ΤΡΟΤΣΚΙ- Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Τροτσκι

Η ΤΑΞΙΚΗ I I

ΣΟΒΙΕ­ ΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

-f t

*\

‘iu Λ '·,ν_ _

___ . - ■ - _

ο .

Λ εό ν Τρ ό τσ κι

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ * Η ταξική Φύση του Σοβιετικού Κρότους * Το Εργατικό Κράτος και το Ζήτημα του θερμιδόρ και του Βοναπαρτισμού

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ 0 ΘΩΜΑΔΑΚΗΣ - Α ΤΙΑΚΙΡΟΓΛΟΥ

Εκδόσεις «ΑΛΛΑΓΗ ΑΘΗΝΑ 1986

r

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗ Σ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ε 2Μ Υ Λ Λ Ο : Λ«πτομέρ<ια οπό το έργο του ΒλανημΙρ Τοτλίν. -Μ»ημ*|<, γιο τη»Τρίτη Λιτ#νή.

>canned by CamScanner

Τι/πώθηΜ at 1.500 αντίτυπο το Φλιβδρη του 1966 Εκδύσεις -ΑΛΛΑΓΉ » ΚαποδιστρΙοϋ 44, Αθήνα Τηλ. 5232570 Λβ Ο Π Ρ ΕΣ Ϊ ΕΠΕ Γ ρ ύ λο υ 70. Μοσχάτο ΤηΑ 9412646

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

................................................................................... 7

Α. Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ Πώς Τίθεται το Ζήτημα ................................................ 13 -Η Δικτατορία Πάνω στο Π ρολεταριάτο»............................... 16 Η Διχτατορία του Προλεταριάτου οαν ένας Ιδεαλισμός Τύπος ....................................................19 0 Βοναπαρτισμός................................................................... 22 -Κρατικός Καπιταλισμός-.................................................. 24 Η Οικονομία της Ε Σ Σ Δ ................................................................26 Η Γραφειοκρατία και η Κυρίαρχη Τάξη ..................................29 Ταξική Εκμετάλλευση και Κοινωνικός Παρασιτισμός .................................................. 31 Δύο Προοπτικός.................................................... - ................... 34 Οι Πιθανοί Δρόμοι της Αντεπανάστασης ...............................36 Είναι Δυνατόν να Μεταρρυθμιστεί -Ειρηνικά» η Γραφειοκρατία; ...................................................39 Το Νέο Κόμμα στην ΕΣΣΔ ........................................................ 41 Η Τέταρτη Διεθνής και η ΕΣΣΔ ............. 44

Β. ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΥ

.......................47 Πρόλογος στην Αγγλική Έ κ δ ο σ η ............................................ 49 Εισαγωγή ...................................................................................... 52 Συζητήσεις Πάνω στο θεουιδόο στο Παρελθόν....................S3

Scanned by CamScanner

ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ................................................ 11

Η Πραγματική Σημασία του Θερμιδόρ .............. Η Μαρξιστική Εκτίμηση της ΕΣΣΔ ................. "" Διχτατορια ταυ Προλεταριάτου *σ. Διχτατορ.α της Γραφειοκρατίας ..................... Η ίστσσ.κη Αναλογία Πρεπει να Επανεκτιμηθεί και να Διορθωθεί θερμ.δορ.ανοί και Γιακομπΐνοι........................

Η Διαρσρα Ανάμεσο στους Ρολους ενός Αστικσύ και ενός Εργατικού Κρότους....... Η Υπετροφια του Γραφειοκρατικού Κεντρισμοϋ μέσα στο Βοναπαρτισμό ..................................... Συμπέρασμα ................—.......................................... Υ σ τ ε ρ ό γ ρ α φ ο ...........................................................................

•55 57

•59 ..63

.66 ..70 72 ..75 .77

Πρόλογος

Οι Εκδόσεις -Α Λ Λ Α Γ Η - και το Εργατικό Επαναστατικό Κόμμα δημοσιεύουν σ αυτό το βιβλίο, σε νέα μετάφραση, δύο σημαντικό κείμενα - σταθμούς στην επιστημονική ανάλυση της Σοβιετικής Ενωσης από έναν από τους πρωτεργάτες της. τον Λεάν Τρότσκι. συναρχηγό του Λένιν στην Ρώσικη Επανάστάση, ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού, και, αργότερα, της Τέ ­ ταρτης Διεθνούς. Το πρώτο κείμενο -Η Ταξική Φύση του Σοβιετικού Κ ρότους· γράφτηκε τον Οχτώβρη του 1933. λίγους μήνες μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία Η συντριπτική ήττα της εργα­ τικής τάξης στην Γερμανία αποκάλυψε την τελεσίδικη πολι­ τική χρεοκοπία της Τρίτης Διεθνούς, κάτω από τον έλεγχο του Στάλιν και της γραφειοκρατίας του. Η Τρίτη Διεθνής από όρ­ γανο της παγκόσμιας επανάστασης είχε πια μετατραπεί σε εργαλείο μιας γραφειοκρατικής κόστας στην ΕΣΣΔ που όχι μόνο ευθυνόταν για τη νίκη του Χίτλερ με τα τυχοδιωχτικά εγκληματικά της λάθη («Πρώτο ο Χίτλερ. και μετά εμ είς'·. -Κ ύ­ ριος εχθρός είναι οι σοσιαλφασίστες σοσιαλδημοκράτες και όχι οι Ναζί·, κλττ.) αλλά και αρνιόταν πεισματικά οποιαδήποτε κριτική τους, από φόβο μην θιχτεί η προνομιούχα παρασιτική της θέση στη σοβιετική κοινωνία. Αναλύοντας την όλη ιστο­ ρική εμπειρία, ο Τρότσκι χάραξε τον προσανατολισμό των επαναστατών στην οικοδόμηση νέων κομμουνιστικών κομμά­ των και μιας νέας. Τέταρτης Διεθνούς, που αναλάμβανε από δω και μπρος την πάλη για την παγκόσμια επανάσταση και την υπεράσπιση της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης. Η στρατηγική στροφή έφερε ξανά στο επίκεντρο το ξήτημα Π ΡΟ ΛΟ ΓΟ Σ

του κοινωνικού χαραχτήρα του σοβιετικού κράτους Ο Τρότσκι Εκανε μια ανεκτίμητη θεωρητική συνεισφορά αναλύοντας την εξελιξη και την ταξική φύση της ΕΣΣΔ αποκρούοντας τους σκεπτικιστές που κάτω από την πίεση της ήττας στη Γερμανια εβλεπαν μια διακοπή της παγκόσμιας επανάστασης και ξέγρα­ φαν τις καταχτήσεις της στη Σοβιετική Ενωση Αυτή η ιστο­ ρική - υλιστική ανάλυση θα είταν αδύνατη χωρίς την υπερ­ άσπιση και ανάπτυξη της διαλεχτικής υλιστικής μεθόδου. Η πάλη για τον διαλεχτικό υλισμό είναι ο κεντρικός άξονας των έργων του Τρότσκι. προπαντός στην κρίσιμη περίοδο που οδηγεί στην ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς και στα πρώτα της χρόνια από τα κείμενο αυτού του βιβλίου, στην μνημειώδη •Προδομένη Επανάσταση» του 1936. και μέχρι τα κείμενα της τελευταίας ιδεολογικής του μάχης, πριν δολοφονηθεί από την Γκε Πε Ου, που περιέχονται στον τόμο «Στην Υπεράσπιση του

Μαρξισμού·. Η υπεράσπιση της Ρωσικής Επανάστασης ενάντια στον ιμ­ περιαλισμό και ενάντια στις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις της απο τον σταλινισμό, όπως και η πάλη για την επέχτοσή της σε παγκόσμια κλίμακα, είταν για τον Τρότσκι πάντα αλληλένδετη με την υπεράσπιση της διαλεχτικής υλιστικής μεθόδου, που οδήγησε στη νίκη του Οχτώθρη 1917 Τα κείμενα αυτού του βιβλίου είναι κορυφαία δείγματα της μαρξιστικής μεθόδου Με την «Τοξική Φύση του Σοβιετικού Κρότους·, ο Τρότσκι δίνει καταλυτικά χτυπήματα στους καν­ τιανούς κοινωνιολόγους, που επιχειρούσαν να καλουπώσουν την αντιφατική σοβιετική πραγματικότητα στα αφηρημένα τους σχήματα Στο άλλο κείμενό του. -Το Εργατικό Κρότος, και το Ζήτημα του θερμιδόρ και του Βοναπαρτισμού·, γραμ­ μένο το 1935. σαν μέρος της επανεξέτασης της μέχρι τότε ανάλυσης και επανεξοπλισμου του κινήματος για την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς υπογραμμίζει την κεντρική σημασία της μεθόδου ως εξής • Ενας επιφανειακός ιδεαλιστικός τρόπος σκέψης που λει­ τουργεί με ηροκαταοκευασμένους τόπους και συνδέει μηχα­ νικό τα ζωντανό προτσές ανάπτυξης, μ'α υτο ύς, εύκολα οδηγεί κάποιον από τον ενθουσιασμό στην κατάπτωση. Μ όνο ο διαλεχτικός υλιορός, που μας διδάσκει νο βλέπουμε κάθε ύπαρξη στα δικό της προτσές εξέλιξης και στη σύγκρουση εσωτερικών

β

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΟΙΗΓ

Λ ύνα μ ε ω/ μ π ο ρ ε ί να π ρ ο σ φ έ ρ ε ι ιη ν α ναγκα ία σ ιαΟ ερύ τηια στη σ κέψ η και στη ύ ρ α α η -

Αυτή η -α να γ κα ία ο τ α θ ε ρ ό ιη ε α στη σ κέψ η και την δράσηε«ναι αδύνατη χωρίς μ.α ιστορική και λο,ικη αναλυση της ζωνιανής μι ιαβαλλομενης πραγματικότητας χωρίς την διαλεχτική ενΟτητα της υποκειμενικής κατανόησης της αντικειμε­ νικής κατοστασης του παρόντος με την ιστορική γνώση του παρελθόντος

Το κείμενο του 1935 αποτελεί ένα εξαιρετικό υπόδειγμα αυτής της ενότητας του λογικού και του ιστορικού στη διαλεχτική υλιστική ανάλυση Η κριτική επανεξέταση των θεωρητι­ κών εννοιών και κατηγοριών της Αριστερής Αντιπολίτευσης που επιχειρεί εδώ ο Τρότσκι ξεκινώντας από τη ζωντανή αντί­ ληψη των εξελίξεων στη Σοβιετική Ενωση συνδυόξεται και συμπίπτει με το ζωντάνεμα της ιστορικής πείρας της Γαλλικής Επανάστασης χωρίς ποτέ να ξεπέφτει στον φορμαλισμό και τις τυπικές αναλογίες, τον αφηρημένο -ιστορικισμό» Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου σε συνδυασμό με κείνη της -Προδομένης Επανάστασης··, είναι όσο ποτέ επίκαιρη για όλα τα μέλη του τροτσκιστικού κινήματος για όλους τους εργάτες και νεολαίους που ρίχνονται τώρα στην ταξική πόλη, και ιδιοίτερα για όσους έρχονται σε ρήξη με τον σταλινισμό και τα γραφειοκρατικό ΚΚ

Τριάντα χρόνια μετά, η κρίση του σταλινισμού όχι μόνο δεν έχει κοπάσει αλλά και μαίνεται σε όλα τα Κ.Κ., στα γραφει­ οκρατικά παραμορφωμένα εργατικό κράτη και την ίδια την ΕΣΣΔ Ο σταλινισμός, γέννημα και τροφοδότης των ηττών της δι­ εθνούς εργατικής τάξης προπολεμικά, βλέπει τώρα τους μη­ χανισμούς του να διασπούνται και να συντρίβονται με τη νέα άνοδο της παγκόσμιας επανάστασης Το κέντρο της κρίσης της γραφειοκρατίας παραμένει στην ίδια την Σοβιετική Ενωση Οι κοινωνικές της αντιφάσεις, που ΠΡΟΛΟΓΟΙ

·

by CamScanner

Η έκδοσή μας συμπίπτει με το 27ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. που με τη σειρά του συμπίπτει με την 30η επέτειο από την ομιλία του Κρούτσεφ στο 20ό Συνέδριο του 1956. όταν ανοιχτό ομολογήθηκαν τα εγκλήματα του σταλινισμού και επαληθεύτηκαν οι καταγγελίες του Τρότσκι και του Τροτσκισμού

Ό ω c C C0

ο

αναλύει ο Τρότοκι ο αυτό το βιβλίο και την «Π ρ ο δ ο μ έν η Επα­ νάσταση*, όχι μόνο διατηοουνται αλλά και είναι πολύ πιο ανα­ πτυγμένες Ονάος ηγέτης της γραφειοκρατίας του Κ ρεμλινο υ, ο Μιχαήλ Γκορμπατσοφ. εμφανίζεται σαν ο μεγάλος - μεταρρυθμιστής που θα λυοει τις οντιφόοεις της Ε Σ Σ Δ Οι -μετα ρρυ θμ ίσ εις του. όμως που στο εσωτερικό ιοοδυναμούν με χαλαρωμα του κεντρικού σχεόιασμου και δυνάμωμα των μηχανισμών των υλι­ κών κινήτρων του κίρδους και της -αυτονομίας - των διευθυν­ τικών στελεχών και τεχνοκρατων στο εξωτερικό περνούν μάσα από νεες προδοτικές συνδιαλλαγές με τον ιμπεριαλισμό στην ριγκανικη του φάση όπως εγκαινιάστηκαν στη σύνοδο της Γενεύης Με άλλα λόγια βρισκόμαστε μπροστά σε μια νβα υπερδεξιά στροφή της αντεπαναστατικής γραφειοκρατικής κόστας που την φερνει στην οξυτερη σύγκρουση με την παγκόσμια επα­ νάσταση και την ιδ.α την σοβιετική εργατική τάξη Ο ι αντιφά­ σεις της σοθ.ετικής οικονομίας και κοινωνίας δε θα λυθούν αλλά θα οξυνθουν με την πολιτική του Γκορμπατοόφ Μπο­ ρούν να λυθουν μόνο με την επέχταση της κοινωνικής επανά­ στασης στην καπιταλιστική Δύση και την ανατροπή της σοβι­ ετικής γραφειοκρατιος με την πολιτική επονάσταση που θα αναγεννήσει τη σοβιετική δημοκρατία. Το μέλλον της ΕΣΣΔ δε θα κριθεί στο 27ο Συνάδριο του ΚΚΣΕ Είναι δεμενο με την πορεία της παγκόσμιας σοσιαλιστι­ κής επανάστασης και την οικοδόμηση της μαρξιστικής της ηγεσίας της Διεθνούς Επιτροπής της Τετάρτης Διεθνούς, του Παγκόσμιου Κόμματος της Σοσιαλιστικής Επανάστασης Οπως ο ίδιος ο Τρότσκι γράφει σ αυτό το βιβλίο •Το πρόβλημά της παγκόσμιος επανάστασης, όπως και το πρόβλημα της Σοβιετικής Ενωσης μπορεί να συνοψιστεί σε μια και μονοδική φόρμουλα ΤΕΤΑ Ρ ΤΗ Δ Ι Ε Θ Ν Η !·

ΣΜ Φλεβάρης 19Θ6

«Ο

ΗΤΑΞΙΚΗΦΥΣΗ ΤΗΙ ΙΟΘΙΕΤίΚΗΐ ΕΝΠΙΗΙ

Η Ταξική Φύση του Σοβιετικού Κράτους

Πώς Τίθεται το Ζήτημα

Το σπάσιμο με την Κομμουνιστική Διεθνή και ο προσανατολισμός προς τη Νέα Διεθνή έχουν θέσει ξανά το ζήτημα του κοινωνικού χαραχτήρα της Ε ΙΓ Δ . Η κατάρρευση της Κομμουνιστικής Διεθνούς δε σημαίνει μήπως και την ταυτόχρονη κατάρρευση του κράτους εκείνου που γεννήθηκε από την Οχτωάριανή Επανάσταση; Πραγματικά, και οι δύο περιπτώσεις εδώ αφορούν μια και την ίδια κυρίαρχη οργάνωση το σταλινικό μηχανισμό. Ο μηχανισμός αυτός έχει εφαρμόσει τις ίδιες ακριβώς μέθοδες, τόσο μέσα στην Ε ΤΤΔ , όσο και στη διεθνή αρένα. Εμείς οι Μαρξιστές δεν υπήρξαμε ποτέ προστάτες του διπλογραφικού συστήματος των μπραντλερικών, σύμφωνα με το οποίο η πολιτική των σταλινικών είναι άψογη στην FZ7A, αλλά καταστροφική έξω από τα σύνορα της ΕΣΣΔ" Είμαστε πεισμένοι πως είναι το ίδιο καταστροφική και στις δύο περιπτώσεις. Αν είναι έτσι, τάτε δεν είναι μήπως απαραίτητο να αναγνωρίσουμε την ταυτόχρονη κατάρ­ ρευση της Κομμουνιστικής Διεθνούς και την καταστροφή της προλεταρι­ ακής βιχτατορίας στην ΕΣΣΔ; Από πρώτη ματιά μια τέτιο επιχειρηματολογία φαίνεται άτρωτη Είναι.

Π Ο ι σοφοί αμερικάνοι μπρα ντλερικοΐ (η ομάδα Λ ο β σ τό ο υ ν) περιπλέκουν το ζήτη­ μα. Η οικονομική πολιτική των σταλινικώ ν είναι, αν αγαπάτε, άψογη, αλλά το πολι­ τικό καθεστώς σ την Ε Σ Σ Δ είναι κακό: δεν υπάρχει δημοκρατία Οι θεωρητικοί αυτοί δ ε ν αναρωτιούνται γιατί, λοιπόν, ο Στά λιν καταστρέφει τη δημοκρατία α «ο ύ η οικονομική πολιτική του είναι οω στή και επιτυχημ ένη : Δ ε ν είναι μήπως ο φόβος ό π αν ετακρατούσε η προλεταριακή δημοκρατία, τ ο κάμμα και η εργατική τάξη θα έκφραζρν με α νησυχία όσο και μ ε βιαιότητα το ν ενθουσιασμό τους γιο την οικονο­ μική του πολιτική;

ΠΩΣ ΤΙΘΕΤΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ

13

όμως λαθεμένη Αφού οι μέθοδες της σταλινικής γραφειοκρατίας είναι ομθίθ>ενεις σ όλους τους τομείς, τα αντικειμενικά αποτελέσματα αυτω/ των μεθόδων εξαρτωνται από εξωτερικές συνθήκες, ή για να χρησιμοποι­ ήσω τη γλωσσά της μηχανικής, από την ανθεχτικότητα του υλικου Η Κομμουνιστική Διεθνής αντιπροσώπευε ένα όργανο που είχε για προοριΟμΟ την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και την εγκαθίδρυση της δ.χτατορίας του προλεταριάτου. Η σοβιετική κυβέρνηση αντιπροσω­ πεύει ένα όργανο για τη διατήρηση των καταχτήσεων μιας ήδη ολοκληρω­ μένης ανατροπής. Τα κομμουνιστικά Κόμματα της Δύσης δεν έχουν καμιά κληρονομιά. Η δύναμή τους (στην πραγματικότητα, η αδυναμία τους) βρίσκεται μέσα τους και μόνο μέσα τους. Τα εννέα δέκατα της δύναμης του σταλινικού μηχανισμού βρίσκεται όχι μέσα του, αλλά στις κοινωνικές αλλαγές που επέφερε η νικηφόρα επανάσταση. Αλλά, αυτή η θεώρηση δε λύνει από μόνη της το ζήτημα: έχει. όμως, μια μεγάλη μεθοδολογική σημασία. Μας δείχνει τώς και γιατί ο σταλινικός μηχανισμός μπόρεσε να καταστρέψει ολοκληρωτικά τη σημασία της σαν τον διεθνή επαναστατικό παράγοντα και όμως να διατηρήσει ένα μέρος της προοδευτικής σημα­ σίας της σαν τον φρουρά των κοινωνικών καταχτήσεων της προλεταρι­ ακής επανάστασης Αυτή η διπλή θέση -μπ ορ ού με να προσθέσουμεαντιπροσωπεύει από μόνη της μια από τις εκδηλώσεις της ανισομέρειας της ιστορικής εξέλιξης. Η σωστή πολίτικη ενός εργατικού κράτους δεν μπορεί να περιοριστεί στην οικοδόμηση μόνο της εθνικής οικονομίας Αν η επανάσταση δεν επεχταθεί στη διεθνή αρένα στη γραμμή της προλεταριακής σπείρας, πρέπει αμετάτρετττα να αρχίσει να συστέλλεται στη γραμμή της γραφει­ οκρατικής σπείρας μέσα στα εθνικά πλαίσια. Αν η διχτατορία t o u προλε­ ταριάτου δε γίνει Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια, πρέπει να οδηγηθεί στην ίδια της την κατάρρευση. Ό λ α αυτά είναι εντελώς αναμφισβήτητα σε μια πλατιά ιστορική προοπτική. Αλλά τα πάντα περιστρέφονται γύρω από συγκεκριμένες ιστορικές περίοδες Μπορεί να πει κανείς ότι η πολιτική της σταλινικής γραφειοκρατίας έχει ήδη οδηγήσει στη διάλυση του εργα­ τικού κράτους. Αυτό είναι το ερώτημα τώρα. Ενάντια στον ισχυρισμό ότι το εργατικά κράτος έχει προφανώς ήδη διαλυθεί εγείρεται πρώτα πρώτα η σημαντική μεθοδολογική θέση του Μαρξισμού. Η διχτατορία του προλεταριάτου έχει εγκαθιδρυθεί διαμέσου μιας πολιτικής ανατροπής κι ενός εμφυλίου πολέμου τριών χρόνων. Η θεωρία της ταξικής κοινωνίας και η ιστορική εμπειρία μαρτυρούν εξίοου ότι η νίκη του προλεταριάτου είναι αδύνατη με ειρηνικές μέθοδες. δηλα­ δή. χωρίς μεγαλειώδεις ταξικές μάχες με τα όπλα στα χέρια. Σ' αυτή την περίπτωση, πώς μπορεί κανείς να κατανοήσει την ανεπαίσθητη, -βαθμι14

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

α ια - α σ τικ ή α ν τ ί η α ν ό σ τ α σ η Μ ί χ ρ ι τώ ρ α , oc κ ά θ ε π ε ρ ίπ τ ω σ η ο ι φ ε ο υ δα ρ χικ ε ς όπ ω ς και οι α σ τ ικ έ ς α ν τ ε π α ν α σ τ ά σ ε ις δ ε ν έ γ ιν α ν π ο τ έ - ο ρ γ α ν ι ­ κ ά -, α λλ ά κα τά κ α ν ό ν α α π α ιτ ο ύ σ α ν τ η ν ε π έ μ β α σ η τη ς σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς χ ε ι ­ ρ ο υ ρ γ ικ ή ς Σε τ ε λ ε υ τ α ία α ν ά λ υ σ η οι θ ε ω ρ ίε ς τ ο υ ρ ε φ ο ρ μ ισ μ ο ύ σ τ ο β α ­ θ μ ό που ο ρ ε φ ο ρ μ ισ μ ό ς γ ε ν ικ ά μ π ο ρ ε ί να α ν α χ θ ε ι σε θ ε ω ρ ία σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι π ά ντα σ τ η ν α ν ικ α ν ό τ η τ ά το υ να κ α τ α λ ά β ε ι ό τ ι ο ι τ α γ κ ο ί α ν τ α γ ω ν ισ μ ο ί είνα ι β α θ ιο ί κο ι α σ υ μ φ ιλ ίω τ ο ι Α π ' ό π ο υ κα ι η π ρ ο ο π τ ικ ή τ ο υ ε ιρ η ν ι κ ο ύ μ ε τα σ χ η μ α τισ μ ο ύ τ ο υ κ α π ιτ α λ ισ μ ο ύ σ ε σ ο σ ια λ ισ μ ό - Μ μ α ρ ξ ισ τ ικ ή θ έ σ η που σ χ ε τίζε τα ι με τ ο ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ικ ό χ α ρ α χ τ ή ρ α τ η ς μ ε τ α β ίβ α σ η ς τ η ς ε ξο υ σ ία ς α π ό τα χ έ ρ ια μια ς τ ά ξ η ς σ τ α χ έ ρ ια μ ια ς ά λ λ η ς τ ά ξ η ς ι σ χ ύ ε ι ό χ ι μ ό ν ο για τις ε π α ν α σ τ α τ ικ έ ς π ε ρ ίο δ ε ς . ό τ α ν η ισ τ ο ρ ία π ρ ο χ ω ρ ά ε ι μ α ν ι­ α σ μ έ να π ρ ο ς τα μ π ρ ο ς , α λ λ ά κ α ι γ ια τ ις π ε ρ ίο δ ε ς τ η ς α ν τ ε π α ν ά σ τ α σ η ς ό τα ν η κ ο ιν ω ν ία κ α τ ρ α κ υ λ ά ε ι π ρ ο ς τα π ίσ ω Ο π ο ι ο ς ι σ χ υ ρ ίζ ε τ α ι π ω ς η σ ο β ιε τ ικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η έ χ ε ι βαθμιαία α λ λ ά ξ ε ι α π ό π ρ ο λ ε τ α ρ ια κ ή σ ε α σ τ ικ ή δ ε ν κ ά νε ι τ ίπ ο τ ε ά λ λ ο , α π ό τ ο ν α γ υ ρ ίζ ε ι α ν ά π ο δ α α ς τ ο π ο ύ μ ε έ τ σ ι, τ ο Φ ιλμ το υ ρ ε φ ο ρ μ ισ μ ο ύ Ο ι α ν τίπ α λ ο ί μ α ς μ π ο ρ ε ί να μ α ς α π α ν τ ή σ ο υ ν , ό τ ι α υ τ ή ε ίν α ι μ ια γ ε ν ι κ ή μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ή π ρ ό τ α σ η , κι ό τ ι α ν ε ξ ά ρ τ η τ α α π ό τ ο π ό σ ο σ η μ α ν τ ι κ ή ε ίν α ι από μ ό ν η τη ς . ε ίν α ι ω σ τ ό σ ο π ο λ ύ α φ η ρ η μ έ ν η γ ια να λ ύ σ ε ι τ ο ζ ή τ η μ α Η α λή θ ε ια είνα ι π ά ν τα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η . Η θ έ σ η γ ια τ ο α σ υ μ φ ιλ ί ω τ ο τ ω ν τ α ξ ι ­ κών α ν τιθ έ σ ε ω ν θ α έ π ρ ε π ε και π ρ έ π ε ι ν α μ α ς κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι σ τ η ν α ν ά λ υ σ ή μας, α λ λ ά δ ε ν μ π ο ρ ε ί να α ν τ ικ α τ α σ τ ή σ ε ι τ α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ η ς Π ρ έ π ε ι κα νείς να δ ιε ισ δ ύ ε ι β α θ ιά σ το υ λ ικ ό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο τ ο υ ίδ ιο υ τ ο υ ι σ τ ο ρ ικ ο ύ π ροτσές Α π α ν τά μ ε

η α λ ή θ ε ια ε ίν α ι ό τ ι έ ν α μ ε θ ο δ ο λ ο γ ι κ ό ε π ι χ ε ί ρ η μ α δ ε ν ε ξ α ν ­

τ λ ε ί το π ρ ό β λ η μ α . Α λ λ ά ό π ω ς και ν ά χ ε ι μ ε τ α β ι β ά ζ ε ι τ ο β ά ρ ο ς τ η ς α π ό δ ε ι ­ ξη ς σ τη ν α ν τ ίθ ε τ η π λ ε υ ρ ά . Ο ι κ ρ ιτ ικ ο ί ε κ ε ί ν ο ι π ο υ θ ε ω ρ ο υ ν τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ ς μ α ρ ξ ισ τή , π ρ έ π ε ι να α π ο δ ε ίξ ο υ ν μ ε π σ ιδ τ ρ ό π ο η μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ί α , π ο υ ε ίχ ε χ ά σ ε ι τ η ν ε ξ ο υ σ ία σ' έ ν α τ ρ ί χ ρ ο ν ο α γ ώ ν α , θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ξ α ν α κ ε ρ ­ δ ίσ ε ι α υ τή τ η ν ε ξ ο υ σ ία χ ω ρ ίς μ ια μ ά χ η . Π α ρ ό λ α α υ τ ά , μ ια κ α ι ο ι α ν τ ί π α λ ο ί μ α ς δ ε ν κ ά ν ο υ ν κ α μ ιά π ρ ο σ π ά θ ε ια ν α ν τ ύ σ ο υ ν α υ τ ή τ ο υ ς τ η ν ε κ τ ί μ η σ η γ ια τ ο σ ο β ιε τ ικ ό κ ρ ά τ ο ς μ ε κ ά π ο ιο υ ε ίδ ο υ ς σ ο β α ρ ή θ ε ω ρ η τ ικ ή

έκφ ραση,

θ ο π ρ ο σ π α θ ή σ ο υ μ ε ε μ ε ίς ν α κ ά ν ο υ μ ε ε δ ώ α υ τ ή τ η δ ο υ λ ι ά γ ι α λ ο γ α ρ ι α σ μ ό το υ ς .

