Bulent_Ozturk_Herakleia_Pontika_Antik_Ke.pdf

i

EDITORS Nuray TÜRKER Karabük Üniversitesi

[email protected]

Gülgün KÖROĞLU Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

[email protected]

Önder DENİZ Sinop Üniversitesi

[email protected]

© 2013 ISBN 978-605-87089-4-5 978-605-87089-4-5

Karabük Üniversitesi tarafından yayınlanmıştır / Printed by Karabük University

ii

I. ULUSLARARASI KARADENİZ KÜLTÜR KONGRESİ

I st INTERNATIONAL CONFERENCE ON THE BLACK SEA REGIONAL CULTURE

Destekleyen Kurumlar (Supporting Institutions)

Sinop Valiliği / Governorship of Sinop Sinop Belediyesi / Municipality of Sinop Sinop Üniversitesi / Sinop University

Karabük Üniversitesi / Karabuk University Mimar Sinan Üniversitesi / Mimar Sinan Fine Arts University Organizasyon Komitesi (Organizing Committee)

Aydın ELMACI

KATUDER Yön. Kur. Başkanı / Chairman of KATUDER

Asst. Prof. Dr. Nuray TÜRKER

Karabük Üniversitesi İ.İ.B. Fakültesi / Karabuk University

Prof. Dr. Gülgün KÖROĞLU

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Mimar Sinan Fine Arts University

Prof. Dr. Zeki Tekin

Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / Karabuk University

Asst. Prof. Dr. Mehmet KILDIROĞLU

Sinop Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi / Sinop University

Hikmet Tosun

Sinop Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü / Governorship of Sinop

Bilim Kurulu (Scientific Committee )

Prof. Dr. Zeki TEKİN

Karabük University, Turkey

Prof. Dr. Ahmet GÜRBÜZ


Prof. Dr. Sümer ATASOY


Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV

Türkiye Manas University, Kirghizstan

Prof. Dr. Olcabay KARATAEV

Türkiye Manas University, Kirghizstan

Prof. Dr. Gülgün KÖROĞLU

Mimar Sinan Fine Arts University, Turkey

Prof. Dr. Banu MAHİR


Prof. Dr. İsmet AĞARYILMAZ

Doğuş University, Turkey

Prof. Dr. Prof. Dr. İzzet DUYAR

İstanbul University, Turkey

Prof. Dr. T. Melih GÖRGÜN


Assoc. Prof. Dr. Aysun ÖZKÖSE

Karabük University , Turkey

Assoc. Prof. Dr. Seyfullah KARA


Assoc. Prof. Dr. Hüseyin TUROĞLU


Assoc. Prof. Dr. Hür Mahmut YÜCER


Assoc. Prof. Dr. Ünal ÖZDEMİR

Karabük University, Turkey iv

Assoc. Prof. Dr. Mustafa KIRCI

Sinop University, Turkey

Assoc. Prof. Dr. Dominique TEZGÖR

Bilkent University, Turkey

Assoc. Prof. Dr. Zeynep HESEN

Urumchi State University, China

Asst. Prof. Dr. Nalan TÜRKMEN

Marmara University, Turkey

Asst. Prof. Dr. Sami AĞAOĞLU


Asst. Prof. Dr. Fethi Ahmet YÜKSEL


Asst. Prof. Dr. Ahmet ÖKSÜZ


Asst. Prof. Dr. Ömer SAY


Asst. Prof. Dr. Gül ÜNAL

Yıldız Technical University, Turkey

Asst. Prof. Dr. Tolga UZUN


Asst. Prof. Dr. Sühendan KUMCU

Okan University, Turkey

Asst. Prof. Dr. Mehmet KILDIROĞLU


Asst. Prof. Dr. Nurcan YAZICI


Asst. Prof. Dr. Alpay TIRIL


Asst. Prof. Dr. Yılmaz BÜKTEL

Trakya University, Turkey

Asst. Prof. Dr. Ahmet GÜNGÖR


Asst. Prof. Dr. Mehmet TEKOCAK

Selçuk University, Turkey

Asst. Prof. Dr. Sevim ŞERMET


Asst. Prof. Dr. Nuray TÜRKER


Asst. Prof. Dr. Ahmet Sait CANDAN


Asst. Prof. Dr. Esra B. ERTÜRK


Dr. Burhan ULAŞ

Rome Salento University, Italy

v

İÇİNDEKİLER SUNUŞ / PREFACE ..................................................................................................................................................iii I. ULUSLARARASI KARADENİZ KÜLTÜR KONGRESİ PROGRAMI ...........Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ÇAĞRILI KONUŞMACI / KEYNOTE SPEAKER .................................................................................................. 1 XIX. YÜZYILDA KAFKASYA’DAN OSMANLI DEVLETİ’NE YÖNELİK GÖÇ HAREKETLERİNDE SİNOP’UN YERİ ........................................................................................................................................................ 3 MİTOS İLE TARİHSEL GERÇEKLİK ARASINDA SAVAŞÇI KADIN İMGESİ: AMAZON KADINLARI ........ 15 1950–1960 DÖNEMİNDE TRABZON’DA SANAT HAYATI ............................................................................... 31

DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE TRABZON BASINI ..................................................................................... 43 NAGY SZABÓ FERENCZ EL YAZMASINDA OSMANLI DEVLETİ`NİN İMAJI .............................................. 57 KARADENİZ’DE KÜLTÜREL KİMLİKLİ DOKUMALAR İÇİN BÖLGESEL BİR MÜZE .................................. 75 ORDU İLİ VE İLÇELERİNDE KIRSAL TURİZM; DOĞAL VE TARİHİ DEĞERLER ................................ .......... 89 SİNOP’TAN BİR KÖPEKLİ MEZAR STELİ ........................................................................................................... 99 ORDU’DA ÇIKAN TÜRKİYE’NİN İLK KÖY GAZETESİ: GÜZELORDU ............................ ............................. 105 SANATTA İMGE OLARAK ORDU VE ORDULU SANATÇILAR ................................................. ................... 117 KARADENİZ’İN SUSKUN KÜLTÜRÜ: SERANDERLER ................................ ............................... ................... 125 SAFRANBOLU’DA SUYOLLARI VE JEOLOJİK ÖZELLİKLERE BAĞLI GELİŞEN KENT KURGUSU ÜZERİNE ÖRNEKLEMELER ............................................................................................................................... 135 FATSA VE BOLAMAN’IN TARİHİ ZENGİNLİKLERİ ................................ ................................ ....................... 149 SALNAMELERDE SİNOP ....................................................................................................................................

167

KARADENİZ KÜLTÜRÜNÜN YURT GEZİLERİNE YANSIMALARI.............................................................. 183 KARADENİZ BÖLGESİ’NDEKİ GÖÇ SORUNUNUN BÖLGE HALKI ÜZERİNDEKİ SOSYOLOJİK ETKİLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ...................................................................................................................................... 191 THE BLACK SEA 'LAZ' IN OTTOMAN SHADOW THEATRE: SHADOWY TYPOLOGIES OF IDENTITIES ................................................................................................................................................................................ 201 THE SIGNIFICANCE OF ATHENIAN POLITICO-ECONOMIC RELATIONS WITH THE BOSPORAN KINGDOM IN THE FIFTH CENTURY BC IN VIEW OF THE EVIDENCE IN THREE COURT-CASES......... 211

TARİHSEL ARDALANIN DESTİNASYON PAZARLAMASINDA ÖN PLANA ÇIKARILMASI: DİYOJEN, AMAZONLAR VE SİNOP ÜZERİNE BİR İNCELEME ....................................................................................... 227 SEYAHATNAMELER’DE SİNOP ........................................................................................................................

243

SAFRANBOLU KÜLTÜRÜNDE NİNNİLERİN YERİ VE ÖNEMİ ..................................................................... 253 SİNOP BALATLAR YAPI TOPLULUĞU ARKEOLOJİK KAZI VE KORUMA YÖNTEMLERİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA............................................................................................................................................................... 263 KÜRESEL ISINMA OLGUSUNUN, KÜLTÜREL MİRAS TURİZMİ ÜZERİNE ETKİSİ: KARADENİZ BÖLGESİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................................................. 275 KAFKAS CEPHESİ’NİN KARADENİZ’DEN TAKVİYESİNE İLK DARBE: RUS FİLOSU TARAFINDAN ZONGULDAK BOMBARDIMANI ve ASKERÎ NAKLİYE GEMİLERİNİN BATIRILMASI HADİSESİ .......... 285 GÜRCÜ DİNSEL MİMARİSİNDE BANİ TASVİRLİ TAŞ KABARTMALAR ............................ ........................ 299

xii

GEÇ ROMA CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE ORTA KARADENİZ BÖLGESİNDE SOSYOPOLİTİK, SOSYOEKONOMİK VE SOSYOKÜLTÜREL DURUM ....................................................................................... 311 KÜLTÜR VE YÖNETİM TARZI ETKİLEŞİMİ: KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ BELEDİYELERE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA ......................................................................................................................................................... 333 YERELDEN EVRENSELE UZANAN KÜLT: GLYKON ..................................................................................... 349 HÜSEYİN AVNİ CİNOZOĞLU’NUN ŞİİRLERİNDE METİNLERARASILIK .............................................. .... 367 ÇORUM İLİ VE ÇEVRESİNDE BULUNAN, ZEYTİNYAĞI VE ŞARAP ÜRETİMİNİN BİZANS DÖNEMİNE AİT ARKEOLOJİK KANITLARI............................... ................................ ............................... ............................. 373 RUSSIAN ECONOMIC ASPIRATIONS IN THE SOUTH AND SOUTHEAST OF THE BLACK SEA 1910- 1914 ................................................................................................................................................................................ 387

SİNOP BALATLAR KİLİSESİ 2010 ve 2011 YILI KAZI ÇALIŞMALARI............................................................ 397 TRAKYA’NIN KARADENİZİ KIRKLARELİ: EN ESKİ HALKI TRAKLAR VE ONLARDAN KALAN TEPE KALELERİ.............................................................................................................................................................. 417 GELENEKSEL TOKAT YAZMACILIĞI .............................. ................................ .............................. ................... 431 FROM MEGALITHS TO THEATER: EXAMPLE OF BLACK SEA ..................................................................... 439 SINOP: THE BLACK SEA BRIDE ............................. ................................ ............................... ............................. 449

