ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΙΑΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΙΑΚΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΔΗΜΗΤΡΗ – ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ Καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας Δημοσιογράφος

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΙΑΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ που υποβλήθηκε στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης «ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΤΜΗΜΑ»

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

5- 6

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

7 - 22

«Το Οικουμενικό Πατριαρχείο» (Η ιστορική του διαδρομή μέχρι σήμερα). 3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι σχέσεις του με τους Ετεροδόξους». - α. Στα πλαίσια της ενότητας των Διαλόγων. 23 - 24 - β. Εντός του πολυμερούς Οικουμενικού Διαλόγου του Π.Σ.Ε. από το 1910 – 2005. 25 - 44 4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’ --------------------------------------------------------------------------------------------«Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Ιεραποστολική Μαρτυρία της Πίστεως». 45 - 55 5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ --------------------------------------------------------------------------------------------«Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι σύγχρονοι Διαθρησκειακοί Διάλογοι». 56 - 64 6. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ --------------------------------------------------------------------------------------------«Προβληματική και συμπεράσματα των Διαλόγων με το «ΙΣΛΑΜ». 65 - 98

3

7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’ ------------------------------------------------------------------------------------------«Προβληματική και συμπεράσματα των Διαλόγων με τον «ΙΟΥΔΑΙΣΜΟ». 99 - 106

- ΕΠΙΛΟΓΟΣ

107 - 109

- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

110 – 112

- ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΥ ΘΕΙΟΤΑΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ Α’ (ΙΟΥΝΙΟΣ 2001)

113

.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία που ακολουθεί δεν αποτελεί ένα τυχαίο θέμα, το οποίο μου ανατέθηκε, για να το αναπτύξω, ώστε να δείξω τη μαθητική μου ικανότητα. Η εργασία αυτή με θέμα : «Οικουμενικό Πατριαρχείο και Διαθρησκειακός Διάλογος» αποτελεί, προ πάντων, έναν πόθο της ψυχής μου, ο οποίος γεννήθηκε μέσα μου από την ώρα που βρέθηκα κοντά στο μακαριστό Πατρι άρχη Ιεροσολύμων, κυρό Διόδωρο Α’ ο οποίος με εισήγαγε στον τρόπο της εκκλησιαστικής σκέψεως. Η επαφή μου, όμως, με την εκκλησία ξεκίνησε από τα παιδικά μου χρόνια διότι οι περισσότεροι συγγενείς μου, από τη μητέρα μου, ήταν ιερωμένοι και ψάλτες. Ο προπάππος μου, πατέρας Νικόλαος Παπανικολάου ήταν Αρχιερατικός Επίτροπος επί Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κυρού Γενναδίου και ένας ξάδε δερφός του, ο κυρός Θεόφιλος, ήταν Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου. Ο αείμνηστος σύζυγός μου, Ανδρέας Στεφανίδης ήταν Άρχοντας Καστρίντσιος της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Η συγκεκριμένη εργασία, όμως, έγινε πόθος βαθύς μέσα στην ψυχή μου, από την ώρα, που γνώρισα είδα και διαπίστωσα την προσφορά στην Εκκλησία και στον κόσμο ολόκληρο του Μεγάλου Πατριάρχη της Ορθοδοξίας, του Αρχηγού της Εκκλησίας του Γένους μας, του Κυρίου κ. Βαρθολομαίου Α’, ο Οποίος εργάζεται μεθοδικά και αδιάκοπα για το καλό της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό, αν και προέρχομαι από τη Φιλοσοφική Σχολή ζή τησα να ασχοληθώ με το θέμα αυτό. Για να αντιμετωπίσω τις αδυναμίες μου, δεν δίστασα να ζητήσω τα φώτα και τη βοήθεια πολλών επαιόντων και κυρίως του σπουδαίου Συμβούλου μου, Καθηγητή της Θεολογικής Σχο λής Α.Π.Θ. κ. Πέτρου Βασιλειάδη, στον οποίο εκφράζω από τη θέση αυτή τις ολοκάρδιες ευχαριστίες μου. Επίσης, από καρδίας θα ήθελα να ευχαριστήσω και όλους εκείνους, Κληρικούς και λαικούς, όπως το Μακαριώτατο Πατρι άρχη Αντιοχείας κ.κ. Ιγνάτιο Δ’ με του Οποίου τις Συνεντεύξεις

5

(στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο) ξεκίνησα τη δημοσιογραφική μου καριέρα, οι οποίοι με συμβούλεψαν και με βοήθησαν. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους σεβαστούς γονείς μου, οι οποίοι με ανέθρεψαν χριστιανικά, με μόρφωσαν με πολύ κόπο και πολλές στερήσεις, με ανέχονται, με βοηθούν και με συνδράμουν με κάθε τρόπο στην προσπάθεια μου αυτή. Προ πάντων, όμως, επιθυμώ να ευχαριστήσω και να δοξολογήσω, από καρδίας, τον Κύριο, για το φωτισμό, για τη βοήθεια και για όλα τα αγαθά που μου έχει προσφέρει στη ζωή μου

Μ. Καραδημήτρη - Στεφανίδου

Εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου 2007

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ : «ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ – Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» ----------------------------------------------------------------------------«Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ» -------------------------------------------Ζούμε σ’ έναν κόσμο που αλλάζει με ρυθμούς τους οποίους πολύ δύσκολα μπορεί να παρακολουθήσει ο μέσος άνθρωπος, σ’ έναν κόσμο που συνεχώς μεταμορφώνεται αντικαθιστώντας με μεγάλη ευκολία παγιωμένες αξίες με «αξίες» που στην καλύτερη περίπτωση βρίσκονται σε χαμηλότερες βαθμίδες της αξιακής κλίμακας, αν δεν αποτελούν «απαξίες» που έντεχνα επενδύονται με το ψευδώνυμο «αξιακό περιεχόμενο», προκειμένου να εξυπηρετήσουν ποικιλώνυμα πρακτικά συμφέροντα πλήρως εναρμονισμένα με το άκρατο χρησιμοθηρικό πνεύμα της εποχής μας. Σ’ ένα τέτοιο αμοραλιστικό περιβάλλον, είναι επόμενο, γεγονότα και καταστάσεις να κρίνονται και να αξιολογούνται όχι με τα καθιερωμένα και καταξιωμένα κριτήρια, αλλά με αυτά που υπηρετούν μια συγκεκριμένη κατάσταση πραγμάτων, π.χ. ο τόπος που αντιπροσωπεύει ένα γεωγραφικό στίγμα, δεν αξιολογείται με βάση την ιστορία του και τον πολιτισμό του, αλλά με βάση τη γεωστρατηγική του σημασία. Σ’ ένα τέτοιο κομβικό γεωγραφικό σημείο που αποτέλεσε ανά τους αιώνες θέατρο συγκρούσεως ποικίλων συμφερόντων, στην Κωνσταντινούπολη και συγκεκριμένα στο Φανάρι 1,έχει την Έδρα του το παγκόσμιας εμβέλειας ιερό Καθίδρυμα, ο «αιωνόβιος Φάρος της Ορθοδοξίας», το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και μέσα σ’ ένα τέτοιο κόσμο είναι αναγκασμένο να συνεχίσει να δραστηριοποι είται, όντας επιφορτισμένο, εκτός των παραδοσιακών του καθη -----------------------1. Η Έδρα του Οικουµενικού Πατριαρχείου, η «Πόλη» του µεσαιωνικού και του νεώτερου ελληνικού κόσµου, η«Ινστα(ν)µπούλ», δηλαδή «εις την Πόλιν» (στα τουρκικά), έχει ακόµη και σήµερα δεσπόζουσα γεωστρατηγική θέση, αποτελώντας την πύλη συγκλίσεως και διελεύσεως

7

κόντων2, και με το καθήκον να συλλαμβάνει τα μηνύματα των νέων καιρών και να τα «προσαρμόζει στις αλήθειες της Ορθοδοξίας»3. Δεδομένου ότι η ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως, θεωρώ χρήσιμη την ιστορική αναδρομή και τις κρίσεις και αξιολογήσεις που ακολουθούν : - Η Ιστορία, παρακολουθώντας τη Γεωγραφία, επιδαψίλευσε στην πραγματικά ιδιαίτερη θέση στην οποία βρίσκεται η Κωνσταντινούπολη, εξαιρετικά προνόμια. Κατ’ αρχάς, η τοποθεσία προσείλκυσε την προσοχή των Μεγαρέων της Αττικής οι οποίοι ίδρυσαν το 685 π.Χ. τη Χαλκηδόνα (Kadikoy) στα Ασιατικά παράλια και το 658 π.Χ., το Βυζάντιο, στη θέση της μετέπειτα Κωνσταντινου πόλεως. - Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ιδρύεται η Εκκλησία του Βυζαντίου. Ιδρυτής της Εκκλησίας υπήρξε κατά την παράδοση ο Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος». Οι Επίσκοποι οι οποίοι διαδέχθηκαν τον Απόστολο ------------------------------------των θαλάσσιων και χερσαίων διαύλων επικοινωνίας ανάµεσα στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, την Ευρώπη, τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή. 2. Η «Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία», ανά τους αιώνες, επιδεικνύει µητρική φροντίδα και αγάπη για τον καταρτισµό των κατά τόπους Αυτοκε φάλων Εκκλησιών µέσα στα πλαίσια της ορθοδόξου εκκλησιαστικής παραδόσεως. Εποπτεύει και µεριµνά για την τήρηση της κανονικής τάξεως, ενώ κατευθύνει την πορεία του ∆ιορθοδόξου, του ∆ιαχριστιανικού και του ∆ιαθρησκειακού ∆ιαλόγου µε «πρώτον εργάτην, τον Πα ναγιώτατο, κ.κ. Βαρθολοµαίο Α’. 3. Ευαίσθητος δέκτης στον τοµέα αυτό και ακούραστος πρωτοστάτης έχει αποδειχθεί µέχρι σήµερα ο Οικουµενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολοµαίος Α΄, προσωπικότητα διεθνούς κύρους και παγκόσµια καταξιωµένος Θρησκευτικός Ηγέτης.

8

Ανδρέα μέχρι το έτος 314 μ.Χ., έτος ιδρύσεως της «Κωνσταντινουπόλεως ή Νέας Ρώμης» ήταν οι εξής : -

Στάχυς ο Απόστολος Ονήσιμος Πολύκαρπος Α’ Πλούταρχος Σεδεκίων Διογένης Ελευθέριος Φήλιξ Πολύκαρπος Β’ Αθηνόδωρος Ευζώιος Λαυρέντιος Αλύπιος Περτίνας Ολυμπιανός Μάρκος Α’ Φιλάδελφος Κυριακός Α ’ Καστίνος Ευγένιος Α’ Τίτος Δομέτιος Ρουφίνος Α’ Πρόβος Μητροφάνης Α’

38 - 54 54 - 68 69 - 89 89 - 105 105 - 114 114 - 128 129 - 136 136 - 141 141 - 144 144 - 148 148 - 154 154 - 166 166 - 169 169 - 187 187 - 198 198 - 211 211 - 214 214 - 230 230 - 237 237 - 242 242 - 272 272 - 284 284 - 293 293 - 306 306 - 314

Τρεις αιώνες μετά την ίδρυση της νέας Εκκλησίας, η Έδρα της θα αποκτήσει «διεθνή εμβέλεια», όταν ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος θα αποφασίσει να ιδρύσει εκεί, τη «Νέα Ρώμη» 4, τη νέα δηλαδή πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του, ώ στε να μπορεί να ελέγχει καλύτερα την Ανατολή και τη Δύση, αλλά και να καταφέρει με τον καιρό να προσδώσει στη Χριστια νική Εκκλησία έναν «παγκόσμιο χαρακτήρα».5 Η Νέα Ρώμη είχε όλα τα θεσμικά προνόμια της παλαιάς Ρώμης, την ίδια λαμπρότητα, την ίδια και ίσως περισσότερη αί-

9

γλη, και για το λόγο αυτό, πολύ γρήγορα, η «Βασιλεύουσα» θα εξελιχθεί σε κέντρο της Χριστιανικής Οικουμένης και της Αυτοκρατορίας. Η «Εκκλησία της Νέας Ρώμης» γίνεται ισότιμη με τα άλλα Πατριαρχεία και κατέχει πλέον τα «Πρεσβεία Τιμής». Ο Θρόνος της «Νέας Ρώμης» αποτελούσε πια, μαζί με τους Θρόνους της Ρώμης, της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας και των Ιεροσολύμων, έναν (το Β’ Θρόνο) από τους πέντε επίσημους Θρόνους της Χριστιανικής Εκκλησίας και ο Επίσκοπος «Νέας Ρώμης» έφερε τον τίτλο του «Αρχιεπισκόπου». Το μεγάλο κύρος της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως επιβεβαιώθηκε στη Β’ Οικουμενική Σύνοδο, το 381 μ.Χ., επί Αρχιεπισκόπου Γρηγορίου του Θεολόγου, κατά την οποία της αποδόθηκαν μεγάλες τιμές, «πρεσβεία τιμής» και κατετάγη αμέσως μετά τον «Επίσκοπο της Πρεσβυτέρας Ρώμης», σει ρά η οποία βέβαια δεν αμφισβητήθηκε άμεσα από τον Πάπα αλ λά με τον καιρό οδήγησε σε ψυχρότητα και αντεγκλήσεις, με τε λικό αποτέλεσμα «το μεγάλο σχίσμα των δύο Εκκλησιών, το έτος 1054 μ.Χ.». Μετά τη χρονολογία-ορόσημο για το μέλλον των δύο Εκκλησιών, η Ρώμη προέβαλε έκτοτε τη σχέση της με τον Απόστολο Πέτρο και διατύπωσε την άποψη ότι μαζί με την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας, - η Εκκλησία η οποία συνδέεται με τον Απόστολο Πέτρο -, πρέπει να έχουν δικαίωμα για αυξημένες δι------------------------------------4. Η νέα αυτή Πόλη, η «Κωνσταντίνου Πόλις» θεµελιώθηκε το 324 µ.Χ. και οι βασικές εργασίες της για την οικοδόµησή της ολοκληρώθηκαν σε πέντε χρόνια περίπου. Το Μάιο του 330 µ.Χ., εγκαινιάστηκε επίσηµα η «Κωνσταντινούπολη», η «Νέα Ρώµη», η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. Αρκετά χρόνια αργότερα, τα περίτρανα κτίσµατα του Ναού της Αγίας Σοφίας, της Αγίας Ειρήνης, των Αγίων Αποστόλων, κατείχαν και κατέχουν µέχρι σήµερα περίοπτη θέση ως Μνηµεία - Σύµβολα. 5. Το 325 µ.Χ. συγκλήθηκε η Α’ Οικουµενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας (Iznik) και µετά περίπου έξι χρόνια, το Μάιο του 330 µ.Χ., έγιναν τα επίσηµα εγκαίνια της «Κωνσταντινουπόλεως».

10

καιοδοσίες μέσα στην Εκκλησία, η «Δ’ Οικουμενική Σύνοδος τη της Χαλκηδόνας», όμως, το 451 μ.Χ., θεσμοθέτησε το σύστημα των πέντε Πατριαρχείων : Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Αλε ξάνδρειας, Αντιόχειας και Ιεροσολύμων. Το σύστημα αυτό υφί σταται μέχρι και σήμερα. Στη Σύνοδο αυτή θεσπίστηκε η «ισότητα των πρεσβείων τιμής της Παλαιάς και της Νέας Ρώμης», εγκρίθηκε και βεβαιώθηκε ο «ΤΟΜΟΣ» περί της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Αναλυτικώτερα στον ψηφισθέντα ως άνω «ΤΟΜΟ» περιλαμβάνονται οι εξής διατάξεις : 1. H Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως «απολαύει» των «ίσων «πρεσβείων», ων «απολαύει» και η Εκκλησία της Ρώμης, εν τη τάξει των εκκλησιών «δευτέρα μετ’ εκείνην υπάρχουσα». 2. Ο «αγιώτατος θρόνος» Κωνσταντινουπόλεως έχει την εξουσίαν όπως τελή τας χειροτονίας των μητροπολιτών των «διοικήσεων» του Πόντου, της Ασίας και της Θράκης. 3. Ο «αγιώτατος θρόνος» Κωνσταντινουπόλεως έχει την εξουσίαν, όπως τελή τας χειροτονίας των επισκόπων των «διοικήσεων» του Πόντου, της Ασίας και της Θράκης, «εν τοις βαρβαρικοίς». Ο «ΤΟΜΟΣ» ιδρύσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν παρέμεινε απλά στα πρακτικά της Συνόδου ως ένα πολύτιμο ιστορικό κείμενο αλλά περιήλθε στις κανονικές συλλογές της Ανατολικής Εκκλησίας ως ο «28ος κανών της εν Χαλκηδόνι Τετάρτης Οικουμενικής Συνόδου έχων συνεχή ανά τους αιώνας πορεία και παρουσία εν τη ζωή της εκκλησίας».6 ------------------------------6. Οι κανόνες (1-30) της εν Χαλκηδόνι Τέταρτης Οικουµενικής Συνόδου περιλαµβάνονται έκτοτε ανεξαιρέτως σε όλες τις κανονικές συλλογές της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ελληνικές και µη, ως και στην κανονική «σύνοψη» Συµεών του Εφεσίου και Συµεών του Λογοθέτου. Τα πρα-

11

Η σπουδαιότητα και η σημασία του «ΤΟΜΟΥ» τούτου έγκειται : 1. Στο ότι ο «τόμος» αυτός στην πραγματικότητα αποτελεί τον «τόμο» ιδρύσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου, πρόκειται δε περί της μόνης ορθοδόξου εκκλησίας στο σύστημα των ορθοδόξων εκκλησιών η οποία έχει «τόμο ιδρύσεως», διατυπωθέντα υπό οικουμενικής συνόδου. 2. Στο ότι με τον «τόμο» τούτο καθορίζονται υπό οικουμενικής συνόδου, τα πρεσβεία της Εκκλησίας της Κωνστα ντινουπόλεως και η θέση της στην τάξη των Εκκλησιών 3. Στο ότι με τον «τόμο» αυτό καθορίζεται το κανονικό έδαφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου (οι «διοικήσεις του Πόντου, της Ασίας και της Θράκης), στο οποίο, το έτος 732, προστέθηκε και το Ανατολικό Ιλλυρικό. 4. Στο ότι με τον «τόμο» αυτό παρέχεται στον Κωνσταντινουπόλεως το δικαίωμα, όπως χειροτονεί τους επισκόπους των «διοικήσεων» Πόντου, Ασίας και Θράκης «εν τοις βαρβαρικοίς». ‘Ομως η Ρώμη ανησυχεί και αντιδρά με το κύρος και τα «ισότιμα πρωτεία τιμής» της Κωνσταντινουπόλεως και προβάλλει συνεχώς «το παπικό πρωτείο» το οποίο στηρίζει στον Ιδρυτή της Εκκλησίας της, τον Απόστολο Πέτρο. Αλλά η πορεία της «Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως» συνεχώς αυξάνει το κύρος της καθόσον σπουδαίες προσωπικότητες ανέρχονται στο Θρόνο της, ο ‘Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, κα. και η «Ανατολι --------------------------------κτικά της ∆΄Οικουµενικής Συνόδου, της Χαλκηδόνας (451 µ.Χ.), τα οποία ήταν γραµµένα στην ελληνική γλώσσα, διασώθηκαν σχεδόν πλήρη στο ελληνικό πρωτότυπο. Η Σύνοδος αυτή πραγµατοποίησε συνολι κά 19 «Συνεδρίες» (8 Οκτωβρίου-1 Νοεµβρίου) του έτους 451. Σώζονται πλήρη τα 17 από τα 19 πρακτικά. Βλ. σελ. 22-39 «ο Τόµος Ιδρύσεως του Οικουµενικού Πατριαρχείου»,Φανάρι-400 Χρόνια, Έκδ.2001 12

κή Εκκλησία» βαθμιαία κατακτά το ρόλο «της Οικουμενικής Εκκλησίας». Στα τέλη του 5ου αι. αρχίζει να αποδίδεται ο τίτλος «Οι κουμενικός Πατριάρχης» στον «Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως – Νέας Ρώμης» χωρίς αντιδράσεις εκ μέρους της «Παπικής Δυτικής Εκκλησίας». Η πρώτη αντίδραση του Πάπα εκδηλώνεται τον 6ο αι. όταν ο Πατριάρχης υπέγραψε σε κάποια πρακτικά μιας συνόδου ως «Οικουμενικός». Ο ρόλος του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως και ο τίτλος «Οικουμενικός Πατριάρχης» δε σημαίνει την απορρόφηση των άλλων Πατριαρχείων της Ανατολής αλλά την ευθύνη και τη μέριμνα της «Μητέρας Εκκλησίας» απέναντί τους, ιδιαίτερα μετά το 476 μ.Χ., έτος καταλύσεως του Δυτικού Ρωμαι κού κράτους. Σημαντικό, μάλιστα, ρόλο έπρεπε να διαδραματί σει «η Μητέρα Εκκλησία» μετά τη σταδιακή εξάπλωση των Αράβων, τον Ζ’ αι. με τον εξισλαμισμό των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής. Όσον αφορά τώρα τις σχέσεις του Πατριάρχη με την πολιτειακή ηγεσία, πρέπει να σημειώσουμε τα εξής : Ο Οικουμενι κός Πατριάρχης συμπορεύεται και έχει άριστες και αρμονικές σχέσεις με τον Αυτοκράτορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (της Οικουμενικής Αυτοκρατορίας) βασισμένος στη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου («πάσα εξουσία από Θεού», Ρωμ. 13, 1 κ. εξ.) δηλαδή ότι τόσο η ιεροσύνη όσο και η βασιλεία στη ρίζονται στο Θείο Νόμο. Για το λόγο αυτό, ο Πατριάρχης έχριε τον Αυτοκράτορα και ο Αυτοκράτορας πρωτοστατούσε, όπου έπρεπε για τον Πατριάρχη. Το κύρος και των δύο ανδρών ήταν ισότιμο. Η άριστη και στενή αυτή σχέση μεταξύ των «δύο θεσμών θα διατηρηθεί μέχρι το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας παρά το γεγονός ότι στο διάβα των αιώνων υπήρξαν φαινόμενα αλαζονείας όπως αυτό του εικονομάχου Αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ του Ισαύρου, περίπου το 740 μ.Χ. Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι «επτά Οικουμενικές Σύνοδοι» συνήλθαν στην περιοχή του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

13

Ο δυναμισμός του Οικουμενικού Πατριαρχείου συνεχίζει την έκφραση της οικουμενικότητάς του δια μέσου του ιεραποστολικού του έργου και ιεραποστολές διοργανώνονται στην Περσία, στην Αρμενία, στη Γεωργία, στην Αιθιοπία. Η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, όπως προαναφέρθηκε, με τον 28ο κανόνα της Δ ’Οικουμενικής Συνόδου ανέλαβε το ρόλο του «διαφωτιστή» των βαρβαρικών περιοχών. Η κορυφαία περίοδος της ιεραποστολικής του δράσεως ήταν την εποχή που ανέβηκε στο θρόνο ο Πατριάρχης Μέγας Φώτιος. Οργανώθηκαν τότε δραστήριες αποστολές προς τη Μοραβία με επικεφαλής τους Θεσσαλονικείς αδελφούς, Κύριλλο και Μεθόδιο, οι οποίοι για να διευκολύνουν τους πληθυσμούς ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τη Χριστιανική διδασκαλία, επινόησαν το «κυριλλι κό αλφάβητο». Η μεγαλύτερη όμως επιτυχία της δράσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπήρξε ο εκχριστιανισμός των Ρώσων (το έτος 988) οι οποίοι και εντάχθηκαν στην πολιτική επιρροή του Βυζαντίου. Η Μητέρα Εκκλησία, πραγματικά, για πολλούς αιώνες, έκτοτε, μεριμνούσε για τη στήριξη της πίστεως του ρωσικού λαού, την ενότητά του και την ομαλή ένταξη και των άλλων τοπικών Εκκλησιών που προσχωρούσαν στο Χριστιανισμό Βασικά όργανα του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν η «Μόνιμη Πατριαρχική Σύνοδος» την οποία αποτελούσαν Μη τροπολίτες και Αρχιεπίσκοποι του Θρόνου αλλά και Πατριάρχες ή Επίσκοποι άλλων περιοχών οι οποίοι κατοικούσαν για μεγάλο διάστημα στην Πόλη. Μετά την εικονομαχία, ανανεώθηκαν αρκετά εκκλησιαστικά οφφίκια ώστε να στελεχωθούν με περισσότερα πρόσωπα οι διάφορες υπηρεσίες του Πατριαρχείου και να οργανωθούν καλύτερα. Τα σημαντικότερα οφφίκια ήταν : Χαρτοφύλαξ (Γραμματέας), Μέγας Οικονόμος (με ευ θύνη για την οικονομική διαχείριση), Μέγας Σκευοφύλαξ, Σακελλίων, Άρχων Καστρίντσιος, κα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εκτός από το ρόλο του «Δια φωτιστή» και του «Θεματοφύλακα» της Ορθοδόξου πίστεώς μας είχε και το δικαίωμα της διευθετήσεως δηλαδή της λύσεως ενός προκύπτοντος εκκλησιαστικού ζητήματος άλλης Εκκλησί

14

ας η οποία κατέφευγε στη «Μητέρα Εκκλησία». Στα μέσα του Η’ αι., στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπαγόταν 51 Μητροπόλεις, 40 Αρχιεπισκοπές και περίπου 620 Επισκο πές και οι νέες Εκκλησίες της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ρω σίας, του Κιέβου, κα. Στις αρχές του ΙΑ’ αι., η δικαιοδοσία του θα επεκταθεί σε όλες τις Ανατολικές Εκκλησίες της Ευρώπης. Αρκετά χρόνια αργότερα, κατά τον ΙΓ’ ως και τον ΙΕ’ αι., η δικαιοδοσία του, σταδιακά θα εξασθενήσει διότι αφ’ ενός μεν οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την «Πόλη» (1204-1261), αφ’ ετέρου δε, οι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν, σιγά-σιγά, στη Μικρά Ασία. Οι Μητροπόλεις και οι Επισκοπές ελαττωνόταν σημαντικά μέχρι την άλωση της Πόλεως (το 1453). Αλλά και οι σλαβικοί λαοί (Σέρβοι, Βούλγαροι) άρχισαν να αναπτύσσουν εθνική αυτοσυνειδησία και να διεκδικούν την αυτονομία τους. Αρωγός και συ μπαραστάτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν η Ρωσική Εκκλησία η οποία αποτελούσε Μητρόπολη του «Θρόνου» μέχρι το 1589 και πολλοί επίσκοποί της, όπως ο Μητροπολίτης Κιέβου προερχόταν από το στενό περιβάλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο μεγαλοπρεπής Ναός της Αγίας Σοφίας του Κιέβου χτίστηκε από Βυζαντινούς μαστόρους (1040) και διακοσμήθηκε από Κωνσταντινοπολίτες ψηφιδογράφους. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανύψωσε, τελικά, την Εκκλησία της Ρωσίας σε Πατριαρχείο, το έτος 1589. --------------------------------------7. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο µεγαλοπρεπής Ναός της Αγίας Σοφίας του Κιέβου χτίστηκε από Βυζαντινούς µαστόρους (1040) και διακοσµήθηκε από Κωνσταντινοπολίτες ψηφιδογράφους αλλά και η Αγία Σοφία της Θεσσαλονίκης, της Τραπεζούντας, της Σόφιας (Βουλγαρία) της Αχρίδας (Σκόπια), αποτελούν, τρόπον τινά, αντίγραφα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινουπόλεως.

15

16

Ασφαλώς, η ακτινοβολία αυτή του Οικουμενικού Πατριαρ χείου και οι πρωτοβουλίες που αναλάμβανε, δυσαρεστούσαν την Παπική Δυτική Εκκλησία. Μετά το μεγάλο σχίσμα των Εκκλησιών, το 1054, το Πατριαρχείο προσπαθούσε με κάθε τρόπο να διατηρεί μία ισορροπία και να αντιμετωπίζει τα σοβαρά θεο λογικά θέματα σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση της πρώτης χιλιετίας. Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου παρέμενε αμετακίνητη. Επέμενε και επιμένει ότι η μόνη κανονική διαδικασία για την αντιμετώπιση σοβαρών θεολογικών διαφορών είναι εκείνη που προκύπτει από την ενεργοποίηση του συνοδικού συστήματος. Η πρακτική αυτή δοκιμάστηκε στη Σύνοδο της Φερράρας - Φλωρεντίας (1439), στην οποία επιδιώχτηκε η επανένωση Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, αλλά τελικά οι προσπάθειες αυτές δεν τελεσφόρησαν από υπαιτιότητα των Δυτικών. Λίγο καιρό αργότερα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά και το έθνος, δέχεται ένα ακόμη ισχυρό πλήγμα, την Άλωση τη Κωνσταντινουπόλεως, (1453) και κατά συνέπεια την κατάρρευση του Βυζαντινού Κράτους. Όλοι οι ορθόδοξοι λαοί της βυζαντινής επικράτειας βρέθηκαν κάτω από την εξουσία της «Υψηλής Πύλης» έχοντας να αντιμετωπίσουν πολύ δύσκολες συνθήκες, το δε Πατριαρχείο επιφορτίστηκε με πρόσθετες βαρύτερες ευθύνες, όπως της εκπροσώπησης της εθνικής ιδέας του Γένους Η οικουμενική αποστολή του Πατριαρχείου άρχισε πλέον να συναντά πολλά εμπόδια. Οι σχέσεις μεταξύ της Ορθοδόξου Εκκλησίας και της Οθωμανικής Πολιτείας, θεωρητικά έπρεπε να βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό με προφανή υποχρέωση της πολιτείας να εξασφαλίζει τα δικαιώματα της εκκλησίας. Ο Σουλτάνος είχε ήδη εγγυηθεί τη νομική υπόσταση του Πατριαρ χείου κατοχυρώνοντάς την με επίσημα έγγραφα προς τον πρώτο Πατριάρχη επί Τουρκοκρατίας, το Γεννάδιο Σχολάριο. Γενικότερα, σύμφωνα με το Ισλάμ και το Ιερό Κοράνι, θα έπρεπε να επιδεικνύεται συγκαταβατικότητα και ανοχή εκ μέρους των Μουσουλμάνων απέναντι στους Χριστιανούς (όπως και στους Ιουδαίους) και οι Χριστιανοί υπήκοοι να απολαμβά-

νουν θρησκευτική ελευθερία, υπό έναν όρο βέβαια : «την καταβολή φόρων στην Υψηλή Πύλη». Την οργάνωση και την εποπτεία των Ορθόδοξων κοινοτήτων, την ευθύνη για την ομαλή λειτουργία τους και για τη συμμόρφωση των Χριστιανών στις νέες συνθήκες ζωής, θα είχε αποκλειστικά ο ίδιος ο Πατριάρχης, ο οποίος πλέον, ήταν ο «Εθνάρχης», με διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες σε όλα τα θέματα, εκκλησιαστικά και μη. Τυπικά, η κατάσταση έμοιαζε ιδανική για το έθνος και το Πατριαρχείο, όμως τα προνόμια αυτά δοκιμαζόταν πολύ τακτικά από πάρα πολλούς άλλους παράγοντες, όπως ήταν οι ομαδι κοί εξισλαμισμοί του πληθυσμού, η διάλυση των αστικών κέντρων και συνεπώς η οικονομική δυσπραγία, οι αυθαιρεσίες των ισχυρών της Πύλης, τα παιχνίδια των ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οικονομικές επιβαρύνσεις (σαν εθιμική προσφορά) που επιβλήθηκαν στον Πατριάρχη από το Σουλτάνο, παρά την κατο χυρωμένη φοροαπαλλαγή, οι οποίες επεκτάθηκαν και στα άλλα Πατριαρχεία της Ανατολής καθώς και άλλα σκληρά, μερικές φορές, μέτρα. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε με την πάροδο των ετών εξ αιτίας και των διάφορων έκτακτων φόρων που επιβάλλο νταν στο Πατριαρχείο. Χαρακτηριστικό των δοκιμασιών αυτών ήταν και η συνεχής μεταστέγασή του.8 Με την πάροδο των ετών, συγκεντρώθηκαν γύρω από το «Φανάρι» 9 οι πιο σημαντικές Οικογένειες Ομογενών της «Πόλης οι οποίες διέπρεψαν στα γράμματα, απέκτησαν πλούτη και αξιώματα στο Τουρκικό Κράτος διαμορφώνοντας μία ιδιότυπη κοινωνία, τη «Φαναριώτικη», η οποία μπορούσε να ασκεί με--------------------------------------------------8. Μετά το Ναό της Αγίας Σοφίας, Πατριαρχικός Ναός έγινε ο Ναός των Αγίων Αποστόλων (1453), κατόπιν η Μονή Παµµακαρίστου (1456-15 87), οι Ναοί της Θεοτόκου (1580), του Αγίου ∆ηµητρίου Ξυλόπορτας (1597) και τέλος του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, όπου βρίσκεται το Πατριαρχείο από το 1599 µέχρι σήµερα.Βλ. «Φανάρι-400 Χρόνια»,200 9. Βλ. Φανάρι και Φαναριώτες, σελ. 73-109, έκδ. «Φανάρι-400 Χρόνια», 2001.