Π Ο Σ Τ ΙΘ Ε ΤΑ Ι Τ Ο Ζ Η Τ Η Μ Α

15

«Η Διχτατορία Πάνω στο Προλεταριάτο» T o mo δ ια δ ε δ ο μ έ ν ο , τ ο π ιο δ η μ ο φ ι λ έ ς και, α π ό π ρ ώ τ η ά π ο ψ η , το πιο α να μ φ ισ β ή τη το ε π ιχ ε ίρ η μ α υ π έ ρ τ ο υ μ η -π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ο ύ χ α ρ α χ τ ή ρ α του σ η μ ε ρ ιν ο ύ σ ο β ιε τ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς β α σ ίζ ε τ α ι σ α υ τ ό π ο υ α φ ο ρ ά τ ο σ τρ α γγά λιο μ α τω ν ε λ ε υ θ ε ρ ιώ ν τ ω ν π ρ ο λ ε τ α ρ ια κ ώ ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν και τ η ν π α ν το δ υ ­ ναμία τη ς γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία ς . Ε ίν α ι, π ρ α γ μ α τ ικ ά , δ υ ν α τ ό ν α τ α υ τ ίσ ο υ μ ε τη δ ιχ τα το ρ ία ε ν ό ς μ η χ α ν ισ μ ο ύ , π ο υ έχει ο δ η γ ή σ ε ι σ τ η δ ιχ τ α τ ο ρ ία ε ν ό ς και μ ό ν ο υ π ρ ο σ ώ π ο υ , με τη δ ιχ τ α τ ο ρ ία τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ σ α ν τά ξ η ς Δ ε ν

έχει ε κ τ ο π ισ τ ε ί από τη πάνω σ τ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο , Ενας τέτιος παραπλανητικός συλλογισμός έχει οικοδομηθεί όχι πάνω σε μια υλιστική ανάλυση του προτσές όπως αναπτύσσεται στην πραγματι­ κότητα. αλλά τιάνω σε καθαρά ιδεαλιστικά σχήματα, πάνω σε καντιανούς κανόνες Ορισμένοι ευγενείς -φίλοι» της επανάστασης έχουν εφοδιάσει τον εαυτό τους με μια πολύ λαμπρή αντίληψη της διχτατορίας του προλε­ ταριάτου. και είναι τελείως ανήμποροι μπροστά στο γεγονός ότι η πρα­ γματική διχτατορία. μ όλη της την κληρονομιά της ταξικής βαρβαρότη­ τας. με όλες τις εσωτερικές της αντιφάσεις, με τα λάθη και τα εγκλήματα της ηγεσίας, δεν μοιάζει καθόλου με την αστραφτερή αυτή εικόνα με την οποία έχουν εφοδιαστεί Με διαψευσμένα τα πιο όμορφα συναισθήματά τους γυρίζουν την πλάτη τους στη Σοβιετική Ένωση. είνα ι κ α θ α ρ ό ό τι η δ ιχ τ α τ ο ρ ία τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ

δ ιχ τα το ρ ία

Πού κοι σε ποιά βιβλίο μπορεί κανείς να βρει μια άψογη συνταγή για την προλεταριακή διχτατορία, Η διχτατορία μιας τάξης δεν σημαίνει, ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση, πως ολόκληρη η μάζα της συμμετέχει πάντα στη διοίκηση του κράτους. Αυτό το έχουμε δει. πρώτα απ' όλα στην περίπτωση των κυρίαρχων τάξεων. Οι ευγενείς κυριαρχούσαν διαμέσου της μοναρχίας, πριν από την οποία ο ευγενής στάθηκε στα πόδια του. Η διχτατορία της μπουρζουαζίας πήρε σχετικά ανεπτυγμένες δημοκρατικές 16

Η Τ Α Ξ ΙΚ Η Φ Υ Σ Η Τ Ο Υ Σ Ο Β Ι Ε Τ Ι Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Ϊ

μ ο ρ φ έ ς μ ο ν ο κ ά τω ο π ό σ υ ν θ ή κ ε ς κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ή ς α ν ό δ ο υ , ό τ α ν η κ υ ρ ί ­ α ρχη τά ξη δτ ν ε ίχ ε να φ ο β η θ ε ί τ ίπ ο τ α Μ π ρ ο σ τ ά σ τ α ίδ ια μ α ς τ α μ ά τ ια π δ η μ ο κ ρ α τία έ χε ι π α ρ α μ ε ρ ισ τ ε ί σ τ η Γ ε ρ μ α ν ία α π ό τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α τ ο υ Χ ιτλ ε ρ με ο λ α τα π α ρ α δ ο σ ια κ ά α σ τ ικ ά κ ό μ μ α τ α σ υ ν τ ρ ι μ έ ν α Σ ή μ ε ρ α , π γε ρ μ α ν ικ ή μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία δ ε ν κ υ β ε ρ ν ά ά μ ε σ α Π ο λ ιτ ικ ά β ρ ίσ κ ε τ α ι ε ν τ ε ­ λώ ς υ π ο τ α γ μ έ ν η σ τ ο ν Χ ι τ λ ε ρ κ α ι τις σ υ μ μ ο ρ ίε ς τ ο υ Π α ρ ό λ α α υ τ ά , η δ ιχτα το ρ ία τη ς μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία ς π α ρ α μ έ ν ε ι α π α ρ α β ία σ τ η σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α . για τί ό λ ο ι οι ό ρ ο ι τ η ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς τ η ς η γ ε μ ο ν ί α ς έ χ ο υ ν δ ι α τ η ρ η θ ε ί κ α ι ε ν ισ χ υ θ ε ί Α π α λ λ ο τ ρ ιω ν ο ν τ α ς π ο λ ιτ ικ ά τ η ν μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ί α , ο Χ ι τ λ ε ρ τ η ν έσω σε έ σ τω και π ρ ο σ ω ρ ιν ά , α π ό τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α π α λ λ ο τ ρ ί ω σ η

Το γε γο ­

νός ότι η μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ία β ρ έ θ η κ ε υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α κ α τ α φ ϋ γ ε ι σ τ ο φ α σ ι­ στικό κα θ ε σ τώ ς δ ε ίχ ν ε ι ό τ ι κ ιν δ ύ ν ε υ ε η η γ ε μ ο ν ί α τ η ς , α λ λ ά κ α θ ό λ ο υ ό τ ι είχε π έσ ε ι.

Προλαβαίνοντας τα παραπάνω επιχειρήματά μας. οι αντίπαλοί μας θα σπεύσουν να αναοκευάσουν. αν και η μπουρζουαζία, σαν μια εκμεταλλεύτρια μειοψηφία μπορεί επίσης να διατηρήσει την ηγεμονία της διαμέσου μιας φασιστικής διχτατορίας, το προλεταριάτο οικοδομώντας μια σοσι­ αλιστική κοινωνία πρέπει να διευθύνει το Ιδιο την κυβέρνησή του. τρα­ βώντας άμεσα όλο και πλατύτερες μάζες ανθρώπων στο καθήκον της διακυβέρνησης. Στη γενική του μορφή, το επιχείρημα αυτό είναι ακατανί­ κητο, αλλά στη δοσμένη περίπτωση δε σημαίνει παρά ότι η τωρινή σοβι­ ετική διχτατορία είναι μια άρρωστη διχτατορία. Οι φοβερές δυσκολίες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε μια απομονωμένη και καθυστερημένη χώρα οε συνδυασμό με τη λαθεμένη πολιτική της ηγεσίας —που οε τελευ­ ταία ανάλυση αντανακλούν επίσης την πίεση της καθυστέρησης και της απομόνωσης— έχουν σαν αποτέλεσμα η γραφειοκρατία να έχει απαλλο­ τρίωσή πολιτικά το προλεταριάτο για να διαψυλάξει, με τις δικές της μέθσδες. τις κοινωνικές της καταχτήσεις. Η ανατομία της κοινωνίας κα­ θορίζεται από τις οικονομικές της σχέσεις. Ό σο οι μορφές της ιδιοχτησίας που έχει εγκαθιδρύσει η Επανάσταση του Οχτώβρη δεν έχουν ανα­ τραπεί. to προλεταριάτο παραμένει η κυρίαρχη τάξη. Οι διατριβές για τη .διχτατορία της γραφειοκρατίας πάνω στο προλετα­ ριάτο· χωρίς μια βαθύτερη ανάλυση, δηλαδή, χωρίς μια σαφή εξήγηση των κοινωνικών ριζών και των ταξικών ορίων της γραφειοκρατικής κυριαρχίας, δεν είναι παρά πομπώδεις δημοκρατικές Φράσεις, εξαιρετικά δημοφιλείς ανάμεσα στους μενσεβίκους. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η συντρι­ πτική πλειοψηφία των σοβιετικών εργατών είναι δυσαρεστημένη με τη γραφειοκρατία και ότι ένα σημαντικό τμήμα τους, σίγουρα 6xt το χειρότε­ ρο. την μισεί Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι αυτή η δυσαρέσκεια δεν -Δ ΙΧ Τ Α Τ Ο Ρ ΙΑ Π Α Ν Ω Σ Τ Ο Π Ρ Ο Λ Ε Τ Α Ρ Ι Α Τ Ο -

17

παίρνει βαιες μαζικές μορφές δεν οφείλεται μόνο στην καταστολή οι εργάτες ψοβρυνται πως θο ανοίξουν το δρόμο στον ταξικό έχθρό αν ανατρέφουν τη γραφειοκρατία Οι αλληλοσυνδεσεις ανάμεσα στη γραφι ιοκρατια και στην τόξη είναι πραγματικό πολύ πιο περίπλοκες απ ότι τις φαντάζονται οι κούφιοι -δημοκράτες·· Οι σοβιετικοί εργάτες θα είχαν ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς τους με το δεσποτισμό του γραφειοκρα­ τικού μηχανισμού. αν είχαν ανοιχτεί μπροστά τους άλλες προοπτικές, αν ο δυτικός ορίζοντας πετουσε τις κόκκινες φλόγες της επανάστασης κι όχι τα μαύρα σύννεφα του φασισμού Οσο δε γίνεται αυτό το προλεταριάτο με σφιγμένα τα δόντια υποφέρει (-α ν έ χ ε τ α ι-) τη γραφειοκρατία, και με αυτή την έννοια την αναννωοίζει σαν το φορέα της προλεταριακής διχτατοριας Σε μια ειλικρινή συζήτηση, κανείς σοβιετικός εργάτης δε θα επι­ θυμούσε να γίνει οικονομία στα βαριά λόγια που απευθύνονται στη σταλι­ νική γραφειοκρατία Αλλα ούτε ένας απ αυτους δε θα δεχόταν πως η αντεπανάσταση έχει ηδη επικρατήσει Το προλεταριάτο είναι η ραχοκοκκαλιά του σοβιετικού κράτους Αλλα στο βαθμό που η κυβέρνηση είναι συγκεντρωμένη στα χέρια μιας ανεύθυνης γραφειοκρατίας, είναι ολοφά­ νερο ότι εχουμε μπροστά μας ένα άρρωστο κράτος Μ πορεί να θεραπευ­ τεί. Οι παραπέρα προσπάθειες θεραπείας δε θα σημαίνουν μια άκαρπη σπαιαλη πολυτίμου χρόνου Το ερώτημα δεν τίθεται σωστά Με την έν­ νοια θεραπεία δεν εννοούμε κάθε είδους τεχνητά μέτρα, αηοκομένα και χωριστά απο το παγκόσμιό επαναστατικό κίνημα , αλλά μιο παραπέρα πάλη κάτωαπο τη σημαία του Μαρξισμού Η ανελέη τη κριτική της σταλινικής γραφειοκρατίας, η εκπαίδευση στελεχώ ν της νέας Διεθνούς, το ξαναζων­ τάνεμα της μαχητικής ικανότητας της παγκόσμιας προλεταριακής πρωτοποριος -α υ τά είναι η ουσία της -θ ερα π εία ς». Αυτά συμπίπτουν με τη βασική κατεύθυνση της ιστορικής προόδου

Στη διάρκεια των λίγων τελευταίων χράνων -που είταν. ωστόσο, αρκε­ τά- οι αντίπαλοι μας μας έχουν πει περισσότερο από μια φορά πως -χύ­ νουμε μάταια το χρόνο μ α ς · με το να καταγινόμαστε με τη θεραπεία της Κομμουνιεπικής Διεθνούς Εμείς δεν υποσχεθήκαμε ποτέ και σε κανέναν πως θα θεραπεύαμε την Κομμουνιστική Διεθνή Αρνηθήκαμε μόνο, μέχρι το αποφασιστικά τεστ, να χαραχτηρίσουμε τον άρρωστο, νεκρά, ή απελπι­ στικά άρρωστο Οπως και νύ χει. δεν χάσαμε ούτε μια μέρο -θεραπεύον­ τας- τον Εκπαιδεύσαμε επαναστατικά στελέχη, και. πράγμα που δεν είναι λιγότερο σημαντικό, προετοιμάσαμε τις βασικές θεωρητικές και προ­ γραμματικές θέσεις της νέας Διεθνούς

18

Η ΤΑΞΙΚΗ ΘΥΤΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΪ

Η Διχτατορία του Προλεταριάτου σαν ένας Ιδεαλιστικός Τύπος Οι κύριοι -κα ντια νο ί- κοινω νιολόγοι (ζητάμε συγνώ μη από τη σκιά το υ Καντ) καταλήγουν συχνά στο συμπέρασμα ό τι η -π ρ α γ μ α τικ ή - διχτατο ρία. δηλαδή μια διχτατορία που ταιριάζει στους ιδανικούς τους κ α νό νες , υπήρξε μόνο οτις μέρες της Παρισινής Κο μμ ού νας, ή σ τη διόρκεια της πρώτης περιόδου της Οχτωβριανής επ ανά στασης, μέχρι τ η ν ειρ ή ν η το υ Μπρεατ ■Λιτόφοκ ή, στην καλύτερη περίπτωση, μέχρι τη Ν έα Ο ικο ν ο μ ικ ή Πολιτική (Ν.Ε.Π.). Αυτό πραγματικό είναι μια π ο λύ κα λή β ο λ ή κοιτά ζεις τον ουρανό και χτυπάς στο κέντρο το σ τόχο σ ο υ 1Αν ο Μ α ρ ξ και ο Έ γ κ ε λ ς ονόμασαν την Παρισινή Κομμούνα -δ ιχ τα το ρ ία το υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ -, είταν μόνο και μόνο λόγω της δύναμης των δ υ να τοτή τω ν που εμ περ ιείχε. Αλλά, από μόνη της, η Κομμούνα δεν είταν ακόμα η δ ιχτα το ρία τ ο υ π ρ ο λ ε ­ ταριάτου. Αφού κατάχτησαν την εξουσία, δεν ή ξεραν κα λά κα λά πώς να την χρησιμοποιήσουν Α ντί να αναλάβουν τ η ν επ ίθ εσ η, δ ίσ τα σ α ν Π α ρά μειναν απομονωμένοι μέσα στον κύ κλο το υ Π αρισιού Δ ε ν τό λ μ η σ α ν να αγγίξουν την κρατική τράπεζα. Δ ε ν μπόρεσαν και πρ α γμ α τικ ά δ εν μ π ο ρούοον ναφέρουν οε πέρας την α νατροπ ή τω ν σ χέσεω ν ιδιοχ τη σ ία ς, για τί δεν ασκούσαν την εξουαία σε εθνική κλίμακα. Σ' α μτά πρ έπ ε ι να π ρ ο σ τ ε ­ θεί η μονομέρεια των μπλανκιστώ ν και οι πρ οκ α τα λή ψ εις τω ν π ρ ο υ ν τ ο ν ικών που εμπόδισαν ακόμα και του ς η γέ τ ε ς το υ κινήμ α το ς να κα τα ν ο ή σ ο υ ν πλήρως την Κομμούνα οαν τη διχτατο ρία το υ πρ ο λετα ρ ιά το υ . Η αναφορά στην πρώτη περίοδο τη ς Ο χ τω β ρ ια νή ς Ε π α ν ά σ τα σ η ς δ εν είναι περισσότερο επιτυχής. Ό χ ι μό νο μέ χ ρι τη ν ειρ ή ν η τ ο υ Μ π ρ εσ τ Λιτόφοκ, ολλά ακόμα και μέχρι το φ θινόπω ρο τ ο υ 1918, το κοινω νικό περιεχόμενα της επανάστασης περιορ ιζό τα ν σε μια μ ικ ροα σ τική α γ ρ ο τ ικ ή ανατροπή και στον εργατικά έλεγχ ο πάνω σ τη ν πα ρα γω γή Α υ τ ό σ η μ α ίν ει ότι η επανάσταση, σ' ό τι αφορά τη ν πράξη της . δεν είχε ακ όμ α π ε ρ ά σ ει τα όρια της αστικής κοινωνίας. Σ τη διάρκεια τη ς πρ ώ της α υ τή ς π ε ρ ίο δ ο υ τα

Η ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ ΣΑΝ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΟΣ Τ Υ Π Ο Ι

19

o c d ifT των σ τρ α τιω τώ ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ σ α ν δ ίπ λ α ■ δ ίπ λ α p c τα σ ο β ιέ τ τω< ε ργα τώ ν »α ι σ υχ νά τα π α ρ α γκ ώ ν ιζ α ν Μ ο ν ο π ρ ο ς τ ο φ θ ιν ό π ω ρ ο το υ Ι9 ΐ& το κυρα τω ν μ ικ ρ ο α σ τικ ώ ν σ τ ρ α τ ιω τ ικ ό - α γ ρ ο τ ικ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν υ π οχώ ρη σ ε λ ίγ ο και οι ε ρ γά τε ς π ρ ο χ ώ ρ η σ α ν μ π ρ ο σ τ ά με τ η ν ε θ ν ικ ο π ο ί η σ η τω ν μέσων π αραγω γής Μ ο ν ο απ α υ τή τ η ν ε π ο χ ή κα ι μ ε τ ά μ π ο ρ ε ί κ ά ν ε ις να μιλήσει για την α πα ρχή μια ς π ρ α γ μ α τικ ή ς δ ιχ τ α τ ο ρ ια ς τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ Αλλά ακόμα και δω είνα ι α π α ρ α ίτ η τ ο να δ ι α τ η ρ ή σ ο υ μ ε μ ε γ ά λ ε ς ε π ιφ υ λά ξεις Σ τη διάρκεια των π ρω τω ν ε κ ε ίν ω ν χ ρ ό ν ω ν η δ ιχ τ α τ ο ρ ία ε ίτ α ν γε ω γρ α φ ικ ό π ερ ιο ρ ισ μ έ νη σ τη ν π α λιά π ε ρ ιο χ ή τ η ς Μ ό σ χ α ς κ α ι α ν α γ κ ά σ τ η κ ε να διεξά­ γει ενα ν τ ρ ίχ ρ ο ν ο π ό λ ε μ ό π ρ ο ς ό λ ε ς τις κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ις , α π ό τη Μ όσχα προς την π ερ ιφ έρ ε ια μέχρι τη Ν Ε Π

Α υ τ ό σ η μ α ίν ε ι ό τ ι μ έ χ ρ ι τ ο 1 9 21 , δ η λ α δ ή ακριβώς

ε κ ε ίν ο π ο υ σ υ ν έ χ ιζ ε α κ ό μ α ε ίτ α ν η π ά λ η ν α ε γκ α θ ιδ ρ ύ -

οο υμε τη δ ιχ τα το ρ ία το υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ σ ε ε θ ν ικ ή κ λ ίμ α κ α

Κ α ι αφ ού η

διχτα το ρία σ ύ μ φ ω να μ ε τη γ ν ώ μ η τ ω ν φ ε υ τ ο μ α ρ ξ ι σ τ ώ ν φ ίλ ισ τ α ίω ν . είχε εξα φ α νισ τεί ό τ α ν ε ιο ά γ α μ ε τ η ν Ν Ε Π υπ ήρ ξε π ο τέ

α υ τ ό σ η μ α ί ν ε ι, γ ε ν ικ ά , πω ς δεν

Γι α υ τ ο υ ς τ ο υ ς τ σ έ ν τ ε λ μ α ν η δ ι χ τ α τ ο ρ ί α τ ο υ π ρ ο λ ε τα ρ ι­

ά του είνα ι α π λά μια α ό ρ ισ τ η έ ν ν ο ια , έ ν α ς ιδ ε α τ ό ς κ α ν ό ν α ς π ο υ δ ε ν μπορεί να π ρ α γ μ α το π ο ιη θ ε ί π ά ν ω σ τ ο ν α μ α ρ τ ω λ ό π λ α ν ή τ η μ α ς Δ ε ν μ α ς ε κ π λ ή σ ­ σει το γ ε γ ο ν ο ς ο τ ι οι " θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί - α υ τ ο ύ τ ο υ ε ίδ ο υ ς , σ τ ο β α θ μ ό π ου δεν κ α τ α γ γ έ λ ο υ ν ο λ ό τ ε λ α τ η ν ίδια τ η λ έ ξ η δ ι χ τ α τ ο ρ ί α . κ ά ν ο υ ν ό τ ι μ π ο ρ ο ύ ν για να ε ξ α ψ α .ισ ο υ ν τ η ν α σ υ μ φ ιλ ίω τ η α ν τ ί θ ε σ η α ν ά μ ε σ α σ τ η ν τε λε υ τα ία και σ τη ν α σ τικ ή δ η μ ο κ ρ α τ ία

Εξαιρετικά χαραχτηριστική από εργαστηριακή και όχι από πολιτική άποψη είναι η παρισινή σέχτα των -Κομμουνιστών - Δημοκρατών- (Σουβαρίν και Σιαι Ηδη το ίδιο το ονσμα δηλώνει μια ρήξη με το Μαρξισμό Στην -Κριτική του Προγράμματος της Γκότα-, ο Μαρξ απόρριψε το όνομα -Σοσιαλδημοκρατία- με βάση το γεγονός ότι βάζει την επαναστα­ τική σοσιαλιστική πάλη κάτω από τον τυπικό έλεγχο της δημοκρατίας Είναι ολοφάνερο οτι δεν υπάρχει καμία διαφορά, σ' ά.τι αφορά τις αρχές, ανάμεσα στους -κομμουνιστές - δημοκράτες- και τους -σοσιαλιστέςδημοκράτες- δηλαδή τους σοσιαλδημοκράτες. Δεν υπάρχει καμιά ουστηρή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον κομμουνι­ σμό Η παράβαση αρχίζει μόνο όταν ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός σαν ένα κίνημα ή σαν ένα κράτος υποτάσσονται όχι στην πραγματική πηγή της ταξικής πάλης, όχι στις υλικές συνθήκες του ιστορικού προτσές, αλλά στην υπερκοινωνική και υπεριστορική αφαίρεση, τη -δημοκρατία», που στην πραγματικότητα είναι ένα όπλο αυτοάμυνας που εξυπηρετεί την μπουρζουαζία ενάντια στην προλεταριακή διχτατορία Στην εποχή του Προγράμματος της Γκότα είταν ακόμα δυνατό να δεις στη λέξη σοσιαλδη­ μοκρατία μόνο ένα λαθεμένο και μη επιστημονικό όνομα για το προλετα-

20

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΓΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ριακώ κ ο μμά π ο υ το π ν ε ύ μ α τ ο υ ε ιτ α ν υ γ ι έ ς

μ ετά

ο λό κλη ρ η η επόμενη

ισ το ρία τη ς α σ τ ικ ή ς και - κ ο ι ν ω ν ικ ή ς » δ η μ ο κ ρ α τ ία ς μ ε τ ά τ ρ ε ψ ε τ η σ η μ α ία του « δ η μ ο κ ρ α τ ικ ο ύ κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ο ύ ( . ) » σ ε σ η μ α ία μ ια ς κ α θ α ρ ή ς τ α ξ ι κ ή ς

( ' ) Εκείνοι που ενδια φ έροντα ι, α ν υ π ά ρ χ ο υ ν τ έ τιο ι. π ρ έ π ε ι ν α γ ν ω ρ ίσ ο υ ν τ η ν -π λα τφ ό ρ μ α - τω ν Ιδιων τω ν -κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ώ ν (I ) δ η μ ο κ ρ α τ ώ ν » . Α π ό τ η ν ά π ο ψ η τ ω ν θεμελίω ν του Μ α ρ ξισ μ ού είνα ι δ ύ σ κ ο λ ο ν α δ ια ν ο η θ ο ύ μ ε π ιο τ σ α ρ λ α τ ά ν ικ ο ν τ ο ­ κουμέντο.

