ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ:ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ-ΕΛΕΓΕΙΑ ΚΑΙ ΙΑΜΒΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ:ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΣΩΤΗΡΙΟΥ
ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ,ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΕ 4 ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ-ΕΛΕΝΗ ΠΕΡΡΕΑ Α.Μ:1013200700006 Δ’ΕΞΑΜΗΝΟ
ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2009
Περιεχόμενα 1.Λυρισμός και λυρική ποίηση
σελ.3
2.Μίμνερμου βίος και ἔργον
σελ.5
3.4 ποιήματα
σελ.6
4.Συμπεράσματα
σελ.14
5.Βιβλιογραφία σελ.15
2
1.Λυρισμός και λυρική ποίηση
Κομμάτι της αρχαίας ελληνικής γραμματείας υπήρξε και η λυρική ποίηση που ονομάστηκε έτσι εξαιτίας του αισθήματος του λυρισμού τον οποίο αποπνέει.Τί είναι όμως ο «λυρισμός» και τί η «λυρική ποίηση»;Η αποσαφήνιση αυτών των ορισμών είναι απαραίτητη για τη μελέτη ενός λυρικού έργου. Για τον Littre «λυρισμός» είναι το συστατικό εκείνο που δίνει τη δυνατότητα σε ένα έργο να «τραγουδηθεί».Όταν όμως μιλάμε για «λυρική ποίηση» το θέμα αλλάζει και γίνεται πιο περίπλοκο.Οι ερευνητές έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν αυτόν τον όρο βασιζόμενοι σε δύο χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν σ’αυτόν,τη μουσικότητα και την συναισθηματική διάσταση.Άλλοι λοιπόν ,όπως αναφέρει ο Littre,χρησιμοποιούν τον όρο «λυρικός» για να δηλώσουν «τα κομμάτια που είναι συντεθειμένα από στροφές και τα οποία,χωρίς απαραίτητα να προορίζονται να τραγουδηθούν,έχουν μια πιο ζωντανή κίνηση και ορμή σε σχέση με την υπόλοιπη ποίηση» και άλλοι δηλώνουν πως:«η λυρική ποίηση εκφράζει τα ενδόμυχα συναισθήματα μέσω κατάλληλων ρυθμών και εικόνων που μεταφέρουν στον αναγνώστη τη συναισθηματική έξαρση του ποιητή»,όπως αναφέρεται στο λεξικό Robert. Σ’αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο όρος «λυρικός» δεν συναντάται στην αρχαία ελληνική γραμματεία.Είναι μια λέξη που επινοήθηκε από τους Αλεξανδρινούς φιλολόγους.Για την εποχή πριν από αυτούς χρησιμοποιείτο ο όρος «μελική» ποίηση,λέξη παραγόμενη από το «μέλος» που σήμαινε τραγούδι.Και πάλι η μουσική διάσταση του λυρισμού κάνει την εμφάνισή της για να μας επισημάνει πώς την ποίηση και το τραγούδι τα ένωνε ένας άρρηκτος δεσμός. Η λυρική ποίηση περιείχε δύο σημαντικά είδη,τη χορική λυρική ποίηση και το μονωδικό τραγούδι.Παρατηρούμε πως ανάμεσά τους δε βρίσκονται τα δύο είδη που εμείς σήμερα κατατάσσουμε στα λυρικά,η ελεγεία και ο ίαμβος.Αυτά θα προστεθούν με την
3
