ΕΚΘΕΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΑΓ/Μ1 06 - 07

Τεύχος 1ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Οι πρώτες µέρες σε ένα σχολείο

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η Επικοινωνία στο σχολείο

Ενότητα 1η Οι πρώτες µέρες σ’ένα νέο σχολείο Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ................................................................. Β΄ Επικοινωνία ............................................................................... Γ΄ Είδη προτάσεων ........................................................................ ∆΄ Λεξιλόγιο................................................................................... Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ....................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ...........................................................

7 14 29 40 43 45

Ενότητα 2η Επικοινωνία στο σχολείο Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ................................................................. Β΄ Είδη προφορικού λόγου ........................................................... Γ΄ Η παράγραφος ........................................................................... ∆΄ Λεξιλόγιο................................................................................... Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ....................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ...........................................................

48 50 65 68 70 72

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα .......................................... 7 Παράλληλα κείµενα ....................................................... 7 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .......... 12 Β΄ Επικοινωνία ......................................................... Β1 Παράγοντες επικοινωνίας Θεωρία........................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .......... Β2 Κώδικες επικοινωνίας Θεωρία .............................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................

14 14 18 23 25

Γ΄ Είδη προτάσεων ................................................................................................... Γ1 Είδη προτάσεων ανάλογα µε τα συστατικά τους Θεωρία ............................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Γ2 Είδη προτάσεων, σηµασίες τους και σηµεία στίξης .......................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................

29 29 30 33 33

∆΄

Λεξιλόγιο ........................................................................................................ 40 Θεωρία: Η σηµασία των κωδίκων στην καθηµερινή ζωή ....................................... 40 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 41

Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................... 43 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 43 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας .................................................................................... 45

1η Ενότητα: Οι πρώτες µέρες σ’ ένα νέο σχολείο

7

Παράλληλα κείµενα ΣΕ ΛΙΓΟ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ ΤΟ ∆ΗΜΟΤΙΚΟ. ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΤΙΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΣΑΣ, ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΤΟΜΑ Σε µένα δε µου φαίνεται αλήθεια που εγώ ετοιµάζοµαι να τελειώσω το δηµοτικό, µου φαίνεται σαν ένα όνιρο.* Γιατί µπήκα µικρός και βγαίνω µεγάλος, και όταν θα αφήνω το γυµνάσιο θα βγω ακόµα πιο µεγάλος. Όταν πήγαινα στην πρώτη έκλαιγα πάντα, γιατί ήµουνα µικρός, αλλά µετά στην πέµπτη δεν έκλαψα άλλο. Εγώ γνώρισα πολλούς φίλους στο σχολείο και ελπίζω να τους ξαναδώ στην πρώτη γυµνασίου, αν αυτοί θα έχουνε περάσει. Του δηµοτικού σχολείου τα πιο ωραία πράγµατα ήτανε: Πρώτο) ο δάσκαλός µου, που δεν θα τον ξεχάσω ποτέ πια, ακόµα κι όταν πεθάνει, ∆εύτερο) οι φίλοι µου, εκτός από έναν, Τρίτο) τις εκδροµές. Η πιο ωραία εκδροµή που κάναµε ήταν στις Κατακόµβες, που χάσαµε το Τζενάρο και εγώ νόµιζα πως τον είχαν πάρει οι πεθαµένοι, και µεις γελούσαµε τόσο που πόνεσε η κοιλιά µας. Μετά θυµάµαι την ιατρική επίσκεψη που βρήκε ψείρες στο κεφάλι της Ροζέτα. Εγώ ελπίζω ότι ο Νικόλα θα γίνει λίγο πιο αδύνατος, διαφορετικά θα σκάσει! Θυµάµαι τη φωτογραφία της τετάρτης που ο Αντόνιο µου έβαλε κέρατα στο κεφάλι! Το πιο άσχηµο πράγµα του δηµοτικού σχολείου είναι όταν βρέχει, και οι µαµάδες από το φόβο µήπως βραχεί ο γιος τους τρέχουν µε τις οµπρέλες και σε πατάνε. Εγώ ελπίζω ότι στο γυµνάσιο δε θα µε ξαναπατήσουν άλλο... ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, Εγώ ελπίζω να τη βολέψω, Εξήντα εκθέσεις παιδιών ∆ηµοτικού ανθολογηµένες και φροντισµένες από το δάσκαλο Μαρτσέλο ντ’ Όρτα, εκδ. “γνώση”, σ. 76. * Έχει τηρηθεί η ορθογραφία του πρωτότυπου κειµένου.

8

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Γλώσσα και γραφή... Με τη γλώσσα και τη γραφή της ο άνθρωπος έφτασε σε µια από τις µεγαλύτερες επιτυχίες -τη µεγαλύτερη ίσως- της πολιτιστικής του διαδροµής πάνω στον πλανήτη του. Ο αγώνας αυτός του ανθρώπου αποτελεί µιαν ακόµη κατάκτηση ελευθερίας, γιατί η γλώσσα και η γραφή της ελευθερώνουν τον άνθρωπο. Η γραφή έδωσε µιαν ακόµη διάσταση στη σκέψη και µιαν ακόµη γλώσσα στη γλώσσα. Με τη γραφή ξεπεράστηκε η µνήµη από την κριτική ικανότητα, ο µύθος από την ιστορία, η παράδοση από τον ατοµικό στοχασµό. Ακόµη, η γραφή οδήγησε στη δηµοκρατία και στην απελευθέρωση του ανθρώπου, αποταµίευσε τη σκέψη, εξακτίνωσε τον πολιτισµό στο χώρο και στο χρόνο. Άνοιξε νέα σελίδα στη ζωή του ανθρώπου. Η πορεία του λόγου που κατέληξε στη γραφική του αποτύπωση / παράσταση -την παράστασή του µε οπτικά σύµβολα στάθηκε µακροχρόνια και αγωνιστική. ∆ύο, άλλωστε, είναι τα στοιχεία που προσδιορίζουν τη γραφή: το γραφικό σηµείο και η φωνητική του αξία, ο φθόγγος και το γράµµα µε το οποίο αυτός αποδίδεται. Υπήρξε από τις πιο ωραίες στιγµές του ανθρώπου εκείνη η χρονική στιγµή της ιστορικής του διαδροµής, κατά την οποία έφτασε να αντιστοιχίσει έναν φθόγγο µε µια γραφική παράσταση, ένα γράµµα µε µια προφορά. Από εκεί και ύστερα ο άνθρωπος εισήλθε στην περίοδο της φωνητικής γραφής, άνοιξε τους ορίζοντες της εγγραµµατοσύνης και της εγγράµµατης διάστασης της σκέψης του, άνοιξε νέα σελίδα στον πολιτισµό του. Για να φτάσει, όµως, έως εδώ ο άνθρωπος -και έφτασε µε τους Έλληνες, οι οποίοι τελειοποίησαν το αλφάβητο που πήραν από τους Φοίνικες- χρειάστηκε να περάσουν αιώνες πολλοί. Άλλωστε η γραφή προήλθε από την εξέλιξη της ζωγραφικής. Το Α π.χ. στην πρώτη πρώτη µορφή του δεν είχε καµία σχέση µε τα γράµµατα. Ήταν µια ζωγραφική παράσταση, η οποία εξεικόνιζε το βόδι µε όλες τις εικαστικές του λεπτοµέρειες. Σιγά σιγά και µε την πάροδο των δεκαετιών και των εκατονταετιών, όταν ο άνθρωπος άρχισε να χρησιµοποιεί τη ζωγραφική για την ανταλλαγή µηνυµάτων, προχώρησε σε αφαιρέσεις που οδήγησαν στο σηµερινό Α, το οποίο φέρει ίχνη µόνο της πρώτης του εξεικόνισης. Μπορούµε να τα δούµε αυτά τα ίχνη καλύτερα, αν αναστρέψουµε το Α. ∆ιακρίνουµε τότε το κεφάλι του βοδιού και πάνω από την οριζόντια γραµµή τα κέρατά του: ∀ → A . Η µεγάλη, βέβαια, επιτυχία του ανθρώπου δεν είναι ότι έφτασε αφαιρετικά στο Α και στο Β κ.ο.κ. Η επιτυχία του ήταν ότι αντιστοίχισε το Α, το Β κ.ο.κ. µε τους φθόγγους [α], [β] κ.ο.κ. Από τη στιγµή εκείνη


9

και ύστερα οι φθόγγοι και τα γράµµατα που τους παρασταίνουν ελευθερώνονται, και, µε την τεράστια δύναµη που έχουν τα ελεύθερα πλάσµατα, συνδυάζονται µεταξύ τους έτσι ώστε να αποτυπώνουν και να απαθανατίζουν τις ακουστικές εικόνες του ανθρώπινου λόγου και να τις µετατρέπουν σε οπτικές. Ο λόγος αποκτά έτσι την οπτική του διάσταση. Χρ. Τσολάκης

Οπτικές και ακουστικές ενδείξεις Kάθε άνθρωπος, από τη στιγµή της γέννησής του, δέχεται άµεσα ερεθίσµατα από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον µέσα στο οποίο εντάσσεται. H ανταπόκριση στα ερεθίσµατα αυτά σηµατοδοτεί την επικοινωνία ανάµεσα στον άνθρωπο και τον κόσµο που τον περιβάλλει.

Το θέατρο παρέχει τόσο οπτικά όσο και ακουστικά ερεθίσµατα. Η ανταπόκριση του θεατή στα ερεθίσµατα αυτά (δηλαδή η αφύπνιση του συναισθηµατικού, πνευµατικού και νοητικού κόσµου του θεατή) σηµαίνει και την επικοινωνία ανάµεσα στον ηθοποιό και το κοινό. Ο ηθοποιός είναι το επίκεντρο της θεατρικής πράξης, είτε αυτή συντελείται στη σκηνή είτε στο δρόµο ανάµεσα στο πλήθος. Με ή χωρίς σκηνικό φορτίο, είναι ταυτοχρόνως παρατηρητής και παρατηρούµενος, εκθέτης και έκθεµα, ένα ευαίσθητο όργανο πρόσληψης και εκποµπής ερεθισµάτων και µηνυµάτων. Κύριο εκφραστικό του µέσο είναι το σώµα του, η πρώτη γλώσσα κάθε ανθρώπου, η γλώσσα των παιδιών. W. Müller, Θέατρο του σώµατος και Commedia dell’ arte, εκδ. University Studio Press

10


Η γλώσσα του σώµατος - Μιµόγλωσσα Η γλώσσα του σώµατος είναι το εργαλείο του ηθοποιού Οι κινήσεις και οι στάσεις του σώµατος των ανθρώπων στην καθηµερινή, επαγγελµατική και οικογενειακή τους ζωή δεν αποτελούν µόνο µέσα για την πραγµατοποίηση ορισµένων δραστηριοτήτων ούτε έχουν στόχο µόνο την υπογράµµιση αυτών που έχουν λεχθεί . χρησιµεύουν ως µέσα επικοινωνίας, ακριβώς όπως ο γραπτός και ο προφορικός λόγος, πολλές φορές ακόµη περισσότερο. Η πρώτη µας γλώσσα είναι η γλώσσα του σώµατός µας. Το χαµόγελο ενός βρέφους στέλνει στο περιβάλλον το µήνυµα: “νιώθω καλά, σε γνωρίζω”. κι οι ενήλικες, όταν συναναστρέφονται µε µικρά παιδιά, παραιτούνται απ' τη γλώσσα “τους” και επικοινωνούν µε ντου, ντου, ντου. Αργότερα, όταν µετά από µεγάλο κόπο µάθουµε “ξένες γλώσσες” και θελήσουµε να τις χρησιµοποιήσουµε για πρώτη φορά στο εξωτερικό, αντικαθιστούµε τις λέξεις που µας λείπουν µε χειρονοµίες και γκριµάτσες. Ένα βλέµµα, µια κίνηση απόρριψης µε το χέρι, το ανασήκωµα του φρυδιού είναι συχνά πολύ περισσότερο αποκαλυπτικά κατά την επικοινωνία των ανθρώπων µεταξύ τους, απ' ό,τι επεξηγήσεις πλούσιες σε λέξεις. Εποµένως, πρέπει απ' την αρχή ακόµη να ταξινοµήσουµε τα πολυποίκιλα χαρακτηριστικά της γλώσσας του σώµατος. Για το σκοπό αυτό, ανατρέχουµε σ' ένα σχόλιο του Μπέρτολτ Μπρέχτ: “… Υπάρχουν επίσης µεµονωµένες χειρονοµίες τέτοιες που αντικαθιστούν το λόγο και το περιεχόµενό τους γίνεται κατανοητό µέσω της παράδοσης, όπως είναι (σ' εµάς) το καταφατικό νεύµα του κεφαλιού. Υπάρχουν παραστατικές χειρονοµίες, εκείνες δηλαδή που περιγράφουν το µέγεθος ενός αγγουριού ή τον τρόπο που παίρνει τη στροφή ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο. Επίσης υπάρχει πολυσχιδία χειρονοµιών που υποδηλώνουν ψυχικές καταστάσεις, όπως αυτές της περιφρόνησης, της έντασης, της άγνοιας κ.λπ. Μιλούµε ακόµη για το σύνολο των χειρονοµιών, το γκέστους, µε τον όρο αυτό εννοούµε ολόκληρο το πλέγµα των µεµονωµένων χειρονοµιών διαφορετικού τύπου που είναι συνδεδεµένες µε εκφράσεις”. Ένας ηθοποιός εξοµολογείται... "Κάτι µε ωθεί πέρα απ' τον αποκλειστικά λεκτικό τρόπο επικοινωνίας στην έκφραση µέσω του σώµατος. Μου πήρε χρόνο να καταλάβω ότι το µέτωπο, τα µάτια, οι βλεφαρίδες, τα φρύδια, η κόρη του µατιού, οι γωνίες του στόµατος, το σαγόνι, το πίσω µέρος του κεφαλιού, ο αυχένας, τα χέρια, τα πόδια, ο καρπός του χεριού, τα δάχτυλα, η σπονδυλική στήλη, ο λαιµός, οι ρίζες των µαλλιών, το σώµα, η λεκάνη πρέπει να συµµετέχουν στο παίξιµο, για να σταθεί δυνατή η µετάδοση του απόκρυφου, του ανθρώπινου. Κατάλαβα ότι θα 'πρεπε να καταρρεύσει η εξουσία της γλώσσας και το έµφυτο-µιµικό στοιχείο, η κινητήρια δύναµη του ανθρώπου που διευθύνει τη γλώσσα να γίνει κυρίαρχη υπερδύναµη . τότε µόνο θα ήταν δυνατή η αναπαράσταση του ανθρώπου στην ολότητά του.


11

Κατάλαβα: το µιµικό κυριαρχεί του λεκτικού και µάλιστα το προκαλεί. Η έκφραση του σώµατος και του προσώπου ανοίγουν δρόµους για την πραγµατική γλωσσική έκφραση. W. Müller, Θέατρο του σώµατος και Commedia dell’ arte, εκδ. University Studio Press

Η σωµατική έκφραση συναισθηµάτων και ιδιοτήτων στο θέατρο του σώµατος

Τεµπελίτιδα

Φιλαργυρία

Θυµός

Φθόνος

Αλαζονεία

Αδηφαγία

12


Κείµενο 1 σχολ. βιβλ. σ. 11

Πώς νιώθει η Άννα, η κύρια ηρωίδα του αποσπάσµατος, µόλις µπαίνει για πρώτη φορά στο χώρο του Γυµνασίου; Από πού καταλαβαίνουµε τα συναισθήµατά της;

Απάντηση Η Άννα η κύρια ηρωΐδα του αποσπάσµατος είναι ένα κορίτσι που µπαίνει για πρώτη φορά στο χώρο του Γυµνασίου. Λίγο πριν χτυπήσει το κουδούνι που θα σηµάνει το ξεκίνηµα στο νέο σχολείο αισθάνεται αγωνία, ανυποµονησία και έναν εύλογο φόβο. Όταν περνά την κεντρική πόρτα, παίρνει µια βαθιά ανάσα, δείγµα της έντονης ψυχικής φόρτισης και αγωνίας. Η ταραχή της, άλλωστε, την οδηγεί αρχικά σε λάθος προαύλιο. Αισθάνεται µειονεκτικά ανάµεσα στους µεγαλύτερους µαθητές που λόγω ηλικίας έχουν µεγαλύτερο ανάστηµα και περισσότερη άνεση στους τρόπους συµπεριφοράς. Σκέπτεται ότι µοιάζει µε “βλαχαντερό” ανάµεσα στις υπόλοιπες. Γρήγορα όµως εγκλιµατίζεται όταν µε ανακούφιση συναντά το Γιώργο και λίγο αργότερα γνωρίζεται µε την Αγγέλα. Όταν η Άννα βρίσκεται και πάλι ανάµεσα σε συνοµίληκούς της µαθητές ξαναβρίσκει την ψυχραιµία και το κέφι της. Κείµενο 2 σχολ. βιβλ. σ. 11

1. Ποιοι ήταν οι πρώτοι τρόποι µε τους οποίους επικοινωνούσαν οι άνθρωποι;

Απάντηση Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας που επινόησε ο άνθρωπος ήταν η οµιλία, ο λόγος που παράγεται µε τη φωνή αλλά και η γλώσσα του σώµατος, δηλαδή οι γκριµάτσες του προσώπου και οι χειρονοµίες. σχολ. βιβλ. σ. 11

2. Πότε και πού εµφανίστηκαν οι πρώτες µορφές γραφής;

Απάντηση Οι άνθρωποι ξεκίνησαν να επικοινωνούν γραπτά µε ζωγραφιές, οι οποίες µε την πάροδο του χρόνου απλοποιήθηκαν και εξελίχθηκαν σε γράµµατα. Το 1000 π.Χ. οι ταξιδευτές Φοίνικες επινόησαν το πρώτο αλφάβητο αποτελούµενο από 22 σύµφωνα. Στα µέσα του 8ου αιώνα οι Έλληνες πρόσθεσαν στο φοινικικό αλφάβητο και φωνήεντα και µε βάση το ελληνικό, οι Ρωµαίοι δηµιούργησαν το λατινικό, που µέχρι σήµερα είναι το πιο γνωστό αλφάβητο στον κόσµο.

1η Ενότητα: Οι πρώτες µέρες σ’ ένα νέο σχολείο σχολ. βιβλ. σ. 11

13

3. Γιατί η επινόηση του αλφάβητου θεωρείται επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου;

Απάντηση Η επινόηση του αλφάβητου αποτέλεσε σταθµό στην ανθρώπινη ιστορία γιατί σηµατοδότησε την εποχή της γραφής. Με τη γραφή οι άνθρωποι κατόρθωσαν να αποθηκεύουν και να µεταφέρουν πληροφορίες σε ανθρώπους που τους χωρίζει ο χρόνος και η απόσταση. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Χρήστος Τσολάκης, “µε τη γλώσσα και τη γραφή της ο άνθρωπος έφτασε σε µια από τις µεγαλύτερες επιτυχίες -τη µεγαλύτερη ίσως- της πολιτιστικής του διαδροµής πάνω στον πλανήτη του. Ο αγώνας αυτός του ανθρώπου αποτελεί µιαν ακόµη κατάκτηση ελευθερίας, γιατί η γλώσσα και η γραφή της ελευθερώνουν τον άνθρωπο. Με τη γραφή ξεπεράστηκε η µνήµη από την κριτική ικανότητα, ο µύθος από την ιστορία, η παράδοση από τον ατοµικό στοχασµό” (βλ. σ.8). Κείµενο 3 σχολ. βιβλ. σ. 12

1. Πόσοι διαφορετικοί κώδικες παρουσιάζονται στο κείµενο 3;

Απάντηση Το τρίτο κείµενο αποτελείται από τέσσερα διαφορετικά πλαίσια επικοινωνιακών κωδικών. Στο πρώτο συναντάµε σήµατα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.), στο δεύτερο βρίσκουµε τον µαθηµατικό επικοινωνιακό κώδικα που αποτελείται από αριθµούς και µαθηµατικά σύµβολα (την υποδιαστολή, τα σύµβολα της ισότητας και της ανισότητας). Στο τρίτο πλαίσιο παρατηρούµε την ύπαρξη δύο πενταγράµµων µε νότες, κατά συνέπεια τον µουσικό επικοινωνιακό κώδικα και στο τελευταίο πλαίσιο, την αρχαία ελληνική πλατωνική φράση. δηλαδή γλωσσικό επικοινωνιακό κώδικα µε απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόησή του τη γνώση δοµών της αρχαίας ελληνικής. σχολ. βιβλ. σ. 12

2. Προσπαθήστε να µεταφέρετε στα νέα ελληνικά την παραπάνω φράση του Πλάτωνα.

Απάντηση Μητρός τε καί πατρός καί τÿν Öλλων προγόνων Åπάντων τιµιώτερόν ïστιν û πατρίς καί σεµνότερον καί Åγιώτερον. Μεταφορά στα νέα ελληνικά: Και απ’ τη µητέρα και τον πατέρα και απ’όλους τους άλλους προγόνους η πατρίδα είναι το τιµιώτερο, σεµνότερο και αγιώτερο (αγαθό).


14

Β1 Παράγοντες της επικοινωνίας

Tα στοιχεία που απαρτίζουν τη γλωσσική επικοινωνία είναι τα ακόλουθα: α. ο ποµπός (αυτός που µιλάει ή γράφει), β. ο δέκτης (ο ακροατής ή ο αναγνώστης), γ. το µήνυµα (το περιεχόµενο των λεγοµένων ή των γραφοµένων) και δ. ο σκοπός (για ποιο λόγο µιλάει ή γράφει κάποιος).

Επικοινωνία είναι η αντίδραση σε κάποιο ερέθισµα. Για να πραγµατοποιηθεί αυτή πρέπει ένας ποµπός να στείλει κάποιο µήνυµα σε ένα δέκτη. Απαραίτητη προϋπόθεση, λοιπόν, µιας επικοινωνίας είναι η ταυτόχρονη παρουσία των τριών βασικών παραγόντων της, δηλαδή του ποµπού, του µηνύµατος και του δέκτη.


Παράγοντες επικοινωνίας 1. Ο ποµπός: Μπορεί να είναι άτοµο ή οµάδα που επιθυµεί να στείλει κάποιο µήνυµα. Χαρακτηρίζεται κυρίως από τις ξεχωριστές ιδιότητές του, από τις σχέσεις του µε το δέκτη και το περιβάλλον, από την ικανότητα του να κωδικοποιεί σωστά τα µηνύµατά του σε κατάλληλα (κάθε φορά) σύµβολα κ.λπ.

2. Ο δέκτης: ∆έχεται το µήνυµα του ποµπού και παρουσιάζει τις ίδιες σχεδόν ιδιότητες µε αυτόν. Ο δέκτης χαρακτηρίζεται επίσης από την ικανότητά του να αποκωδικοποιεί σωστά το µήνυµα.

3. Το µήνυµα: Είναι η συµβολική µορφή που διαλέγει ο ποµπός για να στείλει στο δέκτη µια συγκεκριµένη ή κάποια γενικότερη έννοια. ∆ιακρίνεται από τη µορφή του, το περιεχόµενό του και το µέσο που θα το µεταβιβάσει. Κρίνεται σαν κατάλληλο όταν στις συγκεκριµένες συνθήκες ο ποµπός προκαλεί µε αυτό την επιθυµητή αντίδραση του δέκτη.

4. Το περιβάλλον: Αποτελεί τον “κοινωνικό χώρο” µέσα στον οποίο πραγµατοποιείται η επικοινωνία. Βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή κι αλληλεπίδραση µε όλους τους παράγοντες της επικοινωνίας.

15

16


5. Η κοινή εµπειρία: Χαρακτηρίζει την ποιότητα και την ποσότητα της κοινής εµπειρίας ποµπού και δέκτη, σε σχέση µε τα µηνύµατα που ανταλάσσουν µεταξύ τους.

6. Η συµπεριφορά: Φανερώνει (κι αποτελεί) την αντίδραση του δέκτη (ίσως και του ποµπού) ενός µηνύµατος, σε συγκεκριµένες καταστάσεις επικοινωνίας.

7. Ο πλεονασµός: Αναφέρεται στο είδος και την ποσότητα των µηνυµάτων που χρησιµοποιεί “πλεοναστικά” ο ποµπός, ιδιαίτερα σε ορισµένες καταστάσεις επικοινωνίας που παρουσιάζουν κάποια ξεχωριστή σπουδαιότητα, π.χ. το επαναλαµβανόµενο “SOS” που στέλνει ένα πλοίο που κινδυνεύει.


Επικοινωνία: µια συνεχής διαδικασία σύνθεσης και αλληλεπίδρασης Σηµειώνεται ότι καθηµερινά κι αναπόφευκτα ο άνθρωπος συµµετέχει σε διάφορες µορφές επικοινωνίας. Αυτές όσο απλές κι αν είναι στη µορφή ή στο περιεχόµενό τους, επηρεάζονται από ποικίλους ανεξέλεγκτους παράγοντες, που βρίσκονται στο περιβάλλον ή ακολουθούν το άτοµο στην κοινωνική του εξέλιξη. Η σύνθεση και η αλληλεπίδραση των ανθρώπων, του περιβάλλοντος, των ερεθισµάτων και των αντιδράσεων οδηγούν το άτοµο στην προοδευτική ερµηνεία, κατανόηση και µεταβολή του κόσµου που ζει, αλλά και του ίδιου του εαυτού του. Η προηγούµενη διαδικασία είναι η αιτία µαζί και το αποτέλεσµα της ανθρώπινης επικοινωνίας. Αν θελήσουµε να αναλύσουµε περισσότερο τη διαδικασία αυτή θα πρέπει να σηµειώσουµε ακόµα ότι: εκτός από τα προηγούµενα η ανθρώπινη επικοινωνία πραγµατοποιείται κι επηρεάζεται επίσης από τη λήψη, ερµηνεία, αντίδραση και µετάδοση διαφόρων µηνυµάτων. Αυτά παίρνουν τη δική τους συµβολική µορφή κι ανταλλάσσονται συνέχεια µεταξύ ποµπού και δέκτη µέσα σε ένα δυναµικό πεδίο που δεν έχει καθορισµένη αρχή ή τέλος, αλλά είναι γεµάτο από αλληλεπιδρώµενες καταστάσεις, σε πολλά επίπεδα. (Στ. Καστόρας)

17


18

Ακούω και µιλώ

σχολ. βιβλ. σ. 12

1. Εντοπίστε στο κείµενο 1 τα λόγια που λέει ο Γιώργος και τα λόγια που λέει ο διευθυντής του Γυµνασίου. Σε ποιον απευθύνεται ο Γιώργος και σε ποιον ο γυµνασιάρχης; Για ποιο θέµα µιλά ο καθένας και µε ποιο σκοπό; Πώς αντιδρούν κάθε φορά αυτοί που τους ακούν;

Απάντηση Ο Γιώργος έχει µια εκτεταµένη συζήτηση µε την Αγγέλα. Την κατατοπίζει σχετικά µε το πού (το χώρο, δηλαδή) θα συγκεντρωθούν οι µαθητές του Γυµνασίου, και παραθέτει µια σειρά από πληροφορίες για τη δράση του νέου διευθυντή. Η Αγγέλα τον ακούει, συλλέγει απ’αυτόν χρήσιµες πληροφορίες χωρίς να απαντά. Η στάση της απέναντί του είναι µάλλον ουδέτερη. Ο διευθυντής του Γυµνασίου µιλάει ενώπιον µαθητών και καθηγητών αλλά απευθύνεται κατεξοχήν στους µαθητές. Τους ανακοινώνει κανόνες που αφορούν την εύρυθµη λειτουργία του σχολείου και υπερθεµατίζει ως επί το πλείστον σε θέµατα πειθαρχίας. Ο διευθυντής προσπαθεί να επιβάλει στους µαθητές την άποψή του, προβάλοντας το κύρος που του προσδίδει η θέση του ενώ οι µαθητές, ιδίως των µεγαλύτερων τάξεων, αντιδρούν µε αποδοκιµασίες στα λόγια του. σχολ. βιβλ. σ. 13

2. Στο κείµενο 1 η Άννα και η Αγγέλα δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο γυµνασιάρχης. Για ποιο λόγο;

Απάντηση Τα δύο κορίτσια, που αποφοίτησαν πρόσφατα απ’το ∆ηµοτικό σχολείο, δεν καταλαβαίνουν σε τι είδους “κυρώσεις” αναφέρεται ο διευθυντής. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό διότι δεν έχουν ενσωµατωθεί ακόµα στο νέο σχολικό περιβάλλον, µε τους κανόνες που το διέπουν. Εξάλλου, το ουσιαστικό “κυρώσεις” και η µετοχή “µη συµµορφωθέντες” είναι λέξεις άγνωστες για τα δύο κορίτσια. Στην περίπτωση αυτή το µήνυµα που θέλει να µεταδώσει στους µαθητές ο γυµνασιάρχης δεν γίνεται αντιληπτό εφόσον ο κώδικας που χρησιµοποιεί, είναι άγνωστος στους δέκτες. Τα παιδιά θα πρέπει να ανατρέξουν στο λεξικό για να πληροφορηθούν το περιεχόµενο των λέξεων που δεν γνωρίζουν και να µπορέσουν να αποκωδικοποιήσουν το µήνυµα του γυµνασιάρχη.


19

3. Ο άνθρωπος - σύµφωνα µε το κείµενο 2 - από το λόγο και την παράσταση εικόνας πέρασε στη γραφή. Σήµερα πώς προτιµά να επικοινωνεί; Σε ποιες περιπτώσεις προτιµά το λόγο, σε ποιες την εικόνα και σε ποιες τη γραφή;

Απάντηση Ο σύγχρονος τρόπος ζωής -που βασίζεται στην τεχνολογία, τη διαφήµιση και τον καταναλωτισµό- καθιστά την επικοινωνία σύνθετη και πολύπλοκη. Ο γραπτός, ο προφορικός λόγος και η εικόνα (έντυπη ή ηλεκτρονική) είναι τα µέσα µε τα οποία ο σύγχρονος άνθρωπος στέλνει ή δέχεται µηνύµατα καθηµερινά προκειµένου να εργαστεί, να ψυχαγωγηθεί, να καλύψει τις καθηµερινές του ανάγκες, να επιλύσει τα προβλήµατα του ή να γνωστοποιήσει τις ιδέες τους στους συνανθρώπους του. Σήµερα, ακριβώς λόγω της εντατικοποίησης των ρυθµών ζωής και εργασίας και της έλλειψης ελεύθερου χρόνου, οι άνθρωποι επικοινωνούν κυρίως µέσω του τηλεφώνου και του διαδικτύου. Χρησιµοποιούν τον προφορικό λόγο στην καθηµερινή επικοινωνία, την εικόνα για να αποκτήσει ο δέκτης µια πληρέστερη, σαφέστερη άποψη για κάτι και το γραπτό λόγο σε επίσηµες περιστάσεις. σχολ. βιβλ. σ. 13

4. ∆είτε προσεκτικά τα παρακάτω σκίτσα που σχετίζονται µε το κείµενο 1. • Βρείτε σε ποιο από τα σκίτσα αυτά ο οµιλητής: α. εκφράζει φόβο για κάτι β. προτείνει κάτι σε κάποιον άλλο γ. απειλεί δ. συµφωνεί µε µια πρόταση ε. ζητά µια πληροφορία

Απάντηση α. εκφράζει φόβο για κάτι β. προτείνει κάτι σε κάποιον άλλο γ. απειλεί δ. συµφωνεί µε µια πρόταση ε. ζητά µια πληροφορία

εικόνα εικόνα εικόνα εικόνα εικόνα

4 1 2 1 3


20 Ακούω και µιλώ


1. Ποιος έχει γράψει αυτή την επιστολή (είναι δηλαδή ο αποστολέας); Σε ποιον την απευθύνει (ποιος είναι ο παραλήπτης);

Απάντηση Ο αποστολέας, αυτός δηλαδή που γράφει την επιστολή είναι ο Αλέξης που διαµένει στην Αθήνα και την απευθύνει στον Πωλ, ο οποίος βρίσκεται στο Παρίσι και είναι ο παραλήπτης της. σχολ. βιβλ. σ. 14

2. Ποια σχέση φαίνεται να έχουν τα δύο πρόσωπα; Από ποια στοιχεία της επιστολής το καταλάβατε;

Απάντηση Τα δύο αγόρια φαίνεται ότι διατηρούν µια φιλική σχέση. Αυτό γίνεται γνωστό από την ανάγνωση της επιστολής ότι τα δύο παιδιά έχουν κοινούς φίλους, γνωρίζει ο ένας την οικογένεια του άλλου, γιατί πήγαιναν παλιότερα στο ίδιο σχολείο -εφόσον γνωρίζουν τον καθηγητή κύριο Ευαγγέλου- και έχουν κάνει µαζί διακοπές στους ∆ελφούς. Τέλος, ο Αλέξης κλείνει την επιστολή του µε τη φράση “µε πολλή αγάπη” απόδειξη της ειλικρινούς και αγνής φιλίας τους. σχολ. βιβλ. σ. 14

3. Για ποιο σκοπό επικοινωνούν µε αυτή την επιστολή τα δύο πρόσωπα;

Απάντηση Τα δύο πρόσωπα επιλέγουν ως µέθοδο επικοινωνίας την αλληλογραφία γιατί η γεωγραφική απόσταση που τους χωρίζει είναι µεγάλη. Ο Αλέξης βρίσκεται στην Ελλάδα ενώ ο Πωλ στη Γαλλία. Σε ένα γράµµα οι δύο φίλοι µοιράζονται τα σηµαντικότερα γεγονότα της καθηµερινής τους ζωής, τις σκέψεις και τα συναισθήµατά τους και ανταλλάσουν πληροφορίες για πρόσωπα οικεία και αγαπηµένα.


21

4. Εσείς διατηρείτε αλληλογραφία µε φίλους ή φίλες σας που µένουν µακριά, στα ελληνικά ή σε ξένες γλώσσες;

Απάντηση ∆ιατηρώ αλληλογραφία µε ένα κορίτσι που γεννήθηκε και µεγαλώνει στη Σουηδία. Γνωριστήκαµε το καλοκαίρι στη Σκιάθο, όταν κάναµε και οι δύο διακοπές µαζί µε τις οικογένειές µας. Αµέσως γίναµε φίλες και αποφασίσαµε να διατηρήσουµε γραπτή επικοινωνία µέσω αλληλογραφίας στην αγγλική γλώσσα. σχολ. βιβλ. σ. 14

5. ∆είτε τα παρακάτω κείµενα και πείτε ποιες διαφορές παρατηρείτε στη µορφή και το ύφος του µηνύµατος στις δύο περιπτώσεις;

Απάντηση Στα δύο κείµενα παρατηρούνται σηµαντικές διαφορές τόσο στη µορφή όσο και στο ύφος του µηνύµατος που παρουσιάζουν. Το πρώτο κείµενο αποτελεί το σύντοµο διάλογο δύο µαθητών που καθορίζουν την ακριβή ώρα συνάντησης. Υπάρχει ανάµεσά τους η, πρόσωπο µε πρόσωπο, επικοινωνία. Στο δεύτερο κείµενο η επικοινωνία επιτυγχάνεται µέσω του κινητού τηλεφώνου. Ένα γραπτό µήνυµα καθορίζει την ώρα και το σηµείο συνάντησης. Στην πρώτη περίπτωση η γλωσσική επικοινωνία συντελείται προφορικά ενώ στη δεύτερη γραπτά.

∆ιαβάζω και γράφω


1. Βρείτε τους ποµπούς και τους δέκτες στα κείµενα 1 και 4. Σε ποιες περιπτώσεις η επικοινωνία τους είναι γραπτή και σε ποιες προφορική;

Απάντηση Στο κείµενο 1 η γλωσσική επικοινωνία είναι προφορική και συντελείται σε τρεις διαλόγους. Στον πρώτο διάλογο ποµπός είναι ο Γιώργος και δέκτης η Άννα, στο δεύτερο ο ποµπός είναι ο ∆ιευθυντής του σχολείου και δέκτες των µηνυµάτων του οι µαθητές και στο τρίτο ποµπός είναι η Αγγέλα και δέκτης η Άννα. Στο κείµενο 4 διακρίνουµε τη γραπτή γλωσσική επικοινωνία µεταξύ του Αλέξη, ο οποίος είναι ο ποµπός (αποστολέας) και του Πωλ, ο οποίος µε τη σειρά του αποτελεί τον δέκτη (παραλήπτη).


22 σχολ. βιβλ. σ. 15

2. Ποια µέσα χρησιµοποιούνται για την επικοινωνία στο κείµενο 4 και στα σκίτσα που το ακολουθούν;

Απάντηση Στο κείµενο 4, το µέσο που χρησιµοποιεί ο Αλέξης προκειµένου να επικοινωνήσει γραπτά µε τον Πωλ είναι µια επιστολή. Στο πρώτο σκίτσο που ακολουθεί η γλωσσική επικοινωνία επιτυγχάνεται µε το διάλογο ενώ στο δεύτερο σκίτσο η γλωσσική επικοινωνία επιτυγχάνεται µε τεχνητό τρόπο, µέσω του κινητού τηλεφώνου. σχολ. βιβλ. σ. 15

3. Ταιριάξτε τη λέξη µε την εξήγηση: α. ποµπός β. δέκτης γ. συνθήκες επικοινωνίας δ. γλωσσικός κώδικας ε. επικοινωνία

Απάντηση α→4, β→3, γ→1, δ→5, ε→2

1. ο τρόπος µετάδοσης του µηνύµατος /το περιβάλον, οι σχέ σεις των συνοµιλητών κ.ά. 2. επιτυχής ανταλλαγή µηνυµάτων κ.α. 3. αυτός που “λαµβάνει” το µήνυµα. 4. αυτός που “στέλνει” το µήνυµα. 5. ένα σύστηµα σηµείων που έχει κανόνες και αρχές και χρησιµοποιείται για να επικοινωνούµε.


23

Β2 Κώδικες Επικοινωνίας

Σήµατα και σύµβολα Συνήθως στους δηµόσιους χώρους τα σύµβολα και τα σήµατα αντικαθιστούν τις λέξεις, επειδή δεν γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι ανάγνωση ή γιατί τα σήµατα είναι κατά κάποιο τρόπο “διεθνής γλώσσα”. Βέβαια, για να είµαστε σίγουροι ότι αποκρυπτογραφούµε σωστά τα σήµατα και τα σύµβολα, πρέπει να ακολουθούµε κάποιους κανόνες. Συγκεκριµένα, διαβάζουµε: - από αριστερά προς τα δεξιά και - από πάνω προς τα κάτω

Σήµα:

καθετί το οποίο προορίζεται να προειδοποιεί, να καθοδηγεί, να παρέχει πληροφορίες, κυρίως σε δηµόσιο χώρο, µε τη µορφή επιγραφής, πινακίδας, µε την εκποµπή ήχου.


24 Σύµβολο:

κάθε γράµµα, σχέδιο ή άλλο σηµάδι που συµβατικά προσδιορίζει αντικείµενο, µέγεθος, ποσότητα, λειτουργία, πράξη, κ.ά., λ.χ. στα µαθηµατικά, στη χηµεία, στη µουσική.

Παραδείγµατα Το σύµβολο της πρόσθεσης

Μετεωρολογικό σύµβολο

Χηµικό σύµβολο

(νάτριο)

Θεατρικό σύµβολο

Σηµεία και κώδικες

Tα σήµατα και τα σύµβολα αποτελούν σηµεία του κώδικα επικοινωνίας µε τη βοήθεια των οποίων δηµιουργούνται τα µηνύµατα. Tα σηµεία έχουν πολλές και διαφορετικές σηµασίες και για το λόγο αυτό δεν είναι δυνατόν ένα βιβλίο να δίνει όλες τις ερµηνείες τους. Πάντοτε, πρέπει να ανατρέχουµε σε ειδικό βιβλίο για την ερµηνεία των σηµείων του κάθε κώδικα (π.χ. βιβλίο για τα σήµατα της τροχαίας κ.λπ.)


Σηµεία:

25

τα στοιχεία που απαρτίζουν ένα µήνυµα, µια οποιαδήποτε µορφή επικοινωνίας. Υπάρχουν διάφορα είδη σηµείων, όπως διαφορετικά είναι και τα είδη των µηνυµάτων. Το γλωσσικό µήνυµα αποτελείται από γλωσσικά σηµεία / λέξεις. Ένα µουσικό µήνυµα αποτελείται από µουσικά σηµεία (µουσικούς φθόγγους), ένα ζωγραφικό µήνυµα από διαφορετικά σηµεία (σχήµατα και χρώµατα). Τα διάφορα είδη σηµείων (σήµατα µορς, τα συµπτώµατα των ασθενειών, τα σήµατα της τροχαίας κ.λπ.) συγκροτούν αντίστοιχα σηµειακά συστήµατα.

Γλωσσικός ένα κλειστό, περιορισµένο σε αριθµό σύστηµα που περιέχει ορισµένα συστατικά στοιχεία (φθόγΚώδικας: γους, σηµασίες, συντακτικά σχήµατα και κανόνες) µε απεριόριστη δυνατότητα συνδυασµών για την παραγωγή προτάσεων που συνθέτουν τον ανθρώπινο λόγο.



1. Πριν από την επινόηση του αλφάβητου (κείµ. 2), τι είδους σύµβολα χρησιµοποιούσαν οι άνθρωποι για να παραστήσουν αντικείµενα και ιδέες;

Απάντηση Πριν από την επινόηση του αλφάβητου οι άνθρωποι επικοινωνούσαν µε το λόγο, την οµιλία καθώς επίσης µε τη γλώσσα του σώµατος, µε χειρονοµίες και γκριµάτσες. Ωστόσο, οι τρόποι αυτοί επικοινωνίας, αν και εξυπηρετούσαν τις καθηµερινές τους ανάγκες, όµως δεν τους βοηθούσαν να κρατούν στη µνήµη και να διατηρούν µέσα στο χρόνο αναλλοίωτες τις γνώσεις και τις πληροφορίες. Από την ανάγκη, λοιπόν, των ανθρώπων να καταγραφεί η πραγµατικότητα που ζούσαν, επινοήθηκε η ζωγραφική. Με ζωγραφιές, λοιπόν, και σύµβολα που αναπαριστούσαν πραγµατικά αντικείµενα, ζώα και ανθρώπους, ο άνθρωπος άρχισε να “γράφει τη ζωή”, να ζωγραφίζει. σχολ. βιβλ. σ. 15

2. ∆είτε το απόσπασµα από την άσκηση Μαθηµατικών που σας δόθηκε στο κείµενο 3. Σας είναι κατανοητό; Τι λέει;

Απάντηση Το απόσπασµα από την άσκηση µαθηµατικών στο κείµενο 3 αναφέρεται στους δεκαδικούς αριθµούς µε σύµβολο εκείνο της ανισότητας προκειµένου να συγκριθούν ανά δύο οι δεκαδικοί αριθµοί. Συγκεκριµένα ο αριθµός (35,046)


26

είναι µικρότερος από τον αριθµό 60,03 ενώ ο αριθµός 4,567 είναι µεγαλύτερος από τον αριθµό 4,53989. Εάν λοιπόν γνωρίζουµε τι είναι δεκαδικός αριθµός και πως σηµειώνονται τα σύµβολα της ανισότητας δηλαδή τον κώδικα των µαθηµατικών τότε µπορούµε να κατανοήσουµε το απόσπασµα από την άσκηση των µαθηµατικών. • ∆είτε τώρα και αυτό το απόσπασµα από µια άσκηση Χηµείας: Να βρεθεί η τιµή ∆G0 της αντίδρασης: H 2 ( g ) + I 2 ( g ) → 2HI 2 ( g ) και η ∆G0 σχηµατισµού του ΗΙ σε kJ mol-1, µε βάση τα δεδοµένα του παρακάτω πίνακα: ουσία ∆Η0f / kJ mol-1 S0 / J mol-1 K-1

Η2 0 130,7

Ι2 0 116,1

ΗΙ 26,48 206,6

• Mπορείτε να καταλάβετε τι λέει; • Γιατί ναι / όχι; Οι µαθητές δεν µπορούν να κατανοήσουν το απόσπασµα από το βιβλίο της Χηµείας γιατί δεν έχουν ακόµη διδαχτεί τον συγκεκριµένο κώδικα της Χηµείας. σχολ. βιβλ. σ. 15

3. Στο κείµενο 3 υπάρχουν δείγµατα από διάφορους κώδικες. Ποιοι από αυτούς µας δίνουν οπτικά σήµατα και ποιοι ακουστικά;

Απάντηση Τα σήµατα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και τα φανάρια είναι οπτικά σήµατα. Επίσης τα σύµβολα στον κώδικα των µαθηµατικών είναι σήµατα οπτικά. Όµως στον κώδικα της µουσικής τα σύµβολα από οπτικά µετατρέπονται σε ακουστικά όταν γίνει η αποκωδικοποίησή τους από τους µουσικούς. Τέλος στον γλωσσικό κώδικα η αποφθεγµατική πρόταση του Πλάτωνα αφορά τα οπτικά σήµατα. σχολ. βιβλ. σ. 16

Απάντηση

4. Γράψτε το µικρό σας όνοµα. • Στη συνέχεια συµβουλευτείτε το αλφάβητο της νοηµατικής γλώσσας των κωφαλάλων και παραστήστε το µε τα κατάλληλα σήµατα.


27


Πριν ξεκινήσετε το πρωί για το σχολείο, καλό είναι να συµβουλευτείτε ένα δελτίο πρόγνωσης του καιρού. Εκτός από το λόγο, ποια άλλα µέσα χρησιµοποιεί το δελτίο για να δείξει τον καιρό της επόµενης µέρας; (κείµενο 5). Πώς θα ντυθείτε αύριο, αν δείτε ένα τέτοιο δελτίο καιρού;


Απάντηση Το δελτίο καιρού για να παρουσιάσει µια πλήρη πρόγνωση χρησιµοποιεί εκτός από το γλωσσικό κώδικα και διάφορα σήµατα που δηλώνουν τις διακυµάνσεις της θερµοκρασίας. Χρησιµοποιεί βέλη για να δείξει τη διεύθυνση των ανέµων, αριθµούς για να δώσει τις κατά τόπους θερµοκρασίες και την ένταση των ανέµων, µία γραφική παράσταση της κυµαινόµενης θερµοκρασίας στην Αθήνα και εικόνες που δηλώνουν την ηλιοφάνεια, τη συννεφιά, τις βροχοπτώσεις κ.ο.κ.



1. Πόσους κώδικες - εκτός από το γλωσσικό - µπορείτε να αναφέρετε; Μπορείτε να σκεφτείτε µερικές οµοιότητες και διαφορές ανάµεσα στο γλωσσικό κώδικα και σε άλλα είδη κωδίκων που είδατε ως τώρα;

Απάντηση Υπάρχουν πολλά είδη κωδίκων που υπηρετούν διαφορετικές επικοινωνιακές ανάγκες. Μπορούµε έτσι να επισηµάνουµε τη νοηµατική γλώσσα που συνιστά τον κώδικα επικοινωνίας των κωφαλάλων ή τα σήµατα που ρυθµίζουν τους κανόνες του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Ο γλωσσικός κώδικας που µπορεί να είναι είτε γραπτός είτε προφορικός καλύπτει αποτελεσµατικά τις επικοινωνιακές ανάγκες των ανθρώπων σε κάθε τοµέα της ζωής τους.



2. Πώς παριστάνεται ο κίνδυνος στα σήµατα του ΚΟΚ; Φτιάξτε κι εσείς µια πινακίδα προειδοποίησης για κίνδυνο. Γράψτε “ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝ∆ΥΝΟΣ” και προσθέστε ένα ανάλογο σήµα. Το κείµενο σας είναι πολυτροπικό ή όχι;

Απάντηση Ο κίνδυνος στα σήµατα του Κ.Ο.Κ. παριστάνεται µε ένα τεράστιο θαυµαστικό που βρίσκεται σε ένα κίτρινο τρίγωνο µε κόκκινο περίγραµµα. Όταν ένα σήµα εκτός από λέξεις περιγράφει και µε µη γλωσσικά σύµβολα τη σηµασία του αποτελεί πολυτροπικό κώδικα επικοινωνίας. σχολ. βιβλ. σ. 17

3. Ποια από τα κείµενα που έχετε δει ως τώρα (1-5) είναι πολυτροπικά; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

Απάντηση Πολυτροπικά ονοµάζονται τα κείµενα που δεν χρησιµοποιούν µόνο τη γλώσσα για να µεταδώσουν το µήνυµά τους αλλά και σήµατα από άλλους κώδικες. Από τα κείµενα που µελετήσαµε (1-5) πολυτροπικό είναι το πέµπτο κείµενο της πρόγνωσης του δελτίου καιρού γιατί εκτός από τη γλώσσα χρησιµοποιεί το χάρτη και διάφορες εικόνες - σήµατα από τον κώδικα της µετεωρολογίας.


29

Γ1 Είδη προτάσεων ανάλογα µε τα συστατικά τους Προτάσεις απλές είναι αυτές που αποτελούνται µόνο από ένα υποκείµενο και ένα κατηγόρηµα. παραδείγµατα Ο Νίκος τρέχει. (υποκ. = ο Νίκος, κατηγόρηµα = τρέχει) Η Ελένη είναι µαθήτρια. (υποκ. = η Ελένη, κατηγόρηµα = είναι µαθήτρια) Πρόκειται για συντοµότατες προτάσεις µε ολοκληρωµένο νόηµα.

Προτάσεις σύνθετες είναι αυτές που περιέχουν περισσότερα από ένα υποκείµενα ή κατηγορούµενα. παραδείγµατα Ο Νίκος, ο ∆ηµήτρης και η Κατερίνα έπαιζαν. Ο πατέρας είναι τίµιος, εργατικός και υπεύθυνος.

Προτάσεις επαυξηµένες είναι αυτές που έχουν, εκτός από τους κύριους όρους, και δευτερεύοντες όρους/ προσδιορισµούς. παραδείγµατα Η αδερφή του Κώστα είναι άριστη µαθήτρια. Ο διευθυντής µου, ο κύριος Βαγγέλης, έρχεται στο γραφείο νωρίς.

Προτάσεις ελλειπτικές είναι αυτές από τις οποίες λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι, επειδή εννοούνται από τα συµφραζόµενα ή από την κοινή πείρα των συνοµιλητών. παραδείγµατα - Πού πήγες (εσύ); - Στο γραφείο (= πήγα στο γραφείο). - Τι ώρα (= πήγες στο γραφείο); - Αργά (= πήγα στο γραφείο). Οι ελλειπτικές προτάσεις χρησιµοποιούνται κυρίως στον προφορικό λόγο.


30



1. “Το κουδούνι τού έκοψε την κουβέντα” (κείµ. 1): Η πρόταση αυτή έχει µόνο τα βασικά συστατικά. Μπορείτε να προσθέσετε κι άλλα στοιχεία, άλλες λέξεις δηλαδή που δίνουν επιπλέον πληροφορίες;

Απάντηση Το κουδούνι που χτύπησε στις 8.00 ακριβώς τού έκοψε την κουβέντα που είχε ξεκινήσει νωρίτερα µε την Άννα. σχολ. βιβλ. σ. 17

2. “Με λένε Αγγέλα. Εσένα;” Βρείτε το απόσπασµα στο κείµενο 1. • Από τη δεύτερη πρόταση λείπουν βασικά συστατικά. Μπορείτε να τη συµπληρώσετε; • Γιατί η συγγραφέας προτίµησε την ελλειπτική µορφή;

Απάντηση Η δεύτερη πρόταση είναι ελλειπτική. Θα µπορούσε να συµπληρωθεί ως εξής: Εσένα πώς σε λένε; Η συγγραφέας επιλέγει την ελλειπτική µορφή για να δώσει αµεσότητα και ζωντάνια στο διάλογο των δύο κοριτσιών. σχολ. βιβλ. σ. 17

3. “Η Λίνα ψήλωσε, έγινε σωστή δεσποινίς” (κείµ. 4”): Βρείτε τις δύο προτάσεις του αποσπάσµατος. • Από ποια πρόταση µπορείτε να αφαιρέσετε κάποια λέξη και πάλι να έχει ολοκληρωµένο νόηµα; • Από ποια πρόταση δεν µπορείτε να αφαιρέσετε τίποτα;

Απάντηση Από την α΄ πρόταση “Η Λίνα ψήλωσε” δεν µπορούµε να αφαιρέσουµε τίποτε γιατί έχει µόνο τους κύριους όρους, που είναι απαραίτητοι σε κάθε πρόταση (ρήµα, υποκείµενο). Ενώ από τη β΄ πρόταση “έγινε σωστή δεσποινίς” µπορούµε να αφαιρέσουµε το επίθετο σωστή και η πρόταση να έχει πάλι ολοκληρωµένο νόηµα.


31

4. “Χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα καιρού η σηµερινή ηµέρα”. Βρείτε την πρόταση στο κείµενο 5. • Παρατηρήστε ότι της λείπει ένα βασικό συστατικό. • Μπορείτε να το συµπληρώσετε; • Γιατί ο µετεωρολόγος δεν το περιέλαβε στην πρότασή του;

Απάντηση Απ’την πρόταση αυτή λείπει το ρήµα “θα περάσει”. Ο µετεωρολόγος το παραλείπει γιατί εννοείται εύκολα από τα συµφραζόµενα. 5. Στο µήνυµα στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου (σκίτσο 2, σελ. 14), τι είδους πρόταση έχει γραφεί; Γιατί ο ποµπός διάλεξε τέτοιου είδους πρόταση; • Εσείς, όταν γράφετε µηνύµατα στο κινητό, τι είδους προτάσεις προτιµάτε;


Απάντηση Μια ελλειπτική πρόταση ως προς τους κύριους όρους της (ρήµα - υποκείµενο), “Στις 8.00 στο σπίτι σου” είναι το µήνυµα στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου. Ο ποµπός ενηµερώνει το δέκτη για την ακριβή ώρα και το µέρος συνάντησης. Ενώ η πρόταση σε ολοκληρωµένη µορφή θα έπρεπε να ήταν: “Σκέπτοµαι να έρθω στις οκτώ στο σπίτι σου”. Όταν γράφουµε µηνύµατα στο κινητό, προκειµένου να εξοικονοµήσουµε χρόνο, επιλέγουµε ελλειπτικές προτάσεις.



1. Υπογραµµίστε όσο περισσότερες ελλειπτικές προτάσεις µπορείτε στο κείµενο 6. • Στη συνέχεια συµπληρώστε τα στοιχεία που τους λείπουν.

Απάντηση • • • • • • •

Αρχίζει το µεγάλο µου βάσανο (που είναι η µελέτη) Μαθηµατικά, Αρχαία, Ιστορία, Θρησκευτικά (Τί να πρωτοδιαβάσω) (Το διάβασµα είναι) µεγάλος µπελάς Τί να κάνω όµως; (αφού δεν γίνεται διαφορετικά!) Εκτός από τα µαθήµατα του σχολείου µου (που πρέπει να µελετήσω) Μα επιτέλους, βαρέθηκα πια! (τη µελέτη) Ούτε παιχνίδι, ούτε ξεκούραση λοιπόν (δεν υπάρχει χρόνος ούτε για ...)



2. “Σεπτέµβριος, η νέα σχολική χρονιά αρχίζει” (κείµ. 7): Αν κάποιος συµπλήρωνε το απόσπασµα αυτό µε τα στοιχεία που λείπουν, θα έγραφε “Ήρθε ο Σεπτέµβριος και η νέα σχολική χρονιά αρχίζει”. Γιατί ο συγγραφέας του άρθρου, όµως, προτίµησε την πρώτη εκδοχή; • Ποια από τις δύο εκδοχές ταιριάζει στο υπόλοιπο κείµενο;

Απάντηση Με την πρώτη εκδοχή ο συγγραφέας θέλησε να δώσει ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο του. Ο ελλειπτικός λόγος ταιριάζει άλλωστε στο ύφος του κειµένου. Ο συγγραφέας περιγράφει την πρώτη µέρα της νέας σχολικής χρονιάς που είναι γεµάτη από νέες παραστάσεις για τους νέους, ένταση και χαρά για την επάνοδό τους στα θρανία. σχολ. βιβλ. σ. 19

3. “8:00 π.µ... Συζητήσεις για διακοπές” (κείµ. 7): Μπορείτε να συµπληρώσετε τις προτάσεις του αποσπάσµατος µε ρήµατα ή άλλα µέρη του λόγου; • ∆ιαβάστε τώρα το απόσπασµα όπως το συµπληρώσατε εσείς. Ποια εκδοχή σας αρέσει πιο πολύ; Αυτή του κειµένου ή η δική σας; • Για ποιους λόγους;

Απάντηση 8.00 π.µ. Η τσάντα γεµάτη βιβλία βαραίνει τους ώµους µου. Τρέχω να προλάβω το λεωφορείο που κορνάρει ανυπόµονα. “Το λεωφορείο ήρθε. Τρέχα µην αργείς” ακούγεται η φωνή της µητέρας. Συναντώ τους παλιούς µου φίλους και συµµαθητές ξεσπάµε σε χαρούµενα γέλια και οι συζητήσεις για τις καλοκαιρινές διακοπές δίνουν και παίρνουν. Πρόκειται για δύο διαφορετικές εκδοχές. Η εκδοχή του κειµένου 7 αν και διακρίνεται από µια αποσπασµατικότητα δίνει όµως ζωντάνια στην περιγραφή της πρώτης µέρας της σχολικής χρονιάς. Αντίθετα στη δεύτερη εκδοχή, όπου στο απόσπασµα έχουν προστεθεί και άλλα µέρη του λόγου, δεν µπορεί να αποδοθεί µε επιτυχία η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων και ο ενθουσιασµός της πρώτης µέρας της σχολικής χρονιάς που ήταν άλλωστε και ο σκοπός του συντάκτη του άρθρου. σχολ. βιβλ. σ. 19

4. “Χτυπάει κουδούνι” (κείµ. 7): Η πρόταση είναι απλή, δηλαδή έχει ένα ολοκληρωµένο νόηµα και µόνο τα απαραίτητα συστατικά, τους βασικούς όρους. Μπορείτε να της προσθέσετε κι άλλα στοιχεία, κι άλλους όρους και να τη µετατρέψετε σε πρόταση επαυξηµένη;

Απάντηση Στις 8.15 ακριβώς χτυπάει δυνατά το κουδούνι του σχολείου.


33

Γ2 Είδη προτάσεων, σηµασίες τους και σηµεία στίξης



1. “Εφέτος έχει έρθει... καθηγητές και µαθητές” (κείµ. 1): Βρείτε σε αυτά τα λόγια του Γιώργου τις πληροφορίες που δίνει στην Άννα.

Απάντηση Ο Γιώργος ενηµερώνει την Άννα αναφορικά για το νέο γυµνασιάρχη. Της λέει ότι είναι ιδιαίτερα αυστηρός και ότι στο προηγούµενο σχολείο που είχε τη διεύθυνση είχε επιβάλει σιδηρά πειθαρχία τόσο στους µαθητές όσο και στους καθηγητές. σχολ. βιβλ. σ. 19

2. “Κατάλαβες τι είπε... Καθόµαστε µαζί;”: Αναζητήστε το απόσπασµα στο κείµενο 1. • Με ποιες προτάσεις οι δύο συµµαθήτριες ζητούν πληροφορίες η µία από την άλλη;

Απάντηση Με ερωτηµατικές προτάσεις οι δύο µαθήτριες ζητούν πληροφορίες η µία από την άλλη. Άννα: Κατάλαβες τί είπε τώρα; Αγγέλα: Όχι και τόσο. Με λένε Αγγέλα. Εσένα; Άννα: Άννα. Αγγέλα: Καθόµαστε µαζί; σχολ. βιβλ. σ. 19

3. Βρείτε στα λόγια του γυµνασιάρχη (κείµ. 1) τις προτάσεις που χρησιµοποιεί για να ζητήσει από τους µαθητές να κάνουν κάτι.

Απάντηση Οι προτάσεις µε τα “πρέπει” και τα “απαγορεύεται” του γυµνασιάρχη είναι οι εξής: Και τώρα οι µαθητές ν’ αρχίσουν να προχωρούν απ’ αριστερά και να µπαίνουν από την κύρια είσοδο στο πάνω προαύλιο. Οι µαθήτριες από δεξιά θα µπαίνουν από την πλαϊνή. [...]


34

4. Ποιες προτάσεις στα κείµενα 6 και 7 εκφράζουν κάποιο έντονο συναίσθηµα και έχουν θαυµαστικό στο τέλος;


Απάντηση Κείµενο 6: • Μεγάλος µπελάς! • Μα επιτέλους, βαρέθηκα πια! • Τα µαθηµατικά µου παρουσιάζουν βέβαια ενδιαφέρον αλλά έλα που πρέπει να έχω και ελεύθερες ώρες για παιχνίδι και ξεκούραση! Κείµενο 7: • Κόρνα! • “Το λεωφορείο! Τρέχα!” • “Ντριιιν!” • Νέο σχολικό έτος! • Καλή χρονιά!

∆ιαβάζω και γράφω σχολ. βιβλ. σ. 20

1. ∆είτε στο κείµενο 2 την παράγραφο µε τίτλο “Η επανάσταση του αλφάβητου”: Οι προτάσεις που περιέχει είναι αποφαντικές, ερωτηµατικές, προστακτικές ή επιφωνηµατικές; Γιατί;

Απάντηση Οι προτάσεις της παραγράφου µε τίτλο “Η επανάσταση του αλφάβητου” του κειµένου 2 είναι αποφαντικές γιατί µας παρέχουν µια σειρά από πληροφορίες αναφορικά µε την επινόηση του αλφάβητου. σχολ. βιβλ. σ. 20

2. Στο κείµενο 3 δίνονται αποσπάσµατα από άσκηση Μαθηµατικών. Βρείτε την προστακτική πρόταση που περιέχεται σε αυτή.

Απάντηση Η προστακτική πρόταση που υπάρχει στο κείµενο 3 στη µαθηµατική άσκηση βρίσκεται στην εκφώνηση: “Να συγκριθούν οι αριθµοί”.


35

3. ∆ιαβάστε το κείµενο 4 και βρείτε µία πρόταση αποφαντική, µία ερωτηµατική, µία προστακτική και µία επιφωνηµατική.

Απάντηση Προτάσεις και τα είδη τους: • αποφαντική: “Μεθαύριο θα κάνουµε τη δεύτερη µεγάλη σχολική εκδροµή”. • ερωτηµατική: “Θυµάσαι που είχαµε πάει µαζί, µε τους γονείς µου, πριν από δύο χρόνια;”. • προστακτική: “Φίλησέ µου τη Νικόλ και τη µαµά σου”. • επιφωνηµατική: “¨Πώς περνάει ο καιρός!”



1. “Γιατί όχι;...”, “Πού αλλού;”: Βρείτε τις δύο αυτές ερωτηµατικές προτάσεις στο κείµενο 1. • Τις χρησιµοποιούν οι δύο φίλες για να ζητήσουν κάποια πληροφορία ή εκφράζουν κάτι άλλο; • Μπορείτε να προσδιορίσετε τι εκφράζουν;

Απάντηση “Γιατί όχι;... : η ερωτηµατική αυτή πρόταση εκφράζει κατάφαση, αποδοχή. “Πού αλλού;” : και σε αυτήν την περίπτωση χρησιµοποιείται µια ερωτηµατική πρόταση για να δηλωθεί συµφωνία, κατάφαση. σχολ. βιβλ. σ. 20

2. “Τι θες σε τούτο το προαύλιο;... Πάµε”: Βρείτε το απόσπασµα στο κείµενο 1 και υπογραµµίστε τις ερωτηµατικές προτάσεις. • Πρόκειται για ερωτήσεις που εκφράζουν απορία και περιµένουν απάντηση; Τί πραγµατικά εκφράζει η καθεµία;

Απάντηση Οι ερωτηµατικές προτάσεις του αποσπάσµατος είναι: “Τί θες σε τούτο το προαύλιο;” “∆ε σ’το ’πανε;” ∆εν πρόκειται για ερωτηµατικές προτάσεις που εκφράζουν απορία ή περιµένουν κάποια απάντηση. Είναι ερωτήσεις που θέτει ο Γιώργος στη φίλη του για να αντιληφθεί το λάθος της.


36

3. Βρείτε τις ερωτηµατικές προτάσεις του κειµένου 6. • Εκφράζουν κάποια απορία ή κάτι άλλο περισσότερο; • Τι είναι αυτό;


Απάντηση Κείµενο 6: • “Τι να πρωτοδιαβάσω όµως; Μαθηµατικά, Αρχαία, Ιστορία, Θρησκευτικά;” • “Τι να κάνω όµως;” • “Τι κατάσταση είναι αυτή; Τί θα γίνει, επιτέλους;” Στις ερωτήσεις αυτές δεν περιµένουµε απάντηση. Είναι ρητορικές και φανερώνουν τη σύγχυση του µαθητή απέναντι στον όγκο της ύλης που πρέπει να µελετήσει.



1. Μετατρέψτε τις ερωτηµατικές προτάσεις του κειµένου 6 σε αποφαντικές που να έχουν την ίδια σηµασία. • Πότε το κείµενο είναι πιο ζωντανό και άµεσο;

Απάντηση ∆εν ξέρω τι να πρωτοδιαβάσω. Πρέπει να διαβάσω µαθηµατικά, αρχαία, ιστορία, θρησκευτικά. Όµως πρέπει να τα κάνω όλα. Η κατάσταση είναι αφόρητη. Επιτέλους κάτι πρέπει να γίνει. • Το κείµενο µε τις ερωτηµατικές προτάσεις αποπνέει περισσότερη ζωντάνια και λειτουργεί πιο άµεσα γιατί µ’ αυτό τον τρόπο αποδίδονται καλύτερα τα συναισθήµατα του µαθητή όπως η ένταση, η πίεση και η αγωνία για τον όγκο των µαθηµάτων που έχει να µελετήσει.


37

2. “Τι θες σε τούτο το προαύλιο;... Πάµε” (κείµ. 1): Μετατρέψτε τις ερωτηµατικές προτάσεις σε αποφαντικές και προστακτικές µε την ίδια σηµασία. • Γιατί ο Γιώργος προτίµησε τις ερωτηµατικές;

Απάντηση αποφαντικές: ∆εν είναι αυτό το σωστό προαύλιο. προστακτικές: Μην κάθεσαι σ’ αυτό το προαύλιο. Οι ερωτηµατικές προτάσεις επιτρέπουν στο Γιώργο να πληροφορήσει άµεσα τη φίλη του ότι βρίσκεται σε λάθος µέρος. σχολ. βιβλ. σ. 21

3. Στην πρώτη παράγραφο του κειµένου 6 βρείτε προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση και µία που περιέχει. • Στη συνέχεια ξαναγράψτε το απόσπασµα, προσθέτοντας άρνηση στις προτάσεις που δεν έχουν και αφαιρώντας την άρνηση από την πρόταση που περιέχει.

Απάντηση Προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση: • Είµαι µαθητής της Α΄ Γυµνασίου. • Σ’αυτή την τάξη τα µαθήµατα είναι περισσότερα και δυσκολότερα απ’ ό,τι στο ∆ηµοτικό σχολείο. • Ο χρόνος για τη µελέτη πολλαπλασιάστηκε. • Οι ελεύθερες ώρες µειώθηκαν. Προτάσεις που περιέχουν άρνηση: • Ώρες για παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ηµερήσιο πρόγραµµά µου. ∆εν είµαι (ακόµα) µαθητής της Α΄ Γυµνασίου. Σ’αυτή την τάξη τα µαθήµατα δεν είναι περισσότερα ούτε δυσκολότερα απ’ό,τι στο ∆ηµοτικό σχολείο. Ο χρόνος για τη µελέτη δεν πολλαπλασιάστηκε, ούτε όµως και οι ελεύθερες ώρες µειώθηκαν. Ώρες για παιχνίδι υπάρχουν πολλές στο ηµερήσιο πρόγραµµά µου.




1. “Είναι µαθητής της Α΄ Γυµνασίου”: Τι σηµείο στίξης θα βάζατε στο τέλος της πρόταση; • Μπορείτε να διαβάσετε την ίδια πρόταση µε τρεις διαφορετικούς τρόπους, ώστε στην πρώτη περίπτωση να δίνει µια πληροφορία, στην άλλη να ζητάει µια πληροφορία και στην τρίτη να εκφράζει ένα συναίσθηµα;

Απάντηση • Είναι µαθητής της Α΄ Γυµνασίου. : πρόταση αποφαντική, δίνει µια πληροφορία. • Είναι µαθητής της Α΄ Γυµνασίου; : ερωτηµατική πρόταση, ζητάει την απάντηση από µία ερώτηση. • Είναι µαθητής της Α΄ Γυµνασίου! : πρόταση επιφωνηµατική, εκφράζει κάποιο έντονο συναίσθηµα (ενθουσιασµό, χαρά). σχολ. βιβλ. σ. 21

2. Βρείτε µια πρόταση από τα κείµενα 1 ως 7. ∆ιαβάστε τη µε τρεις διαφορετικούς τρόπους. • Σηµειώστε τι εκφράζει κάθε φορά και βάλτε το ανάλογο σηµείο στίξης.

Απάντηση Κείµενο 1 Εφέτος έχει έρθει καινούριος γυµνασιάρχης. Εφέτος έχει έρθει καινούριος γυµνασιάρχης; Εφέτος έχει έρθει καινούριος γυµνασιάρχης! Κείµενο 2 Στην αρχή οι άνθρωποι συγκρατούσαν όλες τις πληροφορίες στο µυαλό τους. Στην αρχή οι άνθρωποι συγκρατούσαν όλες τις πληροφορίες στο µυαλό τους; Στην αρχή οι άνθρωποι συγκρατούσαν όλες τις πληροφορίες στο µυαλό τους! Κείµενο 3 Ανοίγω το βιβλίο. Ανοίγω το βιβλίο; Ανοίγω το βιβλίο! Κείµενο 4 Θα πάµε στους ∆ελφούς.


39

Θα πάµε στους ∆ελφούς; Θα πάµε στους ∆ελφούς! Κείµενο 5 Χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα καιρού η σηµερινή µέρα. Χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα καιρού η σηµερινή µέρα; Χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα καιρού η σηµερινή µέρα! Κείµενο Ώρες για Ώρες για Ώρες για

6 παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ηµερήσιο πρόγραµµά µου. παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ηµερήσιο πρόγραµµά µου; παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ηµερήσιο πρόγραµµά µου!

Κείµενο 7 Η νέα σχολική χρονιά αρχίζει. Η νέα σχολική χρονιά αρχίζει; Η νέα σχολική χρονιά αρχίζει! Τα σηµεία στίξης κάθε φορά “χρωµατίζουν” το περιεχόµενο µιας πρότασης. Έτσι, όταν οι προτάσεις στο τέλος έχουν τελεία, µας δίνουν µια πληροφορία και ονοµάζονται αποφαντικές. Όταν καταλήγουν σε ένα ερωτηµατικό εκφράζουν µια απορία, µία ερώτηση και ονοµάζονται ερωτηµατικές. Όταν καταλήγουν σε θαυµαστικό ονοµάζονται επιφωνηµατικές και εκφράζουν κάποιο συναίσθηµα. σχολ. βιβλ. σ. 21

3. Στο κείµενο 6 υπάρχουν αρκετά ερωτηµατικά και θαυµαστικά. • Νοµίζετε ότι ταιριάζουν σε ένα µαθητικό κείµενο που δηµοσιεύτηκε σε σχολικό περιοδικό; • Γιατί; • Τι του προσθέτουν; • Για να απαντήσετε, σκεφτείτε τον ποµπό, το δέκτη και γενικά τις συνθήκες της επικοινωνίας.

Απάντηση Το κείµενο 6 έχει γραφτεί από µαθητή της Α΄ Γυµνασίου και δηµοσιεύτηκε σε σχολικό περιοδικό. Απευθύνεται σε συµµαθητές του γι’ αυτό το ύφος του πρέπει να είναι οικείο, απλό και φιλικό. Με τη χρήση ερωτηµατικών και θαυµαστικών ο µαθητής εκφράζει τα συναισθήµατά του όπως απόγνωση και πίεση από τον όγκο των µαθηµάτων της νέας σχολικής χρονιάς και συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου του. Έτσι µπορεί ευκολότερα να επικοινωνήσει µε τους συµµαθητές του και µε τα συγκεκριµένα σηµεία στίξης να προσδώσει αµεσότητα και ζωντάνια στο κείµενο.

40


Η σηµασία των κωδίκων στην καθηµερινή ζωή Yπάρχουν διάφοροι κώδικες στην καθηµερινή ζωή του ανθρώπου. Όλοι τους, όµως, έχουν τον ίδιο βασικό σκοπό: να κάνουν την επικοινωνία µεταξύ των ανθρώπων πιο εύκολη και πιο άνετη. Aν οι άνθρωποι γνωρίζουν και καταλαβαίνουν τα σηµεία των διάφορων κωδίκων, τα προβλήµατα που θα αντιµετωπίζουν θα είναι λιγότερα. Έτσι θα κατανοούν εύκολα ο ένας τον άλλον, δε θα ταλαιπωρούνται όταν µετακινούνται στους δρόµους, όταν ταξιδεύουν, όταν θέλουν να κάνουν µαθηµατικές πράξεις. Oι πιο σηµαντικοί κώδικες είναι: Kώδικας οδικής κυκλοφορίας: οι πολίτες θα πρέπει να ενηµερωθούν σχετικά µε τα σήµατα του κώδικα αυτού, ώστε να οδηγούν ασφαλέστερα στους δρόµους και να αποφεύγουν τις παραβάσεις. Bέβαια, η παραπάνω παρατήρηση ισχύει για τους οδηγούς των οχηµάτων. Όµως και οι πεζοί πρέπει να γνωρίζουν τα βασικά σήµατα του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, ώστε να αποφεύγουν τα ατυχήµατα, όταν κινούνται στους δρόµους και γενικότερα για να κινούνται µε µεγαλύτερη ευκολία και ασφάλεια σ’ αυτούς. Kώδικας των µαθηµατικών: η ενηµέρωση των ανθρώπων σχετικά µε τα σύµβολα του κώδικα αυτού είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να µπορούν να λύνουν διάφορα πρακτικά προβλήµατα στη ζωή τους αλλά και για να επικοινωνούν µεταξύ τους, µέσω αυτού του κώδικα, όποτε χρειάζεται. Kώδικας της πληροφορικής: η γνώση των διάφορων συµβόλων του κώδικα αυτού είναι απαραίτητη στους χρήστες των ηλεκτρονικών υπολογιστών, προκειµένου να επικοινωνούν µεταξύ τους. Στις µέρες µας, όποιος δεν γνωρίζει να χρησιµοποιεί Η/Υ θεωρείται αναλφάβητος. Εποµένως, θα πρέπει οι νέοι τουλάχιστον να γνωρίζουν τα σήµατα και τα σύµβολα που χρησιµοποιούνται στους υπολογιστές. Tουριστικός κώδικας: η ενηµέρωση των ανθρώπων σχετικά µε τα σύµβολα που υπάρχουν µέσα στους τουριστικούς χάρτες αποτελεί χρήσιµη βοήθεια για εκείνους που ταξιδεύουν συχνά και κυρίως στο εξωτερικό. Kώδικας των λεγόµενων “Kαλών Tεχνών”: η γνώση των σηµείων του κώδικα αυτού, τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα µε την κάθε τέχνη, είναι απαραίτητη τόσο στους καλλιτέχνες για να συνεννοούνται µεταξύ τους, όσο και στους υπόλοιπους ανθρώπους, για να µπορούν να συµµετέχουν ενεργά στις διάφορες εκδηλώσεις. Γλωσσικός κώδικας: αποτελεί το σηµαντικότερο κώδικα στη ζωή των ανθρώπων. Xωρίς αυτόν οι άνθρωποι δε θα µπορούσαν να επικοινωνούν µεταξύ τους, να ικανοποιούν τις επιθυµίες τους, να λύνουν τις διαφορές τους κ.ά. Γενικότερα, η απουσία του κώδικα αυτού, θα δηµιουργούσε τεράστια προβλήµατα στην κοινωνία. Kάθε λαός έχει το δικό του γλωσσικό κώδικα π.χ. εµείς τον ελληνικό. Στις µέρες µας θεωρείται απαραίτητη η εκµάθηση των γλωσσικών κωδίκων και άλλων λαών, για να µπορούµε να συνεννοούµαστε όταν ταξιδεύουµε, να διαβάζουµε βιβλία που δεν έχουν µεταφραστεί στη γλώσσα µας και µας είναι απαραίτητα για τις σπουδές ή τη δουλειά µας κ.λ.π.



41

1. Σηµειώστε στο τετράδιό σας όσο περισσότερους κώδικες µπορείτε να σκεφτείτε και τα αντίστοιχα σήµατα, τα σηµεία δηλαδή κάθε κώδικα. • Ξεκινήστε από τους κώδικες των µαθηµάτων που διδάσκεστε στο σχολείο και συνεχίστε µε άλλους κώδικες που συναντάτε στη ζωή σας.

Απάντηση Κώδικες

Σηµεία του κώδικα

Κώδικας γλωσσικός - Γραπτός λόγος

Λέξεις

Κώδικας µαθηµατικών

Αριθµοί, σύµβολα

Κώδικας χηµείας

Σύµβολα χηµείας

Κώδικας µουσικής

Νότες

Κώδικας ζωγραφικής

Χρώµατα, σχήµατα

Κώδικας των χαρτών

Χρώµατα, σχήµατα, λέξεις

Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας

Σήµατα, φωτεινοί σηµατοδότες

Κώδικας ζωδίων

Ζωδιακά σύµβολα


2. Το ρήµα επικοινωνώ προέρχεται από τη σύνθεση της πρόθεσης επί και του ρήµατος κοινωνώ (επί + κοινωνώ). Μπορείτε να βρείτε άλλες λέξεις που να προέρχονται από το ρήµα επικοινωνώ; • Χρησιµοποιήστε δύο από τις λέξεις που βρήκατε σε προτάσεις. Από τη σύνθεση της πρόθεσης συν και του σήµατος κοινωνώ προέρχεται το ρήµα συγκοινωνώ. Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες λέξεις που να προέρχονται από το ρήµα συγκοινωνώ;


42

Απάντηση Επικοινωνώ: επί + κοινωνώ επικοινωνιακός, επικοινωνία, επικοινωνιολόγος, τηλεπικοινωνία, ενδοεπικοινωνία • Ένα από τα βασικότερα προβλήµατα της σηµερινής εποχής είναι η έλλειψη επικοινωνίας στις µεγαλουπόλεις. • Η κυβέρνηση κέρδισε την ψήφο του λαού µε την επικοινωνιακή της πολιτική. Συγκοινωνώ: συγκοινωνία, συγκοινωνιακός, συγκοινωνιολογία, συγκοινωνιολογικός, συγκοινωνιολόγος, συγκοινωνών. σχολ. βιβλ. σ. 22

3. Οι πρώτες µέρες στο Γυµνάσιο πάντα προσφέρουν δυνατές συγκινήσεις στους µαθητές. Καταγράψτε τα συναισθήµατα αυτών των πρώτων ηµερών και συµπληρώστε τον πίνακα:

Απάντηση ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΤΙΚΑ - ΑΡΝΗΤΙΚΑ

Τις πρώτες µέρες

είµαι

χαρούµενος, ευτυχισµένος, αγχωµένος, λυπηµένος, ανυπόµονος, ενθουσιασµένος

←

νιώθω

χαρά, ευτυχία, άγχος, λύπη, ανυποµονησία, ενθουσιασµό

← ουσιαστικά

χαίροµαι, είµαι ευτυχισµένος, αγχώνοµαι, λυπάµαι, ανυποµονώ αδηµονώ, ενθουσιάζοµαι

επίθετα µετοχές

← ρήµατα


43



1. Το κείµενο 8 αποτελεί αυθεντικό µαθητικό γραπτό. Ποιους κώδικες χρησιµοποίησε ο µαθητής που το έγραψε; • Εσείς χρησιµοποιήστε το γλωσσικό κώδικα και πείτε τι δείχνει το σκίτσο στο τέλος της άσκησης. • Ποιο είναι το τελικό αποτέλεσµα των πράξεων;

Απάντηση Τον κώδικα των µαθηµατικών και τον κώδικα της ζωγραφικής χρησιµοποίησε ο µαθητής στο κείµενο 8. Στο τέλος της άσκησης είναι πιθανότατα ο µαθητής που έχει ζωγραφίσει έναν άνθρωπο κρεµασµένο από ένα σύµβολο των µαθηµατικών, τη ρίζα. Προφανώς ο µαθητής επειδή απέτυχε να λύσει την άσκηση επέλεξε αυτό το χιουµοριστικό τρόπο για να αισθητοποιήσει τη γεύση της αποτυχίας. σχολ. βιβλ. σ. 23

2. ∆είτε το κείµενο 9. • Σε ποιους κώδικες είναι γραµµένα τα συνθήµατα στον τοίχο; • Μπορείτε να καταλάβετε το δεύτερο σύνθηµα; • Σε ποιον κώδικα µιλά ο κύριος στο σκίτσο; • Μπορείτε να αποδώσετε µε λόγο το µήνυµα της γελοιογραφίας;

Απάντηση Τα συνθήµατα στον τοίχο, έχουν γραφτεί στο γλωσσικό κώδικα. Το πρώτο είναι γραµµένο στα νέα ελληνικά και το δεύτερο στα αρχαία ελληνικά. Ο κύριος στο σκίτσο, µονολογεί µε το δικό του γλωσσικό κώδικα που είναι τα Λατινικά! Το µήνυµα της γελοιογραφίας είναι ότι πρέπει να δοθούν χρήµατα για την παιδεία γιατί οι ριζικές κοινωνικές αλλαγές έχουν ως θεµέλιο τον εκσυγχρονισµό και την αναβάθµιση της παιδείας. Ένα ορθά οργανωµένο σύστηµα εκπαίδευσης περιλαµβάνει στο πρόγραµµά του την εκµάθηση τόσο της νέας ελληνικής γλώσσας όσο και την εξοικείωση των µαθητών µε την αρχαία ελληνική και τη λατινική γλώσσα.


44 ∆ιαβάζω και γράφω


2. Γράψτε µια επιστολή σε ένα φίλο σας που πηγαίνει σε άλλο Γυµνάσιο. Μοιραστείτε µαζί του τις σκέψεις και τα συναισθήµατά σας από τις πρώτες µέρες στο νέο σας σχολείο. Αξιοποιήστε το λεξιλόγιο που έχετε µελετήσει στα κείµενα και τις ασκήσεις αυτής της ενότητας.

Απάντηση Αγαπητέ Γιώργο Επιτέλους σήµερα, µετά από δύο ολόκληρες εβδοµάδες, καταφέρνω να ξεκλέψω λίγο χρόνο και σου γράφω. Τώρα καταλαβαίνω γιατί τα µεγαλύτερα αδέρφια µου έχουν άγχος και διαρκώς παραπονιούνται ότι το εικοσιτετράωρο δεν τους είναι αρκετό! Η πρώτη µέρα στο Γυµνάσιο θα µείνει χαραγµένη στη µνήµη µου. Είχα άγχος και νευρικότητα γιατί δεν ήξερα ούτε το χώρο, ούτε τα παιδιά. Οι µεγαλύτεροι µε κοιτούσαν και χαµογελούσαν καθώς προσπαθούσα, περνώντας απ’τις σειρές τους, να φτάσω στα παιδιά της πρώτης τάξης. Όµως, αισθανόµουν χαρά και ενθουσιασµό γιατί ξεκινούσε η νέα σχολική χρονιά και θα έκανα περισσότερα και πιο ενδιαφέροντα µαθήµατα. Λαχταρούσα να κάνω νέους φίλους, αφού λόγω της µετάθεσης του πατέρα µου ήρθαµε στη Θεσσαλονίκη και εδώ δεν ξέρω κανένα. Απ’τη δεύτερη κιόλας µέρα απέκτησα δύο νέους φίλους, τον Αχιλλέα και το ∆ηµήτρη. Είναι και οι δύο γέννηµαθρέµµα Θεσσαλονικείς. Είναι καλοί µαθητές και δύο φορές την εβδοµάδα παίζουµε ποδόσφαιρο τ’απογεύµατα στο γήπεδο στου σχολείου. Η αλήθεια είναι ότι άρχισα να αναπολώ τις ξέγνοιαστες µέρες του ∆ηµοτικού Σχολείου. Στο Γυµνάσιο οι απαιτήσεις έχουν αυξηθεί και πρέπει να µελετώ πολύ περισσότερο. ∆εν µένει πολύς χρόνος ούτε για παιχνίδι ούτε για βόλτες µε το ποδήλατο, όπως συνηθίζαµε να κάνουµε παλιά. Όµως, το Γυµνάσιο πραγµατικά µ’αρέσει γιατί µου δίνει νέα ερεθίσµατα, αισθάνοµαι ότι κοπιάζω για να γίνω καλύτερος, γνωρίζω πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους. Αναρωτιέµαι πώς ήταν οι δικές σου πρώτες µέρες στο Γυµνάσιο. Περιµένω νέα σου. ∆ώσε τους χαιρετισµούς µου στην οικογένειά σου. Με πολλή αγάπη Παύλος


45

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ - Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή µηνυµάτων µεταξύ του ποµπού (αυτός που στέλνει το µήνυµα) και ενός δέκτη (αυτός που λαµβάνει - δέχεται το µήνυµα). - Για να επιτευχθεί επικοινωνία χρειάζεται κοινός κώδικας. - Η γλωσσική επικοινωνία επηρεάζεται από το επικοινωνιακό πλαίσιο. • Υπάρχουν διάφορα είδη προτάσεων: α. Ανάλογα µε τα συστατικά τους: ΠΡΟΤΑΣΗ

Απλή

Επαυξηµένη

Ελλειπτική

β. Ανάλογα µε τη σηµασία τους: ΠΡΟΤΑΣΗ

αποφαντική

ερωτηµατική

επιφωνηµατική

• Κάνε τις σωστές αντιστοιχίσεις: αποφαντικές • • ερωτηµατικό ερωτηµατικές • • θαυµαστικό επιφωνηµατικές • • τελεία προστακτικές •

προστακτική

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα .......................................... 48 Παράλληλα κείµενα ....................................................... 48 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .......... 48 Β΄ Είδη προφορικού και γραπτού λόγου ............. Β1 Προφορικός λόγος .................................................... Β2 Γραπτός λόγος Θεωρία .......................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β3 Γλωσσική ποικιλία - Μέσο και περίσταση επικοινωνίας Θεωρία................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................

50 50 52 55 60 63

Γ΄ Η παράγραφος ...................................................................................................... 65 Θεωρία : Η οργάνωση της παραγράφου .................................................................. 65 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 65 ∆΄

Λεξιλόγιο ........................................................................................................ 68 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 68

Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................... 70 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 70 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας .................................................................................... 72


48

Παράλληλα κείµενα

ΓΡΑΨΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ∆ΙΠΛΑΝΟ ΣΑΣ Ο διπλανός µου δεν είναι κανένας, είναι όλοι µακριά, γιατί εγώ επειδή συµπεριφέροµαι πολύ άσχηµα, ο δάσκαλος µε έβαλε µόνο µου, για να µη µιλάω µε το διπλανό µου. Εγώ όµως τους βλέπω τους άλλους, το Τζουστίνο, το Μίµο, τον Πασκουάλε, τη Φλώρα. Ο Τζουστίνο µιλάει περισσότερο από µένα αλλά δε κάθεται µόνος του, θα ήθελα να µάθω γιατί; Η Φλώρα έχει τις ψείρες στο κεφάλι και καλά κάνει που δεν είναι διπλανή µου. Φλώρα κλαίγε όσο θες που το είπα, αφού είναι η αλήθεια. Ο Μιµούτσο κάνει πάντα κοπάνα την παρασκευή, εγώ το ξέρω γιατί, αλλά δε µπορώ να το πω, αλλιώς θα πάνε όλοι. Ο Πασκουάλε είναι καλός αλλά δεν έχει φωνή. Ο Αντόνιο όταν έρχεται στο κατατεχητικό φέρνει πάντα κολατσό και ο ντον Πεπίνο τον φωνάζει. Εγώ τα ξέρω όλα για όλους, αλλά δεν είναι σωστό να κάθοµαι µόνος µου. ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, Εγώ ελπίζω να τη βολέψω, Εξήντα εκθέσεις παιδιών ∆ηµοτικού ανθολογηµένες και φροντισµένες από το δάσκαλο Μαρτσέλο ντ’ Όρτα, εκδ. “γνώση”, σ. 76

Ερωτήσεις κατανόησης σχολ. βιβλ. σ. 28

1. Ποιοι µιλούν στη συνοµιλία που ακούσατε (και διαβάσατε) στο κείµενο 1; Ποιο θέµα συζητούν;

Απάντηση Στο κείµενο 1 παρακολουθούµε το διάλογο µεταξύ δύο µαθητών ίδιας ηλικίας. Το θέµα που συζητούν είναι η έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Ο µαθητής εκφράζει στο φίλο του τη δυσφορία του γιατί έχει πολλή µελέτη και νιώθει πιεσµένος. Οι καθηµερινές του υποχρεώσεις δεν του αφήνουν περιθώριο για παιχνίδι και γι’αυτό το λόγο είναι λυπηµένος.

2η Ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο σχολ. βιβλ. σ. 28

49

2. Πώς νιώθει η µαθήτρια και πώς αντιδρά ο γυµνασιάρχης στο κείµενο 2;

Απάντηση Στο δεύτερο κείµενο παρακολουθούµε το διάλογο, έτσι όπως περιγράφεται σε ένα λογοτεχνικό κείµενο, µεταξύ της µαθήτριας και του γυµνασιάρχη. Η µαθήτρια βρίσκεται σε έντονη ψυχολογική κατάσταση, αισθάνεται φόβο και κλαίει δυνατά ενώ ο διευθυντής προσπαθεί να την καθησυχάσει και να µάθει τι ήταν αυτό που την ώθησε στη βίαιη συµπεριφορά, να σπάσει, δηλαδή, τη µύτη του συµµαθητή της, όταν οι δυο τους µάλωσαν. σχολ. βιβλ. σ. 28

3. Για ποιους λόγους οι µαθητές του 14ου Γυµνασίου Περιστερίου αποφάσισαν να εκδώσουν µια ηλεκτρονική εφηµερίδα;

Απάντηση Οι µικροί δηµοσιογράφοι αποφάσισαν να εκδώσουν την εφηµερίδα του σχολείου τους, µε σκοπό να παρουσιάσουν θέµατα κοινωνικού ενδιαφέροντος και ορισµένες από τις δραστηριότητες των συµµαθητών τους σε επίπεδο ενδοσχολικό µε ψηφιακή - ηλεκτρονική µορφή. σχολ. βιβλ. σ. 28

4. Τι είδους πανικός καταλάµβανε το δάσκαλο στην αρχή του σχολικού έτους (κείµ. 4) και γιατί;

Απάντηση Ο πανικός που καταλάµβανε τον καθηγητή κάθε φορά στο ξεκίνηµα της σχολικής χρονιάς ήταν µήπως βρεθεί κάποιος ιδιόρυθµος µαθητής που θα του έθετε σκόπιµα δύσκολα ερωτήµατα αναφορικά µε το µάθηµα και εκείνος δεν θα µπορούσε να τα απαντήσει. Ο πανικός του αυτός πηγάζει, όπως διευκρινίζει, από τα παιδικά του χρόνια όταν ο ίδιος ως µαθητής συχνά ακολουθόυσε ανάλογες πρακτικές για να φέρει σε δύσκολη θέση τους καθηγητές του.

50


Β1 Προφορικός λόγος

1. Προφορικό ονοµάζουµε το λόγο που χρησιµοποιούµε στην καθηµερινή µας επικοινωνία (και ο οποίος διακρίνεται σε επίσηµο και ανεπίσηµο, π.χ. ο λόγος της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου, του θεάτρου, των πολιτικών, των ρητόρων κ.λπ.) 2. O γραπτός λόγος είναι η απόδοση του προφορικού λόγου µε γράµµατα. Στο είδος αυτό του λόγου οι λέξεις από ηχητικά σηµεία γίνονται οπτικά.

“Η γλώσσα υπάρχει πρώτα και πάνω απ’ όλα ως προφορική επικοινωνία. Η γραπτή οµιλία ιστορικά και ιεραρχικά ακολουθεί. Η προφορική οµιλία είναι η άµεση πλευρά της γλώσσας, ενώ η γραπτή η έµµεση πλευρά της µε τη µεσολάβηση του σηµειακού συστήµατος της γραφής. Ακόµη, η προφορική επικοινωνία είναι η φυσική πλευρά της γλώσσας που επιτελείται µέσω των φωνητηρίων οργάνων του ανθρώπου, ενώ η γραπτή είναι τεχνητή διαδικασία, που προϋποθέτει τη γνώση της γραφής. Όλοι οι άνθρωποι µιλούν, ενώ δε γνωρίζουν να γράφουν. Κι ακόµα πρώτα µιλούν κι ύστερα µαθαίνουν - αν µάθουν - να γράφουν”. (Γ. Μπαµπινιώτης, 1980) “∆εν κατασκευάζουµε εµείς τη γλώσσα µας. Όταν ερχόµαστε στον κόσµο, τη βρίσκουµε έτοιµη, διαµορφωµένη, αυστηρή στην πειθαρχία της και “µπαίνουµε” µέσα της, “µπαίνει” κι εκείνη µέσα µας. Έτσι, αισθανόµαστε, κρίνουµε, συλλογιζόµαστε, συγκινούµαστε, επιθυµούµε µέσα από τα σχήµατα και τους κανόνες της, µε τα σχήµατα και τους κανόνες της. Το πνεύµα µας πλάθεται κατ’ εικόνα και καθ’ οµοίωσή της”. (Ε. Παπανούτσος, Πρακτική φιλοσοφία)

2η Ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο

51

Προφορικός Λόγος Πλεονεκτήµατα • Είναι αυθόρµητος, πηγαίος, εκφράζει µε αµεσότητα τον εσωτερικό κόσµο του ανθρώπου: αντανακλά την όλη ψυχική του κατάσταση και αποκαλύπτει τον εσωτερικό του κόσµου, γιατί σε συνδυασµό µε τις κινήσεις, τη στάση του σώµατος και την έκφραση του προσώπου εξωτερικεύει την κατάσταση της ψυχής. • Επειδή είναι σχετικά απροσχεδίαστος και άµεσος, είναι περισσότερο ειλικρινής. Επιδέχεται επεξηγήσεις, διευκρινίσεις, αντίλογο, αντίθεση, ευνοεί το διάλογο.

Μειονεκτήµατα • Είναι λιγότερο επιµεληµένος, µε πρόχειρη έκφραση που µπορεί να παρερµηνευθεί. Μπορεί να παγιδέψει τον απαίδευτο και να τον ρίξει σε αντιφάσεις ή παγίδες. • Λησµονούνται εύκολα τα λόγια, η µνήµη δύσκολα αποτυπώνει µε ακρίβεια και κυριολεξία ό,τι πραγµατικά θέλει κανείς να πει. • Οι λέξεις εύκολα ξεχνιούνται: εύκολα συγχωρούµε, εύκολα αντιπαρερχόµαστε στις προσβολές, εύκολα ξεπερνούµε τα προβλήµατα µε τα λόγια. • Οι λέξεις έχουν πολυσηµία: ο καθένας τις ερµηνεύει όπως θέλει, οι ασάφειες γεννούν απορίες, δηµιουργούνται προβλήµατα επικοινωνίας. • Όταν λείπουν οι λέξεις ή είναι πολύ ασαφείς ή κενολόγες, η φαντασία απλώνεται. • “Έπεα πτερόεντα” έλεγαν οι αρχαίοι έλληνες και οι λατίνοι: “verba volant”.


52

Γραπτός Λόγος Πλεονεκτήµατα • Είναι σαφής, όταν προηγείται σκέψη και οργανωµένο σχέδιο. • ∆εν επιδέχεται αοριστολογίες και αµφισηµίες. Έχει περισσότερο κύρος και δυσκολότερα παρερµηνεύεται από τον προφορικό λόγο. Υπάρχουν τα συµφραζόµενα για την ακριβή κατανόηση του νοήµατος. • Επιδέχεται εµβάθυνση, µελέτη, σχολιασµό και ανάλυση περισσότερο απ' ό,τι ο προφορικός λόγος. • Έχει επίσηµο χαρακτήρα και επιζεί για αιώνες (µακροβιότητα). Μπορεί και νικά τη φθορά του χρόνου και τις αδυναµίες της µνήµης.

Μειονεκτήµατα • Είναι περισσότερο ψυχρός, απρόσωπος, τυπικός. ∆εν δηλώνει µε ενάργεια τα συναισθήµατα του συγγραφέα, αλλά τις περισσότερες φορές τα υποδηλώνει. ∆εν έχει αµεσότητα. • Ο χρόνος που µεσολαβεί φθείρει τα νοήµατα, τα αποστεώνει από την επικαιρότητά τους. ∆εν είναι προσιτός στο µέσο άνθρωπο. ∆ε δίνει τη δυνατότητα άµεσης απόκρισης. • Οι λατίνοι έλεγαν: “scripta manent”. (από το βιβλίο της ∆. Σµυρνιάδου, Η έκθεση σήµερα, τόµ. Γ΄, Αθήνα 1991, σσ. 118-119)


Προφορικός και γραπτός λόγος Ο προφορικός λόγος αποτελεί κτήµα όλων των ανθρώπων. Αντίθετα, ο βαθµός εξοικείωσης µε το γραπτό λόγο αποτελεί έναν από τους ισχυρότερους διαφοροποιητικούς παράγοντες των ατόµων και των κοινωνιών. Πράγµατι, όλες οι κοινωνίες, από την περισσότερο “πολιτισµένη” έως κάποια φυλή του Αµαζονίου που διατρέχει ακόµα τη νεολιθική εποχή της, κατέχουν εξίσου ανεπτυγµένα, από γλωσσολογική άποψη, προφορικά γλωσσικά συστήµατα και όλοι οι άνθρωποι, εκτός από τις βαρύτατες περιπτώσεις πνευµατικής καθυστέρησης, µαθαίνουν τη µητρική τους γλώσσα άκοπα και από πολύ µικρή ηλικία. αντίθετα, για πάρα πολλούς ανθρώπους σ' όλο τον κόσµο, ο γραπτός λόγος παραµένει απροσπέλαστος ή έστω δυσπρόσιτος, ακόµα και στις ηµέρες µας, ακόµα και στις µεγάλες πόλεις των πλούσιων χωρών. Ο προφορικός λόγος προηγείται του γραπτού στη ζωή του ατόµου και της ανθρωπότητας και από χρονική και από ποσοτική άποψη. Πράγµατι, το άτοµο γεννιέται µε το ένστικτο για γλώσσα και αρχίζει µε τους πειραµατισµούς του µε τη γλώσσα του περιβάλλοντος από τη βρεφική του ηλικία. Όταν φτάσει στην ηλικία των τεσσάρων ετών έχει ήδη αποκτήσει, τελείως άκοπα, µεγάλο µέρος του βασικού µηχανισµού της γλώσσας του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και παρουσιάζει σηµαντική παραγωγή προφορικού λόγου. Αντίθετα, για την εκµάθηση της γραφής και της ανάγνωσης πρέπει να περιµένει ως τα έξι του χρόνια, για να πάει σε ένα ίδρυµα που λέγεται σχολείο, το οποίο προϋποθέτει αξιόλογη κοινωνική οργάνωση και στο οποίο το άτοµο µαθαίνει την τέχνη του γραπτού λόγου αργά και κοπιαστικά. Αλλά και στη ζωή της ανθρωπότητας ο προφορικός λόγος είναι πολύ αρχαιότερος της γραφής. Η εµφάνισή του συµπίπτει µε τη σύµπηξη των πρώτων πραγµατικά ανθρώπινων κοινωνιών. αντίθετα, η ηλικία της γραφής δεν ξεπερνά τα 6.000 χρόνια. Από ποσοτική άποψη, ο προφορικός λόγος υπερέχει κατά πολύ του γραπτού: µιλάµε πολύ, αλλά γράφουµε και διαβάζουµε λιγότερο - όσοι βέβαια γνωρίζουµε ανάγνωση και γραφή.

53

54


Η ισορροπία ανατρέπεται περαιτέρω υπέρ του προφορικού λόγου από το γεγονός ότι µέγας είναι ο αριθµός των αναλφάβητων και ηµιαναλφάβητων σ' όλη τη γη ακόµα και σήµερα. Επίσης, από διαχρονική άποψη, η συνολική ποσότητα γραπτού λόγου που έχει παραχθεί από την πρώτη εµφάνιση συστηµάτων γραφής πριν από 6.000 χρόνια περίπου είναι πολύ µικρή σε σύγκριση προς την ποσότητα προφορικού λόγου που έχει παραγάγει η ανθρωπότητα από την εµφάνισή της πάνω στη γη. Ενώ όµως verba volant (τα λόγια πετούν), αντίθετα scripta manent (τα γραπτά µένουν): ενώ αυτά που λέµε χάνονται µόλις τα προφέρουµε, τα γραπτά µας, που είναι από µονιµότερο υλικό, συσσωρεύονται ανά τους αιώνες, ιδιαίτερα από την έναρξη της εποχής της τυπογραφίας και ιδιαίτερα σήµερα που η παραγωγή και αποθήκευση γραπτού υλικού µπορεί να γίνει γρήγορα και φθηνά µε τη βοήθεια ηλεκτρονικών µέσων. Αλλά έστω και αν το πρόβληµα αποθήκευσης και πρόσβασης εκµηδενίζεται στην εποχή µας, αντίθετα, παραµένει και επιτείνεται το πρόβληµα πρόσληψης και κριτικής επεξεργασίας του αποθηκευµένου γραπτού υλικού από τον άνθρωπο. Η υπεροχή του προφορικού λόγου έναντι του γραπτού από ποσοτική και χρονική άποψη, δε συνεπάγεται και ποιοτική υπεροχή. Ας συλλογιστούµε σχετικά ότι γραφής στερούνται οι πρωτόγονες κοινωνίες, ενώ η εκτεταµένη χρήση της γραφής αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό κάθε προηγµένης κοινωνίας. […] (Π. Ντάλτας, “Προφορικός και γραπτός λόγος”, Αθήνα - Ιούνιος ’85)


55

Β1 Προφορικός λόγος Ακούω και µιλώ


1. Αφού ακούσετε πάλι τη συνοµιλία των µαθητών, εντοπίστε ορισµένα στοιχεία που απαντούν κυρίως στον προφορικό λόγο και προσπαθήστε να τα συγκρίνετε µε το γραπτό κείµενο (κείµ.1). • Ποιες διαφορές διαπιστώνετε;

Απάντηση Ακούγοντας τη συνοµιλία των µαθητών διαπιστώνουµε ότι ο προφορικός λόγος είναι αυθόρµητος και είναι λιγότερο επιµεληµένος ενώ ο τόνος της φωνής προδίδει τις διαθέσεις τους. Αντίθετα στο γραπτό κείµενο ο λόγος διακρίνεται για τη σαφήνεια και την οργάνωσή του. σχολ. βιβλ. σ. 28

2. Η συνοµιλία γυµνασιάρχη-µαθήτριας έχει µερικά χαρακτηριστικά σηµεία που απαντούν στον προφορικό λόγο. Ποια είναι αυτά; • Βλέπετε τέτοια σηµεία στο κείµενο 4;

Απάντηση Η συνοµιλία γυµνασιάρχη - µαθήτριας περιέχει µια σειρά από χαρακτηριστικά σηµεία που απαντούν στον προφορικό λόγο. Συγκεκριµένα οι ελλειπτικές προτάσεις, οι παύσεις µε τα θαυµαστικά, τα ερωτηµατικά και τις διακοπές είναι στοιχεία του προφορικού λόγου που προσδίδουν αµεσότητα στη συνοµιλία. Ενώ στο κείµενο 4 δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία γιατί είναι ένα απόσπασµα γραπτού λόγου. Οι προτάσεις είναι σύνθετες, ο λόγος συγκροτηµένος, και περιγράφει αναλυτικά µια κατάσταση στο ακροατήριο. σχολ. βιβλ. σ. 28

3. Πού αλλού χρησιµοποιείται κυρίως ο προφορικός λόγος στο σχολείο; • Είναι ίδιος ο προφορικός λόγος στην τάξη µε αυτόν του διαλείµµατος;

Απάντηση Στα διαλείµµατα και στην τάξη, στα πλαίσια του µαθήµατος, χρησιµοποιείται ο προφορικός λόγος. Ο διάλογος που αναπτύσσεται στα διαλείµµατα µεταξύ των µαθητών διακρίνεται για την αµεσότητα και το οικείο ύφος. Αντίθετα ο προφορικός λόγος στην τάξη είναι περισσότερο προσεγµένος αφού στο διάλογο συµµετέχει και ο καθηγητής.



4. Στα κείµενα 3 και 4 απαντούν δύο διαφορετικά είδη γραπτού λόγου. Προσέξτε τα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού κειµένου (ο συνδυασµός εικόνων-λόγου, το ύφος που γράφουν οι µαθητές, το λεξιλόγιο, ο τρόπος οργάνωσης κτλ.). • Ποιες οι διαφορές του από το κείµενο 4; • Ποιο από τα δύο κείµενα εµπεριέχει πολλά στοιχεία προφορικού λόγου;

Απάντηση Το ηλεκτρονικό κείµενο περιέχει πολλά στοιχεία του προφορικού λόγου. Το λεξιλόγιο που χρησιµοποιείται είναι απλό και καθηµερινό, ο λόγος άµεσος και οικείος. Οι παράγραφοι, δεν ακολουθούν αυστηρά τους κανόνες οργάνωσης του γραπτού λόγου γιατί συχνά ανάµεσά τους µπορεί να υπάρχουν σχήµατα, σκίτσα ή εικόνες προκειµένου να κάνουν πιο ελκυστική την ιστοσελίδα. Ενώ στο κείµενο 4 ακολουθείται πιστά η οργάνωση του γραπτού λόγου σε παραγράφους και το λεξιλόγιο είναι πιο σύνθετο. σχολ. βιβλ. σ. 28

5. Λέγεται ότι ο προφορικός λόγος είναι πιο αυθόρµητος, ενώ ο γραπτός πιο οργανωµένος. Φαίνεται αυτό αν συγκρίνετε το κείµενο 4 µε τα υπόλοιπα κείµενα;

Απάντηση Στο τέταρτο κείµενο ο γραπτός λόγος είναι περισσότερο οργανωµένος, παρατηρούµε σ’αυτόν νοηµατική αλληλουχία, ολοκληρωµένα νοήµατα και αυστηρή δοµή. Το δεύτερο κείµενο είναι το απόσπασµα απ’τον διάλογο µεταξύ του γυµνασιάρχη και της µαθήτριας. Στο διάλογο αυτό διακρίνουµε προτάσεις σύντοµες και ελλειπτικές. Ο λόγος είναι ρέων, αυθόρµητος και προωθεί την επικοινωνία. Στο πρώτο κείµενο παρατηρούµε την αυθόρµητη επικοινωνία µεταξύ των µαθητών ενώ στο τρίτο υπάρχουν χαρακτηριστικά σηµεία προφορικότητας όπως είναι ο συνδυασµός εικόνας και λόγου, καθώς και ο τρόπος οργάνωσής του. σχολ. βιβλ. σ. 29

7. Η συνοµιλία των δύο µαθητών εντάσσεται στο πλαίσιο της καθηµερινής προφορικής επικοινωνίας. Εντοπίστε στοιχεία που υποδηλώνουν οµοιότητες αλλά και διαφορές ατόµων. • Συνεχίστε το διάλογο (κείµ. 1) µε υποθετικές ερωτήσεις - απαντήσεις µεταξύ των δύο µαθητών.


57

Απάντηση Μέσα από το διάλογο των δύο µαθητών αντλούµε πληροφορίες για την ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Τα συναισθήµατά τους άλλοτε ταυτίζονται και άλλοτε διαφοροποιούνται. Έτσι, µαθαίνουµε ότι ο “Μαθητής” είναι λυπηµένος ενώ ο “Φίλος” νιώθει “µια χαρά!” Ωστόσο και οι δύο αισθάνονται την κόπωση που προκαλεί το διάβασµα και την ανάγκη για περισσότερο παιγνίδι. Ο διάλογος θα µπορούσε να συνεχίζεται κάπως έτσι: ΜΑΘΗΤΗΣ: Ναι ... θέλω κι εγώ λίγο να παίξω. ΦΙΛΟΣ: Τι θα έλεγες να βρίσκαµε το Γιώργο και το Στάθη και να πηγαίναµε όλοι µαζί για µπάσκετ στο γήπεδο του σχολείου; ΜΑΘΗΤΗΣ: Ωραία ιδέα! Όµως, τώρα που το ξανασκέφτοµαι έχω διάβασµα για το αυριανό διαγώνισµα µαθηµατικών. ∆εν νοµίζω πως προλαβαίνω. ΦΙΛΟΣ: Έλα τώρα! Μη µας το χαλάς! Θα πάµε να παίξουµε µια ωρίτσα να ξεδώσουµε και µετά θα γυρίσουµε να διαβάσουµε µε µεγαλύτερη όρεξη. ΜΑΘΗΤΗΣ: Καλά λες! Τα µαθηµατικά µπορούν να περιµένουν µια ωρίτσα! Πάµε! Β2 Γραπτός λόγος Ακούω και µιλώ


1. Σε ποιο από τα παραπάνω κείµενα ο λόγος είναι απλός και οικείος και σε ποιο “σοβαρός” και επίσηµος;

Απάντηση Ο λόγος είναι απλός και οικείος στα κείµενα 6 και 7. Το κείµενο 6 είναι το απόσπασµα απ’το ηµερολόγιο ενός παιδιού και το κείµενο 7 είναι ορισµένες πληροφορίες απ’την ιστοσελίδα “Άσπρη Λέξη”. Ο λόγος είναι σοβαρός και επίσηµος στην αίτηση του κειµένου 5 και στο κείµενο 8 που αποτελεί απόσπασµα απ’την επιστολή του Πατριάρχη Βαρθολοµαίου προς τους γονείς του σε παιδική ηλικία.



2. Φανταστείτε ένα διάλογο ανάµεσα στον πρόεδρο του 15µελούς και τους υπόλοιπους µαθητές της τάξης. Τα παιδιά συζητούν για τη συναυλία (πότε, πού, πώς κτλ.) και αποφασίζουν να κάνουν την αίτηση προς το διευθυντή. Ποιες διαφορές βρίσκετε ανάµεσα στο διάλογο και στην αίτηση (κείµ. 5);

Απάντηση Πρόεδρος 15µελούς: Παιδιά πρέπει να αποφασίσουµε πότε θα κάνουµε τη συναυλία ώστε να αρχίσουµε έγκαιρα τις προετοιµασίες. Γιώργος: Εγώ πιστέυω ότι η κατάλληλη περίοδος είναι αυτή των Χριστουγέννων. ∆ηµήτρης: Τι λες βρε Γιώργο τα Χριστούγεννα αρκετοί θα λείπουν σε διακοπές. Νοµίζω ότι είναι καλύτερα να δώσουµε τη συναυλία το πρώτο Σάββατο της Αποκριάς. Πρόεδρος 15µελούς: Μπράβο ∆ηµήτρη µάς έλυσες το πρόβληµα του πότε θα γίνει η συναυλία. Αθηνά: Εγώ θα φροντίσω για τις προσκλήσεις και θα συντάξω την αίτηση που θα δώσουµε στο διευθυντή. Παύλος: Κι εγώ θα ασχοληθώ µε τα ηχητικά µηχανήµατα και θα οργανώσω τις πρόβες. Πρόεδρος 15µελούς: Ωραία παιδιά στην επόµενη συνάντησή µας θα ασχοληθούµε µε τις λεπτοµέρειες. Στην άσκηση το ύφος είναι τυπικό και σοβαρό και ο λόγος απλός και σαφής. Ενώ στο διάλογο των παιδιών ο λόγος είναι ανεπιτήδευτος και οικείος. σχολ. βιβλ. σ. 31

3. Γιατί ο µαθητής γράφει µε διαφορετικό τρόπο την αίτηση (κείµ. 5) από ό,τι η Χριστίνα στο κείµενο 6 και ο µικρός ∆ηµήτριος στο κείµενο 8;

Απάντηση Τα τρία κείµενα υπηρετούν διαφορετικές επικοινωνιακές ανάγκες και γράφονται για διαφορετικές περιστάσεις. Στην πρώτη περίπτωση ο µαθητής συντάσει την αίτηση µε αποδέκτη το διευθυντή του σχολείου γι’αυτό το ύφος της και η γλώσσα που χρησιµοποιεί είναι φροντισµένα. Στη δεύτερη περίπτωση η Χριστίνα γράφει µε ύφος απλό και καθηµερινό στο ηµερολόγιό της. Τέλος, η επιστολή του ∆ηµήτριου έχει στοιχεία επισηµότητας καθώς απευθύνεται στους γονείς του.


59



1. Τι είδους κείµενο γράφει ο ∆ηµήτριος (κείµ. 8); • Από πού διαφαίνεται η ένδειξη σεβασµού στο κείµενο αυτό; • Γράψτε και εσείς µια σύντοµη επιστολή σε ένα πρόσωπο που σέβεστε (π.χ. γονείς ή παππούδες).

Απάντηση Στην επιστολή που γράφει ο ∆ηµήτριος στους γονείς του είναι εµφανής ο σεβασµός του προς αυτούς τόσο από την προσφώνηση στην αρχή της επιστολής “Σεβαστοί µου γονείς” και την αποφώνηση “Με σεβασµό” όσο και από τη χρήση του πληθυντικού αριθµού. Επιστολή Σεβαστέ µου παππού, ελπίζω η επιστολή µου να σε βρει υγιή. Τα µαθήµατα ξεκίνησαν εντατικά. Έφτασε επιτέλους η ώρα να εργαστώ σκληρά για να επιτύχω τους στόχους µου. Καθηµερινά µελετώ και συχνά σκέπτοµαι τις συµβουλές σου και τις προτροπές σου που είναι: να κερδίσω την αυτονοµία µου σε κάθε τοµέα της ζωής µου. Αγαπηµένε µου παππού ανυποµονώ να σε δώ καθώς και τη γιαγιά για να χαρώ την τρυφερή συντροφιά σας. Με αγάπη, ο εγγονός σου σχολ. βιβλ. σ. 31

2. Σήµερα απαντούν πολλά κείµενα µε τη µορφή ιστοσελίδων στο διαδίκτυο. Παρουσιάστε σε ένα σύντοµο κείµενο (δύο παραγράφων) τα βασικά στοιχεία της ιστοσελίδας (κείµ. 7) στην τάξη σας, δείχνοντας ότι πρόκειται για ένα κείµενο µε διαφορετική οργάνωση, το οποίο έχει ως στόχο να προσελκύσει µε διαφορετικές τεχνικές το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Απάντηση Η ιστοσελίδα είναι ένα κείµενο µε διαφορετική οργάνωση από ό,τι τα άλλα γραπτά κείµενα. Είναι δοµηµένα µε τρόπο άναρχο από µικρά κείµενα (αυτόνοµες παραγράφους) (κείµ.7) τα οποία συνοδεύουν σκίτσα ή εικόνες. Η καινοτοµία της έγκειται στον τρόπο µε τον οποίο µπορεί να τη διαβάσει κανείς: ο αναγνώστης µπορεί να αρχίσει να διαβάζει από όποιο σηµείο της ιστοσελίδας τον ενδιαφέρει. Ενώ ο αναγνώστης ενός βιβλίου διαβάζει τη σελίδα ακολουθώντας τη ροή του λόγου.


60

Ποικίλες εξάλλου είναι οι τεχνικές οι οποίες χρησιµοποιούνται στις ιστοσελίδες προκειµένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Εικόνες µε έντονα χρώµατα επιλέγονται να συνοδεύουν τα κείµενα µε στόχο να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Παράλληλα υπάρχουν και σύνδεσµοι (links) που οδηγούν τον επισκέπτη να αντλήσει πάσης φύσεως πληροφορίες. Β3 Γλωσσική ποικιλία - Μέσο και περίσταση επικοινωνίας

Οι λέξεις είναι τα σηµεία του γλωσσικού κώδικα. Είναι ηχητικά σηµεία που όταν αποδίδονται µε γράµµατα γίνονται οπτικά. Με τις λέξεις οι άνθρωποι στέλνουν ή δέχονται µηνύµατα, δηλαδή επικοινωνούν.

Γλώσσα είναι ένας από τους κώδικες επικοινωνίας των ανθρώπων . είναι ένα σύστηµα σηµείων (τα σηµεία της γλώσσας είναι οι λέξεις), µε το οποίο τα µέλη µιας γλωσσικής κοινότητας στέλνουν και δέχονται µηνύµατα, δηλαδή επικοινωνούν. Και όπως κάθε σύστηµα σηµείων, έτσι και αυτό επιβάλλει στα µέλη του ένα µηχανισµό, µε τον οποίο αυτά πραγµατώνουν την επικοινωνία τους. Ο µηχανισµός αυτός λειτουργεί µε λέξεις και µε νόµους - κανόνες στους οποίους πειθαρχούν οι λέξεις. Μπορούµε, λοιπόν, να πούµε ότι η γλώσσα είναι ένα κανονικό εργαστήριο, ένας αργαλειός που [...] υφαίνει λόγο. Έτσι, πολλοί ισχυρίζονται πως η γλώσσα είναι ενέργεια και η παραγωγικότητα του µηχανισµού της δεν έχει περιορισµούς . αυτό σηµαίνει ότι οι δυνάµεις της γλώσσας για έκφραση είναι ανεξάντλητες. (Έκφραση - Έκθεση για το Λύκειο, τεύχ. Α΄, Α΄ Λυκείου, εκδ. ΟΕ∆Β, Αθήνα 1992, σσ. 27-28)


61

Η γλώσσα είναι κώδικας σηµείων ορισµένης µορφής (γλωσσικής), µε τα οποία πετυχαίνεται η επικοινωνία µεταξύ των µελών µιας γλωσσικής κοινότητας. Λέγοντας επικοινωνία εννοούµε την ανταλλαγή µηνυµάτων, την “εκποµπή” δηλαδή από τον ποµπό οµιλητή και τη λήψη από το δέκτη - ακροατή διάφορων µηνυµάτων µε τα οποία πραγµατοποιείται η συνεννόηση µεταξύ των µελών µιας γλωσσικής κοινότητας. Μεταβίβαση (δίαυλος) Ο(µιλητής) → Μήνυµα → Κωδικοποίηση Κώδικας (Ο)

Αποκωδικοποίηση → Μήνυµα → Α(κροατής) Κώδικας (Α)

Τα απαραίτητα στοιχεία κάθε επικοινωνίας είναι: α. Οι επικοινωνούντες, δηλαδή ο ποµπός και ο δέκτης, β. Ο κώδικας, γ. Το µήνυµα, δ. Ο δίαυλος, ο φυσικός ή τεχνητός τρόπος µεταβίβασης του µηνύµατος, ε. Οι λειτουργίες κωδικοποιήσης (εγγραφής) και αποκωδικοποίησης (ανάγνωσης) του µηνύµατος, στ. Οι συνθήκες επικοινωνίας Συµπέρασµα Η επικοινωνία προϋποθέτει κοινούς κώδικες, αλλά πριν απ'όλα τη γνώση των κοινωνικών συνθηκών µέσα στις οποίες παράγονται τα µηνύµατα. Για να γίνει κατανοητή η απλούστερη δήλωση χρειάζεται να γνωρίζουµε ποιος µιλάει, ποια παραλλαγή, ποιας γλώσσας, πότε, για ποιο θέµα και µε ποιους συνοµιλητές. Και µην ξεχνάµε: ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ∆ΕΝ ΤΟ ∆ΙΝΟΥΝ ΟΥΤΕ Η ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ ΟΥΤΕ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΟΣΟ Η ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΞΩΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ.


62

Οπτικές της γλώσσας Η γλώσσα έχει πολλές οπτικές γωνίες, καλύπτει ή αποκαλύπτει το πώς οι άνθρωποι “βλέπουν” τον κόσµο. Ανάλογα µε την οπτική τους γωνία, οι άνθρωποι: ονοµάζουν µε διαφορετικές λέξεις ίδια πράγµατα, χρησιµοποιούν ίδιες λέξεις για διαφορετικά πράγµατα. δίνουν διαφορετικό βάρος στην έννοια ίδιων λέξεων. Οι άνθρωποι αντιµετωπίζουν τις ίδιες καταστάσεις µε διαφορετικό τρόπο. Τη διαφορετική αυτή οπτική αποκαλύπτει ή καλύπτει η γλώσσα, γιατί οι άνθρωποι: α) χαρακτηρίζουν µε διαφορετικές λέξεις τα ίδια πράγµατα

Πέταξε στο δρόµο τους εργαζοµένους!

Αναγκάστηκα να περιορίσω τον αριθµό των εργαζοµένων

β) φορτίζουν µε διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη

∆ηµοκρατία στο σχολείο! Οι καθηγητές πρέπει να σέβονται τα δικαιώµατά µας.

Οι µαθητές πρέπει να αντιληφθούν ότι δηµοκρατία σηµαίνει και υποχρεώσεις


63



1. ∆ιαβάστε τα παραπάνω κείµενα που συναντάτε και στο σχολικό περιβάλλον. Σε ποιον απευθύνονται; • Ποιο µέσο-δίαυλο χρησιµοποιούν για τη µετάδοση του µηνύµατος;

Απάντηση Τα τέσσερα κείµενα έχουν αποδέκτες τους µαθητές και χρησιµοποιούν διαφορετικό µέσο - δίαυλο για τη µετάδοση του µηνύµατος. Τέσσερις βασικούς σχολικούς κανονισµούς για τους µαθητές διαβάζουµε στο τοιχοκολληµένο κείµενο 9. Στο κείµενο 1 διαβάζουµε συνθήµατα στον τοίχο για την επέτειο του Πολυτεχνείου, το κείµενο 11 είναι κόµικ, το κείµενο 12 χρησιµοποιεί ως µέσω µετάδοσης του µηνήµατος το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ενώ το κείµενο 13 χρησιµοποιεί το κινητό τηλέφωνο. σχολ. βιβλ. σ. 33

2. Προσέξτε πώς αλλάζει το λεξιλόγιο ανάλογα µε το µέσο µετάδοσής του και τον αποδέκτη (ανακοίνωση, συνθήµατα στον τοίχο, ηλεκτρονικό µήνυµα, τηλεφωνικό µήνυµα).

Απάντηση Το λεξιλόγιο των τεσσάρων κειµένων διαφοροποιείται ανάλογα µε τον αποδέκτη και το δίαυλο επικοινωνίας. Έτσι, στο κείµενο 9 το λεξιλόγιο είναι απλό αλλά κατάλληλο για να κατανοήσουν οι µαθητές το µήνυµα (τους κανονισµούς). Στα συνθήµατα στον τοίχο (κείµ.10) το λεξιλόγιο είναι ελλειπτικό. Στο κείµενο 11 το λεξιλόγιο είναι ακόµα πιο απλό. Στο κείµενο 12 το λεξιλόγιο είναι επίσης απλό και καθηµερινό. Τέλος το λεξιλόγιο στο µήνυµα σε κινητό (κείµ.13) είναι επίσης ελλειπτικό.


64



1. Εντοπίστε διαφορές στο ύφος, στο λεξιλόγιο και στην οργάνωση ανάµεσα στο κείµενο 9 (κανονισµός σχολείου) και στο κείµενο του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου (κείµ. 12). • Στείλτε ένα ηλεκτρονικό µήνυµα σ’ ένα άλλο σχολείο και γράψτε ένα κείµενοπρόταση για έναν πιο φιλελεύθερο κανονισµό στα σχολεία.

Απάντηση Τα κείµενα 9 και 12 παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές γιατί είναι διαφορετικός ο δίαυλος της επικοινωνίας. Έτσι σε ό,τι αφορά το ύφος στο κείµενο 9 είναι σοβαρό ενώ στο κείµενο 12 είναι οικείο και απλό. Επίσης το µήνυµα στο κείµενο 9 είναι διατυπωµένο µε σαφήνεια σε παραγράφους µε σωστή οργάνωση ενώ στο κείµενο 12 η οργάνωση των παραγράφων είναι πιο χαλαρή και οι προτάσεις έχουν συχνά ελλειπτική µορφή. Τέλος το µήνυµα στο κείµενο 12 προσιδιάζει περισσότερο στον προφορικό λόγο. Γεια σας φίλοι µας, πιστεύουµε ότι και εσείς έχετε ήδη ενηµερωθεί για τον κανονισµό του σχολείου που ισχύει για το νέο ακαδηµαϊκό έτος. Νοµίζουµε ότι βρίσκετε και εσείς υπερβολικά κάποια σηµεία του. ∆εν µπορεί δηλαδή να χάνουµε κάποιες ώρες για λίγα λεπτά καθυστέρησης ή να πρέπει σαν µικρά παιδάκια µε το χαρτάκι του διευθυντή στο χέρι να µας επιτρέψουν να µπούµε στην τάξη. Προκειµένου λοιπόν να αλλάξουν κάποια βασικά σηµεία του αναχρονιστικού αυτού κανονισµού σκεφτήκαµε να επικοινωνήσουµε µαζί σας και να συµφωνήσουµε από κοινού σε κάποιες προτάσεις που θα καταθέσουµε στη διεύθυνση των σχολείων µας. Συγκεκριµένα οι µαθητές πρέπει να έχουν περιθώριο καθυστέρησης ενός τετάρτου και να µην παίρνουν απουσία την πρώτη ώρα. Σε ό,τι αφορά την αποχώρηση κάποιου µαθητή από το σχολείο να είναι αρκετό ένα τηλεφώνηµα από τον κηδεµόνα του. Αγαπητοί φίλοι θα θέλαµε να ακούσουµε και τις δικές σας ιδέες και προτάσεις ώστε όλοι µαζί να συµφωνήσουµε για τις αλλαγές και πως αυτές θα τις παρουσιάσουµε συντονισµένα µαζί µε άλλα σχολεία για να δεχθούν οι αρµόδιοι να κάνουν τις αλλαγές. Οι συµµαθητές σας του 2ου Λυκείου Ν. Ψυχικού


65

Η οργάνωση της παραγράφου Σε κάθε σχεδόν παράγραφο συναντούµε τα ακόλουθα στοιχεία: α) Τη θεµατική περίοδο, που συνήθως είναι η πρώτη ή η δεύτερη περίοδος της παραγράφου. Μ’ αυτήν εκφράζεται µε σαφήνεια η κύρια ιδέα της παραγράφου και παρουσιάζεται επιγραµµατικά το θέµα. Στη θεµατική περίοδο ο συγγραφέας-µαθητής παίρνει ξεκάθαρη θέση απέναντι στο θέµα-πρόβληµα που πραγµατεύεται και διατυπώνει το σκοπό της απόδειξής του. β) Τις λεπτοµέρειες ή τα σχόλια, δηλαδή άλλες προτάσεις και περιόδους µε ιδέες που διασαφηνίζουν, αιτιολογούν, παρουσιάζουν τα αποτελέσµατα, ορίζουν, διατυπώνουν αντιρρήσεις, που αναπτύσσουν µ’ ένα λόγο την κύρια ιδέα της παραγράφου, που βρίσκεται στη θεµατική περίοδο. Με τις λεπτοµέρειες εξασφαλίζεται ως ένα βαθµό η επαρκής ανάπτυξη της ιδέας που προβάλλεται στη θεµατική περίοδο. Το σύνολο των παραγράφων µε επαρκή ανάπτυξη εξασφαλίζει την, ως ένα βαθµό, ικανοποιητική ανάπτυξη του θέµατος της έκθεσης. Κάποτε υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο: γ) η περίοδος κατακλείδα, που ολοκληρώνει τη µορφή της παραγράφου, συνοψίζοντας επιγραµµατικά την ανάπτυξη που προηγήθηκε ή διατυπώνοντας ένα γενικό συµπέρασµα ή προσπαθώντας να µεταβεί η συνέχεια του νοήµατος από την προηγούµενη ανάπτυξη στην επόµενη παράγραφο.