Η ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ ΣΑΝ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

21

Scanned by CamScanner

π ροδ οσ ίος *

Ο Βοναπαρτισμός

Ένας αντίπαλος του^τυπου των Ούρμπανς θα πει πως πραγματικά δεν έχει γίνει ακόμα μια παλινόρθωση του αστικού καθεστώτος, αλλά και ότι δεν υπάρχει πια το εργατικό κράτος το τωρινό σοβιετικό καθεστώς είναι μια υπερταξική ή μια διαταξική βοναπαρτιστική κυβέρνηση. Στην εποχή της ξεκαθαρίσαμε τους λογαριασμούς μας μ' αυτή τη θεωρία. Ιστορικά, ο βοναπαρτισμός είταν και παραμένει η κυβέρνηση της μπουρζουαζίας στην περίοδο κρίσης της αστικής κοινωνίας. Είναι δυνατό και αναγκαίο νο κάνουμε διάκριση ανάμεσα στον -προοδευτικό- βοναπαρτισμό που στα­ θεροποιεί τις καθαρά καπιταλιστικές καταχτήσεις της αστικής επανάστα­ σης και στο βοναπαρτισμό της παρακμής της καπιταλιστικής κοινωνίας, το σπασμωδικό βοναπαρτισμό της παρακμής της καπιταλιστικής κοινωνίας, το σπασμωδικό βοναπαρτισμό της εποχής μας (Φον Πάπεν - Σλάιχερ. Ντόλψους. και ο υποψήφιος για rov ολλανδικό βοναπαρτισμό. Κόλιζν, κλα). Ο βοναπαρτισμός πάντοτε συνεπάγεται πολιτικούς ελιγμούς ανά­ μεσα στις τάξεις, αλλά κάτω από το βοναπαρτισμό, σ' όλες του τις ιστορικές μετεμψυχώσεις, έχει διαψυλαχτεί μια και η ίδια κοινωνική βάση: η αστική ιδιοχτησία Δεν υπάρχει μεγαλύτερος παραλογισμός από το να βγάζεις το συμπέρασμα του αταξικού χαραχτήρα του βοναπαρτιστικού κράτους από τους ελιγμούς του βοναπαρτισμού ανάμεσα στις τάξεις ή από την «υπερταξική· θέση της βοναπαρτιστικής συμμορίας. Τερατώδης ανοησία! Ο βοναπαρτισμός δεν είναι παρά μια από τις ποικιλίες της καπι­ ταλιστικής ηγεμονίας. Αν ο Ούρμπανς θέλει να επεχτείνει την έννοια του βοναπαρτισμού κοι να περιλάβει και το τωρινό σοβιετικό καθεστώς, τότε είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε μια τέτια διευρυμένη ερμηνεία -όμως κάτω από έναν όρο: ότι το κοινωνικό περιεχόμενο του σοβιετικού *βοναπαρτισμού ■ θα οριστεί με την απαιτούμενη καθαρότητα Είναι απόλυτα σωστό ότι η σοβιετική γρα22

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

φ ειοκρατια ο ικ ο δ Ο μ η σ ε τ η ν κ υ ρ ια ρ χ ία τ η ζ π ά ν ω σ τ ο έ δ α φ ο ς τ ω ν ε λ ι γ μ ώ ν α νά μεσα οε τ α ζικ ε ς δ υ ν ά μ ε ις τ ό σ ο ε σ ω τ ε ρ ικ έ ς ο σ ο και δ ιε θ ν ε ίς Σ το βα θ μ ό π ου οι γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ικ ο ί ελιγμοί έ χ ο υ ν σ τ ε φ θ ε ι α π ό τ ο π ρ ο σ ω ­ πικό δ π μ ο ψ η ψ ισ μ α τικ ό κ α θ ε σ τώ ς t o u Σ τ ά λ ι ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ν α μ ι λ ή σ ο υ μ ε για σ ο β ιε τ ικ ό β ο ν α π α ρ τ ισ μ ό Α λ λ ά ε ν ω ο β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό ς κα ι τω ν δ υ ο β ο να π ά ρ τη δ ω ν όπ ω ς και τω ν τ ω ρ ιν ω ν θ λ ι β ε ρ ώ ν α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ ο υ ς έ χ ε ι α να π τυ χ θ εί και α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι π ό ν ω σ τ η β ά σ η ε ν ό ς α σ τ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς ο β ο να π α ρ τισ μ ό ς τ η ς σ ο β ιε τ ικ ή ς γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία ς έ χ ε ι κ ά τ ω α π ο τα π ο δ ιά

ι’

0 ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ 23

canned by CamScanner

του το έδαφ ος ε νό ς σ ο β ιε τ ικ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς Ο ι ο ρ ο λ ο γ ι κ ο ι ν ε ω τ ε ρ ι σ μ ο ί ή cm ισ το ρ ικ ές α ν α λ ο γ ίε ς μ π ο ρ ο ύ ν να χ ρ η σ ι μ ε ύ σ ο υ ν ο α ν ε υ κ ο λ ί α , μ έ τ ο ν έ ν α ή το ν ά λλο τρό π ο, σ τ η ν α νά λυ σ η δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν , ό μ ω ς , ν α α λ λ ά ζ ο υ ν τ η ν κο ινω νική φύση το υ σ ο β ιε τ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς

«Κρατικός Καπιταλισμός» Την τελευταία περίοδο, ο Ουρμπανς, παρεμπιπτόντως, έχει δημιουργή­ σει μια νέα θεωρία: η σοβιετική οικονομική δομή είναι, φαίνεται, μια ποικιλία «κρατικού καπιταλισμού* Η -πρόοδος- έγκειται στο γεγονός ότι ο Ούρμπανς έχει κατέβει από την ορολογική του άσκηση στη σφαίρα του πολίτικου υπερκοδομήματος κάτω στην οικονομική βάση Αλλ αυτό το κατέβασμα -αλλοίμονο'- δεν του έκανε καλό Σύμφωνα με τον Ούρμπανς. η πιο νέα μορφή αυτοάμυνας του αστικού καθεστώτος είναι ο κρατικός καπιταλισμός δεν έχει κανείς παρά να ρίξει μια ματιά στο κορπορατίστικα -σχεδιασμένο- κράτος στην Ιταλία, τη Γερμανία και τις ΕΓΙΑ Συνηθισμένος σε μεγάλες χειρονομίες, ο Ούρμπανς κατατάσσει εκεί και την ΕΣΣΔ θα μιλήσουμε αργότερα γι' αυτό Στο βαθμό που το ζητημα αγγίζει τα καπιταλιστικά κράτη, ο Ούρμπανς καταπι­ άνεται με ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο της εποχής μας Ο μονοπωλι­ ακός καπιταλισμός έχει προ πολλου ξεπεράσει την ατομική ιδιοχτησία στα μέσα παραγωγής και τα σύνορα του εθνικού κράτους. Παρόλα αυτά, η εργατική τάξη, παραλυμένη από τις ίδιες της τις οργανώσεις, στάθηκε ανίκανη να απελευθερώσει έγκαιρα τις παραγωγικές δυνάμεις της κοινω­ νίας από τα καπιταλιστικά τους δεσμό. Από δω πηγάζει η παρατεταμένη εποχή των οικονομικών και πολιτικών σπασμών. Οι παραγωγικές δυνάμεις εξεγείρονται ενάντια στους φραγμούς της ατομικής ιδιοχτησίας και των εθνικών συνόρων Οι αστικές κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να τιθα­ σεύουν την ανταρσία των ίδιων τους των παραγωγικών δυνάμεων μ' ένα αστυνομικό γκλομπ. Αυτή είναι η λεγάμενη -σχειδασμένη οικονομία·. Στο βαθμό που το κράτος προσπαθεί να χαλιναγωγήσει και να πειθαρχήσει την καπιταλιστική αναρχία, μπορούμε να το ονομάσουμε «κρατικό καπιταλι­ σμόΑλλά θα έπρεπε να θυμηθούμε ότι από την αρχή οι Μαρξιστές με την έννοια κρατικός καπιταλισμός εννοούσαν μόνο τις ανεξάρτητες οικονο­ μικές επιχειρήσεις του ίδιου του κράτους. Ό ταν οι ρεφορμιστές ονειρεύ­ ονταν το ξεπέρασμα του καπιταλισμού μέσα από το πέρασμα στους δή­ μους ή την κυβέρνηση όλο και μεγαλύτερου αριθμού μεταφορών και βιομηχανικών επιχειρήσεων οι Μαρξιστές τους αντικρούανε με την απάντηση αυτό δεν είναι σοσιαλισμός, αλλά κρατικός καπιταλισμός. Στη

24

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

συ ν εχ εία όμ ω ς α υ τ ή η έ ν ν ο ια α π ό χ τ η σ ε μ ια ε υ ρ υ ι ε ρ η σ η μ α σ ία κ α ι ά ρ ­ χισε να ε φ α ρ μ ό ζε τα ι σε Ο λ α τα ε ίδ η κ ρ α τ ικ ή ς π α ρ έ μ β α σ η ς σ τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ί α Ο ι Γ ά λ λ ο ι χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τη λ έ ξ η - r t a t i - m · · - < κ ρ α π σ μ ό ς ) μ ε α υ τ ή τ η ν έννοια

Ενώ, στην εποχή της καπιταλιστικής ανόδου στην οποία ο πόλεμος έβαλε ένα τέλος, είταν δυνατό να δούμε -κάτω από ορισμένες πολιτικές προϋποθέσεις- τις ποικίλες μορφές κρατισμού σαν προοδευτικές εκδη­ λώσεις. δηλαδή να θεωρούμε ότι ο κρατικός καπιταλισμός προσπαθεί να οδηγήσει την κοινωνία μπροστά και να διευκολύνει τη μελλοντική οικονο­ μική δουλιά της προλεταριακής διχτατορίας. η τωρινή -σχεδιασμένη οι­ κονομία- πρέπει να ειδωθεί σαν ένα στάδιο που είναι πέρα για πέρα αντιδραστικό: ο κρατικός καπιταλισμός αγωνίζεται να αποκόψει την οικο­ νομία από τον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, να προσαρμόσει τις παραγωγικές δυνάμεις στο προκρούστειο κρεβθάτι του εθνικού κράτους, να περιορίσει τεχνητά την παραγωγή σ' ορισμένους κλάδους και το ίδιο τεχνητά να δημιουργήσει άλλους κλάδους διαμέσου τεράστιων μη κερδοφόρων δαπανών. Η οικονομική πολιτική του σημερινού κράτους —αρχί­ ζοντας από τα φορολογικά τείχη πάνω στο παλιό κινέζικο πρότυπο και τελειώνοντας στα επεισόδια της απαγόρευσης της χρησιμοποίησης μη­ χανών στη -σχεδιασμένη οικονομία- του Χ ίτλερ - πετυχαίνει μια ασταθή ρύθμιση με κόστος να οδηγείται στην παρακμή η εθνική οικονομία, να επέρχεται χάος στις παγκόσμιες σχέσεις και να συντρίθεται ολοκληρω­ τικά το νομισματικό σύστημα, που θα είναι πάρα πολύ αναγκαίο για το οοσιαλιστικά σχεδίασμά. 0 σημερινός κρατικός καπιταλισμός ούτε προ­ ετοιμάζει. ούτε διευκολύνει τη μελλοντική δουλιά του σοσιαλιστικού κρά­ τους. αλλά, αντίθετα, δημιουργεί γι' αυτό τεράστιες επιπρόσθετες δυσ­ κολίες Το προλεταριάτο άφησε να περάσουν μια σειρά ευνοϊκές περίοδες για την κατάληψη της εξουσίας. Έτσ ι δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για τη φασιστική βαρβαρότητα-στην πολιτική. Και για την καταστροφική δουλιά του -κρατικού καπιταλισμού- -στην οικονομία. Μετά την κατάχτηση της εξουσίας, το προλεταριάτο θα έχει να πληρώσει το οικονομικό του τίμημα για τα πολιτικά του λάθη •ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ-

Ψ

25

Scanned by CamScanner

Α λλα ο Ο υ ρ μ π α ν ς ό χ ι μ ο ν ο ε κ θ έ τ ε ι τις ω δ ίν ε ς τ ο υ - κ ρ α τ ι κ ο ύ κ α π ι τ α λ ι ­ σ μ ο ύ ·· -α λ λ ά και τις ε κ τ ιμ ό με το δ ικ ό το υ τ ρ ό π ο Σ τ ο β α θ μ ό π ο υ , γ ε ν ι κ ά , είναι δ υ ν α τό να το ν κ α τ α λ ά β ο υ μ ε λ έ ε ι ό τ ι τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο υ - κ ρ α τ ι κ ο ύ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ - ε ίν α ι κ ά τι το α ν α γ κ α ίο κα ι. ε π ι π λ έ ο ν έ ν α π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ό στά διο σ τη ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς κ ο ιν ω ν ία ς μ ε τ η ν ίδ ια έ ν ν ο ι α π ο υ τ α τ ρ α σ τ ε ίν α ι π ρ ο ο δ ε υτικ ά οε σ ύ γ κ ρ ισ η με τις σ κ ό ρ π ιε ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς Ε ν α τ ό σ ο θ ε μ ε ­ λιώ δες λ ά θ ο ς σ τη ν ε κ τ ίμ η σ η τ ο υ κ α π ι τ α λ ισ τ ικ ο ύ σ χ ε δ ι α σ μ ο ύ ε ίν α ι ι κ α ν ό να θάψει μια ο π ο ια δ η π ο τ ε π ρ ο σ έ γ γ ι σ η

Η Οικονομία της ΕΣΣΔ

Παρόλα αυτά, εκείνο που μας ενδιαφέρει περισσότερο μέσα στα πλαί­ σια αυτής της ανάλυσης είναι η προσπάθεια που κάνει ο Ούρμπανς να περιλάθει και την οικονομία της ΕΣΣΔ κάτω από τον όρο «κρατικός καπι­ ταλισμός- Και κάνοντάς το αυτόοναφέρεται-ποιός θα το πίστευε1-σ τον Λένιν Δεν υπάρχει παρά μόνο ένας τρόπος για υπ εξηγήσει κανείς αυτή την αναφορά σαν αιώνιος εφευρέτης, που δημιουργεί κάθε μήνα μια καινούργια θεωρία ο Ούρμπανς δε θρίσκει το χρόνονα διαβάσει τα βιβλία στα οποία αναφέρεται Ο Λένιν πραγματικά χρησιμοποίησε τον όρο - κρα­ τικός καπιταλισμός-, όχι για τη σοβιετική οικονομία σαν όλο. αλλά για ένα ορισμένο μόνο τμήμα της τις ξένες εκχωρήσεις, τις μικτές βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις, και. ενμέρες τους αγρότες και κύρια τις κουλάκικες κοπερατίβες κάτώ από κρατικά έλεγχο. Δεν υπάρχει αμφιβο­ λία ότι όλα αυτό είναι στοιχεία του καπιταλισμού, κι αφού ελέγχονται από το κράτος, κι ακόμα λειτουργούν σαν μικτές επιχειρήσεις με την άμεση συμμετοχή του. ο Λένιν υπό όρους, ή. σύμφωνα με την ίδια του την έκ­ φραση -σε εισαγωγικά», αποκαλεί ουτά το οικονομικά σχήματα, -κρατικό καπιταλισμό- Ο καθορισμός αυτού του όρου βασίστηκε στο γεγονός ότι αφορούσε ένα προλεταριακό κι όχι ένα αστικό κράτος Τα εισαγωγικά σκόπευαν να δόσουν έμφαση σ αυτήν ακριβώς την καθόλου ασήμαντη διαφορά. Ομως στο βαθμό που το προλεταριακό κράτος δεχόταν το ιδιωτικό κεφάλαιο και του επέτρεπε μέσο σε καθορισμένα πλαίσια να εκμεταλλεύεται τους εργάτες, προστάτευε τις αστικές σχέσεις κάτω από τη μια φτερούγα του. Μ αυτή την αυστηρά περιορισμένη έννοια, θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για -κρατικό καπιταλισμό·. Ο Λένιν παρουσίασε τον ίδιο αυτό όρο στην περίοδο της μετάβασης προς την ΝΕΠ, όταν προϋπόθετε ότι οι εκχωρήσεις και οι «μικτές επιχει-

26

Μ ΤΑΞΙΚΗ ·Υ Χ Η ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ρ η ο ε ις - δ η λ α δ ή οι επιχειρήσεις π ο υ β α σ ίζ ο ν τ α ν σ τ η σ ύ ν δ ε σ η του ·ρ ά τους και το υ ιδ ϊω ίικ ο υ κ ε φ ά λ α ιο υ θα κ α τ α Α ό μ β α « α ν μ ια κ υ ρ ία θ έ σ η σ τ η ο ο β ιε η « η o .n o v o p ia δ ιπ Α ο σ τα κ α θ α ρ ά κ ρ α τ ικ α τ ρ α σ τ κα ι σ υ ν δ ι κ ά τ α Σ ε αντιπαράθι ση μ ι ι.ς κρατικες κ α π ιτ α λ ισ τ ικ έ ς επιχειρήσεις - δ η λ α δ ή ε κ ­ χωρήσεις κ λ π - ο Λ έ ν ι ν όρισε τα σοβιετικά τραστ »αι συνδικάτα σ α ν -επι-

χ α ρ ή ο ι ις σ υ ν ε π ο ι/ ς σ ο σ ια λ ισ τ ικ ο ύ iu n o u ·

Ο Λ ί ν ι ν ο ρ α μ α τ ιζ ό τ α ν τ η ν παραπέρα α να π τύ ξ ε ι τη ς σ ο β ιε τ ικ ή ς ο ικ ο ν ο μ ία ς τ η ς β ι ο μ η χ α ν ι ο ς ιδ ια ίτ ε ­ ρα σα ν έ να σ υ ν α γ ω ν ισ μ ό α ν ά μ ε σ α σ τ ο ν κ ρ α τ ικ ό κ α π ιτ α λ ισ μ ό κα ι τις κ α ­ θαρά κ ρ α τικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις Π ισ τε ύ ο υ μ ε ό τ ι ε ίν α ι πια κ α θ α ρ ό μ έ σ α σ ε π ο ια π Α α ιο .α χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ ε ο Λ έ ν ιν α υ τ ό ν τ ο ν ό ρ ο , π ο υ έ β α λ ε τ ο ν Ο υ ρ μ π α ν ς σ ε π ε ι ρ α σ μ ό Γ ια ν α ο ­ λ ο κ λ η ρ ώ σ ο υ μ ε τ η θ ε ω ρ η τ ικ ή ε κ μ η δ έ ν ι σ η τ ο υ η γ έ τ η τ η ς - Λ έ ν ι ν ( ' ) Μ π ο υ ν τ » . π ρ ε π ε ι να υ π ε ν θ υ μ ί σ ο υ μ ε π ω ς α ν τ ί θ ε τ α μ ε τις α ρ χ ικ ό ς π ρ ο σ δ ο ­ κίες το υ Λ έ ν ιν ο ύ τ ε ο ι ε κ χ ω ρ ή σ ε ις ο ύ τ ε ο ι μ ικ ρ έ ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς έ π α ιξ α ν ο π ο ιο ν δ ή π ο τ ε α ξ ιό λ ο γ ο ρ ο λ ο σ τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς σ ο β ι ε τ ικ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς Τώ ρα πια δ ε ν έ χ ε ια π ο μ ε ί ν ε ι τ ίπ ο τ α , γ ε ν ι κ ά α π ό α υ τ έ ς τ ις -κ ρ α τ ι κ ο κ α π ι τ α λ ισ τ ικ έ ς - ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις Α π ό τ η ν ά λ λ η τα σ ο β ιε τ ικ ά τ ρ α σ τ π ο υ η τ ύ χ η τ ο υ ς φ α ινό τα ν τ ό σ ο ζ ο φ ε ρ ή σ τ η ν α υ γ ή τ η ς Ν Ε Π . γ ν ώ ρ ι σ α ν μ ια γ ι γ ά ν τ ι α α ν ά ­ π τυ ξ η σ τα χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ ο θ ά ν α τ ο τ ο υ Λ έ ν ι ν . Έ τ σ ι , α ν ε π ρ ό κ ε ι τ ο ν α χ ρ η σ ι ­ μ ο π ο ιή σ ε ι κ α ν ε ίς τ η ν ο ρ ο λ ο γ ί α τ ο υ Λ έ ν ι ν . ε υ σ υ ν ε ί δ η τ α κ α ι μ ε μ ια κ ά π ο ια κ α τα ν ό η σ η το υ θ έ μ α τ ο ς , θ α έ π ρ ε π ε ν α π ε ι π ω ς η σ ο β ι ε τ ικ ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τυ ξ η ξ ε π έ ρ α σ ε ο λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ά τ ο σ τ ά δ ι ο τ ο υ - κ ρ α τ ι κ ο ύ κ α π ι τ α λ ι ­ σ μ ο ύ - και ξ ε δ ιπ λ ώ θ η κ ε μ έ σ α α π ό τ ο κ α ν ά λ ι τ ω ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν τ ο υ « σ υ ν ­

Εδώ. ωστόσο, πρέπει επίσης να προλάβουμε κάθε πιθανή παρανόηση, κι αυτή τη φορά ακριβώς του αντίθετου χαραχτήρα Ο Λένιν διάλεγε τους όρους του με ακρίβεια. Αποκαλούσε τα τραστ όχι σοσιαλιστικές επιχειρ«ν σεις, όπως τις χαροχτηρίζουν σήμερα οι σταλινικοί, αλλά επιχειρήσεις •σοσιαλιστικού τύπου*. Κάτω από την πέννα του Λένιν. αυτή η λεπτή ορολογική διάκριση σήμαινε ότι τα τραστ θα έχουν το δικαίωμα να λέγον­ ται σοσιαλιστικά όχι τυπικά, όχι δηλαδή, από την τάση τους, αλλά από το γνήσιο περιεχόμενά τους, αφού θα έχει επαναστατικοποιηθεί η αγροτική οικονομία, αφού θα έχει συντρίβει η αντίθεση της πόλης με το χωριό, αφού θα έχουν μάθει οι άνθρωποι να ικανοποιούν πλήρως όλες τις αν­ θρώπινες ανάγκες, με άλλα λόγια, μόνο σε αναλογία με μια αληθινή σοσι­ αλιστική κοινωνία που θο έχει ορθωθεί πάνω στις βάσεις της εθνικοποι­ ημένης βιομηχανίας και της κολλεχτιβοποιημένης αγροτικής οικονομίας 0 Λένιν καταλάβαινε πως η επίτευξη αυτού του σκοπού θο απαιτούσε την επιτυχή εργασία δύο ή τριών γενεών και επιπλέον, την άρρηχτη σύνδεση με την ανάπτυξη της διεθνούς επανάστασης Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΙΣΔ

27

Scanned by CamScanner

ε π ο ύ ς σ ο σ ια λ ισ τ ικ ο ύ τ ύ π ο ι/ ·.

Για να σ υ ν ο ψ ίσ ο υ μ ε Μ ε τ ο ν ό ρ ο κ ρ α τ ικ ό ς κ α π ιτ α λ ισ μ ό ς , μ ε τη ν αυ­ σ τη ρ ή έ νν ο ια τη ς λ έ ξ η ς , π ρ έ π ε ι να ε ν ν ο ο ύ μ ε τ η δ ι ε ύ θ υ ν σ η τ ω ν β ιο μ η χα ­ νικώ ν και ά λλ ω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν α π ό τ ο α σ τ ικ ό κ ρ ά τ ο ς γ ια δ ικ ό τ ο υ λο γα ρ ι­ α σμό ή τη - ρ υ θ μ ι σ τ ι κ ή - π α ρ έ μ β α σ η τ ο υ α σ τ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς σ τ ις εργα σ ίες τω ν ιδιω τικώ ν κ α π ιτα λ ισ τ ικ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν Μ ε τ ο ν ό ρ ο κ ρ α τ ικ ό ς καπιτα­ λ ισ μ ό ς - σ ε ε ισ α γ ω γ ικ ά - ο Λ έ ν ι ν ε ν ν ο ο ύ σ ε τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ια κ ο ύ κ ρ ό το υ ς πά νω σ τ ις ιδ ιω τικ έ ς κ α π ιτ α λ ισ τ ικ έ ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς κα ι σ χέ σ ε ις Ο ύ τ ε έ να ς α π ό α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς ο ρ ισ μ ο ύ ς δ ε ν έ χ ε ι ε φ α ρ μ ο γ ή α π ό καμιά ά πο ψ η σ τη σ η μ ε ρ ιν ή σ ο β ιε τ ικ ή ο ικ ο ν ο μ ία Π α ρ α μ έ ν ε ι μ ε γ ά λ ο μ υ σ τ ή ρ ιο το σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο ο ικ ο ν ο μ ικ ό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο π ο υ ο ίδ ιο ς ο Ο ύ ρ μ π α ν ς δ ίν ε ι στην α ντίλ η ψ ή το υ για τ ο ν σ ο β ιε τ ικ ό - κ ρ α τ ι κ ό κ α π ι τ α λ ι σ μ ό -

Γ ια να το πούμε

m o κα θα ρά η τ ε λ ε υ τ α ία τ ο υ θ ε ω ρ ία ε ίν α ι ο λ ό κ λ η ρ η χ τ ι σ μ έ ν η π ά ν ω σε ένα τσ ιτά το π ο υ δ ε ν τ ο δ ιά β α σ ε σ ω σ τ ά

28

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΤΑΞΗ

29

ca n n e d

Υπάρχει, ωστόσο, άλλη μια θεωρία που αφορά τον -μ η π ρ ολετα ρ ια κόχαραχτήρα του σοβιετικού κράτους, πολύ πιο έξυπνη, πολύ πιο προσ­ εγμένη. αλλά καθόλου πιο σοβαρή. Ο γάλλος σοσιαλδημοκράτης Λουσιάν Λορά. σύντροφος του Μπλουμ και δάσκαλος του Σουβαρίν έχει γράψει ένα βιβλιαράκι όπου υποστηρίζει την άποψη ότι η σοβιετική κοινωνία, που δεν είναι ούτε προλεταριακή, ούτε αστική, αντιπροσωπεύει έναν απ ολύ­ τως καινούργιο τύπο ταξικής οργάνωσης, γιατί η γραφειοκρατία όχι μόνο κυριαρχεί πολιτικά πάνω στο προλεταριάτο, αλλά και το εκμετα λλεύετα ι οικονομικά, καταβροχθίζοντας εκείνη την υπεραξία που μέχρι τώρα έπεφτε στον κλήρο της μπουρζουαζίας. Ο Λορά ντύ νει τις αποκαλύψεις του με τις βαρυσήμαντες φόρμουλες του «Κεφάλαιου», και μ αυτό το ν τρόπο δίνει μια επίφαση βαθύτητας στην επιφανειακή και καθαρά περι­ γραφική -κοινωνιολογία- του. Ο ερανιστής Λορά αγνοεί προφανώς πως ολόκληρη η θεωρία του έχει ήδη διατυπωθεί, αλλά με πολύ περισσότερη θέρμη και λαμπρότητα, πάνω από 30 χρόνια πριν, από το ν ρω σο-πολω νό επαναστάτη Μαχάϊσκι, που είταν ανώτερος από το γά λλο εκχυδαιστή του στο ότι δεν περίμενε ούτε την Οχτωβριανή Επανάσταση ούτε τη σταλινική γραφειοκρατία για να ορίσει «τη διχτατορία του π ρ ολετα ρ ιά το υ- σαν μια σκαλωσιά για τα διοικητικά πόστα μιας εκμεταλλεύτριας γραφειοκρατίας. Αλλά ακόμη κι ο Μαχάϊσκι δεν είδε αυτή τη θεωρία σ τον ύπνο το υ: απλά •εμβάθυνε·, κοινωνιολογικά και οικονομικά, στις αναρχικές π ροκαταλή­ ψεις ενάντια στον κρατικό σοσιαλισμό. Π α ρ ά λληλα ο Μαχάϊσκι χρ η­ σιμοποίησε επίσης φόρμουλες του Μαρξ αλλά μ" έναν πολύ πιο συνεπή τρόπο απ' ότι ο Λορά: σύμφωνα με τον Μαχάϊσκι, ο συγγραφ έας του «Κεφάλαιου» συγκάλυψε, με μια εοκεμμένη κακεντρέχεια. στις διατυπώ­ σεις του για την αναπαραγωγή (τόμος II), το μερίδιο εκείνο της υπεραξίας που θα καταβροχθίζονταν από τη σοσιαλιστική ιντελλιγκέντσια (τη γρ α ­ φειοκρατία).

by C a m S c a n n e r

Η Γραφειοκρατία και η Κυρίαρχη Τάξη

Στις μερες μας μια -θεωρία- αυτού του είδους, αλλά χωρίς να εκθέσει τον Μαρξ τον εκμεταλλευτή υπερασπίστηκε ο Μιασνικοψ. που διακή­ ρυξε οτι η διχτατορια του προλεταριάτου στην Σοβιετική Ενωση είχε υποσκελιστεί απο την ηγεμονία μιας νέας τάξης της κοινωνικής γραφει­ οκρατίας. ΚατάπόσαπιθανΟτηταοΛοράδανειστηκε τηθεωρίο του αμεσα ή έμμεσα ακριβώς από τον Μιασνικοψ ντυνοντάς την μόνο με ένα σχολα­ στικά «πολυμαθή- αέρα Για να ολοκληρώσουμε την εικόνα θα πρέπει να προσθέσουμε επίσης πως ο Λορά έχει αψομοιωσει όλα τα λάθη (και μόνο τα λάθη) της Ρόζος Λουξεμπουργκ, κιανόμεσά τους ακόμα κι εκείνα που η ίδια είχε αποκηρυξει Ας εξετάσουμε όμως από πιο κοντά την ιδ.α τη θεωρία- Η τάξη είναι μια εξαιρετικό σημαντική και επιπλέον μια επιστημονικά καθορισμένη έννοια για έναν Μαρξιστή Μια τάξη ορίζεται όχι μόνο από τη συμμέτοχη της στη διανομή του εθνικού εισοδήματος, αλλά και από τον ανεξάρτητο ρόλο της στη γενική δομή της οικονομίας κα» τις ανεξάρτητες ρίζες της στα οικονομικά θεμέλια της κοινωνίας Κάθε τάξη (η φεουδαρχικη αριστοκρατία η αγροτια η μικρομπουρζουαζία η καπιταλιστική μπουρ­ ζουαζία και το προλεταριάτο) εγκαθιδρύει τις δικές της ειδικές μορφές ιδιοχτησιας Η γραφειοκρατία δεν εχει κανένα απ ολα αυτά τα κοινωνικά χαραχτηριστικα Δεν εχει καμία ανεξάρτητη θέοη στο προτσές της παρα­ γωγής και της διανομής Δεν έχει ανεξάρτητες ρίζες ιδιοχτησιας Οι λει­ τουργίες της σχετίζονται βασικα με την πολιτική τεχνική της ταξικής κυριαρχίας Η ύπαρξη μιας γραφειοκρατίας, σ όλες τις ποικιλίες των μορφών της και των δ.οψορων της σε ειδικό βάρος, χαραχτηριζει κόθε ταξικό καθεστώς Η εξουσία της έχει έναν αντανακλώμενο χαραχτήρα Η γραφειοκρατία είναι άρρηχτα δεμένη με μια κυρίαρχη οικονομικά τάξη, τρέφεται από τις κοινωνικές ρίζέό της. κρατιέται και πέφτει μ' αυτήν την τάξη