SAMSUN İLİ GELENEKSEL KADIN KIYAFETLERİ ......................................................................................... 457 SESAMOS (AMASRA) VE TİOS (FİLYOS) ANTİK LİMAN KENTLERİ ÖRNEĞİNDE BATI KARADENİZ BÖLGESİ ARKEOLOJİK KENTSEL MİRASIN KORUMA SORUNLARI VE ÖNERİLER ................................ 471 TIOS / TIEION (ZONGULDAK - FİLYOS) ANTİK KENTİ EPİGRAFİK ÇALIŞMALARI VE TARİHSEL

SONUÇLARI.......................................................................................................................................................... 485 HERAKLEIA

PONTIKA

(ZONGULDAK

– KARADENİZ EREĞLİ) ANTİK KENTİ EPİGRAFİK

ÇALIŞMALARI VE TARİHSEL SONUÇLA RI..................................................................................................... 505 BATI KARADENİZ BÖLÜMÜNDE BAŞÖRTÜSÜ OLARAK KULLANILAN GELENEKSEL DOKUMALAR ................................................................................................................................................................................ 529

YERLEŞMELER ÜZERİNDE BAKI FAKTÖRÜNÜN ETKİSİ: SİNOP ŞEHRİ ÖRNEĞİ .................................... 543 AMASYA SARAYDÜZÜ KIŞLASI ve 1912 YILINDA KIŞLANIN GENİŞLETİLMESİNE AZINLIKLARIN TEPKİSİ .................................................................................................................................................................. 551 SAMSUN MERKEZİNDEKİ ROMAN MAHALLELERİNDEKİ KADINLARIN KAMUSAL ALAN ÖYKÜLERİ: “EVLERE TEMİZLİĞE GİTMEK” ................................................................................................... 561 THE AMPHORAE IN THE MUSEUMS OF THE NORTHERN COAST OF TURKEY...................................... 575

TEK PARTİ DÖNEMİNDE (1923 -1950)............................... ................................ .............................. ................... 587 SİNOP’TA GÜNLÜK HAYATTAN YANSIMALAR ............................... ............................... ............................. 587 EVALUATION OF CULTURAL TOURISM WITHIN THE CONTEXT OF EVENT TOURISM: PHILOSOPHY DAYS OF DIOGENES OF SINOP AND YOUNG PHILOSOPHERS FEST ........................................................ 609 BEKTASHI-YORUK CULTURE WITHIN THE CONTEXT OF CULTURE TOURISM AND TOURISM PERCEPTIONS OF THE VILLAGERS............................ ............................... ............................... ........................ 617 TRABZON ŞALPAZARI KÜLTÜREL MİRASINDA KEMER KÖPRÜLERİ ............................... ....................... 629

BATI KARADENİZ’DE KULLANILAN YÜZEY SÜSLEME SANATI ....................................................... ........ 645

xiii

I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi 1st International Conference on the Black Sea Regional Culture 06-09 Ekim 2011, Sinop, Türkiye ISBN 978-605-87089-4-5

HERAKLEIA PONTIKA (ZONGULDAK – KARADENİZ EREĞLİ) ANTİK KENTİ

EPİGRAFİK ÇALIŞMALARI VE TARİHSEL SONUÇLARI 1 EPIGRAPHICAL RESEARCHES OF THE ANCIENT CITY HERACLEA PONTICA AND HISTORICAL RESULTS

Yrd. Doç. Dr. Bülent ÖZTÜRK Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi , Sakarya , Türkiye [email protected]

ÖZET Adını ünlü kahraman Herakles’ten alan Herakleia Pontika Antik Kenti, Bugün Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak İli, Ereğli İlçesi’nde yer almaktadır. Antik yazarlarca Dor boyları Megaralılar ve Boiotialılar tarafından M.Ö. yak. 560’da kolonize edildiği söylenen kent, önemli bir liman kenti olmasının yanı sıra M.Ö. IV. yy.’da kurduğu tiranlığa dayalı, güçlü idari yapısıyla, Roma Dönemi’ne kadar bölgenin en önemli siyasi otoritelerinden biri konumuna ulaşmıştır. Bu dönemle birlikte, Roma’nın bölgede kurduğu Pontus et Bithynia Eyaleti’ne dâhil olmuş; siyasi ve ekonomik açıdan önemini Bizans Dönemi’nin sonuna kadar sürdürmüştür. Kentin ve bölge tarihinin araştırılmasına yönelik Karadeniz Ereğli Müzesi’nde gerçekleştirdiğimiz çalışmalar sonucunda Herakleia Pontika’ya ve egemenlik alanına ait çok sayıda yeni epigrafik malzeme tespit edilmiştir. Bir kısmı Dor lehçesinin izlerini taşıyan Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait olan bu yazıtlar; imparator ve devlet görevlileri için onurlandırmalar, tanrı-tanrıçalara sunulan adaklar ile mezar taşlarından oluşmakta olup, kent ve bölgenin sosyo-politik, sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel ve dini tarihi açısından önemli yeni bilgiler sunmaktadır. Bu yazıtlarda Bithynia-Thrakia bağlantılarını ortaya koyan Thrakia kökenli isimlere; kent için önemli görevler üstlenen demiourgos ’ların varlığına rastlamaktayız. Yazıtlar arasında bulunan Tanrıça Ma, Hosios Dikaios Karadeniz Ereğli Müzesi yazıtlarının çalışılması için bize gerekli izni veren T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile Karadeniz Ereğli Müzesi Müdürü Sayın Ahmet Mercan’a; müze çalışmalarımız süresince konaklama ihtiyacımızı karşılayan Zonguldak Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü ile Müdürü Sayın Zekai Kasap’a; müzedeki çalışmalarımız sırasında konuk severliklerini eksik etmeyip, her türlü desteği ve kolaylığı sağlayan müze müdürü Ahmet Mercan başta olmak üzere, müze arkeologları Ünver Göçen, Handan Özalp ve Onur Arslan ile müzenin tüm çalışanlarına; çalışmalarımızın bir döneminde müze müdürlüğü görevini yürüten ve yardımlarını gördüğümüz Samsun Arkeoloji Müzesi Müdürü Sayın Muhsin Endoğru’ya; yazıtları çalışmamız konusunda teşvik edip, görüş ve önerileriyle bizi yönlendiren ve maddi-manevi her türlü desteği veren Karabük Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı olan Sayın Hocam Prof. Dr. Sümer Atasoy’a; müzedeki epigrafik çalışmalarımı beraber yürüttüğüm Sayın İhsan Fahri Sönmez’e; hem müzedeki epigrafik çalışmalarımızda yardımcı olan hem de bu çalışmanın oluşturulma aşamasında değerli bilgi ve düşüncelerini bizimle paylaşan Sayın Hocam Dr. Hüseyin Sami Öztürk’e ve son olarak sunum metninin hazırlanmasında desteğini ve yardımlarını esirgemeyen Sayın Melek Yel’e en içten teşekkürlerimi sunarım. 1

505

I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi 06-09 Ekim 2011, Sinop, Türkiye

(Aziz ve Adil Tanrı) ve Herakles Aleksikakos’a (kötülüklerden koruyan) sunulmuş adaklar, kentte bu tanrı/tanrıça kültlerinin varlığını ilk kez belgelemektedir. Ayrıca çiftlik kâhyalarına ait bir mezartaşı ise Herakleia egemenlik alanında Roma Dönemi çiftliklerinin ve çiftlik yaşamının izlerini epigrafik olarak ilk kez ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Herakleia Pontika, Ereğli, Zonguldak, Karadeniz, Bithynia .

ABSTRACT The ancient city of Heraclea Pontica of whose name comes from hero Heracles is located today in the Eregli district of Zonguldak province in the western Black Sea region of Turkey. According to ancient authors the city was founded by Megarians and Boiotians which are known as Dorian tribes in ca. 560 B.C. In addition to coastal site feature, with its powerful policy which is based on tyranny in IV. century B.C., the site became one of the most important politicial authorities in the region till 70 AD when fell under Roman sovereignty. In Roman Period Heraclea was a part of the provincia Pontus et Bithynia which Romans constituted and kept its importance administratively and economically till the end of Byzantine period. The works carried on in Karadeniz Eregli Museum for researching the history of the city and the region, revealed so many new epigraphical materials that belong to Heraclea Pontica and its territory. These epigraphic materials which are dated to the Hellenistic, Roman & Byzantine periods and carry the traces of Doric dialect, consist of honorary decrees for emperors and state officers, dedications for gods & goddesses and also grave stones.

They give new important information on the city’s and region’s socio-political, socio-economical, socio-cultural and religious history. In these inscriptions, we find Thracian-origin names which reveal the relations between Thracia & Bithynia and existence of demiourgoi who take in charge for government of the city. Among them there are also dedications for Goddess Ma, God Hosios kai Dikaios (Saint & Equitable God) and Heracles Alexikakos (healer & saviour Herakles) that document the presence of cults of these gods & goddesses in the city for the first time. Besides, a grave stone of estate & farm managers (oikonomoi & oikonomissai), presents the traces of Roman period farms and farm life in the territory of Heraclea epigraphically for the first time. Key Words: Heracla Pontica, Eregli, Zonguldak, Black Sea, Bithynia

1. Konumu ve Adı Antikçağ’da Bithynia Bölgesi’nde bulunan ve adını ünlü kahraman Herakles’ten alan Herakleia Pontika Antik Kenti; bugün Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak İli, Ereğli İlçesi’nin sınırlarına konumlanmaktadır (Harita 1; Resim 1-2). Kente bu ismin verilmesinin nedeni, mitolojide Herakles’in yeraltına, Hades’in diyarına inerek Cehennem Köpeği Üçbaşlı Kerberos’u çıkarttığı yer olarak buradaki Cehennemağzı mağaralarının gösterilmesidir (Xen. an. VI 2, 2) (Resim 3-5). Yerleşim için günümüzde kullanılan “Ereğli” adının ise, yerel ağızların Herakleia kelimesini değiştirmesi sonucu oluştuğu düşünülmektedir; zira Antik Çağ’ın sonlarından XIX. yy.’a kadar olan süreçte yazılmış kenti ziyaret etmiş seyyahların seyahatnamelerinde bu değişime tanık olabilmekteyiz. Kent adının sonuna eklenen Pontika adı ise, bölgenin Antik Çağ’daki genel coğrafi adı Pontus kelimesinden gelmekte olup, diğer Herakleia adını taşıyan kentlerinden ayrılması içindir.

