CURSO ACELERADO DE ESPERANTO

CURSO ACELERADO DE ESPERANTO Lo primero que hay que tener en cuenta al aprender esperanto es que, mientras que en otras lenguas se estudia un sistema cerrado, con todas sus irregularidades, caprichos y cosas ilógicas, en esperanto tenemos un sistema abierto y regular: las “piezas” que constituyen el idioma sirven para crear libremente palabras y conceptos, funcionan como un juego de construcción que nos permite crear cualquier cosa, siempre que respetemos las reglas de utilización. No existen por eso limitaciones por uso, tradición o “pureza” del lenguaje. Todas las reglas son absolutas y no tienen excepciones ni irregularidades. La norma principal que hay que tener en cuenta a la hora de “jugar” con las piezas, es que se debe usar todos los recursos necesarios para que la idea resulte clara, pero evitar aquellos que sean superfluos

1) Pronunciación:  Las vocales: a, e, i, o, u, se pronuncian ni abiertas ni cerradas, como en castellano.  j y ŭ son semivocales (y, u), se utilizan para los diptongos (aj, a ŭ,...). No constituyen sílaba. Consonantes: b c ĉ d f g ĝ h ĥ  ĵ  k l m n p r s ŝ t v en castellano b ts ch d f g h j k l m n p r s t en francé francés s b ts tch d f g dj h j k l m n p r s ch t v en ruso б ц ч д ф г дж х  ж к  л м н п р с ш т в “g” se pronuncia siempre como en “gato”, nunca como “gen”. A cada sonido corresponde una letra y viceversa. Se lee siempre igual que se escribe. El acento cae siempre en la segunda vocal (formante de sílaba, por tanto) empezando por final: Litovio, baldaŭ, libroj

z z

з el

2) Gramática: 

а) Todos los sustantivos terminan en « -о», los adjetivos en « -а» y los adverbios en «-е». Así, a partir de cualquier raíz se pueden crear fácilmente sustantivos, adverbios,... homo (hombre), homa (humano), home (humanamente), infano (niño), infana (infantil), infane (infantilmente). El plural termina en “ –j”: bona libro – bonaj libroj (buen libro – buenos libros) El único caso gramatical es el acusativo (-n). Se añade a los sustantivos, adjetivos y otras palabras para denotar, en general, objeto directo o dirección: Mi havas libron, la birdo flugas en la ĉambron (yo tengo un libro, el pájaro vuela adentro de la habitación). b) El verbo tiene las siguientes terminaciones: infinitivo -i presente - as pasado - is futuro - os imperativo -u condicional - us El verbo no tiene diferentes terminaciones personales, ya que siempre va acompañado del pronombre personal. Por cierto, si a éste se le añade la terminación de adjetivo obtenemos el pronombre posesivo: yo mi mi mia tú tu vi via él su li lia ella su ŝi ŝia ello su ĝi ĝia nosotros nuestro ni nia vosotros vuestro vi via ellos / ellas su (de ellos/as) ili ilia Así: mi legas (yo leo), vi legas, li legas... mi legis, ni legos, ili legus, legu! Los pronombres personales pueden llevar la terminación de acusativo ( min, ŝin,...) y los posesivos la de acusativo y plural ( miaj, miajn)

1

Ĝi se utiliza para todo aquello que no es un ser humano (en los cuentos a veces se personifica a los animales). Cuando el pronombre personal personal o posesivo se refiere al sujeto, se usa la forma “ si”: Li legas sian libron (él lee su propio libro) Li legas lian libron (él lee el libro de otra persona) Por último existe el pronombre oni, impersonal: oni diras (se dice) La inmediatez de la acción se expresa con las palabras  ĵ us us para el pasado y tuj para el futuro: mi ĵ  mi  ĵ us us legis = acabo de leer; mi tuj legos = voy a leer, en seguida lo leo

3) Formación de palabras:  Además de una gramática sencilla, una de las ventajas del esperanto es la facilidad de formar  nuevas palabras mediante sufijos y prefijos, lo que permite aumentar rápidamente el vocabulario. Por ejemplo, si “ĉevalo” significa “caballo”:

SUFIJO

FUNCIÓN

SIGNIFICADO

ĉevalino ĉevalido ĉevalejo ĉevalaro ĉevalarestro ĉevalisto ĉevala ĵ o ĉevalaĉ evalaĉo

-ingénero femenino yegua -iddescendiente descendiente potro -ejlocal cuadra -argrupo manada de caballos (-ar-) – estro jefe caballo que guía la manada -istprofesión pastor de caballos, gaucho -a ĵ objeto concreto carne de caballo -aĉmala calidad penco Fijaos en la diversidad de raíces necesarias para el vocabulario en castellano, donde en esperanto sólo hace falta una. Y si cambiamos « ĉeval-» por «kat-» (gato) o «hund-» (perro), podemos crear una tabla similar. Otros ejemplos: estudiar  escuela lerni lernejo manual lernilo* director de escuela lernejestro telefonear  cabina de teléfono telefoni telefonejo aparato telefónico telefonilo cortar  cuchillo tranĉ tranĉi tranĉ tranĉilo árbol bosque arbo arbaro vivero arbidejo palabra diccionario vorto vortaro * -il-: instrumento A continuación tenemos un texto. Podéis usarlo para practicar la lectura en voz alta y para analizar las palabras para ver cómo se utiliza la formación de palabras. No olvidéis que los sufijos se pueden añadir a cualquier palabra, incluido a un mismo prefijo: et-ul-in-o = chiquitina.