30

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ταξική Εκμετάλλευση και Κοινωνικός Παρασιτισμός

Ο Λορά θα πει πως -δεν εναντιώνεται- στο να πληρώνεται η γραφει­ οκρατία για την εργασία της. στο βαθμό που εκπληρώνει τις αναγκαίες πολιτικές, οικονομικές κοι πολιτιστικές λειτουργίες. Αλλά, εδώ πρόκειται για την ανεξέλεχτη απαλλοτρίωση ενός απόλυτα δυσανάλογου τμήματος του εθνικού εισοδήματος από τη γραφειοκρατία. Κι ακριβώς μ ’ αυτή την έννοιο είναι που εμφανίζεται οαν -εκμεταλλεύτρια τά ξη -. Αυτό το επιχεί­ ρημα, που βασίζεται σε αναμφισβήτητα γεγονότα, παρόλα αυτά, δεν αλ­ λάζει την κοινωνική φυσιογνωμία της γραφειοκρατίας. Πάντα και σε κάθε καθεστώς, η γραφειοκρατία καταβροχθίζει ένα όχι μικρό τμήμα της υπεραξίας. Δεν θα είταν χωρίς ενδιαφέρον, λόγου χάρη, να υπολογίσουμε τί μερίδα από το εθνικό εισόδημα καταβροχθίζεται από τις φασιστικές ακρίδες στην Ιταλία ή τη Γερμανίαΐ Αλλά αυτό το γεγονός, όχι μικρής σημασίας από μόνο του, είναι εντελώς ανεπαρκές για να μετα­ τρέψει τη φασιστική γραφειοκρατία σε μια σνεξόρτηταη κυρίαρχη τάξη. Η γραφειοκρατία είναι ο μισθοφόρος της μπουρζουαζίας. Η αλήθεια είναι άτι αυτός ο μισθοφόρος κάθεται στο σβέρκο του αφεντικού του. π ολλές φορές του παίρνει από το στόμα τα πιο καλά κομμάτια, κι από πίσω τον φτύνει κιόλας. Πες ότι θέλεις -ό τ ι είναι ο πιο επαχθής μισθοφόρος! Αλλά, παρόλα αυτά, δεν είναι παρά ένας μισθοφόρος. Η μπουρζουαζία μένει μαζί του γιατί, χωρίς αυτόν, και η ίδια και το καθεστώς της θα πηγαίνανε κυριολεχτικά κατά διαβόλου. ΤΑΞΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΙΤΙΣΜΟΙ

3Τ

Ο.τιέιπωθηκε παραπάνω, mutata mutandis (αλλάζοντας αυτό nou πρέn ti να αλλαχτεί) ισχύει κάλλισια και για την σταλινική γραφειοκρατία Καταβροχθίζει, σπαταλά και καταχράται ίν α σημαντικά μέρος του εθνι­ κού εισοδήματος Η διεύθυνσή της κοστίζει πολύ ακριβά στο προλεταρι­ άτο Στη σοβιετική κοινωνία κατέχει μια εξαιρετικά προνομιακή θέση και 6χι μάνομε την έννοια άτι έχει πολιτικά και διοικητικά προνάμιο αλλά και με την έννοια άτι κατέχει ττράστια υλικά πλεονεχτήματα Όμω ς, τα με­ γάλα διαμερίσματα, ταπιό νόστιμα φιλέτα και ακόμα οι ΡάλςΡόις δεν είναι αρκετά για να μεταμορφώσουν τη γραφειοκρατία σε μια ανεξάρτητη κυ­ ρίαρχη τάξη Η ανισότητα, και πολύ περισσότερο μια τέτια κραυγαλέα ανισότητα θα ειταν βέβαια απολύτως αδύνατη σε μια σοσιαλιστική κοινωνία Σε αντί­ θεση με τα επίσημα και μιοοεπισημα ψέματα, το σημερινό σοβιετικό καθε­ στώς δεν είναι σοσιαλιστικό, αλλά μεταβατικό Φέρνει ακόμα μέσα του την τερατώδη κληρονομιά του καπιταλισμού, ιδιαίτερα την κοινωνική ανισό­ τητα. όχι μόνο ανάμεσα στη γραφειοκρατία και το προλεταριάτο, αλλά και μέσα στην ίδια την γραφειοκρατία όπως και μέσα στο προλεταριάτο Στο δοσμένο στάδιο, η ανισότητα συνεχίζει να είναι, μέσα σε ορισμένα όρια, το αστικό όργανο της σοσιαλιστικής προόδου: οι διαφορές ατούς μισθούς, στα πριμ, κ λ α . είναι σαν κίνητρα για την άμιλλα. Ο μεταβατικός χαραχτήρας του σημερινού συστήματος, ενώ εξηγεί την ανισότητα με κανένα τρόπο, δεν δικαιολογεί τα τερατώδη αυτά, φανερό και μυστικά, προνόμια που διεκδικούν για τον εαυτό τους οι ανεξέλεγχτες κορυφές της γραφειοκρατίας Η Αριστερή Αντιπολίτευση δεν περίμενε την αποκάλυψη του Ουρμπανς. του Λορά. του Σουβαρίν, της Σιμόν βέιλ* κλπ. για να ανακοινώσει ότι η γραφειοκρατία σε όλες της τις εκδηλώσεις

(") Εχοντας πέσει σε μαύρη απελπισία από τα · ανεπιτυχή · πειράματα της διχτατορΐας του προλεταριάτου, η Σιμόν Βέιλ έχει βρει παρηγοριό σ' ένα νέο επάγγελμα την υπεράσπιση της προσωπικότητάς της ενάντια στην κοινωνία Η ξεθωριασμένη φόρμουλα του φιλελευθερισμού, αναζωογονημένη με φτηνές αναρχικές υμνολογΐεςΐ Και να σκεφτείς - η Σιμόν Βέιλ μιλόει υπεροπτικό για τις δικές μας -ψευδαι­ σθήσεις ■ Αυτή και οι όμοιοί της χρειάζονται πολλά χρόνια επίμονης καρτερικότη­ τας για να απελευθερώσουν τον εαυτό τους από τις πιο αντιδραστικές προκαταλή­ ψεις της κατώτερης μεοαίος τάξης Οπυς ακριβώς πρέπει, οι καινούργιες της απόψεις έχουν βρει λιμάνι ο' ένα όργανο που προφανώς ειρωνικό έχει το όνομα. Η Προλεταριακή Επονόστοοιγ Αυτή ή έκδοση του Λουζών ταιριάζει ιδιαίτερα σε μελαγχολικούς επονοστότες. σε πολιτικούς ρανπέρηδες. που ζρυν με τα μερίαματα από το κεφάλαιο των αναμνήσεων τους, και σε εξεζητημένους στοχαστές που θα προσχωρήσουν ίσως στην επανάσταση όταν θα έχει γίνει.

32

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

αηυουνθέ κ ι ιπ» ηθική μπάρα της σοβιετικής κοινωνίας, γεννά μια οξεία και νόμιμη δυσαρέσκεια ανάμεσα στις μάζες και προετοιμάζει το έδαφος για μεγάλους κίνδυνους Παρόλα αυτά τα προνόμια της γραφειοκρατίας από μόνο τους δεν αλλάζουν τις βάσεις τής σοβιετικής κοινωνίας, γιατί η γραφειοκρατία αντλεί τα προνόμιά της όχι από κάποιες ειδικές ιδιοχτησιακίς σχέσεις ιδιαίτερες γι αυτήν σαν «τάξή*, αλλά από εκείνες τις σ χ ί ­ σεις ιδιοχτηοιος που δημιουργήθηκαν από την Οχτωβριανή Επανάσταση, και που είναι βασικά επαρκείς για την διχτατορία του προλεταριάτου Για να το πούμε πιό απλά, στο βαθμό που η γραφειοκρατία ληστεύει το λαο (κι αυτό γίνεται με χίλιους δυό τρόπους από κάθε γραφειοκρατία), έχουμε να κάνουμε Οχι με μια τοξική εκμετάλλευση, με την επιστημονική έννοια του όρου αλλά με έναν κοινωνικά ποροσιτισμά, αν και σε μια πολύ πλατιά κλίμακα Στην διάρκεια του μεσαίωνα ο κλήρος αποτελούσε μια τάξη ή μια κατάσταση στο βαθμό που η κυριαρχία του εξαρτιόταν από ενα ιδιαίτερο σύστημα έγγειος ιδιοχτησίας και αναγκαστικής εργασίας Η ση­ μερινή εκκλησία αποτελεί όχι μια εκμεταλλεύτρια τάξη, αλλά ένα παρασιτικό σώμα θα είταν ανόητο να μιλήσουμε σήμερο. για τον αμερικάνικο κλήρο σαν μια ιδιαίτερη κυρίαρχη τάξη, αν και είναι οναμφισβήτητο ότι οι παπάδες των διαφόρων αποχρώσεων και δογμάτων καταβροχθίζουν στις Ενωμένες Πολιτείες ένα μεγάλο μέρος της υπεραξίας Στα χα ροχτηρισπκά του παρασιτισμού της. η γραφειοκρατία το ίδιο όπως και ο κλήρος, μοιάζει με το λούμπεν - προλεταριάτο, που επίσης δεν εκπροσωπεί, όπως είναι γνωστό, μια ανεξάρτητη «τά ξ η ·.

ΤΑΞΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΙΤΙΣΜΟΣ

33

Δύο Προοπτικές Το ζήτημα θα ορθωθεί μπροστά μας. καθαρό και ανάγλυφο, αν το δούμε όχι από την στατική, αλλά από την δυναμική του πλευρά. Σπαταλωντας αντιπαραγωγικά ένα τεράστιο μέρος του εθνικού εισοδήματος, η σοβιετική γραφειοκρατία ενδιαφέρεται ταυτόχρονα, από την Ιδια της τη λειτουργία για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας όσο πιο μεγάλο είναι το εθνικό εισόδημα, τόσοπιό πλούσιο είναι το πακέτο των προνομίων της Ταυτόχρονα πάνω στα κοινωνικά θεμελια του σοβιετικού κράτους, η οικονομική και πολιτιστική εξύψωση των εργαζόμενων μαζών πρέπει να τείνει στην υπονόμευση των ίδιων των βάσεων της γραφειοκρα­ τικής κυριαρχίας Είναι καθαρό: στο φως της αισιόδοξης αυτής ιστορικής παραλλαγής αποδείχνεται ότι η γραφειοκρατία δεν είναι παρά ένα όργανο -ένα κακό και δαπανηρό ό ρ γα ν ο - του σοσιαλιστικού κράτους. Αλλά σπαταλωντας ένα Ολο και μεγαλύτερο μέρος του εθνικού εισοδή­ ματος και καταστρέφοντας τις βασικές αναλογίες της οικονομίας- θα μας αντιταξει κάνεις- η γραφειοκρατία καθυστερεί την οικονομική και πολιτι­ στική ανάπτυξη της χώρος Απόλυτα σωστό! Η παραπέρα ανεμπόδιστη ανάπτυξη του γραφειοκρατισμού πρέπει να οδηγήσει αναπάφευχτα σε ένα σταμάτημα της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, σε μια φο­ βερή κοινωνική κρίση και σε μια κατακόρυφη πτώση ολόκληρης της κοι­ νωνίας ΚΓ αυτό δε θα σήμαινε μόνο την κατάρευση της προλεταριακής διχτατορίας. αλλά, ταυτόχρονα, το τέλος της γραφειοκρατικής κυριαρχί­ ας Στη θέση του εργατικού κράτους θα έρθουν όχι -σοσιαλιστικές γρα­ φειοκρατικές». αλλά καπιταλιστικές σχέσεις. Πιστεύουμε ότι τοποθετώντας έτσι το ζήτημα σε μια προοπτική θα μπορέσουμε να ερευνήσουμε μια για πάντα, και με ακρίβεια τη διένεξη πάνω στην ταξική φύση της ΕΣΣΔ Είτε πάρουμε την περίπτωση των παραπέρα επιτυχιών του σοβιετικού καθεστώτος, είτε, αντίθετα, την

34

Η ΤΑΞΙΚΗ ·Υ Σ Η Τ Ο Υ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΟ Υ ΚΡΑΤΟΥΣ

περίπτωση της κστάρευσής του. η γραφειοκρατία και στις δυά περιπτώ­ σεις αποδείχνεται να είναι όχι μια ανεξάρτητη τάξη, αλλά ένα παράσιτο πάνω στο προλεταριάτο Ενας όγκος μπορεί να μεγαλώσει υπερβολικά. α*όμη και να πνίξει το ζωντανό οργανισμό, όμως δεν μπορεί ποτό να γίνει ένας ανεξάρτητος οργανισμός Τελικό για να γίνει τελείως καθαρό μπορούμε να προσθέσουμε αν στην ΕΣΣΔ. σήμερα, το μαρξιστικό κόμμα είταν στην εξουσία, θα ανανέωνε ολόκληρο το πολιτικό καθεστώς, θα παραμέριζε και θα καθάριζε τη γρα­ φειοκρατία και θα την έβαζε κάτω από τον έλεγχο των μαζών, θα άλλαζε όλες τις διοικητικές πραχτικές. και θα εγκανίαζε μια σειρά κεντρικές μεταρρυθμίσεις στη διεύθυνση της οικονομίας. Σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν θα είχε να κάνει μια ανατροπή στις σχέσεις ιδιοχτησίος. βηλοβή, μια νέα κοινωνική επονάστοση.

ΔΥΟ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 35

Οι Πιθανοί Δρόμοι της Αντεπανάστασης

Η γραφειοκρατία δεν είναι μια κυρίαρχη τάξη. Αλλά η παραπέρα ανά­ πτυξη του γραφειοκρατικού καθεστώτος μπορεί να οδηγήσει στην απαρχή μιας καινούργιας άρχουσας τάξης: όχι οργανικά, διαμέσου του εκφυλισμού της. αλλά διαμέσου της αντεπανάστασης. Αποκσλούμε το σταλινικό μηχανισμό κεντριστικό ακριβώς επειδή εκπληρώνει έναν διπλό ρόλο Σήμερα, που δεν υπάρχει πια μια μαρξιστική ηγεσία, και μέχρι τώρα δεν φαίνεται καμιά στον ορίζοντα, υπερασπίζεται την προλεταριακή διχτατορία με τις δικές του μέθοδες. Αλλά αυτές οι μέθοδες είναι τέτιες που διευκολύνουν τη νίκη του σταλινισμού στην ΕΣΣΔ. δεν έχει καταλάβει τίποτα. Η σοσιαλιστική κοινωνία θα ζήσει χωρίς κόμμα, όπως ακριβώς θα ζήσει και χωρίς κράτος. Κάτω από τις συνθήκες της μεταβατικής εποχής το πολιτικό εποικοδόμημα παίζει ένα αποφασιστικό ρόλο. Μια ανεπτυγμένη και σταθερή διχτατορία του προλεταριάτου προϋποθέτει ότι το Κόμμα λειτουργεί στον ηγετικό του ρόλο σαν μια αυτενεργός πρωτοπορία, ότι το προλεταριάτο ενώνεται διαμέσου του συνδικαλισμού, ότι οι εργάτες είναι αξεδιάλυτα δεμένοι με το κράτος μέσα από το σύστημα των Σοβιέτ και ότι τελικά, το εργατικό κράτος ευθυγραμμίζεται μέσα από τη Διεθνή σε μια μαχητική ενότητα με το παγκόσμιο προλεταριάτο. Στο μεταξύ, η γραφει­ οκρατία έχει στραγγαλίσει και το Κόμμα και τα συνδικάτα και τα Σοβιέτ και την Κομμουνιστική Διεθνή. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε εδώ το τερά­ στιο τμήμα της ευθύνης για τον εκφυλισμό του προλεταριακού καθεστώ-

36

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

τος που π έφ τει π ά νω σ τ η δ ιε θ ν ή σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ία , π ο υ έ χ θ \ τ ό σ ο σ τ ι ­ γμ α τισ τε ί για ε γ κ λ ή μ α τ α κ α ι π ρ ο δ ο σ ίε ς - κ α ι σ τ η ν ο π ο ία , α ς τ ο π ο ύ μ ε π αρεκβατικά- α ν ή κ ε ι και ο Λ ο ρ ά * . Α λ λ ά ό π ο ιο ς κι α ν ε ίν α ι ο π ρ α γ μ α τ ικ ό ς κ α τ α μ ε ρ ισ μ ό ς τ η ς ι σ τ ο ρ ικ ή ς ε υθ ύνη ς, το α π ο ιέ λ ε σ μ α π α ρ α μ έ ν ε ι το ίδ ιο ο σ τ ρ α γ γ α λ ι σ μ ό ς τ ο υ Κ ό μ μ α ­ τος. τω ν Σ ο β ιέ τ και τω ν σ υ ν δ ικ ά τ ω ν σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή κ ο ν ι ο ρ τ ο ποίηση το υ π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο υ . Ο ι κ ο ιν ω ν ικ ο ί α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ί α ν τ ί ν α τ ο α κ ι σ το ύ ν π ολιτικά κ α τ α α τ έ λ λ ο ν τ α ι δ ιο ικ η τ ικ ά Σ υ σ σ ω ρ ε ύ ο ν τ α ι, κ ά τ ω α π ό π ί ­ εση. σε τέτια έ χ τ α σ η π ο υ τα π ο λ ιτ ικ ά μ έ σ α γ ια ν α τ ις λ ύ σ ο υ ν κ α ν ο ν ι κ ά ε ξα φ α νίζο ντα ι Τ ο π ρ ώ τ ο κ ο ιν ω ν ικ ό σ ο κ . ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ό , μ π ο ρ ε ί να ρίξει τ η ν κ ο ν ιο ρ τ ο π ο ιη μ έ ν η σ ο β ιε τ ικ ή κ ο ιν ω ν ία σ τ ο ν ε μ φ ύ λ ι ο π ό λ ε μ ο . Ο ι ε ργά τες , έ χ ο ν τ α ς χ ά σ ε ι τ ο ν έ λ ε γ χ ο π ά ν ω σ τ ο κ ρ ά τ ο ς κ α ι ο π ή ν ο ι κ ο ν ο ­ μία, μπ ο ρεί να κ α τ α φ ύ γ ο υ ν σ ε μ α ζ ικ έ ς α π ε ρ γ ί ε ς , σ α ν έ ν α ό π λ ο α υ τ ο ά μ υ ­ νας Η π ειθ α ρχ ία τ η ς δ ιχ τ α τ ο ρ ία ς θ α έ σ π α γ ε . Κ ά τ ω α π ό τ η ν σ φ ο δ ρ ή ε π ί ­ θεση τω ν ε ρ γ α τώ ν και λ ό γ ω τ η ς π ίε σ η ς τ ω ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν δ υ σ κ ο λ ι ώ ν τ α τρα σ τ θα α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν να σ π ά σ ο υ ν τις α ρ χ έ ς τ ο υ ο χ ε δ ί ο υ κ α ι ν α μ π ο υ ν σε α ν τα γω ν ισ μ ό το έ να μ ε τ ο ά λ λ ο . Η δ ι ά λ υ σ η τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς θ α έ β ρ ι σ κ ε , φυσικά, τη βίαιη και χ α ώ δ η η χ ώ τ η ς σ τ ο χ ω ρ ι ό , κ α ι α ν α π ό φ ε υ χ τ α θ α π ερ νο ύ σ ε σ το σ τ ρ α τ ό Τ ο σ ο σ ια λ ισ τ ικ ό κ ρ ά τ ο ς θ α κ α τ ά ρ ρ ε ε δ ί ν ο ν τ α ς τ η θ έσ η το υ σ το κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , ή . π ιο σ ω σ τ ά , σ τ ο κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό χά ος. Ο σ τα λιν ικ ό ς Τ ύ π ο ς , β έ β α ια , θ α α ν α τ υ π ώ σ ε ι τ η ν π ρ ο ε ι δ ο π ο ι η τ ι κ ή μ α ς α νά λυ σ η σα ν μια α ν τ ε π α ν α σ τ α τ ικ ή π ρ ο φ η τ ε ί α , ή α κ ό μ α σ α ν μ ι α « ε π ι θ υ -

Π 0 προφήτης αυτός κα τηγορεί τ ο υ ς ρώ σους Μ π ο λ σ ε β ίκ ο υ ς - Λ ε ν ι ν ι σ τ έ ς ό τ ι τ ο υ ς λείπει η επαναστατική αποφ ασιστικότητα. Σ υ γ χ έ ο ν τ α ς , σε Α υ σ τ ρ ο - Μ α ρ ξ ισ τ ικ ό στυλ, την επανάσταση με τη ν α ντε π α νά σ τα σ η, και τ η ν ε π ισ τ ρ ο φ ή σ τ η ν α σ τ ικ ή δημοκρατία με την διαφύλαξη τη ς π ρ ο λ ε τα ρ ια κ ή ς δ ιχ τα το ρ ία ς . ο Λ ο ρ ά κ ά ν ε ι μ ά ­ θημα στον Ρακόθοκι για το υ ς ε π α να σ τα τικο ύ ς α γώ ν ε ς . Ο ίδ ιο ς α υ τ ό ς κ ύ ρ ιο ς π α ­ ρεκβατικά κατηγορεί το ν Λ έ ν ιν ό τι είνα ι έ να ς - μ έ τ ρ ι ο ς θ ε ω ρ η τ ικ ό ς » . Κ α θ ό λ ο υ παράξενο! Ο Λένιν που διατύπωσε μ ε το ν πιο α π λ ό τ ρ ό π ο τα π ιο σ ύ ν θ ε τ α θ ε ω ρ η τ ικ ά συμπεράσματα δεν μπορεί να τρο μά ζε ι τ ο ν α π α ιτη τικ ό φ ιλ ισ τα ίο π ο υ π ρ ο ικ ίζ ε ι τ ι ς ισχνές και ανούσιες γε νικ ε ύ σ ε ις το υ μ ε έ ν α ν α έ ρ α ιο υ δ α ϊκ ή ς θ ε ο σ ο φ ία ς . Σχέδιο για μια κάρτα: «Λουπώ ν Λορά: α π ό χά μπ υ, ε φ εδρικ ός θ ε ω ρ η τ ικ ό ς και ε ιδ ή μ ο ν τ σ ς σ τ η σ τ ρ α τ η ­ γ ική της προλεταριακής επα νάστα σης... για τη Ρ ω σ σ ία . Ε ξ ε π α γ γ έ λ μ α τ ο ς β ο η θ ό ς του Λεόν Μ π λ ο υ μ *. Η επιγραφή είναι λ ίγο μ ε γά λη , α λ λ ά σ ω σ τή . Λ έ γ ε τ α ι ό τ ι α υ τ ό ς ο - θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς έχει οπαδούς μέσα σ τη νεο λα ία . Κ α η μ έ ν η ν ε ο λ α ία !

ΠΙΘ ΑΝΟΙ Δ Ρ Ο Μ Ο Ι Τ Η Σ Α Ν Τ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ Η Σ

37

ϋ ΐ θ · now ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν οι Τ ρ ο τ σ κ ι σ τ ί ς Α π έ ν α ν τ ι σ τ ις ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς - λ α κ ίδ ε ς το υ μ η χ α ν ισ μ ο ύ , α π ό π ο λ Α ό χ ρ ό ν ια δ ια τ η ρ ο ύ μ ε ό ν ο και μ ό ν ο α ίσ θ η μ α το α ίσ θ η μ α τη ς σ ιω π η λ ή ς π ε ρ ιφ ρ ό ν η σ η ς Κ α τ ό τη γ ν ώ μ η μ α ς . η κ α τά σ τα σ η ε ίν α ι ε π ικ ίν δ υ ν η α λ λ ά κ α θ ό λ ο υ α π ε λ π ισ τ ικ ή Σε κ ά θ ε π ε ρ ίπ τ ω σ η θ α ε ίτ α ν μια π ρ ά ξ η δ ε ιλ ία ς κ α ι ά μ ε σ η ς π ρ ο δ ο σ ία ς ν α α ν α κ ο ιν ώ σ ο υ μ ε ό τ ι η μ ε γ α λ ύ ­ τερη ε π α ν α σ τ α τ ικ ή μ ά χ η ί χ ε ι χ α θ ε ί - π ρ ι ν τ η μ ά χ η , και χ ω ρ ίς μ ά χ η

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟ Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Είναι Δυνατόν να Μεταρρυθμιστεί «Ειρηνικά» η Γραφειοκρατία; Αν είναι αλήθεια ότι η γραφειοκρατία έχει συγκεντρώ σει όλη τη ν ε ξ ο υ ­ σία κι όλους τους δρόμους προς την εξουσία στα χέρια της -κ α ι είναι αλήθεια- τότε γεννιέται ένα ερώτημα μεγάλης σημασίας: πως π ρ οσ εγγί­ ζουμε την αναδιοργάνωση του σοβιετικού κράτους, Και, είναι δ υ να τό να εκπληρώσουμε αυτό το καθήκον με ειρηνικές μέθοδες.