πάροδο του χρόνου και θα γίνουν αναπόσπαστο κομμάτι της «οικογένειας» των λυρικών κειμένων. Υπάρχουν τέσσερα βασικά κριτήρια που συμβάλλουν στη διάκριση ανάμεσα στα είδη της λυρικής ποίησης.Έτσι έχουμε:1)το μέτρο.Ο ίαμβος είναι γραμμένος σε ιαμβικό τρίμετρο ενώ η ελεγεία σε ελεγειακό δίστιχο.Η χορική ποίηση και η μονωδία διακρίνονταν από το ρυθμό που παραγόταν κατά την απαγγελία τους.2)τη διαφορετική διάλεκτο.Ενώ ο ίαμβος και η μονωδία ήταν γραμμένα στην ιωνική διάλεκτο η χορική ποίηση ήταν γραμμένη στη δωρική.3)το πού απευθύνονται.Ταξινομούνται λοιπόν σε αυτά που αναφέρονται στους ανθρώπους ,στους θεούς ή και στους δύο.4)το θέμα τους.Έτσι μιλάμε για ερωτική ελεγεία ή για συμποτικά τραγούδια.Όμως η πιο απλή μέθοδος παραμένει και η πιο βέβαιη.Είναι η διάκριση ανάμεσα στα «απαγγελλόμενα» είδη,τον ίαμβο και την ελεγεία,και τα «αδόμενα»είδη,τη μονωδία,και τη χορική ποίηση. Σ’αυτήν την ενότητα έγινε μια πρώτη προσπάθεια για να προσεγγίσουμε ορισμένους βασικούς όρους του αντικειμένου το οποίο μελετούμε.Στη συνέχεια της εργασίας αυτής θα γνωρίσουμε έναν από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της ερωτικής ελεγείας,τον Μίμνερμο.
4
2.Μίμνερμου βίος και ἔργον
Η χρονολογία γεννήσεως του Μίμνερμου δεν είναι σίγουρη.Εικάζεται πως ήταν νεότερος του Σόλωνα κατά δέκα περίπου χρόνια και αφού οι πηγές αναφέρουν πως εκείνος γεννήθηκε το 640 π.Χ τότε ο Μίμνερμος ήρθε στον κόσμο ανάμεσα στο 640 και το 630 π.Χ.Τρεις ήταν οι πόλεις που διεκδικούσαν τον τίτλο της γενέθλιας γης του ποιητή,ο Κολοφώνας,η Σμύρνη και η Αστυπάλαια με την τελευταία να μην ανταποκρίνεται μερικώς καθώς δεν αναφέρεται κάπου συγκεκριμένα παρά μόνο σε στίχο ενός ποιήματος ο οποίος πιθανόν να έχει παρερμηνευτεί. Το πιο ονομαστό έργο του Μίμνερμου είναι μια ποιητική συλλογή που τιτλοφορείται «Ναννώ».Σύμφωνα με την μέχρι τώρα παράδοση για το συγκεκριμένο έργο,η Ναννώ ήταν αυλήτρια την οποία αγαπούσε ο ποιητής και γι’αυτόν τον λόγο της αφιέρωσε αυτό το πόνημα. Ο Μίμνερμος θεωρείται από πολλούς ως ο εκπρόσωπος της ερωτικής ελεγείας.Όμως όπως μπορεί να διακρίνει κανείς,στους στίχους του ενυπάρχει μια συνεχής αντίθεση ανάμεσα στα νιάτα και τα γηρατειά αλλά και στα ζωτικά στοιχεία του καθενός,δηλαδή τον έρωτα και το θάνατο.Ο ποιητής σε όλα τα δημιουργήματά του έχει έναν τόνο απαισιοδοξίας καθώς συνειδητοποιεί πόσο σύντομα σε χρονική διάρκεια είναι τα νιάτα εν αντιθέσει με τα γηρατειά που μπορεί να είναι μακροχρόνια αλλά έχουν και ένα άλλο δυσάρεστο χαρακτηριστικό:μπορεί να είναι επώδυνα. Όλα αυτά τα στοιχεία μπορεί κανείς να συναντήσει διαβάζοντας το έργο του Μίμνερμου.Σε ποιήματα που είναι γραμμένα σε προσεγμένη γλώσσα και με εμφανή την επιρροή του Ομήρου ο αναγνώστης μπορεί να συλλάβει το υψηλό νόημα που εμπεριέχεται στους στίχους των ποιημάτων αυτών αλλά και να κατανοήσει γιατί οι μετέπειτα Έλληνες και Λατίνοι ελεγειακοί ποιητές αναγόρευσαν τον Μίμνερμο σε δάσκαλό τους.
