Από τη μύμηςη ςτη δημιουργικότητα
Η πηγό τησ ανθρώπινησ ϋμπνευςησ
Salvador Dali, Study for the Dream Sequence in Spellbound, 1945
Πξφθεηηαη γηα έλα ζεκειηψδεο εξψηεκα ην νπνίν έρεη απφ ηελ αξραηφηεηα απαζρνιήζεη πνηεηέο θαη θηινζφθνπο. Πξφζθαηα θαη ηνπο επηζηήκνλεο. Σηηο κελ παιηφηεξεο επνρέο ε έκπλεπζε ζεσξνχηαλ φηη πξνεξρφηαλ απφ ην ζεφ θαη ηα πλεχκαηα. Σηε δε ζχγρξνλε επνρή ε θπξηαξρνχζα άπνςε είλαη φηη έρεη λα θάλεη κε κηα θαιή αληίιεςε ησλ πξαγκάησλ ή έλαλ επξεκαηηθφ αλαζπλδπαζκφ απφ ήδε ππάξρνπζεο κέζα ζην κπαιφ κλήκεο. Αλ ηζρχεη ε ηειεπηαία πεξίπησζε, ηφηε ην εξψηεκα είλαη ήδε απαληεκέλν θαη πξνθαλψο ηεηξηκκέλν. Γηαηί απινχζηαηα δελ κέλεη θάπνην άιπην κπζηήξην γηα λα απαληεζεί. Ωζηφζν, απηή ε ζχγρξνλε νξζνινγηζηηθή άπνςε, φζν θη αλ εξκελεχεη θαη ηαθηνπνηεί θάπνηεο παξεξκελείεο θαη δεηζηδαηκνλίεο, αθήλεη απ’ έμσ θαηλφκελα ηεο ζπλείδεζεο ηα νπνία νχηε ηηο αλήθνπλ νχηε θαίλεηαη λα πξνέξρνληαη απφ απηήλ. Πνχ βξίζθεηαη ινηπφλ ε πεγή ηεο αλζξψπηλεο έκπλεπζεο; Σηνλ αηνκηθφ λνπ θαη ζηελ επθπΐα; Σηε ξεμηθέιεπζε ζθέςε θαη ζπλνιηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ; Σηελ αλαγλψξηζε ησλ αηειεηψλ θαη ιαζψλ ηεο ινγηθήο; Ή κήπσο ζηελ ηθαλφηεηα πξφζβαζεο ζε θάπνηνπ είδνπο πιεξνθνξίαο ε νπνία βξίζθεηαη δηάρπηε ή θάπνπ εληνπηζκέλε κέζα ζηνλ θφζκν θαη ζην ζχκπαλ;
Από τα γονύδια ςτα μιμύδια Φχζε ή αλαηξνθή; πνηα θαη αλ είλαη ε απάληεζε πνπ ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα πξνηηκήζεη, αλ ηε θχζε αληηπξνζσπεχνπλ ηα γνλίδηα ηφηε ηελ αλαηξνθή πξεζβεχνπλ ηα κηκίδηα. Γηα ηα πξψηα,
ηα γνλίδηα δειαδή, ήδε γλσξίδνπκε πνιιά ή ππνηίζεηαη φηη μέξνπκε. Θέισ λα πσο κ’ απηφ φηη παξφηη έρνπκε πξνρσξήζεη αξθεηά ζηε γελεηηθή, εληνχηνηο δελ γλσξίδνπκε αθφκε βαζχηεξεο πηζαλέο θαηαζηάζεηο ησλ γνληδίσλ. Γηα παξάδεηγκα, πνηα θαη πφζε είλαη ε πνζφηεηα πιεξνθνξίαο πνπ κπνξεί λα απνζεθεπηεί κέζα ζηα γνλίδηα; Τα έλζηηθηα θαη άιιεο αζπλείδεηεο πιεξνθνξίεο κπνξνχλ λα βξίζθνληαη θάπνπ κέζα ζην βαζχηεξν «ππξήλα» ησλ θπηηάξσλ θαη ηνπ DNA καο; Ίζσο λαη ίζσο φρη αιιά πξνθαλψο, θαη ζ’ φ,ηη αθνξά ηελ παξνχζα ζπδήηεζή καο, ηα γνλίδηα δελ κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ ηα πάληα. Γηα παξάδεηγκα, αλ ην θαιιηηερληθφ ηαιέλην είλαη θάηη πνπ θιεξνλνκείηαη γελεηηθά, ηφηε πψο εμεγείηαη ην γεγνλφο φηη νη κεγαιχηεξνη θαιιηηέρλεο δελ είραλ γνλείο θαιιηηέρλεο απαξαίηεηα, ή φηη άλζξσπνη πνπ θαηάγνληαλ απφ θαιιηηέρλεο ζπγγελείο δελ έδεημαλ θαλέλα ηαιέλην ή ηάζε πξνο ηελ θαιιηηερλία; Δίλαη επνκέλσο ε έκπλεπζε φπσο θαη ην ηαιέλην θαηαζηάζεηο θιεξνλνκνχκελεο γελεηηθά ή πεξηζζφηεξν έρνπλ λα θάλνπλ κε ην πεξηβάιινλ, ηελ αλαηξνθή, θαη άιινπο παξφκνηνπο κε γελεηηθνχο παξάγνληεο; Τα κηκίδηα θαη ν «δεκηνπξγφο» ηνπ, ν Richard Dawkins, έξρνληαη αθξηβψο ζε απηφ ην ζεκείν γηα λα θαιχςνπλ ην θελφ: «Αθξηβψο φπσο ηα γνλίδηα δηαδίδνληαη ζηε δεμακελή γνληδίσλ κε ηε κεηάβαζε απφ ζψκα ζε ζψκα κέζσ ηνπ ζπέξκαηνο ή ησλ απγψλ, έηζη θαη ηα κηκίδηα δηαδίδνληαη ζηε δεμακελή κηκηδίσλ κε ηε κεηάβαζε απφ εγθέθαιν ζε εγθέθαιν κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο πνπ, κε ηελ πιαηεηά έλλνηα, κπνξεί λα νλνκαζηεί κίκεζε… Τα κηκίδηα ππφθεηληαη ζηε θπζηθή επηινγή κε ηε Γαξβηληζηηθή έλλνηα. Ζ δηαδηθαζία ηεο θπζηθήο επηινγήο απαηηεί ηα ζηνηρεία ηεο λα είλαη κνλάδεο θιεξνλνκνχκελεο πιεξνθνξίαο πνπ ειέγρνπλ ηελ χιε πνπ θσδηθνπνηεί απηήλ ηελ πιεξνθνξία, θαη γηα ηελ νπνία ππάξρεη κε ην ρξφλν κηα πξνηίκεζε ε νπνία μεπεξλά θαηά πνιχ ην ξπζκφ ηεο εγγελνχο αιιαγήο: «Ζ πιεξνθνξία κπνξεί λα πνιιαπιαζηαζηεί θαη λα επεμεξγαζηεί απφ ηε θπζηθή επηινγή κφλν αλ ε ηειεπηαία επεξεάδεη ηελ πιεξνθνξία θαηά έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ηηο αληαγσληζηηθέο δηαδηθαζίεο φπσο ε γελεηηθή κεηάιιαμε θαη απφθιηζε» (Williams 1992). Ζ χιε πνπ θσδηθνπνηεί ηελ πιεξνθνξία πνπ επηιέγεηαη κπνξεί λα είλαη ην DNA ή RNA, φπσο κε ηα γνλίδηα θαη ηηο πξσηεΐλεο, ηα ειεθηξνρεκηθά λεπξηθά δίθηπα ή ηηο γξαπηέο γιψζζεο, φπσο κε ηα κηκίδηα, ή ηα κε βηνινγηθά ειεθηξηθά θπθιψκαηα, φπσο κε ηνπο ηνχο ησλ ππνινγηζηψλ.»
Τα γνλίδηα είλαη αληηγξαθείο (replicators). Τν ίδην είλαη φκσο θαη ηα κηκίδηα. Αληηγξάθνληαη θαη αλαπαξάγνληαη. Θέινπλ λα επηβηψζνπλ θαη πξνζπαζνχλ λα δήζνπλ γηα πάληα. Ζ κίκεζε φκσο, αλ θαη είλαη ε αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηε γέλλεζε θαη εμέιημε ελφο κηκηδίνπ, δελ επαξθεί λα εμεγήζεη αλψηεξεο, αο ηηο πνχκε έηζη, ιεηηνπξγίεο ηνπ αλζξψπηλνπ ςπρηζκνχ νη νπνίεο βαζίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηε δεκηνπξγηθφηεηα παξά ζηε κίκεζε. Πψο κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ απηέο νη ιεηηνπξγίεο θαη πνηνο είλαη ν κεραληζκφο ηνπο; Σχκθσλα κε ηε Susan Blackmore: «Τν ζεκείν θιεηδί γηα ηε κίκεζε δελ είλαη φηη πξνθαιεί ή απνζπά ή παξάγεη ή αλαπαξάγεη ηηο πιεξνθνξίεο. Μάιινλ, ηφζν πξνθαιεί ηελ αλαπαξαγσγή φζν θαη παξέρεη ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηελ
αλαπαξαγσγή
ηεο.
Ζ
δηαδηθαζία
ηεο
κίκεζεο
πξνθαιεί
ηελ
αλαπαξαγσγή
ζπκπεξηιακβάλνληαο, σο κέξνο ηεο πιεξνθνξίαο πνπ παξέρεη, νδεγίεο γηα ηελ αληηγξαθή ηεο πιεξνθνξίαο. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ε πιεξνθνξία πνπ κεηαθέξεηαη απφ έλαλ αληηγξαθέα πεξηέρεη πάληα ηηο νδεγίεο γηα ηελ αληηγξαθή απηψλ ησλ νδεγηψλ… Δληνχηνηο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πςειήο πηζηφηεηαο επηθνηλσλίαο πξνθχπηεη κέζσ ηεο επαγσγήο παξά ηεο κίκεζεο. Θεσξείζηε ηελ απιή πξφηαζε πνπ εθθξάδεηαη απφ ηε δήισζε, «νη γάηεο θπλεγνχλ ηα πνπιηά.» ηαλ δηαβάδεηε ηελ δήισζε δελ έρεηε ηελ πξφηαζε λα επαλαιακβάλεηαη ζην κπαιφ ζαο. Απηφ ζπκβαίλεη αθφκα θη αλ ην πεξηερφκελν ζην νπνίν ε δήισζε εθθξάδεηαη είλαη φζν πην θησρφ γίλεηαη. Ζ απνθσδηθνπνίεζε ηεο ζπληαθηηθήο δνκήο κηαο έθθξαζεο δελ είλαη ην ηέινο κηαο ζπλεζηζκέλεο δηαδηθαζίαο επηθνηλσλίαο, αιιά κφλν ε αξρή. Με ην πνχ απνθσδηθνπνηεζνχλ ζπληαθηηθά, ηα ζεκαζηνινγηθά ζηνηρεία κηαο πξφηαζεο αλαθηψληαη κε ηξφπνπο πνπ «απηφκαηα» ελεξγνπνηνχλ έλα πινχζην ζχλνιν ελλνηνινγηθψλ δνκψλ. Απηέο νη δνκέο ελ κέξεη είλαη έκθπηεο θαη ελ κέξεη εληζρχνληαη κέζσ ηεο πξνζσπηθήο εκπεηξίαο θαη ηεο πξνυπάξρνπζαο καξηπξίαο ηνπο απφ άιιεο δνκέο.» Δίλαη ε αλζξψπηλε έκπλεπζε πξντφλ απηήο ηεο κηκεηηθήο επαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, φπνπ ηα κηκίδηα απνζεθεχνπλ πιεξνθνξίεο, αλαζπλδπάδνληαη θαη ζηε ζπλέρεηα δηαζπείξνληαη ζην πεξηβάιινλ κε ηε κνξθή πξσηφηππσλ ηδεψλ νη νπνίεο απνηεινχλ θαη ηα βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο έκπλεπζεο; Ίζσο λαη, αιιά απηφ κπνξεί λα ηζρχεη κέρξη έλα νξηζκέλν ζεκείν. Πψο, γηα παξάδεηγκα απφ ηελ άιιε κεξηά, κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ πεξηπηψζεηο έκπλεπζεο, ξεμηθέιεπζεο
θαη πξσηφηππεο ζθέςεο κε ραξαθηήξα ζρεδφλ «καληηθφ» φηαλ δελ θαίλεηαη λα ππάξρεη θακία ζρεηηθά πιεξνθνξία ή αθφκα θαη απνιχησο θακία;
Αυταναπαραγόμενεσ δομϋσ
Φηνλνληθάδα κε δνκή θξάθηαι
Αλ ε επαγσγή κπνξεί λα εμεγήζεη πεξηπηψζεηο πξσηνηππίαο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο ζηνλ άλζξσπν, σζηφζν δελ κπνξεί λα θαιχςεη πεξηπηψζεηο φπνπ δελ ππάξρεη έλα πξνυπάξρνλ κηκεηηθφ ππφβαζξν, δειαδή δελ θαίλεηαη λα ππάξρνπλ θάπνηεο πιεξνθνξίεο- πξφηππα κε ηε κνξθή κλεκψλ ή ζαθψλ εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ, π.ρ. έλα ηξαγνχδη ή έλα θείκελν πνπ κηα ζηηγκή αθνχζακε ή δηαβάζακε απφ θάπνηνλ άιινλ. Σε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ε έκπλεπζε κνηάδεη λα πεγάδεη απφ άιιε πεγή θαη απηή ε γέλλεζή ηεο λα είλαη ιίγν- πνιχ απζφξκεηε, ζαλ απφ ην κεδέλ. Σηε θχζε παξφκνηα θαηλφκελα «απζφξκεηεο γέλλεζεο» θαη γεληθφηεξα απηνξγάλσζεο δελ είλαη παξάηαηξα νχηε θαη ζπάληα. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απηαλαπαξαγφκελσλ δνκψλ είλαη θαη ηα θξάθηαιο (fractals). Τνλ φξν ρξεζηκνπνίεζε πξψηνο ν Benoit Mandelbrot, ην 1975, γηα λα πεξηγξάςεη κνξθέο ηξαρηέο (κε ιείεο) θαη αλψκαιεο (παξά ζπλερείο). Απφ εθεί θαη χζηεξα ε γεσκεηξία ησλ θξάθηαιο ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζεσξία ηνπ ράνπο ππήξμε κία δηαξθήο πξφζθιεζε- πξφθιεζε γηα ηε θπζηθή ζε κηθξνζθνπηθφ επίπεδν (θβαληηθή θπζηθή) αιιά θαη καθξνζθνπηθφ (θνζκνινγία). Καη απηφ γηαηί αθελφο ζε κηθξέο θιίκαθεο ν θφζκνο, ν ίδηνο ν
ρψξνο-ρξφλνο, παχεη λα έρεη ηε ιεία θαη ζπλερή δνκή πνπ θαίλεηαη λα έρεη ζε θαζεκεξηλέο θιίκαθεο θαη αθεηέξνπ ε γεσκεηξία ησλ θξάθηαιο δίλεη κία απιή θαη ηαηξηαζηή πεξηγξαθή ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζρεκαηίδνληαη νη καθξνζθνπηθέο δνκέο κέζα ζην ζχκπαλ (γαιαμίεο, λεθειψκαηα, θνθ.) Πξάγκαηη αλ θνηηάμνπκε πξνο ηε κεξηά ησλ νπξαλψλ ζα καο θαλεί φηη νη γαιαμίεο κνηάδνπλ ζαλ δνκέο πνπ μεθηλάλε απφ θάπνην ππνζεηηθφ ζεκείν ζηνλ «ππξήλα» ηνπο θαη ζπλερίδνπλ λα αληηγξάθνληαη πξνο ηα έμσ μαλά θαη μαλά. Απηή άιισζηε είλαη θαη ε αλακελφκελε ζπκπεξηθνξά ελφο θξάθηαι (απηναλαπαξαγσγή). Ζ δηαπίζησζε επίζεο φηη ην ζχκπαλ μεθίλεζε απφ κία αξρηθή θαηάζηαζε κεγάιεο αηαμίαο θαίλεηαη φηη ηαηξηάδεη πιήξσο κε ηελ πεξηγξαθή ηεο κέζα απφ ηε ζεσξία ηνπ ράνπο. Αλ ινηπφλ ην ίδην ην ζχκπαλ μεπήδεζε κέζα απφ ην «ηίπνηε» θαη κέζσ κηαο απζφξκεηεο δηαδηθαζίαο απηνξγάλσζεο, ηφηε δελ εκπνδίδεηαη ζε ηίπνηε ε αλζξψπηλε ζθέςε λα δεκηνπξγεί ηα δηθά ηεο ζχκπαληα απζφξκεηα θαη ρσξίο θαλέλαλ ηδηαίηεξν πεξηνξηζκφ. Σε απηήλ ηελ πεξίπησζε απηφ πνπ ζα ρξεηαδφκαζηαλ ζα ήηαλ εξεκία θαη κηα ζηνηρεηψδεο αηπηνζπγθέληξσζε!
Ατϋρμονοι βρόγχοι
Φέξηα πνπ δσγξαθίδνπλ (Drawing Hands), M. C. Escher, 1948
Αιιά αο κελ πάκε ηφζν καθξηά, θαζψο νη ηδηνηξνπίεο ηεο θχζεο δελ βξίζθνληαη κφλν ζηα πέξαηα ηνπ ζχκπαληνο αιιά πνιχ πην θνληά, κέζα ζην ίδην καο ην κπαιφ θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ
νπνίν απηφ ιεηηνπξγεί. Τν πψο δνπιεχεη ην αλζξψπηλν κπαιφ είλαη πξάγκαηη αληηθείκελν έξεπλαο απφ ηελ ςπρνινγία, ηηο λεπξνεπηζηήκεο αιιά θαη ηελ πιεξνθνξηθή, θαζψο εκείο νη άλζξσπνη κνηάδνπκε λα είκαζηε φρη κφλν «κπζηήξηα ηξέλα» αιιά θαη, ζχκθσλα κε ηνλ Douglas Hoffstadter, «παξάμελεο ζηξνθέο:» «Ωζηφζν φηαλ ιέσ «παξάμελε ζηξνθή,» έρσ θάηη άιιν ζην κπαιφ κνπ- κηα ιηγφηεξν πξαθηηθή, πεξηζζφηεξν απαηειή έλλνηα. Απηφ πνπ ελλνψ ιέγνληαο ‘παξάμελε ζηξνθή’ είλαη φρη έλα θπζηθφ θχθισκα αιιά έλαο αθεξεκέλνο βξφγρνο ζηνλ νπνίν ππάξρεη κηα κεηαηφπηζε απφ έλα επίπεδν αθαίξεζεο (ή δνκήο) ζ’ έλα άιιν, πνπ κνηάδεη κε κία αλνδηθή θίλεζε ζε θάπνηα ηεξαξρία, θαη παξφια απηά νη δηαδνρηθέο «αλνδηθέο» κεηαηνπίζεηο θαηαιήγνπλ ζ’ έλαλ θιεηζηφ θχθιν. Με άιια ιφγηα, παξά ην γεγνλφο φηη θάπνηνο αηζζάλεηαη λα θεχγεη νινέλα απφ ηελ αξρή, θαηαιήγεη, πξνο έθπιεμή ηνπ, αθξηβψο εθεί απ’ φπνπ είρε μεθηλήζεη. Σε ζπληνκία, κηα παξάμελε ζηξνθή είλαη έλαο πξννδεπηηθφο αηέξκνλνο βξφγρνο.»