miro Alico en Mirlando tra

sorpresa, maravilla  Alicia en el País de las Maravillas a través

lando ĉapitro la

truo multe sidi apud sur  de -etmanko fari farinda transnek... nek...

agujero mucho estar sentado  junto a sobre de (sufijo diminutivo) falta hacer  que merezca la pena hacerse (pref. más allá de) ni... ni...

komenci tedi -adfrato bordo rivero kaj io -indrigardi ŝultro bildo

2

 país capítulo (artículo determinado, invariable) comenzar  aburrir  (suf. acción duradera) hermano orilla río y  algo (suf. “que merece la pena) mirar  hombro imagen

konversacio utili pensi do menso eblo ĉar  sento -emstulta

conversación, diálogo ser útil   pensar  así pues mente  posibilidad   porque, pues sensación (suf. tendencia, inclinación a) tonto

kiel kiel utilas libro sen konsideri laŭ laŭ laŭ laŭeble varmo dormi dormemo -ec-

ĉu

(partícula interrogativa: precede a cualquier pregunta que no contiene una palabra interrogativa)  preparar  cadena esfuerzo (suf. reflexivo) recoger  súbito conejo rojo correr   próximo  jes ”) no (“sí” se dice “  ”) darse cuenta habitual  oír  a si mismo temprano acerca de reflexionar sobre un asunto

plezuro

prepari ĉeno peno -iĝ -iĝpluki subita kuniklo ruĝ ruĝa kuri proksima ne rimarki kutima aŭdi al si frue pri pripensi la aferon = pensi pri la afero okazi ocurrir  ŝajni  parecer  natura natural  preni coger  poŝ poŝo bolsillo plu más (espacio o tiempo) ek(pref: comienzo momentáneo) antaŭ antaŭ antes de, delante de plena lleno voli querer  kampo campo -ant(suf: participio activo de presente) ĝusta  justo, exacto vidi ver  granda grande aŭ o

lekanto valori levi leviĝ leviĝi kiam blanka pala okulo tre tio esti opinii maldiri ve! post afero  ja ĉio tute eĉ horloĝ horloĝo veŝ veŝto piedo neniam antaŭ antaŭe scii scivolo sekvi sukcesi tempo salti heĝ heĝo

cómo  para que sirve un libro sin considerar  según en la medida de lo posible calor  dormir  ganas de dormir  (suf: abstracto: libera= libre, libereco=libertad)  placer 

margarita tener valor  levantar  levantarse cuando blanco  pálido ojo muy  eso ser  opinar, pensar, creer  (suf: antónimo) decir  ¡ay!  después asunto sí (intensivo, respuesta a interrogativa negativa) todo totalmente incluso reloj  abrigo  pie nunca antes saber  curiosidad  seguir  lograr  tiempo (cronológico) saltar  seto

ALICO EN MIRLA NDO

ĈAPITRO I TRA LA KUNIKLOTR UON Alicon komencis multe tedi la sidado a pud s ia fratino sur la bordo de la river eto, kaj la manko de io far inda; unu-du-f o je ŝi rigardetis transŝultre la li bron   bron k iun l egas ŝia fratino, sed ĝi h avis nek b ildojn nek konversac iojn, “kaj k iel utilas li bro,”   bro,” pensis Alico, “sen bildoj aŭ konversacioj?” Do ŝi konsider adis, en s ia menso (laŭe ble, ĉar la varmo donis al ŝi senton de dormemo kaj stulteco), ĉu la plezuro de preparo de lek anto-ĉeno valorus la penon leviĝi

3

kaj pluki la lekantetojn, k iam subite blanka kun iklo kun palr uĝaj ok uloj k uris tre  proksime al ŝi. Tio ne estis vere rimark inda; kaj Alico ne opiniis ke estas tre malkutime k iam ŝi aŭdis la Kuniklon diri al si, “Ve!, Ve! Mi malfr uos” (poste, k iam ŝi pripensis la af eron, ŝi opiniis ke tio ja estas mir inda, sed k iam ĝi ok azis ĉio ŝajnis tute natura); sed k iam la Kuniklo eĉ pr enis horloĝeton el la poŝo de sia veŝto, kaj rigardis ĝin, kaj p oste plu k uris, Alico surpiediĝis, ĉar  ŝi ekpensis ke nen iam antaŭe ŝi v idis kuniklon kun ve ŝtopoŝo, a ŭ kun horlo ĝeto k iun ĝi povas pr eni el la poŝo, kaj, plena de scivolo, ŝi k uris trans la k ampon sekv ante ĝin, kaj sukc esis ĝustatempe vidi ĝin salti en gr andan kuniklotr uon sur la heĝo. 4) LAS VOCES SIMPLES  Muchas de las palabras más comunes en cualquier idioma, como pronombres demostrativos, interrogativos, indefinidos, adverbios, etc., en esperanto se forman mediante una combinación de prefijos y sufijos. Son las voces simples y forman una tabla regular: Indefinidos ø+ Individualidad + IU Cosas + IO

