= 7=?7" MF?: P78 >=" S F?7 ?9 FJ 8;= 9F=? ;F?87 <9 8= =72 7872 7 J? 72 >=@= =Q F= =?= ?7;? >7= =9 87?7 ;7?8F;F9 =? F= >= =?;F=? 7=?Q?==?=2 7 8=>8= =9 ;F9 F== ;F" L 8>?;? 8= 8==?=> =7;7?=> ;7=>@7?8= 9 7 8= ;7?;>= F= F?7 >7 F 77 7=;= 7 5 =>Q @;;?87" L> =7;7?=> =>Q? =? 9 >= 8= ;F9F= ;;?2 >7? =9 F?8=?7 8= 9 ;88" E? =99> >= =@=> 9 F =9;7?9 =? F= 7@= F? @=>7?"
)ara9!e8 del ca:<" PY>=?: P7@7?8 97> =@=F> F= ?9;=? >F> @7@> =7;7?=> ?=> 8= =@= MF?: L7 ?=;=>7 ?7 => =9 ?Q9>>2 >?7 F? ;7?;=?; 9= 9 8?Q; =9;7?9 F= 8= 9 ?7 ;7? ;8 =7;? =>@=;;" A<7 7 F= 9 ?; =7;? F= ?7 9 9 @7@ @=;=@;?2 F= ?7 9 9 7 =?;F >?7 F= 9 @9 5 9= 8= F;7> @=;@87>2 => 97 F= 997> 7" 3FJ => 7 D7 F= >=@= F= 7>=7> F? ;7?8F;=?; ;77 F? 9=7 77 =? ;7=>=?; ;7? J>=2 97 F= =7> => 7" - >=@= F= F?7 >= ;7?8F;= 8= F? ?= F= =?= => 9= @=>=?; 8=9 772 F?7 =>Q =7 5 @=;Q 787 >? =;<97 ;7? F? F;7 @=F7" S= 97 F= >=" PY>=?: P=7 => ;=@;? F?8=?9 F= @7@7?= =?8Q F= =?= F? 9=" E? ;=> >F;7?=> @F=8= >= F5 >?87 > =9 =@=F2 ;7? @77;;7?=> 8=9=8> 5 ;= 9 8= ;7?>8=;?2 F= F? ;7" MF?: P7 >F@F=>7" E9 F= ; >7= 9 >= 8=9 7 ?7 =>Q 7987 ;=@ ;F9F= ;7?8F; 5 ;7?>8=9 ;77 =>=?;9 @ 9 @7@ 8" S? =72 97 8=;>7 => 9 7 8= =9;7?>= F= =9=" U? ;7?8F; 8=9 =@=F F= @F=8 @=;= F92 ?7 >=Q =@=>? 8= >F 7?; 7 @=F;7>2 > => F= ; @7 72 >?7 F= >=Q ?=>;? 8= >F 20
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;7@=?>? @7F?8 8=>@=F;8" 3FQ> ?8== ;<7F== => 7 @=>7? @ 9=9 8= >F ;=F=2 @=7 > 97 <;= @7 72 =>Q =?" PY>=?: 3FJ >?; >F @7@F=> @ 9 8>?; =@JF; E9 =@=F F= ; @7 72 8== >=?>= =7 8= 9 9 F= 99= ;7?>F997 MF?: L7 F= >= ?=;=> => F? 879= 8: > F?7 ?7 >= ?= <> ;=7 87 9 >>=2 >=Q @7>9= =>;F;<2 @=7 9 >7 =@7 >=Q ?=;=>7 F8 ;= 8>?; F= @= = =9 ;7?=7 8= 97> ;7?=;=?7>2 5 ?=?= 9 9=8 8= =9=7?" D;<7 8= F? ?= Q> =?=92 F? >>= @F=8= 8=?>= ;77 F? =8 8= =9;7?=>" - 9 ;F 9 ?=7 8= => =8 =9;7?9 F= ;7?>F5= =9 >>=2 F?7 =9= F? 7 8= ?=;;? F= 57 997 7?9: ; 8= F? 787 F= ;7?;F=8 ;7? 9> ;7?8F;> =>9=;8>2 8;7?9=> 8=9 >>=" PY>=?: 3FJ >?; =>7 ;7?;==?= @7 ==@97 F?>=8= = <9@J>7 <778 8=9 9 @7 ;7@7=?7 8= >F <7 MF?: 5 57 9= 87CF?87 9 ?7 F= @7 97 >7 =>Q @7?87 5 9= @=F?7 >F> 77>2 =>75 @;@?87 8=;=?= =? 9> ?=;;7?=> F= >= <? <=;<7 <F9=> =? =>= >>= 5 97 ?=?=? 9 ;77 =>Q" U? =?;F=?7 777?9 =? ;7 >= 8 ;F?87 F?7 ; 8= F? ?= F= ?7 ;7? 9 >>= >?7 F= 97 78; =? >F =>F;F" L ?==?;? 8= ;=7 787 >= <;= =? Q?F97 =;7 =>@=;7 8= F=99> 8=?>7?=> F= @;@? =? 9 7;? 5 ;7?>=;? 8=9 >>=" 3FQ> 9 8= >= F== ;7? 9 >=: XaE>= ?7 >= @7 ?;=9==?= 9dX" A 97 F= F?7 @=F? 8=99=> 8= 97 >F;=887 5 ?9=?= =@= <9 8= 9 =78? ;=88 8=9 ?7" E> => F? ?==?;? 777?9 F= <5 F= @9; 8= ;F=87 ;7? 9 >F;?" P=7 >F57 F? = Q> F= 9 =7;? Q>; 8= 787 =@=F 8== >= =9 7" - =9 ;?7 <; 9 >?;? ;7?>>= =? =8=>;F =9 7 5 =9 =>@=7 @7 F?7 >7"
/>( ++% U? >>= (F? F?88 ;7@F=> )2 @F=8= =? =? 87> @7> 8= =?;F=?7> : @7 F? 987 >= 8=9 =?;F=?7 ;7? F? =?88 ==? F= @=F 97> =9==?7> 8=9 >>=2 @77;?87 =? J>7> ;7> =>F;F9=> F= ;7=>@7?8=? 9 787 8= F?;7?=?7 ;F9 8=9 >>=2 5 @7 =9 77 987 @F=8= 7>=>= F? 7 8= =?;F=?7 ;7? F? =?88 ==? F= @=F 97> =9==?7> 8=9 >>=2 @77;?87 =? J>7> ;7> =>F;F9=> 8==?=> 8=9 787 8= F?;7?=?7 ;F9 8=9 >>=" E9 @= @7 8= =?;F=?7 F => 9987 7?9 (;7?77) @F=> =9 =?= ==?7 99 =? 9F?7> =9==?7> 8=9 >>= 97> >7> ;7> 21
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=>F;F9=> F= J? @78? >= 9987> @7 97> 8=Q> =9==?7> 8=9 >>= =? =9 ;7 8= 9 8?Q; ;F9 8=9 >>=2 @7 97 F= =9 >>= ;77 F?88 ?=?= >F 8= =9;7?9 ?9=8" P7 ;7?>F=?=2 =9 >=F?87 @7 8= =?;F=?7 =;= =9 ?7= 8= 777?9 (?7 ;7?77)2 5 F= =9 =?= ==?7 99 ;7> =>F;F9=> =? 9F?7> =9==?7> 8=9 >>= F= >7? ?7=87>7> =? =9;? ;7? 9 8?Q; =>F;F9 ;F9 8=9 >72 @7 97 F= =9 >>= ;7?7 F?88 ; 9 8=;;? 8= >F 8= =9;7?9" (DF7 8= A9=?87 M" MF?) PY>=?: PF=8= 8 F? ==@97 8= ;7 F?;7? => =@ F8 @7 =9 7 MF?: BF=?72 ;77 F>=8 >=2 57 ?7 >75 =@=F2 @7 97 F= ?7 9= @F=87 8 ==@97> 8= ;7?>F9 >?7 ? >97 8= 8 ;78?" P== ;7?9= F? ==@97 8= =>= @7" U? 82 =? ?=?72 = ?7 > @=F=7 ?=7 F= =?7?;=> =? ;?;7 7>" V= F5 92 =?= F= F> 9=?=> F=>7> 5 =>= 8 99= =? 87" +F?87 =? =9 8? >= ;5 9 @>;? =? 9 @= <7?8" S=F@=;= ;> 9 = ;FF987 =? >F> 7@>2 5 Q@8=?= >= >F= 8=9 78= 8= 9 @>;?" G @8=?87 F97" C7 9 @>;?2 97 >FJ 5 9= 8=: Xa,=9;;7?=>d aT= >9>= >797dX PY>=?: R=?=@= 9 >F;?" MF?: P=7 ?7 8= ;F9F= 7872 =>7 ?7 < F?;7?872 @7F= = =88 F= >= <9 >987 @7 >F> @7@7> =87>" T78 @7F?8=?= >F>87 5 ==?87 9? ;>72 = 87 F= 787 <9 >87 F? ;;8=?=" XP7 >F@F=>7 F= F= F? ;;8=?= X2 9= ;7?=>J2 X@=7 = >9>= >797" S97 F= F= 5F8= >9 8= 9 @>;? X" E?>=F8 >7997 F= =? F= F=?= 9 7" XH= @@ ?7Q> =?> 7> @7 F? 799 X 9= 8=2 X> = 97 ;7 F= => =9 @;< ;9=?7X" CF?87 =? 9 8= ?7 8= > >F <=?2 ;7 <; =99 9= ;7? 8?= 7F997>7: XaM= ; 9 @>;? = >9J >797dX N7 >= >=? ;F9@9=2 ?7 < 8=>79987 =87 9 F2 ?7 <9 @=887 9 ;7?? =? > >7" S >= F==2 => =?; F= F? ?=;; ? =@JF;: < =>Q =9 @=F=7 F= = ? 92 F= >= ;= 9 @>;?2 5 F= >? =7 => ;@ 8= >9>=2 5 F?7 >72 F= ?7 ; >7= 9 >= 8=9 @7@7 >F>7 7 =?77 @7F= @=;= 5 ;=@ 9 ?7 =? >F >F;? =>@=;9"
I9dd" 8"cedad PY>=?: 3FQ> >=9 F=?7 @9; => ;F8 =@JF; F= F>=8 @7@7?=2 9 ;7?;=@7 8= 9 =>>=?; 8F?887 =? ?> ;7=?=> =@JF;>" 3FJ >?; ;F?87 F? =@=F 8?7>; =>>=?; =? >F ;9=?= E9 ;9=?= >= ?=2 >=? >= 8;=2 =72 7@7?J?87>= 9 ;?7 8= >?;?2 97F=?87 97> ==;7> @7>7> 8= 9 ?==?;? =@JF;" MF?: C9;?87 8= =>>=?; F? >F;? =? 9 F= F? >=?= >F 87 8= @=;=@;? @ ?7 = 97 F= 77 F== 7>9=2 F?7 =>Q ?87 ;7? >?;? 8= ;F9@ 5 F? =@7;<=: 9 ;7?8F; =? ;F=>? => ;7?8=?8 5 ;<8 8= ?=" A 9 ?=>2 J? @78 8=;>= F= F?7 ;77 =@=F2 > 8==; =>>=?;2 @7 97 >7 ? ?7 < 8=>79987 F=99 7 8= =>;F;< F= @= 9 77 7>>= ;7? >F> =7=> 5 ==9 >F @7@ =@>=797 F?8=?9" E? ;72 ;F?87 F?7 @=;= F= 9F=? >= =>>= @7F= >@9==?= =?= =872 8=>799 7 >=?>988 5 ;7@=?>? @ 9 9=88 8= => ;7?8F;" C77 F?7 @F=8= 8>= ;F=? =?7?;=>2 97 F= =9 77 <;= ?7 887 ;7? 9 @7@ @=>7?" PY>=?: E9 F?87 @>;7=@JF;7 >F= =87 @7 F? 8>?;? ;=?9 : 9 8==?; =?= ?88F7 >>= 97> @7;=8=?7> F= @=? 8=9 ?88F7 7 8=9 ;7?=7" E9 ?7= 8= MF? >? 8F8 >= =9;7? ;7? 9 =@ >>J; 87?8= ?7 >97 >= ? 9 >9 8= =@ 9 ?88F7 F= ?=;=> 5F82 >?7 F= ==?F9=?= J? >F> @8=>2 <=?7>2 9 F=97 7 ;7@=7> 8= =88" M @=F? <7 =>: @9=9 F>=8 >=@= F? =?7F= F= >= 7=?= @7 =9 >>= MF?: P7 97 =?7> = @=;= F= F? =?7F= >>J;7 >=@= => ?=;=>7 @7F= ;8 22
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;;? =>Q ?>= =? F? 8?Q; =9;7?9" M=?> F>=8 5 57 =>7> F ;7?=>?872 ?7 =>7> @=>=?=> >97 ?7>77> 87>2 >?7 F= J? ?F=>> 9>2 ?F=> ;F9F2 ?F=>7 @> 8= 7=? 5 ?F=> 9=?F =? =>Q? @=>=?=> =? ?F=>7> 8Q977>" C8 F?7 8= ?7>77> ; ;7? 78 F? =9;7?92 8=?7 8= 9 ;F9 ?F=>7 787 8= @=?>2 <9 5 ;F =?= >F >=?87" E>7 >?; F= @=> 8= F= ?F=>7 =?;F=?7 @F=8 >= 8= ?F9= ?==?= @=>7?92 7> ?=9==?= 77> @= 8= F? 8?Q; >>J;" S? 9 ;7?;=?; 8= 9 F= 8==??= 8= 9 ;F9F2 ?7> 9 9 ;@;88 8= =9=? F= ?7> @= 8==? 97 F= <;=7> (@7 ?F=>> @7@> 8=;>7?=>) 5 97 F= >97 @> J> 8= ?7>77> (@7 ?F=>7 7=?)" R=;J? 9 ;7?;=?; 8= =>> @7?> ;= 9 7@7F?88 8= 9=;?" PY>=?: S=? F>=82 =9 9;?;= 8= =>> @7?> => >?= @972 5 F= <9 8=9 @78= 8= 9> ;7?=?;7?=> ;F9F9=>" E>7 = @=;= F5 8=;87 @7F= >=@= = <= @=F?87 FJ 97> =@=F> @7 97> 97 =?=92 >F 88= >79=?= 97> @=?=>@7 Q> ;=;?7> 5 ?7 9>>J;7>2 >7;=88 F= 78= 7 8=;8=? ?;9F>7 8 9> =>F;F> F? =>87 7 78 F? ;F9F" - = <= @=F?87 @7 FJ =>7 => >2 @7F= 7=?= ?7 ?7> ;? >97 ?F=>> 8=> 5 @8=> 5 <=?7>" L ?; ? F= >= = 7;F F= F= 9> ;F9F> ?7 >= 9=> @F=8= ?8 9 ;F=?" MF? (=): P78 >=2 F?F= >=9 @==;=?= @7>9= <;= >9=> 9> ?9F=?;> ;F9F9=> 5 8=>@FJ> ?89= 9 ;F=? F=9 F= =>J 8>@F=>7 @ @7 =>= >=;7 5 ;7? =>7 >=F =9 >F>=?7 8=9 =@=F" E9 8797 F= >= ==9 =? F? =@ ' ;77 7> F5 ;9=?= 9 7=?87 9 ;<9=? 0=? DQ9 -Q= ' >=@= => ;F9F9=?= ;7?8;7?87: >F= =? F? ;F9F @;9 87?8= =?? 9 8=>;7??2 9> ==?;> 8= @7@=88 5 F? ?=;? @=?=?= 8= 77> >==>" 3F=? ?7 => =>;F;<87 7 >7 =? >F =9;? 8= @= 7 =? >F 72 F=? ?7 =?= @=>=?; =? >F =>@;7 92 = =>= =;<7 =987 8= ?= ?=?>=?= 87977>"
C"98!rcc=9 de la e9er:edad
PY>=?: 3FQ> J>= >= 8=9 F? 7 F=? 57=?7 @ 8= ?F=> ;7?=>;? >7= 97> ==;7> =@JF;7> =9 @78= 8= 9 @>2 ;F9F28=>@FJ> 77 = Q> @7 >F 7 ;77 =@>=977" P7F= <5 F= @=F?>= FJ >?;2 8=>8= >F @=>@=;2 =9 ;7?;=@7 8= >9F8 =?9 7 ?7988" O 9 =J>2 97> @>F> 8;=? F= F? @;=?= F= =>Q 9F;??87 @=8 X>F ?=7 ;7? 9 =988 X] >F> F9> 8?>;> =>Q? 7?79; =?= ;7??8>2 @7F= @9;=?= @=? 8= F? =988 ;7?7;9= F= ;7?>F5= 9 >= 8=9 8?>;7" A<72 F>=8 8;= F= 78 ;7?>F;;? 8= =988 8=@=?8= ?=9==?= 8=9 7>=87" E?7?;=>2 FJ >?; => =?=7 5 8= 8= >= ?79 MF?: DJ== ;7?= >9= 8= 9 >F=?= ?= : E? =9 87?7 8= 97 79;7 ?7 =?;7?7> @797>" U? 7 ?7 => F? = >F8=>79987 5 F? = ?7 => F? 7 @79;=?= 7?=" L @ F= ;F >?= ?7 => 9 7 92 >?7 F= =>Q <;=?87 >F 82 5 >F;=8= F= F>=8 7 @= 8=9 @= 8=9 F= >= =>Q 9=??87" V9= 8=; F= 78> 9> 7> 8= 8 8==? >= ;7?>8=8> 9=>" P =9 F= >F= =9 ;?7 8= 9 7=88 =?= @J?=>>2 F? @797 ?7 => F? ;;=>; 8= F? F?87 F= =>= ;7? ?8=@=?8=?; 8=9 7>=872 F? =?==88 => @ J9 F? =>87 F= F? 7>=87 ' 8= ;F=87 ;7? >F> @===?;> ' =?;F=? ?8=>=9=" S= ?79 5 >?7 >?; @7 97 ?7 F= F?72 =? =9 8==? 8= 9 82 ?7 <;= ??? =>F=7 @7 ; 9 @7@ >F;? ;7? 5F8 8= 77" N7 =>= 9 @797 =? >2 ? 97> @79=> =? >2 ? @7;7 =?==88=> ?8=@=?8=?=> 8= 97> 8=>=7> 5 @===?;> 8= F? 7>=87" PY>=?: 3FJ? 8=?= 7 8==9 8=? 97 F= => ?7988 P7F= @78=7> ? F= 9F=? @F=8= => 7?87 @==;=?= >F @>;7>> =?> F= >F> 9=> >=?=? F= 8==? @7?= ? >F =>@=;9 @9;= = ?=?97 =? F? ;9?;" E9 J8;7 T == F= F7 =? =9 ;7?=7 8= F? >== =?==882 9= 87 F? 8= 9> 2,
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=@==?;> Q> <=7>> 8= >F 8" MF?: N7 @78=7> 8 F? =>@F=> >7= FJ <;= ;7? 9F=? F= => =F=87 8= =?=7 5 >? =7 >= >=?= F5 =?" N7 =>= F? ;=7 =>9= F= F= =9 @7;=8=?7 @7F= 787 8=@=?8= 8= 9> =7;7?=> F= 8==?? =9 ;F" 3FQ> F?7 >=? =7 =?= 9 >F@F=> 97;F 8= F? @=>7?2 FQ> 9 = 5 < 97 @ @7==9 8= >F F== >=F2 @=7 FQ> J? 9F=? ?7 =>Q Q> F= <9?87 8= F? 787 @=?==?= ? @=97>7 7 =79F;7?7 F= 77 9= 8 =87 @=8= >F> @9=7>2 5 >= 9= 7;F= 9 8= 8= 8=;9 9> =?8;;7?=> >7;9=> ;77 >?7 8= F? @797 =>@=;92 8= 9 F= F=?==?= <5 F= @7== 9 >7;=88" C77 >= >=2 =? 9 U?? S7J;2 ;7? =9 >@9= F=?7 F= >F> 8=> =? @79;>2 ??F=9=> 8>8=?= > F=7? ?=?87> =? <7>@9=> @>FQ;7> 87?8= =;? =@> 8= =9=;7><7; ;7? >F> X9F;?;7?=> 8=7;Q;>X" L F;? 8= =?==88 ;7?>F5= 9 >= @ =? ;7? ;F9F= 8>;F>? F9=7" PY>=?: CFQ9=> >=? 9> ;7?>=;F=?;> 8= >F =?7F= H F= 97> @>FQ;7> @ 9= 97> > 9987> =?=7> F= >97 <? >87 8=>;7> ;77 9=> @7 F? 7>=87 MF?: E>> @=>7?> >7? =F=8> 8= @79;> @=;>=?= @ F= ?7 @F=8? >9" P=7 F=7 >= F5 ;97: 8= ??F? ?= 77 @7 F? 9=;? 8= @;=?=>2 ;F9F= F= >=2 ?7 =?= F= >= => 9 ;7?>=;F=?;2 @7F= ?F==?= >= =>9 @9;?87 9F? =7 >? F? ;7@=?' S? ;9 8= 9 >F;? =>@=;;" P=7 > < F= 8=>799 ' =>= >=9 7=7 ' F? ;7?;=?; 8= 9 @7@ =>@7?>988 F= >= =?= ;F?87 >= 8=>;= F? =>87 ;77 =?=7 7 ?79: F=?F= F= < =>72 < <=;<7 F? 7@;?" N7 =>= @ => 8=;>? ??F? ? >F@=72 ??F? =@9;;? >79F=?= Q982 ? ??F? F>;;? ?8=@=?8=?= 8=9 7>=87" PY>=?: U>=8 >7 97 8;=: ?7 => =@=F >?7 F? 977 F= >= 7;F@ 8= 9> ;F=>7?=> F?8=?9=> 8= 9 97>7" P=7 8= <=;<7 >F> 8=> <? =?87 ;7? F= =? 9 @>;7=@ 5 9> 8>;@9?> =9;7?8> ;7? =9 ;7 8=9 >=8= 98=7" C7 >= =@9; =>= ?=J> =>@=;9 5 >F @7@F988 MF?: D= =?8 F>= 8=; F= => =@=?? 79 8= ?77=88 ?7 = =; 57=?= =? C<9= 5?>F;7 >@9==?= ?7 @F=87 78> =;7" P7 >F@F=>7@7F= F= F=7 >F=?= ;7?7;= =7;=@ =9 7 8=9> 97>?;7?=> =@=F> F= 9=>2 @=7 9 8;? 8= 77> >=@= = < <=;<7 ;F=>7?= @7 FJ 5 ;7? FJ 87 8= =?=?8=?7 F?7 => 887 5 FJ >F;=8= ;F?87 9F=? >= 8 ;F=? F= 57 ?7 =@=>=?7 78> =>> ?;> 8=> F= &12 =?F>>=?=2 ;== 8=>;F =? > =>;7>" P=?>7 F= @79==?= F;<7> =@=F> =>Q? >;?87> @7F= > 7> ;77 977 9=> @==? ;7@=?8= ;7 J? F? 9 ;7?>F5= F? multi$erso 8= =988=> 8==?=>2 @7 FJ 97> 8>?7> =7> 8= F? 92 ;7? 78> >F> 8=;9;7?=> 8==?=>2 9 >7 =@7 =?=? 787> ?" PY>=?: L7> 7> 7;<=? F=7? 9 = 8= 9 =7 =? 97> ;;F97> @>;7=@JF;7>2 <752 ?F==?= 97> =>?7> @Q;;7> 5 97> 75=7> @Q;7> @=;=? => 87??87 9 =>;=?" U>=8 >7 >= <7 7>7 8= F? 8 @ 77 =? 1%12 ;> F? =@97> ;7?==?; 8=9 =@=F 9 ?7==;?7 PF9 D=99" CF?87 9= L9= >F F?7 =? F? >@7>7 =? ZF;<2 9? 9 @9;7 >F ?F=7 ;=87 ;7? 9 =<==?; 8= F? ?=7: XN7 =>= ?7;? X2 >= 9= =>;F;< 8=;2 XU? =?==88 =? > ?7 =>=" E9 ;7?7;=?7 8= 9 =88 => @7>9= X2 =;" C7 >= @9?= <75 >F =9;? ;7? =9 F?87 8= 9 @>;7=@ MF?: E?=?72 ?=9 8= @7@F988 F < F=97 ;7?>8=9==?=2 97 F= => @==;=?= =?=?89= =? F? ;F9F F= =?= F?> ?>> ?>;9=> 8= 97 ?7=87>72 F= ?;=>?==?= F>; 99= 787 ?=8=?= 9 @Q;; 5 ?>797 =? F? J787 F= @78F; F? =>F987 @=>9= 8=9 787 Q> =;=?= @7>9=" S75 ;7@9==?= ?9 ;77 =@=>=??= 8= =>= =?7F= =;=?> 87??=2 @7F= F>=?= 8=F=>7 F= => >79F=?= @7>9= 8=>799 F? J787 F?=>9 @ ; 9 >= =@= >= =?;7?Q ;7? =9 77 =? F? Q7 8= ?>=F88 F?8=?92 5 787 97 F= ?7> F=8 => =9 2.