Τν θαηλφκελν απηψλ ησλ αηέξκνλσλ βξφγρσλ είλαη πην πξνζθηιέο θαη νηθείν ζηελ πεξίπησζε ησλ ππνινγηζηψλ, θαζψο ζπλήζσο μερλάκε φηη είκαζηε εκείο απηνί πνπ ηειηθά ζθεθηφκαζηε. Αιιά πξνο ην παξφλ αο θαληαζηνχκε φηη θηηάρλνπκε έλα πξφγξακκα γηα ππνινγηζηή ζην νπνίν πεξηιακβάλεηαη ε αθφινπζε πξφηαζε: «Απηή ε πξφηαζε είλαη ςεπδήο.» Όζηεξα ξσηάκε ηνλ ππνινγηζηή λα καο απαληήζεη αλ ε πξνεγνχκελε πξφηαζε είλαη ζσζηή ή ιάζνο. Αλ ν
ππνινγηζηήο απαληήζεη «ζσζηφ,» ηφηε ε πξφηαζε είλαη ςεπδήο. Αλ απαληήζεη «ιάζνο,» ηφηε ε πξφηαζε είλαη αιεζήο. Ο ππνινγηζηήο ζα πέζεη ζ' έλαλ αηέξκνλν βξφγρν, απφ ηνλ νπνίν δελ ζα θαηαθέξεη λα βγεη παξά κφλν κε επαλεθθίλεζε… Δμνχ θαη ην «παξάδνμν ηνπ ςεχηε» (liar paradox), ζαλ θάπνηνο λα καο ιέεη κε... απφιπηε εηιηθξίλεηα: «Μελ πηζηεχεηο ηίπνηε απ’ φ,ηη ζνπ ιέσ…» Υπάξρνπλ παξαιιαγέο ηνπ παξαδφμνπ φπσο νη πξνηάζεηο: «Ζ πξνεγνχκελε πξφηαζε είλαη ζσζηή,» «ε επφκελε είλαη ιάζνο,» θνθ. Τν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ πξνεγνχκελνπ παξαδφμνπ είλαη ε ιεγφκελε «απηαλαθνξά» (self-reference), κία πξφηαζε δειαδή πνπ αλαθέξεηαη θαηεπζείαλ ζηνλ εαπηφ ηεο. Μπνξνχκε λα ζθεθηνχκε γηα παξάδεηγκα ηελ παξαδνρή: «Δίκαη φκνξθνο.» Μφιηο είπακε θάηη πνπ νχηε κπνξεί λα απνδεηρηεί, νχηε ίζσο έρεη λφεκα γηα ηνλ θφζκν. Ζ βαζηθή αξρή πάλησο πνπ παξαβηάδεηαη ζε θάζε πεξίπησζε είλαη ε ζπλέπεηα (consistency). Κάζε ινγηθή καο πξφηαζε ζα πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλέπεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ κπνξεί λα είλαη ηαπηφρξνλα ζσζηή θαη ιάζνο, ζπληαθηηθά θαη λνεκαηηθά. Απηή είλαη θαη ε βαζηθή αξρή ηεο επαγσγηθήο ινγηθήο. Απηφ ζα κπνξνχζε θάπνηνο ακέζσο λα ζθεθηεί ζηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε: «Πνηα εξψηεζε;» Θα ρξεηαδφηαλ δειαδή θάπνηα επηπιένλ πξφηαζε, ε νπνία δελ πεξηέρεηαη ζηελ πξνεγνχκελε πξφηαζή καο.
Αϋναη αναδρομό
Σε φ,ηη αθνξά ηε ζπλέπεηα ηεο επαγσγηθήο καο ινγηθήο ίζσο είλαη κηα ηδηφηεηα ηελ νπνία πξέπεη λα αλαπξνζδηνξίζνπκε θαζψο θαίλεηαη φηη παξαβηάδεηαη ζπρλά, ζπζηεκαηηθά θαη θάπνηεο θνξέο ελ γλψζεη καο. Τν ραξαθηεξηζηηθφ φκσο ηεο ζθέςεο καο λα ρξεηάδεηαη λα αλαηξέρεη μαλά θαη μαλά ζε νξηζκέλεο ζεκειηψδεηο πξνηάζεηο αλαθνξάο πάλσ ζηηο νπνίεο θαη βαζίδεηαη γηα λα θηίζεη ηα κειινληηθά πλεπκαηηθά ηεο δεκηνπξγήκαηα κνηάδεη λα είλαη αμεπέξαζην. Υπάξρνπλ ζα
έιεγα δχν βαζηθά κνληέια πνπ κπνξνχλ λα πεξηγξάςνπλ ηε «γέλλεζε» θαη εμέιημε ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο, ηα νπνία παξαζέησ πεξηιεπηηθά θαη ελδεηθηηθά:
Αηέξκνλεο αηηηαθέο αιπζίδεο Σηελ πξνζπάζεηά καο λα θαηαιήμνπκε ζε έγθπξν ινγηθφ ζπκπέξαζκα, πνιιέο θνξέο θαηαιήγνπκε ζε κηα αλαδξνκή πξνο ηα «πίζσ,» ε νπνία κνηάδεη λα κελ έρεη ηειεησκφ, θαζψο γηα λα απνδείμνπκε ην έλα ρξεηάδεηαη ην ακέζσο πξνεγνχκελν θαη νχησ θαζεμήο επ’ άπεηξν. Γηα παξάδεηγκα αλ ζειήζνπκε λα ζθεθηνχκε πψο δεκηνπξγείηαη ε αλζξψπηλε ζθέςε ή πψο δεκηνπξγήζεθε ην ζχκπαλ ή αλ ππάξρεη ζεφο, ηφηε ρξεηάδεηαη πάληνηε κηα πξνγελέζηεξε ζθέςε ή έλα πξνεγνχκελν ζχκπαλ ή έλαο πξνγελέζηεξνο ζεφο αληίζηνηρα, ζε κηαλ αθνινπζία ε νπνία θαη δελ ηειεηψλεη πνηέ. Έλα άιιν φλνκα γηα απηφ ην θαηλφκελν ηεο αέλαεο αλαδξνκήο είλαη κία αηέξκνλε αηηηαθή αιπζίδα, ε νπνία δελ έρεη αξρή ή ηέινο. Μπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε θάζε ηξφπν ή κέζν ινγηθήο επαγσγήο αιιά δελ κπνξνχκε πνηέ λα θηάζνπκε ζ’ έλα ηέινο ή ζε κηα πξσηαξρηθή αηηία. Οη αηέξκνλεο αηηηαθέο αιπζίδεο είλαη ινγηθά, δειαδή επαγσγηθά, έγθπξεο αιιά, αηειείο ζε φ,ηη αθνξά ηελ θαζεκεξηλή εκπεηξία. Αηέξκνλνη αηηηαθνί βξόγρνη Υπάξρεη έλαο γξήγνξνο ηξφπνο λα «δξαπεηεχζνπκε» απφ κηα αηέξκνλε αηηηαθή αιπζίδα. Γηα παξάδεηγκα, αλ αλαξσηεζνχκε πψο ην ζχκπαλ μεθίλεζε, κπνξνχκε απιά λα απαληήζνπκε φηη ην ζχκπαλ πάληα ππήξρε. Οπφηε κηα «πξνγελέζηεξε θαηάζηαζε» ράλεη
θάζε λφεκα. Απηφ είλαη έλα παξάδεηγκα ελφο αηέξκνλνπ αηηηαθνχ βξφγρνπ. Αιιά εδψ εξρφκαζηε αληηκέησπνη κε έλα πξφβιεκα: Αλ έλαο αηέξκνλνο αηηηαθφο βξφγρνο κπνξεί λα εμεγήζεη ηελ χπαξμή ηνπ απφ κφλνο ηνπ, ηφηε ε ινγηθή επαγσγή θαηαξξίπηεηαη. Γηαηί ε ινγηθή καο πάληα ζα αλαξσηεζεί: «Τη ππάξρεη έμσ απφ έλαλ θιεηζηφ βξφγρν;» Αλ νη αέλαε αλαδξνκή θξαηάεη ηελ ινγηθή επαγσγή ρσξίο σζηφζν λα θαηαιήγεη πνπζελά, νη μαθληθέο αλαιακπέο ηεο αλζξψπηλεο ζπλείδεζεο (πνπ ζην παξάδεηγκά καο κπνξνχκε λα ηαπηίζνπκε κε ηνπο αηηηαθνχο βξφγρνπο) ηελ θαηαξξίπηνπλ, αθνχ κνηάδνπλ λα έξρνληαη απφ ην πνπζελά θαη λα θαηαιήγνπλ πνηέ θαη πνπζελά επίζεο. Μηα εθθφξηηζε ζηηγκηαία γηα λα βγνχκε απφ ηε δχζθνιε ζέζε ελφο θαθνχ νλείξνπ θαη λα πνπ ηα θαηαθέξλνπκε. ρη κφλν ε δηθή καο ζθέςε αιιά θαη ην ίδην ην ζχκπαλ ζα κπνξνχζε λα έρεη δεκηνπξγεζεί έηζη απζφξκεηα θαη απζαίξεηα ζαλ έλαο γηγάληηνο αηέξκνλνο βξφγρνο, πνπ ηειηθά δελ είλαη αηηηαθφο, θαζψο θακηά έλλνηα ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ δελ θαίλεηαη λα πθίζηαηαη, έζησ θαη γηα κηα κφλν «καγηθή» αιιά θξίζηκε ζηηγκή. Παξάγεηαη άξαγε θαη ε έκπλεπζή καο κε ηνλ ίδην ηξφπν θαη ζε παξφκνηεο ζπλζήθεο δηαλνεηηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο «θφξηηζεο,» ελψ ηνλ πεξηζζφηεξν ρξφλν καο αξθνχκαζηε κε ξαζπκία απιά λα κηκνχκαζηε;
Η αρχό τησ αναλογύασ Απηφ πνπ δηαπηζηψλνπκε είλαη ην γεγνλφο φηη ε ζθέςε καο φρη κφλν κπνξεί λα παξαρζεί απζφξκεηα θαη ζηε ζπλέρεηα λα ζπλερίζεη λα ιεηηνπξγεί πέθηνληαο ίζσο ζε κηα αηειείσηε επαλάιεςε ιφγσ θάπνηνπ πξνβιήκαηνο πνπ δελ κπνξεί λα ιχζεη αιιά κνηάδεη ηειηθά λα ηεξκαηίδεηαη μαθληθά θαη απζαίξεηα ρσξίο θάπνηνο λα κπνξεί λα θαζνξίζεη ηε ζηηγκή ή ην ιφγν γηα ηνλ νπνίνλ απηή ε παχζε επήιζε. Γνπιεχεη άξαγε θαη ε θχζε κε ηνλ ίδην ηξφπν; Απηφ είλαη φλησο έλα ζεκαληηθφ εξψηεκα γηα ηoλ εμήο ιφγν: Αλ ην κπαιφ καο δνπιεχεη ζαλ ηε θχζε, ηφηε κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε θαη ηε θχζε θαη λα δερζνχκε ηηο ηδηνηξνπίεο ηεο ζθέςεο σο «θπζηθέο.» Αλ φκσο ε θχζε δνπιεχεη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ ηε δηθή καο ινγηθή, ηφηε δπζηπρψο πζηεξνχκε έλαληη ηεο θχζεο, ν ηξφπνο ζθέςεο καο είλαη απιά ειαηησκαηηθφο θαη ίζσο δελ ζα έρνπκε πνηέ ηε δπλαηφηεηα λα αλαθαιχςνπκε ηε θχζε φπσο απηή πξαγκαηηθά είλαη θαη λα κπνξέζνπκε εκείο κε ηε ζεηξά καο
θάπνηε λα «δηνξζσζνχκε.» Ζ πξψηε πεξίπησζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία δερφκαζηε, ιίγν- πνιχ δνγκαηηθά θαη απζαίξεηα φηη είκαζηε πιαζκέλνη «θαη’ εηθφλα θαη θαζ’ νκνίσζε» βαζίδεηαη ζε κία αξρή ηελ νπνία κπνξνχκε λα νλνκάζνπκε αξρή ηεο αλαινγίαο. Θα ήζεια εδψ λα δείμσ ζρεκαηηθά ην πψο ε αξρή ηεο αλαινγίαο δνπιεχεη, ζε θάζε πεξίπησζε, κε έλα απιφ «ινγηθφ ζρεδηάγξακκα,» πνπ έρσ βαθηίζεη «νη θχθινη ηεο αιήζεηαο:»
Οη «θχθινη ηεο αιήζεηαο»
Μπνξνχκε λα θαληαζηνχκε ηελ αλαδήηεζε ηεο αιήζεηαο απφ ηνλ άλζξσπν κε ην πξνεγνχκελν ζρεδηάγξακκα. Ο θάζε θχθινο αληηπξνζσπεχεη θαη έλαλ «θχθιν ζπλεηδεηφηεηαο.» Καζψο πξνρσξάκε απφ ηα «κέζα» πξνο ηα «έμσ,» ν θάζε επφκελνο θχθινο δηεπξχλεηαη, θαη ζηνλ ίδην βαζκφ δηεπξχλεηαη θαη ε γλψζε ηνπ αλζξψπνπ γηα ηνλ θφζκν. Τν ζεκείν ζην θέληξν αληηπξνζσπεχεη έλαλ «κνλαδηαίν θχθιν.» Οη θχθινη είλαη νκφθεληξνη, αιιά ε αθηίλα ηνπο κηθξαίλεη απφ κέζα πξνο ηα έμσ (απηφ ψζηε ε γεσκεηξηθή πξφνδνο πνπ ζέινπκε λα θαηαζθεπάζνπκε λα ζπγθιίλεη). Αλ, αληίζηξνθα, θαληαζηνχκε έλα αληηθείκελν πνπ «πέθηεη» απφ ηα «έμσ» πξνο ηα «κέζα,» νη θχθινη «αλνίγνπλ,» κε ηελ έλλνηα φηη ην αληηθείκελν «επηηαρχλεηαη ζην ρψξν ηεο ζπλείδεζεο.» Απηφο ν παξαιιειηζκφο δελ γίλεηαη ηπραία. Ο λφκνο
ηεο ειεχζεξεο πηψζεο ηνπ Νεχησλα πξνυπνζέηεη έλαλ λφκν αληηζηξφθνπ ηεηξαγψλνπ, πνπ εμαζθαιίδεη ηελ επηηάρπλζε ηνπ ζψκαηνο. Τν γηαηί, πάλησο, είλαη λφκνο αληηζηξφθνπ ηεηξαγψλνπ θαη φρη αληηζηξφθνπ θχβνπ, ή απιά αληίζηξνθεο απφζηαζεο, παξφηη εμαζθαιίδεη θιεηζηέο ηξνρηέο, παξακέλεη έλα άιπην κπζηήξην (ε ζθνηεηλή ελέξγεηα πνπ ζεσξείηαη φηη πξνθαιεί ηε δηαζηνιή ηνπ ζχκπαληνο αληηζηνηρεί ζε κηα δχλακε αλάινγε ηεο απφζηαζεο, γηα παξάδεηγκα). Απηφ, πάλησο, πνπ καο ελδηαθέξεη εδψ είλαη ε αλαινγία: πσο αλνίγνπλ νη «θχθινη ηεο αλζξψπηλεο αιήζεηαο,» έηζη θαη αλνίγνπλ νη «θχθινη ηεο δχλακεο» πνπ πξνθαιεί ηελ παγθφζκηα έιμε.
Το θεώρημα τησ μη πληρότητασ του Gödel
Ο άλζξσπνο ν νπνίνο ζπζηεκαηνπνίεζε θαη εμέθξαζε κε ηξφπν καζεκαηηθφ ηα παξάδνμα ηεο αλζξψπηλεο ινγηθήο ήηαλ ν Gödel, ν νπνίνο έδεημε φηη δελ κπνξεί λα θαηαζθεπαζηεί πνηέ κηα «ηέιεηα κεραλή ηεο αιήζεηαο,» γηαηί αθξηβψο δελ ζα κπνξνχζε λα απαληήζεη αλ ε πξφηαζε: «Γελ ζα πεηο πνηέ φηη απηή ε πξφηαζε είλαη αιεζήο,» είλαη αιεζήο ή ςεπδήο. Ζ βαζηθή δηαδηθαζία ηεο απφδεημεο ηνπ ζεσξήκαηνο ηε κε πιεξφηεηαο έρεη σο εμήο:
Κάπνηνο δείρλεη ζηνλ Gödel κηα UTM (Universal Truth Machine), ε νπνία ππνηίζεηαη φηη κπνξεί λα απαληήζεη ζσζηά ηελ νπνηαδήπνηε εξψηεζε ηεο ηεζεί. Έζησ P(UTM) ην πξφγξακκα βάζεη ηνπ νπνίνπ δνπιεχεη ε UTM. O Gödel ηψξα δίλεη ηελ εμήο πξφηαζε: «Ζ κεραλή απηή πνπ θαηαζθεπάζηεθε βάζεη ηνπ πξνγξάκκαηνο P(UTM) δελ ζα πεη πνηέ φηη απηή ε πξφηαζε είλαη αιεζήο.» Έζησ G απηή ε πξφηαζε απφ ην πξψην γξάκκα ηνπ νλφκαηνο ηνπ Gödel. Γειαδή ηζνδχλακα δίλεηαη ε πξφηαζε «ε UTM δελ ζα πεη πνηέ αλ ε G είλαη αιεζήο.» Τψξα ν Gödel κεηδηψληαο ξσηά ηελ UTM αλ ε G είλαη αιεζήο ή ςεπδήο. Αλ ε UTM απαληήζεη φηη ε G είλαη αιεζήο, ηφηε ε πξφηαζε «ε UTM δελ ζα πεη αλ ε G είλαη αιήζεηα» είλαη ςεπδήο. Αλ ε πξφηαζε «ε UTM δελ ζα πεη αλ ε G είλαη αιήζεηα» είλαη ςεπδήο,» ηφηε ε G είλαη ςεπδήο (θαζψο G = «ε UTM δελ ζα πεη αλ ε G είλαη αιήζεηα.»). Δπνκέλσο αλ ε UTM πεη φηη ε G είλαη αιήζεηα, ηφηε ε G ζα είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ςεπδήο, θαη ε UTM ζα έρεη θάλεη κηα ςεπδή δήισζε. Οπφηε ε UTM δελ ζα πεη πνηέ αλ ε G είλαη αιήζεηα, θαζψο ε UTM θάλεη κφλν αιεζείο δειψζεηο. Καηαιήμακε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε UTM δελ ζα πεη πνηέ αλ ε G είλαη αιήζεηα. Οπφηε ε πξφηαζε «ε UTM δελ ζα πεη πνηέ αλ ε G είλαη αιήζεηα» είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κηα αιεζήο δήισζε. Οπφηε ε G είλαη αιεζήο (θαζψο G = «ε UTM δελ ζα πεη πνηέ αλ ε G είλαη αιήζεηα.). «Γλσξίδσ κηα αιήζεηα πνπ ε UTM δελ κπνξεί πνηέ λα εθζηνκίζεη,» είπε ηφηε ν Gödel. Απηφ πνπ έδεημε ν Gödel κε ηε ζχληνκε θαη παξαζηαηηθή παξαβνιή ηνπ είλαη φηη ζε θάζε ινγηθφ ζχζηεκα (π.ρ. Τ γηα ηελ πξνεγνχκελε κεραλή) ζα ππάξρεη θάπνηα πξφηαζε (G ζην πξνεγνχκελν παξάδεηγκα) ε νπνία παξφηη είλαη αιήζεηα δελ κπνξεί λα απαληεζεί κέζα απφ ην ζχζηεκα. Με απηήλ ηελ έλλνηα δελ ππάξρεη θάπνην ινγηθφ ζχζηεκα πνπ λα είλαη παγθφζκην, δειαδή πιήξεο. Αλ ε G ήηαλ απνδείμηκε κε ηα αμηψκαηα ηεο Τ θαη ηνπο επαγσγηθνχο θαλφλεο, ηφηε ε Τ ζα είρε έλα ζεψξεκα G, πξάγκα πνπ αθπξψλεη ηελ αξρηθή ππφζεζε, πξάγκα πνπ απνηειεί αληίθαζε θαη επνκέλσο ε ζεσξία Τ ζα ήηαλ αζπλεπήο. Αλ ε ζεσξία Τ είλαη ζπλεπήο, ηφηε ε πξφηαζε δελ κπνξεί λα απνδεηρζεί κέζα απφ ηε ζεσξία, νπφηε ε ζεσξία Τ είλαη αηειήο (κε πιήξεο).
