578 για έναν απλό λόγο. Τον

λόγο πως οι διακλαδώσεις τοuς ~ταν τόσο μπλεγμέ­ νες, ποu έδωσαν λαβ~ σε uποθέσεις πως ΧΡΎ)σψο-

395

,

ποωυνταν

σαν

κρυ ψ' ωνες

'Α' συνωμοσLων. ρκετα

μυ θ

L-

στop~ματα γράφηκαν γύρω απ' αυτό το θέμα. Μ' αυτές ΤLς αποσκευές γενν~θ'Y)κε 'Υ) καLνούργLα θΡ'Υ)σκεΙα' μLα θΡ'Υ)σκεΙα που 3εν ~ταν πεΡLΟΡLσμέν'Υ) σ' έναν λαό ~ μLα φυλ~, όπως ο ωυ3α'ίσμός, ~ σε μLα ΚΟLνωνLΚ~ τάξ'Υ), όπως ~ταν ο ελλ'Υ)νLκός καL ο ρωμα'ί­ κός παγανLσμός, που αποτελούσε μονοπώλω των πο­

λLτών. Το 'Υ)θLκό ης ύψος, 'Υ) μεγάλ'Υ) ελπΙ3α που απευ­ θυνόταν σΤLς καρ3Lές όλων των ανθρώπων, έκαναν τον

ΤερτυλλLανό να λέεL με πεΡ'Υ)φάνεLα: «ΕΙμαστε μόνο χτεσLνοΙ ΚαL έχουμε κατακυΡLεύσεL τον κόσμο».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΟΙ ΦΛΑΒΙΟΙ

ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝOl βOΎ)θ~θΎ)καν από έναν αuτοκράτορα ποu οεν σuμπαθούσε τοuς ΕβραΙοuς και έκανε το χώΡΎ)ΤΟ λάθος

να τοuς

καταοιώξει,

IXcruy-

επισπεύοοντας

έτσι, με ΤΎ) οιασπορά τοuς, ΤΎ)ν εξάπλωσΎ) ΤΎ)ς και­ νούργιας πΙσης.

Ο Βεσπασιανός ανέβΎ)κε στον θρόνο το μια τρoμoκρατικ~

παρένθεσΎ)

70,

μετά από

ποu ακολούθΎ)σε τον

θάνατο τοu Νέρωνα, τελεuταΙοu αuτοκράτορα ΤΎ)ς ouναστεΙας των ΙοuλΙων- ΚλαuΟΙων . Τον Ν έρωνα oιαoέ~ ΧΤΎ)κε ο στραηγός Γάλβας, ένας αριστοκράΤΎ)ς, όχι

χεφότερος από άλλοuς, φαλακρός, χοντρός, με τα μέ­ λΎ) αγκuλωμένα από ΤΎ)ν αρθρΙτιοα και με ΤΎ) μανΙα ης αποταμΙεuσΎ)ς. Μόλις αναΚΎ)ρύΧΤΎ)κε αuτοκράτορας, Ύ) πρώΤΎ) τοu χεφονομΙα ~ταν να οιατάξει όσοuς εΙχαν ι παρει

~ ι οωρα

ι κρατος.

Κ

Ι απο

τον

ΝΙ ερωνα

Ι αι αuτο τοu

να

τα

'ψ επιστρε οuν

ι θ ι στοιχισε τον ρονο

και ΤΎ)

στο ζ

ι ωΎ)

τοu, γιατΙ ανάμεσα στοuς εuεργεΤΎ)μένοuς ~ταν και οι

πραιτοριανοΙ, ποu όταν τον σuνάνΤ-Ψfαν, τρεις μ~νες μετά τψ άνο06 τοu στον θρόνο, στψ Αγορά, τοu έκο-

397 ψαν το κεφάλι , τα χέρια και τα χείλη , και ανακ~ρυ ξ αν

διάδοχό του τον Όθωνα , έναν τραπεζίτη που είχε Οόλια χρεoκoπ~σει και υποσχόταν να διαχειριστεί τη δημόσια ι

οικονομια

με ην

ι'\;

ιοια

απερισκε

ψΙ

ια

με την

Ι

οποια

ι

ειχε

διαχειριστεί και την πρoσωπικ~ του. Όταν μαθεύτηκε η είδηση , ο στρατός που στάθμευε στη Γερμανία, κάτω απ ' τις διαταγές του ι Αουλου

Βιτέλλιου, και εκείνος που στάθμευε στην Αίγυπτο , με διoικητ~ τον Βεσπασιανό , στασίασαν και βάδισαν ενα­ ντίον ης Ρώμης. Πρώτος έφτασε ο Βιτέλλιος , έθαψε

τον Όθωνα, που είχε αυτoκτoν~σει, ανακηρύχτηκε αυ­ τοκράτορας και αφέθηκε στο πάθος του , που ~ταν τα λουκούλλεια γεύματα· και για να εξακολουθεί να τρώει ι

ι

μεχρι

'λ ει Ψ ε να αντιμετωπισει ι τα στρα-

σκασμου

παρε

τεύματα του Βεσπασιανού που είχαν στο μεταξύ απο­

βιβαστεί στην Ιταλία. Η αιμαηρ~ μάχη η ς Κρεμό­ νας αποφάσισε τις τύχες του πολέμου η ς διαδoχ~ς.

Ο Βιτέλλιος νικ~θηκε και οι Ρωμαίοι διασκέδασαν του καλού καιρού με η σφαγ~ που ακολούθησε στην ίδια τους την πόλη . Ο Τάκιτος αφηγείται πω ς τα παράθυ­ ρα και οι στέγες είχαν γεμίσει κόσμο πο υ πα ρ ακο λου­

θούσε το μακελειό , ουρλιάζοντας σαν να βρισκόταν σε ποδοσφαιρικό αγώνα .

Ανάμεσα σε δυο απο κεφ αλι ­

σμούς, οι αντίπαλοι μπαίνανε σε μαγαζιά , τα λεηλαι

τουσαν και τους

,

β/ζ Ι Ι ξ 'ζ α ανε φωτια η ε αφανι οντ α ν με μια

"

ι

,

,

πορνη πισω απο καποια πορτα , κι ενω κρε

' β ατι

μα

ζ'ι της , τους

Ι

β

ι

ρ ισ κ ο νταν στο

Ι

μαχαιρωνε καΠOL ο ς

ι

:χν τιπα

λ ος

πελάτης . Τον Βιτέλλιο, όταν τον ξετρ ύπω σαν cιπό τον κρυ

Ψ ωνα

ι

του,

τον

Ι

εσυραν

Ι

γυμνο

στου ς

'\;

Ι

ο ρ ομ ο υς

τη ς

πόλης , με περασμtνο ένα βρόγχο στον λα ιμό , τον 'λ ουσαν ε

με

ι περιττωματα ,

τον

β ασανισαν ι ,

και

'λ ος τε

τον έριξαν στον Τίβερη . Aυτ~ η πόλη που διασκέδαζε με την αδελφοκτονία,

398 αυτά τα στρατεuματα που επαναστατοuσαν , αυτοί οι αυτοκράτο ρε ς που ραίνονταν με κοπριά , λίγες μέρες

,

μετα ΤΎ)ν

~

,

υΠΟΟΟΧΎ)

τους

'ψ' ο Ύ) ΤΎ)ς πρωτευουσας

με

ΤΎ)ς

ζ

"

Ύ)τωκραυγε ς,

Ύ)ταν πια Ύ)

,

αυτοκρατοριας.

Ο ΤΙτο ς ΦλάβLOς Βεσπασιανός είχε ζ~σει λίγο σΤΎ) ΡώμΎ) . Είχε γεννΎ)θεί σΤΎ)ν επαρχία , στο Ριέτι, και είχε ακoλoυθ~σει ΤΎ) στpατιωτικ~ καριέρα που τον είχε OOΎ)γ~σει

λίγo-πoΛU

παντοU.

Δεν

~ταν

ευγεν~ς.

Προερχόταν από η μεσαία αστικ~ τάξΎ) ΤΎ)ς επαρχί­ ας, είχε κεροίσει τους βαθμοuς και τον μισθό του με χίλιες θυσίες , και εκτψοuσε κυρίως ουο αρετές: ΤΎ)ν πει

' θ αρχια

"Η ταν

και ΤΎ)ν αποταμιευσΎ) .

1:"'

,

ει.,Ύ)ντα χρονων ,

όταν ανέβΎ)κε στον θρόνο , αλλά κρατιόταν καλά. Το

κρανίο του ~ταν εντελώς φαλακρό, το πρόσωπο πλατu , χωριάτικο και ειλικρινές , πλαισιωμένο από ουο τερά ­

στια αυτιά. Σιχαινόταν τους αριστοκράτες , τους θε­ ωροuσε αλ~τες , οεν ένιωσε ποτέ ΤΎ)ν ανάγΚΎ) να θεω­

ρΎ)θεί ένας απ' αυτοuς , κι όταν κάΠΟLOς του αν~γγειλε πως είχε εpευν~σει το γενεαλογικό του οέντρο και είχε ανακαΛUψει πως καταγόταν από τον Hpακλ~ , ξέσπασε σ

, ενα ,

'λ π λ' ατυ γε

LO ,

απ

'

,~ 'ψ' αυτα που ΟΎ)μLOυργουν υπο ιες

πω ς μέσα στον παραλογισμό ης Ύ) είΟΎ)σΎ) μπορεί να είΖε και κάποια σχέσΎ) με ΤΎ)ν αλ~θεια . Όταν οεχόταν

,

~

αc,~ωματουχους ,

' ψ'

ε

αυε

το

υφασμα

του

~,

μανουα

του ς

γι'Χ. να οει αν ~ταν υπερβολικά φίνο και τους μuριζε για να οιαπιστώσει αν έβαζαν κολώνια. Δεν μποροuσε να

,

υτ.f)φερει ΤΎ)ν εκ

ζ'

Ύ)ΤΎ)σΎ).

Πρώη του φροντίοα ~ταν να

βάλει τάξΎ) στον

στρατό και σΤΎ)ν οικονομία . Τον στρατό τον ανέθεσε σε t:'

'

αι.,ιωματικους

,

καριερα ς,

που

,

Ύ)ταν

'λ οι

ο

'

επαρχιωτε ς,

όπως και ο ίΟLOς. Για ΤΎ)ν οικονομία οιάλεξε μια μέ ­

θοοο oεκαpoλo γικ~: πουλω'ισε, σε αλμυρότατες τψές ,

τα υψΎ)λά ΟΎ)μόσια αξιώματα. « Εφόσον» , έλεγε, «εί-

399 VΙXL όλΟL κλέφτε ς, μ' όποων τ ρόπο

XL αν τους προβL ­

βcΧ σOυμε , καλίιτερα να ανεβαίνουν στΎJV LEpιxpxlιx πλη Ι

Ι

Ι

Ι

ρω νοντας απο ΠΡLν ενα μερο ς απ

Ι

,

αυτα που

θ

α κ

λ ΙΨ

ε

ουν

μετcΧ». Με ΤΎjν l~LtX μέθo~o ανα~LοργcΧνωσε XΙXL τΎj φο­ ρολογία . TΎjν εμΠLστεύΤΎjκε σε υπαλλ~λoυς ~Lαλεγμέ ­ νους ανcΧμεσα στους ΠLΟ αρπακηκούς XΙXL πρόθυμου ς να αφαψcΧξoυν τον πλΎjθυσμό XΙXL τους εξαπέλυσε σ ' όλες ΤLς επαρχίες ΤΎjς αυτοκρατορίας , ~ίνoντcΧς τους πλ~ρεLς εξουσίες. Ποτέ

OL εφορίες ~εν ε ίχαν λεLτουρ­

y~crEL με τέΤΟLα ανελέΎjΤΎj αυσΤΎjpόΤΎjτα . Φανταστείτε ΤΎj συμφopcΧ

YLtX τον φτωχό πλΎjθυσμό . AλλcΧ, όταν Ύj

αpπακτLΧ~ ~ΠLχείΡΎjσΎj τέλεLωσε , ο ΒεσπασLανός τους κcΧλεσε σΤΎj PώμΎj , του ς επαίνεσε , ~~μευσε τα προ Ι

σωΠLΧα

•

τους

Ι

~

κεpOΎj ,

XΙXL

μ

,Ι

αυτα

απο

ζ

Ι

ΎjμLωσε

θ Ι

τα

υ-

ματcΧ τους XΙXL LσοσκέλLσε τον κραΤLκό προϋπολογLσμό . Ο γως του, ο Τίτος , που ~ταν ένας πουΡLτανός, γε­ μcΧτoς εν~ΟLασμούς , ~LσταΚΤLκό ς

XL αγνός, π~γε να

~LαμαΡτυΡΎjθεί YLtX τα απoΚΡOυστLΧcΧ αυτcΧ συστ~ματα. «Εγώ κcΧνω τον παπcΧ σΤΎjν εκκλΎjσία» , απcΧνΤΎjσε ο πατέρας του, «XΙXL με τους κλέφτε ς κcΧνω τον κλέ ­

φΤΎj» . KΙXL

YLtX να αυξ~σεL τα έσo~α , ανακcΧλυψε αυτcΧ τα μLΧpα fLVΎjfLELtX που απο τοτε XΙXL fLExpL ΤLς μερες , ι Ι 'ζ Ι μας φερουν.το ονομα του , OpL οντας πω ς OcrOL τα ΧPΎjσψοποωύσαν έπρεπε να πλΎjpώνOυν XL όσΟL 8εν τα ι

ι

Ι,

Ι

ι

ΧPΎjσΨOΠOωύσαν έπρεπε να πλΎjpώνOυν πρόστψο. Δεν

υπ~pχε εΠLλογ~. Το πρόστψο ~ταν μεγαλίιτερο . KΙXL

YL' αυτό το μέτρο, ο Τίτος ~λθε να ~LαμαρτυΡΎjθεl. Ι Τ οτε

Ι

ο πατερας

' β

του του ε

Ι Ι σεστερηο XΙXL τον pωΤΎjσε :

α

λ

Ι

ε κατω απ

« Μ UpL'ζ EL

,

Ι

Ι

ΤΎj μυΤΎj εναν

Ι ηποτα;» .

Αυτός ο λεπτεπίλεπτος XΙXL καθωσπρέπεL γLόκας ~ταν Ύj πω μεγcΧλΎj έγνΟLα του σκεΠΤLΚLστ~ μOνcΧpΧΎj. Ο ΒεσπασLανός ~εν προφασLζόταν πως αναμόρφωνε ΤΎjν ανθpωπότΎjτα XΙXL πως καταργούσε τα βίτσLα ΤΎjς , αλ-

400 λά ~θελε τουλάχιστον να εμποοίσει Τψ ανάπτυξ~ τους. Έστειλε τον Τίτο να εξασκηθεί στα πpoβλ~ματα των

ανθρώπων και να βάλει τάξη σην Παλαιστίν"Υ) , όπου ι

ειχε

ξ

ι

εσπασεΙ"Υ) τε

λ

ι

Ι

ι

ευταια και τρομεροτεΡ"Υ) επαναστα-

σ"Υ). Οι Εβραίοι υπεράσπισαν ην Iεpoυσαλ~μ μ ' έναν "Υ)ρωισμό χωρίς ΠΡΟ"Υ)γοUμενο. Σuμφωνα με τους οι­

κοuς τους ιστορικοuς, ουο εκατομμuρια άνθρωποι πέ­ θαναν , ενώ ο Τάκιτος τους ανεβάζει σε εξακόσιες χι­

λιάΟες. Για να τελειώνει με Τψ αντίστασ"Υ), ο Τίτος παρέοωσε Τψ πόλ"Υ) στις φλόγες, που έκαψαν και τον Ναό . Απ' όσους επιζ~σανε, άλλοι αυτοκτόν"Υ)σαν, άλλοι πoυλ~θ"Y)καν σκλάβοι , άλλοι ξενιτεUΤ"Υ)καν. Ο ορόμος

, ξ εν"Υ)τειας,

Τ"Υ)ς

ώνες

πριν,

Ι

που

ειχαν

Ι

αρχισει

να

έγινε οριστικά ορόμος

Ι'ξ

παφνουν

Τ"Υ)ς

ε

ι

αι -

Οιασποράς.

Πολλοί απ' αυτοuς, μέσα στις πενιχρές αποσκευές τους, έφερναν μαζί τους και το ευαγγέλιο Τ"Υ)ς και­ νοuργιας πίσΤ"Υ)ς.

Ο Βεσπασιανός, πεp~φανoς, πρόσφερε στον Τίτο έναν θρίαμβο ουσανάλογο προς ην αξία ης στρα,

τιωΤΙΚ"Υ)ς

Ι,

ι

του επι τυχιας , και εχτισε προς

τιμ"Υ)ν του Τ"Υ)

γνωστ~ αψίοα που φέρει το όνομά του. Αλλά με ουσα­ ρέσκεια είοε τον γιο του να περνάει από κάτω, φέρ­ νοντας μαζί του σαν λάφυρο πολέμου μια εβραία πρι­ γκίπισσα, Τ"Υ) ΒερενίΚ"Υ). Δεν είχε καμιά αντίΡΡ"Υ)σ"Υ) να

Τ"Υ)ν κpατ~σει σαν ερωμέν"Υ) του , αλλά το πρόβλ"Υ)μα με τον Τίτο ~ταν ότι ~θελε να Τψ παντρευτεί , υποσΤ"Υ)ρί­

ζοντας πως ~ταν «λογοΟοσμένος». Ο Βεσπασιανό ς οεν καταλάβαινε γιατί αυτό το παιοί ~θελε να ανακαιψ

τε

Ι,

"

ει τον ερωτα, εφ"Υ)μερο και περασηκο καπριτσιο , με

Τ"Υ)ν μος.

ι

οικογενεια ,

Ε

ι κεινο ς,

που

Ι απο

ι

"Υ)ταν

θ

ι

εσμος

Ι τοτε που

Ι ειχε

σο

β

Ι

αρος

'ψ Χ"Υ)ρε ει ,

και

συ

ζ

ι

μονι-

ι ουσε

με

κάποια κυρία χωρίς να Τ"Υ)ν παντρευτεΙ Γιατί και ο

Τίτος να μψ κάνει το ίοιο με η ΒερενίΚ"Υ); Τα επι -

401 χεφ~ματά του ~ ταν πε~στ~κά κ~ ο Τίτο ς τελ~κά απαρ­

ν~θΊJκε ΤΊJ BεpενίΚΊJ · Kα~ λίγο αργότερα , ~pθε ΊJ σεφά του να κάνε~ τον αυτοκράτορα. Μετά από οέκα χpόν~α συνετ~ς o~ακυβ εpνΊJσΊJ ς ,

ι

ΤΊJς

ι

Ι

πιο συνεΤΊJ ς

ι

που ε~χε γνωp~σε~ ΊJ

Ρ

ι

ωμΊJ

απ ' τα χpόν~α του Αυγοuστου , ο Bεσπασ~ανός μ~α μέ­

ρα γύp~σε στο P~έτι γ~α O~ακoπές . Π ~γα~νε αρκετά συχνά γ~α να συναντάε~ του ς φίλου ς ΤΊJς νεόΤΊJτά ς του , να κoυβεντιάζε~ γ~α το κυν~γ~ , να κoυτσoμπoλεύε~ , να παίζε~ χαρτιά , να απoλαμβάνε~ τα τoπ~κά εΟέσματα .

Του ~λθε ουστυχώς ΊJ ~oέα να ξεπλύνε~ τα νεφρά του με νερό ης ΠΊJγ~ς Κοττορέλα. ι Η ΊJ θεραπεία οεν του ι

ταφ~α

ζ

Ι

ι

ε, ΊJ εκανε

λΙθ

α

ος

~Ι

στ~ς

ι

ooσε~ς, παντως

ι

τον επ~-

ασε κωλ~κός , κα~ αμέσως κατάλαβε πως οεν υπ~pχε θεραπεία. «Αλίμονο)), είπε, κλείνοντας το μάτι, χωρίς

ούτε εκείνΊJ ΤΊJ στ~γμ~ να χάσε~ το χιούμορ του , «puto

deus fio))

(oΊJλ. μου μυpίζε~ πως γίνoμα~ θεός) . Γ~ατί

σΤΊJ PώμΊJ είχε π~α καθ~εpωθεί να αγιoπoιoύντ~~ o~ αυτοκράτορες, ότάν πεθαίνανε. Μετά από τpε~ς μέρες κα~

ι

τpε~ς

~

νυχτες

ι

β

oυσεντερ~ας,

Ι

PΊJκε

ι

το

κoυpα γ ~o

να

σΊJκωθεί στα πόo~α του, κίτp~νoς σαν το λεμόν~ κα~ με ι

σταγονες

που

με

~

Ι

Ι

Ι

ιορωτα στο μετωπο , κo~τα ι

ΤΊJ

σεφα

τους

τον

ι

κo~τα

ζ

ξ

αν

ι

ε τους παροντες, ι

αΠOPΊJμενo~

κα~,

χαμογελώντας γ~α να oείξε~ πως είχε αντLλΊJψΊJ του γε λ o~oυ ΤΊJς ι

ι

Ι

καταστασΊJς,

Αλλ Ι

ξ ερω . ..

ι

μoυpμoυp~σε:«

Ι

α τ~ να κανουμε:

'Ε

νας

Τ

ξΙ

ο

ερω, το

Ι

αυτοκρατορας

Ι

εχε~

υπoχpέωσΊJ να πεθαίνε~ όρθιος)) .

Kα~ πέθανε όρθιος, το

79,

αυτός ο αστός που είχε

γεννΊJθεί γ~α να πεθάνε~, όπως όλo~ o~ αστοί, χωμένος στο ΊJ

κρε Ι

β ατι

θ οποιος,

ι

του·

•

Ι

κ~

ομως Ι

υποχρεωμενος

να

Ιθ

πε

ανε

σαν

Ιξ

Ι

πα~

ε~

εν αν

Ι~

ευσυνεΙOΊJτoς Ιλ

ρο

ο

που

~

οεν

~ταν o~κός του. Ο Τίτος, που τον o~αoέΧΤΊJκε, ~ταν ο πιο τυχερός

402 από τους μονάρχες, γ~ατί οεν είχε χρόνο να κάνε~ λάθ'Υ) , ι οπως

ι σ~γoυpα

θα

'β α~νε συνε

αν

ι ακο λ ου θ ουσε

ι oχ~

τα

ελαττώματα , αλλά τα πpoτεp~ματα του χαpακτ~pα του: Τ'Υ)ν ευγένε~α, Τ'Υ)ν τψ~όΤ'Y)τα , Τ'Υ) γενναωΟωρία. Δεν υπέγραψε ούτε μια θανατικ~ καταΟίκ'Υ). Όταν πλ'Υ)ΡΟ 'θ

φορ'Υ)

ι

t:"

'Υ)κε Τ'Υ)ν uπαρc.,'Υ) μια ς

ι

ι

συνωμοσιας , εστει

λ

ε στους

συνωμότες χάρ'Υ) , και στις μ'Υ)τέρες τους ένα καθ'Υ)συ­ χαστικό μ~νυμα. Στα ουο χρόνια Τ'Υ)ς βασιλείας του,

ση Ρώμ'Υ) ξέσπασε μια τpoμεp~ πυpκαγ~ά, 'Υ) ΠομΠ'Υ)ία καταστράφ'Υ)κε απ' τψ έΚρ'Υ)ξ'Υ) του 'Υ)φαιστείου κι ολό­

κλ'Υ)Ρ'Υ) 'Υ) Ιταλία χτυπ~θ'Y)κε από μια τpoμεp~ επ~o'Y)μία. Γ~α να βO'Y)θ~σε~ τους πληγέντες ο Τίτος εξ~ντλ'Y)σε το κρατικό χρ'Υ)ματοκιβώτιο . Παραστάθ'Υ)κε ο ίοως σε αρι

ρωστους ,

μο

λ'

υν

θ

Ι

'Υ)κε κι εχασε η

ζ

Ι

ι

ω'Υ) του στα σαραντα

060 του χρόνια μέσα στ'Υ) γενικ~ θλίψ'Υ), ην οποία οεν συμμερίσΤ'Υ)κε ο αοερφός του Δομιτιανός, που τον οι­ αοέχηκε στον θρόνο . t:"' Δ εν c.,εροuμε

τι συνο

λ

Ι ι θ ι , ΙΚ'Υ) κρισ'Υ) να υιο εΤ'Υ)σουμε γ~

αυτόν τον τελευταίο αυτοκράτορα Τ'Υ)ς οικογένειας των Φλαβίων.

Από τους

συγγραφείς

που έζ'Υ)σαν σΤ'Υ)ν

επoχ~ του , ο Τάκιτος και ο Πλίνως μας άφ'Υ)σαν το

χεφότερο πορτραίτο του' αντLθετα ο Στάτως και ο Mαpτ~άλ'Y)ς το καλύτερο. Δεν συμφωνούν ούτε καν στ'Υ)

φυσικ~ του εμφάνισ'Υ) : οι πρώτοι τον πεp~γpάφoυν φα­ λακρό και κοιλαρά, πάνω σε ραχιτικές γάμπες, οι οεύτεροι ωραίο σαν αρχάγγελο , συνεσταλμένο και γλυ­ κό. Πρέπει να είχε υποφέρει πολύ απο τψ προτίμ'Υ)σ'Υ) του Βεσπασιανού για τον Τίτο. Κι όταν ο πατέρας του

πέθανε , αξίωσε Τ'Υ) μισ~ εξουσία. Ο Τίτος του τψ πα­ ραχώρ'Υ)σε. Ο Δομιτιανός αpν~θ'Y)κε κ~ άρχισε να συι

νωμοτει .

Ο

ΔΙ ιων

ΚΙ ασσως

ι

t:"

uποσΤ'Υ)ρ~c.,ε

πως,

ι

οταν

ο

αοερφός του έπεσε άρρωστος , συντόμευσε τον θάνατό 'ζ ι του σκεπα οντας

Ι τον με χωνι.

403 Η βασLλεLα το u έμΟLαζε με εκεΙνη τοu ΤLβεΡLΟU , με το ν

,

ΟΠΟLO

,

εχοuμε

ΤΎjν

,

εντuπωσΎj

πως

,

ζ

εμΟLα

ε

XIΧL

ο

Ι~LO ς σαν άνθρωπο ς. ΠαρόμΟLα σuμπεΡLφέΡθΎjκε XIΧL ι

ι

,

ι

σΤΎjν αpΧΎj ΤΎjς καΡLερας τοu: φρονψα XIΧL ΠPOσεΚΤLΚα ,

με κάΠΟLα ~ειγματα ΠΟUΡLτανLκ~ς αuσΤΎjΡόΤΎjτας. Ο ΔομLΤLανός ~ταν ΚUΡLως ΎjθLκολόγος XIΧL μ ΎjχανLΚός , XIΧL

"

ruPw

εLχε

τοu

" τεχνLΚοuς

ποu

ανα λ'β α εL

εLχαν

,

ξ αναφΤLα'ξ ouv ΤΎjν πο'λ' Ύj ποu εLχε καταστραφεL απ

,

να ΤΎjν

ΠUΡκαγLά. Δεν ~θελε πολέμοuς. KL όταν ο ~LOLΚΎjτ~ς ΤΎjς ΒρεταννΙας , Αγκρίκολας, πpOσπάθΎjσε να φτάσεL

τα σύνορα μέΧΡL ΤΎj Σκωτία, τον σταμάΤΎjσε. Ίσως αuτό ~ταν ένα μεγάλο λάθος τοu, γLατί ο Α γκρίκολας ~ταν πεθερός τοu ΤαΚLΤΟU ποu τον λάτρεuε XIΧL ποu

,

εLχε

ανα

λ'β α εL

να

,

ΚΡLνεL

τοuς

αν

θ

'

ρωποuς

τοu

,

XIΧLpou

ΤΟU. KL είναL φuσLκό το όΤL μεταχεφίσΤΎjκε τον ΔομL­

ηανό τόσο άσΧΎjμα. Δuστuχώς όμως, rLIΧ να uπάρξεL εφ~νΎj, πρέπεL να ΤΎjν εΠLθuμούν XIΧL τα Μο μέpΎj. KIΧL ο ΔομLΤLανός εΙχε να κά"JεL με τοuς Δάκες , ποu ~εν ΤΎjν ~θελαν. Αuτοί

,

περασαν τον ι

ΤΎjγοuς

XL

Δ' ouvIΧ β' Ύj, VLXΎjcrIΧV

τοuς

Ρ' ωμαLOuς

ι

" αναγκασαν τον αuτοκρατορα

στρα -

να παρεL

στα

χέΡLα τοu τα Ύjνία τοu στρατού . Τα π~γαLνε πολύ καλά, όταν ο ΑντώνLOς ΣατοuρνLνος, ~LOLΚΎjτ~ς ΤΎjς Γερμα­ νίας, επαναστάΤΎjσε με αρκετές λεγεώνες, uποχρεώ-

,

νοντας

τον

σε

μLα

"

εφΎjνΎj

πpOωpΎj

XIΧL

εΠL ζ' ΎjμLα

XIΧL

βάζοντάς τοu στον vou ΤΎj μανία των σuνωμοσLών . KL από τότε ο ΔομLΤLανός άλλαξε σuμπεΡLφΟΡά. ΚάθLσε πάνω σε ψΎjλό θρόνο, ~θελε να τον αποκαλούν «κύρLO

XIΧL θεό», XIΧL αξίωνε να τοu φLλάνε τα πό~Lα . ΕξόΡLσε

απ' ΤΎjν ΙταλΙα τοuς φLλοσόφοuς ποu ανΤLτίθενταν στον ο λ οκ λ ΎjΡωΤLσμο

'

τοu,

'ξ ε εσφα

τοuς

"

ΧΡLσΤLανοuς

γLαΤL

αμφLβάλλανε rLIΧ ΤΎjν αγLόΤΎjτά τοu XIΧL πpOώθΎjσε τοuς

\:"

καταοοτες, νομL'ζ οντας πως

"

τον προστατεuαν απ

τοuς

404 εχθρούς του . o~ συγχλΎ)ηχοί τον μ~σoύσαν, τον προ­ σχυνούσαν χα~ χατάπ~ναν τ~ς θανατ~χές πo~νές του. K~ ανάμεσα τους ~ταν χα~ ο Τ άχ~τoς, ο μελλονηχ6ς του

α3υσώΠΎ)τος χp~τ~ς. Σε μ~α έχρΎ)ξΎ) μανίας χατα3ίωξΎ)ς θυμ~θΎ)χε πως ο

γραμματέας του Eπαφp63~τoς, ~ταν ο ί3ως άνθρωπος που είχε βOΎ)θ~σε~ τον Νέρωνα να χ6Ψε~ ην χαρωτί3α του. Kα~ φοβούμενος πως θα του είχε γίνε~ βίτσω, τον χατα3ίχασε σε θάνατο. Τ6τε o~ υπάλλΎ)λo~ του παλα­ τωύ α~σθάνθΎ)χαν πως ι

ι

συνoμωσ~α χα~

μυΎ)σαν σ

απε~λoύντα~, οργάνωσαν μ~α ,

,

ι

αυΤΊ)ν χα~ ΤΊ)ν αυτοχρατεφα

Δoμ~τία. Τον μαχαίρωσαν νύχτα. Ο Δoμ~ηαν6ς αμύν­ θΊ)χε μέχp~ το τέλος άγp~α. ι Η ταν πεν~ντα πέντε ετών.

Γ~α 3εχαπέντε χp6ν~α είχε 3ω~χ~σε~ με τον πω φp6ν~­ μο τρ6πο, χα~ γ~α τα υπ6λo~πα με τον πω ολέθρω. 'Ε τσ~ β u θ ~σΤΊ)χε /~ Ι ' σΤΊ)ν ω~α ανυπαρ ξΙ' ~α απ ΤΊ)ν oπo~α

είχε πpoέλθε~ χα~ Ί) 3εύτερΊ) 3υναστεία των 3~αMχων του

/

.

χηχαν

Ι ενας

ο

χp6ν~α (απ6 το πε

Α

Α υγουστου.

/ θ ανε~

με

Ι πο

τον

~I οεχα

'λλ ο α

Ι αυτοχρατορες,

Ι μεσα

που

Ι εχατον

σε

~ ~I o~αoε-

Ι ε~χoσ~

'ξ ~

ε

30 π.Χ. μέχp~ το 96 μ.Χ.), o~ έξ~ είχαν

β'

θ Ι

~α~o

ανατο.

Ύ'

Ι

Ι

~

Ι

1 ΠΊ)ρχε χατ~ που οεν ΠΊ)γα~νε

χαλά με το σύσΤΊ)μα, το οποίο μετέτρεπε σε τυράννους

/

Ι Ι ' πω απ~φασ~στα6 απ6 το χληpoνoμ~χ6 χαχ6 που σά­ αχομα χα~ αν

θ

ι'

ρωπους

χα

λ Ι

ων προ

θ

εσεων χατ~ που Ί)ταν

π~ζε το αίμα των Ιουλίων-Κλαυ3ίων.

Κ~

Ι

Ι

Ι

αυτο το χατ~ πpεπε~ να ανα

ζ

θ

Ι

Ί)ΤΊ) ' ε~ σΤΊ)ν

/~

ω~α η

pωμαΊ:χ~ χo~νωνία, έτσ~ 6πως είχε μεταμορφωθεί μέσα στους τελευταίους τpε~ς α~ώνες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΡΩΜΗ

Η ΡΩΜΗ αυτ~ς ΤΎ)ς πεp~όooυ , που ΤΎ)ν ονομάσαμε επ~κoόpε~α , εΙχε πλΎ)θυσμό που άλλo~ υπoλόγ~ζαν σε ένα εκατoμμόP~o κα~ άλλo~ σε ενάμ~σ~. Ο πλυθυσμός

,

αυτος

,

,

Ύ)ταν χωp~σμενoς

στ~ς

συνΎ)

θ' ~σμενες

' ξ

τα

ε~ς

κα~

καΤΎ)γορΙες κα~ Ύ) αp~στoκpατΙα ~ταν ακόμα πολυπλΎ) ­ θ~ς' αλλά o~ χpoνoγpάφo~ ης εποχής , εκτό ς από το

όνομα των ΚορνΎ)λΙων, οεν αναφέρουν κανένα από τα άλλα μεγάλα ονόματα που εΙχαν αφ~σε~ επoχ~ : τους ΦαβΙους, τους Aιμ~λΙoυς , τους ΒαλερΙους κτλ. Απο­

oεκατ~σμένες από τους πολέμους, στους οποΙους έχα­ ναν συχνά τους άνορες τους, από τους o~ωγμOός κα~

,

απο τ~ς

"λλ

πpακτ~κες

, oαoγενε~ες

αντ~συ

'β' ε~χαν σ Ύ)σε~

κ~

Ύ)

Ψ

,

Ύ)ς , o~ πεp~φΎ)μες

αντ~καταστα θ' ε~

με

,

αυτες

'λλ ες α

,

που εΙχαν λ~γότεpoυς προγόνους, πεp~σσότεpα χp~-

,

,

'β ματα , κα~ προερχο νταν απο ΤΎ) ΙOμΎ)χαν~ΚΎ) κα~ εμπο-

p~κ~ τάξΎ) ης επαρχΙας. «Σ~μεpα, στψ καλ~ κo~νωνΙα», έλεγε ο Γιουβενά­

λΎ)ς, «Ύ) καΛUτεpΎ) ΛUσΎ) εΙνα~ μ~α στεΙρα Ί'JναΙκα . Όλo~ θα σου φέpoντα~ καλά ελπΙζοντας σΤΎ)ν κλΎ)Poνoμ~ά .

406 Ενώ , αν ΎJ γυναίκα σου κιiνε~ πα~8ί , ποιός σου λέε~ πω ς 8εν θα είνα~ νεγpιiκ~;»

Ο ΓωυβενάλΎJς ~ταν λίγο υπεpβoλ~κός, αλλά ΎJ ε~­ κόνα του κακοι) που μας 8ίνε~ είνα~ αυθεντLΚ~. Ο γάι

,

,Ι,

μος, που ΤΎJ στω~ΚΎJ εΠOΧΎJ ΎJταν ενα μυσΤΎJpω κα~ ΤΎJ

χp~στ~ανα~ επoχ~ θα ξαναγ~νόταν, είχε καταντ~σε~ εφ~μεpΎJ πεp~πέτε~α· κα~ το μεγιiλωμα τιwν πα~8~ών , που κάποτε το θεωροuσαν καθ~κoν προς το κpιiτoς κα~ τους

' , θ εους

, αφΎJναν

,

'ζ

που υποσχονταν α~ων~α

, απογονους

γ~α

να

"

,

ωΎJ μονο σε οσους

'ζ' φρονη ουν τον ταφο τους,

τώρα εθεωρείτο μ~α ενόχλΎJσΎJ , μ~α ΚΟUΡασΎJ προς απο­ φυγ~ν. Η πα~80κτoνία 8εν επ~τpεπόταν π~α , αλλά ΎJ έκτpωσΎJ ~ταν μ~α συνΎJθ~σμένΎJ πpακηκ~ , κ~ αν 8εν

,

πετυχα~νε,

,

καταφευγανε

σΤΎJν

'λ ε~ Ψ ΎJ

εγκατα

του

νεο-

γέννΎJτoυ στα πό8~α μ~ας colonna lattaria, που ονομα ' ζ οταν

J

ετσ~

ι, γ~αη απο

κε~

τα

ανα

λ' β αμ ανε

ΎJ

,

συντεχν~α

των τροφών που πλ~pωνε το κράτος γ~α να θΎJλάζoυν

τα έκθετα.

Με τψ επί8pασΎJ αυτών των ΎJθών, ΎJ ί8~α ΎJ βωλο­ γ~κ~ κα~ φυλετ~κ~ 80μ~ ΤΎJς PώμΎJς είχε αλλιΧξε~. Πo~-

,

ος

πο λ'~ΤΎJς

~, οεν ε~χε στ~ς

φ λ'β ε ες

του ,

"

μεp~κες

σταγο-

νες ξένου αίματος; o~ ελλΎJναές, συp~ακές, ~σpαΎJλ~­ ηκές

με~oνότητες , πpoστ~θέμενες

αποτελοuσαν ΤΎJν

πλεωψΎJφία. o~ Eβpαίo~ ~ταν ~8ΎJ τόσο 8υνατοί, κυ­ ρίως λόγω ΤΎJς συνoχ~ς τους, που από τψ επoχ~ του Καίσαρα αποτελοuσαν μ~α από τ~ς α~χμές του καθε ­ στώτος του. Aνιiμεσά τους λίγo~ ~ταν o~ πλοUσω~.

Αλλά στο σuνολο αποτελοuσαν μ~α πε~θαpΧΎJμένΎJ, ερ ­

γατα~, ΎJθ~κ~ κo~νότητα. Ενώ 8εν μποροuσε κανείς να πε~ το ί8ω κα~ γ~α τους A~γυπτίoυς, Σuρωυς κα~ ιiλ­ λους

ανατολίτες , που ~τανε μεγιiλo~ 8ιiσκαλo~ ΤΎJς

κερ80σκοπίας .

" Η Ρ ωμα~α

,

'ζ' μα μα που απoφασ~ ε να φεpε~ στον κο-

407 σμο ενα παωι , αν οεν Ύjταν εντε λ' ως

,

""

""

'ξ φτωΧΎj , το εφορ-

των όταν αμέσως , οίνοντάς το σε μια τροφό για να το

θΎjλάσει, ύστερα σε μια ελλΎJVίoα οασκάλα, που τότε κατείχε η θέσΎj που σ~μεpα κατέχουν οι αγγλίοες και ο ι γαλλίοες, και τέλος σ ' έναν παιοαγωγό, συν~θως Έλληνα κι αυτόν, για η μόpφωσ~ του. Διαφορετικά το έστελνε σε κάποιο από τα σχολεία που τώρα πια

υπ~pχαν παντού , αλλά ~ταν ιοιωτικά , μικτά, και οιευ ­ Θύνονταν από μαγίστρους. Οι μαθΎjτές φοιτούσαν στι ς

, β ασικες Μ ετα'

'ξ εις τα

,

μεχρι

χωρι'ζ ονταν

τα

"" '" ''''οεκατρια , οωοεκα Ύj ' " αγορια απο τα κοριτσια . τα

,

χρονια .

Οι

γυ-

ναίκες συμπλ~pωναν ΤΎj μόpφωσ~ τους σε ειοικά Κο­ λέγια όπου κυρίως ΟιΟά.σκονταν μoυσικ~ και χορό . Τα αγόρια συνέχιζαν σΤΎj οευτεροβάθμια εκπαίOευσΎj, όπου

οιοάσκονταν από γραμματικούς , που καθώς ~ταν στΎJV πλεΙOψΎjφία τους ΈλλΎjνες, επιμένανε σΤΎj γλώσσα, σΤΎj λογοτεχνία και σΤΎjν ελλΎjνιχ~ φιλοσοφία, που κα­ τέλΎjξαν τελικά να πνίξουν τον pωμα'~κό πολιτισμό. Το

πανεπιστ~μιo ~ταν μια σεφά από μαθ~ματα pΎjΤOpι­ κ~ς , που οεν είχαν τίποτα το οργανικό. Δεν υπ~pχαν εξετάσεις , οεν υπ~pχε πτυχίο , οεν υπ~pχε ΟιΟακτορικό. Yπ~pχαν μόνο οιαλέξεις που τις ακολουθούσαν συζΎj ­ τησεις . 'Ολα ~ταν ιοιωτικά και οι τιμές ~ταν αλμυρό­ τατες . Ο Πετρώνιος παραπονιόταν πως εκεί οιοάσκο­

νταν μόνο αφΎjpΎjμένες θεωρίες που οεν εΙχαν καμιά πpακτικ~ χpΎjσιμόητα . Αλλά καλλιεργούσαν το τυπι­ κό pωμα'~κό γούστο για ΤΎjν αντιφατιχόΤΎjτα , ΤΎj λε-

,

πτομερεια και ΤΎj στρε

Ψ

'" , ,

οοικια: ενα

,

β' ιτσιο που αργοτε-

ρα μεταOόθΎjκε σ' όλους τους Ιταλούς . Οι πιο ευκατάστατες οικογένειες στέλνανε τα παι­

οιά τους να τελειoπoι~σoυν τις σπουοές τους στο εξω­ τερικό: σΤΎjν Aθ~να για η φιλοσοφία, στΎJV Αλεξάν­

ορε ια γ ια ΤΎJV ιατpικ~, σΤΎj Ρόοο γ ια η PΎJτOPικ~ . Και

408 1<;> ξ οοευαν

λλ'

πο

Ι

Ι

Ι

ι

α ΧΡΎ)ματα γ~α να τα συνΤΎ)ρουν εκε~ , τοσο

που ο o~κoνόμoς Bεσπασ~ανός , γ~α να εμπooισε~ IΧ'J-:'r. ΤΎ)ν

,

.

,Ι

o~κoνoμΙΚΎ)

αΨOppαγ~α,

ΠΡΟΤΨΎ)σε

να

σΤΡαΤOl, (J -

γ~ σε~ τους πω o~άσΎ)μoυς ε~ο~κοu ς απ ' αυτές τ~ς πό ­ λε~ς κα~ να τους μεταφέpε~ σΤΎ) ΡώμΎ), σε κpατ~κά σχολεΙα ,

όπου τους

πλ~pωνε με ακp~βόταΤOυς

μ~­

σθοUς .

Η Ύ)θ~κ~ αυτών των πα~o~ών οεν ~ταν ποτέ σπου<;> ι ι oα~α ουτε καν ΤΎ) ι Ύ)ταν

ι στω~ΚΎ)

ι εΠΟΧΎ).

ι 'ζ φυσ~κo να συχνα ουν

Α

'ξ ι οεκαε ~ χρονων,

1<;>

πο

ι « λ oυπαναp~α»

στα

κα~ κα-

νεΙς οεν ενo~αφεpόταν αν εΙχαν σχέσε~ς με γυναΙκες ~ με άνΟρες. Αλλά τότε όλα γΙνονταν με χoνopoε~o~ τρό ­ πο, o~ οΙκοι ανoχ~ς ~ταν χυOαιO~ κα~ Ύ) επoχ~ ΤΎ)ς έκλυ­

σΎ)ς τέλε~ωνε με ΤΎjV κλ~σΎ) στον στρατό κα~ μετά με τον τας.

ι

γαμο

που

Ι

ι

Τ ωρα

ι

εγκα~ν~α

ομως

ζ

ε

ΤΎ)ν

ι

ι

εΠΟΧΎ) ι

ι

ΤΎ)ς . αυσΤΎ)ΡΟΤΎ)-

o~ νεo~ μπορουσαν να ε

ξ

ι

ι

αφoυντα~ απο

ΤΎ) στpατ~ωτ~κ~ θΎ)τεΙα, o~ oιΚo~ ανoχ~ς εΙχαν γινε~ πολυτελεΙας , o~ πόρνες α~σθάνoνταν ΤΎ)ν ανάγΚΎ) να ι

Ψ υχαγωγουν

τους πε

λ

'

ατες

Ι

Ι

oχ~ μονο με ης

ι

χαρες

τους,

αλλά κα~ με ΤΎ) συζ~ΤΎ)σΎ) , τον χορό , το τραγοuο~ κ~ έτσ~ o~ πελάτες τους εξακολουθοuσαν να συχνάζουν κα~ μετά τον γάμο. ι Η ταν πω αυσΤΎ)ΡΟΙ με τα ΚOpιτσ~α, όσο καφό ~ταν ΚOpΙτσ~α. Αλλά φρόντιζαν να ης παντρεuουν πp~ν πε­

ράσουν τα εικoσ~, γ~ατι αν τα περνοuσαν, τ~ς θεωροu­ σαν γεροντοκόρες κα~ γ~ατι με τον γάμο αποκτοuσαν

σχε06ν τ~ς ιo~ες ελευθερΙες με τους άντρες, ~ σχε06ν τ~ς ΙO~ες . Ο Σενέκας θεωροuσε τυχερό τον σuζυγο που

Ύ) γυναΙκα του Eup~crXE αρκετοuς ουο μόνο εραστές. K~ ι

ι

ενα επ~τυμ

β ω λ' ξΙ εε~ το ε Ύ)ς:

«'Ε με~νε

Ι

π~στoς

1 <;>

σΤΎ)ν Lo~α

σuζυγο γ~α σαράντα ένα χpόν~α». Ο ΓωυβενάλΎ)ς , ο Mαpτ~άλΎ)ς, ο Στάτως μας μ~λάνε γ~α γυναΙκες ΤΎ)ς Ι 'ξ Ύ)ς ασΤΙΚΎ)ς τα

Ι 'λλ ες που αγων~'ζ oντα~ στο τσφκο, γ~α α

409 π ου γυρνάνε στου ς δρόμους ης ΡώμΎ)ς οδΎ)γώντocς τoc ι:' " ocμOC<.,OCΚLOC τους , που στocμocτocνε ,

κocτω

ocπ

"

ης

στοες

XOCL

XOCL

σΤΎ)νουνε κου

,

«προσφερουν στον

β'εντoc

'1' β ' OLOC OCΤΎ)) ,

λέεL ο ΟβΙδLOς , «το ocπολocυσΤLκό θέocμoc των γυμνών τους ώμων».

OL «δLocνοοuμενες» ocνθΙζocνε . Η ΘεοφΙλΎ) , Ύ) φΙλΎ) του ΜOCΡΤLάλΎ) , ξεχώΡLζε γLOC ΤLς γνώσεLς ΤΎ)ς πάνω σΤΎ) στωLΚ~ φLλοσοφLOC , Ύ) ΣOυλπLΚΙOC έγρocφε στΙχους , φυ­ σLκά ερωΤLκοUς .

KOCL υπ~ρχocν XOCL γυνOCLΚεΙες οργoc θ' oLOC λ'Ι:' ε<.,εLς πocνω στoc κoc Ύ)κοντoc

, , '1' νωσεLς που οργocνωνocν ΤΎ)ς

,

γυνOCLΚOCς

όλες

,

εχουν

ης

προς

ΤΎ)ν

ΚΟLνωνLες

,

"β' ΚΟLνωνLOC , οπως συμ OCLνεL

σΤLς

,

οποΙες

σε

τoc κocθ~κoντoc δεν

κocμLOC σΎ)μocσLOC.

ΌλΟL πάΧOCLνocν. Η ocγocλμOCΤΟΠΟLLOC ocυτ~ς ΤΎ)ς επο­ χ~ς, ocν συγΚΡLθεL με ΤΎ)ν ocνΤLσΤΟLΧΎ) ΤΎ)ς στωLκ~ς Ρώ­ μΎ)ς , που έφΤLocχνε σώμocτoc λεπτά XOCL γωνLώδΎ), μocς δεLχνεL ένocν πλΎ)θυσμό μocλθocκό XOCL στρογγυλεμένο ocπό ΤΎ)ν ocργΙoc XOCL ης aLOCL τολογLκές κocτocχρ~σεLς. Τ ο Ι ι t: ι 't: ι , ι

γενL εχεL ε<.,ocφocνLστεL , το πρωτο <.,υΡLσμoc εχεL γLνεL μLOC

,

γLOΡΤΎ)

με

ΤΎ)ν

,

ΟΠΟLOC

ξ

,

εΚLνocεL

Ύ)

ζ'

ωΎ)

,

ενος

,

'1'

ocνορoc .

Τ

OC

μocλλLά OL πεΡLσσότεΡΟL εξocκολουθουν νoc τoc κόβουν

, oc λλ'oc υπocρχουν , , XOCL OL κομ Ψ ευομενΟL που τoc ocφ~νoυν νoc μocκρocΙνουν XOCL μετά τoc πλέκουν σε πο

λ υ,

κοντoc,

κοτσΙδες. Ο πορφυρός μocνόύocς έχεL γLνεL ocποκλεLσΤL­ κό μονοπώλLO των ocυτοκρocτόρων. ΌλΟL

OL άλλΟL φο­

ράνε άσπρο ΧLτώνoc XOCL σocνδάλLOC δερμάΤLνoc, με το λουρΙ περocσμένο ocνάμεσoc στoc δάχτυλoc.

AντLθετoc , Ύ) γυνOCLΚειOC μόδoc ~τocν πολύπλΟΚΎ) . OL κυρΙες που σέβοντocν τον εocυτό τους δεν χρεLάζοντocν

' λ Lγοτερο

"

OCΠΟ

τρεLς

ωρες

XOCL

,

μLσΎ)

ντου ζ'

LVOC

σκ λ'β ες

oc

κάθε πρωΙ γLOC νoc ετοψocστουν. Ένoc σΎ)μOCνΤLΚό μέρος ΤΎ)ς λογοτεχνΙocς εLνOCL ocφLερωμένο στΎjV πεΡLγρocφ~ ocυ­ τ~ς ΤΎ)ς τέχνΎ)ς XOCL OL ocLθoυσες του λουτρου εLνOCL γε-

410 μάτες

από ξυp~στ~κέ ς

βoυpτσάκ~α,

κρέμες ,

μ 'Υ)χανές, ψαλίδες , βούρτσες,

π ούδρ ε ς,

καλλυνταά ,

λάδ~α,

σαπoύν~α. Η Ποππαία είχε ανακαλύΨε~ μ~α νυχτεp~ν~ μάσκα γάλακτος γ~α να φpεσκάpε~ το δέρμα του προ­

σώπου Τ'Υ)ς, 'Υ) οποία έγ~νε πολύ δ'Y)μoφ~λ~ς. Το μπάνιο σε γάλα ~ταν συν'Y)θ~σμένo , κα~ o~ πλoύσ~ες κυρίες ταξίδευαν με κoπάδ~α αγελάδες γ~α να έχουν πάντα φρέσκο γάλα στ'Υ) δ~άθεσ~ τους. E~δ~κoί δίνανε συμ­ βουλές γ~α δία~τες, γυμναστ~κ~, 'Y)λ~όλoυτpα , μασάζ εναντίον Τ'Υ) ς κυτταpίτ~δας. o~ κομμωτές έκαναν πε­

ριουσία όταν ανακάλυπταν κάπo~α πρωτότυπ'Υ) κόμ­ μωσ'Υ) : μαλλ~ά μαζεμένα πίσω ~ δεμένα στον αυχένα ~ συγκραΤ'Υ)μένα από μ~α τα~νία ~ ένα φ~λέ .

Τα

'

,

"μετα~~ 1 : 'Υ)' ασπρορουχα 'Υ)ταν απο

λ ~νo. ' Κ α~

'

αpχ~ ζ ε

να κάνε~ τψ εμφάν~σ~ του το σoυτ~έν. Κάλτσες δεν υπ~pχαν, αλλά τα παπoύτσ~α ~ταν πολύπλοκα , από δέρμα μαλακό κ~ ελαφρό , με τακoύν~ ψ'Υ)λό γ~α να κα­ λύπτουν το πρόβλ'Υ)μα των ρωμαίων κυp~ών που ~ταν κα~ ελάττωμα όλων των Ιταλίδων: τα κοντά πόδ~α. Τ ον χεψώνα ΧΡ'Υ)σψοποιούσαν τ~ς γούνες , που ~ταν

"

'1" σωρο των συ ζ" υγων 'Υ) των εραστων που ε~χαν υΠ'Υ)ρε-

,

Τ'Y)σε~

στις

β oρε~ες '

" ς, επαpχ~ε

οπως

'Υ)

Γ α λ ατια '

κα~

'Υ)

Γερμανία. Kα~ σ' όλες τ~ς εποχές ΧΡ'Υ)σψοποιούσαν πολλά κoσμ~ματα που ~ταν το μεγάλο πάθος αυτών των κυp~ών. Η Λόλλ~α Παολίνα κυκλοφορούσε με σα­

ράντα χ~λ~άδες σεστέρnους κρεμάσμένους πάνω Τ'Υ)ς με Τ'Υ) μopφ~ πολύτψων λίθων, των οποίων ο Πλίνιος

ανεβάζε~ τα είδ'Υ) σε εκατό . Yπ~pχαν κα~ απoμψ~σε~ς, που φαίνετα~ πω ς ~ταν αp~στoυpγ~ματα. Ένας συ­

γκλ'Y)τ~κός προγράφΤ'Υ)κε από τον Bεσπασ~ανό γ~ατί φορούσε στο δάκτυλό του ένα δαχτυλίδ~ με μ~α πέτρα αμύθΨ'Υ)ς αξίας. Ο αυσηρός Τ~βέp~oς δοκίμασε να

β α' λ ε~

'

φρενο σ

" αυΤ'Υ)ν

,

''1' ~ 1: Τι. 'Υ. λλ' Τ'Υ)ν επ~σε~ α χpε~ασΤ'Y)κε να

411 πα ραιτηθεί: το να κλείσει ης βιoμΊJXανίες πολυτελών προ"ίόντων , σ~μαινε κίνουνο oικoνoμικ~ς κpίσΊJς γ ια ΤΊJ

ώμΊJ· Η επίπλωσΊJ του σπιτιού ~ταν σε ανάλογο τόνο με όλΊJ αυτ~ ΤΊjV επίoειξΊJ . Ένα μέγαρο άξιο του ονόματός του έπρεπε να έχει κ~πo, μαpμάpινΊJ στοά , όχι λιγότερο από σαράντα οωμάτια, ανάμεσα στα οποία και κάποια σα

' λ ονια

με

κο

'1> ' oιακoσμΊJμενoυς

<:-

, ονυχα ,

λ' ονες

'

απο

με ακρι β" ες

'<:-

,

,

'λ'β α α αστρο, τοιχους

ΊJ

,

'ζ ια απο κε πετρες , τραπε

,

ορο παν ω σε ποοια απο ονυχα ,

β'

αρια ανατο

λ'

ιτικα με-

ταξωτά , κορινθιακά βάζα και μερικές εκατοντάοες υΠΊJpέτες : Ουο πίσω από ΤΊJν καρέκλα κάθε προσκε­ κλΊJμένoυ για να τον σερβίρουν σΤΊJ οιάρκεια του γεύ­ ματος, Ουο για να του βγάζουν συγχρόνως τα παπού­

τσια όταν ξάπλωνε, κτλ.

Ο

'Ρ" αpιστoκpαΤΊJς ωμαιος Ι,

,

πνουσε το πρωι κατα τις

αυΤΊJς ,

της

,

εΠOXΊJς

ι:<-,υ-

"

επτα και το πρωτο πραγμα

που έκανε ~ταν να Οέχεται τους

πελάτες

του για

μια-ουο ώρες, προσφέροντας το μάγουλό του στο φιλί του καθένα τους.

'1στερα

έπαιρνε το πρωινό του , που

~ταν πoλu απλό. Και τελικά οεχότανε τις επισκέψεις των φίλων του και τις ανταπέΟιΟε. Aυτ~ ~ταν ΊJ πιο Ι

Ι

Ι

αυσΤΊJpα ΤΊJpoυμενΊJ υΠOXpεωσΊJ ΤΊJς

Ι

κoινωνΙΚΊJς

ζ

,

ωΊJς

σΤΊJ PώμΊJ. Το να αpνΊJθείς να παρασταθείς σε ένα φίλο

όταν έφτιαχνε ΤΊJ oιαθ~ΚΊJ του , ~ να συμμετάσχεις στους γάμους του γιου του , ~ σΤΊJν ανάγνωσΊJ των ΠOΙΊJμάτων του, ~ να μΊjV υπoσΤΊJpίξεις ΤΊjV υπoψΊJφι-

,

,

' ,

,

'λ βλ' OΤΊJτα του, ο α αυτα ΊJταν προ σ ΊJηκα και μειωναν το

κοινωνικό κύρος.

" μπορουσε

κανεις

Μόνον όταν όλα αυτά τελείωναν , να

,

σκεφτει

τα

'ζ προσωπικα του ΊJ-

τ~ματα. Αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονταν και για τους αν­

θρώπους της μεσαία::: xσηκ~ ς τ,χ~Y,::: " Αυτοί οουλεύ-

412 Ι

·

,Ι

ανε μεχρι τ ο μεσ-ημερι ,

,

,

Ι

ετρωγαν κατι προχειρα ,

οπω ς

οι σ-ημερινοί Αμερικανοί και γuριζαν στ-η Οουλει&. τους .

ΑλλιΧ 6λοι , νωρ ίτερα ~ αργ6τερα , καταλ~γανε στα ο-η μ6 σια λουτρ &. γ ια να π&.ρουν το μπ&.νιο τους . Κανένα ς

λ αο' ς

~

οεν

,

υ π-ηρ

ξ

ε

"

ποτε

το σο

κα

θ

ι

αρος,

,

οσο

ο

ρω -

μαϊκ6 ς . Κ&.θε μέγαρο είχε τ-η oικ~ του ιoιωτικ~ πισίνα. ΑλλιΧ υπ~pχαν π&.νω απ6 χίλιες ο-ημ6σιες που ~ταν στ-η Οι&.θεσ-η του κοινοu , με ουνατ6τ-ητα να εξυπ-ηρε­ τοuν περίπου χίλιους πελιΧτες τ-η φορ&.. Τα λουτρ&.

,

Ι,

-ηταν ανοιχτα απ

,

,Ι

ι

το πρωι μεχρι τ-η μια το μεσ-ημερι για

τις γυναίκες , απ ' τις

0110

μέχρι τ-η OUσ-η του ~λιoυ για

τους &.νΟρες , μέχρι ην επoχ~ που έγιναν μικτ&.. Γου­ ν6ντουσαν σε απooυτ~pια και π~γαιναν στο γυμναστ~­

ριο για να εξασκ-ηθοuν στα Οι&.φορα αγωνίσματα · uστε­ ρα π~γαιναν στ-ην αίθουσα του μασ&.ζ. Και στο τέλος &.ρχιζε το πραγ ματικ6 μπ&.νιο που ακολουθόuσε αυ­ στ-ηροu ς καν6νες .