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
?=?7 @7 ;= F? 7 8= =>=?; F= ?7> @= F? 8? ;7?F?" 3FQ> 9? 8 W @ =9 F= =>Q ?87 ;77 =@=F W =9 ;9=?= >= >=? ;87 5 @78Q =7 9> =?8> 8= >F 8 >? 5F8 ==?" PY>=?: U? 9 @=F? F 7>=;?" D=>8= @F?7 8= >2 9 @9;;? 8= >F> =7> =? 9 =@2 7 J? =? 97> ;F>7> 8= 98=72 >= F; >=@= =?= 87> ==7>" E? F? ==72 >F> >=F87=> ;? ;7? F? ?F= ;7?;=?; 8= ;7@9=882 F87> @7 F? =7;? 8== @F=8= ; =9 F?87 ;7?7= 97> @7@7> 8=9=> = 8=> 8= ;7?79] F= <5 F= =?= =>@=7 @7 787> 97> @;@?=>2 @7 9 >97 @;9=?= >9= 8= 97> =9==?7> ?=;F?=>" E? =9 77 ==72 8=>8= <;= 9? =@7 >F> =7> =>Q? >=?87 8> ;77 ?>F=?7> @ F? ?@F9;? ? Q> =7>" E9 9= F =>: 5 F= >= >= ;7 => @7>9= >>=> ;=87>2 =>7> ;7?7;=?7> @F=8=? >= ;7?=?=?==?= F987>" E>7> 87> ==7> 8= @7=;<=?7 =>Q? @=>=?=>2?=> >=? 7@??2 =?8= 9>F? 7> @7=>7?9=> 8= F;<7>;77 =;7> >>J;7>" DQ>;=?=2 >= => ;=; ?F= >;2 <7 >= ;7?>F97 8= ==?;] ?=> >= 8= F? ?F=7 =>@F2 <7 => =7 >= F? ?F=7 ;7" MF?: S F>=8 =>Q =? 97 ;=7 ;7? => @=;;?2 =?7?;=> F=7 8=; F5 ;9=?= F= @=;7 =>7 ;77 F? 8>7>? 8= @=?>=?7" L ;7@=?>? 8= 72 =? =>7> ?=?7> 8= ?@F9;?2 ?7 >= @ ;= F? 7 8= 8 Q> ?7 F= 97> ;7?7;=?7> ;7=>@7?8=?=> >7? F987> @ =9 @7@7 =?=;72 @ =9 =?F=;=?7 8= F?7> @7;7> =87> @7 =9 @=?>=?7 =;=?>2 9> ?>> 8= ;7?79 5 9 >=8 8= J7 @=?=> =? ?F=> ;F9F" - >? =72 ?7 = F=8 Q> F= >@9==?= ;=@ J? => =?8=?;2 ;7??87 9 >7 =@7 =? 9 ?F9= F9Q? > 7> ;7? 57 J?>> =? =9 =?=> 8= 787>" S 8= = F? F>7 8= > 8=>2 ?=9==?= = ;7?=9 =? F? ?7" - ;7? =>7 =>9 ?=?87 9 797 8=9 ;7?7;= 5 9 797 8=9 "
II(
PEDAGOGÍA
La 7arad"a de la edcac=9 PY>=?: E? >F =?>57 Sobre Pedao ía, I?F=9 K? =>;= F= =9 ? ;@7 8= 9 =8F;;? =>Q =87 @7 F? @87 F?8=?9: @7 F? 987 >= @8= F= 9> =>;F=9> 7=? >==>9=> 5 F?77>2 @=7 @7 =9 77 987 >= 9=> @7?= 97> FF7> ?88F7> F? F7>7 @9? 8= =>F87>2 9 >>=?; => 7972 97> ;>7> >7? ;>87> 5 =9 7;7 => =@87" P7 97 ?72 >=? K?2 =? 9 @=87 ?=;=>=?= >= 8 F? =?>? =?= =9 ? 5 97> =87>" S= ;7?8;=?" E>Q 8= ;F=87 ;7? =>7 MF?: N7" E? 9 =8F;;? W =9 ;7=?7 8= F? 7>=87 ' >= 8= F? @7;=>7 8= ?>7;? F= >F= 8= 9 ;7?=?; ;7? 8F97>" U?7 99= >= =9 8F97 ;7? =9 ;F9 < ;7?87" V9= 8=; F= > >= ;=@ F= 9=8 5 F78==?;? >7? 9 = 8=9 F=<;= =8F;;7?92 9 ;7?=?; =>Q F?88 =? =9 =>@=7 =;@7;7 @7 9 F7?7 8=9 77" P7 97 ?72 >=? 7@??2 ?7 =>= 9 @87 8= F= K? <9: => 9 7 8= 82 =9 787 8= =9;7?>=2 97 F= F?7 97 ; 5 ?>7" E9 F= F= =?>= F7?7 5 =9=?2 ?7 @F=8= >>= =? 9 ;7=;? ;77 J7872 >?7 F= 8== ;= F? =>@;7 =7 @ =9 @=?> 5 =9 ;F ;7?" E>@=;9=?= =? =>= @F?7 ?7 @F=8= <= F? ;7?8;;? =?= =9 ? 5 97> =87>" PY>=?: P=72 => ;7@9==?= >F@=9F 9 ;7=;? H5 F= =>9=;= ;FQ?87 787> 8==Q? => @=>=?=>2 ;FQ9 >=Q =9 =2 FJ? =9 =>7 5 F7882 =;" MF?: L ;7=;? @=;=Q =;=?= ;F?87 =9 87;=?= ?7 >=@ ;7 <;= >F> ;9>=> ?==>?=> 5 ;7?= 9 =>;F=9 =? F? 9F ;7 5 @;@7" R=;J? =?7?;=> 23
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=?8Q F= ==;= @=>?" PY>=?: V>7 >2 9 =>@7?>988 79 8= 97 F= @> 8F?= 9 ;9>= =;= =? =9 F= =?>=" N7 >=Q F? ==?; ==8 MF?: N7" S F? =>7 >= ;7@7 =>@=F7>=?= \ ?7 =7 >F> 9F?7>2 ? 9 ;77@=;? 5 =9=? \ =? =>7 >= ?=> F? 7 =>@=;9 8= ?=;;?" L =?>=? 8= F= @7? 97> =>F8?= > => @=;>=?= =>= 787 8= 82 =? =9 F= 8==? => ;7?=?87> 97> 7=7> =>@=;;7> 8=9 87;=?=" E>7 >?; J? F= =? 9 @=87 <5 F= @7?=>= 8= ;F=87 >7= => @=F?> 5 =>: @=72 = @=;= ?=;=>7 ;7?=> >7= 9 =9=;;? 8=9 8=9 @=8;72 ;7 F==7> F= >= F=9 8F97 F= 9? 8 ==>Q 8= 9 =>;F=9 N7> 97 ?7> ;77 F? ;F88?7 8= =>@F 8=7;Q;7 5 ;F8 =>@7?>9= O 97 =7> ;77 F? =; F77 5 ?8?2 ;77 F? L78 F= >= ;== >F@=7 77> A ;7??F;?2 >=Q ?=;=>7 ?;9 =? 9 =>;F=9 F? 787 8= 8 F= @7>9= F? ;F 5 =9=7? ;78= ;7? =9 8=9" - ?9=?=2 F=8 9 = 8=;> 8= @=@ 97> =>7> @ >F F?;?2 8= F? ?= F= 9 >7 =@7 >= =@=>? 8= 97> 7=7> 8=>=87>: <5 F= 97 F= >= F== 9;?" PY>=?: E>7 >?; F=2 8==?; 8= 97 F= ;7?=?= >= ;==2 9 =?>=? ?7 =?= F= = ;7? 9 =9?;? 8F9 8= 9 ?7?;" N7 >= =? @= 9F 8= 9 =?= 8= ;7?7;=?7>2 >?7 F= \ 97 F;<7 Q> >7 \ 8= F? 7 8= 8 =>@=;9 ;78= ;7? =9 @7@7 8=92 8= F? ;=7 @7 8= ;7?=?; 8= 87?8= >= 8=>@=?8=? 97> ;7?=?87> =>@=;7>" MF?: E;=?=" E9 ?7 7 9 ? =? 9 =>;F=9 ?7 @=?8= =Q;>2 >?7 F= @=?8= ;7? ;7? F? @7=>7 8= =Q;>" E> =9;? =?==?8 7 >;??= 9? 8 FQ> 97 7= >=F @7 >F ;F=?2 5 >= ;7?=Q =? F? @7=>7 8= =Q;> 7 =? F? =Q;7" U? @7=>7 F?7 ?7 9= =?>= 9? ;7?=?872 >?7 F= F?7 ;7?7;= F? 787 8= 8" E? =>= @7;=>72 @7>9==?= F?7 >= 9;= ;7? 9> =9> 8= ;Q9;F972 9> 9=5=> 8= 9 >; 7 9 Q; 8= F? 87" M ;? => F= X=9 9F?7 @=?8= 9 @7=>7X" PY>=?: - FJ @> ;7? 97> ?7> F= >>=Q;=?= 7;7=? =9 >>= 3FJ <;= ;7? =997> L =>@F=> ;9Q>; =>] 9> ?7>2 =@=?;2 ?;? 8=9 ;;F97 8= 97> =7>7>""" MF?: U? > 9987 ?7 8;92 8=9 ;F9 =9 @7=>7 >= F=2 F;<> =;=> ?7 =>Q Q> F= 9F;<?87 @7 5>= ;F=? 5 =>@=872 @=7 >= 8= J99= F= >= ;7?8F; 8= ?= @=>9= >=787 >7= =? ==?;> =?>" CF?87 F?7=>@= =?7?;=> @=F? =>= ?7 FJ 9= F>9 <;= J92 >= = F? =>@;7 @ =9 8Q9772 5 9 =>>=?; 8=9 ?7 >= 89F5=" T=?= 97 @7F?8=?= >?87 >= >72 =;F@= 9 F7=> 5 @;@ =? F? ?=;;? >F>=?8 =? =9 7" O FQ> F? 9F?7 >= = >@9==?= @7F= =?;F=? F= 9 = => ?9 7 F8" S =9 @7@7 @@Q ;77 99 5 F?7 >7 =>Q @=>7 @ => @7=>?2 @7 FJ < 8= ?==>>= @7 Q9= >F@=7 U? @=;;? > 8= @= 8=9 9F?7 => F? 8=> 9 ;=88 8=9 @7=>72 =9 ;F9 <7 ?=;=>Q >= =9;7? 9 ;88 8=9 99 ;7? 9> =Q;>" T787 => ?==>?= > F?7 >= ?==> @7 =997"
E8cc@ar el e8cc@ar PY>=?: E?7?;=> F>=8 7@? F= \ >F@7?=?87 F= =9 @7=>7 =?= 9=?7 8= @=>=?;? \ ;F9F= @F=8= >= =?F>>87 MF?: NF9=?=" M= ;F=87 =? 8= F? => F= F? 8 >> F?7 8= > >=?7>" M> 8=> 9= F>7? F;<72 = 872 @=7 =99 => 798 =?>=9=> Q; >F> 9F?7>2 F? = 8=;88=?= 8F 5 F8" L= 8= F= > =99 => ;7?=?;8 8= F= 9> ;9>=> 8= Q; ?=9==?= =? F8> @=>8> ?7 ;7?F? F? ?F=7 =?=?8=?7 8=9 @7@7 lenua+ear, =>7 = 97 F= 9=> => >=?87 >F> 9F?7>" P7 >F@F=>7 F= ?7 @F8= ? F>= 8=;9= 97 F= =?9 F= <;=2 @7F= ?=8=?= = < ;7?=>87: XP=7 > =>7 97 @7J <;= 7 \ a?7 F?;7?dX" P=7 F? ;7> 9= 8= F5 ;9=?=: XS F>=8 >= ? @7;7 > > 5 >F 72 =?7?;=> J? >F> =>F8?=> 78Q? 9 ,4
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
X
Q; " E99 > = 9 F= =?9 F= ; >F ;F8 ?=? @7F= 97> 9F?7> ;@? =?>=F8 > F? =>7 =>Q ;7?=?;87 5 =?F>>87 8= >F =" PY>=?: P=7 9 @=F? => > =9=?= ;8 F?7 >= ?==>Q @7 787" MF?: E>= ?7 => =9 @79=" L7> ?7> =>Q? 8>@F=>7> ?==>>= @7 7872 ;972 >=@= F= ?7 <5 9F=? F= 9=> 8 5 >F=: XL> =Q;> >7? F8>2 9 Q; => 7=2 9 797 ?7 => ?==>?=X" E9 F= L9= ;== =>7 >= 97F=" - @7 >F@F=>7 >=@= =>Q 9 = 8= =9;7? 9> 8>?> => ;7? 9 8 ;78? 8=9 9F?7 5 >F9 F? @=F? F= >= @7?= @ J9" PY>=?: P=7 ?7 F=8Q >=@= F? ;?88 8= = F= @7 =;7?7 8= =@7 F?72 L> 5 99?=?=2 =?8Q F= =7 >? ;7?7;= >F =9;? Q> @7F?8 ;7? =9 @7@7 E9 @>;977 E?> 7? G9>=>=98 @7@F>7 F? = 9 8>?;? =?= trainin teachin, =?= =9 8=>=?72 =9 =72 5 9 ;7?>F;;? ;2 ;= 8= ;7?;=@7> = 8=>" SF =>> => F= 7> =9==?7> 8==? => @=>=?=> =? >F F> =88" MF?: U? =>7 ?=;=>=?= ?=;=> ;= 9=988 @ =9= =9 @7;=8=?7 8=;F87 8= ;F=87 ;7? 9 >F;?" - @7 >F@F=>7 F= 8= = =? ;F?87 F?7 =?= F= =7 97 ==;97 F? 7 =" P=7 =>= >@9= =@>7 @==;=?= @F=8= ;7?F 9 =?=?8=?7 @7F= F8 9 8 5 ;7@87 8= ?F=7> ;7?7;=?7>" D= =@=?= F?7 >= 9= <;= Q> Q;9 =>79= 9> =;F;7?=> F= => ?87 8=>@FJ> 8= <= 9?87 9 @=97 8= Q>F=79 9 7 F?7> ;=?7> 8= =;=>] 97> >;F97> ;?2 =9 9?=?7 >= <;= Q> @=;>7" S >= 8=9 => @Q;; ;77 F? F? ?=9==?= 7?7?2 >= 9= =>Q 8?87 F? >?;87 8;7?9 F= ?7 =?=" PY>=?: U>=8 @=?> F= >97 97> F=?7> =>7> @F=8=? =?>=?7> 97 U? ? @=; =? F? F7 8=9 ;79=7 87?8= 57 =>F82 9 >=: XTF7> 97> @7=>7=>" ,F= F? F=? =>;F=9X" M= @=;= F= => ;=72 @7F= J? =>= F? 89J;; 8=9 @=?8 =" S= @F=8= @=?8= 97 \ =>@=;9=?= J? =? 9 ;7?7?;? ;7? =>7> ==@97> ?=7> \ 5 @7=;<>= =? =>= >=?87 ?;9F>7 8= F?;7?7> =>>=?=> 9 =?F>>7" MF?: -7 97 =7 8= 7 ?=" 3F= 9F?7> 9F?7> @7 97 >7 >= 9> =9? ?;9F>7 7 ;7?8;7?=> ?;=@9=>2 8= ??F? ?= ?8; F= 97> 97> =>7> 9=> =>J? 5F8?87" E? 787 F? ?7 F= >= =5 ;7?7?87 ;7? 8=>@=;7 5 ;F=9882 F? =>@;7 87?8= @F=8;>72 =>@=>= > >7 9 77" U? @>;977 @=F?7 8=7> ?=;=> =? F? =>F87 F= > F? >797 8F97 F= ;7?= @9=?=?= =? =9 ?7: 9= 99? =9 ;?7 @ =>@=>= > >7" - FQ> >=? 97> @7@7> @8=> F=?=> ;=? =? =>= ?7 8=>@=;87 @7 >F> @7=>7=>2 F= ;7?=? =? &1 5 9= =?" R=;J? =>= =>@987 9= @=Q 7=?>=2 @=?8= ?7 8=>=>@= 5 F=>=2 @=> 8= >F =9= >F;?" E? =>= ;>72 9 =>;F=9 ?7 @F=8= <;= 8=>87 87" P=7 > 9 =>= <72 =>= @757 5 =>F97 @=?9 @ F? =>=?; F?72 9 =>;F=9 =>Q 879==?= =8: 8?8= > ?7 F =9 ?7 @F=8= 8=>799 ;7?? =? > >7 PY>=?: H;= @7;7 F>=8 F?8 F? ?>F7 =? S?7 8= C<9= F= >= 7;F@ =>@=;9=?= 8=9 @==;;7?=?7 87;=?=2 FJ =;7=?8;7?=> 8 9> @=>7?> F= >>=? >F> ;F>7> MF?: L 8>?;? 8= 87> @7> 8= =>;F;< = @=;= >= 8= @7?; F?8=?9 9 7=?7 8= =?>=" P7 F? 9872 F?7 @F=8= @=F?>= ;8 = F= 9= 8;=? 972 > F?7 =>Q 8= ;F=87 ;7? 97 8;<7" E9 ?=J> ;=?9 5 F5 8F?887 8= ?F=> ;F9F => =>9=;= =?>=F8 =9 87 8= ;7?;8=?; ;7? 9> @7@> 7@?7?=>" P=7 =9 F= =>;F;< 8= => 72 =9=?= ?7 =>Q =>;F;<?87 9 772 >?7 F= >97 > >7" L 7 ?= 8= =>;F;< =? 7?7 9 @=F? 7 FJ ;;F?>?;> 97 8;<7 =?= 98=" E? FJ 87?7 8= =988 =?= 98= M= F> =9 F?87 F= >= =>Q ;7?F?87 F A 97> @7=>7=> F= >>=? > >=?7> 9=> =;7=?87 F? =?7= @;=?; 5 =9=?= =>;F;< >F> 9F?7> 5 =>;F;< >F @7@7 =>;F;<" E997> >7> >= ;7?== ? =?7?;=>2 ;F?87 =>@=? 77> 5 9=> =? F? =>@;7 8= 9= @=>=?;2 =? >==> ?=> =? =9 8==? =9;7?9" 3FJ =>;F;< =9 ?7 =9=?=2 ;= @=F?>=2 ;F?87 F?7 =>Q <9?87 ;7? J9 3FJ @=;= T== F? ;7 8= =>? S= >=?= ;7?7?87 ;7? F? =? O >= >=?= ?87 9 ;797;? ,+
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
Perce7c=9 e l8=9 PY>=?: E? 9> =>;F=9> 8= <75 82 97> =7=> @=;=? ?=?>=?= @7?=>2 >7? ;7?>8=87> >?7> 8= ;>72 >797> 8= ?>F;=?;" P787> 8=; F= 9> =>;F=9> >7? ;=?7> 8= =?=?=?7 @ = =7=>] >= ;> 9 =F7;;?2 >= ;7= 9 =>@F=> 9> ;7? 9 ==? ? 7 5 >= =;7@=?> 9 @==;;? ?;F98 ;7? 9 ?7 Q" M @=F? e8 <7: 3FJ e8 F? =7 8=>8= >F @F?7 8= > C7 ;7=?9 => 7=?;? 8= 9> ;88=> =>;79=> MF?: D==7> =? ;97 F= 787> 97> >==>>7? ?=9=?=> 5 F= F5 = =9=?= ;7==? F? =7 9;7" S? =72 =>@=;9=?= 97> ?7> F9? ?F=7>> 8>?;7?=> F= 97> 8F97> @7 9? 77 ?7 9=> F>? @7 =>7 9> =?;F=?? =F7;8> ;;9=>" S F?7 Q> @7 ==@97 @=?>@==?=;= F= 9> 8=> F? 9F?7 9;> 5 =8>2 =9 =?=9 ?7 >?; F= 97 8;<7 778=87?7 8= 9>7? 9; F= F=9 >7=@7 ;F5 >= 57 =>75 =>;F;<? 87 5 =9F?87" V9= 8=; F= F? =7 => F? =?F?;87 F= F?7 <;= =? F? 87?7 8= 9 =988 5 F= e8 =>;F;<87 5 =9F87 8=>8= 77 87?7 8= =988" PY>=?: P7 97 =?=92 >= 8;= F= > 9F=? ;7== F? =72 => @7F= 78 ?7 @=?8 972 @7F= =>Q =F7;87" MF?: A9 F= @7 =9 ;?7 8= 9 7=88 >? @J?=>>2 9> 9F>7?=> 5 =7=> 9= @=;=? F? ;>7 @F?9=" S7? @=;8> ;77 F? 99: 9F=? F= 8== = 5 =?=?8= 972 >@9==?= ?7 97 <;=2 ?7 = 9> ;7>> ;77 >7?" E? ;72 =9 F= >= >=?= ;7@7=87 ;7? =9 ;?7 8= 9 7=88 >? @J?=>>2 7 =? >=7 9> =@==?;> 8= F? 9F>? 7 =7" S= @=F? ;7 >= @78F;=? 9F>7?=> 5 =7=>" L =>@F=> => F= >= 99 97 =? F? 7?>7 =>F;F9=?= 8==?872 F= 8= F? ?= 8==?8 5 =? F? >@=;7 9872 ;7=>@7?8= 9> ;;=>;> 8=9 =?=?7 @=?==?= @=;87" E>7 >?; F= 9> 9F>7?=> 5 =7=> @F=8=? >= ;7?>8=87> \ <9?87 ?;=?= \ ;77 =88=> @;9=>] ;7=>@7?8=? @;9=?= F? =?=?72 @=7 7@=;7?9=?= F?7 ;== F= ;7=>@7?8=? 9 7988 8=9 =?=?7" PY>=?: PF=8= ;9?7> =>7 =? F? ==@97 MF?: P=?>= =? F? F;< F= @; 9 7>; ;9 F= 9= 7=;= F? @=>;87" L7 <;= @7F= =9 ?F=97 =@9F87 ;= 9 9F>? @==; 8= F? ?>=;7 F= =>Q 79?87 >7= 9 >F@=;= 8=9 F" E9 =?=?8=?7 8= F= ?7 >= 8= F? 7>; >= @78F;= =;J? Q> 8=2 =? =9 ;>7 8= 9 F;< =;J? ;F?87 5 =>Q ;79?87 8=9 ?F=97" L =@==?; 8= 9 9F>?2 ;77 >= 8=F=> F2 => ;7?>8= 8 Q98 =? =9 7=?7 F= 7;F=2 5 9F=72 >7= 9 >= 8= 7> =@==?;>2 => 8=9F8 5 ;978 8= 9F>? @=;=@" E? =>F8> ;F=?>2 @787> 8=; F= 9> 9F>7?=> 5 =7=> >= 7?? a posteriori PY>=?: P=72 ;>7 ;=> @=;=@;7?=> ?7 >7? 7=?= 9F>7> 3FJ @> > 9= 8=: XM=2 @7=>7 MF?2 99Q F= 8=9?= 8= 9 =?? <5 F? F?;7?7" N7> =>Q 7>=?87X MF?: H5 > @7>988 => 8= =;;7? 97 F= = ; 8= 8=;" P78 >F@7?= F= >= =>Q =?87 8= 2 @78 \ 5 F= 97> F?;7?7>2 @7 787 97 F= >=7>2 >7? >==> 79;7> \ 99= 9 ;7?;9F>? 8= F= 7=?Q?==?= =>Q 9F;??87" TJ? => @7>9= F= ?=@== >F 9F>? F? F?;7?7 =? =9 @7 ;77 F? ?=?7 8= F? 8>;F> ? >7= 9 @7>988 8= 8>?F =?= =988 = 9F>?" P=7 =>> 8==?=> ?=@=;7?=> =?=? 97 =? ;7?: 8=>97? 9 =@==?; F= = ===" PY>=?: P78=7> >F@7?= @7 F? 7=?7 F= =9=?= =>75 =?87 F? F?;7?7 MF?: P78=7>" E?7?;=> =?=7> F= ?9 @7 FJ 57 ?7 977 @;@ =? >F =@==?; 5 J? = =9 F?;7?7 F= ?7> =>Q 7>=?87" T=?7 F? @=;=@;? 98 O FQ> =9 F?;7?7 @==?=;= =;9F>=?= >F F?87 ?=7 9 F= ?7 =?7 ;;=>7 P=7 =? =9 7?87 F=7 99 9 =?;? >7= 7 ;7>: 7 F= =? =9 7=?7 8= 9 =@==?; => @7>9= 8>?F =?= @=;=@;? = 9F>?" S F>=8 = <9 =? >=7 8=9 F?;7?7 F= =>Q ,'
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=?= 9 =??2 F>=8 =>Q ;7@9==?= ?=>7 =? =>= F?87" SF ;F=@7 =>= =? => =@==?;" S= >9 ;7@9==?= =? =99" R=;J? a posteriori >=Q ;@ 8= 8=?; =9 >F@F=>7 F?;7?7 ;77 F? =7 7=?7 8= 9> <7> ;F>87 @7 F?7> @Q7>" E>7 >?; F= F? 9F>? => F? =@==?; F= F?7 ;7?>8= Q98 <> F= => ?988 @7 7 =@==?;" PY>=?: P7 =?8=2 ?F?; >=7> > 97 F= =>7> =?87 7 ?87 => 97 =9" MF?: P7 @?;@72 => @7>9= 8= 8=;8 9 7=?7 8= 9 =@==?;" S=@= ?=;=>=7> 9 =9;? ;7? 7 =@==?;2 F= @7 >F @= =;J? @78=7> ;9>; ;77 @=;=@;? 7 9F>? ;F?87 9 <57> =9;7?87 ;7? 7 =@==?;2 =;" PY>=?: 3F== 8=; ;7? =>7 F= FQ> 8F?= 78 ?F=> 8 =>=7> =>=?87 =? F? F?87 8= 9F>7?=>2 >? @78= Q> =>9=;=97 ;7? >=F88 MF?: E> >? @78 >= F? =>>P 8= I?F=9 K? ;F?87 <9?=;=>7> 8=9 =?= =? > @7>9= 8= ;7?7;=2 @=7 F= =7 =>=" 8=; F= 787 => 9F>? F? ===?; 9 F= ?7 =?=7>" -7 ?7 F=?9 >" PY>=?: E? =988 F= @=F? >2 =? F? >=?87 @7F?872 Q> @78=7> => >=F7> 8= F= ?F=>7> >F@F=>7> ?7 =?=? ;Q;= 9F>77" MF?: +Q> >=7> > ?F=> @=;=@;? 8= <752 ? ?7 ?7> @=;=Q F? 9F>?" E=?F9=?=2 J? @78Q @=?=;= Q98 8F?= 78 ?F=> 8" E? 787 ;>7 @78 >= F= ? 57 9= ;7?=>>= F= 787 97 F= ;7 8= 8=;9= F= 9>7" C7 F== >= F= 9 >=? F= =?= 787 >F = C<9= ?7 9= @=;=Q F? =7 3FQ> F=9 =>;F;< 97> ;>>==> 5 >= 8Q ;F=? F= HF=7 MF? 87 X@F> 9=>=>X" PY>=?: N7 97 ;=7 @7F= = @=@J 8F?= F;<7 =@7 @ =>= =?;F=?7" L= >F> 97>2 ;7@J F? @>=2 =>=J F? <7=9" L =@=?? @J88 8= => =>988 5 =9 ;79@>7 8= F;<7> ;7?;=@7> @79==?= = 8=>=>9? >?=2 5 5 @7 =>7 ?7 8 F= F= F? =7 =? C<9=" MF?: P=7 ?7 >= > ?7 99=Q =9 8 =? F= ;= 8= 7@??" P=7 97 8=;>7 => F= >=@=2 9 7=?7 8= <;= F? =@==?;2 9 77> @7 Q98" E? =>= >=?87 =?= ?: ?=;=>7> => =>988 =? =9 8==? 8= ?F=>> 8>2 7@=7> ;7? 9 ;7?? @9;2 5 ?79=?= ?7 ;7==7> =7=> @7F= 7> =? 9> ;7<==?;> 8= ;7@9=?7> =>F;F9=>" E>7 >?; F= 97> =7=> >7? =>;>7>2 ?7 >7? ?8;7> 8= ;>7 =?= F? =988 88 =? 7 ?8=@=?8=? = 8=9 7>=872 >?7 F= >= 8= 97> F;7> 5 =9=7?=> post (acto 8= F? >=
T"d"8 l"8 8ere8 @:a9"8 8"9 >al:e9!e 9!el>e9!e8 PY>=?: DF?= 78 >F 8 ;8J;2 F>=8 >= 8=8; >7= 787 9 ?=>;? 5 ?7 9 87;=?;" IF9 9= @=F?72 FJ 9= < >?;87 =9 7 ;7? >F> =>F8?=> P7F= @7 < =? 9> F?= >88=> >= =>;F;< F= >=9 F=?7 =? ;7? 9 F?88 8= ?=>;? 5 87;=?;: 97> =>F8?=> >@9==?= ?7 =>? 9 9F2 5 @7 97 =?7> 97> ?=>87=> top 8==? => 9=87> 8= 9 87;=?;" MF?: E>7 ?7 = @=;= 8=>=9= =? >79F7" P 9 87;=?; >=@= F= ==8=?= @7?= @7F=2 ?>@87 @7 9> @=F?> ?=9=?=> 8= 97> =>F8?=>2 97> >=?7> =? @ ;77 F? =>@=;= 8= 9777 87?8= =?>5 8==?=> ;=;=?7> 9 =" N7 = F Q>" B=? >2 ;8 @=F? F= >9= @F=8= >= ?==>?= 5 99= ?F=> 8=>" A8=Q> ;7@7 =9 97> 8=>@=;7 @7 97> @7F=2 >7 F?8=?9=?=2 >75 8= 9?77@?? F= 787> >==>>7?=>F8?=> F9=?= ?=9=?=>" PY>=?: E> ;=7 =>7 A9F?7> >7? F? @7;7 Q> F9=> F= F9=>2 5 F? @7;7 Q> 9>7> F= 77>" MF?: N7" L ?=9=?; >= ?=> =? 9 ;@;88 8= 9 @7@ ;7?8F; =? F? ,-
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