5
3.4 ποιήματα
Μετάφραση Ποια ζωή,ποιο ευχάριστο γεγονός (υπάρχει) χωρίς τη χρυσή Αφροδίτη; Ας πεθάνω,όταν είναι να ενδιαφέρομαι λιγότερο γι’αυτά, τις αγάπες τις μυστικές και τα ευγενικά τα δώρα και το κρεβάτι όπου τα λουλούδια της εφηβείας γίνονται γοητευτικά για τους άνδρες και τις γυναίκες.Όταν όμως έλθουν τα βασανιστικά γηρατειά που μεταβάλλουν τον άνθρωπο σε απρεπή και άθλιο,πάντοτε κακές σκέψεις ταλαιπωρούν αυτόν μαζί με το μυαλό του,ούτε χαίρεται βλέποντας το λαμπρό φως του ηλίου αλλά (γίνεται) μισητός για τους νέους και περιφρονημένος από τις γυναίκες.Τόσο σκληρά γηρατειά δημιούργησε ο θεός.
6
Πραγματολογικά στοιχεία τεθναίην:α’ενικό ευκτικής παρακειμένου του ρ.«θνήσκω» (πεθαίνω) κρυπταδίη:ονομαστική ενικού,θηλυκού γένους του ιωνικού τύπου του επιθέτου «κρυπτάδιος,α,ον» που προέρχεται από το ρ.«κρύπτω»(μυστικός-ή-ό) μείλιχα:ονομαστική πληθυντικού,ουδετέρου γένους του επιθέτου «μείλιχος,ον» που προέρχεται από το ρ.«μειλίσσω»(ευγενικός-ήό) ἁρπαλέα:ονομαστική πληθυντικού,ουδετέρου γένους του επιθέτου «ἁρπαλέος,α,ον».Κατά άλλους προέρχεται από το ρ.«ἁρπάζω» ενώ για άλλους από το ρ.«ἕλπω»(γοητευτικός-ή-ό) τείρουσι:γ’πληθυντικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«τείρω»(ταλαιπωρώ) τέρπεται:γ’ενικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«τέρπομαι»(χαίρομαι) ἠελίου:γενική ενικού,αρσενικού γένους του ιωνικού τύπου του ουσιαστικού «ἠλιος» ἀργαλέον:ονομαστική ενικού,ουδετέρου γένους του επιθέτου «ἀργαλέος,α,ον» που προέρχεται από το ουσιαστικό «ἄλγος»(σκληρός-ή-ό)
Ερμηνευτικά στοιχεία Ο έρωτας είναι το κεντρικό στοιχείο αυτής της ελεγείας και το νόημα που αυτός δίνει στην ανθρώπινη ζωή.Καταριέται ευθέως τα γηρατειά που αλλάζουν όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή.Φτάνει σε τέτοιο σημείο απόγνωσης και απελπισίας που προτιμά να πεθάνει παρά να ζήσει τα γηρατειά και τις συνέπειές τους.Εξυμνεί τα νιάτα και τον έρωτα και εκφράζει την πεποίθηση πως δεν υπάρχει ζωή χωρίς τη χρυσή Αφροδίτη.