Τν πξνεγνχκελν παξάδνμν κνπ ζπκίδεη ηελ ηζηνξία κε ην «Φξηζηφ ζην δάζνο:» Έζησ φηη θπλεγάλε ην Φξηζηφ νη δηψθηεο ηνπ θαη φηη εκείο έηπρε λα βξηζθφκαζηε ζην δάζνο ζην νπνίν εθείλνο έηξεμε λα θξπθηεί. Αθνχ πέξαζε απφ κπξνζηά καο θαη ράζεθε, κεηά απφ ιίγν έξρνληαη νη δηψθηεο ηνπ θαη καο ξσηάλε αλ ηνλ είδακε. Αλ πνχκε φηη ηνλ είδακε, ηφηε ζα αλαγθαζηνχκε λα ηνπο ππνδείμνπκε ηελ θαηεχζπλζε θαη πηζαλψο ζα ηνλ πηάζνπλ. Αληαπηνχ πξνηηκάκε λα πνχκε ςέκαηα φηη δελ ηνλ είδακε. Ίζσο κηα «κεραλή ηεο αιήζεηαο» λα κελ μέξεη λα πξνζπνηείηαη θαη λα είλαη ππνρξεσκέλε απφ ηελ θαηαζθεπή ηεο λα ιέεη πάληνηε ηελ αιήζεηα. Δκείο νη άλζξσπνη φκσο μέξνπκε θαη λα ιέκε ςέκαηα. Απηφ καο θάλεη αζπλεπείο, δείρλεη σζηφζν φηη είκαζηε επαξθψο επθπείο ή έζησ πνλεξνί γηα λα κπνξνχκε λα παξαβιέπνπκε ή θαη λα μεπεξλάκε ηνπο θαλφλεο ηεο ινγηθήο καο. Σην βαζκφ βεβαίσο πνπ έρνπκε θαη ηελ αληίζηνηρε ζπλαίζζεζε απηήο. Σε φ,ηη αθνξά ηελ παξνχζα ζπδήηεζή καο βιέπνπκε φηη ν άλζξσπνο κπνξεί λα δείμεη κηα ραξαθηεξηζηηθή επξεκαηηθφηεηα ζε θάπνηα δεδνκέλε ζηηγκή ε νπνία λα παξαβηάδεη ηελ απιή κηκεηηθή δηαδηθαζία κηαο ππνινγηζηηθήο κεραλήο. Γηαηί άξαγε; Τη είλαη απηφ πνπ ν άλζξσπνο δηαζέηεη πεξηζζφηεξν απφ κηα κεραλή; Απηφ πνπ ζίγνπξα δελ έρεη κηα κεραλή είλαη εκπεηξίεο. Απηέο καο δηδάζθνπλ πφηε είλαη ζσζηφ λα ιέκε ηελ αιήζεηα θαη πφηε φρη, έζησ θη αλ νη άιινη θαηαιαβαίλνπλ αλ ιέκε αιήζεηα ή ςέκαηα, αλ θαη πηζαλψο δελ κπνξνχλ λα ην απνδείμνπλ. Ωζηφζν, ηα πάληα φζα μέξνπκε γηα ηνλ θφζκν είλαη δεδνκέλα απνζεθεπκέλα ζην κπαιφ καο κε ηε δπαδηθή κνξθή «on» θαη «off» ησλ εθθελψζεσλ λεπξψλσλ. Ο άλζξσπνο ζεκειησδψο ιεηηνπξγεί κε απηφλ ηνλ ηξφπν. Τν έλζηηθηφ καο ιέεη: «Να ην πσ» ή «λα κελ ην πσ» θαη ζηε ζπλέρεηα νη ίδηεο νη θαηαζηάζεηο ησλ βησκάησλ καο επηβεβαηψλνπλ ή φρη. Βιέπνπκε φηη ε ινγηθή καο απνηειεί δεχηεξε θχζε αιιά φηη ε ιεηηνπξγία ηεο ηειηθά φρη κφλν δελ είλαη εκπεηξηθή, αιιά αληηζέησο είλαη ελζηηθηψδεο. Ζ εκπεηξία καο είλαη ινγηθή θαη φρη ην αληίζηξνθν. Πνιιέο θνξέο ε εκπεηξία καο έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηε ινγηθή θαη κε ηηο πξναπνθηεκέλεο καο αληηιήςεηο γηα ηνλ θφζκν. Τφηε ζπλεηδεηνπνηνχκε, κέζσ κηαο «απνθάιπςεο» φηη ν θφζκνο έρεη πεξηζζφηεξεο δηαζηάζεηο θαη πξννπηηθέο απ’ φζεο νη αηζζήζεηο θαη ε ινγηθή καο απνθαιχπηνπλ. Ο εμσηεξηθφο θφζκνο καο επηβεβαηψλεη ή καο απνξξίπηεη αιιά έρεη ήδε ππάξμεη ε ελζηηθηψδεο παξφξκεζε απφ ηνλ εζσηεξηθφ καο θφζκν. Απνθηάκε δειαδή ζηε επαθή καο κε ηνλ έμσ θφζκν ζηαδηαθά έλα λέν θαη δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζθέςεο, ν νπνίνο
αληηηίζεηαη ζηε ινγηθή, κηα ζθέςε ε νπνία αηζζάλεηαη θπιαθηζκέλε κέζα ζην ίδην ηεο κπαιφ θαη ζέιεη, κε ηε δχλακή ηεο θαληαζίαο ηεο, λα απνδξάζεη. Ίζσο ε βαζχηεξε αηηία ηνπ ζεσξήκαηνο ηεο κε πιεξφηεηαο ηνπ Gödel λα εδξάδεηαη εδψ. Σε απηήλ ηελ αληηπαξάζεζε αλάκεζα ζε δχν θφζκνπο: Έλαλ θφζκν «εζσηεξηθφ» θαη γεκάην κε ηηο απφιπηεο αιήζεηεο ηνπ, ν νπνίνο έξρεηαη ζε αληίζεζε κε έλαλ θφζκν «εμσηεξηθφ» απέλαληη ζηνλ νπνίν νη απφιπηεο εζσηεξηθέο αιήζεηεο πξέπεη λα δνθηκαζηνχλ. Τφηε δηαπηζηψλνπκε φηη ν εζσηεξηθφο καο θφζκνο θαη νη πξνζσπηθέο καο αιήζεηεο δελ ηαπηίδνληαη απαξαίηεηα κε ηηο αιήζεηεο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ άιισλ. Δπνκέλσο ην νηθνδφκεκα πνπ θηίζακε ζε έλα ινγηθφ αιιά θαη ςπρνινγηθφ επίπεδν γηα ηνλ εαπηφ καο φρη κφλν δελ είλαη πιήξεο αιιά κπνξεί λα πεξηέρεη θαη παξαδνρέο ηειείσο ιαλζαζκέλεο θαηά ηε ζχγθξηζή ηνπο κε «αληηθεηκεληθέο» θαηαζηάζεηο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Δπνκέλσο ην ζεψξεκα ηεο κε πιεξφηεηαο ηνπ Gödel δελ έρεη λα θάλεη ηφζν κε ηελ αλεπάξθεηα ηεο ινγηθήο καο θάησ απφ θάπνηεο ζπλζήθεο, γηαηί απηή ε αδπλακία ζα έπξεπε λα είλαη αλακελφκελε απφ έλα ινγηθφ νλ: δελ κπνξνχκε λα μέξνπκε ηα πάληα, έζησ θη αλ ζα ην ζέιακε. Έρεη λα θάλεη πεξηζζφηεξν κε ηηο αιήζεηεο ηηο νπνίεο ήδε γλσξίδνπκε γηα εκάο θαη γηα ηνλ θφζκν αιιά γηα θάπνηνλ παξάδνμν ιφγν απηέο νη αιήζεηεο δελ κπνξνχλ λα εηπσζνχλ, γηαηί ηφηε παχνπλ λα είλαη αιήζεηεο. Θα ηνικνχζα κάιηζηα λα κεηνλνκάζσ ην ζεψξεκα ηεο κε πιεξφηεηαο ζε παξάδνμν ηεο κε ζπλέπεηαο θαη λα ππνδείμσ ηε βαζηθή αξρή απηνχ ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ: Αλ έλα ινγηθφ ζχζηεκα δελ επαξθεί γηα λα απαληήζεη κε ηα αμηψκαηά ηνπ φια ηα πηζαλά πξνβιήκαηα πνπ ζα ηνπ παξνπζηαζηνχλ, ηφηε θάζε θνξά εκπινπηίδεηαη κε λέεο θαη βειηησκέλεο βαζηθέο παξαδνρέο ψζηε λα δηαηεξεί ηελ ειπίδα ηεο κειινληηθήο πιεξφηεηαο. Αλ φκσο ε «αιήζεηα» κε ηελ έλλνηα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ήδε ππάξρεη θαη απιά κεηαζρεκαηίδεηαη ζε κηα ςεπδή δήισζε θαηά ηελ έθθξαζή ηεο, ηφηε πξνθαλψο έρνπκε λα θάλνπκε κε έλαλ εκπλεπζκέλν κεραληζκφ «εζηθήο» θαη απηαπάξλεζεο ν νπνίνο είλαη έκθπηνο ζην ζχζηεκα ηεο ινγηθήο καο, ν νπνίνο ζε ηειηθή αλάιπζε επηβεβαηψλεη ηηο αξρηθέο καο αιήζεηεο, αθνχ αθφκα θη φηαλ ιέκε ςέκαηα ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε απηέο ηηο «επγελείο» αιήζεηεο εμππεξεηνχκε.
Τεχνολογικό μοναδικότητα
Οη έμη «Δπνρέο,» απφ ην βηβιίν ηνπ Kurzweil «The Singularity is Near»
Ζ ηερλνινγηθή κνλαδηθφηεηα αλαθέξεηαη ζηελ ππνζεηηθή κειινληηθή εκθάληζε κηαο αλψηεξεο απφ ηελ αλζξψπηλε λνεκνζχλεο. Γεδνκέλνπ φηη νη ηθαλφηεηεο κηαο ηέηνηαο λνεκνζχλεο ζα ήηαλ δχζθνιν λα γίλνπλ αληηιεπηέο απφ ην ζχγρξνλν αλζξψπηλν κπαιφ, ην γεγνλφο κηαο ηερλνινγηθήο κνλαδηθφηεηαο ζεσξείηαη έλαο δηαλνεηηθφο νξίδνληαο ζπκβάληνο, πέξα απφ ηνλ νπνίνλ είλαη δχζθνιν ην κέιινλ λα θαλεί. Ωζηφζν, νη ππεξαζπηζηέο ηεο ζεσξίαο απηήο, πξνζδνθνχλ έλα ηέηνην γεγνλφο γηα λα πξνθαιέζεη κηα «δηαλνεηηθή έθξεμε,» φπνπ νη «ππεξλνεκνζχλε» πνπ ζα δεκηνπξγεζεί ζα ζρεδηάδεη νινέλα θαη πην ηζρπξά κπαιά. Ο φξνο πξσηνρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην ζπγγξαθέα επηζηεκνληθήο θαληαζίαο Vernor Vinge, ν νπνίνο ππνζηεξίδεη φηη ε ηερλεηή λνεκνζχλε, ε βηνηερλνινγία, θαη ε ξνκπνηηθή ζα κπνξνχζαλ λα είλαη νη πηζαλνί παξάγνληεο ηεο κνλαδηθφηεηαο.
Ο νόμοσ του Moore Ο λφκνο ηνπ Moore πεξηγξάθεη κηα καθξνπξφζεζκε ηάζε ζηελ ηζηνξία ησλ ππνινγηζηψλ. Σπγθεθξηκέλα, ν αξηζκφο ησλ θξπζηαιινιπρληψλ (transistors) πνπ κπνξνχλ λα ηνπνζεηεζνχλ αλέμνδα ζε έλα νινθιεξσκέλν θχθισκα δηπιαζηάδεηαη θάζε ρξφλν. Απηή ε ηάζε έρεη
ζπλερηζηεί εδψ θαη πεξηζζφηεξν απφ κηζφ αηψλα θαη αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί σο ην 2020 ή θαη αξγφηεξα. Με ην λφκν ηνπ Moore ζπλδένληαη θαη άιια ζπζηαηηθά κέξε ησλ ππνινγηζηψλ, φπσο ε ηαρχηεηα ησλ επεμεξγαζηψλ, ε ρσξεηηθφηεηα ηεο κλήκεο, αθφκα θαη ν αξηζκφο ησλ εηθνλνθπηηάξσλ (pixels) ηεο νζφλεο θαη ησλ ςεθηαθψλ θακεξψλ. Ο Ray Kurzweil κεηαμχ άιισλ πξφηεηλε κηα επέθηαζε ηνπ λφκνπ ηνπ Moore: «Μηα αλάιπζε ηεο ηζηνξίαο ηεο ηερλνινγίαο δείρλεη φηη ε αιιαγή είλαη εθζεηηθή, αληίζεηα πξνο ηελ θνηλή «γξακκηθή αληίιεςε.» Έηζη ζα δήζνπκε φρη 100 ρξφληα πξνφδνπ ζηνλ 21ν αηψλα, αιιά πεξηζζφηεξα απφ 20.000 ρξφληα… Μέζα ζε κεξηθέο δεθαεηίεο, ε ηερλεηή λνεκνζχλε ζα μεπεξάζεη ηελ αλζξψπηλε, νδεγψληαο ζηε κνλαδηθφηεηα- κηα ηερλνινγηθή αιιαγή παξαδείγκαηνο ηφζν γξήγνξε θαη βαζηά πνπ ζα θέξεη κηα ξήμε ζηελ πθή ηεο ηζηνξίαο ηεο αλζξσπφηεηαο. Οη επηπηψζεηο πεξηιακβάλνπλ ηε ζπγρψλεπζε ηεο βηνινγηθήο θαη κε βηνινγηθήο λνεκνζχλεο, αζάλαηνπο απφ άπνςε ινγηζκηθνχ αλζξψπνπο, θαη επίπεδα λνεκνζχλεο πνπ ζα επεθηείλνληαη εμσηεξηθά ζην ζχκπαλ κε ηελ ηαρχηεηα ηνπ θσηφο.»
Έκρηξη νοημοςύνησ Ζ έλλνηα απηή (intelligence explosion) απνθαιχπηεη ηε δηαδηθαζία πξνο ηε κνλαδηθφηεηα. Πεξηγξάθεθε απφ ηνλ Good (1965), σο εμήο: «Έζησ κηα ππεξ-επθπήο κεραλή ε νπνία κπνξεί λα μεπεξάζεη ηε λνεκνζχλε θαη ηνπ πην έμππλνπ αλζξψπνπ. Απηή ε κεραλή κε ηε ζεηξά ηεο ζα κπνξεί λα θαηαζθεπάζεη αθφκα εμππλφηεξεο κεραλέο. Έηζη ζα ππάξμεη κηα «έθξεμε λνεκνζχλεο,» θαη ε αλζξψπηλε λνεκνζχλε ζα παξακεξηζηεί. Οπφηε απηή ε ππεξ-επθπήο κεραλή ζα είλαη θαη ε ηειεπηαία αλζξψπηλε εθεχξεζε.»
