Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ

εκδόσεις Α/σννεχεια

Τίτλος: Η Επανάσταση του Οκτώβρη Χρόνος έκδοσης: Νοέμβρης 2007 Τίτλος πρω τοτύπου: La rivoluzione d'Ottobre Memorie e testimonianze dei protagonist! Εισαγωγή - επιμέλεια ιταλικής έκδοσης: Adriana Chiaia Copyright ιταλικής έκδοσης: Zambon Editore Μετάφραση από τα ιταλικά: Λβα Μ πουλοΰμπαση, Κατερίνα Σκλαβενίτη, Πέτρος Στανγκανέλης Επιμέλεια έκδοσης: Ερρίκος Φινάλης Διόρθωση: Στέλλα Γιασουρίδου, Τασι'α Λιόντου εκδόσεις \ J σ υ ν ε χ ε ία Εμμ. Μπενάκη και Δερβενίων 50, Τ .Κ . 10681 Αθήνα τηλ.: 210 3837191, φ αξ: 210 6430024, email: [email protected]

Η Επανάσταση του Οκτώβρη Αναμνήσεις και μαρτυρίες των πρωταγωνιστών

εκδόσεις

Α/σννεχεια

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Η έκδοση αυτού του βιβλίου συμπίπτει με τη συμπλήρωση 90 χρόνων από την Επανάσταση του Οκτώβρη. Σε σύγκριση με τα «μαύρα χρόνια» του τέλους της δεκαετίας του '80 και των αρχών της δεκαετίας του '90, σήμερα είναι μάλλον ευκολότερο να μιλήσει κανείς για τον Οκτώβρη. Τότε οι εκδηλώσεις και οι εκδόσεις που κάναμε προς τιμή της Επανάστασης του Οκτώβρη μας κατέτασσαν στην πολύ μειοψηφική κατηγορία των αμετανόητων. Ακόμη και η απλή χρήση όρων όπως «ιμπεριαλισμός» και «κομμουνισμός» ήταν λίγο-πολύ απαγορευμένη, δείγμα εξωφρενικής «κα θυστέρησης». Ή ταν η περίοδος που διάφοροι πάλαι ποτέ σκληροπυρη νικοί ανακάλυπταν τη γοητεία του γκορμπατσοφισμού - η ελληνική εκ δοχή του οποίου ξεπέρασε το πρωτότυπο κι έφτασε να βρεθεί στα κυ βερνητικά έδρανα. Βέβαια αρκετοί πρωταγωνιστές του «1989» σήμερα επέστρεψαν στην ανέξοδη επαναστατική λογοκοπία, οπότε ο Οκτώβρης τιμάται, στα λόγια τουλάχιστον... Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι, κάθε δεκαετία που συ μπληρώνεται από την «ξεπερασμένη» Επανάσταση του Οκτώβρη, η επέτειος συζητιέται. Το 1997, στην 80ή επέτειο, κυκλοφόρησε η Μαύρη Βίβλος του κομμουνισμού και εντάθηκε, σε παγκόσμιο επίπεδο, η προ παγάνδα που εξίσωνε τα «κομμουνιστικά εγκλήματα» με τις γενοκτονίες του ναζιφασισμού. Τουλάχιστον περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι πολύ λίγα χρόνια είχαν περάσει από τότε που διακηρύχθηκε πανηγυρικά το «τέλος της ιστορίας» - αφού ο επάρατος αντίπαλος ήταν οριστικά νε κρός, ποιος ο λόγος για τόση φασαρία; Στην πραγματικότητα βέβαια υπήρχαν πολλοί λόγοι: Παρά την άσχημη κατάσταση του κομμουνιστι κού κινήματος, η όποια αίγλη και μαζική υποστήριξη του «θριαμβεύσαντος» καπιταλισμού εξανεμίστηκε σε ελάχιστο διάστημα. Η βαρβαρό τητα και ο κυνισμός της «Νέας Τάξης Πραγμάτων», του χιτλερικού όρου που χρησιμοποίησε ο πατήρ Μ πους πανηγυρίζοντας για το κλείσιμο της παρένθεσης του επάρατου Οκτώβρη, διέλυσε βουνά ψευδαισθήσεων. Απ' τη μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού βίωσε και βιώνει στο πετσ ί της με τον πιο οδυνηρό τρόπο τη διάψευση των υποσχέσεων για «μια νέα εποχή ευημερίας και ειρήνης». 5

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ

Ή τα ν λοιπόν αναγκαία η συνέχιση της κατασυκοφάντησης του κομμου νισμού, έστω και για προληπτικούς λόγους. Από τότε, τα πνεύματα άλλαξαν ακόμη περισσότερο, κι όχι προς όφελος των απολογητών του σημερινού κυρίαρχου συστήματος. Ένας νέος κύ κλος αγώνων άνοιξε σε όλο τον κόσμο. Καινούρια κινήματα εμφανίστηκαν συσπειρώνοντας και κινητοποιώντας εκατομμύρια ανθρώπων, και «πα λιά» κινήματα ανασυγκρότησαν τις δυνάμεις τους και πρωτοστάτούν στη λαϊκή αντίσταση. Οι ιεροί και όσιοι μονόδρομοι της Νέας Τάξης, τα δόγ ματα του νεοφιλελευθερισμού, της παγκοσμιοποίησης και των «ανθρωπι στικών» επεμβάσεων του ιμπεριαλισμού, αρχίζουν να απονομιμοποιούνται από τα κινήματα αντίστασης. Ξαναήρθαν στην επιφάνεια, με θολό αλλά ταυτόχρονα επίμονο τρόπο, οι συζητήσεις και οι αναζητήσεις για «έναν άλλο κόσμο», για την αναγκαιότητα μεγάλων κοινωνικών αλλαγών. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί «φυσιολογικό» το γεγονός ότι η διεθνής αστική τάξη και τα φερέφωνά της συνεχίζουν σήμερα περισσότερο από ποτέ στο δρόμο του αντικομμουνισμού, τον οποίο προσπαθούν να καταστήσουν επίσημο δόγμα. Σ' αυτή την προσπάθεια εντάσσεται, π.χ., η υιοθέτηση του αντικομμουνιστικού «μνημονίου» από το Συμβούλιο της Ευρώπης, οι διώξεις εναντίον των κομμουνιστών και η απαγόρευση ακόμη και των κομ μουνιστικών συμβόλων σε πολλές «δημοκρατικές» χώρες, η θέση εκτός νό μου κάθε αναφοράς στις αρχές του επαναστατικού μαρξισμού. Σ' αυτές τις συνθήκες, η έκδοση του παρόντος βιβλίου υπηρετεί ακριβώς την προσπάθειά μας να εμπλουτίσουμε την ανανεωμένη συζήτηση σχε τικά με τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα μιας μεγάλης, ριζικής κοι νωνικής αλλαγής η οποία θα βγάλει την ανθρωπότητα από τον εφιάλτη ενός συστήματος που απειλεί την ι$ια την επιβίωσή της. Μ' αυτή την έν νοια, μας ενδιαφέρει η συνεισφορά αυτού του βιβλίου στην ανάδειξη δύο σημαντικών πλευρών: Πρώτο, της κατοχύρωσης της έννοιας της επα νάστασης στις ταξικές κοινωνίες και της κοσμοϊστορικής σημασίας της Επανάστασης του Οκτώβρη. Δεύτερο, της σύνδεσης της επανάστασης με τις σύγχρονες συνθήκες, δηλαδή της ανάδειξης της επικαιρότητας και της αναγκαιότητας του κομμουνισμού ως μοναδικής θετικής υπέρβασης του «ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού» (για να χρησιμοποιήσουμε και μια έκφραση της Αντριάνα Κιάια, επιμελήτριας της ιταλικής έκδοσης). Δεν πρόκειται, δηλαδή, για μια «επετειακή» έκδοση, και σίγουρα το κίνητρό μας δεν είναι μια νοσταλγική διάθεση απέναντι σε «περασμένα μεγα λεία». θεωρώντας την Επανάσταση του Οκτώβρη ως το γεγονός που έβγαλε την ανθρωπότητα από την προϊστορία, υπογραμμίζουμε την κοσμοϊστορική σημασία της και ταυτόχρονα την επικαιρότητα του βασικού της διδάγματος: η επανάσταση είναι νόμος της κοινωνικής προόδου.

6


Υποστηρίζουμε δηλαδή ότι κάθε μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας προς τα εμπρός έγινε μέσα από επαναστάσεις, και ότι δεν υπήρξε ριζική αλ λαγή της κοινωνικής οργάνωσης στην ιστορία που να συνέβη σταδιακά, χωρίς συγκρούσεις και τραντάγματα. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο αυτό επιτρέπει στον αναγνώστη να μετα φερθεί κατά κάποιο τρόπο στις μέρες του Οκτώβρη, του σημαντικότε ρου ίσως γεγονότος του 20ού αιώνα μαζί με τους δύο παγκόσμιους πο λέμους, με τρόπο μοναδικό και ζωντανό - μέσα από τα μάτια δεκάδων πρωταγωνιστών του. Στην πλειοψηφία τους μάλιστα δεν πρόκειται για τις σημαντικότερες ηγετικές μορφές της Επανάστασης, αλλά για «απλούς» τότε αγωνιστές και μεσαία στελέχη του κινήματος, χαρακτη ριστικούς εκπροσώπους της ραχοκοκαλιάς των μπολσεβίκων. Οι ανα μνήσεις και οι μαρτυρίες τους ξεχειλίζουν αποφασιστικότητα και αφο σίωση, μα και ευαισθησία και χιούμορ. Καταφέρνουν έτσι να μας βάλουν όσο λίγα άλλα κείμενα στο κλίμα του επαναστατικού αναβρασμού, της προσμονής και των προετοιμασιών, του ξεσπάσματος τέλος της εξέγερ σης στην Πετρούπολη, την καρδιά της Επανάστασης, και σε ολόκληρη την αχανή ρωσική αυτοκρατορία. Μ αζί τους ζούμε τα τεράστια εμπόδια που αντιμετώπισαν και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που κατέβαλαν για να τα ξεπεράσουν, βάζοντας σ' εφαρμογή όλη την εφευρετικότητα και το πείσμα του επαναστάτη. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Η Επανάσταση στην Πετρού πολη», περιέχονται έντεκα μαρτυρίες από τις συγκλονιστικές μέρες της εξέγερσης στην τότε πρωτεύουσα. Στο δεύτερο μέρος, «Η Επανάσταση στη Ρωσία», βρίσκουμε έντεκα ακόμη μαρτυρίες από την πάλη για την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας στην υπόλοιπη χώρα - από την Ουκρανία ως τις εσχατιές της ρωσικής Απω Ανατολής. Στα «Πρώτα βή ματα της σοβιετικής εξουσίας», το τρίτο μέρος του βιβλίου, ζούμε τις προσπάθειες δέκα πρωταγωνιστών μιας ανατροπής δίχως προηγού μενο στην ιστορία της ανθρωπότητας, που καλούνται να λύσουν προ βλήματα πρωτόγνωρα. Ό μω ς δεν θα διαβάσουμε στο βιβλίο αυτό μο νάχα όσους μιλούν από τη σκοπιά της Επανάστασης, αλλά κι αυτούς που βρίσκονται στο αντίπαλο στρατόπεδο: τέσσερις εκπρόσωποί του, από τον πρώην τσάρο και δυο υπουργούς της αστικής κυβέρνησης ως τον αντεπαναστάτη στρατηγό, μας επιτρέπουν να βιώσουμε την «Αγα>νία του παλιού κόσμου», όπως τιτλοφορείται το τέταρτο μέρος. Παρου σιάζοντας το βιβλίο, δεν μπορούμε να παραλείψουμε την κατατοπιστική εισαγωγή της επιμελήτριας της ιταλικής έκδοσης, ούτε το πλούσιο συ νοδευτικό υλικό: το Χρονολόγιο των ημερών της Επανάστασης, τα βιογραφικά στοιχεία των κυριότερων προσώπων που αναφέρονται, και βέ 7


βαια τα επτά ιστορικά κείμενα των μπολσεβίκων που περιλαμβάνονται στο παράρτημα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι, αφού κανείς διαβάσει την «Επανάσταση του Οκτώβρη», θα γελά με τις συκοφαντίες και τις διαστρεβλώσεις που εδώ κι ενενήντα χρόνια δεν κουράζονται να εξαπολύουν εναντίον αυτού του κοσμοϊστορικού γεγονότος οι εκπρόσωποι του παλιού, γερασμένου κό σμου. Το «πραξικόπημα», ο «βιασμός της ιστορίας» ξεδιπλώνονται στις σελίδες του βιβλίου μας με το αληθινό τους πρόσωπο: μια αυθεντική Επανάσταση που έγινε πραγματικότητα χάρη στη δράση και την υπο στήριξη δεκάδων εκατομμυρίων προλετάριων και αγροτών. Όλοι στά θηκαν στο πλευρό των μπολσεβίκων, ακριβώς επειδή αυτοί εξέφρασαν (και υλοποίησαν!) τους πόθους τους για ειρήνη, ενάντια στο ιμπεριαλι στικό σφαγείο, για την απόδοση της γης σ' αυτούς που τη δουλεύουν, για την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, για να μπει τέλος στην εκμετάλλευση και εξαθλίωση της συντριπτικής πλειοψηφίας, για να περάσει όλη η εξουσία στα σοβιέτ. Ελπίζουμε, ακόμη, ότι το βιβλίο θα παρακινήσει τον αναγνώστη να συμμετάσχει ζωηρά στη συζήτηση που έχει ανοίξει με πολλούς τρόπους στους κόλπους των κινημάτων αντίστασης, σχετικά με την επικαιρότητα, τη δυνατότητα και τη μορφή των επαναστάσεων στο νέο, 21ο αι ώνα μας. Οι μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν έναν αιώνα πριν μια κατά σταση πρωτόγνωρη. Με κάποια έννοια, και σήμερα ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις. Έχουμε όμως στο οπλοστάσιό μας τις εμπειρίες της νέας ιστορικής εποχής που άνοιξε το 1917, και την πεποίθηση ότι οι προλε ταριακές επαναστάσεις του 21ου αιώνα θα είναι πιο πλούσιες, πιο βα θιές, πιο ριζικές, ακριβώς επειδή στο πρόγραμμά τους θα έχουν συμπεριλάβει όλη την πείρα -θετική και αρνητική- των επαναστάσεων του 20ού αιώνα! Κλείνοντας αυτό το σύντομο πρόλογο, επιθυμούμε να ευχαριστήσουμε όλους τους συντελεστές τούτου του βιβλίου, και ιδιαίτερα τον εκδοτικό οίκο Zambon που μας παραχώρησε ευγενικά τα δικαιώματα έκδοσης στην ελληνική γλώσσα, και την ακούραστη αγωνίστρια Αντριάνα Κιάια, που επιμελήθηκε την ιταλική έκδοση. Εκδόσεις Α/συνεχεια Νοέμβρης 2007

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Το βιβλίο που προτείνουμε στους αναγνώστες μας παρουσιάζει αρκε τές ιδιαιτερότητες, με τις οποίες θα ασχοληθούμε στην εισαγωγή αυτή. Ο βασικός σκοπός του είναι, μέσα από τις αναμνήσεις, τις μαρτυρίες, τις προσω πικές εντυπώ σεις δεκάδων πρωταγωνιστών της Επανάστα σης του Οκτώβρη, να δώσει την εικόνα του νέου κόσμου που γεννιέται επώδυνα μέσα από τα σάπια απομεινάρια του παλιού. Και αυτό γίνε ται με τη ζωντάνια του σπόρου που ριζώνει στη σκληρή, αφιλόξενη γη, του σπόρου που βγάζει δειλά στο φως τα πρώ τα του φυλλαράκια. Δημιουργοί του ιστορικού πίνακα που ξεδιπλώνεται μπροστά μας εί ναι, ως συνήθως, οι νικητές. Ό μω ς, τούτη τη φορά, νικητές δεν είναι οι εκμεταλλευτές του προλεταριάτου, οι καταπιεστές των λαών ή οι υποτακτικοί τους, αλλά οι καταπιεσμένοι και καταφρονημένοι που π ά λεψαν με όλες τους τις δυνάμεις για να σπάσουν τις αλυσίδες τους. Παρ' όλα αυτά, προτού προχωρήσουμε στα τέσσερα μέρη του βιβλίου, δεν πρ έπει να αφήσουμε τον αναγνώστη να παρασυρθεί, απορροφημένος από τις ζωηρές και συναρπαστικές αφηγήσεις των πρωταγωνι στών των «δέκα ημερών που συγκλόνισαν τον κόσμο», σε μια ρομα ντική θεώρηση μιας δήθεν αυθόρμητης επανάστασης ή, ακόμη χειρό τερα, στην εκδοχή ενός τολμηρού πραξικοπήματος από μια χούφτα επαναστάτες ηγέτες. Γι' αυτό πρέπει να θυμίσουμε εδώ, έστω και συ νοπτικά, τους σημαντικούς σταθμούς της τεράστιας θεωρητικής συ νεισφοράς του μπολσεβικισμού, που στηρίχτηκε στα θεμέλια της μαρ ξιστικής σκέψης και της οποίας, ανάμεσα στα διάφορα ρεύματα και τάσεις του εργατικού κινήματος, ήταν ο αυθεντικός κληρονόμος. Το Κόμμα Στο κείμενό του Α π ό πού ν’ αρχίσουμε; (1901), για να αντιπαρατεθεί στην ιδεολογική, πολιτική και πρακτική διάσπαση του σοσιαλδημοκρα τικού κινήματος, σε πολεμική με τους οικονομιστές και όσους υποκλί νονταν στο αυθόρμητο, ο Λένιν υποστήριζε την ανάγκη έκδοσης μιας παράνομης εφημερίδας που να κυκλοφορεί σε όλη τη Ρωσία. Επρό-

9


κειτο για μια εφημερίδα που «δεν θα περιοριζόταν μόνο στη διάδοση ιδεών, στην πολιτική διαπαιδαγώγηση και την προσέλκυση πολιτικών συμμάχων. Μια εφημερίδα που δεν έπρεπε να είναι μόνο συλλογικός προπαγανδιστής και συλλογικός αγκιτάτορας, μα και συλλογικός οργα νωτής»1· Το 1902, εντείνοντας την πολεμική ενάντια στους οικονομιστές της ρω σικής σοσιαλδημοκρατίας, στο έργο του Τι να κάνουμε; ο Λένιν βρήκε τον τρόπο να καθοδηγήσει την εργατική τάξη στο δρόμο του επανα στατικού αγώνα για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και το σο σιαλισμό. Ξεκινώντας από την αρχή ότι «χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνημα»', ο Λένιν βγάζει το συ μπέρασμα πω ς «... το ρόλο του πρωτοπόρου αγωνιστή μπορεί να τον εκπληρώσει μόνο ένα κόμμα που καθοδηγείται από μια πρωτοπόρα θεωρία»*. Έ να κόμμα που θα πρέπει να αποτελείται βασικά από «... μέ λη που να έχουν ως επάγγελμά τους την επαναστατική δράση και που έχουν αποκτήσει επαγγελματική κατάρτιση στην τέχνη της πάλης ενά ντια στην πολιτική αστυνομία»4. Μια οργάνωση σφιχτοδεμένη και σ υ γκροτημένη στη βάση μιας σιδερένιας πειθαρχίας που, στη νομιμότητα ή στην παρανομία, θα μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχιση της διαπαι δαγώγησης της ταξικής πρωτοπορίας και, στις περιόδους ανόδου του επαναστατικού κινήματος, όλου του λαού. Το μπολσεβίκικο κόμμα δεν πρ έπει να αρνείται το ρόλο του σαν «το γε νικό επιτελείο του αγώνα του προλεταριάτου» (Στάλιν, Οι βασικές αρ χ ές του λενινισμού) μέσα στις επαναστατικές μάζες, δεν πρέπει να συγχέεται με αυτές, δεν πρ έπει να ταυτίζεται με τον αυθορμητισμό τους, αλλά -αντίθετα - πρ έπει να εργάζεται αδιάκοπα και υπομονε τικά, όπω ς δεν σταματούσε να υποστηρίζει ο Λένιν, για να ανεβάσει την ταξική τους συνείδηση. Στις 9 Γενάρη 1905, τη «ματωμένη Κυριακή» όπω ς ονομάστηκε, οι άο πλοι εργάτες που βάδιζαν προς τα Χειμερινά Ανάκτορα, την πολυτελή κατοικία των Ρομανόφ, κρατώντας πορτρέτα του τσάρου και θρη σκευτικά λάβαρα για να διεκδικήσουν ειρηνικά τα στοιχειώδη δικαιώματά τους, χτυπήθηκαν ανελέητα από τον τσαρικό στρατό. Τότε οι μπολσεβίκοι, αν και είχαν προειδοποιήσει τους εργάτες για τη θανά σιμη παγίδα που τους είχαν στήσει, ήταν μέσα στις μάζες. Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν και άλλους τους συνέλαβε η τσαρική αστυνομία. Οι μπολσεβίκοι δεν έπαψ αν να εξηγούν στις μάζες ότι είναι αδύνατο να εξουδετερώσουν ειρηνικά το αυταρχικό καθεστώς και να πετύχουν ακόμη και ελάχιστες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Κέρδισαν, έτσι, την 10


εμπιστοσύνη της εργατικής τάξης και του επαναστατικού προλετα ριάτου και τέθηκαν επικεφαλής της επανάστασης του Νοέμβρη-Δεκέμβρη του 1905. Ο ιδεολογικός αγώνας των μπολσεβίκων «... Κατά τον Ένγκελς δεν υπάρχουν μόνο δύο μορφές αγώνα της σο σιαλδημοκρατίας (ο πολιτικός και ο οικονομικός) αλλά τρεις, βάζοντας πλάι σ' αυτές και το θεωρητικό αγώνα»5. Οι μπολσεβίκοι εκπλήρωσαν και τα τρία αυτά καθήκοντα σε όλες τις φάσεις της επαναστατικής τους διαδρομής. Στο 2ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ, που πραγματοποιήθηκε στην παρανομία το 1903, πρώ τα στις Βρυξέλλες και μετά στο Λονδίνο, ώστε να απο φύγουν τις αστυνομικές διώ ξεις, το πρόγραμμα και το καταστατικό του κόμματος που παρουσίασε ο Λένιν εγκρίθηκαν με πλειοψηφία (από 'δώ προήλθε η ονομασία μπολσεβίκοι, που δηλώνει την πλειοψη φία, και μενσεβίκοι που δηλώνει τη μειοψηφία). Οι διαφωνίες που εκ φράστηκαν για το πρόγραμμα και που έγιναν πιο έντονες για το κατα στατικό και για τη σύνθεση της συντακτικής ομάδας της Ίσκρα εκδή λωναν τις βαθιές ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στις δύο φράξιες του ΣΔΕΚΡ, διαφορές που θα εντείνονταν στο μέλλον, παρά τις απόπειρες ενοποίησης των δύο ρευμάτων, μέχρι την οριστική διάσπαση και τη δη μιουργία του ΣΔΕΚΡ (μπ.). «Ποια ήταν η πηγή των διαφωνιών μας; Το γεγονός ότι, και στον ορ γανωτικό και στον πολιτικό τομέα, οι οικονομιστές λοξοδρομούν πάντα από τη σοσιαλδημοκρατία προς τον τρεϊντγιουνιονισμό. Ο πολιτικός αγώνας της σοσιαλδημοκρατίας είναι ασύγκριτα πιο ευρύς και πολύ πλοκος από τον οικονομικό αγώνα των εργατών ενάντια στους εργο δότες και στην κυβέρνηση. Για τον ίδιο λόγο, η οργάνωση ενός επανα στατικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος πρ έπει αναπόφευκτα να εί ναι άλλου είδους από ό,τι η οργάνωση των εργατών για έναν τέτοιο αγώνα»*. Η ιδεολογία των μενσεβίκων ήταν οικονομίστικη, διότι περιόριζε τα κα θήκοντα της εργατικής τάξης μόνο στις οικονομικές διεκδικήσεις και δεν αναγνώριζε ότι η τάξη αυτή είχε έναν πρωτοπόρο ρόλο στις πλατιές εργαζόμενες μάζες. Ή τ α ν μια ιδεολογία ακολουθητισμού, διότι υπο στήριζε την παθητική στάση του κόμματος απέναντι στους αγώνες των λαϊκών μαζών, και οπορτουνιστική, γιατί άφηνε στην προοδευτική αστική τάξη την καθοδήγηση του πολιτικού αγώνα για τη δημοκρατία. Οι μενσεβίκοι υποστήριζαν τις απόψεις τους στηριζόμενοι στο ένα 11


από τα δύο ρεύματα που είχαν δημιουργηθεί στο εσωτερικό του διε θνούς κινήματος των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμόττων, δηλαδή στο ρεβιζιονιστικό, που είχε επικεφαλής έναν από τους βασικούς του εκφραστές, τον Μπερνστάιν. «Σε τι συνίσταται η "νέα" κατεύθυνση που βλέπει "κριτικά" τον "π α λιό, δογματικό" μαρξισμό μάς το είπε αρκετά καθαρά ο Μ περνστάιν και μας το έδειξε ο Μιλεράν7. Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει από κόμμα κοινωνικής επανάστασης να μετατραπεί σε δημοκρατικό κόμμα κοινω νικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό το πολιτικό αίτημα ο Μπερνστάιν το π ε ριέβαλε με ολόκληρη συλλογή από αρκετά αρμονικά διαταγμένα "νέα επιχειρήματα και συλλογισμούς". Αρνιόταν τη δυνατότητα της επιστη μονικής θεμελίωσης του σοσιαλισμού που αποδεικνύει, στη βάση της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, ότι είναι αναγκαίος και αναπόφ ευ κτος. Αρνιόταν το γεγονός της αυξανόμενης αθλιότητας, της προλετα ριοποίησης και της όξυνσης των καπιταλιστικών αντιθέσεων. Διακή ρυττε πω ς είναι ανυπόστατη η ίδια η έννοια "τελικός σκοπός" και απέρριπτε τελείω ς την ιδέα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αρνιόταν ότι, ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και το σοσιαλισμό, υπάρχει αντίθεση αρχών. Απέρριπτε τη θεωρία της πάλης των τάξεων, σαν δή θεν ανεφάρμοστη, σε μια αυστηρά δημοκρατική κοινωνία που κυβερνάται σύμφωνα με τη θέληση της πλειοψηφίας κ.λπ.»”. Αυτή η αυθαίρετη ερμηνεία του μαρξισμού, ξεκομμένη από την πραγ ματικότητα, οδήγησε την πλειοψηφία των σοσιαλιστικών κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς στην προδοσία του προλεταριάτου. Με το ξέ σπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, το σύνθημα «πόλεμος στον πό λεμο», που συνόψιζε την απόφαση του Διεθνούς Συνεδρίου της Βασι λείας το 1912, παραμερίστηκε. Τα σοσιαλιστικά κόμματα των χωρών που είχαν εμπλακεί στην παγκόσμια σύρραξη πήραν σοσιαλσοβινιστικές θέσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι λαϊκές μάζες καλούνταν να αλληλοσκοτωθούν για να υπερασπιστούν τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα των χωρών τους. Ο Λένιν κατηγορεί τον Κάουτσκι και τον Πλεχάνοφ πο υ, αν και γνώ ριζαν καλά τη μαρξιστική διαλεκτική, υπερασπ ίζονταν με σοφ ίσματα τέτοιες απόψ εις. Αναφέρει, για παράδειγμα, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσε ο Κάουτσκι για να ερμηνεύσει «... το πέρασμα των σοσιαλιστώ ν όλων των χωρών με το μέρος των καπιταλιστών "τ ο υ ς": "Ό λ ο ς ο κόσμος έχει το δικαίω μα και την υποχρέω ση να υ π ερ α σπ ίζει την πατρίδα του. Ο αληθινός διεθνισμός συνίσταται στην αναγνώριση αυτού του δικαιώ ματος για τους σοσιαλιστές όλων 12


των εθνών, μαζί και για εκείνους που πολεμούν ενάντια στο έθνος μ ο υ..."»’ . Έ να από τα βασικά θεωρητικά και πολιτικά ζητήματα με τα οποία κα ταπιάστηκε ο Λένιν είναι η σχέση ανάμεσα στο σοσιαλσοβινισμό και τον οπορτουνισμό. Το παραθέτουμε ολόκληρο, γιατί, όσον αφορά στη Ρωσία, αυτό έρχεται να αντικρούσει τις «αμυνίτικες» θέσεις των μενσε βίκων πο υ, στηρίζοντας την Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι στην απόφασή της για συνέχιση του πολέμου κατά της Γερμανίας, ταυτί στηκαν με τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα της Ρωσίας: «Λέγοντας σοσιαλσοβινισμό εννοούμε την αναγνώριση της ιδέας της υπεράσπισης της πατρίδας στο σημερινό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τη δικαιολόγηση της συμμαχίας των σοσιαλιστών με την κεφαλαιοκρατία και τις κυβερνήσεις των χωρών "τους" σ' αυτόν τον πόλεμο, την άρνη ση της προπαγάνδισης και της υποστήριξης της προλεταριακής επ α ναστατικής δράσης ενάντια στη "δική τους" κεφαλαιοκρατία κ.λπ. Εί ναι ολοφάνερο ότι το βασικό ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο του σοσιαλσοβινισμού συμπίπτει απόλυτα με τις βάσεις του οπορτουνισμού. Είναι ένα και το αυτό ρεύμα. Ο οπορτουνισμός, μέσα στις συνθήκες του πολέμου του 1914-1915, γεννάει ακριβώς το σοσιαλσοβινισμό. Το κύριο ζήτημα στον οπορτουνισμό είναι η ιδέα της συνεργασίας των τάξεων. Ο πόλεμος οδηγεί ως το τέλος αυτή την ιδέα...»10. Στο ίδιο έργο του ο Λένιν, στη βάση της υλιστικής ερμηνείας της ιστο ρίας, δείχνει τις οικονομικές αιτίες και τα ταξικά συμφέροντα που βρί σκονται στην ουσία του οπορτουνισμού: «Ο οπορτουνισμός γεννήθηκε στη διάρκεια δεκαετιών από τις ιδιομορ φίες μιας εποχής ανάπτυξης του καπιταλισμού, όπου η σχετικά ειρη νική και πολιτισμένη ζωή ενός στρώματος προνομιούχων εργατών "αστοποιούσε" αυτούς τους εργάτες, τους έδινε ορισμένα ψίχουλα από τα κέρδη του δικού τους, του εθνικού κεφαλαίου, και τους αποσπούσε από τα δεινά, από τα βάσανα και τις επαναστατικές διαθέσεις της μάζας που ήταν καταδικασμένη στην καταστροφή και την αθλιό τητα. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι η άμεση συνέχιση και η ολοκλή ρωση αυτής της κατάστασης πραγμάτων, επειδή είναι πόλεμος για τα προνόμια των κυρίαρχων εθνών, για το ξαναμοίρασμα των αποικιών μεταξύ τους, για την κυριαρχία τους πάνω στα άλλα έθνη. Η υπερά σπιση και η στερέωση της προνομιακής θέσης των μικροαστών ή της αριστοκρατίας (και της γραφειοκρατίας) της εργατικής τάξης σαν "ανώτερου στρώματος" είναι η φυσιολογική συνέχεια των μικροαστικών-οπορτουνιστικών ελπίδω ν...»".

13


Από την ανάλυση αυτή «ραίνεται καθαρά που στηριζόταν η «μαρξι στική» θεωρία για να δικαιολογήσει το σοσιαλσοβινισμό: «Ο σοσιαλισμός βασίζεται στη γοργή ανάπτυξη του καπιταλισμού. Η νίκη της χώρας μου θα επιταχύνει την ανάπτυξη του καπιταλισμού σε αυτή, συνεπώ ς και τον ερχομό του σοσιαλισμού»'1. Σύνθημα των επαναστατικών σοσιαλιστικών κομμάτων την εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων, κατά τον Λένιν, δεν μπορούσε παρά να εί ναι «η μετατροπή του πολέμου ανάμεσα στις κυβερνήσεις σε εμφύλιο πόλεμο κατά της αστικής τάξης»· Αυτό σήμαινε πω ς οι επαναστάτες έπ ρ επ ε οπωσδήποτε να παλέψουν για την ήττα των αντίστοιχων κρα τών τους, κάτι που για την αστική τάξη και τους σοσιαλσοβινιστές ισοδυναμούσε με προδοσία της χώρας τους, όπω ς στη διάρκεια του πο λέμου θεωρούνταν προδοσία η κήρυξη γενικής απεργίας ή η αδελφο ποίηση των στρατιωτών με τους στρατιώ τες του εχθρού. Ο Λένιν, αντίθετα, θεωρούσε δυνατή τη συνεργασία των προλετάριω ν όλων των εμπόλεμων χωρών. Αυτά τα συνθήματα και αυτή η επαναστατική στρατηγική ήταν απο τέλεσμα μιας αυθεντικά μαρξιστικής ανάλυσης της ανάπτυξης του κα πιταλισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Ο ιμπεριαλισμός, τελευταίο στάδιο πριν από τη σοσιαλιστική επανάσταση Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο καπιταλισμός είχε φτάσει αναπόφευκτα στο αδιέξοδο της κρίσης υπερπαραγωγής κεφα λαίου, όπω ς την είχε περιγράφει ο Μ αρξ (τα κέρδη δεν επαρκούν για να αξιοποιηθεί η τεράστια συσσώρευση κεφαλαίου) και έμπαινε στη φάση του ιμπεριαλισμού, που ο Λένιν ονόμασε «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» και, επίσης, «σάπιο καπιταλισμό». Εννοούσε ότι ο τρό πος καπιταλιστικής παραγωγής έβαζε φρένο στην παραπέρα ανά πτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και εμπεριείχε το σπέρμα του τέ λους του και της γέννησης νέων παραγωγικών σχέσεων, που θα μπο ρούσαν να απελευθερώσουν τις παραγωγικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι «προθάλαμος του σοσιαλισμού», γράφει ο Λένιν στην εισαγωγή του στο έργο του Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Το τεράστιο έργο εμπεριστατωμένης μελέτης της ανάπτυξης του κα πιταλισμού, που περιλαμβάνεται στα Τετράδια για τον ιμπεριαλισμό , διατυπώνεται συνοπτικά στο βιβλίο Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, που γράφτηκε το πρώ το μισό του 1916, στη διάρ κεια της εξορίας του Λένιν στη Ζυρίχη, και προοριζόταν να εκδοθεί νό 14


μιμα στη Ρωσία (όπου για να ξεφύγει από την τσαρική λογοκρισία ((γράφτηκε σαν να έχει βγει από χέρι σκλάβου», όπω ς σημειώνει ο Λένιν στον πρόλογο του 1917). Η έκδοση αυτή έχει τον υπότιτλο Εκλαϊ κευτικό σύγγραμμα, γιατί ήθελε να γίνει κατανοητό από τις πλατιές λαϊκές μάζες, χωρίς όμως να υστερεί σε αυστηρή επιστημονική προ σέγγιση. Ο ιμπεριαλισμός, που ο Λένιν αποκαλούσε επίσης καπιταλισμό των πολυεθνικών, με τα βασικά του χαρακτηριστικά, τα οποία μόνο συνο πτικά μπορούμε να αναφέρουμε (συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, ανάπτυξη του χρηματιστικού κεφαλαίου, εξαγωγή κε φαλαίων, μοίρασμα των «σφαιρών επιρροής» ανάμεσα στα πολυεθνικά μονοπώλια, ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, φυγή προς τον πόλεμο για την επίλυση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων), ήταν το οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο που, σύμ φωνα με την ανάλυση του Λένιν, χαρακτήριζε την εποχή των προλε ταριακών επαναστάσεων και μέσα στο οποίο αυτή έπρεπε να επανε ξεταστεί. Η κύρια αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και το προλεταριάτο δεν μπορούσε να εκδηλωθεί και να επιλυθεί με επανάσταση αποκλειστικά και μόνο στα «ανεπτυγμένα» βιομηχανικά κράτη. Θ α μπορούσε αυτό να συμβεί και σε έναν από τους αδύναμους κρίκους της οικονομικής και πολιτικής αλυσίδας των χωρών όλου του πλανήτη. Ο κόσμος ήταν χω ρισμένος σε μια χούφτα πολύ ανεπτυγμένων βιομηχανικών κρατών και σε ένα πλήθος εξαρτημένων και αποικιοκρατούμενων χωρών. Από τη μια, η εξαγωγή κεφαλαίων και η εκμετάλλευση πρώτων υλών σε αυτές τις υπανάπτυκτες χώρες είχαν ως συνέπεια τη δημιουργία νέων προ λεταριακών εκμεταλλευόμενων μαζών, άρα και το ξέσπασμα νέων επαναστατικών κινημάτων. Από την άλλη, η καταπίεση στις αποικιοκρατούμενες και εξαρτημένες χώρες είχε προκαλέσει το ξέσπασμα εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στις πρώ τες και κινημάτων για την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση στις δεύτερες. Σε αυτή την ιμπεριαλιστική αλυσιΰα, τα σημεία εκείνα όπου οι αντιθέ σεις που αναφέρθηκαν προηγουμένως εκδηλώνονταν πιο έντονα απο τελούσαν τους «αδύναμους κρίκους» που, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μπορούσαν να διαρραγούν. Από αυτή την ανάλυση ξεπηδούσε μια νέα, πρωτόγνωρη θεωρία της επανάστασης, που αντανακλούσε το επαναστατικό πνεύμα του μαρ ξισμού, σε αντίθεση με την αποστειρωμένη εκδοχή που προωθούσαν οι ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς. ((Απολιθώματα» τους αποκαλούσε ο

15


Λένιν, θυμίζοντάς τους ότι, όπω ς έλεγαν ο Μ αρξ και ο Ένγκελς, «η θεω ρία μας δεν αποτελεί δόγμα αλλά οδηγό για δράση»” . Μια θεωρία που στηριζόταν στη συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστα σης, με βάση τις νέες μορφές ανάπτυξης του εργατικού κινήματος και του σοσιαλισμού, που οι Κάουτσκι, Μ πάουερ και Σία αρνούνταν να π ά ρουν υπόψη. Αυτοί οι δάσκαλοι της μαρξιστικής διαλεκτικής αποδεικνύονταν ανίκανοι να την εφαρμόσουν στην πράξη14. Πρόκειται για μια θεωρία της επανάστασης μη οικονομίστικη (σύμ φωνα με τον οικονομισμό, η ανάπτυξη του καπιταλισμού θα επέτρ επε το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό) και μη μηχανιστική (σύμφωνα με τη μηχανιστική αντΛηψη, η κρίση του καπιταλισμού θα οδηγούσε ανα πόφ ευκτα στο σοσιαλισμό). Μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η σο σιαλιστική επανάσταση ήταν δυνατό να ξεσπάσει και σε μία μόνο χώρα, που δεν θα ήταν αναγκαστικά ένα ανεπτυγμένο βιομηχανικό κράτος. Μια επαναστατική θεωρία, στις σημαίες της οποίας ήδη ήταν γραμμένο το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!», που η Κομμουνιστική Διεθνής θα εμπλούτιζε: «Καταπιεζόμενοι λαοί και προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!» Η προλεταριακή επανάσταση στη Ρωσία. Στρατηγική και τακτική Η Ρωσία ήταν ένας από τους «αδύναμους κρίκους» της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Είχε μια ιδιαίτερα αυταρχική κυβέρνηση, της οποίας τα π ο λιτικά στηρίγματα βρίσκονταν, από τη μια, στην τάξη των μεγάλων γαιοκτημόνων, που έκφραζαν μια φεουδαρχική και απαρχαιωμένη οι κονομία και, από την άλλη, στη φιλελεύθερη αστική τάξη, που έκφραζε μια ραγδαία αναπτυσσόμενη καπιταλιστική οικονομία. Η τάξη αυτή βρισκόταν σε οικονομική άνοδο, αλλά ήταν πολιτικά αδύναμη και έτοιμη να συμμαχήσει με τη μοναρχία προκειμένου να καταπνίξει ένα εξαιρετικά ισχυρό και μαχητικό επαναστατικό κίνημα. Η επανάσταση του 1905, πο υ ξέσπασε από το κύμα της λαϊκής αγα νάκτησης για τη σφαγή της «ματωμένης Κυριακής», έδωσε δείγματα του επαναστατικού πνεύματος των καταπιεσμένων και εκμεταλλευό μενων μαζών. Οι οικονομικές απεργίες μετατράπηκαν σε πολιτικές, υπήρξε μια εξαιρετικά μεγάλη συμμετοχή των μαζών, είχαν μεγάλη διάρκεια, επεκτάθηκαν σε πολλά εργοστάσια και βιοτεχνίες σε όλη τη χώρα και πήραν τη μορφή λαϊκής εξέγερσης. Η εργατική τάξη ξεσηκώ θηκε και πήρε τα όπλα. Πλήθος αγροτικών εξεγέρσεων ξέσπασαν και στην επαρχία. Για πρώ τη φορά, στις ένοπλες δυνάμεις σημειώθηκε «ανυπακοή στους ανωτέρους» (η επική ανταρσία του πληρώματος του

16


θωρηκτού Ποτέμκιν συγκίνησε την υφήλιο). Για πρώτη φορά, η πρωτο βουλία των μαζών γέννησε νέες μορφές συντονισμού και αγώνα, νέες μορφές αντίστασης στην τσαρική αστυνομία και στον τσαρικό στρατό. Στους δρόμους της Μόσχας στήθηκαν οδοφράγματα που άντεξαν γε ρά στις επιθέσεις του στρατού, ο οποίος χρειάστηκε να χρησιμοποιή σει τα κανόνια του για να τα γκρεμίσει. Για πρώτη φορά, εμφανίστηκαν τα σοβιέτ ως νέα μορφή οργάνωσης των μαζών, ως εμβρυακή μορφή προλεταριακής εξουσίας. Η κατάσταση στη Ρωσία ήταν επαναστατική και τα χαρακτηριστικά της τα ανέλυσε ο Λένιν σε πολλά από τα έργα του: «Ο βασικός νόμος της επανάστασης, που τον επιβεβαίωσαν όλες οι επαναστάσεις και ειδικά οι τρεις ρωσικές επαναστάσεις του 20ού αιώ να, συνίσταται στο εξής: για την επανάσταση δεν είναι αρκετό να κα τανοήσουν οι εκμεταλλευόμενες και καταπιεζόμενες μάζες πω ς είναι αδύνατο να ζουν με τον παλιό τρόπο και να απαιτούν αλλαγή, για την επανάσταση είναι απαραίτητο οι εκμεταλλευτές να μην μπορούν να ζουν και να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο. Μόνο όταν "οι κάτω" δεν θέλουν το παλιό και "οι πάνω " δεν μπορούν να ζουν και να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο, μόνο τότε μπορεί να νικήσει η επανάσταση»15. Ωστόσο, ο Λένιν από τότε προειδοποιούσε πω ς όλες οι επαναστατικές καταστάσεις δεν καταλήγουν αναγκαστικά και στη νίκη της επανάστα σης: «Δεν γεννά κάθε επαναστατική κατάσταση επανάσταση, αλλά μόνο μια τέτοια κατάσταση όπου οι αντικειμενικές αλλαγές, που α π α ριθμήσαμε, συνενώνονται με τις υποκειμενικές αλλαγές και, συγκεκρι μένα, με την ικανότητα της επαναστατικής τάξης να αναλάβει επανα στατική μαζική δράση, αρκετά ισχυρή, ώστε να τσακίσει (ή να εξασθενίσει σημαντικά) την παλιά κυβέρνηση, που πο τέ, ακόμα και σε εποχή κρίσεων, δεν "π έφ τει", αν δεν τη "ρίξουν"»"·. Πολλοί ήταν οι λόγοι για τους οποίους το επαναστατικό κίνημα το 1905 δεν κατάφερε να ρίξει τον τσάρο και να εγκαθιδρύσει μια επαναστα τική κυβέρνηση. Το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που είχε μπει επικεφ α λής της εξέγερσης, ήταν ακόμη διασπασμένο στα δύο και, ενώ οι μπολ σεβίκοι παρότρυναν τους εργάτες να ανατρέψουν την τσαρική κυβέρ νηση, οι μενσεβίκοι έβαζαν εμπόδια στην ορμητική διάθεση των μαζών. Δεν είχε ακόμη εδραιωθεί η συμμαχία της εργατικής τάξης με τους αγρότες, ένα μεγάλο τμήμα των οποίων είχε ακόμη εμπιστοσύνη στον τσάρο'7. Παρ' όλα αυτά, μεγάλα ήταν τα διδάγματα της περιόδου 1905-1907: «Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της 17


εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης -και από τις μάζες και οπτό τους αρχηγούς, και από τις τάξεις και από τα κόμματα- με ένα χρόνο "ειρηνικής συνταγματικής" ανάπτυξης. Χωρίς τη "γενική δοκιμή" του 1905, θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917»'·. Παρά την ήττα του επαναστατικού κινήματος, τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Ακόμη και ο τσάρος κατάλαβε πω ς δεν θα μπορούσε να κατα πνίξει το επαναστατικό κίνημα μόνο με την καταστολή. Υποσχέθηκε τη δημιουργία μιας Βουλής αποκλειστικά συμβουλευτικής, που θα απο τε λούνταν από τους αντιπροσώπους των πιο αντιδραστικών κομμάτων (τη Δούμα του Μπουλίγκιν, η οποία πήρε το όνομά της από τον υπουργό Εσωτερικών της τσαρικής κυβέρνησης). Ω ς αποτέλεσμα του ενεργητικού μποϊκοτάζ των μπολσεβίκων, το σχέδιο αυτό εγκαταλείφθηκε. Ή τα ν μια επιβράβευση της τακτικής των μπολσεβίκων και ένα πολύτιμο μάθημα για τους εξεγερμένους εργάτες. Ανάμεσα στις «νόμι μες και παράνομες μορφές πάλης, (...) κοινοβουλευτικές και εξωκοινο βουλευτικές, είναι συχνά χρήσιμο, για να μην πούμε αναγκαίο, να π α ραμερίζει κανείς τις κοινοβουλευτικές μορφές πάλης»'’ · Το Μ πολσεβί κικο Κόμμα συνέχισε να μποϊκοτάρει τις δούμες το 1906 και το 1907 (1 η και 2η Δούμα αντίστοιχα). Το κόμμα, όμως, επέβαλε στα μέλη του (με συνέπεια να απομακρυνθούν από τις γραμμές του οι κομμουνιστές της «αριστερός» το 1908) την υποχρέωση της συμμετοχής στις εκλογές της 3ης αντιδραστικής Δούμας και άλλων νόμιμων οργανώσεων, απόφαση που έδωσε τη δυνατότητα στον πυρήνα του κόμματος να παραμείνει συγκροτημένος κατά τη δύσκολη περίοδο 1908-1914. Πράγματι, από το 1905, μπροστά στο κύμα της επανάστασης, το ΣΔ ΕΚΡ, στο 3ο Συνέδριό του (Λονδίνο, Απρίλης 1905), είχε ασχοληθεί με το ζήτημα της επαναστατικής του τακτικής. Κατά τη συζήτηση αυ τού του καίριου ζητήματος, είχαν έρθει στην επιφάνεια οι διαφορές ανάμεσα σε μενσεβίκους και μπολσεβίκους. Στο σημαντικό του έργο Οι δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας για τη δημοκρατική επανά σταση ο Λένιν ανέλυσε τα βασικά σημεία των δύο αντίθετων από ψεων. Ποια ήταν η γραμμή του κόμματος για την τακτική, όπω ς αποφασίοτηκε στο 3ο Συνέδριο; Ο Στάλιν την περιέγραψε με το δικό του ξεκάθαρο τρόπο ως εξής: «Η [δημοκρατική] επανάσταση θα νικήσει μόνο στην περίπτωση που επικεφαλής της μπει το προλεταριάτο, αν το προλεταριάτο, ως αρχη γός της επανάστασης, μπορέσει να εξασφαλίσει τη συμμαχία με την αγροτιά, αν η φιλελεύθερη αστική τάξη απομονωθεί, αν η σοσιαλδημο 18


κρατία πάρει ενεργό μέρος στην οργάνωση της λαϊκής εξέγερσης ενά ντια στον τσαρισμό, αν η νικηφόρα εξέγερση καταλήξει στη δημιουργία μιας προσωρινής επαναστατικής κυβέρνησης, που να είναι ικανή να ξε ριζώσει την αντεπανάσταση και να συγκαλέσει την παλλαϊκή συνταχτική συνέλευση, αν η σοσιαλδημοκρατία, κάτω από ευνοϊκές συνθή κες, δεν αρνηθεί να πάρει μέρος στην προσωρινή επαναστατική κυ βέρνηση, για να φέρει σε πέρας την επανάσταση»·0. Ποια ήταν, αντίθετα, η τακτική των μενσεβίκων, όπω ς αναλύθηκε στη διασπαστική διάσκεψη που κάλεσαν οι μενσεβίκοι αποχωρώντας από το συνέδριο; «Επειδή η επανάσταση είναι αστική, αρχηγός της επανάστασης μπορεί να είναι μόνο η φιλελεύθερη αστική τάξη. Το προλεταριάτο δεν έχει να προσεγγίσει την αγροτιά αλλά τη φιλελεύθερη αστική τάξη. Το βασικό εδώ είναι να μη φοβίσουμε τη φιλελεύθερη αστική τάξη με την επαναστατικότητά μας και να μην της δώσουμε ένα πρόσχημα για να απο τραβηχτεί από την επανάσταση (...) Είναι δυνατόν, ύστερα από την εξέγερση, να σχηματιστεί προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Μ α η σοσιαλδημοκρατία σε καμία περίπτωση δεν πρ έπει να πάρει μέρος σε αυτή...»·’1. Οι μενσεβίκοι περιορίζονταν να προτείνουν την ίδρυση κάποιου αντι προσω πευτικού οργάνου ή μιας κρατικής Δούμας, την οποία η εργα τική τάξη θα μπορούσε να πιέσει μόνο από τα έξω για να την αναγκά σει να συγκαλέσει μια Συντακτική Συνέλευση. Η διαλυτική άποψη για το ρόλο του κόμματος και της εργατικής τάξης (της οποίας τα συμφ έ ροντα θα ήταν «διαφορετικά») φαίνεται καθαρά και σηματοδοτεί μια χαρακτηριστική φάση στην αντεπαναστατική διαδρομή των μενσεβί κων. Αυτοί, στη διάρκεια του πολέμου, θα ενστερνιστούν τις σοσιαλσοβινιστικές θέσεις των ηγετών της Δεύτερης Διεθνούς, υπερασπιζό μενοι τα συμφέροντα της αστικής τάξης της χώρας τους και προδίδοντας το προλεταριάτο, και θα ολοκληρώσουν την προδοσία τους συμ μετέχοντας στο πλευρό των Ντενίκιν και Κολτσάκ στον εμφύλιο κατά της σοβιετικής εξουσίας. Η τακτική που πρότεινε ο Λένιν, η οποία εγκρίθηκε επίσημα στο 3ο Σ υ νέδριο του ΣΔΕΚΡ και εφαρμόστηκε από τους μπολσεβίκους, ήταν αυτή που περιγράψαμε προηγουμένως. Αποδείχτηκε στην πράξη η ορθότητά της το Φεβρουάριο του 1917. Η αστικοδημοκρατική επανά σταση νίκησε επειδή η εργατική τάξη τέθηκε επικεφαλής εκατομμυ ρίων αγροτών και στρατιω τών, που ενώθηκαν πίσω από το σύνθημα «ειρήνη, ψωμί, ελευθερία». 19


Επειδή είναι αδύνατο στο κείμενο τούτο να περιγράψουμε αναλυτικά όλες τις φάσεις της προλεταριακής επανάστασης και της κρίσης των αντιδραστικών κυβερνήσεων, θα αναφερθούμε μόνο σε μερικούς χαρα κτηριστικούς σταθμούς που οδήγησαν στη νίκη της αστικής δημοκρα τίας. 7972. Ξανάρχισαν οι αγώνες που είχαν ξεσπάσει ενάντια στα γεγονότα του Λένα (αιματοκύλισμα των μεταλλωρύχων στη διάρκεια μιας ειρηνι κής απεργίας). Έ να κύμα απεργιώ ν με τα συνθήματα των μπολσεβίκων «εργάσιμη μέρα οκτώ ωρών, δήμευση των κτημάτων των μεγαλοτσιφλικάδων», που συνένωναν την εργατική τάξη με τις αγροτικές μάζες, εκδηλώθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις και σε πολλές επαρχίες. Έγιναν κινητοποιήσεις και στο στρατό (να θυμίσουμε ότι ο στρατός αποτε λούνταν κύρια από αγρότες). Μ ε τη Διάσκεψη της Πράγας και τη διαγραφή των μενσεβίκων από το κόμμα, οι μπολσεβίκοι οργανώθηκαν ανεξάρτητα στο Σοσιαλδημοκρα τικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας (μπολσεβίκων). Συμμετοχή του ΣΔΕΚΡ (μπ.) στις εκλογές της 4ης Δούμας, στις οποίες οι μπολσεβίκοι έβγαλαν 6 αντιπροσώπους. 1914. Το Νοέμβρη, οι αντιπρόσωποι των μπολσεβίκων στη Δούμα συνελήφθησαν και δικάστηκαν για αντιπολεμική προπαγάνδα. Στη διάρ κεια της δίκης κατήγγειλαν τον ιμπεριαλιστικό ρόλο της Ρωσίας και εκτοπίστηκαν στη Σιβηρία με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Η δουλειά του κόμματος συνεχίστηκε πιο έντονα. Έ π ρ επ ε να αντιμε τω πιστεί η αστική προπαγάνδα, που μιλούσε για την ανάγκη συμμε τοχής των εργατών στην αύξηση της παραγωγικότητας της βιομηχα νίας, ιδιαίτερα της πολεμικής, με το σύνθημα «όλα για τον πόλεμο, όλοι στον πόλεμο». Το Μπολσεβίκικο Κόμμα πάσχιζε να αποκαλύψει το ρό λο των καπιταλιστών, που έβλεπαν τα κέρδη τους να πολλαπλασιάζονται, ενώ έρρεε όλο και πιο άφθονο το αίμα και αυξάνονταν δραμα τικά τα βάσανα και η εξαθλίω ση των μαζών. Και ο τσαρισμός, όμως, περνούσε βαθιά κρίση. Οι ήττες στο μέτωπο και η γενική δυσαρέσκεια πονοκεφάλιαζαν τη φιλελεύθερη αστική τάξη που, εξαρτώμενη οικονομικά από τις δυνάμεις της Αντάντ, δυσανα σχετούσε με τις μανούβρες του τσάρου, ο οποίος προσπαθούσε να συ νάψει ξεχωριστή ειρήνη με τη Γερμανία. Η αστική τάξη αποπειράθηκε να επιλύσει την κρίση με το δικό της τρόπο, με μια παλατιανή συνω μοσία (δολοφονία του τυχοδιώκτη Ρασττούτιν). 7977. Από τις αρχές του χρόνου ξαναφούντωσε το κύμα της επανά στασης με πολλές γενικές απεργίες και επαναστατικές διαδηλώσεις, 20


οτην πρώτη γραμμή των οποίων ήταν η εργατική τάξη, ενώ συμμετεί χαν, επίσης, οι αγρότες και ο στρατός. Οι διαταγές του τσάρου για άγρια καταστολή έπεφ ταν στο κενό, γιατί οι στρατιώ τες αρνουνταν να ανοίξουν πυρ εναντίον των εξεγερμένων. Η αστικοδημοκρατική εξουσία επιβλήθηκε από το επαναστατημένο προλεταριάτο (επανάσταση του Φεβρουάριου). Ό μω ς οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες, με τη συμβιβαστική τους πολιτική και χρη σιμοποιώντας την επιρροή τους στα σοβιέτ, σε συνεννόηση με τους φ ι λελεύθερους αντιπροσώπους της Δούμας και εκμεταλλευόμενοι το γε γονός ότι οι βασικοί ηγέτες των μπολσεβίκων ήταν φυλακισμένοι, εκτο πισμένοι και εξόριστοι, έφτιαξαν μια αστική Προσωρινή Κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρίγκιπα Λβοφ, μέλη τους αρχηγούς των κυριότερων αστικών κομμάτων, και τον Κερένσκι ως εκπρόσωπο της «δημοκρα τίας». Η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της δυ ναστείας των Ρομανόφ. Με μυστικές διαβουλεύσεις πέτυχαν την π α ραίτηση του Νικολάου Β', την άνοδο στο θρόνο του αδελφού του Μ ι χαήλ (στις 2 Μάρτη) και την παραίτηση του τελευταίου από τη δια δοχή (3 Μάρτη). Η αστική τάξη δεν κατάφερε να σώσει τη μοναρχία, αλλά κατάφερε να επιβάλει στην προεδρία του Υπουργικού Συμβου λίου τον πρίγκιπα Λβοφ (τον οποίο και ίδιος ο τσάρος, πριν από την επανάσταση του Φεβρουάριου, προόριζε για πρωθυπουργό της κυ βέρνησής του). Από τη μια μεριά, λοιπόν, ήταν η κυβέρνηση, που εκπροσωπούσε την αστική εξουσία, και από την άλλη τα σοβιέτ των εργατών, αγροτών και στρατιωτών βουλευτών, εκπροσωπώντας τη δική τους εξουσία. Αδιέ ξοδη κατάσταση, την οποία ο Λένιν χαρακτήρισε δυαδική εξουσία. Η επιστροφή του Λένιν και άλλων πολιτικών εξόριστων στη Ρωσία (στις 3 Απρίλη), διαμέσου της Γερμανίας, προκάλεσε την εξαπόλυση ύβρεων και συκοφαντιώ ν, που ενορχηστρώθηκαν από τους πράκτορες των δυνάμεων της Αντάντ, σύμφωνα με τους οποίους οι νεοφερμένοι ήταν πράκτορες των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων της Γερμανίας. Ο Λένιν τούς απάντησε με τεκμηριωμένη και αναλυτική τοποθέτηση πάνω στα γεγονότα·2. Ο επαναπατρισμός του Λένιν ήταν σταθμός για την πολιτική του κόμ ματος, όπω ς την ανέλυε στις Θ έσεις του Απρίλη. Αυτές αποτελούσαν ένα ολοκληρωμένο και αναλυτικό πρόγραμμα, που αναφερόταν στους οικονομικούς στόχους, στην ανάγκη της οικοδόμησης ενός διεθνούς ορ γανισμού που να ενώσει τα επαναστατικά σοσιαλιστικά κόμματα που 21


είχαν αντιταχθεί στην προδοσία της Δεύτερης Διεθνούς, στην εκτίμηση της πολιτικής κατάστασης στη Ρωσία, στα ειδικά καθήκοντα του κόμ ματος. Παραπέμπουμε τον αναγνώστη στο πλήρες κείμενο των Θ έ σ ε ω ν ', αναφερόμενοι εδώ μόνο στα δύο τελευταία σημεία, για τα οποία ο Λένιν έγραφε: «Η ιδιομορφία της σημερινής στιγμής στη Ρωσία βρίσκεται στο πέρ α σμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη εξαιτία ς της ανεπαρκούς συνειδητότητας και οργά νωσης του προλεταριάτου, στο δεύτερο στάδιό της, που πρέπει να δώσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς»'4. Η φάση αυτή συνοψιζόταν στο φημισμένο σύνθημα «Ό λη η εξουσία στα σοβιέτ», η εφαρμογή του οποίου αποτελούσε ένα σημαντικό κα θήκον για το κόμμα, που διευκολυνόταν από τις δυνατότητες νομιμό τητας και από τη σχετική ελευθερία κινήσεων που επ έτρεπε η συγκυ ρία στη Ρωσία. «Έ π ρ επ ε να εξηγήσουμε στις μάζες ότι το Σοβιέτ των εργατών βου λευτών είναι η μόνη δυνατή μορφή επαναστατικής κυβέρνησης και ότι γι' αυτό, όσο η κυβέρνηση αυτή θα βρίσκεται κάτω από την επιρροή της αστικής τάξης, το καθήκον μας μπορεί να είναι μόνο η υπομονε τική, συστηματική, επίμονη και προσαρμοσμένη στις πρακτικές ανά γκες των μαζών εξήγηση των λαθών της τακτικής τους»” . Ο Λένιν αναφερόταν στο ότι οι μπολσεβίκοι ήταν μειοψηφία στα σο βιέτ, γιατί αυτά καθοδηγούνταν από τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες, που προσπαθούσαν να τα στρέψουν υπέρ της αστικής κυβέρνησης. Η επαναστατική πρακτική Η θεωρία της προλεταριακής επανάστασης, η στρατηγική και η τα κτική της έπρεπε να δοκιμαστούν στην καθημερινότητα, να εφαρμο στούν στην πράξη πο υ, όπω ς συχνά επαναλαμβάνει ο Λένιν, είναι πολύ πιο πλούσια από τη θεωρία. Θυμίζουμε εδώ, σε γενικές γραμμές, τα πιο σημαντικά γεγονότα με τα οποία το Μπολσεβίκικο Κόμμα χρειά στηκε να αναμετρηθεί και για τα οποία, με όπλο το διαλεκτικό υλισμό, πάσχιζε να βρει τις κατάλληλες μορφές πάλης. Στη διάρκεια του 1917, η πολιτική κατάσταση άλλαζε με αστραπιαίο ρυθμό. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, στις 18 Απρίλη (1 η Μάη), με μια ανα κοίνωση (δήλωση του Μιλιούκοφ) επανέλαβε την εμπιστοσύνη της στους αγγλογάλλους συμμάχους, διαβεβαιώνοντας πω ς θα συνέχιζε 22


τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος κάλεσε τις μάζες σε αγώνα, και ακολούθησαν μεγαλειώδεις διαδηλώ σεις με συνθήματα «Κάτω ο πόλεμος» και «Ό λη η εξουσία στα σοβιέτ». Ύ στερ α από μάταιες προσπάθειες κατάπνιξης του επαναστατικού κι νήματος, η Προσωρινή Κυβέρνηση αντιμετώπισε την πρώτη της κρίση. Στις 2 (15) Μάη σχηματίστηκε η πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία συμμετείχαν, εκτός από τους εκπροσώπους της αστικής τάξης, μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες. Στις σχετικά ειρηνικές συνθήκες της συγκυρίας, στις 24 Απρίλη (7 Μάη), συγκλήθηκε, για πρώτη φορά σε συνθήκες νομιμότητας, η 7η Συνδιάσκεψη του Μ πολσεβίκικου Κόμματος, όπου κατάφεραν να συμμετάσχουν πολυάριθμες αντιπροσωπείες από όλες τις επαρχίες. Η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε, ανάμεσα στ' άλλα, και την απόφαση για το δι καίωμα των καταπιεσμένων λαών στην αυτοδιάθεση, που εισηγήθηκε ο Στάλιν (βλέπε Παράρτημα, κείμενο IV). Η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε τις θ έσ ε ις του Απρίλη (με την αντίθετη ψήφο των Κάμενεφ, Ζινόβιεφ και Ρίκοφ) και το σύνθημα «Ό λη η εξου σία στα σοβιέτ». Στις 3 (16) Ιούνη, συγκλήθηκε το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Οι μπολσεβίκοι αντιπρόσωποι (που ήταν ακόμη μειοψηφία) στις τοποθε τήσεις τους κατήγγειλαν τους συνθηκολόγους, που υποστήριζαν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ταυτόχρονα, στους δρόμους της Πετρούπολης ένα τεράστιο πλήθος διαδήλωνε κατά του πολέμου. Παρ' όλα αυτά, η Προσωρινή Κυβέρνηση, ενισχυμένη από το Συνέδριο των Σοβιέτ και υπακούοντας στις πιέσεις των Αγγλογάλλων, διέταξε επίθεση στο γερ μανικό μέτω πο. Η αποτυχία της επίθεσης και ο βαρύς φόρος αίματος που πλήρωσαν οι στρατιώ τες που στάλθηκαν στο μακελειό ήταν η αφορμή για να ξεσηκωθούν ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Στην Πετρούπολη, οι μαζικές διαδηλώσεις εργατών και στρατιω τών πήραν γρήγορα χαρακτήρα εξέγερσης στις 3 (16) Ιούλη. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα, εκτιμώντας ότι εκείνη τη στιγμή η επανάσταση ήταν πρόωρη, αποφάσισε να μη συμμετάσχει σε αυτές. Ό μω ς, αμέσως μόλις συνει δητοποίησε την αμετάκλητη απόφαση των επιτροπώ ν εργατών και στρατιωτών να πάρουν τα όπλα, επανεκτίμησε την κατάσταση και μπήκε επικεφαλής των εξεγερμένων. Τους οργάνωσε, προσπάθησε να κατευθύνει τη διαμαρτυρία σε ειρηνικό δρόμο και να προστατεύσει τους διαδηλωτές από την άγρια καταστολή. Ακολούθησε ένα νέο μακε λειό. Το κόμμα πλήρωσε με συλλήψεις και δολοφονίες πολλών από τα μέλη του, με τη λεηλασία των γραφείων του και την απαγόρευση της 23


κυκλοφορίας των εντύπων του. Εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Λένιν και άλλων ηγετών του κόμματος με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Η περίοδος της δυαδικής εξουσίας είχε τερματιστεί, και η αστική δικτα τορία έδειχνε το αιματοβαμμένο της πρόσω πο. Το Κόμμα, παρ' ότι εξαναγκάστηκε, για άλλη μια φορά, να βγει στην παρανομία, και ο Λέ νιν χρειάστηκε να καταφύγει σε σίγουρο κρησφύγετο, κράτησε ψηλά το ηθικό του και συγκάλεσε το 6ο Συνέδριο (26 Ιούλη - 3 Αυγούστου) που έγινε σε δύσκολες συνθήκες παρανομίας στις εργατικές συνοικίες της Πετρούπολης, με 157 αντιπροσώπους των 240.000 μελών. Ο Λένιν κατόρθωσε να καθοδηγήσει το Συνέδριο από το κρησφύγετό του, δια τηρώντας την επαφ ή με τη βοήθεια των πιο στενών του συνεργατών. Ό λ α αυτά μάς λένε πολλά για την αυταπάρνηση, την πειθαρχία, το κουράγιο και το ηθικό των μπολσεβίκων. Το Συνέδριο, στη βάση των εισηγήσεων των αντιπροσώπων, έβγαλε τις τελικές εκτιμήσεις για την πολιτική κατάσταση: η ξέφρενη κατα πίεση ενίσχυσε, αντί να εξασθενήσει, την επιρροή του κόμματος στους στρατιώ τες και τους εργάτες (οι οργανώσεις των οποίων περνούσαν μαζικά από τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες στην πλευρά των μπολσεβίκων). Μεγάλωνε η συμφωνία με τους μπολσεβί κους, όχι μόνο ανάμεσα στους φτωχούς αλλά και στους μικρομεσαίους αγρότες, που παραδοσιακά ταλαντεύονταν ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο. Από την άλλη πλευρά, η εξουσία που είχε στα χέρια της η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν επέτρ επε την ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης. Μοναδική διέξοδος ήταν να ανατρέψουν την Προ σωρινή Κυβέρνηση και να κατακτήσουν την εξουσία με τη βία. Με αυ τές τις κατευθύνσεις το Συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του, καλώντας τους προλετάριους και τους στρατιώ τες να προετοιμάσουν την εξέγερση". Μερικοί πρώην μενσεβίκοι με επικεφαλής τον Τρότσκι, που στη διάρ κεια του πολέμου είχαν κρατήσει μεσοβέζικη στάση, ταλαντευόμενοι ανάμεσα στους μενσεβίκους και τους μπολσεβίκους, δήλωσαν ότι συμ φωνούν με τις θέσεις του Συνεδρίου και έγιναν δεκτοί σαν μέλη του Κόμματος. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, στην οποία η αστική τάξη είχε παραχωρήσει την εξουσία για να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα, προετοιμαζό ταν να διαλύσει τα σοβιέτ και να αποσοβήσει οποιαδήποτε προσπά θεια των αγροτών να πάρουν με τη βία τα κτήματα των μεγαλοτσιφλικάδων (βλέπε το λόγο του Κερένσκι στην Κρατική Σύσκεψη της Μό

24


σχας στις 12/25 Αυγούστου, που συγκλήθηκε από την Προσωρινή Κυ βέρνηση, με σκοπό να κινητοποιηθούν οι δυνάμεις της αστικής τάξης και των μεγαλοτσιφλικάδων). Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτής της Σύσκεψης, ο αρχηγός των αντεπαναστατών Κορνίλοφ ζήτησε την επαναφορά της θανατικής ποινής και τη διάλυση των επιτροπών και των σοβιέτ. Η αστική τάξη, οι βιομήχανοι και οι τραπεζίτες, βρήκαν στο πρόσωπό του τον «ισχυρό άνδρα» που ζητούσαν και του έταξαν χρήματα και υποστήριξη. Με αυτά συμφώνησαν επίσης και οι δυνάμεις της Αντάντ. Για να επιβάλει το πραξικόπημά του, με το οποίο ήθελε να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία, στις 25 Αυγούστου (7 Σεπτέμβρη), ο Κορ νίλοφ έστειλε ενάντια στην Πετρούπολη το 3ο Σώμα Ιππικού, που διοικούνταν από το στρατηγό Κρίμοφ. Η άμυνα της πόλης, με την καθοδήγηση του Μπολσεβίκικου Κόμματος, οργανώθηκε άμεσα και αποτελεσματικά. Ένοπλοι εργάτες, στρατιώ τες και ναύτες ετοιμάστηκαν να δώσουν ένα μάθημα στο «σωτήρα της π α τρίδας». Ό μω ς ο Κερένσκι, τρομοκρατημένος από την πιθανότητα να υπο στεί ήττα και αυτός και οι στασιαστές του, απέσυρε την υποστή ριξή του στον Κορνίλοφ και διέταξε τη σύλληψη του ίδιου και των συ νενόχων του, Ντενίκιν, Καλέντιν και Λουκόμσκι. Στην Προσωρινή Κυβέρνηση δεν απέμενε παρά να παίξει το χαρτί της ψευτοδημοκρατίας. Στη «Δημοκρατική Συνδιάσκεψη», που έγινε στις 12 (25) Σεπτέμβρη, συμμετείχαν εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών κομ μάτων, των συνδικάτων, του στρατού, των σοβιέτ κ.λπ. Κατά τη διάρ κεια της Συνδιάσκεψης, έριξαν την ιδέα για μια «Προβουλή», όπω ς την αποκάλεσαν. Ο Λένιν σε δύο κείμενα27 έκανε αυστηρή κριτική στους πολυάριθμους μπολσεβίκους αντιπροσώπους που συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη και, επανερχόμενος στο θέμα της τακτικής, είπε πω ς πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συγκεκριμένη κατάσταση. Το κόμμα έριξε τη γραμμή του μποϊκοτάζ της ιδέας της «Προβουλής», ως καρι κατούρας κοινοβουλευτισμού, στον οποίο οι μάζες είχαν πια χάσει την εμπιστοσύνη τους. Στις 7 (20) Οκτώβρη ο Λένιν γύρισε παράνομα από τη Φινλανδία, και ξεκίνησε η τελευταία περίοδος της παρανομίας του στην Πετρούπολη. Στο 6ο Συνέδριο του Κόμματος αποφασίστηκε η ένοπλη εξέγερση, η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και η κατάκτηση της εξουσίας. Τα ιστορικά, όμως, μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Κάμενεφ και Ζινόβιεφ είχαν αντιρρήσεις για το χρόνο εφαρμογής αυτών των αποφ ά σεων. Πίστευαν πω ς η κρίση δεν είχε ακόμη ωριμάσει, πω ς οι επανα 25

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΠΒΡΗ

στατικές δυνάμεις (ιδιαίτερα οι αγρότες) δεν ήταν ακόμη έτοιμες για μια ολομέτωπη επίθεση και πω ς οι μπολσεβίκοι, ακόμη κι αν πετύχαινε η επανάσταση, δεν θα κατάφερναν να κρατήσουν την εξουσία. Τέλος, πρότειναν να αναβληθεί η τελική απόφαση για το Συνέδριο των Σοβιέτ, που θα γινόταν στις 20 Οκτώβρη. Τις ίδιες αναβλητικές απόψ εις υπο στήριξε και ο Τρότσκι. Ενάντια σε αυτά, ο Λένιν διεξήγαγε από την παρανομία, στην Πετρού πολη, ένα λυσσαλέο πολιτικό αγώνα, που καταγράφεται στα έργα του εκείνης της περιόδου. Για να αναφέρουμε μόνο μερικά: Μαρξισμός και επανάσταση, Α π ό το ημερολόγιο ενός δημοσιολόγου, Συμβουλές από κάποιον που λείπει (όπου ανέπτυσσε παραπέρα τη σκέψη του Μαρξ για την τέχνη της εξέγερσης). Οι μπολσεβίκοι θα κρατήσουν την εξου σ ία;. Σ ' αυτά ο Λένιν απαντούσε στις αμφιβολίες με πειστικά επιχειρή ματα, έλυνε τις περίπλοκες απορίες, έδειχνε με κάθε τρόπο την π επ ο ί θησή του ότι η περαιτέρω αναμονή θα οδηγούσε στην ήττα της επ α νάστασης. Στο έργο του Οι συνθήκες είναι ώριμες ο Λένιν έκανε λεπτομερή ανά λυση της επαναστατικής κατάστασης τόσο σε διεθνές επίπεδο (με αναφορές στη Γερμανία και την Αυστρία) όσο και στη Ρωσία, και στά θηκε ιδιαίτερα στην κατάττνιξη του αγροτικού κινήματος την οποία «υποχρεώθηκε» να κάνει η καθοδηγούμενη από έναν σοσιαλεπαναστάτη Προσωρινή Κυβέρνηση, στις σοβαρές ενδείξεις για την αυξανό μενη επιρροή των μπολσεβίκων κ.λπ. Στο τμήμα του κειμένου που προοριζόταν για τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και των Κομματικών Επιτροπών Πετρούπολης και Μόσχας, έγραφε τα εξής: «Τώρα η νίκη της εξέγερσης είναι εξασφαλισμένη για τους μπολσεβί κους: 1) Μπορούμε (αν δεν "περιμένουμε" το Συνέδριο των Σοβιέτ) να χτυπήσουμε αιφνιδιαστικά και από τρία σημεία, από την Πετρούπολη, από τη Μόσχα, από το στόλο της Βαλτικής 2) Έχουμε συνθήματα που μας εξασφαλίζουν την υποστήριξη: «Κάτω η κυβέρνηση που πνίγει την εξέγερση των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες» 3) Έχουμε την πλειοψηφία μέσα στη χώρα 4) Η αποσύνθεση των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών είναι πλήρης 5) Έχουμε την τεχνική δυνατότητα να πάρουμε την εξουσία στη Μόσχα (που μπορούσε να κάνει και την αρχή για να αιφνιδιάσει τον εχθρό) 6) Έχουμε χιλιάδες ένοπλους εργά τες και στρατιώ τες στην Πετρούπολη, που μπορούν να καταλάβουν μονομιάς και τα Χειμερινά Ανάκτορα, και το Γενικό Επιτελείο, και το τη λεφωνικό κέντρο, και όλα τα μεγάλα τυπογραφεία. Δεν θα μπορούν να μας εκτοπίσουν από εκεί, και θα αρχίσει να γίνεται τέτοια ζύμωση μ έ 26


σα στο στρατό που θα είναι αδύνατο να αντιπαλέψουν αυτή την κυ βέρνηση, η οποία θα εξασφαλίσει ειρήνη, θα δώσει τη γη στους αγρό τες κ.λπ. (...) Αν, ακόμη και τώρα που έχουμε τόσες πιθανότητες, δεν πάρουμε την εξουσία, τότε όλες οι συζητήσεις για το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ μετατρέπονται σε ψέμα. Να μην πάρουμε τώρα την εξουσία, "να περιμένουμε", να φλυαρούμε (...) σημαίνει ότι χαντα κώνουμε την επανάσταση»’’ . Ο Λένιν έφτασε στο σημείο να μιλάει για την παραίτησή του από την Κεντρική Επιτροπή, ώ στε, όπω ς έγραψε, «να έχω ελευθερία να κάνω ζύμωση στη βάση του Κόμματος και στο συνέδριο του Κόμματος»’ Η διευρυμένη Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής στις 16 (29) Οκτώ βρη συμφώνησε με τις απόψ εις του Λένιν και έκλεισε τις εργασίες της με την παρακάτω απόφ αση: «Η συνεδρίαση χαιρετίζει πέρα για πέρα και υποστηρίζει ολοκληρωτικά την απόφαση της Κεντρικής Επιτρο πής, καλεί όλες τις οργανώσεις και όλους τους εργάτες και στρατιώ τες να προετοιμάζονται ολόπλευρα και πιο εντατικά για την ένοπλη εξέ γερση, για την υποστήριξη του κέντρου που δημιουργεί η Κεντρική Επι τροπή γι' αυτόν το σκοπό, και εκφράζει τη βαθιά πεποίθησή της ότι η Κεντρική Επιτροπή και τα Σοβιέτ θα υποδείξουν έγκαιρα την κατάλ ληλη στιγμή και τις πρόσφορες μεθόδους επίθεσης»” Οι Κάμενεφ και Ζινόβιεφ δημοσιοποίησαν την αρνητική τους ψήφο στην επίσημη εφημερίδα των μενσεβίκων, προκαλώντας την περιφρό νηση του Λένιν και όλου του κόμματος (βλέπε Παράρτημα, κείμενο VII). Αυτά τα γεγονότα, καθώς και το ξέσπασμα και η νίκη της εξέγερσης στην Πετρούπολη και το άπλωμα της επαναστατικής πυρκαγιάς σε όλη τη Ρωσία περιγράφονται αναλυτικά στις μαρτυρίες που περιλαμ βάνονται στα δύο πρώ τα μέρη του βιβλίου που έχετε στα χέρια σας.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου ανοίγει με τις αναμνήσεις τής μόλις δεκαεξάχρονης τότε Ελιζαμπέτα Ντράμπκινα για τις μέρες που προηγήθηκαν της εξέγερσης στην Πετρούπολη. Η Ελιζαμπέτα, «το σπουργιτάκι» όπω ς τη φώναζε ο Λένιν, μοιραζόταν με τους γονείς της, που ήταν και οι δύο επαγγελματικά στελέχη του Κόμματος, τη δύσκολη ζωή της ξε νιτιάς και των εκτοπίσεων. Στις αναμνήσεις της, κάτω από το βάρος της επίμονης έκκλησης του Λένιν «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!», μας μεταφέρει την προσμονή μιας μοναδικής και εξαιρετικά σημαντικής στιγμής και προσδίδει και στις άλλες μαρτυρίες ένα ρυθμό αφήγησης σφιχτό, μια ένταση δραμα 27


τική και χαρούμενη συνάμα, μπροστά σε ένα γεγονός που από χρόνια το ονειρεύονταν και το προετοίμαζαν με υπομονή, με απερίγραπτες θυσίες και ταλαιπ ωρίες: την προλεταριακή επανάσταση. Και εμπνευστής αυτής της επανάστασης ήταν ο Λένιν, η προσωπικότητα του οποίου κυριαρχεί στις αναμνήσεις όλων. Ο Λένιν βγαίνει από την παρανομία, με κίνδυνο να κατηγορηθεί για ανυπακοή από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, για να ηγηθεί και στην πράξη αυτής της επανάστασης. Ο Λένιν, στρατηγικός νους που αναλύει σε βάθος τις εμπλεκόμενες δυνάμεις αλλά ταυτόχρονα παίρνει γρήγορα και σταθερά τις αποφάσεις. Αλλά και ο Λένιν, άνθρωπος «απλός», «φυσιολογικός», για όποιον τον γνωρίζει προσω πικά για πρώτη φορά και εντυπω σιάζεται με το μικροκαμωμένο παρουσιαστικό του, ενώ, προτού τον συναντήσει, τον φανταζόταν γιγάντιο, σαν το διαμέτρημα του μυαλού του. Υπάρχει, ωστόσο, και μια συγκεκριμένη τοποθεσία που έχει πρωταγω νιστική θέση σε όλες τις αναμνήσεις: το Σμόλνι, το παλιό και πολυτελές κτίριο που, ενώ προοριζόταν για παρθεναγωγείο των «θυγατέρων της αριστοκρατίας», μετατράπηκε σε παλλόμενη καρδιά της ηγεσίας της επανάστασης. Το Σμόλνι διέσχιζαν αδιάκοπα δύο ρεύματα ανθρώπων, που κινούνταν σε αντίθετες κατευθύνσεις: ένα ρεύμα αυτών που π ή γαιναν προς την έδρα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής για να παραλάβουν εντολές, και ένα ρεύμα αυτών που κατευθύνονταν στην έξοδο για να σπεύσουν να τις εκτελέσουν. Οι διορισμοί που είχαν πάρει τα μέλη του κόμματος έδιναν την από λυτη εξουσία στον τομέα αρμοδιότητάς τους και τους επιδίδονταν, χω ρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες, στο όνομα του Κόμματος, στη βάση της εμπιστοσύνης και της αμοιβαίας αναγνώρισης. Η αναγνώριση αυτή είχε εδραιωθεί ύστερα από μεγάλη περίοδο κοινών αγώνων και γινόταν αποδεκτή στη βάση μιας συνειδητής πειθαρχίας, που χαρακτήριζε το Μπολσεβίκικο Κόμμα. Ακόμη και απλοί εργάτες, που έφταναν από ερ γοστάσια και βιομηχανίες, στρατιώ τες και ναύτες, που έρχονταν από τις μονάδες τους, έπαιρναν με υπερηφάνεια τους διορισμούς τους και εκτελούσαν τα καθήκοντά τους με αυταπάρνηση. Αυτοί όλοι απο τε λούσαν τη ζωντανή απόδειξη ότι το κόμμα είχε αποκτήσει βαθιές ρίζες μέσα στον εξεγερμένο λαό. Η στρατηγική της προλεταριακής επανάστασης πήρε σάρκα και οστά με τη δράση των πρωταγωνιστών της: η κατάκτηση των σημαντικότε ρων προπύργιω ν της αστικής εξουσίας, δηλαδή των μέσων επικοινω νίας, πραγματοποιήθηκε με την κατάληψη του κρατικού τυπογρα

28


φείου και τη χρησιμοποίησή του για την εκτύπωση των εντύπων του κόμματος, της τηλεφωνίας, του κεντρικού τηλέγραφου. Ταυτόχρονα ολοκληρωνόταν και η κατάληψη των στρατηγικών σημείων της πόλης, μεταξύ άλλων με ένοπλες φρουρές στις γέφυρες που οδηγούν στο «νησί» του κέντρου της Πετρούπολης, ώστε να μη χωριστούν και διακόψουν τη ροή των οπλισμένων προλετάριω ν, που έρχονταν από τις περιφερειακές συνοικίες. Η στρατηγική, που είχε μελετηθεί με επιμέ λεια πάνω στους χάρτες, μπήκε σε εφαρμογή με την κινητοποίηση των επαναστατικών τμημάτων, των μονάδων του στόλου της Βαλτικής και των κοκκινοφρουρών. Οι κανονιοβολισμοί του καταδρομικού Αβρόρα, της «αυγής της ελευθε ρίας», σηματοδότησαν το τέλος μιας εποχής, αλλά όχι και την άμεση παράδοση της Προσωρινής Κυβέρνησης. Οι μαρτυρίες του Ιβάν Φλερόφσκι και του Νικολάι Ποντβόισκι αναφέρονται στις ταραγμένες στιγ μές της τελικής μάχης: στα οδοφράγματα των γιούνκερ και τα πυρά των κοκκινοφρουρών, στην αφόρητη πίεση των εξεγερμένων μαζών, στις ανταλλαγές πυροβολισμών και ριπών των μυδραλιοβόλων, στους κινδύνους, στις ενέδρες και στην αβάσταχτη αναμονή της τελικής επ ί θεσης. Στα γραπτά τους αφηγούνται τις διαπραγματεύσεις με ορισμέ νες μονάδες των γιούνκερ για να καταθέσουν τα όπλα και να παραδο θούν και, τέλος, τις τελευταίες ώρες στα Χειμερινά Ανάκτορα, την άδοξη φυγή του Κερένσκι, το τελεσίγραφο της Επαναστατικής Στρα τιωτικής Επιτροπής, τη μάταιη αντίσταση των υπουργών της Προσω ρινής Κυβέρνησης, τον πανικό τους μπροστά στην επέλαση των εξε γερμένων, τη σύλληψή τους και την προσπάθεια των κοκκινοφρουρών να τους προστατεύσουν από τον κόσμο, που ήθελε να τους λιντσάρει. Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, που από ώρα ήταν σε εξέλιξη στο Σμόλνι, μέσα σε εκδηλώσεις ασυγκράτητου ενθουσιασμού και επευφημιώ ν για τον Λένιν, ακούστηκε η ιστορική αναγγελία: «Η Προ σωρινή Κυβέρνηση ανατράπηκε. Οι υπουργοί συνελήφθησαν». Αυτό καταγράφεται στη μαρτυρία του Αντρέι Αντρέεφ. Οι σημαντικές απο φάσεις του Συνεδρίου δημοσιεύονται σε άλλο σημείο του βιβλίου, στο οποίο σας παραπέμπουμε (βλέπε Παράρτημα, κείμενα I, II και III). Το μόνο που μένει είναι να υπογραμμίσουμε τη μαρτυρία με τίτλο «Θα νάσιμος κίνδυνος» του Φιοντόρ Ρασκόλνικοφ, με την οποία ολοκληρώ νεται το πρώτο μέρος του βιβλίου, και αναφέρεται στην πρώτη -και αποτυχημένη- προσπάθεια του Κερένσκι να μαζέψει ξανά τα απομεινάρια των δυνάμεών του για να τα οδηγήσει ενάντια στην Πετρούπολη και να καταπνίξει την επανάσταση. Η απόπειρα αυτή, που αντιμετω 29


πίστηκε νικηφόρα οπτό τις επαναστατικές δυνάμεις, έδινε μια πρώτη ιδέα για τις κινητοποιήσεις της αντεπανάστασης και των λευκοφρου ρών και για το χτύπημα της σοβιετικής εξουσίας που θα ακολουθούσε. Ό π ω ς είναι γνωστό, δεν πέτυχε, αλλά το νεοσύστατο σοβιετικό κρά τος χρειάστηκε να περάσει άγρια χρόνια εμφύλιου πολέμου και επ εμ βάσεων από τις δυνάμεις του διεθνούς ιμπεριαλισμού, χρόνια που δεν αναφέρονται στο βιβλίο αυτό.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου περιγράφεται, πάντα μέσα από μια σειρά μαρτυριών, το άπλωμα της φλόγας της επανάστασης σε όλη τη Ρωσία: από τη Μόσχα στο Κίεβο και μέχρι τη ρωσική Απω Ανατολή. Η εξέγερση στις πόλεις και στα στρατιω τικά μέτω πα είχε προετοιμα σ τεί προσεκτικά από το Μπολσεβίκικο Κόμμα. Παντού είχαν δημιουργηθεί στρατιω τικές επαναστατικές επιτροπές, είχαν εκπαιδευτεί οι κοκκινοφρουροί και είχαν εξοπλιστεί οι πρω τοπορίες των εργοστασίων και των λαϊκών συνοικιών. Ό μω ς αυτό που, μετά τη νίκη, χαρακτηρί στηκε σαν επική επέλαση των επαναστατικών δυνάμεων μέσα από το απέραντο έδαφος της Ρωσίας συνάντησε στη διαδρομή πολύ ετερό κλητες καταστάσεις. Αλλού αφαιρέθηκε η εξουσία από τους καπιταλι στές και τους τσιφλικάδες και η σοβιετική εξουσία εγκαθιδρύθηκε χω ρίς να χυθεί σχεδόν καθόλου αίμα. Αλλού, όμως, χρειάστηκε να δοθούν μάχες, να αντιμετωπιστούν ενέδρες και θανάσιμες παγίδες. Η κυρίαρχη τάξη δεν παραχω ρεί εθελοντικά και ειρηνικά το πόστο της στους νε κροθάφτες της και, όπω ς προειδοποιούσε ο Λένιν, δεν φεύγει από την εξουσία, αν κάποιοι δεν τη διώξουν. Από το πανόραμα των μαρτυριών που μας χάρισαν οι αυτουργοί της επανάστασης θα σταθούμε σε δυο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες περιπ τώ σεις: στη Μόσχα και το Κίεβο. Οι μαρτυρίες του Γκεόργκι Λομόφ και του Αλεξάντρ Ποντγκόρνι π ερι γράφουν τα πιο δραματικά επεισόδια της εξέγερσης στη Μόσχα και αναλύουν τις δυσμενείς, για τις επαναστατικές δυνάμεις, συνθήκες. Έ π ρ επ ε να αντιμετωπίσουν σε πολιτικό επίπεδο τη λυσσαλέα αντί δραση των εκπροσώπων των κομμάτων της αντιδραστικής αστικής τάξης (που έδρευαν στη δημοτική Δούμα και, μαθαίνοντας για τα γε γονότα της Πετρούπολης, είχαν δημιουργήσει ένα άντρο αντεπανά στασης, την Επιτροπή για τη Δημόσια Ασφάλεια) καθώς και τις κωλυ σιεργίες των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών στο Σοβιέτ της πόλης. Σε στρατιω τικό επίπεδο, η διοίκηση του αντιδραστικού Γενικού

30


Επιτελείου ήταν πολύ καλά εξοπλισμένη και είχε στη διάθεσή της ισχυ ρές μονάδες γιούνκερ, ορκισμένους δηλαδή εχθρούς της επανάστασης, σε αντίθεση με τα ελάχιστα όπλα που είχαν στα χέρια τους οι επανα στατικές δυνάμεις. Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την κατάσταση, η Κομματική Επιτροπή Μό σχας συγκρότησε ένα επιχειρησιακό κέντρο για να διευθύνει την εξέ γερση, έστειλε μερικά τμήματα κοκκινοφρουρών να καταλάβουν το τη λεγραφείο και το ταχυδρομείο και οργάνωσε την άμυνα στην έδρα του Σοβιέτ, του οποίου την παράδοση ζητούσαν οι αντιδραστικοί. Ταυτό χρονα, το κομματικό κέντρο δέχτηκε να έρθει σε διαπραγματεύσεις με τους αντιδραστικούς. Οι γιούνκερ πολιόρκησαν το Κρεμλίνο, που, ανάμεσα σ' άλλα, φιλοξε νούσε το οπλοστάσιο και όπου στάθμευαν μονάδες φιλικές προς τους μπολσεβίκους. Οι γιούνκερ κατέλαβαν με προδοσία το Κρεμλίνο και κα τέσφαξαν, με πρωτοφανή αγριότητα, 500 άοπλους στρατιώ τες, αφού τους υποχρέωσαν να βγουν και να παραταχθούν μπροστά από το Κρεμλίνο. Οι αυτόπτες μάρτυρες διηγούνται το θαρραλέο τρόπο με τον οποίο αντέδρασε ο λαός σ ' αυτό το μακελειό καθώς και τον ξεσηκωμό των επαναστατών εργατών, στρατιω τών και διανοουμένων, που στο τέλος εξουδετέρωσαν τις εχθρικές δυνάμεις. Η σοβιετική εξουσία εγκαθιδρύθηκε, και στο Κρεμλίνο εγκαταστάθηκαν οι επαναστάτες. Η νίκη είχε επιτευχθεί, αλλά με έναν πολύ βαρύ φόρο αίματος. Η Κε ντρική Επιτροπή του Κόμματος έκανε κριτική για τα λάθη των μπολσε βίκων, μελών της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής και της Κομματικής Επιτροπής Μόσχας. Αυτοί είχαν λησμονήσει πω ς «η ένο πλη εξέγερση είναι ένα ιδιαίτερο είδος πολιτικού αγώνα που υπάγεται σε ιδιαίτερους νόμους, νόμους που πρέπει να τους μελετήσει κανείς προσεκτικά»". Οι ηγέτες της Κομματικής Επιτροπής της Μόσχας είχαν λησμονήσει αυτούς τους κανόνες. Δεν είχαν προετοιμάσει καλά την εξέγερση, είχαν διαλέξει την αμυντική γραμμή αναμονής και την αδιέ ξοδη οδό των διαπραγματεύσεων με τις αντιδραστικές δυνάμεις, δίνο ντας στον εχθρό το χρόνο να οργανωθεί και να προετοιμάσει την επ ί θεση. Είχαν, επίσης, επιτρέψ ει σε δύο μενσεβίκους να πάρουν μέρος στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Ο Νόγκιν, μέλος της Κε ντρικής Επιτροπής του Κόμματος, είχε ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης αυτών των λαθεμένων αποφάσεω ν. Αυτός ανήκε στην ομάδα του Κάμενεφ και Ζινόβιεφ, που ήταν αντίθετοι με την εξέγερση στην Πετρού πολη. Η στάση του υπέρ της συμφιλίωσης και των «συμβιβασμών» γί 31


νεται φανερή και στο τρίτο μέρος του βιβλίου. Το κείμενο «Στο Κίεβο τον Οκτώβρη του 1917», του Γιαν Γκαμάρνικ, αναδεικνύει το θεμελιώδες θεωρητικό και πολιτικό ζήτημα του αντι δραστικού ρόλου των εθνικιστικών αστικών κυβερνήσεων σχετικά με την αυτονομία των επαρχιών1’. Ο συγγραφέας τελειώνει το άρθρο του για την εξέγερση στο Κίεβο, που είχε προσωρινά νικήσει, με μια εύλογη προφητεία: «Το Κίεβο πέρασε στην εξουσία του Σοβιέτ, αλλά μόνο για λίγο. Ή τα ν π ια αναπόφευκτη η κατά μέτω πο σύγκρουση με την Κε ντρική Ράντα». Πράγματι η Κεντρική Ράντα, που ιδρύθηκε στο Κίεβο το 1917 σε ένα συνέδριο ουκρανικών αστικών και μικροαστικών κομμάτων, μετά τη νίκη της Επανάστασης του Οκτώβρη, αυτοανακηρύχθηκε ανώτατο όρ γανο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ουκρανίας και εξαπέλυσε ολομέ τω πο αγώνα ενάντια στη σοβιετική εξουσία. Μόνο το Γενάρη του 1918, απαντώντας στο κάλεσμα του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων προς το λαό της Ουκρανίας, οι εργάτες του Κιέβου έδιωξαν τη Ράντα από την πόλη τους.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου έχει τίτλο «Τα πρώ τα βήματα της σοβιετι κής εξουσίας». Για την ανάγνωση και αυτού του μέρους είναι απαραί τητος, κατά τη γνώμη μας, ένας πρόλογος που να εξηγεί ποια ήταν η πυξίδα που έδινε κατεύθυνση σε εκείνες τις άγνωστες θάλασσες, ο πο λικός αστέρας που προσανατόλιζε τη δράση εκείνου του αμέτρητου πλήθους ανδρών και γυναικών: η υπεράνθρωπη προσπάθειά τους να εκπληρώσουν με χαρά το καθήκον τους, η ανησυχία τους μήπως και δεν σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και η απόφασή τους να πετύχουν με οποιοδήποτε κόστος, ώ στε να ικανοποιήσουν τις προσ δοκίες των εργατών, των στρατιω τών, των αγροτών και όλων εκείνων που είχαν αγωνιστεί για τη νίκη και είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στο Κόμμα. Το Μ πολσεβίκικο Κόμμα δεν ανέβηκε απροετοίμαστο στην εξουσία. Οι τελευταίες αποφασιστικές στιγμές, η Συνδιάσκεψη της 24ης Απρίλη και το Συνέδριο της 26ης Ιούλη, που αναφέρθηκαν πρω τύτερα, τους είχαν δώσει την ευκαιρία να συζητήσουν και να εγκρίνουν το πρόγραμμα δια κυβέρνησης σε όλες του τις λεπτομέρειες. Ο Λένιν, στα γραπτά και τις ομιλίες του, είχε σταθεί πολλές φορές σ ' αυτό το θέμα, όπω ς, για π α ράδειγμα, στο έργο του Οι μπολσεβίκοι θα κρατηθούν στην εξουσία;. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στο βασικό έργο του: Κράτος και Επα

32


νάσταση. Η μαρξιστική θεωρία για το κράτος και τα επαναστατικά κα θήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση. Η μαρξιστική θεωρία για το κράτος Στο γνωστό έργο του, ο Λένιν βασίζεται στις εκτιμήσεις του Μ αρξ και του Ένγκελς για το κρόττος και αντιτταρατίθεται στις διαστρεβλώσεις των οπορτουνιστών. Υπογραμμίζει και υιοθετεί την επιστημονική μέ θοδο των κλασικών του μαρξισμού: «(...) Πιστός στη φιλοσοφία του διαλεκτικού υλισμού, ο Μ αρξ ξεκινάει από τη βάση της ιστορικής εμπει ρίας των επαναστάσεων (...)». Θ α αναφερθούμε εδώ μόνο στα κεντρικά σημεία από το πρώτο κεφά λαιο, που περιγράφουν τη μαρξιστική θεωρία για τη γέννηση και τη λει τουργία του κράτους στις διαφορετικές ιστορικές εποχές. Ο Λένιν, αναφερόμενος σε ένα κείμενο του Ένγκελς, γράφει: «Το κράτος είναι προϊόν και εκδήλωση των ανειρήνευτων ταξικών αντιθέσεων. Το κρά τος εμφανίζεται εκεί, τότε και καθ' όσον, όπου, όταν και εφόσον οι τα ξικές αντιθέσεις δεν μπορούν αντικειμενικά να συμφιλιωθούν. Και αντί στροφ α: η ύπαρξη του κράτους αποδεικνύει ότι οι ταξικές αντιθέσεις είναι ανειρήνευτες»". Το κράτος αλλάζει μορφή ανάλογα με τις κοινωνικοοικονομικές συνθή κες της εποχής του, αλλά τα εργαλεία με τα οποία η κυρίαρχη τάξη κα ταπιέζει τις τάξεις που έχουν αποκλειστεί από την εξουσία παραμέ νουν αναλλοίωτα. Η κυρίαρχη τάξη εδραιώνεται σταθερά στην εξουσία με στρατιωτικά μέσα (ειδικές ένοπλες δυνάμεις, φυλακές κ.λπ .), δηλαδή με τον τακτικό στρατό και τις δυνάμεις της τάξης, και με μέσα εκμετάλλευσης των καταπιεζόμενων τάξεω ν, δηλαδή με το δημόσιο χρέος και τους φόρους, μέσω των οποίων οι κυρίαρχες τάξεις (οι καπιταλιστές στις αστικές δη μοκρατίες) διασφαλίζουν μια εξουσία συμπαγή και σίγουρη. Ο Ένγκελς εξηγεί: «Στη ρεπουμπλικανική δημοκρατία ο πλούτος ασκεί έμμεσα την εξουσία του, μα γι' αυτό την ασκεί πιο σίγουρα και, συγκε κριμένα, πρώτον, με τη μορφή της άμεσης εξαγοράς των δημοσίων υπαλλήλων (Αμερική) και, δεύτερον, με τη μορφή της συμμαχίας κυ βέρνησης και χρηματιστηρίου (Γαλλία και Αμερική)»” . Ο Λένιν, αναφερόμενος στο ιμπεριαλιστικό κράτος, ξεκαθαρίζει ακόμη περισσότερο: «Η παντοδυναμία του "π λούτου" γι' αυτό ακριβώς είναι η πιο σίγουρη στη ρεπουμπλικανική δημοκρατία, γιατί δεν εξαρτιέται από μερικά ελαττώματα του πολιτικού μηχανισμού, από ένα κακό πολιτικό περί33


βλήμα του καπιταλισμού. Η ρεπουμπλικανική δημοκρατία είναι το κα λύτερο δυνατό πολιτικό περίβλημα του καπιταλισμού, και γι’ αυτό το κεφάλαιο, κατακτώντας (μέσω των Παλτσίνσκι, των Τσερνόφ, των Τσερετέλι και Σία) αυτό το καλύτερο περίβλημα, θεμελιώνει την εξου σία του με τόση ασφάλεια, με τόση σιγουριά, που καμία αλλαγή, ούτε προσώ πων ούτε θεσμών ούτε κομμάτων, μέσα στο αστικό δημοκρα τικό πολίτευμα δεν κλονίζει αυτή την εξο υσία...»“ . Στο δεύτερο κεφάλαιο, ασχολείται με τη μαρξιστική θεωρία για τη δι κτατορία του προλεταριάτου. Ο Λένιν υπενθυμίζει πω ς ο Μαρξ και ο Ένγκελς άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο «δικτατορία του προλετα ριάτου» μετά την Παρισινή Κομούνα, με την έννοια που της έδωσε ο Μαρξ, ως «το προλεταριάτο στην εξουσία». Ο Λένιν εμβαθύνει περ ισ σότερο γράφοντας: «Οι εκμεταλλεύτριες τάξεις χρειάζονται την πολιτική κυριαρχία για να διατηρούν την εκμετάλλευση, δηλαδή για τα ιδιοτελή συμφέροντα μιας μηδαμινής μειοψηφίας ενάντια στην τεράστια πλειοψηφία του λαού. Οι εκμεταλλευόμενες τάξεις χρειάζονται την πολιτική κυριαρχία για να εξαλείψουν ολοκληρωτικά κάθε εκμετάλλευση, δηλαδή για τα συμφ έ ροντα της τεράστιας πλειοψηφίας του λαού, ενάντια στη μηδαμινή μει οψηφία των σημερινών δουλοκτητών, δηλαδή των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών...»"' Η μαρξιστική θεωρία εμπλουτίζεται μέσα από την ιστορική εμπειρία των επαναστάσεων. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς, εξετάζοντας την επανα στατική περίοδο 1848-1851 στη Γαλλία, θέτουν συγκεκριμένα το πρό βλημα για τη γέννηση του αστικού κράτους, για τους μετασχηματι σμούς που υπέστη στις διάφορες ιστορικές περιόδους, για τις ποίκιλες μορφές της κρατικής μηχανής και, τέλος, για τα καθήκοντα του προλε ταριάτου απέναντι σε αυτή την κρατική μηχανή. Ο Μ αρξ και ο Ένγκελς θεωρούν τη γραφειοκρατία και τον τακτικό στρατό σαν τις πιο χαρα κτηριστικές δομές της συγκεντροποιημένης εξουσίας που χρησιμοποιεί η αστική κοινωνία, η οποία αναδείχτηκε μετά την πτώ ση της απολυ ταρχίας. Ο Λένιν παρατηρεί: «Μέσα α π ’ όλες τις αστικές επαναστά σεις, που τόσες πολλές γνώρισε η Ευρώπη από τον καιρό της πτώ σης της φεουδαρχίας, προχωρεί η εξέλιξη, η τελειοποίηση, το δυνάμωμα αυτού του υπαλληλοκρατικού και στρατιω τικού μηχανισμού...»'7 Και, αναφερόμενος στο ιμπεριαλιστικό κράτος, προσθέτει: «Ειδικά όμως ο ιμπεριαλισμός, η εποχή του τραπεζικού κεφαλαίου, η εποχή των γιγάντιων καπιταλιστικών μονοπωλίων, η εποχή της μετεξέλιξης του μονο πωλιακού καπιταλισμού σε κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό δείχνει

34


ένα ασυνήθιστο δυνάμωμα της "κρατικής μηχανής", μια ανήκουστη αύ ξηση του υπαλληλοκρατικού και στρατιω τικού της μηχανισμού σε συν δυασμό με την ένταση των διώξεων του προλεταριάτου, τόσο στις μο ναρχικές όσο και στις πιο ελεύθερες δημοκρατικές χώρες. Είναι αναμ φισβήτητο ότι η παγκόσμια ιστορία πλησιάζει τώρα, σε ασύγκριτα με γαλύτερη κλίμακα από το 1852, στη "συγκέντρωση όλων των δυνά μεων" της προλεταριακής επανάστασης για την "καταστροφή" της κρατικής μηχανής»1”· Αναφερόμενος, στη συνέχεια, στην αστικοδημοκρατική επανάσταση, στη Ρωσία, καταγγέλλει όσα έγιναν έξι μήνες μετά τις 27 Φεβρουάριου 1917: «Οι δημοσιοϋπαλληλικές θέσεις, που πρώ τα δίνονταν κατά προτίμηση στους μαυροεκατονταρχίτες, έγιναν αντικείμενο λείας των καντέτων, των μενσεβίκων και των εσέρων. Στην ουσία, δεν σκέπτονταν να κά νουν κανενός ειίο υ ς σοβαρές μεταρρυθμίσεις, μα πάσχιζαν να τις ανα βάλουν "ω ς τη Συντακτική Συνέλευση", και τη Συντακτική Συνέλευση να την αναβάλουν λίγο-λίγο ως το τέλος του πολέμου! Δεν καθυστε ρούσαν, όμως, καθόλου και δεν περίμεναν καμία Συντακτική Συνέλευση για να μοιράσουν τη λεία, για να καταλάβουν τις θέσεις των υπουργών, των υφυπουργών, των γενικών διοικητών κ.λπ. κ.λπ.! (...) Μ α όσο πιο πολλά "ξαναμοιράσματα" γίνονται στον υπαλληλοκρατικό μηχανισμό ανάμεσα στα διάφορα αστικά και μικροαστικά κόμματα (ανάμεσα στους καντέτους, τους εσέρους και τους μενσεβίκους, για να πάρουμε το ρωσικό παράδειγμα) τόσο πιο φανερή γίνεται για τις καταπιεζόμενες τάξεις και για το προλεταριάτο, που βρίσκεται επικεφαλής τους, η ανειρήνευτη έχθρα τους προς όλη την αστική κοινωνία. Από 'δώ πηγά ζει η ανάγκη για όλα τα αστικά κόμματα, ακόμη και για τα πιο δημο κρατικά, μαζί και για τα "επαναστατικά-δημοκρατικά", να δυναμώνουν τους διωγμούς κατά του επαναστατικού προλεταριάτου, να ενισχύουν τον καταπιεστικό μηχανισμό, δηλαδή την ίδια την κρατική μηχανή. Αυτή η πορεία των γεγονότων υποχρεώνει την επανάσταση "να συ γκεντρώνει όλες τις δυνάμεις της καταστροφής" ενάντια στην κρατική εξουσία, την υποχρεώνει να θέσει ως καθήκον της όχι την καλυτέρευση της κρατικής μηχανής, μα τη συντριβή, την καταστροφή της»” . Τα σημαντικότερα ζητήματα που αναλύει η μαρξιστική θεωρία σχετικά με την αναγκαιότητα καταστροφής της κρατικής μηχανής και με τη δι κτατορία του προλεταριάτου περιέχονται στα συμπεράσματα που έβγαλαν ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Λένιν από την προσεκτική μελέτη της Παρισινής Κομούνας (1871). 35


Συμπληρώνοντας μόνο σε ένα σημείο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο μετά την εμπειρία της «εφόδου στον ουρανό», που εξαπέλυσαν οι ηρωικοί Κομουνάροι, οι Μαρξ και Ένγκελς γράφουν: «Η Κομούνα απέδειξε ότι η εργατική τάξη δεν μπορεί απλώ ς να κατα κτήσει την έτοιμη κρατική μηχανή και να τη βάλει σε κίνηση για τους δι κούς της σκοπούς Και, για να μην υπάρχει η παραμικρή παρανόηση αυτής της φράσης, ο Λένιν εξηγεί ότι «η σκέψη του Μαρξ συνίσταται στο ότι η εργατική τάξη πρ έπει να συντρίψει, να τσακίσει την "έτοιμη κρατική μηχανή" και να μην περιοριστεί στην απλή κατάληψή της»'1. Η δικτατορία του προλεταριάτου Με τι πρ έπει να αντικαταστήσουμε την κατεστραμμένη κρατική μηχα νή; Στην παράγραφο αυτή περιέχονται οι θέσεις του μαρξισμού για τη δι κτατορία του προλεταριάτου. Σε ποιες αρχές στηρίζεται το κράτος π ου εγκαθίδρυσε η Παρισινή Κομούνα; Επειδή είναι εξαιρετικά σημα ντικό ζήτημα, μεταφέρουμε αυτούσιο το απόσπασμα του Μ αρξ που αναφέρει ο Λένιν: « (...) Η Κομούνα αποτελέστηκε από τους δημοτικούς συμβούλους που είχαν εκλεγεί με βάση το γενικό εκλογικό δικαίωμα στα διάφορα διαμε ρίσματα του Παρισιού. Οι σύμβουλοι αυτοί ήταν υπεύθυνοι και σε οποιαδήποτε στιγμή ανακλητοί. Η πλειοψηφία τους αποτελούνταν, φυσικά, από εργάτες ή από αναγνωρισμένους εκπροσώπους της ερ γατικής τάξης (...) Η αστυνομία, που ως τότε ήταν το όργανο της κυ βέρνησης του κράτους, απογυμνώθηκε αμέσως από όλες τις πολιτικές της λειτουργίες και μετατράπηκε σε υπεύθυνο και ανακλητό, σε οποια δήποτε στιγμή, όργανο της Κομούνας. Το ίδιο έγινε και με τους δημο σίους υπαλλήλους όλων των άλλων κλάδων της διοίκησης. Από τα μέλη της Κομούνας ως τους κατώτερους υπαλλήλους, η δημόσια υπηρεσία έπ ρ επ ε να αμείβεται με μισθό εργάτη. Ό λ α τα αποκτημένα δικαιώ ματα και οι επιχορηγήσεις για έξοδα παραστάσεω ς στους ανώτερους αξιω ματούχους του κράτους καταργήθηκαν μαζί με τους βίο υς τους αξιω ματούχους (...) 'Οταν παραμερίστηκαν πια ο μόνιμος στρατός και η αστυνομία, τα όργανα αυτά της υλικής βίας της παλιάς κυβέρνησης, η Κομούνα καταπιάστηκε αμέσως να τσακίσει το όργανο της πνευμα τικής καταπίεσης, την "παπαδοκρατία" (...) Οι δικαστικοί λειτουργοί έχασαν εκείνη τη φαινομενική ανεξαρτησία τους... Έ π ρ επ ε, στο εξής, να εκλέγονται ανοιχτά, να είναι υπεύθυνοι και ανακλητοί...»4’ .