17

γάλη επιρροή στην «Πύλη» προς όφελος του Πατριαρχείου. Όμως τα προβλήματα και οι δυσκολίες συνεχίζονται αμείωτες. Παρά ταύτα, το κύρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου παραμένει υψηλό, στοιχείο που του δίνει την ικανότητα να αντι μετωπίσει τα πολύ σοβαρά προβλήματα που προέκυψαν κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους από την προκλητική δράση της «Ουνίας» στη Λιθουανία, στη Μικρή Ρωσία και στις περιοχές των άλλων Πατριαρχείων της Ανατολής, καθώς και των Ιησουϊ τών στις Λατινοκρατούμενες ορθόδοξες περιοχές του Αιγαίου. Με μεθοδευμένη εξ άλλου δραστηριότητα το Πατριαρχείο εξουδετέρωσε τις διάφορες δολοπλοκίες Ρωμαιοκαθολικών ή Προτεσταντών διπλωματών στην Κωνσταντινούπολη οι οποίοι δρούσαν παρασκηνιακά την εποχή της «αντιμεταρρυθμίσεως». Επίσης, τα ποικίλα προβλήματα της Ρωσικής Εκκλησίας και η προπαγάνδα των Λατίνων κρατούσαν σε πλήρη εγρήγορση τη «Μητέρα Εκκλησία», η οποία συν τοις άλλοις μερίμνησε και ενίσχυσε την εκκλησιαστική παιδεία του «Γένους», με την αναδιοργάνωση της διδασκαλίας των θεολογικών γραμμάτων στη Σλαβο-Ελληνική Ακαδημία της Μόσχας και με την αναβάθ μιση του «Πατριαρχικού Σχολείου της Κωνσταντινουπόλεως» που είχε ιδρυθεί αμέσως μετά την άλωση και μετονομάστηκε σε «Μεγάλη του Γένους Σχολή» (ΙΘ’ αι.), ώστε μαζί με τη «Θεο λογική Σχολή της Χάλκης» να αποτελέσουν το φυτώριο για το επιστημονικό και θεολογικό δυναμικό του έθνους και της εκ κλησίας. Δεν θα πρέπει αφ’ ετέρου να λησμονείται ότι τις λατρευτι κές ανάγκες των Ορθοδόξων εξυπηρετούσαν πάμπολλοι καλαί σθητοι Ναοί, οι οποίοι με τη μοναδική αρχιτεκτονική τους και την απαράμιλλη καλλιτεχνική τους αξία ενίσχυαν το θρησκευτικό συναίσθημα και ενδυνάμωναν την αίσθηση της ιδιαιτερότητας ή μάλλον της ανωτερότητας έναντι των κατακτητών.1 Τους ναούς όμως συναγωνίζονταν σε αριθμό και τα πολλά Μο --------------------------------------------10. Μεταξύ των 60 περίπου ναών που σώζονται σήµερα στην Κωνσταντινούπολη συµπεριλάµβάνεται το «αριστούργηµα των αιώνων», ο «Πάν σεπτος Ναός της του Θεού Σοφίας», που διατηρείται σε εξαιρετική κα 18

ναστήρια που ήταν κέντρα της Ορθοδόξου πνευματικότητας και θερμοκήπια των γραμμάτων και των τεχνών. 11 Το Ορθόδοξο Οικουμενικό πνεύμα του Πατριαρχείου θα ακτινοβολήσει και μέσα από κέντρα ή καθιδρύματα που βρίσκο νται μακριά από την Έδρα του, όπως η Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους η οποία τροφοδοτεί πνευματικά, μέχρι σήμερα, όλους τους Ορθοδόξους, η Μονή της Πάτμου, κ.α. Μία ξεχωριστή μορφή που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην πο ρεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β’ ο Τρανός (1572-1595) του οποίου η ακτινοβολία έφτασε μέχρι την Ευρώπη. Ο Ιερεμίας εργάστηκε με πολύ ζήλο και προ σπάθησε να έχει άριστες σχέσεις και με τους Ρωμαιοκαθολικούς και με τους Διαμαρτυρόμενους Θεολόγους. Βελτίωσε τα πενιχρά οικονομικά του Πατριαρχείου, ανακαίνισε τον Πατριαρ χικό Ναό (τότε της Παμμακαρίστου), ενίσχυσε την παιδεία, ανα κήρυξε τη Ρωσική Εκκλησία σε Πατριαρχείο Μόσχας, περιόδευ σε στην Πολωνία και στη Ρωσία, κα. Προπάντων, είναι αυτός ο οποίος αναζωογόνησε την εκκλησία και την προετοίμασε για τους επόμενους αιώνες. Μία άλλη επίσης σπουδαία μορφή ήταν ο Πατριάρχης Κύ ριλλος Α’ ο Λούκαρις (1620-1638). Ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα για να προφυλάξει τους Ορθοδόξους από τη δράση των Ουνιτών και συνεργάστηκε με την Αγγλικανική Εκκλησία. Από τα σημαντικότερα επιτεύγματά του ήταν η ίδρυση του πρώτου Τυπογραφείου στην Ανατολή, του Πατριαρχικού Τυπογραφείου (1627). ----------------------------------------τάσταση, παρά τις φοβερές περιπέτειες που υπέστη. Πρόκειται για ανε πανάληπτο κτίσμα που μοιάζει «αχειροποίητο». Ο τεράστιος τρούλος του Ναού που έχει διάµετρο 33 µ. φαίνεται κυριολεκτικά αιωρούµενος από το ύψος των 62 µ. µέσα σε ένα χείµαρρο φωτός το οποίο επιστρέφει διαµέσου 44 παραθύρων στη βάση του. Ο Ναός λεηλατήθηκε από τους Σταυροφόρους το 1453 και µετατράπηκε σε Τζαµί. Από το 1934 µέχρι σήµερα λειτουργεί ως «Μουσείο». 11. Σε περίοδο ακµής την Πόλη και το Πατριαρχείο λάµπρυναν περίπου 800 Ναοί και Μοναστήρια.

19

Ο 19ος αι. θα περάσει και η σύγχρονη εποχή θα ανατείλει με τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ το Μεγαλοπρεπή, δραστήριο και μεγαλεπήβολο Πατριάρχη, επί των ημερών του οποίου ανεγέρθηκε το λαμπρό κτίριο της Μεγάλης του Γένους Σχολής υπήρξε μέριμνα για τα ελληνικά σχολεία στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη Θεολογική Σχολή της Χάλ κης, οργανώθηκε το Πατριαρχικό Τυπογραφείο, ιδρύθηκε η Πατριαρχική Βιβλιοθήκη και επί της πατριαρχείας του τέθηκαν οι βάσεις για τις πρωτοβουλίες που μέχρι σήμερα αναπτύσσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο προς την κατεύθυνση του θεολογικού διαλόγου με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες Εν γένει, η «Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία» κινείται με νηφαλιότητα, με σύνεση και με το πνεύμα της «Μητέρας Εκκλησίας». Προστάτεψε και προστατεύει τα συμφέροντα όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών κινούμενη προς το συμφέρον της Ορθοδοξίας. Δέχτηκε τα αιτήματα των κατά τόπους Εκκλησιών για Αυτοκεφαλία εκδίδοντας Συνοδικούς Τόμους με τους σχετικούς όρους για τις «Αυτοκέφαλες Εκκλησίες» της Ελλά δος (1850), Σερβίας (1879), Ρουμανίας (1885), Πολωνίας (1924), Αλβανίας (1937) και τις αυτόνομες Εκκλησίες της Φιλανδίας, της Τσεχοσλαβακίας, της Εσθονίας και της Λετονίας (1923). Η ανασύσταση εν τω μεταξύ του Πατριαρχείου της Ρωσίας (1917 και η ανακήρυξη σε Πατριαρχεία των Εκκλησιών της Σερβίας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας διαμόρφωσαν τη σύγχρονη οργάνωση και τις κανονικές σχέσεις των εκκλησιών που α νήκαν επί αιώνες στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Όσον αφορά τώρα στη σύγχρονη κατάσταση του Οικου μενικού Πατριαρχείου, οι διαπιστώσεις είναι από μιας απόψεως αποκαρδιωτικές, από της άλλης όμως ενθαρρυντικές : ο «Οικουμενικός Πατριάρχης και η περί Αυτόν Αγία και Ιερά Σύνοδος ασκούν τη δικαιοδοσία τους σε περιορισμένες (μετά το 1923) περιοχές εντός της Τουρκικής Επικράτειας, δηλαδή στην Κωνσταντινούπολη και στις Επαρχίες Χαλκηδόνας, Ίμβρου και Τενέδου, Δέρκων και Πριγκιποννήσων. Η καλή οργάνωση και η ενεργός δράση των ενοριών κα λύπτει πλήρως τις πνευματικές και μορφωτικές ανάγκες του

20

Ορθόδοξου αυτού πληρώματος, το οποίο, δυστυχώς, ελαττώθηκε κατά 95 % τα τελευταία χρόνια. Σε αντίστροφη αναλογία προς τη μείωση του πληρώματος στην Κωνσταντινούπολη, ευτυχώς, παρατηρείται συνεχής ανάπτυξη της Ορθοδόξου Διασποράς στην Αμερική, Αυστραλία και Ευρώπη, όπου ιδρύθηκαν νέες Μητροπόλεις του Οικουμενικού Θρόνου και έτσι, η ευρύτατη διοικητική δικαιοδοσία και η πνευματική αυτή διακονία παρουσιάζουν τη σημερινή σύγχρονη εικόνα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Εν συνεχεία, αναφορικά με τις επικοινωνιακές πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Θρόνου, πρέπει να αναφερθεί ότι από τις αρχές του 20ου αι., το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως ο Πρώτος Θρόνος της Ορθοδοξίας ανέλαβε με μεγάλη ευθύνη τη μεγαλόπνοη πρωτοβουλία οργανώσεως Συνεδρίων και Διασκέψεων, όπως : - Το Πανορθόδοξο Συνέδριο της Κωνσταντινουπόλεως (1923). - Το Α’ Πανορθόδοξο Θεολογικό Συνέδριο στην Αθήνα (1936). - Τις Α’, Β’, Γ’ και Δ’ Προσυνοδικές Πανορθόδοξες Διασκέψεις (Σαμπεζύ 1976 - 1986), κα. για τη σύσφιξη των διορθόδοξων σχέσεων.12 Μέσα στο νέο αυτό πνεύμα, ιδρύθηκε το 1948, το «Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.) και ξεκίνησε ο «Διά λογος Αγάπης» με τους «Ρωμαιοκαθολικούς». Μία ακόμη σπουδαία πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου με Πρωτοστάτη, τον ακούραστο Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο Α’, είναι και η προώθηση του «Διαθρησκειακού Διαλόγου», του Διαλόγου με το «Ισλάμ» και με τους «Ιουδαίους». Ο Διάλογος φιλίας και κατανοήσεως μεταξύ των λαών και των θρησκειών θεωρείται από το Οικου μενικό Πατριαρχείο μεγάλης σπουδαιότητας για την ανθρω-------------------------------------------12. Πρακτικά-Κείµενα, Συνοδικά ΙΙ, ΙV-V, VIII, (των Πανορθοδόξων ∆ιασκέψεων) στο Σαµπεζύ της Γενεύης. 21

πότητα.13 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης με το διακαή πόθο του και τη συνεχή φροντίδα του για την ενότητα της Εκκλησίας και διαμέσου αυτής για την ενότητα και την ειρήνη του κόσμου διαλαλεί προς πάσα κατεύθυνση ότι «η ενότητα του διεσπασμένου κόσμου βρίσκεται στην ενότητα του μυστηριακού σώματος της εκκλησίας που πορεύεται στην ιστορία».14 Στον ενθρονιστήριο Λόγο Του (2 Νοεμβρίου 1991), ο Παναγιώτατος τονίζει μεταξύ των άλλων «Δεν θα οκνήσωμεν ίνα αναπτύξωμεν αγαθάς σχέσεις και μετά των μειζόνων μη χριστιανικών θρησκειών, επί τω τέλει της συνεργασίας εν τω πρακτικώ πεδίω,προς διαφύλαξιν και διάσωσιν των μεγάλων πνευματικών και ηθικών αξιών του αληθούς πολιτισμού και απόκρουσιν πάσης αρνητικής και καταστρεπτικής του ανθρωπίνου προσώπου δυνάμεως». Απευθυνόμενος δε προς τους Προκαθημένους των Ορθοδόξων Εκκλησιών, ο Πατριάρχης τονίζει : «Ἐχει δε πολλά, πλείστα όσα, να προσφέρη η Ορθοδοξία εις τον κόσμον των ημερών μας. Εν τη Ορθοδοξία δεν ευρίσκεται μόνον η ορθή πίστις εις τον αληθινόν Θεόν αλλά και η ορθή αντίληψις περί του ανθρώπου ως εικόνος του Θεού ως και περί κόσμου και δημιουργίας».15 Μέχρι σήμερα, έχουν οργανωθεί 11 Διάλογοι με το «Ισλάμ» και 6 Διάλογοι με τους «Ιουδαίους».16 ----------------------------------------------------13. Bλ. Dupuis Jacques, 2002, «Christianity and the Religions». 14. Βλ. Hick, John and Hebblethwaite, Brain, 2001, «Christianity and other religions». 15. Βλ. «Ενθρονιστήριος Λόγος Οικουµενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολοµαίου Α’», Περιοδικό Ορθοδοξία Α (1994), σελίδες 42-45 και και 46-47. 16. Bλ. Borgman Erik, 2005, «Islam and enlightenment». -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’– α. – ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ ------------------------------------------------------------------------------------Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε και θα έχει πάντοτε συνείδηση για την αποστολική του καταγωγή και τη θέση του στο Χριστιανικό κόσμο ως «Μητέρα Εκκλησία». Προωθού σε και προωθεί τη διάδοση της οικουμενικής ιδέας, τη δημιου γία της σύγχρονης Οικουμενικής Κινήσεως και του Π.Σ.Ε. έχο ντας σαν στόχο την «ενότητα του χριστιανικού κόσμου» η οποία επιτυγχάνεται «ΜΟΝΟ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ». Στις αρχές του 20ου αιώνα, η εκλογή στο Θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου ενός φωτισμένου Πατριάρχη, του Ιωακείμ του Γ’ ευνόησε τις προσπάθειες αυτές, αρχής γενομέ νης από τη σύσφιξη των ήδη χαλαρωμένων διορθόδοξων δεσμών με συνεργασία η οποία απέβλεπε στην παγίωση της πα νορθοδόξου ενότητας, είχε δε ως στόχο την προσέγγιση των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών με τις λοιπές Χριστιανικές Εκκλησίες. Οι Εγκύκλιοι τις οποίες εξέδωσε το 1902 και το 1904 θεωρούνται πολύ σημαντικές, όπως και η μετέπειτα πολύ γνωστή, Συνοδική Εγκύκλιος του 192017, η οποία αποτε λεί μια μικρή έκφραση του Ορθόδοξου Οικουμενισμού και ένα ορόσημο στην ιστορία της Οικουμενικής Κινήσεως.18 Η προαναφερθείσα προσπάθεια είναι ασφαλώς άμεσα συνδεμένη με τις πληγές της ανθρωπότητας και τις οδυνηρές συνέπειες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίες θα μπορούσαν να επουλωθούν μέσα από τη συνεργασία μεταξύ των απανταχού Χριστιανικών Εκκλησιών οι οποίες έπρεπε να συνά ψουν αδελφικές σχέσεις και να βρίσκονται σε διαρκή Διάλογο μεταξύ τους. ----------------------------------------17. Κείµενα των ανωτέρω Εγκυκλίων εν Γ.Τσέτση, Οικουµενικός Θρόνος και Οικουµένη – Επίσηµα Πατριαρχικά Κείµενα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1989, σ. σ. 26-32, 38-45, 59-63. 18. Β. Σταυρίδου, Ορθοδοξία και Οικουµενική Κίνησις, εν Θεολογία, ΜΣΤ΄ (1975), σελ. 228 και Ν. Ματσούκα, Οικουµενική Κίνησις, Ιστορία-Θεολογία, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 22.

23

Θεωρείται ότι η σύγχρονη Οικουμενική Κίνηση εκφράΣτηκε από δύο ταυτόχρονες Κινήσεις, την Κίνηση «Πίστις και Τάξις», η οποία απέβλεπε στην προσέγγιση των Εκκλησιών μέσω του θεολογικού διαλόγου και την Κίνηση «Ζωή και Εργασία» η οποία αποσκοπούσε στη δραστηριοποίηση των Εκκλησιών στον τομέα της κοινωνικής μέριμνας. ‘Άλλη μία Κίνηση, η Κίνηση «της Κοινωνίας των Εκκλησιών»,19η οποία ξεκινούσε από το Φανάρι και στόχο είχε την αλληλογνωριμία, την αλληλοβοήθεια και την αδελφοσύνη των Χριστιανικών Εκκλησιών, προσπαθούσε δε να προωθήσει τη «χριστιανική ενότητα». Η Κίνηση αυτή είχε ιδιαίτερη βαρύτητα διότι προερχόταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αποτελούσε την έκφραση της διαχριστιανικής συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο παρέμενε πιστό στις αρχές του αυτές, ιδιαίτερα της «ενότητας» και για το λόγο αυτό δεν ήθελε να υπάρχουν «δογματικές προστριβές» μεταξύ των «ετεροδόξων». Έτσι, το 1948, παραμονές της συστάσεως του Π.Σ.Ε., δήλωσε με σαφήνεια ότι «το Συμβούλιο το οποίο πρόκειται να ιδρυθεί θα έχει ως σκοπό του τη συνεργασία μεταξύ των Εκκλησιών στον κοινωνικό τομέα και θα αποφεύγει τα δογματικά θέματα έτσι ώστε να μην εμπλακεί σε αναποτελεσματικές συζητήσεις και σοβαρές διαφωνίες μεταξύ των μελών του αλλά θα επιδιώκει τη χριστιανική ενότητα, με την Οι κουμενική Κίνηση». Εν πάση περιπτώσει, γεγονός είναι ότι η θεολογική προ σφορά του Π.Σ.Ε. είναι σπουδαία και δια μέσου αυτού πολλοί θεολογικοί πολυμερείς διάλογοι προωθήθηκαν φέρνοντας θε τικά αποτελέσματα για το μέλλον. ------------------------------------------------19. Ο όρος «Κοινωνία των Εκκλησιών» είχε θεσπισθεί αρχικά ως η ε πίσηµη ελληνική ονοµασία του Παγκοσµίου Συµβουλίου των Εκκλησιών, βλ.W.A.Visser’s Hooft, ένθ. Αν., σελ. 257. Εκ των υστέρων προτιµήθηκε η κατά λέξη µετάφραση της αγγλικής ονοµασίας «World Council of Churches», για να µη γίνει σύγχυση µε τον κα τ’ εξοχήν ορθόδοξο εκκλησιολογικό όρο «κοινωνία».

24

β. ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΜΕΡΟΥΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΤΟΥ Π.Σ.Ε. ΑΠΟ ΤΟ 1910 - 2005. -------------------------------------------------------------------------------------Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, «η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία» ανέκαθεν στάθηκε στο προσκήνιο της ιστορίας ως η «Μητέρα Εκκλησία», ως ο «Αιώνιος Θεσμός» που επέδειξε αντοχή διαμέσου των αιώνων, σε όλες τις αντιξοότητες και τα δεινά που του επισώρευαν οι εχθροί του. Παρέλαβε τη σκυτάλη από τα χέρια του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου και δια χειρών Διδασκάλων, Ομολογη τών, Μαρτύρων, Πατέρων και Αγίων, τη μεταβίβασε στις επό μενες γενιές, συνεχίζοντας μία πορεία τίμια, ακέραιη, σαφή και ευυπόληπτη. Βρέθηκε στο επίκεντρο κάθε προσπάθειας η οποία απέβλεπε στην ορθοτόμηση του λόγου της αλήθειας και στην αποκατάστασή της, όσες φορές, αυτή, πλήττονταν από διάφορα διασπαστικά κινήματα. Κατά το μακαριστό Πατριάρχη Αθηναγόρα Α’, «όσο μία Εκκλησία έχει συνείδηση να κατέχει τη αλήθεια και μένει πιστή στο λόγο του Χριστού, την παράδοση και την αποστολή της αρχαίας αδιαιρέτου Εκκλησίας, τόσο οφείλει και έχει ευθύνη όπως, εν πνεύματι αγάπης και διακονί ας, συνδιαλέγεται και συνεργάζεται με τις άλλες Εκκλησίες, για το θρίαμβο της αλήθειας». Παρά ταύτα, διαμέσου της ιστορίας, διαπιστώνουμε ότι υπήρχαν τάσεις προς διαίρεση της «Μίας, Αγίας, Καθολικής Εκκλησίας του Χριστού» οι οποίες μόνο δεινά και λύπη προκά λεσαν στην ανθρωπότητα, δια μέσου των αιώνων. Η «Εκκλησία του Βυζαντίου» πάντοτε επέδειξε πνεύμα συνεννοήσεως και δε θεώρησε ποτέ τις Εκκλησίες ή τις εκκλη σιαστικές ομάδες που βρισκόταν σε πλάνη ή σε αίρεση, ανάξι ες της αγάπης της. Επιχείρησε, πιστεύοντας ότι ήταν επιτακτικό καθήκον της, δια μέσου ενός διαλόγου καταλλαγής να καταργήσει τα οποιαδήποτε σχίσματα και να προωθήσει την «ειρήνη επί της γης».

25

Παρακολουθώντας κανείς τις εξελίξεις των διαχριστιανικών σχέσεων, έτσι όπως διαμορφώθηκαν μέσα στα πλαίσια της Οικουμενικής Κινήσεως, αναγνωρίζει τον πρωτοποριακό ρόλο που διαδραμάτισε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη διαμόρφωση της Κινήσεως αυτής. Ο ρόλος του, όμως αυτός, ερμη νεύτηκε ποικιλότροπα.20 Έτσι, αφ’ ενός μεν, η παρουσία αυτή θεωρήθηκε ως μία προθυμία της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο κάλεσμα των Προτε σταντών, οι οποίοι στρεφόμενοι στην Ορθόδοξη Ανατολή, ήθ λαν να φύγουν από την απομόνωσή τους, αφ’ετέρου δε, υποστηρίχτηκε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο πλησίασε τον πρ τεσταντικό κόσμο κινούμενο από πολιτικά κυρίως ελατήρια. Μελετώντας, όμως την ιστορία της Εκκλησίας του Βυζα ντίου, διαπιστώνεται ότι οι πολλές οικουμενιστικές πρωτοβουλίες τις οποίες από ανέκαθεν αναλάμβανε, δεν αποτελού σαν καινοτομίες ή απερίσκεπτες ενέργειες, αλλά εντασσόταν σε μία συστηματική προσπάθεια διαφυλάξεως της «θεί ας αλήθειας» μέσω του συνεχούς διαλόγου με τους ετερόδοξους, αιρετικούς και ετερόθρησκους ακόμη, κατά μίμηση του Αρχηγού της και των Μεγάλων Πατέρων. Οι πρωτοβουλίες αυτές, λοιπόν, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που φαίνονται να ξεκινούν στις αρχές του 20ου αι., βρίσκουν τις καταβολές τους στο έτος 381, όταν ήδη η Β’ Οικουμενική Σύνοδος αναγνώριζε «τα πρεσβεία τιμής» στον Επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως και καθιστούσε έτσι την Κωνσταντινούπολη «πόλο έλξεως και κέντρο ολόκληρης της Αυτοκρατορίας». Μερικά χρόνια αργότερα, μετά τη Β’ Οικουμενική Σύνο δο, ο ιερός Χρυσόστομος ανερχόμενος στο Θρόνο της Κων----------------------------------------------20. Σχετικά µε τον ουσιαστικό ρόλο που διαδραµάτισε το Οικουµενικό Πατριαρχείο στην ίδρυση του Παγκοσµίου Συµβουλίου των Εκκλησιών βλ. Γ. Τσέτση, Η συµβολή του Οικουµενικού Πατριαρχείου στην ίδρυση του Παγκοσµίου Συµβουλίου των Εκκλησιών, εκδ Τέρτιος (1988).

26

σταντινουπόλεως έθετε τις βάσεις και προδιέγραφε την οικουμενική αποστολή του, γενόμενος στην ουσία «ο ίδιος, ο πρώτος Οικουμενικός Πατριάρχης». Αργότερα, η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος, επιφόρτισε την Εκκλησία της Βασιλεύουσας με τη διορθόδοξη και τη διαχριστιανική αποστολή της, καθιστώντας την πνευματικό φάρο και Κέντρο της Οικουμενικής Αυτοκρατορίας και νέα Πρωτεύουσά της (330). Έτσι, πολύ γρήγορα, η Εκκλησία της Κων σταντινουπόλεως έλαβε την οικουμενική της διάσταση και κατέστη το κέντρο μίας σπουδαίας πνευματικής κινήσεως, με τη σύγκληση εκεί, των Ε’ και ΣΤ’ Οικουμενικών Συνόδων αλλά και πλήθους άλλων μικρότερων Συνόδων, στις οποίες εξεταζόταν γενικά εκκλησιαστικά ζητήματα. Η Μεγάλη λοιπόν Εκκλησία δεν έπαψε ποτέ να έχει στραμμένη την προσοχή της στην ενότητα των Χριστιανών αμέσως, δε, μετά το μεγάλο σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύ σεως το 1054, έκανε πάρα πολλές απόπειρες διεξαγωγής θεο λογικού διαλόγου μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών με σκοπό την ένωση των Εκκλησιών, ασχέτως αν τελικά δεν υπήρξε αποτέλεσμα διότι οι διάλογοι αυτοί λάμβαναν πολιτι κό χαρακτήρα. Αλλά και με την εμφάνιση του νέου μεγάλου σχίσματος στους κόλπους της Δυτικής Εκκλησίας, τον ΙΣΤ’αι. και την αλματώδη άνοδο της Προτεσταντικής Μεταρρυθμίσεως, η Κωνσταντινούπολη παρακολουθεί με ανυπόκριτο ενδιαφέ ρον την κρίση της Δυτικής Εκκλησίας, παίρνει πρωτοβουλίες επιχειρεί και πάλι το διάλογο, παρά την επισφαλή θέση στην οποία βρίσκεται στην Οθωμανοκρατούμενη επικράτεια της. Σε κάθε αναγκαία περίπτωση λοιπόν οι πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Θρόνου συνεχίζονται αμείωτες και εκδηλώνονται και πάλι στις αρχές του 20ου αι.,με τις δύο Εγκυκλίους του Οικουμενικού Πατριάρχη, Ιωακείμ Γ’ (το 1902 και το 1904) και με τη Συνοδική Εγκύκλιο του 1920, οι οποίες υπενθυμίζουν για μία ακόμη φορά, την ανάγκη της ενότητας του διηρημένου χριστιανικού κόσμου.

27

Χωρίς καμμία αμφιβολία, οι Εγκύκλιοι αυτές, ιδιαίτερα δε, αυτή του 192021, συνετέλεσαν καθοριστικά στη γένεση της σύγχρονης Οικουμενικής Κινήσεως και ακολούθως στη δημιουργία διαφόρων φορέων μεταξύ των οποίων ο πιο αντιπροσωπευτικός είναι το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.). Το Οικουμενικό Πατριαρχείο άρχιζε κατά την περίοδο αυτή να έχει εποικοδομητικές επαφές με διάφορες Δυτικές Εκκλησίες, ιδιαίτερα δε με την Επισκοπελιανή Εκκλησία της Αμερικής και τη Σουηδική Λουθηρανική Εκκλησία. Αξίζει να αναφερθεί το σημαντικό γεγονός ότι η Γενική Συνέλευση της Εκκλησίας αυτής της Αμερικής, με ομόφωνη Απόφασή της, την 10η Οκτωβρίου 1910, πρότεινε τη σύγκληση ενός συνεδρίου με σκοπό να συζητηθούν ζητήματα που αφορούσαν την «Πίστη και την Τάξη» και να προσκληθούν «άπασαι αι καθ’όλον τον κόσμον Χριστιανικαί κοινωνίαι ...». Στις 9 Ιανουαρίου 1913, η Εκτελεστική Επιτροπή που ορίστηκε από τη Γ.Σ. αποφάσισε τη σύγκληση μίας ανεπίσημης διασκέψεως με τη συμμετοχή Ορθοδόξων, Ανατολικών και Ρωμαιοκαθολικών, με σκοπό να μελετηθούν ζητήματα πρακτικής φύσεως σχετικά με την οργάνωση της Παγκόσμια Διασκέψεως. Εν τω μεταξύ, όμως, η κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ανέβαλε προσωρινά την υλοποίηση των ανω τέρω προγραμματισμένων σχεδίων. Η Επισκοπελιανή Εκκλησία επανήλθε στο θέμα των σχέσεών της με τους Ορθόδοξους, την άνοιξη του 1917. Στη Συνεδρία της 12ης Απριλίου, η Εκτελεστική Επιτροπή αποφά σισε να στείλει προς όλους τους Ρώσους Ιεράρχες και σε όλη την Ελληνική Ιεραρχία ένα διευκρινιστικό γράμμα περί των ------------------------------------21. Η Εγκύκλιος αυτή που απευθυνόταν «προς τας απανταχού Εκκλησίας του Χριστού» είναι λογική συνέχεια των προηγηθεισών Εγκυκλίων του Πατριάρχη Ιωακείµ Γ’στις οποίες τονιζόταν ότι η συχνή επικοινωνία των Ορθοδόξων Εκκλησιών, έστω και δι’αλληλογραφίας, είναι απαραίτητη, και, κατά κοινή οµολογία αποτελεί (η Εγκύ κλιος αυτή) ορόσηµο στην ιστορία της Οικουµενικής Κινήσεως.