Interrogativos / Relativos k+

Demostrativos t-

Colectivos ĉ-

Negativos nen+

IU

KIU

TIU

ĈIU

NENIU

alguien, alguno

quién, el cual

ese, aquel

cada uno, cada

ninguno, nadie

IO

KIO

TIO

ĈIO

NENIO

algo, alguna cosa

qué, qué cosa

eso, aquello

todo

nada

Cualidad + IA

IA

KIA

TIA

ĈIA

NENIA

de alguna clase

cual, como

tal, así

de toda clase

de ninguna clase

Lugar  + IE

IE

KIE

TIE

ĈIE

NENIE

en algún sitio

dónde

ahí, allí

en todas partes

en ningún sitio

Modo + IEL

IEL

KIEL

TIEL

ĈIEL

NENIEL

de algún modo

cómo

así

de todos modos

de ningún modo

Causa + IAL

IAL

KIAL

TIAL

ĈIAL

NENIAL

por algún motivo

por qué

por eso

por todos los motivos

por ningún motivo

Tiempo + IAM

IAM

KIAM

TIAM

ĈIAM

NENIAM

un día, una vez

cuándo

entonces

siempre

nunca

Cantidad + IOM

IOM

KIOM

TIOM

ĈIOM

NENIOM

algo, un poco

cuánto

tanto

todo

nada

Posesión + IES

IES

KIES

TIES

ĈIES

NENIES

de alguien

cuyo, de quién

de ese, de aquel

de todos

de nadie, de ninguno

Para denotar proximidad se añade la partícula ĉi: ĉi-tie = aquí. También se pueden añadir a algunas voces simples las terminaciones de acusativo o de plural: mi konas ĉiujn, kiuj venis ĉi-tien = conozco a todos (y cada uno) de los que vinieron aquí. Otra partícula es “ajn”, que sirve para formar indefinidos: iu ajn = cualquier persona; iel ajn = de cualquier  manera. En esperanto no existe la doble negación. Es decir, “ no conozco a nadie”, nadie”, que en castellano utiliza las dos negaciones que están en cursiva, en esperanto se dice “ mi konas neniun”. La frase “mi ne konas iun” significa “hay alguien a quien no conozco”, y “ mi ne konas neniun” significa “no se da la circunstancia de que yo no conozca a nadie”, es decir  “conozco a alguien”, aunque en esperanto esto lo diríamos “ mi konas iun”. No olvidemos que el acento en estas voces cae siempre en la “i”.

5) Gradación del adjetivo y del adverbio. El grado comparativo se forma con la partícula “pli” delante del adjetivo o adverbio, y el superlativo con “plej”. Para la comparación se usa la partícula “ol” = “que”, y para el superlativo “el” = “de”:

La kato estas granda besto, la hundo estas pli granda ol la kato, la urso estas la plej granda el la bestoj.

4

Estas bone dormi. Estas pli bone ludi ol dormi. Plej bone estas lerni. Fijaos que con el verbo “ esti”, cuando no hace función de cópula entre dos sustantivos, no se usa la forma de adjetivo sino la de adverbio:

La libro estas bona (el libro es bueno), pero: estas bone legi (es bueno leer) 6) Los números y la hora, la fecha, etc.:  Los numerales de uno a diez son: unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ naŭ, dek. A partir de estos y por combinación se forman los demás: dek unu = once; dek kvin = quince; dudek = veinte; kvindek ses = cincuenta y seis, etc. Cent = cien, mil = mil, miliono = millón. Mil naŭ naŭcent okdek kvin = 1985. Los ordinales se forman, como cualquier otro adjetivo, con la terminación -a

Kioma horo estas? = ¿Qué hora es? Estas la tria horo = son las tres. Je kioma horo? = ¿A que hora? Je la tria (horo) = a las tres Estas la tria kaj dek minutoj = son las tres y diez; estas la tria kaj kvarono = son las tres y duono = son las tres y media; estas kvarono antaŭ antaŭ la kvara = son las

cuarto; estas la tria kaj cuatro menos cuarto. Los días de la semana

(la tagoj de la semajno): lundo, mardo, merkredo,  ĵ aŭdo, vendredo,

sabato, dimanĉ dimanĉo monatoj):   januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio, julio, aŭgusto, septembro, oktobro, novembro, decembro. aŭtuno, vintro Y las estaciones del año (la sezonoj de la jaro): printempo, somero, aŭ

Los meses (la

Hodiaŭ Hodiaŭ estas la tridek unua de majo de du mil kvin Para indicar el momento en que ocurre una acción concreta se usa el acusativo mientras que la acción habitual se expresa con el adverbio:

Mi revenos lundon = volveré el lunes Lunde mi lernas en la lingvolernejo = los lunes estudio en la escuela de idiomas Pero no es una regla estricta. Se puede decir perfectamente venontsemajne (la semana que viene). Lo importante es que la idea quede clara y no de lugar a equívocos.