1. ∆ιαβάζοντας το κείµενο 4 του Κ. Γεωργουσόπουλου, βλέπετε ότι χωρίζεται σε δύο µέρη. Ήδη από το ∆ηµοτικό σχολείο γνωρίζετε πώς ονοµάζεται το κάθε µέρος. Πολύ σωστά! Παράγραφος. Η παράγραφος είναι σηµαντικό στοιχείο για την οργάνωση ενός κειµένου. Όµως και η ίδια είναι ένα κείµενο µε αρκετή αυτονοµία. Αποτελείται από τρία µέρη (όπως και µία ολοκληρωµένη έκθεση): από τη θεµατική πρόταση (τον πρόλογο της παραγράφου), τις λεπτοµέρειες (το κύριο θέµα, τα στοιχεία ανάπτυξης της παραγράφου) και την κατακλείδα (συµπέρασµα). Ας προσπαθήσουµε όλοι µαζί να ανιχνεύσουµε αυτά τα στοιχεία στην πρώτη παράγραφο του κειµένου 4.


66

Απάντηση Θεµατική πρόταση: “Θέλω δηµόσια ... τα µαθήµατα”. Λεπτοµέρειες: “Όταν ερχόταν ... να απαντήσω!” Πρόταση κατακλείδα: “Αυτό ... 1998”. σχολ. βιβλ. σ. 34

2. Μελετώντας τώρα τη δεύτερη παράγραφο του ίδιου κειµένου σε σχέση µε την πρώτη, παρατηρείτε κάποια σηµαντική διαφορά ως προς τα τρία µέρη της παραγράφου που αναφέρθηκαν πιο πάνω;

Απάντηση Η δεύτερη παράγραφος σε σχέση µε την πρώτη παρουσιάζει µια σηµαντική διαφορά. Λείπει απ’αυτήν ένα δοµικό της µέρος, η πρόταση κατακλείδα, δηλαδή το συµπέρασµα. σχολ. βιβλ. σ. 34

3. Στις παραγράφους που ακολουθούν (κείµενα 14, 15) εντοπίστε τα βασικά τους στοιχεία: τη θεµατική πρόταση, τις λεπτοµέρειες και την πρόταση-κατακλείδα (αν υπάρχει). • Προσέξτε µε ποιες λέξεις ή φράσεις συνδέονται οι προτάσεις στο εσωτερικό της παραγράφου.

Απάντηση Κείµενο 14 [Ένα διαφορετικό παιχνίδι(;) στο θρανίο] Κείµενο 15 [Ο νέος ρόλος του δασκάλου] Κείµενο 14 Θεµατική πρόταση: “Ξάφνου ... τριζόνι” Λεπτοµέρειες: “Άνοιξε ... φυλακισµένου” Πρόταση κατακλείδα: “Μεµιάς ... συναρπαστικό” Συνδετικές λέξεις: µα, µεµιάς Κείµενο 15 Θεµατική πρόταση: “Ο υπολογιστής ... βιβλίο” Λεπτοµέρειες: “Ο δάσκαλος ... αυτενεργεί” Πρόταση κατακλείδα: “Σε ένα τέτοιο ... του µαθητή” Συνδετικές λέξεις: επίσης, όµως, ενώ, επιπλέον


67



2. Γράψτε δύο παραγράφους µε βάση την παρακάτω θεµατική πρόταση (Οι περισσότεροι µαθητές στο Γυµνάσιο έχουν πολύ λίγο ελεύθερο χρόνο) και την παρακάτω κατακλείδα (Τότε κατάλαβα ότι ορισµένα παιδιά στην τάξη µου είναι φτωχά).

Απάντηση Θεµατική πρόταση: Οι περισσότεροι µαθητές στο Γυµνάσιο έχουν πολύ λιγότερο ελεύθερο χρόνο. Λεπτοµέρειες: Ο ερχοµός στο Γυµνάσιο σηµατοδοτεί και την αύξηση των απαιτήσεων. Τα µαθήµατα είναι περισσότερα και γι’αυτό οι µαθητές µελετούν αρκετές ώρες την ηµέρα. Τρέχουν µέχρι αργά στα φροντιστήρια και µαθαίνουν κατά µέσο όρο δύο ξένες γλώσσες. Πρόταση κατακλείδα: Εποµένως, οι µαθητές δεν ασχολούνται µε εξωσχολικές δηµιουργικές δραστηριότητες τόσο συχνά όσο θα ήθελαν. Θεµατική πρόταση: Ο καθηγητής της Ιστορίας µας ανακοίνωσε την πρόθεση του σχολείου να πραγµατοποιήσει µια εκδροµή στην Ιταλία. Λεπτοµέρειες: Η ιδέα φάνηκε σε όλους ιδιαίτερα ελκυστική γιατί το πρόγραµµα της εκδροµής περιλάµβανε επισκέψεις σε πολλά µουσεία - ιδίως της Ρώµης - και σε όλες τις πόλεις της βόρειας Ιταλίας. Μεγάλες αντιδράσεις υπήρξαν από την πλειοψηφία των µαθητών και των γονιών τους που έβρισκαν την εκδροµή πολύ ακριβή ενώ στην ουσία δεν ήταν. Πρόταση κατακλείδα: Τότε κατάλαβα ότι ορισµένα παιδιά στην τάξη µου είναι φτωχά.


68


1. Επιλέξτε από όλα τα κείµενα της ενότητας το λεξιλόγιο που αναφέρεται στο σχολικό περιβάλλον και στη σχολική ζωή και ερµηνεύστε όσες λέξεις δε γνωρίζετε µε τη χρήση ενός λεξικού.

Απάντηση Ουσιαστικά

Επίθετα / µετοχές

Ρήµατα

Φράσεις

εξέλιξη

συµβατικός

κινητοποιώ

παίρνω ανάσα

δραστηριότητα

ωριµάζοντας

κοπιάζω

Μέση εκπαίδευση

επιείκεια

καθιερωµένος

καινοτοµώ

on-line επικοινωνία

µαθήµατα

δύσκολος

γράφεται

δύσκολη υπόθεση

γυµνασιάρχης

κοπιαστικός

διορθώνεται

συµµαθητή

απαγορεύεται

2η Ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο σχολ. βιβλ. σ. 36

69

2. Εντοπίστε στα κείµενα 3, 14 και 15 τις λέξεις που χρησιµοποιούνται για τη σύνδεση των προτάσεων στο εσωτερικό των παραγράφων, γράψτε τες σ’ ένα πίνακα και δίπλα σηµειώστε τι δηλώνει η κάθε συνδετική λέξη.

Απάντηση ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝ∆ΕΤΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ 1. όµως

1. αντίθεση

2. οπότε

2. αντίθεση

3. ενώ

3. χρονική σχέση

4. επίσης

4. χρονική σχέση

5. επιπλέον

5. προσθήκη


3. Συλλέξτε από τα τέσσερα εισαγωγικά κείµενα και από τις προηγούµενες γραπτές εργασίες σας τις λέξεις που σας δυσκολεύουν ορθογραφικά στην κατάληξή τους και συνεργαστείτε µε τους συµµαθητές σας και τον καθηγητή.

Απάντηση Καταλήξεις ουσιαστικών

Καταλήξεις επιθέτων - επιρρηµάτων

Καταλήξεις ρηµάτων

προσπάθεια

προκλητικός

πλουτίζετε

εξέλιξη

έντυπη

απαγορεύεται

προκλήσεις

καθιερωµένος

διορθώνεται εµπλουτίζεται ανταποδώσει


70



1. Υποθέστε ότι µιλάτε για το σχολείο σας: α) σε µαθητές από διπλανό σχολείο, β) σε ένα σχολικό σύµβουλο που έρχεται να ενηµερωθεί πώς λειτουργεί το σχολείο σας. • Χρησιµοποιήστε το κατάλληλο ύφος για κάθε περίπτωση.

Απάντηση Αγαπητοί συµµαθητές, είµαστε µια οµάδα επίδοξων δηµοσιογράφων και έχουµε έδρα το διπλανό σας σχολείο! Θα θέλαµε να ζητήσουµε τη βοήθειά σας για την αντιµετώπιση ενός προβλήµατος που, ενδεχοµένως, απασχολεί και εσάς. Όπως ασφαλώς γνωρίζετε, ο ελεύθερος χρόνος µας είναι πολύ περιορισµένος. Μελετάµε διαρκώς πολλά και διάφορα µαθήµατα. Αν και έχουµε διανύσει έναν µόνο µήνα µαθηµάτων, ζητάµε µια µονοήµερη εκπαιδευτική εκδροµή και ο διευθυντής µας την αρνείται. Θα θέλαµε να εκφράσετε και εσείς το αίτηµά σας στο διευθυντή του σχολείου σας, µήπως κατορθώσουµε και οι δύο πλευρές να επιτύχουµε τον κοινό στόχο µας. Κύριε σύµβουλε, Με µεγάλη χαρά σας καλωσορίζουµε στον ολοκαίνουριο χώρο του σχολείου µας! Είναι τιµή µας που επισκέπτεσθε τον υπερσύγχρονο χώρο µας, που όλοι προσπαθούµε και διατηρούµε σε άριστη κατάσταση. ∆εν είναι όµως µόνο ο χώρος που διασφαλίζει την εύρυθµη λειτουργία του σχολείου µας αλλά και οι κανόνες που έχουν θεσπτιστεί για το σκοπό αυτό. Τα µαθήµατα ξεκινούν στις 8.15 π.µ. και τελειώνουν στις 13.20 µ.µ. Ακόµα και µετά το πέρας των µαθηµάτων, το σχολείο µας λειτουργεί σαν κέντρο µελέτης και µόρφωσης στην πλούσια βιβλιοθήκη µας. Ακόµα, µπορούν οι µαθητές να ασκούνται στους ανοικτούς και κλειστούς αθλητικούς χώρους. Το σχολείο µας είναι πρότυπο για τα υπόλοιπα και γι’αυτό θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε και τους καθηγητές µας για την πολύτιµη βοήθειά τους.


71



Έχετε αρχίσει να χρησιµοποιείτε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και θέλετε να στείλετε ένα κείµενο στην ηλεκτρονική εφηµερίδα του 14ου Γυµνασίου Περιστερίου. Περιγράψτε στην πρώτη παράγραφο διάφορα ευτράπελα - κωµικά επεισόδια που συµβαίνουν στο σχολείο σας και στη συνέχεια αναλύστε πώς είναι οι σχέσεις σας µε τους συµµαθητές και τους καθηγητές σας. Κριτήρια αυτοαξιολόγησης που µπορείτε να χρησιµοποιήσετε: - να κατανοηθεί ο σκοπός του κειµένου, - να ληφθούν υπόψη οι αποδέκτες στους οποίους απευθύνεται, - να αξιοποιηθεί το λεξιλόγιο που συγκεντρώθηκε προηγουµένως, - να δοθεί έµφαση στη σύνταξη - οργάνωση της παραγράφου: θεµατική πρόταση, λεπτοµέρειες, κατακλείδα.

Απάντηση Οι πρώτες ηµέρες στο Γυµνάσιο συνδυάζονται µε πολλά ευτράπελα και κωµικά επεισόδια, τα οποία έχουν σαφώς να κάνουν µε την προσπάθεια των νέων µαθητών να προσανατολιστούν στο καινούριο σχολικό περιβάλλον. Οι µαθητές της Α΄ Γυµνασίου µπερδεύονται και µπαίνουν στις αίθουσες της Β΄, φέρνουν µαζί τους όλα τα βιβλία και όχι όσα γράφει το πρόγραµµά τους και “ζαλίζουν” µε άσκοπες ερωτήσεις τους καθηγητές, οι οποίοι τους αντιµετωπίζουν µε χαµόγελο και καλή διάθεση. Όλοι γνωρίζουµε ότι η διαδικασία της απόλυτης ένταξης στο χώρο θα διαρκέσει µερικούς µήνες. Οι σχέσεις µε τους καθηγητές του σχολείου µας είναι ιδανικές. Η πλειοψηφία των διδασκόντων είναι νεαρής ηλικίας και έτσι, βρίσκονται στο πλευρό µας όποτε χρειαστεί. Μας συµπαρασκέκονται στις δυσκολίες, µας δίνουν χρήσιµες πληροφορίες για το πώς µπορούµε να εγκλιµατιστούµε στο νέο περιβάλλον και να έχουµε πρόσβαση στη γνώση. Με µαθητικούς χαιρετισµούς

72


ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Τα δύο είδη της γλωσσικής επικοινωνίας είναι ο προφορικός και ο γραπτός λόγος. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ • Είναι πιο άµεσος και αυθόρµητος • Έχει διακοπές, επαναλήψεις, διορθώσεις. • Εµπλουτίζεται από στοιχεία, όπως χειρονοµίες, εκφράσεις προσώπου κτλ. ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ • Υπάρχει χρόνος να προετοιµαστεί προσεκτικά, να οργανωθεί και να διορθωθεί. • Χρησιµοποιείται συνήθως όταν ποµπός και δέκτης βρίσκονται µακριά ο ένας από τον άλλο. • Χαρακτηριστικό της παραγράφου είναι ότι αποτελεί κείµενο ενιαίο και σχετικά αυτόνοµο, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται µε τις προηγούµενες και τις επόµενες παραγράφους. • Κάθε παράγραφος πρέπει να ξεχωρίζει από την άλλη. Γι’ αυτό στο ξεκίνηµα κάθε παραγράφου αφήνουµε ένα µικρό περιθώριο.

ΑΓ/Μ2 06 - 07

Τεύχος 2ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 3η Ταξίδι στον κόσµο της φύσης

Ενότητα 3η Ταξίδι στον κόσµος της φύσης Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ................................................................. Β΄ Περιγραφή ................................................................................. Γ΄ Αφήγηση..................................................................................... ∆΄ Επιχειρηµατολογία ................................................................... Ε΄ Πολυτροπικότητα ..................................................................... ∆ιαθεµατική εργασία...................................................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ...........................................................

79 86 101 119 131 134 142

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ............................................................ Παράλληλα κείµενα .................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ....................... Β΄ Περιγραφή ............................................................................ Β1 Στοιχεία περιγραφής Θεωρία ............................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ....................... Β2 Είδη περιγραφής Θεωρία .................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ....................... Β3 Λεξιλόγιο περιγραφής Θεωρία ........................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ....................... Β4 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ...................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... Γ΄ Αφήγηση .......................................................................................................................................... Γ1 Στοιχεία αφήγησης Θεωρία .................................................................................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... Γ2 Είδη αφήγησης Θεωρία ........................................................................................................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... Γ3 Λεξιλόγιο αφηγηµατικών κειµένων ....................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... Γ4 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ....................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... ∆΄ Επιχειρηµατολογία ......................................................................................................................... ∆1 Στοιχεία του επιχειρήµατος και µελέτη επιχειρηµάτων Θεωρία ......................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... ∆2 Λεξιλόγιο επιχειρηµατολογίας ............................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... ∆3 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ....................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... Ε΄ Πολυτροπικότητα ........................................................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................................... ∆ιαθεµατική εργασία .......................................................................................................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ................................................................................................................

79 79 82 86 86 87 93 94 96 97 99 99 101 101 105 111 112 114 114 115 115 119 119 120 128 128 129 129 131 131 134 142

3η Ενότητα: Ταξίδι στον κόσµο της φύσης

79

Παράλληλα κείµενα Θαύµα του αγίου Σπυρίδωνος ∆εξιά, µέσα από νεφέλες, προβάλλει η µορφή του αγίου Σπυρίδωνος να ευλογεί σκηνή που παριστάνεται εµπρός του: Μια γαλέρα µε µαζεµένα πανιά και κόκκινη σηµαία, στην οποία διακρίνονται ναύτες να κωπηλατούν, αρµενίζει σε φουρτουνιασµένη θάλασσα. Αριστερά αναγράφεται η επιγραφή: δέησις τοÀ δούλου [τοÀ ΘεοÀ] Α«γουστίνου ... Το επίθετο του αφιερωτή δεν σώζεται. Ο Αυγουστίνος, που βρισκόταν µέσα στη γαλέρα, θα σώθηκε χάρη στη θαυµατουργή επέµβαση του αγίου από πιθανό ναυάγιο εξαιτίας µεγάλης θαλασσοταραχής. Αφιέρωσε λοιπόν, ως έκφραση ευγνωµοσύνης, αυτή την εικόνα στον άγιο Σπυρίδωνα, πολιούχο άγιο της πατρίδας του Κέρκυρας. Μεγάλος αριθµός εικόνων, αφιερωµένων στον άγιο, έχει διασωθεί από το 17ο και 18ο αιώνα. Με το ίδιο θέµα συνδέεται η εικόνα αριθ. κατ. 26, που σύµφωνα µε επιγραφή χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα (Μητσάνη 1987, σ.158).

80


Η Νίκη της Σαµοθράκης - Γύρω στα 190 π.Χ. ˘Αρχικά, û “Νίκη τ°ς Σαµοθράκης” θεωρήθηκε ≈τι συνδέεται µέ µιά ναυτική νίκη τοÀ ∆ηµητρίου τοÀ ΠολιορκητοÀ τό 306 π.Χ. ˘Αλλά πιθανότερη φαίνεται û Öποψη πού διατυπώθηκε Äργότερα, ≈τι δηλαδή, û “φτερωτή Νίκη” πάνω στήν πλώρη ñνός καραβιοÀ, σχετίζεται µέ τίς ïπιτυχίες τÿν Ροδίων ïναντίον τοÀ ˘Αντιόχου Γ΄ (222 - 187 π.Χ.) Τό στύλ φαίνεται νά δικαιολογ° α«τήν τή χρονολογία, πού εªναι µεταγενέστερη κατά õνα α≤ώνα. Τό γλυπτό α«τό εªναι, πράγµατι, õνα έργο ôντυπωσιακό. ˙Ολόκληρη û µορφή εªναι σά νά ξεχύνεται µπροστά, µέ µιά ¿ρµή πού φαίνεται νά τήν κιν° περισσότερο τό χτύπηµα τÿν µεγάλων φτερÿν παρά û πολεµική µανία. Θαρρε∂ς καί τή µαστιγώνει ¿ Äέρας τ°ς θάλασσας. ˙Ο ελαφρός χιτώνας κολλάει πάνω στόν κορµό, καί ¿ µανδύας, πού ôχει πέσει Äπό τούς Ÿµους της, τυλίγεται γύρω Äπό τίς κν°µες, ïνÿ πίσω, τά Öκρα στροβιλίζονται καί ξεδιπλώνονται ïλεύθερα, σάν πανιά καραβιοÀ. ˙Η Äναστατωµένη περιβολή θυµίζει τή “βρεγµένη πτύχωση” τοÀ µεταφειδιακοÀ στύλ, Äλλά û διάταξη τÿν πτυχÿν εªναι πιό α«θεντική, καί ταυτόχρονα, πλησιάζει περισσότερο στό στύλ µπαρόκ. Α«τή û λεπτοµέρεια, ≈πως καί û Äξιοσηµείωτη συστροφή τοÀ σώµατος, µÑς »ποχρεώνει νά δεχθοÀµε µιά µεταγενέστερη χρονολόγηση. Οι φρεγάδες Με το πρώτο ανάβλεµµα του ηλίου φάνηκαν οι τέσσερες φρεγάδες αντίκρυ στον Καβοµαλιά. Πούθ’ ερχόντανε; για πού πήγαιναν; ούτε άκουσε ούτε έµαθε κανείς. Μα πρέπει να ήταν βασιλικές φρεγάδες. Κ’ οι τέσσερες, λέει, το ίδιο είχαν χτίσιµο. χυτές πρύµη-πλώρη. Κ’ είχαν τις αρµατωσιές τους, βασιλικές και κείνες. Τα κατάρτια τους ατόφια µπρούτζινα από κάτω στη σκάτσα ως απάνω στη γαλέτα . τις αντένες ατσαλένιες. σχοινιά και ξάρτια από καµηλότριχα και τα πανιά τους ολοµέταξα. Αν ρωτά για τις κουπαστές και τις µπαταρίες τους, στο σύρµα ήταν ντυµένες. Κ’ είχαν στην πλώρη για θαλασσοµάχο ένα διαµαντοκόλλητο σταυρό, τρόµο των στοιχειών και φρίκη του κυµάτου. Στην πρύµη, απάνω στο τιµόνι, είχαν το Άγιο το Βαγγέλιο και στο µεσιανό κατάρτι, ψηλά σ’ ένα δικέφαλο αητό, την Παναγιά που έλαµπε - προσκυνώ τη χάρη της - σαν αυγερινός. Για τούτο βέβαια ήταν βασιλικές φρεγάδες, του δικού µας του βασιλιά που ώριζε στην Πόλη. Εκείνη τότε ήταν η κιβωτός της Χριστιανωσύνης. Ποιος ξέρει τι αλλόφυλους πήγαι-


81

ναν πάλι να χτυπήσουν, να στήσουν παντοδύναµο σε Ανατολή και ∆ύση τον τίµιο Σταυρό! Ήταν η αυγή ανοιξιάτικη. χαρά Θεού! Φύλλο δε σειόταν ουδέ πούπουλο. Η θάλασσα πήχτρα. Στο διάφανο ουρανό πρόσµενες να ιδείς καθρεφτισµένα τα νησιά και τ’ ακρογιάλια µε την πρασινάδα τους. Αριστερά φαίνονταν της Κρήτης τα βουνά. πίσω τα ∆ωδεκάνησα έδειχναν γαλανά τα ριζοβούνια τους κάτω απ’ την καταχνιά που τα έδενε σαν πουπουλένιο γεφύρι . και δεξιά κατέβαιναν τ’ ακρωτήρια και οι κόρφοι του Μωριά, ως τον Καβοµαλιά και το Τσιρίγο. Και καθώς χτυπούσεν ο ήλιος, έβλεπες τις στεριές να χύνουν λογιών - λογιών χρώµατα και τις φρεγάδες ν’ αστραποβολούν, ανάµεσα ουρανού και θάλασσας. Είχαν απλωµένα όλα τα πανιά. Φλόκοι και κοντραφλόκοι, γάµπιες και παπαφίγγοι και παρουκέτα και τρίγγοι, όλα στη θέση τους. Μα κρέµονταν όλα παραλυµένα και µόνο τα µπρούλια τους ανάδευαν καµµιά φορά, σαν φιδάκια έτοιµα να φάνε τα κεφάλια τους. Οι σκότες κρέµονταν και κείνες παράλυτες στα χέρια των ναυτών που άδικα προσµένουν προσταγή να γυρίσουν τα πανιά στον άνεµο. Κοιµήθηκε απάνω στο χρυσοσκάλιστο δοιάκι ο τιµονιέρης. η βάρδια στο ξάγναντο της πλώρης ψηλά κοιµήθηκε και κείνη, τηρώντας πάντα εµπρός της. Οι καπετάνοι στα χρυσά και τα βελουδένια, νυστάζουν ξαπλωµένοι σε πουπουλένια προσκέφαλα, κάτω από την πρασινορόδινη τέντα της πρύµης, και µόλις ακούνε το λεβέντικο τραγούδι που παίζει το σκλαβάκι µε τον ταµπουρά. Κάτω στο αµπάρι οι σκλάβοι µε τα µεγάλα τους µαλλιά, τα κίτρινα πρόσωπα, τα µεστωµένα µπράτσα, κοιµήθηκαν και κείνοι µέσα στις βαρειές αλυσίδες, απάνω στους πάγκους. Μα ποιός θα ειπεί πως κοιµήθηκαν! Τα κουρασµένα κορµιά τους ναι. όχι όµως κ’ η ψυχή τους. Εκείνη τρέχει και χαµοπατά στ’ άσπρα τους σπιτάκια, στις θλιµµένες γυναίκες και τα ’ρφανά τους τα παιδιά. στα κλήµατα τα σταφυλοφορτωµένα και τα γλυκόχυµα βοτάνια, στ’ αφράτα χώµατα και τα κρυσταλλένια νερά, στα λούλουδα και τα πούλουδα γλυκειάς πατρίδας που δεν ελπίζουν να την ιδούν ποτέ. Α. Καρκαβίτσας, Λόγια της Πλώρης, εκδ. Σύγχρονη Εποχή”


82

Κείµενο 1 Ερώτηση κατανόησης σχολ. βιβλ. σ. 40

Παρά την ανθρώπινη παρέµβαση, αυτή η φύση διατηρεί την οµορφιά της. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε τη θέση αυτή µε στοιχεία από το κείµενο;

Απάντηση Από τις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσµός στη Σαλαµίνα σηµείωσε αλµατώδη αύξηση. Πολλοί Πειραιώτες αποφάσισαν να κτίσουν τα εξοχικά τους στο γειτονικό νησί, ενώ αρκετοί επέλεξαν τη Σαλαµίνα ως µόνιµο τόπο διαβίωσης. Ωστόσο, η έντονη οικιστική ανάπτυξη που γνώρισε το νησί στις τελευταίες δεκαετίες δεν αλλοίωσε τη γραφικότητά του. Στις ανατολικές ακτές του νησιού, όπου συγκεντρώνεται το µεγαλύτερο µέρος των παραθεριστών, η “περίεργη αισθητική” των παραθεριστικών οικισµών µε τα “αυτοσχέδια” θα µπορούσε να πει κανείς “χειροποίητα” - σπιτάκια, εναρµονίζεται µε το φυσικό περιβάλλον χωρίς να το προσβάλει (“Χαµηλοί λόγοι ... κατοίκων του”). Ακόµη και τα αγκυροβοληµένα καράβια ακίνητα, µαυρισµένα, σιδερένια, δεν είναι δυνατό να καταστρέψουν τη γραφικότητα των παραλιών αντίθετα, γίνονται ένα µε τον οριζόντα και προσδίδουν στο τοπίο έναν τόνο µελαγχολίας. ∆ιαφορετική είναι η εντύπωση που αποκοµίζει κανείς από το νότιο τµήµα του νησιού. Εδώ η βλάστηση, άγρια και πυκνή κυριαρχεί και επιβάλλεται στα έργα των ανθρώπων: το πευκοδάσος µε τις µυρωδιές και τους ήχους του, το παιχνίδισµα του ήλιου µε τις φυλλωσιές και οι βοτσαλωτές παραλίες, περιορίζουν την ανθρώπινη παρουσία σε έναν ασφαλτοστρωµένο δρόµο και σε µερικές ήσυχες ταβερνούλες. Η ζωή στους νότιους παραθεριστικούς οικισµούς θυµίζει περισσότερο τη ζωή στο χωριό παρά την ξέφρενη διαµονή σε παραθεριστικό κέντρο. Στη Σαλαµίνα, ένα νησί τόσο κοντινό µε τα αστικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, η φύση ανθίσταται ακόµη στην ανθρώπινη παρέµβαση.

Κείµενο 2 Ερωτήσεις κατανόησης σχολ. βιβλ. σ. 41

1. Για ποιο λόγο ο άνθρωπος-ψαράς επιδιώκει να απολλαγεί από τη φώκια; Πώς επιδρά αυτό στην ψυχολογία του;


83

Απάντηση Οι φώκιες είναι για τους ψαράδες ό,τι τα κυνηγόσκυλα για τους κυνηγούς: είναι ζώα-βοηθοί στο ψάρεµα, σύντροφοι στη ζωή και στην προσπάθεια του ανθρώπου για επιβίωση. Για να αποφασίσει, λοιπόν, ένας ψαράς να απαλλαγεί από τη φώκια πρέπει να συντρέξει σοβαρός λόγος. Στην ιστορία µας “αιτία είναι η φτώχεια που πλήττει την οικογένεια σε βαθµό που τα παιδιά να υποσιτίζονται”. Η φώκια τρώει από το φαγητό της οικογένειας και ο µόνος τρόπος για να εξοικονοµήσει ο πατέρας ένα πιάτο φαΐ παραπάνω για τα παιδιά του είναι να τη διώξει από το σπίτι. Ωστόσο, αυτή είναι µια λύση ανάγκης και κοστίζει ψυχικά στον ψαρά όσο και το γεγονός ότι τα παιδιά του κλαίνε από την πείνα. ∆ύο φορές επιδίωξε να απαλλαγεί από την παρουσία της φώκιας και τις δύο γύρισε στο σπίτι του συντετριµµένος από την απώλεια του αγαπηµένου ζώου (“µε την καρδιά ραγισµένη”, “ψυχικό ράκος”). σχολ. βιβλ. σ. 41

2. Πώς αντιδρά το ζώο-φώκια απέναντι σ’ αυτή τη συµπεριφορά του ανθρώπου;

Απάντηση Τα ζώα αν και δεν µιλούν, ωστόσο έχουν συναισθήµατα, γι’ αυτό και όταν ζουν µε τον άνθρωπο, ως οικόσιτα, αναπτύσσουν ιδιαίτερη σχέση µαζί του. Η φώκια της ιστορίας µας ένιωθε µέλος της οικογένειας του ψαρά, το σπίτι του ψαρά ήταν το σπίτι της στο οποίο είχε τη δική της θέση. Όταν την εγκατέλειψαν για πρώτη φορά δεν το κατάλαβε, απορροφηµένη καθώς ήταν µε το παιγνίδι, έτσι επέστρεψε στο σπίτι όταν το παιγνίδι τελείωσε. Τη δεύτερη φορά, ωστόσο, όταν ο ψαράς την άφησε στη µέση του πελάγους, λειτούργησε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και το ζώο προσπάθησε µε κάθε τρόπο να γαντζωθεί από τη βάρκα µέχρις ότου, λαβωµένη και µε κοµµένο το πτερύγιο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την προσπάθεια και να αποσυρθεί στα βάθη της θάλασσας. Όµως, ούτε ο πόνος ούτε η ανθρώπινη κτηνωδία στάθηκαν αρκετά για να την κρατήσουν µακριά από τους ανθρώπους που αγαπούσε και από το σπίτι που θεωρούσε δικό της. Το ζώο συµπεριφέρθηκε ανώτερα από τον άνθρωπο και επέστρεψε σ’ αυτούς που την κτύπησαν για να τη γιατρέψουν.



3. Το τέλος της “Ιστορίας µιας φώκιας” σε ποιες σκέψεις σάς οδηγεί για τη συνύπαρξη ανθρώπου και ζώου;

Απάντηση Οι άνθρωποι και τα ζώα είναι οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη που ονοµάζουµε Γη και η συνύπαρξη τους είναι αναπόφευκτη. Ωστόσο, συχνά τα ζώα πέφτουν θύµατα της βαρβαρότητας και της απληστίας του ανθρώπου που, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα, καταστρέφει το περιβάλλον για δικό του όφελος. Ο άνθρωπος θεωρεί ότι έχει δικαίωµα να παρεµβαίνει στη φύση, δεν αναγνωρίζει, όµως, το δικαίωµα των ζώων να ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον. Ένα παράδειγµα αποκλεισµού των ζώων αποτελούν οι µεγαλουπόλεις στις οποίες τα ζώα δεν έχουν θέση, εκτός και αν είναι οικόσιτα. Το τσιµέντο και η άσφαλτος δεν είναι ο φυσικός χώρος διαβίωσης των ζώων, ωστόσο αυτά φαίνεται ότι εγκληµατίζονται µε σχετική ευκολία και δεν µας κρατούν κακία. Αντίθετα, στην ύπαιθρο η ζωή του ανθρώπου είναι δεµένη µε αυτή των ζώων. Εκεί η συνύπαρξη είναι πιο αρµονική και οι κανόνες υπαγορεύονται από το φυσικό περιβάλλον: τα ζώα βοηθούν στις αγροτικές εργασίες και συµµετέχουν στην παραγωγική διαδικασία και ο άνθρωπος τα συντηρεί και τα φροντίζει εφόσον από αυτά ζει. Όµως, µε όποιον τρόπο και αν συνυπάρχουν άνθρωποι και ζώα, η σχέση αυτή θα παραµένει άνιση και σε βάρος των ζώων µέχρις ότου οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι θα πρέπει να χρησιµοποιούν τη δύναµή τους για να προστατεύ-


1. Ποια ερωτήµατα θέτει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του κειµένου σχετικά µε τους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον;

Απάντηση Ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, στο έργο του “Ανιχνεύοντας το σήµερα”, επιχειρεί να ανιχνεύει τις αιτίες που οδηγούν στην εξάντληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων. Ο συγγραφέας, εύλογα, διερωτάται ποιο θα είναι το µέλλον της ανθρωπότητας όταν οι φυσικοί πόροι θα έχουν εξαντληθεί από την αλόγιστη κατανάλωσή τους που συντελείται στις µέρες µας. Επίσης, εκφράζεται έντονη ανησυχία για τη ρύπανση που προκαλεί στο περιβάλλον η κακή χρήση των φυσικών πόρων. Έτσι, η υπερκατανάλωση των φυσικών και ενεργειακών πόρων και η µόλυνση του περιβάλλοντος είναι τα δύο καίρια ζητήµατα που θέτει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του κειµένου. Τέλος, προκαλεί τον αναγνώστη να προβληµατιστεί για τους λόγους που οδήγησαν την ανθρωπότητα στο σηµείο που βρίσκεται σήµερα καθώς και για τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να αντιµετωπιστεί η ενεργειακή κρίση.

3η Ενότητα: Ταξίδι στον κόσµο της φύσης σχολ. βιβλ. σ. 42

85

2. Προς ποιες κατευθύνσεις κινούνται οι προτάσεις του κειµένου, για να “διορθωθούν τα πράγµατα”;

Απάντηση Ο συγγραφέας προτείνει τρόπους για την αντιµετώπιση αφενός της εξάντλησης των φυσικών πόρων και αφετέρου της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Οι προτάσεις του επικεντρώνονται στον τρόπο διαχείρησης των µη ανανεώσιµων φυσικών πόρων. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να αλλάξει συνήθειες και αντιλήψεις στην καθηµερινή του ζωή προκειµένου να προλάβει µια µεγαλύτερη οικολογική καταστροφή. Πρώτα πρώτα καλούµαστε να περιορίσουµε τον καταναλωτικό παροξυσµό που έχει επικρατήσει στις σύγχρονες κοινωνίες και να καταναλώνουµε µόνο όσα προϊόντα έχουµε πραγµατικά ανάγκη, φροντίζοντας να αντικαθιστούµε ένα προϊόν µόνο όταν αυτό δεν µπορεί πια να χρησιµοποιηθεί. ∆εύτερον, είναι σηµαντικό να µην πετάµε προϊόντα και αντικείµενα που δεν µας χρησιµεύουν πια αλλά να τα ανακυκλώνουµε, ώστε η πρώτη ύλη να επιστρέφει στη φύση. Αλλάζοντας, λοιπόν, τις καθηµερινές µας συνήθειες µπορούµε µε απλό τρόπο να αλλάξουµε τη ζωή µας προς το καλύτερο και να διασφαλίσουµε το µέλλον του πλανήτη µας.

86


Β1 Στοιχεία περιγραφής Περιγραφή είναι η αναπαράσταση µε το λόγο υλικών αντικειµένων ή η ανάπλαση εικόνων που αναφέρονται στη σφαίρα του πνεύµατος και της ψυχής. Τα αντικείµενα, οι εικόνες ή οι ψυχικές καταστάσεις που περιγράφονται µπορεί να ανήκουν στο παρόν ή στο µέλλον, να είναι πραγµατικές ή φανταστικές και να αποδίδονται µε τρόπο συγκεκριµένο ή αφηρηµένο. Με άλλα λόγια, αναφέρονται κάποια βασικά γνωρίσµατα ενός αντικειµένου ή µιας ψυχικής κατάστασης µε τα οποία ο ακροατής ή ο αναγνώστης µπορεί να σχηµατίσει γι’ αυτά µια σαφή εικόνα. Η περιγραφή ως προς την οργάνωσή της ακολουθεί: συνθετική πορεία (από τα µακρινά στα κοντινά, από την εποπτεία στη λεπτοµέρεια) αναλυτική πορεία (από τα κοντινά στα µακρινά, από τη λεπτοµέρεια στην εποπτεία) παρατακτική πορεία (τα στοιχεία οργανώνονται χωρίς καµιά αιτιολογική σχέση πέρα από την αλληλουχία στο χρόνο ή τη συνάφεια στο χώρο) .


87



1. Για ποιο µέρος της Σαλαµίνας (βόρειο, νότιο, ανατολικό, δυτικό) δίνει πληροφορίες η πρώτη παράγραφος του κειµένου 1 και για ποιο η τρίτη παράγραφος;

Απάντηση Η πρώτη παράγραφος του κειµένου δίνει πληροφορίες για το ανατολικό τµήµα της νήσου Σαλαµίνα και ειδικότερα για τις ανατολικές ακτές όπου συγκεντρώνονται οι παραθεριστικοί οικισµοί. Αντίστοιχα, η τρίτη παράγραφος περιγράφει τη νότια πλευρά του νησιού που είναι περισσότερο ορεινή και µε έντονη βλάστηση.


2. Μελετήστε όλο το κείµενο 1. Ο συγγραφέας του σας δίνει την εντύπωση ότι µένει ακίνητος σε ένα σηµείο και αποκεί περιγράφει ή κινείται στο χώρο (π.χ. από µακριά-κοντά, από βόρεια-νότια, από πάνω-κάτω κτλ.); • Σχεδιάστε µε µικρά βέλη πάνω στο χάρτη της Σαλαµίνας που βρίσκεται δίπλα στο κείµενο 1 την πορεία που διαγράφει η περιγραφή του.

88


Απάντηση Ο συγγραφέας, στο άρθρο του, που δηµοσιεύεται στο περιοδικό “Γεωτρόπιο” της εφηµερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, περιγράφει το νοτιοανατολικό τµήµα της Σαλαµίνας καθώς αυτή είναι η πιο τουριστική περιοχή του νησιού. Ξεκινά την περιήγησή του από ανατολικά και κατευθύνεται νότια περιγράφοντας τα αξιοθέατα και τις φυσικές οµορφιές που ανοίγονται µπροστά του. Η περιγραφή του είναι ζωντανή και έχει αµεσότητα γιατί ο συγγραφέας ακολουθεί τους δρόµους και τα µονοπάτια που θα ακολουθήσει και ο επισκέπτης του νησιού και καταγάφει ό,τι βλέπει και όχι ό,τι έχει ακούσει ή ό,τι έχει δει σε φωτογραφίες. Η πορεία που διαγράφει η περιγραφή του σηµειώνεται στον ακόλουθο χάρτη:


89

3. “Η νότια πλευρά... συνοδεία ούζου”: Βρείτε το απόσπασµα στο κείµενο. • Υπογραµµίστε τα επίθετα. • Είναι πολλά ή λίγα; • ∆ιαβάστε το τώρα χωρίς τα επίθετα. • Μιλήστε στην τάξη για την εντύπωση που σας δηµιουργεί τώρα το απόσπασµα. • Συγκρίνετε τις δύο εκδοχές (αυτή που δίνει το κείµενο και την άλλη χωρίς τα επίθετα). • Ποια από τις δύο σάς κάνει να φανταστείτε πιο εύκολα και µε περισσότερες λεπτοµέρειες την εικόνα της νότιας πλευράς του νησιού; • Τα επίθετα παίζουν διακοσµητικό ρόλο ή δίνουν ουσιαστικές πληροφορίες στον αναγνώστη;

Απάντηση Η νότια πλευρά του νησιού ανταµείβει και τον πιο απαιτητικό. Το τοπίο γίνεται ξαφνικά άγριο µε έντονη και πυκνή βλάστηση. Πλούσιος πευκώνας ξεδιπλώνεται δεξιά κι αριστερά του ασφαλτοστρωµένου δρόµου µε αναζωογονητικές µυρωδιές, µελίσσια και τιτιβίσµατα. Ο φιδίσιος δρόµος της καθόδου, που οδηγεί στους νότιους παραλιακούς οικισµούς, Κολώνες, Άγ. ∆ηµήτριος, Σατερλί, Κανάκια, συµµετέχει στο κρυφτό που παίζουν οι αχτίδες του ήλιου µε τις φυλλωσιές των δέντρων, αφήνοντας µικρά αναπάντεχα ξέφωτα, αγνάντι στο γαλάζιο του ουρανού κα της θάλασσας. Οι ήσυχες κυµατόβρεχτες ταβερνούλες στις βοτσαλωτές παραλίες προσκαλούν τον κολυµβητή να γευτεί το ψητό χταποδάκι και τα κάθε λογής όστρακα συνοδεία ούζου. Παρατηρήσεις: ασφαλτοστρωµένου: είναι µετοχή (ασφαλτοστρώνω > ασφαλτοστρωµένος, -µένη, -µένο) σε θέση επιθέτου. απαιτητικό: εννοείται το ουσιαστικό “επισκέπτη”. γαλάζιο: εννοείται το ουσιαστικό “χρώµα”. Τα επίθετα που σηµειώνονται στο κείµενο είναι πολλά διότι πρόκειται για κείµενο περιγραφικό: Το ίδιο κείµενο χωρίς επίθετα διαβάζεται, περίπου, ως εξής: “Η πλευρά του νησιού ανταµείβει τον επισκέπτη. Το τοπίο (έχει) βλάστηση. Πευκώνας ξεδιπλώνεται δεξιά κι αριστερά του δρόµου µε µυρωδιές, µελίσσια και τιτιβίσµατα. Ο δρόµος της καθόδου, που οδηγεί στους οικισµούς, Κολώνες, Αγ. ∆ηµήτριος, Σατερλί, Κανάκια, συµµετέχει στο κρυφτό που παίζουν οι αχτίδες του ήλιου µε τις φυλλωσιές των δέντρων, αφήνοντας ξέφωτα, αγνάντι στο (χρώµα) του ουρανού και της θάλασσας. Οι ταβερνούλες στις παραλίες προσκαλούν τον κολυµβητή να γευτεί το χταποδάκι και τα κάθε λογής όστρακα συνοδεία ούζου.” Συγκρίνοντας τις δύο εκδοχές του κειµένου (µε επίθετα και χωρίς) διαπιστώνουµε ότι τα επίθετα βοηθούν τον αναγνώστη να αναπαραστήσει µε τη φαντασία του τους τόπους και τα αξιοθέατα, τις εικόνες και τις παραστάσεις που δίνει στον επισκέπτη η νότια πλευρά του νησιού.

90


Συµπεραίνουµε, λοιπόν, ότι σε ένα περιγραφικό κείµενο τα επίθετα έχουν σηµαντικό ρόλο διότι δίνουν στον αναγνώστη τις ιδιότητες του ουσιαστικού που προσδιορίζουν, δηλαδή παρέχουν πληροφορίες ουσιαστικές και απαραίτητες για µια επιτυχηµένη περιγραφή. Στο κείµενό µας, για παράδειγµα, τα επίθετα προσδιορίζουν τον προσανατολισµό (“νότια πλευρά”), το είδος (“ασφαλτοστρωµένος δρόµος”), το σχήµα (“φιδίσιος δρόµος”), το µέγεθος (“µικρά ξέφωτα”), το χρώµα (“γάλαζιο του ουρανού”) των πραγµάτων που περιγράφονται. σχολ. βιβλ. σ. 43

4. Υπογραµµίστε τα ρήµατα στην τρίτη παράγραφο του κειµένου. • Σε ποιο χρόνο βρίσκονται; • Τι προσδίδει αυτός ο χρόνος στην περιγραφή;

Απάντηση Η νότια πλευρά του νησιού ανταµείβει και τον πιο απαιτητικό. Το τοπίο γίνεται ξαφνικά άγριο µε έντονη και πυκνή βλάστηση. Πλούσιος πευκώνας ξεδιπλώνεται δεξιά κι αριστερά του ασφαλτοστρωµένου δρόµου µε αναζωογονητικές µυρωδιές, µελίσσια και τιτιβίσµατα. Ο φιδίσιος δρόµος της καθόδου, που οδηγεί στους νότιους παραλιακούς οικισµούς, Κολώνες, Άγ. ∆ηµήτριος, Σατερλί, Κανάκια, συµµετέχει στο κρυφτό που παίζουν οι αχτίδες του ήλιου µε τις φυλλωσιές των δέντρων, αφήνοντας µικρά αναπάντεχα ξέφωτα, αγνάντι στο γαλάζιο του ουρανού κα της θάλασσας. Οι ήσυχες κυµατόβρεχτες ταβερνούλες στις βοτσαλωτές παραλίες προσκαλούν τον κολυµβητή να γευτεί το ψητό χαταποδάκι και τα κάθε λογής όστρακα συνοδεία ούζου. Τα ρήµατα του κειµένου βρίσκονται σε χρόνο ενεστώτα. Ως χρόνος εξακολουθητικός, ο ενεστώτας προσδίδει στο κείµενο αµεσότητα και ζωντάνια καθώς τοποθετεί την περιγραφή στο παρόν και ο αναγνώστης αισθάνεται ότι συµµετέχει στην περιήγηση, “βλέπει” το τοπίο να ανοίγεται µπροστά του. σχολ. βιβλ. σ. 43

5. Ποιος είναι ο σκοπός του κειµένου 1; • Ποιο είναι το ύφος του (οικείο, επίσηµο, φιλικό, απόµακρο, απότοµο, τυπικό);

Απάντηση Σκοπός του κειµένου 1 είναι να πληροφορήσει τους αναγνώστες, παρουσιάζοντάς τους τις οµορφιές του νησιού και κατατοπίζοντάς τους για τα µέρη που αξίζει να επισκεφθούν. Το ύφος του κειµένου είναι οικείο και φιλικό.


91



1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείµενο 1, παρουσιάστε σε 2-3 γραµµές το θέµα του.

Απάντηση Στο κείµενο 1 περιγράφεται η Σαλαµίνα και συγκεκριµένα η ανατολική και νότια πλευρά της. Γίνεται αναφορά όχι µόνο στο φυσικό τοπίο της (παραλίες, φύση κ.ά) αλλά και στα δηµιουργήµατα του ανθρώπου (δρόµοι, σπίτια, ταβέρνες κ.ά.). Όλα αυτά αποτελούν πόλο έλξης για πολλούς τουρίστες. σχολ. βιβλ. σ. 43

2. Ξαναδιαβάστε το κείµενο 1 και, παρακολουθώντας την πορεία της περιγραφής σε κάθε παράγραφο, εντοπίστε: α. τη θεµατική πρόταση της παραγράφου, β. τις σηµαντικές λεπτοµέρειες για την ανάπτυξή της. Στη συνέχεια γράψτε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο, ο οποίος να αποδίδει σύντοµα το περιεχόµενό της, χωρίς να επαναλαµβάνετε αυτούσια τµήµατα του κειµένου.

Απάντηση 1η παράγραφος: Θεµατική πρόταση: “Στα νεότερα ... του Πειραιά”. Λεπτοµέρειες: “Σελήνια, Κακή Βίγλα ... νοτιότερα” Πλαγιότιτλος: Οι ανατολικές ακτές της Σαλαµίνας. 2η παράγραφος: Θεµατική πρόταση: ∆εν υπάρχει. Λεπτοµέρειες: “Πινακίδες λίγες ... το ένστικτό του”, “ακολουθώντας διαδροµές ... εδώ”. Πλαγιότιτλος: Λιγοστές οι πινακίδες στο µεγαλύτερο µέρος του νησιού.


92 3η παράγραφος Θεµατική πρόταση: “Η νότια πλευρά ... απαιτητικό” Λεπτοµέρειες: “Το τοπίο γίνεται ... συνοδεία ούζου” Πλαγιότιτλος: Η νότια πλευρά της Σαλαµίνας. 4η παράγραφος: Θεµατική πρόταση: ∆εν υπάρχει. Λεπτοµέρειες: “Πολύβουοι ... σε πηγαδάκια”.

Πλαγιότιτλος: Το ιδιαίτερο ύφος των εξοχικών οικισµών της Σαλαµίνας. σχολ. βιβλ. σ. 44

3. Φτιάξτε ένα διάγραµµα του κειµένου σε δύο στήλες. Στην πρώτη στήλη θα γράψετε τους πλαγιότιτλους, ενώ στη δεύτερη θα γράψετε µε τίτλους (βλέποντας και τον χάρτη) την πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στην περιγραφή της Σαλαµίνας.

Απάντηση ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

∆ΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1ος: Οι ανατολικές ακτές της Σαλαµίνας

οι οικισµοί, οι λόφοι και παραλίες συνθέτουν το τοπίο από τα ανατολικά.

2ος: Λιγοστές οι πινακίδες σε µεγάλο µέρος του νησιού

Ελάχιστες πινακίδες σε µεγάλες διαδροµές.

3ος: Η νότια πλευρά της Σαλαµίνας

Τοπία µε βλάστηση, διάσπαρτες ταβερνούλες στην παραλία κοσµούν το νότιο µέρος του νησιού.

4ος: Το ιδιαίτερο ύφος των εξοχικών οικισµών της Σαλαµίνας

Πόλος έλξης τουριστών η Σαλαµίνα


93

4. Αξιοποιώντας όσα γράψατε στις ασκήσεις 2 και 3, προσπαθήστε τώρα να γράψετε µια πρώτη µορφή περίληψης του κειµένου σε 80 λέξεις και συζητήστε τη στην τάξη.

Απάντηση Στα νεότερα χρόνια, η Σαλαµίνα είναι θέρετρο για πολλούς Πειραιώτες. Στις ανατολικές ακτές της υπάρχουν παραθεριστικοί οικισµοί, χαµηλοί λόφοι, µικρά σπιτάκια, ενώ στις παραλίες µπορούµε να δούµε αγκυροβοληµένα καράβια. Στις λιγοστές πινακίδες µπορούµε να δούµε αγγελίες για προϊόντα που πωλούνται στο νησί. Στη νότια πλευρά, το τοπίο γίνεται άγριο µε πυκνή βλάστηση. Πλούσιοι πευκώνες, δροµάκια, ταβερνούλες στις βοτσαλωτές παραλίες κάνουν το τοπίο µαγευτικό. Η Σαλαµίνα, συνδυάζει τις αρετές νησιού και χωριού, προσελκύει πληθώρα τουριστών.

Β2 Είδη περιγραφής Η περιγραφή ως προς τη λειτουργία της διακρίνεται σε: καθαρή (κυριολεκτική/δηλωτική κυρίως χρήση της γλώσσας). Εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες της καθηµερινής ζωής και της επιστήµης για λόγους και αιτίες ανεξάρτητες από τη διάθεση ή τη θέληση του καθενός. λογοτεχνική ή διηγηµατική (µεταφορική/συνυποδηλωτική κυρίως χρήση της γλώσσας). Απορρέει από την ανάγκη του συγγραφέα για καλλιτεχνική δηµιουργία αλλά και για επικοινωνία µε το κοινό του. Έτσι, µέσα από αυτήν πετυχαίνεται η δική του συναισθηµατική εκτόνωση και η ψυχαγωγία και η αισθητική απόλαυση των αναγνωστών. Σ’ αυτή την περίπτωση η περιγραφή πλουτίζεται µε τη διήγηση γεγονότων και περιστατικών που παρεµβάλλονται στην περιγραφή επί της βάσης κάποιων ψυχολογικών νόµων όπως ο νόµος της οµοιότητας και της αντίθεσης, της συνάφειας στο χώρο και της αλληλουχίας στο χρόνο συγγενικών µε το αντικείµενο της περιγραφής.


94



∆ιαβάστε τώρα προσεκτικά την περιγραφή του κειµένου 4. 1. Είναι κι αυτή περιγραφή από κάποιο είδος τουριστικού οδηγού; • Από ποιο είδος κειµένου µπορεί να προέρχεται; • Από ποια στοιχεία του βγάλατε τα συµπεράσµατά σας;

Απάντηση Η περιγραφή του 4ου κειµένου δεν αφορά κάποιο είδος τουριστικού οδηγού, αλλά προέρχεται από ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετά προσωπικά στοιχεία στην αφήγηση, όπως συναισθήµατα. Επίσης ο λόγος του κειµένου είναι αρκετά εξεζητηµένος, µε αρκετά επίθετα.


2. Προσπαθήστε να συγκρίνετε το κείµενο αυτό µε το απόσπασµα του τουριστικού οδηγού (κείµ. 1) που µελετήσατε παραπάνω. Το θέµα είναι περίπου κοινό. Και στα δύο περιγράφεται ένας τόπος. Ποιος είναι, όµως, ο σκοπός κάθε περιγραφής; • Ποιο από τα δύο κείµενα σας φαίνεται πιο προσωπικό, πιο βιωµατικό;

Απάντηση Ο σκοπός της περιγραφής στο κείµενο 1, είναι να ενηµερωθεί ο υποψήφιος παραθεριστής για τις οµορφιές της Σαλαµίνας. Ο σκοπός της περιγραφής στο κείµενο 4, είναι να εκφραστούν τα προσωπικά συναισθήµατα και η εµπειρία του συγγραφέα από το ταξίδι του στη Μυτιλήνη. Και το δεύτερο επίσης ως λογοτεχνικό κείµενο, έχει ένα ύφος πιο προσωπικό και βιωµατικό.


95


1. ∆είτε προσεκτικά τα κείµενα 4, 5 και 6 που σας δίνονται παραπάνω και απαντήστε στα ερωτήµατα: α. Πού αλλού µπορούµε να βρούµε περιγραφικά κείµενα; • Σε τι είδους βιβλία; β. Και επιπλέον: µόνο τοπία περιγράφονται; • Μήπως, εκτός από την περιγραφή τοπίου, υπάρχουν κι άλλα είδη περιγραφής; • Τι άλλο µπορεί να περιγράφεται; γ. Συµπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:


ΚΕΙΜΕΝΟ

Σε τί είδους βιβλίο βρίσκεται;

Τι περιγράφει;

4 5 6

Απάντηση 1.α. Περιγραφικά κείµενα µπορούµε να βρούµε σε λογοτεχνικά βιβλία, σε βιβλία που αφορούν ζώα ή φυτά, καθώς και σε βιβλία ιστορικά ή βιβλία αρχαιολογίας. 1.β. ∆εν περιγράφονται µόνο τοπία. Εκτός από την περιγραφή τοπίου, µπορούµε να έχουµε περιγραφή ενός χώρου, ανθρώπων, ζώων καθώς και συναισθηµάτων. 1.γ. ΚΕΙΜΕΝΟ

Σε τί είδους βιβλίο βρίσκεται;

Τι περιγράφει;

4

λογοτεχνικό

ένα τόπο

5

ζωολογίας

ένα πτηνό

6

ιστορικό

ένα ψηφιδωτό

96


Β3 Λεξιλόγιο Περιγραφής Η περιγραφή για να είναι ακριβής και σαφής, επιβάλλεται να περιέχει τις κατάλληλες λεπτοµέρειες, ώστε να παρέχει αρκετές πληροφορίες για το περιγραφόµενο αντικείµενο. Ωστόσο, η ακρίβεια και η σαφήνεια της περιγραφής εξυπηρετούνται και από: α. την επιλογή των κατάλληλων λέξεων/φράσεων, που αποδίδουν µε τη µεγαλύτερη πιστότητα τις ιδιότητες του περιγραφόµενου αντικειµένου, β. την επιλογή κυριολεκτικής (δηλωτικής) ή µεταφορικής (συνυποδηλωτικής) χρήσης της γλώσσας. Τόσο η επιλογή των λέξεων/φράσεων όσο και η επιλογή κυριολεκτικής ή µεταφορικής γλώσσας καθορίζονται από τον κάθε φορά επιδιωκόµενο στόχο.



97

1. Στην τρίτη παράγραφο του κειµένου 1 προσπαθήστε να αντικαταστήσετε τα επίθετα µε άλλα που έχουν αντίθετη σηµασία. • Στη συνέχεια, διαβάστε το κείµενο στη νέα αυτή εκδοχή του.

Απάντηση Επίθετα κειµένου

Επίθετα µε αντίθετη σηµασία

νότια (πλευρά)

βόρεια (πλευρά)

απαιτητικό (επισκέπτη)

βολικό (επισκέπτη)

άγριο (τοπίο)

ήµερο (τοπίο)

έντονη (βλάστηση)

λίγη (βλάστηση)

πυκνή (βλάστηση)

αραιή (βλάστηση)

πλούσιος (πευκώνας)

φτωχικός (πευκώνας)

ασφαλτοστρωµένος (δρόµος)

χωµατένιος (δρόµος)

αναζωογονητικές (µυρωδιές)

δυσάρεστες (µυρωδιές)

φιδίσιος (δρόµος)

ίσιος (δρόµος)

νότιους (οικισµούς)

βόρειους (οικισµούς)

παραλιακούς (οικισµούς)

ορεινούς (οικισµούς)

µικρά (ξέφωτα)

µεγάλα (ξέφωτα)

αναπάντεχα (ξέφωτα)

αναµενόµενα (ξέφωτα)

γαλάζιο (χρώµα)

βαθύ µπλε (χρώµα)

ήσυχες (ταβερνούλες)

θορυβώδεις (ταβερνούλες)

κυµατόβρεχτες (ταβερνούλες)

ορεινές (ταβερνούλες)

βοτσαλωτές (παραλίες)

αµµώδεις (παραλίες)

ψητό (χταπόδι)

ωµό (χταπόδι)



2. Καταγράψτε τα επίθετα του κειµένου 4. • Μπορείτε να τα αντικαταστήσετε µε άλλα ίδιας ή παρόµοιας σηµασίας;

Απάντηση Επίθετα κειµένου

Συνώνυµα επίθετα

αφροστεφανωµένες

κυµατόβρεχτες

γαλήνιο

ήρεµο

αρυτίδωτη

γαλήνια

έντονος

δυνατός

µεγάλες

πλατιές

γυαλιστερές

αστραφτερές

γαλήνια

ήρεµη

κατάφυτα

πυκνοφυτεµένα

ασηµένια

αργυρά

µαγεµένα

εκστασιασµένα

τεράστια

πελώρια

στενή

περιορισµένη

γραφική

όµορφη

όµοια

ίδια

κατάφυτες

δεντρόφυτες

πάµφωτος

ολοφώτεινος

ακίνητος

ασάλευτος

ονειρώδες

µαγικό

ωραιότερα

οµορφότερα


99

3. Στο κείµενο 5 υπάρχουν αρκετά επίθετα σύνθετα, που έχουν δήλαδή προέλθει από τη σύνθεση δύο λέξεων (π.χ. καστανόξανθος). Γράψτε τα σύνθετα επίθετα του κειµένου αυτού και από ποιες λέξεις έχουν προέλθει/ είναι σύνθετα.

Απάντηση Σύνθετα επίθετα νυχτόβιο

Προέρχονται από: νύχτα + βίος

ολοστρόγγυλα

όλος + στρογγυλός

πορτοκαλοκόκκινα

πορτοκαλής + κόκκινος

κιτρινοκάστανο

κίτρινος + καστανός

κιτρινόµαυρο

κίτρινος + µαύρος

καστανόλευκη

καστανός + λευκός

κοντόχοντρη

κοντός + χοντρός

αξιοθαύµαστο

άξιος + θαυµαστός

ακατανόητο

α(στερητικό) + κατανοητός

Β4 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου



∆είτε προσεκτικά το σκίτσο. Περιγράψτε στην τάξη µε λεπτοµέρειες τι βλέπετε.

Απάντηση Η περιβαλλοντική µόλυνση είναι το θέµα του σκίτσου. Μπορούµε να διακρίνουµε τα φουγάρα των εργοστασίων µε σύννεφα καπνού, καθώς και δύο αγωγούς, των οποίων τα απόβλητα χύνονται στη θάλασσα. Στον ουρανό διακρίνουµε ένα γλάρο, ο οποίος φοράει ασφυξιογόνο µάσκα, αφού φαίνεται να µην αντέχει στη


100

ρύπανση. Το ίδιο βλέπουµε ότι κάνουν και τέσσερις πάπιες -η µητέρα και τα παπάκια της-, οι οποίες φορούν επίσης ασφυξιογόνες µάσκες ενώ κολυµπάνε σε βρόµικα νερά (µπουκάλια, κονσερβοκούτια κ.ά.). Επίσης διακρίνουµε ένα χέρι που ξεπροβάλλει στην επιφάνεια της µολυσµένης θάλασσας.



1. Γράψτε έναν τίτλο ή έναν υπότιτλο για το σκίτσο αυτό.

Απάντηση “Η µηχανοποίηση αλλάζει το τοπίο των διακοπών µας.”


2. Σε µια παράγραφο περιγράψτε τι βλέπετε στο σκίτσο.

Απάντηση Στο σκίτσο βλέπουµε ένα µηχάνηµα, το οποίο παράγει µε το χειρισµό ενός ανθρώπου ξενοδοχεία µε τρόπο µαζικό . Αυτό που ενδιαφέρει τον άνθρωπο που χειρίζεται το µηχάνηµα είναι η µαζική παραγωγή. Γι’ αυτό και βγαίνουν ως άχρηστα από την καµινάδα µε τη µορφή καπνού ό,τι συνιστά το φυσικό τοπίο, τα δέντρα, οι καθαρές παραλίες, τα µικρά σπιτάκια της εξοχής, δηλαδή όλα όσα θα συνθέτουν ένα υγιές και ευχάριστο περιβάλλον για διακοπές.


101

Γ1 Στοιχεία αφήγησης Η ΘΑΛΑΣΣΑ Ο Πατέρας µου - µύρο το κύµα που τον τύλιξε - δεν είχε σκοπό να µε κάµει ναυτικό. “Μακριά,” έλεγε, “µακριά, παιδί µου, απ’ τ’ άτιµο στοιχείο! ∆εν έχει πίστη, δεν έχει έλεος. Λάτρεψέ την όσο θες, δόξασέ την. εκείνη το σκοπό της. Μην κοιτάς που χαµογελά, που σου τάζει θησαυρούς. Αργά - γρήγορα θα σου σκάψει το λάκκο ή θα σε ρίξει πετσί και κόκκαλο, άχρηστο στον κόσµο. Είπες θάλασσα, είπες γυναίκα, το ίδιο κάνει.” Και τα έλεγε αυτά άνθρωπος που έφαγε τη ζωή του στο καράβι. που ο πατέρας, ο πάππος, ο πρόπαππος, όλοι ως τη ρίζα της γενιάς ξεψύχησαν στο παλαµάρι. Μα δεν τα έλεγε µόνον αυτός, αλλά κι οι άλλοι γέροντες του νησιού, οι απόµαχοι των αρµένων τώρα, και οι νιώτεροι, που είχαν ακόµη τους κάλους στα χέρια, όταν κάθιζαν στον καφενέ να ρουφήξουν τον ναργιλέ, κουνούσαν το κεφάλι και στενάζοντας έλεγαν: “Η θάλασσα δεν έχει πια ψωµί. Ας είχα ένα κλήµα στη στεριά και µαύρη πέτρα να ρίξω πίσω µου.” Η αλήθεια είναι πως πολλοί τους όχι κλήµα αλλά νησί ολάκερο µπορούσαν ν’ αποχτήσουν µε τα χρήµατά τους. Μα όλα τα έρριχναν στη θάλασσα. Παράβγαιναν ποιος να χτίσει µεγαλύτερο καράβι. ποιος να πρωτογίνει καπετάνιος. Και γω που άκουα συχνά τα λόγια τους και τα έβλεπα τόσο ασύµφωνα µε τα έργα τους δε µπορούσα να λύσω το µυστήριο. Κάτι, έλεγα, θεϊκό ερχόταν κ’ έσερνε όλες εκείνες τις ψυχές και τις γκρέµιζε άβουλες στα πέλαγα, όπως ο τρελλοβοριάς τα στειρολίθαρα. Αλλά το ίδιο κάτι µ’ έσπρωχνε και µένα εκεί. Από µικρός την αγαπούσα τη θάλασσα. Τα πρώτα βήµατά µου να ειπείς, στο νερό τα έκαµα. Το πρώτο µου παιχνίδι ήταν ένα κουτί από λουµίνια µ’ ένα ξυλάκι ορθό στη µέση για κατάρτι, µε δυο κλωστές για παλαµάρια, ένα φύλλο χαρτί για πανάκι και µε την πύρινη φαντασία µου που το έκανε µπάρκο τρικούβερτο. Πήγα και το έρριξα στη θάλασσα µε καρδιοχτύπι. Αν θέλεις, ήµουν και γω εκεί µέσα. Μόλις όµως το απίθωσα, και βούλιαξε στον πάτο. Μα δεν άργησα να κάµω άλλο µεγαλύτερο από σανίδια. Ο ταρσανάς για τούτο ήταν στο λιµανάκι του Αϊ-Νικόλα. Το έρριξα στη θάλασσα και τ’ ακολούθησα κολυµπώντας ως την εµπατή του λιµανιού που το πήρε το ρέµα µακριά. Αργότερα έγινα πρώτος στο κουπί, στο κολύµπι πρώτος. τα λέπεια µου έλειπαν. “Μωρέ γειά σου, και συ θα µας ντροπιάσεις όλους,” έλεγαν οι γεροναύτες, όταν µ’ έβλεπαν να τσαλαβουτώ σαν δέλφινας. Εγώ καµάρωνα και πίστευα να δείξω προφητικά τα λόγια τους. Τα βιβλία - πήγαινα στο Σχολαρχείο θυµούµαι - τα έκλεισα για πάντα. Τίποτα δεν έβρισκα µέσα να συµφωνεί µε τον πόθο µου. Ενώ εκείνα που είχα γύρω µου,

102


ψυχωµένα κι άψυχα, µου έλεγαν µύρια. Οι ναύτες µε τα ηλιοκαµένα τους πρόσωπα και τα φανταχτερά ρούχα. οι γέροντες µε τα διηγήµατά τους. τα ξύλα µε τη χτυπητή κορµοστασιά, οι λυγερές µε τα τραγούδια τους: Όµορφος που ’ναι ο γεµιτζής, όταν βραχεί κι αλλάξει και βάλει τ’ άσπρα ρούχα του και στο τιµόνι κάτσει. Το άκουα από την κούνια µου κ’ έλεγα πως ήταν φωνή του νησιού µας, που παρακινούσε τους άντρες στη θαλασσινή ζωή. Έλεγα πότε και γω να γίνω γεµιτζής και να κάτσω θαλασσοβρεµένος στο τιµόνι. Θα γινόµουν όµορφος τότε, παλλήκαρος σωστός. θα µε καµάρωνε το νησί, θα µε αγαπούσαν τα κορίτσια! Ναι. την αγαπούσα τη θάλασσα! Την έβλεπα να απλώνεται απ’ τ’ ακρωτήρι ως πέρα, πέρα µακριά, να χάνεται στα ουρανοθέµελα σαν ζαφειρένια πλάκα στρωτή, βουβή και πάσχιζα να µάθω το µυστικό της. Την έβλεπα, οργισµένη άλλοτε, να δέρνει µε αφρούς τ’ ακρογιάλι, να καβαλικεύει τα χάλαρα, να σκαλώνει στις σπηλιές, να βροντά και να ηχάει, λες και ζητούσε να φτάσει στην καρδιά της Γης για να σβήσει τις φωτιές της. Κ’ έτρεχα µεθυσµένος να παίξω µαζί της, να τη θυµώσω, να την αναγκάσω να µε κυνηγήσει, να νιώσω τον αφρό της απάνω µου, όπως πειράζουµε αλυσοδεµένα τ’ αγρίµια. Και όταν έβλεπα καράβι να σηκώνει την άγκυρα, να βγαίνει από το λιµάνι και ν’ αρµενίζει στ’ ανοιχτά. όταν άκουα τις φωνές των ναυτών που γύριζαν τον αργάτη και τα καταβοδώµατα των γυναικών, η ψυχή µου πετούσε θλιβερό πουλάκι απάνω του. Τα σταχτόµαυρα πανιά, τα ολοφούσκωτα. τα σχοινιά τα κοντυλογραµµένα. τα πόµολα που άφηναν φωτεινή γραµµή ψηλά µ’ έκραζαν να πάω µαζί τους, µου έταζαν άλλους τόπους, ανθρώπους άλλους, πλούτη, χαρές, φιλιά. Και νυχτόηµερα η ψυχή µου κατάντησε άλλον πόθο να µην έχει παρά το ταξίδι. Ακόµη και την ώρα που ερχόταν πικρό χαµπέρι στο νησί και ο πνιγµός πλάκωνε τις ψυχές όλων και χυνόταν βουβή η θλίψη από τα ζαρωµένα µέτωπα ως τ’ άψυχα λιθάρια της ακρογιαλιάς. όταν έβλεπα τα ορφανοπαίδια στους δρόµους και τις γυναίκες µαυροφόρες, απαρηγόρητες τις αρρεβωνιαστικές. όταν άκουγα να διηγούνται ναυαγοί το µαρτύριό τους, πείσµα µ’ έπιανε που δεν ήµουν και γω µέσα. πείσµα και σύγκρυο µαζί.


103

Αφήγηση = πράξη επικοινωνίας, µε την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά µια σειρά πραγµατικών ή φανταστικών γεγονότων. Ως πράξη επικοινωνίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ποµπού, αφηγητής, και κάποιου στον οποίο απευθύνεται ο αφηγητής, αποδέκτης. Ο αφηγητής οφείλει να δώσει στον αποδέκτη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια του γεγονότος που αφηγείται. Η έκταση της αφήγησης µπορεί να ποικίλει από µερικές λέξεις ως πολλές σελίδες.

Το αφηγηµατικό κείµενο είναι µια γραπτή αφήγηση µε κύρια γνωρίσµατα: α) Ως προς τη δοµή παρουσιάζει το σχήµα έκθεση – πλοκή – λύση – (αρχή – µέση – τέλος). β) Ως προς το περιεχόµενο είναι: πραγµατική, πλαστή ή µεικτή. γ) Ως προς το σκοπό είναι: διδακτική, διασκεδαστική, ηθογραφική, πληροφοριακή κ.λπ. δ) Ως προς το ύφος είναι: σοβαρή, εύθυµη, σατιρική κ.λπ.

Συνοπτικά µπορούµε να πούµε ότι τα αφηγηµατικά κείµενα έχουν βασικά γνωρίσµατα: 1. Το µύθο

2. Το χρόνο

3. Το χώρο

4. Τα πρόσωπα


104

Μαθαίνω για την περίληψη

1. Πώς οδηγούµαι στην περίληψη Εξετάζω τη λογική οργάνωση του κειµένου α. Εξετάζω την παράγραφο: Ανιχνεύω τη βασική δοµή κάθε παραγράφου (θεµατική περίοδος, λεπτοµέρειες, περίοδος κατακλείδα) και γράφω στο πρόχειρο τον πλαγιότιτλο. β. ∆ιακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες: Σηµειώνω στο πρόχειρο τις κυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, προσέχοντας το ρόλο που έχουν µέσα στο κείµενο (υποστηρικτέα θέση, απορριπτέα θέση, επεξήγηση). γ. Σηµειώνω το είδος των συνδέσµων: Οι σύνδεσµοι µε πληροφορούν για την εσωτερική σύνδεση του κειµένου και τον τρόπο εξέλιξης της επιχειρηµατολογίας. Επισηµαίνω τους συνδέσµους που δηλώνουν πρόθεση, αντίθεση, συνέπεια, παραχώρηση, αιτία, προϋπόθεση, χρονικότητα (χθες, σήµερα, αύριο), συγχρονία (κατά τα άλλα, εξίσου). Καταστρώνω το πλάνο της περίληψης Ιεραρχώ µε σαφήνεια τις βασικές ιδέες που σηµείωσα από το κείµενο, προσπαθώντας να ακολουθήσω πιστά τη δοµή και την πορεία της σκέψης του συγγραφέα. 2. Τι πρέπει να προσέχω σε µία περίληψη Βασικές οδηγίες Μεταφέρω σε πλάγιο λόγο τις βασικές ιδέες -απόψεις του συγγραφέα Τηρώ τη χρονική σειρά: αυτό που αναφέρεται στο παρελθόν ή στο µέλλον από το συγγραφέα πρέπει να τηρείται και στην περίληψη. Χρησιµοποιώ προσωπική έκφραση: δεν πρέπει ν’ αντιγράψω αυτούσια κοµµάτια του κειµένου (αν είναι απαραίτητο να συµπεριληφθούν, µπαίνουν σε εισαγωγικά). Βέβαια, µερικές λέξεις ή φράσεις του συγγραφέα δεν επιδέχονται ισοδύναµες ή συνώνυµες, οπότε τις διατηρώ ως έχουν. ∆εν χρησιµοποιώ τα παραδείγµατα και τις αναλογίες. ∆εν σχολιάζω και δεν κρίνω το περιεχόµενο του κειµένου, έστω κι αν διαφωνώ µ’ αυτό. Τηρώ το όριο των λέξεων: περιορίζοµαι στο όριο που µου τίθεται από την εκφώνηση µε µια απόκλιση 1030 λέξεων.


105



1. Τι αφηγείται ο συγγραφέας στο κείµενο 2;

Απάντηση Ο συγγραφέας στο κείµενο 2 αφηγείται µια πραγµατική ιστορία που άκουσε κάποτε στην Ολλανδία και αφορά µια φώκια που ζούσε µε µια οικογένεια ψαράδων. Επειδή όµως οι καιροί ήταν δύσκολοι και τα παιδιά του ψαρά πεινούσαν, αναγκάστηκε να απαλλαγεί από το ζώο. Έκανε δύο προσπάθειες να αφήσει τη φώκια στη θάλασσα. Η φώκια όµως επέστρεφε και µάλιστα τη δεύτερη φορά βαριά χτυπηµένη. Τότε, αποφάσισαν να µην την ξαναδιώξουν ποτέ. σχολ. βιβλ. σ. 47

2. Η αφήγηση οργανώνεται µε άξονα τον τόπο (όπως στην περιγραφή) ή µε βάση κάποια άλλη διάσταση; • Ποια;

Απάντηση Η αφήγηση δεν οργανώνεται µε βάση τον τόπο, αλλά µε βάση το χρόνο. Τα γεγονότα δηλαδή, παρουσιάζονται µε χρονολογική σειρά, µε τη σειρά δηλαδή που έγιναν. σχολ. βιβλ. σ. 47

3. Σε ποιους χρόνους βρίσκονται κυρίως τα ρήµατα του κειµένου; • Τι κοινό έχουν οι χρόνοι αυτοί µεταξύ τους;

Απάντηση Τα ρήµατα του κειµένου βρίσκονται κυρίως σε παρελθοντικούς χρόνους. Χρησιµοποιείται ο παρατατικός (“περνούσαν”, “έλεγε”, “υπήρχε” κ.ά.) και ο αόριστος (“έπεσε”, άρχισε”, “µπήκε” κ.ά.).



4. Υπογραµµίστε λέξεις και φράσεις στο κείµενο που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων (π.χ. ύστερα, στη συνέχεια κτλ.) και την αιτιολόγηση κάποιων ενεργειών (π.χ. επειδή, καθώς, αφού κτλ.)

Απάντηση Λέξεις και φράσεις που δείχνουν τη χρονολογική σειρά των γεγονότων στο κείµενο 2, είναι: “όταν δεν υπήρχε πια λέπι”, “τα χαράµατα αφού ξανοίχτηκε”, “Μόλις µπήκε µέσα”, “για λίγες µέρες ακόµα”. Λέξεις και φράσεις που δείχνουν την αιτιολόγηση κάποιων ενεργειών είναι: “η χρονιά ήταν πολύ κακή”, “Η σκέψη, όµως, των παιδιών της που ‘χουν ξελιγωθεί από την πείνα”, “αλαλιασµένος από τις φωνές των παιδιών του που ζητούσαν φαΐ”.


107



1.α. Μετά την ανάγνωση του κειµένου 2, γράψτε ένα δικό σας τίτλο στο κείµενο, που να αποδίδει καλύτερα το θέµα του. β. Αφού διαβάσετε πάλι το κείµενο και παρατηρήσετε την εξέλιξη της αφήγησης, γράψτε σύντοµους πλαγιότιτλους σε κάθε παράγραφο του κειµένου. γ. Με βάση τα προηγούµενα διαµορφώστε ένα διάγραµµα του κειµένου, συµπληρώνοντας τα εξής στοιχεία:

Τόπος- Χρόνος Πρόσωπα- “ήρωες” Το πρόβληµα - Ο στόχος Η δράση - Τα αποτελέσµατα Η λύση δ. Τώρα µε βάση αυτή την οργάνωση γράψτε µια πρώτη µορφή περίληψης σε 70 - 80 λέξεις.

Απάντηση 1.α. “Μια αληθινή φίλη” β. Πλαγιότιτλοι 1η παράγραφος: 2η παράγραφος: 3η παράγραφος: 4η παράγραφος: 5η παράγραφος:

Μια ιστορία για τη φώκια. Η επιθυµία του ψαρά να απαλλαγεί απ’ τη φώκια. Πρώτη προσπάθεια να απαλλαγεί απ’ τη φώκια. Η φώκια επιστρέφει και επιχειρείται δεύτερη προσπάθεια. Η επιστροφή της φώκιας.

108


γ. Τόπος- Χρόνος

Ολλανδία - Κάποιο χειµώνα ξετυλίγεται το νήµα της ιστορίας.

Πρόσωπα- “ήρωες”

Ο ψαράς, η φώκια και η γυναίκα.

Το πρόβληµα - Ο στόχος

Ο ψαράς και η οικογένειά του αδυνατούν να επιβιώσουν. Στόχος να αποµακρύνουν τη φώκια για να έχουν όφελος από τη διατροφή της.

Η δράση - Τα αποτελέσµατα

Ο ψαράς κάνει δύο προσπάθειες να απαλλαγεί. Η φώκια και τις δύο φορές επιστρέφει στο σπίτι.

Η λύση

Η φώκια µένει οριστικά πλέον στο σπίτι του ψαρά.

δ. Κάποτε ζούσε µια φώκια στο σπίτι ενός ψαρά. Όταν όµως ήρθαν δύσκολοι καιροί και τα παιδιά του δεν είχαν να φάνε, ο ψαράς αναγκάστηκε να απαλλαγεί από τη φώκια. Στην πρώτη του προσπάθεια, η φώκια επέστρεψε ξανά. Έκανε και µια δεύτερη προσπάθεια, όπου όµως η φώκια τραυµατίστηκε από τον ίδιο -άθελά του- σοβαρά. Και τότε όµως λαβωµένη κατόρθωσε να επιστρέψει στην καλύβα του ψαρά. Ο ψαράς όταν τη βρήκε να υποφέρει στην πόρτα του σπιτιού του τη φρόντισε και την κράτησε για πάντα µαζί του.


109

2. Ένας συµµαθητής σας έγραψε την παρακάτω περίληψη για το κείµενο “Ιστορία µιας φώκιας”. Μελετήστε την περίληψη αυτή, εντοπίστε τις “αρετές” και τις “αδυναµίες” της και σχολιάστε τες. • Προκειµένου να την αξιολογήσετε, συµβουλευτείτε τη θεωρία της αφήγησης που σας δόθηκε και της περίληψης που δίνεται παρακάτω. “Ο συγγραφέας διηγείται µια ιστορία που άκουσε στην Ολλανδία για τη σχέση µιας οικογένειας ψαράδων και µιας φώκιας. Στην αρχή, αφού περιγράφει τη φώκια, αναφέρει ότι το ζώο βοηθάει τους ψαράδες στο ψάρεµα, αλλά το χειµώνα µπαίνει στο σπίτι τους και ζητάει φαγητό. Στη συνέχεια, παρουσιάζει µια τέτοια φώκια, την οποία ο ψαράς ήθελε να ρίξει στη θάλασσα, επειδή στερούσε το φαγητό από τα παιδιά του. Η γυναίκα του προσπαθεί να τον αποτρέψει, αλλά στο τέλος πείστηκε ότι δε γινόταν αλλιώς. Τότε ο ψαράς πήγε τη φώκια σε ένα ξερονήσι, αλλά γυρίζοντας στενοχωρηµένος τη βρήκε στο σπίτι. Σε λίγο καιρό προσπάθησε να τη διώξει ρίχνοντάς τη στο πέλαγος και χτυπώντας τη µε το κουπί. Τη νύχτα, όµως, η φώκια γύρισε τραυµατισµένη και από τότε οι ψαράδες την κράτησαν µαζί τους, γιατί άρχισαν να πιάνουν όλο και περισσότερα ψάρια”.

Απάντηση Αρετές περίληψης: α. Η περίληψη περιέχει το νοηµατικό κέντρο και τις κυριότερες ιδέες της διήγησης. β. Το είδος των συνδέσµων είναι κατάλληλο για την εσωτερική σύνδεση του κειµένου (περίληψη). γ. Τηρείται η χρονική σειρά: αυτό που αναφέρεται στο παρελθόν ή στο µέλλον από το συγγραφέα ακολουθείται και στην περίληψη. Αδυναµίες περίληψης: ∆εν έχει τηρηθεί το όριο των λέξεων.



3. Να βρείτε ένα µύθο του Αισώπου, όπου πρωταγωνιστούν ζώα. • ∆ιαβάστε τον προσεκτικά και σηµειώστε τη δοµή του, τα µέρη του, όπως παρουσιάζονται στο σχήµα που σας δίνεται στη θεωρία παραπάνω.

Απάντηση Ένα µεσηµέρι ήταν µια αλεπού που πεινούσε πολύ. Έφτασε λοιπόν σε ένα αµπέλι και λιγουρευόταν τα σταφύλια. Άρχισε τότε να πηδάει, προσπαθώντας να τα πιάσει. Κάποια στιγµή, κουρασµένη απ’ τις προσπάθειες αποφασίζει να τα παρατήσει µε τη δικαιολογία ότι τα σταφύλια ήταν άγουρα και δεν άξιζε τον κόπο. ∆ΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Τόπος: ένα αµπέλι Χρόνος: κάποιο µεσηµέρι Πρόσωπα: µια αλεπού Το πρόβληµα: ψάχνει τρόπο να φτάσει τα σταφύλια. Η δράση - Τα αποτελέσµατα: Προσπαθεί αλλά αδυνατεί να τα φτάσει. Αναποτελεσµατικές οι προσπάθειές της. Η λύση - ηθικό δίδαγµα: Η αλεπού εγκαταλείπει τον αγώνα, µε τη δικαιολογία ότι τα σταφύλια ήταν άγουρα και δεν την ενδιαφέρει να τα φτάσει. “Όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεµαστάρια”.


111

Γ2 Είδη αφήγησης Αφηγηµατικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους Είδη αφήγησης

Ο σκοπός κάθε είδους

Λογοτεχνική αφήγηση

Υπηρετεί τους στόχους της λογοτεχνίας

Ιστορική αφήγηση

Υπηρετεί τους µορφωτικούς στόχους της ιστορίας

∆ηµοσιογραφική είδηση

Ενηµέρωση κοινού

Ηµερολόγιο

Προσωπικές µνήµες

Αυτοβιογραφικό σηµείωµα

Παρουσίαση βιογραφούµενου προσώπου

Υπηρεσιακή αναφορά

Υπεύθυνη πληροφόρηση

Μαρτυρική κατάθεση

Υποβοήθηση της δικαιοσύνης

Γενικότερα, οι αφηγήσεις διακρίνονται: α) στις αφηγήσεις πραγµατικών γεγονότων (ιστοριογραφία, βιογραφία, ηµερολόγιο, αποµνηµονεύµατα, υπηρεσιακή αναφορά, επιστολή) και β) στις αφηγήσεις πλασµατικών γεγονότων (λογοτεχνία). Η µυθιστορηµατική βιογραφία και το ιστορικό µυθιστόρηµα είναι µεικτά είδη.


112


Μελετήστε προσεκτικά τα κείµενα 7 και 8 και απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: • Παρουσιάζουν γεγονότα πραγµατικά ή φανταστικά (που µοιάζουν δηλαδή µε παραµύθι); • Σε ποιους χρόνους βρίσκονται κυρίως τα ρήµατα του κειµένου 7; • Για ποιο λόγο;


Απάντηση • Το κείµενο 7 παρουσιάζει πραγµατικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα στις 21 και 22 ∆εκεµβρίου 1987. Το κείµενο 8 ωστόσο, παρουσιάζει φανταστικά γεγονότα. • Τα ρήµατα του κειµένου 7 βρίσκονται σε παρελθοντικούς χρόνους, κυρίως παρατατικό και αόριστο, γιατί η αφήγηση αναφέρεται στο παρελθόν, αφού τα ίδια τα γεγονότα έχουν συµβεί στο παρελθόν.



1. Γράψτε από έναν τίτλο για τα κείµενα 7 και 8 που διαβάσατε.

Απάντηση Κείµενο 7 Τίτλος: Τροχοπέδη οι οικολόγοι για τον αφανισµό της φάλαινας. Κείµενο 8 Τίτλος: Η πάλη του Οδυσσέα µε τα κύµατα.


113

2. Ποια αφήγηση από αυτές (κείµ. 7,8) σας άρεσε περισσότερο; • Για ποιους λόγους; • Αιτιολογήστε την προτίµησή σας σε µια σύντοµη παράγραφο.

Απάντηση ∆εν υπάρχει σωστή απάντηση για αυτή την ερώτηση. Οι µαθητές επιλέγουν όποιο από τα 2 κείµενα θέλουν, ανάλογα µε την κρίση τους. Επιχειρήµατα για το κείµενο 7: α. Προτιµώ πραγµατικές ιστορίες. β. Προτιµώ την αφήγηση σε πεζό λόγο. γ. Μου αρέσουν τα κείµενα που αναφέρονται σε ζώα γενικά και σε ζώα υπό εξαφάνιση. δ. Μου αρέσουν οι ιστορίες που µε κρατούν σε αγωνία µέχρι το τέλος. Επιχειρήµατα για το κείµενο 8: α. Μου αρέσει η αφήγηση σε ποιητικό λόγο, γιατί είναι πιο σύντοµη. β. Μου αρέσει, γιατί έχω αγωνία µήπως πνιγεί και ο Οδυσσέας στην προσπάθειά του να σώσει τους συντρόφους του. γ. Θαυµάζω τον Οδυσσέα για την εξυπνάδα του και µου αρέσει να διαβάζω τις περιπέτειές του.


114

Γ3 Λεξιλόγιο αφηγηµατικών κειµένων


1. Βρείτε και καταγράψτε τα ρήµατα των κειµένων 7 και 8 σε δύο χωριστές στήλες. ∆ιαβάστε προσεκτικά και πείτε ποια από τα ρήµατα αποδίδουν την ένταση της περιπέτειας.

Απάντηση Ρήµατα κειµένου 7: απέκτησε, έβαλε, έδειχναν, δε θα κατάφερνε, να εµποδίσει, απειλούνται, ήταν, έδωσε, να σηκώσουν, άρχισαν, να κινητοποιούνται, έπλεαν, µπλόκαραν, σκέφτηκε, θα ήταν, να διαλύσει, να συνεχίσει, γυρνούσαν, να αφήσουν, να κουνήσει, τολµούσε, να περάσει, να κερδηθεί, ζάλιζαν, κατόρθωναν, εξασφάλιζαν, είχε χορηγηθεί, κράτησε, άλλαζαν, να ανεφοδιαστούν, έπιναν, έτρωγαν, κερδήθηκε, ακύρωνε, εφιστούσε, να σεβαστεί. Ρήµατα κειµένου 8: δεν είχε τελειώσει, έπεσε, ταρακούνησε, βρέθηκε, ξέφυγε, σύντριψε, σφενδονίστηκαν, έµεινε, δεν µπορούσε, να σηκώσει, βάρυναν, είχε φορέσει, ανάβλεψε, φτύνει, κελάρυσε, βγαίνει, θυµάται, έχει αποκάµει, βρήκε, αρπάζεται, δοκίµαζε, να ξεφύγει. Στο κείµενο 7, τα ρήµατα που αποδίδουν ένταση είναι: να κινητοποιούνται, µπλόκαραν, να διαλύσει, να αφήσουν, να κουνήσει, ζάλιζαν, κατόρθωναν. Στο κείµενο 8 τα ρήµατα που αποδίδουν ένταση είναι: έπεσε, ταρακούνησε, ξέφυγε, σύντριψε, σφενδονίστηκαν, δεν µπορούσε, να σηκώσει, βάρυναν, είχε αποκάµει, αρπάζεται, να ξεφύγει. σχολ. βιβλ. σ. 50

2. Βρείτε στο κείµενο 7 τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων και τις αιτιολογικές σχέσεις µεταξύ τους.

Απάντηση Λέξεις - φράσεις που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων είναι: µόλις, µόλις, το πρωί της 21ης ∆εκεµβρίου, ενώ, στις 22 ∆εκεµβρίου. Λέξεις - φράσεις που δείχνουν τις αιτιολογικές σχέσεις µεταξύ τους: γιατί, έτσι.


115

Γ4 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου



1. Αν ξέρετε κάποια ιστορία που να δείχνει τέτοια σχέση ανθρώπου - ζώου, παρόµοια µε αυτή του εισαγωγικού κειµένου, αφηγηθείτε τη στην τάξη.

Απάντηση Θα σας διηγηθώ µια ιστορία που άκουσα από τη γιαγιά µου, η οποία είχε συµβεί πριν αρκετά χρόνια στο χωριό. Ήταν ένα ηλικιωµένο ζευγάρι που ζούσε αρµονικά και αγαπηµένα και όταν ο παππούς πέθανε, η γιαγιά έπεσε σε µεγάλη µελαγχολία. Τα παιδιά της προκειµένου να της µετριάσουν τη µοναξιά, της έκαναν δώρο ένα σκυλάκι. Το σκυλάκι και η γιαγιά έγιναν αχώριστοι. Ξύπναγαν µαζί, έτρωγαν µαζί, πήγαιναν βόλτες µαζί, ξάπλωναν µαζί, ώσπου κάποια στιγµή µετά από πολλά χρόνια η γιαγιά έφυγε από τη ζωή. Τότε το σκυλάκι της για ένα µεγάλο διάστηµα κάθονταν έξω από την πόρτα της λυπηµένο, έπαψε να έχει διάθεση για φαγητό και µια µέρα δεν επέστρεψε ποτέ. σχολ. βιβλ. σ. 51

2. Αφηγηθείτε στους συµµαθητές σας ένα περιστατικό από µια εκδροµή στη φύση που σας έχει εντυπωσιάσει. • Προσέξτε τη δοµή της αφήγησής σας, όπως και τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις που θα χρησιµοποιήσετε.

Απάντηση Η σειρά την οποία θα ακολουθήσω για να αφηγηθώ ένα περιστατικό που µου έκανε εντύπωση σε µια εκδροµή στη φύση, είναι η εξής: ∆ΟΜΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Πρόλογος - Τόπος και χρόνος που έλαβε χώρα η εκδροµή - Πρόσωπα που συµµετέχουν στην αφήγηση - Περιστατικό που µου έκανε εντύπωση


116 Κυρίως θέµα - Τα γεγονότα µε χρονολογική σειρά. - Τα συναισθήµατα των προσώπων για το περιστατικό. - Τα προσωπικά µου συναισθήµατα. - Τις αιτίες που προκάλεσαν το περιστατικό. Επίλογος - Η εντύπωση που µου άφησε το περιστατικό

Συνδετικές λέξεις ή φράσεις που µπορώ να χρησιµοποιήσω είναι: αρχικά, έπειτα, στη συνέχεια, καθώς, µόλις, τελικά κ.ά. σχολ. βιβλ. σ. 51

3. Σας άρεσε η αφήγηση που ακούσατε από το συµµαθητή σας; • Ποια στοιχεία της σας άρεσαν περισσότερο; • Ποιες θεωρείτε αδυναµίες της αφήγησης αυτής;

Απάντηση Θετικά στοιχεία για ένα κείµενο θεωρούνται τα εξής: α. Χρονολογική σειρά στην αφήγηση των γεγονότων. β. Πρωτότυπες ιδέες. γ. Χρήση συνδετικών λέξεων και φράσεων. δ. Πλούσιο λεξιλόγιο. ε. Ζωντάνια και παραστατικότητα στην αφήγηση. Αδυναµία µιας αφήγησης, θεωρούνται οι εξής: α. Παράθεση γεγονότων µε λανθασµένη χρονολογική σειρά. β. Κοινότυπες ιδέες. γ. Απουσία ή λανθασµένη επιλογή συνδετικών λέξεων ή φράσεων. δ. Φτωχό λεξιλόγιο. ε. Απλή καταγραφή γεγονότων που δεν προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. στ. ∆εν ακολουθήθηκε σχεδιάγραµµα για τη δηµιουργία του κειµένου και τα µέρη της αφήγησης δεν είχαν σωστή έκταση (π.χ. µεγάλος πρόλογος).


117

4. ∆είτε προσεκτικά την εικονογραφηµένη ιστορία του Quino στη διπλανή εικόνα. Μπορείτε να αφηγηθείτε µε λόγια όσα δείχνουν οι εικόνες;

Απάντηση Ένας βοσκός βόσκει τα πρόβατά του (εικόνα 1), όταν ξαφνικά βλέπει ένα τούβλο. Αφού το παίρνει στα χέρια του (εικόνα 2), σκέφτεται τη ζωή στην πόλη, όπου τα σπίτια είναι πυκνοκατοικηµένα και µαυρισµένα από τη ρύπανση (εικόνα 3). Οργισµένος τότε, πετάει το τούβλο (εικόνα 4) και συνεχίζει να απολαµβάνει την ηρεµία του στη φύση, πηγαίνοντας προς το κοπάδι του (εικόνα 5).



1. Σας δίνεται η αρχή µιας ιστορίας: “Το πλοίο ξεκίνησε, αν και ο καιρός ήταν πολύ κακός. Από την πρώτη στιγµή άρχισα να φοβάµαι. Κοιτούσα γύρω µου...” Συνεχίστε την ιστορία περιγράφοντας ένα φανταστικό επεισόδιο σε φουρτουνιασµένη θάλασσα.

Απάντηση Το πλοίο ξεκίνησε, αν και ο καιρός ήταν πολύ κακός. Από την πρώτη στιγµή άρχισα να φοβάµαι. Κοιτούσα γύρω µου όταν ξαφνικά όλα σκοτείνιασαν. Μαύρα σύννεφα κάλυψαν τον ουρανό και δυνατός αέρας άρχισε να φυσάει. Φοβήθηκα τόσο, που πήγα τρέχοντας στην καµπίνα µου. Από το φινιστρίνι της καµπίνας, έβλεπα πελώρια κύµατα να υψώνονται προς το καράβι και να σκάνε µε δύναµη πάνω του. Κάποια παιδιά από τις διπλανές καµπίνες άρχισαν να κλαίνε δυνατά, ενώ από το κούνηµα έπεσε το ποτήρι µε το νερό που βρισκόταν στο κοµοδίνο της καµπίνας µου. Μετά από αρκετές ώρες έντασης και ταραχής, ο αέρας κόπασε, η θάλασσα γαλήνεψε, ο ουρανός καθάρισε από τα σύννεφα και το πλοίο ξαναβρήκε το βηµατισµό του. Λίγες ώρες απέµεναν ακόµα για την άφιξή µου στο λιµάνι του Πειραιά. Ξάπλωσα τώρα, ήρεµος και απόλαυσα το υπόλοιπο του ταξιδιού. Όταν επιτέλους, πάτησα το πόδι µου στη στεριά ένιωσα ανείπωτη χαρά!



2. Αφηγηθείτε µια δραστηριότητα στη φύση στην οποία συµµετείχατε στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το κείµενό σας θα δηµοσιευτεί στο µαθητικό περιοδικό του σχολείου σας.

Απάντηση ∆ΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ • Τόπος και χρόνος: πότε και που πραγµατοποιήθηκε η συγκεκριµένη δραστηριότητα. • Πρόσωπα: ποιοι συµµετείχαν σε αυτήν. • Σκοπός: Τι στόχο είχε η συγκεκριµένη δραστηριότητα. • Η δράση - Τα αποτελέσµατά της: Πώς έγινε. Ποια αποτελέσµατα είχε. • Λύση - Συναισθήµατα και σκέψεις: Απολογισµός για τη δράση (θετικά και αρνητικά αποτελέσµατα).


119

∆1 Στοιχεία του επιχειρήµατος και µελέτη επιχειρηµάτων

Η επιχειρηµατολογία είναι ο µόνος τρόπος για την οργάνωση της σκέψης και των προτάσεων της παραγράφου, προκειµένου να πειστεί ο αναγνώστης-βαθµολογητής για την ορθότητα των απόψεων που διατυπώνονται. Το επιχείρηµα δεν είναι ανάγκη να αποτελεί αδιάψευστη αλήθεια ή κάποιο αξίωµα, που αποκλείεται να αµφισβητηθεί. Επιχείρηµα είναι κάθε σκέψη-πρόταση, που λογικά στέκει και που είναι έτσι διατυπωµένη, ώστε να µετριάζει ή να αναστέλλει την οποιαδήποτε αµφισβήτηση της ορθότητας της. Πάνω απ' όλα, όµως, είναι και κάθε σκέψη πρόταση που “δένεται” νοηµατικά ή λεκτικά µε την προηγούµενη, ώστε να φαίνεται ως λογική της συνέχεια, ή που “δένεται” νοηµατικά ή λεκτικά µε την επόµενη, ώστε να µοιάζει σαν την αναγκαία προϋπόθεση της. Όταν οι προτάσεις µέσα σε µια παράγραφο “δένονται” µε λογικές σχέσεις, εξασφαλίζεται η λογική συνέχεια του νοήµατος, η αλληλουχία, η ενότητα και η συνοχή των ιδεών και του κειµένου συνολικά. Αν δε συνδεθούν οι προτάσεις µεταξύ τους, αλλά ριχτούν στο χαρτί χωρίς πολλή σκέψη και συνειδητοποίηση του τι γράφεται, τότε είναι σίγουρο πως θα χαθούν πολλές µάχες και στον πόλεµο των εντυπώσεων και στον πόλεµο των βαθµών.


120



1. Αφού διαβάσετε το κείµενο 3, παρουσιάστε τρεις από σας το πρόβληµα στο οποίο αναφέρεται. • Οι υπόλοιποι επισηµάνετε την πιο εύστοχη παρουσίαση, αιτιολογώντας την επιλογή σας.

Απάντηση Το κείµενο 3 αναφέρεται στην αλόγιστη κατανάλωση φυσικών πόρων από το σύγχρονο άνθρωπο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσµα οι επόµενες γενιές να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα της έλλειψης πρώτων υλών. Η βιοµηχανική επανάσταση δηµιούργησε την ανάγκη για µεγαλύτερη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων, όµως ο ορυκτός πλούτος είναι είδος µη ανανεώσιµο. Έτσι αν και φαινοµενικά οι άνθρωποι βελτίωσαν τους όρους διαβίωσής τους όµως δηµιούργησαν νέα προβλήµατα των οποίων η λύση θα βαρύνει τις επόµενες γενιές. Κάποιες προτάσεις του συγγραφέα, στηρίζονται στον περιορισµό της σπατάλης και τη στροφή όλων µας προς την ανακύκλωση των χρησιµοποιηµένων υλικών για την αντιµετώπιση του προβλήµατος. Η πιο εύστοχη παρουσίαση πρέπει να έχει: α. Θεµατικό κέντρο. β. Επιχειρήµατα γ. Προσωπικό ύφος δ. Πλούσιο λεξιλόγιο σχολ. βιβλ. σ. 52

2. Προσέξτε πώς οργανώνει ο συγγραφέας το κείµενό του. α. Τι περιέχει ο πρόλογος-εισαγωγή του κειµένου; • Παρουσίαση του προβλήµατος µόνο ή και προαναγγελία των όσων θα αναλυθούν παρακάτω; • Τι ρόλο παίζουν οι ερωτήσεις που θέτει ο συγγραφέας; β. Εξηγήστε µε βάση την 4η και 5η παράγραφο πώς µετά τη βιοµηχανική επανάσταση άρχισε η µεγάλη παραγωγή προϊόντων. • Ποια στοιχεία-παραδείγµατα αναφέρονται στο κείµενο; γ. Ποιες συνδετικές λέξεις και φράσεις χρησιµοποιεί ο συγγραφέας τόσο µεταξύ των προτάσεων όσο και µεταξύ των παραγράφων;


121

Απάντηση α. Στον πρόλογο, παρουσιάζεται το πρόβληµα (αλόγιστη κατανάλωση φυσικών πόρων). Ταυτόχρονα, θίγονται τα ακόλουθα προβλήµατα (πώς φτάσαµε στο σηµείο αυτό, τι µπορούµε και πρέπει να κάνουµε). Τα ερωτήµατα που θέτει ο συγγραφέας είναι ρητορικά, και λειτουργούν ως επιχειρήµατα. β. Μετά τη βιοµηχανική επανάσταση, ο άνθρωπος είχε τη δυνατότητα να παράγει καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα σε σχέση µε το παρελθόν. Τα παραδείγµατα που αναφέρονται στο κείµενο είναι τα εξής: 1. Οι άνθρωποι ανακάλυψαν τον ατµό και κατασκεύασαν ατµοµηχανές. 2. Ανακάλυψαν τον ηλεκτρισµό και κατασκεύασαν ηλεκτρικές µηχανές. 3. Οι µηχανές είχαν µεγαλύτερη δύναµη από τα ζώα. γ. Οι συνδετικές λέξεις και φράσεις που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας µεταξύ προτάσεων και παραγράφων είναι οι εξής: λοιπόν, όµως, επιπλέον, αρχικά, βεβαίως, αλλά.



1. Μετά την προηγούµενη συζήτηση, καταγράψτε σε 3-4 γραµµές το σύγχρονο κοινωνικό πρόβληµα µε το οποίο ασχολείται ο συγγραφέας στο κείµενό του.

Απάντηση Το σύγχρονο κοινωνικό πρόβληµα µε το οποίο ασχολείται ο συγγραφέας είναι η άσκοπη σπατάλη των φυσικών πόρων και οι συνακόλουθες επιπτώσεις της. σχολ. βιβλ. σ. 52

2. Γράψτε πλαγιότιτλους σε όλες τις παραγράφους του κειµένου.

Απάντηση 1η παράγραφος: Το πρόβληµα. 2η παράγραφος: Θέµατα που θα αναλυθούν. 3η παράγραφος: Αναφορά στο παρελθόν.


122 4η 5η 6η 7η

παράγραφος: Εµφάνιση του προβλήµατος µετά τη βιοµηχανική επανάσταση. παράγραφος: Αλόγιστη χρήση µετάλλων και ενέργειας. παράγραφος: Προτάσεις συγγραφέα για τη βελτίωση της ζωής µας. παράγραφος: Το χρέος των νέων.


3. Με βάση τα προηγούµενα ερωτήµατα, συµπληρώστε το διάγραµµα του κειµένου που ακολουθεί επιλέγοντας φράσεις-κλειδιά από το κείµενο.

Απάντηση Α΄ ΠΡΟΛΟΓΟΣ - Παρουσίαση προβλήµατος: α. Οι σηµερινοί άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς από τους φυσικούς πόρους. β. Πώς θα ζήσουν οι επόµενες γενιές ανθρώπων; γ. Ποια θα είναι η ποιότητα στη ζωή µας, αν καταστρέψουµε το φυσικό µας περιβάλλον; - Προαναγγελία θεµάτων που θα αναλυθούν: α. Πώς φτάσαµε σ’ αυτό το σηµείο; β. Τι µπορούµε και τι πρέπει να κάνουµε; γ. Γιατί αργούµε να πάρουµε τα κατάλληλα µέτρα; Β΄ ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ 1. Αναφορά στο παρελθόν - αιτιολόγηση: α. Για χιλιάδες χρόνια ... ζούσαν φτωχικά. β. Καταναλώνουν λίγα πράγµατα ... φυσικό περιβάλλον. 2. Μετά τη βιοµηχανική επανάσταση: α. Οι µηχανές µπορούσαν να φτιάξουν καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα, χρησιµοποιώντας όµως µη ανανεώσιµους ορυκτούς φυσικούς πόρους. β. Οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας εγκαταλείφθηκαν, επειδή ήταν απαραίτητη η κατάλληλη τεχνογνωσία για την υλοποίησή τους.


123

3. Τί πρέπει να κάνουµε και πώς: α. Να περιορίσουµε τη σπατάλη και να καταναλώνουµε µόνο όσα προϊόντα έχουµε πραγµατικά ανάγκη. β. Να ανακυκλώνουµε όσα περισσότερα µπορούν να ανακυκλωθούν. Γ΄ ΕΠΙΛΟΓΟΣ α. Η ζωή µας µπορεί να γίνει καλύτερη. β. Ανάγκη δραστηριοποίησης των νέων. σχολ. βιβλ. σ. 52

4. Ο συγγραφέας έδωσε το κείµενο 3 να δηµοσιευτεί σε γνωστό οικολογικό περιοδικό, συνοδευόµενο από την παρακάτω περίληψη: “Το κείµενο αναφέρεται στη µεγάλη κατανάλωση φυσικών πόρων σήµερα, η οποία βλάπτει το φυσικό περιβάλλον και επιβάλλει τη λήψη άµεσων µέτρων. Πιο συγκεκριµένα, στην αρχή παρουσιάζεται η κατάσταση στο παρελθόν, όταν οι άνθρωποι ζούσαν κοντά στη φύση και χρησιµοποιούσαν µόνο ανανεώσιµους φυσικούς πόρους. Μετά τη βιοµηχανική επανάσταση όµως και την εγκατάσταση σε µεγάλες πόλεις, ανακαλύφτηκαν ποικίλες µηχανές γρήγορης παραγωγής προϊόντων, ιδρύθηκαν εργοστάσια και φτιάχτηκαν λιπάσµατα και φυτοφάρµακα για αύξηση των αγροτικών προϊόντων. Τότε η βιοµηχανία στράφηκε στους ορυκτούς πόρους, που δίνουν εύκολη και φτηνή ενέργεια, και εγκατέλειψε τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, που δίνουν λιγότερη ενέργεια. Το κείµενο ολοκληρώνεται µε την παρουσίαση προτάσεων για περιορισµό της σπατάλης πόρων, την ανακύκλωση και τη χρήση περισσότερων ανανεώσιµων φυσικών πόρων”. • Προσέξτε στην περίληψη αυτή την εισαγωγή και τους τρόπους µε τους οποίους το κείµενο αποκτά συνοχή.

Απάντηση Από την αρχή της περίληψης εντοπίζεται το θεµατικό κέντρο. Στη συνέχεια, δίνονται οι βασικότερες πληροφορίες του κειµένου. Επίσης, χρησιµοποιούνται οι κατάλληλες συνδετικές λέξεις και φράσεις: όµως, τότε, πιο συγκεκριµένα, το κείµενο ολοκληρώνεται.




1. Υποθέστε ότι είστε ο αρχηγός των Ινδιάνων και απευθύνεστε στον πρόεδρο της Αµερικής (Η.Π.Α). Με ποια επιχειρήµατα, τα οποία υπάρχουν στο κείµενο 9, θα αρνιόσαστε την παραχώρηση-πώληση της γης σας; • Προσέξτε το είδος-προσανατολισµό των επιχειρηµάτων αυτών.

Απάντηση Τα επιχειρήµατα που θα χρησιµοποιούσα για να αρνηθώ την παραχώρηση - πώληση της γης είναι: - Μη ζητάτε να αγοράσετε τη γη µας η οποία δεν µας ανήκει. - Η γη µας είναι ιερή και δεν µεταβιβάζεται σε κανέναν. - Οι λευκοί δεν καταλαβαίνουν το πως νιώθουµε για τη γή µας ούτε µπορούν να κατανοήσουν τα συναισθήµατά µας.. - Οι λευκοί έχουν άλλη νοοτροπία και στάση ζωής. Έχουν τεθεί να παίρνουν ότι τους χρειάζεται χωρίς να υπολογίζουν το κόστος. - Η γη δεν έχει -για τους λευκούς- την ίδια σηµασία που έχει για µας. Τη βλέπουν σαν εχθρό που πρέπει να τον κατακτήσουν. • Τα επιχειρήµατα που επιστρατεύει ο αρχηγός έχουν έντονο το στοιχείο της συναισθηµατικής φόρτισης. Γι’ αυτό προσπαθεί να αισθητοποιήσει το συναίσθηµα περιγράφοντας τις οµορφιές του φυσικού τοπίου της χώρας του. σχολ. βιβλ. σ. 54

2. Κάποιοι συµµαθητές σας παρατηρούν το σκίτσο µε τη Μαφάλντα, αλλά δυσκολεύονται να κατανοήσουν την τελευταία εικόνα. Μπορείτε να τους εξηγήσετε τι εννοεί η Μαφάλντα ότι “εδώ το µειοδοτικό διαγωνισµό τον κέρδισε άλλος”;

Απάντηση Η Μαφάλντα µε την παρατήρησή της “εδώ το µειοδοτικό διαγωνισµό τον κέρδισε άλλος” εκφράζει την απογοήτευση και την αγανάκτηση της για την εικόνα της πόλης που έχει µπροστά της. Γιατί η Μαφάλντα ξέρει ότι είναι υποχρεωµένη να ζει σ’ αυτή την απάνθρωπη πόλη και µε το παιδικό της µυαλουδάκι πιστεύει ότι όλα τα ανθρώπινα δηµιουργήµατα είναι το αποτέλεσµα κάποιου µειοδοτικού διαγωνισµού. Ενώ αντίθετα πιστεύει ότι το τοπίο που περιγράφει η µητέρα της είναι δηµιούργηµα του καλού Θεού.


125

3. Με βάση όσα διαβάσατε στο κείµενο 11, προσπαθήστε να πείσετε τους γονείς σας να µην επιλέξουν το αυτοκίνητο για τις µετακινήσεις τους, αλλά ένα µέσο µαζικής µεταφοράς.

Απάντηση Κρίνεται σκόπιµο να αντιληφθείτε ότι επιβάλλεται να αποφεύγονται οι µετακινήσεις µε αυτοκίνητο και να επιλέγονται οι µετακινήσεις µε τα µέσα µαζικής µεταφοράς. Άλλωστε όπως έδειξε µια ευρωπαϊκή έρευνα, το περιβαλλοντικό κόστος των συµβατικών αυτοκινήτων είναι κατά πολύ µεγαλύτερο σε σχέση µε το κόστος των µέσων µαζικής µεταφοράς, το οποίο είναι συγκριτικά ελάχιστο. Επιπλέον όφελος, εκτός του οικοµοµικού, είναι και ο περιορισµός του άγχους για του που και πως θα βρούµε χώρους στάθµευσης. Πρέπει να ξέρετε ότι όσο περισσότερα αυτοκίνητα µετακινούνται στην περιοχή της πρωτεύουσας τόσο µεγαλύτερη και η ρύπανση της ατµόσφαιρας µε τις συνακόλουθες επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισµό. Αυτός νοµίζω ότι είναι και ο σοβαρότερος από τους λόγους για τον οποίο αξίζει να αποχωριστείτε το ιδιωτικό σας αυτοκίνητο για τις µετακινήσεις σας στην πόλη και να επιλέξετε τα µέσα µαζικής µεταφοράς. σχολ. βιβλ. σ. 54

4. Επισκέπτεστε ένα κατάστηµα τροφίµων για να αγοράσετε αναψυκτικά και νερό. Ο πωλητής σάς δίνει τα προϊόντα σε πλαστικά κουτιά ή αλουµινένια. Εξηγήστε του γιατί προτιµάτε τις επιστρεφόµενες συσκευασίες από αυτές της µιας χρήσης. • Μπορείτε, αν θέλετε, να υποδυθεί κάποιος από εσάς το ρόλο του πωλητή κι ένας άλλος το ρόλο του αγοραστή.

Απάντηση Θα ζητούσα από τον πωλητή να µου δώσει το προϊόν που επιθυµώ σε επιστρεφόµενη συσκευασία. Γιατί οι επιστρεφόµενες συσκευασίες έχουν τη δυνατότητα της ανακύκλωσης. Θα του εξηγούσα λοιπόν ότι αυτό σηµαίνει πως περιορίζεται η σπατάλη να πετάµε αντικείµενα τα οποία κατασκευάζονται µε πρώτες ύλες οι οποίες δεν ανανεώνονται. Τέλος θα προσπαθούσα να τον ευαισθητοποιήσω πείθοντάς τον ότι και αυτός θα µπορούσε να βοηθήσει εάν προτιµούσε να έχει στο κατάστηµά του προϊόντα σε επιστρεφόµενες συσκευασίες.


126



1. Υποθέστε ότι ως πρόεδρος των ΗΠΑ απαντάτε στα επιχειρήµατα του αρχηγού των Ινδιάνων. Γράψτε µία παράγραφο (60 -70 λέξεις) µε επιχειρήµατα που θα “απαντούν” στις σκέψεις του Ινδιάνου αρχηγού.

Απάντηση Αγαπητέ φίλαρχε, διάβασα µε προσοχή την επιστολή σας και κατανοώ τη µεγάλυ αγάπη που τρέφετε για τον τόπο σας. Όµως πρέπει να πιστέψετε ότι ενδιαφερόµαστε για την ανάπτυξη της περιοχής σας. Με τη δική σας συγκατάθεση θα εκµεταλλευτούµε το φυσικό πλούτο της περιοχής προς όφελος των κατοίκων της. Ευελπιστώντας ότι µια δεύτερη σκέψη θα προωθήσει τη συνεργασία µας. Με εκτίµηση Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. σχολ. βιβλ. σ. 55

2. Παρατηρώντας τις τέσσερις εικόνες του κειµένου 10, καταγράψτε πόσα και ποια επιχειρήµατα χρησιµοποιεί η µητέρα της Μαφάλντα.

Απάντηση Η µητέρα της Μαφάλντα χρησιµοποιεί τα εξής επιχειρήµατα: α. Το µέρος που θα πάνε διακοπές έχει καταπληκτικές λίµνες, µε βουνά και δάση. β. Όλες οι οµορφιές είναι δηµιουργήµατα του Θεούλη. σχολ. βιβλ. σ. 55

3. Γράψτε µια παράγραφο (70 - 80 λέξεις) µε την παρακάτω θεµατική πρόταση. Στην ανάπτυξη (λεπτοµέρειες) χρησιµοποιήστε στοιχεία και από το κείµενο 11. Θεµατική πρόταση: Ποιο µεταφορικό µέσο συµφέρει να χρησιµοποιήσω για να µη βλάπτεται το περιβάλλον;


127

Απάντηση Το µεταφορικό µέσο, το οποίο συµφέρει να χρησιµοποιήσω για να µη βλάπτεται το περιβάλλον είναι το τρόλεϊ, το οποίο έχει µηδενικό περιβαλλοντικό κόστος. Με πολύ χαµηλό κόστος για το περιβάλλον, είναι επίσης το µετρό και το πετρελαιοκίνητο λεωφορείο. Τα µεταφορικά µέσα πρέπει να χρησιµοποιούνται ανεξαίρετως από όλους, όχι µόνο γιατί είναι φιλικά προς το περιβάλλον, αλλά και γιατί είναι πιο οικονοµικά σε χρήµατα αλλά και σε χρόνο. σχολ. βιβλ. σ. 55

4. Γράψτε µία παράγραφο (80 λέξεις) στην οποία θα εξηγείτε στους γονείς σας γιατί πρέπει να αγοράζουν ποτά, αναψυκτικά κτλ. σε γυάλινη συσκευασία.

Απάντηση Τα προϊόντα που βρίσκονται σε γυάλινη συσκευασία πρέπει να προτιµώνται από όλους µας για το λόγο ότι είναι ανακυκλώσιµα. Μετά τη χρήση τους, επιστρέφονται και ξαναχρησιµοποιούνται. Έτσι, αποφεύγουµε τη σπατάλη και εξοικονοµούµε τεράστιες ποσότητες µη ανανεώσιµων φυσικών πόρων. Καλό θα ήταν λοιπόν, να στραφούµε όλοι προς αυτή την κατεύθυνση, γιατί αλλιώς η ίδια η φύση θα µας εκδικηθεί.


128

∆2 Λεξιλόγιο επιχειρηµατολογίας


1. Εντοπίστε και καταγράψτε λέξεις και φράσεις που χρησιµοποιούνται στα παραπάνω κείµενα επιχειρηµάτων για τη σύνδεση των προτάσεων και των παραγράφων.

Απάντηση Οι λέξεις που χρησιµοποιούνται για τη σύνδεση προτάσεων και παραγράφων είναι: επιπλέον, λοιπόν, είναι χρήσιµο, όµως, αρχικά, βεβαίως, αλλά, πιο συγκεκριµένα, τότε, ωστόσο, ακολουθούν. σχολ. βιβλ. σ. 55

2. Συνεχίστε τη συλλογή λεξιλογίου, όπως στην προηγούµενη ενότητα.

Απάντηση Γενικό λεξιλόγιο για τη φύση

Ειδικό λεξιλόγιο για φυσικούς πόρους - ενέργεια

χαµηλοί λόφοι, τοπίο, γη, ουρανός,

εξαντλώ, ρυπαίνω, φυσικό περιβάλλον, ανακυκλώνω,

γραφικός, παραλία, πευκοβελόνα,

ανανεώσιµοι πόροι, παραγωγή, µέταλλα, ανανεώσιµες

αµµουδιά, ακρογιαλιά, δάσος,

πηγές ενέργειας, µεταλλικά κουτιά, γυάλινα µπουκάλια,

καράβια, άγριος, νησί, πυκνή βλά-

χάρτινα είδη, πετρελαιοκίνητος, βενζινοκίνητος,

στηση, πλούσιος πευκώνας, λίµνη,

καταλυτικό, υγραέριο.

βουνό, αχτίδες του ήλιου, φυλλωσιές των δέντρων, κυµατόβρεχτος, βοτσαλωτός, ζουζούνι, έρηµος.


129

∆3 ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου



1. Μιλώντας προς τους συµµαθητές σας προτείνετέ τους τρόπους περιορισµού της σπατάλης προϊόντων, ανακύκλωσης υλικών και χρησιµοποίησης ανανεώσιµων φυσικών πόρων, µετατρέποντας σε αποφαντικές ερωτηµατικές προτάσεις που βρίσκονται στο τέλος του κειµένου 3.

Απάντηση Αγαπηµένοι µου συµµαθητές, καλό θα ήταν να βοηθήσουµε όλοι µας ώστε να περιοριστεί η σπατάλη προϊόντων, τα οποία φτιάχονται από µη ανανεώσιµους φυσικούς πόρους. Έχω λοιπόν να προτείνω τα εξής: α. Πρέπει να καταναλώνουµε µόνο όσα προϊόντα έχουµε πραγµατική ανάγκη. ∆εν πρέπει να επηρεαζόµαστε από τις διαφηµίσεις ή από το τι κάνουν οι άλλοι. Επίσης, ας µην αγοράζουµε πράγµατα που δεν τα χρειαζόµαστε ή ας µην πετάµε εκείνα που µπορούµε να χρησιµοποιούµε για αρκετό καιρό ακόµα. β. Πρέπει να ανακυκλώνουµε όσα υλικά γίνεται και κυρίως τα µέταλλα που τα παίρνουµε από µη ανανεώσιµους φυσικούς πόρους. Καλό θα ήταν να µην πετάµε τα µεταλλικά κουτιά, τα γυάλινα µπουκάλια, τα χάρτινα είδη, αλλά να τα επιστρέφουµε για να ξαναχρησιµοποιηθούν. Θα ήταν επίσης ωφέλιµο, να φτιάχνουµε όλα τα προϊόντα έτσι, ώστε όλα τα υλικά τους να µπορούν να ανακυκλωθούν. Μετά από αυτά, ελπίζω όλοι να συνεισφέρουµε ώστε να ζούµε σε µια πιο καθαρή πόλη. Ας πούµε “ ΟΧΙ ” λοιπόν, σε οτιδήποτε βλάπτει το φυσικό περιβάλλον! σχολ. βιβλ. σ. 55

2. Σε ποιο συµπέρασµα-πρόβλεψη για το µέλλον βλέπετε να καταλήγει ο συγγραφέας; • Συµµερίζεστε την αισιοδοξία του για το µέλλον ή όχι; • Υποθέστε ότι απαντάτε στον καθηγητή σας, να έχει ανάλογες απόψεις µε αυτές του κειµένου.

Απάντηση Ο συγγραφέας ολοκληρώνει το κείµενο του µε αισιοδοξία. Ελπίζει ότι η ζωή µας µπορεί να βελτιωθεί αρκεί οι νέοι άνθρωποι να αποκτήσουν συναίσθηση των κινδύνων που τους απειλούν και να λάβουν δραστικά µέτρα. Λογικό είναι βέβαια, όλοι να µη συµφωνούν ότι όλα έχουν πάρει ένα δρόµο που δεν έχει επιστροφή. Άλλωστε ζούµε σε µια εποχή που το ατοµικό συµφέρον είναι πάνω από το κοινό. Εποµένως, όλα συγκλίνουν στο ότι είναι ανέλπιδο να εµποδιστεί η χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας.




Στην περιοχή σας οργανώνεται από το ∆ήµο και διάφορες οικολογικές οµάδες µια εκστρατεία διαφώτισης των πολιτών για τη µείωση της ρύπανσης και των σκουπιδιών. Η τάξη σας ανέλαβε να γράψει ένα κείµενο τεσσάρων παραγράφων, το οποίο θα απευθύνεται στους µεγαλύτερους συµπολίτες σας. Αφού περιγράψετε την κατάσταση, να τους προτείνετε τρόπους µε τους οποίους θα βοηθήσουν να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα της ρύπανσης και των σκουπιδίων στην πόλη σας.

Απάντηση ∆ΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1η παράγραφος: Το πρόβληµα - θέµα (η περιβαλλοντική ρύπανση). • καυσαέρια, ηχορύπανση, λύµατα στη θάλασσα, σπουπίδια κ.ά. 2η παράγραφος: Οι επιπτώσεις από την περιβαλλοντική ρύπανση. • δυσοσµία στην περιοχή, κίνδυνος για τη δηµόσια υγεία, έξαρση αλλεργιών και αναπνευστικών προβληµάτων. 3η και 4η παράγραφος: Τρόποι αντιµετώπισης του προβλήµατος. • Στροφή προς την ανακύκλωση - τα ανακυκλώσιµα υλικά να τοποθετούνται σε ειδικούς κάδους. • Εθελοντική προσφορά όλων για τον καθαρισµό θαλασσών, ακτών κ.ά. • Συνειδητή προσπάθεια όλων να ρίχνουµε τα σκουπίδια στους κάδους και όχι σε δηµόσιους χώρους. • Χρήση των µέσων µαζικής µεταφοράς, τα οποία έχουν σχεδόν µηδενικό περιβαλλοντικό κόστος.


131

Πολυτροπικό κείµενο ονοµάζουµε το είδος κειµένου που συνδυάζει τον λόγο µε την εικόνα προκειµένου να επιτύχει πληρέστερη και αποτελεσµατικότερη µετάδοση του µηνύµατος στον αναγνώστη - δέκτη. Η ετυµολογία του επιθέτου πολυτροπικός -ή -ό ανάγεται στο αρχαίο επίθετο πολύτροπος -ή -ό που σηµαίνει αυτόν που µηχανεύεται πολλούς τρόπους, τεχνάσµατα, για να αντιµετωπίσει δυσκολίες π.χ. “Τον άπρα τον πολύτροπον πες µου, θεά ...”.



1. Για ποιους λόγους τα κείµενα αυτά είναι πιο πετυχηµένα µε τις εικόνες που τα συνοδεύουν από ό,τι θα ήταν χωρίς αυτές;

Απάντηση Τα κείµενα είναι πιο πετυχηµένα µε τις εικόνες που τα συνοδεύουν από ό,τι θα ήταν χωρίς αυτές γιατί: α. οι εικόνες κάνουν τα κείµενα πιο ελκυστικά και τραβούν ευκολότερα την προσοχή του αναγνώστη για να τα αγοράσει. β. εµπλουτίζουν και συµπληρώνουν το περιεχόµενο των κειµένων. γ. βοηθούν στην ευαισθητοποίηση και συγκινησιακή φόρτιση του αναγνώστη. σχολ. βιβλ. σ. 57

2. Το κείµενο 12 είναι µια σελίσα του διαδικτύου. Ποιας εταιρείας την ιστοσελίδα επισκεφτήκαµε και βρήκαµε το κείµενο; • Τι είδους εταιρεία είναι αυτή; • Ποιες άλλες πληροφορίες για την εταιρεία αυτή είναι διαθέσιµες στην ίδια ιστοσελίδα;

Απάντηση • Επισκεφτήκαµε την ιστοσελίδα της εταιρείας “Ακτούρος”. • Πρόκειται για µια περιβαλλοντική εταιρεία που στόχο έχει τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος.


132

• Οι άλλες πληροφορίες που είναι διαθέσιµες σε αυτή την ιστοσελίδα είναι διάφορες παραποµπές σε σελίδες, που πληροφορούν για τη δράση της εταιρείας. 3. Ποιο ρόλο παίζει η κεντρική φωτογραφία του κειµένου 12; • Για ποιο λόγο νοµίζετε ότι την έβαλαν οι δηµιουργοί της ισοσελίδας; • Για ποιο λόγο έγραψαν τις λέξεις “λύκος”, “µαζί”, “µέλλον” µε µεγαλύτερα γράµµατα;


Απάντηση • Στην κεντρική φωτογραφία βλέποµε ένα λύκο, ο οποίος τραβάει το βλέµµα του επισκέπτη της ιστοσελίδας. • Οι λέξεις αυτές µε τα µεγαλύτερα γράµµατα προσελκύουν το µάτι του αναγνώστη, ενώ ταυτόχρονα τον ευαισθητοποιούν.