F?87 ;?=" C8 = F= F?7 ;9; ;77 ?=9=?= F? >= 72 =? =988 =>Q 8;=?87 F= =>Q ?>7?87 >F ;F 8= ?= 8=;F8" C77 >==> F= 7> =? =9 9=?F=2 ?=;=>7> 5 @7>==7> F? @9>;88 8=9 ;F ? ?=>; F= ;7? 78 ? @78=7> F= =>= >97 <=;<7 8= => =? F? 87?7 8= ;778?;? 8= ;778?;7?=> ;7?8F;F9=>2 <;= F= 787> >=7> >==> 7> F9=?= ?=9=?=>" P7 >F@F=>7 F= <5 8==?=> =@==?;> @===?;>2 ?==>=> J? <988=>2 =>7 => ;=72 @=7 >7>=?7 F= ;8 @=>7?2 > => F= 97 8=>=2 => ;@ 8= @=?8= 97 F= 77 @F87 @=?8=" PY>=?: E>7 >F=? ;77 > ;8 F?7 @F8= ?>7>= =? F? A9= E?>=?2 F? I;7?7 8= 9 ?=9=?; >7=>9=?=" MF?: N7 787> 99=Q? >= F? A9= E?>=?2 @=7 787 =9 F= F= <;=972 @F=8= @=?8= 97 F= A9= E?>=? @=?8 5 =?>=" P7 >F@F=>7 F= ?7 7Q =9 >7 ;?7 F= A9= E?>=?2 @7;7 ?=?Q 97> >7> ;7?;=@7> 5 =7>2 @7F= =>7 @=>F@7?8 =? =9 >7 =?7?7 5 =?= =@==?;> 8J?;>" - @7 >F@F=>7 F= F? @=>7? F= < =9=87 F? 7 8= 8 5 F? ;?7 @7=>7?92 >= F79Q =? >F> <988=> =>?=>" S F=7 <;= ;= ;77 >7;F9F>2 = ;7?;=?J =? ;=> ==?;>2 >? >F= ;7?>8= 7>" P=7 =>7 ?7 >?; F= =>= >7;F9F> F= >= < 8=;887 @7 F? 7 8= =>=?; =? 8==?82 ;=; 8= F? ?=9=?; F?8=?9=?= 88" PY>=?: P=7 =?7?;=>2 ;7 =@9; F= =>> @=>7?> F9=> =? ?=9=?; ?7 >=? 78> F9=?= =7>> P7F= 9 57 8= 97> =>> F= >= @F=8=? <;= >= >? =? 9 <@=>> F= => F? ?8;7 8= ?=9=?; =9 J7 9 ;7?=> F? ;?88 8= @=F?>" MF?: L7 F= 8=? 97> =>> 8= ?=9=?; 5 97 F= >= @F=2 => =9 87 8= ?;9F>? =? F? ;F9F" -7 87 F= 9> =7;7?=> >7? 97 F= 8==?? >2 7 =? FJ 872 F?7 => ;@ 8= F9 >F> @7@> ;@;88=> 5 >F ?=9=?; F?8=?9" L =7;? 8= ;8 7=?7 => 97 F= 78F9 8=;>=?= 9 ;7?8F; ?=9=?=" 3FQ> 9F=? >@9==?= ?7 @F=8= ;7?;=?>= @7F= =?= =87] =? 787 ;>7 >= ;7?8F;Q 8= 7 7 F= 9F=? F= =>Q 8=@87 7 F= 8==;<=?= =>Q F87 5 =?= 77> ?==>=>" - @7 972 78 F? 8= @=89=;;7?=> 5 <988=> =>F9 8= 9 >F;? =>@=;9 8= ;7 F?7 >= ;" ,F= 87 ;77 ?7 L7 77? =? ;F=? TF7 9=?7 >F;=?= R==7: 9 ?=9=?; ?7 9 =?=?87 ;77 F? ;88 8==?82 >?7 ;77 F? ;@;88 =?=9 @ 7=>= ;7? 9=988 5 @9>;88 ?=7 =? F? F?87 ;?=" PY>=?: P=7 >? 8F8 =>= 9 =@==?; 8= F= F?7 >= =>F= 7 @7 =?=?8= 972 @=> 8= =>7 ?7 <5 ;>7" MF?: S F>=8 =?= F= =>7>= 5 7>=2 @78 >= F? >=9 F= =? =9 7?87 >= =>Q F=?87" - =? =9882 @7 FJ < 8= 7;F@= 8= ;=7> => S79=?= @ 8=7>9= 9F=? F= >75 ?=9=?= P FJ 77> ?=> @78? >= 97> ;7?7;=?7> F= =>75 8F=?87 ;7? =>= ? S =>> >7? 9> @=F?> F= = F==?2 FQ> >= <7 8= ?=?= =? F? Q7 F= =9=?= = ?==>= 5 87?8= = F>= ;F ;7? 9 =?;? ;7=>@7?8=?=" P=7 J? => @=?>9= F= =>J 97F=87 @7 =87: F? ?7 @F=8= == =9 ;>7 8=9 @7=>72 5 @=?> @> 9 =>;F=9 => 7F87 @7 =9 =87 9 ;>7" S =>= => =9 ;>72 =?7?;=> amor, =>@=7 ;7?? >=Q? 97 F= 9= 5F8Q"
,0
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
III HISTORIA DE UNA TEORÍA I( COMIENZOS E INSPIRACIONES C"9"c:e9!"8 de 9 9" PY>=?: SF =7 =?= F? 8>=7 ;;F9" E9 7>=87 5 97 7>=872 =9 F= ;7?7;= 5 97 F= ;7?7;= 7? F? F?88 ?8>79F9=" S 7>=7> F? ;;F972 =7> F= ?7 =?= @?;@7 ? ?2 >97 F= 9F=? < F? ;7= 5 8=;9= F? ;7=?7" P7 97 ?72 ?=9==?= @=;=Q F? @7;7 ?8=;F87 @=F? ;=; 8= 97> ;7=?7> 5 ;7?8;7?=> ?;9=> 8=9 @=?> ;;F9" L 7 8= 9 @=F? ;7?8;= =9 77 8= 9 =7" A @=> 8= =>7 @=F?7: 3FJ 9= ?>@2 FJ @=>7?> 9= ?9F5=7? D?8= F== =@= 5 ; =9 ;7=?7 MF?: L F= = ; 8=;>=?= F= 8=" ,F= =99 F=? = =?>= <;== =>@7?>9= 8= @7@ ;7@=?>? 8=9 F?87 5 ;7? =? >7" R=;F=87 F= F? 8 => F?87 ;7? <=?7 57 ;F?87 8= ?7> 99] =? 7?;= 7> =?7?;=>" X aN7>dX ?7> 872 X?8 =? > => F=?7 7 97" U? ;7?8F; @F=8= >= 8=;F8 7 ?8=;F82 ;7=; 7 =F7;8" - F>=8=> >7? =>@7?>9=> 8= 8=;8 FJ => 97 F= ;7=>@7?8= ;8 =X" - ?9=?= =: Xa-2 >? F?87dX PY>=?: P7 FJ =>= =@>787 => @7?= @ F>=8 MF?: S F? ;7?8F; ?7 @F=8= >= ;978 ;77 ??>=;=?= F=? 7 92 =?7?;=> W F= 97 F= = F=8 ;97 W => ?=;=>7 7>= 9 =8 =9;7?9 =? F= =>Q ?>=2 5 8=;8>= F?7=?= @7 F? ?= 8= ;F" P 2 =? =>= =@>787 >= =@=> F? 8==?8 ;F82 ;8 @7 9 ;7?? =? <=?7 =? 2 F= 8= F? F7?7 5 9=8 ?88F9 F= <5 F= ?= ;7?>;=?==?=: ?8 =?= 98= >79F2 5 F>=?= @7 =>7 >= 8= 7@ 5 8=;8" PY>=?: L >7;=88 =>Q 8= >7;9=?= 5 888 5=?97> @7=> 5 ;7>: >F>>=? =? 97> >FF7>;<9=? ?9=> S?7 8>=8 (=? 9> @79;7?=>)2 F= =? =? 97> F?7F= 8= 97> <=7>7> ;<9=> 8= P78=?;2 @==?=;=? 87> F?87> >79F=?= 8>?7>" C7 >= ; F>=8 E >F 9 @==?=;=?= 9 @=F= ;9>= 9 >?F? MF?: 7> @7=>2 F?F= >=@= <9 =?= F= >? 8F8 => F;<7 @=7" NF?; 798J F? 8 =? F= ;7@J Q >F 7" ,F= = F? F= =?= @ 8==? W ;77 >>=?= >7;9 W > = ?8=?= 5 @7 ?7 =?9 8==;<7 =?7 J8;7 F7" CF?87 99=7> 9 =?8 8= 9 >=72 9 ;7>8 =? =9 @>72 =?F=9 =? <@7>" V =? F? ? <757 F= <9? ;87 =? 9 = 5 @7>7 8= F? =;<7" A >F 987 => >=?87 F? ?72 F? @7;7 =?7 F= 572 =?8 F?7> 7;<7 7>" M @= @=?>=?7 F=: XP7 D7>2 a=>= ?7 @78 >= 57dX" N7 >= 8>?F =? ?8 8= 2 @=7 57 =? F? ;> ;7? =9 @>7 9@72 Q =?9 72 5 =>= ?7 F= = 2 =? 9 F=" CF?87 =>7 = >=? F5 8=;87 @7 >F== ?==;8 5 8 @9=8" S? =72 @7 >F@F=>7 F= ?7 =>Q7> =9=?= =?" V7> =;9F>=?= 8=9 >F=987 8= 8=2 9 F= >=;==?= ? 9? 8?=7 = ;77 9? =? F? ;=" A?=> 8= >9 9 7 =? ?=?72 ?79=?= 9= 5F8 =99=? >F ;<F= ;7? > ;@> 8= @@=9 8= 872 @ 9" E>7 9= 8=F=> ?F=> >F;?" PY>=?: >=@= 9 78= 8= 99 @7= MF?:SF N7"9 E9 @8= 8= => 8= >2 @7=? 8= F? 79? ;7? ;= 7F?" V?7 C<9= =>F8 =8;? 5 @7;7 8=>@FJ> 8= >F ==>7 B79 F >=>?87" M 8= =?7?;=> = F5 7=?2 5 8= => =8 9 F= 99=8 @7 87> 7> 9 >= F? ;7F?88 ?8=?2 ?=> 8= 79= W >79F=?= @7= W 9 ;F887 8= >F> @=?=>" E>7> 87> 7> 9 ;7? @7F?8=?=2 5 J? 2 @7F= 9> ;7F?88=> ;@=>?> 8= 97> ,1
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
A?8=> ?7 =>Q? 7?8> 8= F? 7 @;9 F7] <7=> 5 F==> =? =? F? =F972 =? F? ;7@=?>;? ?; >F>=?8 =? =9 =>@=7 FF7" M 8= = ;7? ;72 >=?87 F? ? F5 @=F=2 @F87 ;7?7;= F? ;F9F 8>? 8=9 ;7@ 5 8= 9 ;77@=;?2 F= ; 787> 97> =7> 8= 9 ;7F?88 8= ;F=87 ;7? 97 F= ;8 F?7 @78 @7" E> =@==?; F= 8= = ?> =>F7 @=>=?= J? =? =8F;;?" E? =7>@=;2 @F=87 8=; F= =? =988 ;=; =? F? 9 matrí)tica 87?8= @F8= 8=>799 F7=> 5 ;7?? =? >7" M> @8=> >= >=@7? @7;7 8=>@FJ> 8= ?;=?72 5 ;7? <=?7 @=7 7> @7 F? =@7 ;7? F=9 (9 F= ?7> =8F; =? 9 = ;9;)2 5 8=>@FJ> 8= 9 F== 8= => ?7> ?>97> =;9F>=?= ;7? 8=" H75 8 F= F= 8= F=? = =?>= 97 F= >?; 7 =>@7?>988 5 ;F 8= F? 7 F?7 9 = F= =>@=F7>" PY>=?: D= 8?8= >9 >F ?=J> @7 =9 F?87 8= 97 7 A?8 >=@= 8= ?7 ;7? 97> 79>997> 99=?7> 8= >@7>2 ;77 >= 8=>@=?8= 8= 9> 7> 8= 77> 7>7> MF?: MQ> 7 =?7>" P >= =;7>2 97 7 = ?==> @7 8>?> 7?=>" P7 F? @=2 ;77 5 8=2 =>F= =?=7 F;<> =;=>" - 5 ;77 ?7 F= =?=?8=9 F==2 @7 97 F= =?9 F= W =>= = @=?>=?7 W 8= =?=?8= 97 72 @7F= 9 8 5 9 F== =>Q? ??>=;=?= 98> 5 =?==8>" P7 =9 77 9872 = F> F;<7 ;= 5 ; ;7>>" CF?87 97> 7?;= 7> =?=J 8= F=;F97>>2 F;<> =;=> F=8J >797 =? ;>2 5 99Q =?9 @@=92 => F? @7;7 8= @==?7" E? <7> <7> 8= 7 ;= ?9=>2 F7>2 ;>>2 787 F? F?872 8=>799?87 9 = F? ;7@=?>? ;=; 8= ;7 9 7 8= F? =?88 W =;J? F;<7 Q> 8= <99 8= 9 =>F;F 8= F? >>= W 8==? 5 =>9=;= FJ 7@=;7?=> @F=8=? 7;F =? J9" 3FJ ;7?>=;F=?;> =?= 9 72 = @=F? 57" D=>@FJ> 8= =? =9 9;=72 7@J @7 ;F9= =? =8;?2 5 F= =? =>= =@7 78 ?7 = @7>9= ?>;>= =? 797" E9 F= >= ?==> @7 97> >>=> 7> =? F= =>F8 =8;? F= ;77 =? 1% = ;F9J =? 9 ;F98 8= =8;? 8= 9 F?=>882 @=7 9 >7 =@7 = ?==>J @7 9 ?7@7972 9 =?7972 5 F;<7> 77> ;@7>" S? =72 @7;7 8=>@FJ> ?F==?= F= F= 8= 8= >> 9 F?=>882 @F=> 79 =?== 8= F=;F97>>" R=;J? =? 1%#* 5 8=>@FJ> 8= @> >?= =@7 =? =9 <7>@9 5 >?772 = 8=7? 8= 9 8=?=?="
El d9"8ar" de 8a9>re cale9!e PY>=?: C77 @78=7> 9== =? F? =>F=? 7Q;72 =? 9? 7=?7 >9 8= C<9= @ >=F =>F8?87 =? I?9=" - F= 99 87?8= >= =?;7? ;7? F?7 8= >F> @7=>7=>2 =9 ?=F7?7> +"Z" -7F?" MF?: E? 1%# =; F? =; R7;==99= 5 J ;7? =9 @7=>7 -7F?" C8 F?;= 8>2 = 872 =? F= =>;9= F? =?>57 >7= F? = F= 9F=7 8>;F7>" E?= 9> =9> 8= F=7 ;=?9=>2 =? 9> F= ?>> >? 92 => F= F?7 >7 =?9 F= =97 9 F?8=?;? 8= 9 @7@ F=?;?" -7F?2 ;77 ?=> 8=2 = =?>= ;7? =? > @7@> 8=> 5 =9=7?=>" U? 8 9= 99=J F? =?>57 87?8= F= 97> 8?7>F7> 5 <? >87 8= >?= ;9=?=" A9F?7> 8= > ;7@=7> >= F9? 8= @7 => =7 5 = 99? =9 8?7>F7 8= >?= ;9=?=" M @=?>=?7 9=> @=; F? <== >F82 5 F= =?7?;=> >= @=?> F= >97 => 5 =7>2 @=7 ?7 97> 8?7>F7> F= >7? =@9=>2 @78? >= 8= >?= ;9=?=" L7> 8?7>F7> =?2 => = 9 87;?2 =@9=> 5 @7 97 ?7 8= >?= " H75 >=7> F= ?7 => >" CF?87 9= @=>=?J > F=?7> 9 @7=>7 -7F?2 =>F7 F5 ?==>87 5 = ?8 87?8= F? 7>7 @9=7?977 @ ?9 ;7? J9 =7 8=9 8?7>F7 8= >?= ;9=?=" E> 8=; F= J9 = F? =>@;7 8= =9=? ?F92 8= @=?>=?7 F?77" L7 F= =>@= 8= F?7 = F? ?Q9>> >=7 5 =>@7?>9=2 @=7 ?7 F= F?7 >= 8<= 9 7 ;F9 7@?? =?=9 7 =>;F=92 ;==?= 5 >? @=?>" PY>=?: P7;7> 7> 8=>@FJ> >= 87;7 =? 797 =? 9 H8 U?=>5 5 9F?7> 7> =? =9 ;=?7 ?8>;F87 8=9 F?87 ;=?;72 =9 M>>;=> I?>F= 7 T=;7975 (MIT)" ,2
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
C7 >F;=8 =>7 MF?: E> => F? 7? <>7" U? 8 ?7? 9 =?787 ?=F7>977 +=5 L=? F?7 8= 97> <F9=> =?;F=?7> 8= =878 9 9777 8= 797 8= 9 H8 U?=>5" A99 @=>=? F? =7 >7= =9 @7;=>7 >F9" P=8 9 @92 9= ;7?8= 5 97 ?J 9777 @ 7>9= 7" +F>=?= => =??87 =>> 8= 87;787 F= 8= 9 ?7 8=9 ?=7 @;7 5 8=9 ;=?7 >F9 =? =9 ;==7 8= 9 ?" L=? F=8 =?;?87 5 = ? ;7? J9 ;77 @7>87;787 =? =9 MIT" PY>=?: L> 8==?;> 8= =?7F= ?7 F=7? F? ? @ =? =9 ;7?;72 >?7 F= 77? 9 >= 8= >F ;77@=;?" MF?: E;=?=" P=7 ?=> 8= =@= ;797 a <;=?7> 7>2 9= @=8 F= = 8= =@7 @ @=?>972 > = ?7J >7= J9" L> 7@?7?=> F= =>;F;=;=> @7>>" +=5 L=? =? 8= ;@;<7>72 >= 8=; F= ?7 =? >F> 7> 5 F= = F? @7;7 97;7" P=7 = F> =>= <7= 972 ? 9= ?=9=;F9=?= 9 = ? ;Q9872 > F= ;77 =? 1%# 99=FJ 9 MIT" - J9 @7 >F 987 => =?F>>87 ;7? 8>=;?2 >= 9 7> 787 =9 F?87 5 = 5F8 ;7?>=F @7@7 @=F=7 9777 8= ?=F7?72 F? =>@;7 >97 @ 2 F? 9F 87?8= @78 <;= > =@= =?7>" N79=?= < <> 9=8=87 8= 9 F? 8= 9 8=2 ;F?87 99= +=5 L=? @ @=F?=: XHF=72 ;FQ9 8= 97> ;79=> ;==> F= >= 9=Q Q> ;7? ?F=>> 7>=;7?=> 8= 5= A FJ? 8==7> > @ <;=97 F? @7;7 X" -7 9= 8 9F?7> ?7=> 5 ;7@ =>= ?87>7 @79=> F= ?F?; @=8 F? 8>@F ?=9=;F92 = 9 ;79= F= <97> =>;787 @ =>= 8" M=?> L=? <9 8= ?F=>7 72 57 =>;F;< ;7? F;?" ,F= F? =@7 997>7" PY>=?: P79==?= =>F7 F;<> =;=> =? =9 9777 8= M? M?>52 9 =>=99 8= 9 ?=9=?; ;9" H> 87?8= >J2 M?>5 =? => J@7; 5 => =? =9 MIT2 5 8F87 F= F>=8 9= <5? F>87 9> =7> 8=9 <7= ;77 X>>= =9787 8= ?7;? X 5 =9 @7;=>7 8=9 @=?> =?7 ;77 X=97;? 8= 87> X" E>Q? =? ;7?8;;? 8=; ;7? >F ;=@;? 8= 97 F= => ;7F?;;?2 8= >F 8=>;@;? 8=9 8==?>7 =>F;F9 5 8= >F ;;=;? 8= 97> >>=> 7>" L= ?9F5 \ FQ> J? =? =9 >=?87 8= F? ==@97 ?=7 \ =9 7 8= M?>5 MF?: P78 >=" CF?87 =? 9> 8=> = ;>2 ?=;=>=?= =?9 F= @> =?= 9 9777 87?8= ? 97> @77?>> 8= 9 ?=9=?; ;9" E?7?;=> ;? F? @7;7 Q> 9=?7 5 >@9==?= @7?9 =?; ? 97 F= =>? ;7?=>?87" L7 F= =>;F;< < = @=; 787 =?7> @9F>9=" M? M?>5 5 >F> ;79787=> >=@= 8=;? F= =? >F> 9777> =>? ;=?87 78=97> 8= =?=?7> 79;7>" E>7 = @=; ;7@9==?= >F87" L7 F= => =?= <;=2 @=?> 572 => 97 79=?= 8==?=: ;=? 78=97> =?7@;7> 8= F? =?=?7 79;72 >? ;7@=?8= 97> @7;=>7> 9 ?=7 8=9 >>= F= >7? 97> =>@7?>9=> 8= =?= 5 @78F; F>=?= =>= =?7@7" - 7 ;7> F= 5 =?7?;=> = 79=> = =9 =?7F= ==8=?= 79> 5 =Q;7 F= =??" C8 = F= = @=; @7 F?7 8= =>7> 9777>2 = ;79? 8= =7>2 F=?7> 5 F9> =Q;>" PY>=?: 3FJ => 97 F= @77; >F ;; T=?8=? 9> =9=7?=> =Q;> <;= ?>9= 9 @9 8= 97 7 S= @7 97 ?7 8= F? =8F;;7?>7 F= F>=8 =;< @7 7?=> =>J;> MF?: N7" P=?>7 F= F? 79>7 8== F>>= =;J? ;F?87 >= < =?=?887 8= FJ >= 5 FJ => 97 F= @>" E9 F= F> F? F9 =@=> >F =>87 ;F9 8= ;7@=?>? >F = >= 8= J>=" S= < =?=?887 ;7@=?887 972 5 =8?= =>= =?=?8=?7 8= 9F?> ;7<==?;> >= ;7?>F5=2 9J ?87>= 8= F? 79>72 F? =8 8= =9;7?=> F= >>;=? 9> ;7?>=;F=?;> 8= 9> ;7<==?;> 5 =?=?88>" P7 =>7 8 F= F=?7 ?7 => 8= ?F9= =>J;2 >?7 =>=?;9=?= =@>=79;" U? 79>7 @F=8= 8=>@> 5 @7 =?8= 7>;F9 9 ;7@=?>? =; 8= F? =?=?7" CF?87 =? 1%&* F? =>F8?= ;<9=?7 = @=F? FJ F= =;=?= 97 F= @> <;= ;F7 9 997?=> 8= 7> @ F= <75 ,,
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
@787> F= F= =9 ?;7 8= 9 82 8= ??F? ?= F>= =@= =9 =7 8= ;7?F F? 78=97 =?7@;7 8= F? >>= 7" E? ;72 >= 8= ?=> FJ @7;=>7> =?=? F= 7;F @ F= =? ;7?>=;F=?; >= 7= 97 F= 9F=7 @787> 99 >>= 7"
L" Fe el "" de la ra9a le ce9!a al cere=?: E? FJ =? =9 MIT CFQ9=> F=7? >F> => MF?: D== >= F= = F> F;<7 =?= @7@7 =>@;7 87?8= <;= ;7>> 5 ?7 => ?=;=>7 F= 787> >=@? 97 F= =>75 <;=?87" E? 7;F= 8= 1%&*2 =? @7@7 @=F=7 9777 8=9 MIT2 = 7;F@J 8= 9> ;J9F9> =?9=> 8= F? ?" A99 97J <;= F? 7>=;? 8=;>: =9 ;7>;7@7 7> F= < 87> @7> 8= ;J9F9> F?8=?9=?= 8>?>] 9F?> @=>=?? ;F=@7 ;=9F9 ;7? 9=?7> F= >9? <; 5787> F=2 @=?> 572 8==?F? =;;7? ?= =>F97> 8= ;F9F= 8=;;?2 7>987>2 ;J9F9>9>=?? 9=?7> F= >= ==?8? =? F? >79 8=;;?2 @7 97 F= F? =>F97 @79==?= @77;9 F? =;;? F?8=;;7?9" CF?87 +=5 L=? 8= 8= =? 9777 8F?= ;?;7 8>2 = 8=: aE> => 9 7@7F?88d A<7 @F=87 =? <@=>> 8= > 9 7 8= 9 ;J9F9 =?= F= = ;7? >F 787 8= =;;?" E?7?;=> =>7 = F? 8= >79F=?= ?F=2 5 F= =? F=997> 7> >= =>F8 =9 @7;=>7 >F9 8?87 =9 77 ;7? F? F=?= 9F?;" L 87;? =?=9=?= ;=@8 = F= 9 =? =; 9> ?7;7?=> 8=9 F?87 ==7 F= 9= 99=? =? 7 8= 8=>=997> 8= 9F2 97> =97 5 ;9;F9 9 =;;? ;7=>@7?8=?=" E>= = =9 87 8= 9 ?=>;?" PY>=?: SF 7>=;? 8= =>> ;J9F9> =>@=;;> ;7?>F5 @79==?= F? @= @>7 =? =9 ;?7 <; 9 =@>=797 F= 8=>799 8=>@FJ>: 9 =>F;F 8=9 ?7 >F92 > ?7 9 ?9F=?; 8= F? F?87 ==72 @=;= ;77 ;F> 8= F? 8==?8 @=;=@;?" MF?: E;=?=" E? =9 9777 ?7 F>J 9 F=?= 9F?; @7F= ?7 ;7?7; 97> @7> 5 =? =87 7@= 97" M= 9J 7= ?7 8=9?= 8= 97> 77> 8= 9 ? 5 => ;7? F? =9=;787 97> @F9>7> 8= F? ;J9F9 >98 8=9 ?=7 @;7" - 8= <=;<7 8=>;F F? ;J9F9 F= =;;7? ?8=@=?8=?==?= 8= 9 8=;;? =? F= 7 ?7" LF=7 ;J @7>;? 8=9 =9=;787 5 8=>;F F? F?8=;;7?9 ;J9F9 F= =;;7? > 7 ?7F?=?@7;7 ;=9 8=;;?" O >= 7> 9 =;;? =>@=8">79=?= E>7 = @=; F? 8=>;F=?7 ?Q>;7 > F= < =?J > =@==?7>" CF?87 +=5 L=? 79 87> 8> Q> 8=2 9= ;7?J 787 97 F= < =>87 <;=?87" AF=9 <7= 997>=?= 9=9= >= =?F>> 8= ?=87 5 87: XaA<7 7> ; 787d X" A;7 >=F87 =@= =7? 79=?= =9 9777 @ @= F? 7 ;7@9==?= ?F= 8= =?7; = ?=>" ,F=7? =>7> =@==?7> 97> F= ?9=?= 99=7? 9 @F9;;? 8= 97> 87> =?>57> =hat the (ros ee tells the (ros brain =?: B> ;7? =9 F97 8= =>7> =7> @ ?7 F? =?8=?; 8= >F =7 8=9 ;7?7;=?7 F= =? >F> 7> @7>=7=> >= ;=?FQ ? Q>: 97 ==?7 @=8= @7?;2 5 ?7 ?==> =9 F?87 F= ?7 9 77 8= 9 ? ;=; 8= >2 =? ; 7 =9 77 >7 @> >= ;=?9" MF?: S? 8F8 97 F= @78=7> 9== =? =>7> =?>57> F= F? @>7 =? => 8=;;?2 @=7 ?7 F? =7=?;? @=?>8 <> =9 ?9" R=;J? =? 1% ;F?87 8= F=9 =? C<9= <;= > =@==?7> ;7? @97> = ?=>FJ >F @=;=@;? 8=9 ;7972 >= @78F7 9 ?>7;? 8=;> 8= 78 =@>=797" PY>=?: E? =9 MIT J? F7 ;7?;7 ;7? =? M;C7997;< 5 9= P>2 87> 8= 97> @=7> ;=?J;7> =;?7>2 7> habitu-s 8= 97> Mac%meetins, F= F=7? 9 ?>?; F= =;J? @=97 =9 @=?>=?7 ;=?J;7" AI ;=?7 8= => 7 8= @=?> =>Q 9 ;F>988 ;;F9 5 =9 ==@97 8=9 ?=?=: 9 ;9= =>Q =? F= =9 7?=92 @ 99= >F 7= @F=72 ?7 >= = @7 F? @7 @=8==?872 >?7 F= 8@?87 ;7?>?==?= >F ;F" S =9 7= >= >9= 8=9 ;F>72 ;9;F9 =9 8=>7 5 ;7= @ =7 =9 F7 9 @F=7" C7= =9 =72 @=7 FQ> 9 ;7=;;? F= F;<2 8= 787 F= @7>9==?= @78F; F? ?F=7 8=>7 =? =9 ,.
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
>=?87 ;7?72 =9 F= >F = =?=Q 9 ?=;=>88 8= ;7=97" E9 79@= 8=9 ? ;7?8;7? F? ==;7 F= >= ;7?>F5= =? 9 ;F> 8= F? ?F=7 ==;7 5 > >F;=>=?=" L7 F= >= @=>=? F => 9 =? 8= F? ;;F97 8= ;F>988 F= >= >== 9 77 5 8>=7 8= >F @7@ =7 8=9 ;7?7;=?7" D= < @=F?: L= ?9F5 9 =9;? ;7? 97> ;=?J;7> =? M;CF997;< 5 9= P> MF?: E? =988 ?7" P7 >F@F=>7 F= 8= = =? ;F?87 = =?;7? ;7? M;CF997;<2 @=7 ?7 <;7> ;> ?8 =? ;7?F?7" M =9;? ;7? =9 =Q;7 9= P> F= Q> @=>7?9] =? >?= >=F87 97772 o @=; >F >=?>988 5 8=9;8=2 5 = ;7?7 = ;7 787> 97> 8> 9 ;> 8= =? M;CF997;< = 9 8= 8= =?2 F? ?;? F5 Q92 @ 5F89= 5 89= 8= ;7=" E>7 = F5 <=7 >7" -7 J =9 %%h ;7? +=5 L=?2 @=7 J>= F? 8 = @7@F>7 F= =? 9 @F9;;? 8= ?F=>7> =?>57> =hat the (ros ee tells the (ros brain ;78Q>=7> 8= >F =?72 M;CF997;<2 J? 8= 9= P>2 97> =?;7?Q>=7> ;77J9;7F7=>2 F= P> =? =>= =@7 ?=;=> @F9;;7?=> 5 =? M;CF997;< F @ =9 79 8= F?5@8= ?=9=;F9" E>F= 8= ;F=87" S? =72 M;CF997;< 5 P> ?7 = ;7? ? = ?9F=?;7? ?=9=;F9=?=" PY>=?: P=7 =9 =?;F=?7 ;7? =9 @=?>=?7 ;=?J;7 ?7 9= > 8= ?>@;? CF?87 = => @=@?87 @ => =?=>2 = <;= F? ?7 8;=?87 F= F>=8 9= 87 9 8= ;=?J; 8= 9 ;;F9882 F? 7 =@>=79;7 5 F? F?8=?7 97>;7" H75 F>=8 >7>=?= F? =7 8=9 ;7?7;=?7 ;=?J;" MF?: C7? 9 ;=?J; ;77 9 = =?;7?J =;J? Q> 8= ;> >8 ;7? H=? 7? ,7=>=" E? =9 MIT2 =?> 57 => <2 =? =9 @= @9?7 ?7 => 9 ;;F988 >?7 F= =9 ;7?;=@7 8= 9 ?7;?" A<72 > 9= M;CF997;< 8;= F= =9 7?>7 =;= un (eedback 8= >F =872 =>7 78 ?7 = @=;= >= F? ?=>;? @==; 8= ;;F9882 @7F= > F?7 8=>;= 8= => 7 9 7?>7 5 9 =872 F?7 5 97> < >=@87" U? ;7?;=@7 87?8= =9 7?>7 ;F> 97 5 9F=7 =;= F? =79=?;? 8=9 =87 >= @=;= 9 ;7?>?= 5 =? =?= 97> 87> ==7> 8=?7 8= F? =9;? 9?=9" P >= =;7>2 >= F 8= F? @>=F87 ;;F988" - ?9=?= >= = 9 >F@7>;? F= =9 (eedback ;7?=?= 9F? ?7;? >7= 9 ?F9= 8=9 =872 ;F5> ;;=>;> @7 97 ?7 @=;=? >= @7?=> @= >=" TJ? => ;=@;?2 ;77 F>=8 >=2 = => ;7@9==?= =?"