Πρώτα έμπαιναν στο

o-ηλαo~ σε αέρα χλιαρ6 , uστερα στο ρα θερμ6 , κι uστερα στο ατμ6 ς,

6που

και

laconicum

γιν6ταν

χp~σ-η

t epidarium calidarium, σε αέ­ που ~ταν καυτ6ς εν6ς

καινοuργιου

προ·Ι:6ντος που μ6λις είχε εισαχθεί απ6 τ-η Γαλατία , του σαπουνιοU. Και τέλος , για να τονώσουν τ-ην κυ­ κλοφορία του αίματος , έπεφταν να κoλυμπ~σoυν στο παγωμένο νερ6 ης πισίνας . Μ ετα'

"λ ο α

απο

'

αυτα ,

'ζ ονταν ,

σκουπι

α

λ ειφονταν '

με

λ&'ΟΙ , ντuνονταν και περνοuσαν στ-ην αίθουσα των παι­ χνιοιών για μια παρτίοα σκ&.κι ~ χαρτι&., ~ στ-ην αί ­ θουσα των συζ-ητ~σεων γ ια να σχολι&.σουν με τους φί­ λου ς τους που σίγ ουρα συναντοuσαν εκεί ~ στο εστι­ ατ6ριο γ ια ένα καλ6 οείπνο, που ακ6μα κι 6ταν οεν

,

,

'

~ 'ξ' -ηταν σπουοαιο , το αποτε λ ουσαν του λ' αχιστον ε ι πιατα ,

απ ' τα οπο ία ουο με κρέας χοιριν6. Έτρωγαν ξαπλω­

μένοι π&.νω σε αν&.κλιντρα , στ-ηριγμένοι στο αριστερ6

41 3 Ι χεp~

τ ους

Ι ακουμπουσε

που

μα ξ ~ λ' αp~

στο

κα~

υπο β' α-

σταζ ε το κεφάλ~ , κα~ με το δεξί ελεύθερο γ~α να παίpνε~ Ι

Ι

'ζ

Η κου ζ'~να Ύ)ταν Ι β αp~α Ι , με

το φαΥΥ)ΤΟ απο το τpαπ.ε~.

πολλές σάλτσες από ζωαά λίΠΎ). Αλλά o~ Pωμαίo~ ε ίχαν γερό στoμάχ~ κα~ το δείχνανε ση ς πεp~πτώσε~ς Ι γε ννα~ων

'ξ εων κρασοκατανυ

που

πο λ' υ

Ι συχνα

' β α~συνε

ναν.

Τα συμπόσ~α άpχ~ζαν στ~ ς τέσσεp~ς το απόγευμα, κα~ κρατούσαν μέχp~ς αργά η νύχτα , αν όχ~ μέχp~ ΤΎ)ν

επομένΎ) . Τα τpαπέζ~α ~ταν στoλ~σμένα με λoυλoύδ~α Ι

κ~ ο

αερας

Ι

Ο ~ υΠΎ)ρετες Ι ,

αpωματ~σμενoς.

με ακp~

β'ε ς

στολές, έπρεπε να είνα~ τoυλάχ~στoν Μο γ~α κάθε προσκεκλΎ)μένο. Δεν προσφέρονταν παρά μόνο σπάν~α Ι

ποτα

~I

κ~

εοεσματα.

«Τ α

ΨΙ αp~α ,

Ι

πpεπε~

να

'ζ ουν

στo~χ~

πεp~σσότεpα απ' τον Ψαρά», έλεγε ο ΓωυβενάλΎ)ς. Ο κόκκ~νoς αστακό ς πλΎ)ρωνόταν αμύθΎ)τα 'ποσά κα~ ο Βέδως ΠOλλ~όνΎ) ς ~ταν ο πρώτος που επ~χείpΎ)σε να 'ξ

φτ~α

Ι

ε~ εκτροφεω.

Κ

α~ ο

Α

Ι

Ι

Ι

π~κως απεΚΤΎ)σε κo~νων~ΚΎ)

θέσΎ) ανακαλύπτοντας ένα κα~νoύpγω π~άτo: το φουά ,

ι

,

Ι

γκρα, που το εφηαχνε παχα~νoντας τις

Ι Α υτος

ο

Α

Ι πα~oς

Ι . Ύ)ταν

Ι ενας

ι

ΧΎ)νες

'ξ παρα ενο ς

με συκα.

Ι θ αν ρωπο ς :

έφa:γε σε γεύματα μ~α τεpάστ~α περωυσία , κ~ όταν ΤΎ)ν είδε να με~ώνετα~ σε μ~α δεκάδα εκατομμυρίων αυτο ­ κτόνΎ)σε, γ~ατί δεν άντεχε ΤΎ) φτώχε~α.

Σε μεp~κές πεp~πτώσε~ς το συμπόσω μεταβαλλόταν σε όργω. ο αμφ~τpύωνας πρόσφερε στου ς φ~λoξενoύ ­ μενους πολύτιμα α~τ~κείμενα, κα~ o~ δoύλo~ περνούσαν Ι, 'ζ ~α μοφα'ζ οντας μπροστα απ τα τραπε

επέτρεπαν στ?υς

συνδα~ΤΎ)μόνες

Ι που εμετ~κα

θα

να ξαναρχίσουν το

φαγψό. Το ρέΨιμο δεν ~ταν μόνο επ~τpεπτό , αλλά αποτε­ λούσε σΎ)μάδ~ εκτίμΎ)σΎ)ς ΤΎ)ς αφθονίας των φαγΎ)τών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Η ΡΩΜΗ οεν υπ~ρξε ποτέ βιoμ'Y)χαν~κ~ πόλ'Υ). o~ μόνες μεγάλες επ~χεφ~σε~ς που είχε ~ταν μ~α χαρτoπo~Ια κα~

μ~α

β ιομ 'Y)χαν~α

ι

Ι

χρωστ~κων

ι

Α

oυσ~ων.

ι

πο

ι

κε~νoυς

τους αρχαίους καφούς 'Υ) πραγματ~κ~ βιομ'Υ)χανία Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς ~ταν 'Υ) πoλ~τ~κ~, που πρoσφέρε~, όσον αφορά στα κέρο'Υ) , συντομότερους ορόμους από Τ'Υ)ν πραγμα­ τικ~ εργασία. K~ αυτός ο χαρακτ~ρας Τ'Υ)ς οεν έχε~ αλλά:ξε~ μέχρ~ κα~ τ~ς μέρες . μας. Η κύρ~α Π'Y)γ~ πλούτου αυτών των ρωμαίων κυρίων

~ταν 'Υ) συναλλαγ~ στους o~αoρόμoυς των Υπουργείων κα~ 'Υ) λε'Υ)λασία των επαρχ~ών. Όλo~ τους

ξόοευαν

πολλά γ~α να κάνουν καρ~έρα . Αλλά όταν π~α έφταναν στα υψ'Υ)λά αξ~ώματα, μπορούσαν να ρεφάρουν με τα

μεγάλα κέρο'Υ) που είχαν κα~ να τα επενOUσουν στ'Υ) γε­ ωργία. Ο Ιούνιος ι

αφ'Υ)σαν το

Κολουμέλλας κα~ ο Πλίνιος "

πoρτρα~τo αυΤ'Υ)ς

Τ'Υ)ς

,

κoινων~ας

μας

των γαιο-

ΚΤ'Υ)μόνων κα~ των τρόπων με τους οποίους εκμεταλ­ λευόταν τις γαίες Τ'Υ)ς .

415 Η μLΚΡ~ LόLοκτησία , την οποία με νόμο υς OL Γράκ­ XOL, ο Καίσαρας XIΧL ο Αύγουστος είχαν θελ~σεL να τονώσουν, όεν μπορούσε να συναγωνLστεί το λαΤLφού ­

ντω, το τσLφλίΚL: ένας πόλεμος ~ μLα XPOVLιX ξηρασίας ι εφ ταναν

YLIΧ

να

ιψ καταστρε ουν

την

προς

ι λ οφε ος

των

μεγάλων χτημάτων που είχαν κάθε όυνατότητα να ανΤLσταθούν . ι Η ταν μεγάλα σαν βασίλεLα , λέεL ο Σενέ­ κα ς, καλλLεργημένα από σκλάβο υς που όεν στοίΧLζαν

τ ίποτα, αλλά όούλευαν τη γη χωρίς καμLά γνώση . Π ολλές φορές ~ταν εξεLόLκευμένα στην εκτρoφ~ ζώων που απέόLόε πεΡLσσότερο από το όργωμα των χωραι

Δ

φLων .

ι

ι

εν ηταν σπανωL

OL

β

Ι

~Ι

ι,

οσΚΟΤΟΠΟL των οεκα η εL -

κοσL ΧLλLάόων εκταρίων, με κοπάόLα που έφταναν τα

όέκα ω ς είκοσL ΧLλLάόες ζώα . Αλλά στα χρόνLα μεταξύ Κλαυόίου XIΧL ΔομLΤLανού

ξεκίνησε μLα αργ~ αλλαγ~. Η μακρόχρονη εφ~νη XIΧL η χoρ~γηση πολLΤLκών όLκαLωμάτων σ ' όλες σχεόόν ης επαρχίες ανέκοψαν τον ανεφοόLασμό σε σκλάβου ς,

OL οποίΟL άΡΧLσαν να γίνονταL όλο XIΧL πω σπάνωL XL επομένως αΚΡLβοί: XIΧL η βελτίωση των όLασταυρώσε­ ων oό~γησε σε κρίση υπερπαραγωγ~ς

τη ς

κτηνο­

τροφίας, που όύσκολα ΠLα έβΡLσκε τρoφ~ YLIΧ τα ζώα, ι

,

των ΟΠΟLων η τψη

ι

επεφτε.

Π ο λλ

OL'

,

'β ρη-

κτηνοτροφω

καν ευκολότερο το να στραφούν στη γεωργία, όLαίρε­ σαν τα τσLφλίΚLα τους σε χτ~ματα XIΧL τα όώσανε YLIΧ εκμετάλλευση σε Κολίγους , που υπ~ρξαν ω πρό γο ­

VOL των σημεΡLνών χωραών XIΧL που τους μΟLά:ζουν ' αν τους εχεL , 'ψ εL σωστα' ο Πλ Lνως: ' πο λ υ, πεΡLγρα ση-

"

β ΙXpOL ,

επψονΟL ,

,~,

τσLγγουνηοες,

καχυΠΟΠΤΟL

XIΧL

συ -

ντη ρηΤLΚΟ Ι

Τ ουλάΧLστον ξέρανε πώς να όουλέψουν τη γη XIΧL είχαν συμφέρον να την κάνουν να αποόώσεL. ΞαφνLκά

άΡΧLσε η χρ~ση λLπασμάτων, η αμεLΨLσπορά, η συλλο-

416 γ~ των σπ6ρων. Οι οπωροπαραγωγοί, μετά απ6 πει­ ράματα,

έφεραν

και

εγκλιμάτισαν το

σταφύλι ,

το

α χλcΧ ο ι , το ροΟά:κ ινο , το κεράσι. Ο Πλίνιο ς απαριθμεί είκοσι εννιά ποικιλίες σύκων. Και το κρασί παραγ6ταν σε τέτοιες

ποσ6τ-ητες,

που ο Δομιτιαν6ς,

για να

εμποο ίσει μια κρίσΎ) , απαγ6ρεΨε τ-η ΟΎ)μιουργία νέων αμπελώνων .

Οι βιομΎ)χανίες γενν~θΎ)καν, σε βάσΎ) oικoγενειακ~ ,ι

και χεφοτεχνΙΚΎ) , γυρω απ

"

ι,

αυτον τον αγροτικο μικρο-

κοσμο και για να συμπλΎ)ρώσουν ΤΎ)ν αυτάρκειά του.

Ένα χτ~μα ~ταν πιο πλούσιο , 6ταν μπορούσε να ανταποκρι

θ ει'

στις

και τεμαχι

,

αναγκες

' ζ οταν

του.

,

το κρεας

Ε κει'

τους.

Ε

'ζ ονταν σφα

τα

ζ' ωα

"

,

κει υΠΎ)ρχε το καμινι

για το Ψ~σιμo των τούβλων. Γιν6ταν Ύ) επεξεργασία των οερμάτων και Ύ)

κατασκευ~ των παπουτσιών.

Υ φαιν6ταν το μαλλί και φτιάχνονταν τα ρούχα . Δεν υπ~pχε ίχνος αυτ~ς τ-η ς εξειοίκευσΎ) ς που σ~μεpα κά­

νει ΤΎ) οουλειά ανυπ6φΟρΎ) και τον άνθρωπο αυτ6ματο. Ο χωρικ6ς εκείνΎ) ς ΤΎ)ς επoχ~ς, 6ταν έλυνε τα ζώα απ ' το άροτρο , γιν6ταν μαραγκ6ς ~ σιΟεράς .

Οι μ6νες βιομΎ)χανίες που λειτουργούσαν με ΤΎ) σΎ)­ μεpιν~ αντίλΎ)ψΎ) ~ταν τα μεταλλεία. Το υπέοαφος

"

'θ ανΎ)κε , εωΡΎ)τικα ,

στο

κρατο ς,

που

το

,

νοικια ζ ε

με

μέτριους 6ρους σε ιοιώτες για εκμετάλλευσΎ) . Το συμ ­

φέρον τους παρακίνΎ)σε να ανακαλύΨουν θειάφι σΤΎ) Σικελία , κάρβουνο σΤΎ) Λομβαροία , σίΟΎ)ΡΟ στον Έλβα , μάρμαρο στ-η Λουνιγιάνα. Το κ6στος παpαγωγ~ς ~ταν ελάχιστο ,

γιατί

στις

στοές

οούλευαν αποκλειστικά

σκλάβοι και βαρυποινίτες, στους οποίους οεν πλΎ)ρω-

,

νοταν

' καμια

αμοι β" Ύ)

και

Ύ)ταν

' λ υπτοι ακα

για

οποιο-

o~πoτε ατύχΎ)μα. Με οεοομένΎ) ΤΎ)ν κατάστασΎ) των ορυχείων πρέπει να γίνονταν ατυχ~ματα με αρκετούς νεκρού ς σχεσόν κάθε μέρα. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί έχουν

417 παρα

/ψ

λ εL

/

/

εL να μ ας το ανα φ ερουν γLαη ,

YLa

/

ΤΎJν επ οχη .

κάΤL τέτοω aεν αποτελοίισε είaΎJσΎJ , 6πω ς θα λέγα με στο aΎJμοσωγραφα6 Laίωμα. MLa άλλΎJ βωμΎJχανία πο υ

άνθLζε ~ταν ΎJ ΟLκοaομ~. Αλλά στψ πραγμαΤLκ6τψα aεν αναΠΤίιχθΎJκε ποτέ ένας βωμΎJχανLκ6ς καΠLταλL­ σμ6ς, γLατί ΎJ aοuλεLά των σκλάβων σuναγωνLζ6ταν ΤΎJ

/

μΎJχανΎJ.

Ε

/

κατ ο σκ

/ ζ / σΤΟLΧL ε ενα

/

/

/ /

λ/β ζ λ θ α OL σΤΟLΧL αν Lγοτερο απο Ο , ΤL α

/ μΎJχανΎJμα,

που

θ

α του ς

ανταα

θ

/

Lστοuσε ,

aΎJμωuργώντας παράλλΎJλα xaL πρoβλ~ματα ανεργίας . κα

KL 6μως , πολλές απ6 ΤLς aΎJμ6σLες υΠΎJρεσίες ~ταν / / / / ξ λ/ / οργανωμενες απο Ο,η υΠΎJΡ αν πο u αργο -

/ λ υτερα

τερα, στψ EυρώΠΎJ π.χ. , του aέκατoυ έβaομοu αLώνα. Η αυτοκρατορία είχε εκατ6 ΧLλLάaες ΧLλL6μετρα εθνL­ κ~ς oaou, ΎJ Ιταλία μ6νΎJ ΤΎJς aLέθετε περίπου τετρα­ κ6σLες μεγάλες αΡΤΎJρίες, πάνω σΤLς οποίες γLν6ταν xaVOVLX~ xaL πυκν~ ΎJ κυκλοφορία . Το ταχuaρομείο aεν ~ταν aΎJμ6σLα υΠΎJρεσία. Ο Αίιγουστος είχε ανηγράψεL

το περσα6 σίισΤΎJμα , που έμΟLαζε λίγο με τον σΎJμεΡLν6 aLπλωμαΤLκ6 σάκο , aΎJλαa~ λεLτοuργοuσε μ6νο YLa ΤLς ανάγκες του κράτους

xaL OL LaLώτες μπορ ο ίισαν να το

ΧΡΎJσψoπoωίιν μ6νο αν είχαν εLaLΚ~ άaεLα. Τον ΤΎJλέ­ γραφο αντααθLστοuσαν φωτεLνά σ~ματα που στέλνο-

/

νταν απο τα

u Ψ'ωματα , xaL

Ι Ι , το συσΤΎJμα αυτο εμεLνε το

laLO μέΧΡL τψ επoχ~ του Ναπολέοντα. Το LaLωΤLκ6 ταχuaρομείο είχε οργανωθεί απ6 LaLωταές εταφίες , αλλά

OL πλοuσωL, 6πως ο ΛέΠLaος , ο Απίκως , ο Πολ­

λίωνας είχαν ΤΎJν πρoσωπα~ τους υΠΎJρεσία xaL ~ταν LaLαίτερα περ~φανΟL YL' αυτ~ν. Η στάθμευσΎJ xaL ο ανεφοaLασμ6ς ~ταν θαuμάσLα

/

οργανωμενα.

'Σ

τους

~

/

ορομους

/

υΠΎJρχαν

XL λ ωμεΤΡLΚΟL/

aείκτες . Κάθε aέκα ΧLλL6μετρα υπ~ρχε σταθμ6ς με εσΤLατ6ρω , κρεβάΤLα , στάβλο xaL ξεκοίιραστα άλογα YLa νοίΚLασμα . Κάθε η:JLάντα ΧLλL6μετρα υπ~ρχε πω

418 μεγάλος και πιο οργανωμένος σταθμός , τον οποίο συ­ μπλήρωνε και ένα μπορντέλο . Αστυνομικές περίπολοι

επιτηροόσαν τα ορομολόγια χωρίς ωστόσο να καταφέ­ ρουν ποτέ να τα εξασφαλίσουν απόλυτα. Οι πλοόσιοι ταξιοέυανε με ολόκληρες πομπές αμαξιών , μέσα στα οποία κοιμόντουσαν φρουροόμενοι από τους οπλισμέ­ νους οοόλους τους.

Ο τουρισμός άνθιζε, σχε06ν όπως και σΤΎJν επoχ~ μας . Ο Πλοόταρχος

XOPO·LOEUEL τους πεΡΙΎJγΎJτές πο υ

κατακΛU ζανε τις πόλεις. Η εκπαίoευσΎJ των νεαρών

Ρωμαίων, όπως και των νεαρών ι Αγγλων του ΠΡOΎJ­

γοόμενου αιώνα, οεν ~ταν πλ~ΡΎJς χωρίς τον πεΡΙΎJγΎJ­ τικό γόρο. Συν~θως περιελάμβανε την Ελλάοα, οια θαλάσσΎJς, ξεκινώντας από τ-ην Όστρια ~ το Ποτσου­ όλλι, που ~ταν τα μεγάλα λιμάνια ΤΎJς επoχ~ς. Οι πιο ι

φτωχοι τα

ξ

~

Ι

Ι

ι

ιοευανε με φOΡΤΎJγα που ΠΎJγαιναν να κ

λ

ι

ει-

σουν εμπορεόματα στ-ην Aνατoλ~ · για τους πιο πλοό­ σιους υπ~ρχαν σωστά υπερωκεάνεια, ιστιοφόρα, που φτάνανε τους χίλιους τόνους, τα εκατόν πεν~ντα μέ­

τρα μ~κoς και οιαθέτανε καμπίνες πολυτελείας. Η ι

ι

πεφατεια ειχε ε

ξ

ι

ι

ι

αφανιστει απο ΤΎJν εΠOΧΎJ του

Α

ι

υγου-

στου, που , για να ΤΎJν καταστείλει , είχε ιορόσει ουο στόλους 'Ε τσι ,

που

ι τωρα

περιπολοόσαν πια,

τα

ι π λ οια

μόνιμα

σΤΎJ

τα ξ'~ ωευαν

και

Μεσόγειο. ΤΎJ

Ι νυκτα ,

αλλά πάντα κοντά σΤΎJν ακτ~ για να αποφεόγουν πι­ θανές

καταιγίΟες.

Ωράρια οεν υπ~ρχαν, γιατί όλα

εξαρτιόνταν από τον άνεμο. Φυσιολογικά ταξίοευαν με ι "'ξ Ι β Ι ι ταχυΤΎJτα πεντε ΎJ ε ι κομ ων ΤΎJν ωρα και, για να πανε

από ΤΎJν Όστια σΤΎJν Αλεξάνορεια , χρειάζονταν περί­ που οέκα μέρες. Το εισιτ~ριo στοίχιζε ελάχιστα. Τα Π

ι λ ΎJρωματα

ι σΎJμερινα: ι

ετοψοι να

ι

ΎJταν

ι θ αν ρωποι ξ

ι

~

ι

εκπαωευμενα

ι χωρις

και

'ζ

μοια

ανε

λΙψ προκατα ΎJ εις, ι

με

τα

β'ιαιοι ,

εκινΎJσoυν για το καταγωγιο και το μπορ-

419 ντέλο. o ~ καπετάν ~o~ ~τανε ε~o~κoί , που σ~γά

- σ~γά

έκαναν πραγματικ~ επ~στ~ μ'Y) Τψ τέχν'Υ) Τ'Υ) ς πλo~ γ'Y) ­ σ'Υ)ς. Ο Ίππαλος ανακάλυψε Τ'Υ)ν περωδ~κόητα των μουσώνων- κα~ τα ταξ ίo~α από Τ'Υ)ν Α ίγυπτο σην Ιν~,

Ι

,

'ξ

o~ α , πο υ πρωτα απα~τoυσαν ε

σαν σε έναν μ~να.

,

'

,

~ μ'Υ)νε ς, τωρα γ~νoντoυ-

Γενν~θ'Y)καν o~ πρώτo~ χάρτες ,

εγκαταστάθ'Υ)καν o~ πρώτo~ φάρo~ .

Όλα αυτά έγ~ναν πολύ γρ~γoρα γ~ατί o~ Pωμαίo~ , εκτός από πoλέμαρχo~ κα~ νομοθέτες , ~ταν κα~ μ 'Υ)­ χανικοΙ Δεν έφτασαν τα μαθ'Y)ματ~κά στα θεωρ'Y)τLκά ύψ'Υ) στα οποία είχαν φτάσε~ o~ Έλλ'Υ)νες , αλλά τα ΧΡ'Υ) ­ σψοποί'Υ)σαν ' απο ξ 'Υ)ρανσ'Υ)

με περ~σσότερo πρακτ~κό του

Φ" oυτσ~νo

, ενα

ξ υπ'Υ)Ρ ε

πνεύμα.

Η

,

πραγματ~κo

αρ~στoύργ'Y)μα κα~ o~ oρόμo~ τους οποίους κατασκεύ­

ασαν είνα~ ακόμα κα~ σ~μερα υπooε~γματικoΙ o~ A~ -

,

γυπτ~o~

,

ε~χαν

ανακα λ'ψ υ ε~

τ~ς

,

αρχες

Τ'Υ)ς

'"

'

υοραυ λ ~Κ'Y)ς ,

αλλά o~ Pωμαίo~ τ~ς εφαρμόσανε σε τεράστ~α αροευ­

τ~κά κα~ αποχετευτικά έργα. Το πλ~θoς των κρψών ης σ'Y)μερ~ν~ς Ρώμ'Υ)ς, oφείλετα~ στους Ρωμα.ίους. Ο Φροντίνος που οργάνωσε το σύσΤ'Υ)μά του ς, το περ~έ­

γ ραψε σ' ένα β~βλίo με σ'Y)μαντ~κ~ επ~σημoν~κ~ αξ ία. Σ το β ~ βλ ω

'

του

,

αυτο

,

συγκρ~νε~

τα

,

εργα

,

κo~ν'Y) ς

ωφε-

λείας με ην ανύπαρκτ'Υ) ωφέλε~α από τ~ς Π υραμίοες ~ από άλλες κατασκευές των Eλλ~νων. Kα~ μέσα στα λόγ~α του αναγνωρίζε~ κανείς η ρωμα'LΚ~ ~δωφυtα , πρακτLΚ~ , θετικ~, σην υΠ'Υ)ρεσία Τ'Υ)ς κo~νωνίας κα~ όχ~ των ~o~ωτικών α~σθ'Y)τ~κών ~Oωτρoπ~ών . Eίνα~ δύσκολο να πε~ κανείς σε ποω βαθμό 'Υ) o~κo ­ νυμ~κ'ίι ανocπτ',J ; Ύj 7Ύjς α\)τυκρ:χτορίας oφείλετα~ στψ

~o~ωτ~κ~ πρωτοβουλία ~ στο κράτος. Αυτό το τελευ­ ταίο είχε Τψ ~oωΚΤ'Y)σία του υπεοάφους, μ~α σ'Y)μαντ~­

κ~ ~oωΚΤ'Y)σία γ'Υ)ς, κα~ π~θανόν κα~ μερικές πoλεμ~κές 'Ε' . γγυοταν β ωμ'Y)χαν~ες

Τ'Υ)ν

,

ΤΨ'Υ)

του

,

σταρωυ

με

το

420 ,

,

συσ τημα τη ς ~, Ο'Υ)μοσLα

λα

συ γ κεντρωσ'Υ) ς

, ερ γα

' Χ Ρ'Υ)σΨΟΠΟLOυσε

Y LΙX

να

XΙXL ανα

αμ

β

'ζ αντψετωΠL εL

,

το

λ'

κραηκο

,

ανε τα μεγαΤ'Υ)ν

' ανερ γ Lα.

' ΧΡ'Υ)μαΤΟΚL β ωτLO

YLΙX

να

ο ίνεL ΟιΧνεLα σε LΟLώτες, με υ ψ'Υ)λό τόκο XΙXL εύλο γες εγγυ~σεL ς. Αλλά το κράτο ς οεν ~ταν πολύ πλο ύ σLO , XΙXL τα έσοοά του προέρχονταν κυρίως από του ς φό ­ ρους.

Σε γενLκές γραμμές , μπορούμε να πούμε πως ~ταν ένα κράτος

πεΡLσσότερο φLλελεύθερο παρά σοσLαλL­

σηκό , που έφτανε να εΠLτρέπεL στους στραΤ'Υ)γούς που

ΟLOLκούσαν ΤLς επαρχίες , να κόβουν νόμLσμα YLΙX λογα­ ΡLασμό τους. Το πολύπλοκο σύσΤ'Υ)μα που προέκυψε

,

,

'Υ)ταν 'Υ) ευτυΧLα των τραπε

,

ζ' β' Lτων , που ιxcrLcrιxv πανω του

όλες ΤLς πον'Υ)ΡLές τους: τα βLβλLάΡLα ταμLευΤ'Υ)ρίου , ΤLς εΠLταγές, ΤLς ΟLαταγές πλ'Y)ρωμ~ς. Ίορυσαν θυγα­ ΤΡLκές με ανηπροσώπου ς σ ' όλο τον κόσμο , XL αυτό το

πολύπλοκο σύσΤ'Υ)μα οεν μπόρεσε να αποφύγεL ΤLς

,

ΚΡLσεLς

Η

XΙXL τα

μπουμ,

κρίσ'Υ) του

'β

οπως

1929,

συμ

,

,

αLνεL XΙXL

σ'Υ)μερα.

ση Γουώλ Στρ~τ , είΧΕΞ το

ΠΡΟ'Υ)γ ούμενό τη ς ση Ρώμ'Υ). Όταν ο Αύγουστος γύ ­

ΡLσε από Τψ Αίγυπτο , με τον αμύθ'Υ)ΤΟ θ'Υ)σαυρό ης

στα χέΡLα του , τον έΡLξε σΤ'Υ)ν κυκλοφορία γ~α να το­ νώσεL ΤLς ανταλλαγές πο υ λψνάζανε. Η πλ'Υ)θωΡLσηκ~ του πολLΤLΚ~ οεν εΙχε μόνο αυτό το αποτέλεσμα , αλλά 'β ασε XΙXL ης ανε

"

Ι ΤLμες , που εφτασαν σε αΠLστευτα υ'ψ 'Υ) ,

μέΧΡL η σΤLγμ~ που ο ΤLβέΡLO ς φρόνΤLσε να μεLώσεL το χρ~μα που κυκλοφορούσε . 'OcrOL είχαν οανεLστεΙ ελπίζοντας ση συνέΧLσ'Υ) του πλ'Υ)θωΡLσμού , βρέθ'Υ)καν χωρίς ρευστό XΙXL έτρεξαν να πάρουν ΤLς καταθέσεL ς

τους από ΤLς τράπεζες . OL τράπεζες βρέθ'Υ)καν μπρο­ στά στψ υποχρέωσ'Υ) να πλ'Υ)ρώσουν τεράσΤLα ποσά

μονομLάς XL έκλεLσαν ΤLς πόρτες. Kαταστ~ματα XΙXL ,~" οεν εLχαν β LOμ'Υ)χανLες

ΧΡ'Υ)ματα Y LΙX να π

λ

'

'Υ)ρωσουν του ς

421 π ρομΎ)θεuτές το uς και αναγκάστηκαν να κλείσοuν . Ο ,

π ανικος

ζ

'οαπ

,

λω ' θ Ύ)κε και ο' λ οι ΠΎ)γαν ' να παροuν τις κα -

ταθέσεις τοu ς απ 6 τι ς τράπε ζες . Η μεγαΛUτερΎ) τρά ­ ;:ε ~): .

;:'J ' J

'~7':Xν

7<) ' J

\1 α.;ίμ σ ') κα.l

Hψ;:ιjνΊj ,

7'J 'J

aE')

μπ6ρεσε να ικανoπoι~σει 6λοu ς τοuς πελάτες ΤΎ)ς και

ζ~ΤΎ)σε βo~θεια. απ6 ην τράπεζα τοu Πεττίοu. Τ6τε οι π ελάτες τοu Πεττίοu 6ρμΎ)σαν μέσα στο σπίτι τοu γ ια

να τον εμποaίσοuν να βOΎ)θ~σει τοu ς Μο σuναaέλφοuς τοu. Η εξάΡΤΎ)σΎ) των επαρχιακών οικονομιών αποaεί ­ ΧΤΎ)κε αμέσως με ΤΎ)ν έφοaο , σχεΜν ταuτ6χρονα , στι ς τράπεζες ΤΎ)ς Λuών , ΤΎ)ς Αλεξάνaρειας , τοu Βuζαντί­

ou . 'Η ταν φανερ6 πως ένα κΙΙμα ανασφάλειας σΤΎ) Ρώ ­ μΎ) μεταβιβαζ6ταν αuτομάτως και στψ επαρχία. Έγιναν,

και

,

τοτε ,

μα

ζ'

ικες

,

χρεωκοπιες

,

και

αuτοκτονιες.

Πολλές μικρές ιaΙΟΚΤΎ)σίες , χρεωμένες , ,

σαν

να περψενοuν ΤΎ)ν

,

επομενΎ)

'"

aE') μποροΙΙζ

'

σοοεια για να 'οοφ

λ' Ύ)-

croU') τοuς πιστωτές τοuς και οι ιaιοκτ~τες τοuς ανα ­ γκάσΤΎ)καν να τις ξεποuλ~σοuν στοuς μεγάλοuς γαι ,

ΟΚΤΎ)μονες

"ζ

~

,

ποu μποροuσαν να αντε 'ο οuν . :::'αναν

' , τοκογ λ uφοι ποu ειχαν εκτοπισ θ ει" απ

ΤΎ)ν

θ

ισαν οι

ζ' ε 'ο απ λ ωσΎ)

των τραπεζών. Οι τψές έπεσαν επικίνauνα. Και ο Τι­ βέριος παραaέΧΤΎ)κε στο τέλο ς πω ς χρ~ματoς

Ύ) μείωσΎ) τοu

ποu κuκλοφορεί , είναι χεφ6τερΎ) απ ' τον

πλΎ)θωρισμ6. Με πολλοΙΙς στεναγμοΙΙς aιέθεσε σΎ)μα ­ ντικά ποσά στις τράπεζες για να τα ξαναβάλοuν σε ' xux. λ οφορια,

' να οανει'ζ με ΤΎ)ν εντο λ Ύ)

'"

ou')

"

για τρια χρο -

νια χωρίς τ6κο . Το

'

γεγονος

'ψ ει ντανε

ΤΎ)ν

πως

'και " μονο

αuτο

εφτασε για να

'ζ' οικονομια, να 'οεπαγωσει

τις

ζω-

,

πιστωσεις

και να τονώσει ΤΎ)ν εμπιστοσΙΙνΎ), μας aείχνει π6σο μετροΙΙσαν οι τράπεζες, aΎ)λαa~ π6σο καπιταλιστικ6

σΤΎ)ν οuσία τοu ~ταν το αuτοκρατορικ6 ρωμαΊ:κ6 καθε­ στώς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ

ΟΙ ΔIA~KEΔAΣEIΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Οτ ΑΝ Ο Αόγουστος ιxνιxρριχ~θΊ)κε σΤΊ)ν εξουσΙιχ, το ρωμΙΧϊκό Ί)μερολόγιο εΙχε εβ30μ~ντιx έξι μέρες ιχργΙιχς, περΙπου όσες κιχι σ~μεριx' ότιχν πέθιχνε κιχι ο τελευι

τιχιος σε

~

I~

Ι

Ι

Ι

Ι

οιιχοοχος του, οι μερες των εορτων ειχιχν ιχυ ι

εκιχτον

ε

ξΙ

Ί)ντιχ

Ι

πεντε,

~

ΟΊ)

λ

~I

ΙΧΟΊ)

Ι

περιπου

μιιχ

ξ

Ί)

θ

ι

ει

Ι

μεριχ

30υλειάς ιχντιστο"ιχοόσε σε μιιχ μέριχ ιχργΙιχς. Αυτές τις

μέρες γιορτάζοντιχν οι σΚΊ)νικοΙ ιχγώνες κιχι τιχ ΙΧθλΊ)τικά ιχγωνΙσμιχτιχ

(ludi scenici) (giuochi atletici).

Οι σΚΊ)νικοΙ ιχγώνες 3εν ~τιxν πιιχ το κλιχσικό, σο­ βιχροφιχνές κι επιβλψικό 3ράμιχ, που εΙχε σβ~σει πολύ

σόντομιχ μετά ΤΊ) γέννΊ)σ~ του. Yπ~ρχε κάτι στον ΙΧέριχ, όχι μόνο της ΡώμΊ)ς, ΙΧλλά κι ολόκλΊ)ΡΊ)ς της ΙτΙΧλΙιχς, που έκιχνε το κοινό ΙΧλλεργικό στο θέΙΧτρο. Σ' ιχυτόν τον Ι

πρωτο

Ι

ιχιωνιχ

ΤΊ)ς

Ι

ιχυτοκριχτοριιχς,

ε

ξ ιχκο λ ου θ ουσιχν Ι νιχ

γράφοντιχι 3ράμιχτιχ, ΙΧλλά σιχν ΠΟΙΊ)τικές ιxσκ~σεις που εόρισκιχν ιχκροιχτές στιχ σΙΧλόνιιχ, όπου ο ΠΟΙΊ)της τιχ 3ιάβιχζε, κιχι βέβΙΧιιχ 3εν εόρισκιχν οότε θέΙΧτριχ, οότε Ί)θοποιοός γιιχ νιχ τιχ ερμψεόσουν. Ένιχ κοινό ιχμόρ­

φωτο, που στο μεγΙΧλότερο μέρος του το ιχποτελοόσιχν

423 ξ ένΟL που μLλούσαν σΤΟLχεLώΟΎJ λαΤLνLκά, πρoΤLμoύσε ΤΎJν παντομίμα σΤΎJν οποία ΎJ πλoκ~ γLν6ταν πρoφαν~ς

όΧL με τον λόγο, αλλά με ΤΎJ χεφονομία καL το χορ6. ΦΤLάΧΤΎJκε τ6τε αυτη ΎJ παράooσΎJ του χυοαίου «κα-

,

'ζ εL , μΠΟΤLνου», που σΤΡLφογυΡL'ζ' εL τα μαΤLα , που μορφα

που χεφονομεί , καL που ακ6μα καL σ~μερα εΠΎJρεάζεL τους ΎJθOΠOLOύς. Η PώμΎJ απ6κτησε ης βεντέτες της , που με ΤLς υπερβολές τους προσπαθούσαν να ΟLαφΎJ­ μΙζονταL, κάνανε το XOLv6 να παραλΎJρεί με τα υπονο­ ούμ ενά τους , έγLναν τα χαΊ.'Οεμένα παLΟLά των αΡLστο­ κραΤLΚών σαλονLών , είχαν ερωμένες ΤLς ΠLΟ γνωστές

κυρίες της ρωμαΊ.'κ~ς XOL νωνίας , κέΡΟLζαν εκατομμύ ... ΡLα καL άφψαν κλΎJρονομLά ΟLσεκατομμύΡLα . Είχαν ΠLα καL γυναίκες στους θLάσους τους, που συν~θως είχαν

,

ξ εΚLνΎJσεL

,

απο

,

το

επαγγε

λ

μα

ΤΎJς

'

ΠOΡ"ΎJς,

~,

οεν

εLχανε

καμLά σχέσΎJ με την αLοώ καL συμβάλλανε στη χυοαL6τητα των θεαμάτων. Η

εΠLθυμία του χεφοκροτηματος

ωθούσε συχνά

τους ερμΎJνευτές να ερμψεύουν σΚΎJνές γεμάτες πολL -

,

ΤLκα

,

υπονοουμενα,

,

οπως

'θ

συνΎJ

ως

συμ

β

,

αLνεL

στα

τυ-

ραννLκά καθεστώτα , 6που κανείς οεν τολμάεL να ανοίξ εL

,

το στομα του,

α λλ"λ' α ο πανε να ακουσουν ΟΠΟLOν

"

OL

τολμάεL να μLλ~σεL. Το βράου της ΚΎJoείας του Βε­ σπασLανού, ένας ΎJθΟΠΟL6ς παρωοούσε το πτώμα του ,

,

ξ απ λ ωμενος ,

στο

,

φερετρο

καL

ρωτωντας

τους

νεκρο-

πομπούς: «Π6σο θα σΤΟLχίσεL ΎJ μεταφορά ; ». «Δέκα εκατομμύΡLα σεστέΡΤLOυς» . «Καλά , οώστε μου εκατ6

, XL λ Lαοες» , απαντουσε 'β εΡΎ»>. · Π ρεπεL ' ΤL να ,~

το

,

πτωμα ,

'ξ

pL

«καL

, αναγνωΡLσουμε

πως

τε

με

, ΎJταν

στον μLα

σκψ~ που ταίΡLαζε πολύ με τον χαρακτ~ρα του νε­ κρού. ΚαL βέβαLα κανένας οεν ενoχλ~θΎJκε, γLατί ΟLά­ οοχος ~ταν ο Τίτος. Αλλά λίγα χρ6νLα ΠΡLν , ο ΚαλL'λ ας γου

θα

'

εLχε

'Ψ εL κα

ζ ωντανο" ,

ΟΠΟLον

,

εκανε

,

τεΤΟLOν

424 uπα~ν~γμ6. Ενω, μ~ας

θ' εατρ ο

το

τε

επ~θεώΡΎ)σΎ) ς

λ

'

ε~ωνε

Υ , .., ωΎ)

ΤΎ)

πoιχ~λ~ών ,

τοu

,

με ΤΎ)

6λο χα~

μορφΎ)

μεγ άλωνε Ύ)

επφρο-ή τοu τσΙρχοu. ΑφΙσες 6μo~ες μ' αuτές ποu σ-ή­

μερα αναγγέλλοuν ΤΎ)ν προβολ-ή των τα~ν~ών, ανα.γγέλ­ λανε τα αθλΎ) 'nχά θεάματα. ΑποτελοΙΙσαν το θέμα ΤΎ)ς

'

, Υ' , λ Ύ)μερα ς, σu..,Ύ)τωντοuσαν σΤΎ)ν o~χo γ ενε~α, στο σχο εω,

σΤΎ)ν Αγορά, στα λοuτρά, σΤΎ) ΣΙΙγχλΎ)ΤΟ χα~ αχ6μα χα ~

Ύ) εφΎ)μερΙοα , Ύ)

Acta diurna, έχανε

ΤΎjV παροuσΙασΎ) χα~

ΤΎjV χρ~τιχ-ή τοuς. Τψ Ύ)μέρα των αγώνων , πλ-ήθΎ) εχατ6ν πεν-ήντα -ή o~αχoσΙων χ~λ~άoων ατ6μων χατεt' ­

θΙΙνονταν στο Μεγάλο ΤσΙρχο, 6πως πάνε σ-ήμερα στο γ-ήπεοο,

χοuνώντας

μαντ-ήλ~α

με τα χρώματα ΤΎ)ς

ομάοας τοuς' οι αρσεν~χoΙ χάνανε χα~ μ~α μ~χρ-ή στάσΎ)

στα μπορντέλα ποu -ήταν αραo~ασμένα στις ε~σ600uς.

o~

αζ~ωματoιιχo~

εΙχαν

ζεχωρ~στά

χαθΙσματα

απ6

μάρμαρο στoλ~σμένo με χαλχ6. o~ uπ6λοιπο~ βολεu6ντοuσαν

,

πανω

σε

1: ' λ' r..,U ~νοuς παγχοuς,

ι

αφοu

ι

,

πρωτα ΠΎ)-

γα~ναν να ερεuν-ήσοuν τα περ~ττώματα των αλ6γων γ~α να πε~σΤOόν πως τα εΙχαν τα·Ισε~ χανονικά. ΣΤO~ΧΎ)μά­

τ~ζαν μέχρ~ χα~ τα ροόχα ποu φοροόσαν χα~ προμΎ)θεu-

,

"

οντοuσαν

ενα

σαντοu~τς

χ~

,

ενα

1:

μαr..,~

λ' αρ~ ,

,

γ~ατ~

το

θ' ε-

αμα χρατοόσε ολ6χλΎ)ΡΎ) ΤΎ)ν Ύ)μέρα. Ο αuτοχράτορας εΙχε γ~α τον εαuτ6 τοu χα~ γ~α ΤΎ)ν o~χoγένε~ά τοu , ένα ~, β' o~αμερ~σμα με χρε ατοχαμαρες

,

γ~α να παφνε~ χα~ χα-

νέναν uπνάχο στα ενo~άμεσα των αγων~σμάτων, με το απαραΙΤΎ)ΤΟ λοuτρ6 χ~ 6λες τις άλλε ς ανέσε~ς . 'Ο πως

χα~

,

~ ω~ωτ~χοuς

"λ α ογα

σΎ)μερα ,

' βλ οuς , στα

ποu

ο

χα~

ανα

β"ατες

χα θ'" ενας ε~χε

ανΎ)χαν σε το

χρωμα

τοu , αλλά τα γνωστ6τερα χρώματα -ήταν το χ6χχ~νo

χα~ το πράσ~νo. O~ χοόρσες χαλπασμοό εναλλάσσονταν με τ~ς χοόρσες τροχασμοό με ouο -ή τρΙα -ή τέσσερα άλογα. O~ αναβάτες, σχε06ν 6λo~ σχλάβo~, φοροόσαν

425 μεταλλικ6 κράνο ς, κρατοuσαν στο ένα χέρι τα Ύ)νία , στο άλλο το μαστίγιο και πάνω σε τελαμώνα φοροuσαν

,

,

σΎ)ς.

,

'ψ' οuν τα χαμοuρα σε περιπτωσΎ) πτω-

μαχαφι για να κο

Κ αι

" Ύ)ταν

κατι

ποu

'β σuνε αινε

, σuχνα ,

, γιατι

Ύ)

xoupcrαo ~ταν επικίνόuνΎ) . Έπρεπε να κάνοuν πέντε ruροuς, όΎ)λαό~ πέντε χιλι6μετρα , μέσα στΎ)ν ελλειΨoειό~ αρένα, αναπτuσσοντας ΤΎ) μεγαΛUτεpΎ) όuνατ~ ταχuΤΎ)τα στι ς

,

σ τροφες.

Οι

'

ι: αμαι.,ες

'

' λα EUXO

σ uγκροuο νταν ,

όίποόα και τετράποόα κατρακuλο u σανε ανάμεσα σε άξονες και τροχοuς και σuνθλίβονταν απ6 τα πλΎ)ρώ­ ματα ποu ακολοuθοUσαν . Όλα αuτά μέσα στα οuρλια-

,

χτα των

,

θ' 'λ ογα να αφΎ)νια'ζ οuν. εατων ποu εκαναν τα α

Αλλά τα πιο αγαΠΎ)μένα νοuμερα ~ταν τα νοuμερα

των μονομαχιών: ανάμεσα σε ζώο και ζώο, ζώο και άνθρωπο, άνθρωπο και άνθρωπο. ΤΎ)ν Ύ)μέρα ποu ο

Τίτος εγκαινίασε το Κολοσσαίο , Ύ) ΡώμΎ) άνοιξε όιά­ πλατα τα μάτια ΤΎ)ς απ6 θαuμασμ6.

Η

' αρενα

,

μποροuσε

να

'β ει κατε

και

να

"

γεμι σει

νερο

σαν λίμνΎ), ~ να ανέβει στολισμένΎ) με όιάφοροu ς τρ6-

,

"

,

ποu ς, σαν τοπιο εΡΎ)μοu Ύ) σαν κομματι ζ'

,

μαρμαρινΎ)

'ζ' στοα προορι οταν

για

χοuς , και σΤΎ) μέσΎ) uψων6ταν το

ourx λ ας.

Μ ια

ι:' αι.,ιωματοu-

τοuς

suggestum,

το αuτο­

κρατορικ6 θεωρείο , 6ποu ο αuτοκράτορας καΙΎ) αuτο ­

κράτεφα κάθονταν σε ελεφάντινοuς

, μποροuσαν

να

π

λ'

Ύ)σιασοuν

τον

θΡ6νοuς. Όλοι

, μοναΡΧΎ)

και

'

να

ζ

,

Ύ)ΤΎ)-

,

'ι: 'θ εσΎ) , μια χαΡΎ) για καποιον σοuν μια σuνται.,Ύ), μια μετα

καταόικασμένο .

Σε κάθε γωνιά ,

κp~νες

σκ6ρπιζαν

αρωματισμένο νερ6 , και στοuς προθαλάμοuς ετοιμά­ ζονταν τα . τραπέζια γ ια το κολατσι6 ανάμεσα σε

ouo

νοUμεΡα . Όλα ~ταν όωρεάν- είσοόος , θέσΎ), μαξιλάρι , Ψψ6, κρασί. Το πρώτο θέαμα ~ταν Ύ) παροuσίασΎ) εξωτικών ζώω ν , πολλά απ' τα οποία οι Ρωμαίοι όεν είχαν ξα-

426 ναοεΙ Ελέφαντες, τίγpε ~ ς, λLOντάp~α, λε6παpoo~, πάν­ θ'Υ)ρες ,

αρχοuοες ,

ΛUχo~,

χpoχ60ε~λo~ ,

~ππoπ6ταμo~ ,

χαμ'Y)λoπαpOά:λε~ς έφταναν α~σίως τον αp~θμ6 των οέ­

χα χ~λ~άoων, χα~ στολίζονταν ώστε να παρωοοuν πρ6σωπα Τ'Υ)ς

γ~α τ~ς

,

~στop~ας

' θ ου. χα~ του μυ

Μ' ετα

''7' ετοιμα <.,ο νταν

μάχες: λLOντάp~α εναντίον τίγρεων, τίγpε~ ς

εναντίον αρχοuοων , λε6παροοι εναντίον ΛUχων .

Στο

τέλος αυτοι) του θεάματος μ6νο τα μ~σά απ ' αυτά τα , χα'Υ)μενα

τα

'7'" <., ωα

'Υ)ταν

'7' ' , <., ωντανα

γ~ατι,

τα

'λλ α α

'

μ~σα

είχαν χαταλ~ξε~ στψ χo~λ~ά των ζωντανών. Στ'Υ) συνέ­

χε~α, 'Υ) αρένα άλλαζε πάλ~ εμφάν~σ'Y) χα~ γ~ν6ταν

de toros.

plaza

Η ταυρομαχία , ετpoυσχ~χ6 έθιμο , είχε ε~σα­

χθεί στ'Υ) Ρώμ'Υ) απ6 τον Καίσαρα που Τ'Υ)ν είχε oε~ στην

Kp~τ'Y). Ο Καίσαρας είχε μ~α αουναμία γ~' αυτές τις γLOρτές, χα~ πρώτος πρ6σφερε στους συμπολίτες του

μάχ'Υ) λε6ντων . Η ταυρομαχία αγαπ~θ'Y)χε πoΛU απ6 ' Ρ ωμαLOυς

τους

, ,

που απο το τε χα~ στο ε

ξ' '7' ' 'Υ)ς Τ'Υ) <.,'Υ)του-

σαν επίμονα. o~ ταυpoμάχo~ οεν ~ταν του επαγγέλμα­ τος χ~ επομένως ~ταν χαταo~χασμένo~ να πεθάνουν. Π pάγματ~, επ~λέγoνταν ανάμεσα στους σχλάβους χα~ στους μελλοθανάτους , 6πως άλλωστε χα~ o~ υπ6λo~πo~ μoνoμάχo~. Πολλοί απ' αυτοuς οuτε χαν πολεμοUσαν.

Έπρεπε να παpαστ~σoυν op~σμένα πρ6σωπα Τ'Υ)ς μυ­ θολογίας χα~ να υποστοuν το τραγικ6 τους τέλος . Γ~α να ζωντανέψουν Τ'Υ)ν πατp~ωτ~χ~ προπαγάνοα, έβαζαν χάπo~oν να υποουθεί τον Μοuτιο Σχεβ6λα χα~ να χάΨε~ το

,

χεp~

του

'<.,ωντανος 7"

,

πανω

,

στα

χαρ

β

ουνα,

"λλ

εναν

"Η στην πυρα , οπως ο ραχ λ' 'Υ)ς ,

χατασπαραχθ ε~' ,

, οπως

ο

Ο' ρφεας

α

ο

να

,

'

χαε~

'λλ ο εναν α

"επα~<.,ε '7' ενω

τη

να

λ' υρα.

Με ουο λ6γ~α αυτά τα θεάματα φ~λοοοξοuσαν να είνα~ πα~oαγωγ~χά γ~α Τ'Υ) νεολαία , χα~ γ~' αυτ6 οεν ~ταν

απαγορευμένα γ~α τους αν'Υ)λίχους, αντίθετα μάλ~στα. Αχολουθοuσαν o~ συγχροuσε~ς των μονομάχων , που

427 ~ταν όλΟL καταδLκασμένΟL γLα φόνο , απαγωγ~ , Lεροσu­ λΙα, στάσ'Υ)' αυτά ~ταν τα εγκλ~ματα που εΠLσuρανε ην ΠΟLν~ του θανάτου. Αλλά όταν υπ~pχε λψός , τα δLκασΤ~ΡLα καταδΙκαζαν με προθυμΙα καL γLα πoΛU μLκρότεΡ'Υ)ς σ'Υ)μασΙας εγκλ~ματα: 'Υ) Ρώμ'Υ) καL OL αυ-

,

τοκρατορες

'ζ'

χρεLα

ονταν

κρεας

γLα

το

,

σφαγεω

τους.

Ωστόσο υπ~pχαν καL εθελοντές , καL μάλLστα όΧL πάντα ταπεLν~ς

καταγωγ~ς , που γράφονταν σΤLς

εLδLκές

σχολές γLα να γΙνουν μονομάΧΟL. Ήταν Ισως OL πω

,

αυσΤ'Υ)ρες

σο β' αρες

καL

,

,

σχο λ' ες

,

ση

Ρ' ωμ'Υ) .

'Ο σΟL f

Ι

εμπαLναν εκεL, 'Υ)ταν σαν να μπαLνοuν σε LερατLΚ'Υ) σχο-

λ 'Υ)' ,

"ζ ονταν πως καL πρωτα

OpXL

"

'Υ)ταν εΤΟΨΟL

«να

μα-

σΤLγωθοuν, να καοόν , να μαχαφωθοόν». OL μονομάΧΟL, σε κάθε αγώνα , εΙχαν μΙα σΤLς Μο ΠLθανόΤ'Υ)τες να γΙνουν λαΟΙ:κοΙ ~pωες, στους οποΙους

OL ΠΟL'Υ)τές αφLέ­

ρωναν τους όμνους τους , OL γΛUπτες τα αγάλματά τους,

OL αγορανόμΟL τους καLνοuργωuς δρόμους καL OL κυρΙες ην εuνΟLά τους. Π pLV από τους αγώνες προ­ σφερόταν ένα λουκοόλλεω γεόμα. OL μονομάΧΟL εΙχαν Τ'Υ)ν υποχρέωσ'Υ) να πεθαΙνουν με αδLαπέραστ'Υ) αδLαφο­

ρΙα. ΕΙχαν δLάφορα ονόματα ανάλογα με το όπλο που χρ'Υ)σψοποωόσαν, καL κάθε θέαμα πρόσφερε εκατο ­ ντάδες μονομαΧLών που μποροόσαν να τελεLώσοuν καL χωρΙς νεκρό, αν ο ψημένος εΙχε πολεμ~σεL με θάρρος καL εΠLδεζLόητα καL το πλ~θoς του έδLνε χάρ'Υ) σ'Υ)­ κώνοντας τον αντΙχεφα. Ση δLάρκεLα ενός θεάματος που οργάνωσε ο Αόγουστος καL το οποΙο κράησε

οκτώ μέρες, δέκα ΧLλLάδες μονομάΧΟL π~pαν μέρος. ΦρουροΙ με.ταμφLεσμένΟL σε Epμ~ καL Χάροντα τρυ­ ποόσαν με μLα Π'YJPOόνα τους πεσμένους γLα να δουν αν

,

'Υ)ταν

,

νεΚΡΟL,

, μαUΡΟL

σκ

λ'β α

,

,

οσΟL

OL

προσποωυνταν

'ζ

μα

ευαν

τα

αποκεφα

, πτωματα

καL

λ'ζ

L ονταν"

,

φερνανε

καLνοuργLα άμμο γLα ΤLς επόμενες , μονομαχΙες .

428 Αυτ6ς ο τ ρ 6πο ς o~ασχέoασY) ς, που εΙχε σαν αντ~­ χεΙμενο το αΙμα χα~ τα βασαν~στ~p~α, οεν ΟΥ)μιουργού­ σε αντφp~σε~ς, ούτε χαν ανάμεσα στους πιο αυσΤΥ)­ ρούς Y)θ~χ~στές. Ο Γ~oυβενάλY) ς, που έχανε χp~τιχ~ σε 6λα , ~ταν φανατιχ6ς θεατ~ς · του Τ σΙρχου χα~ το θε­ ωρο ύ σε φυ σ~χ6 . Ο Tάχ~τoς εΙχε μεp~χές αμφ~βoλΙες , αλλά σΤΥ) συνέxε~α σχέφΤΥ)χε πως το αΙμα που χυν6ταν

σΤΥ)ν αρένα ~ταν «oε~λ6 αΙμα» , χα~ μ ' αυτ6 το επιΘετο το O~χαιoλ6γY)σε. Αχ6μα χα~ ο ΠλΙν~oς , ο πιο πoλ~τι­ σμένο ς χα~ μοντέρνος αp~στoχpάτY)ς ης επox~ς, βp~­ χε πως o~ σφαγές εΙχαν πα~oαγωγιχ~ αξΙα γ~ατΙ συ­

ν~θ~ζαν τους

θεατές

σΤΥ) στωιχ~ πεp~φp6νY)σY) ης

ζω~ ς (των άλλων φυσ~χά). Δεν μ~λάμε γ~α τον Στάτιο χα~ τον ΜαρηάλΥ), τους ουο υμνΥ)τές του Δoμ~τ~ανoύ, που

Ι περνουσαν

ΤΥ)

ζ

Ι ωΥ)

τους

στο

Τ

Ι σφχο

χα~

Ι ευp~σχαν

εχεΙ τις πo~Y)τιχές τους εμπνεύσε~ς. Ο Στάτιος ~ταν ένας Nαπoλ~τάνoς που είχε γίνε~ γνωστ6ς γ~α το χαχ6

ΠΟΙΥ)μα «ΘΥ)βα·Ι·Οα» , είχε απαγγεΙλα σε θέατρα , εΙχε προσχλΥ)θεΙ σε γεύμα απ ' τον αυτοχράτορα χα~, γ~α να το

Ι χανε~

Ι γνωστο

σ"

ο λ Υ)

ΤΥ)

ΝΙ απο λ Υ),

Ι ε~xε

'ψ ε~ γρα

Ι ενα

β~βλΙo που πεp~έγpαφε τον Δoμ~ηαν6 σαν θε6 χα~ του

αφ~έpωνε τ~ς

Silvae

του, που εΙνα~ χα~ τα μ6να πo~~­

ματά του που O~αβάζoντα~. Πέθανε πεν~ντα χρονών, 6ταν π~α το άστρο του είχε επ~σχ~αστεΙ απ6 τον Μαρ-

,

,

' λ 'ψ Ι τια Υ) που ε αχνε ΤΥ)ν εμπνευσΎ) του χυp~ως

ι στο τσφχο

χα~ στο μπορντέλο.

Ο Mαpτ~άλY)ς ~ταν ένας

Ισπαν6ς απ6 το Mπ~λ­

μπάο, ~pθε ση ΡώμΥ) είχoσ~ τεσσάρων ετών χα~ έτυχε ΤΥ)ς προστασΙας των συμπατp~ωτών του Σενέχα χα~

Λουχανού. Γ~ατΙ o~ ΙσπανοΙ τ6τε βΟΥ)θούσαν ο ένας τον άλλο 6πως χάνουν σ~μεpα o~ Σ~χελoΙ Ο ΜαρηάλΥ)ς

οεν υπ~pξε μεγάλος πo~ψ~ς. «o~ σελίοες μου έχουν ΤΥ) μυpωo~ά του ανθρώπου» , έλεγε , χ~ ~ταν αλ~θε~α. o~

429 ~ρωές του ιd.να.ι χα.μΎ)λοό επιπέοου γ ια.τ ί τους οιάλεγε σ

,

ι Ι β'λλ Ι εκεινα. τα. κα.κοφΎ)μα. περι α. οντα. των μονομα.χων

Ι

κα.ι των πορνων, α. Ι

ζ ωντα.νοι

Ι

μεσα.

λλ' β Ι , Ι λ' Ι α. α.κρι ως γι α.υτον τον ογο εινα.ι

σΤΎ)

~

Ι

χυοα.ωΤΎ)Τα.

κα.ι

ΤΎ)ν

Ι

Ι

α.ισΧΡΟΤΎ)Τα.

τους. Κι Ο ίοως οεν ~τα.ν σπουΟα.ίος χα.ρα.κτ~ρα.ς . Κο­ λάκευε τον Δομιτια.νό , συκοφάνΤΎ)σε τους ευεργέτες

του, έζΎ)σε σε κα.τα.γώγια. ξοΟεόοντα.ς τα. λεφτά του σε

κρα.σί κα.ι στoιχ~μα.τα. . Αλλά, α.κόμα. κι α.ν οεν ~ξερε τι είνα.ι Ύ) ΡΎ)ΤOΡΙΚ~, τα. «Επιγράμμα.τάn του πα.ρα.μένουν το πω τέλεω μνΎ)μείο του είοους, κα.ι Ύ) μα.ρτυρία. που

μα.ς α.φ~νoυν για. η Ρώμ Ύ) ΤΎ)ς επoχ~ς είνα.ι α.π ' τις πιο α.υθεντικές. Κα.τέλΎ)ξε να. επιστρέψει στο Μπιλ­ μπάο , που ~τα.ν τότε ένα. χωριουοάκι , κα.ι όπου , για. να.

μ-ην α.λλάξει συν~θειες , έζΎ)σε σε βάρος ενός φίλου του που του πρόσφερε μια. βίλα.· α.πό ΤΎ) ΡώμΎ) νοστάλγΎ)σε μόνο ένα. πράγμα.: το Τσίρκο , για.τί Ύ) Ύ)λικία. οεν του επέτρεπε να. νoστα.λγ~ σει τα. μπορντέλα.. Μόνον ο Σενέκα. ς μα.ς άφΎ)σε μια. κα.τα.ΟίΚΎ) των μοΙ νομα.χιων,

στι ς

Ι οποιες

λ' εει

πως

Ι ποτε

~ οεν

Ι ζ συχνα. ε.

