UNIVERZITET U BANJOJ LUCI LUCI MEDICINSKI FAKULTET
SEMINARSKI RAD CENTRALNI MOTORNI SISTEM (KORTIKALNA VLAKNA MOTORNOG SISTEMA, SUBKORTIKALNA VLAKNA MOTORNOG SISTEMA, OSTALI OSTALI SUPRASPINALNI PUTEVI, BAZALNE GANGLIJE KAO DIO MOTORNOG SISTEMA, DIJELOVI DIJELOVI MOŽDANE KORE KAO ELEMENTI MOTORNOG SISTEMA )
Mentor: prof. dr Zden! Kr"#o$%! &e'($d"n or*"%
B!n+! L$!, '!+ -/0. 1. UVOD
St$dent:
Anatomski, motorni sistem obuhvata periferni motorni aparat i centralni motorni sistem. Periferni motorni aparat je sastavljen od perifernih motornih neurona kičmenih i moždanih živaca i poprečnoprugastih mišića. Centralni motorni sistem, naiva se i supraspinalni dio motornog sistema, sastoji se od dijelova moždane kore, ivjesnog broja subkortikalnih sivih masa i njihovih puteva koji svojom aktivnošću utiču na periferni motorni neuron bilo da se direktno avršava na njemu ili se avršava na drugim sivim masama, a one sa svoje strane šalju eferentna vlakna do motornih neurona !npr. corte" # pons # cerebellum # nc. ruber # medulla spinalis$ !%, &, '$. (nogi autori su podijelili centralni motorni sistem na piramidalni, direktni i indirektni, i ekstrapiramidalni motorni sistem. )a podjela je vještačka, funkcionalno i klinički je necjelishodna, jer ne samo da se vlakna koja polae i kore moga !piramidalni$ avršavaju u kičmenoj moždini već se ona avršavaju i na sivim masama svrstanim u ekstrapiramidalni sistem !premotorno polje, dio talamusa, corpus striatum, nc. subthalamicus, nc. ruber, formatio reticularis$. * jedan i drugi dobijaju informacije sa periferije preko somatskog aferentnog sistema i mnogobrojnim vlaknima su me+usobno poveani i čine jedinstvenu funckionalnu cjelinu. Cjelishodnije je da se svi supraspinalni dijelovi centralnog nervnog sistema koji učestvuju u regulaciji cjelokupne motorne aktivnosti opisuju ajedno, jer predstavljaju jedinstvenu cjelinu, a ne više me+usobno neavisnih sistema !%$.
2. KORTIKALNA VLAKNA MOTORNOG SISTEMA -
ortikalna vlakna motornog sistema polae i svih dijelova kore velikog moga i prema mjestu gdje se avršavaju dijele se na kortikospinalna ! fibrae corticospinales$, kortikonuklearna ! fibrae corticonucleares$, kortikopontinska ! fibrae corticopontinae$ i kortikoretikularna ! fibrae corticoreticulares$ !%$. -ibrae corticospinales je najveći put koji prenosi naredbe a grube voljne motorne pokrete !slika %$. -ina motorna regulacija je ostavljena ekstrapiramidnom sistemu. jegova snažna vlakna polae i primarne motorne kore, kro frontalni dio coronae radiatae, prolae kro pars talamolentiformis adnjeg kraka capsulae internae, postavljaju se u središte crus cerebri, prelae na ventralnu stranu ponsa i produžene moždine i u okviru kaudalnog kraja p/ramis medullae oblongatae dolai do ukrštanja puteva. Približno 012 vlakana prelai na suprotnu stranu i formira decussatio p/ramidum. 3datle se pružaju dva odvojena puta4 fibrae corticospinales laterales, koji sadrži brojnija ukrštena vlakna i fibrae corticospinales anteriores, čija vlakna ostaju neukrštena sve do nivoa avršetka u segmentima kičmene moždine, a pred sam kraj prolae kro commisura alba anterior i odlae na suprotnu stranu. 5avršetak oba kortikospinalna puta je u prednjim stubovima kičmene moždine !&$.