28

σκοπών της υπό μελέτη Παγκόσμιας Διασκέψεως. Κυριώτερος εμψυχωτής της κινήσεως αυτής του οποίου το όνομα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την Κίνηση «Πίστις και Τάξις» υπήρξε ο Robert Gardiner. Η ιδιαίτερη προσοχή που έδειχναν οι ηγέτες της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις» προς την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία, δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι προσπαθούσαν να δώσουν οικουμενική διάσταση στην κίνησή τους, αλλά και στις προσδοκίες τους, ιδιαίτερα αυτή του Gardiner, ότι δηλαδή, η συμβολή της Ελληνικής Ορθοδοξίας και μάλιστα του Οι κουμενικού Πατριαρχείου θα αποτελούσε καθοριστικό παράγοντα στην υπόθεση της χριστιανικής ενότητας.22 Πραγματικά, τα λόγια ήταν τόσο θερμά που αποτελούσαν μία σπουδαία και ειλικρινή αναγνώριση της ηγετικής θέσεως της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως στο χριστιανικό κόσμο. Μετά από λίγο χρονικό διάστημα, η Αντιπροσωπεία του Παγκόσμιου Συνεδρίου, πρώτα, επισκέφτηκε την Εκ κλησία της Ελλάδος, την οποία προσκάλεσε επίσημα να εκπροσωπηθεί στο υπό μελέτη Συνέδριο «Πίστις και Τάξις». Η Ιερά Σύνοδος, έπειτα από σχετική διαγνώμη, ενέκρινε την ιδέα της συγκροτήσεως του Συνεδρίου και δέχτηκε την πρόσκληση της Αντιπροσωπείας. Η Αντιπροσωπεία συνέχισε τις επισκέψεις της. Καθ’ οδόν προς την Κωνσταντινούπολη, οι Επισκοπελιανοί, θεώρησαν πολύ χρήσιμο να επισκεφθούν το Μητροπολίτη Χρυσόστομο Σμύρνης, «εξέχουσα μορφή της Ορθοδόξου Εκκλησίας και απόστολο της συμφιλιώσεως», ο οποίος τους δέχτηκε και τους κάλεσε να παραστούν στη Θεία Λειτουργία, στο Μητρο πολιτικό Ναό, χειρονομία η οποία εκτιμήθηκε ιδιαίτερα. Ο Σμύρνης Χρυσόστομος όμως προχώρησε και έδωσε συνέχεια στις σχέσεις με τους ηγέτες της κινήσεως «Πίστις και Τάξις», εξαίροντας το έργο της δια των εξής : «Έργον υψη -------------------------22. Βλ. Stamoolis, James, 1986, «Eastern Orthodox Mission Theology Today». 29

λότερον, έργον ιδεωδέστερον, έργον ευγενέστερον του έργου τούτου δεν ηδύνατο να υπάρξη, έχον υπέρ αυτού την ευλογίαν του Θεού». Τελικά η Αντιπροσωπεία έφτασε στην Κωνσταντινούπολη και κατά τη διάρκεια των επαφών της με την Αγία και Ιερά Σύνοδο υπογράμμισε ότι η επιτυχία μιας «Διαχριστιανικής Διασκέψεως» έγκειται στην ολόθυμη συμπαράσταση της «Μητρός Εκκλησίας», της «Αγιωτάτης Ανατολικής Εκκλησίας». Ομολογούμε, είπαν, ότι έχουμε ανάγκη της συμβολής και της μαρτυρίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ευλαβούμαστε το παλαίφατο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και ζητούμε τη συμμετοχή του στην Παγκόσμια Διάσκεψη για να μπορέσει έτσι ο χριστιανικός κόσμος να περιλουστεί από το φως που τούτο εκπέμπει». Πράγματι, το Οικουμενικό Πατριαρχείο απάντησε ότι ή θελε και θα βοηθούσε με κάθε τρόπο στη δημιουργία μιας «Κοινωνίας των Εκκλησιών», η δε Αντιπροσωπεία έφερε τελικά σε πέρας την αποστολή της, εξασφαλίζοντας τη συνεργασία όλων των Χριστιανικών Εκκλησιών, πλην της Ρωμαιοκαθολικής αν και ο Πάπας, δήλωσε, ότι θα προσευχόταν για την επιτυχία της Διασκέψεως αυτής. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο βέβαια είχε πολύ καλές Σχέσεις και με τους Ηγέτες της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία» η οποία είχε τις ρίζες της στον «Παγκόσμιο Σύνδεσμο προαγωγής διεθνούς φιλίας δια των Εκκλησιών» που είχε ιδρυθεί το 1914. Ο Αρχιεπίσκοπος Ουψάλας, Soderblom, επιθυμούσε να συνάψει σχέσεις με το Φανάρι και να προσκαλέσει τους Π τριαρχικούς στη Διάσκεψη της Ουψάλας που ετοίμαζε, ενισχ ύοντας με τον τρόπο αυτό τους δεσμούς των Εκκλησιών και βοηθώντας, ίσως, το Πατριαρχείο για ένα καλύτερο μέλλον. Τελικά, η Διάσκεψη αυτή για θέματα «Πρακτικού Χριστιανισμού», αναβλήθηκε διότι διαδηλώσεις κατά του Πατρι άρχη οδήγησαν στην παραίτησή του. ‘Αλλωστε οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη κατά τη μεταπολεμική εκείνη εποχή δεν ήταν ευνοϊκές και επομένως δεν θα υπήρχε ού-

30

τε συμμετοχή, ούτε αποτέλεσμα άμεσο. Όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι η φιλία που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στο Σελευκείας Γερμανό και στον Κolmodin23-Σουηδό Πρέσβυ στην Κωνσταντινούπολη-, βοήθησε στην ιδέα προσεγγίσεως και συνεργασίας των Εκκλησιών που ανέκαθεν ενστερνιζόταν το Φανάρι και που τελικά οδήγησε στο περιεχόμενο της Εγκυκλίου του 1920. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ιστορική συνεδρία της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του 1919 συνέπιπτε χρονικά με τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, η οποία έθετε τέρμα στον αιμα τηρό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον τερματισμό του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως αναγνωρισμένος προστάτης τω των Ορθόδοξων Χριστιανών της Ανατολής και ως προκαθημέ νη Εκκλησία των απανταχού Ορθοδόξων, δεν μπορούσε να μείνει απαθές. Έτσι λοιπόν με την ιστορική του πρόταση για δημιουργία μιας «Κοινωνίας των Εκκλησιών», έτεινε χείρα συμφιλιώσεως στις λοιπές Εκκλησίες έχοντας την πεποίθηση ότι οι πληγές του πολέμου έπρεπε να επουλωθούν με συ νεργασία και από κοινού δράση των κατά τόπους Εκκλησιών. Η Αγία, λοιπόν, και Ιερά Σύνοδος, στην ιστορική εκείνη συνεδρία της 10ης Ιανουαρίου 1919, όρισε ειδική επιτροπή η οποία μετά από επίπονη εργασία, υπέβαλε στις 10 Οκτωβρίου 1919 την έκθεσή της προς τη Σύνοδο. Η έκθεση αυτή, η οποία εγκρίθηκε από την Αγία και Ιερά Σύνοδο κατά τη συνεδρία της 19ης Οκτωβρίου 1919, αποτέλεσε τη βάση της περίφημης Εγκυκλίου του 1920, η οποία ήταν γραμμένη στα Ελληνικά, στα γαλλικά, στα αγγλικά και στα ρωσικά και απευθύνθηκε «προς τας απανταχού Εκκλησίας του Χριστού», καλώντας τις κατά τόπους Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, τις λοιπές Χριστιανικές Ομολογίες και τα Σωματεία να εκφράσουν τις α πόψεις τους. ---------------------------23. Γράµµα J. Kolmodin προς N. Soderblom, 3 Μαρτίου 1920. Συλλογή επιστολών N. Soderblom. Πανεπιστηµιακή Βιβλιοθήκη Ουψάλας

31

Η Εγκύκλιος αυτή έτυχε θερμής υποδοχής από αρκετούς αποδέκτες τόσο στην Ανατολή - την επικρότησαν οι Ορθόδοξες Εκκλησίες -, όσο και στη Δύση – την επικρότησε ο Αρ χιεπίσκοπος Ουψάλας Soderblom-,αλλά τελικά δεν βρήκε την ανταπόκριση που θάπρεπε. Οι λόγοι, ίσως, είναι οι εξής : α) Η μη αποστολή αρκετών αντιτύπων στα διάφορα εκκλησιαστικά κέντρα της Δύσεως. β) Η ανεπαρκής γαλλική και αγγλική μετάφραση με αποτέλεσμα να μην αποδοθεί επακριβώς το πρωτότυ πο ελληνικό κείμενο και γ) Την ίδια εποχή είχε κυκλοφορήσει παρόμοια πρόταση για την ίδρυση ενός Οικουμενικού Συμβουλίου από τον Αρχιεπίσκοπο Soderblom. Εν πάση περιπτώσει, θέλοντας να διερευνήσει κανείς τις προθέσεις και διαθέσεις των συντακτών της περί ης ο λό γος Εγκυκλίου, θα διαπιστώσει ενδεχομένως ότι αυτή δήλωνε κάποια προσέγγιση απέναντι στη Δύση και έδειχνε ότι οι Ορθόδοξοι Ιεράρχες είχαν αποφασίσει να διαδραματίσουν ηγετι κό ρόλο στις Παγκόσμιες Διασκέψεις των Κινήσεων «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία». Το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία» συνήλθε στη Στοκχόλμη από 16-30 Αυγούστου 1925 με τη συμμετοχή πολυάριθμης Αντιπροσωπείας των Ορθοδό ξων Εκκλησιών, γεγονός που θεωρήθηκε ως προσφορά ανεκτ μητη και αξιολογήθηκε ως σπουδαία παρακαταθήκη για τα ο κουμενικά συνέδρια που επακολούθησαν. Αρχηγός όλης της Ορθοδόξου Αντιπροσωπείας ήταν ο σεβαστός Πατριάρχης Α λεξανδρείας Φώτιος. Ο Θυατείρων Γερμανός, τότε, έχοντας ε πιφορτισθεί από την Εκτελεστική Επιτροπή να παρουσιάσει ένα από τα έξι κύρια θέματα, αυτό που αφορούσε στις μεθό δους συνεργασίας και στις από κοινού δραστηριότητες των Ε κλησιών, κατά την παρουσίαση του θέματός του δεν παρέλει ψε να αναφερθεί και πάλι στη σπουδαία Πατριαρχική Εγκύκλιο του 1920, δίνοντας έμφαση στη διατύπωσή της αναφορικά με τη θεμελιώδη αρχή ότι «οι Εκκλησίες οι οποίες παραδέχονται τη διδασκαλία του Χριστού, θα έπρεπε να θεωρούν η

32

μία την άλλη ως μέλη του ίδιου Σώματος και όχι ξένες μεταξύ τους», συνεπώς η Εγκύκλιος αυτή έπρεπε να χαρακτηρισθεί «σταθμός στην αναζήτηση της Χριστιανικής ενότητας». Αντίστοιχα, το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κινήσεω «Πίστις και Τάξις» συνήλθε στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης από 3-21 Αυγούστου 1927. Στις εργασίες του, έλαβαν μέρος 400 περίπου αντιπρόσωποι Ορθόδοξων, Παλαιοκαθολικών, Α γλικανικών, Λουθηρανικών και άλλων Προτεσταντικών Εκκλησιών. Αρχηγός όλης της Ορθοδόξου Αντιπροσωπείας ήταν και πάλι ο Θυατείρων Γερμανός. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομιλία του Θυατείρων ήταν πάλι βασισμένη στην Εγκύκλιο του 1920 και αναφερόταν στη ανάγκη της πιστής αφοσιώσεως στη διδασκαλία της αδιαίρετης Εκκλησίας των πρώτων αιώνων αλλά και στην απαραίτητη αρμονική σχέση των Ορθόδοξων με τους ετεροδόξους. Είναι αυτονόητο είπε ότι «αυτοί που πιστεύουν στο Χριστό και Τον θεωρούν ως κεφαλή τους, πρέπει να αποτελούν ένα Σώμ Αξιολογώντας τώρα το Συνέδριο αυτό της Λωζάννης, θα παρατηρήσει κανείς ότι η παρουσία των Ορθόδοξων σ’αυ τό άνοιξε νέους ορίζοντες, τονίζοντας τον οικουμενικό χαρακτήρα του Συνεδρίου και ανεβάζοντας το επίπεδό του. Πήραν ενεργό μέρος και διατύπωσαν τις απόψεις τους με την παρουσίαση κειμένων σε όλα τα θέματα του Συνεδρίου, παρά τις μεταξύ τους διαφωνίες. Το δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία» συνήλθε μεταξύ 12-26 Ιουλίου 1937 στην Οξφόρδη. Το θέμα του Συνεδρίου ήταν «Συνέδριο επί της Εκκλησίας, της Κοινωνίας και της Πολιτείας» με έμφαση στον αγώνα με ταξύ της Χριστιανικής πίστεως και των κοσμικών παγανιστι κών τάσεων της εποχής. Τα κείμενα που ψηφίστηκαν στην Οξφόρδη είχαν ιδιαίτερο κύρος, ιδιαίτερα τα περιλαμβανόμε να στην δήλωση περί «ανεξαρτησίας της εκκλησίας έναντι οποιασδήποτε κοσμικής εξουσίας». Το Συνέδριο, λίγο πριν τη λήξη του, έπειτα από σχετική

33

εισήγηση του Αρχιεπισκόπου Υόρκης, αποφάσισε να δεχτεί την πρόταση για τη συγχώνευση των δύο Κινήσεων «Ζωή και Εργασία» και «Πίστις και Τάξις» σε ένα «Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών - Π.Σ.Ε.». Το δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο «Πίστις και Τάξις συνήλ θε στο Εδιμβούργο τον Αύγουστο του 1937, λίγες μέρες μετά το Συνέδριο της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία». Το Συνέδριο αυτό έλαβε χώρα σε μία περίοδο κατά την οποία ο Χίτλερ είχε υιοθετήσει μια αρνητική στάση έναντι του Χριστιανισμού με αποτέλεσμα οι Γερμανοί Λουθηρανοί να μην προσέλθουν λόγω αρνή σεως εξόδου από τη χώρα τους. Στο Συνέδριο αυτό, συζητήθηκαν πάρα πολλά ενδιαφέρο ντα θέματα και ελήφθησαν διάφορες αποφάσεις, με σημαντικότερη την απόφαση για ανταπόκριση στο αίτημα της συγχωνεύσεως των δύο Κινήσεων σε ένα Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, ιδέα η οποία είχε αρχίσει να κυοφορείται από το 1920, μια χρονιά-σταθμό για την Οικουμενική Κίνηση. Το Συνέδριο του Εδιμβούργου μελέτησε το ανωτέρω αίτημα και ενέκρινε τη συγχώνευση, υπό τον όρο ότι η Κίνηση «Πίστις και Τάξις» θα διατηρούσε κάπως την αυτονομία μέσα στο Π.Σ.Ε. για να είναι σε θέση να συνεχίσει το έργο της, σύμφωνα με τις γενικές αρχές που αποτελούσαν τη βάση της Κινήσεως αυτής. Ο Μητροπολίτης Θυατείρων Γερμανός εξελέγη και πάλι μέλος της Συνεχιστικής και Εκτελεστικής Επιτροπής της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις» και στη δεκαετία που ακολούθησε, δια δραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ιστορία της Οικουμενικής Κινήσεως. Μεγάλο σταθμό στην πορεία ιδρύσεως του Παγκόσμιου Συμβουλίου των Εκκλησιών που συνιστούσε τη γνήσια έκφραση του Οικουμενισμού, αποτελεί το Συνέδριο που συνήλθε στην Ουτρέχτη από 9 – 12 Μαίου 1938. Δεδομένου ότι το σχέδιο για τη σύσταση ενός Παγκόσμιο

34

Συμβουλίου των Εκκλησιών απέβλεπε στην προσέγγιση και στη συνεργασία των Χριστιανικών Εκκλησιών, αποφασίστηκε να συσταθεί μία μικτή Επιτροπή (και από τις δύο Κινήσεις) η οποία θα αξιολογούσε τη μέχρι τότε οικουμενιστική συνεργασία και θα υπέβαλλε σχετική έκθεση προς τα Συνέδρια της Οξφόρδης και του Εδιμβούργου ως προς τη μελλοντική πορεία της Οικουμενιστικής Κινήσεως. Η Επιτροπή αυτή, «Επιτροπή των Τριανταπέντε»η οποία συνήλθε στο Κολλέγιο Westfield, κοντά στο Λονδίνο, τον Ιούλιο του 1937 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να διευκολυνθεί το έργο της Εκκλησίας στις νέες συνθήκες της κοινωνίας, έπρεπε οι δύο Κινήσεις «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία» να συνεργαστούν μέσα σε έναν Οργανισμό Οι σκοποί του Οργανισμού αυτού έπρεπε να είναι οι εξής : - Η συνέχιση του έργου των δύο Κινήσεων. - Η ενθάρρυνση της συνεργασίας των Εκκλησιών. - Η αύξηση της οικουμενιστικής αυτοσυνειδησίας στις κα τά τόπους Εκκλησίες. - Η κυκλοφορία εντύπου οικουμενικού ενδιαφέροντος. - Η σύγκληση Παγκοσμίων Συνεδρίων. - Η ενθάρρυνση των γυναικών στη συμμετοχή τους στην οικουμενική θεολογική εκπαίδευση. - Η ενθάρρυνση ατόμων με ειδικές ανάγκες στη συμμετοχή τους σε «Κινήσεις εναντίον της βίας και της αδικίας». Εκτός των ανωτέρω σκοπών, η «Επιτροπή των Τριανταπέ ντε» πρότεινε και την ίδρυση ενός Παγκόσμιου Συμβουλίου των Εκκλησιών, το οποίο θα λειτουργούσε με την εξής δομή : - Μία Γενική Συνέλευση διακοσίων αντιπροσώπων Εκκλη σιών, η οποία θα συνερχόταν κάθε πέντε χρόνια. - Μία Κεντρική Επιτροπή της Γενικής Συνελεύσεως από 60 αντιπροσώπους, η οποία θα συνερχόταν κάθε χρόνο (οι εκπρόσωποι θα προερχόταν από όλη τηνοικουμένη). - Μία Επιτροπή η οποία θα φρόντιζε ώστε να συνεχίζεται το έργο της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις». - Μία Επιτροπή η οποία θα φρόντιζε να συνεχίζεται το έργο της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία».

35

Η πρόταση της «Επιτροπής των Τριανταπέντε» έγινε δεκτή από τα Παγκόσμια Συνέδρια της Οξφόρδης και του Εδιμβούργου και διορίστηκε μία «Επιτροπή των Δεκατεσσάρων» με εντολή προς την κατεύθυνση της προετοιμασίας υλοποιήσε ως των προταθέντων. Στην Επιτροπή συμμετείχαν και δύο Ορθόδοξα μέλη, ο Θυατείρων Γερμανός και ο Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Florovsky, στελέχη του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μετά από ανταλλαγή επιστολών, κατάθεση προτάσεων και εισηγήσεων, 75 αντιπρόσωποι Εκκλησιών, οι ηγέτες των Κινήσεων «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία»,εκπρόσωποι διομολογιακών οργανισμών και τα μέλη της «Επιτροπής των Δεκατεσσάρων» συνήλθαν στην Ουτρέχτη το Μάϊο του 1938 υπό την προεδρία του Αρχιεπισκόπου της Υόρκης. Το Παγκόσμιο αυτό Συνέδριο αποφάσισε ότι το Π.Σ.Ε. έπρεπε να έχει μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα και δεν θα έπρε πε επ’ ουδενί να λειτουργεί ως «Υπέρ-Εκκλησία». Επίσης, υπήρ χε μία σημαντική δυσκολία ως προς τη θεολογική βάση του Π. Σ.Ε. διότι αφ’ ενός μεν οι Ηγέτες της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις» πρότειναν τη συνέχιση του έργου τους πάνω στη βάση της πίστεως στον Ιησού Χριστό, ως Θεού και Σωτήρα, αφ’ ετέρου δε οι Ηγέτες της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία» πρότειναν τη συνέχιση του έργου τους πάνω σε μία απλή δογματική βάση. Τελικά, μετά από σκέψεις, προτάσεις και εισηγήσεις των συμμετεχόντων, η συντριπτική πλειοψηφία των Συνέδρων τάχτηκε υπέρ της αποδοχής της διατυπώσεως της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις» και έτσι το Συνέδριο της Ουτρέχτης ψήφισε το εξής άρθρο το οποίο αποτελούσε και τη βάση του Καταστατικού του Π.Σ.Ε. : «Το Π.Σ.Ε. είναι κοινωνία των Εκκλησιών οι οποίες δέχονται τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό ως Θεό και Σωτήρα». Το Συνέδριο αυτό, κατόπιν, εκπόνησε το Καταστατικό του Π.Σ.Ε., με οκτώ συνολικά άρθρα, που αφορούσαν : - Τη βάση - Τα μέλη

36

- Τους σκοπούς - Την αυθεντία - Τον διορισμό Επιτροπών - Τις σχέσεις με άλλες χριστιανικές οικουμενικές οργανώσεις - Τις τροποποιήσεις του Καταστατικού και - Την οργάνωση Η προσωρινή Επιτροπή η οποία συστάθηκε, αποτελείτο από την «Επιτροπή των Δεκατεσσάρων» και μερικά μέλη που προτάθηκαν από τις Κινήσεις «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία». Συνήλθε τον Ιανουάριο του 1939 και αποφάσισε να συγκαλέσει την Ιδρυτική Γενική Συνέλευση τον Αύγουστο του 1941, αλλά η κήρυξη του Β’Παγκοσμίου Πολέμου έθετε σοβαρά εμπόδια και δημιουργούσε μία διεθνή τεταμένη ατμόσφαιρα. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου και μετά από σοβαρούς προβληματισμούς για το αν έπρεπε το Π.Σ.Ε. να απο βλέπει «σε θεολογικούς συμβιβασμούς», έγινε και πάλι λόγος περί αποστολής οικουμενικής Αντιπροσωπείας προς τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Το ζήτημα είχε ανακαινίσει ο Καθηγητής Αλι βιζάτος και η πρότασή του αυτή έγινε αργότερα αντικείμενο συζητήσεως μεταξύ του Oliver Tomkins (βοηθού Γενικού Γραμματέα του υπό ίδρυση Π.Σ.Ε.) και του Μητροπολίτη Εδέσσης και Πέλλης – μετέπειτα Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα.24 Η Προσωρινή Επιτροπή του Π.Σ.Ε. που ασχολήθηκε με το θέμα αυτό, το Φεβρουάριο του 1946, αποφάσισε να εξουσιοδοτήσει τους Προέδρους και τη Διοικητική Επιτροπή να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για να έρθουν σε επαφή με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες διότι οι δύσκολες συνθήκες του Πολέ μου εμπόδισαν τις Εκκλησίες της Ανατολής να έχουν πλήρη γνωριμία με το Π.Σ.Ε. -------------------------------------24. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις, η ανωτέρω πρόταση ενθουσίασε το Μητροπολίτη, ο οποίος προέβη στις εξής παρατηρήσεις : - α) Η Αντιπροσωπεία θα έπρεπε να επισκεφθεί τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. 37

Η επίσκεψη που πραγματοποίησε το Φεβρουάριο του 19 47 η Αντιπροσωπεία του υπό ίδρυση Π.Σ.Ε. στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στις άλλες Εκκλησίες της Ανατολής ήταν μεγί στης σημασίας για την αναθέρμανση των σχέσεων και την επα νάληψη των επαφών ανάμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Οικουμενική Κίνηση οι οποίες είχαν πλήρως ατονήσει λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στην ανθρωπότητα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου. Σύμφωνα με τις πηγές που σώζονται μέχρι σήμερα, η Σύσκεψη η οποία έλαβε χώρα στη Χάλκη ήταν υψίστης σημασίας ως προς τους όρους συμμετοχής του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Π.Σ.Ε. Οι συσκέψεις που έγιναν στο Πατριαρχικό Μέγαρο είχαν σαν αποτέλεσμα το κείμενο που συνόψιζε όλες τις συζητήσεις σε μία απόφαση της «κατ’αρχήν συνεργασίας του Οικουμενικού Θρόνου με την Κίνηση που αποσκοπεί στην εξα σφάλιση της Χριστιανικής ομοφωνίας σε όλα τα έργα» και την πρόθεσή του να μετάσχει στην Πρώτη Συνέλευση του Π.Σ.Ε., το 1948, στο ‘Αμστερνταμ.25.Πράγματι, ο Αρχιγραμματέας της Αγίας και Ιεράς Συνόδου κοινοποιούσε, τον Ιούνιο του 1948, στο Δρα Visser’s Hooft, τη σύνθεση της Αντιπροσωπείας του Οι κουμενικού Πατριαρχείου στη Συνέλευση του ‘Αμστερνταμ. Η Αντιπροσωπεία αυτή κάλυπτε τη Δυτική Ευρώπη, τις Νέες Χώ ρες, την Αρχιεπισκοπή της Κωνσταντινουπόλεως και τη Ρωσι κή Διασπορά. Η Αρχιεπισκοπή Αμερικής με Αρχιεπίσκοπο τον Αθηναγόρα – μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη – δεν έστειλε Αντιπροσώπους. Η ιδρυτική Γενική Συνέλευση του Π.Σ.Ε. συνήλθε μεταξύ 22 Αυγούστου και 4 Σεπτεμβρίου του 1948. Η επίσημη ίδρυση του Π.Σ.Ε., ως αυτόνομου Οργανισμού, έγινε κατά την πρώτη συνεδρίαση της Ολομέλειας υπό την προεδρία του Αρχιεπισκό που του Canterburry, Geoffrey Fisher. Τονίστηκε τότε ότι το Π.Σ ------------------------------------------ β) Ο ίδιος θα έγραφε στον Οικουµενικό Πατριάρχη για την αποστολή αυτή. γ) Οι αποστολές θα έπρεπε να είναι αντιπροσωπευτικές ολόκληρου του Π.Σ.Ε. 25. W.A.Visser’s Hooft (ed.) La premiere Assemblee du COE - Rapport 38

Ε. θα αποτελούσε «ένα μόνιμο όργανο παγκόσμιας συνεργασίας και αδελφοσύνης και οι 150 αντιπρόσωποι των Εκκλησιών-μελών του θα μπορούσαν με πνεύμα καταλλαγής να εκπληρώσουν τις εντολές που θα τους ανέθεταν οι Εκκλησίες». Έτσι, ο πάστορας Marc Boegner, εκ μέρους της «Επιτροπής των Δεκατεσσάρων» και της Προσωρινής Επιτροπής του Π.Σ.Ε. παρουσίασε το εξής σχέδιο : «Η Συνέλευση του Π.Σ.Ε. πραγματοποιείται σύμφωνα με το Καταστατικό της Ουτρέχτης, του 1938, το οποίο εγκρίθηκε από τις Εκκλησίες. Μέλη της Συνελεύσεως αυτής είναι οι επίσημοι Αντιπρόσωποι, τους οποίους εξέλεξαν οι Εκκλησίες που συμμετέχουν στο Π.Σ.Ε.». Το παραπάνω σχέδιο-πρόταση εκ μέρους του πάστορα έγινε ομόφωνα δεκτό από τη Συνέλευση και ο Πρόεδρος της Συνεδρι άσεως, Αρχιεπίσκοπος του Canterburry, δήλωσε ότι το Π.Σ.Ε. είχε πλέον ιδρυθεί επίσημα. Πραγματικά, 23 Αυγούστου 1948, ημέρα ιστορικής ση μασίας, στο ‘Αμστερνταμ, η «Κοινωνία των Εκκλησιών», που είχε οραματιστεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο πριν 28 χρόνια και είχε προτείνει με την περίφημη και ιστορική Εγκύκλιο του 1920, έπαιρνε σάρκα και οστά. Το σπουδαιότερο θέμα της Συνελεύσεως του ‘Αμστερντα ήταν «η αταξία του ανθρώπου και η βουλή του Θεού».Το θέμα αυτό δεν επιλέχτηκε τυχαία. Αποτελούσε μία προσπάθεια των Εκκλησιών, οι οποίες δοκιμάστηκαν σκληρά από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, να επουλώσουν τις πληγές τους στη μεταπολεμι κή πια εποχή και να ξαναβρούν τη δύναμη και τη χαρά που πηγάζουν από την πίστη στον Ιησού Χριστό. Η Συνέλευση αυτή, στην οποία έλαβαν μέρος εξέχουσες Εκκλησιαστικές Προσωπικότητες, οι οποίες έκαναν σπουδαίες εισηγήσεις, ασχολήθηκε με τα εξής, τέσσερα επί μέρους σπουδαία θέματα : ----------------------------------officiel (Neuchatel, Paris, 1948), σελ. 161, και Γερµανού Θυατείρων, Έγγραφα του Π.Σ.Ε. εν Άµστερνταµ (µετάφραση), εν Αθήναις, 1949. 39

- Την παγκόσμια Εκκλησία στη βουλή του Θεού. - Την Εκκλησία και την αταξία της κοινωνίας. - Την Εκκλησία και τη διεθνή αταξία. - Τη βουλή του Θεού και τη μαρτυρία της Εκκλησίας. Η Συνέλευση αυτή προχωρώντας στην ίδρυση του Π.Σ. Ε. διαπίστωνε ότι, παρά τον ενθουσιασμό για τη σπουδαιότητα ενός παρόμοιου Οργανισμού, στα προηγούμενα Οικουμενικά Συνέδρια των Κινήσεων «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργα σία» υπήρχε περισσότερος ενθουσιασμός και αισιοδοξία, διότι διαφαινόταν καθαρά, τώρα πια, οι σοβαρές θεολογικές και εκκλησιολογικές διαφορές μεταξύ των Εκκλησιών. Η ζωή του Π.Σ.Ε., ως οργανωμένου θεσμού, άρχιζε την ίδια ακριβώς εποχή που ο Αθηναγόρας Α’, εκλέχτηκε στον Οικουμενικό Θρόνο. Η δραστηριότητα του Πατριαρχείου της Κων σταντινουπόλεως κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, μέσα στους κόλπους του Π.Σ.Ε., παρέμεινε ιστορική, χάρις την απο φασιστικότητά του, την πίστη του στο Θεό, τη γνώμη του ότι η Ανατολή και η Δύση έχουν κοινές ρίζες και τη βαθιά πεποίθη σή του ότι η πρόοδος των Εκκλησιών μπορεί να επιτευχθεί «μό νο αν αυτές απαλλαγούν από το παρελθόν τους». Στη δομή του Π.Σ.Ε., σύμφωνα με το Καταστατικό του, περιλαμβανόταν τα εξής σώματα : - Το ανώτατο νομοθετικό σώμα του Συμβουλίου, δηλαδή η Γενική Συνέλευση η οποία είχε ορισθεί να συνέρχεται κάθε πέντε χρόνια, αποτελούμενη από αντιπροσώπους οι οποίοι θα διοριζόταν επίσημα από τις Εκκλησί ες και η θητεία των οποίων θα διαρκούσε μέχρι την προ σεχή Γενική Συνέλευση. - Το όργανο της Γενικής Συνελεύσεως θα ήταν η Κεντρική Επιτροπή την οποία θα αποτελούσαν πρόσωπα επίσημα διορισμένα από τις Εκκλησίες, θα συνερχόταν κά θε χρόνο και θα είχε το δικαίωμα να διορίζει μία Εκτελε στική Επιτροπή για τη διεκπεραίωση των αποφάσεών της.

40

- Οι επί μέρους Επιτροπές οι οποίες θα συνέχιζαν το έργο των Κινήσεων «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία» και θα έδιναν αναφορά στη Κεντρική Επιτροπή. Γεγονός είναι ότι σιγά-σιγά άρχισε να τίθεται ένα εύλογο ερώτημα, αν και κατά πόσο το Π.Σ.Ε. αποτελούσε συνέχεια της «Κοινωνίας των Εκκλησιών», έτσι όπως είχε διατυπωθεί στην Εγκύκλιο του 1920 ή είχε πάρει μία μορφή που του έδω σαν οι Προτεσταντικές Εκκλησίες. Αν μελετήσει κανείς την Εγκύκλιο του 1920 και τα σχόλια που επακολούθησαν μέχρι το 1948, χρονιά ιδρύσεως του Π.Σ.Ε., και τα αντιπαραβάλλει με τους σκοπούς του Π.Σ.Ε., διαπιστώνει ότι οι Ορθόδοξοι Αντιπρόσωποι στο Άμστερνταμ ενεργούσαν σύμφωνα με την Εγκύκλιο αυτή και ίδρυαν το Συμβούλιο καθορίζοντας τη δομή του σύμφωνα με τη γραμμή που ακολουθούσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι υπήρχε μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ του Π.Σ.Ε. που ιδρύθηκε το 1948 στο ‘Αμστερνταμ και της «Κοινωνίας των Εκκλησιών» που οραματίστηκε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και πρότεινε με την Εγκύκλιο του 1920. Η διαφορά αυτή έγκειτο στο γεγονός ότι ένας βασικός σκοπός του Π.Σ.Ε., όπως αυτός είχε καθοριστεί, ήταν η συνέχιση του έργου της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις», ενώ το Πατριαρχείο φαινόταν να ευνοεί πιο πολύ την Κίνηση του Πρακτικού Χριστιανισμού «Ζωή και Εργασία». Δεν είναι λοιπόν άσχετο το γεγονός ότι λίγα χρόνια μετά τη Συνέλευση του ‘Αμστερνταμ και εν όψει της Β’ Γενικής Συνελεύσεως (Evanston, 1954), ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας Α’, παίρνοντας αφορμή από τη σύγκληση του Παγκόσμιου Συνέδριου της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις» (1952), απηύθυνε νέα Εγκύκλιο, την Εγκύκλιο του 1952,26 στην ίδια ασφα-------------------------------------26. Βλ. Ορθοδοξία, ΚΖ’(1952), σελ. 98. Β. Σταυρίδου, Ιστορία της Οικουµενικής Κινήσεως, σελ, 338 και «Ορθοδοξία και Οικουµενική Κίνησις, 41

λώς γραμμή της Εγκυκλίου του 1920, υπενθυμίζοντας τους σκο πούς του Π.Σ.Ε. Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α’ φρονούσε ότι η συμμετοχή των Ορθόδοξων στο Π.Σ.Ε., έπρεπε να παραμείνει στον τομέα του Πρακτικού Χριστιανισμού. Η γραμμή αυτή του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα Α’ συνεχίστηκε μέχρι την Α’ Πανορθόδοξη Διάσκεψη της Ρόδου (1961) η οποία έβλεπε, και αυτή, την Οικουμενική Κίνηση σύμφωνα με τη γραμμή της Εγκυκλίου του 1920. Λίγα χρόνια αργότερα, η Δ’ Πανορθόδοξη Διάσκεψη στη Γενεύη (1968), 27 δίνει έμφαση στην προβληματική της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις», δημιουργώντας μια σαφή απόκλιση από τις αρχές και τις προϋποθέσεις συνεργασίας που είχαν θέσει τόσο η Εγκύκλιος του 1920 όσο και η Εγκύκλιος του 1952. Γιατί άρα γε, θα διερωτηθεί κανείς, υπήρξε αυτή η στροφή των Ορθόδοξων και η παράβλεψη των Πατριαρχικών Εγκυκλίων του 1920 και του 1952 ; Διότι, πολλές Ορθόδοξες Εκκλησίες με επικεφαλής το Πατριαρχείο της Μόσχας, επιχείρησαν να παρουσιάσουν ως σταθμό για την Ορθόδοξη συμμετοχή στην Οικουμενική Κίνηση όχι την Εγκύκλιο του 1920, αλλά τη Γ’ Συνέλευση του Νέου Δελχί (1961), κατά την οποία αυτές έγιναν μέλη του Π.Σ.Ε.28 Αργότερα, είκοσι χρόνια μετά την Εγκύκλιο του 1952 και επί τη ευκαιρία της συμπληρώσεως 25ετίας από την ίδρυση του Π.Σ.Ε. , το Οικουμενικό Πατριαρχείο με το Διάγγελμα του 1973,29 έπαιρνε μια διαμετρικά αντίθετη θέση από εκείνη της Εγκυκλίου του 1952, η οποία απέτρεπε τις θεολογικές συζητήσεις μέσα στο Π.Σ.Ε., συνηγορώντας υπέρ του θεολογικού διαλόγου. Το παραπάνω Διάγγελμα ήταν σαφέστατο, τονίζοντας ---------------------------------------εν Αθήναις 1975, σελ. 6. 27. Βλ. Πρακτικά ∆’ Πανορθοδόξου ∆ιασκέψεως, εν Συνοδικά VI, Σαµπεζύ Γενεύης 1982, σελ. 100. 28. Lossky Nicolas, 2002,Γενεύη,«Dictionary of Ecumenical Movement» 29. ∆ιάγγελµα του Οικουµενικού Πατριαρχείου επί της Εικοσιπενταετηρίδι του Παγκοσµίου Συµβουλίου των Εκκλησιών, βλ. εν Γ. Τσέτση, Oικουµενικός Θρόνος και Οικουµένη, σελ. 100.