/>( +': L >? ;;F9 8=9 F?87 =?;F=? >F =@=>? >9; =? 9 F 8=9 OF777>2 F? >=@=?= F= >= F=8= 9 ;79" ,3
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
PY>=?: C7 8=>; 97> @7;=>7> ;;F9=> 8=9 ;7?7;=?7 5 8= 9 8 MF?: CF?87 <97 8= ;;F9882 = ==7 F? 8?Q; ;;F9 8=?7 8=9 7?>7 (9= 8=; F? ;;F988 9 ?=7 8=9 >>= ?=7>7 > ;77 F? ;;F988 =? 9 =9;? 8= 9 autopoiesisA, F= 99= F= =>= 7?>7 >= =?=?= 9 =87 ;77 F? 7988 ;;F9" E9 =?;F=?7 ;7? =9 =87 ?7 7@= => ;;F9882 >?7 F= >= @78F;=? ;7> =>F;F9=> 97> F= >F = 78;? 9 8= 8= 9 ;;F988" S? =72 F ?7 >= 8= F? (eedback 8=9 =87 7 8= F? =9;? >=? =9 =>F= outputE input, >?7 8= F? ;7 =>F;F9 =;@7;7 8= 7?>7 5 =87" E> => F? >F;? ;7@9==?= 8>?" > 9 ;;F988 >= 8=>F5= @7 =9 =?;F=?7 ;7? =9 =872 =9 7?>7 F=="
II( REGRESO A CHILE C":7e!r 8>9ca de7e9der PY>=?: E? 1%&* <5 F? F== =? >F 7 @7= >7?9" E>= 7 F=9= C<9=2 8=?87 Q> =9 =@;=?7 8= 9 ;=?; 7;;8=?92 @=> 8= F= =? @78 <= =?87 J7 =? 97> ;;F97> 8= ?=>;? =;?7>" L 8=;>? 8= ?87? 97> E>87> U?87>2 @= > @=;= F? @7;7 =" CFQ9 F= 9 ? @ >9>= 8=9 MIT E9 ;;7 8= ;7@F;? +7>=@< ==?F2 F= @> < ;> 78 >F 8 @7=>7?92 = 87 F? = F= ;7?7; =?= F= 89 >F 7 8==;<7 @7 99= => F?=>88" U? =? >?= >?=? F= <9 8=9 =?7= ;7 8=9 MIT" U>=8 =? ;7 >= = 5 79 9 =>@98 N7=J;" C7 99= =>7 MF?: V> 7?=> @77? => 8=;>?" P7 F? @= =? C<9= => @7=87 8= 9 ;7@==?; 8F 8=9 F=<;= ;=?;7" N7 >75 ?8= F=? 9= F>= ;7@=2 F= >@= 8=>799 >F> 8=> =? 7@7>;? 77>2 7 @=>=?9> 7 7 8= ;; =7> 7 ;7?;=@7> @==>=?=>" E? ;72 @==7 F? 7 8= =>=?; ?8=@=?8=?= F= ?7 9= 9 9=8 8= @=?>" 3F=? 8= 8= ;7@= @F=8= ;7?;=?>= =? >F> ;F988=> =>@=;;>2 >= >F> @7@> ?7> =>@7?8= ?= > >7 ?8= Q>" E9 = 8= 8= >= > @F9;>= Q> F= 772 > 99=>= Q> 9=7>2 > ==> Q> ;787 7 > <;>= Q> =@==?7>2 >?7 F= @===> >= F?77 =? F @=?> 5 ?7 7=?= @7 9> =@=;> F= 9F=? @F=8 =?=" E? ;72 =9 F= ;7@= ;7?>8= =9 7 8= 77> ;77 =9 ;=7 8= ;988 8=;>7 J? @ 9 @7@ @=>7?" PY>=?: S 9= =?=?87 =?2 ;7@==?; =? =988 >?; 8=@=?8=?;" MF?: A> =>" T= <;=> 8=@=?8=?=2 ?;9F>7 @F=8=> @=8= F F7?7" P 2 C<9= =? =>7> 7> = F? =77 9= 8= ;7@==?;" - @7 =9 77 9872 5 =>7 J? ;7?F5 =7?72 = >=? =>@7?>9= @7 @> F= 8=>8= ??; = < 887 ?7: ;F?87 =>F= =?=7 =; 5F8 5 >?;?2 ;F?87 F 9 =>;F=92 572 F= ?7 =? 8?=72 F= 9 7@7F?88 8= @=?8=2 5 ;F?87 =>F8J =? 9 F?=>88 @F8= <;=97 >? @" PY>=?: C7 >? =9 >97 F? F?87 ? 8==?= NF?; >? ?7>9 8=9 F=<;= ;=?;7 ?7==;?7 MF?: P7 >F@F=>7 F= => F5 ;7?>;=?= 8= F= =? C<9= 5 ?7 @78 >=F ?87 =? @= 9?= 8= 9 ?=>;?2 5 = @=F?J FJ 8=9 <;=" S=9 =9 77 @==;7 @ F? 8=@=>? M= ;7?=? ; 8= @7=>? @ ? F= 8= 9 F?=>88 F? >F=987 Q> ;78= ;7? > =? ?=;=>88=> S= =7 79= 97> E>87>= U?87>2 87?8= = <9? 7=;87 F? @7=>787 9 F?=>88 8= S" L7F> O >@9==?= ;7?=? >=F ;7? 97 F= <9 =@=87 O@J @7 =>7 972 9= 8=;2 ?7 = 8=@2 ?7 = F=J2 ? @7;7 ==>J N7=J;2 >?7 F= = F=8J =? C<9= 5 =? 9 F?=>88 @ >=F ?87 ?=" PY>=?: O;>7?9=?=2 =? >F> ;F97> 5 97> F>=8 ?>?F F= >F> <@=>> @77;7? .4
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
Q> 8= F? = <7> 988=> @7 @= 8=9 establishment ;=?;7" CF?87 => =>F8?87 9 @=;=@;? 8= ;797=> 8= 9> @97> 5 =@= <9 8=9 >>= ?=7>7 ;77 ;=872 ?7 F= ?7 >= <7 8=>87> 7>" E? >F> ;7=?7>2 F>=8 @79==? = J? F= F? ;=?;7 ;7? F? 7=?;? =>=?;9=?= =9>" MF?: C=7" I?;9F>7 =? I% =>; F? == ;F97 @ F? => 8= 9 ;F98 8= =8;? (=? 9 ;F9 J ;77 >>=?= 8=>@FJ> 8= ==>7) 87?8= 8=; F= =9 F=<;= ;=?;7 =>Q >87 =? 87> >F@F=>7> F?8=?9=>: < F= @ 8= 9 >= F= =>= F? =988 ?8=@=?8=?= 8=9 7>=872 5 F= 9> @7@> ;7?=> =?=? F? =9;? ;7?7;9= ;7? => =9882 F?F= F?7 FQ> ?F?; =>Q =? ;7?8;7?=> 8= @78= ;7@=?8=9 ;7@9==?=" S? =72 @7;7> =>=> 8=>@FJ> 8= 9 @F9;;? 8= =>= ;F972 @7>F 87 F? F=9;7 79" D=>;F F= ?7 = @7>9= =>9=;= F? ;7=9;? F?7; =?= F? ;797 8= ;= 97?F8 8= 7?8 5 9 ;88 8= 9> ;J9F9> =?9=> 8= 9> @97>" - ;F?87 8 ;7?7;= > ;7?>8=;7?=> =>@=;7 8=7? F= = < 9 F=97 97;7" 5 9> 8>;F ;7? > ;79=>2 F;<7> =7> 8= 9 ;F98 PY>=?: S= 8;= F= F? 8 97 997? ?= =9 8=;7 8= 9 ;F98 8= =8;? @ 8=;9= F= >F ?=>;? ;=?; 5 ?7 =?9 ?8 F= = ;7? 9 =988" P7 97 > ;;F9 =9 F7 8= F= F? 7=? ;=?;7 >F@=8787 9=?9==?= >= < 8=>;87 8=9 ;?7 8= F? ;=?; 78 ;=@9=" E> =88 F= F= > MF?: E? 97 =8F92 >" L 7@?? = F= =?9 9=?7 @=7 ?7 = @78F;72 7 Q> @=;>=?= F= ?7 = ;=7" M= 8=7? F= > ?7 ==F87 ;7? 97> =@==?7> F= =? <;=?872 <;= =@7 5 =?8 F? @=7 N7=9" L=> 8=79 9 @=F?: XM= =>Q? @8=?87 F= 8== 9 ;F98 8= =8;?X2 97 F= = ;7?=>7? =?=" C97 F= = 879 97 => 7 ?;7@=?>? 8= 72 @=7 F? 8 F? 7 = @=F? > 8= => ?=;=> >= ;7@=?8872 > => ;7@=?>? 8= @= 8= 97> 77> = ? @7?= @ " E? =9 7?872 @=?>J2 =?= ?" P7 FJ F?7 =?8 F= >= ;7@=?887 L7 F= = @=; =9=?= @7?= = >=F ?87 >==?=] 5 =? =9 ?=?7 ?7 9= <;= =9 F= ??F? 8>@F 5 8==?8 ==?= > @F?7> 8= >" 3FQ> = ;7?>8=? 97;72 @=7 =>7 ?7 = @=>7? ? = @=>7? 57=?=2 @7F= =87 ?7 =>" PY>=?: E9 F= =>F8 9 <>7 8= 9 ;=?; =?;F=? 8=>7> ;>7> 8= F? =7>7 8= 9 =88 F= =;=> =? F=?87 97> =;87>" C7? 7872 J? => @=?>9= F= = =?87 >F ;= ;77 F? @==;7 8=>;7?7;87 =? 9 @== 8= 9 ?=>;?2 5 ?F?; ?8= >= < =?=87 8= >F 7 >7= 9 @=;=@;? 8=9 ;797 8= 9> @97> 7 9 797 8=9 ;7?7;=?7" MF?: E> @=?>9=2 @=7 ?7 @>" - ;7=?7> 8= 97> 7> &* =? S?7 => =? 9 U?=>88 8= C<9= =9 @75=;7 8= ;= F? ;=?7 @ 9 7;? 8= =?=> ;=?;7>" P;@J =? 9 F?8;? 8= => ;F98 8= ;=?;>2 87?8= F =9=87 87;=?= 5 @7>=7=?= ?787 @7=>7"
C"98derac"9e8 de8de el :ar>e9 PY>=?: S @7 F? 7=?7 ?7> 7> =? 9 ;7?7972 ?7> =>7> ;=;?87 9 ?9 8= 97> 7> &*: J@7; 8= ==9? 8= P> B==9=5" E>99 9 F= 8= V=? 5 =@=? 9> @7=>> =>F8?9=>" C7 F>=8 => >= 8= 9 <>7 =? C<9= MF?: A @=> 8= >> ;;> 8= @= 8= > ;79=>2 5 @=> 8= F= 5 =?9 =>F> 8= @7=>7 >>=?=2 @;@J =? 9> @7=>> F= ;7=?7? =? 9 U?=>88 C9; 5 F= 9F=7 >= @7@7?" U? 82 97> =>F8?=> 7;F@7? 9 ;F98 8= =8;?2 5 572 ;F?87 = ;7?7?87 ;7? 9 7;F@;?2 9=> @=8 F= = @==? 9=? > ?9=> 8= 9777 5 8=>@FJ> 7 @= =? >F> >9=>" E? =>> =F?7?=>2 F= @==?8? 8= =9 FF7 8= 9 F?=>882 @7?7 = 8 ;F=? F= ?8= =?9 F? 8= ;9 ;=; 8= FJ = 97 F= <9 F= <;=" ,?9=?=2 @=8 9 @9 5 @7@F>= F? 8>;F>? 8= 9 7;? ;8J; =? .+
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=> =@>: =9 @= 82 @7@F>=2 =>9 8=8;87 =;9F>=?= 9 ;;2 5 =? 9 8= >= F?? 97> =>F987> =? F? >=>? @9=?2 =9 >=F?87 8 => 8=8;87 97> @7@7> 8=>=7> 5 =>2 5 8F?= =9 =;= 8 >= 9 8= ;7?=> >F @7>9= =9;?" L7> @7=>7=> =?7?;=> = 8=;97? 87 @79;72 =? ;7 97> =>F8?=> = ;7?>8=7? F?7 8= 97> >F57> 5 =>F=7? =?F>>87>" DF?= => 8> =>F7> =>;F;2 8=>799?87 @9?=> ;7F?=> 8= F? ?= >= 5 9 = 9==2 5 =>F9 F? ;77@=;? F= ?9=?= 8F 787 F? =>" ,F= F? =@==?; ?Q>; @7F= 97> ;9;@79;7> W aF? ;7F?>d2 aF? 9=9d W =@=7? 8>79=>= 9=?=?=" A 2 => J@7; = =?>= ;7 >= ; =>;F;<?872 ;7 =? =9 ?>;F>7 8= > >=>7?=> ;?87 9 7 8= =>;F;<2 5 =? FJ 7=?7 @F=8= >= 7@7F?7 ?==? =? F? 8>;F>?" PY>=?: U>=8 Q> 8= F? = F7 ;7?;7 ;7? @=>7?> F= =? 97> 7> &* 5 * 77? @= 8= 9 J9= 8= 9 ==9? 7 9 ?F8 8= 9 ?F= 7 8= @=?>" E9 ;;7 ;F9F9 IQ? I99;< 97 ? CF=?; =? 8; MJ;72 =9 >;7 =? 78=?7 @>;7J;?;7 =?=C<7?5 E<8 97 ;7?8 C97?2 5 J? ;9>=> =? =9 ?>F7 N7@ 58=9 =>7 =?7 TF?@ =? B7F98= (C79787)" D F= =9 ;9 ?=9=;F9 8= 97> 7> &* 5 * W => >F=8 =<==?= 8= F7?7 =? 9> =>=> 8= 97 @79;7 5 97 @87 W 9= @=>7? O F= Q> =? F? ;79=;;? ;>F9 8= 7;>7?=> @ ;7?==?;> MF?: D F= F=7? Q> =? ;>F988=>2 ?;7?=> F= =;2 =;=> J? @7 ?==87 8= 7>" E? ??? ;>7 F=7? =@==?;> @;F9=?= >;=?8=?=>" S =? =? =9 ?>F7 N7@ = @8=7? F= 8= F? >=?72 >=@= ?F=7? F? ;= 8>?; =?= > 8=>2 @7F= 97 ;=?9 = 9 @>;797 F8> 7 =?" CF?87 = ? =?= E<82 9 8= = F= 9 F? ;;F97 =9=?= @=F=7 8= >F> ;79787=> ;7? 9 797 8= 9 ;7?;? 5 >>= F?7 8= >F> ;F>7> 5 9= =8; F? ?7= 9 =>@=;7" E>7 <;=" T@7;7 =9 =@7 ;7? IQ? I99;< =? CF=?; F= 8==??= @ " PY>=?: P7 FJ ?7 E? =988 >7@=?8=" MF?: D== >= F= ?F?; =? 8 @==?=; ??? F@7 ? @87 @79;7" A 97> 7?;= 7> ?87?J 9 9=> ;9; @7F= =? > 8= ?7 >F=?7 =@=;J ;7?>8= F= D7> = ?F>7" C7 F? 87> 7?@7=?=2 7?>@=?= 5 7?887>7 @78 @= 9> ??F=9=> ?F>;> F= = SF 7?88 >= ;7?8=;2 ;7?>J2 ;7? 9 7?@7=?; 5 7?>@=?; F= >= 9= F9" D=>8= => F7=;7F??2 5 ?7 = >=?7 @= 8= ??F? =9? 8==?8" NF?; @==?=; 9 7?;? 8= =?= E<82 @7;7 ?=>J 9 <=?88 =? =? B7F98=2 5 @7;7 = =?=?87 ;77 F8> ? ;77 >=F87 8= 9> 8=> 8= IQ? I99;<" E>7 ?7 97 87 =? >7? 8= ;; 7 @=57 =?=2 @=7 8= ;= 7 >=@= <= =>87 9 =?" PY>=?: E> <2 @=7 =? =9 79 8= 7>=87" MF?: 3FQ> 8==9 8=>;= Q> =? ;77 F? =>@=;= 8= @Q>7" A< =>2 =>;F;<2 =@=>=? >F?72 @=7 >? >= @= 8= 9 7?;? 7 =9?" U? ?>8= =? ;7 >= <;= 7 8= 78> 9> @=>7?> @7?=>2 87@ >F ;7>7>?2 5 >= ;7?== =? =7 8=9 F@7 7 @87 ;F5 ;F> 9F=7 8==?8=" PY>=?: P=7 ?7 => =9 insider Q> =9 F= =9 77 L 8 8=9 ?9 ?=;=>=?= =?= 97 8= >79" L= 9 F? 9F 8= @==?=?;" MF?: N7 ?=;=>=?=2 @7F= 97 =7 97 =?;F=? =? >F @7@7 ?=7" PY>=?: C7 99 F>=8 F=9 9F MF?: AF7?72 =>@=7 @7 F?7 >7" PY>=?: CFQ9=> >7? 9> =?> 8= F= 7 F? outsider. 3FJ ?7 >= 9= @F=8= <= MF?: E>7 8" - <;= >F 8 ;77 F==2 >? 9 @=>? 8= =?= F= 8==?8= F? @?;@7" N7 >= >=?= ;7@7=87 ;7? ??F? 8=797 =?= 9 @7>988 9=8 @ =9=7?" U? 7F>8= @;@ >? @=F;7> 5 @=;>=?= @7 =>7 @F=8= 8>= ;F=? 8= 97 F= 7;F= =?= J9" E>> >7? 9> =?> F= =?= =?= 9 ?>8=" PY>=?: L @7>F F= ; 8= =@9; => F? @=89=;;? ;>F9 7 Q> =? 9 =@=>? .'
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
8= F? =7 ?>78 =? =>=?; M= @=;= F= => ;F8 8>?;8 =?= 97 8872 => F? ;7=?= F= >F5;= 787 >F @=?>=?7" D=>;=2 >? @;@;? 8=;2 >? ;7@9;88 ;7? 97 ;7?;=72 9> ;7?8;7?=> 8= @7>988 F= >7? =9 F?8=?7 8= 787 ;7?7;=?7" MF?: C7=;7" - F=? 87@= =>= 79 8= 7>=87 8> ?;872 8==9 => =? ;7?8;7?=>2 97 Q> 8=>@=F;8=?= @7>9=2 8= =?= F? 8 @9=" D== @78= 9 ?=7 8=9 >>= 8==; >F> ;7@7?=?=> 9> ?==9;7?=> 8= =>7>2 @=7 9 >7 =@7 ?=;=> => ;7?>;=?= 8= ;7 >= @=>=? =9 >>= ;7@9=7 =? =9 87?7 8= 9> ?=;;7?=>2 5 ;7 J>= 87?7 >F = >= ;7@7 =? =9;? 9 87?7 8= 9> 7@=;7?=> ?=?> 8= F? =87?7" 3FJ >= = ;F?87 >= =>Q 7>=?8 7 8= =>= 787 P7 >F@F=>7 F= F?7 ?7 =;7?7;= ??? <=;<7 7=72 =>7 =>Q ;972 @=7 > 8=>799 F? ;7@=?>? 8=;F8" PY>=?: P=7 J? @787> ?=@= => 8 8>?;8 8=9 7>=87 ;77 F? >?7 8= ?8==?;" MF?: E9 F= <;= =>7 =>Q =F=?87 => ;F8 ;7? F? ?= =7;7?9" A; 9 ?8==?; 5 FQ> = @>? 5 =?=" D=>8= @F?7 8= >2 >? =72 =9 7>=87 @;; F? 7 8= @;@;? F= ?7 @F=8= >= ;9>;8 ? ;77 ?8==?= ? ;77 @>7?8" L ;9= =>Q =? ?7 8=>= 99= @7 9> @7@> ;7?=> ? @7 =9 8=>=7 8= F? =>F987 8==?87" G;> => ;F82 =9 7>=87 =>Q =? ;7?8;7?=> 8= @=; 972 @7F= =9 F= F== = =?=?8= 97 8== 8= @=7 F= =>= 97 7;F >= ?=>=" E9 9= @ F? @=;=@;? F= @== ;7@=?8=2 que >= F?8 =? =9 72 => 5et it beF
," 1!: XA 9> @97>2 ;7? 9> F= =@==?J =? =9 97772 9=> 8 9> ;>" ,F= F? =>@=;= 8= F92 F? 5F8 @ F= = @= ?=?= 9 ;7?;=?; 8=9 @7@7 <;=" P 9 F== 8= =>7> ?9=> ?7 < F? F>;;? >;=?8=?9" N7 >= 8= 9 =882 =9 @7=>7 ;=?;72 =9 =?=> 8= 9@97> @ =?=?8= =9 >>= ?=7>72 => =>@7?>988 X" .-
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
PY>=?: H5 9? ==@97 8= >F 8 8= ?=>87 F= ?7> F= => ;F8 8= 7F>8= MF?: L= F=7 ;7? F? @=F= <>7: U? 8 8=;8 F= F= @=?8= 792 5 F= =? =9 9777 =>F8 97> @7;=>7> >F9=> 8= 9> @97> 5 F= =?=?8= ;7 =>> => =? =9 F?87 ;F?87 =>Q? =? >F =9==?7" CF?87 @=; =? 9 =>;F=9 8= @9?=87=> = <;= =9 ;F>7 8= @9772 ?F==?= =>F= =? =9 79 8=9 outsider a F= ?7 @;@ =? 9> ;7?=>;7?=> ?79=> 8=9 =877" TJ? 7;? @=; 5 ==?= >F8: FJ? F== =?=?8= F? @97
El !ra!ad" <"l=>c"l"8=c" PY>=?:H=? E? 1%& >9 ?F==?= 8= C<9= @ > @7 8= (BCL)" =>=> E9 9 BCL 7>;7 ;=?J;7 7? ,7=>= =? >F B797;9 C7@F= L77F 8= 95 U?=>88 8= I99?7> = =?7?;=> F? @=F= = ?=8>;@9? =@9; 8= >7>" A99 ? ?=F7977>2 =9=;7J;?;7> = ?=>87=> 8= 8=9?=> F?7 ;7? 9>77>2 >;7> 5 9;7>2 5 8= J9 >9=7? ?F=7>7> 7> 8= ?=>;? F= <> =9 8 8= <75 ;? 9 @F =? 9 8>;F>? 8= => 8= 9 =7 8=9 ;7?7;=?7" TJ? >F ;F97 >=F=?= Q> 7so, Biolo o( ;onition, >= @F9; @7 @= = ;77 ?7= 8= ?=>;? 8=9 BCL" C7 >= => =>= =7 MF?: P7;> >=?> 8=>@FJ> 8= 99=8 =? ?7== 8= GIJ, H=? 7? ,7=>= = @8 F= @=@>= F? ;7?==?; @ F? ;7?=>7 F= >= =9 =? C<;7 7 =9 F97 ;onition? a Multiple 'ieC E?= 77>2 J? >>? ?7@977> =>= ==?7 7?87 @7 9 =??= G=? ,7F?87?" M = ;7?>> =? @=>=? 9 ?=F7>797 8= 9 ;7?;?" S? 8F8 W F= 97 @=7 F= @=?>J W ;F?87 9=> <9= 8= @F9>7> ?=7>7> 5 >?@>>2 => =?= = =>;F;<Q 9= =?=2 @=7 8=>@FJ> @>Q? 77 =2 798Q?87>= 8= 97 F= 8= ;7? 9 =97;88 8= F? 57" P=7 57 ?7 F= >= 79887" P7 =>7 =8;J2 =? F? =>97 Q> >=?;9972 F? >?=>> 8= 9 ;7@=?>? F= =?7?;=> =?9 8=9 >>= ?=7>7 9 ;7?;?2 <9J >7= =9 7>=87" X
X
X
X PY>=?: 7>=87 " T787 97 8;<7 2 @78=7> 9== =? =9 ;F97 F= >= @F9; 8=>@FJ>2 => 8;<7 @7 F? MF?: E;=?=2 => >= 9 =>; =? 9 @ 8F?= =@7>;?2 5 8=>8= =>= 7=?7 =9 7>=87 =>F7 @=>=?= =? 78> 9> ;7?=>;7?=> 8=9 ==?7" - F= < 8=;887 <9 >7= =9 @7;=>7 8= ;7?7;=2 ?=9==?= =9 F= ;7?7;=2 =? ?7 ;7?8;? =>=?;9 8=9 @7;=>72 @> @= @9?7" 3F= =? F= => @7>9= >=@ 97 F= >= 8;= 8= F=? 97 8;=" N7 <5 >=@;? @7>9= 8= <9?= 5 <987" E9 7>=87 ?=;=>=?= => 9 F=?= 8= 787" ,F= F? =8=?; =>=?;9 @ 97> ?7@977> F= @;@7? =? =9 ;7?=>7" PY>=?: - ;7 99= 9 @F9;;? 8= Biolo o( ;onition. MF?: CF?87 79 9 BCL2 =7F9J =9 =7 8= ;7?==?; =? F? ?F= =>? 5 >= 97 @>J H=? 7? ,7=>= @ F= F?7 ;7? F? =>F8?= ;7=? ?9J> W F= J9 99 spanlish 3 =9?? 9> =8F?8?;>" CF?87 = 8=79 ;F972 = =>@?J" M ;F97 = @=; 8=>F87 " S >97 7J 9> =@=;7? =>2 = 87 H=? 7? ,7=>=2 @=7 >=? 787 8= =2 < X9?=87X 7 ;;F9 8= 8>;F>7" PY>=?: I?7 F= @7 97 =?=9 @ F>=8 8== >= 8;9 =>; ;F97> ;77>2 5 F= 9 ==88 8= F? =7 @8= F? =@7>;? 8=998" - ;7? =>72 =9 @7;=>7 ;;F9 8= =?=;? 8= ;7?7;=?7 ?=9==?= >= ?=F@= =? F? @F?7 8==?87" MF?: TJ? =7 =>= @79=" N79=?= F?7 <9 7 =>;= >7= 97 F= @7>== F? =>=?; ?8=@=?8=?= 8=9 7>=872 @=7 =>7 => F>=?= 97 F= ?7 F=72 @7 97 ?7 ?=?7 <9 =>; 8= F? ?= 8>? F= 8=F=>= F= ?7 =>= ??? =?= 887 F= @F=8 >= >=@ 87 8=9 7>=87" D= <=;<72 = @=;= 8;9 <;= >9=2 9 7=?7 8=
.0
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=>;2 =>= @7;=>7 8= =?=;? 8= 97 F= ?79=?= >= ;7?>8= ;77 887" PY>=?: E>7 >?; F= F? ?F= 7 8= @=?> J? == ?F=> 7> 8= <9 5 =>;" S? =72 <5 77 @79= Q>: F=? F= 8=>@= F? >=?>988 @ 9 ;;F988 8= 787 ;7?7;=?72 9> 5 99?=?= ?=;=> =@7" T=?= F= ?>7 @>7 @>7 F? =9>7 ;78?7 ==?= ?;9872 =? F? ?F= ;7>7>? F= FQ> =?== F? ?F= @=;=@;?" P=7 =>7 =F== F= 5 =?=" E>= 7 8= ;7?;;?2 =? F? F?87 =8F;87 @ 9 ;7@=?>? Q@8 ?7 =>F9 J? 787 MF?: E>= ?7 => @79=] ?7 F=7 ;7?=?;= ?8= ? ;7?=97 F? =?7F= ;;F9" N7 >75 F? =79F;7?7 ? = =7 ;77 >7?=7 =?;87 8= ; =9 F?872 >?7 F= >@9==?= F=7 8=7> ;FQ9=> >7? 97> @7;=>7> F= =?=? F? =?88 8==?8" E>7 => 787" V7 ;77 > F= 787 =9 =@7 8=9 F?872 >? @F72 >? F=?;2 >F=?87 @7@7 7" A?=> W ?;9F>7 <> ;7=?7> 8= 97> 7> >=>=? W 9 ;7> ?7 = >" E?7?;=> F= ;7?=?;= 7> @=>7?> 8= > @F?7>X 8= >" P=7 <75 =? 8 >75 ?F?= => @==?>?2 @7F= F? 8 F? 7 = 87: M=?> Q> > 8= ;7?=?;=2 Q> ;J87 @=8=>X" - ;=7 F= =?= ?" PY>=?: E? =>7>@=;2 F>=8 =>; >7= H=? 7? ,7=>= 5 =9 =@7 F= ;7@=7? =? =9 BCL: X3FQ> ?7 ;7977> 8= F? ?= <F92 @=7 ;7?=>7> F;<72 ?7> 7> =?F872 =?> 8=>799Q7> 9 8= 8= F? 87 79;7' 97>;7 @ ;F5 =8;;? ?F?; ?7> 9;? =9 =@7 X" C7 ;7?7; H=? 7? ,7=>= C7 ?; =9 ;7?;7 MF?: N7 97 ;7?7; J> 8= ??? ;7@9=7 8== ?=9=;F92 >?7 ;7@=?87 8= 7 98; 5 9== 9 =? 8= F? ;7?==?; 8= >977> =? L=8=?2 H79?8" CF?87 9 =? <79?8=> 7 9 @9 8F?= 9 ;==7? 8= @=F @ 8=;= 9 7?87 8=9 ==?72 97> 87> ?7> ?;7> ;> 9 >7 =@7" N7> =?;7?7> =?> 7> >9=?872 ;7?>7> F= ?7> ;? 9> ;==7?> 5 8=;87> F?7> A>=8 @ > 97> F>=7>" ,F= F? @>=7 8=9;7>72 =7> F;<7 5 97 @>7> =?2 ;77 87> =7> ;7@=7> 8= F=7>" PY>=?: C7 F?;7? >F ;797;? =? =9 BCL MF?: =>=<> =@72 H=? 7? ,7=>= ;7>F <> F58=9 ?8 9 ?7;<=2 7 =7E? 8;<7 9 8F82 5 = @=; =?=9 9777 ?=> =878" E?7?;=> >79 @> 8=;=?= 87?8= 57 => 5 ;7?=>Q7> F? @7;7" P;@J =? =9 >=?7 8= <=F>; F= 7=; ;7? H== B^??2 87?8= 57 ;F@92 >=? ;=72 9 F?;? 8= F? 7Q;F97 F? @7;7 =7 F= <9 F5 @7;7" A =;=> 8=; 97 >7= =9 7>=87 5 9 879= 8 ;7? F= >= @F=8= 7>= F? >>=2 5 787> ;99? <> F= 9 ;7?=>;? ;7=? ?F==?= 9F" DF?= =@7 =? =9 BCL J ;7? F;<7> =>F8?=> 8==?=>2 =;=> ;7?=> ;7? 97> ;=?J;7> R7>> A><5 7 =9 9>77 G7<8 G?<= F= J? =?>=? < =? =>7> =>=>2 5 J? =? =9 =7 8= Biolo&% o' (o&nition) >7= 787 = F5 >=F87 H=? 7? ,7=>= =? =9 9777 7 =? >F ;> =? I99?7>"