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΖΕΤΑΙ

39

C r\

ΜΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ;

*"νι II lt -ϊ^ ν / ^ ,Ι ■ It-iy —V

Πρώτα απ όλα πρέπει να πούμε -σ α ν ένα αμετάβλητο α ξίω μα - ότι αυτό το καθήκον μπορεί να εκπληρωθεί μόνο από ένα επαναστατικό κόμμα. Το θεμελιώδες ιστορικό καθήκον είναι να δημιουργήσουμε το επαναστατικό κόμμα στην ΕΣΣΔ μέσα από τα υγιή στοιχεία του παλιού κόμματος και μέσα από τη νεολαία Αργότερα θα μιλήσουμε για τις σ υνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να εκπληρωθεί. Ας υποθέσουμε, ωστόσο, πως ένα τέ τιο κόμμα υπάρχει ήδη. Με ποιές μέθοδες θα μπορούσε να καταλάβει τη ν εξουσία; Από τις αρχές του 1927 ο Στάλιν. απευθυνόμενος σ τη ν Α ντιπ ο λί­ τευση είπε: ·Η σημερινή κυρίαρχη ομάδα μπορεί να απομακρυνθεί μό νο με εμφύλιο πόλεμο·. Αυτή η πρόκληση, θοναπαρτιοτική σ το π νεύμα της. απευθυνόταν όχι στην Αριστερή Αντιπολίτευση, αλλά στο Κόμμα. Έ χ ο ν ­ τας συγκεντρώσει όλους τους μοχλούς στα χέρια της. η γραφ ειοκρατία διακήρυσσε ανοιχτά πως δεν θα επέτρεπε στο προλεταριάτο να σηκώσει πια κεφάλι. Η μετέπειτα πορεία των γεγονότω ν έχει προσθέσει μ εγά λο βάρος σ' αυτή την πρόκληση. Μετά την εμπειρία των τελευτα ίω ν λίγω ν χρόνων, θα είταν παιδαριώδες να υποθέσουμε ότι η σταλινική γρα φ ει­ οκρατία μπορεί να διωχτεί διαμέσου ενός συνεδρίου του Κ όμματος ή τω ν Σοβιέτ. Στην πραγματικότητα, το τελευταίο συνέδριο του Μ πολσεβίκικου Κόμματος είταν το συνέδριο που έγινε στις αρχές του 1923. δηλα δή το Δωδέκατο Συνέδριο. Ό λ α τα επόμενα συνέδρια είταν γραφ ειοκρατικές φιέστες. Σήμερα, ακόμα κι αυτά τα συνέδρια έχουν απορρίφ τεί Κανένας κανονικός «καταστατικός» δρόμος δεν απομένει για το διώξιμο τη ς κυρί-

κ λ^\,

II I

ορχης κλίκας. Η γραφειοκρατία μπορεί να εξαναγκαστεί να παραδόσει την εξουσία στα χ ίρ ια της προλεταριακής πρωτοπορίας μόνο με τη βία. Ό λοι οι λακέδες θα αρχίσουν αμέσως να ουρλιάζουν εν χορώ: οι ·Τροτσκιστές-. όπως ο Καουτοκι. έχουν κηρύξει την ένοπλη εξέγερση ενάντια στη διχτατορία του προλεταριάτου- Αλλά ας πάμε παρακάτω. Το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας θα ορθωθεί οαν ένα πραχτικό ζητημα για το νέο κομμά μόνον όταν θα έχει συσπειρώσει γύρω του την πλειοψηφία της εργατικής τάξης Στην πορεία μιας τέτιας ριζοσπαστικής αλλαγής στο συοχειισμό των δυνάμεων, η γραφειοκρατία θα απομονωνόταν και θα διασπαζόταν ολοένα και περισσότερο- Οπως ξέρουμε, οι κοινωνικές ρίζες της γραφειοκρατίας βρίσκονται μέσα στο προλεταριάτο, κι αν όχι στην ενεργητική του υποστήριξη τότε.ω ςένο βαθμό, στην “ ανοχή" του. Όταν το προλεταριάτο ριχτεί στη δραοη. ο σταλινικός μηχανισμός θα μείνει μετέωρος. Αν προσπαθήσει, όμως να αντιοταθεί. τότε θα είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν εναντίον του όχι μέτρα εμφυλίου πολέμου, αλλά μάλλον μέτρα αστυνομικού χαραχτήρα. Όπως και νό χει, εκείνο nou θα συν­ έβαινε δεν θα είταν μια ένοπλη εξέγερση ενάντια στη διχτατορία του προλεταριάτου, αλλά η αφαίρεση ενός κακοήθη όγκου από πάνω του. Ένας πραγματικός εμφύλιος πάλεμος θα μπορούσε να αναπτυχθεί όχι ανάμεσα στη σταλινική γραφειοκρατία και το εξεγερμένα προλεταριάτο, αλλά ανάμεσα στο προλεταριάτο και στις ενεργητικές δυνάμεις της αντε­ πανάστασης. Στην περίπτωση μιας ανοιχτής σύγκρουσης ανάμεσα στα δύο μαζικά στρατόπεδα, δεν μπορούμε να διανοηθούμε καν ότι η γραφει­ οκρατία μπορεί να παίξει έναν ανεξάρτητο ρόλο. Τα δύο της άκρα θα εκσφενδονίζονταν στις δύο αντίθετες πλευρές του οδοφράγματος. Η τύχη της μετέπειτα εξέλιξης θα καθοριζόταν, βέβαια, απότηνέκθαοητης παχης. Ό πως και νά 'χει. η νίκη του επαναστατικού στρατόπεδου είναι κατανοητή μόνο κάτω από την ηγεσία ενός προλεταριακού κόμματος.που φυσικά θα ανέβαινε στην εξουσία με τη νίκη ενάντια στην αντεπανάστα­ ση.

40

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ Τ Ο Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Το Νέο Κ ό μ μ α σ τ η ν Ε Σ Σ Δ ΤΙ είναι πιο κοντά: ο κίνδυνος της κατάρρευσης της σ οβιετικής ε ξ ο υ σ ί­ ας. που έχει υπονομευτεί από το γραφειοκρατισμό, ή η ώρα της σ υ σ π ε ί­ ρωσης του προλεταριάτου γύρω από ένα νέο κόμμα που ε ίνα ι ικανό να σώσει την κληρονομιά του Οχτώβρη; Δεν υπάρχει καμιά α πρ ιόρ ι α π ά ν­ τηση σε αυτή την ερώτηση Η πάλη θα αποφασίσει. Μια μεγά λη ιστορική δοκιμή -που μπορεί να είναι ένας πό λεμ ο ς- θα καθορίσ ει το σ υσχετισ μό των δυνάμεων. Όπως και νά ’χει, είναι καθαρό ότι με την παραπέρα παρακμή του παγκόσμιου προλεταριακού κινήματος και την πα ρα πέρ α επέχταση της φασιστικής κυριαρχίας, δεν είναι δυνατό να δια τη ρ η θ εί η σοβιετική εξουσία για μια ακόμη περίοδο διαμέσου των δ υνά μεω ν του εσωτερικού μόνο. 0 θεμελιώδης όρος για τη ριζική μεταρρ ύθμισ η του σοβιετικού κράτους είναι η νικηφόρα επέχταση της παγκόσμιος επανά­ στασης. Στη Δύση, το επαναστατικό κίνημα μπορεί να αναζω ογονηθεί α κόμα και χωρίς ένα κόμμα, αλλά μπορεί να νικήσει μόνο κάτω από την ηγ εσία ενός κόμματος. Για ολόκληρη την εποχή της σοσιαλιστικής επανάστασης, δ η ­ λαδή για μια σειρά δεκαετίες, το διεθνές επαναστατικό κόμμα π α ρ α μ ένει το βασικό όργανο της ιστορικής προόδου. Ο Ούρμπανς με την κραυγή ότι επιζούν τα «παλιά σχήματα» και ότι χρειάζεται κάτι το « ν έ ο -,-τ ι ακριβώ ς δεν εκφράζει παρά τη σύγχυση στην οποία βρίσκεται ...με ακόμη πιό π α λιά σχήματα. Η συνδικαλιστική δαυλιά, κάτω από τις σ υνθήκες του -σχεδιασμένου» καπιταλισμού, και η πάλη ενάντια στο φ ασισμό, κα ι ο επικείμενος πόλεμος αναμφίβολα θα έχουν οαν αποτέλεσμα τη δ η μ ιο υ ρ ­ γία διαφόρων καινούργιων μεθόδων και τύπων μαχητικών οργανώ σεω ν. Μόνο που. αντί να παραδίνεται κανείς, όπως οι μπραντλερικοί, οε φ α ντα ­ σιώσεις για παράνομα συνδικάτα, πρέπει να μελετήσει προσ εχτικά την πραγματική πορεία της πάλης, συλλαμβάνοντας την πρω τοβουλία των Ιδιων των εργατών, επεχτείνοντάς την και γενικεύοντάς την. Αλλά, πρώτα

ΤΟ ΝΕΟ ΚΟΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

41

πρώτα, απαιτείται ένα κόμμα, δηλαδή ένας πολιτικό συμπαγής πυρήνας της προλεταριακής πρωτοπορίας, για να φέρει οε πέρας αυτό το έργο. Η θέση του Ούρμπανς είναι υποκειμενική: απογοητεύτηκε από το Κόμμα, αφού με επιτυχία τσάκισε το δικό του το -κόμμα- πάνω στα βράχια. Ορισμένοι, ανάμεσα στους νεωτεριστές. διακηρύσσουν -εμ είς είπαμε «προ πολλού» ότι χρειάζονται νέα κόμματα. Τώρα, επιτέλους, κι οι «Τροτσκιστές- κατέληξαν σ αυτό. Με τον καιρό θα καταλάβουν επίσης ότι η Σοβιετική Ενωση δεν είναι ένα εργατικό κράτος. Αντί να μελετήσουν το πραγματικό ιστορικό προτσές, αυτοί οι άνθρωποι, ασχολούνται με το να κάνουν αστρονομικές -ανακαλύψεις-. Από το 1921, η σέχτα του Γκέρτερ και το Γερμανικό «Κομμουνιστικό Κόμμα Εργασίας-, αποφάσισαν ότι η Κομμουνιστική Διεθνής είταν καταδικασμένη Από τότε, δεν έλλειψαν τέτιου είδους ανακοινώσεις (Λοριό, Κορς, Σουβσρίν, κ.ο,κ.). Όμως, απο­ λύτως τίποτα δε βγήκε από αυτές τις -διαγνώσεις-, γιατί δεν αντανα­ κλούσαν παρά τις υποκειμενικές απογοητεύσεις μερικών κύκλων και προσωπικοτήτων κι όχι τις αντικειμενικές απαιτήσεις του ιστορικού προ­ τσές. Είναι ακριβώς γι' αυτό το λόγο που οι φωνακλάδες νεωτεριστές μένουν τώρα στο περιθώριο*. Τα γεγονότα δεν ακολουθούν μια προκαθορισμένη πορεία. Με τη συν­ θηκολόγηση της μπροστά στο φασισμό η Κομμουνιστική Διεθνής αυτοκαταστράφηκε στα μάτια των μαζών και όχι ατόμων. Αλλά ακόμα και μετά την κατάρρευση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το σοβιετικό κράτος συνεχί­ ζει να υπάρχει-η αλήθεια είναι, με μειωμένο οοθαρά το επαναστατικό του κύρος. Πρέπει κανείς να παίρνει τα γεγονότα όπως του δίνονται από την πραγματική εξέλιξη, κι όχι να γίνεται ιδιότροπος και να στραβομουτσου­ νιάζει όπως η Σιμόν Βέιλ Δεν πρέπει ούτε να προσβάλλεται κανείς από την ιστορία, ούτε να της γυρίζει την πλάτη. Για να χτίσουμε τα νέα κόμματα και τη νέα Διεθνή, πρώτα απ' όλα, απαιτούνται αξιόπιστες και πάνω σε αρχές βάσεις -βάσεις που στέκουν πάνω από το επίπεδο της εποχής μας. Δεν τρέφουμε αυταπάτες σ’ ό,τι

Π Α π ό τ η ν ίδια τ ο υ ς τ η φ ύ σ η α υ τά π ο υ ε ιπ ώ θ η κ α ν π α ρ α π ά νω δ ε ν μ π ο ρ ε ί να ισχύουν για ε κ ε ίν ε ς τις ο ρ γ α ν ώ σ ε ις π ο υ έ χ ο υ ν σ χ ε τ ικ ό τ ε λ ε υ τ α ία α π ο σ χ ισ τε ί από τη σοσι­ α λδ η μ ο κ ρ α τία , ή π ο υ . γ ε ν ικ ά , ε ίχ α ν τ ο δ ικ ό τ ο υ ς ιδ ια ίτε ρ ο τ ύ π ο α ν ά π τ υ ξ η ς (όπως το Σ ο σ ια λισ τικ ό Ε π α ν α σ τα τικ ό Κ ό μ μ α τ η ς Ο λ λ α ν δ ία ς ) και π ο υ φ υ σικά α ρ νη θ η κ α ν να δ έ σ ο υ ν τ η ν τ ύ χ η τ ο υ ς μ ε τ η ν τ ύ χ η τ η ς Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή ς Δ ιε θ ν ο ύ ς σ τ η ν ε π ο χή της π α ρ α κ μ ής τ η ς Ο ι κ α λ ύ τ ε ρ ε ς α π' α υ τέ ς τ ις ο ρ γ α ν ώ σ ε ις θ έ τ ο υ ν τώ ρα τ ο ν ε α υ τό τους κά τω από τ η σ η μ α ία τ η ς ν έ α ς Δ ιε θ ν ο ύ ς . Ά λ λ ε ς θα τ ο κ ά ν ο υ ν α ύ ρ ιο .

42

Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

αφορά τις α ν ε π ά ρ κ ε ιε ς και τα λ ά θ η σ τ η θ ε ω ρ η τ ικ ή α η ο γ ρ α ψ ή τ ω ν Μ π ο λ ­ σεβίκων -Λ ε ν ιν ισ τ ώ ν . Π α ρ ό λ α α υ τά , μ ε τ η δ ε κ ά χ ρ ο ν η ά ο υ λ ι ά τ ο υ ς έ χ ο υ ν δ η μ ιο υ ρ γή σ ει τ ις θ ε μ ε λ ε ια κ έ ς θ ε ω ρ η τ ικ ό ς κα ι σ τ ρ α τ η γ ι κ ό ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γιο το χ τίσ ιμ ο τ η ς ν έ α ς δ ιε θ ν ο ύ ς . Χ έ ρ ι χ έ ρ ι μ ε τ ο υ ς ν έ ο υ ς μ α ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς θα α ν α π τ ύ ξ ο υ μ ε α υ τ έ ς τις π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις κ α ι θ α τ ι ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ ε ν ο π ο ι ­ ήσουμ ε πάνω σ τη β ά σ η τ η ς κ ρ ιτ ικ ή ς εττην π ρ α γ μ α τ ι κ ή π ο ρ ε ία τ η ς π ά λ η ς .

ΤΟ ΝΕΟ ΚΟΜ Μ Α ΣΤΗ Ν Ε Σ Σ Δ

Η Τέταρτη Διεθνής και η ΕΣΣΔ

Στην ΕΣΣΔ. ο πυρήνας του νέου κόμματος -σ την πραγματικότητα, το Μπολσεβίκικο Κόμμα αναζωογονημένο κάτω από τις νέες συνθήκες-βο είναι η ομάδα των Μπολσεβίκων - Λενινιστών Ακόμα και ο επίσημος σοβιετικός Τύπος στη διάρκεια των τελευταίων λίγων μηνών, μαρτυρόει ότι οι οπαδοί μας κάνουν τη δουλιά τους θαρραλέα κι όχι χωρίς επιτυχίες Αλλά οι αυταπάτες δε θα πρέπει να έχουν θέση εδώ: το κόμμα του επανα­ στατικού διεθνισμού θα σταθεί ικανό να απελευθερώσει τους εργάτες από την αποσυνθετική επίδραση της εθνικής γραφειοκρατίας μόνο στην περίπτωση που η διεθνής προλεταριακή πρωτοπορία θα εμφανιστεί για μια ακόμα φορά σαν μια μαχητική δύναμη στην παγκόσμια αρένα Από την αρχή του ιμπεριαλιστικού πολέμου -και σε μια ανεπτυγμένη μορφή- μέχρι την Επανάσταση του Οχτώβρη, το Μπολσεβίκικο Κόμμα έπαιξε τον ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια επαναστατική πάλη. Σήμερα, αυτή η θέση έχει ολοκληρωτικά χαθεί. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την επί­ σημη καρικατούρα του κόμματος. Οι εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες δουλεύουν οι Ρώσοι Μπολσεβίκοι - Λενινιστές. τους απο­ κλείουν κάθε δυνατότητα να παίξουν τον ηγετικό ρόλο σε διεθνή κλίμακο Ακόμα περισσότερο η ομάδα της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ μπορεί να αναπτυχθεί σ ένα νέα κόμμα μόνο σαν το αποτέλεσμα της επιτυχημένης συγκρότησης και ανάπτυξης της νέας Διεθνούς. Το επανα­ στατικό κέντρο βόρους έχει οριστικά μετατοπιστεί στη Δύση, όπου οι άμεσες δυνατότητες οικοδόμησης κομμάτων είναι αμέτρητα πιο μεγάλες. Κάτω από την επίδραση των τραγικών εμπειριών των τελευταίων χρό­ νων. ένας μεγάλος αριθμός επαναστατικών στοιχείων μέσα στο προλετα­ ριάτο όλων των χωρών έχει συγκεντρωθεί και περιμένει ένα καθαρό κάλε­ σμα και μια ακηλίδωτη σημαία Είναι αλήθεια ότι οι σπασμοί της Κομμου­ νιστικής Διεθνούς έχουν σχεδόν παντού σπρώξει νέα στρώματα εργατών Η ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΙΚ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

προς τη σοσιαλδημοκρατία Αλλά ακριβώς αυτό το κύμα των τρομαγμένων μαζών γίνεται ένας θανάσιμος κίνδυνος για το ρεφορμισμό Ξηλώνει κάθε μπάλωμα διασπάει σε ομάδες, και παντού εξωθεί προς μια επαναστατική πτέρυγα Αυτοί είναι οι άμεσοι πολιτικοί προκαταρκτικοί όροι για τη νέα Διεθνή Ο ακρογωνιαίος λίθος έχει ήδη τεθεί είναι η διακήρυξη αρχών από τις τέσσερεις οργανώσεις Οορος για παραπέρα επιτυχίες είναι η σωστή εκτίμηση της παγκόσμιας κατάστασης, συμπεριλαμβανόμενης της ταξικής φύσης της Σοβιετικής Ενωσης. Σ αυτή τη γραμμή, η νέα Διεθνής θα υποβληθεί σε δοκιμασίες από τις πρώτες κιόλας μέρες της ύπαρξής της. Πριν να γίνει ικανή να μεταρρυθμίσει το σοβιετικό κράτος, πρέπει να αναλάβει την ίδια της την υπεράσπιση Κάθε πολιτική τάση που κουνάει απελπισμένα το χέρι της ενάντια στη Σοβιετική Ενωση, κάτω από το πρόσχημα του -μ η - προλεταριακού- της χαραχτήρα. διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει το παθητικό όργανο του ιμπε­ ριαλισμού. Και. βέβαια, σύμφωνα με την άποψή μας. δεν αποκλείεται η τραγική πιθανότητα το αποδυναμωμένο από τη γραφειοκρατία του πρώτο εργατικό κράτος να πέοει κάτω από τα συνδυασμένα χτυπήματα των εσωτερικών και εξωτερικών του εχθρών. Αλλά στην περίπτωση της χειρό­ τερης αυτής δυνατής παραλλαγής, θα γεννηθεί το φοβερής σημασίας για τη μετέπειτα πορεία της επαναστατικής πάλης ερώτημα: πού είναι οι ένοχοι για την καταστροφή; Ούτε η πιο μικρή κηλίδα ενοχής δεν πρέπει να πέσει πάνω στους επαναστάτες διεθνιστές. Τη ν ώρα του θανάσιμου κιν­ δύνου πρέπει να παραμείνουν πάνω στο τελευταίο οδόφραγμα. Σήμερα, το σπάσιμο της γραφειοκρατικής ισορροπίας στην Ε Σ Σ Δ θα υπηρετούσε σχεδόν σίγουρα τις αντεπαναστατικές δυνάμεις. Ό μ ω ς , με την ύπαρξη μιας γνήσιας επαναστατικής Διεθνούς, η αναπόφευχτη κρίση του σταλινικού καθεστώτος θα άνοιγε τη δυνατότητα αναγέννησης σ την ΕΣΣΔ. Αυτή είναι η βασική μας κατεύθυνση. Κάθε μέρα η εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου δίνει νέα χτυπήματα στο παγκόσμιο προλεταριάτο. Απομακρυσμένοι από τις μάζες, οι διπλω­ ματικοί αξιωματούχοι κάτω από την ηγεσία του Στάλιν, πατούν πάνω στα mo στοιχειώδη επαναστατικά αισθήματα των εργατών όλω ν των χωρών, και πρώτα απ όλα. κάνουν τη μεγαλύτερη ζημιά στην (δια τη Σοβιετική Ένωση. Αλλά σ' αυτό δεν υπάρχει τίποτα το απροσδόκητο. Η εξωτερική πολιτική της γραφειοκρατίας συμπληρώνει την εσωτερική της πολιτική. Πολεμάμε τόσο ενάντια στη μία, όσο και ενάντια στην άλλη. Α λλά διεξά ­ γουμε την πάλη μας από την άποψη της υπεράσπισης του εργατικού κράτους. Η Τ Ε Τ Α Ρ Τ Η Δ ΙΕ Θ Ν Η Σ Κ ΑΙ Η Ε Σ Σ Δ

45

Οι αξιωματουχοι της αποσυντιθέμενης Κομμουνιστικής Διεθνούς στις Διάφορες χώρες, εξακολουθούν να ορκίζονται πίστη στη Σοβιετική Ενωση θα είταν μια πράξη ασυγχώρητης ηλιθιότητας να οικοδομηθεί οτιδή­ ποτε πάνω σ’ αυτούς τους όρκους Για την πλειοψηφία αυτών των ανθρώ­ πων, η ηχηρή -υπεράσπιση- της ΕΣΣΔ δεν αποτελεί μια πεποίθηση, αλλά ένα επάγγελμα Δεν πολεμάνε για τη διχτατορία του προλεταριάτου Ακολουθούν μόνο τα βήματα της σταλινικής γραφειοκρατίας (δες για παράδειγμα, την -Ο υμα νιτέ·) Την ώρα της κρίσης, η γεμάτη Μπορμπύς Κομμουνιστική Διεθνής δε θα είναι ικανή να προσφέρει μεγαλύτερη υπο­ στήριξη στη Σοβιετική Ενωση από την αντιπολίτευση που είχε αντπάξει στον Χίτλερ. Αλλά είναι διαφορετικά με τους επαναστάτες διεθνιστές Αγρια κυνηγημένοι για μια δεκαετία από τη γραφειοκρατία, καλούν ακού­ ραστα τους εργάτες στην υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενωσης Τη μέρα που η νέα Διεθνής θα αποδείξει στους ρώσους εργάτες, όχι στα λόγια, αλλά στην πράξη, ότι αυτή, και μόνον αυτή, στέκεται στην υπερ­ άσπιση του εργατικού κράτους, η θέση των Μπολσεβίκων - Λενινιστύν μέσο στη Σοβιετική Ενωση θα αλλάξει σε 24 ώρες. Η νέα Διεθνής θα προτείνει στη σταλινική γραφειοκρατία ένα Ενιαίο Μέτωπο ενάντια στον κοινό εχθρό Κι αν η Διεθνής μας αντιπροσωπεύει μια δύναμη, η γραφει­ οκρατία θα είναι ανίκανη να αποφύγει το Ενιαίο Μέτωπο τη στιγμή του κινδύνου Και τότε τι θα απομείνει από τον όγκο των ψεμάτων και των συκοφαντιών τόσων χρόνων; Ακόμα και στην περίπτωση πολέμου, το Ενιαίο Μέτωπο με τη σταλινική γραφειοκρατία δε θα σημαίνει μια -ιερή συμμαχία- σύμφωνα με το πρό­ τυπο των αστικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που στην περίοδο ενός ιμπεριαλιστικού καυγά σταματούν αμοιβαία την κριτική για νο εξαπατήσουν έτσι καλύτερα το λοό. Οχι. Ακόμα και στην περίπτωση πολέ­ μου. θα διατηρήσουμε μια ασυμφιλίωτη κριτική απέναντι στο γραφει­ οκρατικό κεντρισμό. που δεν θα είναι ικανός να καλύψει την ανικανότητά του να ηγηθεί σ ένα γνήσιο επαναστατικό πόλεμο Το πρόβλημα της παγκόσμιας επανάστασης, το Ιδιο όπως και το πρό­ βλημα της Σοβιετικής Ένωσης θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε μια και μοναδική φόρμουλα ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ 1 Οχτώβρη 1933

46

Μ ΤΑΞΙΚΗ ΦΥΣΗ Τ Ο Υ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Το Εργατικό Κράτος και το Ζήτημα του Θερμιδόρ και του Βοναπαρτισμού

Πρόλογος στην Αγγλική Έκδοση

Σ το τροτσκιστικά κείμενα για την Σοβιετική Έ νω σ η συχνά αναφέρονται το -θερμιδόρ- και ο «βοναπαρτισμός», εκφράσεις παρμένες από την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης στο τέλος του 18ου αιώνα Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται αυτοί οι όροι σε σχέση με τις εξελίξεις στη μετεπαναστατική Ρωσία, επεξηγείται σ' αυτό το άρθρο από τον ίδιο τον Τρότσκι. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη «Νέο Διεθνή- το ν Ιούνη του 1935 και ανατυπώθηκε στη «Διεθνή Σοσιαλιστική Επιθεώρηση- το καλο­ καίρι του 1956. Οπως το εξηγεί στο άρθρο, ο Τρότσκι χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την έννοια -θ ε ρ μ ιδ ό ρ - σε συζητήσεις γύρω από τη σοβιετική πολιτική στα μέσα της δεκαετίας του 1920, όταν φάνηκε πως η γραφειοκρατία πήγαινε να γίνει το πολιτικά όργανο των μικροαστικών στοιχείων στη ρώσικη κοι­ νωνία Είταν τότε που τα στοιχεία αυτά αναζωογονούνταν και επ εχτείνονταν διαμέσου των αποτελσμάτων της -Ν έα ς Οικονομικής Π ο λιτική ς (ΝΕΠ) που αντικατάστησε τον -Π ολεμικό Κ ομμο υνισμό -, το 1921. Κοιτά­ ζοντας προς τα πίσω από την σκοπιά του 1935. ο Τρότσ κι κριτικάρει την πρώιμη θεωρία του για το -θ ε ρ μ ιδ ό ρ - και σκιαγραφεί την επεξεργασμένη άποψή του για το τί πραγματικά συνέβη, τη γραμμή μέσα από την οποία το εργατικό κράτος είχε πραγματικά εκφ υλιστεί Το άρθρο αυτά έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε συνδυασμό με τα επιχειρήματα ό,τι ο Τρότσκι άργησε τόσο πολύ να αναγνωρίσει τη ν ανάγκη της πολιτικής επανάστασης για την ανατροπή της γραφειοκρατίας, άτι η δουλιά της Αριστερής Αντιπολίτευσης σαν μια τάση μέσα στο Σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα είταν μια τόση μεγάλη σπατάλη χρόνου και προσ­ πάθειας. χωρίς να έχει μια θετική επίδραση πάνω στην ανάπτυξη της Σοβιετικής Ένωσης, και ότι αυτό που αναδύθηκε στη Ρωσία είναι μια μορφή -κρατικού καπιταλισμού». ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

49

θα επρεπε να εξηγηθεί ότι η γαλλική επαναστατική κυβέρνηση κατάρ­ γησε το παλιά ημερολόγιο και το αντικατέστησε με ενα καινούργιο με διαφορετικούς μήνες και ονομασίες μηνών. Η « Ενάτη θερμιδόρ· είταν η 27 Ιούλη (1794) και η -Δεκάτη Ογδόη Μπρυμαίρ- είταν η 9 Νοέμβρη (1799) 2την πρώτη από αυτές τις ημερομηνίες η διχτατορία του Ροβεσπιίρου ανατρόπηκε από μια ομάδα πολιτικών που μετά σχημάτισε μια κυβέρνηση που ονομαζόταν -Διευθυντήριο- Με την σειρά τους αυτοί παραγκωνί­ στηκαν από την στρατιωτική διχτατορία του Ναπολέοντα θοναπάρτη, που κατέλαβε την εξουσία στη δεύτερη από αυτές τις ημερομηνίες. (Ο Καρλ Μαρξ ονόμασε το βιβλίο του για το πραξικόπημα του ανηψιού του Ναπο­ λέοντα. στις 2 Δεκέμβρη 1651, -Η Δεκάτη Ογδόη Μπρυμαίρ του Λουδοβί­ κου Βοναπάρτη- Το Λουδοβίκος είναι η συντομογραφία του Αυτοκρότορα Ναπολέοντα του 3ου) Το επίθετο -δημοψηφίσματικό- χρησιμοποιείται σε σχέση με τις βοναπαρτιστικές μορφές κυβέρνησης, γιατί η μοναδική μορφή -εκλογών- που επιτρέπεται κάτω από τέτια καθεστώτα είναι κατά κανόνα ένα είδος δη­ μοψηφίσματος. στο οποίο ο λαός μπορεί να ψηφίσει υπέρ ή κατά του κυρίαρχου του, αλλά χωρίς να του προσφέρεται καμιά δυνατότητα θετι­ κής επιλογής Ο Τρότσκι υπενθυμίζει το πώς ο Ναπολέων ο 1ος, αψού πήρε πρώτα τον τίτλο του -Πρώτου Υπατου-, αργότερα, στα 1804, έχρισε τον εαυτό του αυτοκράτορα και ακόμα το πώς οι Βουρβώνοι βασιλιάδες, που παλινορθωθηκαν στην εξουσία Οτη Γαλλία μετά την ήττα του Ναπολέοντα στον πόλεμο του 1814, αποδείχτηκαν ανίκανοι να επανεγκαθιδρύσουν την φε­ ουδαρχική τάξη της κοινωνίας, και εξαλείφθηκαν και οι ίδιοι, από την πολιτική επανάσταση του Ιούλη 1830. Επίσης αναφέρει, σαν παραδεί­ γματα βοναπαρτισμού του 20ου αιώνα, τις διχτατορικές κυβερνήσεις κρί­ σης. τις κυβερνήσεις του Ντουμέργκ, στη Γαλλία, το 1934. και του Σλάιχερ. στη Γερμανία, την παραμονή της ανόδου του Χίτλερ. το 1933. Οι μπραντλερικοί, αναφέρεται από τον Τρότσκι. είταν η -Δεξιά Αντιπο­ λίτευση- στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, με κέντρο τη Γερμανία (SAP - Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα), που συμφωνούσαν με τους Τροτσκιστές μόνο στην κριτική των - υπεραριστερών- σφαλμάτων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, κι αυτό χωρίς να κατανοούν τη ν πηγή και την σημασία αυτών των λαθών. Με την δεξιά στροφή των σταλινικών το 1934-35 οι άνθρωποι αυτοί βυθίστηκαν στη σύγχυση, και μερικοί ακόμα δοκίμασαν να συγκεν­ τρωθούν κάτω από τη σταλινική σημαία. (Ο ιδεολογικός τους εμπνευστής στη Ρωσία ο Μπουχάριν. εκτελίέστηκε το 193Θ). Οι αμερικάνοι μπραντλερικοί είχαν ηγέτη τον Τζέι Λοβστόουν 50