A continuación tenemos un diálogo que podría tener lugar cualquier día en la sede de cualquier asociación de esperanto:

frapi enfarti pli ankaŭ ankaŭ hodiaŭ hodiaŭ devi alia urbo horo porti pasintsemajne el ŝati nova

golpear, llamar  (pref-) hacia dentro estar (salud, estado de ánimo) más también hoy  tener que otro ciudad  hora llevar  la semana pasada de (origen) gustar  nuevo

5

pordo iri saluton! bone veni telefoni aranĝ aranĝi parto alveni atendi alporti pruntepreni biblioteko legi nova ĵ  nova ĵ o

 puerta ir  hola bien venir  llamar por teléfono arreglar, disponer   parte llegar  esperar  traer  tomar prestado biblioteca leer  novedad, noticia

ricevi interreto sama samideano volonti tago koni flugi fluĝ fluĝaveno kliento ktp (kaj tiel plu) morgaŭ morgaŭ averti skribi vojaĝ vojaĝo entrepreno solvi proponi facila almenaŭ almenaŭ temi pri delegito bonŝŝanci bon freneza donita ĵ o tero finstacio fini

reto retmesaĝ retmesaĝo ideo peti akompani fojo akcepti haveno ofte vizito muzeo damne! antaŭ antaŭaverti ekscii hieraŭ hieraŭ ur ĝa Parizo profiti -egtero helpo ŝanco preta vojaĝ vojaĝanto aviado surteriĝ surteriĝi rakonti dankon

recibir  internet  mismo, igual  correligionario ser voluntario día conocer  volar  aeropuerto cliente etc. mañana avisar  escribir  viaje empresa solucionar   proponer  fácil   por lo menos tratarse de delegado tener suerte loco dato tierra terminal  acabar, terminar 

red  correo electrónico idea  pedir  acompañar  vez  recibir (a alguien)  puerto a menudo visita museo ¡maldición!  avisar con antelación enterarse ayer  urgente París aprovechar  (aumentativo) tierra ayuda  posibilidad, probabilidad   preparado viajero aviación aterrizar  contar, narrar  gracias

(iu frapas la pordon) M. Eniru! P. Saluton M.! Kiel vi fartas? M. Pli- malpli bone. Kaj vi? P. Ankaŭ mi fartas bone. Ĉu ankaŭ T. venos hodia ŭ? M. Jes, sed ŝi telefonis kaj diris, ke ŝi iom malfruos. Ŝi devas ion aran ĝi en alia parto de la urbo kaj neniel sukcesos alveni ĉi-tien je la kutima horo. P. Bone, mi atendu do. Mi alportis libron, kiun mi pasintsemajne prunteprenis el la  biblioteko. Ŝi diris al mi ke ŝi ŝatus ĝin legi. Ĉu estas nova ĵoj? M. Nova ĵoj? Ŝajnas al mi ke ne... Ho, jes. Ni hodia ŭ ricevis retmesaĝon de iu samideano el Aŭstralio. Li demandis ĉu iu volontus akompani lin por montri nian urbon. Li estos ĉi-tie nur du tagojn, unuafoje, kaj konas nenion. Li e ĉ demandas ĉu eblas akcepti lin en flughaveno... P. Vi scias ke mi ofte faras tion por miaj klientoj. Eble mi povas aranĝi viziton en iu muzeo, ktp. Sed kiam li alvenos? M. Morgaŭ... P. Ĉu morgaŭ!? Damne! Ĉu li ne povis anta ŭaverti pli frue??? M. Li skribas en sia mesa ĝo, ke li nur eksciis pri sia voja ĝo hieraŭ. Lia entrepreno devas ion ur ĝe solvi en Parizo lundon, kaj tiam ne plu estis aviabiletoj por Parizo, do oni  proponis al li alparizi tra Madrido kaj li tuj jesis, ĉar tiel li profitus por koni nian urbon. Jen la afero. Ĉu vi sukcesos ion aran ĝi? P. Malfacilegas... Ĉiaokaze mi klopodos. Diru al mi almena ŭ kiam kaj per kiu flugo li surteriĝos. Almena ŭ mi esperas, ke ne temas pri neesperantisto kiu petis el iu konatulo skribi mesaĝon Esperante nur por profiti nian helpon, kiel pasintsemajne... M. Ne. Ĉi-foje temas pri konata esperantisto, kiu bonege regas la lingvon. Li estas delegito de UEA en sia urbo. Li bon ŝancas, ke estas volontuloj kiel vi, ĉiam pretaj helpi la plej frenezajn vojaĝantojn! 6