Sa<dra 88!:ca PY>=?: A9F? =2 =? F? <7=?=2 97 8=>; ;77 F? =>7 =? =? =9 = 8= ;7? >>=>" C7 <5 F= =?=?8= =>7 MF?: H=? 7? ,7=>= =?=?8= 97> >>=> 8= F? ?= F5 @7F?8" C@ >F 8==; 97> ;7> =;<> 8=9 >>= F= ?7 =>Q? =;87> @7 9 " E? =>7> ;7> => ;@ 8= 7=>= ;7? 79 >79F 5 @==; >=F88 =? > >72 5 =? ;>7 ?=;=>7 J? <;=>= ?>9=" R=;F=87 F? = F= >97> <;= F? Q= 5 ?=;=>Q7> F? =>;7?=?7" H=? 7? ,7=>= @; >F F7 8=;=?= 8=9?= 8=9 ;F=9 8= @79; 87?8= <9 F? ;=9 F= 8=;: XS97 =<;F97> F787>X" S= F5 ;@?= 5 9= @=F?J .1
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
@=7;F@87 @7 FJ F= =>;7?>= =;=?= < 5 > =9=?= => F787" XN7X2 = ;7?=>2 X@=7 ;77 787> >=? F= F >97 >= @F=8= =>;7? ;7? @=>72 ?;9F>7 9 @79; ;==Q F= =?7 F?7" S ?72 a?7 8= F7 =;=?= =? =>= 9Fd X W XaA = @99? =? >=F8dX F= =;;?" W XC97X2 = 87 X> >7 ;==> F= ?7 =?=> 8==;<7 8= F F7 < X" ,F= F? ;7?=>;? =>;9=;=87 @ 2 @7F= @7 F? 987 =8=?; =9 =?7F= >>J;7 8= H=? 7? ,7=> =2 5 9 >7 =@7 9 @7; ;7?? F= =?9 =? >7" E9 F= F= ;F 9 ?=7 8= F? >>=2 @=?>J2 ?7 >97 =?= F= >= ;7 F?;7?2 >?7 F= ?=;=> ;7? @9=?=?= =? >F @7@ ;7@=?>? 5 ;F 8= 9 ?= ;7=>@7?8=?="
," 1: H=? 7? ,7=>= 5 HF=7 MF? 9 =? 8= F? ;7?==?; PY>=?: D=>@FJ> 8= F?7> =>=> =? =9 BCL 79 C<9= ;7? F? @= >?=>> 8= >F =7 ;7? =? =9 =F@=" AF ;797 ;7? ,?;>;7 V=9 ;7? F=? @F9; F? >== 8= 97>2 =?= =997> J? =9 bestseller 8l !rbol del conocimiento MF?: D= ?F=7 =? S?72 @75J =? >F ==>7 C<9= ,?;>;7 V=9 (F= < <=;<7 F? 87;787 =? H8)2 5 9= <;= F? =>@;7 =? 9777" U? 8 = 87 F= > 57 => =? 97 ;=7 ;7? > ;7?>8=;7?=> >7= 9 7?;? ;;F9 8= 97> >>=> 7>2 =?7?;=> 8== >= @7>9= 799>" L= ;7?=>J F= ?=> 8= ;F9F= 79;? <; 9 F? 8=>;@;? ?==?= =92 @7F= >79=?= 97 F= >= < =?=?887 ;988 8==9 >= =@=>87 =? F? 79>7" PY>=?: L7 F= >?; F= =9 ;=7 @ =9 F>7 8= F? 79>7 => =9 7=?7 ;F?87 F?7 =@= 8=>79997 5 F>97" E9 F= =@= 8=>87 @7?72 97 =7 >= @ 8= F? =?=?8=?7 Q> @972 97F= >F 7?=?7" MF?: E;=?=" P7F= F?7 ?7 8F;= F? 79>7 =9 =?=?7 =>@=;72 >?7 F= 9 ;7@=?>? ;F9 5 7=?Q?= F= F?7 =?= 8= J9" P7 =>7 @ F= @7?= .2
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=@= @7 9 8=>;@;? =92 9 F= =>F9 =? 9 @F9;;? 8= F? 97 F987 De m!quinas seres $i$os PY>=?: ,?;>;7 V=9 = >F =9=? ;7?2 F= =? 7?7 9 7?;? 8= 97 7 5 ?9=?= 8=>=7; =? 9 =7 8= 9 autopoiesis, ?= =9 =9? 8= 7?87 8=9 ;9 @79;7 =? C<9=" E? => J@7;2 =9 >7;9> S987 A99=?8= F= =9=87 @=>8=?=" S F?7 F=2 @78 @=; F? ;F8 =?=98 8= =?7;?" XT=?7> ;97X2 =>;= V=92 XF= ?7> <7> =;87 =? F? = F= = 8=;88=?= =79F;7?7 ?7 778772 F= =9 ;7= ?=;=>7 @ <;=97 ?; 8=9 =?= =??= =? C<9= """ L7> =>=> F= 99=7? 9 8=>7997 8=9 ;7?;=@7 8= 9 autopoiesis, =>Q? ?8>79F9==?= ?;F98> ;7? =9 C<9= 8= F=99 J@7;X" MF?: D=;88=?= ?7 =>75 8= ;F=87 ;7? =>7" N7 = ?==> @ ?8 7;F@ F? @7>;? =79F;7? 7 ?7 77872 7 =8 > 7> ;7? =>7> @Q=7>" 3FQ> > @=?>=?7> 9F?7> 9=> @=;=7? =79F;7?7>2 @=7 57 >7 ?F?; F =79F;7?7" 3F=7 <;= F? 7 @=;9=2 =>7 => 787" S ,?;>;7 V=9 =>;= =>7 >7= F=99 J@7;2 <9 @7 > >7" E? F=9 7=?7 J9 => =@=?87 9>= ;7? > =9=7?=> >7= 9 7?;? ;;F9 8= 97> >>=> 7>2 = 9F?72 9F=? F= =;J? => 8=>;F=?87 5 @=?8=?87 97 F= = =?9 7;F@87 <;= F;<7 =@72 =? =988 8=>8= 97> 8> 8= ??;" N7 F=7 F= =>7 >F=?= ;77 =>72 @=7 57 5 <9 8=>79987 787> 97> ;7?;=@7> ;F?87 =? 1%* =@=7> =>; 5 F?7> =? 9777" R=@7 F= > ;7?>8=;7?=> >7= 9 autopoiesis 8= >>=> 7> ?7 F=7? ?8 F= = ;7? 97 F= => >F;=8=?87 =? C<9= =? =>= ?>?=" MQ> =? F= 9 =J>: ;7@=?>? =; = > @ =?=?8= 97 F= => @>?87 =? @>" PY>=?: PF=8= 8?7> F? ==@97 MF?: P7;7 ?=> 8= 9 =9=;;? 8= A99=?8=2 >> @7 @F ;F7>88 F?7 ,?;>;7 V=9 ?F=>7 7 ;7? +7>J M BF9?=>2 9> =F?7 ?=> 8= F? F@7 @79;7 F= >= F78=?7? L O (8= 7?;?)" L7 <9 F?887 F? ;7F?> 5 >F 7=7 = ;7?;=? 97> 87=> =? 9> Q;> >7= 97> @9=7> 5 >F=987> 8= F?7> @7;7>" C7? =>= ? >= >; F? @=F=7 87 F= =@7> 9 @7 8= 9 ?7;<= =?= 97> 7=7> ;7? =9 ? 8= 89=> 9 @7>988 8= 7>= >F> @7@> ;7?8;7?=> 8= 8" CF?87 A99=?8= ?9=?= >9 =9=872 =? =?=9 >= 8=; F= 9 F=8 <7 =?9 F? ;;=>7 8=7;Q;7 9 @78=" L7> =7> 8=9 F@7 >= F?7? @ 8=9=" D==9 =9 F@7 8>79=>= D==? >=F ?87 ;9?8=>?=?= N7 >=9 97 Q> >=?>7 ?=>= F?7 8= 97> @87> =>=?=> A @=> 8= F= ?7 =?9 ??? ;7 ;7? @78= 8= 8=;>?2 97J @;@ =? => =F?? 5 =? 9? 7=?7 @=8 9 @9 5 8=: XE>Q? ;7==?87 F? =7" H9? 8= A99=?8= ;77 > >= 8= F? @=>8=?= =9=;72 @=7 =>7 ?7 => ;7=;7" D= <=;<7 < >87 ?787 @=>8=?=2 5 =>7 => 97 8>?7" P7F= =?= 97> => ;?887> ?7 97 Q> F= F? ? 57 8= 77>X" PY>=?: C8 ;?887 7F7 =? => 7;? @78=?= F? =;7 8= 97> >F7>" MF?: A> =>" - 87> =;7> 8=9 @F=97 ?7 77? @7 J9" L 57 =Q; ?7 >?; 8= ??? 787 F= 9 57 8= 97> ;<9=?7> 97 <9 =9=87 5 <7 97 @75" P7 =>7 @=8: XL 7?;? ;F5 8>79F;? =>Q? 8>;F=?87 F2 =? F? >F;? ;77 => 8==9 ?=? 7=?= 57 @78= 5 8= 78> ?=> @=?=;= =? 9 ;9?8=>?88" L ;7?7?;? 8= 7?87 78 =>Q @7 99=X" P7 >F@F=>7 F= =9 F@7 >= 8>792 5 99= =9 8 =? F= 9 7@7>;? 8=?7 8=9 @> F7 9 F= >F;=?= ;77 @ ?=? =9 79@=2 5 787 >= ;" AF=99 8>;F>? = @=;= ==@9 <> =9 8 8= <75: => =?= => ;= =?= 9 8?Q; F= 97> < 99=87 >F >F;? 7=?Q?=" L=> 9 9 ;@;88 8= 7>=;?" P7F= F2 > >= F==2 = =?;7?J ;7? @7@ =7 =? ;;?" E> F= F? =@==?; @7?=2 @=7 9> 8=> F?8=?9=> F= ?9=?= 99=7? 9 ;7?;=@7 8= 9 autopoiesis a 9> <9 8=>79987 ;7? ?=788" PY>=?: E> @7>9= F= 9 =;< F= F?7 @=;= =?= F>=8 5 ,?;>;7 V=9 =? F= = J? ;7? F= F>=8 =?= 77 =>97 8= @=?>=?7 V=9 =>Q F5 ?==>87 =? 8F; >F> 8=> F? 9=?F= =Q;72 799>" E? ;7 F>=8 =@=8=?= ;;2 J? .,
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=? ?F=> ;7?=>;?2 =>= ?=J> @7 F? 79;? @=F" MF?: E>7 => >=F=?= F? @F?7 8=;>7" -7 >=@= F F? 9772 =?> F= J9 >=@= F=2 8 572 F? =Q;7"
El cere=?: U>=8 < 8=87 F5 =? ;97 F= 9 ;88 @79; W 9 =; ?F8>2 9 8= 8= ; =9 F?872 =>= ;7@7?=?= =>=?;9=?= >7?=72 =;" W ?7 ;7? F>=8" S? =72 > =>75 =? ?7872 >F> 8=> ?8F89==?= F=7? ?9F=?; @79;" B7 A99=?8=2 =9 ;<9=?7 ,=??87 ,97=>2 8= ? >97 $& 7>2 F= ?787 ?>7 8= =;7?7 <;=?8 9F=7 8=>?87 7;=7 7;9 8=9 7=?7" ,97=> ? 9 ;=?J;7 ;7?>F97 8= manaement S78 B== S?7 ;7?;=7? =9 @75=;7 C5=>5?2 @ =9 =>72 8=;;? 5 @9?;;? ;=?98 8= 59F?7> @78F;;? ?8F>9" S= @=?> =? 9? >>= 8= 9 F= @F8=>= 8==; =@?=?= 97> ;7> =? 9 @78F;;?2 97 F= @=9 =?= 9> =;;7?=> 8=;F8>" L 8= ;9= 8= B==2 F= J? =>; =9 @977 @ F?7 8= >F> 97>2 ;7?>> =? ;7?>8= 78 9 =;7?7 ;77 F? =>@=;= 8= >>= ?=7>7 = ?>9 F? ;=?7 8= 7>=;? 87?8= ;7?==? 5 >=? =>87> 787> 97> 87> =;7?;=?= =9=?=>" U>=8 @=?> F= ?9F=?; S78 B== 5 ,=??87 ,97=> MF?: N72 ? > ?7 >= @F=8= 8=;" ,=??87 ,97=> >= 7=? F===?= @7 =9 97 8= S78 B==2 @he Brain o( the Kirm CF?87 B== > C<9= @7 @= = =? 1%$2 @8 =?= F? =?;F=?7 ;7? =9 ;=?J;7 ;<9=?7 HF=7 MF?" N8= =? ? 9 Q> =7 8= 8= FJ? @78 >= =>= MF? F= =9 ? S78 B== F= ;7?7;=" ,?9=?= 977? F;= 5 = ?7?" PY>=?: E9 >>= 8= @7 F= >= 8>= @77; F==> ;;>2 >=?87 ;9;87 8= >F=7 @=;7 8= @9?;;? 5 ;7?79 >7;9>" T787 =9 ;7?;=@7 8= =>= >>= 8= ?7;? 8= ?>@;? ;=?J; = @7 97 >7 F7>=?= ;=?9> 5 ?9=?= > @ ;7?=> F? @7>>: ;7?=> ?F=7> F=7? =?= 87> ?=> 8= =@7 5 ;7?8F;87> @7 =>F8?=>" MF?: E>= ?7 = =9 7=7 8=9 @75=;7 5 ;7? >=F88 @7;7 9 ?=?;? 8= S78 B==" ,F= ,=??87 ,97=> F=? F= @9; @he Brain o( the Kirm ?=9 8= 787 F? @>" I? S78 B== @ @75 97> ?=? =7> ;7 8=9 @75=; 7 5 @ 997> ;7? 9 ;=?J;" D= <=;<72 5 ;> >F =>F=72 =? F;<7> 9F=> 8=9 @> 9 @78F;;? = >F@=>8 =? =@7 =92 ;7?9F5=?87 97> 87> =? F? > 998 >9 8= ;7?79" L 8= = 8=>799 97> 78=97> =Q;7> ?=;=>7> @ <;= ;Q9;F97> =77> 8= 8=>7997> F= =;J? >= =>? ?>?F?872 97 F= 8 9 @7>988 8= =;;7? ?>?Q?==?= ?= ;F9F= ==?F9882 @79= 7 ;72 >? =?= F= =>@= =>=> <> @78= 7 9> 8=;>7?=> ?=;=>> 5 F> 97> @7> 8= ;;? ;7=>@7?8=?=>" E> = 9 ?=?;? 8= S78 B==" 3F= =>9=; = F? >>= 8= =>? ;=?9872 @=7 ?7 F? ?>F=?7 8= ;7?79" P J92 97 ;=?9 ?7 = 9 8= 8=9 ;7?792 F?F= > @F=8= <=97 >87 @ ,=??87 ,97=>" P=7 => >9 8= ;7?792 >=? 8=; H=? 7? ,7=>= F=? J? > C<9= =? F=9 =@72 =? =988 ?7 = F? =88= >9 8= ;7?79 @7F= ?7 < ;@;88 8= @7;=>=?7 8= 87> ? => 9 @7>988 8= @7 8>?> >F;7?=> =? >F> Q> 8=>> ?=> =? 7 78J9;"
III( E5PERIENCIA DE DICTADURA El "r>e9 de l"8 79!"8 ce>"8 PY>=?: E9 @75=;7 C5=;5? 5 97> @9?=> 8=9 >7;9> S987 A99=?8= F=7? >F >?=?7 ?9 =9 11 8= >=@== 8= 1%!" A 9> 87> 8= 9 8= 8= =>= 82 >79887> 8=9 79@> ..
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
P?7;<= (F= 7=? 97> 7> ;77 8;87) 77? =9 @9;7 @=>8=?;92 9 ?7;<=;= A99=?8= => F=7 ,=??87 ,97=> ;?7 F? @>? ;=; 8= T= 8=9 ,F=7" I?=8=?= 8=>@FJ> 8=9 79@=2 F;<7> =7> 8= 9 F?=>887 =7? 97> E>87> U?87> 7 EF7@" 3FJ <7 F>=8 MF?: E9 >7 8 8=9 79@= 99 J 7 H=? 7? ,7=> = 5 9= @=8 F= = 5F8 >9 8=9 @> ;7? 9" L >F;? = =??=: F;<> @=>7?> 8= =@=?= >= =?;7?? @=>=F8>2 >= @78? = F=7> =? 9> ;99=>2 <9 8==?;7?=> 5 7F= 8= F=8" S79887> @=;=7? =? 9> F?=>88=>" H=? 7? ,7=>= 8= ;7?>=F= F? ?;? 8= F? F?=>88 ?7==;?" S? =72 8=7> >= 787 =?7> Q;9" -7 = ;7?>8=87 F? 8>8=?= =? =9 F?87 ;=?;7 @7F= <9 8= F? >>= ?=7>7 ;=87 =? F? 7=?7 =? F= 787> >? F= >? 8F8 >= 8= F? >>= =7" E ;7?7;872 @=7 8= ??F? ?= @==?=; 9 mainstream P7 97 ?72 ?7 => 8= >7@=?8= F= @=> 8= 97> =>F=7> 8= H=? 7? ,7=>=2 9 @?;@7 7=] @7;7 F?=>88 8= I99?7> >= 7> ?==>8" D= 8> 8=>@FJ>?8= 97 F= ?==> =? 7 F?9?=F7>977 8= NF= -72 @=7 57 5 <9 8=;887 F=8= =? C<9=" PY>=?: C7 L9= => 8=;>? P7F= ? 5 7F" D=;=?> 8= 9=> 8= ;<9=?7> >9=7? 8=9 @>2 5 9 7@7>;? >= 7 =@F=> F? @=>=;F;? @9;9= F= ;7> 9 8 !"*** @=>7?>" MF?: HF7 8>?> 7?=> F= = 77? @ F=8=" M @= @=?>=?7 F=: X > 78> 9> @=>7?> ;7? 8=> 8=7;Q;> ?87?? =9 @>2 @7?7 5 ?7 <Q =7 8= F? ;F9F 8=7;Q; 8= 7 J@7; 8>? =7X" V>7 >2 78 @=>7? F? @7;7 57 = F? =>77 =?=" D=>@FJ> = @=7;F@ =9 8=>?7 8=9 ? ?=7 8= =>F8?=> F= =? >797> 5 =>F@=;7> @7 9 F?=>882 5 F= F;<7> @7=>7=> >= <? =9 87 7 >= ?=?? 7;F97>2 7 5 =>? @=>7>" C7? 9F?7>2 >? =72 = =?;7?J F? 8 =? 9 F?=>882 ;=7> F? =>@=;= 8= @;7 5 8=;87> @=?=;= =? C<9=" E>= @;7 ?7 97 7@" S=F ?87 =? F?=>88 ;77 F? ;8J;7 ;7? =?988 8=7;Q;2 @7F= = >=? =>@7?>9= 8= 97> =>F8?=> 5 8= @>" PY>=?: U? = =>; F= J? => =9 77 8= =?=?8= 9 =>=?; 8= F? 8;8F" MF?: C=72 F?F= >F=?= F? @7;7 97;7" P=7 8= =88 F= >= 97 F= >?; =? F? 8;8F" 3F= =?=?8 = 97> 9=?=> 5 =>@=;9 =?= 9 8 8= 7 H=? 7? ,7=>=2 F= >7= 9 J@7; ? ;> >F> ;7?7;=?7> 8= >>=>" U? = = 87: XM=?> Q> 8==?;87 => F? >>=2 57 => 9 @7>988 8= F997 X" - = @=F?: aS=Q @7>9= 7>= ;7 F?7 =?;=F=;= @7;7 @7;7 =? F? >>= 8;79 CFQ9=> >7? 9> ;F>> 8= => @J88 8= 9 @=;=@;? S F?7 =>Q 8=87 5 ;7?7;= 97> =>7> 8= F? ;=F= @7 ;F>> 8=79;>2 @F=8= =9 5 ?=?= 9 ;@;88 8= = @=; P7F= =?= 97> 7=7> 8= F? 8;87 =>Q =9 8= 8=>@7 9> @=>7?> 8= 9 @7>988 8= >=F >=?87 7 8= 99= >= 7>=87=> 8= >F =872 FQ?879=> > 78 7@7F?88 8= ; =>> ;;F?>?;> 5 8= ?>79> 8= ;F=87 ;7? >F> @7@7> 8=>=7>" PY>=?: 3F= =?=?8= 9 =@>=797 8= 9 8=797" MF?: S2 @78 8=;>= >" CF?87 ??F=9=> 9=?=> 7? 8=>@FJ> 8= 9 F= F= ?7 >= <? =?=87 8= 97> <77=> 8= 9 8;8F ?2 => ;7?=?;87 8= F= ?7 787> =??" 3FQ> 9F?7> >@9==?= ?7 =>? =? ;7?8;7?=> 8= 79= 9 <79= =88" - = @=F? FJ @> ;7? =997> 5 >F @>F> C7 >= = ;F?87 <5 F= => 7 F? 8;8F F= <;= 8;9 ?=?=>= 9 =? aE? FJ =88 F?7 =?;=F=;= F?F= 8=;88=?= ?7 F= U?7 8= 8= =?;=F=;= @7F= >= F= @78 =?;=F=;= - ;7 5 8= FJ ?= >= @78F;= 9 ;=F= PY>=?: 3FJ 7>=;7?=> <7 MF?: N8= =>Q =? 78> @=>] ;7? =9 7F= 8= F=8 9= F> F? @=>7? 9 @7>988 8= = ;=> ;7>>" U?7 ?7 =>Q < ;F?87 >=>?? 9F=? =? >F ;99= 8F?= 9 ?7;<=] ?7 = =9 ;8Q=2 787 >F;=8= > 9?>" - FQ>2 ;F?87 =? 9 ? >9=> 8= F .3
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;>2 ?7 ;==Q> 97> F7=> 5 =97>: @=7 > ?7 >= = ?82 a? >F= F? @7F7 8= >?=d - 97 >F;=887 => ?=87 5 8=>=?87 >>=Q;=?= @7 97> =>@7?>9=>" - => @7>9= F= F?7 >= 8 F= 97> >79887> J? >7?5 F= ??? 988" L7> >F@F=> 7> > >7? @7 =?8= 9 ;F> 8= 9 ;=F=: 97 @7==? F?7 8=9 <772 9= @==? ?=?= 9 = =? =9 77 >= F;? =? F? 8;8F =?= =?> F5 ;7?;=> @ 9F?7>: 8= =@=?= =>Q? 8>@7?9=> ;=7> 7> @7F= 77> F=7? F= 8=97> 5
La de"l">a l"8 :l!are8 PY>=?: S ;7@7> 9 8;8F ;<9=? ;7? 9 ?;7?9>7;9>2 =7> F? 8==?; 8=;> 5 => H9=F> = F? 8;8F 8=79;" P J9 @7?= ? =9=;;7?=>2 5 >F= =? A8797 @7 F? 987 >=?= 97> J787> 8=9 =72 @7= =9 77 J? F= ;7?=?;= 5 =?F>> 9> >> ;7? >F 8=797 @?7; 8=9 ?>=>7 5 >F =9? 8=9 ;>7" L 8;8F 9 =? C<9= >= @75 >7= 787 =? 9 79=?; 8= 9> > 5 =9 @78= 8=9 9> F=> 8>2 => 8=; F= >F @97 8=79; F= =9=?= =>=;<" MF?: E>= => F? @F?7 ;=?9" E9 F= = =? F? 8;8F 8=79;2 =>Q 879==?= ;787 =? >F 9=8 8= 7=?7 ?=9=;F9: @7 F? 987 >= 8=;= 97 F= 8== ;==2 5 @7 =9 77 >= =>@=;; 97 F= 8= ??F? ?= >= @F=8= 8=; 7 ;== > ?7 F== ==>= =? @79=>" E? ;72 F? 8;8F 9 =>9=;= Q>;=?= 97 F= ?7 >= @F=8= <;=" P7<8 => =? =9 C<9= 8= F=9 =@7 ;F9F= 7 8= ;; 9 J=? 5 9 8==?>2 =? =9 >=?87 Q> @972 8= 97> 8=9=> 8=9 >7;9>7" P7 97 8=Q>2 F?7 @78 @=?> 5 =?>= 97 F= F?7 F>=>=" PY>=?: P?7;<= =@= F? 5 7 = F= 9 F=8 => ;7? 9 92 9 @7@=88 @82 9 9=8 5 9 @" U> 9F?> @7=> F9> 8=79;>2 ?7 Q>" MF?: S= 8= F? ? 8=797 88 ;7? =9 ;7F?>7" - 8=Q> ?7> =?;7?Q7> =? F? =>87 8= F= ?=?2 ?>> P?7;<= ;8 72 5 =? 9 F= <5 F= 97> =?=7>2 =>= = >F F=?7" U9 => >F;? J9; 8=;98 @7 J9 >7 @ F>; 9> 79;7?=> 8= 97> 8==;<7>" PY>=?: E?= 97> =9==?7> ;=?9=> 8= 9 8;8F ;<9=? =>Q =9 =72 >= =9 =87" E?;=7? 9 ;?F7 5 F> V;7 +2 9= F=7? 9> ?7> 5 ?9=?= 97 >=>?7?" A>97? 9 @7= P97 N=F82 99?7? >F> ;>>2 " S= > 8= =>7 MF?: SI" DF?= Q> 8= F? 72 ?=> 8= 8 9> ?7;> 8=9 82 9 =9=>? =? F= 7> =9 78=7 8= 9 M7?=8 W =9 @9;7 @=>8=?;9 W2 5 8=>@FJ> >=F? ?7=> >7= 9 8==?;? 8= =79F;7?7>2 =9 8=>;F=?7 8= >=?9=> ;9?8=>?7>2 =;" P=7 9 >7 =@7 ?7 <5 F= 798 F= P?7; <= ;7? ;7? =9 @757 8= F? @= ;7?>8=9= 8= 9 ;F88?" MF;<7> >= =?F=;=7? =?7==?= 7 >F J=? 5 ;7? 9 @;? 8= 9> =@=>> 8=9 E>872 => 8=; F= >= =?=;7? F5 8=;=?= ;7? 9> ;88=> 8= >F 7=?7" PY>=?: M= 99 9 =?;? F= ?7 F>=8 ;77 77> F7=> F= <75 >= ;F=?? =?= 97> F?887=> 8=9 ;7?>F;>72 >F=7? 7 F? 8;8F 5 =>F=7? ;7?7?87> ;7? =988=> =@=>=?8> 87Q;=?=" H=? 7? ,7=>= F7 F= =>;7?8=>= 8= 97> =>7> ?>2 E?> 7? G9>=>=98 8= V=? ;F?87 97> ?> 77? =9 @78=2 PF9 9e; ?>?F F;<> =;=> ;FQ?7 9= ;<7F= =>= >7 J=?2 ,?;>;7 V=9 R;2 5 F>=8 >7 787> =>7> 7> =? C<9=" M @=F? <7 =>: H5 F? =9;? =?= 9> =7> 8= =>7> F7=> 5 9 =@==?; 8= F? 8;8F 7 => => >9F8 7Q; = ;7' ?;8=?; MF?: N7 => ;7?;8=?;2 >?7 F= =@9;9= 8=>8= 9 <>7" I??88 8= 2 =? =9 >97 @>87 W =9 >97 8= 9 =79F;? F>2 =9 >;>7 5 =9 ?;7?9>7;9>7 W =>F=7? ;7?7?87> Q> 7 =?7> 8=;=?= ;7? >>=> F77>" P7 >F@F=>7 F= @F=87 <9 34
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
>97 @7 2 @=7 ;7@=?>? 8=9 @78= ?7 @7=?= 8= > =?;> @7>79@= =? C<9=2 Q> =? 9 =J>: 8 7 9 8;8F =>F7 ;8 @7 ;7@=?>? 8=9 @78= F= =>F9 8= ;7?>?= ?7>9 8= 8=7;;" L 7 8= @87 @7 9 8=7;; ?F9=?= @9; =9 =;<7 8= 9 8;8F2 9 F= >= ;7?== =? =9 =?=7 F= =>Q =? ;7?>?= ;=;<7 8=>8= =9 7?87" 3F=? >= ;7@7== ;7? 9 8=7;;? 8= >F @>2 F5 9F=7 >= 8 ;F=? ;FQ? 8;9 5 787 => ?=?= F? ;F9F 8=7;Q;" H5 F= =?=?>= ;7? =9 8=9 8= @==;;? F= =>Q @9 5 @7F?8=?= 87 =? ?F=> ;F9F2 5 ;7? =9 ?=?7 8= ?>9 W F?F= >= ;7? =87> =@=>7> W7> 8= ;7?=?; @=?==?= @==;> 5 >F@F=>=?= 8=7;Q;>" P7 >F@F=>7 F= F?7 =>Q =? 7@7>;? ;7? 9 8;8F2 5 ;7?>=;F=?==?= >= ;7@7== ;7? =9 ?88F7 5 ?7 ;7? 97> 7=7> 8= 9? ;79=;72 @=7 9 >7 =@72 > >= 9F;< @7 9 @;@;? 8= 97> ?88F7> F= ;;= 9 8=7;;2 ?7 >= @F=8= @=8= 8= > 9 >7;=88" L> @=>7?> F= F>=8 ; 8= =?;7?2 ;=7 F= =?=?8=7? =>> 8;F98=> 5 ;7@=?8=7? =>Q >F 8=?7?87 ;7?" F= ?7 =>= F? ?7?>7 =?= =9 ?88F7 5 9 >7;=88" E? =>7