36


Όμω ς, παρατηρεί ο Λένιν, τότε δεν κρίθηκε αναγκαίο να καταπνίξουν την αντίσταση της αστικής τάξης. Αυτό το πρόβλημα δεν αντιμετωπί στηκε όπω ς έπρ επε και αποτέλεσε μια από τις αιτίες της ήττας της Κομούνας. Πολύ σημαντική είναι η κριτική στον κοινοβουλευτισμό, που κάνει π α ρακάτω και που συμπυκνώνεται με τρόπο θαυμαστό σε ό,τι αναφέρει σχετικά ο Μ αρξ: «Η Κομούνα -έγραφε ο Μ αρξ- έπ ρ επ ε να είναι όχι ένα κοινοβουλευτικό αλλά ένα εργαζόμενο σώμα, νομοθετικό και εκτελεστικό ταυτόχρονα (...) Αντί να αποφασίζεται μία φορά κάθε τρία ή έξι χρόνια ποιο μέλος της κυρίαρχης τάξης θα εκπροσω πεί και θα τσαλαπατά το λαό στη Βουλή, αντί γι' αυτό, το γενικό εκλογικό δικαίωμα έπρεπε να χρησιμεύ σει στον οργανωμένο σε κομούνες λαό, όπω ς το ατομικό εκλογικό δι καίωμα χρησιμεύει σε κάθε εργοδότη για να αναζητά εργάτες, επιστά τες και λογιστές για την επιχείρησή του»"’. Και ο Λένιν σχολιάζει: «Τον πουλημένο και σαπισμένο κοινοβουλευτι σμό της αστικής κοινωνίας η Κομούνα τον αντικαθιστά με θεσμούς, όπου η ελευθερία της γνώμης και της συζήτησης δεν εκφυλίζεται σε α πάτη, γιατί οι βουλευτές είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται οι ίδιοι, οι ίδιοι να εφ αρμόζουν τους νόμους τους, οι ίδιοι να ελέγχουν τα αποτε λέσματα της εφαρμογής τους, οι ίδιοι να φέρνουν άμεσα την ευθύνη απέναντι στους εκλογείς τους. Οι αντιπροσω πευτικοί θεσμοί παραμέ νουν, μα δεν υπάρχει πια κοινοβουλευτισμός σαν ιδιαίτερο σύστημα, σαν χωρισμός της νομοθετικής από την εκτελεστική εργασία, σαν προ νομιούχα θέση για τους βουλευτές»"· Τέλος, ο Μαρξ συμπεραίνει πολύ εύστοχα για την Κομούνα: «(...) Το πραγματικό της μυστικό ήταν το εξής: η Κομούνα ήταν ουσιαστικά κυ βέρνηση της εργατικής τάξης, το αποτέλεσμα της πάλης της τάξης που παράγει ενάντια στην τάξη των σφετεριστών, ήταν η ανοιχτή τε λικά πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονο μική απελευθέρωση της εργασίας...»4'. Η δικτατορία του προλεταριάτου στη Ρωσία. Τα Σοβιέτ Το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών και των αντιπροσώπων των Σοβιέτ των αγροτών συγκλή θηκε στο Σμόλνι της Πετρούπολης, στις 25 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη) 1917. Στο διάγγελμα που απηύθυνε το Συνέδριο «στους εργάτες, τους στρα τιώ τες και τους αγρότες» διαβάζουμε: «Η Προσωρινή Κυβέρνηση 37


έπ εσε. Τα περισσότερα μέλη της κυβέρνησης συνελήφθησαν». Το Συνέδριο ανακήρυξε την εξουσία των σοβιέτ, ενέκρινε τα διατάγ ματα για την ειρήνη και τη γη και εγκαθίδρυσε την πρώτη σοβιετική κυ βέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, στο οποίο εκλέχτηκε πρόεδρος ο Λένιν, και, επίσης, εξέλεξε τους Λαϊκούς Επιτρόπους (βλέπε Παράρτημα, κείμενα I, II και III). Ή τα ν η κατάληξη μιας μεγάλης διαδρομής. Τα πρώ τα σοβιέτ είχαν δημιουργηθεί με την επανάσταση του 1905. Αυτοί οι σχηματισμοί ήταν προϊόν της αυθόρμητης οργάνωσης των επαναστατικών μαζών, που ξεσηκώθηκαν και πήραν τα όπλα ενάντια στην τσαρική κυβέρνηση. Εί χαν έναν εμβρυακό χαρακτήρα, όπως έλεγε ο Λένιν, γιατί κράτησαν μόνο μερικές εβδομάδες. Ξαναγεννήθηκαν και απλώθηκαν σε όλη τη Ρωσία στη διάρκεια της αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Ό σ ο βρίσκονταν στην εξουσία οι «συνθηκολόγοι», τα σοβιέτ επηρεάζονταν από τους μενσεβίκους και, ειδικά στην επαρχία, από τους σοσιαλεπαναστάτες, που είχαν την πλειοψηφία. Ο Λένιν έκανε έντονη κριτική στον κοινοβουλευτισμό τους και κατηγόρησε τους ηγέτες των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών ότι «εκπόρνευσαν» τα σοβιέτ γιατί τα κατάντησαν «καφενεία» και όργανα συμβιβασμού με την αστική τάξη. Μόνο εξαιτία ς της πολι τικής της Προσωρινής Κυβέρνησης του Κερένσκι, που αποδείχτηκε ανί κανη να προωθήσει την παραμικρή μεταρρύθμιση προς όφελος του λαού, άλλαξε η σύνθεση των σοβιέτ. Στις εκλογές αυξανόταν προοδευ τικά ο αριθμός των μπολσεβίκων βουλευτών, μέχρι που πήραν, σε πολ λές περιπτώ σεις, την πλειοψηφία. Οι εργάτες, οι στρατιώ τες, οι αγρό τες κατανοούσαν π ια πω ς μονάχα το Μπολσεβίκικο Κόμμα μπορούσε να εκφράσει τους πόθους τους για ειρήνη και λευτεριά και να τους γλι τώσει από τη βαριά εκμετάλλευση των καπιταλιστών και των τσιφλι κάδων. Με την Επανάσταση του Οκτώβρη, το σύνθημα «Ό λη η εξουσία στα σοβιέτ» μπήκε σε εφαρμογή. Με το 2ο Συνέδριό τους, τα σοβιέτ καθιε ρώθηκαν σαν δομή της κρατικής εξουσίας. Αντιπροσώπευαν μια νέα, πρω τότυπη δομή της δικτατορίας του προλεταριάτου- μια μορφή κράτους χίλιες φορές πιο δημοκρατική από οποιαδήποτε αστική δημο κρατία, ακόμη κι από τις πιο «προοδευτικές». Πράγματι, τα σοβιέτ είχαν αντικαταστήσει τον τακτικό στρατό με τις ένοπλες δυνάμεις των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών. Οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι, που ελέγχονταν από τη βάση και μπορού σαν κάθε στιγμή να ανακληθούν, αποτελούσαν ένα μηχανισμό ασύ

38


γκριτα πιο δημοκρατικό από οποιονδήποτε αστικό γραφειοκρατικό μη χανισμό, γιατί οι εκλεγμένοι από το λαό αντιπρόσωποι ενσάρκωναν και τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, και οι νομοθέτες ήταν επ ι φορτισμένοι, επίσης, με την ευθύνη της εφαρμογής των νόμων του κράτους. Τέλος, τα σοβιέτ, απλωμένα σε ένα πλατύ δίκτυο σε όλη τη χώρα, ενθάρρυναν τους πρωτοπόρους εργάτες και τους φτωχούς αγρότες και, μέσω αυτών, όλο το λαό να συμμετέχουν άμεσα στην πο λιτική ζωή, από την οποία παλιότερα ήταν αποκλεισμένοι. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα σοβιέτ ήταν η ψυχή του κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου στη Ρωσία. Τα μέλη της Συντακτικής Συνέλευσης, η οποία συγκλήθηκε σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που περιέχονταν στο πρόγραμμα των μπολσεβίκων, εί χαν παρ' όλα αυτά εκλεγεί με βάση προ-οκτωβριανές λίστες και π ε ριοριστικούς εκλογικούς κανονισμούς. Η Συντακτική Συνέλευση α π έ δειξε, από την πρώτη στιγμή, πω ς δεν ανταποκρινόταν στις νέες συν θήκες. Έγινε φανερό πω ς, αρνούμενη να αναγνωρίσει τη σοβιετική εξουσία και να εφαρμόσει τις αποφάσεις του 2ου Πανρωσικού Συνε δρίου των Σοβιέτ, η Συντακτική Συνέλευση σκόπευε να τηρήσει τις αστικές μεθόδους των ψεύτικων εντάσεων και των κενών λογοκοπιών. Έ τσι εναντιωνόταν στη λαϊκή βούληση. Η πράξη διάλυσης της Συντακτικής Συνέλευσης σηματοδότησε την ορι στική ρήξη της σοβιετικής εξουσίας με το αστικό κράτος.

Μ έσα από τις σ ελ ιίες του τρίτου μέρους του βιβλίου ξεπροβάλλουν, ζωντανά και παραστατικά, «τα πρώ τα βήματα της σοβιετικής εξου σίας». Έ π ρ επ ε να γραφτεί μια καινούρια σελίδα στην ιστορία και, πάνω στα ερείπια της παλιάς σάπιας κοινωνίας ,π ου είχε γκρεμίσει η επανά σταση, να οικοδομηθεί η κοινωνία του μέλλοντος, να ανοίξει ο δρόμος για τη μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Σ ' αυτή την περίοδο, ξεδιπλώθηκε η δημιουργικότητα του λαού και της πρω τοπορίας του, που ήταν το Μ πολσεβίκικο Κόμμα. Ή τ α ν η π ε ρίοδος που έπ ρ επ ε να μάθουν να διοικούν το νέο κράτος και τους θε σμούς του, όσο δύσκολο κι αν ήταν. Είναι πολύ διαφωτιστική η σχετική μαρτυρία του Βασίλι Καγιούροφ «Το λαϊκό δικαστήριο του Βίμποργκ» (σελ. 201). Το κτίριο του Σμόλνι ήταν έδρα του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρό πων, που συνεδρίαζε εκεί, καθώς και προσωρινή έδρα των ίδιων των Επιτρόπων, που στέγαζαν τις πρώ τες τους δραστηριότητες σε αυτο

39


σχέδια γραφεία, όπου ξεχώριζες χειρόγραφες πινακίδες, κολλημένες στον τοίχο ή κρεμασμένες σε κάποιο ντουλάπι και με μοναδική ε π ί πλωση ένα τραπέζι, κάποια ράφια και μερικές καρέκλες. Για μία ακόμη φορά, ο κόσμος συνέρρεε στο Σμόλνι για να ζητήσει ή και να απαιτήσει την εφαρμογή στην πράξη του μπολσεβίκικου προγράμ ματος. Εργάτες, αγρότες, στρατιώ τες μαζεύονταν εκεί για να μεταφ έ ρουν ειδήσεις από την επαρχία, όπου η επανάσταση ήταν ακόμη σε εξέλιξη, για να βοηθήσουν, να στηρίξουν ή να συμβουλεύσουν το κρά τος, που για πρώτη φορά το ένιωθαν δικό τους. Ό π ω ς παρατηρείται και στο πρώτο μέρος του βιβλίου, κυριαρχεί η φ ι γούρα του Λένιν, με την ηρεμία, τη σταθερότητα στη λήψη των απο φάσεων, τη μεθοδική του δουλειά, την αμέριστη προσοχή του στα προβλήματα των χωρικών που έρχονταν να τον επισκεφτούν από τις πιο μακρινές περιοχές της χώρας, την προθυμία του να αξιολογήσει μια πρόταση, να ακούσει μια γνώμη, να δεχτεί μια κριτική από τους προλετάριους. Αυτή ήταν και η περίοδος που φούντωσε η αντεπανάσταση. Την ίδια στιγμή που το Σμόλνι βούιζε σαν μελίσσι από ζωή, οι ηττημένες τάξεις, μέσα από τους πολιτικούς τους εκπροσώπους, έπλεκαν τις συνωμο σίες τους, αντιστεκόμενοι με κάθε δυνατό τρόπο στη σοβιετική εξουσία και στήνοντας ψευτοκυβερνήσεις «δημόσιας σωτηρίας». Οργάνωναν το σαμποτάζ των προμηθειών και ενθάρρυναν την υπονόμευση από τους υπαλλήλους της παλιάς κρατικής διοίκησης. Σε πολλά γραπτά κα ταγράφονται τέτοια επεισόδια, με δράστες τους παλιούς κρατικούς λειτουργούς. Αυτή ήταν, επίσης, περίοδος σκληρών πολιτικών αντιπαραθέσεων μέ σα στο κόμμα. Αυτές περιγράφονται ζωντανά στη μαρτυρία του Γκριγκόρι Πετρόφσκι, στον οποίο ο Λένιν ανέθεσε το Επιτροπάτο των Εσω τερικών, στη θέση του Ρίκοφ, που «το 'βαλε στα πόδια», για να χρησι μοποιήσουμε την έκφραση του Λένιν. Μαθαίνουμε ακόμη πώ ς, με μια σκερτσόζικη απειλή, ο Λένιν έβαλε τέλος στις αντιρρήσεις, λόγω υπερ βολικής μετριοφροσύνης, του Πετρόφσκι να αναλάβει αυτό το πόστο (σελ. 191). Σε κάθε περίπτω ση, αυτές οι αντιπαραθέσεις ήταν ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, ένα πλήγμα ενάντια στην ενότητα του Μπολσεβίκικου Κόμμα τος. Μια αρκετά μεγάλη ομάδα ηγετικών στελεχών είχε παραιτηθεί από την Κεντρική Επιτροπή, και ορισμένοι από αυτούς είχαν παραιτη θεί και από τα καθήκοντα που τους είχαν ανατεθεί στα Λαϊκά Επιτροπάτα. Για περισσότερα στοιχεία και πολιτικές εκτιμήσεις σχετικά με 40

ΕΙΣΑΙΏΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

αυτό το περιστατικό, παραπέμπουμε τον αναγνώστη στην Έκκληση της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ (μπ.), της οποίας δημοσιεύουμε κά ποια αποσπάσματα στο κείμενο 7 του Παραρτήματος. Η πραγματικότητα έδειξε πω ς ακόμη και δοκιμασμένα επαναστατικά στελέχη με μαρξιστική-λενινιστική διαπαιδαγώγηση, στελέχη που συμ φωνούσαν με τη θεωρία της προλεταριακής επανάστασης την εποχή του ιμπεριαλισμού στις ιδιαίτερες συνθήκες της Ρωσίας, όταν χρειά στηκε να πάρουν σημαντικές αποφάσεις, δείλιασαν, επέμειναν στις αμ φιβολίες τους. Ακόμη και αφού πήραν σαφείς απαντήσεις, συνέχιζαν να αρνούνται να υποταχθούν στην πλειοψηφία του Κόμματος, εξακο λουθώντας να δυναμιτίζουν την κομματική πειθαρχία και να υπονο μεύουν την ομοψυχία του, βάζοντας σε κίνδυνο την υπόθεση της επ α νάστασης και τη σταθερότητα της σοβιετικής εξουσίας. Ουσιαστικά, αυτοί ήθελαν να μεταρρυθμίσουν, να βελτιώσουν τις δο μές του αστικού κράτους και να συμφιλιώσουν τις αντιτιθέμενες τάξεις. Εν τέλει, ήθελαν να ακολουθήσουν έναν «τρίτο δρόμο», την ίδια στιγμή που η ιστορική εμπειρία δίδασκε (και, θα λέγαμε, εξακολουθεί να διδά σκει) πω ς την εποχή του ιμπεριαλισμού πρέπει κανείς να διαλέξει ανά μεσα στη δικτατορία της αστικής τάξης (που πλασάρεται ως φιλελεύ θερη δημοκρατία) και στη δικτατορία του προλεταριάτου. Αυτοί, όπως και οι μενσεβίκοι και οι τροτσκιστές, δεν πίστευαν πω ς η τελευταία μπορούσε να εφαρμοστεί στη Ρωσία, δεν πίστευαν πω ς το προλετα ριάτο θα ήταν ικανό να κρατήσει την εξουσία και πω ς η Ρωσία θα μπο ρούσε να βαδίσει στο σοσιαλιστικό δρόμο. Χίλια δυο νήματα τους κρα τούσαν δεμένους στον παλιό κόσμο: η δύναμη της συνήθειας, οι μικρο αστικές προκαταλήψεις με τις οποίες ήταν ποτισμένοι ως το κόκαλο. Ή τα ν αυτή τους η «κοσμοαντίληψη» που τους έσπρωχνε να μείνουν κολλημένοι στο παρελθόν και να φοβούνται το μέλλον. Για να ξαναγυρίσουμε στο θέμα μας, στη μαρτυρία του Γιάκοβ Πέτερς «Η οργάνωση της VCK» αξίζει να προσέξουμε πω ς, ενώ οι εργάτες, ακόμη και οι εξωκομματικοί, δέχονταν να δουλέψουν με την οργάνωση του Ντζερζίνσκι, που είχε δημιουργηθεί για να χτυπήσει την αντεπα νάσταση, την κερδοσκοπία και το σαμποτάζ, θεωρώντας απαραίτητο κάτι τέτοιο, οι διανοούμενοι και κάποια από τα μέλη του Κόμματος εί χαν αρνηθεί να συμμετάσχουν. Ο Πέτερς σχολιάζει: «Ο εμφύλιος πόλεμος δεν τους βοηθούσε να κα τανοήσουν τη διαλεκτική της πάλης ανάμεσα στον παλιό και τον και νούριο κόσμο (...) Δεν συνειδητοποιούσαν όλοι πω ς, αν και ήμασταν νι κητές, για να κρατήσουμε την εξουσία, έπρεπε να διεξάγουμε ανελέητο 41


αγώνα (...) και πω ς δεν είχαμε το δικαίωμα να λειτουργούμε συναισθη ματικά, αλλιώς θα μας έπαιρναν φαλάγγι και θα ξαναγινόμασταν σκλά βοι» (σελ. 198-199). Για να θυμηθούμε τα λόγια του Μάο Τσετούνγκ: «Η επανάσταση δεν εί ναι συμπόσιο, δεν είναι λογοτεχνική δημιουργία, ούτε ζωγραφική ή κέ ντημα».

Το τέταρτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει τις μαρτυ ρίες εκπροσώπων του παλιού κόσμου που γκρεμιζόταν. Δύο από αυ τούς ήταν υπουργοί της Προσωρινής Κυβέρνησης που ανατράπηκε. Ο Βερχόφσκι, πρώην υπουργός Πολέμου, είχε παραιτηθεί διαφωνώντας με την κυβέρνηση αυτή. Μ ας δίνει μια εύγλωττη εικόνα των αδιέξοδων συνεδριάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου και αναλύει τους λόγους της παραίτησής του - αν και λίγο φτιασιδωμένους «εκ των υστέρων». Ό π ω ς φαίνεται από το βιογραφικό του, μετά το 1919 υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό και κατέλαβε σημαντικές θέσεις στη Σοβιετική Στρα τιωτική Ακαδημία. Ο Πάβελ Μαλιάντοβιτς, υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Κερένσκι, και αυτός από τους μετέπειτα διαφωνήσαντες με αυτή, στις ανα μνήσεις του μας παρουσιάζει χαρακτηριστικές εικόνες, γκροτέσκες και τραγικές μαζί, από τις τελευταίες ώρες των υπουργών της Προσωρι νής Κυβέρνησης, που είχαν αμπαρωθεί στα πιο απομακρυσμένα δω μάτια των Χειμερινών Ανακτόρων, προσμένοντας μάταια τον ερχομό ενισχύσεων που είχε υποσχεθεί ο δραπέτης Κερένσκι. Και ο Πάβελ Μαλιάντοβιτς «πέρασε με το μέρος της σοβιετικής εξουσίας», όπω ς αναφέρεται στο βιογραφικό του. Αντίθετα, ο Κρασνόβ, αντεπαναστάτης στρατηγός που είχε υποστηρί ξει το πραξικόπημα του Κορνίλοφ, ήταν ορκισμένος εχθρός της σοβιε τικής εξουσίας. Παρ' όλα αυτά, στη μαρτυρία του, που έχει το χαρα κτηριστικό τίτλο «Το παιχνίδι με τα μολυβένια στρατιω τάκια», δεν κρύ βει την αποδοκιμασία του για τον Κερένσκι, «ανώτατο διοικητή» ενός στρατού που το 'βαλε στα πόδια μπροστά στην επίθεση του Κόκκινου Στρατού και του λαού της Πετρούπολης, τον Κερένσκι, ο οποίος, παρά τα δυσάρεστα νέα που έφταναν από όλα τα πολεμικά μέτω πα, διατη ρούσε το στόμφο και την υπεροψία του, ακόμη και την παραμονή της δεύτερης και τελευταίας άδοξης φυγής του. Τέλος, αξίζει να προσέξουμε τα αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Νικολάου Β'.

42


Είναι σ τ' αλήθεια εκπληκτικό και λίγο απωθητικό να ανακαλύπτουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Νικόλαος Β' μιλάει για τον εαυτό του στις πρόχειρες σημειώσεις του ημερολογίου του. Παρουσιάζεται σαν ένας ήρεμος ευγενής της υπαίθρου, σαν ένας καλλιεργημένος και αφοσιωμένος στην οικογένειά του άνθρωπος, που δεν υποτιμά τη χειρωνακτική εργασία. Πρόκειται για τον ίδιο Νικόλαο Β' που ο λαός βάφτισε «αιμο διψή», για το φονιά που την κακόφημη «ματωμένη Κυριακή» του 1905 απάντησε με σφαίρες στα αιτήματα για δικαιοσύνη των εργατών, που διαδήλωναν ειρηνικά έχοντας στο πλάι τις οικογένειές τους. Είναι πραγματικά απίστευτο ότι αυτός ο διπρόσωπος ταρτούφος π ε ριγράφει τον εαυτό του στις σελίδες του ημερολογίου του ως ευσεβή χριστιανό, μελετητή της ιστορίας, εραστή των λογοτεχνικών έργων στην πρω τότυπη γλώσσα τους, ενώ είναι ο ίδιος μακελάρης που, στις 29 Ιούλη 1914, κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία κι έστειλε στο θάνατο πλήθη ολόκληρα αγροτών, που τους απέσπα σε βίαια από τα χωράφια τους μόνο και μόνο για να γίνει αρεστός στους συμμάχους της Αντάντ, οι οποίοι επέμεναν να ανοίξει το ανατολικό μέτωπο για να ελαφρύνει η πίεση που ασκούσε πάνω τους ο γερμανικός στρατός στο δυτικό μέ τω πο. Το Παρίσι σώθηκε, αλλά οι αγρότες στρατιώ τες, με απαρχαιω μένο οπλισμό και ελάχιστα πολεμοφόδια, είχαν 20.000 νεκρούς και 90.000 αιχμαλώτους. Πάντως, οι Αγγλοι και Γάλλοι τραπεζίτες, που εί χαν παραχωρήσει τεράστια δάνεια στην τσαρική κυβέρνηση, ξεπλη ρώθηκαν και με το παραπάνω ... Γνωρίζουμε πολύ καλά, ακόμη κι αν το ημερολόγιο του Νικόλαου Β' συνιστά το άκρον άωτον της υποκρισίας, πω ς σπάνια η πραγματική προ σωπικότητα κάποιου αντιστοιχεί στην εικόνα που αυτός δίνει για τον εαυτό του. Ιδιαίτερα, μάλιστα, αν η εικόνα αυτή έχει φ τιαχτεί από όσους υπηρετούν την αστική πληροφόρηση, βαφτίζοντας την ενέργεια αυτή «αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας». Μ ήπως συχνά δεν μας μεταφέρεται η εξωραϊσμένη ειδυλλιακή εικόνα της οικογενειακής, «ιδιω τικής» ζωής σκοτεινών υποκειμένων, ανελέητων βασανιστών, αιματο βαμμένων αρχηγών αστικών δικτατοριών, που, στην πραγματικότητα, είναι υπεύθυνοι για την εξαθλίωση, τις συμφορές και τα πάθη των λαών τους; Δεν είναι αλήθεια πω ς κάτι τέτοια υποκείμενα μας παρου σιάζονται σαν εξαίρετοι οικογενειάρχες, λάτρεις ίσως της κλασικής μουσικής, που τους αρέσει να καλλιεργούν τριαντάφυλλα και να εκτρέ φουν καναρίνια; Τελειώνοντας την παρουσίαση των περιεχομένων του βιβλίου, θέλουμε να κάνουμε μια τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, παρατήρηση. 43


Κρίνουμε απαραίτητο να υπογραμμίσουμε ένα κενό, μια απουσία στην αφήγηση των γεγονότων μέσα από τις μαρτυρίες όσων συμμετείχαν σε αυτά. Ο ρόλος του Στάλιν, ακόμη και η απλή αναφορά στο πρόσω πό του, έχει μηδενιστεί, «εκκαθαριστεί». Το όνομά του αναφέρεται μόνο εκεί που κρίνεται πραγματικά απαραίτητο. Και όμως ο Στάλιν, που έβαλε σε εφαρμογή τις ιδέες του Λένιν, αυτός που εδραίωσε το σοσιαλισμό «σε μία μόνο χώρα», που συντέλεσε στο μετασχηματισμό μιας οπισθοδρομικής, μισοφεουδαρχικής κοινωνίας σε μια χώρα από τις πιο ανεπτυγμένες του κόσμου, βιομηχανικά και π ο λιτιστικά, αυτός που έχτισε μια ισχυρή ενότητα ανάμεσα στους λαούς, που κατάφερε να νικήσει το ναζισμό, ήδη την περίοδο στην οποία αναφέρεται το βιβλίο ήταν αναγνωρισμένος και πολύ αγαπητός ηγέτης. Ο Στάλιν ήταν από τους ελάχιστους ρώσους επαναστάτες που δεν ξε νιτεύτηκε για να αποφύγει την τσαρική καταδίωξη. Από το 1901 ως το 1917, ανάμεσα σε φυλακές και εκτοπίσεις στη Σιβηρία (συνελήφθη και καταδικάστηκε πέντε φορές, και τις τέσσερις από αυτές κατάφερε να δραπετεύσει), εναλλάσσοντας τη νόμιμη με την παράνομη δουλειά, ορ γάνωσε πολλές απεργίες και διαδηλώσεις. Πασίγνωστη είναι η πρω το μαγιάτικη διαδήλωση της Τιφλίδας, στην οποία συμμετείχαν δυο χιλιά δες εργάτες και η οποία χτυπήθηκε άγρια από την αστυνομία. Ο Λένιν έγραψε πω ς το επεισόδιο εκείνο «είχε ιστορική σημασία για τον Καύ κασο». Ο Στάλιν τύπω νε και διακινούσε νόμιμες και παράνομες εφημε ρίδες. Στις 24 Απρίλη 1912, κυκλοφόρησε στην Πετρούπολη το πρώτο φύλλο της Πράβντα. Από τον τελευταίο τόπο εξορίας του, στην πιο απόμακρη περιοχή της Σιβηρίας, επέστρεψ ε μετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917. Ο Στάλιν συμφωνούσε απόλυτα με τις θέσεις του Λένιν για το κόμμα και στάθηκε πάντα στο πλευρό του, σε όλες τις ιδεολογικές και πολιτι κές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του ΣΔΕΚΡ. Επειδή είχε επιδείξει μεγάλη αγωνιστική δραστηριότητα στην περιοχή του Καυκάσου, όπου κατοικούσαν πολλές μειονότητες, ο Λένιν του ανέθεσε να μελετήσει το εθνικό ζήτημα. Η πρώτη μελέτη του για το θέμα αυτό κυκλοφόρησε το 1912.“ Για την επεξεργασία της θεωρίας σχετικά με το εθνικό ζήτημα και τις αποικίες, ο Λένιν και ο Στάλιν βασίστηκαν στις αρχές του διεθνισμού. Σύμφωνα με αυτές, η ΕΣΣΔ υποστήριζε τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των αποικιοκρατούμενων και ημιαποικιοκρατούμενων χωρών, ενώ στο εσωτερικό οι αρχές αυτές λειτούργησαν ως βάση για την ελεύ θερη συνένωση των εθνών, που προηγουμένως ήσαν έγκλειστα στη

44


«φυλακή των εθνών» της τσαρικής αυτοκρατορίας. Η «Διακήρυξη των δικαιωμάτων των λαών της Ρωσίας», που κυκλοφόρησε στις 2 Νοέμ βρη 1917 από το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων με την υπογραφή του Λένιν και του Στάλιν, που ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τις Εθνότη τες, τονίζει «το δικαίωμα στην ίση μεταχείριση και την αυτονομία των λαών της Ρωσίας» και «το δικαίωμα των λαών της Ρωσίας στην αυτο διάθεση, περιλαμβανομένου του δικαιώματος απόσχισης και συγκρό τησης ανεξάρτητων κρατών» (για το πλήρες κείμενο της Διακήρυξης βλέπε Παράρτημα, κείμενο V). Πάνω σε αυτές τις αρχές ιδρύθηκε η Συνομοσπονδία των Ομόσπονδων Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ρωσία, Ουκρανία κ .λπ .), το 1919, και η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (1 ο Συνέδριο των Σο βιέτ της ΕΣΣΔ , 30 Δεκέμβρη 1922). Ο Στάλιν επέμενε να περιληφθεί το σημείο για το «δικαίωμα απόσχισης» και στο Σύνταγμα του 1936. Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην περίοδο στην οποία αναφέρεται το βι βλίο. Ο Στάλιν, κατά την απουσία του Λένιν, ο οποίος ήταν αναγκασμένος να κρύβεται για να αποφύγει τις αντιμπολσεβίκικες διώξεις που είχε εξαπολύσει ο Κερένσκι μετά τα γεγονότα του Ιούλη του 1917, ήταν πρόεδρος στο ιστορικό 6ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (μπ.) και έκανε την κε ντρική εισήγηση, με την οποία ζητούσε την έγκριση από τους αντι προσώ πους του κόμματος της απόφασης για την εξέγερση, την κα θαίρεση της Προσωρινής Κυβέρνησης και την εγκαθίδρυση της σοβιετι κής εξουσίας. Ο Στάλιν έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην προετοιμασία και τη διε ξαγωγή της Επανάστασης του Οκτώβρη. Ή τα ν ένας από τους βασι κούς ηγέτες της εξέγερσης της Πετρούπολης, εκλεγμένος, μαζί με τον Ντζερζίνσκι, τον Σβερντλόφ και τον Ουρίτσκι, στο Κέντρο του Κόμμα τος, που ήταν επιφορτισμένο με την πρακτική καθοδήγηση της επ α νάστασης και, αργότερα, εντάχθηκε στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Έ τ σ ι, φαίνεται ανεξήγητη η απουσία ακόμη και της παραμικρής ανα φοράς στον Στάλιν μέσα στις μαρτυρίες των συγγραφέων, που είναι μερικές μόνο από τις εκατοντάδες που υπάρχουν στα ιστορικά αρχεία της ΕΣΣΔ . Εξήγηση, όμως, υπάρχει και βρίσκεται στη χρονολογία έκδοσης του βι βλίου (η πρώτη ιταλική έκδοση κυκλοφόρησε το 1967 από το Η μερο λόγιο του Λαού - αλλά και το ρωσικό πρω τότυπο της συλλογής, όπως μπορεί να κρίνει κανείς από το βιογραφικό σημείωμα για τον Στάλιν, 45


ήταν μεταγενέστερο του 20ού και του 22ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ). Η απαράδεκτη λογοκρισία που υπογραμμίσαμε αποτελεί, παραδόξως, την πρακτική εφαρμογή των ιστορικών συνεπειώ ν και του πνεύματος της διαβόητης «μυστικής έκθεσης» του Χρουστσόφ, που, με το πρό σχημα της «πάλης κατά της προσωπολατρείας», προσπάθησε να μη δενίσει και να ενοχοποιήσει τη μορφή και το έργο του Στάλιν. Ήδη από το 20ό Συνέδριο, το θέμα μάς απασχόλησε και σε άλλες π ε ριστάσεις. Αρκεί να θυμίσουμε εδώ τη μετάλλαξη του σοβιετικού κρά τους στην οικονομία, στην πολιτική, στις κομματικές και μαζικές οργα νώσεις που ξεκίνησε από το 20ό Συνέδριο, όταν, μετά το θάνατο του Στάλιν, επικράτησε ο ρεβιζιονισμιός στο εσωτερικό του κόμματος και του κράτους και οδήγησε, σιγά σιγά (ήταν αδύνατο να γίνει απότομα και βίαια, λόγω της δύναμης του σοσιαλιστικού συστήματος και της ωριμότητας του σοβιετικού λαού) και αναπόδραστα, στην παλινόρ θωση του καπιταλισμού. Αυτή η πορεία, που δεν μπορούσε πια να αναχαιτιστεί, οδήγησε τελικά στη διάλυση της ΕΣ ΣΔ και του ΚΚΣΕ και προκάλεσε την πτώ ση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Ανατολική Ευρώπη, με τις επιπτώ σεις που όλοι γνωρίζουμε. Η κραυγαλέα ακύρωση του ρόλου του Στάλιν στο βιβλίο δεν αντιστοι χεί με τον απόηχο που άφησε σε ιστοριογραφικό και πολιτισμικό επ ί πεδο. Να τονίσουμε πω ς με τις παρατηρήσεις αυτές δεν θέλουμε να μειώ σουμε την εξαιρετική σημασία του βιβλίου Η επανάσταση του Οκτώ βρη, την ανεκτίμητη αξία και χρησιμότητα του οποίου έχουμε πολλές φορές υπογραμμίσει. Επαναλαμβάνουμε πω ς το βιβλίο είναι ένας ύμνος στην Επανάσταση του Οκτώβρη και στο νέο κόσμο που άνοιξε φωτεινούς ορίζοντες για το ρωσικό αλλά και το παγκόσμιο προλετα ριάτο. Το βιβλίο, πολύ σω στά, αναδεικνύει την προσωπικότητα του Λέ νιν. Σε όλες τις μαρτυρίες προβάλλουν ανάγλυφα ο θαυμασμός, η εκτί μηση, η αφοσίωση που νιώθουν γι' αυτόν τα μέλη του Κόμματος, οι ερ γάτες, οι αγρότες, οι στρατιώ τες. Για μας τους κομμουνιστές είναι πολύ φυσικό ένας καταπιεσμένος και εκμεταλλευόμενος λαός να τρέφει τέ τοια αισθήματα για τον ηγέτη του Κόμματος που τον καθοδήγησε στον πολύχρονο και δύσκολο αγώνα προς τη χειραφέτησή του. Δεν μπο ρούμε παρά να είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι με αυτό. Αντίθετα, οι αστοί αυτά τα συναισθήματα τα ονομάζουν «προσωπο λατρεία». Αυτοί που είναι πρόθυμοι να ανεβάσουν στους ουρανούς τους εφ ήμερους ήρωές τους, από τους πολιτικούς, τους παραχαϊδεμέ

46


νους των ΜΜΕ και τους τραγουδιστές της μόδας ως τους πιο «διάση μους» ποδοσφαιριστές! Είμαστε πολύ περήφανοι για τη νέα και συμπληρωμένη έκδοση αυτού του βιβλίου και ευχόμαστε να κυκλοφορήσει πλατιά. Στη χώρα μας (αλλά και σε όλες τις ιμπεριαλιστικές χώρες), μαζί με τη μετάλλαξη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που έστειλε στον αγύριστο σύμ βολα και ονόματα, ο εκδοτικός οίκος Editori Riuniti έπαψ ε να εκδίδει τα έργα των κλασικών του μαρξισμού και, γενικά, τα τελευταία χρόνια, εξαφανίστηκαν από τους καταλόγους των μεγαλύτερων εκδοτικών οί κων τα έργα ιστορικής τεκμηρίωσης και τα μυθιστορήματα επαναστα τικού περιεχομένου. Ο πω ς λέει ο Λούντο Μάρτενς, «έχετε παρατηρήσει ότι καμία πολιτική εκστρατεία δεν εξαπολύθηκε ενάντια στο έργο του Λένιν πριν από το ξήλωμα των ανδριάντων του; Η εκστρατεία ενάντια στον Στάλιν αρκούσε. Αφού χτυπήθηκαν, συκοφαντήθηκαν, κατεδαφίστηκαν όλες οι πολιτικές ιδέες του Στάλιν, διαπιστώθηκε ότι, απλούστατα, με την ίδια πολιτική επιχείρηση έγινε κατορθωτό να ξεμπερδέψουν ταυτόχρονα και με τις ιδέες του Λένιν»47. Πράγματι, η συκοφάντηση της σκέψης του Λένιν, η ενοχοποίηση του κομμουνισμού, οι επαίσχυντες εξισώσεις του τύπου κομμουνισμός=ναζισμός και Στάλιν=Χίτλερ χρησιμοποιήθηκαν ασύστολα όχι μονάχα οστό τους αντιδραστικούς αλλά και από κάποιους «μεταμελημένους» διανοούμενους και σύγχρονους ρεβιζιονιστές. Το να καταπιαστούμε με το να απαντάμε σε κάθε ψευδεπίγραφο επιχείρημά τους ίσως έχει μια ορισμένη σημασία, αλλά στο τέλος θα καταλήξει μια ανούσια θεωρη τική ενασχόληση. Κρίνουμε πολύ πιο χρήσιμο να ασχοληθούμε με την έρευνα και την εκλαΐκευση της ιστορικής αλήθειας, που δεν μπορεί ποτέ να είναι ου δέτερη (η ιστορία δεν είναι ποτέ ουδέτερη), αλλά πρέπει να εξετάζει, πάντα επιχειρηματολογημένα, την πραγματικότητα από την πλευρά των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων τάξεων. Ο πω ς αναφέρεται στο κείμενο του Λουνατσάρσκι, ο Λένιν είχε π ει: «Με δεδομένο το μεγάλο πληθυσμό της χώρας μας, ανάμεσα στον οποίο θα μειωθεί ο αναλφαβητισμός, πολύ πιθανόν να μην έχουμε αρ κετά βιβλία, κι αν δεν αυξήσουμε κατά πολύ την παραγωγή και την κυ κλοφορία τους, θα ξεσπάσει επιδημία "ανικανοποίητης όρεξης για με λέτη"» (σελ. 206-207). Θέλουμε κι εμείς, πράγματι, να πολεμήσουμε τον πολιτιστικό αναλφα βητισμό που προωθείται με τα σκουπίδια των ΜΜΕ και της τηλεόρα 47


σης και να επινοήσουμε τρόπους για να κεντρίσουμε την «όρεξη για με λέτη»; Συμπεράσματα Οι αναγνώστες μας θα παρατήρησαν πω ς αφιερώσαμε περισσότερο χώρο στην ιστορία και τη θεωρία από όσο σε μια κριτική και λογοτε χνική ανάλυση του βιβλίου αυτού (που, ωστόσο, προσπαθήσαμε να μην παραμελήσουμε). Ο λόγος είναι απλός. Στόχος μας, όπω ς εντοπίσαμε στην αρχή αυτής της εισαγωγής, ήταν να δώσουμε ένα συνθετικό (και, για το λόγο αυ τόν, με πολλές ελλείψεις) πανόραμα της λενινιστικής θεωρίας, αυτής της πολύτιμης κληρονομιάς που ήταν ο μπούσουλας για την πολιτική δράση του Μπολσεβίκικου Κόμματος, για τους μαχητές του και για τα εκατομμύρια των προλετάριω ν που αγωνίστηκαν για τον τελικό θρίαμβο της επανάστασης. Προσπαθήσαμε, επίσης, να τοποθετή σουμε στο ιστορικό τους πλαίσιο τα γεγονότα που αναφέρονται στις μαρτυρίες των συγγραφέων. Η επιλογή μας αυτή εμπεριέχει μια ελπίδα και μια προσδοκία. Θ α θέλαμε οι αναγνώστες, παρακινούμενοι από τη δουλειά μας, δια βάζοντας (ή και ξαναδιαβάζοντας, όσοι έχουν αδύνατη μνήμη) και με λετώντας τα κείμενα που αναφέρουμε, να ξαναβρούν μια πραγματικό τητα αγνοημένη για πολύ καιρό και να τη χρησιμοποιήσουν σαν απο τελεσματικό εργαλείο. Θ α θέλαμε οι αναγνώστες, μέσα από τους ιδεολογικούς αγώνες του Λένιν ενάντια στον παλιό ρεβιζιονισμό, να καταλάβουν πω ς ο σύγχρο νος ρεβιζιονισμός δεν είναι, όπως πλασάρεται, μια νέα προσέγγιση για την κατανόηση της πολυπλοκότητας της «σύγχρονης εποχής» (που χαρακτηρίζεται τάχα από το τέλος των ιδεολογιών και το τέλος της ιστορίας), αλλά ένα αναμάσημα παλιώ ν σοφιστειώ ν, παλιάς παράλο γης επιχειρηματολογίας, που έχει επανειλημμένα διαψ ευστεί από την πραγματικότητα. Στη βάση αυτή, οι πα λιο ί ρεβιζιονιστές, από τον Μ περνστάιν και τον Κάουτσκι μέχρι τους φιλισταίους της Δεύτερης Διεθνούς, προσπάθησαν να αποκρύψουν ότι ουσιαστικά πρόδωσαν το προλεταριάτο και πέρασαν στις γραμμές της αστικής τάξης. Θ α θέλαμε οι αναγνώστες να ανακαλύψουν (ή να ξαναανακαλύψουν, όσοι έχουν αδύνατη μνήμη) την επικαιρότητα της θεωρίας του Μαρξ και του Ένγκελς και τη φρεσκάδα της σκέψης του Λένιν, του Στάλιν, του Μάο Τσετούνγκ και των επαναστατών όλου του κόσμου, που αγκάλιασαν τη μαρξιστική θεωρία, την ανέπτυξαν παραπέρα στην

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΓΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

εποχή του ιμπεριαλισμού και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και την προσάρμοσαν στις ιδιαιτερότητες των δικών τους χωρών, αποδεικνύοντας έτσι στην πράξη την εγκυρότητα των ιδεών τους. Το μέλλον μας είναι στα χέρια των εκμεταλλευόμενων και των κατα πιεσμένων: των εργατών, των εργαζομένων, των ανέργων και των απόκληρων, των νέων χωρίς μέλλον, των γυναικών και όλων αυτών που βρίσκονται στο περιθώριο. Κάθε μέρα αυτοί διαδηλώνουν και διεκδικούν στους δρόμους τα δικαιώματά τους. Οι αγώνες τους θα στεφθούν με νίκες, μόνο αν, εξοπλισμένοι με την ιστορική κληρονομιά της θεωρίας και της πρακτικής του επαναστατικού και κομμουνιστικού κι νήματος, ενώσουν τις δυνάμεις τους απέναντι στον κοινό εχθρό: τον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό. Εμείς πασχίζουμε, στο μέτρο των δυνάμεών μας, να δώσουμε γερές βά σεις στο μέλλον που αυτοί ονειρεύονται, να μετατρέψουμε τα όνειρά τους για «έναν καλύτερο κόσμο» σε συνείδηση ότι ο μοναδικός δυνατός «καλύτερος κόσμος» είναι η σοσιαλιστική κοινωνία. Ο σοσιαλιστικός κόσμος, που στις καλύτερες στιγμές του αγκάλιασε το ένα τρίτο της ανθρωπότητας, απέδειξε πω ς μπορεί να εγγυηθεί την οι κονομική, πολιτική και πολιτιστική χειραφέτηση εκατοντάδων εκατομ μυρίων ανθρώπων. Αυτός ο κόσμος υπήρξε, και πρ έπει να οικοδομηθεί εκ νέου, επειδή είναι η μοναδική εναλλακτική λύση στη βαρβαρότητα του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού. Ο ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός, με τους διαρκείς πολέμους του, εξολοθρεύει ολόκληρους λαούς και κα ταστρέφει χώρες. Με τη ληστρική οικονομική του πολιτική, μετατρέπει σε σκλάβους, εξαθλιώνει και σπρώχνει στην ξενιτιά αμέτρητους αν θρώπους. Με την υφαρπαγή των πρώτων υλών των εξαρτημένων χω ρών και με την αλόγιστη κατανάλωσή τους, απειλεί κι αυτό ακόμη το μέλλον του πλανήτη μας. Για τη Συντακτική Επιτροπή του εκδοτικού οίκου Zambon Adriana Chiaia

49


ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ 1. Β.Ι. Λένιν, Από πού ν' αρχίσουμε; Λπαντα, Εκδοτικό της Κ.Ε. του ΚΚΕ, τόμ. 5, σελ. 11. Β.Ι. Λένιν, Τι να κάνουμε; Απαντα, ό.π., τόμ. 5, σελ. 372. Στο ίδιο, σελ.373. Στο ίδιο, σελ.470. Στο ίδιο, σελ.374. Στο ίδιο, σελ.458. Γάλλος σοσιαλιστής που, βάζοντας σε εφαρμογή τις αρχές του «μπερνσταϊνισμού», συμμετείχε ως υπουργός στην αστική κυβέρνηση. 8. Β.Ι. Λένιν, Τι να κάνουμε; Απαντα, ό.π., τόμ. 5, σελ. 356. 9. Β.Ι. Λένιν, Η χρεωκοπία της II Διεθνούς, εκδόσεις Α/συνεχεια, σελ. 217. 10. Στο ίδιο, σελ.241. 11. Στο ίδιο, σελ.242. 12. Στο ίδιο, σελ.219. 13. Β.Ι. Λένιν, Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού, Απα ντα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, τόμ. 41, σελ. 55. 14. Βλέπε Β.Ι. Λένιν, Απαντα, ό.π ., τόμ. 41, σελ. 87-88. 15. Στο ίδιο, σελ. 69. Πιο αναλυτικά βλέπε Β.Ι. Λένιν, Η χρεωκοπία της II Διεθνούς, εκδόσεις Α/συνεχεια, σελ. 210. 16. Β.Ι. Λένιν, Η χρεωκοπία της II Διεθνούς, ό.π., σελ. 211. 17. Για μια πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση των αιτιών, βλέπε Ι.Β. Στάλιν, Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ, Εκδό σεις του Λαού, σελ. 100-101. 18. Β.Ι. Λένιν, Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού, Άπα ντα, ό.π., τόμ. 41, σελ. 9. 19. Στο ίδιο, σελ. 18. 20. Ι.Β. Στάλιν, Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ, Εκδόσεις του Λαού, σελ. 72. 21. Στο ίδιο, σελ. 72. 22. Β.Ι. Λένιν, Πώς φτάσαμε, Απαντα, ό.π ., τόμ. 31, σελ. 119-121. 23. Β.Ι. Λένιν, Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην τωρινή επανάσταση, Απαντα, ό.π., τόμ. 31, σελ. 113-118. 24. Στο ίδιο, σελ. 113-118. 25. Στο ίδιο, σελ. 113-118. 26. Για όλες τις λεπτομέρειες σχετικά με τις εργασίες του 6ου Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ (μπ.) βλέπε Ι.Β. Στάλιν, Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμμα τος (μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ, ό.π ., σελ. 212-216. 27. Βλέπε Β.Ι. Λένιν, Οι ήρωες της κάλπιας και τα λάθη των μπολσεβίκων και Από το ημερολόγιο ενός δημοσιολόγου - Τα λάθη του κόμματός 2. 3. 4. 5. 6. 7.

50

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙ!

μας, Απαντα, ό.π ., τόμ. 34, σελ. 248-256 και 257-263 αντιστοίχως. 28. Β.Ι. Λένιν, Η κρίση ωρίμασε, Απαντα, ό.π., τόμ. 34, σελ. 282. 29. Στο ίδιο, σελ. 283. 30. Β.Ι. Λένιν, Συνεδρίαση της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ <μπ.) 76 (29) του Οχτώρη 1917, Απαντα, ό.π., τόμ. 34, σελ. 397. 31. Β.Ι. Λένιν, Συμβουλές ενός που λείπει, Απαντα, ό.π., τόμ.34, σελ. 382-383. 32. Ι.Β. Στάλιν, Η επανάσταση τουΟκτώβρη και τοεθνικόζήτημα. 33. Β.Ι. Λένιν, Κράτος και Επανάσταση, Απαντα, ό.π ., τόμ. 33, σελ. 7. 34. Στο ίδιο, σελ. 13. 35. Στο ίδιο, σελ. 14. 36. Στο ίδιο, σελ. 24-25. 37. Στο ίδιο, σελ. 30. 38. Στο ίδιο, σελ. 33. 39. Στο ίδιο, σελ. 30-31. 40. Στο ίδιο, σελ. 37. 41. Στο ίδιο, σελ. 37. 42. Στο ίδιο, σελ. 41-42. 43. Στο ίδιο, σελ. 45. 44. Στο ίδιο, σελ. 47-48. 45. Στο ίδιο, σελ. 55. 46. Για την πλήρη συλλογή των κειμένων του Στάλιν σχετικά με αυτό το ζήτημα, βλέπε Ι.Β. Στάλιν, ό.π. 47. Ludo Martens, Un autre regard sur Staline, Editions EPO (μετάφραση εκδό σεων Α/συνεχεια, αδημοσίευτη - το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή).

51

1.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ

Οι κοκκινοφρουροί περνούν μπροστά από τα Χειμερινά Ανάκτορα στην Πε τρούπολη. Φωτοαναπαραγωγή στιγμιότυπου από την ταινία Οκτώβρης του σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν, που γυρίστηκε με την ευκαιρία της 10ης επετείου από την Επανάσταση.


ΕΛΙΖΑΜΠΕΤΑ ΓΙΑΚΟΒΛΕΒΝΑ ΝΤΡΑΜΠΚΙΝΑ*

ΑΡΓΟΠΟΡΙΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΘΑΝΑΤΟΣ!

Γίνονταν εκείνη την εποχή μετεωρολογικές προβλέψεις; Αν είχαν γίνει, θα έπρεπε να λένε για τις 17 Οκτώβρη: «Πυκνή συννεφιά χωρίς διαστήματα ηλιοφάνειας, συνεχείς βροχοπτώσεις ανάμι κτες με χιονοπτώσεις. Έντονοι άνεμοι, από μέτριοι έως σφο δροί. Θερμοκρασία: τη νύχτα από 5 έως 7 υπό το μηδέν, την ημέρα γύρω στο μηδέν». Αν όμως τύχαινε να ρωτήσει κανείς οποιονδήποτε από όσους συμμετείχαν στα γεγονότα του Οκτώβρη πώς ήταν ο καιρός εκείνες τις μέρες, εκείνος θα σκεφτόταν, θα τέντωνε την πλάτη του, θα χαμογελούσε με την ανάμνηση και απλώνοντας τα χέ ρια θα έλεγε: «Υπέροχος! Λαμπρός! Η ατμόσφαιρα ήταν κα θαρή, ρωμαλέα... ένα λεπτό χιόνι... εκείνη η ευχάριστη ομίχλη της πόλης, αναμεμιγμένη με τον καπνό της φωτιάς... και πάνω * Γεννήθηκε το 1901. Οι γονείς της ήταν ιδρυτικά μέλη και επαγγελματικά στελέχη του Μπολσεβίκικου Κόμματος1. Σε παιδική ηλικία υποχρεώθηκε να τους ακολουθήσει στις εκτοπίσεις και την αναγκαστική μετανάστευση εξαιτίας της επαναστατικής τους δραστηριότητας. Τον Απρίλιο του 1917 έγινε μέλος του ΣΔΕΚΡ (μπ.). Εργάστηκε στη συνοικία Βίμποργκ, υπό την καθο δήγηση της γυναίκας του Λένιν, της Ν.Κ. Κροΰπσκαγια, παίρνοντας μέρος στην οργάνωση της Ένωσης Κομμουνιστικής Νεολαίας. Το 1918 μετακόμισε στη Μόσχα, όπου δούλεψε ως γραμματέας του Ι.Μ. Σβερντλόφ, Προέδρου της Σοβιετικής Δημοκρατίας και της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής. Συμμετείχε στον εμφύλιο πόλεμο ως μαχήτρια του Κόκκινου Στρατού, χειρίστρια μυδραλιοβόλου και πολιτική επίτροπος. Είναι συγγρα φέας βιβλίων για τους πρωταγωνιστές και τα γεγονότα των ένδοξων χρό νων της Επανάστασης. 57


απ' όλα ο άνεμος. Ένας υπέροχος άνεμος, χαρωπός, κατά κύ ματα. Ακριβώς ο άνεμος που ε'πρεπε να φυσάει τις μέρες που σκουπιζόταν απ' τη Γη όλη η βρωμιά του παλιού κόσμου!». Έκανε κρύο; Φυσικά! Καθώς τρε'χαμε στους δρόμους, τα δόντια μας χτυπούσαν απ' το κρύο. Όμως εμάς δεν μας ένοιαζε, ήμα σταν συνηθισμε'νοι. Αντίθετα, των αστών τα κόκαλα πάγωναν. Επιτέλους, θα μάθαιναν αυτά τα καθάρματα τι σημαίνει δυστυ χία! Σκοτεινε'ς νύχτες, σκοτεινοί δρόμοι... Πώς άλλαξε η Πετρού πολη· τους δύο τελευταίους μήνες! Εξαφανίστηκαν οι κόκκινες κορδέλες που στόλιζαν τόσο τις μεταξωτές φόδρες των φρά κων, όσο και τα ξεθωριασμένα πανωφόρια των στρατιωτών. Χάθηκε από τα πρόσωπα η θωπευτική, άβουλη έκφραση. Οι συνοικίες των αστών βυθίστηκαν στη σιωπή. Οι μονοκατοικίες των εκατομμυριούχων και οι ξένες πρεσβείες σα να πέθαναν: οι μεγάλες πόρτες των εισόδων έκλεισαν με βαριά μάνταλα, τα τζάμια των παραθύρων καλύφθηκαν με αδιαφανείς τέντες. Εμείς όμως ξέρουμε ότι αυτή η σιωπή είναι μια ψευδαίσθηση. Οι αστοί δεν κοιμούνται. Οι αστοί ξαγρυπνούν. Οι αστοί ανασυ ντάσσουν τις δυνάμεις τους. Οι αστοί έπλεξαν δίχτυα συνωμο σίας ενάντια στην επανάσταση. «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!»: αυτές οι λέξεις ηχούσαν εκεί νες τις μέρες σε όλη την Πετρούπολη των εργατών. «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!» έλεγε ο ηγέτης της εργατικής νεολαίας της Πετρούπολης, ο Βάσια Αλεξέεβ, ζητώντας μας να συνδέσουμε την Ένωση Εργατικής Νεολαίας με κάθε νέο εργα ζόμενο και εργαζόμενη. «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!» φώναζε στη συγκέντρωση ο στρατιώτης απ' το μέτωπο, ζητώντας να ενώσουμε τις δυνά μεις των εργατών και των στρατιωτών για την εξέγερση ενά ντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση. «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!» διακήρυττε ο εργάτης της βιο μηχανίας Α'ιβάζ τελειώνοντας το λόγο του ενάντια στους συν θηκολόγους [μενσεβίκους και σοσιαλεπαναστάτες], «που σκέφτηκαν να φτιάξουν μαζί με τους καπιταλιστικούς λύκους ένα 58


κοτέτσι» και οι οποίοι, έλεγε, «θα 'πρεπε να διωχτούν από τα Σοβιέτ1με τα σκουπόξυλα». «Αργοπορία σημαίνει θάνατος!» επαναλάμβανε συνεχώς η Ένια Εγκόροβα, γραμματε'ας της Κομματικής Επιτροπής του Βίμποργκ, παρεμβαίνοντας στη συγκέντρωση των κομμουνιστών της συνοικίας, που ήταν αφιερωμένη στη συλλογή όπλων, στην κινητοποίηση των κοκκινοφρουρών4, στην οργάνωση σημείων παροχής πρώτων βοηθειών σε χώρους με θέρμανση και ζεστό νερό, στην οργάνωση μιας στιβαρής, σίγουρης σύνδεσης μεταξύ των τμημάτων των κοκκινοφρουρών και των συνταγμάτων των επαναστατών στρατιωτών. Από πού ερχόταν αυτή η προσταγή; Ήταν ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν που στην «Επιστολή προς τους συντρόφους μπολσεβίκους που συμμετέχουν στο Συνέ δριο των Σοβιέτ της Επαρχίας του Βορρά» είχε διακηρύξει ότι η ώρα της δράσης είχε φτάσει, και πως «αργοπορία σημαίνει θά νατος!». Το πρωί της 24ης Οκτώβρη βρισκόμουν στη συνοικία Βίμποργκ. Αρχικά ασχολήθηκα με κάποια διαδικαστικά ζητήματα της Ένω σης Εργατικής Νεολαίας κι έπειτα με θέματα της συνοικιακής Κομματικής Επιτροπής. Κόσμος παντού. Συνεχώς έφταναν άν θρωποι με το τουφέκι στο χέρι. Μου δόθηκε η αποστολή να με ταγράψω τις οδηγίες για το μοίρασμα των όπλων, τις εντολές κι άλλα έγγραφα. Όλα γύρω έβραζαν σαν σε καζάνι. Ο χρόνος έτρεχε με πρωτό γνωρη ταχύτητα. Ήταν ήδη μεσάνυχτα όταν άκουσα τη φωνή της Ένια Εγκόροβα: «Πάρτε μαζί σας την κοπέλα. Έτσι θα πε ράσετε πιο απαρατήρητη». Γυρνώντας, είδα ότι στη μέση του δωματίου βρισκόταν η Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα Κρούπσκαγια, έτοιμη να βγει έξω. Μου είπαν να τη συνοδεύσω και, στην περίπτωση που μας σταματούσαν, να απαντήσω πως είχε αρρωστήσει η γιαγιά και ψάχναμε για γιατρό. Όταν βγήκαμε έξω μας ρούφηξε η μαύρη νύχτα. Από την άλλη όχθη του Νέβα ακούγονταν υπόκωφοι πυροβολισμοί. Πού και για ποιο λόγο πηγαίναμε, δεν το γνώριζα. Περπατήσαμε πολύ 59


ώρα, ώσπου φτάσαμε κοντά σ' ένα μεγάλο σπίτι στο βάθος της οδού Μπολσόι Σαμψονιέφσκι. Η Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα με παρακάλεσε να την περιμένω στο δρόμο. Επέστρεψε σύντομα, πολύ νευρική. Μόνο αργότερα έμαθα ότι σ' εκείνο το σπίτι βρισκόταν το δια μέρισμα της Μαργκερίτα Βασίλιεβνα Φοφάνοβα, στο οποίο είχε περάσει την τελευταία περίοδο παρανομίας ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. Εκείνο το βράδυ είχε στείλει τη Μαργκερίτα Βασίλιεβνα με μια επιστολή που απευθυνόταν στα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, εκείνη τη διάσημη επιστολή που αρχίζει με τη φράση: «Γράφω αυτές τις γραμμές το βράδυ της 24ης. Η κατά σταση είναι πολύ κρίσιμη. Είναι περισσότερο κι οπτό βέβαιο ότι τώρα, στ' αλήθεια, μια αργοπορία της εξέγερσης θα σήμαινε θά νατο!». Χωρίς να περιμένει την επιστροφή της Φοφάνοβα, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς πήγε στο Σμόλνι5. Και να που τώρα η Ναντιέζντα Κονστα ντίνοβα ανακάλυπτε ότι ο Βλαντιμίρ Ίλιτς δεν ήταν εκεί, πως είχε βγει. Και να 'μαστέ πάλι στους σκοτεινούς δρόμους. Η Να ντιέζντα Κονσταντίνοβα, σφιγμένη στο παλτό της, προσπα θούσε να μη δείξει την ανησυχία της. Μόλις φτάσαμε όμως στη συνοικιακή Επιτροπή, οι σύντροφοι κατάλαβαν από το πρό σωπό της πως κάτι εξαιρετικό είχε συμβεί, κι έτρεξαν να την περικυκλώσουν. Αυτή είπε μόνο: «Στο Σμόλνι! Γρήγορα στο Σμόλνι!». Η Ένια Εγκόροβα την πήρε παραμάσχαλα και πήδηξαν σ' ένα φορτηγό.

60


ΜΑΡΓΚΕΡΙΤΑ ΒΑΣΙΛΙΕΒΝΑ Φ ΟΦ ΑΝΟ ΒΑ*

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΙΛΙΤΣ

Από τις πρώτες κιόλας μέρες της διαμονής του στο σπίτι μου, ο Λένιν ζήτησε να του βρω ένα λεπτομερή χάρτη της πόλης κι έναν οδηγό. Δεν εγκατέλειψε ποτέ το χάρτη μέχρι τη νύχτα της 24ης Οκτώβρη. Τον μελετούσε και πριν από κάθε έξοδό του χά ραζε μια πορεία. Όμως, προνοητικός όπως κάθε καλός συνω μότης, τον άφηνε πάντα στο σπίτι. Ο Ίλιτς βγήκε για πρώτη φορά από το σπίτι στις 8 Οκτώβρη συντροφιά με τον Έινο Ράια, τον υπεύθυνο για τις διασυνδέσεις που του είχε διαθέσει η Κεντρική Επιτροπή του κόμματός μας. Ο Ίλιτς κυκλοφορούσε πάντα με τα πόδια και περπατούσε πολύ γρήγορα. Ήξερε ότι ήταν επικίνδυνη η χρήση οποιουδήποτε μέσου μεταφοράς, αφού τον έψαχναν ασταμάτητα. Συνήθως ο Ίλιτς έβγαινε μόλις είχε νυχτώσει τελείως. Εγώ δεν τον ρωτούσα ποτέ πού πηγαίνει, όμως αυτός με πληροφο • Γεννήθηκε το 1883. Αρχισε να συμμετέχει στο επαναστατικό κίνημα το 1902, στην πόλη Περμ. Το 1903 συλλαμβάνεται από την τσαρική κυβέρ νηση για επαναστατική δράση και για μια περίοδο φυλακίζεται. Από τα τέλη του 1904 ασχολείται με δουλειές του κόμματος στο Αρχανγκέλσκ, τη Σινφεροπόλ, την Οϋφα, την Πετρούπολη και άλλες πόλεις. Μετά την επα νάσταση του Φεβρουάριου εκλέγεται αντιπρόσωπος του Σοβιέτ της Πε τρούπολης και δουλεύει για λογαριασμό της Κομματικής Επιτροπής του Βίμποργκ. Το διαμέρισμά της χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές για την προσω ρινή διαμονή επαναστατών που επέστρεφαν από την εξορία, τις φυλακές και το εξωτερικό. Ο Β.Ι. Λένιν, που βρισκόταν στην παρανομία μετά τις μέ ρες του Ιουλίου του 1917, κρυβόταν για μια περίοδο στο διαμέρισμά της. Στη συνέχεια η Φοφάνοβα ασχολήθηκε με διάφορα κομματικά καθήκοντα. 61


ρούσε ανελλιπώς για το πότε ακριβώς θα γυρίσει. Έτσι είχε συμφωνηθεί με την Κομματική Επιτροπή του Βίμποργκ. Σε πε ρίπτωση που ο Ίλιτς δεν επέστρεφε στην κανονισμε'νη ώρα, θα έπρεπε να επικοινωνήσω με την Επιτροπή. Στις 10 Οκτώβρη ο Ίλιτς βγήκε ξανά από το σπίτι με τη συνο δεία του Ράια. Μόνο μετά από κάποιες μέρες έμαθα ότι εκείνο το βράδυ ο Λένιν είχε συμμετάσχει σε μια συνεδρίαση της Κε ντρικής Επιτροπής η οποία είχε γίνει σ' ένα σπίτι που βρισκό ταν στην όχθη του ρέματος Μάλαγια Καρπόβκα. Για να πάει ο Ίλιτς μέχρι το Μάλαγια Καρπόβκα και να επι στρέφει, έπρεπε να διασχίσει συνολικά οχτώ χιλιόμετρα, αποφεύγοντας διάφορες γέφυρες των ποταμών Μπόλσαγια και Μάλαγια Νέβκα και του ρέματος Τσόρναγια Ρίτσκα. Ο δρόμος ήταν μακρύς κι επικίνδυνος. Σ' εκείνη τη συνεδρίαση ο Λένιν προέτρεψε για την κατάληψη της εξουσίας, για την άμεση και προγραμματισμένη προετοιμα σία της ένοπλης εξέγερσης, ενώ ασχολήθηκε και με τα τεχνικά ζητήματα της προετοιμασίας. Η Κεντρική Επιτροπή αποφάσισε την άμεση προετοιμασία της εξέγερσης. Ενάντια σ' αυτή την απόφαση τοποθετήθηκαν μόνο δύο μέλη, ο Ζινόβιεφ κι ο Κάμενεφ - η πλειοψηφία υποστήριξε τον Λένιν. Εκείνη τη νύχτα δεν έκλεισα μάτι. Επειδή ο Λένιν δεν γύρισε την καθορισμένη ώρα, δεν μπορούσα να ηρεμήσω. Βγήκα στο διά δρομο κι έπειτα στο δρόμο. Λδικα κοίταζα γύρω μου, δεν κατάφερνα να διακρίνω τίποτα. Κι ο Ίλιτς δεν επέστρεφε. Περπα τούσα πάνω κάτω στο διάδρομο και δεν ήξερα τι να κάνω. Τε λικά, μόλις λίγο πριν την αυγή είδα τον Ίλιτς να καταφθάνει. Είχε συμβεί δίπλα στο σπίτι μας να έχει σταματήσει μια περί πολος και να του ζητήσει τα χαρτιά του. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είχε δείξει την ταυτότητα του Ιβανόφ, εργάτη της Σεστρορέτσκ. Του επέστρεψαν αμέσως την ταυτότητα, όμως ο Λένιν είδε ότι η περίπολος συνέχισε να περιφέρεται στο δρόμο μας, κι έτσι αποφάσισε να ανέβει στο ανάχωμα του σιδηροδρόμου προς το σταθμό Λάνσκαγια. 62


Μόλις ττροσττε'ρασε το σπίτι, ο Ίλιτς επέστρεψε περνώντας από μια τρύπα της περίφραξης ενός πτηνοτροφείου. Επειδή κατά τη διάρκεια της νύχτας είχε βρέξει και το χώμα είχε μετα μορφωθεί σε βούρκο, το κάτω μέρος του μαύρου παλτού και τα παπούτσια του είχαν γεμίσει λάσπη. Ο Ίλιτς ήταν εξαντλημένος και χλωμός. Αφού ανταλλάξαμε με ρικές λέξεις, αποσύρθηκε στο δωμάτιό του. Από εκείνη τη νύχτα και μετά, πολλά άλλαξαν. Ο Ίλιτς βρισκό ταν σε διαρκή ένταση. Μόλις έμαθε, στις 18 Οκτώβρη, ότι στη μη κομματική εφημερίδα Νόβαγια Ζιζν είχε δημοσιευθεί μια δήλωση των Ζινόβιεφ και Κάμενεφ με την οποία αποκάλυπταν στους εχθρούς την ημερομη νία της ένοπλης εξέγερσης, ο Ίλιτς έγινε έξαλλος. Κατάλαβα ότι ο Λένιν είχε ανάγκη να καταγγείλει αμέσως και δημοσίως τους προδότες. Ήταν φοβισμένος για το μέλλον της εξέγερσης. Ο Ίλιτς κατάλαβε ότι τώρα ήταν περισσότερο από ποτέ ανα γκαία η επίσπευση του χρόνου της εξέγερσης, ώστε να μη δοθεί στην Προσωρινή Κυβέρνηση χρόνος για να αντιδράσει και να προετοιμαστεί. Μιλούσε για την πράξη των φλύαρων με οργή και αποδοκιμα σία, τονίζοντας ότι δεν μπορούσαν πια να θεωρούνται σύντρο φοι. Ήλθε η Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα. Είχε ήδη μάθει τα πάντα. Ο Ίλιτς εξέφρασε όλη του την πικρία και απογοήτευση. Είπε ότι για μια τέτοια πράξη θα έπρεπε να διαγραφούν από το κόμμα. Τη νύχτα ο Ίλιτς δεν κατάφερε να αποκοιμηθεί. Ακόμα και τις επόμενες μέρες, δεν ξάπλωνε δίχως να έχει πάρει υπνωτικά, όμως κι αυτά δεν είχαν πλέον αποτέλεσμα. Το βράδυ της 22ας Οκτώβρη ο Ίλιτς βγήκε ξανά. Κοντά στο δια μέρισμά μας, στην οδό Σερντομπόλσκαγια, γινόταν μια συνε δρίαση της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής6, κάτι που εγώ έμαθα από τον Ίλιτς στις 24 Οκτώβρη. Στις 24 Οκτώβρη η ένταση του Ίλιτς έφτασε στο υψηλότερο σημείο. Πήγα στη δουλειά με μια σκέψη μόνο: τι να κάνω για να επι 63


στρέψω το συντομότερο δίπλα του. Συνήθως, στον εκδοτικό οίκο που εργαζόμουν επικρατούσε ησυχία. Τώρα όλοι μαζεύονταν κατά ομάδες και συζητούσαν υψηλόφωνα σχετικά με τα όσα συνέβαιναν στην πόλη. Έλεγαν ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση [βλέπε εισαγωγή, σελ. 20-25] δεν θα άντεχε πολύ, πως η εξουσία στα Σοβιέτ βρισκόταν τώρα στα χέρια των μπολσεβίκων. Έφυγα αμέσως απ' τον εκδοτικό οίκο και με τα πόδια επέ στρεψα σπίτι από τη νήσο Βασιλιέφσκι. Δεν κυκλοφορούσαν τραμ. Κάποιος είπε ότι είχε χωριστεί η γέφυρα Σαμψονιέφσκι’, μέσω της οποίας εξασφαλιζόταν η κυκλοφορία από την Πε τρούπολη προς το Βίμποργκ. Πλησίασα στη γέφυρα των Γρε ναδιέρων. Ήλθε να με βοηθήσει ένας άγνωστος εργάτης, που με συντρόφεψε διασχίζοντας μαζί μου τη γέφυρα και με βοήθησε να φτάσω στη λεωφόρο Σαμψονιέφσκι. Βιαζόμουν να φτάσω στον Ίλιτς. Ο Λένιν μου έκανε κάποιες ερωτήσεις στις οποίες εγώ δεν μπο ρούσα να δώσω εξαντλητική απάντηση: Ποιος είχε διατάξει το χωρισμό των γεφυρών; Με τι σκοπό;... Το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να του περιγράψω την ένταση του λαού που είχε ξεχυθεί στους δρόμους, κι ότι είχα δει τοποθετημένα πάνω στα τραμ πανό που έγραφαν «Ψωμί!». Ο Ίλιτς δεν είχε φάει τίποτα από το πρωί, κι εγώ προσπάθησα να ανταπεξέλθω στα καθήκοντά μου ως οικοδέσποινας. Βλέπο ντας όμως ότι πήγαινα ν' ανάψω το φούρνο, ο Λένιν με παρακάλεσε να σταματήσω και, δίχως να χάσω ούτε ένα λεπτό, να μεταφέρω ένα γράμμα του στην Κομματική Επιτροπή του Βί μποργκ. Στην Επιτροπή παρέδωσα το γράμμα στην Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα Κρούπσκαγια. Αυτή μου μετέφερε την απάντηση της Κεντρικής Επιτροπής: δεν επέτρεπαν στον Ίλιτς να βγει απ' το διαμέρισμα. Μόλις μπήκα, ο Ίλιτς άρπαξε απ' τα χέρια μου την απάντηση και, αφού τη διάβασε στο διάδρομο, είπε: «Τι φοβούνται για 64


μένα αυτοί οι άνθρωποι; Δεν καταλαβαίνω». Και μ' έστειλε ξανά στην Επιτροπή με άλλο ένα γράμμα. Του έφερα ξανά μια αρνη τική απάντηση. Ο Ίλιτς φώναξε: «Σε τελική ανάλυση, αυτοί εί ναι που πρέπει ν' αλλάξουν άποψη!» Ήταν πια ίσως εννιά το βράδυ. Θυμάμαι ότι ο Λένιν κοίταζε με ανησυχία το ρολόι του, βγάζοντάς το διαρκώς από την τσέπη του γιλέκου. Στέλνοντάς με για τρίτη φορά στην Επιτροπή του Βίμποργκ, μου επανέλαβε με φανερή ένταση: «Αδύνατον να πε ριμένουμε. Μπορεί όλα να χαθούν». Με συνόδευσε μέχρι την πόρτα και μου είπε: «Θα σας περιμένω μέχρι τις έντεκα». Βιάστηκα να εκτελέσω την αποστολή που μου είχε αναθέσει κι ήμουν τόσο κουρασμένη που, στην επιστροφή, αποφάσισα να πάρω μια άμαξα, αλλά δεν είχα λεφτά. Έπρεπε να ζητήσω από την Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα. Έφτασα δέκα λεπτά πριν τη διορία που μου είχε δώσει ο Ίλιτς. Ανοιξα την πόρτα. Σκοτάδι. Σα να το 'κανα επίτηδες, δεν μπο ρούσα να βρω σπίρτα. Τελικά βρήκα το σπιρτόκουτο κι άναψα τη λάμπα της κουζίνας. Μπήκα στην τραπεζαρία. 'Οταν άγγιξα το γυαλί της λάμπας που ήταν ακουμπισμένη στο τραπέζι, ένιωσα ότι ήταν ακόμα ζεστή. Πλησίασα στο δωμάτιο του Ίλιτς. Από τη χαραμάδα δεν έβγαινε, όπως συνήθως, φως. Ήταν δυνατόν να είχε βγει; Ανοιξα την πόρτα: στον καλόγερο δεν υπήρχε το παλτό του. Επέστρεψα στην τραπεζαρία. Στο τραπέζι υπήρχαν δυο σερβί τσια με υπολείμματα φαγητού, όμως υπήρχε κι ένα τρίτο, κα θαρό, για μένα. Προφανώς ο Ίλιτς είχε δειπνήσει με τον Έινο Ράια. Το βαθύ πιάτο είχε μετακινηθεί και στο πλάι του ήταν ένα μακρόστενο σημείωμα: «Πήγα εκεί που εσείς δεν θέλατε να πάω. Εις το επανιδείν». Και μια υπογραφή: «Ίλιτς». Στην αρχή το σημείωμα με ξάφνιασε, ύστερα με γέμισε χαρά. Αφού ο Λένιν, βγαίνοντας από το παράνομο διαμέρισμα, είχε υπογράψει με το όνομά του, σήμαινε ότι ήταν βέβαιος για την επιτυχία του εγχειρήματος του. 65


Λφησα στο διαμέρισμα τα πάντα όπως τα βρήκα, έσβησα μόνο τις λάμπες, πήρα μαζί μου ένα κομμάτι ψωμί και ξεκίνησα βια στικά την αναζήτηση του Λένιν. Κανονικά θα έπρεπε να περάσω από την Επιτροπή του Βίμποργκ και να ανακοινώσω την έξοδο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, αντί γι' αυτό όμως κινήθηκα γρήγορα προς το Σμόλνι, εκεί που σκέφτηκα ότι θα κατευθυνόταν κι εκείνος. Κατάφερα ν' ανέβω σ' ένα τραμ που κατά τύχη λειτουργούσε. Έφτασα στο Σμόλνι μαζί με το πλήθος. Μπήκα στο δωμάτιο όπου συνήθως μαζευόταν η οργάνωση των μπολσεβίκων, κι άκουσα τις ιαχές: «Ίλιτς, Ίλιτς, Ίλιτς!». Έκοψα δρόμο μέσα από το πλήθος που είχε περικυκλώσει τον Λένιν. Κοντά στον Ίλιτς ήταν ο Σβερντλόφ κι ο πάντα ήρεμος Ράια. Ειϊα πώς ο Λένιν, συγκινημένος, έβγαλε τον μπερέ μαζί με την περούκα και τα 'βαλε στην τσέπη του παλτού. Έτσι έλαβε τέλος η παρανομία του.

66


ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΑΝ ΤΟ Ν Ο Φ -Ο ΒΣΕΕΝ ΚΟ *

Ο ΙΛΙΤΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΗ ΝΙΚΗ

Θυμάμαι πότε δημιουργήθηκε η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή, της οποίας εκλέχθηκα γραμματέας. Συγκροτήθηκε όταν η Προσωρινή Κυβέρνηση διέταξε τη μεταφορά των τμη μάτων της φρουράς της Πετρούπολης, τα οποία ήταν πιστά στις διαταγές μας, στο βόρειο μέτωπο. Ήταν η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή που δεν επέτρεψε τη μεταφορά, και η προσπάθεια της Προσωρινής Κυβέρνησης έπεσε στο κενό. Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή συγκροτήθηκε αποσκοπώντας επίσης να αυξήσει το αξιόμαχο των στρατιωτών και να αποτρέψει κάθε πιθανότητα επίθεσης στην πρωτεύουσα από τους Γερμανούς. Αυτή οργάνωσε την προετοιμασία όλων * Γεννήθηκε το 1884 στο Τσερνιγκόφ σε οικογένεια αξιωματικού. Μπήκε στο επαναστατικό κίνημα το 1901. Το 1905, ενώ βρισκόταν στην Πολωνία, πήρε ενεργά μέρος στην πρώτη ρώσικη επανάσταση. Το 1906 ήταν ένας από τους οργανωτές της ένοπλης εξέγερσης εναντίον του τσαρισμού στη Σεβαστούπολη, για την οποία καταδικάστηκε σε θάνατο, καταδίκη που αρ γότερα μετατράπηκε σε 20 χρόνια καταναγκαστικά έργα. Δραπέτευσε. Εργάστηκε στην παρανομία στη Φινλανδία και στη συνέχεια στην Πετρού πολη. Το 1910 μετανάστευσε στη Γαλλία. Το 1917, μετά την πτώση της απολυταρχίας, επέστρεψε στη Ρωσία και μπήκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα’. Έγινε γνωστός ως εξαιρετικός οργανωτής, δημοσιογράφος και ρή τορας. Τις μέρες του Οκτώβρη πάλεψε ενεργά στην Πετρούπολη, όντας ένας από τους επικεφαλής της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων και της σύλληψης της Προσωρινής Κυβέρνησης. Τα χρόνια του εμφυλίου πολέ μου ήταν ένας από τους ηγέτες του Κόκκινου Στρατού. Αργότερα εργά στηκε ως διπλωμάτης. Πέθανε το 1939. 67


των δυνάμεων για την κατάληψη της εξουσίας. Κατά τη διάρκεια μιας από τις συνεδριάσεις, με κάλεσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν στην παρανομία. «Πάμε, ο Ίλιτς θέλει να σας δει, μη χάνετε χρόνο!». Αφού τακτοποίησα βιαστικά κάποιους επισκε'πτες κι έδωσα οδηγίες στον αντικαταστάτη μου, βγήκα μαζί με τους συντρό φους της Επιτροπής Β.Ι. Νιέφσκι και Ν.Ι. Ποντβόισκι, που με παρακαλούσαν να βιαστώ. Στη λευκότητα του λυκόφωτος το αυτοκίνητό μας διέσχιζε επί πολλή ώρα διάφορα δρομάκια, ώσπου σταμάτησε σε ένα στενό της συνοικίας Βίμποργκ. Περάσαμε μερικά σταυροδρόμια κοιτά ζοντας προσεκτικά γύρω μας μήπως κάποιος μας ακολουθεί και, τελικά, αφού πειστήκαμε ότι δεν υπάρχουν σπιούνοι, γλι στρήσαμε ο ένας πίσω απ' τον άλλο προς την είσοδο ενός φαι νομενικά ασήμαντου σπιτιού. Χτυπήσαμε συνθηματικά την πόρτα, κι αμέσως μας άνοιξαν. Ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος, ένας ηλικιωμένος γεροδεμένος εργάτης, αναγνώρισε με ευκολία τους συνοδούς μου: - Ελάτε, ο Ίλιτς όπου να 'ναι φτάνει. Περιμέναμε για λίγο. Ποιος θα μπορούσε ν' αναγνωρίσει τον αγαπητό, γνωστό μέχρι και στις πιο μικρές λεπτομέρειες, ηγέτη σύντροφο; Μπροστά μας βρισκόταν ένας ζωηρός ασπρομάλ λης γεράκος με γυαλιά και καλοκάγαθη όψη. Θα έλεγε κανείς ότι επρόκειτο για δάσκαλο ή μουσικό, ή ίσως-ίσως για πωλητή με ταχειρισμένων βιβλίων! Ο Ίλιτς έβγαλε την περούκα και τα γυα λιά και μας έριξε ένα σπινθηροβόλο βλέμμα, που αντανακλούσε το γνωστό του χιούμορ: - Λοιπόν; Τι νέα; Δεν ήμασταν σύμφωνοι ως προς τα νέα. Ο Ποντβόισκι είχε αμ φιβολίες, ο Νιέφσκι κάποιες φορές τον σιγόνταρε, ενώ άλλες φορές υπέκυπτε στην επίδραση του γεμάτου βεβαιότητα τόνου του Ίλιτς. Εγώ περιέγραψα την κατάσταση στη Φινλανδία: - Οι ναύτες των μεγάλων πλοίων εκφράζουν ένα πολύ επανα στατικό πνεύμα, το ίδιο κι ένα τμήμα του πεζικού, αλλά το πλή ρωμα κάποιων τορπιλακάτων και υποβρυχίων δεν εμπνέει 68


εμπιστοσύνη. Οι πυροβολητές του Σίμποργκ είναι ακόμα αιχμά λωτοι των συνθηκολόγων. Οι κοζάκοι" του Κουμπάν μας ανησυ χούν, αλλά η φρουρά του Βίμποργκ προσπαθεί να μην τους αφήσει να βγουν από τη Φινλανδία. Ο Ίλιτς με διέκοψε: - Δεν γίνεται να στείλουμε όλο το στόλο στην Πετρούπολη; - 'Οχι. Καταρχάς, το κανάλι εισόδου δεν το επιτρέπει. Έπειτα, τα μεγάλα πλοία φοβούνται τα υποβρύχια και τις τορπιλακά τους. Τέλος, οι ναύτες δεν είναι πρόθυμοι να απογυμνώσουν το μέτωπο. - Μα πρέπει να καταλάβουν ότι η επανάσταση κινδυνεύει πε ρισσότερο στην Πετρούπολη παρά στη Βαλτική. - Δεν το καταλαβαίνουν αρκετά. - Τι μπορούμε να κάνουμε; - Μπορούμε να στείλουμε δυο-τρεις τορπιλακάτους κατά μήκος του Νέβα μαζί με ένα μικτό απόσπασμα ναυτών και στρατιωτών του Βίμποργκ: συνολικά γύρω στις τρεις χιλιάδες στρατιώτες. - Είναι λίγοι, είπε ο Ίλιτς με έναν τόνο απογοήτευσης και απο δοκιμασίας, συνεχίζοντας τις ερωτήσεις: - Και το βόρειο μέτωπο; - Σύμφωνα με τις αναφορές των αντιπροσώπων του, το ηθικό πρέπει να είναι υψηλότατο, και θα μπορούσαμε να περιμένουμε μεγάλη βοήθεια, αλλά για να το πει κανείς με βεβαιότητα πρέ πει να πάει να το δει ο ίδιος. - Πηγαίνετε λοιπόν, δεν μπορούμε να χασομεράμε! Η βεβαιότητα και η επιμονή του Ίλιτς με τόνωσε, ενώ εμψύ χωσε και τον Νιέφσκι. Όμως ο Ποντβόισκι συνέχιζε να μας εκνευρίζει με τις αμφιβολίες του. Βγήκαμε προσεκτικά στο δρόμο. Ακριβώς στην είσοδο πέσαμε πάνω σε μια ψηλή φιγούρα που προσπαθούσε να ανέβει σ' ένα ποδήλατο. Μήπως είναι χαφιές; Εκείνη τη μέρα οι εφημερίδες είχαν δημοσιεύσει μια ανακοίνωση της Προσωρινής Κυβέρνησης που υποστήριζε ότι βρισκόταν στα ίχνη του Λένιν και του Ζινόβιεφ, κι ότι επίκειτο η σύλληψη των μπολσεβίκων ηγετών. 69


Ο Β.Ι. Νιέφσκι ξαναμπήκε στο σπίτι για να ειδοποιήσει, ενώ εγώ, σφίγγοντας το περίστροφο, έστριψα στη γωνία. Ο Ποντβόισκι σταμάτησε στην απέναντι γωνία. Το ποδήλατο επιτέ λους κινήθηκε. Μετά από δυο λεπτά ο Ίλιτς, αγνώριστος ξανά, μετακινήθηκε αλλού. Ήρεμοι πια, κατευθυνθήκαμε και πάλι προς το αυτοκίνητο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου όλα άλλαξαν στο Σμόλνι: στη θέση των μαθητών, των μηχανικών, των βοηθών κι άλλων τέτοιων ατόμων, εμφανίστηκε ένα πλήθος ανθρώπων με γκρί ζες στρατιωτικές χλαίνες. Κοντά στα μυδραλιοβόλα αγρυπνούσε ο ναύτης Μάνκο. Το μέ λος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής Μ.Μ. Λάζεβιτς υποδεχόταν όλους τους εκπροσώπους των εργοστασίων και των εργαστηρίων και τους εφοδίαζε με εμπιστευτικές οδη γίες για τη διεξαγωγή των εργατικών συνελεύσεων. Στη μεγάλη αίθουσα συγκεντρώσεων άκουγες ζωηρές συζητήσεις κι αντι παραθέσεις μεταξύ των αντιπροσώπων των μετώπων. Αντη χούσαν λέξεις μεγαλοπρεπείς κι ενθουσιώδεις: - Θα σας υποστηρίξουμε αδέλφια, θα σας υποστηρίξουμε, πάρτε την εξουσία. Δεν περιμένουμε τίποτα από τους συνθη κολόγους!

70


ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΙΛΙΝ ΖΕΝΕΦ ΣΚΙ*

ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΝ ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΝ

Στις 21 Οκτώβρη 1917, αφού έλαβα από την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή το αξίωμα του επιτρόπου του τάγματός μου των φλογοβολιστών, κινήθηκα βιαστικά προς το Σμόλνι για να πάρω εντολές. Έφτασα γρήγορα με το τραμ και σχεδόν τρέχοντας ανέβηκα στον τρίτο όροφο, στα μικρά δωμάτια του οποίου είχε προηγουμένως εγκατασταθεί το στρατιωτικό τμήμα του Σοβιέτ της Πετρούπολης και τώρα βρισκόταν η Επα ναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Επικρατούσε παντού ένταση. Κάθε λεπτό έρχονταν κι έφευγαν άν θρωποι, αφού προηγουμένως είχαν πάρει συγκεκριμένες εντολές. «Α! ήλθατε την κατάλληλη στιγμή!», ευχαριστήθηκε ο Ποντβόισκι βλέποντάς με. «Πηγαίνετε στο σύνταγμα των Γρεναδιέρων. Μέχρι τώρα εκεί δεν έχουμε επίτροπο». «Μα, Νικολάι Ίλιτς, μόλις έλαβα το αξίωμα του επιτρόπου στο εφεδρικό τάγμα φλογοβολιστών», του υπενθύμισα. • Γεννήθηκε το 1894. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1912. Εργάστηκε στις εφημερίδες και τα περιοδικά του κόμματος. Ήταν συντά κτης μιας σειράς μπολσεβίκικων εκδόσεων. Τις μέρες του Οκτώβρη του 1917 ονομάστηκε από την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Πε τρούπολης επίτροπος του εφεδρικού συντάγματος Γρεναδιέρων. Στάλθηκε επικεφαλής αποσπάσματος ναυτών να βοηθήσει τους εξεγερμένους της Μόσχας. Πολέμησε στον εμφύλιο πόλεμο από τις γραμμές του Κόκκινου Στρατού. Κατόπιν έγινε δημοσιογράφος και διπλωμάτης, και ασχολήθηκε με την επιστημονική έρευνα σχετικά με την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος. Πέθανε το 1942. 71


«Δεν υπάρχει πρόβλημα, θα κάνετε και τα δύο», μου απάντησε ο Ποντβόισκι, «ούτως ή άλλως και τα δύο τμήματα δεν είναι εγκατεστημένα πολύ μακριά το ένα από το άλλο. Να θυμάστε ότι αυτό το αξίωμα θέλει μεγάλη υπευθυνότητα. Το σύνταγμα των Γρεναδιέρων πήρε ενεργά μέρος στα γεγονότα του Ιούλη, υπέστη αντίποινα από την Προσωρινή Κυβέρνηση, και τώρα το ηθικό του μας προβληματίζει. Μας είναι απαραίτητο να κατα φέρουμε να κρατήσουμε αυτό το σύνταγμα μαζί μας». Στο σύνταγμα των Γρεναδιέρων βρήκα μια ασυνήθιστη και πε ρίεργη κατάσταση. Πρώτα απ' όλα, συνειδητοποίησα ότι ο δι οικητής του δεν είχε καμία απολύτως επιρροή κι όλα τα ζητή ματα τα επέλυε η Επιτροπή του συντάγματος, η οποία αποτε λούνταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από αριστερούς σοσιαλεπαναστάτες’ . Τα μέλη της Επιτροπής με υποδέχτηκαν πολύ θερμά και, σε έκτακτη συνεδρίαση, επιβεβαίωσαν ομόφωνα το αξίωμά μου. Όμως πίσω απ' όλα αυτά υποκρύπτονταν μια διαφωνία, κι εγώ κατάλαβα ότι δεν έπρεπε να εμπιστεύομαι πολύ αυτούς τους «φίλους». Φίλοι θα ήταν για όσο καιρό τους βόλευε. Μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπισα συνάντησα, αντίθετα, από τη μεριά της γενικής συνέλευσης των στρατιωτών, η οποία συνήλθε αμέσως μετά την ομόφωνη αποδοχή μου από την Επι τροπή του συντάγματος. Εκεί, αμέσως μετά τις πρώτες λέξεις, ένιωσα ότι πήγαιναν να δημιουργηθούν δεσμοί εμπιστοσύνης μεταξύ μου κι εκείνων που με άκουγαν. Η ενημέρωση που τους έκανα σχετικά με την πολιτική κατάσταση διακοπτόταν συνε χώς από φωνές του τύπου «σωστό!», κι όταν τελείωσα και πρότεινα ένα ψήφισμα που έλεγε ότι ήμασταν έτοιμοι να ξεσηκω θούμε σαν ένας άνθρωπος για την υπεράσπιση του Σοβιέτ της Πετρούπολης, σηκώθηκε ένα δάσος από χέρια γεμάτα κάλους υπέρ της πρότασής μου. ...Όταν ξάπλωσα, αποφάσισα να μη γδυθώ εντελώς κι έβγαλα μόνο τις μπότες μου, έτοιμος να πεταχτώ όρθιος με τον πρώτο συναγερμό. Το πρωί ήλθε να με βρει ένας στρατιώτης και μου ανακοίνωσε ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε διατάξει το χωρισμό των γε 72


φυρών του Νέβα. Τινάχτηκα πάνω. Αμέσως θυμήθηκα τις μέρες του Ιούλη, όταν η Προσωρινή Κυβέρνηση με την ίδια ακριβώς εντολή άρχισε τον αγώνα κατά των μπολσεβίκων. Πιθανώς και τώρα αυτό ήταν το πρώτο βήμα στην προσπάθειά της να μας νικήσει. «Είναι δυνατόν η Προσωρινή Κυβέρνηση να καταφέρει ξανά να μας καταπνίξει;», αναρωτήθηκα. 'Οχι, τώρα πια η ισορροπία δυνάμεων δεν είναι η ίδια. Όλη η φρουρά της Πετρούπολης, σαν ένας άνθρωπος, ήταν μαζί μας. 'Εφτανε μόνο να γίνουμε εμείς πιο αποφασιστικοί. Και πρώτα-πρώτα, σε καμιά περίπτωση δεν θα έπρεπε να επιτρέψουμε το χωρισμό των γεφυρών. Κάλεσα αμέσως κάποιους στρατιώτες, έφτιαξα δυο περιπό λους κι έστειλα τη μια στη γέφυρα των Γρεναδιέρων και την άλλη στη γέφυρα Σαμψονιέφσκι, με τη διαταγή να επανενώσουν τις γέφυρες με κάθε κόστος. «Αν συναντήσετε αντίσταση, απαντήστε με τα όπλα», τους είπα προτού χωρίσουμε. Μετά από λίγα λεπτά μια από τις περιπόλους επέστρεψε σέρ νοντας κάτι βαριά μεταλλικά αντικείμενα. «Σύντροφε επίτροπε», μου ανέφερε ο επικεφαλής, «επανενώ σαμε τη γέφυρα και, για μεγαλύτερη ασφάλεια, πήραμε μαζί μας τα κλειδιά7με τα οποία χωρίζεται και ενώνεται. Τώρα δε γί νεται με τίποτα να τη χωρίσουν». Πίσω από την περίπολο, ασθμαίνοντας και βρίζοντας, σερνό ταν ένας γέρος, ο φύλακας της γέφυρας, έντρομος από το γε γονός ότι οι στρατιώτες πήραν μαζί τους πράγματα που του εί χαν δοθεί να φυλάει. «Δεν έγινε τίποτα, γεράκο, μην ανησυχείς», τον καθησύχασα, «τα κλειδιά θα τα φυλάμε εμείς σαν τα μάτια μας. Κοίτα, εδώ τα φυλάμε, στην Επιτροπή του συντάγματος, και σε δυο-τρεις μέ ρες, όταν όλα ηρεμήσουν, θα σου τα επιστρέψουμε». «Να, εγώ... όχι τίποτ' άλλο, αλλά... καλά λοιπόν...» μουρμούρισε ο γέρος και, αφού έριξε άλλη μια ματιά στα κλειδιά, κατευθύνθηκε προς την έξοδο. Μετά απ' αυτό, έδωσα διαταγή και στην άλλη περίπολο να φέ 73


ρει στην Επιτροπή του συντάγματος τα κλειδιά και της άλλης γέφυρας. Σε λίγο, μια ολόκληρη γωνιά της αίθουσας της Επι τροπής είχε γεμίσει από βαριά κλειδιά. Μόλις είχα τελειώσει με αυτό το ζήτημα, με φώναξαν στο τηλέ φωνο. Στην άλλη μεριά της γραμμής βρισκόταν ο Ν.Ι. Ποντβόισκι. «Τι συμβαίνει εκεί; Χωρίζουν τις γέφυρες;» με ρώτησε. Του διηγήθηκα με κάθε λεπτομέρεια τι είχε συμβεί και τα μέτρα που πάρθηκαν. «Θαυμάσια», μου απάντησε ο Ποντβόισκι, «μην αφήσετε σε κα μιά περίπτωση να χωρίσουν τις γέφυρες. Η ίδια εντολή έχει δο θεί σε όλα τα συντάγματα. Εμπιστευτήκαμε τη φύλαξη της κάθε γέφυρας στο πιο κοντινό σύνταγμα. Γι' αυτό, στο σύνταγμα των Γρεναδιέρων έχει ανατεθεί η αποστολή να τοποθετήσετε φρου ρούς στη γέφυρα Σαμψονιέφσκι και στη γέφυρα των Γρεναδιέ ρων. Η φύλαξη της γέφυρας της Αγίας Τριάδας έχει ανατεθεί στο φρούριο Πετροπαβλόφσκ, ενώ τη φύλαξη της γέφυρας Τούτσκοφ την αναθέτουμε στο εφεδρικό τάγμα φλογοβολιστών». Αφού άκουσα τον Ποντβόισκι, έδωσα αμέσως εντολή στο τάγμα των φλογοβολιστών να τοποθετήσει φρουρά στη γέφυρα Τού τσκοφ, μη επιτρέποντας σε καμιά περίπτωση να χωριστεί. Το επεισόδιο των γεφυρών είναι ενδιαφέρον και σημαντικό επειδή, στη συγκεκριμένη περίπτωση, για πρώτη φορά είχαμε επέμβει ως η αντίθετη εξουσία από αυτή της Προσωρινής Κυ βέρνησης. Αυτή είχε δώσει μια διαταγή κι εμείς, αποφασιστικά, την είχαμε αρνηθεί και είχαμε επιβάλει τη δική μας με τη δύναμη των όπλων. Με αυτό το βήμα είχαμε πλέον εισέλθει ανοιχτά στον αγώνα εναντίον της Προσωρινής Κυβέρνησης.