1. Ποιες από τις λειτουργίες της εικόνας, τις οποίες διαβάσατε παραπάνω (Οι πρώτες µου γνώσεις για την πολυτροπικότητα), επιτελεί κάθε εικόνα από αυτές που συνοδεύουν τα κείµενα 12 και 13;

Απάντηση Στο κείµενο 12, η εικόνα του λύκου κάνει το κείµενο πιο ελκυστικό και ενισχύει το µήνυµα που επιδιώκει να µεταφέρει το κείµενο της ιστοσελίδας. Στο κείµενο 13, η εικόνα του χάρτη συµπληρώνει και διασαφηνίζει το νόηµα των λέξεων του κειµένου.


133

2. Βρείτε φωτογραφίες και χάρτη µιας ήσυχης παραλίας από τη µια και ενός πολυσύχναστου τουριστικού θέρετρου από την άλλη. • Γράψτε τα αντίστοιχα κείµενα και φτιάξτε δύο αποσπάσµατα οδηγών διακοπών που να έχουν τη µορφή του κειµένου 13. Τα κείµενά σας θα ενσωµατωθούν σε πόστερ που φτιάχνει η τάξης σας (βλ. ∆ιαθεµατική εργασία στο τέλος της ενότητας).

Απάντηση

Αντίπαρος

Κέρκυρα

134


“Ήσυχες γραφικές ή πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα;” Από περιοδικά, εφηµερίδες, τουριστικούς οδηγούς, λογοτεχνικά έργα, εγκυκλοπαίδειες, το διαδίκτυο, σχολικά βιβλία Ιστορίας και Γεωγραφίας, βρείτε κείµενα και εικόνες, φωτογραφίες και σκίτσα που να αφορούν ήσυχες παραλίες από τη µια και παραθαλάσσια µέρη µε µεγάλη τουριστική κίνηση από την άλλη. Χωριστείτε σε οµάδες: 1η οµάδα: Οργανώστε το υλικό που θα βρείτε, βάλτε τίτλους, προσθέστε σχόλια στις εικόνες, γράψτε τις δικές σας περιγραφές στα τοπία και φτιάξτε ένα πόστερ / µία αφίσα για την τάξη σας. 2η οµάδα: Γράψτε ένα κείµενο 2-3 παραγράφων µε επιχειρήµατα υπέρ των διακοπών σε ήσυχες γραφικές παραλίες και ένα άλλο υπέρ των διακοπών σε πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα. • Στη συνέχεια αξιολογήστε τα κείµενα αυτά, διαλέξτε τα δύο πιο αποτελεσµατικά, µε βάση κριτήρια τα οποία θα συµφωνήσετε µε τον καθηγητή σας, και προσθέστε τα στην αφίσα. 3η οµάδα: Ρωτήστε 100 ανθρώπους από το σχολικό, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό σας περιβάλλον αν προτιµούς διακοπές σε µια ήσυχη γραφική παραλία ή σε ένα πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο. Αποδώστε το αποτέλεσµα σχηµατικά είτε µε ένα ραβδόγραµµα είτε µι µία πίτα είτε µε οποιαδήποτε άλλη µαθηµατική παράσταση θέλετε, αξιοποιώντας γνώσεις και υλικό από το µάθηµα της Πληροφορικής. Εξηγήστε µε ένα σύντοµο συνοδευτικό κείµενο τι παρουσιάζει η παράσταση που θα φτιάξετε και προσθέστε τη στην αφίσα. Μην ξεχάσετε, επίσης, να βάλετε τους δύο οδηγούς διακοπών (Πολυτροπικότητα, ∆ιαβάζω και γράφω, ερώτ.2) που φτιάξατε.


135

Αντίπαρος. Μόλις ένα µίλι δυτικά της Πάρου µε πυκνή σύνδεση µαζί της. Μικρά πλοία και ferry-boats από την Παροικιά και την Πούντα αντίστοιχα εξυπηρετούν από τις 07.00 - 0200 το πανέµορφο νησί καθηµερινά. Μια επίσκεψη στον οικισµό του Αι Γιώργη θα σας συναρπάσει ενώ οι µαγευτικές παραλίες στην περιοχή του Σορού και Απάντηµα θα σας προσφέρουν ξεχωριστές απολαύσεις. Ο Σάλιαγκος, το ∆εσποτικό µε ιστορία 6.000 χρόνων µαζί µε το Κάστρο στο κέντρο του οικισµού µε τα γραφικά πλακόστρωτα δροµάκια του, γοητεύουν τον επισκέπτη. Τέλος, πόλος έλξης του νησιού το πασίγνωστο και επιβλητικό Σπήλαιο της Αντιπάρου που στέκεται επιβλητικά στο πέρασµα του χρόνου στο λόφο του Αη Γιάννη. Χρήσιµα Τηλέφωνα (Πάρου) Λιµεναρχείο: 22840-21240 Αστυνοµία: 22840-23333, 21673 Νοσοκοµείο: 22840-22500 Ολυµπιακή αεροπορία: 22840-21900 KTEΛ Πάρου: 22840-21395.

Αντίπαρος, ένα καλοκαιρινό θέρετρο ιδανικό για γαλήνιες και ήσυχες διακοπές, εγκατεστηµένο στην καρδιά του συµπλέγµατος των Κυκλάδων, σε κοντινή απόσταση από το νησί της Πάρου, είναι 34 km2 και 12,5 km x 5,5 km. Η υψηλότερη κορυφή είναι ο προφήτης Ηλίας (399 µέτρα) στο κέντρο του νησιού. Κυρίως άγονη, η γή του είναι ηφαιστιακής προέλευσης. Σε αρχαίους χρόνους, το νησί ήταν κατάφυτο (εξ'ου και το αρχαίο του όνοµα "Ωλίαρος" που σηµαίνει δασώδες νησί), µια άγνωστη όµως καταστροφή άλλαξε τη µορφολογία του.

136


Προικισµένο µε απόλυτη φυσική οµορφιά, το νησί της Αντιπάρου σφύζει απο χρυσαφένιες αµµουδιές, κρυστάλλινα πεντακάθαρα νερά και κατάφυτα τοπία γεµάτα από κέδρους, που σίγουρα θα αιχµαλωτίσουν τη µατιά, την ψυχή και την καρδιά σας. Πάνω απ' όλα, το συναρπαστικό σπήλαιο της Αντιπάρου που κόβει την ανάσα αποτελεί το πιο ενδιαφέρον φυσικό αξιοθέατο όλου του νησιού.

Το χωριό Αντίπαρος, η οµώνυµη πρωτεύουσα του νησιού, απλώνεται γύρω από το επιβλητικό κάστρο της Αντιπάρου, προσφέροντας µια µοναδική θέα. Οι πλακόστρωτοι δρόµοι, τα ασβεστωµένα στενά, τα λουλουδιασµένα σπίτια και η µεγάλη πλατεία µε τον ευκάλυπτο, συνθέτουν µια απαράµιλλη εικόνα. Οι οικισµοί του Αγίου Γεωργίου και του Σωρού καθώς και τα περιβάλλοντα νησάκια, αξίζουν να τα επισκεφθείτε. Αν φτάσετε στην άκρη του νησιού (20 λεπτά οδήγησης ή µε την τοπική συγκοινωνία) θα βρεθείτε στο χωριό µε µία από τις πιο όµορφες παραλίες του νησιού, στον Αγιο Γεώργιο µε µία υπέροχη θέα στη θάλασσα και το ακατοίκητο νησί ∆εσποτικό σε µικρή απόσταση από το λιµανάκι του χωριού.


137

∆υτικά της Αντιπάρου βρίσκονται τρία µικρά, ακατοίκητα σήµερα, νησιά που παρουσιάζουν µεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: Το ∆εσποτικό, το Τσιµιντήρι και το Στρογγυλό. Η αρχαιολογική σκαπάνη, στο νησάκι ∆εσποτικό, έφερε στο φως τµήµατα ενός αρχαίου ναού των κλασικών χρόνων, ένα αρχαϊκό δωρικό κιονόκρανο, µαρµάρινα τµήµατα κτιριακών συγκροτηµάτων, ειδώλια αλλά και πλήθος από αντικείµενα. Αν και ακατοίκητο στη σύγχρονη εποχή, το ∆εσποτικό γνώρισε ηµέρες δόξας και έντονης ανθρώπινης παρουσίας και συνδέεται στενά µε τον Κυκλαδικό Πολιτισµό και την ιστορική εξέλιξη του Αιγαίου.

Εάν λοιπόν δεν είστε οπαδός του κοσµοπολίτικου τρόπου ζωής των πολυσύχναστων νησιών και αδηµονείτε να περάσετε τις διακοπές σας σε ένα µοναχικό και φιλήσυχο νησί µοναδικής οµορφιάς, επιλέξτε τη µαγευτική Αντίπαρο.

138


Κέρκυρα Η Κέρκυρα είναι το βορειότερο νησί του Ιονίου Πελάγους, βρίσκεται στην είσοδο της Αδριατικής Θάλασσας κοντά στις Ηπειρωτικές ακτές. Τα παράλια της έχουν συνολικό µήκος 217 χλµ. και σχηµατίζουν αρκετούς όρµους και ακρωτήρια. Το έδαφός της είναι κυρίως ορεινό, ιδιαίτερα στο βόρειο τµήµα. Tην αποκαλούν και Κορφού, από τις δύο κορυφές που φαίνονται καθώς πλησιάζει ο επισκέπτης στο νησί. Υψηλότερες κορυφές οι: Παντοκράτορας (914 µ.), Στραβοσκιάδι (849 µ.).

Η πόλη της Κέρκυρας είναι από τις πιο όµορφες πόλεις της Ελλάδας µε έντονο το Βενετσιάνικο στοιχειο, αλλά και πολλές Αγγλικές και Γαλλικές επιρροές όµως και εκτός πόλεως µπορεί να συναντήσει κανείς εξαιρετικές τοποθεσίες. Κατ’ αρχάς επιβάλλεται να επισκεφθεί κανείς το Αχίλλειο, το παλάτι της βασίλισσας Ελισάβετ (Σίσσι), µε το διάσηµο γλυπτό "Αχιλλέας Θνήσκων" και τα υπέροχα έργα τέχνης, όπως τοιχογραφίες και πίνακες.

Στον Πέλεκα θα θαυµάσει κανείς ένα από τα πιο όµορφα ηλιοβασιλέµατα, ενώ στην Παλιοκαστρίτσα θα βρείτε εκτός από τα φηµισµένα υπέροχα καταγάλανα νερά και το βυζαντινό φρούριο Αγγελόκαστρο.


139

Απέραντες παραλίες µε ψιλή ξανθή άµµο και καταπληκτικά νερά µε θέα το απέραντο γαλάζιο του ανοιχτού πελάγους θα συναντήσει κανείς την παραλία του Άη Γόρδη, τη Γλυφάδα, τη λίµνη Κορισσίων, τον Άγιο Γεώργιο των Πάγων, το Μαραθιά, την Κασσιώπη, το Σιδάρι, τη Ρόδα, τη ∆ασιά, φυσικά στην Παλαιοκαστρίτσα και σε άλλες περιοχές.

Αλλά και χωριά στην ενδοχώρα της Κέρκυρας ασκούν µια γοητεία, όπως οι Σιναράδες, ο Άγιος Ματθαίος, οι Βαρυπατάδες, η Κορακιάνα, οι Καρουσάδες, ο Χλωµός, ο Σπαρτύλας, η Λευκίµµη, πνιγµένα µέσα στο πράσινο. Ο Νοµός Κέρκυρας, αποτελείται από το νησί της Κέρκυρας µαζί µε τα νησάκια Παξοί, Αντίπαξοι, Οθωνοί, Μαθράκι και Ερεικούσσα. ∆ήµοι και κοινότητες της περιοχής : ∆. Αγίου Γεωργίου, ∆. Αχιλλείων, Κ. Ερεικούσσης, ∆. Εσπερίων, ∆. Θιναλίου, ∆. Κασσωπαίων, ∆. Κερκυραίων, ∆. Κορισσίων, ∆. Λευκιµµαίων, Κ. Μαθρακίου, ∆. Μελιτειέων, Κ. Οθωνών, ∆. Παλαιοκαστριτών, ∆. Παξών, ∆. Παρελίων, ∆. Φαιάκων Το κείµενο αυτό δηµοσιεύεται υπό την Άδεια Ελεύθερης Τεκµηρίωσης GNU και χρησιµοποιεί περιεχόµενο από το άρθρο "Κέρκυρα" της ελεύθερης εγκυκλοπαίδειας Βικιπαίδεια Στην Βικιπαίδεια βρίσκεται ένας κατάλογος των συντακτών

140


Η πόλη της Κέρκυρας είναι από τις πιο όµορφες πόλεις της Ελλάδας µε έντονο το Βενετσιάνικο στοιχειο, αλλά και πολλές Αγγλικές και Γαλλικές επιρροές. Ίσως το πιο φηµισµένο της αξιοθέατο είναι το νησάκι µπροστά στο Κανόνι, που συνδέεται µε αυτό µέσω µιας µικρής λωρίδας στεριάς , πάνω στο οποίο βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών και το ξακουστό Ποντικονήσι. Πάνω στο µικρό αυτό νησάκι βρίσκεται µια µικρή εκκλησία του Παντοκράτορα, του 11ου ή 12ου αιώνα. Κύρια αξιοθέατα της πόλης είναι: • η µεγάλη πλατεία Σπιανάδα, που είναι η µεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων, • το Παλιό και το Νέο Φρούριο, • το ∆ηµαρχείο ( Θέατρο Σαν Τζιάκοµο ), • το Κανόνι, • το Μον Ρεπό αλλά και τα Μουσεία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Ιστορίας. Επίσης, ο επισκέπτης δεν πρέπει να παραλείψει τα Ανάκτορα Μιχαήλ και Γεωργίου, ένα από τα ωραιότερα ανάκτορα γεωργιανού ρυθµού που άφησε πίσω της η Αγγλοκρατία. ∆ιαθέτει µία από τις καλύτερα οργανωµένες τουριστικές υποδοµές ώστε να προσφέρει στον επισκέπτη άνετη διαµονή. Επιπλέον, στα περισσότερα εστιατόρια ο επισκέπτης µπορεί να δοκιµάσει παραδοσιακά πιάτα της κερκυραϊκής κουζίνας, όπως η πραδοσιακή κερκυραϊκή "παστιτσάδα", το "σοφρίτο", ή το νόστιµο "µπουρδέτο". Τα καντούνια στην παλιά πόλη είναι ό,τι πρέπει για βόλτες και ιδιαίτερα το βράδυ, και φέρνουν στο νου παλιές εποχές.


141

Η πόλη της Κέρκυρας είναι ένα από τα πιο παλιά αστικά κέντρα της Ελλάδας. Πολιούχος της πόλης είναι ο Άγιος Σπυρίδων και ο ναός του αποτελεί έναν από του οµορφότερους και πιο ιδιαίτερους που υπάρχουν. Κάθε χρόνο τον επισκέπτονται χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα µέρη της Ελλάδας αλλά και πλήθος ξένων. Οικισµοί - τοπονύµια: ∆.∆. Κερκυραίων (Κέρκυρα, Γουβιά, Κοντοκάλιον, Κυρά Χρυσικού, Λαζαρέτο (νησί), Ποντικονήσι (νησί), Ποταµός, Πτυχία (νησί), Τεµπλόνιον), ∆.∆. Αλεπούς (Αλεπού), ∆.∆. Εβροπούλων (Εβροπούλοι), ∆.∆. Καναλίου (Κανάλι)

142


ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Υπάρχουν τρία είδη κειµένου: α. περιγραφικό β. αφηγηµατικό γ. επιχειρηµάτων •Η περιγραφή συνδέεται µε το χώρο • Σε ένα κείµενο µπορεί να περιγραφεί ένα τοπίο ένα ζώο ένα πρόσωπο ένα αντικείµενο • Η αφήγηση συνδέεται µε το χρόνο και χαρακτηριστικό της γνώρισµα είναι η χρήση λέξεων ή φράσεων που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων και την αιτιολογική σχέση µεταξύ τους. • Κείµενα επιχηρηµάτων χρησιµοποιούµε για να στηρίξουµε τις θέσεις µας ή να αντικρούσουµε θέσεις άλλων. • Πολυτροπικά ονοµάζονται τα κείµενα που συνδυάζουν κείµενο και εικόνα. • Με την περίληψη αποδίδουµε το βασικό περιεχόµενο ενός κειµένου. • Για να γράψουµε την περίληψη ενός κειµένου: (βάλτε στη σωστή σειρά τα βήµατα που ακολουθούµε) ε. διαβάζουµε προσεκτικά το κείµενο β. εντοπίζουµε το κεντρικό θέµα του κειµένου α. υπογραµµίζουµε τις βασικές λέξεις κάθε παραγράφου δ. γράφουµε πλαγιότιτλους σε κάθε παράγραφο γ. γράφουµε την περίληψη

ΑΓ/Μ3 06 - 07

Τεύχος 3ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 4η Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία µου

Ενότητα 4η Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία µου Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ................................................................. Β΄ Ονοµατική φράση - Επιθετικός προσδιορισµός ................... Γ΄ Κλίση ουσιαστικών και επιθέτων ........................................... ∆΄ Παραγωγή και σύνθεση ........................................................... Ε΄ Στοιχεία που συνοδεύουν τον προφορικό λόγο ..................... ΣΤ΄ Λεξιλόγιο .................................................................................. Ζ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου......................................... ∆ιαθεµατική εργασία...................................................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ........................................................... Μελετήστε τα κείµενα ...................................................................

151 153 167 189 195 197 199 202 204 205

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ............................................ 151 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 151 Β΄ Ονοµατική φράση - Επιθετικός προσδιορισµός ... 153 Β1 Τι είναι η ονοµατική φράση και ποια η λειτουργία της στην πρόταση; Θεωρία ...................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ Β2 Επιθετικός προσδιορισµός Θεωρία ..................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............

Γ΄ Κλίση ουσιαστικών και επιθέτων .................................................................... Γ1 Κλίση ουσιαστικών Θεωρία ............................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Γ2 Κλίση επιθέτων Θεωρία ..................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆΄ Παραγωγή και σύνθεση Θεωρία ....................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Ε΄ Στοιχεία που συνοδεύουν τον προφορικό λόγο ............................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ΣΤ΄ Λεξιλόγιο............................................................................................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Ζ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆ιαθεµατική εργασία ................................................................................................ Ανακεφαλαιωτικός πίνακας .................................................................................... Μελετήστε τα κείµενα ..............................................................................................

153 155 160 161 167 167 172 181 185 189 190 195 195 197 197 199 199 202 204 205

4η Ενότητα: Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία µου

151


1. Πώς τρέφονται τα Ελληνόπουλα σήµερα, σύµφωνα µε το κείµενο;

Απάντηση Σήµερα οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών είναι εκ διαµέτρου αντίθετες µε εκείνες που ήταν στο παρελθόν. Σε πρόσφατη έρευνα διαπιστώθηκε ότι ένα στα δέκα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο. Αιτία η κακή διατροφή. Ένα µεγάλο ποσοστό µαθητών της τάξεως του 56% τρώει καθηµερινά τσιπς, κρουασάν και διάφορες άλλες ανθυγιεινές τροφές. Επίσης τουλάχιστον µία ή δύο φορές την εβδοµάδα, ιδιαίτερα τα αγόρια, τρώνε σε καταστήµατα που έχουν έτοιµο και “γρήγορο” φαγητό. Αν σε όλες αυτές τις κακές διατροφικές συνήθειες συνυπολογίσουµε και την απουσία πρωϊνού από το διαιτολόγιο των νέων εύκολα κατανοούµε πως προκύπτουν τα µεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας στην εφηβική ηλικία. σχολ. βιβλ. σ. 60

2. Τι µπορεί να µας προσφέρει µια σωστή και ισορροπηµένη διατροφή;

Απάντηση Σε όλες τις ηλικίες, αλλά ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εφηβικής ηλικίας, η σωστή και ισορροπηµένη διατροφή περιορίζει αφενός τον κίνδυνο της παχυσαρκίας αφετέρου, σε συνδυασµό µε τη σωστή άθληση, συµβάλλει στην οµαλή σωµατική ανάπτυξη των νέων.


1. Τι θυµίζουν στο συγγραφέα τα γλυκά που του έφερναν ως δώρο στα παιδικά του χρόνια;


152

Απάντηση Μια γλυκιά νοσταλγία για τα παιδικά του χρόνια νιώθει πάντα ο συγγραφέας όταν µπαίνει σε ζαχαροπλαστείο και περιµένοντας τη σειρά του αφήνει το βλέµµα του να πλανιέται στα διάφορα γλυκά. Με συγκίνηση θυµάται τα απογεύµατα της Κυριακής όταν φίλοι και συγγενείς τούς επισκέπτονταν κρατώντας πάντα ένα κουτί γλυκά. Λιχουδιές που τις γεύονταν στη θαλπωρή του σπιτιού ανταλλάσσοντας σκέψεις και κάνοντας όνειρα για το µέλλον. σχολ. βιβλ. σ. 62

2. Όταν ο συγγραφέας µπαίνει σε ζαχαροπλαστείο και περιεργάζεται τα γλυκά, τι φέρνει στο νου του;

Απάντηση Κάθε φορά που ο συγγραφέας µπαίνει σε ζαχαροπλαστείο περιεργάζεται τα γλυκά και έχει την αίσθηση ότι βλέπει εικόνες από τα παιδικά του χρόνια. Ζωντανεύουν οι µνήµες όπου, µορφές χωρίς όνοµα και ηλικία, συγγενείς αλλά και φίλοι που µε τις συζητήσεις και τα καλούδια τους έδιναν χρώµα και νοστιµιά σ’ εκείνα τα κυριακάτικα απογεύµατα.


1. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής;

Απάντηση Η ελληνική παραδοσιακή διατροφή έχει τα ακόλουθα βασικά χαρακτηριστικά: υψηλή κατανάλωση ψωµιού ολικής αλέσεως, ελαιόλαδου, καθώς και µεγάλες ποσότητες από όσπρια και λαχανικά, µέτρια κατανάλωση γάλακτος αλλά µεγάλη τυριού και κατά τι µικρότερη γιαουρτιού. Σε ό,τι αφορά την κατανάλωση κρέατος είναι περιορισµένη, ενώ η κατανάλωση ψαριών είναι συνάρτηση της απόστασης της περιοχής από τη θάλασσα. σχολ. βιβλ. σ. 62

2. Παρατηρώντας την πυραµίδα της διατροφής, προσέξτε ποιες τροφές πρέπει να καταναλώνονται συχνά και ποιες σε αραιά διαστήµατα. • Εσείς ακολουθείτε αυτές τις οδηγίες στη διατροφή σας;


153

Απάντηση Η πυραµίδα της µεσογειακής διατροφής, µας δείχνει ότι πρέπει να καταναλώνουµε: καθηµερινά γαλακτοκοµικά προϊόντα, ελαιόλαδο ως προστιθέµενο λιπίδιο, φρούτα, λαχανικά και τροφές ολικής άλεσης, όπως το ψωµί, τα ζυµαρικά και το µη αποφλοιωµένο ρύζι. Σε εβδοµαδιαία βάση ψάρια, πουλερικά, ελιές, όσπρια, ξηρούς καρπούς, πατάτες, αυγά και γλυκά ενώ πιο αραιά σε µηνιαία βάση κόκκινο κρέας. Σε ό,τι µε αφορά η διατροφή µου είναι κάκιστη. Μου αρέσει να τρώω, αν είναι δυνατόν, κάθε µέρα πατάτες τηγανιτές και µακαρόνια για να συνοδεύσω το κρέας µου το οποίο προτιµώ να είναι µαγειρεµένο κοκκινιστό. Συχνά, όµως, τρώω, εκτός σπιτιού, σε µαγαζιά µε έτοιµα φαγητά µε προτίµηση πάλι το κρέας. Επίσης µου αρέσουν πολύ τα σιροπιαστά γλυκά όπως κανταΐφι, τουλούµπες, µπακλαβάς κ.ά.

Β1 Τι είναι η ονοµατική φράση και ποια η λειτουργία της στην πρόταση;

Όροι της πρότασης. Σε κάθε πρόταση το υποκείµενο είναι το θέµ α της και το ρήµα είναι το σχόλιο (επί του θέµατος).

Γι’ αυτό, ρήµα και υποκείµενο είναι οι κύριοι όροι κάθε πρότασης, δηλ. τα απαραίτητα στοιχεία για τη συντακτική υπόστασή της. Όρος επίσης είναι και το κατηγορούµενο αν υπάρχει.

´¼ñïé ðñïôáóçò

Õðïêåßìåíï ÑÞìá Êáôçãïñïýìåíï (Â) Äåõôåñåýïíôåò: Ïíïìáôéêïß ðñïóäéïñéóìïß Åðéññçìáôéêïß (A) Êýñéïé:


154

Λεκτικό υποσύνολο είναι µια λέξη ή οµάδα από λέξεις, η οποία αποτελεί νοηµατικό συστατικό της πρότασης, αφού αυτές οι λέξεις συνδέονται νοηµατικά µεταξύ τους περισσότερο από όσο συνδέονται µε άλλες λέξεις της ίδιας πρότασης. (Συχνά τα λεκτικά (υπο)σύνολα τα ονοµάζουµε “φράσεις”.) Στην πρόταση χτύπησε την πόρτα µε δύναµη διακρίνουµε τα λεκτικά (υπο)σύνολα χτύπησε, την πόρτα, µε δύναµη. Τέτοια σύνολα µέσα σε µια πρόταση είναι συνήθως τα εξής: άρθρο µε ουσιαστικό ή επίθετο, περιφραστικά ρήµατα, εµπρόθετος προσδιορισµός και άλλες (ονοµατικές ή επιρρηµατικές) περιφράσεις.

Μέρος του υποκειµένου της πρότασης είναι αυτό που έχει ως βασικό του συστατικό το υποκείµενο, επίσης τους προσδιορισµούς τού υποκειµένου και τους προσδιορισµούς των προσδιορισµών του, αν υπάρχουν. Το µικρό παιδί της αδελφής µου µίλησε. Ήρθαν δηµοσιογράφοι της τοπικής εφηµερίδας.

Ρηµατικό µέρος της πρότασης είναι αυτό που έχει ως βασικό του συστατικό το ρήµα, µονολεκτικό ή περιφραστικό, επίσης τους προσδιορισµούς τού ρήµατος και τους προσδιορισµούς των προσδιορισµών του, αν υπάρχουν. Οι γονείς µου µε τιµώρησαν. Ο µαθητής άκουγε προσεχτικά. Ο Κώστας ήρθε από την Αθήνα. Συνήθως, το ρηµατικό µέρος υπερτερεί σε αριθµό λέξεων ως προς το ονοµατικό µέρος, το οποίο συχνά, όταν είναι ευκολονόητο, παραλείπεται.

Ðñüôáóç = [(Õ) + (Ñ)], üðïõ: (Õ) = (õðïê. + ðñïóä. õðïê. + + ðñïóä. ðñïóäéïñéóìþí õðïê.)= ïíïìáôéêü ìÝñïò ðñüôáóçò (Ñ) = (ñÞìá + ðñïóä. ñÞì. + + ðñïóä. ðñïóäéïñéóìþí ôïõ ñçì.)= ñçìáôéêü ìÝñïò ðñüôáóçò


155



Ένας συµµαθητής σας διαβάζει σκόρπιες φράσεις από τα εισαγωγικά κείµενα. 1. Ταιριάξτε τις φράσεις των δύο στηλών για να ενώσετε τις προτάσεις. Στήλη Α 1. Τα παιδιά 2. Οι βάσεις για τη µελλοντική µας υγεία 3. Τα υγιή άτοµα 4. Το Υπουργείο Υγείας

Στήλη Β συνέταξε διατροφικές οδηγίες (κείµ.3) δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό (κείµ.1) µπαίνουν στην ηλικία αυτή (κείµ.1) δε χρειάζονται διατροφικά συµπληρώµατα (κείµ. 3)

Απάντηση 1. 2. 3. 4.

Τα παιδιά δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό (κείµ.1) Οι βάσεις για τη µελλοντική µας υγεία µπαίνουν στην ηλικία αυτή (κείµ.1) Τα υγιή άτοµα δε χρειάζονται διατροφικά συµπληρώµατα (κείµ.3) Το Υπουργείο Υγείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες (κείµ.3)


2. Τι κοινό έχουν οι φράσεις της στήλης Α; • Ποιο µέρος του λόγου βλέπετε να έχει κυρίαρχη θέση στις φράσεις της στήλης Α και ποιο στις φράσεις στη στήλη Β;

Απάντηση Οι φράσεις της στήλης Α ως µέρη του λόγου είναι ουσιαστικά και συνιστούν τις ονοµατικές φράσεις των προτάσεων ενέχουν δε θέση υποκειµένου απαντώντας στο ερώτηµα ποιος, ποια, ποιο. Στη στήλη Β κυρίαρχη θέση στις φράσεις έχουν τα ρήµατα: συνέταξε, συνηθίζουν, µπαίνουν, χρειάζονται.


156

3. Συνεχίστε µιλώντας για τη διατροφή σας: βρείτε µία ανάλογη φράση µε αυτές της στήλης Α και ζητήστε από ένα συµµαθητή σας να τη συµπληρώσει µε µία ανάλογη φράση µε αυτές στη στήλη Β.


Απάντηση Α

Β

1. Η κατανάλωση ψαριών

είναι συνάρτηση της απόστασης από τη θάλασσα.

2. Η παραδοσιακή ελληνική διατροφή

περιλαµβάνει µεγάλες ποσότητες ψωµιού.

3. Το Υπουργείο Παιδείας

συνέταξε διατροφικές οδηγίες.



1. Χωρίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στις ονοµατικές και τις ρηµατικές τους φράσεις (ΟΦ, ΡΦ), όπως στο παράδειγµα: Το ένα στα δέκα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο ΟΦ ΡΦ “Οι µισές φέτες του πορτοκαλιού µες στο σιρόπι επαναφέρουν κάτι από τον ήλιο”. (κείµ. 2) “Οι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα διατροφικό πρότυπο”. (κείµ. 3) “Το 56% των µαθητών τρώει τουλάχιστον µία φορά την ηµέρα τσιπς” (κείµ. 1) “Οι µικροί αφράτοι µπεζέδες, που τρίβονται αµέσως στο στόµα και λιώνουν, κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις µορφές κάποιων προσώπων”. (κείµ. 2) Τι παρατηρείτε για τις ΟΦ που ξεχωρίσατε; • Μπορείτε να βρείτε την κεντρική λέξη (ουσιαστικό) της καθεµιάς από αυτές;

Απάντηση • Οι µισές φέτες του πορτοκαλιού µες στο σιρόπι: ΟΦ επαναφέρουν κάτι από τον ήλιο: ΡΦ (κείµ.2)


157

• Οι οδηγίες αυτές: ΟΦ αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα διατροφικό πρότυπο: ΡΦ (κείµ.3) • Το 56% των µαθητών: ΟΦ τρώει τουλάχιστον µία φορά την ηµέρα τσιπς: ΡΦ (κείµ.1) • Οι µικροί αφράτοι µπεζέδες, που τρίβονται αµέσως στο στόµα και λιώνουν: ΟΦ κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις µορφές κάποιων προσώπων: ΡΦ (κείµ.2) Οι ονοµατικές φράσεις που ξεχωρίσαµε έχουν ως κεντρική λέξη ένα ουσιαστικό ή και κάποιο µέρος του λόγου που λειτουργεί ως συµπλήρωµα ή προσδιορίζει το ουσιαστικό. Η κεντρική λέξη της καθεµιάς από αυτές είναι: (1) φέτες, (2) οδηγίες, (3) 56% (πενήντα έξι), (4) µπεζέδες και λειτουργούν ως υποκείµενα στα ρήµατα των προτάσεων.



Παρατηρήστε τις ρηµατικές φράσεις που ξεχωρίσατε προηγουµένως, καθώς και εκείνες της στήλης Β στην άσκηση 1. • Τι µπορείτε να πείτε για τα συστατικά στοιχεία µιας ΡΦ; • Από ποιες άλλες φράσεις µπορεί να αποτελείται;

Απάντηση Στις ρηµατικές φράσεις που ξεχωρίσαµε προηγουµένως (άσκηση 1 “∆ιαβάζω και γράφω”) κεντρική λέξη είναι τα ρήµατα: επαναφέρουν, αποσκοπούν, τρώει, κρατάνε. Ενώ παρατηρώντας την (άσκηση 1 “Ακούω και µιλώ” στη στήλη Β) τα ρήµατα, συνέταξε, συνηθίζουν, µπαίνουν, χρειάζονται, συνιστούν τους πυρήνες των ρηµατικών φράσεων.




1. Βρείτε τις ονοµατικές φράσεις που υπάρχουν µέσα στις ρηµατικές φράσεις των παρακάτω προτάσεων: - Τα παιδιά τρώνε τσιπς. - Οι άνθρωποι δεν εφαρµόζουν τους κανόνες καλής διατροφής. - Οι επισκέπτες έφερναν πάντα κάποιο γλυκό δώρηµα. - Η υποδειγµατική διατροφή αποτελεί τον τελικό στόχο.

Απάντηση Οι ονοµατικές φράσεις που υπάρχουν µέσα στις ρηµατικές φράσεις είναι οι ακόλουθες: (1) τσιπς (2) τους κανόνες καλής διατροφής (3) κάποιο γλυκό δώρηµα (4) τον τελικό στόχο σχολ. βιβλ. σ. 64

2. Χωρισµένοι σε οµάδες των δύο ατόµων εντοπίστε στα εισαγωγικά κείµενα έξι προτάσεις στις οποίες να διακρίνετε την ονοµατική φράση από τη ρηµατική φράση. • Προσέξτε, ώστε να επιλέξετε τρεις προτάσεις στις οποίες η ονοµατική φράση να έχει απλή µορφή και τρεις µε διευρυµένη µορφή.

Απάντηση Προτάσεις ΟΦ - ΡΦ Προτάσεις µε ονοµατική φράση απλής µορφής: (1) Το κρασί καταναλώνεται σε µετρηµένες ποσότητες (άρθρο + ουσιαστικό) (2) Το πρωινό να το τρως µόνος σου! (άρθρο + ουσιαστικό) (3) Όλοι µπορούµε να βελτιώσουµε τις διατροφικές µας συνήθειες (όλοι: ως υποκείµενο)


159

Προτάσεις µε ονοµατική φράση διευρυµένης µορφής: (1) Οι διατροφικές οδηγίες απεικονίζονται µε τη µορφή τριγώνου ή πυραµίδας (άρθρο + επίθετο + ουσιαστικό) (2) Οι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα διατροφικό πρότυπο (άρθρο + ουσιαστικό + αντωνυµία) (3) Οι µικροί αφράτοι µπεζέδες, που τρίβονται αµέσως στο στόµα και λιώνουν, κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις µορφές κάποιων προσώπων. (άρθρο + επίθετα + ουσιαστικό + ονοµατική δευτερεύουσα πρόταση)



Από τις ονοµατικές φράσεις της άσκησης 1 (∆ιαβάζω και γράφω) στην προηγούµενη σελίδα, ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος; • Ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι; • Υποθέστε ότι σας κάνουν αυτές τις ερωτήσεις και πρέπει να απαντήσετε.

Απάντηση ποιος;

(1) Τα παιδιά

ποιες;

(2) Οι βάσεις

ποια;

(3) Τα άτοµα (υγιή)

ποιο;

(4) Το Υπουργείο Υγείας

ποιον ή τι; (1) πρωινό τι; (2) υγεία τι; (3) (διατροφικά) συµπληρώµατα τι; (4) (διατροφικές) οδηγίες

160


Β2 Επιθετικός προσδιορισµός

Οµοιόπτωτος προσδιορισµός επιθετικός είναι το επίθετο που τίθεται ως οµοιόπτωτος ονοµατικός προσδιορισµός σε κάποιο ουσιαστικό και του αποδίδει µια µόνιµη και σταθερή ιδιότητα. Ο Νίκος είναι µελετηρός µαθητής. Όταν ένας επιθετικός προσδιορισµός είναι στενά συνδεδεµένος µε το ουσιαστικό που προσδιορίζει, τότε το ονοµατικό σύνολο που αποτελούν είναι δυνατόν να αποδοθεί και µονολεκτικά. Το δωµάτιο ήταν γεµάτο µικρά αντικείµενα (= µικροαντικείµενα). Ένα ουσιαστικό µπορεί να διαθέτει και περισσότερους από έναν επιθετικούς προσδιορισµούς, οπότε διακρίνουµε τις εξής περιπτώσεις: 1. Καθένας από αυτούς προσδιορίζει το ουσιαστικό. Η µητέρα είναι όµορφη, έξυπνη και εργατική γυναίκα. 2. Ο ένας από αυτούς προσδιορίζει την έννοια που αποτελούν το άλλο επίθετο και το ουσιαστικό µαζί. Αγόρασα ένα µαύρο δερµάτινο µπουφάν. (το µαύρο προσδιορίζει τη φράση δερµάτινο + µπουφάν) Επιθετικοί προσδιορισµοί, εκτός από επίθετα, µπορεί να είναι και µετοχές, αντωνυµίες, αριθµητικά, ουσιαστικά προσηγορικά που φανερώνουν εθνικότητα, επάγγελµα και ηλικία, ονόµατα φυσικών φαινοµένων και γεωγραφικών ή χρονικών όρων, επιρρήµατα µε οριστικό άρθρο και εµπρόθετα µε σηµασία επιθέτου. Τα χαµένα (= µετοχή) χρήµατα βρέθηκαν. Ήρθαν κάποιοι (= αντωνυµία) επισκέπτες. Η εβδοµάδα έχει εφτά (= αριθµητικό) µέρες. Οι Ιταλοί (= ουσιαστ. προσηγορ. εθνικότητας) ποδοσφαιριστές είναι ικανότατοι. Επιστήµονας (= ουσιαστικό επαγγελµατκό) άνθρωπος και να έχει τέτοιες ιδέες. Γέρος (= ουσιαστικό προσηγορ. ηλικίας) άνθρωπος και φαίνεται µια χαρά. Πνέουν νοτιάδες (= γεωγραφικός όρος) άνεµοι. Ο Σπερχειός (= όνοµα ποταµού) ποταµός λέγεται και Αλαµάνα.


161

Είναι Μάης (= όνοµα µήνα) µήνας και ακόµα κάνει κρύο. Το πάνω (= έναρθρο επίρρηµα) ράφι είναι γεµάτο βιβλία. Είναι υπάλληλος µε συνέπεια (=συνεπής, εµπρόθετο µε σηµασία επιθέτου). Συχνά σε ένα ονοµατικό σύνολο το ουσιαστικό µπορεί να εννοείται και γι’ αυτό παραλείπεται, ενώ ο επιθετικός προσδιορισµός παίρνει τη θέση του. Οι µεγάλοι (ενν. ουσ. άνθρωποι) πρέπει να προσεγγίζουν τους νέους (ενν. ουσ. ανθρώπους).



1. Στον πίνακα της τάξης γράψαµε ορισµένες ονοµατικές φράσεις που εντοπίσαµε στα εισαγωγικά κείµενα 1, 2, 3. • Κρύψτε τη στήλη µε τα επίθετα και δείτε µόνο τα ουσιαστικά. • Στη συνέχεια αποκαλύψτε ένα ένα τα επίθετα. • Ποια ιδιότητα δίνει κάθε επίθετο στο κάθε ουσιαστικό;


162

Απάντηση Ονοµατικές Φράσεις (ΟΦ) Κείµενο

Επίθετα

Ουσιαστικά

1

(τις) κακές ποιότητα (της) καλής ποιότητα (η) µεγάλη ποσότητα (των) νέων ποιότητα

συνήθειες διατροφής ποικιλία αγαθών

2

(τα) µεγάλα και µικρά µέγεθος (τις) λευκές περιγραφή

κουτιά κορδέλες

3

(η) υψηλή ποσό (οι) διατροφικές ποιότητα

κατανάλωση οδηγίες

Τα επίθετα που εντοπίσαµε στα κείµενα 1, 2, 3 προσδιορίζουν τα ουσιαστικά που συνοδεύουν και φανερώνουν ποια ιδιότητα έχουν όπως ποιότητα, ποσότητα, µέγεθος, ποσό. σχολ. βιβλ. σ. 65

2. Μελετήστε πιο προσεκτικά τα επίθετα που προσδιορίζουν τα συγκεκριµένα ουσιαστικά. • Είναι διαφορετικού ή ίδιου γένους; • Μήπως διαφέρουν στην πτώση ή στον αριθµό;

Απάντηση Τα επίθετα που προσδιορίζουν τα συγκεκριµένα ουσιαστικά συµφωνούν µ’ αυτά σε γένος, αριθµό και πτώση. π.χ. κακές συνήθειες: αιτιατική πληθυντικού, θηλυκού γένους. σχολ. βιβλ. σ. 65

3. Περιγράψτε τι φάγατε σήµερα στο πρωινό σας, χρησιµοποιώντας τα κατάλληλα επίθετα που να αποδίδουν τις ιδιότητες των τροφίµων που καταναλώσατε.

Απάντηση Σήµερα Σάββατο απόλαυσα ένα θαυµάσιο πρωινό! Μόλις ξύπνησα πήγα στο φούρνο που βρίσκεται στην άλλη γωνία του σπιτιού µας και πήρα φρέσκα ζεστά κρουασάν και µικρά στρογγυλά ψωµάκια ολικής αλέσεως. Όταν πήγα στο σπίτι η µητέρα µου είχε ήδη ετοιµάσει µια κούπα µε ζεστό γάλα και µου είχε τηγανίσει δύο φρέσκα


163

αυγά µε βούτυρο γάλακτος και λίγο µπέϊκον. Εγώ έβγαλα από το ψυγείο τη µαρµελάδα της γιαγιάς που φτιάχνει κάθε καλοκαίρι µε βερύκοκα από τον κήπο του εξοχικού µας, χωρίς συντηρητικά, και την άπλωσα πάνω στα βουτυρωµένα, λαχταριστά κρουασάν και στα τραγανιστά ψωµάκια µου. Νοµίζω ότι καταλάβατε γιατί το πρωινό που παίρνω κάθε Σάββατο είναι για µένα µια πραγµατική απόλαυση.



1. Στα κείµενα 4 και 5 υπογραµµίστε τα επίθετα µαζί µε τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν. • Προσέξτε ώστε να υπάρχει συµφωνία ουσιαστικού-επιθέτου στο γένος, τον αριθµό και την πτώση. • Μεταφέρετε τα επίθετα και τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν στον πίνακα που ακολουθεί.

Απάντηση Κείµενο

Επίθετο ως επιθετικός προσδιορισµός

Ουσιαστικό που προσδιορίζει

4

πολίτικη

κουζίνα (τίτλος)

4

παιδικά

χρόνια

4

σαραντάρη

καθηγητή

4

παιδικοί

έρωτες

4

ξεχωριστή

προσωπικότητα

4

µαγικές

ιστορίες

4

ανατολίτικους

σκοπούς

5

νόστιµο

καλτσόνε (τίτλος)

5

ιταλικό

γλέντι

5

ιταλικό

φαγητό

5

καταπληκτική

σπεσιαλιτέ

5

πεντανόστιµη

πίτσα


164

2. ∆ιαβάστε πάλι τα κείµενα 4 και 5 χωρίς τα επίθετα που προσδιορίζουν συγκεκριµένα ουσιαστικά. • Τι παρατηρείτε; • Αλλάξτε τώρα τα παρακάτω επίθετα µε συνώνυµα ή τα αντίθετά τους στη σηµασία και προσέξτε τις αλλαγές στη σηµασία των λέξεων συµπληρώνοντας τον πίνακα που ακολουθεί:


Απάντηση Επίθετα

Συνώνυµα

- Αντώνυµα επιθέτων


µαγικές

συναρπαστικές - ανούσιες

ιστορίες

ανατολίτικους

σαγηνευτικούς - δυτικούς

σκοπούς

άπλυτα

βρόµικα

- καθαρά

ρούχα

πεντανόστιµη

γευστικότατη - άνοστη

πίτσα



1. Αναζητήστε επιθετικούς προσδιορισµούς στα κείµενα 1 και 6 και καταγράψτε τους στο τετράδιό σας. • Χρησιµοποιήστε όσους από τους επιθετικούς προσδιορισµούς µπορείτε σε ένα κείµενο που να απευθύνεται προς τους γονείς σας και θα τους ζητάει να προσέχουν πώς τρέφονται τα παιδιά τους.

Απάντηση Κείµενο 1 Επιθετικός προσδιορισµός δέκα / τρία νότια κακές δύο / µία πολλοί εύκολο / γρήγορο παρόµοια περισσότερη σωστή

Ουσιαστικό Ελληνόπουλα Ασία συνήθειες φορές γονείς φαγητό τρόφιµα κατανάλωση διατροφή


εφηβική οµαλή σωµατική µελλοντική παρακάτω µεγάλη νέων διατροφικές κάποιο γρήγορο καλής µέσος

ηλικία ανάπτυξη ανάπτυξη υγεία παροιµία ποικιλία αγαθών συνήθειες µέτρο φαγητό διατροφής όρος

Κείµενο 6 Επιθετικός προσδιορισµός µεγαλύτερο όλες όλα συνειδητή αυτόνοµη εύκολη σπτικού χαµηλής θρεπτικής µαγειρεµένο έτοιµο ελάχιστες ειδικές χρονικά µαγειρική φυσικούς παιδική

Ουσιαστικό ενδιαφέρον τις γεύσεις τα τρόφιµα διαδικασία διαδικασία επιλογή φαγητού αξίας αξίας φαγητό φαγητό µέρες µέρες περιθώρια παρασκευή χυµούς παχυσαρκία

165


166

• Σήµα κινδύνου στέλνουν οι πρόσφατες έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν µε αντικείµενο την παιδική παχυσαρκία όχι µόνο στη χώρα µας αλλά και παγκοσµίως. Ειδικότερα στην Ελλάδα ένα πολύ µεγάλο ποσοστό 56 % των µαθητών καταναλώνει ακατάλληλες τροφές όπως: “γρήγορο” φαγητό µε πολλά λιπαρά, κόκκινο κρέας, τσιπς, πολλά γλυκά, ύποπτα αναψυκτικά κ.ά. Για την πρόληψη και την καταπολέµηση της παιδικής παχυσαρκίας καθοριστικό ρόλο µπορούν να παίξουν µόνο οι γονείς. Γιατί όπως όλοι γνωρίζουµε το παιδί αποκτά τις διατροφικές του συνήθειες από τα πρώτα στάδια της παιδικής του ηλικίας. Γι’ αυτό επιβάλλεται οι γονείς να φροντίζουν τη διατροφή των παιδιών τους και να οργανώνουν µε προσοχή το καθηµερινό τους διαιτολόγιο. Το παιδί πρέπει να αρχίζει τη µέρα του µε ένα πλούσιο πρωινό γεύµα που να περιέχει γάλα το οποίο είναι πλούσιο σε ασβέστιο, µέλι και φυτικές ίνες, πολλούς φρέσκους χυµούς. Το µεσηµεριανό του γεύµα να έχει διατροφική ποικιλία όπως ψάρι, όσπρια, λαχανικά και κάποιες φορές κόκκινο κρέας. Αντίθετα το δείπνο του να είναι ελαφρύ. Όταν λοιπόν το παιδί συνηθίσει το σπιτικό φαγητό που έχει υψηλή θρεπτική αξία και χαµηλή θερµιδική δύσκολα θα στραφεί στην επιλογή του “γρήγορου” φαγητού που βλάπτει και υπονοµεύει την υγεία του. σχολ. βιβλ. σ. 68

2. Μερικοί συµµαθητές σας “ανακάλυψαν” ορισµένα επίθετα στα προηγούµενα κείµενα, τα οποία δε φαίνεται να λειτουργούν ως επίθετα. • Μελετήστε και εσείς και προσέξτε πώς λειτουργούν. Λέξη

Είναι επίθετο

Γίνεται ουσιαστικό

πρωινό

πρωινό φαγητό

δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό (κείµ.1)

αναψυκτικά

αναψυκτικά ποτά

προτιµούν τους φυσικούς χυµούς από τα αναψυκτικά (κείµ.6)

Απάντηση Συχνά παρατηρούµε ότι ορισµένα επίθετα λειτουργούν ως ουσιαστικά. Αυτό συµβαίνει γιατί αυτά τα ουσιαστικά, ως ευκόλως εννοούµενα, παραλείπονται και έτσι τα επίθετα που τα προσδιόριζαν παίρνουν τη θέση τους. • Συνεχίστε την αναζήτηση στο κείµενο 1. - πόσο κακό (πράγµα) κάνουµε - το χειρότερο (πράγµα) απ’ όλα είναι - η έλλειψη πρωινού (φαγητού) από το διαιτολόγιο - το πρωινό (φαγητό) να το τρως µόνος σου - το µεσηµεριανό (φαγητό) να το µοιράζεσαι - το βραδινό (φαγητό) να το χαρίζεις


167

Γ1 Κλίση ουσιαστικών

Πτωτικά Πτωτικά είναι τα κλιτά µέρη του λόγου που σχηµατίζουν πτώσεις, δηλαδή το άρθρο, το ουσιαστικό, το επίθετο, η αντωνυµία και η µετοχή. Παρεπόµενα των πτωτικών είναι οι πτώσεις, οι αριθµοί, τα γένη και οι κλίσεις.

Πτώσεις Πτώσεις είναι οι τύποι που σχηµατίζουν το άρθρο, το ουσιαστικό, το επίθετο, η αντωνυµία και η µετοχή, π.χ.{η, της, την}, {βοσκός, βοσκού, βοσκό, βοσκέ}, {συνεχές, συνεχούς, συνεχές}, {αυτοί αυτών, αυτούς}, {χαµένες, χαµένων, χαµένες}... Οι πτώσεις είναι τέσσερις: ονοµαστική, γενική, αιτιατική και κλητική. ΠΤΩΣΗ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ είναι αυτή που χρησιµοποιούµε, όταν απαντούµε στην ερώτηση ποιος ή τι; Ποιος είσαι; Ο Βασίλης. Τι πετάει στον ουρανό; Το αεροπλάνο. ΠΤΩΣΗ ΓΕΝΙΚΗ είναι αυτή που χρησιµοποιούµε, όταν απαντάµε στην ερώτηση τίνος; ή ποιανού; Τίνος είναι η τσάντα; Είναι της Μαρίας. ΠΤΩΣΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ είναι αυτή που χρησιµοποιούµε, όταν απαντάµε στην ερώτηση ποιον ή ποια(ν) ή τι; -Ποιον χαιρέτησες; -Χαιρέτησα τον Κώστα. -Τι πήρες; -Πήρα τη γόµα. ΠΤΩΣΗ ΚΛΗΤΙΚΗ είναι αυτή που χρησιµοποιούµε, όταν καλούµε προσφωνούµε κάποιον. Νίκο, τρέξε.

168


Μερικές φορές, κυρίως στα ονόµατα προσώπων, µεταχειριζόµαστε το κλητικό επιφώνηµα ε. Ε Μαρία! Πού πηγαίνεις;

Γένη Τα πτωτικά µπορούν ως προς το (γραµµατικό) γένος να είναι αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα. ΑΡΣΕΝΙΚΟΥ ΓΕΝΟΥΣ πτωτικά είναι όσα παίρνουν το άρθρο ο, π.χ. ο δρόµος, ο έξυπνος κτλ. ΘΗΛΥΚΟΥ ΓΕΝΟΥΣ πτωτικά είναι όσα παίρνουν το άρθρο η, π.χ. η γραµµένη, η οποία κτλ. ΟΥ∆ΕΤΕΡΟΥ ΓΕΝΟΥΣ πτωτικά είναι όσα παίρνουν το άρθρο το, π.χ. το παιδί, το άλλο κτλ. Τα πιο πολλά ουσιαστικά για κάθε λέξη διαθέτουν ένα γένος, π.χ. ο κόσµος, η φάλαινα, το φυτό. Όσα ουσιαστικά έχουν δύο λέξεις για κάθε γένος (µία για το αρσενικό και µία για το θηλυκό) τα θηλυκά σχηµατίζονται από το θέµα του αρσενικού και τις καταλήξεις -ισσα, -τρα, -τρια, -αινα, -ινα, -α, -η, -ού, π.χ. πρίγκιπας - πριγκίπισσα, αφέντης - αφέντρα, µαθητής - µαθήτρια, λύκος - λύκαινα, ελέφαντας - ελεφαντίνα, νονός - νονά, εξάδελφος - εξαδέλφη, υπναράς - υπναρού. Τα περισσότερα ονόµατα των ζώων είναι επίκοινα. Έτσι λοιπόν, τα θηλυκά σχηµατίζονται µε το επίθετο θηλυκός, π.χ. ο θηλυκός ουραγκοτάγκος, ο θηλυκός γύπας κτλ. Ωστόσο, για µερικά κατοικίδια και για όσα ζώα έχουν σηµασία για τον άνθρωπο, υπάρχει διαφορετική κατάληξη, π.χ. τράγος - γίδα, άλογο - φοράδα, κόκορας ή πετεινός - κότα ή όρνιθα κτλ. και σκύλος - σκύλα, λιοντάρι - λιονταρίνα, γάλος - γαλοπούλα. Σε ορισµένα ονόµατα ζώων υπερισχύει ως συνηθέστερη η µία λέξη που χρησιµοποιείται και για τα δύο γένη εξίσου, π.χ. γεράκι, γάτα, σκύλος, χελιδόνι κτλ.

Κλίση Κλίση είναι ο τρόπος µε τον οποίο σχηµατίζονται οι πτώσεις ενός πτωτικού (άρθρου, ουσιαστικού, επιθέτου, αντωνυµίας, µετοχής). Οι κλίσεις των ουσιαστικών είναι τρεις: η κλίση των αρσενικών, η κλίση των θηλυκών και η κλίση των ουδετέρων. Η διάκριση αυτή γίνεται, προκειµένου να εξετάσουµε την κλίση των ουσιαστικών χωριστά για κάθε γένος. (αν και δηµιουργεί σύγχυση µεταξύ των εννοιών του γένους και κλίσης).


169

Ονόµατα ουσιαστικά Ονόµατα ουσιαστικά είναι οι κλιτές λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα, π.χ. Αντωνία, καναρίνι, δρόµος, διάβασµα, στοργή, αγωνιστικότητα... ΟΝΟΜΑΤΑ ΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ είναι αυτά που διατηρούν τον ίδιο αριθµό συλλαβών και στους δύο αριθµούς, σε όλες τις πτώσεις, π.χ. βουνό, βουνού, βουνά, βουνών. Αντίθετος όρος τα ανισοσύλλαβα. ΟΝΟΜΑΤΑ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ είναι αυτά που δε διατηρούν τον ίδιο αριθµό συλλαβών και στους δύο αριθµούς και σε όλες τις πτώσεις, π.χ. µανάβης και µανάβηδες, µαµά και µαµάδες, κρέας και κρέατος. Τα αρσενικά και θηλυκά ανισοσύλλαβα έχουν στον πληθυντικό µια συλλαβή περισσότερη από τον ενικό, π.χ. ψωµάς και ψωµάδες, αλεπού και αλεπούδες. Τα ουδέτερα ανισοσύλλαβα έχουν µια συλλαβή παραπάνω και στη γενική ενικού και σε όλον τον πληθυντικό, π.χ. χρώµα, χρώµατος, χρώµατα κτλ.. ∆ΙΠΛΟΜΟΡΦΑ λέγονται τα ουσιαστικά που διαθέτουν δύο τύπους, από τους οποίους ο ένας έχει µια συλλαβή λιγότερη: δράκος και δράκοντας . ∆ιακρίνουµε τις εξής περιπτώσεις: α. ∆ιπλόµορφα και στους δύο αριθµούς, γέροντας και γέρος, γέροντες και γέροι. β. ∆ιπλόµορφα µόνο στον ενικό, γίγαντας και γίγας, Κάλχαντας και Κάλχας. Όσα ουσιαστικά είναι διπλόµορφα µόνο στον ενικό, σχηµατίζουν τον πληθυντικό από τους τύπους που έχουν µια συλλαβή περισσότερη: ελέφαντας και ελέφας στον ενικό αλλά µόνο ελέφαντες στον πληθυντικό. Το δεσποινίδα στην ονοµαστική και την κλητική του ενικού έχει και τον τύπο δεσποινίς, π.χ. Καληµέρα, δεσποινίς Άννα.

170


Αρσενικά ουσιαστικά Γενικές παρατηρήσεις: α. Σχηµατίζουν όµοια τη γενική, αιτιατική και κλητική ενικού, χωρίς το -ς της ονοµαστικής, π.χ. ο αγώνας, του αγώνα, τον αγώνα, αγώνα... (αλλά... βλ. παράγρ. γ΄). β. Η ονοµαστική, η αιτιατική και η κλητική του πληθυντικού είναι όµοιες, π.χ. οι µαθητές- τους µαθητέςµαθητές, οι καφέδες- τους καφέδες- καφέδες... (αλλά... βλ. παράγρ. γ΄). γ. Όσα λήγουν σε -ος δεν ακολουθούν τους παραπάνω κανόνες, π.χ. άνθρωπος, ανθρώπου, άνθρωπο, άνθρωπε, άνθρωποι, ανθρώπους, άνθρωποι. δ. Η γενική του πληθυντικού λήγει σε -ων, π.χ. ναυτών, δρόµων, καφέδων κτλ.

Θηλυκά ουσιαστικά Τα θηλυκά ουσιαστικά: α. Τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπου και στην ονοµαστική ενικού, π.χ. η πατρίδα, της πατρίδας, οι πατρίδες, των πατρίδων κτλ. Πολλές φορές, όµως, στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν, τον τόνο, π.χ. σφαίρα- σφαιρών, τράπεζα- τραπεζών. β. Έχουν σε κάθε αριθµό την ονοµαστική, την αιτιατική και την κλητική όµοι-ες, π.χ. η αχλαδιά, την αχλαδιά, αχλαδιά, οι αχλαδιές, τις αχλαδιές, αχλαδιές. γ. Τα ισοσύλλαβα στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού τελειώνουν σε -ες, π.χ. µέρα, οι µέρες, τις µέρες, µέρες. δ. Σχηµατίζουν τη γενική ενικού µε την προσθήκη ενός -ς στην ονοµαστική, π.χ. η γυναίκα, της γυναίκας. ε. Τα ανισοσύλλαβα στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού τελειώνουν σε -δες, π.χ. µαϊµού, οι µαϊµούδες, τις µαϊµούδες, µαϊµούδες. ζ. ∆εν ακολουθούν τους παραπάνω γενικούς κανόνες τα αρχαιόκλιτα που τελειώνουν στην ονοµαστική ενικού σε -ος και σε -η, π.χ. η έξοδος- της εξόδου και η λέξη- οι λέξεις. στ. Σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ων, π.χ. των καρδιών, των σκέψεων, των αλεπούδων κτλ.


171

Ουδέτερα ουσιαστικά Τα ουδέτερα ουσιαστικά: α. Σε κάθε αριθµό (ενικό και πληθυντικό) έχουν όµοιες την ονοµαστική την αιτιατική και την κλητική, π.χ. το δάσος, το δάσος, δάσος - τα δάση, τα δάση, δάση. β. Τα ανισοσύλλαβα στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα, π.χ. θυµάτων, κρεάτων, γραψιµάτων κτλ. γ. Η γενική πληθυντικού τελειώνει σε -ων, π.χ. δέντρων, δασών, ονοµάτων κτλ.


172



1. Από το ∆ηµοτικό σχολείο έχετε µάθει τι είναι τα ουσιαστικά. Αναζητώντας ουσιαστικά στα κείµενα 1, 2 και 3, προσπαθήστε να θυµηθείτε και να γνωρίσετε καλύτερα αυτές τις λέξεις, που είναι σηµαντικές για την επικοινωνία. Χωρίστε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ανάλογα µε το γένος τους (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο).

Απάντηση Ουσιαστικά Αρσενικά

Θηλυκά

Ουδέτερα

των µαθητών

την απόφαση

το δώρο

οι άνθρωποι

την ηµέρα

τα αγόρια

τους κανόνες

στην επιφάνεια

του κρέατος

τους φίλους

η κορυφή

το στόµα

ο (µέσος) όρος

το κρασί

τον ήλιο τους κουραµπιέδες τους Έλληνες


2. Αναζητήστε ανάλογα παραδείγµατα στα εισαγωγικά κείµενα (1, 2, 3) και συζητήστε τα στην τάξη.


173

Απάντηση Όπως προκύπτει από τα ανάλογα παραδείγµατα των εισαγωγικών κειµένων (1, 2, 3) το γραµµατικό γένος των ουσιαστικών, δηλαδή το γένος που έχουν στη γραµµατική, δεν ταυτίζεται πάντοτε µε το φυσικό γένος. π.χ. ουσιαστικά φυσικό γένος γραµµατικό γένος Ελληνόπουλα αρσενικό ή θηλυκό ουδέτερο (κείµ.1) δώρο ουδέτερο ουδέτερο (κείµ.1) το µήνα ουδέτερο αρσενικό (κείµ.3) γεύµατα ουδέτερο ουδέτερο (κείµ.3)



1. Όπως γνωρίζετε, τα ουσιαστικά έχουν δύο αριθµούς τον ενικό (όταν µιλάµε για ένα ουσιαστικό) και τον πληθυντικό (όταν µιλάµε για πολλά ουσιαστικά). • Χωρίστε σε δύο κατηγορίες ανάλογα µε τον αριθµό στον οποίο βρίσκονται τα παραπάνω ουσιαστικά της άσκησης 1 (Ακούω και µιλώ) στην προηγούµενη σελίδα.

Απάντηση Ουσιαστικά Ενικός αριθµός

Πληθυντικός αριθµός

ο (µέσος) όρος

το δώρο

των µαθητών

τον ήλιο

του κρέατος

οι άνθρωποι

την απόφαση

το στόµα

τους κανόνες

την ηµέρα

το κρασί

τους φίλους

στην επιφάνεια

τους κουραµπιέδες

η κορυφή

τους Έλληνες τα αγόρια



2. Παράλληλα, τα ουσιαστικά (όπως τα επίθετα, τα άρθρα και οι αντωνυµίες) κλίνονται και σχηµατίζουν τύπους σε τέσσερις πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική και κλητική). Περισσότερα για τις πτώσεις θα διαβάσετε στη σχολική γραµµατική. Συµπληρώστε στον πίνακα τις βασικές πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική) των ουσιαστικών από τις προηγούµενες σελίδες προσέχοντας τις καταλήξεις.

Απάντηση ο (µέσος) όρος: ονοµαστική ενικού τον ήλιο: αιτιατική ενικού την απόφαση: αιτιατική ενικού την ηµέρα: αιτιατική ενικού στην επιφάνεια: αιτιατική ενικού η κορυφή: ονοµαστική ενικού το δώρο: ονοµαστική ενικού του κρέατος: γενική ενικού το στόµα: ονοµαστική ενικού το κρασί: ονοµαστική ενικού των µαθητών: γενική πληθυντικού οι άνθρωποι: ονοµαστική πληθυντικού τους κανόνες: αιτιατική πληθυντικού τους φίλους: αιτιατική πληθυντικού τους κουραµπιέδες: αιτιατική πληθυντικού τους Έλληνες: αιτιατική πληθυντικού τα αγόρια: ονοµαστική πληθυντικού


175



1. Επιχειρήστε να κατατάξετε τα ουσιαστικά που είδατε πριν σε απλές οµάδες (κατηγορίες) ανάλογα µε την κατάληξή τους στην ονοµαστική, γενική ή αιτιατική.

Απάντηση Αρσενικά Ον. όρος

ήλιος

µαθητής

Έλληνας

κουραµπιές

Γεν. όρου

ήλιου

µαθητή

Έλληνα

κουραµπιέ

Αιτ. όρο

ήλιο

µαθητή

Έλληνα

κουραµπιέ

Ον. όροι

ήλιοι

µαθητές

Έλληνες

κουραµπιέδες

Γεν. όρων

ήλιων

µαθητών

Ελλήνων

κουραµπιέδων

Αιτ. όρους

ήλιους

µαθητές

Έλληνες

κουραµπιέδες

Θηλυκά

Ουδέτερα

Ον. απόφαση

κορυφή

επιφάνεια

Ον. κρασί

αγόρι

Γεν. απόφασης

κορυφής

επιφάνειας

Γεν. κρασιού

αγοριού

Αιτ. απόφαση

κορυφή

επιφάνεια

Αιτ. κρασί

αγόρι

Ον. αποφάσεις

κορυφές

επιφάνειες

Ον. κρασιά

αγόρια

Γεν. αποφάσεων

κορυφών

επιφανειών

Γεν. κρασιών

αγοριών

Αιτ. αποφάσεις

κορυφές

επιφάνειες

Αιτ. κρασιά

αγόρια



2. Ποια ουσιαστικά έχουν δύο διαφορετικές καταλήξεις, δηλ. δύο στον ένικο και δύο στον πληθυντικό (δικατάληκτα) και ποιες τρεις, δηλ. τρεις στον ενικό και τρεις στον πληθυντικό (τρικατάληκτα), όταν κλίνονται;

Απάντηση ∆ικατάληκτα

Τρικατάληκτα

κανόνας (-ας, -α / -ες, -ων)

άνθρωπος (-ος, -ου, -ο / -οι, -ων, -ους)

µαθητής (-ής, -ή / -ές, -ών)

ήλιος (-ος, -ου, -ο / -οι, -ων, -ους)

κουραµπιές (-ιές, -έ / -έδες, -έδων)

όρος (-ος, -ου, -ο / -οι, -ων, -ους)

ηµέρα (-α, -ας / -ες, -ών)

φίλος (-ος, -ου, -ο / -οι, -ων, -ους)

επιφάνεια (-α, -ας / -ες, -ών) απόφαση (-η, -ης / -εις , -εων) κορυφή (ή, -ής / -ές, - ών) δώρο (-ο, -ου / -α, -ων) στόµα (-α, -ατος / -ατα, -άτων) αγόρι (-ι, -ιού / -ια, -ιών) κρασί (-ί, -ιού / -ιά, -ιών) κρέας (-ατος, -ας / -ατα, -άτων)



177

3. Προσέξτε τώρα όσα ουσιαστικά είναι δικατάληκτα. Έχουν ίδιο αριθµό συλλαβών;

Απάντηση ∆ικατάληκτα Ισοσύλλαβα

Ανισοσύλλαβα

κανόνας (-ας, -α / -ες, -ων)

κουραµπιές (-ιές, -έ / -έδες, -έδων)

µαθητής (-ής, -ή / -ές, -ών)

κρέας (-ατος, -ας / -ατα, -άτων)

ηµέρα (-α, -ας / -ες, -ών)

απόφαση (-η, -ης / -εις , -εων)

επιφάνεια (-α, -ας / -ες, -ών)

στόµα (-α, -ατος / -ατα, -άτων)

κορυφη (-ή, -ής / -ές, -ών) δώρο (-ο, -ου / -α, -ων) αγόρι (-ι, -ιού / -ια, -ιών) κρασί (-ί, -ιού / -ιά, -ιών)

Όπως παρατηρούµε τα δικατάληκτα ουσιαστικά δεν έχουν όλα τον ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό, γι’ αυτό και τα διακρίνουµε σε ισοσύλλαβα (όπου όλες οι πτώσεις και στους δύο αριθµούς έχουν τον ίδιο αριθµό συλλαβών) και σε ανισοσύλλαβα (όταν σε ένα τουλάχιστον τύπο έχουν περισσότερες συλλαβές).



1. Με βάση τα ουσιαστικά της άσκησης 1 στην αρχή της ενότητας Γ1 (ακούω και µιλώ) και τα κείµενα 7 και 8, συµπληρώστε τον πίνακα µε τις κυριότερες κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται τα ουσιαστικά ως προς την κλίση τους (γράφοντας ένα παράδειγµα ουσιαστικού στην ονοµαστική).


Απάντηση ∆ικατάληκτα ουσιαστικά Ισοσύλλαβα

Ανισοσύλλαβα

Αρσενικά

Θηλυκά

Ουδέτερα

Αρσενικά

Θηλυκά

Ουδέτερα

ο µαθητής

η θάλασσα

το ψωµί

ο κουραµπιές

η γεύση

το απόγευµα

ο κανόνας

η ηµέρα

το δώρο

ο αφέντης

η απόφαση το κρέας

(ο αφέντης)

η επιφάνεια

το κρασί

η κορυφή

το αγόρι

η τροφή

το στόµα το πράγµα

η κοιλάδα

το προϊόν

η ζωή

το λίπασµα

η ώρα

το γάλα

η µυζήθρα η τσούπα η πίττα η σάλτσα


179

Τρικατάληκτα ουσιαστικά (ισοσύλλαβα) Αρσενικά

Θηλυκά

ο άνθρωπος

η νήσος

ο όρος ο ήλιος ο γύρος ο αιγιαλός


2. Σχηµατίστε τη γενική πληθυντικού των παραπάνω ουσιαστικών. • Μπορούν να σχηµατίσουν όλα αυτά τα ουσιαστικά γενική πληθυντικού; • Λάβετε υπόψη τις οδηγίες και τα παραδείγµατα της σχολικής γραµµατικής για τον τονισµό των ουσιαστικών στη γενική πτώση.

Απάντηση Ονοµαστική ενικού

Γενική πληθυντικού

ο άνθρωπος

των ανθρώπων

ο όρος

των όρων

ο ήλιος

των ήλιων

ο γύρος

των γύρων

ο αιγιαλός

των αιγιαλών

η νήσος

των νήσων



3. Υποθέστε ότι γράφετε µία πρόσκληση προς το γυµνασιάρχη και τους καθηγητές του σχολείου για µια εκδήλωση των µαθητών. Χρησιµοποιείστε την κλητική πτώση στην αρχή της πρόσκλησης.

Απάντηση ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Κύριε Γυµνασιάρχη, και κύριοι καθηγητές, η Γ΄ Γυµνασίου του σχολείου µας σας καλεί την Κυριακή 6 ∆εκεµβρίου και ώρα 10 π.µ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του πολιτιστικού κέντρου του ∆ήµου µας, όπως παρακολουθήσετε τη θεατρική παράσταση, που θα παρουσιάσει η θεατρική οµάδα της τάξης µας, µε το έργο του Μολιέρου “Ο Φιλάργυρος”. Ευελπιστούµε ότι θα µας τιµήσετε µε την παρουσία σας. Με εκτίµηση τα µέλη της θεατρικής οµάδας


4. Τόσο στα εισαγωγικά κείµενα (1, 2, 3) όσο και στα κείµενα 5 και 7, υπάρχουν ουσιαστικά τα οποία είτε είναι άκλιτα (κυρίως σε ξένες λέξεις) είτε διπλοκατάληκτα, δηλαδή τα συναντάµε µε δύο τύπους σε ενικό και πληθυντικό αριθµό (π.χ. µάνες-µανάδες). Προσπαθήστε µε τη βοήθεια του καθηγητή σας και της σχολικής γραµµατικής να εντοπίσετε τέτοια ουσιαστικά.

Απάντηση άκλιτα: τσιπς, κρουασάν, σνακ, φάστφουντ, σαραγλί, σπεσιαλιτέ. διπλοκατάληκτα: αλέσεως (άλεσης), αφέντες (αφεντάδες) κ.ά.


181

Γ2 Κλίση επιθέτων

Επίθετα Επίθετα είναι τα ονόµατα που φανερώνουν το γνώρισµα ή την ιδιότητα του ουσιαστικού που προσδιορίζουν, π.χ. ψηλό παιδί. Τα επίθετα έχουν τρία γένη, µε διαφορετική κατάληξη για το καθένα, π.χ. νέος κόσµος, νέα κοπέλα, νέο παιδί. Ο τόνος δε µετακινείται κατά την κλίση των επιθέτων. Επιθέτων κατηγορίες είναι οι ακόλουθες: α. Επίθετα σε -ος, -η, -ο, π.χ. µικρός, µικρή, µικρό – µαύρος, µαύρη, µαύρο - έξυπνος, έξυπνη, έξυπνο. β. Επίθετα σε -ος, -α, -ο, π.χ. νέος, νέα, νέο - αρχαίος, αρχαία, αρχαίο. γ. Επίθετα σε -ός, -ια, -ο, π.χ. µαλακός, µαλακιά, µαλακό - φτωχός, φτωχιά, φτωχό. Αυτά συχνά σχηµατίζουν το θηλυκό και σε -η, π.χ. κακιά και κακή. δ. Επίθετα σε -υς, -ιά, -ύ, π.χ. βαρύς, βαριά, βαρύ - πλατύς, πλατιά, πλατύ. ε. Επίθετα σε -ής, -ιά, -ί, π.χ. θαλασσής, θαλασσιά, θαλασσί - µαβής, µαβιά, µαβί. στ. Επίθετα σε -ης, -α, -ικο, π.χ. γκρινιάρης, γκρινιάρα, γκρινιάρικο - κατσούφης, κατσούφα, κατσούφικο. Τα ουσιαστικά

Ø αρσενικά -άς, -άδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το κιµάς -ας, -άδες: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ρήγας -ας, -άδες: είναι προπαροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το πρωτόπαπας -ας, -ες: είναι παροξύτ., ισοσύλλ. (κυρίως σε -ίας), µε γεν. πληθ. οξύτ. και κλίνονται κατά το ταµίας -ας, -ες: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα, µε γεν. πληθ. παροξύτ. και κλίνονται κατά το αγώνας


182

-ας, -ες: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. παροξύτ. και κλίνονται κατά το φύλακας -ας, -είς: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ιερέας -ές, -έδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το καφές -ής, -ές: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το νικητής -ης, -ες: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ναύτης -ής, -ήδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το παπουτσής -ής, -ές και -άδες: είναι οξύτ., ισο- και ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το µαθητής -ης, -ες και -άδες: είναι παροξύτονα, ισο- και ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το χτίστης -ης, -ήδες: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το νοικοκύρης -ης, -ήδες: είναι προπαροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το φούρναρης -ός, -οί: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ουρανός -ος, -οι: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το δρόµος -ος, -οι: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. προπαροξύτ. και κλίνονται κατά το αντίλαλος -ος, -οι: είναι προπαροξύτονα, ισοσύλλαβα, µε γεν. πληθ. παροξύτ. και κλίνονται κατά το άγγελος -ούς, -ούδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το παππούς

Ø θηλυκά -ά, -ές: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το καρδιά -ά, -άδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το κυρά -α, -ες: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ώρα -α, -ες: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. οξύτ. και κλίνονται κατά το θάλασσα -α, -ες: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. παροξύτ. και κλίνονται κατά το σάλπιγγα -ή, -ές: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ψυχή


-η, -ες: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το βρύση -η, -ες: είναι προπαροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το ζάχαρη -η, -εις: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το σκέψη -η, -εις: είναι προπαροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το δύναµη -ός, -οί και -ές: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το κιβωτός -ος, -οι και -ες: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το λεωφόρος -ος, -οι και -ες: είναι προπαροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το διάµετρος -ού, -ούδες: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το αλεπού -ώ, -: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το Αργυρώ -ω, -: είναι παροξύτονα και κλίνονται κατά το Μέλπω

Ø ουδέτερα -α, -ατα: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το κύµα -α, -ατα: είναι προπαροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το όνοµα -ας, -ατα: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το κρέας -ί, -ιά: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το παιδί -ι, -ια: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το τραγούδι -ό, -ά: είναι οξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το βουνό -ο, -α: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το πεύκο -ο, -α: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. παροξύτ. και κλίνονται κατά το πρόσωπο -ο, -α: είναι προπαροξύτ., ισοσύλλ., µε γεν. πληθ. προπαροξύτ. και κλίνονται κατά το σίδερο -ιµο, -ίµατα: είναι προποξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το δέσιµο -όν, -όντα: είναι οξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το προϊόν

183


184

-ον, -οντα: είναι παροξύτονα, ανισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το συµφέρον -ος, -η: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το µέρος -ος, -η: είναι προπαροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το έδαφος -υ, -ια: είναι παροξύτονα, ισοσύλλαβα και κλίνονται κατά το βράδυ

Τα επίθετα -ής, -ιά, -ί: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το σταχτής - σταχτιά - σταχτί -ής, -ής, -ές: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το συνεχής - συνεχής - συνεχές -ης, -ης, -ες: είναι παροξύτονα και κλίνονται κατά το αγχώδης - αγχώδης - αγχώδες -ης, -ης, -ες: είναι παροξύτ. και κλίνονται κατά το συνήθης - συνήθης - σύνηθες -ης, -α, -ικο: είναι παροξύτ. και κλίνονται κατά το ζηλιάρης - ζηλιάρα - ζηλιάρικο -ος, -α, -ο: είναι παροξύτονα και κλίνονται κατά το ωραίος - ωραία - ωραίο -ος, -α, -ο: είναι προπαροξύτονα και κλίνονται κατά το πλούσιος - πλούσια - πλούσιο -ός, -ιά, -ό: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το γλυκός - γλυκιά - γλυκό -ός, -ή, -ό: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το καλός - καλή - καλό -ος, -η, -ο: είναι προπαροξύτονα και κλίνονται κατά το όµορφος - όµορφη- όµορφο -µένος, -η, -ο: είναι παροξύτονα και κλίνονται κατά το δεµένος - δεµένη - δεµένο -ύς, -ιά, -ύ: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το βαθύς - βαθιά - βαθύ -ύς, -εία, -ύ: είναι οξύτονα και κλίνονται κατά το ευθύς - ευθεία - ευθύ


185



1. Επιλέξαµε ορισµένα επίθετα από τα εισαγωγικά κείµενα (1, 2, 3) και αρχίσαµε να γράφουµε τα υπόλοιπα γένη τους. • Συνεχίστε µε τη βοήθεια της σχολικής γραµµατικής. • Συνεργαστείτε σε οµάδες των τριών µαθητών.

Απάντηση Επίθετα - Γένος Αρσενικό

Θηλυκό

Ουδέτερο

ο κακός

η κακή

το κακό

ο πολύς

η πολλή

το πολύ

ο παρόµοιος

η παρόµοια

ο παρόµοιο

ο εύκολος

η εύκολη

το εύκολο

ο µελλοντικός

η µελλοντική

το µελλοντικό

ο σωστός

η σωστή

το σωστό

ο ζαχαρώδης

η ζαχαρώδης

το ζαχαρώδες

ο γλυκός

η γλυκιά

το γλυκό

ο πάλλευκος

η πάλλευκη

το πάλλευκο

ο γυάλινος

η γυάλινη

το γυάλινο

ο µέτριος

η µέτρια

το µέτριο

ο ακριβής

η ακριβής

το ακριβές

ο παραδοσιακός

η παραδοσιακή

το παραδοσιακό

ο υγιής

η υγιής

το υγιές

κείµ. 1

κείµ. 2

κείµ. 3



2. Κοιτάξτε προσεκτικά τον πίνακα των επιθέτων που συνοδεύονται από ουσιαστικά στην αρχή της ενότητας Γ2. • Τι παρατηρείτε ως προς την κλίση τους; • Μοιάζουν ή διαφέρουν;

Απάντηση Κοιτάζοντας τον πίκακα των επιθέτων που συνοδεύονται από ουσιαστικά στην ενότητα Γ2 παρατηρούµε ότι: - όταν τα επίθετα και τα ουσιαστικά έχουν την ίδια κατάληξη κλίνονται µε τον ίδιο τρόπο π.χ. σωστή διατροφή (της σωστής διατροφής) (το επίθετο κλίνεται ακριβώς όπως και το ουσιαστικό). - όταν όµως η κατάληξη είναι διαφορετική τότε κλίνονται µε τον ανάλογο τρόπο π.χ. το υγιές άτοµο (του υγιούς ατόµου). σχολ. βιβλ. σ. 74

3. Επιλέξτε δύο φράσεις από τα προηγούµενα κείµενα οι οποίες να περιέχουν επίθετο και ουσιαστικό και επιχειρήστε να τα κλίνετε παράλληλα, όπως στον παρακάτω πίνακα: • Πηγαίνετε τώρα στο κείµενο 8. Μεταφέρετε τα επίθετα στον άλλο αριθµό από αυτόν που είναι και προσέξτε τις αλλαγές στις καταλήξεις τους. • Φτιάξτε και εσείς µια σύντοµη διαφήµιση των προϊόντων που παράγει ο τόπος σας ή η οικογένειά σας, χρησιµοποιώντας τα κατάλληλα επίθετα.

Απάντηση Πτώση

Επίθετο

Ουσιαστικό

Ονοµ. Γεν. Αιτ.

βιολογικό βιολογικού βιολογικό

βότανο βοτάνου βότανο

Ονοµ. Γεν. Αιτ.

βιολογικά βιολογικών βιολογικά

βότανα βοτάνων βότανα

Αριθµός

Επίθετο

Ουσιαστικό

Ενικός

γλυκό γλυκού γλυκό

δώρηµα δωρήµατος δώρηµα

Πληθυντικός

γλυκά γλυκών γλυκά

δωρήµατα δωρηµάτων δωρήµατα


• Κείµενο 8 - αγνά - βιολογικά - βιολογικών - υγιεινά - παιδικές - πλούσιοι - ποικίλες - µακροβιοτικά - οικολογικά - ξηροί - αιθέρια - φυτικά - φυσικών - λίγες

187

αγνό βιολογικό βιολογικού υγιεινό παιδική πλούσιος ποικίλη µακροβιοτικό οικολογικό ξηρός αιθέριο φυτικό φυσικού λίγη

• ∆ιαφήµιση Κρητικά προϊόντα Στο κατάστηµά µας θα βρείτε γνήσια παραδοσιακά προϊόντα φτιαγµένα µε τα πιο αγνά υλικά αντιπροσωπευτικά της κρητικής παραγωγής: • αγνό κρητικό λάδι µε µηδέν οξέα

• µυζήθρες αρµυρές και γλυκές

• τραγανές κριθαροκουλούρες

• αφράτες δίπλες µε µέλι και αµύγδαλα

• γραβιέρες πικάντικες και γλυκές

• γευστικότατα καλτσούνια

• ελιές φετινής σοδειάς

• µυρωδάτα σταφύλια



4. Τα επίθετα που υπάρχουν στο επόµενο κείµενο 9 είναι σε ενικό αριθµό. • Μεταφέρετέ τα στον πληθυντικό και παρατηρήστε τις αλλαγές που έχουν γίνει στις καταλήξεις τους. • Φτιάξτε ένα σκίτσο µε αντώνυµα (όσα βρείτε) αυτών των επιθέτων, ώστε να δώσετε κουράγιο και χαρά στο γάτο!

Απάντηση φτωχός → φτωχοί φουκαράς → φουκαράδες πειναλέων → πειναλέοι πάµφτωχος → πάµφτωχοι πένης → πένητες δυστυχής → δυστυχείς απροίκιστος → απροίκιστοι ασθενής → ασθενείς δύσµοιρος → δύσµοιροι πλούσια → πλούσιες

ευκατάστατος

ξεβράκωτος → ξεβράκωτοι άπορος → άποροι άστεγος → άστεγοι απόκληρος → απόκληροι ενδεής → ενδεείς εξαθλιωµένος → εξαθλιωµένοι αδέκαρος → αδέκαροι κρεµάµενος → κρεµάµενοι ταλαίπωρος → ταλαίπωροι ελληνική → ελληνικές

ευτυχισµένος

καλότυχος πλούσιος στεγασµένος καλοντυµένος

καλοζωισµένος

ζάπλουτος


189

Παραγωγή Παραγωγή: Όταν µια λέξη προκύπτει και προέρχεται (παράγεται) από άλλη, τότε έχουµε παραγωγή. (Από τη λέξη γη παράγεται η λέξη γήινος). Η λέξη από την οποία γεννήθηκε η αντίστοιχη παράγωγη λέξη, λέγεται πρωτότυπη λέξη. (Η λέξη γη είναι πρωτότυπη ως προς τη λέξη γήινος). Η λέξη που προκύπτει και προέρχεται από άλλη λέξη, µε την προσθήκη µιας κατάληξης, λέγεται λέξη παράγωγη. (Η λέξη γήινος παράγεται από τη γη). Μια κατάληξη µε την οποία σχηµατίζουµε παράγωγες λέξεις, λέγεται παραγωγική κατάληξη. (Η κατάληξη –ινος χρησίµευσε για την παραγωγή της λέξης γήινος από τη λέξη γη).

Σύνθεση Σύνθεση: Όταν µια λέξη παράγεται από δυο άλλες λέξεις, έχουµε το φαινόµενο της σύνθεσης. Οι λέξεις που ενώνονται για να δώσουν µία νέα λέξη, λέγονται, κατά τη σειρά τους, πρώτο συνθετικό και δεύτερο συνθετικό. Η λέξη γεωγραφία είναι σύνθετη µε το πρώτο συνθετικό ένα από τα θέµατα της λέξης γη, µε δεύτερο συνθετικό το θέµα της λέξης γράφω και µε την κατάληξη –ία. Έτσι, η λέξη που παράγεται από δύο άλλες λέξεις, µετά από ένωση των θεµάτων τους και προσθήκη κατάληξης, λέγεται σύνθετη λέξη, ενώ κάθε λέξη που δεν είναι σύνθετη θεωρείται απλή. Εξάλλου, οι λέξεις που παράγονται από ήδη σύνθετες λέξεις, λέγονται παρασύνθετες λέξεις ή παρασύνθετα, π.χ. παγκόσµιος > παγκοσµιοποίηση. ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ: Όταν το πρώτο συνθετικό µιας λέξης είναι κλιτό, ενώνεται µε το δεύτερο συνθετικό µε ένα φωνήεν, που είναι συνήθως το -ο- και λέγεται συνδετικό φωνήεν, π.χ. καλαθοσφαίριση, Αµπελόκηποι, αναβοσβήνω, γλυκόπικρος... ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ: Κάποιες λέξεις µονοσύλλαβες ή δισύλλαβες ούτε λέγονται ούτε γράφονται ποτέ µόνες τους, αλλά χρησιµοποιούνται µόνον ως πρώτα συνθετικά λέξεων και λέγονται αχώριστα µόρια. Τέτοια είναι το στερητικό α-, το ξε- και το ανα-. Εκτός από τα παραπάνω, χρησιµοποιούνται στη γλώσσα των µορφωµένων και διάφορες άλλες λέξεις, που προέρχονται από την αρχαία ελληνική. Τα κυριότερα από αυτά τα λεγόµενα “λόγια” αχώριστα µόρια είναι τα: αµφι-, αρχι-, διχο-, δυσ-, εισ-, εν-, ευ-, ηµι-, οµο-, συν-, τηλε-, π.χ. αµφίδροµος, αρχιτέκτονας, διχογνωµία, δυσαρέσκεια, είσοδος, ένοικος, ευτυχία, ηµιχρόνιο, οµόκεντρος, σύνθεση, τηλεσκόπιο... ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΣΥΝΘΕΤΩΝ: Ο τόνος των σύνθετων λέξεων είτε παραµένει στη θέση που είχε στο δεύτερο συνθετικό (γράφω > υπογράφω) είτε ανεβαίνει ψηλότερα (παιδί> αποπαίδι, αγνός> πάναγνος).


190



1. Ας προσέξουµε πώς έχουν σχηµατιστεί οι λέξεις που είναι χωρισµένες σε δύο οµάδες. Α΄ οµάδα

Β΄ οµάδα

Αµερικανάκια διατροφή

(κείµ.1)

παχύσαρκο καρδιοπαθειών

(κείµ.1)

επισκέψεις κουβεντούλες

(κείµ.2)

πολύχρωµα µηλόπιτες

(κείµ.2)

τρόφιµα δραστηριότητα

(κείµ.3)

µικρογεύµατα ελαιόλαδου

(κείµ.3)

α. Από ποια λέξη έχει προέλθει η κάθε λέξη της πρώτης οµάδας; β. Με ποιο τρόπο βλέπετε να έχει γίνει ο σχηµατισµός των λέξεων αυτών; γ. Σκεφτείτε άλλες λέξεις που έχουν σχηµατιστεί µε τον ίδιο τρόπο.

Απάντηση α-β. Αµερικανάκια → Αµερικανός + -άκι παραγωγική κατάληξη διατροφή → διά (πρόθηµα) + τροφή επισκέψεις → επί (πρόθηµα) + σκέψη κουβεντούλες → κουβέντα + -ούλα παραγωγική κατάληξη τρόφιµα → τροφή + -ιµο (α) παραγωγική κατάληξη δραστηριότητα → δραστήριος + -ό -τητα παραγωγική κατάληξη γ. Αµερικανάκια: αδερφάκια, φιλαράκια διατροφή: διαστολή, διαστροφή επισκέψεις: επικλήσεις, επικύψεις κουβεντούλες: οµορφούλες, κοντούλες τρόφιµα: βιώσιµα, πόσιµα δραστηριότητα: υπογονιµότητα, δραστικότητα


191

2.α. Από ποιες απλές λέξεις έχουν σχηµατιστεί οι λέξεις της δεύτερης οµάδας; β. Σε ποιο µέρος του λόγου ανήκουν οι λέξεις που αποτελούν το δεύτερο µέρος των σύνθετων λέξεων αυτής της οµάδας; • Ποια κοινά στοιχεία παρουσιάζει στο γραµµατικό µέρος η νέα λέξη µε το δεύτερο µέρος της;


Απάντηση α-β. παχύσαρκο: παχύς + σάρκα καρδιοπαθειών: καρδιά + πάθος (πάσχω αόρ.β΄ έπαθον, πάθος) πολύχρωµα: πολύς + χρώµα Το β΄ µέρος των σύνθετων λέξεων µηλόπιτες: µήλο + πίτα είναι ουσιαστικά. µικρογεύµατα: µικρός + γεύµα ελαιόλαδο: ελαία + λάδι • Το κοινό στοιχείο της νέας λέξης (σύνθετης) µε το β΄ µέρος της είναι ότι ταυτίζεται το γραµµατικό µέρος µε το γραµµατικό είδος του δεύτερου συνθετικού της, δηλαδή, οι σύνθετες λέξεις είναι ουσιαστικά όπως και το β΄ µέρος τους µε µόνη διαφορά τις λέξεις παχύσαρκο και πολύχρωµο που αν και το β΄ µέρος τους είναι ουσιαστικό όµως οι λέξεις αυτές είναι επίθετα. ∆ιαβάζω και γράφω


1. Να µεταφέρετε στον επόµενο πίνακα τις λέξεις της Α΄ οµάδας που µελετήσατε προηγουµένως. Βρείτε νέες λέξεις στα εισαγωγικά κείµενα (1,2,3).

Απάντηση Προθήµατα

Θέµα

Παραγωγικές καταλήξεις - επιθήµατα

αµερικαν-οί

αµερικαν-άκια

δια-

τροφ-ή

διατροφ-ή

επί-

επί-σκε-ψη

επίσκε-ψη

κουβέντ-α

κουβεντ-ούλες

τροφ-ιµα

τρόφ-ιµα

δραστηρι-ότητα

δραστηρι-ότητα


192 Κείµενα 1, 2, 3 Προθήµατα

Θέµα

Παραγωγικές καταλήξεις επιθήµατα

Παράγωγη λέξη

ανα-

ανα-πτύσ-σ-ω

-ξη

ανάπτυξη (κείµ.1)

κατα-

κατ-αναλών-ω

-ση

κατανάλωση (κείµ.1)

δώρ-ο

-ηµα

δώρηµα (κείµ.2)

εν-

εν-τυπών-ω

-ση

εντύπωση (κείµ.2)

συν-

συν-αρτ-ώ

-ση

συνάρτηση (κείµ.3)

προσ-

πρόσ-λη-ψη

-ψη

πρόσληψη (κείµ.3)


2. ∆ιακρίνετε το πρώτο και το δεύτερο συνθετικό των λέξεων της Β΄ οµάδας που µελετήσατε προηγουµένως. • Αναζητήστε και άλλες λέξεις στα εισαγωγικά κείµενα (1,2,3).

Απάντηση Σύνθετη λέξη

α΄ συνθετικό

β΄ συνθετικό

παχύσαρκο

παχύς

σάρκα

καρδιοπαθειών

καρδιά

πάθος (πάσχω, αόρ β΄ έπαθον, πάθος)

πολύχρωµα

πολύ

χρώµα

µηλόπιτες

µήλο

πίτες

µικρογεύµατα

µικρό

γεύµατα

ελαιόλαδο

ελαία

λάδι


193

• Άλλες σύνθετες λέξεις στα κείµενα 1, 2, 3. Σύνθετη λέξη

α΄ συνθετικό

β΄ συνθετικό

υποσιτίζονται

υπό

σιτίζοµαι (κείµ.1)

προτρέπουν

προ

τρέπω (κείµ.1)

πάλλευκους

παν

λευκός (κείµ.2)

επαναφέρουν

επί - ανά

φέρω (κείµ.2)

περιλαµβάνουν

περί

λαµβάνω (κείµ.3)

καθηµερινή

κάθε

ηµέρα (κείµ.3)


3. Εντοπίστε τα προθήµατα σε παράγωγες λέξεις των κειµένων 10 και 11 που είναι υπογραµµισµένες. • Τι παρατηρείτε; • Είναι µόνο προθέσεις ή και άλλα είδη προθηµάτων; • Φτιάξτε στη συνέχεια, εργαζόµενοι σε οµάδες, έναν πίνακα µε τις παραγωγικές καταλήξεις - επιθήµατα που θα συναντήσετε σε λέξεις των ίδιων κειµένων. • Χρησιµοποιήστε όσες από αυτές τις λέξεις µπορείτε σε µια διαφηµιστική αφίσα κατά του καπνίσµατος.

Απάντηση παράγωγη λέξη δύσοσµη παρατηρήσει Αντικαρκινικής προτιµούσαν µεταφέρει επιτρέψει αποφεύγονται ατονία προγεύµατος καταφεύγουν

πρόθηµα δυσ + οσµή παρά + τηρώ (τηρήσει) αντί + καρκινικής προ + τιµούσαν µετά + φέρει επί + τρέψει από + φεύγονται α(στερητικό) + τονία (τονώνω) προ + γεύµατος κατά + φεύγουν

είδος προθήµατος αχώριστο µόριο πρόθεση πρόθεση πρόθεση πρόθεση πρόθεση πρόθεση α- στερητικό πρόθεση πρόθεση

Τα προθήµατα των παραγωγικών λέξεων είναι προθέσεις εκτός από το (α) το στερητικό στην περίπτωση της λέξης ατονία καθώς και το αχώριστο µόριο (δυσ) της λέξης δύσοσµη.


194 • Παραγωγικές καταλήξεις - επιθήµατα των κειµένων 10 και 11. Λέξεις υγεία (κείµ.10) τσιγαρίλα (κείµ.10) αθλητής (κείµ.10) πιθανότητα (κείµ.11) ζαλάδα (κείµ.11) ατονία (κείµ.11)

Παραγωγικές καταλήξεις - επιθήµατα -εία -ίλα -τής -ότητα -άδα -ία

∆ιαφηµιστική αφίσα κατά του καπνίσµατος

Το κάπνισµα σκοτώνει! Κάθε χρόνο αυξάνονται τα ποσοστά µαθητών που καπνίζουν.

Ξόρκισε το θάνατο µε την άθληση.

4η Ενότητα: Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία µου σχολ. βιβλ. σ. 75

195

4. Αναζητήστε στο λεξικό τις διαφορετικές σηµασίες που αποκτά το ρήµα φεύγω µε την αλλαγή των προθηµάτων - προθέσεων, π.χ. απο-φεύγω, κατα-φεύγω κτλ.

Απάντηση αποφεύγω: προσπαθώ να µένω µακριά, να κρατώ αποστάσεις από (κάποιον ή κάτι), ώστε να µην έρχοµαι σε επαφή, να µην έχω σχέση. καταφεύγω: ρ. αµετάβατο, πηγαίνω κάπου αναζητώντας ασφάλεια και προστασία, βρίσκω καταφύγιο. διαφεύγω: ρ. µεταβατικό, αποµακρύνοµαι εντέχνως (από τόπο ή κατάσταση), χωρίς να γίνοµαι αντιληπτός. προσφεύγω: ρ. αµετάβατο, στρέφοµαι, απευθύνοµαι (σε κάποιον / κάτι) αναζητώντας διέξοδο ή προσωπική κάλυψη µέσω αυτού.



1. ∆ώστε έναν άλλο τίτλο στο κείµενο 12. • Υποθέστε ότι παρακολουθείτε τον πελάτη του κειµένου 12 από το απέναντι τραπέζι. Πότε σας φαίνεται ήρεµος, πότε ανυπόµονος, πότε θυµωµένος; • Αφού τα σκίτσα δεν έχουν λόγια, πώς καταλαβαίνετε την ψυχική του διάθεση;

Απάντηση Ένας άλλος τίτλος: “Έχει και η υποµονή ... τα όρια της!”, “Ο καφές ... της υποµονής!” Καθισµένος στο διπλανό τραπέζι και παρακολουθώντας τη συµπεριφορά του πελάτη, διαπιστώνω σταδιακά την αλλαγή της ψυχικής του διάθεσης από τα εξωγλωσσικά στοιχεία, δηλαδή, τις χειρονοµίες, την έκφραση του προσώπου, µε κυρίαρχο στοιχείο το βλέµµα, τις κινήσεις του σώµατος, την ένταση της φωνής. Αρχικά µε ήπιο τρόπο καλεί το σερβιτόρο για να του παραγγείλει τον καφέ του και η στάση του σώµατος του αποπνέει ηρεµία. Σιγά σιγά όµως η διάθεση του αλλάζει όσο ο σερβιτόρος δεν εµφανίζεται για να πάρει την


196

παραγγελία. Παρατηρώ ότι παίζει νευρικά µε τα χέρια του χτυπώντάς τα στο τραπέζι, γυρίζει µε αδηµονία το πρόσωπό του πότε δεξιά και πότε αριστερά ψάχνοντας να δει που βρίσκεται ο σερβιτόρος. Αυτή τη φορά τον καλεί µε ένταση στη φωνή και ρίχνοντας µια γρήγορη µατιά στο ρολόι του υπολογίζει την καθυστέρηση και εξοργίζεται. Τέλος όταν πλέον έφτασε στο τραπέζι του όχι ένας καφές αλλά πέντε είχε χάσει ήδη την ψυχραιµία του και δεν είχε άλλη επιλογή παρά να τους πιεί για να ... ηρεµήσει.



Στο κείµενο 12 γράψτε τα λόγια και τις σκέψεις του πελάτη σε κάθε τετραγωνάκι. Προσπαθήστε να αποδώσετε κάθε φορά τα συναισθήµατά του µε βάση τις εκφράσεις του προσώπου του και τις χειρονοµίες του.

Απάντηση 1: Σερβιτόρε µου φέρνετε σας παρακαλώ ένα µέτριο ελληνικό καφέ; 2: Τι ωραία θα µε τονώσει ένας ζεστός καφές! 3: ∆εν πιστεύω να µην µε άκουσε ο σερβιτόρος. 4: Για να καλέσω τον άλλο σερβιτόρο από αριστερά µήπως έχω περισσότερη τύχη. 5: Σε παρακαλώ αγόρι µου έλα να σου δώσω παραγγελία! 6: (Μετά από µεγάλη αναµονή) Μα τι κάνουν τέλοσπάντων τα γκαρσόνια; (χτυπάει νευρικά το χέρι του στο τραπέζι) 7: Κοιτάζει το ρολόι του και συνειδητοποιεί το µέγεθος της αργοπορίας. 8: Τότε χάνει την ψυχραιµία του και αρχίζει και φωνάζει µια δεξιά και µια αριστερά. 9: Επιτέλους τι κατάσταση είναι αυτή; Ποιος είναι ο υπεύθυνος του καταστήµατος; 10: Φέρτε µου τον καφέ µου γρήγορα (φωνάζει οργισµένος και τα γκαρσόνια σαστισµένα τρέχουν να του φέρουν γρήγορα καφέ). 11: Ξαφνικά από εκεί που φώναζε να του σερβίρουν έναν καφέ γέµισε µε καφέδες το τραπέζι του. 12: Άραγε πόσους καφέδες πρέπει να πιει κανείς για να ξεπεράσει µία νευρική κρίση;



197

1. Συλλέξτε από τα κείµενα που µελετήσατε λέξεις και φράσεις για την υγιεινή και µη υγιεινή σύγχρονη διατροφή χρησιµοποιώντας το σχολικό λεξικό για την ερµηνεία των λέξεων:

Απάντηση 1. Υγιεινή διατροφή Ουσιαστικά

Επίθετα

Ρήµατα - φράσεις

διαιτολόγιο

βιολογικά

τι τρώµε, πόσο αθλούµαστε;

υγεία

υποδειγµατική

το κρασί καταναλώνεται σε µετρηµένες ποσότητες

λαχανικά

παραδοσιακή

τρώω αργά

διατροφή

διατροφικό (πρότυπο)

δεν παραλείπουµε γεύµατα

2. Μη υγιεινή σύγχρονη διατροφή Ουσιαστικά

Επίθετα

Ρήµατα - φράσεις

σοκολατάκια

σοροπιαστό

δε συνηθίζει να τρώει πρωινό

υποκατάστατα

δύσοσµη αναπνοή

µπορούµε να βελτιώσουµε τις διατροφικές µας συνήθειες

αναψυκτικά

παχιά (κρέατα)

το βραδινό να το χαρίζεις στον εχθρό σου

αλλαντικά

λιπαρά (φαγητά)

τα ελληνόπουλα είναι παχύσαρκα



2. Στο κείµενο 7 υπάρχουν λέξεις από παλιότερες µορφές της γλώσσας µας. Ποιες από αυτές δε γνωρίζετε; • Ξαναγράψτε το κείµενο προσαρµόζοντας όσες λέξεις κρίνετε σκόπιµο στη σηµερινή µορφή της γλώσσας µας. Εννοείται πως θα χρειαστείτε τη βοήθεια του λεξικού. • Συζητήστε στην τάξη (µε τον καθηγητή της Λογοτεχνίας) τις αλλαγές που κάνατε, καθώς και τη γλώσσα του συγκεκριµένου συγγραφέα.

Απάντηση Λέξεις από παλαιότερες µορφές της γλώσσας µας: ρώµην: η σωµατική δύναµη, το σφρίγος αιγιαλόν: παραλία έκραξεν: φώναξε πεσκέσι: δώρο τσούπα: η µικρή κοπέλα η φαµίλια: η οικογένεια χλωρό τυρί: φρέσκο τυρί δειλινίσουµε: δειπνήσουµε • Απόδοση του κειµένου 7 στη σηµερινή µορφή της γλώσσας µας. Σηκώθηκα µόλις ένιωσα καλύτερα και περπάτησα λίγο κοντά στην παραλία και τη µικρή κοιλάδα, βλέποντας πόσο γλυκιά ήταν η ζωή στα ωραία, τα έρηµα ακρογιάλια του φτωχού νησιού µου. [...] Μετά από ένα τέταρτο της ώρας, µε φώναξε ο Αταίριαστος. -Μας ήρθε, είπε, η µυζήθρα, µυρωδάτη, αχνιστή. Την έφερε δώρο η µικρή κοπέλα του Πατσοστάθη! Ύστερα από λίγο θα ‘ρθει, λέει, ο αφέντης της, δηλαδή ο πατέρας της, να µας φέρει λέει το κοκορέτσι ψηµένο, έτοιµο! Όσο για τα δύο µπούτια θα µας τα φέρει, λέει, ωµά, για να τα ψήσουµε αργότερα εδώ. - Ο Θεός να τα αυξήσει - Το άλλο το µισό κατσίκι, το κράτησε, λέει, για τη φαµίλια του, [...] επειδή θα µας έπεφτε πολύ να µας το έφερνε όλο, επτά οκάδες πράµα... Τώρα θα µας έρθει και ο Αγάλλος, να µας ζυµώσει την πίτα. Σ’ αρέσει η τυρόπιτα µε φρέσκο τυρί και µε δέκα αυγά; - Βέβαια. - Και πάλι τα δύο µπούτια, ο ίδιος ο Στάθης θα µας τα ψήσει εδώ, για να έχουµε να δειπνήσουµε. • Η γλώσσα του συγγραφέα Ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης έχει γράψει τα έργα του στην καθαρεύουσα. Στους διαλόγους όµως των έργων του κάνει συχνά χρήση της ιδιωµατικής γλώσσας του λαού.


199



1. Περιγράψτε στους φίλους σας τα γλυκά που έχει ετοιµάσει για τις γιορτές των Χριστουγέννων το ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς σας. • Φροντίστε να χρησιµοποιήσετε τα κατάλληλα επίθετα καθώς και τις σχετικές χειρονοµίες / εκφράσεις για να γίνει η περιγραφή σας πιο παραστατική.

Απάντηση Στη γωνιά του σπιτιού µου βρίσκεται ένα ζαχαροπλαστείο οι γαργαλιστικές µυρωδιές του οποίου συχνά µε οδηγούν στο να καταστρατηγώ το διαιτητικό µου πρόγραµµα. Η περίοδος όµως που η γειτονιά µας κυριολεκτικά ευωδιάζει από τις µυρωδιές του είναι αυτή των Χριστουγέννων. Οι βιτρίνες του, γιορτινά στολισµένες µε πολύχρωµα µικρά φωτάκια, προβάλλουν τις παραδοσιακές αγιοβασιλιάτικες πίτες, τα χριστόψωµα, τους αφράτους κουραµπιέδες, τα τραγανιστά µελοµακάρονα µε γέµιση από καρύδι, τις λαχταριστές δίπλες, ποτισµένες σε αγνό µέλι και ψιλοκοµµένα αµύγδαλα, όλα αυτά µε τάξη, σοφά τοποθετηµένα σε φανταχτερούς δίσκους, συµβάλλουν στο εορταστικό κλίµα των ηµερών. σχολ. βιβλ. σ. 78

2. ∆ραµατοποίηση: Κάποιος µαθητής να υποδυθεί το ρόλο ενός γονέα ο οποίος δε θέλει τα παιδιά του να τρώνε σε φαστφούντ. • Στη συνέχεια δύο άλλοι µαθητές να υποδυθούν το ρόλο των παιδιών τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί τους αρέσει να πηγαίνουν στο φαστφούντ.

Απάντηση Γυρίζοντας το απόγευµα από το µπάσκετ στο σπίτι, µαζί µε ένα φίλο µου, βρήκαµε τον πατέρα µου να διαβάζει µε πολύ προσοχή το περιοδικό “Υγεία και διατροφή”. Μόλις µας είδε θέλησε να µας ενηµερώσει για τους κινδύνους που απειλούν την υγεία µας από τις κακές διατροφικές µας συνήθειες. γιος: Και ποιες είναι αυτές οι κακές συνήθειες πατέρα; πατέρας: Τη µεγαλύτερη βλάβη στην υγεία µας παιδιά µου προξενεί η συνήθεια που έχουµε όλοι και πολύ

200


περισσότερο εσείς οι νέοι, να τρώµε σ’ αυτές τις αλυσίδες µαζικής εστίασης, τύπου Goody’s, έτοιµο και γρήγορο φαγητό. Γιατί αυτό παρασκευάζεται µε, χαµηλής ποιότητας, υλικά τα οποία ευθύνονται σε µεγάλο βαθµό για την “τιµητική” θέση που κατέχει η χώρα µας στον κατάλογο των κρατών µε τα µεγαλύτερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας. γιος: Μπαµπά µήπως οι φόβοι σου είναι υπερβολικοί; πατέρας: Παιδί µου στο αφιέρωµα που διάβασα µία πλειάδα ειδικών, συγκεκριµένα καρδιολόγων, επισηµαίνουν ότι η παιδική παχυσαρκία συνοδεύεται από υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, τριγλυκερίδια και συνεπώς αυξηµένο αθηρωµατικό δείκτη. Υποστηρίζουν δε ότι σε µεγάλο βαθµό ευθύνεται η κακή διατροφή και ειδικότερα η συνήθεια των νέων παιδιών να καταναλώνουν τα, αµφιβόλου ποιότητος, πρόχειρα γεύµατα των, αµερικανικού τύπου, εστιατορίων (fast food) που έχουν γίνει της µόδας και στη χώρα µας. γιος: Και τι προτείνεις πατέρα; πατέρας: Εγώ δεν προτείνω, απλά σας µεταφέρω τι προτείνουν οι ειδικοί. Να προτιµάµε το φαγητό που παρασκευάζεται στο σπίτι µε υλικά τα οποία έχουν εγγυηµένη ποιότητα και εξασφαλίζουν τη διατροφολογική ισορροπία στον οργανισµό µας. Και προτείνουν κάθε γεύµα µας να αποτελείται από υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπος. Γι’ αυτό και επισηµαίνουν ότι ο ρόλος των γονέων και ειδικότερα της µητέρας είναι καθοριστικός στη διαµόρφωση διατροφικά ισορροπηµένων γευµάτων. Στο σηµείο αυτό της συζήτησης θέλησε να λάβει µέρος και ο φίλος µου. φίλος: Κύριε Γιώργο δεν αµφιβάλλει κανείς ότι όσα προτείνουν οι ειδικοί στηρίζονται σε µακροχρόνιες µελέτες και παρατηρήσεις. Όµως, εµείς οι νέοι προτιµούµε σε κάποιες εξόδους µας, αυτού του είδους τα εστιατόρια, όχι τόσο για να απολαύσουµε την ποιότητα των φαγητών όσο για την άνεση του χώρου, που προσφέρονται για µεγάλες νεανικές παρέες. Συνήθως η πελατεία αυτών των µαγαζιών είναι µαθητόκοσµος. Βέβαια οφείλω να οµολογήσω ότι δεν είναι ανυπόστατοι οι φόβοι σας πως µπορεί να συνηθίσουµε τις γεύσεις µε τις πικάντικες σάλτσες που συνοδεύουν τα διάφορα πιάτα και να υιοθετήσουµε το φαγητό τους στις εξόδους µας.


201



Περιγράψτε σε ένα κείµενο τριών παραγράφων ένα γιορτινό τραπέζι στο σπίτι σας στο οποίο είχατε προσκεκληµένους. • Ξεκινήστε την περιγραφή σας από τη διακόσµηση του χώρου, προχωρήστε µετά στην περιγραφή των προσώπων που συµµετείχαν. • Τέλος να δώσετε ιδιαίτερη έµφαση στο περιεχόµενο του τραπεζιού, περιγράφοντας όλη τη διαδικασία προετοιµασίας, παρασκευής και απόλαυσης των κύριων - “αγαπηµένων” σας φαγητών. • Μπορούν να σας βοηθήσουν στην περιγραφή το σκίτσο και ο πίνακας που ακολουθούν. Κριτήρια αξιολόγησης • Η περιγραφή του χώρου και των προσώπων στην αρχική παράγραφο και η αναλυτική περιγραφή του περιεχοµένου του τραπεζιού σε δύο παραγράφους. • Η προσεκτική χρήση ουσιαστικών και επιθέτων ανάλογα µε το είδος της περιγραφής (χώρος, πρόσωπα κ.λπ.)

Απάντηση Πόσο µ’ αρέσει το σπίτι µας όταν ντύνεται στα γιορτινά του. Αυτή η διαδικασία της µεταµόρφωσης µε συνεπαίρνει. Κάθε φορά που έχουµε καλεσµένους είτε γιατί εορτάζει ή έχει γενέθλια κάποιος από την οικογένεια, η µητέρα κι εγώ ζούµε περισσότερο απ’ όλους την έξαψη της προετοιµασίας. Όπως σήµερα που εορτάζουµε την επιστροφή του αδελφού µου από το εξωτερικό. Οι σπουδές του ολοκληρώθηκαν µε επιτυχία και η µόνιµη εγκατάστασή του στην Ελλάδα είναι ένα γεγονός που πρέπει να το γιορτάσουµε. Γι’ αυτό και η µητέρα µου προσκάλεσε για φαγητό του παππού και τη γιαγιά, καθώς και τους θείους µας. Ρίχνω µια τελευταία µατιά στο χώρο υποδοχής. Το λευκό κεντηµένο τραπεζοµάντηλο έχει από ώρα στρωθεί στη µεγάλη µακρόστενη τραπεζαρία. Πλούσιο το φως που µπαίνει απ’τα παράθυρα και δίνει λάµψη στο γιορτινό τραπέζι. Λευκό σερβίτσιο, πάλλευκες πετσέτες, ασηµένια µαχαιροπίρουνα, ωραία ψηλά κρυστάλλινα ποτήρια του κρασιού και του νερού, αρωµατικά κεριά και µία καταπληκτική σύνθεση από λουλούδια στη µέση του τραπεζιού. Ήταν όλα στη σωστή θέση τοποθετηµένα, έτοιµα να δεχθούν τα παραδοσιακά φαγητά της µητέρας. Σε λίγο θα φθάσουν οι καλεσµένοι µας και πρέπει όλα να είναι έτοιµα. Η µαµά µε φωνάζει να µεταφέρω τα κρύα πιάτα από την κουζίνα. Πόσο ωραία έχει κόψει τις σαλάτες και τι ωραία που τις έχει στολίσει µε ελιές και φρέσκα ραπανάκια. Μαζί µε τις ωµές σαλάτες έχει ετοιµάσει φρέσκα χόρτα και βραστά κολοκυθάκια που απαιτεί η δίαιτα του παππού και της γιαγιάς. Ανάµεσα στις σαλάτες τοποθετεί τα τυριά και βάζει τρεις µεγάλες πιατέλες µε την παραδοσιακή σπανακόπιτα και τους λαχανοντολµάδες ως πρώτο πιάτο. Και ενώ έχω ξεχαστεί χαζεύοντας τα χρώµατα των ορεκτικών η µαµά µε φωνάζει να τη βοηθήσω να αυγοκόψει το φρικασέ και να στρώσει τη µαγιονέζα στην πιατέλα που έχει τοποθετήσει τη φρεσκότατη σφυρίδα που ψώνισε ο πατέρας µου από την αγορά. Τέλος τη βοήθησα να κόψει το µπελαλίδικο µπακλαβά της Κύµης που θέλησε να φτιάξει γιατί όλοι γνωρίζουµε πόσο πολύ αρέσει στον αδελφό µου.


202

“Το διαιτολόγιο της τάξης µας” • Με τη συνεργασία των καθηγητών Φυσικής Αγωγής, Χηµείας, Οικιακής Οικονοµίας και Πληροφορικής, διαµορφώστε σ’ έντυπη και ηλεκτρονική µορφή ένα εβδοµαδιαίο πρόγραµµα υγιεινής διατροφής. Μπορείτε να συλλέξετε υλικό: α. µελετώντας άλλα προγράµµατα διατροφής (όπως αυτό που σας δίνεται παρακάτω), β. καταγράφοντας τις ουσίες που είναι βλαβερές για τον οργανισµό από βιβλία, εγκυκλοπαίδειες υγείας ή ηλεκτρονικές διευθύνσεις, γ. παίρνοντας συνέντευξη από έναν ειδικό (γιατρό ή διαιτολόγο), δ. συµπληρώνοντας ειδικό ερωτηµατολόγιο µε το βάρος και άλλα χαρακτηριστικά του κάθε µαθητή. • Όταν ολοκληρωθεί το πρόγραµµα, επιχειρήστε να το εφαρµόσετε ως τµήµα για τρεις εβδοµάδες και µετά καταγράψτε ο καθένας τα συµπεράσµατά του τα οποία θα συζητήσετε στην τάξη. “ΕΒ∆ΟΜΑ∆ΙΑΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ” Πρωί Για πρωινό (αν θέλετε και απογευµατινό) συνιστάται κάθε ηµέρα, µία µερίδα φρούτων στην εποχή τους)

∆ευτέρα

Τρίτη

Τετάρτη

Μεσηµέρι 1 πιάτο αρακά µε πατάτες 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως λίγο τυρί 1 αχλάδι

Μεσηµέρι 1 µερίδα κοτόπουλο µε πατάτες φούρνου Σαλάτα ωµή (αγγούρι ντοµάτα ή λάχανο ή µαρούλι) µε λίγο αλάτι και 1 κουταλιά της σούπας λάδι 1 µήλο Βράδυ 1 γιαούρτι µε λίγα λιπαρά 3 κουταλιές της σούπας κορν-φλεϊκς 2 φρούτα

Μεσηµέρι 1 µερίδα ρεβύθια λίγο τυρί (της αρεσκείας σας, περίπου 60gr) 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 µήλο

Βράδυ 1 τοστ (1 φέτα τυρί του τοστ και 1 φέτα γαλοπούλα) 1 µήλο

Βράδυ 1 βραστό αυγό 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 φέτα βραστή γαλοπούλα


203

Πέµπτη

Παρασκευή

Σάββατο

Κυριακή

Μεσηµέρι 200gr ψάρι ψητό σαλάτα χορταρικών βραστών µε λίγο αλάτι και λάδι 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 αχλάδι

Μεσηµέρι 1 σνίτσελ γαλοπούλας ψητό βραστά λαχανικά (πατάτες, καρότα, σέλινο) 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 µήλο

Μεσηµέρι 1 µερίδα µακαρόνια µε σάλτσα λίγη τριµµένη παρµεζάνα (περίπου 30gr) 1 µήλο

Μεσηµέρι 1 µπριζόλα χοιρινή ψητή ωµή σαλάτα (λάχανο ή µαρούλι ή αγγούρι - ντοµάτα) 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 µήλο

Βράδυ ωµή σαλάτα (1/2 αγγούρι + 1 ντοµάτα) 1 κονσέρβα τόνο σε νερό λίγο αλάτι - λίγο λάδι 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως

Βράδυ 1 τοστ (1 φέτα τυρί µε χαµηλά λιπαρά και 1 φέτα γαλοπούλα βραστή) 1 αχλάδι

Βράδυ 1 µερίδα (περίπου 250gr) χορτόσουπα 1 φέτα ψωµί ολικής αλέσεως 1 αχλάδι

Βράδυ 60gr ρύζι βρασµένο µε 100gr γιαούρτι µε χαµηλά λιπαρά 1 αχλάδι

ΤΡΟΦΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Πάσης φύσεως τηγανιτές τροφές. Γλυκά µε πολλά λιπαρά (όπως πάστες, µπισκότα) Τροφές µε πολύ αλάτι (π.χ. ξηροί καρποί) Αναψυκτικά τύπου Cola, που περιέχουν πολύ ζάχαρη Αλκοολούχα ποτά (π.χ. µπύρα) Έτοιµα φαγητά (π.χ. fast food).


204

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Το ουσιαστικό είναι η κεντρική λέξη της ονοµατικής φράσης. • Η ονοµαστική φράση µπορεί να λειτουργεί ως α. υποκείµενο β. κατηγορούµενο γ. αντικείµενο (άµεσο ή έµµεσο) δ. εµπρόθετος προσδιορισµός ε. συµπλήρωµα ουσιαστικού • Ένα επίθετο µπορεί να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, να λειτουργεί δηλαδή ως επιθετικός προσδιορισµός • Τα ουσιαστικά διακρίνονται σε: ∆ΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ αρσενικά

θηλυκά

ουδέτερα

ισοσύλλαβα

ο µαθητής η θάλασσα το ψωµί

ανισοσύλλαβα

ο καφές

η γεύση

ΤΡΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ αρσενικά

θηλυκά

ο άνθρωπος

η νήσος

το στόµα

• Συµπληρώστε ένα τουλάχιστον παράδειγµα σε κάθε κουτάκι του παραπάνω πίνακα. • Νέες λέξεις δηµιουργούνται µε δύο τρόπους: α. παραγωγή στο θέµα της αρχικής λέξης προσθέτουµε µία κατάληξη, π.χ. δραστηριότητα

αριστερά από το θέµα της αρχικής λέξης προσθέτουµε ένα πρόθυµα π.χ. άν-ισος

και

β. σύνθεση ενώνουµε τα θέµατα των δύο λέξεων π.χ. Σαββατοκύριακο


206

Ξαναβρίσκοντας τις χαµένες γεύσεις Μου τηλεφώνησε τις προάλλες ένας παλαιός και αγαπηµένος φίλος για να συναντηθούµε. “Μην µαγειρέψεις τίποτε”, µου είπε, “µ’ έχουν στριµώξει και τρώγω συνέχεια ανοστιές”. Κατάλαβα τι είχε γίνει. Ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι µεγαλώνει (πέρασε τα πενήντα) και πήγε στο γιατρό του, προληπτικά. Στις εξετάσεις του όλοι οι δείκτες εµφανίστηκαν “τσιµπηµένοι” και ο γιατρός τού συνέστησε αποχή από τα κόκκινα κρέατα, όχι λιπαρά, όχι γλυκά και, το χειρότερο, κρασάκια... τέλος! Πλάνταξε ο καηµένος και άρχισε τα κλασικά σπασµωδικά. Βραστά κολοκυθάκια χωρίς λάδι -ε, όσο κι αν είναι ελαφριά κι ωραία, φέρνουν µια αµήχανη λιγούρα που µετά το πρώτο τριήµερο ή πενθήµερο κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει και τον κολοκυθοπληκτο να κάµει µακροβούτι στα κοψίδια. Τέτοιες στιγµές ακούγονται τσιτάτα του τύπου “βρε αδερφέ, να πάω ευχαριστηµένος” και άλλα τέτοια λαϊκά. Έτσι χλωµό έφτασε στο σπίτι µου το φιλαράκι από τα παλιά, µε µάτια αλαφιασµένα. Λυπήθηκε η καρδιά µου, γιατί τον ξέρω καλοφαγά και πότη µε ειδικές επιδόσεις στους µερακλήδικους χορούς. Πιάσαµε την κουβέντα κι εκείνος αυτό που ήθελε να συζητήσει ήταν µόνο τα πιθανά εµφράγµατα, είχε µαζί του και τα χαρτιά µε τις εξετάσεις... µόνο που δεν έκλαιγε. Λόγο στο λόγο µου διηγήθηκε τα φοβερά οικογενειακά του αστεία µε τη γιαγιά που έσφαζε την κότα κάθε Κυριακή -µπορεί και κάθε δεύτερη- και σκάσαµε στα γέλια για την ικανότητα της µακαρίτισσας να χωρίζει αυτή την κότα σε έντεκα -ναι, 11 - µερίδες, γιατί τόσα ήταν τα µέλη της οικογένειας της. Θυµήθηκε και τον καβουρµά από το χοίρο που είχαν στο σπίτι και κρατούσε τόσο καιρό -βρε πως τα κατάφερναν- και τρέχαν τα σάλια του όταν θυµόταν το κοµµατάκι του καβουρµά που του έπεφτε στο πιάτο του µε τη φασολάδα. Σαν βερίκοκο -µου λέει- ήταν, κι εγώ, που ξέρω παιδιόθεν τα νιτερέσα1 του, του υπενθύµισα ότι του έβαζαν και µεγαλούτσικο κοµµάτι γιατί ήταν γιος και, όσο να 'ναι... στην αδελφή του όλο και χανότανε ο καβουρµάς, το ίδιο και στη µάνα του και στη θεία την ανύπαντρη. Εµείς στο σπίτι βάζουµε στην κατσαρόλα ενάµισι κιλό κρέας (είναι τρεις όλοι κι όλοι) και µας περισσεύει ένα τόσο δα κοµµατάκι. Ξέρετε τι γίνεται µε τους κοινωνικούς ανθρώπους: το προηγούµενο βράδυ είχαν βγει, δεν πεινούσαν και πολύ, πήγαν σε εστιατόριο µε κάτι φίλους, ε, τι να πεις, δεν τρώω φιλέτο µε πιπέρια γιατί αύριο θα φάω πάλι κρέας; Έφαγαν, ήπιαν και το ωραίο κρασί, όχι ένα µπουκάλι γιατί... µέχρι να το ανοίξεις: ποιος παπάς και ποιος κουµπάρος... χιλιοπαιγµένο έργο. Έστρωσα κι εγώ να φάµε παρ' όλες τις διαµαρτυρίες του. Είχα φτιάξει φαγάκι κατάλληλο για την περίσταση. Ένα σωρό λαχανικά, ό,τι είχα στο ψυγείο, κι ένα µικρό κοµµάτι κρέας. Τι κρέας όµως! Μοσχαράκι φιλεµένο, από σόι ελευθέρας βοσκής. Στην αρχή το σνοµπάρισε, όταν άκουσε ότι δεν είχα βάλει ούτε λάδι· όταν το δοκίµασε

1

νιτερέσο και ιντερέσο: ενδιαφέρον, συµφέρον, υπόθεση


207

άλλαξε γνώµη και τηλεφώνησε στη γυναίκα του να της πει ότι ανακάλυψε κι άλλο φαγητό, εκτός από τα νερόβραστα κολοκύθια, κατάλληλο για τη χοληστερίνη του. Εννοείται ότι του σερβίρισα ένα κοµµατάκι κρέας γύρω στα 70 γραµµάρια ωµό και του θύµισα το ένα ενδέκατο της κότας. Γέλασε. Τι πάθαµε βρε παιδιά; Μόλις µας πουν να µη φάµε κρέας παθαίνουµε πλήρη απορρύθµιση. Αλλάξαµε τον αρχαίο κώδικα της διατροφής µας και ο λογαριασµός µάς έρχεται µέσω µικροβιολόγου. Επί αιώνες ατέλειωτους, οι πρόγονοι έτρωγαν όσπρια και άφθονα χόρτα. Πού και πού λίγο κρέας καί πολλά,φρούτα, τα οποία αποτελούσαν κάι την τελική φάση κάθε γεύµατος. Γλυκά µόνο στις γιορτές. Σύκα, πετιµέζια, σταφίδες, ξερά φρούτα και κανονικό ψωµί. Γαλακτοκοµικά λίγα και πολλά βότανα, δίτε για να αρωµατίσουν τα φαγητά είτε ως αφεψήµατα. Ψάρια και θαλασσινά που άλλοτε τα θεωρούσαµε λαχταριστά φαγητά, τώρα τα µαγειρεύουµε σπάνια. Τώρα ζούµε µε τις συνήθειες των Λουδοβίκων, µε πρώτα πιάτα και πριν απ' αυτά ορεκτικά και µετά αµ' αυτά τρώµε και το κυρίως πιάτο συχνά µια µερίδα κρέας 200 γραµµαρίων. Αυτό που ενοχλεί είναι ότι αυτές τις γαστρονοµικές συνήθειες που εξασφάλιζαν και την υγεία και την αρµονική γεύση, τις σκορπίσαµε για το τίποτα και τώρα, τροµαγµένοι, τις αναζητάµε εκ νέου. Ευτυχώς! [...] Πολύς κόσµος παρακολουθεί απελπισµένος τα τριγλυκερίδία και τη χοληστερίνη ν' ανεβαίνουν και -τι ειρωνείαδεν ξέρει τι να φάει για να το αντιµετωπίσει. Με µια κουβέντα θα πω, να φάει ό,τι έτρωγε η γιαγιά του και όπως τό έτρωγε. ∆ηλαδή, τα φαγητά που παλιότερα τα υπαγόρευε η ανέχεια η οικονοµική και η περιορισµένη ελληνική παραγωγή. Τα έχω επανειληµµένα γράψει και σ' αυτήν τη στήλη· το να τρώµε καθηµερινά τεράστιες µερίδες κρέατος δεν υπονοµεύει µακροπρόθεσµα την υγεία µας µόνο. Οδηγεί στην παραγωγή κρέατος όλο και χαµηλότερης ποιότητας: Έτσι και η γεύση είναι ελλειµµατική. Μου φαίνεται απίστευτο να µην ξέρει κανείς τι να φάει αντί για κρέας, σε µια χώρα που η µαγειρική της παράδοση αποκλείει ρητά την κατανάλωση ζωικών προϊόντων το µισό σχεδόν χρόνο. Έτσι που αλλάξαµε άκριτα τις συνήθειες µας θα τρελάνουµε και τις καηµένες τις γιαγιάδες. "Αν ήξερα πως θα ερχόσουν θα έφτιαχνα ένα φαΐ της προκοπής" µου είπε µια ογδοντάχρονη σε χωριό των Γρεβενών. Ξέρετε βέβαια τι εννοούσε· να µαγειρέψει κρεατικό, ενώ την ίδια ώρα είχε µέσα στην κατσαρόλα της το δικό της γεύµα που ήταν λάπατα µαγειρευτά µε,κορόµηλα και τσάγαλα (τα χλωρά αµύγδαλα). Το είδα αυτό το φαγητό και τα έχασα. “δεν είναι τίποτα”, µου είπε η κυρία, “το έκανε και η γιαγιά µου αλλά εµένα µου αρέσει και το συνεχίζω”. Αυτό το αριστούργηµα (το δοκίµασα και το "συνεχίζω" κι εγώ τώρα) το θεωρούσε τίποτε και νόµιζε πως το κοψίδι είναι πιο καθωσπρέπει. Αυτά λέγαµε µε τον αγαπητό µου φίλο που τον µπλοκάρισαν τα τριγλυκερίδια κι αισθάνθηκε ασφαλής στην ιδέα ότι έχει µεγάλη δεξαµενή γεύσεων. Αυτό είναι! Η ποικιλία κάνει το φαγητό λαχταριστό και χορταίνει την καρδιά. Και, η απαγόρευση του κρέατος ηχεί δραµατική, επειδή έχουµε ξεσυνηθίσει όλα τα υπέροχα φαγητά χωρίς αυτό. Ας ξαναδώσουµε λοιπόν σε κάθε φαγητό τη θέση του στο τραπέζι µας και για την υγεία και για την ποικιλία που χρωµατίζει ζωντανά την

208


καθηµερινότητα, για να διευρύνουµε το γαστρονοµικό µας ορίζοντα, για να καλλιεργήσουµε τη γεύση µας και να την εµπλουτίσουµε. Ο Ιπποκράτης στο "Περί διαίτης" του λέει: "...Από τις ίδιες νότες δηµιουργούνται διαφορετικές συνθέσεις, από τις ψηλές νότες αλλά κι από τις χαµηλές, που έχουν το ίδιο όνοµα όχι όµως και τον ίδιο ήχο. Οι περισσότερο διαφορετικές νότες δηµιουργούν την καλύτερη αρµονία- ενώ οι ελάχιστα διαφορετικές δηµιουργούν ελάχιστη αρµονία. Αν κάποιος χρησιµοποιήσει όλο ίδιες νότες, δεν θα υπάρξει αισθητική απόλαυση... Η γλώσσα µιµείται τη µουσική, διαχωρίζοντας το γλυκό και το ξινό απ' όσα έρχονται σ' επαφή µαζί της, καθώς και όσα είναι σε ασυµφωνία και σε συµφωνία µαζί της... Όταν η γλώσσα είναι εναρµονισµένη σωστά, η συµφωνία προκαλεί τέρψη, όταν όµως η γλώσσα ξεφύγει από την αρµονία, δηµιουργείται δυσαρέσκεια". Φαγάκια των πασχόντων από "υπερβολή" Για 6 µερίδες περίπου Συνταγή 1 400 γραµµ. κόκκινο κρέας ή κοτόπουλο 8 κολοκυθάκια 4 ντοµατούλες 3 µεγάλα κρεµµύδια 4 καρότα 350 γραµµ. µανιτάρια 2 µεγάλες πατάτες 2 κλωνάρια σέλινο 1 µατσάκι µαϊντανό αλάτι και πιπέρι 2 κουταλιές λάδι Κόψτε το κρέας σε κύβους ή φετούλες. Πλύντε τα λαχανικά, ψιλοκόψτε το µαϊντανό και αφήστε τα άλλα µεγάλα κοµµάτια. Κόψτε τις ντοµάτες στα δύο και σφίξτε τες να φύγουν τα σπόρια. Αλατοπιπερώστε µε σύνεση, βάλτε το φαγητό σε σκεπαστό ταψάκι και ψήστε το σε 180ο C γύρω στη µιάµιση ώρα. Συνταγή 2 400 γραµµ. στήθος κοτόπουλου χωρίς πέτσα 3 κουταλιές λάδι 200 γραµµ. ρεβίθια 5 µεγάλες πράσινες πιπεριές 3 πιπεριές Φλωρίνης 2 µεγάλες πατάτες


209

1 µατσάκι µαϊντανό 1 κλαδάκι δεντρολίβανο 1 κιλό µικρές ντοµάτες 1/2 κιλό κρεµµυδάκια αλάτι και πιπέρι Κόψτε το κοτόπουλο σε κοµµατάκια. Μουλιάστε τα ρεβίθια σε χλιαρό νερό για 10 ώρες και βράστε τα για 15' χωριστά. Πλύντε και κόψτε σε χοντρά κοµµάτια όλα τα λαχανικά. Αλατοπιπερώστε τα, βάλτε τα όλα σε σκεπαστό ταψί και σε προθερµασµένο φούρνο 180ο C και ψήστε για 2 ώρες περίπου. Αν τα ρεβίθια είναι σχετικά σκληρά όταν τα ανακατέψετε µε τα λαχανικά, φρρντίστε να ρίξετε ένα ποτήρι νερό στο ταψί για να υπάρχει υγρό να το απορροφήσουν και να µαλακώσουν. Εύη Βουτσινά Από τον ηµερήσιο Τύπο

Α. Περίληψη. Προσέχουµε τη διατροφή µας µόνο µετά από προειδοποίηση του γιατρού και όχι προληπτικά. Στη διαπίστωση αυτή καταλήγει η συγγραφέας µε αφορµή κάποιο φίλο της. Σε µια επίσκεψή του θυµούνται τις µαγειρικές συνήθειες της γιαγιάς του και διαπιστώνουν πως οι διατροφικές συνήθειες του σύγχρονου Έλληνα έχουν αλλάξει ριζικά µε σοβαρές επιπτώσεις όχι µόνο στην υγεία του, αλλά και στην ποσότητα του κρέατος που καταναλώνει µαζικά. Και είναι απίστευτο να µην ξέρουµε τι να φάµε στη θέση του κρέατος σε µια χώρα όπως η Ελλάδα. Πρέπει να θυµηθούµε τις συνταγές των γιαγιάδων µας και να διευρύνουµε το γευστικό µας ορίζοντα, γιατί η µονοτονία σκοτώνει την αισθητική απόλαυση. Μάλιστα η συγγραφέας, για να διευκολύνει το ξεκίνηµά µας, µας προτείνει και κάποιες συνταγές.