Υπαρξιακό μοναδικότητα Σε φ,ηη αθνξά ηηο ππεξαηζηφδνμεο ζα ιέγακε δειψζεηο ηνπ Kurzweil θαζψο θαη ηηο ππφινηπεο απφςεηο ζρεηηθά κε ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ αλζξσπίλνπ πλεχκαηνο απφ ηηο
βην-κεραλέο θαη ηελ ηερλεηή λνεκνζχλε, απηφ πνπ κπνξνχκε λα πνχκε είλαη φηη αθελφο ε ηερλνινγηθή πξφνδνο δελ κπνξεί λα κείλεη επ’ αφξηζην εθζεηηθή θαη αθεηέξνπ ε βειηίσζε ηεο ηερλεηήο λνεκνζχλεο θαη ε πξφνδνο ηεο ξνκπνηηθήο θαη ηεο βηνηερλνινγίαο δελ εγγπάηαη απαξαίηεηα θαη απφ κφλε ηεο ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ αλζξσπίλνπ πλεχκαηνο. Ζ ηερλνινγία γεληθφηεξα δελ ηαπηίδεηαη νχηε απαξαίηεηα πξνάγεη ηνλ πλεπκαηηθφ πνιηηηζκφ. Απηφ άιισζηε θαίλεηαη θαη αλ θνηηάμνπκε πίζσ ζηελ ηζηνξία ηελ ηειεπηαία κεγάιε επαλάζηαζε, δειαδή ηε βηνκεραληθή. Ζ ππφζρεζε ηφηε ήηαλ ε θαηάξγεζε ηεο δνπιείαο θαη ηεο ρεηξνλαθηηθήο εξγαζίαο ηνπ αλζξψπνπ, ράξε ζηελ απηνκαηνπνίεζε πνπ ζα πξφζθεξαλ νη κεραλέο. Δληνχηνηο, φρη κφλν ε αλζξψπηλε «ζχκβαζε εξγαζίαο» δελ θαηαξγήζεθε, αιιά αληηζέησο απμήζεθε ε δήηεζε ζε θζελά εξγαηηθά ρέξηα γηα λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ησλ πινχζησλ ηερλνθξαηψλ. Ζ ηζηνξία επνκέλσο δείρλεη φηη δελ είλαη ηα εξγαιεία πνπ θάλνπλ ηε δηαθνξά αιιά ηα ρέξηα, ηα κπαιά θαη νη πξνζέζεηο απηψλ πνπ θαηέρνπλ ηα κέζα. Δπίζεο, επαλαθέξνληαο ην ζεψξεκα ηεο κε πιεξφηεηαο ηνπ Gödel ζα πξέπεη λα είκαζηε θάπσο «θαρχπνπηνη» ζρεηηθά κε ηηο ππνηηζέκελεο απεξηφξηζηεο δπλαηφηεηεο κηαο κεραλήο, θαζψο εθείλνο έδεημε φηη κηα κεραλή δελ κπνξεί λα θάλεη ηα πάληα απφ άπνςε λνεκνζχλεο θαη ππνινγηζηηθήο ηζρχνο. Πφζν κάιινλ λα ηηο «εκθπηεπηεί» ν κεραληζκφο ηεο έκπλεπζεο, έλα ζπγθεθξηκέλν «πξφγξακκα» δειαδή πνπ ζα δψζεη ζηε κεραλή έλαλ πξσηφηππν ηξφπν επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ. Ζ αλζξψπηλε ζθέςε είλαη πξντφλ εμέιημεο θαη είλαη ζαθψο εκπινπηηζκέλε απφ ζπλαηζζήκαηα θαη γεληθφηεξα «ςπρηθέο θαηαζηάζεηο» πνπ κηα κεραλή δελ γλσξίδεη. Σε απηφ ην ζεκείν πάλησο ζα ήζεια λα παξαζέζσ «7 ζηάδηα» ζηε δηαδξνκή ηεο «ζθέςεο» φπσο απηή εκθαλίδεηαη σο πιεξνθνξία κέζα ζην ζχκπαλ, δηάρπηε ζηελ αξρή θαη νξγαλσκέλε ζηε ζπλέρεηαΤα ζηάδηα ηεο ζθέςεο: 1) Γηάρπηε πιεξνθνξία κέζα ζην ζχκπαλ, ελέξγεηα κε ηε κνξθή ππέξζεξκνπ πιάζκαηνο. 2) Πξψηε νξγαλσκέλε πιεξνθνξία κε ηε κνξθή χιεο θαη ελέξγεηαο. 3) Πξψηεο ππνηππψδεο βηνινγηθέο απηαλαπαξαγφκελεο δνκέο
4) Εσψδεο θαηάζηαζε: Κπξηαξρείηαη απφ εκη- ζπλεηδεηέο πιεξνθνξίεο, έλζηηθηα, θαη αλαθέξεηαη επαλαιακβαλφκελα ζε απηά, ρσξίο πξαγκαηηθή ηθαλφηεηα λα ηα μεπεξάζεη. 5) Ζ πξσηφγνλε αλζξψπηλε ζθέςε: Ζκη- δσψδεο, θαζψο εμαθνινπζεί λα θπξηαξρείηαη απφ έλζηηθηα, αλ θαη εκθαλίδνληαη ηα πξψηα ίρλε δεκηνπξγηθφηεηαο θαη πξαγκαηηθνχ αιηξνπηζκνχ. 6) Ζ ζχγρξνλε αλζξψπηλε ζθέςε: Τα επηηεχγκαηα θαη ε πξσηνηππία ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο ζπκπιεξψλνληαη θη εληζρχνληαη απφ ηελ ηερλεηή λνεκνζχλε. 7) Αιιαγή θαηάζηαζεο ζπλείδεζεο- ππαξμηαθή κνλαδηθφηεηα (Ζ ζπκπαληηθή ζθέςε): Σπλεηδεηνπνίεζε ησλ νξίσλ ηεο ηερλεηήο λνεκνζχλεο. Σηξνθή πξνο έλαλ βαζχηεξν θαη θαζνιηθφηεξν ηξφπν ζθέςεο ζε αξκνλία κε ηε θχζε θαη ην ζχκπαλ. Σρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο αιιαγήο θαηάζηαζεο ζπλείδεζεο ζα επαλέιζνπκε παξαθάησ. Δδψ κπνξνχκε απιά λα δηαηππψζνπκε κηα βαζηθή ζέζε ζρεηηθά κε ηελ εμέιημε ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο θαζψο απηή πεξλά απφ ηε κίκεζε ζηε δεκηνπξγηθφηεηα: Υπάξρεη έλα θξίζηκν ζεκείν ζηελ ζπλείδεζε πέξα από ην νπνίν ν άλζξσπνο πεξλά από ηε κίκεζε ζηε δεκηνπξγηθόηεηα, ζπάδνληαο ην θαύιν θύθιν ηεο κεραληθήο επαλάιεςεο πιεξνθνξηώλ, θαη εηζεξρόκελνο ζ’ έλα λέν επίπεδν ζθέςεο όπνπ κπνξεί ν ίδηνο λα δηακνξθώλεη ζπλεηδεηά λέεο πιεξνθνξίεο από ηηο πξνεγνύκελεο. Μπνξνύκε λα νλνκάζνπκε απηό ην ζηάδην «ππαξμηαθή κνλαδηθόηεηα,» πέξα από ην νπνίν ν άλζξσπνο γίλεηαη πιένλ έλα πξαγκαηηθά λνήκνλ νλ. Άπαμ θαη θάπνηνο κεηαβεί ζε απηό ην ζηάδην, όπνπ ππάξρεη κηα «αιιαγή θαηάζηαζεο ζπλείδεζεο,» νη αηέξκνλνη βξόγρνη ηεο θνηλόηππεο ινγηθήο θαηαξγνύληαη θαη ε δηάλνηα απνθηά έλαλ δηαρξνληθό θαη ζπκπαληηθό ραξαθηήξα. Ζ ππαξμηαθή κνλαδηθφηεηα επνκέλσο είλαη ην χζηαην βήκα ηεο αλζξψπηλεο ζπλείδεζεο. Βξίζθεηαη πνιχ κεηά ηελ ηερλνινγηθή κνλαδηθφηεηα. Τν εξψηεκα πνπ κπνξεί λα ηεζεί εδψ είλαη αλ έλαο πνιηηηζκφο ρξεηάδεηαη απαξαίηεηα λα πεξάζεη απφ ην ηερλνινγηθφ- πιηθφ ζηάδην πξηλ θηάζεη ζηελ «απνυινπνίεζε,» φπσο νλνκάδσ ηελ θαηάζηαζε πιήξνπο ζπλείδεζεο, ηελ χζηαηε αιιαγή παξαδείγκαηνο. Θεσξψ φηη αθφκα δελ είλαη γλσζηφ νχηε αλ κπνξεί ε πλεπκαηηθφηεηα λα επηηεπρζεί ρσξίο ηερλνινγία νχηε αλ ζε θάπνην ζηάδην κπνξεί ε πλεπκαηηθφηεηα λα απαιιαγεί απφ ηελ ηερλνινγία θαη λα ζπλερίζεη λα ππάξρεη «αγλή.» Τν κφλν βέβαην είλαη πσο ν άλζξσπνο
έρνληαο μεπεξάζεη ηνλ θίλδπλν ηεο ππξεληθήο απηνθαηαζηξνθήο (αλ θαη φρη πιήξσο) έρεη αξρίζεη λα ελδηαθέξεηαη πεξηζζφηεξν γηα ην πεξηβάιινλ θαη γηα ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ (παξφηη αθφκα είλαη πξφζπκνο λα εθκεηαιιεπηεί άιινπο αλζξψπνπο πξνο φθειφο ηνπ) θαη έρεη θηάζεη ζε έλα επίπεδν ζθέςεο ψζηε λα ζέηεη πξνρσξεκέλα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ πξννξηζκφ ηνπ.
Κατακερματιςμόσ και Ολότητα
Δηθφλα απφ ην βηβιίν ηνπ David Bohm «Wholeness and the implicate order»
Θα κπνξνχζε άξαγε κηα κεραλή λα απνθηήζεη ηελ απαξαίηεηε απηνεπίγλσζε, έλαλ «εαπηφ» πνπ λα ηε βνεζήζεη λα πεξάζεη απφ ηελ απιή ππνινγηζηηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ θαη ηελ επαλάιεςε αιγφξηζκσλ ζην πξσηφηππν αλαζπλδπαζκφ ηνπο θαη ζηε δεκηνπξγηθή θαηαζθεπή λέσλ; Ή κήπσο ε αλζξψπηλε ζθέςε είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ έλα ζχλνιν λέσλ αιγφξηζκσλ, ή κηκηδίσλ αλ πξνηηκάηε; Έρνπλ θάπνηα ηδηαηηεξφηεηα νη «παξάμελνη αηέξκνλνη βξφγρνη» ηνπ αλζξψπηλνπ κπαινχ ή είλαη κφλν ζέκα πεξηζζφηεξσλ δεδνκέλσλ ε απφθηεζε επθπΐαο ησλ κεραλψλ; Μηα ελδηαθέξνπζα πξνζέγγηζε είλαη απηή ηνπ David Bohm. Σχκθσλα κε απηφλ, ην πξφβιεκα ηεο ειιηπνχο ζθέςεο νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ κλεκψλ θαη ησλ εξεζηζκάησλ σο κεκνλσκέλα, απνζπαζκαηηθά θαη κε ζπλδεφκελα κεηαμχ ηνπο γεγνλφηα, αγλνψληαο ηελ «ειινρεχνπζα» ηάμε ε νπνία δηαπεξλά φιν ην ζχκπαλ φπσο ππνλνεί θαη ε παξαπάλσ εηθφλα: «Δίλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ λα εμεηαζηεί απηφ ην ζέκα ζηηο κέξεο καο, γηαηί ν θαηαθεξκαηηζκφο είλαη πνιχ δηαδεδνκέλνο, φρη κφλν ζε φιε ηελ θνηλσλία, αιιά θαη ζε θάζε άηνκν θαη απηφ νδεγεί ζε έλα είδνο γεληθήο ζχγρπζεο ηνπ κπαινχ, πνπ δεκηνπξγεί κηα αηειείσηε ζεηξά πξνβιεκάησλ θαη παξεκπνδίδεη ηε ζαθήλεηα ηεο αληίιεςήο καο ζε ηφζν ζνβαξφ βαζκφ ψζηε λα καο απνηξέπεη απφ ην λα είκαζηε ζε ζέζε λα ιχζνπκε ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα
πξνβιήκαηα… Οκνίσο, θάζε κεκνλσκέλνο άλζξσπνο έρεη θαηαθεξκαηηζηεί ζε έλαλ κεγάιν αξηζκφ ρσξηζηψλ θαη αιιεινζπγθξνπφκελσλ ηκεκάησλ, αλάινγα κε ηηο δηαθνξεηηθέο επηζπκίεο, ζηφρνπο, θηινδνμίεο, πίζηε, ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, θιπ., ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε γεληθά γίλεηαη απνδεθηφ φηη θάπνηνο βαζκφο λεχξσζεο είλαη αλαπφθεπθηνο, ελψ πνιιά άηνκα πνπ ππεξβαίλνπλ ηα «θπζηνινγηθά» φξηα θαηαθεξκαηηζκνχ είλαη ηαμηλνκεκέλα σο παξαλντθά, ζρηδνεηδή, ςπρσηηθά, θιπ. Ζ έλλνηα φηη φια απηά ηα ηκήκαηα ππάξρνπλ ρσξηζηά είλαη πξνθαλψο κηα παξαίζζεζε, θαη απηή ε παξαίζζεζε δελ κπνξεί παξά λα νδεγήζεη ζε αηειείσηεο ζπγθξνχζεηο θαη ζχγρπζε. Πξάγκαηη, ε πξνζπάζεηα λα δήζεη θάπνηνο ζχκθσλα κε ηελ έλλνηα φηη ηα ηκήκαηα είλαη πξαγκαηηθά ρσξηζηά κεηαμχ ηνπο είλαη, ζηελ νπζία, απηφ πνπ έρεη νδεγήζεη ζηα απμαλφκελα πεξηζηαηηθά θξίζεσλ πνπ αληηκεησπίδνπκε ζήκεξα. Καηά ζπλέπεηα, φπσο είλαη ήδε γλσζηφ, απηφο ν ηξφπνο ηεο δσήο έρεη επηθέξεη ηε ξχπαλζε, ηελ θαηαζηξνθή ηεο ηζνξξνπίαο ηεο θχζεο, ηνλ ππεξπιεζπζκφ, ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή αλαηαξαρή, θαη ηε δεκηνπξγία ελφο γεληθνχ πεξηβάιινληνο πνπ δελ είλαη νχηε θπζηθά νχηε δηαλνεηηθά πγηέο γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο πνπ πξέπεη λα δήζνπλ κέζα ζε απηφ. Αηνκηθά έρεη αλαπηπρηεί έλα ζπλαίζζεκα αληθαλφηεηαο θαη απειπηζίαο, απέλαληη ζε απηφ πνπ θαίλεηαη λα είλαη κηα ζπληξηπηηθή κάδα αλφκνησλ θνηλσληθψλ δπλάκεσλ, πνπ ππεξβαίλνπλ ηνλ έιεγρν αθφκε θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ αλζξψπηλσλ φλησλ πνπ εκπιέθνληαη…» Τη κπνξεί, επνκέλσο, λα γίλεη γηα λα δψζνπκε έλα ηέινο ζηελ επηθξαηνχζα θαηάζηαζε ηνπ θαηαθεξκαηηζκνχ;
Ολογρϊμματα
Δηθφλα απφ ην βηβιίν ηνπ David Bohm «Wholeness and the implicate order»
Τν νιφγξακκα είλαη κηα δηεπζέηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο κε ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε ζε θάζε ηκήκα ηνπ πιηθνχ πάλσ ζην νπνίν είλαη απνζεθεπκέλεο νη πιεξνθνξίεο λα πεξηέρεη ην ζχλνιν ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Ωο κέζν απνζήθεπζεο ησλ πιεξνθνξηψλ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί έλα απιφ θσηνγξαθηθφ θηικ ελψ ζ’ φ,ηη αθνξά ηνλ ηξφπν δεκηνπξγίαο ηεο νινγξαθηθήο πξνβνιήο απηή γίλεηαη κε κηα νξηζκέλε ηερληθή ρξεζηκνπνηψληαο αθηίλεο ιέηδεξ. Απηφο ν ηξφπνο ππνδεηθλχεηαη απφ ηνλ David Bohm παξαθάησ: «πσο θαίλεηαη ζηελ εηθφλα 6.2 θσο ζε θάζε απφ έλα laser πεξλά απφ έλαλ εκηδηάθαλν θαζξέθηε. Έλα κέξνο ηεο αθηίλαο ηνπ θσηφο πεγαίλεη θαηεπζείαλ ζηε θσηνγξαθηθή πιάθα, ελψ ην ππφινηπν κέξνο αλαθιάηαη ψζηε λα βξεη θάπνην αληηθείκελν. Απηφ ην θνκκάηη ηεο δέζκεο αλαθιάηαη απφ ην αληηθείκελν θαη επίζεο θαηαιήγεη ζηε θσηνγξαθηθή πιάθα, φπνπ ζπκβάιιεη κε ην κέξνο ηεο δέζκεο πνπ θαηαιήγεη ζηε θσηνγξαθηθή πιάθα θαηεπζείαλ. Τν ζρέδην ζπκβνιήο πνπ θαηαγξάθεηαη ζηε θσηνγξαθηθή πιάθα φρη κφλν είλαη πνιχπινθν αιιά επηπιένλ ηφζν ιεπηφ πνπ ζπλήζσο δελ είλαη θαλ νξαηφ κε γπκλφ νθζαικφ. Ωζηφζν, είλαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν ζρεηηθφ κε ην αληηθείκελν πνπ απεηθνλίδεη, αλ θαη κε έλαλ ηδηαίηεξα έκκεζν ηξφπν.