74


ΣΕΡΓΚΕΪ ΟΥΡΑΛΟΦ*

ΜΙΑ ΣΕΛΙΔΟΥΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ

Ήταν η νύχτα της 24ης Οκτώβρη. Συζητούσαμε έντονα για τα γεγονότα της ημέρας, καθισμένοι στο Σμόλνι, στα δωμάτπα του πρώτου ορόφου που είχαν καταληφθεί από το κεντρικό Σοβιέτ των βιομηχανιών και εργαστηρίων Πετρούπολης και προα στίων. Στον επάνω όροφο συνεδρίαζε η Επαναστατική Στρα τιωτική Επιτροπή. Η ατμόσφαιρα ήταν καυτή: από στιγμή σε στιγμή περιμέναμε το κάλεσμα. Ήλθε. Στο δωμάτιό μας μπήκε τρέχοντας ο γραμματέας του Συμβουλίου των Επιτροπών Βιο μηχανιών και Εργαστηρίων, ο Ν.Α. Σκρίπνικ, και φώναξε: - Τι κάθεστε εδώ; Αρχισε η εξέγερση, γρήγορα πάνω! Δεν πρόλαβε να τελειώσει τη φράση του και είχαμε αρχίσει να τρέχουμε προς τα πάνω, στην Επαναστατική Στρατιωτική Επι τροπή. Δεν θα κάτσω να περιγράφω αυτό που συνέβαινε στην έδρα της Revkom [της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής], εκεί, άλ λωστε, έμεινα για πολύ λίγο. Ανθρωποι έτρεχαν από το ένα δω μάτιο στο άλλο. Με μια πρώτη ματιά έμοιαζε σα να βρισκόταν * Γεννήθηκε το 1893. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1914. Ήταν ένα από τα πιο δραστήρια μέλη της μπολσεβίκικης οργάνωσης της πόλης του Σαράτοφ, μεγάλου βιομηχανικού κέντρου επί του ποταμού Βόλγα. Το καλοκαίρι του 1917 μετακόμισε στην Πετρούπολη, όπου εξελέγη στο κεντρικό Σοβιέτ της Πετρούπολης των επιτροπών βιομηχανιών και ερ γαστηρίων. Έλαβε μέρος στην ένοπλη εξέγερση του Οκτώβρη. Στη συνέ χεια, υπήρξε μέλος του Συμβουλίου της Πανρωσικής Έκτακτης Επιτροπής, και ήταν ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Φ.Ε. Ντζερζίνσκι. 75


κανείς στο απόλυτο χάος, όμως αυτή ήταν μόνο η πρώτη εντύ πωση. Μετά από λίγα λεπτά παραμονής, καταλάβαινες ότι ο καθένας είχε μια πολύ καλά προσδισρισμε'νη αποστολή και προ ορισμό. Το βουητό των φωνών, των εντολών και των διαταγών, το χτύπημα των γραφομηχανών, το κουδούνισμα των τηλεφώ νων, τα σύννεφα καπνού των τσιγάρων, η κλαγγή των όπλων, είχαν μεταμορφώσει το γενικό επιτελείο της Επανάστασης του Οκτώβρη σε ένα τεράστιο εργοστάσιο, γεμάτο από ένα θόρυβο που μπορούσε να σε κουφάνει, το θόρυβο που προκαλούσε η σφυρηλάτηση της εξουσίας των Σοβιέτ. Εκείνη την ιστορική νύχτα οι απλοί εργάτες και οι στρατιώτες που πέρναγαν το κατώφλι της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής, ερχόμενοι κατευθείαν από τα εργοστάσια οι μεν, από τα στρατόπεδα οι δε, μόλις έβγαιναν είχαν ήδη περιβληθεί με αξιώματα επιτρόπου τεράστιων και περίπλοκων θεσμικών οργάνων και τμημάτων, έβγαιναν ως επικεφαλής νομών και δια μερισμάτων. Έτσι γεννιόταν, στη δίνη μιας επανάστασης χωρίς προηγούμενο, η πραγματική εξουσία των εργατών και των αγροτών. Ήλθε η σειρά μου. Με κάλεσαν, πήγα κοντά και με πληροφόρη σαν ή, μάλλον, με διέταξαν: - Ονομάζεστε επίτροπος για την κατάληψη του τυπογραφείου Ρούσκαγια Βόλια. Θα περάσετε από την Πράβντα, θα σας δώ σουν τις μήτρες και θα τυπώσετε χωρίς καθυστέρηση το τελευ ταίο φύλλο στο κατειλημμένο τυπογραφείο. Πηγαίνοντας προς τα εκεί, θα περάσετε από το σύνταγμα Σεμενόφσκι και, καλούκακού, θα πάρετε μαζί σας 20-30 στρατιώτες. Περιμένετε ένα λεπτό, τώρα θα πάρετε το ένταλμα. Πέρασαν πέντε λεπτά. Έφτασε ο σύντροφος Ποντβόισκι και μου παρέδωσε δύο εντάλματα, ένα που πιστοποιούσε το διορι σμό μου ως επιτρόπου του τυπογραφείου Ρούσκαγια Βόλια, υπογεγραμμένο από τον ίδιο και τον Αντόνοφ-Οβσέενκο, το άλλο για να πάρω τους στρατιώτες από το σύνταγμα Σεμενόφσκι. Το τελευταίο έγγραφο δεν το έχω κρατήσει και δεν θυμάμαι ποιος το είχε υπογράψει. 76


Κι έτσι είχα τα εντάλματα στο χέρι. Σύντομα μου έδωσαν ένα φορτηγό. Φεύγω με μεγάλη ταχύτητα προς την Καβαλεργκράτσκαγια, στη διεύθυνση της Πράβντα (που εκείνη την περίοδο έβγαινε υπό τον τίτλο Ραμπότσι Πουτ). Στο τυπογραφείο ήταν ακόμα εμφανή τα σημάδια της καταστροφής, αποτέλεσμα της αποτυχημένης επιδρομής της προηγούμενης αυγής από τους γιούνκερ10, οι οποίοι είχαν προσπαθήσει να υλοποιήσουν την τε λευταία διαταγή της ετοιμοθάνατης κλίκας του Κερένσκι, να κλείσει τη Ραμπότσι Πουτ. Ήλθε να με βρει ο διευθυντής του τυπογραφείου της Κεντρικής Επιτροπής, ο Α.Γ. Μπελένκι. Δεν είχαμε χρόνο για χάσιμο. Βια στικά κουβαλήσαμε τις μήτρες στο φορτηγό και ξαναφύγαμε για το στρατόπεδο Σεμενόφσκι. Στη διαδρομή πολλές σκέψεις τριβέλιζαν το μυαλό μου: «Πώς θα συμπεριφερθούν οι στρατιώτες; Είναι όλοι πιστοί στο Σοβιέτ τους και στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή; Θα με στηρίξουν την κρίσιμη στιγμή;» Έφτασα. Μπήκα στο στρατόπεδο. Οι στρατιώτες ήταν έτοιμοι να ξαπλώσουν και κάποιοι είχαν ήδη γδυθεί. Σταμάτησα στη μέση του θαλάμου και φώναξα: - Σύντροφοι! Έχει αρχίσει η μεγάλη εξέγερση για το πέρασμα όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ. Πού είναι ο επίτροπός σας και ο εκπρόσωπος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής; Μου χρειάζονται 30 άτομα για να καταλάβουμε το τυπογρα φείο του πρώην τσαρικού υπουργού Προτοποπόφ, για να εξα σφαλίσουμε την έκδοση της Πράβντα, του κεντρικού οργάνου των μπολσεβίκων. Συμφωνείτε να έλθετε μαζί μου; Δεν πρόλαβα να τελειώσω κι από παντού ακούστηκαν ζητω κραυγές. Οι στρατιώτες τινάχτηκαν από τις θέσεις τους και με περικύκλωσαν. Ακούγονταν επευφημίες για τους μπολσεβίκους και κατάρες για τον Κερένσκι και τους αστούς. Μου έσφιγγαν τα χέρια και με βομβάρδιζαν με ερωτήσεις. Αλλά έπρεπε να δράσουμε. Οι στρατιώτες ντύθηκαν και οπλί στηκαν. Εγώ πήγα στον επίτροπο. Εκεί βρήκα και τον εκπρό σωπο της Revkom, ο οποίος ανακοίνωσε με αποφασιστικότητα 77


ότι η εντολή της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής έπρεπε να εκτελεστεί αμέσως κι ότι έπρεπε να μου δοθούν 30 στρατιώτες. Όμως ο επίτροπος εξέφρασε την αντίρρηση ότι έπρεπε πρώτα να το αναφέρει στο διοικητή του συντάγματος. Αρχισαν βαρετές τηλεφωνικές συνομιλίες. Όλη εκείνη την ώρα οι στρατιώτες με τα όπλα στα χέρια συνωστίζονταν ήδη στην πύλη της φρουράς. Ο διοικητής άρχισε τις υπεκφυγές, παρα τηρώντας ότι κι αυτός θα έπρεπε κάπου να δώσει αναφορά. Εγώ έβραζα από ανυπομονησία και απευθύνθηκα στους στρα τιώτες που είχαν πλησιάσει, ζητώντας τους να απαιτήσουν να τελειώσουν αμέσως τα παζαρέματα. Οι στρατιώτες άρχισαν να κάνουν θόρυβο και οι διαπραγματεύσεις έλαβαν τέλος... Βγή καμε τρέχοντας, πηδήξαμε στο φορτηγό και ξεκινήσαμε. Επειδή φοβόμουν ότι στο τυπογραφείο Ρούσκαγια Βόλια θα μπορούσαν να βρίσκονται γιούνκερ, σταματήσαμε πριν φτά σουμε στο κτίριο και πλησιάζοντας το προαύλιο τοποθετήσαμε, για κάθε ενδεχόμενο, κάποια αποσπάσματα. Η είσοδος ήταν κλειδωμένη. Ο φύλακας αρνήθηκε ν' ανοίξει προτού «αναφέ ρει». Κάποιες λέξεις όμως τον έπεισαν να αλλάξει γρήγορα γνώμη. Ανεβήκαμε στον πρώτο όροφο, όπου βρίσκονταν τα πιεστήρια κι όπου κοβόταν το χαρτί. Οι εργάτες μαζεύτηκαν αυτομάτως γύρω μας. Τους μίλησα σύντομα για την εξέγερση που είχε αρχίσει, τους ρώτησα αν συμφωνούσαν να τυπώσουν την εργατική τους εφημερίδα, την Πράβντα, κι αν αναγνώριζαν την εξουσία των Σοβιέτ. Κι εδώ, όπως και στο στρατόπεδο, οι εργάτες απάντησαν με ζητωκραυγές και με το σύνθημα «Ζήτω τα Σοβιέτ!». Αφήσαμε τους εργόττες να συζητάνε για τα γεγονότα και, αφού έδωσα οδηγίες σε δύο στρατιώτες να μείνουν μαζί τους, κατευθυνθήκαμε στον επάνω όροφο. Εκεί ήταν το τμήμα με τις μή τρες και τα παρεμφερή. Κι εδώ η ίδια κατάσταση με τον κάτω όροφο. Ενώ ανεβαίναμε, η είδηση της κατάληψης του τυπογρα φείου έφτανε στα «πάνω» πατώματα. Εδώ, εκτός από τους στοιχειοθέτες, τους λινοτύπες, τους διορθωτές και τους σελιδοποιητές, βρίσκονταν επίσης υπάλληλοι, ανταποκριτές, λόγιοι, 78


συντάκτες, δημοσιογράφοι - η γνωστή συμμορία, η οποία μας υποδέχθηκε με ένα απροσδιόριστο συριγμό... όμοιο με αυτόν που κάνει ένα φίδι όταν το λιώνεις. Η πρώτη συνομιλία έγινε με τους τυπογράφους και τους στοιχειοθέτες. Κι αυτοί στην πλειοψηφία τους άκουσαν με ενθουσιασμό την είδηση της εξέγερ σης, αλλά οι μενσεβίκοι" άρχισαν να δυσανασχετούν χαμηλό φωνα. Αθλιοι και θρασύδειλοι διανοουμενίσκοι, με τριγύριζαν από παντού με πρόσωπα παραμορφωμένα από θυμό, εμποδίζοντάς με να περάσω στο γραφείο του διευθυντή. Με πίεζαν με ερωτήσεις (πολλοί απ' αυτούς, πιθανότατα, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να δημοσιεύσουν την επομένη στην εφημερίδα τους, φυσικά με τερατώδεις διαστρεβλώσεις, όσα είχαν ακού σει), προσπαθώντας να κάνουν χιούμορ. Ένας από αυτούς ρω τούσε πιεστικά αν θα τους συλλαμβάναμε για πολύ καιρό και πού θα τους πηγαίναμε. Μια ψηλή γυναίκα στρίγκλιζε ότι θα της έκλεβαν ξανά τη γούνα. Για να τελειώνουμε μια και καλή, τους ανακοίνωσα πως δεν εί χαν έλθει ληστές, ότι κανένας δε θα τους έπαιρνε τίποτα, πως δε θα 'πρεπε να πανικοβάλλονται, κι ότι σύντομα όλα θα ξεκα θάριζαν, και τέλος διέταξα τους στρατιώτες να μου ανοίξουν δρόμο. Μετά απ' αυτό, όλοι εκσφενδονίστηκαν σαν μπίλιες, υπό τα γέλια των εργατών. Μόλις έφτασα στο γραφείο του διευθυντή και τον απάλλαξα από τους άσχετους, έπιασα το τηλέφωνο κι ανέφερα στην Επα ναστατική Στρατιωτική Επιτροπή ότι το τυπογραφείο της Ρούσκαγια Βόλια είχε καταληφθεί κι ότι είχε ήδη αρχίσει η εκτύ πωση του τελευταίου φύλου της Πράβντα, αν και ακόμα ανα γκαστικά με τον τίτλο Ραμπότσι Πουτ, διότι τα καλούπια είχαν ήδη χυθεί. Αφού έδωσα οδηγίες να τυπωθεί η Πράβντα σε απεριόριστη ποσότητα -όσα περισσότερα φύλλα μπορούσαν να τυπωθούν στον περιορισμένο χρόνο που διαθέταμε- ανακοίνωσα ότι η εφημερίδα Ρούσκαγια Βόλια έκλεισε, και πρότεινα στη συντεχνία των συντακτών να πάνε σπίτι τους. Μια ενδιαφέρουσα σκηνή εκτυλίχθηκε νωρίς το επόμενο πρωί, 79


όταν τα μπουλούκια των πλανόδιων εφημεριδοπωλών της Ρούσκαγια Βόλια εξεπλάγησαν ευχάριστα παίρνοντας στη θέση της αστικής εφημερίδας τη δική μας εργατική Πράβντα, την οποία είχε κλείσει ο Κερένσκι την προηγούμενη μέρα. Αντιλαμβανόμενοι ότι επρόκειτο για ένα μεγάλο γεγονός και διαισθανόμενοι την πι θανότητα μεγάλου κέρδους, οι πωλητές με απληστία έπαιρναν όσα περισσότερα φύλλα μπορούσαν και, σαν πύραυλοι, ξεχύνο νταν στο δρόμο προσπαθώντας να ξεπεράσει ο ένας τον άλλο, ουρλιάζοντας και κραυγάζοντας την είδηση της μπολσεβίκικης εξέγερσης, τρομάζοντας μέχρι θανάτου τους αστούς. Αφού φόρτωσα όσες περισσότερες εφημερίδες μπορούσα στο πρώτο φορτηγό που βρήκα, κατευθύνθηκα προς το Σμόλνι. Όλοι οι δρόμοι ήταν γεμάτοι κόσμο. Το Σμόλνι έβραζε: έμοιαζε με τεράστια μυρμηγκοφωλιά. Απεσταλμένοι, επίτροποι, πληρεξού σιοι, αυτοκίνητα, φορτηγά, τεθωρακισμένα, ναύτες, κοκκινοφρουροί, στρατιώτες, αγρότες μέλη του Συνεδρίου, όλοι μαζί κατευθύνονταν προς το Σμόλνι σαν ανεμοστρόβιλος. Από παντού έφταναν οι καλύτερες ειδήσεις. Μιλώντας στο πόδι με τους συ ντρόφους, κατάλαβα ότι η επανάσταση είχε νικήσει. Αφού ξεφόρτωσα και παρέδωσα τις εφημερίδες, κρατώντας έναν πάκο πήγα στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Εκεί υπήρξα εξαιρετικά τυχερός. Δίχως να το περιμένω, βρέ θηκα σε μια συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής, ή σε μια συ νάντηση κάποιων μελών της Κεντρικής Επιτροπής, ήταν δύ σκολο να καταλάβει κανείς για τι επρόκειτο. Συνέβη στις 8 ή 9 το πρωί της 25ης Οκτώβρη. Ενώ έδινα αναφορά για την κατά ληψη του τυπογραφείου κι έπαιρνα περαιτέρω οδηγίες, άκουσα ξαφνικά μια βροντερή προσφώνηση: - Βλαντιμίρ Ίλιτς! Γυρίζοντας, είδα τον Β.Ν. Μποντς-Μπρούεβιτς να αγκαλιάζει στην πόρτα τον Β.Ι. Λένιν. Κοκάλωσα, έμεινα αποσβολωμένος: ο Ίλιτς! Να λοιπόν πώς ήταν ο κυρίαρχος των σκέψεών μας. Εγώ προσωπικά τον έβλεπα για πρώτη φορά, διότι είχα φτάσει στην Πετρούπολη μετά τις μέρες του Ιούλη, όταν βρισκόταν ήδη στην παρανομία. 80


Πόσο απλός και συνηθισμένος ήταν, σκέφτηκα. Φαινόταν απί στευτο, δεν μπορούσα να συμβιβάσω τον πραγματικό Ίλιτς με τον Λένιν που είχα πλάσει στη φαντασία μου, κι ο οποίος έπρεπε να είναι γιγάντιος, με στεντόρεια φωνή και πάει λέγο ντας. Βρισκόμενος υπό την επήρεια μιας τόσο δυνατής συγκίνη σης εξαιτίας αυτής της αναπάντεχης συνάντησης, έμεινα σαν πετρωμένος δίπλα στο παράθυρο. Αλλά στη συνέχεια έγινε κάτι ακόμα πιο εκπληκτικό. Αφήνοντας τον Μποντς (όλα συνέβησαν με μια απίστευτη ταχύτητα), ο Β.Ι. Λένιν πήγε βιαστικά σε ένα απλό, μικρό τραπέζι, πάνω στο οποίο δεν υπήρχε τίποτα. Πίσω του έμπαιναν ακόμα διάφοροι. Κάποιοι απ' αυτούς κάθισαν στα περβάζια των παραθύρων, άλλοι στέκονταν όρθιοι πίσω από τον Ίλιτς, ένας μπροστά του, πατώντας το ένα του πόδι σε μια καρέκλα. Οι σύντροφοι που έμπαιναν στην αίθουσα ούτε που καταλάβαιναν ότι εδώ πραγ ματοποιούνταν μια ιστορική συνεδρίαση. Αφού πλησίασε στο τραπέζι, κάθισε αμέσως και, χωρίς εισαγω γές και προλόγους, άρχισε να μας αναπτύσσει το πρόγραμμα δράσης: «να κηρύξουμε την ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρ νησης», «να ανακοινώσουμε ότι όλη η εξουσία μεταβιβάζεται στα Σοβιέτ», «να συγκαλέσουμε απόψε κιόλας το Συμβούλιο των Σοβιέτ», «να καταλάβουμε τα Χειμερινά Ανάκτορα, να συλλάβουμε τους υπουργούς και να τους φυλακίσουμε στο φρού ριο Πετροπαβλόφσκ» και ένα σωρό ακόμη οδηγίες που μου δια φεύγουν τώρα. Θυμάμαι πως αυτά έπρεπε να ψηφιστούν. Αλλά το κυριότερο είναι πως όλα έγιναν μέσα σε 10-15 λεπτά, απίστευτα γρήγορα, με αποφασιστικότητα και ομοφωνία. Τρισευτυχισμένος για τις στιγμές που είχα ζήσει, αφού τελεί ωσα τις δουλειές μου στην Επαναστατική Στρατιωτική Επι τροπή γύρισα τρέχοντας στο τυπογραφείο μου. Αυτά συνέβαιναν το μεσημέρι της 25ης Οκτώβρη.

81


ΣΤΑΝΙΣΛΑΒ Π ΕΣΤΚΟ Φ ΣΚΙ*

ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΤΗΛΕΓΡΑΦΕΙΟ

Τη νύχτα της 23ης προς 24 Οκτώβρη, η Προσωρινή Κυβέρνηση διέταξε το κλείσιμο της εφημερίδας μας Ραμπότσι Πουτ. Εμείς αποφασίσαμε να μην υπακούσουμε. Στις 6 το πρωί της 24ης Οκτώβρη μια περίπολος του συντάγ ματος Βολίνσκι στάλθηκε για να υπερασπιστεί τα γραφεία της εφημερίδας από «κάθε πιθανή απόπειρα επίθεσης». Στις 2 το απόγευμα έρχεται τρέχοντας σ' εμένα ο σύντροφος Φέλιξ Εντμούντοβιτς Ντζερζίνσκι με ένα χαρτί στο χέρι: - Σε σας, και στο σύντροφο Λεστσίνσκι, ανατέθηκε η κατάληψη του κεντρικού Τηλεγραφείου. Να και η διαταγή της Επαναστα τικής Στρατιωτικής Επιτροπής, που σας διορίζει επίτροπο του Τηλεγραφείου. Πηγαίνετε αμέσως. - Πώς θα καταλάβω το Τηλεγραφείο; ρώτησα. - Τη φύλαξή του έχει αναλάβει το σύνταγμα Κεκσγκόλμσκι, που είναι μαζί μας, μου απάντησε ο Ντζερζίνσκι. • Γεννήθηκε το 1882. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος1 από το 1902. Ζυνελήφθη επανειλημμένα για επαναστατική δράση. Το 1907 καταδικάζε ται σε τέσσερα χρόνια καταναγκαστικά έργα και εξορίζεται. Το 1913 δρα πετεύει από την εξορία και καταφεύγει στην Αγγλία. Μετά την επανά σταση του Φλεβάρη επιστρέφει στη Ρωσία. Μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη γίνεται Επίτροπος Ταχυδρομείων και Τηλεγραφείων, και στη συ νέχεια βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για τα ζητήματα των Εθνοτήτων. Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου βρισκόταν στο δυτικό μέτωπο. Από το 1924 ως το 1926 ήταν ο πληρεξούσιος εκπρόσωπος της ΕΣΣΔ στο Μεξικό. Στη συνέχεια κατέλαβε μια σειρά διευθυντικά καθήκοντα. Πέθανε το 1943. 82


Δεν ρώτησα τίποτε άλλο. Η επιχείρηση αρχικά δεν «ραινόταν δύσκολη. Εγώ ήμουν ο υπεύ θυνος του πυρήνα ταχυδρομείων και τηλεγραφείων της Πε τρούπολης και γνώριζα σχεδόν όλους τους μπολσεβίκους που δούλευαν στα ταχυδρομεία. Βρήκα τον Λεστσίνσκι και κατευθυνθήκαμε προς το Τηλεγρα φείο. Κανείς από τους δυο μας δεν ήταν οπλισμένος. 'Οταν ανε βήκαμε στο αυτοκίνητο, την ψυχή μας διακατείχε μια περίεργη ένταση, βασανιστική: να 'τη λοιπόν η αποφασιστική παρέμ βαση του προλεταριάτου, που την αναμέναμε εδώ και δεκαε τίες. Πού θα καταλήξει; Ήταν πιθανή μία ακόμη ήττα; Η πικρή εμπειρία των ημερών του Ιούλη δεν μας έκανε να νιώθουμε από λυτα σίγουροι για τη νίκη. Αποφασίσαμε να κινηθούμε ως εξής: Ο διοικητής του Τηλεγρα φείου (διορισμένος από την Προσωρινή Κυβέρνηση), λοχαγός Λόνγκβα, εκείνη την εποχή μενσεβίκος-διεθνιστής, ήταν προσω πικά γνωστός του Λεστσίνσκι. Αργότερα εντάχθηκε στο Κομ μουνιστικό Κόμμα. Θα πηγαίναμε λοιπόν να του μιλήσουμε και θα του ζητούσαμε να μας εγγυηθεί τη συνεργασία του. Αμέσως μετά θα συνεννοούμαστε με τον πυρήνα μας και θα ξεκινούσαμε την «κατάκτηση». Τα πράγματα όμως εξελίχθηκαν κάπως διαφορετικά. Ο Λόν γκβα, «μη έχοντας οδηγίες από την οργάνωσή του», όπως ισχυ ρίστηκε, αρνήθηκε να συνεργαστεί, υποσχόμενος μόνο «να μη μας φέρει εμπόδια». Στη συνάντηση του πυρήνα ανακαλύ πτουμε ότι σε όλο το Τηλεγραφείο, σε τρεις χιλιάδες υπαλλή λους, δεν υπήρχε ούτε ένας μπολσεβίκος, παρά μόνο ένας αρι στερός σοσιαλεπαναστάτης, ο Χαούροφ. Πολλοί σύντροφοί μας δούλευαν στα ταχυδρομεία, αλλά κανένας στο Τηλεγραφείο. Φωνάζουμε τον Χαούροφ: μας ανακοινώνει ότι η μάζα του προ σωπικού είναι αντίθετη με τους μπολσεβίκους. Η κατάσταση γινόταν πολύ δύσκολη. Σ' αυτό όμως το σημείο καταφτάνει από το Σμόλνι για να μας βοηθήσει ο σύντροφος Λιούμποβιτς. Το επάγγελμα του ήταν τηλεγραφητής και γνώριζε από τηλέγραφο. Τρεις τώρα, αισθανθήκαμε πιο δυνατοί και πή 83


γαμε να διαπραγματευτούμε με τη φρουρά. Η φρουρά, επικεφαλής της οποίας ήταν κάποιος ανθυπολοχαγός, βλέποντας τη διαταγή της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής, μας υπόσχεται τη συμπαράστασή της. Εκείνη τη με'ρα, 24 Οκτώβρη, γύρω στις 5, οι τρεις μας και με τη συνοδεία του επικεφαλής της φρουράς, μπαίνουμε στην κεντρική αί θουσα, πλησιάζουμε τον πρόεδρο της Ένωσης Υπαλλήλων, τον κύριο Κινγκ (δεξιός σοσιαλεπαναστάτης)1’, που βρισκόταν εκεί, και του δηλώνουμε ότι καταλαμβάνουμε το Τηλεγραφείο. Ο Κινγκ μας απαντά ότι θα μας πετάξει έξω από την πόρτα. Ο Λιούμποβιτς καλεί τότε δύο στρατιώτες και τους λέει να σταθούν κοντά στο τηλεγραφικό κέντρο. Οι γυναίκες που εκείνη την ώρα δούλευαν στην αίθουσα πανικοβλήθηκαν κι άρχισαν τις στριγκλιές. Οι εκπρόσωποι της επι τροπής, αφού συζήτησαν το πράγμα μεταξύ τους, αποφάσι σαν να δεχτούν ένα συμβιβασμό: «να παραμείνει στην αίθουσα ένας επίτροπος, με την προϋπόθεση ότι θα βγάζαμε έξω τους στρατιώτες». Συμφωνήσαμε. Εγώ βολεύτηκα στον τηλέγραφο και ο Λιούμποβιτς βγήκε να ενισχύσει τη φρουρά, ενώ ο Λεστσίνσκι εξαφανί στηκε στο δωμάτιο που χρησιμοποιούσε η μπολσεβίκικη φράξια στο διπλανό σπίτι. Στις 8 το βράδυ της ίδιας μέρας καταφτάνει για ν' αντικατα στήσει τους στρατιώτες ένα σώμα ειδικών φρουρών των γιούνκερ, σταλμένο από τη Διοίκηση της περιφέρειας της Πετρούπο λης. Οι στρατιώτες του συντάγματος Κεκσγκόλμσκι, «ψημένοι» από τον Λιούμποβιτς, δήλωσαν ότι θα συνέχιζαν την κατάληψη του Τηλεγραφείου. Οι γιούνκερ έφυγαν. Τη νύχτα οι ναύτες, με αρχηγό τον παλιό μου φίλο από τα χρό νια της προσφυγιάς στο Λονδίνο, το ναύτη Ιβάν Σάβιν, κατέλα βαν το κτίριο της Τηλεγραφικής Εταιρείας της Πετρούπολης, δί πλα στο δικό μας. Το να έχεις κοντά σου τους ναύτες ήταν πολύ ευχάριστο, επειδή οι στρατιώτες δεν ήταν και τόσο απόλυτης εμπιστοσύνης. Τη 84


νύχτα οι γιούνκερ έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους, αλλά οι ναύτες τους διέταξαν: - Κλίνατε επ' αριστερά, εμπρός, μαρς! Κι αυτοί έφυγαν ακόμα μια φορά. Την επόμενη μέρα, μέχρι το βράδυ, δεν συνέβη τίποτα το ιδιαί τερο. Εγώ δεν έφυγα από το Τηλεγραφείο. Όσο για ύπνο, δεν είχα καμία διάθεση. Ο Λιούμποβιτς, που είχε επαφή με το Σμόλνι, με πληροφόρησε για την κατάληψη από μεριάς μας, στη διάρκεια της μέρας, των σημαντικότερων κυβερνητικών κτιρίων και για την πολιορκία των Χειμερινών Ανακτόρων. Τη νύχτα ήλθε να με βρει από το Σμόλνι ο Βιατσεσλάβ Ζοφ, έχο ντας μαζί του το περιβόητο μανιφέστο του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, υπογεγραμμένο από τον Β.Ι. Λένιν, στο οποίο γνωστοποιούσε την πτώση της κυβέρνησης του Κερένσκι και τη συγκρότηση του Sovnarkom [Συμβούλιο των Λαϊκών Επι τρόπων], Υπήρχε η διαταγή να μεταδοθεί μέσω τηλέγραφου σε διάφορες πόλεις της χώρας. Η δουλειά ήταν πολύ δύσκολη. Το μανιφέστο θα 'πρεπε να τυ πωθεί σε τουλάχιστον 100 αντίτυπα, και οι υπάλληλοι του Τη λεγραφείου αρνιόντουσαν να εκτελέσουν τις εντολές μου. Σε βοήθειά μου κατέφθασε ο σύντροφος του Υπουργείου Ταχυ δρομείων και Τηλεγραφείων, Σολόβιεφ. Μου έδειξε πού βρισκό ταν ο πολύγραφος και έβαλα έναν πιτσιρικά να τυπώσει τη δια κήρυξη. Στη συνέχεια έπρεπε εγώ ο ίδιος να γράψω με το χέρι πάνω σε κάθε χαρτί το όνομα της πόλης στην οποία θα 'πρεπε να μεταδοθεί το μανιφέστο, και ο Σολόβιεφ το έβαζε στη «συ σκευή». Το πρωί το μανιφέστο είχε μεταδοθεί σε όλες τις πόλεις των κυ βερνείων και στα βιομηχανικά κέντρα, καθώς και στους τόπους που βρίσκονταν οι διοικήσεις του στρατού.

85


ΓΚΡΙΓΚΟΡΙ ΤΣΟ ΥΝΤΝΟΒΣΚΙ*

ΣΤΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΡΕΙΣ ΗΡΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥΣ

Στις 6 περίπου το βράδυ της 25ης Οκτώβρη μου είπαν πως οι γιούνκερ μάλλον σήκωναν οδοφράγματα στην Κανάβκα. Ήταν αδύνατο να κάθεται κανείς και να βλέπει να σηκώνονται οδο φράγματα για την υπεράσπιση των Ανακτόρων χωρίς να κάνει τίποτα. Έδωσα λοιπόν διαταγή να φέρουν πολυβόλα. Οι άντρες ήσαν λίγοι. Πήγα τότε στο σύνταγμα Παβλόφσκι, που βρισκό ταν κοντά μας, για ενισχύσεις. Εκεί συνάντησα τον γιούνκερ Κισέλεφ. Είχε έρθει σ' εμάς σαν εκ πρόσωπος της Σχολής του Οράνιενμπαουμ, οι γιούνκερ της οποίας δεν ήθελαν να υπερασπιστούν άλλο τα Χειμερινά Ανά κτορα και την Προσωρινή Κυβέρνηση. Ακούγοντας ότι οι γιούν κερ σήκωναν ένα νέο οδόφραγμα, ο Κισέλεφ μου είπε ότι επρόκειτο για παρεξήγηση, αφού αυτοί δεν είχαν σκοπό να χτυπη θούν με τα αδέλφια τους. Για να αποφευχθούν οι δυσάρεστες συνέπειες αυτής της «παρεξήγησης», μου πρότεινε να πάω στην πλατεία, στους γιούνκερ, εγγυώμενος την προσωπική μου • Γεννήθηκε το 1894 και στην αρχή της επαναστατικής του δραστηριότη τας ήταν μενσεβίκος. Όταν επέστρεψε στη Ρωσία από την προσφυγιά στο εξωτερικό, μετά την πτώση του τσάρου τον Αύγουστο του 1917, εντά χθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα’. Συμμετείχε δραστήρια στην ένοπλη εξέ γερση του Οκτώβρη στην Πετρούπολη. Υπήρξε ένας από τους ηγέτες της επίθεσης στα Χειμερινά Ανάκτορα. Μετά την επικράτηση της επανάστασης ήταν έκτακτος Επίτροπος του νοτιοδυτικού μετώπου, και πήρε μέρος στις μάχες κατά των αντεπαναστατών στην κεντρική Ουκρανία. Σκοτώθηκε σε μάχη το 1918, υπερασπιζόμενος τη Δημοκρατία των Σοβιέτ.


ασφάλεια με το λόγο της τιμής του. Σταματήσαμε λίγα μόλις βή ματα από τη φρουρά που υπερασπιζόταν τα Ανάκτορα, κι εγώ μαζί με τον Κισέλεφ βγήκαμε από το αμάξι και κατευθυνθήκαμε προς την πρώτη γραμμή. Αποδείχτηκε παρ' όλα αυτά ότι τη Σχολή του Οράνιενμπαουμ την είχαν ήδη αντικαταστήσει με άλλους, επειδή δεν ήταν της εμπιστοσύνης τους. Τη θε'ση της είχαν πάρει, αν δεν κάνω λά θος, οι δυνάμεις εφόδου του συντάγματος του Πιατιγκόρσκ. Ο αρχηγός της φρουράς, κάποιος ανθυπολοχαγός του οποίου το όνομα δεν θυμάμαι, είχε την απαίτηση να μπούμε μαζί του στα Ανάκτορα, δηλώνοντας ότι τίποτα δεν απειλούσε την ασφάλειά μου. Η κατάσταση σίγουρα δεν ήταν κι από τις πιο ευχάριστες, αλλά δεν μπορούσα να κάνω κι αλλιώς. Θέλοντας και μη, ανα γκάστηκα να ακολουθήσω τον οδηγό μας. Στους διαδρόμους των Ανακτόρων η συμπεριφορά του άλλαξε ριζικά. Αρχισε να τα βάζει με τον γιούνκερ Κισέλεφ, προσβάλλοντάς τον και επιπλήττοντάς τον επειδή μου είχε δώσει το λόγο του και είχε εγγυηθεί την ασφάλειά μου. Στο τέλος, κατέ ληξα μαζί με τον Κισέλεφ μπροστά στον διοικητή των γιούνκερ, φρουρούμενος. Αφού άκουσα το λογύδριο ενός μισομεθυσμένου ψηλόλιγνου από την παρέα του διοικητή, με περιεχόμενο χαρακτηριστικό των πογκρόμ και του αντισημιτισμού, με πήραν από εκεί και με κου βάλησαν μπροστά στον στρατηγό-κυβερνήτη Π.Ι. Παλτσίνσκι. Αναγκάστηκα να περιμένω είκοσι λεπτά πριν με δεχτεί. Αυτός βρισκόταν σε μια σκοτεινή αυλή ανάμεσα σ' ένα πλήθος γιούνκερ και τους επαναλάμβανε αυτό που είχε ήδη πει πριν δέκα λεπτά στους υπερασπιστές των Χειμερινών Ανακτόρων, στο δεύτερο ή τρίτο πάτωμα. Διαβεβαίωνε τους γιούνκερ ότι στους μπολσεβίκους είχε προσχωρήσει ένας ασήμαντος αριθμός στρατιωτών από διάφορες στρατιωτικές μονάδες, ότι καμία από αυτές δεν είχε εξεγερθεί κατά της Προσωρινής Κυβέρνησης στο σύνολό της, κι ότι αυτοί, οι γιούνκερ, ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν το καθήκον τους μέχρι τέλους. Στην ερώτησή του: - Θα κάνετε το καθήκον σας; ελάχιστες φωνές απάντησαν: 87


- Θα το κάνουμε. Κι αμέσως μετά, βροχή οι ερωτήσεις που έδειχναν αμηχανία ή και οργή: «για ποιο λόγο ήταν τόσο μικρή η δύναμη που φρου ρούσε τα Ανάκτορα;» και «πού βρίσκονταν οι ευέλπιδες των Στρατιωτικών Ακαδημιών Βλαντιμίρσκο και Παβλόβσκοε;». Απαντώντας ο Παλτσίνσκι, ψευδόμενος, τους διαβεβαίωσε ότι στα Χειμερινά Ανάκτορα δεν υπήρχε αρκετός χώρος για όλες τις. δυνάμεις που ήταν πιστές στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Όταν με είδε, ο Παλτσίνσκι τίναξε το χέρι του: «Συλλάβετέ τον, συλλάβετέ τον!». Το άξεστο ύφος του με ανάγκασε να του υπενθυμίσω πως έπρεπε να είναι ευγενικός και σωστός ακόμα και με τους αιχμαλώτους. Όλο αυτό το επεισόδιο δεν εμπόδισε βέβαια τον Παλτσίνσκι, όταν υποχρεώθηκα να τον συλλάβω τρεις ώρες αργότερα, να με προσφωνεί, ποιος ξέρει γιατί, «σύ ντροφο» Τσουντνόβσκι! Υπό τη συνοδεία φρουράς πάντα, με οδήγησαν σ' ένα διάδρομο των Ανακτόρων, όπου αμέσως με περικύκλωσε ένα πλήθος γι ούνκερ, οι οποίοι εκδήλωναν καθαρά τη δυσπιστία τους για όσα τους είχε πει ο Παλτσίνσκι. Μαθαίνοντας τα πραγματικά γεγο νότα, εκφράσανε τη δυσαρέσκειά τους επειδή θα παρέμεναν στα Ανάκτορα σαν κρέας για τα κανόνια, και αμέσως μετά πή γαν να διαβουλευτούν με τους συναδέλφους τους. Σπρωγμένος από το πλήθος των γιούνκερ, βρέθηκα κοντά σ' ένα δωμάτιο στο οποίο συνεδρίαζε η Προσωρινή Κυβέρνηση. Οι γιούνκερ, αυτή η εξαπατημένη και μπλεγμένη σε μια βρωμερή ιστορία νεολαία, απαιτούσαν από το ανώτατο θεσμικό όργανο να τους δώσει λογαριασμό της κατάστασης. Έτσι όπως πηγαί ναμε, μας φράζει το δρόμο ο ίδιος ο Παλτσίνσκι. Τη φρουρά της Σχολής Οράνιενμπαουμ, μιας και ελάχιστα την εμπιστεύονταν, την αντικατέστησαν με άλλη, ενώ ο Παλτσίνσκι ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους δυσαρεστημένους. Οι γι ούνκερ απαιτούσαν την άμεση απελευθέρωσή μου επειδή, κατά τη γνώμη τους, η σύλληψή μου έβλαπτε το λόγο της τιμής τους. Πέρα από αυτό, ζητούσαν να βγουν αμέσως από τα Ανάκτορα, επειδή δεν ήθελαν να συμμετέχουν σ' ένα παιχνίδι του τύπου 88


κορόνα-γράμματα, που μοναδική του συνέπεια θα ήταν να χυ θεί αίμα. Ο Παλτσίνσκι προσπάθησε για πολύ να πείσει τους στασιαστές πλέον γιούνκερ, τους υπερασπιστές της «νόμιμης τάξης»· Ο θόρυβος όμως από το χτύπημα των κοντακιών των τουφεκιών στο πάτωμα ήταν πειστικός, και τα πρόσωπα των γιούνκερ δεν προοιώνιζαν τίποτε καλό. - Πάει καλά, θα τον αφήσω ελεύθερο, είπε ο Παλτσίνσκι. Οι γιούνκερ όμως δεν έδειχναν να μένουν ικανοποιημένοι: - Πρέπει να βγει έξω μαζί με τη σχολή μας... Ο Παλτσίνσκι πλησίασε και μου είπε: - Είστε ελεύθερος, μπορείτε να φύγετε. - Δεν σας εμπιστεύομαι. Με συλλάβατε παρά το λόγο τιμής που μου είχε δώσει ένας γιούνκερ και ένας αξιωματικός. Τώρα θα μπορούσατε να διατάξετε να με πυροβολήσουν πισώπλατα. Χωρίς τη συνοδεία γιούνκερ, εγώ δεν βγαίνω έξω. Ο ανθυπολοχαγός Μίλερ, ένας αξιωματικός που το πρόσωπό του ενέπνεε εμπιστοσύνη, προσφέρθηκε να με συνοδεύσει μέχρι το δρόμο. Δεν είχα το χρόνο να περιμένω πότε θα είναι έτοιμοι οι γιούνκερ. Τους άφησα, δίνοντας σ' αυτούς και στους γιούνκερ των άλλων σχολών το λόγο μου ότι όλοι οι πολιορκημένοι που θα εγκατέλειπαν τα Ανάκτορα πριν τα καταλάβουμε θα έπαιρ ναν αμέσως άδεια διέλευσης, συνοδεία μέχρι το σταθμό, κι ύστερα σπίτι τους. Ο Μίλερ μ' έβγαλε από τα Ανάκτορα από ένα οδόφραγμα από το οποίο οι στρατιώτες μιας άγνωστης μονάδας σφυροκοπούσαν τους στρατιώτες, τους ναύτες και τους κοκκινοφρουρούς μας. Αφού διέσχισα την πλατεία, βρέθηκα ανάμεσα στους φίλους. Μια ώρα αργότερα, οι γιούνκερ της Σχολής του Στόλου του Βορρά, καθώς και οι ορανιενμπάουμτσι, οι μιχαήλ [δηλαδή οι μαθητές της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Οράνιενμπαουμ και της Σχολής Πυροβολικού Μιχαήλ], οι δόκιμοι της Ακαδημίας Μηχα νικού και οι κοζάκοι του XIV συντάγματος, συνολικά γύρω στα χίλια άτομα, εγκατέλειπαν τα Χειμερινά Ανάκτορα. Δυο ώρες αργότερα, τα Χειμερινά Ανάκτορα έπεφταν στα χέρια μας. 89


ΙΒΑΝ Φ ΛΕΡΟ Φ ΣΚΙ*

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

Ήταν ένα συννεφιασμένο φθινοπωρινό πρωί όταν στην Κρονστάνδη άρχισε η επιβίβαση στα πλοία. Με τις μαύρες φόρμες εργασίας, με τα ντουφέκια στον ώμο και τους γυλιούς και τις παλάσκες γεμάτες σφαίρες δεμένες καλά στις ζώνες, με τη συ νήθη ταχύτητα και επιδεξιότητα, οι ναύτες σκαρφάλωναν στις σκάλες από σκοινί των πολεμικών πλοίων. Αντίθετα, με τρόπο αδέξιο σκαρφάλωναν οι στρατιώτες της φρουράς και οι κοκκινοφρουροί, ασυνήθιστοι σε παρόμοιες επιβιβάσεις. Στις οχτώ η επιβίβαση είχε τελειώσει. Η επαναστατική διοίκηση είχε τακτο ποιηθεί στο αντιτορπιλικό Αμούρ, στην καμπίνα της επιτροπής του πλοίου. Το Αμούρ ήταν η ναυαρχίδα του στολίσκου. Η σειρήνα σήμανε συγκέντρωση και οι ναύτες μαζεύτηκαν στα • Το 1905, στα 17 του, γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος'. Ανέ πτυξε κομματική δραστηριότητα στο Νίζνι-Νόβγκοροντ, στη Μόσχα και την Πετρούπολη. Ιυνελήφθη κάμποσες φορές γι' αυτή του τη δράση από την τσαρική κυβέρνηση και εξορίστηκε στα κυβερνεία του Αρχανγκέλσκ και του Ιρκούτσκ. Το Μάρτη του 1917, κατά την επιστροφή του από την τε λευταία εξορία, στάλθηκε από την Πετρούπολη στην Κρονστάνδη για επα ναστατική δουλειά στους ναύτες. Τις μέρες του Οκτώβρη, σαν μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής της Πετρούπολης, ηγήθηκε ενός αποσπάσματος ναυτών. Το 1918 ήταν επίτροπος του Στόλου της Βαλτι κής, και στη συνέχεια μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου του στολίσκου της Κασπίας. Αργότερα συμμετείχε στην εκκαθάριση των συμμοριών των λευκοφρουρών στο κυβερνείο του Σαράτοφ. Στα χρόνια που ακολούθησαν εργάστηκε στο Κόμμα και υπήρξε συντάκτης μιας σειράς εφημερίδων και περιοδικών. Πέθανε το 1959. 90


κεντρικά και τα πάνω καταστρώματα. 'Οταν είδα μπροστά μου τα συγκεντρωμένα πρόσωπα, όταν είδα αυτό το πλήθος μα τιών να είναι καρφωμένα πάνω μου, ρίγη ενθουσιασμού διαπέ ρασαν όλο μου το κορμί και για λίγα δευτερόλεπτα ένιωσα ένα σφίξιμο στο λαιμό. 'Οπως ποτέ άλλοτε, ένιωσα τους δεσμούς που με ένωναν μ' αυτό το πλήθος προσώπων και ματιών. Δεν ήθελα να μιλήσω, μόνο να σφίξω στην αγκαλιά μου αυτή τη δύ ναμη της προλεταριακής επανάστασης, αυτού του μεγάλου ονείρου που επρόκειτο να γίνει πραγματικότητα. Με μεγάλη προσπάθεια κατόρθωσα να πω λίγα λόγια: - Σύντροφοι, συμβαίνουν πράγματα πρωτοφανή στην ιστορία μας και στην ιστορία όλου του κόσμου. Πάμε να κάνουμε μια κοινωνική επανάσταση. Πάμε να ρίξουμε με τα όπλα την εξου σία του κεφαλαίου. Έτυχε σ' εμάς αυτή η απέραντη χαρά, να κάνουμε πραγματικότητα τα παθιασμένα όνειρα των καταπιε σμένων... Η εικόνα αυτής της συγκέντρωσης λίγα λεπτά πριν αναλάβουμε δράση είναι ακόμα ζωντανή μπροστά στα μάτια μου και δύ σκολα οποιοσδήποτε από αυτούς που συμμετείχε μπορεί να την έχει ξεχάσει. Ούτε χειροκροτήματα, ούτε φωνές και ζητω κραυγές. Αγκαλιαζόντουσαν μεταξύ τους, φιλιόντουσαν, έσφιγ γαν τα χέρια τους. Από τα όλο αποφασιστικότητα, ανεμοδαρ μένα πρόσωπά τους, κυλούσαν δάκρυα... Μια σκηνή αρκετά διαφορετική. Στις καμπίνες υπήρχαν παρέες των «κυρίων αξιωματικών». Εδώ επικρατούσε άλλη ατμό σφαιρα: ανησυχία, αγωνία, αμηχανία. Στην είσοδό μου και στο συνήθη χαιρετισμό σηκώθηκαν όρθιοι, άκουσαν τη σύντομη εξή γηση που έδωσα... και τη διαταγή: - Πάμε να ανατρέψουμε την Προσωρινή Κυβέρνηση. Η εξουσία περνάει στα Σοβιέτ. Δεν βασιζόμαστε στη συγκατάθεσή σας, ούτε και μας χρειάζεται, απαιτούμε όμως να παραμείνετε στις θέσεις σας, να εκπληρώσετε με ακρίβεια τα καθήκοντά σας στο πλοίο και να εκτελέσετε τις διαταγές μας. Δεν θα σας κουρά σουμε με περιττά λόγια. Για απάντηση ακούστηκε ένα σύντομο «μάλιστα κύριε» του κυ

91


βερνήτη του πλοίου, και αμέσως οι αξιωματικοί κατευθυνθηκαν στις θέσεις τους. Ο κυβερνήτης ανέβηκε στη γέφυρα. Αργά-αργά προχώραγε το Αμοόρ, με το κατάστρωμα ασφυ κτικά γεμάτο με ναύτες, στρατιώτες και κοκκινοφρουρούς. Ήταν πάνω από δυο χιλιάδες. Στριμώχνονταν, έβρισκαν μια θέση όπου μπορούσαν, και δεν το κουνούσαν ρούπι από 'κεί. Δεν υπήρχε χώρος για να κινηθεί κανείς. Στην καμπίνα της επι τροπής του πλοίου, όπου είχε εγκατασταθεί η διοίκηση, επι κρατούσε το ίδιο στριμωξίδι. Κουβεντιάζαμε πού θα 'πρεπε να πιάσει το πλοίο για να βγάλει έξω τις δυνάμεις όταν, ξαφνικά, φτάνει στ' αυτιά μας ένα ουρανομήκες «ζήτω!». Ανεβήκαμε στο κατάστρωμα: καταμεσής του Νέβα κινιόταν το καταδρομικό μας Αβρόρα [Αυγή]. Αντη χούσε η ορχήστρα του κι ο αγέρας έφερνε ως εμάς φωνές χα ράς και χαιρετισμούς. Το Αμούρ σταμάτησε κοντά στο Αβρόρα. Μετά από λίγα λεπτά, ανέβηκε στο πλοίο ο Αντόνοφ-Οβσέενκο. Στα γλήγορα μας με τέφερε τα τελευταία νέα και τις διαταγές της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής. Είχε αποφασιστεί ότι, σε περίπτωση που οι οχυρωμένοι στα Χειμερινά Ανάκτορα υπουργοί της Προ σωρινής Κυβέρνησης απέρριπταν το τελεσίγραφο ειρήνης, θα 'πρεπε να χτυπήσουμε τα Ανάκτορα. Αποφασίστηκε ότι, σ' αυτή την περίπτωση, με σινιάλο από το φρούριο Πετροπαβλόφσκ, η Αβρόρα θα έριχνε μια ομοβροντία με άσφαιρα πυρά από τα κανόνια των 6 ιντσών. Αυτό πιο καλά να το έκανε το κα ταδρομικό, επειδή διαφορετικά θα ήμασταν υποχρεωμένοι ν' αλλάξουμε θέση. Σουρούπωνε. Αρχισε να πέφτει το σκοτάδι όταν επέστρεψε η αντιπροσωπεία που είχε πάει να παραδώσει το τελεσίγραφο μας στα Χειμερινά Ανάκτορα. Η απάντηση ήταν αρνητική. Δό θηκε στην Αβρόρα σήμα να είναι έτοιμη. Οι όχθες του Νέβα ήταν γεμάτες κόσμο. Ο μικροαστός της Πε τρούπολης, που δεν καταλάβαινε ακριβώς τι συνέβαινε και τι κίνδυνο διέτρεχε, απολάμβανε το θέαμα των πολεμικών πλοίων στον Νέβα. Όταν όμως, ύστερα από το σινιάλο που δόθηκε 92


οπτό το φρούριο Πετροπαβλόφσκ, άρχισαν να βροντούν τα κα νόνια της Αβρόρα, τότε σάστισε. Ο κρότος και η λάμψη της φλό γας από άσφαιρα πυρά είναι πολύ πιο θεαματικός από τα πραγματικά. Οι περίεργοι τώρα απομακρύνονταν τρέχοντας από το γρανιτένιο στηθαίο της προκυμαίας, έπεφταν καταγής και μπουσουλούσαν. Οι ναύτες μας ξεκαρδίστηκαν από τα γέ λια παρακολουθώντας αυτή την κωμική σκηνή. Η ομοβροντία με βρήκε απροετοίμαστο στην καμπίνα αξιωμα τικών του πλοίου, όπου και συζητούσαμε ήρεμα με τους αξιω ματικούς. Η κουβέντα δεν έγινε δυνατό να στραφεί σε ζητήματα της επικαιρότητας, οπότε ακούγαμε τις ιστορίες του κυβερ νήτη, που είχε συμμετάσχει στο ρωσοϊαπωνικό πόλεμο, για τη ναυμαχία στην Τσουσίμα. Στην καμπίνα τα πυρά της Αβρόρα προκάλεσαν αναταραχή. Παρά την τόση εξοικείωση με πυρά, τινάχτηκαν όλοι επάνω και πλησίασαν στα φινιστρίνια. Του κυβερνήτη τα χείλη έτρεμαν με τρόπο περίεργο, όπως συμβαίνει πριν από μια κρίση κλάματος ή υστερίας. - Μην ανησυχείτε κύριοι, τα πυρά είναι άσφαιρα... Στην καμπίνα όμως δεν κατάφεραν να παραμείνουν ήρεμοι για πολύ. Η συζήτηση διακόπηκε. Ο κυβερνήτης, θορυβημένος και συγχυσμένος, αναφώνησε: - Πυρά κατά της πρωτεύουσας... Και μάλιστα από ρώσικο πο λεμικό... Τα μάτια του θάμπωσαν από μια υποψία υγρασίας. Θυμόμαστε ότι αυτό ήταν η έναρξη του εμφυλίου. Πολύ σύ ντομα οι «κύριοι αξιωματικοί» συνήθισαν στα ρωσικά πυρά κατά ρωσικών πόλεων. Τις βομβάρδιζαν μάλιστα με σαδιστική απόλαυση. Μετά τις βολές επικράτησε ησυχία. Προφανώς τα Ανάκτορα ακόμα αντιστέκονταν. Από μακριά έφτανε το κροτάλισμα των πολυβόλων, όλα όμως είχαν πάρει το δρόμο τους.

93


ΝΙ ΚΟΛΑΙ Π ΟΝ ΤΒΟ ΪΣΚΙ*

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΠΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ

Στις 25 Οκτώβρη ξεκίνησαν οι εργασίες του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευ τών. Προτάθηκε να θέσουμε το Συνέδριο μπροστά στο τετελε σμένο γεγονός της πτώσης της Προσωρινής Κυβέρνησης. Η κα θυστέρηση στην κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων ανησυ χούσε έντονα το Σμόλνι. Κάθε λεπτό αναμονής έμοιαζε μια ώρα. Ο Β.Ι. Λένιν έστειλε σ' εμένα, στον Αντόνοφ και στον Τσουντνόβσκι δεκάδες σημειώματα στα οποία μας επέπληττε ότι κα θυστερούσαμε την έναρξη του Συνεδρίου: «Είναι δυνατόν να ξε κινήσουν οι εργασίες του Συνεδρίου, τη στιγμή που ακόμα δεν έχουν καταληφθεί τα Χειμερινά Ανάκτορα;» Με ακόμα μεγαλύτερη αγωνία οι στρατιώτες περίμεναν τη στιγμή της εφόδου. Ζητούσαν συνεχώς διευκρινίσεις για το λόγο που δεν δινόταν το σύνθημα ν' αρχίσει η επιχείρηση. Τα απο• Γεννήθηκε το 1880. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1901. Εργάστηκε στην παρανομία στην Ουκρανία, στο Μπακού και την Πετρού πολη, στο Γιαροσλάβ και στην Κοστρόμα, στο Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκι και άλ λες πόλεις. Μετά την επανάσταση του Φεβρουάριου, που έριξε τον τσάρο, εκλέχτηκε μέλος της Επιτροπής Πετρούπολης του Μπολσεβίκικου Κόμμα τος. Υπήρξε ένας από τους οργανωτές και ηγέτες της στρατιωτικής οργά νωσης της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ (μπ.). Στο διάστημα της προε τοιμασίας και της ανάπτυξης της ένοπλης εξέγερσης του Οκτώβρη ήταν μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής, κι ένας από τους ηγέ τες της εφόδου στα Χειμερινά Ανάκτορα. Το επόμενο διάστημα κατέλαβε υπεύθυνες θέσεις στον πολιτικό και στρατιωτικό τομέα, μέχρι το θάνατό του το 1948. 94


οττάσματα των κοκκινοφρουρών, αποτελούμενα από εργάτες, ήταν λιγότερο ανυπόμονα. Είχαν συγκεντρωθεί στην πρώτη γραμμή, μετακινούνταν στοιχημένοι, σίγουροι για τον εαυτό τους και με μεγάλη αξιοπρέπεια, φυλούσαν σκοπιά με μεγάλη προσοχή. Οι γραμμές των ανδρών ώρα με την ώρα πλησίαζαν όλο και πε ρισσότερο προς την πλατεία των Χειμερινών Ανακτόρων και πύκνωναν όλο και πιο πολύ. Στις 6 το απόγευμα, είχαν κατα λάβει όλα τα σταυροδρόμια και τα σημεία άμυνας κατά μήκος του ποταμού Νέβα, του Ναυστάθμου και των Ανακτόρων, της Παραθαλάσσιας οδού, κατά μήκος της λεωφόρου Νιέφσκι και στο βουλεβάρτο Κονογκβαρντέτσκι, που ήταν αναγκαία για να μπορέσει να ξεκινήσει η έφοδος. Ο κλοιός των ανθρώπων απλωνόταν από τον περίβολο των Χειμερινών Ανακτόρων, ο οποίος είχε πέσει ήδη στα χέρια μας, από το τόξο που από την Παραθαλάσσια οδό καταλήγει στην πλατεία των Χειμερινών Ανακτόρων, από την τάφρο κοντά στο Ερμιτάζ, από την αρχή του κήπου του Αλεξάνδρου, που έφτανε ως την πλατεία των Χειμερινών Ανακτόρων, ως τις γωνιές του Ναυστάθμου και της λεωφόρου Νιέφσκι. Στην οδό Μιλιόναγια, κατά μήκος του ποταμού και στα σημεία τα εκτεθειμένα στα εχθρικά πυρά, οι στρατιώτες μας είχαν καταλάβει κάθε σημείο που θα μπορούσε να τους προστατέψει και είχαν γίνει ένα με τα τοιχώματα από γρανίτη. Παντού επικρατούσε ένταση και αναμονή της στιγμής της εφό δου. Στα μετόπισθεν οι στρατιώτες ήταν μαζεμένοι γύρω από φωτιές και κάπνιζαν μέσα στο σκοτάδι. Η ανυπομονησία αύ ξανε όσο περνούσε η ώρα. Αρχισαν να γκρινιάζουν. Ήθελαν να επιτεθούν τώρα αμέσως, πέταγαν κουβέντες περιπαιχτικές: - Οι μπολσεβίκοι άρχισαν να κάνουν διπλωματία! Οι γιούνκερ, οχυρωμένοι πίσω από σωρούς ξύλων στις πύλες των Ανακτόρων, παρακολουθούσαν με προσοχή τις κινήσεις της εμπροσθοφυλακής μας και σε κάθε μας μετακίνηση απα ντούσαν με τουφεκιές και πολυβολισμούς. Ενώ εμείς ετοιμαζόμασταν για την έφοδο, μέσα στα Χειμερινά 95


Ανάκτορα ο Π.Ι. Παλτσίνσκι, σαν υπεύθυνος για την προστασία της Προσωρινής Κυβέρνησης, μιλούσε στους γιούνκερ που είχαν αρχίσει να ταλαντεύονται, στους κοζάκους και στους στρατιώ τες των ταγμάτων εφόδου του Αγίου Γεωργίου, καθώς και στο τάγμα γυναικών” . Τους είπε ότι οι ενισχύσεις έφταναν από στιγμή σε στιγμή, ότι ο Κερένσκι θα έφερνε στρατιωτικές μονά δες από το μέτωπο. Μ' αυτές τις υποσχέσεις, κατόρθωσε να ξε γελάσει τα μέλη της κυβέρνησης και τους υπερασπιστές των Ανακτόρων. Αυτό όμως κράτησε μόνο λίγες ώρες. Στις έξι το απόγευμα στάλθηκε στην Προσωρινή Κυβέρνηση το πρώτο τελεσίγραφο παράδοσης. Τα κανόνια του καταδρομικού Αβρόρα και του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ σημάδευαν τα Χει μερινά Ανάκτορα, και θα 'πρεπε λογικά να έχουν υπαγορεύσει στους πολιορκημένους την απάντηση. Αργότερα μου ζήτησαν περισσότερες από μία φορά να ξεκαθα ρίσω γιατί, αν και είχα τις δυνάμεις αλλά και τη δυνατότητα να τελειώνω με την Προσωρινή Κυβέρνηση από τις έξι το από γευμα κιόλας, το καθυστερήσαμε τόσο πολύ. Εγώ απαντούσα ως εξής: σίγουρα, η θέση μας στα Χειμερινά Ανάκτορα ήταν τέ τοια, ώστε έφτανε να δοθεί το σύνθημα για επίθεση κι αυτά θα έπεφταν στα χέρια μας. Αξιζε όμως τον κόπο να χυθεί έστω και μια σταγόνα από το αίμα των επαναστατών, εάν μπορούσαμε να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα αναγκάζοντας τον αντίπαλο να παραδώσει τα όπλα, κι αφού κάθε λεπτό που περνούσε όλο και περισσότερες στρατιωτικές δυνάμεις εγκατέλειπαν τα Χειμε ρινά Ανάκτορα συνειδητοποιώντας ότι δεν είχαν άλλη λύση; Πράγματι, μετά το πρώτο τελεσίγραφο που απέρριψε η Προ σωρινή Κυβέρνηση, έφυγαν οι κοζάκοι, έφυγε και μια πυροβο λαρχία της Στρατιωτικής Ακαδημίας Κονσταντίν. Στις οχτώ το βράδυ τους στείλαμε και δεύτερο τελεσίγραφο. Και πάλι την Προσωρινή Κυβέρνηση την εγκατέλειψε ένα ακόμη μέρος από τους υπερασπιστές της. Αποχώρησαν οι μονάδες του Αγίου Γεωργίου και το τάγμα γυναικών. Κανένας δεν προσπάθησε να τους εμποδίσει, και τους άφησαν να βγουν από τα Ανάκτορα... 96


Στις γραμμές μας και στις κοντινές εφεδρείες, στη θέση της ανυ πομονησίας, της ανησυχίας, της γκρίνιας κυριάρχησε τώρα ο εν θουσιασμός και η περηφάνεια. Ο ενθουσιασμός της νίκης τιθάσσευε την ψυχή των στρατιωτών. Οι μαχητές αισθάνονταν ότι ζούσαν τον επιΑογο του αγώνα για την εξουσία, που είχε κρατήσει οχτώ μήνες. Ήταν η τελευταία πράξη του αγώνα... Ο παλιός διεφθαρμένος κόσμος πέθαινε και, μέσα από τη θύελλα, ξεπρόβαλλε ένας κόσμος νέος, ενθου σιώδης, χαρούμενος, αγαπημένος... δικός μας... Συμμεριζόμασταν όλοι την καλή διάθεση των μαζών... Μαζί με το μέλος του γραφείου της στρατιωτικής μας οργάνωσης, τον Κ.Σ. Ερεμέεφ, επιθεώρησα τις θέσεις μας. Πλησιάσαμε στα με τόπισθεν. Στην έδρα του Αρχηγείου, γεμάτη συλληφθέντες, όλοι είχαν πέσει πάνω στα τηλέφωνα. Περίμεναν μια απάντηση: τε λείωσε ή όχι; Εκεί σώσαμε και τον στρατηγό Μπαγκρατούνι, τον οποίο οι ναύτες κάποιου πληρώματος από τη Βαλτική ήθελαν να εκτελέσουν με συνοπτικές διαδικασίες. Από το Αρχηγείο των πληρωμάτων της Βαλτικής πήραμε την παραποτάμια οδό του Ναυστάθμου και, μέσω της γέφυρας των Ανακτόρων, πήγαμε στο φρούριο Πετροπαβλόφσκ. Εδώ πή ραμε μαζί μας τον διοικητή του φρουρίου Γ.Ι. Μπλαγκονράνοφ και με πατημένα τα γκάζια του αυτοκινήτου τρέξαμε, από την οδό Μιλιόναγια, προς τα Χειμερινά Ανάκτορα. Ο ένας έδινε συγ χαρητήρια στον άλλο: όλα είχαν τελειώσει χωρίς να πέσει ούτε μια κανονιά. Το αυτοκίνητο, με πάντα αναμμένα τα φώτα, πέρασε τη γέ φυρα της τάφρου του Ερμιτάζ... Ξαφνικά, ένα εκκαχραντικό κροτάλισμα, όμοιο με αυτό μιας μεγάλης ηλεκτρικής εκκένωσης, ο ήχος από τα πολυβόλα και τα ντουφέκια ανακατωμένα... μια βροχή από σφαίρες... μια στιγμή μεταξύ ζωής και θανάτου... Ο οδηγός παρ' όλη την ταχύτητα του αυτοκινήτου έκανε αμέσως όπισθεν και το αυτοκίνητο βρέθηκε στην κατωφέρεια της γέφυ ρας. Είχαμε σωθεί. Προφανώς είχαμε βιαστεί να δώσουμε συγχαρητήρια ο ένας στον άλλο, μπερδεύοντας την επιθυμία μας με την πραγματικό 97


τητα! Τα «ζήτω!» και το θέαμα των αιχμαλωτισμένων ταγμάτων εφόδου τα οποία οδηγούσαμε στη φυλακή του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ, μας είχαν ξεγελάσει. Στα Ανάκτορα βρισκόταν ακόμα το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων της Προσωρινής Κυ βέρνησης, οι γιούνκερ, που μας έκαναν να ζήσουμε μερικά λε πτά κάθε άλλο παρά όμορφα. Έδωσα εντολή στον Γ.Ι. Μπλαγκονράνοφ να κατευθυνθεί στο φρούριο Πετροπαβλόφσκ και να δώσει το προσυμφωνημένο σύνθημα για επίθεση. Την ίδια στιγμή το καταδρομικό Αβρόρα θα 'πρεπε ν' αρχίσει τον κανονιοβολισμό των Ανακτόρων. Εγώ ο ίδιος κατευθύνθηκα προς τους κοκκινοφρουρούς, που βρίσκο νταν στην πρώτη γραμμή. Στη διαδρομή μου με σταμάτησε μια ομάδα μενσεβίκων, μελών της Δούμας14. Παραπονιόντουσαν ότι δεν τους επέτρεπαν να πάνε στο Αρχηγείο, απ' όπου θα τηλεφωνούσαν στα Χειμερινά Ανάκτορα και θα έπειθαν την κυβέρνηση να «μην αφήσει να χυ θεί αίμα». Τους απάντησα ότι ήταν πια αργά για να αλλάξει η ροή των γε γονότων, που είχαν ήδη πάρει ένα δρόμο χωρίς γυρισμό, κι έτσι δεν ήταν ανάγκη να τηλεφωνήσουν. Εξάλλου κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο: οι τηλεφωνικές γραμμές των Χειμερινών Ανακτόρων είχαν κοπεί. Και το να προσπαθήσουν να διασχίσουν την πλα τεία ήταν αδύνατο: πυροβολούσαν και επικρατούσε βαθύ σκο τάδι. «Τραβάτε καλύτερα σπίτια σας», τους συμβούλεψα. Οι εκ πρόσωποι της «δημοκρατίας» με παρακολουθούσαν με βλέμμα οργίλο και χαμένο. Λίγες στιγμές... και, για πρώτη φορά μετά τη σύγκρουση των Δεκεμβριστών με την απολυταρχία [εξέγερση ευγενών και στρατιωτικών που κατεστάλη με αγριότητα στις 26 Δεκέμβρη του 1825], μετά από εκατό σχεδόν χρόνια σιωπής, στους δρό μους της Πετρούπολης σφύριζαν τα βλήματα των κανονιών όχι κατά του λαού, αλλά υπέρ του. Μερικά βλήματα έσκασαν στους διαδρόμους των Χειμερινών Ανακτόρων. Μπήκε ένα τέλος στην αβεβαιότητα. Οι ναύτες, οι κοκκινοφρουροί, οι στρατιώτες, κάτω από τα διασταυρούμενα 98


πυρά των πολυβόλων, διέσχισαν τα οδοφράγματα μπροστά στα Χειμερινά Ανάκτορα, διέλυσαν τους υπερασπιστές τους και ρίχτηκαν πάνω στην πύλη των Ανακτόρων... εισέβαλαν στο προαύλιο... ανέβηκαν σαν αέρας τις σκάλες... στα πλατύσκαλα συγκρούστηκαν με τους γιούνκερ... πέρασαν από πάνω τους... ρίχτηκαν στο δεύτερο πάτωμα... κυνήγησαν μακριά τους κυ βερνητικούς... διασκορπίστηκαν... ανέβηκαν στο τρίτο πάτωμα. Παντού στο πέρασμά τους νίκησαν τους γιούνκερ και τους άφη σαν άφωνους... Οι γιούνκερ παρέδωσαν τα όπλα τους... οι στρατιώτες, οι κοκκινοφρουροί, οι ναύτες, σαν χείμαρρος ορμη τικός, προχώρησαν ακόμα πιο μπροστά, ψάχνοντας τους ενό χους τόσων δεινών. Έσπασαν τις πόρτες των κλειδωμένων δω ματίων... πλησίασαν την πόρτα που φύλαγαν οι τελευταίοι γι ούνκερ, καρφωμένοι στη θέση τους λόγω του καθήκοντος, αλλά παράλυτοι από το φόβο. - Εδώ βρίσκεται η Προσωρινή Κυβέρνηση!... Σημάδεψαν τους γιούνκερ με τις ξιφολόγχες: «Ουστ, δρόμο!». Σε μεγάλες ομάδες μπήκαν στην αίθουσα, ανάμεσά τους και ο Αντόνοφ-Οβσέενκο. Αυτό που ονόμαζαν Προσωρινή Κυβέρνηση βρισκόταν εδώ... σωματικά, αλλά σχεδόν πεθαμένοι... πεθαμέ νοι από φόβο!... - Στο όνομα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής των Σοβιέτ της Πετρούπολης καθαιρώ την Προσωρινή Κυβέρνηση, δηλώνει ο Β.Α. Αντόνοφ-Οβσεένκο. Είστε όλοι υπό κράτηση! Οι καθαιρεμένοι κάτι πήγαν να ψελλίσουν περί υπεράσπισης των μαζών. Οι ναύτες τους έβγαλαν έξω από την αίθουσα. Ακούστηκαν φωνές: «Κερένσκι...Κερένσκι...», αυτός όμως την είχε κοπανήσει την παραμονή από την Πετρούπολη, δήθεν για να φέρει στρατεύματα από το μέτωπο. Στους διαδρόμους ακούγονταν κραυγές αγανάκτησης, οργής, περιφρόνησης. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν κάτω... στο προ αύλιο... στην πύλη... στα οδοφράγματα... στην πλατεία των Χει μερινών Ανακτόρων... Στην πλατεία οι οργισμένες φωνές αυξήθηκαν, εξαπλώθηκαν... - Τουφέκισμα... θάνατος... θάνατος... 99


Ο Τερεστσε'νκο, ο Κονοβάλοφ και κάποιος άλλος τους αρπά ζουν... οι κοκκινοφρουροί ηρεμούν ένα στρατιώτη: - Ας μην κηλιδώσουμε το θρίαμβο του προλεταριάτου... Απομάκρυναν τους οργισμένους στρατιώτες από τους συλληφθέντες. Οι κοκκινοφρουροί έφτιαξαν μια προστατευτική αλυ σίδα γύρω από την πρώην κυβέρνηση: - Εμπρός! Η αλυσίδα ακολούθησε την οδό Μιλιόναγια, προς το φρούριο Πετροπαβλόφσκ. Στα κελιά που προόριζαν για τους επανα στάτες κατέληγαν τώρα οι εχθροί της επανάστασης. Μια διαταγή: «Στις θέσεις σας!», και ολοκληρώθηκε η νικηφόρα 25η Οκτώβρη. Το σύνταγμα Εγκέρσκι φρουρούσε τα γενικά επιτελεία και τα κτίρια που γειτονεύουν με την πλατεία των Χειμερινών Ανακτό ρων. Στα Χειμερινά Ανάκτορα ναύτες και στρατιώτες αισθανόντου σαν αφεντικά. Ερεύνησαν όλα τα δωμάτια. Τα πολύτιμα αντι κείμενα προκαλούσαν περίεργες σκέψεις. Από το δωμάτιο του Νικολάι Ρομανόφ πήραν τα ξένα βιβλία με ακριβό δέσιμο. Πήραν ό,τι πολύτιμο. Αυτοί που ερευνούσαν το προαύλιο μπήκαν στις καντίνες των Ανακτόρων. Οι πεινασμένοι έπεσαν πάνω στις προμήθειες τροφίμων: τα χοιρομέρια και τις μποτίλιες τις κου βάλησαν στην πλατεία και στους στρατώνες. Παρ' όλα αυτά οι πιο συνειδητοί στρατιώτες τους υπενθύμισαν την επαναστα τική πειθαρχία. Οργανώθηκε αμέσως η φρουρά των Ανακτό ρων. Επικεφαλής τοποθετήθηκε ο ναύτης Πριτσότκο. Η στιβαρή διοίκησή του έγινε αισθητή. Εκκένωσε αμέσως τα Ανά κτορα και τοποθέτησε παντού φρουρούς. Τώρα τα Ανάκτορα βρισκόντουσαν σε χέρια σίγουρα και δυνατά. Μετά από κά ποιες ώρες, ο Ιγκνάτι Λβόβιτς Ζεβιαλτόφσκι διορίστηκε διοικη τής και επίτροπος των Χειμερινών Ανακτόρων. Τα μεσάνυχτα, στο Σμόλνι, στο Συνέδριο των Σοβιέτ, έφτασε το νέο της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων και της σύλλη ψης της πρώην Προσωρινής Κυβέρνησης. Δύο ώρες αργότερα ο Β.Α. Αντόνοφ-Οβσέενκο ενημέρωσε ο ίδιος για τη μεταφορά των 100


πρώην υπουργών στα κελιά του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ. Η είδηση της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων προκάλεσε αισθήματα χαράς και πανηγυρισμούς στο Συνέδριο. Εγώ παρέμεινα στην πλατεία μέχρι που έφυγαν όλοι οι στρα τιώτες. Οι φρουρές είχαν καταλάβει τις θέσεις τους. Τράβηξα προς το Σμόλνι. Ήταν δύο το πρωί. Πήγα στον Βλαντιμίρ Ίλιτς, δίπλα στον οποίο καθόταν ο Β.Ν. Μποντς-Μπρούεβιτς.

101


ΑΝΤΡΕΪ ΑΝΤΡΕΕΦ*

Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΝ ΣΟΒΙΕΤ

Είχα την τύχη να δω και να ακούσω το Λένιν την ώρα του θριάμ βου της Επανάστασης του Οκτώβρη. Η έναρξη του δεύτερου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ είχε οριστεί για τις 25 του Οκτώβρη. Το Σμόλνι, τόπος διεξαγωγής του Συνεδρίου, εμφάνιζε ένα θέαμα αξέχαστο, έμοιαζε με κα ταυλισμό στρατιωτών. Ήταν μια από τις σκοτεινές και κρύες νύχτες της Πετρούπολης. Μπροστά στο Σμόλνι έκαιγαν οι φωτιές. Κατέφταναν και έφευ γαν, αφού πρώτα έπαιρναν οδηγίες, οπλισμένες ομάδες εργα τών, στρατιωτών και ναυτών. Στην είσοδο του Σμόλνι είχαν • Γεννήθηκε το 1895. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος’ από το 1914. Από το 1915 ως το 1917, μέλος της επιτροπής μπολσεβίκων της Πετρού πολης. Υπήρξε ένας από τους οργανωτές της Ένωσης Μεταλλουργών της Πετρούπολης. Αντιπρόσωπος στο δεύτερο Πανρωσικό Συνέδριο των Σο βιέτ. Τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής εξουσίας ανέλαβε υψηλά κομματικά και κρατικά αξιώματα στα Ουράλια και στην Ουκρανία. Εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ. Στο διάστημα 1924-1925 ήταν γραμ ματέας της Κεντρικής Επιτροπής. Το 1930-1931 ήταν πρόεδρος της Κε ντρικής Επιτροπής Ελέγχου της Κεντρικής Επιτροπής. Από το 1932 ως το 1952 ήταν μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ. Από το 1935 ως το 1946 ήταν γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής. Από το 1939 ως το 1952, πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου του Κόμματος. Από το 1931 ως το 1935 Λαϊκός Επίτροπος για τις Επικοινωνίες. Από το 1943 ως το 1946 Λαϊκός Επίτροπος για τη Γεωργία. Από το 1946 ως το 1953, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ. Από το 1957, πρόεδρος του Συνδέσμου Σοβιετοκινεζικής Φιλίας. 102


στηθεί κανόνια και στάθμευαν τεθωρακισμένα. Στην αίθουσα συνεδριάσεων, πολύ πριν το άνοιγμα των εργα σιών, είχαν κιόλας μαζευτεί οι αντιπρόσωποι. Διεξάγονταν οι συνεδριάσεις των κομματικών οργανώσεων. Το Συνέδριο άρχισε τις εργασίες του αργά το βράδυ. Οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες αποτελούσαν μια ασήμαντη μειοψηφία του Συνε δρίου, παρ' όλα αυτά προέβαλλαν διαμαρτυρίες για όσα συνέβαιναν στους δρόμους της Πετρούπολης. Όμως η μεγάλη πλειοψηφία τους υποχρέωσε να σωπάσουν και μετά από αυτό, φωνάζοντας υστερικά, εγκατέλειψαν το Συνέδριο. Ένα μέρος των μενσεβίκων και οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες παρέμειναν. Στην πρώτη συνεδρίαση ο Λένιν δεν συμμετείχε: κατεύθυνε την ένοπλη εξέγερση και εκείνη τη μέρα μίλησε στη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Το Συνέδριο όρισε την ημερήσια διάταξη. Τα πιο σημαντικά θέ ματα ήταν: το ζήτημα της ειρήνης, το ζήτημα της γης και η δη μιουργία μιας κυβέρνησης εργατών-αγροτών. Με μεγάλο ενθου σιασμό το Συνέδριο υπερψήφισε το κείμενο του Λένιν προς τους εργάτες, τους αγρότες και τους στρατιώτες, με το οποίο τους γνωστοποιούσε τη νίκη των εξεγερμένων εργατών και στρατιω τών της Πετρούπολης, την καθαίρεση της Προσωρινής Κυβέρ νησης, το γεγονός ότι όλη η εξουσία πέρναγε στα χέρια των Σο βιέτ. Στην έκκληση του Συνεδρίου, με τρόπο συνοπτικό, υπήρχε το πρόγραμμα των πρώτων μέτρων της σοβιετικής εξουσίας. Αυτό περιλάμβανε τις προτάσεις για μια ειρήνη άμεση και δημο κρατική, για το πέρασμα της γης των γαιοκτημόνων στις επι τροπές αγροτών, για τον εργατικό έλεγχο στην παραγωγή, για την τροφοδοσία των πόλεων με στάρι και της αγροτιάς με εμπο ρεύματα, για το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση. Ενώ το συνέδριο εξελισσόταν, το προεδρείο ενημέρωνε συνέχεια τους αντιπροσώπους για τη νικηφόρα πορεία της εξέγερσης. Η είδηση της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων έγινε δεκτή με παρατεταμένα χειροκροτήματα. Η πρώτη μέρα των εργα σιών του Συνεδρίου τελείωσε αργά το βράδυ. Το μεγαλύτερο μέ 103


ρος των αντιπροσώπων δεν έφυγε από το Σμόλνι μέχρι τη νι κηφόρα κατάληξη της εξέγερσης. Το βράδυ της επομένης άρχισε η δεύτερη συνεδρίαση. Το πρώτο θέμα που τέθηκε για συζήτηση ήταν το ζήτημα της ει ρήνης. Όταν έκανε την εμφάνιση του ο Λένιν, όλοι σηκώθηκαν όρθιοι και πλησίασαν στο βήμα απ' όπου θα μιλούσε. Για αρκετή ώρα δεν μπορούσε να ξεκινήσει την ομιλία του, εξαιτίας των ατέλειωτων χειροκροτημάτων και των ζητωκραυγών «Ζήτω ο Λένιν!». Στην αίθουσα συνεδριάσεων συνέβαινε κάτι το απίστευτο. Τα χειροκροτήματα ανακατεύονταν με φωνές χαράς. Εδώ δεν βρι σκόντουσαν μόνο οι αντιπρόσωποι του Συνεδρίου. Η αίθουσα είχε γεμίσει στο μεγαλύτερο μέρος της από εργάτες, στρατιώ τες και ναύτες που βρισκόντουσαν στο Σμόλνι. Οι άνθρωποι ανέβαιναν στα περβάζια, πάνω στις κολόνες, στις καρέκλες, μόνο και μόνο για να καταφέρουν να δουν τον Λένιν, που βρι σκόταν στο βήμα. Πέταγαν στον αέρα τα καπέλα και τους μπε ρέδες των ναυτών, κουνούσαν ψηλά τα τουφέκια. Κι έτσι, όρθιο όλο το Συνέδριο άκουσε την εισήγηση του Λένιν για την ειρήνη. Μετά τη συζήτηση επί της εισήγησης που επακολούθησε, και που στην πράξη δεν επρόκειτο παρά για συμφωνία με τις προ τάσεις του Λένιν, το Συνέδριο με μεγάλο ενθουσιασμό ψήφισε ομόφωνα τη «Διακήρυξη για την ειρήνη». Η διακήρυξη, γραμ μένη από τον Λένιν, είναι χαρακτηριστική, γιατί σ' αυτήν αναφέρεται με τρόπο ξεκάθαρο η ειρηνική πολιτική της εξουσίας των Σοβιέτ, από την πρώτη κιόλας στιγμή της εγκαθίδρυσής της. Στην Έκκληση και τη Διακήρυξη του Συνεδρίου των Σοβιέτ είχαν τεθεί οι βάσεις όλης της μετέπειτα πολιτικής ειρήνης της σοβιετικής κυβέρνησης και του Κόμματός μας. Στη συνέχεια το Συνέδριο πέρασε στο πρόβλημα της γης. Στο βήμα ανέβηκε πάλι ο Λένιν, μέσα σε θύελλα χειροκροτημάτων. Η τοποθέτησή του ήταν σύντομη. Η γη, είπε ο Λένιν, πρέπει να δοθεί στους αγρότες. Η κυβέρνηση, βγαλμένη μέσα από την επανάσταση εργατών και αγροτών, πρέπει πριν απ' όλα να λύ σει το πρόβλημα της γης. Ο Λένιν διάβασε το διάταγμα για τη 104


γη, με βάση το οποίο καταργούνταν η ιδιοκτησία των τσιφλικά δων. Όλη η γη των λατιφούντιων, καθώς και η γη των τσάρων, των μοναστηριών με τα οικοδομήματά τους, όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία περνούσε στα χέρια των αγροτικών επιτρο πών και των Σοβιέτ. Ο Λένιν ξεκαθάρισε αμέσως ότι στο διά ταγμα υπήρχαν οι οδηγίες για τις αγροτικές επιτροπές, που κα θορίστηκαν με βάση τις 242 οδηγίες των τοπικών Σοβιέτ των αγροτών βουλευτών. Επειδή εμείς είμαστε μια δημοκρατική κυ βέρνηση, δεν ήταν δυνατό να μην πάρουμε υπόψη τις αποφά σεις της βάσης. Οφείλαμε να αφήσουμε να εκφραστεί εντελώς ελεύθερα η δημιουργικότητα των λαϊκών μαζών. Το ζήτημα ήταν ότι οι αγρότες έπρεπε να είναι απόλυτα σίγουροι ότι δεν υπήρχαν πλέον φεουδάρχες στην ύπαιθρο. Έτσι, με μια και μόνο κίνηση, στην αρχή της σοσιαλιστικής επα νάστασης λύθηκε το αιώνιο πρόβλημα της γης. Συντομεύοντας την τοποθέτησή του, ο Λένιν φαινόταν πως ήθελε να τονίσει ότι είχε φτάσει πλέον η ώρα της πρακτικής δράσης, ότι η σοσιαλι στική επανάσταση και η σοβιετική κυβέρνηση από τα πρώτα κιόλας βήματά τους με αποφασιστικότητα, χωρίς περιττά λό για, δίχως αναστολές, έλυναν τα προβλήματα άμεσης προτε ραιότητας του εξεγερμένου λαού. Ξημέρωνε. Μετά την ομόφωνη υπερψήφιση του διατάγματος για τη γη, το Συνέδριο εξέλεξε την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση στον κόσμο, με επικεφαλής τον Β.Ι. Λένιν. Έτσι ξεκίνησε μια νέα εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας.

105


Φ ΙΟ Ν ΤΟ Ρ ΡΑΣΚΟΛΝΙΚΟΦ *

ΘΑΝΑΣΙΜΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ

Στις 27 Οκτώβρη παρουσιάστηκα στο γενικό επιτελείο της στρατιωτικής περιφέρειας της Πετρούπολης. Εδώ το βασικό κομμάτι της δουλειάς είχε ανατεθεί στον Τσουντνόβσκι. Δεν ηρε μούσε ούτε για ένα λεπτό. Μόλις που υπέγραφε ένα οποιοδήποτε έγγραφο, κι έπεφτε πάνω στο τηλέφωνο ή δεχόταν τους επισκέπτες σε αναμονή. Ο Τσουντνόβσκι ήταν ένας χαρακτηριστικός επαναστάτης, ένας ιππότης χωρίς ψεγάδι και δίχως φόβο. Αν και δεν έπαυε να εί ναι ένα προσεκτικό και μυαλωμένο κομματικό στέλεχος, χωρίς ποτέ να χάνει την ισορροπία και την απλότητα του πολιτικού αγωνιστή, την ίδια στιγμή τον διακατείχε ένας ρομαντισμός. Θα * Γεννήθηκε το 1892. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1910. Συνεργάστηκε με μπολσεβίκικες εφημερίδες. Στην περίοδο του παγκόσμιου πολέμου υπηρέτησε στο πολεμικό ναυτικό. Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη εκλέχθηκε μέλος του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βου λευτών της Κρονστάνδης. Υπήρξε συντάκτης της εφημερίδας Η φωνή της αλήθειας. Τον Οκτώβρη πήρε μέρος στην καταστολή της στάσης των Κερένσκι-Κρασνόβ. Στις 2 Νοεμβρίου στάλθηκε, με ένα απόσπασμα ναυτών, να βοηθήσει τους μπολσεβίκους στη Μόσχα. Διετέλεσε επίτροπος του Γε νικού Επιτελείου του Ναυτικού, βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για το Ναυτικό. Τον Απρίλιο του 1918 με εντολή του Λένιν πήγε στο Νοβοροσίσκ για να εφαρμόσει την απόφαση καταστροφής του Στόλου της Μαύρης Θάλασ σας, τον οποίο αποπειράθηκαν να αιχμαλωτίσουν οι Γερμανοί. Στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου, όντας μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου της Δημοκρατίας, τέθηκε επικεφαλής σειράς στολίσκων. Αργό τερα ανέπτυξε διπλωματική δραστηριότητα. Πέθανε το 1939. 106


θυμάμαι για όλη μου τη ζωή το χλωμό του πρόσωπο, με στα γόνες ιδρώτα στο μέτωπο, κουρασμένο αλλά ευτυχισμένο. Θα 'πρεπε να του ζητήσω να μου εξηγήσει την κατάσταση στο μέτωπο, όπου, σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, ο Κερένσκι οργάνωνε ένα εκστρατευτικό σώμα που θα βάδιζε κατά της Πε τρούπολης. Αλλά στο γενικό επιτελείο της περιοχής, όπως και στο Σμόλνι, δεν διέθεταν προς το παρόν ακριβείς πληροφορίες. Μόλις που είχε τελειώσει η συνάντηση, όταν με κάλεσε ο Β.Ι. Λέ νιν. Βρισκόταν κι αυτός στο γενικό επιτελείο της περιοχής, και καθόταν πίσω από ένα μακρύ τραπέζι που συνήθως το κάλυ πτε ένα τραπεζομάντιλο πράσινο ή κόκκινο, αλλά τώρα ήταν γυμνό, αποκαλύπτοντας την τραχιά επιφάνεια του ξύλου, κάτι που έκανε το δωμάτιο να φαίνεται όχι και τόσο άνετο. Μπρο στά στον Λένιν ήταν ανοιγμένος ένας χάρτης, με τα περίχωρα της Πετρούπολης. - Ποια πλοία του στόλου της Βαλτικής διαθέτουν τα πιο ισχυρά πυροβόλα; με ρώτησε ο Λένιν χωρίς περιττούς προλόγους. - Τα πλοία τύπου «Πέτρος και Παύλος». Διαθέτουν δώδεκα πυ ροβόλα των 12 ιντσών το καθένα, χωρίς να υπολογίσουμε αυτά με μικρότερη διάμετρο. - Πάει καλά. Σε περίπτωση που χρειαστεί να βομβαρδίσουμε τα περίχωρα της Πετρούπολης, πού ακριβώς πρέπει να τοποθε τήσουμε αυτά τα πλοία; Μπορούμε να τα πάμε μέχρι τις εκβο λές του Νέβα; Του απάντησα ότι, λόγω του μεγάλου βυθίσματός τους κι εξαιτίας του ρηχού πυθμένα του θαλάσσιου καναλιού, δεν είναι δυ νατό να τα φέρουμε στο Νέβα. Αυτή η επιχείρηση θα μπορούσε να έχει κάποιες πιθανότητες επιτυχίας σε ελάχιστες μόνο περι πτώσεις, και με την προϋπόθεση να υπάρξει μεγάλη ροή νερού στο θαλάσσιο κανάλι. - Τότε με ποιο τρόπο θα μπορούσε να οργανωθεί η άμυνα της Πετρούπολης με τα πλοία του στόλου της Βαλτικής; με ρώτησε ο Λένιν, καρφώνοντας τα μάτια του επάνω μου. Του είπα ότι τα πλοία θα μπορούσαν να αγκυροβολήσουν με ταξύ της Κρονστάνδης και του στομίου του θαλάσσιου κανα 107


λιού, στο ύψος περίπου του Πετεργκόφ. Έτσι, πε'ρα οπτό την άμεση προστασία των σημείων προσέγγισης στο Οράνιενμπαουμ και στην Πετρούπολη, θα μπορούσαν να έχουν υπό τον έλεγχο των πυροβόλων τους και ένα σημαντικό και βαθύ τομέα της ακτής. Ο Λένιν δεν έμεινε ικανοποιημένος από την απά ντησή μου, και μου είπε να του δείξω στο χάρτη τα κατά προ σέγγιση όρια των τομέων που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του πυρός των πυροβόλων διαφορετικού διαμετρήματος. Την ημέρα εκείνη ο Λένιν βρισκόταν σε κατάσταση μεγάλης έντασης. Πιθανόν, η κατάληψη της Γκάτσινα από τους λευκο φρουρούς να τον είχε επηρεάσει πολύ και του δημιουργούσε ανησυχία για την έκβαση της προλεταριακής επανάστασης. - Πάρτε τηλέφωνο στην Κρονστάνδη, μου είπε ο Λένιν, και δώ στε εντολή να ετοιμάσουν επειγόντως ένα ακόμη άγημα ναυ τών. Είναι ανάγκη να κινητοποιηθούν οι πάντες, μέχρι τον τε λευταίο άνθρωπο. Η επανάσταση αντιμετωπίζει θανάσιμο κίν δυνο. Αν δεν κινηθούμε άμεσα, ο Κερένσκι και η συμμορία του θα μας συντρίψουν. Προσπάθησα να έλθω σε επαφή με την Κρονστάνδη αλλά, λόγω της προχωρημένης ώρας, δεν μπόρεσα να πιάσω γραμμή. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς μου πρότεινε να χρησιμοποιήσω τη συσκευή Γιούζα. Αλλά και η προσπάθεια να συνδεθώ με την Κρονστάνδη μέσω του τηλέγραφου είχε την ίδια κατάληξη - Καλά, είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς όταν του ανέφερα την αποτυχία μου, τότε να πάτε αύριο το πρωί στην Κρονστάνδη και να δώ σετε εσείς ο ίδιος επιτόπου εντολή για την άμεση συγκρότηση μιας ισχυρής δύναμης, εξοπλισμένης με πολυβόλα και πυροβο λικό. Να θυμάστε ότι δεν έχουμε χρόνο. Κάθε λεπτό είναι πολύ τιμο... Νωρίς το πρωί της'28ης Οκτώβρη ήμουν στην Κρονστάνδη. Οι άδειοι δρόμοι αυτής της πόλης- στρατώνα απέδειχναν ότι η Πε τρούπολη και το μέτωπο της Γκάτσινα είχαν τραβήξει από εδώ έναν αισθητά μεγάλο αριθμό στρατιωτών. Βρήκα το Σοβιέτ της Κρονστάνδης κατειλημμένο από τους αρι 108


στερούς σοσιαλεπαναστάτες. Η Ολομέλεια των Σοβιε'τ, της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία αποτελούνταν από μέλη του Κόμματός μας, εκείνες τις μέρες δεν συγκαλείτο. Ο εκτελεστικός όμως μηχανισμός δούλευε ακατάπαυστα. Και να που, ακριβώς αυτή τη στιγμή, με δεδομένη την αναχώ ρηση για το μέτωπο όλων των δραστήριων κομμουνιστών, οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες ξαφνικά βρέθηκαν να είναι πλει οψηφία. Αυτοί, που τις περισσότερες φορές στην ολομέλεια της Εκτελεστικής Επιτροπής με πλήρη σύνθεση ήταν μειοψηφία, τώρα έκαναν πολύ φασαρία: τηλεφωνούσαν, έδιναν εντολές, ικανοποιημένοι από τους εαυτούς τους, και μιλούσαν στους επισκέπτες παίρνοντας πόζα. Με δυο λόγια, ήταν απορροφημένοι στο νέο τους ρόλο. Με εντελώς ιδιαίτερο τρόπο κινούνταν ο Γκορέλνικοφ και ο Κουντίνσκι. Ο Γκορέλνικοφ, ένας ναύτης αρκετά σωματώδης, ψηλότερος από το μέσο όρο, χωρίς τρίχες στο πρόσωπο και με μαλλιά σπαστά, στο ρόλο του κεντρικού πρωταγωνιστή να ασχολείται με τον εφοδιασμό των μονάδων. Ο άλλος αριστερός σοσιαλεπαναστάτης, ο Κουντίνσκι, είχε την όψη ενός γραφιά του στρατιωτικού επιτελείου. Μουστακάκι μαύρο στριμμένο προς τα πάνω, μάτια μαύρα και λαμπερά, το παλτό ριγμένο στις πλάτες με τρόπο θεατρικό, ο μπερές στραβοβαλμένος... όλα αυτά του έδιναν έναν αέρα κοκεταρίας που θύμιζε στροττιώτη οπερέτας. Διατυμπάνιζε στους πάντες τις προσπάθειες που έκανε να στείλει κόσμο στο μέτωπο, και αυτοχαρακτηριζόταν αρχηγός του τμήματος. Αυτά τα μισοαστεία άτομα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ιδανικά για να αναλάβουν να εκτελέσουν το καθήκον που μου είχε αναθέσει ο Β.Ι. Λένιν. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω χρήση των προσωπικών μου σχέσεων, και άρχισα αμέσως να δίνω οδηγίες στα οχυρά. Το ηθικό και ο εξοπλισμός ορισμένων μονά δων μου ήταν αρκετά γνωστά για να μπορέσω να πάρω μια γρήγορη απόφαση σε σχέση με την υποχρέωση που είχα αναλάβει, δηλαδή να στείλω στο μέτωπο τις πιο ισχυρές και ικανές μονάδες. Έκανα την αρχή τηλεφωνώντας στον Κόκκινο Λόφο. Στο τηλέ 109


φωνο βγήκε ο επίτροπος του μεγάλου αυτού οχυρού, ο σύ ντροφος Ντονσκόι. Τον ενημέρωσα για τη δύσκολη κατάσταση στο μέτωπο του Κρασνόβ και τον παρακάλεσα να στείλει επει γόντως στην Πετρούπολη όλες τις εφεδρείες που είχε στη διά θεσή του, ενισχύοντάς τες με πυροβόλα ικανοποιητικής ισχύος. Έδωσα την ίδια εντολή από τηλεφώνου στον επίτροπο του οχυρού Ίνο, στον Φινλανδικό Κόλπο. Και οι δύο επίτροποι υποσχέθηκαν να οργανώσουν τις δυνάμεις όσο το δυνατόν πιο γρή γορα. Αφού τακτοποίησα τα ζητήματα στην Κρονστάνδη, βιάστηκα να επιστρέφω στην Πετρούπολη. Μαζί μου ταξίδευε και η Λιουντμίλα Σταλ. Θυμάμαι ότι μου έδειξε το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας των σοσιαλεπαναστατών Ντέλο Ναρόντα, όπου υπήρχε η απειλητική διαταγή του κοζάκου στρατηγού Κρασ νόβ, που ανακοίνωνε την επίθεση στην Πετρούπολη και καλούσε τη φρουρά της πόλης να υπακούσει απόλυτα στην εξου σία της Προσωρινής Κυβέρνησης. Στην Πετρούπολη πριν απ' όλα πήγα στο πλοίο Αστόρε, που ακριβώς εκείνο το διάστημα βρισκόταν αγκυροβολημένο στην ακτή της νήσου Βασίλιεφ. Στο Αστόρε βρισκόταν το γενικό επι τελείο των μονάδων της Κρονστάνδης. Εκεί βρισκόντουσαν οι Ι.Π. Φλερόφσκι και Π.Ι. Σμιρνόφ. Εδώ στο Αστόρε είχε ανοίξει μια ζωηρή συζήτηση ο αναρχικός συνδικαλιστής Γιαρτσούκ. Μετά από λίγο έφτασε, ποιος ξέρει από πού, κι ο Σεμιόν Ροζάλ. Τους πήρα μαζί μου και μ' ένα κλει στό αυτοκίνητο πήγα στο Σμόλνι. Εκεί πέρα αισθανόσουν ακόμα περισσότερο τη γειτνίαση με το μέτωπο. Επικρατούσε παντού μια πυρετώδης κινητικότητα και μια ένταση αγωνιστική. Κατά μήκος των λευκών διαδρόμων αυ τού που μέχρι πριν λίγο μόνο καιρό ήταν σχολείο για κορίτσια πλούσιων οικογενειών, βάδιζαν σε παράταξη ένοπλοι εργάτες με πολιτική ενδυμασία αλλά με πλήρη εξάρτυση, με τις ταινίες των πολυβόλων σταυρωτά στη ράχη και στο στήθος. Σαστίσαμε από ένα τρομερό νέο: το Τσάρσκογιε Σέλο είχε κα ταληφθεί από τις συμμορίες των Κερένσκι-Κρασνόβ. 110


Το πληροφορηθήκαμε αττό τον Ν.Ι. Ποντβόισκι, που ήταν πιο χλωμός παρά ποτέ λόγω της έντασης. Πέρασα στο άλλο δωμάτιο, όπου πίσω από το μοναδικό τρα πέζι καθόταν, σκυμμένος πάνω σ' ένα γεωγραφικό χάρτη, ο Ν.Β. Κριλένκο, που έδειχνε στους επικεφαλής των υπό αναχώ ρηση για το μέτωπο αποσπασμάτων τις θέσεις που θα 'πρεπε να πάρουν. Αφού ξεπροβόδισε τους κοκκινοφρουρούς, οι οποίοι βιάζονταν να καταλάβουν τις θέσεις που τους είχαν υποδειχτεί, ο Νικολάι Βασίλιεβιτς απευθύνθηκε σε μένα. Τον ενημέρωσα ότι περίμενα με αγωνία να φτάσουν οι ναύτες από την Κρονστάνδη για να πάω μαζί τους στην άμυνα της Πετρούπολης. Ο Κριλένκο έσκυψε πάλι στο χάρτη με τα περίχωρα της Πε τρούπολης και με το μολύβι έδειξε ένα σημείο: - Να πού πρέπει να πάτε. Βρίσκεται κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή του Τσάρσκογιε Σέλο. Εδώ είναι μια γέφυρα που πρέπει να υπερασπιστείτε. Ξεκίνησα αμέσως μαζί με τον Σεμιόν Ροζάλ. Στο βαγόνι της τρί της θέσης, αμυδρά φωτισμένο, μπήκε ένας υπάλληλος των σι δηροδρόμων και ζήτησε τον επικεφαλής της ομάδας. - Μόλις πήρα τηλεγραφικά μήνυμα με την κατηγορηματική δια ταγή να σας στείλω προς άλλη κατεύθυνση, αλλά εγώ δεν εκτέλεσα την διαταγή, μας δήλωσε ο σιδηροδρομικός. Ξέρω ότι είστε υπέρ των εργατών. Ακόμα κι αν με κρεμάσουν, εγώ από τη γέ φυρα θα σας περάσω. Σφίξαμε δυνατά το χέρι του τίμιου συντρόφου και με όλη μας την καρδιά τον ευχαριστήσαμε για την αφοσίωσή του στο προ λεταριάτο. Μόλις που είχαμε αρχίσει να παίρνουμε έναν υπνάκο, μας ξύ πνησαν. Το τρένο είχε φτάσει στο σημείο σύνδεσης με τη γραμμή που οδηγούσε στο Τσάρσκογιε Σέλο. Μαζί με τον Σεμιόν Ροζάλ πάνω σ' ένα σαραβαλιασμένο καμιόνι κινηθήκαμε προς το Πούλκοβο. Λίγο πριν το σούρουπο, συνα ντήσαμε το σύνταγμα Βολίνσκι που, χωρίς να πάρει από κανέναν την άδεια, είχε εγκαταλείψει τις θέσεις του. Προχωρούσε άτακτα σαν μακριά ταινία πάνω στο δρόμο. «Στην επανάσταση 111


του Φεβρουάριου111 ήταν το πρώτο, τώρα είναι το τελευταίο», σκέφτηκα χωρίς να το θέλω. Ο Σεμιόν δεν είχε κάποια συγκε κριμένη αποστολή, οπότε κατέβηκε από το καμιόνι και άρχισε να μιλά στους στρατιώτες, καλώντας τους να επιστρέφουν στις θέσεις τους. Όπως έμαθα αργότερα, αυτή του η κίνηση είχε θε τική έκβαση... Στο Πούλκοβο στήνανε τα κανόνια μας σε μια κατηφόρα πολύ απότομη, που κατέβαινε προς το Κουζμίν και το Τσάρσκογιε Σέλο. Πριν προλάβουμε να πιάσουμε θέσεις, ο εχθρός άρχισε να μας χτυπάει. Έπρεπε αμέσως να αφήσουμε ελεύθερα τα άλογα και να βάλουμε τα κανόνια να δουλέψουν. Χάρη στις μεγάλης ακρί βειας βολές των έμπειρων πυροβολητών του οχυρού Ίνο από τη μια, και το σκοτάδι που στο μεταξύ έπεφτε από την άλλη, μετά από λίγο σταμάτησε αυτή η αναγνωριστική μονομαχία. Νωρίς το πρωί της 31 ης Οκτώβρη οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ξανάρχισαν. Οι πυροβολαρχίες του οχυρού Ίνο έπρεπε να απωθήσουν τις επιθέσεις του εχθρικού ιππικού. Οι κοζάκοι του Κρασνόβ δεν μπόρεσαν να καταλάβουν τις θέσεις μας. Υποχώ ρησαν με μεγάλες απώλειες στις αρχικές τους θέσεις. Μετά το μεσημέρι έφτασε στο μέτωπο ο Ν.Ι. Ποντβόισκι. Έβρεχε καταρρακτωδώς. Ο δρόμος ήταν γεμάτος με απίστευτες ποσότητες λάσπης. Τράβηξα προς τη μεριά του συντρόφου Ποντβόισκι, ενώ αυτός προσπαθούσε να πλησιάσει στο αρχηγείο προχω ρώντας μέσα στις γεμάτες λάσπη λακκούβες. Τον Νικολάι Ίλιτς συνόδευαν μερικοί μπολσεβίκοι αξιωματικοί, δραστήρια μέλη της στρατιωτικής μας οργάνωσης. Στο Πούλκοβο ερχόταν με την ιδιότητα του στρατιωτικού διοικητή. Ο Ποντβόισκι παρέμεινε σχετικά λίγο, στο Σμόλνι τον περίμεναν ζητήματα επείγοντα. Λίγο αργότερα επέστρεψα κι εγώ στην Πε τρούπολη. Στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή συνά ντησα την ίδια τεταμένη ατμόσφαιρα, χαρακτηριστικό των ημε ρών. Το μεγαλύτερο μέρος της τρέχουσας δουλειάς το έφερναν σε πέρας, απ' ό,τι θυμάμαι, ο A.Λ. Γιόφε και ο Μ.Σ. Ουρίτσκι, που τον σκότωσε αργότερα ένας δολοφόνος σοσιαλεπαναστάτης. 112


Νωρίς το πρωί της 1ης Νοέμβρη, στο δρόμο για το Πούλκοβο, έμαθα ότι τη νύχτα οι κοζάκοι του Κρασνόβ είχαν εγκαταλείψει το Τσάρσκογιε Σέλο μετά από δική τους πρωτοβουλία. Έπρεπε να βιαστούμε να εκμεταλλευτούμε τη νίκη. Πήγα να ενημερωθώ σε τι κατάσταση ήταν οι πυροβολαρχίες μας. Βρι σκόντουσαν ακόμα στις παλιές μας θέσεις. Τους έδωσα διαταγή να μετακινηθούν γρήγορα μπροστά και να διαλέξουν ένα καλό σημείο από την άλλη πλευρά του Τσάρσκογιε Σέλο, προς το Παβλόφσκ. Χωρίς να το καταλάβουμε, έπεσε το βράδυ. Ο Ντιμπένκο, ο Ρο ζάλ κι εγώ, με σκοπό να επιθεωρήσουμε τις θέσεις και να πά ρουμε μια ιδέα της υπάρχουσας κατάστασης στο πλησιέστερο κομμάτι του μετώπου, κατευθυνθήκαμε με αυτοκίνητο προς το Τσάρσκογιε Σέλο. Έβρεχε καταρρακτωδώς. Από όλες τις μεριές μας κάλυπτε ένα πηχτό σκοτάδι, αδιαπέραστο. Διασχίσαμε ένα σημείο έρημο. Παρ' όλα αυτά σχεδόν σε κάθε βέρστι μας στα ματούσαν τα επαναστατικά περίπολα μας, και έλεγχαν λεπτο μερώς τα έγγραφά μας. Στο αρχηγείο του Κράσνογιε Σέλο συνάντησα τους φίλους Ζαχάροφ και Σίβερς. Οι σύντροφοι μας περιέγραψαν ευχαρίστως την υπάρχουσα κατάσταση στο δικό τους τομέα. Σε γενικές γραμμές εδώ επικρατούσε ησυχία, η κατάσταση όμως δεν ήταν και τόσο σίγουρη λόγω της αμφίβολης σταθερότητας των στρα τιωτών που κρατούσαν τις θέσεις. Με την επιστροφή στο Τσάρσκογιε Σέλο συνεδριάσαμε για να συζητήσουμε το σχέδιο των μελλοντικών επιχειρήσεων. Πλειοψήφησε η άποψη να πε ράσουμε στην αντεπίθεση, τα χαράματα, κατά μήκος όλου του ποταμού. Μέχρι το ξημέρωμα μας έμενε λίγος χρόνος, στην ουσία λίγες ώρες. Έπρεπε να εφαρμόσουμε επειγόντως την απόφαση που είχαμε πάρει. Οι συμμετέχοντες στη συνεδρίαση ήταν ακόμα εκεί, όταν στη γεμάτη καπνούς τσιγάρων αίθουσα μπήκαν σχε δόν τρέχοντας δυο νεολαίοι με στρατιωτικές χλαίνες. Ένας από τους δύο, ένας εθελοντής με πρόσωπο ευγενικό και φροντι σμένο, αφού μας συστήθηκε ως πρίγκιψ Τάδε Ταδόπουλος, με 113


ένα επώνυμο εντυπωσιακό, είπε δίχως να πάρει ανάσα: - Η Γκάτσινα βρίσκεται στα χέρια της σοβιετικής εξουσίας. Οι κοζάκοι παραδόθηκαν. Ο Κρασνόβ συνελήφθη. Ο Κερένσκι διέ φυγε. Στην Γκάτσινα βρίσκεται ο Ντιμπένκο. Ποιος ήταν πάλι ετούτος; Δικός μας ή εχθρός; Συμπαθών ή κά ποιος τρομοκρατημένος διανοούμενος; Ή μήπως ήταν κάποιος καμουφλαρισμένος λευκοφρουρός; Εκείνη τη στιγμή όμως αυτό δεν είχε σημασία. Πολλοί από τους παρόντες ανάσαναν με ανα κούφιση. Στα πρόσωπα όλων έβλεπες μια φανερή αγαλλίαση.