506

Herakleia Pontika (Zonguldak – Karadeniz Ereğli) Antik Kenti Epigrafik Çalışmaları ve Tarihsel Sonuçları

2. Kentin Siyasi Tarihi

2.1. Kuruluşundan Roma Dönemi’ne Kadar Olan Dönem Kent tarihinin bilinen en erken evresi İlk Tunç Çağı’nda başlar; zira Karadeniz Ereğli Müzesi ile Turan Efe’nin, Yassıkaya Mağarası’nda yaptıkları kazılarda bu çağa ilişkin malzemeler bulunmuştur 2. Hellen kolonizasyonuna kadar Strabon’a (XII 3, 4) göre kentin bulunduğu bölgede daha çok verimli toprakları işleten Trakya kökenli Mariandynler adlı yerel halk yaşamaktaydı ve burası Ion kökenli Miletoslularca kolonize edilmişti3 (Harita 1). Bu söylemden başka kentin Dor boyları Megaralılar ve Boiotialılar tarafından, M.Ö. yak. 560 yıllarında kolonize edildiği rivayet edilmektedir4 ki kent yazıtlarında kullanılan lehçenin Dor lehçesi olması, kentin Dor kökenli halklar tarafından kurulduğunu açık bir şekilde doğrulamaktadır. Pers İmparatorluğu’nun Anadolu’yu egemenliği altına almasıyla (M.Ö. yak. 513) Herakleia’nın da Pers satraplığına görünüşte bağlı kaldığını ancak bağımsızlığını koruduğu düşünülmektedir (Hoepfner, 1966: 12 vd.). Hellen Komutan ve Tarihçi Ksenophon, M.Ö. 401’de Hellen ücretli askerleriyle Pers ülkesinden anayurtlarına dönerken uzun bir yolculuktan sonra Herakleia’ya uğramış ve burada kendilerine konukluk armağanı olarak arpa unu, şarap, öküz ve koyun hediye edilmiştir (Xen. an. VI 2, 1-3). Kentin bundan sonraki kaderini, Herakleialı Memnon’a göre 5 kentteki isyancılara karşı kentin soyluları tarafından sürgün yeri Atina’dan Herakleia’ya geri çağrılan Herakleialı Klearkhos’un (M.Ö. 401-353) ücretli askerlerinden oluşan toplama ordusuyla hâkimiyeti ele geçirerek kurduğu tiranlık düzeni belirlemiştir (M.Ö. yak. 364 -353/2)6. Öldürülmesinin ardından bu düzeni sonra oğullarının adına vekâleten, tiranların en zalimi olarak addedilen ağabeyi Satyros yürütür. M.Ö. yak. 346’da Klearkhos’un oğlu Timotheos (öl. M.Ö. 338/337) görevi devralır ve sonradan kardeşi Dionysios’u (öl. M.Ö. 306/305) da yönetime dâhil eder (Resim 6). Timotheos’un ölümüyle Dionysios tek yönetici olur. Sahip olduğu limanı ve askeri gücüyle (Strab. XII 3, 4), M.Ö. V.-IV. yy.’da bölgenin en önemli ve en zengin yerleşimlerinden biri haline gelen kent7 , oluşturduğu deniz gücü sayesinde Karadeniz kıyılarında Khersonesos (= Ukrayna -Sivastopol) ve Kallatis (= Romanya-Mangalia) kolonilerini kurmuş ve ticarette de önemli bir üs konumuna ulaşmıştır (Resim 7) (Asheri, 1971: 13). Herakleia Tiranlığı’nın sınırlarının M.Ö. IV. yy.’da en geniş haline ulaştığı dönemde sınırları içinde 41 yerleşim Karadeniz Ereğlisi'nin yaklaşık 20 km doğusunda (İnönü Mevkii’ne yakın sayılabilecek bir noktada), Aydınlar Irmağı'nın küçük bir kolu olan Gözeren Deresi'nin aktığı vadinin güney sırtlarında yer alan, Zoroğlu Köyü’ne 1.5 km mesafedeki Yassıkaya Mağarası’nda İlk Tunç Çağı’na ait gaga ağızlı testiler, ağırşaklar, tezgah ağırlıkları, öğütme taşları ile çeşitli türde çanak-çömlek malzemeler bulunmuştur. Prof. Dr. Turan Efe tarafından “Filyos Kültürü” olarak tanımlanmış bu seramik kültürünün kökeninin Trakya’daki Ezoro veya Ezoro -Sozopol kültür gruplarıyla ilişkili olduğu ve hatta iki kültür arasında genetik bir bağ olabileceği düşünülmektedir; konuyla ilgili bk. Efe ve Mercan, 2002: 361-374. 3 Bugüne kadar kentte Ion kültürüne ilişkin hiçbir ize rastlanmamıştır. Kentin Miletoslular tarafından kolonize edildiği bilgisinin y anlışlığı hakkındaki görüşler için bk, Asheri, 1971: 12-17; Akkaya, 1994: 11 vd. Antik kaynaklara göre, Hellenler, Mariandynler’i köleliğe zorlamışlar, ancak yerel halk bu duruma karşı çıkmış ve kolonistlere karşı bağımsızlıkları için savaşmışlardır, bk. Strab. XII 3, 4; Plat. nom. VI. 776c. 4 Konu hakkında bilgi veren antik kaynaklar: Xen. an. VI 2, 1; Arr. perl. p. E. XIII, 3; Paus. V 26, 7; Diod. XIV 31; ayrıca bk. 2

Burstein 1976, 17.

Kent tarihi hakkında Herakleialı Memnon (M.S. I. yy.), en az 16 kitaplık bir çalışma oluşturmuşsa da, bu çalışmanın 9. -16. kitaplarının fragmanları Photius's Bibliotheka adlı eserinden günümüze ulaşmıştır. Bu kitaplar Klearkhos’un tiranlık yönetiminden M.Ö. 40’a kadarki dönemi kapsar. Klearkhos’un komutan -diktatör olarak başa gelmesi hakkında ayrıca bk. 5

Iustin. XVI 4, 16.

Huzursuz küçük çiftçilerin borçlarının silinmesi ve toprakların yeniden dağılmasını vaat ettiği için halk tarafından desteklenen ancak zalimce bir yönetim yürüten Klearkhos, her ne kadar suikastlara karşı sıkı güvenlik önlemleri almış olsa da, kentin soylularından Khion ve Leon’un başını çektiği bir grup tarafından suikast sonucu öldürülür. Ancak suikastçilerin çoğu, Klearkhos’un muhafızları tarafından işkenceyle katledilir, Memn. I; Iustin. XVI 5, 13 7 Bu konu hakkında detaylı bilgi için bk. Jones, 1983 2: 148 vdd.; Burstein, 1976: 81 vdd. 507 6


yerinin adı sayılır (Asheri, 1971: 32 vdd.)8. Son Herakleia Tiranı Dionysios’un 32 yıllık iktidarının ve 55 yaşında ölümünün ardından başa, M.Ö. yak. 322’de evlendiği Pers prensesi Amastris 9 geçer; zira Dionysios’dan olma oğulları II. Klearkhos ve Oksyathres henüz küçüktürler (Diod. XVI 88). Amastris M.Ö. 302’de Herakleia kapılarına dayanan İskender’in generallerinden Lysimakhos ile evlenmek zorunda kalır. Ancak M.Ö. yak. 300 yılında Lysimakhos, II. Arsinoe 10 (doğ. yak. M.Ö. 316) ile evlenmek için Kraliçe Amastris’ten boşanır. Bunun üzerine Amastris; Tios (= Zonguldak -Filyos), Sesamos (= Bartın-Amasra), Kromna (= Bartın -Kurucaşile) ve Kytoros (= Kastamonu -Cide) yerleşimlerini ele geçirip, kendi adını taşıyan Amastris kentini kurar (Har. 1)11. M.Ö. yak. 284 yılında Kraliçe Amastris, babalarından kendilerine miras kalan yönetimi artık ellerine almak isteyen oğulları tarafından boğularak öldürülünce, bunu fırsat bilen Lysimakhos, Herakleia’yı ele geçirip, anne katillerini de öldürür (Memn. IV; V; Diod. XX 109; Iustin. XVI 3, 3). Lysimakhos, eşi Arsinoe’ye Herakleia, Amastris ve Tios kentlerini de hediye eder, o da kentin yönetimini de Kymeli Heraklides’e bırakır (Phot. Bibl. 225, a30); ancak, Lysimakhos’un M.Ö. 281’de Seleukoslar’la yaptığı Kyroupedion Savaşı’nda ölmesiyle, bu iç karışıklıktan faydalanan Herakleia Pontika, tekrar bağımsızlığına kavuşur12. Lysimakhos’tan kurtulmak isteyen Herakleia bu savaşta, I. Seleukos’u desteklemiştir (Saprykin, 1997: 163)13. Herakleia ile Seleukoslar arasında, ortak düşman karşısında kurulan bu ittifak, Seleukoslar’ın, Anadolu’nun kuzeyini ele geçirme amaçları doğrultusunda bozulur. Seleukoslar’ın egemenliğine girmek istemeyen He rakleia’nın çağrısıyla Byzantion, Khalkedon, Kieros (sonradan Prusias ad Hypium) ve Tios kentleri tarafından M.Ö. yak. 280’de Seleukoslar’a karşı “Kuzey Paktı” oluşturulur (Memn. XI; XIX 2; Saprykin, 1997: 163). Bu esnada, Herakleia Pontika yönetimi, Bithynia Krallığı’nın tahtı için kardeşine karşı savaşan I. Nikomedes’e (M.Ö. 279-250) yardım etmiş, kazanılan zaferin ardından onunla anlaşarak, daha önce I. Nikomedes’in babası Zipoites tarafından kendilerinden alınmış olan Tios ile Kieros’u, özgürlüklerini satın alarak yeniden elde etmiştir (Memn. XVI 6). Gerek Kuzey Paktı’nın çöküşü gerek bölgeye yerleşmiş olan Galatlar’ın saldırıları gerekse Bithynia Krallığı’nın güçlenmesiyle Herakleia M.Ö. II. yy.’ın başlarında, topraklarını ve gücünü kaybetmeye başlar ve gücünü geri kazanabilmek için Anadolu’da söz sahibi olmaya başlayan Roma ile diplomatik ilişkilerini sıklaştırır ve çıkarları doğrultusunda müttefiki haline gelir; ancak Roma her zaman için Bithynia Krallığı ile Herakleia arasında dengeli bir dış politika izleyerek, Herakleia’nın toprak taleplerine cevap v ermez (Saprykin, 1997: 229).