Τη ζα κπνξνχζε άξαγε λα πξνζθέξεη κηα νινγξαθηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ; Πξνθαλψο, ζα καο βνεζνχζε λα αληηιεθηνχκε ηνλ θφζκν σο έλα ζχλνιν, απφ ην νπνίν εκείο βιέπνπκε κφλν έλα κέξνο. Μηα ηέηνηα ζπλνιηθή αληηκεηψπηζε ζα καο βνεζνχζε λα αλαγλσξίζνπκε ηηο ειινρεχνπζεο δηαδηθαζίεο πνπ απνηεινχλ ηνλ θφζκν ζε έλα πην ζεκειηψδεο επίπεδν. Με απηήλ ηελ έλλνηα, ε δηάθξηζε ησλ επηκέξνπο δηαδηθαζηψλ ζε απηφλνκα κέξε γίλεηαη άηνπε, θαζψο απηφ πνπ απνθηά ζεκαζία ζηελ πεξηγξαθή είλαη ε ζπλχπαξμε θαη ε ζπλεξγαζία κέζα ζε έλα αδηαίξεην φιν… Αο εμεηάζνπκε ην εξψηεκα αλ νη πιεξνθνξίεο είλαη πξαγκαηηθά απνζεθεπκέλεο ζηα θχηηαξα ηνπ εγθεθάινπ. Κάπνην θσο ζε απηήλ ηελ εξψηεζε πέθηεη απφ θάπνηεο εξγαζίεο γηα ηε δνκή ηνπ εγθεθάινπ, εηδηθφηεξα απηή ηνπ Pribram. Ο ζπγθεθξηκέλνο εξεπλεηήο, έρεη δψζεη ζηνηρεία πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςή ηνπ φηη νη κλήκεο θαηαγξάθνληαη γεληθά ζε φιν ηνλ εγθέθαιν θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε νη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε έλα δεδνκέλν αληηθείκελν ή εκπεηξία δελ απνζεθεχνληαη ζε έλα ηδηαίηεξν θχηηαξν ή έλα εληνπηζκέλν κέξνο ηνπ εγθεθάινπ αιιά κάιινλ φηη βξίζθνληαη ζην ζχλνιν ησλ θπηηάξσλ. Απηφο ν ηξφπνο απνζήθεπζεο κνηάδεη ζηε ιεηηνπξγία κε έλα νιφγξακκα, αιιά ε πξαγκαηηθή δνκή είλαη πην ζχλζεηε. Μπνξνχκε λα πξνηείλνπκε φηη φηαλ ην «νινγξαθηθφ» αξρείν ζηνλ εγθέθαιν ελεξγνπνηείηαη θαηάιιεια, ε αληίδξαζε είλαη λα δεκηνπξγεζεί έλα ελεξγεηαθφ ζρέδην λεπξηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ απνηειεί κηα εκπεηξία παξφκνηα κε απηήλ πνπ παξάγεηαη νινγξαθηθά. Αιιά είλαη επίζεο δηαθνξεηηθή απφ ηελ άπνςε φηη είλαη ιηγφηεξν ιεπηνκεξήο, δεδνκέλνπ φηη κλήκεο πνπ αθνξνχλ πνιχ δηαθνξεηηθέο ηνπνζεζίεο θαη ρξνληθέο πεξηφδνπο πξέπεη λα ιεηηνπξγήζνπλ καδί, θαζψο θαη φηη νη κλήκεο κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ κε ζπζρεηίζεηο ηεο θαληαζίαο θαη κε ηε ινγηθή ζθέςε γηα λα δψζνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε ηάμε ζε νιφθιεξν ην ζρέδην. Δπηπιένλ, αλ ππάξρνπλ αηζζεηεξηαθά δεδνκέλα ηελ ίδηα ζηηγκή, ε γεληθή αληίδξαζε ηεο κλήκεο ζα ζπλελσζεί κε ηε λεπξηθή δηέγεξζε πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο αηζζήζεηο γηα λα δψζεη κηα ζπλνιηθή εκπεηξία ζηελ νπνία ε κλήκε, ε ινγηθή, θαη ε αηζζεηεξηαθή δξαζηεξηφηεηα ζπλδπάδνληαη ζε έλα εληαίν αδηαρψξηζην ζχλνιν… Έηζη νδεγνχκαζηε λα πξνηείλνπκε πεξαηηέξσ φηη ε πιεξέζηεξε θαη βαζχηεξε πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη νχηε ην κπαιφ νχηε ην ζψκα αιιά κηα πνιπδηάζηαηε πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία απνηειεί ην θνηλφ ηνπο έδαθνο θαη ε θχζε ηεο νπνίαο βξίζθεηαη πέξα θαη απφ ηα δπν. Έηζη είηε ην κπαιφ ή ην ζψκα απνηεινχλ έλα κφλν ζρεηηθά αλεμάξηεην ππνζχλνιν θαη ελλνείηαη φηη απηή
ε ζρεηηθή αλεμαξηεζία πξνέξρεηαη απφ ην πνιπδηάζηαην ππφβαζξν ζην νπνίν ην κπαιφ θαη ην ζψκα είλαη ηειηθά έλα.» Απηέο νη απφςεηο ηνπ David Bohm είλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζεο, θαζψο φρη κφλν ππνδεηθλχεηαη κηα αδηαίξεηε θαη εληαία νιφηεηα κέζα ζηνλ θφζκν αιιά επηπιένλ φηη ν αλζξψπηλνο εγθέθαινο ιεηηνπξγεί κε παξφκνην ηξφπν θαζψο νη πιεξνθνξίεο κέζα ζε απηφλ αλαζπλζέηνληαη φρη απνζπαζκαηηθά αιιά ζπλνιηθά απφ δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ. Μήπσο απηή είλαη ε βαζχηεξε πεγή ηεο έκπλεπζεο; Μηα ειινρεχνπζα ηάμε απφ έλα ζχλνιν δηαπιεγκέλσλ πιεξνθνξηψλ νη νπνίεο αλαζχξνληαη θάζε θνξά θαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν; Βξίζθεηαη ε πεγή ηεο έκπλεπζεο κέζα ζε απηφ ην νινγξαθηθφ δίθηπν πιεξνθνξηψλ, θαη ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε θαη αμηνπνίεζε ηεο νιφηεηαο;
Η ολογραφικό αρχό Ζ ζπλνιηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ βξίζθεη έλα επηπιένλ έξεηζκα ράξε ζηελ νινγξαθηθή αξρή. Έλα νιφγξακκα έρεη αθξηβψο φια ηα ραξαθηεξηζηηθά κίαο απην-αλαπαξαγφκελεο δνκήο (ην φιν ζην έλα), αιιά επηπιένλ δηαζέηεη θη έλαλ νιηζηηθφ ηξφπν ζεψξεζεο. Αθφκε δειαδή θη αλ ηα θξάθηαιο, γηα ηα νπνία κηιήζακε πξνεγνπκέλσο, έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα απην-αληηγξάθνληαη επ’ άπεηξνλ, αθφκε θη αλ ην ζχκπαλ καο είλαη ηκήκα απφ έλα θξάθηαι ζχκπαλ, ζα πξέπεη λα ππάξρεη πάληνηε κία αξρή πνπ λα επνπηεχεη θαη λα νξγαλψλεη ηα πάληα. Ζ νινγξαθηθή αξρή πξνέθπςε σο έλα λνεηηθφ κνληέιν θαη καζεκαηηθή θφξκνπια ζηα πιαίζηα ηεο ζεσξίαο ηεο θβαληηθήο βαξχηεηαο, ζηελ πξνζπάζεηα εμήγεζεο ελφο θαηλνκέλνπ πνπ νλνκάζηεθε παξάδνμν ηεο πιεξνθνξίαο ηεο καχξεο νπήο (black hole information paradox). Μία καχξε ηξχπα απνξξνθά (θπξηνιεθηηθά θαηαπίλεη) νηηδήπνηε βξεζεί αξθεηά θνληά ηεο (πεξάζεη ηνλ νξίδνληα ζπκβάληνο). ηαλ ιέκε νηηδήπνηε, ελλννχκε θαη χιε θαη ελέξγεηα. Δπηπιένλ, κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε πσο ε χιε θαη ε ελέξγεηα πεξηέρνπλ θάπνηα πιεξνθνξία. Δπνκέλσο ε καχξε νπή θαηαπίλεη πιεξνθνξίεο. Βεβαίσο, ζα ιέγακε πσο φζε πιεξνθνξία θαηαπίλεη ε καχξε νπή, άιιε ηφζε πιεξνθνξία ζα είλαη θαη απηή πνπ εκείο ράζακε. Ωο εδψ θαλέλα πξφβιεκα: Γηαηήξεζε ηεο πιεξνθνξίαο, ηεο χιεο θαη ηεο ελέξγεηαο, φια εληάμεη. Ο Hawking απέδεημε φκσο φηη νη καχξεο νπέο αθηηλνβνινχλ (θπξίσο ζεξκηθή αθηηλνβνιία). Απηφ βέβαηα είλαη θαιφ, αθελφο γαηί έηζη κπνξνχκε λα ηηο εληνπίζνπκε θαη αθεηέξνπ γηαηί θάπνηε επηηέινπο πεζαίλνπλ.
Ωζηφζν εδψ ππάξρεη έλα πξφβιεκα: Αθνχ ε καχξε νπή θάπνηε εμαηκίδεηαη, ηφηε πνχ πεγαίλεη ε πιεξνθνξία πνπ ε καχξε ηξχπα είρε ζπλνιηθά θαηαπηεί; Αλ ε πιεξνθνξία απιψο εμαθαλίδεηαη, ηφηε παξαβηάδνπκε ηελ αξρή δηαηήξεζεο ηεο πιεξνθνξίαο (επνκέλσο ηεο χιεο θη ελέξγεηαο). Ο ‘t Hooft ήηαλ απηφο πνπ αλαιχνληαο ην παξάδνμν πφξηζκα ηνπ Hawking έδεημε πψο ηα ζσκαηίδηα πνπ εηζέξρνληαη κέζα ζηε καχξε ηξχπα παξακνξθψλνπλ βαξπηηθά ηνλ νξίδνληα ζπκβάληνο θαη φηη απηή ε παξακφξθσζε κπνξεί λα πεξηγξάςεη αθξηβψο ηα ζσκαηίδηα πνπ εμέξρνληαη απφ ηε καχξε ηξχπα κε ηε κνξθή ζεξκηθήο αθηηλνβνιίαο. Ο Susskind ζηε ζπλέρεηα επεζήκαλε πσο απηέο νη δηαθπκάλζεηο ζηνλ νξίδνληα ζπκβάληνο απνηεινχλ κηα πιήξε θαη ζπκκεηξηθή πεξηγξαθή (ζηα πιαίζηα ηεο ζεσξίαο ησλ ρνξδψλ) ησλ εηζεξρνκέλσλ θαη εμεξρνκέλσλ ζσκαηηδίσλ πξνο θαη απφ ηε καχξε ηξχπα, αθξηβψο φπσο θσηίδνληαο έλα νιφγξακκα παίξλνπκε απφ απηφ κηα εηθφλα γηα ηελ πιεξνθνξία πνπ πεξηέρεη. Έηζη, κπνξνχκε λα δηαηππψζνπκε κε ηξφπν καζεκαηηθφ ηελ νινγξαθηθή αξρή: Ζ πιεξνθνξία πνπ πεξηέρεη κηα καχξε νπή κπνξεί λα αλαθηεζεί απνθιεηζηηθά απφ κηα ζεσξία δηαθπκάλζεσλ ηνπ νξίδνληα ζπκβάληνο θαη ε πνζφηεηα απηήο ηεο πιεξνθνξίαο είλαη αλάινγε ηεο επηθάλεηαο ηνπ νξίδνληα ζπκβάληνο- θαη φρη ηνπ φγθνπ. Με απιά ιφγηα, κηα καχξε ηξχπα, αιιά θαη θάζε αληηθείκελν κέζα ζην ζχκπαλ, είλαη κηα απνζήθε πιεξνθνξίαο, θαη γηα λα αλαθηήζνπκε απηήλ ηελ πιεξνθνξία αξθεί λα ςάμνπκε ζηελ επηθάλεηα απηνχ ηνπ αληηθεηκέλνπ. Τα πάληα φζα βξίζθνληαη κέζα ζ’ έλα δσκάηην, ππάξρνπλ (ζε θάπνηα κνξθή), ζην ηαβάλη, ζηνπο ηνίρνπο θαη ζηα παηψκαηα. ιν ην ζχκπαλ κπνξεί λα απεηθνληζηεί πάλσ ζην «ηζφθιη» πνπ ην πεξηθιείεη, ζηελ επηθάλεηα ηνπ δηθνχ ηνπ νξίδνληα ζπκβάληνο. Αιιά απηφ αθξηβψο είλαη πνπ θάλεη έλα νιφγξακκα, θαζψο επαλεκθαλίδεη κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ηηο πιεξνθνξίεο πνπ βξίζθνληαη απνζεθεπκέλεο (ζε θάπνην πιηθφ) κέζα ζην ρψξν. Δθφζνλ φκσο θαη ν εγθέθαιφο καο ιεηηνπξγεί νινγξαθηθά, νη ηδέεο θαη νη εκπλεχζεηο καο ζα απνηεινχλ πξνβνιέο ηεο ζπλνιηθήο καο κλήκεο θαη ησλ εκπεηξηψλ καο αιιά θαη πιεξνθνξηψλ πνπ βξίζθνληαη πηζαλψο έμσ απφ ηνλ εγθέθαιν. Δίλαη κηα ηέηνηα ππφζεζε ππεξβνιηθή; Αλ ζθεθηνχκε ηηο παξαδνμφηεηεο ηεο θχζεο θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ κπαινχ καο ίζσο φρη. Ίζσο ν ρψξνο θαη ν ρξφλνο είλαη έλα δεκηνχξγεκα ηνπ κπαινχ καο πνπ εμππεξεηεί ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο ηνπ ή ηδηαηηεξφηεηεο. Ζ πην ζπληαξαθηηθή δηαπίζησζε πάλησο ζηα πιαίζηα ηεο νινγξαθηθήο αξρήο
είλαη πσο φπσο ν ρψξνο δελ θαζνξίδεη ηα ηνπία (πιεξνθνξίεο) κέζα ζε απηφλ, έηζη πηζαλφλ θαη ην κπαιφ καο δελ θαζνξίδεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα (ζπλείδεζε), αιιά ε ζπλείδεζε είλαη απηή πνπ θαζνξίδεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ κπαινχ καο. ηη ε έκπλεπζε δειαδή κπνξεί λα κελ είλαη έλα δεπηεξνγελέο δεκηνχξγεκα ηεο θαιήο καο ζθέςεο αιιά κηα πξσηνγελήο θαηάζηαζε ε νπνία θαζνξίδεη ην ηνπίν θαη ηνπο ξπζκνχο ηεο ζθέςεο καο ηεο ίδηαο.
Συγχρονικότητα και κβαντικό ςύζευξη
Ζ δηαπίζησζε φηη ε αλζξψπηλε ζθέςε κπνξεί λα παξάγεηαη απφ δηαδηθαζίεο πνπ αλήθνπλ ζηε ζθαίξα απηνχ πνπ ζα νλνκάδακε έκπλεπζε (θαη φρη ην αληίζηξνθν, φηη δειαδή ε ζθέςε καο παξάγεη θαηά θάπνηνλ ηξφπν ηελ έκπλεπζε) είλαη πξάγκαηη αμηνζεκείσηε θαη φζν ην ζθέθηεηαη θάπνηνο αληηιακβάλεηαη φηη θάηη ηέηνην πξάγκαηη θαίλεηαη φηη ηειηθά ζπκβαίλεη. Σαλ λα ππάξρνπλ θάπνηεο αζπλείδεηεο δηεξγαζίεο κέζα ζην κπαιφ καο ή θάπνπ κέζα ζην ρψξν θαη κε θάπνηνλ ιίγν- πνιχ άγλσζην ηξφπν θαη θάησ απφ θάπνηεο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο απνθηάκε κέζσ ηεο ζπλείδεζήο καο πξφζβαζε ζε απηέο θαη επίγλσζή ηνπο. Ζ έλλνηα ηεο ζπγρξνληθφηεηαο έρεη δηαηππσζεί θαη αλαιπζεί απφ ηνλ Carl Jung. Σχκθσλα κε απηήλ ηε ζεσξία πξαγκαηηθά θπζηθά γεγνλφηα ζπλδένληαη κε πξνζσπηθέο ςπρηθέο θαηαζηάζεηο κε ηξφπν «λνήκνλα,» φπσο ν ίδηνο ιέεη, θαη ρσξίο απηή ε ζχλδεζε λα ππφθεηηαη ζε πεξηνξηζκνχο ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ. Απηή ε ζχλδεζε γίλεηαη κέζσ ησλ αξρέηππσλ, ηα νπνία, ζχκθσλα κε
ηε ζεσξία ηνπ Jung, είλαη αλαιινίσηεο θαη παγθφζκηεο κνξθέο βάζεη ησλ νπνίσλ δνκείηαη ν αλζξψπηλνο ςπρηζκφο. Ο θπζηθφο ρψξνο θαηνηθίαο ησλ αξρέηππσλ είλαη ην ζπιινγηθφ αζπλείδεην, έλα είδνο θνηλήο ζπιινγηθήο κλήκεο ησλ αλζξψπσλ, αιιά θαη γεληθφηεξα φισλ ησλ εηδψλ. Έλα θνηλφ θαη ζεκειηψδεο ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζπγρξνληζηηθψλ θαηλνκέλσλ είλαη νη ιεγφκελεο «λνήκνλεο» ζπκπηψζεηο, ε ζχκπησζε δειαδή κηαο ςπρηθήο θαηάζηαζεο ηνπ αηφκνπ κε έλα αληηθεηκεληθφ εμσηεξηθφ γεγνλφο εμαηηίαο θάπνηαο αηηίαο θαηλνκεληθά παξάηαηξεο αιιά ζπγρξνληζηηθά αλαγλσξίζηκεο θαη κε ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε ν ρψξνο θαη ν ρξφλνο λα παξαθάκπηνληαη. Ο ίδηνο ν Jung επ’ απηνχ ιέεη: «ια ηα θαηλφκελα πνπ έρσ αλαθέξεη κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: 1) Ζ ζχκπησζε κηαο ςπρηθήο θαηάζηαζεο ηνπ παξαηεξεηή κε έλα ηαπηφρξνλν, αληηθεηκεληθφ, εμσηεξηθφ γεγνλφο πνπ αληηζηνηρεί ζηελ ςπρηθή θαηάζηαζε ή πεξηερφκελν… φπνπ δελ ππάξρεη θαλέλα ζηνηρείν αηηηαθήο ζχλδεζεο κεηαμχ ηεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο θαη ηνπ εμσηεξηθνχ γεγνλφηνο… 2) Ζ ζχκπησζε κηαο ςπρηθήο θαηάζηαζεο κε έλα αληίζηνηρν (ιίγν- πνιχ ηαπηφρξνλν) εμσηεξηθφ γεγνλφο πνπ ιακβάλεη ρψξα έμσ απφ ην αληηιεπηηθφ πεδίν ηνπ παξαηεξεηή, δειαδή, ζε θάπνηα απφζηαζε, θαη επαιεζεχζηκν κφλν χζηεξα… 3) Ζ ζχκπησζε κηαο ςπρηθήο θαηάζηαζεο κε έλα αληίζηνηρν, φρη αθφκε πξαγκαηνπνηεκέλν, κειινληηθφ γεγνλφο ην νπνίν είλαη καθξηλφ ζην ρξφλν θαη επνκέλσο κπνξεί λα επαιεζεπηεί κφλν εθ ησλ πζηέξσλ. Βιέπνπκε δειαδή φηη ηα ζπγρξνληζηηθά θαηλφκελα κπνξνχλ λα έρνπλ θη έλαλ καληηθφ ραξαθηήξα θαζψο νη ςπρηθέο θαηαζηάζεηο ησλ αηφκσλ κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ κε γεγνλφηα ηα νπνία δελ έρνπλ ιάβεη αθφκα ρψξα. Σε θάζε πεξίπησζε σζηφζν ε άξζε ηνπ ρψξνπ- ρξφλνπ φπσο ηνλ γλσξίδνπκε ππνδεηθλχεη έλα είδνο βαζχηεξεο ηαχηηζεο ηεο αλζξψπηλεο ςπρήο κε ηα θπζηθά γεγνλφηα θαη κε έλαλ ηξφπν ν νπνίνο αίξεη ηελ αηηηφηεηα, ηελ θαζηεξσκέλε δειαδή ζχλδεζε αηηίαο- απνηειέζκαηνο πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ εξκελεία ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ. Απηή ε άξζε ηεο αηηηφηεηαο ππνδεηθλχεη επίζεο φηη ε έκπλεπζε θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα δελ είλαη απιά πξντφληα ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο θαη βνχιεζεο, αιιά φηη αληηζηξφθσο ε ζθέςε θαη επξεκαηηθφηεηά καο κπνξεί λα απνηεινχλ εμίζνπ πηζαλά πξντφληα «εκπλεπζκέλσλ,» αζπλείδεησλ δηεξγαζηψλ νη νπνίεο έρνπλ ην δηθφ ηνπο λφεκα θαη πνπ πεξλάλ ιίγν- πνιχ