114

2

.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΟΣΙΑ

Ιτ ο μέτωπο.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

ΓΚΕΟΡΓΚΙ Λ Ο Μ Ο Φ *

ΣΤΙΣ ΘΥΕΛΛΩΔΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΦΟΡΜΗΣΗΣ

Στις 27 Οκτώβρη 1917, η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Μόσχας, της οποίας ήμουν μέλος, με έστειλε μαζί με τον Β.Π. Νόγκιν (τότε πρόεδρο του Σοβιέτ της Μόσχας) στο γενικό επιτελείο της αντεπανάστασης για να διεξαγάγω τις διαπραγ ματεύσεις.** Φτάσαμε στη Δούμα της Μόσχας. Οι διάδρομοι και οι αίθουσες είχαν ξεχειλίσει από αξιωματούχους και γιούνκερ. Ανάμεσά τους κυκλοφορούσαν και διάφοροι τύποι με πολιτικά: ο εισαγ γελέας Στάι και πολλοί γνωστοί βιομήχανοι. Έμοιαζε μια «μεγα λοπρεπής» Βουλή! Κι αυτό μας προκάλεσε αηδία. Ήταν ακριβώς το αντίθετο από ό,τι θα μπορούσε κανείς να δει στο Σοβιέτ της Μόσχας. • Γεννήθηκε στα 1888. Από το 1903 μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος'. Συμμετείχε στην πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905, σαν οργανωτής των ομάδων κρούσης της πλωτής ζώνης του ποταμού Βόλγα. Πέρασε από τα ηγετικά πόστα των μπολσεβίκικων οργανώσεων της Μόσχας και της Πετρούπολης. Συνελήφθη πολλές φορές και εκτοπίστηκε από το τσαρικό καθεστώς. Απελευθερώθηκε από τον τελευταίο τόπο εξορίας με την επα νάσταση του Φλεβάρη. Τις μέρες του Οκτώβρη εκλέχτηκε μέλος της Επα ναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής της Μόσχας. Μετά το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ διορίστηκε Λαϊκός Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη. Από το 1918 κατέλαβε υπεύθυνα αξιώματα στον τομέα της Οικονομίας. Υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Πέθανε το 1938. ** Με συνεχείς κωλυσιεργίες, η αντεπαναστατική «Επιτροπή για τη Δημό σια Ασφάλεια»11 (δες τα γεγονότα της 25ης Οκτώβρη στο χρονολόγιο) τρεις φορές είχε ξεκινήσει μακρόχρονες διαπραγματεύσεις με την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Μόσχας. 119


Οι κ.κ. εισαγγελείς Ρούντνεφ και Σία ήθελαν να εκπροσωπήσουν την εξουσία. Μίζερα λόγια, χωρίς ουσία... Εγώ και ο Νόγκιν τους παρατήσαμε, ενώ μας έδιναν εξηγήσεις, και ξαναγυρίσαμε στο Σοβιέτ της Μόσχας. Καθώς φεύγαμε, οι διάφοροι γιούνκερ μάς έβριζαν και μας απειλούσαν με όπλα και περίστροφα. Μία ώρα μετά τη συνάντηση, τηλεφώνησε ο Ρούντνεφ. Απαι τούσε την άμεση και άνευ όρων παράδοση του Σοβιέτ της Μό σχας. Σε αντίθετη περίπτωση, οι γιούνκερ θα χτυπούσαν το Σο βιέτ. Διακόψαμε απότομα τη συνομιλία και πήγαμε να οργανώ σουμε την αντίσταση. Οι λευκοί έκοψαν τις τηλεφωνικές γραμ μές. Αρχιζε ο πόλεμος! Συγκαλέσαμε το πολιτικό μας κέντρο και αποφασίσαμε να κη ρύξουμε άμεσα γενική απεργία και να ζητήσουμε την παρέμ βαση των εργατών από τα περίχωρα σε βοήθεια του Σοβιέτ. Στείλαμε μερικούς συντρόφους μας (Γιάκοβλεφ, Γιαροσλάβσκι και άλλους) στις εργατικές συνοικίες. Στην αρχή όλα έμοιαζαν ενάντιά μας: είχαμε ελάχιστα όπλα, κύ ρια μυδράλια, μας έλειπε εντελώς το πυροβολικό, ενώ οι λευκοί είχαν μεγάλη ποσότητα μυδραλιοβόλων, τεθωρακισμένα και πολλά τμήματα γιούνκερ. Από τις συνοικίες άρχισαν να φτάνουν οι κοκκινοφρουροί, αλλά στην αρχή ήταν μόλις καμιά εκατοστή. Ο Σμιρνόφ, μέλος της Επαναστατικής Επιτροπής, που ήταν πριν στο πυροβολικό, πήγε στην Τσοντίνκα [το αεροδρόμιο της Μόσχας] για να φέρει μερικές πυροβολαρχίες στο Σοβιέτ. Όμως ακόμη δεν είχαμε κα θόλου στρατιωτικά τμήματα, παρά μόνο ελάχιστους κοκκινοφρουρούς. Περάσαμε τη νύχτα ταραγμένοι και σε επιφυλακή. Τα τεθωρα κισμένα χτυπούσαν το Σοβιέτ. Βιαστικά σκάψαμε τάφρους και ξηλώσαμε το λιθόστρωτο από τους δρόμους που οδηγούσαν προς το Σοβιέτ, για να αντιμετωπίσουμε τυχόν νέα επίθεση των τεθωρακισμένων. Παρ' όλα αυτά, η πολιορκία των γιούνκερ γύρω μας έσφιγγε όλο και πιο πολύ. Το Σοβιέτ της Μόσχας μπο ρούσε να διατηρήσει την επαφή με τους εργάτες μόνο με με γάλο κίνδυνο. Στην Επαναστατική Επιτροπή μερικοί υποστήρι 120


ζαν πως ήταν σκόπιμο να εγκαταλείψουμε το κτίριο των Σοβιέτ και να αποσυρθούμε στις εργατικές περιφερειακές συνοικίες. Με την άποψη αυτή συμφώνησε απόλυτα ο Β.Π. Νόγκιν, λέγο ντας πως, όσο παραμέναμε εκεί, ήμασταν καταδικασμένοι σε θάνατο και ήταν παράλογο να παραμείνουμε κι άλλο. Αντίθετα οι περισσότεροι διαφώνησαν αποφασιστικά με την άποψη αυ τή. Ο Νόγκιν και άλλοι σύντροφοι εγκατέλειψαν το Σοβιέτ. Μεί ναμε λίγοι. Η νύχτα πέρασε ήσυχα. Προφανώς οι γιούνκερ δεν είχαν αρκε τές δυνάμεις για να εξαπολύσουν αποφασιστική επίθεση ενά ντια στο Σοβιέτ. Όταν δυσκόλεψαν πολύ τα πράγματα στην Επαναστατική Επι τροπή, φτάσανε ξαφνικά στο Σοβιέτ κάποιες σκοτεινές φιγού ρες από τους αριστερούς σοσιαλεπαναστάτες: ο Τσερεπάνοφ, ο Μαγκερόβσκι και άλλοι. Με φωνές που έμοιαζαν να έρχονται από το υπερπέραν, δήλωσαν πως αποφάσισαν να πεθάνουν μαζί μας. Δεν καταφέραμε να κατανοήσουμε αυτούς τους ρο μαντικούς δονκιχώτες και γρήγορα τους ξεχάσαμε. Παρέμειναν σε όλη τη διάρκεια του ξεσηκωμού μαζεμένοι σε κάποια αίθου σα του Σοβιέτ, κατεβαίνοντας πότε πότε για να πληροφορηθούν πόσος καιρός τούς απέμεινε ακόμη για να ζήσουν. Ευτυχώς, δεν τους έμοιαζαν όλοι οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες. Ο Γιούρι Σάμπλιν ήταν ένας από τους ήρωες της επίθεσης στο Δημαρχείο. Τραυματίστηκε δύο φορές. Όλοι τον αγαπού σαμε. Με υποδειγματικό τρόπο συμπεριφέρθηκε επίσης ο Ινοκέντι Στούκοφ. Ήταν ένας μελαγχολικός άνθρωπος, πάντα έτοιμος να κατηγορήσει τους συντρόφους πως ήταν υπερβολικά διατα κτικοί και προσεκτικοί στις κινήσεις τους, και τα 'βαζε με το σκε πτικιστή Νόγκιν. Εντελώς αντίθετος από τον αυστηρό και άτε γκτο Στούκοφ ήταν ο Γκρίσα Ούσεβιτς: πάντα πολυάσχολος, έτρεχε από 'δώ κι από 'κεί, δίνοντας σε όλους μας κουράγιο με ζεστά λόγια, κάτι που πολύ μας άρεσε. Αυτός κι εγώ, από τα σκοτεινά χρόνια της αντίδρασης, εκπρο σωπούσαμε την Εκτελεστική Επιτροπή του Επιτροπάτου της 121


Πετρούπολης και μοιραζόμασταν τη δύσκολη ζωή της παρανο μίας, περιτριγυρισμένοι από προβοκόττορες. Εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ δύσκολο να διατηρήσει κανείς την επαναστατική αγνότητα μέσα σε προδοσίες, δολιότητες και υποκριτές που μας έζωναν από παντού. Παρ' όλα αυτά, με τον Γκρίσα ήταν απλό και διασκεδαστι κό να ξεπερνάμε τέτοια εμπόδια, που μέ χρι να πέσουμε πάνω τους δεν μπορούσαμε καν να φαντα στούμε ότι θα αντιμετωπίζαμε. Σήμερα ο Γκρίσα είναι ένα από τα βασικά μας οργανωτικά στε λέχη. Αυτός διάβασε την εισήγηση της Επαναστατικής Επιτροπής στην πρώτη συνεδρίαση του Σοβιέτ μετά τη νίκη. Το έκανε με τον καλύτερο τρόπο. Μισότυφλος, με γυαλιά μυωπίας, κα μπούρης, παρουσιάστηκε λάμποντας από χαρά μπροστά στους ενθουσιασμένους συνέδρους, χθεσινούς μαχητές και μετά νικητές... αλλά ας ξαναγυρίσουμε στις μέρες της πολιορκίας. Ο επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών που είχαμε, ο νεα ρός Κ.Τ. Μαξίμοφ, έδειχνε χαρούμενος και ξένοιαστος, όπως πάντα. Ανεβαίνοντας στο γραφείο του, σε όλη τη διαδρομή, πεί ραζε κάποιους συντρόφους που στέκονταν ανήσυχοι και έδινε κουράγιο σε όσους ήταν κουρασμένοι. Η νεανική σε σύνθεση ομάδα του, που συγκροτούσε την υπηρεσία πληροφοριών, μας έφερνε καλά νέα από παντού. Οι ηρωικοί εργάτες των συνοικιών επιτίθονταν από την περι φέρεια προς το κέντρο. Η πιο πρωτοπόρα απ' όλες ήταν η συ νοικία Σαμοσκβορέτσιε. Αποσπάσματα κοκκινοφρουρών από εργάτες έσπευδαν από όλη την περιοχή για να βοηθήσουν τη Μόσχα. Αυτοκίνητα από την Τούλα μάς εφοδίασαν με μυδρα λιοβόλα. Επικεφαλής των εργατών από την περιοχή του Σαμοσκβορέ τσιε, που είχαν ριχτεί στη μάχη, ήταν ο σπουδαίος καθηγητής αστρονομίας Πάβελ Κάρλοβιτς Στέρνμπεργκ, ένας φλογερός επαναστάτης, άξιος διοικητής των κοκκινοφρουρών της συ νοικίας του. Είχε αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην αστρο 122


νομία. Αυτός ο ψηλός επιστήμονας με τη μακριά γκρίζα γε νειάδα ήταν διαρκώς απασχολημένος με δύσκολους υπολογι σμούς, κι από πρώτη ματιά φαινόταν πως δεν ήταν σε θέση να ασχοληθεί με τίποτε άλλο πέρα από τα ουράνια σώματα. Αλλά αυτή ήταν μια ψεύτικη εντύπωση. Όταν έβγαζε τα γυαλιά του και μας κοίταζε με το τόσο καθαρό, νεανικό και φλογερό βλέμμα του, όταν τα μάτια του άστραφταν από περιφρόνηση και μίσος σε κάθε εκδήλωση αυθάδειας και σκοταδισμού, τότε φαινόταν καθαρά τι είδους καρδιά έκρυβε στα στήθη του. Ο καθηγητής, γνωστός σε όλη τη Μόσχα, πάνω σε ένα κα μπριολέ αυτοκίνητο, με τα άσπρα μαλλιά του να ανεμίζουν και το κόκκινο περιβραχιόνιο του διοικητή της Κόκκινης Φρουράς, τριγυρνούσε σε όλη την πόλη, δίνοντας κουράγιο στα προλετα ριακά αποσπάσματα που έκαναν την επίθεση. Στα πρόσωπα των εργατών μπορούσε κανείς να διαβάσει την περηφάνια: «Έχουμε κι εμείς το δικό μας καθηγητή, και τι μαχητικός που εί ναι, μάλιστα!». Ο Πάβελ Κάρλοβιτς Στέρνμπεργκ και ο διάσημος ιστορικός Μι χαήλ Νικολάγιεβιτς Ποκρόβσκι ήταν από τους πιο πιστούς επαναστάτες μαχητές του μεγάλου Οκτώβρη. Παλεύοντας πλάι πλάι με τους ρώσους εργάτες για το σοσιαλισμό, εκείνες τις μέ ρες ενσάρκωναν το σύμβολο της δουλειάς και της επιστήμης, αδελφικά ενωμένοι στον αγώνα για την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας. Όταν ακούστηκαν οι πρώτες ριπές και ο Μ.Ν. Ποκρόβσκι είδε χιλιάδες ξεσηκωμένους εργάτες και αγριεμένους αξιωματικούς, πήγε στην Επαναστατική Επιτροπή και, απλά και ξάστερα, δή λωσε πως έθετε τον εαυτό του στη διάθεση του Κόμματος και της Επαναστατικής Επιτροπής, πως τασσόταν στο πλευρό του εξεγερμένου προλεταριάτου και πως ήθελε να πολεμήσει σαν απλός στρατιώτης στο πλευρό των εργατών. Για τούτο, από το ξεκίνημα της επανάστασης, όλη η αστική τάξη μισούσε τους ρώσους καθηγητές-επαναστάτες. Αλλά, για τον ίδιο λόγο, η εργατική τάξη τους αγάπησε με όλη της την καρδιά. 123


Στο μεταξύ, από παντού έφταναν μηνύματα νίκης. Οι εργάτες όλης της περιοχής, απαντώντας στο κόιλεσμα που υπέγραφε το Επαρχιακό Γραφείο του Κόμματος, κινητοποιήθη καν άμεσα. Οι εργάτες, οι σιδηροδρομικοί... όλοι ήταν μαζί μας. Οι στρατιώτες από το μέτωπο, οι κοζάκοι, οι ουλάνοι, που ήρ θαν στη Μόσχα, ύστερα από μια συνάντηση με τους υπεύθυ νους προπαγάνδας αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντιά μας. Οι εργάτες των συνοικιών, περνώντας στην τελική επίθεσή τους, περικύκλωναν τους γιούνκερ αποφασιστικά. Η επανάσταση νικούσε. Η μοίρα της νικηφόρας Πετρούπολης κρινόταν στα οδοφράγματα, στους δρόμους της Μόσχας. Αυτές οι ταραγμένες μέρες του αγώνα και των αλλεπάλληλων επιθέ σεων στη Μόσχα καθόρισαν, σε μεγάλο βαθμό, την έκβαση της επανάστασης σε όλη τη Ρωσία.

124


ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΠΟΝΤΓΚΟΡΝΙ*

ΝΙΚΗΣΑΜΕ!

Από την ιστορική συνεδρίαση του Mossoviet [Σοβιέτ της Μό σχας] της 25ης Οκτώβρη 1917 θυμάμαι ιδιαίτερα τον Γ.Α. Ούσεβιτς, που μίλησε πολλές φορές και με ζωηρές χειρονομίες απαντούσε στους μενσεβίκους και στους σοσιαλεπαναστάτες. Πόσο τσατιζόμουνα όταν αυτοί επιτίθονταν φραστικά στους μπολσεβίκους! Για μένα, όλοι έπρεπε να συμφωνήσουν και να υποστηρίξουν τη γνώμη των μπολσεβίκων. Στην αίθουσα της συνεδρίασης επικρατούσε αυτό που λένε «ηλεκτρισμένη» ατμόσφαιρα. «Να πάρεις ή να μην πάρεις το λόγο»; «Να υποστηρίξεις ή όχι την εξέγερση»; Ανάμεσα σε αυτά τα διλήμματα μπερδεύονταν στο μυαλό μας οι τοποθετήσεις των ομιλητών. Εγώ, όπως όλοι οι στρατιώτες, υποστήριζα φω ναχτά όσους τάσσονταν «με τον ξεσηκωμό». Η ένταση είχε φτά σει στο απροχώρητο όταν, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, διαβάστηκε ένα τηλεγράφημα από την Πετρούπολη, που μας καλούσε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των εργατών της και να ξεσηκωθούμε. Αφού ούτε κι αυτό το τηλεγράφημα επη ρέασε καθόλου τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες, • Γεννήθηκε το 1897. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1917. Συμμετείχε ενεργά στις επαναστάσεις του Φλεβάρη και του Οκτώβρη. Στα 1918-1920 πολέμησε στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού σαν επίτροπος και επαγγελματικό κομματικό στέλεχος. Από το 1920 ως το 1923 συμμε τείχε στην καθοδήγηση του Κόμματος. Το 1924 άρχισε να σπουδάζει στην Κομμουνιστική Ακαδημία και στη συνέχεια στο Κόκκινο Επαγγελματικό Ινστιτούτο. Από το 1926 ως το 1928 διατέλεσε γραμματέας του Κόμματος στην περιοχή του Νοβοροσίνσκ. Από το 1930 ήταν καθηγητής και ασχολή θηκε με την επιστημονική έρευνα στη Μόσχα. Πέθανε στα 1942. 125


αποφασίστηκε μια διακοπή για να συσκεφτούν οι διάφορες ομάδες. Οι μπολσεβίκοι παρε'μειναν στην αίθουσα. Καταλαβαίνοντας πως η θέση των εξωκομματικών θα μπορούσε να μας εξασφα λίσει την πλειοψηφία, πολλοί από εμάς ανεβήκαμε στον επάνω όροφο, όπου αυτοί συνεδρίαζαν. Οι στρατιώτες που δεν ανήκαν σε καμία πλευρά είχαν μαζευτεί γύρω από έναν άντρα με τα διακριτικά του αξιωματικού (δεν ξέ ρω αν ήταν γιατρός ή στρατιωτικός). Αυτός είπε πως ήταν «εξωκομματικός σοσιαλιστής» και ότι μας υποστήριζε. Η συγκέ ντρωση έληξε. Έπειτα από λίγο, έγινε μια ψηφοφορία μέσα σε γενική σύγχυση, που δεν κατάληξε σε ομοφωνία. Ωστόσο, η πλειοψηφία της ομάδας των «εξωκομματικών» τάχτηκε υπέρ της εξέγερσης. Κατέβηκα βιαστικά για να ενημερώσω τους δι κούς μας. Οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες δεν κατέληξαν που θενά στο χρόνο που είχε προκαθοριστεί. Η συζήτησή τους τρά βαγε σε μάκρος. Οι μπολσεβίκοι στρατιώτες διαμαρτύρονταν: «Για ποιο λόγο καθυστερούν;» Η συνεδρίαση του Σοβιέτ ξανάρχισε μόνο κατά τη μία ή δύο τη νύχτα. Μετά τις τοποθετήσεις των εκπροσώπων των ομάδων, περάσαμε στην ψηφοφορία. Ενθουσιάστηκα με τη μεγάλη πλειοψηφία που είχε η άποψή μας. Η απόφαση για συμμετοχή στην εξέγερση παραμέρισε όλα τα άλλα θέματα. Την άλλη μέρα, οι στρατιώτες, αφού πληροφορήθηκαν την από φαση του Mossoviet, ηρέμησαν. Είχαν μια πολύ χαρακτηριστική έκφραση στο πρόσωπο (που ποτέ πια δεν ξαναείδα): ένα μείγμα αποφασιστικότητας και έντονης αγωνίας, θάρρους και τρόμου. Όλοι, πυρετωδώς και με απόλυτη ακρίβεια, εκτελούσαν την πα ραμικρή διαταγή μου (ήμουν πρόεδρος της Επαναστατικής Επι τροπής του λόχου μου, παρά τα μόλις είκοσί μου χρόνια). Καμιά δεκαριά στρατιώτες σε υπηρεσία ήρθαν να συνοδεύσουν εμένα και τρεις ακόμη σύνεδρους σε μια νέα συνεδρίαση του Mossoviet (αν θυμάμαι καλά, στις 10 π.μ. της 26ης Οκτώβρη). Το πρωινό ήταν συννεφιασμένο. Μου (ραινόταν πως το καμιόνι 126


αγκομαχούσε αλλιώτικα εκείνη τη μέρα. Οι δρόμοι ήταν έρημοι. Η Μόσχα έμοιαζε νεκρή. Ανταλλάσσαμε καμιά κουβέντα μεταξύ μας. Στην ατμόσφαιρα πλανιόταν κάτι μεγαλειώδες και ανησυ χητικό. Ανησυχία επικρατούσε και στη συνεδρίαση του Mossoviet. Ακουγόταν πως συνέλαβαν μια αντιπροσωπεία μας, πως οι γιούνκερ κατέλαβαν το Κρεμλίνο και πως έπρεπε να περάσουμε στην ένο πλη δράση. Κάποιος σύντροφος έλεγε πως οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες εγκατέλειψαν την έδρα του Σοβιέτ με όλα τα αρχεία και μεταφέρθηκαν μάλλον στη Δούμα της πόλης. Με έπιασε μια όρεξη για δράση! Μάλλον σε ανάλογη ψυχική κα τάσταση θα βρίσκονταν και οι άλλοι, κι έτσι δεχτήκαμε πρόθυμα την απόφαση να περάσουμε σε στρατιωτικές ενέργειες. Με διέ ταξαν να μεταφέρω κάποια αυτοκίνητα στο γενικό επιτελείο. Είχε ήδη νυχτώσει όταν, με το φρουρό μου, έφτασα στο δρομάκι όπου βρισκόταν το γενικό επιτελείο. Οι αίθουσες ξεχείλιζαν από κόσμο. Ο ερχομός μου με τα αυτοκίνητα χαροποίησε τους συντρόφους, το διάβασα στα πρόσωπά τους. Περίμεναν τα με ταφορικά μέσα. Ήδη από πριν είχαν οριστεί οι εκπρόσωποι με οδηγίες για την εξέγερση. Συνόδευσα τρεις εκπροσώπους στα αυτοκίνητα και, αφού τους παρουσίασα στους απεσταλμένους της επαναστατικής μας επιτροπής, που βρίσκονταν επικεφαλής, πήρα θέση στο τέ ταρτο όχημα μαζί με τον τέταρτο εκπρόσωπο. Περάσαμε την καγκελόπορτα του πρώτου συντάγματος. Σε ένα μικρό δωμάτιο γεμάτο καπνούς μια ομάδα στρατιωτών είχε ζωηρή συζήτηση. Αναγνώρισαν τον εκπρόσωπο και τον ρώτη σαν τι νέα έφερνε. Αυτός τους διάβασε τη διαταγή. Απάντησαν: - Αυτό το ξέρουμε ήδη, γι' αυτό και προσπαθούμε να καταρτί σουμε το σχέδιο δράσης. - Τότε δεν έχουμε καμιά δουλειά εδώ, πάμε σε άλλο σύνταγμα. Μόνο, σύντροφοι, βιαστείτε! - Θα ξεκινήσουμε σε μισή ώρα. Αργά τη νύχτα, φτάσαμε σε κάποιο άλλο σύνταγμα. Θυμάμαι ακόμη τα μεγάλα κτίρια του στρατοπέδου και τη μεγάλη πύλη. 127


Αφού είδαν τα χαρτιά μας, άφησαν να περάσει αμέσως το αυ τοκίνητο στο προαύλιο. Μας οδήγησαν σε ε'να από τα κτίρια του στρατοπέδου. Οι σύντροφοι του συντάγματος μας είπαν πως ήταν έτοιμοι για δράση και περίμεναν μόνο τη σχετική δια ταγή. Όλοι οι στρατιώτες είχαν μαζευτεί στο προαύλιο. - Και οι αξιωματικοί; - Το 'βαλαν στα πόδια. Μόνο ένας έμεινε πίσω: να, εκεί, κοιμά ται στο ράντσο. Πλησιάσαμε. Κάποιος σήκωσε τη γούνα που τον σκέπαζε. Ο νεαρός υπολοχαγός σηκώθηκε αγουροξυπνημένος. - Γιατί δεν έρχεσαι μαζί μας; Ακόμη θυμάμαι την απάντησή του: - Εγώ δεν πάω κόντρα στους στρατιώτες και γι' αυτό δεν το 'σκασα, αλλά, από την άλλη, δεν μπορώ να πάω κόντρα στους συναδέλφους αξιωματικούς και, για τούτο, δεν μπορώ να πάω μαζί με τους στρατιώτες. - Και γι' αυτό ξάπλωσες στο ράντσο; Ο υπολοχαγός, συγχυσμένος, απάντησε κοιτάζοντάς μας δειλά: - Ναι, γι' αυτό. Κάποιος είπε: - Εντάξει, αφήστε τον να κοιμηθεί. Τουλάχιστον δεν είναι ενά ντιά μας. Βγήκαμε στην αυλή. Φεύγοντας από το σύνταγμα, σταματή σαμε στο δρόμο να δούμε πώς τα στρατιωτικά τμήματα, βαδί ζοντας συντεταγμένα κάτω από τις διαταγές ενός υπαξιωματικού, έβγαιναν έξω και χάνονταν στους σκοτεινούς δρόμους. Δεν θυμάμαι αν είχαμε κάποια συγκεκριμένη αποστολή, αλλά στις δύο τη νύχτα, απομακρυνόμενοι από το σύνταγμα, βρεθή καμε μπροστά σε ένα εργοστάσιο πίσω από τα οδοφράγματα των κοκκινοφρουρών. Με κάθε προφύλαξη, μας συνόδευσαν στο εσωτερικό του εργοστασίου όπου βρισκόταν το γενικό επι τελείο των κοκκινοφρουρών. Θυμάμαι ακόμη με πόση ανησυχία με ρώτησε ένας ηλικιωμένος εργάτης: - Κι οι στρατιώτες; Ειδα πώς έλαμπαν τα μάτια των νέων όταν τους είπα τα νέα. 128


...Είχα χάσει την αίσθηση του χρόνου. Σχεδόν δεν κοιμόμουν. Στο λόχο πήγαινα για λίγες ώρες, ενημέρωνα για ό,τι νέο υπήρχε, έδινα να μου σφραγίσουν την άδεια εισόδου κι έφευγα αμέσως. Θυμάμαι τη μέρα που με ένα αυτοκίνητο γεμάτο στρατιώτες από το λόχο μου πήγα στην οδό Σκομπελέφσκαγια, όπου έδρευε η Επαναστατική Επιτροπή στο κτίριο του Mossoviet. Η πόλη ήταν έρημη. Πού και πού έβλεπες καμιά γκρίζα χλαίνη. Στην πλατεία Στράσναγια υπήρχαν κανόνια στραμμένα προς το Κρεμλίνο. Όχι πολύ μακριά από το Mossoviet, δεχτήκαμε πυρά από κάποιο στενό. Αφού αφήσαμε το αυτοκίνητο στο προαύλιο, με μια ομάδα στρατιωτών πήγαμε σε ένα σπίτι που βρισκόταν στο δρομάκι και, ποιος ξέρει γιατί, το λέγανε «της αστυνομίας», και απο κρούσαμε τους γιούνκερ που μας επιτέθηκαν από 'κεί. Τη νύχτα, πήρα μέρος στην κατάληψη του ξενοδοχείου Μετρο πόλ. Το άλλο πρωί, βγήκαμε από την πόλη με τρία αυτοκίνητα για να πάμε να αφοπλίσουμε τους αξιωματικούς κάποιου συ ντάγματος που στάθμευαν σε έναν οικισμό πέρα από το χωριό Τούτσινο (το οποίο γνώριζα από την ιστορία). Τη νύχτα της 2ας Νοέμβρη επιστρέψαμε στη Μόσχα. Κάποιος γνωστός με ενημέρωσε για την ανακωχή. Δεν τον πίστεψα παρά αφού μου έδειξαν τη διαταγή του Α.Γ. Αρόσεφ. Ύστερα, λίγο πριν ξημερώσει, έγιναν γνωστοί οι όροι της ειρήνης. Είχαμε νικήσει. Ένιωσα μια τρελή χαρά! Ήμουν πεθαμένος αττό την κούραση και με πήρε ο ύπνος εκεί που βρισκόμουν, πάνω στο πάτωμα. Μετά αττό λίγες ώρες ήμουν και πάλι ξανά στο λόχο μου. Πόση συγκίνηση και χαρά νιώθαμε! Με μια ομάδα στρατιωτών πήγαμε στο πάρκο Πετρόβσκι και βγάλαμε φωτογραφίες πάνω στο όχημα. Έγραψα λεζάντα στη φωτογραφία: «Μετά τη νίκη». Αργότερα, θάψαμε τους νεκρούς της επανάστασης. Όλη η Μό σχα πενθούσε. Οι ήχοι του πένθιμου εμβατηρίου μάς ράγιζαν την καρδιά. Όμως η ζωή έχει τα γυρίσματά της. Έπρεπε να στρωθούμε στη δουλειά, να δουλέψουμε επίμονα κι ακούραστα. 129


ΓΙΑΝ Μ Π Ο ΡΙΣΟ ΒΙΤΣ ΓΚΑΜΑΡΝΙΚ*

ΣΤΟ ΚΙΕΒΟ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1917

Στις 25 Οκτώβρη έφτασαν και στο Κίεβο τα νέα πως ξέσπασε η προλεταριακή επανάσταση στην Πετρούπολη. Το ίδιο βράδυ, στο κτίριο του θεάτρου της πόλης, συγκλήθηκε το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών που, ύστερα από παθιασμένες συζητή σεις, έβγαλε ψήφισμα αλληλεγγύης με τους εξεγερμένους εργά τες της Πετρούπολης. Έμεινε χαραγμένη στη μνήμη μου η ομιλία του Ρουζέσνικοφ εκεί, που τότε ήταν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του νοτιοδυ τικού μετώπου, και στο όνομα της οποίας αυτός προσπαθούσε να μας πείσει να μην πάρουμε θέση, ενώ μας απειλούσε και με αντίποινα στην περίπτωση που δεν θα δεχόμασταν τις υποδεί ξεις του. Θυμάμαι ότι αυτός, μενσεβίκος σοσιαλδημοκράτης (της αριστε * Γεννήθηκε το 1894. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1916. Ξεκίνησε την επαναστατική δουλειά στους φοιτητικούς κύκλους του Κιέβου στα 1914. Μέχρι τον Οκτώβρη του 1917 συμμετείχε στην Κομματική Επιτροπή Κιέβου του Μπολσεβίκικου Κόμματος και για ένα διάστημα ήταν γραμματέας της. Προετοίμασε την ένοπλη εξέγερση του Κιέβου. Στις 27 Οκτώβρη έγινε μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής της πό λης. Καθ' όλη την περίοδο κατοχής της Ουκρανίας ήταν ένας από τους υπεύθυνους των παράνομων οργανώσεων του Κομμουνιστικού Κόμματος της Οδησσού, του Καρτσόφ και της Κριμαίας. Στα 1919 έγινε μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου της Στρατιάς του Νότου. Για πολύ καιρό είχε ηγετικό ρόλο στα Ουράλια και στην Λπω Ανατολή. Τα τε λευταία χρόνια της ζωής του διετέλεσε βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για την Αμυνα της ΕΣΣΔ, επικεφαλής της Πολιτικής Διοίκησης του Κόκκινου Στρα τού, μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ. Διετέλεσε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ. (μπ.). Πέθανε στα 1937. 130


ρής πτέρυγας), πρόσθεσε στο τέλος της ομιλίας του: - Αν έστω και για μια στιγμή πίστευα στην έστω και πρόσκαιρη νίκη σας, θα ήμουν μαζί σας, αλλά είμαι βαθιά πεπεισμένος πως θα αποτύχετε. Γι' αυτό οφείλω να σας προειδοποιήσω να μην εμπλακείτε σε περιπέτειες. Από το πρωί της 27ης Οκτώβρη άρχισε πυρετώδης οργανωτική δουλειά στο πρώην παλάτι Μαρίινσκι, όπου ήταν εγκατεστη μένη η μπολσεβίκικη Επαναστατική Επιτροπή του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών και η Κομματική Επιτροπή. Σταθεροποιή θηκαν άμεσοι δεσμοί με τα εργοστάσια και τα στρατιωτικά τμή ματα, πρώτα με τα φρούριά μας, με το Αρσενάλ*, και με τον αε ροπορικό στολίσκο. Προετοιμάζαμε την εξέγερση. Όμως δεν έμεναν με τα χέρια σταυρωμένα ούτε οι εχθροί μας, οι πράκτορες του Κερένσκι και της Κεντρικής Ράντα17. Ο διοικητής της στρατιωτικής περιφέρειας του Κιέβου και ο βοηθός επίτροπος για το νοτιοδυτικό μέτωπο, και οι δύο υπό τις διαταγές της Προσωρινής Κυβέρνησης, εκμεταλλευόμενοι και το Συνέδριο των κοζάκων που διεξαγόταν τότε στο Κίεβο, αποφάσισαν να πάρουν την πρωτοβουλία και να μας επιτε θούν. Η Ράντα κράτησε θέση αναμονής, ταλαντευόμενη και αναπο φάσιστη. Τη νύχτα της 28ης προς 29 Οκτώβρη, τμήματα γιούνκερ και κο ζάκων περικύκλωσαν το κτίριο μας, αποκόπτοντάς μας από τους εργάτες και τους στρατιώτες που ήταν έτοιμοι να ξεση κωθούν. Νόμιζαν πως αν κόψουν την κεφαλή, θα πνίξουν την εξέγερση εν τη γενέσει της. Στο κτίριο ήμασταν λίγοι: 14 σύ ντροφοι, μέλη της Κομματικής Επιτροπής και της Εκτελεστικής Επιτροπής, και 30-40 στρατιώτες. Από την πλευρά των λευκοφρουρών ήρθε μια αντιπροσωπεία αποτελούμενη από το βοηθό του επιτρόπου του νοτιοδυτικού μετώπου, Γκριγκόριεφ, τον υπουργό της Κεντρικής Ράντα, Τκα• Το Αρσενάλ του Κιέβου ήταν το εργοστάσιο που παρήγαγε, επιδιόρθωνε και συντηρούσε όπλα και πολεμοφόδια. 131


τσένκο, και τον πρόεδρο της Δούμας της πόλης, Ντρέλιγκ. Αυ τοί μας πρότειναν να εγκαταλείψουμε το κτίριο με την εγγύηση πως δεν θα πάθουμε τίποτα. Αφού συσκεφθήκαμε για είκοσι λε πτά, αποφασίσαμε να δεχτούμε, μια που δεν υπήρχε άλλη λύση: είμαστε περικυκλωμένοι από δεκαπλάσιες δυνάμεις και δεν ήταν δυνατόν ούτε να σκεφτούμε ότι θα μπορούσαμε να αντέξουμε σε μια επίθεση. Μετά από λίγο κατε'φθασαν στο κτίριο γιούνκερ και κοζάκοι και άρχισαν να σκαλίζουν παντού, ψάχνοντας για όπλα και μπολ σεβίκικα έντυπα. Μας συνέλαβαν και έδειξαν με τις ενέργειές τους αυτές το πραγματικό πρόσωπο της αντεπανάστασης των στρατηγών και των μεγαλογαιοκτημόνων που χρησιμοποιού σαν σαν προκάλυμμα τον Κερένσκι. Όταν οι κοζάκοι άρχισαν να μας βρίζουν και να μας χτυπούν στο στήθος με τις μπαγιονέτες τους, ζητώντας την εκτέλεσή μας, η «δημοκρατική» αντιπροσω πεία προσπάθησε να διαμεσολαβήσει στο όνομα της Προσωρι νής Κυβέρνησης, αλλά μάταια. Θυμάμαι ακόμη τις κραυγές των κοζάκων: «Αρκετά με τον Κερένσκι, είμαστε όλοι με τον Κορνίλοφ!»'“. Η αντιπροσωπεία μαζεύτηκε στο καβούκι της και σώπασε. Με συνοδεία φρουράς, μας πήγανε στο κτίριο της οδού Μπανκόφσκαγια, στο κεντρικό επιτελείο. Μας έβαλαν σε ένα δωμάτιο με άχυρα στο πάτωμα και τοποθέτησαν ισχυρή φρουρά γιούν κερ στο διπλανό δωμάτιο και δύο φρουρούς έξω από το δικό μας. Η νύχτα και όλη η επόμενη μέρα πέρασαν αργά και δύσκολα. Αλλά το βράδυ της 29ης Οκτώβρη ακούστηκαν ριπές όπλων, μυδραλιοβόλων και βολές πυροβολικού. Ήταν οι σύντροφοι του Αρσενάλ, του τρίτου αεροπορικού στολίσκου, οι μονάδες πυρο βολικού που είχαν μετακινηθεί στον ποταμό Δνείπερο, και το 1ο Ουκρανικό Σύνταγμα, που τάχθηκε με τους εξεγερμένους, ενά ντια στις αποφάσεις της Κεντρικής Ράντα. Οι σύντροφοι που δεν είχαν συλληφθεί, είχαν στήσει σε σύντομο διάστημα ένα κέ ντρο για την καθοδήγηση της εξέγερσης, και είχαν τραβήξει στον αγώνα τους εργάτες και τις στρατιωτικές μονάδες. Ουσια 132


στικά αυτοί απέδειξαν στους λευκοφρουρούς πως ήταν αδύ νατο πια να αναχαιτιστεί η επανάσταση. Οι πυροβολισμοί όλο και πύκνωναν στην πόλη. Από την άλλη πλευρά, ο επίτροπος του νοτιοδυτικού μετώπου που είχε διο ριστεί από την Προσωρινή Κυβέρνηση, ο σοσιαλδημοκράτης Κιριένκο, υποδεχόταν τμήματα Τσεχοσλοβάκων από το μέτωπο, που είχαν παραταχθεί μπροστά στο κτίριο της περιφέρειας. Ακούγαμε την ομιλία του, που τους καλούσε να χτυπήσουν τους μπολσεβίκους και να υπερασπιστούν την Προσωρινή Κυβέρ νηση. Ήμασταν απομονωμένοι από όλο τον κόσμο. Αλλά κανένας μας δεν φοβόταν το θάνατο, αν και νιώθαμε την ανάσα του κοντά. Σκεφτόμασταν την εξέγερση της Πετρούπο λης και μιλούσαμε για τις μάχες στους δρόμους του Κιέβου. Ο καθένας μας είχε μια σκέψη στο μυαλό: πώς να τα καταφέ ρουμε να ενωθούμε με τους εξεγερμένους και να περάσουμε στις γραμμές τους. Όλοι οι φρουροί, που τους αντικαθιστούσαν συχνά, προσπαθούσαν να μας πείσουν πως όλα είχαν τελειώ σει στην Πετρούπολη. Όμως εμείς είχαμε εμπιστοσύνη στη δύ ναμη της Οκτωβριανής Επανάστασης και των μαχητών της, και οι βολές των μυδραλιοβόλων που αντηχούσαν στους δρόμους του Κιέβου μεγάλωναν την εμπιστοσύνη μας αυτή. Μείναμε φυλακισμένοι για τρεις μέρες. Τρεις μέρες συνεχίστη καν οι οδομαχίες. Οι εξεγερμένοι του Αρσενάλ είχαν κατασκευά σει εξαιρετικά οδοφράγματα. Η κεντρική τους διοίκηση είχε εξα σφαλίσει επαφή με όλες τις στρατιωτικές μονάδες. Οι κοζάκοι, οι γιούνκερ, τα τσεχοσλοβακικά στρατιωτικά τμήματα δεν κατάφεραν να αντισταθούν στη δύναμη της εργατικής επανάστα σης. Το βράδυ της τρίτης μέρας, απρόσμενα για μας, παρου σιάστηκε ο διοικητής της περιφέρειας, ένας στρατηγός, μαζί με έναν εκπρόσωπο των εξεγερμένων του Αρσενάλ. Αυτός μας έφερε τα καλά νέα: οι εξεγερμένοι νικούσαν. Ο εκ πρόσωπος είχε έρθει στην κεντρική διοίκηση με την πρόταση της ανταλλαγής της ομάδας μας των 14 συντρόφων με 400 γι ούνκερ και κοζάκους που είχαν συλληφθεί στο Αρσενάλ. Μια ώρα αργότερα μας είπαν να ετοιμαστούμε και, με τη συνο 133


δεία φρουράς Σέρβων, να πάμε στη διασταύρωση της οδού Αλεξαντρόβσκαγια με την οδό Αεβατσέφσκαγια, όπου θα μας περίμενε μια αντιπροσωπεία εργατών. Ενώ μας συνόδευαν έξω από το δωμάτιο και κατά μήκος της οδού Μπανκόφσκαγια, ακούγαμε τις κτηνώδεις κραυγές της συμμορίας των αξιωματικών και των γιούνκερ. Αυτοί, σε αλλόφρονα κατάσταση, ήταν έτοι μοι να πέσουν επάνω μας και να μας κάνουν κομματάκια, αλλά το πειθαρχημένο τμήμα των Σέρβων, εκτελώντας τη διαταγή του διοικητή της περιφέρειας, δεν τους άφησε να μας πλησιά σουν. Στη συμφωνημένη διασταύρωση μας άφησαν ελεύθερους και αμέσως πήγαμε στο μέγαρο Μαρίινσκι. Εκεί είχε συγκληθεί ήδη το Σοβιέτ του νικηφόρου προλεταριάτου του Κιέβου. Από εκεί πήγαμε στο κεντρικό επιτελείο της εξέγερσης, που βρισκόταν στο Αρσενάλ. Θυμάμαι το δρόμο μέχρι το Αρσενάλ, γεμάτο οδο φράγματα και περιπολίες εργατών. Νιώθαμε στο πετσί μας την ισχυρή ανάσα της προλεταριακής επανάστασης, διακρίναμε σε κάθε μαχητή την πίστη στην υπόθεσή μας και στη νίκη των ερ γατών. Μόλις φτάσαμε στο Αρσενάλ, καταλάβαμε ξεκάθαρα γιατί κα ταφέραμε να νικήσουμε τους λευκοφρουρούς. Εδώ όλα ήταν σε κίνηση, υπήρχε ένα διαρκές πήγαινε-έλα. Οι εργάτες, οι εργά τριες και οι στρατιώτες ήταν γεμάτοι ενθουσιασμό. Από παντού απέπνεε το μίσος για τον αστικό κόσμο. Θυμάμαι κάτι που μου είπε ένας μαχητής: - Είπαμε πως στη μία τη νύχτα θα βομβαρδίζαμε την έδρα του γενικού επιτελείου στην οδό Μπανκόφσκαγια, όπου σας κρα τούσαν φυλακισμένους. Δεν το κάναμε νωρίτερα για να προ στατέψουμε τη ζωή σας, αλλά απόψε το είχαμε αποφασίσει να σας θυσιάσουμε για την υπόθεση της επανάστασης, γιατί έπρεπε οπωσδήποτε να καταστρέψουμε με το πυροβολικό το κεντρικό επιτελείο των λευκοφρουρών. Η δήλωση αυτή έμεινε αποτυπωμένη στο μυαλό μου: απόδειχνε και εξακολουθεί να αποδεικνύει την υψηλή συνείδηση του προ λεταριάτου του Κιέβου στις μέρες του Οκτώβρη. 134


Την ίδια νύχτα μάθαμε πως η Κεντρική Ράντα, αφού πείστηκε για τη δύναμή μας και ταλαντευόμενη για μια ακόμη φορά, πέ ρασε με το μέρος μας. Είχε αρχίσει να παιδιαρίζει μαζί μας, μα την άλλη μέρα οι μονάδες των λευκοφρουρών, με τη βοήθεια της ίδιας της Ράντα, αποσύρθηκαν προς τον ποταμό Ντον. Το Κίεβο πέρασε στην εξουσία του Σοβιέτ, αλλά μόνο για λίγο. Ήταν πια αναπόφευκτη η κατά μέτωπο σύγκρουση με την Κε ντρική Ράντα.

135


ΑΛΕΞΕΪ Π ΛΑΤΟ ΝΟΦ *

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ ΣΤΗ ΣΕΒΑΣΤΟΥΠΟΛΗ

Τα πρώτα τηλεγραφήματα για την κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ έφτασαν στη Σεβαστούπολη από το γενικό επιτελείο της Διοίκησης. Τα γεγονότα ήταν συγκεχυμένα. Στο ραδιοφω νικό σταθμό έφτασε τηλεγράφημα από την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Πετρούπολης μόλις το πρωί της 26ης Οκτώβρη. Τα νέα αυτά έπεσαν σαν βόμβα για τους οπαδούς της συνθη κολόγησης. Αμήχανοι, τρομοκρατημένοι, έψαχναν μάταια με τη μικροπρεπή λογική τους να κατανοήσουν τη σημασία του μεγά λου ξεσηκωμού που έπεσε τόσο αναπάντεχα πάνω τους. Στις 27 Οκτώβρη, στην έκτακτη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Σεβαστούπολης στην έδρα του στο μέγαρο Τσεσμένσκι, οι εκπρόσωποι των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών μίλησαν με θλίψη και δυσαρέσκεια για το «τρομερό γεγονός», δηλαδή για το ότι, παρά τις πολυάριθμες «λογικές νουθεσίες» το προλεταριάτο της πρωτεύουσας, καθο δηγούμενο από το Κόμμα των Μπολσεβίκων, πήρε την από φαση να κάνει ένα «τραγικό» βήμα για τη δημοκρατία και την επανάσταση. Αυτοί υποστήριζαν πως η εξέγερση του προλε ταριάτου στην Πετρούπολη θα οδηγούσε την επανάσταση στην • Αρχιμηχανικός του θωρηκτού Σβομπόντναγια Ροαιγια. Στα 1917 ήταν πρόεδρος της Επιτροπής του πλοίου και μέλος του Κομιτάτου Μπολσεβί κων της Σεβαστούπολης. Ήταν στο προεδρείο του 1ου Συνεδρίου του Στό λου της Μαύρης Θάλασσας. Στα 1918 ήταν μέλος του Ναυτικού Τμήματος στην Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (VCIK), ενώ στα 1919 διατέλεσε μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου της VCIK. 136


πανωλεθρία: το βάρος της ευθύνης θα έπεφτε στους «αναίσθη τους εμπρηστές», δηλαδή στους μπολσεβίκους. Κατά τη γνώμη τους, για να προστατευτεί η επαναστατημένη Σεβαστούπολη από τα λάθη του προλεταριάτου της Πετρούπολης, που απο μόνωσε την «εργατική δημοκρατία» από τις άλλες δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας, έπρεπε να μεταβιβαστεί η εξουσία στο Σο βιέτ της Σεβαστούπολης, αφού αυτό διευρυνθεί με τους εκπρο σώπους όλων των «δημοκρατικών οργανώσεων»: δηλαδή της δημοτικής Δούμας, των εθνικών οργανώσεων κ.λπ. Οι μπολσεβίκοι (μόλις 3 στα 25 συνολικά μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής), αποτιμώντας τα γεγονότα από την άποψη της ιστορικής αναγκαιότητας του περάσματος από την αστική στη σοσιαλιστική επανάσταση, εξήγησαν την τεράστια σημασία αυτής της επανάστασης, που θα έδινε επαναστατική ώθηση στο παγκόσμιο προλεταριάτο, και επέμειναν (ώστε το Σοβιέτ της Σε βαστούπολης να διακηρύξει άμεσα ότι εκπροσωπεί την μόνη εξουσία στην πόλη. Ήμασταν αντίθετοι με τη διάβρωση του Σο βιέτ από τους εκπροσώπους των αστικοδημοκρατικών οργα νώσεων. Η συνάντηση διακόπηκε από την είδηση πως, στη Ράντα, είχαν αρχίσει οι διαμαρτυρίες. Ένας σύντροφος που ήρθε στο προε δρείο, μας είπε βιαστικά πως με πρωτοβουλία της Μπολσεβίκι κης Επιτροπής, μερικοί ναύτες πάνω σε βενζινοκίνητα πλοιά ρια, ανεμίζοντας πολύχρωμες παντιέρες, προσπαθούσαν να έρ θουν σε επαφή με όλο το Στόλο και καλούσαν τους ναυτικούς να ζητήσουν από την Τσεντροφλότ” την άμεση διοργάνωση μιας γενικής κινητοποίησης προς τιμήν της προλεταριακής επα νάστασης που ξέσπασε στην πρωτεύουσα. Σε όλο το Στόλο επικρατούσε κλίμα πανηγυρικό... Παντού ανέμιζαν κόκκινες σημαίες, μπάντες έπαιζαν τη Διεθνή, οι ναύτες τραγουδούσαν, ακούγονταν συνθήματα όπως: «Ζήτω το προ λεταριάτο της Πετρούπολης», «Κάτω οι προδότες Κερένσκι και Κορνίλοφ», «Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση», «Όλη η εξου σία στα σοβιέτ», «Ζήτω το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων»! Μέσα στο δάσος από επαναστατικές σημαίες των πληρωμά 137


των των πλοίων και των στρατιωτικών μονάδων, περπατούσε μοναχικά και απομονωμένη η Επιτροπή του Κόμματος των Σοσιαλεπαναστατών, κρατώντας ένα πλακάτ με την επιγραφή: «Ζήτω η Συντακτική Συνέλευση»*. Στο λιμάνι και κατά μήκος του μόλου πέρναγαν σχεδίες με πανό και μουσική. Το λιμάνι έσφυζε από ζωή για πρώτη φορά στη διάρκεια της επανάστασης. Όλοι έτρεχαν να εκφράσουν τα συ ναισθήματα και την αμέτρητη χαρά τους. Παρασυρμένοι από τον ενθουσιασμό των μαζών, πήραν κουράγιο ακόμη και οι επι κεφαλής της συμβιβαστικής τάσης. Η Εκτελεστική Επιτροπή ανέστειλε τις εργασίες της και πήγε αμέσως στην ολομέλεια του Σοβιέτ. Ύστερα από κάποιες σύντομες τοποθετήσεις, το Σοβιέτ ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία και τρεις αποχές την από φαση για το πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια του. Το βράδυ, από το Σοβιέτ και την Τσεντροφλότ στάλθηκαν στην Πετρούπολη τα παρακάτω τηλεγραφήματα, στην Επαναστα τική Στρατιωτική Επιτροπή, στην Πανρωσική Τσεντροφλότ, σε όλα τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών, στα Επιτροπάτα του στρατού και του ναυτικού. Το πρώτο: - Η εξουσία πέρασε στα χέρια του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Στις 27 Οκτώβρη έγινε μεγάλη διαδή λωση προς τιμήν του περάσματος της εξουσίας στα Σοβιέτ, με • Η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε επανειλημμένα αναβάλει τη σύγκληση της Συντακτικής Συνέλευσης. Τελικά ανήγγειλε ότι οι εκλογές για θα γίνονταν στις 12 (25) Νοέμβρη 1917. Η σοβιετική κυβέρνηση, εκπληρώνοντας τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει με το πρόγραμμά της, προκήρυξε αυτές τις εκλογές, παρ' όλο που διεξήχθησαν με προεπαναστατικούς, περιορι σμένους εκλογικούς καταλόγους. Η Συντακτική Συνέλευση συνήλθε στις 5 (18) Ιανουαρίου 1918 στην Πετρούπολη. Όμως αρνήθηκε να εξετάσει τη «Διακήρυξη των δικαιωμάτων του εργαζόμενου και καταπιεζόμενου λαού» και να επικυρώσει τα διατάγματα για την ειρήνη, τη γη και το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ, που είχαν εγκριθεί από το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Στις 6 (19) Ιανουαρίου διαλύθηκε με απόφαση της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής. 138


την ενθουσιώδη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών και στρατιωτικών της Σεβαστούπολης υπό την καθοδήγηση του Σοβιέτ και της Τσεντροφλότ της Μαύρης Θάλασσας. Η Τσεντροφλότ μπήκε στην Εκτελεστική Επιτροπή. Το δεύτερο: - Όλη η εξουσία πέρασε στο Σοβιέτ. Η στρατιά της Σεβαστού πολης, ο Στόλος, οι εργάτες χαιρέτισαν με ενθουσιασμό την απόφαση αυτή. Στην πόλη επικρατεί ηρεμία. Η νίκη της επα νάστασης στηρίζεται στη συμμετοχή όλων των Σοβιέτ. Συμμετέχοντας στη διαδήλωση, οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι δεν γνώριζαν ακόμη πως οι ηγέτες τους είχαν εγκα ταλείψει τις εργασίες του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σο βιέτ. Το βράδυ, αφού έφτασε τηλεγραφικά αυτή η είδηση, άλ λαξαν συμπεριφορά... Η οργάνωση των μπολσεβίκων της Σεβαστούπολης, μπροστά στο γεγονός ότι η μενσεβίκικη ομάδα του Σοβιέτ σαμποτάριζε όλες τις αποφάσεις του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων και δούλευε για την αποτυχία των προσεχών εκλογών του Σοβιέτ, ανέλαβε την ευθύνη να συνεχίσει την προπαγάνδα για τη σο βιετική εξουσία. Ανεξάρτητα από το Σοβιέτ, οι μπολσεβίκοι άρ χισαν να οργανώνουν επαναστατικά αποσπάσματα για την άμυνα ενάντια στον Καλέντιν, που ετοιμαζόταν να βαδίσει με τις δυνάμεις του ενάντια στην Πετρούπολη και απειλούσε να διαλύσει τα Σοβιέτ σε ολόκληρο το Νότο. Οι μπολσεβίκοι έπαιρ ναν την εξουσία στα χέρια τους.

139


ΦΙΛΙΠ ΓΙΕΣΕΓΙΕΒΙΤΣ ΜΑΚΑΡΑΝΤΖΕ*

ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1917 ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΚΑΥΚΑΣΙΑ

Τον Απρίλη του 1917 πήγα στην Πετρούπολη για την πρώτη νό μιμη Πανρωσική Συνδιάσκεψη των μπολσεβίκων. Είχα εκλεγεί, ως αντιπρόσωπος με συμβουλευτική ψήφο, από το γραφείο μας και τη σύνταξη του περιοδικού Εργάτης του Καυκάσου. Κατά τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης πήρα πολλές πληροφορίες τόσο για τη στάση των μπολσεβίκων απέναντι στην επανά σταση του Φεβρουάριου που ανέτρεψε τη μοναρχία, όσο και για τα σημαντικά καθήκοντα που είχε να αντιμετωπίσει το κόμμα μας. Τότε είδα για πρώτη φορά τον Αένιν, και δεν θα ξεχάσω ποτέ την εντύπωση που μου έκανε. Είχα μπροστά μου τον πιο ιδιοφυή καθοδηγητή του προλεταριάτου, και κατάλαβα γιατί η αστική τάξη επικέντρωνε όλα της τα πυρά επάνω του. Έφυγα από την Πετρούπολη με ένα σωρό αποφάσεις προς * Γεννήθηκε το 1868. Μπήκε στο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα το 1891. Συμ μετείχε ενεργά στην επανάσταση του 1905. Πολλές φορές φυλακίστηκε και εκτοπίστηκε. Το Φλεβάρη του 1917 πήρε μέρος στην οργάνωση του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών της Τιφλίδας. Στη διάρκεια της Οκτωβριανής Επα νάστασης ήταν μέλος της Επιτροπής Περιοχής Καυκάσου. Όταν στη Γεωρ γία ανέβηκαν στην κυβέρνηση οι μενσεβίκοι, βγήκε στην παρανομία και αγωνίστηκε με σθένος για την νίκη της σοβιετικής εξουσίας στον Καύκασο. Τα επόμενα χρόνια διετέλεσε πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επι τροπής της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Γεωργίας, πρόεδρος του Γκοσπλάν της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Υπερκαυκασίας, πρόεδρος του Συμβουλίου των ΛαΤκών Επιτρόπων και της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γεωργίας. Από το 1938 ήταν αντιπρόεδρος του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ και πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δη μοκρατίας της Γεωργίας. Πέθανε το 1941. 140


υλοποίηση. Στο ταξίδι του γυρισμού με συνόδευε ο σύντροφος Μίσα Ζτσακάγια, που επέστρεφε στη Γεωργία μετά από σχεδόν δέκα χρόνια παραμονής στο εξωτερικό. Μαζί δώσαμε στο Μπα κού την πρώτη αναφορά σχετικά με τη Συνδιάσκεψη. Όπως εί ναι γνωστό, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, ο εκπρόσωπος του Μπακού δεν συμμετείχε στην Πανρωσική Συνδιάσκεψη. Εδώ, οι μπολσεβίκοι και οι μενσεβίκοι ανήκαν ακόμη στην ίδια οργά νωση. Μας παραξένεψε ακόμη περισσότερο το ότι, μετά την επανάσταση του Φεβρουάριου, οι μπολσεβίκοι του Μπακού, καθοδηγούμενοι από ηγέτες σαν τον Σάουμγιαν, τον Τζαπαρίτζε, τον Φιολέτοφ κ.λπ., δεν πραγματοποιούσαν καμία ξεχωρι στή συνεδρίαση. Προτείναμε στους συντρόφους να πάψουν να παίζουν τους ενωτικούς και να στήσουν μια ξεχωριστή, ανε ξάρτητη οργάνωση. Οι σύντροφοι του Μπακού δίσταζαν να πάρουν μια τέτοια απόφαση, επικαλούμενοι ορισμένα τεχνικά ζητήματα, αλλά στη συνέχεια συμφώνησαν με τη θέση μας. Στην Τιφλίδα, εμείς είχαμε ουσιαστικά μια ξεχωριστή οργάνωση με δικό της γραφείο και σύνταξη, και έτσι δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να προχωρήσουν οι σύντροφοι σε αυτή την κατεύ θυνση. Στα μέρη όπου εξακολουθούσαν να συνυπάρχουν σε κοινή οργάνωση με τους μενσεβίκους, δόθηκε εντολή να διαχω ριστούν άμεσα, και να δημιουργήσουν ανεξάρτητες μπολσεβίκι κες οργανώσεις. Αυτή η διαδικασία ολοκληρώθηκε γρήγορα. Σε μια δεύτερη φάση, τέθηκε το πρόβλημα της σύγκλησης ενός Συνεδρίου των μπολσεβίκικων οργανώσεων του Καυκάσου. Στην Πετρούπολη, τότε που πήρα μέρος στη Συνδιάσκεψη του Κόμματος, είχα ήδη μιλήσει σε ορισμένους συντρόφους από το βόρειο Καύκασο σχετικά με την ανάγκη σύγκλησης, σε σύντομο χρονικό διάστημα, του πρώτου Πανκαυκασικού Μπολσεβίκικου Συνεδρίου. Οι σύντροφοι συμφώνησαν με την πρότασή μου, και αποφασίσαμε να συστήσουμε για το σκοπό αυτό ένα οργανω τικό γραφείο, που πήρε γρήγορα σάρκα και οστά κι άρχισε τη δουλειά. Το Συνέδριο θα γινόταν στην Τιφλίδα. Εν τω μεταξύ οι οργανώσεις μας είχαν τον χρόνο, σε γενικές γραμμές, να δυνα μώσουν, παρά τις προσδοκίες των αστικών και μικροαστικών 141


κομμάτων (όπως οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι) που ούτε για μια στιγμή δεν είχαν σταματήσει να ρίχνουν λάσπη και να μας κατηγορούν επαίσχυντα. Το Συνέδριο συγκλήθηκε στο δεύτερο μισό του Σεπτέμβρη. Πή ραν μέρος σε αυτό εκπρόσωποι από τις κυριότερες περιοχές του Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας, καθώς και αντιπροσω πείες των στρατιωτικών μονάδων του μετώπου του Καυκάσου. Εκλέχτηκε η Επιτροπή Περιοχής Καυκάσου. Μετά από λίγο, ξέσπασαν τα γεγονότα του Οκτώβρη. Η Επι τροπή Περιοχής Καυκάσου βρέθηκε σε μια περίπλοκη κατά σταση. Το Σοβιέτ της Τιφλίδας, το περιφερειακό κέντρο και όλες οι άλλες οργανώσεις είχαν ένα σωρό εκπροσώπους κομμάτων που ήταν εχθρικά προς εμάς. Αντίθετα, ανάμεσα στα στρατεύ ματα, που δεν είχαν διάθεση να συμμετάσχουν πια στον πό λεμο, είχαμε πολλούς συμπαθούντες, στους οποίους όμως δεν μπορούσαμε να στηριχτούμε σοβαρά. Το πρόβλημα ήταν κύρια πώς να φέρουμε κοντά μας τους τοπικούς πληθυσμούς. Ριχτή καμε με τα μούτρα στη δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση, και είχαμε οπτοτελέσματα. Κατά τα μέσα του Δεκέμβρη 1917 συγκλήθηκε στην Τιφλίδα το δεύτερο Συνέδριο των Ενόπλων Δυνάμεων όπου, με σχετική πλειοψηφία, υπερψηφίστηκαν οι αποφάσεις των μπολσεβίκων και εκλέχτηκε νέο Σοβιέτ. Όμως το παλιό Σοβιέτ, με επικεφα λής τον γνωστό σοσιαλεπαναστάτη Ντονσκόι, δεν θέλησε να υποταχθεί στις αποφάσεις του Συνεδρίου και αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία. Παρ' όλα αυτά, μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες σε μια πρώτη φάση πήραν προσεκτικά υπόψη την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Πράγματι, οι στρατιώτες που βρίσκονταν στο μέτωπο διαφωνούσαν μαζί τους, επειδή έβαζαν εμπόδια στην επιστροφή των φαντάρων στα σπίτια τους. Εξάλλου, οι στρα τιώτες δεν είχαν καμία διάθεση να παραδώσουν τα όπλα, ενώ οι μενσεβίκοι πολύ θα επιθυμούσαν να τους αφοπλίσουν... Η τρα γωδία του Σαμκόρ, που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 1.000 ρώσους στρατιώτες που πήγαιναν στο βόρειο Καύκασο και αποδε142


κατίστηκαν από ένοπλους ληστές με αρχηγό τον Γεωργιανό συ νταγματάρχη Μαγκάλοφ, απέδειξε την εγκληματική στάση μεν σεβίκων και σοσιαλεπαναστατών απέναντι στις μονάδες που επέστρεφαν από τα μέτωπα. Μόνο μετά από αυτό το τρομερό μακελειό καταφέραμε να οργανωθούμε ώστε να επιτρέψουμε στις ρώσικες στρατιωτικές μονάδες που έρχονταν από το τουρ κικό μέτωπο να διασχίσουν την Τιφλίδα χωρίς απώλειες. Αυτό προκάλεσε την οργή των μενσεβίκων, που αποφάσισαν να διαλύσουν οριστικά όλες τις οργανώσεις μας στην Τιφλίδα. Η σύλληψή μου ήταν πια θέμα ημερών. Περίμεναν μόνο την κα τάλληλη στιγμή και, για να προετοιμάσουν το κλίμα, δημοσίευαν φοβερές και απίθανες κατηγορίες εναντίον μου. Τη νύχτα της 8ης Φεβρουάριου 1918 κατάσχεσαν όλα τα περιοδικά μας που κυκλοφορούσαν σε τρεις γλώσσες, κι έτσι η συμμαχία μενσεβί κων, σοσιαλεπαναστατών και ντασνάκι*0 έδωσε το τελικό χτύ πημα στη νόμιμη δραστηριότητα του μπολσεβίκικου Τύπου στη Γεωργία. Από τη στιγμή εκείνη πέρασα στην παρανομία, όπως την εποχή του τσάρου, αν και οι συνθήκες ήταν πολύ πιο σκληρές και εξευ τελιστικές. Στο μεταξύ οι εφημερίδες των Μαυροεκατονταρχιτών’1, που κυκλοφορούσαν ελεύθερα στην Τιφλίδα, είχαν αρχίσει να δημο σιεύουν ένα σωρό πληροφορίες για τη σύλληψη του Φιλίπ Μακαράντζε. Για τις 10 Φεβρουάριου, στη βάση γενικής συμφωνίας, αποφασίστηκε διαδήλωση διαμαρτυρίας στον κήπο του Αλεξανδρόφ ενάντια στο κλείσιμο των εφημερίδων και στις συλλήψεις των μπολσεβίκων. Είναι γνωστά τα γεγονότα εκείνης της μέρας. Ανοίγοντας πυρ ενάντια στους διαδηλωτές, οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες, μαζί με τους ντασνάκι, όλα τα άλλα αντι δραστικά κόμματα και τις ομάδες των Μαυροεκατονταρχιτών, έγραψαν την πρώτη ματωμένη σελίδα του εμφύλιου πολέμου σε όλη την Υπερκαυκασία.

143


ΚΛΙΜ ΒΟ ΡΟ ΣΙΛΟ Φ *

ΜΝΗΜΕΣ ΕΝΟΣ ΠΡΟΣΦΑΤΟΥ ΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΟ ΜΑΚΡΙΝΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ (ΟΙ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ ΣΤΟ ΛΟΥΓΚΑΝΣΚ)

Οι μέρες του Οκτώβρη κυλούσαν ήρεμα στο Λουγκάνσκ, χωρίς να διαφέρουν σε τίποτα από εκείνες του Σεπτέμβρη ή του Αυγούστου του 1917. Θυμάμαι μόνο που αμέσως μόλις έλαβα ένα τηλεγράφημα από την Πετρούπολη που μας ενημέρωνε για τον ξεσηκωμό, σαν πρόεδρος του Σοβιέτ του Λουγκάνσκ συγκάλεσα ολομέλεια και είπα τα καλά νέα. Όλοι άκουγαν σοβαροί και προσεκτικοί. Ύστερα έκαναν συγκε • Γεννήθηκε το 1881 σε μια οικογένεια σιδηροδρομικών. Από το 1896 δού λευε στα μεταλλουργεία του Γιούρεφ σαν μαθητευόμενος μηχανικός. Το 1903 πήγε στο Λουγκάνσκ, στο εργοστάσιο σιδηροδρομικού υλικού του Χάρτμαν, και εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα'. Συμμετείχε ενεργά στην πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905. Συνελήφθη πολλές φορές και δοκιμάστηκε στις τσαρικές φυλακές και στις εξορίες. Δούλεψε για το κόμμα και σε συνθήκες παρανομίας. Ύστερα από την επανάσταση του Φλεβάρη έγινε μέλος του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Από το Μάρτη του 1917 ήταν πρόεδρος του Σοβιέτ του Λουγκάνσκ και της Δούμας της πόλης. Στη διάρ κεια του εμφύλιου πολέμου έφερε σε πέρας διάφορες σημαντικές αποστο λές στον Κόκκινο Στρατό. Από το 1925 ήταν Λαϊκός Επίτροπος για το Στρατό και το Ναυτικό, και πρόεδρος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Από το 1934 ως το 1940 ήταν Λαϊκός Επίτροπος της ΕΣΣΔ για την Αμυνα. Από το 1940 ήταν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Λαϊ κών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ και πρόεδρος της Επιτροπής Αμυνας στο Συμ βούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Από το 1946 ήταν αντιπρόεδρος του Συμ βουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ. Από το 1953 ως το 1960 πρόεδρος του Προ εδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Από το 1921 μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, από το 1926 ως το 1952 μέλος του Πολιτικού Γρα φείου, και στη συνέχεια του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ. Αρχιστράτηγος της Σοβιετικής Ένωσης. 144


κριμένες ερωτήσεις για τα μέτρα που είχε πάρει η Εκτελεστική Επιτροπή σχετικά με την ενίσχυση της επαγρύπνησης, για τις συλλήψεις και σχετικά με την Τράπεζα, το Δικαστήριο, την Τη λεγραφία κ.λπ. Όλες ήταν διευκρινιστικές ερωτήσεις, μια που όλα τα μέλη του Σοβιέτ γνώριζαν πολύ καλά πως όλα ήταν τα κτοποιημένα ή θα λύνονταν άμεσα. Εδώ πρέπει να εξηγήσω τα όσα επακολούθησαν. Το Λουγκάνσκ, ένα από τα πιο δραστήρια προλεταριακά επα ναστατικά κέντρα της νότιας Ρωσίας, από το Μάρτη του 1917 προσανατολίστηκε προς τη δικτατορία του προλεταριάτου και χάρη σε διάφορες ευνοϊκές συνθήκες οι εργάτες του Λουγκάνσκ κατάφεραν να πάρουν την εξουσία πολύ πριν τον Οκτώβρη. Έτσι έγιναν τα πράγματα: οι μπολσεβίκοι είχαν εξαιρετική επιρ ροή στην πόλη. Οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες δεν εί χαν καταφέρει ποτέ να χτίσουν γερές βάσεις παρόλο που, για ένα ορισμένο διάστημα, έλεγχαν όλο το Ντονμπάς. Η δραστηριότητα του Κόμματος δεν έπαψε ούτε μια στιγμή, ακόμη και στις μέρες της πιο μαύρης αντίδρασης. Η επανά σταση του Φεβρουάριου, που είχε ρίξει τη μοναρχία, έδωσε νέα ώθηση στη δουλειά της οργάνωσής μας, που τότε είχε 40 μέλη. Ζήτησα από την Κεντρική Επιτροπή και το γραφείο της μπολ σεβίκικης ομάδας του Σοβιέτ της Πετρούπολης να με στείλουν στο Λουγκάνσκ, όπου έφτασα τον Μάρτη του 1917. Με δέχτηκαν με μεγάλη εγκαρδιότητα. Μάλιστα στο Σοβιέτ, που ακόμη ελέγχαν οι μενσεβίκοι, μου πρότειναν την προεδρία, ως παλιού κατοίκου του Λουγκάνσκ. Αρνήθηκα. Προτιμούσα να εκμεταλλευτώ την ευκαιρία να γνωρίσω καλύτερα τόσο τα μέλη του Σοβιέτ και την ψυχολογία τους, όσο και το «κλίμα» στο οποίο ζούσαν ορισμένοι εργάτες. Η ημερήσια διάταξη πρόβλεπε συζήτηση για την Πρωτομαγιά. Η πλειοψηφία των αντιπροσώπων ήθελε να αφιερώσουμε μια εργάσιμη μέρα στο μέτωπο. Οι μενσεβίκοι και άλλοι ομιλητές, διαλυτικά στοιχεία (γιατί υπήρχαν και τέτοιοι), έκαναν παρεμ βάσεις για να δείξουν ότι ήταν απαράδεκτο να διοργανώσουμε γιορτή μέσα σε «έναν μεγάλο πόλεμο» που γινόταν για την 145


«απελευθέρωση του ανθρώπινου γένους». Οι τοποθετήσεις 10-15 μπολσεβίκων μελών του Σοβιέτ πνίγη καν μέσα στις σοβινιστικές κραυγές της πλειοψηφίας. Η εισήγησή μου ακούστηκε με μεγάλη προσοχή αλλά και δυ σφορία. Ένιωθα πως έχανα την υποστήριξη της πλειοψηφίας. Οι δικοί μας ήταν έτοιμοι να πιαστούν στα χέρια και ζητούσαν να συζητηθεί το θέμα στα εργοστάσια για να διερευνήσουν τις διαθέσεις των μαζών. Στη συνάντηση συμμετείχαν και οι μενσεβίκοι Νεστέροφ, Νάτζικ και Μπατιούσεφ, επίσημοι εκπρόσωποι της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης, από όπου είχαν μόλις φτάσει. Μετά από ένα χαιρετισμό, δύο από τους νεοφερμένους δήλωσαν ότι συμφωνούν να γίνει η εκδήλωση για την Πρωτομα γιά μια εργάσιμη μέρα. Τα επιχειρήματα ήταν τα γνωστά. Ο Μπατιούσεφ, αντίθετα, υποστήριξε την άποψη για καθιέ ρωση αργίας, βασιζόμενος στο ότι στην Πετρούπολη είχαν ήδη αποφασίσει να μη δουλέψουν αυτή τη μέρα. Τα επεισόδια ακο λουθούσαν το ένα το άλλο. Με δυσκολία, και την πλειοψηφία μόνο μιας ψήφου, καταφέραμε να πετύχουμε την απόφαση για μια μέρα παγκόσμιου γιορτασμού της Πρωτομαγιάς. Η συμπερι φορά των μενσεβίκων ενόχλησε βαθιά τους συντρόφους μας και άνοιξε τα μάτια σε πολλούς που ήσαν καινούριοι στην πολιτική. Δεν χρειάζεται να πω πως, φυσικά, σε όλες τις εργατικές συ γκεντρώσεις εμείς ξεσκεπάσαμε εντελώς τους μενσεβίκους αρχηγίσκους, εκμεταλλευόμενοι όπως οφείλαμε τη στάση τους σχετικά με την Πρωτομαγιά. Το βράδυ, η συζήτηση μεταφέρ θηκε στους κεντρικούς δρόμους της πόλης. Πάμπολλες μικρές ομάδες και παρέες από μεμονωμένους, εργά τες, υπάλληλους, στρατιώτες, εμπόρους, μεγαλοαστούς, συνω στίζονταν εδώ κι εκεί γύρω από δύο συνομιλητές με αντίθετες απόψεις. Συνήθως οι παρόντες χωρίζονταν σε δύο στρατόπεδα και τροφοδοτούσαν ζωηρές συζητήσεις. Αυτοί οι διαπληκτισμοί στη μέση του δρόμου, που οφείλονταν στο επαναστατικό κλίμα, κρατούσαν μέχρι τα μεσάνυχτα. Οι δρόμοι έσφυζαν από ζωή. Οι προλετάριοι αποκτούσαν όλο και περισσότερο επαναστατικό 146


πνεύμα, που συχνά παρέσυρε και τους σοσιαλεπαναστάτες. Το Σοβιέτ των μενσεβίκων αναγκάστηκε να δεχτεί όλα τα αιτή ματα των επιτροπών των εργοστασίων και να εφαρμόσει από λυτα τις υποδείξεις της οργάνωσής μας, που είχε γίνει το επί κεντρο και η ψυχή της ταραγμένης ζωής της πόλης. Το ένοπλο απόσπασμά μας ανέλαβε το καθήκον της άμυνας των εργοστα σίων και της πόλης. Όλα τα καταστήματα έκλεισαν για απογραφή. Τα εμπορεύματα αποδεσμεύονταν μόνο με άδεια μιας ειδικής επιτροπής του Σοβιέτ μας. Το Ταχυδρομείο, η Τηλεγραφία, η Τράπεζα και οι άλλες δημόσιες υπηρεσίες ελέγχονταν από τα μέλη του ένοπλου αποσπάσμα τος. Παντού υπήρχε έλεγχος του Σοβιέτ, που ήταν φυσικά με τους μπολσεβίκους. Το παλιό Σοβιέτ των μενσεβίκων δεν ήξερε με τι να ασχοληθεί και σταδιακά ατόνησε. Δεν χρειάστηκε καν η ενοποίηση με τους στρατιωτικούς του Σοβιέτ. Χωρίς μεγάλη δυσκολία καταφέραμε να αποκλείσουμε από το Σοβιέτ τους αξιωματικούς, ενώ οι στρατιώτες στη μεγάλη πλειοψηφία πέρασαν με το μέρος μας. Τα γεγονότα του Ιούλη στην Πετρούπολη ξανάδωσαν κουράγιο και στους μενσεβίκους του Λουγκάνσκ. Ο περιφερειακός Επί τροπος Νεστέροφ έστησε ακόμη και μια προβοκάτσια ενάντια στην οργάνωσή μας αλλά, σε σύγκριση με το γιγάντιο έργο που καταφέραμε να κάνουμε, αυτή έμοιαζε σαν μια ανούσια μαγκιά ανεγκέφαλων. Ήταν η περίοδος των εκλογών για τη δημοτική Δούμα (ΙούνηςΙούλης). Οι μενσεβίκοι πάλευαν με όλες τους τις δυνάμεις, ενα ποθέτοντας στις εκλογές αυτές όλες τους τις ελπίδες και βλέ ψεις. Η Δούμα τους χρειαζόταν, καταλάβαιναν πως σύντομα θα τους έδιωχναν από το Σοβιέτ με τις πρώτες εκλογές. Ωστόσο, εμείς πήραμε τη Δούμα πετυχαίνοντας την απόλυτη πλειοψη φία πάνω στα άλλα κόμματα. Εκλέξαμε δήμαρχο τον Α.Ι. Τσερβιάκοφ, και εμένα πρόεδρο. Μετά από λίγο έγιναν οι εκλογές στο Σοβιέτ, και πήραμε περίπου το 95% των εδρών. Εκλέχτηκα επίσης πρόεδρος του Σοβιέτ. Ξεκίνησε μια δουλειά ακόμη πιο σκληρή και έντονη, αλλά αποτε 147


λεσματική. Θυμάμαι όταν προέδρευα στις συγκεντρώσεις της Δούμας. Τα μέλη της, ανάμεσα στα οποία ήταν κάποιοι υπεραντιδραστικοί ιδιοκτήτες ακινήτων, μαζευόντουσαν με έπαρση και αφού κάθονταν στα τραπέζια που ήταν σκεπασμένα με κόκκινο πανί, στέκονταν υπομονετικά και περίμεναν την ομάδα των μπολ σεβίκων να λύσει όλα τα ζητήματα στο γραφείο του δημάρχου. Με πόσο μίσος μας επιτέθηκε η λεγόμενη «επαναστατική δημο κρατία» (όπως αυτοπροσδιορίζονταν οι εκπρόσωποι των αστι κών κομμάτων). Αλλά οι προλετάριοι κρατούσαν γερά και συνέ χιζαν τη δουλειά τους με επιτυχία. Ο δήμαρχός μας, νεαρός αλλά δραστήριος, κατάφερε να κερδίσει ακόμη και τη συμπά θεια των μικροαστών. Η αγροτική μας πολιτική (για τα δάση και τα εδάφη του Λουγκάνσκ) και άλλες πρωτοβουλίες οικονομικού χαρακτήρα μας βοήθησαν να κερδίσουμε οριστικά τη συναίνεση των μαζών. Αφού γίναμε κύριοι της πόλης, μας ήταν πολύ πιο εύκολο να αντιμετωπίσουμε πολλά προβλήματα που προέκυπταν στα ερ γοστάσια. Μερικά υλικά, τρόφιμα, ακόμη και τα δάνεια, μας χρησίμευαν να διατηρήσουμε τα εργοστάσια σε ένα επίπεδο. Και τα βγάλαμε πέρα. Η διοίκηση των εργοστασίων κάτω από τον έλεγχο των εργατών σύντομα μετατράπηκε σε αληθινή δι οίκηση. Τα πράγματα πήγαιναν όχι χειρότερα, αλλά μάλιστα πολύ καλύτερα από πριν, παρά τα συχνά σαμποτάζ που επι χειρούσε το διευθυντικό προσωπικό. Φτάσανε οι ταραγμένες μέρες του Αυγούστου, όταν ο στρατη γός Κορνίλοφ προσπάθησε να επιβάλει δικτατορία. Η τοπική αστική τάξη και οι μενσεβίκοι, που δεν είχαν με τι να ασχολη θούν, άρχισαν προβοκάτσιες, διαδόσεις, κατηγόριες κ.λπ. Αρχι σαν δειλά-δειλά να ελπίζουν πάλι... Επί προεδρίας μου δημιουργήθηκε μια Επιτροπή για την προ στασία της επανάστασης, στην οποία αρχικά συμμετείχαν τόσο οι σοσιαλεπαναστάτες όσο και οι μενσεβίκοι. Μια νύχτα συνελήφθησαν αξιωματικοί, μερικοί αστοί και ο Ρατάεφ, αρχηγός της φρουράς. Αυξήσαμε την επαγρύπνηση και ενισχύσαμε την περιφρούρηση της πόλης. Τα καθήκοντα των συλληφθέντων 148


αξιωματικών ανατέθηκαν σε στρατιώτες που συμμετείχαν στο Σοβιέτ. Όλες αυτές οι απαραίτητες ενέργειες είχαν τέτοια επί δραση στα νεύρα των μενσεβίκων που, παρά τις «συνήθειές» τους και χωρίς καν να μας προειδοποιήσουν, το 'σκασαν από την Επιτροπή. Έμειναν μόνο δύο σοσιαλεπαναστάτες, που αρ γότερα μπήκαν στο Κόμμα μας. Από εκείνη τη στιγμή το Λου γκάνσκ με τους ακούραστους προλετάριούς του μετατράπηκε σε ένα πραγματικό φρούριο. Ήταν γεγονός πως το γεγονός ότι πλησίαζαν οι κοζάκοι του Ντον έδινε αφορμή σε διασπορά ψευδών ειδήσεων, σε φόβους και αμφιβολίες. Δεν περνούσε μέρα χωρίς να κυκλοφορούν φήμες ότι πλησιά ζουν ομάδες κοζάκων, λόχοι, ακόμη και ταξιαρχίες, που βαδί ζουν ενάντια στο Λουγκάνσκ. Στην πραγματικότητα δεν συνέβη τίποτε από όλα αυτά, αλλά η Κόκκινη Φρουρά (όπως λεγόταν πλέον το ένοπλο απόσπασμά μας) έκανε συχνές και επίπονες περιπολίες. Από τότε είδα πολλά και διάφορα αλλά, για να πω την αλήθεια, λίγους είδα να υπηρετούν την επαναστατική υπό θεση με την σοβαρότητα, την αυταπάρνηση και την ανιδιοτέ λεια με την οποία οι προλετάριοι του Λουγκάνσκ υπερασπίζο νταν τις θέσεις μάχης τους. Ύστερα από μια μέρα δουλειάς στο εργοστάσιο, με κρύο, με βροχή, με λάσπη που έφτανε ως το γόνατο, οι κοκκινοφρουροί πήγαιναν σε ομάδες έξω από την πόλη, στη στέπα, και φύλα γαν αδιάλειπτα τις εισόδους της πόλης μέχρι την αυγή. Και αυτό όχι μόνο για μια μέρα, αλλά για μήνες ολόκληρους. Για την οργάνωση του Λουγκάνσκ δεν ήταν πρόβλημα το πέρα σμα της εξουσίας στο προλεταριάτο σε όλη τη χώρα. Περιμέ ναμε μόνο την είδηση πως αυτό είχε στα αλήθεια συμβεί, από λυτα σίγουροι πως κάτι τέτοιο ήταν αναπόφευκτο. Όταν ξέσπασε η επανάσταση του Οκτώβρη, εμείς στο Λου γκάνσκ ανασάναμε με ανακούφιση, και συνεχίσαμε τη δουλειά μας, σίγουροι για την υπεροχή του προλεταριακού κράτους που θα βοηθούσαμε να χτιστεί.

149


Π ΙΟΤΡ ΛΕΜΠΕΝΤΕΦ*

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤ ΣΤΟ ΣΑΡΑΤΟΦ

Το βράδυ της 26ης Οκτώβρη καθόμουν γύρω από το τραπέζι μαζί με άλλους επτά συντρόφους σε ένα πελώριο άδειο δωμά τιο στο σπίτι του κυβερνήτη. Χαρούμενοι και ξεσηκωμένοι, φάγαμε μόνο ψωμί και τσάι κι αρχίσαμε τη συνεδρίαση της Εκτελε στικής Επιτροπής. Αποφασίσαμε πως η Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ θα ήταν η μοναδική μορφή εξουσίας στο κυβερνείο. Απορροφημένοι από τη δουλειά, στην αρχή δεν συνειδητοποιή σαμε ότι βρισκόμασταν μόνο οκτώ άτομα σε ένα άδειο κτίριο χωρίς καμία περιφρούρηση. Η επιπολαιότητά μας αυτή, που ευτυχώς δεν είχε συνέπειες, ήταν εντελώς αδικαιολόγητη. Πράγματι οι αντίπαλοί μας, αφού δεν κατόρθωσαν να μας νικήσουν, κατάστρωναν ένα νέο σχέδιο δράσης. Όσο εμείς συνεδριάζαμε, αυτοί συγκάλεσαν τη Δούμα. Προσπάθησα να μπω στη Δούμα εκμεταλλευόμενος την ιδιό τητά μου ως μέλους, και το ίδιο έκανε ο μπολσεβίκος Σ.Ι. Μίτσεβιτς, που λίγο έλειψε να μετανιώσει για την απροσεξία του.

• Γεννήθηκε το 1887. Μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (μπολσεβίκων)' από το 1901. Γυρίζοντας από την εξορία μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, μπήκε στην Κομματική Επιτροπή του Σαράτοφ και στην Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Υπήρξε ένας από τους ηγέτες των μπολσεβίκων και συμμετείχε στην οργάνωση των κοκκινοφρουρών της πόλης. Στη διάρκεια της Επανά στασης του Οκτώβρη υπήρξε μέλος της Επαναστατικής Επιτροπής και πο λιτικός επίτροπος του κυβερνείου του Σαράτοφ. Στη συνέχεια δούλεψε στο Κόμμα και στο σοβιετικό μηχανισμό σε θέσεις υψηλής ευθύνης. Πέθανε το 1952. 150


Η ατμόσφαιρα στη Δούμα δεν ήταν λιγότερο ταραγμε'νη από εκείνη που επικρατούσε στο Σοβιέτ. Η παρουσία των μπολσε βίκων έδωσε αφορμή να ξεσπάσει ένα πανδαιμόνιο. Ένα μέλος της Δούμας, κάποιος Κανάβιν, ρίχτηκε στον Μίτσεβιτς για να τον λυντσάρει. Τους χωρίσαμε με δυσκολία. Πολύ θα 'θελαν να συλλάβουν τον Κανάβιν, αλλά τον άφησαν ελεύθερο. Την επομένη, όταν ξύπνησε το Σαράτοφ, η Δούμα ήταν ήδη στα χέρια των μπολσεβίκων. Η μάζα των μικροαστών στην αρχή δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Εμείς οι ίδιοι, απασχολη μένοι από τις εξελίξεις, δεν είχαμε συνειδητοποιήσει απόλυτα τι ακριβώς είχε συμβεί. Ελάχιστοι άνθρωποι είχαμε μπροστά μας τεράστια καθήκοντα. Πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά. Βρι σκόμασταν μέρα-νύχτα στην Εκτελεστική Επιτροπή, κοιμόμα σταν με τα ρούχα, τρώγαμε ό,τι μας έστελναν από το σπίτι, αλλά ήμασταν χαρούμενοι και αισιόδοξοι όπως ποτέ άλλοτε στη ζωή μας. Το πρωί της 28ης Οκτώβρη κατευθύνθηκαν προς τη Δούμα ομάδες μαθητών του γυμνασίου, αξιωματικοί και οι γιούνκερ της σχολής υπαξιωματικών που βρισκόταν έξω από την πόλη. 'Οταν έφτασαν στη Δούμα, οι γιούνκερ παρατάχθηκαν, έβαλαν φρουρούς και έκλεισαν το δρόμο με οδόφραγμα. Από την αντί θετη πλευρά είχε συγκεντρωθεί μια μεγάλη ομάδα δικών μας στρατιωτών. Στην αρχή, τα πράγματα ήταν σχετικά ήρεμα ανά μεσα στις δύο πλευρές: περιορίζονταν σε υπαινιγμούς και πει ράγματα. Όμως, καθώς και οι δύο πλευρές ήταν οπλισμένες, ήταν ξεκάθαρο πως αργά ή γρήγορα θα άρχιζαν οι πυροβολισμοί. Για να αποφύγουμε μια άσκοπη αιματοχυσία, η Εκτελεστική Επιτροπή ζήτησε από τη Δούμα να παραδώσει τα όπλα και να παραδοθεί. Σαν απάντηση έφτασε από τη Δούμα η παράλογη απαίτηση να παραιτηθούμε από την εξουσία. Ακόμη πρότειναν να στείλουμε κάποιον για διαπραγματεύσεις. Στείλαμε τον Αντόνοφ. Τον συνόδεψα για λίγο, αλλά έμεινα με τους στρατιώ τες μας στη δώθε πλευρά του οδοφράγματος. Σκοτείνιαζε. Οι στρατιώτες άρχισαν να εκνευρίζονται. Το ίδιο συνέβαινε και 151


οπτό την άλλη πλευρά. Μας φώναξαν να απομακρυνθούμε. Ο Αντόνοφ ακόμη να γυρίσει. Οι στρατιώτες ανησυχούσαν: - Δεν θα τον αφήσουν να γυρίσει, μουρμούριζαν αναμεταξύ τους, πάμε να συγυρίσουμε αυτούς τους αλήτες. Αντιλαμβανόμενος πως λίγο έλειπε να ξεσπάσουν πυροβολι σμοί, συμβούλεψα τους στρατιώτες να περιμένουν λίγο: - Πάω εγώ να αναζητήσω τον Αντόνοφ. Αν δεν γυρίσουμε σε ένα τέταρτο, σημαίνει πως δεν μας αφήνουν να φύγουμε. Τότε ελάτε να μας βοηθήσετε. Διέσχισα τις γραμμές των γιούνκερ, που δεν με εμπόδισαν, και μπήκα στο κτίριο της Δούμας. Ανέβηκα τρέχοντας και βρήκα τον Αντόνοφ σε μια αίθουσα, περιτριγυρισμένο από κόσμο. Λο γομαχούσαν ζωηρά. - Βλαντιμίρ Πάβλοβιτς, φώναξα, πάμε γρήγορα. Θ' αρχίσουν οι πυροβολισμοί. - Ακούστε, είπε ο Αντόνοφ, αν αρχίσει το τουφεκίδι δεν θα μπο ρέσουμε πια να σας σώσουμε. - Αυτό είναι εκβιασμός, έλεγε ο μενσεβίκος Τσερτκόφ. Πρέπει να συζητήσουμε. Σύντροφοι, σας παρακαλώ λίγη ησυχία. Ποιος θέλει να μιλήσει; - Πάμε γρήγορα, φώναξα στον Αντόνοφ, αλλιώς δεν θα τη γλι τώσουμε. Εκείνη τη στιγμή μου έκανε εντύπωση η ψυχραιμία του Τσερ τκόφ και των δικών του. Παρά λίγο να τους περάσω για ήρωες. Αλλά, όπως μάθαμε αργότερα, ήταν μια υπολογισμένη κίνηση. Ήθελαν να κερδίσουν χρόνο. Λίγο πιο μακριά από το Σαράτοφ οι κοζάκοι επέστρεφαν από το μέτωπο και οι μενσεβίκοι υπο λόγιζαν στη βοήθειά τους. Βγήκα μαζί με τον Αντόνοφ. Μόλις είχαμε ξαναγυρίσει στους στρατιώτες μας, και ξαφνικά άρχισαν να βουίζουν γύρω μας οι σφαίρες που χοροπηδούσαν στο λιθόστρωτο και στους τοίχους των σπιτιών. Ακόμη δεν ξέρουμε ποιος ξεκίνησε πρώτος τους πυροβολισμούς. ...Καθώς πήγαινα προς την Εκτελεστική Επιτροπή, διασχίζο ντας δρόμους εντελώς άδειους, πέφτανε οβίδες από παντού και 152


εσκαγαν δίπλα μας, προς τη μεριά της Δούμας. Οι πυροβολη τές, με δική τους πρωτοβουλία, είχαν εγκαταστήσει τα πυρο βόλα τους σε ένα κοντινό ύψωμα και έριχναν καταιγιστικά πυρά στη Δούμα. Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε για δυο-τρεις ώρες. Νόμιζα ότι από τη Δούμα δεν θα είχε μείνει τίποτα όρθιο, όταν χτύπησε ξαφνικά το τηλέφωνο. Μίλαγαν από τη Δούμα. Είχαν αποφασί σει να στείλουν μια αντιπροσωπεία για να διαπραγματευτούν την παράδοσή τους. Δώσαμε διαταγή να τους αφήσουν να περάσουν. Εκμεταλλεύ τηκα την ευκαιρία και ρώτησα: «Έχετε πολλούς τραυματίες;» «Για την ώρα μόνο έναν», μου απάντησαν. Ύστερα από μισή ώρα, ήρθε η αντιπροσωπεία. Ήταν όλοι αποθαρρυμένοι και αποδέχτηκαν χωρίς δεύτερη σκέψη τους όρους μας. Αποφασίσαμε να πάμε στους στρατιώτες και να τους ανακοι νώσουμε την παράδοσή τους. Κατευθύνθηκα προς τη μεγαλύ τερη ομάδα κοκκινοφρουρών που βρισκόταν κοντά στη Δούμα. Μόλις χάραζε. Οι κοκκινοφρουροί ήταν ξεπαγιασμένοι, κουρα σμένοι και εξαιρετικά ανήσυχοι. Πήρα μαζί μου ένα μέρος της ομάδας και με μια λευκή σημαία προχωρήσαμε προς τη Δούμα. Το πυροβολικό είχε σταματήσει, μα κατά μήκος του δρόμου που διασχίζαμε, κάποιοι συνέχιζαν να μας πυροβολούν, αναγκάζοντάς μας να περπατούμε κολλημένοι στους τοίχους. Τέλος πά ντων φτάσαμε σώοι και αβλαβείς στη Δούμα. Μας περίμεναν. Όπλα και πολεμοφόδια ήταν σωριασμένα σε μια γωνιά. Το κτίριο δεν είχε σχεδόν καθόλου ζημιές. Προφανώς, μέσα στο σκοτάδι οι πυροβολητές σημάδευαν στα κουτουρού. Οι σφαίρες είχαν σφηνωθεί σε μερικά κοντινά κτίρια και στην εκκλησία που βρισκόταν εκεί δίπλα. Θυμάμαι πόσο αστείο μου φάνηκε το γεγονός ότι οι γιούνκερ εί χαν φτιάξει οδοφράγματα από... σακκιά με μήλα που είχαν κα τασχέσει από τους μανάβηδες. Οι στρατιώτες και οι εργάτες, που έφταναν μαζικά μετά την παράδοση, σκαρφάλωναν στα οδοφράγματα και με μια μπουκιά καταβρόχθιζαν όλα αυτά τα νόστιμα μήλα. 153


ΠΡΟ ΚΟΠ Ι Φ ΡΟ Λ Ο Φ *

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΑΜΑΡΑ

Στις 26 Οκτώβρη σε όλη τη Σαμάρα κυκλοφόρησαν περίεργες ανακοινώσεις, που έλεγαν ότι στις 6 το βράδυ στο κτίριο δημό σιων συγκεντρώσεων θα γινόταν μια έκτακτη συνεδρίαση του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Μετά τη δουλειά, πήγα στη συνεδρίαση του Σοβιέτ. Στους δρό μους ο κόσμος ήταν μαζεμένος σε ομάδες. Πλήθος είχε επίσης συγκεντρωθεί στην έδρα της εφημερίδας των καντέτων2- Φωνή του Βόλγα. Στον πίνακα ανακοινώσεων μόλις είχαν καρφιτσώσει ένα τηλε γράφημα σχετικό με τα γεγονότα της Πετρούπολης. Οι μικροα στοί, οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι, άλλος έτσι άλλος αλλιώς, τα 'χαν βάλει με τους μπολσεβίκους. Σε εκείνη την έκτακτη συνεδρίαση του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών εκλέχτηκε νέο προεδρείο. Εκλέχτηκαν ο Β.Β. Κουιμπίσεφ, ο Ν.Π. Τεπλόφ και άλλοι μπολσεβίκοι, ο μεν σεβίκος Καπτζάν και κάποιοι ακόμη. Όταν έληξαν οι διαδικασίες εκλογής, εγώ και ο Ναζάροφ, εργά της του εργοστάσιου υδροσωλήνων, πήραμε διαταγή από τον Β.Β. Κουιμπίσεφ να πάμε στην Τηλεγραφία. Έπρεπε να πά * Γεννήθηκε το 1882. Μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος1 από το 1905. Συμμετείχε σε ένοπλο απόσπασμα. Συνελήφθη και φυλακίστηκε δύο φο ρές. Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, έγινε πρόεδρος του μπολσεβίκι κου πυρήνα και μέλος του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών της Σαμάρα. Πολέμησε με τους κοκκινοφρουρούς. Στη διάρκεια του εμφύλιου δούλεψε από την παρανομία στη Σαμάρα, που ήταν στα χέρια του εχθρού. Στη συ νέχεια, ήταν ένας από τους οργανωτικούς υπεύθυνους του Κόμματος στην περιοχή του Κεντρικού Βόλγα. Πέθανε το 1943 154


ρουμε οπτό 'κεί τα τηλεγραφήματα και να τα φέρουμε αμέσως στο Σοβιέτ, που θα συνεδρίαζε διαρκώς μέχρι τις τρεις το πρωί. Στην Τηλεγραφία μας δέχτηκαν με δυσπιστία. Είχε προηγηθεί από την πλευρά μας ένα μέλος του στρατιωτικού τμήματος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Σαμάρα, ένας στρατιώ της του 140ού τάγματος του Μηχανικού, ο Ι.Τ. Κοζίρκοφ. Αυτός διάβαζε φωναχτά τα τηλεγραφήματα κι εμείς τα αναμεταδί δαμε. Τα τηλεγραφήματα έγραφαν για τα γεγονότα της κόκκινης Πε τρούπολης: τις ένοπλες επιχειρήσεις των εργατών, τους κανο νιοβολισμούς του θωρηκτού Αβρόρα στα Χειμερινά Ανάκτορα. Κάθε νέο σχετικό με τη νίκη των μπολσεβίκων εκνεύριζε τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες. Χοροπηδούσαν στις καρέκλες τους, ούρλιαζαν, έκαναν χειρονομίες, διέκοπταν την ανάγνωση των τηλεγραφημάτων, ιδιαίτερα εκείνου που ανέ φερε τη σύλληψη της Προσωρινής Κυβέρνησης και τη φυγή του Κερένσκι. Οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι ήταν σε μαύρη απόγνωση. Ο Μπρούσβιτ, ο Φορτουνάτοφ, ο Βολκόφ, ο Καπτζάν κ.λπ. γύρευαν με κάθε τρόπο να αποδείξουν ότι η κα τάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους δεν μπορούσε να διαρκέσει για πολύ. Σίγουρα δεν μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο στη Σαμάρα. Μετά από λίγο πήραμε ένα ενυπόγραφο τηλεγράφημα, που ανέφερε την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας και τη δημι ουργία της σοβιετικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Ο ενθουσιασμός μας ήταν ανείπωτος. Στις 27 Οκτώβρη, στις 4 το απόγευμα, συνεδρίασε έκτακτα το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών μαζί με τους εκπρο σώπους των συνδικάτων, των επιτροπών των μικρών και με γάλων εργοστασίων και της φρουράς. Ο Β.Β. Κουιμπίσεφ άνοιξε τη συνεδρίαση με μια σύντομη ανακοίνωση για τη νίκη των ερ γατών της Πετρούπολης και τη δημιουργία του Συμβουλίου Λαϊ κών Επιτρόπων με επικεφαλής τον Λένιν. Αυτή η είδηση προκάλεσε τον ενθουσιασμό των εργατών και στρατιωτών. Μετά τον Κουιμπίσεφ μίλησαν οι εκπρόσωποι των άλλων κομ 155


μάτων. Τα στελέχη του στρατού ορκίστηκαν να υπερασπιστούν την εξουσία των Σοβιέτ και τον Λένιν μέχρι την τελευταία ρα νίδα του αίματός τους. Οι εργόττες των εργοστασίων υποδέχτη καν με ενθουσιασμό την κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ. Μετά από όλες τις τοποθετήσεις ο Κουιμπίσεφ πρότεινε ένα ψήφισμα για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ της Σαμάρα. Οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι παρουσίασαν ένα αντιψήφισμα. Όμως η πρόταση των μπολσεβίκων εγκρίθηκε με συ ντριπτική πλειοψηφία, μέσα σε θύελλα χειροκροτημάτων. Οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι εγκατέλειψαν την αί θουσα, ενώ τους κυνηγούσαν οι κραυγές των εργατών: «Κάτω οι συνθηκολόγοι, αφήστε μας να δουλέψουμε!». Στη συνέχεια εκλέχτηκε η Επαναστατική Επιτροπή, αποτελούμενη από τον Β.Β. Κουιμπίσεφ, τον Σ.Τ. Τιούνοφ, τον Ι.Π. Τραΐνιν και τον Α.Κ. Μιτροφάνοφ. Η επανάσταση στη Σαμάρα επικράτησε αναίμακτα.

156


ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΒΙΛΕΝΣΚΙ (ΣΙΜ ΠΙΡΙΑΚΟΦ)*

Η ΣΙΒΗΡΙΑ ΣΤΑ 1917

Το κύμα των γεγονότων του Οκτώβρη έφτασε στη Σιβηρία με αρκετή καθυστέρηση και γι' αυτό, τοποθετώντας τα στο χρόνο, μπορούμε να πούμε ότι οι «μέρες του Οκτώβρη» εξελίχτηκαν στη Σιβηρία το Νοέμβρη και στην Ανατολική Σιβηρία ακόμη και το Δεκέμβρη. Τα γεγονότα του Οκτώβρη στην Πετρούπολη δεν ξάφνιασαν καθόλου τους εργάτες της Σιβηρίας. Μπορούμε να πούμε μάλι στα πως η Σιβηρία τα περίμενε, και σε πολλές περιοχές υπήρχε μια μεγάλη εμπειρία αγώνων για την εγκαθίδρυση της σοβιετι κής εξουσίας. Πρέπει να θυμίσουμε πως τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών βρήκαν πρόσφορο κλίμα στη Σιβηρία. Τόπος εξορίας και εκτοπίσεων, κατοικημένη από πλήθος πολιτικών εξόριστων, η Σιβηρία ήταν προσανατολισμένη προς τα αρι στερά και αυτό αναμφίβολα συντέλεσε στην πολιτική και αργό τερα οργανωτική εδραίωση των Σοβιέτ, τα οποία οι εργάτες της * Γεννήθηκε το 1888. Συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα από τις αρχές του 1900. Εργάστηκε σε διάφορες πόλεις στη Σιβηρία και στα Ουράλια, κύ ρια ανάμεσα στους σιδηροδρομικούς. Στα 1908 συνελήφθη και καταδικά στηκε σε τέσσερα χρόνια καταναγκαστικά έργα, και μετά στάλθηκε εξορία οτα σύνορα της επαρχίας Γιακουτία, όπου παρέμεινε μέχρι το 1917. Η επανάσταση του Οκτώβρη τον βρήκε στη Σιβηρία. Κατά την επίθεση του Κολτσάκ πέρασε στην παρανομία. Ήταν ο πρώτος εκλεγμένος αντιπρόσω πος της Ρωσικής Ομόσπονδης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας στην Απω Ανατολή. Στο 8ο Συνέδριο των Σοβιέτ εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Πανρωσικής Εκτελεστικής Επιτροπής (VCIK). Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δούλεψε κύρια στον τομέα της δημοσιογραφίας. Πέθανε το 1937. 157


Σιβηρίας αντιμετώπιζαν ως μια φυσική κατάκτηση της επανά στασης. Αυτό εκφράστηκε, πιο καθαρά, στο Ομσκ πριν ακόμη από τον Οκτώβρη. Το Σοβιε'τ του Ομσκ, που δεν υπάκουε απόλυτα στην Προσωρινή Κυβε'ρνηση, δεν δέχτηκε ε'να στρατηγό απεσταλ μένο της Πετρούπολης που πήγε να αναλάβει τη διοίκηση της περιοχής, απορρίπτοντας αμέσως το διορισμό του. Ακολούθησε μια στάση διαφωνίας με την Προσωρινή Κυβέρνηση από το Κρασνογιάρσκ και τη διοικητική περιφέρεια του Γιενισέι, κι αυτό επιδείνωσε τη θέση της Σιβηρίας στα μάτια του πρωθυπουργού Α.Φ. Κερένσκι. Αυτός ήδη από το Σεπτέμβρη είχε καταφερθεί έντονα ενάντια στους ανυπότακτους σιβηριανούς. Έφτασε δια ταγή να παρουσιαστούν στην Πετρούπολη σε κάποια υπηρεσία του Υπουργείου Πολέμου, και υπογράφηκε διάταγμα «παραπο μπής των στασιαστών στη δικαιοσύνη». Αλλά έφτασαν οι μέρες του Οκτώβρη, και το κύμα της επανάστασης τα σάρωσε όλα αυτά στην ορμητική του πορεία. Τα πρώτα νέα για τα γεγονότα του Οκτώβρη με βρήκαν στο Ομσκ. Είχα φύγει από την Πετρούπολη μόλις πριν μερικές μέ ρες. Ήμουν έτσι σε γνώση τόσο για τη γενική πορεία των εξελί ξεων που ωρίμαζαν, τόσο και για τα σχέδια των συντρόφων. Για τούτο θεωρούσα καθήκον μου να διαδώσω το συντομότερο δυνατόν στους σιβηριανούς εργάτες όλα τα νέα για την Επανά σταση του Οκτώβρη. Δεν είχε νόημα να παραμείνω στο Ομσκ. Το Σοβιέτ των αντι προσώπων του Ομσκ, που συγκλήθηκε στην έδρα της φρου ράς, δήλωσε με μεγάλο ενθουσιασμό την ολόπλευρη υποστή ριξή του στους εργάτες της Πετρούπολης. Η απόπειρα εξέγερ σης των γιούνκερ καταπνίγηκε αμέσως. Σύμφωνα με ένα προκαθορισμένο σχέδιο, πριν πάω ανατολικά αποφάσισα να περάσω από το Αλτάι, όπου ήθελα να έχω κά ποιες συναντήσεις. Το μεγάλο κύμα της Οκτωβριανής Επανά στασης προχωρούσε ήδη προς το εσωτερικό της Σιβηρίας. Στα κατάμεστα βαγόνια του τρένου με το οποίο ταξίδευα, ξεσπούσαν ζωηρές συζητήσεις από κάθε γωνιά. 158


Θέμα τους ήταν πάντα το ίδιο: Θα αντέξει η κυβέρνηση των Σο βιέτ; - Θα αντέξουμε, θα αντέξουμε σίγουρα, υποστήριζε αποφασι στικά ένας εργάτης που καθόταν δίπλα μου. - Αμφιβάλλω αν θα τα καταφέρουν σε τέτοιο χάος, απαντούσε με πείσμα ένας ανθρωπάκος με τη χαρακτηριστική φάτσα του υπάλληλου. Ο εργάτης του κουνούσε τη γροθιά κάτω από τη μύτη, με κα θαρά επιχειρήματα: - Το χάος μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους ίδιους τους ερ γάτες, που πρέπει να συνειδητοποιήσουν για ποιον ενεργούν: αν το κάνουν για τον εαυτό τους, για τη σοβιετική τους εξουσία, τότε μπορούν να προσπαθήσουν, μπορούν να δουλέψουν ακόμη καλύτερα. Σε μας στο Κρασνογιάρσκ, εφαρμόσαμε αυτή τη μέθοδο πολλές φορές.... Στις ψηλότερες κουκέτες συζητούσαν ένας στρατιώτης και ένας κοζάκος από το Αμούρ. Μιλούσαν για το νόμο σχετικά με την ιδιοκτησία της γης, που είχε ψηφίσει το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Ο στρατιώτης είχε μαζί του το κείμενο και το έδει χνε στον διπλανό του. Όλοι μιλούσαν για τα ίδια θέματα: για τον ηρωικό αγώνα των εργατών της Πετρούπολης και τα πρώτα βήματα της νεαρής κεντρικής σοβιετικής εξουσίας. Στο Μπαρναούλ επικρατούσε σχετική αδιαφορία για όσα συνέβαιναν στις πόλεις που βρίσκονταν κατά μήκος της σιδηροδρο μικής γραμμής. Εκεί δεν κινούνταν ακόμη κανείς. Όμως με αρ κετή σιγουριά μπορούσε κανείς να προβλέψει πως και οι εργά τες του Μπαρναούλ θα έπαιρναν σύντομα την εξουσία. Κι έτσι έγινε. Αφού τακτοποίησα τα πιο επείγοντα ζητήματα, πήγα ανατο λικά για το Ιρκούτσκ, όπου πολεμούσαν ακόμη. Το βράδυ της 8ης Δεκέμβρη, με την πρόφαση πως φοβόντου σαν πιθανό αφοπλισμό, οι γιούνκερ επιτέθηκαν στον λεγό μενο «Λευκό Οίκο», όπου βρισκόταν το κεντρικό επιτελείο των κοκκινοφρουρών και οι διάφορες υπηρεσίες του Σοβιέτ. 159


Παρά το τεταμένο κλίμα που είχε προκαλέσει η πολιτική δια μάχη, η ενέργεια των γιούνκερ αποτέλεσε αιφνιδιασμό για όλους. Οι γιούνκερ και οι αρχηγοί τους όμως υποτίμησαν την κατάσταση: πίστευαν πως αρκούσε να παραδοθεί ο «Λευκός Οίκος» για να τερματιστεί η σύγκρουση. Αλλά πλανιόντουσαν οικτρά... Με τους πρώτους κιόλας πυροβολισμούς, οι εργάτες και οι στρατιώτες της φρουράς ξεχύθηκαν στους δρόμους. Οι συ γκρούσεις ήταν λυσσαλέες και συνεχίστηκαν για οκτώ μέρες. Οι γιούνκερ κατέλαβαν το κέντρο της πόλης, όπου έπιασαν τις πιο καίριες θέσεις. Οι στρατιώτες και οι εργάτες συγκεντρώθη καν στις πιο σημαντικές βάσεις των περιχώρων του Ιρκούτσκ. Η φρουρά είχε στα χέρια της το πυροβολικό, που το χρησιμο ποίησε ενάντια στους γιούνκερ που είχαν οχυρωθεί σε ξεχωρι στά κτίρια. Τις πρώτες μέρες οι συγκρούσεις γίνονταν γύρω από τον «Λευκό Οίκο», όπου μια ομάδα μαχητών για τη σοβιετική εξουσία αντι στεκόταν ηρωικά, αποκρούοντας σθεναρά τις εχθρικές επιθέ σεις. Οι υπερασπιστές του «Λευκού Οίκου» δεν είχαν ούτε τρό φιμα ούτε πολεμοφόδια και ταλαιπωρούνταν από τα πρώτα κρύα, γιατί είχαν σπάσει όλα τα τζάμια του κτιρίου. Παρ' όλα αυτά, ο «Λευκός Οίκος» άντεξε για πέντε περίπου μέρες. Έφτασα στο Ιρκούτσκ ενώ συνέβαιναν όλα αυτά και, χωρίς χρο νοτριβή, η Επαναστατική Επιτροπή μου πρότεινε να ασχοληθώ με την έκδοση του εντύπου Τα Νέα της Επαναστατικής Στρα τιωτικής Επιτροπής. Αφού ανταλλάξαμε βιαστικά κάποιες ιδέες για τα συνθήματα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε στο πρώτο νούμερο, εγώ και ο σύντροφος Τζερσέβι (που το 1919 απαγχονίστηκε από τους λευκοφρουρούς) αρχίσαμε να ψάχνουμε για τυπογραφείο. Κάτω από βροχή πυροβολισμών, καταφέραμε να διασχίσουμε τη γέφυρα και να φτάσουμε στο γενικό επιτελείο, που βρισκό ταν δίπλα στο γυμνάσιο. Με μια μικρή ομάδα εγκατασταθήκαμε στο τυπογραφείο της στρα τιωτικής περιφέρειας και αρχίσαμε εκεί την εκτύπωση των Νέων ΐ6 θ


(όλη τη διάρκεια του αγώνα δημοσιεύσαμε πέντε ή έξι φύλλα). Και οι γιούνκερ είχαν τρ,δικό τους γενικό επιτελείο, το οποίο αποτελούσαν, εκτός από τους γέρους αξιωματούχους του τσά ρου, ο δήμαρχος του Ιρκούτσκ, ο σοσιαλεπαναστάτης Τσιτσινάντζε, ο σοσιαλεπαναστάτης Γιάκοβλεφ (ο μελλοντικός συνεργά της του Κολτσάκ). Οι αρχηγοί της ανταρσίας των γιούνκερ έδει χναν ωστόσο μια παιδαριώδη πολιτική επιπολαιότητα, αφού δεν έπαιρναν υπόψη την ανάγκη να υποστηρίξουν και πολιτικά τις κινήσεις τους. Ο αγώνας για την εξουσία των Σοβιέτ στο Ιρκούτσκ ήταν ο ήχος της σάλπιγγας που καλούσε τις εργατικές μάζες της Σιβηρίας στην αντεπίθεση και την υπεράσπιση της φρουράς και των εργατών του Ιρκούτσκ. Κι αυτό το κάλεσμα είχε αποδέκτες. Από τις πρώτες κιόλας μέρες άρχισαν να κατα φθάνουν από παντού στο Ιρκούτσκ ενισχύσεις εργατών και στρατιωτών. Πρώτοι έφτασαν οι εργάτες του Τσερέμτσοβο, ακολουθούμενοι από τμήματα κοκκινοφρουρών που ερχόντου σαν το ένα μετά το άλλο από το Κανσκ και το Κρασνογιάρσκ. Βλέποντας ότι τα γεγονότα έπαιρναν άλλη τροπή, οι αρχηγοί των γιούνκερ προσπάθησαν να εμποδίσουν την άφιξη των ενι σχύσεων κλείνοντας το πέρασμα από τη γέφυρα, στην οποία έβαλαν φωτιά. Όμως ούτε κι αυτή η ενέργεια έδωσε τα επιθυ μητά γι' αυτούς αποτελέσματα. Η Σιβηρία συνέχισε να ανταποκρίνεται στις εκκλήσεις του Ιρκούτσκ, το οποίο θεωρούσε ως «Μόσχα της Σιβηρίας», και να στέλνει βοήθεια. Εν τω μεταξύ και οι μικροαστοί, ιδιαίτερα όσοι έμεναν στις συ νοικίες που είχαν καταλάβει οι γιούνκερ, καταλάβαιναν πως οι ενέργειες αυτές δεν ήταν παρά μια αδιέξοδη προσπάθεια. Κι αυτό σφράγισε και το οριστικό τους τέλος. Στις 17 Δεκέμβρη, μπορούσαμε πια να γράφουμε στα Νέα: «Η αντεπανάσταση καταπνίγηκε. Οι εχθροπραξίες έληξαν. Η Επα ναστατική Στρατιωτική Επιτροπή καλεί τους πολίτες να παρα μείνουν ήρεμοι και να προσπαθήσουμε όλοι μαζί για να ξαναρ χίσει η κανονική ζωή της πόλης. Η υπόθεση της επανάστασης και της τάξης είναι σε σίγουρα και στιβαρά χέρια. Ζήτω οι επα ναστάτες εργάτες και στρατιώτες!» 161


Οι στρατιώτες και οι εργάτες της Σιβηρίας και οι μαχητές Γιακούτι", που πολέμησαν στο πλευρό τους, ανάγκασαν το προ πύργιο του Κερένσκι στη Σιβηρία να παραδοθεί. Η νίκη των Σο βιέτ ήταν πια σίγουρη. Το κύμα της προλεταριακής επανάστασης, το Δεκέμβρη, εξου δετέρωσε την εξέγερση των γιούνκερ στο Ιρκούτσκ και συνέχισε τη νικηφόρα πορεία του στην Ανατολή, για να κλείσει τον κύκλο των δοξασμένων μαχών της Πετρούπολης.