La :7"!e9ca del 7"der PY>=?: L=5=?87 >F> 7> >7= =7 >>J; 5 797 8=9 ;7?7;=?72 F?7 >=@= @=?8= 97 >7= 9 F7?7 8=9 ?88F72 >7= >F ?= =>@=;; 8= = =9 F?87 5 7=>= =? J9" U>=8 F= ;8 >=F ?= 8= ;7?7;= 5 ;F2 7=8=;= 9=5=> ;7@9==?= >F5>2 9= 8=;2 => F? >>= =>F;F9=?= 8==?87" E>= =?7F= @7?= 9=> F5 =>=;<7> F? 8= 8= ;7?79 8=;7 5 9?=9" P=72 ;>7 =9 ==;;7 8=9 @78= 5 9 ;7=;? =? 9> 8;8F> ?7 => F? ==@97 ;9Q>;7 F= F=> @=;>=?= <> 8?8= => @7>9= ?= 5 8==? ==?=?= 9> @=>7?> MF?: N72 ?7 => >" - F= <= 87 =? F? 8;8F >J 8= 97 F= =>75 <9?87" E=?=2 =9 @78= ?;= 8= 9 7=8=?;" E> 9 ;7?>=;F=?; 8= F? ;7 8= >F>? F= 8=@=?8= 8= 9> 8=;>7?=> 5 =>F;F> 8=9 F= >= >7==" H;=?87 97 F= @8= F=9 F= >= @=>=? ;77 8;872 >= 9= ;7?;=8= @78=" U?7 9= 8 @78= 77 >= = 97 W 9 82 9 9=82 9 @7@=882 =9 9F 8= 7 W F= =? ;>7 ;7?7 @=8=" -7 7: E9 @78= ?;= 8= 9 7=8=?;" S F? 8;87 7 ;F9F= @=>7? = @F? ;7? >F F>9 5 = F== 79 ==;F ;=7 ;72 >75 57 F=? =?= F= 8=;8: 3F=7 89= @78= => @=>7? 3FQ> >= 9 ;F@9 8F?= 9? =@7 >F> ==?;>2 @ 8=>@FJ> =?;=97 =? F? 7=?7 @7@;7" PY>=?: L7 F= F>=8 ; 8= 8=; 9= J? @7 ==@97 @ 9 8;8F ?;7?9>7;9> E9 =7>7 8= 9 G=>@7 =@78= A8797 H9= O F= 9 =?= 9 F= 8=;8 7>=F =9 @78= F? @?7 F>;7 8= =;= ;=7 MF?: ,F= F? 8=;>? ;7?>;=?= 7 ?;7?>;=?= 8= 9 @79;? F= 9= 87 @78= A8797 H9=" C8 F?7 8= F=997> F= ?7 @7=>7? 8=;8 ?7 @7=>2 8=;8 >7==>=" SF@7?7> F= @=;= F? 8;87 F= >=>? 787> 97> F= ?7 >= 9= >7==?" SF@7?7> F= 9 =?= 8= >F @> >= ?= <;=9= ;>7" L ;7?>=;F=?;: >=>? 5 >=>?" P=72 <> ;FQ?87 E? =9 @=7 8= 97> ;>7> >=FQ >=>??87 <> F= 787> =>J? F=7>" E?7?;=>2 FJ @> ;7? >F @78= S= 8=>?=;=" PY>=?: C7 F== F= >= =?=?8 => =7F9;? 8= 9 =9;? =?= @78= = @7=?; aE> F? @7;9 8=9>2 F? 9987 9 =>>=?; O =9=?= ;== 97 F= =>Q 8;=?87 MF?: =? >=7" ;7? S7>=?7 F= F?7 >=@= <;= 97 F= F==2 F?F= = H97 F= =?;7@9==?= =9 7?87 =>Q ;F?87 9 @7@ 79F?8 5 @7 79;?" E? =>= ;>72 F?7 ; 787 @7 9> ;7?>=;F=?;> 8= 97> @7@7> ;7>2 F?F= 8= 7=?7 FQ> ?7 9= F>= 97 F= =>Q <;=?87" PY>=?: PF=8= 9F> => ;7?>8=;? ;7? F? ==@97 3+
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
MF?: N8= @F=8= 79= 7 @=>7?2 @=7 => @7>9= F= 8=;8> >9 F @7@ 8 5 @7 =>7 9= 8>@=>" L ;? 8= F= 97 <;>= 7987 => F? =;F> F= 7;F9 =9 77 F= ;7?>>= =? >=F =?87 ?;9F>7 ;7> 8= 9 @7@ >F>?" S =? => >F;? F? @=>7? 8=;8= ?7 772 @F=8= >= F= 8= 787> 787> >= =>;F;<= F? 8>@7: JI >7 F== >=>?872 @=7 F== ;7? 8?88" PY>=?: D F= =? =9 7?87 ?7 <5 ;> MF?: E? F? >=?87 =>;72 >" U? ; >= 8=>@=; > > @7F= 87 @78= 77 5=? F? ;7 8= >F>? ?= >F F7?7" E? 9 ;;=;? 8= F?7 >7 ;77 ;2 97> @7;=>7> 8= 7?87 F= 7?? =9 @78= >= <;=? ?>9=>" PY>=?: C77 >= >=2 J? =9 8;87 ;<9=?7 P?7;<= <7 8=>@=;=2 7F 5 >=>? F;<7> 8= >F> 7@7>7=>" 3FJ ;7?8F; 87@ F>=8 ;F?87 S987 A99=?8= F== 5 =9 =@==?7 >7;9> 99= >F >?=?7 ?9 MF?: T7J 9 8=;>? 8= ? @ @78= >=F =?87 5 => =? ;7?8;7?=> 8= @7== 9 5 > <7>" A9 >7 =@7 8= 7== 5 ;F 8= F? ?= F= 5F8 = =>7> @ 8?88 5 F7=>" E ;=> >F;7?=>2 =>@= =9 7F= 8= F=82 5 ?7 8>;F ;=7> => =? 9 F?=>88""" CF?87 99=7? 97> >79887> = @8=7? 9=? 9> ?7> @7?== ;7? 9 @=82 9=?J 9> ?7> 5 = @F>= ;7? 9 @=8" P=7 =?7?;=> 57 =?9 ;7@9==?= ;97 F= < F? 7=?7 =? F= 5 ?7 =>9 8>@F=>7 89= @78= 9 J=? 8=9 8;87" PY>=?: 3F== ;7??7> F? >F;? 8==?8 MF?: U? 82 F= =? 1%2 = 8=F=7? 5 = 99=7? 9 ;Q;=9" L ? = F= <9 8;87 => ;7?==?;>" L @= 8=9 GJ?=>> 5 @=;87 7?9: J F= E2 F= ;7 8= 9 ?? 5 >= 9 @> A8Q?2 @78 >= F? ==@97" ,F= 8=>7=8=?= 5 >F ==9? ;7? =9 ?87 8?7 >=? 9> >=> @ =9 F7;7?7;=?7 8=9 >=@7?>988 @7 >F> ;7>2 @ 9 =@F9>? 8=9 @>7 F= => =9 F?87 >? F7;7?7;=?7" E? 9 >=F?8 ;7?==?; <9J 8= S? ,?;>;7 8= A>>: >F ?= 8= @=; 97> 8=?72 >=? 7@??2 F? =>@=7 ? @7F?87 F= <;= @7>9= >=F J?8797> ;77 =?=7>" - =FJ F= ;8 =J;7 @=7 ?=;=> ?>7 9 77 =? F? =7 5 =?=72 @7F= =;J? =?7?;=> =>Q =?5 =9 ;7?8;7?=> 8= 997 5 97" L =;= ;7?==?; 8=8;8 +=>> 8= N= NF=7 T=>=?7: C7 >= ;7?=2 9=> @=F?J >=>F7 F87=>2 > >= ; >7= 9 >= 8= 9 =7;? 8=9 7 PY>=?: 3FJ @> =;=?= 8=>@FJ> 8= 9 =;= ;7?==?; MF?: P7;7> 8> 8=>@FJ> = =?;=7? 5 = 7? ;77 F? 8==?87" D=7? F= F=? ?=7=" E? 9? 7=?7 =? 9F=?2 ?7= 5 87: XU>=8 => =9 @7=>7 MF?X" CF?87 =>;F; 7 @=?>J F= >=@= >=F9 >=?87 F? @7=>72 ?;9F>7 > => =?= = >=>?" E9 =>F> 8= @7=>7 = =9 =>;F87 F= = <9? ;7?;=887" D=>@FJ> = 99=7? F? >9 87?8= <9 => <7=> >=?87 >" M= >=?J = <;= 9 @=F?: XE? FJ >=?87 <= ??87 9 8=;9;? 8= @?;@7> 8=9 7=?7 9 X O >=2 F 57 F=? =@= =9 ?=777 5 8= => ?= ; 9> =9> 8=9 F=7] ?7 8 F= ?@F9J => =?=2 @=7 =9 ?=777 7 F? ;F>7 F= = @= ?=?= 8?88 5 F7=>" S=F ;F?87 ;77 F? @7=>7 5 J 8= ?98 97> ;7> F= = <;?" L=> 8 F? ;7?==?; >7= =7 8= 9 =79F;? =>7> >=7=> 5 9=> =@9FJ @7 FJ ?F?; ;? ;7? =9 ;7F?>7 > @=>=F? 97> ;7F?>>" H F= ; 9> ;7?8;7?=>2 9=> 8=2 F= >7? 9> F= ?F=? 9 ;7F?>7" L7> => <7=> = =>;F;<7? ;7? ;=;=?= >77" CF?87 F=?2 9=> <;= >=2 @78? ?= 89=> F? ;7?==?;" D=>@FJ> = 99=7? 8= F=9 9 F?=>88"
Ma9!e9er la a!"e8!:a PY>=?: SF> =@==?;> 8= 97> 7> 8= 8;8F >7? F5 @7?=> @ ( @7F= ;=7 F= <7 9= =?=?87 =7" N7 8==?8= F? <=7>7 F9? F= @7?= =? @=97 9 82 3'
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
@7;7 8=;9 ;F9@9= 9 F= >= >7==2 >?7 F= 7 @7 F? Q7 8= ;7?;=?; =? =9;? ;7? =9 @78=" MF?: P7 >F@F=>7 F= >" PF=8= >= F5 ?=;7 ?7 >7==>= @7 F? =@7 5 ?7 =>@= <> F= >= 8J F? F=? 7@7F?88 @ 9 =>>=?;" A >97 = @7 ;=@ 9 @7@ =>@7?>988 = ? 77> ;F ;7?>;=?==?=" D=>=7 =>= F?87 F= >= 8=>@9= ;F?87 9= ;7?;=87 @78= 77 3F=7 ?= 787 >7= R=;<7 8= ?= ;=; = ?;7?8;7?9 =>= F?87 F= >F= 8=9 ==;;7 8=9 @78= PY>=?: C== F>=8 F= =>= =>87 8= ;7?;=?; 8==?= => =9=?= 97 8=;>7 P78 7=>= F= 9 >F>? ?8=8 5 9 >F>? ;7?>;=?= =?=? 9 > ;7?>=;F=?;: =9 8;87 >= ?=?= =? =9 @78=" MF?: E>= =>87 8= ;7?>;=?; 8==?= => 8=;>7 @7F= => =9 F= @== ?" ,? >?; @=? F? =7;? >? =?=9" U?7 >= ?=?= ;77 F? 7>=87 F= F8 F? 8>?; ?=7 5 F= 9? 8 79=Q ;F 8= 7 ?=" S?; F= 9 ;@;88 8= @=;=@;? 8=9 F= =>Q ?=?87 ?7 >= 8=>F5=] F= >F F7=> 5 8?88 @=?=;=? ?;>" - >7= 9 >= 8= =>> =@==?;> 8=;>> 5 F5 >?;>2 9 @=>7? @F=8= ;7?>F F? 8 8>?" E9 F= ?87? => ;F8 8= =9;? ;7?>;=?= ;7? =9 @78=2 =>Q @=887" H 7@87 @7 9 ;=F=" PY>=?: C7 @F=8= F?7 => >=F7 8= F= 9 >F@7>;? 8= >97 => ?=?87 5 7>=?87 ?7 >= >@9==?= F? F7=?7 =>@=;9=?= >F9 MF?: E? ==;72 =>7 = @=;= F? @79= 8;9" - >= @7?= =>@=;9=?= @=97>7 ;F?87 F?7 F= => ?F?= ;7? 9> =?;7?=> 8=9 @78=" E9 F= 8;= =>7 =>Q ;=7 =?= 9 @=97 8= >= >=8F;872 =?= 9 @9;= F= 8 =9 ==;;7 8=9 @78= 2 =?= 9> >>;;7?=> 8=9 ;7?79 ?;7?7987" M 7@?? => F= F?7 Q> 8==9 ;==>= 97 =>@=;9 =? =9 >=?87 79 7 =? ;F9F= 77 >=?872 @7F= =? =>= ;>7 ?7 =>Q =?9=?= @=@87 @ 9 >F;? F= @78 ;7?=97 =? F? 7F87" C=7 F=2 88 9 >F;?2 =9 F= >= ;7?>8= ?F?= >= ?>7Q Q> Q;9=?= =? 7F872 @7F= ?7 =>Q ;7?>;=?= 8=9 @=97 F= =@=>=? 9 @7@ X>=8F;988X" CF9F= ;7> <79= 7 997> F= F? >=;@ 8= <;=2 77 W F= @78 >= F?7 >7 W J? @F=8= <;=97" A;=@ =>7 @== 99= 9 @7@ 8 8= ?= ;7?>;=?= 5 8=;8 > F?7 F== ;7@7==>= ;7? 9 8=7;; 7 ;7? 9 8;8F" PY>=?: DF?= 97> GL 7> 8= 9 8;8F ;<9=?2 F>=8 F= >=@= J? 87;=?= ;8J;7 5 ;7? >F> =>F8?=>" CFQ? ==?= @78 ;F =? 9 F?=>88 C7 <; 9> ;9>=> MF?: E? =9 >7 7 1%! ?=?J F? ;;97 F= 99J Bioloía de la conici#n, 8=9 F= Q> 8= =>F9 =9 97 8l !rbol del conocimiento O=; =>= ;;97 7 > 72 8=>;=?87 =9 ;?7 8=>8= 9 ;J9F9 >98 <; 97 >7;9" EJ >=@= ; 9 7=?7 8= ;F9F= ?= 8=; 7 @79;=?=2 =>= ?7 = =" S? ?8; > =>F8?=> F? 8=;;? 8==?82 > F= =>F997> @>7 @>7 @ 9 =9=?" PY>=?: S 9= =?=?87 =?2 F>=8 F= 89=> F? F9 8=9 @=?>=?7 F?77" PF=8= 8?7> F? ==@97 8= >F> ;9>=> F= 9F>= >F @7;=8= MF?: U? =2 @7 ==@972 <9J 8= ;7?;=@7 8= F= =9 @78= => ;7?;=887 9F=? @7 =87 8= 9 7=8=?;" N8= =?= @78=2 8=2 >?7 F= 97 =;= @7F= =9 77 >= >7== 5 7=8=;= >F> ==?;>" H9 99=87 9 ;9>= F? @>79 8= FF== 8= >@=;7 >?= =9>: XC7? => @>79X2 8= > =>F8?=>2 X97> @F=87 X" S=9J F? 9F?: XaD= @=2 > ?7 = 7d X" S= @F>7 8= @= @=> 8= F= ?F9=?= > F= Q> 9 >=>?9" XaV=? 9 X
X
X
X
=87 >9d>9 V?7 9 =87 8= X9 >9" aA;FJ>= =? F? =9 @>7d " S= ;7> =? =98=: @>7" X,=?>=2 aSQ;=>F 9 7@dX" 8= L 9 7=? =;9?87: aN7d aE>7 ?7d X E>@=J 7=?7 5 8=>@FJ> ?= 7=8=;== ; ;7? @78=" M @78= >= > =? >F 8>@7>;? >7==>=2 5 ?7 =? =9 <=;<7 8= F= 57 =>J @F?Q?87 9= ;7? F? @>79 X" C77 =2 ?7 9=> 8=; > =>F8?=> FJ 8=? <;=2 >?7 F= 8= @=@97> @ 7> 7@;7?=> 8= @=?> 5 @=;" S7>=?7: E9 F= 8==?8= F? 8==?87 787 8= 8 F== F= J>= >= 8F; =9== =? 3-
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
>F> =9;7?=>2 8==9 97 >? F=7>" E>@= ?7 >=" PY>=?: S=? >F <@=>>2 >>=> =>F;F9=?= 8==?87> W 97>W >7? ?@F99=> >97 <> ;=7 @F?7] >= 97> @F=8= 2 @=7 ?7 ;7?79" L ;7=;? @7 @?;@7 @=;= ;77 >? ;<?;=" M =>> => F= F>=8 8=>799 F? =@>=797 F= 8=>@7 9 ==;;7 8= @78= 8;79 8= >F >= ;7?;=@F9" MF?: C7? => =>> =>75 F5 8= ;F=872 5 =7 F= 8=>F57 9 >= 8=79; 8= 9 8;8F2 @7F= > 7> @==? =?=?8= =7 9 =>=?; 8= 9 8=7;;" L 8=7;;2 ;=7 572 8== >= ;=8 ;8 8 8= ?F=72 ;77 F? =>@;7 8= ;7?=?; 87?8= >7? @7>9=> 9 @;@;? 5 ;77@=;? >7= 9 >= 8= 9 F7=> 5 =9 =>@=7 FF7" L7 @=7 F= F? 8;8F 8=>F5= >7? 9 F7=> 5 9 F7?7 8=9 ?88F72 @7F= ;7 8= @=9=> >=F =?87 == >F>? 5 7=8=?;" @7@F988 F= >F> 8=9 8=> 7? =?=9 9 ;F988 =? F= PY>=?: = ;7? =9E> ? @7>9= =?87F= ? 9 8=?=?> 9> 8=797> 5 9 @97>? >7;9>7 MF?: E> =9;? =>=" L7 F= =>; 8 F? ?F= >= 9 @7>988 8= F7=> F= 9> 8;8F> F?8=??" L7 F= 97> 9=;7=> @F=8=? >; =? 9@7 8= > 7> => F= F?7 ?=9==?= @;@ =? 9 ;=;? 8=9 F?87 =? F= =" E> 7 8= = 9> ;7>>2 F= ?7 ;7@ >? ??? @7 8= @=>? 7 ==?;2 8?; 9 ?88F7" - F=? >= >=?= 8?7 5 =>@=87 =?= 9 @7>988 8= =>>= 5 =>@=>= > >7] @F=8= >F 9 =>@7?>988 @7 97 F= <;="
E9ce9!r" c"9 P9"c@e! PY>=?: SF@= F= F>=8 F? = >= =?;7? ;7? P?7;<=" 3F== ;7?= 97 ;=; 8= 9> ;;F?>?;> 8= =>= =?;F=?7 MF?: U? 82 =? 1%2 =; F? ; ;7? =9 >=997 8=9 @=> 8=?=" S= 8= F? ?;? F? 9F=7 ;7? P?7;<= F=2 ;77 = =?=J 8=>@FJ>2 9=> L9= J? 77> =7> 8= 9 ;F98" A9F?7> 7@?? F= 8= ??F? ?= @787> =;< 9 ?;? 5 77> ?7> 8=? F= =7 ?7 >>J7> 9 ;782 @=7 >? =7 57 7@J @7 " M 8= = 7 =?;=;8=?= ?7 798 F= =?7 F? 9 5 9= @7= F= ?7 97 <" CF?87 ?9=?= 99=FJ 9 @9;7 @=>8=?;92 = 8 ;F=? F= =? 79 ?7> <7> F?87 < F?7> # @7=>7=>" E>F7> 8= @= F? 72 ;7?=>?87 5 @=F?Q?87?7> @7 FJ ?7> <? ;87" - =?7?;=> @=; P?7;<=" A9F=? F= 97 ;7@ 9= 8;=?87 ?F=>7> ?7=> =88 F= ?7> 8 9 =?=?8" CF?87 L9= F?7 8= >9F8 P?7;<=2 = ;78J 8= <7 57 F= < 8;<7 F= Q> 9= 8 9 ?7 P?7;<=" - < => 57 @=Q?879= 9 ?7 =>= <7=" D=>@FJ> @>7> 787> ;7= F? >9? =?7= 5 ?;=?= 8=;787" A@=?> ?7> <7> >=?872 P?7;<= 79 @>=2 9 >F ;7@ 8= ?7 5 87: XaB?8=7> @7 ?F=> @dX" - 787> ?7> @F>7> 8= @=2 ?87>2 797> >=??7> 5 ;77> 9 =F> ;78 F= ?7> >=7? =? F? =9=?= 99 8= @7;=9?2 ;8 =>@=;9=?= @ =9 P=>8=?= 8= 9 R=@9;" PY>=?: A< => F>=8 >=?87 F?7 F? <7= F= ?=? F? @79; >=;= F= >= =9 =72 F= = =>@7?>9= 8= 9 8=>@;? 8= ?F=7>7> 8=>7> 8=9 J=?2 5 F= <; 7F" MF?: A> F=2 =;=?=" A?=> 8=9 @7>=2 P?7;<=2 8= F=? 57 => @7;7> =7>2 79 <9?7>: XD> 5 ;99=7>X2 7 8=;9=2 X=>= =?;F=?7 =?= ;77 ?;7 ? ;7?7;=?7>" PF=8=? => F5 ?F97>" N7 <Q ==?;> 8= ??? @7 X" V79 >=?>=2 5 =? =>= 7=?7 57 7J ;7@2 = 9=?J 5 8=: XD> 5 ;99=7>2 aJ? 57 F=7 ?8 ;7? F>=8=> @7 ?F=> @dX" D= =@=?= >= <7 F? >9=?;7 >=@F9;92 >= @78 >=? =9 @7 8= 97> >>=?=>2 >F >7=>97 5 >F =87 =@=??7" P?7;<= = 5 >= ?;9? F? @7;7 <; 8=9?=" XH75 =>7> =F?87> F =? ;7@ 8=9 @=>8=?=X2 ;7??FJ X5 =>7 => F? ;7?=;=?7 @7;7 =;F=?= 7 ;F9F= 7=?7" P7 =>7 F=7 @7=;< 9 7@7F?88 8= ?8 ;7? F>=8=> 30
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
5 ;7? =9 @=>8=?= @7 F= 787> 97> F= =>7> F =F?87>2 @7=7> 9 9=8 ?=9=;F9 5 F7?7 ;F9F9 8= ?F=> @ C<9= X" B= ?72 P?7;<= >= =;9? <; Q> 5 @9F8 ;F7 =;=>" T787> 97> @=>=?=> @9F8=7? ;F7 =;=>" U? 7 >= ?;9? <; 5 >F>F: XMF;<> ;>2 =>F7 =99>7X" - >= =?F87? 9> ;7?=>;7?=>" PY>=?: E9 8;87 ?7 =?=?8 97 F= F>=8 87" MF?: U? 7=?72 9 <>7 ?7 =? <" A@=?> ?7> <7> >=87 =9 @7>=2 787> @>7> 7 >9" U? 72 >;7 =? 9 F?=>882 = 87 F= P?7;<= => >97 F= ?7> ;=;Q7>" P=7 ?7 F>=2 @=7 ?>> ?9=?= F ;7? J9 87?8= P?7;<= F=? => @87 < ;7? F?7 8= >F> =?=9=>" XS=7 @=>8=?=X2 87 72 X=?7 =9 87 8= @=>=?9= 9 @7=>7 MF?2 F? 977 F5 =?787X" NF==?= =>=;F ?72 5 = 87: XC7@7 >F> F=?7> 8=>=7> @ =>= @> X" XA 87> 7?87X2 ;7?=>J2 X5 ;7? =9 7 8?87X" E> F? =Q? =>@79 F= >?; Q> 7 =?7>: 3F=? = @7 97 D7>2 J? =?= F= ;F 8= ?= ;78=] >79=?= =7> 5 F=?7> 8=>=7> ?7 >7? >F;=?=>" R=9=?= F= F? >F;? 8= 97;7>: < => P?7;<= 8;J?87= F= ;7?;78 ;7? ?7>9 8= 9=8 ?=9=;F9 5 F7?7 ;F9F9" P7F= 78 >F @79; @F? =;=?= =? 9 8=;;? 7@F=>" 3F= <;= F= =>= @> 8=@=?8= 8= 77> @ @78= >77; ?=8=?= ;F9F= =7= 8= ;7F?>7 ;7? 5F8 8= >F> 987>" PY>=?: C7?=> ;7? F? <7= F=?=> F;<7> ;7?>8=? >?= 987" S987 A99=?8=2 F=? F= =9 =>@7?>9= 8= @7?= P?7;<= =? 9 @7>;? 8= @78= 8=>8= 87?8= @F87 8 =9 79@=2 87 F? = F= =9 <7= = X8=>87 =>@87 ;77 @ =? >F @7@ F=X" MF?: U? ;>7 =7 8= F;7" N8= 99= =?=9 =? ??? =J;7 8=9 F?87 > =9=?= 9= 9 9 ?=9=?; ?=;=>" P78Q >= ?Q;72 87 = 8=79;72 @=7 8= 7?7 ?7 =?= F? @=97" PY>=?: C== F= P?7;<= 9= =?=?8 MF?: M= =?=?8 @==;=?=" L7 8=;>7 F= F= ?7 97 J ;77 F? >F@=72 >?7 F= 8= F9 F92 ;77 77 ;<9=?7" E @ =9 @=>8=?= F= ?7> ;7@2 9F=? F= 8==9 ;7?F => ?87> = F= => ;7?>= 9 9=8 ?=9=;F9 5 F7?7 ;F9F9 8=9 @>" E @= 8= ?7>77>2 5 ?7 F= 8= 7=?8=2 8= ??F? ?=" PY>=?: R=?=@= 9 =9;? =?=9=9?=?;? 7=??= 5 >F> >87>" MF?: A> >= @F=8= 8=;" - 9 >7 =@7 7J 9 F9 ?78F;7 8= >F ?8>" -7 J? ?8J @7 ?F=> @ ;7?" PY>=?: E>7 = @=;= F5 ?79=" U> 9 9; ??>=; 8= F? >>= ;=87 @ @=?= =? J9 5 ;97" S F= @ = F? F=? @9 @ <;=97" MF?: E;=?=" P7 >F@F=>7 F= ?7 >= @F=8= @=>7? F? A8797 H9= ;7? F? ?8> F= <9 8= 97> F87> = ? =>@=97>" TJ? <5 F= >= F= =? F? >F;? >2 ?8 >= 97 ;7? 7=?>>" E9 F= ?7 = 7 ?7 =?=?8= =>72 =>Q ;7@9==?= ;=7" PY>=?: P=7 >?; F= W 8;<7 8= ?= Q> =?=9 W >= @F=8= @7=;< >F=>=?= 9 9; ??>=; 8= F? >>=" MF?: E> 7=?;? @7 9 9; @7@ 8=9 >>= F?;7? <> 87?8= =9 >?;87 7 J? 9 =?=@=;? 8= 97 8;<7 ?7 @F=8=? >= 9=87> ;77 F? 8=>@=;7 8=9 >>=" P7 >F@F=>7 F= ;F9 F= 7=?> (>= ? =9 9=: XaU>=8 => F? 8;87 8= =8d X) >= F? =>F@8= 8= @7@7;7?=>2 @7F= P?7;<= ?7 9= < F=887 7 F= =;;7? =?= =99" +F>=?= @7 =>7 = ;F8J F;<7 8= ?7 @77;9=2 >?7 8= @=9 F? >? ;7?: 8;9=?= @78 =?= 97 =? ;7? 8=9 ;7@7>7 ;7? ?F=>7 87 @>" PY>=?: C7 =? 9 =F?? MF?: M=?> 78 =>Q7> ;7?=>?872 >= ;=; 77 ;=?;7 5 >= 8 P?7;<= 8= F? 787 >F=?= >F>7" I?=8=?= J>= >= @F>7 =2 79 >= =9 8;872 5 9= =>@7?8 F>;=?=: X2 3FJ F== X C7? => 7 8= >F>? 57 ?7 F= =?= ?8 F= = 5 = 9=J" A9 7=?7 8= =>=2 P?7;<= @> @7 9872 = 7; =9 7 31
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen X
X
X
Del Ser a l Hacer
X
87 ;<7 2 o 8= ;<7 " D F= = ;77 F? ;<9=?7 =? F988 8= ;7?8;7?=>2 @7F= W >? >= 7?= W ?7 = < >7=87 ? 9= < 887 @78=" PY>=?: V79 =97 9F? = MF?: N72 ?F?;" E? 9 ?7;<= 8=>@FJ> 8= =>= 9F=7 =; 87> @7> 8= 998>: 9F?7> F= 8= > @7F= >=? =997> ?7> < @F=>7 =? @=97 787>2 5 77> = 99? @ 8=;==" U? ;79=2 J? F? @7=>72 = 87 F= ;7? F=9 ?8> 9=> <9 8=F=97 >F 8?88" PY>=?: M= >=?7 7;87 @7 => =@==?;2 @7F= 8=F=> F= >=@= <5 87> 8= 9=82 > >= F==: ;7> F= =9 ?88F7 @F=8= @7=;< 8= 8>?> ?=>" A9 >7 =@7 ;=7 F= F? ;7?8F; > =F== ?=9==?= 9=?7 5 @=>F@7?= ?=9=?;" MF?: U? ;7?8F; > ?7 => ;F=>? 8= ?=9=?;2 ?7" P79==?= >= ?=;=>= F? ;= 87>> 8= >8 @=;=@;? 97 Q> 8=>@=F;8 @7>9="87 S F?7 >= ;=; F?>8F 8;87 ;77 J9 =? ;7?F? 9 F7> ;7?;=?; 8= =?= =?== @;9 > F? =9= 5 ;?92 F?7 >= ;7@7Q 8= F? ?= 8==?8" P7 >F@F=>7 F= =>= <7= => F? ;?9" N7 ;= 8F8" - @7 >F@F=>7 F= > F?7 =>;F;< 97 F= =>Q 8;=?87 =? =>= 7=?72 @=;= 79=?= ;=7 =?= >F @7@ =>@7?>9882 97> >F;=>7> =? C<9= 5 97> <77=> 8= 9 8;8F" P=7 > F?7 @= >79=?= 8= =>= F;72 ?7 >=Q ;@ 8= = 9 <7= =? >F @7@7 =?;=72 =? >F> ;7?9;7> @>;79;7> 5 =? >F @7>7 (9 F= 9 787 @7 F? >=?87 8= =>@7?>988)2 5 9 7=?7 8= <9 ;7? J9 ?7 @78Q 8>= =>= <7=" PY>=?: E?=?72 97> 7> 8= 8;8F <? @>87 8=?=?= 9 <>7" - =? 1%%9=> =? C<9= 5 ;F9=?= =9 @> =>Q 9F;<?87 @7 =?=? 8=;F8=?= >F @>87 =;=?=" S <7 W P?7;<= =?=?7 => F? ?;?7 @7>;7 ?=9 F?892 @=7 J? =?=87 @7 ?7 @7;7> ;<9=?7> W >= 8=>= 9 7@7F?88 8= F? ?F=7 =?;F=?72 FJ 9= 8 <75 MF?: L= ;7?>= ;F ;77 B=?87 OfH?>2 =9 ? 9F;<87 @7 9 9=8 8= C<9=" CF?87 F? 8 9= =?7>7? @9;=?= <=>= ;7?=87 =? F? ?72 ;7?=> 9 F;<=8F= =?8=;8: XL7 F= <;=2 97 <;= ;7??87 =? F= >= =? =?=;7 8= ?F=> @" S =9 8797 F= <= ;F>87 >97 @F=8= >= 87 ;7? >?=2 =>75 8>@F=>7 7 X" E?=>@7?>988 8=?2 OfH?> ?7 F= ==;F872 >?7=9F= >98=997> =97 =? 1$!" E>F7 8>@F=>7 9 @7 >F> ;7> 5 =?=? F;7 8=Q>" E;=?= =>7 => 97;=@ F= P?7;<= ?F?; <7" SF= 9=?87 >F ?7;=?;2 5 =>= => >F 57 ;=?"