Β. Πλαγιότιτλοι. 1 παράγραφος

Εισαγωγή

2

»

Αντί της πρόληψης, θεραπεία.

3

»

“Το φιλαράκι από τα παλιά”.

4

»

Αναµνήσεις από την παιδική ηλικία.

5

»

Ο κοινωνικός άνθρωπος και οι υποχρεώσεις του.

6

»

Ένα φαγητό κατάλληλο για τη χοληστερίνη.


210 7

»

Οι διατροφικές µας συνήθειες άλλαξαν.

8

»

Ο γαστρονοµικές συνήθειες των παλιών εξασφάλιζαν την υγεία.

9

»

Να ξαναγυρίσουµε στα φαγητά που παλιά επέβαλλε η ανέχεια.

10

»

Το κρέας, βασικό συστατικό της διατροφής µας.

11

»

Αριστουργήµατα της παραδοσιακής µαγειρικής θεωρούνται “τίποτα”.

12

»

Η ποικιλία κάνει το φαγητό να φαίνεται γευστικό.

13

»

Η µονοτονία σκοτώνει την αισθητική απόλαυση.

14

»

Συνταγές για οµαλή προσαρµογή στις νέες γεύσεις.

Γ. Λεξιλόγιο. Ετυµολογία

Σηµασία / Συνώνυµα / Αντώνυµα

2η § προληπτικά

επίρρ. < πρόληψη προ- + λήψη ρ. λαµβάνω

ενέργεια που γίνεται προκειµένου να αποφευχθεί κάτι δυσάρεστο.

2η § σπασµωδικά

επίρρ. < σπασµωδικός µε σπασµούς, (µτφ.) απρογραµµάτιστα < σπασµός και υπό πίεση, χωρίς µεθοδικότητα, συνέχεια, βεβιασµένα, επιπόλαια.

3η § αλαφιασµένα επίρρ. < αλαφιάζω < αλάφιασµα

µε ταραχή και φόβο, λαχανιασµένα.

7η § απορρύθµιση

ρ. απορρυθµίζω από + ρυθµίζω

η διατάραξη του κανονικού ρυθµού λειτουργίας ενός συστήµατος, η δηµιουργία συνθηκών αποδιοργάνωσης που υπονοµεύουν την οµαλή εξέλιξη µιας κατάστασης, αποδιοργάνωση, διάλυση.

8η § αφέψηµα

αρχ. αφέψω = ζεστό ρόφηµα από φυτικές ουσίες διυλίζω µε βρασµό µε καταπραϋντικές, διεγερτικές, αφ (από) + έψω θεραπευτικές ιδιότητες. = ψήνω, καίω, βράζω


9η § ανέχεια

αν (στερητ.) + -έχεια ρ. έχω

11η§ ρητά

επίρρ. < ρητός αυτό που έχει εκφραστεί χωρίς να επιτρέπει < θ. ερε- του ρ. λέγω εξαιρέσεις, παρεκκλίσεις ή προϋποθέσεις, (µέλλ. ερέω-ω) κατηγορηµατικά, απόλυτα, απερίφραστα.

211

στέρηση των αναγκαίων βιοποριστικών µέσων, ένδεια, φτώχεια, µιζέρια.

12η § γαστρονοµικός γαστρονοµία ο σχετικός µε τη µαγειρική δραστηριότητα γαστρο- < αρχ. και την απόλαυση του φαγητού. γαστήρ = κοιλιά + -νοµία < νέµω 14η § σύνεση

αρχ, σύνεσις < συνίηµι = συγκεντρώνω µαζί, κατανοώ, αντιλαµβάνοµαι

φρονιµάδα, σωφροσύνη, φρόνηση, περίσκεψη, (αντ. αµυαλιά, αφροσύνη, απερισκεψία, αστοχασιά).

Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειµένου και να το συσχετίσετε µε το περιεχόµενό του. Το κείµενο που έχουµε µπροστά µας πραγµατεύεται τις διατροφικές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου και τις αντιδιαστέλλει προς αυτές των προγόνων µας προτείνοντας την επιστροφή στις παραδοσιακές διατροφικές αξίες ως “φάρµακο” για τη διατήρηση της καλής υγείας. Πρόκειται για ένα άρθρο στον ηµερήσιο Τύπο που διέπεται από την απλότητα και την αµεσότητα της δηµοσιογραφικής γραφής. Η συγγραφέας αφορµάται από ένα καθηµερινό συµβάν, την επίσκεψη ενός φίλου στο σπίτι για φαγητό, το οποίο αφηγείται σε τόνο οικείο προς το αναγνωστικό κοινό. Ο λόγος της είναι φυσικός, µεστός από εκφράσεις και στοιχεία που χαρακτηρίζουν την καθηµερινή οµιλία (περισσότερες κύριες και λιγότερες δευτερεύουσες προτάσεις, λόγος ευθύς και χρήση πρώτου πληθυντικού προσώπου). Η διάθεση του κειµένου είναι συµβουλευτική, εντούτοις, οι παραινέσεις και οι νουθεσίες για µια πιο ισορροπηµένη διατροφή, δίνονται µε χιουµοριστικό και ευχάριστο τρόπο, ώστε συχνά αναβλύζει ένα πηγαίο σατιρικό ύφος και διαφαίνεται ένας, καλοπροαίρετα, ειρωνικός τόνος (‘‘Πολύς κόσµος…παραγωγή’’). Τα παραπάνω στοιχεία καθιστούν το κείµενο ελκυστικό ως προς τη µορφή και προκλητικό ως προς το περιεχόµενο εφόσον κατορθώνουν να ερεθίσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να κινήσουν τον προβληµατισµό του για ένα θέµα που τον αφορά άµεσα και το οποίο αντιµετωπίζει καθηµερινά.

212


Σε τι διαφέρει το σύγχρονο διαιτολόγιο από αυτό των προγόνων µας; Πού οφείλεται η διαφορά τους; Κατά τη συγγραφέα του κειµένου, η διαφορά του σύγχρονου διαιτολογίου από το καθιερωµένο διαιτολόγιο των προγόνων µας -που ισχύει ακόµη και σήµερα σε ορισµένες περιοχές της ελληνικής υπαίθρου- είναι αφενός ποιοτική, ως προς τη βάση της διατροφής, αφετέρου ποσοτική, ως προς την ποσότητα της τροφής και αριθµητική, ως προς την ποικιλία των ειδών και των εδεσµάτων που αριθµούνται στο τραπέζι µας. ∆ιαπιστώνεται, επίσης, πως οι διατροφικές αξίες και συνήθειες διαµορφώνονται σε συνάρτηση µε τον τρόπο διαβίωσης και τα δεδοµένα του πολιτισµού. Εποµένως, η διαφορά ανάµεσα στο σύγχρονο διαιτολόγιο και εκείνο των προγόνων µας, οδηγεί σε προβληµατισµό γύρω από τις συνήθειες του σύγχρονου πολιτισµού και σε αναθεώρηση ορισµένων σηµείων του τρόπου σκέψης. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι βάση της ελληνικής ‘‘δίαιτας’’ αποτελούσαν από τη µια πλευρά οι δυνατότητες της εγχώριας παραγωγής και από την άλλη η αφθονία της ιδιαίτερης ελληνικής φύσης. Έτσι, παρατηρούµε πως το τραπέζι των προγόνων µας αποτελείτο από όσπρια και δηµητριακά -που ήταν και η κυρίως γεωργική παραγωγή της χώρας- από πολλά φρούτα, φρέσκα ή ξερά, (σύκα, σταφίδες κ.α.) καθώς επίσης από ποικιλία χόρτων και βοτάνων που πρόσφερε απλόχερα η ελληνική ύπαιθρος. Η κατανάλωση γαλακτοµικών προϊόντων γινόταν µε σύνεση, το κρέας σπάνιζε και προσφερόταν πάντα σε µικρές ποσότητες, ενώ το ψωµί -ζυµωµένο στο χέρι και αυθεντικό στη γεύση- ήταν βασικό στοιχείο διατροφής και τα ψάρια ή τα θαλασσινά αποτελούσαν εδέσµατα ιδιαίτερης απόλαυσης. Τα γλυκά, τέλος, φυλάσσονταν µόνο για τις εορτές και τους ‘‘µουσαφίριδες’’. Αντίθετα, το σύγχρονο διαιτολόγιο ανατρέπει πλήρως το πατροπαράδοτο. Καταργώντας τα περισσότερα είδη (όσπρια, χόρτα και δηµητριακά) καθιερώνει ως κύρια διατροφική αξία το κρέας -το οποίο καταναλώνεται σε µεγάλες ποσότητες- και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα. Τα γλυκά, εξάλλου, αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της διατροφής καταλαµβάνοντας στο τραπέζι ,τη θέση που κατείχαν άλλοτε τα φρούτα. Με τον τρόπο αυτό καταστρατηγείται η ποικιλία -απαραίτητη για την ισορροπία του οργανισµού- και περιορίζονται οι γευστικοί ορίζοντες. Οι διατροφικές µας συνήθειες, που δηµιουργήθηκαν άκριτα και εδραιώθηκαν ασυνείδητα, οφείλονται στο σύγχρονο τρόπο ζωής, σκέψης και αντίληψης. Η οικονοµική ευµάρεια και η αφθονία των αγαθών σε συνδυασµό µε την εντατική προβολή και προώθηση εισαγόµενων προϊόντων και τη γενίκευση µιας καταναλωτικής νοοτροπίας, µετέβαλαν τα κριτήρια της συµπεριφοράς µας. Υιοθετήσαµε συνήθειες οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις διατροφικές αξίες που µας κληροδότησαν οι πρόγονοί µας και οι οποίες βλάπτουν την υγεία µας ενώ, επιπλέον, έρχονται σε δυσαρµονία µε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Θα πρέπει, συνεπώς, να προσεγγίσουµε εκ νέου τα πρότυπα που διαµόρφωναν, σε άλλες εποχές, έναν ισορροπηµένο τρόπο διατροφής και να επιβάλουµε στον εαυτό µας τη λιτότητα που άλλοτε υπαγόρευε η ανέχεια και η περιορισµένη παραγωγή. Το εδεσµατολόγιο των προγόνων µας ήταν οργανωµένο µε σοφία, βαθιά γνώση και σεβασµό απέναντι στον ανθρώπινο οργανισµό και την ελληνική φύση (κλίµα, πανίδα, χλωρίδα). Επαναφέροντάς το στην καθηµερινότητά µας µπορούµε να επανακτήσουµε όχι µόνο την υγεία αλλά και την αυθεντικότητα της γεύσης.


213

Ποιους τρόπους πειθούς χρησιµοποιεί η συγγραφέας του άρθρου, προκειµένου να τονίσει την αξία της επιστροφής στο παραδοσιακό διαιτολόγιο; Σχολιάστε την αποτελεσµατικότητά του. Η συγγραφέας του άρθρου, προκειµένου να εµπνεύσει στους αναγνώστες την πίστη στην αξία του παραδοσιακού διαιτολογίου, τους παροτρύνει να αναθεωρήσουν τις διατροφικές τους συνήθειες, χρησιµοποιώντας και τους τρεις τρόπους πειθούς. Επικαλείται, για να το επιτύχει, τόσο το συναίσθηµα του αναγνώστη όσο και τη λογική του, καθώς επίσης το ήθος του ποµπού και την αυθεντία. Ως κύριο µέσο πειθούς προκρίνεται η επίκληση του συναισθήµατος µε τη βοήθεια της αφήγησης η οποία εµφανίζεται σε δύο καίρια σηµεία. Στην αρχή του κειµένου η συγγραφέας αφηγείται, σε τόνο οικείο, το συµβάν που στάθηκε η αφορµή για τη συγγραφή του άρθρου. Από το ειδικό, το συγκεκριµένο πρόβληµα του φίλου περνάµε στο γενικό, στο πρόβληµα που αντιµετωπίζουµε όλοι σήµερα αναφορικά µε την υγεία και τη διατροφή µας. Καθώς ξεδιπλώνεται, µε χιούµορ, το ήθος του ήρωα (‘‘Έτσι χλωµό έφτασε στο σπίτι µου το φιλαράκι’’), κεντρίζεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αφυπνίζεται σταδιακά το συναίσθηµά του, ώστε στο τέλος της αφήγησης να συµπάσχει µε το ‘‘φιλαράκι’’ της ιστορίας. Τώρα είναι ψυχολογικά προετοιµασµένος να παρακολουθήσει το συλλογισµό της συγγραφέως που αµφισβητεί το σύγχρονο τρόπο διατροφής και τονίζει την αξία της παραδοσιακής ‘‘δίαιτας’’. Εξάλλου, η αφήγηση παρεµβάλλεται επίσης στο µέσον του κειµένου, µε την ιστορία της ογδοντάχρονης γιαγιάς, για να ενισχύσει το επιχείρηµα, ότι η διατροφή µας θα πρέπει να συνάδει µε τη µαγειρική παράδοση και την ιδιαίτερη παραγωγή της χώρας µας. Από την άλλη πλευρά, η επίκληση στη λογική εφαρµόζεται στην επιχειρηµατολογία του κειµένου γύρω από τις διαφορές των δύο διαιτολογίων, παλαιού και σύγχρονου. (‘‘Τα έχω επανειληµµένα γράψει…….Έτσι και η γεύση είναι ελλειµµατική’’). Και εδώ, τα λογικά επιχειρήµατα πλαισιώνονται από το χιουµοριστικό, σατιρικό και ενίοτε ειρωνικό ύφος της συγγραφέως ώστε απο-κτούν εντονότερη ψυχολογική επιβολή (‘‘Τι πάθαµε βρε παιδιά;…’’, ‘‘Αλλάξαµε τον αρχαίο κώδικα της διατροφής µας και ο λογαριασµός µας έρχεται µέσω µικροβιολόγου’’, ‘‘Πολύς κόσµος…για να το αντιµετωπίσει’’). Τέλος, µας πείθει για την ισχύ των θέσεών της και την ορθότητα του λόγου της αφήνοντας να φανεί ότι κατέχει καλά το θέµα που πραγµατεύεται. Αφενός ο άµεσος λόγος και το προστακτικό ή προτρεπτικό ύφος (‘‘Με µια κουβέντα θα πω, να φανεί ό,τι έτρωγε η γιαγιά του και όπως το έτρωγε’’, ‘‘Ας ξαναδούµε λοιπόν…εµπλουτίσουµε’’), αφετέρου η επίκληση της αυθεντίας του Ιπποκράτη από το ‘‘Περί διαίτης’’ σύγγραµµά του, κατοχυρώνουν την αξιοπιστία της συγγραφέως και των πηγών της ενώ, συνάµα, αίρουν τις τυχόν αντιρρήσεις και ενστάσεις του αναγνώστη. Ολοκληρώνοντας, τολµούµε να πούµε πως η συγγραφέας, µε το συνδυασµό και των τριών τρόπων πειθούς, κατορθώνει να συντάξει ένα άρθρο ευχάριστο ως προς τη µορφή, ουσιώδες ως προς το περιεχόµενο και αποτελεσµατικό ως προς τους στόχους του.


214

Να σχολιάσετε τον τίτλο της συνταγής, αφού λάβετε υπόψη σας όσα αναφέρονται στο προηγούµενο κείµενο. Η συγγραφέας διατηρεί το χιουµοριστικό και ευχάριστο τόνο του κειµένου και στην παρουσίαση των δύο συνταγών µε τις οποίες συνοδεύει το άρθρο της. Ο τίτλος που πλαισιώνει τις µαγειρικές προτάσεις -‘‘Φαγάκια των πασχόντων από υπερβολή’’- αποδίδεται µε το οικείο, στον αναγνώστη, σατιρικό και ειρωνικό ύφος της, προκαλώντας το µειδίαµα και προβάλλοντας µία διάθεση αυτοσαρκασµού. Εξάλλου, το µήνυµα που φέρει ο τίτλος εναρµονίζεται µε το περιεχόµενο του άρθρου, εφόσον, στις διατροφικές υπερβολές του σύγχρονου διαιτολογίου, αντιπροτείνει λύσεις που συνδυάζουν τη λιτότητα και την ποικιλία µε τη γευστική απόλαυση. Να αναζητήσετε στο οικογενειακό ή ευρύτερο κοινωνικό σας περιβάλλον παραδοσιακές συνταγές φαγητών και να τις παρουσιάσετε στην τάξη.

Σηµείωση: τις παραδοσιακές αυτές συνταγές µας τις έδωσαν οι κ.κ. Νικολέττα και Θωµάς Κακαβάς, καθώς και τα σχήµατα βάσει των οποίων πρέπει να κοπούν ο µπακλαβάς και η σπανακόπιτα. 1. Παραδοσιακός Μπακλαβάς Κύµης Υλικά: 3 κιλά φύλλα 3 κιλά αµύγδαλα τριµµένα 3/4 βούτυρο γάλακτος 3 κιλά ζάχαρη Γενικότερα όσα γραµµάρια φύλλο χρησιµοποιήσουµε τόσα γραµµάρια αµύγδαλα και ζάχαρη θα χρειαστούµε. Σιρόπι:

9 ποτήρια νερό αντιστοιχούν σε 3 κιλά ζάχαρη.

Εκτέλεση: Χρειαζόµαστε ένα στρογγυλό ταψί µε διάµετρο 40 εκατοστά και µε ύψος το ελάχιστο 4 εκατοστά. Αρχικά, λιώνουµε το βούτυρο και µε ένα πινέλο αλείφουµε το ταψί. Στη συνέχεια, χρησιµοποιούµε ως βάση 8 µε 10 φύλλα, αφού προηγου-µένως τα έχουµε αλείψει καθώς τα τοποθετούµε ένα προς ένα µε βούτυρο και την επιφάνεια του τελευταίου φύλλου την πασπαλίζουµε µε τα τριµµένα αµύγδαλα.


215

Κατόπιν, κάθε ένα φύλλο που στρώνουµε το βουτυρώνουµε και το πασπαλίζουµε µε αµύγδαλα. Επίσης, κρατάµε άλλα 8 µε 10 φύλλα για την τελευταία στρώση του µπακλαβά, τα οποία κατά τον ίδιο τρόπο που ακολουθήσαµε στη βάση ακολου-θούµε και στην επιφάνεια, δηλαδή τα αλείφουµε ένα προς ένα µε βούτυρο, παραλείποντας βέβαια τα αµύγδαλα. Τέλος, µε ένα µαχαίρι χαράσουµε τον µπακλαβά, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήµα, και τοποθετούµε στο κέντρο κάθε κοµµατιού από ένα γαρύφαλλο (όχι λουλούδι φυσικά, αλλά µπαχαρικό!), για να κρατήσει τα φύλλα ενωµένα κατά τη διάρκεια του ψησίµατος. Ψήσιµο:

Συνολικά η διάρκεια του ψησίµατος είναι 1 ώρα και 3/4 της ώρας. Η διαδικασία είναι ως εξής: προθερµαίνουµε το φούρνο στους 200οC περίπου για 10 λεπτά και, λίγο πριν βάλουµε για ψήσιµο τον µπακλαβά, αλείφουµε µε λίγο βούτυρο την τελευταία στρώση. Ψήνουµε για περίπου ένα τέταρτο το γλυκό στους 200οC και στη συνέχεια χαµηλώνουµε τη θερµοκρασία στους 180οC για να ολοκληρωθεί το ψήσιµο περίπου σε 1 και 1/ 2 της ώρας. Όταν ψηθεί, και αυτό το βλέ-πουµε γιατί αρχίζει και ροδίζει η επιφάνεια, το βγάζουµε, το περιχύνουµε µε το σιρόπι και το αφήνουµε να κρυώσει.

Σηµείωση: Το σιρόπι µπορούµε να το ετοιµάσουµε προτού αρχίσει το ψήσιµο του µπακλαβά για να έχει κρυώσει όταν το γλυκό θα έχει ψηθεί, επειδή δεν πρέπει και τα δύο να είναι ζεστά.

216


2. Παραδοσιακή Σπανακόπιτα Υλικά: 1 κιλό σπανάκι 1 κιλό πράσα 5 κρεµµυδάκια φρέσκα 1 µατσάκι άνιθο 3/4 του κιλού φέτα 1 φλυτζάνι λάδι πιπέρι µαύρο Εκτέλεση: Καταρχάς, πλένουµε και κόβουµε σε µικρά κοµµάτια το σπανάκι, τα πράσα, τα κρεµµυδάκια και τον άνιθο. Στη συνέχεια, βάζουµε στην κατσαρόλα το λάδι και αφού κάψει, ρίχνουµε διαδοχικά πρώτα τα κρεµµυδάκια, αµέσως µετά τα πράσα, τα οποία ανακατεύουµε µε ένα ξύλινο κουτάλι και συνεχίζουµε ρίχνοντας το σπανάκι και τον άνιθο, ανακατεύοντας καλά έως ότου µαραθούν. Έπειτα τα κατεβάζουµε από τη φωτιά και αφού τα αφήσουµε λίγο να κρυώσουν τα στραγγίζουµε µε ένα σουρωτήρι. Παράλληλα, βέβαια, έχουµε τρίψει τη φέτα σ’ ένα µπωλ. Όλα αυτά τα ανακατεύουµε καλά ρίχνοντας στη γέµιση λίγο πιπέρι. Να δούµε τώρα πώς παρασκευάζεται η ζύµη µε την οποία γίνεται το φύλλο. Για το φύλλο: 1 ποτήρι του νερού λάδι 1 ποτήρι βραστό νερό 1 κιλό αλεύρι (ίσως 1 κιλό και 1/4 του κιλού) 1/2 κουταλάκι αλάτι Εκτέλεση: Πρώτα, σε µία λεκάνη ανακατεύουµε τα 3/4 από το αλεύρι µε το αλάτι, κάνοντας στη µέση µία τρύπα µεγάλη όπου ρίχνουµε το βραστό νερό και το λάδι. Έπειτα, ξεκινάµε το ζύµωµα και ρίχνουµε λίγο λίγο το υπόλοιπο αλεύρι έως ότου πάψει να κολλά η ζύµη στα χέρια µας. Ζυµώνουµε για πέντε λεπτά ακόµη και χαράζουµε τη ζύµη σε δύο ισόποσα µέρη. Εν τω µεταξύ, έχουµε αλείψει µε λάδι το ταψί. Με έναν πλάστη ανοίγουµε το πρώτο φύλλο και το στρώνουµε στο ταψί. Αφού έχουµε ανοίξει και το δεύτερο φύλλο, τότε στρώνουµε τη γέµιση και στη συνέχεια βάζουµε το δεύτερο φύλλο. Τέλος, µε ένα µαχαίρι κόβουµε το περιεχόµενο σε ίσα τετράγωνα τεµάχια (προσοχή το µαχαίρι να µην κόψει και το κάτω φύλλο). Η σπανακόπιτα είναι έτοιµη για το φούρνο. Έτσι, την ψήνουµε στους 180-200oC, ανάλογα µε την κουζίνα, για περίπου µία ώρα, αφού προηγουµένως έχουµε αλείψει όλο το επάνω φύλλο µε ένα φλυτζάνι τσαγιού λάδι.

ΑΓ/Μ4 06 - 07

Τεύχος 4ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 5η Γνωρίζω το µαγικό κόσµο του θεάτρου και του κινηµατογράφου

ΕΝΟΤΗΤΑ 6η Οι δηµιουργικές δραστηριότητες στη ζωή µου

Ενότητα 5η Γνωρίζω το µαγικό κόσµο του θεάτρου και του κινηµατογράφου Α΄ Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. 223 Β΄ Το ρήµα ....................................................................................... 225 Γ΄ Παράγωγα ρήµατα .................................................................... 258 ∆΄ Λεξιλόγιο ..................................................................................... 261 Ε΄ Το ρήµα στην αφήγηση ............................................................. 263 ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................ 267 ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... 270 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................ 279 Ενότητα 6η Οι δηµιουργικές δραστηριότητες στη ζωή µου Α΄ Β΄ Γ΄ ∆΄

Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. Λειτουργίες - Χρήσεις των πτώσεων του ουσιαστικού .......... Παράγωγα ουσιαστικά .............................................................. Παράγραφος - Πλαγιότιτλοι .....................................................

Ε΄ Λεξιλόγιο .................................................................................... ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................ ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................

282 285 293 297 301 303 308 312

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα .............................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .............. Β΄ Το ρήµα...................................................................... Β1 Ο ρόλος και η λειτουργία του ρήµατος Θεωρία ....... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .............. Β2 Οι µορφές του ρήµατος Θεωρία ............................ Β2.1 Πρόσωπο και αριθµός Θεωρία ............................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .............. Β2.2 Συζυγίες και φωνές Θεωρία ................................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β2.3 ∆ιαθέσεις του ρήµατος Θεωρία .................................................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β2.4 Χρόνοι του ρήµατος και ποιόν ενέργειας Θεωρία .................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β3 Τα συνδετικά ρήµατα Θεωρία ......................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Γ΄ Παράγωγα ρήµατα............................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆΄ Λεξιλόγιο ............................................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Ε΄ Το ρήµα στην αφήγηση ...................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆ιαθεµατική εργασία ................................................................................................ Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ....................................................................................

223 223 225 225 227 231 231 241 231 243 231 246 231 249 255 256 258 258 261 261 263 263 267 267 270 279

5η Ενότητα: Γνωρίζω το µαγικό κόσµο του θεάτρου και του κινηµατογράφου

223


1. Το κείµενο είναι αφηγηµατικό. Ποιος αφηγείται και τι;

Απάντηση Ένα παιδί του δηµοτικού είναι ο αφηγητής ο οποίος και συµµετείχε στη σχολική παράσταση για την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Γι’ αυτό και αφηγείται µε πολλές λεπτοµέρειες όσα κωµικά και ευτράπελα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της παράστασης µεταξύ των µαθητών - ηθοποιών. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος µε τον οποίο παραθέτει τα γεγονότα µε έντονα τα στοιχεία του αυθορµητισµού και της αµεσότητας. σχολ. βιβλ. σ. 83

2. Ποιος είναι ο ρυθµός της αφήγησης; • Η αφήγηση σας φαίνεται ότι κυλά γρήγορα ή αργά;

Απάντηση Η συνεχής εναλλαγή γεγονότων καθορίζει και το γοργό ρυθµό της αφήγησης. Σ’ αυτό συµβάλλει τόσο η παρατακτική σύνταξη όσο και η απουσία µακροπερίοδου λόγου. σχολ. βιβλ. σ. 83

3. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του κειµένου (σοβαρό, κωµικό, τυπικό, επίσηµο, απλό, οικείο, λιτό, περίτεχνο); • Αιτιολογήστε την απάντησή σας µε στοιχεία από το κείµενο.

Απάντηση Το ύφος του κειµένου θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως κωµικό, απλό και οικείο. Συγκεκριµένα από την περιγραφή των γεγονότων αναδύεται το κωµικό στοιχείο από όλα τα απρόβλεπτα που συµβαίνουν κατά τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης. Συγκεκριµένες χαρακτηριστικές εκφράσεις δηλωτικές του απλού και οικείου ύφους είναι οι ακόλουθες: “αλλά τα σπαθιά ήταν ψεύτικα και δεν τον κόψαµε”, “έσκυψε να πάρει τα τσαρούχια µου ... και φάνηκε το σώβρακό του ... και τα κορίτσια έβαλαν τα γέλια και ξέβαψε και το µουστάκι του και έγινε όλο µουντζούρες”.


224


1. Τι κείµενα είναι αυτά; • Τι παρουσιάζουν; • Σε τι είδους έντυπα µπορούµε να συναντήσουµε τέτοια κείµενα;

Απάντηση Τα κείµενα αυτά, σε συνδυασµό µε την εικόνα που τα συνοδεύει, λειτουργούν ως ένα είδος διαφηµιστικής αφίσας για την προβολή των αντίστοιχων κινηµατογραφικών ταινιών. Σε ειδικά περιοδικά για θεάµατα καθώς και στις ανάλογες στήλες των εφηµερίδων συναντούµε συχνά αυτού του είδους την έντυπη διαφήµιση. σχολ. βιβλ. σ. 83

2. Τι είδους πληροφορίες δίνει καθένα από τα κείµενα αυτά;

Απάντηση Και τα δύο κείµενα µας δίνουν χρήσιµες πληροφορίες για τα έργα που προβάλλουν όπως: • µία σύντοµη περίληψη του έργου • τον τίτλο (ξενόγλωσσο και ελληνικό) της κινηµατογραφικής ταινίας • τις αίθουσες που προβάλλονται οι ταινίες, καθώς τις ηµέρες και ώρες προβολής • τους βασικούς συντελεστές των ταινιών (σκηνοθέτη, ηθοποιούς, σεναριογράφους κ.ά.)


Γιατί ο συγγραφέας αποφάσισε να µην ξαναϊδωθεί µε τους φίλους του;

Απάντηση Ένα τυχαίο γεγονός, η, εκ διαµέτρου, διαφορετική άποψη για µία συγκεκριµένη ταινία, οδήγησε το σκηνοθέτη και συγγραφέα του κειµένου να διακόψει τις σχέσεις του µε κάποιους που, µέχρι πρό τινος, θεωρούσε φίλους του. Ήταν µία αποκάλυψη γι’ αυτόν αυτές οι τρεις λεξούλες “πως ήταν αηδία” γι’ αυτούς η ταινία που πολύ άρεσε σ’ εκείνον. Αυτόµατα άλλαξε η διάθεσή του, όταν συνειδητοποίησε ότι στο εξής θα ήταν επώδυνη η επικοινωνία µαζί τους. Γιατί ο κινηµατογράφος ως τέχνη, σήµαινε πολλά γι’ αυτόν και ήθελε να µοιράζεται τις ανησυχίες και τις σκέψεις του µε άτοµα εµφορούµενα από τις ίδιες πνευµατικές αναζητήσεις.


225

Β1 Ο ρόλος και η λειτουργία του ρήµατος

Κατηγόρηµα - Ρήµα Ρήµα ή κατηγόρηµα της πρότασης ονοµάζουµε τη νοηµατικά κεντρική εκείνη λέξη, που φανερώνει τι λέγεται (µέσα στην πρόταση) για το υποκείµενο. Με άλλα λόγια, το ρήµα φανερώνει τι κάνει ή τι παθαίνει το υποκείµενο. Σε κάθε πρόταση το υποκείµενο είναι το θέµα της και το ρήµα είναι το σχόλιο (επί του θέµατος). Γι’ αυτό, ρήµα και υποκείµενο είναι οι κύριοι όροι κάθε πρότασης δηλ. είναι τα πιο απαραίτητα στοιχεία για τη συντακτική υπόστασή της. Το ρήµα, µονολεκτικό ή περιφραστικό, συνηθέστατα έχει ως πρόδροµό του έναν σύνδεσµο (παράταξης ή υπόταξης) ή/ και µόριο αρνητικό (δεν, µη) ή άλλο (θα, είθε…), και κανονικά εκφέρεται µαζί του. Ρήµα κατηγορηµατικό ή απλώς ρήµα είναι το κατηγόρηµα µιας πρότασης που αποτελείται µόνο από έναν (απλό ή περιφραστικό) τύπο ρήµατος, που δεν συνδέει το υποκείµενο µε κάποιο κατηγορούµενο. Ο µαθητής διαβάζει. Η Άννα έχει αρρωστήσει. Ας φεύγουµε τώρα. Ρήµα συνδετικό είναι αυτό που συνδέει το κατηγορούµενο µε το υποκείµενο µιας πρότασης. Τέτοια ρήµατα είναι τα είµαι, γίνοµαι, φαίνοµαι, λέγοµαι, ονοµάζοµαι, γεννιέµαι, αποδεικνύοµαι, θεωρούµαι, νοµίζοµαι, αποµένω, βρίσκοµαι, µοιάζω, εκλέγοµαι κτλ. Εκείνος είναι καθηγητής µου (Εκείνος = Υποκ., καθηγητής = κατηγ.). Τα παραπάνω ρήµατα χρησιµοποιούνται συχνά και ως κατηγορηµατικά (δηλαδή µονολεκτικά). Το ψωµί είναι στο τραπέζι. Η Χριστίνα δε φάνηκε ακόµα.


226

Απρόσωπα ρήµατα είναι αυτά που, όπως και οι απρόσωπες εκφράσεις, µπαίνουν στο τρίτο ενικό πρόσωπο και υποκείµενό τους δεν είναι ένα πρόσωπο ή πράγµα, αλλά συνήθως µια πρόταση ή µια αυτονόητη έννοια, π.χ. η φύση. Έξω βρέχει. Λέγεται ότι δε φέρθηκες σωστά. Αξίζει να προσπαθήσεις. Πρέπει να διαβάσω. Απρόσωπες ρηµατικές εκφράσεις είναι αυτές που αφενός αποτελούνται από το τρίτο ενικό πρόσωπο του ρήµατος είµαι (είναι) και ένα επίθετο ή ουσιαστικό και αφετέρου έχουν για υποκείµενό τους όχι ένα πρόσωπο ή πράγµα, αλλά µία πρόταση, όπως τα απρόσωπα ρήµατα. Είναι αδύνατο να τα καταφέρουµε. Παρίσταται ανάγκη να έρθεις αµέσως.


227



1. “Είδα µια ταινία... και ξάπλωσα” (κείµ. 3): Ο συγγραφέας - αφηγητής αφηγείται µια προσωπική εµπειρία του. • Ποιες είναι οι ενέργειες που έκανε ο ίδιος και οι φίλοι του; • Με ποιες λέξεις διατυπώνονται οι ενέργειες αυτές; • Τι µέρος του λόγου είναι αυτές οι λέξεις;

Απάντηση Ο συγγραφέας - αφηγητής καταθέτει την προσωπική του εµπειρία που αφορά τους φίλους του. Την εµπειρία που τον οδήγησε στην απόφασή του να διακόψει κάθε επικοινωνία µαζί τους. Ο ίδιος είδε µια ταινία που του άρεσε πολύ. Κατόπιν πήγε στο σπίτι των φίλων του και τους µίλησε για την ταινία. Οι φίλοι γέλασαν και έκαναν αρνητικά σχόλια για την ταινία. Στη συνέχεια δείπνησαν και εκείνος έφυγε, στο δρόµο σκεφτόταν πόσο διαφορετικός από αυτούς είναι. Τέλος έφτασε σπίτι του ξάπλωσε και αποφάσισε να τους στείλει µία επιστολή γνωστοποιώντάς τους την απόφασή του να διακόψει τη σχέση του µαζί τους. • Οι λέξεις µε τις οποίες διατυπώνονται οι ενέργειες που έκανε ο ίδιος και οι φίλοι του είναι: είδα, βγήκα, πήγα, γελάσανε, είπαν, δειπνήσαµε, έφυγα, σκεφτόµουν, έφτασα, ξάπλωσα. • Οι λέξεις µε τις οποίες διατυπώνονται οι ενέργειες είναι ρήµατα. σχολ. βιβλ. σ. 84

2. ∆είτε τώρα πιο προσεκτικά την πρώτη πρόταση του ίδιου αποσπάσµατος. • Ποια λέξη αποτελεί το βασικό στοιχείο γύρω από το οποίο ο αφηγητής οργανώνει το µήνυµά του και δε θα µπορούσε να παραλειφθεί; • Τι µέρος του λόγου είναι η λέξη αυτή;

Απάντηση • “Είδα µία ταινία στον κινηµατογράφο” είναι η πρώτη πρόταση του αποσπάσµατος. Η λέξη είδα συνιστά το βασικό στοιχείο γύρω από το οποίο ο αφηγητής οργανώνει το µήνυµά του και δεν θα µπορούσε να παραλειφθεί γιατί µ’ αυτή δροµολογείται η εξέλιξη της δράσης. • Η λέξη είδα, ως µέρος του λόγου, ανήκει στα ρήµατα.



3. Μελετήστε και την πρώτη πρόταση του κειµένου 1. • Ποια είναι η ονοµατική φράση της πρότασης αυτής και ποιος ο συντακτικός της ρόλος; • Η ίδια πρόταση εκτός από το ρήµα και το υποκείµενό του, ποια άλλη πληροφορία δίνει;

Απάντηση Η πρώτη πρόταση του κειµένου 1: “Μετά άρχισε η παράσταση” • Ονοµατική φράση της πρότασης: η παράσταση που ενέχει θέση υποκειµένου στο ρήµα “άρχισε” • Το επίρρηµα µετά στην αρχή της πρότασης µας δίνει την πληροφορία για το χρόνο που άρχισε η παράσταση σχολ. βιβλ. σ. 85

4. Στην πρώτη πρόταση του κειµένου 3 υπογραµµίστε το ρήµα και το αντικείµενό του. • Ποιο είναι το υποκείµενο; • Γιατί παραλείπεται; • Ποια πληροφορία προσθέτουν οι λέξεις “στον κινηµατογράφο”; • Προσθέστε κάποιο επίρρηµα στην ίδια πρόταση, ώστε να δώσετε κάποια επιπλέον πληροφορία. • Σηµειώστε τι είδους πληροφορία είναι αυτή που προσθέσατε (ποια επιρρηµατική έννοια αφορά). • Γιατί ο συγγραφέας προτίµησε να µην την περιλάβει στη δική του πρόταση;

Απάντηση Υπ. (ενν.)

κείµενο 3: 1η πρόταση: “Είδα (εγώ) µία ταινία στον κινηµατογράφο”

→

→

ρήµα

αντικείµενο

• Το υποκείµενο της πρότασης είναι η αντωνυµία (εγώ) και παραλείπεται γιατί εύκολα εννοείται. • Οι λέξεις στον κινηµατογράφο προσθέτουν µία επιπλέον πληροφορία δηλώνοντας τον τόπο που είδε ο συγγραφέας την ταινία. • “Πρόσφατα είδα µία ταινία στον κινηµατογράφο”, το χρονικό επίρρηµα πρόσφατα δίνει µία επιπλέον πληροφορία σχετικά µε το χρόνο της ενέργειας. • Ο συγγραφέας αυτό που καταθέτει είναι η αφορµή που σηµατοδότησε το τέλος µιας φιλίας. Και αυτό το λέει ξεκάθαρα ότι αφορµή ήταν µία ταινία που είδε. Τώρα πότε την είδε, γι’ αυτόν δεν έχει καµία σηµασία ο χρόνος, αλλά η αντίδραση των φίλων του. Γι’ αυτό και δεν τον προσδιορίζει.


229



1. “... ο κύριος διευθυντής σηκώθηκε επίσηµα...” (κείµ. 1): Χωρίστε την ονοµατική και τη ρηµατική φράση αυτής της πρότασης. • Εκτός από το ρήµα, ποια άλλη λέξη υπάρχει στη ρηµατική φράση; • Τι µέρος του λόγου είναι; • Ποια πληροφορία προσθέτει; • Μπορείτε να αντικαταστήσετε τη λέξη αυτή µε κάποια λέξη ή φράση, για να δώσετε µια πληροφορία σχετική µε το χρόνο της ενέργειας που φανερώνει το ρήµα;

Απάντηση Ο κύριος διευθυντής σηκώθηκε επίσηµα.

→

→ ονοµατική φράση

ρηµατική φράση

• Στη ρηµατική φράση εκτός από το ρήµα σηκώθηκε υπάρχει και το επίρρηµα επίσηµα το οποίο µας δίνει την πληροφορία αναφορικά µε τον τρόπο µε τον οποίο σηκώθηκε ο διευθυντής. - Αµέσως µετά σηκώθηκε ο κύριος διευθυντής. - Τέλος σηκώθηκε ο κύριος διευθυντής. σχολ. βιβλ. σ. 85

2. “... σήκωσαν οι φουστανελάδες το πανί” (κείµ. 1): Υπογραµµίστε τη ρηµατική φράση. • Εκτός από το ρήµα, ποια ΟΦ υπάρχει στη ρηµατική φράση; • Τι µέρος του λόγου είναι; • Ποιος είναι ο συντακτικός ρόλος της; • Μπορείτε να προσθέσετε ένα επίρρηµα ή µια επιρρηµατική φράση, ώστε να δώσετε µε αυτήν κάποια επιπλέον πληροφορία;

Απάντηση “σήκωσαν οι φουστανελάδες το πανί”

→

→ ρηµατική φράση

ονοµατική φράση

• Η ονοµατική φράση είναι ουσιαστικό: το πανί. • Συντακτικά λειτουργεί ως αντικείµενο στο ρήµα “σήκωσαν”. “σήκωσαν οι φουστανελάδες µε βιασύνη το πανί”: η επιρρηµατική φράση µε βιασύνη, µας πληροφορεί αναφορικά µε τον τρόπο που σήκωσαν το πανί.



3. “χτυπούσαν παλαµάκια οι µπαµπάδες”, “ανέβηκε στη σκηνή ο Ντόντος” (κείµ. 1): Ποια είναι η ΡΦ; • Από τι αποτελείται; προσθέστε επιρρήµατα ή και προθετικές φράσεις, για να δώσετε περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε το χρόνο και τον τρόπο.

Απάντηση χτυπούσαν παλαµάκια

→

→ ρηµατική φράση

ανέβηκε στη σκηνή ρηµατική φράση

• Η πρώτη φράση αποτελείται από το ρήµα χτυπούσαν και το ουσιαστικό παλαµάκια το οποίο είναι το αντικείµενο του ρήµατος χτυπούσαν. Η δεύτερη φράση αποτελείται από το ρήµα ανέβηκε και την προσθετική φράση: στη σκηνή που δηλώνει τον τόπο. • - χτυπούσαν παλαµάκια οι µπαµπάδες ρυθµικά: το επίρρηµα ρυθµικά δίνει µία επιπλέον πληροφορία που αφορά τον τρόπο µε τον οποίο χειροκροτούσαν. - ανέβηκε στη σκηνή ο Ντόντος µε καµάρι: η προσθετική φράση µε καµάρι µας πληροφορεί για τον τρόπο µε τον οποίο ανέβηκε στη σκηνή.


231

Β2 Οι µορφές του ρήµατος Β2.1 Πρόσωπο και αριθµός Β2.2 Συζυγίες και φωνές Β2.3 ∆ιαθέσεις του ρήµατος Β2.4 Χρόνοι του ρήµατος και ποιόν ενέργειας

Παρεπόµενα ρηµάτων Το πρόσωπο, ο αριθµός, ο χρόνος, η έγκλιση, η φωνή, η διάθεση και ο τρόπος θεωρούνται “παρεπόµενα” (δηλ. χαρακτηριστικά γνωρίσµατα) των ρηµατικών τύπων. Για παράδειγµα: στη φράση θα τηρήσω τον λόγο µου το ρήµα θα τηρήσω είναι πρώτου προσώπου, ενικού αριθµού, µέλλοντα χρόνου, οριστικής έγκλισης, ενεργητικής φωνής, ενεργητικής διάθεσης και συνοπτικού τρόπου. Ειδικότερα: 1. Τα πρόσωπα του ρήµατος είναι τρία, το 1ο, το 2ο και το 3ο, και έχουν διαφορετικές ρηµατικές καταλήξεις τόσο για τον ενικό όσο και για τον πληθυντικό αριθµό τους. Παραδείγµατα:

Ø Εγώ θα επιµένω. Ø Εσύ µ' έµπλεξες. Ø Τι λέει αυτός; Ø Εµείς φεύγουµε, εσείς έρχεστε. 2. Οι αριθµοί του ρήµατος είναι δύο: ο ενικός και ο πληθυντικός και έχουν διαφορετικές ρηµατικές καταλήξεις για καθένα από τα τρία πρόσωπα. Παραδείγµατα:

Ø Εµείς επιµένουµε στις θέσεις µας. Ø Τι σου είπαν αυτοί οι τύποι; 3. Οι χρόνοι του ρήµατος είναι οκτώ: δύο παροντικοί (ενεστώτας, παρακείµενος), τρεις παρελθοντικοί (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και τρεις µελλοντικοί (µέλλοντας στιγµιαίος, µέλλοντας διαρκείας και µέλλοντας Παράδειγµα µε όλους τους χρόνους: συντελεσµένος). Θυµάµαι τώρα τι µου έλεγες: “Θα αλλάξω” και πολλά τέτοια. Πέρασαν όµως τα χρόνια και εσύ έχεις µείνει µε τις υποσχέσεις. Κάποτε βέβαια είχες αφήσει τα ψέµατα αλλά για λίγο µόνο και έπειτα πάλι τα ίδια. ∆εν θα έχει χαµογελάσει το στόµα του πατέρα σου µέχρι τον θάνατό του. Κι εσύ µετά θα στενοχωριέσαι.


232

4. Οι εγκλίσεις του ρήµατος µορφολογικά είναι δύο: η οριστική και η προστακτική, αλλά σε συνδυασµό µε ορισµένες λέξεις -µόρια έχουµε και την υποτακτική, καθώς και πολλές υποδιαιρέσεις των τριών αυτών εγκλίσεων, για τις οποίες βλ. στο θεωρητικό µέρος, σελ. 101-104. 5. Οι φωνές του ρήµατος είναι τρεις: η ενεργητική, η µεσοπαθητική και παθητική. Και οι τρεις σχετίζονται µε τις µορφές των καταλήξεων των ρηµάτων, για τις οποίες βλ. την κλίση ρηµάτων στη Γραµµατική. 6. Οι διαθέσεις του ρήµατος είναι τέσσερις: η ενεργητική, η µέση, η παθητική και η ουδέτερη. Σχετίζονται µε τη σηµασία του ρήµατος και µε το τι δηλώνει το ρήµα για το υποκείµενο, δηλ. αν κάτι κάνει προς τα έξω (ενεργητική διάθεση) ή αν κάνει κάτι στον εαυτό του (µέση διάθεση) ή αν παθαίνει κάτι (παθητική διάθεση) ή αν ούτε κάνει ούτε παθαίνει τίποτε (ουδέτερη διάθεση), καταστάσεις για τις οποίες βλ. στο θεωρητικό µέρος, σελ. 92-96. 7. Οι τρόποι του ρήµατος είναι βασικά τρεις: ο συνοπτικός, ο εξακολουθητικός και ο συντελεσµένος, για τους οποίους βλ. θεωρητικό µέρος, σελ. 96-67.

ÅíåñãçôéêÞ

×ïñåýåé ðïõ ó÷üëáóå.

(êÜôé êÜíåé, åíåñãåß)

ÐáèçôéêÞ

"Ôá åßäå üëá" áðü ôçí êáêéÜ (êÜôé ðáèáßíåé áðü Üëëïí)

ÌÝóç

ÏõäÝôåñç

ÔñáâéÝôáé ï Üíèñùðïò

ÁõôÞ êÜááèåôáé

(êÜôé êÜíåé óôïí åáõôü ôïõ)

(ïýôå êÜíåé ôßðïôå ïýôå ðáèáßíåé)


233

∆ιάθεση ρήµατος είναι η ιδιότητά του να δείχνει τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείµενό του. Ο ∆ηµήτρης έσπρωξε τον αδερφό του. Το δάσος κάηκε από τη φωτιά. Η γιαγιά ξεκουράζεται. Τα ρήµατα ανάλογα µε τη διάθεσή τους διακρίνονται σε ενεργητικά, παθητικά, µέσα και ουδέτερα.

Ενεργητικά ρήµατα είναι αυτά που δείχνουν ότι το υποκείµενο κάτι κάνει. Λέγονται και ρήµατα ενεργητικής διάθεσης. Οι εργάτες δούλευαν συνέχεια. Η µητέρα έπλυνε τα πιάτα. ∆ιακρίνονται σε ρήµατα ενεργητικά µεταβατικά και σε ενεργητικά αµετάβατα . Ενεργητικά αµετάβατα ρήµατα είναι αυτά που η ενέργειά τους δε µεταβαίνει σε αντικείµενο. Τα παιδιά κλαίνε. Η µητέρα πλένει. Ενεργητικά µεταβατικά ρήµατα είναι αυτά που η ενέργειά τους µεταβαίνει σε αντικείµενο. Τα παιδιά κλαίνε τη µοίρα τους. Η µητέρα πλένει τα πιάτα. Ο θείος µάς χάρισε δύο βιβλία. Ενεργητικά µεταβατικά µονόπτωτα ρήµατα είναι αυτά που η ενέργειά τους µεταβαίνει σε ένα µόνο αντικείµενο γενικής ή αιτιατικής πτώσης. Του µίλησα και αυτός µε έβρισε.

"Ï ËïãÜêçò èá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ìåãÜöùíï "

(Ôá åíåñãçôéêÜ ìåôáâáôéêÜ ñÞìáôá äÝ÷ïíôáé áíôéêåßìåíï)

234


Όταν το ρήµα ακολουθείται από δύο ή περισσότερα αντικείµενα που συνδέονται µεταξύ τους ή τίθενται σε σχήµα ασύνδετο, τότε το ρήµα θεωρείται µονόπτωτο. Αγόρασα ένα βιβλίο, ένα στυλό κι ένα µολύβι. Ενεργητικά µεταβατικά δίπτωτα ρήµατα είναι αυτά που η ενέργειά τους µεταβαίνει σε δύο αντικείµενα, σε ένα άµεσο και σε ένα έµµεσο. ∆ώσε µου το βιβλίο. (2 αντικείµενα: µου, το βιβλίο) "Ï êõñ Ëüãïò Τον φίλεψα καραµέλες. (2 αντικείµενα: Τον, καραµέλες) èá ôïõò öïñÝóåé ãõáëéÜ" Ο πατέρας µού έδωσε χρήµατα. (2 αντικείµενα: µού, χρήµατα) (ÑÞìá åíåñãçôéêü ìåôáâáôéêü äßðôùôï)

Ρήµατα παθητικά είναι αυτά που δείχνουν ότι το υποκείµενο παθαίνει κάτι από άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα. Λέγονται και ρήµατα παθητικής διάθεσης. Το λουλούδι κόπηκε από το κορίτσι. Τέτοια ρήµατα είναι : α. Όσα βρίσκονται στην παθητική φωνή και προέρχονται από µεταβατικά ενεργητικά ρήµατα. Η άσκηση λύθηκε από φροντιστή (= ο φροντιστής έλυσε την άσκηση). β. Ορισµένα ρήµατα ενεργητικής φωνής. Τα τζάµια έσπασαν από τον κρότο (= ο κρότος έσπασε τα τζάµια). γ. Εκφράσεις όπως γίνοµαι γνωστός, γίνοµαι δεκτός, βρίσκω βοήθεια κτλ. Âáöôßæåôáé ï ðñùôüôïêïò Ο υπάλληλος έγινε δεκτός από το διευθυντή (= ο διευθυντής δέχτηκε τον υπάλληλο). ãéïò ôïõ Ëüãïõ ÏÕÁËÁÓ! Σύνταξη παθητική είναι αυτή κατά την οποία εκφράζεται ένα νόηµα µε τη χρησιµοποίηση παθητικού ρήµατος. Ο ήλιος κρύβεται από τα σύννεφα. Κατά τη σύνταξη αυτή το ρήµα συνήθως ακολουθείται από ποιητικό αίτιο. Ο ήλιος κρύβεται από τα σύννεφα. Αντίθετος όρος η ενεργητική σύνταξη.


235

Ρήµατα µέσα είναι αυτά που δηλώνουν ότι το υποκείµενο κάτι κάνει και η ενέργειά του επιστρέφει στο ίδιο, άµεσα ή έµµεσα. Λέγονται και ρήµατα µέσης διάθεσης. Η αδερφή µου λούζεται. Εγώ κουρεύτηκα σήµερα. ∆ιακρίνονται σε ρήµατα µέσα αυτοπαθή, µέσα πλάγια και µέσα αλληλοπαθή .

"Ï Ëüãïò åëåõèåñþèçêå áðü ôá äåóìÜ ôïõ" á. ÖùíÞ êáé äéÜèåóç ôïõ ñÞìáôïò ; â. Ôé åßíáé ï åìðñüèåôïò ðñïóä. ;

Ρήµατα µέσα αλληλοπαθή είναι αυτά που δηλώνουν µια ενέργεια κοινή και αµοιβαία µεταξύ δύο ή περισσοτέρων υποκειµένων που δηλώνονται είτε µε δύο ή περισσότερους τύπους λέξεων είτε µε έναν τύπο µε περιληπτική σηµασία. Ο Γιάννης και η Μαρία αγαπιούνται. Τα παιδιά αλληλοκατηγορούνται (αγαπάει ή κατηγορεί ο ένας τον άλλο και το αντίστροφο). Ρήµατα µέσα αυτοπαθή είναι αυτά που η ενέργεια του υποκειµένου τους επιστρέφει µε άµεσο τρόπο σε αυτό. Η αδερφή µου λούζεται (= λούζει µόνη της τον εαυτό της). Ρήµατα µέσα πλάγια είναι αυτά που η ενέργεια του υποκειµένου τους επιστρέφει µε έµµεσο τρόπο σε αυτό. Εγώ κουρεύτηκα (= µε τη βοήθεια του κουρέα) σήµερα . Πλάγια είναι και ορισµένα µέσα ρήµατα ενεργητικής φωνής, των οποίων το υποκείµενο ενεργεί για τον εαυτό του µε τη βοήθεια κάποιου άλλου. Φέτος άλλαξα πλακάκια στο µπάνιο (= έβαλα εργάτη και τα άλλαξε).

Ρήµατα ουδέτερα είναι αυτά που δηλώνουν ότι τι υποκείµενο βρίσκεται σε κατάσταση αργίας, χωρίς να κάνει ή να παθαίνει κάτι. Λέγονται και ρήµατα ουδέτερης διάθεσης. Το παιδί πεινούσε. Ο παππούς ξεκουράζεται.

236


Τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι ο τρόπος µε τον οποίο ο οµιλητής παρουσιάζει την ενέργεια και διάρκεια της ενέργειας του ρήµατος. Οι βασικοί τρόποι ενέργειας του ρήµατος είναι ο συνοπτικός, ο εξακολουθητικός και ο συντελεσµένος, ενώ διακρίνουµε και τον εναρκτικό και αποτελεσµατικό τρόπο ενέργειας. Θα έρθει (ενέργεια στιγµιαία) στις δέκα. Θα έρχεται (ενέργεια κατ’ επανάληψη) στις δέκα. Συνοπτικός τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι αυτός που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος γίνεται στιγµιαία. Λέγεται και τρόπος ενέργειας ρήµατος στιγµιαίος. Χτύπησα (σε µια στιγµή) την Ελένη. Εξακολουθητικός τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι αυτός που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος γίνεται εξακολουθητικά , δηλαδή είτε µε διάρκεια (1ο παράδειγµα) είτε κατ’ επανάληψη (2ο παράδειγµα). Η µητέρα µαγείρευε (= διαρκώς) επί δύο ώρες. Η µητέρα µαγείρευε (κατ’ επανάληψη) κάθε µέρα . Συντελεσµένος τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι αυτός δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος είναι τελειωµένη. Έχω διαβάσει αυτό το βιβλίο (έχει τελειώσει η πράξη). Εναρκτικός τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι αυτός που φανερώνει το ξεκίνηµα της ενέργειας του ρήµατος. Το καλοκαίρι σκοτεινιάζει (= αρχίζει να σκοτεινιάζει) γύρω στις εννιά. Αποτελεσµατικός τρόπος ενέργειας ρήµατος είναι αυτός που φανερώνει το αποτέλεσµα της ενέργειας του ρήµατος. Ακούω (= έχω ακούσει) ότι η παράσταση είναι εξαιρετική.


237

ÕðïäéáéñÝóåéò ÷ñüíùí

(êáôÜ ôï ÷ñïíéêü óçìåßï êáé ôç äéÜñêåéá ôçò åíÝñãåéáò)

Åíåóôþôáò: Ðáñïíôéêüò êáé åîáêïëïõèçôéêüò. Ðáñáôáôéêüò: Ðáñåëèïíôéêüò êáé åîáêïëïõèçôéêüò. ÌÝëëïíôáò óôéãìéáßïò: Ìåëëïíôéêüò êáé óõíïðôéêüò. ÌÝëëïíôáò åîáêïëïõèçôéêüò: Ìåëëïíôéêüò êáé åîáêïëïõèçôéêüò. Áüñéóôïò: Ðáñåëèïíôéêüò êáé óõíïðôéêüò. Ðáñáêåßìåíïò: Ðáñïíôéêüò êáé óõíôåëåóìÝíïò. ÕðåñóõíôÝëéêïò: Ðáñåëèïíôéêüò êáé óõíôåëåóìÝíïò. ÓõíôåëåóìÝíïò ìÝëëïíôáò: Ìåëëïíôéêüò êáé óõíôåëåóìÝíïò.

Χρόνος ενέργειας ρήµατος Ο χρόνος της πράξης που περιγράφεται σε µια (κύρια) πρόταση δηλώνεται κανονικά στην οριστική έγκλιση όχι µόνο µε τους λεγόµενους χρόνους αλλά και µε τα συµφραζόµενα. Στις προτάσεις εµείς φεύγουµε και εµείς φεύγουµε αύριο, ενώ ο χρόνος των ρηµάτων είναι ίδιος, η χρονικότητα των προτάσεων διαφέρει: η πρώτη αναφέρεται στο παρόν και η δεύτερη στο µέλλον. Πάντως, πρέπει να κάνουµε ιδιαίτερο λόγο για τους χρόνους του ρήµατος.

Χρόνοι ρήµατος είναι οι διαφορετικές µορφές του ρήµατος που δηλώνουν τόσο τη χρονική βαθµίδα όσο και τον τρόπο ενέργειάς του (βλ.προηγ. σελ. 96-97). Ως προς τη χρονική βαθµίδα του ρήµατος οι χρόνοι είναι παροντικοί, παρελθοντικοί και µελλοντικοί. Χρόνοι παροντικοί είναι αυτοί που δηλώνουν ότι η ενέργεια του ρήµατος πραγµατοποιείται στο παρόν. Παροντικοί χρόνοι είναι ο ενεστώτας και ο παρακείµενος. Μιλάω (τώρα) στον αδερφό µου. Έχω µιλήσει (και τώρα είναι τελειωµένη η οµιλία) στον αδερφό µου. Χρόνοι παρελθοντικοί είναι αυτοί που δηλώνουν ότι η ενέργεια του ρήµατος πραγµατοποιήθηκε στο παρελθόν και δεν διαρκεί ως το παρόν. Παρελθοντικοί χρόνοι είναι ο παρατατικός (1ο παράδειγµα), ο αόριστος (2ο παράδειγµα) και ο υπερσυντέλικος (3ο παράδειγµα). Μιλούσα στον αδερφό µου. Μίλησα στον αδερφό µου.


238

Είχα µιλήσει στον αδερφό µου. Χρόνοι µελλοντικοί είναι αυτοί που δηλώνουν ότι η ενέργεια του ρήµατος θα πραγµατοποιηθεί στο µέλλον. Μελλοντικοί χρόνοι είναι ο εξακολουθητικός µέλλοντας (1ο παράδειγµα), ο στιγµιαίος µέλλοντας (2ο παράδειγµα) και ο συντελεσµένος µέλλοντας (3ο παράδειγµα). Θα µιλώ στον αδερφό µου. Θα µιλήσω στον αδερφό µου. Θα έχω µιλήσει στον αδερφό µου.

Οι ποικιλίες των χρόνων ÕðïäéáéñÝóåéò ÷ñüíùí (êáôÜ ôïí ôñüðï)

Åíåóôþôáò: ôõðéêüò, áðïðåéñáôéêüò, âïõëçôéêüò, ãíùìéêüò, åíáñêôéêüò, éóôïñéêüò. Ðáñáôáôéêüò: ôõðéêüò, áðïðåéñáôéêüò, âïõëçôéêüò, åíáñêôéêüò. Áüñéóôïò: ôõðéêüò, ãíùìéêüò.

Χρόνος ενεστώτας είναι ο χρόνος που δηλώνει συνήθως ότι η ενέργεια του ρήµατος πραγµατοποιείται στο παρόν εξακολουθητικά, είτε συνεχόµενα είτε κατ’ επανάληψη. Τώρα ο Γιάννης διαβάζει. Ο Γιάννης διαβάζει κάθε απόγευµα. Ο ενεστώτας µπορεί να τεθεί στη θέση του µέλλοντα, του παρατατικού και του παρακειµένου. Πηγαίνω (= θα πάω οπωσδήποτε) για ψώνια. Όση ώρα µιλούσε, εσύ δεν προσέχεις (= πρόσεχες). Μου γράφει (= µου έχει γράψει) να περνάω καλά.


239

∆ιακρίνουµε επίσης το γνωµικό ενεστώτα, τον ιστορικό ενεστώτα, τον εναρκτικό ενεστώτα, τον αποπειρατικό ενεστώτα και το βουλητικό ενεστώτα. Κοίτα, τον ληστεύουν (= προσπαθούν να τον ληστέψουν, αποπειρατικός ενεστώτας) !!! Παίζεις µαζί µας (= θέλεις να παίξεις, βουλητικός ενεστώτας) ; Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει (γνωµικός ενεστώτας). Σκοτεινιάζει και πρέπει να επιστρέψω (= αρχίζει να σκοτεινιάζει, εναρκτικός ενεστώτας). Βγήκα στο µπαλκόνι, τρέχω (= έτρεξα, ιστορικός ενεστώτας) να της µιλήσω, αλλά είχε φύγει .

Παρατατικός είναι ο χρόνος που δηλώνει συνήθως ότι η ενέργεια του ρήµατος πραγµατοποιούνταν στο παρελθόν κατ’ εξακολούθηση, είτε συνεχόµενα είτε κατ’ επανάληψη. ∆ιάβαζα τα µαθήµατά µου, όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Κάθε µέρα διάβαζα από το µεσηµέρι ως το βράδυ. ∆ιακρίνουµε επίσης τον εναρκτικό παρατατικό, τον αποπειρατικό παρατατικό και το βουλητικό παρατατικό. Γιάτρευε το παιδί της µε γιατροσόφια (προσπαθούσε να γιατρέψει, αποπειρατικός παρατ.). Για ποιο λόγο δεν ερχόσουν ; (= δεν ήθελες να έρθεις, βουλητικός παρατ.) Σκοτείνιαζε και έπρεπε να επιστρέψω (άρχιζε να σκοτεινιάζει, εναρκτικός παρατ.).

Μέλλοντας Ο χρόνος αυτός αναφέρεται στο µέλλον και έχει τις εξής ποικιλίες: Μέλλοντας εξακολουθητικός είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος θα πραγµατοποιείται στο µέλλον µε συνέχεια ή µε επανάληψη, δηλαδή κατ’ εξακολούθηση. Από εδώ και πέρα θα συµπεριφέροµαι (δηλαδή συνέχεια) ευπρεπώς. Θα αρχίζω τη δουλειά από τις οκτώ κάθε πρωί (δηλαδή επαναληπτικά). Μέλλοντας στιγµιαίος είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος θα πραγµατοποιηθεί στο µέλλον µε συνοπτικό τρόπο, είτε διαρκέσει πολύ είτε λίγο. Λέγεται και µέλλοντας συνοπτικός. Υπάρχει και στιγµιαίος µέλλοντας που εκφράζει και προσταγή (3ο παράδειγµα). Το Σαββατοκύριακο θα ξεκουραστώ για καλά. Θα κλείσω το διακόπτη. Χωρίς άλλη συζήτηση θα γυρίσεις (= γύρνα) νωρίς απόψε !

240


Μέλλοντας συντελεσµένος είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος θα έχει πραγµατοποιηθεί, προτού να συµβεί κάποια άλλη µελλοντική πράξη. Θα έχω µιλήσει µε τον πατέρα µου, όταν θα έρθεις στο γραφείο.

Αόριστος είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος πραγµατοποιήθηκε στο παρελθόν και παρουσιάζεται µε συνοπτικό τρόπο, είτε είχε µεγάλη διάρκεια είτε µικρή. Η σύσκεψη κράτησε δύο ώρες (µεγάλη διάρκεια αορίστου). Της έπεσε το γράµµα από τα χέρια (συνοπτική διάρκεια αορίστου). Ο αόριστος µπορεί να µπει και στη θέση του µέλλοντα, όταν παρουσιάζεται η ενέργεια του ρήµατος ως σίγουρη. Πες το κι έγινε (= θα γίνει). ∆ιακρίνουµε και το γνωµικό αόριστο, ο οποίος τίθεται αντί ενεστώτα και δηλώνει κάτι που ισχύει σχεδόν πάντα. Είδε ο γύφτος τη γενιά του κι αναγάλλιασε η καρδιά του.

Παρακείµενος είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος έχει πραγµατοποιηθεί στο παρελθόν και συνεχίζει να είναι τελειωµένη στο παρόν. Έχουν φτάσει στο νησί (ταξίδεψαν ήδη και τώρα έχουν φτάσει). Έχω λύσει τα προβλήµατα στο τετράδιο (έλυσα τα προβλήµατα χθες και τώρα αυτά είναι λυµένα στο τετράδιο) .

Υπερσυντέλικος είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι η ενέργεια του ρήµατος είχε πραγµατοποιηθεί, προτού να συµβεί κάποια άλλη παρελθοντική πράξη. Είχα διαβάσει (προ- παρελθόν) τα µαθήµατά µου, όταν χτύπησε (παρελθόν) το τηλέφωνο.


241



1. Στην παρουσίαση της ταινίας “Ο άρχοντας των δακτυλιδιών” (κείµ. 2) βρείτε τα ρήµατα. • Ποια από αυτά βρίσκονται στον ενικό και ποια στον πληθυντικό; • Από τι εξαρτάται ο αριθµός στον οποίο βρίσκονται;

Απάντηση Στην παρουσίαση της ταινίας “Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών” τα ρήµατα είναι τα εξής: να φτάσει, να απαλλαγεί, ενώνουν, να σώσουν, είναι. • Από τα παραπάνω ρήµατα στον ενικό ενικό είναι: να φτάσει, να απαλλαγεί, είναι. Στον πληθυντικό είναι: ενώνουν, να σώσουν. • Το αν ο αριθµός στον οποίο βρίσκονται τα ρήµατα θα είναι ο ενικός ή ο πληθυντικός εξαρτάται από τον αντίστοιχο αριθµό του υποκειµένου και από την ποσότητα των υποκειµένων (ένα, δύο ή περισσότερα) σχολ. βιβλ. σ. 85

2. “Είδα µια ταινία... και ξάπλωσα” (κείµ. 3): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Σε ποιο πρόσωπο και σε ποιον αριθµό βρίσκεται το καθένα από αυτά;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι είδα, άρεσε, βγήκα, πήγα, µίλησα, γελάσανε, είπαν, ήταν, δειπνήσαµε, έφυγα, σκεφτόµουν, είµαστε, έφτασα, ξάπλωσα. • Ρήµα είδα → ενικός → α΄ πρόσωπο άρεσε → ενικός → γ΄ πρόσωπο βγήκα → ενικός → α΄ πρόσωπο πήγα → ενικός → α΄ πρόσωπο µίλησα → ενικός → α΄ πρόσωπο γελάσανε → πληθυντικός → γ΄ πρόσωπο είπαν → πληθυντικός → γ΄ πρόσωπο


242 ήταν → ενικός → γ΄ πρόσωπο δειπνήσαµε → πληθυντικός → α΄ πρόσωπο έφυγα → ενικός → α΄ πρόσωπο σκεφτόµουν → ενικός → α΄ πρόσωπο είµαστε → πληθυντικός → α΄ πρόσωπο έφτασα → ενικός → α΄ πρόσωπο ξάπλωσα → ενικός → α΄ πρόσωπο



“∆εν κοιµήθηκα εκείνη τη νύχτα... ήταν αηδία” (κείµ. 3): Υπογραµµίστε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Αναγνωρίστε σε ποιο πρόσωπο και σε ποιον αριθµό βρίσκεται το καθένα.

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: κοιµήθηκα, σκεφτόµουν, διαφέραµε, αποφάσισα, να διακόψω, έστειλα, έγραφα, θα ήθελα, να ξαναϊδωθούµε, πήρα, επιµένουµε, ήταν. • Ρήµα κοιµήθηκα → ενικός → α΄ πρόσωπο σκεφτόµουν → ενικός → α΄ πρόσωπο διαφέραµε → πληθυντικός → α΄ πρόσωπο αποφάσισα → ενικός → α΄ πρόσωπο να διακόψω → ενικός → α΄ πρόσωπο έστειλα → ενικός → α΄ πρόσωπο έγραφα → ενικός → α΄ πρόσωπο θα ήθελα → ενικός → α΄ πρόσωπο να ξαναϊδωθούµε → πληθυντικός → α΄ πρόσωπο πήρα → ενικός → α΄ πρόσωπο επιµένουµε → πληθυντικός → α΄ πρόσωπο ήταν → ενικός → γ΄ πρόσωπο


243

Β2.2 Συζυγίες και φωνές



1. “Βγήκα και πήγα... αργά έφυγα” (κείµ. 3): Χωρίστε τα ρήµατα του αποσπάσµατος σε δύο οµάδες. • Στην πρώτη κατατάξτε τα ρήµατα που στο α΄ πρόσωπο του ενεστώτα τελειώνουν σε -ω και στη δεύτερη εκείνα που τελειώνουν σε -ώ.

Απάντηση 1η κατηγορία -ω βγήκα (βγαίνω) πήγα (πηγαίνω) είπαν (λέω) έφυγα (φεύγω) σχολ. βιβλ. σ. 86

2η κατηγορία -ώ µίλησα (µιλώ) γελάσανε (γελώ) δειπνήσαµε (δειπνώ)

2. “∆εν κοιµήθηκα... να ξαναϊδωθούµε” (κείµ. 3): Χωρίστε τα ρήµατα του αποσπάσµατος σε δύο οµάδες. • Στην πρώτη κατατάξτε όσα ρήµατα στο α΄ πρόσωπο του ενεστώτα τελειώνουν σε -ω ή σε -ώ και στη δεύτερη εκείνα που τελειώνουν σε -µαι.

Απάντηση 1η κατηγορία -ω, -ώ διαφέραµε (διαφέρω) αποφάσισα (αποφασίζω) διακόψω (διακόπτω) έστειλα (στέλνω) έγραφα (γράφω) ήθελα (θέλω)

2η κατηγορία -µαι κοιµήθηκα (κοιµάµαι) σκεφτόµουν (σκέφτοµαι) ξαναϊδωθούµε (ξαναβλέποµαι)




1. Γράψτε τα ρήµατα που συγκεντρώσατε στην προηγούµενη άσκηση α΄πρόσωπο του ενεστώτα σε δύο στήλες: στη µία όσα βρίσκονται στην ενεργητική φωνή και στην άλλη εκείνα που βρίσκονται στην παθητική φωνή. • Στη συνέχεια µετατρέψτε τα ρήµατα που βρίσκονται στην ενεργητική φωνή στην παθητική και το αντίστροφο. • Μπορείτε τη µετατροπή αυτή να την κάνετε σε όλα τα ρήµατα; • Τι παρατηρείτε;

Απάντηση Ενεργητική Φωνή διαφέρω αποφασίζω διακόπτω στέλνω γράφω θέλω ----ξαναβλέπω

Παθητική Φωνή --αποφασίζοµαι διακόπτοµαι στέλνοµαι γράφοµαι --κοιµάµαι σκέφτοµαι ξαναβλέποµαι

• ∆εν είναι δυνατή η µετατροπή όλων των ρηµάτων από την ενεργητική στην παθητική και το αντίστροφο γιατί κάποια από αυτά τα συναντάµε µόνο στη µία φωνή (διαφέρω, θέλω, κοιµάµαι, σκέφτοµαι). σχολ. βιβλ. σ. 86

2. “Μετά άρχισε η παράσταση... που του έλεγε” (κείµ. 1): Μετατρέψτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος στο α΄ πρόσωπο ενεστώτα και κατατάξτε το καθένα στην κατάλληλη στήλη του παρακάτω πίνακα. -ω -ω

-µαι -ώ

-όµαι

- ιέµαι, -ούµαι


245

Απάντηση -ω

-µαι

-ω

-ώ

-οµαι

- ιέµαι, -ούµαι

αρχίζω

κυνηγώ

φαίνοµαι

φοβούµαι

ντρέποµαι φωνάζω ανεβαίνω κάνω ξέρω βγάζω φοβερίζω λέω πηγαίνω τρέχω σκοντάφτω πέφτω κοιτάζω βλέπω κοκκινίζω

ακούγοµαι


246

Β2.3 ∆ιαθέσεις του ρήµατος Ακούω και µιλώ


1. “Βγήκα και πήγα... και ξάπλωσα” (κείµ. 3): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Μπορείτε να πείτε τι εκφράζουν, τι φανερώνουν για το υποκείµενο (όλα εκτός από το “είµαστε” και το “ήταν”); • Σε ποια φωνή βρίσκονται τα περισσότερα από αυτά;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: βγήκα, πήγα, µίλησα, γελάσανε, είπαν, δειπνήσαµε, έφυγα, σκεφτόµουν, έφτασα, ξάπλωσα. • Τα ρήµατα φανερώνουν την ενέργεια του υποκειµένου. • Τα περισσότερα βρίσκονται στην ενεργητική φωνή (εκτός από το “σκέφτοµαι”, που βρίσκεται στην παθητική). σχολ. βιβλ. σ. 88

2. “κι ο κόσµος δεν είχε µπερδευτεί... ο Ντόντος µε τη Μαρία από χαρτόνια” (κείµ. 1): Εντοπίστε στο απόσπασµα αυτό ρήµατα που έχουν παθητική σηµασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείµενο “παθαίνει” κάτι.

Απάντηση Τα ρήµατα που δηλώνουν ότι το υποκείµενο παθαίνει κάτι είναι τα εξής: δεν είχε µπερδευτεί, είχε συγκινηθεί. σχολ. βιβλ. σ. 88

3. Εντοπίστε στο κείµενο 4 ρήµατα που φανερώνουν ότι το υποκείµενο είναι ο δράστης και ο δέκτης µιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσµα της ενέργειας αυτής.

Απάντηση Τα ρήµατα που δηλώνουν ότι το υποκείµενο δρα ή δέχεται µια ενέργεια είναι τα παρακάτω: προσαρµόζεται, ταυτίζεται, δανείζεται.


247

4. “∆εν κοιµήθηκα εκείνη τη νύχτα... τις σχέσεις µου µαζί τους” (κείµ. 3) και Big Fish... (κείµ. 2): Βρείτε στα αποσπάσµατα αυτά ρήµατα που να φανερώνουν ότι το υποκείµενο βρίσκεται απλώς σε µια κατάσταση (ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι).


Απάντηση Τα ρήµατα που φανερώνουν ότι το υποκείµενο βρίσκεται απλώς σε µια κατάσταση είναι: βρίσκεται (κείµ.2), δεν κοιµήθηκα (κείµ.3)



1. Συλλέξτε τα ρήµατα των αποσπασµάτων: α. “και τους έστειλα ένα γράµµα... ήταν αηδία” (κείµ.3) β. “Ο καραγκιόζης, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε καταγωγή του... που τότε γεννιέται” (κείµ. 4) και κατατάξτε τα στον πίνακα που ακολουθεί: ∆ΙΑΘΕΣΕΙΣ

Ενεργητική

Παθητική

Μέση

Ουδέτερη


248

Απάντηση ∆ΙΑΘΕΣΕΙΣ Ενεργητική

Παθητική

Μέση

Ουδέτερη

έστειλα

έχει αφοµοιωθεί

να ξαναϊδωθούµε

υπάρχει

έγραφα

επηρεάζεται

προσαρµόζεται

ήταν

δεν θα ήθελα

ταυτίζεται

είναι

πήρα

γεννιέται

επιµένουµε εκφράζει εξασφαλίζει αντιµετωπίζει υποχρεώνει πρωτοαντιµετωπίζει ξεκινάει ικανοποιεί


249

Β2.4 Χρόνοι του ρήµατος και ποιόν ενέργειας



1. Τοποθετήστε τα ρήµατα του κειµένου 5 στα σωστά σηµεία του άξονα του χρόνου που ακολουθεί: ΠΑΡΕΛΘΟΝ (πριν)

ΠΑΡΟΝ (τώρα)

Απάντηση ΠΑΡΕΛΘΟΝ (πριν)

ΠΑΡΟΝ (τώρα)

ΜΕΛΛΟΝ (µετά)

έλεγαν

είναι

θα συµφωνήσουν

ήταν πήγαιναν

επιτρέπει

έσβηναν

βλέπουµε

ανακάλυπταν

χάνεται

ακολουθούσαν αποτελούσαν

πιστεύουµε

ΜΕΛΛΟΝ (µετά)



2. Θυµάστε από το ∆ηµοτικό σχολείο ποιοι είναι οι οχτώ χρόνοι της ελληνικής γλώσσας;

Απάντηση Οι οκτώ χρόνοι της ελληνικής γλώσσας είναι: Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Εξακολουθητικός Μέλλοντας Συντελεσµένος Μέλλοντας Αόριστος Παρακείµενος Υπερσυντέλικος



1. “Παρέες, ζευγάρια, οικογένειες πήγαιναν... και στις συντροφιές” (κείµ. 5): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Σε ποιο χρόνο βρίσκονται; • Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί αυτό το χρόνο; • Τι θέλει να δηλώσει;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: πήγαιναν, έσβηναν, ανακάλυπταν, ακολουθούσαν, αποτελούσαν. • Ο χρόνος που βρίσκονται τα ρήµατα είναι ο παρατατικός. • Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί το χρόνο αυτό γιατί θέλει να δηλώσει µια πράξη που συνέβη στο παρελθόν και είχε διάρκεια ή επαναλαµβανόταν.

5η Ενότητα: Γνωρίζω το µαγικό κόσµο του θεάτρου και του κινηµατογράφου σχολ. βιβλ. σ. 90

251

2. “Είδα µια ταινία... ξάπλωσα” (κείµ. 3): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Σε ποιο χρόνο βρίσκονται όλα εκτός από το “είµαστε”; • Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί αυτό το χρόνο; • Τι θέλει να δηλώσει; • Γιατί δε χρησιµοποίησε το χρόνο στον οποίο βρίσκονται τα ρήµατα της προηγούµενης άσκησης;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: είδα, άρεσε, βγήκα, πήγα, µίλησα, γελάσανε, είπαν, ήταν, δειπνήσαµε, έφυγα, σκεφτόµουν, έφτασα, ξάπλωσα. • Τα περισσότερα ρήµατα βρίσκονται σε χρόνο αόριστο, γιατί ο συγγραφέας θέλησε να παρουσιάσει συνοπτικά την πράξη που δηλώνουν (έγινε µια φορά και όχι κατ’ επανάληψην). Ο παρατατικός χρησιµοποιείται για τα ρήµατα “άρεσε”, “ήταν”, “σκεφτόµουν”, τα 2 πρώτα δε συναντώνται στον αόριστο, ενώ το τελευταίο δηλώνει διάρκεια. • ∆ε χρησιµοποιεί παρατατικό, επειδή θέλει να τονίσει τα γεγονότα και όχι τη διάρκειά τους. σχολ. βιβλ. σ. 90

3. “Κι ενώ εγώ έτρεχα, τα τσαρούχια µου είχαν µείνει πίσω” (κείµ. 1): Στο απόσπασµα υπάρχουν δύο ρήµατα που δηλώνουν δύο γεγονότα. Ποιο από τα δύο έγινε πριν από το άλλο; • Σε ποιο χρόνο βρίσκεται το ρήµα αυτό;

Απάντηση Το ρήµα που προηγείται χρονικά είναι το “είχαν µείνει” και ακολουθεί το ρήµα “έτρεχα”. • Το ρήµα “είχαν µείνει” είναι σε χρόνο υπερσυντέλικο. Πρόκειται για το χρόνο που δηλώνει ένα παρελθοντικό γεγονός που έχει γίνει πριν από ένα άλλο. σχολ. βιβλ. σ. 90

4. “Ο Καραγκιόζης, ανεξάρτητα... εκφράζει απόλυτα” (κείµ. 4): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Σε ποιους χρόνους βρίσκονται; • Το πρώτο ρήµα δηλώνει ένα γεγονός που έγινε στο παρελθόν ή γίνεται στο παρόν;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: έχει αφοµοιωθεί, εκφράζει. • Το ρήµα “έχει αφοµοιωθεί” βρίσκεται σε χρόνο παρακείµενο και το “εκφράζει” σε χρόνο ενεστώτα. • Το πρώτο ρήµα δηλώνει µία πράξη του παρελθόντος που η διάρκεια της φτάνει ως το παρόν.


252

5. “Όσα παιδιά δοκιµάσουν... θα συµφωνήσουν” (κείµ. 5): Βρείτε τα ρήµατα του αποσπάσµατος. • Ποιο από αυτά βρίσκεται σε χρόνο µέλλοντα; • Πρόκειται για µέλλοντα εξακολουθητικό, συνοπτικό ή συντελεσµένο; • Πώς το καταλάβατε;


Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος είναι: δοκιµάσουν, πιστεύουµε, θα συµφωνήσουν. • Σε χρόνο µέλλοντα βρίσκεται το ρήµα “θα συµφωνήσουν”. • Πρόκειται για συνοπτικό µέλλοντα. • Το καταλαβαίνουµε γιατί το µόριο “θα” ακολουθείται από ρήµα, που δηλώνει συνοπτική ενέργεια. 6. Τι δείχνει η κατάληξη ενός ρήµατος; ∆ιαλέξτε τα σωστά: πτώση • γένος • αριθµό • πρόσωπο • χρόνο • ποιόν ενέργειας • φωνή • διάθεση.


Απάντηση Η κατάληξη του ρήµατος δηλώνει τη φωνή, το πρόσωπο, τον αριθµό και το χρόνο.



1. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ρήµατα που βρίσκονται στην παρένθεση: α. Αν πάτε βράδυ καλοκαιριού θερινό σινεµαδάκι και σας αρέσει, µετά... κάθε βράδυ. (πηγαίνω) β. Όταν αρχίσει η παράσταση, εγώ... στη θέση µου. (κάθοµαι)

Απάντηση α. Αν πάτε βράδυ καλοκαιριού θερινό σινεµαδάκι και σας αρέσει, µετά θα πηγαίνετε κάθε βράδυ. β. Όταν αρχίσει η παράσταση, εγώ θα κάθοµαι στη θέση µου.


253

2. Σε ποιους χρόνους βάλατε τα ρήµατα στην προηγούµενη άσκηση; • Γιατί επιλέξατε τους χρόνους αυτούς; • Τι θέλατε να δείξετε κάθε φορά;

Απάντηση Τα ρήµατα στην προηγούµενη άσκηση τα βάλαµε σε εξακολουθητικό µέλλοντα. • Επιλέξαµε το συγκεκριµένο χρόνο, επειδή στην πρώτη περίπτωση το γεγονός θα επαναλαµβάνεται στο µέλλον και στη δεύτερη περίπτωση θα έχει διάρκεια στο µέλλον. σχολ. βιβλ. σ. 90

3. (α) Στέκοµαι, στεκόµουν, θα στέκοµαι (β) µίλησα, θα µιλήσω (γ) έχω φωνάξει, είχα φωνάξει, θα έχω φωνάξει Σε ποιους χρόνους βρίσκονται τα παραπάνω ρήµατα; • Τι κοινό παρατηρείτε ότι έχουν τα ρήµατα της οµάδας (α), της (β) και της (γ) µεταξύ τους;

Απάντηση α. Σε χρόνο ενεστώτα βρίσκεται το ρήµα: στέκοµαι α. Σε χρόνο παρατατικό το ρήµα: στεκόµουν α. Σε χρόνο εξακολουθητικό µέλλοντα το ρήµα: θα στέκοµαι β. Σε χρόνο αόριστο το ρήµα: µίλησα β. Σε χρόνο µέλλοντα το ρήµα: θα µιλήσω γ. Σε χρόνο παρακείµενο το ρήµα: έχω φωνάξει γ. Σε χρόνο υπερσυντέλικο το ρήµα: θα έχω φωνάξει γ. Σε χρόνο συντελεσµένο µέλλοντα το ρήµα: είχα φωνάξει Τα ρήµατα της (α) κατηγορίας δηλώνουν διάρκεια ή επανάληψη. Τα ρήµατα της (β) κατηγορίας δηλώνουν κάτι που έγινε ή θα γίνει σύντοµα και εκείνα της (γ) φανερώνουν πράξη που έχει τελειώσει ή θα έχει τελειώσει πριν από κάτι άλλο.



4. Συµβουλευτείτε το σχήµα που ακολουθεί και βγάλτε τα συµπεράσµατά σας για το τι εκφράζουν οι µελλοντικοί χρόνοι. Συµπεραίνω ότι χρησιµοποιούµε: - τον εξακολουθητικό µέλλοντα για να ..................................... - το συνοπτικό µέλλοντα για να ................................................. - το συντελεσµένο µέλλοντα για να ............................................

Απάντηση Συµπεραίνω ότι χρησιµοποιούµε: - τον εξακολουθητικό µέλλοντα για να δείξουµε ότι κάτι θα γίνεται συνεχώς στο µέλλον. - το συνοπτικό µέλλοντα για να δείξουµε ότι µια πράξη θα γίνει συνοπτικά στο µέλλον. - το συντελεσµένο µέλλοντα για να δείξουµε ότι µία πράξη θα έχει τελειώσει στο µέλλον πριν από µία άλλη.



1. Με ποιους χρόνους εκφράζεται το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον στα παραπάνω σκίτσα;

Απάντηση Το 1ο σκίτσο αναφέρεται στο παρόν χρησιµοποιώντας αόριστο (έφτασε), αντί για ενεστώτα (φτάνει). Το 2ο σκίτσο αναφέρεται στο µέλλον χρησιµοποιώντας ενεστώτα (φεύγω), αντί για συνοπτικό µέλλοντα (θα φύγω) Το 3ο σκίτσο αναφέρεται στο παρόν χρησιµοποιώντας αόριστο (κοιµήθηκε), αντί για παρακείµενο (έχει κοιµηθεί) σχολ. βιβλ. σ. 91

2. “Περίπου στα 1930... τότε γεννιέται” (κείµ. 4): Τι παρατηρείτε σχετικά µε τη χρήση του ενεστώτα; • Τι εκφράζει ο ενεστώτας στο απόσπασµα αυτό;

Απάντηση Στη συγκεκριµένη περίπτωση ο ενεστώτας χαρακτηρίζεται ιστορικός, γιατί δεν αναφέρεται στο παρόν, αλλά στο παρελθόν. Με αυτό το τρόπο επιτυγχάνεται πιο ζωντανή αφήγηση.


255

3. Συζητήστε τι συµπεράσµατα βγάζετε για τη χρήση και τη σηµασία των χρόνων.

Απάντηση Κάθε χρόνος προορίζεται για µια συγκεκριµένη χρονική βαθµίδα. Έτσι, υπάρχει διάκριση σε παροντικούς χρόνους (ενεστώτας), παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, παρακείµενος, υπερσυντέλικος) και µελλοντικούς (εξακολουθητικός, συνοπτικός και συντελεσµένος µέλλοντας). Όταν κρίνεται σκόπιµο, κάθε χρόνος µπορεί να χρησιµοποιηθεί για διαφορετική χρονική βαθµίδα από αυτή που προορίζεται. Με αυτό το τρόπο, προσδίδεται αµεσότητα και ζωντάνια στον προφορικό και το γραπτό λόγο.

Β3 Τα συνδετικά ρήµατα

Ρήµα, κατηγόρηµα, κατηγορούµενο. Το ρήµα συνηθέστατα είναι µονολεκτικό, δηλ. αποτελείται από µία (1) λέξη, π.χ. ο ήλιος λάµπει. Μπορεί επίσης να είναι περιφραστικό, δηλ. να αποτελείται από ένα προτακτικό µόριο και από έναν τύπο ρήµατος ή από τύπο ενός συνδετικού ρήµατος (όπως το είµαι και το γίνοµαι) και από ένα όνοµα, που φανερώνει ιδιότητα του υποκειµένου, π.χ. ο ήλιος είναι λαµπρός. Αυτό το όνοµα λέγεται κατηγορούµενο και το βρίσκουµε ερωτώντας µε το τι (λογής), π.χ. τι είναι ο ήλιος; (απάντηση: λαµπρός). Το κατηγορούµενο δηλώνει µια (πρόσκαιρη) ιδιότητα του υποκειµένου. Το συνδετικό ρήµα και το κατηγορούµενο αποτελούν ένα κατηγόρηµα και ισοδυναµούν (µαζί και τα δύο) µε οποιοδήποτε µονολεκτικό ρήµα. Στο παράδειγµα ο ήλιος είναι λαµπρός έχουµε:

Ø είναι = βοηθητικό ρήµα, Ø λαµπρός = κατηγορούµενο, Ø είναι λαµπρός = κατηγόρηµα.

Êáôçãïñïýìåíï

a. ×áñáêôçñßæåé ôï õðïêåßìåíï äéáìÝóïõ åíüò ñÞìáôïò. â. Ôßèåôáé óå ÏíïìáóôéêÞ ðôþóç. ã. Óõìðëçñþíåé íïçìáôéêÜ ôá "óõíäåôéêÜ" ñÞìáôá.


256



1. “Ο Καραγκιόζης είναι ένα γνήσιο λαϊκό θέαµα” (κείµ. 4): Ποια ιδιότητα αποδίδει ο συγγραφέας στον Καραγκιόζη (απαντήστε χρησιµοποιώντας µία µόνο λέξη); • Ποιο ρήµα συνδέει το υποκείµενο της πρότασης µε τη λέξη αυτή (το κατηγορούµενο);

Απάντηση • Η χαρακτηριστική ιδιότητα του Καραγκιόζη είναι ότι αποτελεί “θέαµα”. • Το ρήµα που συνδέει το υποκείµενο της πρότασης (Καραγκιόζης) µε το κατηγορούµενο (θέαµα) είναι το “είναι”. σχολ. βιβλ. σ. 91

2. “Για έναν καλλιτέχνη... κάθε Σαββατοκύριακο” (κείµ. 5): Τι είναι ο κινηµατογράφος; α. για έναν καλλιτέχνη; β. για έναν επιστήµονα; γ. για τους περισσότερους από τους γονείς και τους παππούδες σας; • Απαντήστε χρησιµοποιώντας µόνο µια λέξη κάθε φορά. • Υπογραµµίστε το ρήµα που συνδέει το υποκείµενο µε το κατηγορούµενο.

Απάντηση Ο κινηµατογράφος είναι: α. τρόπος (αφήγησης) β. συσκευή (προβολής) γ. (αγαπηµένη) διασκέδαση • Τα συνδετικά ρήµατα είναι: α. είναι β. είναι γ. ήταν


257

3. “Περίπου στα 1930, ο Καραγκιόζης... και τους τεχνίτες του” (κείµ. 4). “Συχνά οι εντυπώσεις ... στις συντροφιές” (κείµ. 5). Υπογραµµίστε τα συνδετικά ρήµατα στα αποσπάσµατα αυτά και βρείτε τα υποκείµενα και τα κατηγορούµενα που συνδέουν.

Απάντηση Κείµενο 4 • συνδετικό ρήµα: είναι (εννοείται) υποκείµενο: ο συναγωνισµός κατηγορούµενο: αιτία • συνδετικό ρήµα: είναι υποκείµενο: ο κινηµατογράφος (εννοείται) κατηγορούµενο: η τέχνη • συνδετικό ρήµα: φαντάζει υποκείµενο: ο Καραγκιόζης κατηγορούµενο: φτωχός και λίγος • συνδετικό ρήµα: φαντάζουν (εννοείται) υποκείµενο: οι ιστορίες κατηγορούµενο: ξεπερασµένες • συνδετικό ρήµα: φαντάζουν (εννοείται) υποκείµενο: τα µέσα κατηγορούµενο: πρωτόγονα • συνδετικό ρήµα: είναι υποκείµενο: ο συναγωνισµός κατηγορούµενο: εξοντωτικός Κείµενο 5 • συνδετικό ρήµα: αποτελούσαν υποκείµενο: οι εντυπώσεις (εννοείται) κατηγορούµενο: το θέµα


258

4. Σε ποια από τα παρακάτω παραδείγµατα η λέξη “παλιό” είναι κατηγορούµενο; • Σε ποια περίπτωση από τις παρακάτω ο συγγραφέας προτιµά να χρησιµοποιήσει συνδετικό ρήµα και κατηγορούµενο; α. Αγοράσαµε ένα σπίτι παλιό. β. Αγοράσαµε ένα παλιό σπίτι. γ. Αγοράσαµε ένα σπίτι που είναι απλό. δ. Το σπίτι που αγοράσαµε είναι παλιό.


Απάντηση Στα παραδείγµατα γ και δ η λέξη “παλιό” είναι κατηγορούµενο. Στις περιπτώσεις γ και δ ο συγγραφέας προτιµά να χρησιµοποιήσει συνδετικό ρήµα (είναι) + κατηγορούµενο (παλιό).



1. “προβάλλεις”, “πήγαιναν”, “ανακάλυπταν”, “δοκιµάσουν” (κείµ. 5): Βρείτε τα ρήµατα στο κείµενο και γράψτε τα στο α΄ πρόσωπο ενικού στον ενεστώτα. • Χωρίστε κάθε ρήµα στα µέρη από τα οποία αποτελείται, συµπληρώνοντας τον πίνακα που ακολουθεί (στον πίνακα δίνεται ως παράδειγµα το ρήµα “κατακοκκινίζω”).

Απάντηση ΠΡΟΘΗΜΑ

ΘΕΜΑ

κατα

κοκκιν

προ

βαλλ πηγ

ανα

ΕΠΙΘΗΜΑ ιζ

ω ω

αιν

καλυπτ δοκιµ

ΚΑΤΑΛΗΞΗ

ω ω

αζ

ω


259

2. “ανεβήκαµε”, “φοβερίζαµε”, “στένευε”, “θύµωσε”, “αλλάξουµε’’, “ανακατώνουµε” (κείµ. 1): Γράψτε τα ρήµατα στο α΄ πρόσωπο ενικού στον ενεστώτα. • Συγκεντρώστε τα επιθήµατα που χρησιµοποιούνται για το σχηµατισµό τους και συµπληρώστε µε αυτά το συµπέρασµα που ακολουθεί.

Απάντηση 1. ανεβήκαµε → ανεβαίνω 2. φοβερίζαµε → φοβερίζω 3. στένευε → στενεύω 4. θύµωσε → θυµώνω 5. αλλάζουµε → αλλάζω 6. ανακατώνουµε → ανακατώνω • Επιθήµατα 1. αιν 2. ιζ 3. ευ 4. ων 5. αζ 6. ων Συµπεραίνω ότι: • για να σχηµατιστούν ρήµατα παράγωγα από άλλες λέξεις χρησιµοποιούνται τα επιθήµατα: -αιν, -ιζ, -ευ, -ων, -αζ, -ων.




1. Από ποιες λέξεις παράγονται τα ρήµατα “προβάλλω”, “ανακαλύπτω”, “ανεβαίνω”; • Τι µέρος του λόγου είναι οι λέξεις αυτές;

Απάντηση προ + βάλλω = προβάλλω ανα + καλύπτω = ανακαλύπτω ανα + βαίνω = ανεβαίνω Οι λέξεις αυτές παράγονται από τη σύνθεση προθηµάτων (προ, ανά) και ρηµάτων (βάλλω, καλύπτω, βαίνω).


2. Από ποιες λέξεις παράγονται τα ρήµατα “δοκιµάζω”, “φοβερίζω”, “θυµώνω”, “αλλάζω”; • Τι µέρος του λόγου είναι αυτές οι λέξεις;

Απάντηση δοκιµάζω → παράγεται από το ουσιαστικό “δοκιµή” και το επίθηµα -άζω φοβερίζω → παράγεται από το ουσιαστικό “φοβέρα” και το επίθηµα -ίζω θυµώνω → παράγεται από το ουσιαστικό “θυµός” και το επίθηµα -ώνω αλλάζω → παράγεται από την αντωνυµία “αλλαγή” και το επίθηµα -ζω • Οι λέξεις αυτές είναι ουσιαστικά



261

1. Συγκεντρώστε από τα κείµενα της ενότητας (1-7) τις λέξεις που αφορούν το θέατρο και τον κινηµατογράφο. Συµπληρώστε έτσι τον πίνακα που ακολουθεί: ΘΕΑΤΡΟ


Επίθετα

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Ρήµατα


Επίθετα

Ρήµατα

Απάντηση ΘΕΑΤΡΟ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ


Επίθετα

Ρήµατα


Επίθετα

Ρήµατα

παράσταση

ψεύτικα

αρχίζω

ταινία

σκοτεινή

σκηνοθετώ

ιστορία

ζωντανή

τελειώνω

τριλογία

έγχρωµο

υποδύοµαι

κοινό

πλούσια

σβήνω

ήχοι

κινούµενες

παίζω

θέαµα

θεατρική

ντύνοµαι

εικόνες

καλλιτεχνικός

βγαίνω

τέχνη

αλλάζω

έργο

σκηνοθετικός

σβήνω

συναγωνισµός

συγκινούµαι καλλιτέχνης

κινηµατογραφικός

κόσµος

βλέπω

ταλέντο

πληθωρικός

σκηνικά

κλαίω

υποψηφιότητα

µαγικός

µουσική

ρόλος

χορωδία

συµµετοχή

στολή

σκηνοθεσία

θίασος

σενάριο


262 ΘΕΑΤΡΟ Ουσιαστικά

Επίθετα

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Ρήµατα


µπουλούκι

συγγραφέας

ηθοποιοί

οθόνη

βεντέτες

µουσική

σκηνή

φαντασµαγορία

θέατρο

παραγωγή

πανί

διασκέδαση


Επίθετα

Ρήµατα

2.α. Γράψτε ρήµατα τα οποία δηλώνουν τα συναισθήµατα των παιδιών που παρακολουθούν µια παράσταση στη διπλανή φωτογραφία. β. Επιλέξτε κατάλληλα συνδετικά ρήµατα και συνδυάστε τα µε κατηγορούµενα προκειµένου να περιγράψετε τα παιδιά.

Απάντηση α. Τα ρήµατα που δηλώνουν τα συναισθήµατα των παιδιών είναι: χαίροµαι, ενθουσιάζοµαι, απορώ, γελάω, προσηλώνοµαι, διασκεδάζω, θαυµάζω, βιώνω, ζητωκραυγάζω, εκπλήσσοµαι, επιδοκιµάζω, εκπλήσοµαι. β. - Τα παιδιά φαίνονται εντυπωσιασµένα. - Τα παιδιά µοιάζουν απορηµένα. - Τα παιδιά είναι χαρούµενα.


263



1. Πώς θα χαρακτηρίζατε το κείµενο 3 (περιγραφικό, αφηγηµατικό ή κείµενο επιχειρηµάτων); • Προσπαθήστε να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση Το κείµενο 3 θα το χαρακτηρίζαµε ως αφηγηµατικό. • Ο συγγραφέας µάς αφηγείται ένα προσωπικό του βίωµα και δεν παραλείπει να αναφέρει, κατά την αφήγησή του, τόσο τον τόπο όσο και το χρόνο των γεγονότων. Επίσης µας δίνει απαραίτητες πληροφορίες για τα πρόσωπα που συµµετέχουν στην ιστορία (µε αυτόν “πρωταγωνιστή”), τη δράση τους και τα αποτελέσµατα αυτής. σχολ. βιβλ. σ. 94

2. Χωρίστε τα ρήµατα του κειµένου 3 σε δύο οµάδες. • Στην πρώτη κατατάξτε όσα δηλώνουν δράση των ηρώων και στη δεύτερη όσα εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήµατά τους.

Απάντηση Ρήµατα που δηλώνουν δράση: είδα, βγήκα, πήγα, µίλησα, είπαν, µίλησα, δειπνήσουµε, έφυγα, έφτασα, ξάπλωσα, κοιµήθηκα, έστειλα, έγραφα, πήρα Ρήµατα που εκφράζουν σκέψεις και συναισθήµατα: άρεσε, γελάσανε, σκεφτόµουν, διαφέραµε, αποφάσισα, ήθελα, επιµένουµε



3. Σε ποιους χρόνους βρίσκονται τα ρήµατα του κειµένου 3; • Τι κοινό έχουν οι χρόνοι αυτοί; • Γιατί επιλέχτηκαν από το συγγραφέα;

Απάντηση Σχεδόν όλα τα ρήµατα του κειµένου 3 βρίσκονται σε παρελθοντικούς χρόνους (τα περισσότερα σε αόριστο και κάποια σε παρατατικό). Άλλωστε πρόκειται για αφήγηση που πραγµατεύεται γεγονότα του παρελθόντος. Μόνη εξαίρεση το “επιµένουµε” που αποτελεί πιστή απόδοση της αποστολής των φίλων και γι’ αυτό βρίσκεται µέσα σε εισαγωγικά. σχολ. βιβλ. σ. 94

4. “Περίπου στα 1930... και τους τεχνίτες του” (κείµ. 4): Σε ποιο χρόνο βρίσκονται τα ρήµατα του αποσπάσµατος; • Πότε έγιναν τα γεγονότα που αφηγείται το απόσπασµα; • Σας φαίνεται φυσική/λογική η επιλογή του συγκεκριµένου χρόνου; • Γιατί τον επέλεξε ο συγγραφέας;

Απάντηση Τα ρήµατα του αποσπάσµατος βρίσκονται σε χρόνο ενεστώτα, επιλογή που αρχικά ξενίζει, αφού τα γεγονότα εξελίσσονται στο παρελθόν (συγκεκριµένα το 1930). Ο συγγραφέας επέλεξε αυτό το χρόνο για να δώσει ζωντάνια και αµεσότητα στο κείµενο, να φέρει τον αναγνώστη πιο κοντά στα γεγονότα. σχολ. βιβλ. σ. 94

5. Σε ποιο χρόνο αφηγείται την ιστορία του ο µαθητής στο διπλανό σκίτσο; • Τι χαρίζει στην αφήγησή του η επιλογή αυτού του χρόνου; • Πείτε τα λόγια του σε χρόνο αόριστο. • Πώς σας αρέσει περισσότερο η αφήγηση, όπως την έκανε το παιδί στο σκίτσο ή όπως την τροποποιήσατε εσείς; • Για ποιους λόγους;

Απάντηση • Ο µαθητής αφηγείται την ιστορία του σε χρόνο ενεστώτα (αφηγηµατικό, ιστορικό, δραµατικό). Με αυτό το τρόπο γίνεται ιδιαίτερα παραστατικός. • Τον είδα που κλότσησε µε δύναµη την µπάλα ... και έσπασε το τζάµι! • Προτιµάµε την αφήγηση του παιδιού στην αρχική της µορφή γιατί είναι πιο αυθόρµητη, άµεση και παραστατική.


265



1. Βρείτε και υπογραµµίστε τα ρήµατα του κειµένου 6. • Χωρίστε τα σε τρεις οµάδες ανάλογα µε τη χρονική βαθµίδα στην οποία βρίσκονται και συµπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί: ΠΑΡΕΛΘΟΝ

ΠΑΡΟΝ

ΜΕΛΛΟΝ

ΠΑΡΕΛΘΟΝ

ΠΑΡΟΝ

ΜΕΛΛΟΝ

οδήγησε

πρόκειται

θα αποκαλύψει

Απάντηση

έκανε

θα δελεάσει

έγραψε

θα καλέσει

έπαιξε

θα δώσει

ανέλαβε

θα τιµηθεί

σκηνοθέτησε

θα επαναληφθεί

παντρεύτηκε

θα προχωρήσει

κράτησαν

θα αποδώσει

άκουγε



2. Ξαναγράψτε το κείµενο 6 µετατρέποντας όλα τα ρήµατα σε χρόνους παρελθοντικούς. • Συγκρίνετέ το µε το κείµενο που σας δόθηκε. • Ποια διαφορά στο ύφος παρατηρείτε; • Ποιο από τα δύο κείµενα σας αρέσει περισσότερο; • Για ποιους λόγους;

Απάντηση • Το Χόλιγουντ ανακάλυψε το πληθωρικό ταλέντο και δελέασε τον Ουστίνοφ να υποδυθεί το Νέρωνα στην υπερπαραγωγή "Quo Vadis" (1951) του Μέρβιν Λιρόι, η οποία τον οδήγησε και στην πρώτη υποψηφιότητα για Όσκαρ. Το 1861, ο µεγάλος Στάνλεϊ Κιούµπρικ κάλεσε τον Ουστίνοφ να παίξει στο µεγαλεπήβολο "Σπάρτακο" στο πλευρό του Κερκ Ντάγκλας. Ο Ουστίνοφ έδωσε τον καλύτερό του εαυτό και τιµήθηκε µε το Όσκαρ δεύτερου ανδρικού ρόλου. Κάτι που επαναλήφθηκε τρία χρόνια αργότερα, για τη συµµετοχή του στο θρυλικό "Τοπ Καπί" του Ζυλ Ντασσέν. Ενδιαµέσως, προχώρησε στην πιο φιλόδοξη και πιο καλλιτεχνική σκηνοθετική του δουλειά. Επρόκειτο για την κινηµατογραφική µεταφορά του "Μπίλι Μπαντ" του Χέρµαν Μέλβιλ, όπου ο Ουστίνοφ έκανε σχεδόν τα πάντα -έγραψε το σενάριο, έπαιξε, ανέλαβε την παραγωγή, σκηνοθέτησε- προκειµένου να αποδώσει το αλληγορικό και µεγαλόπνοο ύφος του Αµερικανού συγγραφέα. […] Το 1954, ο Ουστίνοφ παντρεύτηκε για δεύτερη φορά και τα δεσµά τώρα κράτησαν 17 ολόκληρα χρόνια, έως το 1971. Η σύζυγός του άκουγε στο όνοµα Σουζάν Κλουτιέ. • Μετά την αλλαγή, το κείµενο µοιάζει πιο "τυπικό" και στερείται της αµεσότητας που χαρακτήριζε την αρχική του µορφή. Είναι προτιµότερο να υπάρχει ποικιλία στη χρησιµοποίηση χρόνων, όπου αυτό είναι δυνατόν, γιατί αλλιώς ο γραπτός λόγος χάνει τη ζωντάνια του και γίνεται κουραστικός.


267



1. ∆ιαβάστε αυτή την παρουσίαση της παράστασης Πήτερ Παν στην εφηµερίδα (κείµ. 7). • Μιλήστε στους φίλους σας, ώστε να τους πείσετε να πάτε να την παρακολουθήσετε. • Για ποιους λόγους θεωρείτε ότι πρόκειται για καλή παράσταση;

Απάντηση Θα πρότεινα ανεπιφύλακτα την παράσταση αυτή στους φίλους µου, γιατί: - Η τεχνική του Μαύρου θεάτρου της Πράγας έχει δεχτεί τις καλύτερες κριτικές παγκοσµίως. - Ο Πήτερ Παν και ο Κάπτεν Χουκ είναι ιδιαίτερα αγαπητοί ήρωες και η ιστορία τους γνωστή σε όλους µας. - Θα µεταφερθούν σε ένα ονειρικό κόσµο µε νεράιδες, χαµένα παιδιά, εντυπωσιακές πτήσεις, µαγική σκόνη και τον κροκόδειλο του Κάπτεν Χουκ. - Θα απολαύσουν πρωτότυπη µουσική, γραµµένη ειδικά για την παράσταση. - Θα βιώσουν µια µοναδική θεατρική εµπειρία που θα τους µείνει αξέχαστη. σχολ. βιβλ. σ. 96

2. Αποφασίσατε να παρακολουθήσετε την παράσταση αυτή στο θέατρο Κολεγίου Αθηνών. • ∆είτε τις πληροφορίες που σας δίνονται και αποφασίστε: ποιας αξίας εισιτήρια θα αγοράσετε, ποια παράσταση θα παρακολουθήσετε, από πού και µε ποιον τρόπο θα προµηθευτείτε τα εισιτήριά σας.

Απάντηση - Θα αγοράσουµε τα οικονοµικά εισιτήρια των 15 ευρώ, αφού προσφέρεται αυτή η δυνατότητα στα παιδιά. - Θα πάρουµε τηλέφωνο ή θα επισκεφτούµε την ηλεκτρονική διεύθυνση για να µάθουµε ακριβείς πληροφορίες σχετικά µε τις ηµέρες και τις ώρες των παραστάσεων. - Θα προµηθευτούµε τα εισιτήρια από τους χώρους προπώλησης που αναφέρονται στη διαφηµιστική αφίσα.


268

3. Τελικά κανονίσατε να δείτε την παράσταση του Πήτερ Παν στο Θέατρο CORONET. Ένας από τους φίλους σας όµως χάθηκε έξω από το Παναθηναϊκό στάδιο, στη γωνία των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ερατοσθένους. Σας παίρνει στο τηλέφωνο να τον βοηθήσετε. Εσείς έχετε το χάρτη µπροστά σας. Προσπαθήστε να τον καθοδηγήσετε από το σηµείο που βρίσκεται στο θέατρο χρησιµοποιώντας τα κατάλληλα ρήµατα.


Απάντηση Θα στρίψεις στην οδό Ερατοσθένους και θα προχωρήσεις ευθεία µέχρι να συναντήσεις την πλατεία Πλαστήρα. Η συνέχεια του δρόµου, αφού περάσεις την πλατεία, είναι η οδός Ευφράνορος. ∆εν έχεις παρά να την “κατέβεις” µέχρι εκεί που διασταυρώνεται µε την Υµηττού, που είναι κεντρική οδός. Στρίβεις αριστερά και µετά από λίγο θα φτάσεις µπροστά στο θέατρο.



1. Αφηγηθείτε το σενάριο µιας κινηµατογραφικής ταινίας ή ενός θεατρικού έργου που παρακολουθήσατε και σας άρεσε. • Την αφήγησή σας θα διαβάσετε µετά στους συµµαθητές σας που είδαν το έργο αυτό.

Απάντηση Μία από τις αγαπηµένες µου ταινίες είναι το “Big fish” του Τim Burton, ενός σκηνοθέτη που µε έχει εντυπωσιάσει µε τη φαντασία και την πρωτοτυπία του. Έχει περάσει αρκετός καιρός από τότε που την είδα στον κινηµατογράφο αλλά οι ονειρικές σκηνές, τα χρώµατα και η µουσική της µου έχουν µείνει αξέχαστα! Ουσιαστικά πρόκειται για µια σειρά από ιστορίες, φανταστικές ή πραγµατικές, που αφηγείται ο Edward Bloom, λίγο πριν πεθάνει, στο γιο του. Μπροστά στα µάτια των θεατών ξετυλίγεται ένα σύγχρονο παραµύθι µε γίγαντες, µάγισσες, ακροβάτες τσίρκου και πόλεις χαµένες σε βάλτους… πραγµατικά απολαυστική κινηµατογραφική εµπειρία! Αυτό που κατάλαβα όταν βγήκα από την αίθουσα είναι ότι δεν έχει πάντα σηµασία η αλήθεια µιας ιστορίας, αλλά ο τρόπος που τη διηγείσαι!


269

2. Η τάξη σας ετοιµάζει µια θεατρική παράσταση. Φτιάξτε µια πρόσκληση για όποιον ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει την παράστασή σας, δίνοντάς του όλες τις απαραίτητες πληροφορίες.

Απάντηση ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ 4ο Γυµνάσιο Ζωγράφου Ο “Μικρός Πρίγκιπας” έχει συντροφεύσει τα παιδικά µας χρόνια, µας έχει κάνει να γελάσουµε, να συγκινηθούµε, να προβληµατιστούµε… θα µπορούσε να είναι ένας πολύ καλός µας φίλος! Αποφασίσαµε, λοιπόν, να ανεβάσουµε µία παράσταση µε την αγαπητή σε όλους µας ιστορία “προς τιµήν του” για όλα όσα µας έχει προσφέρει! Θα θέλαµε να 'σαστε όλοι εκεί για να µοιραστείτε µαζί µας αυτή την προσπάθεια! Θέατρο Στοά Σάββατο 20.1.2007 στις 5 το απόγευµα


3. Αφηγηθείτε τι έγινε στη µαθητική αυτή παράσταση που ανεβάσατε. • Γράψτε µια επιστολή σ’ ένα φίλο σας και διηγηθείτε του µε λεπτοµέρειες πώς πήγε η παράστασή σας. • ∆ώστε στο κείµενό σας χιουµοριστικό-εύθυµο χαρακτήρα.

Απάντηση Αγαπηµένη µου φίλη Μαρία, το ξέρω ότι θα 'θελες πολύ να 'σαι και εσύ µαζί µας στην παράσταση του Σαββάτου. Αφού οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν θα σου την περιγράψω µε όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτοµέρειες. Όσοι συµµετείχαµε ήµασταν στο θέατρο από πολύ νωρίς για την τελευταία πρόβα. Βάλαµε τα κουστούµια µας, που είχε αναλάβει να ράψει η µητέρα ενός παιδιού και αρχίσαµε… Εγώ έπαιζα το “µικρό Πρίγκιπα” και φορούσα µία εντυπωσιακή γαλάζια κάπα. Λίγο η νευρικότητα, λίγο η κούραση.. περίπου στα µισά της πρόβας σκόνταψα και έπεσα σε ένα κουβά µπογιά που είχαν ξεχάσει να αποµακρύνουν από τη σκηνή. Όταν συνήλθαµε από τα γέλια, δε βρήκαµε καλύτερη λύση από το να αντικαταστήσουµε την κάπα µε ένα … γαλάζιο καρό τραπεζοµάντιλο!

270


Όπως φαντάζεσαι, το γεγονός αυτό από µόνο του έφερε διάφορες αντιδράσεις τόσο στους θεατές (φίλοι, συγγενείς, καθηγητές) όσο και στους συµµαθητές µου, όταν βγήκα στη σκηνή. Καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης άκουγα πνιχτά γελάκια και ψιθύρους. Και σαν να µην έφτανε αυτό, ο Κωστάκης που υποδυόταν την αλεπού του παραµυθιού, ξέχασε στα µισά του έργου τα λόγια του και άρχισε να αυτοσχεδιάζει πετώντας ότι του κατέβαινε στο µυαλό! Φαντάζεσαι πόσο κωµικοτραγικό ήταν το αποτέλεσµα! Πέρα από τις ατυχίες, όµως, το χειροκρότηµα του κοινού στο τέλος ήταν η καλύτερη επιβράβευση των κόπων µας! Άλλωστε, κάθε αρχή και δύσκολη! Ελπίζω την επόµενη φορά να 'µαστε καλύτεροι και να έρθεις και εσύ να µας καµαρώσεις…! Σου στέλνω την αγάπη µου ∆έσποινα

1. “Ο ελληνικός κινηµατογράφος παλαιότερα και σήµερα” 2. “Ας γνωρίσουµε το παιδικό θέατρο στις µέρες µας” • Χωριστείτε σε οµάδες: 1η οµάδα: Θα ασχοληθεί µε τα πρόσωπα του ελληνικού κινηµατογράφου ή του παιδικού θεάτρου. 2η οµάδα: Θα βρει και θα σχολιάσει τις σπουδαίες κινηµατογραφικές ταινίες ή παιδικές παραστάσεις. 3η οµάδα: Θα συλλέξει στοιχεία για τους σηµαντικούς σεναριογράφους του κινηµατογράφου ή θεατρικούς συγγραφείς. 4η οµάδα: Θα αναλάβει την οργάνωση της παρουσίασης του υλικού που θα συγκεντρωθεί είτε σε άλµπουµ είτε σε CD. • Η παρουσίασή σας θα περιλαµβάνει -εκτός όλων των άλλων- και πλούσιο φωτογραφικό υλικό µε λεζάντες που µπορείτε να γράψετε οι ίδιοι, αν θέλετε. • Για τη συλλογή του υλικού σας -εκτός των άλλων πηγών- µπορείτε να οργανώσετε και µια επίσκεψη στο κινηµατογραφικό µουσείο ή σε κάποιο παιδικό θέατρο, αν υπάρχει, στην περιοχή σας. Επίσης µπορείτε να επισκεφτείτε σχετικές σελίδες του διαδικτύου.