αζπλαίζζεηα ζην ζπλεηδεηφ καο, λνκίδνληαο εκείο φηη πξφθεηηαη γηα δηθά καο πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα. Ο Πιάησλαο έιεγε πσο γηα θάζε ηδέα ή αληηθείκελν ζηνλ αλζξψπηλν θφζκν, ππάξρεη θαη κία αληίζηνηρε ππεξβαηηθή απεηθφληζε ζηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ. Έηζη ινηπφλ ζα ππήξρε κία απεηθφληζε ζε εθείλν ην κεηαθπζηθφ θφζκν φρη κφλν γηα έλα θαζεκεξηλφ αληηθείκελν, κία θαξέθια π.ρ., αιιά θαη γηα θάζε ηδέα, ζα ππήξρε δειαδή θαη ε ηδαληθή απεηθφληζε ηεο δηθαηνζχλεο, ηεο νκνξθηάο, ηεο θαθίαο, θ.ν.θ. Με απηήλ ηε ζπιινγηζηηθή, ν Πιάησλαο ζθφπεπε λα δείμεη φηη κέζα ζην ζχκπαλ ππάξρεη κία αληηθεηκεληθή θαη αλψηεξε θαηάζηαζε κέζα απφ ηελ νπνία ζα κπνξνχζε λα πεξηγξαθεί ην ηδαληθφ. Τν ηδαληθφ γηα ηνλ Πιάησλα ήηαλ θαη απηφ κηα ηδέα, θάπνπ κέζα ζηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ. Οη ηδέεο ηνπ Πιάησλα κεηαζρεκαηίδνληαη ζηα αξρέηππα ηνπ Jung. Με απηήλ ηελ έλλνηα, ε αλζξψπηλε ζπλείδεζε έξρεηαη ζε επαθή κε έλαλ θφζκν ππεξβαηηθφ, άρσξν θαη άρξνλν, ζε κεγάιν βαζκφ αζπλείδεην. Κνηλά ραξαθηεξηζηηθά επνκέλσο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, αλεμάξηεηα απφ ηηο απνζηάζεηο ή ηηο δηαθνξέο κεηαμχ πνιηηηζκψλ, κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ κέζσ ελφο είδνπο ζπιινγηθήο κλήκεο. Ζ κίκεζε, κε απηήλ ηελ έλλνηα, εξκελεχεηαη κε έλαλ ηξφπν θαζνιηθφ, θαζψο πξφθεηηαη γηα αλαπαξαγσγή απφ ηελ αλζξψπηλε ζπλείδεζε πξνηχπσλ πνπ βξίζθνληαη βαζηά ξηδσκέλα κέζα ζηελ αλζξψπηλε ςπρή. ζν θη αλ θαίλνληαη «κεηαθπζηθνί» νη παξαπάλσ ζπιινγηζκνί, ε ίδηα ε ζχγρξνλε θβαληηθή θπζηθή έξρεηαη λα ηα επηβεβαηψζεη, αλ φρη ινγηθά ηνπιάρηζηνλ πεηξακαηηθά. Φαξαθηεξηζηηθφ ζε απηήλ ηελ θαηεχζπλζε είλαη ην θαηλφκελν ηεο θβαληηθήο ζχδεπμεο. Φπζηθά κηθξνζθνπηθά ζπζηήκαηα δειαδή, ηα νπνία επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο αθαξηαία. Απηφ βεβαίσο ην θαηλφκελν απνθαιχπηεη κηα βαζχηεξε ζπκκεηξία ηεο θχζεο, πξνθαλψο άγλσζηε κέρξη ζηηγκήο, κέζσ ηεο νπνίαο ην θαηλφκελν ιακβάλεη ρψξα. Άιισζηε ην πξαγκαηηθφ θπζηθφ γεγνλφο θαη ε πξνζσπηθή ςπρηθή θαηάζηαζε ζηε ζεσξία ηνπ Jung θπζηθά ζπζηήκαηα είλαη, αλ θαη φρη «κηθξνζθνπηθά.» Ζ θβαληηθή ζεσξία δπζθνιεχεηαη λα γεληθεχζεη ηα ζπκπεξάζκαηά ηεο απφ ην κηθξφθνζκν ζην καθξφθνζκν. Ζ θβαληηθή ζχδεπμε δειαδή ιακβάλεη ρψξα κεηαμχ αηφκσλ θαη φρη κεηαμχ αλζξψπσλ. Ωζηφζν, ζηελ ίδηα ζεσξία έρεη δηαηππσζεί ε ππφζεζε ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ
παξαηεξεηή κε ην παξαηεξνχκελν αληηθείκελν ή θαηλφκελν. Πξφθεηηαη δειαδή γηα έλα είδνο ζχδεπμεο ελφο κηθξνζθνπηθνχ αηφκνπ θαη ηνπ αλζξψπνπ πνπ ην παξαηεξεί, θαη ν νπνίνο είλαη πξνθαλψο έλα καθξνζθνπηθφ ζχζηεκα. Βιέπνπκε δειαδή φηη ε «ςπρηθή θαηάζηαζε» ηεο ζεσξίαο ηεο ζπγρξνληθφηεηαο είλαη ε «θαηάζηαζε ηνπ παξαηεξεηή» ηεο θβαληηθήο θπζηθήο, απέλαληη ζε έλα δεδνκέλν αληηθεηκεληθφ γεγνλφο. Έλα κεγάιν άικα ηεο θβαληηθήο θπζηθήο ζα ήηαλ κειινληηθά ε επέθηαζή ηεο ζην καθξφθνζκν, φπνπ ηα θπζηθά γεγνλφηα ζα κπνξνχζαλ λα είλαη φρη κφλν άηνκα αιιά, παξαδείγκαηνο ράξε, άιινη άλζξσπνη, δψα, βνπλά, θνθ. Απφ γελλεζηκηνχ ηεο ε θβαληηθή ζεσξία είλαη αλνηθηή ζε θάζε παξάδνμν θαηλφκελν θαη ξεμηθέιεπζε πξφηαζε. Ζ θβαληηθή ζχδεπμε ππνδεηθλχεη έλα βαζχηεξν επίπεδν θπζηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ζχλδεζεο ηνπ αλζξψπνπ κε ην ζχκπαλ θαη κάιηζηα κε ηξφπν κε ηνπηθφ, αλεμάξηεην δειαδή απφ ην ρψξν θαη ην ρξφλν. Ζ ιεγφκελε θπκαηνζπλάξηεζε, ε νπνία αληηπξνζσπεχεη καζεκαηηθά ηελ θαηάζηαζε νπνηνπδήπνηε αληηθεηκέλνπ ή θαηλνκέλνπ, αθφκα θαη δσληαλνχ πιάζκαηνο, απιψλεηαη ζε φιν ην ρψξν θαζψο κεδελίδεηαη ζην άπεηξν, έξρεηαη ζε ππέξζεζε κε άιιεο θπκαηνζπλαξηήζεηο θαη «θαηαξξέεη,» δειαδή παίξλεη ηελ πξαγκαηηθή ηεο ηηκή κφλν ηε ζηηγκή ηεο παξαηήξεζεο. Σε φ,ηη αθνξά ηε ζπδήηεζή καο, απηή είλαη αθξηβψο ε ζηηγκή ηεο έκπλεπζεο, κηα ζηηγκή κέγηζηεο έληαζεο θαη δηαχγεηαο φπνπ ε ζθέςε καο δηαπηζηψλεη θαη αλαιχεη πιένλ ηελ ιίγν- πνιχ ηπραία επηινγή πνπ έθαλε αλάκεζα ζε έλα άπεηξν πιήζνο πηζαλψλ άιισλ απνηειεζκάησλ. Δίλαη άξαγε απηφ πνπ ζηεξείηαη κηα κεραλή, ην «πξφηππν» ζε έλα άιιν επίπεδν, ην νπνίν ηεο ιείπεη γηα λα ηαπηηζηεί θαη λα απνθηήζεη απηφ πνπ εκείο ηα «λνήκνλα φληα» απνθαινχκε έκπλεπζε; Πξνθαλψο κηα κεραλή έηζη θη αιιηψο δελ θαηαζθεπάζηεθε γηα λα εκπλέεηαη, νχηε θαλ γηα λα ζθέθηεηαη, φπσο πηζαλά θη εκείο δελ πιαζηήθακε γηα λα είκαζηε ζαπκαηνπνηνί ή ζενί. Τν θαινχπη καο είλαη θη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ νξηνζεηεκέλν θαη πξννξηζκέλν γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξήζεηο θαη ιεηηνπξγίεο. Ζ δεκηνπξγηθφηεηα φκσο είλαη έλα γεγνλφο ην νπνίν παξαρσξήζεθε ζε εκάο ηνπο αλζξψπνπο θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα νχηε γλσξίδνπκε ηα φξηα νχηε θαη ην γηαηί έρνπκε απηήλ ηε δπλαηφηεηα. Μπνξνχκε κφλν λα είκαζηε ζρεηηθά ηθαλνπνηεκέλνη απφ ην γεγνλφο φηη ην δηθφ καο «θαινχπη» είλαη θαηάιιειν.
Μορφογενετικϊ πεδύα
Σθίηζν πξσηετλψλ ηνπ 19νπ αη. απφ ηνλ Ernst Haeckel
Σηελ εμειηθηηθή βηνινγία, ην κνξθνγελεηηθφ πεδίν (morphogenetic field) είλαη κηα νκάδα θπηηάξσλ πνπ είλαη ηθαλά λα αληηδξνχλ ζε δηαθξηηά θαη ηνπηθά βηνρεκηθά ζήκαηα νδεγψληαο ζε ζπγθεθξηκέλεο κνξθνινγηθέο δνκέο ή φξγαλα. Ο φξνο κε ηελ πξφνδν ηεο γελεηηθήο αηφληζε, αιιά ν Rupert Sheldrake ήηαλ απηφο πνπ επαλέθεξε θαη επεμέηεηλε ηελ έλλνηα ησλ κνξθνγελεηηθψλ πεδίσλ, εηζάγνληαο ηνλ φξν «κνξθηθφ πεδίν» (morphic field). Σχκθσλα κε ηνλ Sheldrake ην κνξθηθφ πεδίν πεξηβάιιεη θαη δηαπεξλάεη ηελ κνξθηθή κνλάδα (π.ρ. κηα νκάδα θπηηάξσλ) θαη νξγαλψλεη ηε ραξαθηεξηζηηθή δνκή θαη ζρέδην ιεηηνπξγίαο ηεο. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ είλαη ε «επαλαιεςηκφηεηα» κε ηελ έλλνηα φηη ε πιεξνθνξία πνπ εκπεξηέρεη αλαπαξάγεηαη δηαξθψο απφ ην πξψην θχηηαξν κέρξη θαη ηε κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε θπηηάξσλ (π.ρ. ελφο ηζηνχ), έηζη ψζηε θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα αλαπαξάγεη ηελ φιε δηαδηθαζία. Έλα δεχηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ είλαη ε επηιεθηηθφηεηά ηνπο σο πξνο ην είδνο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ νξγαλψλνπλ, έηζη ψζηε κηα ζπγθέληξσζε θπηηάξσλ αλζξψπνπ λα παξακέλεη μερσξηζηή απφ κηα ζπγθέληξσζε θπηηάξσλ θάπνηνπ άιινπ είδνπο. Με απιά ιφγηα ε ζεσξία πξνηείλεη φηη θάζε ζπγθεθξηκέλε κνξθή πνπ παξάγεηαη είλαη παλνκνηφηππε γηαηί «ζπκάηαη» ηε κνξθή ηεο κέζσ ηεο επαλάιεςεο θαη φηη θάζε λέα κνξθή κε παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά ζα ρξεζηκνπνηήζεη ην πξφηππν ησλ ήδε ππάξρνλησλ κνξθψλ ζαλ νδεγφ γηα ηελ εκθάληζή ηεο.
Οπζηαζηηθή ζην κνληέιν ηνπ Sheldrake είλαη ε ππφζεζε ηνπ κνξθηθνχ ζπληνληζκνχ (morphic resonance). Πξφθεηηαη δειαδή γηα κία αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ πεδίνπ θαη ησλ κνξθηθψλ κνλάδσλ πνπ ζρεκαηίδνληαη. ζν κεγαιχηεξε ε νκνηφηεηα, ηφζν κεγαιχηεξνο θαη ν ζπληνληζκφο, νδεγψληαο ζηελ θαζηέξσζε ζπγθεθξηκέλσλ κνξθψλ. Τα κνξθνγελεηηθά πεδία, απνηεινχλ θαηά ηνλ Sheldrake ππνπεδία ηνπ κνξθηθνχ πεδίνπ, φπσο ν ίδηνο ιέεη: «Ο φξνο (κνξθηθά πεδία) είλαη πην γεληθφο ζηε ζεκαζία απ' φηη ν φξνο κνξθνγελεηηθά πεδία, θαη πεξηιακβάλεη θαη άιια είδε νξγαλσηηθψλ πεδίσλ επηπιένλ απηψλ ηεο κνξθνγέλεζεο. Τα νξγαλσηηθά πεδία ηεο ζπκπεξηθνξάο αλζξψπσλ θαη δψσλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ, θαζψο θαη ηεο δηαλνεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κπνξνχλ φια λα ζεσξεζνχλ σο κνξθηθά πεδία ηα νπνία πεξηέρνπλ κία εγγελή κλήκε.» Σε φ,ηη αθνξά ηελ ππνδνρή απφ ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα ηεο ζεσξίαο ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ ηνπ Sheldrake, πξνθαλψο δελ ήηαλ θαη ε πην ζεξκή. Ο ιφγνο γη’ απηφ είλαη φηη παξφηη ε ζεσξία είλαη γνεηεπηηθή θαη κε ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο, είλαη θαη αηξεηηθή θαζψο έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηε ζεσξία ηεο εμέιημεο ηνπ Γαξβίλνπ. Ζ κνξθνγέλεζε δειαδή ιακβάλεη ρψξα «εμσζσκαηηθά» απφ θάπνηνλ αθαζφξηζην κνξθνγελεηηθφ παξάγνληα θαη φρη απφ ηελ έθθξαζε ησλ γνληδίσλ ηνπ νξγαληζκνχ. Δπίζεο ε ζεσξία ηνπ Sheldrake επηθξίζεθε απφ ηνπο ζθεπηηθηζηέο επεηδή βξήθε ζχκκαρνχο ηεο ηφζν ην New Αge φζν θαη ηε ζξεζθεία, ε νπνία αλαγλψξηζε ζηε ζεσξία ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ ην «Θετθφ παξάγνληα.» Τν αμηνζεκείσην πάλησο είλαη ε εγγχηεηα ηεο ζεσξίαο ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ ηνπ Sheldrake κε η’ αξρέηππα ηνπ Jung. Δθφζνλ ηα κνξθηθά πεδία απνηεινχληαη απφ κνλάδεο πιεξνθνξίαο, ζα κπνξνχζακε ζε απηέο ηηο κνλάδεο λα αλαγλσξίζνπκε η’ αξρέηππα. Φαξαθηεξηζηηθή είλαη επίζεο ε ζρέζε ησλ κνξθηθψλ πεδίσλ κε ην ζπιινγηθφ αζπλείδεην ηνπ Jung ή αθφκα θαη κε ηα Αθαζζηθά αξρεία (Akashic records) ησλ αλαηνιηθψλ Βεδψλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο πξφθεηηαη γηα «θνζκηθέο βηβιηνζήθεο» φισλ ησλ εκπεηξηψλ θαη αλακλήζεσλ ησλ αλζξψπηλσλ ςπρψλ. Αθφκα, ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ κνξθνγελεηηθψλ πεδίσλ ζπκίδεη ηα νινγξάκκαηα θαη ηε ζεσξία ηνπ Bohm ζρεηηθά κε κηα ειινρεχνπζα ηάμε πνπ νξγαλψλεη ηνλ θφζκν απφ ην παξαζθήλην.
Πξάγκαηη είλαη απνξίαο άμην πψο ηα γνλίδηα απφ κφλα ηνπο ζα κπνξνχζαλ λα θαζνξίζνπλ ην ζπλνιηθφ ζρήκα ηνπ ηειηθνχ νξγαληζκνχ εθφζνλ απηά έρνπλ θπξίσο έλαλ ξφιν ιεηηνπξγηθφ θαη φρη κνξθνπνηεηηθφ. Αλ απφ ηελ άιιε κεξηά ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ ππφζεζε ησλ κνξθνγελεηηθψλ πεδίσλ, ιχλνπκε ζρεηηθά εχθνια ην πξφβιεκα ηεο κνξθνγέλεζεο αιιά ζα πξέπεη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε λα εμεγήζνπκε επηπιένλ ην πνχ βξίζθνληαη ηα κνξθνγελεηηθά πεδία, πψο παξάγνληαη αξρηθά θαη κε πνηνπο κεραληζκνχο νξγαλψλνπλ ηελ χιε. Φξεηάδεηαη άξαγε κηα ρηνλνληθάδα, ε νπνία έρεη κηα δνκή θξάθηαι, ην κνξθνγελεηηθφ ηεο πεδίν γηα λα ζρεκαηηζηεί ή κπνξεί λα πάξεη ην ζρήκα ηεο ζηγά- ζηγά κε ηε ζηαδηαθή δεκηνπξγία θξπζηάιισλ θαη απφ κέζα πξνο ηα έμσ αθνινπζψληαο έλα εζσηεξηθφ ζρέδην απηνξγάλσζεο θαη ζπκκεηξίαο; Ίζσο κηα ρηνλνληθάδα λα κε ρξεηάδεηαη έλα κνξθνγελεηηθφ πεδίν γηα λα ζρεκαηηζηεί, αιιά ηα ξηλίζκαηα ζηδήξνπ ρξεηάδνληαη ην καγλεηηθφ πεδίν γηα λα πάξνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε ηνπο δηεπζέηεζε κέζα ζ’ απηφ. Τν αλ ε έκβηα ή θαη άςπρε χιε ρξεηάδεηαη θάπνηνπ είδνπο πεδίν γηα λα νξγαλσζεί θαη λα πάξεη ηε κνξθή ηεο είλαη άγλσζην θαζψο πξνο ην παξφλ δελ έρεη αλαθαιπθζεί θάπνην ηέηνην πεδίν ή αλ ηα ήδε γλσζηά πεδία έρνπλ θαη απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ. Σε φηη αθνξά ηελ έκπλεπζε, αλ ζα κπνξνχζακε λα βξνχκε ηα πξψηα ηεο ςήγκαηα κέζα ζηα κνξθνγελεηηθά πεδία, θαη’ αληηζηνηρία κε ηα ξηλίζκαηα ζηδήξνπ κέζα ζε έλα καγλεηηθφ πεδίν, απηφ δελ είλαη γλσζηφ, αλ θαη ν Sheldrake έρεη αλαθεξζεί ζηελ έλλνηα ηνπ κνξθηθνχ ζπληνληζκνχ. Αλ ν άλζξσπνο κπνξεί κε θάπνηνλ ηξφπν λα έξρεηαη ζε επαθή θαη ζε έλα είδνο ζπληνληζκνχ κε θάπνην αληίζηνηρν κνξθηθφ πεδίν ηφηε κπνξεί ε έκπλεπζε θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα λα εδξάδνληαη εθεί. Ζ ζεσξία ησλ κνξθνγελεηηθψλ πεδίσλ κπνξεί λα είλαη πεξηηηή ζε φ,ηη αθνξά ζέκαηα απηνξγάλσζεο ηεο χιεο ή κηαο αηηηνθξαηηθήο λνκνηέιεηαο πνπ ζεσξείηαη φηη δηέπεη ην ζχκπαλ αιιά είλαη επίζεο γεγνλφο φηη, φπσο θαη παξφκνηεο ζεσξίεο, θαιχπηεη έλα θελφ ζηνλ απνζπαζκαηηθφ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε ζχγρξνλε επηζηήκε εμεηάδεη ηνλ θφζκν, θαζψο θαη ηελ αλάγθε κηαο πην νιηζηηθήο ζεψξεζήο ηνπ.