162


Μ Ο ΪΣΕΪ ΓΚΟΥΜΠΕΛΜΑΝ*

Ο ΟΚΤΩΒΡΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠ Ω ΑΝΑΤΟΛΗ

Στις 26 Οκτώβρη έφτασε στο Βλαδιβοστόκ η είδηση για τις κι νήσεις των επαναστατημένων μαζών της Πετρούπολης. Συγκαλέσαμε αμέσως την Ολομέλεια της περιφερειακής μπολ σεβίκικης επιτροπής και καλέσαμε όλα τα μέλη να ενημερώσουν σχετικά τους εργάτες, τους στρατιώτες και τους ναύτες. Οι συγκεντρώσεις έγιναν σε ατμόσφαιρα ευφορίας. Οι μπολσε βίκοι οργάνωσαν σε όλη την περιφέρεια ένοπλες διαδηλώσεις με τα συνθήματα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών!», «Ζήτω το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων!», «Ζήτω ο Λένιν!». Αυτές οι διαδηλώσεις έκαναν μεγάλη εντύπωση σε όλο τον πλη θυσμό της περιοχής. Το Νοέμβρη, στη ζώνη των ορυχείων του Σουτσάν, κοντά στο Βλαδιβοστόκ, είχε εγκαθιδρυθεί η σοβιετική εξουσία. Στο ψήφισμα που εγκρίθηκε από το Σοβιέτ των εργα• Γεννήθηκε το 1895. Από το 1902 μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος'. Δούλεψε για το Κόμμα στην Απω Ανατολή. Το τσαρικό καθεστώς τον συνέ λαβε δύο φορές. Το 1910 καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια καταναγκαστικά έργα. Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη δραστηριοποιήθηκε πρώτα στην Τσίτα και μετά στο Βλαδιβοστόκ. Ήταν μέλος της Κομματικής Επι τροπής για την περιφέρεια της Απω Ανατολής και γραμματέας της Εκτελε στικής Επιτροπής του Σοβιέτ του Βλαδιβοστόκ. Από το 1917 ως το 1922 κατέλαβε σημαντικά αξιώματα στο Κόμμα και στο στρατό της Δημοκρατίας της Απω Ανατολής. Συμμετείχε στην οργάνωση και την καθοδήγηση του παρτιζάνικου κινήματος στην Απω Ανατολή. Από το 1923 διέμενε στη Μό σχα, από όπου διηύθυνε τη δουλειά του Κόμματος και της σοβιετικής εξουσίας. Από το 1933 ως το 1947 ήταν πρόεδρος της Κεντρικής Επιτρο πής του Συνδικάτου των Εμποροϋπαλλήλων. 163


των και στρατιωτών βουλευτών περιλαμβανόταν η απόφαση του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ για την ανάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ. Περιείχε επίσης ένα θερμό χαιρε τισμό στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, που είχαν αναλάβει να στηρίξουν τη σοβιετική εξουσία σαν αληθινοί εκφραστές και υπερασπιστές των συμφερόντων του εργαζόμενου λαού. Οι μεταλλωρύχοι του Σουτσάν, που ήταν το πιο επαναστατικό τμήμα των προλετάριων της περιοχής, είχαν κηρύξει πρώτοι τη σοβιετική εξουσία στην περιοχή τους. Η επανάσταση κέρδισε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα πλατιά στρώματα του πληθυσμού. Οι μπολσεβίκοι παρουσίασαν για τούτο στην Ολομέλεια των Σοβιέτ του Βλαδιβοστόκ μια πρό ταση αντικατάστασης της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ, που τώρα πια δεν αντανακλούσε τα συμφέροντα και τις ανά γκες των εργατικών και αγροτικών μαζών. Στις 24 Νοέμβρη οι διαδηλωτές βάδιζαν στους δρόμους του Βλαδιβοστόκ, κατευθυνόμενοι στο «Σπίτι του Λαού» όπου γινό ταν η Ολομέλεια των Σοβιέτ, τραγουδώντας επαναστατικούς ύμνους και φωνάζοντας συνθήματα. Αλλά και η πλειοψηφία των αντιπροσώπων του Σοβιέτ ήταν σε εξαιρετική φόρμα. Ο αντιπρόσωπος Α. Νεϊμπούτ, στο όνομα της μπολσεβίκικης φράξιας, πρότεινε την εκλογή νέας Εκτελε στικής Επιτροπής που να εκφράζει πραγματικά το προλετα ριάτο και να μπορεί να εφαρμόσει, χωρίς δισταγμούς, τις απο φάσεις του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων. Η πρόταση των μπολσεβίκων έγινε αποδεκτή από τους αντι προσώπους και τους εργάτες, τους ναυτικούς και τους στρα τιώτες οι οποίοι γέμισαν την αίθουσα με συνθήματα και ζητω κραυγές που αντηχούσαν έξω από τους τοίχους του «Σπιτιού του Λαού» και ακούγονταν από τους διαδηλωτές που ήταν σε αναμονή. Οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες διαμαρτυρήθηκαν εξοργισμένοι και παρουσίασαν ένα αντι-ψήφισμα, που όμως δεν εγκρίθηκε. Στην ψηφοφορία εγκρίθηκε το ψήφισμα των μπολσεβίκων και εκλέχτηκε η νέα Εκτελεστική Επιτροπή. Οι μπολσεβίκοι κατέλα 164


βαν τις 24 από τις 40 έδρες και έτσι εξασφαλίστηκε η εφαρμογή της θέλησης των μαζών και των κατευθύνσεων της κεντρικής εξουσίας των Σοβιέτ. Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής εκλέχτηκε ο βενιαμίν των επαναστατημένων μαζών της Ανατο λής, ο μπολσεβίκος Κονσταντίν Σουχάνοφ. Η σοβιετική εξουσία δεν εγκαθιδρύθηκε ταυτόχρονα σε όλη την Απω Ανατολή. Στις 29 Νοέμβρη του 1917 η Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ του Βλαδιβοστόκ, υποστηριζόμενη από 30 χιλιάδες προλετάριους, 46 χιλιάδες ναύτες του στόλου της Σιβηρίας και τους στρατιώτες της φρουράς του Βλαδιβοστόκ, έχοντας την πλειοψηφία του Σοβιέτ, αποφάσισε το πέρασμα όλης της εξου σίας στο Σοβιέτ, ως εκπροσώπου της κεντρικής εξουσίας. Η ανάληψη της εξουσίας στο Βλαδιβοστόκ, όπως και σε όλα τα παράλια της χώρας, έγινε χωρίς να χυθεί αίμα. Η αποστολή των επιτρόπων στην Τηλεγραφία, στο Ταχυδρομείο, στις Τράπεζες, στο Ταμείο και στις άλλες δημόσιες υπηρεσίες, το κλείσιμο της αντιδραστικής εφημερίδας Άπω Ανατολή και μια σειρά από άλ λες πρωτοβουλίες επαναστατικού χαρακτήρα, δεν βρήκαν ση μαντική αντίσταση. Οι τορπιλάκατοι, τα μεταγωγικά και τα υποβρύχια ήταν σε κατάσταση συναγερμού. Οργανώθηκαν ομάδες περιφρούρησης στα στρατιωτικά τμήματα. Εφοδιάστη καν με όπλα ομάδες εργατών και δημιουργήθηκε ένα ειδικό στρατιωτικό επαναστατικό Κομιτάτο από τη στρατιωτική επι τροπή του Σοβιέτ. Μαζί με τον Νεϊμπούτ, τον Κουσνάρεφ και άλλους, διέτρεξα τις περιοχές του Σπασκ, του Ανούτσινο και του Σουτσάν (που είχαν λιγνιτωρυχεία) με το σκοπό όχι μόνο να προετοιμάσουμε την κατάληψη της εξουσίας, αλλά και να εκ παιδεύσουμε τις οργανώσεις του κόμματος και των συνδικάτων πάνω στα συστήματα και τις μεθόδους για τη συγκρότηση και την ενίσχυση των οργάνων εξουσίας. Το Νικόλσκ-Ουσουρίσκ, το Χαμπαρόβσκ, το Μπλαγκοβεσένσκ και άλλες πόλεις της περιοχής ακολούθησαν το παράδειγμα του Βλαδιβοστόκ. Στις 12 Δεκέμβρη έγινε το 3ο Συνέδριο των Σοβιέτ της περιφέ ρειας της Απω Ανατολής και εγκρίθηκε η απόφαση σχετικά με 165

Η ΕΠΑΝΑΓΓΑΙΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ

το πέρασμα της εξουσίας στο Σοβιέτ των εργατών, στρατιω τών και αγροτών βουλευτών. Το Σοβιέτ των εργατών, στρατιω τών και αγροτών βουλευτών ανέλαβε τα πιο κρίσιμα καθήκο ντα: να εφαρμόσει με σταθερότητα τις αποφάσεις και κατευ θύνσεις του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, να παλέψει με κάθε τρόπο για την επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος και ενάντια στην αποδιοργάνωση των μεταφορών, να αγωνιστεί ενάντια στην αντεπανάσταση, και να καταβάλει κάθε προσπά θεια ώστε οι λαϊκές μάζες στο σύνολό τους να πάρουν μέρος στην καθοδήγηση της πολιτικής ζωής. Οι μπολσεβίκοι είχαν την απόλυτη πλειοψηφία στην Εκτελε στική Επιτροπή. Ανάμεσα στα μέλη του Σοβιέτ του Χαμπαρόβσκ ήταν και η φλο γερή μπολσεβίκα Κορεάτισσα Κιμ-Στάνκεβιτς Αλεξάντρα Πετρόβνα, που αργότερα δολοφονήθηκε άγρια, στη διάρκεια της ξένης ένοπλης επέμβασης, από τον πράκτορα των επεμβασιών, τον αταμάνο αρχιεγκληματία Καλμίκοφ [επικεφαλής του στρατού των κοζάκων, δες και σημείωση 8]. Μετά το 3ο Περιφερειακό Συνέδριο των Σοβιέτ διαλύθηκαν οι αντεπαναστατικές οργανώσεις στην Απω Ανατολή. Καθιερώ θηκε η εργάσιμη μέρα των 8 ωρών και εγκαινιάστηκε ο εργατι κός έλεγχος στην παραγωγή. Οι Επίτροποι αντάχθηκαν στις κυ βερνητικές υπηρεσίες. Επίσης επικυρώθηκαν, προκειμένου να εφαρμοστούν, οι απο φάσεις του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων για τη γη, την ειρήνη και τον εργατικό έλεγχο. Οι μενσεβίκοι και οι δεξιοί σοσιαλεπαναστάτες διαμαρτύρονταν έντονα, υποστηρίζοντας πως όλα αυτά δεν ήταν παρά σοσιαλιστικοί πειραματισμοί κα ταδικασμένοι σε αποτυχία. Από πίσω ακολουθούσε και η αντεπαναστατική αστική τάξη. Οι εργάτες, οι αγρότες και οι κοζάκοι, όμως, υποδέχτηκαν με ικανοποίηση τις πρωτοβουλίες της σοβιετικής εξουσίας και τις έβαλαν σε εφαρμογή. Η ζωή των εργαζομένων έγινε ανθρώπινη και χαρούμενη. Ο λαός συμφωνούσε ενθουσιασμένος. Έτσι εγκαθιδρύθηκε η σοβιετική εξουσία στην Απω Ανατολή. 166


ΝΤΜΙΤΡΙ ΑΝΤΡΕΕΒΙΤΣ Φ ΟΥΡΜ ΑΝΟΦ *

ΣΕ ΧΑΙΡΕΤΟΥΜΕ, ΝΕΑ ΖΩΗ!

Στις 25 Οκτώβρη 1917 είχε προγραμματιστεί, για τις έξι το απόγευμα, συνεδρίαση του Σοβιέτ του Iβάνοβο-Βοζνεσένσκι. Δεν θυμάμαι ακριβώς την ημερήσια διάταξη, παρά μόνο την ψυ χολογία μας, που ήταν πολύ ανεβασμένη. Συζητούσαμε με ορμή και θέρμη πολύ μεγαλύτερες απ' όσο επέβαλαν τα προκαθορι σμένα θέματα της συζήτησης. Ήμασταν ξεσηκωμένοι, αντιδρούσαμε έντονα στο καθετί, συχνά ακούγονταν κακεντρεχείς παρατηρήσεις. 'Οσοι διαφωνούσαν, χοροπηδούσαν στις θέσεις τους, σαν τις φουσκάλες που βγαίνουν στην επιφάνεια όταν βράζει το νερό: ανεβαίνουν, ανεβαίνουν και στο τέλος σκάνε κι εξαφανίζονται. Έτσι κι αυτοί... Εύκολα μπορούσες να δεις πως τα προκαθορισμένα από την ημερήσια διάταξη θέματα συζήτη σης δεν ήταν αυτά που πραγματικά μας απασχολούσαν. Φορ τίζαμε τις κουβέντες μας με αυτά που είχαμε μέσα μας και για τα οποία πραγματικά θέλαμε να μιλήσουμε. Ηταν «αυτό» που περίμεναν όλοι οι παρόντες αντιπρόσωποι.... Ήταν 25 του μήνα... Ίσως το πρωί ή το βράδυ... ή ίσως κι εκείνη τη στιγμή να κελαηδούσαν τα μυδραλιοβόλα, να χτυπούσε το πυροβολικό, ή οι γραμμές των εργατών να ξεκινούσαν την πο ρεία, και ίσως είχε αρχίσει να ρέει άφθονο το αίμα των αδερφών • Γεννήθηκε το 1891. Πολύ γρήγορα αφιερώθηκε στην υπόθεση της επανά στασης. Είχε μεγάλη επιρροή στους εργάτες. Υπήρξε μέλος του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών του Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκι και τον Οκτώβρη του 1917 ήταν πρόεδρος του επαναστατικού γενικού επιτελείου του Σοβιέτ. Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ονομαστό σοβιετικό συγγραφέα. Πέθανε το 1926. 167


μας... Αν μπορούσαμε να πληροφορηθούμε αμέσως... Θα ανασαίναμε από ανακούφιση... Τρεις φορε'ς αποπειράθηκα να μιλήσω στο τηλέφωνο με τη Μό σχα, αλλά δεν τα κατάφερα. Τελικά με συνέδεσαν με τη σύνταξη της εφημερίδας Ιζβέστια από όπου άκουσα λίγα αλλά συγκλονι στικά νέα: - Ανέτρεψαν την Προσωρινή Κυβέρνηση! Θυμάμαι ότι έτρεξα στην αίθουσα, διέκοψα το βουητό, και αφού ακολούθησε νεκρική σιγή, με αργά, καθαρά λόγια τους είπα τα νέα: - Σύντροφοι, η Προσωρινή Κυβέρνηση έπεσε! Μετά από ένα δευτερόλεπτο σιωπής όλη η αίθουσα σηκώθηκε στο πόδι. Ο καθένας φώναζε ό,τι του κατέβαινε, άλλος έβριζε, άλλος θριαμβολογούσε, άλλος έσφιγγε το χέρι του διπλανού, άλ λος πηδούσε στα καθίσματα, ενώ κάποιοι, χωρίς φανερό λόγο, χειροκροτούσαν, χτυπούσαν τα πόδια, χτυπούσαν τις μαγκού ρες τους στο πάτωμα και τα καθίσματα και ούρλιαζαν ξεφωνί ζοντας: - Σύντροφοι!... Σύντροφοι!...Σύντροφοι!... Ένας παρορμητικός μηχανικός χούφτωσε μια μεγάλη καρέκλα και την έριξε στο πάτωμα με θόρυβο, χωρίς ευτυχώς να κτυπήσει κανέναν... Κραυγές χαράς, ουρλιαχτά, τραγούδια, όλα μαζί σε μια απερίγραπτη χαοτική φασαρία... Ξάφνου κάποιος φώναξε: «Τη Διεθνή!» Και από το χάος υψώθηκαν ξαφνικά, όλο και πιο στεντόρεια, οι νότες του ιερού ύμνου... Τον είχαμε τραγουδήσει πριν, θα τον τραγουδούσαμε πάλι αμέτρητες φορές, αλλά δεν θυμάμαι να τον τραγουδήσαμε άλλη φορά με τέτοιο τρόπο, με τέτοια εσω τερική ένταση, με τόση ορμή και ζέση, με τόσο βαθιά πίστη σε κάθε στροφή: «Εμπρός της γης οι κολασμένοι, της πείνας σκλά βοι εμπρός, εμπρός! Το δίκιο απ' τον κρατήρα βγαίνει, σαν βρο ντή σαν κεραυνός. Φτάνουν πια της σκλαβιάς τα χρόνια! Όλοι εμείς οι ταπεινοί της γης, που ζούσαμε στην καταφρόνια, θα γί νουμε το παν εμείς!». Δεν τραγουδούσαμε μονάχα, αλλά βλέπαμε μπροστά μας να ση 168


κώνονται, να βαδίζουν, να ρίχνονται οι εργάτες παρατεταγμε'νοι στην τελική θανάσιμη μάχη. Ακούγαμε τις απειλητικές πολεμικές κραυγές, ακούγαμε τις αυστηρές, κοφτές, ακριβείς διαταγές, ακούγαμε την οχλοβοή των όπλων... Ναι, ναι, ο στρατός των προλετάριων είχε ξεσηκωθεί! Και ο ήλιος έλαμπε ξανά, μας θέρμαινε με τις ζεστές του αχτί δες. Ναι, ακριβώς όπως στο τραγούδι, στον ύμνο που μας κα θοδηγούσε, στο τραγούδι που αγαπούσαμε πάνω απ' όλα, που είχαμε στην καρδιά μας, στο τραγούδι που έλεγαν οι σκλάβοι στην παρανομία, που για να τους αναγκάσουν να σιωπήσουν τους είχανε κυνηγήσει, εκτοπίσει, εκτελέσει, απαγχονίσει και βασανίσει στα κάτεργα. Ήταν ποτέ δυνατό να λέει ψέματα αυτό το τραγούδι, το ποτισμένο με το αίμα των μαρτύρων; Η πολυπόθητη μέρα είχε φτάσει: «Σε χαιρετούμε, νέα ζωή!».

169

3.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

«Εσύ έγινες εθελοντής;» Αφίσα της περιόδου του εμφυλίου, έργο του καλλιτέχνη Ντ. Μουρ.


ΝΙΚΟΛΑΙ Π ΕΤΡΟΒΙΤΣ ΓΚΟ ΡΜ Π ΟΥΝΟ Φ *

Π Ω Σ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ (SOVNARKOM)

Ενώ στους δρόμους της Πετρούπολης και της Μόσχας μαίνο νταν ακόμη οι επαναστατικές συγκρούσεις, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς οργάνωνε με όλες τις δυνάμεις του τις κυβερνητικές δομές της νέας εξουσίας. Μαζί με μερικούς συντρόφους δούλευα στο Σμόλνι, προσπαθώ ντας να βάλω λίγη τάξη και να στήσω το γραφείο πληροφο ριών, ώστε να δώσω τη δυνατότητα στις χιλιάδες των εργατών που ερχόντουσαν στο Σμόλνι να βρουν ό,τι είχαν ανάγκη στο αρχικό χάος που ακολούθησε την επανάσταση, μέσα από το οποίο ξεπηδούσαν σιγά-σιγά οι δομές της σοβιετικής εξουσίας. Αναπάντεχα, έλαβα ένα σημείωμα από τον Β.Ν. ΜποντςΜπρούεβιτς, που μου έλεγε να τον συναντήσω αμέσως. Μόλις με είδε, χωρίς να πει τίποτε, με οδήγησε στο τρίτο πά τωμα, σε εκείνο το γωνιακό δωματιάκι όπου στην αρχή εργαζό ταν ο Βλαντιμίρ Ιλίτς. • Γεννήθηκε το 1892. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1917. Μετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη έγινε γραμματέας του Sovnarkom (Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων) και προσωπικός γραμμα τέας του Β.Ι. Λένιν. Το 1919-1920 είχε πολιτικά καθήκοντα στον Κόκκινο Στρατό, και μετά ήταν επικεφαλής των διοικητικών υπηρεσιών του Sovnarkom της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρα τίας, καθώς και του Sovnarkom και του Συμβουλίου Εργασίας και Άμυνας της ΕΣΣΔ. Αργότερα διετέλεσε μέλος του Gosplan (Κρατική Επιτροπή Σχεδιασμού) της ΕΣΣΔ, και πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής για τη χη μεία. Από το 1935 ήταν ομότιμο μέλος και μόνιμος γραμματέας της Ακαδη μίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Πέθανε το 1938. 175


Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς με χαιρέτισε και, προς μεγάλη μου έκπληξη, μου είπε: - Είστε ο γραμματέας του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, του Sovnarkom. Εκείνη τη στιγμή δεν μου έδωσε καμία οδηγία. Δεν είχα την πα ραμικρή ιδέα για τα γενικά καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του γραμματέα. Παρ' όλα αυτά ξεκίνησα τη δουλειά. Βρήκα σε κά ποιο γραφείο μια γραφομηχανή, στην οποία έγραφα ο ίδιος με δύο δόί^τυλα, μια που για πολύ καιρό ήταν αδύνατον να βρω δακτυλογράφο. Κατάφερα να βρω ένα μικρό δωμάτιο και άρ χισα να «στήνω την υπηρεσία», που τις πρώτες μέρες δεν είχε άλλον υπάλληλο εξόν από μένα. Από τους πρώτους ήρθε μαζί μου η Αννα Πετρόβνα Κίσας. Δεν τη γνώριζα αλλά σκέφτηκα ότι, για να έρθει, θα ήταν «δική μας». Αρχίσαμε να καταγράφουμε τις υπηρεσίες και τα γραφεία που δημιουργήθηκαν αυθόρμητα στο Σμόλνι. To Sovnarkom δεν συ νεδρίαζε ακόμη, κι αυτό μας έδωσε το χρόνο για να οργανώ σουμε λίγο τη δουλειά μας. Ο Βλαντιμίρ Ντμιτρίεβιτς Μποντς-Μπρούεβιτς μου έστειλε ακόμη και το διευθυντή του αρχείου, που γνώριζε τα τελευταία αμερικάνικα μηχανήματα. Αυτός βάλθηκε να οργανώσει το αρ χείο πάνω στις καρέκλες, μια που το Sovnarkom είχε στη διά θεσή του μόνο ένα τραπέζι. Σιγά-σιγά έμαθε να μη δίνει σημα σία στα πενιχρά μέσα που είχαμε στη διάθεσή μας και αποδέ χτηκε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να βάλουμε στην άκρη κάθε ιδέα «αμερικάνικης ορθολογικοποίησης». Η πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων έγινε στις 3 Νοέμβρη 1917, στο ίδιο γωνιακό δωματιάκι που ανέ φερα πρωτύτερα. Σ' αυτή τη συνεδρίαση με κάλεσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. Μην έχοντας την παραμικρή ιδέα για το πώς κρατούνται τα πρακτικά, δεν κατέγραψα τους παρόντες στη συνεδρίαση, στην οποία προέδρευε ο Λένιν. Κατά τη διάρκεια των εργασιών έκανε μια εισήγηση ο σύντρο φος Νόγκιν, που είχε έρθει από τη Μόσχα, σχετικά με ό,τι συ 176


νέβη εκεί. Πάσχιζα να κρατήσω σημειώσεις για τα πιο σπουδαία σημεία, αλλά όπως ήταν αναμενόμενο δεν τα κατάφερα, γιατί δεν γνώριζα στενογραφία. Στο τέλος δεν μπορούσα πια να γράψω τίποτα, γιατί όλοι μι λούσαν ταυτόχρονα. Η κουβέντα στρεφόταν στον πεσιμισμό κάποιων συντρόφων, στους οποίους μερικά γεγονότα της Μό σχας έδιναν την εντύπωση ότι καταστράφηκαν όλα τα μνημεία (όπως για παράδειγμα η φήμη για την καταστροφή της εκκλη σίας του Αγίου Βασιλείου). Ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη συνεδρίαση του Sovnarkom μεσολάβησαν 12 μέρες. Όπως είναι γνωστό, τις μέ ρες εκείνες επικρατούσαν πυρετώδεις ετοιμασίες για την οργά νωση του ένοπλου αγώνα ενάντια στην αντεπανάσταση, και σημειώθηκαν λυσσαλέες συγκρούσεις ανάμεσα στους κοκκινοφρουρούς και τους αντεπαναστάτες κοντά στην Πετρούπολη. Επικεφαλής αυτού του αγώνα ήταν η Επαναστατική Στρατιω τική Επιτροπή, αλλά στην ουσία όλα γίνονταν με την καθοδή γηση του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Οργανώνοντας τους κοκκινοφρουρούς και την άμυνα της Πε τρούπολης, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς αξιοποιούσε ακόμη και την παρα μικρή ικανότητα του καθένα. Κάποια φορά, αργά τη νύχτα, με φώναξε και μου έδωσε το πα ρακάτω καθήκον: - Πήγαινε γρήγορα, μαζί με τον σύντροφο τάδε (δεν θυμάμαι πια το όνομά του) και οργανώστε μια αποστολή φορτηγών για να αρχίσει αμέσως η μεταφορά πολεμοφοδίων από το φρούριο Πετροπαβλόφσκ μέχρι την πρώτη γραμμή της μάχης. Με τη βοήθεια του συνδικάτου των μεταφορέων βρήκαμε τις δι ευθύνσεις των φορτηγατζήδων και των αφεντικών τους και, μέσα στη μαύρη νύχτα, με το πιστόλι στο χέρι, τριγυρίζαμε σε σπίτια και αυλές ξεσηκώνοντας τους φορτηγατζήδες, πότε με πειθώ και πότε με απειλές. Την αυγή η αποστολή ήταν ήδη στο φρούριο. Τις μέρες εκείνες η «υπηρεσία» μας εκτελούσε τις πιο αλλοπρό σαλλες διαταγές που μας έδινε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. 177


Για παράδειγμα, μια φορά ο Βλαντιμίρ Ίλιτς μου εμπιστεύθηκε μια διαταγή με την υπογραφή του (κάποιες διαταγε'ς τις υπέ γραφε τότε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, σε συνεννόηση με έναν ή δύο Λαϊ κούς Επιτρόπους, χωρίς την προηγούμενη σύγκληση του Sovnarkom, αφού ήταν αδύνατον αυτό να συνεδριάζει συχνά εκείνες τις μέρες των μαχών), με εντολή στην Κρατική Τράπεζα να παραδώσει, πέρα από κάθε τυπική διαδικασία, στα χέρια του γραμματέα του Sovnarkom (δηλαδή σ' εμένα) 10 εκατομμύ ρια ρούβλια* για την κυβέρνηση. Ο Β.Β. Ομπολένσκι-Οσίνσκι είχε διοριστεί κυβερνητικός επίτρο πος στην Τράπεζα. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, παραδίνοντάς μου μπροστά του την εντολή, μου είπε: - Μη γυρίσεις χωρίς τα χρήματα! Το ζήτημα δεν ήταν τόσο απλό. Ήταν η περίοδος που πολλοί υπάλληλοι, ανάμεσά τους και αυτοί της Κρατικής Τράπεζας, μας σαμποτάριζαν. Η Κρατική Τράπεζα αγνοούσε ξεδιάντροπα τα διατάγματα της κυβέρνησης24και δεν εκτελούσε τις εντολές πλη ρωμών. Ο σύντροφος Μενζίνσκι, που ήταν Λαϊκός Επίτροπος Οικονομικών, δεν είχε καταφέρει με κανένα τρόπο να αναγκάσει την Τράπεζα να δώσει στην κυβέρνηση τα χρήματα που χρειά ζονταν για την επανάσταση, μέχρι τη στιγμή που αναγκάστηκε να συλλάβει τον Σίποφ, Διευθυντή της Κρατικής Τράπεζας. Τε λικά ο Σίποφ μεταφέρθηκε στο Σμόλνι, όπου έμεινε υπό κράτηση για μικρό χρονικό διάστημα. Κοιμόμασταν, μαζί και με τον σύ ντροφο Μενζίνσκι, και οι τρεις στο ίδιο δωμάτιο. Τη μέρα αυτό το μέρος λειτουργούσε σαν γραμματεία κάποιου γραφείου (μάλ λον του Επιτρόπου Οικονομικών). Με μεγάλη μου λύπη αναγκά στηκα, σε ένδειξη ευγένειας, να παραχωρήσω το ράντσο μου στον κρατούμενο Σίποφ και να κοιμάμαι πάνω στις καρέκλες. Επιστρέφοντας στο θέμα της αποστολής που μου είχε αναθέσει ο Λένιν, μαζί με τον σύντροφο Οσίνσκι πήγα με το αυτοκίνητο * Ίσως όχι 10, αλλά 5 εκατομμύρια ρούβλια. Δεν είμαι σίγουρος για το ποσό, διότι δεν έχω στα χέρια μου το πρωτότυπο της διαταγής, που προ φανώς παρέμεινε στην τράπεζα ως εγγυητική επιστολή. 178

ΤΑ ΠΡΠΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

στην Κρατική Τράπεζα. Παρ' όλα τα τερτίπια της διοίκησης της Τράπεζας, ακόμη και ψεύτικους συναγερμούς κ.λπ., καταφέ ραμε να επιβάλουμε στον ταμία να μας καταβάλει το ποσό που ζητούσαμε. Ενώ μετρούσαμε τα χρήματα, οι οπλισμένοι φρου ροί της Τράπεζας μας σημάδευαν με τα όπλα, έτοιμοι να πυρο βολήσουν. Ήταν ένα επεισόδιο αρκετά επικίνδυνο, αλλά τελικά όλα πήγαν καλά. Εν τω μεταξύ προέκυψε άλλο πρόβλημα: δεν είχαμε σάκο για να μεταφέρουμε τα χρήματα. Δεν είχαμε σκεφτεί να πάρουμε κάτι τέτοιο μαζί μας. Τελικά ένας από τους εργάτες μας δάνεισε δύο παλιούς μεγάλους σάκους. Τους γεμίσαμε με τα χρήματα, τους φορτωθήκαμε στους ώμους και πήγαμε στο αυτοκίνητο. Επιστρέψαμε στο Σμόλνι χαρούμενοι και ικανοποιημένοι. Πάλι στους ώμους, μεταφέραμε τα χρήματα στο γραφείο του Λένιν. Εκείνος δεν ήταν εκεί. Όσο τον περιμέναμε, κάθισα πάνω στα σακιά, με το όπλο στο χέρι. Τα παρέδωσα στον Βλαντιμίρ Ίλιτς με ιδιαίτερη επισημότητα. Αυτός τα πήρε σαν να μην συνέβαινε τίποτα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν πολύ ευχαριστημέ νος. Σε ένα από τα διπλανά δωμάτια, ένα ντουλάπι μισοτριγυρισμένο από καρέκλες και με τη φρουρά δίπλα, ήταν προορι σμένο να φυλάξει τον πρώτο θησαυρό της σοβιετικής εξουσίας. Με ειδική απόφαση του Sovnarkom καθορίστηκαν οι όροι φύλα ξης και διαχείρισης των χρημάτων εκείνων. Έτσι ξεκίνησε ο πρώτος σοβιετικός προϋπολογισμός. Ο αστικός Τύπος δεν έχασε βέβαια την ευκαιρία να διαδώσει τη δήθεν κλοπή της Κρα τικής Τράπεζας από τους μπολσεβίκους. Η δεύτερη συνεδρίαση του Sovnarkom έγινε αργότερα, στις 15 Νοέμβρη, σε ένα δωματιάκι στην άλλη πτέρυγα του Σμόλνι, όπου μεταφέρθηκε μόνιμα ο Ίλιτς διότι χρειάστηκε να παραχω ρήσει το προηγούμενο στον Επίτροπο των Εξωτερικών. Στη συνεδρίαση εκείνη, με μεγαλύτερη ηρεμία, συζητήθηκαν πάνω από 20 θέματα της ημερήσιας διάταξης. Ένας από τους Λαϊκούς Επιτρόπους, νομίζω ο σύντροφος Γκλέμποφ-Αβίλοφ, μου είχε δείξει πώς να κρατάω πρακτικά, κι έτσι εκείνη τη φορά έκανα τη δουλειά μου χωρίς πολλά προβλήματα. 179


Οι επόμενες συνεδριάσεις του Sovnarkom γίνονταν τακτικά, σχεδόν καθημερινά, και συχνά ακόμη και δυο φορές τη μέρα. Τον πρώτο μήνα της συστηματοποιημένης δουλειάς, σε 25 συ νεδριάσεις του Sovnarkom συζητήθηκαν πάνω από 200 θέματα. Τον επόμενο μήνα σε 20 συνεδριάσεις συζητήσαμε άλλα τόσα. Όλες οι συγκεντρώσεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις, γίνονταν υπό την προεδρία του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Αργότερα, με τη συμμετοχή στο Sovnarkom και των σοσιαλεπαναστατών* που συχνά επέμεναν στις απόψεις τους, επιβρα δύνθηκε η επίλυση πολλών προβλημάτων . Ήταν εντυπωσιακή η εξαιρετική εργατικότητα και ικανότητα του Βλαντιμίρ Ίλιτς ο οποίος, πέρα από τα καθήκοντά του στο Sovnarkom, είχε πλήθος άλλων καθηκόντων για την επίλυση των πιο περίπλοκων πολιτικών και πρακτικών θεμάτων και για την καθοδήγηση του Κόμματος. Παρ' όλα αυτά έβρισκε χρόνο και για προσωπικές επαφές με μέλη του κόμματος, με πολλούς εξωκομματικούς εργάτες και αγρότες, που πήγαιναν να τον δουν και να μιλήσουν μαζί του. Η λειτουργία του Sovnarkom βελτιώθηκε αρκετά εκείνο το διά στημα. Όμως υπήρχε πάντα πολύ δουλειά. Εκτός από τις κα θημερινές συνεδριάσεις του κανονικού και του Μικρού Sovnarkom, που δημιουργήθηκε λίγο αργότερα, ανάμεσα στα καθήκοντα της υπηρεσίας μας ήταν και οι ακροάσεις των επι σκεπτών, οι συναντήσεις με τις αντιπροσωπείες, στις οποίες εκπροσωπούσαμε τον Βλαντιμίρ Ίλιτς σύμφωνα με τις οδηγίες του, οι τηλεγραφικές επαφές με τις περιφέρειες που ζητούσαν κατευθύνσεις από το κέντρο. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς μας είχε μεγάλη εμπιστοσύνη, κι αυτό μας έκανε να δουλεύουμε με όρεξη. • Οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες (γνωστοί και ως εσέροι, από τα αρχικά του κόμματός τους, SR) αρχικά είχαν αρνηθεί να πάρουν με'ρος στο Sovnarkom χωρίς τη συμμετοχή και άλλων «σοσιαλιστικών» κομμάτων. Τε λικά, μετά το 2ο Συνε'δριο των αγροτών βουλευτών που ξεκίνησε στις 10 Νοέμβρη 1917 και εκδήλωσε την πλήρη εμπιστοσύνη του προς τη σοβιετική κυβέρνηση, αποφάσισαν να συμμετάσχουν.


ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ Μ ΠΟΝΤΣ-Μ ΠΡΟΥΕΒΙΤΣ*

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ TOY SOVNARKOM

Περίπου πέντε μέρες μετά την εξέγερση της Πετρούπολης, νυ χτιάτικα, την ώρα που θα έπρεπε να είμαστε στα κρεβάτια μας, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, με τον οποίο δειπνούσαμε στο σπίτι μου, άρ χισε ξαφνικά να μας λέει πως ήταν ήδη ώρα να αρχίσουμε τη δουλειά για τη διακυβέρνηση της χώρας. Για το σκοπό αυτό έπρεπε άμεσα να δημιουργηθεί ο μηχανι σμός, και πρώτα απ' όλα στην κεντρική κυβέρνηση. Ήταν ξε κάθαρο πως αυτός από καιρό δούλευε στο μυαλό του και κατάστρωνε τα σχέδια, γιατί σε κάθε ερώτηση έδινε αμέσως σαφή και τεκμηριωμένη απάντηση. * Γεννήθηκε το 1873 και στρατεύθηκε στο επαναστατικό κίνημα από τα τέλη της δεκαετίας τοι» 1880. Από το 1896 ως το 1905 ήταν στο εξωτερικό, όπου ξεκίνησε τη στενή συνεργασία του με τον Β.Ι. Λένιν. Στο 2ο Συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας, το 1903, μπήκε στις γραμμές των μπολσεβίκων. Συμμετείχε στη σύνταξη της εφημερίδας του Κόμματος Πράβντα από την ίδρυσή της. Πήρε ενεργά μέρος στα γεγο νότα του Οκτώβρη στην Πετρούπολη, σαν διοικητής της περιοχής ΣμόλνιΤαβριτσέσκι και πρόεδρος της Επιτροπής Αγώνα κατά των πογκρόμ, του συμμοριτισμού και της αντεπανάστασης. Από τις πρώτες μέρες της σοβιε τικής εξουσίας διορίστηκε επικεφαλής των διοικητικών υπηρεσιών του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων. Από το 1921 δούλεψε κύρια στον το μέα της επιστήμης και της τέχνης. Με δική του πρωτοβουλία οργανώθηκε το Κρατικό Μουσείο Λογοτεχνίας, όπου συγκεντρώθηκαν τα πολυτιμότερα και πιο σπάνια ντοκουμέντα και αριστουργήματα της λογοτεχνίας. Στα τε λευταία χρόνια της ζωής του συνεργάστηκε με την Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ. Διευθυντής του Μουσείου Ιστορίας των Θρησκειών και της Αθεΐας, είχε την επιμέλεια του ομώνυμου τομέα του Ινστιτούτου Ιστορίας στην Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ. Πέθανε το 1955. 181


«Να αναλάβετε όλη την ευθύνη της διοικητικής οργάνωσης», μου είπε. «Είναι απαραίτητο να στηθεί μια σοβαρή διοικητική υποδομή στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, γιατί από τώρα και για πολύ καιρό η διοίκησή μας θα πρέπει να παρέχει πολύπλευρες και πολυάριθμες διοικητικές υπηρεσίες σε πολλές περιοχές της χώρας. Πάρτε την υπόθεση στα χέρια σας, θα έχετε συνεχή και άμεση επικοινωνία μαζί μου, γιατί σίγουρα πολλά προβλήματα θα πρέπει να επιλύονται άμεσα, χωρίς τη δυνατότητα επικοινωνίας με το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρό πων ή και με μεμονωμένους Επιτρόπους. Δεν είναι καθόλου εύ κολο να θέσουμε σε λειτουργία τα Επιτροπάτα», πρόσθεσε. Συμφώνησα με την πρότασή του. Το επόμενο πρωί πήγα αμέ σως στο Σμόλνι για να βρω ένα γραφείο για τον Βλαντιμίρ Ίλιτς, που να είναι άνετο και βολικό και να βρίσκεται κοντά στην κα τοικία στην οποία θα μετακόμιζε. Τις πρώτες εβδομάδες της επανάστασης έμενε στο σπίτι μου. Σκεφτόμασταν να συγκαλέσουμε το Συμβούλιο των Λαϊκών Επι τρόπων στο γραφείο του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Κοντά σε αυτό το δω μάτιο χρειαζόμασταν ένα μεγάλο χώρο για τη Διεύθυνση Διοι κητικών Υπηρεσιών του Sovnarkom και για τα γραφεία των γραμματέων και των άλλων υπαλλήλων. Το Σμόλνι ήταν ακα τάλληλο για όλα αυτά τα γραφεία, γιατί είχε μεγάλες αίθουσες, χωρίς διαχωριστικά. Παρ' όλα αυτά καταφέραμε να βρούμε δύο γειτονικές αίθουσες, μια μικρή και μια μεγάλη, όπου και εγκατα σταθήκαμε. Επιπλώσαμε πρώτα το γραφείο του Ίλιτς και εγκα ταστήσαμε το τηλεφωνικό κέντρο για τις τηλεφωνικές συνδέ σεις μέσω του κέντρου της Πετρούπολης. Ένας εργάτης της τη λεφωνίας, μέλος του Κόμματος, ήταν ο πρώτος που κάλεσα να δουλέψει στο Sovnarkom. Στο Πούλκοβο και κοντά στην Πετρούπολη γινόντουσαν συ γκρούσεις, κι έπρεπε να σκεφτούμε όχι μόνο τη δημιουργία του διοικητικού μηχανισμού αλλά και τον ανεφοδιασμό του στρα τού, την αποστολή όπλων και τη μεταφορά των τραυματιών. Εν τω μεταξύ στο Σμόλνι συνέρρεαν από παντού εργόττες, μι κροαστοί, διπλωματικοί αντιπρόσωποι, στρατιωτικοί ακόλου 182


θοι, ξένοι που βρίσκονταν τις μέρες εκείνες στην Πετρούπολη. Από την επαρχία κατέφθαναν σωροί τηλεγραφημάτων και αι τήσεις, και σε όλα αυτά έπρεπε να απαντήσουμε γρήγορα, την ίδια στιγμή που οι ελλείψεις μας ήταν τεράστιες. Θέλοντας και μη, έπρεπε να στήσουμε άμεσα τη διοικητική υπηρεσία. Κάλεσα δυο-τρεις συντρόφους για να μας βοηθήσουν στην ορ γάνωση των οικονομικών. Τοποθετήσαμε τραπέζια, σκαμνάκια και πάγκους, και κατασκευάσαμε ένα διαχωριστικό για να απο μονώσουμε το τμήμα που ασχολούνταν με τις εσωτερικές υπο θέσεις. Οργανώσαμε δύο αίθουσες: μια σαν χώρο υποδοχής των επισκεπτών, στην είσοδο της οποίας βάλαμε δύο συντρό φους να ελέγχουν και να σημειώνουν τα ονόματα. Και μια άλλη για την παραλαβή της αλληλογραφίας, τα αρχεία και όλα τα υπόλοιπα. Φτιάξαμε ακόμη και αποδυτήριο. Στην πόρτα του γραφείου του Βλαντιμίρ Ίλιτς τοποθετήσαμε δύο κοκκινοφρουρούς, με τη διαταγή να μην αφήνουν να περάσει κανένας πέρα από όσους είχαν προκαθορισμένο ραντεβού. Τον πρώτο καιρό ήμαστε υποχρεωμένοι να δουλεύουμε όχι μόνο τη μέρα, αλλά και νύχτες ολόκληρες. Οι επισκέπτες ήταν τόσο πολλοί που δεν είχαμε τη δυνατότητα να τους δεχτούμε όλους. Σε συνεννόηση με τον Βλαντιμίρ Ίλιτς, από τις πρώτες κιόλας μέρες, κάθε επισκέπτης, όποιος κι αν ήταν, μπορούσε να έρθει ελεύθερα στην έδρα της κυβέρνησης για να θέσει το πρόβλημά του. Αλλά σύντομα αντιληφθήκαμε πως πολλοί έρ χονταν μόνο από περιέργεια ή για ασήμαντα ζητήματα. Έγινε ξεκάθαρο πως έπρεπε να αλλάξουμε τακτική. Λίγο αργότερα, για τα θέματα που αφορούσαν την πόλη, τους στέλναμε στη Δούμα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο άξιος Μιχαήλ Ιβάνοβιτς Καλίνιν. Δίπλα στη Διεύθυνση Διοικητικών Υπηρεσιών του Sovnarkom στο Σμόλνι ξεπηδούσαν σιγά-σιγά προσωρινά γραφεία και από άλλα Επιτροπάτα. Το πρώτο που οργανώσαμε ήταν των Εξω τερικών. Αυτό μας το υπαγόρευσαν οι ανάγκες, γιατί ήταν απα ραίτητο να δεχόμαστε τους ξένους διπλωμάτες όλων των πρε σβειών, που ερχόντουσαν να μας βρουν σχεδόν καθημερινά. 183


Προέκυψε επίσης ανάγκη να οργανωθεί το Επιτροπάτο των Οι κονομικών. Σε αυτό Επίτροπος ανέλαβε ο σύντροφος Μενζίνσκι. Ο διορι σμός του ήρθε αργά ένα βράδυ. Τότε ο Μενζίσκι δούλευε εξα ντλητικά. Για να υλοποιήσει αμέσως την κυβερνητική εντολή, με τέφερε ένα μεγάλο ντιβάνι με έναν σύντροφο, το έβαλε κοντά στον τοίχο της Διεύθυνσης Διοικητικών Υπηρεσιών, και έγραψε επάνω με μεγάλα γράμματα: «Επιτροπάτο Οικονομικών». Αφού κρέμασε στο ντιβάνι την επιγραφή, ξάπλωσε και αποκοιμήθηκε αμέσως. Το δυνατό ροχαλητό του αντηχούσε σε όλη την αί θουσα της Διεύθυνσης Διοικητικών Υπηρεσιών. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς βγήκε από το γραφείο του, κι εγώ του είπα: «Δέστε! Οργανώσαμε και το δεύτερο Επιτροπάτο, είναι εδώ δί πλα. Επιτρέψτε μου να σας το δείξω». Συνόδεψα τον Βλαντιμίρ Ίλιτς στο ντιβάνι όπου κοιμόταν βαθιά ο σύντροφος Μενζίσκι. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς διάβασε την επιγραφή, κοίταξε τον Επίτροπο που κοιμόταν του καλού καιρού, έσκασε στα γέλια και σχολίασε πως ήταν πολύ σημαντικό να κάνουν οι Επίτροποι οικονομία δυ νάμεων. Έτσι, βήμα το βήμα, στήναμε το σοβιετικό μηχανισμό, που ύστερα από λίγο δούλεψε άριστα. Έπρεπε να βρούμε λύση στα πιο ποικιλόμορφα προβλήματα, και μάλιστα γρήγορα, γιατί πολλά από αυτά δεν μπορούσαν να περιμένουν. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς με παρακάλεσε να οπτευθύνομαι σε αυτόν μόνο για σημα ντικά θέματα, και για τα υπόλοιπα να αποφασίζω εγώ, τουλά χιστον μέχρι να οργανωθούν και τα υπόλοιπα Επιτροπάτα: «Να πράττεις, να πράττεις συνεχώς», έτσι έλεγε. Πήρα μόνο την άδεια να του αναφέρω συνοπτικά ό,τι είχα κάνει στη διάρκεια της μέρας. Φυσικά ένιωθα την ανάγκη να του μιλήσω και να πάρω την έγκρισή του για τα πιο σημαντικά ζητήματα. Σε μερι κές περιπτώσεις χρειάστηκε να συμβουλευτώ άλλους συντρό φους, που είχαν μεν διοριστεί Επίτροποι, αλλά δεν είχαν αρχίσει ακόμη να δουλεύουν στα πρώην υπουργεία που έπρεπε να δι οικήσουν εξαιτίας του σαμποτάζ πολλών παλιών υπαλλήλων, που δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο. 184


Η διοικητική μας υπηρεσία βελτιωνόταν διαρκώς, παρόλο που είχε ελάχιστο προσωπικό. Μετά από λίγο καταφέραμε να στή σουμε μια ειδική αίθουσα για τις συνεδριάσεις του Sovnarkom. Μεταφέροντας εκεί πολλές δραστηριότητες και συγκεντρώσεις, απελευθερώσαμε τον Βλαντιμίρ Ίλιτς από τις ατελείωτες επι σκέψεις. Έτσι προχωρήσαμε μέχρι τη μεταφορά της κυβέρνησης στη Μόσχα, που βοήθησε τις διοικητικές υπηρεσίες να επικεντρω θούν περισσότερο στα καθήκοντά τους, γιατί ήδη είχε οργανω θεί η δουλειά των Επιτροπάτων.

185


ΝΙΚΟΛΑΙ ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΒΙΤΣ ΣΕΜ ΑΣΚΟ *

Ο ΙΛΙΤΣ ΣΤΟ ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ

Το συνηθισμένο σκηνικό με τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, του Sovnarkom, ήταν όλοι να αγχωνό μαστε και κάθε φορά να τρέχουμε, με την ψυχή στο στόμα, για να μην καθυστερήσουμε. Ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Ίλιτς ήταν ακριβής σαν εγγλέζος, και το ίδιο απαιτούσε από όλους εμάς. Με πρό τασή του αποφασίστηκε η καταγραφή των απουσιών και των καθυστερήσεων των μελών του Sovnarkom, για τις οποίες έπρεπε να ενημερώνεται η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ, ώστε να παίρνει μέτρα για τους απείθαρχους. ...Την προκαθορισμένη ώρα των συνεδριάσεων, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έμπαινε στην αίθουσα από το γραφείο που ήταν δίπλα. * Γεννήθηκε το 1874, από το 1898 μέλος του ΣΔΕΚΡ'. Το 1905, στη διάρκεια της πρώτης ρωσικής επανάστασης, συμμετείχε στην ένοπλη εξέγερση του Νίζνι-Νόβγκοροντ και συνελήφθη. Μετά την αποφυλάκισή του έφυγε για το εξωτερικό. Υπήρξε γραμματέας και ταμίας του Γραφείου Εξωτερικού της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ. Επέστρεψε στη Ρωσία το Σεπτέμβρη του 1917. Πήρε μέρος στην εξέγερση της Μόσχας τον Οκτώβρη του 1917. Μετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη είχε την ευθύνη του υγειονομικού-ιατρικού τμήματος του Σοβιέτ της Μόσχας. Από το 1918 ως το 1930 ήταν Λαϊκός Επίτροπος Υγείας της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.Το 1931 μετατέθηκε στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ των εργατών και αγροτών βουλευτών της ΕΣΣΔ και διετέλεσε μέλος του Προεδρείου της. Ομότιμο μέλος της Ακαδημίας Ιατρι κών Επιστημών της ΕΣΣΔ και της Ακαδημίας Παιδαγωγικών Επιστημών της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Από το 1947 ως το 1949 διηύθυνε το Ινστιτούτο για την οργάνωση της ιατρικής περί θαλψης και ιστορίας της ιατρικής στην Ακαδημία Ιατρικών Επιστημών της ΕΣΣΔ. Πέθανε το 1949. 186


Ακόμη κι αν είχε πολλά στο κεφάλι του, μας χαιρετούσε πάντα χαμογελαστά, και καθόταν στο τραπε'ζι. Αυτή του η εγκαρδιό τητα μου κινούσε πάντα την προσοχή, αφού ήμουν γιατρός ψυ χολόγος. Μερικές φορές έβλεπα τον Βλαντιμίρ Ίλιτς ανήσυχο και σχεδόν θυμωμένο. Αλλά με μεγάλη αυτοκυριαρχία και θέ ληση, έδιωχνε την κακοκεφιά και έλεγχε τον εαυτό του. ...Λοιπόν, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έβγαινε βιαστικά από το γραφείο του και έπαιρνε θέση στο μικρό του τραπέζι. Κάθετα σε αυτό ήταν τοποθετημένο το δικό μας, πολύ μεγαλύτερο τραπέζι, στο οποίο καθόμασταν οι υπόλοιποι. Η συνεδρίαση άρχιζε. Έχω γράψει άλλες φορές ότι ο Λένιν έδινε μεγάλη σημασία στο περιβάλλον στο οποίο δουλεύαμε: ήθελε να αερίζεται καλά (με ανοιχτό παράθυρο ή ανεμιστήρα) και να επι κρατεί τάξη και απόλυτη ησυχία στη διάρκεια της συζήτησης. Το κάπνισμα απαγορευόταν αυστηρά. Οι συνεδριάσεις του Sovnarkom στις οποίες προήδρευε ο Βλα ντιμίρ Ίλιτς ισοδυναμούσαν με πανεπιστημιακά μαθήματα πολι τικής επιστήμης. Θύμωνα όταν αποχωρούσαν ή δεν έρχονταν οι Λαϊκοί Επίτροποι ή τα μέλη των συμβουλίων κάθε φορά που συ ζητούσαμε «θέματα που δεν τους ενδιέφεραν». Βέβαια αυτό δεν συνέβαινε συχνά, μάλιστα οι συνεδριάσεις του Sovnarkom είχαν πάντα πυκνό ακροατήριο, και είμαστε στενάχωρα μέσα στη με γάλη αίθουσα. Οι συναντήσεις αυτές είχαν παιδευτικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα επειδή τότε «κάναμε τα πρώτα μας βήματα», μόλις που μαθαί ναμε να διευθύνουμε την οικονομία και το κράτος, και να οικο δομούμε τη νέα κοινωνία. Ήμαστε σχεδόν όλοι άπειροι, και συ χνά δεν ξέραμε από πού να ζητήσουμε βοήθεια. Ο Λένιν, ακόμη κι αν λάθευε καμιά φορά, αυτό ήταν σπάνιο και ισοδυναμούσε με όλες τις φορές που είχαμε κάνει λάθος όλοι εμείς μαζί. Αν και ούτε αυτός είχε πείρα σε τέτοια πρωτόγνωρα ζητήματα, τα αντιμετώπιζε πολύ πιο μεθοδικά από μας. Να γιατί είπα πως αυτές οι συνεδριάσεις ισοδυναμούσαν με πανεπιστημιακά μα θήματα. Από την άλλη ο Λένιν, σαν πρόεδρος του Sovnarkom, μας έδινε 187


μαθήματα και με τον τρόπο του να συνδέει το μερικό και το αποσπασματικό με το συνολικό και το κύριο. Θυμάμαι ένα πε ριστατικό. Σε κάποια συνεδρίαση μιλούσαμε για τη συμπερι φορά στή δουλειά. Ο συχωρεμένος σύντροφος Κράσιν, πολύ ικανός ομιλητής και με χιούμορ, βάλθηκε να σατιρίζει τις δακτυλογράφους «με τα ψηλοτάκουνα» που ήταν υποχρεωμένες να δουλεύουν μέσα στις λάσπες. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς τσατίστηκε! Αγανάκτησε με το ότι η πολιτική και οικονομική καμπάνια, που είχε μεγάλη σημασία, γινόταν αντικείμενο για καλαμπούρια. Εξή γησε τη μεγάλη σοβαρότητα αυτής της προσπάθειας. Εξέφρασε ήδη κάποιες σκέψεις, που αργότερα θα ανέλυε λαμπρά στο βιβλίο του Η μεγάλη πρωτοβουλία (στα Κομμουνιστικά Σάβ βατα προσδιόρισε για πρώτη φορά με διεισδυτικότητα τα κα θήκοντα των κομμουνιστών και την κομμουνιστική άμιλλα στη σύγχρονη σοσιαλιστική οικοδόμηση). Σκέφτομαι πως ό,τι διδα χτήκαμε από τον Λένιν στο Sovnarkom θα το θυμόμαστε σε όλη μας τη ζωή. Στη διάρκεια των συζητήσεων, στον Βλαντιμίρ Ίλιτς άρεσε πολύ να ακούει «τι λένε οι άλλοι». Μισοκλείνοντας τα μάτια του, άκουγε προσεκτικά τον ομιλητή, επιβάλλοντας έτσι την ησυχία και στους υπόλοιπους. Μερικές φορές κανείς δεν ήθελε να πάρει το λόγο. Τότε στον Βλαντιμίρ Ίλιτς άρεσε να «κάνει ερωτήσεις». Φυσικά τις πιο πολλές φορές αυτός έκανε προτά σεις και υπέβαλε την εισήγηση (ιδιαίτερα όταν έπρεπε να «δώ σει τον τόνο».) Συχνά όμως προτιμούσε να μιλούν οι άλλοι. Και στο τέλος συνόψιζε τα συμπεράσματα σαν πρόεδρος της συ ζήτησης. Πάντα σε αυτές τις δευτερολογίες υπήρχαν πρωτότυπες και χαρακτηριστικές παρατηρήσεις. Συνήθως πολλοί προεδρεύοντες «κλέβουν» τα επιχειρήματα των προηγούμενων ομιλητών. Παίρνουν μια ιδέα από τον έναν, μια από κάποιον άλλο, και πα ρουσιάζουν συμπεράσματα που εμπεριέχουν τις περισσότερες απόψεις των παρευρισκομένων. Με τον Λένιν όλα ήταν διαφο ρετικά: εξέφραζε μια πολύ συγκεκριμένη, καθαρή και διόλου συμβιβαστική άποψη, και οι παρεμβάσεις των άλλων ομιλητών


του έδιναν τα βασικά ερεθίσματα για να επιχειρηματολογήσει υπέρ της θέσης του. Στις συνεδριάσεις εκείνες συχνά υπήρχαν πολλοί που ήθελαν να «αμβλύνουν τις διαφορές» για να συμβι βάσουν τις αντίθετες απόψεις και να αποφύγουν τις κακοτο πιές. Ο Λένιν πάντα, με τον πιο αποφασιστικό τρόπο, εναντιω νόταν σε κάθε προσπάθεια συγκερασμού των απόψεων. Το ίδιο έκανε τόσο στις συζητήσεις με τους πολιτικούς μας αντίπαλους όσο και στις συνεδριάσεις του Sovnarkom. Ακόμη κι όταν συζη τούσε με συντρόφους συμπεριφερόταν με την ίδια συνέπεια, αντιτιθέμενος σταθερά σε κάθε διαστρέβλωση ή συμβιβασμό. Η δύναμη της λογικής του Λένιν ήταν σε όλους γνωστή. Πολλοί, φίλοι ή εχθροί, έχουν περιγράφει πάμπολλες φορές πόσο πίεζε τους συνομιλητές ή ακροατές του με ατράνταχτα επιχειρήματα. Αυτή η λογική του συνήθως έπειθε τους περισσότερους που στην αρχή είχαν άποψη αντίθετη με τη δική του. Πολύ συχνά έκαναν σχόλια, λίγο αστεία λίγο αμήχανα, του τύπου: «βέβαια, έτσι είναι, έτσι πρέπει να είναι». Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της περιόδου ήταν το πρόβλημα του επισιτισμού. Και ίσως σε αυτό το θέμα αποκα λύπτονταν περισσότερο απ' ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο η τα κτική του Λένιν. Να, για παράδειγμα, το καυτό ζήτημα των με ρίδων για τους υπάλληλους. Ποιον από εμάς δεν ενδιέφερε αυτό το ζήτημα; Και βέβαια καθένας έλεγε τα δικά του, αλλά ο Λένιν ήταν απόλυτος: ακριβώς ό,τι μπορούσε και έπρεπε να δοθεί, ούτε σπυρί παραπάνω! Προσπαθούσαμε να συσπειρωθούμε για να υποστηρίξουμε ο ένας τον άλλο («θα σε ψηφίσω για να με ψηφίσεις κι εσύ»), αλλά ο Λένιν έσπαγε αυτές τις συμμαχίες. Ήταν φανερό πως στο θέμα αυτό ο Λένιν, ακολουθώντας στα θερή γραμμή, ήθελε να παλέψει και να μας μάθει κι εμάς να κά νουμε το, ίδιο, να παλεύουμε ενάντια στις παρεκκλίσεις. Οι οπορτουνιστικές προτάσεις για μείωση των κατασχέσεων των τροφίμων (για να είμαι ειλικρινής, τέτοιες προτάσεις γίνονταν συχνά από πολλούς συντρόφους) είχαν πολλές φορές απορριφθεί καθαρά και ξάστερα από τον Λένιν: μόνο μια σιδερένια πει θαρχία μπορούσε να σώσει, όπως και έσωσε, την κατάσταση. 189


Το ίδιο αποφασιστικά αντιμετώπιζε και τα «αριστερά» λάθη, ει δικά τις ψευτοαριστερε'ς παρεκκλίσεις ορισμένων ομάδων υπεύ θυνων για τις κατασχέσεις. Και στον τομε'α της ιατρικής υπήρχαν υποδείξεις του Λένιν ενά ντια σε «δεξιά και αριστερά» λάθη. Το 1919 στο Sovnarkom συ ζητιόταν το θέμα της κρατικοποίησης των φαρμακείων. Αυτό ήταν απαραίτητο: υπήρχαν ελάχιστα φάρμακα, το εμπάργκο της χώρας μας από τις καπιταλιστικές χώρες εμπόδιζε τις ει σαγωγές, και δεν ήταν δυνατόν να αφήσουμε την προμήθεια φαρμάκων του πληθυσμού στο έλεος της ιδιωτικής, πολύ συχνά κερδοσκοπικής, πρωτοβουλίας. Ήταν απαραίτητη η κρατικο ποίηση αυτού του τομέα. Όμως, από τότε, στη σοβιετική κοι νωνία είχε παρατηρηθεί και το ακριβώς αντίθετο άκρο: η εθνι κοποίηση γινόταν χωρίς κανένα σχεδιασμό, και «πραγματοποι ούνταν κατασχέσεις» σε οτιδήποτε μπορούσε να κατασχεθεί. Σαν αποτέλεσμα αυτών των υπερβολών, κάποιες εθνικοποιη μένες επιχειρήσεις έμειναν χωρίς διοίκηση. Φυσικά ήταν πολύ επικίνδυνη μια τέτοια διάλυση και εξαφάνιση των φαρμακευτικών αποθεμάτων. Θυμάμαι πώς ο Βλαντιμίρ Ίλιτς στο Sovnarkom ανέκρινε επί μακρόν και αναλυτικά τόσο εμένα όσο και τον σύντροφο Ραποπόρτ, που τότε ήταν στη δι οίκηση της προμήθειας φαρμάκων του Επιτροπάτου Δημόσιας Υγείας, σχετικά με το κατά πόσο ήμασταν προετοιμασμένοι για την εθνικοποίηση, εφιστώντας μας την προσοχή μήπως τα κα ταστρέφουμε όλα κ.λπ. Μόνο αφού πείστηκε πως δεν είχαμε τί ποτα να χάσουμε υπερψήφισε την εθνικοποίηση. Έτσι, ακόμη και για τα καθημερινά προβλήματα οικοδόμησης του κράτους, που κάποιες φορές έμοιαζαν ασήμαντα και επου σιώδη, ο Λένιν μας δίδασκε να προωθούμε τη γραμμή του Κόμ ματος και της κυβέρνησης και να αντιμετωπίζουμε αποφασι στικά τις παρεκκλίσεις.

190


ΓΚΡΙΓΚΟΡΙ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΠΕΤΡΟΦΣΚΙ*

ΟΛΑ ΚΕΡΔΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΓΩΝΕΣ

Από το Ντονμπάς πήρα την πρόσκληση για το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ. Οι μεταλλωρύχοι με παρακάλεσαν να ενημερώσω τον Λένιν για το ότι οι ιδιοκτήτες κατέστρεφαν τα ορυχεία, και ότι επομένως, αν η καινούρια εξουσία ήθελε να συνεχίσει να προ μηθεύεται κάρβουνο και μέταλλα, έπρεπε επειγόντως να εθνι κοποιήσει τη μεταλλοβιομηχανία. Στις 26 Οκτώβρη έφτασα στην Πετρούπολη και πήγα στο Σμόλνι. Εκεί είπα ό,τι είχα αντιληφθεί στο ταξίδι μου σχετικά με * Γεννήθηκε το 1878, και εντάχθηκε στις γραμμές της επαναστατικής σο σιαλδημοκρατίας από το 1897. Κατά την επανάσταση του 1905-1907 ήταν ένας από τους ηγέτες του πολιτικού αγώνα των προλετάριων του Εκατερίνοσλαβ (σήμερα Ντνιεπροπετρόβσκ). Το 1912 εκλέχτηκε αντιπρόσωπος στην 4η Κρατική Δούμα. Για τη στάση του ενάντια στον πόλεμο, εκτοπί στηκε ισόβια στα σύνορα της Σιβηρίας μαζί με άλλους μπολσεβίκους. Αλλά και στην περιοχή του Τουρουτσάνσκ, όπου είχε εξοριστεί, συνέχισε την επαναστατική του δραστηριότητα και εξαιτίας της το φθινόπωρο του 1916 συνελήφθη ξανά και μεταφέρθηκε στο Γιακοΰτσκ. Μετά τη νίκη της επανάστασης του Φλεβάρη συμμετείχε ενεργά στη δράση του Μπολσεβίκι κου Κόμματος (1). Οι εργάτες του Ντονμπάς τον εξέλεξαν αντιπρόσωπο στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Μετά την επανάσταση του Οκτώ βρη, διορίστηκε Λαϊκός Επίτροπος Εσωτερικών. Από το 1919 ως το 1939 ήταν πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ της Ου κρανίας και αντιπρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σο βιέτ της ΕΣΣΔ, και στη συνέχεια αντιπρόεδρος του Προεδρείου του Ανώ τατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Το 1920, στο 9ο Συνέδριο του Κόμματος, εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Από το 1939 μέχρι το θάνατό του (1958) εργάστηκε στο Μουσείο της Επανάστασης της ΕΣΣΔ. 191


τις διαθέσεις των χωρικών, που δήλωναν ότι είναι με τους μπολσεβίκους γιατί μόνο αυτοί τους έδιναν τη γη. Μετέφερα επίσης και το αίτημα των εργατών του Ντονμπάς και του Τσαρκόβ, και διηγήθηκα πώς στην Ουκρανία οι εργάτες καταδίκαζαν απερίφραστα τους Κάμενεφ και Ζινόβιεφ που αποκάλυψαν στον εχθρό το απόρρητο σχέδιο της εξέγερσης. Παραβρέθηκα στο Συνέδριο, στο οποίο μίλησε και ο Λένιν. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον εντυπωσιακό τρόπο με τον οποίο η συντριπτική πλειοψη φία των συνέδρων υποδέχτηκε τον Ίλιτς - ξέφρενα χειροκρο τήματα, απερίγραπτος ενθουσιασμός είχε συνεπάρει τους πε ρισσότερους. Πέρασαν μερικές μέρες. Στις 17 Νοέμβρη ο Κάμενεφ, ο Ζινόβιεφ, ο Ρίκοφ, ο Νόγκιν και ο Μιλιούτιν υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους στην Κεντρική Επιτροπή γιατί διαφωνούσαν με τη γραμμή του Κόμματος στο ζήτημα του σχηματισμού κυβέρνησης. Με την κίνηση αυτή τάχτηκε μια ομάδα Λαϊκών Επιτρόπων, που θε ωρούσε ότι όλα τα κόμματα που αναφέρονταν στο σοσιαλισμό έπρεπε να συμμετέχουν στην κυβέρνηση. Ο Νόγκιν παραιτή θηκε από το αξίωμα του Επιτρόπου για το Εμπόριο και τη Βιο μηχανία, ο Ρίκοφ από Επίτροπος των Εσωτερικών, ο Μιλιούτιν από Επίτροπος Γεωργίας. Αλλοι πέντε Λαϊκοί Επίτροποι παραι τήθηκαν από το Sovnarkom. Λίγο μετά από αυτά τα γεγονότα, συνάντησα τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. Αυτός με χτύπησε φιλικά στην πλάτη και μου είπε: - Ήρθες πάνω στην ώρα. Σε διορίζουμε Λαϊκό Επίτροπο Εσω τερικών. Ο Ρίκοφ παραιτήθηκε. - Μα, Βλαντιμίρ Ίλιτς! Διορίστε κάποιον άλλο σύντροφο και βάλτε εμένα βοηθό του. Ο Λένιν απάντησε: - Μέσα στη φωτιά της επανάστασης δεν αρνείται κανείς ένα διορισμό. Και, αστειευόμενος και γελώντας ανέμελα, πρόσθεσε: - Θα σου στειΑουμε δυο οπλισμένους εργάτες, θα τους βάλουμε να σε συνοδεύσουν μέχρι το Υπουργείο Εσωτερικών και μετά, αν τολμάς, πες όχι... 192


'Οπως ήταν φυσικό, πού να τολμήσω να επιμείνω στην άρνησή μου... Στις 30 Νοέμβρη δημοσιεύτηκε το διάταγμα για το διορισμό μου στο Επιτροπάτο Εσωτερικών, και στρώθηκα στη δουλειά. Χρει άστηκε να παλέψω για να τα καταφέρω. Πήγα στο Υπουργείο, εκεί βρήκα δύο συντρόφους του πρώην υπουργού [Ρίκοφ] και τους πρότεινα να εργαστούν στο Λαϊκό Επιτροπάτο μας, αυτοί όμως αρνήθηκαν την πρόταση και σχεδόν προσβλήθηκαν που τους είχα διαλέξει! Μαζί μας έμειναν μόνο φρουροί, φύλακες, εργάτες και κλητήρες. Βοηθός μου διορίστηκε ο Μουράνοφ, αλλά αρνήθηκε το αξίωμα. Στο παλιό υπουργείο βρήκαμε πράξεις μισοτελειωμένες πάνω στα τραπέζια και στα κλειδωμένα ντουλάπια, τα κλειδιά των οποίων είχαν πάρει μαζί τους οι υπάλληλοι του υπουργείου σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Χρειάστηκε να πάρουμε δραστικά μέτρα, γιατί η κατάσταση της χώρας απαιτούσε την απρόσκοπτη και συνεχή λειτουργία των κεντρικών υπηρεσιών, που δεν μπο ρούσε να σταματήσει ούτε λεπτό. Υποχρεωθήκαμε να κουβαλή σουμε σηκωτούς, με ένοπλη συνοδεία, τους παλιούς υπάλλη λους στο Επιτροπάτο των Εσωτερικών για να διεκπεραιώσουν τις υποθέσεις που είχαν αφήσει στη μέση. Για ένα ολόκληρο μήνα, με την απειλή σύλληψης, τους αναγκάσαμε να τελειώσουν την πρακτική δουλειά ώσπου να οργανώσουμε τους διάφορους τομείς. Για όλο το μήνα ο Λαϊκός Επίτροπος δεν έκανε άλλη δου λειά από το να γράφει χαρτιά και να εκδίδει πιστοποιητικά. Μετά από λίγο καιρό τα καταφέραμε να στήσουμε ένα συλλο γικό μηχανισμό: το Συμβούλιο του Επιτροπάτου, το οποίο απο τελούσαν οι Σμιρνόφ, Πράβντιν, Λάτσις, Γιάκοβλεφ, Τιχομιρνόφ, Γέλτσιν, Αντόνοφ-Σαρατόβσκι, Βασίλιεφ-Γιουτζίν και Αλγκάσοφ (ο τελευταίος ήταν αριστερός σοσιαλεπαναστάτης που δούλευε στην υπηρεσία του Δήμου). Την εποχή εκείνη δεν ξέραμε και πολλά. Νομίζαμε πως απλά έπρεπε να διαλύσουμε τον παλιό μηχανισμό και στη θέση του, με νέες δυνάμεις, να φτιάξουμε ένα εντελώς νέο σύστημα δια κυβέρνησης του κράτους. Αλλά δεν ξέραμε πώς να το κάνουμε, 193


ενώ χρειαζόταν να δώσουμε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που ε'πρεπε να λυθούν επιτόπου, άμεσα. Πολλές φορές δεν ξέ ραμε πώς να επιλύσουμε αυτό ή το άλλο πρόβλημα. Θυμάμαι πως, μετά τη μετακόμισή μου στη Μόσχα, «έλυσα» μάλλον απλοϊκά το ζήτημα της λειτουργίας απαρχαιωμένων θεσμών, όπως η Γερουσία, η Σύνοδος και τα ιδρύματα των ευγενών: έβαλα κυριολεκτικά λουκέτο στις πόρτες τους και ξεμπέρδεψα. Ο Λένιν έβαλε τα γέλια όταν πληροφορήθηκε αυτές τις «λύσεις», και στη συνέχεια μου τόνισε πως, πριν καταργήσουμε τις πα λιές κρατικές οντότητες, θα 'πρεπε να μελετήσουμε τη δραστηριότητά τους, να γνωρίσουμε καλύτερα τους υπαλλήλους τους, να φέρουμε κοντά μας τους έντιμους και να συλλάβουμε τους αντεπαναστάτες. Η κατάσταση στη χώρα ήταν εξαιρετικά σοβαρή. Στην Ουκρα νία υπήρχε η Ράντα (εθνικιστική αστική κυβέρνηση), και στον ποταμό Ντον, στο Όρενμπουργκ, είχαν συγκεντρωθεί οι κοζάκοι που ήταν εχθρικοί προς τα Σοβιέτ. Στην Πετρούπολη η πείνα έκανε θραύση. Στις συνεδριάσεις του Sovnarkom μας απασχολούσε καθημερινά το πρόβλημα της αντιμετώπισης της πείνας. Στις 11 Νοέμβρη υπήρχαν στην πόλη προμήθειες για τέσσερις μόνο ημέρες. Αργότερα φτάσανε τρόφιμα, αλλά και πάλι στις 29 Νοέμβρη στην Πετρούπολη και στη Μόσχα υπήρχε ψωμί μόνο για έξι μέρες. Ο αγώνας για το ψωμί έγινε ένα οπτό τα πιο σοβαρά προβλήματα στην ημερήσια διάταξη. Εμείς οι Λαϊκοί Επίτροποι παίρναμε, όπως όλοι, 125 γραμμάρια ψωμί καθημερινά, συνήθως τόσο μπαγιάτικο που κλείναμε τη μύτη για να μην μας πιάσει ναυτία από την άσχημη μυρουδιά. Μόνο έτσι μπορούσαμε να το φάμε. Στις 6 Δεκέμβρη δημοσιεύ τηκε η απόφαση του Sovnarkom για τον ανώτατο μισθό των Λαϊκών Επιτρόπων: 500 ρούβλια το μήνα στους εργένηδες, με επίδομα 100 ρούβλια για κάθε μέλος της οικογένειας ανίκανο προς εργασία. Παρουσία μου, ο Λένιν υποδέχτηκε τους σιβηριανούς «μουζί κους» που είχαν φέρει στην Πετρούπολη μερικά φορτία στα 194


ριού. Οι χωρικοί ήταν καμιά τριανταριά. Για να τους υποδε χτούμε πανηγυρικά στρώσαμε χαλιά, γιατί συνήθως το πάτωμα του κτιρίου του Sovnarkom ήταν γυμνό και οι καρέκλες άβολες. Κανείς τότε δεν έδινε σημασία στην επίπλωση. Ο Λένιν υποδέχτηκε πολύ θερμά τους αγρότες, τους περιέ γραψε την κατάσταση της χώρας, τις δυσκολίες της σοβιετικής κυβέρνησης, και τόνισε πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι αγρότες, προμηθεύοντας τους εργάτες με ψωμί. Θυμάμαι που ο Λένιν έμεινε πολύ ικανοποιημένος από τη συνομιλία. Ήταν βα θιά πεπεισμένος πως οι αγρότες θα καταλάβαιναν ότι μόνο η σοβιετική εξουσία θα τους έκανε ευτυχισμένους και γι' αυτό θα την υποστήριζαν.

195


ΓΙΑΚΟΒ ΠΕΤΕΡΣ*

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ VCK**

Μετά τη διάλυση της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής6 με κάλεσε ο Φ.Ε. Ντζερζίνσκι (ή μάλλον, για την ακρίβεια, συνα ντώντας με στους διαδρόμους του Σμόλνι με έσυρε σε ένα άδειο δωμάτιο) και άρχισε να μου λέει ότι οργάνωνε μια ειδική επι τροπή με το σημαντικό καθήκον της αντιμετώπισης της αντε πανάστασης. Μου πρότεινε να γίνω μέλος. Δέχτηκα. Αργότερα, το βράδυ, γύρω από τον Ντζερζίνσκι συγκεντρώθηκαν γύρω στα εφτά άτομα. Έτσι γεννήθηκε η VCK. Το Συμβούλιο των Λαϊ κών Επιτρόπων, με απόφαση της 20ής Δεκέμβρη 1917 (7 Δε κέμβρη με το παλιό ημερολόγιο) θεσμοθέτησε την Επιτροπή και • Γεννήθηκε το 1886. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από το 1904. Αγωνίστηκε από τις γραμμές της σοσιαλδημοκρατικής οργάνωσης της Λι θουανίας. Τον Μάρτη του 1907 συνελήφθη. Την άνοιξη του 1909 μετανάστευσε στο Λονδίνο όπου εντάχθηκε στο Βρετανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Στη συνέχεια έγινε μέλος του Γραφείου της λετονικής μπολσεβίκικης ομά δας στο εξωτερικό. Τον Απρίλη του 1917 επέστρεψε στη Ρωσία, δούλεψε στις στρατιωτικές οργανώσεις της Ρίγας, και στον τομέα της προπαγάν δας. Το 1917 εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή της Λετονικής Σοσιαλδη μοκρατίας. Μέχρι το φθινόπωρο του 1917 εργάστηκε στη σύνταξη της εφημερίδας Ζίνια (Αγώνας). Στο 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ εκλέχτηκε στο VCIK (Κεντρική Πανρωσική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ). Μέλος της στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, ύστερα από τη διάλυσή του διο ρίστηκε αντιπρόεδρος της Ειδικής Πανρωσικής Επιτροπής για τον αγώνα ενάντια στην αντεπανάσταση και το σαμποτάζ (VCK), όπου είχε υπεύθυνη θέση από το 1919 ως το 1923. Από το 1923 είχε υψηλά αξιώματα στο Κόμμα. Πέθανε το 1942. * · Πανρωσική Εκτακτη Επιτροπή για την καταπολέμηση της αντεπανά στασης και του σαμποτάζ. 196


ενέκρινε τον κανονισμό λειτουργίας της. Πρόεδρος ορίστηκε ο σύντροφος Ντζερζίνσκι. To Sovnarkom ανάθεσε στην Έκτακτη Επιτροπή αρχικά δύο και ύστερα τρία πολύ σημαντικά καθήκοντα, γιατί στον αγώνα κατά της αντεπανάστασης και του σαμποτάζ προστέθηκε και ο αγώνας κατά της αισχροκέρδειας. Είχαμε ήδη αναλάβει να αγωνιστούμε κατά της αισχροκέρδειας όταν στην Πετρούπολη, μετά την επανάσταση του Οκτώβρη, υπήρχαν τρόφιμα μόνο για λίγες μέρες! Παντού βασίλευε σχε δόν αποκλειστικά το ιδιωτικό εμπόριο, που εκμεταλλευόταν τη μεταβατική περίοδο, το χάος, τη σύγχυση και την έλλειψη τρο φίμων για να κερδοσκοπήσει. Ήταν άλλο τόσο δύσκολο να πα λέψει κανείς ενάντια στις απόπειρες σαμποτάζ: όλοι οι υψηλά ιστάμενοι, από τους τέως πρίγκιπες και αξιωματούχους που ήταν πριν στην υπηρεσία του τσάρου μέχρι και τους κλητήρες και τους δακτυλογράφους, που επηρεάζονταν ιδεολογικά από τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες και εξαρτώνταν οικονομικά από την αστική τάξη, κατέβαιναν σε απεργία ενά ντια στην προλεταριακή εξουσία, ενάντια στα Σοβιέτ. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να αντιμετωπίσουμε την αντεπανάσταση όταν η Πετρούπολη έβριθε από αξιωματικούς και υπαλλήλους του τσάρου που δολοπλοκούσαν ενάντια στη σοβιετική εξουσία, όταν λειτουργούσε νόμιμα η «Επιτροπή για τη Σωτηρία της Πα τρίδας και της Επανάστασης», όπου είχαν εισχωρήσει όλοι οι εχθροί της προλεταριακής εξουσίας, όταν κυκλοφορούσε ακόμη ο Τύπος των μενσεβίκων και των αστών με καθημερινά υβρι στικά δημοσιεύματα κατά της σοβιετικής εξουσίας... Εξάλλου, μέσα στο χάος και τη σύγχυση, υπήρχαν πολλοί που ήθελαν να εκμεταλλευτούν τη μεταβατική περίοδο για ν' απο κομίσουν προσωπικά οφέλη, με κλοπές, ληστείες, τρομοκρατία, παθιασμένα πογκρόμ κ.λπ. Στη μνήμη μου έχουν μείνει χαραγμένα μερικά επεισόδια: 1) Η σύλληψη των συντακτών των εφημερίδων των μενσεβίκων, των σοσιαλεπαναστατών και των αστών, όταν αυτοί εξαπέλυ σαν επαίσχυντη καμπάνια με βρισιές και προσβολές ενάντια 197


στη σοβιετική εξουσία, και οι ανακρίσεις τους. 2) Η φυγή από το Σμόλνι, μετά την επανάσταση, όλων των μεν σεβίκων και σοσιαλεπαναστατών υπαλλήλων της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής (VCIK), που άφησαν πίσω τους υόνο άδεια ράφια και κλειδωμε'να ντουλάπια, ενώ οι αρχη γοί των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών είχαν πάρει ακόμη και αντικείμενα αξίας και χρήματα. 3) Η σύλληψη του γνωστού παράγοντα του Σοσιαλεπαναστατικού Κόμματος Γκοτζ και η δέσμευσή του να μην συμμετάσχει σε ένοπλο αγώνα κατά της σοβιετικής εξουσίας. Λίγες μόνο μέ ρες μετά, εκτελώντας διαταγές του Κερένσκι, οργάνωσε την επίθεση των γιούνκερ. 4) Η σύλληψη και η ανάκριση του Βικτόρ Τσερνόφ, θεωρητικού και ηγέτη των σοσιαλεπαναστατών, κατά το γυρισμό του από το βόρειο μέτωπο, όπου οργάνωνε τη βοήθεια στον Κερένσκι. Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρούμε συνεργάτες για το διοικη τικό μηχανισμό. 'Οταν μετακομίσαμε από το Σμόλνι στην έδρα της πρώην εισαγγελίας της πόλης, στην οδό Γκοροκόβαγια 2, όλος κι όλος ο μηχανισμός της VCK ήταν μια χούφτα άτομα. Το «αρχείο» βρισκόταν στην τσάντα του Ντζερζίνσκι, ενώ το «τα μείο» είχε αρχικά 1.000 ρούβλια, και μετά 10.000, που μας τα έδωσαν για να οργανώσουμε τη VCK κι εγώ, που εκτελούσα χρέη ταμία, τα φύλαγα σε μια κρυψώνα που είχα φτιάξει στο τραπέζι. Στην αρχή στη VCK έρχονταν να δουλέψουν μόνο κομμουνιστές. Μόνο αργότερα και σταδιακά ήρθαν μαζί μας και μερικοί εξω κομματικοί εργάτες, που ακολουθούσαν πιστά το Μπολσεβί κικο Κόμμα. Δεν μπορούσαμε να στηριχτούμε στους εξωκομματικούς διανο ούμενους, ούτε κατορθώσαμε να τραβήξουμε στη VCK όσους κομμουνιστές θα θέλαμε. Ο εμφύλιος πόλεμος δεν τους βοη θούσε να κατανοήσουν τη διαλεκτική της πάλης ανάμεσα στον παλιό και τον καινούριο κόσμο. Σίγουρα δεν ήταν ευχάριστο να κάνουμε συλλήψεις και καταδιώξεις, αλλά δεν συνειδητοποιού σαν όλοι πως, αν και ήμασταν νικητές, για να κρατήσουμε την 198


εξουσία έπρεπε να διεξάγουμε ανελέητο αγώνα, χωρίς να στα ματούμε μπροστά στις δυσκολίες, και πως δεν είχαμε το δικαί ωμα να λειτουργούμε συναισθηματικά, αλλιώς θα μας έπαιρναν φαλάγγι και θα ξαναγινόμαστε σκλάβοι. Συχνά ο Ντζερζίνσκι κουραζόταν να πείσει τους συντρόφους να δουλέψουν στη VCK. Εν τω μεταξύ υπήρχαν και πολλές άλλες δυσκολίες. Το Συμβού λιο των Λαϊκών Επιτρόπων αποτελούνταν αρχικά από εκπρο σώπους δύο κομμάτων: κομμουνιστές και αριστερούς σοσιαλεπαναστάτες. Τότε το Λαϊκό Επιτροπάτο της Δικαιοσύνης είχε επικεφαλής τον σοσιαλεπαναστάτη Στάινμπεργκ, που έβαζε εμπόδια σε κάθε βήμα, μικρότερο ή μεγαλύτερο, για τον αγώνα ενάντια στους εχθρούς της σοβιετικής εξουσίας και ήθελε να κρατάει υπό τον έλεγχό του τη VCK. Οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες πάλευαν ενάντια στα δικαιώματα της VCK και έδιναν τεράστιες διαστάσεις στο παραμικρό της λάθος. Για να αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, κόπτοτε ένας ηλίθιος με την παρέα του «κυνήγησε» εν ονόματι δήθεν της VCK κάποιους αστούς που έκαναν θόρυβο στο ξενοδοχείο Όρσο, και τους αφαίρεσε χρήματα και κοσμήματα λέγοντας πως ενεργεί με εντολή του Ντζερζίνσκι. Φυσικά, αυτός ο ηλίθιος δεν είχε καμία σχέση με τη VCK. Ήταν απλά ένας κακοποιός και κλέφτης, αλλά παρ' όλα αυτά, όταν ο Στάινμπεργκ πληροφορήθηκε το περιστατικό, αντέδρασε τόσο υστερικά που ο σύ ντροφος Ντζερζίνσκι χρειάστηκε να σπαταλήσει χρόνο και να κοπιάσει για να αποδείξει πως, ακριβώς, η πάλη ενάντια στους κάθε λογής κακοποιούς ήταν ένα από τα βασικά καθήκοντα της VCK. Και από ηλίθιους, είχαμε άφθονους τότε! Λίγες μέρες μετά την ίδρυση του Sovnarkom συνελήφθη ο τέως πρίγκιπας Έμπολι, που βρέθηκε να έχει στην κατοχή του ψεύτικα χαρτιά και σφρα γίδες του Sovnarkom, της VCIK, της VCK και του Λαϊκού Επιτροπάτου των Εσωτερικών. Χρησιμοποιώντας αυτά τα ψεύτικα έγ γραφα και εν ονόματι της VCK αυτός έμπαινε «για έρευνα» στα σπίτια του κόσμου και έκλεβε κοσμήματα και λεφτά. 199


Μόνο ένας άνθρωπος αποφασισμένος και άτεγκτος όπως ο Ντζερζίνσκι, με τη σταθερότητα και την ακάματη ενεργητικότητά του, κατόρθωσε να ξεπεράσει όλα αυτά τα εμπόδια, να κερδίσει την αναγνώριση προς αυτόν και τη VCK, να την οργα νώσει, να τη δυναμώσει με σιδερένια πειθαρχία, και να καταπο λεμήσει αποτελεσματικά την αντεπανάσταση, το σαμποτάζ και την αισχροκέρδεια.

200


ΒΑΣΙΛΙ ΚΑΓΙΟΥΡΟΦ*

ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΒΙΜΠΟΡΓΚ (1917)

Οι δικαστές κατέβηκαν σε απεργία, οι νόμοι δεν επαρκούν... Τι θα κόβουν οι μπολσεβίκοι; Ποια διέξοδο θα βρουν για να βγουν από αυτή την κατάσταση; Πολύ πιθανόν αυτά να αναρωτιό ντουσαν οι σαμποτέρ, τρίβοντας τα χέρια τους με χαρά, σίγου ροι πως χωρίς τους «νομομαθείς» τους δεν θα μπορούσε να μπει τάξη. Εμείς σκεφτόμασταν πολύ πιο απλά. Δεν έχουμε δι καστές, δεν επαρκούν οι νόμοι; Τότε θα φτιάξουμε το δικό μας προλεταριακό δικαστήριο, τους δικούς μας προλεταριακούς νό μους. Αυτά δεν μας τρόμαζαν. Δεν είχαμε καμία διάθεση να παρακαλούμε τους δικαστές που απεργούσαν. Και προπαντός, δεν θέλαμε να αφήσουμε την εξουσία, που ήταν στην καρδιά και στο νου της εργατικής τάξης. Θυμόμασταν τις προσπάθειες που κάναμε για να φτιάξουμε ένα προλεταριακό δικαστήριο το 1905. Έτσι, πρότεινα στην Εκτελεστική Επιτροπή της περιφέρειας να οργανώσουμε δικό μας Λαϊκό Δικαστήριο. Η πρότασή μου έγινε αποδεκτή τρεις-τέσσερις μέρες μετά την επανάσταση. Το Σο βιέτ του Βίμποργκ ίδρυσε το δικαστήριο και εξέλεξε τους δικα στές. Όλοι τους, καθώς και αυτοί που αποτελούσαν την ανακριτική επιτροπή, εκλέχτηκαν από τα μέλη του Σοβιέτ. Αν και κανένας δεν είχε ασχοληθεί πριν μ' αυτόν τον τομέα, εν τούτοις • Γεννήθηκε το 1876. Μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος1 από το 1900. Μετά την επανάσταση του Φλεβάρη έγινε μέλος της Επιτροπής του ΙΔ ΕΚΡ (μπ.) του Βίμποργκ και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Περιφερειακού Σο βιέτ του Βίμποργκ. Από το 1921 ασχολήθηκε με τα οικονομικά. Το 1932 διαγράφηκε από το κόμμα για αντικομματική συμπεριφορά. Πέθανε το 1936. 201


στρώθηκαν στη δουλειά με μεγάλη σοβαρότητα, σαν να επρόκειτο να φέρουν σε πέρας ένα συνηθισμένο μα και απαραίτητο καθήκον. Ανακοινώσεις ενημέρωσαν τον πληθυσμό της περιφέρειας του Βίμποργκ για την πρώτη συνεδρίαση του Λαϊκού Επαναστατι κού Δικαστηρίου, που ήταν και το πρώτο της Δημοκρατίας. Την καθορισμένη ώρα η μικρή αίθουσα (που πριν ήταν εστιατόριο) στη λεωφόρο Σαμψονιέφσκι ήταν γεμάτη εργάτες. Η συνε δρίαση ξεκίνησε. Ο πρόεδρος εξήγησε τους λόγους για τους οποίους το Σοβιέτ αποφάσισε να οργανώσει το δικό του Δικαστήριο, Δικαστήριο της συνείδησης όπως το αποκάλεσε, καθώς και τη διαφορά του από τα παλιά δικαστήρια και τα πλεονεκτήματά του. Ανήγγειλε τη σύνθεση του δικαστηρίου και τον κανονισμό για την υπερά σπιση και τους κατηγόρους. Στη συνέχεια άρχισε να εξετάζει την πρώτη υπόθεση, που διά βασε ο εισαγγελέας. Αφορούσε ανήλικους κακοποιούς, που κατηγορούνταν για μικροκλοπές. Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο Δικαστήριο ήταν ξεχωριστή... Δεν υπήρχε η συνηθισμένη επισημότητα των παλιών δικαστηρίων, δεν υπήρχαν πουθενά ούτε στρατιώτες, ούτε χωροφύλακες, οι δικαστές δεν φορού σαν το χαρακτηριστικό κολάρο στο λαιμό: όλα ήταν απλά. Οι κοκκινοφρουροί, φορώντας τις εργατικές φόρμες τους, ήταν σο βαροί και στέκονταν δίπλα στους κατηγορούμενους... - Κατηγορούμενε πολίτη Μπέλι, κατηγορείσαι για κλοπή. Πα ραδέχεσαι την ενοχή σου; ρώτησε ο πρόεδρος... Ο κατηγορούμενος απάντησε με αόριστες και μπερδεμένες δι καιολογίες. Το καταλάβαινες πως ήταν τρομοκρατημένος. Οι καταθέσεις των μαρτύρων αποδείκνυαν την ενοχή του. Όμως, παρά τα αδιάψευστα στοιχεία και την ομολογία του κατηγο ρούμενου, το Δικαστήριο άρχισε να ρωτάει με λεπτομέρειες για την κοινωνική προέλευσή του, για τους λόγους που τον είχαν ωθήσει στις παράνομες πράξεις κ.λπ. Ο λόγος δινόταν εναλλάξ, μια στους μάρτυρες κατηγορίας και μια στους μάρτυρες υπεράσπισης. Όλοι αυτοί δεν είχαν προ 202


καθοριστεί, κάθε παρευρισκόμενος μπορούσε να μιλήσει. - Στείλτε τον στο αναμορφωτήριο για ανήλικους παραβάτες, έλεγαν οι μεν. Οι άλλοι, αν και θύματα της κλοπής, πρότειναν λι γότερο αυστηρές ποινές. Μετά από μια σύντομη σύσκεψη των δικαστών, βγήκε η εξής απόφαση: «Στο όνομα της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ρωσίας, το Δικα στήριο, αφού εξέτασε την υπόθεση της κλοπής που διέπραξε ο πολίτης Μπέλι Ιβάν, που αναγνώρισε την ενοχή του και ομολό γησε την πράξη του, και λαμβάνοντας υπόψη: 1) τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες βρισκόταν ο πολίτης Μπέλι, ορφανός και δίχως προστασία, 2) την ειλικρινή μεταμέλεια του κατηγορουμένου και το νεαρό της ηλικίας του, Αποφασίζει: Να τον απαλλάξει από τις κατηγορίες και να τον θέσει σε επιτή ρηση από την Εκτελεστική Επιτροπή». Αυτή η αναπάντεχη απόφαση του προλεταριακού Δικαστήριου έκανε τέτοια εντύπωση στους παρόντες, που την υποδέχτηκαν με ζωηρά χειροκροτήματα, ενώ ο κατηγορούμενος γονατιστός έκλαιγε με λυγμούς. Έκλαιγαν επίσης και όλοι οι μεγαλύτεροι, σε μια ατμόσφαιρα εντελώς καινούρια. Οι άλλοι κατηγορούμενοι, επαγγελματίες ληστές και διαφορετι κής κοινωνικής προέλευσης, καταδικάστηκαν σε διάφορες ποι νές φυλάκισης. Με μια πρώτη ματιά, αυτές οι ακροάσεις φαινόντουσαν εντε λώς συνηθισμένες, αλλά το νέο δικαστήριο δεν είχε σκοπό να κα ταδικάζει και να επιβάλει ποινές με το συνηθισμένο τρόπο. Είχε μια εντελώς νέα αντίληψη. Όσοι βρίσκονταν στην αίθουσα και παρατηρούσαν τα σοβαρά και συγκεντρωμένα πρόσωπα των δικαστών, των κοκκινοφρουρών και του κοινού, αυτοί που άκουγαν το κατηγορητήριο του προέδρου, ενός ηλικιωμένου συ ντρόφου με εργατική φόρμα, δεν μπορούσαν παρά να νιώσουν, να καταλάβουν και να βγάλουν τα απαραίτητα συμπεράσματα από την προειδοποίηση του δικαστή: 203


- Το επαναστατικό δικαστήριο, εκδίδοντας την απόφαση αυτή, θεωρεί καθήκον του να προειδοποιήσει τους κατηγορούμενους πως, παρά τις κοινωνικές συνθήκες που τους έσπρωξαν στις παράνομες πράξεις, και που ελήφθησαν υπόψη από το Δικα στήριο, αν τις επανρλάβουν θα τους επιβληθεί όϊλλου μεγέθους ποινή από άλλο δικαστήριο. Τα έλεγε αυτά τόσο σοβαρά, που το «μήνυμα» δεν άφηνε κα νένα περιθώριο παρανόησης σχετικά με την εφαρμογή του τόσο στο ακροατήριο όσο και στον πιο πωρωμένο κακοποιό. Έτσι λειτουργούσε το πρώτο προλεταριακό Δικαστήριο της πε ριφέρειας του Βίμποργκ, και ο Λένιν συμβούλεψε να ακολουθή σουν κι άλλοι το παράδειγμά του.

204


ΑΝΑΤΟΛΙ ΒΑΣΙΛΙΕΒΙΤΣ ΛΟΥΝΑΤΣΑΡΣΚΙ*

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ

Όταν προσπαθεί κανείς να ξαναφέρει στη μνήμη του κάποιες συζητήσεις με τον Λένιν φοβάται, όχι τόσο για τον εαυτό του, όσο για την ορθότητα των αναμνήσεών του. Είναι αλήθεια πως δεν έχουμε τέτοια δυνατή μνήμη που κάθε κουβέντα, στην οποία τότε δεν δίναμε και μεγάλη σημασία, να μένει χαραγμένη στο μυαλό, άσβεστη για χρόνια, ενώ είναι φοβερό να αναφέρεσαι σε ό,τι έχει πει ο ιδιοφυής αυτός άνθρωπος με την επίγνωση ότι ενδεχομένως να διαστρεβλώσεις άθελά σου κάτι. Παρ' όλα αυτά, στην 11η επέτειο του Οκτώβρη**, σκαλίζοντας τις αναμνήσεις από αυτή τη φωτεινή περίοδο στη ζωή κάθε επαναστάτη μπολσεβίκου, θα 'θελα να θυμηθώ με τη μεγαλύ τερη δυνατή ακρίβεια ό,τι άκουσα από τον ηγέτη μας εκείνες τις αξέχαστες μέρες. * Γεννήθηκε το 1875. Πήρε μέρος στο επαναστατικό κίνημα από τις αρχές της δεκαετίας του 1890. Από το 1903 μέλος του Κομμουνιστικού Κόμμα τος1. Συμμετείχε στη σύνταξη των μπολσεβίκικων εφημερίδων Βπεριόντ, Προλετάρι και, αργότερα, της Νόβαγια Ζιζν. Την περίοδο της αντίδρασης εγκατέλειψε το μαρξισμό, θέλοντας να συνδυάσει μαρξισμό και θρησκεία. Επιστρέφοντας στη Ρωσία το 1917, έγινε και πάλι δεκτός στο Μπολσεβί κικο Κόμμα. Ύστερα από την επανάσταση του Οκτώβρη και μέχρι το 1929 ήταν Λαϊκός Επίτροπος για την Παιδεία και μετά πρόεδρος της Επιστημο νικής Επιτροπής του CIK (Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή) της ΕΣΣΔ. Από το 1933 ακαδημαϊκός. Τον Αύγουστο του 1933 ορίστηκε γενικός αντιπρό σωπος της ΕΣΣΔ στην Ισπανία. Δημοσιογράφος, δραματουργός, συγγρα φέας σειράς δοκιμίων για τη λογοτεχνία και την τέχνη. Πέθανε το 1933. * · Οι αναμνήσεις γράφτηκαν το 1928 για την εφημερίδα Κράσναγια Γκαζέτα του Λένινγκραντ. 205


Ήταν η μέρα της ίδρυσης του πρώτου Sovnarkom. Μου είπαν πως η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, επιλέγοντας τα μέλη της κυβέρνησης, αποφάσισε να μου αναθέσει το Λαϊκό Επιτροπάτο για την Παιδεία. Το νέο ήταν συναρπαστικό και τρομα κτικό ταυτόχρονα, εξαιτίας της τεράστιας ευθύνης που θα έπε φτε στους ώμους μου. Αργότερα, κατά τύχη (δεν είχαμε όλοι τον ίδιο φόρτο δουλειάς στο Sovnarkom), συνάντησα στους δια δρόμους του Σμόλνι τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. Αυτός με σοβαρό ύφος μου έγνεψε να πλησιάσω και είπε: - Θέλω να σου πω κάτι, Ανατόλι Βασίλιεβιτς. Τούτη τη στιγμή δεν έχω πολύ χρόνο για να σου εξηγήσω τα καθήκοντά σου, άσε που δεν είμαι σίγουρος πως έχω πολύ ξεκάθαρες ιδέες για τα πρώτα βήματα που πρέπει να κάνει η επανάσταση στον τομέα της Παιδείας. Σίγουρα σε πολλά πράγματα πρέπει να φέρουμε τα πάνω κάτω, να τα κάνουμε όλα από την αρχή, να τα βά λουμε σε νέα κατεύθυνση. Νομίζω πως θα 'πρεπε να μιλήσεις σοβαρά με τη Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα. Αυτή θα σε βοηθήσει. Έχει σκεφτεί πολύ πάνω σε αυτά τα προβλήματα και νομίζω ότι τα τοποθετεί σωστά... όσο για την Ανώτερη Εκπαίδευση, θα σε βοηθήσει πολύ ο Μιχαήλ Νικολάγιεβιτς Ποκρόβσκι. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις με ταρρυθμίσεις. Τα πράγματα είναι πολυδιάστατα. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι πως πρέπει να εξασφαλίσουμε με κάθε τρόπο τη μεγαλύτερη δυνατή πρόσβαση πλατιών μαζών, και κύρια της προλεταριακής νεολαίας, στα Λύκεια. Μεγάλη σημα σία έχουν και οι βιβλιοθήκες. Εσείς ο ίδιος πρέπει να ασχολη θείτε προσωπικά με αυτό. Συγκαλέστε τους ειδικούς. Στην Αμε ρική κάνουν καλή δουλειά σε αυτόν τον τομέα. Το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό όπλο. Η αγάπη στο βιβλίο θα μεγαλώσει με την επανάσταση. Πρέπει να εξασφαλίσουμε για τους αναγνώστες μεγάλες αίθουσες ανάγνωσης και δυνατότητα πρόσβασης στο βιβλίο, που πρέπει να φτάσει σε όλο τον κόσμο. Με το σκοπό αυτό πρέπει να εκμεταλλευτούμε το ταχυδρομείο, και να ιδρύ σουμε κάθε λογής κινητές βιβλιοθήκες. Με δεδομένο το μεγάλο πληθυσμό της χώρας μας, ανάμεσα στον οποίο θα μειωθεί ο 206


αναλφαβητισμός, πολύ πιθανόν να μην έχουμε αρκετά βιβλία, κι αν δεν αυξήσουμε κατά πολύ την παραγωγή και την κυκλοφο ρία τους, θα ξεσπάσει επιδημία "ανικανοποίητης όρεξης για με λέτη". Ελπίζω να βρω το χρόνο για να ξαναμιλήσουμε γι' αυτό το ζήτημα και για να σε ρωτήσω τι σχέδια έχετε και ποιους μπο ρείτε να χρησιμοποιήσετε. Διάλεξε εσύ ποια είναι κατάλληλη στιγμή: για ένα καίριο ζήτημα σαν αυτό, μπορούμε να εξοικονο μήσουμε, έστω και δύσκολα, καμιά δεκαριά λεπτά. Σου εύχομαι κάθε επιτυχία. Την πρώτη νίκη την πετύχαμε, αλλά εάν δεν κερ δίσουμε και μια σειρά από επόμενες μάχες, θα αντιμετωπίσουμε καταστροφή. Ο αγώνας όχι μόνο δεν τελείωσε, αλλά είναι ακρι βώς στο ξεκίνημά του. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς μου έσφιξε δυνατά το χέρι και, με το χαρα κτηριστικό σίγουρο και γρήγορο βάδισμα, μπήκε σε ένα από τα πολλά γραφεία, όπου ξεπηδούσαν και έμπαιναν σε πράξη οι νέες ιδέες και οι νέες κατευθύνσεις του προλεταριακού κράτους που μόλις είχε γεννηθεί. (Θέλησα να καταγράψω την πρώτη μου συνομιλία με τον Βλα ντιμίρ Ίλιτς πάνω στη λαϊκή παιδεία σε μορφή άμεση, όπως τα άκουσα από το στόμα του. Αλλά, το ξαναλέω, αυτό δεν σημαί νει ότι τα θυμάμαι όλα καταλεπτώς και ότι μπόρεσα να χρησι μοποιήσω τα αυθεντικά λόγια του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Δυστυχώς και προς μεγάλη μου λύπη, όχι - απλώς προσπάθησα να ξαναφέρω στο μυαλό μου εκείνα τα λόγια του με τη μεγαλύτερη δυ νατή ακρίβεια που μου επιτρέπει η μνήμη).