Pontus Kralı VI. Mithridates Eupator ile Roma’nın yıllar süren mücadelesinde her iki taraf da Herakleia’nın güçlü donanmasından yararlanmaya çalışmıştır. Herakleia ise, başlarda tarafsız gibi görünse de, sonraları Mithridates’in tarafında yer alır. Bithynia’nın son kralı IV. Nikomedes, ülkesini ölmeden önce vasiyet yoluyla Roma’ya bırakmış ve Roma tarafından oluşturulan Bithynia Eyalet’ne dâhil edilmiştir; ancak kurtuluş mücadelesi başlatan Pontus Kralı VI. Mithridates, Bithynia kıyılarının bir kısmını ele geçirmiştir (Strab. XII 3, 1). Bunun üzerine Roma yönetimi M.Ö. 72’te bölgeye Marcus Batıda Kalpe Limanı, doğuda ise Kytoros’ya kadar egemenlik kurduğu düşünülmektedir (Har. 1). Önceden Büyük İskender tarafından generali Makedonyalı Krateros ile evlendirilen Pers Prensesi Amastris, Pers Kralı III. Dareios’un erkek kardeşi Oksyathres’in kızıdır (Arr. anab. VII 4; Strab. XII 3, 10). 10 Mısır Kralı Ptolemaios Soter ile I.Berenike’nin kızlarıdır. 11 Strab. XII 3, 10. Bu ayrılmanın tam zamanı belirtilmemekle birlikte, Jones, 1983 2: 150’ye göre, bu ayrılma, Lysimakhos’un ölmesiyle (M.Ö. 281) birlikte gerçekleşmiştir. 12 Bu sırada halk kent idaresine karşı ayaklanmış ve hatta akropolis ’in surları temeline kadar yıkılmıştır, Hoepfner, 1966: 14. 13 Seleukos’un ordusunda Herakleia’dan askerler vardı ve hatta iddia edilen doğruysa, Lysimakhos’u bıçaklayarak öldüren de Herakleia vatandaşı Malacon adlı birisiydi (Memn. VIII 2). Ayrıca bk. Saprykin, 1997: 163. 508 8 9


Aurelius Cotta ve Lucullus komutasında bir ordu ve donanma göndermiş, uzun kuşatma sonucunda Herakleia’yı zaptetmiştir. Bu arada Herakleia komutanı Konnakoriks yeniden bir diriliş gösterip, Tios ve Amastris’i ele geçirince, bu sefer Cotta adına Triarius, kenti denizden de kuşatarak, M.Ö. 70’te bu kentleri yakıp yıkarak ele geçirmiştir (Memn. XVI 35). Böylece artık Roma yönetimi başlamış oluyordu.

2.2. Roma ve Bizans Dönemleri Roma Egemenliğine giren Herakleia, M.Ö. 64 yılında Romalı General Pompeius tarafından oluşturulan Pontus et Bithynia Eyaleti (Harita 2) sınırları içinde yer almış, (Strab. XII 3, 6) bu dönemde, Roma imparatorları ile valilerinin bölgenin kalkınmasına önem vermesiyle stratejik ve ekonomik anlamdaki gücünü korumuştur. Kente Romalı kolonistler gelmiş, nüfus artmış, imar faaliyetleri başlatılmış ve yeni yapılar kazandırılmıştır. Antik kaynaklardan, Herakleia halkının bu dönem geçim kaynakları arasında tarım, deniz ticareti ve balıkçılık olduğunu öğreniyoruz 14. Kentin bu dönemine ilişkin çok sayıda mimari parçalar, seramikler ve mezar taşları bulunmuş olup, bunların büyük bir kısmı günümüzde Karadeniz Ereğli Müzesi’nde sergilenmekt edir. İmparator Diocletianus (M.S. 284-305) Küçükasya’yı 3 ayrı bölgeye (= diocesis) ayırınca, Herakleia kenti, Pontica diocesis’i içinde kalmış; ayrıca I. Theodosius (M.S. 379 -395) tarafından alt eyalet olarak oluşturulan Honorias’ın önemli piskoposluk merkezlerinden biri konumuna ulaşmıştır (Har. 1)15 . I. Iustinianus’un (M.S. 527 -565), M.S. 535’taki düzenlemesiyle kısa bir süre Paphlagonia ile birleştirilmişse de, bu uzun sürmemiş, M.S. 548’de diocesis yönetimine geri dönülmüştür. Kent, M.S. VIII. yüzyıldan itibaren, merkezi Ankyra (= Ankara) olan Boukellarios Thema’sı , (Const. Porph., de Them. , VI 17-24; VII 12-14) (Har. 4 ), M.S. XII. yüzyıl sonlarında ise, Sangarios’tan Amastris’e kadar uzanan Paphlagonia thema’sı topraklarına dâhil edilmiştir (Angold, 1975: 244). Bizans Devleti, 1261’de Cenevizliler ile bir anlaşma yaparak, onlara Karadeniz kıyılarında, aralarında Herakleia’nın da olduğu bazı kentleri vermişlerdir. İç Paphlagonia Bölgesi’nin, Anadolu Selçukluları’nın eline geçmesine rağmen; Herakleia, Tios, Amastris ve Kytoros kentlerini kapsayan kıyı kesim (Har. 1), 1280’lere kadar hala Bizans toprağıdır (Booth, 2004: 59 -61). XIV. yüzyılda iç kesimlerle bağlantısı kopan bu kentlere sadece deniz yoluyla ulaşılabildiği söylenir (Georg. Pach. 4.27). 3. Epigrafik Çalışmalar ve Genel Tarihsel Sonuçlar

Herakleia Pontika antik kenti üzerine günümüze gelene kadar çok sayıda tarihsel çalışmalar yapılmış olup bunlardan bir kısmı epigrafik çalışmalardır. Kentin egemenlik alanından 1994 yılına gelene kadar Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine tarihlenen onlarca Eski Yunanca ve Latince yazıt kayda geçmiş olup, bunların bir kısmı seyahatleri kapsamında kente uğrayarak yazıtları kopyalayan araştırmacıların notlarından16 , bir kısmı ise kataloglarına kentten yazıtları dâhil eden araştırmacıların eserlerinden bilinmektedir17. Herakleia’ya ait tüm yazıtlar, 1994’te L. Jonnes (Athen. Deip. VIII 331), Herakleia ile Tios’taki bir balık türüne atıf yapmaktadır. Aelianus da, (Ail. nat. XV 5) kentin, yapılan tonbalığı avcılığına ilişkin detaylı ve önemli bilgiler vermektedir. 15 Iustinianus’un Paphlagonia ve Honorias bölgelerinin birleştirilmesine yönelik M.S. 535’teki bildirisinde; Herakleia’nın adı, Honorias Bölgesi’nde bulunan altı kent arasında görülmektedir (Iust. Nov. 219). 16 Pargoire, 1898: 492-496; Mendel, 1901: 36-49; Mακρη , 1908:128-1 34; Kalinka, 1933: 44-111; Robert, 1937: 272 -296; Akkaya, 1994. 17 LSAM , no. 83; Dörner, 1962: 30-35; Dörner, 1963: 132 -139; Şahin, 1975: 293 -297 = SEG 31 (1981): no. 1071; TAM 4,1, no. 264; Pfuhl ve Möbius, 1977-1979, no. 1744-1746, 2019, 2024 = SEG 29 (1979): no. 1361-1365; Jonnes, 1986: 97-100 = SEG 36 (1986): no. 14 Athenaios,

1164-1166; Cremer, 1992, no. 172-174 = SEG 42 (1992): no. 1137-1139.

509


tarafından, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien serisinin 47. cildi olarak, bir katalog altında toplanmıştır18. Biz ise, Karabük Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Sümer Atasoy’un ve Karadeniz Ereğli Müze Müdürü Ahmet Mercan’ın teşvikleri ve destekleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izniyle; müzede bulunan yayımlanmış ve yayımlanmamış Eski Yunanca ve Latince yazıtların bir katalog altında toplanması projesine başladık. Bu amaçla müzede yaptığımız incelemelerde, Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine tarihlenen yaklaşık 50 adet yazıtlı eser tespit edilmiş ve kayıt altına alınmıştır (Resim 8-9). Onurlandırma yazıtları, tanrı-tanrıçalara sunulan adaklar ile mezar taşlarından oluşan yazıtlı eserlerin transkripsyonları ve Türkçe çevirileri yapılmış olup, bu çalışmaların ilk sonuçları iki ayrı makale halinde sunulmuştur (Öztürk ve Sönmez, 2009; Öztürk ve Sönmez, 2011). Bu yayınlarda, ikisi Tios antik kentinden, diğerleri Ereğli ve ilçelerinden (Herakleia Pontika) olmak üzere, daha önce yayımlanmamış toplam 18 Eski Yunanca yazıtlı eser, çevirileriyle birlikte tanıtılmaktadır. Roma Dönemi’ne tarihlenen bu eserlerin biri haricinde hepsi mezar yazıtlarıdır. Bu çalışmada ise hem Herakleia Pontika kenti egemenlik alanından hem de Karadeniz’in diğer bölgelerinde bulunmuş kent yazıtları ışığında, kentin sosyo -kültürel, sosyo-ekonomik ve din tarihine ilişkin önemli gördüğümüz veriler ortaya konulacaktır. 3.1. Onurlandırma ve Kararnameler

Hellenistik ve Roma dönemlerinde, Herakleia Pontika kent meclisleri veya yöneticileri, gerek kendi kararları gerekse diğer kent devletleriyle ortak olarak, Romalı devlet adamı ve imparatorları onurlandıran kararnamelere imza atmışlardır. Bu yazıtlar kentin siyasi konumu, sınır komşusu olan veya olmayan diğer Bithynia ve Karadeniz kentleriyle olan siyasi ilişkilerini görmemiz konusundaki bilgilerimizi oluşturmaktadır. Bunlardan Sinope’de bulunmuş ve Sinop Arkeoloji Müzesi’nde korunan (env. no. 1.1.99) ve M.Ö. 353/2-346/5 yıllarına tarihlenen, Sinope kenti ile Herakleia tiranları Klearkhos ve Satyros arasında imzalanmış bir kararnamede, her iki kentin her koşulda birbirlerine yardım edeceklerine dair anlaştıklarına tanık oluyoruz (ISinope , no. 1). Olbia (= Ukrayna-Ochakiv) kentinde bulunmuş ve M.S. II. yy. başları ile M.S. III. yy. sonlarına tarihlenen bir kararnamede (IOSPE I2 , no. 40; IPrusias , no. T4); Herakleia yönetimi, Nikomedeia (= İzmit), Nikaia (= İznik), Byzantion (= İstanbul), Tios, Amastris, Olbia, Tomis (= Bulgaristan-Köstence) ve Khersonesos (= Ukrayna -Sivastopol) kentleriyle ortak hareket ederek, üstün hizmetlerinden ve katkılarından dolayı, proksenos (= büyükelçi) Theoklea’yı onurlandırmaktadır 19. Gene Sinope’de bulunmuş olasılıkla bir onurlandırma yazıtında (ISinope , no. 104), Herakleia demos’unun (= kent meclisi) adı, Tios, Abonouteikhos (= Kastamonu -İnebolu) ve Pompeiopolis (= Kastamonu-Taşköprü) kentleriyle birlikte geçmektedir20. Metnin devamı eksik olduğundan kentlerin hangi vesileyle bir anlaşmaya vardığını veya kimi/kimleri ne sebeple onurlandırdığını anlamamız mümkün olmasa da, kent isimlerinin çelenk içinde bulunmasından ötürü, bunun agonistik (şenlik ve oyunlara ilişkin) bir onurlandırma metni olabilmesi imkân dâhilindedir.