I)(
MUNDOS DE LA CIENCIA
El 7arad">:a PY>=?: DF?= 787> =>7> 7> 8= 8;8F F>=8 >F >=?87 F? ;=?;7 8= ;=;=?=2 >7= 787 @ 8= =887> 8= 97> 7;<=?" C7 >?2 @=F??87 8= ?= F5 =?=92 =9 =;7 8=9 F?87 ;=?;7 3FJ =;=@;? F=7? >F> 7> E? F? =?>57 8= ,?;>;7 V=9 >= @F=8= 9== F= W ;F?87 >F> @= 7> 7> =>? 9>7 > @ >= @F9;87> W @=7 >= =?;7? ;7? F? =;<7 79] ?8= F= @ >F> =7>" MF?: T? =9= ?7 F=" E9 @= ;F97 >= 97 =?J 8=;=?= H=? 7? ,7=>=2 ;7? ;F5 5F8 >9 =? 1% =? Biosstems P7 >F@F=>7 F== 8= ?;7@=?>?2 @=7 8= ??F? ?=8=>@FJ> F= F? @79= @ " >= CF?87 @7 @= =5<9J 8= autopoiesis X =? 9 =>7 S7;=88 8= B7972 8= 9 ;7?==?; = ;=; F? 7 = @=F?: 3FJ = @>2 HF=72 =>Q> =?=7 X" 3F= F;<7> ;=?;7> 9 ;7=?7 ?7 =>F=? ?==>87> =? 97 F= 57 @=>=?2 = 8 >?= 97 >72 @ >= >?;=7" - 9 ;; <; 7 =? ??? 7=?7 >?; F? @79= @ 2 5 F= >=@= @F8= 8=7> @7 FJ 9> 8>?> 7=;7?=> 5 F=?7> ?7 =? ;7?;9F5=?=>" U? 8 @7 ==@972 F? ;79= = 87 F= 32
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
FQ> =? 7> @=> 8=9 ;7>7> @78? => >>=> 7> 79=?= 8==?=> 97> ;7?7;87> @7 ?7>77>" XC7 F==> >= X2 9= =@9FJ2 XF= >7? >>=> 7>2 > >7? ;7@9==?= 8>?7> M = => ;=; 8= 97 F= 787> 97> >>=> 7> =?=? =? ;7? X" E>7 ?7 => F? >@9= =?F?;87 =>;79Q>;72 >?7 F= F? F=?7 =@>=79;7 @=;9=" PY>=?: E9 @8 <F9 8= 9 ;=?; ?79 => >? 8F8 =9 =9>7: F? 57 9 ?=7 8= 9 ;7F?88 ;=?; >F= ;=5=?87 =? F? F?87 F= =>= =? 7 ?8=@=?8=?= 8=9 7>=872 ;F57> >7> >77> ;@;=> 8= 8==92 F?F= >= @>7 @>7" U? @8 ;77 J>= =?= F;<> =;=>2 =? 9> @9> 8=9 9>77 +7>= M==2 9 7 5 8= 8= F? @87: =? 9 <>7 8= 9> ;=?;> ha ?F=7>7> ==@97> 8= ;7 7@?7?=> @7@F9=> >7? ?8>2 >F> =@=>=??=> =F=87> 8= @7;7 ;=?;7> 7 9> 5 99?=?= ?787>" NF?; 9= 79=> => ?= 8= 9 =;9F>?2 ;7? 9 F= 7;>7?9=?= J? >= =?;7? =? >F ;?7 MF?: N72 ?F?; = @7 @7F= ?7 = ;7?>8=7 F? ;=?;7 =79F;7?7 7 @77?> 8= F? =7 neC ae F= F== 9F;< ;7? ;=7 @8 8= 9 ?=>;? ;=?;" +Q> F>FJ =9 =;7?7;=?7 7 =?= F? ;7F?88 8= 887=>" D= ??F? ?= = 9= 7 ?F= 9 @7>988 8= F= > 7> FQ> ?7 F=>=? ;7@=?887> 7 =;87> ;7? ?=J>" E> <>7 ?7 9= @ " S=@= <= >87 5 >7 >=?87 F? ;=?;7 >? ;7@7>7>2 F= >@9==?= >= 8=>9 @7 97> 7> 8= 8;8F2 ;F8?87 J? ;7??87 =? @78= =?= F? 7 @=;9= >? =7=> 9;7>" @hats itF PY>=?: N7 9= ? 9> ;;> 5 8> >7>958> 8= ;79=> 5 7> CF?87 <;= @7;7 =?7> 8= F? 7 @=;= @7 @= = =? >F 9777 8= S?72 @> 97 ;F7>7: ;8 = F= F>=8 97 99? 9 =9J7?7 5 =?7> F= ?=F@ 9 ;7?=>;?2 >= = ;=; F?7 8= >F> ;79=> 5 = 8=;: XE>Q @=8=?87 >F =@7 F" L7 F= ;F=? >7? 97> <=;<7>" O98=>= 8=9 7>=87X" MF? (=): SJ FJ? >= ===" BF=?72 > =>" A9F?> @=>7?> ?7 >=? FJ <;= ;7? > 8=>2 9> =?;F=?? ?;=@9=>2 @=7 ?7 =>Q? =? ;7?8;7?=> 8= =9>" A =;=>2 ;F?87 F==? ;;=2 J? = 8;=? F= =? =988 >75 F? 9>772 F? @7=2 F? >;7" - > @7 =9 =>97" L 8= 8= =>> =F=> => ?=F9 > =9=7?=> 5 ?7 =?= F= 7;F@>= Q> 8= 97 F= =>75 8;=?87 " P7 >F@F=>7 F= =>@=7 @7F?8 =?= > ;79=>2 @=7 9 9 7 F=? 7@?? F= 77> @F8=? =?= 8= 2 8= ??F? ?= => 8==??= @ " N7 = =;" CF?87 >75 ;; 87 7 J? 9872 = @=F?7: CFQ9 => =9 F?8=?7 8= =>= F;7 E? FJ >=?87 = >=?7 ;7@=?887 @7 J9 C7@7 9> 7?=> F= F?8=?? 9 ;; 7 9? PY>=?: A; 8= ?>?F F= F? @=F? =;F=?= =? ;F?7 F>=8 =>: =>F9 Q> ;7@=?>9= > >= 9= =?=?8= Q> ;77 9>77 7 Q> ;77 ;=?;7 E> ?>=F88 =? ;F?7 9 ;9>;;? 8= >F> 8=> >= =9= J? =? F? @=F= ?J;87: 97> 9==7> 8= >F ?>F7 F;<7> 7> 8=;? I?>F7 8= N=F77972 9F=7 @78 9==>= E@>=797 E@==?92 ?9=?=2 =? 9? 7=?7 @=; 9 ;7?;? N=F797>7" M @=F? <7 =>: C7 >= 8=>;9 F>=8 >7 MF?: 3FQ> 97 Q> ;=;?7 >= ;;== ;77 F? 9>772 =9 ;F9 W @7>7 8=9 ;7?7;=?7 8= 9 J@7; 78=? W =7;=8= ?F==?= 9 =@ @= 9 >=@;? 8= ;=?;> ?F9=> 5 97>7" CF?87 G99=7 8>?F 97>7 5 ;=?;>2 >=@ W ;77 57 8 W =7> ;7? 9> F= >= @==?8= ?=?= 5 @=>= ;7>> 8==?=>: =? 9> =7> 97>;> >= =? 97 J?7 8= ?=?= 97> @?;@7>" E@==?;> F= ?7 >=? @ >7>=?= =>7> @?;@7> >7? ;7?>8=8> >? @7?;2 8=>=;<8>2 8=>=?88>" E? ;72 9 = 8= 9> =7> ;=?;> => ?=?= 9 ;7<==?; ;7? 97 =@;72 @7 97 ?72 >7? 97> @?;@7> 97> F= >= @F=8=? 9F82 5 8= =>= 787 ?;= F? =7 ;=?;" P7 >F@F=>7 F= G99=7 ?7 8=>; => 8>?;? ;7? =>> @9>2 @=7 ;7? 9 >=@;? 8= <=;<7 F= =92 97> 9>77>2 F= >= 8=8;? =9=7? F87> @7 @?;@7>2 @=8=7? =9 ;7?;7 ;7? =9 F?87 =@==?;9" -72 =? ;72 =? 7 F=97 F? 9 =9=? 97>; \ 9= 8=;2 9 =9=? >7= 9> >=> 8=9 @7@7 ;F \ ;7? 9> ;=?;> 7 9 =7;? ;=?;" 3,
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
E9!re l"8"a ce9ca8 PY>=?: C7 99= => 8>?;? 97 ?F>8 =?= 97>7 5 ;=?;> MF?: P= @7 F? =@==?; F= F= =? B==?" E? 9>77> >=F87=> 8= K9 P7@@= F= = ?7? = @8=7? F? ;; 8= 9 X=@>=797 =79FX 8= K7?8 L7=?2 @=7 57 ?7 F= <;=97 @7F= ?7 = ?==> ;; F? 977 ? =;=9=?= ;77 L7=?2 @=> 8= F= @7 >F@F=>7 =?=7> 8=> F5 8>?>" P7 97 ?72 =? ;7?==?; <9J 8= 97 ;=87 8=9 >>= ?=7>7 5 J 8= 8=7> 8= ?= F5 =?=9 5 =? =9;? ;F9F= =7 8=9 ;7?7;=?72 @7 FJ ?8= @F=8= =?= ;;=>7 F? =988 ?8=@=?8=?==?= 88" CF?87 @7 ? =@= 9 8>;F>?2 787 =9 =@7 9=8=87 8=9 @79= 8= 9 =988" A9F=? >= @ 5 = @=F?: XH @F9;87 97 X" \ XP7 >F@F=>7 X2 9= ;7? =>J2 X=? > =>> =? >F 97=; @78Q =?;7? > ;F97> X" XA<X2 F= >= ;7??F;?2 ff=?;7?J 97> ;F97> =9=>X" - > @7 =9 =>97" A9 ?9 @8 9 @9 F?7 8= 97> 9>77> 5 87: XA<72 9 ?9 8= 9 ;7?==?;2 =>75 99=?7 8= 8;?" NF?; ?=> ;7?7;= F? @=>7? F= F> ? 997>=?= =9 87 ?9J> @ 8=; >79F=?= ?8X" PY>=?: N7 >F=? @=;>=?= F? ;F@987" MF?: A> =>" P7 97 ?7 = @=F?J FJ F>=7? 8=;= =>> @=>7?> =?78> >? 8F8 ?=9=?=> ;F9> F= =>? =F?8> <" ,?9=?=2 = ?7 9 8= 8= F= =>= F? 8==?; F?8= ?9 =?= =7> 97>;> 5 ;=?;>: 97> F= 9> 7>F=? 5 7F9?2 F==? @=>= ;8 = 97 8==?=" N7 @F=87 Q> F= =@= F= ;F?87 >= 8= ?=?= 9 ;7<==?; ;7? 9 =@==?;2 >= =?=? =7> ;=?;>" CF?87 >= 8= ?=?= @?;@7>2 >= =?=? =7> 97>;>: 97> =9==?7> =@;7> F= ?7 ;9? ;7? =>7> @?;@7>2 >7? 8=>;87> 5 8=>@=;87>" E? =>= >=?872 F? =7 97>; ?=9==?= =?= F==> >9F8=> ;7? F? 8=797" D=>8= =9 @F?7 8= > 8= 97> 9>77> 8= B==?2 <9 F= ?=?= 78 ;7> 9 8= 8= F? =988 ?8=@=?8=?= 8=9 7>=87 F= 9=> =>F9 ?;F=>7?9=" - @7 =>7 @=F?? 87Q;=?= >97 =? F? 8=;;?" PY>=?: E> @7>9= 8==? Q> =;=?= 9> @7@7;7?=> 8= 9 =;9 8= 97>7 5 ;=?;> ?F9=> ;7?=?8 =? >F> 7> P787> 8=; F= @9?= @=F?> 97>;> 5 9F=7 8 =>@F=>> MF?: E9 F=;=?;> 97>72 =9=7? \ 7 57 \ >7= 97> F?8=?7> 8=9 @7@7 F=<;=" - ;77 =>7 => =;=?= 97 F= <72 ;7? ;= ? >= = @F=8= 99 F? @=?>87 97>;7" P=7 =? 9 >F=8 8= =>@F=>> @7;=87 ;77 ;=?;72 FQ?87= @7 9 =@==?; 5 7F9?87 =7> ;=?;>" L7 F= =?;7?7> =? > 7> =>2 8= <=;<72 F? =;9 8= @=F? 97>; =>@F=> ;=?;2 = @=;= ;=8 >F 7>=;?" P=7 =? =9 7?872 > = @=F?? @7 F? =F= 8=;F82 @==9 8=>;= ;77 F? 977 >=@= =@=87 =? 8>?F 97> 8>?7> 87?7>: =9 87?7 8= 9 8?Q; ?=? 8= F? >>= 5 =9 87?7 8= 9> ?=;;7?=>" PY>=?: E? >F> 97> @Q;;=?= ?F?; >= == 78=97> 97>;7>" N7 =>=? D=>799 >F ?=F7>7 >? 7;F@>= 8= 9 8;? MF?: P7 >F@F=>7 F= 9= 9F?7> 9>77>" P7 ==@972 = ?==>J @7 P9? 5 >F 997> 8= 8= 9 8= 7?92 @=7 >F> ;7?>8=;7?=> F=7? >? @7?; @ 7 ;77 977 F= =>F8 9 =>F;F 8= >>=> 7> 5 97> @7;=>7> F= =>F9? 8= => =>F;F" E?;7?J >;??= 9 Kenomenoloía del espíritu 8= H==92 >F 8=>;@;? 8=9 7 5 ;872 @=7 > ;7?;9F>7?=> ?7 9> >FJ 8= J9" TJ? 9 9=;F 8=aratustra 8= N=>;<= F= F5 =>;9=;= 87 @ 2 @=7 ?7 < ? @ === J9 ;77 F=?= 8= 9F? ;"7>?=2 NF 9=?= 9= 97 8= =>F8J 8= H=8== S= = 7;F@J M=9F'W P7?5" N7 > @=F?> ?7 K?2 >7? @78F;7 =>> 9=;F>2 @7F= 787> =>7>8=F7=> ?;9F>7 ;F?87 <9? 8= 797 W F=?? 97>;=?=2 9= 8=;2 9 7=?7 8= =?= =7> >= =@=? =? ;7?>= @?;@7>" E997> ?7 >7? 977>2 5 57 ?7 =?7 7;? 97>;" PY>=?: P=72 ?7 @787> 8=; F= F>=8 F=? ;77 F? ;=?;7 F= 99= 9> 3.
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
>> ;7?;9F>7?=> F= 9 =7 8=9 ;7?7;=?7 97>;7 P7 ==@972 > =;=> >= < 8;<7 F= >F> 8=> =?8? ?88 ;7? 9> 8= K?" K? >= ;7?;=? =? =9 >F=7 >;=?8=?9 5 <9 8= 9 ?=9= 8==?;? 8= 78 @=;=@;? 5 8= 9 @7>988 8= ;7?7;= 97 >79F72 =9 =?= =? >" U>=8 ?9 = ?=> 9 >F=7 =@;7 5 8=>;= 9 8=@=?8=?; 8= 787 ;7?7;=?7 8=9 7>=87" SF> ;7?;9F>7?=> >7? @=;8>" MF?: L> >9F8=> F= @787> =?;7? =? 9> ;7?;9F>7?=>2 ?7 >7? ?8;7 8= F? ;7?;8=?; Q> @7F?8" AF ;= F? @=F= ?97: @=?>=7> =? 87> ;F> F= >= ;F? =? F? @F?72 9> ;778=?8> 8= => ?=>=;;? >7? 9> >> @ >2 5 >? =7 ;8 ;F =?= F? ?;9?;? 8>?2 F? 7 8==?=" E?7?;=>2 > =? K? 5 57 8= = =? ;F?87 @=;=7> 99= ;7?;9F>7?=> >9=>2 ?F=>7> =?F?;87> >7? F?8=?9=?= 8>?7> 5 @7> 8= >=> 8==?=>" K? 7 =9 ;?7 8= 9 =9=? 97>;2 5 57 F=?7 ;77 977" E9 <9 8= 9 @7>988 8= ;7?7;= =9 =?= =? > ;77 F? =988 >79F 5 F?7 =>2 @ J92?;9F>7 =9 97 @F?7 8= ===?;" -7 =? ;7 >7>=?7 F==?= ?7 =?=88 >=?87 <9 8=F= F? =?= =? >2 ;7?;=8=?87 9 >7 =@7 9 @7>988 8= ;7?7;=97: ?7 <5 787 8= 98 9 =>=?; 8= =>= =?=2 @7F= 9 <9 8= J9 F?7 Q> @78Q @=>;?8 8= 9 @7@ @=>7? 5 9 @7@ @=;=@;?"
O<8erac"9e8 de 9 "<8erad"r PY>=?: U? 7>=87 F= 78=?= ;7?79;=?= >F> =7> 5 @F9;;7?=>2 9 @>9=> => @78Q 8>?F ;F7 =@> 8==?=>" P=7 ;77 9772 7;F@Q?87>= =? >F 9777 8= ?>2 @97> >9?8> @F9; >F 9euroanatomla LF=7 8=>799 F? 7=@>=797 F= =? 7?7 9 ;F=>? 8= ;7 F? >= 7 =?= 5 @78F;= >F @7@7 F?87" - ?9=?=2 ;F?87 @=;= >F ;; 8=9 8=9 8= 7=88 5 8=9 ?>7 8= 9 =882 >F= F? @=787 8= 7J;" D=>;= ;7 9 ;==?; 8= F= F?7 >=9 8F=7 8= 9 =882 ?>7>=?9= 8=>8= =9 @F?7 8= > 8= 9 7972 99= 9 =@=>? 8= 97> F= @=?>? 8>? 7" E? 9 ;F =@ >= 7;F@ 8= 97> F?8=?7> =?=9=> 8=9 >=@=;= 8= 7?7@797: F >= 8=9 7 ;77 >= 5 F?8=?7 8= 9 ;7?=?; ;=8 => ;=7;? 8= >F> 8=> MF?: CF?87 97 =>;F;<7 >2 @F=87 =;7?7;= =>> 8>?> =@> 8= 72 F?F= F? 8>? > ?F?; F= 8==??= @ " N7 ;7=>@7?8= =?;" D Q> =? F= >=@= ?8F= ;7? 787 F? set 8= @=F?> =>=?;9=> 7 =9 72 F= 8=>8= ??; F>= =?=?8= ;7@=?8= 9 F== 5 97 7" - >7? =>> @=F?> F?8=?9=> 9> F= = <? ;7@87 8F?= > =>F87> 5 7 8= 97772 5 F= = <? 787 F>; F? =9=? Q> @7F?8" TJ >=@= 8= 8=>;F ;FQ9=> >7? 9> 7?=> F= 99=? F? <@=>>2 ;FQ9=> >7? 97> @7;=>7> F= ;7?>F5=? F? F?88" C7 >J F= =?;7?J 9 =>@F=> ;7=; F? 8= > @=F?> P7 FJ = F> F? 7@?? 5 7 ?7 PY>=?: U>=8 >= <7 =9=?= 7>7 =887> 8= 97> 7> 7;<=?] ?=7=?= >97 = ;7?7;87 >7= 787 =? 97> ;;F97> 8= 977> ;=?J;7>" P=7 8= =@=?=2 autopoiesis >= ;7? =? F? @9 8= 78 F?=>9" D= @7?72 >7;977>2 ;7?>F97=> 8= ==?; 5 >;7=@=F> =? 97> Q> 8=>7> 9F=> 8=9 F?87 =;7=7? >F> 8=>" A 2 => @7@F988 >=@= = = F? @7;72 @7F= 8=; =882 F>=8 => F? @=?>87 8;9" SF 9=?F= ?7 => Q;9 8= =?=?8=2 =?=@= F;<7> ;7?;=@7>2 ?=? ?=797>7> 5 == F;<7 >F> 9=;7=>2 =? =>F8> ;F=?>: 8= ??F? ?= @F? 9 ? @9;7" MF?: N7 ;=7 F= > ;7?>8=;7?=> >=? =>@=;9=?= 8;9=> 8= =?=?8=2 Q> =? >7? =>@=;9=?= 8;9=> 8= ;=@" T@7;7 ;7=>@7?8= F= 57 <5 ?=?87 F;<> @9> ?F=>2 @=7 > = @=7;F@7 F;<7 8= F> ;=7> ;7?;=@7> ;7? F? >?;87 F5 =>?87 5 @=>;?8 8= =Q7>2 @7F= =>> =?7@=;=? 5 97F=? 9 ;7@=?>? ?=?;7?8" V9= 8=;: =9 @79= 8= ;7@=?>? = @=;= Q> =? F? @79= 8= ;=@;?" E? 9 57 8= 97> ;>7>2 F?7 ;== ?7 => =?=?8=?87 972 ;F?87 =? =988 =>= 97 9= 8=>8 5 @==9 ?7 9==97 7 =>;F;<97" E?7?;=> F?7 <;= @=F?> 8= ;7@=?>? 33
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;7? 9 =>@=? 8= F= 97 8;<7 W F= F?7 > =?=?8 >?= =? @=7 ;7? 8=>87 W =? 9 =@=;? =>F9= ?7 >= 97 F= F?7 =?=?82 @=7 =;< @7 9F? ?" PY>=?: U>=8 8=;88=?= =>;= 8= F? 787 >;72 @=>;?8= 8= =Q7> =F>;8>2 @Q79> = <>7> @=>7?9=>" P=7 ?7 => F= J? 9 >;;? ?>9 9 7>=87 P7F= 9 >;;? 8=>@=?8= 9 =>>2 9 ;F9 FQ> >= 8== F? =?; ;7?;= 8= F=99 =?;" MF?: N7 =>75 8= ;F=87 ;7? =>7" P7 >F@F=>7 F= 7F97 8= 7 >;2 @=7 >7? >;;7?=> 8=8> 8= 9> ;7<==?;> 8= 97 ;7?7;9=2 F>=?= @7 =>7 >7? ;7@=?>9=> 5 =>F9? 77> F== >= Q>" E? ;72 9 9=? 8= F> <>7>2 Q=?=> 5 =Q7>2 ?7 = ;7?=?;= @ ?8" N7 =?;F=?7 F= >= F? F=? 8= @=>=? 9 7>=87 MF? ;7? >F> =?;> @=>7?9=>2 5 8=Q> ?7 F=7 <;=97 F>=?= @7F= ?7 >= 8= 9 7@=;? 8= F? 7>=87 ?88F92 >?7 8= 9 7@=;? 8=9 7>= =? =?=9" L7 8=;>7 => ;7@=?8= F= =8?= >F> 8>?;7?=>2 F? 7>=87 =>@=;; 97 @=;87" D= =>7 >= " T@7;7 F>7 =Q7> @7F= =? =99> >= ;7?F?8=? 87?7>: @=;=? Q;9=> 8= =?=?8=2 @=7 8= <=;<7 8;F9? 9 ;7@=?>?" C7?>8=7 F= 9> =Q7> >7? =?7>>2 @7 97 F= <;= 9? =@7 @7@F>= 9 @9 >7: >7? ;7?=> F= =? > >> ;7?>F5=? F? ==@97 8= 97 F= =? =>= 7=?7 >= =>Q ?9?87 7 8=>;=?87" S7? ;7?=> F= >F = >7? ;>7> 8= F=997 F= >= F== 9F>" AF ?7 <5 W ;77 =? =9 ;>7 8= 9 =Q7 W 8>?7> 87?7> F= <5 F= =9;7? @ 97 9 ;7@=?>?"
Per!a8 de la 7erce7c=9 PY>=?: C7 F= @ F>=8 >F 77 8= @7@F988 =? =9 F?87 ;=?;7 DF?= F? =@7 >= 9= ;7@ 5 >= ;7? I?F=9 K? 7 LF8e =?>=?2 >= 8=; F= Biolo o( ;onition = =9 ;F97 Q> @7?= 8=9 >97 @>87 5 >= <9 8= F>=8 ;77 X=>=99 =? >;=?>7X" S= ;F=? F= =9 7>7 ;=?J;7 5 @77?> =@?7 8=9 @=?>=?7 >>J;7 5 =;79;72 G=75 B=> 7?2 =? >F 9=;<7 8= F== < 8;<7 F= 8= <7 =? 8=9?=2 97> @F9>7> =>=?;9=> @ 9 ;7@=?>? 8=9 F?87 72 ; =>@=97> 8=>8= S?72 8= F? 9 HF=7 MF?:MF?" P7 >F@F=>7 F= 8 8 ; F? @7;7 @7 9 =F7 ;7? F= >= =;? > 7>" HF7 ??F=9=> ?;7?=>2 9F=? 9F? = = 99 9 E8< P 8= 9 ?=F7>797" - ;F?87 = <;= Q> ;7?7;872 J Q>2 = =?;7?J ;7? F;< =?= 5 @F8= ? 97 8= 8?=7" P=7 =? 97 F?8=?92 8 F= =? F;<7> Q7> F Q> =? F? =>=99 @>=: @=7 F= 98 8>=;? =? ?=F7?72 9F=7 > 7> =? ?=F7>7972 5 8=>@FJ> =9 ;F97 Biolo o( ;onition, =;" P=7 ;8 =2 =? 9? 7=?72 9? = ;7@9==?= ?F=7 @=; ;77 ;=?9" E9 =?F>>7 ?88F9 >=@= =?= =;< 8= =?;=?7" P>" NF?; 9= @=>7 F;< =?;? 97> ;F@987> F= = <;=?" L7> =>;F;<72 97> 8=;72 5 97> 8=7 @>" 3F= =>7 ?7 >= 9?=@== ;77 >=9 8= 7?;2 @=7 =>75 ;7?>;=?= 8= > =?;7?=>2 =?= =99> 9 =?;? 8= 9 " R=;F=8 =9 ;F87 8= E9 B7>;7 F= =>Q =@78F;87 9 ;7=?7 8=9 97 8l rbol del ;onocimiento. PY>=?: MF=> +=>> 78=87 8= 9F?> @=>7?>" MF?: D=7 >F ;=7 > ?;9F5= =? ?F=>7 97 97 F= 75 ;7?9=" C7?7 =? >F F;7" E? 1%&$ = 99 F? 7 F= => =>F8?87 =9 ==;7 8= @9;? 8= ;7?;=?; 8= 9> 87> @>;78J9;>" E? =>= =@7 F;< =?= => ?9F=?;8 @7 =9 =?>57 8= A987F> HF9=52 5as puertas de la percepci#n E>= 7 = ? > =;=> F? =@==?7 ;7? LSD2 @=7 57?9F=?; ;8 = 8= 97 =;<;J @7F= ?7 \ =? @=F? < F>87 =>@7?8= 7 9 => 87" U? 8 F=??F? =? GI0 6 = F= 99=?F==?= 5 ;=@J2 @7F= =?=?7 >= = < 7;F87 F? @=F?" 3F= >= > =9 >>= ?=7>7 8= F? >=F= ?87 ?79=?= ;F?87 F?7 < 787 LSD" U? ?7;<= ?7> =?;7?7> =? ;>] 97> ?7> =>? ;7>87>2 =>;F;<7> >; 5 =? 9 => < 9F?7> 97>" E9 LSD F= 7 = 87 =? 9 7 8= @=8;7> 8= @@=9 @=?8 7 F= 99=? @=>7> +44
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
8=>> F>" E>7> >797> \ =9 F2 =9 >79 5 9 9F? \ ?8;? ;8 F?7 F? 87>> 8>?" -7 ;7 =9 >792 8 ;5 =? F? 97 =9 ;F87 8= E9 B7>;72 5a ;oronaci#n de 8spinas P7 > <7> =8J >7= =>= ;F87" 3FJ F=? 8=;9= +=>> =>> 8==?=> @=>7?> ,?9=?= F= 9 8= F= @=>7?;? ;F7 =?;7?=> 8==?=>" P7 >F@F=>7 F= => => F? ?=@=;? ;7@9==?= @=>7?92 @=7 @ =9 ?;?7 F= ;; 9 ?7 8= +=>> =@=>=? 9 =?;? 8= F? >F@=;988 >? ;7@7>7>" A +=>>2 F=? 8= F? 787 >=@= =@Q;7 9 = =>Q ;7@9==?= ;=?872 @=;= 8=;9=: XaM?J?= 9 =?2 5 Q> F;<7> 7>dX" O7 @7 97 >7 9= =>Q >F>F?87 97 9 787 +=>>2 >=?= F= =?= 97 F= 8=;9=] =@=>=? 9 =?;? 8= F? ?88 >97 @=?==?= >F@=8" E9 <7= F= 9= =>Q ;797;?87 9 ;77? 8= =>@?> =@=>=? 9 =?;? 8= 9 =?8" P=;= 8=>;7?7= ;7?>7 >72 >= = =? ;7@;? ;7? 77" L ;F F =? =>= ;F87 =>Q >F=?87 +=>> 8= >F ;@2 7?=Q?8797 5 9Q?8797 =? >F> @7>988=>" T8J F;<7 =? =?=?8= @7 FJ => => MF;<7> 7> =9=?>2 ?7 9 8= =? F=F?=>= <7= =@=>=? 9 =?;? 8= 9F" ;==: = =? F?8=>@FJ> F?87 >? F?87 >? =9=?"
/>( *+, 5a ;oronaci#n de 8spinas 8= G=?7 E9 B7>;7
PY>=?: C7 >7; =>> ;F7 =?;7?=> ;7? 9 @=F? ;=; 8= 9> 7@7F?88=> 5 +4+
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
97> @=97> 8= 9 MF?: D F= 9> =?;7?=> 8= 9 ?882 9 >F@=;9882 9 =?8 5 9 ;==2 =>Q? >=@= @=>=?=> ;F?87 F?7 8= =@=?= >= <;= ;7?7;87 5 7 =?= 97 =?=" 3FQ> F?7 =@= ;==>= =9 ;Q977 <987 8= 9> ;F988=> F= 9= F5=?2 5 ;7@7>= 8= 9 ?= ;7=>@7?8=?=" P7F= >= ;7?>8=87 ;77 9F=? =>@=;9 J? => F? 7 8= => @=>7" - > 9F=? ;=@ 9> F;7?=> 8= 77> ;77 > 8= =88 F=? >F> ;;=>;> >7=>9=?=>2 = @=;= F= =>Q ;=7: ?7 @7 97 F= =9 77 = =? F?72 Q> >=Q =9 @7@7 572 Q> >=Q 9 @7@ @=>7?"