Jen la donita ĵoj pri la flugo. La aviadilo surteriĝos je la dekunua kaj kvarono matene, en la dua finstacio. P. Dankon. Mi rakontos al vi poste kiel fini ĝis la afero. Ĝis revido! M. Ĝis! 7) Participios  El esperanto tiene un sistema de participios muy rico que permite crear vocabulario nuevo y formar las formas compuestas del verbo, lo que permite tener un sistema verbal bastante rico. Su formación es como sigue: vocal temporal, que corresponde (sin la –s) a las terminaciones de presente, pasado y futuro del verbo

Raíz

Leg-

+

-a-i-o-

morfema de participio: -nt- para el activo y –tpara el pasivo

-nt -t-

+

Terminacionos de sustantivo, adjetivo y adverbio

+

-o -a -e

Asi:

leganto = lector, el que lee leginto = lector, el que ha leido legonto = lector, el que va a leer  leganta infano = el niño que lee leginta infano = el niño que leyo leginte = habiendo leído, tras leer  legante = leyendo legonte = habiendo de leer  legata libro = el libro leído, que está siendo leido legita libro = el libro leído, que se ha terminado de leer  legota libro = el libro que va a ser leído, etc.

8) Formas compuestas del verbo  Se froman con el auxiliar esti más los participios. El auxiliar indica el punto de referencia de la acción, es decir, el tiempo real en que sucede, mientras que el participio expresa el estado del proceso, si se trata de un proceso en curso, finalizado o futuro.

esti

li estas

li estis

li estos

venkita venkata venkota

haber sido vencido estar siendo vencido haber de ser vencido

venkinta venkanta venkonta venkita venkata venkota

haber vencido estar venciendo haber de vencer  ha sido vencido está siendo vencido ha de ser vencido

venkinta venkanta venkonta venkita venkata venkota

ha vencido está venciendo ha de vencer  fue, estaba, había sido vencido estaba siendo vencido había de ser vencido

venkinta venkanta venkonta venkita venkata venkota

había vencido estaba venciendo había de vencer  habrá sido vencido estará siendo vencido habrá de ser vencido

7

li estus

ke li estu

venkinta venkanta venkonta venkita venkata venkota

habrá vencido estará venciendo habrá de vencer  habría, hubiera, hubiese sido vencido estaría, estuviera, estuviese siendo vencido habría, hubiera, hubiese de ser vencido

venkinta venkanta venkonta venkita venkata venkota

habría, hubiera, hubiese vencido estaría, estuviera, estuviese venciendo habría, hubiera, hubiese de vencer  que haya sido vencido que esté siendo vencido que haya de ser vencido

venkinta venkanta venkonta

que haya vencido que esté venciendo que haya de vencer 

Mi estis elironta, kiam la telofono sonis = iba a salir cuando sonó el teléfono. Tambien se puede añadir, como en otros casos, la terminación del auxiliar al participio:

Estintus bone, ke li legintus la libron = hubiera sido bueno que él hubiese leido el libro 9) Prefijos y sufijos  El esperanto dispone, como ya hemos visto, de una serie amplia de prefijos y sufijos, aplicables sin más limitación (práctica, que no teórica) que el significado a cualquier raíz. Vamos a ver los más usuales. PREFIJOS

bo-

parentesco por matrimonio

eksgepradisek-

cese de función o estado social reunión de ambos seños alejado en grado de parentesco a en el tiempo dispersión, separación acción repentina o que empieza

re-

repetición, devolución

malfifuŝ fuŝne-

antónimo despectivo moralmente acción chapucera no

bopatro = suegro bofrato = cuñado eksreĝ eksreĝo = ex-rey geedzoj = cónyuges, matrimonio praulo = antecesor  prahistorio = prehistoria disdoni = distribuir  ekkrii = exclamar  ekflugi = levantar el vuelo relegi = releer  redoni = devolver  malgranda = pequeño fiulo = malhechor, canalla fuŝ fuŝkuiri = cocinar una bazofia nekredanto = no creyente

SUFIJOS

-ul-an-ist-

ser caracterizado por el lexema miembro de colectividad, partidario de doctrina profesión, adepto de una teoría

-in-

sexo femenino

-id-

descendencia directo

8

ebriulo = borracho kristano = cristiano samideano = correligionario instruisto = maestro komunisto = comunista patrino = madre kokino = gallina kokido = pollo reĝ reĝido = príncipe

-estr-a ĵ  -a ĵ -

 jefe cosa concreta caracterizada por la idea que expresa el lexema

-il-

instrumento, lo que sirve para

-ar-

reunión, conjunto de

-er-

elemento, partícula

-ej-ing-

lugar adecuado para objeto donde se inserta parcialmente otro -uj- que contiene. Por analogía, nombres de países y árboles

-uj-ec-

cualidad abstracta

-ism-em-

la doctrina, el sistema inclinación, hábito

-ebl-ind-

posibilidad pasiva digno de

-end-ig-

obligación pasiva hacer, volver 

-iĝ -iĝi-ad-on-obl-op-et-

hacerse, volverse acción duradera o repetida forma números fraccionarios forma los multiplicativos forma los colectivos diminutivo