271

Γνωριµία µε τον κινηµατογράφο και το θέατρο • Κινηµατογράφος Όλοι γνωρίζουµε ότι στην εποχή µας τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας -τηλεόραση, κινηµατογράφος, αφίσες, βίντεο, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κ.λπ. -αποτελούν αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινής ζωής των νέων αγοριών και κοριτσιών. Ανάµεσα σε όλα αυτά τα µέσα, και µολονότι η τηλεόραση θεωρείται το κυρίαρχο µέσο, ο κινηµατογράφος κατέχει µια προνοµιακή θέση εξακολουθώντας να συναρπάζει τα παιδιά και τους νέους, όπως άλλωστε και τους ενήλικους. Πολιτιστική ή φαντασιακή βιοµηχανία, υψηλή τέχνη (η έβδοµη), εργοστάσιο παραγωγής εικόνων ή ονείρων, ο κινηµατογράφος ως φορέας σύγχρονων µύθων που συχνά δε διαφέρουν από τους παλιούς, τροφοδοτεί τη φαντασία των παιδιών, υπερβαίνοντας τα όρια του χώρου και του χρόνου µε τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογικών δυνατοτήτων, τη γοητεία του θεάµατος, των ειδικών εφέ, των πλούσιων ντεκόρ, κ.ά. Τα παιδιά - θεατές, όπως και όλοι εµείς βυθίζονται για δυο ώρες στο σκοτάδι µιας αίθουσας προβολής για να ανακαλύψουν τον κοινό τόπο της παιδικής ηλικίας, τον τόπο του ονείρου και του φόβου, του γέλιου και του εφιάλτη είτε πρόκειται για την επιστηµονική φαντασία είτε για κωµωδία. Όµως η παραγωγή κινηµατογραφικών ταινιών, εκπαιδευτικών και µη, που αναγνωρίζουν ουσιαστικά το κοινό που αποκαλείται παιδικό ή νεανικό είναι εξαιρετικά φτωχή στον τόπο µας. Οι παραγωγές που κατακλύζουν την αγορά, ιδιαίτερα σε περιόδους διακοπών και γιορτών, είναι ξένες, και κυρίως αµερικανικές, µε αναµφισβήτητο το µονοπώλιο της εταιρείας Walt Disney. Πολλές, ελληνικές και ξένες, καλές κινηµατογραφικές ταινίες είναι εντελώς άγνωστες στο ελληνικό παιδικό κοινό. Μια πηγή αισιοδοξίας για την ευαισθητοποίηση του κοινού αλλά και όλων των ενδιαφερόµενων µερών (καλλιτέχνες, εκπαιδευτικοί, διανοµείς, κ.λπ) αποτελεί η θεσµοθέτηση του “∆ιεθνούς Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Ολυµπίας για παιδιά και για νέους” που διοργανώνεται στο Νοµό Ηλείας (Αρχαία Ολυµπία, Πύργος, Αµαλιάδα) µε καλλιτεχνικό διευθυντή τον σκηνοθέτη και παραγωγό ∆ηµήτρη Σπύρου. “Παιδί και κινηµατογράφος”, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2001

272


• Θέατρο Η πανάρχαιη, οµηρική, λέξη “παίζω”, που εκφράζει µιαν απ’ τις πιο “αρχαϊκές” τάσεις του ανθρώπου -να διασκεδάσει, να ψυχαγωγηθεί-, ζευγαρωµένη µε µιαν άλλη παλαιότατη λέξη, υποδηλώνει πόσο το θέατρο είναι ζωή και η ζωή θέατρο: “παίζω θέατρο” δεν σηµαίνει µόνο “υποδύοµαι ένα φανταστικό πρόσωπο στη σκηνή για να φτάσω σ’ ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσµα”. Σηµαίνει και “υποκρίνοµαι στην καθηµερινή ζωή, ιδιωτική ή δηµόσια, για να πετύχω ένα αποτέλεσµα που µε συµφέρει, για να παρουσιάσω τον εαυτό µου αλλιώτικον απ’ ό,τι είναι”... Ο καλλιτέχνης του θεάτρου µιµείται τη ζωή για να τέρψει τους άλλους, και µας βοηθάει να την κατανοήσουµε καλύτερα, βρίσκοντας κάποιες ερµηνείες στα φαινόµενά της. Ο κοινός άνθρωπος µιµείται αυτό που θα ήθελε ο ίδιος να είναι, αυτό που θέλει να νοµίζουν οι άλλοι πως είναι ... Και, φυσικά, ο πρώτος, ο “επαγγελµατίας”, είναι πολύ πιο ανιδιοτελής, πολύ λιγότερο “υποκριτής” απ’ τον δεύτερο, τον “ερασιτέχνη”. Ο πρώτος “παίζει” για να εκφράσει κάτι απ’ τον εαυτό του και για να ψυχαγωγήσει τους άλλους, ενώ ο δεύτερος εµπαίζει τους άλλους για να ωφελήσει τον εαυτό του και µόνο. Κάθε παιδί, απ’ τα πρώτα του βήµατα, όχι µόνο παίζει, αλλά και παίζει θέατρο, µιµείται, υποκρίνεται, διασκεδάζοντας. Και είναι θαυµάσιος “ηθοποιός” όσο µένει αυθόρµητο. Αργότερα, όταν µεγαλώσει και “διδαχθεί” απ’ τους µεγάλους, γίνεται κακός “θεατρίνος”, γιατί δεν µιµείται πια την πραγµατικότητα όπως την βλέπει ή την φαντάζεται το παιδικό µάτι, αλλά µιµείται την (κακή) µίµηση της πραγµατικότητας που οι µεγάλοι του µαθαίνουν [...] [...] Το θέατρο µπορεί να µας κάνει να γελάµε ή να κλαίµε ή και να τροµάζουµε ακόµα. Όµως µας κάνει καλό. Γιατί µας ανοίγει την ψυχή και το µυαλό. Μας καλλιεργεί. Το καλό θέατρο ποτέ δεν µας αφήνει να το βαρεθούµε, όταν γνωριστούµε µαζί του. Την γνωριµία αυτή µας την προσφέρουν αυτοί που γράφουν θέατρο, οι συγγραφείς και αυτοί που παίζουν, οι ηθοποιοί. Το Θέατρο παίζεται για µας, µπροστά στα µάτια µας, από πραγµατικούς ζωντανούς καλλιτέχνες, που µας αναπαριστάνουν στην Σκηνή µια πραγµατικότητα µεσ’ από τους κόσµους της φαντασίας. Τη λέξη Θέατρο την χρησιµοποιούν όλοι σχεδόν οι λαοί, είναι όµως ελληνική. Αυτό θα πει ότι εδώ, σ’ αυτόν τον τόπο, έζησε για πρώτη φορά η σηµασία αυτή της λέξης. Αποτελεί ένα δώρο το οποίο χάρισαν στους ανθρώπους οι πρόγονοί µας. “Παιδικός Οδηγός για Γνωριµία µε το Θέατρο”, εκδ. ∆ιάγραµµα / Ντουντούµης


273

1η οµάδα Πρόσωπα ελληνικού κινηµατογράφου • Θόδωρος Αγγελόπουλος Γεννήθηκε στην Αθήνα, τον Απρίλη του 1935. Σπούδασε νοµικά στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και στο Παρίσι παρακολούθησε µαθήµατα κινηµατογράφου (Σορβόννη και IDHEC) στο Παρίσι. Από το 1964 ως το 1967 εργάστηκε ως κριτικός κινηµατογράφου. Με τον κινηµατογράφο άρχισε να ασχολείται από το 1965. Από τότε, οι ταινίες του έχουν συµµετέχει σε αµέτρητα διεθνή φεστιβάλ και έχει κερδίσει πολλά βραβεία, τα οποία τον εδραίωσαν ως έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του σύγχρονου κινηµατογράφου. Πολλά αφιερώµατα που τιµούν την δουλειά του Θεόδωρου Αγγελόπουλου έχουν πραγµατοποιηθεί σε όλον τον κόσµο. Φιλµογραφία 1970 ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ 1972 ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ‘36 1975 Ο ΘΙΑΣΟΣ 1977 ΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ 1980 ΜΕΓΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ 1984 ΤΑΞΙ∆Ι ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ 1986 Ο ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΣ 1988 ΤΟΠΙΟ ΣΤΗΝ ΟΜΙΧΛΗ 1991 ΤΟ ΜΕΤΕΩΡΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΠΕΛΑΡΓΟΥ 1995 ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ Ο∆ΥΣΣΕΑ 1998 ΜΙΑ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ 2004 ΤΟ ΛΙΒΑ∆Ι ΠΟΥ ∆ΑΚΡΥΖΕΙ • Παντελής Βούλγαρης Ο Παντελής Βούλγαρης είναι από τους ιδρυτές και ένας από τους δυο-τρεις κορυφαίους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηµατογράφου (ΝΕΚ). Η δική του πορεία στον χώρο, εκτός από την ξεχωριστή της δηµιουργικότητας, είναι και απολύτως διακριτή. Με την πρώτη µεγάλου µήκους ταινία του το 1972, “Το προξενιό της Άννας”, προσπάθησε να κρατήσει τη µεγάλη και ισχυρή παράδοση των Ελλήνων ηθοποιών και έσκυψε στους ταπεινούς, καθηµερινούς ανθρώπους. Αυτή η µατιά στην µικρή ανθρώπινη ιστορία διαπερνάει, όλο το έργο του, µέχρι και την πιο πρόσφατη ταινία του, “Όλα είναι δρόµος”.


274

Κινηµατογραφιστής της µοναξιάς, των χαµένων ελπίδων και των πνιγµένων επιθυµιών, µε εµφανείς τις νεορεαλιστικές επιρροές, ο Βούλγαρης στρέφει το βλέµµα του στη µεταβαλλόµενη ελληνική κοινωνία και στους απλούς, καθηµερινούς ανθρώπους, µε κατανόηση και ευαισθησία, µε αµεσότητα και ειλικρίνεια. Άλλωστε, δεν είναι διόλου τυχαίο το ότι, από τους σκηνοθέτες του ΝΕΚ, ο Παντελής Βούλγαρης είναι αυτός που επηρέασε περισσότερο τους νεότερους Έλληνες κινηµατογραφιστές. Φιλµογραφία 1972 ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ 1973 Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΡΩΤΙΚΟΣ 1976 HAPPY DAY 1980 ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ 1910 - 1927 1985 ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ 1988 Η ΦΑΝΕΛΑ ΜΕ ΤΟ 9 1991 ΗΣΥΧΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1995 ΑΚΡΟΠΟΛ 1998 ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ∆ΡΟΜΟΣ ΠΑΙ∆ΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ • Σηµαντικά πρόσωπα του παιδικού θεάτρου 1. ∆ηµήτρης Ποταµίτης: Ο πολυτάλαντος “αιώνιος έφηβος” Μια ζωή έργα Ο ∆ηµήτρης Ποταµίτης γεννήθηκε το 1945 στη Λεµεσό της Κύπρου. Ως σπουδαστής της Σχολής του Εθνικού έκανε µε το ίδιο την πρώτη του εµφάνιση στην "Άλκηστη" του Ευριπίδη, στην Επίδαυρο. Το 1972 ίδρυσε το Θέατρο Έρευνας, το οποίο λειτούργησε τον επόµενο χρόνο. “Ονειρεύτηκα τον ρόλο ενός µύστη, όχι την τάξη ενός επαγγελµατία ή τον ροµαντισµό ενός ερασιτέχνη”, έγραφε στο λεύκωµα-αφιέρωµα "Είκοσι χρόνια Θέατρο Έρευνας", διατηρώντας µε πείσµα και εφηβική διάθεση τα οράµατα και τους στόχους του. Στο αποκεντρωµένο θεατράκι του στα Ιλίσια ανέβασε µια σειρά από έργα ρεπερτορίου, όπως: "Οι τελευταίες περιπέτειες του Αδάµ και της Εύας" του ∆. Ποταµίτη, "Το πορτραίτο


275

του Ντόριαν Γκρέυ" (διασκευή του ιδίου), "Ο άνθρωπος ελέφαντας" του Μ. Πόµερανζ, "Ο Κύριος και ο Παρασκευάς" (διασκευή δική του από τον "Ροβινσώνα Κρούσο"). Μεταφέροντας στην Παιδική Σκηνή την αφαιρετική, µοντέρνα σκηνική γραφή του, ανέβασε µε χάρη και αµεσότητα έργα του Γιάννη Ξανθούλη, του Τζέιµς Μπάρι και τα δικά του: "Ιστορίες του παππού Αριστοφάνη", "Τα ανάποδα παραµύθια", "Το λουρί του Σωκράτη", "Ένα δέντρο που το λέγανε Νικόλα". Ως σκηνοθέτης συνεργάστηκε, εκτός Θεάτρου Έρευνας, µε το Εθνικό Θέατρο στη "Φάρµα των ζώων", στο "Καµπαρέ", µε τον Βαγγέλη Λιβαδά στο "Αρµένικο φεγγάρι". Πλούσιο είναι και το ποιητικό έργο του, που έχει δηµοσιευτεί στις συλλογές: "Συµπόσιο", "∆ολοφονία των αγγέλων", "Ο άλλος ∆ηµήτριος", "Ένα δέντρο που νοµίζει πως είναι πουλί", κ.α. 2. Ξένια Καλογεροπούλου Η Ξένια Καλογεροπούλου γεννήθηκε στις 11 Σεπτεµβρίου του 1938 την Αθήνα. Σπούδασε στη Βασιλική Ακαδηµία ∆ραµατικής Τέχνης του Λονδίνου, όπου πρωτοεµφανίστηκε το 1956 µε έναν γαλλικό θίασο, παίζοντας Μολιέρο. Στην Ελλάδα πρωτόπαιξε το 1958 και σε µικρό χρονικό διάστηµα αναδείχθηκε σε µία από τις σηµαντικότερες ηθοποιούς της εποχής. Η Ξένια Καλογεροπούλου έχει µεταφράσει 17 θεατρικά έργα κι έχει γράψει έξι έργα για παιδιά: "Οδυσσεβάχ", "Ελίζα", "Η Πεντάµορφη και το Τέρας", "Οικογένεια Νώε", "Ο Ελεφαβασιλιάς", καθώς και "Το Σκλαβί" που απέσπασε το Νοέµβριο του 2001 το βραβείο δραµατουργίας Κάρολος Κουν. Το 2001 τιµήθηκε, επίσης, µε το βραβείο παιδικής λογοτεχνίας του Ιδρύµατος Κώστα και Ελένης Ουράνη. Από τα έργα της έχουν µεταφραστεί: "Ο Οδυσσεβάχ" σε οκτώ γλώσσες, η "Ελίζα" και "Το Σκλαβί" σε τρεις.


276 2η οµάδα • Σπουδαίες κινηµατογραφικές ταινίες “Η εαρινή σύναξη των αγροφυλάκων” του ∆ήµου Αβδελιώδη

Παραµύθι για µικρούς και µεγάλους είναι η ταινία του Αβδελιώδη. αφήγηση στα όρια της λογικής και του παραλόγου, στα όρια του ρεαλισµού και της ποίησης, εκεί όπου η πραγµατικότητα, κάτω από την πίεση του ήλιου, του αέρα, του κρύου, της ζέστης, των χρωµάτων, των ήχων, απογειώνεται και συναντάει το όνειρο, τη χαµένη αθωότητα, αν αυτή υπήρξε κάποτε. τότε που οι ρυθµοί της φύσης εξασκούσαν µιαν άλλη λειτουργία πάνω στον άνθρωπο: “τότε που ζούσαµε”. στην παιδική µας ηλικία. “Ιστορία του ελληνικού κινηµατογράφου”, Γιάννης Σολδάτος, εκδ. Αιγόκερως • Σπουδαίες παιδικές παραστάσεις "Η Πεντάµορφη και το Τέρας" από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος Ένα κλασικό κι αγαπηµένο παραµύθι επιλέγει και πάλι φέτος να παρουσιάσει το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος στη Σκηνή Σωκράτης Καραντινός της Μονής Λαζαριστών, κάθε Κυριακή πρωί από τις 8 Οκτωβρίου ως το τέλος της σεζόν: την "Πεντάµορφη και το Τέρας" της Jeanne-Marie LePrince de Beaumont. Τη σκηνοθεσία αλλά και τη διασκευή του έργου υπογράφει η Γλυκερία Καλαϊτζή. Το έργο γράφτηκε το 1783. Παρόλα αυτά παραµένει µοντέρνο και επίκαιρο ακόµα και σήµερα. Απόδειξη, το γεγονός ότι πολλές φορές µεταφέρθηκε στον κινηµατογράφο, στο θέατρο, στη µουσική αλλά και στο χορό. Αν και παιδικό παραµύθι, "Η Πεντάµορφη και το Τέρας" κρύβει πολλά περισσότερα µηνύµατα από αυτό που βλέπουµε µε την πρώτη µατιά. Με την καρδιά βλέπεις καλύτερα, την ουσία δεν την βλέπουν τα µάτια. Η µικρή "πεντάµορφη" συναντά τελικά τον εαυτό της, διαδοχικά µέσα από τη συµβίωση, την αποδοχή και την κατανόηση. Ίσως αυτό το παραµύθι να εξηγεί µε τον καλύτερο τρόπο αυτό που δυστυχώς έχει καταντήσει κλισέ έκφραση στις µέρες µας, τη διαφορά της ουσίας και της επιφάνειας, του "είναι" και του "φαίνεσθαι". Η υπόθεση Ένας πατέρας ζει σε ένα χωριό µε τις τρεις κόρες του και την παραµάνα τους. Μια µέρα χάνεται στο δάσος και καταλήγει σε ένα πύργο. Όµως εκεί ζει ένα Τέρας. Όταν ο πατέρας κόβει ένα τριαντάφυλλο για να το πάει στη µικρή του κόρη, το Τέρας θυµώνει και τον αναγκάζει να την φέρει στον πύργο για να ζήσει εκεί. Ο πατέρας γυρνά δυστυχισµένος πίσω στο σπίτι του και εξιστορεί το πάθηµά του. Η κόρη του, όµως, αποφασίζει να κάνει πράξη τη διαταγή του Τέρατος. Η ζωή δίπλα στο απότοµο και ιδιότροπο Τέρας είναι δύσκολη. Σιγά-


277

σιγά, όµως, µια σχέση φιλίας αναπτύσσεται ανάµεσα σ' εκείνη και το Τέρας. Όταν εκείνος αποφασίζει να την ελευθερώσει, τότε µόνο εκείνη καταλαβαίνει ότι δεν µπορεί να ζήσει µακριά του και επιστρέφει στον πύργο. Και τότε το πιο απρόσµενο πράγµα συµβαίνει! Το Τέρας µεταµορφώνεται σε ένα πανέµορφο νέο και οι δυο τους ζουν µαζί για πάντα. Κι όπως η γιαγιά µας έλεγε ζήσαν αυτοί καλά κι εµείς καλύτερα... “Οι Τρεις Σωµατοφύλακες και τα διαµάντια της Βασίλισσας” στο Θέατρο Εγνατία στη Θεσσαλονίκη Για τέταρτη συνεχή χρονιά, η εταιρεία παραγωγής "Πολιτισµός & Επικοινωνία" συνεργάζεται µε την Κάρµεν Ρουγγέρη και παρουσιάζει κάθε Κυριακή, από τις 8 Οκτωβρίου ως το τέλος της σεζόν, στην παιδική σκηνή του Θεάτρου Εγνατία στη Θεσσαλονίκη το έργο "Οι Τρεις Σωµατοφύλακες και τα διαµάντια της Βασίλισσας", βασισµένο στο πασίγνωστο µυθιστόρηµα του Αλέξανδρου ∆ουµά. Κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο νεαρός Ντ' Αρτανιάν, που φεύγει από το σπίτι του για να γίνει Σωµατοφύλακας του Λουδοβίκου του ΙΓ', όπως ήταν και ο πατέρας του. Όταν φτάνει στο Παρίσι, έχοντας µαζί του µόνο το γέρικο άλογό του, λιγοστά χρήµατα και µία συστατική επιστολή για τον αρχηγό των Σωµατοφυλάκων, συναντά τον έναν µετά τον άλλο τους τρεις πιο πιστούς σωµατοφύλακες του βασιλιά: τον Άθω, τον Πόρθο και τον Άραµι. Μια σειρά παρεξηγήσεων τον αναγκάζει να κανονίσει την εποµένη µονοµαχία και µε τους τρεις, µε διαφορά µιας ώρας η καθεµία. Όµως ο καρδινάλιος Ρισελιέ έχει απαγορεύσει τις µονοµαχίες και οι τέσσερίς του βρίσκονται αντιµέτωποι µε τη φρουρά του. Στην πορεία ο Ντ' Αρτανιάν κερδίζει την εµπιστοσύνη και τη φιλία τους και γίνεται µάλιστα κι εκείνος σωµατοφύλακας. Όµως τα προβλήµατα του Ντ' Αρτανιάν δεν τελειώνουν εδώ. Το καθήκον του σωµατοφύλακα απαιτεί να προστατεύει το βασιλιά και τη βασίλισσα, πράγµα που φέρνει εκείνον και τους συντρόφους του σε σύγκρουση µε τον Ρισελιέ, ορκισµένου εχθρού του βασιλικού ζεύγους. Μετά από πολλές περιπέτειες όµως κι ενώ ο Ντ' Αρτανιάν έχει βρει την αγάπη στο πρόσωπο της Κονστάνς, οι τέσσερις σύντροφοι καταφέρνουν να ανατρέψουν τα σχέδια του Ρισελιέ, να τον ξεσκεπάσουν και να κερδίσουν την εµπιστοσύνη του βασιλιά και της βασίλισσας. Αν και η υπόθεση του µυθιστορήµατος δεν είναι πάντα τόσο ευτυχής, η Κάρµεν Ρουγγέρη έχει κρατήσει τα βασικότερα στοιχεία της, προσαρµόζοντάς την, ωστόσο, στις απαιτήσεις του παιδικού κοινού, µε τη βοήθεια πάντα των σταθερών συνεργατών της.

278


3η οµάδα • Σηµαντικοί θεατρικοί συγγραφείς Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνια. Έχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά, ένα βιβλίο για ενήλικες (Ο Ερωτευµένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα, µα και λιµπρέτα για όπερες. Τα θεατρικά του έργα Το όνειρο του σκιάχτρου παίχτηκε το 1992 στο θέατρο του Βρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival. Τον ίδιο χρόνο, το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε µετάφραση του Z. Rudrinski βραβεύτηκε µε το Α΄ Βραβείο στον παγκόσµιο διαγωνισµό θεατρικού έργου που οργάνωσε το Πολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα. Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία Μικρά Λυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αµερικάνικων παιδικών best sellers. Ο Συγγραφέας Ευγένιος Τριβιζάς Ο Ευγένιος Τριβιζάς εδώ και τριάντα χρόνια, ασχολείται µε όλα σχεδόν τα είδη του λόγου (παραµύθι, ποίηση, θέατρο για παιδιά, διήγηµα, κόµικς, παραµυθική και χιουµοριστική ιστορία, λιµπρέτο όπερας). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου του είναι το χιούµορ: χιούµορ καταστάσεων µε έντονο φραστικό στοιχείο, παρωδία, σάτιρα, και ιδιαίτερα λεκτικό χιούµορ που στηρίζεται σε ευφυή λογοπαίγνια, σε νεολογισµούς, ονοµατοποιίες. Με όχηµα το χιούµορ και µια αστείρευτη φαντασία οργανώνει µια ποιητική της ανατροπής, ανατρέπει τις συµβατικές χρήσεις των λέξεων και των αντικειµένων και, περαιτέρω, πλήττει την καταπιεστική λογική, τη σοβαροφάνεια ή ορισµένες στερεότυπες αντιλήψεις. Το έργο του τοποθετείται στον αντίποδα του διδακτισµού και της στείρας ηθικολογίας, κινείται σ' ένα κλίµα ελευθερίας, αντισυµβατικότητας, τολµηρών µυθοπλαστικών εφευρηµάτων και απροσδόκητων εξελίξεων. Με διάθεση ανατροπής, ο συγγραφέας ξαναδιαβάζει και παραλλάσσει γνωστά λαϊκά παραµύθια έτσι ώστε το µήνυµά τους να εκσυγχρονίζεται και να συνοµιλεί µε τα δεδοµένα της εποχής µας. Στο έργο του Τριβιζά το χιουµοριστικό και κωµικό στοιχείο υποκρύπτει µια τραγική σύλληψη της ζωής καθώς και την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στη σύγχρονη κοινωνία και τα προβλήµατά της. Πίσω από την ελκυστική παραµυθιακή πλοκή και τις απολαυστικές χιουµοριστικές ανατροπές, θίγονται σοβαρά κοινωνικά θέµατα. Η συνύφανση κωµικού και τραγικού στοιχείου, η υπαινικτική συµπύκνωση σε συνδυασµό µε το ευφυές χιούµορ καθώς και η δυνατότητα αναγωγής της φαινοµενικά απλής αφήγησης σε πολλαπλές και πολυεπίπεδες αναγνώσεις, είναι χαρακτηριστικά που καθιστούν το έργο του Τριβιζά ιδιαίτερα αγαπητό όχι µόνο στους µικρούς αλλά και στους µεγάλους αναγνώστες.


279

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Το ρήµα είναι η κεντρική λέξη της ρηµατικής φράσης. • Τα ρήµατα έχουν δύο αριθµούς (ενικό, πληθυντικό) και τρία πρόσωπα σε κάθε αριθµό. • Επίσης έχουν:

2 φωνές

Ενεργητική ΣΥΖΥΓΙΕΣ

α΄ -ω (π.χ. γράφω) β΄ -άω (π.χ. αγαπάω) -ώ (π.χ. θεωρώ)

Παθητική -όµαι (π.χ. γράφοµαι) -ιέµαι (π.χ. αγαπιέµαι) -ούµαι (π.χ. θεωρούµαι)

• Έχουν ακόµα 4 διαθέσεις: α. ενεργητική (π.χ. τρέχω)

β. παθητική (π.χ. τραυµατίζοµαι)

γ. µέση (π.χ. χτενίζοµαι)

δ. ουδέτερη (π.χ. κοιµάµαι)

• Οι ρηµατικοί χρόνοι που αναφέρονται στο παρελθόν είναι: ο παρατατικός, ο αόριστος, ο παρακείµενος και ο υπερσυντέλικος Οι ρηµατικοί χρόνοι που αναφέρονται στον παρόν είναι: ο ενεστώτας Οι ρηµατικοί χρόνοι που αναφέρονται στο µέλλον είναι: ο συνοπτικός µέλλοντας, ο εξακολουθητικός µέλλοντας, ο συντελεσµένος µέλλοντας. • - Οι χρόνοι που έχουν µη συνοπτικό ποιόν ενέργειας είναι: ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός µέλλοντας - Οι χρόνοι που έχουν συνοπτικό ποιόν ενέργειας είναι: αόριστος και συνοπτικός µέλλοντας - Οι χρόνοι που έχουν συντελεσµένο ποιόν ενέργειας είναι: παρακείµενος, υπερσυντέλικος και συντελεσµένος µέλλοντας. • Συνδετικά είναι τα ρήµατα: είµαι, γίνοµαι, φαίνοµαι, θεωρούµαι κ.ά. Νέα ρήµατα παράγονται από άλλα ρήµατα π.χ. από + βάλλω < αποβάλλω από άλλα µέρη του λόγου π.χ. ξανά + βλέπω < ξαναβλέπω

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ............................................ 282 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 282 Β΄ Λειτουργίες - Χρήσεις των πτώσεων του ουσιαστικού .................................. Β1 Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήµατος ........................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β2 Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού .................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Γ΄ Παράγωγα ουσιαστικά ....................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆΄ Παράγραφος - Πλαγιότιτλοι .............................................................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Ε΄ Λεξιλόγιο ............................................................................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................ Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... ∆ιαθεµατική εργασία ................................................................................................ Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ....................................................................................

285 285 285 287 287 293 293 297 297 301 301 303 303 308 312


282


1. Ποια είδη µουσείων µπορείτε να αναφέρετε από τον “ατελείωτο κατάλογο” που υπάρχει; • Ποιοι χώροι χρησιµοποιούνται ή µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη δηµιουργία ενός µουσείου;

Απάντηση • Υπάρχουν τόσα πολλά και τόσο διαφορετικά είδη µουσείων… πραγµατικά ο “κατάλογος” είναι ατελείωτος (!): µουσεία ιστορικά, αρχαιολογικά, βυζαντινής αλλά και σύγχρονης τέχνης, επιστηµών φυσικής ιστορίας, λαογραφικά, νοµισµατικά, πολεµικά, ναυτικά. (Αξίζει να αναφέρουµε και το µουσείο λαϊκής τέχνης, αλλά και εκείνο µε έργα κυκλαδικής τέχνης) • Τα περισσότερα µουσεία στεγάζονται σε ειδικά διαµορφωµένα δηµόσια ή ιδιωτικά κτίρια. Παράλληλα, όµως, έχουν χρησιµοποιηθεί και σπίτια, παλάτια ή εργοστάσια για να εξυπηρετήσουν τον ίδιο σκοπό. Κάποιες φορές ακόµα και ένας υπαίθριος χώρος, ένα ενυδρείο ή ένας βοτανικός/ζωολογικός κήπος µπορεί να λειτουργήσει ως µουσείο. σχολ. βιβλ. σ. 100

2. Αναφέρετε µερικά από τα σηµαντικότερα µουσεία του κόσµου τα οποία παρουσιάζονται στο κείµενο. • Ποιο από τα µουσεία αυτά έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για µας τους Έλληνες;

Απάντηση Το µεγαλύτερο µουσείο του κόσµου βρίσκεται στη Ν. Υόρκη των ΗΠΑ και είναι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Στην Ευρώπη συγκεντρώνονται µερικά από τα σπουδαιότερα µουσεία, όπως το Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, τα Μουσεία Βατικανού στη Ρώµη, η πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας, το Λούβρο στο Παρίσι και το Μουσείο Πράντο της Μαδρίτης. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί και το Μουσείο Ερµιτάζ στην Πετρούπολη. • Ειδιαίτερο ενδιαφέρον για µας τους Έλληνες έχει το Βρετανικό Μουσείο γιατί σ’ αυτό βρίσκονται ακόµα τα Μάρµαρα του Παρθενώνα.


1. Ποια χαρακτηριστικά του αλόγου και του καβαλάρη προσπάθησε να αποδώσει ο Φρ. Ρέµινκτον;

6η Ενότητα: Οι δηµιουργικές δραστηριότητες στη ζωή µου

283

Απάντηση Ο Φρ. Ρέµιγκτον, µε αδρές πινελιές, απέδωσε την ένταση τόσο του αλόγου, όσο και του καβαλάρη µε φυσικότητα και ζωντάνια. ∆ιακρίνεται η µυϊκή δύναµη του ζώου η προσπάθειά του να ισορροπήσει ενώ η κίνηση της ουράς και της χαίτης του επιβεβαιώνουν τον καλπασµό του. Ο καβαλάρης δίνει την εντύπωση ότι έχει τον πλήρη έλεγχο του ζώου, ενώ η λιτότητα του τοπίου τονίζει τη µοναχικότητά του. σχολ. βιβλ. σ. 101

2. Ποια στοιχεία “κάνουν το άλογο να φαίνεται πιο ζωηρό, πιο γρήγορο, πιο ενεργητικό” στον πίνακα του Τ. Ζερικό;

Απάντηση Ο Τ. Ζέρικο, υπερβάλλοντας στις λεπτοµέρειες, “κάνει το άλογο να φαίνεται πιο ζωηρό, πιο γρήγορο, πιο ενεργητικό”. Ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το σώµα και τα πόδια του αλόγου έτσι ώστε να µας δίνεται η εντύπωση ότι το ζώο βρίσκεται σε φόρµα, αλλά και σε µια σχετική ένταση. Ο εκνευρισµός του διακρίνεται στο ασπράδι του µατιού του, ενώ τα τεντωµένα νεύρα του και το γυαλιστερό τρίχωµά του δηλώνουν ότι υποψιάζεται κάποιον κίνδυνο. Το φόντο του πίνακα, µε τα µαύρα απειλητικά σύννεφα, βαραίνει ακόµα περισσότερο την ατµόσφαιρα, ενισχύοντας την αίσθηση της απειλής.


1. Ποια είναι τα τεχνικά πλεονεκτήµατα του νέου ηλεκτρονικού παιχνιδιού, σύµφωνα µε το συγγραφέα;

Απάντηση Η εισαγωγή της τρίτης διάστασης στα γραφικά είναι ένα από τα πλεονεκτήµατα του νέου αυτού παιχνιδιού, σύµφωνα µε το συγγραφέα. Ρεαλισµός χαρακτηρίζει τόσο το σχεδιασµό κτιρίων και οχηµάτων, όσο και την κίνηση των στρατιωτικών δυνάµεων. Υπάρχει εξέλιξη στον τοµέα της τεχνητής νοηµοσύνης, ενώ η κίνηση στο χάρτη στηρίζεται σε στρατιωτικά εγχειρίδια τακτικής. Ο ήχος αποτελεί ακόµα ένα πλεονέκτηµα αυτού του παιχνιδιού, αφού περιλαµβάνει τα κατάλληλα για την κάθε περίσταση µουσικά θέµατα, προσαρµοσµένα στην κουλτούρα κάθε έθνους. Το κεντρικό µενού ελέγχου είναι εύχρηστο ενώ οι στρατιωτικές δυνάµεις, τα οχήµατα και οι εγκαταστάσεις είναι σαφώς ανανεωµένα. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα αναβάθµισης, αφού το C και C Generals διαθέτει σύστηµα αξιολόγησης και συγκέντρωσης πόντων, ανάλογα µε τις επιδόσεις κάθε παίκτη.



2. Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο ο συντάκτης του κειµένου δε θα επέλεγε το συγκεκριµένο παιχνίδι;

Απάντηση Ο συντάκτης του κειµένου εκτιµά τα τεχνικά πλεονεκτήµατα του παιχνιδιού, αλλά έχει σοβαρές ενστάσεις για ηθικούς, κυρίως λόγους. Και αυτό γιατί το θεωρεί καθαρά προπαγανδιστικό: οι Αµερικανοί εµφανίζονται ως υπερδύναµη µε … αγαθούς σκοπούς, ενώ οι αντίπαλοί τους παρουσιάζονται αδίστακτοι και παραπέµπουν σε Άραβες τροµοκράτες. Ως προς το πρακτικό µέρος, το παιχνίδι µειονεκτεί σε δύο βασικά σηµεία: εκτός του ότι είναι µικρό σε διάρκεια, υστερεί σε θαλάσσιες δυνάµεις, µε αποτέλεσµα να µην είναι αρκετά ρεαλιστικό.


1. Πώς περιγράφει η συγγραφέας τόσο το τοπίο στο ρέµα του Κηφισού όσο και τη συµπεριφορά των µαθητών;

Απάντηση Η περιγραφή του τοπίου από τη συγγραφέα έχει χαρακτήρα νοσταλγικό… σχεδόν ροµαντικό. Μέσα στο κέντρο της πόλης, εκεί που σήµερα απλώνεται ένας δρόµος, η Εθνική οδός, κάποτε κυλούσε ένα ποτάµι που λειτουργούσε σαν πηγή ζωής, σαν όαση… Στις όχθες του, καλαµιές, λεύκες και πλατάνια έδιναν καταφύγιο σε πουλιά, ενώ αυτό πρόσφερε “απλόχερα” το νερό του στα περιβόλια. Η συµπεριφορά των αγοριών περιγράφεται µε µια… µητρική τρυφερότητα εκ µέρους της συγγραφέως. Το νεαρό της ηλικίας τους και η εξόρµηση στη φύση δικαιολογούν τη ξεγνοιασιά και ζωηράδα τους. Όταν όµως η δασκάλα τους ζητά να ησυχάσουν, υπακούουν και αφήνονται να απολαύσουν την απλότητα της φύσης, τη χαρά της στιγµής…! Τώρα η γαλήνη διακόπτεται µόνο από το κελάηδισµα των πουλιών…! σχολ. βιβλ. σ. 103

2. Πώς επηρέασε η αφήγηση της δασκάλας (της κυρίας Σουµέλας) τη φαντασία του Στάθη;

Απάντηση Η αφήγηση της δασκάλας σε συνδυασµό µε την επαφή του Στάθη µε τη φύση, ενεργοποίησε την παιδική φαντασία. Τα πιο απλά πράγµατα, όπως το νερό του ποταµιού και το κελάηδηµα των πουλιών έχουν γίνει τόσο ακριβοθώρητα για τα παιδιά των σύγχρονων πόλεων, που, όταν τελικά τα βρουν, τους αποδίδουν ξεχωριστό νόηµα. Γι’ αυτό και η περιγραφή της δασκάλας βρήκε πρόσφορο έδαφος να ευαισθητοποιήσει το Στάθη.


285

Β1 Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήµατος



1. Εντοπίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στα αρχικά κείµενα: α. “Ο Φρέντερικ Ρέµινγκτον ζωγράφισε τη χαίτη και την ουρά” (κείµ. 2) β. “Το έπαθλο είναι η παγκόσµια επικράτηση” (κείµ. 3) γ. “Ίσως έχεις γάτα ή σκύλο στο σπίτι” (κείµ. 2) δ. “Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάµεων έχει ένα ρεαλισµό” (κείµ. 3) ε. “Ζωγράφισε δίνοντας του ζώου δύναµη και πνοή” (κείµ. 2)

Απάντηση α. κείµενο 2 β. κείµενο 3 γ. κείµενο 2 δ. κείµενο 3 ε. κείµενο 2 σχολ. βιβλ. σ. 103

→ → → → →

1η 1η 5η 2η 5η

παράγραφο, 4η και 5η σειρά. παράγραφο, 2η σειρά. παράγραφο (τελευταία), 1η σειρά. παράγραφο, 4η σειρά. παράγραφο τελευταία σειρά του κειµένου και της 5ης παραγράφου.

2. Από τις υπογραµµισµένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.

Απάντηση Στην ερώτηση “ποιος” απαντούν οι εξής υπογραµµισµένες λέξεις (όλες σε ονοµαστική πτώση ως υποκείµενα ρήµατος) α. Ο Φρέντερικ Ρέµινγκτον β. Το έπαθλο


286 γ. εσύ (εννοείται) δ. Η κίνηση ε. εσύ (εννοείται) σχολ. βιβλ. σ. 103

3. Από τις υπογραµµισµένες λέξεις βρείτε ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι και πείτε σε ποια πτώση βρίσκονται.

Απάντηση Στην ερώτηση “ποιον” (“σε ποιον”) ή “τι” απαντούν οι εξής υπογραµµισµένες λέξεις: α. τη χαίτη και την ουρά: αιτιατική πτώση β. το έπαθλο: κατηγορούµενο, ονοµαστική πτώση γ. γάτα ή σκύλο: αιτιατική πτώση δ. ένα ρεαλισµό: αιτιατική πτώση ε. του ζώου: γενική πτώση, δύναµη και πνοή: αιτιατική πτώση σχολ. βιβλ. σ. 103

4. Ποια από τα υπογραµµισµένα ουσιαστικά είναι υποκείµενα, ποια αντικείµενα και ποια κατηγορούµενα; (αν χρειάζεστε βοήθεια, µπορείτε να ανατρέξετε στην ενότητα 4).

Απάντηση α. Ο Φρέντερικ Ρέµιγκτον: υποκείµενο τη χαίτη και την ουρά: αντικείµενα β. Το έπαθλο: κατηγορούµενο Η παγκόσµια επικράτηση: υποκείµενο γ. Γάτα ή σκύλο: αντικείµενα δ. η κίνηση: υποκείµενο ένα ρεαλισµό: αντικείµενο ε. του ζώου: αντικείµενο έµµεσο δύναµη και πνοή: αντικείµενα άµεσα


287

Β2 Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού



1. Εντοπίστε στα κείµενα τις φράσεις που ακολουθούν: α. “τα πόδια του αλόγου” (κείµ. 2) β. “το άλογο ιπποδροµίας” (κείµ. 2) γ. “όλα τα απαραίτητα σύνεργα για ένα µοντελιστή: χρώµατα, αερογράφους, µπογιές” (κείµ. 5) δ. “από τον Παρθενώνα της Ακρόπολης της Αθήνας” (κείµ. 1)

Απάντηση α. κείµενο 2 β. κείµενο 2 γ. κείµενο 5 δ. κείµενο 1 σχολ. βιβλ. σ. 104

→ → → →

3η παράγραφο, 4η και 5η σειρά. 3η παράγραφο, 1η σειρά. 6η και 7η σειρά. 3η παράγραφο, 4η σειρά (τελευταία).

2. Βρείτε ποιες λέξεις προσδιορίζουν τα υπογραµµισµένα ουσιαστικά. • Τι µέρη του λόγου είναι;

Απάντηση • α. του αλόγου → προσδιορίζει τη λέξη “τα πόδια”. β. ιπποδροµίας → προσδιορίζει τη λέξη “το άλογο” γ. χρώµατα αερογράφους, µπογιές → προσδιορίζουν τη λέξη “σύνεργα” δ. της Ακρόπολης της Αθήνας → προσδιορίζει τη λέξη “τον Παρθενώνα” • Είναι όλα ουσιαστικά.



3. Σε ποιες πτώσεις βρίσκονται τα υπογραµµισµένα ουσιαστικά και σε ποιες τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν;

Απάντηση α. του αλόγου → γενική, τα πόδια → αιτιατική β. ιπποδροµίας → γενική, το άλογο → αιτιατική γ. τα χρώµατα, αερογράφους, µπογιές → αιτιατική, τα σύνεργα → αιτιατική δ. της Ακρόπολης της Αθήνας → γενική, του Παρθενώνα → αιτιατική σχολ. βιβλ. σ. 104

4. Σε κάθε φράση, πείτε αν οι υπογραµµισµένες λέξεις βρίσκονται στην ίδια ή σε διαφορετική πτώση µε τις λέξεις που προσδιορίζουν.

Απάντηση - Στα παραδείγµατα α, β, δ οι υπογραµµισµένες λέξεις βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τις λέξεις που προσδιορίζουν (ετερόπτωτος προσδιορισµός) - Στο παράδειγµα γ η υπογραµµισµένη λέξη βρίσκεται στην ίδια πτώση µε τη λέξη που προσδιορίζει (οµοιόπτωτος προσδιορισµός σχολ. βιβλ. σ. 104

5. Σε ποια πτώση βρίσκονται οι ετερόπτωτοι προσδιορισµοί της δραστηριότητας 1;

Απάντηση Και στα 3 παραδείγµατα (α, β, δ) οι ετερόπτωτοι προσδιορισµοί βρίσκονται σε πτώση γενική. σχολ. βιβλ. σ. 104

6. Σηµειώστε άλλους (τουλάχιστον 3) ετερόπτωτους προσδιορισµούς σε γενική που θα βρείτε στα κείµενα 1-5.

Απάντηση α. το παλάτι του τσάρου (κείµ. 1) β. η πλαγιά του λόφου (κείµ. 2) γ. το ασπράδι του µατιού (κείµ. 3) δ. στο ρέµα του Κηφισού (κείµ. 4) ε. το µαγαζί των θαυµάτων (κείµ. 5)


289



1. Γράψτε στο τετράδιό σας τουλάχιστον ένα παράδειγµα ετερόπτωτου προσδιορισµού σε γενική που να εκφράζει τον κτήτορα, το δράστη ή τον αποδέκτη µιας ενέργειας, τον τόπο, τον χρόνο, τις διαστάσεις, την ιδιότητα και το σκοπό ή τη χρήση. • Αντλήστε τα παραδείγµατα από τα κείµενα 1-5.

Απάντηση κτήτορας: - το παλάτι του Τσάρου (κείµ. 1) - τα πόδια του αλόγου (κείµ. 2) δράστης µιας ενέργειας: - η Μονοµαχία των Γιατρών (κείµ. 2) - Η κίνηση των στρατιωτικών δυνάµεων (κείµ. 3) αποδέκτης µιας ενέργειας: - Ο σχεδιασµός των κτιρίων (κείµ. 3) τόπο: - Από τον Παρθενώνα της Ακρόπολης της Αθήνας (κείµ. 1) - Το µουσείο της Νέας Υόρκης (κείµ. 1) χρόνο: - Στρατηγικής πραγµατικού χρόνου (κείµ. 3) διαστάσεις: - µε συνολική έκταση 7 στρεµµάτων (κείµ. 1) ιδιότητα: - Μουσεία επιστηµών (κείµ. 1) - παιχνίδι στρατηγικής (κείµ. 3) σκοπός ή χρήση: - Το άλογο ιπποδροµίας (κείµ. 2)



2. Στον προφορικό λόγο θα χρησιµοποιούσατε αυτές τις γενικές που βρήκατε στα κείµενα; • Ποιες ναι; • Ποιες όχι; • Πώς αλλιώς θα διατυπώνατε αυτές που δε θα χρησιµοποιούσατε;

Απάντηση Οι περισσότερες από τις γενικές των κειµένων και ειδικά όσες από αυτές δηλώνουν κτήση χρησιµοποιούνται και στον προφορικό λόγο. Απλά κάποιες θα µπορούσαν να αντικατασταθούν από προθέσεις. Πρόκειται για τις γενικές που δηλώνουν τόπο ή χρόνο, σκοπό χρήση ή ιδιότητα. [π.χ. το µουσείο της Ν. Υόρκης → το µουσείο στη Ν. Υόρκη, άλογο ιπποδροµίας → άλογο για τις ιπποδροµίες]



1. Στο σκίτσο συνοµιλούν ο Γιώργος και ο Νίκος. ∆ιαβάστε τι λένε και συµπληρώστε την πρόταση που ακολουθεί προσθέτοντας µόνο µία ονοµατική φράση: Χθες ο Γιώργος είδε το Γιαννακόπουλο ...

Απάντηση Χθες ο Γιώργος είδε το Γιαννακόπουλο, τον ποδοσφαιριστή. σχολ. βιβλ. σ. 105

2. Η ονοµατική φράση που προσθέσατε ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Σε ποια πτώση τη βάλατε; • Για ποιο λόγο; • (Για να απαντήσετε, να σκεφτείτε σε ποια πτώση βρίσκεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει).

Απάντηση Η ονοµατική φράση “τον ποδοσφαιριστή” προσδιορίζει το ουσιαστικό “το Γιαννακόπουλο”. Τη βάλαµε σε πτώση αιτιατική, δηλαδή στην ίδια πτώση µε το ουσιαστικό που προσδιορίζει.

6η Ενότητα: Οι δηµιουργικές δραστηριότητες στη ζωή µου σχολ. βιβλ. σ. 105

291

3. Η ονοµατική φράση που προσθέσατε (προσδιορισµός) αποτελεί έννοια πιο γενική ή πιο συγκεκριµένη από το ουσιαστικό που προσδιορίζει; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισµός;

Απάντηση Η ονοµατική φράση “τον ποδοσφαιριστή” που προστέθηκε, αποτελεί πιο γενική έννοια από το ουσιαστικό που προσδιορίζει (το Γιαννακόπουλο) Προσθέτει ένα ιδιαίτερο γνώρισµα, µια χαρακτηριστική ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει (πρόκειται για παράθεση) σχολ. βιβλ. σ. 105

4. ∆είτε τώρα την πρόταση: “Στο Models Fasma... µπογιές” (κείµ. 5). • Η ονοµατική φράση “χρώµατα, αερογράφους, µπογιές” ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Το ουσιαστικό αυτό έχει έννοια πιο γενική και αόριστη ή πιο συγκεκριµένη από την υπογραµµισµένη ονοµατική φράση (προσδιορισµό); • Εποµένως, τι είδους πληροφορία προσθέτει ο προσδιορισµός;

Απάντηση Η ονοµατική φράση “χρώµατα, αερογράφους, µπογιές” προσδιορίζει το ουσιαστικό “σύνεργα”. Το ουσιαστικό αυτό συνιστά µία έννοια πιο γενική και αόριστη από την υπογραµµισµένη ονοµατική φράση (προσδιορισµό). Ο προσδιορισµός µας συγκεκριµενοποιεί ποια είναι αυτά τα σύνεργα. Επεξηγεί, δηλαδή, το προσδιοριζόµενο ουσιαστικό (πρόκειται για επεξήγηση). σχολ. βιβλ. σ. 105

5. “Εκείνη την ώρα περνούσε ένα κοπάδι χελιδόνια” (κείµ. 4): Το υπογραµµισµένο ουσιαστικό ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει; • Βρίσκεται στην ίδια πτώση µε αυτό; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει;

Απάντηση Το υπογραµµισµένο ουσιαστικό “χελιδόνια” προσδιορίζει το ουσιαστικό “κοπάδι”. Τα δύο ουσιαστικά βρίσκονται στην ίδια πτώση (ονοµαστική) Σε αυτή την περίπτωση ο προσδιορισµός δηλώνει το περιεχόµενο.




1. Υπογραµµίστε την ονοµατική φράση που λειτουργεί ως οµοιόπτωτος προσδιορισµός στο τέλος του κειµένου 6. • Ποια ονοµατική φράση προσδιορίζει; • Σε ποια πτώση βρίσκονται ο προσδιορισµός και η ΟΦ που προσδιορίζει; • Ο οµοιόπτωτος αυτός προσδιορισµός είναι παράθεση ή επεξήγηση; • Τι είδους πληροφορία προσθέτει;

Απάντηση • “ο 29χρονος µαέστρος της καµεράτας” είναι: η ονοµατική φράση που λειτουργεί ως οµοιόπτωτος προσδιορισµός στο τέλος του κειµένου 6. • Προσδιορίζει την ονοµατική φράση: “ο Αλέξανδρος Χαλάψης”. • Τόσο ο προσδιορισµός, όσο και η ονοµατική φράση που αυτός προσδιορίζει βρίσκονται σε πτώση ονοµαστική. • Πρόκειται για παράθεση, αφού δίνει ένα ιδιαίτερο γνώρισµα στην ονοµατική φράση που προσδιορίζει. • Προσθέτει την πληροφορία ότι ο Αλέξανδρος Χαλάψης είναι µαέστρος. σχολ. βιβλ. σ. 106

2. Στην πρόταση “όπως µας λέει... της καµεράτας” µπορείτε να κάνετε τις αναγκαίες αλλαγές, ώστε να γίνει η παράθεση επεξήγηση; • Τι αλλάξατε; • Για ποιο λόγο;

Απάντηση “όπως µας λέει ο 29χρονος µαέστρος της καµεράτας, ο Αλέξάνδρος Χαλάψης” • Αλλάζουµε τη θέση του οµοιόπτωτου προσδιορισµού µε την ονοµατική φράση που προσδιορίζει. Έτσι τώρα ο οµοιόπτωτος προσδιορισµός είναι ο Αλέξανδρος Χαλάψης και προσδιορίζει την ονοµατική φράση ο 29χρονος µαέστρος της καµεράτας την οποία και επεξηγεί.


293



1. Ας θυµηθούµε όσα µάθαµε στην 4η ενότητα: Τι ονοµάζεται παράγωγη λέξη και µε ποιους τρόπους γίνεται η παραγωγή των λέξεων;

Απάντηση Παράγωγη ονοµάζουµε τη λέξη που προέρχεται/παράγεται από άλλες λέξεις. Η παραγωγή νέων λέξεων γίνεται µε δύο τρόπους: α. όταν στο θέµα της αρχικής λέξης προστίθεται µία νέα παραγωγική κατάληξη - επίθηµα. β. όταν αριστερά από το θέµα µίας λέξης προστίθεται ένα πρόθηµα, όπως µια πρόθεση ή το στερητικό α(δηλώνει άρνηση). σχολ. βιβλ. σ. 106

2. Αναζητήστε στα εισαγωγικά κείµενα (1, 2, 3, 4) δέκα (10) παράγωγα ουσιαστικά και επισηµάνετε σε πέντε (5) από αυτά την παραγωγική κατάληξη-επίθηµα και στα υπόλοιπα πέντε το πρόθηµα που παίρνουν. • Τι µέρος του λόγου είναι η λέξη, από την οποία παράγονται; Ας ξεκινήσουµε µαζί µε ένα παράδειγµα;

Λέξη

Θέµα

1. δυνατότητα

δυνατ-

2. επικράτηση

κρατ-

Πρόθηµα

επι-

Παραγωγική κατάληξη

Παράγεται από

-ότητα

δυνατός (επίθετο)

-ηση

(επι)κρατώ (ρήµα)


294

Απάντηση Λέξη

Θέµα

1. δυνατότητα

δυνατ-

2. επικράτηση

κρατ-

3. µουσείο

Πρόθηµα


Παράγεται από

-ότητα

δυνατός (επίθετο)

-ηση

(επι)κρατώ (ρήµα)

µουσ-

-ειο

µούσα (ουσιαστικό)

4. πινελιές

πινελ-

-ιά

πινέλο (ουσιαστικό)

5. ισορροπία

ισορροπ-

-ια

ισορροπώ (ρήµα)

6. αληθοφάνεια

αληθοφαν-

-εια

αληθοφανής (επίθετο)

7. δράση

δρα-

-ση

δράω -ω (ρήµα)

8. αναβάθµιση

βαθµιζ-

ανα-

-ση

αναβαθµίζοµαι (ρήµα)

9. σύνεργα

εργ-

συν-

έργο (ουσιαστικό)

10. συλλογή

λογ-

συν-

συλλέγω (ρήµα)

11. σύγκρουση

κρου-

συν-

-ση

συγκρούοµαι (ρήµα)

12. διαχείριση

χειρ-

δια-

-ηση

διαχειρίζοµαι (ρήµα)

επι-


295



1. Στο κείµενο 3 υπογραµµίστε πέντε (5) παράγωγα ουσιαστικά τα οποία προέρχονται από ρήµατα. • Τι δηλώνουν αυτά τα παράγωγα ουσιαστικά, όταν συσχετίζονται µε τη σηµασία των ρηµάτων από τα οποία προέρχονται;

Απάντηση σύγκρουση → συγκρούοµαι επιλογές → επιλέγω απόδοση → αποδίδω κίνηση → κινώ ταξινόµηση → ταξινοµώ • Όλα τα ουσιαστικά παράγονται από ρήµατα που δηλώνουν ενέργεια ή αποτέλεσµα ενέργειας. σχολ. βιβλ. σ. 107

2. Υπογραµµίστε τις παραγωγικές καταλήξεις-επιθήµατα των παρακάτω παράγωγων ουσιαστικών και σε διπλανή στήλη γράψτε ποια είναι η σηµασία τους (τι δηλώνουν).

Απάντηση Παράγωγες λέξεις

Παραγωγική κατάληξη - επίθηµα

Σηµασία

µουσείο (κείµ. 1)

-ειο

τόπος

σχολείο (κείµ. 4)

-είο

τόπος

µπαρουτάδικο (κείµ. 4)

-άδικο

τόπος

νοηµοσύνη (κείµ. 3)

-οσύνη

ιδιότητα

πινελιά (κείµ. 2)

-ιά

ενέργεια



3. Αν επισκεφτείτε ένα µουσείο (κείµ. 1), µια έκθεση ζωγραφικής (κείµ. 2) ή φωτογραφίας, ένα κατάστηµα ηλεκτρονικών παιχνιδιών (κείµ. 3), ή ένα συναυλιακό χώρο (κείµ. 6), ποιους από τους παρακάτω θα βρείτε να εργάζονται εκεί; ξεναγός, ταµίας, πωλητής, διευθυντής, εργάτης, ψιλικατζής, προγραµµατιστής, χορευτής, φωτογράφος, ζωγράφος, πιανίστας, παίκτης, διανοµέας, καθηγητής, κιθαριστής

Απάντηση µουσείο → ξεναγός, διευθυντής, καθαριστής, (ταµίας) έκθεση ζωγραφικής → ζωγράφος έκθεση φωτογραφίας → φωτογράφος κατάστηµα ηλεκτρονικών παιχνιδιών → ταµίας, πωλητής, διευθυντής, προγραµµατιστής συναυλιακός χώρος → ταµίας, πιανίστας, χορευτής (καθαριστής, εργάτης) σχολ. βιβλ. σ. 107

4. Τα ουσιαστικά που ακολουθούν είναι θηλυκά παράγωγα που δηλώνουν επάγγελµα (= θηλυκά επαγγελµατικά): γλύπτρια, καµαριέρα, πιανίστα, τραγουδίστρια. Γράψτε τις λέξεις από τις οποίες παράγονται και φτιάξτε µια λίστα µε τις παραγωγικές καταλήξεις που χρησιµοποιούνται στα παραπάνω θηλυκά επαγγελµατικά. • Γράψτε τα αντίστοιχα αρσενικά επαγγελµατικά. Τι αλλαγές κάνατε στις καταλήξεις; • Αναζητήστε µερικά ουσιαστικά που να δηλώνουν επάγγελµα τα οποία να είναι κοινά στο αρσενικό και στο θηλυκό, π.χ. ο/η ζωγράφος.

Απάντηση Θηλυκά επαγγέλµατα

Λέξη από την οποία παράγονται Παραγωγική κατάληξη

γλύπτρια

γλύφω (=λοξεύω σε σκληρή ύλη)

-τρια

καµαριέρα

κάµαρα

-ιέρα

πιανίστα

πιάνω

-ίστα

τραγουδίστρια

τραγούδι

-ίστρια


Αρσενικά επαγγέλµατα

297


γλύπτης

-της

καµαριέρης

-ιέρης

πιανίστας

-ίστας

τραγουδιστής

-ιστής



1. Τα κείµενα 3 και 4 διακρίνονται σε επιµέρους “ενότητες” οι οποίες ονοµάζονται, όπως µάθατε στο ∆ηµοτικό σχολείο, παράγραφοι. Πόσες και ποιες είναι οι παράγραφοι στα κείµενα αυτά;

Απάντηση • Το κείµενο (3) χωρίζεται σε 3 παραγράφους: 1η παράγραφος: “Τρία κράτη… καταδικασµένος να χάνει”. 2η παράγραφος: “Ο τίτλος… νέα οπλικά συστήµατα”. 3η παράγραφος: “Αν και το λατρέψαµε… το συγκεκριµένο παιχνίδι”. • Το κείµενο (4) χωρίζεται σε 4 παραγράφους: 1η παράγραφος: “Απ’ όλα τα χρόνια… ποταµού”. 2η παράγραφος: “Κάποια στιγµή… ν’ ακούσουµε τ’ αηδόνια”.


298 3η παράγραφος: “Καθίσανε κάτω… τ’ αηδόνια να κελαηδούν”. 4η παράγραφος: “Μονάχα στον Παράδεισο… παντοτινά”.

2. Προσέξτε την εισαγωγή της πρώτης παραγράφου στο κείµενο 4. • Ποιο είναι το περιεχόµενό της; • Προαναγγέλλει αυτό που θα αναλυθεί στη συνέχεια; • Ελέγξτε τα ίδια πράγµατα στην τρίτη παράγραφο του κειµένου 3.


Απάντηση - Η εισαγωγή της πρώτης παραγράφου του κειµένου 4 προαναγγέλλει όσα θα περιγραφούν λεπτοµερώς στη συνέχεια, δηλαδή µία σχολική εκδροµή στο ρέµα του Κηφισού, γεγονός που σηµάδεψε το µικρό Στάθη για όλη του τη ζωή. - Η εισαγωγή της τρίτης παραγράφου του κειµένου 3 προαναγγέλλει τις ενστάσεις του συγγραφέα απέναντι στο νέο ηλεκτρονικό παιχνίδι, οι οποίες θα αναλυθούν εκτενώς στη συνέχεια.



1. Είδατε ότι η εισαγωγική πρόταση ή περίοδος µιας παραγράφου συνήθως προαναγγέλλει τι θα αναλυθεί παρακάτω, γι’ αυτό ονοµάζεται θεµατική πρόταση. ∆ιαβάστε ξανά τις προηγούµενες παραγράφους. • Στο υπόλοιπο µέρος τους αναλύεται αυτό που προαναγγέλλεται µε τη θεµατική πρόταση;

Απάντηση Και στα δύο κείµενα, στο υπόλοιπο µέρος των παραγράφων αναλύεται αυτό που έχει προαναγγελθεί µε τη θεµατική πρόταση. Πιο συγκεκριµένα, στο κείµενο 4, δίνονται οι λεπτοµέρειες της σχολικής εκδροµής, ενώ το κείµενο 3, απαριθµώνται και αιτιολογούνται οι ενστάσεις του συγγραφέα. σχολ. βιβλ. σ. 108

2. Πώς ολοκληρώνονται οι παράγραφοι αυτές; • Υπάρχει πρόταση που συνοψίζει όσα αναλύθηκαν ή όχι; • Γιατί συµβαίνει αυτό;

Απάντηση Στο τέλος της πρώτης παραγράφου του κειµένου 4 δεν παρατηρούµε κάποια πρόταση που να συνοψίζει όσα αναλύθηκαν παραπάνω, δηλαδή τις λεπτοµέρειες µιας σχολικής εκδροµής. Στη συγκεκριµένη περίπτωση, µια


299

σύνοψη, από τόσο νωρίς, θα ήταν περιττή αφού παράθεση λεπτοµερειών συναντάµε και στη συνέχεια του κειµένου. Άλλωστε η πρόταση-κατακλείδα δεν είναι πάντα απαραίτητη. Αντίθετα, η τρίτη παράγραφος του κειµένου 3 ολοκληρώνεται µε µια πρόταση που συνοψίζει τις ενστάσεις του συγγραφέα: Αυτές ήταν, τελικά, αρκετά ισχυρές, ώστε να τον οδηγήσουν να απορρίψει το παιχνίδι. σχολ. βιβλ. σ. 108

3. Σε κάθε παράγραφο του κειµένου 4 υπογραµµίστε τις βασικές λέξεις, λέξεις-κλειδιά, όπως θα τις λέµε αποδώ και πέρα, και µετά σε µία πρόταση συµπυκνώστε το νόηµα κάθε παραγράφου.

Απάντηση Λέξεις κλειδιά: 1η παράγραφος: 2η παράγραφος: 3η παράγραφος: 4η παράγραφος:

σχολείο, εκδροµή, δασκάλα, ρέµα Κηφισού, αγόρια, ανέβαιναν, πηδούσαν, αλαλάζοντας ησυχία, κατοικία και πέρασµα πουλιών, σωπάστε, αηδόνια κελάηδηµα, χωριό, βουνό, θάλασσα, κολυµπάς Παράδεισος, τοπίο, παντοτινά.

Πλαγιότιτλοι: 1η παράγραφος: 2η παράγραφος: 3η παράγραφος: 4η παράγραφος:

Μια σχολική εκδροµή στο ρέµα του Κηφισού. Γαλήνη και Ησυχία // Το κελάηδηµα των πουλιών. Η δασκάλα αναπολεί το χωριό της. Ο Στάθης πλάθει µε τη φαντασία του ένα ονειρεµένο τοπίο.


4. Στο κείµενο 2 εντοπίστε τα βασικά µέρη κάθε παραγράφου και γράψτε τον πλαγιότιτλό της.

Απάντηση 1η παράγραφος: • Θεµατική πρόταση: • Λεπτοµέρειες: • Κατακλείδα: • Πλαγιότιτλος:

“Εδώ υπάρχει δράση”. “Κοίταξε πώς γλιστράνε… Άγρια ∆ύση της Αµερικής”. ∆εν υπάρχει. Το άλογο και ο καβαλάρης.

300


2η παράγραφος: • Θεµατική πρόταση: • Λεπτοµέρειες: • Κατακλείδα: • Πλαγιότιτλος:

“Το περσικό άλογο και ο καβαλάρης του φαίνονταν πραγµατικά πολύ κοµψοί”. “Υπάρχει κάτι… είναι αληθινό”. ∆εν υπάρχει. Ο καλλιτέχνης δηµιουργός λειτουργεί µε γνώµονα τη διακοσµητική αξία της σύνθεσης


“Κοίταξε το περήφανο άλογο ιπποδροµίας στον πίνακα του Ζερικό”. “Πόσο όµορφο… πιο συναρπαστική”. ∆εν υπάρχει. Η συναρπαστική εικόνα του αλόγου, σύνθεση λεπτοµερειών και υπερβολών


∆εν υπάρχει. “Αυτό το άλογο… και δυνατό είναι!” ∆εν υπάρχει. Η ακινησία του πίνακα δονείται από την κίνηση του αλόγου


“Παρατήρησε και ζωγράφισε άλλα ζώα” (τίτλος). “Ίσως έχεις… δύναµη και πνοή”. ∆εν υπάρχει. Προτροπή για ζωγραφική απεικόνιση ενός κατοικίδιου ζώου.



301

1. Αναζητήστε παράγωγα ουσιαστικά µε τη χρήση των παρακάτω προθηµάτων και παρατηρήστε τις αλλαγές στο σχηµατισµό των νέων λέξεων. Φυσικά, θα έχετε µαζί σας και θα αξιοποιήσετε το σχολικό λεξικό.

Απάντηση Προθήµατα

Παράγωγα ουσιαστικά

Παράγονται από

Αλλαγές

δια-

διαφωνία

-φωνή: ουσιαστικό

εισ-

εισπνοή

πνοή: ουσιαστικό

εν-

εµπάθεια

πάθος: ουσιαστικό

τροπή συµφώνου (ν→µ)

παρα-

παρενόχληση

ενοχλώ: ρήµα

αποβολή φωνήεντος

περι-

περιβάλλον

βάλλω: ρήµα

συν-

συγγένεια

γένος: ουσιαστικό

υπο-

υποκλοπή

κλέβω: ρήµα


τροπή συµφώνου (ν→γ)

2. Χωρισµένοι σε οµάδες αναζητήστε στο λεξικό παράγωγα ουσιαστικά µε βάση τις παραγωγικές καταλήξεις-επιθήµατα που σας δίνονται. Σε διπλανές στήλες καταγράψτε τη σηµασία τους (τι δηλώνουν τα παράγωγα αυτά) και από ποια µέρη του λόγου προέρχονται (ουσιαστικό, ρήµα ή επίθετο).


302

Απάντηση Σηµασία

Παραγωγική Παράγωγη λέξη κατάληξη - επιθήµατα

Παράγονται από

-εας

εκσκαφέας

όργανο

σκάβω: ρήµα

-ιάρης

σκουπιδιάρης

επάγγελµα

σκουπίδι: ουσιαστικό

-ίτης

τραπεζίτης

επάγγελµα

τράπεζα: ουσιαστικό

-ιστής

ποδοσφαιριστής επάγγελµα

-τήρι

πατητήρι

όργανο

πατάω: ρήµα

-τήριο

παρατηρητήριο

τόπος

παρατηρώ: ρήµα

-εία

προσπάθεια

ενέργεια ή το αποτέλεσµά της

προσπαθώ: ρήµα

-ιµο

τρέξιµο


τρέχω: ρήµα

-µός

χωρισµός


χωρίζω: ρήµα

-µη

τοµή


τέµνω: ρήµα

-ειο

φαρµακείο

τόπος

φάρµακο: ουσιαστικό

-ότητα

ορθότητα

ιδιότητα

ορθός: επίθετο

-άρα

µαξιλάρα

µεγέθυνση

µαξιλάρι: ουσιαστικό

-ούλα

πορτούλα

υποκορισµό

πόρτα: ουσιαστικό

ποδόσφαιρο: ουσιαστικό


303



1. Έχετε κάποια αγαπηµένη δηµιουργική απασχόληση (κάποιο παιχνίδι που γεµίζει ευχάριστα τις ώρες σας, κάποιο µουσικό όργανο που µαθαίνετε) ή συµµετέχετε σε κάποια περιβαλλοντική ή άλλη οµάδα εξορµήσεων στη φύση; • Οποιαδήποτε κι αν είναι η αγαπηµένη σας ασχολία, συζητήστε στην τάξη: α. Πότε και πώς αρχίσατε να ασχολείστε µε αυτή; β. Τι σας προσφέρει; γ. Γιατί σας αρέσει;

Απάντηση Με ακολουθεί ακόµα σαν µια γλυκιά ανάµνηση η πρώτη µου επαφή µε το “µαγικό” κόσµο του χορού. Ήµουν πολύ µικρή ακόµα όταν µαζί µε τη µητέρα µου επισκεφτήκαµε µια χορευτική παράσταση κλασικού µπαλέτου... αξέχαστη εµπειρία. Όταν βγήκα από την αίθουσα, ήξερα µε τι ήθελα να ασχοληθώ. ∆εν άργησα να βρω µια συνοικιακή σχολή και άρχισα τα µαθήµατα µπαλέτου τα οποία και συνεχίζω µέχρι και σήµερα. Είναι η αγαπηµένη µου ασχολία, οι πιο δηµιουργικές ώρες κατά τη διάρκεια της µέρας. Μου προσφέρει ψυχική ικανοποίηση και επιπλέον γυµνάζει το σώµα µου. Επίσης, µέσω του µπαλέτου, έχω αναπτύξει και το αίσθηµα της οµαδικότητας αφού συνυπάρχω µε άτοµα της ίδιας περίπου ηλικίας µε τα οποία µοιραζόµαστε την αγάπη για το χορό. σχολ. βιβλ. σ. 109

2. Φέρτε στην τάξη 4-5 βιβλία µε ποιήµατα. • Αφού χωριστείτε σε οµάδες, διαβάστε ένα ποίηµα που θα επιλέξετε στην οµάδα. • Συζητήστε µε άλλα µέλη της οµάδας σας γιατί επιλέξατε το συγκεκριµένο ποίηµα. • Τέλος, κάθε οµάδα θα διαβάσει στην τάξη το ποίηµα που διάλεξε και θα εξηγήσει, όσο καλύτερα µπορεί, γιατί το επέλεξε.

Απάντηση Προτεινόµενα βιβλία από τα οποία θα µπορούσατε να αντλήσετε ποιήµατα: α. Ποιητική Ανθολογία, Λ. Πολίτης, εκδ. ∆ωδώνη. β. Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού, Γ. Ρίτσος, εκδ. Κέδρος. γ. Ποίηση, Ο. Ελύτης, εκδ. Ίκαρος.

304


δ. Λυρικός Βίος, Α. Σικελιανός, εκδ. “Οι φίλοι του βιβλίου”. ε. Τα ποιήµατα Α΄, Κ. Π. Καβάφης, εκδ. Ίκαρος.

Ο εφιάλτης της Περσεφόνης Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια µέντα κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάµινο τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιµέντα και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάµινο. Εκεί που σµίγανε τα χέρια τους οι µύστες ευλαβικά πριν µπουν στο θυσιαστήριο τώρα πετάνε τ’ αποτσίγαρα οι τουρίστες και το καινούργιο παν να δουν διϋλιστήριο. Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία κι είταν ευχή του κάµπου τα βελάσµατα τώρα καµιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία άδεια κορµιά σιδερικά παιδιά κι ελάσµατα. Κοιµήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης στου κόσµου το µπαλκόνι ποτέ µην ξαναβγείς. Νίκος Γκάτσος "Τα παράλογα" (Κύκλος τραγουδιών σε µουσική Μάνου Χατζιδάκι) Το ποίηµα µιλάει για τον ιερό τόπο της Ελευσίνας που έχει µετατραπεί σε βιοµηχανική ζώνη. Εκεί που άλλοτε φύτρωνε φλισκούνι, µέντα και κυκλάµινα, τώρα ορθώνονται υψικάµινοι από ανθρώπους αγροίκους που νόµο τους έχουν το χρήµα. Στα Ελευσίνια Μυστήρια απέδιδαν µεγάλες τιµές στην Περσεφόνη που συµβόλιζε την άνοιξη, τη βλάστηση και την ανθοφορία. Σήµερα, όµως, που η γαλήνη του τοπίου, αλλά και τα ιδεώδη του πολιτισµού των προγόνων µας


305

έχουν ελάχιστη σηµασία για το σύγχρονο άνθρωπο, η παρουσία της µυθολογικής αυτής µορφής θα ήταν µάταια. Γι’ αυτό και ο ποιητής προτρέπει να συνεχίσει τον ύπνο της στην αγκαλιά της γης. Επέλεξα το συγκεκριµένο ποίηµα γιατί αναφέρεται σε ένα από τα πιο σηµαντικά προβλήµατα της εποχής µας, που θα έπρεπε να ευαισθητοποιεί τον καθένα µας. Πρόκειται για τη µόλυνση του περιβάλλοντος από την αλόγιστη παρέµβαση του ανθρώπου στη φύση. Εικόνες που άλλοτε απηχούσαν την αρµονία και έδιναν χαρά σε όλες τις αισθήσεις, σήµερα µετατράπηκαν σε εικόνες καταστροφής. Τα πάντα θυσιάζονται στο βωµό της εµπορευµατοποίησης, του εκβιοµηχανισµού και του χρήµατος. Είναι χρέος µας να συνειδητοποιήσουµε το µέγεθος της βλάβης που έχει προκληθεί στο φυσικό µας περιβάλλον και να δραστηριοποιηθούµε ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία, πριν τα αποτελέσµατα γίνουν... εφιαλτικά. 3. Είδατε αυτή την ανακοίνωση για την έκθεση που διοργανώνει το Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού. Συζητήστε στην τάξη γιατί θα άξιζε να επισκεφτείτε αυτή την έκθεση. • Τι θα είχατε να κερδίσετε από µια τέτοια δραστηριότητα;


Απάντηση Τα οφέλη από µια τέτοια επίσκεψη θα ήταν πολύπλευρα: 1. γιατί θα έρθουµε σε επαφή µε το γοητευτικό κόσµο των Μαθηµατικών και µάλιστα ξεκινώντας από τη βάση τους. 2. γιατί θα εµπλουτίσουµε τις γνώσεις µας. 3. γιατί θα καταλάβουµε πόσο σηµαντική είναι η αλληλεπίδραση του αρχαίου µε το σύγχρονο. 4. γιατί θα κατανοήσουµε τη σύνδεση των Μαθηµατικών µε άλλες επιστήµες. 5. γιατί θα εκτιµήσουµε την εφαρµογή τους στην καθηµερινή ζωή και θα εξοικειωθούµε µαζί τους.



1. Βρείτε διάσηµους πίνακες ζωγραφικής από βιβλία τέχνης ή το διαδίκτυο ή αρχαία ελληνικά αγάλµατα από το βιβλίο της Ιστορίας σας και περιγράψτε τι απεικονίζουν. • ∆ιαβάστε τις περιγραφές σας στους συµµαθητές σας, οι οποίοι θα πρέπει να φανταστούν τον πίνακα. Στη συνέχεια, δείξτε τους το έργο τέχνης που περιγράψατε. • Προσέξτε πολύ καλά τα συνδετικά ρήµατα που θα χρησιµοποιήσετε, όπως και τα κατηγορούµενα. • Προσοχή επίσης αξίζει στους προσδιορισµούς µε ουσιαστικό (οµοιόπτωτους και ετερόπτωτους) που θα επιλέξετε για να κάνετε παραστατική την περιγραφή σας.


306

Απάντηση Ο πίνακας αυτός µε τίτλο “Το σταχοχώραφο µε τα κυπαρίσσια” είναι δηµιουργία του µεγάλου ολλανδού ζωγράφου Vincent Van Gogh. Η βαθύτατη επιρροή που άσκησε η µητέρα φύση στη ζωγραφική του είναι εµφανής τόσο σε αυτό, όσο και σε άλλα έργα του. Βλέπουµε ένα πανέµορφο τοπίο που µας εντυπωσιάζει µε την απλότητά του. Εδώ πρωταγωνίστρια είναι η φύση και το µεγαλείο της ξεδιπλώνεται µπροστά στα µάτια µας χωρίς την παρέµβαση καµιάς µορφής, κανενός αντικειµένου. Τα χρώµατα που έχουν χρησιµοποιηθεί (διάφοροι τόνοι του πράσινου για τα δέντρα, κίτρινο και πορτοκαλί για τα στάρια, άσπρο για τα σύννεφα και γκρι για τα βουνά στο βάθος) είναι τόσο ζωντανά, που ξεχνάµε ότι βρισκόµαστε µπροστά σε έναν άψυχο πίνακα. Θα µπορούσε να είναι η θέα από το παράθυρο ενός σπιτιού στην εξοχή. σχολ. βιβλ. σ. 109

2. Συµµετείχατε σε µια δηµιουργική δραστηριότητα (επίσκεψη σε µουσείο, εκδροµή στη φύση ή σε έναν αρχαιολογικό χώρο που σας άρεσε και σας συγκίνησε ιδιαίτερα, παρακολούθηση µιας µουσικής ή χορευτικής παράστασης, ενασχόληση µε κάποιο παιχνίδι οµαδικό ή ατοµικό κτλ.). Γράψτε ένα αφηγηµατικό κείµενο δύο παραγράφων στο οποίο θα παρουσιάζετε τι έγινε στη δραστηριότητα αυτή και θα εξηγείτε στους συµµαθητές σας τους λόγους για τους οποίους σας ενθουσίασε. • Προσέξτε ιδιαίτερα τη δοµή των δύο αυτών παραγράφων που θα γράψετε. • Αφού γράψετε τα κείµενά σας, δώστε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο.

Απάντηση Προτεινόµενες δηµιουργικές δραστηριότητες: α. Κοππέλια: Μαριονέττες στο Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας. Το πασίγνωστο έργο “Κοππέλια”, βασισµένο στο οµώνυµο µπαλέτο του Ντελίµπ, ανεβάζει ο θίασος Αθηναϊκές Μαριονέττες στο Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας από τις 16 Οκτωβρίου και κάθε Κυριακή ως το τέλος της σεζόν. Πρόκειται για τη µεγαλύτερη µέχρι στιγµής παραγωγή ελληνικού θιάσου θεάτρου µαριονέτας. Σαράντα χειροποίητες ξυλόγλυπτες µαριονέττες, σαράντα έξι κοστούµια και τρισδιάστατα σκηνικά µεταφέρουν τα παιδιά σε ένα παραµυθένιο κόσµο, µε τη βοήθεια της πάντα εκπληκτικής σκηνοθεσίας της Κάρµεν Ρουγγέρη. β. Σαββατιάτικα προγράµµατα για παιδιά στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δίνει και φέτος την ευκαιρία στα παιδιά από 5-12 ετών να γνωρίσουν τον


307

κόσµο του µε φαντασία και δηµιουργικότητα. Ένα Εργαστήρι Γλυπτικής και Κοσµήµατος που πραγµατοποιείται µε τη συνεργασία της Mart Manolioudakis (Οκτώβριος-Μάρτιος) αλλά και µία σειρά αφηγήσεων παραµυθιών από τη Σάσα Βούλγαρη, οδηγούν τα παιδιά σε ένα απολαυστικό ταξίδι στον κόσµο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. γ. Ταξιδεύοντας στη "Θάλαττα" Τα παιδιά εµπνέονται από το έργο του Παναγιώτη Τέτση Θαλασσογραφίες, έργα παιδιών που συµµετείχαν αυτό το καλοκαίρι στα εκπαιδευτικά προγράµµατα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο αποτελούν το υλικό της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, από την Τρίτη 10 Οκτωβρίου έως τις 26 Νοεµβρίου 2006. Oι καλλιτεχνικές αυτές απόπειρες των παιδιών εκτίθενται µαζί µε ένα από τα καινούρια έργα του Παναγιώτη Τέτση από την ενότητα "Θάλαττα", η οποία αποτέλεσε άλλωστε και το έναυσµα για τη δηµιουργία τους. δ. Βροχή από µουσική και θέατρο για µαθητές και όχι µόνον... στον Πολυχώρο του Νέου Κόσµου Με ένα πρόγραµµα γεµάτο µουσική, αλλά και θεατρικές παραστάσεις για µαθητές, ανοίγει αυλαία στις 20 Οκτωβρίου ο Πολυχώρος του Νέου Κόσµου. Οι εκδηλώσεις, τις οποίες οργανώνει ο Πολιτισµικός Οργανισµός του ∆ήµου Αθηναίων φτάνουν τις 58 και διαρκούν έως τις 23 ∆εκεµβρίου, µε ελεύθερη είσοδο για το κοινό.


3. ∆ιαβάσατε σε µια εφηµερίδα ένα άρθρο που καταδικάζει τα ηλεκτρονικά παιχνίδια τονίζοντας τις αρνητικές πλευρές τους. Γράψτε µια επιστολή-απάντηση στην εφηµερίδα, υποστηρίζοντας την άποψη ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια µπορούν να έχουν και θετική πλευρά και να ωφελούν τα παιδιά σε κάποιες περιπτώσεις.

Απάντηση Ο πολιτισµός στις µέρες µας έχει να επιδείξει ιδιαίτερα σηµαντικά επιτεύγµατα. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές είναι ένα δείγµα προόδου του πολιτισµού µας. Με τη βοήθειά τους ανοίγονται νέοι ορίζοντες στην ενηµέρωση, στη γνώση, στην ψυχαγωγία και σε πολλούς άλλους τοµείς. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα οποία συχνά κατηγορούνται, προσφέρουν, ιδίως στους νέους, καινούργιες προοπτικές. ∆ίνουν σ’ αυτούς τη δυνατότητα να ψυχαγωγηθούν και να εκτονωθούν, καθώς οι απαιτήσεις του σχολείου αυξάνονται συνεχώς. Επίσης τους εξοικειώνουν µε τις νέες τεχνολογίες και στην περίπτωση που είναι οµαδικά, καλλιεργούν κλίµα συνεργασίας. Βέβαια, τα εν λόγω παιχνίδια,αµφισβητούνται από ειδήµονες ψυχολόγους και παιδαγωγούς, αφού σύµφωνα µε την επιχειρηµατολογία τους, εξοικειώνουν τα παιδιά µε τη βία και καλλιεργούν τις φιλοπολεµικές διαθέσεις τους. Όταν, όµως , επιλέγονται µε κριτήρια που θα προστατεύουν τον ψυχισµό των νέων, µπορούν να αποδειχτούν εξαιρετικά ωφέλιµα ως προς την ανάπτυξη κριτικής ικανότητας και την αφύπνιση της φαντασίας.

308


“Από τα πήλινα παιχνίδια της Αρχαιότητας στα σύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια” • Ποια είναι η ιστορία και η εξέλιξη του παιχνιδιού στους αιώνες; ∆ιερευνήστε το θέµα και φτιάξτε µε τα στοιχεία, τα σκίτσα και τις φωτογραφίες, που θα συγκεντρώσετε, ένα άλµπουµ πολύ παιχνιδιάρικο! • Εργαστείτε σε οµάδες: Μια οµάδα θα αναζητήσει υλικό για το παιχνίδι στην Αρχαιότητα. Μια άλλη για το παιχνίδι στο Βυζάντιο. Η τρίτη οµάδα µπορεί να ασχοληθεί µε το παιχνίδι στην Ευρώπη το 19ο και 20ό αι. Μια τελευταία οµάδα θα µπορούσε να ασχοληθεί µε τ ασύγχρονα ηλεκτρονικά παιχνίδια και να παρουσιάσει κάποιο αντιπροσωπευτικό από αυτά. Θα ήταν καλό κάθε οµάδα -µε τη βοήθεια του καθηγητή της Τεχνολογίας- να προσπαθήσει να κατασκευάσει ή έστω να βρει και να φέρει στην τάξη ένα παιχνίδι της εποχής που µελετά. • Υλικό για την έρευνα σας µπορείτε να βρείτε σε ιστορικά βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, έντυπες και ηλεκτρονικές, στο διαδίκτυο, στις ηλεκτρονικές σελίδες µουσείων.

Τα παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα Το οµαδικό λαϊκό παιχνίδι έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία του τόπου µας. Τα οµαδικά παιχνίδια, όπως αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς στα έργα τους, κατείχαν σηµαντική θέση στην καθηµερινή ζωή των προγόνων µας, οι οποίοι τα αντιµετώπιζαν όχι µόνο ως µέσο ψυχαγωγίας και ξεκούρασης, αλλά και ως µέσο διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Για αυτό το λόγο και τα καλλιέργησαν, αναπτύσσοντας έτσι σε µεγάλο βαθµό τις διανοητικές τους ικανότητες. Οι Έλληνες πρώτοι κατανόησαν την παιδαγωγική αξία των οµαδικών παιχνιδιών. Πίστευαν ότι µε το οµαδικό παιχνίδι πραγµατοποιείται η τελειοποίηση τους ανθρωπίνου όντος και γι’ αυτό το είχαν εντάξει στο πρόγραµµα αγωγής των παιδιών.


Για τα οµαδικά λαϊκά παιχνίδια της αρχαιότητας έχουν γίνει σήµερα ελάχιστες συστηµατικές έρευνες και µελέτες. Σε πολλές ωστόσο περιοχές της πατρίδας µας διατηρούνται ακόµα και σήµερα παιχνίδια, τα οποία παίζονταν στην αρχαιότητα. Παιχνίδια της αρχαιότητας για τα µωρά ήταν τα “Σείστρα” (µεταλλικές κουδουνίστρες), τόπια, στεφάνια, σβούρες και βέργες. Ως τα επτά του χρόνια, το παιδί µεγάλωνε στο γυναικωνίτη µαζί µε τις γυναίκες. Με συντροφιά άλλα παιδιά διασκεδάζουν παίζοντας ποικίλα οµαδικά παχνίδια. Η “Χαλκή Μυία” ήταν ένα από αυτά, που δεν είναι άλλο από τη σηµερινή “τυφλόµυγα”. Αρκετά διαδεδοµένο παιχνίδι ήταν και η “Ακινητίνδα”, που παίζεται και σήµερα µε το όνοµα “αγαλµατάκια”. Η “Απόρραξις” ήταν επίσης ένα πολύ δηµοφιλές παιχνίδι, που παιζόταν µε την µπάλα (σφαίρα), φτιαγµένη από δέρµατα ζώων. Συµµετείχαν σ’ αυτό δύο ή και περισσότερα άτοµα. Κάθε παιδί έριχνε τη µπάλα στο έδαφός µε δύναµη και µετρούσε πόσες φορές αυτή η χτυπά κάτω. Νικητής ήταν αυτός που θα πετύχαινε τα πιο πολλά χτυπήµατα της µπάλας στο έδαφος. Ένα ακόµη πολύ διάσηµο παιχνίδι στην αρχαιότητα ήταν η “Μυΐνδα” ή αλλιώς “Φυγίνδα” ή “Αποδιδρασκίνδα”, το οποίο αντιστοιχεί στο σηµερινό “κρυφτό”. Σκοπός του παιχνιδιού αυτού ήταν να τρέξει ο κρυµµένος στη “µάννα” και να φτύσει πριν το φύλακα. Ένα άλλο παιχνίδι της αρχαιότητας ήταν η “Χυτρίνδα”. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν σύµφωνα µε τους ιστορικούς µε τον παρακάτω τρόπο: Ένας παίκτης καθόταν χάµω και παρίστανε τη χύτρα. Ένας άλλος παίκτης, στηρίζοντας το αριστερό του χέρι πάνω στον καθισµένο, έτρεχε γύρω - γύρω σαν φύλακας. Παράλληλα, οι άλλοι παίκτες προσπαθούσαν να αγγίξουν τη “χύτρα”, χωρίς όµως να χτυπηθούν από το φύλακα. Το παιχνίδι αυτό είναι γνωστό στις µέρες µας στη Ζάκυνθο και τη Λέσβο µε την ονοµασία “γύρω - γύρω το ψητό” και διατηρείται στις µέρες µας απαράλλακτο.

309

310


Επίσης, ένα πολύ διασκεδαστικό και συνάµα αστείο παιχνίδι ήταν ο “Ασκωλιασµός”. Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του ∆ιονύσου. Τα παιδιά, τα οποία συµµετείχαν, ανέβαιναν µε το ένα πόδι σε ένα φουσκωµένο ασκί αλειµµένο µε λάδι και το καθένα φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και την ευλυγισία. Αλλά τις περισσότερες φορές έπεφτε κάτω, γεγονός που διασκέδαζε πολύ τα άλλα παιδιά, αδιάφορο αν το ίδιο θα γελούσαν και µε αυτά, όταν σε λίγο που θ’ ανέβαιναν στο λαδωµένο ασκί πάθαιναν τα ίδια. Το παιχνίδι αυτό παίζεται ακόµα στις µέρες µας στην Ήπειρο, γνωστό ως “ασκί”. Τα παιδιά όµως στην Αρχαία Ελλάδα έπαιζαν και τυχερά παιχνίδια µε ζάρια. Γνωστό παιχνίδι ήταν ο “Αστραγαλισµός” και παιζόταν µε πεσσούς, κύβους ή “κόττα”. Τα κόττα ήταν οι αστράγαλοι (κότσια) µικρών µηρυκαστικών. Το ίδιο παιχνίδι, όπως και το παιχνίδι “µονά-ζυγά”, παιζόταν µε ξηρούς καρπούς, αµύγδαλα και καρύδια, µικρά στο µέγεθος.

Τέλος, ένα επίσης γνωστό παιχνίδι στην αρχαιότητα ήταν τα “πεντάλιθα”. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν κυρίως από κορίτσια µέσα στο σπίτι. Ήταν πολύ αγαπητό και παιζόταν µε κότσια ή πετραδάκια. Μπορούσαν να πάρουν µέρος όσα παιδιά ήθελαν. Τα “πεντάλιθα” αντιστοιχούν στα σηµερινά πεντόβολα και συνηθίζεται να παίζεται ακόµα και σήµερα στην Κέρκυρα και στη Ζάκυνθο, αλλά και σε άλλες περιοχές της ∆υτικής Ελλάδας. Και στην Κρήτη, όµως, τα ίδια παιχνίδια επιβίωναν µέχρι πρόσφατα, πριν από λίγες δεκαετίες, όταν ακόµη τα χωριά είχαν πολλούς κατοίκους και, φυσικά, αρκετά µικρά παιδιά.


311

Συµπεραίνουµε λοιπόν από τη σύγκριση ανάµεσα στα αρχαία και τα σηµερινά παιχνίδια, τα οποία παίζουν τα παιδιά του τόπου µας, ότι η αρχαία κληρονοµιά στον τοµέα αυτό συνεχίζεται σε κάποιες περιοχές, γιατί είναι πολλά τα παιχνίδια που διατηρούνται µέχρι σήµερα ακόµη και µε ίδιες ή παρόµοιες ονοµασίες. Στα νεότερα χρόνια αναγνωρίστηκε η τεράστια σηµασία του παιχνιδιού και απέκτησε σηµαντική θέση στο πρόγραµµα αγωγής των παιδιών. Παρ’ όλα αυτά, ενώ στην αρχαία Ελλάδα τα παιδιά διασκέδαζαν ελεύθερα, παίζοντας χωρίς άγχος, στη σηµερινή εποχή τα πράγµατα άλλαξαν. Τα παιχνίδια έχουν αντικατασταθεί από την ανεξέλεγκτη παρακολούθηση των τηλεοπτικών προγραµµάτων και τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τα σηµερινά παιδιά να έχουν χάσει την αθωότητα, τον αυθορµητισµό και το αίσθηµα της συλλογικότητας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Anne Pearson, Η Αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Αστέρη ∆ελασθάνη, σε συνεργασία µε το Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. 2. Πωλ Φωρ, Η καθηµερινή ζωή στην Αρχαία Ελλάδα. 3. Haydn Middleton, Οι γυναίκες στην Αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις ΣΑΒΒΑΛΑΣ. 4. Πέπης ∆αράκη, Οµαδικά παιχνίδια των παιδιών µας, εκδόσεις Gutenberg.


312

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Οι πτώσεις µάς δείχνουν τη σχέση που µπορεί να έχει ένα ουσιαστικό µε το ρήµα της πρότασης. Κάνετε τις σωστές αντιστοιχίσεις: ονοµαστική •

• υποκείµενο

αιτιατική

•

• αντικείµενο

γενική

•

• κατηγορούµενο αντικειµένου • κατηγορούµενο υποκειµένου

• Η ονοµατική φράση που προσδιορίζει µια άλλη ονοµατική φράση µπορεί: α. είτε να βρίσκεται στην ίδια πτώση µε αυτή (οπότε λέγεται οµοιόπτωτος προσδιορισµός) • ο προσδιορισµός αυτός µπορεί - να προσθέτει ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισµα, (οπότε λέγεται παράθεση) ή - να διασαφηνίζει το ουσιαστικό που προσδιορίζει (οπότε λέγεται επεξήγηση) β. είτε να βρίσκεται σε διαφορετική πτώση (οπότε λέγεται ετερόπτωτος προσδιορισµός) • οι προσδιορισµοί αυτοί βρίσκονται συνήθως σε πλάγια πτώση και έχουν διάφορες σηµασίες, π.χ. τον κτήτορα, το δράση ή τον αποδέκτη µιας ενέργειας, τον τόπο, το χρόνο, διαστάσεις και µονάδες µέτρησης, την ιδιότητα, το σκοπό ή τη χρήση • Μια παράγραφος αποτελείται από τρία µέρη: α. τον πρόλογο - θεµατική πρόταση β. την ανάπτυξη της θεµατικής πρότασης - λεπτοµέρειες γ. τον επίλογο - πρόταση κατακλείδα

ΑΓ/Μ5 06 - 07

Τεύχος 5ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 7η Ο κόσµος µέσα από την οθόνη - εικόνα

ΕΝΟΤΗΤΑ 8η Αθλητισµός και Ολυµπιακοί Αγώνες: Παρακολουθώ και συµµετέχω

Ενότητα 7η Ο κόσµος µέσα από την οθόνη - εικόνα Α΄ Β΄ Γ΄ ∆΄

Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. Οριστικό και αόριστο άρθρο .................................................... Παράγωγα επίθετα ..................................................................... Περιγραφή ..................................................................................

Ε΄ Λεξιλόγιο .................................................................................... ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................ ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................ Κριτήριο αξιολόγησης .....................................................................

319 322 331 336 339 341 344 353 355

Ενότητα 8η Αθλητισµός και Ολυµπιακοί αγώνες: Παρακολουθώ και συµµετέχω 363 378 392 398 ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... 402 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................ 408 Α΄ Β΄ Γ΄ ∆΄

Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. Παρατακτική σύνδεση - Ασύνδετο σχήµα .............................. Αφήγηση ..................................................................................... ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ..........................................

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα .............................................. 319 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .............. 319 Β΄ Οριστικό και αόριστο άρθρο ................................. 322 Β1 Άρθρο - Κλίση των άρθρων Θεωρία ......................... 322 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .............. 324 Γ΄ Παράγωγα Επίθετα Θεωρία .............................................................................. 331 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 332 ∆΄ Περιγραφή ............................................................................................................ 336 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 336 Ε΄ Λεξιλόγιο ............................................................................................................... 339 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 339 ΣΤ΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................ 341 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 341 ∆ιαθεµατική εργασία ................................................................................................ 344 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας .................................................................................... 353 Κριτήριο αξιολόγησης .............................................................................................. 355

7η Ενότητα: Ο κόσµος µέσα από την οθόνη - εικόνα

319


1. Ποια πράγµατα προκάλεσαν εντύπωση στον Μπεν, όταν ξεκίνησε την πρώτη ενότητα των τηλε-µαθηµάτων που θα παρακολουθούσε;

Απάντηση Η πρώτη επαφή µε το συγκεκριµένο σχολικό πρόγραµµα ήταν από µόνη της µια έκπληξη για το Μπεν. ∆εν περίµενε ότι η πρώτη ενότητα θα άρχιζε µε ένα διαγωνισµό. Στη συνέχεια του προκάλεσε µεγάλη εντύπωση ότι τα ονόµατα όσων κατάφερναν να φέρουν εις πέρας το διαγωνισµό θα τυπώνονταν σε κοντοµάνικα µπλουζάκια και καπέλα του µπέιζµπολ! Αλλά, αυτό που τον άφησε πραγµατικά κατάπληκτο ήταν οι κανόνες του παιχνιδιού: δεν υπήρχαν νικητές και χαµένοι. Σκοπός του διαγωνισµού ήταν η καλλιέργεια του οµαδικού πνεύµατος και της συνεργασίας µεταξύ των παιδιών που θα συµµετείχαν στο διαγωνισµό. σχολ. βιβλ. σ. 112

2. Για ποιο λόγο δε θα δίνονταν βραβείο σε αυτό το διαγωνισµό;

Απάντηση Βραβεία δίνονται στους συνηθισµένους διαγωνισµούς, όπου ο νικητής είναι ένας. Εδώ, όµως, έχουµε να κάνουµε µε µια ιδιαίτερη περίπτωση: κερδισµένοι είναι όλοι όσοι συµµετέχουν στο παιχνίδι. Γιατί στόχος του παιχνιδιού ήταν να συνεργαστούν και να λειτουργήσουν αρµονικά, σαν οµάδα ώστε να δοθεί γρήγορα και αποτελεσµατικά η καλύτερη λύση. Έτσι και µόνο η συµµετοχή σ’ έναν τέτοιο ιδιότυπο διαγωνισµό συνιστά µία µοναδική εµπειρία για τα παιδιά. Ανακαλύπτουν στην πράξη την αξία του οµαδικού πνεύµατος στη ζωή τους.


320


1. Τι µπορεί να θαυµάσει ο επισκέπτης της ψηφιακής αναπαράστασης του ναού του ∆ία;

Απάντηση Ο επισκέπτης της ψηφιακής αναπαράστασης του ναού του ∆ία έχει κατ' αρχήν τη δυνατότητα να θαυµάσει τον ίδιο το ναό και να παρατηρήσει κάθε λεπτοµέρειά του. Του δίνεται η δυνατότητα να θαυµάσει το άγαλµα του ∆ία, το οποίο δηµιουργήθηκε από το γλύπτη Φειδία και δυστυχώς δε σώζεται σήµερα. Επιπλέον, θα έρθει σε οπτική επαφή µε την "Καλλιστέφανο Ελαία" από τα κλαδιά της οποίας φτιάχνονταν τα στεφάνια των ολυµπιονικών. Τέλος, θα θαυµάσει τον πέριξ του ναού χώρο. Πρόκειται για την καταπράσινη τοποθεσία της αρχαίας Άλτης, του Κρόνιου λόφου και της Ολυµπίας. σχολ. βιβλ. σ. 113

2. Συγκρίνοντας το κείµενο µε τις εικόνες, βλέπετε να ταυτίζονται ή οι εικόνες περιέχουν πιο πολλά στοιχεία;

Απάντηση Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείµενο χαρακτηρίζονται από πλήθος γραφικών λεπτοµερειών και χρωµάτων, στοιχεία που δεν µπορούν να αποδοθούν µε ακρίβεια στο γραπτό λόγο. Το κείµενο αδικεί το κάλλος, την αισθητική και την αρχιτεκτονική του ναού, τα οποία, τελικά, αναδεικνύονται µέσω των εικόνων.


1. Για ποιες µαύρες τρύπες 14, 21 ή και 27 ιντσών µιλάει ο συγγραφέας; •Πώς αυτές επηρεάζουν τη ζωή µας;

Απάντηση Οι µαύρες τρύπες 14, 21 και 27 ιντσών για τις οποίες µιλάει ο συγγραφέας, δεν είναι άλλες από τις τηλεοράσεις που πλέον υπάρχουν σε κάθε σπίτι και αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Η επιρροή της τηλεόρασης είναι τέτοια, ώστε σχεδόν έχει αντικαταστήσει τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μαγνητί-


321

ζει τους θεατές και τους παρασύρει σε έναν κόσµο όπου κυριαρχεί η ασηµαντότητα, η χυδαιότητα και η παραµόρφωση της αλήθειας. σχολ. βιβλ. σ. 114

2. Πώς µπορεί ο τηλεθεατής να µειώσει τις βλαπτικές επιδράσεις της τηλεόρασης ή και να απαλλαγεί από αυτήν;

Απάντηση Ευτυχώς, ο τηλεθεατής έχει τη δυνατότητα να απαλλαγεί από τη συσκευή "µαύρη τρύπα" ή τουλάχιστον να µειώσει τις βλαπτικές της επιδράσεις. Η πιο προσιτή λύση είναι η αλλαγή καναλιού, µέσω του τηλεκοντρόλ, όποτε αυτό κρίνεται σκόπιµο. Υπάρχουν όµως και πιο δραστικά µέσα: δεν έχουµε παρά να πατήσουµε ένα κουµπί για να απενεργοποιήσουµε τη τηλεόραση και να ανακαλύψουµε τις πιο ουσιαστικές πτυχές της καθηµερινότητάς µας, να προσεγγίσουµε τους άλλους, αλλά και τον ίδιο µας τον εαυτό, να βρούµε το πραγµατικό νόηµα της ζωής.


1. Τι κατάφερε η συγγραφέας Τζόαν Ρόουλινγκ µε τα βιβλία της;

Απάντηση Η συγγραφέας Τζόαν Ρόουλινγκ κατάφερε µε τα βιβλία της να κερδίσει την εύνοια του απαιτητικού παιδικού κοινού. Τα τέσσερα βιβλία της σηµείωσαν µια µεγάλη επιτυχία: έστρεψαν τα παιδιά προς το εξωσχολικό διάβασµα και τα αποµάκρυναν -έστω για λίγο- από την οθόνη των βίντεο - γκέιµ. σχολ. βιβλ. σ. 115

2. Ποια σκηνή της ταινίας περιγράφεται στο άρθρο που διαβάσατε; Γιατί χαρακτηρίζεται ως µία από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές της ταινίας;

Απάντηση Το κείµενο αναφέρεται στη µεταφορά ενός από τα βιβλία της Τζόαν Ρόουλινγκ στον κινηµατογράφο. Ο συγγραφέας του άρθρου επιλέγει να περιγράψει µια σκηνή της ταινίας όπου ο Χάρι αντικρίζει, µέσα σε έναν παλιό καθρέφτη µε µαγικές ιδιότητες, τον εαυτό του µαζί µε τους νεκρούς γονείς του. Αργότερα, συνειδητοποιεί ότι ο καθρέφτης αντικατοπτρίζει την πιο ποθητή του επιθυµία. Το ενδιαφέρον της σκηνής έγκειται στη συγκίνηση και τη συναισθηµατική φόρτιση που προκαλεί σε µικρούς και µεγάλους θεατές.

322


Β1 Άρθρο - Κλίση των άρθρων

Μέρη του λόγου είναι δέκα µεγάλες κατηγορίες λέξεων, µε διαφορετική σηµασία και διαφορετικό ρόλο η καθεµιά από αυτές µέσα στην πρόταση. Τα µέρη του λόγου είναι: άρθρο, ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυµία, ρήµα, µετοχή, επίρρηµα, πρόθεση, σύνδεσµος, επιφώνηµα. ∆ιακρίνονται σε κλιτά και άκλιτα. ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΛΙΤΑ είναι αυτά που έχουν τύπους διαφορετικούς (απο-κλίνοντες) από τον βασικό τύπο τους. Κλιτά είναι το άρθρο, το ουσιαστικό, το επίθετο, η αντωνυµία, η µετοχή και το ρήµα. Από αυτά, τα πέντε πρώτα λέγονται και πτωτικά, επειδή έχουν πτώσεις. Ορισµένα ουσιαστικά και επίθετα (ξενικά κυρίως) και οι µετοχές σε -όντας µένουν άκλιτα στον λόγο µας. Αντίθετος όρος τα κλιτά µέρη του λόγου.

ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΚΛΙΤΑ είναι αυτά που δεν κλίνονται και παρουσιάζονται στο λόγο µε τον ίδιο τύπο. Αυτά είναι: το επίρρηµα, η πρόθεση, ο σύνδεσµος και το επιφώνηµα, π.χ. µέσα, παρά, ή, αλίµονο... Αντίθετος όρος τα κλιτά µέρη του λόγου. Άρθρο είναι η µικρή κλιτή λέξη που µπαίνει εµπρός από τα ονόµατα. Το άρθρο µπορεί να είναι οριστικό (ο, η, το) ή αόριστο (ένας, µια, ένα), π.χ. Ο άνθρωπός µου, ένας κύριος. Το άρθρο ανήκει στα κλιτά µέρη του λόγου και έχει τύπους και για τα τρία γένη των ονοµάτων και για τους δύο αριθµούς, π.χ. Ο παίχτης, της ηµέρας, τα παιδιά, των πάντων, τις όµορφες.

ΑΡΘΡΟ ΑΟΡΙΣΤΟ είναι το άρθρο ένας, µία, ένα, το οποίο χρησιµοποιούµε όταν µιλούµε για κάτι όχι ορισµένο, αλλά για ένα αόριστο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα, π.χ. διάβασα ένα ενδιαφέρον άρθρο. Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό. Γι’ αυτό, όταν ο λόγος είναι για πολλά αόριστα ουσιαστικά (πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα), αυτά τα αναφέρουµε χωρίς άρθρο ή µε αόριστη αντωνυµία, π.χ. Είδα (µερικά) παιδιά στο δρόµο να φορούν (κάτι) κόκκινες στολές. Τα ένας, µία, ένα µπορεί να είναι και αριθµητικά και αόριστα άρθρα και αόριστη αντωνυµία.


323

ΑΡΘΡΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ είναι το άρθρο ο, η, το, που µεταχειριζόµαστε, όταν µιλάµε για ορισµένο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα, π.χ. η Ελένη είναι έξυπνη. Χρησιµοποιούµε επίσης το οριστικό άρθρο, για να δηλώσουµε ένα σύνολο προσώπων, ζώων ή πραγµάτων, που ανήκουν στο ίδιο είδος, π.χ. η γυναίκα (δηλ.: το σύνολο των γυναικών) έχει πετύχει τη χειραφέτησή της. Το οριστικό άρθρο δεν πρέπει να συγχέεται µε τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυµιών, αφού µπαίνει πάντοτε πριν από τα ονόµατα ή πριν από ουσιαστικοποιηµένες λέξεις ή φράσεις: Είδα το (= άρθρο) παιδί. Το (= προσωπική αντωνυµία) είδα.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟΝ ΤΟΝΙΣΜΟ! Οι αδύνατοι τύποι αντωνυµιών, δηλαδή οι λέξεις µου, σου, του, τον, την, το, µας, σας, τα, τονίζονται µόνον όταν µπορεί να θεωρηθούν εγκλιτικές, οπότε ενδέχεται να αλλοιωθεί το νόηµα.


324



1. Υποθέστε ότι ακούσατε τις απόψεις του Γ. Γραµµατικάκη (κείµ. 3) σε µια τηλεοπτική συζήτηση. • Ποιες λέξεις είναι άρθρα και σε τι χρησιµεύουν; • Μπροστά από τι είδους λέξεις τα χρησιµοποιεί ο οµιλητής;

Απάντηση Τα άρθρα που χρησιµοποιεί είναι τα εξής: οι, του, την, ο, µια, ένα, το, της, η, ενός, τη, τα, του, τους, τις Τα άρθρα µπαίνουν µπροστά από ουσιαστικά, επίθετα ή αντωνυµίες. Xρησιµοποιούµε τα οριστικά άρθρα όταν θέλουµε να αναφερθούµε σε κάτι συγκεκριµένο, ενώ τα αόριστα σε κάτι γενικό ή αόριστο. σχολ. βιβλ. σ. 115

2. Στο µάθηµα της Ιστορίας σε συνεργασία και µε τον καθηγητή Πληροφορικής επισκέπτεστε την ισοσελίδα του Ιδρύµατος Μείζονος Ελληνισµού, για να “θαυµάσετε” την ψηφιακή απεικόνιση του ναού του ∆ία (κείµ. 2). Με την είσοδο σας ακούτε τη φωνή του “ηλεκτρονικού ξεναγού” να σας καθοδηγεί. • Παρατηρήστε αν χρησιµοποιεί άλλα άρθρα, για να αναφερθεί σε πρόσωπο ή πράγµα συγκεκριµένο - γνωστό, κι αν χρησιµοποιεί άλλα, όταν αναφέρεται γενικά σε πρόσωπα ή πράγµατα.

Απάντηση Όταν αναφέρεται σε συγκεκριµένα - γνωστά πρόσωπα ή πράγµατα χρησιµοποιεί οριστικά άρθρα, π.χ. οι επισκέπτες, ενώ όταν αναφέρεται γενικά σε πρόσωπα ή πράγµατα χρησιµοποιεί αόριστα άρθρα, π.χ. µια αγριελιά.


325



1. Στο κείµενο 1 υπογραµµίστε τα άρθρα, καθώς και τις λέξεις που προσδιορίζουν. Αυτές οι λέξεις είναι ονόµατα ή ρήµατα; • ∆ηλώνουν πρόσωπα, πράγµατα ή κάτι άλλο;

Απάντηση το ποντίκι - το παράθυρο - τις (πέντε επόµενες) λέξεις - το θέµα - του διαγωνισµού - οι κανόνες - του παιχνιδιού - η (πρώτη) ενότητα - του (σχολικού) προγράµµατος - στο οποίο - στον Μπεν - στην αρχή - στο συγκεκριµένο παράθυρο - στη βιασύνη - τη (συγκεκριµένη ηλεκτρονική) σελίδα - τα ωραία - το διαγωνισµό - του τηλεµαθήµατος - ένας διαγωνισµός - τις εταιρείες - στο (σχολικό αυτό) πρόγραµµα - τη (µεγάλη του) επιτυχία - Ο Μπεν - στο διαγωνισµό - στο ΕΝΑΡΞΗ - τη συνέχεια - Τα ονόµατα - το διαγωνισµό - του µπειζµπολ - οι καθηγητές - το χεράκι - ο Μπεν - στους Κανόνες (Παιχνιδιού) - τη θέση - της (παιδαγωγικής) σηµασίας - η σκέψη - του διαγωνισµού - στα µάτια - το συµπέρασµα - το διαγωνισµό - τα σκαλοπάτια - τη λύση - το µυαλό την πρωτοβουλία -των συµµετεχόντων - το λόγο - οι (πρώτες) ώρες - του τηλε-µαθήµατος - στη διάθεση - την (αναµενόµενη) απόδοση - στους γρίφους - του παιχνιδιού - τη (µοναδική) εµπειρία - το (ίδιο) πρόβληµα. • Οι λέξεις που προσδιορίζονται από τα άρθρα είναι ονόµατα και δηλώνουν πρόσωπο, πράγµα, ενέργεια, ιδιότητα ή κατάσταση. σχολ. βιβλ. σ. 115

2. Από τα προηγούµενα κείµενα διαλέξαµε τα ονόµατα που ακολουθούν. Συµπληρώστε τους αντίστοιχους τύπους του οριστικού άρθρου:


326

Απάντηση ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ άρθρο Αρσ.

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

όνοµα

άρθρο

θηλ. ουδ. το

χυδαίο (κείµ. 3) γοητεία (κείµ. 3) άνθρωπος (κείµ. 3)

θηλ. ουδ. οι

οι

µαύρες τρύπες (κείµ. 3) κουµπιά (κείµ. 3) καθηγητές (κείµ. 1)

των

άθλων (κείµ. 2)

του

µαύρης τρύπας (κείµ. 3) σχολικού προγράµµατος (κείµ. 1) τηλε-µαθήµατος (κείµ.1)

τους

το

ορίζοντα (κείµ.,3) πραγµατική ζωή (κείµ. 3) όνοµα (κείµ. 3)

άλλους (κείµ. 3) επόµενες λέξεις (κείµ.1) στεφάνια (κείµ. 2)

η ο της του

τον την


Αρσ.

όνοµα

τα

οι τα

3. Βρείτε τους τύπους του αόριστου άρθρου (ένας, µια ένα) στα εισαγωγικά κείµενα. • Αλλάξτε τους τύπους του αόριστου άρθρου µε τύπους του οριστικού άρθρου. • Τι παρατηρείτε στη σηµασία των νέων φράσεων που σχηµατίστηκαν;

Απάντηση κείµενο 1 ένας διαγωνισµός

ο διαγωνισµός

κείµενο 2 µια αγριελιά µια ελεύθερη εικονική απόδοση

η αγριελιά η ελεύθερη εικονική απόδοση.


κείµενο 3 µια φωτεινή σκέψη ένα άγνωστο εσωτερικό ενός προσώπου µια πειραµατική συσκευή ένα κανάλι µια νεότερη θεωρία

η φωτεινή σκέψη το άγνωστο εσωτερικό του προσώπου η πειραµατική συσκευή το κανάλι η νεότερη θεωρία

κείµενο 4 µια σειρά ενός ορφανού αγοριού έναν ισχυρότερο µάγο µια θέση ένας ολοκαίνουριος µαγικός κόσµος µια ταινία σε µια κρυφή αίθουσα ένα µαγικό καθρέφτη µια σκηνή

η σειρά του ορφανού αγοριού τον ισχυρότερο µάγο η θέση ο ολοκαίνουριος µαγικός κόσµος η ταινία στην κρυφή αίθουσα το µαγικό µαγικό καθρέφτη η σκηνή

327

• Μέσω της αντικατάστασης των αόριστων άρθρων µε οριστικά οι έννοιες από αφηρηµένες γίνονται συγκεκριµένες. σχολ. βιβλ. σ. 116

4. Στο κόµικ που ακολουθεί (κείµ. 5), προσέξτε πότε χρησιµοποιείται το αόριστο άρθρο (ένας, µια, ένα) και πότε το αριθµητικό (ένας, µία, ένα).

Απάντηση αόριστο άρθρο: µια σκύλα, µια σκυλίτσα, αναφέρεται σε κάτι γενικό και αόριστο. αριθµητικό: ένα e-mail, αναφέρεται στον αριθµό, στη µονάδα



5. Αναγνωρίστε µε ποια πρόθεση συνδυάζεται το οριστικό άρθρο στις φράσεις που ακολουθούν: - στην αγορά (κείµ. 3) - στον οπισθόδοµο (κείµ. 2) Αναζητήστε και άλλα παραδείγµατα στο κείµενο 1.

Απάντηση στην αγορά = σε + την αγορά στον οπισθόδροµο = σε + τον οπισθόδροµο στις ανωτέρω φράσεις τα άρθρα την, τον ακολουθούν την πρόθεση σε Άλλα παραδείγµατα: στον Μπεν = σε + τον Μπεν στην αρχή = σε + την αρχή στο συγκεκριµένο παράθυρο = σε + το συγκεκριµένο παράθυρο στη βιασύνη = σε + βιασύνη στο σχολικό αυτό πρόγραµµα = σε + το σχολικό αυτό πρόγραµµα στο διαγωνισµό = σε + το διαγωνισµό στους Κανόνες παιχνιδιού = σε + τους Κανόνες παιχνιδιού στα µάτια = σε + τα µάτια στη διάθεσή τους = σε + τη διάθεση στους γρίφους = σε + τους γρίφους σχολ. βιβλ. σ. 117

6. Αφού εντοπίσετε τα άρθρα στο κείµενο, χωρίστε τα σε δύο κατηγορίες: σ’αυτά που αναφέρονται σε πρόσωπο ή πράγµα συγκεκριµένο (οριστικό άρθρο) και σ’αυτά που έχουν γενική και αόριστη σηµασία (αόριστο άρθρο).


329

Απάντηση ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

ΓΕΝΙΚΗ - ΑΟΡΙΣΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

οριστικό άρθρο

ουσιαστικό

αόριστο άρθρο


τον

κόσµο

µια

σειρά

τα (τέσσερα)

βιβλία

ενός (ορφανού)

αγοριού

της

σειράς

έναν (ισχυρότερο)

µάγο

της

Τζόαν Ροουλινγκ

µια

θέση

τα

παιδιά

ένας (ολοκαίνουριος µαγικός) κόσµος

στο

διάβασµα

Μια

ταινία

την

οθόνη

µια (κρυφή)

αίθουσα

των

βίντεο-γκέιµ

ένα (µαγικό)

καθρέφτη

το

φαινόµενο

µια

σκηνή

στον

κινηµατογράφο

τις (πολυδιαφηµισµένες)

παραγωγές

Ο (Αµερικανός)

σκηνοθέτης

το

“Μόνος στο σπίτι”

την

“Κυρία Νταπ-φάιρ”

Ο

κόσµος

τον

κόσµο

του (11χρονου)

Χάρι

στα

γενέθλια

οι

γονείς

στο

κακό

στο

Χάρι


330 ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

ΓΕΝΙΚΗ - ΑΟΡΙΣΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

οριστικό άρθρο


αόριστο άρθρο

στο

σχολείο

των

µάγων

η

ευκαιρία

τον

υπεύθυνο

το

θάνατο

των

γονιών (του)

των

ηλικιών

τον

παραγωγό

στην

ταινία

τις (πιο ενδιαφέρουσες)

σκηνές

Ο

Χάρι

στον

οποίο

τον

εαυτό του

τους

(νεκρούς του)

γονείς

Ο

καθρέφτης

την (πιο ποθητή µας)

επιθυµία

Ο

Κρις Κολόµπους

στην

ερώτηση

στον

καθρέφτη

Ο

πρωταγωνιστής

της

ταινίας

τη

ζωή




331

7. Μήπως µπορείτε να χρησιµοποιήσετε το οριστικό άρθρο µε άλλη σηµασία; Για να απαντήσετε, να διαβάσετε την πρόταση που ακολουθεί: “Τότε ο άνθρωπος ανακαλύπτει πάλι τους άλλους” (κείµ. 3) • Μπορείτε να σκεφτείτε και άλλα παραδείγµατα, όπου το οριστικό άρθρο χρησιµοποιείται µε ανάλογη σηµασία;

Απάντηση Το οριστικό άρθρο µπορεί να χρησιµοποιηθεί και γενικευτικά, όταν η λέξη που συνοδεύει είναι “ο αντιπρόσωπος”, του είδους. Παραδείγµατα: Ο µαθητής έχει δικαιώµατα και υποχρεώσεις (=όλοι γενικά οι µαθητές). Ο πολίτης οφείλει να συµµετέχει στα κοινά (=όλοι γενικά οι πολίτες).

ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: Λέξεις - επίθετα µπορούν να παράγονται ως εξής: α. από ρήµατα, π.χ. σώζω> σωστός, β. από ουσιαστικά, π.χ. αφρός> αφράτος, γ. από άλλα επίθετα, π.χ. έξυπνος> εξυπνούλης, δ. από άκλιτες λέξεις, π.χ. σήµερα> σηµερινός.


332



1. Υποθέστε ότι είστε ένας φίλος του Μπεν (κείµ. 1) και θέλετε να τον ενηµερώσετε για τον “ηλεκτρονικό” διαγωνισµό που διοργανώνεται στο σχολείο σας και να τον συµβουλέψετε να πάρει µέρος. • Κάντε το σε προφορικό λόγο, στον οποίο θα χρησιµοπήσετε και επίθετα που θα παράγονται από τα ρήµατα: αποκαλύπτω, αποφασίζω, βάλλω, σκέπτοµαι.

Απάντηση Φίλε µου, πρέπει να σε ενηµερώσω για έναν πολύ ενδιαφέροντα διαγωνισµό, µέσω διαδικύου, που διοργανώνεται στο σχολείο µου. Στην ιστοσελίδα µπορείς να βρεις αποκαλυπτικές πληροφορίες σχετικά µε το σκοπό του παιχνιδιού. Το βασικό είναι ότι δεν θα υπάρχουν νικητές και ηττηµένοι. Η συνεργασία όλων των συµµετεχόντων θα έχει αποφασιστική σηµασία για τη λύση των γρίφων. Α, ξέχασα να σου πω ότι στο τέλος τα ονόµατά µας θα τυπωθούν σε µπλουζάκια και καπελάκια του µπέϊζµπολ. Σε συµβουλεύω να µην είσαι σκεπτικός, γιατί πρόκειται για µια µοναδική εµπειρία, ούτε αναβλητικός, αφού έχουν καλυφθεί σχεδόν όλες οι θέσεις. σχολ. βιβλ. σ. 117

2. Επισκεφτήκατε µέσα από το διαδίκτυο την ψηφιακή αναπαράσταση του ναού του ∆ία. Σας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα χρώµατα µέσα και έξω από τον ναό. Μιλήστε για τα χρώµατα αυτά στους γονείς σας, παράγοντας µε τη χρήση των κατάλληλων καταλήξεων (επιθηµάτων) επίθετα, π.χ. κίντρινος → κιτρινωπός.

Απάντηση Σήµερα, στο µάθηµα της Ιστορίας, µπήκαµε στην ισοσελίδα του Ιδρύµατος Μείζονος Ελληνισµού. Η ψηφιακή αναπαράσταση του ναού του ∆ία στην Ολυµπία ήταν πραγµατικά εντυπωσιακή. Αλλά αυτό που τράβηξε αµέσως την προσοχή µου ήταν τα χρώµατα των εικόνων. Ο ναός µε τους γκριζωπούς του κίονες υψωνόνταν επιβλητικός µε φόντο το γαλαζωπό ουρανό. Στο αέτωµα διακρίνονταν κοκκινωπές και πρασινωπές ανάγλυφες µορφές. Στο κέντρο του ναού δέσποζε το άγαλµα του ∆ία µε το χρυσαφένιο χιτώνα. Η τόσο ρεαλιστική απόδοση µου δηµιουργούσε την αίσθηση ότι βρισκόµουν εκεί.


333


1. “αιχµηρά, γευστικό, πολιτικές, ηµερήσιο, τροχαίο, εγχώριο” (κείµ. 6): Από ποιες λέξεις παράγονται τα επίθετα αυτά;


Απάντηση αιχµηρό → αιχµή γευστικό → γεύση πολιτικές → πολίτης ηµερήσιο → ηµέρα τροχαίο → τροχός εγχώριο → χώρα 2. Αφού µελετήσετε προσεκτικά τα εισαγωγικά κείµενα (1, 2, 3), εντοπίστε τα επίθετα που παράγονται από ρήµατα ή ουσιαστικά και δίπλα σηµειώστε τις καταλήξεις (επιθήµατα) που λαµβάνουν τα παράγωγα επίθετα.


Απάντηση Επίθετο

Κατάληξη επίθηµα

ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΑΠΟ: ουσιαστικό

σχολικού (κείµ. 1)

-ικός

απίστευτου (κείµ. 1)

-τος

ηλεκτρονική (κείµ. 1)

-ικός

ηλεκτρόνιο

ωραία (κείµ. 1)

-αίος

ώρα

περίεργος (κείµ. 1)

-ος

έργο

κατάπληκτος (κείµ. 1)

-τος

ρήµα

σχολείο πιστεύω

καταπλήσσω


334 Επίθετο


ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΑΠΟ: ουσιαστικό

κοντοµάνικα (κείµ. 1)

-ικος

κοντό + µανίκι

παιδαγωγικής (κείµ. 1)

-ικός

παιδαγωγός

διαθέσιµη (1)

-σιµος

οµαδικό (κείµ. 1)

-ικός

οµάδα

µοναδικός (κείµ. 1)

-ικός

µονάδα

ψηφιακή (κείµ. 2)

-ακός

ψηφίο

αρχιτεκτονικές (κείµ. 2)

-ικός

αρχιτέκτονας

περίφηµες (κείµ. 2)

-ος

φήµη

Κρόνιου (κείµ. 2)

-ιος

Κρόνος

εικονική (κείµ. 2)

-ικός

εικόνα

αποδεκτές (κείµ. 3)

-τός

επιστηµονική (κείµ. 3)

-ικός

επιστήµονας

ελληνικό (κείµ. 3)

-ικός

Έλληνας

φωτεινή (κείµ. 3)

-εινός

φως

ανθρώπινη (κείµ. 3)

-ινος

άνθρωπος

οικείους (κείµ. 3)

-είος

οίκος

σύγχρονες (κείµ. 3)

-ος

χρόνος

πολιτική (κείµ. 3)

-ικός

πολίτης

ασήµαντος (κείµ. 3)

-τος

πειραµατική (κείµ. 3)

-ικός

πείραµα

επικίνδυνη (κείµ. 3)

-νος

κίνδυνος

ρήµα

διαθέτω

αποδέχοµαι

σηµαίνω


Επίθετο


335 ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΑΠΟ: ουσιαστικό

άλαλες (κείµ. 3)

-ος

µυστικές (κείµ. 3)

-ικός

µύστης

σωτήριος (κείµ. 3)

-ιος

σωτήρας

πραγµατική (κείµ. 3)

-τικός

πράγµα


ρήµα λαλώ

3. Αφού διαβάσετε το κείµενο 6, βρείτε ένα ρήµα και τρία ουσιαστικά και παραγάγετε επίθετα προσθέτοντας τα κατάλληλα επιθήµατα (καταλήξεις).

Απάντηση Ουσιαστικά βράδυ → βραδινός έγκληµα → εγκληµατικός καταστροφή → καταστροφικός

Ρήµα καταναλώνονται → καταναλωτικός


336



1. Βρέποντας τις εικόνες και ακούγοντας την “ψηφιακή ξενάγηση” (κείµ. 2) στο ναό του ∆ία, πείτε πώς ξεκινάει την περιγραφή του ο “ηλεκτρονικός ξεναγός”, πώς τη συνεχίζει και πώς την ολοκληρώνει.

Απάντηση Ο “ηλεκτρονικός ξεναγός” στην αρχή της αφήγησης του αναφέρεται γενικά στην ψηφιακή αναπαράσταση του ναού. Στη συνέχεια, παραθέτει χαρακτηριστικές λεπτοµέρειες τόσο για το εσωτερικό, όσο και για το εξωτερικό του ναού. Ολοκληρώνοντας, περιγράφει το χώρο που περιβάλλει το ναό. σχολ. βιβλ. σ. 119

2. Παρατηρώντας τη φωτογραφία που είδατε στην έκθεση Έλληνα φωτογράφου, περιγράψτε το περιεχόµενό της, ξεκινώντας από το χώρο και καταλήγοντας στο πρόσωπο της φωτογραφίας.

Απάντηση Στη φωτογραφία εικονίζεται το εσωτερικό ενός παλιού παντοπωλείου. Είναι ο τύπος του µαγαζιού που συναντούµε σε παραδοσιακά ελληνικά χωριά. Ο χώρος είναι µικρός και περιέχει λιγοστά αντικείµενα. Συγκεκριµένα, στους τοίχους υπάρχουν ράφια όπου βρίσκονται τακτοποιηµένα βασικά προϊόντα, όπως φρυγανιές, αλάτι, διάφορες κονσέρβες. Την προσοχή µας τραβάει ένα γαλάζιος πάγκος µε χάρτινα κουτιά, µπροστά απ’τον οποίο υπάρχουν δύο καρέκλες “καφενείου”. Στη µια από αυτές, κάθεται µια ηλικιωµένη γυναίκα µε σταυρωµένα τα χέρια. Φοράει ένα γκρίζο φόρεµα και τα µαλλιά της είναι πιασµένα µε ένα µαντήλι. Μπορεί οι ρυτίδες του προσώπου της να είναι σηµάδι γηρατειών, αλλά το βλέµµα της έχει µια γαλήνια έκφραση που εκπέµπει οικειότητα.


337



1. Στο πλαίσιο του µαθήµατος της Ιστορίας, αναλαµβάνετε να ξεναγήσετε τους συµµαθητές σας στην ψηφιακή αναπαράσταση του ναού του ∆ία στην Ολυµπία. Οργανώστε την ξενάγηση γράφοντας ένα κείµενο που θα ακολουθεί ορισµένα βασικά βήµατα, τα οποία έχετε συζητήσει µε τον καθηγητή σας.

Απάντηση Ι. Εισαγωγή: • Κατατόπιση του αναγνώστη • Πρώτες γενικές εντυπώσεις ΙΙ. Κύρια περιγραφή: • Τι είδα; • Τι µε εντυπωσίασε; ΙΙΙ. Επίλογος - ανακεφαλαίωση: • Ποιες σκέψεις µου δηµιουργήθηκαν; • Σε ποια συµπεράσµατα κατέληξα; • Ο ναός του ∆ία βρίσκεται στην τοποθεσία της αρχαίας Άλτης, στον ευρύτερο χώρο του Κρόνιου λόφου και της Ολυµπίας. Στην ψηφιακή αναπαράσταση του τοπίου, µπορούµε να θαυµάσουµε την καταπράσινη φύση και τον καταγάλανο ουρανό που περιβάλλουν το σπουδαίο αρχιτεκτόνηµα. Απεικονίζεται η γενική άποψη του ναού από νοτιοανατολικά, αλλά και η αξονική άποψη της ανατολικής όψης µε θέα το σηκό. Οι γκρίζοι κίονες δηµιουργούν αντίθεση µε τις κεραµιδί µετόπες που αναπαριστούν τους περίφηµους άθλους του Ηρακλή. Στο εσωτερικό του ναού δεσπόζει το επιβλητικό άγαλµα του ∆ία, πάνω σε γαλάζιο βάθρο. Το χρυσαφένιο χρώµα του χιτώνα τονίζει το µεγαλείο του θεού. Πραγµατικά, νιώθουµε δέος µπροστά σε αυτό το δηµιούργηµα, που αποδίδεται στο γλύπτη Φειδία και αποτελεί ένα από τα επτά θαύµατα του αρχαίου κόσµου. Συµπερασµατικά, η ψηφιακή αναπαράσταση του ναού του ∆ία στην Ολυµπία µας παρέχει µια ολοκληρωµένη εικόνα και µας εξοικειώνει µε ένα από τα πιο σηµαντικά µνηµεία της ελληνικής αρχαιότητας.



2. Ένας φίλος ή φίλη σας θέλει να αγοράσει ένα καιρνούργιο κινητό τηλέφωνο. Προτείνετε του/της να αγοράσει το µοντέλο της φωτογραφίας περιγράφοντας προσεκτικά την εµφάνισή του, δηλαδή ξεκινώντας από τα γενικά χαρακτηριστικά (γενική εικόνα, µέγεθος κ.λ.π.) να πηγαίνετε προς τα επιµέρους. Λάβετε υπόψη σας την περιγραφή και τις πληροφορίες που δίνονται δίπλα από τη φωτογραφία του κινητού τηλεφώνου.

Απάντηση Νοµίζω ότι το συγκεκριµένο κινητό είναι ό,τι ακριβώς χρειαζόσουν. Εκτός του ότι είναι κοµψό, φαίνεται και εύχρηστο, αφού έχει µικρό µέγεθος, αλλά µεγάλη οθόνη. Προσφέρει ποικίλες υπηρεσίες όπως λήψη φωτογραφιών και ανοιχτή συνοµιλία, ακόµα και σε θορυβώδες περιβάλλον. Επιπλέον, η αναγνώριση της κλήσης συνοδεύεται από φωτογραφία του ατόµου που σε καλεί! Στη διάθεσή σου είναι διάφορα παιχνίδια και ειδικά ψηφιακά εφέ. Τέλος, εκτός από SMS, έχεις τη δυνατότητα να στέλνεις, αλλά και να λαµβάνεις MMS και EMS. σχολ. βιβλ. σ. 119

3. Αφού διαβάσετε το κείµενο 7 και τον πίνακα που το συνοδεύει, παρακολουθήστε (µέσα από ένα απλό διάγραµµα) την πορεία και τον τρόπο µε τον οποίο ο συγγραφέας περιγράφει την κοπέλα. Μπορείτε να δείτε κι ένα άλλο είδος σατιρικής περιγραφής προσώπου στο ποίηµα του Γ. Σουρή “Η ζωγραφιά µου” (απόσπασµα, στο Γ. Σουρής, Άπαντα, επιµ. Γ. Βαλέτας, εκδ. Γιοβάνη, 1966): Μπόι δύο πηχές ∆ύο µαύρα µάτια όψη κακή χωρίς κακία γένια µε τρίχες γεµάτα λαύρα εδώ κι εκεί. µα και βλακεία. Κούτελο θείο Μακρύ ρουθούνι λίγο πλατύ πολύ σχιστό τρανό σηµείο κι ένα πηγούνι του ποιητή. σαν το Χριστό.