42

ότι, κατά την άσκηση της διακονίας του προς το σύγχρονο άνθρωπο, το Π.Σ.Ε. έπρεπε να βρει τρόπους ώστε η Χριστιανική διδασκαλία να εκφράζεται κατά τον καλύτερο τρόπο. Οι παρατηρήσεις ότι το Π.Σ.Ε. είχε παρεκκλίνει από την αρχική του πορεία «ασχολούμενο περισσότερο με τα προβλήματα της Κινήσεως «Ζωή και Εργασία» και λιγότερο με αυτά της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις», άρχισαν να διατυπώνονται μετά τη Δ’ Πανορθόδοξη Διάσκεψη στη Γενεύη (1968) και τη Δ’ Γενική Συνέλευση του Π.Σ.Ε. (Ουψάλα -1968). Παρόμοιες παρατηρήσεις για την «πολιτικοποίηση» του Π.Σ.Ε. διατυπώθηκαν και στην Ε’ Γενική Συνέλευση (Ναϊρόμπι - 1975) σε μια έκφραση ανησυχίας μήπως η Οικουμενική Κίνηση χάσει την αναφορά της προς το Θεό. Αξίζει να αναφερθεί κανείς στα σπουδαία κείμενα της Λί μα (1982) όπου συνεδρίασε η Επιτροπή της Κινήσεως «Πίστις και Τάξις», τα οποία είχαν αποφασιστική επιρροή στη Συνέλευ ση του Π.Σ.Ε., στο Βανκούβερ, το 1983. Τα κείμενα αυτά αποτελούν ένα νέο στάδιο στην ιστορία της οικουμενικής κινήσεως για τους Ορθόδοξους. Μετά από πολλούς αιώνες αποξενώσεως, οι Χριστιανοί επιχειρούν να διαλεχτούν για τις ουσιαστικές πτυχές της ζωής τους, δηλαδή το Βάπτισμα, την Ευχαριστία και την Ιεροσύνη. 30 Η πολύ έντονη ανησυχία των Ορθόδοξων Εκκλησιών για το Π.Σ.Ε. οδήγησε στη δημιουργία μιας Επιτροπής για την Η’ Γενική Συνέλευση της Χαράρε, το 1998.31 Οι βασικές ανησυχίες των Ορθόδοξων συνοψίζονται στην έλλειψη προόδου στις οικουμενικές θεολογικές συζητήσεις του Π.Σ.Ε. και η αντίληψη --------------------------------------30. Limouris, Gennadios, 1992, «Οrthodox Visions of Ecumenism». 31. Η Γενική αυτή Συνέλευση ψήφισε µία ∆ιακήρυξη ανάλογη µε τη ∆ήλωση του Τορόντο. Η «∆ήλωση του Τορόντο» φέρουσα τον τίτλο «Η Εκκλησία, οι Εκκλησίες και το Π.Σ.Ε.», έγινε από την Κεντρική Επιτροπή του Π.Σ.Ε. που είχε συνέλθει στην πόλη αυτή, το 1950. Το κεί µενο της ∆ηλώσεως του Τορόντο, σε ελληνική µετάφραση του Μητροπολίτη Θυατείρων Γερµανού, πρωτοδηµοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ορθοδοξία», 25 (1950), σελ. 223 εξ.

43

ότι η παρούσα δομή του Π.Σ.Ε. καθιστά την ουσιαστική ορθόδοξη συμμετοχή όλο και δυσκολότερη και για μερικούς ακόμη και αδύνατη. Οι ανησυχίες αυτές και οι ενδοιασμοί που άρχισαν να εκφράζονται από το 1968 και μετά, πρέπει να αποδοθούν σε ιδεολογικούς, παρά σε θεολογικούς ή εκκλησιαστικούς λόγους, διότι κατά τη Γ’ Γενική Συνέλευση του 1961, εισήλθαν στο Π.Σ.Ε πολλές Εκκλησίες του Τρίτου Κόσμου και της Ανατολικής Ευρώπης 32 και επομένως υπήρχε ο φόβος ότι το Π.Σ.Ε. κινδύνευε να πάψει να αποτελεί Συμβούλιο των Εκκλησιών και να μετατραπεί σε κοινωνικοπολιτική οργάνωση, σε εκκοσμικευμένο Οικουμενισμό.33 Γεγονός είναι ότι στην πορεία του, το Π.Σ.Ε. προσπάθησε πάντοτε να ακολουθεί την εντολή που πήρε στο Άμστερνταμ, ασχολούμενο με τους προβληματισμούς που κληρονόμησε από τις προγενέστερές του Κινήσεις «Πίστις και Τάξις» και «Ζωή και Εργασία».34 Η δραστηριότητά του είχε πάντοτε ως αφετηρία τις υπαρξιακές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου ο οποίος δεν παύει να είναι εικόνα Θεού.35 ------------------------------------------------------32. Sedmark, Clemens, 2002, «Doing Local Theology». 33. Schreiter, Robert, 1985 «Constructing Local Theologies» and 1997, «Τhe New Catholicity». 34. Γεγονός είναι ότι ο θεολογικός διάλογος χαρακτηρίζεται ως «∆ιάλογος της Αλήθειας». Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι τρεις Ποντίφη κες τόσο ο Ιωάννης ΚΓ’, όσο και οι Παύλος ΣΤ’ και Ιωάννης Παύλος Β’, οµιλούντες περί «µυστηριακής κοινωνίας» µετά των Ορθοδόξων, τη θεωρούν, τρόπον τινά, δεδοµένη εταξύ των δύο Εκκλησιών, ιδίως µετά την άρση των αναθεµάτων, κάτι, όµως, το οποίο δεν ισχύει απόλυτα για τους Ορθοδόξους, εφ’ όσον δεν έχει αποκατασταθεί η εν τη Πίστει ενότητα. 35. Η φύση λοιπόν και ο χαρακτήρας του Π.Σ.Ε. παρέµεινε πάντοτε σαφής. Μήτε Εκκλησία, µήτε ΥΠΕΡ-ΕΚΚΛΗΣΙΑ είναι το Π.Σ.Ε. Αντίθετα, αποτελεί απλά όργανο κοινού προβληµατισµού και δράσεως µε παγκόσµια, όµως, ευθύνη και ακτινοβολία.

---------------------------------------------------------

44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’ : «ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ». ------------------------------------------------------------------------------------Στη χριστιανική μας πίστη, ο Χριστός κατέχει κεντρική θέση στο έργο της ομολογίας διότι αποτελεί το δυναμικό εκείνο παράγοντα της χριστιανικής ιεραποστολής στον κόσμο. Η ιεραποστολή της Εκκλησίας έχει σαν θεμέλιο την αποστολή του Χριστού, μια αποστολή που απαιτεί αναφορά στην τριαδική θεολογία. Η αποστολή των Αποστόλων βασίζεται στο ότι ο Κύριος εστάλη από τον Πατέρα Του - Θεό διαμέσου του Αγίου Πνεύματος.36 Η τριαδική θεολογία υποδηλώνει ότι η υπόσταση της θεότητας είναι ζωή κοινωνίας και η επέμβαση του Θεού οδηγεί την ανθρωπότητα σε μια τέτοια κοινωνία με την ίδια την ύπαρξη του Θεού. Η ιεραποστολή δεν έχει σαν στόχο τη διάδοση δογ μάτων, αληθειών ή προπαγανδιστικών ιστοριών αλλά τη μεταφορά της ζωής της κοινωνίας που ενυπάρχει στη θεότητα. Η σωτηρία του κόσμου είναι ένα «πρόγραμμα» της Αγίας Τριάδας για όλη τη δημιουργία του κόσμου. «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη …..» είναι η η «προσταγή του Κυρίου μας» 37. Το αυθεντικό νόημα της Εκκλησίας εξάγεται από την ίδια τη σημασία της λέξεως προσαρμοσμένη στα νέα συμφραζόμενα, δηλ. «εκκλησία» σημαίνει «κλήση προς τα έξω για συνάθροιση του λαού του Θεού».38 Η Εκκλησία δεν μπορεί ποτέ να παραμένει στατική, ούτε ικανο ποιημένη από ένα «status quo». Πρέπει να βρίσκεται συνέχεια σε αποστολή, να κηρύττει και να κομίζει μηνύματα σε ολόκληρη την οικουμένη. ------------------------36. Stott, John, 1997, «Making Christ Known». 37. Ματθ. κη΄, 19. 38. Κατ’ ακρίβειαν δηλώνει είτε το άθροισµα των πιστών είτε τον τύπο της συναθροίσεως (τον ευκτήριο οίκο) και προέρχεται (µε τη µεσολά βηση του επιθέτου «έκκλητος») από το ρήµα εκ-καλώ που σηµαίνει : καλώ έξω, προσκαλώ κάποιον να εξέλθει. 45

Η διακήρυξη της Βασιλείας του Θεού βρίσκεται στην καρ διά της αποστολής της Εκκλησίας στον κόσμο. Η ιεραποστολή είναι τμήμα της Εκκλησίας. Εκκλησία χωρίς ιεραποστολή δεν υφίσταται διότι η Εκκλησία συνεχίζει το έργο της σωτηρίας του ανθρώπου που πραγματοποιήθηκε με την έλευση στη γη, του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Η ιεραποστολή39της Εκκλησίας κατέστη δυνατή μόνο με την έκχυση κατά την Πεντηκοστή του Αγίου Πνεύματος, τότε δηλαδή που χορηγήθηκε στην αποστολική κοινότητα η δύναμη του Αγίου Πνεύματος, ώστε να μπορέσει να κηρύξει το Ευαγγέ λιο του Χριστού, ο Οποίος πέθανε και αναστήθηκε για τη σωτη ρία των ανθρώπων. Η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος δεν αποτελεί απλό ιστορικό γεγονός, αλλά είναι ένα διαρκές δώρο που δίνει ζωή στην Εκκλησία. Το ‘Αγιο Πνεύμα είναι η θεϊκή δύναμη με την οποία η Εκκλησία είναι σε θέση να εκτελέσει την εντολή του αναστημένου Κυρίου μας «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη .....». Η ιεραποστολή, δε, συνδέεται αποκλειστικά με την «αποστολικότητα», όπως προαναφέρθηκε, αλλά και με τις άλλες ιδι ότητες της Εκκλησίας, την «ενότητα», την «αγιότητα» και την «καθολικότητα». Είναι η «ποιοτική αλήθεια». Ο στόχος της ιεραποστολής πρέπει να είναι η θεμελίωση ευχαριστιακών κοινοτήτων σε κάθε τόπο, μέσα στο δικό τους πολιτισμό, με τη δική τους γλώσσα, με τις δικές τους ιδιαίτερες ανάγκες προσαρμοσμένες στις καταστάσεις και στις περιστάσεις σύμφωνα με τις οποίες διαβιούν, ώστε να μπορεί η κάθε τοπική Εκκλησία να εκφραστεί κατά τον καλύτερο τρόπο. Η Εκκλησία θα πρέπει, μέσα στα πλαίσια του έργου της Ιεραποστολής της, να βοηθά όσους πάσχουν, όσους διώκονται ------------------------------39. Βλ. «Ορθόδοξη Χριστιανική Μαρτυρία», Ion Bria - Πέτρος Βασιλειάδης, Εκδόσεις Τέρτιος, σελ. 25-34.

46

όσους κατά βάναυσο τρόπο χάνουν την αξιοπρέπειά τους, να φέρνει στους κόλπους της και τους αλλόθρησκους που χρειάζονται τη συμπαράστασή της, να αντανακλά την υπαρξιακή κοινωνία της Αγίας Τριάδας, να δίνει ίσες ευκαιρίες τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, εκπαιδεύοντάς τους κατάλληλα, να ενθαρρύνει τους νέους παρακινώντας τους για την πλήρη συμμετοχή τους σ’ αυτή και να προσπαθεί να δίνει «λύσεις» μέσα από την «κοινή μαρτυρία». Η Εκκλησία είναι γεγονός ότι, κατά την ιεραποστολική της μαρτυρία, ακολούθησε διάφορες αρχές, ήτοι : - Την αρχή της χρησιμοποιήσεως «διαφορετικών γλωσσών». - Την αρχή που σχετίζεται με τον «εθνικισμό». - Την αρχή που αναφέρεται στον «πολιτισμό» και έχει εκφραστεί κατά τον καλύτερο τρόπο από τον Απόστολο Παύλο. Η λατρεία είναι το κέντρο της ζωής της Εκκλησίας, η οποία, ασφαλώς θα πρέπει να προσδιορίζει κάθε χριστιανό καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Η Θεία Ευχαριστία αποτελεί σκο πό και σημείο εκκινήσεως της ιεραποστολής. Ο άνθρωπος μετέ χοντας στη λατρευτική κοινότητα με κάθε τρόπο, συμμετέχει ενεργά στις δωρεές της θείας χάριτος. Η Θεία Λειτουργία είναι η διακήρυξη της Βασιλείας του Θεού και για το λόγο αυτό η συμμετοχή του λαού σ’ αυτήν, είναι απαραίτητη. Η Θεία Λειτουργία δεν αποτελεί τη «διαφυγή» από τη ζωή αλλά είναι μια συνεχής μεταμόρφωση της ζωής με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, κατά το αρχέτυπο του Κυρίου μας, του Χριστού.40 Η Θεία Λειτουργία πρέπει να συνεχίζεται στις καθημερι νές προσωπικές μας υποθέσεις διότι κατά τη διάρκεια της, δεν ακούμε μόνο το μήνυμα αλλά μεταμορφωνόμαστε σε μέλη της ------------------------------------------40. Βλ. «Ορθόδοξη Χριστιανική Μαρτυρία», Ιοn Bria - Πέτρος Βασιλειάδης, Εκδόσεις Τέρτιος, σελ. 35 – 43. 47

κοινωνίας του Χριστού. Ο κάθε πιστός καλείται να συνεχίσει μια μυστική λατρεία, να πραγματοποιήσει ένα ζωντανό κήρυγμα του θείου μηνύματος. Ο καλός χριστιανός που έχει ακούσει το «λόγο» και έχει γευτεί «τον άρτο της ζωής» πρέπει στο εξής να ζει τα προφητικά σημάδια της ερχόμενης βασιλείας του Θεού. Καλείται να κηρύξει τη Βασιλεία του Θεού και να αποδείξει τη δύναμή της. Καλείται να βασίζεται σε μια εσχατολογική θέαση της υπάρξεως, σε μια ευαγγελική ζωή ως άξιο τέκνο της Βασιλείας του Θεού. Η Αγία Γραφή αποτελεί την πηγή και τη βάση της πνευματικής ζωής της Εκκλησίας. Η Βίβλος περιέχει το μήνυμα των δύο Διαθηκών, της Παλαιάς και της Καινής. Αυτό το μήνυμα βρίσκει τη λειτουργική του πραγμάτωση στη λατρεία της Εκκλησίας, ειδικά στη Θεία Ευχαριστία, που είναι το μυστήριο της «Καινής Διαθήκης». Η Βίβλος κατέχει μια μοναδική θέση στη Θ. Λειτουργία. Η Θεία Λειτουργία μετατρέπεται σε ζωντανό λόγο του Θεού που απευθύνεται στους ανθρώπους. Αποτελεί την ατμόσφαιρα του διαλόγου μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Στη Θ. Λειτουργία «συνομιλούμε με το Θεό» και «ο Θεός με μας». Στην πραγματικότητα, η Θ. Λειτουργία είναι ένα κήρυγμα. Η Βίβλος θα πρέπει να είναι γραμμένη σε γλώσσα κατανοητή και μάλιστα στη μητρική γλώσσα των πιστών ώστε αυτοί να την κατανοούν διότι κάθε χριστιανός πρέπει να είναι γνώστης των κειμένων της Αγίας Γραφής. Ένας σπουδαίος επίσης τρόπος προσεγγίσεως των πιστών είναι η εικονογράφηση σημαντικών βιβλικών εικόνων τις οποίες τόσο πολύ σέβονται οι πιστοί. Η Βίβλος καθίσταται ζωντανή στη Θ. Λειτουργία. Ο λόγος του Θεού γίνεται ζωντανός και αποτελεσματικός. Γι’ αυτό, το κήρυγμα είναι καθήκον του ιερέα, όπως και οι μυστηριακές τελετές, η δε διάδοση του Ευαγγελίου «εις πάντα τα έθνη», επιταγή του Ιησού Χριστού.

48

Το κήρυγμα δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μια απλή διακήρυξη της αλήθειας, αλλά σαν μια μυστική ένωση του ανθρώπου με το Θεό. Η Θ. Ευχαριστία, ανάμεσα στα άλλα, διακηρύσσει το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού. Για το λόγο αυτό : - Τα μέλη της Εκκλησίας πρέπει να γίνουν «αληθινοί ευαγγελιστές». - Να μην πηγαίνουν στην Εκκλησία από «συνήθεια». - Οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και άλλες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού καθώς και οι άνθρωποι της διασπο ράς θα πρέπει να εκκλησιάζονται και να μελετούν τις Γραφές. - Όσοι δεν είναι Χριστιανοί και αυτοί ακόμη να διαβάζουν το «Ευαγγέλιο» για να γευτούν τη Χριστιανική Διδασκαλία. Παρότι η ουσία της χριστιανικής ιεραποστολής είναι η διακήρυξη, όπως προαναφέρθηκε, του Ευαγγελίου σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, αυτή η διακήρυξη δεν έχει καμμία αξία αν δεν είναι συνδεδεμένη με την αγάπη. Η Ιεραποστολή είναι έργο του Αγίου Πνεύματος. Σπουδαίο τμήμα της αποτελεί η «ενορία» της οποίας η ζωή οφείλει να είναι ιεραποστολική και να φροντίζει για τη σωτηρία των μελών της. Η ζωντανή πηγή εκπληρώσεως από την ενορία αυτής της αποστολής είναι η Θ. Λειτουργία. Σήμερα, σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου, η εισδοχή νέ ων ανθρώπων, νέων μελών στο θαυμάσιο κόσμο της χριστιανοσύνης είναι αποτέλεσμα της λαμπρής συμβολής των «λαϊκών» οι οποίοι για μακρό διάστημα υπήρξαν παρεξηγημένοι εν αντιθέσει με τους Κληρικούς οι οποίοι αποτελούν το «ενεργό σώμα της Εκκλησίας». Βασικός στόχος της Ορθοδόξου Ιεραποστολής είναι η απόκτηση δυνάμεως μέσω του Αγίου Πνεύματος διότι το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που δημιουργεί τις γλώσσες, τις μορφές και τις μεθόδους της ιεραποστολής.

49

Σημαντικότατο ρόλο στην Ιεραποστολή διαδραματίζουν και οι γυναίκες. Σε μια εποχή που προβάλλονται τα ίσα δικαιώματα μεταξύ «ανδρών και γυναικών», η γυναίκα βρίσκε σκει την πραγματική της θέση στο σώμα του Χριστού. Η «διακονία» ταιριάζει στη φύση της και στα χαρίσματά της. Χάρη στα ιδιαίτερα χαρίσματά της συμβάλλει στην υποστήριξη και στην ανάδειξη της Εκκλησίας φέρνοντας στον κόσμο – με την τεκνοποιϊα – όχι μόνο «ζωή» αλλά και το «πνεύμα». Γεγονός είναι ότι για τους ορθόδοξους χριστιανούς και για την ορθόδοξη ιεραποστολή σήμερα, η πίστη μας εκφράζεται στην καθημερινή μας ζωή ως «Ορθοπραξία». Είναι καθήκον μας να συμμετέχουμε, όλοι, άνδρες, γυναίκες, νέοι, ηλικιω μένοι, Κληρικοί και λαϊκοί, σε όλους τους τομείς της κονωνικής ζωής, συντελώντας στη βελτίωση της ζωής. Είναι πολύ σημαντικό, εξ άλλου,να θυμόμαστε ότι η σωτηρία κάθε ατόμου και όλου του κόσμου είναι η «τελική αποστολή της Εκκλησίας». Ποια είναι λοιπόν εκείνα τα στοιχεία, τα οποία στο σημερινό μας κόσμο και στο συγκεκριμένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε και καθημερινά, καταθέτουμε τη μαρτυρία μας, παρουσιάζουν νέες προκλήσεις στην ιεραποστολή της Ορθοδόξου Εκ κλησίας ; Με βάση τις απαιτήσεις και τα προβλήματα που παρουσιάζουν οι εναλλαγές των καταστάσεων, πως μπορεί η παγκόσμια Ορθόδοξη αδελφότητα να ενισχύσει τη μαρτυρία των Ορθόδοξων Εκκλησιών σε ειδικές τοπικές καταστάσεις ; Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός ζει σήμερα σε τουλάχιστον πέντε διαφορετικά ιστορικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα. Σε κάθε ένα από αυτά τα περιβάλλοντα υπάρχουν μερικά προβλήματα όπως : - Το ιεραποστολικό έργο είναι πάρα πολύ δύσκολο μέσα στο σημερινό ισλαμικό περιβάλλον και δε θα πρέπει να ενθαρρύνονται ιεραποστολικές εξορμήσεις στις ισλ αμικές χώρες. Αντίθετα, θα πρέπει να παρέχεται κάθε δυνατή βοήθεια στις τοπικές Εκκλησίες προκειμένου να διατηρήσουν την ταυτότητά τους και να ενδυναμώ-

50

σουν την πίστη των νεώτερων γενεών. - Στο Διάλογο μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, η Ορθοδοξία έχει να προσφέρει μια ειδική συμβουλή διότι έχει μερικά κοινά στοιχεία με τους μουσουλμάνους, όπως π.χ. ο ανατολικός τρόπος σκέψεως. - Ας μην ξεχνάει κανείς ότι οι τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες ήταν παρούσες στη Μέση Ανατολή από την αρχαιότητα, πολύ πριν την εξάπλωσή του Ισλάμ στην περιοχή αυτή, επομένως θα πρέπει να συνεχίσουν έναν διαρκή διάλογο μαζί τους, με σκοπό την αλληλοκατανόηση. Γεγονός είναι ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο προίσταται των Διαλόγων αυτών, συμβάλλει πολύ θετικά στη βελτίωση των σχέσεων, χριστιανών και μουσουλμάνων. - Εξ ίσου δύσκολο είναι και το σοσιαλιστικό περιβάλλον το οποίο αποτελεί από μόνο του μια νέα ιεραποστολική κατάσταση στην ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. ‘Ενα από τα πιο ουσιαστικά και δύσκολα καθήκοντα τη Εκκλησίας σε τέτοιου είδους καταστάσεις είναι να διατηρήσει τις ποικίλες υποχρεώσεις της, σε ένα κόσμο που αγωνίζεται για κοινωνική δικαιοσύνη απέναντι στην καταπίεση και στη φτώχεια. - Το περιβάλλον των αναπτυσσόμενων Εκκλησιών πρέπει να υποστηριχτεί από όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες ώστε οι κάτοικοι της Ασίας και της Αφρικής να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τα πνευματικά και τα οικονομικά τους προβλήματα και να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν τα επερχόμενα προβλήματα των πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών των χωρών τους. - Πρέπει να προωθηθούν στις χώρες αυτές, εκπαιδευτικά προγράμματα για όλους τους τομείς της διακονίας και της διοικήσεως, έτσι ώστε οι γηγενείς τοπικές Εκκλησίες να μπορέσουν να γίνουν ολοκληρωμένες εκφράσεις της Ορθοδοξίας μέσα στο δικό τους χώρο και

51

πολιτισμό. Η Ορθοδοξία μπορεί και οφείλει να συμβάλλει θετικά στην αποκατάσταση της οργανικής σχέσεως του σύγχρονου δι εθνούς διαλόγου προς τα κατ’ εξοχήν χριστιανικά ιδεώδη της ειρήνης, της ελευθερίας, της αδελφοσύνης, της αγάπης και της κοινωνικής δικαιοσύνης μεταξύ των λαών. Κατά την επιτέλεση του ιεραποστολικού έργου, η υπακοή μας οφείλει να αντικατοπτρίζει τη διδασκαλία και το λειτούργημα του Κυρίου μας. Η χριστιανική ιεραποστολή έχει αν άγκη μία Εκκλησία που αφιερώνει τον εαυτό της στη διακονία. Συμπέρασμα : --------------------1. ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ σημαίνει «διάδοση των καλών λόγων του Ευαγγελίου με το «κήρυγμα», με τη «διακονία», με την «προσευχή = λειτουργία» και την κα θημερινή «μαρτυρία» της χριστιανικής ζωής. Η δι δασκαλία στη σχέση «του καθενός με το Θεό και τον πλησίον του» είναι απαραίτητη. 2. O ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ (Evangelism) επικεντρώνει την προσοχή του στη «διάδοση του Ευαγγελίου», καλώντας τους πιστούς σε ένα νέο τρόπο ζωής «ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ» και «ΕΝ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ». Στις μέρες μας, το φαινόμενο της «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗ ΣΕΩΣ» το οποίο αφορά την οικονομική ανάπτυξη, αλλαγές στην παγκόσμια επικοινωνία και την επιβολή μας καινούργια «ΜΟΝΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ» στις περισσότερες κοινωνίες δεν είναι εντελώς καινούργιο αλλά οι πολιτικές αλλαγές στα τέλη του 1980 επέτρεψαν την επιρροή και την επίδρασή του σε όλο τον κόσμο λόγω ελλείψεως ισχυρής παγκόσμιας δυνάμεως (άλ λης εκτός των Η.Π.Α.)41 ---------------------------------41. Taylor, William D., 2000, «Global Missiology for the 21st Century». -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.52

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ» ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ------------------------------------------------------------------------Η παγκόσμια Συνεδρίαση για την Ιεραποστολή έλαβε χώρα το 1910 στο Εδιμβούργο με θέμα : «Ο Ευαγγελισμός (η επίδραση του Ευαγγελίου) του κόσμου (της κοινωνίας) αυτής της γενιάς», «The evangelisation of the world in this generation» και θεωρήθηκε το συμβολικό αρχικό σημείο της σύγρονης οικουμενιστικής κινήσεως.42 Γεγονός είναι ότι υπήρξαν ιεραποστολικές συνεδριάσεις και νωρίτερα αλλά, στο Εδιμβούργο, τέθηκαν οι βάσεις για μια συνεργασία μεταξύ των Προτεσταντικών ιεραποστολι κών συμβουλίων. Η συνεδρίαση του Εδιμβούργου δεν μπορεί να χαρακτη ριστεί «οικουμενική» διότι δεν συμμετείχαν σ’ αυτή ούτε Καθο λικοί, ούτε Ορθόδοξοι Σύνεδροι. Οι Σύνεδροι ήταν 1400 εκ των οποίων 17 προερχόταν από τον «τρίτο κόσμο». Το Εδιμβούργο έδωσε το «βάπτισμα» στην έκδοση του Περιοδικού «International Review of Missions». Το πρώτο τεύχος εκδόθηκε το έτος 1912. Οι επόμενες συνεδριάσεις οι οποίες έλαβαν χώρα μετά τη Συνεδρίαση – Σταθμό του Εδιμβούργου του έτους 1921 («International Missionary Council») ήταν οι εξής : - Της Ιερουσαλήμ, το 1928, με βασικό ερώτημα τη σχέση ανάμεσα στο Χριστιανικό Μήνυμα και τις άλλες θρησκείες. - Της Τάμπαραμ, κοντά στην πόλη Μαντράς της Ινδίας, το 1938 με βασικό θέμα τη σπουδαιότητα της εκκλησίας και ιδιαίτερα της τοπικής εκκλησίας στην ιεραποστολή. -------------------------------42. Βλ. «Ορθόδοξη Χριστιανική Μαρτυρία», Ιοn Bria - Πέτρος Βασιλειάδης, Εκδόσεις Τέρτιος, σελ. 91 – 102. 53

- Του Whitby στον Καναδά, το 1947, με βασική επιδίωξη τις σχέσεις της ανθρωπότητας μετά το σοκ του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Το βασικό σλόγκαν του Whitby ήταν : «partnership in obedience-συνεργασία εν υπακοή» Eπίσης, συζητήθηκε η σπουδαιότητα των καλών σχέσεων με το νέο Π.Σ.Ε. του οποίου η πρώτη Συνεδρίαση θα λάμβανε χώρα, το 1948. - Η επόμενη συνάντηση έγινε στο Willingen της Γερμανίας, το 1952, κάτω από το καθεστώς των γεγονότων της Κίνας. Η ιδέα του «Mission Dei» η οποία κυριάρχησε στο Willingen έδειξε ότι θα πρέπει να είμαστε πιο δημιουργικοί. - Η Συνεδρίαση της Αchimota, κοντά στην Άκκρα της Γκάνας, το 1958, η οποία είχε ως στόχο την προώθηση της ιδέας της ενοποιήσεως με το Π.Σ.Ε., μερικά όμως συντηρητικά ιεραποστολικά συμβούλια ήθελαν την ε λευθερία τους και όχι την υποταγή τους σε εκκλησια στικές αρχές.43 - Το 1961, «ο σύνδεσμος» της εκκλησίας και της ιεραποστολής σε συνεργασία με το Π.Σ.Ε. παρουσιάστηκε δυναμικά στο Νέο Δελχί. Τα ιεραποστολικά συμβούλια που ήταν συνδεμένα με το IMC (International Μissionary Council) συνδέθηκαν τώρα με την Επιτροπή της Παγκόσμιας Ιεραποστολής και του Ευαγγελισμού του Π.Σ.Ε. (Commission on World Mission and Evangelism of the WCC (CWME). Το ΙΜC παύει να υπάρχει και συγχωνεύεται με το Τμήμα της Παγκόσμιας Ιεραποστολής και του Ευαγγελισμού (Division on World Mission and Evangelism (DWME). 44 - Το 1963, το πρώτο Συνέδριο της CWME έλαβε χώρα στην Πόλη του Μεξικού με θέμα : «Ιεραποστολή στις έξι ηπείρους». ----------------------------43. Scherer, James A., «Νew Directions and Biblical Statements 44. Βλ. www. Mission2005.org. 54