Kent ve çevresinden 85 adet yazıtın toplandığı bu katalog için bk. IHeraclea , no. 1-85. Yazıt metninin girişi şu şekildedir: Şu kentler hayatını kaybeden Satyros oğlu Theokles’i altın çelenklerle onurlandırdılar: Olbiapolisliler, Nikomedeialılar, Nikaialılar, Herakleialılar, Byzantionlular, Amastrisliler, Tioslular, Prusiaslılar, Odesso slular, Tomisliler, 18 19

Istroslular, Kallatisliler, Miletos, Kyzikos, Apameia, Khersonessos, Bosporos, Tyras, Sinope.

Yazıtın elimizdeki tam metni şu şekildedir: Tioslular’ın demos’u; Herakleialılar’ın demos’u; Abonouteikhoslular’ın demos’u; Pompeiopolisliler’in demos’u (onurlandırdı?)… 510 20


Kent yazıtlarında, imparatorların kent yönetimi ve halkı tarafından onurlandırıldığı metinlere rastlıyoruz. Karadeniz Ereğli Müzesi’nde bulunan ve M.S. 383 -392’ye tarihlenen bir kaide üzerindeki yazıttan (Resim 10), imparatorlar Valentinianus, Theodosius ve Arcadius’un zaferlerinden dolayı onurlandırıldıkları anlaşılmaktadır (IHeraclea , no. 6)21. Bugün yerinde mevcut olmayan bir heykelin kaidesindeki yazıttan ise İmparator Vespasianus’un (M.S. 69 -79), demos tarafından onurlandırıldığını görüyoruz; olasılıkla kaidenin taşıdığı heykel de Vespasianus’un ta kendisiydi (IHeraclea , no. 5). Bir fragman yazıtında da İmparator Claudius (M.S. 41 -54) bilinmeyen bir sebeple onurlandırılmaktadır (IHeraclea , no. 40). Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. İmparatorların yanı sıra kent ve bölge için önemli görevler üstlenmiş memurların ve para yardımlarında bulunmuş kentin zengin ve asil vatandaşlarının onurlandırılmaları da o dönem için olağan bir durumdu. Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait, olasılıkla bir binaya ait mermerden yapı taşının (Resim 11) üzerinde, Hellence’nin Dor lehçesiyle yazılmış bir yazıttan, 5 demiourgos’un onurlandırıldığını anlıyoruz (Öztürk ve Sönmez, 2011, no. 1)22. Üst tarafı eksik olduğu için ne sebeple ve hangi kurum tarafından onurlandırıldığını öğrenemesek de, daha önce kentten yayımlanmış bir yazıttan (IHeraclea , no. 72) bu kişilerin kent meclisleri (demos veya boule) tarafından ve olasılıkla kentteki bir yapının yapımını üstlendikleri için onurlandırdıklarını düşünmekteyiz. Bu yazıt, Herakleia kentinde demiourgos’lardan bahseden ilk belge niteliğini taşıması yönünden önemlidir. Bir başka metinde ise İmparator Antoninus Pius’un (M.S. 138-161) imparatorluk kültünün başrahibesi (= arkhiereia) Claudia Saturnina’nın, Bithynia eyalet meclisi ile Herakleia kenti tarafından cömertliği ve yüce kişiliği sebebiyle onurlandırıldığına tanık oluyoruz (IHeraclea , no. 1). Aurelius Aleksandros adlı imparatorluk kültü başrahibi ise Herakleia boule (= danışma meclisi) ve demos’u (= kent meclisi) ile Pontus Bölgesi kentler birliği tarafından onurlandırılarak yüceltilir (IHeraclea , no. 3). Bugün Kdz. Ereğli Müzesi’nde bulunan bir kaidedeki alt kısmı eksik yazıt metninde Filozof Iulius Pythagoras’ın kızı Olia Pythias, üstlendiği yöneticilik görevini başarıyla yerine getirmesinden ötürü onurlandırılır (IHeraclea , no. 4). 3.2. Adaklar

Roma İmparatorluk Dönemi’nde, tanrı ve tanrıçalara sunulmuş adak lar, kentin din tarihi ve dini inanışları hakkında bilgiler sağlamaktadır. Karadeniz Ereğli Müzesi’nde yaptığımız çalışmalarda, Zonguldak -Devrek’te bulunmuş olan ve Herakleia kentine adını da veren Herakles’e adanmış bir adak tespit edilmiştir (Resim 12)23. Herakles burada Aleksikakos (= kötülüklerden/hastalıklardan koruyan) epitheton’u ile anılmakta olup, olasılıkla bu özelliğinden ötürü kendisinden yardım istenmiştir. Adağın üst kısmı kırılmış olsa da, alt kısmında görülen “iki ayak”, “sopa” ve hemen altındaki “yaban domuzu” betimleri, burada Herakles’in oniki görevinden dördüncüsü olan “Erymanthos’taki Yaban Domuzunun Yakalanması” sahnesinin betimlendiğini ortaya koymaktadır. Eski kaynaklardan bilinen ancak bugün kaybolmuş olan bir yazıt Yazıtın tam metni şu şekildedir: Her daim muzaffer olan 3 hükümdarımız Valentinianus ve Theodosius ve Arcadius’a. Üst tarafı eksik olan yazıtın elimizdeki tam metni şu şekildedir: …(şu) demiourgos’ların epimeles’liğiyle (üstlenmeleriyle yapıldı): Asklapiadas’ın oğlu Polemarkhos’un; Pythas’ın oğlu Staphylos’un, Asklapiadas oğlu Kleodikos’un, Demetrios oğlu Demetrios’un, Nigros oğlu Marcus Allienus’un . 23 Bu adak, Karadeniz Ereğli Müzesi’nde bulunan Devrek kültür varlıkları kapsamında, Karauğuz 2008: 58 ve Karauğuz vd. 2010: 147 tarafından, envanter bilgileri, bir resim ve bir çizim ile tanıtılmaktadır. Bu kaynaklarda adakta betimlenen figüre ve sahneye ilişkin bir bilgi olmamakla birlikte, son kaynakta verilmiş yazıtın çevirisi ise kısmen hatalıdır; bizce metnin tam çevirisi şu şekilde olmalıdır: İyi şansla! Asklepiodoros, (kehanetin verdiği) emir uyarınca, Herakles Aleksikakos’u(n heykelini adadı) . Herakles Aleksikakos ve bu adak hakkında hazırladığımız ayrı bir makale, yakın zamanda yayımlanacaktır. 511 21 22


metninden, Marcius Ksenokrates adlı bir doktorun, Sağlık Tanrıçası Hygeia’nın heykelini Sağlık Tanrısı Asklepios’a adamış olduğu anlaşılır (IHeraclea , no. 7). Bu adak, kentte Asklepios ile Hygeia’ya ve belki kültlerine duyulan saygının en açık göstergelerinden biridir. Müzede yaptığımız çalışmalarda, Tanrıça Ma, Hosios Dikaios (= Aziz ve Adil Tanrı) ve Meter Theon’un (= Tanrıların Anası/Ana Tanrıça), adının geçtiği adaklar da Roma Dönemi’nde kent ve yakın çevresindeki dinsel inanışlar hakkında ipuçları sağlamaktadır 24. Bu yazıtlarla Tanrıça Ma ve Hosios Dikaios kültleri bölgede ilk kez belgelenmektedir. Roma İmparatorluk yönetimine ve dolayısıyla imparatorlara duyulan saygının en açık biçimde sergilenmesi, tüm kentlerde Roma İmparatorluk kültünün yüceltilmesi şeklinde tezahür ediyordu. Yukarıdaki yazıt örneklerinde onurlandırıldığına tanık olduğumuz imparatorluk kültü başrahibesi Claudia Saturnina ( IHeraclea , no. 1) ile başrahibi Aurelius Aleksandros’un varlıkları, Herakleia’da imparatorluk kültünün varlığının en önemli yazılı belgeleridir (IHeraclea , no. 3). Bunun yanı sıra imparatorları betimleyen her heykel veya onlara adanarak yapılan her yapı, gene bu kültün arkeolojik kanıtları olarak değer kazanmaktadır. Bu heykel başı örneklerine ise Kdz. Ereğli Müzesi’nde rastlamak mümkündür. Herakleia’nın Bizans Dönemi’ne ait olan adaklar, Hıristiyanlık dininin kentteki gücünü göstermesi bakımından önemlidir. Bir sütun başlığında tasvir edilen Hz. Meryem ve kucağındaki Hz. İsa betiminin üzerinde Hellence “Kurtarıcı Azize” yazısı okunur. Kdz. Ereğli Müzesi’nde bulunan ve daha önce yayımlanmamış bir silindir sütun üzerindeki yazıdan ise ismi belirtilmeyen bir Herakleialı, Tanrı’dan, kentine yardım etmesini dilemektedir. 3.3. Mezar Taşları ve Lahitler