Απάντηση ∆ιάγραµµα: Ι. Εισαγωγή: • Γενικός χακτηρισµός “ένα ξεχωριστό κορίτσι” ΙΙ. Κυρίως θέµα: α. Εκδηλώσεις - συµπεριφορά


339

• Πώς συµπεριφέρεται; • Πού κινείται; “Κατέβαινε απ’το λεωφορείο τελευταία και ερχόταν στο µπαρ µε παράξενο λικνισµό. Σαν να ήταν λιγάκι κουτσή, αλλά δεν ήταν”. β. Εξωτερική περιγραφή (τα τυπικά χαρακτηριστικά) • Χαρακτηριστικά προσώπου και σώµατος “Ψηλή, λεπτοφυής, µε πυκνά σκουροκάστανα µαλλιά, κουρεµένα µοντέρνα, αγορίστικα” “Ήταν πιο πολύ νόστιµη παρά όµορφη, µε µια υπερήφανη λύπη” “Είχε µεγάλα µάτια, µουντά πράσινα, λιγάκι εξόφθαλµα” “ Κατέβαιναν τα µατόκλαδα παρακάτω απ’ το κανονικό” “Αντιθέτως, τα τόξα των φρυδιών της ήταν ζωηρά, καλογραµµένα” ΙΙΙ. Επιµύθιο: • Μια σκέψη του συγγραφέα “Πάντως, της πήγαινε πολύ το καλοκαίρι”


1. Με αφετηρία την περιγραφή ενός χώρου (του ναού του ∆ία), αλλά και άλες αντίστοιχες περιγραφές που θα αναζητήσετε στα βιβλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, των Αρχαίων Ελληνικών και άλλες σε χρηστικά κείµενα των εφηµερίδων (π.χ. µικρές αγγελίες), συγκεντρώστε ένα λεξιλόγιο κατάλληλο για την περιγραφή ενός χώρου ή κτιρίου.


340

Απάντηση Ουσιαστικά

Επίθετα

Ρήµατα

κτίριο, το

περίφηµος

κατασκευάζω

οικοδόµηµα, το

επιβλητικός

παρουσιάζω

χρώµα, το

εξωτερικός

συντηρώ

χώρος, ο

εσωτερικός

υψώνω

λεπτοµέρεια, η

εντυπωσιακός

υπάρχω

χαρακτηριστικό, το

µοντέρνος

βρίσκοµαι

θέση, η

παραδοσιακός

τοποθετώ

δάπεδο, το

σύγχρονος

περιβάλλω

όροφος, ο

παλιός

καταλαµβάνω

κάτοψη, η

υπαίθριος

αναστηλώνω


2. Με αφετηρία το λογοτεχνικό κείµενο που διαβάσατε (κείµ. 7) αλλά και από τη µελέτη άλλων κειµένων (από τη λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηµατογράφο, τα µουσεία, το διαδίκτυο κ.λ.π.), συλλέξτε λεξιλόγιο που χρησιµοποιείται στην περιγραφή του σώµατος και του προσώπου ενός ανθρώπου (άντρα ή γυναίκας).

Απάντηση ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

ΕΠΙΘΕΤΑ

το σώµα

ψηλό, λεπτοφυές, κοντό, λεπτό, αδύνατο, παχουλό, καλλίγραµο.

εµφάνιση - ενδυµασία

εντυπωσιακή, ευπαρουσίαστη, διακριτική, κοµψή, απλή, ευπρεπής, ατηµέλητη, επίσηµη, νεανική, προσεγµένη, ξεχωριστή.

βάδισµα

βαρύ, ανάλαφρο, υπερήφανο, προσεκτικό, χαριτωµένο.

πρόσωπο

παιδικό, αθώο, χαµογελαστό, λυπηµένο, ωοειδές, όµορφο.

µάτια

µεγάλα, καστανά, εκφραστικά, σχιστά, αµυγδαλωτά, µελαγχολικά.

µύτη

γαµψή, στραβή, µικρή, πλατιά, “γαλλική”.

χαµόγελο

πλατύ, γλυκό, ειρωνικό, αινιγµατικό, αυθόρµητο, λαµπερό.


341



1. Πριν από λίγες µέρες παρακολουθήσαµε µια κινηµατογραφική ταινία. Προσπαθήστε να περιγράψετε σε ένα φίλο ή σε µια φίλη σας τα χαρακτηριστικά του προσώπου των πρωταγωνιστών της ταινίας, που βλέπετε στη φωτογραφία.

Απάντηση Πριν από λίγες µέρες παρακολούθησα στην τηλεόραση την ταινία “Τιτανικός”, µια πολύ πετυχηµένη κινηµατογραφική παραγωγή. Αυτό που µου έκανε εντύπωση ήταν το πρωταγωνιστικό ζευγάρι, πραγµατικά πολύ όµορφο και ταιριαστό. Ο νεαρός άντρας κέρδιζε τις εντυπώσεις µε το γοητευτικό του βλέµµα, τα ατηµέλητα καστανόξανθα µαλλιά και την καλοσχηµατισµένη του µύτη. Η κοπέλα µε το λευκό της δέρµα, τα ροδαλά µάγουλα, τα σαρκώδη χείλη και τα πλούσια καστανά µαλλιά, που σχηµάτιζαν µπούκλες, θύµιζε γυναικεία µορφή από πίνακα της Αναγέννησης. σχολ. βιβλ. σ. 121

2. Σε µια συζήτηση µε τους γονείς σας και µερικούς φίλους τους κάποιοι σας τονίζουν ότι η πλοήγηση (το σερφάρισµα) στο διαδίκτυο περισσότερο βλάπτει πάρα ωφελεί. Απαντήστε τους, αναφέροντας σε τι έχετε ωφεληθεί εσείς από τα “ταξίδια” στον Παγκόσµιο Ιστό.

Απάντηση Παρά τις όποιες λογικές ενστάσεις για το διαδίκτυο, έχω καταλήξει µέσω της εµπειρίας µου, ότι µάλλον µε έχει ωφελήσει, παρά βλάψει. Μου άνοιξε νέους ορίζοντες στην ενηµέρωση, στη γνώση και στην ψυχαγωγία. Με βοήθησε στη λήψη πρωτοβουλιών και ανέπτυξε την κριτική ικανότητα και τα αντανακλαστικά µου. Θεωρώ, βέβαια, απαραίτητο να το χρησιµοποιούµε µε µέτρο και να µην παρασυρόµαστε από την πληθώρα των επιλογών που µας προσφέρει. Μέσω του ∆ιαδικτύου βρίσκω επιπρόσθετες πληροφορίες για τα µαθήµατα µου και αποκτώ µια σφαιρική γνώση για τα θέµατα της επικαιρότητας. Επιπλέον, ενηµερώνοµαι για τον κινηµατογράφο, το θέατρο, διάφορες δηµιουργικές δραστηριότητες και εκθέσεις, καθώς και για τις νέες κυκλοφορίες βιβλίων. ∆ε φαντάζεστε πόσο εύκολο είναι να επικοινωνήσεις µε άλλους χρήστες - εντός και εκτός- ελλαδικού χώρου και να ανταλλάξεις µαζί τους απόψεις, εµπειρίες και συναισθήµατα.


342



1. Στο πλαίσιο του µαθήµατος των Καλλιτεχνικών, επισκεφτήκατε ηλεκτρονικά ή πραγµατικά µια έκθεση ζωγραφικής µε έργα Ελλήνων ζωγράφων στην Εθνική Πινακοθήκη. Σας έκαναν εντύπωση οι παρακάτω πίνακες. Σε ένα κείµενο δύο παραγράφων, το οποίο θα στείλετε σε ένα φίλο σας µε το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο (µαζί µε τις εικόνες - πίνακες), περιγράψτε το περιεχόµενο των πινάκων, ξεκινώντας από τα γενικότερα χαρακτηριστικά και πηγαίνοντας στα ειδικότερα.

Απάντηση Αγαπηµένε µου φίλε Το Σάββατο είχα την τύχη να επισκεφτώ την Εθνική Πινακοθήκη και να απολαύσω µια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση µε έργα Ελλήνων ζωγράφων. Στάθηκα µπροστά σε πολλούς πίνακες αλλά δυο ήταν αυτοί που µου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση. Σου τους στέλνω, σε µορφή εικόνων, και περιµένω απάντηση µε τη δική σου γνώµη. Ο πρώτος επιγράφεται “Ο µικρόκοσµος της οδού Γουέµπστερ” και αποτελεί δηµιούργηµα του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Το χαρακτηριστικό του είναι τα έντονα χρώµατα και η πρωτοτυπία της σύνθεσης. Στο κέντρο του πίνακα, πάνω σε λευκό φόντο, κρέµονται 2 µικρότεροι πίνακες: Ο ένας από αυτούς περιβάλλεται από κοµψή κορνίζα και απεικονίζει σκηνή από µια παραλία. Κυριαρχεί το γαλάζιο της θάλασσας και το χρυσαφένιο της άµµου, ενώ το µόνο αντικείµενο είναι µία καρέκλα. Λίγο χαµηλότερα, ένας άλλος πίνακας, χωρίς κορνίζα, απεικονίζει µια πόλη. Πρόκειται για την Αθήνα αφού διακρίνεται καθαρά η Ακρόπολη. Το παράξενο είναι ότι ακριβώς η ίδια εικόνα, µεγεθυµένη, απλώνεται στο βάθος του κυρίως πίνακα. Ο δεύτερος πίνακας χαρακτηρίζεται από εντελώς διαφορετική νοοτροπία. Πρόκειται για την “Πολεµική Σκηνή” του Θ. Βρυζάκη και αποτελεί ένα στιγµιότυπο από την Επανάσταση του 1821. Η σύνθεση είναι πολυπρόσωπη. Οι αγωνιστές απεικονίζονται µε φόντο ένα µουντό, συννεφιασµένο τοπίο. Τα πρόσωπα που διακρίνονται ξεκάθαρα είναι τρία. Στο κέντρο στέκεται όρθιος ένας πολεµιστής µε εντυπωσιακή κόκκινη περιβολή. Αν κρίνουµε από την επιβλητική του στάση, πρόκειται µάλλον για τον καπετάνιο. Περιβάλλεται από δύο άντρες µε λευκές φουστανέλες. Αυτός που βρίσκεται δεξιά είναι καθισµένος και κρατά το λάβαρο, ενώ η µορφή στα αριστερά έχει γονατίσει και φαίνεται σαν να δείχνει κάτι. τη σύνθεση συµπληρώνουν και άλλες αχνότερες µορφές στο βάθος. Ο ζωγράφος έχει επιτύχει να αποδώσει ρεαλιστικά την ατµόσφαιρα της µάχης.



343

2. ∆ιαβάζοντας µια εφηµερίδα συναντήσατε το διπλανό σκίτσο. Ποια “συµπεριφορά” αρκετών τηλεοπτικών καναλιών σατιρίζει ο σκιτσογράφος; • Σε ένα κείµενο τριών παραγράφων (300 λέξεις), που θα δηµοσιευτεί στην ηλεκτρονική ή έντυπη εφηµερίδα του σχολείου σας, προσπαθήστε να εξηγήσετε γιατί ορισµένοι τηλεοπτικοί σταθµοί υπερπροβάλλουν γεγονότα βίας, δυστυχηµάτων κ.λ.π.

Απάντηση Η πρώτη λειτουργία του τύπου είναι η πληροφόρηση, το πεδίο της οποίας είναι απεριόριστο. Στην πράξη όµως αποδεινύεται σηµαντικά στενό, γιατί εξαιτίας της νοσηρής περιέργειας του κοινού, δεν κατανέµεται εξίσου σε όλα τα ζωτικά θέµατα, αλλά υπερπροβάλλει γεγονότα βίας. Καθηµερινά, µας βοµβαρδίζουν µε ειδήσεις που ικανοποιούν την περιέργεια του κοινού για ληστείες, βιασµούς, φόνους. Αντίθετα, δεν µπαίνουν στον κόπο να µάς πληροφορήσουν τι γίνεται µε τόσους ανθρώπους του µόχθου που προσπαθούν να επιβιώσουν κάτω από αντίξοες συνθήκες. Προκλητικά απουσιάζουν όσοι ανήκουν στο χώρο της επιστήµης που άοκνα και αθόρυβα µέσα στα εργαστήριά τους εκπονούν έρευνες αορίστου χρόνου (π.χ. ανίατες ασθένειες, όπως το έϊτζ, ο καρκίνος). Αυτό, βέβαια, συµβαίνει σήµερα γιατί τη θέση του λόγου έχει καταλάβει η εικόνα. Η εικόνα έχει τη δύναµη να αναπαράγει την πραγµατικότητα, την όποια πραγµατικότητα κρίνει ότι πρέπει να προβάλλει το Μέσο και δε χρειάζεται ερµηνεία. Κατά συνέπεια, ο “πολιτισµός της εικόνας” έχει διαβρώσει την ύπαρξή µας σε τέτοιο βαθµό, ώστε να δίνει αυτός τις προτεραιότητες, τόσο στον τοµέα της ενηµέρωσης όσο και σε άλλους ζωτικούς τοµείς. Βέβαια, το θέµα είναι ως ένα βαθµό - τεχνικό. Οι στατιστικές δίνουν το στίγµα ότι το κοινό αρέσκεται σε τέτοιες εικόνες. Έτσι, ο πόνος γίνεται αντικείµενο εµπορευµατοποίησης µε σκοπό την υψηλή τηλεθέαση. Η απουσία προκλητικών αρνητικών γεγονότων αντί να καθησυχάζει, φέρνει πλήξη. Η απουσία επεισοδίων από τα δελτία καταργεί το ενδιαφέρον του τηλεθεατή. Πώς δικαιολογείται άραγε αυτό το παράδοξο; Αν ρίξουµε ένα πιο προσεκτικό βλέµµα στην καθηµερινότητά µας θα βρούµε την απάντηση. Σ’ένα κλοιό φόβου και ανασφάλειας ζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Ατοµικά και συλλογικά δέχεται πολλαπλές απειλές. Ζώντας σε µια τέτοια ατµόσφαιρα, τέτοιες επιθυµεί να είναι και οι ειδήσεις, συγγενείς δηλαδή, στη δική του ζοφερή πραγµατικότητα. Αν τα δελτία όµως είναι δελτία χαράς και αισιοδοξίας, τότε βρίσκεται εκτός κλίµατος. ∆υσπιστεί για την ορθότητα τους, δεν αντέχει, την άλλη εκδοχή της ζωής, την ευχάριστη, που πολύ απέχει από τη δική του. Αυτό το συναίσθηµα της ικανοποίησης στη θέα της καταστροφής και του πόνου είναι οπωσδήποτε αρρωστηµένο. Αυτό δε σηµαίνει ότι είναι και µόνιµο, µη αναστρέψιµο. Ακόµη κι αν η δυστυχία είναι η κυρίαρχη εντύπωση για την καθηµερινότητά µας, χρειάζεται να την πολεµήσουµε, να αντισταθούµε, να διεκδικήσουµε τη χαρά στη ζωή µας. Ως τηλεθεατές ωφείλουµε να θέσουµε ως µέτρο σύγκρισης την κατάργηση της ασχήµιας, την εγκαθίδρυση της οµορφιάς. Σ’αυτό η συµβολή των Μέσων είναι καθοριστική. Αρκεί βέβαια να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

344


“Εικόνες του εαυτού µας και του κόσµου στο διαδίκτυο” • Συνεργαζόµενοι σε οµάδες των δύο ατόµων και µε τον καθηγητή της Πληροφορικής, επιχειρήστε να διαµορφώσετε ένα ηλεκτρονικό λεύκωµα, στο οποίο θα περγράφετε µέσα από ποικίλο ηλεκτρονικό υλικό, εικόνες (σχέδια, σκίτσα, φωτογραφίες κ.λπ.) και κείµενα σηµαντικές πτυχές της καθηµερινής ζωής αλλά και του χώρου ζωής σας. Πιο συγκεκριµένα: - Συλλογή φωτογραφικού υλικού. - Απόδοση - κατασκευή µέσα από τη ζωγραφική του πορτρέτου του άλλου. - Σκίτσα που σατιρίζουν τον κόσµο ή τον εαυτό σας. - Πολιτιστικό υλικό (µουσεία, αρχεία, επιλογή κινηµατογραφικών ταινιών κ.λπ.). - Κείµενα µε βιωµατικό ή κριτικό περιεχόµενο για πρόσωπα και πράγµατα - γεγονότα της κοινωνικής σας ζωής. Εναλλακτικά: • Οργανώστε µια ηλεκτρονική έκθεση της τάξης σας στο διαδίκτυο. “Η πλαστή εικόνα του κόσµου από τα σύγχρονα ΜΜΕ και η ανατροπή της” Χωρισµένοι σε οµάδες, επιλέξτε ένα γεγονός της επικαιρότητας που απασχόλησε την κοινή γνώµη και συλλέξτε: - Υλικό (φωτογραφίες, ήχο). Πώς παρουσιάστηκε από τα τηλεοπτικά δελτία; - Πώς το παρουσιάσαν το ραδιόφωνο και οι εφηµερίδες; - Πώς παρουσιάστηκε σε σελίδες του διαδικτύου; - Πώς το αντιµετωπίσατε - κρίνατε εσείς (προσωπικά κείµενα);


345

Η ψευδαίσθηση της αλήθειας Η συµµετοχή πολλών διανοούµενων στη συζήτηση πάνω στο θέµα της δηµοσιογραφίας στην Ιταλία, που άρχισε απ' την εµφάνιση σχετικού άρθρου µου (είχε τον τίτλο "Πλύση εγκεφάλου των αναγνωστών") στο περιοδικό "Espresso", µου προκαλεί µεγάλη ευχαρίστηση. Πρέπει όµως να πω πως µε ξαφνιάζει το γεγονός ότι µερικοί αντέδρασαν και µάλιστα µε πάθος, µόνο στο ζήτηµα για το οποίο θα 'λεγα πως έχουµε πια σήµερα συνειδητοποιήσει ορισµένα πράγµατα: δηλαδή για τη µη αντικειµενικότητα της είδησης. Η αντίδραση τους δείχνει ότι ο µύθος της αντικειµενικότητας έχει ακόµη µεγάλη δύναµη και καθορίζει την ιδέα που έχει ο δηµοσιογράφος για τη δουλειά του, και, εποµένως, καθορίζει την εικόνα της δηµοσιογραφίας, αλλά πρέπει να είναι σαφές ότι πρόκειται ακριβώς για µια "ιδεολογική" σκοπιά. Λέγοντας "ιδεολογική" σκοπιά, θέλω να πω ότι πρόκειται για θεωρητική υπερδοµή κατασκευασµένη για να καλύψει άλλα πράγµατα. Και εποµένως (αυτό θα 'θελα να ξεκαθαριστεί) το να µιλάει κανείς για το µύθο της αντικειµενικότητας δε σηµαίνει ότι κάνει "ψευδοφιλοσοφικές έρευνες", όπως κάποιος χαρακτήρισε το άρθρο µου, αλλά ακριβώς το αντίθετο: σηµαίνει ότι καταγγέλλει µια ψευδοφιλοσοφική θεωρία, δηλαδή τον ιδεολογικό µύθο της αντικειµενικότητας. Εγώ έγραψα το άρθρο βασιζόµενος στην κοινή λογική και την προσωπική µου πείρα: η επικοινωνία, έλεγα, είναι δύσκολο πράµα. Αλλά αυτό δεν πάει να πει ότι ήθελα να υποστηρίξω την άποψη ότι η επικοινωνία είναι αδύνατη. Ποιος µίλησε για κάτι τέτοιο; Το να πει κανείς ότι η επικοινωνία µέσα απ' τον Τύπο και τα άλλα µέσα ενηµέρωσης παρουσιάζει πολλές δυσκολίες και δεν είναι τόσο απλή όσο το µήνυµα στα αµερικάνικα έργα της δεκαετίας του '30 (εγώ ξέρω την αλήθεια και τη λέω, οι γκάγκστερ προσπαθούν να µε καθαρίσουν, αλλά στο τέλος η αλήθεια νικά και η κοινή γνώµη είναι µαζί µου, βλέπε "Ο Μίκυ Μάους δηµοσιογράφος") δε σηµαίνει ότι λέει πως η επικοινωνία είναι αδύνατη. Σηµαίνει ότι πρέπει να ξεκαθαρίσουµε πέρα απ' τους µύθους τι είναι η δηµοσιογραφική αντικειµενικότητα. Όχι µόνο για να το ξέρει ο δηµοσιογράφος (εγώ στο άρθρο µου αυτό το θεωρούσα σίγουρο), αλλά για να το ξέρει και το κοινό. Μιλώντας για "µύθο της αντικειµενικότητας", εννοούσα ότι µια είδηση τη δίνουµε πάντα αφού πρώτα την ερµηνεύσουµε, ακόµη και µόνο εξαιτίας του γεγονότος ότι τη διαλέγουµε ανάµεσα σε πολλές άλλες. Επίσης µια εφηµερίδα παίρνει µορφή µε τους τίτλους, µε το µέγεθος τους και το χαρακτήρα τους, µε τη σελιδοποίηση και το µάκρος των άρθρων, µε την τοποθέτηση τους σε µια σελίδα µάλλον παρά σε µιαν άλλη, µε τα χρώµατα, αν υπάρχουν, και µε τόσα άλλα πράµατα. Με καθένα από αυτά τα στοιχεία έχουµε και µία επέµβαση του υποκειµενικού παράγοντα.

346


Φυσικά, µια κάποια αντικειµενικότητα µπορεί να την πετύχει κανείς. Κι εγώ στο άρθρο µοϋ ανέφερα ένα µακρύ απόσπασµα από την εφηµερίδα "Stars and Strips" για την Joan Baez1 και το ρεύµα διαµαρτυρίας κατά της στρατιωτικής θητείας που ήτανε πρότυπο τίµιας είδησης. Αλλά και σ' αυτή την περίπτωση το γεγονός ότι η εφηµερίδα δηµοσίεψε την είδηση, την έβαλε σε µια συγκεκριµένη σελίδα, της αφιέρωσε αρκετό χώρο, το ίδιο το γεγονός ότι "εκείνη" η εφηµερίδα (για στρατιωτικούς) έδωσε την είδηση για µιαν αντιµιλιταριστική διαµαρτυρία, όλα αυτά κάνουν την τόσο "αντικειµενική", "αγνή", "τίµια", γεµάτη γεγονότα είδηση να έχει υποστεί µια κάποια ερµηνεία. Να έχει ήδη γίνει "πολιτική" . Όταν µιλάµε για "αντικειµενικό και τίµιο" τύπο, όπως συχνά γίνεται, είναι σαν να ήτανε συνώνυµα αυτά τα δύο επίθετα που, αντίθετα, πρέπει να θεωρούνται διαφορετικές έννοιες. Ας µη συγχέουµε την τιµιότητα (που είναι µια ηθική επιλογή και πιστή υπακοή σ' έναν κώδικα συµπεριφοράς) µε την αντικειµενικότητα (που είναι η υποτιθέµενη πιστή απεικόνιση µιας µυθικής αλήθειας που υποτίθεται πως υπάρχει µέσα στα πράγµατα). Ο δηµοσιογράφος δεν έχει το χρέος να είναι αντικειµενικός. Έχει το χρέος να παίζει το ρόλο του µάρτυρα. Πρέπει να λέει ό,τι ξέρει και πρέπει (αφού, για παράδειγµα, εκθέσει τις απόψεις και των δύο µερών που έχουν εµπλακεί σε µια διαµάχη) να λέει ποια είναι η δική του γνώµη. Καλή είδηση για µένα είναι αυτή που ξεχωρίζει τα γεγονότα από τις αξίες. Παράδειγµα: "Ένας άνθρωπος χτύπησε ένα σκύλο" (αυτό είναι το γεγονός). Τελεία, "Το συµβάν για µένα είναι δυσάρεστο" (γνώµη που ανήκει στο χώρο των αξιών). Κακή είδηση είναι εκείνη στην οποία γνώµη και έκθεση του γεγονότος µπερδεύονται. Παράδειγµα: "Ένας κακός άνθρωπος χτύπησε έναν κακόµοιρο σκύλο". Θυµάµαι δύο τίτλους άρθρων που βγήκαν σε δύο ανεξάρτητες εφηµερίδες του Μιλάνου και που δίνανε την είδηση ("αντικειµενική" και στις δυο περιπτώσεις) µιας διαµαρτυρίας που έγινε στην Πάρµα από τους εργάτες της εταιρείας Salamini κατά της διοργάνωσης του ποδηλατικού γύρου της Ιταλίας. Αλλά, στην µια περίπτωση ο αρθογράφος µιλούσε για "εργάτες της πρώην Salamini" και στην άλλη για "πρώην εργάτες της Salamini". Μια λεπτοµέρεια: και στο κάτω κάτω ήταν αλήθεια και οι δύο χαρακτηρισµοί: η Salamini είχε κλείσει, ήταν "πρώην", αλλά και "πρώην" ήταν οι εργάτες της που είχαν καταλάβει το εργοστάσιο. Όταν όµως λέει κανείς "πρώην Salamini", σηµαίνει ότι υπονοεί πως το εργοστάσιο έχει χρεοκοπήσει, και όταν λέει "πρώην εργάτες", υπονοεί ότι είναι άτοµα τα οποία µια εταιρεία, που συνέχιζε νόµιµα τη δραστηριότητα της, υποχρέωσε να µπουν στο περιθώριο της ζωής. Πάντως δε θα µπορούσα (αν αφήσω κατά µέρος τις προσωπικές συµπάθειες) να κατηγορήσω τη µια εφηµερίδα σαν λιγότερο τίµια από την άλλη: η καθεµιά έβλεπε τα πράγµατα από τη δική της σκοπιά.

1

Τζόαν Μπαέζ (Joan Baez): Αµερικανίδα τραγουδίστρια της δεκαετίας του 1960, συµµετείχε στα φιλειρηνικά κινήµατα της εποχής


347

Όλα αυτά δεν έχουν καµιά σχέση µε την αντικειµενικότητα. Γιατί, όταν µιλάµε για αντικειµενικότητα, υπονοούµε ότι η είδηση µας δίνει την εικόνα της πραγµατικότητας "έτσι όπως είναι" και ότι η εφηµερίδα, που είναι γεµάτη ειδήσεις, είναι η σφαιρική εικόνα της πραγµατικότητας στο σύνολό της. Όµως, αν εκείνη την ηµέρα δηµοσίεψε την είδηση του ανθρώπου που χτύπησε το σκύλο, αλλά αγνόησε την είδηση του παιδιού που έπεσε απ' το ποδήλατο (και είναι µοιραίο, γιατί µια εφηµερίδα δεν µπορεί να περιλάβει το σύµπαν), η εφηµερίδα αντικατόπτρισε τον τρόπο επιλογής , µέσα από το σύµπαν, των πραγµάτων που κατά τη γνώµη των δηµοσιογράφων της "αποτελούν την πραγµατικότητα". Αυτό βέβαια δεν είναι κακό, είναι ανθρώπινο και λογικό. Αρκεί να µην το κρύβουµε απ' το κοινό. Ο µύθος της αντικειµενικότητας του το κρύβει, και καµιά φορά το κρύβει και από το δηµοσιογράφο. Απ' αυτή την άποψη είναι µια εκδήλωση ψευδοϊδεολογίας. Ενάντια σ' αυτή την ιδεολογία πρέπει να αγωνιστεί η δηµοσιογραφία, αν θέλει να είναι δηµοκρατική δηµοσιογραφία. ∆ηλαδή, κατά τη γνώµη µου, το καθήκον του δηµοσιογράφου δεν είναι να πείσει τον αναγνώστη ότι αυτός λέει την αλήθεια, αλλά να τον προειδοποιήσει ότι αυτός λέει τη "δική του" αλήθεια. Ότι υπάρχουν όµως κι άλλες. Ο δηµοσιογράφος που σέβεται τον αναγνώστη πρέπει να του αφήνει περιθώρια εξέτασης άλλων απόψεων. Αυτό µπορεί να το κάνει µε χίλιους τρόπους προκαλώντας συζήτηση γύρω από µια είδηση, αναφέροντας όλες τις ερµηνείες και τις ανακοινώσεις των άλλων, τονίζοντας κυρίως την προσωπική γνώµη, όταν είναι προσωπική, έτσι ώστε να το αντιλαµβάνονται όλοι. Υπάρχουν άπειροι τρόποι. Στόχος µου ήταν µόνο να ανακινήσω ένα πρόβληµα θεωρητικά και όχι να το λύσω πρακτικά. Ή µάλλον, µπορώ να εφαρµόσω αµέσως τις θεωρίες µου: τι σκέφτοµαι, αφού πρώτα ανάφερα την ιδέα που έχω για τη δηµοσιογραφία, σχετικά µε την ιδέα της ύπαρξης µιας "αγνής" εφηµερίδας που βγαίνει από έναν "αγνό" εκδότη που δεν ενδιαφέρεται ποιο κόµµα θα κερδίσει τις επόµενες εκλογές, αλλά απλώς φροντίζει "να καταλάβει πώς έχουν τα πράγµατα και να τα αναφέρει στους αναγνώστες". Σκέφτοµαι ότι πρόκειται για µια "ιδεολογική" φόρµουλα. Αλλά, ας ξέρει ο αναγνώστης ότι η γνώµη µου δεν είναι "αντικειµενική". Ουµπέρτο Έκο "Η σηµειολογία στην καθηµερινή ζωή" Απόδοση: Αντώνης Τσοπάνογλου


348

Α. Περίληψη. Την προηγµένη Ευρώπη απασχόλησε τελευταία η αντικειµενικότητα στη δηµοσιογραφία. Καταρχήν αµφισβητείται, από ιδεολογική άποψη, πόσο αδιάψευ-στη µπορεί να είναι µια είδηση. Ωστόστο, στην καθηµερινή πρακτική, παίρνουµε ορισµένα δεδοµένα προκειµένου να επικοινωνήσουµε. Αυτό γίνεται πιο φανερό στα Μέσα. Σ’αυτό το χώρο, ειδικά, λειτουργούν στοιχεία που διαφοροποιούν το γεγονός στον τρόπο που παρουσιάζεται. Είναι τίµιο να αναγνωρίζουµε τελικά ότι υπάρχουν τα όρια στην αλήθεια της ειδήσης. Σ’αυτό το σηµείο ο ρόλος του δηµοσιογράφου είναι καθοριστικός. ∆ιάφορα παραδείγµατα πείθουν για το βαθµό που µπορεί να παρέµβει ο δηµοσιογράφος στην προβολή ενός συµβάντος. Όµως γι’αυτά πρέπει να ενηµερώνεται το κοινό. Η παραπλάνηση ότι η είδηση είναι αντικειµενική µπορεί να αντιµετωπιστεί, αν η πληροφόρηση γίνει πλουραλιστική και µείνει ανοιχτή στην έκφραση όλων των θέσεων.

Β. Πλαγιότιτλοι. 1 παράγραφος

Εισαγωγή. Μύθος αντικειµενικής είδησης.

2

»

Ιδεολογία της αντικειµενικής είδησης.

3

»

Επικοινωνία και Μέσα.

4

»

Υποκειµενικότητα της είδησης: Προβολή και διαφοροποίηση.

5

»

Όρια αντικειµενικότητας στην είδηση / Αντικειµενικότητα και Τιµιότητα.

6

»

Ο ρόλος του δηµοσιογράφου.

7

»

Αστέρια της είδησης / ∆ιακριτικά της είδησης.

8

»

Παράδειγµα ερµηνείας της είδησης.

9

»

Ανάπτυξη της έννοιας αντικειµενικότητας της είδησης.

10

»

∆ηµοκρατία και δηµοσιογραφία.

11

»

Αποστολή, έργο του σωστού δηµοσιογράφου.


349

Γ. Λεξιλόγιο. Ετυµολογία

Σηµασία / Συνώνυµα / Αντώνυµα

1η § συνειδητοποιήσει

συν + είδος + ποιώ

κατανοώ, συναισθάνοµαι, αντιλαµβάνοµαι (αντ. αγνοώ).

5η § αντιµιλιταριστική

ξεν.προέλ.:αντι + militaris (λατιν.)

αντιπολεµική, αντιστρατοκρατική, (αντ. µιλιταριστική)

7η § περιθώριο

περί το - όριο

παραγκωνισµός, παραµέρισµα (αντ. ένταξη, προσαρµογή / αφοµοίωση)

9η § αντικατοπτρίζει

αντί + κάτοπτρο + παραγ. κατάλ. -ίζω

αντανακλά, καθρεφτίζει, απηχεί (αντ. θολώνει, συσκοτίζει).

11η § φόρµουλα

ξεν.λέξη forma (λατιν.) + παραγ. καταλ. θηλυκών

πρότυπο,υπόδειγµα, καλούπι (αντ. κοινό, σύνηθες, κακέ-κτυπο).

11η § ανακινώ

ανά + κινώ.

εναπαφέρω στην επιφάνεια θέµα που είχε ξεχαστεί, αναταράζω (αντ. αποσιωπώ, αποκρύπτω).

11η § θεωρία

ρ. θεωρώ

σύστηµα αντιλήψεων που βασίζεται σε ενδείξεις ή σειρά συλλογισµών για να ερµηνευτεί κάποιο φαινόµενο, απόψεις κάποιου ή κάποιων που αφορούν ένα θέµα, π.χ. έχει τη δική του θεωρία για την ενότητα, (µτφ) επιβλητικά εξωτερική έκφραση (αντ. πράξη, πραγµατικότητα).

350


Πώς ορίζει ο συγγραφέας την έννοια της αντικειµενικότητας; Υπάρχει κατά την αποψή του Έκο αντικειµενική είδηση; Στη δηµοσιογραφία έχει γίνει µεγάλη χρήση του όρου αντικειµενικότητα. Ωστόσο, τόσο πολύ απέχει απ’αυτή, ώστε η ύπαρξή της να θεωρείται µύθος περισσότερο, παρά εφικτή πραγµατικότητα. Αντικειµενικότητα, σηµαίνει να παρουσιάζει κανείς τα πράγµατα, όπως πραγµατικά είναι. Να µην παρεµβαίνει δηλαδή σ’αυτά, να µην τα διαστρεβλώνει. Αντικειµενική είναι η είδηση που είναι περιορισµένη στην προβολή ενός γεγονότος όπως ακριβώς είναι, χωρίς περιττά σχόλια. Αυτή την πρακτική υιοθέτησε ένα φιλοσοφικό σύστηµα, ο θετικισµός. Αν µελετήσει κανείς σχολαστικότερα το ζήτηµα θα προβεί σε ορισµένα συµπεράσµατα. Επειδή η ανάγκη αυτού που προβάλλει την είδηση είναι να πείσει, γι’αυτό εφευρίσκει το µύθο της αντικειµενικότητας. ∆ηλώνει δηλαδή µε κάθε τρόπο ότι οι ειδήσεις του εντύπου ή της τηλεόρασης είναι πέρα για πέρα αληθινές, ατόφιες. Πρόκειται έτσι για µια ιδεολογική φόρτιση του γεγονότος. Σταδιακά και συστηµατικά καλλιεργείται και τελικά επικρατεί ότι η είδηση µπορεί και πρέπει να είναι αντικειµενική. Από εκεί προκύπτει και το σχετικό κριτήριο της καλής δηµοσιογραφίας. Η κοινή λογική και προσωπική εµπειρία του µέσου αναγνώστη ή τηλεθεατή µπορούν να βοηθήσουν να αντιληφθούµε τι διαφοροποιεί την είδηση. Και µόνη η επιλογή της συγκεκριµένης, έναντι άλλης είναι µια καθοριστική πρώτη προσέγγιση ερµηνείας της. Ακολούθως, σε ποια σελίδα θα µπει στην εφηµερίδα, πόση έκταση θα δοθεί για την ανάπτυξή της, σε ποιο σηµείο του εντύπου ή του δελτίου θα τεθεί είναι παράγοντες που ρυθµίζονται από την υποκειµενική, προσωπική στάση του συντάκτη, δηµοσιογράφου. Ακόµη και µια καθαρή, όσο το δυνατό, πληροφορία, αν δηµοσιευθεί σ’ένα ειδικό έντυπο, παίρνει κάτι από τη φυσιογνωµία του εντύπου. Είµαστε τίµιοι, όταν καταγράφουµε την κίνηση του χρηµατιστηρίου, τι σηµαίνει όµως όταν αυτή την είδηση τη φιλοξενεί ένα θρησκευτικό έντυπο; Η αντικειµενικότητα έχει κλονιστεί. Η είδηση διαφοροποιείται. Αντί για την άνοδο ή την πτώση των µετοχών, προτείνεται: Η εκκλησία και το χρήµα.


351

Ποιο είναι το χρέος του δηµοσιογράφου, ώστε να διαφυλάσσεται η τιµιότητα της είδησης και να αναδεικνύεται η δηµοκρατικότητα της ειδησεογραφίας; Ψυχή της επικοινωνίας είναι ο δηµοσιογράφος. Ο δηµοσιογράφος χρειάζεται εξαρχής να αναµετρηθεί µε τις δικές του δυνάµεις, όχι µε φαντάσµατα. Φάντασµα λόγου χάρη είναι η αντικειµενικότητα της είδησης. Όσο κι αν µοχθήσει δεν πρόκειται να την κατακτήσει. Βλάπτει επίσης το ύφος περί δήθεν αντικειµενικής παράθεσης των γεγονότων. Αντί αυτών θα πρέπει να στρέψει το βλέµµα στον ίδιο του τον εαυτό και να εκφράσει, να διοχετεύσει προς το κοινό τη δική του αλήθεια. Αναλυτικότερα, η πρόταση είναι ο δηµοσιογράφος να παίξει το ρόλο του µάρτυρα. Μπορεί ο ίδιος να ήταν παρών ή να έχει διασταυρώσει σχολαστικά και υπεύθυνα τις πηγές του προτού εκθέσει τα γεγονότα. Χρέος του είναι καταρχήν να δώσει τόσο επαρκείς πληροφορίες τις οποίες το κοινό, ο άλλος βασικός παράγοντας επικοινωνίας, που είναι ο δέκτης, να είναι σε θέση να δει. Να δει δηλαδή τα επιχειρήµατα και των δύο, ενδεχοµένως αντικρουόµενων πλευρών. Να µπορούν να βγουν συµπεράσµατα. Ύστερα τίµια, υπεύθυνα και µε το θάρρος της γνώµης του ο δηµοσιογράφος όχι µόνο µπορεί αλλά είναι και χρέος του να διατυπώνει την προσωπική του άποψη. Τι τον δικαιολογεί ως σκεπτόµενο άνθρωπο, αν, εφόσον έχει παραθέσει επιχειρήµατα κι από τις δύο πλευρές, ο ίδιος στο τέλος δε λέει τη γνώµη του; Περαιτέρω, γίνεται φανερή η συνάφεια µεταξύ δηµοσιογράφου και δηµοκρατίας. Η δηµοσιογραφία ευνοεί το διάλογο. Θέτει ένα ζήτηµα, την είδηση, γύρω από το οποίο εκτυλίσσεται η διαδικασία της επικοινωνίας. Ο δηµοσιογράφος αναλαµβάνει ρόλο ρυθµιστή της συζήτησης. Για το θέµα της επιλογής του χρειάζεται να παραθέσει όλες τις απόψεις - τοποθετήσεις των εµπλεκοµένων ή σχετικών. Τις αξιολογεί και υπογραµµίζει τι τον οδήγησε στην υιοθέτηση της προσωπικής του γνώµης που µε θάρρος πρέπει να την προτείνει. Τότε η προσφορά του προς τη δηµοκρατία είναι καταλυτική. Το ζήτηµα δεν είναι ποσοτικό µόνο. Η δηµοκρατία κρίνεται και από τον αριθµό των συµµετεχόντων σ’ένα δηµόσιο διάλογο. Είναι εποµένως πρωτίστως ποιοτικό, επειδή εκτίθενται διακριβωµένα στοιχεία και τεκµηριωµένες απόψεις που αποδέχονται τις αρχές της πολυφωνίας και της υπευθυνότητας. Κατ’αυτόν τον τρόπο η δηµοσιογραφία αναδεικνύεται σε υψηλή δηµοκρατική λειτουργία.


352

Αφού διαβάσετε την ίδια είδηση σε διαφορετικά έντυπα: α) να σχολιάσετε την οπτική γωνία και την εκφορά των σχολίων. β) να επισηµάνετε τις διαφορές στον τρόπο παρουσίασης. Για τις ανάγκες της οικονοµίας και την καλύτερη παρακολούθηση ας επιλέξουµε µια σύντοµη είδηση που προβλήθηκε από µέσα ευρείας κυκλοφορίας, τα οποία απευθύνονται όµως σε διαφορετικό κοινό. Η είδηση σε πολιτική εφηµερίδα είχε ως εξής: “…Έφυγε ο µεγάλος ερµηνευτής των λαϊκών τραγουδιών της µεταπολεµικής Ελλάδας, Στέλιος Καζαντζίδης…Εκπρόσωποι της πολιτείας, του καλλιτεχνικού στερεώµατος και πλήθος θαυµαστών τον συνόδευσαν στην τελευταία κατοικία του.…Εκφωνήθηκαν επικήδειοι συγκρατηµένοι ... η ιστορία του τραγουδιού έχει λευκές πολλές σελίδες...Το µέλλον είναι µπροστά, η ευθύνη µεγάλη.” Η είδηση σε δηµοφιλές σκανδαλοθηρικό περιοδικό διαφοροποιήθηκε: “...Ο µεγαλύτερος βάρδος, άρχοντας της νύχτας “περιφρόνησε” τον “άδικο” τούτο κόσµο... Αισθητές οι απουσίες προσωπικοτήτων στην κηδεία του... Οι γυναίκες της ζωής του, οι φίλοι που τον λάτρεψαν... Αποκλειστικές δηλώσεις... Έφυγε πληγωµένος...”. Είναι προφανείς οι διαφορές στον τρόπο που προβλήθηκε η είδηση του θανάτου του Στέλιου Καζαντζίδη, στα δύο έντυπα. Στο δεύτερο, µε µεγάλη φειδώ αναφέρεται το όνοµά του. Στο πρώτο κείµενο οι χαρακτηρισµοί είναι µετρηµένοι. Το ενδιαφέρον είναι επικεντρωµένο στο γεγονός καθαυτό. Στο άλλο οι χαρακτηρισµοί περισσεύουν. Η υπερβολή σε όλο της το µεγαλείο. Ενδεικτικό είναι ότι µετακινείται το ενδιαφέρον του αναγνώστη, από το νεκρό τραγουδιστή σε πρόσωπα περιφερειακά, συζύγους και εκπροσώπους. ∆ιαπιστώνεται ότι η είδηση, το γεγονός δίνει το έναυσµα από το οποίο εκκινούν σχόλια πάνω στη ζωή και τη δράση των ανθρώπων, όπως τη βλέπει ο δηµοσιογράφος ή, για να µιλήσουµε, πιο ανοιχτά, αυτός που ελέγχει το µέσο. Η τυραννία των µέσων πλήττει πρώτα από όλους αυτούς που τα υπηρετούν.


353

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ

οριστικό • Από τα άρθρα αόριστο

Χρησιµοποιείται: α. συγκεκριµένα, π.χ. Να καθαρογράψεις την έκθεσή σου. β. γενικευτικά, π.χ. Ο αθλητισµός βοηθά τους νέους να χτίσουν γερά κορµιά. Το χρησιµοποιούµε για να αναφερθούµε γενικά κι αόριστα σε κάτι, π.χ. Γνώρισα έναν καινούριο φίλο.

• Εκτός από ένα χώρο, µπορούµε να περιγράφουµε και πρόσωπα, καταστάσεις, αντικείµενα, φαινόµενα.

356


∆ιαφηµιστικές ιώσεις Tι καταδιώκει ένα διαφηµιστή στους χειρότερους εφιάλτες του; Oρδές1 αγανακτισµένων και κουρασµένων τηλεθεατών που κρατούν στα χέρια τους το απόλυτο «φονικό όπλο»! Ένα τηλεκοντρόλ που µε ένα απλό ζαπ µπορεί να εκµηδενίσει πολλαπλά brainstorming2, αναρίθµητα ξενύχτια και να ισοπεδώσει κάθε ελπίδα για το πολυπόθητο bonus3. Πρέπει να το παραδεχτείτε! Eίστε και εσείς ένας από αυτούς που στοιχειώνουν τον ύπνο των φερέλπιδων4 διαφηµισταράδων. Mόλις πέσουν οι διαφηµίσεις δεν χαµπαριάζετε5 από «µείνετε µαζί µας». […] Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, αλλά οι διαφηµιστές κάθησαν και βρήκαν την κατάλληλη πυξίδα για να τα βγάλουν πέρα. Tο µήνυµα πρέπει να είναι µεταδοτικό. Nα προσβάλλει µε απίστευτη ταχύτητα πολλούς και να τους γίνεται τέτοια έµµονη ιδέα, που µόνοι τους και αφιλοκερδώς να το διαδίδουν. Πώς; Στέλνοντας e-mail6 στους φίλους τους, χρησιµοποιώντας το διαφηµιστικό σλόγκαν σαν ένα εσωτερικό ανέκδοτο της παρέας, ακόµη και χτυπώντας τατουάζ το logo7 της µάρκας. Mια διαφήµιση για να πουλήσει, πρέπει να γίνει πολιτιστικό φαινόµενο… […] H διαφήµιση θέλει να µπει στη ζωή σου. Nα σου δώσει µια έξυπνη ατάκα να µοιράζεσαι µε τους φίλους σου. Nα σου προσφέρει διάφορα µικρά παιχνιδάκια για να χαζεύεις στον υπολογιστή σου. Tο σηµαντικότερο όµως είναι πως θέλει να γίνει τρόπος ζωής σου. […] Oι διαφηµιστές πιστεύουν πως το label8 ενός προϊόντος µπορεί να σου δώσει ταυτότητα και να σε κατατάξει σε ένα συγκεκριµένο life style9. Kαι πάνω σ’ αυτό δουλεύουν. […] Tο εγχείρηµα γίνεται ευκολότερο από έναν τρόπο ζωής που γίνεται όλο και ταχύτερος. Oι κοινωνικές συναναστροφές µειώνονται και οι µοναχικές συνήθειες αυξάνονται, καθώς ζούµε τις ζωές µας µέσα από οθόνες τηλεόρασης, PC10 ή playstation11. […]


357

H πρωτοτυπία θέλει θάρρος και µια έξυπνη και µε απήχηση διαφήµιση απαιτεί πολλή δουλειά «πεζοδροµίου» µακριά από τις κλειστές αίθουσες συσκέψεων και τα µπραντς12 «θερµοκηπίου» σε πριβέ13 κλαµπ και επαύλεις σε ακριβές συνοικίες. H διαφήµιση εµπνέεται από καταστάσεις «της διπλανής πόρτας» και γίνεται επικίνδυνα µεταδοτική. Oι ιός της διαφήµισης χτυπά γρήγορα, απλά και αποτελεσµατικά… εφηµ. Eλευθεροτυπία, 22/02/2001 Λεξιλόγιο 1. ορδή: άτακτο πλήθος πολεµιστών που βιαιοπραγεί, λεηλατεί και καταστρέφει τις περιοχές από τις οποίες διέρχεται. (Eδώ ο όρος χρησιµοποιείται µεταφορικά.) 2. brainstorming: κατιδεασµός· η συλλογική διαδικασία (συνήθως µεταξύ στελεχών επιχειρήσεων) που ακολουθείται για την επίλυση προβληµάτων, την παραγωγή πρωτότυπων ιδεών, την ενεργοποίηση και ενθάρρυνση της δηµιουργικής σκέψης κ.λπ., κατά την οποία όσοι παρίστανται µετέχουν στη συζήτηση διατυπώνοντας απόψεις και σκέψεις ελεύθερα και αυθόρµητα. 3. bonus: πρόσθετη αµοιβή σε εργαζόµενο για τον επαγγελµατικό του ζήλο, τις εξαιρετικές του επιδόσεις και γενικά τη σηµαντική συµβολή του στην παραγωγή καθώς και την αύξηση των κερδών της επιχείρησης. 4. φέρελπις: αυτός που δηµιουργεί δικαιολογηµένες προσδοκίες σχετικά µε το µέλλον και την εξέλιξή του. 5. χαµπαριάζω: λαµβάνω υπόψη µου, συνυπολογίζω (κάτι). 6. e-mail: ηλεκτρονικό µήνυµα (σωστότερα: ηλεκτρονικό ταχυδροµείο). 7. logo: λογότυπος· η ειδικά σχεδιασµένη µε γράµµατα ή και παραστάσεις επωνυµία µιας εταιρείας ή ενός προϊόντος. 8. label: ετικέτα. 9. lifestyle: τρόπος ζωής. 10. PC: προσωπικός ηλεκτρονικός υπολογιστής. 11. playstation: παιχνιδοµηχανή. 12. µπραντς: φίρµες, µάρκες. 13. πριβέ: ιδιωτικός.


358

Eρωτήσεις 1) Nα γραφεί η περίληψη του κειµένου. 2) Nα βρεθούν τα συνώνυµα και τα αντώνυµα των τονισµένων λέξεων. 3) Nα συσχετίσετε νοηµατικά το κείµενο του κριτηρίου µε το θέµα της ενότητας. 4) Σχολιάστε τη φράση: «Μια διαφήµιση, για να πουλήσει, πρέπει να γίνει πολιτιστικό φαινόµενο…». 5) Θέµα έκθεσης: Ποια αποτελέσµατα πιστεύετε ότι θα είχε για τους ανθρώπους η χρήση των νέων συσκευών που µπορούν να παραλείπουν τα διαφηµιστικά µηνύµατα µε το πάτηµα ενός κουµπιού;

Απαντήσεις 1. Oι διαφηµίσεις χαρακτηρίζονται από το συντάκτη του κειµένου ως ιώσεις, ασθένειες, που προσβάλλουν τους ανθρώπους χωρίς να το καταλάβουν και µεταδίδονται µε απίστευτη ταχύτητα από τον ένα στον άλλον. O εφιάλτης κάθε διαφηµιστή είναι το τηλεκοντρόλ, που µπορεί να αδιαφορήσει για τη διαφήµισή του και για το λόγο αυτόν τα διαφηµιστικά µηνύµατα γίνονται ολοένα και πιο µελετηµένα, ολοένα και πιο ύπουλα, φροντίζοντας να «χτυπήσουν» τα ευαίσθητα σηµεία των τηλεθεατών. Προτείνουν συγκεκριµένο τρόπο ζωής, προσδίδουν «ταυτότητα» στους ανθρώπους µέσω της αγοράς κάποιου προϊόντος, εφευρίσκουν έξυπνα και µεταδοτικά σλόγκαν και τελικά εκµεταλλεύονται τη µοναξιά που βαραίνει το σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος απεγνωσµένα αναζητά τρόπους να ξεγελάσει τα προβλήµατά του και να ευθυµήσει. 2. λέξη αγανακτισµένος κουρασµένος απόλυτος αναρίθµητος ελπίδα

συνώνυµα θυµωµένος καταπονηµένος πλήρης, ολοκληρωµένος, τέλειος αµέτρητος, απειράριθµος προσδοκία, προσµονή

αντώνυµα νηφάλιος, πράος ξεκούραστος, χαλαρός σχετικός, περιορισµένος ολιγάριθµος, ελάχιστος απελπισία, απόγνωση, αποθάρρυνση


παραδέχοµαι κατάλληλη προσβάλλω έµµονος εσωτερικό έξυπνος συγκεκριµένος εγχείρηµα µειώνονται θάρρος απήχηση

δέχοµαι, εγκρίνω, επιδοκιµάζω ταιριαστή, χρήσιµη κυριεύω σταθερός, επίµονος εσώτερο, ενδότερο πνευµατώδης, τετραπέρατος ορισµένος απόπειρα, τόλµηµα λιγοστεύουν, ελαττώνονται γενναιότητα, σθένος, κουράγιο αντίκτυπος, (θετική εδώ) αντανάκλαση

359

αρνούµαι, αµφισβητώ ακατάλληλη, απρόσφορη αφήνω ανεπηρέαστο ασταθής, παροδικός, φευγαλέος εξωτερικό ανόητος, κουτός, χαζός γενικός, αόριστος αδράνεια, αποχή, ατολµία αυξάνονται, µεγαλώνουν δειλία, φόβος, ατολµία µικρή, ή και µηδενική, εµβέλεια

3. Oι διαφηµίσεις αποτελούν ένα χαρακτηριστικό φαινόµενο της εποχής µας. H έντονη καταναλωτική τάση των ανθρώπων, σε συνδυασµό µε την τεράστια πλέον παραγωγή αγαθών, έκαναν επιτακτική την ανάγκη για διαφήµιση, προκειµένου να προβληθούν και να ξεχωρίσουν µέσα απ’ το πλήθος τα διάφορα προϊόντα. Στον ανελέητο αυτόν αγώνα της διαφήµισης χρησιµοποιείται κάθε µέσο, ηθικό ή επιλήψιµο: προβάλλονται συγκεκριµένοι τρόποι ζωής και συµπεριφοράς, κατακρίνεται καθετί διαφορετικό απ’ ό,τι προστάζει η διαφήµιση, ασκείται απίστευτη ψυχολογική πίεση στους ανθρώπους προκειµένου να νιώσουν ενοχές ή δυσάρεστα συναισθήµατα αν αδιαφορήσουν για το προβαλλόµενο προϊόν κ.λπ. Παράλληλα, τα διαφηµιστικά µηνύµατα υιοθετούν σλόγκαν χιουµοριστικά και ατάκες έξυπνες και σύντοµες, ώστε να εξασφαλίσουν τη γρήγορη και ευρεία διάδοσή τους και, εποµένως, την επιτυχία της διαφήµισης και του συγκεκριµένου προϊόντος. Kυρίως, και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο, εµπνέονται από καταστάσεις της «διπλανής πόρτας», από ανθρώπους απλούς, καθηµερινούς, ώστε ο καθένας µας αβίαστα και πρόθυµα να ταυτιστεί µαζί τους. 4. O κύριος στόχος της διαφήµισης είναι να προβάλλει ένα αγαθό µε όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο, ώστε να γοητεύσει και να προσελκύσει τους καταναλωτές στην αγορά τού εκάστοτε προϊόντος. Eίναι λοιπόν επόµενο να θεωρείται πραγµατικά επιτυχηµένη µόνο εκείνη η διαφήµιση που θα µπορέσει ν’ «αγγίξει» τους περισσότερους καταναλωτές, οι οποίοι µε τη σειρά τους

360


θα µεταδώσουν το µήνυµα και στους υπόλοιπους. Έτσι, µια έξυπνη και χιουµοριστική ατάκα ή ένα πρωτότυπο στη σύλληψη και µεταδοτικό µήνυµα αρκεί για να γίνει έµµονη ιδέα στους αποδέκτες του και να εισχωρήσει στον τρόπο ζωής και έκφρασής τους. Tελικά, µετά από ένα σύντοµο χρονικό διάστηµα από την προβολή της διαφήµισης, όλοι γνωρίζουν το συγκεκριµένο σλόγκαν και κατ’ επέκταση και το συγκεκριµένο προϊόν, ώστε η διαφήµιση να έχει µετατραπεί πλέον σε πολιτιστικό φαινόµενο. 5. ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Πρόλογος - H διαφήµιση έχει κυριολεκτικά κυριεύσει τη ζωή µας και πολλοί από µας έχουν καταντήσει υποχείριά της. Kυρίως θέµα - H παραπάνω συσκευή θα δηµιουργούσε εντυπωσιακά αποτελέσµατα. - Oι άνθρωποι θα παρακολουθούσαν ανεµπόδιστα τηλεόραση και θα άκουγαν µουσική στο ραδιόφωνο χωρίς συνεχείς διακοπές. - Oι δρόµοι και όλοι γενικά οι εξωτερικοί χώροι θα οµόρφαιναν και θα γίνονταν περισσότερο λειτουργικοί. - ∆ε θα δηµιουργούνταν διαρκώς νέες ανάγκες, τις οποίες θα έπρεπε να ικανοποιήσουν οι καταναλωτές, δε θα αποκεντρωνόταν η σκέψη τους από τα καίρια προβλήµατα της ζωής και της κοινωνίας και δε θα ήταν διαρκώς αναγκασµένοι να υποβάλλουν σε δοκιµασία το γούστο και την καλαισθησία τους. Aπό την άλλη πλευρά όµως: - Tα προϊόντα δε θα ήταν γνωστά και ο καταναλωτής θα βρισκόταν σε σύγχυση, σε κάθε αγορά του. - H διαφήµιση είναι ένας κλάδος που συµβάλλει σε σηµαντικό βαθµό στην ανάπτυξη της οικονοµίας και προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργασίας. Eπίλογος - Eίναι αναγκαίο να ληφθούν µέτρα, ώστε να περιοριστούν οι επιζήµιες πλευρές της διαφήµισης, οι οποίες δυστυχώς στην εποχή µας έχουν λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ......................................................... 363 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................... 375 Β΄ Παρατακτική σύνδεση - Ασύνδετο σχήµα ..................... Β1 Περίοδοι λόγου - Κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις Θεωρία .. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................... Β2 Παρατακτική σύνδεση προτάσεων - περιόδων Θεωρία ....... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................... Β3 Ασύνδετο σχήµα Θεωρία ............................................................................................. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ..................................................................

378 378 381 378 385 378 389

Γ΄ Αφήγηση ..................................................................................................................... 392 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .................................................................. 392 ∆΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................................................ 398 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου .................................................................. 398 ∆ιαθεµατική εργασία ..................................................................................................... 402 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ......................................................................................... 408

8η Ενότητα: Αθλητισµός και Ολυµπιακοί Αγώνες: Παρακολουθώ και συµµετέχω

363

Αθλητισµός και παιδεία [...] Το αγωνιστικό πνεύµα, που στάθηκε παράγοντας αποφασιστικός στην ανάπτυξη της ελληνικής ιστορίας, καταχτούσε το πνευµατικό και θρησκευτικό βάθος που το καταξίωνε και το ύψωνε σε σφαίρες πολύ υψηλότερες από την απλή παιδεία, απ’ όπου ίσως ξεκίνησε. Αν θυµηθούµε τους αγώνες που µας ιστορεί η Οδύσσεια στο νησί των Φαιάκων θα καταλάβουµε τη διαφορά. Εκεί οι άντρες συναγωνίζονται σε διάφορα αθλήµατα ποιος θα ξεπεράσει τον άλλον, γιατί, λέει ένας νεαρός Φαίακας, “δεν υπάρχει µεγαλύτερη δόξα για τον άντρα, ως που βρίσκεται στη ζωή, απ’ αυτό που κατορθώνει µε τα χέρια και τα πόδια”, µια ρήση που βαθαίνει στη γνωστή οµηρική επιταγή “αιεν αριστευειν και υπείροχον εµµεναι άλλων”. Αυτή η φυσική διάθεση του ανθρώπου να δοκιµάσει τις δυνάµεις του και να ξεπεράσει το διπλανό του στάθηκε βέβαια το αρχικό κίνητρο για την αγωνιστική διάθεση των Ελλήνων. Όµως το ίδιο κίνητρο υπήρχε και σε άλλους λαούς που δεν έφτασαν ποτέ στην ιδέα του αθλητισµού, όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και όπως την οραµατίστηκε ο βαρόνος Ρ. de Coubertin 1. Ποια είναι η αιτία δεν είναι ίσως εύκολο να αναπτύξουµε σε λίγες εισαγωγικές γραµµές. ∆εν είναι όµως δύσκολο να κατανοήσουµε ότι η αθλητική ιδέα, όπως προβάλλει στους ελληνικούς αγώνες, ιδιαίτερα τους ολυµπιακούς, προϋποθέτει την καταξίωση του ανθρώπου, την πίστη στην ελευθερία του και στην αξία του, τη συνείδηση της ευθύνης του στον κόσµο, τέλος, στην παραδοχή της ισότιµης και δηµοκρατικής συµµετοχής του στα κοινά. Η καλλιέργεια του αθλητικού πνεύµατος στην αρχαία Ελλάδα εδράζεται στις ίδιες εκείνες πνευµατικές βάσεις, όπου εδράζονται και οι λοιπές πολιτιστικές αξίες του ελληνικού πολιτισµού. Και πρώτη ανάµεσα σ’ αυτές στέκεται η απελευθέρωση του ανθρώπου από τη δεσποτεία κάθε µορφής. Η θρησκευτική πίστη των Ελλήνων δεν τους στερεί την ανθρώπινη ελευθερία και σα συνέπεια δεν τους απαλλάσσει από την ανθρώπινη ευθύνη. Η κοινωνική πειθαρχία και η υπαγωγή στους 1

Πιερ ντε Κουµπερτέν (Ρ. de Coubertin, 1863 - 1937): Γάλλος παιδαγωγός και συγγραφέας εµπνευστής της αναβίωσης των Ολυµπιακών αγώνων

364


νόµους της πολιτείας αποτελεί υποχρέωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών. Ο Νόµος για τον αρχαίο Έλληνα δεσµεύει και τους θεούς και τους ανθρώπους, και τους άρχοντες και τους αρχόµενους. Για να κατορθώσει ο άνθρωπος να ζήσει µε µια τέτοια υπεύθυνη ελευθερία, έχει ανάγκη να πιστεύει στον εαυτό του, αυτό θα πει στο κορµί του και στο πνεύµα του, µε µια λέξη στην υπέρτατη αξία της ανθρώπινης ζωής. Η ορατή εικόνα της θεότητας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, αφού και οι θεοί των Ελλήνων έχουν όλα και µόνα τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου στην ιδεατή µορφή τους. Η σωµατική τελειότητα, “το καλόν” αποτελεί για τον Έλληνα οµοίωση προς το θεό, η σωµατική αλκή είναι η έκφραση αυτής της θεϊκής οµοίωσης, το ίδιο καθώς και η άλλη αρετή, αυτή που εµείς ονοµάζουµε ψυχική, που όµως για τον Έλληνα δεν είχε, ως τον 4ο τουλάχιστον προχριστιανικό αιώνα, αποχωριστεί από την συνολική του ύπαρξη. Το περιλάλητο ιδανικό του “καλού καγαθού” είναι ένα ιδανικό που δεν µεταφράζεται και δεν κατανοείται έξω από την αρχαία Ελλάδα. Αυτές οι θεµελιακές αρχές των Ελλήνων προβάλλουν και πραγµατώνονται σε µια ιδεατή µορφή στις µεγάλες δηµόσιες εκδηλώσεις τους. Ανάµεσα σ’ αυτές εντελώς ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι Ολυµπιακοί αγώνες, που αποτελούν την υπέρτατη έκφραση του αθλητικού πνεύµατος σε µια συνάθροιση των Ελλήνων, που σήµαινε για κείνους µια οικουµενική συνάθροιση των ελεύθερων ανθρώπων. Από την Αφρική ως τη Μακεδονία και από τη Σικελία ως τη Μ. Ασία, οι Έλληνες συγκεντρώνονται κάθε τέσσερα χρόνια στην Άλτη, να θυσιάσουν στους κοινούς βωµούς, να γνωρίσουν τους λαµπρούς ηγέτες τους, να δουν και ν' ακούσουν τους σοφούς των και πάνω απ' όλα να ζήσουν το συναρπαστικό συναγωνισµό των αθλητών. Ξεχνώντας τις βιοτικές έγνοιες, τις ανθρώπινες αδυναµίες, τις συχνά θανάσιµες διαφορές τους, σε µια κατάσταση θείας ευδαιµονίας αφού ο άνθρωπος ξανάβρισκε µέσα στον παραδείσιο χώρο της Ολυµπίας την ιδανική του ανθρωπιά: ειρήνη βασίλευε στον κόσµο, όλοι ήταν ελεύθεροι και ίσοι, οι δυνατοί και πλούσιοι άρχοντες της Σικελίας δεν είχαν τίποτε περισσότερο από τον απλό πολίτη της Αθήνας, ο θεός τους προστάτευε όλους. Μόνο για τους ελλανοδίκες, τους κριτές, υπήρχαν λίθινα εδώλια. Όλοι οι άλλοι παρακολουθούσαν τους αγώνες καθισµένοι επάνω στο ανάχωµα του σταδίου. Και οι αθλητές προσέρχονταν γυµνοί να αγωνιστούν για τη νίκη και για το δοξασµένο


365

στεφάνι της ελιάς. Όµως και κάτι ακόµα προσδοκούσαν πιο πολύ: τη φήµη, την τιµή των Πανελλήνων, που ήταν το πιο αµάραντο στεφάνι. Είναι αδύνατο να νιώσουµε σήµερα τη συγκλονιστική εκείνη στιγµή που οι δυο γιοι του ∆ιαγόρα, ολυµπιονίκες και οι δυο την ίδια µέρα, σήκωσαν στους ώµους τους τον ευτυχισµένο πατέρα, πολλές φορές ολυµπιονίκη στα νιάτα του, µπροστά στα µάτια των χιλιάδων Ελλήνων που κραύγασαν: “Κάτθανε ∆ιαγόρα! Ουκ ες Όλυµπον αναβήσει!” (Πέθανε ∆ιαγόρα! ∆ε θα γίνεις και θεός). Γιατί τι άλλο αποµένει στον άνθρωπο ύστερα από µια τέτοια ύπατη στιγµή στη ζωή του; Αυτό το πνεύµα της πίστης στον άνθρωπο, στη σωµατική του αλκή και στην ηθική του καταξίωση, της δηµοκρατικής ισότητας και της πανανθρώπινης συναδέλφωσης, της παγκόσµιας ειρήνης και αγάπης, που γεννήθηκε στην Ελλάδα και εκφράστηκε καίρια µε τους Ολυµπιακούς αγώνες θέλησε να ξαναζωντανέψει ο Ρ. de Coubertin. Ίσως πολλοί το νοµίσουν χιµαιρικό ένα τέτοιο όραµα- όµως όσοι έχουν χαρεί την παγκόσµια πια συναδέλφωση των αθλητών που κυριαρχεί στους σύγχρονους Ολυµπιακούς αγώνες, όπου για λίγο έστω χρονικό διάστηµα καταργούνται όλα τα σύνορα που χωρίζουν τους λαούς, όπου η γλώσσα, η φυλή και η θρησκεία δεν υψώνουν τους φραγµούς τους ανάµεσα στους ανθρώπους, όπου η κοινωνική θέση, ο υλικός πλούτος και η κρατική δύναµη δεν λογαριάζονται, όπου ο άνθρωπος γυµνός από καθετί άλλο αγωνίζεται µε τους συνανθρώπους του ειρηνικά και τίµια για να κερδίσει την τιµή και µόνο της νίκη όσοι έχουν ζήσει αυτό το γεγονός ελπίζουν και πιστεύουν πως το ολυµπιακό πνεύµα µπορεί να φωτίσει τον κόσµο ολόκληρο όχι µονάχα για λίγες µέρες, αλλά παντοτινά. “Παιδεία ή Υπνοπαιδεία”, Μανόλης Ανδρόνικος

366


Το οµαδικό παιχνίδι Στα οµαδικά αθλήµατα µαθαίνεις να ’σαι έτοιµος, να συγκρατιέσαι, να περιµένεις την κατάλληλη στιγµή, να θυσιάζεις τις ατοµικές χαρές ή προτιµήσεις για τα συµφέροντα της οµάδας. Μαθαίνεις να προσαρµόζεις τις ιδιότητες σου στις ανάγκες του συνόλου, να εκµεταλλεύεσαι, όσο µπορείς, για τη νίκη τα ελαττώµατα και τα προτερήµατά σου. Με τη µέθοδο αυτή µονάχα µπορείς ν’ ασκηθείς για το µεγάλο παιχνίδι, αργότερα, της δηµόσιας ζωής. Για να φτάσεις στο υψηλό αυτό κορύφωµα της άσκησης, πρέπει καλά να ξέρεις τον εαυτό σου, να ξέρεις το διπλανό σου, να ξέρεις κι ολάκερη την οµάδα, όπου ανήκεις. Κι όχι µονάχα αυτό να ξέρεις και την αντίπαλη σου οµάδα. Να µην την περιφρονάς, να τη σπουδάζεις µε αµεροληψία και σέβας, να ξέρεις καλά τις αρετές και τις δυνάµεις της, για να οργανώσεις ανάλογα και συ τις αρετές και τις δυνάµεις σου και να µην χάσεις το παιχνίδι. Κι ακόµα τούτο το σηµαντικότατο, που αποτελεί το πιο κρυφό, το πιο πανάρχαιο τέρµα του παιχνιδιού: να ξέρεις πως κι η αντίθετη οµάδα στο βάθος δεν είναι αντίµαχη, συνεργάζεται µαζί σου, γιατί χωρίς αυτή δε θα υπήρχε παιχνίδι. Ό,τι αγνότατα ηθικό µπορεί να µας µάθει το παιχνίδι είναι τούτο: ο ανώτατος σκοπός του παιχνιδιού δεν είναι η νίκη, παρά πώς, από ποιους δρόµους, µε ποια προπόνηση, µε τι πειθαρχία, ακολουθώντας αυστηρά τους νόµους του παιχνιδιού, να µάχεσαι για τη νίκη. Έτσι που κοίταζα στο ήσυχο τούτο δειλινό τους ωραίους έφηβους του Ήτον, άλλους µε τα γαλάζια, άλλους µε τ’ άσπρα κασκέτα τους να πολεµούν, λυγεροί, συγκεντρωµένοι, έτοιµοι, µε τον αλαφρό κραδασµό του λιγνού ατσαλένιου σπαθιού, προσπαθούσα να βρω τους θεµελιακούς νόµους της άσκησης· βρήκα τέσσερις: 1. Να ασκείς το σώµα και την ψυχή ως άτοµο, ανεξάρτητα από την οµάδα . 2. Ν’ ασκείς το σώµα και την ψυχή ως άτοµο µέσα στην οµάδα τη δική σου . 3. Ν’ ασκείς το σώµα και την ψυχή αναφορικά µε την αντίπαλη οµάδα . 4. Ν’ ασκείται ολάκερη η µια οµάδα αναφορικά µε ολάκερη την άλλη οµάδα.


367

Η ζωή είναι παιχνίδι σαν το τένις, σαν το γκολφ. ∆εν παίζεις µόνος σου, παίζεις µε άλλους. Έχεις ευθύνη απέναντι σε όλους τους συντρόφους σου, όλοι σου οι σύντροφοι έχουν ευθύνη απέναντι σου. Άτοµο κι οµάδα είναι ένα. Το παιχνίδι έχει νόµους- όποιος θέλει να παίζει, οφείλει να ξέρει τους νόµους αυτούς και να τους σέβεται. Αν δεν ξέρει τους νόµους ή αν δεν θέλει να τους σέβεται, δεν είναι άξιος να λάβει µέρος στο παιχνίδι. Μέσα στον κύκλο που χαράζουν οι νόµοι είναι απόλυτα λεύτερος· κανένας, µήτε ο βασιλιάς, δεν έχει δικαίωµα να επέµβει. Μπορεί οι νόµοι αυτοί να είναι παλιωµένοι ή στραβοί ή αυθαίρετοι- δεν έχει σηµασία- το σπουδαίο είναι, κι αυτό γυµνάζει την ψυχή του ανθρώπου, να τους υπακούς. ∆εν πρέπει να ντρέπεσαι πως νικήθηκες πρέπει να ντρέπεσαι µονάχα όταν έπαιξες κακά και γι’ αυτό νικήθηκες ή -κι αυτό είναι το χειρότερο- πρέπει να ντρέπεσαι όταν νίκησες παίζοντας κακά ή άτιµα. “Αγγλία”, Νίκος Καζαντζάκης

Η νέα βιοµηχανία µε τους χρυσούς εργάτες Στην ψευδαίσθηση της βιοµηχανικής µας πλησµονής και στην ευφορία της µαζικής µας ευηµερίας, ο οργανωµένος αθλητισµός, σαν έκφραση προσωπικής απελευθέρωσης (ολοκλήρωσης) και κοινωνικής συνοχής (κοινοτικότητας), παίρνει διαστάσεις καθολικού φαινοµένου. Τα αθλητικά ιδεώδη υψώνονται σε παγκόσµια ιδανικά ειρηνικής συνύπαρξης και δηµιουργικής άµιλλας, ανάµεσα σε ανθρώπους και σε έθνη. Γεγονότα, ωστόσο, σαν αυτά που συνέβησαν στην Ολυµπιάδα της Σεούλ, το 1988 ή όπως αυτά που ακούστηκαν κατά την επιλογή της πόλης για τη χρυσή Ολυµπιάδα του 1996, αποκαλύπτουν και τις άλλες, τις κρυµµένες όψεις του αθλητισµού, όπως αυτός εξελίχθηκε στις µέρες µας. Σε ό,τι ακολουθεί θα περιοριστώ σε µερικές µόνο πλευρές του προβλήµατος, για να υποστηρίξω ότι µε τον πρωταθλητισµό και την κρατικοποίηση του, οι αρχές, τα ιδανικά και τα δόγµατα του αθλητισµού, όπως διαµορφώνονται από τα διάφορα κυβερνητικά και επιχειρηµατικά επιτελεία,

368


ενσωµατώνονται στα ευρύτερα συστήµατα της εθνικής ιδεολογίας, και της πολιτισµικής τους στήριξης, µε όλα τα συµπαροµαρτούντα1 µίας τέτοιας ενσωµάτωσης. Ο αθλητισµός µ’ αυτό τον τρόπο, καθιερώνεται πάνω στην ιεραρχία των αξιών που κυριαρχούν, στη βάση µιας ορατής ή συχνά αόρατης διεθνούς τάξης, η οποία εµφανίζεται σαν φυσική και γι’ αυτό αναπόφευκτη, συνέπεια ή συνέχεια της ορθολογικής οργάνωσης. Από την άποψη αυτή και για τους σκοπούς της συζήτησης µας, ο σύγχρονος αθλητισµός µπορεί να οριστεί σαν η σωµατική δραστηριότητα µίας βιοµηχανικής κοινωνίας, που στηρίζεται στον ανταγωνισµό, την ιεραρχηµένη δράση, την ποσοτικοποίηση και την εκµηχάνιση της ανθρώπινης προσπάθειας. Α. Το στοιχείο του ανταγωνισµού Η βιοµηχανική κοινωνία του καιρού µας είναι κατά τεκµήριο ανταγωνιστική. Ο ανταγωνιστικός ορθολογισµός εµφανίζεται ως εγγενώς επιβιωτική συνθήκη και νόµος της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας. Το µεµονωµένο άτοµο πρέπει ν’ ανακαλύψει και ν’ αναπτύξει όλες τις ικανότητες του, προκειµένου να επιβιώσει. Η ιδεολογία του αυτοδηµιούργητου ανθρώπου καλλιεργείται επίµονα, τόσο από την πολιτική οικονοµία, όσο και από την πολιτική φιλοσοφία της φιλελεύθερης σκέψης. Αυτοδηµιούργητος θεωρείται ο άνθρωπος που µε τη δύναµη της θέλησης του, το ταλέντο και τις ικανότητες του, µπορεί να ξεπερνάει τις οικονοµικές αντιξοότητες και τα κοινωνικά κατεστηµένα, που του φράζουν την εξέλιξη του. Με ισχυρή θέληση και άκαµπτη επιµονή, κατορθώνει να φτάνει στο τέρµα της προσπάθειας του. Πρόκειται για µια προσωπική αναµέτρηση στον χώρο της αγοράς, της επιστήµης ή του ελεύθερου χρόνου. Ο αθλητισµός βέβαια δεν αποτελεί εξαίρεση σ’ αυτό τον κανόνα. Αντίθετα µάλιστα, εµφανίζεται σαν το πιο τέλειο πρότυπο κοινωνικού ανταγωνισµού, που εµφανίζεται σε όλον τον κόσµο και σε όλο το φάσµα της κοινωνικής δραστηριότητας. Ο ηρωικός αθλητής είναι αυτός που ξεκινάει από τον άσηµο ή και συχνά γραφικό συνοικιακό σύλλογο, για να περάσει βήµα-βήµα µέσα από το περιφερειακό πρωτάθληµα στο εθνικό και να φτάσει, ενδεχοµένως, στην ολυµπιακή ανα 1

τα συµπαροµαρτούντα: επακόλουθα, παρεπόµενα, ό,τι αποτελεί συµπλήρωµα


369

µέτρηση. Μόνον ο αθλητής που αφιερώνεται στην “ευγενή άµιλλα” και τον “έντιµο ανταγωνισµό” ελπίζει να γίνει µία µέρα µέλος µίας επιλεγµένης αριστοκρατίας, µε το φωτοστέφανο του “πρώτου”, ανάµεσα σε µία µικρή οµάδα επίλεκτων (κι αυτό µόνο για τέσσερα χρόνια). Απ' αυτή την άποψη, ορθά ο αθλητισµός θα µπορούσε να οριστεί σαν ο κατ’ εξοχήν θεσµός, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται η άµιλλα και ο συναγωνισµός. Αυτή η ανταγωνιστική προσπάθεια, κάτω από ορισµένες συνθήκες και ίσως για κάποιο διάστηµα, µπορεί να έχει ευνοϊκό αντίκτυπο, τουλάχιστον σε µερικούς τοµείς κοινωνικής δραστηριότητας. ∆εν µπορεί όµως να έχει καµµία σχέση µε την ίδια την ουσία του αθλητισµού. Ο αθλητικός στίβος, υποκύπτοντας στην ανταγωνιστική αυτή λογική (που ξεκινάει και ίσως τελειώνει µε τη βιοµηχανική οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας) γίνεται προϋπόθεση για τη συστηµατική παρέµβαση στο ένστικτο του ανθρώπου για παιχνίδι, που φαίνεται να υπάρχει βαθειά ριζωµένο στην ίδια του τη φύση. Ο κοινωνικός ανταγωνισµός του παραγωγικού χώρου, υπεισέρχεται, µε διάφορους τρόπους, στην παραγωγική διαδικασία του “ελεύθερου χρόνου”. Ο ανταγωνισµός ενσωµατώνεται στη διαδικασία της άθλησης. Με µία όµως διαφορά. Ότι ο αθλητικός ανταγωνισµός δεν είναι όπως ο οικονοµικός ανταγωνισµός, χαώδης τυφλός, βάναυσος. Είναι συστηµατικά οργανωµένος, τυπικά εκλογικευµένος και γι’ αυτό ηθικά αποδεκτός. [...] Γ. Το στοιχείο της ποσότητας και αποδοτικότητας Στα πλαίσια της γενικευµένης εµπορευµατικής οικονοµίας και καταναλωτικής πρακτικής, κριτήριο παραγωγής ανακηρύσσεται ο ορθολογισµός της ποσότητας. Σε µία ευρύτερη κλίµακα, η ποσότητα µετράει την πρόοδο. Παντού κυριαρχεί ο θετικισµός του αποτελέσµατος. Από πολλά χρόνια πριν ο Sorokin2 θα χρησιµοποιήσει τους όρους “ποσοτικοφρένεια” και “τεστοµανία”, για να αποδώσει το φαινόµενο αυτό. Αργότερα, ο Μarcuse3 θα υποστηρίξει ότι η κύρια βάση του 2 3

Π. Σορόκιν (Ρ. Sorokin, 1889 - 1980): Αµερικανός κοινωνιολόγος, ρωσικής καταγωγής Χέρµπερτ Μαρκούζε (Herbert Marcuse, 1898 - 1979): Γερµανός πολιτικός φιλόσοφος, βασικός εκπρόσωπος της “Κριτικής Θεωρίας”, θεµελιωτής της Νέας Αριστεράς στις ΗΠΑ

370


σύγχρονου βιοµηχανικού ορθολογισµού είναι “η αναγωγή της ποιότητας σε ποσότητα”. Στην πραγµατικότητα -θα µας εξηγήσουν οι ειδικοί της πολιτικής οικονοµίας- πρόκειται για δοµική κυριαρχία της ανταλλακτικής αξίας πάνω στην αξία της χρήσης. Έτσι ή αλλιώς, ένα έχει σηµασία: Ότι δεν είναι η ποιότητα αλλά η ποσότητα αυτή που, λίγο πολύ, µετράει κι αποφασίζει σήµερα για όλα. Η καλπάζουσα αυτή “ποσοτικοφρένεια” είναι από πολύ καιρό γνωστή στους κύκλους της αθλητικής κοινωνιολογίας. Ας µη ξεχνάµε πως το σύγχρονο αθλητικό πνεύµα γεννήθηκε µαζί µε την εκβιοµηχάνιση της κοινωνίας. Συµµετέχει έκτοτε στην εδραίωση και την αναπαραγωγή της τυπικά επιχειρηµατικής λογικής, µε την έννοια της αντικειµενικοποίησης της δράσης. Όπως στον οικονοµικό τοµέα, έτσι και στον αθλητικό, αυτό που µετράει είναι το αποτέλεσµα. Η δραστηριότητα του αθλητή και η µελλοντική του καταξίωση εξαρτάται αποκλειστικά και µόνο από τις πιθανές του επιδόσεις. Γι’ αυτό και πολύ σωστά έχει ειπωθεί ότι το “στέµµα” του αθλητή φτιάχνεται µε αριθµούς: Τόσα µέτρα, τόσα εκατοστά, τόσα λεπτά, τόσα δευτερόλεπτα. Ο άνθρωπος εξαφανίζεται. Παντού κυριαρχούν οι αριθµοί. Ο δείκτης του χρονοµέτρου µετατρέπεται στο πιο αξιόπιστο µέτρο αξιολόγησης της ανθρώπινης επίδοσης. “∆εν πρέπει λοιπόν να λέµε”, θα παρατηρήσει στην Αθλιότητα της Φιλοσοφίας ο Marx4 αναφερόµενος στον άνθρωπο γενικά της παραγωγής, “ότι µία ώρα εργασίας ενός ανθρώπου είναι ίση µε µία ώρα ενός άλλου ανθρώπου, αλλά ότι ένας άνθρωπος µίας ώρας είναι ίσος µ’ έναν άνθρωπο µίας ώρας”. Ο καταµετρήσιµος χρόνος είναι το παν, ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε. Στην καλύτερη περίπτωση είναι το “κέλυφος του χρόνου”. Θέµα ποιότητας, συνεπώς, στην περίπτωση αυτή δεν µπορεί να υπάρξει. Παρόµοιες παρατηρήσεις ισχύουν, τόσο γι’ αυτόν που παράγει στο εργοστάσιο, όσο και γι’ αυτόν που αθλείται στο στίβο. Ο χρόνος είναι αυτός που µετράει τα ρεκόρ στο στίβο, όπως και την αποδοτικότητα στο εργοστάσιο. Σήµερα όµως ξέρουµε καλά ότι πρόκειται για ένα χρόνο ανορθολογικό, µηχανικό, γραµµικό, που συχνά δεν καταγράφει τον καλύτερο κι όταν ακόµη 4

Κάρλ Μαρξ (Karl Marx, 1818 - 1883): Γερµανοεβραίος οικονοµολόγος και φιλόσοφος, εισηγητής του διαλεκτικού υλισµού


371

αυτό ακριβώς επιδιώκουµε µε τη χρονοµέτρηση και γενικότερα την ποσοτικοποίηση της ανθρώπινης ευστοχίας και επιδεξιότητας. [...] Συµπέρασµα. Κάτω λοιπόν από τέτοιες συνθήκες και µε τέτοιες κοινωνικοοικονοµικές και πολιτικοϊδεολογικές διαπλοκές, δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται κανείς για τα φαινόµενα της “Ολυµπιάδας των αναβολικών” της Σεούλ το 1988 ή της ερχόµενης Ολυµπιάδας “της µίζας” του 1996, όπως σκωπτικά5 και µε µεγάλες δόσεις, είναι αλήθεια, κυνισµού έχουν χαρακτηριστεί οι δύο αυτές κορυφαίες διεθνείς αθλητικές συναντήσεις. Η γενική κρίση που αντιµετωπίζει ο βιοµηχανικός µας πολιτισµός, καθώς περνούµε µέσα από την τελευταία δεκαετία του αιώνα στον επόµενο, δεν ήταν δυνατό να αφήσει ανέγγιχτο ένα κοινωνικό φαινόµενο, µε τόσες προεκτάσεις οτη ζωή και την ιδεολογία του συστήµατος. Η απελευθερωτική κουλτούρα του σώµατος έχει καταλήξει έτσι σε καταπιεστική κουλτούρα του πνεύµατος. Υποκύπτει µηχανικά στην αλλοτριωµένη αρχή της ανταγωνιστικότητας και της αποδοτικότητας, στην αναγκαιότητα της ιεραρχηµένης τάξης και στη λογική της ποσοτικής αποτίµησης του ανθρώπινου έργου. Η άθληση, όµως, δεν µπορεί να είναι δράση ή ενέργεια ενισχυτική ή διαµεσολαβητική κάποιων άλλων κοινωνικών συνθηκών. Η άθληση δεν είναι µέσο, είναι αυτοσκοπός. ∆εν είναι καταναγκαστική εργασία, που πρέπει ετερόνοµα6 να πειθαρχήσει και να ελεγχθεί, για να γίνει εκµεταλλεύσιµη. Μόνον αν δούµε τα αθλητικά ιδεώδη και τη σύγχρονη ολυµπιακή ιδέα που τα εκπροσωπεί, µέσα από αυτή την αµφισβήτηση των κοινωνικών και ιδεολογικών προεκτάσεων τους στην προσωπική και συλλογική ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, ίσως µπορέσουµε να αντιδράσουµε αποτελεσµατικά στη σύγχρονη κρίση του αθλητισµού που, στην ουσία, δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά κρίση πολιτισµού. Από τον ηµερήσιο Τύπο, Πανταζής Τερλεξής

5 6

σκωπτικά: κοροϊδευτικά ετερόνοµα: υπακούοντας σε ξένους νόµους αντίθετο αυτόνοµα

372


Ο πρωταθλητής [...] Αν σε µια κούρσα δώσετε το 100% των δυνατοτήτων σας και οι δύο1, ποιος θα κερδίσει; “Εγώ!”. Πολύ σίγουρο σας ακούω... “Και γιατί να µην είµαι; Αν τα κάνω όλα σωστά, κερδίζω οποιονδήποτε! Είναι απλά θέµα συγχρονισµού: όπως γυρίζει ο χρόνος, όλα εκείνα που µάθαινα στην προπόνηση να δεθούν µεταξύ τους µέσα σ’ αυτά τα εννιά δευτερόλεπτα”. Μα, είναι τόσα πολλά πράγµατα που πρέπει να συνδυαστούν... Πώς το κάνετε αυτό; “Εδώ παίζονται όλα! (δείχνει τον κρόταφο του). Στο κάτω κάτω -θα το ξέρετε- η επιτυχία είναι παιχνίδι του µυαλού...”. Τι µπορεί να προλάβει το µυαλό να κάνει σε δέκα δευτερόλεπτα; “Που δεν είναι ούτε καν δέκα! Αλλά µην υποτιµάτε το µυαλό! Εσάς σας φαίνονται λίγα τα δέκα δεύτερα, ε;”. Ελάχιστα! “Ξέρετε πώς απλώνουν στο δικό µου µυαλό εκείνη την ώρα; Κάθε µέτρο περνάει πρώτα απ’ το µυαλό µου και ύστερα φθάνει στα πόδια µου. Πρώτα φαντάζοµαι κάθε βήµα -πώς θα πατήσω, τι κλίση θα έχω- και µετά το κάνω. Υπάρχει ένα µυστικό για να τρέξεις γρήγορα, ξέρετε...”. Μυστικό; Θα µου το πείτε; “Βέβαια! Λοιπόν... είσαι ο πιο γρήγορος τις στιγµές ακριβώς που δεν νιώθεις γρήγορος! Που το σώµα σου απλώνει πάνω του τον χρόνο σε κοµµατάκια τεχνικής. Όταν ζεις τον αγώνα σε αργή κίνηση, µόνο τότε µπορείς να είσαι σίγουρος ότι κερδίζεις. Εµένα την ώρα της κούρσας τα δέκα δευτερόλεπτα µου µοιάζουν είκοσι, τριάντα τουλάχιστον... Και ύστερα πατάω τη γραµµή και βλέπω το χρονόµετρο, που γράφει 9 και κάτι... Στο τέλος της κούρσας, κάθε φορά µε εκπλήσσει το χρονόµετρο!”.

1

Μορίς Γκριν και Ντόνοβαν Μπέιλι: πρωταθλητές στίβου στους δρόµους ταχύτητας


373

Σας συνέβαινε πάντα αυτό; “Από τότε που µε θυµάµαι να τρέχω!”. [...] [...] Γεννηθήκατε λοιπόν µε αυτές τις ικανότητες σε µια οικογένεια που µπορούσε να σας στηρίξει. Ήσασταν τυχερός, σαν να λέµε... “Τυχερός; Ούτε που την ξέρω αυτή τη λέξη. ∆εν υπάρχει “τύχη” στο δικό µου λεξιλόγιο! Θεός, ναι. Προσπάθεια, ναι. Αλλά τύχη, όχι. Καµία θεά Τύχη δεν υπάρχει που να σου χαρίζει τίποτε σε αυτόν τον κόσµο. Ο καθένας στο τελικό µέτρηµα παίρνει ό,τι του αξίζει”. [...] [...] Μιλάτε σαν να µην αποτύχατε ποτέ ως τώρα! “Κι όµως απέτυχα σε πολλά. Έκπληξη, ε;” Και πώς ήταν; “Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η αποτυχία έχει τη χειρότερη γεύση του κόσµου!”. Γιατί δεν µπορούµε πάντα να κερδίζουµε; Τι σκοπιµότητα υπάρχει στο να χάνουµε; “Για να περπατήσεις”, λένε, “πρέπει πρώτα να φας πολλές τούµπες”. ∆υστυχώς, το ίδιο ισχύει και για να τρέξεις. Πρέπει πολλές φορές να δεις ξένες πλάτες για να τρέξεις αληθινά µια µέρα”. Εσείς έχετε δει ξένες πλάτες; “Αστειεύεστε; Εγώ όλο το 1996 ζούσα στη σκόνη των άλλων! ∆εν κατάφερα καν να µπω στην ολυµπιακή οµάδα. Αλλά η αποτυχία δεν έκανε αυτά που ήθελα λιγότερα”. Καλά, πού βρήκατε δύναµη να συνεχίσετε; “Εκεί! (δείχνει επάνω) Από τον Θεό. Εγώ κάθε βράδυ, προτού κοιµηθώ, διαβάζω τη Βίβλο. Και Αυτός µου δίνει δύναµη να σηκώνοµαι από το κρεβάτι µου κάθε πρωί και να πηγαίνω στον στίβο”. Και πού είναι ο Θεός; “Στον Παράδεισο και εδώ δίπλα µου. Στην καρδιά και στην ψυχή µου. Στο µυαλό και στο σώµα µου όταν τρέχω”. Όταν τρέχετε; “Ναι, όταν τρέχεις σαν εµένα, είναι η ώρα που νιώθεις να λάµπει επάνω σου το δώρο του Θεού”.

374


Και γιατί, λέτε, ο Θεός διάλεξε εσάς να δώσει το δώρο του; “Αληθινά δεν ξέρω γιατί διάλεξε εµένα. Το µόνο που ξέρω είναι ότι τον ευχαριστώ γι’ αυτό! Τώρα που το σκέφτοµαι ίσως µου το έδωσε γιατί ήξερε ότι εγώ τουλάχιστον θα προσπαθήσω να το αξιοποιήσω. Ίσως γι’ αυτό µε καθοδηγεί έκτοτε”. [...] [...] Παράξενο πράγµα ο χρόνος. Εσείς χρειάζεστε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα για ένα ρεκόρ και η Ακρόπολη στέκει εκεί δύο χιλιετίες... “Είδατε; Είναι η απόδειξη ότι, αν κάποιος κοπιάσει πολύ, στο τέλος θα τα καταφέρει, ό,τι κι αν είναι αυτό που προσπαθεί. Αυτό θα έλεγα στα παιδιά λοιπόν: ότι, αν πάντα σκέφτεσαι θετικά, αν πάντα παλεύεις, δεν υπάρχει περίπτωση, θα πετύχεις. Ακόµη και αν αυτό σηµαίνει ότι δεν θα ζήσεις κάποιες στιγµές που οι άλλοι βρίσκουν διασκεδαστικές”. Τι είδους στιγµές; “Στιγµές στα κλαµπ, π.χ. Ξέρω, έχει πλάκα κάθε τόσο να βγαίνεις, να ξεδίνεις, να ξενυχτάς. Και το Λος Άντζελες λένε ότι είναι η πόλη που τα κλαµπ της µπορούν να σε κάνουν αιώνιο θαµώνα... Αλλά αν έχεις έναν στόχο, ένα ρεκόρ π.χ., τι να το κάνεις το κλαµπ; Ίσα ίσα για να σέρνεσαι την εποµένη στην προπόνηση; Εγώ σε έναν χρόνο άντε να πάω τρεις φορές σε κλαµπ...”. Ύστερα από χρόνια ίσως το µετανιώσετε αυτό, που δεν διασκεδάσατε όσο οι άλλοι... “Ποτέ δεν µετανιώνω για τίποτε. Το να µετανιώνεις µπερδεύει τα πράγµατα. Εµένα µ’ αρέσει να κάνω τη ζωή µου όσο πιο απλή γίνεται. Προπονούµαι από τις 11 ως τις 3 κάθε µέρα. Μετά πάω στην παραλία, κάνω µπάνιο, βλέπω τους φίλους µου και αυτό είναι όλο”. Ποιος είναι πιο ευτυχής λέτε; Εσείς µε τα µετάλλια και τη δόξα ή οι φίλοι σας µε την καθηµερινή ζωή τους; “Μην κάνετε τέτοιες συγκρίσεις. Καθένας γεννιέται για να γίνει κάτι. Εγώ, αθλητής. Εκείνοι, κάτι άλλο. Ούτε εγώ θα άντεχα στα δικά τους παπούτσια ούτε εκείνοι στα αθλητικά µου -αν αλλάζαµε θέσεις, απλώς θα ήµασταν όλοι δυστυχέστεροι!”. Από τον ηµερήσιο Τύπο, Συνέντευξη του Μορίς Γκριν στο Θανάση Λάλα


375


1. Σε τι είδους αθλητική εκδήλωση αναφέρεται το κείµενο;

Απάντηση Το κείµενο αναφέρεται σε έναν αγώνα δρόµου 20 χιλιοµέτρων στον οποίο συµµετέχουν µαθητές κάποιας επαρχιακής παραλιακής πόλης. Η απόσταση που πρέπει να καλύψουν οι µικροί αθλητές είναι για τις δυνάµεις τους ένας Μαραθώνιος αγώνας δρόµου. σχολ. βιβλ. σ. 124

2. Πώς νιώθει ο νικητής την ώρα του τερµατισµού; • Από ποια σηµεία του κειµένου το καταλαβαίνουµε;

Απάντηση Ο Πέτρος πλησιάζοντας στο τέρµα νιώθει φανερά εξαντληµένος. “Τα αφύσικα γουρλωµένα µάτια του, πεταµένα έξω από τις κόγχες” και “ο ιδρώτας που έτρεχε ποτάµι” µαρτυρούν την υπερπροσπάθεια που είχε καταβάλλει. Αν και βρισκόταν λίγο πριν την κατάρρευση, “ένα φαρδύ χαµόγελο λαµποκοπούσε” το πρόσωπό του. Ήταν το χαµόγελο της ικανοποίησης, της δικαίωσης των προσπαθειών του. Ο ενθουσιασµός που τον είχε καταλάβει ήταν τόσο µεγάλος, ώστε όταν τελικά έκοψε την κορδέλα, συνέχισε να τρέχει σέρνοντας την πίσω του.


1. Τι πρόσφεραν οι Ολυµπιακοί Αγώνες στον πολιτισµό που δηµιούργησαν οι Έλληνες; • Με ποια ιδανικά τον εµπλούτισαν;

Απάντηση Οι Ολυµπιακοί Αγώνες προώθησαν το αγωνιστικό στοιχείο, που αποτέλεσε σηµαντικό παράγοντα διαµόρφωσης του ελληνικού πολιτισµού σε όλες του τις εκφάνσεις. Οι νέοι απέδιδαν µέγιστη σηµασία στον ίδιο το αγώνα και τη συµµετοχή τους σε αυτόν, ανεξαρτήτως αποτελέσµατος και επάθλου. Ένα στεφάνι από κλαδιά ελιάς είχε µεγαλύτερη αξία από όλους τους θυσαυρούς του κόσµου. Η ανιδιοτέλεια, η ολιγάρκεια και η αγωνιστικότητα


376

συνόδευσαν κάθε σπουδαίο επίτευγµα σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, είτε επρόκειτο για άθληση, είτε για γράµµατα, τέχνες και πολιτική. Επιπλέον, µέσω των αγώνων, θεµελιώθηκε το ιδανικό της ευγενούς άµιλλας, βασικό συστατικό της αγωγής των νέων και ισχυρό κίνητρο για την καλλιέργεια και την πλήρη ανάπτυξη των σωµατικών, ψυχικών και διανοητικών τους ικανοτήτων. σχολ. βιβλ. σ. 125

2. Τι ήταν στην Αρχαιότητα η εκεχειρία;

Απάντηση Κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών αγώνων επιβάλλονταν σε όλες τις ελληνικές πόλεις εκεχειρία, δηλαδή παύση των εχθροπραξιών και αποκατάσταση της ειρήνης. Παραµερίζονταν οι επιµέρους διαφορές και αναδεικνυόταν η πνευµατική ενότητα των Ελλήνων. Οι αντιδικίες, οι ανταγωνισµοί και ο αλληλοσπαραγµός έδιναν τη θέση τους στην ευγενική και δηµιουργική άµιλλα. Σοφοί και λόγιοι “εκµεταλλευόντουσαν” την περίοδο εκεχειρίας για να διαβάσουν τα έργα τους στην Ολυµπία και να προτρέψουν τους Έλληνες σε οµόνοια.


1. Γιατί τα λόγια και οι αντιδράσεις του Καραγκίοζη µάς προκαλούν γέλιο;

Απάντηση Ο Καραγκιόζης, αγαπηµένος πρωταγωνιστής του Θεάτρου Σκιών, έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός λαϊκού τύπου και µάλιστα στην υπερβολή τους. Του λείπει η µόρφωση, το σπίτι, τα χρήµατα, το φαΐ, αλλά όχι και η όρεξη για ζωή την οποία αντιµετωπίζει πάντα µε χιούµορ. Τα λογοπαίγνια του, οι απορίες του και οι αστείες αντιδράσεις του προκαλούν το γέλιο σε µικρούς και µεγάλους. Τα λεγόµενα του, όσο απλουστευτικά και αν φαίνονται, συνήθως κρύβουν µεγάλες αλήθειες. σχολ. βιβλ. σ. 126

2. Ποια από τα ιδανικά των Ολυµπιακών Αγώνων (έτσι όπως τα είδαµε στο κείµ. 2) φαίνεται να αγνοεί και να διακωµωδεί ο Καραγκιόζης; • Γιατί παρ’όλ’αυτά µας είναι συµπαθής;

Απάντηση Η συµπεριφορά του Καραγκιόζη σε καµία περίπτωση δε διαπνέεται από τα ιδανικά της ευγενούς άµιλλας και της ανιδιοτέλειας που προωθούν οι Ολυµπιακοί Αγώνες. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να ικανοποιήσει τις βιολογι-


377

κές του ανάγκες: η πείνα του δεν του αφήνει χώρο για ιδεολογίες και συνασθηµατισµούς. Αντιδρά στον µη κερδοσκοπικό χαρακτήρα των Αγώνων και το κύπελο του φαίνεται περιττό αν δεν περιέχει φασολάδα! Επιπλέον διακωµωδεί το δάφνινο στεφάνι συγκρίνοντας το µε αυτό του γάµου! Παρά το γεγονός ότι φαίνεται βλάσφηµος και προκλητικός, ο Καραγκιόζης καταφέρνει να µας είναι ιδιαίτερα συµπαθής. Κι αυτό γιατί, εκτός του ότι µας προσφέρει απλόχερα γέλιο, µας αφοπλίζει µε την ειλικρίνεια, την απλότητα και τον αυθορµητισµό του.


1. Στο σκίτσο βλέπουµε έναν ολυµπιονίκη που µόλις του απονεµήθηκε το χρυσό µετάλλιο. Ποιες οµοιότητες και ποιες διαφορές παρουσιάζει αυτός ο ολυµπιονίκης µε τους ολυµπιονίκες που έχετε συνηθίσει να βλέπετε στους Αγώνες;

Απάντηση Στο σκίτσο απεικονίζεται ένα σωµατώδης αθλητής που µόλις έχει βραβευτεί για τις επιδόσεις του µε χρυσό µετάλλιο. Στο µάγουλο του διακρίνεται ένα δάκρυ, δείγµα της συγκίνησης για την τιµή που του αποδίδεται. Και κάπου εδώ σταµατάνε οι οµοιότητες µε τους ολυµπιονίκες που έχουµε συνηθίσει να βλέπουµε στους Ολυµπιακούς Αγώνες. Η λεπτοµέρεια που κάνει τη διαφορά βρίσκεται στο στεφάνι που φέρει στο κεφάλι του. Τα φύλλα δάφνης έχουν αντικατασταθεί από χαρτονοµίσµατα. Ο υπαινιγµός του σκιτσογράφου είναι προφανής. ∆υστυχώς, στις µέρες µας, τα ιδανικά των Ολυµπιακών Αγώνων έχουν θυσιαστεί στο βωµό του κέρδους. Οι ολυµπιονίκες χαίρουν πλούσιων απολαβών από διαφηµίσεις και σπόνσορες, οι εταιρείες - χορηγοί των Αγώνων κερδίζουν υπέρογκα χρηµατικά ποσά, το ίδιο και οι φαρµακοβιοµηχανίες που εµπλέκονται παράγοντας διάφορα ύποπτα σκευάσµατα. σχολ. βιβλ. σ. 126

2. Τι είδους συναισθήµατα σας προκαλεί το σκίτσο;

Απάντηση Όταν συνειδητοποιούµε το νόηµα του σκίτσου, νιώθουµε θλίψη και απογοήτευση για την τροπή των πραγµάτων. Στο χώρο του αθλητισµού, που κάποτε προωθούσε την ευγενή άµιλλα και την αγωνιστικότητα, είναι το χρήµα αυτό που σήµερα κινεί τα νήµατα. Τα αγνά ιδανικά και η ανιδιοτέλεια έχουν δώσει τη θέση τους στον ψυχρό επαγγελµατισµό και την κερδοσκοπία.


378

Β1 Περίοδοι λόγου - Κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις Β2 Παρατακτική σύνδεση προτάσεων - περιόδων Β3 Ασύνδετο σχήµα

Π ρ ο τ ά σ ε ι ς

Κύριες Οι κύριες προτάσεις “στέκονται” µόνες τους στο λόγο αφού εκφράζουν ένα ολοκληρωµένο νόηµα.

Στο λόγο δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν οι δευτερεύουσες προτάσεις µόνες τους.

∆ευτερεύουσες Οι δευτερεύουσες ή εξαρτηµένες προτάσεις δεν µπορούν να “σταθούν” µόνες τους στο λόγο, γιατί είτε συµπληρώνουν το νόηµα της κύριας, είτε προσδιορίζουν µια απλή πρόταση, είτε κάποιον όρο µιας άλλης πρότασης.

Ανάλογα µε το νόηµα οι προτάσεις συνδυάζονται στο λόγο ως εξής... Κύριες + κύριες Κύριες + δευτερεύουσες Κύριες + δευτερεύουσες + δευτερεύουσες

σύνδεση κατά παράταξη απλή υπόταξη διαδοχική υπόταξη

και παρουσιάζονται στο λόγο µε τους ακόλουθους τρόπους 1. Ασύνδετο σχήµα Όµοιες προτάσεις (κύριες + κύριες, δευτερεύουσες + δευτερεύουσες) παρουσιάζονται η µία δίπλα στην άλλη χωρίς να συνδέονται µεταξύ τους µε κάποιο σύνδεσµο, απλώς χωρίζονται µε κόµµα:

παραδείγµατα Η µητέρα πλύθηκε, χτενίστηκε, ντύθηκε. ∆εν µπορούσε να ανοίξει το παράθυρο, να απολαύσει τη θέα, να µυρίσει τις ευωδίες της άνοιξης.


379

2. Παρατακτική σύνδεση Όµοιες προτάσεις (κύριες + κύριες, δευτερεύουσες + δευτερεύουσες) παρουσιάζονται η µία δίπλα στην άλλη ισοδύναµες και συνδέονται µεταξύ τους µε παρατακτικούς συνδέσµους: • µε συµπλεκτικούς • µε αντιθετικούς • µε διαζευκτικούς (διαχωριστικούς) • µε συµπερασµατικούς

παράδειγµα κύρια πρόταση + κύρια πρόταση Μιλούσε και κοίταζε προσεκτικά.

3. Υποτακτική σύνδεση Μια δευτερεύουσα πρόταση, επειδή δεν µπορεί να σταθεί µόνη της στο λόγο, στηρίζεται σε µιαν άλλη (κύρια ή δευτερεύουσα), από την οποία εξαρτάται (“υποτάσσεται” σ’ αυτήν) και συνδέεται µαζί της µε υποτακτικούς συνδέσµους: • µε ειδικούς • µε αιτιολογικούς • µε τελικούς • µε αποτελεσµατικούς • µε ενδοιαστικούς • µε χρονικούς • µε υποθετικούς • µε εναντιωµατικούς

παραδείγµατα κύρια πρόταση +δευτερεύουσα Μου είπε ότι έφυγες. κύρια πρόταση + δευτερεύουσα πρόταση + δευτερεύουσα πρόταση ∆ήλωσε πως θα την επισκεφτεί, όταν θα κατέβει στην Αθήνα.

παράδειγµα δευτερεύουσα πρόταση + ίδια δευτερεύουσα πρόταση Μου είπε ότι πέρασες και (ότι) έφυγες.

Περίοδος είναι το τµήµα του κειµένου, το οποίο βρίσκεται µεταξύ δύο τελειών και διαθέτει ολοκληρωµένο νόηµα. Ο πατέρας µάς κοίταξε θυµωµένος. Μπορεί να αποτελείται από µία ή περισσότερες ηµιπεριόδους ή προτάσεις. Ο πατέρας µάς κοίταξε θυµωµένος, καθώς κατάλαβε τι είχε συµβεί.


380

Ηµιπερίοδος είναι το κοµµάτι µιας περιόδου, το οποίο διαθέτει βέβαια νοηµατική αυτονοµία αλλά όχι ολοκληρωµένο νόηµα, και βρίσκεται µεταξύ τελείας και άνω τελείας ή µεταξύ δύο άνω τελειών. Ο πατέρας µάς κοίταξε θυµωµένος. ∆εν ακουγόταν τίποτα . µόνο ο αέρας που φυσούσε µανιασµένα . τίποτα άλλο δεν ακουγόταν. "ÊÜèå ðßôóá åßíáé ∆ύο ή περισσότερες συνεχόµενες ηµιπερίοδοι αποτελούν µία περίοδο. óáí ðåñßïäïò ëüãïõ, . . ∆εν ακουγόταν τίποτα µόνο ο αέρας που φυσούσε µανιασµένα τίποτα άλλο ðïõ áðïôåëåßôáé δεν ακουγόταν. áðü ïêôþ ðñïôÜóåéò."

Πρόταση είναι ένα οργανωµένο σύνολο από λέξεις, µε νόηµα, που διατυπώνεται συνήθως µε συντοµία. Το βράδυ θα πάω στο θέατρο. Τα είδη των προτάσεων καθορίζονται µε βάση το περιεχόµενό τους, την ποιότητα, τη σχέση τους µε άλλες και τη δοµή τους (βλ. παρακάτω, σελ. 79).

Λεκτικό (υπο)σύνολο είναι µια λέξη ή οµάδα από λέξεις, η οποία αποτελεί νοηµατικό συστατικό της πρότασης, αφού αυτές οι λέξεις συνδέονται νοηµατικά µεταξύ τους περισσότερο από όσο συνδέονται µε άλλες λέξεις της ίδιας πρότασης. (Συχνά τα λεκτικά (υπο)σύνολα τα ονοµάζουµε “φράσεις”.) Στην πρόταση χτύπησε την πόρτα µε δύναµη διακρίνουµε τα λεκτικά (υπο)σύνολα χτύπησε, την πόρτα, µε δύναµη. Τέτοια σύνολα µέσα σε µια πρόταση είναι συνήθως τα εξής: άρθρο µε ουσιαστικό ή επίθετο, περιφραστικά ρήµατα, εµπρόθετος προσδιορισµός και άλλες (ονοµατικές ή επιρρηµατικές) περιφράσεις.


381

Β1 Περίοδοι λόγου - Κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις



1. • Βρείτε και υπογραµµίστε τα ρήµατα σε κάθε απόσπασµα που ακολουθεί. • Μπορείτε να πείτε σε ποια πρόταση ανήκει το κάθε ρήµα; • Χωρίστε κάθε απόσπασµα στις προτάσεις που το αποτελούν. α. “Όσο διαρκούσε η ιερή εκεχειρία, οι Έλληνες παραµέριζαν τις διαµάχες τους και επιδίδονταν σε ειρηνικά έργα” (κείµ. 2) β. “Στο χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευµατική τους ενότητα πάνω από τις επιµέρους διαφορές που τους χώριζαν” (κείµ. 3) γ. “Ο Κηρολίβανος έφυγε σαΐτα πρώτος και χάθηκε στον ορίζοντα” (κείµ. 1) δ. “Θα τρως, τέλος πάντων, ό,τι θέλεις” (κείµ. 3)

Απάντηση α. Αποτελείται από 3 προτάσεις: - Όσο διαρκούσε η ιερή εκεχειρία - οι Έλληνες παραµέριζαν τις διαµάχες τους - και επιδίδονταν σε ειρηνικά έργα β. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Στο χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευµατική τους ενότητα πάνω από τις επιµέρους διαφορές - που τους χώριζαν γ. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Ο Κηρολίβανος έφυγε σαΐτα πρώτος - και χάθηκε στον ορίζοντα δ. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Θα τρως τελοσπάντων - ό,τι θέλεις



2. Ποιες από τις προτάσεις που εντοπίσατε στη δραστηριότητα 1 συµπληρώνουν το νόηµα άλλων προτάσεων και δεν µπορούν να σταθούν στο λόγο µόνες τους; • Ποιες από τις προτάσεις των ίδιων αποσπασµάτων δεν εξαρτώνται από καµία άλλη πρόταση;

Απάντηση • Οι προτάσεις που συµπληρώνουν το νόηµα άλλων προτάσεων και δεν µπορούν να σταθούν µόνες τους στο λόγο (δευτερεύουσες) είναι: α΄ απόσπασµα: Όσο διαρκούσε η ιερή εκεχειρία. β΄ απόσπασµα: που τους χώριζαν. δ΄ απόσπασµα: ό,τι θέλεις. • Οι προτάσεις που δεν εξαρτώνται από καµία άλλη πρόταση είναι: α΄ απόσπασµα: οι Έλληνες παραµέριζαν τις διαµάχες τους : και επιδίδονταν σε ειρηνικά έργα β΄ απόσπασµα: Στο χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευµατική τους ενότητα πάνω από τις επιµέρους διαφορές. γ΄ απόσπασµα: Ο Κηρολίβανος έφυγε σαΐτα πρώτος : και χάθηκε στον ορίζοντα δ΄ απόσπασµα: Θα τρως, τέλος πάντων σχολ. βιβλ. σ. 127

3. Μερικές από τις προτάσεις που βρήκατε στην προηγούµενη δραστηριότητα ξεκινούν µε µια λέξη που τις συνδέει µια άλλη πρόταση. Μπορείτε να βρείτε τις λέξεις αυτές;

Απάντηση Οι προτάσεις που ξεκινούν µε µια λέξη που τις συνδέει µε µια άλλη είναι: α΄ απόσπασµα: “Όσο διαρκούσε η ιερή εκεχειρία, οι Έλληνες παραµέριζαν τις διαµάχες τους και επιδίδονταν σε ειρηνικά έργα” (κείµ. 2) Όσο, (συνδέει τη δευτερεύουσα µε τις δύο κύριες προτάσεις), και (συνδέει τις δύο κύριες) β΄ απόσπασµα: “Στο χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευµατική τους ενότητα πάνω από τις επιµέρους διαφορές που τους χώριζαν” (κείµ. 3) που (συνδέει τη δευτερεύουσα µε την κύρια πρόταση) γ΄ απόσπασµα: “Ο Κηρολίβανος έφυγε σαΐτα πρώτος και χάθηκε στον ορίζοντα” (κείµ. 1)


383

και (συνδέει τις δύο κύριες προτάσεις) δ΄ απόσπασµα: “Θα τρως, τέλος πάντων, ό,τι θέλεις” (κείµ. 3) ό,τι (συνδέει τη δευτερεύουσα µε την κύρια πρόταση)



1. “Κατά το διάστηµα αυτό σοφοί και λόγιοι... ελληνικές πόλεις” (κείµ. 2): Χωρίστε το απόσπασµα σε περιόδους λόγου. • Στη συνέχεια προσπαθήστε να χωρίσετε τις περιόδους σε προτάσεις. • Τέλος εντοπίστε και καταγράψτε τους συνδέσµους που υπάρχουν στο απόσπασµα και συνδέουν τις προτάσεις.

Απάντηση 1η περίοδος: “Κατά το διάστηµα αυτό σοφοί και λόγιοι ... οµόνοια”. • Προτάσεις: α. Κατά το διάστηµα αυτό σοφοί και λόγιοι είχαν την ευκαιρία (κύρια) β. να διαβάσουν στην Ολυµπία τα έργα τους (δευτερεύουσα) γ. και να προτρέψουν τους Έλληνες σε οµόνοια (δευτερεύουσα). 2η περίοδος: “Και εδώ βρίσκεται η µεγάλη προσφορά του Ιερού της Ολυµπίας”. Ολόκληρη η περίοδος είναι µία κύρια πρόταση. 3η περίοδος: “Στο χώρο της ... τους χώριζαν”. • Προτάσεις: α. Στο χώρο της συνειδητοποιούσαν οι Έλληνες την πνευµατική τους ενότητα πάνω από τις επιµέρους διαφορές (κύρια) β. που τους χώριζαν (δευτερεύουσα) 4η περίοδος: Η Ολυµπία δεν οδήγησε ... ελληνικές πόλεις • Προτάσεις: α. Η Ολυµπία δεν οδήγησε βέβαια σε µια πανελλήνια πολιτική ένωση (κύρια) β. κατόρθωσε όµως κάτι σπουδαιότερο (κύρια) γ. να επιβληθούν


384

δ. και να αποκρυσταλλωθούν τα κοινά χαρακτηριστικά του ελληνικού πνεύµατος ... ελληνικές πόλεις (δευτερεύουσα) σχολ. βιβλ. σ. 127

2. • Χωρίστε τις τρεις περιόδους λόγου που ακολουθούν σε προτάσεις: α. “Το κύπελλο, που θα δώσουµε σε σένα, θα το γεµίσουµε µε φασουλάδα” (κείµ. 3) β. “Πολλοί έδειχναν να δυσφορούν µε το θέαµα” (κείµ. 1) γ. “Ξεφυσούσαν και χειρονοµούσαν” (κείµ. 1) • Ποιες από τις προτάσεις αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες; • Καταγράψτε τους συνδέσµους των τριών αυτών περιόδων.

Απάντηση • α. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Το κύπελλο θα το γεµίσουµε µε φασουλάδα (κύρια) - που θα δώσουµε σε σένα (δευτερεύουσα) που (σύνδεσµος, αναφορική αντωνυµία) • β. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Πολλοί έδειχναν (κύρια) - να δυσφορούν µε το θέαµα (δευτερεύουσα) να (τελικός σύνδεσµος) • γ. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Ξεφυσούσαν (κύρια) - και χειρονοµούσαν (κύρια) και (συµπλεκτικός σύνδεσµος)


385

Β2 Παρατακτική σύνδεση προτάσεων - περιόδων



1. Χωρίστε τις τέσσερις περιόδους που ακολουθούν σε προτάσεις. • Ποιες από τις προτάσεις αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες; α. “Επέδειξε ικανότητες δροµέα αντοχής κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας και µε προτροπή γνωστών του αποφάσισε να πάρει µέρος στην Ολυµπιάδα των Αθηνών” (κείµ. 5) β. “Η Ολυµπία δεν οδήγησε βέβαια σε µια πανελλήνια πολιτική ένωση, κατόρθωσε όµως κάτι σπουδαιότερο” (κείµ. 2) γ. “Κατά το διάστηµα αυτό σοφοί και λόγιοι είχαν την ευκαιρία να διαβάσουν στην Ολυµπία τα έργα τους και να προτρέψουν τους Έλληνες σε οµόνοια” (κείµ. 2) δ. “Ήταν νερουλάς, µετέφερε δηλαδή µε το κάρο του νέρο από το Μαρούσι στην Αθήνα” (κείµ. 5)

Απάντηση α. Αποτελείται από 3 προτάσεις: - Επέδειξε ικανότητες δροµέα αντοχής κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας (κύρια) - και µε προτροπή γνωστών του αποφάσισε (κύρια) - να πάρει µέρος στην Ολυµπιάδα των Αθηνών (δευτερεύουσα) β. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Η Ολυµπία δεν οδήγησε βέβαια σε µια πανελλήνια πολιτική ένωση (κύρια) - κατόρθωσε όµως κάτι σπουδαιότερο (κύρια) γ. Αποτελείται από 3 προτάσεις: - Κατά το διάστηµα αυτό σοφοί και λόγιοι είχαν την ευκαιρία (κύρια) - να διαβάσουν στην Ολυµπία τα έργα τους (δευτερεύουσα) - και να προτρέψουν τους Έλληνες σε οµόνοια (δευτερεύουσα)


386

δ. Αποτελείται από 2 προτάσεις: - Ήταν νερουλάς (κύρια) - µετέφερε δηλαδή µε το κάρο του νερό από το Μαρούσι στην Αθήνα (κύρια) 2. Τι είδους προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, συνδέουν οι υπογραµµισµένοι σύνδεσµοι σε καθεµία από τις παραπάνω περιόδους λόγου; • Σε ποια περίπτωση έχει χρησιµοποιηθεί κόµµα ανάµεσα στις προτάσεις της κάθε περιόδου;


Απάντηση α. Ο σύνδεσµος και συνδέει κύριες προτάσεις. β. Ο σύνδεσµος όµως συνδέει κύριες προτάσεις. γ. Ο σύνδεσµος και συνδέει δευτερεύουσες προτάσεις. δ. Ο σύνδεσµος δηλαδή συνδέει κύριες προτάσεις. • Κόµµα υπάρχει στο β΄ απόσπασµα, πριν τον αντιθετικό σύνδεσµο όµως και στο δ΄ απόσπασµα, πριν τον επεξηγηµατικό σύνδεσµο δηλαδή.



1. Καταγράψτε και µελετήστε τους υπογραµµισµένους συνδέσµους που χρησιµοποιούνται στα αποσπάσµατα της δραστηριότητας 1 (Ακούω και µιλώ). • Γράψτε ποια σηµασία έχει ο καθένας από αυτούς. • Πώς συνδέει την πρόταση που εισάγει µε την προηγούµενη;

Απάντηση α. και: παρατακτική σύνδεση των προτάσεων (συµπλεκτικός σύνδεσµος) β. όµως: παρατακτική σύνδεση των προτάσεων (αντιθετικός σύνδεσµος) γ. και: παρατακτική σύνδεση των προτάσεων (συµπλεκτικός σύνδεσµος) δ. δηλαδή: παρατακτική σύνδεση (επεξηγηµατικός σύνδεσµος)



387

2. Βρείτε στη σχολική γραµµατική όλους τους συνδέσµους που µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην παρατακτική σύνδεση προτάσεων και καταγράψτε τους στο τετράδιό σας. • Στη συνέχεια φτιάξτε δικές σας περιόδους λόγου χρησιµοποιώντας µερικούς από τους συνδέσµους αυτούς.

Απάντηση • Οι σύνδεσµοι που χρησιµοποιούνται στην παρατακτική σύνδεση προτάσεων είναι οι εξής: - σύµπλεκτικοί → και, ούτε, µήτε. - αντιθετικοί → µα, αλλά, παρά, ωστόσο, ενώ, αν και, µολονότι. - διαχωριστικοί → ή, είτε. - συµπερασµατικοί → λοιπόν, ώστε, εποµένως, άρα - επεξηγηµατικοί → δηλαδή. • Προτάσεις µε συµπλεκτικούς συνδέσµους: - Καταλαβαίνω το επιχείρηµα σου και συµφωνώ απόλυτα. - Ούτε συµµετείχε στο µάθηµα, ούτε έφερνε ασκήσεις. - Μήτε να κλαις, µήτε να στεναχωριέσαι. • Προτάσεις µε αντιθετικούς συνδέσµους: - Τον έπαιρνα τηλέφωνο, µα δε το σήκωνε. - Υπέφερε, αλλα δεν το είπε σε κανέναν. - Κατάλαβα ότι έλεγε ψέµατα, ωστόσο δεν έδωσα σηµασία. - Όχι µόνο δεν ήρθε στο ραντεβού, αλλά και δεν έδωσε εξηγήσεις. - ∆ε θέλω τίποτα άλλο, παρά να έχω υγεία. - ∆ε θα µπω σε λεπτοµέρειες, µόνο να σου πω 2 - 3 πράγµατα. • Προτάσεις µε διαχωριστικούς συνδέσµους: - Θα πάω σινεµά ή θα κάτσω να δω 1 ταινία στην τηλεόραση. - Είτε φύγεις είτε κάτσεις, το ίδιο µου κάνει. • Προτάσεις µε συµπερασµατικούς συνδέσµους: - Η παράσταση αναβλήθηκε. Γύρισαν λοιπόν σπίτι. - ∆εν ασχολείται καθόλου άρα δε τον ενδιαφέρει. - Είχε τόση οµίχλη ώστε δε βλέπαµε τίποτα.


388 • Προτάσεις µε επεξηγηµατικούς συνδέσµους: - Η οµάδα ήταν µεικτή, δηλαδή συµµετείχαν αγόρια και κορίτσια.



1. “Χάσαµε µε 2 - 1 από τη Ρωσία, αλλά η πρόκριση ήταν δικιά µας”: Χωρίστε την περίοδο σε προτάσεις. • Τι είδους πρόταση είναι η καθεµιά, κύρια ή δευτερεύουσα; • Με ποιο σύνδεσµο συνδέονται οι δύο προτάσεις; • Ποια σηµασία έχει αυτός ο σύνδεσµος;

Απάντηση • Η περίοδος µπορεί να χωριστεί σε δύο προτάσεις: - Χάσαµε 2-1 από τη Ρωσία, (κύρια) - αλλά η πρόκριση ήταν δικιά µας (δευτερεύουσα) • Οι δύο προτάσεις συνδέονται µε το σύνδεσµο αλλά που είναι αντιθετικός. σχολ. βιβλ. σ. 129

2. Στα παρακάτω αποσπάσµατα βρείτε και υπογραµµίστε τους συνδέσµους που συνδέουν παρατακτικά τις περιόδους κάθε αποσπάσµατος. • Ποια σηµασία έχει ο καθένας από τους συνδέσµους αυτούς; • Τι προσθέτει καθένας τους στο νόηµα των αποσπασµάτων αυτών; • Ποιο σηµείο στίξης υπάρχει ανάµεσα στις δύο περιόδους που συνδέονται παρατακτικά; α. “Κάποιοι µε περνούσαν για τρελό. Το πίστευα όµως ότι θα περάσουµε” (κείµ. 6) β. “Αυτό ήταν και το δυσκολότερο παιχνίδι. Ωστόσο αντέξαµε στην πίεση των Τσέχων” (κείµ. 6) γ. “ “∆ε σταµατώ να τραγουδώ ποτέ...” Και δε θα σταµατήσουµε ποτέ να τραγουδάµε γι’αυτή την οµάδα” (κείµ. 6) δ. “Ας αφήσουµε τώρα τα αστεία και να κοιτάξουµε τη δουλειά µας. Λοιπόν, Καραγκιόζη, από αύριο αρχίζει η συστηµατική προπόνηση” (κείµ. 3)

Απάντηση • α. όµως: δηλώνει αντίθεση και συνδέει παρατακτικά τις δύο κύριες προτάσεις που χωρίζονται µε τελεία. β. ωστόσο: δηλώνει εναντίωση και συνδέει παρατακτικά τις δύο κύριες προτάσεις.


389

γ. και: παρατακτική σύνδεση των κύριων προτάσεων οι οποίες χωρίζονται µε τελεία. δ. λοιπόν: εκφράζει συµπέρασµα και συνδέει τις δύο προτάσεις παρατακτικά. σχολ. βιβλ. σ. 130

3. Περιγράψτε και σχολιάστε σε µια παράγραφο το σκίτσο-κείµενο 4 χρησιµοποιώντας κυρίως παρατακτικό λόγο. • Πρόσεξτε τους συνδέσµους που θα χρησιµοποιήσετε, όπως και τα σηµεία στίξης.

Απάντηση Το σκίτσο 4 απεικονίζει έναν ολυµπιονίκη κατά την απονοµή του χρυσού µεταλλίου. Το βλέµµα του είναι στραµµένο ψηλά και στο µάγουλο του κυλάει ένα δάκρυ. Στο κεφάλι του φέρει το στεφάνι της νίκης. Όµως, αν προσέξουµε καλύτερα, παρατηρούµε ότι πρόκειται για ένα στεφάνι από χαρτονοµίσµατα. Αυτό το στοιχείο λοιπόν µας παραπέµπει στην εµπορευµατοποίηση των Ολυµπιακών Αγώνων, στις µέρες µας. Οι αρχαίοι αθλητές διακατέχονταν από υψηλά ιδανικά, ενώ οι σύγχρονοι αγωνίζονται µε σκοπό τα χρήµατα και την αυτοπροβολή τους.