+4'
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
I) 6TICA DE UNA TEORÍA I"
BIOLOGÍA DEL AMOR
La8 d"8 de9!dade8 del ce9!c" PY>=?: A9 ?9 8= >F ;F97 Biolo o( ;onition, F>=8 F= 787 ;=?;7 8==9 @=7;F@>= 8= 9> ;7?>=;F=?;> 8= >F 72 9= 8=;2 8= >F> 9;?;=> J;7> 7 ?7 J;7>" E>7 ?8; F= @ F>=82 9 ?=>;? ;=?; ?7 => F? ;88 9;=?= ?=F9" MF?: P7 >F@F=>7 F= F;<7> ;=?;7> ;==? F= >7? ?=F9=> 5 ?7 =?=? ?8 F= = ;7? =9 7=7 8= >F> ?=>; 7?=>" -7 ?7 ;7@7 => 7@??" L ;=?; ?7 => F? 87?7 8=9 ;7?7;=?7 7=72 >?7 F? 87?7 8=9 ;7?7;=?7 F= 8=@=?8= 8=9 >F=7 5 F= =>Q 8=?87 5 8==?87 @7 F? =78797 F= =>9=;= 9> ;F988=> 8=9 F= ;7?7;=" N7 => 9 ;=?; @F 9 F= ?7> <92 >?7 F= >7? 97> ;=?;7> F=?=> ?7> <9? 5 F= >7? =>@7?>9=> 8= >F> ;7?=>" N?? ;=?;7 8=>;= F? F?87 7==?= 8872 F? =988 >;=?8=?=2 >?7 F= ;@ 97 F= 8>?F= 8=>= ?=>] 8=>;= 97 F= 9= @=;= =9=?= @7 97 ?7 F== 7>=2 7> 5 ;7@7 =@==?9=?= 8= F? 787 8==?87" PY>=?: 3FJ =>F9 8= => ;7@=?>? O =7 8;<72 FJ 8== =>F9 MF?: E9 ;=?;7 F= =>Q ;7?>;=?= 8= F= 97 8;<7 => 8;<7 @7 J92 >= J? F= >F ?=>;? ?7 F=8Q >? ;7?>=;F=?;> @ 77> >==>" P7 97 ?72 =?= F= 7>9 =9;? F= =>= =?= >F 7 5 9 J; 5 =9 F?87 =? F= =" I8=9=?= 8== =?= 87> 8=?88=>: @7 F? 987 9 8=9 ;=?;7 F= =?= 9 = 8= =@9; =@==?;>2 @7 97 ?7 @=>=? =;?> 7> =?=7>2 @7 =9 77 987 9 8=?88 8= F? @=>7? F= =9=7? >7= 9> ;7?>=;F=?;> 8= >F <;=" PY>=?: MF;<7>=? ;=?;7>2 ;F?87 8= => J;7> >= ===? >F 7?7 =>@7?>988 >7;9" S? =72 >F ;>72 =9 ?;9=7<9? ;7?;=@F9 8= >F> =9=7?=> =? 7 ?7;? F= @=;= ?>9 =? =>= ;7?=72 5 F= <> =9 7=?7 @=; >97 =>@7Q8;=?= =? ?F=>> ;7?=>;7?=>: =9 7" C7 >7; F>=8 J; 5 7 3FJ => =9 7 MF?: S=@= F= 7>=7> F? ;7?8F; F= 99= F= F?7 @=; ;77 F? 9=7 77 =? ;7=>=?; ;7? 97> 8=Q>2 =>7> <9?87 8= 7" E9 7 >= 8= F? =7;? F?8=?9 F= @78=7> 8==; =? @Q;;=?= 787> 97> >==> 7> (=? =>@=;9 =? 97> =7> 5 )2 5=? =9 8==? 8= >F> =9;7?=>" E>= =9==?7 8=9 72 @7 97 ?72 =>Q 887 a priori, => =9 F?8=?7 8= ?F=> =>=?; 5 9 >= > >7= 9 ;F9 ?7> 7=7> 97> " N7> >=?7> =? ;F?87 ?7> @=7;F@7> 8= 77>" A7 F= =9 7 => F? ;;=>; 8= 9 ;7?=?; = 9 @7>988 8= =9=? 5 >= F?8 =? F? 7 8= @=;=@;? F= @== >F9 9 77 =? >F 9=88" D= =>= 787 >= =?= F? =>@;7 87?8= 9 ;77@=;? @=;= @7>9= 5 ?F=> >79=88 => >;=?88: =9 77 ;7 F? @=>=?; ;7? 9 ;F9 F?7 =>9=;= F? =9;? 8= =>@=7" PY>=?: E> ;7@=?>? 8=9 ;7?;=@7 @=;= F? @7;7 8;9 @= >" CF?87 ;78?=?= <97> 8= 72 >7;7> Q> =? Q=?=> 8= @=> 7Q?;>: ;? F?7> @7 9 @952 =>>=2 >=" P=7 ?7 => =>7 97 F= F>=8 >= ===" MF?: N7 ?=;=>=?=" P7 >F@F=>7 F= 8= = =? ;F?87 F?7 Q 7 @=>7? @7F= F?7 = 5 >=?= F= ?<=9 F? 72 @=7 ;F?87 <97 8= 7 ?7 = ==7 => 7 8= ?88 77>" 3FQ> F? ==@97 5F8=: > F>=8 ;? @7 9 @95 5 = F= F? ?7 => >87 8=?7 @7 F? 792 >9= ;7=?87 >9 =>= ?7 8= 7 <7872 =?7?;=> =>Q ;F?87 @7 7" P=7 > 8=>@FJ> =@= = 9 ?72 5 ?7 => F? ;7?8F; 77>: 8= 8= = =9 =7 8=9 @=F=7 5 =? ;7 >= =>Q 8=?87 F @7 >F> @7@7> +4-
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
=87>" L =7;? F= = >F ;88 =? =>= 7=?7 =>2 @7 97 ?72 =9 >F>7 F= ; 8= @>" E? ;72 F? ;F8 >8 =? F? @=;=@;? 8=;F8 8=9 ?7 ;7?>>9 =? ;;972 ;7?>7997 5 =?>=9= ;7 @F=8= 7=>= @7 9 @95 >? @=97" PY>=?: H> 8?8= 99= => ;=@;? 77> F= 8=>;= TJ? 9= @ 9 =9;? =?= <7= 5 ?9 MF?: P78=7> =?;7? F;<7> ==@97> F= 8=F=>? F= F J? >= 8? ;7?8F;> F= 997> 77>>" E> =8=?= ;F?87 @=?>7> =? F? @=7 F= >9 5 =?= 9 ;79 5 ;7 >=F87 ?7>77> 97 ;;7>" P=7 J? >= 8 F? 7 =?7> 77 =?= <7= 5 ?9" AF ;= F? @=F= <>7 F= = @> =? F? = B79" D=>@FJ> 8= 9 ;=? =>Q7> =? 9 >7==>2 F?87 5 ;7?=>?87" D= =@=?=2 F? >= 8=>9 @7 9 =>" U? ;7=?>92 9872 9= 9 8F= 8= ;>: XM2 aF? d X \ XN7 = @=7;F@=>X2 87 J>2 X>=@= =?= 8=>@FJ> 8= 9 ;=? F? 9> >7> 5 8=>@FJ> ==> >F =>;7?8= X" D7 F= => F= 5 => ? =? F? =9;? >7;9 87?8= ;8 F? =?9 F? @=>=?; 9= @ 9 7" L = 8=8 =? @2 5 =99 @=; >97 ;F?87 5 ?7 79=> 97> ;7=?>9=>" L7 F= @78 7>=>= = 7"
C"9a9;a e9 la e?8!e9ca PY>=?: U>=8 87 F? = F= =9 %%h 8= 78> 9> =?==88=> =?? >F 7=? =? 9 9 8= 7" L7 =9 =?87 F= @78 => =F7;872 F= J? @78 >= =9 %h 8= 787> 97> 9=>2 @=7 =? ??? ;>7 =?7>" C7 F== F= =?=?87> =>7 3FJ =9;? = =?= 9 8= 7 5 =?==88 MF?: L ;7?8;? F?8=?9 8= 9 =>=?; => 9 ;7??" CF?87 F? @7> >9= 8= >F ;@F9972 =?7?;=> >F> 9> >F> ?=?>2 >F 7@ 78 >F ;7@79882 ;7?? =? F= =? =>= F?87 <Q >F;=?= = 5 =?7> @ >F>=?9 5 97=> 8= 9> F= @78Q >F;;7? ?J;" L ;7?F=?; =>F;F9 =?= 9 @7> 5 >F F?87 => =@=>? 8= F? ;7?? @9;" CF?87 F? >=99 >==?; 8= 787> 97> ?F=?=> ?=;=>7> F= @7>9Q? >F ;=;=?7 F9=7" - J? ;F?87 ?;= 8= F? >F =J2 J>= ;7? =? F= =?8Q 5 F?9 @8= F= >= @=7;F@Q? =?=>" P=7 @9=?=?= => ;7?? @9; =?F? F=8= >= F?8 =>=?; 8= 787> 97> >==> 7> => 8=F88 @=?=?==?=: 9> 97=> >7? =?=?=?8> ;7? ?>=;;8>2 =9 7= ?7 =;= >F; =?= F2 5 =9 =J F= 99= 9 F?87 ;77 F? >= ?=2 ?7 => 87 5 ?7 => >72 >?7 F= => ?=87 =? >F =>=?;" A7 F= 9 ;7?>?= ?=;? 8=9 77 =?= =?==88=>2 9= 8=; @J88 8= 7? 7Q?; 9 ?=7 8= F? >= >J; 8= F? >= => @=?=?==?= ?=82 >= 78;Q 8= F? ?= F= 8=>FQ 9 7? 7?9 5 =@7?8Q 9 ;F=@7 ==?;> 8=>F;> 5 F? =>J> F= 99=Q F? 57 9 8= 7?" L7 F= =>F9 => F? @7@=?>? ;=;=?= ;7?= ?=;;7?=> 7 879=?;> >7Q;> 7 J? @>F;>" PY>=?: P787> F9 >F 8=>;@;? 8=9 7 @ <;= >9= 9> 7> 8= =9;7?>= 8= 97> E?7?;=> >F ;7?;=@7 8=9 7 >=9 F? ?>F=?7 5 =>F97 @ =9 ;7?7;=?72 F? 9Q? 8= ;7?>= @ F? 8=>;@;? =;" MF?: P7 >F@F=>7" S F?7 =?=?8= 97 F= => =9 72 =;7?7;= ?=8=?= ;FQ?87 5 7 FJ ;;F?>?;> =9 7 => ?=87" V= F=997> @8=> F= @=?=?==?= ;7=? >F> <7>2 9=> =@7;<? 8>?7> =7=> 5 97> =?? ;7? ;>7>" - @=;= 9> ;;=>;> 8= ?F=> ;F9F 5 ;7@=?8= F= 9 ? 98 ;7@=88 ?7 => F? F=?= 8= @7=>7 >?7 F= @78F;= ;=F= F>=?= @7F= ?=;F9F9=?= 9 77" U?7 >= 8 ;F=? 9 ;? 5 9 8=>;7??2 Q> =9 ?> 8= @78= 5 ;7?79 ?;987>2 >7?F= 97 F= <;= 8=>@=;= =9 7" L =;7?7;? 8= 9> =9;7?=> W 9> ?=;=>88=> >= ?=7;?2 9> ;7?;=>7?=> >= 7=?=? 5 97> ;7@7>7> >= 8F==? W 8=>F5=? =9 7;= >@9= 8= 9 ;7@ 8=9 77 @7F= 9 ;7?=?; =>Q 7?8 >=? =9 78=97 8= ?=7;7 =;7?;7" E?7?;=> 9 >= 8= F? @= 5 ?7 => 9 ;7?? =;@7;2 =9 =>@=7 FF72 >?7 F= ;8 F?7 ?=7; =?=?87 =? +40
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;F=? >F =?=;7" PY>=?: 3FJ >F;=8= ;F?87 8=7> 8= = 9 77 P78=7> =?;7? F? ==@97 @ => J;?; 8= 9 ?=;? MF?: A ;7=?7> 8= 97> 7> >=>=?2 ;F?87 97> ?7==;?7> =>? =@=?87 ?79F;>= =? 9 F= 8= V=?2 =? =9 8uropean @imes 9= =9 >F=?= F9: XaA>=>?87> #* =;?7>d aE=?87> $** 77>dX" AF >= =8=?; F? 8==?; 8==??=: @ =9 F7 8= =>> 9?=>2 97> =;?7> =?? F? @=>=?; 9=2 ?7 > 97> X77>X] >F 8=>?7 9= 8 F92 ?7 7? >=>?87> >?7 F= >@9==?= =? X==?87>X" P=7 =>7 >?; J? F= =9 @;7 J;7 ?7 99= Q> 99Q 8= 9 =>= 8= @==?=?; >7;9 8= ;8 F?7" PY>=?: S ?97> =>= F92 =9 77 5 ?7 @=;= ;77 F?97 =? ;7?" MF?: A> =>" @7>988 8= 8=>F >=?=?7> J;7> =? @=> =? F=2 ;7?>>= =? ?=9= 9 U? =?=7 >F> ;F988=> : =9 =?=7 => 9> 8=> F X2 F? X;7F?>X 7 F? X?X" U? 8= 9> =;7=?8;7?=> F= F? >79887 =;= =? 9 F= => @=7 5 @=?> 8=>@FJ>" S97 F=9 F= ==?8= 787> 97> =9 87?7 8= 9=88 8=9 772 =9 87?7 8=9 72 5 ?7 >= 8= F @7 9> ?> =F=> 8>;?7>2 => ;@ 8= 8=>= ;7?7= @7 =9 8=>?7 8= ;8 >= F> =9=7?=> J;>" PY>=?: C7 >= ;7?= > 9 ;7?8F; 8= F?7 =>Q F8 @7 =9 7 MF?: E? =>= ;>7 =>= 9 @7>988 8= ;7?=>2 8>;F =9=7? =? ;7F?882 8= =?= 787> =? F? = F= =?= >?;87 @ 8>?> @=>7?>" U?7 ?7 =?= F= 8>;F9@>= @7 >F =>=?; 7 >F> =@==?;>2 >?7 F= =>= =? F? Q7 8= ;77@=;? 8= ;Q;= >7;9" D;<7 Q> @=;>=?=: >= 8= 8=7;;2 @7F= =9 7 => F=99 =7;? F= ;7?>F5= 9 8=7;;" E?= >F> ;;=>;> Q>;> =>Q F= F?7 ;7?= ;7? F= >= =>@=? > >7> 5 97> 8=Q> \ 9= 8=; ;7? ;F8 8?7> \ F= =97? =? ;7?F?7 F? @75=;7 F? 7 8= ;7=>=?;" aN7 =>F9 8=;87 5 ?79= F= =? F? 7?F 7 ? ?7 <5 ;F88?7> N7 @7 ;FQ? 9= 7 @F8=?= >= =9 =5 7 =9 ?72 ?=9==?= 5 >=@= <Q F= 7=8=;= 5 >7==>=" AF >= => >87 7 =>;972 @=7PY>=?: ?7 ;F88?7" D F= F? ;7?=?; >8 =? =9 7 =?= 57 =>988 F= F? 8;8F AF?8? 97> ==@97> 87?8= =?=> Q?;>2 > =? @F=8=? ;F> =9=> 8=>77>2 ?7 >7? ;@;=> 8= ?=?=>= =? =9 =@7" E9 R=;< 8= 9 7> 8= A8797 H9= ?7 @> 8= 97> 87;=" MF?: N7 ?=;=>=?=" P7F= F? >>= =>Q =?> 8F=? 9> ;7?8;7?=> F= 97 ;7?>F5=?" U? 8;8F @==; =9? >>=Q;=?= >F> 8>8=?=>2 =?87 8= => 7 >F 8=F=" S? =72 > 9 =?= F= = =? =>= =87 97 8=>;F =9 72 >= ==9Q 5 9F;<Q ;7? 9 7@=>? 5 >F @=?=?= ?=;? ;77 ?88F7>" U? 8;8F ;F57 J=? F= @=@=>= @7 ;=? 7>2 =? 8=? =?8Q F= ?>7 787 =9 F?87 >F >>= 5 ;8 ;F9 F= ?7 ;7?;F=8= ;7? =99 5 >= >F9== =? >F ;7?" S= =F==? =?7=> =>F=7> 5 F? F>7 >7 8= 9 79=?; @ ?=?= F? J=? >2 >= ?=;=>? @79;> 5 F8=>@98> = ?>F=?7> 8= ?@F9;?2 @=7 @=> 8= =>7 F? 8;8F =>9= =? =9 =@7 ?7 => @7>9=" S? =72 > >7== F?F= >= >97 F?7 F= 97= @=>= 9 8= 8=9 7 8=9 =>@= 7 FF7 =?>=Q>=9 77>2 =?;=Q 9 =>>=?;: =9 7 @78F;= 9 >=?>;? 8= =?=> 5 ;7?>F5= 9 9=;?2 F= F;<7> =>? >F 8 @ @7@97 5 8==?8=97" PY>=?: 3FJ =>F9 8= =>> 8=> L9=? = 97 F= >797> =>;F;< 8= 97> <@@=>: Make 5o$e, not =ar. MF?: N7" S77> ?7>77> 97> F=?=> F7> 8==?=> 97=> 9> 8>?> =7;7?=> 5 8= =>= 787 =;=> =7> F= >= ?=>=? F>=?= =>> =7;7?=>" L7> ?8=?7> 8= 78 ?879= =?=? 9 ;F988 9 8= ?797 F?7 >=@= 9 78= 8= 97 >7?=7 7 Q?;7" S= @=>? @ 9 8>;?;?: XN7>77> =>7> @7 =9 7 X2 >= @F=8= +41
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
X
X
8=; ;7? F? =>7 8= >F@=7882 a5 97> 77> ? 9 F=d " P7 =>7 ?7 @=8;7 =9 72 ?7 7F97 ?8=?7>2 5 ?7 =;7=?87 ?8 ? =9 7 ? 9 ?8==?;2 ? 9 988 ? =9 787 @=7 87 F= >? 7 ?7 <5 =?=?7> >7;9=>2 ?7 <5 =9;7?=> >7;9=> ? 8 >7;9" L =7;? F= ;7?>F5= 9 8 >7;9 ?7 => =9 7872 =9 =7>7 7 9 ;78;2 ?7 => 9 ;7@==?; ? 9 =>?2 >?7 =9 7" PY>=?: P=7 7=?= 9 ;7?=?;Q ;8 >79=?= @7 =9 7" MF?: P7 >F@F=>7 F= =? 9 8 =? ;7F?88 >= =?;F=? ? 9 2 =9 7872 9 =?8 5 ?> 7> =7;7?=> F= 8=? >F @7? =? ?F=>> ;7?8F;> 5 ?F=>> =9;7?=>" - @7 >F@F=>7 F= <5 8=>> ?=> 8= ;7=>=?; F= ?7 =>Q? F?88> =? =9 7" B> @=?> =? F? 7?F2 =? 9F? >=; 8= @7 8=79;7 7 =97>7 7 =? F? =J;7] =>> 7?;7?=> >= ;7?>F5=? 7 7 8= F? =F F= 99= 9 8=>@;? 8=9 ?88F7" M ;? => F= =? F? =J;7 ?7 <5 =9;7?=> >7;9=>2 @= 8= 9 >8 F= 9F?7> >79887> 7 =?=9=> @F=8? =?= =?= =997>" AF 8= = =? ;F?87 @F=8=? 8>= @=F=> >9> 8= =9;7?=> >7;9=> 8=?7 8= F? 7988 7?8 8==?==?=" P=7 ?>>72 9 8 >7;9 >= > =? =9 7"
S8!e:a8 8"cale8 PY>=?: N7 = F>=8 F? ;7? 8;;? =?= =9 ?88F7 97 >7;9 E9 F= <9 8=9 ?88F7 =? 9 F?;88 8= J>=2 ?79=?= @= 8= 9 >= F= >= 8= F? >= F?772 F? ?8 ?>=?>9= 9> ?9F=?;> ==?>" E? ;72 =9 F= 8=>; 9 F= 8==??= 8= 97 >7;92 ?79=?= @7>F9 9 @==988 8=9 ?88F7 F= => 7>=?87 =9 F?87 ;7? 97> 77> 8= >F F@72 J?879 7 ?= =9 =9? 8= 7?87 8= >F 7=? >7;9" S? =72 97> 87> =?7F=> >= ;7?8;=?" MF?: -7 97 =7 8= 7 ?=" D=>8= @F?7 8= > ?7 <5 ;7?8;;? =?= =9 ?88F7 5 97 >7;92 5 F= F? >7;=88 => F? F9F8 8= ?88F7> F= ;7?=? >7= 9 >= 8= F? =7;? F?8=?9" C77 ?=?= 8= F? ;7F?88 >7;92 F?7 ?=;=>=?= =?= F= >= 5 >=F >=?87 F? ?88F7" CF?87 9> @=>7?>2 97> ?88F7> ;7?=>?2 >= @7?=? 8= ;F=87 97 =? ;7?2 ?7 >?; F==?;F=?72 @=8? >F@=7 ?88F9882 FQ> =>=?87 ;=? >F> 7@?7?=>5 7<;=? ?;9F>7 >9? ?>787> 8= =>= ;7? 787 >=FQ? ;77 ?88F7> =? >F 8?Q; F?7" E? >F ?=;;? ;=? 97 ?F=7 F= ?7 >= @F=8= 8= >@9==?= 5 =?7> ? =8F; F? 8= 9> @=>7?> ?79F;8>" E? ;72 > >F ?88F988 >= @=8= 8= <=;<7 7 8= 8= =>2 @7 ==@97 @7 F? =?==882 J? 8=Q? 8= >= ;7?>8=87> ;77 =7> @9=?7> 8= 9 ;7F?88 >7;9" E? F? =J;72 F= >? 8F8 ?7 => F? >>= >7;92 97> ?88F7> >7? ?8=>=87>" A992 9> 5 99?=?= >= =F==? ;7=>2 =?=> 5 ==;F7=> F= ;=? >? =9=7?" E9 F= =? F? =J;7 ?7 >= 8@ => =@F9>87" PY>=?: D=?7 8=9 F@7 8= 97> ;=?;7> ?==>87> =? 9> =7> >7;9=>2 F>=8 => F?7 8= 97> @7;7> F= ?7 F> 9 797 @ 8=>97 9 ?88F7" E? 9 <>7 8=9 8e?>7 >7;9 =?;7?7> ??F=9=> ==@97> 8= =>= =?7F= ;7?7: ;7? F=?7> 79;7> >= F>; F>; 9 87??; 8=9 ;79=;7 5 9 8=8;? 8=9 ?88F7" MF?: P=7 =>= @7 8= @7?=> F=?7> 5 8= @7;=8=?7> F>;77> ?7 >= > =? F? ;7@=?>? 8= 97> @7;=>7> 79;7>" L7 F= @> => F= 8e ?=?? =@9;;7?=> = 8=> @ F= >? 97> ?=> @;F9=> 8= ;8 F?7" L> @7@> 8=> >= @75=;? >7= 9 797 5 9 ?F9=2 @2 =? F? >=F?87 @>72 79= @9;9> 9 87?7 7 >= F>; @75 9> @7@> @=>F?;7?=>" C<9=> De? >; 9 8= 8= 9 ;7@==?; 8= 97> =;7?7>> ?9=>=> 8= >F J@7;" MQ> 8=2 97> =;7?7>> >F = 87@7? 8= 9 797 9 8= 8= 9 ;7@==?; @ 98 >F @7 =;7?;7" SF@7?7> F= 9F=? =?= ?> 8= ;= F? =7 >7;9 F= 8 F= =9 ?88F7 => @=>;?89= 5 9 ;7F?88 => 787" E?7?;=> ?=? F? ;7 8= ===?; 8=?7 8=9 ;F9 9 ;7F?88 ; =9 97 Q7" * 9 >7 =@7 ?=;=> 79=>= ;=7 =?= 9 =988 7@=;7?9 8= F= 97> ;7@7?=?=> 8= +42
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
F? >>= >7;9 >7? F>=?= 97> ?88F7> ;F5 8?Q; F?7 >= ?=?= =? 9 ?=;;? ;7? 77>" S97 =? 9 =88 F= >=? 5 >? >=?87 ?88F7>2 => 8=; 7=? @= =? 9 @=>=;? 5 7=?7 8=9 =?=> 8= 9 ;7F?882 => F= >= 8= F? >>= >7;92 5 ?7 @7 ==@97 8= F? =J;72 F? 7?F 7 F? ?" P7 =>7 87 F= 97> ?88F7> ?7 >7? @=>;?89=>" PY>=?: A;9=7> =9 ;7?;=@72 A FJ 7 8= ;7?=?; 99 F>=8 >>= >7;9 P7F= ?79=?= ;7? J>= J?7 >= 8=>?2 =? F? >=?87 F5 @972 9 7988 8= 9> =>F;F> =9;7?9=>" MF?: S F?7 =>;F;< =? ;FQ?87 F? ;7?8F; => ;9;8 8= >7;92 >= 8 ;F=? F= => ;F?87 9 =9 =>@=7 @7 =9 77" N7> F=7> 8= F= 9F=? => >7;9 7 ?>7;9 ;F?87 ?7 >= ;7@7 8= F? ?= =>@=F7> >?7 F= @7 ==@97 >F >F >7= =9 ;=;7 8=9 =;?7" L> F=> F= F?7 =>;F;< =? =>7> ;>7> >=@= ==? F? =7;?" S? =72 ;7? => @=;>? 8=9 ;7?;=@7 =@=>=?= ?7 875 F? 8=?;? 8= 97 >7;92 >?7 F= 7>=7 9> ;7?8 ;7?=> F= 99=? F= =? 9 8 8 8=>;7> F? ;7?8F ; ;77 >7;9 7 F>=?= J? ;77 >7;9" L >7;7972 @7 >F @=2 =? >F F78=?;? ;7?>8= F= 78> 9> =9;7?=> ?=@=>7?9=> >7? >7;9=> @7 ?F9=2 @=7 57 8=;88=?= =?7 7 7@??" E> =9 F?8=?7 =7;7?92 F= => 8>?7 ;8 =2 97 F= 8 F? =9;? ?=@=>7?9 >F @7? =>@=;; " E9 F= < ;7@=?887 =>72 =;7?7;= J? F= F=99> =9;7?=> F= >79=7> 99 =9;7?=> >7;9=>2 =>Q? >8> =? =9 7" PY>=?: S 97> >>=> >7? ;=787> ;77 >>=> >7;9=> ? >97 > >>;=? 8==?8> ==?;> \ ;78 5 ;=@;? 8=9 77 \ <Q F= @=F?>= ;FQ9 => 9 = 8=9 7>=87 @7=>7?9 8= 9 >7;=88 F= => =9 >7;977" CFQ9=> >7? >F> => 3FJ 7> 8= =9;7?=> >=? 7=7 9=7 8= >F ?Q9>> MF?: U? >7;977 8== >= 9F=? F= >= 7;F@= 8= 9> =7;7?=> F= >7? 9 >= 8= 9> =9;7?=> ?=@=>7?9=>" SF = =?7?;=> >=Q 8=7> ;7 =>> 8==?? 5 ;7?7? 9 8 ;7F?" U? = @7@F>= 8==?; 9 horno sapiens amans del homo sapiens aresans, J>= 8=9 homo sapiens arroans S7? ;7?;=@7> F= <9? 8= =7;7?=> Q>;> ;77 72 =>88 5 7?;2 F= <? 8==?87 9 7 8= =9;7?>= 97 97 8= 9 =79F;? F @7? =? =9 homo sapiens sapiens, =9 =?: U>=8 @=;= ;7?>8= F= 9> =7;7?=>2 5 ?7 9> ;7?>8=;7?=> ;7?9=>2 >7? 9 F= 8==??=" MF?: E99> >7? 97 F= ?7> F?" CF?87 9F=? =@==? F? ;7 @7F?87 =? >F =9;? ;7? 7 @=>7?2 =? =9 7?872 97 F= <72 ;77 =8=?; F? ?Q9>> Q> @=;>72 F= ; F?8=?9=?= 9 =7;? Q>; 8= => =9;?" B7 =7;7?=> 57 =?=?87 8>@7>;7?=> <; 9 ;;?" M= @=;= 97 79=?= =9==?9 F= 8=;8= ?;9F>7 >7= 9 ;=@;? 7 =;<7 8= F? >>= ;7?9" T787> 97> >>=> 5 8>;F>7?=> ;7?9=> 8=>;?>? >7= F? F?8=?7 ?7 ;7?9 F= => ;=@87 @7F= ;9 ;7? 9> @7@ > @===?;>" - => @==;=?= @7>9= F= a posteriori ?=9=;F9;=7> ?F=>7> ;7> F= =>F9? 8= =>> @===?;>2 ?87 8= F>;97>" E? =>= ;>7 => >@9==?= >( F= 9 ;7?9;? ?7> >= 8= F>;;?" D F= 97> >==> >7? ?9=> =7;7?9=> F= F9? >F ?=9=;7 5 >F ? @ ?= =7;7?=> 7 J? @ F>;9>" PY>=?: U? 8=>;@;? > = <;= >=? 97 ?;787" 3FQ> =>= 9=> 9= @=; =9 @;7 =>=?=?7 8= F? ?=9=;F9" P=72 ;>7 9 ;;=;? F= F>=8 ; 8= 8 ?7 ;7?>F5= F? 8=>97;? 8=9 = >= ?=9=?= MF?: D= ??F? ?=" U? 8= 9> ;;=>;> 8= ?F=> ;F9F => F= 8=>@=; 9> =7;7?=> 5 9> =?=?8= ;77 F? =? 8= 9 ;7?988] F 7;F= F? 8=>97;?" P=7 57 <97 8=9 7 ;77 9 =7;? F?8=?9 F= =;J? <;= @7>9= 9 ;7?8F; J;2 =9 7;F@>= 8= 9> @7>9=> ;7?>=;F=?;> 8= 97> @7@7> ;7>" E9 77 J;7 @=;= =? =9 7=?7 =? F= F?7 7 ;7?;=?; 8= > >7 5 >= 8 ;F=? 8= 9> @7>9=> ;7?>=;F=?;> 8= 8==?87 ;7 @ 9F=? F= => @7?= @ F?7" E?=?87 9 J; +4,
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
;77 F? ;7?>=;F=?; 8=9 7" SF;=8= =? =9 9=?F=2 =9 F= ?7> 8 9 @7>988 8= =9=7? >7= 9 7 8= ;F F= <=7> =9=87"
6!ca 89 :"ral PY>=?: 3FJ @> ;F?87 >F=? ;7?9;7> N7 =>=? @ =997> >79F;7?=> ?=8> ;7?9=?= MF?: T78 >79F;? =7> 8= F? ;7?9;7 => =7;7?9 @7 ?F9=" E>7 ?7 >?; 8= ??? 787 F= =>J 7?87 @7 =? 9 8>;F>?2 @7 ;7 =9 8Q977" L7 F= <5 F= 97 => 9 ;=;? 8= F? >= ;7? F= @= F? =;7?;9;? 5 F= =9 =87 97> ;7??;?=>" CF?87 87> @=> =@=? ?=7; @ 8= 99? F? ;7?9;72 @=7 =?=? F=5 =;7?>F 9 ?=9=?; ;7?? 5 8= =9 =>@=7 FF7" 3FQ> >= 8=;F87 8 =72 @=8 8>;F9@> =;7?7;= 9 9 7 @=2 @7F= ;F?87 >= =>9=;= 9 F? ;7??2 >= =@= =>;F;< 8= 7 ?= 5 =;7?7;= 9 98= 8= 97 8;<7 =? =9 87?7 8= =988 8= 97 =@=>87" S7= => >= => @7>9= =8=>;F F? 8?Q; =7;7?9 ;7@8 F= >F>=?Q 9 =9;?" S= 8=? 8= 987 9> @7@> ;==> 5 >= F=9= F? ;7?8F; F= 57 997 7" PY>=?: M= @=;= F= >F> =9=7?=> F= ? 8=9 7 5 8=9 @78= 8= 9> =7;7?=> >=@= =?=? F? >97: 9 ;=?; 8F >= ?>7 =? F? 8=>;@;? @7J; F= @F? F? pra7is 8>?2 8= 9 ;;=;? 8= 97 887 =>F9 F? 8== <;=2 8= 9 =@>=7972 F? J;" C =9 8>;F>7" MF?: E>7 => 9>7" L 797 ?7 ?7> 8;= 97 F= 8==7> <;=2 5 ;77 977 5 @7 =?8= ;77 ;=?;7 ?7 9= 87 ?8= ;7 8==9 ;F2 =>7 >= F? 9=?=?887" E? 9 ?F9= ?8 => F=?7 7 97" L> ;7>> >7?" R=;J? =? =9 87?7;;? 7 =;<7 8= F? ;7?8F; 8==?8 \ 7 >= ;F?87 >= 8= ?F=>> @===?;> =>@=;> W @=;=? F7> 5 8>?;7?=> 9;> ;77 97 F=?7 5 97 97" NF==?=2 ?7 875 ??F? =;7=?8;?" C77 9772 @7 ==@972 @F=87 F= ;F?87 >= ?==?= =9 =?7 >= @78F;=? 7?>F7>" P=7 =>7 ?7 >?; F= 99= 9 ?@F9;? =?J; 7 8= ;7? >?7 F= >@9==?= ;7" - ;8 F?7=992 =?= 9 9=8 8= 8=;8"=>75 8=>;=?87 9> ;7?>=;F=?;> F= =>F9? 8= F? PY>=?: A;>7 => 7 8= 8=>; 97> <=;<7> ?7 ;7?=?= F? 7 8= @87 5 F? 99=?7 ?8=;7 MF?: N7" 3FQ> =9 =>;F;< =>J 8==?87 @7 97> @7@7> 97=> 5 @===?;>2 @=7 =>7 => 97 8>?7" E? =>= ;>72 => 8;9 @=; >@9==?= 97> <=;<7> 5 8= F= >= 97> F=>=?" PY>=?: P=7 =9 ;7?;=@7 8=9 72 ?7 =?= F? ;7??7;? @7> 8= ?=?7 L @9 7 >@9==?= >F=? =?" N8= F= =>J =? >F> ;9=> 8==?8= ==?= 9 =@97;? 5 9 8;8F" MF?: CF?87 F=7 >=@ 9 97;? 8= 9 8=>;@;?2 = > ;7? <;= F? ;7>: F=? 8= 9 7 Q> ;9 @=;> @7>9= 8=; =@9;=?= 97 F= @=?>7 5 F=7 ?>" P7 >F@F=>7 F= ;F?87 7>=7 F? ;7?8F; F= 99= F= =9 77 @=; ;77 F? 9=7 772 @78 <9 8= ?F" S=9 F? @9 ?F= ?=F9: num P=7 =?7?;=> @78? @=F?= @7 FJ F>7 => =@=>? ;F?87 7 => =9 ;7?;=@7 ;7? F= >F=9= 99>= => ;7?8F; 5 => =9;7?=>" 3F=7 =@= F? = Q> F= 8= ??F? ?= =>75 <;=?87 @7>=9>7 8=9 72 @=7 > 7 F= >? 7 ?7 <5 =?=?7> >7;9=>" PY>=?: N7 7>?=2 @=;= ?F9 9 8= 8= 8F; >F> 8=> F? @=7 J;72 8;=?87 @7 ==@97: XA; >=@= 8= 9 7 8= ;7?>= 7 =?= 7X" MF?: P78 8=;>=2 @=7 =9 F= 7F9 F? @=7 ?>7 J; =? 79" 3F>= @7@7?= =? =>= @F?7 8= ?F=> ;7?=>;? 8>?F F5 ;9=?= =?= J; 5 792 +4.
Humberto Maturana Romesín & Bernhard Pörksen
Del Ser a l Hacer
F?F= @= > @F=8 @=;= F? @7;7 ;9" U? 79> 7 @7 =9 ;F@9=?7 8= =9>] >7? @ J9 F? ===?= ==?7 8=>?87 8 F788 >F> ;7?=> 5 7;F=?;> ;F7>>" L= 9 9 ;7?;=?; 8= 9 @7@ =>@7?>988" E9 F= ; ;77 79> ?7 @=;= 9 77 @7F= =>Q ;7?;=?87 =? =9 ;F@9=?7 8= =9> = @=7>" S= ;7? ;== 97 F= <5 F= <;= 5 ;7 =?8? F= ;7@7>= 97> 8=Q>" E? ;7 =9 F= ; J;=?= @=;= 9 77: 9= => @7?=2 97 =" P7 >F@F=>7 F= => @7>9= F= 9F=? F=?= ;77 79> 5 9 = ;= J;=?=" E> @=?>9= F= >= 79> >? >= J;72 7 F= =? 8= ?79 5 >? =7 >F ;7?8F; >= J;" E? ;8 ;>72 9 @7>988 8= 9 J; 5 8=9 >= 7;87 @7 =9 77 @=;= =;J? ;F?87 F?7 @=;= 9 77 >== @=7;F@ 8= 9> ;7?>=;F=?;> F= 9> @7@> ;;7?=> @78? =?= @ >F =?=>" L J; >= F?8 =? =9 7" PY>=?: 3FJ 9= 8 97> F=2 @=> 8= >F 8=;88 ?= 7F9 =9> = @=7>2 8==;? F? >9F8 ;7? =9 ?87 ;>?7 8= 7 9 @7 MF?: ,F= +=>> F=? ?7> <9 8= 9 @7" - =9 ;>?>72 F= @;@ =? F=> 5 8=>F;;?2 =?=?8= =>7 8=>8= <;= 87> 9 7> ;77 F? ?87" TJ? >= @78 8=; F= > F?7 ?7 97 ;7? =? >F @72 ?=;=> =?= @=?=?==?= ?7 F? F>9 5 =9 8=87 =? =9 997" A<7 F?7 @F=8= @=F?>=: E> =>7 97 F= F=7 S F?7 F== =>72 =?7?;=> ?7 @F=8= >F @7 ? ;7? =? J9 7 ??F? ;;F?>?;2 @7F= =9 77 J? 9= =?=?Q ;7? 8=>;7?? 5 =872 8?87 F? F>;;? @=?= 9 @7@7 =?7" O 8;<7 9 =J>2 F=? ; 8=7>?87 =>@=7 @7 97> 8=Q>2 >=Q =>@=87 @7 =>7>" E9 F= ;7? =? F? ?72 =? J>= =9 ?7 ;7?Q" E>7 ?7 >?; F= 57 >F>; =>7 8= ?7 <> 9 77 97 F= ?7 F=> F= = <? ] >=9 >@9= 7@7F?>72 ?7 >=9 7" S97 87 F= =?=7> =9 F?87 F= 7>" S <5 97 F= 8=>=7> F= >=2 <Q7>97"
+43