207


ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΓΚΡΙΓΚΟΡΙΕΒΙΤΣ ΣΛΙΧΤΕΡ*

Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Κρατώ ζωντανή στη μνήμη μου την πρώτη μέρα που μπήκα στο μέγαρο Ανίχοφ**. Δεν ξέρω αν οι υπάλληλοι του υπουρ γείου είχαν μάθει πως η σοβιετική εξουσία είχε αποφασίσει να πάρει στα χέρια της, άμεσα και με κάθε κόστος, το ζήτημα της διατροφής, και ότι ο διορισμός μου είχε σκοπό να τελειώνουμε με τη διφορούμενη στάση που κρατούσε μέχρι τότε το συμβού λιο του Λαϊκού Επιτροπάτου για τη Διατροφή. Ήταν γεγονός πως η εμφάνισή μου, με ένα μέλος του συμβου λίου, προκάλεσε αστείες και τραγελαφικές αντιδράσεις, με τις οποίες ομαδούλες υπαλλήλων με υποδέχτηκαν στην είσοδο, • Γεννήθηκε το 1868. Από το 1891 συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος' από την ίδρυσή του. Δούλεψε στις κομματικές οργανώσεις της Σαμάρα, του Κιέβου, της Τούλα, του Κρασνογιάρσκ, της Πετρούπολης, της Μόσχας κ.λπ. Πέρασε 17 χρόνια σε τσαρι κές φυλακές και εξορίες. Τις μέρες του Οκτώβρη ήταν Επίτροπος για τη Διατροφή στη Μόσχα και την περιφέρειά της, και μετά την επανάσταση Λαϊκός Επίτροπος για τη Γεωργία και Λαϊκός Επίτροπος για τη Διατροφή. Από το 1927 ήταν γενικός αντιπρόσωπος της Ρωσικής Σοβιετικής Ομό σπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας στην Αυστρία, και έπειτα Λαϊκός Επί τροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις στην Ουκρανία. Από το 1925 ως το 1937 ήταν αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας, μέλος της Πανρωσι κής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής (VCIK) και της Κεντρικής Εκτελεστι κής Επιτροπής (CIK) της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ου κρανίας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Πέθανε το 1940. ·* Στα προεπαναστατικά χρόνια στεγαζόταν εκεί το Υπουργείο Τροφίμων.

208


στις σκάλες και στο διάδρομο. Τι προκλητικές αντιδράσεις, τι κο ροϊδίες, τι ειρωνική έκπληξη προκαλούσε η εμφάνισή μας σε όποιον περνούσε δίπλα μας! Με πόση υπεροψία και υπερβο λική αυτοπεποίθηση μας υποδέχτηκαν τις στιγμές εκείνες οι σαμποταριστές της διατροφής! Φτάσαμε, επιτέλους, στο κατώφλι ενός μικρού σαλονιού. Ένας ψηλός, ξερακιανός τύπος με στρατιωτικό αέρα και στολή θυ ρωρού σηκώθηκε να μας υποδεχτεί. Ήταν ο Ιβάν Σεμιόνοβιτς Κονόνοφ, παλιός στρατιώτης στην υπηρεσία του τσάρου Αλέ ξανδρου του 3ου, και αργότερα κλητήρας του Υπουργείου Δια τροφής της Προσωρινής Κυβέρνησης. Αυτός γρήγορα έδειξε συ γκινητικό ενδιαφέρον και πρεμούρα απέναντι' μας, ως εκπρο σώπους της εξουσίας των εργατών και αγροτών. - Πού είναι το γραφείο του τέως υπουργού; ρώτησα τον Ιβάν Σεμιόνοβιτς. - Από 'δώ, περάστε! Ο Ιβάν Σεμιόνοβιτς άνοιξε μια πόρτα και μπήκαμε. Στο γραφείο βρήκαμε συγκεντρωμένο σχεδόν σε απαρτία το συμβούλιο. Ήταν όλοι αναστατωμένοι, αλλά ο καθένας το έδειχνε με τον τρόπο του: ο Μ.Ι. Καλίνιν στεκόταν απόμερα κι έμοιαζε τσατισμένος, ο Ν.Σ. Μανουίλσκι, πανέξυπνος και ευρηματικός, ταλα ντούχος στις αφηγήσεις, μας διασκέδαζε με ανέκδοτα σχετικά με την προσεχή συνάντησή μας με τους σαμποταριστές. Καθίσαμε, κι εγώ χτύπησα το κουδούνι και κάλεσα τον κλητήρα. - Στείλε μου τον υπάλληλο υπηρεσίας. - Στις διαταγές σας. Πέρασε πολλή ώρα, παραπάνω απ' όση χρειαζόταν για να εμ φανιστεί ένας υπάλληλος που τον ζητάει ο προϊστάμενός του υπουργός, αλλά αυτός δεν φαινόταν πουθενά. - Ας ξεκινήσουμε, είπε ο Μανουίλσκι, κλείνοντάς μου χαρούμενα το μάτι. Αυτή κι αν ήταν «αρχή»... Μετά από αρκετή ώρα, στο άνοιγμα της πόρτας ξεπρόβαλε ο Ιβάν Σεμιόνοβιτς: - Τώρα έρχεται, λέει. Πράγματι, μετά από λίγο να 'σου κι ο υπάλληλος. 209


Ήταν ένας νεαρός άνθρωπος, που πλησίασε το τραπέζι και φάνηκε να θέλει να μου μιλήσει με άνεση, αλλά εγώ τον πρό λαβα με την παρατήρηση: - Όταν σας καλεί ο Λαϊκός Επίτροπος είστε υποχρεωμένος να έρχεστε αμέσως. Ο υπάλληλος χλόμιασε, αλλά απάντησε ψύχραιμα: - Ήρθα μονάχα για να σας πω πως πρώτα απ' όλα πρέπει να έρθετε σε επαφή με την Εκτελεστική Επιτροπή των υπαλλήλων, στη διάθεση της οποίας είμαστε όλοι μας. - Δεν σας φώναξα για να με συμβουλέψετε για το τι πρέπει να κάνω, αλλά για να μεταβιβάσετε τις εντολές μου, σαν υπάλλη λος υπηρεσίας. Στρωθείτε αμέσως στη δουλειά και φωνάξτε μου τον διευθυντή του Υπουργείου για αναφορά υπηρεσίας (τη στιγμή εκείνη κανένας σύντροφος δεν ήταν στο Υπουργείο: ο Μπερκενχάιμ και οι άλλοι βρίσκονταν στη Μόσχα για το Παν ρωσικό Συνέδριο για τη Διατροφή, και τη διοίκηση του Υπουρ γείου την είχε αναλάβει κάποιος προϊστάμενος τμήματος). - Δεν μπορώ να ενεργήσω χωρίς διαταγή της Εκτελεστικής Επι τροπής. - Σας δίνω την εντολή στο όνομα της σοβιετικής εξουσίας. - Εγώ δεν κάνω κάτι τέτοιο. - Εντάξει, διατάζω τη σύλληψή σας για ανυπακοή στις διαταγές της σοβιετικής εξουσίας: καθίστε εδώ και περιμένετε μέχρι να έρθει η φρουρά. Χτύπησα το κουδούνι και εμφανίστηκε αμέσως ο Ιβάν Σεμιόνοβιτς. - Στείλε μου το διοικητή της φρουράς του κτιρίου με μερικούς φρουρούς, και φέρτε εδώ τον διευθυντή του Υπουργείου για την αναφορά υπηρεσίας. Ύστερα από μερικά λεπτά έφτασε ο διοικητής της φρουράς με τον Ιβάν Σεμιόνοβιτς, ο οποίος με πλησίασε και σκύβοντας προς το μέρος μου για να μου μιλήσει ιδιαιτέρως, μου είπε χαμηλό φωνα πως πήγε στο διευθυντή, αλλά αυτός του απάντησε πως δεν θα ερχόταν. - Σύντροφε φρούραρχε! Σου παραδίδω τον υπάλληλο που συ 210


νέλαβα, μετάφερέ τον με συνοδεία, προσωρινά στο φρουραρ χείο, μέχρι να σου δώσω οδηγίες για να τον μεταφέρεις αλλού. Πήγαινε αμέσως στο διευθυντή του Υπουργείου και φέρ' τον εδώ με τη συνοδεία σου. - Σύντροφε Σλίχτερ! Αυτό είναι καταπληκτικό, ανεπανάληπτο, είπε ο ΜανουιΛσκι ερχόμενος προς το μέρος μου όταν μείναμε μόνοι στο γραφείο, και συνέχισε: - Έτσι πρέπει να συμπεριφέρεται η σοβιετική εξουσία με τους σαμποτέρ, με τέτοια ψυχραιμία και αποφασιστικότητα που να μην αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Ζωντάνεψες τη δη μοσιογραφική μου μανία. Πώς θα 'θελα να τα παρατήσω όλα και να δημοσιεύσω ένα ρεπορτάζ! Ξανάνοιξε η πόρτα και μπήκε, χλωμός και με χαμηλωμένα μά τια, ο διευθυντής του Υπουργείου. Ανταλλάξαμε δυο-τρία λόγια για την άρνησή του να υπακούσει στη σοβιετική εξουσία. Ζή τησα να τον συλλάβουν κι αυτόν, και τον έστειλα στο φρου ραρχείο (αν θυμάμαι καλά τον άφησαν ελεύθερο την ίδια μέρα). Μείναμε πάλι μόνοι. Η κατάσταση δεν ήταν και η πιο ευχάρι στη. Δεν ήταν δύσκολο να διατάξεις τη σύλληψη του ενός ή του άλλου. Όμως εμείς είχαμε ανάγκη από δουλειά και όχι από συλ λήψεις. Δεν μας έκανε εντύπωση η αντίσταση της ελίτ του προ σωπικού υπηρεσίας. Αντίθετα, θα μας εξέπληττε αν αυτοί οι υπάλληλοι είχαν συμπεριφερθεί διαφορετικά. Όμως όλα αυτά δεν μας είχαν βοηθήσει να δώσουμε ένα καλό μάθημα στο σύ νολο των υπαλλήλων. Φώναξα τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής (ήρθαν πέντε αν θυμάμαι καλά) και τους πρότεινα να συγκαλέσουμε γενική συ νέλευση των υπαλλήλων. Δεν θυμάμαι τι δικαιολογίες βρήκαν, αλλά όλοι απάντησαν: - Δεν είναι δυνατόν τούτη την ώρα. - Τότε θα το κάνουμε χωρίς εσάς, είπα κοφτά, και πρόσθεσα πως μπορούσαν να φύγουν. Πρότεινα να πάμε σε όλα τα γραφεία και να ενημερώσουμε όλους τους υπαλλήλους για τις προθέσεις της σοβιετικής εξου σίας. 211


Εκείνη τη στιγμή φάνηκε ο γελοίος και θρασύδειλος χαρακτήρας της αρνητικής στάσης των υπαλλήλων, κάτι στο οποίο θέλω να σταθώ ιδιαίτερα. Δεν προλάβαμε να πατήσουμε το πόδι μας σε ένα από τα τμή ματα και να αρθρώσουμε τα πρώτα λόγια: «Στο όνομα της σο βιετικής εξουσίας προτείνω...», και οι υπάλληλοι το 'σκασαν σαν φοβισμένοι λαγοί από την άλλη πόρτα! Αφήσαμε εκεί σαν υπεύθυνο έναν ελεγκτή τροφίμων που δού λευε σε εκείνο το τμήμα, με το καθήκον να αφαιρέσει όλα τα έγ γραφα από τους υπαλλήλους όταν θα επέστρεφαν και να τα κλειδώσει στα ντουλάπια. Πήγαμε στην δεύτερη αίθουσα, μετά στην τρίτη, κ.λπ. Παντού επαναλαμβανόταν η ίδια ιστορία: με ορθάνοιχτα μάτια και τρο μοκρατημένοι, έφευγαν από την πρώτη πόρτα που έβρισκαν μπροστά τους. Δεν ήμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής των υπαλλήλων είχαν το χρόνο να δώσουν τις απαιτούμενες οδηγίες. Ήταν γεγονός πως η συμπεριφορά των υπαλλήλων είτε έδειχνε την οργανωτική ικανότητα της επιτρο πής, είτε επρόκειτο για αυθόρμητη αντίδραση και ενστικτώδη φόβο μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Σε κάθε περί πτωση, αυτή η συμπεριφορά απέναντι στη σοβιετική εξουσία θύμιζε παιδική φαρσοκωμωδία. Μια που οι υπάλληλοι ξεφεύγοντας πήγαιναν μόνο προς τα εμπρός, υπέθεσα πως μπορούσαμε να τους κλείσουμε το δρόμο σε κάποιο αδιέξοδο, απ' όπου δεν θα μπορούσαν πια να ξεφύγουν. Έτσι θα κατάφερνα να τους πω αυτά που έπρεπε. Η υπόθεσή μου αποδείχτηκε αληθινή. Διασχίζοντας τη μία αί θουσα μετά την άλλη, τον ένα διάδρομο μετά τον άλλο, μπήκα σε μια αίθουσα όπου είχαν συγκεντρωθεί, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, σαράντα-πενήντα άτομα. Αλλοι χλόμιασαν, άλλοι χα μογέλασαν με αμηχανία, άλλοι μας «υποδέχτηκαν» θυμωμένοι και νευρικοί. Ήρεμα και ψύχραιμα, χωρίς ένταση, με την ειλικρινή διάθεση να βρω μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας, άρχισα να εξηγώ σύντομα 212


τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε με το πρόβλημα των τρο φίμων και όλα τα σχετικά. - Πώς λέγεστε; με διέκοψε ένας τριχωτός με νευρικές και από τομες κινήσεις, ερχόμενος προς το μέρος μου και καρφώνοντάς με, με μάτια που άστραφταν από κακία. Κατάλαβα αμέσως το νόημα της ερώτησής του. Δεν ήταν η πρώτη φορά που το επίθετό μου, που κατέληγε σε «ερ», απο κάλυπτε την εβραϊκή μου προέλευση. Ο υπονομευτής ήθελε να εξαπολύσει μια αντισημιτική επίθεση ενάντια στον «ιουδαϊσμό» της σοβιετικής εξουσίας. Από τη μεριά των παρευρισκόμενων ξέσπασαν χαχανητά, είχαν καταλάβει γιατί με ρωτούσε και το απολάμβαναν. - Αν δεν ξέρετε το όνομα του επικεφαλής σας, απάντησα πιο ήρεμος από ποτέ, τότε ευχαρίστως να σας βοηθήσω: λέγομαι Σλίχτερ. - Χι! Χι! Χι! γέλασε με ικανοποίηση, περιπαίζοντάς με κατάφα τσα. Σίγουρα δεν φανταζόταν την κατάληξη που θα είχε αυτός ο ψευτοπαληκαρισμός απέναντι' μου. Ένιωσα ξαφνικά μεγάλη θλίψη γι' αυτόν τον χυδαίο και φτηνό άνθρωπο. Τον κοίταξα στα μάτια για λίγο, και μετά, χωρίς να απευθύνομαι σε αυτόν, είπα προς όλη την ομάδα: - Ωραία, τώρα μάθατε τι είναι και τι θέλει η σοβιετική εξουσία, τόσο από σας όσο και από όλους τους πολίτες της Ρωσίας. Σκεφτείτε καλά. Από αύριο, ή θα στρωθείτε ήσυχα-ήσυχα στη δου λειά, ή θα απολυθείτε. Έτσι τέλειωσε η πρώτη μου μέρα στο Επιτροπάτο της Διατροφής.

213


ΑΛΕΞΑΝΤΡΑ ΜΙΧΑΪΛΟΒΝΑ ΚΟΛΟΝΤΑΪ*

ΣΤΟ ΛΑΪΚΟ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

Δεν ήταν και τόσο εύκολο να «αναλάβεις» υπουργείο τις μέρες του Οκτώβρη. Μια βδομάδα μετά, ίσως και παραπάνω, από τις μεγάλες μέρες της 24ης και 25ης Οκτώβρη, όταν τα Σοβιέτ κατέλαβαν την εξουσία, οι παλιές υπηρεσίες εξακολουθούσαν να δουλεύουν σαν να μη συμβαίνει τίποτε. Τα έγγραφα ανεβοκατέβαιναν στα υπουργεία, και οι τμηματάρχες εξακολουθούσαν να σφραγίζουν τις αποφάσεις στο όνομα της Προσωρινής Κυβέρνησης. Όλοι αυτοί δεν ήθελαν να συνειδητοποιήσουν πως τώρα πια η εξου * Γεννήθηκε το 1872 στην οικογένεια του στρατηγού Ντομόντοβιτς. Από τη δεκαετία του 1890 αγωνίστηκε στις γραμμές του σοσιαλδημοκρατικού κινή ματος. Από το 1906 ως το 1915 συμμετείχε στη φράξια (μετέπειτα κόμμα) των μενσεβίκων. Μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος' από το 1915. Από το 1908 ως το 1917 ανήκε στους επαναστάτες της διασποράς. Επιστρέφοντας στη Ρωσία μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, έγινε μέλος της Εκτε λεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης, και δούλεψε με τους ναύτες του Στόλου της Βαλτικής και τους στρατιώτες της φρουράς της Πε τρούπολης. Στα γεγονότα του Ιούλη του 1917 συνελήφθη και φυλακίστηκε από την Προσωρινή Κυβέρνηση. Μετά την επανάσταση του Οκτώβρη έγινε Λαϊκή Επίτροπος για την Υγεία και την Κρατική Πρόνοια. Τη δεκαετία του 1920 ήταν μια από τις ηγέτιδες του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος. Από το 1922 εργάστηκε στον διπλωματικό τομέα. Ήταν η πρώτη γυναίκα στη διπλωματία. Διατέλεσε γενική αντιπρόσωπος της ΕΣΣΔ στη Νορβηγία, το Μεξικό και τη Σουηδία. Η κυβέρνηση του Μεξικού, σε ένδειξη μεγάλου σε βασμού και εκτίμησης στη διπλωματική της δραστηριότητα, την έχρισε ιπ πότη της « Αγκιέλα Αζτέκα». Η κυβέρνηση της Νορβηγίας την τίμησε με το μεγαλύτερο παράσημο της χώρας, το «Σταυρό του Αγίου Όλαφ». Πέθανε το 1952. 214


σία είχε περάσει στα Σοβιέτ. Στους υπαλλήλους, στους μικροαστούς, σε όλη την «παλιά Πε τρούπολη», την εχθρική προς την προλεταριακή επανάσταση, έμοιαζε απίστευτο πως είχε πραγματικά κάτσει στο μυαλό κά ποιων «μπολσεβίκων» να κυβερνήσουν τη Ρωσία. Ακριβώς για τούτο, η ρώσικη αστική τάξη και οι δουλοπρεπείς υπάλληλοί της δεν πίστευαν πως οι μπολσεβίκοι ήταν ικανοί να κρατήσουν την εξουσία πάνω από «τρεις μέρες». Η σοβιετική εξουσία δεν είχε καμιά διάθεση να «στριμώξει», να «γονατίσει» τους υπαλλήλους και τους διανοούμενους. Αντί θετα, οι Λαϊκοί Επίτροποι, άοπλοι, πήγαν στα Επιτροπάτα ει ρηνικά, χωρίς στρατιωτική συνοδεία, με μερικούς μόνο συντρό φους στο πλάι τους. Νόμιζαν πως θα μπορούσαν εύκολα να τα διοικήσουν. Όμως αρκούσε η παρουσία του Λαϊκού Επιτρόπου στην έδρα του πρώην υπουργείου για να εξαφανιστούν όλοι από τα γραφεία τους. Οι μόνοι που έμεναν στις θέσεις τους ήταν το τεχνικό προσωπικό και δυο-τρεις υπάλληλοι που συ μπαθούσαν τους μπολσεβίκους. Γυρίζοντας στις άδειες αίθουσες του κτιρίου του Υπουργείου Υγείας και Κρατικής Πρόνοιας, αποφασίσαμε βιαστικά, με τους πιο πιστούς συντρόφους, να «θέσουμε σε λειτουργία» προσω ρινά τις υπηρεσίες του Λαϊκού Επιτροπάτου στο Σμόλνι. Εκείνες τις μέρες το Σμόλνι έσφυζε σαν μελίσσι από ζωή. Στους ατέλειωτους διαδρόμους του οι άνθρωποι κινούνταν σε δύο ρεύματα: από τα δεξιά πήγαιναν προς τη Στρατιωτική Επανα στατική Επιτροπή, από τα αριστερά προς την έδρα του Sovnarkom. Μπαίνοντας σε ένα άδειο δωμάτιο που είχε ένα τραπέζι με ένα συρτάρι, κολλήσαμε στην πόρτα μια χειρόγραφη επιγραφή: «Λαϊκό Επιτροπάτο Υγείας και Πρόνοιας. Ώρες για το κοινό: από τις 12 ως τις 16». Έτσι «ξεκινήσαμε» τη δουλειά μας. Την ίδια μέρα εισέβαλαν στο γραφείο μερικοί νεαροί που έσφυζαν από υγεία, αλλά φορούσαν σκισμένες πατατούκες: - Εδώ δίνουν βοήθεια οι μπολσεβίκοι; Είμαστε πεινασμένοι, άστε 215


γοι, περιπλανιόμαστε από 'δω κι από 'κεί και κανείς δεν μας σκέ φτεται. Πήγαμε στο Καζάν [εννοούσαν μάλλον ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα που βρισκόταν δίπλα στη μητρόπολη της Παναγίας του Καζάν], κι ο θυρωρός μας έστειλε εδώ. Μας είπε «πηγαίνετε να μιλήσετε στους μπολσεβίκους»· Εμπρός, βοηθήστε μας. Αρχίσαμε να ρωτάμε: - Ποιοι είστε; Από πού έρχεστε; Είστε πληγωμένοι; - Απλά πεινάμε. Δεν μας βλέπετε; Πού το πάτε; Μιλήστε κα θαρά: είστε ή δεν είστε μπολσεβίκοι; Τους ξεκαθαρίσαμε ότι είμαστε πράγματι μπολσεβίκοι, αλλά θέ λαμε να μάθουμε για ποιο λόγο τόσο υγιείς και νέοι άνθρωποι ζητούσαν βοήθεια από τις κρατικές υπηρεσίες υγείας και πρό νοιας. Δεν είχαν καμιά διάθεση να μας ακούσουν: γι' αυτούς ήμασταν μπολσεβίκοι, κι αυτό σήμαινε πως έπρεπε να βοηθήσουμε κάθε πεινασμένο. - Για ποιο λόγο πήραν την εξουσία τα Σοβιέτ αν κανείς δεν νοι άζεται τους πεινασμένους; επέμεναν αυτοί οι ροδοκόκκινοι νεα ροί. Ήμαστε σε δύσκολη θέση. Το ταμείο του πρώην Υπουργείου ήταν ακόμη στα χέρια των οπαδών του Κερένσκι. Ψαχουλέψαμε τις τσέπες μας: ήταν άδειες. Συνεννοηθήκαμε με τον σύντροφο Ζβετκόφ, και δώσαμε από 20 καπίκια στον κα θένα. Τους τα δώσαμε σαν «προσωρινή ενίσχυση». Αυτοί τα τσέπωσαν, αλλά δεν ήθελαν να φύγουν. Και δουλειά; Ήθελαν να τους βρούμε δουλειά. Κατά τη γνώμη τους, και γι' αυτό είχαν πάρει την εξουσία οι μπολσεβίκοι, για να βρίσκουν στον καθένα δουλειά. Τι να κάνουμε; Δεν θα ήταν συνετό να τους στείλουμε στην Κόκ κινη Φρουρά. Ήταν επιπόλαιοι νεαροί, φαινόταν με την πρώτη ματιά αυτό. Στην αστυνομία; Ίσως εκεί θα μπορούσαν να βο λευτούν μια χαρά τέτοιοι άνθρωποι. Τους στείλαμε με ένα ση μείωμα του Λαϊκού Επιτροπάτου και με το υστερόγραφο: «Σε κάθε περίπτωση, φροντίστε να τους ταΐσετε». Έφυγαν. Μετά από αυτούς ήρθε ένας ανάπηρος χωρίς χέρι. Ήταν εργά 216

ΤΑ ΠΡΟΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

της και είχε χάσει το χέρι του στον πόλεμο. Αυτός δεν ήθελε βοήθεια για τον εαυτό του, αλλά είχε κατά νου ένα ολοκληρω μένο σχέδιο: πώς να βοηθήσει τους ακρωτηριασμένους εργάτες, αυτούς που είχαν χάσει τα χέρια τους, ειδικά αυτούς που δού λευαν στην υφαντουργία. Εμείς έπρεπε να αγοράσουμε τις πλεκτομηχανές κι αυτός θα έβρισκε τους εργάτες. Ο μονόχειρας είχε σταματήσει τον Βλαντιμίρ Ίλιτς σε κάποιο σημείο του δια δρόμου και μάλλον τον ρωτούσε σχετικά. Φαινόταν πως ο Βλα ντιμίρ Ίλιτς άκουσε με ενδιαφέρον το σχέδιό του ως προς τους εργόττες, αλλά για την εξεύρεση των χρημάτων για την αγορά των πλεκτομηχανών τον έστειλε σε μένα. Όμως η αγορά αυτών των μηχανών περιλαμβανόταν στα κα θήκοντα του Λαϊκού Επιτροπάτου Υγείας και Κρατικής Πρό νοιας; Ο ανάπηρος εργάτης ήταν επίμονος. Επιχειρηματολο γούσε ζωηρά υπέρ του «παραγωγικού του σχεδίου». Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε τη στιγμή που το Λαϊκό Επιτροπάτο δεν είχε καταφέρει ακόμη να πάρει ούτε τα κλειδιά για το χρηματοκιβώτιο όπου, όπως μας είχε πει ο σύντροφος λογιστής Αντάσεφ, φυλάγονταν τα «εκατομμύρια» του Υπουργείου σε με τρητά; Στην περίπτωση αυτή επιλέξαμε τη «γραφειοκρατική οδό» και προτείναμε στον ανάπηρο να περάσει μετά από «δύο μέρες». Έφυγε δυσαρεστημένος. Βγαίνοντας μουρμούρισε κάτι για τους «μπολσεβίκους». Δεν πρόλαβε να βγει από την πόρτα, και μπήκαν με φασαρία δύο αντιπρόσωποι του Συλλόγου Αναπήρων Πολέμου. Τσαντι σμένοι και νευρικοί. Καταφέρονταν εναντίον μας: - Αν δεν βοηθήσουμε τους ανάπηρους πολέμου, αν δεν τους δώ σουμε κάποια οικονομική βοήθεια, δεν θα αποφύγουμε τις δια δηλώσεις διαμαρτυρίας. Η δυσαρέσκειά τους διογκώνεται. Τα βάζουν με τους μπολσεβίκους. Είναι έτοιμοι να βγουν στους δρόμους. Σαν να μην έφταναν όλα τούτα, ο κλητήρας που ερχόταν από το άσυλο των φτωχών μας είπε πάνω-κάτω τα εξής: - Οι γριές διαμαρτύρονται. Δεν έχουν ξύλα για να ζεσταθούν. 217


Πάγωσαν. Θα ξεσπάσει σκάνδαλο αν πεθάνουν από το κρύο... Ύστερα, κατέφτασαν κάποιοι από τη χαρτοβιομηχανία* φωνάζοντας: - Είναι μέρα πληρωμής, και χρήματα δεν υπάρχουν. Από την πρώτη κιόλας μέρα δεν είναι εντάξει οι μπολσεβίκοι. Αδύνατον! Απαράδεκτο! - Οι νοσοκόμες είναι έτοιμες να φύγουν, δεν υπάρχει φαγητό. Αντίστοιχα παράπονα από το ορφανοτροφείο, κι εκεί διαμαρτυρόντουσαν. Αργούσαν οι επιταγές. Οι νταντάδες απειλούσαν να εγκαταλείψουν τα παιδάκια. Υπήρχε πολύ φασαρία στο μικρό μας δωμάτιο. Κάναμε μια μικρή σύσκεψη. Ήρθε ο Εγκόροφ, σύντροφος από το Κόμμα και μέλος του Σο βιέτ από τις πρώτες μέρες. Πρόεδρος και ψυχή της «Ένωσης Νέων Υπαλλήλων» του Υπουργείου Υγείας και Κρατικής Πρό νοιας. Αυτός ο ίδιος, το καλοκαίρι, είχε ιδρύσει την Ένωση, που κατέστη σημείο αναφοράς και στήριξης του μπολσεβικισμού στο νέο Λαϊκό Επιτροπάτο. Χαρήκαμε που τον είδαμε, πήγαμε κοντά του. - Πρέπει να κινηθούμε. Αν ακουστούν σκάνδαλα για θέματα αρ μοδιότητας του Επιτροπάτου μας, αν κατεβούν στους δρόμους ανάπηροι και εργάτες της χαρτοβιομηχανίας [προφανώς εννο ούσε τη βιομηχανία εκτύπωσης χρεογράφων, χαρτόσημων κ.λπ., γενικά όλα όσα παρήγαγε το κρατικό μονοπώλιο], νοσο κόμες και νταντάδες επειδή τους αφήνουμε να πεθάνουν από την πείνα, θα πάθουμε χειρότερα κακά απ' όσα θα μας προξε νούσαν οι ορδές του Κερένσκι. Κάτι τέτοιο θα σημάνει και την ηθική εξουδετέρωση της σοβιετικής εξουσίας. Ο Εγκόροφ έκανε την ακόλουθη πρόταση: - Το βράδυ, θα συναντηθούμε στο κτίριο του Υπουργείου οι αντιπρόσωποι της Ένωσης Νέων Υπαλλήλων. Ελάτε εκεί να συ ζητήσουμε. • Τότε η χαρτοβιομηχανία ήταν στην αρμοδιότητα της κρατικής πρόνοιας, που είχε και το μονοπώλιο χαρτιού. 218


Πήραμε την απόφαση να πάμε. Πριν τη συνάντηση πήγα να βρω τον Βλαντιμίρ Ίλιτς. Ήταν σε ένα μικρό δωματιάκι όπου τους πρώτους μήνες συνεδρίαζε, σχεδόν πάντα τη νύχτα, το Sovnarkom. Ποιος ξέρει γιατί, προφανώς από βιασύνη, τις πρώτες εβδομά δες το γραφείο του Βλαντιμίρ Ίλιτς κοιτούσε προς τον τοίχο, με την πλάτη γυρισμένη προς το παράθυρο. Δίπλα στο παράθυρο υπήρχε ένα πολύ μικρό τραπεζάκ,ι όπου ο σύντροφος Γκορμπούνοφ κρατούσε το πρωτόκολλο. Οι Λαϊκοί Επίτροποι καθό ντουσαν σε ημικύκλιο γύρω από το γραφείο, αλλά λόγω της θέ σης όπου αυτό είχε τοποθετηθεί, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, σαν πρόε δρος, ήταν αναγκασμένος κάθε φορά να στρέφεται προς το μέ ρος όποιου ζητούσε ή έπαιρνε το λόγο. Για καμιά βδομάδα κα νείς δεν σκέφτηκε να βάλει σε καλύτερη θέση το γραφείο για τον πρόεδρο της κυβέρνησης. Έτσι ήταν εκείνα τα χρόνια. Οι σκέ ψεις γλιστρούσαν πάνω από τα απλά πράγματα, όπως οι στά λες της βροχής πάνω στα τζάμια. Δίναμε προσοχή μόνο στα με γάλα, τα σημαντικά, τα σοβαρά ζητήματα... Το βράδυ εκείνο στο δωματιάκι των συνεδριάσεων υπήρχε μόνο μια λάμπα αναμμένη. Ήταν μισοσκόταδο. Στην αρχή, μη βλέ ποντας τον Βλαντιμίρ Ίλιτς στη συνηθισμένη θέση του στο γρα φείο, νόμισα πως το δωμάτιο ήταν άδειο. Όμως ο Βλαντιμίρ Ίλιτς είχε γυρισμένη την πλάτη προς το μέ ρος μου και καθόταν κοντά στο παράθυρο. Από 'κεί φαινόταν, μες την παγωνιά, ο γεμάτος αστέρια ουρανός. Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς κοιτούσε τ' αστέρια. Όταν κατάλαβε πως κόπτοιος μπήκε στο δωμάτιο, γύρισε απότομα. «Αστέρια», είπε, στρέφοντας και πάλι το κεφάλι προς τον ουρανό. Σαν να ήταν ακόμη απορροφημένος στις σκέψεις του. Και μετά πήρε το συνηθισμένο του ύφος. Το βράδυ εκείνο είχαμε αποφασίσει να διορίσουμε τον σύ ντροφο Εγκόροφ βοηθό Λαϊκό Επίτροπο. Όμως πριν φτάσω στη μέση της σύντομης και βιαστικής αναφοράς μου για τα θέ ματα Υγείας και Κρατικής Πρόνοιας, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς με ρώ τησε ξαφνικά: 219


- Σε βρήκε και σου μίλησε ένας μονόχειρας εργάτης για το θέμα των εργαστηρίων; Ας υποστηρίξουμε τις ιδέες του για δημιουρ γία εργαστηρίου από ανάπηρους εργάτες, έχει δίκιο. Πώς ήταν δυνατόν ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, με τα όσα κοσμόίστορικά συ ντελούνταν γύρω μας, να θυμάται τον μονόχειρα εργάτη που απα σχολούνταν με αργαλειούς και οραματιζόταν «αποδοτικά σχέδια»; Φεύγοντας από το γραφείο του Βλαντιμίρ Ίλιτς, πήγα τρέχοντας στη συγκέντρωση των αντιπροσώπων της Ένωσης Νέων Υπαλλήλων. Στο προεδρείο ήταν ο Εγκόροφ. Η αίθουσα ήταν γεμάτη κόσμο και βουητό. Υπήρχαν πολλές γυναίκες, νοσοκόμες και βοηθοί, εργάτες της χαρτοβιομηχανίας, κλητήρες του Υπουργείου, μη χανικοί και ηλεκτρολόγοι. Όλοι φώναζαν, συζητούσαν, και ρωτούσαν δυνατά. Για ποιο πράγμα; Μήπως διεκδικούσαν την ικανοποίηση αιτη μάτων που δεν μπορούσαν να περιμένουν; Τίποτα από αυτά. Καθένας υποστήριζε τα συμφέροντα της οργάνωσης για την οποία εργαζόταν. Και με πόσο ζήλο μάλιστα! Ένας μιλούσε για τα νοσοκομεία και τα ιδρύματα, άλλος για τα ορθοπεδικά εργαστήρια, ο τρίτος για τα μαιευτήρια, ο τέταρτος για τα γηροκομεία, ο πέμπτος για την κρατική χαρτοβιομηχα νία. Όλοι νοιαζόντουσαν και υποστήριζαν την αναγκαιότητα να «σώσουμε από την καταστροφή» πρώτα-πρώτα την υπηρεσία στην οποία ο καθένας τους έκανε την πιο ταπεινή εργασία σαν νεοδιόριστος - άλλος τον κλητήρα, άλλος τον βοηθό, κάποιος τρίτος τον προμηθευτή ξυλείας για τη θέρμανση... Αποφασί σαμε να φτιάξουμε ένα συμβούλιο στο Λαϊκό Επιτροπάτο. Κάθε μέλος ανέλαβε έναν από τους κλάδους ευθύνης του Επιτροπάτου. Εκλέξαμε τα μέλη και, αισιόδοξοι και δυναμωμένοι, αποχαιρετήσαμε τους αντιπροσώπους. Από 'δώ και πέρα θα προχωρούσε καλύτερα η δουλειά. Οι ίδιοι οι νεοδιόριστοι πρότειναν να συνεργαστούμε και με κα νένα γιατρό, διανοούμενο ή διοικητικό στέλεχος. - Αυτός είναι κατάλληλος. Εκείνος είναι εργατικός. Ο άλλος μας συμπαθεί. 220


Κάποιοι αντιδρούσαν, και απορρίπτανε τις προτάσεις. - Αυτός είναι υπονομευτής. Δεν θέλει να μας καταλάβει. Δεν λυπάται καθόλου το λαό. Η λέξη «λύπηση» ήταν κάτι σαν «επαγγελματική ορολογία» στην Ένωση, που δούλευε βασικά με τους άμοιρους και τους βασανι σμένους. Εκείνη τη νύχτα έγινε και η πρώτη συνεδρίαση του συμβουλίου στην έδρα του Λαϊκού Επιτροπάτου Υγείας και Κρατικής Πρό νοιας. Το άλλο πρωί, στην επιβλητική έδρα του Υπουργείου, άρχισε η πολυεπίπεδη, σημαντική και απόλυτης προτεραιότητας δου λειά του Λαϊκού Επιτροπάτου Υγείας και Κρατικής Πρόνοιας.

221


ΜΙΧΑΗΛ ΛΕΜΚΕ*

ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ, ΑΜΗΝ!

Εκείνο το πρωί μου είπαν από το τηλέφωνο πως η Κρατική Τρά πεζα καταλήφθηκε από τους μπολσεβίκους. Είχε έρθει λοιπόν και η σειρά μας - αναφε'ρομαι στην «Αποστολή για την προμή θεια αξιογράφων»” , επικεφαλής της οποίας ήμουν από τις 8 Μάρτη του 1917. Συγκάλεσα το προεδρείο της Ανώτατης Εργο στασιακής Επιτροπής του εργοστασίου, το οποίο αμέσως συμ φώνησε με την πρότασή μου: να αναγνωρίσουμε ανεπιφύλακτα την εξουσία του προλεταριάτου και να δουλέψουμε ασταμά τητα και χωρίς να προβάλλουμε εμπόδια στο νέο καθεστώς. Τις πρώτες απογευματινές ώρες ήρθε ο κλητήρας υπηρεσίας και μου ανήγγειλε: - Ο Επίτροπος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής. - Πέσ' του να περάσει. Μπήκε με αυστηρό ύφος ένας άνθρωπος με σκούρα μαλλιά και χαρακτηριστικό παρουσιαστικό εργάτη, με κοίταξε προσεκτικά και μου συστήθηκε απλά: - Ζολνέροβιτς, Επίτροπος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής. • Γεννήθηκε το 1872. Ιστορικός της ρωσικής λογοτεχνίας και του επανα στατικού κινήματος. Από το Μάρτη του 1917 μέχρι τον Αύγουστο του 1918 ήταν επικεφαλής της αποστολής για την προμήθεια κρατικών εντύπων και χαρτονομισμάτων στην Πετρούπολη. Από το 1920 ως το 1921, μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Βιβλίο και Επανάσταση. Το Γενάρη του 1922 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος (μπ.) Ρωσίας. Από το Σεπτέμβρη του 1922 ήταν αντιπρόεδρος και από το Γενάρη του 1923 πρό εδρος της διοίκησης του Κρατικού Μονοπωλίου Τύπου της Πετρούπολης. Πέθανε το 1926. 222


- Δώσε μου τα διαπιστευτήριά σου, σύντροφε. - Εδώ τα ε'χω. Το σημείωμα ήταν σύντομο και σαφές, δεν υπήρχε χρόνος για να γραφούν περισσότερα. - Στις διαταγές σας. - Δεν μπορώ ακόμη να σου δώσω διαταγές, σε παρακαλώ μόνο να έχεις υπόψη ότι η δουλειά στο εργοστάσιο πρέπει να προ χωρήσει κανονικά, με τον προηγούμενο ρυθμό. Αν χρειάζεσαι κάτι επείγον για την παραγωγή, θα σου δώσουμε κάθε δυνατή βοήθεια. Συγκάλεσα ξανά το προεδρείο της Ανώτατης Εργοστασιακής Επιτροπής, το οποίο και επικύρωσε αυτή την απόφαση. Αρχί σαμε να συζητούμε για τη δουλειά. Στις τέσσερις το απόγευμα, ο σύντροφος Ζολνέροβιτς ζήτησε να κάνει ένα τηλέφωνο και κάλεσε το Σμόλνι. Ήταν πια σίγουρο πως η τηλεφωνική γραμμή είχε συνδεθεί, γιατί μέχρι χθες η κοπέλα από το τηλεφωνικό κέντρο δεν θα κα ταδεχόταν να κάνει τη σύνδεση δίχως τηλεφωνικό αριθμό. - Ο Βλαντιμίρ Ίλιτς; Ναι, εγώ είμαι, ο Ζολνέροβιτς. Σας μιλώ από το γραφείο του αρχηγού της αποστολής προμηθειών των κρατικών χαρτονομισμάτων. Εδώ όλα είναι εντάξει. Ορίστε; Ναι, ναι, όλα τακτοποιημένα. Η δουλειά προχωράει. Ναι, ναι... Μετά από λίγο, χτύπησε το τηλέφωνο. Σήκωσα το ακουστικό. - Είστε ο Λέμκε; Ο Μιχαήλ Κονσταντίνοβιτς; - Μάλιστα. - Σας μιλά ο Λαϊκός Επίτροπος των Οικονομικών, Μενζίνσκι. - Σας ακούω. - Σας παρακαλώ δώστε μου το λόγο σας πως θα συμπληρώ σετε την αναφορά (αφορούσε τη διαδικασία της εντολής για την παράδοση και παραλαβή των κρατικών χαρτονομισμάτων στην Κρατική Τράπεζα το πρωί της 26ης Οκτώβρη). Επίσης θα πρέ πει να στείλετε αμέσως στο Σμόλνι μια έγγραφη δήλωση για την πλήρη υπακοή σας στη νέα κυβέρνηση. Ύστερα από μισή ώρα έστειλα μια σύντομη και σαφή δήλωση και, όπως μου ανέφερε ο σύντροφος Μενζίνσκι το βράδυ της 223


ίδιας μέρας, ήταν χρονολογικά η πρώτη που καταχωρήθηκε σε όλη την Πετρούπολη. Μόλις τελείωσα τη συνομιλία με τον Επίτροπο, φώναξα όλους τους προϊσταμένους των τμημάτων και, χωρίς να δώσω σημα σία στο ερωτηματικό και αμφιλεγόμενο ύφος που υπήρχε σε όλα τα πρόσωπα, τους είπα κατηγορηματικά ότι εάν κάποιος από αυτούς ή τους συνεργάτες τους διέπραττε το παραμικρό αδίκημα, θα έπαιρνα άμεσα τα πιο αυστηρά μέτρα. Πώς άλλαξε η έκφρασή τους, πώς χάθηκε η τελετουργική υπακοή που εξέπεμπαν τα πρόσωπά τους λίγους μήνες πριν, επτάμιση μήνες αν θυμάμαι καλά, όταν είχαμε συναντηθεί για πρώτη φορά! Πόσο τους ενοχλούσε που η αποστολή δεν είχε κρίνει απαραίτητο να παραδειγματιστεί από τη «θαρραλέα άμυνα» του προσωπικού της Κρατικής Τράπεζας! Τέλος, μη έχοντας τίποτε άλλο να συζητήσω μαζί τους για τα τρέχοντα θέματα, και τελειώνοντας ξερά την ομιλία μου, τους είπα πως δεν θα τους απασχολούσα άλλο. Ενώ καμιά εικοσαριά άτομα σηκωνόντουσαν από τις καρέκλες, χαιρετούσαν και απο μακρύνονταν βιαστικά, ο πιο θαρρετός από αυτούς μου λέει: - Μιχαήλ Κονσταντίνοβιτς, μου επιτρέπετε να σας ρωτήσω ιδι αιτέρως: πιστεύετε στ' αλήθεια πως θα καταφέρει να σταθε ροποιηθεί αυτό το νέο καθεστώς; - Σας διαβεβαιώνω πως θα βασιλεύει «νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν»! Οι προϊστάμενοι άρχισαν να βγαίνουν από το γραφείο, πεπει σμένοι ότι μια απρόσμενη τρέλα είχε πλήξει τον Διευθυντή τους.

224

4

.

Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Αφίσα του 1920: «Ο σύντροφος Λένιν ξεβρομίζει τον κόσμο από το σκουπιδαριό».


ΝΙΚΟΛΑΟ Σ Β'*

ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: Ο ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (ΤΟΜΠΟΛΣΚ)

20 Οκτώβρη. Παρασκευή. Σήμερα είναι η 23η επέτειος του θανάτου του καημένου του πα τέρα, και να σε τι συνθήκες πρέπει να την περάσουμε! Θεέ μου, πόσο υποφέρω για τη φτωχή Ρωσία! Το βράδυ, πριν το δείπνο, ετελέσθη το μνημόσυνο. 21 Οκτώβρη. Σάββατο. Το πρωί παρακολουθήσαμε από το παράθυρο την κηδεία ενός τυφεκιοφόρου του 4ου Συντάγματος. Επικεφαλής ήταν μια μι κρή χορωδία από γυμνασιόπαιδες που έψελνε παράφωνα. Στις έντεκα ετελέσθη η δική μας λειτουργία. Μέχρι την ώρα του τσα γιού ήμουν στον Κοστρίτσκι. Στις εννέα είχε εσπερινό και ύστερα εξομολογηθήκαμε στον πατέρα Αλεξέι. Πήγαμε νωρίς για ύπνο. 22 Οκτώβρη. Κυριακή. Στις οκτώ πήγαμε στη λειτουργία και όλη η οικογένεια μετέλαβε * Νικόλαος Β' (Ρομανόφ), τελευταίος τσάρος της Ρωσίας. Βασίλευσε από το 1894 έως την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917. Στη συνέχεια εξορίστηκε με την οικογένειά του στο Τομπόλσκ. Εκτελέστηκε στο Εκατερίνμπουργκ (από το 1924 έως το 1991 η πόλη ονομαζό ταν Σβερντλόφσκ, σήμερα πάλι Εκατερίνμπουργκ), στις 17 Ιουλίου 1918, με απόφαση των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της επαρ χίας των Ουραλίων.

229


των αχράντων μυστηρίων. Τι πνευματική παρηγοριά σε εποχές τόσο ταραγμένες! Ο καιρός μαλάκωσε. Χιόνιζε* όλη τη μέρα. Μείναμε για πολύ στον κήπο. 23 Οκτώβρη. Δευτέρα. Το πρωινό ήταν γαλήνιο και ο πάγος έλιωσε. Ξεκίνησα τον 9ο τόμο του Λέσκοβ. Σήμερα είναι η 27η επέτειος της αναχώρησής μου για την πρώτη μου κρουαζιέρα στο εξωτερικό. 24 Οκτώβρη. Τρίτη. Είχαμε μια καταπληκτική ημέρα ηλιοφάνειας. Μείναμε για πολύ στον καθαρό αέρα. Έως την ώρα του τσαγιού είχα μάθημα ιστο ρίας με τον Αλεξέι. 25 Οκτώβρη. Τετάρτη. Αλλη μια όμορφη ημέρα με ελαφρύ ψύχος. Το πρωί ξεναγήσαμε τον Κοστρίτσκι στα διαμερίσματά μας. Στη διάρκεια της ημέρας πριόνισα. 26 Οκτώβρη. Πέμπτη. Από τις δέκα έως τις έντεκα ήμουν στον Κοστρίτσκι. Το βράδυ δειπνήσαμε σ' αυτόν. Φεύγει για την Κριμαία. Η ημέρα ήταν μα γευτική, με ήλιο στους 11 βαθμούς. Πριόνισα επί πολύ ώρα. 27 Οκτώβρη. Παρασκευή. Μια εξαιρετική ημέρα ηλιοφάνειας. Το πρωί βοήθησα τρεις τυφεκιοφόρους να σκάψουν τρύπες για να βάλουμε τις κολώνες του νέου στεγάστρου για τα ξύλα. Μέ χρι που ίδρωσα. Έγραψα στη μητέρα. 28 Οκτώβρη. Σάββατο. Ο καιρός παραμένει πολύ καλός, 4 βαθμοί υπό το μηδέν τη νύ• Στο πρωτότυπο έχει σβηστεί η λέξη «έβρεχε».

230


χτα και μέχρι τους +10 τη μέρα. Περπατήσαμε πολύ και πριό νισα ξύλα επί πολύ. Στον εσπερινό έψαλαν μερικές ερασιτέχνιδες και τέσσερις τυφεκιοφόροι. Καλά, αλλά το τράβηξαν πολύ. 29 Οκτώβρη. Κυριακή. Σηκωθήκαμε στις επτά, με τέλειο σκοτάδι, και στις οκτώ πή γαμε στη λειτουργία. Μετά το δεύτερο τσάι, περπατήσαμε. Ημέρα γλυκιά, γκρίζα. Έγραψα στην Όλγα. Ξεκίνησα τον 10ο τόμο του Λέσκοβ. Σήμερα στους δρόμους οργανώθηκε έρανος αντικειμένων για το στρατό στο μέτωπο. 30 Οκτώβρη. Δευτέρα. Η μέρα πέρασε ως συνήθως. Το κλίμα ήταν ζεστό. Το βράδυ τε λείωσα τη ανάγνωση του Δράκουλα, στα ρωσικά. 31 Οκτώβρη. Τρίτη. Το ίδιο χλιαρό κλίμα, και στη διάρκεια της ημέρας οι πάγοι άρχι σαν να λιώνουν. Στη μιάμιση είχαμε το μάθημα ιστορίας με τον Αλεξέι. Το βράδυ άρχισα την ανάγνωση του βιβλίου Τα διηγή ματα της θάλασσας του Μπελομόρ. 1 Νοέμβρη. Τετάρτη. Τη νύχτα χιόνισε πολύ, αλλά τη μέρα σχεδόν όλο το χιόνι έλιωσε. Σωριάσαμε τα ξύλα στη νέα αποθήκη - μια βρώμικη δουλειά. Ξεκίνησα την ανάγνωση του βιβλίου I will repay, συνέχεια του The scarlet Pimpernel. 2 Νοέμβρη. Πέμπτη. Τη νύχτα ήρθε ξαφνικά παγωνιά, που το πρωί έφτασε τους 11 βαθμούς υπό το μηδέν. Την ημέρα είχε ήλιο με βοριά. Περπατή σαμε, όπως πάντα. Την ημέρα μεταφέραμε τα ξύλα. Το βράδυ η Όλγα δέχθηκε μερικές κυρίες λαϊκής καταγωγής. 3 Νοέμβρη. Παρασκευή. Η αγαπητή Όλγα έκλεισε τα 22. Κρίμα που η καημένη χρειά 231


στηκε να περάσει την ημέρα των γενεθλίων της σε μια τέτοια κατάσταση. Στις δώδεκα τελέστηκε το Tedeum. Ο καιρός γλύ κανε πάλι. Πριόνισα ξύλα. Ξεκίνησα ένα νέο ενδιαφέρον βιβλίο, το The elusive Pimpernel. 4 Νοέμβρη. Σάββατο. Το πρωί με χαροποίησε ένα γράμμα της Ξένιας. Έπεσε πολύ χιόνι, το φτυάρισα στη διαδρομή των περιπάτων και στη διάρ κεια της ημέρας μεταφέραμε τα ξύλα στην αποθήκη. Εδώ και δύο μέρες δεν φτάνουν νέα από τα πρακτορεία, μάλλον γίνονται γεγονότα όχι καλά στις μεγάλες πόλεις! Στις εννέα εί χαμε τον εσπερινό. 5 Νοέμβρη. Κυριακή. Πήγαμε στη λειτουργία μέσα σε πλήρες σκότος. Έγραψα ένα γράμμα στην Ξένια. Το πρωί έβρεξε. Την ημέρα μεταφέραμε ξύλα. Πριν από το γεύμα ξεκουράστηκα. 6 Νοέμβρη. Δευτέρα. Η γιορτή των Ουσάρων. Ξεκίνησα ένα άλλο βιβλίο του ίδιου συγγραφέα: Turf in stubble. Το πρωί έριξε χιόνι, που έλιωσε μέ χρι τις οκτώ το βράδυ, ύστερα σηκώθηκε ένας δυνατός άνεμος και μετά το γεύμα η θερμοκρασία ήταν 13 βαθμοί υπό το μηδέν, μ' ένα βαρομετρικό πολύ χαμηλό: 735. 7 Νοέμβρη. Τρίτη. Σήμερα ήταν μια ηλιόλουστη ημέρα με 14-15 βαθμούς υπό το μηδέν. Το απόγευμα, πριν το τσάι, ασχολήθηκα με τον Αλεξέι με ρωσικά και ιστορία. Το βράδυ, ενώ παίζαμε χαρτιά, διάβασα δυ νατά τα διηγήματα του Μπελομόρ. 8 Νοέμβρη. Τετάρτη. Μια ωραία παγωμένη ημέρα. Το πρωί 14 και προς το βράδυ 17 βαθμοί υπό το μηδέν. Περπατήσαμε και μεταφέραμε τα ξύλα. 232


9 Νοέμβρη. Πέμπτη. Έως τις δέκα το πρωί είχαμε το μάθημα με τον Αλεξέι. Το από γευμα μεταφέραμε όλα τα ξύλα στην αποθήκη και τη γεμίσαμε. Ο καιρός γλύκανε. Αρχισα να διαβάζω το Quatre-vingt-treize του Β. Ουγκό. 70 Νοέμβρη. Παρασκευή. Αλλη μια ζεστή ημέρα - αγγίξαμε το μηδέν. Τη μέρα πριόνισα ξύλα. Τελείωσα τον πρώτο τόμο του 1793. Το βράδυ, ανάγνωση του βιβλίου του Τουργκένιεφ Αναμνήσεις ενός κυνηγού. 77 Νοέμβρη. Σάββατο. Έπεσε πολύ χιόνι. Είναι πολύς καιρός που δεν φτάνει καμία εφημερίδα από την Πετρούπολη, ούτε τηλεγραφήματα. Σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, αυτό είναι τρομακτικό. Τα κορίτσια έπαι ξαν στην κούνια, πηδώντας κάθε τόσο σε σωρούς χιονιού. Στις εννέα είχαμε εσπερινό. 72 Νοέμβρη. Κυριακή. Στις οκτώ και μισή πήγαμε στη λειτουργία. Περπατήσαμε για πολύ, η ημέρα δεν ήταν κρύα. Ξεκίνησα την Παγκόσμια Ιστορία του Γιέγκερ. 13 Νοέμβρη. Δευτέρα. Το ψύχος μειώθηκε πολύ, +3 βαθμοί, και αυτό στη Σιβηρία! Επι τέλους έφτασαν νέα από το εξωτερικό, όχι όμως από την Πε τρούπολη. 14 Νοέμβρη. Τρίτη. Γενέθλια της αγαπητής μαμάς και 23η επέτειος του γάμου μας! Στις δώδεκα τελέστηκε το Tedeum. Οι ψάλτες μπερδεύονταν και φαλτσάρανε, ίσως δεν είχαν κάνει ούτε μια πρόβα. Ήταν μια ημέρα με ήλιο, ζεστή και με ισχυρό άνεμο. Κατά τη διάρκεια του απογευματινού τσαγιού διάβασα τα προηγούμενα ημερολόγια, είναι ένας ευχάριστος τρόπος να περνάς την ώρα σου. 233


75 Νοέμβρη. Τετάρτη. Παγωμένη ημέρα αλλά με ήλιο, στην αυλή γλιστράμε φοβερά. Περπατήσαμε για πολύ, πριόνισα ξύλα. 76 Νοέμβρη. Πέμπτη. Όλη την ημέρα είχαμε καταιγίδα, αλλά χωρίς πάγο. Το πρωί έκανα μάθημα στον Αλεξέι. 77 Νοέμβρη. Παρασκευή. Ο ίδιος δυσάρεστος καιρός, με αέρα διαπεραστικό. Η ανάγνωση στις εφημερίδες όσων συνέβησαν πριν δύο εβδομάδες στην Πε τρούπολη και τη Μόσχα προκαλεί ναυτία! Πολύ χειρότερα και άτιμα από τα γεγονότα της μεγάλης εξέγερσης. 18 Νοέμβρη. Σάββατο. Μάθαμε τη φοβερή είδηση, πως τρεις εκπρόσωποι της 5ης Στρατιάς μας πήγαν στους Γερμανούς, στο Ντβινσκ, και υπέ γραψαν μαζί τους τους προκαταρκτικούς όρους εκεχειρίας! 79 Νοέμβρη. Κυριακή. Στις οκτώ και μισή πήγαμε στη λειτουργία, ο δρόμος γλιστρούσε πολύ. Το πρωί υπήρχε ήλιος, ύστερα ο ουρανός γέμισε σύν νεφα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας πήγα ξύλα στην αποθήκη. Το βράδυ, ως συνήθως, παίξαμε χαρτιά. 20 Νοέμβρη. Δευτέρα. Το ψύχος επιδεινώθηκε και ο ουρανός ήταν καθαρός. Μεταξύ των τυφεκιοφόρων υπήρχε αναστάτωση, διότι εδώ και τρεις μήνες δεν λαμβάνουν τα χρήματά τους από την Πετρούπολη. Το θέμα όμως λύθηκε σύντομα, με ένα δάνειο του απαραίτητου ποσού αττό την τράπεζα. Την ημέρα απασχολήθηκα με τα ξύλα. Στις εννέα το βράδυ τελέστηκε η βραδινή λειτουργία.

234


ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΒΕΡΧΟΦΣΚΙ*

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΝ ΣΚΙΩΝ

Το βράδυ της 18ης Οκτώβρη πήγα στα Χειμερινά Ανάκτορα, στη συνεδρίαση της Προσωρινής Κυβέρνησης. Εντυπωσιάστηκα οπτό τη σχεδόν μεγαλοπρεπή διάθεση και την ταυτόχρονη αί σθηση προσωρινότητας που κυριαρχούσε. Τα Ανάκτορα είχαν αλλάξει αφεντικό, αλλά έμοιαζε να μη θέλουν να προσαρμο στούν στην αλλαγή. Οι τεράστιες αίθουσες ήταν κακοφωτισμένες, τα παράθυρα σκοτεινιασμένα από μακριές κουρτίνες. Στη γαλαρία «1812», από την οποία έπρεπε να περάσει κανείς για να φτάσει στην «Αίθουσα των μαλαχιτών», επικρατούσε από λυτο σκοτάδι, και όσοι πήγαιναν στη συνεδρίαση έμοιαζαν με σκιές. Ναι, ήταν πράγματι «ο χορός των σκιών» στα Χειμερινά * Γεννήθηκε το 1886. Ρώσος ανώτατος αξιωματικός. Το 1911 τελείωσε την Ακαδημία του Γενικού Επιτελείου. Πήρε μέρος στο ρωσοϊαπωνικό πόλεμο και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τις 3 Ιούλη έως τις 2 Σεπτέμβρη 1917 ήταν επικεφαλής του στρατού στη στρατιωτική περιφέρεια της Μόσχας. Έπειτα, αφού προήχθη σε αρχιστράτηγο, κλήθηκε να αναλάβει το Υπουρ γείο Πολέμου στο τελευταίο Υπουργικό Συμβούλιο της Προσωρινής Κυβέρ νησης. Μερικές μέρες πριν την Επανάσταση του Οκτώβρη, μετά την άρ νηση της Προσωρινής Κυβέρνησης να κάνει δεκτές τις προτάσεις του που αφορούσαν την επιδίωξη ειρήνης, την επιστράτευση και άλλα μέτρα, πα ραιτήθηκε. Από το 1919 υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό. Το διάστημα 1921-30 δίδαξε στη Στρατιωτική Ακαδημία (από το 1927 σαν τακτικός καθηγητής). Το 1922 ήταν ο ειδικός στρατιωτικών θεμάτων της Σοβιετικής Αντιπροσωπείας στη Συνδιάσκεψη της Γενεύης. Το διάστημα 1930-32 ήταν επικεφαλής του επιτελείου της στρατιωτικής περιφέρειας του βορείου Καυκάσου. Στη συνέχεια ανέλαβε διάφορα καθήκοντα στη Σχολή Βίστρελ, στο Γενικό Επιτελείο και στην Ακαδημία του Γενικού Επιτελείου. Έφτασε το βαθμό διοικητή Στρατιάς. Πέθανε το 1941. 235


Ανάκτορα. Οι γέροι λακέδες του τσάρου κοίταζαν με αποδοκι μασία όλους αυτούς που ονόμαζαν «κύριοι της μέσης τάξεως» συγκεντρωμένους σ' ένα περιβάλλον που δεν ήταν δικό τους και οι οποίοι δεν κατόρθωναν να χορτάσουν το λαό. Η μαρμάρινη αίθουσα δίπλα στη «ροτόντα» ήταν φίσκα στους δημοσιογράφους οι οποίοι, από κάποια κουβέντα που ξέφευγε, από κάποιο χαμόγελο που έπιαναν στον αέρα, από μια αόριστη νύξη, προσπαθούσαν να αντιληφθούν τι συνέβαινε με την κυ βέρνηση, ώστε να κάνουν αίσθηση στους αναγνώστες τους γράφοντας κάτι καινούριο. Η εντυπωσιακή «είδηση» της ημέρας ήταν η φήμη ότι ο Τερεστσένκο επρόκειτο να παραιτηθεί από την κυβέρνηση. Αυτή την ανοησία τη διαδέχθηκε σύντομα μια άλλη: δεν έφευγε ο Τερεστσένκο, αλλά ο υπουργός Πολέμου. Κανείς δεν ήξερε τι ήταν αλήθεια, αλλά ο Τύπος με τη λεπτή του όσφρηση αισθανόταν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με την κυβέρ νηση και ότι θα γίνονταν αλλαγές. Πότε όμως; Αυτό δεν ήταν ακόμα σαφές. Μιλούσαν για επικείμενη εξέγερση των μπολσεβίκων, αλλά δεν ακουγόταν σοβαρό. Η κυβέρνηση είχε αποκρούσει το πραξικό πημα του Κορνίλοφ. Πριν από αυτό είχε καταφέρει να θέσει υπό έλεγχο την επίθεση των μαζών στις 3 Ιούλη. Ήταν φανερό ότι είχε τη δυνατότητα να τα βγάλει πέρα σε περίπτωση και άλ λων προσπαθειών εξεγέρσεων. Η πείνα: να ο αληθινός εχθρός! Αυτό θα 'πρεπε να 'ναι το θέμα της συζήτησης! Οι δημοσιο γράφοι μαζεύονταν σε παρέες, αντάλλασσαν σχόλια, περιστοί χιζαν τους υπουργούς της κυβέρνησης και τους γραμματείς που περνούσαν, προσπαθώντας να μάθουν τι καινούριο υπήρχε. Η αίθουσα των συνεδριάσεων ήταν ολόφωτη. Έλαμπαν οι κρυ στάλλινοι πολυέλαιοι, άστραφταν τα κιονόκρανα και τα χρυσά καθίσματα. Στο βάθος της σάλας ήταν ο επικεφαλής των υπη ρεσιών των Ανακτόρων, ο Γκάλπερν, με τους υφισταμένους του. Η συζήτηση δεν είχε ακόμη ξεκινήσει, κι έτσι κατευθύνθηκα προς τον Γκάλπερν. - Έλα, πώς τα πάμε; με ρώτησε. 236


- Αλίμονο, σίγουρα όχι όπως πρώτα. Οι πρωτοβουλίες μας δεν φέρνουν το αποτέλεσμα που περιμέναμε. Στο Γενικό Επιτελείο πείστηκα πως ο στρατός διαλύεται ολοκληρωτικά. - Έχω κι εγώ την ίδια εντύπωση, είπε ο Γκάλπερν. - Αν δεν είμαστε σε θέση να πολεμάμε, πρέπει να συμφωνή σουμε για ειρήνη! Και το συντομότερο! Αυτό είναι το ζητούμενο. Ο Γκάλπερν κούνησε το κεφάλι: - Αν και είναι θλιβερό, πρέπει κι εγώ να συμφωνήσω μ' αυτή την άποψη. Ξέρω ότι και ένα μέρος της κυβέρνησης θεωρεί απα ραίτητο ένα σύμφωνο ξεχωριστής ειρήνης. - Τότε λοιπόν γιατί, όταν μιλάω γι' αυτό στον Κερένσκι ή στον Τερεστσένκο, παίρνουν αμέσως ένα βαριεστημένο ύφος και βιά ζονται ν' αλλάξουν κουβέντα; - Είναι πολύ απλό, αυτούς τους νοιάζει προπαντός ο αγώνας ενάντια στους μπολσεβίκους, παρά η κατάσταση του στρα τού... Μπήκε ο Κερένσκι και από τη θέση του προέδρου κάλεσε την έναρξη της συνεδρίασης. Όλα προχωρούσαν ως συνήθως. Ο Κερένσκι, μη δίνοντας καμιά βαρύτητα στις επίσημες υπουργι κές συνεδριάσεις, αποφάσιζε για όλα τα σημαντικά ζητήματα στις συναντήσεις του «τρίο», που αποτελούνταν από τον ίδιο, τον Τερεστσένκο και τον Κονοβάλοφ. Τις συνεδριάσεις της κυ βέρνησης τις γέμιζε με δευτερεύοντα θέματα. Ο Μαλιάντοβιτς, υπουργός Δικαιοσύνης, είπε ότι έπρεπε να γί νουν κάποιες αλλαγές στα άρθρα του νόμου για τους ενόρκους και ν' αυξηθεί, με βάση το άρθρο 29, η υπευθυνότητα μέχρι τα 100 ρούβλια. Ο Μάσλοβ, υπουργός Γεωργίας, σοσιαλεπαναστάτης, προώθησε την πρόταση χρηματοδότησης ύψους 100.000 ρουβλιών για ένα γεωργικό ινστιτούτο. Δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου συζήτηση. Τα δευτερεύοντα θέ ματα διαδέχονταν το ένα μετά το άλλο, σε μια ακολουθία δίχως τέλος. Τη στιγμή που η αστική τάξη συγκέντρωνε πυρετωδώς τις δυνάμεις της για να καταπνίξει την επανάσταση και οι λαϊ κές μάζες που καθοδηγούσε το Κόμμα των Μπολσεβίκων προ ετοιμάζονταν να απαντήσουν, τα συμβούλια της κυβέρνησης 237


διεξάγονταν σαν να μην έτρεχε τίποτα, λες και ήταν μετέωρα στο κενό. Μεταξύ δύο ασήμαντων θεμάτων, αιφνιδιαστικά, ο υπουργός των Οικονομικών Μπερνάντσκι εισηγήθηκε να αποφασίσει η Προσωρινή Κυβέρνηση την έκδοση νέων χαρτονομισμάτων διότι δεν υπήρχαν αποθέματα και το κρατικό θησαυροφυλάκιο ήταν άδειο. Ήταν ένα βήμα προς την υποτίμηση του ρουβλιού, μια άμεση και ξεδιάντροπη αρπαγή χρημάτων από τις τσέπες των φτωχών. Αποτελούσε μέρος του σχεδίου να καταπνίξουν την επανάσταση χρησιμοποιώντας σαν όπλο «το σκελετωμένο χέρι της πείνας». Αυτό, εννοείται, το καταλάβαιναν όλοι, και η έγκριση δόθηκε χωρίς καμιά συζήτηση. Με τη ντομπροσύνη του ανθρώπου των όπλων, υπογράμμισα πως θα 'πρεπε να προσέξουν το γεγονός πως, αν η κυβέρνηση ξόδευε πιο πολλά από αυτά που είχε στη διάθεσή της, θα 'πρεπε να βγουν κάποια συμπεράσματα. Αλλά η παρατήρησή μου έμεινε χωρίς σχόλια. Συνεχίζοντας να διευθύνει την ορχήστρα, ο Κερένσκι έδωσε το λόγιο στον υπουργό Εσωτερικών. Ο Νικίτιν αναφέρθηκε σε ανα ρίθμητες ταραχές στη χώρα, στα πλήγματα εναντίον της ιδιο κτησίας, στην καταστροφή των αποθεμάτων κρασιού, στη διά λυση των σιδηροδρόμων. Ο μενσεβίκος Νικίτιν δεν έβλεπε καμιά λύση για να πάψει αυτή η αναρχία. Η αναφορά αυτή, ήταν φανερό, είχε εντυπωσιάσει τους παρόντες. Θα 'ταν τελείως λογικό ο πρόεδρος του Υπουργικού Συμ βουλίου Κερένσκι να εκφράσει την άποψή του. Τουναντίον, σιώ πησε. Σε μια τόσο ευρεία ομήγυρη αδυνατούσε να εκφραστεί. Ο Κερένσκι προσπαθούσε να προκαλέσει μια αυταρχική αντί δραση, αλλά δεν ήσαν ακόμα όλα έτοιμα. Ανέμενε τον ερχομό στροττευμάτων από το μέτωπο, μεταξύ 24 και 30 Οκτώβρη. Ήταν ξεκάθαρο πως χρειαζόταν να γίνει κάτι για να κερδίσει τον απαραίτητο χρόνο ώστε να πραγματοποιηθεί ο «στρατιω τικός συνασπισμός». Κι έτσι, η κυβέρνηση πέρασε στο επόμενο θέμα, σαν να ήσαν όλα υπό έλεγχο. Τότε ζήτησα το λόγο και πρότεινα να μιλή 238


σουμε για το πραγματικό πρόβλημα. Το ν' αποφεύγουμε ζητή ματα τόσο πρωτεύουσας σημασίας και να τα κρύβουμε δεν ήταν πλέον δυνατό. Αυτό όμως δεν το ήθελε καθόλου ο Κερένσκι. Στράβωσε το στόμα του, και ο Τερεστσένκο είπε αστειευόμενος: - Κάθε φορά που συγκροτείται μια νέα κυβέρνηση, επιστρέ φουμε στο ίδιο ζήτημα. Παρ' όλα αυτά με υποστήριξαν άλλοι συμμετέχοντες στη συνε δρίαση. Ο Κερένσκι δήλωσε ότι τέτοιο ζήτημα θα 'πρεπε να συζητηθεί χωρίς την παρουσία γραμματέων. Ο Γκάλπερν και οι υφιστάμε νοί του μάζεψαν τα χαρτιά τους και βγήκαν. Πήρα πρώτος το λόγο: - Ακούσαμε τις εισηγήσεις των υπουργών, είπα, που δείχνουν ότι σε όλους τους τομείς του κρατικού μηχανισμού τα πράγ ματα δεν πάνε καλά. Το Υπουργείο Οικονομικών δεν έχει κονδύ λια, το Υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει καμιά δυνατότητα να καταπολεμήσει την αναρχία που ολοένα μεγαλώνει, το Υπουρ γείο Πολέμου, όπως ανέφερα πρόσφατα, δεν καταφέρνει να εφαρμόσει κανένα σημείο του προγράμματος που ενέκρινε η κυ βέρνηση, το Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου μας πληρο φορεί ότι κλείνουν τα εργοστάσια και τα ορυχεία. Πρέπει να συ ζητήσουμε την κατάσταση και να ξεκαθαρίσουμε τι θα κάνουμε εφεξής. Εγώ προσωπικά θεωρώ ότι η ρίζα όλων των κακών μας έγκειται στο ότι συνεχίζουμε τον πόλεμο, για τον οποίο δεν έχουμε πια ούτε δυνάμεις ούτε μέσα. Καταλήγοντας, πρότεινα να επανεξεταστεί η θέση της κυβέρ νησης στο ζήτημα της ειρήνης και να παρθούν πρακτικά μέτρα ώστε αυτή να επιτευχθεί το γρηγορότερο. Το θέμα ήταν καυτό, αλλά κανένας δεν ήθελε να τοποθετηθεί σχετικά. Ο Κερένσκι υπολόγιζε να κερδίσει χρόνο προκειμένου ο στρατός που είχε ανακληθεί από το μέτωπο να προλάβει να φτάσει στην Πετρούπολη. Έδωσε το λόγο στον Τερεστσένκο, ώστε να καθη συχάσει λίγο τα μέλη της Προσωρινής Κυβέρνησης και να τους 239


πείσει να μην επιμείνουν, για μερικές μέρες ακόμα, στο αίτημα της σύναψης ειρήνης. Ο Τερεστσένκο σηκώθηκε και, με το συ νηθισμένο βαριεστημένο ύφος του, είπε: - Για ειρήνη, ούτε λόγος να συζητάμε. Η εξωτερική μας κατά σταση, απ' την άλλη, δεν είναι τόσο κακή όπως φαίνεται. Πριν μερικές μέρες στο γερμανικό στόλο, στο θωρηκτό Westfalen, έγι ναν οι ίδιες ταραχές όπως και σ' εμάς στο Πετροπαβλόφσκ. Οι ναύτες πέταξαν τον διοικητή του πλοίου στη θάλασσα και επί αρκετές μέρες δεν στάθηκε δυνατό να βρεθεί το πτώμα του. Στην Αυστρία κάνει θραύση η ίδια άγρια πείνα που έχουμε κι εδώ. Ένα κύμα ταραχών ταρακούνησε όλη τη Γερμανία και την Αυστρία. Για την Τουρκία, ούτε να μιλάμε. Αν δεν είναι σήμερα, θα είναι αύριο που οι Κεντρικές Δυνάμεις θα καταρρεύσουν κι εμείς θα πάμε σε μια ειρήνη όχι ντροπιαστική, αλλά άξια της με γάλης Ρωσίας. Πρέπει να κάνουμε υπομονή μόνο ένα μήνα, ίσως λίγες μέρες. Αντιθέτως, αν εμείς συνάψουμε τώρα ειρήνη, ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος θα τη θεωρούσε δική του νίκη και θα κα τόρθωνε να βρει μια διέξοδο: να δώσει τη χαριστική βολή στους συμμάχους μας, εις βάρος μας και με τα δικά μας μέσα. Τα λόγια του Τερεστσένκο ήταν πολύ πειστικά, και η πλειοψηφία των μελών της κυβέρνησης αποδέχθηκε την άποψή του. Ο Κονοβάλοφ υποστήριξε δυναμικά τον Τερεστσένκο, προσθέ τοντας ότι ένα ξεχωριστό σύμφωνο ειρήνης θα προκαλούσε την εισβολή γερμανικών εμπορευμάτων με χαμηλές τιμές στη χώρα μας, πράγμα που θα οδηγούσε στην καταστροφή της ρωσικής βιομηχανίας. Αντιθέτως, η σύνδεση με τους καπιταλιστές της Αγγλίας και της Γαλλίας θα εξασφάλιζε μια εισροή φτηνών πι στώσεων και ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Δήλωσε σε κάθε περίπτωση υπέρ του να συνεχιστεί ο πόλεμος στο πλευρό των συμμάχων. Παρ' όλα αυτά οι προβλέψεις τους δεν μπορούσαν να με ικανο ποιήσουν. Όλα αυτά ήταν ακόμα προς επαλήθευση, όπως λέμε, ενώ η διάλυση του στρατού προχωρούσε με γοργό ρυθμό. Έπρεπε να διαλέξουμε: ή στο πλευρό του λαού και άρα να συναφθεί ειρήνη, ή να παραμείνουμε πιστοί στους συμμάχους και 240


να καταδικάσουμε το λαό μας στην πείνα και κάθε είδους στε ρήσεις, στο όνομα ποιος ξέρει ποιων λόγων. - Εσείς δεν αξιολογείτε, είπα, ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας από μεριάς των μπολσεβίκων, και αυτή τη φορά η κατάστασή μας είναι απελ πιστική. Πάμε κόντρα στην επιθυμία που εξέφρασε ξεκάθαρα ο λαός, να συναφθεί ειρήνη με κάθε τρόπο. Σε όποιον πάρει στα χέρια του την υπόθεση της προώθησης της ειρήνης, ο λαός θα δώσει την εξουσία. Ας πράξουμε λοιπόν έτσι ώστε να είναι η δη μοκρατική δύναμη της Ρωσίας που θα σηκώσει τη σημαία του αγώνα για ειρήνη. Η πατρίδα μας απαιτεί από εμάς, την κυ ρίαρχη τάξη, ν' αρνηθούμε τα συμφέροντά μας και ν' αρχίσουμε να σεβόμαστε τη λαϊκή βούληση. Ίσως να ήταν δυνατό να συμ φωνήσουμε μια ειρήνη πιο συμφέρουσα αν περιμέναμε την κα τάρρευση της Γερμανίας, αλλά στο λαό χρειάζεται απλώς ει ρήνη, χωρίς καμιά προσάρτηση. Αν εμείς κάνουμε τώρα μια τέ τοια πρόταση, θα ήταν δυνατό να επιτύχουμε ένα σύμφωνο ει ρήνης συνολικά αποδεκτό. Κοίταξα τους συναδέλφους μου στην κυβέρνηση. Ο Τερεστσένκο παρατηρούσε την οροφή, σκεπτόμενος πιθανόν αυ τούς τους συρμούς με στρατεύματα που κατευθύνονταν προς την Πετρούπολη για να δείξουν στη δημοκρατία τι εστί «αξιο σύνη, ελευθερία και δίκαιο». Ο Τρετιακόφ, μεγαλόσωμος και αδιάφορος, προφανώς σκεφτόταν: «λέγε εσύ, λέγε, κι εμείς σ' ακούμε!». Τότε αντιλήφθηκα με πλήρη διαύγεια ότι μεταξύ εμού και αυ τών των ανθρώπων είχε δημιουργηθεί η ιδια απόσταση, που είχε δημιουργηθεί πρόσφατα ανάμεσα σ' εμένα και τους αξιω ματικούς που διοικούσε ο Κορνίλοφ. Ήμασταν εχθροί. Κοίταξα τους σοσιαλιστές υπουργούς, που φαίνονταν να είναι πιο κοντινοί σε μένα. Αλλά ο Προκόποβιτς έγραφε κάτι, ο Γκβόζντεφ κοίταζε με απόμακρο ύφος και σιωπούσε, δεν ήθελε με τί ποτα να τοποθετηθεί, ο Μάσλοβ ψιθύριζε κάτι στον Νικίτιν. Είχα ανάγκη από κάποιο σημάδι επιδοκιμασίας, υποστήριξης. 241


Με έτσουζε η κατηγορία που μου πέταγε καταπρόσωπο ο κό σμος ότι, σαν μέλος αυτής της κυβέρνησης, προδίδω το λαό. Ο πόλεμος, που για το καλό της πατρίδας έπρεπε να πάψει με κάθε τρόπο, συνεχιζόταν για αδιευκρίνιστους λόγους. Εδώ και κάμποσο καιρό η κυβέρνηση ούτε ήθελε ν' ακούσει συζητήσεις αυτού του είδους. Σ' αυτή τη συνεδρίαση διαλύθηκαν όλες οι αμφιβολίες, και ό,τι είχε συσσωρευτεί εδώ και ενάμιση μήνα ήταν έτοιμο να ξεσπάσει σε μια τοποθέτηση γεμάτη περιφρό νηση. «Είναι χαμένος χρόνος να είμαι μαζί σας! Συνεχίζετε να φλυα ρείτε για το ένα και τ' άλλο. Ή θα συστρατευθούμε με το λαό και θ' αγωνιστούμε αληθινά για τα συμφέροντα της Πατρίδας μας, για την ειρήνη προπαντός, ή, αν δεν το κάνουμε, ούτε ένα χέρι δεν θα υψωθεί να μας βοηθήσει», σκέφτηκα, και ύστερα πρόσθεσα δυνατά: - Τα στρατεύματα που εσείς, Αλεξάντρ Φιοντόροβιτς, ανακαλέ σατε από το μέτωπο, θα περάσουν αμέσως με το μέρος των μπολσεβίκων, επειδή οι μπολσεβίκοι υπερασπίζουν αυτό που ο λαός θεωρεί μοναδική του επιθυμία. Αν εμείς είμαστε μια πραγ ματικά δημοκρατική κυβέρνηση, αυτή τη στιγμή θα 'πρεπε να 'μαστέ με το λαό. Αλλιώς ο λαός θα μας γυρίσει τη πλάτη και θα μας στιγματίσει σαν προδότες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αδυνατώ να παραμείνω στο Υπουργικό Συμβούλιο. Συγκινημένος, κάθισα. Ούτε μια φωνή δεν υψώθηκε να με υπο στηρίξει.

242


ΠΑΒΕΛ Μ ΑΛΙΑΝΤΟΒΙΤΣ *

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΡΑ

Στις 24 Οκτώβρη χωρίσαμε κατά τη μία τη νύχτα. Όλα τα μέλη της Προσωρινής Κυβέρνησης πήγαν στα δωμάτιά τους. Ο Κερένσκι πήγε στην Ανώτατη Διοίκηση του Γενικού Επιτελείου. Όταν επέστρεψα στο διαμέρισμά μου ξόδεψα ακόμα μιάμιση ώρα για να καταστρώσω το πρόγραμμα των εργασιών της επό μενης μέρας. Διέταξα να με ξυπνήσουν στις εννιάμιση. Με ξύπνησαν στις εννέα. Μισανοίγοντας την πόρτα, ο ταχυδρόμος του Υπουργείου Δι καιοσύνης, Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς Τιούριν, με χαμηλή και ευγε νική φωνή αλλά καθαρά και επίμονα προσπαθούσε να με ξυ πνήσει. Εγώ κοιμόμουν βαθιά, αφού ο ύπνος με πήρε μόλις λίγο μετά τις έξι το πρωί. - Κύριε υπουργέ, σηκωθείτε. Είναι μόλις εννέα, αλλά ο πρωθυ πουργός σας κάλεσε στο τηλέφωνο για να είστε στο Γενικό Επι τελείο απαραιτήτως στις δέκα. Το σαμοβάρι είναι έτοιμο, το τσάι έχει βράσει. - Πείτε να στείλουν το αυτοκίνητο, απάντησα ενώ σηκωνόμουν γρήγορα από το κρεβάτι. - Είπα κύριε υπουργέ να το στείλουν, όχι αργότερα από τις εν νιάμιση. Αλλά μου απάντησαν ότι δεν υπάρχουν αυτοκίνητα. Εί ναι ντροπή. Εγώ είπα πάντως να σας στείλουν οπωσδήποτε • Γεννήθηκε το 1870. Γνωστός δικηγόρος, συνήγορος σε πολιτικές δίκες. Υπουργός Δικαιοσύνης στο τελευταίο Συμβούλιο της Προσωρινής Κυβέρνη σης. Μετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη πέρασε με το μέρος της σοβιετικής εξουσίας, και διετέλεσε μέλος του συμβουλίου των δικηγό ρων της Μόσχας. Πέθανε το 1939. 243


αμάξι. Σε αντίθετη περίπτωση, διέταξα να σας στείλουν τουλά χιστον ένα άλογο. Θα το στείλουν. Την τελευταία εβδομάδα κάτι δεν πήγαινε καλά με τα αυτοκί νητα, όπως εξάλλου με όλα τα υπόλοιπα... Τα πάντα έμοιαζαν να τρίζουν, να σκορπάνε. Δεν έστελναν πλέον τα αμάξια στην ώρα τους, και τα οχήματα ήταν σχεδόν πάντοτε διαφορετικά, συχνά μισοχαλασμένα. Αυτό που είχε παραχωρηθεί στο Υπουρ γείο, σε μένα προσωπικά, χωρίς αληθινή αιτία χρειαζόταν κάθε τρεις και λίγο μακρές και ύποπτες επισκευές... Ο τεχνίτης πα ραπονιόταν ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Στις δέκα παρά τέταρτο έστειλαν αυτοκίνητο. Πήγα στο γρα φείο για να πάρω, όπως συνήθιζα, το ημερολόγιό μου, που δεν το αποχωριζόμουν όλη τη μέρα και στο οποίο κατέγραφα όλες τις συναντήσεις και εν συντομία όλες τις συζητήσεις. Το τράβηξα έξω από το συρτάρι του γραφείου, όταν ξάφνου με κατέλαβε μια ανησυχητική σκέψη: «Λες να είναι άραγε σήμερα η τελευταία μας μέρα;» Η ερώτηση αυτή μετατράπηκε ταχύτατα σε μια σαφή από φαση. Έβγαλα από το ίδιο συρτάρι το προηγούμενο ημερολό γιο, γεμάτο από σημειώσεις, ένα πάκο γράμματα, ιδιωτικά και υπηρεσιακά αλλά σταλμένα σε μένα προσωπικά, καθώς και τις σημειώσεις μου, και τα 'κανα όλα μαζί ένα πακέτο. Έριξα μια ματιά τριγύρω στο χώρο του γραφείου, κι έχωσα το πακέτο σ' ένα μεγάλο σωρό από παλιές εφημερίδες που ήταν σε μια προ εξοχή της βιβλιοθήκης, πίσω από το έπιπλο του γραφείου. Αν και ήμουν σίγουρος ότι ο Τιούριν είχε κάνει λάθος, ότι με εί χαν φωνάξει στην Ανώτατη Διοίκηση και όχι στο Γενικό Επιτε λείο, αρχικά πήγα εκεί, έτσι κι αλλιώς ήταν κοντά. Αλλά δεν βρήκα κανέναν. Πήγα τότε στην Ανώτατη Διοίκηση του Γενικού Επιτελείου που βρισκόταν, όπως είναι γνωστό, στα δεξιά των Χειμερινών Ανα κτόρων εάν στέκεσαι απέναντί τους. Έφτασα, κατέβηκα από το αυτοκίνητο, πήγα στην είσοδο και... τα κατάλαβα όλα. Στην είσοδο δεν υπήρχε φρουρός. Συνεχώς μπαινόβγαιναν, μό 244

Η ΑΓΟΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

νοι ή σε ομάδες, στρατιωτικοί κάθε βαθμού και όπλου. Η πόρτα έμοιαζε διάπλατα ανοιχτή, και μόνο το άνοιξε-κλείσε έδειχνε ότι βρισκόταν εκεί μια είσοδος που υποτίθεται ότι έπρεπε να είναι ελεγχόμενη. Στην πραγματικότητα διαρκώς άνοιγε, χωρίς να προλαβαίνει να κλείσει. Μπήκα, κανείς δεν με αναγνώρισε και κανείς δεν μου έκανε ερω τήσεις στην είσοδο. Από τις δύο ράμπες της σκάλας ανέβαιναν και κατέβαιναν συ νεχώς στρατιώτες, αξιωματικοί όλων των βαθμών και, σπανιό τερα, δόκιμοι. Πρόσωπα απασχολημένα και ανήσυχα. Να 'ναι άραγε όλοι «δικοί μας»; Πόσοι είναι οι μπολσεβίκοι; Θα μπορούσαν να είναι πολλοί. Μπάτε σκύλοι αλέστε (ακριβώς αυτό έγινε λίγο αργότερα, μπήκαν και κάθισαν, κι αυτοί που κά θονταν σηκώθηκαν και βγήκαν: έτσι καταλήφθηκε η Ανώτατη Διοίκηση του Γενικού Επιτελείου). Ανέβηκα στο δεύτερο όροφο. Στο κεφαλόσκαλο, κοντά στην κε ντρική πόρτα, ήταν ένας γιούνκερ με τουφέκι, πάνω στο οποίο ακουμπούσε σαν σε μπαστούνι, κρατώντας το με το δεξί χέρι από την μπαγιονέτα. Θα μπορούσε να είναι και χωρίς τουφέκι, ένα καλό μπαστούνι θα τον βόλευε περισσότερο. Τον ρώτησα: - Θα ξέρατε να μου πείτε πού βρίσκεται ο Πρωθυπουργός ; Απάντησε ευγενικά: - Συγχωρέστε με, δεν το γνωρίζω. Πηγαίνετε όμως στον αξιω ματικό υπηρεσίας, εδώ αριστερά, αυτός θα σας πει. Μπήκα. Μια μεγάλη αίθουσα, κακοφωτισμένη. Ακριβώς απένα ντι από την πόρτα εισόδου, ένα παράθυρο κατά μήκος των πλαϊνών τοίχων, κι άλλες πόρτες. Στο κέντρο ένα μεγάλο τρα πέζι, πάνω στο οποίο ήταν σωριασμένα χαρτιά με μεγάλη ατα ξία. Κανείς πίσω από τραπέζι. Από το δωμάτιο περνούσαν συ νεχώς στρατιωτικοί με ή χωρίς χλαίνη, με ή χωρίς πηλίκιο. Από την είσοδο και τις πλαϊνές πόρτες έμπαιναν, διέσχιζαν την αί θουσα κι έβγαιναν, είχαν-δεν είχαν άδεια. Δεν με γνώριζαν. Εδώ ήμουν ένας ξένος. Αλλά κανείς δεν θέλησε να ελέγξει ποιος είμαι και πού πάω. Μου 'ριχναν ένα βλέμμα και προχωρούσαν βιαστικά παραπέρα. 245


Θα μπορούσα να σηκώσω τα έγγραφα απ' το τραπέζι, να τα τακτοποιήσω με την ησυχία μου, και να τα πάρω να φύγω. Θα μπορούσα χωρίς πρόβλημα να τοποθετήσω οπουδήποτε μια βόμβα, ή να τοιχοκολλήσω ανενόχλητος ένα επαναστατικό κά λεσμα για να ρίξουμε τη κυβέρνηση. Πέρασε ένας στρατηγός διαβάζοντας ένα φύλλο χαρτί ενώ περ πατούσε. Τον σταμάτησα, ρωτώντας τον αν ήξερε σε ποιο χώρο του Γενικού Επιτελείου θα έβρισκα τον Πρωθυπουργό. Κοντοστάθηκε, σήκωσε το κεφάλι, με κοίταξε πάνω από τα γυα λιά του με το βλέμμα κάποιου που μόλις τον ξύπνησαν αλλά ακόμα δεν είναι ο εαυτός του, και μούγκρισε απότομα: - Δεν το γνωρίζω! Ρωτήστε τον αξιωματικό υπηρεσίας. Κι έφυγε. Μετά σταμάτησε ξαφνικά, γύρισε πάλι κοιτώντας με εξετα στικά πάνω από τα γυαλιά του. αλλά μ' ένα βλέμμα επιτιμητικό, κι είπε θυμωμένος: - Το καπέλο σας, ξέρετε, δεν θα 'ταν άσχημα αν το βγάζατε! Είχε δίκιο. Βέβαια. Έβγαλα το καπέλο και γύρισα πάλι στο κε φαλόσκαλο, αποφασίζοντας να πάω κατευθείαν στο γραφείο του Διοικητή του Γενικού Επιτελείου. Ρώτησα τον γιούνκερ πού βρισκόταν. Μου το έδειξε. Κατευθύνθηκα προς την πόρτα του γραφείου. Φυσικά κανείς δεν ήταν εκεί για να με αναγγείλει. Στο διάδρομο υπήρχε ένα συνεχές πηγαινέλα κόσμου, αλλά μπροστά στην είσοδο του Διοικητή του Γενικού Επιτελείου κα νένας φρουρός δεν φυλούσε σκοπιά... Μια ομάδα ανθρώπων θα μπορούσε να μπει χωρίς κανένα εμπόδιο και χωρίς πολλάπολλά να πει χαμηλόφωνα: «Εσείς είστε ο Διοικητής του Γενικού Επιτελείου; Σας θέτουμε υπό κράτηση!»... Γύρισα το χερούλι και μπήκα στο γραφείο χωρίς να ζητήσω την άδεια. Ακριβώς απέναντι από την πόρτα, με το πρόσωπο στραμμένο σ' αυτήν και το παράθυρο στις πλάτες, κάθονταν οι Κερένσκι, Κονοβάλοφ, Κίσκιν, ο στρατηγός Μπαγκρατούνι, οι βοηθοί του Κερένσκι και άλλα άτομα, άγνωστα σε μένα. Ένας τύπος ψηλός, καλοξυρισμένος, με ξενική όψη, κάτι έλεγε 246


στον Κερένσκι, που φορούσε ένα άνετο πανωφόρι από γκρίζο ύφασμα, αγγλικής ραφής, και το κλασικό γκρίζο καπέλο του, κάτι ανάμεσα σε μπερέ με γείσο και σπορτίφ κασκέτο. Κοίταζε ευθεία μπροστά του, χωρίς να βλέπει κανέναν, ανοιγοκλείνοντας τα βλέφαρα, με μάτια συννεφιασμένα που έκρυβαν μια συνεχή ανησυχία και επαγρύπνηση. Μου έτεινε το χέρι, ρίχνοντάς μου ένα γρήγορο, αφηρημένο βλέμμα. Χαιρέτησα τον Κίσκιν και τον Κονοβάλοφ. Ήταν φανερό ότι είχα φτάσει ακριβώς στο τέλος μιας συζήτη σης, και πως ο Κερένσκι ετοιμαζόταν να φύγει για κάπου μόνος του. Οι Κίσκιν και Κονοβάλοφ δεν φορούσαν παλτό. - Περί τίνος πρόκειται; απευθύνθηκα με μισή φωνή στον Κονο βάλοφ. - Τα πράγματα δεν πάνε καλά! μου απάντησε κοιτάζοντάς με πάνω από το ματογυάλι του. - Πού πάει; - Να συναντήσει το στρατό που έρχεται στην Πετρούπολη για να βοηθήσει την Προσωρινή Κυβέρνηση. Στη Λούγκα, με το αυ τοκίνητο. Θέλει να διερευνήσει και να ξεκαθαρίσει την κατά σταση πριν μπουν στην Πετρούπολη, πριν φτάσουν εδώ κι έρ θουν σ' επαφή με τους μπολσεβίκους. - Να συναντήσει στρατεύματα που έρχονται εδώ για να βοηθή σουν την Προσωρινή Κυβέρνηση; Ώστε λοιπόν στην Πετρού πολη δεν υπάρχει στρατός έτοιμος να υποστηρίξει την Προσω ρινή Κυβέρνηση; - Εγώ δεν ξέρω τίποτα! είπε ο Κονοβάλοφ απλώνοντας τα χέ ρια. Πάμε άσχημα, επανέλαβε. - Και ποια είναι αυτά τα στρατεύματα που έρχονται; - Φαίνεται πως πρόκειται για ένα τάγμα μοτοσικλετιστών. Μάλιστα. Πρέπει όντως να πηγαίναμε πολύ άσχημα εάν, τη μέρα που ο κίνδυνος της εξέγερσης στην Πετρούπολη μας απειλούσε με βεβαιότητα, εμείς για να υπερασπίσουμε την Προσωρινή Κυ βέρνηση και την κρατική τάξη θα 'πρεπε να πάμε στη Λούγκα για να συναντήσουμε όλο κι όλο ένα... τάγμα μοτοσικλετιστών. 247


Κάποιος είπε ότι τα αυτοκίνητα είχαν φτάσει. Μάθαμε πως ένα από τα δύο αυτοκίνητα είχε τεθεί στη διάθεση του Κερένσκι, μετά από αίτημά του, από μια συμμαχική πρεσβεία. Προφανώς, ούτε το γκαράζ δεν ήταν πλέον στη διάθεση της κυβέρνησης. Ο Κερένσκι έσφιξε το χέρι σ' όλους. - 'Οπως τα είπαμε λοιπόν, εσείς, Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς, παραμέ νετε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, είπε απευθυνόμενος στον Κονοβάλοφ, και με ταχύ βήμα βγήκε από την αίθουσα. Από κείνη τη στιγμή δεν ξαναείδαμε τον Κερένσκι. - Κι εμείς πού πάμε; ρώτησα τους Κίσκιν και Κονοβάλοφ. Αποφασίσαμε αμέσως, με κοινή συμφωνία, ότι έπρεπε να κλη θούν εκείνη τη στιγμή όλα τα μέλη της Προσωρινής Κυβέρνησης και να εξετάσουμε την κατάσταση. Ανεβήκαμε στο αυτοκίνητό μου -μας ήταν πολύ χρήσιμο, αφού τελικά ήταν το μόνο διαθέσιμο- και κατευθυνθήκαμε στα Χειμε ρινά Ανάκτορα. Μπήκαμε από την είσοδο Σαλτικόφσκι, που βλέπει στον κήπο. Τα κανόνια από τους πυργίσκους της Αβρόρα, που είχε αγκυροβολήσει πέρα από τη γέφυρα Νικολάεφσκι, καθώς και τα κανόνια του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ, σημάδευαν σταθερά τα Χειμερινά Ανάκτορα. Από τα τεράστια παράθυρα των Ανακτόρων έμπαινε το ψυχρό φως μιας γκρί ζας, σκοτεινής μέρας. Από το γωνιακό παράθυρο «ραινόταν η άδεια πεδινή έκταση κατά μήκος του πλατιού, ρωμαλέου ποτα μού. Κρύα, αδιάφορα νερά... Στην τεράστια παγίδα πηγαινοέρχονταν, και πού και πού μα ζεύονταν όλοι μαζί ή σε μικρές ομάδες για σύντομες κουβέντες, άνθρωποι που ήταν ήδη καταδικασμένοι, απομονωμένοι από τον κόσμο, συντρίμμια... Γύρω μας και μέσα μας, το κενό. Κάποιες στιγμές υπερίσχυε μια απατηλή ηρεμία, που δεν έκρυβε καμιά ιδέα και προερχόταν από μια αδιάφορη απάθεια. - Τι θα συνέβαινε στα Ανάκτορα αν η Αβρόρα άνοιγε πυρ; - Θα σωριάζονταν σε συντρίμμια, απάντησε ο ναύαρχος Βερντερέφσκι, ήρεμος όπως πάντα. Η μοναδική του αντίδραση ήταν ένας σπασμός στο μάγουλο, 248


κοντά στη γωνία του δεξιού ματιού. Σήκωσε τους ώμους, ίσιωσε το γιακά του με το δεξί του χέρι, ξανάβαλε τα χέρια στις τσέπες του παντελονιού και γύρισε για να συνεχίσει τον περίπατό του. Σταμάτησε πάλι για λίγο και διευκρίνισε: - Οι πυργίσκοι της Αβρόρα είναι ψηλότεροι από τις γέφυρες. Θα μπορούσε να καταστρέψει τα Ανάκτορα χωρίς να βλάψει άλλο κτίριο. Τα Ανάκτορα βρίσκονται σε καλή θέση για κάτι τέ τοιο. Είναι καλός στόχος. Και απομακρύνθηκε. Μάθαμε ότι οι γιούνκερ ήθελαν να συναντήσουν τα μέλη της Προσωρινής Κυβέρνησης. Ήθελαν να δουν καταπρόσωπο αυ τούς που θα έπρεπε να προστατέψουν, και ν' ακούσουν από την Προσωρινή Κυβέρνηση ποια ήταν η κατάσταση και ποιο θα ήταν το καθήκον τους. Η διαμεσολάβηση δεν τους είχε ικανο ποιήσει. Την άμυνα του Παλατιού, κατά τα φαινόμενα, διοι κούσε ο Παλτσίνσκι. Στην αντιπρότασή μας να στερούμε αντιπροσώπους της κυ βέρνησης, μας απάντησαν ότι οι γιούνκερ είχαν ήδη συγκε ντρωθεί, και επέμεναν ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να τους συ ναντήσει σε πλήρη σύνθεση και να τους πει τι τους ζητούσε να κάνουν. Ήταν τελείως αδύνατο ν' αρνηθούμε. Πήγαμε. Ξεκίνησε ο Κονοβάλοφ και όλοι εμείς στη συνέχεια, με διαφορε τικό τρόπο, είπαμε τα ίδια: - Είμαστε οι εκπρόσωποι της μόνης νόμιμης εξουσίας που εγκαθιδρυσε ο λαός. Την εντολή που μας δόθηκε μπορούμε να την επιστρέφουμε μόνο σε εκείνον που μας την εμπιστεύθηκε, στο λαό, δηλαδή στη Συντακτική Συνέλευση. Η Συντακτική Συνέ λευση θα συγκληθεί εντός τριών εβδομάδων, δεν έχουμε να πε ριμένουμε πολύ ακόμα. Μόνο αυτή μπορεί ν' αποφασίσει την τύχη του έθνους. 'Οποιος πάει κόντρα στην Προσωρινή Κυβέρ νηση πάει κόντρα στο λαό. Εσείς οι γιούνκερ δεν είστε μόνο στρατιώτες αλλά και πολίτες. Εσείς πρέπει να αποφασίσετε με ποια πλευρά θα πάτε. Εμείς δεν υποστηρίζουμε τον εαυτό μας, υποστηρίζουμε τα δικαιώματα όλου του λαού και θα υποχωρή σουμε μόνο με τη βία... 249


Και έτσι σι στρατιώτες, κατά τη διάρκεια μιας πολεμικής επιχεί ρησης, αντί για διαταγή έλαβαν... την ημερήσια διάταξη μιας συ νέλευσης! Και η συνέλευση άρχισε όταν εμείς φύγαμε... Προς το τέλος της τοποθέτησης του τελευταίου ομιλητή, έφτασε από το Ανώτατο Αρχηγείο του Γενικού Επιτελείου ο Κίσκιν. - Έλαβα ένα τελεσίγραφο από την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Πάμε να το εξετάσουμε, είπε. Είχαμε ήδη αφήσει το χώρο που βλέπει στον ποταμό Νέβα και είχαμε περάσει σε μια από τις εσωτερικές αίθουσες των Ανα κτόρων. Κάποιος είπε ότι ήταν το παλιό γραφείο του Νικολάου Β'. Δεν ξέρω αν ήταν αλήθεια. Κάποιος άλλος είπε ότι, μετά την επανάσταση, το δωμάτιο είχε καταληφθεί από τον στρατηγό Λεβίτσκι. Ούτε αυτό ξέρω αν ήταν αλήθεια. Η είσοδος αυτής της αίθουσας έβλεπε σε ένα σαλόνι-διάδρομο μέσω ενός άλλου, αρκετά μικρότερου δωματίου. Στο πλάι του γραφείου ήταν ένα ακόμη δωμάτιο, χωρίς έξοδο. Εκεί βρισκόταν το τηλέφωνο. Τόσο το γραφείο όσο και το διπλανό δωμάτιο ήταν τεραστίων διαστάσεων. Μόνο στα πολύ μεγάλα διαμερίσματα και στις βί λες έχουν τέτοιες διαστάσεις τα σαλόνια. Τα παράθυρα του γραφείου έβλεπαν σε μια από τις αυλές. - Μια και αποφασίσαμε να μείνουμε εδώ, είχε πει ο Βερντερέφσκι όταν άρχισε να σκοτεινιάζει, είναι καλό να μεταφερθούμε σε εσωτερικό χώρο, αλλιώς θα είμαστε εντός βολής. Έτσι καταλήξαμε σ' αυτή την αίθουσα. Στο κέντρο ήταν ένα με γάλο στρογγυλό τραπέζι. Βολευτήκαμε γύρω του. Ο Κίσκιν διάβασε το τελεσίγραφο. Ζητούσε τη παράδοσή μας μέσα σε 20 λεπτά, διαφορετικά, με τη λήξη αυτής της χρονικής διορίας, η Αβρόρα και το φρούριο Πετροπαβλόφσκ θ' άνοιγαν πυρ. - Πέρασε ήδη πάνω από μία ώρα αφότου παρέλαβα αυτό το κομμάτι χαρτί, είπε ο Κίσκιν. Η συζήτηση ήταν αρκετά σύντομη. Αποφασίστηκε να μη δοθεί καμιά απάντηση στο τελεσίγραφο. 250