-eg-

aumentativo

-aĉ -aĉ-um-

despectivo indeterminado

urbestro = alcalde pentra ĵ o = cuadro glacia ĵ o = helado manĝ manĝa ĵ o = alimento ŝlosilo = llave flugilo = ala vortaro = diccionario arbaro = bosque sablero = grano de arena panero = miga de pan lernejo = escuela fingringo = dedal monujo = monedero pirujo = peral Francujo = Francia libereco = libertad ŝtoneca = pétreo ombreca = umbrío naciismo = nacionalismo kredema = crédulo dormemo = somnolencia legebla = legible ridinda = ridículo leginda = que merece la pena leerse detruenda = que ha de ser destruido haltigi = detener  dormigi = dormir (a alguien) puriĝ puriĝi = limpiarse pafado = tiroteo duono = mitad duoblo = doble triopo = trio ĝardeneto = jardincito rideti = sonreir  ventego = huracán belega = bellísimo bonege = muy bien hundaĉ hundaĉo = chucho kolumo = cuello (de prenda de vestir) malvarmumi = resfriarse butonumi = abotonar 

1) No confundir el prefijo fi- y el sufijo -aĉ -aĉ- : fiulo = un tipo perverso; ulaĉ ulaĉo = un tipo bruto. 2) Compárese: mi sidas = yo estoy sentado; mi sidiĝ sidiĝas = yo me siento; mi sidigas la infanon en lian seĝ seĝon = yo siento al niño en su silla. PREPOSICIONES

AL destino (iri al Parizo), dativo (sendi ion al iu), ANSTATAŬ en lugar de (anstataŭ babili, laboru) ANTAŬ delante de (antaŭ la domo), hace (antaŭ tri tagoj), antes de (vi cedos antaŭ mi) APUD junto a (proximidad sin contacto) (pud la kastelo kuŝas lago) al borde de, junto a (con contacto) (sidi ĉe la tablo) ĈE alrededor (ŝi havis rubandon ĉirkaŭ la kolo) ĈIRKAŬ DA “de” partitivo (glaso da vino) DE pertenencia (la ŝlosilo de la pordo, la domo de la patro), origen espacial o

9

DUM EKDE EKSTER EL EN

ĜIS INTER JE

KONTRAŬ KROM KUN LAŬ MALGRAŬ PER PO POR POST PRETER PRI PRO SEN SUB SUPER SUR TRA TRANS

temporal (veni de la urbo, de du tagoj, de mateno ĝis vespero) o abstracto (tremi de febro); complemento de nombre (utilo de esperanto), pasiva (libro skribita de la verkisto); durante, mientras (dum la parolado li dormis) desde (ekde marto) fuera de (mi staras ekster la domo, ekster danĝero, ekster tiaj okazoj) salida (forpeli iun el la domo), parte (unu el ili), material (domo el brikoj, konsisti el), origen (traduki el la latina, sciiĝi el la gazetaro) en, a (en la ĉambro, en la ĉambron), tiempo impreciso o largo (en 1789, e n somero) con artículo, tiempo preciso (en la jaro 1914), duración concreta (en kvar tagoj) hasta (ĝis Madrido, ĝis la revido, ĝis morgaŭ, ĝis la afero estos finita) entre (inter la fenestro kaj la pordo, inter la 8ª kaj la 9ª) (lama ja la dekstra kruro, je Kristnasko, mi prenos ŝin je la mano, mi estas je unu jaro pli juna ol vi, je la aĝo de la emeritiĝo, sufero je malsato, kredi je Dio, eksedziĝi je iu, je la nomo de libereco, ja la naŭa) contra (la urbodomo staras kontraŭ la katedralo, kontraŭ favora prezo naĝi kontraŭ la fluo, kuracilo kontraŭ febro) salvo, aparte de (ĉiuj venis krom vi) con acompañamiento (kafo kun lakto, paroli kun elokventeco, mi venis kun mia frato, enamiĝi kun iu) a lo largo de (laŭ la vojo, laŭ alfabeta ordo, laŭ mia opinio a pesar de (vi eliris malgraŭ mia malpermeso) medio (kovri la tablon per blanka tuko, vojaĝi per trajno, la blindulo legas per  la fingroj) a razon de (la infanoj ricevis po du pomoj, la gastoj venis po tri) para (jen osto por la hundo, ĉambro por la gastoj, mi ne havas tempon por  perdi) tras, después de (post tri tagoj, de post la apero de la homo sur la tero por delante de (li pasis preter mi sen saluto, li promenis preter ŝia domo) acerca de (paroli pri la libro, rezigni pri io, moki pri io, zorgi pri io, la deklaracio pri homaj ratoj, traktato pri paco) causa (pro de ĵ ora ora motivo, pro trablovo, pro plezuro, morti pro la patrujo) sin (mi kalkulas sen kalkulilo) debajo (porti ion sub la brako, teni popolon sub sia rigado, li falis sub la radojn) por encima de (la birdo flugas super la domo, la generalo estas super la kolonelo) sobre (sidi sur seĝo, li ludas sur la strato, mi prenos sur mi la respondecon) a través ( iri tra la koridoro, ŝi ekridetis tra siaj larmoj, ŝi  ĵ etis etis rigardon tra la fenestran vitron) al otro lado de (li loĝas trans la strato,  ĵ etu etu la pilkon trans la muron)

Para terminar, vamos a leer un fragmento de la edición en esperanto de “El Señor de los Anillos”. Esta excelente traducción es de William Auld, uno de los mejores escritores en esperanto, y candidato en varias ocasiones al Premio Nobel de Literatura.