- Η παγκόσμια ιεραποστολική Συνεδρίαση της Μπανγκόκ, το 1972/1973, παρέμεινε ξακουστή για την προσέγγισή της στο θέμα «Η Σωτηρία σήμερα».45 - Η επόμενη Συνεδρίαση έλαβε χώρα στη Μελβούρνη το 1980 με θέμα : «Ο Βασιλιάς σας ήρθε» δίνοντας έμφαση46 στο ρόλο των φτωχών και των εκκλησιών τους στη χριστιανική ιεραποστολή. 47 - Η παγκόσμια Συνεδρίαση στο San Antonio48του Texas το 1989, μπορεί να θεωρηθεί η τελευταία της περιόδυο κατά την οποία κυριάρχησαν οι συγκρούσεις ανάμεσα σε δύο ιδεολογικά και οικονομικά συστήματα (1918 - 1989).49Ακολούθησε το πνεύμα της Μελβούρνη με το σλόγκαν «Ιεραποστολή στο δρόμο του Χριστού». - Η τελευταία Συνεδρίαση του περασμένου αιώνα έλαβε χώρα στο Salvador51da Bahia της Βραζιλίας το 1996 με βασικό θέμα : «Η σχέση μεταξύ του Ευαγγελίου και των πολιτισμών». 52 -------------------------------------------45. Philip,T.V.1999,«Twentieth Century Ecumenical Missiology 46. Kirk, J. Andrew, «What is Mission ?» 47. Maryknoll, Orbis, 2001, «Μission in the third Millenium». 48. Wilson, FR., 1990, «Τhe San Antonio Report». 49. Scherer, James A., «New Directions in Mission and Evangelistic Culture». 50. Τη στιγµή που ο κόσµος φαίνεται να µικραίνει λόγω της «πα γκοσµιοποιήσεως», νέες δυνατότητες ανοίγονται για τους χριστιανούς που ζουν µακριά, οι οποίες τους βοηθούν να συ νειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα µιας πιστής ιεραποστολι κής δράσεως µέσα στα πλαίσια δηµιουργίας κοινωνιών ελευ θερίας, ειρήνης και αµοιβαίου σεβασµού. 51. Βλ. www. Mission2005.org 52. Zorn, Jean-Francois, 1999, «Changes in the world of mission and ecumenism». -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

55

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ : «ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΙΑΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ» --------------------------------------------------------------------------------------------Κοινό γνώρισμα όλων των ανθρώπων είναι η αναζήτη ση του Θεού και το δέος που αισθάνονται για το άγνωστο, το άπειρο και την ίδια τους την ύπαρξη. Γι’ αυτό, η θρησκεία είναι όχι μόνο η κοινωνική σπουδαιότατη λειτουργία, αλλά ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της πνευματικής και υπαρξιακής ζωής. 53 Τα μόνιμα ερωτήματα που απασχολούν την ανθρώπινη ψυχή είναι το «μυστήριο της ζωής του και το μυστήριο του θανά του του». «Ποιος είμαι» ; «Από που έρχομαι και που πάω» ; «Ποι ος ο σκοπός και ποιο το νόημα της ζωής μου» ; «Τι είναι ο θάνατος» ; «Υπάρχει μετά θάνατον ζωή» ; Αυτά είναι τα άλυτα αινίγ ματα της ανθρώπινης υπάρξεως για τα οποία διερωτάται ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του.54 Η θρησκεία δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή του ανθρώπου. Δίχως θρησκεία, δίχως θρησκευτικό υπόβαθρο, δεν μπορεί να υπάρξει καμία φιλοσοφία, καμία πνευματική ζωή, καμία ηθι κότητα. Όλα αυτά τα μεγάλα προβλήματα και ερωτήματα της ανθρώπινης υπάρξεως αποτελούν τα κύρια και σταθερά θέμα τα της αλήθειας της χριστιανικής Αποκαλύψεως. Πιστεύοντας στην αγάπη του Θεού του Δημιουργού, αναγνωρίζει κανείς με ευγνωμοσύνη τη δωρεά της δημιουργίας, την αξία και την ομορ φιά της φύσεως.55 Γεγονός είναι ότι οι πιστοί των τριών Μονοθειστικών Θρησκειών (Ιουδαίοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι) θα πρέπει να δημιουργήσουν μια βαθιά σχέση μεταξύ τους χωρίς μίση και πάθη καθώς συμβιούν από αιώνες, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. ------------------------------------53. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, Εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 24. 54. Του ιδίου, σελ, 25. 55. Του ιδίου, σελ. 27 56

Ο χριστιανός, ο οποίος μελετά τις θρησκείες του κόσμου αναρωτιέται :«Υπάρχουν σημεία προσεγγίσεως μεταξύ της βιβλικής χριστιανικής αποκαλύψεως και των διαφόρων άλλων θρησκευτικών παραδόσεων, πρωτίστως του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ» ; Τι μας λέει ο βιβλικός λόγος ; 56 Προσεγγίζοντας τα κείμενα της Αγίας Γραφής με τις προϋποθέσεις μιας αυστηρής θεολογίας, θα κατανοήσει κανείς ότι ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι ο ζηλωτής Θεός, που δεν επιτρέπει καμία επικοινωνία με «μη μονοθεϊστές». ‘Ετσι, η θρησκεία του Ισραήλ με την ιδέα περί «εκλεκτού και περιούσιου λαού» δημιουργούσε από τα παλιά χρόνια προβλήματα «ως προς την αποδοχή του ξένου». Αντίθετα, στο κοσμοσωτήριο έργο Του Χριστού, έτσι όπω αυτό παρουσιάζεται στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει καθόλου χώρος για «διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων». Ο Χριστός έρχε ται στη γη για να σώσει «όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους» επομένως, ο Χριστιανός, βλέπει στον κάθε άνθρωπο «την εικόνα του Θεού» και τον βοηθά με όποιο τρόπο μπορεί. 57 Ποια είναι λοιπόν σήμερα η θέση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ιδιαιτέρως δε του Οικουμενικού Πατριαρχείου απέναντι στους συνανθρώπους μας των άλλων θρησκειών ; Ποια είναι η προσέγγιση που επιχειρεί προς τους ανθρώπους αυτούς, με μεγάλο σεβασμό στην ιδιαίτερη ταυτότητά τους, τις πνευματικές τους αναζητήσεις, τις αξίες του πολιτισμού τους και την πίστη τους στο Θεό ; 58 Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει μακρά εμπειρία στο θέμα αυτό, διότι βρίσκεται στην Ανατολή απ’ αρχής του Χριστιανισμού και γνωρίζει να συμβιώνει αρμονικά και ειρηνικά με τους αδελφούς της - πιστούς των άλλων θρησκειών. Σεβάστηκε πλήρως -------------------------------------56. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, Εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 64 57. Του ιδίου, σελ. 61 58. Του ιδίου, σελ. 63

57

την πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα και προσπάθη σε και προσπαθεί να τους μεταδώσει τη μαρτυρία του Ευαγγελίου.59 Με αυτό το πνεύμα, το πνεύμα της καταλλαγής και της οικουμενικότητας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσπαθεί μέσω του Διαθρησκειακού Διαλόγου να επικοινωνήσει με τους Ηγέτες και μέσω αυτών με τους πιστούς των άλλων Μονοθειστικών Θρησκειών. «Υπάρχουν άρα γε σημεία προσεγγίσεως μεταξύ του Χρι στιανισμού, του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ» ; Πως βλέπουν «το πρόσωπο του Χριστού» οι Ιουδαίοι και οι Μουσουλμάνοι ; 60 - Ο Ιησούς είναι ο ιδρυτής της Εκκλησίας και των χριστι νικών κοινωνιών. - Η «ανθρώπινη φύση» του Ιησού, η ύπαρξή Του αναγνω ρίζονται, απορρίπτεται όμως η χριστιανική ερμηνεία, αυ τή του Θεανθρώπου. - «Άρνηση του υπερφυσικού χαρακτήρα του Χριστού». Θεωρούν «ανεξήγητη» την υπερφυσική Του γέννηση και την «ενσάρκωσή Του ως Θεότητας». - Στα θρησκευτικά βιβλία της Ιουδαϊκής Θρησκείας, όπου παρουσιάζεται ο Χριστός με κάθε μορφής υπαινιγμό, Αυτός απορρίπτεται με αυστηρότητα. - Σύμφωνα με το Ισλάμ61, ο Ιησούς είναι ένας μεγάλος «Προφήτης», άρα απορρίπτεται ως Θεότητα και ως το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Η Παναγία – Μάριαμ δεν είναι Θεοτόκος αλλά Χριστοτόκος. Τη σέβονται πάρα πολύ αλλά ως μητέρα του «Προφήτη Ιησού». Ένας σπουδαίος και ουσιαστικός διάλογος με το Ισλάμ άρχισε από τον 8ο αι. και μετά, όταν στον αραβικό κόσμο, ξεκί--------------------------------------59. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, Εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 63 60. Του ιδίου, σελ. 64 61. Rosen, Lawrence, 2002, «The Culture of Islam». 58

νησε μια μεγάλη προσπάθεια μεταφράσεως των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στα αραβικά, μια μεταφύτευση της ελληνικής σκέψεως στον αραβικό κόσμο. 62 Το θετικό αυτό πνεύμα, η επικοινωνία ανάμεσα στον ελληνικό και στον αραβικό κόσμο, ανάμεσα στο Χριστιανικό και στον Ισλαμικό Πολιτισμό, είναι ένας «Διάλογος» που οφέλησε τους λαούς της Ανατολής και της Δύσεως. Ειδικώτερα, το θετικό αυτό πνεύμα επιβεβαιώνεται και από την εντυπωσιακή επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Νικολάου Α’, του Μυστικού (901 - 907) με την οποία προτρέπει το Μουσουλμάνο όχι μόνο να μην καταπατεί, αλλά αντίθετα, να υπερασπίζεται τα δίκαια των υποταγμένων στην εξουσία του, Κυπρίων. 63 Μια προσπάθεια βαθύτερης κατανοήσεως του Ισλάμ αρχίζει από τα μέσα του 14ου αι. Σπουδαίες προσωπικότητες, που προωθούν την επικοινωνία μεταξύ των δύο θρησκευτικών παραδόσεων, είναι οι Αυτοκράτορες του Βυζαντίου Ιωάννης ΣΤ’ ο Καντακουζηνός (1292) και Μανουήλ Β’ ο Παλαιολόγος (1348) ο οποίος έγραψε μια σπουδαία πραγματεία, γύρω στα 1390 έως 1391,64 στην Προύσα, στην οποία επιχειρεί ένα νηφάλιο διάλογο με το Ισλάμ. Ο διάλογος αυτός έλαβε χώρα στην ‘Αγκυρα, το χειμώνα του ιδίου έτους μεταξύ αυτού και μορφωμένων αξιωματούχων του Ισλάμ. 65 Ο μοναχός Ιωσήφ ο Βρυέννιος, γνώστης της θεολογίας, ανέπτυξε επίσης ένα σημαντικό διάλογο με το Ισλάμ. Πιο σπουδαίος όμως υπήρξε ο μεγάλος δάσκαλος της ορθοδόξου μυστι------------------------------62. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, Εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 219. 63. Του ιδίου, σελ. 220 64. Του ιδίου, σελ. 240 65. Η πραγµατεία έχει τον τίτλο : «Μανουήλ του Παλαιολόγου, διάλογος ον εποιήσατο µετά τινός Πέρσου την αξίαν Μουτερίζη, εν Αγκύρα τη Γαλατίας, PG 156, 125-174, βλ. έκδ. υπό E.Trapp, Manuel II Palaiolo gos. Dialoge mit einem “Perser”, Wiener Byzantinische Studien, Bd2 (Wien 1966) και Γρ. Ζιάκας, «To Oικουµενικό Πατριαρχείο και ο ∆ιά λογος µε το Ισλάµ», Φανάρι, 400 Χρόνια, Έκδ. Οικ.Πατρ., 2001, σελ. 579. 59

κής θεολογίας, ο Γρηγόριος ο Παλαμάς (1296-1359), 66, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης από το 1347 μέχρι και το θάνατό του. Αυ τός διεξήγαγε σπουδαίο διάλογο με επιφανείς Νομοδιδασκάλους του Ισλάμ στην έδρα του Σουλτάνου των Οθωμανών στην Προύσσα (Bursa) και στη Νίκαια (Iznik) στα 1354.67 Τις μεγάλες αυτές προσπάθειες συνεχίζει αδιάκοπα ως σήμερα το Οικουμε νικό Πατριαρχείο με πρωτοστάτη, κατά τη σύγχρονη περίοδο, τον Οικουμενικό Πατριάρχη, κ.κ. Βαρθολομαίο Α’. 68 Οι πιο σπουδαίοι διεθνούς χαρακτήρα διάλογοι, τους οποί ους η Ορθόδοξη Εκκλησία με την ευλογία του Οικουμενικού Πα τριαρχείου, είναι αυτοί τους οποίους οργανώνει με τη βοήθεια του Ορθοδόξου Κέντρου του που εδρεύει στο Σαμπεζύ της Γενεύης και του Γραφείου του που εδρεύει στις Βρυξέλλες. Οι διάλογοι αυτοί σημείωσαν πολύ μεγάλη επιτυχία, βοή θησαν «τα μέγιστα» στην κατανόηση των παραδόσεων μεταξύ των λαών και «άνοιξαν το δρόμο» για την προσέγγιση, ιδιαίτερα των Χριστιανών και των Ιουδαίων. Σε ό,τι αφορά το «Ισλάμ» στόχος του είναι να παρουσιάσει «ένα μοντέρνο πρόσωπο μιας πολυπολιτισμικής και ανεκτικής κοινωνίας σε κάθε θρησκεία και να θέσει τις βάσεις για πρακτικές, φιλελεύθερες λύσεις της ισλαμικής κοινωνίας». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως μεγάλος Θρησκευτικός και πολιτιστικός θεσμός με ιστορία αιώνων, ως Πρωτόθρονη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, Μητέρα Εκκλησία όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών, φρουρός της ορθοδόξου πίστεως είναι --------------------------------------------66. Βλ. «Ιωσήφ του Βρυεννίου µετά τινος Ισµαηλίτου ∆ιάλεξις», Αστερί ου Αργυρίου, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 35, (1966), σε 158-195 και Γρ. Ζιάκας, «Το Οικουµενικό Πατριαρχείο και ο διάλογος µε το Ισλάµ», Φανάρι-400 Χρόνια, Έκδ. Οικ. Πατρ. 2001, σελ. 57 67. Βλ. Γρηγορίου Παλαµά, «Προς τους Χιόνας διάλεξις, συγγραφείσα παρά ιατρού του Ταρωνείτου παρόντος και αυτηκόου γεγονότος», Σω τήρ 15 (1892), σελ. 240-246. Γ.Γεωργιάδου-Αρνάκη, «Gregory Pala mas among the Turks and Documents of his captivity as historical sou rces», στο Speculum 26 (1951), 104 κ. 68.Bλ. Γρ. Ζιάκα, Θρησκειολογικά Μελετήµατα, έκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 240 & 241. 60

η πνευματική γέφυρα η οποία από ανέκαθεν συνδέει τους δύο κόσμους, της Ανατολής και της Δύσεως και καλείται να συμβά λει «καθοριστικά» στο Διαθρησκειακό Διάλογο. Οι Διάλογοι που διεξάγει ή μετέχει το Οικουμενικό Πατρι αρχείο κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες : - Τοπικοί και περιφερειακοί (μεταξύ Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Ιουδαίων). - Διάλογοι τους οποίους διεξάγει ο Οικουμενικός Πατριά χης κατά τις επίσημες περιοδείες του ή τις επίσημες επισκέψεις του, όπου γίνεται «πρεσβευτής» ειρήνης μεταξύ Ανατολής και Δύσεως. - Διάλογοι με διεθνείς διαστάσεις οι οποίοι αποβλέπουν στην «προστασία του περιβάλλοντος». Το διάλογο αυτό διεξάγει «ανελλιπώς» το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου Α’ του χαρακτηρισμένου και ως «ο Πράσινος Πατριάρχης». - Διάλογοι ακαδημαικού επιπέδου μεταξύ του Ισλάμ και της Ορθοδόξου Εκκλησίας οι οποίοι διοργανώνονται από το Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχεί ου στο Σαμπεζύ της Γενεύης. 69 Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για την καλύτερη και απoδοτικότερη λειτουργία του Διαλόγου συνέστησε «ειδικές επιτρ οπές». Μεταξύ των πολλών Επιτροπών, ιδιαίτερης σημασίας εί ναι η «Επιτροπή επί του Διαλόγου μετά του Ισλάμ». Η Επιτροπή αυτή συστήθηκε από το μακαριστό Πατριάρχη Δημήτριο Α’, το 1973, προεδρεύεται από το Μητροπολίτη Δέρκων κ. Κωνσταντίνο, ειδήμονα ερευνητή του Ισλάμ, με σκοπό τη μελέτη, το συ ντονισμό και την προώθηση του Διαλόγου με το Ισλάμ.70 ---------------------------------------69. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 246. 70. Του ιδίου, σελ. 249. 61

Μια άλλη, μεταγενέστερη Επιτροπή, είναι αυτή με τον τίτλο «Συντονιστική Επιτροπή προωθήσεως του Διαλόγου μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων», η οποία συστήθηκε το 1996, από το Ορθόδοξο Κέντρο του Σαμπεζύ με σκοπό τον καλύ τερο συντονισμό των ακαδημαϊκών διαλόγων μεταξύ Χριστιανι σμού και Ισλάμ οι οποίοι διοργανώνονται από το 1986 και μετά. Μεγάλης σημασίας μπορούν να χαρακτηριστούν τα Συμπόσια τα οποία διοργάνωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο71 στα Μύρα (Demre) της Λυκίας, προς τιμήν του Αγίου Νικολάου, Επισκόπου Μύρων και στην Πόλη της Αττάλειας (Antalya). Βαρύνουσα επίσης σημασία είχε η Διεθνής Συνδιάσκεψη 72 με θέμα «Ειρήνη και Θρησκευτική Ανοχή» που συγκάλεσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε συνεργασία με το Ίδρυμα της Νέας Υόρκης «Φωνή Συνειδήσεως», στην Κωνσταντινούπολη, το 1994. Η Συνδιάσκεψη αυτή, επεξεργάστηκε την περίφημη «Διακήρυξη του Βοσπόρου», η οποία καταδικάζει κάθε «μορφή πολέμου εν ονόματι μάλιστα της θρησκείας».73 Βέβαια, όλοι οι Διαθρησκειακοί Διάλογοι παρουσιάζουν κάποια προβλήματα, αφ’ενός μεν διότι οι εκπρόσωποι κάθε θρ ησκείας προβάλλουν τις λύσεις της δικής τους διδασκαλίας ως ορθές, αφ’ετέρου δε, διότι απαιτείται διαρκής προσπάθεια προσεγγίσεως και κατανοήσεως «της θρησκείας του άλλου» από την οποία πηγάζει ολόκληρος πολιτισμός και τρόπος ζωής. Υπό το πνεύμα 74αυτό διατυπώνονται οι παρακάτω σκέψεις : - Αν μία θρησκεία προβάλλει ως ουσιαστικό στοιχείο της αποστολής της στον κόσμο τη δυναμική και βίαιη επιβο ---------------------------------71. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσ σαλονίκη 2004, σελ. 250. 72. Ορθοδοξία Α (1994) σελ. 303-306, ∆ (1995) σελ. 660, ∆ (199 σελ. 658-659, ∆ (1997) σελ. 543, ∆ (1998) σελ. 812-813. 73. Βλ. «∆ιεθνές Συνέδριο περί ειρήνης και ανεξιθρησκείας», Ορθοδοξία Β (1994) σελ. 331-347, Επίσκεψις αρ. 504 (1994) και αρ. 505 (1994). 74. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσ σαλονίκη 2004, σελ. 254.

62

λή της αλήθειας της διδασκαλίας της στους πιστούς, τότε αυτή τροφοδοτεί τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Αντίθετα, αν μια θρησκεία προβάλλει στη διδασκαλία της, την αναζήτηση του κάθε ανθρώπου για τη λυτρωτι κή αλήθεια πίστεως, τότε αυτή μπορεί να ερμηνεύει την πνευματική αναζήτηση των πιστών και των άλλων θρησκειών, στα πλαίσια ενός ευνόητου, έστω και διαφο ρετικού, πνευματικού διαλογισμού. - Η αρχή της ανεξιθρησκείας, όπως και το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας, είναι ένα θεμελιώδες ανθρώ πινο δικαίωμα, το οποίο δεν είναι δυνατόν και δεν πρέπει να περιοριστεί στη στενή διαλεκτική μιας τοπικής ή συγκυριακής συσχετίσεως δυνάμεως ή αδυναμίας αυτης.75 - Η Ορθοδοξία συνδέει στην παράδοσή της τόσο τη μαρτυρία της πίστεως, όσο και την ανεξιθρησκεία διαμέσου του ειρηνικού διαλόγου για την αλήθεια.76 Η Μητέρα Εκκλησία βρίσκεται πάντοτε σε διαλεκτική κίνηση προς τον κόσμο και κάθε στιγμή η χαρισματική της ζωή εί ναι παρούσα. Έτσι πορευόμενη προς τον κόσμο η Εκκλησία εκπληρώνει την αποστολή της και διαλέγεται προς όλους, φιλικά, ειλικρινά, με πνεύμα αδελφοσύνης και αγάπης, της «αγάπης προς τον αδελφό, της αγάπης προς τον πλησίον». 77 ----------------------------------------75. Ratzinger J., 1991, «Zur Gemeinschaft gerufen : Versuche zu einer spirituellen Christologie». 76. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 251, υποσ. 14. 77. Τα αποτελέσµατα των πρωτοβουλιών του Οικουµενικού Πατριαρχεί ου είναι θετικά για την αποκατάσταση, πρώτα, της εσωτερικής συνοχής της Ορθοδοξίας και κατ’ επέκταση για τις διεκκλησιαστικές και τις διαθρησκειακές σχέσεις διότι µία διχασµένη Ορθοδοξία θα µείωνε την αξιοπιστία της ορθοδόξου µαρτυρίας στα σύγχρονα προβλήµα τα του σηµερινού µας κόσµου. 63

Έτσι καλλιεργεί το πνεύμα της καταλλαγής και της συμφιλιώσεως μεταξύ των λαών, δημιουργεί τις προϋποθέσεις του αλληλοσεβασμού και της αλληλοκατανοήσεως και βοηθά, στην όσο το δυνατόν, αρμονική και ειρηνική συνύπαρξη του σύγχρονου κόσμου. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, λοιπόν, ως θεματοφύλακας της Ορθοδόξου πίστεως αλλά και ως πολιτιστικός και πνευ ματικός θεσμός και ως φύλακας της ειρήνης στον κόσμο, για την οποία μεριμνά καθημερινά, προσπαθεί να διαφυλάξει την ηρεμία και να προασπίσει τη δικαιοσύνη στα πέρατα του κόσμου και για το λόγο αυτό διεξάγει τους «Διαλόγους φιλίας», ιδιαίτερα, δε, με το Ισλάμ.

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

64

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ ΜΕ ΤΟ «ΙΣΛΑΜ». ----------------------------------------------------------------------------------------To Οικουμενικό Πατριαρχείο υπήρξε πάντοτε θερμός υπ οστηρικτής της αναγκαιότητας του διαθρησκειακού διαλόγου της Ορθοδοξίας με το Ισλάμ ώστε να παρακαμφθούν οι δυσκο λίες του παρελθόντος και στο μέλλον, οι λαοί να συνυπάρξουν ειρηνικά και με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο διάλογος αυτός είναι ένας διάλογος ελπίδας και για τη αποκατάσταση της πνευματικής ισορροπίας του σύγχρονου αν θρώπου, ο οποίος - κατά την νεώτερη ιδεολογία - τείνει να απο συνδεθεί από τις πνευματικές αξίες της θρησκευτικής πίστεως και να χαρακτηρισθεί «αυτόνομος άνθρωπος». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο μετέχει στους διαλόγους αυτούς είτε δια της παρουσίας του Οικουμενικού Πατριάρχη ο οποίος απευθύνει βαρυσήμαντα χαιρετιστήρια μηνύματα, είτε διαμέσου διαφόρων εκπροσώπων του, αρχιερέων ή άλλων κληρικών ή λαικών. Οι Διάλογοι μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ οι οποίοι πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα, είναι οι εξής :78 1. «Authority and Religion» - «Αυθεντία και Θρησκεία» στο Σαμπεζύ, Ελβετία, 17-19 Νοεμβρίου 1986. 2. a) «Model of Historical Co-existence between Muslims and Christians and its Future Prospects». «Πρότυπα Ιστορικής Συνυπάρξεως Μουσουλμάνων και Χριστιανών και οι Μελλοντικές Προοπτικές τους. ----------------------------------78. Το Ορθόδοξο Κέντρο του Σαµπεζύ της Γενεύης συνεργάζεται αρµονικότατα, εδώ και αρκετές δεκαετίες µε τη «Βασιλι κή Ακαδηµία για την Έρευνα του Ισλαµικού Πολιτισµού (Ίδρυµα Άλ-Αµπάιτ)» του Αµµάν της Ιορδανίας του οποίου ∆ιευθυντής είναι ο Πρίγκηπας Χάσαν µπιν Τάλαλ. 65

b) «Common Humanitarian Ideals for Muslims and Christians (Symposium)». «Κοινά Ανθρωπιστικά Ιδεώδη για τους Μουσουλμάνους και τους Χριστιανούς (Συμπόσιο) στο Αμμάν, Ιορδανία, 21-23 Νοεμβρίου 1987. 3. «Peace and Justice» - «Ειρήνη και Δικαιοσύνη» στο Σαμπεζύ, Ελβετία, 12-15 Δεκεμβρίου 1988. 4. «Religious Pluralism» - Ο Θρησκευτικός Πλουραλισμός» στην Κωνσταντινούπολη, Τουρκία, 10 - 14 Σεπτεμβρίου 1989. 5. «Youth and Values of Moderation» - «Οι Νέοι και οι Αξίες της Μετριοπάθειας» στο Αμμάν της Ιορδανίας, 26-28 Ιουλίου 1993. 6. «Education for Understanding and Co-operation» - «Πα ιδεία για Κατανόηση και Συνεργασία» στην Αθήνα Ελλάδα, 8-10 Σεπτεμβρίου 1994. 7. «The Educational System in Islam and Christianity» «Το Εκπαιδευτικό Σύστημα στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό» στο Αμμάν, Ιορδανία, 3-5 Ιουνίου 1996. 8. «Perspectives of Co-operation and Participation between Muslims and Christians on the Eve of the New Century» - Προοπτικές Συνεργασίας και Συμμετοχή μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων ενώπιον της Νέας Χιλιετίας» στην Κωνσταντινούπολη, Τουρκία, 3-5 Ιουνίου 1997. 9. «Muslims and Christians in Modern Society : Images of the Other and the Meaning of Co-citizenship» - «Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί στη Σύγχρονη Κοινωνία : «Η εικόνα του Άλλου και το Νόημα της Ισοπολιτείας» στο Αμμάν, Ιορδανία, 10-12 Νοεμβρίου 1998.

66

10. «Principles of Peaceful Co-existence» - «Αρχές της Ει ρηνικής Συνυπάρξεως» στη Μανάμα, Μπαχρέϊν, 28 - 30 Οκτωβρίου 2002. 11. «Peace and Tolerance» - «Ειρήνη και Ανοχή ΙΙ» - στην Κωνσταντινούπολη, Τουρκία, 7 – 9 Νοεμβρίου 2005.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

(Α). «ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ» -------------------------------------------------------Από 17-19 Νοεμβρίου 1986 πραγματοποιήθηκε στο Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ ακ αδημαική συνάντηση μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων υ πό την αιγίδα της Α.Β.Υ. του Πρίγκηπα της Ιορδανίας Χάσσαν και του Σεβ. Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού. Θέμα της συναντήσεως αυτής ήταν «η έννοια της Αυθεντίας η οποία φωτίστηκε από τις δύο διαλεγόμενες πλευρές όσον αφορά την προοπτική του Κράτους, της Οικογένειας και της Θρησκεί ας». Στις εργασίες αυτές έλαβαν μέρος πολλοί διαπρεπείς θεολόγοι των δύο θρησκειών καθώς και 30 περίπου νέοι επιστήμο νες χριστιανοί και μουσουλμάνοι από την Τουρκία, το Πακιστάν, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ευρώπη, κ.ο.κ. Διαγράφοντας εγγύτερα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ισλάμ, ο Πρίγκηπας Χάσσαν κατά την εναρκτήρια προσφώνησή του τόνισε μεταξύ άλλων : «Το Ισλάμ είναι συγχρόνως θρη σκεία αλλά και μία μορφή κοινωνικής οργανώσεως. Συγκροτεί ένα «έθνος πιστών (UMMAH)» και προσφέρει θείο Νόμο, ο οποίος ρυθμίζει την συμπεριφορά, ατομική και κοινωνική, των οπαδών του. Το Κοράνι κηρύσσει την αδελφοσύνη μεταξύ των ανθρώπων και επιδιώκει την ενότητά τους». Τα τρία κεντρικά θέματα της συναντήσεως αυτής ήταν τα εξής :

67

1. «Η εξουσία, η αυθεντία και το Κράτος στον Μουσουλμανισμό». 2. «Σχέσεις αυθεντίας και θρησκείας». 3. «Η αυθεντία στην μουσουλμανική οικογένεια». «Είναι αυτονόητο, ότι η διαθρησκειακή αυτή συνεργα σία, θεμελιωμένη επί του αμοιβαίου σεβασμού, αποκλείει κάθε είδους συγκρητισμό, καθώς επίσης και κάθε απόπειρα μιας θρησκείας να επιβληθή επί των άλλων. Είμεθα πεπεισμένοι ότι, γινόμενοι με τον τρόπο αυτό συμμέτοχοι στο έργο του Θεού, θα μπορέσωμε να προοδεύσωμε από κοινού στην εκπλήρωση της αποστολής μας μαζί με όλους τους ανθρώπους καλής θελήσεως που έχουν αφιερωθή στην αν αζήτηση της αληθινής ειρήνης για το καλό της ανθρώπινης κοινότητος» υπογράμμισε ο Σεβ. πρώην Ελβετίας κ. Δαμα σκηνός χαιρετίζοντας τους συνέδρους. 79 Στην εναρκτήρια προσφώνησή του, εξ άλλου, η Α.Β.Υ., ο Πρίγκηπας Χάσσαν της Ιορδανίας υπογράμμισε ότι «για να καταστήσωμε την ανθρώπινη κοινότητα ολιγώτερο ευεπίφορη στον φανατισμό και στις οξύτητες (ιδίως στα πλαίσια ενός κόσμου που καθίσταται συνεχώς και περισσότερο πολύπλοκος) και την ανθρώπινη μοίρα περισσότερο υποφερτή για τις μέλλουσες γενεές, έχωμε το καθήκον να απομακρυνθούμε από την «δημοκρατία των ευκόλων συνθημάτων» και να πλησιάσωμε προς μία δημοκραρτία ικανή να δίδη αποτελεσματικές λύσεις στα γεννώμενα προβλήματα». 80 Οι ομιλητές οι οποίοι έλαβαν το λόγο κατά τη διάρκεια της Συναντήσεως αυτής, ανέπτυξαν το νόημα της αυθεντίας σε σχέση με το κράτος, με τη θρησκεία και με την οικογένεια. Οι Μουσουλμάνοι διέγραψαν τα όρια της εξουσίας και της θρησκείας διότι το «Ισλάμ» είναι «θρησκεία και πολιτεία - μαζί». -------------------------------------79. Βλ. Οµιλία του Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας στο Περιοδικό «Επίσκεψις», αρ. 368, (1986), σελ. 14-15. 79. Βλ. Αποσπάσµατα της Οµιλίας του Πρίγκηπα Χάσσαν της Ιορδανίας στο Περιοδικό «Επίσκεψις», ο.π., σελ. 15-16. 68

Επίσης, σύμφωνα με το Ισλάμ, καθορίζονται και οι κοινω νικές, οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις μέσα στην ισλαμική κοινότητα. Οι αρχές οι οποίες τις διέπουν πηγάζουν από το θέλημα του Θεού, διαχέονται στην κοινωνία και καταλήγουν στην οικογένεια, όπου ρυθμίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις οι οποίες αρχίζουν από τον άνδρα και καταλήγουν στη γυναίκα, τα παιδιά, τις χήρες και τα ορφανά. Οι Χριστιανοί ομιλητές οι οποίοι πήραν το λόγο ανέπτυξαν τη θεωρία τους για την «αυθεντία» τονίζοντας ότι ο όρος αυτός δε σημαίνει την «τυφλή υπακοή του ανθρώπου στο Νόμο του Θεού, αλλά τη συγκατάθεση της ελεύθερης βουλήσεώς του». Ο Θεός δεν είναι ο «αυθαίρετος δεσπότης» αλλά ο Δημιουργός ο οποίος «αγαπά τα τέκνα του, τα δημιουργήματά του» και ο οποίος τα προίκισε με ελεύθερη βούληση και νου.81

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

(Β). α. «ΠΡΟΤΥΠΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΥΝΥΠΑΡΞΕΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΚΑΙ β. «ΚΟΙΝΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΑ ΙΔΕΩΔΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ». ----------------------------------------------------------------------------------------Από 21-23 Νοεμβρίου 1987 πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν της Ιορδανίας ακαδημαική συνάντηση μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων στην οποία μετείχαν 80 Σύνεδροι-επιστήμονες από 18 χώρες υπό την αιγίδα του Α.Β.Υ. Πρίγκηπα Χάσσαν και του Σεβ. Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού. Τα δύο ενδιαφέροντα θέματα της συναντήσεως αυτής ήταν τα εξής : -----------------------------81. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 317

69

α) «Πρότυπα Συνυπάρξεως Χριστιανών και Μουσουλμάνων» και β) «Κοινά Ανθρωπιστικά Ιδεώδη για τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους». Οι επί μέρους ενότητες τις οποίες πραγματεύτηκε και επί των οποίων παρουσιάστηκαν εισηγήσεις ήταν : 1. «Συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στο Bilad el-Sham της Αιγύπτου και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. 2. «Μελλοντικές προοπτικές συνυπάρξεως χριστιανών και μουσουλμάνων στις ισλαμικές χώρες υπό το φως της εμπειρίας του παρελθόντος». 3. «Μελλοντικές προοπτικές συνυπάρξεως χριστιανών και μουσουλμάνων στις μη ισλαμικές χώρες υπό το φως της εμπειρίας του παρελθόντος». 4. «Εργασία και Τελειότητα». 5. «Νεολαία και Ελευθερία στην Κοινωνία». 6. «Άνθρωπος και περιβάλλον». Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Πρίγκηπας της Ιορδανίας Χάσσαν, επεσήμανε ότι «ο Διαθρησκειακός Διάλογος αποτελεί ύψιστη αναγκαιότητα ώστε να φωτιστούν οι πιστοί, να συνυπάρχουν ειρηνικά σε μια πλουραλιστική κοινωνία και να μην πέφτουν θύματα θρησκευτικού φανατισμού». Στη μακροσκελή εναρκτήρια ομιλία του, ο Μητροπολίτης πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνός τόνισε μεταξύ άλλων ότι «οι μονοθειστικές θρησκείες βασίζονται στη σχέση του ανθρώπου με το Θεό. Η σχέση του ανθρώπου με το Θεό προσδιορίζει και τη σχέση του ανθρώπου με τον πλησίον του, με το συνάνθρωπό του».