Slika 1: )ractus p/ramidalis !6obotta # Atlas der Anatomie des (enschen, &1%1.$
7spore+ivanje broja vlakana u p/ramis medullae oblongatae, kojih ima oko jedan milion u svakoj piramidi% i broja krupnih piramidalnih neurona !8etove ćelije$ u area gigantop/ramidalis, kojih ima oko &9:'1 hiljada&, pokauje da je to samo ;2 od broja vlakana / De Me1er, /232. N$'4er of !5on( !nd '1e6"n (7e!t7( "n !d$6t 7$'!n 'ed$66!r1 p1r!'"d(. St$d1 8"t7 ("6#er "'pre9n!t"on !nd "ron 7e'!to516"n (t!"n"n9 'et7od(. Ne$ro6o91, 2: -;<. - L!((e, A.M. /2. T7e 7$'!n p1r!'"d!6 tr!=t. A n$'er"=!6 "n#e(t"9!t"on of t7e Bet> =e66( of t7e 'otor !re!. Ar=7. Ne$ro6. (1=7"!t. ?C7"=). :
u piramidama što navodi na aključak da vlakna piramidalnog snopa polae i i drugih neurona precentralne vijuge !area ;$. 3sim toga, na osnovu eksperimenata na majmunima pokaano je da vlakna piramidalnog snopa polae i i šestog 8rodmannovog polja i i tjemenog režnja !%, ;:<$. -ibrae corticonucleares !s. fibrae corticobulbares$ a raliku od kortikospinalnog puta ne odlai u kičmenu moždinu, već se avršava u nivou medullae oblongatae. Polai i kortikalnog područja a inervaciju mišića glave !ventralni dio g/rus praecentralisa$, dalje kro frontalni dio coronae radiatae, ulai u genu capsulae internae, prati kortikospinalni put kro centralni dio crura cerebri, a atim se avršava širokom mrežom bilateralnih avršetaka u motornim jedrima kranijalnih živaca !od *** do =**$. 6amo a jedro =** i donji dio jedra >** kranijalnog živca dolae kontralateralna vlakna !&, ?, <$.
3. SUBKORTIKALNA VLAKNA MOTORNOG SISTEMA )ractus rubrospinalis !(onako@$ se pruža ventralno od nc. rubera kro moždano stablo, ukrštajući se u nivou donjih kolikulusa. Prolai kro retikularnu formaciju moždanog stabla, koju poveuje sa crvenim jedrom. edna od njegovih komponenti prolai kro pedunculus cerebellaris superior i poveuje ga sa nc. dentatus. 5avršava se u prednjim rogovima kičmene moždine sa kortikospinalnim vlaknima !&, 0$. ortikospinalni i rubrospinalni put se komplementarno dopunjuju i njihovo dejstvo se sastoji u aktivaciji motoneurona koji inervišu mišiće fleksore i inhibiciji perifernih motornih neurona koji inervišu mišiće ekstenore !%$. 5načaj kortikorubrospinalnog puta ogleda se u činjenici, koja je i eksperimentalno potvr+ena, da kortikorubrospinalni put može djelimično amijeniti gubitak kortikospinalnog puta !B$. )ractus vestibulospinalis medialis počinje i nc. vestibularis medialis i ukršta se jednim dijelom, prilaeći vlaknima fasciculus longitudinalis medialis prateći ga kro funiculus anterior. 5avršava se u laminama >** i >*** te posjeduje facilitirajući efekat na neurone a inervaciju fleksora. *gra ulogu u kontroli poicije glave !&$. )ractus vestibulospinalis lateralis polai i nc. vestibularis lateralis, silai uglavnom neukršten i dolai do prednjeg dijela funiculus lateralisa, gdje se avršava u interneuronima >** i >*** lamine. -acilitira ekstenorne neurone !&$. )ractus reticulospinalis polai i retikularne formacije ponsa i produžene moždine, atim prolae kro funiculus anterior et anterolateralis i avršava se na interneuronima u laminama >** i >***. 6matra se da kontroliše koordinisane pokrete mišića trupa i udova pri hodu, trčanju, plivanju !%1$.