Π ~γε μόνο μια. φορά να. επισκεφτεί το Κολοσσα.ίο , κι έμεινε έκπλΎ)κτος. «ο άνθρωπος, το ιερότερο πράγμα.

γ ια. τον άνθρωπο , εοώ σκοτώνετα.ι σα.ν να. πρόκειτα.ι για. άθλΎ)μα. κα.ι Οια.σκέΟα.σψ>, έγρα.ψε γυρίζοντα.ς στο Ι

σπιτι του.

Ωστόσο α.υτό το άθλΎ)μα. κα.ι α.υτ~ Ύ) Οια.σκέΟα.σΎ), τα.Ιρια.ζε με το Ύ)θικό επΙπεοο ης ΡώμΎ)ς , που οεν ~τα.ν α.κόμα. χριστια.νικ~ , α.λλά οεν ~τα.ν οότε πα.γα.νιΙ

Ι

σΤΙΚΎ) τωρα. πια..

Ο

Ι

α.υτοκρα.τορα.ς

που πα.ρα.

β

Ι

ρισκοτα.ν ,

~τα.ν ο Αρχιερέα.ς μια.ς θρΎ)σκεία.ς του κράτους που οεν είχε τ-ην πα.ρα.μικρ~ α.ντίΡΡΎ)σΎ) σε όλΎ) α.υτ~ ην ΚΤΎ)­ νωΟία. , γ ια. τον α.πλό λόγο πως οεν πίστευε πια. σε τί­ ποτα.. Τιμοόσε τις γωρτές με ιεροτελεστίες όλο κα.ι πιο

Ι

θ

συν ετες,

Ι

εχτι

ζ

Ι

ε να.ου ς

'λ

ο

~

Ι

ο κα.ι πω επιοεικτικους ,

3ΎJμLουργοuσε εΙ3ωλα καLνοuργLα όπως του' Αννωνα. ΕΙ3ωλα που φΤLάχνονταν μόνο με μάρμαρο , αλλιΧ που

'"

'ζ ε

οεν τα σΤΎJΡL

"

καμLα ΠLστη.

Η" ΠLσΤΎJ

' λ LO

ΎJταν μονοπω

μεΡLκών εκατοντά3ων ~ ΧLλLά3ων ΧΡLσΤLανών , κυρΙω ς εβραi:κ~ ς

καταγωγ~ς , που , αντΙ να ΠΎJγαΙνoυν στο

τσΙρκο καL να ουρλLάζουν γLα τον θάνατο των άλλων , συγκεντρώνονταν σΤLς μLκρές τους εκκλΎJσΙες γ Lα να

πρoσευΧΎJθoόν γLα τψ Ψυχ~ τους .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

Ο ΝΕΡΒΑΣ ΚΑΙ Ο τΡΑΙΆΝΟΣ

ΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ του ΔομLΤLανού όεν έόωσαν στο θύμα τους τον χρόνο να υπο(»είξεL όLάόοχο. KCXL 'Υ) Σύγκλ'Υ)­ τος, που τυΠLκά (»εν είχε αναγνωρίσεL το (»Lκαίωμα των

αυτοκρατόρ ων να ορίζουν όLαόόχους, αλλά σην πράξ'Υ) ι ι θ ι β Ι Ι β Ι το εLχε παντοτε ανεχ εL , Ρ'Υ)κε Τ'Υ)ν ευκαφLα να ανε α-

σεL στον θρόνο ένα μέλος της.

Ο Μάρκος Νέρβας ~ταν ένας νομLκός που αφLέρωνε τον ελεύθερο χρόνο του σΤ'Υ)ν ποί'Υ)σ'Υ) , αλλά που όεν είχε ούτε την εΡLσΤLXόΤ'Υ)τα των όα'Υ)γόρων , ούτε Τ'Υ) ματαL­ ο(»οξία των ΠΟL'Υ)τών . Ή ταν μεγαλόσωμο ς, όεν είχε ι Ιξ Ι ι ~ ι λ ~ ξΙ ποτε του πεφα εL ουτε μυγα , οεν εLχε φL 000 Lες ,

XCXL ,

στο τέλος Τ'Υ)ς βασLλείας του , μπόρεσε olXCXLCX να πεL

πως όεν είχε κάνεL τίποτα που να του απαγόρευε να ιψ

εΠLστρε

~

Ι

εL σΤ'Υ)ν LoLωτLX'Υ) του

ζ

Ι

ω'Υ),

Ι

οπως

ΠΡLν.

Ίσως να όφεLλε Τ'Υ)ν εκλoγ~ του λLγότερο στα προ­

σόντα του XCXL πεΡLσσότερο στο γεγονός πως ~ό'Y) ~ταν ε

~

Ι

β οομ'Υ)ντα

Ι

ετων

XL

Ι

εLχε

Ι

αρρωστο

Ι

στομαΧL ,

που ΠΡΟΟLώνLζαν μLα σύντομ'Υ)ς όLάρκεLας

~

~

Ι

οεοομενα

βασLλεία .

Πράγμαη , ο Νέρβας έμεLνε στο θρόνο όυο χρόνLα, που

432 όμως το\) έφτασαν γ~α να oωpθώσε~ ό,η άοαο είχε o~απpάξε~ ο προκάτοχός το\). Ανακάλεσε το\)ς προ­ γραμμένΟ\)ζ , μοίρασε γΊ) στο\) ς το\)ς

/

/

Εβ ραω\) ς

απο τ~ς

/

ε~σφopε ς

φτωχούς , απάλλαξε

/

ση ς

oπo~ες

/

ΤΟ\)ζ

ε~xε

καταo~κάσε~ ο Bεσπασ~ανός κ~ έβαλε τά ξΊ) σΤ'Yjν o~κo­ νομία . Όλα α\)τά οεν εμπόo~σαν το\)ς πpα~τop~ανoύς,

ο\)σαΡεσΤ'Yjμένο\)ς

πο\) ο κα~νoύpγ~oς

αφένΤ'Yjς

~ταν

αντίθετο ς στ~ ς απα~τ~σε~ς το\)ς , να τον πoλΙOPκ~σo\)ν

/

μεσα στο πα

λ /

ατ~ ,

Ι?;:

να σφαι.,ο\)ν

/

μεp~κo\)ς

απ

,

το\)ς

σ\)μ-

βούλο\)ς το\) κα~ να επ~βάλo\)ν να το\)ς παpαoώσε~ το\)ς

οολοφόνο\)ς το\) Δoμ~τ~ανoύ. Ο Νέρβας, γ~α να γλ\)­ τώσε~ το\)ς σ\)νεργάτες το\) , πρόσφερε το κεφάλ~ το\). K~ επε~o~ τον λ\)π~θ'Yjκαν, έοωσε σΤΊ) Σύγκλ'YjΤΟ Τ'Yjν

παραίΤ'Yjσ~ το\) , ην οποία εκείνΊ) απέpp~Ψε. Ο Νέρβας ~, " " Ι οεν ε~xε ποτε παpε~ καμ~α αποφασΊ) xωp~ς

να σ\)μ

β

ο\)-

λε\)τεί η Σύγκλ'YjΤΟ κα~ σε αντίθεσΊ) με ΤΊ) θέλ'Yjσ~ Τ'Yjς. K~ α\)τ~ ΤΊ) φορά σ\)γκατάνε\)σε. Kαταλάβα~νε πως πλ'Yjσ~άζε~ το τέλος το\) , κα~ τον λίγο χρόνο πο\) το\)

/

εμενε να

/

ζ/

β

'Yjσε~ τον ΧΡ'YjσΨΟΠΟ~'Yjσε γ~α να

/

~

pε~ εναν o~-

άοοχο πο\) θα ~κανoπoωύσε ΤΊ) Σύγκλ'YjΤΟ κα~ θα τον

\)ωθετούσε (γ~ατί ο ίοως οεν είχε πα~o~ά) , έτσ~ ώστε να μ'Yjν oώσε~ στο\) ς πpα~τop~ανoύς Τ'Yjν ε \)καφία να στέ­

Ψο\)ν α\)τοκράτορα τον oπoωνO~πoτε . Η επ~λoγ~ το\) ΤΡα'Cανού ~ταν ίσως

'Yj καΛUτεPΊ) \)Π'Yjρεσία πο\) προσέ­

φερε ο Νέρβας στο κράτος.

Ο ΤΡα'Cανό ς ~ταν στραηγός πο\) , εκείνΊ) η στιγμ~ , oω~κoύσε έναν στρατό σΤΊ) Γερμανία , κ~ όταν έμαθε πως

/

/

Ι?;:

/

~

τον ε~xαν αναΚ'YjΡ\) ι., ε~ α\)τοκρατορα,

οεν ταραχτ'Yj-

κε ~O~αίτεpα. Έστε~λε μ~ν\)μα σΤΊ) Σύγκλ'YjΤΟ πως ε\)xαp~στoύσε γ~α Τ'Yjν εμπ~στoσύνΊ) κα~ πως θα π~γα~νε

να ανα

λ α/β ε~

τα κα

/

θ / 'Yjκοντα το\)

/λ

μο

~ς

/

καταφερνε να

βpε~ ελεύθερο χρόνο. Αλλά γ~α 0\)0 xpόν~α οεν τα και

ταφερε,

ι

Ι

Ι,

γ~ατι επρεπε να κανoν~σε~ op~σμενες

ι

εκκρεμο -

433 ητες με τους ΤεUτονες. ΕΙχε γεννΎjθεΙ ακp~βώς σα­ ράντα χpόν~α νωρΙτερα στψ ΙσπανΙα , αλλά από o~κo­

γένε~α ΡωμαΙων υπαλλ~λων του κράτους· υπάλλΎjλOς

του κράτους εξακολοuθοuσε να εΙνα~ κα~ ο Ιοιος, OΎj­ λαo~ μ~σός στpατ~ώης κα~ μ~σός OΙO~ΚΎjτ~ς. Ήταν ' Ψ Ύj λ ος

κα~

ρωμα

λ'εος,

"

σπαpτ~αΤ~ΚΎjς

αγωγΎjς

κα~ γεν-

ναΙο ς χωρΙς να το επ~Οε~κνUε~. Η σuζuγός του Πλω,

Ι

,

Ι

τ~να ε~χε αυΤOαναΚΎjpυχτε~ Ύj πιο ευτυχ~σμενΎj

'ζ

συ

υγος

γ~ατΙ εκεΙνος οεν ΤΎjν απατοuσε, παρά μόνο με νεα­ ροuς, κα~ σπάν~α· με άλλες γυνα Ικες ποτέ. Τ ον θεω-

,

'

κα λλ ~εpγΎjμενO,

ρουσαν

'ξ ~ αμα

του

τον

γ~ατ~"θ συνΎj ~ ζ ε

,

~ σ~ασΎjμO

,

pΎjΤOpα

να

Δ'~ωνα

,

παφνε~

στο

'

Χ ρυσοστομο,

που του μ~λοuσε συνεχώς γ~α φ~λoσoφΙα. Αλλά μ~α μέρα εξoμOλOγ~θΎjκε πως οεν εΙχε ποτέ του καταλά:βε~

,

ουτε μ~α

'λ εγε ε

λ'ξ ε

'λ

Ύj, κα~ μα

Δ"~ωνας:

ο

~στα πως

'

,

,

ουτε καν ακουγε o,τ~

αφΎjνOταν να τον

νανoυp~'ζ ε~

Ύj

μoυσ~-

κόητα ΤΎjς φων~ς του κα~ σκεφτόταν τα o~κά του, τους λογαρ~ασμοuς, τ~ς πpooπτ~κές ΤΎjς μάχΎjς, τα

σχέo~α μ~ας γέφυρας. 'Ο ταν

'λ ους επ~τε

β' pΎjκε

τον

' πο λ υτψο

,

χρονο

γ~α

να

φopέσε~ το στέμμα , ο ΠλΙνιος ο Νεότερος του αΠΎjU­ θυνε έναν πανΎjγυpαό, στον οποΙο με πολΙ; ευγένε~α του θuμ~ζε πως χρωστοuσε ην εκλoγ~ του στους συγκλΎj­ τ~κοuς κα~ πως επομένως θα έπρεπε να τους σύγκαλεΙ

πp~ν από κάθε του απόφασΎj. Ο Τραϊανός υπoγpάμμ~σε

ΤΎjν παράγραφο με μ~α κΙνΎjσΎj του κεφαλιοu, ΤΎjν οποΙα ~ σεν

'ψ ε π~στε

,

αυσΤΎjpOτατα

'Αλλ" κανε~ς . α

,

αυτον

τον

ε~χαν

,

~ ασαο ,

'Η

κανονα.

ε

ξ

"

γ~ατ~ ,~

oυσ~α

ΤΎjpΎjσε

σεν

,

εκανε

τα μυαλά του να πάρουν αέρα κα~ o~ απε~λές των συ­

νωμoσ~ών οεν κατάφεραν να τον μεταμορφώσουν σε OεσπόΤΎj καχuποπτο κα~ α~μoβόpo. Όταν ανακάλυψε

ΤΎj συνωμοσΙα του Λ~κ~νΙoυ Σοuρα, όχ~ μόνο π~γε γ~α γεuμα σπΙτ~ του, όχ~ μόνο έφαγε όλα όσα του προσφέρ-

434 θ'Υ)καν, αλλά στ'Υ) σuνέχε~cx πρόσφερε κα~ το λαψό τοu

,

,

στον κοuρεcx τοu σuνωμοτη γ~α να τον

'Η ταν

'λ' ε ξ αφετικα φ~ οπονος

ξ

,

uρ~σε~.

κα~ Υ" ..,'Υ)τοuσε απο ο'λ οuς

όσοuς δοuλεucxν γuρω τοu το ίδω. Έστε~λε πολλοuς

' cruyx λ 'Υ)τ~κοuς

να

,

,

β'λ cx ouv τα'ξ 'Υ) στ~ς επαρχ~ες κα~, απο

τα γράμματα ποu αντ~λασσε μαζί τοuς (έχοuν σωθεί

μερικά) , μποροuμε να cxντ~λ'Υ)φθοuμε την εξuπνάδcx κα~ τψ ~κανOΤ'Y)τά τοu. o~ πoλ~τ~κές τοu ~δέες ~ταν ~δέες ενός φωτ~σμένοu σuντ'Υ)Ρ'Υ)Τ~ΚΟU, ποu πίστεuε περ~σσό­ τερο στην καλ~ δ~αχείΡ'Y)σ'Y) παρά στις μεγάλες μεταρ-

' pu θ μ~σε~ς,

απεκ λ ε~ε τη

,

β'~α,

cx λλ"cx

'Υ) ξ ερε ποτε επρεπε να

"

κcxτcxφuγε~ στ'Υ) Μναμ'Υ). Γ~' cxuτό κα~ δεν δίστασε να

κ~ν~σε~ πόλεμο εναντίον Τ'Υ)ς Δακίας (σ'Y)μερ~ν~ς Pouμανίας), όταν ο βασ~λ~άς της Δεκάβαλος απείλ'Υ)σε ης ρωμα'ίκές

κτ~σε~ς

στ'Υ)

Γερμανία . Στψ εκστρατεία

αποδείΧΤ'Υ)κε ένας θcxuμάσως στραΤ'Υ)γός. Ν ~Κ'Y)μένoς, ο Δεκάβαλος παραδόθ'Υ)κε' ο Τρα'ίανός τοu χάρ~σε Τ'Υ) Υ , ..,ω'Υ)

,

κα~ περωρ~σΤ'Y)κε να

"

κανε~

Τ'Υ)

χωρα τοu

uποτε

λ' 'Υ)

της Ρώμ'Υ)ς . Όλ'Υ) cxuτ~ 'Υ) μεγcxλοψuχίcx, xcx~voupy~cx γ~α

τα ρωμαϊκά ~θ'Y) , ανταμείφθ'Υ)κε άσΧ'Υ)μα, γ~ατί, μετά από auo χρόν~α , ο Δεκάβαλος

εξεγέρθ'Υ)κε ξανά. Ο

Τρα'ίανός ξαναπ~ρε τον δρόμο τοu πολέμοu, νίΚ'Υ)σε τον αχάρ~στo 'Υ)γεμόνα , λε'Υ)λάτησε τα μεταλλεία xpucrou Τ'Υ)ς Τρcxνσuλβcxνίcxς κα~ με τα λάφuρcx ΧΡ'Υ)ματοδόΤ'Υ)σε

τέσσερ~ς σuνεχόμενοuς μ~νες αγώνων στο τσίρκο, γ~α να γωρτάσε~ Τ'Υ) νίκ'Υ) τοu, αλλά κα~ ένα πρόγραμμα ~

"

O'Y)μoσ~ων εργων ποu

,

εκαναν Τ'Υ)

β

ασ~

λ'

,

ε~α τοu απο τις

πω σ'Y)μαντ~κές γ~α τψ πολεοδομία, Τ'Υ) μ'Y)χαν~κ~ κα~

Τ'Υ)ν αρχ~τεκτoν~κ~. Ένα γ~γανηαίo uδρcxγωγείο, ένα xcx~vouPYLo λψάν~ σΤ'Υ)ν Όστ~α , τέσσερ~ς μεγάλo~ δρόμo~ , το αμφ~θέατρo Τ'Υ)ς Βερόνας ~ταν μερ~κά απ' τα πω σ'Y)μαντ~κά έργα τοu. Αλλά το γνωστότερο είνα~ 'Υ) Αγορά τοu ΤρCX'ίcxνοu,

435 έργο του Απολλοaώρου , ενός ΈλλYjνα από ΤΎ) Δαμα ι,

σκο,

που

' λ ιγες

ειχε

,

μερες

,

"

ΠΡΟΎ)γουμενως

μια

θ" αυμασια

κατασκευασει

γεφυρα στον

μεσα

Δ' ουνα β Ύ),

σε

επι-

τρέποντας στον Τραί:ανό να αιφνιaιάσει τον Δεκάβαλο.

Για να κατασκευαστεΙ Ύ) στ~λΎ) που ακόμα υπάρχει μπροστά σΤΎ) βασιλικ~ της Ούλπιας, μεταφέρθΎ)καν

,

απο την

' θ ενας

,

Π'~' "β αρο οεκα οχτω κυ οι μαρμαρου, που ο κα-

"

ζ' υγι ζ ε πενΎ)ντα

τονους:

,

,

αφανταστα

πραγματα

για την επoχ~ . Πάνω στη στ~λΎ), σκαλΙσΤΎ)καν ανά­ γλυφες, Μο χιλιάaες μορφές, σε μια νεoρεαλιστικ~ τεχνοτροπΙα, που

aLVEL προτεραιόΤΎ)τα σΤΎ)ν ωμότητα

των σΚΎ)νών που παριστάνονται. Το γλυπτό αυτό εΙναι πολύ φορτωμένο για να εΙναι ωραΙο, αλλά εΙναι

LaLtxL-

τερα πολύτιμο σαν μαρτυρία , και γι ' αυτό άρεσε και στον Τραί:ανό.

Μ ετα'

απο"ξ" ε ι χρονια

εφΎ)νΎ)ς

και

'λ Ύ)σΎ)ς ενασχο

με

μεγάλα έργα, ο Τρα'Cανός νοστάλγΎ)σε το στρατόπεaο και ,

μιας

'ξ' παρα τα ε Ύ)ντα

του

,

χρονια,

,

μΠΎ)κε

επικεφα λ' Ύ)ς

επιχεΙΡΎ)σΎ)ς που σκόπευε να συμπλΎ)ρώσει το

έργο του ΚαΙσαρα και του ΑντωνΙου σΤΎ)ν Aνατoλ~, φτάνοντας τα σύνορα ΤΎ)ς αυτοκρατορΙας στον Ινaικό Ω κεανο'Τ' . α καταφερε

,

"θ μετα απο μια ριαμ β' ΙΚΎ) πορεια

μέσα απ' ΤΎ) ΜεσοποταμΙα, την ΠερσΙα, τη ΣυρΙα, την ΑρμενΙα , που ~ταν πια επαρχίες της ΡώμΎ)ς . Nαυπ~­

γΎ)σε έναν στόλο για ΤΎ)ν Ερυθρά Θάλασσα. Και λυπ~θ Ύ)κε

που

'

Ύ)ταν

πο λ" υ

γερος

για

να

ξ' εκινΎ)σει

για

την

κατάΚΤΎ)σΎ) της Ι νaΙας και της Άπω Α νατoλ~ς. Αλλά

'

,

,

'λ ες αυτες τις χωρες Ύ) τα 'ξ Ύ) οεν ~ μπορουσε να κρα-

σε ο

τηθεΙ με, κάποιες φρουρές. Ο Τραί:ανός ~ταν στο aρόμο

ΤΎ)ς

"

επιστροφΎ)ς,

οταν

οι

'ξ'εσπαγαν στασεις

,

πισω

του λΙγο-πολύ παντού. Ο κουρασμένος πoλεμιστ~ς ~θελε να γυρΙσει πΙσω για να τις καταστεΙλει . Αλλά Ύ) υaρωπικΙα

aEV του το επέτρεψε . Έστειλε σΤΎ) θέσΎ) του

436 τον Λούκω ΚΟULέτο XΙXL τον ΜάρτLO Τούρβα , XΙXL ξε ­ κΙνYJσε

YLtX η ΡώμΥ) ελπΙζοντα ς πως θα έφτανε ζω­ ντανό ς . MLCl παΡάλuσYJ τον κεραuνοβόλYJσε στο ΣέλLνο , το

117

μ.Χ. , εξYJ κοστό τέταρτο έτος ΤYJ ς YJλLΚΙαςτοu .

KΙXL ση ΡώμΥ) γύΡLσε μόνο YJ στάχη τοu , XΙXL τάφYJκε κάτω από τψ πεΡΙφYJμYJ στήλYJ. Ο Νέρβας XΙXL ο Τ ραϊανός uπ~ρξαν σΙγοuρα

ouo

μεγάλΟL αuτοκράΤΟΡες. Αλλά ανάμεσα στα πολλά τοuς χαρΙσματα, εΙχαν XΙXL μLα μεγάλΥ) τύχYJ : ΤYJν τύχΥ) να κεροΙσοuν τψ εuγνωμοσύνYJ ενός LσΤΟΡLκού όπως ο ΤάΚLτος,

XL ενός απομνYJμονεuματογράφοu όπως ο OL μαρτuρΙες τοuς έμελλαν να εΙναL απο­ φασLσΤLκές YLtX το OLΚαστ~pω ΤYJς uστεΡοφYJμΙας . ΠλΙνως , ποu

Ο ΤάΚLτος, ποu OLYJy~eYJXE τψ LστορΙα ΤYJς ζω~ ς

,

το σων αν

θ'

Ι;-'

,

ρωπων, ι..,εχασε να μας πεL το παραμLΚΡΟ

YLtX

ΤΥ) OLX~ τοu. Δεν ξέροuμεμε ακρΙβεLα πότε γενν~θYJκε, ούτε καν εΙμαστε βέβάωL πως uπ~ρξε γως εκεΙνοu τοu ΚΟΡνYJλLΟU ΤαΚLΤΟU ποu ΟLαχεφLζόταν τα ΟLκονομLκά τοu ΒελγLοu. Η ΟLΚογένεLά τοu πρέπεL να αν~κε στψ π

' λ οuσLα

,

'Ι;-

ασηΚΥ) ται..,YJ ,

ποu

,

'λ'

αργοτερα αποτε

εσε μερος

ΤYJς αΡLσΤΟΚΡατLας . Αλλά ~ταν πεΡLσσότερο πεp~φα­

νος YLtX ΤYJν ΟLΚογένεLα ΤYJς γuναLκας τοu , κόΡYJς τοu Α γκρΙκολα, ανθύπατοu XΙXL κuβερν~η ΤYJς ΒρεταννΙ­ ας, ποu ο ΔομLΤLανός εΙχε αΟLκ~σεL. Τον ΑγκρΙκολα

,

,

τον γνωΡL'ζ οuμε μεσα απ ' ΤΥ) β' ωγραφLα ποu μας αφYJσε ο

,

γαμπρος

τοu ,

ο

"

οποως

YJταν

,

πραγμαηκος

'\>

οε

ξ

,

ωτε-

χνYJς ΤYJς βωγραφΙας. Αλλά καθώς στον ΤάΚLΤΟ μπο­

ρούμε να ΠLστώσοuμε όλα τα άλλα προσόντα ενός ,

"

.σuγγΡαφεα , εκτος

''\> Ι;-' απο ΤYJν ανΤLκεψενLΚΟΤYJτα , οεν ι.., ε-

ροuμε αν αuτό το πορτραΙτο εLναL αλYJθLνό. Ξέροuμε μόνο πως αλYJθLνός πρέπεL να ~ταν ο θαuμασμό ς ποu το

,

ενεπνεuσε.

Ο ΤάΚLτος ~ταν ένας μεγάλο ς ΟLΚYJγόΡος . Ο ΠλΙ-

437 νιος τον θεωρεί μεγαλlιτεpo απ' τον K~κέpωνα. Αλλά. φο

' β ομαστε

,~

ω~α ΚΡ~ΤYJΡ~α

,

' εχε~ συν θ' εσε~ τ~ς

πως

,

, oπo~α

με τα

~στop~ες

υπεpασπ~

του

ζ'

οταν τους

με τα πε

λ'

α-

τες του: ΟYJλαο~ προσπαθώντας πεp~σσότεpo γ~α τον θρίαμβο των θέσεών του , παρά. γ~α ΤYJν αποκά.λυψΥ) ης αλ~θε~ας . Έκανε ην εμφά.ν~σ~ του στα γρά.μματα μ' ένα β~βλίo αφ~εpωμένo σην περίοοο μεταξύ Γά.λβα κα~ Δoμ~τ~ανoύ, ΤYJν οποία είχε ο ίοιος ζ~σε~ . Kα~

σθε­

YJ

ναp~ μoμφ~ του κατά. ΤYJς τυραννίας συνά.νΤYJσε τόσο θεpμ~

υπoooχ~

ανά.μεσα

στους

αp~στoκpά.τες ,

που

~ταν θύματά. ΤYJς , που τον παΡακίνYJσαν να φτά.σε~ μέ­ χp~ ΤYJν επoχ~ του Νέρωνα, του Κλαυοίου, του Kαλ~­

γούλα, του T~βεpίoυ. Με τιμ~όΤYJτα ομολόγYJσε πως

,

ΧΡε~ασΤYJκε κ~ ο

,~

ωιος

'ψ

να υποκυ

,

ε~ σε σατpαπ~κες

~

ω~-

οτροπίες ΤYJν επoχ~ του ΔOμ~τLανOύ κα~ να καταπ~εί πολλές προσβολές σαν συγκλψ~κός . Έγραψε οεκα-

,

τεσσερα

β ~ βλ'~α,

τ~ς

« Ι' σΤOP~ες»,

απ

, τα

"

oπo~α σω θ

YJXIXv

μόνο τα τέσσερα, κα~ oεκαέξ~ β~βλία, τα «Eτ~σ~α»,

«Annali»,

απ' τα οποία σώθYJκαν οώοεκα, εκτός από

το β~βλίo του «Α γκρίκολας» κα~ ένα φυλλά.Οιο γ~α

τους Γερμανούς, στο οποίο με μεγά.λΥ) επ~oεξ~όητα

,

'

"λ ε ξ αιpoντα~ o~ αρετες αυτου του αου γ~α να καταγγε λ

-

θούν , με υπονοούμενα, τα ελαττώματα των Ρωμαίων. Πpέπε~ να O~αβά.ζε~ κανείς τον Tά.κ~τo με συγκε­ κριμένο τρόπο. Δεν χpε~ά.ζετα~ να ψά.χνουμε στα β~βλία του γ~α κo~νων~κές κα~ oαoνoμ~κές αναλlισε~ς. Πpέπε~

,

'λ α ρεπορτα ' ζ

να αρκεστουμε στα μεγα

,

'λ ε~α σΤΥ) οομΥ) ~,

τε

ΤYJς αφ~γYJσYJς, με ευp~ματα κα~ αγωνία, ζωντανεμένα με ~pωες ενΟΕϊχομένως ψεύταους , αλλά. θαυμά.σ~α πε­ p~γpαμμένoυς, που χαpά.ζoντα~ ση μν~μY) με τρόπο που κανείς συγγραφέας οεν κατόρθωσε να μιμYJθεΙ O~ ΠYJγές του είνα~ αμφίβολες , κ~ ίσως οεν κουΡά.σΤYJκε

,

ποτε

του

γ~α

να

τις

ανα ζ' YJΤYJσε~.

"

Χ ΡYJσιμοπο~ε~ αυτα

438 που άκουσε να λένε , προσθέτοντας κι αυτά που τον

. βολείιουν , κι απορρίπτοντας αυτά που δεν τον βο­ λείιουν, ακόμα κι αν είναι αλΎ)θινά, με μοναδικό σκοπό να προπαγανδίσει τις θέσεις που υποσΤΎ)ρίζει: πως το μεγαλUτερo αγαθό είναι Ύ) ελευθερία και πως ελευθερία

εγγυώνται

οι

ΤΎ)ν

αριστοκρατικές ολιγαρχίες'

πως ο χαρακτ~ρας αξίζει πιο πoΛU απ' την εξυπνάδα

και πως οι μεταρρυθμίσεις είναι β~ματα προς το χει­ ρότερο. Με δυο λόγια, είναι κρίμα που ο Τάκιτος έμπλεξε με ΤΎ)ν ιστορία. Αν είχε φιλοδοξίες μυθιστο­

ριογράφου, θα ~ταν πoΛU καλUτερα και για κείνον και για μας.

Λιγότερο ιδιοφυές και πολύπλευρο, αλλά περισσότερο

,

επικαφο

και

α

ξ

'λ'

ιο

ογο,

ειναι

το

,

πορτραιτο

ΤΎ)ς

κοινωνίας του καφοΙΙ του που μας άφΎ)σε ο Πλίνιος ο Νεότερος, ένας αριστοκράΤΎ)ς που είχε όλΎ) ΤΎ)ν εΙΙνοια

ΤΎ)ς τίιχΎ)ς. ΔΎ)λαδ~ έναν πλοΙΙσιο θείο που του άφΎ)σε το όνομα και την περιουσία του, ΤΎ)ν τίιΧΎ) να κάνει εξαφετικές σπουδές, μια θαυμάσια σΙΙζυγο (προσόν

,

σπανιο

για

ΤΎ)ν

') κι ' εναν

εΠΟΧΎ)

κα λ'β ο ολο

'

χαραΚΤΎ)ρα

που τον έκανε να βλέπει τψ καλ~ πλευρά των πραγ-

,

ματων.

Ε'ιχε

,

'ξ εκινΎ)σε γεννΎ) θ ει'Κ' στο ομο, και φυσικα

σαν δΙΚΎ)γόρος. Ο Τάκιτος του πρότεινε να μοφαστοΙΙν , την

ΤΨΎ),

ι

να

παραστουν

,

ι

σαν

κατηγοροι

εναντιον

του

Μάριου Πρίσκου, υπαλλ~λoυ που ~ταν κατηγοροΙΙμε­ νος για καταχρ~σεις και βιαιότητα. Ο Πλίνιος δέΧΤΎ)­ κε. Αλλά αντί να αγορεΙΙσει εναντίον του κατηγορου-

,

μενου,

,

'λ ξ ~, επ ε ε επι ουο ωρες

το

,

~'λ εγκωμιο του συναοε

-

φου του, ο οποίος όταν ~λθε Ύ) σεφά του του το αντα­ πέδωσε (κι ο Π ρίσκος, στο εδώλιο, πρέπει να έτριβε τα χέρια του, που αυτοί οι δυο τον είχαν ξεχάσει). ΙΠΎ)ρέτησε σε διάφορες δΎ)μόσιες θέσεις, δείχνο­ ντας ικανόΤΎ)τα και τψιότητα. Αλλά έλαμψε κυρίως

439 σε οιπλωματικές θέσεις, για τις οποΙες τον οιάλεξε ο

Τ ρα"ίαν6ς, που οεν έπεφτε έξω στις εκτψ ~σεις του για τους ανθρώπους. Τ ο βάσικ6 του προσ6ν ~ταν ΎJ οια-

,

,

,

Α' ~ β' ρκει να οια ασει κανεις το γραμμα που

ΚΡΙΤΙΚOΤΎJτα.

έγραψε στον παλι6 του παιοαγωγ6 Κουντιλιαν6 , τον μεγάλο νομικ6, για να του ζΎJτ~σει συγνώμΎJ που οεν μπορούσε να του οώσει περισσ6τερα απ6 πεν~ντα χι­

λιάοες σεστέρτιους για την προΙκα της κ6ΡΎJς του: 'ζ ει μοια

ζ" ΎJταει

να

χαΡΎJ,

αντι,~, να οινει

'

ε λ εΎJμoσυνΎJ.

Όταν τον έστελναν σε οιπλωματικές αποστολές , αρ-

,

νιοταν

μισ

θ'

ο,

,

εισΙΤΎJρια

και

'ξ

ε

~

οοα

,

παραστασεως,

,

γε-

μιζε τις βαλΙτσες του με οώρα για τις συζύγους των στραΤΎJγών

, επαιρνε

και των

oιoΙΚΎJτών της

μα ζ'ι του, π λ" ΎJρωνoντας

επαρχΙας ,

και

,

'ξ οοα, ~ του τα ε οποιον

μπορούσε να κουβεντιάζει μαζΙ του για λογοτεχνΙα: πολύ συχνά τον Σουετώνιο, στον οποΙο εΙχε αΟυναμΙα.

ΕΙχε τη μανΙα να γράφει σε 6λους, oιαΤΎJρώντας τις επαφές, κι έτσι, οι πρoσκλ~σεις , 6που κι αν π~γαινε ,

,

επεφταν

,

πανω

του

β' ΡOΧΎJ.

Α

'

παντουσε

,

παντοτε

γρα-

πτώς: «Δέχομαι την πρ6σκλΎJσ~ σου σε γεύμα , φΙλε , αλλά με τον 6ρο το γεύμα να εΙναι ελαφρ6 και να τε' λ ειωσει

'Κ αι στο τραπε'ζ' νωρις. ι να γινουν φι λ οσοφικες

'

συζΎJτ~σεις, αλλά κι αυτές να τις απολαύσουμε με μέτρο».

«Με μέτρο»: αυτ~ ~ταν ΎJ ΎJθικ~ του, ΎJ αισθΎJΤΙΚ~ του και ΎJ oιαΙΤΎJΤΙΚ~ του. Ο ΠλΙνιος έκανε τα πάντα με μέτρο, ακ6μα και τον έρωτα. Και μέσα στα γράμ­

ματά του μΙλΎJσε με μέτρο στον αυτοκράτορα, στους συντρ6φους του, στους συγγενεΙς , στους πελάτες του ' τα γράμματα αυτά εΙναι 6τι καλύτερο μας έχει αφ~σει, και αποτελούν Ισως ΤΎJV πoλυτιμ6τεΡΎJ μαρτυρΙα για ΤΎJν κοινωνΙα της επoχ~ς και τα ~θΎJ της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο ΑΔΡΙΑΝΟΣ

ΔΕΙΧΝΕΙ, ομολογουμένως, κάπo~α κακoπ~στΙα Ύ) πα­ ραόoχ~ πως το ευτυχές γεγονός ης αναΡΡΙΧΎ)σΎ)ς στο θρόνο του μεγαλύτερου αυτοκράτορα ΤΎ)ς αρχα~όΤΎ)τας,

'

'λ ετα~ σε μ~α συμπτωσΎ) χυoα~α <1> , , κα~ ~σως

oφε~

β' ρωμ~ΚΎ),

όπως Ύ) μo~χεΙα . K~ όμως, ο ΔΙων Κάσσιος θεωρεΙ βέβαιο το ότι ο Α3ριανός κριθΎ)κε άξιος να πάρει η

θέσΎ) του ΤραΊ:ανοu, που πέθανε χωρΙς να υπ03εΙξε~

ό~άόoχo, μόνο κα~ μόνο γ~ατΙ ~ταν εραστ~ς ης αυτο­ κράτεφας ΠλωτΙνας . 'Ολ α αυτα "Υ " χρε~α",ετα~ να τα π~στευε~ κανε~ς

, μεχρ~ς

ένα oρ~σμένo σΎ)μεΙο. ΣΙγουρα, Ύ) ΠλωτΙνα πρέπε~ να βo~θΎ)σε σΤΥ)ν ανάόειξΎ) του Αόρ~ανοU. Ή ταν ανΎ)ψιός ΤΎ)ς, α

λλ α"

,

οχι ε ξ' αψατος, και οι συγγενειες σΤΎ)

Ρ' ωμΎ)

όεν σ~μαιναν κα~ όεσμοuς αγάΠΎ)ς. Ο Τρα'cανός κα~ .o

Aόρ~ανός ~ταν συμπατρ~ώτες, γ~ατΙ εΙχαν γεννΎ)θεΙ σΤΥ)ν Ι3~α ~σπαν~κ~ πόλ Ύ), ΤΥ)ν Ι ταλιχ~. Και ο όεuτερος, που Ύ) oικoγένε~ά του καταγόταν από ΤΎ)ν ΑόρΙα, από

όπου κα~ το όνομά του, ~λθε σΤΎ) ΡώμΎ) μετά από πρόσκλΎ)σΎ) του αυτοκράτορα που ~ταν o~κoγενε~ακός

441 φίλος. 'Η τα.ν είκοσL τέσσερα. χρ6νLα. νε6τερος α.π6 τον

Τ Ρ α.ϊα.ν 6 , ένα.ς νέος γεμά.τος ζω~, πεΡLέργεLες κα.L εν­

~Lα.φέροντα. , που σπoύ~α.ζε με ζ~λo τα. πά.ντα. : μα.θΎJμα.­ ΤLΚά., μOυσLΚ~ , Lα.ΤΡLΚ~, φLλοσοφία., φLλολογία., γλυ­ ΠΤLΚ~, γεωμετρία. κα.L μά.θα.Lνε γρ~γoρα.. Ο Τ ρα.·r:α.ν6ς του έ~ωσε σύζυγο ην α.νΎJψLά. του ΒίβLα. Σα.βίνα.. 'Η τα.ν

,

,

ενα.ς

γα.μος

α.

ξ Lοσε'β α.στος

κα.L

"

πα.γωμενος

α.πο

τον

οποίο ~εν γενν~θΎJκε ούτε έρωτα.ς , ούτε πα.L~Lά.. Η Σα.' β Lνα.

λου

'λ μα. , α. λλ α.' χωΡLς που ΎJτα.ν oμoρφΎJ σα.ν α.γα.

"

κα. θ' 0-

,

μουρμούΡLζε πως ο σύζυγ6ς ΤΎJς είχε

sex appeal,

πεΡLσσ6τερο χρ6νο γLα. τα. σκυλLά. κα.L τα. ά.λογά. του

,

'OA~" πα.ρα. γLα. κεLνΎJν. ΟΡLα.νος ΤΎJν επα.φνε μα. ζ' του στα.

L

τα.ξί~Lα. , η γέμLζε πεΡLΠΟL~σεLς, έ~Lωξε τον γρα.μμα.­

τέα. του Σουετώνω , γLα.τί μLα. μέρα. μίλΎJσε χωρίς πoλu σε

β α.σμο'

,

α. λλ" α. ΤLς

γLα. κεLνΎJν,

'Η τα.ν

μο' λ Lς

'

νυχτες

"

σα.ρα.ντα.

χρονων

"

κοψοτα.ν μονος.

οτα.ν

'β ΎJκε α.νε

στον

θρ6νο, κα.L ΎJ πρώΤΎJ του ~ουλεLά. ~τα.ν να. κλείσεL γρ~­ γορα. ΤLς στρα.ΤLωΤLΚές εκκρεμ6ΤΎJτες που είχε α.φ~σεL ο προκά.τοχ6ς του. 'Η τα.ν α.νέκα.θεν α.ντίθετος σης πο­ λεμLκές εΠLχεφ~σεLς του Τ ρα.·r:α.νού. Κα.L , 6τα.ν π~ρε ΤΎJ ' θ εσΎJ

του,

,

β Lα.σΤΎJκε

"

' ν ' α.να.κα. λ εσεL τα. στρα.τευμα.τα. α.πο

ΤΎJV ΠερσΙα. κα.L ην Αρμενία., προ ς μεγά.λΎJ ΛUΠΎJ των ~ωLΚΎJτών τους, OL οποίω πίστευα.ν πω ς μLα. κα.θα.ρά.

α.μυντLΚ~ στρα.ηγLΚ~ θα. ~τα.ν ΎJ α.ρχ~ του θα.νά.του ΤΎJς α.υτοκρα.τορία.ς , ~ το τέλος ΤΎJς κα.ΡLέρα.ς, των πα.ρα.­

σ~μων κα.L των α.πoμνΎJμoνευμά.των τους. Δεν μα.θεύΤΎJκε

,

ποτε

με

'β

α.ΚΡL

εLα.

το

,

τους ~ωLΚΎJτές, κα.L μά.λLστα. ροί,

εξoντώθΎJκα.ν

,

εκεLνΎJ

μLα.

ΤΎJ

χωρίς

, ΎJτα.ν ,

σΤLγμΎJ

ΟΡLστLΚ~

ΛUσΎJ

τεσσεΡLς

α.π

,Ι

α.υτους

OL πω α.ν~ρείΟL κα.L Lσχυ­

κα.μLά.

στον

στο

Ι

πως

Δ

~ΙΚΎJ.

' β ουνα. ΎJ,

πρ6βλΎJμα.

Ο

Α~ΡLα.ν6ς

α.να.

ζ' ΎJτωντα.ς

των

Δά.κων .

Έσπευσε ση PώμΎJ, κα.L ΎJ ΣύγκλΎJτoς α.νέλα.βε 6λες ΤLς ευθύνες γLα. ΤΎJ θα.νά.τωσ~ τους, λέγοντα.ς πως

442 ~ταν ένoχo~ συνομωσΙα ς κατά του κράτους . Αλλά κα­ νένας οεν πΙστεψε στ-ην αθω6τ-ητα του Αοριανού, πο υ τ-ην

"Υ ε ξ αγορασε μοφα ",ο ντας

στους

" πο λ ιτε ς

ενα

εκα-

τομμύριο σεστέρτιους, απαλλάσσοντάς του ς απ6 φο­ ρολογαά χρέΥ) και οιασκεΟάζοντάς τους γ ~α ολ6κλYJ­ ρες εβοομάοες με θαυμάσια θεάματα στο Τ σΙρκο.

'

Όλα αυτά έκαναν πολλούς ΡωμαΙους να φοβYJθούν μ~α επιστpoφ~ στψ επoχ~ του Νέρωνα. Και o~ υπο-

Ψ ιες

,

Ι

τους

,

εγιναν

πιο

,

εντονες

απο

ι

το

γεγονος

πως

ο

Αοριαν6ς τραγουοούσε, ζωγράφιζε, έγραφε πoι~ματα 6πως

ο Νέρωνας. Αλλά αργ6τερα φάνYJκε πως

σ'

αυτές τις καλλιτεχνικές φιλοοοξΙες οεν υπ~pχε τΙποτα το παθολογικ6. Ο Αοριαν6ς αφψ6ταν στις καλλιτε'λ' χναες κ ισε~ς

του,

,

μονος,

και

για

ξ εκουρα",εται 'Υ

να

απ6 τον μ6χθο της ευσυνεΙΟYJτης κα~ επιοέξιας οιακυ­

βέΡνYJσYJς. 'Η ταν ένας 6μορφος, ψYJλ6ς άνορας, κομ­

ψ6ς , με σγουρά μαλλιά και ξανθά γένεια· ολ6κλYJΡYJ YJ ΡώμΥ) θέλYJσε να τον μψYJθεΙ αγνοώντας πως άφYJσε γένεια γ~α να καλύψει κάποια άσΧYJμα μελανά στΙγμα­ τα που εΙχε στα μάγουλά του. Δεν ~ταν εύκολο να κα -

,

'β ει κανε~ς τα λ α

"

,

τον συν θ ετο και αντιφατικο χαΡαΚΤYJΡα

του. Συν~θως ~ταν ευγεν~ς και με καλ~ οιάθεσYJ, αλλά καμ~ά φορά γιν6ταν σκλYJΡ6ς μέχρι βιαι6τψας. Στψ ' ,

~

LoιωΤΙΚΥ)

του

Υ"

",ωΥ)

YJταν

,

σκεπτικισΤYJς,

~,

oυσπ~στoς

σε

θεούς και ΧΡYJσμούς. Αλλά, 6ταν εκπλ~pωνε τα κα­ θ~κoντά του σαν θΡYJσκευτα6ς αΡΧYJγ6ς, αλΙμονο σε 6ποιον έοινε σYJμάοια ΟυσπιστΙας . Σε τι πΙστευε ο Ιοιος κανεΙς οεν ξέρει. Ίσως στα

,

,

,

αστρα , γιατ~ εμπιστευοταν πο

,

λλ' λ'ψ ες προ εις σχετικες

•

YJ

με τις εκκλεΙψεις και τις πλYJμμυΡΙΟες. Αλλά θεωρού­

σε ΤΥ) θΡYJσκεΙα σYJμαντα~ για ΤYJν κοινωνΙα και οεν οε-

,

χοταν

~,

ΟYJμοσιες

προσ

β

ο

λ"

ες

της.

,

φροντισε προσωπικα

γ~α τα σχέοια του ναού ΤYJς ΑφροοΙτης στη ΡώμYJ,

443 αφού κατα~Ικασε σε θάνατο τον Aπoλλό~ωρo , που εΙχε

απαντ~σεL στην πρόσκλY)σ~ του με μLα πεΡLφρον'Υ)ΤLΚ~

,

αρν'Υ)σ'Υ).

ΔLανΟ'Υ)ΤLΚά , έκλLνε προς τον στωLΚLσμό, KL ~ταν

θαυμαστ~ς του ΕΠΙΚΤ'Υ)του τον οποΙο εΙχε μελετ~σεL με πρoσoχ~ .

Αλλά σΤ'Υ)ν πράξ'Υ)

~εν έσπευσε ποτέ να

εφαρμόσε L ΤLς συνταγές του. ΔοκΙμασε Τψ ευχαρΙστ'Υ)σ'Υ),

,

οπου

" α λλ α

KL

χωΡLς

αν

β

Τ'Υ)

, ντροπ'Υ)

,

Ρ'Υ)κε,

με

εκ

λ

'

επτυσμενο

,

γουστο,

'

,

'Ψ 'Υ). Ε ρωτευοταν αΟLαΚΡLτως ~ XΙXL τυ

ωραΙες νέες XΙXL ωραΙους νέους , αλλά κανεΙς ~εν τον

έκανε να χάσεL τον νου του. Του άρεσε να τρώεL καλά, αλλά σLχαLνόταν τα συμπόσLα. KΙXL από τα φαγοπόΤLα προτψούσε τα ~εΙπνα με λΙγα ~Lαλεγμένα πρόσωπα, ' ξ εραν που 'Υ)

ζ 'Υ)τουν.

'Κ

λ" Lγοτερο

ΙXL

YLtX

να

,

να ΠLνουν XΙXL πεΡLσσοτερο να συ-

' εχεL

, κοντα

του

, τεΤΟLα

,

προσωπα,

[~ρυσε ένα πανεΠLστ~μω , όπου κά.λεσε τους μεγαλύ­ τερους ~ασκάλoυς του καφού του XΙXL κυρΙως τους

Έλλ'Υ)νες, να ~LΜξουν. ΑυτοΙ XΙXL OL μαθ'Υ)τές τους ~ταν

OL συν'Υ)θLσμένΟL του καλεσμένΟL. ΣΤLς συζ'Υ)τ~σεLς ~ταν καλός

παΙχτης:

~εχόταν αντφρ~σεLς

XΙXL ΚΡLΤLκές.

ΜάλLστα, μLα μέρα , απo~oκΙμασε έναν γαλάτη ~LΙXVO-

,

ουμενο, τον

Φ

α

β

, 0pLVO,

,~~,

που του εοLνε oLΚLO πο

,

λ'

υ συχνα .

«Αλλά ένας άνθρωπος που βασlζεL Τ'Υ)ν άπoΨ~ του σε ΤΡLάντα λεγεώνες έχεL πάντα ~Ικω», του απάνΤ'Υ)σε πνευματω~ώς ο νεαρός φLλόσοφος. KΙXL ο αυτοκράτο­ ρας επανέλαβε την Lστορlα στη Σύγκλ'Υ)ΤΟ, ~LασκεΜ­ ζοντας εαυτόν XΙXL αλλ~λoυς.

Το

'

σ'Y)μανΤLΚOτερO

,

προσον

του

,

υΠ'Υ)Ρ

ξ

ε

το

,~

ΟΤL

οεν

ένLωθε «απαραΙΤ'Υ)τος», αντlθετα έκανε όΤL μπορούσε

YLtX να μψ γlνεL XΙXL YLtX να μψ θεωρ'Υ)θεΙ ο «χαΡLσμα­ ΤLκός» 'Υ)γέΤ'Υ)ς, όπως συν~θως ΠLστεύουν YLtX τον εαυ ­ τό τους OL απόλυΤΟL μονάρχες . Π ροσπάθ'Υ)σε σταθερά

"

,

να σΤ'Υ)ΡL'ξ εL μLα γραφεωκραΤLΚ'Υ) οργανωσ'Υ) στ'Υ)'ΙΙ ΟΠΟLα

444 αρκούσε Ίj επΙβλεψη τYJς Συγκλ~τoυ για να λειτουργεΙ ΕΙχε το χάρισμα ΤΊjς τάζΊjς και πpOσπάθΊjσε να ΤΊjν εφαρμόσει, απλοποιώντας τους νόμους που εΙχαν συσ-

, " ενα

σωρευτει σ

'"

'

~ 'λ υτο χαος . αι..,ιεσια

,

,

Σ' αυτο το εργο που

εμπιστεύΤΊjκε στον Ιουλιανό, υπ~pζε πρόόρομος του Ιουστινιανού.

Σ' αυτ~ ΤΊj λoγικ~ κατανομ ~ τYJς όουλειάς, που εζασφάλιζε στο κράτος μια μ Ίjχανικ~ αποτελεσματι­ κόΤΊjτα, επέμενε και για εγωιστικούς λόγους: εΙχε το

πάθος των ταζιόιών και ~θελε να απουσιάζει, χωρΙς, σΤΊj όιάρκεια ΤΊjς απουσΙας του, να αόρανοποιεΙται το κράτος. Π ράγματι, έκανε ταζΙόια που κpάτYJσαν μέχρι πέντε χρόνια και γνώρισε από κοντά ΤΊjν αυτοκρατορΙα σε όλες τις γωνιές ΤΊjς. AΙσθΊjμα καθ~κoντoς; Π ερι ­

έργεια; ΛΙγο απ' το ένα και λΙγο απ' το άλλο. Τέσσερα χρόνια μετά τYJ στέψΊj του, έφυγε για να επιθεωp~σει ΤΊj ΓαλατΙα . ΤαζΙόευε σαν ένας oπoωσό~πoτε ιόιώΤΊjς,

με μια ακολουθΙα που ΤΊjν αποτελούσαν αποκλειστικά

,

Δ' ωΙΚΊjτες

τεχνικω.

και στpαΤΊjγOΙ"βλ τον ε επαν να κα-

ταφθάνει ζαφνικά, κι έπρεπε να του όώσουν λογαρια­

σμό για ΤΊj όιαχεΙpΊjσΊj ΤΊjς επαρχΙας τους. Ο Αόριανός έόινε όιαταγ~ να χηστεΙ μια καινούργια γέφυρα ~ ένας καινούργως

όρόμος,

έόινε

μια πpoαγωγ~

και,

αν

χρειαζόταν, έπαιρνε μια λεγεώνα και φρόντιζε να εζα­

σφαλΙσει

κάποια

απειλOύμενΊj

μεθopιακ~

γραμμ ~.

Περπατούσε επικεφαλ~ς των φαντάρων του μέχρι και

,

σαραντα χι

λ

ι

ωμετρα ΤΊj

ι

μερα και

~

σεν

Ι

Ι

ι

εχασε ποτε ουτε .

αΨψαχΙα. Από τYJ ΓαλατΙα πέρασε στYJ ΓερμανΙα, αναόωργά­ νωσε τις εκεΙ ρωμα'ι'κές φρουρές, μελέΤΊjσε σε βάθος

τα ~θΊj των κατοΙκων ΤΊjς , θαύμασε ΤΊjν πpωτoγεν~ συναμ Ίj

""

του

'β ι, καρα

σα λ' παpΊjσε

,

τους,

για

ΤΊj

χαpαΚΤΊjpα

'β Ίjκε κατε

Β' ρεταννια,

τον

κι

Ρ'ΊjνO

με

, εοωσε ''''

εκει

445 εντoλ~ να κατασκεuαστεl αuτό το εΙοος ης γραμμ~ς Μαζινό, ποu uπ~ρξε το περΙψημο «Βάλλω). Στ-ην Τα-

,

ραγονα,

'θ' τοu επιτε Ύjκε ενας

σκ λ'β α ος.

Δ uνατος, '

,

οπως

~ταν, τον αφόπλισε και τον παρέοωσε στοuς γιατροός ποu τον xαρακτ~ρισαν τρελό. Ο Αοριανός οέχηκε το άλλοθι και τοu έοωσε XάρΎj. KατέβΎjκε σην Aφρικ~ , επικεφαλ~ς

ouo λεγεώνων, κατέπνιξε μια εξέγερσΎj , κι

όστερα σuνέχισε για ΤΎj Μικρά ΑσΙα. ΣΤΎj PώμΎj ~ταν κάπως αν~σuχοι. για ΤΎjν περιπλα­ νΎjΤΙΚ~ μανΙα αuτοu τοu αuτοκράτορα ποu οεν έλεγε να γuρlσει πΙσω. Και τα σχόλια έγιναν OΎjλΎjηριώOΎj, όταν μα

θ εUΤΎjκε '

πως

επι ι β αστει' 'β

ειχε

σ

"

ενα

π

λ οιο '

ποu

ανέβαινε τον ΝεΙλο, μαζΙ με έναν καινοόργιο φιλοξε-

,

νοuμενο ποu

λ' εγοταν Α' ντινοος,

'β ε λ οuοινα ματια κι ειχε

''''"

,

και σγοuρά μαλλιά.

ΦαΙνεται πως ~ταν μοφαΙο, από τ-ην επox~ τοu ΚαΙσαρα , και όλοι οι ΡωμαΙοι μονάρχες μπαΙνανε σε σuναισθΎjματικοuς μπελάοες μόλις πάταγαν το πόοι τοuς σΤΎjν Αlγuπτο . Τι εlοοuς ~ταν οι μπελάοες ποu ενσάρκωσε ο ΑντΙνοος για τον Αοριανό , κανεΙς οεν

ξέρει. Η ΣαβΙνα, ποu ~ταν παροόσα, οεν φαΙνεται να

οιαμαρτuρ~θΎjκε γ ια ΤΎjν παροuσlα τοu αγοριοό. Και πάντως, ποτέ οεν οιεuκρινlσΤΎjκε το πως πέθανε , ~ μάλλον το πως πνΙγΎjκε στο ποτάμι. Για τον Αοριανό

~ταν ένα τρομερό πλ~γμα . «Έκλαψε», λέει ο Σπαρτι­ ανός, «σαν γuναικοuλα», έχτισε έναν ναό προς τιμ~ν τοu νεκροό και γόρω απ' τον ναό lορuσε μια πόλΎj , ΤΎjν

AντινooόΠOλΎj, ποu έγινε σΎjμαντικ~ στα χρόνια τοu 'Σ' Β uζ αντιοu . uμφωνα

μ

, εν , αν

'θ ο, μu

'λλ ον μα

'

μεταγενε-

στερο, ο ΑντΙνοος αuτοκτόνΎjσε γιατΙ εΙχε μάθει απ'

τοuς XΡΎjσμOύς πως τα σχέοια τοu ΠΡOστάΤΎj τοu θα πραγματοποιούνταν μόνον αν ο Ιοιος πέθαινε . Οπωσ­

o~πoτε πρόσφερε , πεθαΙνοντας, UΠΎjρεσlα σΤΎj PώμΎj ,

446 γLιΧτί ιΧψησε τη aLIΧaOX~ ιΧνΟLΧΤ~ σε ένιΧν μονιΧρχη σιΧν τον

Ι Α ντωνLνο.

Α

Ι

ν εLχε εΠL

ζ'

Ι

Ρ

ΎJσεL , Lσως ΎJ

Ι

' ωμΎJ τον εLχε

φορτωθεί σιΧν ιΧυτοκριΧτοριΧ. Ο ιΧνθρωπος που γύΡLσε στη PώμΎJ μετιΧ ιχπ ' ιΧυτη

τη συμφοριΧ , όεν ~ΤιΧν ο ΧιΧρούμενος, εγκιΧρόLOς μο­ νιΧΡΧΎJς που είχε φύγεL. Ο ΑόΡLιΧν6ς είχε γίνεL κιΧπως μLσιΧνθρωπος XOCL , ενώ κιΧποτε ιΧφΎJνε τη όοuλεLιΧ του μ' Ι

του ,

Ι τωριΧ ΠLιΧ

I~

ιΧοεLες

'ξ ερε τL νιΧ ΚιΧνεL Ι λ 'θ Ι τον ε ευ ερο χρονο

XOCL

εUΧιΧΡLσΤΎJσΎJ

Ι

ωρες,

ΎJ

Ι

φιΧLνΟΤιΧν

XOCL

ΤLς

Ι

γεμL

νιΧ ζ

ρο

β' ιΧΤιΧL

'λ ες

ο

Ι

Μ

ε γΡιΧφονΤιΧς.

Ι

ιΧυτες

ΤLς

LIΧ γΡιΧμμιΧ-

ΤLΚ~, μεΡLΚιΧ ΠΟL~μιΧΤιΧ XOCL μLιΧ ιΧυτοβLOγΡιΧφίιΧ υπ~ρ­ ξιΧν ο ΚιΧρπ6ς ΤΎJς μονιΧξLιΧς του. Αλλά: εκείνο που τον ιΧΠιΧσχολούσε πεΡLσσ6τερο ~ΤιΧν τιχ σχέόLιΧ των έργων

του. Ο ΑόΡLιΧν6ς είχε το πιΧθος του ΚιΧΤιΧσκευιΧστ~ , που συνόύιΧζε XOCL ζ~λo XOCL γούστο. ΞιΧνιΧφΤLιΧξε το ΠιΧνθεον, που είχε ΚιΧΤιΧσκεuιΧσεL ο ΑγρίΠΠιΧς XOCL είχε

ΚιΧΤιΧστρέΨεL ΎJ φωΤLιΧ, σε στυλ ελλΎJνLκ6 που το ΠΡΟΤL­ μούσε ιχπ ' το . ΡωμιΧϊκ6. KOCL όεν uπιΧρχεL ιΧμφLβολίιΧ

πως είνιΧL το ΚιΧλύτεριΧ όLιΧΤΎJρούμενο μνΎJμείo ΤΎJς ιΧρ­ ΧιΧL6ΤΎJΤιΧς. Ι ΟΤιΧν ο πιΧΠιΧς ΟυρβιΧν6ς ιΧποκιΧλυψε το ΤΙΧ

' β ιΧνL

της

,

β

σΤΟιΧς,

Ι

ΡΎJκε

ΧιΧ

λ

Ι

,

κο

ιΧρκετο

YLIΧ

ΤΎJν

κιχ-

ΤιΧσκευ~ εΚιΧτ6 ΚιΧνονLών XOCL τον θ6λο που σ~μεριΧ β ΡLσκεΤιΧL Ι

,

ΠιΧνω ιχπ

,

το

Ι

Lερο του

Α

Ι

YLOU

ΠΙ

ετρου .