ŝirmo scivoli daŭ daŭri movo longe ekde hela vento kanti escepte de

mantelo veki rapida sonĝ sonĝo volvi rajdi preter  laŭ laŭte orelo giri

abrigo, amparo sentir curiosidad  durar  movimiento mucho tiempo desde claro viento cantar  a excepción de

10

capa, manto despertar  rápido sueño (ensoñación) envolver  cabalgar   por delante de, más allá de alto, fuerte, en voz alta oreja girar, dar vueltas

stelo dekstre vasto kontraŭ kontraŭ monto mar ŝi kalkuli memoro terura aŭroro ekbrilo silenta atingi denove supre timo angulo trankvila konscia nokto hida bruo minaci ĉendi flava barilo froti levi orienta  juna regno provinco kelka fajro  jen respondi necesi flamo milito rando paŝ paŝo kapo baldaŭ baldaŭ hufo fantomo kuntiri muĝ mu ĝi moro pinto laŭ laŭlonge flanko posteno freŝ freŝa antikva sekura nuntempe ringo rifuĝ rifuĝo dormo grimpi glimi insulo trafi

for  povi ombro ĉielo sudo klopodi etapo certa halti brila oro domo havi pasi velki paroli laca klare ordoni ŝtono tremi voĉ voĉo lumo flagri bari kaŭ kaŭri luno super  ankoraŭ ankoraŭ movi sor ĉo regi subite drako krii ek signalo voki okcidenta paŭ paŭzo dum heni tondro balai aperi flui atenti konstrui mar ĝeno ambaŭ ambaŭ konservi tiuloke, kie nordo bezoni nun fali kapti komforta tamen profunde kvazaŭ kvazaŭ nubo morto

estrella a la derecha vasto contra monte ĉar    r  mar ĉ  a calcular  memoria terrible aurora resplandor  silencioso alcanzar, llegar  nuevamente arriba, en lo alto miedo esquina tranquilo consciente noche repelente, horroroso ruido amenazar   prender, encender  amarillo barrera frotar  levantar  oriental   joven estado, reino  provincia algún, cierto fuego he aquí  responder  ser necesario llama guerra borde  paso cabeza  pronto casco (de caballo) fantasma contraer  mugir  costumbre cumbre a lo largo lado, costado  puesto fresco antiguo seguro actualmente anillo refugio sueño (ganas de dormir) trepar  refulgir, fulgurar  isla acertar, alcanzar, encontrar 

11

lejos  poder  sombra cielo sur  afanarse etapa seguro, cierto  pararse brillante oro casa tener   pasar  desvanecerse hablar  cansado claramente ordenar   piedra temblar  voz  luz  flamear  obstaculizar, obstaculizar, interceptar  estar agazapado luna  por encima de todavía mover  heĉ izo, izo, maleficio gobernar, dominar, reinar  súbitamente dragón gritar  venga, vamos señal  llamar, hacer venir  occidental   pausa durante relinchar  trueno barrer  aparecer  correr, fluir  atender, prestar atención construir  margen ambos conservar  allí donde norte necesitar  ahora caer  capturar, captar  cómodo sin embargo  profundamente como (si fuera) nube muerte