70

Τα ιερά βιβλία, συνεχίζει ο Σεβ., των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών με βάση πρώτα από όλα «τον ένα Θεό, Δημιουργό της πλάσης» παραδίδουν «διδάγματα» σεβασμού, αξιοπρέπειας δικαίου και ειρηνικής συνυπάρξεως μεταξύ των πιστών. Οι βασικές αυτές αρχές «αμαυρώθηκαν», δυστυχώς, στο παρελθόν κατά την εποχή των Σταυροφοριών. Οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί της Ανατολής, μέχρι σήμερα, θυμούνται τη σκοτεινή αυτή περίοδο της ιστορίας και ανακαλούν τις πικρές τους αναμνήσεις».82 Πρέπει να τονιστεί ότι οι Χριστιανοί εισηγητές οι οποίοι μετείχαν σ’ αυτή την ακαδημαική συνάντηση υπογράμμισαν ότι οι Μουσουλμάνοι-μετανάστες που ζουν στα Χριστιανικά Κράτη, ανά τον κόσμο, απολαμβάνουν όλα τα αγαθά της ελευ θερίας, ενώ αντίθετα, οι Χριστιανοί της Ανατολής είναι υποχρε ωμένοι να προσαρμόζονται με τις διατάξεις του ισλαμικού νόμου (της shari ah). Το τελικό ανακοινωθέν της Συναντήσεως αυτής υπήρξε ομόφωνο ως προς την κατοχύρωση των «ανθρωπίνων δικαιωμά των» τα οποία βασίζονται στις αρχές των ιερών κειμένων των θρησκευτικών παραδόσεων των μονοθεϊστικών θρησκειών, συνεπώς ουσιαστικό δικαίωμα τόσο των χριστιανών όσο και των μουσουλμάνων είναι η κατοχύρωση της θρησκευτικής ελευθερίας τους. 83 *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (Γ). «ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» --------------------------------------------------------Από την 12-15 Δεκεμβρίου 1988 πραγματοποιήθηκε στο Σαμπεζύ της Γενεύης ακαδημαική συνάντηση υπό αιγίδα του Α.Β.Υ. Πρίγκηπα της Ιορδανίας Χάσσαν και του Σεβ. Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού με τη συμμετοχή 60 Συνέ ----------------------82. Βλ. Περιοδικό «Οικουµενική Πληροφόρηση», αρ. 50 (1987) 83. Βλ.Πρακτικά Συνεδρίου από τη Βασιλική Ακαδηµία του Αµµάν (The Royal Academy for Islamic Civilization Research-Al Albait Foundati on. 71

δρων από όλο τον κόσμο μεταξύ των οποίων προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας, όπως ο Καρδινάλιος Ratzinger και νυν Αγι τατος Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος, κ. Κάρολος Παπούλιας και νυν Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ιορδανοί επίσημοι,κ.ο.κ. Είναι παραδεκτό ότι η θρησκεία πολλές φορές λειτουργεί και ως πόλος συμφιλιώσεως μεταξύ των λαών καθώς πρέπει να συμβάλλει ΜΟΝΟ κατά τρόπο θετικό στην «προώθηση της ειρήνης και της δικαιοσύνης μεταξύ των λαών» και να προσπα θεί να εξαλείψει κάθε μορφή φυλετισμού, βίας και άλλης διακρίσεως στο κοινωνικό σύνολο. Κατά την εναρκτήρια ομιλία του, ο Σεβ. πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνός τόνισε το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε όλες τις Διασκέψεις, διορθόδοξες, διαχριστιανικές και διαθρησκειακές που κατά καιρούς λαμ βάνουν χώρα και ιδιαίτερα στις διασκέψεις μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, οι οποίες στόχο έχουν «την υπέρβαση τω προβλημάτων του παρελθόντος και την αναζήτηση γέφυρας για καλύτερη συμβίωση των δύο αυτών κόσμων οι οποίοι ζουν και δημιουργούν στο ίδιο φυσικό περιβάλλον».84 Τα παρακάτω πέντε επιμέρους σημεία του κεντρικού θέματος «Ειρήνης και Δικαιοσύνης» τα οποία συζητήθηκαν ήτα τα εξής : 1. «Η έννοια της ειρήνης και της δικαιοσύνης στην Αγία Γραφή και στο Ιερό Κοράνι». 2. «Ανθρώπινα δικαιώματα και διακρίσεις στο Χριστιανισμό και στο Ισλάμ». 3. Ιερουσαλήμ : «Πρότυπο ειρηνικής θρησκευτικής συνυπάρξεως διαμέσου των αιώνων». -----------------------------84. Bλ. Οµιλία του Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. ∆αµασκηνού και γενική έκθεση των εργασιών του Συνεδρίου στο Περιοδικ «Επίσκεψις», αρ. 411 (1989), σελ. 4 – 8. 72

4. «Σύγχρονες κρίσεις των ιδεωδών της ειρήνης και της δι καιοσύνης και το καθήκον της θρησκείας». 5. «Κοινές αξίες περί ειρήνης και δικαιοσύνης στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό και ο ρόλος της Νεολαίας στην προώθησή τους». Οι Σύνεδροι τόνισαν ότι η «ειρήνη» την οποία επιθυμούν τόσο οι Χριστιανοί όσο και οι Μουσουλμάνοι είναι βασισμένη στη Δικαιοσύνη. Στην Καινή Διαθήκη, ο Χριστός χρησιμοποιεί το χαιρετισμό «ειρήνη υμίν» και την ειρήνη αφήνει και στους μαθητές Του «ειρήνην αφίημι υμίν». Η ειρήνη για όλο τον κόσμο είναι το σταθερό αίτημα της χριστιανικής διδασκαλίας. Στο Ισλάμ ο χαιρετισμός : «Ειρήνη – salam alekum δηλαδή ειρήνη υμίν» είναι καθημερινός και δηλώνει την ευχή του κάθε πιστού για ειρήνη στον κόσμο, επομένως «salam, - η ειρήνη-, είναι το δώρο του Θεού στον κόσμο, δηλώνει δε, την ευλογί την ασφάλεια και τη βεβαιότητα του πιστού, (του Μουσουλμάνου = Muslim = ο Αφοσιωμένος) ότι ζώντας ειρηνικά εκτελεί πιστά όσα του παραγγέλει ο Θεός δια του Ιερού Βιβλίου, του Ιερού Κορανίου. Πολύ σημαντικός επίσης είναι ο όρος «Δικαιοσύνη» ο οποίος περικλείει την απονομή δικαίου και τα καθήκοντα τα οποία οφείλει να εκτελεί ο κάθε πιστός τόσο απέναντι στο Θεό όσο και απέναντι στο συνάνθρωπό του. Η δικαιοσύνη είναι έννοια πολύ σημαντική για τον ισλαμικό βίο. 85 Οι σύνεδροι της Συναντήσεως αυτής τελικά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι πρέπει να -----------------------------------85. Από τη λέξη «salam» προέρχεται το όνοµα της θρησκείας του «Ισλάµ που σηµαίνει «απόλυτη υποταγή και αφοσίωση στο θέληµα του Θεού Η φράση «salam ‘aleikum» = «ειρήνη υµίν» είναι ο καθηµερινός χαιρετισµός µεταξύ των πιστών µουσουλµάνων, βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, 2004 Θεσσαλονίκη, σελ. 326. 73

συμβιώνουν αρμονικά, ειρηνικά και με πλήρη σεβασμό του ενός προς τον άλλο διότι καμμία θρησκεία δεν πρέπει να προσπαθεί να επιβάλλει τα δικά της πιστεύω στην κοινωνία εξυπη ρετώντας τα συμφέροντά της και να προβάλει ότι «ενεργεί τάχα σύμφωνα με τους κανόνες των Ιερών Βιβλίων».86

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*(Δ).»Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ» ------------------------------------------------------------------------Aπό την 10-14 Σεπτεμβρίου 1989 πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ακαδημαική συνάντηση υπό την αιγίδα της Α.Β.Υ. του Πρίγκηπα της Ιορδανίας Χάσσαν και του Μητρο πολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού με τη συμμετοχή 52 ειδικών και εκπροσώπων νεολαιών από όλο τον κόσμο. Τα επι μέρους θέματα τα οποία εξετάστηκαν από τους εισηγητές ήταν τα εξής: 87 1. «Ο πλουραλισμός και τα όρια του στο Κοράνιο και στη Βίβλο». 2. «Ο πλουραλισμός και τα όρια του διαμέσου της ιστορίας». 3. «Ο πλουραλισμός στο σύγχρονο κράτος : αξιολόγηση και προοπτικές». Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο πρώην Μητροπολίτης Ελ βετίας κ. Δαμασκηνός επεσήμανε «τη στενή και άρρηκτη σύ δεση του θρησκευτικού πλουραλισμού με την ανεξιθρησκεία και τα όρια της». Πραγματικά, τα όρια της ανεξιθρησκείας, είπε, βρίσκονται εκεί όπου αρχίζει η έλλειψη ανοχής, η οποία συνήθως οδηγεί στο θρησκευτικό φανατισμό και στη μισαλλοδοξία. Τα σπουδαιότερα σημεία που αναλύθηκαν μπορούν να ---------------------------------86. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 328. 87. Βλ. Περιοδικό «Επίσκεψις», αρ. 426 (1989), σελ. 4 – 12. 74

συνοψισθούν ως εξής : 1. Το θέμα του θρησκευτικού πλουραλισμού έχει βασική σημασία στις περιοχές όπου συμβιούν πρόσωπα διαφορετικών θρησκευτικών πίστεων. Στις περιπτώσεις αυτές είναι ευχής έργο να επηρεάζουν ο ένας τον άλλο όλους τους τομείς χωρίς φόβο και προκαταλήψεις. 2. Ο πλουραλισμός και η ποικιλία αποτελούν πηγή εμπλ ουτισμού για τις κοινωνίες. Ο θρηκευτικός πλουραλισμός θα πρέπει να μη γίνεται αντικείμενο εκμεταλλεύ σεως για πολιτικούς σκοπούς αλλά θα πρέπει να κατα στεί μέσο ενισχύσεως της ανεξιθρησκείας, του αμοιβαί ου σεβασμού, της μετριοπάθειας και της παροχής ίσων ευκαιριών για όλους. 3. Το πνεύμα που επικράτησε κατά τη συνάντηση ήταν αυτό της αμοιβαίας κατανοήσεως και του σεβασμού.Οι πιστοί των δύο θρησκειών είναι αδιανόητο και ανεπιθύ μητο να εκμηδενίσουν τις διαφορές τους και να αναζητήσουν μία «μορφή υπερ-θρησκείας» η οποία θα κατέ ληγε στην αφομοίωση ή την κατάργηση όλων των διαφορών, συνεπώς, θα πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά και να συμπληρώνει ο ένας τον άλλο. 4. Οι ύποπτες συγκρούσεις, σήμερα, ανά την οικουμένη οι οποίες αποτελούν θρησκευτικούς πολέμους ή αντιπαραθέσεις μεταξύ εχθρικών συνασπισμών και εξελίσ σονται σε πραγματικές τραγωδίες θα πρέπει να εκλείψουν και οι πιστοί των δύο θρησκειών, - του Χριστιανισμού και του Ισλάμ οι οποίοι είναι και οι περισσότεροι στον πλανήτη – έχουν χρέος να εργασθούν από κοινού για να επιτύχουν μία αρμονική συνεργασία μεταξύ τους για την ειρηνική συνύπαρξη τους ανταποκρινόμενοι στις επιταγές της Αποκαλύψεως και του Ιερού Κορανίου.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

75

(Ε). «ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΕΙΑΣ» ---------------------------------------------------------------------------------Η Συνδιάσκεψη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στο Αμμάν της Ιορδανίας η οποία πραγματοποιήθηκε από τις 26 – 28 Ιουλίου 1993, με θέμα : «Οι Νέοι και οι Αξίες της Μετριοπάθειας» οργανώθηκε από κοινού δια της συνεργασίας της Βασιλι κής Ακαδημίας για την Έρευνα του Ισλαμικού Πολιτισμού (Al Albait Foundation) του Αμμάν και του Ορθόδοξου Κέντρου του Σαμπεζύ. Έλαβαν μέρος 62 ερευνητές και νέοι από 23 χώρες. 88 Η χρονική αυτή περίοδος αμαυρώθηκε από θλιβερά γεγονότα όπως αυτά τα οποία συνέβησαν στις Χώρες του Κόλπου και ασφαλώς, επηρέασαν αρνητικά τη γειτονική Ιορδανία και οι σφοδρές συγκρούσεις που είχαν ξεσπάσει στην ευρύτερη περιο χή της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Σερβίας με την από 22 Μαίου 1992 διακήρυξή της καταδίκασε τις γενόμενες καταστροφές, τα βασανιστήρια και τα εγκλήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου και ειδικώτερα την καταστροφή ρωμαιοκαθολικών ναών και τζαμιών, τη θανάτωση αθώων ανθρώπων και την εκτόπισή τους από τις εστίες τους και απηύθυνε έκκληση για τον άμεσο τερματισμό του περιγραφόμε νου παρανοικού αυτού πολέμου. Ο Σεβ. Μητροπολίτης πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνός διά βασε το γραπτό, θερμό, και γεμάτο από αίσθημα ευθύνης μήνυ μα το οποίο απηύθυνε η Α.Θ. Παναγιότητα, ο Οικουμενικός Πα τριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος Α’, προς τα μέλη της Συνδιασκέψεως τονίζοντας μεταξύ άλλων :«Θα ήτο βεβαίως ουτοπία αν ανέµε νέ τις καθ’ ολοκληρίαν εξάλειψιν των διαφορών εκ του ανθρωπίνου βίου. Εν τούτοις η ιστορική ευθύνη των θρησκειών επιβάλλει την αγαθήν προ σπάθειαν προς υπέρβασιν των δυσχερειών και εξεύρεσιν ειρηνικών λύσεων, ώστε να διαφυλαχθή η εν ελευθερία και δικαιοσύνη συµβίωσις των ανθρώπων. Οφείλοµεν να γνωρίζωµεν ότι θα υπάρξωµεν εν συνυ-----------------------88. Βλ. Περιοδικό «Επίσκεψις», αρ. 494 (1993), σελ. 14 – 26. Για τα πρα κτικά στα αγγλικά, βλ. Βασιλική Ακαδηµία του Αµµάν, 170 σελ.

76

πάρξει. Και ασφαλώς εις την πορείαν προς αλληλοκατανόησιν και υπέρβασιν των δυσχερών προβληµάτων του συγχρόνου βίου, οι νέοι άνθρωποι δύνανται να συνδράµουν αποφασιστικώς. Υιοθετούντες, λοιπόν, και ενστερνιζόµενοι οι Νέοι τας αρχάς της µετριοπαθείας, θα δύνανται να θεώνται τον κόσµον ουχί µέσω των παραµορφωτικών φακών της αντιπα λότητος και της µισαλλοδοξίας, αλλ΄ υπό το πρίσµα της αλλεληλεγγύης και του σεβασµού της ελευθερίας του ανθρώπου». Ο Dr. Nassir El-Din El-Assad διακήρυξε ότι ο διάλογος αυτός είναι καρπός «πεφωτισμένου νου» ο οποίος τείνει να επικεντρωθεί στην ουσία της θρησκείας και το αληθές της πνεύμα. Ο διάλογος αυτός εξαρτάται από δύο θεμελιώδεις αρχές, αυτή της ενότητας του ανθρώπινου γένους ανεξαρτήτως διαφορών, χρώ ματος, γλώσσας, έθνους και χώρας και αυτή της ενότητας των μονοθειστικών θρησκειών προς την κατεύθυνση της αμοιβαίας κατανοήσεως μεταξύ των ανθρώπων ανά τον κόσμο. 89 Ο Σεβ. Μητροπολίτης κ. Δαμασκηνός στην εναρκτήρια ομιλία του καταδίκασε και αυτός τον πόλεμο, τη βία, την αδικία και την «εθνική κάθαρση» διακηρύττοντας ότι « η μειονότητα, είτε είναι θρησκευτική, είτε γλωσσική πρέπει να τυγχάνει σεβα σμού της ιδιομορφίας της. Κάθε κοινότητα πρέπει να εξελίσσεται και να αναπτύσσεται σύμφωνα προς τα ιδιαίτερα γνωρίσμα τά της. Ο πλουραλισμός θα έπρεπε να ρυθμίζει τη ζωή όλων των χωρών». 90 Κατά τις τέσσερις συνεδρίες των εργασιών παρουσιάστη καν : μία εισήγηση για το γενικό θέμα και έξι εισηγήσεις για τα τρία επί μέρους θέματα, ήτοι : 91 1. «Οι νέοι και οι αξίες της μετριοπάθειας» από χριστιανι κής απόψεως. 2. «Οι αξίες της μετριοπάθειας στο Χριστιανισμό». 3. «Οι αξίες της μετριοπάθειας στο Ισλάμ». ----------------------------------89. Βλ. «Επίσκεψις», αρ. 494 (1993), σελ. 17. 90. Βλ. «Επίσκεψις», αρ. 494 (1993), σελ. 15-17 91. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 339 – 340.

77

4. «Μείζονες εντάσεις και προκλήσεις στο σύγχρονο κόσμο από ισλαμικής απόψεως». 5. «Μείζονες εντάσεις και προκλήσεις στο σύγχρονο κόσμο από χριστιανικής απόψεως. 6. «Ο ρόλος των Νέων για τη διάδοση της Μετριοπάθειας σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο από χριστιανικής απόψεως». 7. «Ο ρόλος των Νέων για τη διάδοση της Μετριοπάθειας από ισλαμικής απόψεως». Τα κυριώτερα σημεία της Συνδιασκέψεως αυτής μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως : 1. Η μετριοπάθεια είναι μία από τις βασικές αρχές των ιερών Γραφών και των δύο θρησκειών, οι οποίες αναγνωρίζουν την ενότητα του Δημιουργού και την ενότητα του ανθρώπινου γένους, ως επίσης και την αξία και την υπευθυνότητά του ενώπιον του Θεού. 2. Όταν η μετριοπάθεια οδηγεί στη βία και ασκείται από πρόσωπα και ομάδες, τότε επικρατεί η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η ειρήνη. Η απουσία της οδηγεί στη σύγχυση του ανθρώπινου πνεύματος, τη βία, την τυραννία και, τέλος, την κατάργηση κοινωνικής τάξεως. 3. Οι νέοι, ως θησαυρός του παρόντος και ελπίδα του μέλ λοντος, έχουν ιδιαίτερη ευθύνη για τη δημιουργία μιας αρμονικής κοινωνίας βασισμένης στις κηρυσσόμενες αξίες του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Δια της Παιδεί ας, οι Νέοι οφείλουν να προσεγγίζουν την πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά της θρησκείας τους και να κατανοήσουν την άλλη θρησκεία ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Οι Κυβερνήσεις και τα εκπαιδευτικά Ιδρύματα έχουν ειδική ευθύνη προς την κατεύθυνση αυτή. 4. Ο αληθινός πολιτισμός κάθε χώρας δεν μπορεί να ακμάζει χωρίς τις πνευματικές και ηθικές αξίες, οι οποίες ενυπάρχουν στη διδασκαλία και των δύο θρησκειών.

78

5. Οι συμμετέχοντες καταδίκασαν ΟΜΟΦΩΝΑ τις διαπρ αχθείσες βιαιοπραγίες, τους βιασμούς, τους ακρωτηρι ασμούς, την καταστροφή ιδιοκτησιών και θρησκευτικών τόπων, την εκμετάλλευση των θρησκευτικών συναισθημάτων για πολιτικούς σκοπούς που συμβαίνου στην Κεντρική Ασία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη και απηύθηναν έκκληση προς πάντα τα εμπλεκόμενα μέρη για ά μεσο τερματισμό όλων των πράξεων πολέμου και βία

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (ΣΤ). «ΠΑΙΔΕΙΑ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ». ----------------------------------------------------------------------------------Η Συνδιάσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα υπό την αιγίδα του Πρίγκηπα της Ιορδανίας Χάσσαν και του Σεβ. Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού του Ορθόδο ξου Κέντρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ της Γενεύης από 8-10 Σεπτεμβρίου 1994 με τη συμμετοχή 40 ειδικών κών επιστημόνων και νέων από 14 χώρες του κόσμου, με θέμα: «Παιδεία για Κατανόηση και Συνεργασία».92 Τα θέματα τα οποία συζητήθηκαν κατά τη Συνδιάσκεψη αυτή ήταν τα εξής : Α. Εκπαιδευτικές δυσχέρειες. 1. Οι Μουσουλμανικές δυσχέρειες για την προώθηση της κατανοήσεως και συνεργασίας δια της Παιδείας 2. Οι Χριστιανικές συσχέρειες για την προώθηση της κατανοήσεως και συνεργασίας δια της Παιδείας. Β. Πραγματικότητα της Παιδείας. --------------------------------92. Βλ. Πρακτικά του Ορθοδόξου Κέντρου-Σαµπεζύ, σελ. 155.

79

1. Η εικόνα των Χριστιανών στα μουσουλμανικά σχολι κά βιβλία και τα Μ.Μ.Ε. 2. Η εικόνα των Μουσουλμάνων στα χριστιανικά σχολι κά βιβλία και τα Μ.Μ.Ε. Γ. Εκπαιδευτικός δυναμισμός. 1. Μουσουλμανικά ιδεώδη και παλαιά πρότυπα για την προώθηση κατανοήσεως και συνεργασίας δια της Παιδείας. 2. Χριστιανικά ιδεώδη και παλαιά πρότυπα για την προώθηση κατανοήσεως και συνεργασίας δια της Παιδείας. Τέλος, κατά τη Συνδιάσκεψη τονίστηκαν τα εξής κύρια σημεία τα οποία μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως : 93 1. Οι σύνεδροι τόνισαν την επικαιρότητα του Διαλόγου Χριστιανών και Μουσουλμάνων στο πλαίσιο του θρησκευτικού πλουραλισμού, οποίος χαρακτηρίζει το σύγχρονο κόσμο. 2. Οι σύνεδροι επέλεξαν για μελέτη το θέμα της Παιδείας ως «μέσου» για την καλύτερη αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία λόγου του καθοριστικού της ρόλου για τη μορφοποίηση της συνειδήσεως και των συστημάτων αξιών των νεώτερων γενεών. 3. Οι σύνεδροι συμφώνησαν επίσης ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα οφείλουν να ενσκύπτουν προσεκτικά σε θέματα πίστεως και παραδόσεως έναντι των άλλων. Τούτο πρέπει να επιχειρηθεί «εν πνεύματι αντικειμενικότητας, ευρύτητας και ανοχής». 4. Οι σύνεδροι γνωρίζουν επίσης τη μεγάλη επιρροή των Μ.Μ.Ε. και απευθύνουν έκκληση για κρατική προσέγγι --------------------------93. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσ σαλονίκη 2004, σελ. 355

80

ση των μειωτικών και ερεθιστικών περιγραφών των θρησκευτικών κοινοτήτων. 5. Οι σύνεδροι υπογράμμισαν την ανάγκη να διασαφήσουν και να τονίσουν αντιλήψεις, ορισμούς και αναλύσεις κατά την εξέταση των σύγχρονων συγκρούσεων υπό την έννοια ότι θα τους διευκολύνει στην επεξεργασία κοινής στρατηγικής για μια «δίκαια ειρήνη».

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

(Ζ). «ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ». --------------------------------------------------------------------------------------Η Συνδιάσκεψη αυτή μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν της Ιορδανίας από 3 - 5 Ιουνίου 1996 και είχε σαν κύριο θέμα : «Το Εκπαιδευτικό Σύστημα στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό» και αποτελούσε συνέχεια και προέκταση του περί Παιδείας θέματος της προηγούμενης Συναντήσεως. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, κ. κ. Βαρθολομαίος Α’ στο εμπνευσμένο Σεπτό μήνυμά Του εξήρε τη σπουδαιότητα του Διαθρησκειακού Διαλόγου τον οποίο υποστηρίζει πάντοτε ένθερμα. Μεταξύ των άλλων τόνισε : «Το χειμερινόν όραμα του αυ τόνομου ανθρώπου των ιδεολογικών συστημάτων των νεωτέρων χρόνων απομακρύνει τον άνθρωπον από του Θεού και από του κό σμου. Ο λόγος της θρησκείας αποκαθιστά την πνευματικήν ισορροπίαν του ανθρώπου δια της προβολής της ιερότητος της σχέσε ως αυτής προς τον Θεόν και προς τον κόσμον και δεν υποτάσσει το όλον εις τα μέρη, ως συμβαίνει συνήθως εις τα εκκοσμικευμένα εκπαιδευτικά συστήματα των νεωτέρων χρόνων. Έχομεν δ’ ελ πίδος ότι η προσέγγισις του ζητήματος της σχέσεως παιδείας και εκπαιδευτικής διαδικασίας υπό το πνεύμα των κοινών αξιών της θρησκείας θα συμβάλη εις την ανάδειξιν των ευρυτάτων προοπτι κών των δύο θρησκιεών δι’ εποικοδομητικήν συνεργασίαν».94

81

Ενθουσιώδεις ήταν και οι λόγοι του Πρίγκηπα Χάσσαν τη Ιορδανίας καθώς και του Σεβ. Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού. Ο Πρίγκηπας Χάσαν εξήρε τη σπουδαιότητα του ρόλου της Παιδείας και του εκπαιδευτικού συστήματος για την αξιοποίηση των πορισμάτων των προγενέστερων συναντήσεων περί των κοινών αξιών και ιδεωδών των δύο μονοθειστικών θρη σκειών, υπογράμμισε την ισλαμική παράδοση για την ιερότητα της γνώσεως και της μαθήσεως επί τη βάσει χαρακτηριστικών αποσπασμάτων από το Κοράνιο, καταλήγοντας ότι «οι αξίες στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό συγκλίνουν μεταξύ τους καθ΄ό σον αφορά στη θέση τους για το Θεό, τον άνθρωπο και το σύμπαν, όλοι δε εμείς έχουμε επωμισθεί τη σοβαρή ευθύνη του πε ριορισμού των αιτιών της αμοιβαίας αντιπάθειας και του μίσου τα οποία καλλιεργούνται από τα σχολικά εγχειρίδια. Οφείλου με, να δούμε την παιδεία ως το σημαντικότερο όργανο για να δώσουμε στις μελλοντικές γενεές μία απάντηση, η οποία να βα σίζεται στην ειλικρινή πίστη, την αδελφοσύνη, τη φιλανθρωπία και την παγκόσμια δικαιοσύνη και ελευθερία …..». 95 Ο Σεβ. Μητροπολίτης κ. Δαμασκηνός, στην εναρκτήρια ομιλία του, τόνισε και αυτός ότι «στην παρούσα συνάντηση η έμφαση πρέπει να δοθεί στον τρόπο, στο «πως» μπορεί να προγραμματισθεί και να υλοποιηθεί μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία ο κώδικας των κοινών αξιών για το Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο, όπως οι αξίες αυτές έχουν αναλυθεί στις προηγούμενες συναντήσεις.96 Ο διάλογος μεταξύ των δύο θρησκειών είναι ένας διάλογος όχι μόνο για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, αλλά και για την αποκατάσταση της πνευματικής ισορροπίας του σύγχρ νου ανθρώπου. Η αποσύνδεση του ανθρώπου από τις πνευματι ----------------------------------94. Βλ. Μήνυµα του Οικουµενικού Πατριάρχη στο Περιοδικό «Επίσκεψις», 532, (1996), σελ. 11-12. 95. Βλ. στα ελληνικά στο Περιοδικό «Επίσκεψις» 532, (1996), σελ. 10 – 11. 96. Βλ. Οµιλία του Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας, κ. ∆αµασκηνού, στο Περιοδικό «Επίσκεψις», 532, (1996), σελ. 12-16.