ΈνιΧ ιΧλλο ιΧΡLστοuργΎJμιΧ του ~ΤιΧν ΎJ περίφΎJμΎJ ΒίλιΧ ΑόΡLιΧνιΧ, γύρω ιχπ' τψ οποίιΧ γενν~θΎJκε το ΤΙβολL . Είχε ιχπ' 6λιΧ: νιΧούς , Lπποόρ6μοuς, βLβλLOθ~κες XOCL μουσείιΧ XOCL, YLIΧ όυο ΧLλLιΧόες χρ6νLιΧ, OL σΤΡιΧτοί 6λου του κ6σμου έρχονΤιΧν νιΧ λεΎJλιΧτ~σoυν XOCL πιΧντιΧ κιΧΤL εύΡLσΚιΧν. Αλλά: μ6λLς εγΚιΧΤιΧστιΧθΎJκε σΤΎJ βίλιΧ, OCPXL σε νιΧ τον τρώεL ΎJ ιΧρρώσΤLιΧ. Ο ΑόΡLιΧν6ς νLώθονΤιΧς το τέλος νιΧ πλΎJσLιΧζεL κιΧλεσε κοντιΧ του XOCL υLOθέΤΎJσε τον ΛούκLO Βέρο , που 6μως πέθιΧνε πολύ σύντομιΧ .

Τ6τε ΎJ εκλoγ~ του στριΧφΎJκε στον Αντωνίνο, στον

447 οποΙο κα~ μεταβΙβασε τον τΙτλο του ΚαΙσαρα, κρα­ τώντας γ~α τον εαυτό του τον τΙτλο του Αυγούστου.

o~ πόνo~ της αρρώστ~ας του ~ταν τόσο μεγάλo~,

,

'λ π~ ζ ε π~α μονο στο που Ύ)

, απ

'λλ

την α

ι

θ' ανατο. 'Ε χτ~σε Τ/β

Ύ) μερ~α του

~

Ι

εΡΎ), κ~ εφτ~α

ι τον ταφο του ξ

ι

ε κα~ ΤΎ) γε-

φυρα Έλιο, γ~α να συνδέει τις δυο όχθες: εΙναι το με­

γάλο μαυσωλεΙο που σ~μερα ονομάζεται Καστέλλο Σ αντ "Α ντ ζ ε λ ο .

Μ ια μερα ι ι ι ι , οταν το χτισιμο του ταφου

εΙχε τελειώσει, ~λθε να τον δε~ ο φ~λόσoφoς ΕυφράΤΎ)ς και του

' ζ Ύ)ΤΎ)σε

I~' Ι Ο ι ΤΎ)ν αoε~α ν αυτοκτονΎ)σει . αυτοκρα-

τορας του ΤΎ)V έδωσε, κα~ συζ~ΤΎ)σε μαζΙ του γ~α ΤΎ) ι

ματαΙΟΤΎ)τα ΤΎ)ς

ζ

ι

ωΎ)ς'

, οταν ο

κι

φι

λ'

ι

οσοφος

ΠΎ)ρε το

κώνειο , θέλΎ)σε κι ο Ιδιος 'να ακoλoυθ~σε~ το παράδειγ­ μά του, αλλά κανεΙς δεν του έδ~νε το δΎ)λψ~ριo. Το ζ~ΤΎ)σε απ

,

Ι

ι

τον γ~ατρo του κ~ εκεινος

γ~α να μΎ)ν τον πα-

ρακoύσε~ αυτοκτόνΎ)σε. Παρακάλεσε έναν δούλο να του ι

φερει

ι

ενα σπα

νΙσΤΎ)κε. ,

ενας

θ'

Ι

ι Ύ)

ι

,

ενα

μαχαιρι ,

α

λλ ι

Και τότε απελπισμένος

ι θ αν ρωπος

που

ι εχει

ΤΎ)ν

ε

~

α ο

'λ

σου

εΙπε:

ξ' ουσια

ος

ε

ξ

αφα-

«Να λοιπόν θ

να

ι ανατωσε~

oπoιoνδ~πoτε άλλον, εκτός απ' τον εαυτό του». Επιτέλους, πέθανε στα εξ~ντα δυο του χρόνια, μετά ι απο

ι ε~κoσ~

ι χρονια

ι 'ψ' ειχε γρα ει ενα

β

ασι

λ'

ειας.

ΑΙ

ιγες

,Ι Ι μικρο ΠΟΙΎ)μα πανω

ι μερες

στις

ι νωριτερα ,

μνΎ)μες

πα-

λιών καιρών, που αποτελεΙ το πιο λαμπρό δεΙγμα ΤΎ)ς

λατινικ~ς λυρικ~ς ΠΟLΎ)σYjς: Animula vagula, blandula, hospes comesque corporis ... Με τον θάνατό του δεν χάθYjκε μόνο ένας μεγάλος αυτοκράτορας , αλλά και μια απ' τ~ς π~o σύνθετες , ι,

ανΎ)συχες

κ~ e:.υστροφες

ι

προσωΠΙΚΟΤYjτες

όλων των εποχών, κι Ισως

ΤYjς

,

ιστοριας

Yj πιο μοντέρνα ΤYjς αρχαΙας

επoχ~ς . Όπως και ο Νέρβας , εγκατέλειψε ΤΎ) Ρώμ Yj

προσφέροντάς ΤYjς ΤΎ)V πολυτιμόταΤΥ) υΠYjρεσLα ΤYjς επ~λoγ~ς του καλύτερου δυνατού διαδόχου του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ

Ο ΤΙΤΛΟΣ του «ευσεβοίις» 36θΎ)κε στον Αντωνίνο, 6ταν είχε πια πεθάνει , απ6 ΤΎ) ΣίιγκλΎ)ΤΟ , Ύ) οποία τον ον6μασε επΙσΎ)ς Ύ)γεμ6νων.

3Ύ)λα3~ άριστο των

Optimus princeps,

Ο 3ιά30χ6ς

του

Μάρκος

Aυp~λLOς

τον

χαpακτ~pισε «τέρας αpετ~ς» και, 6ταν 3εν ~ξεpε τι να κάνει, έλεγε στον εαυτ6 του: «Κάνε 6,τι θα έκανε σΤΎ)

θέσΎ) σου ο Αντωνίνος». Συνταγ~ , που για να ποίιμε τψ αλ~θεια, ~ταν ευκολ6τερο να προφέρει κανείς παρά να ακολουθεί , γιατί το πρ6βλΎ)μα ~ταν ακριβώς το να βρει τι θα έκανε ο ΑντωνΙνος.

Όταν, το

138,

ανέβΎ)κε στον θρ6νο, 3εν ~ταν πια

νέος, είχε περάσει τα πεν~ντα. Κι 6μως , αν ρωτοίισε

,

κανεις

τους

Ρ'

ωμαLOυς

,

,

'Υ

γιατι πανΎ)γυρι",αν γ ια ΤΎ) στε-

ψΎJ του, θα τους έφερνε σε αμ Ύ)χανία. Ο Α ντωνίνος, μέχρις εκείνΎ) ΤΎ) στιγμ~, 3εν είχε κάνει τίποτα το σΎJ­ μαντικ6. Ή ταν ένας καλ6ς 3ΙΚΎ)γ6ρος , αλλά , μΎ) έχο­

ντας καλές σχέσεις με ΤΎ) PΎJΤoPΙΚ~, ασκοίισε λίγο το επάγγελμά του και 3ωρεάν, γιατί ~ταν πλουσι6τατος.

Η

'"

,

Υ

,

οικογενεια του ΎJταν μια οικογενεια τραπε",ιτων που

449 είχε έλθε~ από τη Γαλλία , 3υο γεν~ές πp~ν, κα~ του είχε 3ώσε~ μόρφωσ"Yj μεγαλοαστού . Είχε σπoυMσε~ φ~λoσo­ φία, αλλά χωρίς να προσκολλ"Yjθεί σ ' αυτ~ν προτψούσε

Τ"Yj ep"YjcrXECa. Δεν ~ταν θΡ"Yjσκόλ"Yjπτο ς, αλλά ευσεβ~ς , ίσως ένας από τους τελευταίους Ρωμαίους που πί­

στευαν στους θεούς, ~ τoυλάχ~στoν συμπεp~φέpoνταν σαν να πίστευαν. Ή ταν γνώσΤ"Yjς Τ"Yjς λογοτεχνίας κα~ προστάτευε πολλούς συγγραφείς, αλλά τους μεταχε~-

,

,

ρ~σΤ"Yjκε παντοτε αφ

,

υ

Ψ

' "Yj λ ου,

,

με επ~ε~κε~α κα~ αp~στo-

κpατLΚ~ απόστασ"Yj , σαν να ~ταν στo~χεία 3~ακοσμ"YjΤ~­ κά Τ"Yjς κo~νωνίας που 3εν έπρεπε κανείς να παίpνε~ στα σοβαρά . Τον αγαπούσαν όλo~ κα~ τον συμπαθού­ σαν γ~α το γαλ~νω πρόσωπό του, Τ"Yjν ευγένε~ά του , Τ"Yjν

ε~λ~κp~ν~ συμμετoχ~ του στα πpoβλ~ματα των άλλων, ~, , '1:" ' β γ~α Τ"Yj ο~αΚΡ~ΤΙΚΟΤ"Yjτα με Τ"Yjν oπo~α "Yjι."ερε να κρυ ε~ τα

πpoσωπ~κά του κα~ να μ"Yjν ενοχλεί κανέναν . Αυτός ο

άνθρωπος, που 3εν προκαλούσε εχθρόΤ"Yjτες, είχε μέσα στο σπίτ~ του τον μoνα3~κό εχθρό του. Η Φαυστίνα ,

"Yj

γυναίκα του, ~ταν όμορφ"Yj , αλλά κάπως ζω"YjΡ~. Ακό­ μα κ~ αν κάνουμε μ~α μ~κp~ επ~λoγ~ από όλα όσα λέ­ γονταν γ~α κείν"Yjν, πpέπε~ να πούμε πως φτάνανε γ~α

να βγάλουν απ' τα ρούχα του τον oπoων3~πoτε σύζυ ­ γο . Ο Αντωνίνος αγνό"Yjσε τα πάντα . ΑπόΚΤ"Yjσαν 3υο κόρες, απ ' τις οποίες

"Yj μ~α πέθανε κα~ "Yj άλλ"Yj μψ~­

e"YjXE η μψέρα ης ση συμπεp~φopά , ως σύζυγος του Μάρκου ΑυΡ"Yjλίου. Ο Αντωνίνος 3εν μ~λoύσε γ~α τ~ς

απογΟ"Yjτεύσε~ς

του. Όταν

"Yj Φαυστίνα πέθανε ,

έχτ~σε έναν ναό προς τψ ~ν Τ"Yjς κα~ ένα ί3ρυμα γ~α η

μόρφωσ"Yj των φτωχών κop~τσ~ών . Τ"Yjν είχε επ~πλ~ξε~ ι , , μονο μ~α φορα: οταν, ως

Ι

ι

αυτοκρατεφα , ε~χε προ

β'λ

α

ε~

κάπo~ες αξ~ώσε~ς πoλυτέλε~ας . «Δεν καταλαβαίνε~ς ,

,

Ι

Ι

,

"

"Yj απανΤ"Yjσ"Yj του. Kα~ 3εν ~ταν σχ~μα λόγου , γ~ατί "Yj πρώη χεφο-

πως τωρα χασαμε οσα ε~χαμε;», "Yjταν

450 ,

Α' ντωνινου

νoμ~α

του

την

" λ οσσιαια

κο

ως

περιουσια

"'Ι:' ηταν να ρι <" ει

αυτοκρατορα του

,

στον κρατικο

κορ β' ανα .

'Οταν πέθανε , η πpoσωπικ~ του περιουσία ~ταν ανύ­ παρκτη , ενώ η αυτoκpατoρικ~ ανερχόταν σε ουο οισε­

κατομμύρια εφτακόσιες χιλιάοες σεστέρτιους , ποσό πρωτοφανέ ς . Πέτυχε αυτό το αποτέλεσμα με μια σoφ~

oιαχείp~ση , αλλά χωρίς τσιγγουνιές . Έλεγξε και μεί­ ωσε το πρόγραμμα οημοσίων έργων του Αοριανού, αλλά οεν το σταμάτησε. Και για κάθε έξοοο , ακόμα και

,

ασημαντο ,

ζ Ίιτουσε "

την

εγκριση

της

Σ υγκ λ' ητου ,

στην οποία έοινε λογαριασμό γ~α όλα. Πάντα με την

έγκριση της Συγκλ~τoυ , συνέχισε την αναοιοργάνωση και τη φιλελευθεροποίηση που είχε ξεκιν~σει ο προκά­ τοχός του. Για πρώτη φορά, τα οικαιώματα και οι υποχρεώσεις

, στηρια

των συζύγων εξισώθηκαν , τα βασανι-

,

~ λ ' 00 οφονια

απαγορευτηκαν και η

σκ

,

λ'β α ου εγινε

έγκλημα.

Σε αντίθεση με τον αν~συχo και φιλoμαθ~ Αοριανό, ο Αντωνίνος είχε ιοιοσυγκρασία ανθρώπου της καθι-

,

,

ζ' ωης ,

στικης

γραφει.οκρατη

'

προσκο λλ ημενου

στο

ωράριό του . Και πράγματι , φαίνεται πως οεν π~γαινε

,

,

μακρυτερα απο'Λ το ανου'β' ~ ), οπου περνουσε τα

week

end στη βίλα του , ψαρεύοντας ~ κυνηγώντας μαζί με τους φίλους του. Όταν χ~pεΨε, απόκτησε μια παλ,~ λ ακισα,

,

'θ ηκε πιο πιστη "'ζ απο τη συ υγο του.

που του στα

Αλλά την κρατούσε παράμερα , χωρίς να τη μπεροεύει με τις

υποθέσεις

του κράτους. 'Ηθελε την εφ~νη.

Ίσως μάλιστα να την ~θελε και κάπως υπερβολικά: oηλαo~ με κόστος το κύρος της αυτοκρατορίας , όπως για

,~ παραοειγμα

στη

Γ'" ερμανια, οπου φανηκε υπερ β ο-

λικά ενοοτικός , με αποτέλεσμα να ενθαρρυνθούν οι

εξεγέρσεις. Αλλά οεν υπάρχει ξένος συγγραφέας που ι

ι

,

,t;:

,

να μ ην εχει υμ νησει την ησυχια και την ται.., η που γνω-

451 ΡLσε " :ι.ό σμο ς ΤΊ)ν επox~ του. Σύμφωνα με τον ΑΠΠL-

, " .\ ντωνLνο ' ς Ί)ταν ,

'

"

πο λ ωΡΚΊ)μενος

α νο ,

απο

πρεσ β εL ς

άλλ ω'ι :ι.Ρατών που fιθελαν ΤΊjV ΠPOσάpΤΊ)σ~ του ς στΊjV :ω τοκ ;:- χ

, :-0PLtX.

κ L οπω " 'λ ε ς OL ς ο

'β oιcrL λ' ευτυχωμενες εL-

.

ες , έτΓ,'. XOΙL Ί) 8LX~ του , που κράΤΊ)σε είκοσL τρία χρό­

VLtX , 8ε'l χπέΚΤΊ)σε Lστορία, γLατί 8εν είχε γεγονότα. Ο Ρενάν Ό';:-:ΧφεL : «Το L8εώ8ες φαLνόταν να έχεL πραγμαΤΟ ΠΟLΎj Ιι

'::'..'

Ο' κοσμος

κυ

, ,

,

β' ερνωταν απο εναν πατερα . »

Στα <180μ~ντα τέσσερα χρόνLα του ο Αντωνίνος ,

,

αρρωσ-;-Ι,Γ,ε, Lσως

ι ενας

ατ. . I" ',ζ πονος

YLtX

Ι

,

πρωΤΊ) φορα σΤΊ)

σΤΊ)ν

XOL λ' LtX ,

α λλ" α

ζ'

ωΊ) του,

εκεLνος

'Η

ταν

'λ α β ε κατα

πως ~7'Y.'1 το τέλος . Είχε ~8Ί) έτοψο το 8Lά80χό του ' του τον <.~xε υπ08είζεL ο ί8ως ο Α8ΡLανός , στο πρό­

σωπο Τ()') τότε 8εκαεφτάχρονου Μάρκου ΑυΡΊ)λίου, π.ου ~ταν XOΙL ανΊ)ψLός του Αντωνίνου. ΈστεLλε να τον

,

'1;' 'λ' φωναι.,ουν XOΙL του εLπε οιπ οι:« Τ' ωρα , γLε μου, Ί)Ρ θ ε Ί)

σεφά σου». 'ιστερ c: έ8ωcε 8LOΙTOΙY~ στους 80ύλους του να μεταφέρουν το χρυσό άγαλμα ης θεάς ΤύΧΊ)ς στα 8Lαμερίσμα:-α του Μάρκου XOΙL έ8ωσε στον αζLωματαό υΠΊ)ρεσίας -;-0 συνθΊ)μα ΤΊ) ς Ί)μέρα ς: «ομοΨυχία»' ζ~­

ΤΊ)σε να τ()ν αφ~σoυν μόνο του γ Lατί ~θελε να ΚΟΨΊ)θε ί; XOΙL γύΡLσε στο πλάL. KOΙL πραγματαά αΠOΚOψ~θΊ)κε ,

YLtX πάντα. Ο Μάρκος ~ταν τότε, το

161 ,

αΚΡLβώς σαράντα

χρόνων. Ήταν ένας από τους λίγους που ομολογούσαν πως όφεLλαν πολλά σΤΊ)ν καταγωγ~ τους. «Χρωστάω πολλά σΤΟΥς θεούς» , έγραψε ' «Μου έ8ωσαν καλού ς

παππού8ες , καλούς γονείς, μLα καλ~ α8ελφ~, καλούς 8ασκάλου ς XOΙL καλούς φίλους». Ανάμεσ ο: στους τε­ λευταίους ~ταν XOΙL ο ί8ως ο Α8ΡLανός που σύχναζε στο σπίΤL του XOΙL τον συμπάθΊ)σε από παL8ί. Η αLτία ' λ Lας

τους

καταγωγ~ .

KOΙL

ΤΊ)ς

φL

β' PLcrXOTOΙV

"

σΤΊ)ν ΚΟLνΊ)

LσπανLΚΊ)

τους

OL Αυρ~λωL κατάγονταν από ΤΊ)ν

452 Ισπανlα, όπου xaL Elxa') το όνομα «ΒέΡΟL» (αληθLνοl), YLa τΎJν ΤψLότητά τους . Ο Μάρκος Elxe: μεlνεL ορφανός " 'λ β , , απο μLκρο ς xaL τον ανε α ε ο παππους του, που τοτε ,

,

Ύjταν

xaL

υπατος·

Ι

ι

ΤΎjν εμΠLστοσυνΎj

που

ELxe:

στον εγ-

γονό του μΠΟΡεl κανεlς να ΤΎj μετρ~σεL με τον αΡLθμό των καθΎjγΎjτών που του παρείχε: τέσσεΡLς

YLa ΤΎj

, 'ι:: γpαμματαΎj, E<.,L YLa

τα

ΤΎj

λ' φL οσοφLα ,

ι εναν

YLa

μα-

θΎjματαά. Πως τα κατάφερε ο μLκρός να μψ ΤΡελαθεl

,

μεσα

,

σε τοσους

κα

"

θ' ΎjγΎjτες , αυτο ενας

θ' εος

1::' <.,EpEL.

το

ΔLάλεζε ανάμεσα σε όλους, τον p~τopα Kopν~λLO Φρο­ ντ6νΎj , αλλά οεν αγάΠΎjσε ΤΎjν πεLθαΡχlα του. Ο φαΤΡL­ ασμ6ς xaL Ύj ΡΎjΤΟΡεlα ~ταν OL LΟL6ΤΎjτες που αποοοκl­ μαζε στους συμπαΤΡLώτες του. Αντωετα, παθLάσΤΎjκε με ΤΎj φLλοσοφlα, ΠΡοτlμΎjσε τΎJ στω'ίκ~ τάσΎj , xaL θέ­ λΎjσε, 6XL μ6νο να ΤΎj σπουοάσεL σε βάθος, αλλά xaL να

ΤΎjν εφαΡμόσεL. Στα οώοεκά του χρ6νLα εlπε να πάρουν το

κρε

β αη

'

απ

,

~

Ι

Ι

Ι

,

το οωματLO του , κοψοταν γυμνος

στο

πάτωμα xaL εφάρμοζε απoχ~ xaL νΎjστεlα, που άΡΧLσαν να έχουν εΠLπτώσεLς σΤΎjν UYEla του . Αλλά οεν μετά­ νLωσε. Αντωετα, ευχαΡlσΤΎjσε τους θεοός ακ6μα xaL

γLατl τον κpάΤΎjσαν αγν6 μέΧΡL τα οεκαοκτώ του χρό­

'JLa xaL Lκαν6 να καταπνlγεL ης ερωηκές του εΠLθυ­ μlες. Ίσως να Elxe: γlνεL Lερέας του στω'r."ΚLσμοU, αν ο

Αντωνlνος οεν τον Elxe: ονομάσεL ΟLάοοχο, 6ταν ~ταν ακ6μα έφΎjβoς, αφοό πρώτα τον υLOθέτΎJσε μαζl με τον ΛοόκLO Βέρο, τον γLO εκεlνου που ο ΑΟΡLαν6ς Elxe: ονομάσεL ΟLάοοχ6 του, αλλά που πέθανε πρ6ωρα. Ο ΛοόΚLOς ~ταν απ6 άλλΎj πάστα: άν θρωπος του κ6σμου,

,

γυνααας

xaL

γ λ εντ ζ' ες ,

xaL

<:' οεν εLναL να απορεL" κανεLς

που αργ6τερα ο Αντωνlνος τον απέκλεLσε, κάνοντας

ΟLάοοχό του μόνο τον Μάρκο . Εκεlνος ωστ6σο, επεLΟ~ θυμ6ταν ΤΎjν εΠLθυμlα του ΑΟΡLανοu , τον κάλεσε να

453 ',,"

'ζ' ι:' μ'j'Ρ-χστει μα ι του τ-ην ε ι.,ου σια και

,

7'j'J εοωσε γυναικα

Τψ αόελφ~ του Λου κίλλα . Δυστυχώς, 'Υ) νομψοφροσύ­

ν'Υ) όεν είναι πάντα 'Υ) καλύτερ'Υ) σύμβουλος στψ πολι­

τικ~. Όταν ο Μάρκος στέφθ'Υ)κε , 6λοι οι φιλ6σοφοι πα' ισαν ν'Υ) γυρ

βλ εποντας '

"

'"

,

στο προσωπο του τον οΙΚΟ του ς

θρίαμβο και τον αρχιτέκτονα ης

Ουτοπίας . Αλλά

έκαναν λάθος. Ο Μάρκος όεν υπ~pξε σπουόαίος πολι-

'''"

,

,

,

τικος: οεν κατα λ'β α αινε τιποτα απο οικονομια, και συ-

χνά έκανε λάθος στους ισολογισμούς και έπρεπε να ξανακάνει τους

λογαριασμούς

του.

Αλλά απ6

Τ'Υ)ν

εμπειρία του όίπλα στον Αντωνίνο, τον φωτισμένο

πpαγματιστ~

και

σκεπτικιστ~ ,

είχε

μάθει

αν θ' ρωπους.

' ΗΙ: ι.,ερε

πως

,

πραγματα για τους

""

οεν

φτανουν

για

να

τους

, β ε λ τιωσουν '

γι

"

μερικά οι

'

νομοι

αυτο

και

προχώΡ'Υ)σε Τψ υπ6θεσ'Υ) των κωόίκων που είχαν αναλ α'β ει

οι

"λλ" προκατοχοι του , α α χωρις

,

να πιστευει

στα

πλεoνεκτ~ματά τους . Σαν 'Y)θικιστ~ς που ~ταν , πί ­ στευε περισσ6τερο στο παράόειγμα, και προσπάθ'Υ)σε να όώσει το καλ6 παράόειγμα με ην ασκ'Y)ΤΙΚ~ ζω~

"

του' οι υπ'Υ)ΚΟΟΙ του Τ'Υ)

θ' αυμα ζ αν,

α λλ' α χωρι ς να μπουν

,

ποτέ στον πειρασμ6 να Τ'Υ) μΨ'Υ)θούν . Τα πράγματα όεν του ~λθαν ευνο·ίκά. Μ6λι ς ανέβ'Υ)­

κε στον θρ6νο, οι Βρεταννοί, οι Γερμανοί και οι Πέρ­ σες ενθαρρυμένοι απ6 Τ'Υ)ν ενόοτικ6Τ'Υ)τα του Α ντωνί­ νου, άρχισαν να απειλούν τα σύνορα Τ'Υ)ς αυτοκρατορί­

ας. Ο Μάρκος έστειλε σΤ'Υ)ν Aνατoλ~ τον Λούκιο , ο οποίος

σΤ'Υ)ν Αντι6χεια συνάνΤ'Υ)σε Τ'Υ)ν

Πανθέα και

σταμάΤ'Υ)σε. 'Η ταν 'Υ) Κλεοπάτρα Τ'Υ)ς πεpιoχ~ς και ο Λούκιος ~ταν ένας Μάρκος Αντώνιος , χωρίς 6μως το

θάρρος και Τ'Υ) στpατιωτικ~ ευφυtα εκείνου. Όταν συ­ νάνΤ'Υ)σε αυτη Τ'Υ) γυναίκα, έχασε τον νου του . Λένε πως κι εκείν'Υ) τον βo~θ'Y)σε να ξεχάσει τα πάντα με όιάφορα

454 ε

~ Ι λ Lι..;ηΡLα.

Αλλ Ι

Ι

Ι

Ι

Ι

Ι

α αν Ύ)ταν πραγμαΤL τοσο ωραLα, οσο ΤΎ)ν

Ι 'ψ εχουν πεΡLγρα εL,

~ Ι Ι Ι λ ~ Ι οεν εLχε αναγΚΎ) απο ε Ύ)ΡLα.

L<.,

Ο Μάρκος οεν ΟLαμαΡτυΡ~θΎ)κε γ Lα η συμπεΡLφορά του Λουκίου , που εξακολουθούσε να παΡLστάνε L τον Γανυμ~OΎ) με ΤΎ)ν Πανθέα , ενώ OL Πέρσες λεΎ)λατούσαν ανεν6χλΎ)ΤOL ΤΎ) Συρία . Περωρίστηκε να uτείλεL QLα­

ΚΡLΤLXά ένα σχέοω οράσΎ) ς στον εΠLτελά ΡΧΎ) του Λου­ κίου , τον Αβίοω Κάσσω , με ΤΎ) Ο Lαταγ-/-ι να εκτελεστεί μέΧΡL κεραίας . Λένε πως ~ταν ένα σχέοω που έοεLχνε μεγάλο στραΤLωΤLκ6 ταλέντο. Ο Λούκω ς έμεLνε στΎ)V Α νΤL6χεLα, ενώ ο στρατ6ς ΤΟΌ πολεμούσε θαρραλέα τους

Ι

Π ερσες ,

καL

~

Ι

<.,αναΠΎ)ρε

~

ΤΎ)

Ι

οωLΚΎ)σΎ)

Ι

μονο

γLα

να

στεφανωθεί νLΚΎ)τ~ς ΤΎ)ν Ύ)μέρα του θΡLάμβου , που του επεφύλαξε ο Μάρκος . Δυστυχώς, μαζί με τα λάφυρα

του εχθρού, έφερνε σΤΎ) ΡώμΎ) καL ένα άσΧΎ)μο οώρο : το μαρ6βω ης πανούκλας . Yπ~pξε μLα μάσΤLγα τρομα­ ΚΤLΚ~, που σκ6τωσε , μ6νο σΤΎ) ΡώμΎ) , ΟLακ6σLες ΧLλL­ άοες ανθρώπους. Ο ΓαλΎ)V6ς, ο ΠLΟ ΟLάσΎ)μο ς γLαΤΡ6ς ΤΎ)ς επoχ~ς , αφΎ)γείταL πως τα σώματα των αρρ'ώστων ' ζ ονταν τραντα

αποΙ

Ι εΠLμονο

β' Ύ)χα ,

'ζ υνταν σκεπα

Ι απο

φλύκταLνες καL Ύ) ανάσα τους βρωμούσε. Ολ6κλΎ)ΡΎ) Ύ) Ιταλία μολύνθΎ)κε, π6λεLς καL χωΡLά εΡΎ)μώθΎ)καν , ο Ι

κοσμος

συνωση

ζ' οταν , στα

Ι

Lερα

γLα

να

εΠLκα

λ εστεLΙ

τους θεούς, κανένας οεν οούλευε ΠLα, καL πίσω απ ' ΤΎ)ν

εΠLΟΎ)μία ΟLαγΡαφ6ταν το φάσμα ης πείνας . Ο Μάρκος οεν ~ταν ΠLα αυτοκράτορας , ~ταν ένας νοσοκ6μος που οεν εγκατέλεLπε τα νοσοκομεία , μ6νο

που Ύ) εΠLστ~μΎ) ΤΎ)ς επoχ~ς οεν έΟLνε ουνατ6ΤΎ)τες θε­ ραπείας . ΣΤLς ΟΎ)μ6σLες συμφορές προστέθΎ)καν καL OL προσωΠLκές του . Η Φαυστίνα , Ύ) κ6ρΎ) του Α ντωνίνου καL

Ι γυναLκα

του,

Ι ζ εμΟLα ε

σε

'λ ο α

με

ΤΎ)

Ι μΎ)τερα

ΤΎ)ς :

σΤΎ)ν ομορφLά , η ζωΎ)ράοα καL ΤΎ)V αΠLστία . OL αΠL­ στίες ΤΎ)ς οεν είχαν αποοεLχτεί , αλλά ολ6κλΎ)ΡΎ) Ύ) Ρώ-

455 μΎj

ης

ΤΎjς :

συ

ο

ζ ΎjΤOυσε "1 . σως

, ασΚΎjΤΙΚOς

και

να

'

ειχε

και

τα

με λ αγχο λ' ικος

ε

λ α«~ ' )ντικα'

συ'ζ UY'J' :;

ΤΎjς ,

αΠOppOφΎjμένO ς από ΤΎjν απoστoλ~ του «ΠΡώ7'J ') υΠΎj­ pέΤΎj του κράτου ς » , οεν ~ταν καθόλου κατάλλr;λος για

μια γυναΙκα γεμάΤΎj ζω~ όπως ~ταν εκεΙνΎj . Eυγεν~ ς όσο και ο πεθερό ς του , ο Μάρκος ΤΎjς πρόσφερε πάντα

τις πεpιπoι~σεις και ΤΎjν τpυφεpόΤΎjτά του , οεν πρόφε-

,

λ'1:'

και,

στους

ρε ποτε μια

ΤΎjς

"

~

,

,

ει.,Ύj αποοοκιμασιας Ύj παραπονου εναντιον

«Διαλογισμούς»

του,

ευχ:xpΙσΤΎjσε

τους θεούς που του εΙχαν οώσει μια τόσο στopγικ~ και

,

'ζ

αφoσιωμενΎj συ

υγο .

Α"

~

,

πο τα τε σσερα παιοια -;:ου γεν-

ν~θΎjκαν απ' το γάμο τους , Ύ) μια κόpΎj πέθανε. Ύj άλλΎj έγινε Ύj ατυχ~ς σύζυγος ΤΟ \ Ι ΛουκΙου, που ης ?έpθΎjκε

καλά μόνο ΤΎJV Ύjμέpα που αποφάσισε να ην αφ~σει χ~pα , κι όσο για τους οΙουμους, για τους οπ';(ους όλΎj Ύj PώμΎj έλεγε πως εΙχαν πατέρα κάποιο μQ'Ι'Jμάχο, ο ένα ς πέθανε ΙΙTΎj γέννα κι ο άλλος, που λεγ/;7αν Κόμ­

μοοος , ~ταν πια εφτά ετών , ~ταν πανέμOP«ΓJς, αλλά εΙχε κιόλας

απελπΙσει τους

οασκάλους

TQ') με ΤΎjν

αοιαφορΙα του γ ια τι ς σπουοές και το πάθος που έοει­ χνε γ ια. το Τ σΙρκο. Όπως λέγανε οι ΡωμαΙοι, μιλούσε το αΙμα. Αλλά ο Μάρκος τον λάτρευε.

Η PώμΎj απooεκατισμένΎj από TΎjν εΠΙΟ'Υ/μΙα, εΙχε γΙνει μια πόλΎj σκυθpωπ~ και OύσπισΤΎj . Μέσα σε τό­

σες συμφορές, γερασμένος πριν φτάσει τα πεν~ντα του χρόνια, ο Μάρκος οεν προλάβαινε να θεραπεύσει το ένα κακό μετά

',Q άλλο. Aυτ~ η φορά ~ταν οι γερμα­

νικές φυλές που πλΎjμμύpιζαν ΤΎJV Ουγγαρία. και ΤΎj ΡουμανΙα. Όταν μπ~κε ο Ιοιος επικεφαλ~ς 7ων λεγε­ ώνων, πολλοΙ χαμογέλασαν: αυτός ο λεπτός. ευαΙσθΎj­ τος και φιλάσθενος άνορας, που υποχρέωνε 70ν εαυτό του σε μια χopτoφαγικ~ οΙαιτα , οεν έμοιαζε με εμψυ­

χωτ~ ανΟρών. Κι όμως, λΙγες φορές οι λεγεωνάριοι

456 ,

ειχαν π ο

λ'

'

εμΎJσει με τοσο

,

ζ'λ" ΎJ

ο , οσο τωρα , κατ ω απ

,

τι ς

οιαταγές του . Αν και φίλος ΤΎJ ς εφ~νΎJς, πoλέμΎJσε για

,

' ξ' ι χρονι α, νικωντα ς

ε

τον

,

ενα

,

μετα

τον

'λλ ο

α

τους

πιο

επιθετικο ύ ς εχθρούς : του ς Κουάοου ς, τους Λομβαρ­ οού ς, του ς Μαρκομάνου ς, του ς Σαρμάτες. Κι όταν , μετά από μια μέρα μάXΎJς , βρισκόταν μόνος, κάτω απ'

ΤΎJν απλ~ σΚΎJν~ του , άνοιγε τους «Διαλογισμούς» και

,

Μ'

εγραφε:« πως

ια

, εκανε

αραXνΎJ

, κατι

που

",,' σπουοαιο.

,

πιανει Το

'"" LoΙΟ

μια

,

μυγα ,

'ζ νομι ει

κι

'ζ

νομι

ει

, οποιος

πιάνει έναν ΣαρμάΤΎJ. Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος κα­ ταλαβαίνουν πως είναι μόνο ουο μικροί κλέφτες» . Αλ-

λ α'

,

,

'

'ζ ε τον πο'λ εμο εναντιον των ΤΎJν επoμενΎJ μερα συνεχι

Σαρματών.

'Η ταν σΤΎJ BOΎJμία και συμπλ~ρωνε μια σεφά από λαμπρές νίκες, όταν ο Αβίοιος Κάσσιος, στραΤΎJγός σΤΎJν Αίγυπτο, επαναστάΤΎJσε και oνoμάσΤΎJκε αυτο­ κράτορας. 'Η ταν εκείνος που , εκτελώντας τα σχέοια

του Μάρκου, είχε νικ~σει τους Πέρσες . Ο Μάρκος έκλεισε μιά βιαστικ~ και γενναιόoωΡΎJ εφ~νΎJ με τους αντιπάλους του, συγκέντρωσε τους στρατιώτες του

και τους είπε "Πως, αν το 'θελε ΎJ Ρώμ ΎJ, εκείνος ευ­ χαρίστως θα παραχωρούσε ΤΎJν εξουσία στον αντίπαλό

του, και γύρισε πίσω. Αλλά ΎJ Σύγκλψος αρν~θΎJκε

,

"

,

'Μ' ομοφωνα ΤΎJν πρoτασΎJ του, κι ενω ο αρκος ξ εκινουσε

εναντίον

του,

ο

Κάσσιος

ooλoφoν~θΎJκε

από

έναν

αξιωματικό του. Ο Μάρκος λυπ~θΎJκε που οεν μπόρεσε να του οώσει ΤΎJ συγγνώμΎJ του και σταμάΤΎJσε για λίγο σΤΎJν Aθ~να για μια ανταλλαγ~ απόψεων με τους οα­ σκάλους των εχεί φιλοσοφικών σχολών. ')"στερα γύρι ­

σε σΤΎJ PώμΎJ . Απρόθυμα oέXΤΎJκε τον θρίαμβο που οργάνωσαν προς τψ~ν του και τον μoφάσΤΎJκε με τον

Κόμμοοο, που ~ταν ~oΎJ γνωστός ως μονομάχος, αλλά και για ΤΎJ σκλΎJρόΤΎJτά του και τη φρασεολογία του

457 uποκόσμοu ποu χρΎ)σψοποιούσε. Ίσως γ~α να απoμακρύνε~ τον νεαρό από τις επ~ , 'Ι> κ~νοuνες

,

κατα

κ λ'~σε~ς

τοu ,

'

Γ ερμανων,

των

,

ξ' αναρχισε αμεσως

"

παφνοντας

τον

πο'λ εμο

τον

μα ζ'ι

τοu.

Κ αι

~ταν πάλι πολύ κοντά σΤΎ)ν oριστικ~ νΙΚΎ) , όταν σΤΎ) ΒιέννΎ) αρρώσΤΎ)σε, OΎ)λαo~ αρρώσΤΎ)σε περ~σσότερo από άλλες φορές. Για πέντε μέρες αρν~θΎ)κε να φάει και να π~ε~ oτ ιO~πoτε. ΤΎjV έΚΤΎ) μέρα σΎ)κώθΎ)κε , πα­ ροuσΙασε τον Κόμμοοο στα παραταγμένα στρατεύματά τοu σαν τον καινούργιο αuτοκράτορα , τοu έοωσε εντο-

λ Ύ)'

να

, γuρισε

,

φτασει

τα

στο κρε

,

cruvopιx

β'

ατι τοu,

,

μεχρι

τον

, σκεπασε

'Ελβ Ι

α,

κι

,

uστερα

ι

το προσωπο τοu

με

το σεντόνι και περΙμενε τον θάνατο.

ΔιασώθΎ)καν οι «ΔιαλογισμοΙ»,

ποu έγραψε στα

ελλΎ)νικά και κάτω απ' ΤΎ) σΚΎ)ν~ ΤΎ)ς εκστρατεΙας. Δεν αντιπροσωπεύοuν ένα μεγάλο λογοτεχνικό έργο , αλλά

περιέχοuν τον κώοικα ΤΎ)ς UψΎ)λότεΡΎ)ς Ύ)θικ~ς ποu μας άφΎ)σε ο κλασικός κόσμος. Ακριβώς η στιγμ~ ποu Ύ) ''Ι> σuνεωΎ)σΎ) ΤΎ)ς

Ρ" ωμΎ)ς

'"

εσ β Ύ)νε , ενσαρκωνοταν σ

αuτον

τον αuτοκράτορα με ΤΎjV πιο εκτuφλωτικ~ ης λάμψΎ).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΟΙ ΣΕΒΗΡΟΙ

Π ΑΡΟΤΣΙΑΖΟΝΤΑΣ τον Κ6μμοοο στοuς στραΤLώτες τοu, ο Μάρκος τον εΙχε αποκαλέσεL «~λω ποu γεννLέταL».

' Κ L Lσως καL σης

'"

στα παΤΡLκα τοu μαΤLα να φαντα ζ' ε ετσL .

" ς λ εγεωνε

~, , αρεσε αuτο'β' το Lαω παLOL

Αλλ'α

με τοuς

ελάΧLστοu ς ενΟΟLασμοuς , ην αχ6pταγΎJ 6pεζΎJ καL η

, β ΡωμLΚΎJ

γ

λ' ωσσα .

Τ' ον εUΡLσκαν

,

πεΡLσσοτερο

στρα-

.nωΤLΚ6 απ6 τον πατέρα τοu .

rL' αuτ6 ΎJ έκπλΎJζ~ τοuς καL ΎJ απογο~τεuσ~ τοuς ι ι " λ τερασΤLες , οταν ο νεαρος, ανη να αποτε EL-

ι t: UΠΎJρ ι.,α ν

ώσεL τον ~oΎJ π,αγLοεuμένο εχθρ6 , τοu πρ6σφερε' μL~ απερΙσκεπη καL βLαστLΚ~ εφ~νΎJ . ΓLα οείιτερ'Ώ φορά ένα θαΙΙμα γΛUτωνε τοuς ΓερμανοΙΙς απ' τα χέΡLα των

, : Ρ ωμαLων

,

ενα

θ αuμα '

'θ α π λ ΎJpωνε ' ' ποu αργοτερα αΚΡL β α

ΎJ PώμΎJ· Ο Κ6μμοοος οεν ~ταν οεLλ6ς, αλλά ο μ6νος π6λε­ μος ποu τον ενΟLέφερε ~ταν ο π6λεμός εναντΙον των

μονομάχων καL των θΎJPΙων τοu Τ crlpxou . Όταν σΎJι

Ι,

,

ι

κωνοταν το πρωL , αρνωταν να φαεL το πρωLνο τοu , ΠΡLν

σκοτώσεL ην καθΎJμεΡLν~ τοu τΙγPΎJ . KL επεLΟ~ τΙγρεLς

459 ση Γερμανία οεν uπ~ρχαν , β ιαζ6ταν να γuρ ίσει σ7ΎJ PώμΎJ, 6ποu έφταναν άφθονες τίγρεις , σταλμένες απ!;

τοuς οιοικητές τΎ/ς Aνατoλ~ς. Γι ' 'αuτ6 το λόγο , αοι­ αφορώντας για τ'rιν αuτοκρατορία και τις τύχε ς τη ς, έκλεισε αuτ~ ΤΎJν καταστρoφικ~ ειρ~νΎJ, ποu άφψε άλuτα 6λα τα πρoβλ~ματα. Η Σύγκλ'Υ)τος απαρν~θΎJκε το οικαίωμά Τ'Yjς να εγκρίνει τον οιάοοχο , οικαίωμα ποu

ι απο

ΤΎJν

ι εΠOΧΎJ

τοu

ΝΙ

ερ

β

ι ειχε

α

'1> ι oωσε·~

ι το σ ο

κα

λ'

α

αποτελέσματα , και απoOέΧΤΎJκε ΤΎJν κλΎJρoνoμιx.~ οια­ ooχ~ , ποu ο Κ6μμοοος ενσάρκωνε . Όπως ακριβώς και για τον Νέρωνα και τον Καλι­ γούλα, ακ6μα κι αν πολύ λίγα οεχτούμε απ6 τα πολλά ι

ποu εγρα

θα

Ψ

ι

ι

αν οι σuγχρονοι τοu για τον ι

ΚΙ

ι

'1>

ομμοοο, παντα

ι

'ι:"

Ι

περισσεuοuν αρκετα για να τον κατατα ι.,ο uν αναμε -

σα στις πλΎJγές τοu ΦχΡαώ. Παίχης και π6ης, με ένα σεράι απ6 εκατοντάοες κορίτσια και αγ6ρια για τις

'ι:"

ορει.,εις

Ι

τοu , φαινεται πω ς

Ι

ι

'1>

ι

ειχε μια μoνΎJ αQ IJναμια:

για κάποια Μάρτια, ποu ~ταν χριστιαν~, και ε ,: ν:χι πε ι

'1>

ι

Ι

ριεργο το πως cruvouιx

ζ

Ι

ι

ε ΤΎJν αuσΤΎJΡΎJ πισΤΎJ ΤΎJς με τον

ακ6λαστο εραστ~ ης , αλλά ποu στάθΎJκε χρ~σψ ΎJ στοuς ομοϊοεάτες ΤΎJς γιατί τοuς έσωσε απ6 έναν π ι­

θαν6 Οιωγμ6 . Το χειρ6τερο άρχισε 6ταν κάποιοι καταγγείλανε στον Κ6μμοοο μια σuνωμοσία ΤΎJς θείας τοu Λοuκίλ- . λας, αoελφ~ς τοu πατερα τοu . Χωρίς να ενοιαφερθεί για

'1> 'ι:" αποοεΙ ι., εις,

ΤΎJν

Ι σκοτωσε ,

'ζ αρχι οντας

ι εναν

και-

νούργιο κύκλο τρομοκρατίας ποu ανέθεσε στον Κλέαν­

ορο, τον αΡΧΎJγ6 των πραιτοριανών. Για πρώη φορά μετά τον Δομιτιαν6, ΎJ PώμΎJ άρχισε να τρέμει τις IχU-

θ αιρεσιες

ι·

Ι

αUΤΎJς

ΤΎJς

ι

φροuρας.

Μ

ι

ι

ια μερα , περισσοτερο

απ6 φ6βο παρά απ6 τ6λμ'Yj , ο λα6ς πολι6ΡΚ'Yjσε τοuς ι . στο πραιτοριανοuς

' πα λ ατι

και

ζΙ ΎJΤΎJσε το

'λ ι κεφα

τοu

ΚλεάνΟροu. Ο Κ6μμοοος τοuς το έοωσε χωρίς να οι -

460 ,

στασε~ , αντ~χα θ' ~στωντα ς τον με τον

' λ α β ε πω ς πο υ χατα

, '1>

ανορα ,

Α'ετο ,

,

'ξ υπνο εναν ε

σ "θ" αυΤΎJ ΤΎJ εσΎJ ,

θα

ΎJ

τον

σχότωνε ο αυτοχράτορας γ~α να ~χανoπo~~σε~ τον λαό

~ θα σχοτωνόταν απ ' τον λαό γ~α να ~χανoπo~~σε~ τον

,

αυτοχρατορα. Γ ~α να β γε~ απ

,

'

' το o~ '1>'λ ΎJμμα υΠΎJPχε αυτο

μόνο μ~α o~έξoooς: να ooλoφoν~σε~ τον αυτοχράτορα .

Kα~ τψ πpoτίμΎJσε , έχοντας συνένοχο ΤΎJ Mάpτ~α , που χα~ σ' αυτ~ν τψ πεpίπτωσΎJ οεν o~αχpίθΎJχε γ~α χp~­ στ~αν~χ~ συμπεp~φopά, χα~ έοωσε στον Κόμμοοο ένα

oΎJλΎJΤΎJP~ασμένo ποτό. Τον απoτέλε~ωσαν στραγγαλίι ζ οντας

Ι

Ι

'λ

,

τον στο μπανLO , γ~ατ~ ΎJταν μο

~ς

'

,

τp~αντα ενος

ετών χα~ Μσχολα πέθα~νε.

Ήταν ΎJ 31ΎJ Δεχεμβρίου του 192 μ.Χ. χα~ άpχ~ζε ΎJ μεγάλΎJ αναρχία. o~ συγχλΎJταoί, ευτυχείς γ~α τον θάνατο του Κόμ­ μοοου, αντ~opάσανε σαν να ~ταν o~ ίoLO~ που τον είχαν σχoτώσε~, εχλέγοντας σαν o~άooχό του ένα συναοελφό τους τον Πεpτ~νάχΎJ, που οεν ~θελε με χανέναν τρόπο να γίνε~ αυτοχράτορας χα~ οεν είχε χα~ άO~χo. Γ~α να

β α'λ ε~ ες,

, επρεπε , " ΟLχονομLες,

'ξ τα ΎJ στα o~χoνoμ~χα,

χαL

γLα

να

, χανεL

Ι , να χανε~ o~χoνoμ~επρεπε

'1>

να

'ξ

o~ω

EL

πολλούς χεροοσχόπους, ανάμεσα στους οποίους χαL

πραLΤΟΡLανούς . Μετά ουο μ~νες ΟLαχυβέΡνΎJσΎJς τον

,

,

"

,

β PΎJχα ν νεχρο, 00 oφoνΎJμενo απο τους φρουρους του, που αναγγείλανε πως ο θρόνος έβγαLνε σε oΎJμoπpα­ ~

λ

σία : θα χαταχυρωνόταν σε όΠΟLOν τους έΟLνε το μεγα ­

λύτερο φ~λooώpΎJμα. 'Ε νας

τραπε ζ'LΤΎJς

~ ΟLσεχατομμυΡLOυχος

"

που

αχουγε

στο όνομα ΔίΟLOς ΙουλLανός έτρωγε ~συχα στο σπίΤL ι

του,

,

ι

,

οταν ΎJ γυνααα του χαL ΎJ χOPΎJ του, που ΎJταν φL-

λόοοξες, του φόρεσαν τον μανΜα του χαL τον ΟLατά­

ξανε να πάεL να βάλεL υΠΟψΎJφLότητα. Απρόθυμος, ΠLΟ ,

ι

φο

β Lσμενος

απ

,.,

ι

ΤLς

γυναLχες

του,

παρα

απ

τα

προ-

461 βλ~ματα της

εξουσίας ,

ο

Δίοιος

πρ6σφερε στου ς

πραιτοριανο ύς τα περισσ6τερα και κέρΟισε . Η Σύγκλψος είχε βέβαια ξ επέσει , αλλά 6χι μέχρι

του σΎJμείoυ να καταπιεί ένα τέτόιο εμπ6ριο. Έστειλε

,

μυστικα

,

'

μΎJνυματα στου ς

στ pαΤΎJ γoυς

που

β

,

ρισκοντ αν

στι ς επαρχίες, κι ένας απ ' αυτούς , ο Σεπτίμιο ς Σε­

β~poς , ~λθε , είοε, υποσχέθψιε τα οιπλά και νίΚΎJσε. Ο

." ,

' λ αιγε εκ

τpαπε,",ΙΤΎJς

, οπου

και

'

κ λ εισμενος 'λ

τον

αποκεφα

ισαν-

ΎJ

,

μεσα

σ

"

ενα

17"

συ ,",υγος

του

λ ουτρο, ' Ι

εμεινε

x~pα, αλλά συμβιβάστηκε με τον τίτλο της πpώΎJV αυ­ τοκράτεφας .

Για πpώΤΎJ φορά , με τον Σεπτίμιο , ανέβαινε στον θρ6νο ένας αφρικαν6ς εβρα'Cκ~ς καταγωγ~ ς. Η Ρώμ ΎJ οεν τον είχε οιαλέξει: αντίθετα ΎJ Σύγκλψος προτι­ μούσε έναν άλλο στpαΤΎJγ6, τον Αλβίνο . Αλλά οεν είχε

αντίpPΎJσΎJ 6ταν ο Σεπτίμιο ς κέροισε το παιχνίοι , θα­ νάτωσε τους

αντιπάλους

του και μεταμ6ρφωσε το

κράτος σε μια κλΎJPoνoμικ~ μοναρχία στρατιωτικού

,

τυπου.

' Η

θλ β

ταν

ι

,

,

ερο

που τα πραγματα

,

ειχαν

,

φτασει

εκεΙ Αλλά σίγουρα οεν ~ταν σφάλμα του Σεπτιμί ου, κι ο

ίοιος

οεν

μπορούσε

να

αντιοράσει

Οιαφορετικά.

Χρειαζ6ταν σιοερένια πυγμ~ για να εμποοιστεί ΎJ κα ­ ταστpoφ~ , κι αυτ6ν τον ρ6λο ανέλαβε να παίξει. 'Η ταν ι

ενα ς

, ρος ,

Ι,

ωραιος θ'

αντρας ,

αυμασιος

Ι

Ι

,

περιπου πενΎJντα χρ ονων, στι

, στpαΤΎJ γ oς,

β

α-

,~.",

πνευματωσΎJ ς

συ ,",ΎJΤΎJΤΎJς.

Προερχ6ταν απ6 μια ευκατάσταΤΎJ οικογένεια , είχε σπουοάσει

φ ιλοσοφία

στΎJV

Aθ~να και οίκαιο

ση

PώμΎJ , αλλά μιλούσε τα λατινικά με μια έντoνΎJ φοινι­

κικ~ προφορά. Σίγουρα οεν είχε ην ΎJθικ~ προσωπι­ κ6ΤΎJτα του Αντωνίνου και του Μάρκου AυpΎJλίoυ , ούτε το πολυσύνθετο πνεύμα του ΑΟριανού. Αντίθετα ~ταν κυνικ6ς , αλλά ευθύς και τίμιο ς, και είχε καθαp~ αντί­

I:r.·~ ·r. ΤΎJς πραγματιχ6ητα ς. Η μ6νΎJ του παραξενιά

462 ~ ταν η αστρολογία , στην οποία και 6φειλε ένα γάμο που

SEV έφερε τύχη ση Ρώμη. Βρισκ6ταν στη Συ ρία ,

6ταν πέθανε η πρώτη του γυναίκα , πο υ ~ταν μια άξια

και απλ~ γυναίκα. Ο χ~ρoς ρώτησε αμέσως τ' άστρα κι έμαθε πως ένα απ' αυτά, πιθαν6τατα ένας μετεω­ ρίτης , είχε πέσει κοντά στψ Εμέση. Π~γε εκεί , και ,

κατω

ι

Ι

απο

κεινο

,

,

ναο , στον οποιο

το

Ι

κομματι

λ ειτουργουσε "

του ενα ς

,

ουρανου

β'

ρηκε

,

ενα

'β οη θ ουμενο ' ιερεας ς

απ6 την κ6ρη του , την Ιουλία Ντ6να , που τύχαινε να είναι και μια πολύ ωραία κοπέλα. Όταν την ' Σ επτιμιος

,

'λ α β ε πως

κατα

, ηταν ,

αυτη

η

ECSE ο

'Υ

συ"υγος

του γράφανε τ ' άστρα . Και μέχρις εSώ

που

SEV υπάρχει

τίποτα το κακ6 . Όταν έγινε αυτοκράτειρα , η Ιουλία

,

φερ θ ηκε

'" φορες

μερικες

'Υ ασχημα στον συ"υγο της

που

~ταν πολύ απασχολημένος για να το αντιληφθεί. Αλλά αυτά ~ταν υποθέσεις προσωπικού χαρακτ~ρα. 'Η ταν μια

'ξ υπνη ε

και

κα λλ" ιεργημενη

γ υναικα ,

που

,

συγκε-

ντρωσε γύρω της λογοτέχνες και έφερε ση Ρώμη τους τρ6πους και τις μ6Sες ης Aνατoλ~ς. Δυστυχώς γι' αυτ~ν έφερε στον κ6σμο και τον Καρακάλλα και τον Γέτα.

Ο Σεπτίμιος κυβέρνησε Sέκα εφτά χρ6νια , απευθυ­ ν6μενος στη Σύγκλητο μ6νο για να της αποσπάσει

κάποιο Sιάταγμα και σχεΜν πάντα απειλητικά. Eισ~­ γαγε μια μεγάλη και επικίνSuνη καινοτομία: την υπο­

χρεωτικ~ στρατιωτικ~ θητεία για 6λους , εκτ6ς απ6 τους Ιταλούς στους οποίους την απαγ6ρευε. Ή ταν η

αναγνώριση

ης

αSι6ρθωης

πoλεμικ~ς

παρακμ~ ς

της χερσoν~σoυ, που απ6 Sω και μπρος ~ταν στο έλε­ ος των ξένων λεγεώνων. Με τις λεγεώνες

αυτές ο

Σεπτίμιος έκανε μια σειρά πετυχημένους πολέμους ,

"

οχι

μονο για να ε ξ ασφα λ'ισει τα συνορα ,

,

' και γ ια α λλ α

να κρατάει τον στρατ6 του σε ετοιμ6τητα. Π σi.Z :)H~σε

463 σΤΎj

ΒρεταννΙα, όταν τον ξάφνιασε ο θάνατος, το

211

μ.Χ . ΕκεΙνος που εΙχε κριτικάρει τον Μάρκο Aυp~λιo για τον Κόμμο30 , όρισε 3ια36χους του τον Γέτα και τον Καρακάλλα. ΓιατΙ ~ταν κι εκεΙνος ένας πατέρας ~

γ ιατί 3εν γνώριζε καθόλου τους γιους του; Ίσω ς γιατΙ

'"

'" '

,

'ζ , οεν τον ενοιεφερε ηποτα. Σ' εναν α"ιωμαηκο, του ειπε:

«Έγινα όλα όσα εΙχα επιθυμ~σει. Και κατάλαβα πως τΙποτα 3εν άξιζε τον κόπο». Και στους Μο 3ια36χους του παp~γγειλε: «MΎjν τσιγγουνεύεστε τα λεφτά στους στρατιώτες και α3ιαφop~στε για όλα τα άλλα» .

'AΧPΎjσΤΎj συμβoυλ~ , γιατΙ ο Καρακάλλα ς και ο Γέ ­ τας σε τέτοιο βαθμό α3ιαφορούσαν για όλα και όλους, σ υμπερι

'

λ αμ β ανομενου

ζ

στα c" αν τους

,

γιατρους

,

,

και του πατερα τους , να τον

απ οτε

λ

που προ-

' ειωσουν

μια

, ωρα

αρχύτερα. ζ' Μ ετα"υ

των

"" ουο,

ο

" πρωτος

Ύjταν

ο

, καινουργιος

Κόμμο30ς και 3εν άpγΎjσε να το απο3εΙξει. Δυσαρε" ''Ι' ζ' σΤΎjμενOς που επρεπε να μοφα"εται ΤΎjν ε"ου σια με τον

α3ερφό του, τον 3oλoφ6νΎjσε, κατα3Ικασε σε θάνατο εΙκοσι χιλιά3ες

πολΙτες

σαν ύποπτους

συμπάθειας

προς τον α3ελφό του, ύστερα θυμ~θΎjκε ΤΎj συμβoυλ~ του πατέρα του και φρόντισε να κατευνάσει ΤΎj 3υσα,

ρεσκεια των

ι

'Υ

στραηωτων

γεμι"οντας

τις

ι

τσεπες

τους

με χp~ματα. Δεν ~ταν ανΙκανος, ~ταν απλούστατα 'θ ικος. ανΎj

'Ο ταν "υπνουσε ζ'

το πρωι"λ , πα ευε με μια αρ-

' ''' για να γυμνασει ' κουοα τους

μυς

''Ι' ειχε ' του, στο τραπε"ι

συν3αΙΤΎjμόνα του μια τΙγpΎj και κοιμόταν αγκαλιά μ'

ένα λιοντάρι. Δεν 3εχόταν τους συγκλΎjΤΙΚOύς που γέ­ μιζαν τον προθάλαμό του, αλλά ~ταν εγκάρ3ιος με τους

,

στραηωτες

και

τους

ι

Υ

γεμι"ε

ι

πεpΙΠOΙΎjσεις.

Έ3ωσε τα 3LΚαιώματα του ΡωμαΙου ΠOλΙΤΎj σ' όλους τους άν3ρες ΤΎjς αυτοκρατορΙας, αλλά το έκανε για να ζ' αυ"Ύjσει

τα

' ' απο ' ' ' ' εσοοα τους φορους

που

οι

πο λ'ιτες

464 ~ταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν . Η πoλιηκ~ τον απασχολούσε πολύ λίγο. Προτψού σε

να

την

Ι

αφΎ)νει

σΤΎ)

Ι

μ Ύ)τερα

του

που

τα

Ι

καταφερνε

καλύτερα , αλλά ΤΎjV ασκούσε με γυναικεία λoγικ~ σΤΎ) ­ ριγμένΎ) σε συμπάθειες και αντιπάθειες . ΕκείνΎ) 8ιεκ ­ περαίωνε ην αλλΎ)λογραφία και 8εχόταν σε ακρόασΎ) υπουργού ς και πρεσβευτές. ΣΤΎ) ΡώμΎ) λέγανε πω ς ,

ι

Ι

Ι

ειχε καταφερει να κραταει στα χερια ΤΎ)ς

ΤΎ)ν ε

ξ

Ι

ουσια

γιατί είχε εν8ώσει στις ανίερες επιθυμίες του γ ιου ης. Μάλλον κάτι τέτοιο 8εν ~ταν αλ~θεια . Ο Καρα'λλ ας απ

κα

'

Ι

Ι

αυΤΎ) ΤΎ)ν απο

Ψ Ύ) Ύ)ταν Ι β Ι Ι σο αρος και το μονο

πραγματικό πάθος του ~ταν οι πόλεμοι και οι μονο­ μαχίες . Μια μέρα κάποιος του μίλΎ)σε για τον Αλέ­

ξαν8ρο. ΕνθουσιάσΤΎ)κε και θέλΎ)σε να τον μψ Ύ)θεΙ ΣτρατολόγΎ)σε μια φάλαγγα, ην όπλισε όπως κι ο ~pωας του και κιν~θΎ)κε εναντίον ης Περσίας . Αλλά στις μάχες ξεχνούσε πως ~ταν στραΤΎ)γός , γιατί 8ι­ ασκέ8αζε πολύ περισσότερο προκαλώντας τον εχθρό σε μάχες σώμα με σώμα. Μέχρι που , μια μέρα , οι λεγε ,

ι

Ι

Ι

ωναριοι , κουρασμενοι απο τις

πορειες

ι

και τον ασκοπο

πόλεμο , που 8εν υποσχόταν ούτε καν λάφυρα, τον μα­ χαίρωσαν. Η Ιουλία Ντόνα, που εκτοπίσΤΎ)κε σΤΎ)ν Αντιόχεια, αφού έχασε σύζυγο, θρόνο και γιους, πέθανε αρνούμενΎ)

ην τpoφ~ που ης έφερναν. Αλλά άφΎ)σε μια α8ελφ~ , ΤΎ)ν Ιουλία Μέσα, που είχε τα ί8ια μυαλά και τι ς ί8ιες με κείνΎ)ν φιλο80ξίες. Η οποία είχε 8υο εγγονούς , γ ιους

~ Ι των ουο κοριτσιων ΤΎ)ς :

Ι εναν που ονομα ζ' οταν Β' α-

ριος Ι Αβιτος και με το ψευ8ώνυμο Ηλιογάβαλος ~ταν Ι ς ιερεα

σΤΎ)ν

Ε μεσΎ) Ι ,

κι

Ι εναν

'λλ ο α

που

ονομα ζ' οταν

A~εξιανός και ~ταν ακόμα παιΜκι. Η Μέσα φρόντισε να 8ια80θεί πως ο Ηλιογάβαλος

~ταν νόθο ς γιος του Καρακάλλα , και σΤΎ) Συρία οι λε-

465 γεωνάρωι που είχαν εΠΊjρεαστεί απ ' τις τοπικές λα-

,

'βλ' ~, τρειες και επανε σ το ν οεκατετραχρονο τον αντιπρο-

σωπο του θεο ύ, τον ανακ~pυξαν αυτοκράτορα και τον οa~γΊjσαν θριαμβευτικά ση PώμΊj, μαζί με ΤΊj μψέρα και ΤΊj γιαγιά του.