7
Μετάφραση Και εμείς,όπως τα φύλλα που φυτρώνει η πλούσια σε άνθη εποχή της άνοιξης όταν γρήγορα τα μεγαλώνει το λαμπρό φως του ηλίου όμοια σε σύντομο χρονικό διάστημα χαιρόμαστε τα λουλούδια της εφηβείας γνωρίζοντας ούτε κάτι κακό ούτε κάτι καλό από την πλευρά των θεών.Όμως οι μαύρες Μοίρες παραφυλούν,η μια έχοντας σκοπό τα σκληρά γηρατειά και η άλλη το θάνατο.Αλλά τόσο σύντομα δημιουργείται ο καρπός της εφηβείας όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος (το φως του ηλίου). Αλλά όταν περάσει αυτό το σύνορο της εποχής καλύτερο θα είναι να πεθάνει αμέσως παρά να ζήσει.Γιατί πολλές δυστυχίες δημιουργούνται στη ζωή.Άλλοτε περιουσίες καταστρέφονται και πράξεις που προκαλούν πόνο προέρχονται από τη φτώχεια.Άλλος στερείται των παιδιών(του),τα οποία πολύ περισσότερο επιθυμεί 8
καθώς πηγαίνει κάτω στη γη,στον Άδη(καθώς πεθαίνει).Άλλος πάσχει από ασθένεια που καταστρέφει τη ζωή.Δεν υπάρχει κανένας στους ανθρώπους που ο Δίας να μην του έχει προξενήσει πολλές συμφορές.
9
Πραγματολογικά στοιχεία πολυάνθεμος:ονομαστική ενικού του επιθέτου «πολυάνθεμος ,ον»,σύνθετο από τα πολύς+ἄνθεμον(ανθηρός,λουλουδιασμένος) ὥρη:ονομαστική ενικού,θηλυκού γένους του ουσιαστικού «ὥρα» σε ιωνικό τύπο(εποχή) ἕαρος:γενική ενικού,ουδετέρου γένους του ουσιαστικου «ἕαρ»(άνοιξη) ἵκελοι:ονομαστική πληθυντικού,αρσενικού γένους του επιθέτου «ἵκελος,η,ον»,ποιητικού τύπου του «εἴκελος»(όμοιος-α-ο) μίνυνθα:επίρρημα χρονικό(σύντομα) κίδναται:γ’ενικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«κίδναμαι»(συνώνυμο του «σκενδάννυμι»)(διασκορπίζομαι) τρυχοῡται:γ’ ενικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«τρύχομαι»(καταστρέφομαι) πέλει:γ’ενικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«πέλω»(προέρχομαι) ἐπιδεύεται:γ’ενικό οριστικής ενεστώτα του ρ.«ἐπιδεύομαι»,ποιητικού τύπου του ρ.«ἐπιδέομαι»(στερούμαι) ἱμείρων:μετοχή ενεστώτα,αρσενικού γένους του ρ.«ἱμείρω»(επιθυμώ) θυμοφθόρος:ονομαστική ενικού του επιθέτου «θυμοφθόρος,ον»,σύνθετο από το θυμός+φθείρω(αυτός που καταστρέφει τη ζωή)
Ερμηνευτικά στοιχεία Και αυτό το ποίημα του Μίμνερμου έχει ως θέμα του τη συντομία της νεότητας και τη φρίκη των γηρατειών.Αυτή την φορά το μοτίβο του έχει αντληθεί από τους γνωστούς ομηρικούς στίχους που συναντούμε στη Ζ ραψωδία της Ιλιάδας:«oἳη περ φύλλων γενεή τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν/φύλλα τὰ μεν τ’ἂνεμος χαμάδις χέει,ἂλλα δε θ’ὓλη/τηλεθόωσα φύει,ἒαρος δ’ἐπιγίγνεται ὣρη/ὡς ἀνδρῶν γενεή μὲν φύει,ἡ δ’ἀπολήγει».Η σύγκριση που υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους και τα φύλλα είναι η κοινή βάση των δύο ποιημάτων.Η διαφορά τους είναι πως ο Όμηρος χρησιμοποιεί αυτή την αλληλουχία ώστε να παρουσιάσει τον κύκλο της ζωής ενώ ο Μίμνερμος την 10
εντάσσει εσκεμμένα στην φιλοσοφία του για τη ζωή και το θάνατο:τα νιάτα διαρκούν όσο και τα φύλλα των δέντρων.