Mezar taşlarının üzerindeki yazıtlar, sahiplerinin isimleri, meslekleri, sosyal konumları ve hatta mezar soygunculuğuna karşı konulan mezar cezalarıyla, kentin siyasi, kültür ve ekonomi tarihine ilişkin önemli bilgi kaynaklarımızdandır. Mezar taşlarının bazılarından mezar sahiplerinin hangi mesleklerle uğraştığını öğrenebiliyoruz. Herakleia için bunlardan belki de en önemlisi, Karadeniz Ereğli Müzesi’nin bahçesi ni de süsleyen M.S. II.-III. yy.’a tarihli, Mısır’daki Aleksandreia vatandaşı, Tiyatro Sanatçısı ve Pandomimci Krispos’un mezar anıtıdır (Resim 13). Şiir niteliğindeki uzunca mezar yazıtından veya diğer antik kaynaklardan sanatçının kente nasıl ve ne zaman geldiği, burada ne kadar kaldığı veya ne sebeple öldüğüne dair bir bilgi bulunmamaktadır; ancak 29 yaşında hayatını kaybetmesine rağmen yaşadığı kısa süre içerisinde o kadar çok sevilmiş ve mesleğinde o kadar başarılı olmuş olmalıdır ki, mezar yazıtında dünyanın kendisine hayran kaldığı söylenmiş ve “tiyatronun altın çiçeği” olarak nitelendirilmiştir (Şahin, 1975: 293-297; IHeraclea , no. 9). Birçok kentte gösteriler yaptığını düşündüğümüz Krispos, belki de son olarak Herakleia kentinde de mesleğini icra etmiş ve kent halkına kendine sevdirmeyi başarmıştır ; zira olasılıkla Herakleia vatandaşı olmamasına rağmen, öldüğünde kendisine olasılıkla bu kent tarafından bu mezar anıtı yaptırılmıştır. Gene Karadeniz Ereğli Müzesi’nde sergilenen ve M.S. II.-III. yy.’a ait bir lahit mezar (Resim 14), kentin meclis üyeliğini (= bouletes) yapmış, olasılıkla kentin köklü ve zengin ailelerinden birine mensup bir baba-oğul ile eşlerine aittir (IHeraclea , no. 10)25. Bu yazıt, kentte bu meclisin varlığına ve meclis üyeliğinin aile içinde

Bu adaklar hakkında hazırladığımız makaleler yakın zamanda yayımlanacaktır. Yazıt metninin tam çevirisi şu şekildedir: Herakleides'in genç oğlu bouleutes (meclis üyesi) Aurelius Herakleides, bütün memuriyetleri övgüye değer şekilde yerine getirdi ve örnek bir şekilde 65 yıl yaşadı; Genç Herakleides'in eşi Aurelia Dionysi ane Tryphosa örnek bir şekilde 25 yıl yaşadı, Elveda !; Genç Herakleides'in oğlu, bouleutes (meclis üyesi), Aurelius Thrasymedianos Herakleides, övgüye 512 24 25


kuşaktan kuşağa geçtiğini ortaya koyan bir belge olarak önem kazanır. Üzerinde herhangi bir figür bulunmayan M.S. I-III. yy.’a ait bir mezar taşı yazıtından (Öztürk ve Sönmez, 2011, no. 5 ), Tertius adlı birinin çiftlik kâhyası (oikonomos = oἰκονόμος), eşi Auge’nin ise çiftlik işlerinden sorumlu bir hizmetli (oikonomissa = oἰκονόμισσα) olduklarını anlıyoruz (Resim 15)26. Bithynia Bölgesi’nin çiftçilik açısından uygun iklim ve toprak özelliklerine sahip olduğunu ve yeterli su kaynaklarına sahip olduğunu bilmemize ve bu bölgede anılan unvanları taşıyan çok sayıda kişinin varlıkları tespit edilmiş olmasına rağmen27 , Herakleia Pontika egemenlik alanından ilk kez oikonomos veya oikonomissa’nın; bir anlamda kent egemenlik alanında bir çiftliğin varlığını yazılı olarak tespit etmiş bulunuyoruz. Olympikhos adlı bir kişinin mezar stelinde ise (Öztürk ve Sönmez, 2009, no. 6), ölen kişinin betiminin altında; kölesinin/hizmetçisinin, bir öküzü sürer şekilde betimlendiği görülür (Resim 16). Bu durumda mezar sahibinin de bir çiftlik sahibi veya çiftliği işleten bir kâhya olabileceğini düşünebiliriz. Gene aynı şekilde, Claudius Eurotas ile Eşi Claudia Khara’nın mezar stellerinde (IHeraclea , no. 13) günlük hayatta kullandıkları eşyalar betimlenmiş olup, bunlar arasında bir orak betimi de bulunmaktadır (Resim 17). Bu da Claudius’un veya Claudia’nın günlük hayatında çiftlik veya tarım işleriyle meşgul olduğunun ipuçlarını vermektedir. Kent egemenlik alanında herhangi arkeolojik bir yüzey araştırması yapılmadığı için, bu çiftliklerin muhtemel kalıntılarına henüz rastlanmamıştır. Herakleia mezar yazıtlarında karşımıza çıkan bir diğer meslek ise doktorluktur: Bir mezar şiirinden, mezar sahibinin doktor olduğunu öğrenmekteyiz (IHeraclea , no. 33). Bir başka doktoru ise yukarıda, Asklepios’a sunulan bir adakta görmüştük (IHeraclea , no. 7). Herakleia kentinde bulunmuş olan yazıtlardaki isimlere baktığımız zaman, bu isimlerin çoğunlukla Hellen ve Roma kökenli isimler olduğunu görüyoruz. Müzede yaptığımız çalışmalarda tespit ettiğimiz M.S. I.-II. yy.’a tarihlenen, alt tarafı kırık bir mezar stelinde (Resim 18) geçen mezar sahibinin adının Pates (Πάτης) ile baba adının ise Diliporis (Διλιπόρις) olduğu görülür (Öztürk ve Sönmez, 2011, no. 3) 28. Bu isimlerden Pates, P. Frei tarafından Trakya, L. Zgusta tarafından ise Pers kökenli bir isim olarak değerlendirilir29. Daha önceden Bithynia Bölgesi’nden de tespit edilen Diliporis isminin kuşku götürmez bir biçimde Trak kökenli bir isimli olduğu ortaya konulmaktadır30. Gerek antik gerekse epigrafik kaynaklardan bilindiği üzere Bithynia Bölgesi Trak kökenli halklar tarafından yerleşim görmüştür ve bölgenin yerel halkı Trak kökenlidir 31. Bu mezar stelinde adı geçen baba Diliporis’in ve oğlu Pates’in isimleri Herakleia sınırları içinde tespit edilen ilk Trak kökenli isimler olup, bu aile belki de eski dönemlerin Trak soyundan gelen bir ailenin devamı niteliğindedir. Tarafımızdan yayımlanan bir mezar stelinde Khrysea adlı bir kadının babasının adı Tolas olarak

değer şekilde devlet görevlerinde bulundu ve örnek bir şekilde [..?..] yıl yaşadı, Elveda !; Thrasymedianos Herakleides'in eş i, kendisini kocasına adamış, faziletli ve bilgiye düşkün Aurelia Kharilampiane Olympias, örnek bir şekilde [..?..] yıl yaşadı, Elveda !. 26 Yazıtın bazı kısımları tahribattan dolayı okunamamakta olup, okunabilen tam metni şu şekildedir: …Khairemon’un çiftlik kahyası Tertius … yaşında (öldü). Elveda ! Tertius’un eşi, çiftlik görevlisi Auge ise … yaşında (öldü). Elveda ! 27 Bithynia Bölgesi’nin oikonomos ve oikonomissa ’larının listesi için bk. Öztürk ve Sönmez, 2011: 161. Bithynia’daki çiftlikler, çitlik sahipleri ve kâhyaları hakkında genel bilgiler için bk. Marek, 2003, 75, Fernoux, 2004: 238-252; Corsten, 2006. Çiftlik kâhyaları ile ilgili detaylı bilgiler için bk. Landvogt, 1908 ve Ziebarth, 1937. 28 Yazıtın tam metni şu şekildedir: Diliporis’in oğlu Pates 80 yaşında; Pates’in eşi Philumena 71 yaşında (öldüler). Elveda sizlere ! 29 Bu fikirler için bk. Frei, 1992: 188, “Pates” ve Zgusta, 1964: 403, §1189 -3, “Πατης”. Ayrıca bk. Öztürk ve Sönmez, 2011: 158. 30 Bu ismin Trak kökenli olması hakkında bk. Kretschmer, 1896: 184; Detschew, 1957: 160; 374; Fıratlı ve Robert, 1964: 148 -149; Duridanov, 1981; Mihailov, 1981: 106-108; LGPN IV: 97; Corsten, 2006; Corsten, 2007; Özlem -Aytaçlar, 2010: s.v. “Διλιπόρις”. Bithynia Bölgesi’nden tespit edilen Diliporis isimleri için bk. IKios 72; INikaia 81, 1154, 1232, 1416(?); IPrusa 73; TAM IV.1, 16, 126 (Kutluca). 31 Hdt. VII 75; Xen. an. VI 4, 1; Hell. I 3, 2; III 2. Bithynia yerel halkının Trak kökenli olması hakkında bk. Corsten, 2006: 85, dn. 1; Corsten, 2007; ayrıca krş. Fol, 1970; F ol, 1972.

513


görülür. Bu isim ilk kez bu eserle belgelenmektedir ve olasılıkla yerel nit eliktedir (= epikhorik) (Resim 19)32.

Antik Çağ boyunca mezar soygunculuğu (= tymboroukhia), oldukça sık karşılaşılan bir durumdu. Birçok bölgede olduğu gibi, Herakleia’daki mezar yazıtlarına da; mezara zarar verilmemesi, mezarın içindeki eşyaların çalınmaması veya mezarın tekrar kullanımına karşı caydırıcı bir önlem olarak resmi izinler dâhilinde, ya ödenmesi zorunlu para cezaları ya da kişisel çabalarla lanetlemeler ve beddualar eklenmekteydi. Claudius Eurotas ile Eşi Claudia Khara’nın mezar stellerinde (IHeraclea, no. 13) mezara zarar verecek kişinin veya mezarı yeniden kullanma niyetini taşıyacak kişinin, tüm soyu sopuyla mahvolmasını dileyen bir beddua söz konusudur (Resim 17)33. Aynı şekilde, ismi belirlenemeyen 21 yaşındaki birisinin ( IHeraclea , no. 12), annesi Parthenios ile paylaştıkları mezarın yazıtında, mezara zarar verecek kişinin ocağının sönmesini isteyen bir beddua dikkati çekmektedir (Resim 20)34 . Mezar cezaları ve lanetlemelerin yanı sıra, bazı mezarlara tarihleri de eklenmekteydi. Daha çok metnin sonlarına eklenen bu tarihler yıl, ay ve gün şeklinde olup, hem mezarın tarihlenmesini kolaylaştırmakta hem de o kentin takvimindeki ay adlarını öğrenmemizi de sağlamaktadır. Herakleia kentine ait Ksenios adlı birinin mezar yazıtının (Resim 21) tarihi olarak “154 yılının Gorpiaios ayının 12. Günü” verilmektedir (Öztürk ve Sönmez, 2009, no. 9) 35. Bu da kent takviminin başlangıcına yani era’sına göre M.S. 123 yılını göstermekte ve ayrıca kent takviminde “ Gorpiaios” ayının olduğunu ortaya koymaktadır. Herakleia Pontika’nın Roma Dönemi mezar taşlarında ölen kişinin kline üzerinde uzandığı ve ölü yemeği sahnesinin betimlerine sıkça rastlanmaktadır. Ölen kişiye duyulan saygıyı ifade eden bu tip yukarıda andığımız Olympikhos, Khrysea ve Ksenios’un mezar stellerini bunlara sadece birer örnek olarak gösterebiliriz (Resim 16, 19, 21). Karadeniz Ereğli Müzesi’nde bulunan bir çocuk mezar taşında ise, Eros veya Dionysos olarak betimlenen çocuk figürü, sol elinde göğsüne doğru, bir güvercin sağ elinde bir üzüm salkımı tutmaktadır ve bir köpek ise bu salkıma doğru uzanmaktadır (Resim 22).