Μιαν ανoιξιάηΚΊj μέρα του

219

μ.Χ., Ίj PώμΎJ

ELaE

να καταφθάνει ο πω παράξενο ς από τους Αυγούστους ι ι ι , ξ' ΤΊjς: ενα αγορι ντυμενο με κατακοκκινα μετα ωτα ,

με

' χει'λ ια β αμμενα ,

με

βλ'εφαρα

με

" περασμενα

με χεννα,

μαργαριτάρια στο λαιμό του, βραχιόλια με σμαΡάγaια στους αστραγάλους και στους καρπούς, και ένα aLαo­ μαντένω στέμμα στο κεφάλι. Αλλά παρ' όλα αυτά οι ' Ρ ωμαωι

τον

,

ζ' Ίjτωκραυ γ ασαν ,

γ ιαη

,

πια

καμια

καρ-

ναβαλικ~ εμφάνισΊj aεν μπορούσε να τους σκανaαλίσει . Για άλλη μια φορά ο πραγματικός αυτοκράτορας ~ταν μια γυναίκα. Για τον Ηλωγάβαλο ο θρόνος ~ταν ένα παιχνίaι κι έτσι τον ΧPΊjσιμOΠOίΊjσε. Μέσα στΎjV παιaικ~ του αθωόΤΊjτα μπορούσε να είναι και συμπα ­

θ~ς.

Η αγαΠΊjμένΊj του aιασκέaασΊj ~ταν να κάνει

αστεία με όλους , αλλά αθώα αστεία: παιχνίaια με ΤΎjV

τράπουλα, λοταρίες με εκπλ~ξεις, φάρσες . Αλλά έπα-

,

'θ ε λ ε παντα ' σχε και απο'β σι αριτισμο , ΎJ το κα λ' υτερο και

ξόaεuε αμύθψα ποσά. Δεν ταξίaεuε με λιγότερες από

,

πεντακοσιες

'ξ ες αμα

" λ ακι

" Ίjταν

αρωμα

' ακο λ ου θ ια

ετοιμος

να

και

για

ξ οοε ~'Ψ ει

,

ενα

μπουκα-

,

εκατομμυρια .

Όταν ένας μάνης του πpoφ~τεΨε πως θα πέθαινε από ' θ"~ ανατο , αοειασε β ιαιο

τα

"

ταμεια

του

κρατους

γ ια

να

πpOμΊjθευτεί τα πω εκλεπτυσμένα όργανα αυτοκτονί­ ας: χρυσά σπαθιά, μεταξωτά σχοινιά , aιαμαντοστολι­ σμένα aoXElαo για το κώνεω. Πότε-πότε θυμόταν πως στο παρελθόν ~ταν ιερέας , και τότε είχε κρίσεις μυ­

στικισμού. Μια μέρα αποφάσισε να κάνει περιτoμ~ , μιαν άλλΊj πpOσπάθΊjσε να ευνουχιστεί, μια τρίΤΎJ φρό-

466 νησε να του στεLλoυν από ΤΎjν EμέσΎj τον μετεωpίΤΎj που λατρωόταν εκεΙ Έχτ~σε γ~α να τον στεγάσε~ ένα

"

ναο

κα~

πpoτε~νε

στους

ε

β

,

ραωυς

κα~

στο υς

χp~στLα-

ν ούς να α. να.γνωp ~σoυν ΤΎjν πέτρα του σαν θεό κα~ εκεί­ νος σε αντάλλαγμα θα αναγνώp~ζ: ΤΎj θpΎJσκεία. τους σαν την επίσΎjμΎj θpΎjσκεία του ΚΡ:Χ70υς. Η γ~αγι:Χ Μέσα Λ:χτάλαβε πω :: ο εγγονούλης ης έβαζε σε κίνουνο ΤΎj Ουναστεία. Τον έπε~σε να ωοθε­ τήσε~ τον Αλεξιανό κα~ να τον υπooείξε~ οιάοοχό του με

το

βαρύγοουπο

όνομα

Μάρκος

Αυρήλως

Σεβήρο ς

Αλέ ξ;χνΟρο ς. Kα~ με η χαp:χκτηp~στ~κή o~κoγενε~ ακή άνεσΎj , γ~αγ~ά κα~ μ"ΙJτέρα ;)oλoφόνΎjσαν τον Ηλωγάβα­ λο . ' Ε ~να~

, φp~ΚΤΎj

~

πο λ' υ

00

'!:' παρα ι." ενο ,

λ'

oφoν~α να

βλ'επε~

να.

, γεν νιε7:ΧΙ

το

β

"

κανε~ς

'λ

ασ~

εω

απο

'

ενο ς

μ~α

,

αγωυ.

Ο Αλέξανορος Σεβήρος , π ου ήταν τότε οεκατεσσάρων

,

ετων ,

,

"

τψουσε το

ονομα

του:

,

ε~χε

~,

σπoυoασε~

με

ζ'λ

Ύj

ο,

κοψόταν σε σκλΎjpό στρώμα , έτρωγε ελάχ~στα , πλε­ νόταν με κρύο νερό ακόμα

X CH

T'J'J

Ζεψώνα , ντυνόταν

απλά κα~ , από τον προκατοχό του , είχε κλΎjpOνOμήσε~

μόνο ένα πράγμα: ΤΎjν αμεpOλΎjΨία προς όλες τ~ς θpΎj­ .σκείε ς,

με

εκφpασμένΎj

ΤΎj

συμ πάθε~α

προς

τους

Εβραίους κα~ τους χp~στιανoύς. Το ρητό <ψΎjν κάνει ς

στους ' άλλους ότι οεν θέλε~ς να χJ.ψJ'J'J εxείνo~ σε σέ­ να» , χαpάΧΤΎjκε με εντολή του σε Πvλλi δημόσ~α κτί­ p~α. ΣυζΎjΤOύσε αμεpόλΎjπτα με τους θεολόγους, έκλ~νε προς τον XPLστ~αν~σμό κα~ είχε αουναμία στvν Ωριγέ­ νΎj , έναν ασΚΎjτή που έφερνε σΤΎjν καινούργια πίστη την πνοή του στωικισμού. Ενώ ο Αλέξανορος ήταν κυρίως απασΧOλΎjμένOς με

,

τα επουρανια, Ύj

,

μ ητερα του

Μ'

αμαια κυ

β

,

ερνουσε κα

λ'

α

επί ΤΎjς γης, με ΤΎj βοήθεια και του Ουλπ~ανv'). που ήταν ο παιοαγωγός του ΑλεξάνΟρου. Aκoλoύθ '~σε μ~α

467 '

~ Iι: Ι λ Ι ' ι επ ωε c:,ια οικονομΙΚΎ) πο ΙΤΙΚΥι , μειωσε την επφΡΟΎ) των

στρατιωτικών και ξανά8ωσε σΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ μέρος των !:'

ι

ε~oυ σιων ΤΎ)ς. ι

A~I

Ι

Ι

Ι

ι

ΟΙΚΎ)σε μονο ΤΎ) νυφΎ) της, γιατι αφου

ι

πρωτα ΤΎ)ν παντρε

Ψ

Ι

ι

ε με τον γω ΤΎ)ς , υστερα αρχισε να

ΤΎ) ζΎ)λεύει και ΤΎ)ν εξόρισε. Ακόμα και οι αυτοκράτει­

ρες εΙναι γυναΙκες και κυρΙω ς μαμά8ες . Αλλά, όταν οι Ι !:' ι Π ερσες ~αναpχισαν επικεφα

λΎ)ς

απωθ~σει .

Ο

γω ΤΎ)ς

τους ι

εστει

λ

να

'

ι

ε στον αντιπα

απει

λ

ι ουν ,

Ι μΠΎ)κε

ι!:'

μα

ζ' ι

με

τον

ι

του στρατου που ~ε κινΎ)σε για να

λ

Αλέξαν8ρος, ο

β

...

Ι

Ι·

πριν 8ώσει

: ι άχΎ),

Ι

ι

ασιΛια ενα γραμμα με το οποω

προσπαθούσε να τον πεΙσει να μ Ύ)ν συγκρουστούν .

ΕκεΙνος το θεώρΎ)σε σΎ)μά8ι α8υναμΙας, επιτέθΎ)κε και Ύ)ττ~θΎ)κε. Ο αυτοκράτορας που 8εν αγαπούσε τον πό­ λεμο, προσπάθΎ)σε να τον αποφύγει τουλάχιστον με τους Γερμανούς. Και , όταν σΤΎ) ΓαλατΙα συνάνΤΎ)σε . του ς απεσταλμένους τους, προσφέρθΎ)κε να πλΎ)ρώνει

ένα ποσό κάθε χρόνο σΤΎ)ν περΙπτωσΎ) που 8έχον-:αν να αποσυρθούν. ι Η ταν Ισως το μονα8ικό του σφάλμα και το πλ~­

ρωσε ακριβά. Οι λεγεωνάρωι 8εν ~θελαν oπωσ8~πoτε τον πόλεμο , αλλά 8εν ~ταν έτοψοι να εξαγοράζουν ΤΎ)ν εφ~νΎ) .

ΔυσαρεσΤΎ)μένοι

στασΙασαν ,

σκότωσαν

τον

Αλέξαν8ρο, ΤΎ) μΎ)τέρα του και όλΎ) τους ΤΎJV ακολουθΙα ,

t:'

ι

ι

και αναΚΎ)Pυ~αν αυτοκρατορα τον στραΤΎ)γο του στρα-

τού ΤΎ)ς ΠανωνΙας , Ιούλω ΜαξψΙνο. Όλα αυτά συνέ­

βαιναν το

235

μ . Χ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΔΙΟΚΛΗΤΙΑΝΟΣ

Η ΑΝΑΡΧΙΑ που ακολούθYJσε τον θάνατο του Αλεξάν­ ορου Σεβ~poυ ΚΡάΤYJσε πεν~ντα χρόνια , ΟYJλαο~ μέχρι την επoχ~ του ΔLOκλYJτιανού, και ~OY) οεν αποτελεί μέρος της ιστορίας ΤYJς ΡώμYJς, αλλά της αποσύνθε­ σYJς του πτώματός της. Γίνεται εξαιρετικά OUσκολΥ)

YJ

παρακολοuθYJσYJ της oιαooχ~ς των αυτοκρατόρων στο

eΡόνο, και οεν υπάρχει ελπίοα, ακόμα κι ο πιο φιλομα­ θ~ς αναγνώστης , να μπορέσει να θυμYJθεί τα ονόματα 'β αιναν στο ο'λ ων αυτων που ανε

,

'

,

'

θ ρονο

,

σκοτωνοντας

τον

προκατοχο τους.

Ο Μαξψίνος ~ταν ένας στιβαρός άνορας , ψYJλός ουο μέτρα, μ' έναν θώρακα αναλόγων οιαστάσεων και Οά:χτυλα στα οποία φοροόσε για οαχτυλίοια τα βραχι­

όλια ΤYJς γυναίκας του.

' Η ταν γLOς ενός χωPLΚOό απ'

τη epιXxYJ, είχε σύμπλεγμα κατωτερότητας για ΤYJν 'θ εια'

αμα

του

και,

στα

"β χρονια ΤYJς ασι λ' ειας

τρια

του,

οεν πάΤYJσε το πόοι του σΤΥ) ΡώμYJ. Προτψοόσε να μένει ανάμεσα στους στρατιώτες του και να ΧΡYJματο­ οοτεί τους πολέμους , που αποτελοόσαν ΤΥ) μoναoικ~

469 του 3~ασκέ3ασ'Y) κα~ στους οποίους ~ταν πολύ πετυ ­ χ'Υ)μένος.

Επέβαλε

φόρου ς

στους

πλoύσ~oυς ,

που

στράφ'Υ)καν εναντίον του προβάλλοντας Τ'Υ)ν υΠOΨ'Y)φ~ ­ ό Τ'Υ)τα του Γop3~ανoύ , ανθύπατο υ Τ'Υ) ς Aφp~κ~ ς, αν­

θρώπου καλλ~εpγ'Y)μένoυ κα~ εκλεπτυσμένου , αλλά που ~3'Y) ~ταν oγaόντα χρονών. Ο Μαξψίνο ς σκότωσε ση μάχ'Υ) τον γιο του κα~ ο Γop3~ανός αυτοκτόν'Υ)σε.

O~ oικoνoμ~κά ~σχυpoί απευθύνθ'Υ)καν τότε στον Μά­ ξ ψο κα~ τον Βαλβίνο , κα~ τους ανακ~pυξαν αυτοκρά­ τορες. Ο Μαξψίνος ~ταν έτοψος να του ς ν~κ~σε~ κα~ τους 3υο, όταν κάποιος αξ~ωματ~κός του τον 30λοφό ­ ν'Υ)σε. O~ αντίπαλοί του 3εν μπόρεσαν να χαρούν τον ανέξο30 θρίαμβό τους γ~ατί τον ακολούθ'Υ)σαν στον τάφο 30λoφoν'Y)μένo~ από του ς πpα~τop~ανoύ ς που ανέ­ βασαν στον θρόνο τον 3~κό τους άνθρωπο , έναν άλλο

Γop3~ανό. Αυτόν τον σκότωσαν o~ λεγεωνάpιo~ , ενώ τους 03'Υ)γούσε εναντίον των Π ερσών κα~ ανακ~pυξαν αυτοκράτορα τον Φίλ~ππo τον' Αραβα , που με Τ'Υ) σεφά του αποκεφαλίσΤ'Υ)κε από τον Δέκ~o στ'Υ) Βερόνα.

Ο Δέκιος κατόρθωσε να μείνε~ αυτοκράτορας γ~α

3υο ολόκλ'Υ)ρα χpόν~α , πράγμα που γ ~α ην επoχ~ το υ ~ταν ρεκόρ , κα~ ξεκίν'Υ)σε αρκετέ ς σοβαρές μεταρρυθ ­ μίσε~ς, ανάμεσα στ~ς οποίες κα~ Τ'Υ)ν επαναφορά Τ'Υ) ς αρχαίας θP'Y)σκεία~ σε βάρος του Xp~στ~αν~σμoύ , τον

οποίο ~θελε να εξαφανίσε~. Αλλά 'Y)ττ~θ'Y)κε κα~ σκο ­ τώθ'Υ)κε στ'Υ) μάχ'Υ) με τους Γότθους , αντικαταστάθ'Υ)κε από τον Γάλλο , που 30λoφoν~θ'Y)κε από του ς στρα­ τ~ώτες του , o~ oπoίo~ έκαναν αυτοκράτορα τον Aψ~λ~­

ανό κα~ μετά από μεp~κoύς μ~νες τον απoκεφάλ~σαν κ~

,

αυτον .

Στον θρόνο ανέβ'Υ)κε ο Bαλεp~ανός , που ~ταν ~3'Y)

εβ30μ~ντα χρονών, κα~ βρέθ'Υ)κε με πέντε πολέμους συγχρόνως σΤ'Υ)ν καμπούρα του , εναντίον των Γότθων ,

470 των Αλαμανών , των Φράγγ ων , των Σκυθών και των Περσών. Π~ γε να πoλεμ~σει τους Πέρσε ς σην Ανα­ τoλ~ , αφ~νoντας τους εχθρο uς Τ'Yjς Δu σ'Yj ς στον γιο

του Γαλλιανό' αλλά πιάσΤ'Yjκε αιχμάλωτο ς και ' ο Γ ο""­ λιανός έμεινε πια μόνος του στον θρόνο . Ήταν λιγό ­ τερο από σαράντα χρονών, είχε θάρρος , αποφασιστικό ­

ητα και εξυπνάδα . Σε άλλες εποχές θα εί/ε γ ίνει ένα ς θαυμάσιο ς μονάΡχ'Yj ς. Αλλά τώρα πια δεν υπ~pχε αν­

θρώπιν'Yj όUναμ'Yj που να μποροuσε να σταματ~σει Τψ καταστpoφ~. Οι Πέρσες ~ταν στ'Yj Συρία , οι Σκuθες στ'Yj Μικρά Ασία, οι Γότθοι στ'Yj Δαλματία. Η Ρώμ'Yj του Καίσαρα , για να μψ μιλ~σoυμε για

''Yjv Ρώμ'Yj του

Σκιπίωνα, θα είχε καταφέρει να αντιμετωπίσ ",. !;λες αυτές τις ταυτόχρονες συμφορές. Η Ρώμ'Yj τeι'} Γαλ­

λιανου ~τα.ν κατα.κερμαΤΙGμένYJ , περιμένοντα.ς κάποιο 6αuμα που θα ην έσωζε. Ένα θαuμα συνέβ'Yj σην Aνατoλ~, όπου ο Οδενά­

το ς, που κυβερνοuσε Τψ Παλμuρα για λογα?ιασμό ης Ρώμ 'Yjς, νίΚ'Yjσε τους Πέρσες , ονομάσΤ'Yjκε βασι­ λιάς Τ'Yjς Κιλικίας, Αρμενίας και Καππαδοκίας, και

πέθανε αφ~νoντας το βασίλειό του στ'Yj Ζ'Yjνοβί:χ ,

''Yj

μεγαλUτερ'Yj βασίλισσα Τ'Yjς Aνατoλ~ς. Ήταν ένα πλά­

σμα που. στ'Yj γένν'Yjσ~ του, είχε κάνει λάθeι ς επιλoγ~ φUλου. Είχε το μυαλό , το θάρρος , η σταθερόΤ'Yjτα ενός άνδρα , αλλά και

''Yj γυναικεία διπλωματικ~ λεπτόΤ'Yjτα.

Eπισ~μως ενεργοuσε στο όνομα Τ'Yjς Ρώμ'Yjς, και σαν εκπρόσωπό ς Τ'Yjς προσάΡΤ'Yjσε και Τψ Αίγυπτο . Στψ , β 'λ' , , t:' πραγμαΤΙΚΟΤ'Yjτα, το ασι ειο Τ'Yjς 'Yjταν ενα ανε <-, αρΤ'YjΤΟ

β ασι'λ ειο ,

που

"

σΧ'YjματισΤ'Yjκε

μεσα

σΤ'Yjν

~

,

καροια

ης αυτοκρατορίας , αλλά που ην ίδια στιγμ~ σταμά­ Τ'Yjσε τους Σαρμάτες και ΣκUΘες επιδρομείς που κα' β

τε

αιναν

Υ

"

μα...,ικ:χ

:Χ'ΠΓ)

τeιν

Β'

ορρα

και

,

ειχαν

'Y,~ jO'Yj

κατα-

κλuσει ην Eλλ:Χ~:x . Ο Γαλλιανό ς με δυσκολία κατά -

471 φερε να του ς νικ'ήσει Κ:Υ.Ι οι στρατιώτες του για να τον

ευxαριστ~σoυν

τον

σ..< ό τωσαν .

Ο

οιάοοχός

του ,

ο

Κλαύοιος Β', τους βρ~κε μπροστά του ουνατότερους από πριν. Κατάφερε και κείνος να τους νικ~σει σε μια μάχη που αν είχε χαθεί , θα είχε σ'Υ)μάνει το τέλος της

ίοιας της ΡώμΎ]ς. Αλλά μετσ ΓIj σφαγ~ έπεσε πανού­ κλα , απ' ΤΎ]ν οποία πέθανε και ο ίΟιο ς. Βρισκόμαστε στο

270 μ.χ.

Και να που επι τέλους ανεβαίνει στον θρόνο ένας μεγάλο ς

στραηγός ,

ο Δομίτιο:;

ΑυρΎ]λιανός, γιος

ενό ς φτω/'Jύ χωρικού από την Ιλλυρία , που οι στρα­ τιώτε~ του ονόμαζαν «/έρι στο σπαθί». Δεν >::.ίχε κχνει τίποτ ' Χλλο από σ ·:p :Y.-:-ι()τικ~ καρ~±ρα , αλλά είχε και ικανόΤΎ]τες κρατικού λειτουργού. Κατάλα β ε πως οεν μπορούσε να αγωνιστεί συγχρόνω ς εναντίον όλων αυ­

τών των εχθρών , γι αυ,ό σκέφΤΎ]κε πως έπρεπε να κεροίσει κάποιου ς με ΤΎ] οι7tλωματία και παραχώΡΎ]σε ΤΎ] Δακία στους Γότθου ς, που Ύιταν οι πιο επικίνΟυνοι . 'ίστερα επιτέθΎ]κε ξεχωριστά εναν-:-(σν των Βανοάλων

και των Αλαμανών και τους oιασκ~pπισε σε οιαοοχι­ κές μάχες .

\ λλά αντιλαμβανόταν πως , μ' αυτές τις νίκε ς, Ύ] κ :. ": xστρoφ~ οεν είχε αποφευχθεί, αλλά είχε καθυστε­ ρ~σει' γ ι' αυτό το λόγο κατέφυγε σε ένα μέτρο ενοει­ κτικό του θανάτου ης ΡώμΎ]ς που υπ+Ιρξε συγχρόνως

η ατ.: PX~ του Μεσαίωνα : οιέταξε να οχυρωθούν με τείχΎ] όλες οι πόλεις ΤΎ]ς αυτοκρατορίας και να αμύ­ νονται στο εξ~ς με τις οικές τους Ουνάμεις . Η κεντρι'ξ ΚΎ] ε ουσια ειχε παραΙΤΎ] θ ει .

"

'

Όμως Ύ] απαισι6οοξΎ] πρ6βλεΨ~ του για ην πραγ­ ματικόΤΎ]τα οεν εμπ60ισε τον ΑυΡΎ]λιανό να συνεχίσει την εκτέλεσΎ] του καθ~κoντ6ς του ως το τέλος. Δεν οέΧΤΎ]κε ην αυτoνoμιστικ~ κίνησΎ] ης Ζηνοβίας , κι-

472 ν~θΎ)κε ενα.ντίον ΤΎ) ς, νίΚΎ)σε τον στρα.τό ΤΎ)ς , ΤΎ)V α.~χ­ μα.λώτ~σε μέσα. στΎ)V ίO~α. ΤΎ) ς ΤΎ)V πρωτεύουσα.' θα.νά­ τωσε τον πρωθυπουργό κα.~ σύμβουλό ΤΎ)ς Λογγίνο , κα.~ ΤΎ)V oo~γΎ)σε α.λυσοΟεμένΎ) γ~α. να. γεράσε~ ση Ρώ­

μΎ) , σε μ~α. θα.υμάσ~α. βίλα. στο Tίβoλ~, όπου ΤΎ)ς πα.­ ρα.χώΡΎ)σε σχετ~κ~ ελευθερία.. Γ~α. μ~α. στιγμ~, Ύ) ΡώμΎ) νόμ~σε πως ξα.νάγ~νε

του

Restitutor, του

caput mundi

κα.~ έοωσε τον τίτλο

«α.νoρθωτ~», στον AυΡΎ)λ~α.νό, που

προσπάθΎ)σε να. στα.θερoπo~~σε~ το έργο του σε βάσε~ς πoλ~τικές κα.~ Ύ)θικές. Αυτός ο πα.ράξενος άνθρωπος, που έβλεπε τον κόσμο με τέτo~α. α.πα.~σ~όOoξΎ) κα.θα.ρό­

ΤΎ)Τα. , σκέφΤΎ)κε να. ΛUσε~ ΤΎ) θΡΎ)σκευτ~κ~ O~α.μάΧΎ) που O~α.φoύσε ΤΎ)ν α.υτοκρα.τορία., ΟΎ)μωυργώντα.ς μ~α. κα.ι­ νoύργ~α. πίσΤΎ) που θα. συμφιλίωνε τους πα.λ~oύς θεούς με

τον

ι

κα.~νoυργω

ι

χριστ~α.νo

θ εο, ι

Ιλ υ Ψ ε ΤΎ)ν

κα.~

α.να.κα.

πίσΤΎ) στον ~λω , στον οποίο κα.~ έχτ~σε ένα. θα.υμάσιο να.ό . Γ~α. πρώη φορά Ύ) επίσΎ)μΎ) θρΎ)σκεία. έγινε μο­

νoθεϊστ~κ~, OΎ)λα.O~ α.να.γνώρ~σε ένα.ν μόνο θεό . Κα.ι α.υτό υπ~ρξε ένα. μεγάλο β~μα. μπροστά , προς

τον

α.πoφα.σ~στ~κό θρία.μβο του Xρ~στια.ν~σμoύ. Ο AυΡΎ)λ~­ α.νός α.ν~γγε~λε πως α.πό τον θεό α.υτό κα.~ όχ~ α.πό ΤΎ) ΣύγκλΎ)ΤΟ α.ντλούσε ΤΎ)V εξουσία. του . Kα.~ μ' α.υτό τον

τρόπο ίορυσε ΤΎ)V α.πόλυΤΎ) μονα.ρχία. , ΤΎ)ν «ελέω θεού», Ύ) οποία. , α.να.τoλ~κ~ς κα.τα.γωγ~ς σΤΎ)ν α.ρχ~ , Oια.~ωνί­ σΤΎ)κε κα.~ σΤΎ) όόσΎ) μέχρι ένα.ν α.~ώνα. πριν . Α πooε~ι.,Ύ) Ι<:-!:"

ι

πα.ντως

Ι

ι

του σκεπτικ~σμoυ με τον οποω οι

υπ~κooί του α.ντψετώπισα.ν τον «εκλεκτό του θεού» , είνα.~ το γεγονός πως τον α.πoκεφάλ~σα.ν κ~ α.υτόν όπως

είχα.ν κάνε~ με όλους σχεΟόν τους προκα.τόχους του .

Kα.~ σΤΎ) θέσΎ) του, χωρίς να. περψένουν θεΙ'κά σΎ)μάO~α. , o~

<:-

συγκ ι

λΎ)ΤΙΚO~ι

ιβ λ ε α. α.ν ι

τον

ΤΙ α.κ~τo,

<:-Ι

Ι ενα.ν ι

ι

Ι α.πογονο

του

Ι<:-!:" ι

οια.σΎ)μου ~στoρ~κoυ, που οεΧΤΎ)κε γ~α.τ~ Ύ)τα.ν Ύ)ΟΎ) ει.,Ύ)-

ντα. πέντε χρονών, κ~ επομένως

οεν είχε τίποτα. να.

473 ,

χα.σε~ .

Π' 'ζ Ι '~ Ι Ι , ρα.γμα.τι ε Ύjσε μονον ε<..,~ μΎjνες , κ~ α.υΤ'J:: Ύjτα.ν

ο λόγος που πρόλα.βε να. πεθάνε~ στο κpεβάτ~ -:'J') .

Τον o~α.aέΧΤΎjκε ο Πρόβος , το

276.

Δυστυχώ :; ~τα.ν

ονεφοπόλος. Ν ίΚΎjσε του ς Γερμα.νοό ς που εξα.κολου­

θοόσα.ν να. πα.ρενοχλοόν τα. σόνορα.. ΣκέφΤΎjκε τό-:ε πως

,

μπορουσε

να.

,

εγκα.τα.σΤΎjσε~

τους

,

στρα.τιωτε ς

-:ου

κα.~

να. τους κάνε~ α.γρότες, οίνοντάς τους γα.ίες. α.λλά

,

" θ ζ ι εκε~νo~ που ε~χα.ν μα. ε~ να. ουν με ΤΎjν α.ρπα.γ'Γι κα.~ ΤΎj

λα.φυρα.γωγία., τον OOλOφόνΎjσα.ν γ~α. να. μετα.ν~ώσoυν α.μέσως

μετά κα.~ να. του χτίσουν ένα. μνΎjμείo . Kα.~

φτάνουμε στον ΔωκλΎjτLα.νό , τον τελευτα.ίο πpα.γμα.τ~­ κό ρωμα.ίο α.υτοκράτορα.. Στψ πρα.γμα.τικόητα. ονο­ μα.ζότα.ν Δ~όκλΎjτoς , κα.~ ~τα.ν γως ενός α.πελεόθερου α.πό ΤΎj Δα.λμα.τία. . Τ ο ότ~ σκόπευε ψΎjλά, το χα.τα.λα.-

, β α.~νε~

,ι

κα.νε~ς

α.πο ΤΎjν

'θ

προσπα.

'

,

ε~α. του να. γ~νε~

α.pΧΎj-

γός των πpα.~τop~α.νών. Είχε κα.τα.λάβε~ πως σ-:ον θρό'β ι νο α.νε α.~νε κα.νε~ς

,

oχ~ με ΤΎjν πο

λ'

,

ι ~ΤΙΚΎj Ύj σΤ P7. -:~ωΤΙΚΎj

κα.p~έpα. , α.λλά α.πό τους O~α.Opόμoυς του πα.λ:χ-:ωό . Αλλ α.ι

ι

ι

ε~χε επ~σΎjς κα.τα.

'

'

λ α. β ε~ πως, α.φου 'θ α. ε~zε γ~νε~ ι

α.υτοκράτορα.ς, οεν έπρεπε να. μείνε~ στο πα.λά-:~ , γ~α. να. μψ έχε~ το ίοω τέλος με όλους τους άλλου ς · μάλ~στα.

οεν έπρεπε να. μείνε~ οότε κα.ν ση PώμΎj. I\:x~ πράγ­

μα.τ~ , Ύj πpώΤΎj α.πόφα.σ~ του, ~τα.ν να. μετα.,-?±pε~ ΤΎjν πρωτεόουσά του ση Ν ~κoμ~Oε~α. ης M~κpά:: Ασία.ς. o~ Pωμα.ίo~ ΠPOσβλ~θΎjκα.ν , α.λλά: ο ΔωκλΎ)-;~ 7.νός o~­ κα.ωλόγΎjσε ΤΎjν κίνΎjσ~ του επικα.λοόμενος σ-;ρα.τιωτι­ κοός λόγους. Η PώμΎj ~τα.ν μα.κp~ά, Ύj α.νώ-;α.η οωί­ ΚΎjσΎj έπρεπε να. είνα.~ κοντά στα. σόνορα. για. να. τα.

ελέγχει κα.ΛUτεpα. , κα.ι γι ' α.υτό o~α.φέθΎjκε σε ουο κομ­ μάτ~α.: ο ΔωκλΎjτια.νός , με τον τίτλο του Λυγοόστου κα.ι το μεγα.λύτερο μέρος του στρα.τού εξα.σφάλιζε τα.

α.να.τολικά σόνορα. , όπως ~OΎj είχε κάνει κα.ι

r,

Βα.λερι­

α.νός · κα.~ για. να. εξα.σφα.λίζει τα. oυτ~κά σUΨJΡα. , όρισε

474 τον

~ " Μ oι ~ ιμιoινo ,

' ~

Ι

Ι

ι

ενοιν oι~ιo σΤΡΟΙ Τ-Γ, '( Ο , πο υ Π ' ίρε κι οιυτος

τον τίτλο του Αυγουστου κι εγΚΟΙ'fοισ ':ΊχΘΎ)κε στο Με­ όιόλοινο. Κάθε ένοι ', οιπ ' οιυτού ς τους Αυγούστους όρι­

σε κι ενοιν Κοιίσοιροι-όιάόοχό του: ο ΔιοκλΎ)τιοινό ς όρισε τον Βοιλέριο που είχε έόροι του ΤΎ) Μιτροβίτσοι , σΤΎ) σΎ)μεpιν~

Γιουγκοσλοιβίοι'

Κωνστάντιο Χλωρό,

ο

Μοιξιμιοινός

όρισε τον

που λεγότοιν έτσι γιοιτί ~τoιν

χλωμός, κοιι όιάλεξε έόροι του ην πόλΎ) των Τ ρεβίρων

σ', ~ Γερμοινίοι. Έτσι σΧΎ)μοιτίσΤΎ)κε Ύ) λεγόμενΎ) τε­ τροιρχίοι σην οποίοι Ύ) ΡώμΎ) όεν έποιιξε κοινένοι ρόλο, ούτε κοιν όευτερε{)οντοι. Είχε γίνει οιπλώς Ύ) μεγοιλύτε­ ΡΎ) πόλΎ) μιοις οιυτοκροιτορίοις που γινότοιν ολοένοι κοιι λιγότερο pωμoι'ι'κ~. ΤΎ)ς έμενοιν τοι θέοιτροι, τοι τσίρκοι,

τοι μέγοιροι των πλουσίων, τοι κουτσομπολιά, τοι φιλο­ λογικά σοιλόνιοι κοιι το ύφος. Αλλά το μυοιλό κοιι Ύ)

κοιρόιά είχοιν μετοινοιστεύσει Οι όυο Αύγουστοι όεσμεύΤΎ)κοιν επίσΎ)μοι νοι ποιροι-: !:"""

~,

,

οωσουν ' ΤΎ)ν ε~oυσιoι μετοι οιπο εικοσι χρονιοι,ο κοι

θ'

ενοις

στον Κοιίσοιροι που είχε όιοιλέξει, κοιι στον οποίο έόωσε

γυνοιίκοι ην κόρΎ) του. Αλλά τψ ίόιοι στιγμ~, ο Διο­ κλΎ)τιοινός

συνέχιζε ην oιπoλυτoιpχικ~ οινοιμόρφωσΎ)

,

του κροιτους

"~!:"'

που ειχε Ύ)ΟΎ) ~εκινΎ)σει ο

'

Α υΡΎ) λ ιοινος κοιι

που ερχότοιν σε οιντίθεσΎ) με oιυτ~ ΤΎ) όιοιίρεσΎ) ΤΎ)ς !:" ' ε~oυσιoις

.

Το

'

"

πειΡοιμοι του Ύ)τοιν

σοσιοι λ' ιστικο

με σχε-

τικό σχεόιοισμό ΤΎ)ς οικονομίοις, κροιτικοποίΎ)σΎ) των βιομΎ)χοινιών κοιι πολλοιπλοισιοισμό ΤΎ)ς γροιφειοκροιτί­ οις. Το νόμισμοι συνόέθΎ)κε μ' ένοι ποσό χρυσού κοιι ποιρέμεινε οιποιράλλοιχτο γιοι περισσότερο οιπό χίλιοι

χρόνιοι. Οι χωρικοί θεωp~θΎ)κoιν υποχρεωτικά όεμένοι με ΤΎ) γΎ) τους. Εργάτες κοιι βιοτέχνες οργοινώθΎ)κοιν σε συντεχνίες κλΎ)ρονομικές, τις οποίες κοινείς όεν είχε

όικοιίωμοι νοι εγκοιτοιλείψει . Έγινοιν υποχρεωτικές οι «συγκεντρώσεις» των προΊ;όντων.

Το σύσΤΎ)μοι όεν

475 μπορούσε να λεLτοuργ-ήσεL χωρΙς αuσΤ'Υ)ρ6 έλεγχο των τψ ών. Ο έλεγχο ς αuτ6 ς θεσμοθετ-ήθ'Υ)κε με το περΙφ'Υ)­

μο ΟLάταγμα τοu αΡLGτούργ'Υ)μα

,

εχοuν

301

ης

προ βλ εφ θ'

EL

μ.Χ. , ποu ανηπροσωπεύεL το

ελεγχ6μεν'Υ)ς

καL

εΠL λ

uθ EL' ,

ΟLκονομΙας.

"

εκτο ς

απο

Όλα

,

Τ'Υ)

φuσικ'Υ)

κλΙσ'Υ) των ανθρώπων προς Τ'Υ) φuγ-ή και τψ αλλαγ-ή , κα θώς καL Τ'Υ)ν εΠLνΟ'Υ)ΤLκ6Τ'Υ)τά τοuς να τα πετuχαΙ ­ νοuν. ΓLα να Τ'Υ)ν καταπολεμ-ήσεL , ο Δωκλ'Υ)ΤLαν6 ς ανα­ γκάσΤ'Υ)κε

να

πολλαπλασLάσεL

τοu ς

uπαλλ-ήλοuς .

«ΣΤ'Υ)ν αuτοκρατορΙα μας , ο ένας στοuς ouo πολΙτες εΙναL uπάλλ'Υ)λ(jς» , έγραφε ο Λακτάντως . Οι έμΠLσΤΟL,

OL εΠLβλέποντες και οι ελεγκτές πεΡLσσεύανε. Κι 6μως t:"

ι

,

ι

τα εμπορεuματα c." εφεuγαν απο τις ποu

λ ωντοuσαν '

"

στ'Υ)

μαuρ'Υ)

σuγκεντρωσεις

αγορα ,

καL

'Υ)

και

'λ ει Ψ 'Υ)

εγκατα

των σuντεχνLών -ήταν καθ'Υ)μεριν6 φαιν6μενο. Στο με ­ ταξύ έβρεχε καταόΙκες καL σuλλ-ήψεLς για παραβιάσεις τέτοωu εΙόοuς καL περωuσΙες όισεκατομμuρΙων κα ­ ταστράφ'Υ)καν απ6 τα φορολογικά πρ6στψα. Και τ6τε , γLα πρώτ'Υ) φηρά , ρωμαΙοι πολΙτες περνούσαν Τ'Υ) σι­

Ο'Υ)ρά γραμμ +. ,ων σuν6ρων Τ'Υ)ς αuτοκρατορΙας για να Ι ζ 'Υ)Τ'Υ)σοuν

Ι χ:χταφuγω

Ι

Ι

εκειν'Υ) Τ'Υ) στιγμ'Υ)

,

Ι στοuς κοντα

Ι

'Υ)ταν οι

β'

αρ

β

β αρ β' αροuς. ΜΙ εχρις

αροι ποu

ζ

Ι

'Υ)τοuσαν κα -

Ι "ζ ταφuγω σΤ'Υ)ν αuτοκρατορια και αγωνι ονταν γLα Τ'Υ)ν

ιόι6Τ'Υ)τα τοu ρωμαΙοu πολΙτ'Υ), σαν να -ήταν το πολuτιΙ μοτερο

αγα θ' ο.

Ι β Ι 'Υ)ταν ακρι ως

Τ ωρα Ι

'β αινε σuνε

το

αντι'θ ετο,

κι

Ι αuτο

Ι 'λ το σuμπτωμα τοu τε οuς.

Κι 6μως αuτ6 -ήταν το μοναόικ6 πεΙραμα ποu ο Δι­ οκλ'Υ)τιαν6ς

θωράΚLσ'Υ)

μπορούσε να επιχεφ-ήσει.

τοu

ρωμα'cκού

κ6σμοu

με

Σκ6πεuε στ'Υ)

ένα

ατσάλινο

πλέγμα ποu θα σταματούσε Τ'Υ)ν αποσύνθεσ-ή τοu. Κι 6σ ο XL αν όεν -ήταν αποτελεσματικά, τα μέτρα αuτά Ι β βλ Ι Ι Ι Ι 'Υ)ταν εΠL ε 'Υ)μενα απο τις περιστασεLς καL ΧΡ'Υ)σψεu -

σαν κάπως. Ο Κωνστάντως και ο Γαλέρως ποu -ήταν

476 οι αρμ60ΙΟΙ για τον π6λεμο , ξανάφεραν τις ρωμα'ι'κές σ'Yjμαίες στ'Yj Βρεταννία και τψ Περσία. Και στο εσω-

,

,

τερικο

'ξ τα

επικραΤ'Yjσε

'Η ταν

'Yj.

'ξ τα

μια

'Yj

νεκροτα -

φείου , 6που τα πάντα καταντούσαν στείρα και Ψύχρά. Κάθε καΤ'Yj γορία πολιτών είχε γίνει μια κλ'Yjρονομικ~ κάστα , αφοσιωμέν'Yj κυρίως

σΤ'Yjν τελειοποί'Yjσ'Yj Τ'Yjς

oικ~ς Τ'Yjς περίπλΟΚ'Yjς ετικέτας ανατολίτικου τύπου. Για πρώτ'Yj φορά ο αυτοκράτόρας απ6χησε μια πραγ­

ματικ~ αυλ~ με λεπτομερές τελετουργικ6 . Ο Διοκλ'Yj-

,

,

τιανος

αυτοαναΚ'YjρυΧΤ'Yjκε

,

ενσαρκωσ'Yj

Δ'

του

ια

(ενω,

ο

Μαξιμιαν6ς είχε περιοριστεί στον Hpακλ~), καθιέρωσε μια

στο

"

λ'Y'j

"

χρυσαφι

'ξ' μετα ι , Π'Yjρε

και

τον

,

τιτ λ ο

και γενικά συμπεριφέρθ'Yjκε σαν ένας βυ-

Dominus, ζ αντινος

απο

αυτοκρατορας ,

,

πριν

ακομα

'Yj

,

πρωτευουσα

μεταφερθεί οριστικά στο Βυζάντιο. Αλλά οεν έκανε

,

καταΧΡ'Yjσ'Yj

Τ'Yjς

ε

ξ'

ουσιας

του ,

,

με Τ'Yjν οποια

,

ισως

και

να γελούσε μέσα του , γιατί ~ταν ένας άνθρωπος με

πνεύμα , απ6λυτα ισΟΡΡΟΠ'Yjμένο ς. Yπ~pξε καλ6ς οια­ χειpιστ~ς , και αμεΡ6λ'Yjπτο ς Oικαστ~ς. Και 6ταν συ­ μπλ'Yjρώθ'Yjκαν τα είκοσι χρ6νια , κράΤ'Yjσε τψ υπ6σχεσ'Yj

,

που ειχε

Το

~,

,

'β

σωσει οταν ανε

'YjXE

στον

θ

'

ρονο .

305 μ.Χ. , με επίσ'Yjμ'Yj τελετ~ που έγινε συγχρ6-

νω ς και στ'Yj Nικoμ~oεια και στο ΜεΟι6λανο , . οι ουο Αύγουστοι παρέοωσαν τψ εξουσία στους

Καίσαρες

και γαμπρούς τους. Ο Διοκλ'Yjτιαν6ς , που ~ταν μ6λις πεν~ντα πέντε χρονών ,

αποσύρθ'Yjκε στο ωραι6τατο

παλάτι πο υ είχε χτίσει στο Σπαλάτο και οεν βγ~κε πια . Όταν , πολλά χρ6νια αργ6τερα,ο Μαξιμιαν6ς ζ~Τ'Yjσε

Τ'Yjν

,

'β ιxcr'Yj επεμ

του

για να

,

β'λ' α ει τερμα 'στον πο-

λεμο Τ'Yjς oιαooχ~ς στον οποίο είχε εμπλακεί

'Yj και­

νούργια τετραρχία, απάνΤ'Yjσε πως μια τέτοια ΠΡ6τασ'Yj μπορούσε να του Τ'Yjν κάνει μ6νο κάποιος που οεν είχε οει π6σο 6μορφα μεγάλωναν τα λάχανα στον κ~πo του.

477 Κοιι οεν κιν~θΊjκε. ΈζΊjσε μέχρι τοι εβooμ~ντoι τρίοι του χρόνιοι , κοιι κοιι

νεις

~

οεν

ξΙ

ερει

τι

Ι

σκεφτοτοιν

γιοι

ΤΊjν

Ι

οινοιρχιοι

που

ξΙ

ε-

σποισε μετά οιπό ΤΊjν oιπoμάκpυνσ~ του. Είχε κάνει ό , τι

~τoιν οινθρωπίνως ουνοιτόν: Τ'Υ)ν είχε κoιθυστεp~σει εί­ κοσι χρόνιοι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

Ο ΚΩΝΣΤ ΑΝΤΙΝΟΣ

Ο ΦΛΑΒΙΟΣ Βαλέριο ς ΚωνσταντΙνο ς ~ταν νόθο ς γιο ς του Κωνστάντιου Χλωροίι, l(αΙσαρα του Μαξιμιανοίι ,

και τώρα πια καινοίιργιου Αυγοίιστου του ΜεΟιολάνου. ΜΎ)τέρα του ~ταν Ύ) ΕλένΎ) , μια υΠΎ)ρέτρια απ ' ΤΎ)ν

Aνατoλ~ , που συζοίισε με τον Χλωρό . Ο ΔιοκλΎ)τια-

"

νο ς ,

οταν

τον

'Κ αισαρα , ονομασε

'

του

' β α λ. ε επε

να

απαλλαγεΙαπό τψ ελάχιστα αξιoπρεπ~ παρουσΙα ΤΎ)ς

,

και να παντρευτεί ΤΎ) Θεοοώρα , τψ κόρΎ) το υ Μαξιμι­

ανοίι. Ο νεαρός Κωνσταντίνος οεν μορφώθψ\.ε σπου­ οαΙα, έμαθε ό,τι μποροίισε μόνος του στον στρατό όπου κατατάΧΤΎ)κε νεότατος . Ο άλλος Αίιγουστο ς, ο Γαλέριος ,

'λ εσε κα

'

κοντα

του

τον

λ' αμπρο

,

α ξ ιωματικο

που

~τιxν πια ο Κωνσταντίνος , θέλοντας να τον έχει όμΎ)ΡΟ

σε περίπτωσΎ) οια φ ωνίας

με τον πατέρα του, στον

οποίο είχε επιβάλει σαν Καίσαρα-οιάοοχο τον Σεβ~ρo. Δικός του οιάοοχος ~ταν ο Μαξιμίνος Δάζας. Αλλά ο Κωνσταντίνος, μέσα στο · στραΤΎ)γείο του

Γαλέριου , οεν ένιωθε ασφαλ~ ς, κι ίσως να είχε βάσι­ μους λόγους για κάτι τέτοιο . Γι ' αυτό και μια μέρα το

1179 έσκασε , ό~έσx~σε όλη τ-ην ΕυρώΠΎ), συνάνΤΎ)σε τον πα­ τέρα του σΤΎ) Βρεταννία, τον βO~θΎ)σε άξ~α να κεpόίσε~ αρκετές μάχες κα~ του έκλε~σε τα μάηα λίγους μ~νες

αργότερα στΎJV ΥόΡΚΎ) . o~ στpατ~ώτες που του ~ταν ,

αφoσ~ωμενoι γ~α τ~ς

Ι:'

ε<.,αφεταες

,

ς,.

OΙO~ΚΎ)τ~κες

του

αα-

νόΤΎ)τες, τον ανακ~pυξαν Αύγουστο. Αλλά ο Κωνστα­ ντίνος προτίμΎ)σε τον π~o μέτριο τίτλο του Καίσαρα,

γιατί, όπως είπε, «αυτός θα του επέτρεπε να κpατ~σε~ ς,. , 7fj OΙO~Κ"(ΡΎ)

των

λ' " εγεωνων, xωp~ς

τ~ς

'ζ , Ύ) ωΎ)

οποιες

του θα ~ταν σε κίνόυνο» . Kα~ ο Γαλέριος που ~ταν

Αύγουστος, όέΧΤYJκε ±στω κα~ χωρίς ΤΎ) θέλYJσ~ του. Αλλά στο μεταξύ, στο Mεό~όλανo, τον τίτλο του Αυγούστου τον ό~εκό~κoύσαν όυο υπoΨ~φ~o~.

Κατά

σεφάν προτεΡα~όΤYJτας θα έπρεπε να γίνε~ Αύγουστος

ο Σε~~poς, που ~όΎ) ~ταν Καίσαρας. Αλλά ο γ~oς του Mαξιμ~ανoύ, Μαξέντιος, ζYJτούσε γ~α τον εαυτό του τον τίτλο, βΟYJθούμενος από τους πpα~τop~ανoύς. Φο­

βούμενος πως όεν θα τα κατάφερν:: μόνος του, ζ~ΤYJσε

β ΟΎ)'θ ε~α

"

,

απο τον πατερα του , που ε~xε παpα~ΤΎ) θ' ε~ μα ζ'~

με τον ΔιοκλYJτ~ανό. o~ όυο τους βάό~σαν εναντίον του

Σεβ~poυ , που όολοφον~θYJκε από τους του.

στραηώτες

() Γαλέριος από η Ν ~κoμ~όε~α, ΠΡοσπάθYJσε να

όώσε~ τέλος, ονομάζοντας Αύγουστο τον Λαίνιο. Kα~ τότε ε μφανίσΤYJκε και ο Κωνσταντίνος, όιεκόικώντας

τον τίτλο . Για να συμπλYJΡωθεί το χάος ΠΟ,υ είχε προ­ κύψει, ο Μαξιμίνος Δάζας , Καίσαρας του Γαλέριου

τον μιμ ~eYJXE. Κι έτσι ο ΔιοκλYJτιανός, ποτίζοντας τα λαχανά του στο Σπαλάτο, έμαθε πως ι

ι

ι:

ι

ε ιχε γινει ε<.,αρχια, που ΤYJν αποτε

λ

YJ τετραρχία του

ι

ουσαν αποκ

λ

ι

ειστικα

πια Αύγουστοι σε πόλεμο μεταξύ τους . Eιλ~κpινά όεν θέλουμε να κουράσουμε άλλο τον τα­

λαίπωρο αναγνώστYJ, που ~όΎ) είναι σε όοκιμασία με όλο αυτό το μπλέξιμο, κα~ παραλείπουμε τις εξελίξε~ς

480 του. Κι ερχόμα.στε στο συμπέρα.σμα. που είνα.ι και το

τέλο ς Τ'Υ)ς

εLοωλολαΤΡLκ~ς επoχ~ς XCXL 'Υ) αρχ~ Τ'Υ) ς

ΧΡLσΤLανLκ~ς. Ση ς

Οκτωβρίου του

27

μ.Χ., OL ουο

312

LσχυρότεΡΟL ΟLεΚΟLΚ'Υ)τές του θρόνου , ο Κωνσταντίνο ς

XCXL ο Μαξέντως,

βρέθ'Υ)καν

αντψέτωΠΟL

με

του ς

στρατους τους, σε μLα θέσ'Υ) που απείχε περίπου είκοσL / XL λ ωμετρα

απ

'

Τ'Υ)

Ρ

/

ωμ'Υ).

Ο

/

πρωτο ς,

/

με

εναν

/ξ ε υπνο

ελLγμό , στρίμω ξε τον στρατό του άλλου κατά μ~κoς του Τίβερ'Υ) . /lστερα ο Κωνσταντίνο ς κοίταξε τον ου­

ρανό , XL όπως αργότερα ΟL'Υ)γ~θ'Υ)κε στον LσΤΟΡLκό Ευ­ σέβω, είοε να εμφανίζεταL ένας φλεγόμενος σταυρό ς που είχε πάνω του χαραγμέν'Υ) Τ'Υ) φράσ'Υ): Ιn νinces , «Εν τουτω νίκα». Τ 'Υ)ν LOLCX /~

/

/

εκεLν'Υ) νυχτα , κα

θ /

ως

/

hoc signo

/

κοψοταν , ακουσε μLα

φων~ που τον εξόΡΚ Lζε να χαράξεL το συμβολο του ΧΡLστοu πάνω σΤLς

ασπίοες

των λεγεωνάΡLων. Το

πρωί έοωσε Τ'Υ) ΟLαταγ~ , XCXL ση θέσ'Υ) Τ'Υ)ς σ'Υ)μαίας , /ψ υ ωσε

/

ενα

λ/β

α

αρο

με

τον

/ XCXL

σταυρο

CXPXLXCX/

τα

του

Ι'Υ)σου ΧΡLστοU. Στο αντίπαλο στρατόπεοο ανέμLζε 'Υ) σ'Υ)μαία με το συμβολο του ~λLου που είχε εΠLβάλεL ο Αυρ'Υ)λLανός. / Η ταν 'Υ) πρώτ'Υ) φορά , σην Lστορία Τ'Υ)ς

Ρώμ'Υ)ς, που γLνόταν πόλεμος στο όνομα Τ'Υ)ς θρ'Υ)σκεί­ ας. Ωστόσο ο σταυρός νίΚ'Υ)σε . KCXL ο Τίβερ·ι; ::;, παρα­ συροντας προς ΤLς εκβολές του τα πτώματα 70υ Μαξ ενΤLου XCXL /

μα ζ

'

L του

των

,Ι

ΟΤL εLχε

/

στραηωτων

" απομεLνεL

του,

απ

/

εμΟLα

ζ

ε

ψΙ.

/

παφνεL

ι,

τον αρχαω κσσμο.

Ο πόλεμος οεν είχε τελεLώσεL, γLατί ακόμα έμεναν ο ΛLκίνως XCXL ο Μαξψίνος. Ο Κωνσταντίνος συνα­

ντ~θ'Y)κε με τον πρώτο στο ΜεΟLόλανο, το

313, XCXL

το

αποτέλεσμα ης συνάνησ'Υ)ς ~ταν 'Υ) ΟLαίρεση 7'Υ)ς αυ­ τοκρατορίας ανάμεσα στους ouo Αυγοuστουc: XCXL 'Υ)

έκοοσ'Υ) του περίφ'Υ)μου ΟLατάγματος που Κ~Ρ'J77ε Τ'Υ)ν ανεξLθρ'Υ)σκεία XCXL απέΟLοε στου ς ΧΡLσΤLανοuς 7:Χ αγα-

481 θά πο\) το\)ς εΙχαν 3Ύjμε\)θει σΤΎj 3~άpκε~α των 3~ωγ ­

μών. Ο ΜαξψΙνος πέθανε , ο ΛικΙνιος παντpεότΎJκε ΤΎjν α3εpφ~ το\) ΚωνσταντΙνο\) , κα~ γ~α λΙγο φάνΎjκε πως o~

3\)0 α\)τοκράτορες θα μποροόσαν να αποτελέ­

σο\)ν μ~α εφΎjν~κ~ 3~αpχΙα. Αλλα'

τον

,

επομενο

,

'β p~σκoνταν χρονο

'λ' πα ~ σε σ\)-

γΚPO\)σΎj. Ο ΚωνσταντΙνος νΙΚΎjσε στΎJν ΠαννονΙα ένα τμ~μα απ' το στρατό το\) Λ~κ~νιo\) , πο\) εκ3~κ~θΎjκε ξαναρχΙζοντας το\)ς 3~ωγμOός των χp~στ~ανών στΎJV Aνατoλ~. Ο ΚωνσταντΙνος 3εν εΙχε ακόμα επισΎjμα πpOσΎjλ\)τ~στει Αλλά o~ χp~σηανOί βλέπανε σ ' α\)τόν τον \)πεpασπ~στ~ το\)ς. Kα~ ~ταν ΎJ σ\)ντP~ΠΤ~Κ~ πλε~ο

,

Ψ ΎJφ~α,

,

,

'λ'

αν oχ~ το σ\)νο

ο α\)το\) το\) στρατο\) των εκα -

τόν τp~άντα χ~λ~ά3ων αν3ρών, πο\) κάτω απ' τ~ς 3~α-

,

ταγες

'

,

'θ !:" λ το\) κ~νΎJ ΎJκε εναντ~oν των εκατον ει.,ΎJντα χ~ ~-

ά3ων αν3ρών πο\) , με επ~κεφαλ~ς τον Λ~κινιo, \)πε­

pάσπ~ζαν τΎJν ε~3ωλoλατp~κ~ πΙστΎJ. Πρώτα στΎJν Αν3p~ανoόπoλΎJ, κ~ όστερα στο ΣΚOόταp~ , ο ΚωνσταντΙ­ νος νΙΚΎJσε. Ο ΛικΙνιος παpα3όθΎjκε, κ~ έσωσε ΤΎJ ζω~ το\) προς στ~γμ~ν , γ~αΤί εκτελέσΤΎJκε μετά από ένα χρόνο. Στο όνομα το\) σ\)μβόλο\) το\) Xp~σΤOό, 3ΎJμ~­

O\)Pγ~θΎJκε μ~α α\)τοκρατορΙα, πο\) από ΤΎJ PώμΎJ είχε κpατησε~ μόνο το όνομα. T~ είχε σ\)μβεΙ;

ΕΙχαμε αφ~σε~ το\)ς χp~στ~ανOός , στΎJ PώμΎJ, στΎJV αpχ~ ΤΎJς opγάνωσ~ς το\)ς: ~ταν μεp~κές εκατοντά3ες, αργότερα μεp~κές χ~λ~ά3ες, σχε36ν όλo~ Eβpαιo~, με ένα 3όγμα ακόμα pεuστό, ΤP~γ\)P~σμένo~ από τΎJν α3~­ αφορΙα ~ ΤΎJV εχθp~κ~ 3~άθεσΎJ των εθν~κών. Α\)τοί o~ 3~εσπαpμένo~ κα~ αραιοί θόλακες ενώνονταν με ΤΎJν κo~ν~ πισΤΎJ πως ο IΎJσoός ~ταν ο γ~ός το\) Θεοό , πως ΎJ επάν03ός το\) θα Ι3ρ\)ε τΎJ Bασ~λεια το\) Ο\)ρανοό επί

ΤΎJς γΎJς, κα~ πω~ ΎJ πΙσΤΎJ σ ' ΕκεΙνον θα ανταμε~βόταν

482 με τον παράΟεLσ ο . Αλλά είχαν αρχίσεL ~o-η να παρου 'ζ ονταL μεγα 'λ ες σLα

'

αποκ λ LσεL ς

Ι Ι τ-ην -ημερο οσον αφορα

μ -ηνία τ-ης Δευτέρας Παρουσία ς. ΚάποωL έβλεπαν ης συμφορές τ-ης αυτοκρατορίας να τ-ην προαναγγέλουν"

ο ΤερτuλλLανός

έλεγε πω ς

θα σuνέβαLνε μετά ην

πτώσ-η τ-ης Ρώμ-η ς, -η οποία έμΟLαζε τόσο κονΤLν~ , που ένας επίσκοπος στ-η Συρία έφυγε YLΙX τ-ην έρ-ημο με τους ΠLστούς του, βέβαως πως θα συναντούσε τον Κύρω· ο Βαρνάβας ΟLακ~ρuζε πως ο Κύρως θα ζαΙ ζ Ι Ι ναγUΡL ε μετα απο

XL'λ LΙX

Ι χρονLα .