Μετάφραση Στον Τιθωνό έδωσε να έχει άσχημα και άφθαρτα γηρατειά που είναι φρικτότερα από έναν σκληρό θάνατο.
Πραγματολογικά στοιχεία ἄφθιτον:ονομαστική ουδετέρου γένους του επιθέτου «ἄφθιτος,η,ον»,σύνθετο από τα α στερητικό+φθίνω(άφθαρτος-η-ο) ῥίγιον:επίρρημα συγκριτικού βαθμού προερχόμενο από το «ῥίγος»(φρικτότερος-η-ο)
Ερμηνευτικά στοιχεία
11
Η απέχθεια του Μίμνερμου για τα γηρατειά φτάνει στο ύψιστο σημείο της.Το γῆρας ταυτίζεται πλέον με τον θάνατο και χαρακτηρίζεται από μια λέξη που φανερώνει όλο αυτό το συναίσθημα που ο ποιητής νιώθει:ῥίγιον δηλαδή φρικτό.Για να κάνει αυτόν τον παραλληλισμό πιο έντονο χρησιμοποιεί το μύθο του Τιθωνού ο οποίος μνημονεύεται και στα ομηρικά κείμενα.Ο Τιθωνός ήταν ο αγαπημένος της θεάς Ηώς τον οποίον εκείνη άρπαξε και ζήτησε από τον Δία να του χαρίσει την αθανασία.Ο Δίας το έπραξε αλλά το μεγάλο σφάλμα της θεάς ήταν πως μαζί με την αθανασία δεν ζήτησε και την αιώνια νεότητα.
Μετάφραση
Αμέσως τρέχει στο κορμί μου απερίγραπτος ιδρώτας και τρομάζω παρατηρώντας το λουλούδι της ίδιας ηλικίας που είναι ευχάριστο και καλό.Έπρεπε να διαρκεί περισσότερο αλλά κρατάει λίγο η τιμημένη εφηβεία όπως το όνειρο.Όμως τα σκληρά και παραμορφωμένα γηρατειά κρέμονται ευθύς πάνω από το κεφάλι,εχθρικά όπως και ανάξια,τα οποία καθιστούν τον άνθρωπο ανίδεο,βλάπτουν δε τα μάτια και περιχύνουν το νου(αποσυντονίζουν το μυαλό) 12
13
Πραγματολογικά στοιχεία
χροιήν:αιτιατική ενικού,θηλυκού γένους του ουσιαστικού «χροιά» στον ιωνικό της τύπο «χροιή»(κορμί,σώμα) ἄσπετος:ονομαστική ενικού,αρσενικού γένους του επιθέτου «ἄσπετος,ον»,σύνθετο από τα α στερητικό+εἰπεῖν(απερίγραπτος,ανείπωτος) πτοιῶμαι:α’προσωπο ενικού υποτακτικής ενεστώτα του ρ. «πτοιέομαι-οῦμαι» ή «πτοέομαι-πτοοῦμαι»(τρομάζω) ἄμορφον:ονομαστική ενικού,ουδετέρου γένους του επιθέτου «ἄμορφος,ον»(χωρίς μορφή,παραμορφωμένος-η-ο) ὑπερκρέμαται:γ’πρόσωπο ενικού οριστικής παρακειμένου του ρ. «ὑπερκρεμμάνυμαι»(κρέμομαι πάνω από) ἄγνωστον:ονομαστική ενικού,ουδετέρου γένους του επιθέτου «ἄγνωστος,ον»,σύνθετο από τα α στερητικό+γνώμη(ανίδεος-η-ο) ἀμφιχυθέν:ονομαστική ενικού,ουδετέρου γένους της μετοχής παθητικού αορίστου(ἀμφιχυθείς-εῖσα-έν) του ρ.«ἀμφιχέω»(περιχύνομαι)
Ερμηνευτικά στοιχεία