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. Θ ΕΡΜ ΙΔΟ Ρ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

Η αναφορά στις -τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α ς τ ά σ ε ις - π ο υ ε μ φ α ν ίσ τ η κ α ν σ τ η Σ ο β ι ­ ετικ ή Ενω σ η σ χ ε τίζε τα ι με τη δ ο λ ο φ ο ν ία τ ο υ Κ ιρ ο φ τ ο υ α ν τ ιπ ρ ό σ ω π ο υ τ ο υ Σ τ ά λ ιν σ τ ο Λ έ ν ιν γ κ ρ α ν τ π ο υ Ε γ ιν ε το Δ ε κ έ μ β ρ η τ ο υ 1934 κα ι ο δ ή γ η σ ε σε ένα κύμα κ α τα π ίε σ η ς Ο Γ ρ ό τ σ κ ι κ ο τ η γ ο ρ ή θ η κ ε α π ό τ ο υ ς σ τ α λ ι ν ι κ ο ύ ς ότι είχε π ροω βη σει τη δ ο λ ο φ ο ν ία τ ο υ Κ ίρ ο φ Ο -Μ π ε α ε ν τ ό β σ κ ι Ν τ ι μ α ρ ι έβσκι και ο Α γ κ α μ π έ κ ο φ - ε ίτ α ν σ ο β ιε τ ικ ο ί δ ι π λ ω μ ά τ ε ς π ο υ τ ο έ σ κ α σ α ν γ ια τον κ α π ιτα λισ τικ ό κ ό σ μ ο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Εισαγωγή

Σ ότι αφορό την εξωτερική πολιτική -y e τα δυό καναλια της. το πρω­ ταρχικό της διπλωματίας και το δευτερεϋον της Κομμουνιστικής Δι­ εθνούς- η σταλινική γραφειοκρατία έχει κάνει μιο οξεία στροφή προς την Κοινωνία των Εθνών προς τη διατήρηση του στάτους κβο, και τις συμμοχίες με τους ρεφορμιστές και την αστική δημοκρατία. Την ίδια στιγμή, στην εσωτερική της πολιτική έχει στραφεί προς την αγορά και τον -εύ­ πορο συλλογικό αγρότη- Η τελευταία πορεία ενάντια στις αντιπολιτευ­ όμενες ή μισοαντιπολιτευόμενες ομάδες, όπως και ενάντια στα μεμονω­ μένα στοιχεία που είναι λιγότερο κριτικά, και η νέα μαζική εκκαθάριση του Κόμματος έχουν για αντικείμενό τους να λύσουν τα χέρια του Στάλιν για μια πορεία προς τα δεξιά Εδώ ουσιαστικά περιλαβαίνεται η επιστροφή στην παλιά οργανική πορεία (ποντάροντας τα πάντα πάνω στον κουλάκο, τη συμμαχία με το Κουομιτάγκ. την Λγγλο-Ρωσική Επιτροπή, κλπ.) αλλά σε μια πολύ πιο πλατιά κλίμακα και κάτω από αμέτρητα πιο επαχθείς όρους Πού οδηγεί αυτή η πορεία, Η λέξη -θ ε ρ μ ιδ ό ρ - ξανακούγεται από πολλά χείλη. Δυστυχώς, αυτή η λέξη έχει ξεφτίσει από τη χρήση, έχει χάσει το συγκεκριμένο περιεχόμενό της. και είναι, προφανώς, ανεπαρκής για να χαραχτηρίσει είτε αυτό το στάδιο μέσα από το οποίο περνά η σταλινική γραφειοκρατία είτε την καταστροφή που προετοιμάζει Πρέπει, πρώτα απ όλα. να εγκαθιβρυσουμε την ορολογία μας. 52

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

Συζητήσεις Πάνω στο «Θ ερμιδόρ» στο Παρελθόν

Το ζήτημα του «θερμιδόρ* είναι στενό δεμένο με την ιστορία της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ Δεν θα είταν εύκολο καθήκον σήμερα να προσδιορίσεις ποιός κατέφυγε πρώτος στην ιστορική αναλογία του θερμιδόρ. Όπως και νά 'χει. οι θέσεις σε ουτό το ζήτημα το 1926 είταν περίπου οι ακόλουθες: η ομάδα του «Δημοκρατικού Συγκεντρωτισμού(Β. Μ Σμιρνόφ, Σαπρόνοιρ, και άλλοι που κυνηγήθηκαν από τον Στάλιν μέχρι που πέθαναν στην εξορία) δήλωνε: «Το θερμιδόρ είναι ένα τετελε­ σμένο γεγονός!*. Οι οπαδοί της Πλατφόρμας της Αριστερής Αντιπολίτευ­ σης. οι Μπολσεβίκοι - Λενινιστές, αρνούνταν κατηγορηματικά αυτό τον ισχυρισμό. Κι είταν πάνω σε αυτό το ζήτημα που έγινε ένα σχίσμα Ποιός αποδείχτηκε σωστός; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση πρέπει να εγκαθιδρύσουμε με ακρίβεια αυτό που κάθε ομάδα καταλάβαινε ότι σήμαινε το «θερμιδόρ»; οι ιστορικές αναλογίες επιτρέπουν ποικίλες ερμη­ νείες. και μπορεί γι' αυτό να γίνει κατάχρησή τους. Ο μακαρίτης Β. Μ. Σμιρνόφ-ένας από τους πιό εξέχοντες αντιπρόσω­ πους της παλιάς μπολσεβίκικης σχολής- υποστήριζε πως η καθυστέρηση στην εκβιομηχάνιση, η διόγκωση των κουλάκων και των Νέπμαν (των νέων μπουρζουάδων), η σχέση ανάμεσα στους τελευταίους και την γραφει­ οκρατία, κος τελικά ο εκφυλισμός του Κόμματος είχε προχωρήσει τόσο, ώστε να καταστήσει αδύνατη την επιστροφή στο σοσιαλιστικό δρόμο χωρίς μια νέα επανάσταση. Το προλεταριάτο είχε ήδη χάσει την εξουσία Με την συντριβή της Αριστερής Αντιπολίτευσης, η γραφειοκρατία άρχισε νο εκφράζει τα συμφέροντα ενός αναγεννημένου αστικού καθεστώτος Οι θεμελιώδεις καταχτήσεις της Οχτωβριανής Επανάστασης είχαν καταστραφεί. Αυτή είταν στα ουσιαστικά της σημεία η θέση της ομάδας «δ η μ ο ­ κρατικός Συγκεντρωτισμός·. ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΟ ΣΤΟ «ΘΕΡΜ ΙΔΟΡ·

53

Η Αρ.στεοη Αντιπολίτευση εκεγε ότι παρόλο που τα στοιχεία της δυαδι­ κής εξουσίας είχαν αναμφίβολα αρχιοει να φυτρώνουν μέσο στη χωρά η μετάβαση απο αυτό τα στοιχεία στην ηγεμονία της μπουρζουαζίας δεν θο γινόταν παρό μόνο διαμέσου μιας αντεπαναστατικής ανατροπής Η γροφειοκραπα είχε ήδη δεθεί με τον Νέπμαν και τον κουλάκο αλλά οι κύριες ρίζες της επεχτεινονταν ακόμα μέσα στην εργατική τάξη Στην πάλη της ενάντια στην Αρ*στερη Αντιπολίτευση η γραφειοκρατία αναμφίβολο έσερνε πίσω της μια βαριά Ουρά στο σχήμα των Νέπμαν και των κουλάκων Αλλά αύριο αυτή η ουρά θα έδινε ένα χτύπημα στο κεφάλι, δηλαδή στην κυρίαρχη γραφειοκρατία Νέα σχίσματα μέσα στις γραμμές της γραφει­ οκρατίας είταν αναπόφευχτα Αντιμέτωπη με τον άμεσο κίνδυνο μας αντεπαναστατικής ανατροπής ο βασικός πυρήνας της κεντριστικής γρα­ φειοκρατίας θα στηριζόταν πάνω στους εργάτες για υποστήριξη ενάντια στην αυξανόμενη αγροτική μπουρζουαζία Η έκβαση της σύγκρουσης είταν μακριά ακόμα από το να έχει κριθεί Το θάψιμο της Οχτωβριανής Επανάστασης ειταν πρόωρο Η συντριβή της Αριστερής Αντιπολίτευσης διευκόλυνε το έργο του -θερ μιδόρ - Αλλά το -θερ μιδ όρ - δεν είχε έρθει ακόμα

Δεν χρειάζεται παρά να ξανακοιτάξουμε με προσοχή την ουσία των συζητήσεων του 1926-27 για να αναδυθεί η ορθότητα της θέσης των Μπολσεβίκων - Λενινιστών σε όλη της την καθαρότητα, στο φως των εξελίξεων που ακολούθησαν Από το 1927 κιόλας οι κουλάκοι έδοσαν ένα χτύπημα στη γραφειοκρατία, αρνούμενοι να την εφοδιάσουν με τα σιτηρά που είχαν κατορθώσει να (Μγκεντρώσουν στα χέρια τους. Το 1928. έγινε ενα ανοιχτό σχίσμα μέσα στη γραφειοκρατία. Οι δεξιοί ήθελαν σκόρο περισσότερες παραχωρήσεις προς τον κουλάκο. Οι κεντριστές. οπλισμέ­ νοι με τις ιδέες της Αριστερής Αντιπολίτευσης, την οποία είχαν ουντρίψει μαζί με τους δεξιούς, βρήκαν υποστήριξη μέσα στους εργάτες, και όταν κατατρόπωσαν τους δεξιούς πήραν το δρόμο της εκβιομηχάνισης, και κατά συνέπεια της κολλεχτιβοποίησης Οι βασικές κοινωνικές καταχτή­ σεις της Οχτωβριανής Επανάστασης διασώθηκαν στο τέλος με τίμημα αμέτρητες και μη αναγκαίες θυσίες Η πρόγνωση των Μπολσεβίκων · Λενινιστών (πιο σωστά, η - αισιόδοξη παραλλαγή- της πρόγνωσής τους) επιβεβαιώθηκε πλήρως Σήμερα, δεν μπορεί να υπάρξει αμφισβήτηση πάνω σε αυτό το σημείο Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προχώρησε όχι διαμέσου της παλινόρθωσης της ατομικής ιδιοχτησίας. αλλά στη βάση της κοινωνικοποίησης, διαμέσου της σχεδιασμένης διεύθυνσης Η παγκόσμια ιστορική σημασία αυτού του γε­ γονότος μπορεί να παραμένει κρυμένη μόνο για όσους είναι πολιτικά τυφλοί 54

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

Η Πραγματική Σημασία του Θερμιδόρ Ωστόσο. σήμερα, μπορούμε και πρέπει να παραδεχτούμε πως η αναλο­ γία του θερμιδόρ χρησιμέυσε περισσότερο για να μπερδέψει παρά για να ξεκαθαρίσει το ζήτημα. Το θερμιδόρ το 1794 παρήγαγε μια μετατόπιση εξουσίας από κόποιες ομάδες στη Συνέλευση σε άλλες ομάδες, από ενα τμήμα του νικηφόρου -λα ο ύ- σε άλλα στρώματα Είταν το θ ε ρ μ ιδ ό ρ αντεπαναστατικό. Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση εξαρτάται από το πόσο πλατιά σημασία δίνουμε, σε μια δοσμένη περίπτωση, σ την έννοια -αντεπανάσταση- Η κοινωνική ανατροπή του 1789-1793 είταν αστική στο χαραχτήρα Στην ουσία περιόρισε τον εαυτό της στην αντικατάσταση της πάγιας φεουδαρχικής ιδιοχτησίας με την -ε λ ε ύ θ ε ρ η - αστική ιδιοχτησία. Η αντεπανάσταση απαντώντας σε αυτή την επανάσταση, θα έπρεπε να είχε ηετϋχειτην επανεγκαθίδρυση της φεουδαρχικής ιδιοχτησίας Τ ο θ ε ρ μ ιΛόρ, όμως, ούτε που έκανε κάποια προσπάθεια προς αυτή τη ν κατεύθυν* ση 0 Ροβεσπιέρος έψαχνε για υποστήριξη ανάμεσα στους τε χ ν ίτε ς - τ ο Διευθυντήριο ανάμεσα στη μεσαία μπουρζουαζία Ο Βοναπάρτης σ υμμά ­ χησε με τις τράπεζες. Ό λες αυτές οι μετατοπίσεις-που δεν είχαν, βέβαια, μόνο πολιτική, αλλά και κοινωνική σπουδαιότητα- έγιναν, ωστόσο, πάνω στη βάση της νέας αστικής κοινωνίας και του νέου αστικού κράτους. Τ ο θερμιδόρ είταν μια αντίδραση που λειτουργούσε πάνω στα κοινωνικά θεμέλια της επανάστασης. Της Ιδιας ακριβώς σπουδαιότητας είταν η Δ εκό τη Ο γδ ό η Μ πρυμαίρ του θοναπάρτη. το επόμενο σημαντικό στάδιο στο δρόμο της αντίδρασης. Και στις δύο περιπτώσεις δεν είταν ένα ζήτημα παλινόρθωσης, ο ύ τε των πα­ λιών μορφών ιδιοχτησίας. ούτε της εξουσίας προηγούμενω ν κυρίαρχων καταστάσεων, αλλά ζήτημα καταμερισμού των κερδών του νέο υ κοινωνι­ κού καθεστώτος ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της νικηφόρας -Τ ρ ίτ η ς Τάξης- Η μπουρζουαζία απαλλοτρίωνε όλο και πιο π ολύ τη ν ιδιοχτησία ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΙΔΟΡ

55

και την εξουσία (είτε κατευθείαν και άμεσα, είτε διαμέσου ειδικών προ χτόρων. όπως ο Βοναπάρτης). αλλά δεν έκανε ποτέ καμιά προσπάθεια ενάντια στις κοινωνικές καταχτήσεις της επανάστασης Αντίθετα, με με­ γάλη προσοχή προσπάθησε να τις δυναμώσει, να τις οργανώσει και να τις σταθεροποιήσει Ο Ναπολέων περίφρούρησε την αστική ιδιοχτησία. συμπεριλαμβανόμενης και εκείνης του αγρότη, τόσο ενάντια στον -όχλοόσο και ενάντια στις αξιώσεις των απαλλοτριωμένων ιδιοχτητών Η φεου­ δαρχική Ευρώπη μισούσε τον Ναπολέοντα σαν την ζωντανή ενσάρκωση της επανάστασης, κι αυτό είταν σωστό από τη δική της σκοπιά.

56

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜ1ΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

Η Μαρξιστική Εκτίμηση της Ε Σ Σ Δ

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία άτι η σημερινή ΕΣΣΔ μοιάζει πάρα πολύ λίγο με τον τύπο εκείνο της Σοβιετικής Δημοκρατίας που ο Λένιν περιέγραψε το 1917 (όχι μόνιμη γραφειοκρατία ή μόνιμο στρατό. Δικαίωμα ανάκληοης όλων των εκλεγμένων αξιωματούχων κάθε στιγμή, ενεργητι­ κός έλεγχος τους από τις μάζες -ανεξάρτητα από το ποιό μπορεί να είναι το άτομο-, κλπ.). Η κυριαρχία της γραφειοκρατίας πάνω στη χώρα, όπως ακριβώς η κυριαρχία του Στάλιν πάνω στη γραφειοκρατία έχει σχεδόν φθάσει στην απόλυτη ολοκλήρωσή της. Αλλά ποιά συμπεράσματα θα έπρεπε να βγουν από αυτό; Υπάρχουν μερικοί που λένε ότι επειδή το πραγματικό κράτος που αναδύθηκε από την προλεταριακή επανάσταση δεν ανταποκρίνεται σε ιδεώδεις απριόρι τύπους, γι’ αυτό του γυρνάνε την πλάτη. Αυτό είναι πολιτικός σνομπισμός, κοινό χαραχτηριστικό των πατσιφισπκοδημοκρατικών. των φιλελεύθερων, των αναρχοσυνδικαλιστικών και, γενικά, των υπεραριστερών κύκλων της μικροαστικής διανόησης. Υπάρχουν άλλοι που λένε ότι επειδή αυτό το κράτος έχει αναδυθεί από την προλεταριακή επανάσταση, γι' αυτό κάθε κριτική ενάντιά του είναι ιεροσυλία και αντεπανάσταση. Αυτή είναι η φωνή της υποκρισίας πίσω από την οποία ενεδρεύουν πολύ συχνά τα άμεσα υλικά συμφέροντα μερικών ομάδων μέσα στην ίδια αυτή μικροαστική διανόηση, ή μέσα στην εργατική γραφειοκρατία. Οι δύο αυτοί τύποι-ο πολιτικός σνομπισμός και η πολιτική υποκριοίο- εναλλάσσονται εύκολα και εξαρτιούνται από προσωπικές περιστάσεις. Ας τις προσπεράσουμε και τις δύο. Ένας μαρξιστής θα έλεγε πως η σημερινή ΕΣΣΔ προφανώς δεν π ροσεγ­ γίζει τους απριόρι τύπους ενός σοβιετικού κράτους. Ας ανακαλύψουμε, όμως, τί αποτύχαμε να προβλέψουμε όταν επεξεργαζόμασταν τους προ­ γραμματικούς τύπους. Ας αναλύσουμε παραπέρα ποιούς κοινωνικούς παράγοντες έχει παραμορφωμένους το εργατικό κράτος. Ας τσεκάρουΜΑΡΞΙΓΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ Ε Σ ΙΛ

57

pc. για μια ακόμα φορά, αν αυτές οι παραμορφώσεις επεχτάθηκαν στα οικονομικά θεμέλια του κράτους, δηλαδή, αν οι βασικές κοινωνικές κατα­ χτήσεις της προλεταριακής επανάστασης έχουν διατηρηθεί. Κι αν αυτές έχουν διατηρηθεί, τότε προς ποιά κατεύθυνση μεταβάλλονται Κι αν επι­ κρατούν στην ΕΣΣΔ και στην παγκόσμια αρένα τέτιοι παράγοντες που μπορεί να διευκολύνουν και να επισπεύσουν την υπερίσχυση των προ­ οδευτικών τάσεων ανάπτυξης πάνω σε εκείνες της αντίδρασης. Μια τέτια προσέγγιση είναι σύνθετη Δεν εμπεριέχει το μαγικό κλειδί για τα νωθρά μυαλά, που το αγαπούν τόσο πολύ. Σ' ανταπόδοση, όμως, όχι μόνο προψυλάσει κανέναν από τα δύο κακά, το σνομπισμό και την υποκρισία, αλλά και ακόμα παρουσιάζει τη δυνατότητα άσκησης μιας ενεργητικής επίδρασης πάνω στην τύχη της ΕΙΣΔ. Οταν η ομάδα του «Δημοκρατικού Συγκεντρωτισμού" δήλωνε το 1926 πως το εργατικό κράτος καταστράφηκε είναι ολοφάνερο ότι έθαβε την επανάσταση, ενώ είταν ακόμα ζωντανή Σε αντιπαράθεση με αυτά, η Αρι­ στερή Αντιπολίτευση επεξεργάστηκε ενα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για το σοβιετικό καθεστώς Η σταλινική γραφειοκρατία σύντριψε την Αρι­ στερή Αντιπολίτευση για να προφυλόξει και να περιχαρακώσει τον εαυτό της σαν μια προνομιούχα κόστα Αλλά στην πάλη για τις Ιδιες της τις θέσεις αναγκάστηκε να πάρει από το πρόγραμμα της Αριστερής Αντιπολί­ τευσης όλα εκείνα τα μέτρα που έκαναν δυνατό να σωθεί η κοινωνική βάση του σοβιετικού κράτους Αυτό είναι ένα ανεχτίμητο πολιτικό μάθη­ μα I Δείχνει το πώς οι ειδικές ιστορικές συνθήκες, η καθυστέρηση της αγροτιάς, η εξάντληση.του προλεταριάτου, η έλλειψη αποφασιστικής υποστήριξης από τη Δύση, ετοίμασαν ένα «δεύτερο κεφάλαιο- στην επα­ νάσταση. που χαραχτηρίζεται από την καταστολή της προλεταριακής πρωτοπορίας και την συντριβή των επαναστατών διεθνιστών από την συντηρητική εθνική γραφειοκρατία. Αλλά το ίδιο αυτό παράδειγμα δείχνει το πώς μια σωστή πολιτική γραμμή κάνει ικανή μια μαρξιστική ομάδα να γονιμοποιήσει τις εξελίξεις ακόμη κι όταν οι νικητές του «δεύτερου κεψάλαιου» χτυπούν αποφασιστικά τους επαναστάτες του «πρώτου κεφάλαιου· Ένας επιφανειακός ιδεαλιστικός τρόπος σκέψης που λειτουργεί με προκατασκευοσμένους τύπους και συνδέει μηχανικά τα ζωντανά προτσές ανάπτυξης με αυτούς, εύκολα οδηγεί κάποιον από τον εθνουσιασμό στην κατάπτωση. Μόνο ο διαλεχτικός υλισμός που μας διδάσκει να βλέπουμε κάθε ύπαρξη στα δικά της προτσές εξέλιξης και στη σύγκρουση εσωτερι­ κών δυνάμεων, μπορεί να προσφέρει την αναγκαία σταθερότητα στη σκέψη και στη δράση.

58

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΙ

Διχτατορία του Προλεταριάτου και Διχτατορία της Γραφειοκρατίας Σ έναν αριθμό προηγούμενων κειμένων, εγκαθιδρύσαμε το γεγονός ότι, παρόλες τις οικονομικές της επιτυχίες, που καθορίστηκαν από την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής, η σοβιετική κοινωνία διατηρεί ένα ολότελα αντιφατικό μεταβατικό χαραχτήρα. και. μετρημένη με την ανισό­ τητα των συνθηκών ζωής και των προνομίων της γραφειοκρατίας, εξακο­ λουθεί να παραμένει πιο κοντό στο καθεστώς του καπιταλισμού, παρά στον μελλοντικό κομμουνισμό Ταυτόχρονα, εγκαθιδρύσαμε το γεγονός ότι παρά τον τερατώδη γρ α ­ φειοκρατικό εκφυλισμό, το σοβιετικό κρότος παραμένει ακόμα το ιστο­ ρικό όργανο της εργατικής τάξης στο βαθμό που εξασφαλίζει τη ν οικονο­ μική και πολιτιστική ανάπτυξη στη βάση των εθνικοποιημένων μέσων παραγωγής, και μ' αυτό προετοιμάζει τους όρους για μια αληθινή χειρα­ φέτηση των εργατών μέσα από την συντριβή της γραφειοκρατίας και της κοινωνικής ανισότητας: Όποιος δεν έχει σκεφτεί σοβαρά και δεν έχει αποδεχτεί τις δύο αυτές θεμελιακές προτάσεις, όποιος, γενικά, δεν έχει μελετήσει τα κείμενα των Μπολσεβίκων - Λενινιστών πάνω στο ζήτημα της ΕΣΣΔ από το 1923 και μετά, διατρέχει τον κίνδυνο, με κάθε καινούργιο γεγονός, να χάσει το νήμα και να αντικαταστήσει τη μαρξιστική ανάλυση με δουλικά κλάψου ρίσματα. Ο σοβιετικός (πιο σωστό θα είταν να πούμε ο αντισοβιετικός) γραφ ειοκρατισμός είναι το προϊόν των κοινωνικών αντιφάσεων ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά (αυτά τα δύο είδη αντιφάσεων δεν είναι ταυτόσημα). Ανάμεσα στις Εθνικές Δ η μ ο ­ κρατίες και Περιοχές. Ανάμεσα στις διάφορες ομάδες της αγροτιάς. Ανά­ μεσα στα διάφορα στρώματα της εργατικής τάξης. Ανάμεσα στις διάψοΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

59

ρες ομάδες καταναλωτών Και. τελικά, ανάμεσα στο σοβιετικό κράτος άλο και τον καπιταλιστικό του περίγυρο Σήμερα που όλες οι σχέσες μεταφράζονται στη γλώσσα των νομισματικών υπολογισμών, οι οικονομι­ κές αντιφάσεις έρχονται στο προσκήνιο με ιδιαίτερη οξύτητα Υψώνοντας τον εαυτό της πάνω από τις εργαζόμενες μάζες, η γραφει­ οκρατία ρυθμίζει αυτές τις αντιφάσεις Χρησιμοποιεί αυτή τη λειτουργία για να ενισχύει την ίδια της την κυριαρχία. Με την ανεξέλεγχτη και αυτό­ βουλη κυριαρχία της. που δεν υπόκειται σε καμιά έφεση, η γραφειοκρατία συσσωρεύει νέες αντιφάσεις. Εκμεταλλευόμενη αυτές τις αντιφάσεις δημιουργεί το καθεστώς του γραφειοκρατικού απολυταρχισμού Οι αντιφάσεις μέσα στην ίδια την γραφειοκρατία έχουν οδηγήσει σ' ένα σύστημα ιδιαίτερης επιλογής του κύριου διοικητικού επιτελείου. Ηανόγκη, για πειθαρχία μέσα στην επιλεγμένη κατάσταση έχει οδηγήσει στην κυριαρχία του ενός ατόμου, και στην λατρεία του αλάνθαστου ηγέτη Ενα και το αυτό σύστημα επικρατεί στο εργοστάσιο, στο κολχόζ (συλλογική φάρμα) στο πανεπιστήμιο και στην κυβέρνηση: ένας ηγέτης στέκεται επικεφαλής των πιστών στατευμάτων του. Οι υπόλοιποι ακολουθούν τον ηγέτη ΟΣτάλιν ποτέ δενείτανκαι. από τη φύση του. ποτέ δε θα μπορούσε να είναι ένας ηγέτης των μαζών. Είναι ο ηγέτης των γραφειοκρατών -ηγετών*, το επιστέγασμά τους, η προσωποποίησή τους. Οσο πιό σύνθετο γίνονται τα οικονομικά καθήκοντα, όσο πιό μεγάλες γίνονται οι απαιτήσεις και τα ενδιαφέροντα του πληθυσμού, τόσο mo οξεία γίνεται η αντίφαση ανάμεσα στο γραφειοκρατικά καθεστώς και τις απαιτήσεις της σοσιαλιστικής ανάπτυξης, τόσο πιο σκληρή είναι η πάλη που κάνει η γραφειοκρατία για να διατηρήσει τις θέσεις της. τόσο πιο κυνικά καταφεύγει στη θία. στην απάτη και στη δωροδοκία. Η διαρκής επιδείνωση του πολιτικού καθεστώτος μπροστά στην ανά­ πτυξη της οικονομίας και του πολιτισμού -τ ο κραυγαλέο αυτό γεγονός δεν εξηγείται παρά μόνο από το άτι η καταπίεση, οι διώξεις και η κατα­ στολή χρησιμοποιούνται σήμερα σε ένα μεγάλο βαθμό όχι για την υπερ­ άσπιση του κράτους, αλλά για την υπεράσπιση της κυριαρχίας και των προνομίων της γραφειοκρατίας. Αυτή είναι επίσης η πηγή της όλο και αυξανόμενης ανάγκης να καλυφθεί η καταστολή με απάτες και αμαλγά­ ματα •Μα μπορεί ένα τέτιο κράτος να ονομαστεί εργατικά κράτος:· -φωνά­ ζουν αγαναχτισμένοι οι ηθικολόγοι, οι ιδεαλιστές, και οι σνομπ •επανα­ στάτες·. Αλλου λίγο πιο προσεχτικοί, εκφράζονται ως εξής: -Σε τελευ­ ταία ανάλυση ίσως να είναι ένα εργατικό κράτος, αλλά δεν έχει μείνει σε 60