ΜΙ λ' ονο πο

u

Ι αργοτερα

θΡLάμβεuσε -η θέσ-η του Παύλου που μετέφερε ΟΡLσΤLκά τ-η ΒασLλεία των Ουρανών στον επουράνω κόσμο. Αλ­ λά, προς σηγμ~ν, -η αναμoν~ τ-ης εΠLΚείμεν-ης ελεύσεως

του

Ι Κ υρωυ

'β

συνε

α

λ

ε

Ι

Lσχuρα ,

με

τ-ην

Ι

αμεσ-η

Ι

υπο-

σχεσ-η που πεΡLείχε, στ-η ΟLάοοσ-η τ-ης πίστ-ης . Αλλά υπ~ρχαν XL άλλα σ-ημεία του δόγματος τα οποία απεLλούσαν να προκαλέσουν πραγμαηκές αφέ­

σεLς. Ο Κέλσος , ο μεγαλύτερος πολέμως του ΧΡLσηΙ ανLσμοu ,

Ι εLχε

'ψ γρα εL

πως

~ Ι οπαοOL

OL

Ι καLνοuργLας

τ-ης

θρ-ησκείας ~ταν ΟLαφεμένΟL σε φατρίες XΙXL πως κάθε

ΧΡLσΤLανός ~ταν XL ένα κόμμα που προσάρμοζε τ-ην πίστ-η στα ταλέντα του. Ο Εφ-ηναίος uπολόγLζε ΤLς φατρίες σε είκοσL περίπου. Επομένως , ~ταν απαραί­

τψ-η μLα κενΤΡLΚ~ αρχ~ που θα ζεχώΡLζε αμετάκλψα το σωστό από το λάθος. Η πρώτ-η απόφασ-η που έπρεπε να παρθεί, XΙXL που συ

ζ -ητ-η'θ -ηκε

Ι

~

Ι

Ι

Ι

I~

εΠL ουο αLωνες , -ηταν σχεΤLΚ-η με τ-ην εορα

ης νέας θρ-ησκείας. Ο ΧΡLσηανLσμός είχε γενν-ηθεί σην lερoυσαλ~μ , αλλά -η Ρώμ-η είχε με το μέρος ης τα MYLΙX του l-ησού: «Εσύ είσαL ο Πέτρος , XΙXL πάνω στ-ην πέτρα αυτ~ θα ΟLκοοομ~σω τ-ην εκκλ-ησία μου» . KΙXL ο Πέτρ?ς είχε έλθεL στ-η ΡώμYj. Το αποφασLσΤLκό

σΤΟLχείο ~ταν -η πραγμαηκότ-ητα πως ο κόσμος κυ-

483 Ι β ερνωταν

Ι Ρ Ι Ι Ι Ι λ ' απο ΤΎ) ωμΎ) κι οχι απο την ερουσα Ύ)μ .

Ο

Τερτυλλιανός , πεθα~νoντας , βεβα~ωσε πως ο Πέτρο ς

ε~χε εμπιστευτε~ τις τύχες ΤΎ)ς εκκλΎ)σ~ας στον Λ~νo. Αλλά ο πρώτο ς σ~γoυpo ς 3ιά30χο ς ε~ναι ο τp~τo ς , ο Kλ~μΎ) ς, του o·πo~oυ έχει σωθε~ μια επιστoλ~ προς τους άλλους επισκόπους. Οι επ~σκoπoι άρχισαν να συναντιούνται σε Συνό30υς , οι oπo~ες έγιναν οι ανώτατοι 3ιαΙΤΎ)τές ΤΎ)ς χρι­

στιανικ~ς θpΎ)σκε~ας, που ονομάσΤΎ)κε καθoλικ~ για ΤΎjV παγκοσμιότητά της . Ο τ~τλoς του Πάπα ΜθΎ)κε αποκλειστικά στον πpoκαθ~μενo της εκκλΎ)σ~ας μόνο μετά από τέσσερις αιώνες, ενώ μέχρι τότε 3ινόταν σε όλους τους επισκόπους, 3Ύ)λώνοντας την ισόΤΎ)τα με­ ταξύ τους.

Μ' αυτ~ ΤΎjV αpχικ~ πρώΤΎ) οργάνωσΎ) Ύ) EκκλΎ)σ~α I~

Ι

~I

Ι

εοωσε ΤΎ) μαΧΎ) ΤΎ)ς σε ουο μετωπα: στο ε

ξ

Ι

ωτερικο ΤΎ)ς

με το κράτος και στο εσωτερικό ΤΎ)ς με τις αιρέσεις . ~

Κ αι

ξΙ

οεν

Ι,

ερουμε ποω

απ

τα

~

Ι

ουο Ύ)ταν το

πω

Ι

επικιν-

3υνο. Ξέρουμε όμως πως, στο τέλος του 3εύτερου αι­ ώνα, Ύ) EκκλΎ)σ~α ε~χε αpχ~σει να ανΎ)συχεΙ τόσο τους Ι Ρ ωμαωυς,

Ί

που ενας απ

Ι

λ ιεργΎ)μενων,

Ι

,

Ι

αφιερωσε

αυτους, μετα ΤΎ)

ζ

Ι

ωΎ)

του

ξΙ

u

των πω καλ-

σΤΎ)

~I

σπουΟΎ)

ΤΎ)ς

opγάνωσ~ς ΤΎ)ς κι έγραψε ένα βιβλ~o λεπτομερές και περιεκτικό, αν και μονομερές και πικρόχολο στα συ­ μπεράσματά του . Ένα συμπέρασμά του ~ταν πως οι

χpιστιανo~ 3εν μπορούσαν να ε~ναι καλo~ πoλ~τες. Και Ι

κατα

Ι

καποω

Ι

τροπο

Ι

ειχε

~I

οικω,

Ι

οσο

το

Ι

κρατος

ε

ξ

ακο-

λουθούσε να ε~ναι ει3ωλολατρικό. Αλλά ~ταν γεγονός πως Ύ) ει3ωλολατρΙα 3εν ε~χε πια υπερασπιστές και Ι ακομα.κι

Ι αυτοι

που

~ οεν

'ζ ασπα ονταν

την

Ι καινουργια

π~σΤΎ) 3εν εύρισκαν επιχειρ~ματα για να υπερασπι­

στούν την παλιά. Στα ~ΧV-Ύ) του Μάρκου AυpΎ)λ~oυ και του Eπ~κτητoυ, ο Πλωτ~νoς θεωp~θΎ)κε ει3ωλολάΤΡΎ)ς

484 φ~λόσoφoς μόνο γ~α.τί ~εν βα.φτίστηκε. Αλλά ολόκληρ'Υ)

'Υ) 'Y)θ~κ~ το\) είνα.~ ~~'Y) χρ~στ~α.ν~κ~ , όπως άλλωστε σ\)μβα.ίνε~ κα.~ με τον Μάρκο A\)ρ~λιo κα.~ τον Επίκτ'Υ)­ το .

Ακόμα. κ~ α.ν το α.ρν~όντo\)σα.ν , όλα. τα. μεγάλα. πνεύ μα.τα. Τ'Υ)ς

/

εΠΟΧ'Υ)ς

/

α.ρχ~

ζ

α.ν να. σ\)νω

θ

/

/

o\)ντα.~ γ\)ρω α.π

, το

Μγμα. το\) Ι'Υ)σού κα.~ των Αποστόλων. Ο Tερτ\)λλ~α.- . νός , πο\), α.ν κα.~ Kα.ΡΧ'Y)Mν~oς , είχε την α.\)στ'Y)Ρ~ ~~κα.-

/

~

/θ

στ~κ'Y) πρoo~α.

εσ'Υ) των

Ρ

/

/

ωμα.~ων , εφτ~α.

ξ

/

/~

ε ενα.ν κωo~κα.

της ~~~ωΤLΚ~ς ζω~ς, ΧΡ'Y)σψoπo~ώντα.ς το Ε\)α.γγέλιο ,

κα.~ του έ~ωσε τη μoρφ~ ενός πρα.γμα.ΤLΚOύ ~~α.τάγμα.­ τος -νόμο\). Α\)τός ο πε~σΤLΚός ρ~τoρα.ς , πο\) μ~λoύσε σα.ν τον KLΚέρωνα., έγρα.φε σα.ν τον Tάκ~τo, κα.~ είχε

/

κα.κο,

/λ

μεγα.

/λ

oργ~ 'Υ)

β

/

/

ο κα.~ σα.ρκα.σηκο

/θ

Ο'Υ)

ε~α. γ~α. Τ'Υ)ν

Ε

κκ

λ

χα.ρα.ΚΤ'Υ)ρα.,

/

/

\)Π'Υ)Ρ

/

ξ

ε

/

μ~α.

/

'Y)σ~α. πο\), μετα. α.πο τοσ'Υ)

θεολογία. κα.~ μετα.φ\)σLΚ~ , είχε α.νάγκ'Υ) α.πό οργάνωσ'Υ)

κα.~ κω~~κoπoί'Y)σ'Y) . Ο Tερτ\)λλ~~νός, α.πό \)περβoλ~κό ζ 'Υ)/λ ο,

/λ

κα.τε

'Υ)

ξ

/

~ /

/

ε σχεοον α.φεΤLΚoς ,

χα.ρα.κτ~ρ~σε το\)ς

χρ~στ~α.νoύς

/

οτα.ν στα. γερα.μα.τα.

πολύ χλ~α.ρoύς , νω­

θρούς κα.~ επ~ε~κείς, κα.~ α.γκάλ~α.σε τον άτεγκτο κα.­ νόνα. το\) Μοντάνο\), πο\) ~τα.ν ένα. εί~oς Λo\)θ~ρo\) Τ'Υ)ς επoχ~ς κά.~ κ~ρ\)ττε Τ'Υ)ν επάνo~o σε μ~α. πίστ'Υ) πιο α.\)­

στ'Y)Ρ~ · Ένα.ς άλλος εκπλ'Y)κτ~κός πρoπα.γα.ν~~στ~ς \)π~ρξε

ο Ωρ~γέν'Y)ς , σ\)γγρα.φέα.ς ενός α.ρ~θμoύ β~βλίων κα.~. φ\)λλα.~ίων πο\) ξεπερνούσε ης έξ~ χ~λ~ά~ες. / Η τα.ν ~ε­ κα.εφτά χρονών ότα.ν ο πα.τέρα.ς το\) κα.τα.~~κάσΤ'Y)κε σε / θ α.να.το

~/

επεLo'Υ)

/

'Υ)τα.ν

/

χρ~στ~α.νoς.

Ο

/

μ~κρoς

ζ/

'Υ)Τ'Υ)σε

να.

τον α.κoλo\)θ~σε~ στο μα.ρτύρ~o , κα.~ 'Υ) μ'Υ)τέρα. το\) γ~α. να. τον εμπo~ίσε~ το\) έκρ\)ψε τα. ρούχα. το\). «Σα.ς πα.­

ρα.κα.λώ να. μ'Υ)ν α.ρν'Υ)θείτε τψ πίστ'Υ) σα.ς γ~α. τψ α.γά­ Π'Υ) μα.ς» , έγρα.ψε στον μελλοθάνα.το. Ο Ι~ιoς επέβα.λε στον εα.\)τό το\) μ~α. α.σκ'Y)τLΚ~ σ\)μπερ~φoρά. N~στε\)ε,

485 κοψ ό ταν γυ μνό ς στο πάτωμα, XΙXL τελLΚά ευνο υχίσΤΎ) ­ κε. Στψ πραγμαΤLκόΤΎ)τα , ο ΩΡLγένΎ)ς ~ταν ένας τέ­ λεLOς στωLΚός XΙXL έόωσε ΤΎ) όLΚ~ του εκόoχ~ στον

ΧΡLσΤLανLσμό , που μεΡLΚOί όέΧΤΎ)καν , αλλά όΧL όλΟL. Ο επίσκοπος

Αλεξανόρείας,

ΔΎ)μ~ΤΡLOς ,

τη

θεώρΎ)σε

ασυμβίβασΤΎ) με το ράσο XΙXL τον καθαίρεσε. Εκείνος

εξακολούθΎ)σε να ΚΎ)ρύττεL με θαυμαστό ζ~λo XΙXL απέ­ κρουε ΤLς θέσεLς του Κέλσου σε ένα βLβλίο που έγLνε

όLάσΎ)μο · φυλακίσΤΎ)κε XΙXL βασανΙσΤΎ)κε , αλλά όεν αρ­ ν~θΎ)κε τψ πίσΤΎ) του XΙXL πέθανε άσΠLλο ς, όπως είχε ζ~σεL . Αλλά όLακόσLα χρόνLα αργότερα ,

OL θεωρίες του καταόLκάσΤΎ)καν από μLα ΕκκλΎ)σία που τώρα ΠLα ~ίχε αρκετό κύρος YLIX να το κάνεL . Ο πάπας που πεΡLσσότερο συνέβαλε σΤΎ) στερέωσΎ) ΤΎ)ς

οργάνωσΎ)ς σ' αυτά τα πρώτα όύσκολα χρόνLα

~ταν ο ΚάλλLστος , που από πολλούς είχε καΤΎ)γΟΡΎ)θεί σαν τυχοόLώΚΤΎ)ς. Έλεγαν πως , ΠΡLν ασπαστεί τον

"

ΧΡLσΤLανLσμο, Ύ)ταν σκ ,

"

υποπτους

τροπους ,

λ'β

α

,

f

εLχε

, , εLχε

~,

ος, εLχε κεΡΟLσεL ΧΡΎ)ματα με

γLνεL τραπε

ζ'

LΤΎ)ς ,

κατα-

κλέψεL τους πελάτες του , είχε καταόLκαστεί σε κατα­ ναγκασΤLκά έργα XΙXL είχε όραπετεύσεL . Το γεγονός

,

ΟΤL,

, Ύ)τ~ν

'λ' μο Lς εγLνε 'ξ

LΚανΎ) να ε

,

παπα ς α

λ

' εLφεL

~'ξ ΟLαΚΎ)ρυ ε

,

~,

ΟΠΟLOΟΎ)ποτε

μα XΙXL θανάσψο, όείχνεL πως

,

,

πεΡLεLχαν καΠΟLα α

λ'θ Ύ) εLα.

πω ς

Ύ)

,

μετανΟLα

, αμαΡΤΎ)μα ,

,

ακο-

OL όLαό6σεLς πρέπεL να , , , μεγα-

Ω' ξ στοσο υΠΎ)Ρ ε ενα ς

λος πάπας που κατέπνLξε τψ αίρεσΎ) του Ιππολύτου XΙXL

,

στερεωσε

ΤΎ)ν

Lcrxu,

ΤΎ)ς

,

κενΤΡLΚΎ)ς

ε

ξ

,

ουσLας.

Ο

ΔέΚLOς , που υπ~ρξε iΧμείλLΚΤOς όLώΚΤΎ)ς των ΧΡLσΤL­ ανών , έλεγε πως προτψούσε να έχεL σΤΎ) ΡώμΎ) έναν

εχθΡLΚό αυτοκράτορα παρά έναν πάπα σαν τον ΚάλλL­ στο. Κάτω απ' ΤΎ)ν καθoό~γΎ)σ~ του, Ύ) παΠLΚ~ αρχ~ απέΚΤΎ)σε ρωμα·Lκά χαραΚΤΎ)ΡLσΤLκά από πολλές από­

ΨεLς. Από τους εLόωλολcXτρες Lερείς της ΡώμΎ)ς όα-

486 νε~σΤΎ)κε το ράσο , ΤΎ) XP~σΎ) του θυμ~άματo ς κα~ των ι

ι

ι

αναμμενων κεp~ων μπροστα στον

β

ι

ωμο, κα~ ΤΎ)ν αpx~-

τεκτoν~κ~ των βασ~λικών. Αλλά τα aάνε~α aεν ~ταν ι μονον

ε

ξ

Ι ωτεp~κα

κα~

Ι μopφ~κα.

Ο

~

ι οργανωτες

ΤΎ)ς

εκκλΎ)σ~ας oικεΙOΠO~~θΎ)καν ΤΎ) θαυμαστ~ ~εpαpx~α ΤΎ)ς αυτoκpατop~ας κα~ τψ μψ~θΎ)καν εγκαθ~στώντας a~­

πλα σε κάθε κυβεpν~ΤΎ) επαpx~ας , κα~ εναντ~oν του, ι

,

'~I

"

εναν αpx~επ~σκoπo, κα~ εν αν επ~σκoπo εναντ~.oν κα~ o~-

πλα σε κάθε νομάΡΧΎ) . Kα~ καθώς σ~γά-σ~γά Ύ) πoλ~η­ κ~ εξoυσ~α εξασθενούσε, o~ εκπp6σωπo~ ΤΎ)ς EκκλΎ)σ~­ ας

κλΎ)ρονομούσαν ης

αΡμοa~6ητές

ΤΎ)ζ. Όταν ο

Kωνσταντ~νoς π~pε ην εξουσία, ~aΎ) πολλά απ6 τα κα

' θ Ύ)κοντα

ι Ι β θ ι ξ ι των νομαρχων, που ε~xαν α μ~α~α επεσε~,

τα ε~xαν αναλάβε~ o~ επ~σκoπo~ . Kα~ Ύ) EκκλΎ)σ~α εξε­

λ~σσ6ταν σε αναμφ~σβ~ΤΎ)ΤO a~ciaoXo ΤΎ)ς αυτοκρατοι

ι

p~ας που κατερρεε.

ΕΙ

ι

ι

~xε παpε~ απο τους

Εβ

ι

ραιους ΤΎ)ν

Ύ)θ~κ~, απ6 ην Ελλάaα ΤΎ) φ~λoσoφ~α. Η ΡώμΎ) ΤΎ)ς

έa~νε ΤΎ) γλώσσα, το πpακτ~κ6 κα~ opγανωτ~κ6 ΤΎ)ς πνεύμα:, το τυπικό Τ-rJς τελετουργίας κα.ι Τ"Yjν ιερα.ρχία: ης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΟΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

ΑΝΕΎ'ΘΎ'ΝΑ μυθιστop~ματα και κακές ταινΙες έχουν ό'Y)μιoυpγ~σει στ'Υ) φαντασΙα των ανθρώπων Τψ εντΙΙ­ πωσ'Υ) πως ο όιωγμός κατά των χριστιανών φέρει κυ­

ρΙως το όνομα του Νέρωνα, εντίιπωσ'Υ) που εΙναι λαν­

θασμέν'Υ) . Ο Νέρωνας έστειλε στο όικαστ~pιo και στο μαρτΙΙριο έναν συγκεκριμένο αριθμό χριστιανών

με

αφopμ~ Τ'Υ)ν πυρκαγιά ης Ρώμ'Υ)ς και με μόνο σκοπό να

'ψ ει τις

στρε

υπο

ψιιες

~ ι

οπουΟ'Υ)ποτε α

λλ ουι εκτος ι

ι

απο

το πρόσωπό του. Έκανε έναν ελιγμό αποπροσανατολι­ σμοΙΙ που όεν σΤ'Υ)ριζόταν σε κανένα αίσθ'Υ)μα αποόοκι­

.μασΙας εκ μέρους του λαοΙΙ και του κράτους προς Τ'Υ) συγκεκριμέν'Υ) θP'Y)σκευτικ~ κοινόΤ'Υ)τα που, άλλωστε, ~ταν μια απ' τις πιο ειΡ'Υ)νικές και που, όπως και όλες

οι άλλες , απολάμβανε Τ'Υ)ς ανox~ς ης Ρώμ'Υ)ς. Η Ρώ­ μ'Υ) φιλοξενοΙΙσε ελεΙΙθερα όλους τους θεοΙΙς, όλων των ξ ενων

Ι,

που

Ι,

ερχονταν

~ταν πραγματικά

να

Τ'Υ)ν καΤΟΙΚ'Υ)σουν,

caput mundi.

και

σ

ι

αυτο

Yπ~ρxαν πάνω από

τριάντα χιλιάόες θεοΙ που συγκατοιχοΙΙσαν . Κι όταν ι καποιος

ξΙ ενος

ζ

Ι Ι 'Υ)τουσε να γινει

Ρ

Ι ωμαιος

πο

λ

'

ΙΤ'Υ)ς ,

'Υ)

488 αίΤΎ)σ~ του οεν υπέκεLΤΟ σε κανέναν θΡΎ)σκευηκό πε­

ΡLOΡLσμό. Τα πρώτα πpoβλ~ματα γενν~θΎ)καν όταν εΠLβλ~­ θΎ)κε Ύ) θεοποίΎ)σΎ) του αυτοκράτορα XCXL Ύ) λατρεία του .

rLCX τους εLοωλολάτρες ~ταν εύκολο: στον Όλυμπό τους καΤΟLκούσαν τόσΟL θεοί, που ένας ακόμα με το

όνομα Κόμμοοος ~ Καρακάλλας οεν έβλαπτε. Αλλά

YLCX τους Εβραίους XCXL YLCX τους ΧΡLσΤLανούς, XCXL Ύ) αστυνομία δύσκολα ξεχώΡLζε τους μεν από τους οε , OL οποίΟL λάτρευαν έναν μόνο θεό , τα πράγματα ~ταν OLαφορεηκά. nPLV τον Νέρωνα, υπ~pχε ένας νόμος που τους εξαφούσε απ' ΤΎ) λατρεία του αυτοκράτορα . Αλλά ο Νέρωνας XCXL OL ΟLάοοχοί του ελάΧLστα ενΟLαφέρονταν

YLCX τους νόμους, XL έτσL αναπτύχθΎ)κε Ύ) πρώΤΎ) παρε­ ξ~γΎ)σΎ) που αποκάλυψε ΤLς

αουναμίες

συνύπαρξΎ)ς

ης ΧΡLσΤLανLκ~ς πίσΤΎ)ς με το ρωμα"ίκό κράτος . 'OXL 'Κ'λ τυχαLα , ο ε σος, ο πρωτος

'

σο β' αρος

ανα λ" υΤΎ)ς, εγρα-

ψε πως Ύ) άρνΎ)σΎ) ΤΎ)ς λατρείας του αυτοκράτορα ~ταν σΤΎ)ν ουσία άρνΎ)σΎ) υπακo~ς σ' ένα κράτος που θεω-

,

ρουσε

ΤΎ)

"

,

θ ΡΎ)σκεLα

οργανο

του.

Α ποκα'λ υ Ψ ε

πως

OL

ΧΡLσΤLανοί τοποθετούσαν τον ΧΡLστό πάνω απ' τον Καίσαρα XCXL πως Ύ) Ύ)θLΚ~ τους οεν συνέΠLπτε με ΤΎ)

pωμα"ίκ~ Ύ)θLΚ~, που θεωρούσε τους θεούς πρώτους υΠΎ)ρέτες του κράτους. Ο ΤερτυλλLανός, απαντώντας , ι

του

ι

οη

αυΤΎ)

ι

Ύ)ταν

XCXL

,Ι

Ύ)

ανωτεΡΟΤΎ)τα τους,

αναγνω-

PLaE το βάσψο των καΤΎ)γΟΡLών του XCXL π~γε ακόμα μακρύτερα , ΚΎ)ρύττοντας πως το καθ~κoν του ΧΡLσΤL-

, ,

ανου

Ύ)ταν

CXXpL

β

Ι

ως

Ύ)

,

ανυπαΚΟΎ)

στους

,

νομους,

,

οταν

τους θεωρούσε άΟLκους.

KCXL όσο αυτ~ Ύ) συζ ~ησΎ) αποτελούσε μονοπώλLΟ των φLλοσόφων, kOLVE απλώς λαβ~ σε καυγάΟ ες. Αλλά

όταν OL ΧΡLσηανοί αυξ~O"Γικαν XCXL Ύ) συμπεΡLφορά τους

άΡΧLσε να ξεχωρίζεL ανά.μεσα στον πλΎ)θυσμό, εΠLοέξLOL

489 προπαγανΟLστές άΡΧLσαν να καλλLεργούν φ~μες ενα­ ντίον τους, όπως αργότερα το έκαναν καL γLα τους ' 'Α ΡΧLσαν Εβ ραLOυς.

να

λ'" ενε YL

,

αυτους πως ορ γανωναν

'

ζ

,

, , , θ ε<..,ΟΡΚLσμους καL μαγεLες, πως εΠLναν αν ρωΠLνο αψα,

πως λατρεύανε έναν γάLοαρο, πω ς έφερναν γρουσου-

'

,

Υ , 'Ολ Υ " ~ , " Lα. α αυτα ωρψα"αν καL σLγα - σLγα ΟYjμLOυρ γου σαν

μLα ατμόσφαφα πογκρόμ καL XUVYjYLOtJ μαγLσσών. Μετά τον Νέρωνα, το κύμα ης εχθρόητας φού­

σκωσε ακόμα πεΡLσσότερο, και ο νόμο ς που θεωρούσε έγκλYjμα ην ομολογία ΤYjς καLνούργLας πίση ς οεν ~ταν έργο κάΠΟLOυ αυτοκράτορα , αλλά συνέπεLα του γενLκού μίσους εναντίον των ΧΡLσηανών. Αντωετα, OL πεΡLσσότεΡΟL αυτοκράτορες προσπάθYjσαν να αποφύ­

γουν ~ καL να μεΤΡLάσουν Τψ εφαpμoγ~ του. Ο Τ ραϊα­ νός έγραφε στον ΠλίνLO , επαLνώντας ΤYjν ανεΚΤLκόΤYjτά του: «ΕΠLοοκψάζω ΤLς μεθόοους σου. Ο καΤYjγορού­ μενος που αρνείταL πως είναL ΧΡLσΤLανός καL το απο­

οεLΚνύεL θυσLάζοντας

στους

θεούς

μας ,

πρέπεL να

αφ~νεταL ελεύθερος». Ο ΑΟΡLανός, άξLOς σκεΠΤLΚL ­ στ~ς;

π~γαLνε

ακόμα

μακρύτερα:

άφYjνε

ελεuθερο

όΠΟLOν έκανε μLα επίσYjμYj χεφονομία μετάνΟLας . Αλλά

,

~, λ ουσκο ο

Yjταν

να

ανΤLπαρατε

θ

" κανεL ς

εL

σ 'ης

'ζ εΚΡYj <.., εL ς

του λα·ίκοι) μίσους, κυρίως όταν ξέσπαγαν με αφopμ~ κάΠΟLα συμφορά που κάθε φορά αΠΟΟLνόταν στψ ανε-

"

ΚΤLΚΟΤYjτα

νοUς. 'λ προ

του

κρατους

προς

τους

ασε

,

β εLς

ΧΡLσΤLα-

Η θΡYjσκεία σΤΥ) ΡώμΥ) είχε πεθάνεL, αλλά Yj

Yj ψ' Yj Yjταν

,

,

"

~, παν τα εκεL· καL οεν υΠYjρχε σεLσμος,

YJ

λοψός , ~ σLτοοεία που να μYjν εγγράφονταν στον λο­ γαΡLασμό τους. Ακόμα καL ο άγLOς Μάρκος Aυp~λLOς που βασίλεψε μέσα σε ΟLαρκείς καταστροφές , οεν κα­ τάφερε να βάλεL φρένο σΤLς εξάρσεLς αυτές του μίσους

καL

αναγκάσΤYjκε να

Πωτίνος, ο

συμβLβαστει.

Π ολ{ικαρπο ς

Ο 'Ατταλος,

~ταν ανάμεσα στους

ο

πω

490 εΠLφανεL ς μάΡΤUΡες . Ο όLωγμ6ς άΡΧLσε να γLνεταL σuσΤ'Υ)μαΤLκ6ς με τον ΣεπτΙμω Σεβ~po , ποu κ~ρuξε παράνομο το βάπησμα.

Αλλά τώρα OL ΧΡLσηανΟL ~ταν αρκετά LσΧUΡΟL XIΧL αντέόρασαν με μLα προπαγάνόα ποu αποκαλούσε Τ'Υ) Ρώμ'Υ) «νέα Βαβuλώνα», προφ~τεuε ην καταστpoφ~ Τ'Υ)ς XIΧL εΠLβεβαLωνε το ασuμβLβαστο Τ'Υ)ς στραηωΤL­

κ~ς

θ'Υ)τεΙας

με ην καLνούργLα πΙση. Ή ταν ένα

απροκάλuπτο κ~ρuγμα 'Υ)ττοπάθεLας, XIΧL προκάλεσε

Τ'Υ)ν opγ~ αuτών των «παΤΡLωτών» ποu όεν μάχονταν ΠLα τον εξωτεΡLκ6 εχθρ6, αλλά ~ταν ανελέ'Υ)ΤOL με τον εσωτεΡLκ6 XIΧL άοπλο .

Ο Δέκως

εΙόε σ'

αuτ~ Τψ

έΚρ'Υ)ξ 'Υ) opγ~ς, μLα όύναμ'Υ) εν6Τ'Υ)τας XIΧL ην εκμεταλ­

λεύηκε όΙνοντάς ης αανΟΠΟΙ'Υ)σ'Υ). Α ν~γγεLλε μLα με­ γάλ'Υ) τελετ~ θuσLας προς τοuς θεούς XIΧL ανακοΙνωσε πως θα σ'Υ)μεLώνονταν τα ον6ματα 6σων όεν σuμμετεL­

χαν. Ο φ6βος ό'Υ)μωύργ'Υ)σε πολλές αποστασΙες, αλλά XIΧL πολλούς 'Y)PωLσμoύς . Ο ΤερτuλλLαν6ς έλεγε : «M'Y)V κλαΙτε τοuς μάΡΤUΡες . ΑUΤΟL ELVIΧL ο σπ6ρος μας» .

Tpoμεp~ XIΧL ανελέ'Υ)η αλ~θεLα . ΈξL xp6VLIΧ αργ6τερα, ο Ιόως ο Πάπας ΣΙξτος ο Β ' , θανατώθ'Υ)κε. Αλλά ο μεγαλύτερος όLωγμ6ς εξαπολύθ'Υ)κε απ6 τον ι Δ ωκ λ'Υ)ΤLανο.

λ ος

ΕΙ 'ξ LVIΧL παρα ενο το πως

ι αuτοκρατορας

Ι ενας

Ι ι το σο μεγα-

'" 'λ α β ε ποσο ι ι ι οεν κατα αΧΡ'Υ)σΤΟL 'Υ)ταν

OL όLωγμΟL XIΧL π6σο αντLθετα ~ταν τα πραγμαΤLκά τοuς αποτελέσματα. Αλλά φαLνεταL πως ~ταν 'Υ) προ­ σωπα~ τοu opγ~ ποu καθoό~γ'Y)σε ΤLς αποφάσεLς τοu .

MLIΧ μέρα ποu λεLτοuργούσε σαν αΡΧLερέας, OL ΧΡLση ι

IΧVOL

ποu

β

ι

ΡLσκονταν

,Ι

γuρω

τοu

εκαναν

τον

ι

σταuρο

τοuς . ΕκνεUΡLσμένος, ο Δωκλ'Υ)ΤLαν6ς όLέταξε 6λοuς τοuς UΠ'Υ)κ60uς τοu να επαναλάβοuν Τ'Υ) θuσLα XIΧL να

μασΤLγωθούν 6σΟL αΡνL6νταν να uπακούσοuν . OL αρ­

ν~σεLς ~ταν πολλές XIΧL τ6τε b αuτοκράτορας έόωσε

491 δ~αταγ~ να ~σoπεδωθoύν o~ χρ~στ~αν~κές εκκλησίες, να θανατωθούν o~ π~στoί, να καούν τα β~βλία του ς κα~ να

δ'Υ]μευτούν τα αγαθά τους. O~ δ~αταγές του εκτελούνταν ακόμα, όταν εκείνος

,

αποσυρ θ 'Υ]κε

στο

Σ πα λ' ατο,

,

οπου

"λ ε~χε ο ον

τον

'

χρονο

κα~ Τ'Υ]ν άνεσ'Υ] να σκεφτεί πάνω στα αποτελέσματα των

δ~ωγμών , που αποτέλεσαν Τ'Υ] λαμπρότερ'Υ] δοκψασία του χρ~στ~αν~σμoύ κα~ τον «στεφάνωσαν» θρ~αμβευτ~.

O~ « Πράξε~ς των Μαρτύρων» , στις οποίε ς περ~γρά φoντα~ ,

,

ωως

"

καπως

υπερ

'

β ο λ ~κα,

το

,

μαρτυρω

κα~

ο

θάνατος των χρ~στιανών που δεν απαρν~θ'Y]καν ~'Y]ν πί ­ στ'Υ] τους, αποτέλεσαν ένα εκπλ'Y]ΚΤLΚό όργανο προπα ­ γάνδα ς. Αυτοί δ~έδωσαν Τ'Υ]ν πεποίθ'Υ]σ'Υ] πως ο Κύρως έκανε απρόσβλ'Υ]τους όσους αντψετώπ~ζαν τους δ~ώ­ κτες τους στο όνομά Του, κα~ τους άνo~γε δ~άπλατες

τ~ς πύλες Τ'Υ]ς Bασ~λείας των Ουρανών.

Kα~ δεν ξέρουμε αν ο Κωνσταντίνος είχε πε~σθεί ,

, οταν

'ζ 't: φρoντ~ ε να χαρα",ε~

το

ι σ'Υ]μεω του

ι σταυρου

στο

λάβαρό του . Η μψέρα του ~ταν χρ~στ~αν~. Αλλά είχε ελάχ~στα συμβάλε~ στ'Υ] μόρφωσ'Υ] του γωυ Τ'Υ]ς, πο υ

είχε απoκτ~σε~ τ~ς γνώσε~ς του στ'Υ] σκΎJV~ Τ'Υ]ς εκ'ζ' στρατε~ας, μα ~ με τους

,

στρατ~ωτε ς

,

του , τρ~γυρ~σμε-

νος από φ~λoσόφoυς κα~ ρ~τoρες ε~δωλoλάτρες . Ακό-

"

,

ι: ακο λ ου'θ 'Υ]σε μα κ~ οταν ασπασΤ'Υ]κε τον χρ~στ~αν~σμo, ε ",

να ευλογεί τα στρατεύματα σύμφωνα με το ε~δωλo­

λατρ~κό τυπ~κό, σΤ'Υ]ν εκκλ'Υ]σία π~γα~νε σπάν~α κα~ σ ' έναν φίλο που τον ρώΤ'Υ]σε το μυσΤLΚό Τ'Υ]ς επ~τυχίας του, απάνΤ'Υ]σε: «Eίνα~ 'Υ] Τύχ'Υ] που μπορεί να κάνε~ έναν άνθρωπο αυτοκράτορα» . Η Τύχ'Υ] , κ~ όχ~ ο θεός .

Mεταχεφ~ζόταν τους ~ερείς αφ' υψ'Υ]λού , κα~ τους ανα­ γνώρ~ζε αυθεντία μόνο στα θεoλoγ~κά ζ'Y]τ~ματα, γ~α

τα οποία ο ίδως αδ~αφoρoύσε. Στις μαρτυρίες των

,

"Ε 'β ~oς , συγχρονων του χρ~στιανων , οπως ο υσε

,

που ε~-

492 χαν

τους

πιο

' β ασψους

λ' ογους

να

τον

,

ευγνωμονουν,

πέρασε σαν περίπου άγιο ς . Ωστόσο εμείς πιστεύουμε

πω ς ~ταν ένας πολιτικός , ψυχρός και ισορροπημένος ,

με αίσθΎJσΎJ του μέτρου και μακροπρόθεσμους στό ­ χου ς, ο οποίος έχοντας κατανo~σει ΤΎJν αποτυχία των

όιωγμών , πpoτίμΎJσε να τους όώσει ένα επίσΎJμo τέλος. Είναι όμως πιθανό , στον υπολογισμό των συνθΎJκών που σίγουρα έκανε , να πpoστέθΎJκαν κι άλλοι πιο πο­

λύπλοκοι λόγοι. Πρέπει να είχε εντυπωσιαστεί από ΤΎJν ΎJ θ ΙΚΎJ "

ΤΎJς

ανωτεpoΤΎJτα

, ζ ωΎJς

τους,

με

'!;" , των χριστιανων, ΤΎJν α,",ιοπρεπεια ~

ουο

λ"

ογια

απο

ΤΎJν

,

πoυpιτανΙXΎJ

επανάστασΎJ που είχαν προκαλέσει στα ~θΎJ μιας αν~θ ΙΚΎJς

'Ο' αυτοκρατοριας. ι χριστιανοι

,

ειχαν

'!;" αναπτυ,",ει

στο έπ;;κρο ΤΎJV υπoμoν~ και ΤΎJν πειθαρχία . Και τώρα , 'θ ε λ ες να β ρεις εν , αν κα λ'ο συγγραφεα, " εναν οταν ΎJ

πια,

'!;" α,",ιο

~ , OΙXΎJγopo,

" αν εν

τψιο

κι

αποτε λ' εσματικο

'λ υπα

-

λΎJλo , έπρ.επε να τον ψάξεις ανάμεσα στους χριστια­ νούς. Και όεν υπ~pχε πόλΎJ , στΎJV οποία ο επίσκοπος να μΎJV ~ταν καλύτερος από το νομάΡχr; . Δεν μπορούσε άραγε να αντικαταστ~σει κανείς και

όιεφθαρμένους

γραφειοκράτες

τους μ'

γερασμένους αυτούς

τους

αόιάφορους ιεράρχες, και να τους κάνει όργανα μιας καινούργιας αυτοκρατορίας;

Οι επαναστάσεις νικούν όχι λόγω ΤΎJς όύναμΎJς των

ιόεών, αλλά όταν καταφέρνουν να όΎJμιoυpγ~σoυν μια άρχουσα τάξΎJ καλύτεpΎJ από ΤΎJV πpoΎJγoύμενΎJ. Κι ο 'β"" Χ ριστιανισμος ακρι ως σ αυτο

,

τα ειχε καταφερει.

Ο Κωνσταντίνος ξεκίνΎJσε αναγνωρίζοντας στους επισκόπους όικαστικές αpμoόιόΤΎJτες μέσα στα όρια

ΤΎJς πεpιoχ~ς τους . ' .στερα εξαίρεσε ΤΎJV εκκλΎJσια­ στιx~ περιουσία από ΤΎJ φορολογία, αναγνώρισε σαν «νομικά

πρόσωπα»

τις

οργανώσεις

των

πιστών .

Έόωσε στον γιο του έναν ιερέα για παιόαγωγό, αφού

493 πρώτα τον βά:φΤLσε XCXL τέλο ς κατ~ργYjσε το όLά:ταγμα του ΜεόLOλά:νου που εγγυ6ταν ΤYjν Lσ6ΤYjτα 6λων των

θΡYjσκεLών. ΑναγνώΡLσε την ανωτερ6τητα του ΧΡLσΤL­ ανLσμού, που έγLνε επΙσYjμYj θΡYjσκεΙα του κρά:τους , XCXL έκανε υΠOχpεωΤLΚές YLtx 6λους τους πολΙτες ΤLς απο­ φά:σεLς των Συν6όων.

Πρά:ττοντας πεΡLσσ6τεΡΟ σαν πά:πας XCXL λLγ6τεΡΟ σαν βασLλLά:ς , συγκά:λεσε την πρώΤΥ) ΟLΚουμενLΚ~ Σύ­

νοόο, YLtx να λύσεL ΤLς εσωτεΡLκές όLαφορές που όΙ ­ χαζαν την ΕκκλYjσΙα. Το κρά:τος πλ~pωσε τα έξοόα των ΤΡLακοσίων όέκα οχτώ εΠLσκ6πων XCXL πολλών ά:λ­

λων Lεραρχών που συγκεντρώθYjκαν σΤΥ) Ν lXCXLtx , κοντά: σΤΥ) ΝLκομ~όεLα . lπ~pχαν σοβαρ6τατα θέματα που έπρεπε να ταΚΤΟΠΟLYjθούν . Αρκετοί εξτρεμLστές κα­ τηγορούσαν τον κλ~po πω ς ~ταν LόLαίτερα συμβLβα ­ σηκ6ς XCXL προσκολλYjμένος στα αγαθά: του κ6σμου τούτου , XCXL είχαν κά:νεL ΤYjν αpχ~ εν6ς μOνασΤLΚOύ XL-

ν~ματoς.

TYjV laLtx σχεό6ν επoχ~, ο επίσκοπος ΤYjς KcxpXYjM νας

Δονά:τος,

απ6χτησε

,

εκεLνους

παρουσίασε το σχέόLO ,

οπαόούς ,

τους

~,

των ΟLωγμων,

μLας

«κά:θαρσYjς»

"λ

LερεLς

που εLχαν

, , XCXL απο οσους

που αμέσως

απ6

, LYO Ψ υΧYjσεL

,~,

εLχαν οεχτεL το

6λους

,

ΤYjν εΠΟΧΥ) β'

αφησμα

απ' αυτούς. Η πρ6τασΥ) είχε αΠΟΡΡLφθεί, αλλά: είχε προκαλέσεL

ένα

σχίσμα που

θα

κρατούσε

αLώνες.

Ωστ6σο , ο μεγαλύτερος κίνόυνος ανΤLπροσωπευ6ταν

,

απο τον

'Α ρεLΟ,

"

εν αν

XYjpuxcx

~ απο'Αλ ΤYjν ε ξ' ανορεLα , που

χτύπαγε το ό6γμα σΤΥ) βά:σΥ) του, ανασκευά:ζοντας το ομοούσLO του Πατρ6ς XCXL του ΙLOύ . Ο επίσκοπ6ς του

τον είχε αφορίσεL, αλλά: ο 'ΑρεLOς εξακολουθούσε να ΚYjρύττεL XCXL να αποκτά:εL οπαόούς. Ο Κωνσταντίνο ς είχε καλέσεL τους όυο όLαφωνο ύντες XL είχε προσπα' θ YjσεL

να τους

συμ β

Lβ'ασεL.

'

,

,

Η αποπεφα του εLχε απο-

494 τύχει και 'Υ) σύγκροuσ'Υ) είχε γίνει οξύτερ'Υ). Και ~ταν αuτός ο σ'Υ)μαντικότερο ς λόγος ποu είχε κάνει απα­

ραίτψ'Υ) η ΣύνοΟο . Ο πάπας Σιλβέστρος Χ, γέρος και άρρωστο ς, οεν μπόρεσε να παρεuρεθεL. Ο Αθανάσιος uποστ~ριξε Τ'Υ)ν καΤ'Υ)γορία εναντίον τοu

ApElou, ο οποίος τοu απάνΤ'Υ)σε

με θάρρος και τιμιόητα . Ήταν ένας ειλικpιν~ς άν­

θρωπος , φτωχός και μελαγχολικός , ποu έσφαλλε με καλ~ πίστ'Υ) . Από τοuς τριακόσιοuς οέκα οκτώ επι , σκοποuς,

''Ι' μονο

ouo

τον

'ξ' uποστ'Υ)ΡΙ αν μεχρι

το

'λ ος, τε

και αναθεματίσΤ'Υ)καν μαζί το\) . Ο Κωνσταντίνος πα­ ρακολούθ'Υ)σε τις σuζ 'Y)τ~σεις , αλλά οεν επενέβ'Υ) παρά ε

' , λ αχιστα

" ιεραρχες ,

κι

,

αuτο

οταν 'Υ)

για

να

ανακα λ' εσει

, ατμοσφαφα

, γινοταν

σΤ'Υ)ν

'ξ 'Υ) τα

τοuς

'θ ερuπερ β ο λ ικα

μ~. Όταν 'Υ) ετuμ'Υ)γορία ποu οιακ~ρuττε ην θε'Cκ~ φύ­ σ'Υ) τοu Χριστού και καταοίκαζε τον' Αρειο σuντάχθ'Υ)­ κε, εκείνος Τ'Υ)ν μετέφρασε σε ένα οιάταγμα ποu τον εξόριζε σαν αφετικό μαζί με το\)ς

0\)0 uποσηρικτές

το\) , έστελνε τα βιβλία τοuς σΤ'Υ)ν πuρά και απειλούσε ' θ" ανατοu

με ποιν'Υ)

οποιον τοuς

EXpu 'β ε .

Ο Κωνσταντίνος έκλεισε Τ'Υ) Σύνοοο με ένα μεγάλο

σuμπόσιο για τοuς ιεράρχες, κι ύστερα αφοσιώθ'Υ)κε στο χτίσιμο Τ'Υ)ς καινούργιας τοu πρωτεύοuσας Τ'Υ)ν οποία με επίσ'Υ)μ'Υ) τελετ~, αφιέρωσε σΤ'Υ)ν Παρθένο .

Τψ ονόμασε Νέα Ρώμ'Υ), αλλά οι μεταγενέστεροι Τ'Υ)ς έοωσαν το όνομά τοu: Κωνσταντινούπολ'Υ) . Δεν ξέροuμε αν είχε αντιλ'Υ)φθεί πως , με Τ'Υ) μετα­ φορά Τ'Υ)ς πρωτεύοuσας , \)πέγραφε το οιάταγμα το\)

τέλοuς ης Ρωμα'Cκ~ς ΑUΤΟΚΡατορίας και ης αpχ~ς μιας

άλλ'Υ)ς, ποu θα εξακολοuθούσε να ονομάζεται

PωμαΙ;κ~, αλλά στψ οποία 'Υ) Ιταλία οεν θα ~ταν τί­ ποτα περισσότερο από μια επαρχία με πρωτεύο\)σα Τ'Υ) Ρώμ'Υ) .

495 Ο Κωνσταντίνο ς ~ταν μια παpάξενΎJ και πεpίπλoΚΎJ πpoσωπικόΤΎJτα. Έκανε επίoειξΎJ χριστιανικοό ζ~λoυ , αλλά στις οικογενειακές του σχέσεις 8εν φάνΎJκε πολό

υπάκουος στα χριστιανικά ΟιΟάγματα . Έστειλε ΤΎJ μΎJ­ τέρα του EλένΎJ σΤΎJν Iεpoυσαλ~μ για να γκρεμίσει το

,

ναο ΤΎJς

A~'

φpoσΙΤΎJς,

που οι ασε

β

Ι

εις

,

αυτοκρατορες

,

ει-

χαν χτίσει πάνω στον τάφο του Μεσσία, όπου , σόμ­ φωνα με τον Ευσέβιο, βpέθΎJκε και ο σταυρός του μαρτυρίου. Αλλά αμέσως μετά, θανάτωσε η γυναίκα του, τον γιο του και τον εγγονό του .

Είχε παντρευτεί ουο φορές. ΤΎjV πpώΤΎJ φορά με ΤΎJν Μινερβίνα , που του είχε 8ώσει τον Κρίσπο, έναν λα-

'

'ι: αc,ιωματικο

μπρο

που

,~, κεροισει

ειχε

τα

'

'λλ ια του

μετα

στις μάχες εναντίον του Λικινίου. Και ΤΎJ 8εότεpΎJ φο­ ρά με ΤΎjV Φαόστα, ΤΎjV κόpΎJ του Μαξψιανοό, που του

έοωσε τρία αγόρια και τρία κορίτσια. Φαίνεται πως ΎJ Φαόστα; για να αποκλείσει τον Κρίσπο από ΤΎJ οια80-

x~, τον καΤΎJγόpΎJσε στον αυτοκράτορα πως θέλΎJσε να ΤΎJν 8ιαφθείρει ' τότε ΎJ EλένΎJ που είχε α8υναμία στον Κρίσπο, 8ΙΎJγ~θΎJκε στον Κωνσταντίνο πως ΎJ Φαόστα ~ταν εκείνΎJ που είχε 8ιαφθείρει τον πρόγονό ης. Για να

μ ΎJν

,'ι: πεσει εc,ω

ο

'

αυτοκρατορας

'λ ισε αποκεφα

και

τους 8υο . Το ίοιο έκανε και με τον εγγονό του Λικινι­ ανό, γιο ΤΎJς κόpΎJς του Κωνσταντίας και του Λικινίου, που τον θανάτωσε γιατί συνωμοτοόσε.

ηποτα από όλα αυτά 8εν θα βροόμε μέσα σΤΎJ «Zω~ του Κωνσταντίνου», που έγραψε ο Ευσέβιος , και που

είναι ένας πανΎJγυpικός και οοξαστικός λόγος στον ι θ ρωπο που ανυ'ψ ωσε αν

~ " μια σιωγμενΎJ αιρεσΎJ

σΤΎJ

θ'εσΎJ

ης επίσΎJμΎJς θpΎJσκείας του κράτους. Ο Κωνσταντίνος

~" σεν ΎJταν

ο

αγιος

"β που περιγραφεται απο τον ιο -

γράφο του. 'Η ταν ένας μεγάλος στραηγός, ένας επι-

8έξιος κυβεpν~ης, ένας πολιτικός με μακροπρόθε-

496 σμοuς στ6χοuς , ποu έκανε ωστ6σο ορισμένα λάθΎj . TΎjν Ύjμέpα τοu Πάσχα τοu

337

μ.χ , τpιακoστ~

επέτειο ΤΎjς αν600U τοu στον θρ6νο, κατάλαβε πως Ι β ρισκοταν

στα

τε

λ

Ι

εuταια

τοu.

Φ Ι

~

Ι

ωνα"ε

ενι:χν

Ι

παπα,

ζ~ησε η μετάλΎjψΎj, έβγαλε το ΠΟΡφUΡ6 ένοuμα τοu Ι Ι λ αuτοκρατορα , φορεσε το

EUXOΙ

των

β

απτι

ζ

Ι ομενων και

uστερα περΙμενε ~pεμα τον θάνατο. Μπροστά στο oικαστ~pω των ανθρώπων, οι UΠΎjΡε­ σΙες ποu προσέφερε στΎjV uπ6θεσΎj τοu χριστιαναοι) πο

λ ιτισμοuΙ

Ι Ι ειναι αρκετες

για να τον

απα

λλ'~ α"οuν

Ι απο

τα εγκl :ί;ματα με τα οποΙα σπιλώθΎjκε. Για το οικαΙ

C\

Ι

σΤΎjpω του 1)<;'J1).

~

Ι

~ Ι

σεν μπορουμε να "εΡοuμε .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ οrΔΟΟ

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

ΤΟΥ ΚΩΝΣΤ ΑΝΤΙΝΟΥ

Η l<ΩΝΣΤΑΝΤιΝΟΣ -ήταν ο μόνος απ' τους οιαΟόχους του Αυγούστου που έμε~νε στο θρόνο πάνω από τριάντα χρόνια. Αλλά σπίλωσε το μεγάλο έργο του με ην πιο

παράλογη o~αθ-ήΚ"η που μπορούσε να κάνε~, o~αφώντας την αυτοκρατορία σε πέντε κoμμάτ~α, που Οόθ"Υ)καν αντίστo~χα στους γιους του Κωνσταντίνο , Κωνστάντιο κα~ Κώνσταντα κα~ στους εγγονούς του Δαλμάτιο κα~ Aννιβαλ~ανό.

Το γεγονός μας αφ-ήνε~ κατάπλ"Υ)κτους , γ~ατί οεν μπορεί να μ"Υ)ν είχε oε~ το αποτέλεσμα ης o~αίpεσ"Y) ς που είχε κάνε~ ο Διoκλ"Y)τ~ανός κα~ των πολέμων που είχαν ξεσπάσε~ μεταξύ Kα~σάpων κα~ Αυγούστων. Αλ­ λά, αφού τέλος πάντων είχε πάpε~ αυτ-ή τψ απόφασ"Υ),

θα μπορούσε τoυλάχ~στoν να πάpε~ τα μέτρα του, οί­ νοντας στους γιους του ονόματα που θα ξεχώρ~ζαν λίγο καλUτερα. Γ~α όπeιων θέλε~ να παpακoλoυθ-ήσε~

,

,

ην ~στoρια τους, αυτo~ οι τρε~ς

~"

σχεοον συνωνυμo~

β

α-

σ~λ~άoες μπερoεύoντα~ σ' ένα αξεo~άλυτo κoυβάρ~. Θα

498 πpoσπαθ~σoυμε να κάνουμε

6, τι καλύτερο μπορούμε .

Τα συντάγ ματα που φρουρούσαν την πρωτεύουσα ~ 'λ' ξ εσ~α υναν καπω ς

,

την καταστασ'Yj ,

" αμεσως

μο λ ~ς

κα -

τέβασαν τον Κωνσταντίνο στον τάφο του: ξεσ'Yjκώθ'Yj­ καν κα~ , σΤΎ) σφαγ~ που ακολούθ'Yjσε , σκ6τωσαν του ς ουο απ ' τους πέντε o~αδ6χoυς: τον Α νν~βαλ~αν6 κα~ τον

Δαλμάτιο . Μαζί τους σφάχτηκαν κα~ o~ ετεροθαλείς αδελφοί του νεκρού αυτοκράτορα, κα~ τα πα~δ~ά τους , εκτ6ς απ6

ouo, ο Γάλλος κα ~ ο I oυλ~αν6ς , που εξορί­

σΤ'Yjκαν στα σύν ορα, κα~ γ~α τους οποίους θα ξαναμ~­

λ~σoυμε. Η Kωνσταντ~νoύπoλΎ) μ6λ~ς είχε γενν'Yjθεί, 'ζ ε κιο'λ ας κα~ εγκα~ν~α γ~α

'θ α α~ωνες

'λ ογο των τον κατα

' ζε χαρακτ'YjΡ~

Τ'Yjν

, ~στop~α

'

σφαγων που

Τ'Yjς .

Ήταν πpάγματ~ ο Κωνστάντιος που έδωσε ΤΎ) o~α­ ταγ~ γ~α ΤΎ) σφαγ~, 6πως ε~πώθ'Yjκε αργ6τερα; Δεν μπορούμε να το πούμε με σ~γoυp~ά. Ξέρουμε 6μως πως

' β p~σκoταν

'λ" 'Yj οταν

σΤ'Yjν πο

'λ α

εγ~ναν ο

'

αυτα,

πως

δεν έκανε τίποτα γ ~α να τα εμπoδίσε~ κα~ πως ~ταν ο

σ'Yjμαντικ6τεΡος

επωφελούμενος.

Συναντ~θ'Yjκε

με

τους άλλους δυο αδελφούς του στη ΣμύρνΎ) κα~ μαζί

του ς συμφών'Yjσε γ~α μ~α κα~νoύpγ~α δ~ανoμ~ . ΚΡάΤ'Yjσε γ~α τον εαυτ6 του 6λΎ) Τψ Aνατoλ~ με Τψ Κωνστα­

ντ~νoύπoλη κα~ τη Θράκ'Yj. Στον Κώνσταντα, που ~ταν ο μικρ6τερος, έδωσε Τ'Yjν Ιταλία , Τ'Yjν Ιλλυρία, Τψ Aφp~κ~, ΤΎ) Μακεδονία κα~ ΤΎ)ν

Axcxtcx, αλλά τον έκανε

υπoτελ~ του Κωνσταντίνου που έπαφνε τ~ς Γαλατίες. Αν ο Κωνστάντιο ς επ~ν6Ύ)σε αυτ~ ΤΎ) λύσΎ)

YLCX να

προκαλέσεL εχθρ6ΤΎ)τα ανάμεσα στους δυο κα~ να μεί­ νε~ σΤΎ) συνέχε~α δLαLΤΎ)τ~ς , πρέπεL να πούμε πως πέ­ τυχε απ6λυτα τον σκοπ6 του. Δεν είχαν περάσεL τρία χρ6νLα ,

XCXL ~δΎ) βρίσκονταν σε π6λεμο. Αλλά στψ πρώΤΎ) μάχΎ) , ο Κωνσταντίνος, που ~ταν παράτολμος χαpακτ~pας , ρίχτηκε μπροστά, έπεσε σε μLα ενέδρα

499 και σκοτώθ-ηκε . Ο Κώνσταντα ς οεν έχασε χρόνο και

eιικεωπoι~θ-ηκε τ-ην κλYJΡονομιά του αοελφοι) του . Και ο

, Κ ωνσταντιος

,

"λ ζ' -η πι ε σε εναν μακροχρονιο,

, ο οποιος

εξαντλ-ητικό για τους ουο τους πόλεμο , απογο-ητεύ­ τ-ηκε και βρέθ-ηκε με έναν μόνο αντίπαλο , αλλά πιο

,

ισχυρο απ

,

' Ω στοσο ,

,

αυτον .

-η

,

τυχ-η

β ο-η'θ -ησε

τον

κι

'

αυτ-η

τ-η

,

φορα,

με

μια συνωμοσία εναντίον του Κώνσταντα . Αυτός βρι­ σκόταν στ-η

Γαλατία και κέροιζε νίκες

σαν καλός

στρατ-ηγός που ~ταν, αλλά σαν πολιτικός οεν τα π~ ­ γαινε καθόλου καλά, έστιβε τους υπ-ηκόους του με τ-η φορολογία , τους εξόργιζε με τις στενοκεφαλιές του και τους σκανΜλιζε με τα ~θ-η του . Ένας στραηγός των βαρβάρων , ο Μαξέντιος , τον σκότωσε και ανακ-η­ ρύχηκε αυτοκράτορας. Αλλά ΤΟ ίοι') έκαναν αμέσως και ο Βετρανίονας, που οιοικούσε τα στρατεύματα τ-ης Ιλλυρίας, και ο Ν εποτιανός , εγγονός του νεκρού.

" Ο Κ ωνσταντιος

"

τωρα πια μπορουσε να επεμ

β ει

για

να βάλει τάξ-η στις υποθέσει ς ης Δύσ-ης. Ακριβώ ς

εκείν-η ην επox~ είχε κλείσει εφ~ν-η με τον βασιλιά τ-ης Περσίας , Σαπόρ-η, κι έτσι απελευθέρωνε τα στρα-

,

'Κ αι επικεφα λ' -ης

τευματα του.

τους

1 :' ι." εκιν-ησε

,

εναντιον

των σφετεριστών, αλλά συνουάζοντας τ-η στpατιωτικ~

με μια επιοέξια oιπλωματικ~ οραστ-ηριότ-ητα, σην οποία και ~ταν πολύ ικανότερος . Ο Βετρανίονας συν ­

θ-ηκολόγ-ησε , ένωσε τα στρατεύματά του με εκείνα του Κωνστάντιου στ-ην πεοιάοα τ-ης Σεροίκα , όπου τον συ-

,

,

'ζ

ναντ-ησε και γονατισε μπροστα του

,

-ητωντας του συγ-

γνώμ-η . Η συγγνώμ-η του έγ ινε oεκτ~, και σ' αυτ~ν προστέθ-ηκαν οιακρίσεις και μετάλλια. Ύστερα οι ουο

,

'β''Ι' Μ 1:' , στρατοι αοισαν εναντιον του α ι." εντιου, τον νικησαν

στ-ην Ουγγαρία, τον ακολούθ-ησαν μέχρι τ-ην Ισπανία 'ζ' και εκει τον υποχρεωσαν να αυτοκτον-ησει μα ι με τον

"

500 αοελφό του Δεκέντω. Έτσ~ 'Υ] αυτοκρατορΙα ενώθ'Υ]κε πάλ~ κάτω απ ' το σκ~πτρo του Ιοωυ μονάρχη. Σε αντlθεσ'Y) με τον προκάτοχο κα~ πατέρα του , οεν ~ταν σπουοαΙος στραΤ'Υ]γός, οεν αγαποίισε τους πολέ­ μους κα~ προσπαθοίισε να τους απoφίιγε~ . Αλλά , όταν

~ταν υποχρεωμένος να πoλεμ~σε~, το έκανε μέχρ~ το

τέλος , κα~ o~ακ~νMνευε κα~ Τ'Υ] ζω~ του. ΕΙχε υΨ'Y]λ~ συνείΟ'Υ]σ'Υ] των καθ'Υ)κόντων του κα~ τα εκτελοίισε χωι

ρ~ς

' ζ

να

νo~α

ετα~

γ~α

τ~ς

θ

ι

υσ~ες

κα~

ι

το

κοστος

τους.

ι Η ταν ένας μoναχ~κός κα~ καχίιποπτος άνθρωπος, με ­

λαγχoλ~κός κα~ λ~γoμίλψoς , χωρΙς εκλά.μΨε~ς , χωρίς ανθρώπ~ν'Y]

ζεστασ~ά ,

χωρίς

βίτσ~α

κ~

αΟυναμίες.

ι Η ταν ευσεβ~ς , αλλά 'Υ] πίστ'Υ) του οεν συνουαζόταν με

τ~ς άλλες ουο θΡ'Y]σκευτ~κές αρετές: Τψ ελπΙοα κα~ το έλεος .

Α ντlθετα ~ταν

απα~σ~όooξoς , ανίκανος

,ι

επ~ε~κε~α κα~ π~στευε πως

Ι

Ι

συχνα εσωνε μ~α

Ψ

γ~α

Ι

ι

υχ'Υ) κα~-

γοντας το σώμα. Είχε παντρευτεί τρε~ς φορές, όχ~ από έρωτα,

αλλά προσπαθώντας

ν'

απoκτ~σε~ O~άOoχo.

Οίιτε o~ αοελφοί του είχαν πρoλάβε~ ν ' απoκτ~σoυν o~~, αοοχους.