Β3 Ασύνδετο σχήµα



1. Χωρίστε τα παρακάτω αποσπάσµατα σε προτάσεις: α. “Εκείνη τη στιγµή ο γυµναστής πυροβόλησε στον αέρα, ο κόσµος αλάλαζε, οι αθλητές ξεχύθηκαν µπροστά” (κείµ. 1) β. “Ο Πέτρος έκοψε θριαµβευτικά την κορδέλα, την τράβηξε µαζί του µε το ένα χέρι, την έσυρε πίσω του” (κείµ. 1) γ. “Οι αθλητές δεν πληρώνονται, αγωνίζονται για το στεφάνι” (κείµ. 3) Τι είδους είναι οι προτάσεις αυτές, κύριες ή δευτερεύουσες; • Χρησιµοποιείται κάποιος σύνδεσµος για να συνδέσει τις προτάσεις κάθε περιόδου; • Ποιο σηµείο στίξης παρεµβάλλεται και χωρίζει τις προτάσεις σε καθεµιά από τις παραπάνω περιόδους;


390

Απάντηση α. Αποτελείται από 3 προτάσεις: - Εκείνη τη στιγµή ο γυµναστής πυροβόλησε στον αέρα, - ο κόσµος αλάλαζε - οι αθλητές ξεχύθηκαν µπροστά. β. Αποτελείται από 3 προτάσεις - Ο Πέτρος έκοψε θριαµβευτικά την κορδέλα. - την τράβηξε µαζί του µε το ένα χέρι - την έσυρε πίσω του γ. Αποτελείται από 2 προτάσεις - Οι αθλητές δεν πληρώνονται - αγωνίζονται για το στεφάνι Οι ανωτέρω προτάσεις είναι κύριες χωρίζονται µε κόµµα και δεν συνδέονται µε κάποιο σύνδεσµο. Το σχήµα αυτό ονοµάζεται ασύνδετο. σχολ. βιβλ. σ. 130

2. “Εκεί µπροστά, στην εξέδρα ... του χορού τους” (κείµ. 1): Πόσες προτάσεις υπάρχουν στο απόσπασµα; • Τι είδους είναι, κύριες ή δευτερεύουσες; • Συνδέονται οι προτάσεις αυτές µεταξύ τους; Ποιο σηµείο στίξης παρεµβάλλεται και χωρίζει τις προτάσεις στο απόσπασµα;

Απάντηση Το απόσπασµα συνθέτουν τρεις προτάσεις - Εκεί µπροστά, στην εξέδρα των επισήµων, ήταν δεµένη η κορδέλα του τερµατισµού, - Οι µαθητές ανέµιζαν τα γαλάζια σηµαιάκια - Οι µαθήτριες τα λευκά µαντηλάκια του χορού τους. Πρόκειται για κύριες προτάσεις οι οποίες χωρίζονται µε τελείες και δε συνδέονται µεταξύ τους µε κάποιο σύνδεσµο.


391



1. “Μας απογείωσαν, µας τρέλαναν. Τους ευχαριστούµε” (κείµ. 6”): Το απόσπασµα αυτό περιλαµβάνει τρεις προτάσεις, τη µία µετά την άλλη. Έχουµε παρατακτική σύνδεση ή ασύνδετο σχήµα στο απόσπασµα αυτό; • Γιατί; • Ποια σηµεία στίξης χρησιµοποιούνται; • Για ποιους λόγους;

Απάντηση Το απόσπασµα αποτελείται από τρεις προτάσεις: - Μας απογείωσαν, - µας τρέλαναν. - Τους ευχαριστούµε. • Στο απόσπασµα αυτό έχουµε ασύνδετο σχήµα. • Οι δύο πρώτες προτάσεις (Μας απογείωσαν/µας τρέλαναν) αποτελούν την πρώτη περίοδο και δε συνδέονται µε κάποια συνδετική λέξη, αλλά µε κόµµατα. Η τρίτη πρόταση (τους ευχαριστούµε) αποτελεί τη δεύτερη περίοδο και χωρίζεται από τις προηγούµενες µε τελεία. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ζωηρότητα και αµεσότητα. Ο λόγος γίνεται απλός, καθηµερινός. σχολ. βιβλ. σ. 130

2. Προσέξτε τα αποσπάσµατα που ακολουθούν από το κείµενο 1: α. “Τα µάτια ήταν γουρλωµένα αφύσικα, πεταµένα από την υπερπροσπάθεια έξω από τις κόγχες τους”. β. “... να βγει η ψυχή από το εξοντωµένο σώµα, το ταλαιπωρηµένο”. γ. “ ... µια γλυκιά λάµψη, ένα φως γαλάζιο, είχε περιχυθεί στο πρόσωπό του”. Υπογραµµίστε τα κατηγορούµενα της λέξης “µάτια” στο απόσπασµα α και τους επιθετικούς προσδιορισµούς της λέξης “σώµα” στο απόσπασµα β. • Οι επιθετικοί αυτοί προσδιορισµοί και τα κατηγορούµενα βλέπουµε ότι µπαίνουν στο λόγο το ένα µετά το άλλο ασύνδετα. Ποιο σηµείο στίξης χρησιµοποιείται για να τους χωρίσει; • Ποιο είναι το υποκείµενο του ρήµατος στο απόσπασµα γ; • Τι είχε περιχυθεί στο πρόσωπο του νικητή; • Υπογραµµίστε τις δύο φράσεις που δίνουν την απάντηση. • Ποιο σηµείο στίξης χρησιµοποιεί ο συγγραφέας για να χωρίσει τις δύο αυτές φράσεις;


392

Απάντηση α. γουρλωµένα, πεταµένα: κατηγορούµενα στη λέξη µάτια που είναι υποκείµενο β. το εξοντωµένο, το ταλαιπωρηµένο: επιθετικοί προσδιορισµοί στη λέξη σώµα • Τόσο τα κατηγορούµενα, όσο και οι επιθετικοί προσδιορισµοί χωρίζονται µε κόµµα. γ. Η λέξη λάµψη είναι το υποκείµενο του ρήµατος είχε “περιχυθεί” • Στο πρόσωπο του νικητή είχε περιχυθεί µια γλυκιά λάµψη, ένα φως γαλάζιο. • Οι δύο φράσεις χωρίζονται µε κόµµα. σχολ. βιβλ. σ. 131

3. “Και δε θα σταµατήσουµε ποτέ να τραγουδάµε ... τη µεγαλύτερη χαρά” (κείµ. 6): Βρείτε το ασύνδετο σχήµα που περιέχεται στο απόσπασµα και υπογραµµίστε τους όρους που έχουν παρατεθεί ασύνδετα σ’ αυτό.

Απάντηση Το ασύνδετο σχήµα του αποσπάσµατος είναι: γι' αυτή την οµάδα, για αυτούς τους παίκτες, αυτό τον προπονητή.



1. Ποιος είναι ο τόπος και ο χρόνος της ιστορίας (κείµ. 7)

Απάντηση Η ιστορία µας εξελίσσεται το µεσηµέρι της Παρασκευής 29 Μαρτίου 1869. Τότε έγιναν οι πρώτοι Ολυµπιακοί Αγώνες στην Αθήνα, µε αφετηρία το Μαραθώνα.



393

2. Ποια πρόσωπα παίρνουν µέρος;

Απάντηση Στον αγώνα, λαµβάνουν µέρος 17 νέοι αθλητές από όλο τον κόσµο. Ανάµεσά τους ο Έλληνας Σπύρος Λούης. Οι κάτοικοι του Μαραθώνα παρακολουθούν τον αγώνα ενώ γιατροί και νοσοκόµοι βρίσκονται σε ετοιµότητα για πιθανά ατυχήµατα. Κοντά σ' αυτούς και δύο έφιπποι αξιωµατικοί, υπεύθυνοι για τη σωστή διεξαγωγή της διοργάνωσης. Επίσης ο κόσµος που έχει συγκεντρωθεί στους δρόµους της Αθήνας αλλά και όσοι περίµεναν µπροστά και µέσα στο Παναθηναϊκό στάδιο. σχολ. βιβλ. σ. 132

3. Ποια γεγονότα έγιναν την ηµέρα του Μαραθώνιου; Σε ποιο χρόνο κυρίως εξιστορούνται;

Απάντηση Τα κύρια γεγονότα που συνέβησαν την ηµέρα του Μαραθωνίου: - η πρωινή συγκέντρωση του κόσµου στην πλατεία του Μαραθώνα. - η µεσηµεριανή έναρξη του αγώνα. - η πορεία των αθλητών - η νίκη του Σπύρου Λούη - οι πανηγυρισµοί του κόσµου στους δρόµους. • Η αφήγηση γίνεται σε αόριστο χρόνο. Μόνο σε κάποια σηµεία χρησιµοποιείται ο παρατατικός (εξακολουθούσε). σχολ. βιβλ. σ. 132

4. Ποια γεγονότα έγιναν πριν το Μαραθώνιο; • Σε ποιο χρόνο κυρίως εξιστορούνται;

Απάντηση Τα γεγονότα που έγιναν πριν από το Μαραθώνιο: - η άφιξη Ελλήνων και ξένων αθλητών και η φιλοξενία τους στα σπίτια του χωριού. - η βροχή της προηγούµενης νύχτας που είχε σαν αποτέλεσµα να γεµίσουν οι χωµατόδροµοι µε λάσπες. • Τα γεγονότα εξιστορούνται κυρίως σε χρόνο υπερσυντέλικο (είχε γεµίσει).



5. Ποιος αφηγείται την ιστορία; • Συµµετείχε ο ίδιος στα γεγονότα που εξιστορεί; • Σε ποιο πρόσωπο αφηγείται της ιστορία;

Απάντηση Την ιστορία αφηγείται ένα τρίτο πρόσωπο που δε συµµετέχει στα γεγονότα (τριτοπρόσωπη αφήγηση). σχολ. βιβλ. σ. 132

6. Εκτός από την αφήγηση, ποιος άλλος εκφραστικός τρόπος χρησιµοποιείται; • Τι προσθέτει στην αφήγηση;

Απάντηση Εκτός από την αφήγηση, χρησιµοποιείται η περιγραφή και ο διάλογος που χαρίζει αµεσότητα και ζωντάνια.


7. Πώς φαντάζεστε τον καιρό την ηµέρα που έγινε ο Μαραθώνιος το 1896; • Από ποια στοιχεία του κειµένου 7 το συµπεραίνετε; • Τα στοιχεία αυτά προωθούν την αφήγηση; • Γιατί δίνονται από το συγγραφέα;

Απάντηση Την ηµέρα του Μαραθωνίου ο ουρανός ήταν µουντός και συννεφιασµένος. Όλα έδειχναν ότι η βροχή της προηγούµενης νύχτας θα συνεχιστεί: π.χ. “Από το πρωί η µέρα ήταν… τον ουρανό”. • Τα στοιχεία αυτά δεν προωθούν την αφήγηση. Ωστόσο δίνονται από το συγγραφέα για να κατανοήσουµε τις αντίξοες καιρικές συνθήκες κάτω από τις οποίες διεξήχθη ο Μαραθώνιος και οι οποίες δυσκόλεψαν των αγώνα των αθλητών.


395



1. Στο κείµενο 7 δε δίνονται οι σκέψεις και τα συναισθήµατα των ηρώων. Ο συγγραφέας περιορίζεται κυρίως στην αφήγηση των γεγονότων. Ξαναγράψε το κείµενο εµπλουτίζοντάς το µε τέτοια στοιχεία. Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση ενός αφηγητή που γνωρίζει τι σκέφτονται και πώς αισθάνονται οι ήρωες της ιστορίας αυτού του Μαραθώνιου και πλαισιώστε τα γεγονότα µε τις σκέψεις και τα συναισθήµατά τους.

Απάντηση Η εκκίνηση του Μαραθώνιου δρόµου, του πιο δηµοφιλούς αθλήµατος, είχε προγραµµατιστεί για τις 2 το µεσηµέρι της Παρασκευής 29 Μαρτίου. Οι αθλητές, Έλληνες και ξένοι, ήταν βαθιά συγκινηµένοι για τη συµµετοχή τους σε µια τόσο σηµαντική διοργάνωση. Είχαν φτάσει στο Μαραθώνιο από την προηγούµενη µέρα και φιλοξενήθηκαν σε σπίτια του χωριού. Όλοι εντυπωσιάστηκαν από αυτή τη γενναιόδωρη χειρονοµία. Το πρωί συγκεντρώθηκαν όλοι στην πλατεία και συζητούσαν περιµένοντας µε αγωνία να έρθει το µεσηµέρι. Από το πρωί η µέρα ήταν µουντή, συννεφιασµένη. Το προηγούµενο βράδυ η βροχή είχε γεµίσει τους χωµατόδροµους µε λάσπες και το µεσηµεράκι άρχισαν πάλι να πέφτουν ψιλές σταγόνες από τον ουρανό. Το γεγονός αυτό είχε δηµιουργήσει στο συγκεντρωµένο πλήθος ένα αίσθηµα ανησυχίας ως προς την οµαλή έκβαση του αγώνα. Ο άντρας µε το µουστάκι και το στρατιωτικό παράστηµα σήκωσε ψηλά το χέρι και µε ύφος επίσηµο και σοβαρό, σηµάδεψε µε το πιστόλι τον ουρανό. Ύστερα φώναξε δυνατά: “Λάβετε θέσεις!” ∆εκαεφτά νέοι άνθρωποι, παραταγµένοι σε τέσσερις σειρές, περίµεναν το σύνθηµα για να ξεκινήσουν. Το άγχος και η νευρικότητα είχαν αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Στην τελευταία σειρά, την τέταρτη, έξι περίπου µέτρα πίσω από τους πρώτους, ο Σπύρος Λούης παρατηρούσε τις πλάτες των συναθλητών του. Σκεφτόταν πως ο ανταγωνισµός θα ήταν σκληρός και η επικράτηση καθόλου εύκολη. Παρ' όλα αυτά, πίστευε στις δυνάµεις του και είχε καλό προαίσθηµα. Ο άντρας µε το µουστάκι κοίταξε το ρολόι του. “Έτοιµοι” Ο πυροβολισµός που ακολουθούσε τάραξε την ησυχία του τοπίου. Οι χωρικοί που είχαν συγκεντρωθεί χειροκρότησαν µε ενθουσιασµό τους αθλητές που ρίχτηκαν µπροστά µε φτερά στα πόδια. Από κοντά οι δύο άµαξες µε τους γιατρούς και τους νοσοκόµους, καθώς και δύο έφιπποι αξιωµατικοί που ήταν υπεύθυνοι για τη σωστή διεξαγωγή του αγώνα. Ο Σπύρος Λούης ξεχύθηκε µαζί µε τους άλλους αθλητές µε έναν µοναδικό στόχο: τη νίκη! Σκοπός του ήταν να φτάσει πρώτος στο τέρµα και θα έβαζε όλες του τις δυνάµεις για να το πετύχει.

396


Μέσα από αµπέλια και πεύκα, οι αθλητές έφτασαν στο Πικέρµι. Πρώτος µπήκε στο χωριό ο Γάλλος Λερµιζιό µε συνοδεία δύο έφιππων αξιωµατικών. Ο ιδρώτας έτρεχε στο πρόσωπό του, αλλά το χαµόγελο του µαρτυρούσε ικανοποίηση. Ακολουθούσαν ο Αυστραλός ολυµπιονίκης στα 800 µέτρα και 1500 µέτρα Έντουιν Φλακ. Έµοιαζε τόσο σίγουρος για τον εαυτό του..! Οι κάτοικοι της περιοχής χειροκροτούσαν τους αθλητές, φώναζαν συνθήµατα για να τους ανυψώσουν το ηθικό και τους έδιναν αναψυκτικά. Ο Λούης στάθηκε για λίγο να δροσιστεί σε ένα πανδοχείο. Η αντίδραση του ξάφνιασε το πλήθος. - Τρέξε, Σπύρο! Μην κάθεσαι! του φώναζαν όλοι. - Μη νοιάζεστε και θα τους φτάσω, απάντησε αυτός µε σιγουριά. Ήταν τόσο ήρεµος και ψύχραιµος, σαν να είχε κερδίσει ήδη..! Στο µεταξύ, επικεφαλής εξακολούθησε να είναι ο Γάλλος Λερµιζιό. Πίσω του, σε αρκετή όµως απόσταση, έτρεχε ο Αυστραλός Φλακ, που φαινόταν να έχει χάσει την αισιοδοξία του, παραπίσω ο Αµερικανός Μπλέικ µε τον Ούγγρο Κέλνερ, εµφανώς καταπονηµένοι κι έπειτα οι Έλληνες, ο Βασιλάκος µε το Λούη και τους υπόλοιπους. Τελευταίες οι δύο άµαξες µε τους γιατρούς και τους νοσοκόµους. Στα µισά περίπου της διαδροµής, ο Μπλέικ κουράστηκε και σταµάτησε. Όσο και αν προσπάθησε δεν µπόρεσε να πνίξει τους λυγµούς του. Μετά το Χαρβάτι ο δρόµος γινόταν ανηφορικός και δύσκολος. Τότε ο Φλακ, δίνοντας τον καλύτερο του εαυτό, βρήκε την ευκαιρία να ξεπεράσει το Λερµιζιό, ο οποίος τελικά εγκατέλειψε, εξαντληµένος από την κούραση. Η απογοήτευση του ήταν µεγάλη … έσκυψε το κεφάλι ντροπιασµένος και αποµακρύνθηκε µε αργά βήµατα. Σε λίγο ο Φλακ άκουσε πίσω του τα βήµατα του Λούη, που πλησίαζε. Γύρισε µε έκπληξη και απορία. […] Ο Λούης δεν άργησε να ξεπεράσει τον Αυστραλό, ο οποίος λίγο αργότερα λιποθύµησε και εγκατέλειψε τον αγώνα. Ο Λούης πλησίαζε τώρα στο στάδιο, ενώ ο κόσµος είχε ξεχυθεί στους δρόµους και πανηγύριζε. Η νίκη ήταν πια πολύ κοντά και δε θα άφηνε τίποτα και κανένα να του τη στερήσει. Σε λίγο οι θεατές του σταδίου είδαν το Λούη µε τον αριθµό 17 στη φανέλα να κατευθύνεται τρέχοντας προς το τέρµα. Είχε τον αέρα του θριαµβευτή και τα µάτια του έλαµπαν από δάκρυα χαράς. Η χαρά των Ελλήνων θεατών δεν περιγράφεται! Αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο, φώναζαν ρυθµικά συνθήµατα υπέρ του νικητή και όλοι, επίσηµοι και µη, ήθελαν να τον συγχαρούν και να του σφίξουν το χέρι. Το κατόρθωµα του Σπύρου Λούη, τους έκανε περήφανους και τόνωσε το εθνικό τους φρόνηµα. σχολ. βιβλ. σ. 133

2. Συγκρίνετε την αφήγηση της νίκης του Λούη στο Μαραθώνιο που δίνεται στο κείµενο 7 µε αυτή του κειµένου 5. • Ποιες οµοιότητες και διαφορές παρατηρείτε; • Ποια αφήγηση θεωρείτε πιο έγκυρη; • Για ποιους λόγους;


397

Απάντηση Οµοιότητες: - Αναφέρονται στο ίδιο γεγονός, το Μαραθώνιο του 1896, στους πρώτους σύγχρονους Ολυµπιακούς αγώνες. - Έχουν τον ίδιο πρωταγωνιστή, το Σπύρο Λούη, µια θρυλική µορφή του ελληνικού αθλητισµού. - Η τακτική που χρησιµοποίησε ο Σπύρος Λούης για να κατακτήσει τη νίκη είναι κοινή και στα δύο κείµενα: Ξεκίνησε συντηρητικά τον αγώνα, εξοικονοµώντας δυνάµεις και όταν οι αντίπαλοι του είχαν εξαντληθεί, αυτός έδωσε τον καλύτερο του εαυτό και προσπερνώντας τους, έφτασε πρώτος στο τέρµα. - Και στα δύο κείµενα χρησιµοποιείται κυρίως ο αόριστος χρόνος. - Και οι δύο αφηγήσεις είναι τριτοπρόσωπες. ∆ιαφορές: - Η αφήγηση στο κείµενο 5 είναι πιο επίσηµη και ακριβής, όπως ταιριάζει σε µια βιογραφία. Αντίθετα, ο συγγραφέας του κειµένου 7 επιλέγει µια πιο παραστατική αφήγηση µε εµφανές το λογοτεχνικό στοιχείο. Ενώ η πρώτη αναφέρεται αποκλειστικά σε πραγµατικά γεγονότα, στη δεύτερη παρατίθενται διάφορες λεπτοµέρειες, ίσως και αυθαίρετες, που σκοπό έχουν να δηµιουργήσουν συναισθήµατα (συγκίνηση, συµπάθεια) στον αναγνώστη. Έτσι η πρώτη αφήγηση θεωρείται πιο αντικειµενική, απαλλαγµένη από το προσωπικό στοιχείο. • Για όλους τους λόγους που προαναφέρθηκαν η αφήγηση του κειµένου 5 θεωρείται πιο έγκυρη. σχολ. βιβλ. σ. 133

3. Στο κείµενο 6 ο συγγραφέας - δηµοσιογράφος αφηγείται το χρονικό της νίκης της εθνικής οµάδας ποδοσφαίρου στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθληµα του 2004. • Ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάµεσα στην αφήγηση αυτή και την αφήγηση της νίκης του Σπύρου Λούη στο κείµενο 7; • Ποια από τις δύο αυτές αφηγήσεις θεωρείτε πιο άµεση;

Απάντηση ∆ιαφορές: - Πρώτον, τα δύο κείµενα πραγµατεύονται διαφορετικά γεγονότα, οπότε αλλάζει ο χρόνος, ο τόπος και τα πρόσωπα. - ∆εύτερον, ο συγγραφέας του κειµένου 6 αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο, αφού κατά κάποιον τρόπο συµµετείχε στα γεγονότα ζώντας τα από τόσο κοντά. Παραθέτει προσωπικές του σκέψεις, συναισθήµατα και σχολιασµό. Αντίθετα, η αφήγηση στο κείµενο 7 είναι τριτοπρόσωπη και αποστασιοποιηµένη. - Τέλος, στο κείµενο 6 η αφήγηση είναι κοφτή και γρήγορη σα να πρόκειται για προφορικό λόγο, ενώ το κείµενο 7 χαρακτηρίζεται από λεπτοµέρειες και λογοτεχνικό ύφος. • Πιο άµεση θεωρούµε την αφήγηση του κειµένου 6, διότι περιέχει προσωπικά συναισθήµατα και σκέψεις, καθώς και υποκειµενικά σχόλια εκ µέρους του αφηγητή, ο οποίος έχει ζήσει από κοντά τα γεγονότα που παραθέτει.



4. Στις δύο αφηγήσεις των κειµένων 6 και 7 τα γεγονότα δίνονται µε τη χρονολογική τους ακολουθία ή όχι;

Απάντηση Και στις δύο αφηγήσεις των κειµένων 6, 7 έχουµε χρονολογική ευθύγραµµη παράθεση των γεγονότων, δηλαδή αυτά παρουσιάζονται µε τη χρονολογική σειρά που συνέβησαν. σχολ. βιβλ. σ. 133

5. Στην Οδύσσεια ο Όµηρος γνωρίζουµε ότι αφηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα κατά την επιστροφή του στην πατρίδα του. Αφηγείται ο Όµηρος τα γεγονότα αυτά µε τη χρονολογική τους σειρά ή µε κάποιον άλλον τρόπο; • Από πού αρχίζει την αφήγησή του;

Απάντηση Ο Όµηρος δεν ακολουθεί τη χρονολογική σειρά των γεγονότων στην αφήγησή του. Αρχίζει από το δέκατο χρόνο της περιπλάνησης του Οδυσσέα δηλαδή λίγο πριν την επιστροφή του στην Ιθάκη. Στο νησί των Φαιάκων όπου ο ήρωας εξιστορεί τις περιπέτειές του µαθαίνουµε για τα παθήµατά του κατά τη διάρκεια της δεκάχρονης ταλαιπωρίας του. (εγκιβωτισµός)



1. Το κείµενο 6 αναφέρεται σε ένα οµαδικό άθληµα, το ποδόσφαιρο, ενώ το κείµενο 7 σε ένα ατοµικό, τους αγώνες δρόµου. Εσείς προτιµάτε τα οµαδικά ή τα ατοµικά αθλήµατα; • Για ποιους λόγους;

Απάντηση Τα οφέλη που προκύπτουν από τη συµµετοχή σε οµαδικά παιχνίδια είναι ποικίλα, αλλά προσωπικά ξεχωρίζω τη συµβολή τους στην κοινωνικοποίηση του ατόµου. Ο αθλούµενος µέσω της συναναστροφής µε άλλα άτοµα για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού, διευρύνει τους ορίζοντές του και εξελίσσεται ως προσωπικότητα. Σε µια οµάδα, πολλές φορές, θα χρειαστεί να θυσιάσει τις ατοµικές χαρές ή προτιµήσεις για το συµφέρον του συνόλου. Έτσι, εξασκείται στην ετοιµότητα, την αυτοσυγ-


399

κράτηση, την αυτοθυσία και µαθαίνει να νικά ταπεινά ένστικτα, όπως ο εγωισµός και η αλαζονεία. Έτσι, προετοιµάζεται κατάλληλα για το σηµαντικότερο οµαδικό παιχνίδι, την ίδια τη ζωή. σχολ. βιβλ. σ. 133

2. ∆είτε τις παρακάτω φωτογραφίες και διαβάστε τα κειµενάκια που τις συνοδεύουν. • Ποιες σκέψεις σάς γεννούν για τις προσπάθειες που χρειάζεται να καταβάλουν οι αθλητές; • Τι νοµίζετε ότι είναι αυτό που τους κάνει να προσπαθούν τόσο σκληρά; • Εσείς θα αποφασίζατε να ασχοληθείτε σοβαρά µε κάποιο άθληµα; • Γιατί ναι; • Γιατί όχι;

Απάντηση • ∆ε µπορούµε παρά να νιώσουµε θαυµασµό στη θέα των αθλητών που απεικονίζονται στις φωτογραφίες. Τα καλογυµνασµένα σώµατα, η αντοχή και ο συγχρονισµός, είναι αποτέλεσµα εντατικής προετοιµασίας και σκληρής προσπάθειας. Χρειάζεται ώρες προπόνησης και µεγάλη θέληση για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του πρωταθλητισµού. Η επίτευξη ενός µεγαλεπήβολου στόχου, πολλές φορές προϋποθέτει αυτοθυσία, στερήσεις και προσωπικές υπερβάσεις. • Όσοι αποφασίζουν να ασχοληθούν επαγγελµατικά µε τον αθλητισµό, αφοσιώνονται ολοκληρωτικά σ' αυτόν. Τα ανταλλάγµατα µπορεί να είναι τόσο πνευµατικά, όσο και υλικά. Μέσω της προσπάθειας για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου, οι αθλητές αποκτούν ιδιαίτερη σχέση µε το σώµα τους και ανακαλύπτουν τις δυνατότητες και τα όριά του. Γι' αυτούς η σηµαντικότερη ανταµοιβή είναι η αναγνώριση των κόπων τους και η ηθική ολοκλήρωση που αυτή προσφέρει. Άλλοι, πάλι, χαρακτηρίζονται από µεγαλύτερες φιλοδοξίες και πιο “ταπεινά” κίνητρα: Επιθυµούν να λάβουν µέρος και να ξεχωρίσουν σε διεθνείς διοργανώσεις, να αποκτήσουν δόξα, µετάλλια και χρήµατα. • Επιχειρήµατα υπέρ της σοβαρής ενασχόλησης µε κάποιο άθληµα: - άθληση του σώµατος - απόκτηση ετοιµότητας και αντανακλαστικών - εξάσκηση αυτοσυγκράτησης - ανάπτυξη ισχυρής προσωπικότητας - διεύρυνση των ορίων του ατόµου - ηθική ολοκλήρωση - συµµετοχή σε διοργανώσεις διεθνούς κύρους και συνύπαρξη µε σπουδαίους αθλητές - υλικές αµοιβές (π.χ. µετάλλια και χρήµατα) - δόξα και αναγνώριση • Επιχειρήµατα κατά της σοβαρής ενασχόλησης µε κάποιο άθληµα: - κουραστικοί ρυθµοί και υπερπροσπάθεια

400


- υπέρβαση αντοχών και αυτοθυσία - άγχος και πίεση - περιορισµένος ελεύθερος χρόνος - παραγκωνισµός αγαπηµένων προσώπων και στέρηση προσωπικής ζωής σχολ. βιβλ. σ. 134

3. Εξηγήστε και συζητήστε στην τάξη τις απαραίτητες προϋποθέσεις για Ολυµπιακούς Αγώνες, που να ανταποκρίνονται στην ιδέα που τους γέννησε (δεξιά στήλη) και τους κινδύνους / απειλές που διατρέχουν σήµερα οι αγώνες (αριστερή στήλη).

Απάντηση Οι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες αποµακρύνονται όλο και περισσότερο από την αρχική τους µορφή, από τις αξίες και τα ιδανικά των προγόνων µας. Προϋποθέσεις που άλλοτε θεωρούνταν αυτονόητες, σήµερα τίθονται υπό αµφισβήτηση. Καταρχήν πρέπει να διεκδικήσουµε “καθαρούς” Αγώνες που να στηρίζονται στις πραγµατικές δυνατότητες των αθλητών και όχι στην χρήση αµφισβητούµενης ποιότητας ουσιών. Η εύκολη λύση του “ντόπιγκ” πρέπει να αντικατασταθεί από προσωπική υπερπροσπάθεια, σκληρή δουλειά και εντατική προπόνηση. - Επιπλέον, οι γνήσιοι Ολυµπιακοί Αγώνες οφείλουν να προωθούν αγαθά, όπως η ειρήνη και η φιλία µεταξύ όλων των χωρών. Μην ξεχνάµε ότι κατά τη διάρκεια των αρχαίων αγώνων επιβαλλόταν γενική εκεχειρία που έπρεπε να γίνει σεβαστή από όλους. Σήµερα, όµως, τα στάδια έχουν µετατραπεί σε χώρο εξυπηρέτησης πολιτικών σκοπιµοτήτων. Στήνονται ίντριγκες και δολοπλοκίες ανάλογα µε τα συµφέροντα εκείνων που κατέχουν την εξουσία. - Αξίες όπως η ισοτιµία και ο αλληλοσεβασµός έχουν παραγκωνιστεί, αλλά µπορούν να επανακτηθούν µέσω της εξάλειψης φαινοµένων βίας και ρατσισµού. Κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων πρέπει να καταργούνται τα σύνορα που χωρίζουν τους λαούς και οι διακρίσεις µε βάση το έθνος, την οικονοµική κατάσταση ή τη θρησκεία. Να εξισώνονται όλοι στα αγωνίσµατα και να µην υπολογίζονται πλούτος και κρατική δύναµη. - Ακόµη, είναι επιτακτική ανάγκη να λάβουµε υπόψη µας τις παρακαταθήκες των προγόνων µας, όπως είναι το µέτρο και το “ευ αγωνίζεσθαι”. Η ευγενής άµιλλα πρέπει να επανέλθει στο προσκήνιο και να υπερισχύσει της εµπορευµατοποίησης του αθλητισµού, που έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις. Πολυεθνικές εταιρείες και σπόνσορες έχουν εισβάλλει στους αγωνιστικούς χώρους και τους έχουν µετατρέψει σε βιοµηχανία. Επιπλέον, κατασκευαστικοί όµιλοι προχωρούν σε αλόγιστη οικοδόµηση, χωρίς κανένα σεβασµό προς το περιβάλλον και τους κατοίκους. Αυτή η ζοφερή πραγµατικότητα έχει προκαλέσει δυσπιστία στη νεολαία και την έχει αποµακρύνει από συλλογικές προσπάθειες, όπως ο εθελοντισµός, που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την διεξαγωγή γνήσιων Ολυµπιακών Αγώνων. Περισσότεροι αθλητικοί χώροι και αποκατάσταση των ηθικών αξιών που κληρονοµήσαµε από τους προγόνους µας αποτελούν απαραίτητα βήµατα, ώστε ο αθλητισµός να προσελκύσει ξανά τους νέους.


401



1. ∆ηµοριεύτηκαν σε µια εφηµερίδα τα αποτελέσµατα µιας διεθνούς έρευνας που έγινε το 2004 για τη χρήση αναβολικών ουσιών από αθλητές. Γράψτε σε µια παράγραφο τα συµπεράσµατα που βγάζετε µελετώντας τα διαγράµµατα που ακολουθούν και συνοψίζουν τις απαντήσεις όσων συµµετείχαν στην έρευνα. • Τι πιστεύει ο κόσµος σήµερα για τη χρήση αναβολικών ουσιών στον παγκόσµιο και ελληνικό αθλητισµό;

Απάντηση Τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από µια διεθνή έρευνα, σχετικά µε τη χρήση ουσιών στον παγκόσµιο αθλητισµό είναι τα εξής: Ένα µεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων (σχεδόν 60%) αντιµετωπίζει τη χρήση αναβολικών ως γενικό φαινόµενο. Έκπληξη µας προκαλεί το γεγονός ότι το ποσοστό αυτό µειώνεται κατά πολύ όταν η ερώτηση αναφέρεται στον ελληνικό αθλητισµό συγκεκριµένα. Σε αυτή την περίπτωση, µόνο το 24,5% θεωρεί εκτεταµένη τη χρήση επικίνδυνων ιατρικών σκευασµάτων . Όσον αφορά τα αθλήµατα, στα οποία χορηγούνται αναβολικές ουσίες, την πρώτη θέση, πάντα σύµφωνα µε τη γνώµη του κοινού, κατέχει ο στίβος (µε ποσοστό 58,1%), ενώ ακολουθεί η άρση βαρών και η κολύµβηση (µε ποσοστό 23,6% και 13,1% αντίστοιχα). σχολ. βιβλ. σ. 135

2. Αφηγηθείτε ένα αθλητικό γεγονός που ζήσατε οι ίδιοι από κοντά είναι ως θεατές είτε ως αθλητές. Η αφήγησή σας θα διαβαστεί στην τάξη.

Απάντηση Την προηγούµενη Κυριακή αποφάσισα να παρακολουθήσω έναν ποδοσφαιρικό αγώνα από κοντά. Έπαιζε η αγαπηµένη µου οµάδα και επιπλέον ήταν µια καλή ευκαιρία για χαλάρωση και ψυχαγωγία. Η ατµόσφαιρα στο γήπεδο ήταν ηλεκτρισµένη, αφού η νίκη θα ήταν καθοριστική για την πρόκριση µιας από τις δύο οµάδες στον ηµιτελικό του Κυπέλλου. Το γεγονός αυτό είχε επηρεάσει κα τη δική µου ψυχολογία και έτσι η αγωνία και η νευρικότητά µου ήταν εµφανείς. Τη στιγµή που οι δύο αντίπαλες οµάδες µπήκαν στο γήπεδο, ο κόσµος ξέσπασε σε χειροκροτήµατα και ιαχές, ώστε να τονωθεί το ηθικό των αθλητών. Όλα προµήνυαν έναν απολαυστικό αγώνα. Όµως τα γεγονότα που ακολούθησαν διέψευσαν τις προσδοκίες µου. Η άδικη αποβολή ενός παίκτη στάθηκε η αφορµή για να αρχίσουν τα έκτροπα. Το κοινό άρχισε να φωνάζει προσβλητικούς χαρακτηρισµούς και να πετάει µπουκάλια και κέρµατα, µε αποτέλεσµα να τραυµατιστεί ένας ποδοσφαιριστής.

402


Τελικά, ο διαιτητής αναγκάστηκε να δώσει τέλος στον αγώνα, όταν κάποιοι από τους πιο “θερµόαιµους” οπαδούς ξέφυγαν από την επιτήρηση των αστυνοµικών και µπήκαν στον αγωνιστικό χώρο µε αποτέλεσµα να ξεφύγει η κατάσταση από κάθε έλεγχο. Γύρισα σπίτι απογοητευµένος και προβληµατισµένος για το µέλλον του αθλητισµού. Έννοιες όπως η ευγενής άµιλλα έχουν διαβρωθεί από φαινόµενα χουλιγκανισµού και φανατισµού. Έτσι, τα γήπεδα έχουν µετατραπεί σε χώρους εκτόνωσης καταπιεσµένων ενστίκτων.

“Ποια αθλήµατα υπήρχαν στους αρχαίους Ολυµπιακούς Αγώνες; • Ποια κατά την πρώτη αναβίωσή τους στη σύγχρονη εποχή, το 1896 στην Αθήνα; • Ποια είναι σήµερα το ολυµπιακά αθλήµατα;” Χωριστείτε σε οµάδες. • Η πρώτη θα συλλέξει υλικό (σχετικά κείµενα και φωτογραφίες) από τους Αγώνες στην Αρχαιότητα, η δεύτερη από τους Αγώνες του 1896 και η τρίτη από τους Ολυµπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. • Σε συνεργασία µε τους Καθηγητές της Ολυµπιακής Παιδείας και της Ιστορίας θα κάνετε έρευνα σε σχετικές πηγές και στο διαδίκτυο. • Κατηγοριοποιήστε το υλικό που θα συλλέξετε και συνθέστε µε αυτό µία αφίσα για να διακοσµήσετε την τάξη σας. Εναλλακτικά “Ολυµπιακοί Αγώνες: Για ένα στεφάνι ελιάς ή για µια χούφτα δολάρια; • Γιατί αγωνίζονται σήµερα οι αθλητές; Ποια από τα ολυµπιακά ιδεώδη της Αρχαιότητας διασώζονται στην εποχή µας; • Τι είδους συµφέροντα έχουν πάρει τη θέση ορισµένων από αυτά;” Οργανώστε µια µικρή έρευνα για να δειρευνήσετε τι πιστεύει ο κόσµος σήµερα για τους Ολυµπιακούς Αγώνες. • Μια οµάδα από σας -σε συνεργασία µε τους καθηγητές της Ολυµπιακής Παιδείας και της Ιστορίας- θα συντάξει ένα ερωτηµατολόγιο. • Μια άλλη οµάδα -σε συνεργασία µε τον καθηγητή της Πληροφορικής- θα περάσει στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ενώ µια τρίτη οµάδα θα τα επεξεργαστεί. • Η τέταρτη οµάδα αναλαµβάνει να σχολιάσει τα συµπεράσµατα που θα προκύψουν σε ένα σύντοµο κείµενο και να τα παρουσιάσει στη µαθητική εφηµερίδα του σχολείου ή σε έντυπο που θα µοιράσει στους µαθητές του σχολείου.


403

Ολυµπιακοί αγώνες στην Αρχαιότητα Οι Ολυµπιακοί Αγώνες τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια τις πιο ζεστές ηµέρες του καλοκαιριού. Κατά τη διάρκεια των πέντε ηµερών των Αγώνων, αφιερώνονταν στους βωµούς των θεών της Ολυµπίας θυσίες, πιο µεγαλειώδης από τις οποίες ήταν η θυσία εκατό βοδιών στο βωµό του ∆ία. Το ιερό της Ολυµπίας επέβαλε το κύρος του σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσµο και έγινε το σύµβολο πολιτικής και πολιτιστικής ενότητας. Μια σειρά αθλητικών αγώνων γίνονταν στο Στάδιο, το Ιπποδρόµιο και άλλους χώρους της θέσης, µπροστά σε χιλιάδες θεατές από όλες τις πόλεις του γνωστού ελληνικού κόσµου. Οι νικητές στεφανώνονταν µε ένα στεφάνι αγριελιάς και απολάµβαναν ιδιαίτερες τιµές από την πατρίδα τους. Εκείνοι που συµµετείχαν στα αγωνίσµατα ακολουθούσαν κοινούς κανόνες και συµβάσεις, καθιερωµένους για την καλύτερη οργάνωση των αγώνων. Καταρχήν, όλες οι πόλεις ήταν υποχρεωµένες να πάψουν τις εχθροπραξίες κατά τη διάρκεια των αγώνων. ∆εύτερον, σε όλους τους Έλληνες πολίτες επιτρεπόταν η συµµετοχή. Τρίτον, συγκεκριµένοι κανόνες ρύθµιζαν τη διαδικασία της προγύµνασης και της διεξαγωγής των αγώνων. Τα Ολυµπιακά αγωνίσµατα 1. Το πένταθλο Αποτελείτο από πέντε αγωνίσµατα: το δρόµο, το άλµα, το ακόντιο, το δίσκο και την πάλη. Από τα αγωνίσµατα αυτά τα τρία πρώτα θεωρούντο ελαφρά και τα δύο τελευταία βαρέα. Η παράδοση αναφέρει ότι πρώτος ο Ιάσων δηµιούργησε το πένταθλο, την ένωση δηλαδή πέντε διαφορετικών αγωνισµάτων προς τιµήν του φίλου του Παλέα, ο οποίος είχε νικήσει στην πάλη, στους αγώνες που τέλεσαν οι Αργοναύτες στη Λήµνο, αλλά είχε έλθει δεύτερος σε όλα τα υπόλοιπα αγωνίσµατα. Το άλµα, το ακόντιο και ο δίσκος αποτελούσαν αγωνίσµατα µόνο του πεντάθλου, ενώ ο δρόµος και η πάλη διαξάγονταν και ξεχωριστά µε δικό τους έπαθλο. Ο νικητής του πεντάθλου θεωρείτο και ο πιο σπουδαίος. Μάλιστα ο Αριστοτέλης τον θεωρεί ως “τον κάλλιστον των Ελλήνων”. Ωστόσο άγνωστος παραµένει ο τρόπος ανακήρυξης του πενταθλητή.


404 α. Ο δρόµος

Το παλαιότερο και σηµαντικότερο άθληµα των Ολυµπιακών Αγώνων ήταν ο δρόµος. Ο νικητής του σταδίου δρόµου ήταν εκείνος που έδινε και το όνοµά του στην Ολυµπιάδα. Εφευρέτες του αγωνίσµατος θεωρούνται διάφορα µυθικά πρόσωπα. Ανάµεσά τους ο γνωστός ήρωας Ηρακλής και οι Κουρήτες κ.ά. Στους αγώνες οι δροµείς έτρεχαν µε γυµνά ποδιά. Αρχικά φορούσαν και ένα περίζωµα, το οποίο όµως αργότερα καταργήθηκε. Στους Ολυµπιακούς Αγώνες υπήρχαν τα παρακάτω είδη δρόµων: • Το στάδιο: ο νικητής του δρόµου αυτού λεγόταν σταδιονίκης. Ως τη 13η Ολυµπιάδα (728 π.Χ.) το στάδιο ήταν το µοναδικό αγώνισµα στην Ολυµπία. • Ο δίαυλος: επίσης δρόµος ταχύτητας, µε διπλή διαδροµή του σταδίου. Ο δίαυλος εισήχθη στους Ολυµπιακούς Αγώνες στη 14η Ολυµπιάδα (724 π.Χ.). • Ο δόλιχος: δρόµος αντοχής 7 έως 24 σταδίων. Το αγώνισµα εισήχθη στην 15η Ολυµπιάδα (720 π.Χ.). • Ο οπλίτης: Εισάγεται στους Ολυµπιακούς Αγώνες το 520 π.Χ., δηλαδή στην 65η Ολυµπιάδα. Πρόκειται για δρόµο ταχύτητας, όπου ο δροµέας έτρεχε φορώντας χάλκινη πανοπλία (κράνος, κνηµίδες, ασπίδα). β. Το άλµα Για πρώτη φορά το άλµα ως αυτόνοµο αγώνισµα αναφέρεται στην Οδύσσεια, στους αγώνες των Φαιάκων προς τιµήν του Οδυσσέα (Θ 129). Επίσης στη µυθολογία αναφέρεται στους αγώνες που οργάνωσαν οι Αργοναύτες στη Λήµνο. Στην Ολυµπία το άλµα αποτελούσε πάντα αγώνισµα του πεντάθλου. Το άλµα, το οποίο ήταν πάντα εις µήκος, πιθανόν να ήταν απλό, διπλό ή και τριπλό. Σύµφωνα µε µαρτυρίες που υπάρχουν, κατά τη διεξαγωγή του άλµατος παιζόταν αυλός, και η µουσική βοηθούσε καλύτερα τον άλτη να αποκτήσει ρυθµό στις κινήσεις του.

γ. Το ακόντιο Αγώνισµα που επίσης αναφέρεται στον Όµηρο και προέρχεται από τον πόλεµο και το κυνήγι. Το ακόντιο ήταν ένα µακρύ ξύλινο κοντάρι, χωρίς µεταλλική αιχµή και πιο ελαφρύ από το πολεµικό.


405

δ. Ο δίσκος Στην Ιλιάδα ο Όµηρος αναφέρει το δίσκο ως αγώνισµα, όταν ο Αχιλλέας διοργάνωσε αγώνες προς τιµήν του νεκρού φίλου του Πάτροκλου. Επίσης στην Οδύσσεια (Θ 186) ο Οδυσσέας νικά στο αγώνισµα του δίσκου σε αγώνες που οργάνωσαν οι Φαίακες προς τιµήν του. Στους Ολυµπιακούς Αγώνες ο δίσκος εισήχθη το 632 π.Χ. και αποτελούσε πάντα αγώνισµα του πεντάθλου. Οι δίσκοι που χρησιµοποιούσαν οι δισκοβόλοι αρχικά ήταν λίθινοι, αργότερα όµως ήταν από χαλκό, µολύβι ή σίδερο. Όπως και σήµερα ήταν στρογγυλοί. Πάνω στους δίσκους εκτός από επιγραφές χάραζαν και διάφορες παραστάσεις. Συνήθως απεικόνιζαν αθλητές. Άλλες φορές πάλι έγραφαν ωδές ή διάφορες συνθήκες, όπως η συνθήκη της ιερής εκεχειρίας στην Ολυµπία. Όπως φαίνεται σε διάφορες παραστάσεις αγγείων αλλά και αγαλµάτων, ο τρόπος που έριχναν το δίσκο δεν διέφερε από το σηµερινό. Οι επιδόσεις των δισκοβόλων σηµειώνονταν µε πασσάλους ή καρφιά, τα σηµεία, και έπειτα µετρούσαν το µήκος της ρίψης µε κοντάρι ή µε σχοινί. ε. Η πάλη Από τα πιο αγαπηµένα αγωνίσµατα στην αρχαία Ελλάδα ήταν η πάλη. Ο Όµηρος µας περιγράφει σκηνές πάλης. Ως εφευρέτης του αθλήµατος αναφέρεται ο Θησέας αλλά και ο Ηρακλής. Εκτός των δύο µυθικών ηρώων, όµως, θεοί αναφέρονται ως εφευρέτες της πάλης, όπως ο Ερµής. Στους Ολυµπιακούς Αγώνες η πάλη εισήχθη ως ανεξάρτητο αγώνισµα στη 18η Ολυµπιάδα (708 π.Χ.), αλλά και ως αγώνισµα του πεντάθλου. Από την 37η Ολυµπιάδα (632 π.Χ.) άρχισαν και οι παίδες να αγωνίζονται στην πάλη. Οι αθλητές της πάλης αγωνίζονταν µε το σώµα αλειµµένο µε λάδι, γυµνοί µέσα στο σκάµµα. Αρκετές παραστάσεις σε αγγεία µας δίνουν λεπτοµέρειες για την εκτέλεση του αθλήµατος, που όπως φαίνεται δεν διέφερε πολύ από το σηµερινό.

406


2. Η πυγµή Αγώνισµα που επίσης θεωρείται από τα παλαιότερα, γνωστό ήδη στη µινωική αλλά και τη µυκηναϊκή εποχή. Η πυγµή αναφέρεται στον Όµηρο ως ένα από τα αγωνίσµατα που έγιναν προς τιµής του Πατρόκλου. Κατά τη µυθολογία την πυγµή εφεύρε ο Απόλλωνας, αλλά και ο Ηρακλής, ο Θησέας και άλλοι ήρωες. Προστάτης, ωστόσο, του αγωνίσµατος θεωρείτο ο Απόλλωνας. Η πυγµή ως αγώνισµα στην Ολυµπία εισάγεται στην 23η Ολυµπιάδα (688 π.Χ.), και για τους παίδες στην 41η (616 π.Χ.). Οι αντίπαλοι αγωνίζονταν έως ότου ο ένας από τους δύο πέσει αναίσθητος ή παραδεχτεί την ήττα του. Οι αθλητές κατά τη διεξαγωγή του αγωνίσµατος φορούσαν στα χέρια τους ιµάντες, οι οποίοι µάλιστα ήταν γνωστοί ήδη στη µυκηναϊκή εποχή. 3. Το παγκράτιο Από τα πιο θεαµατικά αγωνίσµατα το παγκράτιο ήταν συνδυασµός πυγµής και πάλης. Η παράδοση αναφέρει ότι πρώτος ο Θησέας συνδύασε πάλη και πυγµή για να σκοτώσει το Μινώταυρο. Στην Ολυµπία εισάγεται στη 33η Ολυµπιάδα (648 π.Χ.). Οι παγκρατιαστές έπρεπε να συνδυάζουν ταυτόχρονα τα προσόντα των παλαιστών και των πυγµάχων, ενώ το αγώνισµα είχε αυστηρούς κανόνες τους οποίους έπρεπε να ακολουθούν. 4. Αρµατοδροµίες Ο πρώτος αγώνας αρµατοδροµίας που αναφέρει η παράδοση είναι αυτός µεταξύ του Πέλοπα και του Οινοµάου, βασιλιά της Πίσας, µύθος που συνδέεται άµεσα µε την Ολυµπία. Αρµατοδροµίες επίσης αναφέρει και ο Όµηρος, στους αγώνες που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιµήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου. Προστάτης του αγωνίσµατος της αρµατοδροµίας θεωρείτο ο θεός Ποσειδώνας.


407

5. Τα ιππικά αγωνίσµατα Τα ιππικά αγωνίσµατα εισάγονται για πρώτη φορά στην Ολυµπία στην 33η Ολυµπιάδα το 648 π.Χ. Στις ιπποδροµίες ο αναβάτης ίππευε γυµνός, κρατώντας το µαστίγιο και τα ηνία, όπως απεικονίζεται σε διάφορες παραστάσεις αγγείων. Ολυµπιακοί Αγώνες 1896: Οι πρώτοι Ολυµπιακοί αγώνες της νεότερης εποχής Στην Αθήνα, από τις 6 µέχρι τις 15 Απριλίου, λαµβάνουν χώρα οι πρώτοι Ολυµπιακοί Αγώνες της νεότερης εποχής. ∆ιεξήχθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο, το Ζάππειο, την Καλλιθέα και το Φάληρο. Συµµετείχαν 311 αθλητές από 11 χώρες από τους οποίους 230 από την Ελλάδα (συµµετοχή των γυναικών απαγορευόταν). Το πρόγραµµα περιλάµβανε 43 αγωνίσµατα. Η Ελλάδα αναδείχθηκε πρώτη ευρωπαϊκή δύναµη κατακτώντας 10 χρυσά και 19 αργυρά µετάλλια. Η ιδέα της αναβίωσης των αρχαίων αθλητικών αγώνων γεννήθηκε στην Ελλάδα, τη Γαλλία και τη Γερµανική Αυτοκρατορία, σε συνάρτηση µε τις ανασκαφές της Ολυµπίας. Την πρωτοβούλια για τους αγώνες έλαβε ο Γάλλος βαρόνος Πιέρ Ντε Κουπερτέν, που συγκάλεσε το 1894 ένα Συνέδριο στο Παρίσι, το οποίο αποφάσισε την ίδρυση της ∆ΟΕ (∆ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή) και τη διεξαγωγή των Ολυµπιακών Αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια, αρχίζοντας από το 1896. Στο µαραθώνιο δρόµο νικητής αναδεικνύεται ο Σπύρος Λούης, γεωργός στο επάγγελµα, που κατέπληξε το Αθηναϊκό κοινό, ύστερα από 2 ώρες 58΄ και 50΄΄, κι έγινε αντικείµενο θερµών εκδηλώσεων από το πλήθος. Αθλήµατα: κολύµβηση, αγωνίσµατα στίβου (100µ., 110µ., Μετ’ εµποδίων, 400µ., 600µ., 1.500µ., άλµα απλούν, άλµα εις τριπλούν, άλµα εις ύψος, άλµα επί κοντώ, σφαίρα, δίσκος, αναρρίχησις επί κάλω, µαραθώνιος δρόµος), ποδηλασία, ξιφοµαχία, γυµναστική, σκοποβολή, αντισφαίριση, άρση βαρών, πάλη.

408


ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Μια πρόταση που δεν εξαρτάται από άλλη λέγεται κύρια, ενώ µια πρόταση που σηµπληρώνει το νόηµα µιας άλλης και εξαρτάται από αυτήν λέγεται δευτερεύουσα. • Σύνδεσµοι είναι οι λέξεις που συνδέουν κύριες ή δευτερεύουσες προτάσεις.

• ∆ύο ή περισσότερες προτάσεις µπορούν

• να συνδέονται µεταξύ τους µε συνδέσµους: α. παρατακτικά, όταν είναι όµοιες β. υποτακτικά, όταν η µία εξαρτάται από την άλλη • να µη συνδέονται µε κάποια λέξη (ασύνδετο σχήµα)

• Ο αφηγητής, όταν οργανώνει της αφήγησή του, έχει πολλές επιλογές; α. να αφηγείται αντικειµενικά τα γεγονότα ή να τα συνοδεύει µε δικά του σχόλια, προσωπικά συναισθήµατα κτλ. β. να παραθέτει τα γεγονότα µε τη χρονολογική τους σειρά ή να αρχίσει την αφήγησή του από τη µέση της υπόθεσης και να βρει την ευκαιρία να αφηγηθεί και τα αρχικά γεγονότα ή ακόµα να προσθέσει σχετικές µε το θέµα του ιστορίες (εγκιβωτισµός)

ΑΓ/Μ6 06 - 07

Τεύχος 6ο: ΕΝΟΤΗΤΑ 9η Ανακαλύπτω τη µαγεία της γνώσης

ΕΝΟΤΗΤΑ 10η Γνωρίζω τον τόπο µου και τον πολιτισµό του

Ενότητα 9η Ανακαλύπτω τη µαγεία της γνώσης 415 418 424 432 Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................... 435 ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... 439 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................ 446 Α΄ Β΄ Γ΄ ∆΄

Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. Συνταγµατικός άξονας .............................................................. Παραδειγµατικός άξονας .......................................................... Λεξιλόγιο .....................................................................................

Ενότητα 10η Γνωρίζω τον τόπο µου και τον πολιτισµό του 449 453 470 485 Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ........................................... 489 ∆ιαθεµατική εργασία ...................................................................... 493 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ............................................................ 502 Α΄ Β΄ Γ΄ ∆΄

Εισαγωγικά κείµενα .................................................................. Υποτακτική σύνδεση των προτάσεων ...................................... Σηµεία στίξης ............................................................................. Χρήση λεξικών ...........................................................................

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ............................................ 415 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 415 Β΄ Συνταγµατικός άξονας Θεωρία ........................... 418 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 420 Γ΄ Παραδειγµατικός άξονας Θεωρία ..................... 424 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 425 ∆΄ Λεξιλόγιο................................................................ 432 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 432 Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................... 435 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 435 ∆ιαθεµατική εργασία................................................. 439 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας ..................................... 446

9η Ενότητα: Ανακαλύπτω τη µαγεία της γνώσης

415


1. Γιατί διαβάζει, αγοράζει, δανείζει-δανείζεται και χαρίζει βιβλία ο συγγραφέας;

Απάντηση Ο συγγραφέας, διαβάζοντας απολαµβάνει στιγµές απόλυτης ελευθερίας, µακριά από τις συµβάσεις της καθηµερινής ζωής. Αγοράζει βιβλία, γιατί µέσα από αυτά γίνεται πλουσιότερος σε εµπειρίες και ευαισθησία, ενώ παράλληλα κατακτά τη γνώση. ∆ανείζει και δανείζεται βιβλία γιατί έτσι µεταγγίζεται η γνώση από τον ένα βιβλιόφιλο στον άλλον. Τέλος, χαρίζει βιβλία που έχει αγαπήσει γιατί έτσι δείχνει τα συναισθήµατά του σε προσφιλή του πρόσωπα. σχολ. βιβλ. σ. 138

2. Για ποιους λόγους εκτός από αναγνώστης είναι και συγγραφέας;

Απάντηση Η συγγραφή βιβλίων δίνει νόηµα στη ζωή του, τον κάνει να νιώθει δηµιουργικός και χρήσιµος. Μέσα από αυτή τη διαδικασία αντιµετωπίζει διαφορετικά το παρελθόν και το παρόν, ενώ παράλληλα οραµατίζεται το µέλλον. σχολ. βιβλ. σ. 138

3. Εσείς ποια σχέση έχετε µε το βιβλίο; Απαντήστε ακολουθώντας τα ρήµατα µε τα οποία ξεκινάει το κείµενό του ο συγγραφέας;

Απάντηση ∆ιαβάζω βιβλία γιατί εξάπτουν τη φαντασία µου, εξασκούν την κριτική µου σκέψη και εµπλουτίζουν τις γνώσεις µου. Αγοράζω βιβλία γιατί έτσι δηµιουργώ το δικό µου µικρόκοσµο και ανοίγω ένα παράθυρο στον κόσµο του ονείρου. Χαρίζω βιβλία, και µάλιστα βιβλία που µε έχουν συγκινήσει, για να κάνω τον άλλον κοινωνό των αισθηµάτων που τρέφω γι’ αυτόν.


416

∆ανείζω και δανείζοµαι βιβλία για να µοιραστώ γνώσεις, καταστάσεις και ιδέες µε ανθρώπους που διψούν να δραπετεύσουν από την καθηµερινότητα και να βελτιώσουν το πνευµατικό τους επίπεδο. Γράφω βιβλία για να διοχετεύω την ενέργειά µου και να ταξινοµώ τις σκέψεις µου. Η συγγραφή είναι δηµιουργία και θέτει σε κίνηση την κριτική µας ικανότητα.


1. Γιατί χαίρεται ο καθηγητής για τη φοιτήτριά του; • Πώς δικαιολογεί η Αργυρώ την ανάγκη για ευρύτερη και όχι µονόπλευρη µόρφωση;

Απάντηση • Ο καθηγητής εκφράζει την ικανοποίησή του γιατί η νεαρή συνεργάτιδά του έχει ένα µεγάλο εύρος γνώσεων. Αν και διακρίνεται ως γεωπόνος, που είναι ο τοµέας της, µπορεί εξίσου να ανταποκριθεί µε απαιτήσεις και σε τοµείς όπως αυτός της ιστορίας. Αναγνωρίζει την πολυµέρεια της Αργυρώς ως απαραίτητη κατάκτηση για κάθε επιστήµονα. • Η Αργυρώ θεωρεί ότι οι επιστήµες είναι στενά συνδεδεµένες µεταξύ τους. Καθεµία από µόνη της είναι ελλιπής και για να ολοκληρωθεί είναι απαραίτητο να αντλεί στοιχεία από τις υπόλοιπες. Η στείρα εξειδίκευση πιστεύει ότι περιορίζει τους πνευµατικούς ορίζοντες του επιστήµονα γι’ αυτό θεωρεί απαραίτητη τη σφαιρική καλλιέργεια των νέων επιστηµόνων. σχολ. βιβλ. σ. 139

2. Ποια ήταν η γνώµη της γιαγιάς Λένης για την επιστήµη και πώς αντέδρασαν ο καθηγητής και η εγγονή της;

Απάντηση Η γιαγιά Λένη, µια γυναίκα απλή, αλλά σοφή κάνει µια καίρια παρέµβαση επισηµαίνοντας ότι όλες οι γνώσεις του κόσµου δεν έχουν καµία αξία αν δεν κρύβουν αγάπη. Η επιστήµη µπορεί να αποδειχθεί καταστροφική αν δε συµβάλλει στην ευτυχία του ανθρώπου. Ο δάσκαλος ενθουσιάστηκε µε τα λόγια της κυρίας Ελένης που έκρυβαν µια µεγάλη αλήθεια και αποφάσισε να τα µεταφέρει στους φοιτητές του για να τους δώσει ένα µάθηµα ζωής. Η Αργυρώ χάρισε µια αγκαλιά στη γιαγιά για να εκφράσει τη βαθιά εκτίµηση που έτρεφε προς το πρόσωπό της. Όχι µόνο έδωσε σηµασία στην άποψή της, αλλά αποφάσισε να την αποτυπώσει µε µεγάλα γράµµατα σε ένα χαρτόνι πάνω από το γραφείο της, ώστε να τη θυµάται παντοτινά.


417


1. Ποιος ήταν ο στόχος του φεστιβάλ γλωσσών που οργανώθηκε στην πόλη Μονς του Βελγίου;

Απάντηση Στόχος του φεστιβάλ της Μονς ήταν να προβάλει τη σηµασία και τη χρησιµότητα των ξένων γλωσσών. Η γνώση τους συµβάλλει στην πολιτιστική ανάπτυξη και, παράλληλα, εξυπηρετεί επαγγελµατικούς και προσωπικούς σκοπούς. Μέσω της διοργάνωσης, δόθηκε σε ανθρώπους κάθε ηλικίας η ευκαιρία να εξοικειωθούν µε τις ξένες γλώσσες. Αυτό που είχε µεγάλη σηµασία για τους διοργανωτές ήταν να καλλιεργηθεί η όρεξή τους για µάθηση αλλά παράλληλα να δοθούν κίνητρα στους συµµετέχοντες πέρα από ηλικία και κοινωνικοοικονοµική θέση. σχολ. βιβλ. σ. 140

2. Με ποιους τρόπους οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του φεστιβάλ ήρθαν σε επαφή µε µια µεγάλη ποικιλία γλωσσών;

Απάντηση Το πρόγραµµα του φεστιβάλ ήταν έτσι διαµορφωµένο, ώστε να µπορούν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες να έρθουν σε άµεση επαφή µε µία µεγάλη ποικιλία γλωσσών. Στα εστιατόρια διοργανώθηκαν συζητήσεις στα δανέζικα, τα αγγλικά, αλλά και στα ελληνικά, πάντα, βέβαια, µε τη βοήθεια ειδικών καθηγητών. Μέσα από τα τραγούδια, τις µιµήσεις, τα θεατρικά σκετς και τους διαγωνισµούς αινιγµάτων, οι συµµετέχοντες εξοικειώθηκαν µε τις ξένες γλώσσες. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν φιλικοί δεσµοί µεταξύ των ανθρώπων που πήραν µέρος και έτσι η εκµάθηση πήρε τη µορφή δηµιουργικής δραστηριότητας. Τέλος, το διαδίκτυο διευκόλυνε την επικοινωνία µεταξύ κατοίκων διαφόρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. σχολ. βιβλ. σ. 140

3. Πώς αισθάνεστε εσείς όταν βρίσκεστε σε ένα περιβάλλον πολύγλωσσο όπου µιλιούνται πολλές γλώσσες;

Απάντηση Αν και γνωρίζω ικανοποιητικά τη γαλλική και την αγγλική γλώσσα, όταν βρίσκοµαι σ’ ένα πολύγλωσσο περιβάλλον χρειάζοµαι το χρόνο µου για να προσεγγίσω τους ανθρώπους µε τους οποίους θα ήθελα να επικοινωνήσω. Συγκεκριµένα αυτή η επικοινωνία µού προσφέρει µια πνευµατική απόλαυση η οποία πηγάζει από την ανταλλαγή απόψεων και ιδεών πάνω σε φλέγοντα θέµατα τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτή η ανταλλαγή, µε βοηθά να κατανοήσω τη νοοτροπία και το πολιτιστικό στίγµα των ανθρώπων, που σαν κι εµένα, κατοικούν αυτό το µεγάλο πλανητικό χωριό, που είναι η γη µας.

418


Συνδυασµός και επιλογή των λέξεων και των λεκτικών συνόλων για το σχηµατισµό της πρότασης. O συνταγµατικός και ο παραδειγµατικός άξονας Οι λέξεις που επιλέγουµε κάθε φορά για να σχηµατίσουµε µια πρόταση µπορούν να µπουν σε διάφορες θέσεις µέσα στην πρόταση. Ο άξονας πάνω στον οποίο συνδυάζονται αυτές οι λέξεις ονοµάζεται συνταγµατικός. Να θυµάστε ότι κάθε φορά προτάσσουµε τη λέξη που θέλουµε να τονίσουµε. Οι λέξεις ή τα λεκτικά σύνολα που επιλέγουµε για να σχηµατίσουµε την πρόταση τοποθετούνται πάνω στον παραδειγµατικό άξονα. α. Η επιλογή της σηµασίας των λέξεων είναι ως ένα βαθµό δύσκολη υπόθεση, αφού σε κάθε κείµενο µπορεί οι λέξεις να έχουν χρήση είτε κυριολεκτική (οπότε η διατύπωση κερδίζει σε ακρίβεια, καθαρότητα και λιτότητα), είτε µεταφορική (οπότε η διατύπωση αποκτά αισθαντικότητα, παραστατικότητα, ζωηρότητα και γλαφυρότητα), είτε τέλος συµβολική-αλληγορική (δηλαδή έντονα "κωδική" χρήση, µε αποτέλεσµα ο λόγος να γίνεται αινιγµατικός, παροιµιακός, παραβολικός). β. Η συντακτική θέση των λέξεων στην πρόταση εξαρτάται συνήθως από το πού θέλει ο συγγραφέας να προσδώσει έµφαση. Είναι γενικά παραδεκτό ότι εµφατικές θέσεις σ' ένα "σύνταγµα" λέξεων είναι η πρώτη και η τελευταία, ενώ κοινές είναι οι υπόλοιπες θέσεις µέσα στην πρόταση, υποστηρικτικές εκείνων που σέρνουν όλο το βάρος της έµφασης. Η λέξη βυθίζεται στο παρελθόν Η γλώσσα, ως σύστηµα σηµείων ΧΑΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ. Ως εναρκτήριο σηµείο µπορούµε να εκλάβουµε τη µη λεκτική επικοινωνία. Ακολουθεί η ανάπτυξη εκ µέρους του ανθρώπου φθόγγων (ήχων), φωνηµάτων (γραµµάτων), µορφηµάτων, λέξεων, φράσεων, προτάσεων,κειµένου. Πρέπει να επισηµανθεί ιδιαίτερα πως η µετάβαση από τον προφορικό στο γραπτό λόγο υπήρξε µακροχρόνια, καθώς µεσολάβησαν ολόκληροι αιώνες. Έτσι, λοιπόν, η λέξη βυθίζεται στο παρελθόν και καταφέρνει να ανασύρει µνήµες, είτε προσωπικές είτε συλλογικές. Επίσης, η γλώσσα εκτός από χαρακτήρα ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ, αντανακλά, αποσαφηνίζει και σταθεροποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις κοινωνικοπολιτιστικές αξίες. Το άτοµο χρησιµοποιεί τη γλώσσα για να µιλήσει,


419

αλλά και για να κάνει διάφορες σκέψεις, να µπορέσει να συνειδητοποιήσει βαθύτερα τον εαυτό του, να ονειροπολήσει (“∆ιάνοια και λόγος ταυτόν”, έλεγε ο Πλάτωνας) ή ακόµα και για να παίξει µαζί της (“πειρατές από τα χίλια πέλαγα πουλούσανε αβγά από το Αβγάτηγανιστάν, κουνουπιέρες από το Κουνουπακιστάν, τζάµια από τη Τζαµάικα, πεπόνια απ’την Ισπανία, στόκο απ’την Στοκχόλµη, σύκα από το Σικάγο, πιπέρι από την Πιπερού και βόµβες απ’τη Βοµβάη, Ευγ.Τριβιζάς, “Ο Λούκουλος τρώει πυγολαµπίδες”). Για να κατανοήσουµε καλύτερα τη δύναµη της λέξης, πρέπει να επισηµάνουµε ότι κάθε λέξη κινείται πάνω σε δύο άξονες, έναν οριζόντιο κι έναν κάθετο. Ο ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΣ, που ονοµάζεται και ΣΥΝ∆ΥΑΣΤΙΚΟΣ, είναι αυτός που µας επιτρέπει να κάνουµε άπειρους συνδυασµούς φθόγγων, µορφηµάτων ή λέξεων. Ο ΚΑΘΕΤΟΣ άξονας είναι ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟΣ. Ονοµάζεται έτσι, γιατί µε παιγνιώδη τρόπο πολλαπλασιάζει τα διάφορα γλωσσικά στοιχεία µε τον τρόπο της υποκαταστασιµότητας. ΚΑΘΕΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ (πέτρα) Βότσαλο Κοτρόνα Λιθάρι Χαλίκι ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΣ ΑΞΟΝΑΣ (πέτρα)

Πέτρ-ινος Πετρ-αδάκι Πέ-τρος Πετρ-άρχης Π-ά-τρα Πέτρ-ωµα

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως µια λέξη µπορεί να µας οδηγήσει σε χιλιάδες µονοπάτια. Συνοψίζοντας - και απαντώντας στο αρχικό ερώτηµα τι είναι γλώσσα - θα λέγαµε πως είναι: Γητεύτρα Λέξη Ωδίνη ή Σκέψης ακόµα Στίγµα Αθανασίας

Γρίφος Λόγου Ωδή αλλά και Σκανδαλιά Σχοινοβάτης Απόλαυσης

Λιµάνι Ελευθερίας Ξόβεργα Ηδονής


420



1. Μόλις διαβάσατε ένα λογοτεχνικό βιβλίο το οποίο σας έφεραν δώρο στη γιορτή σας οι φίλοι σας. Με δύο απλές προτάσεις εξηγήστε τι σας προσέφερε η µελέτη αυτού του βιβλίου. (Χρησιµοποιήστε ως παράδειγµα προτάσεις από το κείµενο 1, όπως: Η φαντασία διαστέλλεται. Ο κόσµος γίνεται άπειρος.

Απάντηση ∆ιαβάζοντας το λογοτεχνικό βιβλίο που µου δώρισαν: - Με βοήθησε να αποδράσω από τη ρουτίνα της καθηµερινότητας. - Ένιωσα έναν αέρα φρεσκάδας να διατρέχει τις υπόγειες διαδροµές του νου µου. σχολ. βιβλ. σ. 141

2. Στις προτάσεις που φτιάξατε οι λέξεις συνδυάζονται-συντάσσονται µε βάση συγκεκριµένους κανόνες. Για να τους ανακαλύψετε, προσέξτε τη σχέση ανάµεσα στο άρθρο και το ουσιαστικό που συνοδεύει.

Απάντηση Οι λέξεις στις προτάσεις που έφτιαξα ακολουθούν τους κανόνες του συντακτικού. Συγκεκριµένα το άρθρο και το ουσιαστικό συνδυάζονται ως προς το γένος, τον αριθµό και την πτώση. σχολ. βιβλ. σ. 141

3. Μια φίλη σας που γράφει ποιήµατα και διηγήµατα, σας εξηγεί πώς νιώθει γράφοντας λογοτεχνικά κείµενα. Αναφέρει ότι: 1) νιώθω µικρός θεός, 2) πιάνω µολύβι και στήνω ένα χάρτινο σύµπαν. Ποιες σχέσεις διακρίνετε να υπάρχουν ανάµεσα στο υποκείµενο και στο ρήµα στις προτάσεις αυτές; Παρατηρήστε, για παράδειγµα, πώς συµφωνεί το ρήµα µε το υποκείµενο ως προς τον αριθµό ή και το πρόσωπο.

Απάντηση Η προσωπική αντωνυµία “εγώ” εννοείται ως υποκείµενο των προτάσεων το οποίο, υποκείµενο, και συµφωνεί µε τα ρήµατα νιώθω, πιάνω, στήνω ως προς τον αριθµό και το πρόσωπο.


421



1. Από το κείµενο 2 επιλέγουµε την πρόταση: “Η Αργυρώ άφησε το φλιτζάνι” Υπάρχει συµφωνία ανάµεσα στα άρθρα (η, το) και στα ουσιαστικά που προσδιορίζουν στο γένος, τον αριθµό ή και την πτώση; • Μήπως υπάρχει και λογική σύνδεση ανάµεσα στο υποκείµενο (Η Αργυρώ) και το αντικείµενο (το φλιτζάνι) µε το ρήµα; • Αν αλλάξει το πρόσωπο του ρήµατος (Η Αργυρώ άφησα) µπορεί να σταθεί λογικά η πρόταση;

Απάντηση • Τα άρθρα (η, το) συµφωνούν µε τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν (Αργυρώ, φλιτζάνι) ως προς το γένος, τον αριθµό και την πτώση. η Αργυρώ: είναι γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής το φλιτζάνι: είναι γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής • Υπάρχει λογική σύνδεση ανάµεσα στο υποκείµενο (η Αργυρώ) και το αντικείµενο (το φλιτζάνι) µε το ρήµα (άφησε), γιατί ο αριθµός και το πρόσωπο του υποκειµένου (η Αργυρώ) καθορίζει τον αριθµό και το πρόσωπο του ρήµατος. Σε ό,τι αφορά το αντικείµενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική όπως ακριβώς απαιτεί η σύνταξη του συγκεκριµένου ρήµατος. • Αν αλλάξει το πρόσωπο του ρήµατος (άφησε - άφησα), η πρόταση δε θα µπορεί να σταθεί λογικά, αφού το υποκείµενο (η Αργυρώ) δεν θα συµφωνεί µε το ρήµα (άφησα) ως προς το πρόσωπο (Αργυρώ γ΄ πρόσωπο άφησα α΄ πρόσωπο). σχολ. βιβλ. σ. 141

2. Ποια λάθη παρατηρείτε στις παρακάτω προτάσεις; - Η Αργυρώ άφησες το φλιτζάνι. - Την Αργυρώ άφησε το φλιτζάνι. - Η Αργυρώ άφησε του φλιτζανιού. Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί είναι λάθος αυτές οι προτάσεις;

Απάντηση - Η Αργυρώ άφησες το φλιτζάνι. Το ρήµα (άφησες) βρίσκεται σε λάθος πρόσωπο (β΄ πρόσωπο), γιατί δε συµφωνεί µε το πρόσωπο του υποκειµένου (α΄ πρόσωπο).


422

- Την Αργυρώ άφησε το φλιτζάνι. Το υποκείµενο (την Αργυρώ) βρίσκεται σε λάθος πτώση (αιτιατική). Κανονικά, τα υποκείµενα απαντούν σε ονοµαστική πτώση. - Η Αργυρώ άφησε του φλιτζανιού. Το αντικείµενο (του φλιτζανιού) βρίσκεται σε λάθος πτώση (γενική). Κανονικά, το συγκεκριµένο ρήµα (άφησε) συνοδεύεται από αντικείµενο σε αιτιατική πτώση. σχολ. βιβλ. σ. 141

3. Μπορείτε να επεκτείνετε την προηγούµενη πρόταση από το κείµενο προσθέτοντας λέξεις; Για παράδειγµα: - Η Αργυρώ άφησε το φλιτζάνι στο τραπέζι. - Η Αργυρώ άφησε το µικρό φλιτζάνι στο στρογγυλό τραπέζι. - Η Αργυρώ άφησε το µικρό φλιτζάνι στο στρογγυλό τραπέζι της κουζίνας.

Απάντηση - Η Αργυρώ, η φίλη µου, άφησε το µικρό φλιτζάνι στο στρογγυλό τραπέζι της κουζίνας. - Η Αργυρώ, η φίλη µου, άφησε το µικρό φλιτζάνι στο στρογγυλό τραπέζι της κουζίνας, δίπλα στη τσαγιέρα. σχολ. βιβλ. σ. 141

4. Από το κείµενο 2 επιλέγουµε τις επόµενες προτάσεις. • Μετακινήστε λέξεις ή λεκτικά σύνολα αυτών των προτάσεων, ώστε να αλλάξει η σειρά τους στις προτάσεις, όχι όµως και το νόηµά τους. Προτάσεις - Τα ψηφιδωτά της Πέλλας είναι γνωστά σ’ ολόκληρο τον κόσµο. - Ο Ευριπίδης έζησε στην Πέλλα µέχρι το τέλος της ζωής του. - Τούτη την κουβέντα σου θα τη µεταφέρω στους φοιτητές µου µέσα στο αµφιθέατρο. Μετακίνηση λέξεων Μπορείτε τώρα να απαντήσετε γιατί συχνά αλλάζουµε τη σειρά των λέξεων σε µια πρόταση;


423

Απάντηση - Γνωστά σ’ ολόκληρο τον κόσµο είναι τα ψηφιδωτά της Πέλλας. - Στην Πέλλα έζησε µέχρι το τέλος της ζωής του ο Ευριπίδης. - Μέσα στο αµφιθέατρο θα µεταφέρω τούτη την κουβέντα σου στους φοιτητές µου. • Συχνά αλλάζουµε τη σειρά των λέξεων σε µία πρόταση, βάζοντας πρώτο κάποιο απ’ τα στοιχεία της στο οποίο θέλουµε να δώσουµε έµφαση. σχολ. βιβλ. σ. 142

5. Επιλέξαµε τρεις προτάσεις από το κείµενο και µετακινήσαµε λέξεις ή λεκτικά σύνολα. Τι παρατηρήσεις έχετε να κάνετε σχετικά µε το αν διατηρείται ή όχι το νόηµα των προτάσεων; - Στο Βέλγιο η πόλη Μονς αναζήτησε τα ίχνη του πύργου της Βαβέλ. - Μοιράστηκαν µε το κοινό τη χαρά των γλωσσών οι δάσκαλοι και οι µαθητές τους. - Συζητήσεις στα δανέζικα, τα αγγλικά ή και στα ελληνικά ακόµα οργάνωσαν τα εστιατόρια.

Απάντηση Το νόηµα διατηρείται και µετά τη µετακίνηση λέξεων ή λεκτικών συνόλων, απλά κάθε φορά δίνεται έµφαση σε διαφορετικό λεκτικό σύνολο. σχολ. βιβλ. σ. 142

6. Οι παρακάτω προτάσεις είναι αποδεκτές στην ελληνική γλώσσα; • Αν όχι, γιατί; • Αναζητήστε στο κείµενο 3 µια πιο αποδεκτή εκδοχή τους. - ∆ιαχωρισµός αινιγµάτων να οργανωθεί πολύγλωσσος βοήθησαν καταστηµατάρχες τοπικοί. - Με κατοίκους τη δυνατότητα είχαν οι κάτοικοι της Μονς ανταλλαγών διαφόρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Απάντηση Οι προτάσεις δεν είναι αποδεκτές στην ελληνική γλώσσα, γιατί οι λέξεις δεν ακολουθούν τους συντακτικούς κανόνες της γλώσσας, µε αποτέλεσµα να µη βγαίνει νόηµα. Μια αποδεκτή εκδοχή τους: - Τοπικοί καταστηµατάρχες βοήθησαν να οργανωθεί πολύγλωσσος διαγωνισµός αινιγµάτων. - Οι κάτοικοι της Μονς είχαν τη δυνατότητα ανταλλαγών µε κατοίκους διαφόρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

424


Συνδυασµός και επιλογή των λέξεων και των λεκτικών συνόλων για το σχηµατισµό της πρότασης. O συνταγµατικός και ο παραδειγµατικός άξονας Οι λέξεις που επιλέγουµε κάθε φορά για να σχηµατίσουµε µια πρόταση µπορούν να µπουν σε διάφορες θέσεις µέσα στην πρόταση. Ο άξονας πάνω στον οποίο συνδυάζονται αυτές οι λέξεις ονοµάζεται συνταγµατικός. Να θυµάστε ότι κάθε φορά προτάσσουµε τη λέξη που θέλουµε να τονίσουµε. Οι λέξεις ή τα λεκτικά σύνολα που επιλέγουµε για να σχηµατίσουµε την πρόταση τοποθετούνται πάνω στον παραδειγµατικό άξονα. Σηµείωση: Κάντε µία επανάληψη της θεωρίας για τον συνταγµατικό και παραδειγµατικό άξονα γυρίζοντας στις σελίδες 418 - 419


425



1. Υποθέστε ότι ήρθε στην τάξη σας ο συγγραφέας του κειµένου 1, ο οποίος σας εξήγησε γιατί διαβάζει, αγοράζει, χαρίζει, δανείζει και γράφει βιβλία. Σας ρωτάει ποια είναι η δική σας σχέση µε τα βιβλία. Απαντήστε του αλλάζοντας τα παραπάνω ρήµατα µε συνώνυµά τους.

Απάντηση Μελετώ βιβλία, γιατί µου χαρίζουν µία αίσθηση ελευθερίας. Αποκτώ βιβλία, γιατί µου κρατούν συντροφιά. ∆ωρίζω βιβλία, για να εκφράσω τα αισθήµατά µου. Παραχωρώ βιβλία για κάποιο χρονικό διάστηµα, γιατί θέλω να µοιράζοµαι τη χαρά της γνώσης. Συγγράφω βιβλία, για να διοχετεύσω τη δηµιουργικότητά µου. σχολ. βιβλ. σ. 142

2. Παρακολουθήσατε τη συζήτηση της Αργυρώς µε τον καθηγητή (κείµ. 2) και είδατε ότι “οι δάσκαλοι καµάρωναν την ανιψιά τους”. Σκεφτείτε ποιοι άλλοι, εκτός από τους δασκάλους, θα καµάρωναν την ανιψιά τους.

Απάντηση Οι καθηγητές καµάρωναν την ανιψιά τους. Οι θείοι (ο θείος και η θεία) καµάρωναν την ανιψιά τους.


426



1. Ας θυµηθούµε την πρόταση (κείµ. 2) στην οποία “παίξαµε” ένα παιχνίδι οριζόντιας µετακίνησης των λέξεων. • Ας αλλάξουµε µαζί είτε την ονοµατική φράση είτε τη ρηµατική φράση, αρχικά µε συνώνυµες λέξεις-φράσεις και µετά µε άλλες που έχουν διαφορετική σηµασία: - Η Αργυρώ

άφησε το φλιτζάνι

- Η φοιτήτρια

(συνέχισε)

- Η κοπέλα - Εκείνη - Οι δάσκαλοι

καµάρωναν

- Οι καθηγητές - Οι γονείς - Οι συγγενείς

Απάντηση - Η Αργυρώ

άφησε το φλιτζάνι

- Η φοιτήτρια

ακούµπησε την κούπα

- Η κοπέλα

έπλυνε την κούπα

- Εκείνη

έσπασε το φλιτζάνι

- Οι δάσκαλοι

καµάρωναν

- Οι καθηγητές

ικανοποιούνταν

- Οι γονείς

αγανακτούσαν

- Οι συγγενείς

δυσανασχετούσαν



427

2. Αντικαταστήστε τις υπογραµµισµένες λέξεις στις παρακάτω προτάσεις µε άλλες, είτε συνώνυµες είτε όχι, προσέχοντας πώς το νόηµα κάθε πρότασης παραµένει το ίδιο ή αλλάζει ανάλογα µε τα παραδείγµατα που θα επιλέξετε. - Η Αργυρώ

σκούπισε τα χείλη της. (κείµ. 2)

- Η Αργυρώ

αγκάλιασε τη γιαγιά της. (κείµ. 2)

- Ο δάσκαλος

δεν έχασε την ευκαιρία. (κείµ. 2)

- Τα εστιατόρια

οργάνωσαν συζητήσεις στα δανέζικα. (κείµ. 3)

Απάντηση - Η Αργυρώ

σκούπισε τα χείλη της.

- Η Αργυρώ

καθάρισε τα χείλη της (δεν αλλάζει το νόηµα)

- Η Αργυρώ

έβαψε τα χείλη της (αλλάζει το νόηµα)

- Η Αργυρώ

αγκάλιασε τη γιαγιά της.

- Η Αργυρώ

έσφιξε τη γιαγιά της (δεν αλλάζει το νόηµα)

- Η Αργυρώ

φίλησε τη γιαγιά της (αλλάζει το νόηµα)

- Ο δάσκαλος

δεν έχασε την ευκαιρία.

- Ο καθηγητής

δεν έχασε την ευκαιρία. (δεν αλλάζει το νόηµα)

- Ο µαθητής

δεν έχασε την ευκαιρία (αλλάζει το νόηµα)


οργάνωσαν συζητήσεις στα δανέζικα.


κανόνισαν συνοµιλίες στα δανέζικα (δεν αλλάζει το νόηµα)


πρόσφεραν φαγητά ξένων χωρών (αλλάζει το νόηµα)


428



1. Στην πρόταση που ακολουθεί µπορείτε να σηµειώσετε µε βέλη τις σχέσεις που υπάρχουν µεταξύ των λέξεων (συνταγµατικός άξονας →) και να αντικαταστήσετε κάποιες από αυτές µε άλλες που θα έχουν την ίδια λειτουργία στην πρόταση (παραδειγµατικός άξονας ↓). Ένα πρώτο παράδειγµα σας δίνεται παρακάτω: → Η τεχνολογία ↓ δεν κατάφερε να αλλάξει την τελετουργία της ανάγνωσης. Ο υπολογιστής

Απάντηση Συνταγµατικός άξονας Η τεχνολογία → δεν κατάφερε → να αλλάξει → την τελετουργία → της ανάγνωσης • Παραδειγµατικός άξονας Η τεχνολογία ↓ Ο υπολογιστής δεν κατάφερε να αλλάξει την τελετουργία της ανάγνωσης

- Η τεχνολογία

δεν κατάφερε ↓ να αλλάξει την τελετουργία της ανάγνωσης δεν πέτυχε

- Η τεχνολογία δεν κατάφερε

να αλλάξει ↓ την τελετουργία της ανάγνωσης να τροποποιήσει

λειτουργία - Η τεχνολογία δεν κατάφερε να αλλάξει τη ↓ της ανάγνωσης. διαδικασία της ανάγνωσης - Η τεχνολογία δεν κατάφερε να αλλάξει τη λειτουργία ↓ . του διαβάσµατος



429

2. Από το κείµενο 4 διαλέξτε µία πρόταση και εργαστείτε επιλέγοντας και συνδυάζοντας λέξεις (στο σχήµα που ακολουθεί).

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Απάντηση Κάποτε µας ενδιέφερε η λογοτεχνία, η ποίηση, το δοκίµιο. • Κάποτε η ζωγραφική και ο χορός • Κάποτε το θέατρο και ο κινηµατογράφος

• Κάποτε η λογοτεχνία, η ποίηση, το δοκίµιο

µας ενδιέφερε

• µας ενδιέφερε και διαβάζαµε συχνά • µας ενδιέφερε και διαβάζαµε συχνά γιατί µας βοηθούσε να διευρύνουµε τους πνευµατικούς µας ορίζοντες



3. Στο κείµενο 5 αντικαταστήστε λέξεις ή φράσεις στις υπογραµµισµένες προτάσεις, εργαζόµενοι άλλοτε στο συνταγµατικό και άλλοτε στον παραδειγµατικό άξονα.

Απάντηση Η επιλογή σελιδοδείκτη ή το τσάκισµα της σελίδας κάνουν το βιβλίο ίσως το πιο λατρεµένο αντικείµενο α. • Η επιλογή ενός ελκυστικού σελιδοδείκτη ή το τσάκισµα της σελίδας

κάνουν το βιβλίο ίσως το πιο λατρεµένο αντικείµενο

• Η επιλογή ενός ελκυστικού σελιδοδείκτη ή το προσεκτικό τσάκισµα Η επιλογή σελιδοδείκτη ή το τσάκισµα της σελίδας

• καθιστούν το βιβλίο ίσως το πιο λατρεµένο αντικείµενο • καθιστούν το βιβλίο ίσως το πιο αξιαγάπητο αντικείµενο • καθιστούν το βιβλίο ίσως το πιο, βιωµατικά, αξιαγάπητο αντικείµενο

Πολλοί συγγραφείς έχουν εκδώσει βιβλία σε ηλεκτρονική µορφή β. • Πολλοί σηµαντικοί συγγραφείς • Πολλοί σύγχρονοι σηµαντικοί συγγραφείς

Πολλοί συγγραφείς

έχουν εκδώσει βιβλία σε ηλεκτρονική µορφή

• έχουν κυκλοφορήσει βιβλία σε ηλεκτρονική µορφή • έχουν δηµοσιεύσει βιβλία σε ηλεκτρονική µορφή


431

Το χάζι των βιβλίων στη βιβλιοθήκη σου είναι µια βόλτα στη ζωή σου. γ. • Το, από καιρού εις καιρόν, χάζι των βιβλίων στη βιβλιοθήκη σου

είναι µια βόλτα στη ζωή σου.

• Το καθηµερινό χάζι των βιβλίων στη βιβλιοθήκη σου Το χάζι των βιβλίων στη βιβλιοθήκη σου


• είναι µια βόλτα στο φεγγάρι • είναι µια βόλτα στις υπόγειες διαδροµές του νου σου

4. Αν η πρώτη παράγραφος του κειµένου 1 άρχιζε µε τη φράση: “Ένας άνθρωπος διαβάζει βιβλία για να...”, πώς θα συνεχιζόταν; • Κάντε όσο περισσότερες αλλαγές µπορείτε στο συνταγµατικό και παραδειγµατικό άξονα.

Απάντηση Ένας άνθρωπος διαβάζει βιβλία για να εµπλουτίσει τις γνώσεις του • Ένας φιλοµαθής άνθρωπος διαβάζει βιβλία • Ένας φιλοµαθής άνθρωπος διαβάζει φιλοσοφικά βιβλία

Ένας άνθρωπος διαβάζει βιβλία

για να εµπλουτίσει τις γνώσεις του

• για να διευρύνει τις γνώσεις του • για να διευρύνει πολύπλευρα τις γνώσεις του


432


1. Στο κείµενο 6 που ακολουθεί επιλέξτε ειδικές λέξεις ή φράσεις που χρησιµοποιούνται στη “γλώσσα” της µελέτης του διαστήµατος. Στη συνέχεια, για όσες από τις λέξεις αυτές δε γνωρίζετε την ερµηνεία τους ή θέλετε περισσότερες πληροφορίες, µπορείτε να χρησιµοποιήσετε ένα ερµηνευτικό λεξικό ή µια εγκυκλοπαίδεια στη βιβλιοθήκη του σχολείου.

Απάντηση Λέξεις ή φράσεις για το διάστηµα

“Άγνωστες” λέξεις

Ερµηνεία

• γαλαξίας

γαλαξίας

• σπειροειδής µορφή

σπειροειδής

• ελλειπτικοί γαλαξίες

ελλειπτικός

αυτός που δεν είναι πλήρης, που παρουσιάζει ελλείψεις

• κβάσαρς

κβάσαρς

αστρονοµικό αντικείµενο που εκπέµπει τεράστιες ποσότητες φωτός και ραδιοακτινοβολίας. Θεωρείται ως το πιο αποµακρυσµένο αντικείµενο

• Σύµπαν

Σύµπαν

• αστρικά αντικείµενα

αστρικός

το διάστηµα στην άπειρη έκταση του και όλα τα σώµατα που περιλαµβάνονται σ’ αυτό αυτός που σχετίζεται µε τα άστρα, αποτελείται ή προέρχεται από αυτά

• αστέρες νετρονίων

αστέρας νετρόνιο

φωτεινή γαλακτώδης ζώνη, η οποία αποτελείται από δισεκατοµµύρια αστέρες, νεφελώµατα και νέφη αστρικής ύλης αυτός που έχει το σχήµα της σπείρας, που περιελίσσεται ελικοειδώς

κάθε αυτόφωτο ουράνιο σώµα που ακτινοβολεί χάρη στις εσωτερικές πηγές ενέργειας που διαθέτει. σωµατίδιο το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα του ατόµου έχει µάζα περίπου ίδια µε αυτή του πρωτονίου και ουδέτερο ηλεκτρικό φορτίο


Λέξεις ή φράσεις για το διάστηµα

“Άγνωστες” λέξεις

433 Ερµηνεία

• µαύρες τρύπες

µαύρη τρύπα

υποθετικό ουράνιο σώµα, που περιγράφεται µε αρκετή πειστικότητα από τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν → προκύπτει συνήθως από το “θάνατο” γιγαντιαίου αστέρα και αποτελεί χώρο ελάχιστου όγκου και άπειρης πυκνότητας, ο οποίος δηµιουργεί εξαιρετικά ισχυρό πεδίο βαρύτητας, απ’ όπου δεν είναι δυνατόν να ξεφύγει τίποτα, ούτε καν το φως.

• νεφελώµατα

νεφέλωµα

σώµα που µοιάζει µε νέφος υπόλευκου χρώµατος και αποτελείται από µάζες αερίων και στερεά σωµατίδια µέσα στα όρια ενός γαλαξία. ∆ιακρίνεται µε γυµνό µάτι τις νύχτες χωρίς φεγγάρι.

• κοµήτες

κοµήτης

νεφελώδες ουράνιο σώµα µε µικρή µάζα που κινείται γύρω από τον ήλιο και εµφανίζεται σε αραιά χρονικά διαστήµατα. αποτελείται από ένα σύννεφο από σκόνη και αέρια και τον πυρήνα και όταν πλησιάζει πολύ τον ήλιο, αναπτύσσει µια µακριά και λαµπερή ουρά.

• ερυθροί γίγαντες

γίγαντας

πολύ µεγάλος αστέρας µε εξαιρετική λαµπρότητα

• λευκοί νάνοι

νάνος

αστέρας µε πολύ µικρή ακτινοβόλο επιφάνεια

• αστρονόµος

αστρονοµία

η επιστήµη που µελετά τους αστέρες, τους πλανήτες και γενικά όλα τα ουράνια σώµατα. ερευνά τη θέση, τις διαστάσεις και τις κινήσεις τους, καθώς και τη φυσική και χηµική τους σύσταση, τη δηµιουργία τους και την εξέλιξή τους. [Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαµπινιώτης]



2. Επισκεφτήκατε µε τους φίλους σας ένα βιβλιοπωλείο και βρήκατε ένα βιβλίο που σας έκανε εντύπωση, όταν διαβάσατε προσεκτικά το οπισθόφυλλο (κείµ. 1). Επειδή δεν καταλάβατε καλά τη σηµασία ορισµένων φράσεων, προσπαθήστε να ξαναδιαβάσετε το κείµενο, προσέχοντας ιδιαίτερα τις φράσεις που συνοδεύουν τις “δύσκολες” λέξεις και βοηθούν στην κατανόηση της σηµασίας τους. • Για την ανάγνωση του εξώφυλλου του βιβλίου (κείµ. 7) εκτός από τις γλωσσικές σας γνώσεις ποιες άλλες χρησιµοποιήσατε; • Για ποιο λόγο;

Απάντηση “Άγνωστες” λέξεις

Συνοδευτικές φράσεις συµφραζόµενα

Σηµασία

σπινθηροβολούν

αστέρια ... στον ουρανό

ακτινοβολούν

εκστατικοί

µένουµε ... µπροστά στον ιστό µιας αράχνης

κατάπληκτοι

εξαγωνικές

τέλειες ... κηρήθρες

µε 6 ίσες γωνίες

• Για την ανάγνωση του εξώφυλλου, χρειάζεται να συνδυάσουµε τις γλωσσικές µας γνώσεις µε αυτές που προέρχονται από τον κλάδο των µαθηµατικών. Παρατηρούµε ότι τα γράµµατα ι, σ, θ, έχουν αντικατασταθεί από τους αριθµούς 1, 6, 8. Η οµοιότητα µεταξύ γλωσσικών και µαθηµατικών συµβόλων είναι προφανής.


435



1. Οργανώστε µε τους καθηγητές της τάξης σας, γι’ αυτή τη σχολική χρονιά, τακτικές επισκέψεις στη βιβλιοθήκη του σχολείου ή στη ∆ηµοτική βιβλιοθήκη της περιοχής σας. Στην πρώτη επίσκεψη σας ρωτούν τι είδους βιβλία σάς αρέσουν και θα θέλατε να δανειστείτε. Απαντήστε, αιτιολογώντας γιατί προτιµάτε συγκεκριµένες κατηγορίες βιβλίων.

Απάντηση Λόγω της µεγάλης αγάπης µου για το διάβασµα, καταπιάνοµαι µε κάθε λογής γραπτό κείµενο που θα πέσει στα χέρια µου, από άρθρα εφηµερίδας µέχρι επιστηµονικά εγχειρίδια. Το ενδιαφέρον µου, όµως, εστιάζεται στη λογοτεχνία και συγκεκριµένα στα µυθιστορήµατα. Οι τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες, και οι εναλλαγές του χώρου, του χρόνου, των καταστάσεων, µε γοητεύουν και µε παρασύρουν σε νοερά ταξίδια προς ανεξερεύνητους κόσµους. Εξάπτουν τη φαντασία µου και κάποιες φορές η αφήγηση είναι τόσο πειστική και παραστατική που ξεχνιέµαι και σχεδόν ταυτίζοµαι. σχολ. βιβλ. σ. 146

2. Σε κάποιο περιοδικό εβδοµαδιαίας εφηµερίδας διαβάσατε την παρακάτω είδηση (κείµ. 8) για τη δηµιουργία “ιπτάµενων αυτοκινήτων”. Τηλεφωνήστε σε ένα φίλο σας και περιγράψτε του πώς θα είναι τα αυτοκίνητα αυτά, ποιος θα τα κατασκευάσει, πόσο θα κοστίσουν και τι προβλήµατα, πιθανόν, να δηµιουργήσουν.

Απάντηση ∆ε φαντάζεσαι τι διάβασα χθές σε ένα περιοδικό. Η NASA σκοπεύει να κατασκευάσει ιπτάµενα αυτοκίνητα! Φαντάσου ελικοφόρα τετράτροχα που σε περιπτώσεις ανυπόφορης κίνησης θα µπορούν να πετάνε! Τέρµα ο εκνευρισµός και το άγχος για το αν θα φτάσεις έγκαιρα στη δουλειά σου. ∆εν ακούγεται εντυπωσιακό; Και εγώ που νόµιζα ότι αυτά γίνονται µόνο στον αστυνόµο Σαΐνη! Βέβαια, απαιτείται ένα µεταβατικό στάδιο. Οι επιστήµονες υπολογίζουν ότι χρειάζονται πέντε χρόνια. Μέχρι τότε η τεχνολογία θα εξελιχθεί τόσο, ώστε να είναι δυνατή η κατασκευή φθηνών και αθόρυβων µικρών αεροπλά-


436

νων, που η οδήγηση τους θα είναι εύκολη για όλους. Έτσι θα προετοιµαστεί το έδαφος για τα πρώτα ιπτάµενα αυτοκίνητα. Ας ελπίσουµε µόνο το κυκλοφοριακό χάος που επικρατεί στη γη να µη µεταφερθεί και στους ουρανούς.



1. Αφού µιλήσατε µε το φίλο σας για τα “ιπτάµενα” αυτοκίνητα, γράφετε µια φανταστική ιστορία µε πρωταγωνιστή τον εαυτό σας να οδηγεί ένα τέτοιο αυτοκίνητο πάνω από την πόλη ή την περιοχή σας.

Απάντηση Αν πριν κάποια χρόνια µου έλεγαν ότι κάποτε θα οδηγούσα ένα ιπτάµενο αυτοκίνητο, θα αντιδρούσα µε δυσπιστία. Να, όµως, που τα χρόνια πέρασαν, η τεχνολογία έκανε άλµατα και ένα σενάριο επιστηµονικής φαντασίας έγινε πραγµατικότητα. Λίγο πριν τη µεγάλη στιγµή, είχα φοβερό εκνευρισµό. Ο χειρισµός ενός ιπτάµενου αυτοκινήτου µου φαινόταν εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, φοβόµουν ότι θα κάνω κάποιο λάθος, ότι κάτι θα πάει στραβά. Τα άγχη µου, όµως, εξατµίστηκαν µόλις επιβιβάστηκα. Χρειάστηκε µόνο λίγα λεπτά για να αποχωριστώ το έδαφος και να αρχίσω την περιπλάνηση µου στους ουρανούς. Η απογείωση µου θύµισε ταξίδια µε αεροπλάνα, µόνο που αυτή τη φορά, ο µοναδικός επιβάτης ήµουν εγώ και είχα τον απόλυτο έλεγχο! Η πόλη έµοιαζε τόσο παράξενη από ψηλά. Ένιωθα σαν να έχω περάσει σε άλλη διάσταση, όπου οι άνθρωποι, οι δρόµοι, τα δέντρα είχαν συρρικνωθεί! Το πιο αστείο ήταν ότι βρισκόµουν σε τροµερά προνοµιακή σχέση σχετικά µε τους οδηγούς των συµβατικών αυτοκινήτων, που βρίσκονταν ακινητοποιηµένα το ένα πίσω από το άλλο. Η αίσθηση ελευθερίας που µου χάρισε αυτή η “πτήση” είναι απερίγραπτη. Αλήθεια, τι τυχερά που είναι τα πουλιά!

9η Ενότητα: Ανακαλύπτω τη µαγεία της γνώσης σχολ. βιβλ. σ. 147

437

2. Υποθέστε ότι είστε ο συγγραφέας του κειµένου 1, που γράφει για την αξία του βιβλίου. Σας επισκέπτεται ένας µαθητής-δηµοσιογράφος σχολικής εφηµερίδας για να σας πάρει συνέντευξη. Γράψτε µια τέτοια (φανταστική) συνέντευξη, αντλώντας υλικό για τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις από το κείµενο αυτό.

Απάντηση Ε: Καληµέρα σας! Θα ήθελα να αρχίσουµε τη συζήτηση µας, λέγοντας µου κάποια πράγµατα για τη σχέση σας µε το διάβασµα. Αλήθεια, σας αρέσει να διαβάζετε βιβλία; Α: Όχι µόνο µου αρέσει ... θα µπορούσα να χαρακτηριστώ βιβλιοφάγος. Μόνο µε το διάβασµα κατακτώ το χρόνο και νιώθω απόλυτα ελεύθερος. Ε: Απ’ ότι βλέπω οι τοίχοι σας είναι γεµάτοι βιβλία. Να υποθέσω ότι αγοράζετε συχνά; Α: Παρακολουθώ τις νέες εκδόσεις και φροντίζω να αποκτώ ό,τι µου φαίνεται ενδιαφέρον. Έτσι κατακτώ τον κόσµο των ιδεών, των µύθων, της επιστήµης του ονείρου. Τα βιβλία µε πλουτίζουν σε εµπειρίες και ευαισθησία, µου χαρίζουν το παγκόσµιο αγαθό της γνώσης. Ε: Τώρα που είπατε “χαρίζουν” ... αλήθεια, εσείς, συνηθίζετε να χαρίζετε βιβλία; Α: Χαρίζω βιβλία σε κάθε ευκαιρία. Είναι ο τρόπος µου να εγκαινιάσω έναν έρωτα, να σφραγίσω µια φιλία χρόνων. Με βιβλία συνοδεύω τα “Χρόνια Πολλά”, το “Καλορίζικος”, το “Να µας ζήσει”, τα “Συγχαρητήρια”. Ε: Τι συµβολίζει για σας το βιβλίο ως δώρο; Α: Κάνοντας δώρο ένα βιβλίο που έχω αγαπήσει, δίνω στον άλλο να καταλάβει τα ιδιαίτερα συναισθήµατα που τρέφω γι’ αυτόν. Ε: Και ποια είναι η άποψή σας για την ανταλλαγή βιβλίων; Σας ρωτάω γιατί συνήθως άνθρωποι που αγαπούν τα βιβλία δυσκολεύονται να τα δανείζουν σε άλλους. Φοβούνται βλέπετε µη φθαρούν ή χαθούν. Α: Εγώ, αντίθετα, ανήκω σε αυτούς που τους αρέσει τόσο να δανείζουν όσο και να δανείζονται βιβλία. Θεωρώ ότι αν αγαπάς το βιβλίο, πρέπει να µην το αντιµετωπίζεις σαν άψυχο αντικείµενο και να µη το “φυλακίζεις” στα ράφια µιας βιβλιοθήκης. Με την ανταλλαγή, τους δίνεις πνοή ζωής. Περνάνε από διαφορετικά χέρια, παλιώνουν χρήσιµα οι σελίδες τους, προσφέρουν γνώσεις και ικανοποίηση σε πολλούς ανθρώπους. Ε: Και ήρθε η ώρα για τη τελευταία µου ερώτηση: Για ποιο λόγο γίνατε συγγραφέας; Τι σας προσφέρει το γράψιµο βιβλίων; Α: Άρχισα να γράφω βιβλία για να δώσω νόηµα στη ζωή µου. Η συγγραφή µε κάνει να νιώθω σα µικρός θεός: µε το µολύβι µου ανασταίνω ζωές απ’ το τίποτα, κάνω ένα χάρτινο σύµπαν να φαίνεται αληθινό. Γράφω γιατί µονάχα έτσι υπάρχω.



3. Από µια εταιρεία νέων τεχνολογιών σάς έστειλαν ένα διαφηµιστικό υλικό (κείµ. 9) για να αγοράσετε ή εσείς ή το σχολείο σας ένα ροµπότ-δάσκαλο αγγλικών. Απαντήστε στην πρότασή τους µε µια επιστολή 2-3 παραγράφων (λαµβάνοντας υπόψη και το κείµενο 3 του Τετραδίου Εργασιών).

Απάντηση Κύριε ∆ιευθυντά, Λάβαµε τα ενηµερωτικά φυλλάδια σχετικά µε το “Ιrobi”, όπως ονοµάζεται το ροµπότ-δάσκαλος αγγλικών. Η αλήθεια είναι ότι όλοι -καθηγητές και µαθητές- εντυπωσιαστήκαµε από αυτό το πρωτοποριακό προϊόν και τις δυνατότητες που προσφέρει. Είναι πολύ εύχρηστο για τα παιδιά, αφού λειτουργεί δια της αφής, µε τηλεχειρισµό, αλλά και µε απλή φωνητική εντολή. Επιπλέον, η αναβάθµιση των προγραµµάτων του µέσω ίντερνετ θα εµπλουτίζει συνεχώς τις γνώσεις τους. Ίσως να µη χρειάζεται καν η παρουσία του καθηγητή στην τάξη, αφού ο χώρος ελέγχεται από ενσωµατωµένη κάµερα. Παρ’ όλα αυτά νοµίζουµε ότι δεν είναι απαραίτητο για το σχολείο µας. Συνεργαζόµαστε µε εξαιρετικούς καθηγητές αγγλικών. ∆εν κατέχουν µόνο το γνωστικό τους αντικείµενο, αλλά µπορούν να το µεταδώσουν στα παιδιά µε αµεσότητα και αγάπη. Θεωρούµε ότι η διδασκαλία ενός µαθήµατος δεν πρέπει να περιορίζεται στην παροχή στείρων γνώσεων, αλλά να προωθεί την επικοινωνία και το οµαδικό πνεύµα. Οι µηχανές οφείλουν να εξυπηρετούν τον άνθρωπο και όχι να τον αντικαθιστούν. Ελπίζω να µη βρίσκετε τις απόψεις µας “παλιοµοδίτικες” και να δείξετε κατανόηση. Όπως και να’ χει, ευχαριστούµε πολύ για την ενηµέρωση. Με εκτίµηση, Ο ∆ιευθυντής του σχολείου


439

“Ταξίδι στον κόσµο της γραφής και της ανάγνωσης” Η τάξη ή το σχολείο σας οργανώνει ένα διαγωνισµό ανάγνωσης βιβλίων και γραφής λογοτεχνικού κειµένου. • Μια οµάδα θα καταγράψει τις προτιµήσεις των µαθητών και θα προτείνει τις κατηγορίες (πεζογραφία, ποίηση, ιστορία, επιστηµονική φαντασία, θέατρο, γεωγραφία κ.λπ.) από τις οποίες κάθε οµάδα µαθητών (3-4 ατόµων) θα επιλέξει δύο βιβλία, που θα διαβάσει σε ορισµένο χρονικό διάστηµα. • Στη συνέχεια θα γίνει παρουσίαση των βιβλίων απ’ όλα τα µέλη κάθε οµάδας και θα υπάρξει βράβευση των καλύτερων παρουσιάσεων από επιτροπή µαθητών, εκπαιδευτικών, τοπικών πνευµατικών φορέων. • Θα ζητηθεί απ’ όποιον µαθητή επιθυµεί να γράψει οποιοδήποτε είδος λογοτεχνικού κειµένου (διήγηµα, ποίηµα, χρονογράφηµα, θεατρικό µονόπρακτο κ.λπ.) και να το παραδώσει στην επιτροπή του διαγωγισµού. • Θα ακολουθήσει η βράβευση των καλύτερων κειµένων κατά κατηγορία και η ανάγνωσή τους από τους µαθητές. • Θα εκδοθεί ειδικός τόµος - τεύχος από το σχολείο µε όλα τα κείµενα των µαθητών που συµµετείχαν στο διαγωνισµό.

• Προτεινόµενα βιβλία: α. Πεζογραφία “Γεύση πικραµύγδαλου”, Μάνος Κοντολέων, Μυθιστόρηµα, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σελ. 265. “Αρνούµαι”, Αντώνης Σαµαράκης, εκδ. Καστανιώτη β. Ποίηση 1. “Ποιήµατα / Κ.Π. Καβάφης”, Κ.Π. Καβάφης, εκδ. Καστανιώτη, 2005 2. “Ποίηση”, Ο. Ελύτης, εκδ. Ίκαρος

440


γ. Γεωγραφία 1. “Ταξιδεύω και µαθαίνω τις χώρες του κόσµου”, εκδ. Σαββάλας 2. “Θέλω να ξέρω γιατί οι σταλακτίτες κρέµονται;”, εκδ. Σίρρις δ. Επιστηµονική φαντασία 1. “Η µηχανή που ταξιδεύει µέσα στο χρόνο”, H. J Wells, εκδ. Γράµµατα 2. “Από τη Γη στη Σελήνη”, I. Βερν, εκδ. Παπαδηµητρίου ε. Θέατρο 1. “Η δραµατική τέχνη στο σχολείο”, Χ. Κατσάρας, εκδ. Παρασκήνιο 2. “Ντενεκεδούπολη: πέντε έργα για κουκλοθέατρο”, Ε. Φακίνου, εκδ. Καστανιώτη ΓΕΥΣΗ ΠΙΚΡΑΜΥΓ∆ΑΛΟΥ Μάνος Κοντολέων, Μυθιστόρηµα, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σελ. 265. α. ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Η Φαίδρα κι ο Οδυσσέας είναι δύο νέοι - κι οι δύο εκεί κάπου στα δεκαοχτώ τους χρόνια. Φοιτητές. Εκείνη σπουδάζει θεατρολόγος, αυτός µαθηµατικά και µουσική. Η Φαίδρα είναι ένας τύπος µοναχικός. Έχει όνειρα που συχνά αναρωτιέται αν θα µπορέσει να τα πραγµατοποιήσει. Ο Οδυσσέας είναι περισσότερο δυναµικός. Αλλά ένας ερωτικός δεσµός που τον τραυµάτισε τον κάνει να είναι κάπως δισταχτικός στις σχέσεις του µε τους άλλους. Η Φαίδρα κι ο Οδυσσέας θα γνωριστούνε καθώς κι οι δυο αποφασίζουν να µάθουν τουµπελέκι. Θα ερωτευτεί ο ένας τον άλλο. Μια νέα σελίδα, λένε, πως ανοίγεται στη ζωή τους. Όµως δεν ξέρουν, δεν µπορεί να ξέρουν, ότι αυτή η νέα σελίδα είναι προορισµένη να µην περιγράψει τον ανέφελο έρωτα δύο νέων ανθρώπων, αλλά την τραγική ιστορία δύο θυµάτων του έιτζ. Ένα σύγχρονο µυθιστόρηµα που καταγράφει τις ψυχολογικές διακυµάνσεις δύο νέων και των δικών τους, καθώς αντιµετωπίζουν τη φοβερή ασθένεια του αιώνα. β. ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ “Γεύση πικραµύγδαλου” τιτλοφορεί το νέο του µυθιστόρηµα ο Μ. Κοντολέων. Ήρωες της ιστορίας του δύο νέοι, η Φαίδρα και ο Οδυσσέας, γύρω στα δεκαοχτώ, φοιτητές. Από αστικές οικογένειες. Στη σηµερινή Αθήνα. Ζώντας δυναµικά το παρόν και ονειρευόµενοι το µέλλον. Θα γνωριστούν. Θα ερωτευτούν. Μια νέα σελίδα θ' ανοίξει στη ζωή τους. Όµως σ' αυτή τη σελίδα δε θα γραφτεί η ευτυχία του


441

έρωτα δύο νέων ανθρώπων αλλά η τραγική ιστορία δύο θυµάτων του έιτζ. Το µυθιστόρηµα αυτό του Μ. Κοντολέων δεν είναι το µοναδικό σύγχρονο µυθιστόρηµα που περιγράφει τη µάστιγα του αιώνα. Πριν απ' αυτόν ο Περικλής Σφυρίδης και η Λίτσα Ψαραύτη παρουσίασαν στο νεανικό κοινό έργα µε ανάλογο θέµα. Κοινό χαρακτηριστικό όλων τους το ότι προσεγγίζουν την αρρώστια στην κοινωνική της διάσταση. Ωστόσο, στο έργο του Κοντολέων2, το έιτζ σαν γεγονός αργεί να µπει µέσα στην πλοκή. Ενδεχοµένως κάποιοι αυτό να το θεωρήσουν µειονέκτηµα. Ο συγγραφέας όµως καταφέρνει να το µετατρέψει σε πλεονέκτηµα, αφού στην ουσία το θέµα του δεν είναι η ασθένεια αυτή καθ' αυτή, αλλά το πώς η ύπαρξη της επεµβαίνει στις σχέσεις των ατόµων. Έτσι, η ιστορία µεγαλώνει, όπως µεγαλώνουν οι επάλληλοι κύκλοι όταν σκάσει ένα βότσαλο στα ατάραχα νερά µιας λίµνης. Το έιτζ δεν είναι µόνο πρόβληµα των δύο νέων. Αφορά τον Άγγελο και την Ελένη και τον Αγησίλαο, τους γονείς τους. Αφορά τη Μαλβίνα, την πρώην ερωτική σύντροφο του Οδυσσέα: Αλλά αφορά και τον καθένα µας, αφού ανά πάσα στιγµή είµαστε υποψήφια θύµατά του. Κι όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας "θέλησα να περιγράψω σχέσεις και συνθήκες, έτσι όπως αυτές διαµορφώνονται µέσα σε µια ολάκερη ζωή. Και η ζωή έχει πάντα τις εκπλήξεις της, ευχάριστες, δυσάρεστες, τραγικές. Για όλες πρέπει να είµαστε προετοιµασµένοι". Αν και το βιβλίο ανήκει σε µια σειρά των εκδόσεων που απευθύνεται σε εφήβους και σε νέους, είναι σίγουρο ότι θα βρει απήχηση και σε άλλες ηλικίες. Γιατί η γνώση του πικρού αµύγδαλου µπορεί στην αρχή να δηµιουργεί ένα γευστικό σοκ, αλλά σε κάνει να είσαι πιο προσεκτικός µε το αµύγδαλο που θα φας. Έτσι, και στο πικραµύγδαλο του Κοντολέων η γλυκύτητα και η πίκρα συνυπάρχουν. Σε µια εποχή, µάλιστα, που η άγνοια οδηγεί στο ρατσισµό και ο φόβος στο συντηρητισµό και την περιθωριοποίηση της ερωτικής έκφρασης, ο Κοντολέων γράφει ένα µυθιστόρηµα που προτείνει την υπέρβαση του φόβου µ' έναν κωδικό ήθους. Τελικά, αυτό που θ' αποµείνει στον αναγνώστη είναι η γεύση της αισιοδοξίας από ένα βιβλίο που, χωρίς να χάνει το ρεαλισµό του, υµνεί τον έρωτα και τις ανθρώπινες σχέσεις, την ώρα που αυτά δείχνουν ν' ασφυκτιούν έως θανάτου. (Κ. Ζαµαρία)

2

Η παρέκκλιση της γενικής του επιθέτου του συγγραφέα απ' το γραµµατικό κανόνα είναι προσωπική του επιλογή.


442

Η ΙΘΑΚΗ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ Το 1952 ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε την παρακάτω κριτική για την “Ιθάκη” του Κ. Π. Καβάφη. Η Ιθάκη του Καβάφη Στα ποιήµατα του Καβάφη βρίσκει κανείς πολύ συχνά τον τόνο του εσωτερικού διαλόγου, σα ν' ακούει τον ψίθυρο του ποιητή που κουβεντιάζει µε τον εαυτό του. Ο τόνος αυτός είναι ολοφάνερος στα ποιήµατα που αναφέρονται σε προσωπικές αναµνήσεις. Αλλά υπάρχει, καθώς νοµίζω, και εκεί που δε θα τον υποψιαζότανε εύκολα κανείς: σε ποιήµατα ιστορικά και παραινετικά. Σ' ένα από τα παλαιότερα ποιήµατα του λ.χ., το “Περιµένοντας τους Βαρα βγε∂ς στόν πηγαιµό γιά τήν ˘Ιθάκη, βάρους”, όπου - µε τη µορφή διαλόγου που ακούγεται ανάµεσα σ' ένα πλήνά εÃχεσαι νâναι µακρύς ¿ δρόµος, γεµάτος περιπέτειες, γεµάτος γνώσεις. θος συναθροισµένο στην αγορά - µας περιγράφει µια πολιτεία έτοιµη να Τούς Λαιστρυγόνας καί τούς Κύκλωπας, παραδοθεί σαν ώριµος καρπός, παρατηρούµε ξαφνικά πως τον τελευταίο τόν θυµωµένο Ποσειδÿνα µή φοβÑσαι, τέτοια στόν δρόµο σου ποτέ σου δέν θά βρε∂ς, στίχο µοιάζει να τον λέει ένας άνθρωπος που ανήκει και δεν ανήκει στην Öν µέν’ ή σκέψις σου »ψηλή, Öν ïκλεκτή ψυχοσύνθεση των προσώπων του ποιήµατος: κάποιος που µετέχει στην υσυγκίνησις τό πνεÀµα καί τό σÿµα σου Äγγίζει. Τούς Λαιστρυγόνας καί τούς Κύκλωπας, πόθεση αυτή, αλλά είναι συνάµα και ο απελπισµένος θεατής της: τόν Öγριο Ποδειδÿνα δέν θά συναντήσεις,

Σ

Και τώρα τι θα γενούµε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν µια κάποια λυσις. Αυτός ο τόνος, αυτός ο µονόλογος εις εαυτόν είναι, νοµίζω, πολύ αξιοπρόσεχτος για την κατανόηση της ποίησης του Καβάφη. Είναι εκείνος που κάνει τόσο ανεξήγητα ζωντανά ορισµένα κοµµάτια φτιαγµένα από λησµονηµένες λεπτοµέρειες παλαιών χειρογράφων. Είναι ο κρυµµένος ήχος που τα συνδέει µε τη βίωση του ποιητή. Θαρρώ πως ονοµάζουν τον Καβάφη εγκεφαλικό - ένα αρκετά απροσδιόριστο επίθετο -εκείνοι που δεν πρόσεξαν αυτόν τον τόνο, που έρχεται τόσο φυσικά σ' έναν άνθρωπο της µοναξιάς. Η µόνωση των Ελλήνων ποιητών είναι µεγάλη. Είτε ο ποιητής ονοµάζεται Κάλβος είτε Παλαµάς είτε Παπαδιαµάντης. Αλλά όταν αναπολώ τη ζωή του Καβάφη, συλλογίζουµαι πως κανένας δεν ξεπέρασε τη δική του µόνωση. Γι’ αυτό µ' αρέσει πολύ η φράση του Τάκη Παπατσώνη, όταν παρατήρησε πως ο Καβάφης κάνει µοναστηρήσια αστεία: Και τώρα τι θα γενούµε χωρίς βαρβάρους.

Öν δέν τούς κουβανε∂ς µές στήν ψυχή σου, Öν η ψυχή σου δέν τούς στήνει ïµπρός σου. Νά εÃχεσαι νâναι µακρύς ό δρόµος. Πολλά τά καλοκαιρινά πρωϊά νά εªναι ποÀ µέ τί ε«χαρίστησι, µέ τί χαρά θά µπαίνεις σέ λιµένας πρωτοειδωµένους. νά σταµατήσεις σ’ ïµπορε∂α Φοινικικά, καί τές καλές πραγµάτειες ν’ Äποκτήσεις, σεντέφια καί κοράλλια, κεχριµπάρια κ’ ôβενους, καί ùδονικά µυρωδικά κάθε λογ°ς, ≈σο µπορε∂ς πιό Öφθονα ûδονικά µυρωδικά. σέ πόλεις Αιγυπτιακές πολλές νά πÑς, νά µάθεις καί νά µάθεις Äπ’ τούς σπουδασµένους. Πάντα στόν νοÀ σου νÖχεις τήν ˘Ιθάκη. Τό φθάσιµον ïκε∂ εªν’ ¿ προορισµός σου. ˙Αλλά µή βιάζεις τό ταξε∂δι διόλου. Καλλίτερα χρόνια πολλά νά διαρκέσει. καί γέρος πιά ν’ Äράξεις στό νησί, πλούσιος µέ ≈σα κέρδισες στόν δρόµο, µή προσδοκÿντας πλούτη νά σέ δώσει û ˘Ιθάκη. Η ˘Ιθάκη σ’ ôδωσε τ’ ’ρα∂ο ταξε∂δι. Χωρίς α«τήν δέν θÖβγαινες στόν δρόµο. ÙΑλλα δέν õχει νά σέ δωσει πιά. Κι Öν πτωχική τήν βρε∂ς, û ˘Ιθάκη δέν σέ γέλασε. ıΕτσι σοφός ποÀ ôγινες, µέ τόση πε∂ρα, ¢δη θά τό κατάλαβες û ˘Ιθάκες τί σηµαίνουν.