4. OSTALI SUPRASPINALNI PUTEVI 3sim vlakana koja ulae u sastav gore pomenutih puteva u kičmenoj moždini se avršavaju vlakna i drugih dijelova centralnog nervnog sistema, bilo da su idvojena u posebne puteve4
tektospinalni, olivospinalni, ili se neidvojena priključuju drugim putevima i sa njima dolae do sive mase kičmene moždine4 vlakna i nuclei raphes i nekih dijelova olivarnog kompleksa. )ractus tectospinalis polai i gornjih kolikulusa gdje dolae vlakna i substantiae nigrae i nekih jedara talamusa, kojima se priključuju vlakna i donjih kolikulusa, a refleksnu regulaciju slušnog puta. 7kršta se u doralnom dijelu tegmentuma !decussatio tegmentalis posterior$ i silai ispred fasciculus longitudinalis medialisa, čiju jednu komponentu i sam predstavlja. ijeli se na tri dijela4 1. tr. tectospinalis se avršava u funiculus anterior vratnih segmenata kičmene moždine, 2. tr. tectobulbaris se avršava u jedrima ponsa i motornim jedrima kranijalnih živaca, naročito bulbomotora a pokrete očiju, 3. tr. tectoreticularis se avršava u retikularnoj formaciji produžene moždine !&$. )ractus olivospinalis poveuje olivarno jedro sa prednjim rogovima kičmene moždine. Prolai kro funiculus anterior i avršava se perifernim motornim neuronima vratnih segmenata kičmene moždine !%$. -asciculus longitudinalis medialis je najveći asocijacioni put moždanog stabla. -D( polai i nucleus interstitialis # Cajal et nucleus arksche@itsch, dio vlakana se ukrsti prolaeći kro adnju komisuru, odakle se produžava do jedara ***, *> i >* živca, gdje se spaja sa vlaknima koja ascendentno dolae i cerebelluma !nc. fastigii$, vestibularih jedara i retikularnih jedara ponsa. * intersticijalnih i okulogirnih jedara polae descendentna vlakna ka donjim kolikulusima, nc. lemnisci lateralis i vestibularnim jedrima. * donjih kolikulusa vlakna se priključuju tr. tectospinalis, a i vestibularnih jedara tr. vestibulospinalis, koji se avršavaju u vratnim segmentima kičmene moždine. 6ložena struktura omogućuje ivo+enje koordiniranih pokreta očiju i glave u vei sa vestibularnim nadražajima !&, %1$.
5. BAZALNE GANGLIJE KAO DIO MOTORNOG SISTEMA 5. 1. O!"a #$%&$l$'i(a )a*al+i, 'a+'li(a 8aalne ganglije predstavlja velike grupe neurona smještenih u bijeloj masi telencefalona lateralno od talamusa. lasična anatomska literatura pod pojmom nuclei basales podraumijeva corpus striatum, corpus am/gdaloideum i claustrum. 7 klinici se taj naiv odnosi na subkortikalne sive mase koje pretežno imaju ulogu u motorici. Corpus striatum čine nucleus caudatus i nucleus lentiformis !slika &$. ucleus lentiformis čini globus pallidus i putamen, a globus pallidus ima dva segmenta, globus pallidus medialis et globus pallidus lateralis. -ilogenetski nucleus caudatus i putamen imaju ajedničko porijeklo te se naivaju neostriatum, ili samo striatum. Elobus pallidus predstavlja stariji segment koji se naiva paleostriatum, ili samo pallidum !%%$.
5. 2. V-*- )a*al+i, 'a+'li(a Aferentni dio baalnih ganglija je neostriatum koji prima kortikostrijatna, talamostrijatna i nigrostrijatna vlakna. 5atim ova vlakna dolae do palliduma koji predstavlja eferentni dio baalnih ganglija. 3d palliduma vlakna idu u sastavu ansa lenticularis i fasciculus lenticularis. 3
Ansa lenticularis sadrži vlakna i spoljašnjeg dijela globus pallidus medialisa koja se pružaju ventromedijalno praveći omču oko crura cerebri, prolai kro subthalamus ispod nucleus subthalamicus. -asciculus lenticularis čine vlakna unutrašnjeg dijela globus pallidus medialisa, probijaju crura crebri i prolae inad nc. subthalamicus !%1:%&$.