Ο

ι ζ Ι ι Κ ι ~ μoνo~ ωντανo~ απoγoνo~ του ωνσταντ~-

νου ~ταν τα ουο πα~o~ά που γΜτωσαν από Τ'Υ] σφαγ~ του

337:

Τα

ο Γάλλος κα~ ο Ioυλ~ανός.

"" Ι ""Ι Ι ζ Ι ι ουο αγoρ~α εοω κα~ χρoν~α ουσαν σε μ~α κωμο-

πολ'Υ] της Καππαοοκίας, μ~α ζω~ μoναστ'Y]Ρ~oίι, μοι ναχικ'Υ)

κ~

Ε υσε β ωυ , ι

Ι απομονωμεν'Υ) ι

Ι κατω

ι απο

Ιβλ Ψ επ~ ε 'Υ)

Τ'Υ]ν

,

~Ι

που 'Υ]ταν επ~σκoπoς κα~ οπαοος του

Α

του ι

ρεωυ.

Η μ'Υ]τέρα τους Bασ~λίνα ~ταν ~O'Y] νεκρ~ , όταν μπροι

στα

στα

ι

Ιθ

oπo~α χα

Ι

ματ~α

ι

τους

ε~χε

ι

'Υ]καν ο πατερας ,

ξ

o~

ετυ

θ

λ

ι

ι

~χτε~

εω~ ,

τα

ι

'Υ)

σφαγ'Υ]

ξ

""Ιλ

αοε

φ~α ,

σΤ'Υ]ν

ι

ακο-

μ~ κ~ o~ υΠ'Υ]ρέτες τους . Ο Γάλλος ~ταν τότε οώοεκα

ZP')'J<:)'J. ')

Ι ο')λ~~νr)ζ έξι. Κα.ι οι 01)0 του ς έμαθαν αρ­

γότερα πως ο άμεσος κ~ έμμεσος υπεlι()υνΙΙζ ΤΎj ς σ?α.ι γ'Υ]ς

ι Κ Ι Ι ξ ι 'Υ]ταν ο ωνσταντως , που τωρα αφν~κα τους

θ

υ-

501 μόταν.

Διάλεξε τον Γάλλο, τον μεγαλύτερο, που απ' ΤΎ) μια

, μερα

σΤΎ)ν

'λλ' α Ύ), απο

'λ ωτος αιχμα

'β ρε'θ Ύ)κε που Ύ)ταν,

σuζυγος της ΚωνσταντΙνας , της αoελφ~ς του αυτο­

κράτορα ,

ονομάσΤΎ)κε ΚαΙσαρας

κι εγκαταστάθΎ)κε

σΤΎ)ν Αντιόχεια με απόλυτες σχε06ν εξουσΙες. Και ου ­ στυχώς οεν οιέθετε οuτε καν τψ εξυπνάοα που Ισως βΟΎ)θοuσε κάποιον άλλο να κρατ~σει τα μυαλά του σΤΎ) θέσΎ) τους και να μψ τρελαθεΙ από μια τέτοια αλλαγ~. 'Ο σα ειχε ,~ οει να

"

οταν

Ύ)ταν

συμ

~, , παLoΙ

,

,

β αινουν

τον

"

ειχαν

"

μπροστα

κανει

Ι,

φονος

και

Ύ)

απαΤΎ)

να

στα

ο

του

πως

ο

,

ι

Ύ)ταν

ματια

'ψ ει πιστε

κανονας

στις

σχεσεις

των

ανθρώπων, και για να προφυλάξει τον εαυτό του έοινε ' β ασΎ)

'θ ε

σε κα

υπο

Ψ'ια

,

και σκοτωνε

'θ' ε υποπτο. Κ αι

κα

πριν ακόμα ο Κωνστάντιος καταλάβει πόσο λανθα­ σμένΎ) ~ταν Ύ) επιλoγ~ του, εΙχε εξολοθρεuσει όχι μόνο άτομα, αλλά και ολόκλΎ)ρους λαοUς. Ο αυτοκράτορας , φοβοuμενος πως μια καταΟΙΚΎ) θα τον έσπρωχνε σε

εξέγερσΎ), τον κάλεσε με φιλικό τρόπο στο Μεοιόλανο ,

,

οπου

β" ρισκοταν

εκεινΎ)

ΤΎ)ν

,

εΠΟΧΎ).

Α νΎ)συχος, '

ο

Γ'λ α-

λος έστειλε πρώτα ΤΎ)ν ΚωνσταντΙνα για να οει ης οιαθέσεις του πεθεροι) του. Αλλά Ύ) ΚωνσταντΙνα πέ­ θανε στη οιάρκεια του ταξιΟιοU. Ο Γάλλος

τελι~ά

αποφάσισε να πάει ο ΙΟιος. Αλλά, όταν έφτασε στψ

' "ενα Π αννονια,

'λ α β ε και τον αποσπασμα τον συνε

~, ΟΟΎ)-

γΎ)σε στψ Π όλα, και τον έκλεισε στο Ιοιο παλάτι όπου και ο ΚωνσταντΙνος εΙχε σκοτώσει τον γιο του ΚρΙσπο. Ο Κωνστάντιος σεβόταν τις οικογενειακές παραοό­ σεις , ακόμα και στους αποκεφαλισμοUς. Μια συνο­

πηκ~ ΟΙΚΎ) , που οιευκολύνθΎ)κε από τη μαρτυρΙα ενός ευνοuχου ΤΎ)ς αυλ~ς, oo~γΎ)σε στψ πoιν~ του θανάτου , Ύ) οποΙα εκτελέσΤΎ)κε αμέσως.

Ο Κωνστάντιος ~ταν και πάλι χωρΙς οιάοοχο και

502 γερνι) ')l)ε . Τγ;'Ι γ;μέρ'Χ

-::',.1 :z-::,,'y,if)'.r7Z 'Ι'Χ ~Ζr1'(.Ι?7ωΟΖ ί

7υν 1',χλΛυ , ε iΖε ξαναστεΙλει εξορΙα και τον Ιουλιανό ,

που τον υποψιαζόταν συνένοχο του α8ελφού του. Αλλ&. ο νεαρός ~ταν ο μόνος εξ αΙματος συγγεν~ς του Κω­ νσταντΙνου. Μετ&. από πολλούς 8ισταγμούς , τον ανα­

κ&.λεσε και τον ονόμασε ΚαΙσαρα. Ο 8ι&.80χος

. μπορούσε

8εν

να είναι κανένας &.λλος.

Aυτ~ η επιλoγ~, έστω και απρόθυμη, απ08είχτηκε αμέσως εξαφετικ~. Ο Ιουλιανός, που όλοι τον θεω­

ρούσαν ένα χασομέρη, αφοσιωμένο στη φιλοσοφΙα και τη λογοτεχνΙα , όταν του ανατέθηκαν ευθύνες, ανταπο­ κριθηκε αμέσως. Δεν εΙχε ποτέ του 8ει στρατόπε80, όταν ο αυτοκρ&.τορας του ανέθεσε τις 8υηκές επαρχΙ­ ες που βρΙσκονταν σε εξέγερση . Ο Ιουλιανός στην αρ­

χ~ &.φησε τη 80υλει&. στους στρατηγούς του, αλΜ με­ λετούσε α8ι&.κοπα τις κιν~σεις τους. τη

8LOΙκηση ο

'1στερα

Ι8LOς, αντψετώπισε τις

ανέλαβε

ορ8ές

των

Φρ&.γκων και των Αλαμανών, που εΙχαν περ&.σει τον P~νo, και ης εκμη8ένισε. Έπνιξε την εξέγερση των κατοίκων της πεΡLOχ~ς, και παλινόρθωσε την αυτο­ κρατoρικ~ ισχύ στη ΒρεταννΙα. Ποτέ ο τΙτλος του

Καισαρα

Ι

'10

οεν

r ειχε

'10 θ Ι 00 ει

Ι

σε προσωπο

με

Ι

τοσες

Ι

ικανο-

τητες.

Δυστυχώς, εκείνη ακρLβώς τη στιγμ~, ο βασιλι&.ς

της ΠερσΙας Σαπόρης ξαν&.ρχισε τον πόλεμο και, για Ι ' του, να αντψετωπισει την απει λ η

ο

Κ ωνστανΤLOς Ι ζ' η-

τησε από τον Ιουλιανό να του στείλει ένα μέρος του

στρατού του. Ο Ιουλιανός , που είχε αρχΙσει να αρέ­ σκεται στη στρατιωτικ~ ζω~, υπ&.κουσε, αλλ&. με βαΙ

ρια

'10

Ι

καροια

Ι

εκρυ

τους

Ψ

ε

και Ι

απο

Ι

κανεις

τους

'10

οεν

ξΙ

ερει

Ι

στρατιωτες

' αποχωρι ζ οταν.

Ο

~I

του

Ι

μεχρι

Ι

ΠΟLOυ

Ι

σημεLOυ

Ι

την

πικρια του Ι

Ι

που

Ι

πωσοηποτε, εκεινοι ηταν σιγου-

ροι πως ερμ-ηνεύανε και τα 8ικ&. του αισθ~ματα, όταν

503 αpν~θ'Y)καν να υπακούσουν και τον ανακ~p υξ αν Α 1JYO'J στο. Α μέσω ς

ο

Ιουλιανό ς

έσπευσε να στείλει στον

Κωνστάντιο ένα γράμμα στο οποίο του εξ'Υ)γούσε πω ς όλα αυτά έγιναν ενάνηα στ'Υ) θέλ'Y)σ~ του. Αλλά όταν ο Κωνστάντιο ς του απάνΤ'Υ)σε πω ς τον συγχωρούσε , αν

αρνιόταν τον τίτλο και δ~λωνε υπoταγ~ , ο Ιουλιανό ς, αντί να υποταχτεί , κιν~θ'Y)κε εναντίον του , επικεφαλ~ς του στρατού του. Δεν είχε ο ίδιος λ'Υ)στέψει την τρά ­ πεζα, αλλά αρνιόταν να επιστρέψει τα κλοπιμαία , που

,

του

Ι

,

ειχαν πεσει απ

ι

τον

ουρανο .

Ο πόλεμο ς δεν έγινε , γιατί ο Κωνστάντιος , που είχε κι εκείνος ξεκιν~σει για να αντιμετωπίσει τον Ιουλι­

ανό, πέθανε στο ταξίδι. Όταν άνοιξαν Τ'Υ) διαθ~κ'Y) του , είδαν με έκπλ'Υ)ξ'Υ) πως όριζε διάδοχό του εκείνον που είχε ξεκιν~σει να πoλεμ~σει και σε περίπτωσ'Υ) νίΚ'Υ)ς

να σκοτώσει . Όπως πάντα , είχε υπακούσει , όχι στα αισθ~ματά του, αλλά στο καθ~κoν προς το κράτος .

Κ αι,

'ζ αναγνωρι οντας

,

στον αντιπα

,

λ' ο του τα προτερ-η -

ματα ενός μεγάλου πολιτικού , τον είχε κάνει διάδοχό του . Ο Ιουλιανός του το ανταπέδωσε με μια μεγαλο­ πpεπ~ Κ'Υ)δεία, ντύθ'Υ)κε στα πένθιμα και τον έκλαψε με καυτά δάκρυα . 'Η ταν

μια

θαυμάσια κωμωδία που

παίΧΤ'Υ)κε περίφ'Υ)μα κι απ ' τις δυο πλευρές. Για τον Ιουλιανό έχουν χυθεί ποτάμια μελάνι, σαν να μ 'Υ)ν έφτανε όσο έχυσε ο ίδιος. Γιατί ~ταν γpαφoμαν~ς

,

'θ ος των οιαΚ'Υ)ρυ"εων ~ '1:" ' , των παν'Υ)γυρικων

και ειχε το πα

και των δοκιμίων μεταξύ φιλοσοφίας και πoλιτικ~ς. Αλλά ίσως 'Υ) σ'Υ)μασία αυτού του αυτοκράτορα , που

β ασι'λ ε Ψ ε

"

"

ι μονο εικοσι μ'Υ)νες , να εχει υπερεκτιμ-η θ ει.

Ο λόγος για τον οποίο έγινε τόσος θόρυβος γύρω

,

,

,

απο το προσωπο

του

β

,

ρισκεται

'θ

σΤ'Υ)ν προ

εσ'Υ)

επανα-

φοράς Τ'Υ)ς ειδωλολατρείας που του αποδόθ'Υ)κε. Ήδ'Υ) ο Κωνστάντιος είχε αναγκαστεί να αφιερώσει το με-

504 γαλύτερο μέρο ς του χρόνου του στις εκκλησιαστικές υπ ο

, θ εσει ς.

,

Ε '

ιχε

ενερ γ-ι;σει

,

σαν

παπα ς

επεμ

β

,

αινοντας

στι ς εσωτερικές έριοες ανάμεσα σε οονατιστές , αρει­ ανιστέ ς και μελετιανούς. Και όχι μόνο γιατΙ ~ταν θερ­

μό ς χριστιανό ς, αλλά γιατΙ με πολύ ειοωλολατρικό τρόπο θεωρούσε ΤΎ)ν εκκλΎ)σΙα όργανο του κράτους και

~θελε να ην ελέγχει. Ο Ιουλιανός εΙχε κι εκεΙνος εκκλΎ)σιαστικά ενοιαφέ­ ροντα, αλλά προς άλλΎ) κατεύθυνσΎ), γι' αυτό και ονο-

,

μασΤΎ)κε παρα

β'

αΤΎ)ς.

Π

Ι ι, ρεπει να τον ειχε κανει να αντι-

παθ~σει ΤΎ)ν καινούργια πΙσΤΎ), ο παιοαγωγός του 'β

σε

ως,

,

που

στΙγω .

ειχε

~

,

συνοοευσει

Ο Ιουλιανός

,

ΤΎ)ν καΤΎ)ΧΎ)σΎ)

με το

Euμα-

εΙχε συναντ~σει τον μοναοικό

στοργικό άνθρωπο, εκεΙ στα σύνορα ΤΎ)ς ΝικομΎ)οεΙας,

στο πρόσωπο ενός γέρου ΣκύθΎ) , σκλάβου, του Μαρ­ οονΙου , που του οιάβαζε ΌμΎ)ΡΟ και τους Έλλ-ηνες φιλοσόφους. Δεν ξέρουμε αν ο ΜαρΟόνιος ~ταν ειοω­ λολάΤΡΎ)ς ~ χριστιανός. Ξέρουμε όμως πως ~ταν πο­ τισμένος με τους κλασικούς και ενέπνευσε και στον

μαθψ~ του μια μεγάλΎ) αγάΠΎ) γι' αυτούς . ΕκεΙνος

,

κοιτα

ζ

ε

,

γυρω

, στιανοι που

του,

τον

και

~

οεν

, ζ τριγυρι αν

,

του

φαινοταν

αποτε

λ

' ουσαν

πως

οι

χρι-

, σπουοαιο ~

πα-

ράΟειγμα. Παρ ' όλα όσα έχουν γραφτεΙ για τον Ιουλι,, ανο

~, 'θ ρωπος οεν Ύ)ταν αν

" κανεις

~ β' οια ασει

με

β α θ' ια

' .1.

'

σκεψΎ) και φτανει να πειστει" γι

τα γραπτα του για να

,

αυτο.

Συχνά οι συλλογισμοΙ του χάνονται στ-ην ασάφεια. ΕΙχε κα

λ Ύ),

,

μγη μΎ)

,

α

λλ '

~

α οεν κατα

λ'β

α

,

,

,

αινε τιποτα απο τεχνΎ),

φανατιζόταν με οευτερεύοντα φιλοσοφικά πpoβλ~μα­

τα , παραβλέποντας τα ουσιώΟΎ), του αρκούσαν οι ανα­ φορές σε συγγραφεΙς και οι οεξωτεχνικές οιαπιστώ­

σεις. Ή ταν μοφαΙο το ότι μπέροεψε τ-ην ΕκκλΎ)σΙα με τους

"~ κακους παπαοες

ΤΎ)ς

και

'.1 .' εναντιον

εστρεψε

ΤΎ)ς

"-ην αντιπάθεια που εΙχε για εκεΙνους. Οπωσο+Ιποτε οεν

505 τιμά ΤΥ) νΟYJμοσuνYJ του YJ ι~έα , που του απo~ί~εται και που πιθανότατα είναι αλYJθιν~ , ΤYJς επανό~oυ σΤYJν ει ­ ~ωλoλατpεία. Γιατί , ~~YJ , κάθε επάνo~oς είναι , σΤYJν πoλιτικ~ , μεγάλο σφάλμα . Η πεΡίφYJμYJ αποστασία του ΙουλιανοΙΙ , ~εν ~ταν τί­ ποτα περισσότερο από έναν επι~εικτικό αγνωστικισμό .

Α~ιαφόΡYJσε για τις αφέσεις που εξακολουθοΙΙσαν να συνταράζουν τψ εκκλYJσία, και πιθανώς τις εί~ε με συμπάθεια. Αλλά αναγνώρισε ΤΥ) θΡYJσκευτικ~ ελευθε ­ ρία των Εβραίων , και τους επέτρεψε να ξαναφτιάξουν

τον ναό του Σολομώντα, που όμω ς κατασΤΡάφYJκε από ένα σεισμό, στον οποίο οι χριστιανοί εί~αν ΤΥ) θεϊκ~ τιμωρία. Το ότι ανεπίσYJμα ενθάρρυνε ΤYJν επιστpoφ~ στους παλωιις θεοΙΙς, ~εν έχει απo~εΙXτεί. Πάντως ~εν πρέπει να τον ικανοποίYJσαν τα αποτελέσματα ΤYJς /θ

ανε ξ ι

ΡYJσΚYJς

πο

λ

/

ΙΤΙΚYJς

/

/

του , γιατι ο κοσμος

ανταπο-

ΚΡίθYJκε με απροθυμία και χωρίς κανένα ενθουσιασμό. ΣΤYJν Aλεξάν~pεια, οι ει~ωλoλάτpες

σκότωσαν τον

επίσκοπο Γεώργω , σΤYJν Αντιόχεια οι χριστιανοί έκα ­ ψαν τον ναό του Απόλλωνα . Και στις ~υo περιπτώσει ς

ο Ιουλιανός ~εν τιμώΡYJσε κανέναν . Ήθελε να μείνει oυ~έτεpoς .

Ένας θεός ξέρει πως θα τελείωνε YJ αναXPOνιστLΚ~

θΡYJσκευτικ~ ΠOλιτLΚ~ του, αν ο ΣαπόΡYJς ~εν τον υπο-

/

χρεωνε να

ξ

/

αναρχισει

τον

/λ πο εμο.

Π

/

ροετοιμασε

προ-

σεκτικά ΤΥ) ΌUσκoλY) κι εΠLΚίν~υνY) εκστρατεία του , συ­ γκεντρώνοντας έναν ατέλειωτο στρατό και ένα στόλο χιλίων πλοίων, με τα οποία κατέβYJκε τον TlyPYJ. Οι πρώτες μάχες ~ταν ευνοϊκές για κείνον , αλλά YJ πόλΥ) ΤYJς Κησιφόνης απο~είΧΤYJκε απόΡθYJΤYJ και τον εξα­ νάγκασε σε υποχώΡYJσYJ. Αλλά πώς θα επέστρεφαν τα καράβια, αντίθετα στο ρεΙΙμα του ποταμοΙΙ ; Ο Ιουλια-

/

νος

/~

εοωσε

~

/

οιαταγΥ)

να

τα

/ψ

κα

ουν.

Δ

εν

/

μπορουσε

να

506 κάνει οιαφορετικά , αλλά Ύ) απ6φασΎ) αποθάρρυνε του ς ι

στρατιωτες

και

του ς

ε

ξ Ι οργισε.

Η

Ι

υπαι

θ

ρο ς

Ι

Ύ)ταν

φτωx~ , πετρώΟΎ) ς, εxθpικ~ κ~ι ην έκαιγε ο ~λιoς . Το περσικ6 ιππικ6 παρενοχλούσε ΤΎ)ν πορεΙα ΤΎ) ς επιστρο ­

φ~ ς, ΟΎ)μιουργ ώντας μεγάλες απώλειες με τα βέλΎ) του . Ένα απ' αυτά πέτυχε τον Ιουλιαν6 στο συκώτι. Ο

αυτοκράτορας προσπάθΎ)σε να το βγάλει με τα Ιοια του τα χέρια, μεγάλωσε ην πλΎ)γ~ και προκάλεσε θανάσι­ μ Ύ) αιμορραγΙα. Κατάλαβε πως ~ταν στα τελευταΙα του,

Ι ξ Ι , φωνα ε γυρω απ

το κρε

βι

~ λ Ι ατι του ουο φι οσοφους

που ~ταν φΙλοι του, τον Μάξιμο και τον ΠρΙσκο , και συζ ~ΤΎ)σε ~pεμα μαζΙ τους για ΤΎJV αθανασΙα ης ψυ­

x~ς· ι

Λ ενε π

λΎ)γΎ), Ι

πως το

Ι καποια ιβ

τρα

Ύ)

ξ

Ι Ι στον αερα μερικες

ε

Ι στιγμΎ) Ι

γεματο

ιβ λ ε α ε Ι

αιμα,

το και

Ι χερι

του

σΤΎ)ν

Ι,/,

σκορπι",οντας

Ι Ι ξ θ Ι σταγονες, φωνα ε με υμο:

λαΙε, νΙΚΎ)σες».

Αλλά μπορεΙ και να μΎJV εΙναι αλ~θεια.

{( Γ α λ ι-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

.0

ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ

Σ' ΕΚΕΙΝΗ Τ'Υ) στιγμ~ τοu χινouνοu χαι εξαχολοuθώντας

,

,

να uποχωρει, ο στρατος

<;>

'λ

οια

ε

ξ

<;>

,<;>,

,

ε οιαοοχο εν αν απο

, τοu. Κ αι αuτος " 'Υ)ταν χαποιος , τοuς α ξ ιωματιχοuς , ποu ως αuτοχρατορας ' "εχανε μονο μια χειΙ ω β ιανος, , , <;> λ' , β " ρονομια, χι αuτ'Υ) οει 'Υ) χι ανο'Υ)Τ'Υ): μια ιαστιχ'Υ) ειΡ'Υ)ν'Υ) , ποu παραχωροuσε στοuς Πέρσες Τ'Υ)ν ΑρμενΙα χαι Τ'Υ) ΜεσοποταμΙα , σαν τρόπαια μιας νΙΧ'Υ)ς ποu οεν εΙχαν

πετuχει ποτέ. Μ ετα'

απ

,

,

αuτο

ο

Ι ω β" ιανος

αρρωσΤ'Υ)σε

χαι

'θ ανε πε

πριν φτάσει σΤ'Υ)ν πρωτεUοuσα . εχ

Ο στρατός αΧ6μα μια φορά σταμάΤ'Υ)σε για να 'λλ' " Τ'Υ) φορα 'Υ)ταν , λ ε'ξ' ει εν αν α ο αuτοχρατορα ποu αuτ'Υ)

ο Βαλεντινιανός, ένας λαμπρός στραΤ'Υ)γ6ς, ποu ~ταν

σε οuσμένεια από τον Ιοuλιανό, γιατΙ οεν θέλ'Υ)σε να "ΚΙ' απαρν'Υ) θ ει Τ'Υ) χριστιανιχ'Υ) τοu πιστ'Υ). ατω απ το

'

β'α-

ρος των εuθuνών ποu έπεφταν πάνω τοu ο Βαλεντινι­

ανός έχανε σuναuτοχράτορα τον αοελφό τοu Βαλέντιο, στον οποίο άφ'Υ)σε Τ'Υ)ν Κωνσταντινοuπολ'Υ) χαι τις ανα-

508 τολικές επαρχΙες , κρατώντας για τον εαυτό του τις 3υτικέ ς με πρωτεόουσα το Με3ιόλανο. Αυτoc συνέβαι ­ ναν το

364 μ.Χ.

Και τα 3υο α3έλφια εΙχαν μεγocλα πρoβλ~ματα να αντψετωπΙσουν. Ο Βαλέντως αντψετώπιζε τ-ην εξέ­ γερσΎ) του Π ροκοπΙου , που όντας ο μονα3ικός συγγε­

ν~ς του Ιουλιανοό, τέθΎ)κε επικεφαλ~ς κocποιων απο­ σπασμocτων ΤΎ)ς Καππα30κΙας κι αναΚΎ)ρόΧΤΎ)κε αυτο­ κρOCτορας. Ν ικ~θΎ)κε, πιocσΤΎ)κε και θανατώθΎ)κε. Ο Βαλεντινιανός

χρειocσΤΎ)κε

να

αντψετωπΙσει

τους

Αλαμανοός, που , όταν έμαθαν τον θocνατο του Ιουλι-

,

ανου ,

που

τον

φο

β'

οντουσαν

Ι

γιατι

τους

Ι

ειχε

ι

νΙΚΎ)σει ,

ξανocρχισαν τις παραβιocσεις των συνόρων ΤΎ)ς Γαλα­ τΙας . Ο αυτοκρocτορας τους κόκλωσε και τους 3ιέλυσε

στο P~νo .

'1στερα

έστειλε σΤΎ) ΒρεταννΙα τον καλότε­

ρο στραΤΎ)γό του, τον ΘεοΜσω , που έβαλε τocξΎ) νι­ κώντας

τις

τους

,

'ξ ως α

αυτος

Σocξωνες

,

υΠΎ)ρεσΙες

Α φΡΙΚΎ)'

και τους

στρατιωΤΎ)ς

για να

του.

Σκώτους. AλλOC ο

'θ' ανταμειφ Ύ)κε ασΧΎ)μα

ΣτocλθΎ)κε

επι β'λ' α ει εφΎ)νΎ)

για

αμέσως

μετoc

σην

,

θ υμα '

μερι-

και

επεσε

κών καταχραστών υπαλλ~λων που , με τις συκοφαντΙες τους, κατocφεραν να 3ικαστεΙ για προ30σΙα , να κατα3ικαστεΙ και να αποκεφαλιστεΙ Ο Βαλεντινιανός, εξαπατ~θΎ)κε και ο

, Ύ)ταν

~"ξ ωιαιτερα ε υπνος,

α λλ'" α ειχε

αισ θ Ύ)σΎ)

Ι3ως. του

Δεν

' μετρου

και έναν χαρακτ~ρα σταθερό και ευθό. Δυστυχώς , εΙχε ' ξ εσπασματα

,

,

θ' υμου και , μεσα στο θ' υμο του , εκανε τα

3υο μεγocλα λOCθΎ) ΤΎ)ς ζω~ς του: υπέγραψε ην κατα3ΙΚΎ) ·του Θεο30σΙου και ΤΎ) 3ικ~ του . Πρocγματι , κεραυνο

β ο λ Ύ)'θ Ύ)κε

'

απο

,

συγΚΟΠΎ)

πως εΙχαν επαναστατ~σει οι

ΤΎ)ν

,

Ύ)μερα

που

'θ ε εμα

Kouoc3oL και καταλ~φθΎ)­

κε από μια έξαλλΎ) κρΙσΎ) θυμοό. Βρισκόμαστε στον Νοέμβρω του 375 μ.Χ. Η 3ια-

509 ooχ~ αuτ~ τη φορά ~ταν ταΚΤΟΠΟΙΥ)μένΥ), γιατί ο Βαι λ εντινιανος ,

ι

ι

οχτω χρονια

πριν ,

ι

ι

ειχε κανει

σuμ

β

ασι

λ

' εα

τοu τον γιο τοu Γρατιανό , στον οποίο είχε οώσει σύ­ ζuγο ΤΥ)ν Κωνσταντία , κόρΥ) τοu Κωνστάντιοu, ποu Υ) ι

ι

ΧΥ)ρα τοu

ι

Π

ειχε παντρεuτει τον

ι

ροκοπιο ,

ι

και ειχε

ξ

α-

ναμείνει χ~pα, αλλά και με έναν επιπλέον γιο: τον Βαλ εντινιανοι

Β'

.

Κ ατα λ α β αινω ι πως

'λ α αuτα ι ειναι ι ι κα-

ο

πως Μσκολα και θα πpoσπαθ~σω να εξΥ)γΥ)θώ καλύ ­ τερα.

Ο Βαλενηνιανός είχε, εκτός από τον ΒαλένΤΥ) , ποu ι

xu β ερνοuσε ι εναν

γιο

ντρεuτεί

το

ποu

ΤΥ)ν

Κωνστάντιοu.

ανατο

λ

ι

ι

ικο

Υ' ονομα",οταν

μισο Γ

Κωνσταντία,

ΤΥ)ς

Ι ραηανος.

κόρΥ)

Η μΥ)τέρα ΤΥ)ς

ι

αuτοκρατορια ς, Α

ι uτος

τοu

ι ειχε

πα-

αuτοκράτορα

ΙοuστίνΥ) , όταν έμεινε

χ~pα, παντρεύΤΥ)κε τον σφετεpιστ~ Προκόπιο, με τον ι ι ι Υ' Β λ οποιο αΠΟΧΤΥ)σε εναν γιο ποu ονομα",οταν α εντινια-

νός και ~ταν ετεpoθαλ~ς αοελφός ΤΥ)ς Κωνσταντίας. Καταλάβατε; Και Υ) ΙοuστίνΥ), ποu ~ταν μια εξαφετικά φιλόοοξΥ) γuναίκα, είχε σuνωμοτ~σει κι αναστατώσει τον κόσμ ο για να πείσει τον Βαλεντινιανό να κάνει σuμβασιλέα

τοu όχι μόνο τον Γρατιανό , αλλά και τον τετράχρονο Βαλεντινιανό. Και μετά τον θάνατο τοu αuτοκράτορα , κι ενώ στον θρόνο ΤΥ)ς ΚωνστανηνούπολΥ)ς έμενε ο Βαλέντιος , στο Μεοιόλανο γινόταν αuτοκράτορας

ο

νεαρός Γρατιανός , επίτροπος τοu Βαλεντινιανού Β '

,

με τον οποίο θα μοιραζόταν ΤΥ)ν εξοuσία.

Ήταν μια άσΧΥ)μΥ) σηγμ~, γιατί ακριβώς τότε κα­

τέβαιναν από ΤΥ) Ρωσία φάλαγγες βαρβάρων τρομερό­ τερες από κάθε άλλΥ) φορά: οι Ούννοι. Αuτοί είχαν ~OY) έλθει σε επαφ~ με τοuς Γότθοuς , ποu ο βασιλιάς τοuς

Ερμάνρικος είχε σuγκεντρώσει σε μια ομοσπονοία στα ανατολικά

σύνορα

τοu

ΚΡάτοuς.

Τ ρομοκραΤΥ)μένοι ,

510 ζ-ήτησαν από τον Βαλέντιο να προσαρτηθούν στ-ην IχU­ τοκρατορία , uποσχόμενοι σε αντάλλαγμα να φuλάνε τα

σύνορα . Ο Βαλέντιος Οέχτηκε μετά από πολλούς οι­ σταγμούς , για να μετανιώσει σχε06ν αμέσως, όταν

είοε αuτούς τοuς οιακόσιες

με τριακόσιες χιλιάοες

καινούργιοuς UΠΎJκόοuς τοu, να επιοίοονται σΤΎJ λΎJ­

στεία και ΤΎJ λεΎJλασία όπως -ήταν ΎJ σuν-ήθειά τοuς. 'Η' ταν ετοιμος

να

ξ' αναπαρει

τα

,

οπ λ α

'

εναντιον

των

Περσών . XpειάσΤΎJκε να αναβάλει τα σχεοιά τοu για να

πάει στ-ην AopιανoύπoλΎJ, όποu είχαν φτάσει οι Γότθοι . , τον ανΎJ ψ' ' ποu εφτα, Α ντι' να περψενει ιο τοu Γ ρατιανο, νε από Βορράν και με τον οποίο είχαν σuμφων-ήσει να περικuκλώσοuν τον εχθρό, ο Βαλέντιος επιτέθΎJκε αμέσως

"λ κι εχασε ο ο τον

" ντανος

μεσα σΤΎJν

'Ο στρατο τοu.

κα λ'β u α

τοu, σΤΎJν

'"

ισιος

,

καΎJκε

ζ ω-

'ξ οποια οι α ιωμα-

τιχοί τοu τον είχαν μεταφέρει πλΎJγωμένo .

Ο Γρατιανός έμεινε μόνος και οεν τόλμΎJσε να επι-

' Αν τε θ ει.

'

,

"'ξ ει και ΎJταν μο λ' ις ειχοσι χρονων, ειχε ΎJσΎJ σει

'"

"

πως -ήταν καλός στραηγός. Αλλά τώρα έοινε απο­

οείξεις

ΤΎJς

μεγάλΎJς

τοu φρονψάΟας. AπoσύpθΎJκε

προσεκτικά και άφΎJσε τις οuνάμεις τοu να προστα­

τεύοuν ην ΙλλUΡία και τ-ην Ιταλία. Και ξέροντας πως

οεν μπορούσε να μοιραστεί τις εuθύνες ΤΎJς ΑUΤΟΚΡα­ τορίας

με ένα παιοάκι, τον Βαλεντινιανό, σκέφΤΎJκε

πως χρειαζόταν έναν σuμβασιλέα για ην Ανατολ-ή. Και πολύ σοφά τον οιάλεξε στο πρόσωπο τοu στρα­ ΤΎJγoύ Θεοοοσίοu, τοu yιou και σuνώνuμοu τοu στρα­ ΤΎJγoύ

ποu

ο

Βαλεντινιανός

είχε

θανατώσει

σΤΎJν

Αφρικ-ή. Και τοu εμπιστεύΤΎJκε τ-ην Ανατολικ-ή Αuτο­ κρατορία. Αλλά στο μεταξύ είχε κάνει τ-ην εμφάνισ-ή

ΤΎJς άλλΎJ μια καθopιστικ-ήπpoσωπικόΤΎjτα: ο Αμβρό­ σιος , επίσκοπος τοu Μεοιολάνοu, ποu σ~μεpα λατρεύεται

,

απο τοuς

Ι

τα

λ' οuς

σαν

,

αγιος.

511 Δεν προερχόταν από καμιά ιεpατικ~ σxoλ~ και οεν

,

Ύ)ταν

καν

" παπας.

Η' ταν ενας

του κράτους , που μέχρι το

,

ε ξ αφετικος

'λλ Ύ) λ ος υπα

37 4 ~ταν κυβεpν~ΤΎ)ς ης

ΛιγουρΙας και ΤΎ)ς ΑιμιλΙας. Και απ' ΤΎ) θέσΎ) του αυ­

τ~ εΙχε αντιμετωπΙσει τις οιαμάχες μεταξύ οπαοών του ΑρεΙου και των καΤΎ)γόρων του, που οΙχαζαν τις

επαρχΙες του. Το κατάφερε τόσο καλά που , όταν πέ­

θανε ο επΙσκοπος Aυξέν~ιoς, τον ανακ~pυξαν οιάοοχό ' , , του. Ε κεινΎ) ΤΎ) στιγμΎ) οεν Ύ)ταν καν αφτισμενος και ~,

β

Ύ) ανακ~pυξ~ του ~ταν εντελώς παράτυΠΎ). Αλλά ο Βαλεντινιανός

ΤΎ)ν επικΙΙρωσε , γιατΙ τον εκτιμοΙΙσε

JV

βαθΙΙτατα. Και ο Αμβρόσιος μέσα σε μερικές μέρες

,

'λ

περασε ο

,~

α τα σταοια των εκκ

λ

'

Ύ)σιαστικων α

ξ

,

ιωματων

για να καταλ~ξει επΙσκοπος.

Ή ταν ένας άνθρωπος που , αν εΙχε γεννΎ)θεΙ στψ σΎ)μεpιν~ Aμεpικ~, θα εΙχε γΙνει Φόρντ ~ Ροκφέλερ. Και ο Γρατιανός , τον εμπιστείιΤΎ)κε απόλυτα και βp~κε

στο

"

προσωπο

του

τον

πιο

'ξ' α ιο συνεργαΤΎ)

του .

ΕπΙσκοπος και μονάρχΎ)ς έοωσαν μαζΙ ΤΎ) μάχΎ) ενα­ ντΙον

ΤΎ)ς

ειοωλολατρεΙας

και του

αρειανισμοΙΙ .

Ο

αρειαν ισμ 6ς, από ΤΎ) στιγμ~ που πέθανε ο Βαλέντιος,

που ~ταν πιστός του, οεν εΙχε άλλους υποσΤΎ)ρικτές. Ο Θεο06σιος, που όφειλε, πιθανόν , σε μεγάλο μέρος τψ εκλoγ~ του στον Αμβρόσιο , υπ~pξε, στα θΡΎ)σκευ,

τικα

Υ , Ι.,Ύ)ΤΎ)ματα,

,

πιστος

εκτε

λ' εσΤΎ) ς

των

εντο

λ' ων του .

Η ειοωλολατρΙα εΙχε οριστικά θαφτεΙ Και μέσα στους κόλπους

του ΧριστιανισμοΙΙ θριάμβευε ο .καθολικι­

σμός.

Δυστυχώς τα πράγματα οεν π~γαν εξΙσου καλά και στο πολιτικό επΙπεΟο. Ο OΙOΙΚΎ)τ~ς ΤΎ)ς ΒρεταννΙας , , Μ'ξ Μ αγκνος α ιμος

,

'ο" επανασταΤΎ)σε . ι συνωμοτες

ει-

χαν μυ~σει και ορισμένους σΤΎ)ν αυλ~ του νεαροΙΙ αυ-

,

τοκρατορα ,

που

β" ρισκοταν

το τε

στο

Π' αρισι,

και

οι

512 /

/

/

/

~ λ θ/ ξ οποωι τον σΟ oφoνΎJσαν κα ως επιχειρουσε να εφυγει .

Ύ'

/

Ι ποκριτικα ,

Μ /ξ

ο

α

/

ιμος

καΤΎJγγει

λ

ε

το

συμ

β/

αν σ

/

'

ενα

γράμμα του προς τον ΘεοΜσω , στον οποΙο πρ6τεινε

να 2Ιιαιρέσει ΤΎjV αυτοκρατορΙα σε τρΙα μέΡΎJ , αφ~νo­ ντα ς στον Βαλεντινιαν6 , με επιτρ6πους ΤΎJ μΎJτέρα του και τον Αμβρ6σω, ΤΎJν Ιταλία και στον Ι2Ιιο τον Μάξι­

μο τις 2Ιυτικές επαρχΙες. Ο ΘεοΜσως ~ταν ένας ευγεν~ς με αργά ανταναΚ

/Σ λ αστικα. το

/

ζ/

/

/

/

υγισμα των αποφασεων το υ ΎJταν κα-

πως υπερβολικ6ς . Το τέλος του φιλου και συμβασιλέα του

.

/

Γ ρατιανου,

/

/

/

/

ξ

στον οποω το σα οφειλε, τον ειχε ε ορ-

γΙσει. Αλλά στΎjV κατάστασΎJ που βρισκ6ταν ΎJ αυτο­ κρατορΙα,

με τους

Γ6τθους

σε εξέγερσΎJ και τους

Οuννους και τους Πέρσες προ των πυλών, ο π6λεμος

έπρεπε να αποκλειστεΙ Έστειλε μια 2ΙιφοροuμενΎJ απά­

νΤΎJσΎJ για να καθυστερ~σει. Ο Μάξιμος ΤΎjV ερμ~νεuσε /Κ

θ ετικα.

αι

ξ

/

εχνωντας

πως

ο

/~

ισως

/

/

ειχε καΤΎJγOΡΎJσει

για θΡΎJσκoλΎJψΙα τον Γρατιαν6, εξαπέλυσε έναν τερά­ στιο αγώνα κατά των αιρετικών για να XEp2lLcrEL ΤΎJν

/

ευνοια του

Α

μ

β

/

ροσωυ.

Π

/

/

/

αρα τις υποχρεωσεις που ειχε

αναλάβει προς τον Βαλεντινιαν6, σκεφτ6ταν λαΙμαργα

ΤΎJν ΙταλΙα, κατάφερε να στεΙλει εκεΙ μερικά απ ' τα καΛUτερα στρατιωτικά τμ~ματά του με ΤΎJ 2ΙικαωλογΙα ΤΎJς ενΙσXυσΎJς των συν6ρων , και 6λα αυτά θα τέλει­ ωναν αργά ~ γρ~γoρα με μια ακ6μα βασιλοκτονΙα, αν ΎJ IoυστΙνΎJ, τρoμoκραΤΎJμένΎJ, 2Ιεν κατέφευγε στον Θε­ οΜσιο , παΙρνοντας μαζΙ ΤΎJς τον αυτοκράτορα γω ΤΎJς

και ην ωραι6ταη κ6ΡΎJ ΤΎJς Γάλλα. Η Γάλλα ~ταν τ6σο ωραία που , 6ταν ο ΘεοΜσως ΤΎJν

/~ εισε,

κεραυνο

β

ο

λ/θ

ΎJ

ΎJκε ,

και

/

ετσι

ο

/

ερωτας

/

κατα-

φερε εκείνο που 2Ιεν είχε καταφέρει να κάνει ο πολιτι-

/

κος

υπο

λ

/

/

ογισμος: τον εσπρω

ξ

/

ε να τιμωΡΎJσει τον σφε-

τεριστ~. Η cruyxpoucrΎJ των 2Ιυο στρατών έγινε σΤΎJν

513 Πα.ννονία.. Kα.~ ο Μάξψος νLΚ~θΎJκε κα.~ κα.τα.3~κάσΤΎJ ­ κε σε α.πoκεφα.λ~σμό . Ο ΘεοΜσως πα.ντρεύΤΎJκε ΤΎJ Γάλλα., συνό3ευσε ΤΎJν πεθερά κα.~ τον κoυν~ά30~ του στο

Mε3~όλα.νo, κα.~ μένοντα.ς γ~α. λίγο μα.ζί τους εγκα.θί3ρυσε ένα. εί30ς επ~τρoπεία.ς ΤΎJς Α να.τoλ~κ~ς α.υτο­ κρα.τορία.ς ση ΔυτLΚ~.

Ο Αμβρόσως , στο μετα.ξύ , εξα.κολουθούσε ΤΎJ μάΧΎJ του ενα.ντίον των α.φέσεων. o~ οπα.30ί του Αρείου , που

σην Aνα.τoλ~ είχα.ν κυνΎJγΎJθεί α.πό τον ΘεοΜσω , ση ΔύσΎJ προστα.τεύοντα.ν α.πό ΤΎ)ν IoυστίνΎJ που είχε με­ γα.λώσε~ με τα. 3~3άγμα.τά τους τον Bα.λεντ~ν~α.νό. Αυι η

ζ' ΎJΤΎJσε

να.

τους

πα.ρα.χωΡΎJ θ ε~Ι

' του λ α.χ~στoν

μ~α.

εκκλΎJσία. . Ο Αμβρόσως α.ρν~θΎJκε, κα.~ ο Bα.λεντ~ν~α.­ νός πρόστα.ξε ΤΎ)ν εξορία. του. Ο Αμβρόσως 3εν με­

τα.κ~ν~θΎJκε. Μπορεί να. ~τα.ν άγως, α.λλά ~τα.ν κα.~ σκλΎJρός χα.ρα.κτ~ρα.ς . Αμέσως μετά, α.κoλoύθΎJσα.ν κ~ άλλα. επε~σό3~α.. O~ χρ~στ~α.νoί του Kα.λλίν~κoυ έκα.ψα.ν

η συνα.γωγ~ . Ο ΘεοΜσως, που ~τα.ν κ~ εκείνος στο Mε3~όλα.νo, 3~έτα.ξε να. ξα.να.φηα.χτεί με έξ03α. των υπευθύνων. Ο Αμβρόσως π~γε να. ζψ~σε~ ην α.νά­

κλΎJσΎJ ΤΎJς 3~α.τα.γ~ς. Kα.~ ότα.ν 3εν έγ~νε 3εκτός , π~ρε χα.ρτί κα.~ κα.λα.μάρ~ κ~ έγρα.ψε: «Σου γράφω γ~α. να. μ' α.κoύσε~ς στο πα.λάτ~ σου. Aλλ~ώς θα. α.κουστώ σΤΎ)ν εκκλΎJσία. μου ... »

Τ~

ι

ε~χε

συμ

β

ι

ε~

στον

ι

κοσμο

που

Ι,

επετρεπε

σ

ι

ενα.ν

πα.πά να. θεωρεί τον εα.υτό του 3LΚα.στ~ του α.νώτα.του

άρχοντα., του οποίου μέχρ~ς εκείνΎJ η στ~γμ~ 3εν ~τα.ν πα.ρά υπάλλΎJλoς; Ο ΘεοΜσως, α.ν ~τα.ν ο Bα.λεντ~ν~­ α.νός

1\,

θα. είχε πεθάνε~ α.πό συγκoπ~, τόσος ~τα.ν ο

θυμός του . Αντίθετα. σ~ώΠΎJσε κα.~ υπoχώΡΎJσε. Μετά Ι χρε~α.σΤΎJκε Ι Ι β ε~ σΤΎJ Θ ' α.ποι λ ~γo κα.φο να. πα.ρεμ "εσσα. λ οι

νLΚΎJ,

ι

ι

'ξ

οπου ε~χα.ν σφα.

Ι

ι

ε~ ΤΎJ φρουρα. κα.~ ε~χα.ν συ

λλ/β α.

ε~

ένα.ν α.ρμα.τ03ρόμο, εί3ωλο των φ~λάθλων. Bέβα.~α., το

5 1~

,

χερι

,

του

,

επεσε

καπως

β' αρυ,

α

λλ" α

αυΤΎJ

ΤΎJ

,

~ οεν

φορα

επρόκειτο για εκκλΎJσιαστικές υποθέσεις . Κι όμως, κι

εοώ ο Αμβρόσιος αντέορασε, μίλΎJσε απ ' τον άμβωνα, αρν~θΎJκε να συνανΤΎJθεί με τον αυτοκράτορα και του 'ψ ε απαγορε

ζ ΎJΤΎJσει '

,~ εισοοο

ΤΎJν

σΤΎJν

εκκ λ'" ΎJσια μεχρις

Ι " επισΎJμα και ταπεινα συγγνωμΎJ.

'Η ταν

οτου

θ ρι'

ο

αμβος ης πνευματικ~ς πάνω σην εφ~μεΡΎJ κoσμικ~

,

'

"

,

~ θ ε",ουσια και, για να τιμΎJ ει το γεγονος , γραφΤΎJκε ενας

ειοικός ύμνος: το

Te Deum laudamus.

Η ειοωλολατρία είχε μια αναλαμπ~ με τον Αρβογά­ σΤΎJ, έναν πoλεμιστ~ γάλλο που είχε προσφέρει οιακε­ κριμένες υΠΎJρεσίες στΎJV Αυτοκρατορία υπό τον Γρα­ τιανό. Τ ώρα ~ταν αΡΧΎJγός ης φρουράς του Βαλεντι-

,

νιανου,

,

'

'λ ΎJ που γονατι ζ ε α λλ' α περιφρονουσε τον νεαρου

και φιλούσε το οαχτυλίοι του Αμβροσίου. Μια μέρα, ο

,

νεαρος

,

αυτοκρατορας

β ρε'θ ΎJκε

'

νεκρος

στο

κρε β' ατι

του. Ο Αρβογάσης είπε πως είχε αυτoκτoν~σει, αλλά οεν σφετερίσΤΎJκε τον θρόνο . Καταλάβαινε πως, όσο κι αν είχε παρακμάσει ΎJ ρωμα·ίκ~ αυτοκρατορία, οεν είχε

"

φτασει ακομα

,

στο σΎJμειo

~" εν αν να αποοεχτει

β' αρ β αρο

αυτοκράτορα. Και ανέβασε στον θρόνο τον Φλάβιο Ευ­ γένιο, κρατώντας για τον εαυτό του ΤΎJ oιoίΚΎJσΎJ του στρατού.

Ούτε αυτ~ η φορά αντέορασε άμεσα ο ΘεοΟόσιος. AντLθετα, άφΎJσε να περάσουν ουο χρόνια, πριν αποφα­

σίσει ΤΎJV επιχείΡΎJσΎJ τιμωρίας. EκείνΎJ ην επoχ~, ο Αρβογάσης επέβαλλε στον Ευγένιο μια πoλιτικ~ ίσων αποστάσεων από τις ουο θΡΎJσκείες. Αλλά πρέπει να κατάλαβε πως ΎJ ειοωλολατρεία οεν συνερχόταν ούτε με ενέσεις αOρεναλίνΎJς. Το

394 Ο αυτοκράτορας και ο σφετεριστ~ς βρίσκο­

νταν σε πόλεμο. Ο Φλάβιος και ο AρβoγάσΤΎJς, που περίμεναν τον εχθρό σΤΎJν Ιταλία, στόλισαν τις ανατο-

515 λLΚές ι ΑλπεLς με αγάλματα τοu ΔΙα, ο οποΙος έκανε την

τε

ι λ εuταLα

τοu

Ι εμφανLσΎ)

μετα

ξΙ

U

των

θ

Ι νΎ)των ,

οπλLσμένος με χρuσές βροντές. Ο Θεο06σως , ΠΡLν ξε­ ΚLν~σεL , εΙχε πάεL σΤΎ)ν έΡΎ)μο ΤΎ)ς ΘΎ)βαtοας να εΠL­ σκεuθεl έναν αναχωpΎ)Τ~ ποu τοu εΙχε προεlπεL νΙΚΎ). Ο καθένας απ' τοuς

OUO στρατού ς OΎ)λαO~ εΙχε XLνΎ)ΤΟΠOL~σεL τον θε6 τοu, XCXL πράγμαΤL Ύ) αντωεσ~ τοuς λύθΎ)κε με ένα εΙοος μετεωρολογLΚΟ U θαύματος:

μLα OpμΎ)ΤLΚ~ καταLγlοα, σχε06ν τuφλωσε τον στρατ6 τοu Φλαβlοu. Ο ΔΙας, ο ΑρβογάσΤΎ)ς

XCXL ο Εuγένω ς lOLCX καταστpOφ~. Τοuς εΙχαν νL ­ κ~σεL ΚUΡlως , στο 6νομα τοu Ι Ύ)σού, κάτω απ ' ΤLς OLατιχγές τοu Θεοοοσlοu , OL Γ6τθΟL εLοωλολάτρες τοu AMPLXOU. παρασύρθΎ)καν σΤΎ)ν

Ο Θεο06σως έφτασε θΡLαμβεuτ~ς στο ΜεΟL6λανο

YLCX να πεθάνεL απ6 uΟΡωΠLκlα . Ο ΡωμαΙος αuτ6ς cxuτοκράτορας οεν ~τIXν ακ6μα πεν~ντα χρονών XCXL οεν Ι

Ι

Ι

εLχε παεL ποτε τοu σΤΎ) Ι

κομμενΎ)

Ι

απο

ΤΎ)ν

πο

λ

Ρ Ι

Ι

Ι

ωμΎ) , ποu Ύ)ταν τωρα ΠLα Ι

LΤLΚΎ)

Ι

σΚΎ)νΎ).

Δ

εν

εLχε

μεγάλος βασLλLάς , αλλά καλ6ς: νoμoταγ~ς αν

Ι

Ι

ξ

uπαρ

ε-

ξ

εL

XCXL τΙμως ,

XCXL κάπως θεοφοβοuμενος XCXL φοβLτσLάΡΎ)ς. Ι ΑφΎ)νε ouo γωuς, τον Αρκάοω , οεκαοκτώ ετών , XIXL

τον Ονώρω ένΟεκα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

•

.. .

..

.

. ,'

Ο ΕΝΔΕΚΑΧΡΟΝΟΣ ΟνώΡLOς έπαφνε τη 3unx~ αuτο­ κρατορΙα, την οποΙα ~3Y) ο Θεο3όσLOς εΙχε θεωp~σει

30ΡuφόΡΟ ΤYjς ανατoλικ~ς. Σ' αuτ~ ΤΥ) 3uτικ~ αuτοι

κρατορια,

ι

ενας

,

Ι

επισκοπος

τορα,

ο

ΟΠΟLOς

'ξ

ειχε uποτα

,

ι,

ειχε αναγκαστει ,

,

ει τον αuτοκραι

προκειμενοu

να uπε-

ρασπιστεΙ τα σύνορά τοu , να 3εχτεΙ μέσα σΤYjν επικρά­ τειά τοu λαούς βαρβάροuς , ει3ωλολατρικοίις , ποu 3εν εΙχαν καμιά σχέσΥ) με το κράτος και το 3ΙκαLO. Αλλά και στο εσωτερικό uπ~ρχε 3ιάλuσYj. ΧωρΙς την προ­ στασΙα τοu στρατού , ο οποΙος Yjταν α3ιάκοπα απασχο­ λYjμένος σε πολέμοuς στα σύνορα , οι μ ικρές κοινότYj­

τες των χωριών uποτάσσονταν όλο και περισσότερο στοuς

ι

τοπικοuς

ι

αρχοντες ,

ποu

Ι

μποροuσαν

να

ι

EXouv

3ικές τοuς στρατιωτικές 3uνάμεις. Ονομάζονται ρο­

tentes,

και γΙνονται όλο και περισσότερο ανεξάρτYjΤΟΙ

από ΤYjν κεντpικ~ εξοuσΙα , όσο εκεΙνΥ) εξασθενει. Τψ τάσΥ) αuτ~ ενΙσχuσε και

Yj νομοθεσΙα ποι.ι, από ΤYjν

επoχ~ τοu ΔLOκλYjτιανού και μετά ,

απoλLθωσε τψ

κοινωνΙα , 3ένοντας αμετάκλYjτα τον αγρόΤΥ) με ΤΥ) γΥ)

517 κocι τον ocφένΤΎ) του , κocι τον επocγγελμocτΙoc με το

επάγγελμά του. Τ ώρoc ΠΙOC οι άνθρωποι γεννLOύντocι με ΤΎ) μοΙρoc τους

κocι

aEV μπορούν νoc τ-ην ocλλάξουν.

Όποιος εγκocτocλεΙπει το χωράφι του ~ ΤΎ) aουλεLά του , ocκόμoc κι ocν γλυτώσει ocπ' τις ocρχές που τον κocτoc­ ζ 'Υ)τούν ocμέσως, εΙνocι προορισμένος νoc πεθάνει Τ'Υ)ς πεΙνocς γιocτΙ

aEV

βρΙσκει άλλ'Υ) aουλεLά. Κι όΠΟLOς είνocι

πλούσιος εξocκολουθεί νoc πλ'Υ)ρώνει φόρους ocκόμoc κι

ocν χάνει μέρος ~ κocι το σύνολο του πλούτου του . Δι­ OCφOpεΤLΚά φυλocκΙζετocι. ΑυτοΙ οι νόμοι, όσο κι ocν φocίνοντocι πocράλογοι, ~τocν επιβεβλΎ)μένοι ocπ' τις περιστάσεις. Οι σκελετοί που

είνocι έτοψοι νoc aLocλυθούν γυψΟΠΟLOύντocι. Ο γύψος στocμocτάει Τ'Υ)ν

ocποσύνθεσ'Υ),

ocλλά τ-ην

aEV

κocθυστερέ:Ι

Ωστόσο, όλoc ocυτά σ'Υ)μocίνουν το τέλος ης Ρώμ'Υ)ς, του πολιτισμού Τ'Υ)ς κocι του νομικού κocθεστώτος Τ'Υ)ς,

που θεωρούσε κάθε πολίτ'Υ) κύρLO Τ'Υ)ς τύχ'Υ)ς του, τον εξίσωνε με όλους τους άλλους μπροστά στον νόμο κocι, με τ-ην LaLόΤΎ)ΤOC του πολΙτ'Υ),

aEV τον έκocνε μόνο υπ~­

κοο, ocλλά κocι πpωτocγωνιστ~. Τώρoc πιoc ocρχίζει ο Μεσocίωνocς. Οι ΤOΠLΚOΙ άρχοντες πocίρνουν η θέσ'Υ) τo~ κράτους, με το οποίο κocι ocντιπocρocτιθεντocι με όλο κocι μεγocλύτερ'Υ) επιτυχΙoc, μέχρις ότου το aLocσπάσουν σε μυΡLάaες φέουaoc. Το κocθένoc ocπό τoc φέουaoc ocυτά έχει επικεφocλ~ς τον κύριό του, οπλισμένο σocν ocστocκό, κoc­

θισμένο σην κocμπούρoc μιocς άμορφ'Υ)ς, ocνυπεράσπι­ σΤΎ)ς μάζocς στο έλεος των κocπρίτσιων του, που

aEV

έχει κocνένoc aLκocΙωμoc: ούτε κocν το aLκocίωμoc ης με­ τocκΙν'Υ)σ'Υ)ς κocι Τ'Υ)ς ocλλocγ~ς επocγγέλμocτος.

Δίπλoc στον ενaεκάΧΡονο ΟνώρLO , που ~τocν ο κλ'Υ)ΡΟ­ νόμος ocυτού του κocτocρρέοντος ΟLκοaομ~μocτος , τοπο­ θετηθ'Υ)κε ο σΤΡOCΤΎ)γός ΣΤ'Υ)λΙχωνocς. Ή τocν ένocς βάν­

aocλος, aΎ)λoca~ ένocς βάρβocρος γεpμocνικ~ς κocτocγω-

518 γ~ς , και η επιλoγ~ του οείχνει μέχρι ποιου σημείου

,

'Ρ' ειχαν παρακμασει οι ωμαιοι. των . α ξ ιωματικων ι

του

ΜΙ ονον Ι

στρατου ,

,

εκεινος,

Ι

προσφερε

μετα ξ' υ ι

εγγυησει ς

νομιμ6τητας , θάρρους και επιμoν~ς . Και πράγμαη έοωσε αμέσω ς τις αποΟείξεις . Μ6λις έγινε η κηοεία

του Θ.εοΟοσίου , αναταραχ~ ξέσπασε μεταξΙ> Μεοιολά­ νου και Κωνσταντινοόπολης. Ο νεκρ6ς αυτοκράτορας

είχε οιαιρέσει την αυτοκρατορία, αλλά οεν είχε καθο­ ρίσει ποιές επαρχίες θα αν~καν στο ένα ~ στο άλλο κομμάτι. Ο Αρκάοιος , που ανέβηκε στον θρ6νο της ανατoλικ~ς αυτοκρατορίας, με τις . συμβουλές του οι­ κοΙ> του Στηλίχωνα, που ονομαζ6ταν Ρουφφίνος, θε­

ώρησε οικά του εΟάφη τη Δακία και τη ΜακεΟονία. Καυγάς ξέσπασε ανάμεσα στις ουο πρωτεόουσες. Ο Αλάριχος, που, παρά τις υποσχέσεις, οεν είχε αντα­ μειφθεί για τη βo~θεια που είχε οώσει στον Θεοο6σιο κατά τον π6λεμο εναντίον του Αρβογάστη, βάοισε κα­

τά της Κωνσταντινοόπολης. Και θα την είχε λεηλα­ τ~σει , αν ο Ρουφφίνος οεν τον έπειθε πως η Ελλάοα ~ταν

καλότερη

λεία.

Η

αυτοκρατορία,

ανίκανη να

αμυνθεί, έσωζε την πρωτεόουσα με έξοοα των επαρ­ χιών.

Ο

,

μονος

που

ε

ξ'

οργιστηκε

,

απο

το

Ι

γεγονος,

ι

ηταν

ο

βάρβαρος Στιλίχωνας, που έστειλε στην Κωνσταντι­ νοόπολη,

μετά απ6 παράκληση του Αρκαοίου,

ένα

στρατιωτικ6 απ6σπασμα, με εντoλ~ να αποκεφαλίσει

τον Ρουφφίνο. Η oιαταγ~ εκτελέστηκε ευσυνείοητα και,

στη

' θ εση

'θ 'θ ηκε ενας του νεκρου, τοπο ετη

'

λ6ς του, ο αυλάρχης

,

αντιπα-

Ευτρ6πιος, με τον οποίο και

,

"

'ξ ει ξ ανα μια συνεννοηση αναμεσα στα

μπορεσε να υπαρ

ουο αΟέλφια. Και αμέσως ο Στιλίχωνας επωφελ~θηκε,

για να βάλει στη θέση τους τους Γ6τθους, που λεη­ λατοόσαν

την

Πελοπ6ννησο.