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα πιθανώς να προηγούνται οι στίχοι του Θέογνι(«αὐτίκα μοι…ὤφελεν εἶναι»).Για ακόμη μια φορά θέμα του ποιήματος είναι η αντίθεση ανάμεσα στα νιάτα και τα γηρατειά.Περιγράφει τη συγκίνηση που μπορεί κάποιος να νιώσει όταν είναι νέος λόγω των χαρών του έρωτα που θα συναντήσει.Η ψυχική αυτή συγκίνηση εκφράζεται και σωματικώς με τον «απερίγραπτο ιδρώτα» που αισθάνεται στο σώμα του.Αλλά όπως και το όνειρο,η νεότητα κρατάει λίγο.Ίσως με αυτόν τον στίχο να εννοεί και τον ονειρικό χαρακτήρα ο οποίος ενυπάρχει σε όλο το φάσμα της νεότητας,δηλαδή τα ευχάριστα συναισθήματα που μπορεί κάποιος να νιώσει αυτή την περίοδο της ζωής του και που μπορούν να παρομοιασθούν με ένα ευχάριστο όνειρο.Ανάλογες 14
αναφορές για την αντιπαραβολή ονείρου και ανθρώπινης ζωής μπορούμε να συναντήσουμε και στον Πίνδαρο(«σκιᾶς ὄναρ ἄνθρωπος»).Στο τέλος όμως ο ποιητής έρχεται να υπενθυμίσει πάλι πως όλα αυτά είναι εφήμερα καθώς ακολουθούν τα γηρατειά που στέκονται πάνω από το κεφάλι καθενός και αλλοιώνουν τόσο την εξωτερική εμφάνιση όσο και το μυαλό.
15
4. Συμπεράσματα
Στη συγκεκριμένη εργασία έγινε μια προσπάθεια προσέγγισης στη ζωή και το έργο του εκπροσώπου της ερωτικής ελεγείας στην αρχαία ελληνική λυρική ποίηση,του Μίμνερμου.Παρατηρούμε πως βασικός άξονας της θεματολογίας του είναι τα ζεύγη «νιάταγηρατειά» και «έρωτας-θάνατος» καθώς τα συναντούμε και στα τέσσερα ποιήματα που εξετάσαμε παραπάνω.Με όχι τόσο εμφανείς,σε ορισμένα σημεία,τις ομηρικές επιρροές,ο ποιητής δείχνει την προτίμησή του προς τη νεότητα και το βασικό της συστατικό,τον έρωτα,στηλιτεύοντας ταυτόχρονα τα γηρατειά που οδηγούν σε σταδιακή παρακμή το σώμα και το πνεύμα. Η ποίηση του Μίμνερμου έχει έναν μελαγχολικό τόνο που όμως συνδυάζεται με τις εμπειρίες και την αίσθηση ζωής που αποπνέει.Και όλα αυτά μέσω μιας προσεγμένης γλώσσας με ομηρικά στοιχεία που έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να δένουν αρμονικά με το ήπιο και αβρό κλίμα της ελεγείας κάνοντας το έργο του συγκεκριμένου ποιητή μοναδικό για τα δεδομένα της λυρικής ποίησης.
16
5.Βιβλιογραφία
1.West,M.L.,Delectus ex iambis et elegis
graecis,Oxford,1971 2.Καζάζης,Ι.Ν.,Λυρική ποίηση,ο αρχαϊκός λυρισμός ως μουσική παιδεία,τόμος Α΄,Βάνιας,2000 3.Σκιαδάς,Α.Δ.,Αρχαϊκός λυρισμός,τόμος 1,Καρδαμίτσας,1978 4.Lesky,A.,Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας,Αφοι Κυριακίδη,1973 5.Said S.,Trede M.,le Boulluec A.,Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας,Παπαζήσης,2001 6.Σταματάκος Ι.,Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης,Δεδεμάδη,1972
17