4. Değerlendirme Karadeniz’in çevresi; buraya kıyısı bulunan ülkelerin bilim insanları tarafından, Antik Çağ tarihi ve arkeolojisi açısından kapsamlı bir şekilde incelenmektedir. Bulgar, Romen, Rus ve Gürcü araştırmacıların yaptığı kazılar ve araştırmalar sonucunda, Karadeniz kıyılarında kurulmuş kentler ile bu kentlerin gerek komşuları gerekse Ege ve Akdeniz dünyasıyla ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkileri ortaya çıkarılmaktadır. Ülkemizin Karadeniz kıyılarının tarih ve arkeoloji yönünden araştırılması ise, ne yazık ki bugüne kadar yetersiz kalmıştır. Batıda İğneada’dan doğuda Sarp’a kad ar Karadeniz kıyısını kapsayan alanda Türk ve yabancı bilim insanlarının yaptıkları araştırma ve kazılar çok az sayıdadır. Günümüzde Karadeniz kıyısı boyunca doğayı ve kültürel varlıklarımızı yok etmekte olan çarpık kentleşme ve geniş yol yapımları; geçmişe ait tarih, coğrafya ve folklor izlerini silmektedir.

Yazıtın tam metni şu şekildedir: Tolas kızı Khrysea 80 yaşında (öldü), Elveda ! Yazıtın tam metni şu şekildedir: Claudius Eurotas 65 yaşında, Eurotas'ın eşi Claudia Khara 55 yaşında (öldüler). Elveda sizlere ! Herkim ki bu anıta zarar verir ya da (burada) kocasından olma çocuklarının dışında başkasını yakarsa, tüm soyusopuyla tamamıyla mahvolsun. 34 Yazıtın tam metni şu şekildedir: Pisandros’un oğlu …teas 21 yaşında, Pisandros’un eşi, Sosibios’un kızı Parthenos 37 yaşında (öldüler). Elveda sizlere ! Herkim ki bu anıta zarar verirse, tamamıyla ocağı sönsün. 35 Yazıtın tam metni şu şekildedir: Menadros oğlu Ksenios 23 yaşında (öldü). Elveda ! 154 yılının Gorpiaios ayının 12. günü. 514 32 33


Antik Çağ’da Karadeniz’in en önemli antik liman kentlerinden olan Herakleia Pontika’nın hem liman kesimi hem ana kentinin büyük bir kısmı bugün ya modern yerleşim ve fabrikaların altında kalarak yok olmuş ya da zamanın ve doğa koşullarının yok edici etkisi altında korunamayarak, bize sadece sayısı pek de fazla olmayan kalıntılarını bırakmıştır. Geriye kalan yapı kalıntıları ve arkeolojik eserler ise T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Zonguldak Valiliği, Kdz. Ereğli Belediyesi ve Kdz. Ereğli Müzesi’nin özenli gayretleri sayesinde korunmaktadır. Bunlardan belki de en önemlisi olarak addedebileceğimiz Herakles’in yeraltına indiği kabul edilen Cehennemağzı Mağaraları’nın çevre ve iç düzenlenmesinin yapılarak turizme kazandırılması ve Herakles’in bir heykelinin yapılarak burada teşhir edilmesi, kentin bu mitolojik efsaneyi sahiplendiğini göstermiş ve kente olan ilgiyi bir nebze arttırmıştır (Resim 3-4). Bunun yanı sıra arkeolojik ve etnografik eserlerin sergilendiği Karadeniz Ereğli Müzesi’nde yapılan iyileştirmeler de takdire değerdir. Ancak kente yönelik turizm yatırımlarının ve tanıtımların daha da artırılması yerinde olacaktır. Bu konuya yukarıda saydığımız kurumların yanı sıra özel sektörün, sivil toplum kuruluşlarının ve basının da maddi-manevi destek vermesi, kent ile ilgili tanıtım toplantılarının yapılması, konferansların düzenlenmesi ve halkın bilinçlendirilmesi gereklidir. Bununla birlikte, kent çevresinde ve köylerinde arkeolojik ve epigrafik yüzey araştırmalarının yapılması, kültür varlıklarının tespit edilmesi ve gerekli görülen alanlarda arkeolojik kazıların gerçekleştirilmesi de kent tarihinin araştırılmasına büyük katkılar sağlayacak ve bilim dünyasının dikkatlerini bu kent üzerine çekecektir. Karadeniz Ereğli Müzesi’nde gerçekleştirdiğimiz epigrafik çalışmaların ve ortaya koyduğumuz verilerin, kentle ilgili araştırmaların öncüsü olmasını temenni ediyoruz.

KAYNAKÇA Antik Edebi Kaynaklar Ail. nat. (Ailianos, de natura animalium) = Claudii Aeliani de natura animalium libri XVII , R. Herscheri (ed.), Leipzig 1864. Arr. anab. (Arrianos, Anabasis) = İskender'in Anabasisi, çev.: H. Örs, Ankara 1944. Arr. perl. p. E. (Arrianos, periplus ponti Euxinii) = Arrianus’un Karadeniz Seyahati , çev.: M. Arslan, İstanbul 2005. Athen. Deip. (Athenaios, Deipnosophistai ) = Δειπνοσοφιστής : The Deipnosophists, with an English translation by C. B. Gulick, I-V, London/New York 1927 –1933 (The Loeb Classical Library). Diod. (Diodorus Siculus, Bibliotheke historike) = Diodorus of Sicily , with an English translation by C. H. Oldfather, C. L. Sherman, C. B. Welles, R. M. Geer, F. R. Walton, I-XI, London/New York 1947–1970 (The Loeb Classical Library). Const. Porph. de Them , (Constaninus Porphyrogennitos, de Thematibus) = Costantino Porfirogenito. De thematibus , A. Pertusi (ed.), Vatican City 1952 (Studi e Testi 160). Georg. Pach. (Georgios Pachymeres, History) = Georges Pachymeres Relations Historiques , ed. by A. Failler & Trans. by V. Laurent, Paris 1984. Hdt. (Herodotos, Historiae) = Herodot Tarihi , çev.: M. Ökmen ve A. Erhat, İstanbul 19912. Iust. Nov. (Iustinianus, Novellae) = Novellae , Edited & Translated by S. P. Scott, Cincinatti 1932. Memn., FGrHist (Memnon) = Die Fragmente der griechischen Historiker , F. Jacoby (ed.), I–XV, Berlin/Leiden 1923– 1969.

515


Paus. (= Pausanias, Perihegesis) = Pausanian Description of Greece , with an English translation by W. H. Jones, I-V, London/New York 1918–1935 (The Loeb Classical Library). Phot. Bibl. (Photios, Bibliotheca) = Bibliotheque , 9 vol. Ed. by R. Henry, 1959-1991, Paris. Plat. nom. (Platon, nomoi) = Platon, Yasalar , vol. I-II, çev.: C. Şentuna ve S. Babür, Ankara 19982. Strab. (Strabon, Geographika) = The Geography of Strabo , with an English translation by H. L. JONES, I-VIII, London/New York 1917–1932 (The Loeb Classical Library). Xen. an. (Ksenophon, anabasis) = Anabasis: Onbinlerin Dönüşü , çev.: O. Yarlıgaş , İstanbul 2011. Xen. Hell. (Ksenophon, Hellenika) = Hellenica , with an English translation by C. L. BROWNSON – O. J. Tood, I-III, London/New York 1961 (The Loeb Classical Library). Modern Kaynaklar Akkaya, T. (1994). Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)nin Tarihî Gelişimi ve Eski Eserleri , İstanbul. Angold, M. (1975). A Byzantine Government in Exile. Government and Society Under the Laskarids of Nicaea (12041261), Oxford. Asheri, D. (1972). Über die Frühgeschichte von Herakleia Pontike , şurada: Dörner, 1972: 9-34. Bekker-Nielsen, T. (2006), Rome and The Black Sea Region. Domination, Romanisation Resistance , Aarhus (Black Sea Studies 5). Booth, I. (2004). The Sangarios Frontier: The history and strategic role of Paphlagonia in Byzantine defence in the 13th century, Byzantinische Forschungen , 28, 45-86. Burstein, S. M. (1976). Outpost of Hellenism: The Emergence of Heracleia on t he Black Sea , Berkley. Catling, R. W. V. ve Marchand, F. (2010), Onomatologos. Studies in Greek Personal Names presented to Elaine Matthews (Ed.), Oxford.

Corsten, Th. (2006). The Rôle and Status of the Indigenous Population in Bithynia, şurada: Bekker-Nielsen, 2006: 85-92.

Corsten, Th. (2007). Thracian Personal Names and Military Settlements in Hellenistic Bithynia, şurada: Matthews, 2007: 121-133. Cremer, M. (1992). Hellenistisch-römische Grabstelen im nordwestlichen Kleinasien, 2: Bithynien, Bonn. Detschew, D. (1957). Die thrakischen Sprachreste , Wien.

Dörner, F. K. (1962). Vorbericht über eine im Herbst 1961 ausgeführte Reise in Bithynien, Anzeiger der Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch -Historische Klasse , 99, 30-35. Dörner, F. K. (1963). Vorbericht über eine Reise in Bithynien und im bithynisch-Paphlagonischen Grenzgebiet 1962, Anzeiger der Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch -Historische Klasse , 100, 132-139. Dörner, F. K. (1972). Herakleia Pontike: Forsuchungen zur Geschichte und Topographie, Wien. (Denkschriften (Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse. Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris: No.5).