82

κές αξίες της θρησκευτικής πίστεως, η γέννηση του «αυτόνομου ανθρώπου», η συζυγία του νεώτερου κρατισμού με τα αθειστικά οράματα της Ιδεολογίας, οι αθέμιτες σκοπιμότητες για την εξουδετέρωση της πνευματικής επιρροής της θρησκείας στον άνθρωπο και κατ΄επέκταση στο κοινωνικό σύνολο αποτελούν την απαρχή των δεινών του ανθρώπου ώστε να κυριαρχήσει ο «Κρατισμός εναντίον του Θεού και της Θρησκείας με μοναδικό θύμα «τον άνθρωπο της πίστεως. Η Παιδεία λοιπόν, συνεχίζει ο Σεβασμιώτατος, χρησιμοποιήθηκε στους νεώτερους χρόνους από τον Κρατισμό και την Ιδεολογία αφ’ ενός μεν για τον θρησκευτικό αποχρωματισμό της κοινωνίας, αφ΄ετέρου δε για τη μορφοποίηση του νέου μοντέλου του «αυτόνομου ανθρώπου». Το πείραμα αυτό δοκιμάστηκε και απέτυχε, γιατί η Παιδεία των λαών δεν ήταν δυνατόν να περιορισθεί σε μονομερείς ή και αυθαίρετες ιδεολογικές επιλογές του επίσημου ιδεολογικού συστήματος. Η θρησκεία είναι από την ίδια της τη φύση ένας σημαντικός παράγοντας παιδεί ας γιατί με τη διδασκαλία και με την όλη πνευματική της δράση προβάλλει συνεχώς στην κοινωνία «το δικό της σωστό μοντέ λο ανθρώπου». Κατά τα τελευταία χρόνια κατανοείται συνεχώς περισσότερο η ανάγκη μιας στενότερης συνεργασίας της θρησκείας με την παιδεία για να αποφευχθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία οι εσωτερικές αντιφάσεις, οι οποίες προκαλούν συγχύσεις ή και ανεξέλεγκτες εντάσεις στην κοινωνία. Οφείλουμε, λοιπόν, να διακηρύξουμε ότι : 1. Οι θρησκείες μας δεν είναι πρόθυμες να διαταράξουν τη θεία ειρήνη του ουρανού για να υπηρετήσουν την πο λεμική υστερία των αρχόντων της γης. 2. Οι θρησκείες μας δεν είναι πρόθυμες να παραθεωρήσουν τη διδασκαλία τους για την ενότητα του ανθρώπι νου γένους και να υπηρετήσουν τις νεώτερες ιδεολογί ες της διασπάσεως και των κοινωνικών συγκρούσεων. 3. Οι θρησκείες μας είναι πρόθυμες να υποκαταστήσουν

83

την αξίωση της διδασκαλίας τους για ειρήνη και δικαιο σύνη στον κόσμο με την αξίωση της νέας ιδεολογίας «για πόλεμο πάντων εναντίον πάντων». 4. Οι θρησκείες μας είναι πρόθυμες να θεραπεύσουν μέσα από το διαθρησκειακό διάλογο τις πληγές του παρελθόντος για να υπηρετήσουν με μεγάλη συνέπεια τον αδύναμο άνθρωπο της εποχής μας. 5. Οι θρησκείες μας είναι πρόθυμες να συμβάλουν από κοινού για την προβολή στα αναλυτικά προγράμματα και στα σχολικά εγχειρίδια των αρχών του αμοιβαίου σεβασμού και της αλληλοκατανοήσεως ώστε να εκλείψουν, στο μέλλον, τα φαινόμενα του φανατισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας. 6. Οι θρησκείες μας είναι πρόθυμες να συνεργαστούν στο σύγχρονο οικουμενικό διάλογο για την υπεράσπιση της ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και των λαών, ανεξάρτητα από τις οποιεσδήποτε θρησκευτικές, εθνικές, φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις ή άλλες διακρίσεις. 7. Οι θρησκείες μας είναι πρόθυμες να υποστηρίξουν τόσο τις Κυβερνήσεις των λαών τους, όσο και τους διεθνείς Οργανισμούς για την πληρέστερη συνειδητοποίηση των θεμελιωδών αυτών αρχών για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Το συμπέρασμα της Συνδιασκέψεως αυτής επικεντρώθη κε στο γεγονός ότι ο διαθρησκειακός διάλογος προς το Ισλάμ, παρά τις αρνητικές συνέπειες των συγκρούσεων στη Βοσνία και σε άλλες περιοχές του κόσμου αποτελεί μία σοβαρή προοπτική πρωτοβουλιών οι οποίες είναι δυνατόν να έχουν θετικές επιδράσεις στις ταραγμένες περιοχές του πλανήτη. Η σταθερή επιμονή και η έμμονη συνέχεια στη διεξαγωγή του διαθρησκειακού διαλόγου ενισχύει όχι μόνο την ανα-

84

γκαιότητα, αλλά και την αξιοπιστία του για ένα ευρύτατο κύκλο ζητημάτων περί την πρακτική εφαρμογή της αρχής της θρησκευτικής ελευθερίας και περί τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. 97

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

(Η). «ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΕΝΩ ΠΙΟΝ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ. -----------------------------------------------------------------------------------------Η Η’ Συνδιάσκεψη πραγματοποιήθηκε στην ιστορική πόλη της Κωνσταντινουπόλεως, από 3 – 5 Ιουνίου 1997, υπό την αι γίδα της Α.Θ. Παναγιότητας του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου Α’με θέμα :«Προοπτικές Συνεργασίας και Συμ μετοχής μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων ενώπιον τη Τρίτης Χιλιετίας» το οποίο μελέτησαν 43 χριστιανοί και μουσουλμάνοι επιστήμονες και νέοι από 14 χώρες. Το κεντρικό θέμα διαιρέθηκε στις εξής ενότητες : 1. «Αρχές και ιστορική πρακτική συνεργασίας και συμμεχής από μουσουλμανικής απόψεως. 2. «Αρχές και ιστορική πρακτική συνεργασίας και συμμεχής από χριστιανικής απόψεως. 3. «Προοπτικές και ιστορικές πρακτικές σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο από μουσουλμανικής απόψεως. 4. «Προοπτικές και ιστορικές πρακτικές σε τοπικό και περιφερειακό από χριστιανικής απόψεως. 5. «Προοπτικές συνεργασίας και συμμετοχής σε διεθνές επίπεδο από μουσουλμανικής απόψεως. 6. «Προοπτικές συνεργασίας και συμμετοχής σε διεθνές επίπεδο από χριστιανικής απόψεως. ---------------------------------------97. Βλ. Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004, σελ. 364-365

85

Στη βαρυσήμαντη, εναρκτήρια ομιλία Του η Α.Θ. Παναγιό τητα ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ.Βαρθολομαίος υπογράμμι σε τις μελλοντικές προοπτικές της Συναντήσεως αυτής, τονίζοντας μεταξύ άλλων, τα εξής : «Μεταξύ αλληλοεξοντώσεως, ανοχής, συνεργασίας,αλληλουποστηρίξεως και αυτοθυσίας του ενός υπέρ του άλλου υπάρχει μια απειροβάθμιος κλίιμαξ εσωτερικών ψυχικών διαθέσεων και εξωτερικών συμβιωτικών προσαρμογών. Έκαστος δε εξ ημών, ως άτομον και ως θρησκευτικός ηγέτης, εκφραστής μιας ομάδος πιστών, ίσταται εις οίαν βαθμίδα της κλίμα κος τούτης προτιμά. Πιστεύομεν ότι αι κορυφαίαι προσωπικότητες εκάστης πίστεως δεν πρέπει να είναι εκφρασταί της περί του περιεχομένου ταύτης κοινής γνώμης, αλλά ποδηγέται και διαμορ φωταί αυτής. ’Οχι βεβαίως υπό την έννοιαν της ανατροπής, αλλ’ υπό την έννοιαν της εμβαθύνσεως και της προσφοράς εις την κοινήν γνώμην των ψηγμάτων πνευματικού χρυσού, τα οποία θα ανα σύρουν εκ της βαθείας εισχωρήσεως εις το πνεύμα των Γραφών εκάστης πίστεως. Είναι, λοιπόν, φυσικόν και αναγκαίον όπως συναντηθώμεν κατά την ειλικρινή και ανιδιοτελή πορείαν ημών προς τον Θεόν. Είναι αναπόφευκτον, διότι ο Θεός είναι Είς και όταν φθάσωμεν εις Αυτόν, δεν είναι δυνατόν παρά να ευρεθώμεν ομού μετ’ αλλήλων. Το πρόβλημα, ως εκ τούτου, δεν έγκειται εις την διαφοράν της πίστεως, αλλ’ εις την διαφοράν της αναζητήσεως. Ήδη σήμερον, σχεδόν δύο χιλιάδες έτη από της γεννήσεως του Ιησού, περί του οποίου το Κοράνιον λέγει ότι τω εδόθη η δύναμις των θαυμάτων και το Άγιον Πνεύμα (Κοράνιον 2,81) και πλέον των χιλίων τετρακοσίων από της γεννήσεως του Ιδρυτού της Μου σουλμανικής θρησκείας, είναι πλέον καιρός όπως εμβαθύνωμεν περισσότερον εις τα αισθήματα ημών. Και αν δεν δυνάμεθα να α γαπήσωμεν αλλήλους μέχρις αυτοθυσίας υπέρ του άλλου, τουλάχιστον ας ανεχθώμεν αλλήλους. Και ας εύρωμεν τους εφικτούς υπό τας σημερινάς συνθήκας τρόπους συνεργασίας και συνυπάρξεως».98 --------------------------98. Βλ. Οµιλία του Οικουµενικού Πατριάρχη στο Περιοδικό «Επίσκεψις» 545 (1997) και Θρησκειολογικά Μελετήµατα Γρ. Ζιάκα, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004, σελ 381, υπ. 108

86

Μετά από τον Παναγιώτατο, το λόγο πήρε ο Σεβ. Μητροπολίτης κ. Δαμασκηνός ο οποίος εξήρε τη σημασία του Διαθρησκειακού Διαλόγου και των πρωτοβουλιών του Παναγιωτάτου, ανέπτυξε το θέμα και κατέληξε στο συμπέρασμα : «Υπό την έννοια αυτή ο διαθρησκειακός διάλογος μεταξύ της Ορθοδοξίας και του Ισλάμ αναζητεί συνέχεια και συνέπεια, παρά τις αντίξοες τοπικές και διεθνείς συγκυρίες. Μια κοινή προσπάθεια προβολής των κοινών πνευματικών αξιών των δύο θρησκειών είναι αναγκαία για την υπεράσπιση της ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο μεταίχμιο μεταξύ της δεύτερης και τρίτης χιλιετίας το υπέρτατο αυτό χρέος των δύο Θρησκειών για τους λαούς τους, αφού μόνο η ειρηνική συμβίωση των λαών στη γη αποτελεί την πραγματική δόξα του ουράνιου Θεού». 99 Το θέμα και οι συζητήσεις της Συναντήσεως ευνόησαν τη διερεύνηση τομέων και τρόπων κοινών προσπαθειών μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Οι σημαντικές αυτές προσπάθειες θα πρέπει να στηρίζω νται και να εμπνέωνται από κοινές δραστηριότητες, από τα ιδα νικά της ανοχής, του σεβασμού, της ισότητας και τις παραδόσει της πίστεως του πιστού της κάθε μιας εκ των δύο θρησκειών. Η βασική διαφορά του Χριστιανισμού με το Ισλάμ είναι ο «Τριαδικός Θεός», τον Οποίο οι Μουσουλμάνοι αδυνατούν να κατανοήσουν και θεωρούν ότι κάθε αναφορά πέραν του ΕΝΟΣ και ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ, αποτελεί «βλασφημία». Αυτό αποτελεί και το πιο δύσκολο σημείο του Διαλόγου μαζί τους. Κατά τη συνάντηση αυτή έγιναν κάποιες υποδείξεις ώστε οι πρωτοβουλίες του Διαλόγου να γίνουν ευρύτερα γνωστές με ταξύ των οποίων ξεχωρίζουν, οι εξής, τέσσερις : 1. Η πρώτη υπογραμμίζει τη σημασία της συνέχειας και του ρόλου της Συντονιστικής Επιτροπής η οποία συστά 99. Βλ. Οµιλία Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. ∆αµασκηνού στο Περιοδικό «Επίσκεψις», 545 (1997).

87

θηκε το Νοέμβριο του έτους 1996 από τη Βασιλική Ακαδημία της Ιορδανίας και το Ορθόδοξο Κέντρο του Σαμπεζύ με βασικό της στόχο την επεξεργασία προγραμμάτων και την υποβολή των προτάσεων αυτών προς τους αντίστοιχους θεσμούς. 2. Η δεύτερη αφορά στην προσέλκυση μεγαλύτερου αριθ μού γυναικών και νέων στις δραστηριότητες του Διαλό γου και στα προγράμματα συνεργασίας. 3. Η τρίτη τονίζει τη σημασία προσκλήσεως και συμμετο χής προσώπων και εμπειρογνωμώνων διαφόρων κοινω νικών τομέων, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων και άλλων ομάδων ειδικών των Μ.Μ.Ε. 4. Η τέταρτη δίνει έμφαση στην επιτακτική ανάγκη αναζ ητήσεως μιας πιο εμφανούς και ενεργητικής παρουσίας Χριστιανών και Μουσουλμάνων στη διεθνή σκηνή.100 *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

(Θ). «ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΚΟΙΝΩΝΙΑ. Η ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΘΡΗΣΚΟΥ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝ-ῩΠΗΚΟΟΤΗΤΑΣ». ----------------------------------------------------------------------------------------Η Η’ Συνδιάσκεψη οργανώθηκε από τη Βασιλική Ακαδημία και το Ορθόδοξο Κέντρο και έλαβαν μέρος πενήντα επτά Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί επιστήμονες και εκπρόσωποι νεο λαίας από δέκα οκτώ χώρες. Πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν της Ιορδανίας, από 10 – 12 Νοεμβρίου 1998 με θέμα «Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί στη σύγχρονη κοινωνία. Η περί του αλ λόθρησκου εικόνα και η σημασία της συν-υπηκόοτητας». ------------------------------------100. Βλ. Πρακτικά του Συνεδρίου που δηµοσίευσε το Ορθόδοξο Κέντρο του Σαµπεζύ (1997), σελ. 153. Στις επτά συνεδρίες εργασίας παρουσιάσθηκαν έξι κείμε-

88

να επί τριών θεμάτων. Για κάθε θέμα παρουσιάσθηκαν δύο κείμενα, ένα από μουσουλμανικής και ένα από χριστιανικής πλευ ράς. Επίσης, κάθε κείμενο σχολιάστηκε από εκπρόσωπο της άλ λης θρησκείας, ως εξής : 1. «Η εικόνα του Χριστιανισμού στο Ισλάμ (βάσεις και σύγχρονη πραγματικότητα)». 2. «Η εικόνα του Ισλάμ στο Χριστιανισμό (βάσεις και σύγχρονη πραγματικότητα)». 3. «Η συν-υπηκοότητα στη σύγχρονη κοινωνία (χριστιανική άποψη». 4. «Η συν-υπηκοότητα στη σύγχρονη κοινωνία (μουσουλμανική άποψη)». 5. «Σύγχρονες προκλήσεις και πρακτικές συνέπειες (μου σουλμανική άποψη)». 6. «Σύγχρονες προκλήσεις και πρακτικές συνέπειες (χριστιανική άποψη)». Τα κυριώτερα και βασικώτερα συμπεράσματα της Συνδιασκέψεως αυτής ήταν τα εξής : 1. Ένα από τα κυριώτερα προβλήματα τα οποία αντιμετω πίζουν χριστιανοί και μουσουλμάνοι σχετικά προς την «εικόνα του Άλλου», είναι ότι η γνώση της κάθε πλευράς για τη θρησκεία της άλλης είναι κατά το πλείστον συγκεχυμένη. Πραγματική γνώση του Άλλου και της θρησκείας του περιορίζεται σχεδόν σε μία μικρή μειοψη φία αμφοτέρων των πλευρών. 2. Η ιστορία της Εκκλησίας, ιδιαίτερα δε της Ανατολικής, αποδεικνύει ότι οι Εκκλησίες έμαθαν να συμβιώνουν και να ζουν φιλικά με τους πιστούς των άλλων θρησκει ών. Ατυχώς, οι Σταυροφορίες της Δύσεως και οι αποικιο κρατικοί πόλεμοι αποτέλεσαν αιτία βλάβης της εικόνας του Χριστιανισμού στους αραβικούς και ισλαμικούς κύκλους και στην Ανατολή γενικώτερα. 3. Το Ισλάμ, το οποίο σέβεται σε μεγάλο βαθμό τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες και τιμά την ιδιαιτερότητα

89

του Άλλου, με τις διατάξεις της Shari ah και με τη γνωστή ανοιχτή του διάθεση, υπέφερε επίσης, από μία στρέβλωση της εικόνας του, ιδιαιτέρως στη Δύση, λόγω τυχαίων εκρήξεων θρησκευτικού φανατισμού που επηρέασαν αρνητικά την κοινή γνώμη για την εικόνα του Ισλάμ. 4. Το θέμα της «συν-υπηκοότητας», θα πρέπει να παρακι νήσει τους πιστούς να εργασθούν από κοινού, ώστε να το αντιμετωπίσουν με τρόπο, ο οποίος θα συνδυάζει τη την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη διαφύλαξη της ζωής και της ταυτότητας του ανθρώπου, τη διατήρηση των ιδι αιτέρων γνωρισμάτων και ποιοτήτων της κοινωνίας που απορρέουν από τον πλουραλισμό. Ο νους του ανθρώπου είναι το θεμέλιο της σύγχρονης δημοκρατίας. Η δημοκρατία και η Shura (το Συμβούλιο των Ειδημόνων) που ενισχύουν την έννοια της «συν-υπηκοότητας» περιέχονται στα ιερά βιβλία που αποκαλύφθηκαν από τον παντοδύναμο Θεό. Υπό το πνεύμα αυτό πρέπει να διακηρύξουμε ότι πρέπει να θεσπίσουμε κανόνες, νομθετικούς και συνταγματικούς για την προστασία των θρησκευτικών ελευθεριών και την ισοτιμία όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως θρησκείας. 101 5. Η γνήσια και αυθεντική «συν-υπηκοότητα» σε κοινότητες όπου, είτε οι χριστιανοί, είτε οι μουσουλμάνοι αποτελούν μειονότητα, απαιτεί ένα ωρισμένο βαθμό ευαισθησίας από τη μία ή την άλλη πλευρά έναντι των παραδόσεων, των αξιών και ανησυχιών της κάθε μίας. -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.101. Βλ. Πρακτικά στα Αγγλικά τα οποία εκδόθηκαν από το Ίδρυ µα «Al-Albait» της Ιορδανίας.

90

(Ι). «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ». ------------------------------------------------------------------------------Η Ι’ Συνδιάσκεψη φιλοξενήθηκε στη Μανάμα, πρωτεύουσα του Βασιλείου του Μπαχρέϊν, από 28 - 30 Οκτωβρίου 2002 με πρόταση της Α.Θ. Παναγιότητας του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου του Α’ και την αποδοχή της από το Μεγαλειώτατο Σείχη Hamad Bin Issa Al-Khalifah, Βασιλιά. Το θέμα ή ταν : «Ο ρόλος της θρησκείας για την ειρηνική συνύπαρξη». Οι εισηγήσεις, οι σχολιασμοί και οι συζητήσεις, οι οποίες α ναπτύχθηκαν στις εννιά συνεδρίες, επικεντρώθηκαν στα τρία θέματα της Συνελεύσεως, ήτοι : α. Αρχές ειρηνικής συνυπάρξεως σε τοπικό επίπεδο. β. Αρχές ειρηνικής συνυπάρξεως σε περιφερειακό επίπεδο γ. Αρχές ειρηνικής συνυπάρξεως σε διεθνές επίπεδο. Οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί οι οποίοι συμμετείχαν στη συνδιάσκεψη αυτή συμφώνησαν στις ακόλουθες αρχές : 1. Διακήρυξη της πίστεως τους στον ένα Θεό. 2. Πλήρης αποδοκιμασία σε όσους δυσφημούν τους προφήτες και τους εκπροσώπους του Θεού διότι τέτοια δυσφήμιση είναι αντίθετη προς την πίστη του Θεού. 3. Η καθοδήγηση της ζωής δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί «άνευ της θρησκείας», η οποία χαράζει την οδό της δικαιοσύνης για τον άνθρωπο. 4. Διακήρυξη ότι η πίστη στο Θεό σημαίνει την υποστήριξη του δικαίου και την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 5. Καταδίκη κάθε καταχρήσεως των ιερών τελετών, υποθέσεων και τόπων των μουσουλμάνων και των χριστια νών και σεβασμός σε αυτούς.

91

6. Διακήρυξη ότι η δικαιοσύνη είναι η βάση της ειρήνης και της ειρηνικής συνυπάρξεως και ότι η αδικία είναι η μείζων αιτία για εχθρικές πράξεις. 7. Διακήρυξη ότι η καταπάτηση δικαιωμάτων και η κατάχρηση των ιερών τόπων και της ευδαιμονίας αποτελούν τους μεγάλους κινδύνους, οι οποίοι απειλούν την γκόσμια ειρήνη. 8. Αναγνώριση ότι ο άνθρωπος τιμήθηκε από το Θεό και υψώθηκε υπεράνω των άλλων δημιουργημάτων. 9. Διακήρυξη ότι οι βιαιότητες εναντίον των πολιτών είναι πράξη τρομοκρατίας. 10. Σεβασμός των Συμφωνιών και των Συνθηκών για την κατοχύρωση της ασφάλειας και της ειρήνης. 11. Καταδίκη της κατοχής των Ιερών Τόπων στην Παλαιστί νη και απόρριψη της χρησιμοποιήσεως της θρησκείας ως κάλυψη για επιθέσεις εναντίον πληθυσμών. 12. Κατοχύρωση του δικαιώματος αντιστάσεως σε όλες τις διδασκαλίες των θρησκειών σαν ιερό καθήκον προς τους κατακτητές. *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (ΙΑ). «ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΑΝΟΧΗ ΙΙ» -------------------------------------------------Η 11η Συνάντηση, υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατρ ιαρχείου και του Ιδρύματος Appeal of Conscience, έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη, από 7-9 Νοεμβρίου 2005 και είχε ως θέμα : «Ειρήνη και Ανοχή ΙΙ». Η Διάσκεψη αυτή συνέχισε τις συζητήσεις για την ειρήνη και την ανοχή, οι οποίες είχαν ήδη αρχίσει στη Βέρνη το 1992 και συνεχίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη, το 1994. Παρόλο

92

που οι τότε αιματηρές συγκρούσεις έχουν κοπάσει, πάραυτα υπάρχει ακόμη - δυστυχώς – έλλειψη εμπιστοσύνης, καχυπο ψία και απειλή βίας. Ο σκοπός της Διασκέψεως αυτής ήταν, οι Ηγέτες των πε ριοχών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας, να πεισθούν ώστε να περιορίσουν τις επικίνδυνες τάσεις, να θεραπεύσουν τις κακές μνήμες και να ενθαρρύνουν «τους πάντες» να εκφράσουν το πνεύμα του «ζειν και της ελευθερίας του ζειν». Η Νοτιοανατολική Ευρώπη επέδειξε πρόσφατα σημαντική πρόοδο στον αμοιβαίο διάλογο, τη συμφιλίωση και τη συνεργασία. Τα Ηνωμένα Έθνη και ο ΟSCE καταβάλλουν συνε χείς αξιόλογες πρωτοβουλίες και η συντελούμενη πρόοδος είναι αναγνωρίσιμη, εν τούτοις όμως υπάρχουν ακόμη σοβαρά προβλήματα καθόσον αφορά την προστασία των θρησκευτικών και εθνικών δικαιωμάτων και την ανοχή. Συνεχίζονται, επίσης, και τα εγκλήματα εν ονόματι της θρησκείας. Όπως διακηρύχθηκε στη Διακήρυξη του Ιδρύματος Αppeal of Consci ence στη Βέρνη το 1992, «οιονδήποτε έγκλημα διαπραχθέν στο όνομα της θρησκείας είναι ένα έγκλημα σε βάρος της θρησκείας». Η μάστιγα της διεθνούς τρομοκρατίας, η οποία σπιλώνει τις ηθικές αρχές των μονοθειστικών θρησκειών, οξύνθηκε από το έτος 1994. Είναι θέμα ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε και να υπενθυμίζουμε σε όλους τους πιστούς ότι οι Γραφές όλων των μονοθειστικών θρησκειών θεωρούν την ειρή νη ως ύψιστη αξία και καθήκον. Και η Διακήρυξη συνεχίζει : - «Καλούμε τους θρησκευτικούς ηγέτες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασί ας να υποστηρίξουν ανεπιφύλακτα όλους τους διαθρη σκειακούς διαλόγους για την ειρήνη, τη δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, να ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλο, «πάσει δυνάμει» και να μετέχουν σε ειλικρινή

93

και ανοιχτό διάλογο μεταξύ τους». - «Ζητούμε από όλους να διαφυλάξουν ασφαλή και να προστατεύουν τα θρησκευτικά κτίρια και μνημεία όλων των θρησκειών, τηρούντες την Απόφαση των Ηνωμένων Εθνών Α/RES/55/254 για την Προστασία των Θρησκευτικών Τόπων, η οποία υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση». - «Ζητούμε την επιλογή ενός ειδικού εκπροσώπου για να συντονίζει την προσαρμογή στην ανωτέρω Απόφαση». - «Θρηνούμε για τις απάνθρωπες δοκιμασίες αθώων οι ο ποίες προκύπτουν από της πάσης φύσεως βίαιες συγκρούσεις και ζητούμε, από τις θρησκευτικές κοινότητες να επιμεληθούν και να βοηθήσουν τους δοκιμαζόμε νους ανηλίκους, ασθενείς και γέροντες, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής τους πίστεως». - «Αξιώνουμε να μη διαπράττονται εχθρικές πράξεις σε καμία περιοχή εν ονόματι της θρησκείας. Προσευχόμαστε να συνεχισθούν οι εποικοδομητικοί διάλογοι για να αντιμετωπισθούν τα σοβαρά ζητήματα μεταξύ των πιστών των διαφόρων θρησκειών. - «Διακηρύσσουμε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα «εν ειρήνη» και με αξιοπρέπεια». Η ανωτέρω Διακήρυξη της 9ης Νοεμβρίου 2005 υπογράφε ται από τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο Α’, το Σοφολογιώτατο Ραββίνο Αthur Scheier, Πρόεδρο του Ιδρύματος Αppeal of Conscience και το Σοφολογιώτατο Scheikhul - Islam, Allahshukur Pashazadeh, Πρόεδρο του Μουσουλμανικού Συμβουλίου του Καυκάσου. 102 ----------------------------------102. Βλ. Πρακτικά από το Γραφείο του ∆ιαθρησκειακού ∆ιαλόγου του Οικουµενικού Πατριαρχείου στις Βρυξέλλες, δηµοσιευµένα στο Περιοδικό «Επίσκεψις». (2005)

94

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’. «ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ ΜΕ ΤΟΝ «ΙΟΥΔΑΙΣΜΟ» -----------------------------------------------------------------------------------------Ο Διάλογος μεταξύ των Ιουδαίων και των Χριστιανών είναι «ο πιο μακρόβιος διαθρησκειακός διάλογος μέσα στην ιστορία». Διεξάγεται εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια, από τότε που ο Ιησούς Χριστός συνδιαλέγεται με Ιουδαίους, τους ρωτά ή δέχεται τις ερωτήσεις τους και τους απαντά. Ο Διάλογος αυτός συνεχίζεται από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, όπως π.χ. από τον Ιουστίνο κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα και αργότερα από Βυζαντινούς συγγραφείς. Ο διάλογος γνώρισε σκληρές αντιπαραθέσεις με κορυφαίες στιγμές από τη μία μεριά τη σύλληψη του Ιησού Χριστού από τους Ιουδαίους και τη παράδοσή του στους Ρωμαίους για θανάτωση και από την άλλη μεριά με τη σύλληψη και τη θανάτωση έξι εκατομμυρίων Ιουδαίων από «χριστιανούς» της Δύσης στα μέσα του 20ου αι. Μεγάλο ενδιαφέρον θα είχε να τονισθεί ότι την εποχή που στη Δύση οι Ιουδαίοι εκδιώκονται μαζικά, την ίδια εποχή βρίσκουν φιλόξενους τόπους για να ριζώσουν και να κατοικήσουν στην Ανατολή. 103 Ας εστιαστεί όμως το ενδιαφέρον μας στην εποχή μας και ιδιαίτερα στις τρεις τελευταίες δεκαετίες, όπου ο διάλογος καλλιεργείται μέσα σε κλίμα αμοιβαίου σεβασμού και αλληλοκατα νοήσεως. Οι συναντήσεις μεταξύ Ορθοδόξων και Ιουδαίων θεολόγων, που άρχισαν στη Λουκέρνη το 1977 και συνεχίστηκαν ως και το 1998104 υπήρξαν πολύ εποικοδομητικές διότι δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσει η μία πλευρά την άλλη χωρίς να εμβα--------------------------------------103. Βλ.άρθρο του Dr.Kωνσταντέλλου, «Greek Orthodox - Jewish relations in Historical Perspective», στο Greek Orthodox Theological Re view 22 (1977), σ. 522-532. 104. Πρακτικά της συνάντησης του 1993 :“Orthodox Christians and Jews on Continuity and Renewal. The Third Academic Meeting between Orthodoxy and Judaism”. Ed. By Malcom Lowe, published by the E cumenical Theological Research Fraternity in Israel, 1994.

95

θύνει επί τεχνικών θεμάτων ορολογίας ή ερμηνείας κοινών ιε ρών κειμένων των δύο θρησκειών. Ασφαλώς είναι διαφορετική η ανάγνωση της Παλαιάς Διαθήκης από τους Χριστιανούς και διαφορετική από τους Ιουδαίους, ιδιαίτερα δε, των μεσσιανικών της χωρίων και ως εκ τούτου, δεν περιμένει κανείς φαινόμενα μεταπείσεως των διαλεγομένων και αλλαγή των απόψεών τους. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε οι χριστιανοί ότι ο ιουδαισμός δεν σταματά ιστορικά με το Ταλμούδ αλλά έχει ζωή και συνέχεια μέχρι και σήμερα. Στις Θεολογικές Σχολές του χριστι ανικού κόσμου υπάρχουν σπουδαίοι γνώστες του Ιουδαισμού των χρόνων της Καινής Διαθήκης με μεγάλη βιβλιογραφική αν θηση, αλλά παράλληλα και στο σημερινό Ιουδαικό κόσμο υπάρ χουν μελετητές του Χριστιανισμού ακόμη και μεταφραστές της Καινής Διαθήκης στη σημερινή Εβραική γλώσσα, όπως π.χ. ο Άγγλος Ιουδαίος ερμηνευτής C. G. Montefiore στα «Συνοπτικά Ευαγγέλια». 105 Είναι πολύ χαρακτηριστική η φράση του Οικουμενικού Πα τριάρχη κ.κ.Βαρθολομαίου Α’που αναγνώσθηκε κατά την εναρ κτήρια συνεδρία του Διαλόγου του 1998 στην Ιερουσαλήμ : «Ο διάλογος ούτος δεν γίνεται διά να πεισθή το έν των µερών να προσχωρήση εις την πίστιν του ετέρου, αλλά δια να εδραιωθή η διανθρώπινη καταλλαγή και ειρηνική συνεργασία, ώστε αι εκατέρωθεν συνειδήσεις να επιλέξουν µε ελευθερία και προσωπική υπευθυνότητα την ελκύουσαν αυτάς πίστιν». Αξίζει να αναφερθεί ότι την 22.4.2001, την πρώτη Κυριακή μετά το Κοινό Πάσχα Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, υπογράφτηκε στο Στρασβούργο από τον πρόεδρο του Συμβουλίου των Ευρωπαικών Επισκοπικών Συνόδων η «Οικουμενική Χάρτα», στην οποία εκφράζουν τη δέσμευσή τους οι χριστιανοί να συνεργαστούν πιο δυναμικά για τη συμφιλίωση λαών και πο λιτισμών, καταδικάζοντας κάθε μορφή βίας ώστε να προωθηθούν ακόμη περισσότερο οι σχέσεις με τον Ιουδαισμό και το Ισλάμ. -----------------------------105. Τhe Synoptic Gospels, 1968, Τόµ. 1, σ. 153.

96

Μερικούς μήνες, αργότερα, την 19ηκαι 20η Δεκεμβρίου του 2001 συγκλήθηκε στις Βρυξέλλες μία πάρα πολύ ενδιαφέρουσα διαθρησκειακή συνάντηση με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου Α’ και του Προέδρου της Ευρωπαικής Επιτροπής Romano Prodi. Στη συνάντηση αυτή υπογραμμίστηκε ότι η ετερότητα των τριών μονοθειστικών θρησκειών (Ιουδαισμού, Χριστιανι σμού, Ισλάμ) όχι μόνο δεν αποκλείει τον αμοιβαίο σεβασμό, αλ λά αντίθετα μάλιστα αναδεικνύει την κοινή ευθύνη των τριών θρησκειών για την επικράητηση της δικαιοσύνης και των ανθρ ωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ τωνανθρώπων και των λαών.Στη διακήρυξη των Βρυξελλών επαναλήφθηκε η δήλωση της Βέρνης του 1992 και του Βοσπόρου του 1994 ότι «παν έγκληµα διαπραχ θέν εξ ονόµατος της θρησκείας είναι έγκληµα κατά της θρησκείας».106 Οι Διάλογοι του Ιουδαισμού και του Ορθόδοξου Χριστιανι σμού οι οποίοι διεξήχθησαν μέχρι σήμερα είναι οι εξής : 1. «Τhe Law in the Christian Orthodox and Jewish Understanding» - Λουκέρνη, Ελβετία, 16 - 18 Μαρτίου 1977. «Η κατανόηση του Νόμου στον Ιουδαισμό και στην Ορ θοδοξία». 2. «Tradition and Community in Judaism and the Orthodοx Church» - Βουκουρέστι, 26 - 31 Οκτωβρίου 1979. «Παράδοση και Κοινωνία στον Ιουδαισμό και στην Ορθόδοξη Εκκλησία». 3. «Continuity and Renewal»-Αθήνα, 21-24 Μαρτίου 1993 ---------------------------------------------106. Βλ.για όλα τα ανωτέρω γραφέντα, Εισήγηση στην Α’ Παγκό σµια Συνάντηση Θρησκειών και Πολιτισµών, Λευκωσία Κύκ πρου, 8-10.3.2002 του Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Α. Π.Θ. Ι. Καραβιδόπουλου, δηµοσιευθείσα στα Πρακτικά του Συνεδρίου, Μονή Κύκκου, 2002, αναδηµοσιευθείσα στις Βιβλικές Μελέτες Γ’, Ι.Καραβιδόπουλου, Θεσσαλονίκη 2004.