LA KVINA LIBRO Ĉapitro 1 MINASO TIRIT

Grinĉ jo elrigardis de la ŝirmo de l’mantelo de Gandalfo. Li scivolis, ĉu li veki ĝis aŭ plue dormas, da ŭre en la rapidmova son ĝo, en kiu li estis tiom longe volvita ekde kiam komenciĝis la granda rajdado. La malhela mondo preterrapidegis, kaj la vento laŭte kantis en liaj oreloj. Li povis vidi nenion escepte de la girantaj steloj, kaj fore dekstre vastajn ombrojn kontra ŭ la ĉielo, kie la montoj de la sudo mar ŝis preterpase. Dormeme li klopodis kalkuli la tempojn kaj etapojn de la voja ĝo, sed lia memoro duondormis kaj malcertis. Okazis la unua rajdado terure rapida kaj senhalta, kaj poste en la a ŭroro li vidis  palan ekbrilon oran, kaj ili alvenis silentan urbon kaj la grandan senhoman domon sur  monteto. Kaj apenaŭ ili atingis ties ŝirmon, jen la flugilhava ombro denove preterpasis supre, kaj homoj velkis pro timo. Sed Gandalfo alparolis lin per malla ŭtaj vortoj, kaj li dormis en angulo, lace sed maltrankvile, malklare konscia pri venoj kaj iroj kaj pri homoj parolantaj kaj Gandalfo ordonanta. Kaj poste rajdado, rajdado en la nokto. Jen estis la dua, ne la tria nokto post kiam li enrigardis la Ŝtonon. Kaj pro tiu hida memora ĵo li plene vekiĝis kaj ektremis, kaj la bruo de la vento pleni ĝis de voĉoj minacaj. Lumo ĉendiĝis sur la ĉielo, ekflagro de flava fajro post malhelaj bariloj. Grinĉ jo retrokaŭris, momente timoplena, scivolante en kiun timigan landon Gandalfo portas lin. Li frotis siajn okulojn kaj ekvidis, ke tio estas la luno levi ĝanta super la orientajn ombrojn, preska ŭ jam tute plena. Do la nokto ankora ŭ ne maljunis, kaj dum horoj daŭros la malhela voja ĝo. Li ekmovi ĝis kaj parolis. - Kie ni estas, Gandalfo? - En la regno Gondoro, - la sor ĉisto respondis. - La provinco Anorieno ankora ŭ  preterpasas. Regis denove silento dum kelka tempo. Poste, subite Grin ĉ jo ekkriis: - Kio estas tio? Vidu! Fajro, ru ĝa fajro! Ĉu en ĉi tiu lando estas drakoj? Vidu,  jen alia! Responde Gandalfo la ŭte kriis al sia ĉevalo: - Ek, Ombrofakso! Necesas rapidi. Mallonga estas la tempo. Vidu! La signalfajroj de Gondoro flamas vokante helpon. Milito ekbrulas. Vidu, jen la fajro sur  Amono Din, kaj flamo sur Ejlena ĥo; kaj jen ili rapidas okcidenten: Nardolo, Erelaso, Min-Rimono, Kalenhado, kaj Halifirieno rande de Rohano. Sed Ombrofakso pa ŭzis dumpaŝe, malrapidante al promeno, kaj poste ĝi levis sian kapon kaj henis. Kaj en la mallumo venis responda henado; kaj balda ŭ aŭdiĝis tondrado de hufoj, kaj tri rajdantoj albalaiĝis kaj pasis kiel flugantaj fantomoj anta ŭ la luno kaj malaperis okcidenten. Tiam Ombrofakso kuntiri ĝe pretigis sin kaj forsaltis, kaj la nokto trafluis ĝin kvazaŭ muĝa vento. Grinĉ jo denove dormemi ĝis kaj malmulte atentis Gandalfon, dum tiu rakontis al li pri la moroj de Gondoro, kaj kiel la Reganto de la urbo konstruigis signalfajrojn sur la   pintoj de mar ĝenaj montetoj laŭlonge de amba ŭ flankoj de la granda montaro kaj konservis postenojn tiuloke, kie fre ŝaj ĉevaloj ĉiam pretis por porti liajn mesa ĝistojn al Rohano en la nordo, a ŭ al Belfalaso en la sudo. - Jam de longe ne flamiĝis la signalfajroj de la nordo, - li diris - kaj dum la antikvaj tagoj de Gondoro ili ne estis bezonataj, ĉar oni havis la Sep Ŝtonojn. Grinĉ jo ekmovi ĝis maltrankvile.

12

- Dormu denove kaj ne timu! - diris Gandalfo. - Ĉar vi iras ne kiel Frodo al Mordoro, sed al Minaso Tirit, kaj tie vi estos tiel sekura, kiel oni povas esti nuntempe. Se Gondoro falos, a ŭ la Ringo estos kaptita, poste la Provinco estos nenia rifu ĝejo. - Vi ne komfortigas min, - diris Grin ĉ  jo, tamen dormo tragrimpis lin. La lasta afero, kiun li memoris antaŭ ol li profunde ekson ĝis, estis ekvido de altaj blankaj montopintoj, glimantaj kvazaŭ ŝvebantaj insuloj super la nuboj, dum ilin trafis la lumo de la okcidentira luno. Li scivolis, kie estas Frodo, ĉu li estas jam en Mordoro, a ŭ ĉu li mortis; kaj li ne sciis, ke Frodo de tre malproksime rigardas tiun saman lunon, dum ĝi subeniras malantaŭ Gondoro anta ŭ alveno de la tago.

Algunas direcciones en Internet  Asociación Universal de Esperanto www.uea.org Federación Española de Esperanto www.esperanto.es Eŭropa Esperanto Unio www.europo.eu Página internacional de información sobre esperanto: www.esperanto.net Para aprender esperanto por Internet: www.lernu.net Un periódico en esperanto: www.liberafolio.org Emisoras de radio: http://es.chinabroadcast.cn/ http://es.chinabroadcast.cn/,, http://www.polskieradio.pl/eo/ / http://www.polskieradio.pl/podcast/39/podcast.xml Etc...  Autor: Pedro Hernández [email protected] Hernández  [email protected] [email protected]

13