Η ψευδαύςθηςη τησ ελεύθερησ βούληςησ Ζ έκπλεπζε: 1) Έρεη «ζεία» πξνέιεπζε. 2) Πξνθχπηεη σο έλαο επθπήο αλαζπλδπαζκφο πιεξνθνξηψλ ηεο κλήκεο.
3) Γελληέηαη απζφξκεηα απφ ηελ θαηάζηαζε ηνπ ζχκπαληνο εθείλε ηε ζηηγκή. 4) Δίλαη κηα ςεπδαίζζεζε κέζα ζ’ έλαλ θφζκν φπνπ ην κέιινλ είλαη ήδε γξακκέλν. Αο θαληαζηνχκε φηη βξηζθφκαζηε κέζα ζε έλα ιεσθνξείν θαζψο απηφ θηλείηαη. Έρνπκε ηελ αίζζεζε φηη είκαζηε αθίλεηνη θαη φηη ην ηνπίν έξρεηαη θαηά πάλσ καο. Σηελ πξαγκαηηθφηεηα πξφθεηηαη γηα ην ίδην πξάγκα: ε θίλεζε είλαη ζρεηηθή. Αιιά κε κηα δηαθνξά: Έζησ φηη απηφ ην ιεσθνξείν είλαη ην φρεκα ηεο ίδηαο ηεο δσήο καο, ησλ πξαγκάησλ, ησλ πξνζψπσλ θαη ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ ζα γλσξίζνπκε. Δπνκέλσο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε απηφ ην «ηνπίν» είλαη ν ίδηνο ν ρσξνρξφλνο καδί κε ηα ζπκβάληα πνπ ηνλ απνηεινχλ. πσο ινηπφλ βιέπνπκε ηα πξάγκαηα λα έξρνληαη πξνο εκάο φηαλ βξηζθφκαζηε κέζα ζε έλα θηλνχκελν ιεσθνξείν, ζα κπνξνχζακε λα ππνζέζνπκε φηη κε έλαλ αλάινγν ηξφπν ην κέιινλ έξρεηαη πξνο εκάο θαζψο εκείο «θηλνχκαζηε» κέζα ζην ζχκπαλ κε ηε ζθέςε καο. Φσξίο λα μερλάκε φηη θαηά κηα εξκελεία (ιφγνπ ράξε απηήλ ηνπ Εήλσλα ή ηνπ Παξκελίδε) ε θίλεζε είλαη κηα ςεπδαίζζεζε, ε χπαξμε ππνζεηηθψλ ζσκαηηδίσλ πνπ ηξέρνπλ κε ηαρχηεηα κεγαιχηεξε ηνπ θσηφο έρεη ήδε ζεσξεζεί απφ ηε ζχγρξνλε θπζηθή αλ θαη ηέηνηνπ είδνπο ζσκαηίδηα (π.ρ. ηαρπφληα) δελ έρνπλ πνηέ παξαηεξεζεί νχηε θαη είλαη ζεσξεηηθά βέβαην φηη ππάξρνπλ. Αλ φκσο ππήξραλ, φπσο ιφγνπ ράξε ηα θσηφληα, ηα ζσκαηίδηα ηνπ θσηφο, θάλνπλ ζε εκάο νξαηφ ηνλ θφζκν κέζσ ηεο πξφζπησζήο ηνπο ζηα κάηηα καο, ζα κπνξνχζακε λα ππνζέζνπκε φηη ελφο άιινπ είδνπο ζσκαηίδηα, αο πνχκε ηαρπφληα, εηζέξρνληαη ζε εκάο, κέζσ θάπνηαο ίζσο άγλσζηεο αίζζεζεο, κε ηαρχηεηα κεγαιχηεξε ηνπ θσηφο, επνκέλσο απνθαιχπηνληαο θαηαζηάζεηο θαη γεγνλφηα απφ ην κέιινλ. Μηα ηέηνηα ππφζεζε είλαη ελδεηθηηθή ζέινληαο απιά λα ππνδείμεη πψο ζα κπνξνχζε ν άλζξσπνο λα έρεη πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο ηνπ κέιινληνο, νη νπνίεο ζα ηνπ είλαη αζπλείδεηεο αθνχ δελ δηαζέηεη πξνο ην παξφλ θάπνην αλάινγν αηζζεηήξην ή ηερλνινγηθφ κέζν λα ηηο απνθσδηθνπνηήζεη ή λα ηηο ζπιιάβεη. Πξαγκαηηθά είλαη εθπιεθηηθά ηα πεξηζηαηηθά δηφξαζεο πνπ θαηά θαηξνχο έρνπλ αλαθεξζεί θαη παξαηεξεζεί ζε δηάθνξνπο αλζξψπνπο. Άιισζηε, ην ίδην ην ζχκπαλ θαζψο κνηάδεη λα δεκηνπξγήζεθε απφ κφλν ηνπ θαη απφ ην κεδέλ δείρλεη ζαλ λα παξαβηάδεη ηνπο λφκνπο ηεο αηηηφηεηαο ζηνπο νπνίνπο θαη, ππνηίζεηαη ηνπιάρηζηνλ, φηη ππαθνχεη.
Θα κπνξνχζε άξαγε λα ππνηεζεί φηη ην ζχκπαλ κέζα ζην νπνίν δνχκε είλαη κηα γηγάληηα ρξνλνκεραλή; ηη εκείο ζπιιακβάλνπκε αζπλείδεηα γεγνλφηα απφ ην κέιινλ ηα νπνία θαη καο επεξεάδνπλ θαη θαζνξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηηο δσέο καο ελψ εκείο αθειψο λνκίδνπκε φηη νη αληίζηνηρεο ζθέςεηο θαη πξάμεηο ήηαλ δηθέο καο ζπιιήςεηο νη νπνίεο σζηφζν ήηαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξνγεγξακκέλεο; Αο κελ μερλάκε φηη ν άλζξσπνο εθηφο απφ δηαλνεηηθέο πξνζδνθίεο έρεη θαη επηζπκίεο νη νπνίεο έρνπλ λα θάλνπλ κε έλαλ βαζχηεξν ςπρηζκφ. Απηφο αθξηβψο ν ςπρηζκφο, ε ςπρή καο δειαδή, ζε αηνκηθφ θαη ζε ζπιινγηθφ επίπεδν, ίζσο λα βξίζθεηαη ζε έλα βαζχηεξν επίπεδν θαη πιεξέζηεξν πιαίζην επηθνηλσλίαο θαη ηαχηηζεο κε έλα θνζκηθφ γίγλεζζαη ην νπνίν κφιηο θαη αληηιακβαλφκαζηε δηαηζζεηηθά κε έλαλ ηξφπν νξηαθά ζπλεηδεηφ.
Η ανθρωπικό αρχό
Ζ αλζξσπηθή αξρή ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πψο είλαη ην επηζηέγαζκα θαη ε θαηαθιείδα φισλ ησλ αλζξψπηλσλ δηαλνεκάησλ. Τν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζπλνςίδεηαη ζηελ εμήο πξφηαζε: Ο θφζκνο είλαη απηφ πνπ ζεσξνχκε φηη είλαη. Ζ κεγαιχηεξε πιάλε θάπνηνπ ζα ήηαλ λα πηζηέςεη πσο ν θφζκνο είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ απηφ πνπ εθείλνο πηζηεχεη γηα ηνλ θφζκν. Γηα παξάδεηγκα αο πάξνπκε ηε ζεσξία ηεο ζρεηηθφηεηαο ηνπ Einstein ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε βαξχηεηα είλαη έλα απνηέιεζκα ηεο θακπχισζεο ηνπ ρψξνπ- ρξφλνπ θαη ην νπνίν εκείο
αηζζαλφκαζηε σο βάξνο. Τη είλαη επνκέλσο ε βαξχηεηα; Γχλακε, αίζζεκα, «απνηέιεζκα,» ή θάηη άιιν; Τη είλαη «θακπχισζε ηνπ ρσξνρξφλνπ» θαη πνχ βξίζθεηαη ν ρψξνο ή ρξφλνο, αλ φρη κέζα ζην κπαιφ καο πνπ αληηιακβάλεηαη θάπνηνπο ξπζκνχο θαη απνζηάζεηο; ιν ην ζχκπαλ κνηάδεη ζαλ κηα πξψηε χιε πνπ εδψ θαη ηψξα δηακνξθψλεηαη ζε επίπεδν πξνζσπηθφ ή ζπιινγηθφ απφ ηελ αλζξψπηλε βνχιεζε θαη απνθιεηζηηθά γηα εκάο. Σε ηειηθή αλάιπζε, ε αληηθεηκεληθφηεηα κνηάδεη λα είλαη θάηη κε ζπγθεθξηκέλε κνξθή, ζχζηαζε θαη φξηα θαη φηαλ κηιάκε πεξί αίζζεζεο δηθαίνπ είλαη πάληνηε απηφ πνπ εκείο ζεσξνχκε σο ζσζηφ θαη ην νπνίν γηα θάπνηνλ άιινλ ή γηα έλαλ άιινλ πνιηηηζκφ κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθφ ή θαη ην αληίζεην. Αλαθεξφκαζηε ζηελ άξζε ηνπ αλζξσπνθεληξηζκνχ καο ζηε ζχγρξνλε επηζηήκε έρνληαο αλαθαιχςεη ιφγνπ ράξε φηη ην ζχκπαλ δελ πεξηζηξέθεηαη γχξσ απφ ηε γε ή φηη κέζα ζην ζχκπαλ δελ ππάξρεη πξνηηκνχκελν ζχζηεκα αλαθνξάο αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξφθεηηαη γηα έλαλ ζπιινγηζκφ πνπ «πεξηζηξέθεηαη» γχξσ απφ εκάο θαη ηε δηθή καο θξίζε, θαζψο εκείο «θαζφκαζηε» ζην δηθφ καο ζχζηεκα αλαθνξάο απφ ην νπνίν θαη επηβιέπνπκε πξνλνκηνχρα ηνλ θφζκν. Σηελ πξαγκαηηθφηεηα ε αλζξσπηθή αξρή είλαη κηα πξφηαζε απηαλαθνξηθή. Γηαηί ην επίθεληξν ηνπ θάζε πξνβιεκαηηζκνχ καο είλαη πάληνηε ε δηθή καο ζθέςε πνπ πξνβιεκαηίδεηαη. ηαλ κηιάκε γηα παξάδεηγκα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δψσλ πάληνηε κηιάκε γηα ηε δηθή καο λαξθηζζηζηηθή θηινδσία θαη φηαλ κηιάκε γηα ην Θεφ αλαθεξφκαζηε πάληνηε ζε έλαλ ζεφ φπσο εκείο ηνλ μέξνπκε. Ζ αλζξσπηθή αξρή έηζη ζα κπνξνχζε λα αλαπαξαζηαζεί καζεκαηηθά κε κηα πνιχ απιή εμίζσζε, απηή ελφο θχθινπ:
Τν z είλαη έλα κηγαδηθφο αξηζκφο, δειαδή έρεη έλα πξαγκαηηθφ θη έλα θαληαζηηθφ κέξνο. Τν r είλαη ε αθηίλα ηνπ θχθινπ. Τν θαληαζηηθφ εθζεηηθφ (eit) αληηπξνζσπεχεη ηνλ θχθιν, φπνπ ην t είλαη παξάκεηξνο ηελ νπνία θάιιηζηα ζα κπνξνχζακε λα ηαπηίζνπκε κε ην ρξφλν. Τν c είλαη ην θέληξν ηνπ θχθινπ. Έηζη ε ζθέςε καο έρεη κηα ζπγθεθξηκέλε «αθηίλα» δξάζεο νξηνζεηψληαο έλαλ θχθιν πνπ εζσθιείεη απηφ πνπ εκείο ζεσξνχκε «ην δηθφ καο ζχκπαλ,» ζην θέληξν ηνπ νπνίνπ αλαπφθεπθηα βξηζθφκαζηε εκείο.
Ζ αλζξσπηθή αξρή καο ππαγνξεχεη φηη ζε θάζε καο ζθέςε, ζε θάζε ζπιινγηζκφ, ζρεηηθά κε θάπνην γεγνλφο, αληηθείκελν, πξφζσπν ή θαηλφκελν ζα πξέπεη λα ιακβάλνπκε πάληνηε ππφςε εκάο ηνπο ίδηνπο πνπ θάλνπκε ηε ζθέςε. Με άιια ιφγηα, ε παξαηήξεζε ή ην πείξακά καο ζπκπεξηιακβάλεη θη εκάο έηζη ψζηε ε έθβαζε λα πεξηιακβάλεη θαη ηνλ παξαηεξεηή. Σηελ θβαληηθή θπζηθή ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ παξαηεξεηή θαη παξαηεξνχκελνπ θαηλνκέλνπ ιακβάλεηαη
ππφςε
αλ
θαη
ν
παξαηεξεηήο
δελ
βξίζθεηαη
ελζσκαησκέλνο
ζηελ
θπκαηνζπλάξηεζε πνπ πεξηγξάθεη ην φιν ζχζηεκα. Ζ αλζξσπηθή αξρή ζα κπνξνχζε λα βξεη έλαλ ηξφπν λα βάιεη ηνλ παξαηεξεηή ζηελ φιε δηαδηθαζία ζαλ κηα αθφκα κεηαβιεηή. Ζ αλζξσπηθή αξρή καο ιέεη θαη θάηη αθφκα. Αλ ε έκπλεπζε είλαη πξντφλ θάπνηαο «απψηεξεο» επθπΐαο κέζα ζην ζχκπαλ είηε κε ηε κνξθή ελφο ζενχ ή δηακέζνπ θάπνησλ άγλσζησλ πεδίσλ, αξρεηχπσλ, θνθ, ζα πξέπεη πάληα λα έρνπκε ππφςε φηη είκαζηε εκείο απηνί πνπ εκπλεπζηήθακε ηελ πεγή ηεο έκπλεπζήο καο. ηαλ δειαδή ζθεθηφκαζηε γηα ηε δεκηνπξγία είκαζηε εκείο πνπ δεκηνπξγνχκε κηα θαηάζηαζε, έλα ζεφ γηα λα δεκηνπξγήζεη ηνλ θφζκν θαη λα απνηειέζεη εθ ησλ πζηέξσλ ηελ πεγή ηεο πίζηεο θαη ηεο έκπλεπζήο καο.
Αυθόρμητη ρόξη τησ ςυμμετρύασ
Σηε θβαληηθή ζεσξία πεδίνπ, ε θβαληηθή θαηάζηαζε θελνχ (vacuum state) είλαη ε θαηάζηαζε κε ηελ ειάρηζηε δπλαηή ελέξγεηα, ηελ ελέξγεηα κεδεληθνχ ζεκείνπ (zero point energy). Τν ηίπνηε
δειαδή δελ είλαη ηίπνηε, αιιά πεξηέρεη πιήζνο απφ εθήκεξα εηθνληθά ζσκαηίδηα, πνπ έξρνληαη απφ ην πνπζελά θαη θαηαιήγνπλ πάιη ζε εθείλν. Ζ απζφξκεηε ξήμε ηεο ζπκκεηξίαο ζπκβαίλεη φηαλ έλα ζχζηεκα, απφ έλα ζσκαηίδην κέρξη θαη έλα ζχκπαλ, πεξλά ζε κηα θαηάζηαζε θβαληηθνχ θελνχ, αξρίδεη δειαδή λα ππάξρεη απφ ην κεδέλ θαη λα είλαη θάηη. Τν φιν θαηλφκελν πεξηγξάθεηαη κέζα απφ κεηαζρεκαηηζκνχο ππεξζπκκεηξίαο, φπνπ γηα θάζε ζσκαηίδην ζα ππάξρεη θαη έλα άιιν ζε αλψηεξε δηάζηαζε κε θάπνηα αληίζηνηρα ραξαθηεξηζηηθά. Ζ ππεξζπκκεηξία δελ έρεη δηαπηζησζεί αθφκε αλ είλαη ζπκκεηξία ηεο θχζεο, αιιά εμεγεί δηαδηθαζίεο φπσο γηα παξάδεηγκα ν κεραληζκφο Higgs θαη ην αληίζηνηρν κπνδφλην κε η’ φλνκά ηνπ, ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπ νπνίνπ ζεσξείηαη φηη νθείιεηαη ε απφδνζε κάδαο ζηελ χιε.