Duridanov, I. (1979). Nachträge zu den thrakischensprachresten, Linguistique Balkanique , 22.3, 41-45. Efe, T. ve Mercan, A. (2002). Yassıkaya: Karadeniz Ereğli (Heraclea Pontica) Yakınlarında Tunç Çağı Yerleşimleri, Kazı Sonuçları Toplantısı , 23, 361-374. Fernoux , H.-L. (2004). Notables et élites des cités de Bithynia aux époques hellénistique et romaine (IIIe siècle av. J. -C.-IIIe siècle ap. J.-C.). Essai d’histoire sociale , Lyon.

516


Fıratlı, N. ve Robert, L. (1964). Les stèles funéraires de Byzance gréco -romaine / par Nezih Firatli; avec l’édition et l’index commenté des épitaphes par Louis Robert , Paris. Fol, A. (1970). Parallles thraco- bithyniens de l’epoque préromaine, Etudes historiques XXXe Congrès international Des sciences historiques, 177-189. Fol, A. (1972). Thrako- Bithynische Parallelen im vorrömischen Zeitalter II. Bevölkerungs- und Gesellschaftsstrukturen, Thracia Primus Congressus Studiorum Thracicorum, Serdicae , 1, 197-212. Frei, P. (1992). Epichoric Names in Greek inscriptions of the 2nd and 3rd century A.D. şurada: Otten vd. , 1992: 181-192. Hoepfner, W. (1966). Herakleia Pontike-Ereğli: Eine baugeschichtliche Untersuchung , Graz. Jones, A. H. M. (19832). The Cities of the Eastern Roman Provinces , Oxford. Jonnes, L. (1986). Three Inscriptions from Heracleia Pontica, Epigraphica Anatolica , 7, 97-100. Kalinka, E. (1933). Aus Bithynien und Umgegend, Jahreshefte des Österreichhischen Archäologischen Instituts in Wien , 28 Beiblatt, 45-112. Karauğuz , G. (2008). Karadeniz Ereğlisi ve Amasra Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bazı Eserler Hakkında , AST , 25/1, 55-64 Karauğuz , G., Akış , A. ve Kunt, H. İ. (2010). Zonguldak Bölgesi Arkeoloji Eskiçağ Tarihi ve Coğrafi Araştırmaları. Arkeolojik Yerleşmeler, Kalıntılar, Buluntular ile Kdz. Ereğli ve Amasra Arkeoloji Müzesi’nden Bazı Eserler , Konya. Krestchmer, P. (1896). Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache , Göttingen. Landvogt, P. (1908). Epigraphische Unterschungen üben den oἰκονόμος , Strasburg. LGPN = P. M. Fraser ve E. Matthews (Eds.). A Lexicon of Greek Personal Names, IV. Macedonia, Thrace, northern regions of the Black Sea; V, pt. Th. Corsten, A. Coastal Asia Minor: Pontos to Ionia, A. Coastal Asia Minor: Pontos to Ionia , Oxford 2005. Mακρη , H. Π. (1908). Ἡράκλεια τοῦ Πόντου , Athens. Marek, Ch. (2003). Pontus et Bithynia. Die römischen Provinzen im Nord en Kleinasiens , Mainz. Matthews, E. (2007). Old and new worlds in Greek onomastics (Ed.), Oxford. Mendel, G. (1901). Inscriptions de Bithynia, Bulletin de Correspondance Hellénique , 25, 1-92. Mihailov, G. (1981). Epigraphica VI, Philologia (Sofia), 8-9, 101-108.

Otten, H., Akurgal, E., Ertem, H. ve Süel, A. (1992). Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp , (Ed.), Ankara.

Özlem-Aytaçlar, P. (2010). An onomastic Survey of the Indigenous Population of Northwestern Asia Minor, şurada: Catling ve Marchand, 2010: 506-529. Öztürk , B. ve Sönmez, İ. F. (2009). New Inscriptions from the Karadeniz Ereğli Museum I, Arkeoloji ve Sanat Dergisi , 132, 129-138.

Öztürk , B. ve Sönmez, İ. F. (2011). New Inscriptions from the Karadeniz Ereğli M useum II, Arkeoloji ve Sanat Dergisi , 137, 155-166.

Pargoire, J. (1898). Inscriptions d'Héraclée du Pont, Bulletin de Correspondance Hellénique , 22, 492-496. Pfuhl, E. ve Möbius, H. (1977-1979). Die ostgriechischen Grabreliefs , Mainz. RE = Paulys Real-Encyclopadie der klassischen Altertumswissenschaft.

517


Robert, L. (1937). Études Anatoliennes. Recherches sur les inscriptions grecques de l’Asie Mi neure , Paris. Saprykin, J. S. (1997). Heracleia Pontica and Tauric Chersonesus Before Roman Domination / VI – I Centuries B.C., Amsterdam.

Şahin, S. (1975). Das Grabmal des Pantomimen Krispos in Herakleia Pontike, ZPE ,18, 293-297. Von Diest, W. (1889). Von Pergamon über den Dindymos zum Pontus , Gotha. Zgusta, L. (1964). Kleinasiatische Personennamen , Prag. Ziebarth, E. (1937). Oikonomos, RE , 17.2 XXXIV Halbband, 2118-2119.

Epigrafik Yayın Kısaltmaları Listesi IGSK = Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien. IOSPE I2 = B. Latyschev (Ed.), Inscriptiones antiquae septentrionalis Ponti Euxini graecae et latinae, Volume 2: Inscriptiones Tyrae, Olbiae, Chersonesi Tauricae aliorum locorum a Danubio usque ad regnum Bosporanum, Hildesheim 19652. IHeraclea = L. Jonnes (Hrsg.), The Inscriptions of Herakleia Pontika. With a Prosopographia Heracleotica by W. Ameling , Bonn 1994 (IGSK 47). IKios = Th. Corsten (Hrsg.), Die Inschriften von Kios , Bonn 1985 (IGSK 29). INikaia = S. Şahin (Hrsg.), Katalog der antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia) / İznik Müzesi Antik Yazıtlar

Kataloğu , Bonn 1979–1982 (IGSK 9 & 10.1-2). IPrusias = W. Ameling (Hrsg.), Die Inschriften von Prusias ad Hypium , Bonn 1985 (IGSK 27). ISinope = D. French (Hrsg.), The Inscriptions of Sinope , Bonn 2004 (IGSK 64). LSAM = F. Sokolowski, Lois sacrées de l’AsieMineure , Paris 1955. SEG = Supplementum Epigraphicum Graecum. TAM IV.1 = F. K. Dörner ve M. B. von Strisky, Tituli Asiae Minoris, IV: Tituli Bithyniae, linguis graeca et latina conscripti, fasc. 1. Paeninsula Bithynica praeter Calchedonem, Nicomedia et Ager Nicomediensis cum septentrionali meridiano que litore sinus Astaceni et cum lacu Sumonensi, Wien 1978.

ZPE = Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik.

HARİTA VE RESİMLER

Harita 1. Bithynia – Paphlagonia Bölgesi Barrington Atlas of the Greek and Roman World, 2000: Paphlagonia

518


Harita 2. Herakleia Pontika Antik Kenti Von Diest, 2003: Blatt II: Itinerare in Phrygien und Bithynien

Harita 3. Dioecesis Pontica , Honorias Eyaleti, , M.S. 400 http://en.wikipedia.org/wiki/file:dioecesis_pontica_400_ad.png

Harita 4. Boukellarion Thema , M.S. yak. 780 http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_Minor_ca_780_AD.svg

519


Resim 1-2. Karadeniz Ereğli

B. Öztürk

Resim 3. Herakles’in Cehennemköpeği Kerberos’u Yakalamasını Betimleyen Heykel ve

Açıklayıcı Mermer Levhalar B. Öztürk

Resim 4. Karadeniz Ereğli Cehennemağzı Mağarası

B. Öztürk

520


Resim 5. Ön Yüzde Kentin Kurucu Tanrısı Herakles

arka yüzde Herakles’in Cehennemköpeği Kerberos’u Yakalamasını Betimleyen Sikke III. Gordianus Dönemi (M.S. 238-244) http://www.wildwinds.com/coins/greece/bithynia/herakleia_pontika/RecGen_70.jpg

Resim 6. Ön Yüzde Dionysos’un

arka yüzde zafer yada yarışma hatırası diken Herakles’in betimleri Tiranlar Timotheos ve Dionysios Dönemi (M.S. 345-337) http://www.wildwinds.com/coins/greece/bithynia/herakleia_pontika/SNGBM_1605.jpg

Resim 7. Herakleia Pontika Ticari Amphoraları

Karadeniz Ereğli Müzesi B. Öztürk 521


Resim 8. Karadeniz Ereğli Müzesi Genel Görünüm

Ü. Gürbüz

Resim 9. Karadeniz Ereğli Müzesi Epigrafik Araştırmalarından Bir Görünüm

B. Öztürk – İ. F. Sönmez

522


Resim 10. İmparatorlar Valentinianus, Theodosius ve Arcadius'un Onurlandırılması

Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. A.99.1.73)

Resim 11. Demiourgoslar’ın Onurlandırılması

Resim 12. Herakles Aleksikakos’a Sunulan Adak


Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. 2001.940)

523


Resim 13. Pandomimci Krispos'un Mezar Anıtı

Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. A..99.1.53)

Resim 14. Meclis Üyesi (Bouleutes) Herakleides ve Ailesinin Mezar Lahdi


524


Resim 15. Çiftlik Kâhyaları Tertius ile Auge'nin Mezar Taşı

Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. 2003.2A)

Resim 16. Olympikhos'un Mezar Taşı

Resim 17. Claudius ile Claudia'nın Mezar Taşı

Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. A.2001.895)


525


Resim 18. Pates ile Eşi Philumena'nın Mezar Taşı

Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. E. 28)

Resim 19. Khrysea'nın Mezar Taşı

Resim 20. Pisandros oğlu ...teas ile eşi Parthenos'un


Mezar Taşı Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. A.2007/7)

526


Resim 21. Ksenios'un Mezar Taşı

Resim 22. Çocuk Herakleitos'un Mezar Taşı


Karadeniz Ereğli Müzesi (env. no. A.1992–80 )

527

Bulent_Ozturk_Herakleia_Pontika_Antik_Ke.pdf

Recommend Documents