Slika 2: 8aalne ganglije !6obotta # Atlas der Anatomie des (enschen, &1%1.$
5. 3. /+k0i$+al+a a+a"$#i(a )a*al+i, 'a+'li(a /l$'a / #$"$%i0i 7imajući u obir vee baalnih ganglija, mogu se opisati sljedeći krugovi !petlje$ baalnih ganglija4 • • • • •
(otorna petlja 3kulomotorna petlja Dimbička petlja orolateralna prefrontalna petlja Dateralna orbitofrontalna petlja
c. caudatus i nc. lentiformis čine funkcionalno jedinstvo sa capsulom internom. jihova funkcija je uglavnom motorna. 6asvim je jasno da glavni dio vlakana ide od corpus striatuma preko ansae lenticularis do cerebellarnih jedara, a preko njih do jedara kičmene moždine. ejstvo ovih formacija na tonus mišića je inhibitorno. 3vaj cijeli sistem koji djeluje na motoriku naiva se ekstrapiramidalni sistem. *me je dobio po tome što vrši integraciju uglavnom nesvjesne motorike, neavisno od piramidnog sistema koji reguliše uglavnom svjesnu motoriku. eke od osnovnih funkcija ekstrapiramidnog sistema su4 • • •
oordinacija motornih pokreta Posturalna korekcija # korigovanje stava kod stajanja, isključivo se sreće kod čovjeka. Autonomna integracija # poveuje pokrete na subkortikalnom nivou, npr. kucanje na pisaćoj mašini !&, ?$.
0
. DIJELOVI MODANE KORE KAO ELEMENTI MOTORNOG SISTEMA a bi se a jedan dio moždane kore reklo da je sastavni elemenat motornog sistema, odnosno da može uticati na motorne funkcije potrebno je da ispunjava nekoliko kriterijuma. Prije svega, ime+u tog dijela kore i perifernog motornog neurona treba da postoji direktna anatomska vea ili da se vea uspostavlja posredstvom nekoliko relejnih centara. 5atim, kod draženja tih predjela kore moraju se javljati motorni efekti i na kraju kod uklanjanja tih predjela kore moraju se javljati ispadi ili poremećaji u motornom sistemu, pod pretpostavkom da su svi ostali dijelovi centralnog nervnog sistema neoštećeni. 5a sada je uobičajeno da se opisuju tri predjela kore kao sastavni elementi motornog sistema, naime, primarno, sekundarno i suplementarno motorno polje.
. 1. L$kali*a0i(a #$"$%+$' &/+k0i$+al+$' $%/(a #$6a+- k$%P%i#a%+$ #$"$%+$ $l(- je smješten u g/rus praecentralisu i prednjim dvjema trećinama lobulus paracentralisa. Citoarhitektonski pripada arei ; po 8rodmannu. 8laga električna stimulacija primarne motorne kore iaiva diskretne pokrete na kontralateralnoj strani tijela, osim onih mišića koji u fiiološkim uslovima djeluju bilateralno !mastikatorni mišići, mišići mekog nepca, ždrijela i grkljana$ koji su pod uticajem obje hemisfere !%'$. 7 primarnom motornom polju postoji somatotopski raspored neurona, čijim se shematskim predstavljanjem dobije slika iobličenog čovječuljka # tv. motorni homunkulus !slika '$. >lakna i prednje dvije trećine lobulus paracentralisa namijenjena su inervaciji mišića stopala i potkoljenice. 7 ovoj oblasti se nalae i polja a parasimpatičku inervaciju mokraćne bešike, avršnog dijela debelog crijeva i inervaciju polnih organa. a samoj ivici hemisfere nalai se polje repreentacije mišića natkoljenice, a idući naniže redaju se polja a mišiće trbuha, grudnog koša, ruke, vrata i glave. >eličina područja repreentacije mišića pojedinih dijelova tijela u korteksu avise od stepena složenosti pokreta koje ti dijelovi vrše. 5ato je najveće polje repreentacije šake i palca !%1$.