97

4. «Τhe Encounter of Orthodox and Judaism with Modern ity» - Κιμπούτς Μaaleh HaChamisha, Ισραήλ, 13 – 16 Δε κεμβρίου 1998. «Συνάντηση της Ορθοδοξίας και του Ιουδαισμού με τον Εκσυγχρονισμό». 5. «Faithfulness to Our Sources : Our Commitment to Pea ce and Justice» - Θεσσαλονίκη, Περαία, 27 – 29 Μαίου 2003. «Η πιστότητα των Πηγών μας : Η Υποχρέωσή μας για Ειρήνη και Δικαιοσύνη». *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (Α). Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΤΟΝ ΙΟΥΔΑΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ------------------------------------------------------------------------------------Η 1η Συνάντηση μεταξύ των Ιουδαίων και των Ορθόδοξων Χριστιανών έλαβε χώρα στη Θεολογική Σχολή της Λουκέρνης (Ελβετία) από την 16 – 18.3.1977. Το Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ (Γενεύη) και η Διεθνής Ιουδαική Επιτροπή συνδιοργάνωσαν τη Διάσκεψη αυτή με θέμα : «Η Κατανόηση του Νόμου στον Ιουδαισμό και στην Ορθοδοξία» στην οποία συμμετείχαν Προσωπικότητες από τις Ιουδαικές, τις Ορθόδοξες και τις Καθολικές Κοινότητες καθώς επίσης και Εκπρόσωπος του Π.Σ.Ε. Ο Σεβ. Μητροπολίτης πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνός, τη 1η μέρα της Συναντήσεως έδωσε το λόγο στον Καθηγητή Τalmon ο οποίος ανέπτυξε το Θέμα : «Ο Νόμος στην Τανά : The Law in Tanach» λέγοντας ότι «στην Τορά, το Θείο παραμένει αιώνιο» παρέθεσε δε, δύο στίχους του Προφήτη Αμώς :«Seek Me and you will live ; seek good, and you will live», «Zήτησέ Με και θα ζήσεις ‘ προσπάθησε καλά και θα ζήσεις». Οι Διαλέξεις όλων των ημερών αφορούσαν «το Νόμο στη

98

Παλαιά Διαθήκη», το Νόμο βάσει της βουλήσεως του Θεού και τις ραββινικές μεταφράσεις της Τορά, οι οποίες επιτρέπουν τον πλουραλισμό του Ιουδαισμού. Οι Σύνεδροι αποφάσισαν να ξανασυναντηθούν, σύντομα και να ξανασυζητήσουν σε κλίμα εμπιστοσύνης, ειλικρίνειας και εγκαρδιότητας. *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (Β). «Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟΝ ΙΟΥΔΑΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ» --------------------------------------------------------------------------------Η 2η Συνάντηση μεταξύ Ορθοδόξων και Ιουδαίων έλαβε χώρα στο Βουκουρέστι από 29 - 31 Οκτωβρίου 1979 υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου της Ρουμανίας και του Αρχιραββίνου της Ρουμανίας με θέμα : «Η Παράδοση και η Κοινωνία στον Ιουδαισμό και στην Ορθοδοξία». Συμμετείχαν Ορθόδοξοι και Ιου δαίοι από πολλά μέρη του κόσμου (και από τις Η.Π.Α.). Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στη σχέση ανάμεσα στην Αγία Γραφή και την Παράδοση και την επιρροή - επίδρασή της στην Παράδοση. Και οι δύο πλευρές συμφώνησαν ότι η ερμηνεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κείμενο της Αγίας Γραφής. Η Παράδοση είναι, πρώτον και κύριον, η Παράδοση της Αποκαλύψεως. Και οι δύο πλευρές υπογράμμισαν ότι η Αγία Γραφή και η Παράδοση πρωτοπαρουσιάστηκαν στην Κοινωνία της πίστεως η οποία τις προστατεύει και τις καθοδηγεί, τις ερμη νεύει και τις εφαρμόζει στην καθημερινή ζωή, σαν την «Αρχή» και την «Πηγή» της ταυτότητάς τους. Η Αγία Γραφή και η ερμηνεία της απορρέουν και αποτελούν μέρος της αποκαλύψεως, πηγή της οποίας είναι ο Θεός ο Οποίος αποκαλύφθηκε στον Μωυσή στο Όρος Σινά. Η Ιουδαική παράδοση της Αποκαλύψεως, της γραπτής και της προφορικής «Τορά», στο Όρος Σινά έχει πολλά κοινά με την Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση. Σύμφωνα με την Πα-

99

ράδοση αυτή, ο Θεός αποκάλυψε στο όρος Σινά τη «θεία δόξα» Του και έτσι ο Μωυσής, εμπνευσμένος, μετά την εμφάνισή Του, έδωσε στον «εκλεκτό λαό του» το «θεόδοτο» ή «γραπτό Νόμο». Οι Σύνεδροι πρότειναν να εξεταστούν οι ομοιότητες της Ιουδαικής και της Ορθοδόξου Παραδόσεως και οι επιδράσεις των Γραφών στην κοινωνία και να αποτελέσουν αντικείμενο συζητήσεως του επόμενου Διαλόγου. *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (Γ). «ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΣΗ» --------------------------------------------------------Η Γ’ Συνάντηση Ορθοδοξίας και Ιουδαισμού πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, από 21 - 24 Μαρτίου 1993, υπό την Αιγίδα του Υπουργείου των Εξωτερικών της Ελλάδoς και του Ορθόδοξου Κέντρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ με θέμα : «Συνέχεια και Ανανέωση». Έλαβαν μέρος 25 Προσωπικότητες από όλο τον κόσμο. Το βαρυσήμαντο μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου Α’ υπογράμμιζε και τόνιζε μεταξύ άλλων και τα εξής : «Σήμερον, είπερ ποτέ και άλλοτε, οι εις θεόν πιστεύ ωντες, ιδιαίτατα δε τα μέλη της αυτής πνευματικής οικογενείας, καλούνται όπως παράσχουν από κοινού και εν διαλόγω την πλουσίαν μαρτυρίαν των παραδόσεων αυτών εν τη επιβαλλομένη επει γόντως αναζητήσει και εξευρέσει των προσφοροτέρων λύσεων εις τα από κοινού βιούμενα μεγάλα και σοβαρά και τοιουτοτρόπως εις την συμφιλίωσιν των λαών και επικράτησιν των αγαθών της ελευθερίας και της ειρήνης εις τον κόσμον προς εξυπηρέτησιν του συγχρόνου ανθρώπου, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος. Με ιδιαίτερη ικανοποίηση και ευνόητη χαρά συμμετέχουμε στην εμπειρία της «Συνέχειας και της Ανανεώσεως» των ακαδημαικού χαρακτήρα συναντήσεων μεταξύ εκπροσώπων της Ορθοδοξίας και του Ιουδαισμού με σκοπό την αναζήτηση κοινών στοιχείων της παραδόσεως των δύο θρησκειών. Τα στοιχεία αυτά θα

100

μπορούσαν να αξιοποιηθούν και από τις δύο πλευρές για την προώθηση ενός πνεύματος ειλικρινούς σεβασμού και αμοιβαίας κατανοήσεως σε μια περίοδο απρόβλεπτης και εντεινόμενης εκρήξεως φαινομένων θρησκευτικής μισαλλοδοξίας και βίαιου φανατισμού όχι μόνο στην ανήσυχη Ευρώπη αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα …. Ουδείς μπορεί να υποστηρίξη ότι η Παλαιά Διαθήκη, η Εβραική δηλαδή Βίβλος, δεν παραμένει οργανικό και αναπαλλοτρίωτο στοιχείο της χριστιανικής παραδόσεως, όπως ήταν άλλωστε και για τους συγγραφείς των βιβλίων της Καινής Διαθήκης. Βεβαίως, ούτε ο Ιουδαισμός, αλλά ούτε και ο Χριστιανισμός μπορούν να αγνοήσουν την ιερά τους παράδοση. Μπορούν όμως να ανακαθάρουν το ουσιαστικό τους περιεχόμενο από τις εξωτερικές αυτές ιστορικές τους φορτίσεις για να διεκολύνουν μία αυθεντικώτερη και συνεπέστερη κατανόηση των διαφορετικών τους θέσεων». Το κύριο θέμα της Συναντήσεως αυτής παρουσιάστηκε από τους Συνέδρους με τις ακόλουθες ενότητες : 1. Γραφή και Παράδοση. 2. Μνήμη και Υπευθυνότητα. 3. Πιστότητα στις ρίζες και διαθεσιμότητα προς το μέλλον. 4. Ορθοδοξία και Ιουδαισμός στο σύγχρονο κόσμο. Το πνεύμα των συζητήσεων αποτυπώθηκε στην ομιλία του Σεβ.Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας κ. Δαμασκηνού ο οποίος τόνισε ότι «Ο Χριστιανισμός παρουσιάζει μία δική του προοπτική για την ερμηνεία της σχέσεώς του προς τον Ιουδαισμό, την οποία ερμηνεύει τόσο ως πρόσληψη, όσο και ως τελείωση του Ιουδαισμού στη δική του πνευματική εμπειρία. Ο Ιουδαισμός από την πλευρά του απορρίπτει μεν την ερμηνεία αυτή, αλλά συγχρόνως έχει και την ιστορική ευθύνη να προσδιορίση τα όρια των αντοχών του έναντι της θρησκειακής πραγματικότητας του Χριστιανισμού, ώστε ο ακαδημαικός μας διάλογος να γονιμοποήση όχι μόνο τη Συνέχεια, αλλά και την Ανανέωση του πνεύματος για τη σχέση των δύο θρησκειών και των πιστών τους».

101

Η γενική αποτίμηση της σημασίας των Συναντήσεων για την καλύτερη αλληλογνωριμία, την αμοιβαία ενημέρωση και την απάλειψη των παρανοήσεων, ως συμβολή στη διαθρησκεια κή ειρήνη υπήρξε θετική και οδήγησε στην απόφαση να πραγματοποιούνται οι ακαδημαικές συναντήσεις ανά τριετία. *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* (Δ). «ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ» ---------------------------------------------------------------------------------Η Δ’ Συνάντηση μεταξύ Ορθοδόξων και Ιουδαίων πραγματοποιήθηκε στο Ισραήλ, στο Κιμπούτς Μa’aleh HaChamisha, από 13 - 16 Δεκεμβρίου 1998, υπό την Αιγίδα της Παγκόσμιας Ιουδαικής Επιτροπής για το Διάλογο και το Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Σαμπεζύ, με θέμα : «Συνάντηση της Ορθοδοξίας και του Ιουδαισμού με τον Εκσυγχρο νισμό». Έλαβαν μέρος Προσωπικότητες από όλο τον κόσμο. Κατά την έναρξη της Συναντήσεως αυτής, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, κ.κ. Βαρθολομαίος Α’ απηύθυνε χαιρετισμό το νίζοντας μεταξύ άλλων τα εξής : «Ο Διάλογος δεν έχει ως σκοπόν του να πείσει την μία ή την άλλη πλευρά ώστε να αλλαξοπιστήσει, αλλά να ενισχύσει την ηρεμίαν και την ειρηνικήν συνεργα σίαν μεταξύ των ανθρώπων, έτσι ώστε οι συνειδήσεις και των δύο πλευρών να μπορούν να επιλέγουν ελεύθερα την πίστιν η οποία τους αντιπροσωπεύει». Το θέμα της Συναντήσεως αυτής διαιρέθηκε σε άλλες τέσερις ενότητες, τις εξής : 1. Εθνικισμός και Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός στην Εκκοσμικευμένη Μοντέρνα Κοινωνία». 2. Ανθρώπινα Δικαιώματα και Θρησκευτική Ελευθερία στα Μοντέρνα Κράτη. 3. Θρησκευτικές Αντιμετωπίσεις και η Λαχτάρα της Ειρήνης. 4. Μοντέρνα Εκπαιδευτικά Συστήματα και Παλιές Θρη-

102

σκευτικές Προκαταλήψεις. Το συμπέρασμα της Συναντήσεως αυτής επικεντρώθηκε στα προβλήματα του Διαλόγου, στα αντισημιτικά κινήματα τα οποία υπάρχουν σε πάρα πολλά Κράτη και στον αμοιβαίο σεβα σμό, ήτοι : - Οι δύο θρησκείες έχουν εν μέρει κοινή πηγής της πίστε ως και της ζωής τους, την Παλαιά Διαθήκη που για τον Ιουδαισμό καλύπτει το σύνολο της Αγίας Γραφής. Μερι κά βασικά σημεία της πίστεως αυτής είναι : 1. Η πίστη του Αβραάμ και των λοιπών Πατριαρχών στο Θεό, που εξέλεξε τον Ισραήλ και του έδωσε τις επαγγελίες για τη σωτηρία του, μία πίστη για την οποία γίνεται λόγος και στην Καινή Διαθήκη. 2. Η κεντρική και σπουδαία θέση της ΑγίαςΓραφής στη ζωή, τη λατρεία και την πίστη των δύο θρησκειών. 3. Η προσευχή ως άξονας ατομικής θρησκευτικότητας και επικοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό. 4. Ο Δεκάλογος του Σινά ως ηθικός νόμος, στον οποίο υπακούουν Ιουδαίοι και Χριστιανοί. 5. Το όραμα για ένα καλύτερο κόσμο, ο κοινός πόθος του ανθρώπου για την ειρήνη και τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων του, η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και η συνεργασία μεταξύ των λαών. Οι διαφοροποιήσεις των δύο θρησκειών είναι συμπληρωματικές η μία της άλλης. 108 *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* ---------------------------------108.Βλ. Carlo Maria Martini, «Christianity and Judaism. A Historical and Theo logical Overview»,Βιβλίο Jews and the Christians. Exploring the Past, Pre sent, and the Future, ed. by J.H.Charlesworth, New York 1990, σελ. 19-26

103

(Ε). «ΠΙΣΤΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ : ΚΟΙΝΗ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» -------------------------------------------------------------------------------Η Ε’ Συνάντηση μεταξύ των Ιουδαίων και των Ορθοδόξων πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, από 27 – 29 Μαίου 2003, με θέμα : «Πιστότητα στις Πηγές : Κοινή Δέσμευση για την Ειρήνη και τη Δικαιοσύνη», υπό την Αιγίδα του Γραφείου Διεθνών και Διαπολιτισμικών Υποθέσεων του παρά τη Ευρωπαική Ενώσει Γραφείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τη συνεργασία της Διεθνούς Ιουδαικής Επιτροπής για τις Διαθρησκειακές Διασκέψεις της Νέας Υόρκης. Έλαβαν μέρος 60 περίπου εκπρόσωποι από πολλές χώρες, εκπρόσωποι του Βατικανού και του Π.Σ.Ε. Κορυφαία στιγμή της Συνδιασκέψεως ήταν η εναρκτήρια ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη, κ.κ. Βαρθολομαίου Α’ ο οποίος τόνισε μεταξύ άλλων : «Ο Ιουδαισμός και ο Χριστιανισμός ευρίσκονται εις μίαν κατάστασιν διαλόγου επί δύο χιλιάδες έτη». Οι Σύνεδροι της Συνδιασκέψεως αυτής υιοθέτησαν τις ακόλουθες αρχές (ένας μάλιστα Ορθόδοξος εκπρόσωπος διακήρυξε ότι ο «αντισημιτισμός είναι αντιχριστιανικός», γεγονός το οποίο έγινε δεκτό ως δεσμευτική αρχή) : 1. Ιουδαισμός και Χριστιανισμός, αν και εμμένουν αυστη ρά στις κοινές πηγές, εν τούτοις διατηρούν την εσωτερική τους αυτοτέλεια και ιδιαιτερότητα. 2. Ο σκοπός του συγκεκριμένου διαλόγου είναι η άρση των προλήψεων και η ανάπτυξη πνεύματος αμοιβαίας κατανοήσεως και εποικοδομητικής συνεργασίας προς αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων. 3. Ειδικές προτάσεις πρέπει να εκπονηθούν για την εκπαίδευση των πιστών των δύο Θρησκειών στην ανάπτυξη υγιών σχέσεων, οι οποίες βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και την κατανόηση για την αντιμετώπιση της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού.

104

4. Με πλήρη συνείδηση της κρίσεως των ηθικών και πνευ ματικών αξιών στο σύγχρονο κόσμο, θα προσπαθήσου με να επισημάνουμε τα ιστορικά πρότυπα ειρηνικής συνυπάρξεως, τα οποία μπορούν να εφαρμοσθούν στις μειονοτικές ιουδαικές και ορθόδοξες κοινότητες της Διασποράς. 5. Θα αξιοποιήσουμε τις πνευματικές πηγές μας για την οργάνωση προγραμμάτων προς ανάπτυξη και ενίσχυση των κοινών αξιών μας, της ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες αναφέρονται ειδικώτερα στις ανάγκες των θρησκευτικών μειονοτήτων. Έτσι, συμφωνήθηκε η ίδρυση μόνιμης Συντονιστικής Επι τροπής και η ανάπτυξη συνεχών σχέσεων. Η Επιτροπή θα προ θεί τις διακηρυχθείσες αρχές και θα ενισχύει περαιτέρω το Διάλογο και την ανάπτυξη κατανοήσεως μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων. Προτάθηκε, επίσης, η καθιέρωση μίας ημέρας, κάθε χρόνο, αφιερωμένης στις ιουδαιο-χριστιανικές σχέσεις.109 Τέλος, η Συνδιάσκεψη ενθάρρυνε την ανάπτυξη προγραμμάτων, 110 τα οποία θα μπορούν να φέρουν την ειρήνη με ταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστίνης. 111

-------------------------------------------------

109. Rabbi Michael L. Munk, «The Wisdom in the Hebrew Alphabet». 110. Rabbi Tzvi Freeman, «Βringing Heaven Down to Earth 2». 111. Βλ. Πρακτικά όλων των Συνδιασκέψεων µε τους Ιουδαίους (5 µέχρι σήµερα) καθώς και τις Οµιλίες του Οικουµενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολοµαίου Α’ στα Περιοδικά «Eπίσκεψις» και «Ορθοδοξία» των ετών 1977, 1979, 1993, 1998 και 2003 τα οποία βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη του Οικουµενικού Πατριαρχείου και στο Γραφείο του Οικουµενικού Πατριαρχείου, στις Βρυξέλλες, υπεύθυνο για θέµατα ∆ιαθρησκειακού ∆ιαλόγου.

105

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ’ : «ΕΠΙΛΟΓΟΣ». -------------------------------------------------------Οι σπουδαίοι διάλογοι, οι οποίοι διεξάγονται εδώ και πολλά χρόνια υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τον Ιουδαϊσμό και με το Ισλάμ σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις αμοιβαίας κατανοήσεως και συνεργασίας μεταξύ των Ιουδαίων, των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων. Η ιστορία του παρελθόντος μας διδάσκει τα κοινά σημεία ειρηνικής συμβιώσεως και συνυπάρξεως μεταξύ των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών. Τα ιερά βιβλία έχουν ως βασική αρχή, την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των πιστών. H Παλαιά Διαθήκη είναι το θεμέλιο της χριστιανικής διδασκαλίας και έτσι όλη η ιστορία του λαού του Ισραήλ είναι πολύ γνωστή στους Χριστιανούς. Το Ισλάμ, εξ άλλου, έχει και αυτό σαν βάση τη Παλαιά Διαθήκη :«τη βιβλική παράδοση». Υπάρχουν βέβαια σοβαρές και μεγάλες διαφορές αλλά συγχρόνως πολλές προσεγγίσεις. Το πιο δύσκολο θέμα στο διάλογο με τοΙσλάμ είναι ότι το Ισλάμ δε δέχεται το θεϊκό πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, Τον σέβεται και Τον δέχεται ως Μεγάλο Προφήτη καθώς και την Παναγία μας, Την τιμά πάρα πολύ, αλλά, ως Μητέρα του Προφήτη Ιησού. Η συνύπαρξή μας με την Ανατολή και ασφαλώς με το Ισλάμ είναι ζωτικότατης σημασίας, γεγονός σπουδαίο για την ισορροπία της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου. Ο ισλαμικός πολιτισμός έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική σκέψη και φιλοσοφία, την οποία παρέλαβε με τη βοήθεια πολλών χριστιανών λογίων και μετέφρασε από τον 8ο ως τον 13 αι. Επίσης, θα πρέπει να αναφερθούμε στα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία της Ανατολής τα οποία, τόσους αιώνες, ζουν ειρηνικά μέσα σε ισλαμικό περιβάλλον και προσπαθούν να κάνουν κατανοητή την Ορθοδοξία στους ετερόθρησκους, ομοεθνείς τους. Είναι σαφές πλέον ότι στην εποχή μας, στην οποία επικρατεί η παγκοσμιοποίηση και γενικά πνεύμα «αστάθειας και

106

ανασφάλειας», το αίτημα των λαών για ειρηνική συνύπαρξη και αλληλοκατανόηση είναι επιτακτικό. Η παρουσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία σέβεται τις άλλες θρησκείες και προσπαθεί να προκαλέσει τον αμοιβαίο σεβασμό, τον αμοιβαίο διάλογο, την αμοιβαία φιλία είναι καθοριστική στην οικοδόμηση μιας «διαρκούς βάσεως φιλίας, αγάπης και δικαιοσύνης στον κόσμο». Ο διαθρησκειακός διάλογος, πρέπει να γίνει σαφές, δεν είναι ένα είδος διαλεκτικής που σκοπό έχει να παραγάγει ένα νέο «είδος θρησκευτικού τύπου» τον οποίο θα παραδεχτούν όλοι οι συμμετέχοντες. Ο συγκρητισμός είναι ένα κακέκτυπο το οποίο καταστρέφει την ειλικρίνεια της θρησκευτικής ζωής. Ο διάλογος δεν έχει ως σκοπό την ιεραποστολική προπαγάνδα και τον προσηλυτισμό αλλά την αμοιβαία κατανόηση. Συνεπώς, σκοπός του Διαλόγου είναι «να μην αρνούμαστε ό,τι αξιόλογο έχει η κάθε θρησκεία παράλληλα, δε, να μην αποδε χόμαστε άκριτα κάθε τι το αξιόλογο». Οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ οι οποίες διαδέχτηκαν τις αρχαίες θρησκείες και τους αρχαίους πολιτισμούς, δημιούργησαν μια νέα πραγματικότητα, ένα νέο πολιτισμό. Η Εβραική θρησκεία έχει άμεση σχέση με το περιβάλλον της, της Εγγύς Ανατολής. Θα παλέψει με την ειδωλολατρεία και θα υψώσει τη σκέψη της προς τον ΕΝΑ ΘΕΟ, δημιουρ γό, νομοθέτη και κυβερνήτη του σύμπαντος κόσμου. Η Χριστιανική θρησκεία ήρθε σε μια εποχή η οποία επιζητούσε περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και αγάπη προς το συνάνθρωπο. Αποτελεί συμπλήρωμα της Παλαιάς Διαθήκης αποκαλύπτει τον ΕΝΑ ΘΕΟ, έχει τμήμα φιλοσοφικής σκέψεως από τον ελληνικό και από τον ρωμαϊκό κόσμο και προσπαθεί να σώσει τον άνθρωπο. Η Μουσουλμανική θρησκεία, το Ισλάμ, η νεώτερη από τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες η οποία εμφανίζεται περί το 622 μ.Χ. έχει άμεση σχέση με τη βιβλική παράδοση, τόσο την ιου

107

δαική όσο και τη χριστιανική και κατά τα λεγόμενα των Μουσουλμάνων «συμπληρώνει τη χριστιανική θρησκεία». Το Ισλάμ δεν είναι μόνο θρησκεία αλλά και πολιτεία, δηλαδή συνενώνει μαζί τη θρησκευτική και την πολιτική εξουσία. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως ως μεγάλος θρησκευτικός και πολιτιστικός θεσμός διεδραμάτιζε και διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στους Διαθρησκειακούς Διαλόγους, ιδιατέρως μεταξύ των τριών μονοθεϊστικών θρησκει ών. Είναι ο φρουρός της πίστεως, της ενότητας και της προσεγγίσεως μεταξύ των ανθρώπων τους οποίους βλέπει ως «την εικόνα του Θεού». Για το λόγο αυτό, το Πατριαρχείο προωθεί και δίνει πάρα πολύ μεγάλη σημασία στους Διαλόγους, ιδιαίτερα με το Ισλάμ. Η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως βρίσκεται στο μεταίχμιο της Ανατολής και της Δύσεως, του Βορρά και του Νότου και είναι η γέφυρα που συνέδεε από ανέκαθεν τους δύο πολιτισμούς. Η παρουσία της σήμερα μεταβάλλεται σε μία πιο πολυσχιδή διακονία. Ο Πατριάρχης, με τη μεγάλη του φροντίδα και το διακαή του πόθο για την ενότητα της Εκκλησίας, και διαμέσου αυτής για την ενότητα και την ειρήνη του κόσμου, διαλαλεί «προς πάσα κατεύθυνση» ότι «η ενότητα του δια σπασμένου κόσμου βρίσκεται στην ενότητα του μυστηριακού σώματος της Εκκλησίας». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο πιστεύει ότι η ειρηνική συνύπαρξη των λαών στη σημερινή κοινωνία δεν αποτελεί έργο μόνο των «Διεθνών Οργανισμών».Τα ανθρώπινα δικαιώματα απο τελούν πρώτιστα έργο των θρησκειών και ιδιαίτερα των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, οι οποίες έχουν καθήκον και πρέπει να κατευθύνουν τον άνθρωπο προς τη σωστή του πορεία και να εμπνέουν την κοινωνία ώστε να πράττει το καλύτερο επ’ ωφελεία του συνόλου. ------------------------------------------------------------

108

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ --------------------------------- Bauerochse Lothar. Learning to Live Together. Interchurc partnerships as ecumenical learning. Geneva, WCC, 2001. - Bevans Stephen ; Doidge Eleanor ; Schreiter Robert : The Healing Circle. Essays in Cross Cultural Mission. Chicago III, (no date). - Bevans Stephen : Models of Contextual Theology, NY, Maryknoll, Or bis, 2002. - Borgman Erik, Islam and enlightenment, 2005. (no place). - Bosch David J, Transforming Mission. Paradigm Shifts in Theology of Mission, NY, Maryknoll, Orbis, 1991 - Case S. J., The Social Origins of Christianity, 1923. (no place). - Duraising Christopher, Called to One Hope. The Gospel in Diverse Culture. Geneva, WCC, 1998. ------- Gospel and Culture pamphlets, Geneva, WCC, 1995 and 1996. - Dupuis Jacques, Christianity and the Religions. From Confrontation to dialogue. NY, Orbis and London,Darton, Longman and Todd, 2001 - Funkschmidt Kai : Partneship between Unequals-Mission impossible? Mission structures revisited. IRM, 2002. - Gort Jerald D. ; Jansen Henry ; Vroom Hendrik : Religion, Conflict and Reconciliation Ideals and Realities. Amsterdam and NY. Rodopi 2002. - Heim S.Mark, The Depth of the Riches. A Trinitarian Theology of Religious Ends. Grand Rapids. Eerdmans, 2001. - Hick John and Hebblethwaite Brain : Christianity and Other Religions. Selected Readings, Oxford, Oneword, revised edition, 2001.

109

- Θεολογικός Σύνδεσμος, Καθ’οδόν, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής 1997. - Ion Bria-Πέτρος Βασιλειάδης, Oρθόδοξη Χριστιανική Μαρτυρία. Σειρά : Εκκλησία – Κοινωνία – Οικουμένη, Τέρτιος, Κατερίνη, 1989 - Καραβιδόπουλος Ι., Βιβλικές Μελέτες Γ΄, Θεσσαλονίκη, 2004. - Kinnamon M. and Cope Brian E., Τhe Ecumenical Movement. An antheology o f Key texts and Voices. Geneva, WCC and Grand Rapids, Eerdmans, 1997. - Kirk J. Andrew, What is Mission ? Theological Exploitations, London, Darton, Longman and Todd, 1999. - Knitter Paul F. : Introducing Theologies of Religion, Maryknoll, Orbis 2002. - Larkin William J. and Williams Joel : Mission in the New Testament, An Evangelical Approach. NY, Maryknoll, Orbis, 1998. - Lee Philip : Communication and Reconciliation. Challenges facing the 21st Century. Geneva and London, WACC, 2000. - Lossky Nicholas ; Miguez Bonino Jose ; Pobee John ; Stransky Tom F. ; Wainwright Geofrey Pauline :Dictionary of the Ecumenical Movement, Geneva, WCC, 2002 (second edition). - Limouris Gennadios : Orthodox Visions of Ecumenism. Statements, Messages and reports on the ecumenical movement. Geneva, WCC,1992 - Matthey Jacques : Milestones in ecumenical Missiology thinking from the 1970s to the 1990s, IRM 1999. - Muller Karl ; Sundermeier Theo ; Bevans Stephen ; Bliese Richard, Dictionary of Mission, Theology, History, Perspectives, NY, Maryknoll, Orbis, 1997.

110

- Nissen Johannes : New Restament and Mission. Historical and Hermeneutical Perspectives. Frankfurt/M, Peter Lang, 1999. - Noll Rudiger and Vesper Stephan : Reconciliation, Gift of God and Source of New Life. Documents from the Second European Ecumenical Assembly in Graz. Graz, Verlag Styria, 1999 - Οικουμενικό Πατριαρχείο, Φανάρι – 400 Χρόνια, Κωνσταντινούπολη, 2001. - Okure Teresa : Το Cast Fire Upon the Earth. Bible and Mission Collabo ration in today’s global context. Pietermaritburg, Cluster Publications 2000. - Payne Craig, Where myth and history meet, 2001 (no place). - Philip. T.V. : Edinburgh to Salvador. Twentieth Century Ecumenical Missiology, Delhi, CSS & ISPCK, 1999. - Rabbi Matityahu Glazerson, Letters of Fire, HRL, (no date). - Rabbi Michael L. Munk, The Wisdom in the Hebrew Alphabet, - Rabbi Moshe Chaim, The Way of God, (no date and place). - Rabbi Tzvi Freeman, Bringing Heaven Down to Earth 2, (no place), Class One Press, 2007. - Raiser Konrad : For a Culture of Life. Transforming Globalization and Violence. Geneva, WCC, 2002. - Rosen Lawrence, The culture of Islam : changing aspects of contempora ry Muslim life, 2002 (no place). - Scherer James A. and Bevans Stephen : New Directions in Mission and Evangelization Basic Statements,1974 – 1991, Maryknoll, Orbis, 1992. - Scherer James A. and Bevans Stephen : New Directions in Mission

111

and Evangelization Faith and Culture, Maryknoll, Orbis, 1999. - Schreiter Robert J., Constructing Local Theologies. NY, Maryknoll, Or bis, 1985. - Schreiter Robert J.,Reconciliation. Mission and Ministry in a Changing Social Order. Maryknoll, NY, Orbis and Cambridge MA, Boston Theological Institute, 1992. - Schreiter Robert J., The New Catholicity. Theology between the Global and the Local. Maryknoll, Orbis, 1997. - Sedmak Clemens, Doing Local Theology. A guide for artisans of a new humanity. Maryknoll, NY, Orbis, 2002. - Senior Donald and Stuhlmueller Caroll : The Biblical Foundations for Mission. Maryknoll, Orbis, 1983. - Stamoolis James : Eastern Orthodox Mission Theology Today. Minneapolis, Light and Life Publishing Company, reprint edition, original Orbis books, 1986. - Stott John, Making Christ Known. Historic Mission Documents from theLausanne Movement 1974 – 1989. Grand Rapids, Eerdmans, 1997. - Taylor William D., Global Missiology for the 21st Century. The Iguassu Dialogue. Grand Rapids, MI, Baker, 2000. - Volf Miroslav :Exclusion and Embrace.A theological exploration of iden dity, otherness, and reconciliation. Nashville, TN, Abingdon Press, 1996. - W.C.C - CWME, (Conference Reports), Your Kingdom Come. Mission perspectives. Geneva, WCC, 1980. - Wilson F.R. : The San Antonio Report. Your Will be Done : Mission in Christ’s Way. Geneva, WCC, 1990. - Yong Amos, Discerning the Spirit(s). A Pentecostal-Charismatic contri

112

bution to Christian theology of religions. Sheffield, Sheffield Academic Press, 2000. - Yoo-Crowe, Seongja and Crowe, Colville : Multicultural Ministry. Report on the first Internationa l Network Forum held on 2 7- 29 Nov. 1999 in Sydney, Australia. Sydney, Multicultural Ministry of Uniting Church of Australia, 2000. - Ziakas Gregorios, Θρησκειολογικά Μελετήματα, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 2004. - Zorn Jean-Francois : Changes in the world of mission and ecumenism, 1947 – 1963. IRM, 1999. .

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

113

ΠΗΓΕΣ ---------------- Iερό Κοράνιο (ελληνική έκδοση). - Καινή Διαθήκη - Παλαιά Διαθήκη - Οικουμενικό Πατριαρχείο, Περιοδικά «Επίσκεψις» και «Ορθοδοξία». - Oικουμενικό Πατριαρχείο : Αρχείο όλων των Διαθρησκειακών Διαλόγων εκ του Αρχείου του στο Γραφείο των Βρυξελλών. - Τorah (english edition). - W.C.C., Mission and Evaνgelism-An Ecumenical Affirmation, Geneva, 1982. - W.C.C., Towards Common Witness : a call to adopt responsible relationships in mission and proselytism, Geneva, 1997. - www. Mission2005.org

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

114