443

Είναι κι αυτό ένα αστείο καλόγερου, το πικρό αστείο ενός ανθρώπου κλεισµένου µέσα σε υψηλά τείχη. Μπορεί να προσέξει κανείς τέτοια αστεία και αλλού. Έτσι, και σε ποιήµατα που θα µας φαίνονταν στην πρώτη µατιά σαν εικόνες απρόσωπες, παρµένες από µια παρωχηµένη ζωή, το βίωµα του ποιητή, µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πιο κρυµµένο ή πιο φανερό, είναι ωστόσο πάντα παρόν. Γι’ αυτό, τα έργα του µοιάζουν τόσο πολύ ριζωµένα στη σύγχρονη ζωή µας. Πρόκειται για ένα θέµα πολύ πλατύ και δεν µπορώ σήµερα να κάµω τίποτε άλλο παρά µόνο να το θίξω µε ένα ή δύο παραδείγµατα. Το παράδειγµα που έχω κυρίως υπόψη µου είναι η “Ιθάκη”. Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, µε τόση πείρα, Ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σηµαίνουν. Αλήθεια τι σηµαίνουν οι Ιθάκες; Για τους Έλληνες, θαλασσινούς ή ξενιτεµένους, ανθρώπους του Έθνους ή των παροικιών, το νόηµα της Ιθάκης είναι ανεξάντλητο. Ο Καβάφης είναι ο ποιητής της ελληνικής διασποράς. Έδωσε, καθώς αισθάνοµαι, τον πιο επιγραµµατικό στίχο για τον Έλληνα που µεγαλουργεί έξω από την πατρίδα του: µε την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρµογών. Ολόκληρη η ξενιτεµένη Ελλάδα βρίσκεται µέσα σ' αυτό το λόγο: είναι σωστό που έγραψε για την Ιθάκη ο Καβάφης. Όµως ας δούµε από πιο κοντά πώς συνδέεται βαθύτερα µε τη ζωή του αυτό το ποίηµα. Εδώ πρέπει να συλλογιστούµε πως όταν γράφτηκε, κάπου γύρω στα 1911, ο ποιητής µοιάζει να κλείνει έναν µεγάλο περίπλου, είκοσι πέντε περίπου χρόνων, τη µακριά περιπλάνηση προς µια έκφραση ποιητική πιστή στον εαυτό του και στον κόσµο του. Πρόκειται για µια πραγµατική Οδύσσεια. Από τα 1886 που δηµοσιεύει τους πρώτους του στίχους - στίχους ενός µέτριου µαθητή του Παπαρρηγόπουλου - ως τη στιγµή που τον βλέπουµε τώρα, κατανάλωσε πάνω από το τρίτο της ζωής του δοκιµάζοντας µορφές, τρόπους, εποχές, γλωσσικές εκφράσεις που τελικά απορρίπτει. Αν πέθαινε στα σαράντα του χρόνια, θα έµενε στην ελληνική γραµµατολογία µε δύο-τρία καλά ποιήµατα, άλλα τόσα "συµπαθητικά" και έναν µεγάλον όγκο πολύ κακών στιχουργηµάτων. Μέσα σ' αυτά λογαριάζω, φυσικά, και καµιά πενηνταριά ποιήµατα, άγνωστα στον περισσότερο κόσµο, τα λεγόµενα "αποκηρυγµένα". Τώρα, τη στιγµή που γράφει την "Ιθάκη", όλα αυτά έχουνε µείνει πίσω. έχουνε µείνει πίσω και τα παράπονα, που είναι τόσο συχνά, του ποιητή που δυσανασχετεί για τους µάταιους κόπους του, και βλέπει µε δυσφορία πως βρίσκεται στο πρώτο σκαλί της ποιήσεως. Έχει αναγνωρίσει τον εαυτό του, έχει βρει το κλίµα του ο Καβάφης και το παράξενο είναι πως τώρα µόνο, λίγο πριν από την "Ιθάκη", έχει βρει τη µεγάλη πρωτεύουσα που αναζητούσε σ' όλο αυτό το µακρύ διάστηµα, την Αλεξάνδρεια, µε το "Απολείπειν ο θεός Αντώνιον". Ξαφνιάζεται κανείς, που ο άνθρωπος αυτός, που γεννήθηκε και έζησε τόσο επίµονα σ' αυτή την πόλη, µόνο τώρα, στα σαράντα οχτώ του χρόνια, την ανακαλύπτει. Οι χειρονοµίες τυφλού, η τυραννία του φωτός που παρατηρούµε σε ποιήµατα όπως

444


“Τα παράθυρα”, δεν υπάρχουν πια: ο ποιητής βλέπει και παρακινά τους άλλους να ιδούν: Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι που µε τι ευχαρίστησι, µε τι χαρά θα µπαίνεις σε λιµένας πρωτοειδωµένους Βρήκε επιτέλους την τέχνη του, την Ιθάκη του: είναι πτωχική. Και πραγµατικά, σ' όλες τις περασµένες δοκιµές του, µπορούµε να παρατηρήσουµε πως κάθε προσπάθεια που τον φέρνει προς τον πλούτο, την εξόγκωση του λόγου, αποτυγχάνει. Ο Καβάφης δεν είναι ποιητής σαν τον Σικελιανό- ο λόγος δεν αναβρύζει µέσα του. Πέρασε κάµποσα δύσκολα χρόνια για να πραγµατοποιήσει αυτή την πικρή εµπειρία, για να παραδεχτεί πως µε τη δική του φύση, ο µόνος τρόπος που του αποµένει είναι να πιαστεί από ένα αντικείµενο και να το εκφράσει όσο γίνεται πιο λιτά, αντικαθιστώντας το ρηµατικό πλούτο που δεν είχε, µε τη µεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια µιας γυµνής πέτρας στο φως, της Ιθάκης. Τους Κύκλωπες και τον άγριο Ποσειδώνα της κεραµιδένιας και φαύλης µεγαλορρηµοσύνης - για να θυµηθώ το λόγο του Απολλώνιου, που θα σηµειώσει αργότερα ο Καβάφης - τους έχει βρει στο δρόµο του. Τώρα ξέρει πως ήταν φαντάσµατα που η δισταχτική ψυχή του έστηνε εµπρός του: Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς µες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εµπρός σου. Αυτό, καθώς και ολόκληρο το ποίηµα, δεν είναι υποθήκες εκ των προτέρων, είναι ένα ορισµένο συµπέρασµα, ύστερα από µια µακριά πάλη µε τέρατα. Και τούτο ακόµη: [...] αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύµα και το σώµα σου αγίζει. Ο τελευταίος αυτός στίχος δείχνει τον τύπο της ελευθερωµένης ευαισθησίας που πρώτη φορά διατυπώνει µε τέτοιαν ακρίβεια. Πνεύµα, σώµα, συγκίνηση: ένα πράγµα, που δείχνει πώς λειτουργεί ποιητικά ο Καβάφης. Κοιτάζοντας το µεγάλο αυτό ταξίδι ενός ποιητή για την Ιθάκη του - η ιδέα που έδωσε είναι πολύ αµυδρή παρατηρώ πως το εκπληκτικό φαινόµενο σ' αυτόν τον άνθρωπο είναι ότι µπόρεσε να δηµιουργήσει την τόσο ιδιόµορφη φυσιογνωµία της τέχνης του, όχι µόνο µε τα χαρίσµατα του, αλλά µε τις δυσκολίες του προπάντων. Αυτό, νοµίζω, είναι η βάση της πρωτοτυπίας του. Η ποίηση του είναι ένα αδιάκοπο ανέβασµα πάνω στα εµπόδια της. Η ιδιοφυία του Καβάφη είναι η ικανότητα που έχει να πατά πάνω στις δυσκολίες του και ν' ανεβαίνει συνδυάζοντας τις, συνδυάζοντας τις και µένοντας πιστός στον εαυτό του. Είναι αξιοθαύµαστο να βλέπεις αυτόν τον ποιητή που µοιάζει να ξεκινά χωρίς ταλέντο, εκτός από το ταλέντο της επιµονής, να µαζεύει σιγά σιγά τα ζωντανά στοιχεία που µπορεί να ξεδιαλέξει µέσα σ' ένα σωρό χαλάσµατα, να τα συναρµολογεί, µετατρέποντας το εµπόδιο σε σκαλοπάτι, να προχωρεί µε τη βραδύτητα της συσσωρευµένης πείρας. Από την αρχή ως την ώρα


445

που φτάνει στην Ιθάκη του, τον παρακολουθούµε συνειδητά ή ασυνείδητα, θεληµατικά ή από ένστικτο, επίπονα, να παραµερίζει ολοένα στοιχεία που δεν ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα που υπάρχει µέσα του. Αυτό είναι για µένα το νόηµα της φτωχικής Ιθάκης του Καβάφη. Αν ξαναδιαβάσουµε τώρα τους τελευταίους στίχους του ποιήµατος, θ' ακούσουµε, πιστεύω, ξανά τον ψίθυρο του ποιητή που έλεγα αρχίζοντας: Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, µε τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σηµαίνουν. Σοφός µε τόση πείρα ήταν ο Καβάφης. Μια από τις βαθύτερες συγκινήσεις που είχα τον τελευταίο καιρό ήταν όταν άκουσα τον Ε. Μ. Φόρστερ να µου µιλά για τον Καβάφη. ∆ιηγότανε µε τόση νεανική δροσιά αυτός ο ηλικιωµένος άνθρωπος τις αναµνήσεις του. Καθόµασταν στο τραπέζι ενός µικρού ινδιάνικου εστιατορίου. "Μοιάζουν οι Έλληνες µε τους Άγγλους, αγαπητέ µου Φόρστερ", - του είχε πει κάποτε ο Καβάφης - "αλλά υπάρχει µια µικρή διαφορά: εµείς οι Έλληνες χάσαµε το κεφάλαιο µας. Παρακαλάτε, αγαπητέ µου Φόρστερ, παρακαλάτε να µη χάσετε ποτέ το κεφάλαιο σας". Ο συγγραφέας του “Ταξιδιού στις Ινδίες”, που είχε συνδεθεί στο ξεκίνηµα του µ' έναν από τους πιο διάσηµους οικονοµολόγους του καιρού µας, έµεινε µια στιγµή σιωπηλός, σα ν' άκουγε πέρα από µακριά το λόγο του φίλου του, που ήξερε να µιλήσει για τα ταξίδια των ανθρώπων και των τόπων. (Γιώργος Σεφέρης, ∆οκιµές, τρίτος τόµος, Αθήνα 1992, σσ. 137-143)

446


ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Μέσα σε µια πρόταση οι λέξεις ή τα λεκτικά σύνολα µπορούν να µετακινηθούν, “αποκαλύπτοντας” αυτό που θέλουµε να τονιστεί. • Μπορούµε να αντικαθιστούµε λέξεις ή φράσεις σε µια πρόταση οι οποίες να παίζουν τον ίδιο ρόλο στην πρόταση, ανάλογα µε αυτό που θέλουµε να εκφράσουµε. • Σε κάθε κείµενο χρησιµοποιείται ειδικό λεξιλόγιο το οποίο “αποκρυπτογραφούµε”, προκειµένου να κατανοήσουµε το περιεχόµενό του. • Μπορούµε να µετασχηµατίζουµε κείµενα, ανάλογα µε τους παράγοντες και τις συνθήκες επικοινωνίας.

Α΄ Εισαγωγικά κείµενα ............................................ 449 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ 449 Β΄ Υποτακτική σύνδεση των προτάσεων ............... Β1 ∆ευτερεύουσες προτάσεις Θεωρία .......................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ............ Β2 Υποτακτική σύνδεση προτάσεων Θεωρία ......................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... Β3 Η στίξη στην υποτακτική σύνδεση Θεωρία ..................................................... Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ......................................................

453 453 455 459 461 465 467

Γ΄ Σηµεία στίξης Θεωρία ....................................................................................... 470 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 476 ∆΄ Χρήση λεξικών ..................................................................................................... 485 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 485 Ε΄ ∆ραστηριότητες παραγωγής λόγου ................................................................... 489 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ...................................................... 489 ∆ιαθεµατική εργασία ................................................................................................ 493 Ανακεφαλαιωτικός πίνακας .................................................................................... 502

10η Ενότητα: Γνωρίζω τον τόπο µου και τον πολιτισµό του

449


Φύση

1. Τι είδους πληροφορίες µάς δίνει η συγγραφέας για τη Μάνη; • Συµπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί: Ιστορία

.........

Ιστορία

Αρχιτεκτονική

.........

Απάντηση Φύση

Έθιµα

• Οι συνεχείς άνεµοι • Ο τόπος κατοικείται συνε- • Τα σπίτια της Μάνης • Ιδαιτερότητες στα έθιµα του µαζί µε το άγονο χώς από τα αρχαία χρόνια. - οι πύργοι θυµίζουν γάµου, της “αδελφοποίησης”, βραχώδες έδαφος • Την εποχή του Βυζαντίου ο φρούρια καθώς έχουν της “βεντέτας”, της “ταφής”, περιορίζουν τη βλά- Μυστράς και η Μονεµβα- µικροσκοπικά παρά- καθώς και στα µοιρολόγια, τα στηση. σιά ήταν τα πιο σηµαντικά θυρα και πολλές του- οποία ήταν αυτοσχέδιοι στίχοι φεκήθρες που τις χρη- που συνήθως παίνευαν τον άν• Η ανατολική πλευ- κάστρα. ρά της Μάνης επι- • Οι Μανιάτες επέδειξαν ε- σιµοποιούσαν για να θρωπο που έφευγε και παρητρέπει να ευδοκη- ξαιρετική ανδρεία στον α- αποτρέπουν τις πειρα- γορούσαν τους συγγενείς. τικές επιδροµές. • Η βεντέτα (ή “γδικιωµός”) µούν αµπέλια, ελιές, γώνα του 1821. βελανιδιές. Αντίθετα • Η γλώσσα, η φορεσιά, τα • Η ιδιαίτερη αυτή αρ- ήταν η έχθρα που χώριζε κάστο υπόλοιπο τµήµα ήθη και τα έθιµα των παλαι- χιτεκτονική παραµέ- ποιες οικογένειες και έµοιαζε της φυτρώνουν µόνο ών Μανιατών είχαν µια ε- νει αλώβητη µέχρι µε πόλεµο, που αριθµούσε φραγκοσυκιές. κλεκτική συγγένεια περισ- σήµερα γιατί πολλοί πολλούς νεκρούς. σότερο µε τους Κρήτες παρά οικισµοί έχουν κηρυχθεί διατηρητέοι. µε τους Πελοποννήσιους.



2. Τι εικόνα σχηµατίζουµε για την αρχιτεκτονική της περιοχής από το κείµενο;

Απάντηση Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που παρουσιάζει η αρχιτεκτονική της περιοχής, αποτυπώνουν τις συγκεκριµένες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες της περιόδου που τα δηµιούργησε. Τα σπίτια - πύργοι, σωστά φρούρια, διασφάλιζαν τους κατοίκους όχι µόνο από τις πειρατικές επιδροµές, αλλά και από την απειλή της “βεντέτας”.


1. Πώς φαντάζεστε το λιµάνι του Βασιλικού, όπου ζούσε ο ήρωας του αποσπάσµατος;

Απάντηση Το Βασιλικό ήταν ένα µικρό φυσικό λιµάνι. Οι ακρογιαλιές του που ήταν στρωµένες µε ψιλό βότσαλο άλλαζαν χρώµατα και έλαµπαν όταν είχε ήλιο, ενώ σκυθρώπιαζαν µετά τη βροχή. Μεγάλα βράχια σταµατούσαν στην είσοδο του κόλπου την ορµή των κυµάτων. Το µικρό αυτό λιµάνι έµοιαζε µε µια µεγάλη θαλασσινή αγκαλιά. Λόγω της νευραλγικής του θέσης, ήταν ένα εµπορικό κέντρο µε µεγάλη κίνηση. Ιστιοφόρα µε πολύχρωµες σηµαίες έρχονταν να φορτώσουν ξυλεία και ξυλοκάρβουνα. Τότε, το ήσυχο λιµανάκι έσφυζε από ζωή. Παντού ακούγονταν δυνατές κουβέντες, φωναχτά παραγγέλµατα, τρεχαλητά, ζωηρή κίνηση. σχολ. βιβλ. σ. 151

2. Ο ήρωας φαίνεται δεµένος µε τον τόπο του. • Πώς αποδεικνύεται η στενή αυτή σχέση από το κείµενο;

Απάντηση Μέσα από τη νοσταλγική αφήγηση του ήρωα διακρίνεται η ιδιαίτερη σχέση που τον συνδέει µε τον τόπο καταγωγής του. Μπορεί να έχασε το χωριό του, αλλά -σε καµία περίπτωση- δεν το ξέχασε..! Περιγράφει τα τοπία (“αµπέλια, µπαχτσέδες, στάρια, κριθάρια και δασωµένες πλαγιές”), χρωµατίζει µε εικόνες (¨µαύριζαν τα χωράφια µετά το θερισµό, πλούσια τα χώµατα, πηχτά σαν τον πηλό”) σκιαγραφεί τα πρόσωπα (“οι συγχωριανοί”, “οι µαυροντυµένες γυναίκες”, “ο πατέρας”), απλώνει τα χρώµατα (“πολύχρωµες σηµαίες”,


451

“σκούραινε και ασήµιζε µετά τις βροχές”), αναµειγνύει τους ήχους (“κουβέντες, δυνατές φωναχτά παραγγέλµατα, ο θόρυβος του κάβου”), ανασύρει από τη µνήµη του όσα έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα και τον κάνουν να αναπολεί µε τρυφερότητα τα παιδικά του χρόνια. Αυτό αιτιολογεί τη λεπτοµερή περιγραφή η οποία πηγάζει από τη µεγάλη του αγάπη και το δέσιµο που έχει µε τον τόπο του, γι’ αυτό και προκαλεί συγκίνηση.


1. Τι θα δούµε, καθώς θα κατηφορίζουµε την οδό Ερµού στην Αθήνα;

Απάντηση Κατηφορίζοντας την οδό Ερµού, µπαίνουµε σε έναν κόσµο “µαγικό”, όπου πρόσωπα και παραστάσεις εναλλάσονται διαρκώς. Χαζεύουµε µπροστά στις φωτεινές επιγραφές και τις βιτρίνες των καταστηµάτων και παρασυρόµαστε από το πλήθος. Παντού ακούγονται επιφωνήµατα και γέλια µικρών και µεγάλων, καθώς και οι φωνές πλανόδιων πωλητών. Στα αυτιά σου φτάνουν µουσικές, από καλλιτέχνες του δρόµου, που σε ταξιδεύουν σε άλλα µέρη και άλλες εποχές. Μέσα στη βουή του κόσµου, διακρίνουµε στο βάθος του δρόµου την εκκλησία της Καπνικαρέας. Στέκει επιβλητική, σα σύµβολο µιας άλλης εποχής. σχολ. βιβλ. σ. 152

2. Τι αποτελεί η Καπνικαρέα για την Αθήνα και τους ανθρώπους που κυκλοφορούν σε αυτήν;

Απάντηση Μέσα στην καρδιά της πόλης, στέκει επιβλητική και γαλήνια η εκκλησία της Καπνικαρέας, σύµβολο µιας άλλης εποχής. Στο εσωτερικό της συγκεντρώνονται οι πιστοί για να προσευχηθούν, ενώ τα σκαλάκια της λειτουργούν σαν σηµείο συνάντησης και ξεκούρασης για τους περαστικούς. Η µεγαλούπολη αναπτύσσεται και αλλάζει, αλλά αυτή σε περιµένει πάντα εκεί, στο βάθος της οδού Ερµού, για να αναπτύξεις τη δική σου σχέση µαζί της.


452


1. Γιατί στον τίτλο του άρθρου ονοµάζεται η Μυτιλήνη “λιµάνι τέχνης και πολιτισµού”; • ∆ικαιολογήστε το χαρακτηρισµό αυτό µε στοιχεία από το κείµενο.

Απάντηση Στη Μυτιλήνη παρατηρείται, από τους αρχαίους ακόµα χρόνους, µια άνθιση σε όλους τους τοµείς της τέχνης και του πολιτισµού. Από εκεί κατάγονται σπουδαίες προσωπικότητες του πνεύµατος, από τον Πιττακό (ένας από τους επτά σοφούς), τη Σαπφώ, τον Αλκαίο και το Θεόφραστο, έως τους -νεότερους- Εφταλιώτη και Βενέζη. Άλλο ένα δείγµα υψηλής τέχνης και πολιτισµού αποτελούν τα -θαυµάσιας αρχιτεκτονικής- κτίρια που έχουν κριθεί διατηρητέα. Επιπλέον, παντού συναντάµε λείψανα της Αρχαιότητας, αλλά και της Ενετοκρατίας. Τέλος, το νησί φηµίζεται για τα παραδοσιακά του φαγητά που βασίζονται σε συνταγές αιώνων. σχολ. βιβλ. σ. 153

2. ∆είξτε µε βέλη στο χάρτη της Μυτιλήνης το γύρο του νησιού που προτείνει ο συγγραφέας του άρθρου.

Απάντηση Η πορεία που προτείνει ο συγγραφέας είναι η ακόλουθη: η αφετηρία είναι η Σκάλα Σκαµιάς, στα ανατολικά του νησιού, και συνεχίζοντας προς βορρά, φτάνουµε, µέσω Μανταµάδου, στο Μόλυβο και την Πέτρα. Επόµενες στάσεις, η Άντισσα, το Σίγρι, η Ερεσός, η Καλλονή, ο Πολιχνίτος, το Πλωµάρι και, τέλος, η ορεινή Αγιάσος.


453

Β1 ∆ευτερεύουσες προτάσεις

Π ρ ο τ ά σ ε ι ς

Κύριες Οι κύριες προτάσεις “στέκονται” µόνες τους στο λόγο αφού εκφράζουν ένα ολοκληρωµένο νόηµα.

Στο λόγο δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν οι δευτερεύουσες προτάσεις µόνες τους.

∆ευτερεύουσες Οι δευτερεύουσες ή εξαρτηµένες προτάσεις δεν µπορούν να “σταθούν” µόνες τους στο λόγο, γιατί είτε συµπληρώνουν το νόηµα της κύριας, είτε προσδιορίζουν µια απλή πρόταση, είτε κάποιον όρο µιας άλλης πρότασης.

Ανάλογα µε το νόηµα οι προτάσεις συνδυάζονται στο λόγο ως εξής... Κύριες + κύριες Κύριες + δευτερεύουσες Κύριες + δευτερεύουσες + δευτερεύουσες

σύνδεση κατά παράταξη απλή υπόταξη διαδοχική υπόταξη

και παρουσιάζονται στο λόγο µε τους ακόλουθους τρόπους 1. Ασύνδετο σχήµα Όµοιες προτάσεις (κύριες + κύριες, δευτερεύουσες + δευτερεύουσες) παρουσιάζονται η µία δίπλα στην άλλη χωρίς να συνδέονται µεταξύ τους µε κάποιο σύνδεσµο, απλώς χωρίζονται µε κόµµα:

παραδείγµατα Η µητέρα πλύθηκε, χτενίστηκε, ντύθηκε. ∆εν µπορούσε να ανοίξει το παράθυρο, να απολαύσει τη θέα, να µυρίσει τις ευωδίες της άνοιξης.

454 2. Παρατακτική σύνδεση Όµοιες προτάσεις (κύριες + κύριες, δευτερεύουσες + δευτερεύουσες) παρουσιάζονται η µία δίπλα στην άλλη ισοδύναµες και συνδέονται µεταξύ τους µε παρατακτικούς συνδέσµους: • µε συµπλεκτικούς • µε αντιθετικούς • µε διαζευκτικούς (διαχωριστικούς) • µε συµπερασµατικούς 3. Υποτακτική σύνδεση Μια δευτερεύουσα πρόταση, επειδή δεν µπορεί να σταθεί µόνη της στο λόγο, στηρίζεται σε µιαν άλλη (κύρια ή δευτερεύουσα), από την οποία εξαρτάται (“υποτάσσεται” σ’ αυτήν) και συνδέεται µαζί της µε υποτακτικούς συνδέσµους: • µε ειδικούς • µε αιτιολογικούς • µε τελικούς • µε αποτελεσµατικούς • µε ενδοιαστικούς • µε χρονικούς • µε υποθετικούς • µε εναντιωµατικούς


παράδειγµα κύρια πρόταση + κύρια πρόταση Μιλούσε και κοίταζε προσεκτικά. παράδειγµα δευτερεύουσα πρόταση + ίδια δευτερεύουσα πρόταση Μου είπε ότι πέρασες και (ότι) έφυγες.

παραδείγµατα κύρια πρόταση +δευτερεύουσα Μου είπε ότι έφυγες. κύρια πρόταση + δευτερεύουσα πρόταση + δευτερεύουσα πρόταση ∆ήλωσε πως θα την επισκεφτεί, όταν θα κατέβει στην Αθήνα.


455



1. Χωρίστε τις παρακάτω περιόδους σε προτάσεις: α. “Ο κόσµος της αγοράς απλώνεται µπροστά µας, καθώς κατηφορίζουµε την οδό Ερµού” (κείµ. 3) β. “Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές” (κείµ. 1) γ. “Οι άνεµοι, που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα, και το βραχώδες έδαφος δεν αφήνουν τίποτα να φυτρώσεις” (κείµ. 1) • Ποιες από τις προτάσεις αυτές συµπληρώνουν το νόηµα µιας άλλης πρότασης, εξαρτώνται δηλαδή από µια άλλη πρόταση; • Βρείτε και υπογραµµίστε τες. • Θυµάστε πώς ονοµάζονται οι προτάσεις αυτές; • Αν όχι, ανατρέξτε στην 8η ενότητα του βιβλίου σας.

Απάντηση α. Η περίοδος αποτελείται από δύο προτάσεις: - “Ο κόσµος της αγοράς απλώνεται µπροστά µας” - “καθώς κατηφορίζουµε την οδό Ερµού” β. Η περίοδος αποτελείται από δύο προτάσεις: - “Αυτό ήταν απαραίτητο” - “επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές” γ. Η περίοδος αποτελείται από τρεις προτάσεις: - “Οι άνεµοι και το βραχώδες έδαφος δεν αφήνουν τίποτα” - “που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα” - “να φυτρώσει”

456


• Οι προτάσεις που συµπληρώνουν το νόηµα µιας κύριας πρότασης, εξαρτώνται δηλαδή από µια κύρια πρόταση, ονοµάζονται δευτερεύουσες και είναι οι εξής: α. “καθώς κατηφορίζαµε την οδό Ερµού” β. “επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές” γ. - “που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα” - “να φυτρώσει” σχολ. βιβλ. σ. 154

2. Τι είδους πληροφορίες δίνουν οι προτάσεις που υπογραµµίσατε παραπάνω; • Σε ποιες ερωτήσεις απαντούν; • Μπορείτε να σκεφτείτε και να διατυπώσετε τις ερωτήσεις αυτές;

Απάντηση α. “καθώς κατηφορίζαµε την οδό Ερµού” • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει το χρόνο. • Απαντά στην ερώτηση: “Πότε ο κόσµος της αγοράς απλώνεται µπροστά µας;” β. “Επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές” • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει την αιτία. • Απαντά στην ερώτηση: “Γιατί αυτό ηταν απαραίτητο;” γ. “που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα” • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως ονοµατικός προσδιορισµός στη λέξη “άνεµοι”. • Απαντά στην ερώτηση: “Τι είδους άνεµοι;” - “να φυτρώσει” • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως αντικείµενο στο ρήµα της κύριας πρότασης “αφήνουν”. • Απαντά στην ερώτηση: “Τι δεν αφήνουν οι άνεµοι και το βραχώδες έδαφος;”



457

3. Βρείτε και υπογραµµίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις στα παρακάτω αποσπάσµατα: α. “Όταν άσπριζε η κάµαρα κι έφεγγαν οι τοίχοι, τα ιστιοφόρα είχαν πια καταβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του κόλπου κι έρχονταν να φορτώσουν ξυλεία” (κείµ. 2) β. “Με έπαιρνε σηκωτό ο πατέρας από το παράθυρο, να µ’ακουµπήσει κοιµισµένο στο κρεβάτι” (κείµ. 2) • Τι είδους πληροφορία δίνου οι προτάσεις που υπογραµµίσατε; • ∆ιατυπώστε τις ερωτήσεις στις οποίες απαντούν.

Απάντηση α1. “Όταν άσπριζε η κάµαρα” “κι (όταν) έφεγγαν οι τοίχοι” α2. “να φορτώσουν ξυλεία” β. “να µ’ ακουµπήσει κοιµισµένο στο κρεβάτι” α1. • Οι δευτερεύουσες προτάσεις λειτουργούν ως επιρρηµατικοί προσδιορισµοί που δηλώνουν το χρόνο. • Απαντούν στην ερώτηση: “Πότε τα ιστιοφόρα είχαν πια καβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του κόλπου και έρχονταν να φορτώσουν ξυλεία;” α2. • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει το σκοπό. • Απαντά στην ερώτηση: “Για ποιο σκοπό έρχονταν τα ιστιοφόρα;” β. • Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει το σκοπό. • Απαντά στην ερώτηση: “Για ποιο σκοπό ο πατέρας µε έπαιρνε σηκωτό;”


458



1. “Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι... παρά από θάλασσα...”: Βρείτε και υπογραµµίστε τις δευτερεύουσες προτάσεις του αποσπάσµατος αυτού στο κείµενο 5.

Απάντηση ∆ευτερεύουσες προτάσεις: α. “ότι πρώτοι οι Κορίνθιου χρησιµοποίησαν το σηµερινό τρόπο κατασκευής των καραβιών κι οργάνωσης του ναυτικού”. β. “ότι στην Κόρινθο, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ναυπηγήθηκαν τριήρεις”. γ. “πως ο Κορίνθιος ναυπηγός Αµεινοκλής έφτιαξε τέσσερα πολεµικά καράβια για τους Σαµιώτες” δ. “Επειδή οι Κορίνθιοι έχτισαν την πόλη τους πάνω στον Ισθµό”. ε. “γιατί οι Έλληνες, τα παλιά τα χρόνια, επικοινωνούσαν περισσότερο από στεριά παρά από θάλασσα”. σχολ. βιβλ. σ. 154

2. Ποιες από τις δευτερεύουσες προτάσεις αυτές είναι υποκείµενο ή αντικείµενο του ρήµατος της κύριας πρότασεις; • Ποιες λειτουργούν ως επιρρηµατικοί προσδιορισµοί; • Τι δηλώνουν;

Απάντηση α. ∆ευτερεύουσα (ειδική) πρόταση που λειτουργεί ως υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα της κύριας πρότασης “λέγεται”. Εισάγεται µε τον υποτακτικό σύνδεσµο “ότι” (υποτακτική σύνδεση). β. ∆ευτερεύουσα (ειδική) πρόταση που λειτουργεί ως υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα της κύριας πρότασης “λέγεται”. Εισάγεται µε τον υποτακτικό σλυνδεσµο “ότι” (υποτακτική σύνδεση) γ. ∆ευτερεύουσα (ειδική) πρόταση που λειτουργεί ως υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα της κύριας πρότασης “φαίνεται”. Εισάγεται µε τον υποτακτικό σύνδεσµο “πως” (υποτακτική σύνδεση). δ. ∆ευτερεύουσα (αιτιολογική) πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός της αιτίας. Εισάγεται µε τον υποτακτικό (αιτιολογικό) σύνδεσµο “επειδή” και συνδέεται υποτακτικά µε την κύρια πρόταση “έγινε από πολύ παλιά εµπορικό κέντρο”. ε. ∆ευτερεύουσα (αιτιολογική) πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός της αιτίας. Εισάγεται µε τον υποτακτικό (αιτιολογικό) σύνδεσµο “γιατί” και συνδέεται υποτακτικά µε την κύρια πρόταση “έγινε από πολύ παλιά εµπορικό κέντρο”.


459

Β2 Υποτακτική σύνδεση προτάσεων

Όταν στο λόγο µας δεν θέλουµε απλώς να παραθέσουµε προτάσεις, αλλά θέλουµε να εκφράσουµε τις σχέσεις ανάµεσα στα νοήµατα, χρησιµοποιούµε υποτακτική σύνδεση. Η σύνδεση επιτυγχάνεται µε τη χρήση υποτακτικών συνδέσµων, µε τους οποίους εισάγεται η δευτερεύουσα πρόταση, ενώ η πρόταση που στηρίζει τη σύνθεση είναι η κύρια.

Να θυµάσαι! Υποτακτική ονοµάζεται η σύνδεση στην οποία µια πρόταση (δευτερεύουσα) υποτάσσεται σε µία άλλη (κύρια ή δευτερεύουσα), δηλαδή εξαρτάται από αυτήν.

Να θυµάσαι! Στην υποτακτική σύνδεση οι προτάσεις είναι ανόµοιες: κύρια + δευτερεύουσα. Ωστόσο, µπορεί να συναντήσουµε διαδοχική υπόταξη, δηλαδή µία δευτερεύουσα να εξαρτάται από άλλη δευτερεύουσα και αυτή πάλι να εξαρτάται από άλλη πρόταση (κύρια ή δευτερεύουσα).

Οι δευτερεύουσες προτάσεις συµπληρώνουν ή προσδιορίζουν το περιεχόµενο των προτάσεων από τις οποίες εξαρτώνται ή αναφέρονται σε αυτές.


460

Τα είδη των υποτακτικών συνδέσµων είναι τα εξής:

ειδικοί

πως, που, ότι

διστακτικοί

µη(ν), µήπως

χρονικοί αιτιολογικοί υποθετικοί τελικοί

όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, µόλις, άµα, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, όποτε γιατί, επειδή, αφού, διότι, που αν, σαν, άµα για να, να

αποτελεσµατικοί ώστε, που ...Προσοχή στην ορθογραφία!

πώς: Με τόνο είναι τροπικό επίρρηµα.

π.χ. Μου είπε πως (ότι) θα έρθεις σήµερα. Πώς (µε ποιο τρόπο) ήρθες µέχρι εδώ;

πού: Με τόνο είναι ερωτηµατικό επίρρηµα

π.χ. Μου είπε που (ότι) σε είδε στο πάρκο. Πού ήσουν χθες;

ό,τι: Με υποδιαστολή είναι αναφορική αντωνυµία. π.χ. Μου έλεγε ότι θέλει να φύγει από την Αθήνα. Θα κάνω ό,τι (οτιδήποτε) θελήσεις, αρκεί να φύγουµε από την Αθήνα.

Για την υποτακτική σύνδεση χρησιµοποιούνται επίσης:

εκφράσεις:

την ώρα που, τη στιγµή που κλπ.

αναφορικές αντωνυµίες ή αναφορικά επιρρήµατα:

που, ο οποίος, -α, -ο, όποιος, -α, -ο, όσος, -η, -ο, ό,τι, όπου κλπ.

ερωτηµατικές αντωνυµίες ή ερωτηµατικά επιρρήµατα:

τι, ποιος, -α, -ο, πόσος, -η, -ο, πού, πότε, πώς, πόσο κλπ.


461



1. Μελετήστε ξανά τα αποσπάσµατα που σας δόθηκαν στις δραστηριότητες 1 και 3 (Ακούω και µιλώ) της υποενότητας Β1. • Με ποιους συνδέσµους εισάγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που περιλαµβάνονται σε αυτά;

Απάντηση α1. “καθώς κατηφορίζουµε την οδό Ερµού” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (χρονικό) σύνδεσµο “καθώς”. α2. “επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές”. • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (αιτιολογικό) σύνδεσµο “επειδή”. α3. “που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε την αναφορική αντωνυµία “που”. β1. “Όταν άσπριζε η κάµαρα” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (χρονικό) σύνδεσµο “όταν”. β2. “(όταν) έφεγγαν οι τοίχοι” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (χρονικό) σύνδεσµο “όταν”. β3. “να φορτώσουν ξυλεία” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (τελικό) σύνδεσµο “να”. β4. “να µ’ ακουµπήσει κοιµισµένο στο κρεβάτι” • Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (τελικό) σύνδεσµο “να”



2. Βρείτε µε ποια πρόταση συνδέει κάθε σύνδεσµος που εντοπίσατε τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει. • Ποιες από τις προτάσεις αυτές είναι κύριες και ποιες δευτερεύουσες;

Απάντηση α1. Ο χρονικός σύνδεσµος “καθώς” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“καθώς κατηφορίζουµε την οδό Ερµού”) µε την κύρια πρόταση “Ο κόσµος της αγοράς απλώνεται µπροστά µας”. α2. Ο χρονικός σύνδεσµος “επειδή” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειµένη σε πειρατικές επιδροµές”) µε την κύρια πρόταση “Αυτό ήταν απαραίτητο”. α3. Η αναφορική αντωνυµία “που” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“που φυσούν σχεδόν ακατάπαυστα”) µε την κύρια πρόταση “οι άνεµοι... δεν αφήνουν”. β1. Ο χρονικός σύνδεσµος “όταν” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“όταν άσπριζε η κάµαρα”) µε τις δύο κύριες προτάσεις (“τα ιστιοφόρα είχαν πια καβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του κόλπου κι έρχονταν”). β2. Ο χρονικός σύνδεσµος “όταν” συνδέει (“όταν έφεγγαν οι τοίχοι”) µε τις δύο κύριες προτάσεις (“τα ιστιοφόρα είχαν πια καβατζάρει τους πελώριους βράχους στην άκρη του κόλπου κι έρχονταν”). β3. Ο τελικός σύνδεσµος “να” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“να φορτώσουν ξυλεία”) µε την κύρια πρόταση “κι έρχονταν”. β4. Ο τελικός σύνδεσµος “να” συνδέει υποτακτικά τη δευτερεύουσα πρόταση που εισάγει (“να µ’ ακουµπήσει κοιµισµένο στο κρεβάτι”) µε την κύρια πρόταση “Με έπαιρνε σηκωτός ο πατέρας απ’ το παράθυρο”. σχολ. βιβλ. σ. 155

3. Βρείτε τους συνδέσµους που εισάγουν τις δευτερεύουσες προτάσεις του αποσπάσµατος: “Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι... παρά από θάλασσα...” (κείµ. 5)

Απάντηση • “ότι οι Κορίνθιοι χρησιµοποίησαν το σηµερινό τρόπο κατασκευής των καραβιών κι οργανώσεις του ναυτικού”. Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (ειδικό) σύνδεσµο “ότι”. • “ότι στην Κόρινθο, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ναυπηγήθηκαν τριήρεις”. Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (ειδικό) σύνδεσµο “ότι”.


463

• “πως ο Κορίνθιος ναυπηγός Αµεινοκλής έφτιαξε τέσσερα πολεµικά καράβια για τους Σαµιώτες”. Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (ειδικό) σύνδεσµο “πως”. • “Επειδή οι Κορίνθιοι έχτισαν την πόλη τους πάνω στον Ισθµό”. Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (αιτιολογικό) σύνδεσµο “επειδή”. • “γιατί οι Έλληνες, τα παλιά τα χρόνια, επικοινωνούσαν περισσότερο από στεριά παρά από θάλασσα” Η δευτερεύουσα πρόταση εισάγεται µε τον υποτακτικό (αιτιολογικό) σύνδεσµο “γιατί”.



1. Μελετήστε το απόσπασµα: “Βούλιαζαν οι βοϊδάµαξες κι έτρεχαν απ’τα χωράφια οι συγχωριανοί να βοηθήσουν” (κείµ. 2) • Ποιες προτάσεις του αποσπάσµατος συνδέονται παρατακτικά και ποιες υποτακτικά;

Απάντηση • - Οι δύο κύριες προτάσεις “Βούλιαζαν οι βοϊδάµαξες”, “έτρεχαν απ’ τα χωράφια οι συγχωριανοί” συνδέονται παρατακτικά µε το συµπλεκτικό σύνδεσµο “κι”. - Η κύρια πρόταση “έτρεχαν απ’ τα χωράφια οι συγχωριανοί” και η δευτερεύουσα τελική πρόταση “να βοηθήσουν” συνδέονται υποτακτικά µε τον υποτακτικό (τελικό) σύνδεσµο “να”. σχολ. βιβλ. σ. 155

2. “Πολλοί οικισµοί της Μάνης έχουν κηρυχθεί “διατηρητέοι” και δεν επιτρέπεται ν’αλλάξει η εξωτερική όψη των σπιτιών” (κείµ. 1): Σε ποιο σηµείο του αποσπάσµατος έχουµε παρατακτική σύνδεση και σε ποιο υποτακτική;

Απάντηση - Παρατακτική σύνδεση έχουµε µεταξύ των δύο κύριων προτάσεων: “Πολλοί οικισµοί της Μάνης έχουν κηρυχθεί “διατηρητέοι”, “δεν επιτρέπεται”. Συνδέονται παρατακτικά µε το συµπλεκτικό σύνδεσµο “και” - Υποτακτική σύνδεση έχουµε µεταξύ της κύριας πρότασης “δεν επιτρέπεται” και της δευτερεύουσας “ν’ αλλάξει η εξωτερική όψη των σπιτιών”. Συνδέονται υποτακτικά µε τον υποτακτικό (τελικό) σύνδεσµο “να”.



3. “Ξεκινώντας από το ανατολικό σηµείο... στην πανέµορφη Αγιάσο” (κείµ. 4): Στο απόσπασµα κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων. Ξαναγράψτε το ίδιο, προσπαθώντας να µετατρέψετε την παρατακτική σύνδεση σε υποτακτική. • Σχολιάστε τις αλλαγές που κάνατε. • Γιατί νοµίζετε ότι ο συγγραφέας του άρθρου προτίµησε την παρατακτική σύνδεση;

Απάντηση Αν κανείς ξεκινήσει από το ανατολικό σηµείο, σταµατά στη Σκάλα Συκαµιάς ώστε να απολαύσει φρέσκο ψάρι δίπλα ακριβώς στην περίφηµη εκκλησία της Παναγίας της Γοργόνας. Όταν διασχίσει το Μανταµάδο, φτάνει στη Μήθυµνα (Μόλυβο) και την Πέτρα στα βόρεια. Στη συνέχεια, αφού κατέβει στην Αντίσσα, η διαδροµή του συνεχίζεται µέσα από το πανέµορφο Σίγρι, την Ερεσσό, την Καλλονή, το Πολίχνιτο και το Πλωµάρι για να καταλήξει στα ορεινά, στην πανέµορφη Άντισσα. • Μετατρέψαµε την παρατακτική σύνδεση των προτάσεων και το ασύνδετο σχήµα σε υποτακτική σύνδεση. Για να το πετύχουµε αυτό, χρησιµοποιήσαµε τους κατάλληλους υποτακτικούς συνδέσµους (αν, ώστε να, όταν, αφού, για να). • Μέσω της παρατακτικής σύνδεσης, ο συγγραφέας θέλησε να δώσει ροή στο λόγο του, να γίνει πιο άµεσος και κατανοητός από τον αναγνώστη.


465

Β3 Η στίξη στην υποτακτική σύνδεση ∆υναµικά σηµεία στίξης από άποψη σύνταξης, είναι η τελεία και η άνω τελεία. (∆εν πρέπει όµως να συγχέεται η τελεία µε το σηµείο της συντοµογραφίας, που έχουµε σε περιπτώσεις όπως: π.χ., δρχ., χλµ., Άγ., κτλ.). Συχνά (όχι πάντα) θεωρούνται ισοδύναµα άλλοτε της τελείας και άλλοτε της άνω τελείας το ερωτηµατικό, το θαυµαστικό, η διπλή (άνω και κάτω) τελεία και τα αποσιωπητικά. Ας παρατηρήσουµε τα σηµεία στίξης στα εξής παραδείγµατα: α. Σηκωθείτε! φώναξε δυνατά ο αρχηγός. β. Φώναξε δυνατά ο αρχηγός: “σηκωθείτε!”. γ. Τι φώναξε ο αρχηγός; να σηκωθούµε; δ. Kι έλεες: πότε, α! πότε βγάνω το κεφάλι από τ’ς ερµιές; Και αποκρίνοντο από ’πάνω κλάψες, άλυσες, φωνές! Στο (α) παράδειγµα το θαυµαστικό, στο (β) η διπλή τελεία και στο (γ) το πρώτο ερωτηµατικό ισοδυναµούν µε άνω τελεία, όπως φαίνεται και από το µικρό γράµµα, µε το οποίο αρχίζει η επόµενη πρόταση. Στο (δ) παράδειγµα (από 7 η στροφή του εθνικού µας ύµνου) η διπλή τελεία ισοδυναµεί µε άνω τελεία, το πρώτο θαυµαστικό µε κόµµα,το ερωτηµατικό µε τελεία, όπως και το θαυµαστικό στο τέλος.

Ειδικότερα: Η τελεία και η άνω τελεία δείχνουν πάντα

ÄÕÍÁÌÉÊÁ

(ãéá ôç óýíôáîç)

ÓÇÌÅÉÁ ÓÔÉÎÇÓ Ôåëåßá ÄéðëÞ Èáõìá- Åñùôçôåëåßá óôéêü ìáôéêü

¢íù ôåëåßá ÁðïóéùðçôéêÜ

Éóïäõíáìïýí Üëëïôå ìå ¼ôáí áêïëïõèåß íÝá ðñüôáóç ôåëåßá êáé Üëëïôå ìå ìå êåöáëáßï ôï ðñþôï ãñÜììá, Üíù ôåëåßá ôüôå éóïäõíáìïýí ìå ôåëåßá

περίοδο ή ηµιπερίοδο λόγου. (Όµως, µετά από άνω τελεία η επόµενη πρόταση αρχίζει από µικρό γράµµα). Ας παρατηρήσουµε αυτά τα σηµεία στίξης σε δύο στροφές του εθνικού µας ύµνου:

(42) Åêåß ìÝóá áêáñôåñåßôå ôçí áöåýãáôç öèïñÜ . íá, óáò öèÜíåé . áðïêñéèåßôå óôçò íõêôüò ôç óêïôåéíéÜ.


466

(135) ¼ëïé êëáýóôå . áðïèáìÝíïò, ï áñ÷çãüò ôçò ÅêêëçóéÜò . êëáýóôå, êëáýóôå . êñåìáóìÝíïò ùóÜí íá 'ôáíå öïíéÜò.

Το κόµµα είναι ένα (όχι δυναµικό ) σηµείο στίξης, το οποίο: α. χωρίζει όµοιες ασύνδετες προτάσεις, β. χωρίζει κύριες από δευτερεύουσες επιρρηµατικές προτάσεις, γ. χωρίζει όµοιους όρους ή προσδιορισµούς προτάσεων, δ. χρησιµοποιείται για να αποφευχθεί µια νοηµατική σύγχυση ή για να διευκολυνθεί ένας προσδιορισµός (π.χ. µια επεξήγηση).

Παραδείγµατα:

Ø Ήρθε

αργά το βράδυ, έπεσε ξερός στον ύπνο, ξύπνησε νωρίς, έριξε κρύο νερό στα µούτρα του κι έφυγε βιαστικός.

Ø Ήταν ένα ψηλό, λεπτό, γελαστό παιδί. Ø Ό,τι κι αν του πεις, δεν θα το ακούσει. Ø Έπασχε από µια φοβερή αρρώστια, το Aids. Ø Πριν φύγει, συµφιλιώθηκε µε τον αδελφό του. Ø Να, το κόλπο έπιασε. Ø Αγαπήθηκαν, όταν γνωρίστηκαν, και σύντοµα προχώρησαν σε γάµο.


467



1. Βρείτε τις δευτερεύουσες προτάσεις της δεύτερης παραγράφου του κειµένου 6. • Ποιες από αυτές χωρίζονται σε κόµµα από τις κύριες και ποιες όχι; • Οι δευτερεύουσες προτάσεις που χωρίζονται µε κόµµα από την κύρια, από την οποία εξαρτώνται, λειτουργούν ως επιρρηµατικοί προσδιορισµοί ή ως αντικείµενο ή υποκείµενο;

Απάντηση ∆ευτερεύουσες προτάσεις: “να µας µυήσει” “Αν, λοιπόν, βρεθείτε στη Λήµνο” “αλλά (είναι) στριφτές πίτες µε τυρί” • Η δευτερεύουσα πρόταση “να µας µυήσει” δε χωρίζεται µε κόµµα από την κύρια πρόταση “ανέλαβε”, γιατί λειτουργεί ως αντικείµενο της. • Η δευτερεύουσα πρόταση “Αν, λοιπόν βρεθείτε στη Λήµνο” χωρίζεται µε κόµµα από την κύρια πρόταση “θα δοκιµάσετε”, γιατί λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει υπόθεση. • Η δευτερεύουσα πρόταση “αλλά (είναι) στριφτές πίτες µε τυρί” χωρίζεται µε κόµµα από την κύρια πρόταση “δεν είναι γλυκό”, γιατί λειτουργεί ως επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει αντίθεση. σχολ. βιβλ. σ. 156

2. “ανέλαβε να µας µυήσει” (κείµ. 6): Τι φανερώνει η δευτερεύουσα πρόταση του αποσπάσµατος; • Παίζει ρόλο επιρρηµατικού προσδιορισµού, υποκειµένου ή αντικειµένου; • Γιατί νοµίζετε ότι δε χωρίζεται µε κόµµα από την κύρια πρόταση;

Απάντηση Η δευτερεύουσα πρόταση “να µας µυήσει” λειτουργεί ως αντικείµενο της κύριας πρότασης “ανέλαβε” και γι’ αυτό οι δύο προτάσεις δε χωρίζονται µε κόµµα.



3. Παρατηρήστε για άλλη µία φορά το απόσπασµα: “Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι ... παρά από θάλασσα ...” (κείµ. 5) • Σε ποιες περιπτώσεις υποτακτικής σύνδεσης προτάσεων χωρίζεται η κύρια πρόταση από τη δευτερεύουσα µε κόµµα; • Σε ποιες δεν υπάρχει κόµµα ανάµεσα στην κύρια και τη δευτερεύουσα πρόταση;

Απάντηση • Στις 3 περιπτώσεις υποτακτικής σύνδεσης που ακολουθούν, οι δευτερεύουσες προτάσεις λειτουργούν ως υποκείµενα των κύριων προτάσεων γι’ αυτό και δεν υπάρχει κόµµα ανάµεσα τους. α. “Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι χρησιµοποίησαν το σηµερινό τρόπο κατασκευής και οργάνωσης του ναυτικού”. κύρια πρόταση: “Λέγεται” δευτερεύουσα πρόταση: “ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι χρησιµοποίησαν ... του ναυτικού” β. “(λέγεται) ότι στην Κόρινθο, για πρώτη φορά στην Ελλάδα ναυπηγήθηκαν τριήρεις”. κύρια πρόταση: “(λέγεται)” δευτερεύουσα πρόταση: “ότι ... ναυπηγήθηκαν τριήρεις”. γ. “Και φαίνεται πως ο Κορίνθιος ναυπηγός Αµεινοκλής έφτιαξε τέσσερα πολεµικά καράβια για τους Σαµιώτες”. κύρια πρόταση: “Και φαίνεται” δευτερεύουσα πρόταση: “πως ο Κορίνθιος ναυπηγός Αµεινοκλής έφτιαξε...” • Και στις δύο περιπτώσεις υποτακτικής σύνδεσης που ακολουθούν, οι δευτερεύουσες προτάσεις δηλώνουν επιρρηµατική σχέση (αιτία) γι’ αυτό και χωρίζονται µε κόµµα από τις κύριες προτάσεις. α. “Επειδή οι Κορίνθιοι έχτισαν την πόλη τους πάνω στον Ισθµό, έγινε από πολύ παλιά εµπορικό κέντρο”. κύρια πρόταση: “έγινε ... εµπορικό κέντρο” δευτερεύουσα πρόταση: “Επειδή οι Κορίνθιοι έχτισαν ... Ισθµό” β. “έγινε από πολύ παλιά εµπορικό κέντρο, γιατί οι Έλληνες, τα παλιά χρόνια, επικοινωνούσαν περισσότερο από στεριά παρά από θάλασσα”. κύρια πρόταση: “έγινε ... εµπορικό κέντρο” δευτερεύουσα πρόταση: “γιατί οι Έλληνες, τα παλιά χρόνια, επικοινωνούσαν ... από θάλασσα”


469



Γράψτε µια παραδοσιακή συνταγή του τόπου σας, µια συνταγή για κάποιο γλυκό ή φαγητό. Αν δε γνωρίζετε, ρωτήστε τη µητέρα ή τη γιαγιά σας ή άλλο συγγενικό σας πρόσωπο. • Χρησιµοποιήστε υποτακτική σύνδεση προτάσεων. • Προσέξτε σε ποιες περιπτώσεις θα χρησιµοποιήσετε κόµµα.

Απάντηση Κολοκυθοκορφάδες (άνθη κολοκυθιού) γεµιστοί µε ρύζι [Συνταγή ιδιαίτερα διαδεδοµένη στη Μυτιλήνη - ελαφριά και δροσερή, αποτελεί ιδανικό καλοκαιρινό µεζέ]. Υλικά: 30 περίπου κολοκυθοκορφάδες 1 φλιτζάνι του τσαγιού ρύζι γλασέ 1 φλιτζάνι του τσαγιού ελαιόλαδο 1 µέτριο κολοκυθάκι αλάτι, πιπέρι, λίγος δυόσµος, µαϊντανός, άνηθος 2 µέτρια λεµόνια 2 µέτρια κρεµµύδια 1 κύβος λαχανικών Εκτέλεση: Αφού τρίψουµε το κρεµµύδι, το βάζουµε σ’ ένα σουρωτήρι, για να το ξεπλύνουµε µε ζεµατιστό νερό. Το τοποθετούµε σε µία λεκάνη και προσθέτουµε το ρύζι πλυµένο και σουρωµένο, το κολοκυθάκι τριµµένο, το λάδι και τα υπόλοιπα υλικά. Αφού στύψουµε από πάνω ένα λεµόνι, λιώνουµε τον κύβο σε λίγο ζεστό νερό και τον προσθέτουµε στο µείγµα ανακατεύοντας καλά. Πλένουµε πολύ προσεκτικά τους κολοκυθοκορφάδες, γιατί σπάνε εύκολα και όταν τους γεµίσουµε, κλείνουµε τα φύλλα τους. Τους τοποθετούµε σε µια κατσαρόλα στη σειρά και µόλις τελειώσουµε, στίβουµε από πάνω το δεύτερο λεµόνι και ρίχνουµε προσεκτικά ένα ποτήρι νερό. Σκεπάζουµε την κατσαρόλα και φροντίζουµε να είναι χαµηλή η φωτιά, ώστε να σιγοβράσει το φαγητό. Αν δούµε ότι το λάδι δεν είναι αρκετό, προσθέτουµε λίγο. Μετά από µισή ώρα ελέγχουµε αν έχει βράσει το ρύζι και το βγάζουµε απ’ τη φωτιά. • Χρησιµοποιούµε κόµµα για να χωρίσουµε τις δευτερεύουσες προτάσεις που δηλώνουν κάποια επιρρηµατική σχέση (χρόνο, αιτία, σκοπό), από τις κύριες προτάσεις που εξαρτώνται. • ∆ε χρησιµοποιούµε κόµµα όταν οι δευτερεύουσες προτάσεις λειτουργούν ως αντικείµενο στο ρήµα µιας άλλης πρότασης.

470


1. Το κόµµα ( , ) Το κόµµα ( , )είναι ένα µικρό σταµάτηµα (ή: κόψιµο <κόπτω> κόµµα)στη ροή του λόγου. Στον γραπτό λόγο µε το κόµµα... α. Χωρίζουµε λέξεις ασύνδετες, που ανήκουν στο ίδιο µέρος του λόγου. Παραδείγµατα: Μας πρόσφερε ψωµί, σύκα, πορτοκάλια, µήλα, κρασί... Όλο διέταζε: σηκωθείτε, ντυθείτε, διαβάστε, φάτε, µη φωνάζετε, πλύντε τα χέρια σας... β. Χωρίζουµε µια κλητική πτώση ή προσφώνηση από τα συµφραζόµενά της. Παραδείγµατα: Έλα, Κώστα, φεύγουµε... Άνοιξε, µάνα µου γλυκιά, την άφθαρτη αγκαλιά σου. γ. Xωρίζουµε προτάσεις όµοιες ασύνδετες, κύριες ή δευτερεύουσες. Παραδείγµατα: Πήγα, τον πήρα από την δουλειά του, φτάσαµε στην πλατεία, τα είπαµε, τα βρήκαµε. Όλο µας διέταζε να σηκωθούµε, να ντυθούµε, να διαβάσουµε, να φάµε, να πλυθούµε. ε. Χωρίζουµε προτάσεις διαφορετικές (π.χ. κύριες από δευτερεύουσες επιρρηµατικές). Παραδείγµατα: Αν και είχαµε ετοιµαστεί, αναβάλαµε την εκδροµή, επειδή χάλασε ο καιρός. Αν θέλεις, έλα να µιλήσουµε, γιατί χρειάζοµε τη γνώµη σου. Επειδή, όταν ήρθε στο σπίτι, λείπαµε όλοι, σκέφτηκε να κάνει έναν περίπατο στη συνοικία, για να θυµηθεί τα παλιά. Το κόµµα δεν το χρησιµοποιούµε πριν από δευτερεύουσες προτάσεις που παίζουν ρόλο υποκειµένου ή αντικειµένου. (Τέτοιες προτάσεις είναι οι ειδικές, οι βουλητικές, οι διστακτικές, οι πλάγιες ερωτηµατικές και µερικές αναφορικές).


471

Παραδείγµατα: Έγραψε πως θα έρθει. Φοβούµαι µήπως βραχείς. Θέλω να είσαι ειλικρινής. Με ρώτησε τι κάνεις. στ. Χωρίζουµε µετοχικές φράσεις µέσα σε µία πρόταση, κυρίως όταν αυτές είναι µακροσκελείς. Παραδείγµατα: Περπατώντας ώρες ατέλειωτες κάτω από έναν καυτό ήλιο, φτάσαµε επιτέλους. Έφυγε αθόρυβα µόνος του, χρησιµοποιώντας έναν τρόπο εντυπωσιακό. 2. Η τελεία ( . ) Η τελεία ( . ) είναι µια κουκίδα, µε την οποία δείχνουµε το σταµάτηµα της ροής του λόγου µετά από µία ή περισσότερες προτάσεις, που δίνουν ένα σαφές νόηµα. Γι’ αυτό, µετά από τελεία αρχίζουµε µε κεφαλαίο γράµµα. Όταν όµως ο λόγος είναι µακροπερίοδος ή όταν έχουµε να πούµε διαδοχικές απόψεις, ανάµεσα στις οποίες το κόµµα θα ήταν λίγο και η τελεία πολύ, τότε χρησιµοποιούµε την άνω τελεία ( • ). Παραδείγµατα: Αυτός δεν ήταν άνθρωπος • ήταν θεριό, δράκος. Ταλαιπωρηθήκαµε πολύ όλοι µας • όµως τα καταφέραµε. 3. Η διπλή τελεία ( : ) Η διπλή τελεία είναι το σηµάδι ( : ) που σηµειώνουµε σε δύο συνήθως περιπτώσεις: Πριν από απαρίθµηση στοιχείων, εξηγήσεων, αποτελεσµάτων κ.ά. Παραδείγµατα: Τα τρία µεγαλύτερα ελληνικά νησιά είναι: η Κύπρος, η Κρήτη και η Εύβοια. ∆ε µ’ άκουσε και να, το αποτέλεσµα: έµεινε µόνος, απρόκοφτος, απελπισµένος.

472


Πριν από εισαγωγικά, ιδίως όταν µετά από αυτά τίθεται τελεία. Παραδείγµατα: Ο Χριστός είπε: “αγαπάτε αλλήλους”. Ο Χ. Τρικούπης έγραψε το περίφηµο αντιβασιλικό άρθρο: “ΤΙΣ ΠΤΑΙΕΙ”. 4. Το ερωτηµατικό ( ; ) Το ερωτηµατικό( ; ) είναι το σηµάδι που σηµειώνουµε στο τέλος µιας ευθείας ερωτηµατικής πρότασης ή φράσης. Παραδείγµατα: Τι γίνεσαι; Γιατί δε µε περίµενες; Φυσάει; ε; 5. Το θαυµαστικό ( ! ) Το θαυµαστικό ( ! ) σηµειώνεται µετά από φράσεις θαυµασµού, χαράς, λύπης, φόβου ή µετά από έντονες προσταγές. Παραδείγµατα: Τι λαµπρός άνθρωπος! Αχ! Φύγε! Νενικήκαµε! 6. Τα εισαγωγικά ( « » ) Τα εισαγωγικά (« ») είναι τα σηµάδια µέσα στα οποία κλείνουµε λόγια ή φράσεις, ακριβώς όπως ειπώθηκαν ή σηµειώθηκαν κάπου. Παραδείγµατα: Τα εγγόνια φώναζαν “πες µας, παππού, πάλι το παραµύθι” κι αυτός ξανάρχιζε χαµογελώντας... Το µυθιστόρηµα “ Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ ” το έγραψε ο Στράτης Μυριβήλης.


473

7. Οι παρενθέσεις ( ) Οι παρενθέσεις είναι τα σηµάδια ( ) µέσα στα οποία κλείνουµε µια λέξη ή φράση που συµπληρώνει (µε τρόπο συνοπτικό και από ένα άλλο επίπεδο του θέµατος) τα λεγόµενα. Παραδείγµατα: Οι Βαλκανικοί πόλεµοι ( 1912 - 13 ) είχαν επιτυχή έκβαση για την Ελλάδα. Η βάρκα ( τρέµω που το θυµούµαι ) χτύπησε ξαφνικά στην ξέρα. Σπανιότερα, χρησιµοποιείται η διπλή παύλα αντί παρενθέσεων. Ο πατέρας µου - µύρο το κύµα που τον τύλιξε - δεν είχε σκοπό να µε κάνει ναυτικό. Τα σύµφωνα κ, π, τ είναι στιγµιαία - στην προφορά - σύµφωνα. 8. Τα αποσιωπητικά ( ... ) Τα αποσιωπητικά ( ... ) είναι τρεις αλλεπάλληλες τελείες που σηµειώνουµε, όταν θέλουµε να δείξουµε πως η φράση ή το νόηµά της δεν ολοκληρώθηκε, αλλά για διάφορους λόγους αποσιωπήθηκε κατά ένα µέρος. Παραδείγµατα: Να κάνεις αυτό που σου λέω, γιατί... Τι άκουσα..., δε λέγεται. Ουδέν σχόλιον... 9. Το ενωτικό και η παύλα ( - ) Πρόκειται για το ίδιο σηµαδάκι ( - ), που χρησιµοποιείται είτε ως ενωτικό είτε ως διαχωριστικό λέξεων. Συγκεκριµένα: α. Ως ενωτικό χρησιµοποιούµε το σηµαδάκι αυτό κυρίως σε λέξεις τις οποίες (αναγκαστικά, στο τέλος µιας γραµµής κειµένου) κόβουµε σε δύο κοµµάτια, π.χ. µαλ- λιά, πατέ- ρας,σιδηρό - δροµος... Επίσης, χρησιµοποιούµε ενωτικό για τις παρακάτω (άτονες) λέξεις, που ενώνονται µε κύρια ονόµατα: αγια-, αϊ-, γερο-, γρια-, θεια-, κυρ(α)-, µαστρο-, µπαρµπα-, παπα-.

474


Παραδείγµατα: Αγια-Μαρίνα, βόηθα µας! Αϊ-Νικόλας, ο προστάτης των θαλασσινών. Ο γερο-∆ήµος πέθανε. Η γρια-Μάρω ήταν µαµή. Ήρθε η θεια-Κωστούλα. Ο κύρ-Γιώργος ο ξυλουργός. Κυρα-Λένα, έλα για καφεδάκι. Εφηµέριος της ενορίας µας είναι ο παπα-Γιάννης. β. Ως απλή παύλα χρησιµοποιούµε το σηµαδάκι - στους διαλόγους συνήθως. Με αυτό δείχνουµε ότι αλλάζει το πρόσωπο που µιλάει. - Πότε θα έρθεις; - Αύριο βράδυ. - Θα σε περιµένω... Σπανιότερα, χρησιµοποιείται διπλή παύλα αντί παρενθέσεων. Παραδείγµατα: Ο πατέρας µου - µύρο το κύµα που τον τύλιξε - δεν είχε σκοπό να µε κάνει ναυτικό. Τα σύµφωνα κ, π, τ είναι στιγµιαία - στην προφορά - σύµφωνα. 10. Η απόστροφος ( ’ ) Η απόστροφος ( ’ ) είναι το σηµάδι που γράφουµε σε σηµεία όπου συµβαίνουν διάφορα φθογγικά πάθη, όπως η έκθλιψη, η αφαίρεση και η αποκοπή. Παραδείγµατα: Όλ’ αυτά... Μου ’δωσε... Παρ’ το...


475

11. Η υποδιαστολή ( , ) και τα διαλυτικά ( .. ) α. Η υποδιαστολή ( , ) που σαν σηµάδι δεν διαφέρει από το κόµµα, σηµειώνεται µόνο σε δύο περιπτώσεις: ...στην αναφορική αντωνυµία ό,τι, για να ξεχωρίζει από τον ειδικό σύνδεσµο ότι, π.χ. έλεγε ό,τι ήθελε... (ενώ: έλεγε ότι ήθελε να φύγει). ...στους δεκαδικούς αριθµούς, π.χ. πληθωρισµός 3,5% (...τριάµισι ή: τρία κόµµα πέντε τοις εκατό...), για να διαστέλλει /διαφοροποιεί το ακέραιο από το δεκαδικό µέρος του αριθµού. β. Τα διαλυτικά ( ¨ ) τα σηµειώνουµε πάνω από το ϊ ή το ϋ, όταν προηγείται άτονο φωνήεν α ή ε ή ο, για να δείξουµε ότι τα συναντώµενα φωνήεντα α+ι, α+υ, ε+ι, ε+υ, ο+ι και ο+υ προφέρονται χωριστά. και όχι σαν δίψηφα ή συνδυασµένα φωνήεντα. Παραδείγµατα: παιδί- παΐδι θείος - θεϊκός εύνοια - ευνοϊκός άυπνος- αϋπνία υιοθετώ-µυϊκός Όταν ο τόνος πρέπει να σηµειωθεί επάνω από το πρώτο εκ των δύο αυτών φωνηέντων, τότε η χρήση των διαλυτικών περιττεύει: Νεράιδα, πλάι, άυπνος, κορόιδο... 12. Ο τόνος ή οξεία ( ΄ ) Τόνος ή οξεία λέγεται το σηµάδι ( ΄ ) που σηµειώνεται πάνω από εκείνη τη συλλαβή που προφέρεται δυνατότερα από την άλλη ή τις άλλες συλλαβές της λέξης. Παραδείγµατα: Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τροµερή... Εποµένως, ο τόνος στον γραπτό λόγο σηµειώνεται κανονικά σε υπερδισύλλαβες λέξεις, σύµφωνα µε τους λεγόµενους κανόνες τονισµού.


476



1. Ξαναθυµηθείτε τις περιπτώσεις στις οποίες βάζουµε κόµµα (συµβουλευτείτε τις ενότητες 8 και 10) και συζητήστε τες στην τάξη.

Απάντηση Χρησιµοποιούµε το κόµµα για να χωρίσουµε: α. όµοιους όρους µιας πρότασης οι οποίοι παρατίθενται ασύνδετα π.χ.: Φάγαµε φρούτα, γλυκά, αναψυκτικά. β. την κλητική πτώση ή προσφώνηση από τα συµφραζόµενά της π.χ.: Μητέρα, άνοιξε την πόρτα. γ. ασύνδετες όµοιες προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες π.χ.: Θα προχωρήσεις ευθεία, θα ανέβεις την ανηφόρα, θα στρίψεις δεξιά στο πρώτο στενό και θα βρείς το σπίτι µου. δ. τις δευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες π.χ.: ∆εν πρέπει να οδηγήσεις, γιατί βρέχει. σχολ. βιβλ. σ. 156

2. ∆ιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσµατα δυνατά και ακούγοντάς τα παρατηρήστε πότε χρησιµοποιείται το κόµµα: α. “Το Γύθειο, η Αρεόπολη, το Οίτυλο, ο Κάµπος, ο Κότρωνας και άλλα 270 χωριά και χωριουδάκια αποτελούν τη Μάνη” (κείµ. 1) β. “Έτρεχα τότε στο γωνιακό υπνοδωµάτιο, έσπρωχνα ένα σκαµνί στο παράθυρο, µα µονάχα τη βάρκα µας κατάφερνα να δω” (κείµ. 2) γ. “Τον έξω κόσµο τον γνώρισα, τον έφαγα µε το κουτάλι” (κείµ. 2) δ. “Αν βρεθείτε στη Λήµνο, θα δοκιµάσετε φλοµάρια” (κείµ. 6)


477

Απάντηση α. Χρησιµοποιούµε κόµµα για να χωρίσουµε ασύνδετες λέξεις (“Το Γύθειο, η Αρεόπολη, το Οίτυλο, ο Κάµπος, ο Κότρωνας...”). β. Χρησιµοποιούµε κόµµα για να χωρίσουµε ασύνδετες όµοιες προτάσεις (“έτρεχα..., έσπρωχνα...) και πριν από τον αντιθετικό σύνδεσµο “µα” (=αλλά) που συνδέει παρατακτικά της προτάσεις (“έσπρωχνα..., µα µονάχα τη βάρκα µας κατάφερνα να δω”). γ. Χρησιµοποιούµε κόµµα για να χωρίσουµε ασύνδετες όµοιες προτάσεις (“... τον γνώρισα, τον έφαγα µε το κουτάλι”). δ. Χρησιµοποιούµε κόµµα για να χωρίσουµε µια δευτερεύουσα πρόταση από µια κύρια (“Αν βρεθείτε ..., θα δοκιµάσετε...”). σχολ. βιβλ. σ. 157

3. ∆ιαβάστε δυνατά τα παραπάνω αποσπάσµατα. • Σε ποια σηµεία παρατηρείτε παύση, ένα µικρό σταµάτηµα της φωνής σας; • Πώς αποδίδεται αυτή η παύση στο γραπτό λόγο; στα κατάλληλα κουτάκια: • ∆ιαλέξτε τα σωστά, βάζοντας

Βάζουµε κόµµα

Για να χωρίσουµε κύριες από δευτερεύουσες προτάσεις Πριν από κάθε σύνδεσµο Στο τέλος µιας περιόδου Για να χωρίσουµε όµοιες προτάσεις στο ασύνδετο σχήµα Για να χωρίσουµε λέξεις ή φράσεις ασύνδετες Για να χωρίσουµε το αντικείµενο από το υποκείµενο Για να χωρίσουµε την κλητική από την υπόλοιπη πρόταση (π.χ. Γιάννη, έλα κοντά µας)

Απάντηση Το κόµµα στο γραπτό λόγο αντιστοιχεί µε µια µικρή παύση, ένα µικρό σταµάτηµα της φωνής στον προφορικό λόγο. Με αυτό το τρόπο “χρωµατίζουµε” την οµιλία µας και διακόπτεται για λίγο η ροή του λόγου, ώστε να αποφευχθεί η µονοτονία.


478

Βάζουµε κόµµα


Για να χωρίσουµε κύριες από δευτερεύουσες προτάσεις Πριν από κάθε σύνδεσµο Στο τέλος µιας περιόδου Για να χωρίσουµε όµοιες προτάσεις στο ασύνδετο σχήµα Για να χωρίσουµε λέξεις ή φράσεις ασύνδετες Για να χωρίσουµε το αντικείµενο από το υποκείµενο Για να χωρίσουµε την κλητική από την υπόλοιπη πρόταση (π.χ. Γιάννη, έλα κοντά µας)

4. Θυµηθείτε τον ορισµό της περιόδου στην ενότητα 8. Ποιο ρόλο παίζει η τελεία εκεί;

Απάντηση Περίοδος ονοµάζεται ένα τµήµα του λόγου που εκτείνεται από τελεία σε τελεία. Η τελεία ορίζει την αρχή και το τέλος µιας περιόδου. σχολ. βιβλ. σ. 157

5. ∆ιαβάστε δυνατά το κείµενο 6. • ∆ιαλέξτε το σωστό, βάζοντας Τελεία βάζουµε για να αποδώσουµε στο γραπτό λόγο

στο κατάλληλο κουτάκι:

µεγάλο σταµάτηµα της φωνής µικρό σταµάτηµα της φωνής καθόλου σταµάτηµα της φωνής

Απάντηση Τελεία βάζουµε για να αποδώσουµε στο γραπτό λόγο

µεγάλο σταµάτηµα της φωνής µικρό σταµάτηµα της φωνής καθόλου σταµάτηµα της φωνής


479



1. Υπογραµµίστε όλες τις προτάσεις του κειµένου 7 που έχουν ερωτηµατικό στο τέλος και όλες όσες έχουν θαυµαστικό. • Τι εκφράζει καθεµιά απ’αυτές;

Απάντηση • Προτάσεις που έχουν ερωτηµατικό στο τέλος: - “Ε, τι λέτε; Πάµε τώρα;” Το πρώτο σκέλος της ερώτησης εκφράζει απορία, ενώ το δεύτερο αποτελεί µια έµµεση προτροπή. - “Κι αλήθεια: γιατί να βιαστεί;” Πρόκειται για µια ρητορική ερώτηση, για µια σκέψη του συγγραφέα που ουσιαστικά δεν περιµένει απάντηση. • Προτάσεις που έχουν θαυµαστικό στο τέλος: - “∆ε βιάζεται!” Εκφράζει έκπληξη για τη µακροθυµία του µικρού τρένου. - “Τόσο ωραία! Πουθενά αλλού ... πραότητα και ειρήνη!” Εκφράζουν θαυµασµό για την οµορφιά και την γαλήνη του τοπίου. - “[...] όλα είναι γιορταστικάστα χωράφια, στο φως, στα νερά του κόλπου!” Εκφράζει θαυµασµό για την εορταστική ατµόσφαιρα που επικρατεί. σχολ. βιβλ. σ. 158

2. Ανατρέξτε στην 1η ενότητα του βιβλίου σας και στη γραµµατική σας και γράψτε σε ποιες προτάσεις βάζουµε ερωτηµατικό. • Σε ποιες προτάσεις βάζουµε θαυµαστικό;

Απάντηση • Ερωτηµατικό χρησιµοποιούµε στο τέλος των ερωτηµατικών προτάσεων για να ζητήσουµε µια πληροφορία ή να εκφράσουµε µια απορία. • Θαυµαστικό χρησιµοποιούµε στο τέλος των επιφωνηµατικών προτάσεων για να εκφράσουµε ένα έντονο συναίσθηµα (θαυµασµό, έκπληξη, χαρά, ελπίδα, αγανάκτηση, φόβο κτλ.).


480



1. Συζητήστε στην τάξη τι κερδίζει το κείµενο µε τα ερωτηµατικά και τα θαυµαστικά που έχει χρησιµοποιήσει ο συγγραφέας του.

Απάντηση Με τη χρήση θαυµαστικών και ερωτηµατικών, ο συγγραφέας επιθυµεί να αποτυπώσει την ποικιλία των συναισθηµάτων του όπως: θαυµασµό, απορία, ευχαρίστηση, φόβο κ.ά. σχολ. βιβλ. σ. 158

2. Εντοπίστε τα σηµεία εκείνα στα οποία υπάρχει διπλή τελεία. • Γιατί τη χρησιµοποιεί ο συγγραφέας; • Τι θέλει να δηλώσει µε αυτήν;

Απάντηση • ... αλλά για να ρωτήσει: “Ε, τι λέτε; Πάµε τώρα;” Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί διπλή τελεία γιατί στη συνέχεια παραθέτει αυτούσια τα λόγια κάποιου. • “Κι αλήθεια: γιατί να βιαστεί;” Εδώ η διπλή τελεία χρειάζεται για να διευκρινίσει την προηγούµενη φράση. • “Είναι τόσο ωραία όλα: το ανοιξιάτικο πρωί, η φύση, ο Παγασητικός...” Η διπλή τελεία χρησιµοποιείται προκειµένου ο συγγραφέας να απαριθµήσει τα µέρη ενός συνόλου. Εδώ τις οµορφιές του φυσικού τοπίου, του Πηλίου. σχολ. βιβλ. σ. 158

3. Σ’ένα σηµείο του κειµένου ο συγγραφέας χρησιµοποιεί εισαγωγικά. Σε ποιο; • Σε τι του χρησιµεύουν τα εισαγωγικά;

Απάντηση • “Ε, τι λέτε; Πάµε τώρα;” Ο συγγραφέας κλείνει µέσα στα εισαγωγικά τα λόγια κάποιου άλλου (του µικρού τρένου), και τα µεταφέρει αυτούσια (ακριβώς όπως έχουν ειπωθεί), γιατί θέλει να εστιάσει την προσοχή µας σ’ αυτό το σηµείο.



481

4. Βρείτε τα δύο σηµεία του κειµένου στα οποία ο συγγραφέας χρησιµοποιεί αποσιωπητικά. • Τι θέλει να δηλώσει µε αυτά σε καθεµία περίπτωση;

Απάντηση • “άλλος πάει για τις µικρές του ανάγκες πίσω από τις ανθισµένες βραγιές...” Με τα αποσιωπητικά, ο συγγραφέας αποφεύγει να ολοκληρώσει κάτι και το αφήνει να αιωρείται. • “Είναι τόσο ωραία όλα: το ανοιξιάτικο πρωί, η φύση, ο Παγασητικός...” Επειδή οι φυσικές καλλονές του Πηλίου είναι αναρίθµητες προτιµά να µη µιλάει αλλά να τις θαυµάζει, γι’ αυτό και η χρήση των αποσιωπητικών. σχολ. βιβλ. σ. 158

5. Βρείτε τη διπλή παύλα που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στο κείµενο 7. • Γιατί τη χρησιµοποιεί; • Σε τι τον εξυπηρετεί;

Απάντηση “Όλα είναι καθαρά στα µικρά χωριά που περνάµε -Αγριά, Λεχώνια- όλα είναι γιορταστικά στα χωράφια”. Ο συγγραφέας βάζει τη διπλή παύλα για να κλείσει µέσα της µια φράση ή µέρος µιας φράσης την οποία θέλει να προσέξουµε ιδιαίτερα γιατί συνδέεται άµεσα µε τη συνέχεια του λόγου. σχολ. βιβλ. σ. 158

6. Λίγο παρακάτω, στην υποενότητα ∆, θα βρείτε ένα απόσπασµα από µια σελίδα λεξικού. Προσέξτε την άνω τελεία που υπάρχει στην πρώτη σειρά. • Συζητήστε στην τάξη γιατί χρησιµοποιείται αυτό το σηµείο στίξης. Τι εξυπηρετεί;

Απάντηση Με την άνω τελεία επιτυγχάνεται παύση του λόγου, µικρότερη απ’ ό,τι µε την τελεία και µεγαλύτερη απ’ ό,τι µε το κόµµα. Στο βιβλίο της Γραµµατικής, η άνω τελεία µπαίνει όταν θέλουµε να παραθέσουµε ή να απαριθµήσουµε πράγµατα. σχολ. βιβλ. σ. 158

7. Στο ίδιο απόσπασµα του λεξικού παρατηρήστε και συζητήστε τη χρήση της διπλής τελείας. • Τι συµπεράσµατα βγάζετε για το ρόλο που παίζει στο γραπτό λόγο;

Απάντηση Στα λεξικά, η διπλή τελεία χρησιµοποιείται πριν διαφηνιστεί η ερµηνεία µιας λέξης, πριν δοθούν περισσότερες επεξηγήσεις, ώστε να την κατανοήσουµε καλύτερα.


482

8. Στο κείµενο 6, βρείτε τα σηµεία εκείνα στα οποία χρησιµοποιούνται παρανθέσεις. • Για ποιους λόγους τις χρησιµοποιεί ο συγγραφέας;


Απάντηση • “Θα δοκιµάσετε φλοµάρια (χυλοπίτες δηλαδή)” • “τσουρεκάκια (δεν είναι γλυκό, αλλά στριφτές πίτες µε τυρί)” • “κλίκια (τυρόψωµα)” Και στις τρεις περιπτώσεις, ο συγγραφέας χρησιµοποιεί την παρένθεση για να επεξηγήσει τα ονόµατα παραδοσιακών φαγητών της Λήµνου που ανήκουν στην τοπική διάλεκτο και γι’ αυτό δεν είναι κατανοητά από το ευρύ κοινό.



1. Καταγράψτε τα συµπεράσµατά σας από τη συζήτηση που προηγήθηκε στην τάξη και συµπληρώστε τον παρακάτω πίνακα. Αν θέλετε, συµβουλευτείτε και το βιβλίο γραµµατικής.

Σηµείο στίξης ∆ιπλή τελεία Εισαγωγικά Αποσιωπητικά ∆ιπλή παύλα Άνω τελεία Παρένθεση

Το χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε ...


483

Απάντηση Σηµείο στίξης

Το χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να αποτυπώσουµε στο γραπτό λόγο τις αλλαγές του προφορικού λόγου (π.χ. παύση ή χρωµατισµός της φωνής ανάλογα µε τον αν εκφράζουµε απορία, χαρά, έκπληξη κτλ.).

∆ιπλή τελεία

Τη χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να απαριθµήσουµε τα µέρη ενός συνόλου, ή να παραθέσουµε λόγια που µεταφέρονται αυτούσια.

Εισαγωγικά

Τα χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να παραθέσουµε αυτούσια τα λόγια κάποιου, ή να κλείσουµε σε εισαγωγικά ρητά, παροιµίες κ.ά.

Αποσιωπητικά

Τα χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να εκφράσουµε ντροπή, δισταγµό ή συγκίνηση και όταν, σκόπιµα, δεν ολοκληρώνουµε µια φράση µας γιατί θέλουµε κάποια πράγµατα να εννοηθούν και όχι να ειπωθούν.

∆ιπλή παύλα

Τη χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να αποµονώσουµε µια φράση που λειτουργεί επεξηγηµατικά ή συµπληρωµατικά, αλλά είναι απαραίτητη για τη συνοχή του νοήµατος.

Άνω τελεία

Τη χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να επιτύχουµε µια παύση στον λόγο µας, µικρότερη από ό,τι µε την τελεία και µεγαλύτερη από ό,τι µε το κόµµα ή πριν από την παράθεση ή απαρίθµηση στοιχείων.

Παρένθεση

Τη χρησιµοποιούµε όταν θέλουµε να περικλείσουµε µια λέξη ή φράση που επεξηγεί ή συµπληρώνει το νόηµα και δίνει πρόσθετες πληροφορίες, οι οποίες θα µπορούσαν να παραλειφθούν, χωρίς να αλλοιωθεί το νόηµα της πρότασης.



2. Ηχογραφήστε ένα σύντοµο δελτίο ειδήσεων (ενός λεπτού). • Στη συνέχεια µετατρέψτε το προφορικό κείµενο σε γραπτό, σηµειώνοντας τα κατάλληλα σηµεία στίξης.

Απάντηση Το ζήτηµα της Παιδείας θα συζητηθεί στη Βουλή, την Παρασκευή, σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών, µετά και τις διαπιστώσεις επιφανών πανεπιστηµιακών (από ελληνικά και ξένα ιδρύµατα), ότι η τριτοβάθµια εκπαίδευση στη χώρα µας αντιµετωπίζει πολλά και σοβαρά προβλήµατα... Είκοσι δύο κορυφαίοι Έλληνες πανεπιστηµιακοί απευθύνουν δραµατική έκκληση για αναβάθµιση της λειτουργίας των ΑΕΙ στη χώρα µας. Οι καθηγητές, οι οποίοι εκλήθησαν να καταθέσουν τις απόψεις τους για “το δέον γενέσθαι”, συµφώνησαν ότι χρειάζονται -άµεσα- δραστικές λύσεις! Μεταξύ άλλων, προτείνουν: αριστεία σε διδασκαλία και έρευνα, εναρµόνιση θεσµών και δοµών µε διεθνή πρότυπα, εξωκοµµατικές διαδικασίες στην εκλογή πρυτανικών αρχών, σύνδεση χρηµατοδότησης µε την αξιολόγηση, αλλαγή πλαισίου προστασίας του πανεπιστηµιακού ασύλου, καθορισµό του αριθµού των εισακτέων από τα ίδια τα πανεπιστήµια, καθώς και παροχής κινήτρων στους ικανούς φοιτητές και διδάσκοντες... Ο διαπρεπής καθηγητής κ. ∆ηµήτρης Νανόπουλος, καθώς και άλλοι συνάδελφοί του, επισήµανε ότι: “Εάν δεν γίνουν αλλαγές, το παιχνίδι για τα ελληνικά πανεπιστήµια είναι χαµένο!”.


485



1. Πόσες σηµασίες της λέξης “τόπος” δίνονται σε αυτή τη σελίδα του λεξικού;

Απάντηση Πέντε διαφορετικές σηµασίες δίνονται για τη λέξη “τόπος”: α. τόπος = τοποθεσία, µέρος, περιοχή β. τόπος = το µέρος από το οποίο κατάγεται ή στο οποίο διαµένει κάποιος (χωριό, πόλη ή χώρα), η πατρίδα. γ. τόπος = ο χώρος που καταλαµβάνει ένα αντικείµενο, η θέση στην οποία βρίσκεται. δ. τόπος = θέση στο διαδίκτυο (µτφ.) ε. γεωµετρικός τόπος = το σύνολο σηµείων που έχουν ορισµένη κοινή ιδιότητα και συνήθως ανήκουν σε µια ευθεία, γραµµή ή επιφάνεια. σχολ. βιβλ. σ. 159

2. Ο τίτλος της ενότητας αυτής του βιβλίου σας περιέχει τη λέξη “τόπος”. Ποια σηµασία έχει; • ∆ιαλέξτε µία από όσες διαβάσατε στο λεξικό.

Απάντηση Η λέξη “τόπος” στον τίτλο της ενότητας βρίσκεται πιο κοντά στη δεύτερη (β.) ερµηνεία, σύµφωνα µε την οποία, τόπος σηµαίνει το µέρος από το οποίο κατάγεται ή στο οποίο κατοικεί κάποιος (χωριό, πόλη ή χώρα)


486

3. Πλάι στο λήµµα “τόπος” υπάρχει (ο). Καταλαβαίνετε τι σηµαίνει;


Απάντηση Πρόκειται για το άρθρο που δηλώνει τον αριθµό και το γένος του ουσιαστικού “τόπος”.



1. Στο κείµενο 7 υπάρχει η λέξη “καιρός”. Βρείτε σε ένα λεξικό τις σηµασίες που µπορεί να έχει η λέξη αυτή και γράψτε στο τετράδιό σας αυτή που νοµίζετε ότι δίνει την ερµηνεία της λεξης µέσα στο συγκεκριµένο κείµενο.

Απάντηση καιρός (ο) 1. η κατάσταση της ατµόσφαιρας (θερµοκρασία, ένταση ανέµων κ.λπ.), οι επικρατούσες µετεωρολογικές συνθήκες. 2. (συνεκδ.) το δελτίο καιρού, κυρ. όπως παρουσιάζεται στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο ή σε εφηµερίδα. 3. κακοκαιρία 4. στιγµή κατάλληλη για κάποια ενέργεια, ευνοϊκή περίσταση. 5. (για καρπούς, φυτά) ο χρόνος κατά τον οποίο ολοκληρώνεται η ωρίµανση, η κατάλληλη εποχή. 6. ο χρόνος 7. χρονική περίοδος (στο παρελθόν, στο παρόν ή στο µέλλον), εποχή 8. (στον πληθ. καιροί, οι) η εποχή, οι συνθήκες της ζωής, οι περιστάσεις. 9.α. χρονικό διάστηµα ορισµένης διάρκειας. β. (ειδικότ.) µεγάλο χρονικό διάστηµα. 10. ο διαθέσιµος χρόνος. [ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, Γ. Μπαµπινιώτης] • Στο κείµενο 7 η λέξη “καιρός” έχει τη σηµασία του διαθέσιµου χρόνου.



487

2. Στο τέλος κάθε λήµµατος στη σελίδα του λεξικού που σας δόξηκε γράφει ΕΤΥΜ. Ξέρετε τι σηµαίνει αυτό; • Τι σηµαίνει “ετυµολογία της λέξης”;

Απάντηση Η συντοµογραφία ΕΤΥΜ. σηµαίνει ετυµολογία. Όταν αναφερόµαστε στην ετυµολογία µιας λέξης, εννοούµε τη διαδικασία και το αποτέλεσµα της επιστηµονικής αναζήτησης της καταγωγής της λέξης, δηλαδή της αρχικής ρίζας και της πρώτης σηµασίας της. σχολ. βιβλ. σ. 159

3. Καταγράψτε τις συντοµογραφίες που υπάρχουν στη σελίδα του λεξικού που σας δόθηκε. • Μπορείτε να φανταστείτε τι σηµαίνει καθεµιά; • Αν όχι, ανοίξτε ένα λεξικό. Στις πρώτες σελίδες θα τις βρείτε.

Απάντηση ΦΡ. = Φράση (λογ.) = λόγιος, -α, -ο βλ. λ. = βλέπε λήµµα µτφ. = µεταφορικός, -ή, -ό (επίρρηµα → µεταφορικά) κ.ά. = και άλλα ΜΑΘ. = Μαθηµατικά λ. = λήµµα/λέξη ΕΤΥΜ. = Ετυµολογία αρχ. = αρχαίος, -ά, -ο αγν. = άγνωστος, -η, -ο λιθ. = λιθουανικός, -ή, -ό αρχ. αγγλ. = αρχαία αγγλικά (450 - 1100 µ.Χ.) αρχ. σλαβ. = αρχαία σλαβικά λ.χ. = λόγου χάριν εφηµ. = εφηµερίδα µτγν. = µεταγενέστερος, -η, -ο ΣΥΝ. = Συνώνυµο


488 ξέν. όρ. = ξένος όρος γαλλ. = γαλλικός, -ή, -ό σχολ. βιβλ. σ. 159

4. Ένα λεξικό µπορεί να είναι: ερµηνευτικό, ορθογραφικό, ετυµολογικό, συνωνύµων αντιθέτων κ.α. Τι άλλο µπορεί να είναι ένα λεξικό; • Ξέρετε άλλα είδη λεξικών;

Απάντηση Άλλα είδη λεξικών: • Λεξικό κύριων ονοµάτων • Λεξικό επιστηµονικών όρων • Λεξικό λογοτεχνικών όρων • Λεξικό ακρωνυµίων • Αγγλο-ελληνικό λεξικό, ελληνο-γαλλικό λεξικό κ.λπ. σχολ. βιβλ. σ. 159

5. Τι σηµαίνει “ερµηνευτικό” και τι “ετυµολογικό” λεξικό;

Απάντηση • Ερµηνευτικό λεξικό ονοµάζεται το λεξικό που σχετίζεται µε την ερµηνεία των λέξεων, που επιχειρεί να διασαφηνίσει τις λέξεις. • Ετυµολογικό λεξικό ονοµάζεται το λεξικό που µελετά τόσο την προέλευση των λέξεων, όσο και την πιθανή γενετική συγγένειά τους µε αντίστοιχους τύπους των γλωσσών κοινής καταγωγής, µε απώτερο στόχο την αναγωγή στον αρχικό τύπο (ρίζα, θέµα κ.λπ.) και στην αρχική σηµασία κάθε λέξης.


489



1. Ποια από τις φωτογραφίες της πρώτης σελίδας της ενότητας (σελ. 149) σας θυµίζει τον τόπο σας; • Για ποιους λόγους; • Συζητήστε στην τάξη: αν σας ζητούσαν να βγάλετε µια αντιπροσωπευτική φωτογραφία από τον τόπο σας, τι θα φωτογραφίζατε και γιατί;

Απάντηση Τα ψαροκάϊκα και τα παραθαλάσσια σπίτια της δεύτερης φωτογραφίας συνθέτουν µια τυπική αναπαράσταση ενός νησιώτικου τοπίου. Με παραπέµπει στο νησί µου, τη Λέσβο και συγκεκριµένα, µου θυµίζει το απάνεµο λιµανάκι του χωριού µου, τη γραφική Σκάλα Σκαµιάς. • Το µυαλό µου είναι γεµάτο µε αντιπροσωπευτικές εικόνες του τόπου µου που αξίζει να απωτυπωθούν σε φωτογραφία: ο παραδοσιακός οικισµός, σκαρφαλωµένος πάνω στην πλαγιά ... η κεντρική πλατεία του χωριού µε τα καφενεία και τα µπακάλικα, αποµεινάρια παλιότερων εποχών ... τα πλακόστρωτα σοκάκια µε τα νυχτολούλουδα ... το ολόλευκο ξωκλήσσι του Αγ. Κων/νου µε την πλούσια βλάστηση και τα κρυστάλλινα νερά που αναβλύζουν από τις πηγές ... σχολ. βιβλ. σ. 160

2. Ο συγγραφέας στο κείµενο 8 που ακολουθεί µεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια. • Ποιες εικόνες (οπτικές και ακουστικές) της πόλης του δίνει στο κείµενο; • Αν περπατούσατε στο δρόµο της πόλης αυτής, τι θα µυρίζατε; • Ποια στοιχεία συνθέτουν, σύµφωνα µε το συγγραφέα, την εικόνα της πόλης του και τον πολιτισµό της;

Απάντηση Ο συγγραφέας αναπολεί µε νοσταλγία το µέρος όπου µεγάλωσε. Εικόνες που έχουν αποτυπωθεί στο µυαλό του συνδυάζονται µε ήχους, µυρωδιές, γεύσεις και παρασέρνουν τον αναγνώστη σε τόπους µακρινούς ... Η Αλεξάνδρεια -των παιδικών του χρόνων- σφύζει από ζωή. Στα καφενεία οι άντρες παίρνουν το χρόνο τους παίζοντας τάβλι, ενώ πλανόδιοι πωλητές περιδιαβαίνουν στους δρόµους µε τα καροτσάκια τους προσφέροντας κάθε είδους λιχουδιές (“ξερά φρούτα, ελιές, αρνίσια σουβλάκια και το τσαϊ µε µέντα”). Τα παιδιά κοντοστέκονται στις


490

βιτρίνες των ζαχαροπλαστείων, θαµπωµένα από τα χρώµατα που έχουν τα γλυκά, τα λουκούµια και τα ποτά. Στην πόλη αυτή κυριαρχούν οι αντιθέσεις: από την µία πλευρά λαµπτήρες µε νέον, µεγάλα κτίρια και πολυτελή αυτοκίνητα και από την άλλη, λάµπες πετρελαίου, φτωχικά µαγαζάκια και κάρα απλών ανθρώπων. Και όλες αυτές οι χαρακτηριστικές εικόνες συνδιάζονται αρµονικά µε τον ήχο της θάλασσας και τη µελωδική φωνή της Οµ Καλσούµ που διαδέχεται στην ατµόσφαιρα. • Οι δρόµοι της Αλεξάνδρειας είναι πληµµυρισµένοι από µυρωδιές που διεγείρουν τις αισθήσεις. Στην ατµόσφαιρα διαχέονται διακριτικά αρώµατα γλυκών, ξερών φρούτων και µέντας, ενώ η έντονη µυρωδιά ψηµένου κρέατος κυριαρχεί. • Στο λιµάνι της Αλεξάνδρειας στοιχεία από τη ∆ύση και την Ανατολή συνυπάρχουν σε απόλυτη αρµονία και διαµορφώνουν τον πολιτισµό της. Η πόλη χαρακτηρίζεται για τις αντιφάσεις της: η πολυτέλεια και ο εκσυγχρονισµός (“λαµπτήρες µε νέον”, “µεγάλα κτίρια και αµερικάνικα αυτοκίνητα”) έρχονται σε πλήρη αντίθεση µε το παραδοσιακό στοιχείο και την απλότητα (“λάµπες πετρελαίου, ταπεινά µαγαζάκια και κάρα”).



1. Γράψτε για το ηµερολόγιό σας µια παράγραφο για τις αλλαγές που παρατηρείτε τα τελευταία χρόνια στην περιοχή που µένετε ή άλλες αλλαγές που προβλέπετε ότι θα γίνουν. • Παράλληλα, γράψτε και τα συναισθήµατα που σας προκαλούν οι αλλαγές αυτές.

Απάντηση Τα τελευταία χρόνια έχω παρατηρήσει σηµαντικές αλλαγές, όχι µόνο σε επίπεδο πόλης, αλλά και σε επίπεδο γειτονιάς: Οι µονοκατοικίες γκρεµίστηκαν και στη θέση τους υψώθηκαν πολυώροφα κτίρια. Όλοι οι ελεύθεροι χώροι έχουν οικοδοµηθεί και ενώ απ’ το µπαλκόνι µου απολάµβανα τη θέα της Ακρόπολης και του Λυκαβηττού, τώρα το οπτικό µου πεδίο περιορίζεται µέχρι την απέναντι πολυκατοικία. Η πλατεία που άλλοτε έσφυζε από ζωή και είχε φιλοξενήσει τα καλύτερα παιχνίδια µας, τώρα έχει εγκαταλειφθεί. Στο δρόµο δεν ακούγονται πια παιδικές φωνές και γέλια. Προτιµάµε, βλέπεις, να καθόµαστε σπίτι και να παίζουµε play - station! Οι άνθρωποι έχουν αποξενωθεί και η έννοια της γειτονιάς έχει χαθεί. Έχουµε κλειστεί στο µικρόκοσµο του διαµερίσµατος µας και δεν λέµε “καληµέρα” ούτε µε το διπλανό µας. Αυτή η πραγµατικότητα µε θλίβει και µου προκαλεί έντονο προβληµατισµό για το µέλλον. Αν µέσα σε τόσο λίγα χρόνια, έχουν γίνει τόσες ανακατατάξεις, πολύ φοβάµαι ότι στο µέλλον η κατάσταση θα είναι δραµατική.



491

2. Γνωρίστε τα τοπωνύµια ή τα ονόµατα µεγάλων οδών της περιοχής σας. • Από πού προέρχεται η ονοµασία της πόλης ή του χωριού σας; • Βρείτε και καταγράψτε τέτοιου είδους πληροφορίες και διαβάστε τες στην τάξη σας, για να γνωρίσετε καλύτερα την περιοχή σας.

Απάντηση Εδώ και κάποια χρόνια µένω στα Ιλίσσια, µια περιοχή που οφείλει το όνοµα της στον ποταµό Ιλισσό, ο οποίος διέτρεχε την περιοχή πολλά χρόνια πριν η κοίτη του καλυφθεί. Η περιοχή εκτείνεται ανάµεσα σε δύο κεντρικούς δρόµους: α. Λεωφόρος Αυξεντίου → οφείλει την ονοµασία της στο Γρηγόριο Αυξεντίου, κύπριο πατριώτη, υπαρχηγό της ΕΟΚΑ (1928 - 1957). β. Λεωφόρος Παπάγου → οφείλει την ονοµασία της στον Αλέξανδρο Παπάγο, Έλληνα στρατιωτικό και πολιτικό (1833 - 1955). Είχε λάβει µέρος στην Μικρασιατική εκστρατεία (1920), ενώ στις εκλογές του 1951 σχηµάτισε κυβέρνηση που έµεινε στην εξουσία µέχρι το θάνατο του. σχολ. βιβλ. σ. 160

3. Από ένα σχολείο που βρίσκεται µακριά από το δικό σας, σας ζητούν ένα κείµενο για την περιοχή σας, για να το δηµοσιεύσουν στη σχολική τους εφηµερίδα. Γράψτε τους για τον τόπο σας, τον όνοµά του, τις φυσικές οµορφιές του, το πώς ήταν παλιότερα και σήµερα (σπίτια, δρόµοι κ.λπ.), κάποια γνωστή προσωπικότητα που έζησε σε αυτόν ή όποιο άλλο στοιχείο σάς εντυπωσιάζει. • Μπορείτε να καθορίσετε - µε τη βοήθεια του καθηγητή σας- 3-4 κριτήρια αξιολόγησης που θα µπορούσατε να χρησιµοποιήσετε για να κρίνετε τα κείµενά σας; • Μην παραλείψετε να συµπεριλάβετε σε αυτά τη σωστή χρήση των σηµείων στίξης που διδαχτήκατε σε αυτή την ενότητα.

Απάντηση Ο τόπος καταγωγής µου είναι η Συκαµινέα Μυτιλήνης. ∆ιοικητικά ανήκει στο δήµο Μήθυµνας. Πρόκειται για ένα ηµιορεινό χωριό χτισµένο στους πρόποδες του βουνού Λεπέτυµνος. Περιβάλλεται από ελαιώνα, ενώ στην ανατολική και δυτική του πλευρά ρεµατιές µε άφθονο πηγαίο νερό ευνοούν την πλούσια βλάστηση (πλατάνια, καρυδιές). Χαρακτηρίζεται για τα πετρόχτιστα διώροφα σπίτια του µε κεραµοσκεπές και τα λιθόστρωτα σοκάκια του (καλντερίµια), ενώ στην κεντρική του πλατεία συναντάς γραφικά καφενεία και παλιά µπακάλικα, αποµεινάρια µιας άλλης εποχής. Μέχρι σήµερα διατηρεί το χαρακτήρα του σχεδόν αναλλοίωτο και έχει κηρυχθεί παραδοσιακός οικισµός.

492


Τα κτίρια που ξεχωρίζουν για την αρχιτεκτονική τους είναι η εκκλησία της Αγ. Φωτεινής και το δηµοτικό σχολείο, ένα τµήµα του οποίου έχει διαµορφωθεί σε λαογραφικό µουσείο. Αξίζει, επίσης, να κάνει κάποιος µια στάση στο σπίτι του γνωστού Έλληνα λογοτένχη Στρατή Μυριβήλη που γεννήθηκε και µεγάλωσε εδώ. Το χωριό στάθηκε έµπνευση για πολλά από τα έργα του (π.χ.: “Παναγιά η Γοργόνα”). Τρία χιλιόµετρα νοτιότερα, βρίσκεται το λιµάνι του χωριού, η Σκάλα Σκαµιάς. Πρόκειται για ένα γραφικό ψαροχώρι που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί και τουριστικά. Το βλέµµα του επισκέπτη αιχµαλωτίζεται από το κατάλευκο ξωκλήσι της Παναγιάς Γοργόνας, σκαρφαλωµένο πάνω σ’ ένα βράχο.


493

“Αποφασίσατε να ετοιµάσετε ένα ενηµερωτικό φυλλάδιο για τον τόοπ σας (πόλη ή χωριό) το οποίο θα µπορείτε να δίνετε σε ξένους για να τον γνωρίσουν ή να το αναρτήσετε στο διαδίκτυο για να προσελκύσετε επισκέπτες στην περιοχή σας”. • Χωριστείτε σε οµάδες. - Η πρώτη θα ασχοληθεί µε την ιστορία του τόπου. - Η δεύτερη µε την αρχιτεκτονική (σπίτια, δηµόσια κτίρια κ.λπ.). - Η τρίτη µε τοπική µουσική και χορούς. - Η τέταρτη µε την τοπική κουζίνα - κρασιά / προϊόντα της περιοχής. - Η πέµπτη µε ήθη και έθιµα των κατοίκων. - Η έκτη µε τις ασχολίες - επαγγέλµατα των κατοίκων. - Η έβδοµη µε το φυσικό περιβάλλον. • Κάθε οµάδα θα συγκεντρώσει υλικό από διάφορα βιβλία και το διαδίκτυο. Παράλληλα θα συγκεντρώσει και φωτογραφίες για τον τόπο στο παρελθόν και σήµερα. • Μπορείτε ακόµα να πάρετε και συνεντεύξεις από παλιούς κατοίκους της περιοχής, που θα σας µιλήσουν για τις αλλαγές που έγιναν στον τόπο σας. Τέλος, συνθέστε το φυλλάδιό σας µε τα στοιχεία που συγκεντρώσατε.

494


ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΣΒΟ (ΜΥΤΙΛΗΝΗ) Η Λέσβος ανήκει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου Πελάγους και είναι το τρίτο - σ' ότι αφορά µέγεθος - νησί της Ελλάδας, µετά την Κρήτη και την Εύβοια. Η γεωγραφική της έκταση προσεγγίζει τα 1.630τ.χλµ., µε µήκος ακτών 370 χλµ. Βρίσκεται στην είσοδο του Αδραµυττινού Κόλπου και απέχει από τα Μικρασιατικά παράλια -κατά προσέγγιση- από 5 έως 8 ναυτικά µίλια. Ανήκει στο Νοµό Λέσβου, ο οποίος, επίσης, περιλαµβάνει τα νησιά Λήµνο, Άγιος Ευστράτιο και µικρές βραχονησίδες της περιοχής. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ Σύµφωνα µε την µυθολογία, οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Πελασγοί, από τους οποίους και αρχικά ονοµάστηκε "Πελασγία". Κατά την διάρκεια της προϊστορικής εποχής πήρε διάφορα ονόµατα, όπως "Μακαρία", "Λασσία", "Αιολίς", "Αιθιόπη" κ.α , ενώ το σηµερινό όνοµα "Λέσβος" προέρχεται από τον Λέσβο, γιο του Θεσσαλού ήρωα Λαπήθου. Ακόµη και σήµερα επιβιώνουν τοπωνύµια µε µυθολογική προέλευση, όπως Μυτιλήνη, Καλλονή, Άντισσα, Ερεσός, Μήθυµνα. Η αφετηρία της ιστορίας της Λέσβου χάνεται στην οµίχλη των αιώνων. Τεκµήρια αρχαιολογικών ανασκαφών µαρτυρούν ότι το νησί κατοικήθηκε από την όψιµη Νεολιθική περίοδο. Το 1393-1184 π.Χ. κυριεύεται από τους Αχαιούς, ενώ το 1110-1100 π.Χ. από τους Αιολείς, οι οποίοι συγχωνεύονται µε τον παλιό πληθυσµό, δίνοντας τον πολιτισµό και τη γλώσσα τους και έτσι σταδιακά το νησί εξελίσσεται σ' ένα σηµαντικό κέντρο πολιτισµού του Ανατολικού Αιγαίου. Κατά την Αρχαϊκή περίοδο ( 7ος-6ος π.Χ. αιώνας ), ταυτόχρονα µε την εµπορική και εποικιστική δραστηριότητα του νησιού, παρατηρείται εξέχουσα πολιτιστική ανάπτυξη. Μετά από µια ταραχώδη περίοδο εµπλοκής σε πολέµους και εποικισµού της Λέσβου από διάφορους λαούς, το 88 π.Χ. κυριεύεται από τους Ρωµαίους. Ακολουθεί µια περίοδος µερικής αυτονοµίας από το 62 π.Χ. έως το 70 µ.Χ., ενώ κατά την διαίρεση του Ρωµαϊκού κράτους σε Ανατολικό και ∆υτικό, η Λέσβος περιέρχεται στο Ανατολικό ή Βυζαντινό Κράτος ( και συγκεκριµένα στο 17ο Θέµα ). Κατά την Βυζαντινή περίοδο ( 324-1453 ) το νησί δέχεται κατά καιρούς επιδροµές Σαρακηνών, Ενετών και Σταυροφόρων.


495

Το 1354 παραχωρείται ως προίκα στο Γενουάτη Φραγκίσκο Γατελούζο και µέχρι το 1462 που κατακτάται από τους Οθωµανούς, περιέρχεται σε οικονοµική και πολιτιστική ύφεση. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ( 1462-1817 ) γνωρίζει µέρες µεγάλης παρακµής ως το έτος 1912, που απελευθερώνεται από τον Ελληνικό στόλο. Οριστικά η Λέσβος παραχωρείται στην Ελλάδα µε τις Συνθήκες του Λονδίνου και των Αθηνών το 1914, ενώ τα Ελληνικά δικαιώµατα στο νησί αναγνωρίζονται επισήµως µε την Συνθήκη των Σεβρών και της Λωζάνης το 1923. Άξιο αναφοράς το γεγονός ότι το 1922 µετά την Μικρασιατική Καταστροφή, δέχθηκε µεγάλο αριθµό προσφύγων - Μικρασιατών, γεγονός που συντέλεσε καταλυτικά στην κατοπινή ανάπτυξη και πολιτιστική αναγέννηση του νησιού. Μετά την εµπλοκή της Ελλάδας στον Β' Παγκόσµιο πόλεµο το 1939, η ειρήνη οριστικά επιστρέφει στην Ελλάδα το 1944 και συγκεκριµένα στην Λέσβο τον Σεπτέµβρη του 1944. Κατά την µεταπολεµική περίοδο και ειδικά κατά την δεκαετία 1950-1960, παρατηρούνται ισχυρά µεταναστευτικά ρεύµατα των κατοίκων προς χώρες της ∆υτικής Ευρώπης και της Αµερικανικής ηπείρου, λόγω οξυµένων οικονοµικών προβληµάτων σε πανελλαδικό επίπεδο. Το Λεσβιακό -και κατ' επέκταση- το Ελληνικό στοιχείο, ακόµη και µακριά από την πατρίδα του, συνεχίζει να διατηρεί την πολιτισµική του ταυτότητα και ιδιαιτερότητα, αναλλοίωτη µέσα στο πέρασµα του χρόνου. Κατά τις επόµενες δυο δεκαετίες παρατηρείται έντονο το φαινόµενο της αστυφιλίας του Λεσβιακού πληθυσµού σε µεγαλουπόλεις της Ελλάδας, αλλά ευτυχώς από το 1980 και µετά ο πληθυσµός αρχίζει να παρουσιάζει σταθερότητα σ' ότι αφορά µετακινήσεις στο εσωτερικό ή εξωτερικό, εξαιτίας ευνοϊκών οικονοµικών συνθηκών που δηµιουργούνται στο νησί εντός του πλαισίου της πολιτειακής πολιτικής που στοχεύει στην αναχαίτιση αστυφιλίας-µετανάστευσης και στην προώθηση της αποκέντρωσης. Το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων σταδιακά παρουσιάζει ανοδική πορεία, µε την δηµιουργία ή εκσυγχρονισµό υφιστάµενων αναγκαίων υποδοµών όπως µετακινήσεις, υγεία, εκπαίδευση, εργασία κ.λ.π. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουµε ότι η σηµαντική αύξηση της τουριστικής κίνησης που παρατηρείται στο νησί συµβάλλει θετικά στην ανάκαµψη της τοπικής οικονοµίας και συγκράτησης του πληθυσµού σ' αυτό. Σήµερα, αρχές του 21ου αιώνα, παρατηρείται οργασµός εκπόνησης έργων υποδοµής, που στοχεύουν στην περαιτέρω αναβάθµιση της ποιότητας ζωής σε αρµονική σχέση τόσο µε το πολιτισµικό, όσο και µε το φυσικό περιβάλλον του τόπου.

496


ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Λόγω πολλαπλών φυσικών καταστροφών που έλαβαν χώρα στην Λέσβο κατά τον 18ο αιώνα ( σεισµοί, πυρκαγιές ), τα υφιστάµενα σήµερα δείγµατα Λεσβιακής αρχιτεκτονικής παρουσιάζουν ανοµοιογένεια και αναφέρονται -κυρίως- σε κατασκευές του 19ου και 20ου αιώνα. Η πέτρα και το ξύλο είναι τα κυρίως χρησιµοποιούµενα δοµικά υλικά. Αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα στη δόµηση των Λεσβιακών σπιτιών αποτελεί η επονοµαζόµενη κατασκευή "σαχνισίνι" - ελαφρά ξύλινη κατασκευή, προεξέχουσα και προσαρτηµένη στο δεύτερο όροφο της οικίας, µε σκοπό την εξοικονόµηση χώρου και µέσω των κατασκευαζόµενων σ' αυτή µεγάλων παραθύρων, την αποκόµιση άπλετου φωτός. Μπορούµε να διακρίνουµε τους παρακάτω τύπους Λεσβιακής αρχιτεκτονικής: - Τις αγροικίες, ως συνήθως λιθόκτιστες και κεραµοσκεπείς, επικρατούσες στην Λεσβιακή ύπαιθρο. - Τα αστικά σπίτια, λιθόκτιστα και κεραµοσκεπεί επίσης, διώροφα ή τριώροφα, ως συνήθως µε µικρούς βοηθητικούς χώρους διάσπαρτους στον αύλειο χώρο και µε το χαρακτηριστικό "σαχνισίνι". - Τους επονοµαζόµενους πύργους στην Λεσβιακή ύπαιθρο, λιθόκτιστα οικήµατα της εύπορης τάξης, τα οποία χρησιµοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους κατά τις θερινές διακοπές ή κατά την περίοδο συγκοµιδής του ελαιοκάρπου. Είναι πολυώροφα οικήµατα, µε πέτρινη βάση και ως συνήθως περιλαµβάνουν και διακοσµηµένο ξύλινο "σαχνισίνι" στον τελευταίο όροφο. - Τα αρχοντικά, τα οποία ανήκουν στην εύπορη τάξη. ∆είγµατά τους κυρίως βρίσκουµε στην πόλη της Μυτιλήνης και στον Μόλυβο. Πρόκειται για πολυτελείς κατασκευές, µε έντονα στοιχεία κλασικισµού και µπαρόκ. Το εξωτερικό τους είναι κατασκευασµένο από πέτρα και διακοσµηµένο µε λευκά ή πολύχρωµα µάρµαρα. Το εσωτερικό τους επίσης είναι περίτεχνα διακοσµηµένο µε τοιχογραφίες, ενώ οι αύλειοι χώροι τους διακοσµούνται µε περίτεχνα λιθόστρωτα, σιδηροκατασκευές και αγαλµατίδια πολυποίκιλων µορφών.


497

- Άξια αναφοράς - από αρχιτεκτονικής άποψης -είναι επίσης τα βιοµηχανικά κτίρια της Λέσβου, ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία, αποθηκευτικοί χώροι, ( µονώροφα, παραλληλόγραµµα και πέτρινα οικοδοµήµατα ), τα περισσότερα από τα οποία σήµερα χρησιµοποιούνται αναπαλαιωµένα ως Πολιτιστικά Κέντρα. Τη Λεσβιακή αρχιτεκτονική συµπληρώνουν οι περίτεχνες λίθινες ή µαρµάρινες βρύσες σε δρόµους και πλατείες χωριών της Λέσβου, οι οποίες ως συνήθως φέρουν επιγραφές, καθώς επίσης και οι πλακόστρωτοι δρόµοι, γνωστοί µε την ονοµασία "καλντερίµια". ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΜΟΥΣΙΚΗ και ΧΟΡΟΣ Η µουσική, το τραγούδι και ο χορός αποτελούν ένα διαχρονικό µέσο έκφρασης της ψυχοσύνθεσης του Λέσβιου κατοίκου. Και τα δυο είδη έχουν δεχτεί επιδράσεις από τα µουσικά ρεύµατα που αναπτύχθηκαν στα κατοικούµενα από Έλληνες παράλια της Μικρά Ασίας. Λαϊκά συγκροτήµατα µε την συνοδεία χορευτών ενδεδυµένων παραδοσιακών στολών , ακόµη και σήµερα, προσδίδουν ένα µοναδικό τόνο χαράς και ζωντάνιας σ' όλες τις χαρµόσυνες πτυχές της Λεσβιακής ζωής : στα πανηγύρια, στις τελετές του γάµου και κατά τους εορτασµούς θρησκευτικών και εθνικών επετείων. Αξιοσηµείωτη είναι η κατασκευή οργάνων κατά παραδοσιακό τρόπο και συγκεκριµένα του έγχορδου µουσικού οργάνου "σαντούρι", το οποίο είναι παρόν σε κάθε Λεσβιακή µουσική σύνθεση. Ενδεικτικοί χοροί είναι ο "Λεσβιακός" και ο "Μυτιληναϊκός", δηµιουργηµένοι µέσα στο τοπικό κλίµα λεβεντιάς και αγάπης για την ελεύθερη έκφραση της ψυχής. Επίσης, οι αντικριστοί χοροί ανά ζεύγη είναι οι πιο χαρακτηριστικοί του τόπου, όπως για παράδειγµα ο "µπάλος", που χορεύεται ανά ζευγάρια χορευτών, µε χαριτωµένες κινήσεις του σώµατος και κυριολεκτικά αποτελεί εκφραστική αποµίµηση του ερωτικού παιχνιδιού των περιστεριών.


498 ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων οι τοπικές αγροτικές κοινωνίες προσπαθούν να αναβιώσουν και να διατηρήσουν παλιά έθιµα που είναι γνωστά µόνο µέσα από τις νοσταλγικές διηγήσεις µεγάλων ανθρώπων. Τα έθιµα και οι παραδόσεις των κατοίκων του νησιού, είναι αναµφίβολα συνδεδεµένα µε το θρησκευτικό αίσθηµα. Σε κάθε χριστιανική γιορτή (π.χ. τα Χριστούγεννα) η παράδοση αναβιώνει µε παραδοσιακά γλυκά (µελοµακάρονα, κουραµπιέδες) και το στολισµό ενός µικρού πλοίου, ενώ η Πρωτοχρονιά συνοδεύεται µε έθιµα όπως το “ποδαρικό” (το σπάσιµο ενός ροδιού στην κύρια είσοδο του σπιτιού), τη σιωπηλή µεταφορά του “άγιου νερού” από την εκκλησία της Παρθένου Μαρίας, την παραδοσιακή βασιλόπιτα, δώρα και ευχές µεταξύ φίλων και συγγενών. Το Πάσχα συνοδεύεται από χαρακτηριστικά παραδοσιακά γλυκά (τσουρέκια, χειροποίητα κουλουράκια κτλ) και το βάψιµο αυγών µε κόκκινο χρώµα. Κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, οι εκκλησίες στολίζουν τον “επιτάφιο” µε λουλούδια και αργά το βράδυ οι πιστοί των περιφέρουν σε όλο το χωριό, κρατώντας κεριά και ψάλλοντας χριστιανικούς ύµνους. Τα µεσάνυχτα, του Μ. Σαββάτου οι εκκλησίες γιορτάζουν την Ανάσταση του Κυρίου κάτω από το φως κεριών και βεγγαλικών. Η γιορτή συνεχίζεται στα σπίτια µε µουσική, φαΐ και κρασί. Σε κάποια χωριά διατηρείται το έθιµο της καύσης ενός οµοιώµατος του Ιούδα, µια βδοµάδα µετά το Πάσχα. Τέλος, σηµαντικά γεγονότα της καθηµερινής ζωής όπως η γέννηση, τα βαφτίσια και ο γάµος συνοδεύονται από πλούσια ποικιλία εθίµων. Για παράδειγµα, µέχρι σήµερα, ο γάµος συνδέεται µε γλυκά (αµυγδαλωτά, µπακλαβάς), ενώ το ζευγάρι συνοδεύεται µέχρι την εκκλησία υπό τους ήχους παραδοσιακών τραγουδιών.


499

ΦΑΓΗΤΑ ΚΑΙ ΓΛΥΚΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΠΟΥ ΣΥΝ∆ΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ∆ΙΑΦΟΡΑ ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ Θάσο: Το πήγαιναν δώρο στις λεχώνες για να τις βοηθήσει να κατεβάσουν γάλα και να θηλάσουν το µωρό τους. ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ Κισκιέκι: Είναι το καθιερωµένο φαγητό στα πανηγύρια της Λέσβου. Την παραµονή της γιορτής (το βράδυ) αρχίζουν να βράζουν τα καζάνια και την εποµένη µέρα, µετά τη λειτουργία, το µοιράζουν στους πιστούς. ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ Αµυγδαλωτά: Εκτός από τις γιορτές, συνηθίζεται να τα φτιάχνουν οι κοπέλες που αρραβωνιάζονται όταν πάνε µε τους γονείς τους να κάνουν επίσκεψη στην πεθερά τους. Τα ονοµάζουν “προσπέσµατα” και βάζουν όλη την τέχνη τους να κάνουν όµορφα σχέδια ώστε να δηµιουργήσουν καλή εντύπωση. ΓΑΜΟΣ Μπακλαβάς: Τον έφτιαχνε η νύφη σε ένα µεγάλο ταψί τις παραµονές του γάµου. Τον έστελνε στην πεθερά για να κεράσει και εκείνη έστελνε πίσω στη νύφη το κέντρο του µπακλαβά (τον “ήλιο”) για να κεράσει και εκείνη τους δικούς της γνωστούς. Το έθιµο αυτό τηρείται και σήµερα από πολλές οικογένειες, αλλά παλαιότερα ήταν έθιµο απαράβατο. ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ Γλυκά του κουταλιού: Είναι το πρώτο πράγµα που θα κεράσει κάποιος στη Λέσβο όταν έχει µια επίσκεψη. Στις γιορτές τοποθετούν σε ένα δίσκο τουλάχιστον 2-3 είδη γλυκών, κουταλάκια και ποτήρια µε νερό. Περνούν το δίσκο µπροστά από κάθε επισκέπτη που δοκιµάζει µια κουταλιά από το γλυκό της αρεσκείας του. ΕΥΡΕΣΗ ΑΠΟΛΕΣΘΕΝΤΩΝ Φανουρόπιτα: Κάθε φορά που έχαναν κάτι, έφτιαχναν µια φανουρόπιτα και την πήγαιναν στην εκκλησία να την ευλογήσει ο παπάς. Με τον τρόπο αυτό πίστευαν ότι θα τους φανέρωνε ο Άγιος Φανούριος αυτό οπυ είχαν χάσει. Μετά την µοίραζαν στα φιλικά τους σπίτια. ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ Κολλυβόζουµο: Στις 40 µέρες από το θάνατο κάποιου, αλλά και στα τρίµηνα, τα εξάµηνα, τα εννιάµηνα και το χρόνο, έφτιαχναν µαζί µε τα κόλλυβα και το κολλυβόζουµο που το µοίραζαν στα σπίτια. ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ Λαζαράκια: Τα φτιάχνουν το Σάββατο του Λαζάρου για να “σταυρώσουν” -όπως λένε- το Λάζαρο.

500


ΑΣΧΟΛΙΕΣ - ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ / ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Από τα χρόνια της αρχαιότητας στο νησί της Λέσβου, το εµπόριο τοπικών προϊόντων του πρωτογενή τοµέα και η ναυτιλία, αποτέλεσαν την κύρια ενασχόληση των κατοίκων. Με εξαίρεση ορισµένες χρονικές περιόδους οικονοµικής ύφεσης, τα κύρια προϊόντα που αποτέλεσαν αντικείµενο εµπορίας είναι αγροτικά, κτηνοτροφικά και χρηστικά αντικείµενα αγγειοπλαστικής. Ακόµη και σήµερα η τοπική οικονοµία στηρίζεται στην γεωργία, µε κυρίαρχη την ελαιοκαλλιέργεια, στην κτηνοτροφία και αλιεία. Τα έντεκα εκατοµµύρια ελαιοδέντρων που καλλιεργούνται εντατικά στο νησί έχουν µέση ετήσια παραγωγή ελαιολάδου 15.000 τόνων, µικρό ποσοστό του οποίου καταναλώνεται στο εσωτερικό, ενώ το µεγαλύτερο ποσοστό τυποποιηµένο ή χύδην εξάγεται. Το Λεσβιακό ελαιόλαδο είναι υψηλής ποιότητας, µε µοναδικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά ( χρώµα - γεύση - άρωµα ) και πληθώρα αξιόλογων θρεπτικών συστατικών, γεγονός που κατά πολύ έχει συµβάλλει στην καταξίωσή του στη διεθνή αγορά ως ονοµαστό προϊόν της Λεσβιακής γης. Σ' ό,τι αφορά λοιπές αγροτικές καλλιέργειες ( οπωροκηπευτικά, δηµητριακά, αµύγδαλα, κάστανα, σύκα κ.λπ.) , η παραγωγή είναι περιορισµένη και καλύπτει εν µέρει ανάγκες της εσωτερικής αγοράς. Επίσης ανεπτυγµένη παρουσιάζεται κατά τα τελευταία χρόνια και η µελισσοκοµία, µε αποτέλεσµα την σταδιακή καθιέρωση του Λεσβιακού µελιού ως κατ' εξοχήν παραδοσιακό προϊόν στην ευρύτερη αγορά. Σ' ό,τι αφορά την κτηνοτροφία παράγεται το φηµισµένο σε παγκόσµιο επίπεδο αγοράς "Λαδοτύρι Μυτιλήνης", καθώς και άλλα γαλακτοκοµικά προϊόντα µε παραδοσιακό τρόπο όπως φέτα, γραβιέρα, µυζήθρα, γιαούρτι, τραχανάς κ.α. Η αλιεία επίσης συµβάλλει θετικά στην τοπική οικονοµία. Ονοµαστές είναι οι σαρδέλες, τα όστρακα και άλλα είδη αλιευµάτων του Κόλπου Καλλονής, τα οποία κατά πλειοψηφία τυποποιηµένα από µονάδες του νησιού διοχετεύονται στην εσωτερική και εξωτερική αγορά. Ο κλάδος της ποτοποιίας και συγκεκριµένα του ούζου γνωρίζει µακραίωνη ανάπτυξη από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήµερα και εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε το γεγονός ότι η Λέσβος θεωρείται η νησιώτικη γενέτειρά του. Παρά τον εκσυγχρονισµό των τοπικών ποτοποιείων, το Λεσβιακό ούζο διατηρεί την αυθεντικότητά του αναλλοίωτη µέσα στο πέρασµα του χρόνου. Τα τελευταία χρόνια ανάπτυξη παρουσιάζει ο κλάδος των µεταποιητικών-τυποποιητικών µονάδων προϊόντων του πρωτογενή τοµέα, οι οποίες συµβάλλουν στην ανάπτυξη της εµπορικής δραστηριότητας και κατ' επέκταση στην οικονοµική ευηµερία του νησιού. Τελικά, τις τελευταίες δεκαετίες, ο τουρισµός συµβάλλει κατά πολύ στην ευρωστία της τοπικής οικονοµίας, µε έµφαση τους θερινούς µήνες, καθώς µεγάλο ποσοστό των κατοίκων ασχολούνται επαγγελµατικά µε τουριστικές επιχειρήσεις. Αξίζει να αναφέρουµε ότι η κατασκευή ειδών λαϊκής τέχνης συνεχίζει να συνδράµει στο εισόδηµα των κατοίκων ( κεραµικά, ξυλόγλυπτα, υφαντά κ.α.).


501

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Υπάρχουν δυο Κόλποι - της Γέρας και της Καλλονής - ενώ µια πληθώρα όρµων και ακρωτηρίων σχηµατίζονται περιµετρικά, µορφολογικά στοιχεία στα οποία οφείλεται το ιδιόρρυθµο σχήµα του νησιού. ∆εν υπάρχουν ιδιαίτερα εκτεταµένες πεδιάδες, ενώ οι πιο σηµαντικές -από άποψη έκτασης και παραγωγικότητας- είναι της Καλλονής, Ιππείου, Περάµατος και Ερεσού. Τα κυριότερα βουνά είναι ο Λεπέτυµνος προς τα βόρεια, ο Όλυµπος προς τα νότια και το Ψηλοκούδουνο, επίσης προς τα νότια. Μικρότερα βουνά είναι προς τα νότια ο Ροδίτης και το Πρινοβούνι, προς τα ανατολικά η Αµαλή και το Σπαθί, προς τα βόρεια το Σκοτεινό και τέλος προς τα δυτικά ο Προφήτης Ηλίας, το Κουρουκλό, ο Ρουτφάς και το Πολυφώς. Σε διάφορα σηµεία του ορεινού συγκροτήµατος υπάρχουν χείµαρροι, που διαρρέουν τις πεδινές εκτάσεις, όπως ο Τσικνιάς προς τα βόρεια, ο Τσιχλιώτας προς τα δυτικά, ο Μυλοπόταµος στα κεντρικά και οι Σεδούντας και Αλµυροπόταµος προς τα νότια. Η ∆υτική Λέσβος, συγκριτικά µε την υπόλοιπη νησιωτική έκταση, είναι άγονη, µε την εξαίρεση µικρών πεδινών εκτάσεων, ενώ τα ανατολικά και κεντρικά τµήµατα είναι κατάφυτα από ελαιώνες (11.000.000 περίπου ελαιόδεντρα), πεύκα, έλατα, πλατάνια, καστανιές, οξιές και βελανιδιές. Επίσης, η Λεσβιακή ύπαιθρος καλύπτεται από µυρτιές, δάφνες, και άλλα θαµνοειδή φυτά, καθώς και µε µια τεράστια ποικιλία αρωµατικών φυτών και βοτάνων. Γενικά, η χλωρίδα της Λέσβου είναι πλουσιότατη. Ενδεικτικά αναφέρουµε την ύπαρξη του Ροδόδεντρου ("Rododendron Luteum Flavum"), µοναδικό είδος δέντρου σ' όλη την Ευρώπη, ενώ τα πεύκα ανήκουν στις κατηγορίες "Pinus Brutia" και "Pinus Nigra" και η βελανιδιά αντίστοιχα στις "Quercus Mecrolepis" και "Quercus Ρubescens" κατηγορίες. Τα Λεσβιακά δάση προσφέρουν καταφύγιο σε άγρια ζώα και πουλιά, και συγκεκριµένα από τα θηλαστικά ενδιαφέρον παρουσιάζει ο σκίουρος "Sciurus Anomalus" (όχι ο κοινός), ενώ το µεγαλύτερο θηλαστικό είναι η αλεπού. Στα είδη των φιδιών, το µόνο δηλητηριώδες ανήκει στην κατηγορία "Vipera Xanthina". Σ΄ ότι αφορά τα πουλιά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η νησιώτικη ορεινή πέρδικα "Alectoris Chuvar". Θα πρέπει να αναφέρουµε ότι η θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα του νησιού είναι επίσης αξιοπρόσεκτη. Από κλιµατολογική άποψη η Λέσβος έχει ήπιο, µεσογειακό κλίµα, µε πολλή µεγάλη ηλιοφάνεια καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Οι βροχοπτώσεις - µε καταγραφόµενο µέγιστο ύψος το ∆εκέµβριο και ελάχιστο τον Ιούλιο συµβάλλουν θετικά στην γονιµότητα του εδάφους. Ο χειµώνας είναι ήπιος, µε σπάνιο το φαινόµενο των χιονοπτώσεων - µ' εξαίρεση τα ορεινά - ενώ άνεµοι υπάρχουν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, µε έξαρση κατά την περίοδο Ιούλιο - Αύγουστο, η λεγόµενη περίοδος των "Αιγαιοπελαγίτικων µελτεµιών".

502


ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ • Μια δευτερεύουσα πρόταση µπορεί να λειτουργεί α. ονοµατικά: ως υποκείµενο ή αντικείµενο Σε αυτή την περίπτωση δε χωρίζεται µε κόµµα. β. επιρρηµατικά: να δηλώνει δηλαδή χρόνο, αιτία, σκοπό, αποτέλεσµα, υπόθεση, εναντίωση • Οι πιο συχνοί υποτακτικοί σύνδεσµοι είναι οι ότι, πως, να, µήπως, µη, γιατί, επειδή, όταν, αφού, ώστε, για να, αν κ.ά. • Με τα σηµεία στίξης καταλαβαίνουµε: α. το είδος της πρότασης (αποφαντική, ερωτηµατική, επιφωνηµατική) β. τις παύσεις και τα ανεβοκατεβάσµατα της φωνής µέσα σε µια περίοδο λόγου, γ. τις συντακτικές σχέσεις που συνδέουν ορισµένα στοιχεία της περιόδου (αν π.χ. πρόκειται για δευτερεύουσα πρόταση ή πρόκειται για παράθεση ή επεξήγηση, υπάρχει κόµµα). • Υπάρχουν πολλά είδη λεξικών: π.χ. ερµηνευτικά, ορθογραφικά, ετυµολογικά, συνωνύµων - αντιθέτων κ.ά.

ΕΚΘΕΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Recommend Documents