Θα μπορούσε να είναι μια απλή απειλή, θα μπορούσε επίσης να είναι η απόδειξη της αδυναμίας τους... Εμείς είχαμε τόσο λίγους υπερασπιστές και το ηθικό των περισσότερων απ' αυτούς ήταν τε'τοιο που, και χωρίς το πυροβολικό, δεν θα 'ταν δύσκολο να μας πάρουν φαλάγγι... Αλλά, αν άλλαζε η διάθεση των γιούνκερ; Θα 'πρεπε να υποχωρήσουμε σε μια προφορική απειλή όταν η επιτυχία των μπολσεβίκων δεν ήταν ακόμα εξασφαλισμένη και ίσως δεν θα πραγματοποιούνταν ούτε αργότερα; Η υπόθεση αυτή δεν ήταν και πολύ πιθανή, αλλά σε κάθε περίπτωση η ώρα της παράδοσης δεν είχε φτάσει ακόμη. Ο εκπρόσωπος που έφερε το τελεσίγραφο τελικά αφέθηκε ελεύθερος να φύγει, αφού του δηλώσαμε ότι δεν θα δίναμε κα μία απάντηση. Ο Κίσκιν ετοιμαζόταν να πάει στο Ανώτατο Αρχηγείο του Γενι κού Επιτελείου, αλλά πληροφορηθήκαμε ότι το είχαν ήδη κατα λάβει οι μπολσεβίκοι. Θυμήθηκα την πρωινή μου επίσκεψη εκεί. Το ηθικό που επικρατούσε έφερε τα αναμενόμενα αποτελέ σματα... Ο δείκτης του ρολογιού πέρασε τις οκτώ. Σβήσαμε τα κεντρικά φώτα. Μονάχα πάνω στο τραπέζι του γραφείου, κοντά στο παράθυρο, μια επιτραπέζια λάμπα έδινε λίγο φως. Κι αυτή, σκεπασμένη με φύλλα εφημερίδας. Το δωμά τιο ήταν μισοσκότεινο. Σιωπή. Γρήγορες, χαμηλόφωνες φράσεις σύντομων συζητήσεων... Το διπλανό, χωρίς έξοδο δωμάτιο ήταν σκοτεινό. Το τηλέφωνο ήταν εκεί, πάνω στο τραπέζι, κοντά στην πόρτα της αίθουσας στην οποία βρισκόμασταν. Ήταν η μοναδική τηλεφωνική συ σκευή που λειτουργούσε ως τις δύο τη νύχτα, τη στιγμή της σύλληψής μας. Στο δωμάτιο που οδηγούσε στο διάδρομο τοποθετήθηκε φρουρά. Στη διάρκεια της ημέρας είχαν ακουστεί αραιοί και μεμονωμένοι πυροβολισμοί. Τώρα άρχιζαν ν' ακούγονται όλο και συχνότερα, πότε ένας, πότε πολλοί μαζί. Μας ανέφεραν ότι η φρουρά που φύλαγε τα Ανάκτορα είχε μό 251


λις απαντήσει στους πυροβολισμούς, ή ει'χε ανοίξει πυρ γιατί κάποιοι μπολσεβίκοι πλησίαζαν απειλητικά... Είχαν πυροβολή σει στον αέρα. Προς στιγμήν, αυτό αρκούσε: το πλήθος είχε κά νει πίσω. - Να μπορούσαμε να κρατήσουμε ως το πρωί! Ύστερα θα μας βοηθήσουν! φώναξε κάποιος. Θα φτάσουν τα στρατεύματα με τον Κερένσκι! Στην πραγματικότητα δεν υπήρχε καμιά ζωηρή προσδοκία για το επόμενο πρωινό. Στο στρατό που «θα έφτανε», λίγο πιστεύ αμε... Ο χρόνος κυλούσε αργά, από το πρωινό, στη διάρκεια όλης της ημέρας μέχρι το βράδυ, και αργά έφτανε η νύχτα, με μια επιφυλακτική σιωπή, που περιβαλλόταν από ανησυχητι κούς θορύβους. Αντήχησε η βροντή ενός κανονιοβολισμού. Ένας, κι αμέσως μετά άλλος ένας... - Υπέρ μας ή εναντίον μας; ρώτησα τον ναύαρχο Βερντερέφσκι, που περπατούσε στο δωμάτιο, χώνοντας, ως συνήθως, τα χέ ρια στις τσέπες του παντελονιού. - Υπέρ μας, απάντησε. - Πού; Και γιατί; Σήκωσε τους ώμους και αρχικά δεν απάντησε καθόλου. - Ίσως στον αέρα, απάντησε σκεφτικός, σαν προειδοποίηση. Μπήκε ο Παλτσίνσκι και ανέφερε: το πλήθος πιέζει, από την πλατεία και κατά μήκος του ποταμού έπεσαν βολές κανονιών στον αέρα, το πλήθος υποχωρεί... Ο δείκτης του ρολογιού πέ ρασε τις εννέα. Κάποιοι από μας κάθονταν, άλλοι ήσαν ξαπλωμένοι, άλλοι σεργιανούσαν αθόρυβα στο μαλακό χαλί που σκέπαζε όλο το δω μάτιο. Ο Τερεστσένκο κάπνιζε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και, πότε επιταχύνοντας πότε βραδύνοντας το βήμα, περπατούσε πάνω κάτω. Το πρόσωπό του άλλαζε και τα μάτια πότε έσβηναν, πότε άναβαν. Ήταν συγκεντρωμένος σε κάποια σκέψη ή ανα πολούσε αναμνήσεις που εναλλάσσονταν στο μυαλό του και κα θρεφτίζονταν στην όψη του. 252


Εγώ ξάπλωσα σ' ένα ημικυκλικό ντιβάνι, με το παλτό κάτω από το κεφάλι. Στο πλάι μου, μισοξαπλωμένος σε μια πολυθρόνα κι ακουμπώντας τα πόδια σε μια μαλακή καρέκλα, καθόταν ο στρατηγός Μανικόβσκι. Κάθε τόσο στο διπλανό δωμάτιο ακούγονταν κουβέντες στο τηλέφωνο. Μιλούσαν ο Κίσκιν, ο Βερντερέφσκι, ο Μασλόβ, ο Λιβερόφσκι και άλλοι. Ο Παλτσίνσκι έμπαινε κι έβγαινε, κάνοντας εκείνη ή την άλλη ανούσια ανακοίνωση. Πάντα ζωηρός! Τελείωνε, επαναλαμβάνο ντας κάθε φορά με βεβαιότητα ότι θ' αντέχαμε ως το πρωί. Ο Νικίτιν πήγε στο γραφείο του πρωθυπουργού και μίλησε στο τηλέφωνο. Ανέφερε ότι ο στρατηγός Ντουχόνιν μας πληροφο ρούσε ότι στη διάρκεια του πρωινού θα έφταναν οι μοτοσικλετιστές και οι κοζάκοι. Δεν είπε πόσοι... Οι τουφεκιές και οι βολές των πολυβόλων γίνονταν όλο και πιο πυκνές. Κάθε τόσο ακούγονταν κανονιές... Ξαφνικά ακούστηκε ένας θόρυβος που, αν και υπόκωφος, ήχησε καθαρά σε σχέση με όλους τους άλλους. - Τι είν' αυτό; ρώτησε κάποιος. - Αυτό, είναι η Αβρόρα, απάντησε ο Βερντερέφσκι. Η όψη του παρέμεινε ήρεμη ως συνήθως. Μπήκε ο Παλτσίνσκι και ανέφερε: - Οι κοζάκοι επιθυμούν να μιλήσουν με την Προσωρινή Κυβέρ νηση, έχουν έρθει δύο αξιωματικοί, ένας εκ των οποίων είναι ο διοικητής τους. Πήραν την άδεια να μπουν. Απ' ό,τι φαίνεται, ήταν ένας συ νταγματάρχης των κοζάκων μαζί με άλλον ένα αξιωματικό. Ρώτησαν τι θα επιθυμούσε η Προσωρινή Κυβέρνηση. Μίλησαν οι Κίσκιν και Κονοβάλοφ. Εμείς όλοι στεκόμαστε γύρω. Κάποιοι από μας μίλησαν ελάχιστα. Οι κοζάκοι είπαν τα ίδια με τους γιούνκερ. Ο συνταγματάρχης άκουγε και πότε σήκωνε, πότε χαμήλωνε το κεφάλι. Ακούσε ως το τέλος ευγενικά. Δεν είπε τίποτα. Αναστέ ναξε και βγήκε με τον άλλο μαζί. Νομίζω ότι έφυγαν με αμηχα νία στα μάτια... Αλλά ίσως έχοντας πάρει την απόφαση... Σε λίγο μπήκε ο Παλτσίνσκι και μας πληροφόρησε: 253


- Οι κοζάκοι εγκατέλειψαν τα Ανάκτορα, έφυγαν. Είπαν ότι δεν ήξεραν τι να κάνουν εδώ. Τι να κάνουν! Έφυγαν έτσι, δηλαδή αυτό σημαίνει... ότι έφυγαν! Δεν ξαφνιαζόμασταν πλέον με τίποτα. Η φυγή των κοζάκων δεν άλλαξε την ψυχική μας διάθεση. Υπήρχε ησυχία, μετά πάλι άρχισαν οι πυροβολισμοί... Ξαφνικά, από κάποιο σημείο, αυτή τη φορά στο εσωτερικό των Ανακτό ρων, ακούστηκε ένα ανησυχητικός θόρυβος: μεμονωμένες βο λές, ύστερα πάλι σιωπή. Μπήκε πάλι ο Παλτσίνσκι: - Οι γιούνκερ της Στρατιωτικής Σχολής του Μιχαήλοφσκι έφυ γαν, παίρνοντας μαζί τους τέσσερα κανόνια. Αυτοί που κρατούσαν την άμυνα μας όλο και αραίωναν... Και πάλι ένας ανησυχητικός θόρυβος, πιο κοντά από τον προη γούμενο όμως. Φωνές, ουρλιαχτά, θόρυβοι από βήματα που τ' ακολουθούσαν πυροβολισμοί, μετά πάλι συγκεχυμένοι ήχοι και σιωπή. Πίσω από τους τοίχους των Ανακτόρων έφταναν, μα κρινοί αλλά ξεκάθαροι, οι ήχοι πυροβολισμών. 'Οποιος ήταν ξαπλωμένος ή καθιστός, τινάχτηκε πάνω. - Τι συμβαίνει; - Βόμβες! Βιαστικά βήματα κοντά στην πόρτα. Μπήκαν δύο γιούνκερ. Το αίμα κυλούσε στα πρόσωπά τους. Ο Κίσκιν τους πρόσφερε τις πρώτες βοήθειες. Μετά τους πή γαν στο διπλανό δωμάτιο. Ήταν ελαφρά χτυπημένοι... Μάθαμε πως μερικοί ναύτες είχαν εισχωρήσει στα Ανάκτορα και από τη γαλαρία του παραπάνω ορόφου έριξαν δύο βόμβες στο σαλόνι-διάδρομο. Οι βόμβες ήταν χειροποίητες. Οι ναύτες είχαν συλληφθεί. Κατά τη σύλληψή τους είχαν κατασχεθεί άλλες δύο βόμβες, που δεν είχαν προλάβει να ρίξουν. Τις κρατούσαν στα χέρια ο Παλτσίνσκι και ο Ρούτενμπεργκ. Ο Μανικόβσκι κι ο Βερντερε'φσκι τις εξέτασαν. - 'Οχι κι άσχημα, είπε ο Μανικόβσκι, είναι και οπλισμένες. Έβαλαν τις βόμβες στο διπλανό δωμάτιο. Πάλι ησυχία. Επιστρέψαμε στις θέσεις μας... 254


Κάποιος μπήκε και ανακοίνωσε: - Το γυναικείο τάγμα έφυγε λέγοντας: «Η θέση μας είναι στο μέ τωπο, στον πόλεμο. Δεν στρατευτήκαμε για κάτι τέτοιο». Μπήκε κάποιος άλλος. Έμοιαζε με τον διοικητή της φρουράς. Μας είπε πως οι γιούνκερ μιας Στρατιωτικής Σχολής, δεν ξέρει ποιας, του Παβλόφ ή του Βλαντιμίρ, είχαν φύγει. Ακούσαμε την πληροφορία με αδιαφορία... Οι υπερασπιστές μας λιγόστευαν, λιγόστευαν συνεχώς... Από το τηλέφωνο, κάποια άτομα από διάφορους οργανισμούς μας εκδήλωναν τη συμπάθειά τους και μας «συμβούλευαν»... να αντέξουμε ως το πρωί. Ο δείκτης του ρολογιού πλησίαζε τα μεσάνυχτα. Μας ανέφεραν ότι και ένα μέρος των γιούνκερ της Σχολής Υπαξιωματικών του Οράνιενμπαουμ έφυγε... Πόσες στρατιωτικές δυνάμεις είχαν μείνει για να μας υπερασπί σουν, για να προστατεύσουν την Προσωρινή Κυβέρνηση της Ρωσικής Δημοκρατίας; Τι σημασία είχε πια; Όσο λιγότερες, τόσο καλύτερα στην κοττάστασή μας. Όταν δεν υπάρχει καμία ελπίδα νίκης, μπορείς να αποφύγεις την άσκοπη αιματοχυσία και να ορίσεις ευκολότερα πότε θα παραδοθείς, υποχωρώντας σε μια φανερή υπεροχή όπλων, χω ρίς να προκληθούν θύματα... Κατά τις δύο, με φώναξαν στο τηλέφωνο. Ήταν ένας από τους καλύτερους φίλους μου. - Λοιπόν, πώς τα πάτε εκεί; με ρώτησε τελειώνοντας τη σύ ντομη συνομιλία. - Ε, δεν είναι κι άσχημα, είμαστε ζωντανοί. Γύρισα στη θέση μου, ξαπλωμένος στον καναπέ... Και πάλι ησυ χία, δεν ακούγονταν ούτε πυροβολισμοί... Ξαφνικά σηκώθηκε μια βοή από κάπου, κι άρχισε αμέσως να δυ ναμώνει, να εξαπλώνεται και να πλησιάζει. Μέσα στους διάφο ρους τόνους που συνέρρεαν σε ένα ενιαίο κύμα ήχων, πρόβαλε αμέσως κάτι ιδιαίτερο, τελείως διαφορετικό από τους προη γούμενους θορύβους, κάτι οριστικό. Δεν υπήρχε πια η παραμι κρή αμφιβολία ότι οδεύαμε προς το τέλος... 255


ΠΙΟΤΡ ΝΙΚΟΛΑΕΒΙΤΣ ΚΡΑΣΝΟΒ*

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΑ ΜΟΑΥΒΕΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΚΙΑ

Στις 25 Οκτώβρη έλαβα ένα τηλεγράφημα. Το ακριβές περιεχό μενο δεν το θυμάμαι, αλλά το γενικό νόημα ήταν αυτό: «Να σταλεί επειγόντως η Μεραρχία του Ντον οτη Πετρούπολη. Γίνονται εκεί ταραχές από τους μπολσεβίκους.» Το τηλεγράφημα είχε την υπογραφή του Ανώτατου Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων Κερένσκι και του συνταγματάρχη Γκρέκοβ. Ο συνταγματάρχης Γκρέκοβ, αξιωματικός του πυροβολικού του Ντον, ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου της Ένωσης των Κοζάκι κων Στρατευμάτων, ενός θεσμού που εκτιμούσαν πολύ οι κοζάκοι. «Πονηροί!», σκέφτηκα. «Μα πώς να σταλεί επειγόντως, υπό τις δεδομένες συνθήκες, όλη η Μεραρχία του Ντον στην Πετρούπολη;» Παρ' όλα αυτά έστειλα το 9ο Σύνταγμα, που πήρε θέση στα βα γόνια. Διέταξα τέσσερις εκατονταρχίες κοζάκων να παραμεί νουν στο σταθμό, κι έστειλα ένα τηλεγράφημα στο Ρεβέλ και στο Νόβγκοροντ για να στείλουν κι από εκεί μονάδες στη Λούγκα, απ' όπου αποφάσισα ότι θα συνέχιζαν πεζή. Πήγα εγώ ο ίδιος στο Πσκοβ να ζητήσω οπτό τον επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου και από τον διοικητή των υπηρεσιών • Γεννήθηκε το 1869. Στρατηγός του τσαρικού στρατού. Συμμετείχε ενεργά στην απόπειρα πραξικοπήματος του στρατηγού Α.Γ. Κορνίλοφ, τον Αύγου στο του 1917, που είχε στόχο να ανατρέψει την Προσωρινή Κυβέρνηση και να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία. Το 1918-1919 διοικούσε τον στρατό των λευκών κοζάκων του Ντον. Το 1919 δραπέτευσε στο εξωτε ρικό. Το 1941-45 συνεργάστηκε με τους χιτλερικούς. Αιχμαλωτίστηκε και το 1947 καταδικάστηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της ΕΣΣΔ σε θάνατο και εκτελέστηκε. 256


στρατιωτικών επικοινωνιών να επιταχύνουν όλες αυτές τις με ταφορές, ώστε τουλάχιστον στις 26 το βράδυ να έχω στη Λού γκα τις μονάδες από το Ρεβέλ και το Νόβγκοροντ. Μου υποσχέθηκαν ότι θα το έκαναν. Στο Γενικό Επιτελείο συ νάντησα μεγάλη ανησυχία. Ψιθυριζόταν ότι η Προσωρινή Κυ βέρνηση είχε πέσει, ή ότι θα το 'σκαγε, ή ακόμα, σύμφωνα με άλλες φήμες, ότι θα συνέχιζε να ανθίσταται στα Χειμερινά Ανά κτορα με τη βοήθεια των γιούνκερ. Όταν γύρισα από το Πσκοβ τύπωσα την ημερήσια διαταγή, περιλαμβανομένης ολόκληρης της εντολής των Κερένσκι και Γκρέκοβ, και έκανα έκκληση στους κοζάκους να ενεργήσουν με πε ποίθηση και θάρρος. Έπειτα έστειλα την ημερήσια διαταγή με ταχυδρόμο στο Ρεβέλ και στο Νόβγκοροντ. Τελικά ετοιμάστηκα και πήγα στο σταθμό του Οστρόβ, όπου είχε ήδη επιβιβαστεί η διοίκηση της 1ης Μεραρχίας του Ντον. Ήταν μια σκοτεινή φθινοπωρινή νύχτα. Οι γραμμές του σταθ μού του Οστρόβ ήταν γεμάτες από κόκκινα βαγόνια. Στο εσω τερικό τους βρίσκονταν άλογα και κοζάκοι, κοζάκοι και άλογα. Αλλοι ήταν εκεί ήδη δύο μέρες, άλλοι είχαν μόλις επιβιβαστεί. Στο σταθμό, οι τραυματιοφορείς, οι γιατροί και δύο νοσοκόμες του τμήματος του Προσκούροβ ζήτησαν να τους επιτραπεί να φύγουν με το πρώτο τρένο, για να μπορούν να είναι αμέσως χρήσιμοι. Μεταξύ των κοζάκων κάποιοι κοιμόντουσαν, κάποιοι άλλοι στέκονταν κοντά στις ανοιχτές πόρτες των βαγονιών και σιγοτραγουδούσαν. Κατά μήκος των γραμμών τριγύριζαν σκοτεινά υποκείμενα, αλλά οι στρατιώτες μας δεν τους έδιναν σημασία. Οι κοζάκοι δεν συμπαθούσαν τους μπολσεβίκους, κι αυτό το είχαν αντιληφθεί οι προπαγανδιστές. Μετά από μια σειρά οδηγιών σε σχέση με τα τμήματα που πα ρέμεναν, έφτασα στο σταθμό στις έντεκα το βράδυ. - Τα άλογα φορτώθηκαν; ρώτησα. - Φορτώθηκαν, μου απάντησε ο συνταγματάρχης Ποπόφ. - Αρα μπορούμε να φύγουμε; -Ό χ ι. 257


- Μα η αναχώρηση του συρμού μας είχε οριστεί για τις έντεκα και τώρα είναι 11 παρά 2 λεπτά. - Δεν έχει φύγει ακόμα κανένας συρμός. - Πώς; Και το 9ο Σύνταγμα; - Περιμένει ακόμη. - Τόση βιασύνη κι ακόμη δεν έχει φύγει! Μα τι συνέβη; - Ο διοικητής του σταθμού λέει ότι δεν υπάρχει διαταγή ν' ανα χωρήσουν τα τρένα. Πήγα στον διοικητή. Ήταν εξαιρετικά μπερδεμένος και αμήχα νος. - Δεν καταλαβαίνω τίποτα. Λάβαμε ένα τηλεγράφημα με τη διαταγή να φορτώσουμε τα τρένα, αλλά να παραμείνουν στο Οστρόβ. - Ποιος έδωσε τη διαταγή; - Ο αρχηγός των στρατιωτικών τηλεπικοινωνιών. Επικοινώνησα με το Πσκοβ. Ήταν σαν να με περίμενε πάνω από το τηλέφωνο ο συνταγματάρχης Καραμίσεβ. - Ποιο είναι το πρόβλημα; τον ρώτησα. - Ο διοικητής του μετώπου διέταξε να επιβιβάσουμε τη Με ραρχία και να παραμείνει στο Οστρόβ. - Μα δεν γνωρίζετε τις εντολές του Ανώτατου Διοικητή; - Τις γνωρίζω. - Λοιπόν, ποιανού τις εντολές πρέπει να εκτελέσουμε; - Δεν ξέρω. Βασίλευε κιόλας μια μεγάλη σύγχυση. Έπρεπε να ξεκαθαριστεί η κατάσταση. Έστειλα να μου φέρουν το αυτοκίνητο, ανέβηκα με τον Ποπόφ και σπεύσαμε στο Πσκοβ. Έφτασα στο κοιμισμένο Πσκοβ αργά τη νύχτα. Στους δρόμους ησυχία. Όλα τα παράθυρα ήταν σκο τεινά, δεν φαινόταν ούτε ένα φως. Έφτασα στο Γενικό Επιτε λείο. Χτυπούσα πολλή ώρα μέχρι να μου ανοίξουν. Παρουσιά στηκε ένας νυσταλέος χωροφύλακας. Στο Γενικό Επιτελείο δεν υπήρχε κανείς. «Να», σκέφτηκα, «πώς το Γενικό Επιτελείο του βορείου μετώπου αντιδρά στις ταραχές και στο πραξικόπημα στην Πετρούπολη». 258


- Ίσως έχουν τελειώσει όλα, μου είπε ο Ποπόφ, κι εμείς ταλαι πωρούμαστε αδίκως. Α, να μπορούσα τώρα να κοιμηθώ, να κοι μηθώ... - Πού είναι ο επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου; ρώτησα τον χωροφύλακα. - Στο διαμέρισμά του. - Πού μένει; Ο χωροφύλακας άρχισε να εξηγεί, αλλά δεν κατάφερνα να τον καταλάβω. - Περιμένετε, ντύνομαι και σας συνοδεύω. Ο συνταγματάρχης Ποπόφ πήγε στον τηλέγραφο για να μιλή σει με το Οστρόβ, όπου περίμεναν ανυπόμονα να μάθουν αν θα αναχωρήσουν ή όχι οι συρμοί, κι εγώ πήγα με τον χωροφύλακα στον στρατηγό Λουκίρσκι. Η κεντρική είσοδος ήταν κλειστή. Κα μιά απάντηση στα χτυπήματα στην πόρτα και στα κουδουνί σματα. Φως δεν υπήρχε πουθενά. Αρχίσαμε να ψάχνουμε την είσοδο υπηρεσίας. Με δυσκολία καταφέραμε να βρούμε την ορντινάντσα του στρατηγού. - Ο στρατηγός κοιμάται και διέταξε να μην τον ξυπνήσουμε, μας είπε... Με τα πολλά τον πείσαμε να πάει να ξυπνήσει τον επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου. Επιτέλους στην τραπεζαρία, όπου περιμέναμε, μπήκε ο νυ σταγμένος Λουκίρσκι, φορώντας μια χλαίνη πάνω από τη νυ χτικιά του. Του μίλησα για τις δύο αντικρουόμενες διαταγές και είπα ότι δεν ήξερα πώς να συμπεριφερθώ. - Εγώ δεν ξέρω τίποτα, μου απάντησε ο Λουκίρσκι, κουρασμένα και νωχελικά. - Πώς δεν ξέρετε τίποτα; Εσείς είστε ο επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου! - Απευθυνθείτε στον διοικητή. Τώρα θα τον βρείτε στο σπίτι του. Εγώ δεν ξέρω τίποτα. Πήγα στον διοικητή. Ο πάνω όροφος της κατοικίας του, που βρισκόταν στην όχθη του ποταμού Βελίκαγια, ήταν ολόφωτος. Έμοιαζε να είναι το μοναδικό φωτισμένο μέρος στο Πσκοβ. 259


- Ο επικεφαλής διοικητής του βορείου μετώπου είναι απασχο λημένος σε συμβούλιο, μου απάντησε ο βοηθός του όταν του ζήτησα να του αναφέρει την άφιξή μου. Και συνέχισε: - Δεν μπορώ να τον ενοχλήσω. - Επιμένω να με αναγγείλετε. Αυτή η υπόθεση δεν μπορεί να πε ριμένει ως το πρωί. Φανερά ενοχλημένος, ο βοηθός άνοιξε την πόρτα. Από το εσω τερικό ακουγόταν μια χαμηλόφωνη συζήτηση. Από την ανοιχτή πόρτα είδα ένα μακρύ τραπέζι, σκεπασμένο μ' ένα πράσινο πανί, γύρω από το οποίο καθόταν μια ντουζίνα στρατιώτες και εργάτες. Στην κεφαλή του τραπεζιού ήταν ο Τσερεμίζοφ. Ακούσε ενοχλημένος το βοηθό του και κάτι του είπε. - Καλά, είπε επιστρέφοντας ο βοηθός, θα σας δεχθεί, αλλά για μια στιγμή μόνο. Με οδήγησαν σ' ένα γραφείο. Περίπου δέκα λεπτά μετά άνοιξε αργά η πόρτα και μπήκε ο Τσερεμίζοφ. Το πρόσωπό του ήταν γκρίζο από την κούραση. Το ανέκφραστο βλέμμα του απέφευγε να με κοιτάξει καταπρόσωπο. - Η Προσωρινή Κυβέρνηση κινδυνεύει, είπα. Ορκιστήκαμε πίστη στην Προσωρινή Κυβέρνηση, και είναι καθήκον μας... Ο Τσερεμίζοφ με κοίταξε και με διέκοψε: - Η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υπάρχει πλέον, είπε κουρα σμένα αλλά αποφασιστικά, σαν να ήθελε να με πείσει. - Πώς δεν υπάρχει πια; φώναξα. - Σας διατάζω να αποβιβαστείτε από το συρμό σας και να μεί νετε στο Οστρόβ. Αυτό για σας είναι αρκετό. Έτσι κι αλλιώς, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα. - Δώστε μου μια γραπτή διαταγή, είπα. Ο Τσερεμίζοφ με κοίταξε με συμπόνια, έσφιξε τις πλάτες του και δίνοντάς μου το χέρι είπε: - Σας συμβουλεύω ειλικρινά να μείνετε στο Οστρόβ και να μην κάνετε τίποτα. Πιστέψτε με, έτσι είναι καλύτερα. Και επέστρεψε στο «συμβούλιο». Βγήκα στο δρόμο. Ο Ποπόφ με περίμενε κοντά στο αυτοκίνητο. Του είπα για τα αποτελέσματα της συνάντησης. 260


- Ξέρετε, μου είπε ο Ποπόφ, πρόκειται για πολιτική υπόθεση. Γιατί δεν πάμε στον επίτροπο της Προσωρινής Κυβέρνησης, τον Βοϊτίνσκι; Ο Βοϊτίνσκι ήταν πάντα εντάξει. Είναι καθήκον του τώρα να μας δώσει μια συμβουλή. Και χωρίς τον επίτροπο δεν θα καταφέρουμε ποτέ να στερούμε τις μονάδες. Το 9ο Σύ νταγμα είναι ήδη ανήσυχο, γιατί βρίσκεται μια ολόκληρη μέρα στα βαγόνια. Δέχτηκα, και πήγαμε στο κτίριο του επιτρόπου. Ο Βοϊτίνσκι, που κατοικούσε στο κτίριο, δεν ήταν εκεί. Σύμφωνα με όσα έλεγε ο «σύντροφος» υπηρεσίας, είχε πάει σε μια συγκέ ντρωση, αλλά θα γύριζε γρήγορα. Καθίσαμε στο γραφείο του «συντρόφου» και περιμέναμε. Το ρο λόι στον τοίχο χτυπούσε θλιμμένα και η φθινοπωρινή νύχτα προχωρούσε αργά. Πήγε τρεις, ύστερα τρεις και μισή. Επιτέλους, κατά τις τέσσερις έφτασε ο Βοϊτίνσκι. Χάρηκε που μας είδε. Όλο το πρόσωπό του, που δεν μπορού σες να το πεις όμορφο, φωτίστηκε. - Δεν μπορούσατε να έρθετε σε πιο κατάλληλη στιγμή! είπε, κι άρχισε να ρωτάει για την κατάσταση, για το ηθικό των στρα τιωτών. Τι σας είπε ο Τσερεμίζοφ; ρώτησε χωρίς να πάρει ανάσα, και συνέχισε: - Κι εσείς τι σκέφτεστε; Ο Θεός σας έστειλε εδώ, ακριβώς σή μερα... Πρέπει να μιλήσουμε μόνοι. Ελάτε μαζί μου. Περάσαμε από τα άδεια δωμάτια του κτιρίου. Σε κάποια σημεία έφεγγαν μερικές λάμπες. Στο τέλος σταμάτησε στο πιο απομα κρυσμένο δωμάτιο, έκλεισε προσεκτικά τη πόρτα και, πλησιά ζοντας, μου ψιθύρισε με μυστήριο ύφος: - Ξέρετε... Αυτός είναι εδώ! Δεν κατάλαβα για ποιον μιλούσε και ρώτησα: - Ποιος αυτός; - Ο Κερένσκι!... Δεν το ξέρει κανείς... Μόλις έφτασε μυστικά από την Πετρούπολη... Ξέφυγε με αυτοκίνητο... Τα Χειμερινά Ανάκτορα πολιορκούνται... Αλλά αυτός γλίτωσε... Τώρα που βρίσκεται με το στρατό θα σωθεί... Πάμε σ' αυτόν. Ή μάλλον, ίσως είναι καλύτερα να σας δώσω τη διεύθυνσή του... Δεν κάνει 261


να πάμε μαζί... Πηγαίνετε... Πηγαίνετε σ' αυτόν. Αμέσως! Το φεγγάρι πλημμύριζε με το μυστηριώδες φως του τους δρό μους του παλιού Πσκοβ. Ένας μεσαιωνικός ρομαντισμός απέ πνεε από τους αυστηρούς τοίχους και τα στενά δρομάκια. Με τον Ποπόφ πηγαίναμε με τα πόδια, για να μην τραβήξουμε την προσοχή με το αυτοκίνητο. Προχωρούσαμε σαν συνομώτες... Και πράγματι, ήμασταν συνομώτες, δύο σωματοφύλακες ενός μεσαιωνικού ρομάντζου. Ψάξαμε πολύ. Στο τέλος, πιο πολύ από διαίσθηση, βλέποντας σ' ένα σπίτι δύο φωτισμένα παράθυρα στο δεύτερο όροφο, μπήκαμε και βρήκαμε πολύ κόσμο που ξαγρυπνούσε, ανατα ραχή, αταξία, σύγχυση, άυπνα μάτια, χλωμά πρόσωπα, ένα διαμέρισμα άνω κάτω και... τον Κερένσκι. - Στρατηγέ, πού είναι το στρατιωτικό σας σώμα; Έρχεται εδώ; Είναι ήδη στα περίχωρα; Ήλπιζα να σας συναντήσω κοντά στη Λούγκα. Αναγνώρισα αμέσως τον Κερένσκι από τα πολλά πορτρέτα του, που στο παρελθόν γέμιζαν όλα τα περιοδικά. Δεν ήταν ο Ναπολέων, αλλά αναμφίβολα η πόζα του ήταν να πολεόντεια. Ακουγε αφηρημένος. Σαν να μην πίστευε σ' αυτό που του έλεγαν. Η έκφραση της όψης του ήταν σα να έλεγε: «Σας ξέρω καλά, πάντα έχετε μια δικαιολογία πρόχειρη, αλλά αυτό που πρέπει να κάνετε θα το κάνετε». Ανέφερα ότι όχι σώμα στρατού δεν υπήρχε, αλλά ούτε καν μια μεραρχία. Ότι ο στρατός ήταν διάσπαρτος σ' όλη τη βορειοδυ τική Ρωσία κι ότι πρώτα έπρεπε να συγκεντρωθεί. Το να κινη θούμε με μικρά τμήματα δεν είχε νόημα. - Ανοησίες! Όλος ο στρατός είναι μαζί μου, ενάντια σ' αυτά τα καθάρματα. Θα τον οδηγήσω εγώ ο ίδιος, και όλοι θα με ακο λουθήσουν. Εκεί κάτω κανένας δεν τους συμπαθεί. Πείτε μου, τι σας χρειάζεται; Σημειώστε τι χρειάζεται ο στρατηγός, διέταξε τον Μπαρανόφσκι. Αρχισα να υπαγορεύω στον Μπαρανόφσκι πού και ποια τμή ματα είχα στη διάθεσή μου. Αυτός κάτι σημείωνε, αλλά μάλλον έτσι, για τα μάτια. Σαν να παίζαμε, αντί να κάνουμε κάτι στα 262


σοβαρά. Εγώ του μιλούσα, κι αυτός προσποιούνταν ότι κρατάει σημειώσεις. - Θα έχετε στη διάθεσή σας όλα τα τμήματά σας, είπε τελικά ο Μπαρανόφσκι. 'Οχι μόνο τη Μεραρχία του Ντον, αλλά και εκείνη των Ουσάρων. Εξάλλου, θα σας πλαισιώσει η 37η Με ραρχία Πεζικού, η 1η Μεραρχία Ιππικού και ολόκληρη η 17η Στρατιά, που έχει σχεδόν πλήρη σύνθεση, με την εξαίρεση λί γων μονάδων. - Ορίστε, στρατηγέ. Ικανοποιημένος; με ρώτησε ο Κερένσκι. - Ναι, απάντησα. Αν συγκεντρωθεί όλος αυτός ο στρατός και αν το πεζικό έρθει στο πλευρό μας, η Πετρούπολη θα καταληφθεί και θα ελευθερωθεί από τους μπολσεβίκους. Ακούγοντας να μιλάμε για τόσο σημαντικές δυνάμεις, δεν αμφέ βαλα πια για την επιτυχία... Αλλά πάλι, αν ήταν έτσι πραγμα τικά η κατάσταση, ο Τσερεμίζοφ θα συμμετείχε ποτέ σ' εκείνο το «συμβούλιο» με τους εργάτες και τους στρατιώτες; Θα μου είχε πει ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υπήρχε πλέον; Όχι, κάτι δεν πήγαινε καλά... Η αμφιβολία φώλιασε πάλι στην ψυχή μου, και το 'πα στον Κερένσκι. Αυτός ξαφνικά φάνηκε σα να μαζεύεται και να καταρρέει. Τα μάτια του έγιναν θλιμμένα και οι κινήσεις του νωθρές. «Έχει ανάγκη να ξεκουραστεί», σκέφτηκα, και κίνησα να φύγω. - Πού πάτε, στρατηγέ; - Στο Οστρόβ, να βάλω σε κίνηση ό,τι έχω, για να σταθεροποι ήσω τις θέσεις μου στην Γκάτσινα. - Πολύ καλά. Θα 'ρθω μαζί σας. Στο χλωμό πρωινό κοντεύαμε στο Οστρόβ. Περίπου πέντε βέρστια από τη πόλη πέσαμε πάνω στους άνδρες των εκατονταρ χιών του 9ου Συντάγματος του Ντον, που από την πόλη κατευθύνονταν προς τα χωριά τους. Τους σταμάτησα. - Πού πάτε; τους ρώτησα. - Απόψε μας μεταφέρθηκε η διαταγή από μεριάς σας, ν' αφήσουμε τα βαγόνια και να πάμε όλοι στα σπίτια μας, απάντησε ο επικεφαλής μιας εκατονταρχίας. - Εγώ δεν εξέδωσα καμία τέτοια διαταγή. Γυρίστε πίσω, τώρα 263


θα πάμε στον Κερένσκι. - Πώς, στον Κερένσκι; φώναξε έκπληκτος ο εκατόνταρχος. Οι κοζάκοι, μόλις άκουσαν τα λόγια μου, επαναλάμβαναν με ταξύ τους: «Ο Κερένσκι είναι εδώ, ο Κερένσκι είναι εδώ». Εκείνη τη στιγμή έφτασε ο Κερένσκι. Χαιρέτησε τους κοζάκους, που του απάντησαν αρκετά εγκάρδια. Δεν υπήρξαν αντιρρή σεις, και οι εκατονταρχίες γύρισαν συγκροτημένες προς το Οστρόβ. Προχωρήσαμε κι εμείς. Δεν είχα πού να τακτοποιήσω τον Κερένσκι. Το διαμέρισμά μου είχε καταστραφεί. Πήγα μαζί του στη Λέσχη Αξιωματικών, όπου του προσέφερα τσάι και κάτι να φάει, ύστερα πήγα να δώσω να δώσω εντολές. Δίπλα μου περνούσαν οι εκατονταρχίες του 9ου Συντάγματος, και τα πρόσωπα των κοζάκων έκφραζαν περιέργεια. Η είδηση ότι ο Κερένσκι βρισκόταν στο Οστρόβ είχε διαδοθεί γρήγορα στην πόλη. Ο δρόμος που βρισκόταν η Λέσχη άρχισε να γεμίζει κόσμο. Ήρθαν κυρίες με λουλούδια, ναυτικοί και στρατιώτες από το πυροβολικό του ναυτικού, που βρισκόταν μακριά, πέρα από τον ποταμό Βελίκαγια, στα περίχωρα του Οστρόβ. Έβαλα φρουρούς στις πόρτες του κτιρίου και φώναξα όλη την ένοπλη εκατονταρχία του Γιενισέι, η οποία σχημάτισε ένα μακρύ διάδρομο που οδηγούσε στο εστιατόριο και δεν άφηνε κανένα να περνά. Το πλήθος κοντά στο σπίτι που ήταν ο Κερένσκι γινόταν όλο πιο πυκνό. Οι αξιωματικοί με πληροφόρησαν ότι οι διαθέσεις του κόσμου ήταν κάθε άλλο παρά φιλικές, και με συμβούλεψαν να μη βγει ο Κερένσκι χωρίς φρουρά. Βγήκα στο δρόμο. Ήταν κά ποιες κυρίες με λουλούδια. - Θα βγει σύντομα ο Κερένσκι; Ρώτησαν. Λ! Μα δεν τον έχουμε δει ποτέ τον Κερένσκι! Ζητήστε του να μας μιλήσει! «Οι μπολσεβίκοι υποστηρίζουν το δίκιο», ακουγόταν ανάμεσα στο πλήθος. «Τι χρειάζονται οι στρατιώτες; Ειρήνη! Όμως αυ τός ο Κερένσκι έβαλε πάλι μπρος τη μηχανή του πολέμου», εί παν κάποιοι στρατιώτες. - Θα 'πρεπε να τον πιάσουν και να τον πάνε στον Λένιν! - Και οι κοζάκοι; 264


- Οι κοζάκοι δεν θα κάνουν τίποτα. Μ' αυτά που λέγονταν, έφερα από το σιδηροδρομικό σταθμό μια ίλη ιππικού του 9ου Συντάγματος του Ντον για να συνοδέ ψει καλού-κακού το αυτοκίνητο του Κερένσκι, και διέταξα να τοποθετηθεί ένα τιμητικό άγημα στο σταθμό. Κατά τη μία το μεσημέρι, πήγαμε στο σιδηροδρομικό σταθμό. Το άγημα ήταν άψογο. Καταπληκτικό. Ο προσωρινός διοικητής του Συντάγματος, ο Ααβρούχιν (ο διοικητής Κοροτσέντσοφ έπασχε από... αιφνίδια διπλωματική ασθένεια), είχε κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε. Η πολυάριθμη εκατονταρχία φορούσε στολές ατσαλάκωτες. Οι μεγαλόσταυροι του Αγίου Γεωργίου και τα παράσημα άστραφταν πάνω στις χλαίνες. Στο χαιρετισμό του Κερένσκι, απάντησαν με μια φωνή: «Σας ευχόμαστε υγεία, κύριε Ανώτατε Διοικητά!», κι ύστερα έγινε η παρέλαση της τε λετής, με καλό βήμα. Το πλήθος που παρευρισκόταν κοντά στο σταθμό σιωπούσε. Το σιδηροδρομικό βαγόνι επιτέλους φανε ρώθηκε, σαν μέσα από τη γη, κι ο επικεφαλής του σταθμού δι καιολόγησε την αργοπορία του με την επιθυμία του να παρα χωρήσει στη διάθεση του «κυρίου Ανώτατου Διοικητού» ένα βαγόνι-σαλόνι, που όμως δεν διέθετε. Είπε ότι ντρεπόταν που, αντί γι' αυτό, μας έδινε τελικά ένα παλιό σαράβαλο. Ανεβήκαμε στην καρότσα και δώσαμε την εντολή της αναχώρη σης του συρμού. Οι μηχανές σφύριζαν και έκαναν μανούβρες. Κατά μήκος των γραμμών περνούσαν στρατιώτες της φρουράς του Οστρόβ. Ο αριθμός τους όλο και μεγάλωνε, αλλά εμείς πα ραμέναμε ακόμη στάσιμοι. Δεν μας έβαζαν στο κυρίως σιδηρο δρομικό δίκτυο και δεν μετακινούμασταν. Κατέβηκα και απείλησα με ποινές. Στα λόγια υπήρχε τέλεια υπακοή, αλλά καμία εφαρμογή. Ο επικεφαλής της εκατονταρ χίας του Γιενισέι, ο λοχαγός των κοζάκων Κορσούνοφ, που διοι κούσε τη συνοδεία μου, κάποτε είχε δουλέψει σαν βοηθός μη χανοδηγού. Αποφάσισε να μας πάει αυτός. Ανέβηκε στη μηχανή με δύο κοζάκους, και το πράγμα λειτούργησε. Ήταν ολοφάνερο. Κανένας δεν σκόπευε να εκτελέσει με τη θέ λησή του μια διαταγή του Κερένσκι, εφόσον δεν ξέραμε ποιος θα 265


επικρατήσει. Σιωπηλά, μας υποδείκνυαν: «Χρησιμοποιήστε τη δύναμή σας, κι εμείς θα 'χουμε τη δικαιολογία ότι υπακούσαμε παρά τη θέλησή μας». Γνωρίζοντας το ηθικό της φρουράς του Πσκοβ και ξέροντας ότι φυσικά στο Πσκοβ θα είχαν ήδη μάθει από το Οστρόβ πως μαζί με τους κοζάκους ταξίδευε και ο Κερένσκι, διέταξα τον Κορσούνοφ να μη σταματήσει πουθενά, να εφοδιαστεί με νερό πριν το Πσκοβ και να προσπεράσει τους επιβατικούς και εμπορικούς σταθμούς του Πσκοβ με πλήρη ταχύτητα. Τελικά, δεν ήταν άχρηστη σαν προφύλαξη. Στο σταθμό του Πσκοβ βρισκόταν ένα τεράστιο πλήθος χιλιά δων στρατιωτών. Οι μισοί ήταν οπλισμένοι. Όσο πλησίαζε το τρένο, το πλήθος άρχισε να είναι ανήσυχο, ολοένα και πιο απει λητικό. Εγώ ήμουν στην πλατφόρμα του συρμού. Στη μηχανή ήταν ο Κορσούνοφ και οι έμπιστοι στρατιώτες του από το Γιενισέι. Το τρένο επιτάχυνε και ο σταθμός, πλημμυρισμένος από γκρίζες χλαίνες, χάθηκε πίσω μας. Στις σπάνιες στάσεις ακουγόντουσαν τραγούδια από τα βαγό νια. Το δείπνο σερβιρίστηκε με καθυστέρηση. Μύριζε κοζάκικη σούπα. Ακούστηκε η προσευχή που προηγείται του φαγητού. Μπολσεβίκοι δεν υπήρχαν. Όλα πήγαιναν μια χαρά. Τότε συναντήσαμε, πάνω σ' ένα τρένο που ερχόταν από την Πετρούπολη, αξιωματικούς που πριν ήταν στην πρωτεύουσα. Ο επικεφαλής μιας εκατονταρχίας, ο Καρτάσεφ, με ενημέρωσε λεπτομερειακά για το ότι οι γιούνκερ υπεράσπιζαν τα Χειμερινά Ανάκτορα, για το ηθικό της φρουράς που παρέπαιε, αβέβαιη με ποια πλευρά να πάει, ή μήπως να παραμείνει ουδέτερη. Στο κουπέ μπήκε ο Κερένσκι. - Αναφέρατέ μου, υπολοχαγέ, είναι πολύ ενδιαφέρον, του είπε και έτεινε το χέρι στον Καρτάσεφ. Αυτός τεντώθηκε σε στάση προσοχής, χωρίς να δώσει το χέρι. - Υπολοχαγέ, σας δίνω το χέρι, είπε βαρύθυμα ο Κερένσκι. - Ζητώ συγγνώμη, κύριε Ανώτατε Διοικητά, είπε καθαρά ο Καρ τάσεφ, αλλά εγώ δεν μπορώ να σας δώσω το χέρι. Εγώ δεν εί μαι με τον Κορνίλοφ. 266


Το πρόσωπο του Κερένσκι κοκκίνισε. Σήκωσε τους ώμους και βγήκε από το κουπέ. - Τιμωρήστε αυτόν τον αξιωματικό, μου είπε περνώντας. Το τρένο έτρεχε μέσα στα σκοτάδια της ψυχρής, σιωπηλής νύ χτας. Περάσαμε τη Λούγκα χωρίς να σταματήσουμε. Πλησιά ζαμε στην Γκάτσινα. Παντού σιωπή. Τα κοζάκικα τραγούδια εί χαν πάψει. Αλλά η μονότονη κίνηση του τρένου νανούριζε, ποιος ξέρει γιατί, τη βεβαιότητα της επιτυχίας. Με πήρε ο ύπνος. Ξάφνου, άνοιξε διάπλατα η πόρτα του κουπέ. Ανοιξα τα μάτια: ο Κερένσκι, και μαζί του ο πολιτικός επίτροπος, ο λοχαγός Κουζμίν. - Στρατηγέ, μου είπε με επίσημο ύφος ο Κερένσκι, σας ονομάζω Διοικητή του στρατού που πάει στην Πετρούπολη: συγχαρητή ρια, στρατηγέ! Και, αλλάζοντας τόνο, συμπλήρωσε με τη συνηθισμένη του φωνή: - Έχετε μαζί σας το βιβλιάριο υπηρεσίας; Θα σας εγγράψω αμέσως τη διαταγή. Χωρίς να μιλήσω, του έδωσα το βιβλιάριο. Βγήκε. «Διοικητής του στρατού που πάει στην Πετρούπολη!». Προς το παρόν δεν ήμουν παρά αέρας κοπανιστός, αφού διέθετα μόνο έξι εκατο νταρχίες του 9ου και τέσσερις του 10ου Συντάγματος. Και οι εκατονταρχίες δεν ήταν καν πλήρεις: 70 άντρες η καθεμία. Συ νολικά 700 ιππείς. Αιγότεροι από ένα κανονικό Σύνταγμα. Αν θα έπρεπε μάλιστα να συνεχίσουμε με τα πόδια και ν' αφήσουμε το ένα τρίτο των στρατιωτών με τα άλογα, θα έμενε μια μάχιμη δύναμη μόνο 466 αντρών, όλοι κι όλοι δυο λόχοι για να πάμε στον πόλεμο!

267


ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ Τ Η Σ ΣΥΝ ΤΑΞΗ Σ

1.

Ως μέλος του ΚΚΣΕ (ή του Κομμουνιστικού Κόμματος ή του Μπολσεβί κικου Κόμματος) εννοείται το μέλος του κόμματος στις διάφορες δια δοχικές οργανωτικές μορφές που αυτό πήρε, με τις αντίστοιχες ονο μασίες που παραθέτουμε στη συνέχεια: Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας, ΣΔΕΚΡ, ονομασία που υι οθετήθηκε στο 1ο Συνέδριο (Μινσκ, 1898), το οποίο αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια να ενωθούν οι μαρξιστικές σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις σε ένα κόμμα. Στο 2ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (17/30 Ιουλίου 1903, στις Βρυξέλλες και έπειτα στο Λονδίνο) υιοθετήθηκαν το πρόγραμμα και το καταστατικό. Από το αποτέλεσμα των ψηφοφοριών σχηματίστηκαν τα ρεύματα των μπολσεβίκων (πλειοψηφία) και των μενσεβίκων (μειοψηφία). Η εφημε ρίδα Ίσκρα έπεσε στα χέρια των μενσεβίκων. Οι μπολσεβίκοι, μπρο στά σ' αυτή τη διασπαστική κίνηση, συγκάλεσαν το 3ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ και εξέδωσαν τη δική τους εφημερίδα, τη Βπεριόντ. Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας (μπολσεβίκων), ΣΔΕΚΡ (μπ.), που ιδρύθηκε στη Συνδιάσκεψη της Πράγας (Γενάρης 1912), η οποία έβαλε τέλος στην οργανωτική ενότητα με τους μενσεβίκους και σηματοδότησε τη γέννηση ενός κόμματος νέου τύπου, του λενινιστικού κόμματος. Το 7ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (μπ.) (Μάης 1918) αποφάσισε ν' αλλάξει το όνομα του κόμματος και να τροποποιήσει το πρόγραμμα. Το κόμμα ονομάστηκε Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκικο) Ρωσίας, ΚΚ (μπ.) Ρ. Στο 12ο Συνέδριο (Δεκέμβρης 1925) υιοθετήθηκε η ονομασία Κομμου νιστικό Κόμμα (μπολσεβίκικο) της ΕΣΣΔ, ΚΚ (μπ.) της ΕΣΣΔ. Η ονομασία Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, ΚΚΣΕ, υιο θετήθηκε στο 14ο Συνέδριο (Μόσχα, Οκτώβρης 1952).

2.

Πετρούπολη. Η αρχική ονομασία της πόλης, που ο Μέγας Πέτρος είχε δώσει με την ίδρυσή της το 1703, προς τιμήν του προστάτη αγίου του, ήταν Αγία Πετρούπολη. Η ιδιομορφία έγκειται στο ότι, ακόμη και στη ρωσική γλώσσα, χρησιμοποιόταν ο γερμανικός όρος Σανκτ /lm p -

268

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙ! ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

ομπουργκ. Το 1914, όταν η τσαρική Ρωσία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία, υιοθέτησε τη ρωσική ονομασία Πέτρογκραντ προκειμένου να εξαλείψει τη γερμανική ετυμολογική καταγωγή. Από το 1924, προς τι μήν του Λένιν, η πόλη πήρε το όνομα Λένινγκραντ. Από το 1991, επα ναφέρθηκε η αρχική ονομασία Σανκτ Πέτερσμπουργκ (Αγία Πετρού πολη). Η επιστροφή στην εποχή των τσάρων είναι ένα εύγλωττο ση μάδι του εκβαρβαρισμού της Ρωσίας του Πούτιν. 3.

Σοβιέτ. Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην επανάσταση του 1905 (Σοβιέτ των εργατών βουλευτών, που συγκέντρωναν τους αντιπρο σώπους όλων των εργοστασίων και εργαστηρίων). Για τους μπολσεβί κους, τα σοβιέτ ήταν το έμβρυο της σοβιετικής εξουσίας, που οι προ λετάριοι θα δημιουργούσαν το 1917. Για τους μενσεβίκους, τα σοβιέτ δεν ήταν παρά όργανα τοπικής αυτοδιαχείρισης.

4.

Κοκκινοφρουροί. Οπλισμένοι εργάτες των ρωσικών εργοστασίων και εργαστηρίων. Η Κόκκινη Φρουρά συγκροτήθηκε κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1905, ενώ επανεμφανίστηκε και αναπτύχθηκε από το Μάρτιο του 1917. Έπαιξαν δραστήριο ρόλο σε όλες τις κρίσιμες στιγμές της Επανάστασης του Οκτώβρη. Η Προσωρινή Κυβέρνηση προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να τους αφοπλίσει.

5.

Σμόλνι. Κτίριο που βασίζεται σε ένα φαραωνικό σχέδιο για ένα γυναι κείο μοναστήρι - ιδέα της τσαρίνας Ελισάβετ το 1716. Αρχισε να οικοδομείται με μεγάλη σπατάλη ανθρώπινου δυναμικού και με ακριβά υλικά. Το 1764, στο ατελείωτο ακόμα μοναστήρι, ιδρύθηκε μια «ένωση για τη εκπαίδευση των ευγενών νεανίδων». Το 1808 είχε κατασκευα στεί ένα διώροφο κτίριο, που αναπτυσσόταν σ' ένα μέτωπο 200 περί που μέτρων. Το κτίριο με τους φαρδιούς θολωτούς διαδρόμους, τα άνετα δωμάτια και το εκπληκτικό σαλόνι με τους κίονες για τις δεξιώσεις και τους χο ρούς είχε τεθεί στη διάθεση των «ευγενών νεανίδων», που το χρησιμο ποιούσαν ως το 1917. Το ριζικά διαφορετικό ρόλο του Σμόλνι (ένα είδος ιστορικής νέμεσης) στη διάρκεια της Επανάστασης του Οκτώβρη περιγράφουν εκτενώς οι μαρτυρίες αυτού του βιβλίου.

6.

Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Ιδρύθηκε στο Σοβιέτ της Πε τρούπολης στις 12 (25) Οκτώβρη 1917, με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Ύστερα από το σχηματισμό της Σοβιετικής Ένωσης, με εντολή του Συμβουλίου των Λαϊκών Επι 269


τρόπων, ανέλαβε το καθήκον να χτυπήσει την αντεπανάσταση και να περιφρουρήσει τη διατήρηση της επαναστατικής τάξης. Όταν το Συμ βούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων ίδρυσε την Πανρωσική Έκτακτη Επι τροπή για την καταπολέμηση της αντεπανάστασης και του σαμποτάζ (VCK), η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή ήταν πλέον περιττή. Διαλύθηκε στις 5 (18) Δεκέμβρη 1917. 7.

«Χωρισμός των γεφυρών». Πρόκειται για τις γέφυρες στον ποταμό Νέβα, που χωρίζονται στα δύο και η κάθε πλευρά σηκώνεται, έτσι ώστε να μπορούν να περνούν τα μεγάλα πλοία. Τότε άνοιγαν μ' ένα μηχανισμό που ενεργοποιόταν με μεγάλα κλειδιά.

8.

Κοζάκοι. Στρατιώτες του ιππικού του τσαρικού στρατού, στρατολογημένοι από τον κοζάκικο πληθυσμό, ταταρικής καταγωγής, που προέρχονταν από τη νότια Ρωσία κατά μήκος των ποταμών Δνείπε ρου και Ντον. Ο κοζάκικος πληθυσμός, και ειδικά τα ανώτερα στρώ ματα, οι αταμάνοι (στρατιωτικοί αρχηγοί"), οι ιδιοκτήτες γης, οι υψη λόβαθμοι κρατικοί υπάλληλοι κ.λπ., απολάμβαναν πολλών προνομίων και καταπίεζαν τους ρωσικούς πληθυσμούς και τις άλλες εθνότητες. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1917, η αντεπανάσταση στη ρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στα κοζάκικα τμήματα που διηύθυνε το Συμ βούλιο της Ένωσης Κοζάκικων Στρατιωτικών Σωμάτων. Τα κοζάκικα τάγματα αποτέλεσαν ένα σημαντικό μέρος των δυνάμεων κρούσης της αστικής τάξης, μαζί με τα «τάγματα εφόδου», τα «τάγματα του Αγίου Γεωργίου» και το «γυναικείο τάγμα». Όταν η Προσωρινή Κυβέρνηση, μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος του Κορνίλοφ, αποφάσισε να συλλάβει και να δικάσει τον Καλέντιν (αταμάνος των κοζάκων του Ντον), αυτός έλαβε την πλήρη υποστήριξη της «Μεγάλης Συνέλευσης του Κοζάκικου Στρατού» και, στις παραμονές της Επανάστασης, απαλλάχθηκε από οποιαδήποτε συνενοχή στη συνωμοσία. Παρ' όλα αυτά, και μεταξύ των κοζάκικων σωμάτων στο μέτωπο υπήρξαν επεισόδια διαμαρτυρίας και εξέγερσης. Μερικά τάγματα κο ζάκων αρνήθηκαν να συνεχίσουν να υπερασπίζονται την Προσωρινή Κυβέρνηση και να εναντιώνονται στη σοβιετική εξουσία. Το Μπολσεβί κικο Κόμμα δεν παρέλειψε τη δουλειά κινητοποίησης και προπαγάνδισης μεταξύ των κοζάκικων σωμάτων, πατώντας στην ταξική διαίρεσή στο εσωτερικό τους. Μετά την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας, μια αντιπροσωπεία κοζάκων έγινε δεκτή από τον Λένιν για να ενημερωθεί για την παρα χώρηση της γης των τσιφλικάδων στους φτωχούς αγρότες. Ο Λένιν τους κάλεσε να οργανωθούν σε σοβιέτ και να προχωρήσουν οι ίδιοι

270

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

στο μοίρασμα της γης, σύμφωνα με το «Διάταγμα για τη γη». Όταν συμβουλεύτηκαν τον Καλέντιν, εκείνος δήλωσε ότι θα αντιτασσόταν με κάθε τρόπο στην απαλλοτρίωση της γης, κι έτσι έχασε τη στήριξη της πλειονότητας των κοζάκικων μαζών. Αργότερα, βλέποντας το στρατό του να διαλύεται, ο Καλέντιν αυτοκτόνησε. 9.

Κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών της Αριστερός. Ιδρύθηκε, τυπικά, με το 1ο του Συνέδριο, το Νοέμβρη του 1917. Προηγούμενα αποτελούσε την αριστερή πτέρυγα των σοσιαλεπαναστατών, που άρχισε ν' ανα πτύσσεται τις μέρες του Ιούλη του 1917. Θεωρητικά αποδεχόταν την μπολσεβίκικη θέση για τη δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά απέ φευγε να ακολουθήσει την τακτική. Έγινε το κόμμα των φτωχών χω ρικών, σύμμαχος των σοβιέτ και οπαδός της απαλλοτρίωσης χωρίς αποζημίωση των μεγάλων γαιοκτημόνων. Οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες συμμετείχαν στην κυβέρνηση με τους μπολσεβίκους από το Δεκέμβρη του 1917 ως το Μάρτη του 1918. Το καλοκαίρι του 1918 δυνάμωσαν την αντίθεσή τους, ειδικά με την ει ρήνη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, και τον Ιούλιο του 1918 οργάνωσαν δολο φονική απόπειρα ενάντια στο Γερμανό πρεσβευτή. Για τους λόγους αυτούς, το 5ο Συνέδριο των Σοβιέτ τούς απέβαλε.

10. Γιούνκερ. Μαθητές των στρατιωτικών σχολών, ευέλπιδες. Οι στρατιω τικές σχολές ήταν πολυάριθμες και στην πλειοψηφία τους εγκατεστη μένες στα περίχωρα των μεγάλων πόλεων. Ο αριθμός των σπουδα στών που είχαν προαχθεί ξεπερνούσε κατά μέσο όρο τους 3.000. Ο αριθμός των υποψήφιων για προαγωγή ήταν περίπου 19.000. Οι υπεύθυνοι των σχολών ήταν στενά συνδεδεμένοι με την «Ένωση των Αξιωματικών», μία από τις σημαντικότερες οργανώσεις της αντεπανά στασης, η επιτροπή της οποίας είχε οργανωθεί μέσα στο εσωτερικό του Ανώτατου Γενικού Επιτελείου και έβαζε στο κέντρο της δραστηριότητάς της τον αγώνα ενάντια στους μπολσεβίκους στο στρατό. Οι γιούνκερ και οι υποψήφιοι αξιωματικοί, που δέχονταν την επιρροή αυτής της οργάνωσης, διαπαιδαγωγούνταν σε αντιδραστικές θέσεις. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του Οκτώβρη, στη Μόσχα σφαγίασαν 500 άοπλους στρατιώτες. Στην Πετρούπολη, ανατέθηκε σε αυ τούς η υπεράσπιση της Προσωρινής Κυβέρνησης, και τα τμήματά τους πολέμησαν ενάντια στο εξεγερμένο προλεταριάτο και τους κοκκινοφρουρούς. Εντούτοις, μπροστά στην αναποτελεσματικότητα της Προ σωρινής Κυβέρνησης, ολόκληρα τμήματα εισήλθαν σε διαπραγματεύ σεις με την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή, παρέδωσαν τα όπλα και αυτοδιαλύθηκαν. 271


11. Μενσεβίκοι. Ονομάστηκαν έτσι γιατί αποτέλεσαν τη μειοψηφία στις ψηφοφορίες για τα κεντρικά όργανα του Σοσιαλδημοκρατικού εργατι κού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ), στο 2ο Συνέδριο (1903). Τα μέλη του λενινιστικού ρεύματος, που πήραν την πλειοψηφία, ονομάστηκαν μπολσεβίκοι. Η τυπική ενότητα των δύο ρευμάτων διατηρήθηκε μέχρι το 5ο Συνέ δριο του ΣΔΕΚΡ (Λονδίνο 1907), όπου, παρ' όλες τις διαφορές, κυριάρ χησε η πολιτική γραμμή των μπολσεβίκων. Οι μενσεβίκοι, διωγμένοι από το ΣΔΕΚΡ στη Συνδιάσκεψη της Πράγας (1912), σχημάτισαν ένα κόμμα που συμπεριέλαβε όλους τους ρεφορμιστές σοσιαλιστές και τους διανοούμενους που, μοιάζοντας στα δυτικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της 2ης Διεθνούς, είχαν την αντίληψη μιας βαθμιαίας εξέλιξης της κοινωνίας προς το σοσιαλισμό και τη θέση ότι η τάξη των εργαζό μενων έπρεπε να κατακτήσει την εξουσία με κοινοβουλευτικό τρόπο. Στην Προσωρινή Κυβέρνηση υποστήριξαν τον Κερένσκι και το κόμμα των καντέτων. Οι διεθνιστές μενσεβίκοι ήταν η ριζοσπαστική πτέρυγα των μενσεβί κων. Μεταξύ των αντιπροσώπων τους ήταν και ο Τρότσκι, που έγινε δεκτός στο μπολσεβίκικο κόμμα τον Ιούλιο του 1917. 12. Κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών (γνωστοί και ως εσέροι από τα αρ χικά του ονόματος του κόμματός τους, SR). Κόμμα των αγροτών. Οι σοσιαλεπαναστάτες υποστήριζαν την κατάργηση της ιδιοκτησίας της γης έναντι αποζημίωσης στους γαιοκτήμονες, θέση που εγκατέλειψαν με τη ριζοσπαστικοποίηση του επαναστατικού κινήματος των χωρικών. Με την απόσχιση των πλέον μαχητικών στοιχείων, που δη μιούργησαν το Κόμμα των Σοσιαλεπαναστατών της Αριστεράς, κατέ ληξαν να εκπροσωπούν τους πλούσιους αγρότες, τους διανοούμενους και το τμήμα των πιο καθυστερημένων πληθυσμών των απομακρυ σμένων αγροτικών κέντρων. Στην πολιτική, υιοθέτησαν την τακτική των μενσεβίκων. 13. Τάγμα γυναικών. Τον Ιούνιο του 1917 ιδρύθηκε στην Πετρούπολη η «Γυναικεία Ένωση Βοήθειας στην Πατρίδα», που με διάγγελμα κάλεσε τις γυναίκες να συγκροτήσουν «τάγματα θανάτου» για να υποστηρί ξουν τον αγώνα στο μέτωπο. Όμως, παρά την εκτεταμένη προπα γάνδα του αστικού Τύπου και τη στήριξη του Ανώτατου Γενικού Επι τελείου, μόνο ένα τάγμα έγινε κατορθωτό να σχηματιστεί. Έτσι, στις 17 Οκτώβρη 1917, το Ανώτατο Γενικό Επιτελείο αποφάσισε να πάψει τη στρατολόγηση των γυναικών και να διαλύσει τα ήδη οργανωμένα σώματα. 272


14. Δούμα. Η αιρετή Δούμα, που παραχώρησε ο τσάρος μετά την επανά σταση του 1905, ονομάστηκε και «νομοθετική», για να ξεχωρίσει από την προηγούμενη, τη «συμβουλευτική», που απέτυχε προτού ακόμη συγκληθεί λόγω του μποϊκοτάζ των μπολσεβίκων. Αλλά και για τις εκλογές αυτής της Δούμας δεν είχε παραχωρηθεί δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας. Εξάλλου, η πλειοψηφία εξασφαλιζόταν στους μεγαλοϊδιοκτήτες γης και στην αστική τάξη, σε βάρος των εργατών και αγρο τών εκλεκτόρων. Και σ' αυτή τη Δούμα οι μπολσεβίκοι έκαναν μποϊκο τάζ. Η 2η Δούμα συγκλήθηκε στις 20 Φεβρουάριου 1907 και διαλύθηκε από την κυβέρνηση του τσάρου μ' ένα πραξικόπημα στις 3 Ιουνίου του ίδιου χρόνου. Η σοσιαλδημοκρατική ομάδα της 2ης Δούμας δικά στηκε και οι εκπρόσωποι της εργατικής τάξης εξορίστηκαν ή καταδι κάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα. Η τσαρική κυβέρνηση κήρυξε ένα νέο εκλογικό νόμο για την 3η Δούμα, του οποίου οι διατάξεις ήταν ευνοϊκές και αύξαναν ακόμη περισσό τερο τον αριθμό των αντιπροσώπων των γαιοκτημόνων και της αστι κής τάξης των εμπόρων και των βιομηχάνων. Και αυτό συνέβη εις βά ρος του αριθμού των αντιπροσώπων των εργατών και χωρικών, που ήταν ήδη μικρός και τώρα μειωνόταν κι άλλο. Οι μπολσεβίκοι αποφάσισαν να κατεβάσουν αντιπροσώπους και στη 2η και στην 3η Δούμα κάνοντας την εκτίμηση ότι, σε συνθήκες κάμψης του επαναστατικού κινήματος, η συμμετοχή στη Δούμα τούς έδινε τη δυνατότητα να κάνουν δουλειά ζύμωσης στο εσωτερικό της και να πλησιάζουν αγροτικές μάζες μέσω των αντιπροσώπων τους. 15. Εττανάσταοη του Φεβρουάριου. Στις 28 Φεβρουάριου (13 Μάρτη) 1917 ξεκίνησε η αστικοδημοκρατική επανάσταση. Η 29η Νοέμβρη (12η Δε κέμβρη) είχε οριστεί ως ημερομηνία σύγκλησης της Συντακτικής Συνέ λευσης. 16. Επιτροπή για τη Δημόσια Ασφάλεια (ή Επιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας). Όργανο της αντεπανάστασης, θεσμοθετημένο από τη δημοτική Δούμα της Μόσχας στις 25 Φεβρουάριου (7 Νοέμβρη) 1917. Στις 2 (16) Νοέμ βρη 1917 παραδόθηκε στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. 17. Κεντρική Ράντα. Εθνικιστική οργάνωση που είχε δημιουργηθεί στο Κίεβο, τον Απρίλη του 1917, σ' ένα συνέδριο κομμάτων και ομάδων Ουκρανών αστών και μικροαστών. Μετά τη νίκη της Επανάστασης του Οκτώβρη η Ράντα αυτοανακηρύχθηκε ανώτατο όργανο της «Λαϊκής Δημοκρατίας της Ουκρανίας» και μπήκε ανοιχτά στον αγώνα ενάντια στη σοβιετική εξουσία. Το Γενάρη του 1918, απαντώντας στην έκ 273


κληση του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, οι εργάτες του Κιέβου ξεσηκώθηκαν κατά της Ράντα, που στο μεταξύ στήριζε την αντεπα νάσταση. Τα σοβιετικά στρατεύματα μπήκαν στο Κίεβο και η Ράντα εκδιώχθηκε. 18.

274

Κορνίλοφ. Αντεπαναστάτης στρατηγός (αποτυχημένο πραξικόπημα τον Αύγουστο του 1917). Λόγω της μάλλον ανυπόστατης φήμης για τις υποτιθέμενες στρατιωτικές του ικανότητες, ονομάστηκε στρατηγός του βορείου μετώπου και στη συνέχεια διοικητής της 8ης Στρατιάς του νοτιοδυτικού μετώπου. Χάρη στις αντεπαναστατικές θέσεις του, η αστική τάξη πείστηκε ότι είχε βρει' στο πρόσωπό του τον «ισχυρό άνδρα» που θα ήταν ικανός να συντρίψει τις επαναστατικές δυνάμεις. Ο στρατηγός δεν απογοήτευσε στις προσδοκίες τους. Στις 9 Ιούλη διέ ταξε όλους τους διοικητές των στρατιωτικών σωμάτων να χτυπήσουν με τα μυδράλια και τα κανόνια τα τμήματα που θα εγκατέλειπαν τις θέσεις μάχης. Ο Κορνίλοφ προβλήθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια της Κρατικής Σύσκεψης που συγκλήθηκε στη Μόσχα στις 12 Αυγούστου από την Προσωρινή Κυβέρνηση. Σ' αυτή συμμετείχαν αντιπρόσωποι της κρατικής Δούμας, της δημοτικής Δοΰμας, των Σοβιέτ (οι μπολσε βίκοι είχαν αποκλειστεί"), οι αντιπρόσωποι των εμπόρων, των βιομηχάνων, των τραπεζών, του στρατού και των αστικών κομμάτων. Το πρόγραμμα που παρουσιάστηκε από τον υποψήφιο δικτάτορα πρότεινε, μεταξύ άλλων, την επαναφορά της θανατικής ποινής, όχι μόνο στο μέτωπο αλλά και στα μετόπισθεν, καθώς και τη στρατιωτικοποίηση των σιδηροδρόμων και των εργοστασίων που δούλευαν για την άμυνα. Αυτό το πρόγραμμα αναπτύχθηκε περισσότερο στη διάρκεια της Σύσκεψης του στρατηγού Καλέντιν. Το πραξικόπημα για την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας έπρεπε να συμπέσει με το άνοιγμα της Σύσκεψης, αλλά το σχέδιο αυτό χρειά στηκε να εγκαταλειφθεί εξαιτίας της κινητοποίησης των επαναστατι κών μαζών. Στις 12 Αυγούστου, ταυτόχρονα με το άνοιγμα των εργα σιών της Σύσκεψης, 400.000 εργαζόμενοι ανταποκρίθηκαν στο κάλε σμα του Μπολσεβίκικου Κόμματος και κατέβηκαν σε γενική απεργία. Ο Κορνίλοφ ξανάφυγε για το Ανώτατο Γενικό Επιτελείο, όπου τις επό μενες μέρες δέχτηκε την ηθική και υλική στήριξη όλων των δυνάμεων της αστικής τάξης, αλλά και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων της Αντάντ. Στις 19 Αυγούστου ο Κορνίλοφ διέταξε το στρατό να εγκαταλείψει το μέτωπο στη Ρίγα, ανοίγοντας μ' αυτό τον τρόπο το δρόμο στους Γερ μανούς για την Πετρούπολη. Στις 25 Αυγούστου το Ανώτατο Γενικό Επιτελείο συγκέντρωσε στην Πετρούπολη 3.000 αξιωματικούς με το


πρόσχημα κατάπνιξης μιας υποτιθέμενης «μπολσεβίκικης ανταρσίας». Στις 27 Αυγούστου το 3ο Σώμα του κοζάκικου ιππικού, με αρχηγό τον στρατηγό Κριμόφ, έλαβε την εντολή να βαδίσει προς την πρωτεύουσα. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα, αν και δρούσε στην παρανομία, προετοίμασε και στην τελευταία της λεπτομέρεια την αντεπίθεση των εργατικών μαζών, και έκανε έκκληση στους στρατιώτες της φρουράς της πόλης. Τα τμήματα των κοκκινοφρουρών ρίχτηκαν επίσης ενάντια στον Κορνίλοφ. Στα περίχωρα της Πετρούπολης σκάφτηκαν χαρακώματα, μοι ράστηκαν βιαστικά όπλα και τυπώθηκαν εκατομμύρια προκηρύξεις για την κινητοποίηση των λαϊκών μαζών. Η δουλειά της κινητοποίησης είχε καλά αποτελέσματα. Οι σιδηροδρο μικοί ξεβίδωσαν τις σιδηροδρομικές γραμμές και εμπόδισαν με κάθε τρόπο την άφιξη τρένων με τις δυνάμεις του Κορνίλοφ. Το Σοβιέτ της περιφέρειας της Λούγκα απαίτησε από τα στρατιωτικά τμήματα των πραξικοπηματιών να κάνουν ένα μεγάλο γύρο για να συνεχίσουν με τα πόδια. Στις 30 Αυγοΰστου οι κοζάκοι του Ντόν παρουσιάστηκαν στο Σοβιέτ της Λούγκα, προτείνοντας τη σύλληψη του στρατηγού Κριμόφ και ομνύοντας υπακοή στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Ο Κριμόφ, όταν πείστηκε ότι οι στρατιώτες του αρνιόντουσαν να βαδίσουν ενάντια στην Πετρούπολη, αυτοκτόνησε. Οι συνένοχοι του Κορνίλοφ στην ίδια την Πετρούπολη επίσης νικήθηκαν. Η Προσωρινή Κυβέρνηση ήταν ενημερωμένη για κάθε κίνηση του στρα τηγού Κορνίλοφ και ικανοποιούσε κάθε αίτημά του. Όμως το εύρος και η δύναμη του επαναστατικού κινήματος τρόμαξαν τον Κερένσκι, που έκανε μια απότομη αλλαγή πορείας και αποφάσισε να πάρει μέ τρα ενάντια στον πραξικοπηματία. Τον παγίδεψε για να αποδείξει τις προθέσεις του να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία, και έλαβε ο ίδιος από την Προσωρινή Κυβέρνηση πλήρη εξουσία. Στις 30 Αυγούστου μια απόφαση της Προσωρινής Κυβέρνησης απομά κρυνε τον Κορνίλοφ από τα καθήκοντά του ως διοικητή και τον παρέ δωσε στη δικαιοσύνη με την κατηγορία της ανταρσίας. Το 1918, ο Κορνίλοφ απελευθερώθηκε από αντιδραστικές δυνάμεις του Ανώτατου Γενικού Επιτελείου, μαζί με τον Ντενίκιν και άλλους συ νενόχους του, και έλαβε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο σαν επικεφαλής των δυνάμεων των λευκοφρουρών. Προκάλεσε ανταρσία μεταξύ των κοζάκων του Ντόν και κατέλαβε την περιοχή, προκαλώντας τη σοβιε τική εξουσία. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου νικήθηκε από τον Κόκκινο Στρατό και σκοτώθηκε σε μια μάχη. 19.

Τσεντροφλότ. Τον Ιούλιο του 1917 ιδρύθηκε στη Σεβαστούπολη, ταυ τόχρονα με τα Σοβιέτ, η Τσεντροφλότ της Μαύρης Θάλασσας, οργανι 275


σμός που αποτελούνταν από εξωκομματικά άτομα και συνθηκολόγους (μενσεβίκους και σοσιαλεπαναστάτες). 20. Ντασνάκι. Μέλη του «Κόμματος της Ένωσης», που ιδρύθηκε στην Αρμενία το 1890. Εθνικιστική αστική οργάνωση που διεκδικούσε την αυτονομία. 21. Μαυροεκατονταρχίτες (Ένωση του Ρωσικού Λαού, Ένωση του Αρχαγ γέλου Μιχαήλ, Μοναρχικοί, Συμβούλιο της Ενωμένης Αριστοκρατίας). Αυτός ο ετερόκλητος συνασπισμός οργανώσεων συγκέντρωνε τους πιο αντιδραστικούς γαιοκτήμονες και φεουδάρχες. Αυτοί ήταν υπεύ θυνοι για την πιο άγρια καταπίεση στην ύπαιθρο, για πογκρόμ ενα ντίον των εβραίων, σφαγές εργατών κ.λπ. 22. Καντέτοι. Ονομάζονταν έτσι από τα αρχικά του ονόματός τους, KD: Συνταγματικοί Δημοκράτες ή Δημοκρατικό Συνταγματικό Κόμμα. Το πιο σημαντικό φιλελεύθερο αστικό κόμμα της Ρωσίας, που ιδρύθηκε επισήμως τον Οκτώβρη του 1905. Συγκέντρωνε μεγαλοίδιοκτήτες γης και αστούς φιλελεύθερους διανοούμενους που ανήκαν πριν σε άλλες οργανώσεις, συμπεριλαμβανόμενης και της (εκτός νόμου) Ένωσης για την Απελευθέρωση, και σε διάφορα έντυπα. 23. Γιακούτι. Εθνότητα που ανήκει στους τουρκικής προέλευσης πληθυ σμούς της Γιακουτίας, στη βόρεια Σιβηρία. 24. Κρατική Τράπεζα. Η απόφαση της εθνικοποίησης των τραπεζών επικυρώθηκεαπό την Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σο βιέτ, μαζί με το διάταγμα για τον έλεγχο του περιεχομένου των χρη ματοκιβωτίων στις τράπεζες, στις 14 (27) Δεκέμβρη 1917. 25. Προμήθεια αξιογράφων. Ως αξιόγραφα εννοούνται τα χαρτονομί σματα κρατικής έκδοσης και διάφορα χρεόγραφα, χαρτόσημα κ.λπ.

Σημείωση: Οι σημειώσεις της ιταλικής έκδοσης εμφανίζονται, σε ορισμένα σημεία του βιβλίου, μέσα σε [αγκύλες]. Οι βιογραφικές υποσημειώσεις σχετικά με κάθε συγγραφέα, τα «Σύντομα βιογραφικά», καθώς και το «Χρονολόγιο», ανήκουν είτε στους ίδιους τους συγγραφείς είτε στους επιμελητές της ρωσικής έκδοσης του βιβλίου. 276

ΧΡΟ Ν Ο ΛΟ ΓΙΟ

1 Οκτώ βρη* (14 Οκτώβρη). Ο Β.Ι. Λένιν γράφει την έκκληση «Προς τους εργάτες, τους αγρότες και τους στρατιώ τες», στο οποίο καλεί σε ανατροπή της αντεπαναστστικής Προσωρινής Κυβέρνησης και σε κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ. Την ίδια μέρα, σ ' ένα γράμμα που απευθύνεται στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμμα τος, στις Κομματικές Επιτροπές Μόσχας και Πετρούπολης και στους μπολσεβίκους βουλευτές των Σοβιέτ των δύο αυτών πό λεων, ο Λένιν υπογραμμίζει ότι «το να χρονοτριβούμε είναι ολο φάνερα έγκλημα». 2-7 Οκτώβρη (15-20 Οκτώβρη). Πραγματοποιείται το 1ο Περιφερειακό Συνέδριο της οργάνωσης Καυκάσου των μπολσεβίκων, στην Τι φλίδα. Οι αποφ άσεις του Συνεδρίου υιοθετούν τις κατευθύνσεις της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος για την ένοπλη εξέγερση. 3 Οκτώβρη (16 Οκτώβρη). Η Κεντρική Επιτροπή του ΣΔΕΚΡ (μπ.) παίρ νει την ακόλουθη απόφαση: «Να προταθεί στον Ίλιτς να μετα φ ερθεί στην Πετρούπολη, ώστε να είναι δυνατή μια στενή και σταθερή επικοινωνία». Από τον Ιούλη, αφού χτυπήθηκε η δημο κρατία στην Πετρούπολη, η Προσωρινή Κυβέρνηση καταδίωκε τους μπολσεβίκους και ο Β.Ι. Λένιν βρισκόταν στην παρανομία. Το 2ο Συνέδριο του στόλου της Βαλτικής ψηφίζει απόφαση με την οποία απαιτεί την άμεση απομάκρυνση του πρωθυπουργού Α.Φ . Κερένσκι από την κυβέρνηση, χαρακτηρίζοντάς τον τυχοδιώκτη «ο οποίος με το βρώμικο εκβιασμό για χάρη της αστικής τάξης, ατιμάζει και καταστρέφει μια μεγάλη επανάσταση». Σε συγκέ

• Όλες οι ημερομηνίες του βιβλίου ακολουθούν το γρηγοριανό ημερολόγιο, το οποίο ίσχυε στη Ρωσία έως το Φεβρουάριο του 1918 και υπολειπόταν 13 ημέρες του ευρωπαϊκού (ιουλιανού) ημερολογίου. Σε παρένθεση παρατίθε ται η ημερομηνία σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο υιοθετή θηκε και στη Ρωσία μετά την επικράτηση της Επανάστασης. 277


ντρωσή τους οι στρατιώ τες της 1ης Στρατιάς της Σιβηρίας υπερψηφίζουν την απόφαση των μπολσεβίκων να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ. 5 Οκτώβρη (18 Οκτώβρη). Το Συνέδριο των Λετονών Τυφεκιοφόρων της 7ης Στρατιάς στο Βέντεν, υποστηριζόμενο από μια διαδή λωση 5.000 στρατιωτών και εργατών, αποφασίζει ομόφωνα να παλέψει αποφασιστικά ενάντια στην αντιδραστική Προσωρινή Κυβέρνηση. 6 Οκτώβρη (19 Οκτώβρη). Η Συνδιάσκεψη των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών του κυβερνείου της Πετρούπολης, που πραγματοποιείται στην Κροστάνδη, υπερψηφίζει απόφαση με την οποία αρνείται την υποστήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση και καλεί στον αγώνα για τη σοβιετική εξουσία. 7 Οκτώβρη (20 Οκτώβρη). Ο Λένιν επιστρέφ ει παράνομα στην Πε τρούπολη και εγκαθίσταται στο διαμέρισμα της Μαργκερίτα Φοφάνοβα (συνοικία Βίμποργκ, οδός Σερντομπόλσκαγια, 1/92). 8 Οκτώβρη (21 Οκτώβρη). Στην Ο ύφα γίνεται διαδήλωση της φρουράς και των εργατών με σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Το Σο βιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της Πετρούπολης, με πρόταση των μπολσεβίκων, αποφασίζει να συγκροτήσει την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. 9 Οκτώβρη (22 Οκτώβρη). Συλλαλητήριο, στο οποίο συμμετέχουν πολ λές χιλιάδες εργατών της βιομηχανίας Ομπουχοβ της Πετρούπο λης, εγκρίνει ψήφισμα για ανατροπή της αστικής κυβέρνησης και δημιουργία σοβιετικής εξουσίας. 10 Οκτώ βρη (23 Ο κτώ βρη). Στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτρο π ή ς του Κόμματος ο Λένιν παρουσιάζει εισήγηση για την τρέ χουσα κατάσταση. Προτείνει ψήφισμα για ένοπλη εξέγερση, πο υ γίνεται δεκτό απ ό την Κεντρική Επιτροπή και το οποίο κα ταδικάζει τις διαλυτικές θέσεις των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ , με λών της Κεντρικής Επ ιτροπής που προσπαθούσαν να επέμβουν ενάντια στη λενινιστική απόφ αση. Σ ' αυτή την ίδια συνε δρίαση συγκροτείται το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επ ι 278

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

τροπής, με επικεφ α λής τον Λένιν και με καθήκον την καθοδή γηση της εξέγερσης. Μ εταξύ 10 και 16 Οκτώ βρη, ο Λένιν σ υ ναντιέται με τα μέλη της Κεντρικής Επ ιτροπής στο διαμέρισμα του διακεκριμένου σ τελέχους, και τότε προέδρου της καθοδή γησης της περιοχής Λεσνόφ σκι, Μ ιχαήλ Καλίνιν (συνοικία Βί μποργκ, οδός Βίμποργκ 106, διαμέρισμα 1), και συζητάει την προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης. 11 Οκτώβρη (24 Οκτώβρη). Στο συλλαλητήριο των εργατών της βιο μηχανίας Πουτιλοβ εγκρίνεται ομόφωνα η απόφαση για το π έ ρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ και τον εξοπλισμό της εργατικής τάξης. 11-13 Οκτώβρη (24-26 Οκτώβρη). Στην Πετρούπολη διεξάγεται το Σ υ νέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της επαρχίας του Βορρά, υπό την καθοδήγηση των μπολσεβίκων. Στην απόφαση του Συνεδρίου επισημαίνεται: «...Έφ τα σ ε η ώρα που μόνο μια αποφασιστική και ομόφωνη επέμβαση όλων των σοβιέτ μπορεί να σώσει τη χώρα και την επανάσταση και να λύ σει το πρόβλημα της κεντρικής εξουσίας». 72 Οκτώβρη (25 Οκτώβρη). Στην κλειστή συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης ορίζεται ο κανονισμός της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής. Μεταξύ 12 και 15 Οκτώβρη (25-28 Οκτώβρη). Ο Λένιν συναντιέται αρ κετές φορές στο παράνομο διαμέρισμα με τον εκπρόσωπο της Επιτροπής Μόσχας του ΣΔΕΚΡ (μπ.), Ο.Α. Πιατνίτσκι, και συζη τάει μαζί του την προετοιμασία της εξέγερσης στη Μόσχα. 13 Οκτώβρη (26 Οκτώβρη). Σε συνεδρίαση του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών του Μ πακού εκλέγεται προσωρινή Εκτε λεστική Επιτροπή με πρόεδρο τον γνωστό μπολσεβίκο Στεπάν Σαουμιάν. 13-15 Οκτώβρη (26-28 Οκτώβρη). Στο Εκατερίνμπουργκ διεξάγεται το 2ο Συνέδριο του Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της περιφέρειας του Εκατερίνμπουργκ. Το Συνέδριο ζητάει να περάσει αμέσως η εξουσία στα σοβιέτ. 279


14 Οκτώβρη (27 Οκτώβρη). Ο Λένιν συζητάει με τους καθοδηγητές του Μπολσεβίκικου Κόμματος την προετοιμασία της ένοπλης εξέγερ σης στο διαμέρισμα του μηχανοδηγού των φινλανδικών σιδηρο δρόμων Γ.Ε. Ταλάβα (συνοικία Βίμποργκ, πάροδος Λομάνσκι, 4/β, διαμέρισμα 29). Στο Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ των ερ γατών και στρατιω τών βουλευτών του Μινσκ εκλέγονται μόνο οι μπολσεβίκοι. 15 Οκτώβρη (28 Οκτώβρη). Πραγματοποιείται συνάντηση της Επιτρο π ή ς Πετρούπολης του Μ πολσεβίκικου Κόμματος. Σχεδιάζονται τα μέτρα για την προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης, σύμφωνα με την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής της 10ης Οκτώβρη. 16 Οκτώβρη (29 Οκτώβρη). Πραγματοποιείται η συνεδρίαση της Κε ντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος με τους αντι προσώ πους των κομματικών οργανώσεων. Συζητείται η ένοπλη εξέγερση. Ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ παρεμβαίνουν και πάλι ενα ντίον της. Γίνεται δεκτό το ψήφισμα που προτείνεται από τον Λέ νιν για την προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης. Το Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της Πετρούπολης, προκειμένου να κινητοποιήσει τις μάζες στον αγώνα, αποφασίζει να γιορτάσει την 22α Οκτώβρη, δωδέκατη επέτειο της ίδρυσης των σοβιέτ, ως «Ημέρα των Σοβιέτ της Πετρούπολης». Το Επαρχιακό Συνέδριο των Σοβιέτ του Βόλγα και του Σαράτοφ ψηφίζει να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ. Το Συνέδριο των Σοβιέτ του κυβερνείου του Βλαντιμίρ εκλέγει μπολσεβίκικη Εκτελεστική Επιτροπή. Η εξουσία περνάει εκ των πραγμάτων στα σοβιέτ. 16-24 Οκτώβρη (29 Οκτώβρη-6 Νοέμβρη). Στο Ιρκούτσκ πραγματο ποιείται το 1ο Συνέδριο των Πανσιβηριανών Σοβιέτ. Αποφασιζεται το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ. Στο Συνέδριο εκλέγεται η πρώτη Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ της Σιβη ρίας (Τσεντροσιμπίρ). 7 7 Οκτώβρη (30 Οκτώβρη). Αρχίζει τις εργασίες της η Πανρωσική Συν διάσκεψη των εργοστασιακών και βιοτεχνικών επιτροπώ ν στην Πετρούπολη. Η Συνδιάσκεψη τοποθετείται υπέρ του περάσμα τος της εξουσίας στα σοβιέτ και υιοθετεί όλες τις σχετικές προ

280


τάσεις του Μ πολσεβίκικου Κόμματος. Στο Κίεβο, στην Επαρχιακή Συνδιάσκεψη του Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Νοτιοδυτικής Περιφέρεια ς, ψηφίζε ται απόφαση να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ. Νύχτα της 17ης π ρ ο ς 18 Οκτώβρη (νύχτα της 30ής πρ ο ς 31 Οκτώβρη). Ο Λένιν συναντιέται, στο διαμέρισμα του εργάτη Ν.Α. Παβλόφ (οδός Σερντομπόλσκαγια 35, διαμέρισμα 4) με τα στελέχη της Στρατιωτικής Οργάνωσης της Κεντρικής Επιτροπής, Ν.Τ. Ποντβόισκι, Β.Α. Αντόνοφ-Οβσέενκο και Β.Ι. Νιέφσκι. Ακούει τις ανα φορές τους για την εξέλιξη της προετοιμασίας για την ένοπλη εξέγερση στην Πετρούπολη και τους δίνει σημαντικές συμβουλές και σχετικές υποδείξεις. 18 Οκτώβρη (31 Οκτώβρη). Στο φύλλο 156 της εφημερίδας Νόβσγια Ζίζν (Νέα Ζωή) δημοσιεύεται η δήλωση των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ ότι «κάτω από αυτές τις περιστάσεις» τάσσονται «εναντίον κάθε απόπειρας να τους φορτωθεί η ευθύνη της πρωτοβουλίας της ένοπλης εξέγερσης». Η Προσωρινή Κυβέρνηση, προειδοποιημένη με αυτόν τον τρόπο, διατάσσει τη λήψη μέτρων για να εμποδίσει τη δράση των μπολ σεβίκων. Ο Λένιν στο «Γράμμα προς τα μέλη του Μπολσεβίκικου Κόμμα τος» ζητά τη διαγραφή των Ζινόβιεφ και Κάμενεφ από το Κόμμα ως προδοτών της επανάστασης, επειδή αποκάλυψαν την από φαση της Κεντρικής Επιτροπής για την ένοπλη εξέγερση. Σ ε μια παράνομη συνεδρίαση των εκπροσώπων των επιτροπών των συνταγμάτων της φρουράς της Πετρούπολης στο Σμόλνι, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι σχεδόν όλων των μονάδων της Πετρούπολης και των περιχώρων, αποφασίζεται η ένοπλη εξέγερση. Σε μια συνέλευση στρατιω τών, το Σύνταγμα Ισμαήλοφσκι δηλώνει έτοιμο να υποστηρίξει τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης στον αγώνα για το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ. 19 Οκτώβρη (1 Νοέμβρη). Σε συνέλευσή του, το σύνταγμα της φρου ράς της περιοχής Εγκέρσκι δηλώνει ότι αρνείται εφεξής να υπα κούει στην Προσωρινή Κυβέρνηση και πω ς αναγνωρίζει μόνο την εξουσία του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Για το λόγο αυτό, ζητά να 281


περάσει η εξουσία στα σοβιέτ. Το Σοβιέτ της Καλούγκα διαλύεται από τις δυνάμεις της Προσωρινής Κυβέρνησης. Η φρουρά της περοχής της Καλούγκα, που έχει περάσει στην πλευρά των μπολσεβίκων, αντιστέκεται με τα όπλα. 20 Οκτώβρη (2 Νοέμβρη). Τη νύχτα μεταξύ 20 και 21 Οκτώβρη η Κε ντρική Επαναστατική Επιτροπή ορίζει τους επιτρόπους για όλα τα τμήματα της φρουράς της Πετρούπολης. 20-26 Οκτώβρη (2-8 Νοέμβρη). Διεξάγεται το 1ο Επαρχιακό Συνέδριο των Συνδικάτων της Απω Ανατολής στο Βλαδιβοστόκ. Το Συνέ δριο τάσσεται υπέρ της εξουσίας των σοβιέτ και υποστηρίζει το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ στην Πετρούπολη. 21 Οκτώβρη (3 Νοέμβρη). Σε συνάντηση των αντιπροσώπων της επ ι τροπής του συντάγματος της φρουράς της Πετρούπολης αποφασίζεται η υποστήριξη με κάθε τρόπο της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής και η σύγκληση του 2ου Συνεδρίου των Σοβιέτ. Προτείνεται να παρελάσουν οι δυνάμεις των εργατών και των στρατιω τών της Πετρούπολης με την ευκαιρία της «Ημέρας του Σοβιέτ της Πετρούπολης» (22 Οκτώβρη). Σε μια αναφορά σχετικά με την εξουσιοδότηση του αντιπροσώ που στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, το Σοβιέτ των ερ γατών και στρατιω τών βουλευτών της Τασκένδης, σε συμφωνία με τις επιτροπές των λόχων και των συνταγμάτων, υιοθετεί την μπολσεβίκικη απόφαση σύμφωνα με την οποία όλη η εξουσία πρ έπει να περάσει στα σοβιέτ. 22 Οκτώβρη (4 Νοέμβρη). Στην Πετρούπολη γιορτάζεται η «Ημέρα του Σοβιέτ της Πετρούπολης». Στα στρατιω τικά τμήματα, στα εργο στάσια και στις βιοτεχνίες γίνονται μεγαλειώδη συλλαλητήρια, στα οποία ηγεμονεύουν οι μπολσεβίκοι. Το καταδρομικό Αβρόρα παίρνει από το Σοβιέτ τη διαταγή να παραμείνει στην Πετρούπολη, και αγνοεί τη διαταγή της Προσω ρινής Κυβέρνησης να βγει στην ανοιχτή θάλασσα. 23 Οκτώβρη (5 Νοέμβρη). Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή του Σοβιέτ της Πετρούπολης απευθύνει κάλεσμα «στον πληθυσμό της Πετρούπολης» για το διορισμό των επιτρόπω ν στα στρατιω 282


τικά τμήματα που βρίσκονται στα κυριότερα στρατηγικά σημεία της πρω τεύουσας και των γειτονικών πόλεων. 24 Οκτώβρη (6 Νοέμβρη). Με εντολή της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής, όλες οι στρατιωτικές μονάδες τίθενται σε επιφυλακή. Η Προσωρινή Κυβέρνηση προσπαθεί να εμποδίσει την εξέγερση. Θέτει σε επιφυλακή όλες τις στρατιωτικές σχολές αξιωματικών και υπαξιωματικών, και μονάδες γιούνκερ καταλαμβάνουν τα κυριό τερα στρατηγικά σημεία της πόλης. Η Προσωρινή Κυβέρνηση απο φασίζει να κλείσει τις εφημερίδες Ραμπότσι Πουτ (Εργατικός Δρό μος) και Σολντάτ (Στρατιώτης) και να συλλάβει τους μπολσεβίκους που συμμετείχαν στη μεγαλειώδη διαδήλωση του Ιούλη. Το Γενικό Επιτελείο της Στρατιωτικής Περιφέρειας Πετρούπολης διατάζει να καθαιρέσουν και να στείλουν στο στρατοδικείο τους επιτρόπους της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής που δουλεύουν στα σώματα της φρουράς. Ο γενικός διοικητής της Στρατιωτικής Περι φέρειας Πετρούπολης διατάζει ως μέτρο πρόληψης να κοπούν τα τηλέφωνα του Σοβιέτ της Πετρούπολης και να σηκωθούν οι γέφυ ρες, για να απομονωθούν οι προλεταριακές συνοικίες από το κέ ντρο της πόλης. Η φρουρά του Πετρσπαβλόφσκ περνάει στο πλευρό των εξεγερμένων. Ό λη τη μέρα διανέμονται στα επανα στατικά στρατεύματα και στους κοκκινοφρουρούς τα όπλα που πάρθηκαν από το οπλοστάσιο του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ. Το καταδρομικό Αβρόρα παίρνει από την Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή την εντολή να ελευθερώσει τις γέφυρες του Νέβα. Ο Λένιν, στο «Γράμμα στα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής», γρά φ ει: «Η αργοπορία της εξέγερσης σημαίνει θάνατο». Προτείνει τη σύλληψη της Προσωρινής Κυβέρνησης και το πέρασμα της εξου σίας στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή. Αργά το βράδυ ο Λένιν φτάνει στο Ινστιτούτο Σμόλνι και αναλαμβάνει προσω πικά τη διεύθυνση της ένοπλης επανάστασης. Σε ειδική συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ (μπ.), με τη συμμετοχή του Λένιν, συζητιέται το πρόβλημα της σύνθε σης της σοβιετικής κυβέρνησης της Ρωσίας. 25 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη). Στη 1 και 25' τη νύχτα καταλαμβάνεται το κεντρικό ταχυδρομείο από ένα τμήμα ναυτών, κοκκινοφρουρών και στρατιωτών. Στις 2 τη νύχτα τα τμήματα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής καταλαμβάνουν τους σιδηροδρομικούς 283


σταθμούς Νικολάεβσκι και Μτταλτίσκι. Στις 3:30 το καταδρομικό Αβρόρα αγκυροβολεί κοντά στη γέφυρα Νικολάεβσκι και τα τε θωρακισμένα παρατάσσονται απέναντι από τα Χειμερινά Ανά κτορα. Μ ετά από αίτημα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επ ι τροπής, ετοιμάζεται η μεταφορά μιας στρατιάς που αποτελείται από 8.0 00 οπλισμένους ναύτες, από το Χέλσινγκφορς (Ελσίνκι), την Κροστάνδη και το Ρεβέλ (Ταλίν). Στις 6 το πρωί, με εντολή της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επ ι τροπής, καταλαμβάνονται η Κρατική Τράπεζα και τα γραφεία των κεντρικών εφημερίδων. Στις 7 το πρωί αποκρούονται οι γιούνκερ της φρουράς στη γέφυρα των Χειμερινών Ανακτόρων. Στο Νέβα πλέουν οι τορπιλάκατοι, οι οποίες σταματούν έτοιμες για μάχη απέναντι από τα ανάκτορα. Στις 10 το πρω ί της 25ης Οκτώβρη, ο Β.Ι. Λένιν, χωρίς να π ερι μένει την παράδοση των Χειμερινών Ανακτόρων, όπου είχε εγκλωβιστεί η Προσωρινή Κυβέρνηση έχοντας χάσει στην πράξη κάθε εξουσία, γράφει το παρακάτω διάγγελμα, στο όνομα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής: «Στους πολίτες της Ρωσίας! Η Προσωρινή Κυβέρνηση καθαιρέθηκε. Η κρατική εξουσία π έ ρασε στα χ έρια του οργάνου του Σοβιέτ των εργατών και στρα τιωτών βουλευτών της Πετρούπολης, την Επαναστατικής Στρα τιωτικής Επιτροπής, που είναι επικεφαλής του προλεταριάτου και της φρουράς της Π ετρούπολης. Η αιτία για την οποία αγωνίστηκε ο λαός, δηλαδή η πρόταση για μια άμεση δημοκρατική ειρήνη, για την κατάργηση της γαιοκτη σίας, για τον εργατικό έλεγχο στην παραγωγή, για τη δημιουργία μ ιας Σοβιετικής Κυβέρνησης, είναι εγγυημένη. Ζήτω η επανάσταση των εργατών, των στρατιωτών και των χωρικών! Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης». Στις 14 και 35' ξεκινάει η έκτατη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Π ε τρούπολης. Τα μέλη του Σοβιέτ ακούνε την εισήγηση της Επανα στατικής Στρατιωτικής Επιτροπής για την ήττα της Προσωρινής Κυβέρνησης και για τη νίκη της επανάστασης. Στην τοποθέτησή του για τα καθήκοντα που είναι μπροστά στη σοβιετική εξουσία, ο Β.Ι. Λένιν λέει: «Τώρα μάθαμε να δουλεύουμε φιλικά. Η ίδια η επανάσταση είναι η απόδειξη γι' αυτό. Έχουμε τη δύναμη να ορ284


γανώσουμε τη μάζα που θα νικήσει τα πάντα και θα οδηγήσει το προλεταριάτο στην παγκόσμια επανάσταση». Στις 22:40 στο Σμόλνι αρχίζει το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σο βιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών. Στη Μόσχα συγκροτείται η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή των μπολσεβίκων. Οι μενσεβίκοι, οι σοσιαλεπαναστάτες, οι καντέτοι και οι αντιπρόσωποι των άλλων αντεπαναστατικών κομ μάτων σχηματίζουν ένα αντεπαναστατικό κέντρο, την «Επι τροπή για τη Δημόσια Ασφάλεια». Η πλειοψηφία των κυβερνητικών γραφείων και τα νευραλγικά σημεία έχουν καταληφθεί από τους μπολσεβίκους. Η κοινή συνε δρίαση των Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της Μόσχας επικυρώνει την απόφαση των μπολσεβίκων για την ορ γάνωση της Επαναστατικής Επιτροπής για την υποστήριξη με κάθε τρόπο της Πετρούπολης. Στη Μόσχα, μονάδες των κοκκινοφρουρών καταλαμβάνουν το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο και το Τηλεφωνείο. Η σοβιετική εξουσία εγκαθίσταται στο Μινσκ, στο Βλαντιμίρ, στο Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ, στο Λουγκάνσκ, στο Ορέχοβο-Ζούεβο, στην Κροστάνδη, στο Γιούρεφ. 26 Οκτώβρη (8 Νοέμβρη). Στις 3:10 το πρω ί φτάνει η είδηση ότι έπ ε σαν τα Χειμερινά Ανάκτορα και ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση έχει συλληφθεί. Στις 5 το το πρω ί το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ εγκρίνει την έκκληση, γραμμένη από τον Βλαντιμίρ Ίλιτς «Προς τους ερ γάτες, τους στρατιώ τες και τους αγρότες», που αναγγέλλει ότι όλη η εξουσία έχει περάσει στα χέρια των σοβιέτ. Στις 17:00 αρ χίζει η δεύτερη συνεδρίαση. Στα βασικά δύο θέματα, της ειρήνης και της γης, παρεμβαίνει ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Γύρω στις 23:00 γίνεται ομόφωνα δεκτό το διάταγμα για την ει ρήνη. Στις 2 τη νύχτα, γίνεται δεκτό το δεύτερο ιστορικό διά ταγμα, που εκφράζει τις ελπίδες και τα συμφέροντα εκατομμυ ρίων αγροτών, το διάταγμα για τη γη. Το Συνέδριο θεσμοθετεί εξάλλου την εργατοαγροτική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Οι εκπρόσωποι της αρι στερός [οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες], που στο Συνέδριο εί χαν υποστηρίξει τους μπολσεβίκους, αρνούνται να μπουν στη σοβιετική κυβέρνηση. 285


Καλούνται να πάρουν μέρος στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων: Πρόεδρος του Συμβουλίου: Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ (Λένιν). Λαϊκός Επίτροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις: Λ.Ι. Ρίκοφ. Λαϊκός Επίτροπος για τη Γεωργία: Β.Π. ΜιλιοΟτιν. Λαϊκός Επίτροπος για τα Θέματα Εργασίας: Α.Γ. Σλιάπνικοφ. Για τα Στρατιωτικά Θέματα και το Ναυτικό εκλέγεται μια επιτροπή που αποτελείται από τους Β.Α. Οβσεένκο (Αντόνοφ), N.T. Κριλένκο, Π.Ε. Ντιμπένκο. Λαϊκός Επίτροπος για τη Βιομηχανία και το Εμπόριο: Β.Π. Νόγκιν. Λαϊκός Επίτροπος για τη Δημόσια Εκπαίδευση: Α.Β. Λουνατσάρσκι. Λαϊκός Επίτροπος για τα Οικονομικά: 1.1. Σκβόρτσοφ (Στεπάνοφ). Λαϊκός Επίτροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις: Λ.Ν. Μπρονστάιν (Τρότσκι). Λαϊκός Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη: Γ.Ι. Οπόκοφ (Λομόφ). Λαϊκός Επίτροπος για την Τροφοδοσία: ΙΑ Τεοντόροβιτς. Λαϊκός Επίτροπος για τα Ταχυδρομεία και ταΤηλίγραφεια: Ν.Π. ΑβΛοφ (Γκλεμπόφ). Λαϊκός Επίτροπος για τις Εθνότητες: Ι.Β. Τζουγκασβιλι (Στάλιν). Γύρω στις 6 το πρω ί της 27ης Οκτώβρη το ιστορικό 2ο Π α ν ρ ο σικό Συνέδριο των Σοβιέτ ολοκλήρωσε τις εργασίες του. Ξεκίνησε η θριαμβευτική πορεία (όπως την ονόμασε ο Λένιν) της σοβιετικής εξουσίας. Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Μόσχας έδούσε εντολή στη φρουρά να παραμείνουν όλες οι στρατιω τικές μονά δες σε κατάσταση συναγερμού. Η Κομματική Επιτροπή της π ε ριοχής Μόσχας και το Περιφερειακό Γραφείο του Κόμματος απο φάσισαν να σταματήσουν κάθε διαπραγμάτευση και να αρχίσουν αποφασιστική δράση. Η Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Μόσχας έκλεισε τέσσερις αστικές εφημερίδες. Η εξουσία πέρασε στα σοβιέτ στο Καζάν, το Ροστόβ στον Ντον, την Ο ύφα, το Ριαζάν, το Εκατερίνμπουργκ, το Κάμενετς-Ποντόλσκι, το Ρεβέλ (Ταλίν). 27 Οκτώβρη (9 Νοέμβρη). Ξ εσ π ά η πρώτη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ επαναστατών στρατιω τών και γιούνκερ στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας. Εγκαθιδρύεται η εξουσία των σοβιέτ στη Σαμάρα, το Σαράτοφ, το Βιτέμπσκ, το Γιαροσλάβλ. 27-31 Οκτώβρη (9-13 Νοέμβρη). Η σοβιετική εξουσία εγκαθιδρύεται στην Τασκένδη. 28-31 Οκτώβρη (10-13 Νοέμβρη). Στο Νίζνι-Νόβγκοροντ, το Τβερ, το Βορονέζ, το Γκομέλ και το Σμολένσκ η εξουσία περνάει στα σοβιέτ. 286

ΣΥΝΤΟΜ Α ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ των κυριότερων προσώπων που αναφέρονται στο βιβλίο

Α βίλοφ , Ν .Π . (Γκλεμπόφ , Ν.) (1887-1942) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1904'. Συμμετείχε ενεργά στην πρώτη ρωσική επανάσταση. Μ ετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τα Ταχυδρομείο και Τηλεγραφείο. Το Μάη-Ιοΰνη του 1918, Επίτροπος του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα πολιτικά, στρατιω τικά, συνδικαλιστικά, κρατικά, κομματικά και οικονο μικά. Το 1925, στο 14ο Συνέδριο του Κόμματος, τάχθηκε με την αντι πολίτευση. Μ ετά το Συνέδριο αναγνώρισε το λάθος του και δέχτηκε τις κομματικές αποφάσεις. Από το 1928 ήταν διευθυντής στη βιομηχανία αγροτικών μηχανών του Ροστόβ στον Ντον (Rostselmas). Αντόνοφ-Σαρατόβσκι, Β .Π . (1885-1965) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1902'. Το 1917-1918 ήταν πρόεδρος του Σοβιέτ εργατών και στρατιω τών βουλευτών του Σαράτοφ. Αργότερα ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις της Ουκρανίας και αντιπρόεδρος του Ανώ τατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ . Άτμαν, Ν .Ι. (γεννήθηκε το 1889) - ζωγράφος. ΒασΑ ιεφ -Γιο υζίν, Μ .Ι. (1876-1937) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1898'. Έλα βε μέρος στην επανάσταση του 1905. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 ήταν αντιπρόεδρος του Σοβιέτ του Σαράτοφ. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν μέλος του συμβουλίου του Λαϊκού Επιτροπάτου για τις Εξωτερικές Υποθέσεις, και του Επαναστα τικού Στρατιωτικού Συμβουλίου της 15ης Στρατιάς. Στη συνέχεια ανέ λαβε καθήκοντα στη διοίκηση της εισαγγελίας. Το 1924-37 ήταν αντι πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ . Βόλσκι, Σ . (Σοκόλοφ , Α .Β .) - γεννήθηκε το 1880. Αρχικά συμπαθών των μπολσεβίκων, ύστερα απομακρύνθηκε. Εναντιώθηκε στην Επανά σταση του Οκτώβρη, μετανάστευσε στο εξωτερικό, αλλά στη συνέχεια επέστρεψ ε στη Σοβιετική Ρωσία. Δούλεψε σε οργανώσεις σχεδιασμού και εμπορίου. Από το 1927 ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία. 287

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ TOY OKTQBPH

Γιακόβλεβα, Β.Ν . (1885-1944) - μέλος του ΚΚΣΕ οπτό το 1904'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη δούλεψε στις σοβιετικές και κομματικές οργανώσεις: μέλος του συμβουλίου του Λαϊκού Επιτροπάτου για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και του συμβουλίου του Λαϊκού Επιτροπάτου για τη Διατροφή, γραμματέας της Κομματικής Επιτροπής της Μόσχας, του Σιβηριανού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος, Λαϊ κός Επίτροπος για την Οικονομία της Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσια λι στικής Δημοκρατίας της Ρωσίας, και σε άλλες θέσεις. Γιόφ ε, Λ Α . (1883-1927) - μπήκε στο επαναστατικό κίνημα στα τέλη του 1890. Τον Αύγουστο του 1917 έγινε δεκτός στο Μπολσεβίκικο Κόμμα. Τις μέρες του Οκτώβρη ήταν μέλος της Επαναστατικής Στρα τιωτικής Επιτροπής της Πετρούπολης. Τα επόμενα χρόνια ασχολήθηκε με διπλωματική δουλειά. Γκορμπουνοβ, Ν .Π . (1892-1938) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1917’. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη, γραμματέας του Συμβουλίου των Λαϊ κών Επιτρόπων. Αργότερα ασχολήθηκε με πολιτικά και οικονομικά κα θήκοντα. Από το 1928 ως το 1932, πρόεδρος της επιστημονικής ε π ι τροπής του Επιτροπάτου για τη Χημεία. Από το 1932 ως το 1935 διηύθυνε την αποστολή του Τάτζικο-Παμίρ στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ . Από το 1935, πλήρες μέλος και μόνιμος γραμμα τέας της Ακαδημίας των Επιστημών της ΕΣΣΔ . Ερ εμ έεφ , Κ .Σ . (1874-1931) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1896'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη, συντάκτης των μπολσεβίκικων εφημερί δων Ζβεζντά και Πράβντα. Από το 1915 μέλος του Ρωσικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Το 1917 ήταν από τους οργα νω τές της Κόκκινης Φρουράς και μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτι κής Επιτροπής της Πετρούπολης. Από το 1917 διοικητής των μονάδων της στρατιωτικής περιφέρειας της Πετρούπολης. Μ ετά τον εμφύλιο πόλεμο, μέλος του Επαναστατικού Σοβιέτ του στόλου της Βαλτικής. Στη συνέχεια πέρασε σε καθοδηγητικά κομματικά καθήκοντα, καθώς και καθήκοντα εκδοτικά και συγγραφικά. Ζ ινό βιεφ (Ραντομίλσκι), Γ.Ε . (1883-1936) - μπήκε στο Μ πολσεβίκικο Κόμμα το 1901'. Από το 1908 ως τον ΑπριΛη του 1917 ήταν αυτοεξόριστος. Από το 5ο Συνέδριο του Κόμματος έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Στη διάρκεια της προετοιμασίας και της εξαπόλυσης της 288

ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη τοποθετήθηκε ενάντια στην ένοπλη εξέγερση. Δημοσιοποιώ ντας, μαζί με τον Κάμενεφ, στη μενσεβίκικη εφημερίδα Νόβαγια Ζιζν την αντίθεσή του με την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής για την ένοπλη εξέγερση, αποκάλυψε μια μυ στική απόφαση του Κόμματος, βάζοντας έτσι σε κίνδυνο την επανά σταση. Αργότερα διετέλεσε πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής, πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Για την αντι κομματική δράση του διώχτηκε επανειλημμένως από τις τάξεις του Κόμματος. Το 1934 διαγράφτηκε οριστικά. [Σημ. ιταλ. έκδ.: Δικάστηκε το 1936 για αντεπαναστατική συνομωσία με στόχο τη βίαιη ανατροπή της σοβιετικής κυβέρνησης, και καταδικάστηκε σε θάνατο.] Καλέντιν, Α.Μ . (1861-1918) - στρατηγός του τσαρικού στρατού, αταμάνος των κοζάκων του Ντον. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν από τα στελέχη της αντεπανάστασης στην επαρχία του Ντον, συμμετείχε στη δημιουργία του «εθελοντικού στρατού» των λευκο φρουρών, επικεφαλής των κοζάκικων ανταρσιών. Αυτοκτόνησε μετά τις ήττες που υπέστη στο μέτωπο τον Ιανουάριο του 1918. Καλίνιν, Μ .Ι. (1875-1946) - εξέχουσα προσωπικότητα του Κομμουνι στικού Κόμματος και του σοβιετικού κράτους. Μέλος του Κόμματος από το 1896'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, ύστερα Επίτροπος της Δημοτικής Οικο νομίας της Πετρούπολης. Από το Μάρτιο του 1919 πρόεδρος της Παν ρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής (VCIK), πρόεδρος της Σο βιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ρωσίας και, από το Δεκέμβρη του 1922, και της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δη μοκρατιών. Κά μενεφ (Ρόζενφ ελντ), Λ .Β . (1883-1936) - μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος από το 1901'. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου πήρε θέση ενάντια στη λενινιστική τάση του Κόμματος για τη σοσιαλι στική επανάσταση. Τον Οκτώβρη του 1917 δημοσίευσε στη μενσεβί κικη εφημερίδα Νόβαγια Ζιζν, εκπροσωπώντας τον ιίιο και τον Ζινόβιεφ, μια δήλωση διαφωνίας με το ψήφισμα της Κεντρικής Επιτροπής σε σχέση με την ένοπλη εξέγερση, αποκαλύπτοντας έτσι μια μυστική απόφαση του Κόμματος και βάζοντας σε κίνδυνο την επανάσταση. Στη συνέχεια διετέλεσε πρόεδρος του Σοβιέτ της Μόσχας, αντιπρόε 289


δρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής. Για την αντικομματική δραστηριότητά του, διαγράφτηκε από τις τάξεις του Κόμματος. Το 1934 διαγράφηκε οριστικά από το Κόμμα. [Σημ. ιταλ. έκδ.: Δικάστηκε το 1936 για αντεπαναστατική συνομωσία με στόχο τη βίαιη ανατροπή της σοβιε τικής κυβέρνησης, και καταδικάστηκε σε θάνατο.] Κερένσκι, Α.Φ. (γεννήθηκε το 1881) - σοσιαλεπαναστάτης. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 διετέλεσε υπουργός Δικαιο σύνης, υπουργός Πολέμου και Ναυτικού και κατόπιν πρωθυπουργός της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης, καθώς και ανώτατος διοικητής των ενόπλων δυνάμεων. Μ ετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη αγωνίστηκε ενάντια στη σοβιετική εξουσία και το 1918 διέ φυγε στο εξωτερικό. Έ ζη σ ε στις Ηνωμένες Πολιτείες διεξάγοντας αντισοβιετική προπαγάνδα. Κίσκιν, Ν.Μ. (1864-1930) - ένας από τους αρχηγούς των καντέτων, γιατρός στο επάγγελμα. Υπουργός της Κρατικής Κοινωνικής Πρόνοιας στο τελευταίο Συμβούλιο της Προσωρινής Κυβέρνησης. Την παραμονή της σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη ονομάστηκε δικτάτο ρας της Πετρούπολης. Το 1919 συμμετείχε ενεργά στην αντεπαναστα τική οργάνωση της Μόσχας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δού λεψε στο Λαϊκό Επιτροπάτο για τη Δημόσια Υγεία. Κολτσάκ, Α. (1875-1929) - τσαρικός ναύαρχος. Το 1917 μετανάστευσε στην Αμερική και τον επόμενο χρόνο γύρισε για να πολεμήσει, με τη βοήθεια της αγγλικής και της γαλλικής κυβέρνησης, τη σοβιετική εξου σία. Οταν έπεσε η σοσιαλεπαναστατική κυβέρνηση του Ομσκ, ανακη ρύχθηκε «ανώτατος άρχων της Ρωσίας». Νικήθηκε στο τέλος του 1919 και τουφεκίστηκε. Κονοβάλοφ, Α.Ι. (γεννήθηκε το 1875) - μεγάλοεργοστασιάρχης και γαιο κτήμονας, ένας από τους αρχηγούς του αστικού κόμματος των προο δευτικών. Τα χρόνια 1915-1916 ήταν αντιπρόεδρος της Κεντρικής Επι τροπής της Πολεμικής Βιομηχανίας. Το 1917 ήταν υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας στα πρώτα δύο Συμβούλια της αστικής Προσωρινής Κυ βέρνησης, και αντικατέστησε τον Κερένσκι στην τελευταία συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Προσωρινής Κυβέρνησης. Μ ετά τη σο σιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη μετανάστευσε στο εξωτερικό. 290


Κράσιν, Λ.Μ. (1870-1926) - μπήκε στο επαναστατικό κίνημα τη δεκαε τία του 1890. Μπολσεβίκος από το 1903. Συμμετείχε στην πρώτη ρω σική επανάσταση του 1905. Το 1908 μετανάστευσε στο εξωτερικό. Απομακρύνθηκε από την επαναστατική δραστηριότητα και δούλεψε ως μηχανικός. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη δούλεψε στην ορ γάνωση των προμηθειών του Κόκκινου Στρατού. Ή τ α ν μέλος του προ εδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της Εθνικής Οικονομίας και Λαϊκός Επί τροπος για το Εμπόριο, τη Βιομηχανία και τις Τηλεπικοινωνίες. Από το 1919 ανέλαβε διπλωματικά καθήκοντα. Το 1924 τοποθετήθηκε γενικός αντιπρόσωπος (πρεσβευτής) της ΕΣΣΔ στη Γαλλία και αργότερα, το1925, στην Αγγλία. Κριλένκο, Ν .Β. (1885-1938) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1904'. Εξέχουσα προσωπικότητα του σοβιετικού κράτους. Συμμετείχε ενεργά στη σο σιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη. Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ μπήκε στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, ως μέλος και στη συνέχεια ως επικεφαλής του Επιτροπάτου για τα Στρατιωτικά και Ναυτικά Θέματα. Από το 1918 εργάστηκε στα όργανα της σοβιετικής δικαιοσύνης: πρόεδρος του Ανώτατου Επαναστατικού Δικαστηρίου της VCIK, βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη της Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ρωσίας και, από το 1936, Λαϊκός Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη της ΕΣΣΔ .