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

αυτό o u t c ενα ίχνος αηο τη διχτατορία του προλεταριάτου. Εδω έχουμε ίνα εκφυλισμένο εργατικό κράτος κάτω από τη διχτατορία της γραφεί­ ο*ρατιαςΔεν βλέπουμε κανένα λόγο να συνοψίσουμε τα επιχειρήματα αυτα σαν ένα όλο Οτι είταν να ειπωθεί εδώ έχει ήδη ειπωθεί στα κείμενα και στα επίσημα ντοκουμέντα της τάσης μας Κανείς δεν έχει προσπαθήσει να ανοσκευάσει, να διορθώσει ή να συμπληρώσει τη θέση των Μπολσεβίκων Λενινιστών ο αυτό το σημαντικότατο ζήτημα. θα περιοριστούμε εδώ μόνο στο ζήτημα αν η πραγματική διχτατορία της γραφειοκρατίος μπορεί να ονομαστεί διχτατορία του προλεταριάτου. Η δυσκολία στην ορολογία βγαίνει εδώ από το γεγονός ότι ο όρος διχτατορία χρησιμοποιείται τώρα με μια περιορισμένη πολιτική έννοια, και. επίσης, με μια βαθύτερη, κοινωνιολογική έννοια. Μιλάμε για τη -δ ιχτατορία του Μουσολίνι» και ταυτόχρονα δηλώνουμε ότι ο φασισμός δεν είναι παρά το όργανο του χρηματισπκού κε φάλαιου Ποιό είναι σωστό; Και τα δυο είναι σωστά, αλλά από διαφορετική σκοπιά. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ολόκληρη η εκτελεστική εξουσία είναι συγκεντρωμένη απα χέρια του Μουσολίνι. Αλλά δεν είνοι λιγότερο αλήθεια ότι ολόκληρο το πραγματικό περιεχόμενο της κρατικής δραστηριότητας υπαγορεύεται από τα συμφέ­ ροντα του χρηματισπκού κεφάλαιου. Η κοινωνική κυριαρχία μιας τάξης (η διχτατορία της) μπορεί να παίρνει τελείως διαφορετικές πολιτικές μορ­ φές Αυτό μαρτυράει ολόκληρη η ιστορία της μπουρζουαζίας, από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα Η εμπειρία της Σοβιετικής Ένωσης είναι ήδη επαρκής για την επέχταση του ίδιου αυτού κοινωνιολογικού νόμου -μ ε όλες τις αναγκαίες αλλαγές— στη διχτατορία του προλεταριάτου. Στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στην κατάχτηση της εξουσίας και τη διάλυση του εργατικού κράτους μέσα στη σοσιαλιστική κοινωνία, οι μορφές και οι μέθοδες της προλεταριακής κυρι­ αρχίας μπορεί να αλλάξουν με οξύτητα, εξαρτώμενες από την πορεία της τοξικής πάλης, εσωτερικά και εξωτερικά. Έτσι, η σημερινή κυριαρχία του Στάλιν με κανέναν τρόπο δεν μοιάζει με την κυριαρχία των Σοβιέτ στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της επανά­ στασης. Η αντικατάσταση του ενός καθεστώτος από το άλλο δεν έγινε με ένα μόνο χτύπημα, αλλά μέσα από μια σειρά μέτρα, διαμέσου ενός αρι­ θμού μικρών εμφυλίων πολέμων που διεξήγαγε η γραφειοκρατία ενάντια στην προλεταριακή πρωτοπορία. Σε τελευταία ανάλυση, ιστορικά, η Σοβι­ ετική Δημοκρατία τινάχτηκε στον αέρα κάτω από την πίεση κοινωνικών ανπφάσεων. Εκμεταλλευόμενη τις κοινωνικές αντιφάσεις, η γραφειοκρα-

ΠΡΟΛΕΤΛΡΙΑΤΟ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

61

τια σποσηασε την εξουσία από τα χέρια των μαζικών οργανώσεων Μ αυτή την έννοια μπορούμε να μιλάμε για τη διχτατορία της γραφειοκρατίας κι ακόμα για την προσωπική διχτατορία του Στάλιν Αλλά αυτή η οικειοποιηση έγινε δυνατή και μπορεί να αυτοσυντηρείται μόνο γιατί τ ο κοινωνικά περιεχόμενο της δ ιχτο το ρίος της γρ α φ ε ιο κ ρ α τία ς κ α θο ρίζετα ι από εκεί­ νες τις παραγωγικές σχέσεις που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν από τ η ν προλεταριακή επανάσταση. Με αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε τελείως δικαιολο­

γημένα ότι η διχτατορία του προλεταριάτου βρήκε τη διαστρεβλωμένη αλλό αναμφισβήτητη έκφρασή της στη διχτατορία της γραφειοκρατίας

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΙ

Η Ιστορική Αναλογία Πρέπει να Επανεκτιμηθεί και να Διορθωθεί

Ο Οι μενσεβίκοι επίσης μιλούν για θερμιδοριανό εκφυλισμό. Είναι αδύνατο να καταλάβεις τι εννοούν μ' αυτό Οι μενσεβίκοι είχαν αντιταχθεί στην κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο λκόμα και σήμερα, κατά τη γνώμη τους, το σοβι­ ετικά κράτος δεν είναι προλεταριακό (τι πραγματικά είναι -α υ τά παραμένει ένα μυστήριο) Στο παρελθόν απαιτούσαν την επιστροφή στον καπιταλισμό, σήμερα απαιτούν την επιστροφή στη «δημοκρατία- Αν αυτοί οι ίδιοι δεν αποτελούν α ντι­ προσωπευτικές θερμιδοριανές τάσεις, τάτε τι είναι επιτέλους το -θ ε ρ μ ιδ ό ρ - . Είναι ολοφάνερο, αποτελεί μια τρέχουσα φιλολογική έκφραση. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

53

iju'dnneu uy v^amocannei

Στις εσωκομματικές συζητήσεις της Ρωσικής και Διεθνούς Αντιπολί­ τευσηςμε την έννοια θερμιδόρ εννοούσαμε, υπό όρους, το πρώτο στάδιο της οστικής αντεπανάστασης, που στρεφόταν ενάντια στην κοινωνική βάση του εργατικού κράτους*. Αν και. όπως έχουμε δει. η ουσία της συζήτησης δεν έπασχε απ' αυτό στο παρελθόν, παρόλα αυτά, η ιστορική αναλογία ντύθηκε μ έναν καθαρά υπό όρους και όχι μ' ένα ρεαλιστικό χαράχτήρα κι αυτός ο υπό όρους χαραχτήρας έρχεται σε ολοένα και μεγαλύτερη αντίφαση με τις απαιτήσεις για μια ανάλυση της πιο πρόσφα­ της εξέλιξης του σοβιετικού κράτους. Αρκεί να αναφέρουμε το γεγονός ότι και μεις οι Ιδιοι μιλάμε συχνά -και με το δίκιο μας- για το δημοψηφίσμοτικόήβοναπορτιστικόκαθεστώς του Στάλιν. Όμως, ο βοναπαρτισμός, στη Γαλλία, ήρθε μετά από το θερμιδόρ: Αν πρόκειται να παραμείνουμε μέσο στα πλαίσια της ιστορικής αναλογίας, θα πρέπει αναγκαστικά να θέσουμε το ερώτημα: αφού μέχρι τώρα δεν υπήρξε σοβιετικά -θερμιδόρ>, απόπού μπόρεσενα αναδυθεί ο βοναπαρτισμός; Χωρίς να κάνουμε μιαοποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή στις προηγούμενες εκτιμήσεις μαςδεν υπάρχει λόγος να κόνουμε κάτιτέτιο- θο πρέπει να αναθεωρήσουμε ριζικάτην ιστορικήαναλογία Αυτό θα μας κάνει ικανούς να αποχτήσουμε

μια mo ακριβή άποψη για ορισμένα παλιά γεγονότα, και να κατανοήσουμε καλύτερα ορισμένες νέες εκδηλώσεις Η ανατροπή της Ενάτης θερμιδόρ δεν κατάστρεψε τις βασικές κατα­ χτήσεις της αστικής επανάστασης, μεταβίβασε, όμως, την εξουσία στα χέρια των mo μετριοπαθών και συντηρητικών Γ ιακομπινων στα καλύτερο στοιχεία της αστικής κοινωνίας Σήμερα είναι αδύνατο να παραβλέψουμε άτι και στη σοβιετική επανάσταση έγινε, αρκετό καιρό πριν, μια στροφή προς τα δεξιά μια στροφή εντελώς ανάλογη με το Θερμιδόρ. αν και πολύ πιο αργή στο ρυθμό και περισσότερο καλυμένη στην μορφή Η συνωμοσία της σοβιετικής γραφειοκρατίας ενάντια στην αριστερή πτέρυγα μπόρεσε συγκριτικά να διατηρήσει τον -σ τεγνό - της χαροχτήρα στην διάρκεια των πρωτων σταδίων μόνο και μόνο γιατί η ίδια η συνωμοσία εκτελέστηκε πολμ πιο συστηματικό και πιο τέλεια από τον αυτοσχεόιασμό της Ενάτης θερμιδόρ Κοινωνικά το προλε ταριάτο είναι πιο ομοιογενές από την μπουρζουαζία αλλά έχει μέσα του μια ολόκληρη σειρά από στρώματα που φανερώθηκαν με εξαιρετική καθαρότητα αμέσως μετά την κατάχτηση της εξουσίας στη διορκεια της περιόδου όπου η γραφειοκρατία και μια εργατική αριστοκρα­ τία που συνδεόταν μ αυτήν άρχισαν να παίρνουν μορφή Η συντριβή της Αριστερής Αντιπολίτευσης σήμαινε με τον πιο ευθύ κοι άμεσο τρόπο το πέρασμα της εξουσίας από τα χέρια της επαναστατικής πρωτοπορίας στα χέρια των πιο συντηρητικών στοιχείων μέσα στη γραφειοκρατία και στο ανώτερο στρώμα της εργατικής τάξης Το 1924 -αυτή είταν η αρχή του σοβιετικού θερμιδόρ Το μπλέξιμο, βέβαια εδω δεν αφορά το ζήτημα της ιστορικής ταυτότη­ τας, αλλά το ζήτημα της ιστορικής αναλογίας που πάντα έχει σαν περιορι­ σμούς της τις διαφορετικές κοινωνικές δομές και εποχές. Όμως, η δο­ σμένη αναλογία δενεΐναιουτε επιφανειακή ούτε τυχαία καθορίζεται από την εξαιρετική ένταση που επικρατεί στην ταξική πάλη στην περίοδο της επανάστασης και της αντεπανάστασης Κοι στις δύο περιπτώσεις η γρα­ φειοκρατία υψώθηκε πάνω στις πλάτες της πληθειακής δημοκρατίας που είχε εξασφαλίσει την νίκη στο νέο καθεστώς Οι λέσχες των Γ ιακομπινων στραγκαλίστηκσν σιγά σιγά Οι επαναστάτες του 1793 έπεσαν στα πεδίο των μαχών. Αλλοι έγιναν διπλωμάτες και στρατηγοί, άλλοι γονάτισαν από το χτυπήματα της καταπίεσης ή μπήκαν στην παρανομία Στη συνέχεια άλλοι Γιακομπίνοι μεταμορφωθήκαν με επιτυχία σε νομάρχες του Ναπολέοντα Οι γραμμές τους φούσκωναν με όλο και μεγαλύτερους αριθμούς από αποστάτες από τα παλιά κόμματα, από πρώην αριστοκράτες, και καλοθρεμένους καριερίστες Και στη Ρωοία; Η ίδια ακριβώς εικόνα εκφυ64

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΙ

Α ιο μου αλλά σε μια πολύ mo γιγάντια αρένα και ο ένα πολύ πιο έντονο φΟνίο αναπαράχθηκε 130 ρε 140 χρόνια αργότερα με τη βαθμιαία μετά­ βαση από ία Σοβιέτ και τις κομματικές λέσχες, που έσφίζαν από ζωή. στους διορισμένους γραμματείς που εξαρτόνταν αποκλειστικό από τον •αρχηγό που λατρευόταν με πόθος-

Στη Γαλλία, η παρατεταμένη σταθεροποίηση του θερμιδοριανού - βοναπαρτιστικού καθεστώτος, έγινε δυνατή μόνο χάρη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που απελευθερωθήκαν από τα δεσμά της φεου­ δαρχίας Μερικοί τυχεροί, οι πλιατσικολόγοι. οι συγγενείς και οι σύμμαχοι της γραφειοκρατίας, πλούτησαν. Οι απογοητευμένες μάζες σπρώχτηκαν στην κατάπτωση

θα είταν χυδαίος σχολαστικισμός αν προσπαθούσαμε να ταιριάσουμε τα διάφορα στάδια της Ρωσικής Επανάστασης με ανάλογα γεγ ο ν ό τα που συνίβηκαν στη Γαλλία στο τέλος του Δέκατου Ό γδ ο ο υ Αιώνα. Α λλά ένα πράγμα που κυριολεχτικά χτυπάει στα μάτια είναι η ομοιότητα ανάμεσα στο σημερινό σοβιετικό πολιτικό καθεστώς και το καθεστώς του Πρώτου Ύπατου, ιδιαίτερα στο τέλος της Υπατείας. όταν πλησίαζε η περίοδος της Αυτοκρατορίας. Αν και ο Στάλιν δεν έχει στεφάνια από νίκες, ωστόσο, ξεπερνάει τον Βοναπάρτη τον 1ο στο καθεστώς της οργανω μένης κολα­ κείας. Μια τέτια δύναμη μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με το σ τρ α γγά λισμα του Κόμματος, των Σοβιέτ, της εργατικής τάξης σαν όλο. Η γρα φ ει­ οκρατία πάνω στην οποία στηρί^ται ο Στάλιν είναι υλικά δεμένη με τα αποτελέσματα της ολοκληρωμένης εθνικής επανάστασης, αλλά δεν έχει κανένα σημείο επαφής με την αναπτυσσόμενη διεθνή επανάσταση. Μ ε τον τρόπο της ζωής τους, τα συμψέροντά τους και τη ν ψ υχολογία το υς, οι σημερινοί σοβιετικοί αξιωμοτούχοι δε διαφέρουν από το υς επαναστάτες μπολσεβίκους λιγότερο απ' όσο διαφέρανε οι στρατηγοί και οι νομάρχες του Ναπολέοντα οπό τους επαναστάτες Γιακομπίνους

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

65

Scanned by CamScanner

Η γρήγορη ανάπτυξη των εθνικοποιημένων παραγωγικών δυνάμεων, που άρχισε το 1923. και που ξάφνιασε την ίδια τη σοβιετική γραφειοκρα­ τία. δημιούργησε τις αναγκαίες οικονομικές προϋποθέσεις για τη σταθε­ ροποίηση της γραφειοκρατίας Η δραστηριοποίηση της οικονομικής ζωής πρόσφορε μια διέξοδο στην ενεργητικότητα των δραστήριων και ικανών οργανωτών, διαχειριστών, και τεχνικών. Η υλική και ηθική τους θέση βελτιώθηκε ταχύτατα. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα πλατύ, προνομιούχο στρώμα, στενά δεμένο με το κυρίαρχο ανώτερο στρώμα Ο ι εκ μ ετα λλευ ­ όμενες μάζες ζούσαν με ελπίδες ή έπεφταν στην απάθεια.

Θερμιδοριανοί και Γιακομπίνοι

Ο σοβιετικός Πρεσβευτές στο Λονδίνο, ο Μάισκι. εξηγούσε, πρόσφατο σε μια αντιπροοωπια βρετανών συνδικαλιστών, πόσο αναγκαία και δικαι­ ολογημένη ειταν η σταλινική δίκη ενάντια στους »α ντεπά ναστάτες·· ζηνοβιεφικους Το εντυπωσιακό αυτό επεισόδιο -ένα ανάμεσα σε χιλιάδεςμας φέρνει άμεσα στην καρδιά του ζητήματος Ξέρουμε ποιοι είναι οι ζηνοβιεφίκοι Παρόλα τα λάθη και τις ταλαντεύσεις τους, ένα πράγμα είναι βέβαιο είναι αντιπροσωπευτικοί τύποι -επαγγελματιών επαναστοτων- Τα ζητήματα του παγκόσμιου εργατικού κινήματος έχουν γίνει ένα με το πετσί τους Ποιός είναι ο Μάισκι Ενας δεξιός μενσεβίκος που έσπασε από το κομμά του το 1918 προσχωρώντας στη Δεξιά για να επωφεληθεΐ της ευκαιρίας και να γίνει Υπουργός στην Παν-Ουραλική Κυβέρ­ νηση των Λευκών, κάτω από την προστασία του Κολτσάκ. Μόνο μετά την εκμηδένιση του Κολτσάκ ο Μάισκι θεώρησε τη στιγμή ώριμη για να στρα­ φεί προς τα Σοβιέτ Ο Λένιν -και γω συμφωνώ μαζί το υ - έδειχνε τη μεγαλύτερη δυσπιστία για να μην πούμε περιφρόνηση, σε τέτιους τύ­ πους Σήμερα, ο Μάισκι, από το πόστο του Πρεσβευτή, κατηγορεί τους -ζηνοβιεψικους- και τους -τροτσκιστές» ότι προσπαθούν να προκαλέσόυν στρατιωτική επέμβαση για την παλινόρθωση του καπιταλισμού-τον ίδιο αυτό καπιταλισμό που ο Μάισκι υπερασπίστηκε ενάντιά μας διαμέσου του εμφυλίου πολέμου 0 σημερινός Πρεσβευτής στις Ενωμένες Πολιτείες, ο Α. Τρογιονόβσκι, μπήκε στο Μπολσεβίκικο Κόμμα σε νεαρή ηλικία. Αμέσως μετά εγκατέλειψε το Κόμμα Στη διάρκεια του πολέμου ειταν πατριώτης. Το 1917 είταν μενσεβίκος Η Οχτωβριανη Επανάσταση τον βρήκε στην Κεντρική Επι­ τροπή των μενσεβίκων- οε σχέση μ αυτό, στη διάρκεια των λίγων επόμε­ νων χρόνων, ο Τρογιονόβσκι διεξήγαγε μια παράνομη πάλη ενάντια στη διχτατορία του προλεταριάτου Στο σταλινικό κόμμα, πιο σωστά, στη δι66

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

πλωματικη του υπηρεσία μπήκε αψου είχε συντρίβει η Α ρ ισ τε ρ ή Α ν τ ιπ ο ­ λίτευση 0 Πρεσβευτής στο Παρίσι ο Ποτέμκιν. είταν αστός κ α θ η γη τή ς τη ς ιστορίας στη διάρκεια της Οχτωβριανής Επανάστασης και π ρ οσχώ ρ ησ ε στους μπολσεβίκους μετά τη νίκη

Πριν λίγο καιρό εμφανίστηκαν τηλεγραφήματα σ τον π α γκό σ μ ιο Τ ύ π ο σε σχέση με τις μεγάλες επιτυχίες στα σοβιετικά ορυχεία χρ υ σ ο ύ , μ ε σ χ ό λια που αφορούσαν τον οργανωτή αυτών των επιτυχιώ ν, το μ η χ α νικ ό Σ ε ρ ε μ πρόβσκι. Ο ανταποκριτής του - Χ ρ ό νο υ- στη Μ όσχα, π ου σ ή μ ερ α α ν τ α γ ω ­ νίζεται με επιτυχία τους Ντουράντι και Λουί Φίαερ σαν ο επ ίσ η μ ο ς ε κ π ρ ό ­ σωπος των ανώτερων στρωμάτων της γραφειοκρατίας, κ α τέβ α λε μ ε γ ά λ η προσπάθεια για να τονίσει το γεγονός ότι ο Σερ εμπ ρ όβ σ κι είνα ι μ π ο λ σ ε β ί­ κος από το 1903. ένα μέλος της -Π αλιάς Φ ρ ου ρ ά ς-. Α υτά γρ ά φ ε ι τώ ρ α και η κομματική ταυτότητα του Σερεμπρόβσκι. Στη ν π ρ α γμ α τικ ό τη τα , ο Σ ε ρεμπρόβσκι συμμετείχε στην επανάσταση του 1905 σαν ν ε ο λα ίο ς φ ο ιτη ­ τής και μενσεβίκος, για να γυρίσει μετά πίσω, για πάρα π ο λλά χρ ό νια , σ το στρατόπεδο της μπουρζουαζίας. Η Επανάσταση του Φ λεβ ά ρ η τ ο ν β ρ ή κ ε νο κατέχει το πόστο του κυβερνητικού δ ιευ θ υ ντή δύ ο ερ γ ο σ τα σ ίω ν π υρομαχικών, μέλος του Εμπορικού Επιμελητή ρ ιο υ και δρ α σ τή ρ ιο μ έ λ ο ς στην πάλη ενάντια στο συνδικάτο εργατών μετά λλο υ. Τ ο Μ άη το υ 1917, ο Σερεμπρόβσκι δήλωσε ότι ο Λένιν είταν -Π ρ ά χ το ρ α ς τω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν -! Μετά τη νίκη των Μπολσεβίκων, ο Σερεμπρόβσκι μαζί μ' ά λ λ ο υ ς -ε ξ τ τ έ ρ (δηλαδή έμπειρους τεχνικούς, ειδικούς) σ ύρθηκε σε ένα τε χ ν ικ ό έ ρ γ ο από εμένα τον ίδιο. Ο Λένιν δεν τον εμπιστευόταν καθόλου. Και γ ω ο ίδιος δεν του είχα καμιά εμπιστοσύνη. Σήμερα ο Σερεμπ ρόβσκι είναι μ έ λ ο ς τ η ς Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος! Το θεωρητικό περιοδικό της Κεντρικής Επιτροπ ής. - Ο Μ π ο λσ ε β ίκ ο ς * (31 του Δεκέμβρη 1934). δημοσίευσε ένα άρθρο του Σε ρ εμ π ρ ό β σ κ ι - Γ ι α ΘΕΡΜΙΔΟΡΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΚΟΜΓΗΝΟΙ

67

Scanned by CamScanner

Ο πρώην Πρεσβευτής στο Βερολίνο, ο Κιντσούκ, σαν μ ενσ εβ ίκος, σ υ μ ­ μετείχε. τις μίρες της Οχτωβριανής Επανάστασης, σ τη ν α ν τε π α ν α σ τα πκη Επιτροπή της Μόσχας για την Σωτηρία της Πατρίδας και της Ε π α ν ά ­ στασης. μαζί με τον Γκρίνκο. έναν δεξιό σοσιαλεπαναστάτη. το ν σ η μ ε ρ ιν ό Λαϊκό Επίτροπο της Οικονομίας. Ο Σ ο ύ ρ ιτζ που α ντικα τά σ τησ ε το ν Κ ιν τσουκ στο Βερολίνο, είταν ο πολιτικός γρα μματέας το υ μ ε ν σ ε β ίκ ο υ Τσχέιτζε. του πρώτου προέδρου των Σοβιέτ. Μ πήκε σ το υ ς μ π ο λσ ε β ίκ ο υ ς μετά τη νίκη. Ό λοι σχεδόν οι άλλοι διπλωμάτες είναι το υ ίδιου τύ π ο υ . Σ τ ο μεταξύ, στο εξωτερικό-ιδιαίτερα μετά από τη ν εμπειρία τω ν Μ π ε σ ε ν τ ό β σκι. Ντιμιτριέβσκι. Αγκαμπέκοφ. και ά λ λ ω ν - διορίζονται πια μ ό ν ο οι π ιο εξαρτημένοι άνθρωποι

τα Ορυχεία Χρυσού της ΕΣΣΔ- Αρχίζουμε από την πρώτη σελίδα ■ Κάτω από την ηγεσία ίου πολυαγαπημένου ηγέτη του Κόμματος και της εργατι· κής τάξης. συντρόφου Στάλιν . Τρεις γραμμές πιο κάτω: ·. Ο σύντροφος Στάλιν σε μια συνομιλία του με τον αμερικανό ανταποκριτή κ. Ντουράνπ - Πέντε γραμμές πιό κάτω - Η περιεχτική και ακριβολόγα απάντηση του ουντοοφου Στάλιν · Στο κάτω μέρος της σελίδας: - ...Λία π σημαίνει να παλεύεις για χρυσό με ένα σταλινικό τρόπο* Στη σελίδα δύο: Οπως ο μεγάλος μας ηγέτης, σύντροφος Στάλιν μας διδάσκει. ..·. Τέσσερεις γραμμές πιο κάτω · Απαντώντας στην αναφορά τους (των Μπολσεβίκων) ο σύντροφος Στάλιν έγραφε «Συγχαρητήρια για την επιτυχία σας·...*. Πιο κάτω στην ίδια σελίδα * Εμπνευσμένοι από την καθοδήγηση του συν­ τρόφου Στάλιν . · Μια γραμμή mo κάτω · .Το Κόμμα με επικεφαλής τον σύντροφο Στάλιν ■.Δύο γραμμές πιο κάτω: ·.. Η καθοδήγηση του Κόμμα­ τος μας και (fi) ο σύντροφος Στάλιν·. Ας γυρίσουμε τώρα στο τέλος του άρθρου Στο μέσον περίπου της σελίδας διαβάζουμε * ..Η καθοδήγηση του γνήσιου ηγέτη του Κόμματος και της εργατικής τάξης, του σύντροφοί) Στάλιν · Και τρεις αράδες μετά · Τα λόγια του πολυαγαπημένου μας ηγέτη, συντρόφου Στάλιν..... Η ίδια η σάτιρα στέκεται άοπλη μπροστά σε έναν τέτιο χείμαρο ψευτιάς και κολακείας' θα μπορούσε να σκεψθεί κανείς ότι οι πολυαγαπημένοι ηγέτες, δεν έχουν ανάγκη από δηλώσεις αγάπης πέντες φορές σε κάθε σελίδα, και. ιδίως οε ένα άρθρο αφιερωμένο όχι στα γενέθλια του αρχηγού αλλά στην εξώρυξη χρυσού Από την άλλη μεριά, ο συγγραφέας ενός άρθρου, με τέτια ικανότητα για τέτιες κολακείες, είναι ολοφάνερο ότι δεν μπορεί να έχει τίποτε το κοινό με έναν επαναστάτη. Τέτιου διαμετρήμα­ τος είναι ο πρώην αυτός διευθυντής μεγάλων εργοστασίων του τσάρου, ο αστός και πατριώτης, που ανέλαθε την πάλη ενάντια στους εργάτες, και που σήμερα αποτελεί το προπύργιο του καθεστώτος, μέλος της Κεντρι­ κής Επιτροπής και εκατό τοις εκατό σταλινικός! Νά άλλο ένα δείγμα. Ενός από τους στυλοβάτες της τωρινής «ΠράΜ α ·. ο Ζαζλάθσκι. πρότεινε το Γενάρη αυτού του χρόνου, ότι είταν εντελώς απαράδεχτο να εκδίδοντοι τα αντιδραστικά μυθιστορήματα του Ντοστογιέβσκι όπως και τα ·αντεπαναστατικά έργα των Τρότσκι, Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ-. Ποιός είναι αυτός ο Ζαζλάβσκι, Στο μακρινό παρελθόν είταν δεξιός Μπουντιστής (μενσεβίκος της εβραϊκής Μπούντ), αργότερα αστός δημοσιογράφος που διεξήγαγε την πιο ελεεινή καμπάνια, το 1917. ενάντια στον Λένιν και τον Τρότσκι. σαν πράχτορες της Γερμανίας. Στα άρθρα του Λένιν το 1917 μπορεί να βρει κανείς, σαν ρεφραίν, τη φράση: «Ο Ζαζλάθσκι και άλλοι αχρείοι σαν κι α υτό ν. Έτος στα έντυπα του ΚόμμαΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

τος. ο Ζαζλάβσκι παρουσιαζόταν οαν ο ολοκληρωμένος τύπος του πουλη­ μένου αστού συκοφάντη Στην διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, κρυβόμενος στο Κίεβο, είταν ένας από τους δημοσιογράφους των εκδόσεων των Λευκοφρουρών Μόνο το 1923 στράφηκε προς την σοβιετική εξουσία Σήμερα υπερασπίζεται το σταλινισμό από τους αντεπαναστάτες Τρότσκι, Ζηνόβιεφ και Κάμενεψ! Στην ΕΣΣΛ όπως και στο εξωτερικό, ο σταλινικός Τύπος είναι γεμάτος από τέτια υποκείμενα Τα παλιά στελέχη του Μπολσεβικισμού έχουν συντρίβει Οι επαναστά­ τες έχουν συντρίβει. Οι επαναστάτες έχουν αντικατασταθεί από υπαλλή­ λους με ευλύγιστη ραχοκοκκαλιά Η μαρξιστική σκέψη έχει παραμεριστεί από το φόβο, την κολακεία και τις ίντριγκες Από το Πολιτικό Γραφείο του Λένιν, έχει μείνει μόνο ο Στάλιν: δύο μέλη του Πολιτικού Γ ραφείου έσπα­ σαν πολιτικά και σέρνονται στη λάσπη (ο Ρίκοφ και ο Τόμσκι). δυό είναι στη φυλακή (ο Ζηνόβιεφ και ο Κάμενεφ), και ένα έχει εξοριστεί στο εξωτερικό και έχει στερηθεί της ιθαγένειάς του (Τρότσκι). Ο Λένιν, σύμφωνα με την έκφραση της ίδιας της Κρούπσκαγια. ξέφυγε από την καταπίεση της γρα­ φειοκρατίας με το θάνατό του: χάνοντας την ευκαιρία να τον βάλουν στη φυλακή, οι επίγονοι, τον κλείδωσαν σε ένα μαυσωλείο. Ολόκληρο το κυρίαρχο στρώμα έχει εκφυλιστεί. Οι Γ ιακομπίνοι πετάχτηκαν έξω από τους θερμιδοριανούς και τους βοναπαρτιστές, οι Μπολσεβίκοι παραμερίσθηκαν από τους σταλινικούς. Για το πλατύ στρώμα των συντηρητικών και καθόλου ανιδιοτελών Μάισκι. Σερεμπρόβσκι και Ζαζλάβσκι, μεγάλων, μεσαίων και μικρών, ο Στάλιν είναι ένας δικαστής - διαιτητής, η πηγή κάθε εύνοιας και δώρου, και ο υπερασπιστής ενάντια σε κάθε πιθανή αντιπολίτευση. Σε αντάλλαγμα για αυτά, η γραφειοκρατία, από καιρό σε καιρό, προσφέρει στον Στάλιν την επικύρωση ενός εθνικού δημοψηφίσματος Τα κομματικά συνέδρια όπως και τα συνέδρια των Σοβιέτ, οργανώνονται με ένα και μόνο κριτήριο: μ ε τον Στάλιν ή ενά ντια στον Στάλιν; Μόνο οι -αντεπαναστάτες- μπορεί να είναι εναντίον του. και τότε τους περιποιούνται όπως τους αξίζει Είναι ένας β ονα ηα ρ τιστικ ό ς μηχανισμός. Κανείς άλλος ορισμός δεν βρέθηκε μέχρι σήμερα στα πολιτικό λεξικό.

ΘΕΡΜΙΔΟΡΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΓΙΑΚΟΜΠΙΝΟΙ

Η Διαφορά Ανάμεσα στους Ρόλους ενός Αστικού και ενός Εργατικού Κράτους Χωρίς τις ιστορικές αναλογίες δεν μπορούμε να διδαχτούμε από την ιστορία Αλλά η αναλογία πρέπει να είναι συγκεκριμένη: πίσω από τα χαρακτηριστικά της ομοιότητας πρέπει νο βλέπουμε τα χαραχτηριστικά της διαφοράς Και οι δύο επαναστάσεις έβαλαν τέλος στη φεουδαρχία και την δουλοπαροικία Αλλά, η μιά από αυτές, με την μορφή της ακραίας της πτέρυγας, το μόνο που μπόρεσε είταν να παλέψει μάταια για να ξεπεράσει τα όρια της αστικής κοινωνίας. Η άλλη, ανάτρεψε πραγματικά την μπουρ­ ζουαζία και δημιούργησε το εργατικό κράτος. Αυτιή η θεμελιακή ταξική διάκριση που εισήγαγε τα αναγκαία υλικά όρια στην αναλογία, έχει μια αποφασιστική σημασία για την πρόγνωση Μετά από την βαθιά δημοκρατική επανάσταση, που απελευθέρωσε τους χωρικούς από την δουλοπαροικία και τους έδοσε τη γή. η φεουδαρ­ χική αντεπανάσταση είναι γενικά αδύνατη. Η γκρεμισμένη μοναρχία μπο­ ρεί να επανεγκοθιδρυθεί στην εξουσία, περικυκλωμένη από μεσαιωνικά φαντάσματα. Αλλά είναι mo ανίσχυρη να επανεγκαθιδρύσει την οικονο­ μία της φεουδαρχίας Αφού έχουν επελευθερωθεί από τα δεσμά της φεουδαρχίας, οι αστικές σχέσεις αναπτύσσονται αυτόματα. Δεν μπορούν να απειληθούν από καμιά εξωτερική δύναμη πρέπει οι ίδιες να ανοίξουν τον λάκκο τους, έχοντος από προηγούμενα δημιουργήσει τον ίδιο τον νεκροθάφτη τους Είναι εντελώς άλλο πράγμα η ανάπτυξη των σοσιαλιστικών σχέσεων. Η προλεταριακή επανάσταση όχι μόνο απελευθέρωσε τις παραγωγικές δυ­ νάμεις από τα δεσμά της ατομικής ιδιοχτησίσς. αλλά και τις μεταβίβασε στην άμεση διάθεση του κράτους που η ίδια δημιούργησε. Ενώ το αστικό κράτος περιορίζεται, μετά την επανάσταση, στο ρόλο της αστυνομίας, αφήνοντας την αγορά στους δικούς της νόμους, το εργατικό κράτος 70

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

αναλαμθανει τον αμεοο ρόλο του οικονομολόγου και του οργανωτή Η αντικατάσταση ενός πολιτικού καθεστώτος από ένα άλλο ασκεί μόνο μια έμμεση και επιφανειακή επίδραση στην οικονομία της αγοράς Αντίθετα, η αντικατάσταση της εργατικής κυβέρνησης από μια αστική ή μικροαστική κυβέρνηση αναπόφευχτα θα οδηγήσει στην καταστροφή της ορχής του σχεδίου, στη συνέχεια στην παλινόρθωση της ατομικής ιδιοχτησίας Σε αντιδιαστολή με τον καπιταλισμό, ο σοσιαλισμός δεν οικοδομειτσι αυθόρ­ μητα αλλό συνειδητά. Η πρόοδος προς τό σοσιαλισμό είναι αχώριστη από αυτή την κρατική εξουσία που επιθυμεί το σοσιαλισμό ή που αναγκάζεται να τον επιθυμεί. Ο σοσιαλισμός μπορεί να αποχτήσει έναν αμετάτρεπτο χαραχτήρα μόνο σε ένα πολύ υψηλό στάδιο ανάπτυξης, όταν οι παραγωγι­ κές του δυνάμεις θα έχουν ξεπεράσει εκείνες του καπιταλισμού, όταν οι ανθρώπινες ανάγκες, του καθενός χωριστά και όλων μαζί, μπορούν να πετύχουν μια πλήρη ικανοποίηση και όταν το κράτος θα έχει εντελώς μαραθεί, διαλυόμενο μέσα στην κοινωνία. Αλλά όλα αυτά είναι ακόμα ένα μακρινό μέλλον. Στο δοσμένο στάδιο ανάπτυξης, η σοσιαλιστική οικοδό­ μηση στέκεται και πέφτει μαζί με το εργατικό κράτος. Μονάχα ύστερα από σοβαρό ζύγισμα της διαφοράς ανάμεσα στους νόμους συγκρότησης της αστικής (-άναρχης-) και της σοσιαλιστικής (-σχεδιασμένης-) οικονομίας, είναι δυνατό να κατανοήσουμε εκείνα τα όρια πέρα από τα οποία η αναλο­ γία με την Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση δεν ισχύει. Τον Οχτώβρη του 1917 ολοκληρώθηκε η δημοκρατική επανάσταση και άρχισε η σοσιαλιστική επανάσταση, Καμιά δύναμη στον κόσμο δεν μπορεί ναγυρίσειπίσωτηναγροτική -δημοκρατική ανατροπή στη Ρωσία σε αυτό έχουμε μια πλήρη αναλογία με την Επανάσταση των Γ ιακομπίνων. Αλλά η ανατροπή των Κολχόζ είναι μια απειλή που διατηρεί όλη της τη δύναμη, και από αυτήν απειλούνται τα εθνικοποιημένα μέσα παραγωγής. Η πολι­ τική αντεπανάσταση, ακόμα κι αν μας έριχνε πίσω στην δυναστεία των Ρομανόφ. δε θα μπορούσε να επανεγκαθιδρύσει τη φεουδαρχική ιδιοχτησία της γής. Αλλά η παλινόρθωση ενός συνασπισμού των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών στην εξουσία θα αρκούσε για να εξαφανίσει την σοσιαλιστική οικοδόμηση.

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

71

Η Υπερτροφία του Γραφειοκρατικού Κεντρισμού μέσα στο Βοναπαρτισμό Η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στις δύο επαναστάσεις και, κατά συν­ έπεια. ανάμεσα στις δύο αντεπαναστάσεις που -αντιστοιχούν- σε αυτές, έχει μια τεράστια σπουδαιάτητα για την κατανόηση της σημασίας εκείνων των α ν τιδ ρ ο σ τικ ω ν π ο λ ιτικ ώ ν σ τροφ ώ ν π ο υ α π ο τε λ ο ύ ν τη ν ουσίο του κα θεσ τώ το ς το υ Σ τ ά λ ιν . Η αγροτική επανάσταση, το ίδιο όπως και η αστική που στηρίζεται πάνω της. στάθηκε ικανή να συνάψει ειρήνη με το καθε­ στώς του Ναπολέοντα. και ακόμα στάθηκε ικανή να διατηρηθεί κάτω από το καθεστώς του Λουδοβίκου του 18ου. Η προλεταριακή επανάσταση έχει ήδη εκτεθεί σε θανάσιμο κίνδυνο κάτω από το σημερινά καθεστώς του Στάλιν: θα είναι ανίκανη να αντισταθεί σε μια παραπέρα στροψή προς τα δεξιά Η σοβιετική γραφειοκρατία — μπολσεβίκικη» στις παραδόσεις της, που στην πραγματικότητα, όμως, έχει από πολύ καιρό απαρνηθεί αυτές τις παραδόσεις, μικροαστική στην σύνθεση και το πνεύμα τη ς- είχε καλεστεί για να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά, ανάμεσα στο εργατικό κράτος και τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό: τέτια είναι η κοινωνική βάση του γροφειοκρατικού κεντρισμού, των ζικζακ του, της δύναμής του, της αδυναμίας του. και της επίδρασής του στο παγκόσμιο προλεταριακό κίνημα που είναι τόσο μοιραία*. Όσο πιο ανε-

(·)Ο ι μπραντλερικοί. και δω περιλαδαίνονται και οι ηγέτες του SAP, που θεωρητικά παραμένουν ακόμα και σήμερα μαθητούδια του Ταλχόιμερ. είδαν μόνο τον -υπερορκττερισμό- στην πολιτική της Κομμουνιστικής διεθνούς, και αρνήθηκαν (και συνεχίζουν να αρνούνται) την κύρια σημασία του γραφειοκρατικού κεντρισμού Η τωρινή -Τέταρτη Περίοδος-, όπου ο Στάλιν τραβάει το ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα με την αρπόγη της Κομμουνιστικής Διεθνούς στο δεξιό επίσημο ρεφορμισμό.

72

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΡΜΙΔΟΡ

ΚΑΙ

ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

ξάρτητη γίνεται η γραφειοκρατία, όοο πιο μεγάλη δύναμη συγκεντρώνε­ ται στα χέρια ενός και μόνου προσώπου, τόσο περισσότερο ο γραφει­ οκρατικός κεντρισμός μετατρέπεται σε βοναπαρτισμό. Η έννοια του βοναπαρτισμού, είναι πολύ πλατιά, και απαιτεί συγκεκρι­ μενοποίηση Στη διάρκεια των τελευταίων λίγων χρόνων χρησιμοποι­ ήσαμε αυτόν τον όρο για κείνες τις καπιταλιστικές κυβερνήσεις που. εκμεταλλευόμενες τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στο προλεταριάτο και τα φασιστικά στρατόπεδα και στηριζόμε νες άμεσα πάνω στο στρατιωτικό αστυνομικό μηχανισμό, υψώνονταν πάνω από το κοινοβούλιο και την δημοκρατία, σαν οι σωτήρες της -εθνικής ενότητας». Πάντα κάναμε ένα σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στο βοναπαρτισμό αυτό της παρακμής και το νεαρό βοναπαρτισμό, προβάλλοντας το βοναπαρτισμό που δεν είταν μόνο ο νεκροθάφτης των πολιτικών αρχών της αστικής επανάστασης, αλλά και ο υπερασπιστής των κοινωνικών της καταχτήσεων. Χρησιμοποι­ ούμε το ίδιο όνομα και για τις δύο αυτές εκδηλώσεις γιατί έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Πάντα είναι δυνατό να διακρίνουμε το νέο μέσα στον ογδοντάρη -παρά την άσπλαχνη καταστροφή που φέρνει ο χρόνος. Το σημερινό βοναπαρτισμό του Κρεμλίνου τον αντιπαραθέτουμε, βέ­ βαια. στον βοναπαρτισμό της αστικής ακμής και όχι στο βοναπαρτισμό της αστικής παρακμής: στην Υπατεία και την Πρώτη Αυτοκρατορία και όχι στον Ναπολέοντα τον 3ο και. ακόμα περισσότερο, όχι στον Σλάιχερ ή τον Ντουμέργκ. Για τους σκοπούς μιας τέτιας αναλογίας δεν υπάρχει ανάγκη να αποδόσουμε στον Στάλιν τα χαραχτηριστικά του Ναπολέοντα του 1ου: όπου το απαιτούν οι κοινωνικές συνθήκες, ο βοναπαρτισμός μπορεί να σταθεροποιείται γύρω από άξονες των mo διαφορετικών διαμετρημάτων. Από την άποψη που μας ενδιαφέρει, η διαφορά στην κοινωνική βάση των δύο βοναπαρτισμών, του γιακομπίνικου βοναπαρτισμού και του βοναπαρ­ τισμού σοβιετικής προέλευσης, είναι πολύ πιο σημαντική. Στην πρώτη περίπτωση, το ζήτημα που μας απασχόλησε είταν η σταθεροποίηση της αστικής επανάστασης διαμέσου της καταστροφής των αρχών και των πολιτικών της θεσμών. Στην δεύτερη περίπτωση το ζήτημα που μας απα­ σχολεί είναι η σταθεροποίηση της εργατο-αγροτικής επανάστασης δια­ μέσου της συντριβής του διεθνούς προγράμματός της, του ηγετικού αποδείχνει πόσο ρηχή και οπορτουνιστική είναι η πολιτική φιλοσοφία των Ταλχάιμερ · Βάλκερ και Σία. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να σκεψτούν ένα απλό ζήτημα και να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Ακριβώς γι' αυτόν το λόγο αισθά­ νονται μια τέπα αποστροφή για την αρχή νο πουν: «αυτό είναι», δηλαδή, την π«ο υψηλή αρχή κάθε επιστημονικής ανάλυσης και κάθε επαναστατικής πολιτικής

ΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟ

73

Κόμματος της. των Σοβιέτ της. Αναπτύσσοντας την πολιτική του θερμιδόρ. ο Ναπολέων ανέλαβε μια πάλη όχι μόνο ενάντια στον -όχλο-, αλλά και ενάντια στους δημοκρατικούς κύκλους της μικρής και μεσαίας μπουρ­ ζουαζίας Μ αυτό τον τρόπο συγκέντρωσε τους καρπούς του καθεστώτος που γεννήθηκε από την επανάσταση στα χέρια της νέας αστικής αριστο­ κρατίας Μ αυτό τον τρόπο συγκέντρωσε τους καρπούς του καθεστώτος που γεννήθηκε από την επανάσταση στα χέρια της νέας αστικής αριστο­ κρατίας Ο Στάλιν προφυλάσσει τις καταχτήσεις της Οχτωβριανής Επανά­ στασης όχι μόνο ενάντια στη φεουδαρχική - αστική αντεπανάσταση, αλλά και ενάντια στις απαιτήσεις των εκμεταλλευόμενων, ενάντια στην ανυπο­ μονησία και τη δυοαρέσκειά τους Σύντριψε την αριστερή πτέρυγα που εκφράζει τα ιστορικά συμφέροντα και τις προοδευτικές τάσεις των μηπρονομιούχων εργαζόμενων μαζών Δημιούργησε μια νέα αριστοκρατία, μέσα από ακραίες διαφοροποιήσεις στους μισθούς, τα προνόμια, τους βαθμούς, κλπ Στηριζόμενος στο ανώτερο στρώμα της νέας κοινωνικής ιεραρχίας ενάντια στο κατώτερο -μερικές φορές και αντίστροφα- ο Στά­ λιν πέτυχε την ολοκληρωτική συγκέντρωση της εξουσίας στα δικά του χέρια Πώς αλλιώς θα μπορούσε να ονομασθεί αυτό το καθεστώς, αν όχι σοβιετικός βοναπαρτισμός; Ο βοναπαρτισμός, από την ίδια του την ουσία, δεν μπορεί να διατηρη­ θεί για πολύ μια σφαίρα που παλαντζάρει στην κορυφή μιας πυραμίδας θα πρέπει αναπόφευχτα να κυλίσει προς τη μια μεριά ή προς την άλλη. Αλλά είναι ακριβώς σ' αυτό το σημείο που. όπως ήδη έχουμε δει, η ιστορική αναλογία φτάνει στα όριά της. Η πτώση του Ναπολέοντα δεν άφησε, βέβαια, ανέπαφες τις ταξικές σχέσεις Αλλά στην ουσία της, η κοινωνική πυραμίδα της Γαλλίας διατήρησε τον αστικό της χαραχτήρα. Η αναπόφευχτη κατάρρευση του σταλινικού βοναπαρτισμού θα βάλει αμέσως το ζήτημα του χαραχτήρα της Ε Σ ΙΛ σαν εργατικού κράτους. Η σοσιαλιστική οικονομία δεν μπορεί να οικοδομηθεί χωρίς την σοσιαλιστική εξουσία Η μοίρα της ΕΣΣΔ σαν σοσιαλιστικό κράτος εξαρτάται από το πολιτικό αυτό καθεστώς που θα γεννηθεί από την αντικατάσταση του σταλινικού βονα­ παρτισμού. Μόνο η επαναστατική πρωτοπορία του προλεταριάτου μπορεί να αναγεννήσει το σοβιετικό σύστημα, αν σταθεί και πάλι ικανή να κινητο­ ποιήσει γύρω της τους εργαζόμενους της πόλης και του χωριού.

74

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜίΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΙ

Συμπέρασμα

Από την ανάλυσή μας αυτή βγαίνει ένας αριθμός συμπερασμάτων που συνοπτικά παραθέτουμε παρακάτω: 1 Το θερμιδόρ της Μεγάλης Ρώσικης Επανάστασης δεν βρίσκεται μπροστά μας. αλλά ήδη πολύ πίσω μας. Οι θερμιδοριανοί μπορούν να γιορτάσουν, κατά προσέγγιση, τη δεκάτη επέτειο της νίκης τους. 2. Το σημερινό πολιτικό καθεστώς στην ΕΣΣΔ είναι το καθεστώς του -σοβιετικού- (ή αντισοβιετικού) βοναπαρτισμού, που είναι πιο κοντά στον τύπο της Αυτοκρατορίας παρά της Υπατείας. 3. Στα κοινωνικά της θεμέλια και τις οικονομικές της τάσεις, η ΕΣΣΔ παραμένει ακόμα ένα εργατικό κράτος. 4. Η αντίφαση ανάμεσα στο πολιτικό καθεστώς του βοναπαρτισμού και τις ανάγκες της σοσιαλιστικής ανάπτυξης αντιπροσωπεύει την πιο σημαν­ τική πηγή των εσωτερικών κρίσεων και αποτελεί έναν άμεσο κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξη της ΕΣΣΔ σαν ένα εργατικό κράτος. 5. Λόγω του ακόμα χαμηλού επιπέδου των παραγωγικών δυνάμεων και του καπιταλιστικού περιβάλλοντος, οι τάξεις και οι ταξικές αντιφάσεις, που τη μια στιγμή εξασθενούν και την άλλη οξύνονται, θα συνεχίσουν να υπάρχουν μέσα στην ΕΣΣΔ για μια απροσδιόριστα μεγάλη χρονική περί­ οδο. και, όπως και νά 'χει, μέχρι την πλήρη νίκη του προλεταριάτου στα πιο σημαντικά καπιταλιστικά έθνη του κόσμου. 6. Η ύπαρξη της προλεταριακής διχτατορίας παραμένει και για το μέλ­ λον ο αναγκαίος όρος για την ανάπτυξη της οικονομίας και της κουλτού­ ρας στην ΕΣΣΔ. Έτσ ι ο θοναπαρτιστικός εκφυλισμός της διχτατορίας αντιπροσωπεύει την απ' ευθείας και άμεση απειλή για όλες τις κοινωνικές καταχτήσεις του προλεταριάτου. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

75

7 Οι τερρσριστικές τάσεις μέσα στις γραμμές της κομμουνιστικής vt ολαίος αποτελούν ένα από τα πιο κακοήθη συμπτώματα του γεγονότος ότ, ο βοναπαρτισμός έχει εξαντλήσει τις πολιτικές του δυνατότητες και έχει μπει στην περιόδο της πιο σκληρής πάλης για την ύπαρξή του θ Η αναπόφευχτη κατάρρευση του σταλινικού πολιτικού καθεστώτος θα οδηγήσει στην εγκαθίδρυση της Σοβιετικής Δημοκρατίας μόνο στη. περίπτωση που το ξερρίζωμα του βοναπαρτισμού θα ρθεί σαν η συνει­ δητή πράξη της προλεταριακής πρωτοπορίας Σ' όλες τις άλλες περιπτώ­ σεις. στη θέση του σταλινισμού μπορεί να ρθεί μόνο η φασιστική καπιτα­ λιστική αντεπανάσταση 9 Η ταχτική της ατομικής τρομοκρατίας, κάτω απ οποιαδήποτε σημαία, δεν μπορεί, στις δοσμένες συνθήκες, παρά να παίξει το παιχνίδι των χειρότερων εχθρών του προλεταριάτου. 10. Η πολιτική και ηθική ευθύνη για την ίδια την εμφάνιση της τρομο­ κρατίας μέσα στις γραμμές της κομμουνιστικής νεολαίας πέφτει πάνωστο νεκροθάφτη του Κόμματος -το ν Στάλιν, 11 Η κύρια αιτία, που εξασθενεί την προλεταριακή πρωτοπορία στην ΡίΤΛ στην πάλη ενάντια στον βοναπαρτισμό, είναι οι συνεχείς ήττες του παγκόσμιου προλεταριάτου 12. Η κύρια αιτία για τις ήττες του παγκόσμιου προλεταριάτου είναι η εγκληματική πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς, του πιστού υπηρέτη του σταλινικού βοναπαρτισμού και. ταυτόχρονα, του καλύτερου σύμμα­ χου και υπερασπιστή τής ρεφορμιστικής γραφειοκρατίας.

13 Ο πρώτος όρος για επιτυχίες στη διεθνή αρένα, είναι η απελευθέ­ ρωση της διεθνούς προλεταριακής πρωτοπορίας από την επιρροή του εξαχρειωμένου σοβιετικού βοναπαρτισμού, δηλαδή από την αργυρώνητη γραφειοκρατία της λεγάμενης Κομμουνιστικής Διεθνούς. 14 Μ πάλη για την σωτηρία της ΕΣΣΔ σαν ένα σοσιαλιστικό κράτος συμπεφτει πέρα για πέρα με την πάλη για την Τέταρτη Διεθνή

76

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ

Υστερόγραφο

Οι αντίπαλοί μας -και τους καλω σορίζουμε- θα αρπαχτούν οπό την -αυτοκριτική* μας Ετσι ε·. θα αρχίσουν να στριγγλίζουν, αλλάξατε τη θέση οας πάνω στο θεμελιακό ζήτημα του θερμιδόρ μέχρι τώρα μιλού­ σατε μόνο για τον κίνδυνο του θερμιδόρ. τώρα ξαφνικό δηλώνετε ότι το θερμιδόρ ήδη βρίσκεται πίσω. Αυτό θσ ειπωθούν πιθανόν από τους σταλι­ νικούς. που θα συμπληρώσουν ότι αλλάξαμε τη θέση μας για να προκαλέοουμε πιο εύκολα μια στρατιωτική επέμβαση Οι μπραντλερικοί και οι λοβστοουνικοΐ από τη μια μεριά, και. από την άλλη, οι -υπεραρισ τεροΙδοκισίοοφοι. μπορεί να εκφραστούν με τον ίδιο τρόπο Αυτοί οι άνθρωποι δεν είταν ποτέ ικανοί να μας αποδείξουν πιο είταν το σφάλμα στην αναλο­ γία με το θερμιδόρ Τώρα, που αποκαλύψαμε το λάθος μας θα σ τριγγλί­ ζουν όλο και πιο δυνατά. Έχουμε δείξει παραπάνω την θέση αυτού του σφάλματος στην γενική μας εκτίμηση για την ΕΣΣΔ Σε καμιά περίπτωση δεν τίθεται ζήτημα να αλλάξουμε την πάνω σε αρχές θέσεις μας. όπως την έχουμε διατυπώσει σε μια σειρά από επίσημα ντοκουμέντα. Το ζήτημα που τίθεται είναι να την αποδόοουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η -αυτοκριτική* μας δεν αφορά την ανάλυση του ταξικού χαραχτήρα της Ε ΣΣ Δ ή τις αιτίες και τις συνθή­ κες του εκφυλισμού της. Αφορά μόνο την ιστορική καθαρότητα αυτών των προτσές διαμέσου της εγκαθίδρυσης αναλογιών με τα πολύ γνωστά στά­ δια της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης. Η διόρθωση ενός μερικού, αν και σημαντικού σφάλματος, όχι μόνο αφήνει άθιχτη την βασική θέση των Μπολσεβίκων - Λενινιστών, αλλά, αντίθετα, μας κάνει ικανούς να το εγκαθιδρύσουμε όλο και με μεγαλύτερη ακρίβεια και πιο συγκεκριμένα μέσα από mo σωστές και πιο ρεαλιστικές αναλογίες, θα μπορούσε επίσης να προστεθεί ότι η αποκάλυψη του λάθους είταν μια μεγάλη διευκόλυνση. Υ Σ ΤΕ Ρ Ο ΓΡ Α Φ Ο

77

από το γεγονός ότι το ίδιο το προτσές του πολιτικού εκφυλισμού που συζητάμε, έχει στο μεταξύ πάρει μια πολύ πιο ευδιάκριτη μορφή. Η τάση μας ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι είναι αλάθητη. Δε συλλαμβάνουμε ολοέτοιμες αλήθειες με τη βοήθεια της αποκάλυψης, όπως οι αρχιερείς του σταλινισμού. Μελετάμε, συζητάμε, ελέγχουμε τα συμπεράσματάμας στο φως της ζωής, παραδεχόμαστε και διορθώνουμε ανοιχτά τα λάθη, και -προχωράμε μπροστά. Η επιστημονική ευσυνειδησία και η προσωπική αυστηρότητα αποτελούν τις καλύτερες παραδόσεις του Μαρξισμού και του Λενινισμού. Επιθυμούμε να παραμείνουμε, κι απ’ αυτή την άποψη, πιστοί στους δασκάλους μας. 1η Φλεβάρη 1935

78

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΘΕΡΜΙΔΟΡ ΚΑΙ ΒΟΝΑΠΑΡΤΙΣΜΟΣ