<
Slika 3: 6omatotopska organiacija primarnog motornog polja !Adapted from Penfield F, Gasmussen ). )he cerebral corte" of man.$
P%-#$"$%+$ $l(- 7BA 8 pruža se u vidu uske trake ispred primarnog motornog polja na spoljašnjoj strani obje hemisfere. Premotorna kora predstavlja organiovane dijelove frontalnog agranularnog motornog olja koje imanačaja a one senorne signale koji iaivaju pokret i motorno učenje. Ablacija premotornog polja manifestuje se kao poremećaj u organiaciji složenih pokreta u vremenu, kod površnijih povreda u vidu poremećaja prelaska sa jednog na drugi pokret i nemogućnost austavljanja pokreta kada on već počne !%, %1$. Premotorna kora čuva programe motornih aktivnosti koje su reultat prethodnog iskustva. 3na programira aktivnost primarne motorne kore !B$. S/l-#-+"a%+$ #$"$%+$ $l(- obuhvata medijalni dio premotorne kore ispred lobulus paracentralisa i načajna je a planiranje i apočinjanje pokreta !slika ;$. >lakna ovog polja se avršavaju direktno na motoneuronima prednjih rogova kičmene moždine. 6timulacija ovog polja dovodi do igovaranja glasova i praćena je pokretima mišića lica, kao i uskla+enim pokretima udova. Ablacija dovodi do prolanog poremećaja govora !%1, %;$.
Slika 4: )he supplementar/ motor area !6(A$ regions. )he areas shaded in red and green represent the right and left pre:6(A, respectivel/. )he areas shaded in blue and pink represent the right and left 6(A proper, respectivel/ !%9$.
@
9. LITERATURA
%. Hor+ević 5. -unkcionalna anatomija nervnog sistema. Pelikan print, iš, %BB<. &. -ilipović 8, Hulejić >. 3snovi baične i primenjene anatomije centralnog nervnog sistema. 8ard:fin, 8eogradI Gomanov, 8anja Duka, &11<. ;. e (e/er. %B9B. umber of a"ons and m/elin sheaths in adult human medullar/ p/ramids. 6tud/ @ith silver impregnation and iron hemato"/lin staining methods. eurolog/, B4 ;&:;<. 9. Dassek, A.(. %B;1. )he human p/ramidal tract. A numerical investigation of the 8et cells of the motor area. Arch. eurol. Ps/chiat. !Chic$. ;;4 <%0:<&;. ?. Afifi A, 8ergman Ga. -unctional euroanatom/. )e"t and Atlas. & nd Jd. (cEra@ Kill, e@ Lork, &119. <. (arinković 6, *lić A, (ilisavljević (, ostić >. -unkcionalna i topografska neuroanatomija. 6avremena administracija, 8eograd, %B00. 0. (artin, K. euroanatom/, te"t and atlas. 6econd edition. Prentice Kall *nternational, Dondon, 6idne/, e@ erse/, %BB?. B. Eudović G. Anatomija centralnog nervnog sistema. 3rtomedics, ovi 6ad, &111. %1. *lić A, 8lagotić (, (alobabić 6, Gadonjić >, Prostran (, )oševski . Anatomija centralnog nervnog sistema. 6avremena administracija, 8eograd, &1%1. %%. (alobabić 6, rivokuća , Puškaš D. 3snovni principi funkcionalne neuroanatomije. Muark, 8eograd, &11<. 2
%&. (arković Dj. 8aalne ganglije i Parkinsonova bolest # morfološka studija. isertacija. ovi 6ad4 7niveritet u ovom 6adu, %BB<. %'. rmpotić , (arušić A. Anatomija čovjeka. (edicinska naklada, 5agreb, &11;. %;. Chaina/ K, rainik A, )angu/ (D, Eerardin J, De 8ihan , DehNric/ 64 -oot, face and hand representation in the human supplementar/ motor area. euroreport %94
SADRAJ
%. 7>3 ................................................................................................................................. & &. 3G)*ADA >DAA (3)3G3E 6*6)J(A ...................................................... ' '. 6783G)*ADA >DAA (3)3G3E 6*6)J(A ............................................... ; ;. 36)AD* 67PGA6P*AD* P7)J>* ............................................................................... ; 9. 8A5ADJ EAED*J A3 *3 (3)3G3E 6*6)J(A .......................................... 9 9.%. 3pšta morfologija baalnih ganglija ............................................................................ 9 9.&. >ee baalnih ganglija ................................................................................................. 9 9.'. -unkcionalna anatomija baalnih ganglija # uloga u motorici .................................... ? ?. *JD3>* (3OAJ 3GJ A3 JDJ(J)* (3)3G3E 6*6)J(A ................. < ?.%. Dokaliacija motornog funkcionalnog područja moždane kore ................................... < <. D*)JGA)7GA .................................................................................................................... B
/