Κρουπσκαγια, Ν.Κ. (1860-1939) - επογγελματίας επαναστάτρια, εξέ χουσα προσω πικότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος και του σοβιετι κού κράτους, σύζυγος του Β.Ι. Λένιν. Μέλος του ΚΚΣΕ ήδη από την β ρυσή του1. Συμμετείχε ενεργά στην προετοιμασία και την υλοποίηση της σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη. Μ ετά τη νίκη της Επ α νάστασης ήταν μέλος του συμβουλίου του Λαϊκού Επιτροπάτου για την Εκπαίδευση, ύστερα βοηθός Λαϊκός Επίτροπος. Λάσεβιτς, Μ.Μ.

(1884-1928) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1901’. Είχε κομ ματική δράση στην Οδησσό, το Νικολάεβ, το Εκατερίνμπουργκ και άλ λες πόλεις. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917, διετέλεσε γραμματέας και ύστερα πρόεδρος της μπολσεβίκικης ομάδας του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης. Συμμετείχε στην προετοιμασία και στην πραγματοποίηση της ένοπλης εξέγερσης του Οκτώβρη, όντας μέλος της Επαναστατικής Στρατωτικής Επιτροπής της Πετρούπολης. Μ ετά τη νίκη της Επανάστασης δού

291


λεψε στις σοβιετικές και στρατιω τικές οργανώσεις. Επικεφαλής στρα τιωτικών σωμάτων της στρατιω τικής περιφέρειας της Σιβηρίας, ήταν πρόεδρος της Επαναστατικής Επιτροπής της Σιβηρίας, βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για τις Στρατιωτικές και Ναυτικές Υποθέσεις. Στη συνέχεια κατέλαβε μια σειρά από διάφορες άλλες θέσεις. Λάτσις, Μ.Ι. (Σοϋντραμπς, Γ.Φ.) (1888-1938) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1905'. Το 1917 συμμετείχε στην Κομματική Επιτροπή της Πετρούπολης και τις μέρες του Οκτώβρη στην Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή της Πετρούπολης. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη διετέλεσε μέ λος του συμβουλίου της V CK και της NKVD. Πρόεδρος της Έκτακτης Επιτροπής και του Στρατιωτικού Δικαστηρίου της 5ης Στρατιάς του ανατολικού μετώπου. Αργότερα δούλεψε στην εζορυκτική βιομηχανία, στο Λαϊκό Επιτροπάτο για τη Γεωργία της Σοβιετικής Ομόσπονδης Σο σιαλιστικής Δημοκρατίας της Ρωσίας. Το διάστημα 1932-1937 ήταν δι ευθυντής του Ινστιτούτου Εθνικής Οικονομίας «Γ.Β. Πλεχάνοφ» της Μ όσχας. Μανουίλσκι, Ν.Ζ. (1883-1959) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1903'. Στην Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτι κής Επιτροπής της Πετρούπολης. Αργότερα διετέλεσε βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για τη Διατροφή, μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής της Ουκρανίας, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας. Από το 1922 στέλεχος της Κομ μουνιστικής Διεθνούς. Τα χρόνια 1944-1953 ήταν αντιπρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου της Ουκρανίας και υπουργός Εξωτερικών. Μενζίνσκι, Β.Ρ. (1874-1934) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1902'. Συμμε τείχε στην προετοιμασία και την πραγματοποίηση της ένοπλης εξέ γερσης του Οκτώβρη το 1917 στην Πετρούπολη. Μ ετά τη σοσιαλι στική Επανάσταση του Οκτώβρη το 1917, ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τα Οικονομικά. Γενικός Πρόξενος της Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσια λι στικής Δημοκρατίας της Ρωσίας στο Βερολίνο. Ή τ α ν από τα στελέχη των κρατικών οργάνων ασφαλεία ς. Μιλιουτιν, Β.Π. (1884-1938) - μπήκε στο επαναστατικό κίνημα το 1903. Μέλος του ΚΚΣΕ οπτό το 1910'. Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ μπήκε στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, ως Επίτροπος για τη Γεωργία. Το Νοέμβρη του 1917 επιδίωξε το σχηματισμό μιας 292


εθνικής κυβέρνησης με τη συμμετοχή των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών, διακήρυξε την αντίθεσή του με την πολιτική του Κόμμα τος και έφυγε από την Κεντρική Επιτροπή και την κυβέρνηση. Τα επό μενα χρόνια ανέλαβε καθήκοντα στις σοβιετικές και οικονομικές οργα νώσεις.

Μπαγκρατοόνι, Α.Κ.

- Στρατηγός του τσαρικού στρατού. Το 1917 ήταν διοικητής του Γενικού Επιτελείου της στρατιω τικής περιφέρειας της Πετρούπολης.

Μπελένκι, Α.Γ. (1883-1941) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1902', μετανά στευσε στη Γαλλία. Επέστρεψε στη Ρωσία μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου. Διηύθηνε το τυπογραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος στην Πετρούπολη, και στη συνέχεια δούλεψε στη VCK και την OG PU . Από το 1919 έως το 1924 διοικούσε τη σωματοφυλακή του Λένιν. Τα επόμενα χρόνια ήταν υπεύθυνος σε εκτελεστικά και οικονο μικά καθήκοντα στο Λαϊκό Επιτροπάτο για τις Εξωτερικές Υποθέσεις. Μπενουά, Α.Ν. (1870-1960) - ζωγράφος, μελετητής τέχνης. Μπλαγκονρανόφ, Γ.Ι. (1895-1937) - μέλος του ΚΚΣΕ' από το Μάρτη του 1917, συμμετείχε στη στρατιωτική οργάνωση της Κεντρικής Επι τροπή του Κόμματος. Τις μέρες της Επανάστασης του Οκτώβρη ήταν διοικητής του φρουρίου Πετροπαβλόφσκ στην Πετρούπολη. Το 1918 ήταν μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου στο ανατο λικό μέτω πο. Δούλεψε στη VCK. Το 1929, βοηθός Λαϊκός Επίτροπος στις Τηλεπικοινωνίες. Αργότερα, επικεφαλής της Κεντρικής Διεύθυνσης εθνικών οδών. Μπλοκ, Α Λ . (1880-1921) - διάσημος Ρώσος ποιητής. Νιέφσκι, Β.Ι. (1876-1937) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1898'. Υπήρξε πολ λές φορές θύμα της καταπίεσης της τσαρικής κυβέρνησης. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 ήταν από τα στελέχη και τους οργανωτές της στρατιω τικής οργάνωσης στην Κεντρική Επι τροπή και στην Κομματική Επιτροπή της Πετρούπολης. Συμμετείχε ενεργά στην ένοπλη εξέγερση του Οκτώβρη, όντας μέλος της Επανα στατικής Στρατιωτικής Επιτροπής της Πετρούπολης. Μ ετά την Επ α νάσταση του Οκτώβρη δραστηριοποιήθηκε σε σοβιετικές, κομματικές, 293


και επιστημονικές οργανώσεις. Λαϊκός Επίτροπος για τις Τηλεπικοινω νίες, αντιπρόεδρος της V CIK, πρύτανης του Κομμουνιστικού Πανεπι στημίου «Γ.Μ. Σβερντλόφ», διηύθυνε το Ινστιτούτο Ερευνών για την Ιστορία του Κόμματος και την κρατική βιβλιοθήκη «Β.Ι. Λένιν».

Νόγκιν, Β.Π. (1878-1924) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1898'. Μ ετά τη νίκη της σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη ανέλαβε, στο Συμβού λιο των Λαϊκών Επιτρόπων, Επίτροπος για το Εμπόριο και τη Βιομηχα νία. Το Νοέμβρη του 1917 υποστήριζε τη δημιουργία μιας κυβέρνησης συνασπισμού με τη συμμετοχή των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών, τοποθετήθηκε διαφωνώντας με την κομματική πολιτική και αποχώρησε από την Κεντρική Επιτροπή και την κυβέρνηση. Αργότερα αναγνώρισε τα λάθη του και ανέλαβε υπεύθυνες θέσεις στις σοβιετικές και οικονομικές οργανώσεις. Υπήρξε βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για την Εργασία, ύστερα πρόεδρος του διευθυντηρίου στο Πανρωσικό Κλω στοϋφαντουργικό Ινστιτούτο. ΝτζεβιαΑτάφσκι, Ι Λ (γεννήθηκε το 1888) - αξιω ματικός του τσαρικού στρατού. Συμμετείχε ενεργά στην ένοπλη εξέγερση του Οκτώβρη στη Πετρούπολη. Ή τα ν ο πρώ τος διοικητής των Χειμερινών Ανακτόρων. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου πολέμησε με τον Κόκκινο Στρατό. Υπουργός Πολέμου και υπουργός των Εσωτερικών της Δημο κρατίας της Απω Ανατολής. Το 1925 μετανάστευσε από την ΕΣΣΔ . Ντζερζίνσκι, Φ.Ε. (1877-1926) - εξέχουσα προσωπικότητα του Κομ μουνιστικού Κόμματος και του σοβιετικού κράτους, μέλος του Κόμμα τος από το 1895'. Υπήρξε ένας από τους οργανωτές της σοσιαλδημο κρατίας στην Πολωνία και τη Λιθουανία. Ασχολήθηκε με κομματικές δραστηριότητες, και υπήρξε από τους καθοδηγητές στους αγώνες του πολωνικού προλεταριάτου τα χρόνια πριν από την πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905. Διώχτηκε επανειλημμένα από την τσαρική κυ βέρνηση. Πέρασε πάνω από 11 χρόνια στις φυλακές, στα καταναγκαστικά έργα, σε εκτοπίσεις. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 έκανε κομματική δουλειά στη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών και της πραγματοποίησης της σοσιαλιστικής Επανά στασης του Οκτώβρη, ήταν μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής, που δημιούργησε η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος για τη διεύθυνση της εξέγερσης. Μ ετά τη νίκη της Επανάστασης ήταν πρό εδρος της Πανρωσικής Έκτακτης Επιτροπής για την καταπολέμηση 294


της αντεπανάστασης και του σαμποτάζ (VCK). Το 1921 ονομάστηκε Λαϊκός Επίτροπος για τις Τηλεπικοινωνίες, διατηρώντας τις θέσεις του προέδρου της V CK και του Λαϊκού Επιτρόπου για τις Εξωτερικές Υπο θέσεις. Από το 1924 ήταν πρόεδρος του Ανώτατου Συμβουλίου της Εθνικής Οικονομίας (VSNCh). Ντιμπένκο, Π.Ε. (1889-1938) - σοβιετική πολιτικοστρατιωτική προσω πικότητα. Μέλος του ΚΚΣΕ από το 1912'. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917, πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής του στό λου της Βαλτικής (Τσεντροφλότ). Συμμετείχε ενεργά στην προετοιμα σία του στόλου για την ένοπλη εξέγερση του Οκτώβρη. Στο 2ο Παν ρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ μπήκε στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επι τρόπων ως μέλος της Επιτροπής για Στρατιωτικά και Ναυτικά Θ έ ματα. Από το Μάρτη του 1918 ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τα Ναυτικά Θ έματα. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και της ειρηνικής οι κοδόμησης κατείχε ηγετικές θέσεις στον Κόκκινο Στρατό. Ουρίτσκι, Μ.Κ. (1873-1818) - συμμετείχε δραστήρια στο επαναστα τικό κίνημα στη Ρωσία. Έγινε δεκτός στο ΚΚΣΕ τον Αύγουστο του 1917 και συμμετείχε στο επαναστατικό στρατιω τικό κέντρο για την καθοδή γηση της εξέγερσης. Το 1918 εκλέχτηκε πρόεδρος της Έκτακτης Επι τροπής Πετρούπολης για τον αγώνα ενάντια στη αντεπανάσταση και το σαμποτάζ. Δολοφονήθηκε από τους σοσιαλεπαναστάτες. Παλτσίνσκι, Π.Ι. (πέθανε το 1930) - μηχανικός, οργανωτής του συνδι κάτου «Προντουγκόλ» (παραγωγή κάρβουνου). Είχε στενές σχέσεις με τραπεζιτικούς κύκλους. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 ήταν υφυπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας στην αστική Προ σωρινή Κυβέρνηση. Στις 25 Οκτώβρη του 1917 διοικούσε την άμυνα των Χειμερινών Ανακτόρων. Πιατνίτσκι, Ο Λ . (1882-1931) - εντάχθηκε στο επαναστατικό κίνημα τη δεκαετία του 1890. Μ έλος του ΚΚΣΕ από την ίδρυσή του'. Έλα βε μέρος στην επανάσταση του 1905. Για την επαναστατική δραστηριότητά του συνελήφθη πολλές φορές από την τσαρική κυβέρνηση, φυλακίστηκε, εκτοπίστηκε στα σύνορα. Το 1914 εκτοπίστηκε στην επαρχία Γιενισέι. Τις μέρες του Οκτώβρη του 1917 ήταν μέλος του στρατιω τικού κέ ντρου του Κόμματος στη Μόσχα. Μ ετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη είχε κομματική δραστηριότητα. 295


Ποκρόβσκι, Μ.Ν. (1868-1932) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1905', γνωστή κρατική και κοινωνική σοβιετική προσωπικότητα, ιστορικός. Έ λα βε μέ ρος στην επανάσταση του 1905. Από το 1908 ως το 1917 μετανά στευσε. Ακολούθησε διάφορες αντικομματικές ομάδες, με τις οποίες διαφώνησε το 1911. Το 1917 γύρισε στη Ρωσία, έλαβε μέρος στην ένο πλη εξέγερση στη Μόσχα, και υπήρξε μέλος του επαναστατικού αρχη γείου του Ζαμοσκβόρετσιε. Από τον Οκτώβρη του 1917 ως το Μάρτη του 1918 διετέλεσε πρόεδρος του Σοβιέτ της Μόσχας. Ύσ τερ α, για διά φορες χρονικές περιόδους, υπήρξε βοηθός Λαϊκός Επίτροπος για την Εκπαίδευση, στέλεχος της Κομμουνιστικής Ακαδημίας, του Ινστιτούτου Ιστορίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ , του Ινστιτούτου των Κόκκινων Καθηγητών. Από το 1929 ακαδημαϊκός. Πούνιν, Ν.Ν. (1888-1953) - κριτικός και μελετητής τέχνης. Ρίκοφ, Α.Ι. (1881-1938) - εντάχθηκε στο ΚΚΣΕ το 1899'. Κατά περιό δους ακολουθούσε αντικομματικές ομάδες. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη ανέλαβε υπεύθυνες θέσεις (μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής, πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επ ι τρόπων της ΕΣΣΔ και της Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δη μοκρατίας της Ρωσίας, και άλλες). Τοποθετήθηκε επανειλημμένα ενά ντια στη γενική γραμμή του Κόμματος. Το 1937, λόγω της αντικομματι κής δραστηριότητάς του, διώχθηκε από το Κόμμα. [Σημ. ιταλ. έκδ.: Δι κάστηκε το 1936 για αντεπαναστατική συνομωσία με στόχο τη βίαιη ανατροπή της σοβιετικής κυβέρνησης, και καταδικάστηκε σε θάνατο]. Ροζάλ, Σ.Γ. (1896-1917) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1914'. Μ ετά την επ α νάσταση του Φεβρουαρίου του 1917, μέλος της Κομματικής Επιτροπής στην Κρονστάνδη, αντιπρόσωπος του Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών βουλευτών στην Κρονστάνδη και μέλος της σύνταξης του περιοδικού Γκολός Πράβντι (Η Φωνή της Αλήθειας).Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη πήρε ενεργά μέρος στην κατάπνιξη της εξέγερσης των Κερένσκι-Κρασνόβ. Από το Νοέμβρη του 1917 ήταν επίτροπος του μετώ που. Σκοτώθηκε από τους λευκοφρουρούς. Σβερντλόφ, Γ.Μ. (1885-1919) - μία από τις πλέον εξέχουσες προσω πικότητες του Κομμουνιστικού Κόμματος και του σοβιετικού κράτους. Μέλος του ΚΚΣΕ από το 1901'. Είχε κομματική δράση σε πολλές πόλεις της Ρωσίας. Στη διάρκεια της επανάστασης του 1905 καθοδηγούσε τη

296


δουλειά των μπολσεβίκων στα Ουράλια. Υπήρξε πολλές φορές στόχος των διώξεων της τσαρικής κυβέρνησης. Από τον Απρίλη του 1917 διήυθυνε τη γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Συμμε τείχε ενεργά στην προετοιμασία και την πραγματοποίηση της Επανά στασης του Οκτώβρη. Στη διάρκεια της ένοπλης εξέγερσης ήταν μέλος του Κομματικού Κέντρου και του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμ βουλίου της Πετρούπολης. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη εκλέ χτηκε πρόεδρος της V CIK (πρόεδρος της Δημοκρατίας). Σεντιάκιν, Α .Ι. (1892-1937) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1917'. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ήταν επίτροπος και διαδοχικά διοικη τής συντάγματος, ταξιαρχίας, μεραρχίας, διοικητής του φρουρίου της Κρονστάνδης και της οχυρωμένης περιοχής της Πετρούπολης. Μ ετά τον εμφύλιο πόλεμο ήταν διοικητής των στρατευμάτων της 5ης Τα ξιαρχίας της Κόκκινης Σημαίας. Συμμετείχε στη στρατιωτική επιτροπή του Βόλγα και κατέλαβε διάφορες άλλες θέσεις στην ανώτατη διοίκηση. Σκβορζόφ-Ζτητάνοφ, 1.1. (1870-1928) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1896'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη υπήρξε ο πρώτος Λαϊκός Επί τροπος για την Οικονομία της Σοβιετικής Δημοκρατίας. Το 1919-1925 κάλυψε μια σειρά θέσεων: αντιπρόεδρος στο Πανρωσικό Συμβούλιο της Εργατικής Συνεργασίας, μέλος του διευθυντηρίου «Τσεντροσογιούζ», αντιπρόεδρος του Συντακτικού Συμβουλίου των κρατικών εκδό σεων. Ή τα ν συντάκτης σε μια σειρά σοβιετικών και κομματικών εκδο τικών οργάνων, διευθυντής του Ινστιτούτου «Β.Ι. Λένιν» στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, μέλος του Προεδρείου της Κομμουνιστικής Ακαδημίας. Σκλιάνσκι, Ε.Μ. (1892-1925) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1913'. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου εκλέχτηκε πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της 5ης Στρατιάς στο Ντβινσκ. Συμμετείχε στη σοσιαλι στική Επανάσταση του Οκτώβρη στην Πετρούπολη. Μ ετά την εγκαθί δρυση της σοβιετικής εξουσίας έγινε μέλος του συμβουλίου της Στρα τιωτικής Επιτροπής. Από το 1918 ως το 1924 ήταν βοηθός Λαϊκός Επί τροπος για τα Στρατιωτικά και Ναυτικά Θέματα και αντιπρόεδρος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Σοβιέτ της Δημοκρατίας. Σκρίπνικ, Ν Α . (1872-1933) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1897'. Τις μέρες του Οκτώβρη υπήρξε μέλος της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτρο297


ττής της Πετρούπολης. Ή τα ν επικεφαλής της πρώ της εργατοαγροτι κής κυβέρνησης της Ουκρανίας. Μ ετά τον εμφύλιο πόλεμο ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνι στικού Κόμματος Ουκρανίας. Είχε ηγετικές θέσεις στην ουκρανική κυ βέρνηση. Σλιάπνικοφ, A.IC (1885-1937) - στο ΚΚΣΕ από το 1901'. Κατά τη διάρ κεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου συμμετείχε στην κομματική δραστη ριότητα στην Πετρούπολη και στο εξωτερικό. Διατηρούσε τον σύνδε σμο μεταξύ Ρωσίας και του Εξωτερικού Γραφείου της Κεντρικής Επ ι τροπής του Κόμματος. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 ήταν μέλος της Κομματικής Επιτροπής Πετρούπολης και της Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ των εργατών και στρατιω τών βουλευτών της Πετρούπολης, και πρόεδρος της Ένωσης Μεταλλεργατών της Πετρούπολης. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη μπήκε στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων ως Επίτροπος για την Εργασία. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τα συνδικάτα και με οικονομικές οργανώ σεις. Το 1920-1922 ήταν ο οργανωτής της αντικομματικής ομάδας «Εργατική Αντιπολίτευση». Το 1933 διώχτηκε από τις τάξεις του Κόμ ματος. Σταλ, Λ.Ν. (Ζασλάβσκαγια, Ρ.Π.) (1872-1939) - μέλος του κόμματος από το 1897'. Είχε κομματική δράση σε διάφορες πόλεις της Ρωσίας και του εξωτερικού. Συμμετείχε ενεργά στην πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905. Διώχτηκε πολλές φορές από την τσαρική κυβέρνηση. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 δούλεψε στην Κομματική Επιτροπή της Κρονστάνδης και ήταν συντάκτρια του περιοδικού Προ λεταριακό Ζήτημα. Συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση του Οκτώ βρη. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου είχε πολιτικοστρατιωτική δραστηριότητα στον Κόκκινο Στρατό. Από το 1921 κάλυψε υπεύθυνες θέσεις στο Κόμμα και στις σοβιετικές οργανώσεις. Στάλιν (Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι), Ι.Β. (1879-1953) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1898'. Συμμετείχε δραστήρια στην προετοιμασία και τη διεξαγωγή της σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη. Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ εντάχθηκε στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων ως Επίτροπος για τις Εθνότητες. Από το Μάρτη του 1919 ως τον Απρίλη του 1922 ήταν, ταυτόχρονα, και Λαϊκός Επίτροπος για την Εργατική-Αγροτική Επιθεώρηση. Στη διάρκεια της ξένης στρατιω τι 298

ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΛ

κής επέμβασης και του εμφυλίου ήταν μέλος του Επαναστατικού Στρα τιωτικού Συμβουλίου της Δημοκρατίας και μιας σειράς επαναστατικών στρατιω τικών συμβουλίων σε διάφορα μέτω πα. Από το 1922 ως το 1953 ήταν γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμμα τος. Από το 1941 πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, ύστερα του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ . Στη διάρκεια του Β' Πα γκοσμίου Πολέμου έγινε πρόεδρος της Κρατικής Επιτροπής Αμυνας, Λαϊκός Επίτροπος για την Αμυνα και ανώτατος διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ , αρχιστράτηγος. Στο 20ό και 22ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ καταδικάστηκαν τα λάθη και οι παρεκκλίσεις που οφείλονταν στην προσωπολατρεία του Στάλιν. [Σημ. ιταλ. έκδ.: Η έκθεση του Χρουστσόφ στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, που γκρέμισε τη μορφή και το έργο του Στάλιν, αποτέλεσε την αρχή μιας βραδείας, αλλά αδιάκοπης π ο ρείας προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού και, σε μερικές δεκαε τίες, προς τη διάλυση του ΚΚΣΕ και την εξάλειψη της ι"διας της ΕΣΣΔ .] Στέινμπεργκ, IJ L Ενας από του ηγέτες του Κόμματος των Σοσιαλεπαναστατών της Αριστερός, δικηγόρος στο επάγγελμα. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη πήρε μέρος στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων ως Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη. Μ ετά την ήττα της αντισοβιετικής εξέγερσης των αριστερών σοσιαλεπαναστατών κατέφυγε στο εξωτερικό. Στέρνμπεργκ, Π.Κ. (1865-1920) - καθηγητής αστρονομίας, επαναστα τική προσωπικότητα. Στο ΚΚΣΕ από το 1905'. Υπήρξε ένα από τα πλέον εξέχοντα στελέχη του τεχνικο-στρατιωτικού Γραφείου της Κομ ματικής Επιτροπής της Μόσχας. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουά ριου του 1917 ήταν μεταξύ των οργανωτών και καθοδηγητών των σω μάτων μάχης των εργατών της Μόσχας. Τις μέρες του Οκτώβρη του 1917 ήταν αρχηγός του γενικού επιτελείου της Επαναστατικής Επιτρο πής του Ζαμοσκβορέτσιε της Μόσχας, και αργότερα πρόεδρός της. Το Σεπτέμβρη του 1918 δραστηριοποιήθηκε στο μέτωπο και ονομάστηκε Πολιτικός Επίτροπος, μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συ μ βουλίου της 2ης Στρατιάς και, το 1919, μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου του ανατολικού μετώπου. Στο ύκο φ , Ι.Ν . (1887-1937) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1905'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 είχε καθοδηγητική θέση στις κομ ματικές και σοβιετικές οργανώσεις. 299


Τεοντόροβιτς, Ι Α . (1875-1940) - μέλος του ΚΚΣΕ από το 1895'. Μ ετά την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 έλαβε μέρος στο Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων ως Επίτροπος για τη Διατροφή. Το Νοέμβρη του 1917 υποστήριξε τη δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού με τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες. Στον εμφύλιο πόλεμο πολέ μησε στις αντάρτικες ομάδες της Σιβηρίας για τη σοβιετική εξουσία. Το 1920 δούλεψε στο Λαϊκό Επιτροπάτο για τη Διατροφή. Α πό το 1928 ως το 1930 ήταν γενικός γραμματέας της Αγροτικής Διεθνούς, διευθυντής του Διεθνούς Αγροτικού Ινστιτούτου. Τα επόμενα χρόνια ήταν αρχισυ ντάκτης των εκδόσεων του συλλόγου των πολιτικών εξορίστων ε π ί τσαρικού καθεστώτος, αρχισυντάκτης υπεύθυνος του περιοδικού Φυ λακή και Εξορία. Τερεστσένκο, Μ.Ι. (γεννήθηκε το 1888) - μεγαλοβιομήχανος ζάχαρης. Το 1917 διετέλεσε αρχικά υπουργός Οικονομικών και μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης υπό τον Κερένσκι. Τράτσκι (Μπρονοτάιν), Λ.Ν. (1879-1940) - εντάχθηκε στο επαναστα τικό κίνημα από το 1897 ως μενσεβίκος. Τον Αύγουστο του 1917 έγινε δεκτός στο Μπολσεβίκικο Κόμμα. Μ ετά τη σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη ήταν Λαϊκός Επίτροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις, για τα Στρατιωτικά και Ν αυτικά Θέματα, πρόεδρος της Επαναστατι κής Στρατιωτικής Επιτροπής της Δημοκρατίας, μέλος της Εκτελεστι κής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το 1918 αντιτάχθηκε στη συνθήκη ειρήνης του Μ πρεστ-Λιτόφσκ με τη Γερμανία, το 19201921 στήριξε την αντιπολίτευση στην εσωκομματική συζήτηση για τα συνδικάτα. Το 1923 προώθησε ένα αμείλικτο φραξιονιστικό αγώνα ενάντια στη γενική γραμμή του Κόμματος, ενάντια στο πρόγραμμα για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της ΕΣΣΔ . Το Κομμουνιστικό Κόμμα έκανε κριτική στον τροτσκισμό σαν μικροαστική παρέκκλιση στο Κόμμα, και τον καταδίκασε ιδεολογικά και οργανωτικά. Το 1927 ο Τρότσκι διώχθηκε οπτό το Κόμμα, το 1929 από την ΕΣ ΣΔ , και το 1932 του αφαιρέθηκε η σοβιετική ιθαγένεια. Στο εξωτερικό, συνέχισε τη συνομωτική δράση του ενάντια στο σοβιετικό κράτος, ενάντια στο ΚΚΣΕ και το διε θνές κομμουνιστικό κίνημα. ΙΣημ. ιταλ. έκδ.: Δολοφονήθηκε στη Πόλη του Μεξικού και οι οπαδοί του, ρίχνοντας την ευθύνη στον Στάλιν, δεν σταμάτησαν την αμείλικτη αντισταλινική και αντισοβιετική πρ ο πα γάνδα.] 300


Τσχακάγια, Μ.Γ. (1865-1950) - επαγγελματίας επαναστάτης, μια από τις παλαιότερες και πλέον εξέχουσες προσωπικότητες του Κομμουνι στικού Κόμματος και του διεθνούς εργατικού κινήματος. Μ πήκε στο επαναστατικό κίνημα το 1880. Μέλος του ΚΚΣΕ από το 1898'. Ή τα ν ένας από τους καθοδηγητές της Πανκαυκασικής Κομματικής Επιτρο πής. Διώχτηκε επανειλημμένα από τις τσαρικές αρχές, και από το 1907 ως το Μάρτη του 1917 αναγκάστηκε να καταφύγει στο εξωτερικό. Μ ετά την επανάσταση του Φεβρουάριου του 1917 επέστρεψ ε στη Ρω σία με τον Λένιν. Το 1917-1920 ήταν μέλος της Κομματικής Επιτροπής στην Τιφλίδα. Μ ετά τη νίκη της σοβιετικής εξουσίας στη Γεωργία ήταν πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής. Διετέλεσε πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Σοβιετικής Δημοκρατίας της Υπερκαυκασίας (που περιλάμβανε την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωρ γία). Μέλος του προεδρείου της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΣΣΔ . Πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της Γεωργίας.

301

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ο μοναδικός τίτλος στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Ιζβέοτια της 27ης Οκτώβρη (9 Νοέμβρη) 1917: «Διάταγμα για την Ειρήνη, υιοθετήθηκε ομόφωνα από το Πανρωσικό Συνέ δριο των Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών στις 26 Οκτώβρη 1917»

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

I To 2o Συνέδριο του Πανρωσικου Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών, που πραγματοποιήθηκε στο Σμόλνι (Πετρούπολη) στις 25-26 Οκτώβρη (7-8 Νοέμβρη) 1917 ανακήρυξε τη σοβιετική εξουσία, ενέκρινε τα διατάγματα για την ειρήνη και τη γη και εξέλεξε την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, με πρόεδρο τον Λένιν.

ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ* ' Η έργατοαγροτική κυβέρνηση, βγαλμένη άπό τήν έπανάσταση τής 24-25 τοΰ ’ Οχτώβρη καί στηριγμένη στά Σοβιέτ τών έργατών, στρατιωτών καί άγροτών βουλευτών, προτείνει σέ όλους τούς έμπόλεμους λαούς καί στίς κυβερνήσεις τους νά άρχίσουν άμέσως διαπραγματεύσεις γιά μιά δίκαιη δημοκρατική εΙρήνη. Δίκαιη ή δημοκρατική εΙρήνη, πού τήν ποθεί‘όλόψυχα ή συντριπτική πλειοψηφία τών έξαντλημένων, βασανισμένων καί τυραννισμένων άπό τόν πόλεμο έργατών καί έργαζόμενων τάξεων όλων τών έμπόλεμων χωρών7, —εΙρήνη, πού οί ρώσοι έργάτες καί άγρότες τήν άπαιτοϋσαν μέ τόν πιό κατηγορηματικό καί έπίμονο τρόπο υστέρα άπό τήν άνατροπή τής τσαρικής μοναρχίας—τέτια εΙρήνη ή κυβέρνηση θεωρεί τήν άμεση εΙρήνη χωρίς προσαρτήσεις (δηλαδή χωρίς Αρπαγή ξένων έδαφών, χωρίς βίαιη ένσωμάτωση ξένων έθνοτήτων) καί χωρίς έπανορθώσεις. ' Η κυβέρνηση τής Ρωσίας προτείνει σέ όλους τούς έμπόλεμους λαούς νά κλείσουν άμέσως τέτια εΙρήνη καί δηλώνει πώς είναι Ιτοιμη νά προβεΐ άμέσως τώρα χωρίς τήν παραμικρή άναβολή σέ κάθε άποφασιστική ένέργεια γιά τήν τελική έπικύρωση όλων τών όρων αύτής τής εΙρήνης άπό τίς πληρεξού σιες συνελεύσεις τών λαϊκών άντιπροσώπων όλων τών χωρών καί όλων τών έθνών. Λέγοντας προσάρτηση ή άρπαγή ξένων έδαφών ή κυβέρνη ση έννοεΐ, σύμφωνα μέ τήν περί δικαίου άντίληψη τής δημοκρα τίας γενικά καί τών έργαζόμενων τάξεων είδικά, κάθε ένσωμά τωση σ ’ Ενα μεγάλο ή Ισχυρό κράτος μιας μικρής ή άδύνατης έθνότητας χωρίς τήν έκφρασμένη ρητά, καθαρά καί έλεύθερα συγκατάθεση καί έπιθυμία αύτής τής έθνότητας, άσχετα άπό τό 307


πότε έγινε αύτή ή βίαιη ένσωμάτωση, άσχετα έπίσης άπό τό βαθμό άνάπτυξης ή καθυστέρησης αύτοϋ τού έθνους πού τό προσαρτοΰν μέ τή βία ή τό κατακρατούν μέ τή βία μέσα στά σύνορα όρισμένου κράτους. Άσχετα, τέλος, άπό τό άν τό έθνος αύτό ζεΐ στήν Ευρώπη, ή σέ μακρινές υπερπόντιες χώρες. "Αν όποιοδήποτε έθνος κατακρατείται μέ τή βία μέσα στά σύνορα όρισμένου κράτους, άν, παρά την έκφρασμένη έπιθυμία τοϋ έθνους αύτοΰ—άδιάφορο άν ή έπιθυμία αύτή έχα έκφραστεΐ στόν Τύπο, σέ λαϊκές συνελεύσεις, σέ άποφάσίις τών κομμάτων ή μέ ξεσηκώματα καί έξεγέρσεις ένάντια στήν έθνική κατα πίεση—δέν τοϋ παραχωρεΐται τό δικαίωμα νά λύσει μέ έλεύθερες έκλογές, άφοΰ άποχωρήσουν δλα τά στρατεύματα τοΟ έθ νους πού προσαρτά ή γενικά τοΰ Ισχυρότερου έθνους καί χωρίς τόν παραμικρότερο καταναγκασμό, τό ζήτημα τών μορφών τής κρατικής του υπόστασης, σέ τέτια περίπτωση ή ένσωμάτωσή του είναι προσάρτηση, δηλαδή κατάκτηση καί κατανα γκασμός. ' Η κυβέρνηση θεωρεί σάν τό μεγαλύτερο έγκλημα ένάντια στήν άνθρωπότητα τή συνέχιση αύτοϋ τοΰ πολέμου γιά τό μοίρασμα άνάμεσα στά Ισχυρά καί πλούσια έθνη τών άδύνατων έθνών πού έχουν κατακτήσει, καί δηλώνει έπίσημα πώς είναι άποφασισμένη νά υπογράψει άμέσως τούς όρους μιδς εΙρήνης, ή όποία θά βάλει τέρμα σ'αύτό τόν πόλεμο, μέ βάση τίς άρχές πού άναφέραμε καί πού είναι έξίσου δίκαιες γιά δλους χωρίς έξαίρεση τούς λαούς. Ταυτόγρονα ή κυβέρνηση δηλώνει δτι τούς πιό πάνω δρους εΙρήνης δέν τούς θεωρεί καθόλου τελεσιγραφικούς, δηλαδή δέχεται νά συζητήσει καί όποιουσδήποτε άλλους δρους εΙρή νης, έπιμένοντας μόνο στό νά προταθοΰν δσο τό δυνατό πιό γρήγορα άπό όποιαδήποτε έμπόλεμη χώρα καί νά διατυπωθούν μέ τή μεγαλύτερη σαφήνεια, έτσι πού νά άποκλείεται έντελώς κάθε διφορούμενο σημείο καί κάθε μυστικότητα κατά τήν πρόταση τών δρων τής εΙρήνης. Ή κυβέρνηση καταργεί τή μυστική διπλωματία, έκφράζοντας άπό τήν πλευρά της τή σταθερή άπόφασή της νά διεξαγάγει δλες τίς διαπραγματεύσεις έντελώς άνοιχτά μπροστά σέ δλο τό λαό, άρχίζοντας άμέσως τή δημοσίευση δλων τών μυστικών συμφώνων πού έχει έπικυρώσει ή συνάψει ή κυβέρνηση τών τσιφλικάδων καί τών καπιταλιστών άπό τό Φλεβάρη ώς τίς 25 τοΰ ’ Οχτώβρη 1917. Ή κυβέρνηση δηλώνει δτι άκυρώνει άπόλυτα καί άμέσως δλες τίς διατάξεις πού περιέχουν τά μυστικά αύτά σύμφωνα, στό μέτρο πού οί διατάξεις αύτές 308

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

άποβλέπουν, δπως συνέβαινε στίς περισσότερες περιπτώσεις, στό νά έξασφαλίσουν ώφελήματα καί προνόμια στούς ρώσους τσιφλικάδες καί καπιταλιστές, στό νά διατηρήσουν ή νά αύξήσουν τίς προσαρτήσεις πού Εκαναν οί μεγαλορώσοι. 'Απευθυνόμενη στίς κυβερνήσεις καί στούς λαούς όλων τών χωρών μέ τήν πρόταση νά άρχίσουν άμέσως άνοιχτές διαπραγ ματεύσεις γιά τή σύναψη είρήνης, ή κυβέρνηση δηλώνει άπό τήν πλευρά της πώς είναι έτοιμη νά διεξαγάγει αύτές τίς διαπραγματεύσεις τόσο μέ άλληλόγραφία καί μέ τόν τηλέγραφο, όσο καί μέ διαπραγματεύσεις άνάμεσα στούς άντιπροσώπους τών διάφορων χωρών, ή σέ διάσκεψη αύτών τών άντιπροσώπων. Γιά νά διευκολύνει τίς διαπραγματεύσεις αύτές ή κυβέρνηση διορίζει Εναν πληρεξούσιο άντιπρόσωπό της στίς ούδέτερες χώρες. ' Η κυβέρνηση προτείνει σέ όλες τίς κυβερνήσεις καί στούς λαούς όλων τών έμπόλεμων χωρών νά συνάψουν άμέσως άνακωχή καί δηλώνει πώς θεωρεί άπό τήν πλευρά της έπιθυμητό νά συναφθε! ή άνακωχή αύτή τουλάχιστο γιά 3 μήνες, δηλαδή γιά χρονικό διάστημα έντελώς άρκετό τόσο γιά νά διεξαχθοΟν οί διαπραγματεύσεις είρήνης μέ συμμετοχή τών άντιπροσώπων όλων χωρίς έξαίρεση τών λαών ή τών έθνών πού πήραν μέρος στόν πόλεμο ή πού άναγκάστηκαν νά πάρουν μέρος σ ’ αύτόν, όσο καί γιά νά συγκληθοΟν πληρεξούσιες συνελεύσεις τών άντιπροσώπων τών λαών σέ όλες τίς χώρες γιά τήν όριστική έπικύρωση τών όρων είρήνης. Κάνοντας αυτή τήν πρόταση είρήνης στίς κυβερνήσεις καί στούς λαούς όλων τών έμπόλεμων χωρών, ή Προσωρινή έργατο αγροτική κυβέρνηση τής Ρωσίας άπευθύνεται έπίσης Ιδιαίτερα στούς συνειδητούς έργάτες τών τριών πιό προηγμένων έθνών τής άνθρωπότητας, τών πιό μεγάλων κρατών πού παίρνουν μέρος στό σημερινό πόλεμο: τής ’ Αγγλίας, τής Γαλλίας καί τής Γερμανίας. Οί έργάτες τών χωρών αύτών έχουν προσφέρει τίς μεγαλύτερες υπηρεσίες στήν υπόθεση τής προόδου καί τοΰ σοσιαλισμού: τά μεγάλα παραδείγματα τοΰ κινήματος τών χαρτιστών στήν ’ Αγγλία8, μιά σειρά έπαναστάσεις κοσμοϊστορικής σημασίας πού έκανε τό γαλλικό προλεταριάτο, τέλος, ό ήρωικός άγώνας ένάντια στόν έκτακτο νόμο στή Γερμανία9 καί ή δημιουργία μαζικών προλεταριακών όργανώσεων στή Γερμα νία υστέρα άπό μακρόχρονη, έπίμονη, πειθαρχική δουλιά πόύ άποτελεΐ ύπόδειγμα γιά τούς έργάτες δλου τοΰ κόσμου. "Ολα αύτά τά πρότυπα προλεταριακού ήρωισμοΰ καί ιστορικής δημιουργίας άποτελοΰν γιά μάς τήν έγγύηση ότι οί έργάτες τών 309


χωρών αύτών θά καταλάβουν δτι τά καθήκοντα πού έπωμίζονται τώρα είναι ή λύτρωση τής άνθρωπότητας άπό τίς φρίκες τοϋ πολέμου καί άπό τίς συνέπειές του, δτι οί έργάτες αυτοί μέ τήν όλόπλευρη, άποφασιστική καί άνεπιφύλακτη ένεργητική δράση τους θά μάς βοηθήσουν νά φέρουμε σέ αίσιο πέρας τό έργο τής ειρήνης καί μαζί τό έργο τής άπελευθέρωσης τών έργαζόμενων καί έκμεταλλευόμενων μαζών τοϋ πληθυδμοϋ άπό κάθε σκλαβιά καί άπό κάθε έκμετάλλευση.

* Ανατύπωση από τα Απαντα του Β.Ι. Λένιν, τόμος 35, σελ. 13-16.

310

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

II ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ*

1) Ή Ιδιοκτησία γής τών τσιφλικάδων καταργεΐται άμέσως χωρίς καμιά άποζημίωση. 2) Τά κτήματα τών τσιφλικάδων, δπως καί δλη ή γή πού άνήκει στήν αύτοκρατορική οικογένεια, στά μοναστήρια, στίς έκκλησίες, μαζί μέ δλα τά σύνεργα καί ζώα έργασίας, δλα τά κτίρια τών Αγροκτημάτων καί δλα τά έξαρτήματά τους μπαίνουν στή διάθεση τών έπαρχιακών έπιτροπών γής καί τών νομαρχια κών Σοβιέτ τών άγροτών βουλευτών, ώς τή σύγκληση τής Συντακτικής Συνέλευσης. 3) Κάθε φθορά τής δημευμένης περιουσίας, πού άπό σήμερα άνήκει σέ δλο τό λαό, θεωρείται βαρύ Εγκλημα πού τιμωρείται άπό τό έπαναστατικό δικαστήριο. Τά νομαρχιακά Σοβιέτ τών άγροτών βουλευτών παίρνουν δλα τά άπαραίτητα μέτρα γιά νά τηρηθεί αυστηρότατη τάξη κατά τή δήμευση τών κτημάτων τών τσιφλικάδων, γιά νά καθοριστεί πόση έκταση γής καί ποιά άκριβώς γή ύπόκειται σέ δήμευση, γιά νά γίνει άκριβής καταγραφή δλης τής δημευόμενης περιουσίας καί γιά νά διαφυλαχτοΰν μέ τή μεγαλύτερη έπαναστατική αυστηρότητα τά άγροτικά νοικοκυριά πού περνούν στό λαό μαζί μέ δλα τά κτίρια, τά έργαλεΐα, τά ζώα, τά άποθέματα τροφίμων κτλ. 4) Σάν όδηγός γιά τήν πραγμάτωση τών μεγάλων άγροτικών μετασχηματισμών, ώς τήν όριστική λύση τους άπό τή Συντακτι κή Συνέλευση, πρέπει στό έξής νά χρησιμεύσει παντοΰ ή παρακάτω έντολή τών άγροτών πού έχει διατυπωθεί άπό τή Συντακτική έπιτροπή τής έφημερίδας «Ίζβέστιγια τοΰ Πανρωσικοΰ Σοβιέτ τών Άγροτών Βουλευτών»13 μέ βάση τίς 242 τοπικές έντολές τών άγροτών καί πού δημοσιεύτηκε στό φύλ. άρ. 88 τής έφημερίδας αύτής (Πετρούπολη, άρ. φύλ. 88, 19 τοΰ Αύγούστου 1917). ΕΝΤΟΛΗ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΩΝ ΠΑ ΤΗ ΓΗ «Τό ζήτημα τής γής, σέ δλη τήν Εκτασή του, μπορεί νά λυθεί μονάχα άπό μιά παλλαϊκή Συντακτική Συνέλευση. Ή πιό δίκαιή λύση τοϋ ζητήματος τής γής θά είναι ή παρακάτω: I) Τό δικαίωμα τής Λτομικής Ιδιοκτησίας γής καταργεΐται γιά πάντα. ' Η γή 311


δέν μπορεί ούτε νά πουλιέται, οΟτε νά άγοράζεται, ούτε νά νοικιάζεται ή νά ύποθηκεύεται, ούτε νά άπαλλοτριώνεται μέ όποιονδήποτε άλλο τρόπο. "Ο λη ή γή: ή γή πού άνήκει στό κράτος, στήν αύτοκρατορική οίκογένεια, στό στέμμα, στά μοναστήρια, στήν έκκλησία. ή παραχωρημένη γή, ή γή ηού μεταβιβάζεται κληρονομικά, ή γή πού άνήκει στήν άτομική Ιδιοκτησία, στό δημόσιο καί στούς dyρότες κτλ. άπαλλοτριώνεται χωρίς άποζημίωοη. μετατρέπεται σέ παλλαϊκή περιουσία καί περνάει στή χρήση δλων αύτών πού τή δουλεύουν. Στά πρόσωπα πού ζημιώνονται άπό τήν άνατροπή τών περιουσιακών σχέσεων άναγνωρίζεται μονάχα τό δικαίωμα νά παίρνουν βοήθημα άπό τό δημόσιο γιά τό χρονικό διάστημα πού χρειάζεται γιά νά προσαρμοστούν στίς νέες συνθήκες ζωής. 2) "Ολα τά πλούτη τοΟ ύπεδάφους: μεταλλεύματα, πετρέλαιο, κάρβουνο, άλάτι κτλ., καθώς καί τά δάση καί τά νερά πού Εχουν παγκρατική σημασία, περνάνε στήν άποκλειστική χρήση τοΰ κράτους. Ό λ α τά μικρά ποτάμια, λίμνες, δάση κτλ. περνάνε στή χρήση τών Κοινοτήτων, μέ τόν Λρο Λτι θά τά διαχειρίζονται τά τοπικά όργανα αύτοδιοίκησης. 3) Τά κτήματα μέ άνώτερο άγροτεχνικό Επίπεδο: κήποι, φυτείες, φυτώρια, δενδροκομεία, θερμοκήπια κτλ. δέν ύηόκεινται σέ διανομή, άλλάμετατρέπονται σέ πρότυπα νοικοκυριά καί παραδίνονται στήν άποκλειστική χρήση τοΰ κράτους ή τών Κοινοτήτων άνάλογα μέ τό μέγεθος καί τή σημασία τους. ' Η γή πού βρίσκεται γύρω άπό τά σπίτια μαζί μέ τά περιβόλια τους καί τούς λαχανόκηπους, καί στήν πόλη καί στό χωριό, παραμένει στή χρήση τών σημερινών κατόχων της. Τό μέγεθος τών κομματιών αύτών καί τό μέγεθος τοϋ φόρου γιά τή χρήση τους καθορίζεται μέ νόμο. 4) Τά ιπποφορβεία, οί δημόσιες καί Ιδιωτικές Εγκαταστάσεις έκτροφής ζώων καί πτηνών καλής ράτσας κτλ. δημεύονται, μετατρέπονται σέ παλλαϊκή περιουσία καί περνούν στήν άποκλειστική χρήση τοΰ κράτους είτε τής Κοινότητας, άνάλογα μέ τό μέγεθος καί τή σημασία τους. Τό ζήτημα τής άποζημίωσης ύπόκειται στήν κρίση τής Συντακτικής Συνέλευσης. 5) Ό λ α τά Εργαλεία καί τά ζώα τής γής πού δημεύεται περνάνε χωρίς άποζημίωση στήν άποκλειστική χρήση τοϋ κράτους ή τής Κοινότητας, άνάλογα μέ τό μέγεθος καί τή σημασία τους. ' Η δήμευση τών έργαλείων καί τών ζώων δέν άφορά τούς άγρότες πού έχουν λίγη γή. 6) Δικαίωμα χρήσης τής γής άποκτοΟν δλοι οί πολίτες τοΟ ρωσικού κράτους (χωρίς διάκριση φύλου), πού έπιθυμοΟν νά τήν καλλιεργήσουν μόνοι τους μέ τή δουλιά τους, μέ τή βοήθεια τής οίκογένειάς τους ή συντροφικά, καί μονάχα γιά δσο διάστημα ε(ναι σέ θέση νά τήν καλλιεργοΟν. Δέν έπιτρέπεται ή χρησιμοποίηση μισθωτής Εργασίας. Σέ περίπτωση άνικανότητας γιά έργασία Ενός μέλους τής άγροτικής Κοινότητας Επί 2 χρόνια, ή άγροτική Κοινότητα Εχει τήν ύποχρέωση νά τόν βοηθήσει σ ’ αύτό τό διάστημα, καλλιεργώντας άπό κοινού τά χωράφια του, ώσπου νά άποκατασταθεΐ ή ικανότητά του γιά έργασία. Οί γεωργοί, πού είτε άπό γεράματα εϊτε άπό άναπηρία Εχασαν γιά πάντα τή δυνατότητα νά καλλιεργούν προσωπικά τή γή, χάνουν τό δικαίωμα χρήσης της, σέ άντάλλαγμα δμως παίρνουν σύνταξη άπό τό κράτος.

312

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

7) ' Η χρήση τής γής πρέπει νά είναι Ισ η , δηλ. ή γή κατανέμεται στους Εργαζόμενους άνάλογα μέ τ(ς τοπικές συνθήκες, μέ μέτρο τήν έργασ(α ή τήν κατανάλωση. Οι μορφές χρήσης τής γής πρέπει νά είναι έντελώς Ελεύθερες: χωριστά άγροτικά νοικοκυριά, άγροκτήματα, κοινοτικά νοικοκυριά, συνεταιριστι κά, δπως θά άποφασίζουν τά Ιδια τά χωριά καί οί συνοικισμοί 8) Ό λ η ή γή, Οστερα άπό τήν άπαλλοτρϊωσή της, γίνεται περιουσία δλου τοΟ λαοΟ. Τή διανομή της άνάμεσα στούς Εργαζόμενους τή ρυθμίζουν τά τοπικά καί κεντρικά δργανα αύτοδιοίκησης, άρχίζοντας άπό τίς Κοινότητες τών χωριών καί τών πόλεων, πού είναι δημοκρατικά Οργανωμέ νες χωρίς διάκριση κοινωνικής θέσης, καί τελειώνοντας μέ τούς κεντρικούς όργανισμούς τών περιοχών. ' Η γή ύπόκειται σέ περιοδικές άναδιανομές άνάλογα μέ τήν αΟξηση τοϋ πληθυσμού καί τό άνέβασμα τής παραγωγικότητας καί τού άγροτεχνικοΟ Επιπέδου τής άγροτικής οίκονομίας. Κατά τήν άλλαγή τών συνόρων τών κλήρων 6 πρωταρχικός πυρήνας τοΟ κλήρου πρέπει νά μένει άθικτος. Ή γή τών προσώπων, πού παύουν νά είναι μέλη τής Κοινότητας, έπιστρέφεται στό άπόθεμα γής, δικαίωμα δμως προτεραιότητας νά πάρουν τόν κλήρο τών μελών πού Εφυγαν Εχουν οί πιό στενοί συγγενείς τους, ή τά πρόσωπα πού ΰποδείχνουν αύτά τά πρώην μέλη. Ή άξία τών λιπασμάτων καί τών Εγγειοβελτιωτικών Εργων (ριζικές βελτιώσεις), πού Εχει καταβληθεί γιά τή γή, Εφόσον δέν Εχει χρησιμοποιη θεί ώς τή μέρα πού ό κλήρος έπιστρέφεται στό άπόθεμα γής, πρέπει νά πληρώνεται. "Αν σέ ώρισμένα μέρη άποδειχτεί δτι τό άπόθεμα γής πού ύπάρχει δέν έπαρκεΐ γιά νά ικανοποιηθεί δλος ό ντόπιος πληθυσμός, τότε δ παραπανίσιος πληθυσμός πρέπει νά μετοικήσει. Τήν δργάνωση τής μετοίκησης, καθώς καί τά Ιΐρ&α γιά τή μετοίκηση καί τόν Εφοδιασμό μέ Εργαλεία κτλ. πρέπει νά τά άναλάβει τό κράτος. ' Η μετοίκηση γίνεται μέ τήν Εξής σειρά: πρώτα οί άκτήμονες άγρότες πού Επιθυμούν νά μετοικήσουν, ύστερα τά μέλη τής Κοινότητας πού δΕν είναι Εντάξει, οί λιποτάκτες κτλ. καί, τΕλος, μέ κλήρο ή μέ συγκατάθεση».

' Η έντολή αύτή πού έκφράζει τήν κατηγορηματική θέληση τής τεράστιας πλειοψηφίας τών συνειδητών άγροτών δλης τής Ρωσίας, άνακηρύσσεται προσωρινός νόμος, πού ώς τή σύγκλη ση τής Συντακτικής Συνέλευση "θά έφαρμόζεται—άνάλογα μέ τίς δυνατότητες—άμέσως καί σέ όρισμένα σημεία της μέ τήν άπαραίτητη σειρά πού θά καθορίζεται άπό τά νομαρχιακά Σοβιέτ τών άγροτών βουλευτών. 5) *Η γή τών άπλών άγροτών καί τών άπλών κοζάκων δέν δημεύεται. * Ανατύπωση από τα Απαντα του Β.Ι. Λένιν, τόμος 35, σελ. 24-26. ** Για τη Συντακτική Συνέλευση, βλέπε υποσημείωση στη σελ. 138. 313


III ΑΠ Ο Φ Α ΣΗ ΓΙΑ Τ Ο ΣΧΗΜ ΑΤΙΣΜ Ο ΕΡΓΑΤΟΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ* Τό Πανρωσικό συνέδριο τών Σοβιέτ τώΟ έργατών, στρατιω τών καί άγροτών βουλχυτών άποφασίζει: Νά σχηματίσει γιά τή διακυβέρνηση τής χώρας, μέχρι τη σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης, Προσωρινή έργατοαγροτική κυβέρνηση, πού θά όνομάζεται Συμβούλιο τών Λαϊκών 'Επιτρόπων. Ή διεύθυνση τών διάφορων τομέων τής κρατικής ζωής άνατίθεται σέ έπιτροπές, πού τά μέλη τους, σέ στενή ένότητα μέ τίς μαζικές όργανώσεις τών έργατών, τών έργατριών, τών ναυτών, τών στρατιωτών, τών άγροτών καί τών ύπαλλήλων, πρέπει νά έξασφαλίσουν τήν έφαρμογή <οΰ προγράμματος πού διακήρυξε τό συνέδριο. Ή κυβερνητική έξουσία άνήκει στό σώμα τών προέδρων αύτών τών έπιτροπών, δηλαδή στό Συμβού λιο τών Λαϊκών ’ Επιτρόπων. Ό Ελεγχος τής δράσης τών Λαϊκών έπιτρόπων καί τό δικαίωμα τής άντικατάστασής τους άνήκει στό Πανρωσικό συνέδριο τών Σοβιέτ τών έργατών, άγροτών καί στρατιωτών βουλευτών καί στήν Κεντρική ’ Εκτελεστική ’ Επιτροπή του. Σήμερα τό Συμβούλιο τών Λαϊκών Έπιτρόπων άπαρτίζεται άπό τά παρακάτω πρόσωπα: Πρόεδρος τού Συμβουλίου—Βλαντίμφ Ούλιάνοφ (Αένιν)· Λαϊκός έπίτροπος ‘ Εσωτερικών—Λ. I. ΡίκοφΓεωργίας—Α 77. Μιλιοότιν ’ Εργασίας—Λ. Γκ. ΣλιάπνικοφΣτρατιωτικών καί Ναυτικών—μιά έπιτροπή άποτελούμενη άπό τούς: Β. Α. Όβσέγενκο (Άντόνοφ), Ν. Β. Κριλένκο καί Π. Ε. Ντιμπένκο· . ’ Εμπορίου καί Βιομηχανίας—A 77. Ν ογκίν Λαϊκής Παιδείας— Α. Β. Λουνατσάρσκι· ΟΙκονομικών—7. I. Σκβορτσόφ (Στεπάνοφ)· ’ Εξωτερικών—/!. Ντ. Μπρονστέιν (Τρότσκι)· Δικαιοσύνης—Γκ. 1. Όππόκοφ (Λόμοφ)· ’ Επισιτισμού— 7. Α. ΤεοντορόβιτςΤαχυδρομείων καί Τηλεγράφων—Ν. 77. "Αβίλοφ (Γκλέμποφ)· 314

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πρόεδρος γιά τίς ΰποθέσεις τών Εθνοτήτων—I. Β. Τζουγκασβίλι (Στάλιν). *Η θέση τοΰ Λαϊκοΰ έπιτρόπου γιά τούς Σιδηροδρόμους παραμένει προσωρινά κενή.** Γράφτηκε στΙς 26 τοΰ 'Οχτώβρη (8 τοϋ Νοέμβρη) 1917

* Ανατύπωση από τα Απαντα του Β.Ι. Λένιν, τόμος 35, σελ. 28-29. · · Ο διορισμός των Λαϊκών Επιτρόπων συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε τις επόμενες ημέρες (βλέπε, π .χ ., την αρχική σύνθεση του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων στο Χρονολόγιο του βιβλίου, σελ. 286), και τροποποιή θηκε εκ νέου μετά την παραίτηση ορισμένων Επιτρόπων (βλέπε παρα κάτω, κείμενο VII στο παρόν Παράρτημα). 315


IV ΑΠ Ο Φ Α ΣΗ που προτάθηκε από τον Λε'νιν και εγκρίθηκε στην 7η Πανρωσική Συνδιάσκεψη του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Πετρούπολη στις 7-12 Μάη (24-29 ΑπρΛη) 1917*

Η πολιτική της εθνικής καταπίεσης, όντας κληρονομιά της απο λυταρχίας και της μοναρχίας, υποστηρίζεται από τους τσιφλικά δες, τους κεφαλαιοκράτες και τους μικροαστούς για την περι φρούρηση των ταξικών τους προνομίων και τη διαίρεση των ερ γατών των διάφορων λαών. 0 σύγχρονος ιμπεριαλισμός, δυνα μώνοντας τις τάσεις για υποταγή των αδύνατων λαών, αποτελεί ένα νέο παράγοντα έντασης της εθνικής καταπίεσης. Η εξάλειψη της εθνικής καταπίεσης, στο βαθμό που είναι εφικτή στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία, είναι δυνατή μόνο όταν υπάρχει μια συνεπής δημοκρατική οργάνωση και διοίκηση του κράτους, που να εξασφαλίζει απόλυτη ισοτιμία σε όλα τα έθνη και όλες τις γλώσσες. Σε όλα τα έθνη που περιλαβαίνει η Ρωσία πρέπει να αναγνωρι στεί το δικαίωμα του ελεύθερου αποχωρισμού και του σχηματι σμού ανεξάρτητου κράτους. Η άρνηση αυτού του δικαιώματος και η μη λήψη μέτρων, που να εγγυώνται την πραχτική του εφαρ μογή, ισοδυναμεί με υποστήριξη της πολιτικής των κατακτήσεων και των προσαρτήσεων. Μονάχα η αναγνώριση από το προλετα ριάτο του δικαιώματος των εθνών για αποχωρισμό εξασφαλίζει την πλήρη αλληλεγγύη των εργατών των διαφόρων εθνών και συ ντελεί στην πραγματικά δημοκρατική προσέγγιση των εθνών. Η σύγκρουση που προέκυψε τώρα ανάμεσα στη Φινλανδία και στη ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση δείχνει ιδιαίτερα ανάγλυφα ότι η άρνηση του δικαιώματος του ελεύθερου αποχωρισμού οδη γεί στην άμεση συνέχιση της πολιτικής του τσαρισμού. Το ζήτημα του δικαιώματος των εθνών για ελεύθερο αποχωρισμό * Δημοσιεϋθηκε στο παράρτημα του 13ου φύλλου της εφημερίδας Σολντάτσκαγια Πράβντα, στις 16 (3) Μάη 1917. Ελληνική μετάφραση: Απαντα Β.Ι. Λένιν, τόμ. 24, Εκδοτικό της Κ.Ε. του ΚΚΕ, 1954. 316

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

δεν επιτρέπεται να το συγχέουμε με το ζήτημα της σκοπιμότητας του αποχωρισμού αυτού ή εκείνου του έθνους στη μια ή την άλλη στιγμή. Αυτό το τελευταίο ζήτημα το κόμμα του προλεταριάτου πρέπει να το λύνει σε κάθε χωριστή περίπτωση εντελώς ανεξάρ τητα, παίρνοντας υπόψη τα συμφέροντα όλης της κοινωνικής ανά πτυξης και τα συμφέροντα της ταξικής πάλης του προλεταριάτου για το σοσιαλισμό. Το Κόμμα ζητάει πλατιά περιφερειακή αυτονομία, κατάργηση της εποπτείας από τα πάνω, κατάργηση της υποχρεωτικής κρα τικής γλώσσας και καθορισμό των συνόρων των αυτοδιοικούμενων και αυτόνομων περιοχών με βάση τον υπολογισμό, από τον ίδιο τον πληθυσμό, των οικονομικών και βιοτικών συνθηκών, της εθνικής σύνθεσης του πληθυσμού κ.λπ. Το κόμμα του προλεταριάτου απορρίπτει αποφασιστικά τη λεγόμενη «πολιτιστική-εθνική αυτονομία», δηλαδή την αφαίρεση από τη δικαιοδοσία του κράτους των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κΛπ. και τη μεταβίβασή τους σε ένα είδος εθνικές δίαιτες. Η πολιτιστική-εθνική αυτονομία* χωρίζει τεχνητά τους εργάτες που ζουν στον ίδιο τόπο, ακόμα και τους εργαζόμενους στις ίδιες επι χειρήσεις, ανάλογα με το αν ανήκουν στον ένα ή τον άλλο «εθνικό πολιτισμό», δηλαδή δυναμώνει τη σύνδεση των εργατών με τον αστικό πολιτισμό των χωριστών εθνών, ενώ το καθήκον της σο σιαλδημοκρατίας είναι να δυναμώνει το διεθνή πολιτισμό του πα γκόσμιου προλεταριάτου. Το Κόμμα ζητάει να συμπεριληφθεί στο Σύνταγμα ένας βασικός νόμος, που να καταργεί οποιαδήποτε προνόμια ενός έθνους, να απαγορεύει οποιεσδήποτε παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων. Τα συμφέροντα της εργατικής τάξης απαιτούν τη συνένωση των εργατών όλων των εθνοτήτων της Ρωσίας σε ενιαίες προλεταρια κές οργανώσεις - πολιτικές, συνδικαλιστικές, συνεταιριστικές, μορφωτικές κλπ. Μονάχα μια τέτοια συνένωση των εργατών των διαφόρων εθνοτήτων σε ενιαίες οργανώσεις δίνει στο προλετα ριάτο τη δυνατότητα να διεξάγει νικηφόρο αγώνα ενάντια στο διεθνές κεφάλαιο και τον αστικό εθνικισμό. • Οι λέξεις «πολιτιστική-εθνική αυτονομία» έχουν μπει από τον Ι.Β. Στάλιν στη θέση των λέξεων «αυτό το σχέδιο». 317


V ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗ Σ ΡΩΣΙΑΣ Δημοσιεύθηκε στις 2 (15) Νοέμβρη 1917 αττό το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων με τις υπογραφές του Β.Ι. Λένιν και του Ι.Β. Στάλιν (Λαϊκού Επιτρόπου για τις Εθνότητες) (αποσπάσματα)

Η Οκτωβριανή Επανάσταση των εργατών και των αγροτών είχε κεντρικό σύνθημα τη χειραφέτηση όλων. Οι αγρότες χειραφετήθηκαν από τα δεσμά των μεγαλοτσιφλικάδων γιατί δεν υπάρχει γαιοκτησία: καταργήθηκε. Οι στρατιώτες και οι ναύτες χειραφετήθηκαν από την καταπίεση των στρατηγών της απολυταρχίας, γιατί τώρα πια οι στρατηγοί εκλέγονται και μπορούν κάθε στιγμή να ανακληθούν. Οι εργάτες χειραφετήθηκαν από τις παραξενιές και τις αυθαιρεσίες των καπιταλιστών, γιατί τώρα αυτοί ασκούν τον έλεγχο στα εργοστάσια. Όλα τα ζωντανά και δραστήρια κομμάτια της κοινωνίας χειραφετήθηκαν από τα δεσμά τους. Απόμειναν μόνο οι λαοί της Ρωσίας, που έχουν υποστεί και υφίστανται ακόμη καταπίεση και αυθαιρεσία, και η χειραφέτηση των οποίων πρέπει να μας απασχολήσει άμεσα και απόλυτα, ώστε η απελευθέρωσή τους να υλοποιηθεί αποφασιστικά και μια για πάντα. Την εποχή του τσαρισμού οι λαοί της Ρωσίας συστηματικά υπο κινούνταν ο ένας εναντίον του άλλου. Είναι γνωστές οι συνέπειες αυτής της πολιτικής: από τη μια σφαγές και διώξεις, και από την άλλη σκλαβιά για τους λαούς. Δεν υπάρχει και δεν πρέπει να υπάρξει επανάληψη αυτής της αδελφοκτόνας πολιτικής. Αυτή πρέπει πια να αντικατασταθεί από μια πολιτική αδελφοσύνης και συνεργασίας με την ελεύθερη βούληση και ειλικρινή συναίνεση των λαών της Ρωσίας. Την εποχή του ιμπεριαλισμού, μετά την επανάσταση του Φε βρουάριου οπότε η εξουσία πέρασε στην καντέτικη αστική τάξη, η αδελφοκτόνα πολιτική παραχώρησε τη θέση της σε μια πολιτική φόβου και δυσπιστίας απέναντι στους λαούς της Ρωσίας, μια πο 318

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

λιτική σοφιστειών και προκλήσεων, που μασκαρευόταν πίσω από πολυλογάδικες διακηρύξεις περί «ελευθερίας» και «ισότητας» των λαών. Είναι πολύ γνωστά τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής: ένταση του εθνικιστικού μίσους, γκρέμισμα της αμοιβαίας εμπι στοσύνης. Πρέπει να θέσουμε τέλος σε αυτή την ανεπίτρεπτη πολιτική ψε μάτων και δυσπιστίας, σοφιστειών και προκλήσεων. Πρέπει να την αντικαταστήσουμε σήμερα κιόλας με μια πολιτική διάφανη και ειλικρινή, που να οδηγεί στο δυνάμωμα απόλυτης και αμοι βαίας εμπιστοσύνης ανάμεσα στους λαούς της Ρωσίας.... Μόνο μια τέτοια συμμαχία θα συνενώσει στέρεα τους εργάτες και τους αγρότες των λαών της Ρωσίας σε μια ενιαία επαναστατική δύναμη, ικανή να αντιμετωπίσει όλες τις απόπειρες προσάρτησής τους από την ιμπεριαλιστική αστική τάξη. Στη βάση αυτών των αρχών, το Ιο Συνέδριο των Σοβιέτ, που έγινε τον περασμένο Ιούνη, διακήρυξε το δικαίωμα των λαών της Ρωσίας να αποφασίζουν ελεύθερα για το μέλλον τους. Τον Οκτώβρη, το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ επιβεβαίωσε ξεκάθαρα και αποφασιστικά αυτό το απαράγραπτο δικαίωμα των λαών της Ρωσίας. Σε εφαρμογή των αποφάσεων αυτών, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων θέτει τις ακόλουθες αρχές στη βάση της δραστηριότητάς του για τα ζητήματα των εθνοτήτων της Ρωσίας: 1. Ισότητα και κυριαρχία όλων των λαών της Ρωσίας. 2. Αναγνώριση στους λαούς της Ρωσίας του δικαιώματος της αυ τοδιάθεσης, περιλαμβανομένου του αποχωρισμού και συγκρότη σης ανεξάρτητων κρατών. 3. Κατάργηση όλων των προνομίων και όλων των διακρίσεων εθνικού ή εθνοθρησκευτικού χαρακτήρα. 4. Ελεύθερη ανάπτυξη των εθνικών μειονοτήτων και εθνικών ομά δων που ζούν σε ρωσικό έδαφος. Οι νόμοι που θα βασίζονται σε αυτές τις αρχές θα γίνουν αντικεί μενο αναλυτικής επεξεργασίας μετά τη σύσταση της Επιτροπής για τις Εθνότητες.

319


VI ΕΚΚΛΗΣΗ προς όλους τους μουσουλμάνους εργαζόμενους της Ρωσίας και της Ανατολής Δημοσιεύθηκε στις 22 Νοέμβρη (5 Δεκέμβρη) 1917 οπτό το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων με τις υπογραφές του Β.Ι. Λένιν και του Ι.Β. Στάλιν (Λαϊκού Επιτρόπου για τις Εθνότητες) (αποσπάσματα)

Σύντροφοι! Αδέλφια! Συνταρακτικά γεγονότα συμβαίνουν στη Ρωσία. 0 αιματηρός πό λεμος που ξεκίνησε για τη μοιρασιά ξένων κρατών φτάνει στο τέ λος του. Καταρρέει η κυριαρχία των αρπακτικών που σκλάβωσαν τους λαούς του κόσμου. Το σαθρό οικοδόμημα της καταπίεσης και της σκλαβιάς γκρεμίζεται κάτω από τα χτυπήματα της ρωσι κής επανάστασης. 0 κόσμος της αυθαιρεσίας και της καταπίεσης ψυχορραγεί. Την ίδια ώρα ένας καινούριος κόσμος ξεπροβάλλει, ο κόσμος που εμπιστεύονται οι εργαζόμενοι. Επικεφαλής αυτής της επανάστασης είναι η εργατοαγροτική κυβέρνηση της Ρωσίας, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων... Πεθαίνει το βασίλειο της άγριας καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και βίας, και τα αρπακτικά του ιμπεριαλισμού πατάνε σε αναμ μένα κάρβουνα. Μπροστά σε τέτοια συνταρακτικά γεγονότα απευθυνόμαστε σ’ εσάς, τους μουσουλμάνους, τους εργαζόμενους και απόκληρους της Ρωσίας και της Ανατολής. Μουσουλμάνοι της Ρωσίας! Τάταροι του Βόλγα και της Κριμαίας, Κιργίζιοι και Σάρτοι της Σιβηρίας και του Τουρκεστάν, Τούρκοι και Τάταροι της Τπερκαυκασίας, Τσετσένοι και Ορεσίβιοι του Καυκάσου! Όλοι εσείς, που τα τζαμιά σας και οι χώροι λατρείας σας είχαν καταστραφεί, που τα ήθη και τα έθιμά σας είχαν ποδοπατηθεί από τους τσάρους και όλους τους αφέντες της Ρωσίας! Τώρα η πίστη και τα έθιμά σας, οι εθνικοί και πολιτιστικοί σας θεσμοί κηρύχθηκαν ελεύθεροι και απαραβίαστοι. Μπορείτε να 320

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

οργανώσετε την εθνική σας ζωή με την πιο απόλυτη ελευθερία και χωρίς τον παραμικρό φόβο ή εμπόδιο. Έχετε κάθε δικαίωμα γι’ αυτό. Να ξέρετε πως η Επανάσταση και τα όργανά της, τα Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών, υπερασπίζο νται με όλες τους τις δυνάμεις τα δικαιώματά σας, όπως και τα δι καιώματα όλων των λαών της Ρωσίας. Υποστηρίξτε αυτή την επανάσταση και τη νόμιμη κυβέρνησή της! Μουσουλμάνοι της Ανατολής! Πέρσες, Τούρκοι, Αραβες και Ινδοί! Όλοι εσείς, που για αιώνες οι αρπακτικοί Ευρωπαίοι ληστές έκλεβαν τη ζωή και την περιουσία σας, την ελευθερία και τη γη σας! Όλοι εσείς, που τις χώρες σας θέλουν να μοιραστούν μεταξύ τους οι ληστές που ξεκίνησαν τον πόλεμο! Διακηρύττουμε ότι τα μυστικά σύμφωνα του εκθρονισμένου τσάρου για την προσάρ τηση της Κωνσταντινούπολης, που επικυρώθηκαν από τον ανατραπέντα Κερένσκι, είναι πλέον άκυρα... Διακηρύττουμε ότι η συνθήκη για το διαμελισμό της Περσίας είναι πλέον άκυρη... Μη χάνετε πια ούτε στιγμή! Αποτινάξτε το ζυγό των παλιών καταπιεστών! Μην τους αφήνετε να βιάζουν άλλο το δίκιο σας! Εσείς οι ίδιοι πρέπει να γίνετε αφέντες στη χώρα σας! Εσείς οι ίδιοι πρέπει να αποφασίζετε για τη ζωή σας, όπως νομίζετε κα λύτερο! Έχετε το δικαίωμα, επειδή η μοίρα σας βρίσκεται στα χέ ρια σας! Σύντροφοι! Αδέλφια! Προχωρήστε αποφασιστικά προς μια δίκαιη και δημοκρατική ει ρήνη! Η απελευθέρωση των καταπιεζόμενων λαών του κόσμου κυματί ζει στις σημαίες μας!

321


VII ΕΚΚΛΗΣΗ της Κεντρικής Επιτροπής του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας (μπολσεβίκων)* (αποσπάσματα)

Σύντροφοι! Μερικά μέλη τής Κ Ε τοΰ Κόμματός μας καί τοϋ Συμβουλίου ιών Λαϊκών ’ Επιτρόπων, οί Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ, Νογκίν, Ρίκοφ, Μιλιούτιν καί μερικοί άλλοι, άποχώρησαν χτές, 4 τοΰ Νοέμβρη, άπό τήν Κεντρική ’ Επιτροπή τοΰ Κόμματός μας καί—οί τρεις τελευταίοι—άπό τό Συμβούλιο τών Λαϊκών ’ Επιτρόπων. Σ ’ ενα τόσο μεγάλο Κόμμα σάν τό δικό μας, παρά τήν προλεταριακή-έπαναστατική γραμμή τής πολιτικής μας, δέν μποροΰσε νά μή βρεθούν όρισμένοι σύντροφοι δχι άρκετά σταθεροί καί άποφασιστικοί στήν ύπόθεση τοΰ άγώνα ένάντια στούς έχθρούς τοΰ λαοΰ. Τά καθήκοντα πού στέκουν τώρα μπροστά στό Κόμμα μας είναι πραγματικά γιγάντια, οί δυσκο λίες τεράστιες,—καί όρισμένα μέλη τοΰ Κόμματός μας, πού προηγούμενα είχαν υπεύθυνες θέσεις, τρόμαξαν μπροστά στήν πίεση τής άστικής τάξης καί έφυγαν άπό τίς γραμμές.μας. "Ολη ή άστική τάξη καί δλα τά δργανά της πανηγυρίζουν γ ι’ αύτό, χαιρεκακούν, φωνασκοΰν γιά κατάρευση, προφητεύουν τό χαμό τής μπολσεβίκικης κυβέρνησης. Σύντροφοι! Μήν πιστεύετε αύτό τό ψέμα. Οί σύντροφοι πού Εφυγαν Ενήργησαν σάν λιποτάκτες, γιατί δχι μόνο έγκατέλειψαν τίς θέσεις πού τούς είχαν έμπιστευθεΐ, μά καί τορπίλισαν τή ρητή άπόφαση τής Κ Ε τοΰ Κόμματός μας νά άναβάλουν τήν άποχώρησή τους τουλάχιστο ώσότου πάρουν άπόφαση οί κομματικές όργανώσεις τής Πετρούπολης καί τής Μόσχας14. Καταδικάζουμε άποφασιστικά αύτή τή λιποταξία. Πιστεύουμε βαθιά δτι δλοι οί συνειδητοί έργάτες, οί στρατιώτες καί οί άγρότες πού άνήκουν στό Κόμμα μας ή πού τό συμπαΟοϋν, θά κα ταδικάσουν έξίσου άποφασιστικά τήν Ενέργεια τών λιποτακτών. Δηλώνουμε δμως δτι ή λιποταξία μερικών άνθρώπων άπό τήν ήγεσία τοΰ Κόμματός μας δέν θά κλονίσει οΰτε κατά Ενα λεπτό κι ’ οΰτε κατά μιά τρίχα τήν Ενότητα τών μαζών πού άκολουθοΰν τό Κόμμα μας, καί συνεπώς δέν θά κλονίσει τό Κόμμα μας. Θυμηθείτε, σύντροφοι, πώς οί δυό άπό τούς λιποτάκτες, ό 322

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Κάμενεφ καί ό Ζηνόβιεφ, άκόμη πρίν άπό τήν έξέγερση τής Πετρούπολης, ένήργησαν σάν λιποτάκτες καί άπεργοσπάστες, γιατί δχι μονάχα καταψήφισαν τήν έξέγερση στήν άποφασιστική συνεδρίαση τής Κ Ε στίς 10 τού ’ Οχτώβρη 1917, μά καί ϋστερα άπό τήν άπόφαση πού πήρε ή Κ Ε έκαναν μέσα στά κομματικά στελέχη ζύμωση ένάντια στήν έξέγερση. "Ολοι ξέρουν ότι οί έφημερίδες, πού φοβούνται νά πάνε μέ τό μέρος τών έργατών καί τείνουν περισσότερο πρός τήν άστική τάξη (λ.χ. ή «Νόβαγια Ζίζν»), ξεσήκωσαν τότε θόρυβο μαζί μέ όλο τόν αστικό Τύπο καί φώναζαν δτι «διαλύθηκε» τό Κόμμα μας, ότι «άπότυχε ή έξέγερση» κτλ. ' Η ζωή δμως άνάτρεψε γρήγορα τήν ψευτιά καί τή συκοφαντία τών πρώτων, τίς άμφιβολίες, τίς ταλαντεύσεις καί τή δειλία τών άλλων. ' Η «τρικυμία», πού ήθελαν νά ξεσηκώσουν άπ’ άφορμή τό διάβημα τού Κάμενεφ καί τοΰ Ζηνόβιεφ γιά νά ματαιώσουν τήν έξέγερση τής Πετρούπολης, άποδείχτηκε πώς ήταν τρικυμία μέσα σ 'ενα ποτήρι νερό. καί ό μεγάλος ένθουσιασμός τών μαζών, ό μεγάλος ήρωισμός έκατομμυρίων έργατών, στρα τιωτών καί άγροτών στήν Πετρούπολη καί στή Μόσχα, στό μέτωπο, στά χαρακώματα καί στά χωριά, παραμέρισε τούς λιποτάκτες μέ τήν ίδια εύκολία πού Ενα τραίνο πετάει στήν άκρη τά πελεκούδια. Ά ς αίσχύνονται λοιπόν δλοι οί λιγόπιστοι, δλοι οί ταλαν τευόμενοι, δλοι οί διατακτικοί, δλοι δσοι άφησαν νά τούς φοβίσει ή άστική τάξη, ή έπηρεάστηκαν άπό τίς φωνές τών φανερών καί τών κρυφών όργάνων της. Δέν υπάρχει οΰτε Ιχνος ταλάντευσης μέσα στίς μάζες τών έργατών καί τών στρατιωτών τής Πετρούπολης, τής Μόσχας καί τών άλλων πόλεων. Τό Κόμμα μας στέκεται όμόφωνα καί σταθερά, σάν Ενας άνθρωπος, φρουρός τής Σοβιετικής έξουσίας, φρουρός τών συμφερόντων δλων τών έργαζομένων, πρώτ’ άπ’ δλα τών έργατών καί τών φτωχών άγροτών! 'Υποστηρίζουμε σταθερά τίς άρχές τής Σοβιετικής έξου σίας, δηλαδή τής έξουσίας τής πλειοψηφίας, πού βγήκε άπό τό τελευταίο συνέδριο τών Σοβιέτ, εΐμασταν σύμφωνοι καί έζακολουθοΰμε νά είμαστε σύμφωνοι νά μοιραστούμε τήν έξουσίφ μέ τή μειοψηφία τών Σοβιέτ, μέ τόν δρο δτι ή μειοψηφία αύτή θά άναλάβει εύσυνείδητα καί τίμια τήν υποχρέωση νά πειθαρχεί στήν πλειοψηφία καί νά έφαρμόζει τό πρόγραμμα πού ένέκρινε δλο τό Δεύτερο Πανρωσικό συνέδριο τώ>» Σοβιέτ καί πού συνίσταται σέ βαθμιαία, μά σταθερά καί σίγουρα βήματα πρός τό σοσιαλισμό. Δέν θά ύποταχθοΰμε δμως σέ κανένα τελεσίγρα φο τών διανοουμενίστικων μικροομάδων, πού δέν Εχουν πίσω 323


τους τίς μάζες, πού στήν πραγματικότητα Εχουν πίσω τους μονάχα τούς όπαδούς τοΰ Κορνίλοφ, τοΰ Σάβινκοφ, τούς εύέλπιδες κτλ. Ά ς είναι λοιπόν ήσυχοι καί σταθεροί όλοι οί έργαζόμενοι! Τό Κόμμα μας, κόμμα τής πλειοψηφίας τών Σοβιέτ, στέκει όμόφωνο καί συσπειρωμένο φρουρός τών συμφερόντων τους, καί τό Κόμμα μας τό άκολουθοΰν δπως καί πρώτα Εκατομμύρια Εργάτες στίς πόλεις, στρατιώτες στά χαρακώματα, άγρότες στά χωριά, Ετοιμοι νά πραγματοποιήσουν μέ κάθε θυσία τή νίκη τής εΙρήνης καί τή νίκη τοΰ σοσιαλισμοΰ! Γράφτηκε στίς 5-6 (18-19) τοΰ Νοέμβρη 1917 δημοσιεύτηκε στίς 20 (7) τοΰ Νοέμβρη 1917 στήν ίφημερίδα -Πράβντα·, άρ. φύλ. 182

δημοσιεύεται σύμφωνα μέ τό κείμενο τής έφημερίδας

* Ανατύπωση από τα Απαντα του Β.Ι. Λε'νιν, τόμος 35, σελ. 72, 73-75, 76.

324

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗ Σ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚ Δ Ο ΣΗ Σ

9

1. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ ΕΛΙΖΑΜΠΕΤΑ ΓΙΑΚΟΒΛΕΒΝΑ ΝΤΡΑΜΠΚΙΝΑ ΑΡΓΟΠΟΡΙΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΘΑΝΑΤΟΣ!

57

ΜΑΡΓΚΕΡΙΤΑ ΒΑΣΙΛΙΕΒΝΑ ΦΟ ΦΑΝΟ ΒΑ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΙΛΙΤΣ

61

ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ Α ΝΤΟ Ν ΟΦ-ΟΒΣΕΕΝΚΟ Ο ΙΛΙΤΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΗ ΝΙΚΗ

67

ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΙΛΙΝ ΖΕΝ ΕΦ ΣΚΙ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΩΝ

71

ΣΕΡΓΚΕΪ ΟΥΡΑΛΟΦ ΜΙΑ ΣΕΛΙΔΟΥΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ

75

ΣΤΑΝΙΣΛΑΒ ΠΕΣΤΚΟ Φ ΣΚΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΤΗΛΕΓΡΑΦΕΙΟ

82

ΓΚΡΙΓΚΟ ΡΙΤΣΟ ΥΝ ΤΝ Ο ΒΣΚΙ ΣΤΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ ΤΡΕΙΣ ΩΡΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥΣ

86

ΙΒΑΝ ΦΛ ΕΡΟ Φ ΣΚΙ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

90

ΝΙΚΟΛΑΙ ΠΟ Ν ΤΒΟ ΪΣΚΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ

94

ΑΝΤΡΕΪ ΑΝΤΡΕΕΦ Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤ

102

Φ ΙΟ Ν ΤΟ Ρ ΡΑΣΚΟΛΝ ΙΚΟ Φ ΘΑΝΑΣΙΜΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ

106

325

2. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ ΓΚΕΟ Ρ ΓΚ ΙΛ Ο Μ Ο Φ ΣΤΙΣ ΘΥΕΛΛΩΔΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΦΟΡΜΗΣΗΣ

119

ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΠΟΝΤΓΚΟΡΝΙ ΝΙΚΗΣΑΜΕ!

125

ΓΙΑΝ Μ Π Ο ΡΙΣΟ Β ΙΤΣ ΓΚΑΜΑΡΝΙΚ ΣΤΟ ΚΙΕΒΟ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1917

130

ΑΛΕΞΕΪ ΠΛΑΤΟΝ ΟΦ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ ΣΤΗ ΣΕΒΑΣΤΟΥΠΟΛΗ

136

ΦΙΛΙΠ ΓΙΕΣΕΓΙΕΒΙΤΣ ΜΑΚΑΡΑΝΤΖΕ ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1917 ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΚΑΥΚΑΣΙΑ

140

ΚΛΙΜ ΒΟ ΡΟ ΣΙΛΟ Φ ΜΝΗΜΕΣ ΕΝΟΣ ΠΡΟΣΦΑΤΟΥ ΜΑ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΝΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

144

ΠΙΟ ΤΡ ΛΕΜ ΠΕΝΤΕΦ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤ ΣΤΟ ΣΑΡΑΤΟΦ

150

Π Ρ Ο Κ Ο Π ΙΦ Ρ Ο Λ Ο Φ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΑΜΑΡΑ

154

ΒΛΑΝΤΙΜ ΙΡ ΒΙΛΕΝΣΚΙ (ΣΙΜ ΠΙΡΙΑΚΟΦ ) Η ΣΙΒΗΡΙΑ ΣΤΑ 1917

157

Μ Ο ΪΣΕΪ ΓΚΟΥΜΠΕΛΜΑΝ Ο ΟΚΤΩΒΡΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ

163

ΝΤΜΙΤΡΙ ΑΝΤΡΕΕΒΙΤΣ ΦΟΥΡΜ ΑΝ ΟΦ ΣΕ ΧΑΙΡΕΤΟΥΜΕ, ΝΕΑ ΖΩΗ!

167

3. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΙ ΠΕΤΡΟ ΒΙΤΣ ΓΚΟΡΜ ΠΟΥΝ ΟΦ ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ

175

ΒΛΑΝΤΙΜ ΙΡ Μ ΠΟΝ ΤΣ-Μ Π ΡΟΥΕΒΙΤΣ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ TOY SOVNARKOM

181

ΝΙ ΚΟΛΑΙ ΑΛΕΞΑΝ ΤΡΟ ΒΙΤΣ ΣΕΜ ΑΣΚΟ Ο ΙΛΙΤΣ ΣΤΟ ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ

186

326

ΓΚΡΙΓΚΟ ΡΙΙΒΑ Ν Ο ΒΙΤΣ Π Ε ΤΡ Ο Φ ΙΚ Ι ΟΛΑ ΚΕΡΔΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΓΟΝΕΣ

191

ΓΙΑΚΟΒ ΠΕΤΕΡΣ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ VCK

196

ΒΑΣΙΛΙ ΚΑΓΙΟΥΡΟΦ ΤΟ ΛΑίΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΒΙΜΠΟΡΓΚ (1917)

201

ΑΝΑΤΟΛΙ ΒΑΣΙΛΙΕΒΙΤΣ ΛΟΥΝΑΤΣΑΡΣΚΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ

205

ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΓΚΡΙΓΚΟ ΡΙΕΒΙΤΣ ΣΛΙΧΤΕΡ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

208

ΑΑΕΞΑΝΤΡΑ ΜΙΧΑΪΑΟΒΝΑ ΚΟΛΟΝ ΤΑΪ ΣΤΟ ΛΑΪΚΟ ΕΠΙΤΡΟΠΑΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

214

Μ ΙΧΑΗΛ ΛΕΜΚΕ ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ, ΑΜΗΝ!

222

4. Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΟΣΜ ΟΥ Ν ΙΚΟΛΑΟΣ Β' ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: Ο ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

229

ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΒΕΡΧΟ ΦΣΚΙ Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΣΚΙΩΝ

235

ΠΑΒΕΛ Μ ΑΛΙΑ ΝΤΟΒΙΤΣ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΡΑ

243

ΠΙΟ ΤΡ ΝΙΚ ΟΛΑΕΒΙΤΣ ΚΡΑΣΝΟΒ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΑ ΜΟΛΥΒΕΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΚΙΑ

256

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕ ΙΣ Τ Η Σ ΣΥΝ ΤΑ ΞΗ Σ

268

ΧΡΟΝ ΟΛΟΓΙΟ

2 77

ΣΥΝΤΟΜΑ ΒΙΟ ΓΡΑΦΙΚΑ

287

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

303 327

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ» ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΤΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2007 Σ Ε 2.000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ. Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΚΑΙ Η ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ΕΓΙΝΑΝ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ Π. ΚΟΚΚΑΛΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. (ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ 3. ΤΗΛ.: 210 28.55.067) ΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΦΙΛΜ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟΤΥΠΟ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ (ΤΡΟΙΑΣ 30. ΤΗΛ.: 210 82.29.040)

Η Επανάσταση του Οκτώβρη Α ν α μ ν ή σ εις και μ α ρ τ υ ρ ίες των πρωταγωνιστών

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Ε.Γ. ΝΤΡΑΜΠΚΙΝΑ Μ.Β. ΦΟΦΑΝΟΒΑ Β. ΑΝΤΟΝΟΦ-ΟΒΣΕΕΝΚΟ Α. ΙΛΙΝ-ΖΕΝΕΦΣΚΙ Σ. ΟΥΡΑΛΟΦ Σ. ΠΕΣΤΚΟΦΣΚΙ Γ. ΤΣΟΥΝΤΝΟΒΣΚΙ I. ΦΛΕΡΟΦΣΚΙ Ν. ΠΟΝΤΒΟΪΣΚΙ Α. ΑΝΤΡΕΕΦ Φ. ΡΑΣΚΟΛΝΙΚΟΦ Γ. ΛΟΜΟΦ Α. ΠΟΝΤΓΚΟΡΝΙ Γ.Μ. ΓΚΑΜΑΡΝΙΚ Α. ΠΛΑΤΟΝΟΦ Φ.Γ. ΜΑΚΑΡΑΝΤΖΕ Κ. ΒΟΡΟΣΙΛΟΦ Π. ΛΕΜΠΕΝΤΕΦ Π. ΦΡΟΛΟΦ Β. ΒΙΛΕΝΣΚΙ Μ. ΓΚΟΥΜΠΕΛΜΑΝ Ν.Α. ΦΟΥΡΜΑΝΟΦ Ν.Π. ΓΚΟΡΜΠΟΥΝΟΦ Β. ΜΠΟΝΤΣ-ΜΠΡΟΥΕΒΙΤΣ Ν.Α. ΣΕΜΑΣΚΟ Γ.Ι. ΠΕΤΡΟΦΣΚΙ Γ. ΠΕΤΕΡΣ Β. ΚΑΓΙΟΥΡΟΦ Α.Β. ΛΟΥΝΑΤΣΑΡΣΚΙ Α.Γ. ΣΑΙΧΤΕΡ Α.Μ . ΚΟΛΟΝΤΑΪ Μ. ΛΕΜΚΕ

Ένα βιβλίο για να θυμόμαστε -κόντρα στις σχολές αναθεώρη σης της ιστορίας-την οικουμενική σημασία ενός γεγονότος που έβαλε τέλος στην προϊστορία της ανθρωπότητας. Ένα βιβλίο που υποστηρίζει ότι τα διδάγματα της Επανάστασης του Οκτώ βρη είναι πάντα επίκαιρα. Στο πρώτο μέρος, μέσα από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, ζωντανεύουν οι συγκλονιστικές μέρες της εξέγερσης στην Πε τρούπολη και της επίθεσης στα Χειμερινά Ανάκτορα, κι ο επα ναστατικός αναβρασμός που διαπερνά το Σμόλνι, έδρα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής και ηαλλόμενη καρδιά της Επανάστασης. Το δεύτερο μέρος μας μεταδίδει τον ενθουσιασμό της επανα στατικής πυρκαγιάς που πυρπολεί ολάκερη τη Ρωσία, κι εξα πλώνεται από τη Μόσχα, το Κίεβο και τη Σεβαστούπολη ως τις εσχατιές της Σιβηρίας και της Απω Ανατολής. Στο τρίτο μέρος δίνεται η εικόνα των πρώτων βημάτων της νέας, σοβιετικής εξουσίας: η δημιουργία του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, οι προσπάθειες των μπολσεβίκων να λύσουν τα πιο άμεσα προβλήματα και να υλοποιήσουν τις υποσχέσεις και το πρόγραμμα της Επανάστασης. Το τέταρτο μέρος βρίσκεται στον αντίποδα: μέσα από τα λόγια των αντεπαναστατών αναδύονται τα αισθήματα της ανήμπορης οργής, της παραίτησης, της απελπισίας, της ηθικής κατάπτωσης που κυριαρχούν στους εκπροσώπους ενός παλιού κόσμου ο οποίος σαρώνεται από την επαναστατική θύελλα. Το βιβλίο ολοκληρώνεται χάρη στην κατατοπιστική εισαγωγή και το πλούσιο υλικό των παραρτημάτων: χρονολόγιο της Επα νάστασης του Οκτώβρη, βιογραφίες των σημαντικότερων προ σωπικοτήτων που αναφέρονται, και βέβαια τα πρώτα, κοσμοϊστορικά Διατάγματα των Σοβιέτ για τη Γη και την Ειρήνη, τη Δια κήρυξη των Δικαιωμάτων των Λαών της Ρωσίας και άλλα ντο κουμέντα.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β' Α. ΒΕΡΧΟΦΣΚΙ Π. ΜΑΛΙΑΝΤΟΒΙΤΣ Π.Ν. ΚΡΑΣΝΟΒ

εκδόσεις Α/σννεχεια

ISBN 978-960-6625-05-3

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ

Recommend Documents