Αυθόρμητη γϋννηςη Πψο δεκηνπξγήζεθε ν θφζκνο; Πψο μεθίλεζε ην ζχκπαλ απφ ην ηίπνηε; Πψο ηα ινπινχδηα παξήγαλ λέθηαξ γηα ηα έληνκα, πξηλ δεκηνπξγεζνχλ ηα ηειεπηαία; Πψο μέξεη ν ρακαηιένληαο ην δηάθνζκν ηνπ πεξηβάιινληνο γηα λα θακνπθιαξηζηεί; Πψο μέξνπλ ηα δψα λα θνιπκπνχλ ελζηηθησδψο; Γηαηί νη άλζξσπνη ζέινπλ λα ηα καζαίλνπλ φια; Ο Αξηζηνηέιεο είρε πξνηείλεη ηε ζεσξία ηεο απζφξκεηεο γέλλεζεο. Έιεγε: «Tψξα, ππάξρεη κηα ηδηφηεηα πνπ ηα δψα έρνπλ θνηλή κε ηα θπηά. Γηαηί θάπνηα θπηά γελληνχληαη απφ ην ζπφξν, ελψ θάπνηα άιια δεκηνπξγνχληαη απφ κφλα ηνπο κε θάπνηα αξρή παξφκνηα κε έλα ζπφξν. Καη ζε φ,ηη αθνξά απηά ηα ηειεπηαία, θάπνηα παίξλνπλ ηελ ηξνθή απφ ην έδαθνο, ελψ άιια αλαπηχζζνληαη κέζα ζε άιια θπηά... Έηζη θαη κε ηα δψα, θάπνηα αλαηξέθνληαη απφ ηνπο γνλείο ηνπο αλάινγα κε ηα είδε, ελψ άιια αλαπηχζζνληαη απζφξκεηα θαη φρη απφ απφζεκα γελεηηθφ. Καη απφ απηά ηα πεξηζηαηηθά απζφξκεηεο γέλλεζεο θάπνηα πξνέξρνληαη απφ ηελ απνζχλζεζε ηεο γεο ή ηεο θπηηθήο χιεο, φπσο ζηελ πεξίπησζε δηάθνξσλ εληφκσλ, ελψ άιια δεκηνπξγνχληαη απζφξκεηα ζην εζσηεξηθφ δψσλ κε απνκχδεζε ησλ δηάθνξσλ νξγάλσλ.» Δίλαη απηφ πνπ έιεγαλ νη παιηνί «ην ζθψξν γελλάλε ηα ξνχρα.» Ο Γαξβίλνο ζσζηά δηφξζσζε πσο έλαο ζθψξνο είλαη έληνκν πνπ ηξψεη ηα ξνχρα θαη πσο η’ απγά ηνπ γελλάλε λέα έληνκα πνπ πνιιαπιαζηάδνπλ ηε δεκηά. Θα κπνξνχζακε βέβαηα λα ζπκπιεξψζνπκε θαη λα ζπκθηιηψζνπκε ηηο δχν απφςεηο ιέγνληαο φηη λαη κελ ν ζθψξνο είλαη έληνκν, αιιά απφ ηελ άιιε κεξηά ππήξμε θάπνηε ην αδηαθνξνπνίεην «απγφ» ή «θελφ» απφ ην νπνίν μεπήδεζαλ ηα ζηνηρεηψδε ζσκαηίδηα
θαη πξνέθπςαλ ζηαδηαθά φιεο νη κνξθέο ηεο έκβηαο θαη άςπρεο χιεο, κέζα απφ ηελ αξρέγνλε ξήμε ηεο ζπκκεηξίαο. Έηζη ινηπφλ εμεγείηαη πψο γηα παξάδεηγκα «γλσξίδεη» κηα πεηαινχδα ηα ρξψκαηα θαη ηα ζρήκαηα ησλ θχιισλ, αθνχ ηφζν ηα έληνκα φζν θαη ηα θπηά πξνήιζαλ κέζα απφ ηηο ίδηεο βαζηθέο ζρέζεηο ζπκκεηξίαο. Απηφ βέβαηα εμεγεί θαη ην γηαηί ν άλζξσπνο είλαη ζε ζέζε λα «βξίζθεηαη» κέζα ζε φια απηά. Παξά ηε «ξήμε,» σζηφζν, ε ζπκκεηξία ζε θάζε πεξίπησζε δελ ράλεηαη. Πεξλάεη αληαπηνχ απφ έλα επίπεδν θξπθφ ζε έλα επίπεδν πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ δηαδηθαζία νλνκάδεηαη απζφξκεηε ξήμε ηεο ζπκκεηξίαο (spotaneνus symmetry breaking), ε νπνία αλαπαξίζηαηαη κε ην ζρήκα ελφο δπλακηθνχ ζε ζρήκα κεμηθάληθνπ θαπέινπ. πσο θαίλεηαη ζηελ πξνεγνχκελε εηθφλα, ην ζσκαηίδην πνπ ηαιαληψλεηαη ζην βάζνο ηνπ «θαπέινπ» κφιηο έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ πηψζε ηνπ απφ ηελ θνξθή ηνπ θαπέινπ, φπνπ φια δείρλνπλ ην ίδην, θάησ ζην γείζν, φπνπ ε αζπκκεηξία είλαη έθδειε απφ ηελ θακππιφηεηα. Απηή ε ξήμε ηεο ζπκκεηξίαο εμεγεί κεηαμχ άιισλ θαη ηελ απφδνζε κάδαο ζηελ χιε, κέζσ ηνπ κεραληζκνχ Higgs. Μία αληίζηνηρε θαηάζηαζε ζπκβαίλεη θαη ζηελ θνζκνινγία, φπνπ νη «γνχβεο» ζην ρσξνρξφλν, θάλνπλ ηα ζψκαηα λα απνθηάλε βάξνο. Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηηο δηαθπκάλζεηο ηνπ ρσξνρξφλνπ θαη ζηηο ηαιαληψζεηο ηνπ θελνχ απφ ηε κία πιεπξά θαη ζηελ απφδνζε ησλ ηδηνηήησλ ηεο χιεο απφ ηελ άιιε, δελ είλαη γλσζηή. Αλ ήηαλ ε θπζηθή ζα είρε βξεη ηε ζεσξία ησλ πάλησλ. Βξίζθεηαη εθεί άξαγε κέζα ζην θβαληηθφ θελφ ε πεγή ηεο έκπλεπζεο; Βεβαίσο, γηαηί φρη; Αλ έλα ζχκπαλ θαηάθεξε λα εκθαληζηεί έηζη, γηαηί φρη θαη ε πξσηφηππε ζθέςε καο; Άιισζηε, ε έκπλεπζε έρεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο απζφξκεηεο γέλλεζεο, έζησ θη αλ κε απηφ ηνλ ηξφπν θαίλεηαη λα κε ρξεηάδεηαη ηίπνηε λα πξνυπάξρεη. κσο ζην θβαληηθφ θελφ ππάξρεη κηα ελέξγεηα κεδεληθνχ ζεκείνπ, κηα ζηνηρεηψδεο δειαδή δξαζηεξηφηεηα πνπ εθθξάδεηαη κέζα απφ έλα πιήζνο εηθνληθψλ θη εθήκεξσλ ζσκαηηδίσλ. Απηά ηα ζσκαηίδηα είηε ζα πεξάζνπλ ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν κε ηε κνξθή θάπνησλ ζσκαηηδίσλ ηεο χιεο ή ζα εμαθαληζηνχλ πίζσ ζην θβαληηθφ θελφ. Γελ μέξσ αλ ηα αξρέηππα ή ηα κνξθνγελεηηθά πεδία κπνξνχλ λα είλαη πην ζεκειηψδε απφ απηά ηα ζσκαηίδηα ηεο θβαληηθήο θπζηθήο, αλ θαη δελ βιέπσ ηνλ ηξφπν πνπ «ζθέηα,» ηπραία θαη ζρεδφλ αλχπαξθηα ζσκαηίδηα ζα κπνξνχζαλ λα ζπγθξνηήζνπλ ηηο δνκέο ηνπ πιηθνχ θφζκνπ. Ίζσο θαη απηά λα ρξεηάδνληαη θάπνηα πεδία ή «κνξθψκαηα» πνπ λα ηα νξγαλψλνπλ θαη λα θαηεπζχλνπλ. Ή κπνξεί λα είλαη κηα άζθνπε θαη αηέξκνλα θπθιηθή
ζπδήηεζε κεηαμχ ηεο θφηαο θαη ηνπ απγνχ. Πξνθαλψο πάλησο, αλ ε χιε πξνθχπηεη κέζα απφ ηνλ θαηακεξηζκφ ζεκειησδέζηεξσλ κνξθψλ, ηφηε ζα ππάξρεη θάπνηα αξρή πνπ ζα νξγαλψλεη ηελ φιε δηαδηθαζία, έζησ θη αλ απηφ πνπ νλνκάδνπκε έκπλεπζε θαη δεκηνπξγηθφηεηα μεθηλάεη απζφξκεηα κέζα απφ ην ράνο θαη ηελ ηπραηφηεηα.
Αλλαγό Παραδεύγματοσ
Ζ αιιαγή παξαδείγκαηνο (ή επηζηεκνληθή επαλάζηαζε) είλαη, ζχκθσλα κε ηνλ Thomas Kuhn ζην βηβιίν ηνπ «The structure of scientific revolutions,» 1962, κηα αιιαγή ζηηο βαζηθέο παξαδνρέο ηεο επηζηήκεο, κέζα ζηα πιαίζηα ησλ επηθξαηνπζψλ ζεσξηψλ. πσο ν ίδηνο ιέεη: «Έλα παξάδεηγκα είλαη απηφ πνπ ηα κέιε κηαο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, θαη απηνί κφλν, κνηξάδνληαη.» Απηφ ζεκαίλεη φηη ζε κηα δεδνκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν ε επηζηεκνληθή θνηλφηεηα δέρεηαη κηα ζεσξία ή εξκελεία ζρεηηθά κε θάπνην θπζηθφ θαηλφκελν απ’ φιεο ηηο δπλαηέο δηαθνξεηηθέο απφςεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ππάξμνπλ. Ο Kuhn επηδεηθλχεη παξαζηαηηθά απηφ ην γεγνλφο ρξεζηκνπνηψληαο ηελ νπηηθή ςεπδαίζζεζε ηεο «πάπηαο- θνπλειηνχ,» πνπ θαίλεηαη παξαπάλσ, κηα εηθφλα δειαδή πνπ κπνξεί θάπνηνο λα ηε δεη είηε σο πάπηα είηε σο θνπλέιη. Ζ αιιαγή παξαδείγκαηνο, ζχκθσλα κε ηνλ Kuhn, ιακβάλεη ρψξα φηαλ ε επηζηήκε έξζεη αληηκέησπε κε κηα «αλσκαιία» ή κνλαδηθφηεηα πνπ δελ κπνξεί λα εμεγεζεί κε ην ππάξρνλ παξάδεηγκα. ηαλ ζπζζσξεπηνχλ αξθεηέο ηέηνηεο «αλσκαιίεο,» ηφηε, ζχκθσλα πάληα κε ηνλ Kuhn, ζα ππάξμεη κηα πεξίνδνο επηζηεκνληθήο θξίζεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο λέεο ηδέεο, πνπ ίζσο πξνεγνπκέλσο απνξξίπηνληαλ, δνθηκάδνληαη. Τειηθά, έλα λέν παξάδεηγκα δηακνξθψλεηαη, ην νπνίν θεξδίδεη λένπο νπαδνχο, θαη δηεμάγεηαη κηα δηαλνεηηθή «κάρε» αλάκεζα ζηνπο νπαδνχο ηνπ λένπ παξαδείγκαηνο θαη ζηνπο νπαδνχο ηνπ παιηνχ.
Μεξηθά ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη ηα εμήο: - Τν πέξαζκα απφ ην γεσθεληξηθφ κνληέιν ηνπ Πηνιεκαίνπ ζην ειηνθεληξηθφ κνληέιν ηνπ Κέπιεξ. - Τν πέξαζκα απφ ηελ απζφξκεηε γέλλεζε ζηε βηνγέλεζε κε ηα πεηξάκαηα ηνπ Παζηέξ. - Ζ ζεσξία ηεο εμέιημεο ηνπ Γαξβίλνπ πνπ αληηθαηέζηεζε ηελ ηφηε ππάξρνπζα «βηηαιηζηηθή» ζεσξία ηνπ Λακάξθ. - Ζ απνδνρή ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο θαηά Mendel, αληί ηεο πξνεγνχκελεο ζεσξίαο ηεο παγγέλεζεο. - Ο λφκνο ηεο παγθφζκηαο έιμεο ηνπ Νεχησλα πνπ εμήγεζε κε λέν ηξφπν ηελ θίλεζε ησλ πιαλεηψλ. - Ζ αληηθαηάζηαζε ηεο ζεσξίαο ηνπ αηζέξα απφ ηε ζεσξία ηεο ζρεηηθφηεηαο ηνπ Einstein. - Ζ ζεσξία ηεο θβαληνκεραληθήο κε ηελ νπνία αλαζεσξήζεθε ε αηηηνθξαηία ηεο παιαηφηεξεο θιαζζηθήο θπζηθήο.
Αλλαγό κατϊςταςησ ςυνεύδηςησ Τν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνεγνχκελεο εηθφλαο είλαη φηη πεξηέρεη δχν δηαθνξεηηθέο εξκελείεο αλάινγα κε ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε κνξθή θαη ζην ππφβαζξν. Ο παξαηεξεηήο δειαδή εζηηάδνληαο ηελ πξνζνρή ηνπ ζηε κία ή ζηελ άιιε εθδνρή θέξλεη ζην πξνζθήλην ηελ αληίζηνηρε εηθφλα. Σε άιιεο πεξηπηψζεηο ε νπηηθή «ςεπδαίζζεζε» είλαη πνιπδηάζηαηε, θαζψο κπνξεί λα πεξηέρεη πεξηζζφηεξεο απφ δχν κνξθέο. Θα ηνικνχζα ζε απηφ ην ζεκείν επεθηείλνληαο ηνπο ζπιινγηζκνχο ηνπ Kuhn λα ρξεζηκνπνηήζσ ην φξν «αιιαγή θαηάζηαζεο ζπλείδεζεο,» γηα λα πεξηγξάςσ πιένλ κηα πνιηηηζκηθή επαλάζηαζε ηνπ αλζξψπνπ πέξα απφ ηε κνλαδηθφηεηα. Πξφθεηηαη γηα θαηάζηαζε ηνπ αλζξσπίλνπ πλεχκαηνο πέξα απφ ηελ αλζξσπηθή ινγηθή ε νπνία ζεσξεί φηη ν ίδηνο ν θφζκνο θηηάρηεθε γηα ηνλ άλζξσπν. Πνιχ πεξηζζφηεξν, ν άλζξσπνο ηφηε ζα έρεη θηάζεη ζε έλα ηέηνην επίπεδν αξκνλίαο θαη «ζπληνληζκνχ» κε ηνλ θφζκν, ψζηε θαηλφκελα φπσο είλαη ε ηειεπάζεηα, ε ζπγρξνληθφηεηα, ε απζφξκεηε γέλλεζε ζα είλαη ιίγν- πνιχ απηνλφεηα. Τα φπνηα ινγηθά παξάδνμα ζα έρνπλ αξζεί, φρη γηαηί ν άλζξσπνο δελ ζα δηαζέηεη ινγηθή αιιά επεηδή ε ζθέςε ζα έρεη πξνρσξήζεη ζε έλα αλψηεξν επίπεδν φπνπ νη απινί
ζπιινγηζκνί ηνπ ηχπνπ ζσζηφ- ιάζνο ζα έρνπλ απνθηήζεη έλα κεγαιχηεξν βαζκφ πνιππινθφηεηαο, ιακβάλνληαο ππφςε φιεο ηηο πηζαλέο ελδηάκεζεο θαηαζηάζεηο. Ζ ηερλνινγία θαη ε επηζηήκε ίζσο ζην κέιινλ λα κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηνχλ ζαχκαηα. Αιιά φζα θαη νπνία θη αλ είλαη απηά ηα «ζαχκαηα,» δελ ζα έρνπλ θακία ηδηαίηεξε αμία ή ζεκαληηθφηεηα αλ δελ ζπλνδεχνληαη απφ κηα εμίζνπ πξνρσξεκέλε εξκελεία, ζε επίπεδν ζπλείδεζεο θαη πνιηηηζκνχ. Έλα ππεξφπιν, γηα παξάδεηγκα, ζα κπνξνχζε εμίζνπ λα ζψζεη ηελ αλζξσπφηεηα απφ ηελ πηψζε ελφο κεηεσξίηε ή λα αθαλίζεη ην αλζξψπηλν είδνο. Φάξκαθα θαη ηερληθέο πνπ ζα παξαηείλνπλ ηελ αλζξψπηλε δσή δελ έρνπλ λφεκα αλ δελ πξνζδηνξίζνπκε πξψηα ηε ζεκαζία θαη ηελ αμία ηεο αλζξψπηλεο δσήο, ελψ ε αζαλαζία παξακέλεη θη απηή έλαο άιπηνο γξίθνο: Τη ζέινπκε; Να δήζνπκε αηψληα ζαλ άλζξσπνη 35-40 εηψλ; Να αιιάδνπκε ζψκαηα θαηαζθεπαζκέλα ηερλεηά θαη ρξεζηκνπνηψληαο ππνινγηζηέο γηα λα απνζεθεχνληαη νη κλήκεο καο; Τη άιιν είλαη έλαο άλζξσπνο εθηφο απφ κηα ζπγθεθξηκέλε γελεηηθή θαηαλνκή θαη κλήκεο; Πψο αλαπαξάγεηαη ν ςπρηζκφο κέζα ζε έλα εξγαζηήξη θαη ηη απνηειεί απηφ πνπ νλνκάδνπκε ςπρή; πσο πξνεγνπκέλσο ππαηλίρηεθα, κηα κεραλή δελ κπνξεί λα γίλεη αλζξψπηλε, γηαηί φζν γξήγνξα θη αλ ππνινγίδεη εμηζψζεηο δελ δηαζέηεη δηάλνηα, έκπλεπζε, δεκηνπξγηθφηεηα. Γελ έρεη έλζηηθηα θαη πξνζδνθίεο. Γελ έρεη απηνεπίγλσζε, ε νπνία πξνθχπηεη κε έλαλ πξαγκαηηθά άγλσζην κεραληζκφ ηαχηηζεο ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ. Γελ αξθεί δειαδή λα θνηηαρηνχκε ζε έλαλ θαζξέθηε θαη λα πνχκε «Δγψ.» Απαηηείηαη έλαο νιφθιεξνο κεραληζκφο δηαξθνχο θαη απζεληηθήο ηαπηνπνίεζεο, ελεκέξσζεο θαη αλαλέσζεο ν νπνίνο πεξηιακβάλεη απζφξκεηα θαη ηαπηφρξνλα φιν ην ζχκπαλ. Σηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ ρξεηάδεηαη λα δήζνπκε γηα πάληα, αθνχ αθήλνπκε πίζσ ηα παηδηά καο θαη ηηο ηδέεο καο. Δπηζηξέθνπκε πίζσ ζην
«θελφ,» φπνπ θαη αλαζπλζεηφκαζηε,
κεηαζρεκαηίδνληαο κηα ειάρηζηε πνζφηεηα «νπζίαο» πνπ καο απνκέλεη ζε κηα λέα θαηάζηαζε χπαξμεο. Τν Δγψ καο ράλεηαη, καδί νη πξνζσπηθέο καο κλήκεο. Καη απηφ πνπ ηφζν θαηξφ λνκίδακε φηη είλαη δηθφ καο θαηφξζσκα, δειαδή ε έκπλεπζε, αλαθαιχπηνπκε φηη έρεη έλαλ θαζνιηθφ ραξαθηήξα θη επηκεξίδεηαη ζε εκάο αλάινγα παξάγνληαο ηηο ζθέςεηο καο. Αλ είρακε ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμνπκε ηελ πξνζσπηθή αζαλαζία, ηη ζα επηιέγακε αιήζεηα; Αθνχ ζηελ
πξαγκαηηθφηεηα, ν ρξφλνο, ν ρψξνο, ην ζχκπαλ, ην ηίπνηε θαη ε αησληφηεηα είκαζηε εκείο θαη ε δηθή καο εξκελεία.
ΠΖΓΔΣ
The Selfish Gene, Richard Dawkins The meme machine, Susan Blackmore Fractal Universe I am a strange loop, Douglas Hofstadter Reduction to Infinity Principle of Analogy Gödel's Incompleteness Theorem The Singularity is Near, Ray Kurzweil Wholeness and the implicate order, David Bohm Synchronicity: An acausal connecting principle, Carl Jung The Presence of the Past, Rupert Sheldrake The anthropic principle The structure of scientific revolutions, Thomas Kuhn