Τους

είχε παγιοεόσει

519 στον Ισθμ6 ΤΎJς Κορίνθου, 6ταν ΎJ KωνσταντινoόπoλΎJ, ζΎJλεόoντας ένα θρίαμβο των aυτικών, ~λθε σε συμ­ φωνία μαζί τους και aιέταζε τον στραΤΎJγ6 να του ς αφ~σει ~συχoυς.

Ο ΣΤΎJλίχωνας

,

aαγκώθΎJκε,

αλλά

,

" ς υπακουσε γιατι' ακρι β ω

t: εγερ ' θ ΎJκε εκεινΎJ ΤΎJ στιγμΎJ ε ι.,

και ΎJ Aφρικ~, που ΤΎJ βOΎJθoόσε κρυφά ο Αρκάaιος και ο Ευτρ6πιος, ενώ ορaές

βαρβάρων κατέβαιναν στα

Βαλκάνια , και ο Αλάριχος, ο σόμμαχο ς ΤΎJς Κωνστα­ ντινOόπoλΎJς , οιασχίζοντας ΤΎJν Αλβανία και ΤΎJ Δαλ­ ματία, έμπαινε στψ πεοιάοα του ΩάΟου. Ο ταλαί­

πωρος βάνοαλος στραΤΎJγ6ς , ο μοναοικ6 ς που πίστευε ακ6μα σΤΎJν αυτοκρατορία και ΤΎJν υΠΎJρετoόσε έμπι στα, α

και

'

λ ογου

,

περνουσε

κα

λ

,...,

ΤΎJ

'Υ

"ωΎJ

του

,~,

πα"οντας

ποτε

εοω

ι

πανω και

'λ'

σΤΎJ

,

ποτε

σε

α

,

εκει

ενο ς

για

να

κλείνει τις τρόπες που ανοίγονταν, γόρισε σΤΎJν Ιταλία, νίΚΎJσε τον Αλάριχο, αλλά χωρίς να aιαλUσει τις au-

νάμεις του, γιατί σκ6πευε να τον ΧΡΎJσψoπoι~σει ενα­ ντίον άλλων πιο επικίνουνων βαρβάρων. Και, μΎJ έχο­

ντας πια εμπιστoσόνΎJ στο Μεοι6λανο, μετέφερε ΤΎJν

"

πρωτευουσα του σΤΎJ

,

σια,

"

τριγυρισμενο

Ρ α β"εννα ,

απο

"

ενα χωριο χωρι ς

β α'λ τους

που

ορκία αOUναη. Βρισκ6μαστε στο

σΎJμα-

εκαναν ΤΎJν πο λ ι-

'

403

μ . Χ.

Η μεταφορά ης πρωτεόουσας έγινε ΤΎJν κατάλλΎJλΎJ στιγμ~ για να ην γλυτώσει απ6 ην εισβoλ~ μιας άλ­ λΎJς φυλ~ς Γ6τθων, των Οστρογ6τθων, που ονομάζο, t:' , Β ισιγοτ 'θ ους του νταν ετσι για να ι.,εχωρισουν απο τους Αλαρίχου . Αυτοί, με αΡΧΎJγ6 τον Ραaαγαίζο, πέρασαν τις 'Αλπεις και κατέκλυσαν ΤΎJ χερσ6νΎJσo μέχρι τψ ToσκάνΎJ . Ήταν ΎJ πρώΤΎJ φορά , απ6 τον καιρ6 του Αννίβα , που ΎJ Ιταλία βρισκ6ταν σε τέτοια θέσΎJ. Στον ' Σ ΤΎJ λ ιχωνα

,

χρειασΤΎJκε

"

ενας

στρατεόματα . Και μ6νο το

χρονος

406,

για

να

Υ ' ψ ει μα "ε

είχε πια αρκετοός άν­

ορες για να επιτεθεί στους Γ6τθους , στο Φιέζολε, και

520 να. τους

νικ~σει. Αλλά την Ιόια. στιγμ~ Βάνόα.λοι ,

Αλα.νοΙ κα.ι Σου'Υ)όοΙ περνούσα.ν τις ρωμα.·Ι:κές γρα.μμές

κα.ι μπα.Ινα.νε στ'Υ) Γα.λα.τΙα., 6που α.ποβιβα.ζ6τα.ν επΙσ'Υ)ς α.π6

τη

Βρετα.ννΙα.

ένα.ς

σφετεpιστ~ς

που

λεγ6τα.ν

Κωνστα.ντΙνος κα.ι έτρεψε σε φυγ~ τους βα.ρβάρους, που 6μως α.ντΙ να. α.ποσυρθούν κα.τα.κλύσα.νε Τ'Υ)ν Ισπα.­

νΙα.. Οι κα.λύτερες επα.ρχΙες Τ'Υ)ς Δύσ'Υ)ς ~τα.ν ουσια.­ στικά χα.μένες κα.Ι'Υ) Ρώμ'Υ) ~τα.ν έρμα.ω της κα.τάντια.ς Τ'Υ)ς.

Μέσα. σε 6λ'Υ) α.υτ~ Τ'Υ) όιάλυσ'Υ), που θα. έκα.νε τον oπoιoνό~πoτε να. χάσει τον νου του, ο ΣΤ'Υ)λΙχωνα.ς ~τα.ν ο μονα.όικ6ς που Οια.Τ'Υ)ρούσε την Ψυχρα.ψΙα. του. Ενώ Οια.πρα.γμα.τευ6τα.ν με τον Αλάριχο για. να. εξα.σφα.λΙσει

Τ'Υ) βo~θειά του, κάλεσε μια. στpα.τoλoγικ~ κλάσ'Υ) Ιτα.­ λών. ΕκεΙνοι α.pν~θ'Y)κα.ν να. στρα.τευτούν, α.λλά τον κα.­

Τ'Υ)γ6Ρ'Υ)σα.ν για. υποχωΡ'Υ)τικ6τ'Υ)Τα. α.πένα.ντι στους βα.ρ­ βάρους. Με τι στρα.τιώτες θα. μπορούσε να. τους προ Ι

στα.τευσει ,

,

,

Ι

Ι

ι

Τ'Υ) στιγμ'Υ) που εκεινοι α.ρνουντα.ν να. κα.τα.-

τα.γουν, ενα.ς

'

,

θ' εος το ξ' ερει. Ο Ο νωρως, τρομα.γμενος,

ξέχα.σε α.μέσως τις υΠ'Υ)ρεσΙες που , για. Οέκα. χρ6νια.,

του εΙχε προσφέρει α.υτ6ς ο πιστ6 ς στρα.τηγ6ς, κα.ι

Οιέτα.ξε Τ'Υ) σύλλ'Y)Ψ~ του . Ο ΣτηλΙχωνα.ς ' θ α.υμα.σια.

μπορούσε

να. ε ξ εγερ θ' ει, για.τ ι'λ' τα. ιγα. στρα.τευμα.τα. της

,

α.υτοκρα.τορΙα.ς ~τα.ν πιστά μ6νο σ ' εκεΙνον. Αλλά σε­ β6τα.ν υπερβολικά τον α.υτοκράτορα. για. να. επα.να.στα.­

τ~σει , κι έτσι α.φέθ'Υ)κε να. οολοφον'Υ)θεΙ άγρια., μέσα. σε μια. εκκλ'Υ)σΙα. στ'Υ) Ρα.βέννα.. Κα.ι ~τα.ν, Ισως, το πιο α.ν6'Υ)ΤΟ κα.ι κα.τα.στροφικ6 έγκλ'Υ)μα. α.π6 6σα. εΙχα.ν γΙνει στο 6νομα. Τ'Υ)ς Ρώμ'Υ)ς. Δεν στέΡ'Υ)σε α.πλώς Τψ α.υτο­

κρα.τορΙα. α.π6 τον κα.λύτερο

στρα.τιώτ'Υ) Τ'Υ)ς,

α.λλά

έοωσε σε 6λους τους βα.ρβάρους να. κα.τα.λάβουν, πού ,

ι,

ειχε πια. κα.τα.νΤ'Υ)σει α.υτ'Υ)

Ι

ι

'Υ) πρω'Υ)ν κρα.τα.Ι'Υ) α.υτοκρα.-

τορΙα.. Κα. ι οι βάρβα.ροι ~τα.ν τώρα. πια. οι κα.λύτεροι

521 υπOCλληλοι, αυτοί που συγκρατοuσαν το ετοιμόρροπο οικοδόμημα , γιατί πίστευαν ακόμα στο κuρο ς

τη ς

Ρώμης. Η Ρώμη με τη δολοφονία του Στηλίχωνα , κατέστρεψε αυτ~ την εμπιστοσuνη με τα ίδια της τα χέρια. Από τότε όλα OCρχισαν να καταρρέουν . Ο ΑλιΧριχος,

αντί να φτOCσει στην Ιταλία σαν σuμμαχο ς , έφτασε σαν κατακτητ~ς . Πρότεινε στον Ονώρω μια συμφωνία , κι

,

εκεινος

'ψ ε απερρι

την

,

ευγενικη

'

'θ μια περηφανεια που α ηταν

με

~, αν συνοοευοταν

"

απο

ι θ' καΠOLα χειρονομια αρ -

ρους, αλλOC που γινόταν γελοία στο στόμα ενός αυτο-

,

κρατορα νος

απ

που

' κ λ εινοταν

'β ' λ τους τους α

στη

,

Ρ α β εννα ' , προστατευομε-

'λ ειπο'

και τα κουνουπια , εγκατα

ντας την υπόλοιπη Ιταλία στον εχθρό. Και ο εχθρός βOCδισε εναντίον της Ρώμης και την πολιόρκησε. Ο κόσμος

ολόκληρος

κρOCτησε την ανOCσα του.

Πώς;

Τολμοuσαν να πoλωρκ~σoυν ως και τη Ρώμη; Και ο ίδως ο ΑλιΧριχος φαίνεται πως καταλ~φθηκε από δέος, όταν η πόλη παραδόθηκε χωρίς αντίσταση , και

απαγόρευε στους

στρατιώτες

του την είσοδο .

Mπ~κε μόνος και OCοπλο ς και ζ~τησε από τη Σuγκλ:η­ το να καθ αιρέσει τον Ονώρω. Και η Σuγκλητο ς, που τώρα πια υπ~ρχε μόνο για φιγοuρα , δέχτηκε. ΑλλιΧ την

,

επομενη

,

χρονια,

και

κα θ' ως

ο

Ο' νωρως

'"

' β αινε οεν κατ ε

από τον θρόνο, γuρισε πίσω, αλλιΧ αυτ~ τη φορOC OCφησε τους στρατιώτες του να μπουν στην πόλη απαγορεu­ οντας τους , η προσπαθώντας να τους απαγορεύσει τη

λεηλασία. Οι βOCρβαροι γuριζαν έκπληκτOL στην πόλη , τρομαγμένοι από το ίδω τους το θρOCσος. Στα γερμα,

~,

νικα οαση ,

Ι

απο

ι

οπου

,

'β

ειχαν κατε

"

ει οι προγονοι τους ,

η Ρώμη ~ταν ο θρυλικός, OCπιαστος στόχος. Αντί να κλέψουν , ληστεuτηκαν μOCλλον από έναν πληθυσμό που

,

ειχε

ξ' εχασει

,

να μαχεται,

'θ ει να α λλ" α ειχε μα

λ ηστευει. '

522 Kα~ ο Ιοως ο Aλάp~xoς , ο καταΚΤ'Y)τ~ς , κατακτ~θ'Y)κε απ6 Τ'Υ)

Γάλλα Πλακ~oΙα, ην ωpα~6ταη κ6ρ'Υ) του

ΘεοοοσΙου , ετεpoθαλ~ αoελφ~ του ΟνωρΙου κα~ του ΑρκαΟΙου . Απ6 εκεΙν'Υ) η στ~γμ~, ο βασ~λ~άς

στον

οποΙο υπάκουαν o~ Γ6τθo~, απ6ΧΤ'Υ)σε μ~α βασΙλ~σσα σΤ'Υ)ν

,

,

oπo~α

υπακουε .

ζ'

, τιμες,

<..,εκ~νωντας

Τ 'Υ)ν

'

μα ζ'~

Π'Υ)ρε

γ~α Τ'Υ)ν τε

του

λ'

ευτα~α του

με

'λ ες ο

τ~ς

ι

πεp~πετε~α:

ην εκσΤP~7εΙα σΤ'Υ)ν Aφp~κ~. Αλλά, ενώ προετοιμάζο­ νταν στ~ς ακτές ης ΚαλαβρΙας, ο θάνατος τον βp~κε σΤ'Υ)ν Κοσέντσα . O~ στpατ~ώτες του του κατασκεόασαν

έναν τεράστω κα~ μεγαλoπpεπ~ υπ6γεω τάφο.

K~

όστερα, γ~α να μ'Υ)ν μάθε~ κανεΙς το μυστ~κ6 κα~ συλ' λ 'Y)σε~

τον

,

ταφο,

"λ σκοτωσαν ο ους

τους

σκ λ'β α ους

που

εΙχαν ooυλέΨε~ σην εκσκαφ~. Τον o~αoέXΤ'Y)κε ο αοελ­ φ6ς Τ'Υ)ς γυναΙκας του, Αταοόλφος, ένας ωpα~6τατoς

νέος, που απ6 καιΡ6 ~ταν εpαστ~ς ης Γάλλας Πλα­ κ~oΙας .

Η εΙσοοος των βαρβάρων στ'Υ) Ρώμ'Υ) κα~ 'Υ) εθελο­ ντ~κ~ επ~λoγ~ μ~ας πp~γκΙπ~σσας, που απ6 Τ'Υ)ν αυτοι

κpατop~α

πο

ι

ε~xε

" λ εμ~στ'Y),

,

πpoτιμ'Y)σε~

αφ'Υ)σαν

Τ'Υ)

εμ β ροντ'Υ)ΤΟ

,

,Ι

σΚ'Υ)ν'Υ)

ενος

ο λ' οκ λ 'Υ)ΡΟ

β Ι

αρ

τον

β

αρου

'

κοσμο.

O~ παγαν~στές εΙπαν πως ~ταν 'Υ) εΚΟΙΚ'Υ)σ'Υ) των θεών γ~α Τ'Υ)ν προοοσΙα των ανθρώπων . Kα~ o~ xp~στ~ανoΙ, που εΙχαν αγων~στεΙ επΙ τέσσεp~ς α~ώνες εναντΙον Τ'Υ)ς

Ρώμ 'Υ)ς, τώρα , με τψ πτώσ'Υ) Τ'Υ)ς , α~σθάνθ'Y)καν ξαφ­ ν~κά ορφανοΙ κα~ εΙοαν στψ πτώσ'Υ) αυτ~ τψ έλευσ'Υ)

του AντΙxp~στoυ . «Η Π'Y)γ~ τωνοακρόων μας στέρε:" Ψε», θp~ν'Y)σε ο Ά γως Ιερ6λαμος. Ο μ6νος που έμo~αζε να μ'Υ) oΙνε~ σ'Υ)μασΙα ~ταν ο Ονώρως. Kλε~σμένoς ση Ραβέννα, αpν~θ'Y)κε να ανα­ γνωpΙσε~ τον γάμο ης Γάλλας με τον Αταοόλφο , κα~

αναΙσθ'Υ)τος μπροστά σΤ'Υ)ν καταστpoφ~ Τ'Υ)ς ΙταλΙας, εξακολοόθ'Υ)σε να φυτοζωεΙ μέxp~ το 423 που τον βp~κε

523 ο θάνατος. Πολύ νωρΙ ς για τον Ιοιο , γιατΙ ~ταν νέο ς.

Πολύ αργά για τον κόσμο , με τον τρόπο που ΧΡΎ)σψ ο­

ΠΟΙΎ)σε ΤΎ) ζω~ του. Ο Αταοόλφος εΙχε πεθάνει λΙγο νωρΙτερα απ ' το μαχαΙρι ενό ς βαρβάρου και Ύ) Γάλλα , ι ΧΎ)ρα

πια,

ι ειχε

ιψ επιστρε ει

στο

Ι σπ ιτ ι.

Ο

Ο

ι νωριο ς

ΤΎ)ν

εΙχε παντρέψει με το ζόρι μ ' έναν ξεμωραμένο στρα­

ΤΎ)γό του, τον Κωνστάντιο. Κι επειo~ ο Ιοιο ς οεν εΙχε παιοιά , όρισε οιάοοχο τον γιο που γενν~θΎ)κε απ ' αυτόν τον γάμο: τον Βαλεντινιανό Γ'. ΣΤΎ)ν ΚωνσταντινοόπολΎ) , εΙχε εοώ και καιρό πεθά­ νει ο Αλάριχος, αφ~νoντας τον θρόνο σ ' έναν νεαρό , τον

Θεο06σιο Β

Ι

•

Και εΙναι κωμικοτραγικό να βλέπει κα­

νεΙς αυτ~ ΤΎ) στιγμ~, τα

060 τμ~ματα ΤΎ)ς αυτοκρατο­

ρΙας, απειλοόμενα απ' ΤΎ)ν Ιοια καταστ-ρoφ~, να έρχο­

νται σε επαφ~ για να φιλoνικ~σoυν για τα σόνορα. Η ι Ι Ι"'" αυτοκρατορια Ύ)ταν Ύ)ΟΎ)

Ι στα χερια των

β

αρ

βι

αρων,

και

οι ουο ΡωμαΙοι αυτοκράτορες, οι οποΙοι εκτός των

άλλων ~ταν ξαοέρφια γερμανικ~ς καταγωγ~ς, αρκοό­ νταν σε μια θεωΡΎ)ΤΙΚ~ εξουσΙα σε επαρχΙες οριστικά πια χαμένες. Μια τελευταΙα σπιθα ρωμα·cκοU θάρρου ς

έκαιγε σΤΎ)ν Aφρικ~, όπου ο στραΤΎ)γό ς Βονιφάτιος ,

~OΎ) καταοικασμένος για εσχάΤΎ) προοοσΙα, και ο επΙ­ σκοπος ΑυγουστΙνος , αντιστέκονταν κλεισμένοι σΤΎ)ν Ιππώνα, εναντΙον των Βανοάλων του ΓενσερΙκου. Μέ­ σα σΤΎ) λαΙλαπα ης πολιορκΙας, ο ιεράρχΎ)ς έγραψε το

κορυφαΙο έργο του « Η πόλΎ) του θεοό». Η κυριαρχΙα του γερμανικοό στοιχεΙου πάνω στο

ρωμαϊκό έβρισκε τον συμβολισμό ης και συνοψιζόταν στα γεγονότα που αφοροόσαν ΤΎ)ν αυτoκρατoρικ~ οι­ κογένεια. Στον θρόνο ΤΎ)ς Ραβέννας βρισκόταν ο Βα ­ λεντινιανός Γ Ι

,

αλλά Ύ) πραγματικ~ βασΙλισσα ~ταν Ύ)

ΠλακιοΙα, που σαν όργανό ΤΎ)ς εΙχε οιαλέξει έναν άλλο

βάρβαρο, τον Έτιο, άξιο οιάοοχο του ΣηλΙχωνα. Aυτ~

524 εΙχε απooεΙξε~ πως οεν εμπ~στευ6ταν τους Ρωμαίους ,

,

ουτε καν γ~α

συ ζ' υγους.

"

Φ ανταστε~τε

ποσο τους

εμπ~-

στευ6ταν γ~α στpαΤΎJγoίις ή πoλ~τ~κoίις. Όταν στον op~'ζ οντα φανΎJκε ο

,

Α ττ~'λ ας

"β , εκε~νΎJ ε α λ ε την ΚOPΎJ ΤΎJς

'

ΟνωρΙα, να κάνε~ 6τ~ εΙχε κάνε~ ΎJ Ιo~α με τον Αταοίιλ­ φο : του ΤΎjV πp6τε~νε γ~α σίιζυγο. Συνέβα~νε ΎJ PώμΎJ να

,

,

μπopε~ να ν~ΚΎJσε~ τους

β

αρ

β'

αρους

σ

,

Ι

Ι

~,

ενα μονο πεοω:

στο κpεβάτ~. Αλλά ο ΑττΙλας οεν ήταν Aλάp~χoς. Αντί να ενθου­

σ~αστεΙ με ΤΎJν ΟνωρΙα, ζήΤΎJσε μ~α oυσανάλoγΎJ προ Ι­ κα: ΤΎJ Γαλατία. 'Η ταν ΎJ ωpα~6τεpΎJ επαρχΙα ΤΎJς αυ"

τoκpατop~ας,

κα~

ακομα

κ~

αν ΎJ

,

Ι

κυp~αpχ~α πανω ΤΎJς

ήταν μ6νο θεωpΎJτLκή, ΎJ αυλή ΤΎJς Ραβέννας οεν μπο­ ροίισε να την απαpνΎJθεί. Ο Αττίλας παραβίασε τα σίινορα

κα~

ο

'Ε' τως αναγκασΤΎJκε

να

του

'ι:" ΚΎJpυ<.,ε~

τον

π6λεμο. Αλλά γ~α να απoκτήσε~ τον στρατ6 που του

,

' χpε~α ζ οταν , αναγκασΤΎJκε, μ

"

ενα

θ' ~ λ ωματ~ας, ' αυμα o~π

να συνεταφ~στεΙ τον βασ~λ~ά των BΎJσ~γ6τθων Θεοο6p~χo. Η γ~γαντ~αΙα μάΧΎJ έγ~νε στα Καταλαυναά Πε­ οία. Kα~ οι ΡωμαΙοι νίΚΎJσαν, αλλά ήταν ΡωμαΙοι μ6νο

στο 6νομα. Βάρβαροι ήταν, που ναοίισαν άλλους βαρ­ βάρους, κι ένας εκρωμα·ίσμένος βάρβαρος ήταν ο οι­ oΙΚΎJτής τους. Ο οποίος, αν και νΙΚΎJτής στο πεοίο ΤΎJς μάΧΎJς, οεν ακoλoίιθΎJσε τον εχθρ6 που απoσίιpθΎJκε κα­ νονικά. Δεν είχε άραγε αρκετές ουνάμεις, ή ήλπιζε να

τους κάνει συμμάχους του, 6πως είχε κάνει ο ΣΤΎJλί­ χωνας με τους Γ6τθους;

Το 452, ο Αττίλας ξαναφάνΎJκε. Αλλά αυτή τη φορά οεν χτυποίισε ΤΎJ Γαλατία, αλλά ΤΎjV ίοια ΤΎJν Ιταλία. Ο Βαλεντινιαν6ς, που, μετά τον θάνατο ΤΎJς μ ΎJτέpας του, είχε στα χέρια του την εξουσία, οεν θέλΎJσε να επανα­

λάβει το ατιμωτικ6 λάθος του Ονωρίου, εγκαταλείπο­

ντας ΤΎJ PώμΎJ σΤΎJ μοίρα ΤΎJς· Και αψΎJφώντας ΤΎJ

525 /

γνωμ Ύ) τοu

Ε

/

τωu ,

ποu τοu σuμ

β

ou/λ EuE

/

να φuγει σΤΎ)ν

Aνατoλ~ για να τον ξεφορτωθεΙ, μεταφέρθΎ)κε ση Ρώμ Ύ) για να μΟιΡαστεΙ ΤΎ)ν τίιΧΎ) ης. Κι εκεΙ, μετά από σuμφωνlα με τον πάπα Λέοντα Α:, έστειλε μια πρεσβεΙα σuγκλΎ)τικών στον ΑττΙλα, ποu εΙχε στρατο­ πεδεΙΙσει στο ΜΙντιο.

Ο θρΙΙλος λέει πως ο ΑττΙλας τρόμαξε απ ' ΤΎ)ν απειλ~ τοu αφορισμοΙΙ, σε περΙπτωσΎ) ποu τολμοΙΙσε να επιτεθεΙ ση ΡώμΎ). Αλλά ξέροντας πως ~ταν ειοωλο­

λάΤΡΎ)ς, δεν μποροΙΙμε να καταλάβοuμε τι μπορεΙ να σ~μαινε για κεΙνον ο αφορισμός. Όπως κι αν έγιναν τα

/

πραγματα,

/

αντι να

/

περασει

Α

τα

/

πεννινα,

ξ

/

αναπερασε

τις / Αλπεις και τον επόμενο χρόνο πέθανε. Από το τε-

/

/

ραστω εφΎ)μερο

β

/λ

ασι

/

ειο ποu ειχε

~ / LopucrEL

στις

/

χωρες

από ΤΎ) ΡωσΙα μέχρ~ τον Πάοο, οεν έμεινε τΙποτα, οίιτε καν ο λαός, ποu διασπάρθΎ)κε και αφομοιώθΎ)κε με τις σ

/

λ α β ικες

/

και γερμανικες

φu

/

λ/

ες,

αναμεσα στις

/

οποιες

εΙχε έλθει να κατασΚΎJVώσει σαν αφένΤΎ)ς. Το τέλος αuτοu τοu επικlνοuνοu εχθροΙΙ ~ταν μια ανακοίιφισΎ) για ΤΎ)ν αuτοκρατορlα, αλλά ένα πλ~γμα για τον Έτω, ποu, κλεισμένος σΤΎ) Ραβέννα, δεν εΙχε σuμβάλει σε τΙποτα. Ο Βαλεντινιανός, ποu OUσκολα

εΙχε ανεχτεΙ τόσα χρόνια αuτόν τον UΠΎ)ρέΤΎ) ποu εΙχε

ΙΙφος αφεντικοΙΙ, βρ~κε ην κατάλλΎ)λΎ) στιγμ~ για να τον

/ ξ εφορτω θ ει,

/

οπως

/

/

ειχε κανε ι και ο

Ο

/

νωριος

με τον

ΣΤΎ)λΙχωνα. Και τον σκότωσε με τα (δια τοu τα χέρια , διαπερνώντας τον με το σπαθΙ τοu , μια μέρα ποu λο-

/

γομαΧΎ)σαν.

'Ε

/

/

να ακομα μΟιΡαιο

/

/

λ/θ ξ α ος, γιατι αφνικα,

όλοι οι βάρβαροι ποu ~ταν στρατοπεδεuμένοι στις επαρχΙες και εΙχαν αποδεχτεΙ μια θεωΡΎ)ΤΙΚ~ uποτέλεια στον

/

αuτοκρατορα

ξ

/

εσΎ)κω

θ

Ύ)καν,

κι

/

ενας

απ

,

/

αuτοuς

αποκεφάλισε τον Ιοω τον Βαλεντινιανό στο ΠεοΙο τοu

/Αρεως. Ο Γενσέρικος, ο βασιλιάς των Βανοάλων ποu

526 είχαν ~δΎJ κυp~αpχ~σε~ σην Aφp~κ~, έφτασε σαν εκδ~ ­ ΚΎJτ~ ς του νεκρου αυτοκράτορα. ΣΤΎJν πpαγματ~κ6ΤΎJι εκε~νo

τα ,

που

τον

~ ι ι ενo~εφεpε ΎJταν

να

β/λ α ε~

σ ΤΎJ

θ ' εσΎJ

του νεκρου τον γLO του Oυνέp~κo, παντρεύο ντά ς τον με ην opφαν~ κ6pΎJ του ΤΎJν Ευδοκία. Ο γάμος έγ ~νε. Αλλά ενώ o~ στpατ~ώτες γ~6pταζαν στους

δρ6μους

λεΎJλατώντας επιμελώς τψ π6λΎJ κα~ δίνοντας ση λέ­ ζΎJ βάνδαλος τψ σΎJμασία , που 6λo~ γνωρίζουμε , ο κα~νoυpγLOς βασ~λ~άς των BΎJσ~γ6τθων , ο Θεo06p~χoς /

Β , σΤΎJ Γαλατία , φp6ντ~ζε να εκλεγεί ένας άλλος αυι

τοκρατορας

ι

ΤΎJς

εμπ~στoσυνΎJς

του ,

ο

'Αβ ~τoς.

Ο Γενσέp~κoς γυp~σε πίσω στψ Aφp~κ~, αλλά με σΎJμαντικά λάφυρα: ΤΎJ νυφΎJ , η χ~pα συμπεθέρα του Bαλεντ~ν~ανoυ , με τψ άλλΎJ κ6pΎJ ΤΎJς Πλακ~δία, κα~ μερικές χ~λ~άδες επ~φανείς Ρωμαίους, ανάμεσα στους οποίους μεp~κές δωδεκάδες συγκλΎJτ~κoί , σαν να ~ταν ΎJ

ι Ρ ωμΎJ

~ ι Κ Ι, β' ΙOLOΚΤΎJσ~α του. ~ οταν γυp~σε σΤΎJ ασΎJ του ,

ι "λ ναυΠΎJγΎJσε εναν στο ο

ι με τον ΟΠΟLO

'λ α β ε κατε

κελία, ην Kopσικ~ κα~ ΤΎJ ν6τ~α Ιταλία. 'Αβ

ι ι ~ , Ι ~τoς, ε~χε ενα σπουοαLO στpαΤΎJγo ,

ΤΎJ

Σ ~-

Αλλά ο

β Ι β Ι αρ αρο εννoε~-

τα~, τον P~σίμεpo , που θυμ~ζε τον ΣΤΎJλίχωνα κα~ τον ΈτLO. NίΚΎJσε τον εχθρ6 σε μ~α μεγάλΎJ ναυμαχία ,

υστερα ανέτρεψε τον ι Aβ~τo , που παPΎJγoP~θΎJκε σΤΎJ θpΎJσκεία κα~ έγ~νε επίσκοπος ΤΎJς Π~ατσέντσας, κα~

δεν τον αντ~κατέσΤΎJσε παρά τέσσερα χp6ν~α αργ6τερα, κάνοντας αυτοκράτορα τον MαγLOp~αν6. ΤΟ

ι

ι

εκανε κυp~ως γ~α να ανακα

λ'

lζ

εσε~ σΤΎJν ται., ΎJ τους

βανΟά:λους, τους BΎJσ~γ6τθoυς, κ~ 6λους τους άλλους βαρβάρους, που είχαν επωφελΎJθεί γ~α να αναΚΎJpυζoυν

κα~ επίσΎJμα ην ανεζαpΤΎJσΙα τους. Αλλά λίγο ΧPΎJσί­ μεψε , γ~ατί o~ βάpβαpo~ εζακoλoυθΎJσαν να κάνουν 6 , τι

τους άρεσε. Ο MαγLOp~αν6ς επ~χείpΎJσε μ~α εκστρατεία εναντίον του Γενσέρικου , ο οποίος με προδοσία του

527 κατέστρεψε τον στόλο, XCXL ο ΡLσίμερος, εξοργLσμένο ς

με τον αυτοκράτορα που ~θελε να κυ βερνάεL πραγμα-

/

/

ΤLΚα, τον σκοτωσε

XCXL

/

τον ανΤLκατεστησε με τον

Λ/β

L LO

Σεβ~po, που ~ταν πεΡLσσότερο του χεΡLOύ του. Αλλά ο ΓενσέΡLκος σκεφτόταν ΟLαφΟΡεΤLκά. Έχοντας εγκα­ ταλείψεL τ-ην LOέcx ν ' ανεβάσεL στον θρόνο τον γLO του OυνέpLΚO, σύζυγο της Ευοοκίας, είχε στρέψεL ΤLς ελ­

πίοες του στον συγκλ'ηΤLκό ΑνίκLO ΟλίβρLO, τον οποίο είχε παντρέψεL με ΤΎjV αoελφ~ της νύφης του ΠλαΚL­ οίας. KCXL είχε cxpxlcrEL έναν καLνούργLO πόλεμο , oηλαo~ συνέΧLζε με μεγαλύτερο ζ ~λo τον πόλεμο που από χρόνLα έΟLνε εναντίον της Ρώμης.

rLCX να εζασφαλίσεL την άμυνά του , ο ΡLσ ίμερος έκανε το εξ~ς: αντάλλαξε το κεφάλL του Σεβ~poυ , με ΤΎjV άνοοο στο θρόνο ενός ανθρώπου που εμΠLστευόταν

η ΚωνστανΤLνούπολη , XCXL θα του εξασφάλLζε τη βo~­ eELιX της . Λεγόταν Π ροκόΠLOς ΑνθέμLOς , ~λθε στην

Ιταλία το

467,

στέφθηκε αυτοκράτορας, ετοίμασε έναν

στόλο ΧLλίων πλοίων με ναύαρχο τον ΒασLλίσκο XCXL τον έστεLλε σΤLς ακτές της Τυνησίας. Ο ΒασLλίσκος, μό­ λLς αποβLβάστηκε, έκανε ανακωχ~ πέντε ημερών με

τον ΓενσέpLΚO , που εΠLτέθηκε αLφνLΟLασΤLκά στα σκά ­ φη του XCXL τους έβαλε φωΤLά. Μίλησαν τότε YLCX προ­ οοσία του στρατηγού. ΣτΎjV πραγμαΤLκότητα ΤΎjV προ ­

οοσία την είχε ΟLαπράξεL η αυλ~ της ΚωνστανΤLνούπο-

λης

που

/

μυσΤLκα

/ XCXVEL / ELXE

/

συμμαΧLα

με τον

β

cxcrL λ LCX/

των ΒανΟάλων. Ο οποίος πέρασε στην αντεπίθεση, αποβLβάστηκε στΎjV Ιταλία XCXL λεηλάτησε τη Ρώμη

YLCX τρίτη φορά. Ο ΡLσίμερος Οέχτηκε τον ΟλίβLO σαν νέο αυτοκράτορα, αλλά πέθαναν XCXL OL ουο τους τον ίοLO χρόνο , το

472.

OL ΒάνοαλΟL προσπάθησαν να εΠLβάλουν τον Γλυ­ κέρLO, YLCX τον θρόνο . Αλλά η ΚωνστανΤLνούπολη οεν

528 Ι

Ι

τον αναγνωρισε και OΙVOΙKYJpU

ξ

Ι

Ι

ε αuτοκρατορα τον

ou'λ ιο

Ν έποτα και, για να τον εξασφαλΙσει από τον Γενσέρικο,

f

ε ξ αγορασε

f

μια

καταστρεΠΤΙΚΎj

Ι

εφΎjνΊj ,

Ι

αναγνωρι-

ζοντας στον Βάνσαλο Τψ κuριαρχΙα όχι μόνο πάνω

σην Aφρικ~ , αλλά και σΤΎj ΣικελΙα, σΤΎj ΣαρσΎjνΙα, στψ Koρσικ~ και στις

Βαλλεαρισες. Τον επόμενο

χρόνο , ο βασιλιάς των BΎjσιγότθων, Εόριχος, π~ρε σε αντάλλαγμα ΤΎjς οuσετερόΤΎjτάς" τοu, Τψ Ισπανία . Οι

Boupyouvool, οι Αλαμανοί και οι Ροόγοι μOφάσΤΎjκαν το uπόλοιπο ΤΎjς ΓαλατΙας. Και Ύj σuτικ~ αuτοκρατο­ ρΙα περιορΙσηκε σην ΙταλΙα. Ο Νέπως έσωσε στον στραΤΎjγό τοu Ορέση ΤΎj σιαταγ~ να σιαΛUσει τον στρατό, γιατΙ σεν μποροόσε πια να τον σuνΤΎjρ~σει. Οι βάρβαροι

ποu

τον

αποτελοόσαν

επαναστάΤΎjσαν,

ο

Ορέσης έγινε αρχΎjγός τοuς, και ο Νέπως κατέφuγε σΤΎj

Ι Δ α λ ματια, Ι

~

Ι οποu

Ι ξ

τον ειχε εκοιω

ει απ

Ι ειχε

,

τον

ε

ξ

θ

Ι ορισει τον

Γλ

Ι UXEpΙO,

Ι αφοu

Ι

ρονο.

Ο OρέσΤΎjς έκανε αuτοκράτορα τον γιο τοu Ρωμόλο ΑUγοuστο. Μια κακεντρεχ~ς μοίρα έσωσε σ' αuτόν τον νεαρό, ποu θα ~ταν ο τελεuταίος αuτοκράτορας ΤΎjς

Ρώμ Ύjς, το όνομα τοu ισρuτ~ ΤΎjς. Αλλά οι βάρβαροι Ι

στρατιωτες

με

θ

ι,

uσμενοι απ

Ι

ζ

ΤΎjν επιτuχια τοuς,

Ι

ΎjΤΟU- "

σαν τώρα περιοχές σΤΎjν καρσιά ΤΎjς XEPcrov~crou, κι άλλος ~θελε ην κοιλάσα τοu nιXoou, άλλος ην Αψι­ λΙα κι άλλος Τψ ToσκάνΎj. Ένας απ' τοuς αξιωματι­

κοός τοuς, ο oσoάΚρΎjς, μπ~κε επικεφαλ~ς, επιτέθΎjκε στον

Ι Ο ρεσΤΎj

σΤΎjν

Π

α

β'

Ι

Ι

ια, τον νΙΚΎjσε και τον σκοτωσε.

Ο Ρωμόλος Αuγοuστος, ποu αργότερα Ύj ιστορΙα τον Ι

ονομασε

Μ

Ι

ικρο

ΑΙ

uγοuστο,

για

να

τον

ξ

'ζ

εχωρι

ει

απ

,

τον Μεγάλο , μεταφέρθΎjκε και πεΡΙOρίσΤΎjκε σ' ένα κά­ στρο σΤΎj NάπoλΎj , όποu και τοu εξασφαλΙσΤΎjκε μια γενναΙα εΠΙΧOρ~γΎjσΎj. Ο OσOάΚρΎjς έστειλε στον αuτο­

κράτορα ης KωνσταντινOόΠOλΎjς Z~νωνα τα εμβλ~-

529 ματα τ'ης αυτοχρατορΙας , χα~ o~αχ~ρυξε πως στο εξ~ς θα χυβερνοΙΙσε ΤΎjν ΙταλΙα ως αξ~ωματLχ6ς του. Aυτ~ ΤΎj φορά εΙχαν 6λα τελε~ώσε~, 6χ~ μ6νο στψ

πράξΎj αλλά χα~ στα λ6γ~α. o~ αετοΙ ΤΎjς PώμΎjς εΙχαν 'ι:" πεται..,ε~

' χα~ ο μαχρ~α

Μ' εσα~ωνας

'ζ ε. αρχ~

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΕΔΩ ΤEΛElΩNEl Ύ) LσΤΟΡLΙΧ μιχς. Όπως όλες OL μεγάλες ΙΧUΤΟΚΡΙΧΤΟΡLες, έτσL XΙXL Ύ) ΡωμΙΧLΚ~ ΙΧUΤΟΚΡΙΧΤΟΡLΙΧ οεν 'θ Ύ)κε ΙΧπΟ' τον εc..,ωτερLΚΟ ζ 'θ' , τιχ εσωνLΚΎ) εχ ρο , ΙΧ λλ' ΙΧ ΙΧπΟ τεΡLκά ης ΠPOβλ~μΙXΤΙX. KΙXL Ύ) λΎ)ξLΙΧΡΧLΚ~ πράξΎ) θιχνάτοu ΤΎ)ς οεν uπογΡάφΤΎ)κε με ην εκθΡόνLσΎ) τοu Ρωμύλοu , ΙΧλλά με ΤΎ)ν ΙXΠOOOχ~ ΤΟU ΧΡLσΤLιχνLσμού σιχν επΙσΎ) μ Ύ)ς θΡΎ)σκεΙιχς τοu κράτοuς XΙXL την μετιχ­ φορά ΤΎ)ς πρωτεύοuσιχς στην ΚωνστιχνΤLνούπολΎ). Με

ιχuτό το ΟLπλό γεγονός ξεΚLνάεL YLΙX η ΡώμΎ) ένιχ άλλο κεφάλΙΧLO.

Η πλεLOΨΎ)φΙιχ των μελεΤΎ)τών uποσΤΎ)ΡLζεL πως Ύ) κιxτιxστpoφ~ πpo~λθε ΚUΡLως ιχπό δύο γεγονότιχ: τον Χ ΡLσΤLιχνLσμο'

XΙXL ΤΎ)ν

,

ΠLεσΎ) των

β ιχρ β' ιχρων

,

ποu κιχτε-

βΙΧLνιχν ιχπ' τον Βορρά XΙXL ιχπ' την Aνιxτoλ~. ΕμεΙς οεν

το ΠLστεύοuμε. Ο ΧΡLστLιχνLσμός οεν κιχτέστρεΨε τι­ ΠΟΤΙΧ.

ΠεΡLOρΙσΤΎ)κε νιχ εντιχφLάσεL το πτώμιχ μLιχς

θΡΎ)σκεΙιχς σΤΎ)ν οποΙιχ οεν ΠLστεuε ΠLΙΧ κιχνεΙς, XΙXL νιχ σuμπλΎ)ΡώσεL το κενό ποu εκεΙνΎ) άφηνε . MLΙX θΡΎ)σκεΙιχ ι

ι

εLνΙΧL σΎ)μΙXνΤLΚΎ),

ι 0XL

,

'ζ" νιχοuς

οτιχν κιχτιχσκεuιχ

EL

XΙXL κιχ-

531 νε ι λειτουργΙες , αλλά. όταν aΎjμωυργεΙ κανόνες Ύjθα~ ς συμπεριφορά.ς .

Η

ειaωλολατρεΙα εΙχε aΎjμωυργ~σει

τέτοωυς κανόνες . Αλλά. όταν γενν~θΎjκε ο Χριστός , οι κανόνες αυτοΙ εΙχαν ~aΎj πέσει σε αΧΡΎjστΙα , και οι ά.ν ­ θρωποι συνειaΎjΤά. ~ ασυνειaΊjτα αναζΊjΤOύσαν κά.ποωυς ά.λλους . Δεν ~ταν Ίj XΙXLVOUPYLIX πΙσΤΊj που προκά.λεσε ι

ΤΊjν

πτωσΊj

ΤΊjς

πα

λ

ι

Lας·

το

Ιθ

αντι

ι

ετο

ειχε

συμ

β

ι

Ο

ει.

Τερτυλλιανός , που έβλεπε καθαρά. , το γρά.φεL ανΟLΧΤά..

rLIX κεΙνον , ο κόσμος του παγανLσμού ~ταν σε aιά.λυσΊj . Κ L οσο

ι

πω

Ι

γ ι

γΡΊjγOρα

Ι

ενταφLα..,οταν

το σο

το

κα

λ

Ι

υτερο

YLIX όλους. Οσο για τους εξωτεΡLκού ς εχθρούς , Ίj PώμΊj εΙχε συνΊjθΙσεL να τους αντψετωπΙζει , να τους πολεμά.εL και

να τους νικά.εL.

OL ΒΊjσLγότθΟL, οι Βά.νaαλοι και οι

OUVVOL που κατέβαιναν απ' ΤLς ι ΑλπεLς aεν ~ταν σκλΊjρότεΡΟL από τους ΚΙμβρους , τους Τεύτονες και τους Γαλά.τες που εΙχαν αντψετωπΙσεL με επιτυχΙα ο ΚαΙσαρας και ο Μά.ρως. KΙXL τΙποτα aεν μας εΠLτρέπεL ιψ

να ΠLστε

ουμε πως

ο

Α

Ιλ

ττι

ας

ι

ι

Ίjταν ικανοτερος

στρα -

ΤΊjγός από τον ΑννΙβα που νΙΚΊjσε του ς ΡωμαΙους σε τόσες μά.χες κι όμως έχασε τον πόλεμο. Αλλά. προ ­

σπά.θΊjσε να του κόψεL τον aρόμο ένας ρωμαLκός στρα ­ τός που τον αποτελούσαν αποκλειστικά. ΓερμανοΙ , συ ­ μπεριλαμβανομένων των αξιωματικών , γLατΙ ο Γαλλι­

ανός εΙχε απαγορεύσεL ΤΊj στραΤLωτικ~ θΊjτεια , ακόμα και στους συγκλψικού ς. Η PώμΊj εΙχε ~aΊj καταλΊjι

φ θ ει

ι

απο

τα

t:

' ι.,ενα

ι

στρατευματα .

Η

εΠL

λ

ι

εγOμενΊj

«εL -

σβoλ~» aεν ~ταν παρά. μια αλλαγ~ φρουρά.ς μεταξύ βαρβά.ρων.

Αλλά. ακόμα και Ίj στρατιωτικ~ κρΙσΊj aεν ~ταν πα ­ ρά. το αποτέλεσμα μLας πω σύνθεΤΎjς παρακμ~ς, κυ ι β λ ι Η ι ι t: ι ι ριω ς ιο oγΙΚΊjς . παρακμΊj εLχε ι., εΚLνΊjσεL απο ΤΊjν υ

ι ι Ψ Ίj λ Ίj XOL νωνLα

ΤΊj ς

Ρ ι

ωμ Ίj ς

( γιατ ι, Ι

Ι

οπως

λ

Ι

ενε , το

Ψ ι

αρι

532 βρoμάε~ απ ' το κεφάλ~), με -;''ι χαλάρωσΊί των οικογε­ νε~ακών όεσμών κα~ τ~ς αντ~συλλΎjπτ~κές πρακτικές .

Η

" πεΡΎjφανΎj αρ~στoκρατ~α, π ου υΠΎjρ"ε ?:' Ύj σΎjμαπα λ ~α

"

, νΤ~ΚOτεΡΎj

θ ' '?:' ' , ~ υνουσα τα"Ύj πο υ γνωρ~σε ο κοσμο ς, κα~ Ύj

οποία γ~α α~ώνες είχε όώσε~ το παράόε~γμα ΤΎjς ακε­ ρα~όΤΎjτας , του θάρρου ς, του πατρ~ωησμoίι , μετά τους

καΡΧΎjόOν~ακoίι ς πολέμους κα~ κυρίως μετά τον Καί­ σαρα, άρχ~σε να όινε~ το παράόε~γμα του εγω~σμoίι κα~ ΤΎjς ό~αστρoφ~ς. o~ oικoγένε~ες που ΤΎjν αποτελοίισαν αΠOόεκατισΤΎjκαν από τους πολέμους κα~ τ~ς πoλ~τ~­ κές ό~ώξε~ς , αλλά έσβΎjσαν κυρίως γ~α λόγους υπο­

γεννΎjτ~κόΤΎjτας. o~ μεγάλo~ μεταρρυθμ~στές σαν τον Καίσαρα κα~ τον Bεσπασ~ανό ΠΡOσπάθΎjσαν να ης ανηκαταστ~σoυν με τ~ς μεγάλες ασηκές o~κoγένε~ες

ΤΎjς

επαρχίας. Αλλά κ~ αυτές ό~αφθείρoνταν με ΤΎj

σειρά τους και Ύ) aεύτερ-η γενιά ~τα.ν ~OΎ} ότι κ'cχι οι ΠΡOΎjγoίιμενες. Το κακό αυτό παράόε~γμα σίιντομα εξαπλώθΎjκε , κα~ ~όΎj, σΤΎjν επoχ~ του T~βερίoυ , θεσπίσηκαν κί­ νΎjτρα γ~α να ενθαρρυνθοίιν οι χωρικοί σΤΎjν απόΚΤΎjσΎj

πα~ό~ών . Προφανώς κα~ Ύj ίιπα~θρoς ερ~μωνε , όχ~ μόνο απ' ης επ~όΎjμίες κα~ τους πολέμου ς αλλά κ~ από ΤΎjν

υΠOγεννΎjηκόΤΎjτα . Ο Περτ~νάΤΎjς πρόσφερε όωρεάν τα εγκαταλεψμένα χτ~ματα σ ' όποιον αναλάμβανε να

τα καλλ~εργ~σε~. Kα~ στο υλικό κα~ Ύjθ~κό αυτό κενό ,

ε~σχωΡΎjσανε

o~

?:"

"ενo~,

κα~

,

κυρ~ω ς

o~

ανατο

λ'

~τε ς,

σε

όόσε~ς τόσο μεγάλες , που Ύj PώμΎj όεν βρ~κε τον χρόνο να τους απoρρoφ~σε~ σε μ~α κα~νOίιργ ~α κα~ λε~τoυρ­ γ~κ~ κo~νωνία . Aυτ~ Ύj ό~αόικασία αφOμOιωσΎjς λε~ ­ ΤOίιργΎjσε μέχρ~' ΤΎjν επoχ~ του Καίσαρα , που έκανε ρωμαίους πολίτες τους Γαλάτε ς, κα~ τους ανέόε~ξε σε

αξ~ωμαΤ~ΚOίις , υπαλλ~λoυς, ακόμα κα~ συγκλΎjτικoίι ς . Αλλά κάη ανάλογο ~ταν αalινατo να γ ινε~ με του ς

•

533 Γερμανούς ποu ~ταν πολύ πιο αpνΎjΤΙΚOί απέναντι στον

κλασικ6 πολιτισμ6 , και αΠOδείΧΤΎjκε καταστροφικ6 με τοuς ανατολίτες ποu τον δέΧΤΎjκαν μεν, αλλά για να τον διαφθείροuν σΤΎj σuνέχεια .

Το αποτέλεσμα 6λων αuτών ~ταν ο δεσποτισμ6ς, ποu

,

'Τ εγκαινιασΤΎjκε απο τον ι β' εριο,

χιστες

περιπτώσεις

~ταν

και

ποu

φωτισμένος.

,

ανOΎjΤO να τον αντψετωπι'ζ" ει κανεις

ε λ' α-

σε

Αλλά

είναι

επικριτικα και να

τοu επιρρίπτει τις εuθύνες ΤΎjς καταστpoφ~ς. Ο δε­ σποτισμ6ς δεν είναι ποτέ καλός, αλλά uπάρχοuν σuν­

θ~κες ποu τον κάνοuν αναπ6τρεπτο. Και σΤΎj PώμΎj, uπ~ρχαν αuτές οι σuνθ~κες, όταν ο Καίσαρας έκανε ην αpχ~. Ο Βρούτος, ποu τον δoλoφ6νΎjσε, αν δεν ~ταν

,

ενας ποu

~

,

χuοαιος

,

πιστεuε

,

χτuπωντας

φι

λ'~

πως

τον

~

οοο<-,ος,

,

Ύjταν

'

,

crLYoupιx

θ α θ εραπεuσει

,

εναν

,

,

ενας

ανOΎjΤOς

"

αρρωστο

β αρια

πuρετο"β' κι οχι τον ακι λ ο .

Α' κομα

και

το σοσιαλιστικ6 πείραμα τοu ΔΙOκλΎjτιανOύ ~ταν ένα κακ6 ποu δεν έλuσε κανένα πp6βλΎjμα, αλλά επιβλ~­ θΎjκε απ6 τις περιστάσεις σαν έσχατος τρ6πος θερα­ πείας. Μπορεί κανείς να πει πως Ύj PώμΎj γενν~θΎjκε

με μια απoστoλ~, ΤΎjν εκπλ~pωσε και, εκπλΎjpώνOντάς ΤΎjν, τε

' λ ειωσε

και ΤΎj

ζ' ωΎj

να σuγκεντρώσει τοuς

Α' UΤΎj

Ύj αποστο λ' Ύj Ύjταν

πολιτισμούς

ποu είχαν προ­

ΤΎjς.

,

ϋπάρξει, τον ελλΎjνικ6, ΤΟ,ν αιγuπτιακ6, τον καpχΎjδO­

νιακ6 και να τοuς διαδώσει σε 6λΎj ΤΎjν ΕUΡώΠΎj. Η PώμΎj δεν εφεύρε πολλά πράγματα ούτε σΤΎj φιλοσο­ φία, ούτε σΤΎjν τέχνΎj, ούτε στψ επιστ~μΎj . Αλλά έφτι­ αξε τοuς δΡ6μοuς πάνω στοuς οποίοuς ταξίδεψαν οι πολιτισμοί, έδωσε τον στρατ6 ποu τοuς uπερασπίσΤΎj­

κε, τοuς ν6μοuς ποu εγγu~θΎjκαν τψ ανάπτuξ~ τοuς και μια γλώσσα ποu τοuς έκανε παγκ6σμιοuς. Δεν

ανακάλuψε ούτε καν τα είδΎj των πολιτεuμάτων : μο­ ναρχία και δΎjμOκpατία. αριστοκρατία και δεσποτισμ6ς

534 εΙχα.ν ~3'Y) 30κψα.στεΙ Αλλά'Υ) Ρώμ'Υ) σuσημα.ΤΟΠΟΙ'Υ)σε

"

τα. ΠΡοτuπα. τοu ς

,

'λ α.μ Ψ' Ι ην α.ποστο λ''Υ) με κα.~ ε ε σ α.uη ,Ι

το πpα.ΚΤLΚO κα.~ opγα.νωτLΚO Τ'Υ) ς

' Ο τα.ν επα. 'Ψ' ε να. ε~να.~

πνεuμα. .

,

πρωτεuοuσα. ,

με τον

Κ ωνστα.-

ντΙνο , πα.ρέ3ωσε η 3ωLΚ'Y)ΤLΚ~ ης 30μ~ στψ Κων­ στα.ντ~νoύπoλ'Y), ποu έζ'Υ)σε άλλα. χLλ~α. χpόν~α.. Kα.~ ο

,

χp~στ~α.ν~σμoς

Ι pα.σε~

α.π

,

γ~α.

να.

θ p~α.μ β' Ι εuσε~ χpε~α.σηκε να. πε-

Ρ' ωμ'Υ). Ο

Τ'Υ)

,

Π'ετρος

ε~χε

' β ε~ κα.τα. λ α.

πο λ'

u

κα.λά πως o~ α.πόστoλo~ Tou l'Υ)σού, μόνο 3~α.σχΙζoντα.ς

. τοuς pωμα.·~κoύς 3Ρόμοuς θα. κα.τάφερνα.ν να. κα.τα.κτ~­ σοuν ην ο~κοuμέν'Υ). Kα.~ o~ 3~ά30ΧOΙ Tou, σΤ'Υ)ν α.uσηΡ~ εβpα.·~κ~ λε~ΤΟUΡγΙα., ε~σα.γάγα.νε στo~χεΙα. Τ'Υ)ς ε~3ωλo­ λα.τρεΙα.ς: το πομπώ3ες κα.~ θεα.μα.ΤLΚό στo~χεΙo , Τ'Υ)

λα.τ~ν~κ~ γλώσσα. κα.~ μ~α. φλέβα. πολuθεϊσμού με η λα.τρεΙα. των α.γΙων.

Έτσ~, όχ~ μόνο σα.ν κέντρο ΠOλ~τLκό ης α.uτοκρα.­ τορΙα.ς, α.λλά σα.ν εγκέφα.λος Τ'Υ)ς Xρ~στ~α.νoσύν'Y)ς, 'Υ) Ρώμ'Υ) ετοψάσΤ'Υ)κε να. ξα.να.γΙνε~

caput mundi,

εξα.κο­

λούθ'Υ)σε να. είνα.~ μέχρ~ κα.~ Τ'Υ) Mετα.ρρύθμ~σ'Y) των 3~­ α.μα.Ρτuρομένων. Ποτέ, πόλ'Υ) 3εν έζ'Υ)σε ωρα.~ότερ'Y) περ~πέτε~α..

Η

~στopΙα. Τ'Υ)ς εΙνα.~ τόσο μεγάλ'Υ) ποu κάνε~ τα. εγκλ~μα.τα.

Ι

,

με τα. oπo~α. ε~να.~

~

Ι

'ζ

o~α.σπα.ρη να. φα.ντα.

οuν

Ι

μLΚΡα..

Ίσως μ~α. α.πό τ~ς σuμφορές Τ'Υ)ς lτα.λΙα.ς εΙνα.~κ~ α.uτη:

έχε~ πρωτεύοuσα. ης μ~α. πόλ'Υ) με 3uσα.νάλογα. μεγάλο όνομα. κα.ι πα.ρελθόν, ]tou α.ντιπα.ρα.βάλλετα.ι ση με-

,

τρωτ'Υ)Τα.

'λ" ενος α.οu,

ποu

οτα.ν

'ζ ει ΚΡα.uγα.

μα.», εννοεΙ μόνο μια. π030σφα.φικ~ ομά3α..

« Β'β ι α.

Ρ' 0-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρ6λΟΥος του ΣυΥΥραφέα Υια τΎjy ΕλληΥική Έκδοση.

σελ.

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Ab urbe condita .

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΎΤΕΡΟ

OL

ΚOC'Υ)μένΟL

ΕτρούσΚΟL

OL

21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

OL

ocγρότες βocσLλLά.3ες

33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤ ΑΡΤΟ

OL έμΠΟΡΟL βocσLλLά.3ες

44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο Πορσέννocς

56

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

SPQR

68

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

Ο Πύρρος

80

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ

Η εκπocί3εuσ'Υ)

.

91

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ

Η στoc3Lο3Ρομίoc

102

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑ ΤΟ

OL

θεοί.

112

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑ ΤΟ

Η πόλ'Υ).

123

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑ ΤΟ

Η ΚOCΡχη8όνoc

136

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο Κocν6νocς

146

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Ο ΑννΙβocς

157

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΣκιπΙωνocς

169

.

ΚΕΦ ΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚ ΤΟ

180

«Graecia capta» . ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑ ΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

192

Ο Κάτωνocς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΟΓ ΔΟΟ

202

« ... Ferum victorem cepit» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ

ΟΙ Γράκχοι

21 4

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε ΙΚΟΣΤΟ

226

Ο ΜάΡLOς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ Π ΡΩΤΟ

236

Ο Σόλλocς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

249

Ένoc οεΙπνο σΤΎ) ΡώμΎ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο Κικέρωνocς

260

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΕΤ ΑΡΤΟ

Ο ΚocΙσOCΡocς

270

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η κocτάΚΤΎ)σΎ) ΤΎ) ς ΓocλocτΙocς

.

281

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

Ο ΡουβΙκωνας

293

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

305

ΟΙ ειοοΙ του ΜαρτΙου ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΙ<ΟΣΤΟ ΟΙ'Δυ ο

Αντώνιος και Κλεοπάτρα.

316

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

327

Ο Αύγουστος ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ

Ο Οράτιος και ο ΛΙβιος

.

337

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΓΙ ΡΩΤΟ

Ο Τιβέριος και ο Καλιγούλας.

346

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΔΕίΓΕΡΟ

Ο Κλαύοιος και ο Σενέκας

355

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

364

Ο Νέρωνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΠομΠΎ)Ια

372

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΓιΕΜΓιΤΟ

379

Ο ΙΎ)σούς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡ Ι ΑΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

ΟΙ Απ6στολοι

388

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΟΙ Φλάβιοι

396

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΙ<ΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ

Η επικούρεια ΡώμΎ)

.

405

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

Ο καπιταλισμ6ς ης ΡώμΎ)ς

Ιι 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ

422

o~ o~ασκεMσε~ς ης ΡώμΎ)ς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

431

Ο Ν έρβας κα~ ο Τ ρα-,;αν6ς ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΔΕΠΕΡΟ

Ο Aoρ~ανός

440

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ

Ο Μά.ρκος Aυρ~λως

448

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

458

o~ ΣέβΎ)ΡO~ . ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΔωκλΎ)τ~ανός

468

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ

Ο Κωνσταντίνος

478

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ

Ο θρίαμβος των Xρ~στ~ανών

.

487

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ

Η · κλΎ)ρoνoμ~ά. του Κωνσταντίνου.

497

ΚΕΦΑλλΙΟ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ

Ο Αμβρόσως κα~ ο Θεooόσ~oς

507

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟ

ΤΟ τέλος .

516

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ

Συμπέρασμα.

530

Η

JΣΤΟΡJΑ

ΙΝΤΡΟ

ΤΩΝ

ΡΩΜAlΩΝ τσΥ'

ΜΟΝΤΑΝΕΛΛΙ ,

ΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

&

ΦΩΤΟΣΤΟΙ

ΑΠΟ

ΤΗΝ

Ε.

ΣΙΑ Ο . Ε ., ΔΙΔΟΤΟί

ΑΘΗΝΑ , ΤιΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟ

46, 10681

ΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΦΩΝ ΧΡιΣΟ

XOi, ΣτΥΜΦΑΛIΑΣ 8, ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ

ΘΟΔΩΡΟ ΝΤΕΛΗ

ΗΛιοπωΆο ΡΟΔΟΠΟιΛΟ ,

ΛΙΟ ΤΟι ΤΩΝ

1991

ΚΑΙ ΤΟΝ

ΠΑ ΑΠΡΙ

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ

ΕΚΔΟΣΕΩΝ

"ΤΡΙΑ

ΦΙΛΛΑ» .