Grupa priređivača, SKRIVANA ISTORIJA 1–10, Institut za savremenu istoriju, Beograd 2004.
U izdanju Instituta za savremenu istoriju, 2004. godine pojavila se desetotomna biblioteka sadržana od naslova koji na nov i drukčiji način govore o zbivanjima u Srbiji tokom Drugog svetskog rata. Većina naslova izašla je pred srpsku čitalačku publiku u dijaspori, proteklih godina. Napor redakcije bio je usmeren prema veoma vrednim i značajnim istoriografskim i memoarskim memoarskim knjigama kn jigama koje su ostale van vidokruga srpske naučne i šire kulturne javnosti, a ne predstavljaju suvu apologiju generala Draže Mihailovića i ravnogorskog pokreta. Prilikom iz bora naslova rukovodili smo se i značajem koje su te knjige imale u periodu kada su objavljene, bez obzira na protok vremena od njihovog prvog pojavljivanja. Neke od tih knjiga bile su čak i zabranjene, a nekima je bilo zabranjeno z abranjeno unošenje u tadašnju Jugoslaviju. Od naslova koji su nam bili na raspolaganju za prvo kolo, pokušali smo da opredelimo knjige koje bi pokrivale sve najznačajnije segmente iz istorije ravnogorskog pokreta, ali i Drugog svetskog rata u Jugoslaviji: od politike zapadnih saveznika (Jovan \onović, Moje veze sa Dražom Mihailovićem, Radoje Vukčević, Na sudbonosnoj raskrsnici) odnosa Osovine prema Mihailoviću (Ivan Avakumović, Mihailović prema nemačkim dokumentima), preko unutrašnjih odnosa i građanskog rata (Nedeljko Plećaš, Ratne godine, Dragan Sotirović, Branko Jovanović , Srbija i Ravna Gora) do ideologije pokreta i ratne svakodnevice (Živko To palović, Srbija pod Dražom). Knjiga Miloša Mladenovića, Lažni idoli, varljivi ideali, predstavlja izuzetno uzbudljiv memoaristički zapis o ratnim događajima na jugu Srbije. Iako je bio „običan čovek“ Mladenović je ostavio možda najautentičnije svedočanstvo o strahotama građanskog rata i suprotstavljenim ideologijama. Wegova sudbina (do 1943. ratovao je u partizanima, a zatim je prošao golgotu sloma nacionalnih snaga i otišao u emigraciju) simbolično predstavlja odblesak srpskih podela i ratne tragedije koja se prelomila preko običnih ljudi. Redakcija je odlučila da objavi i drugo izdanje Biografije generala Mihailovića, iz pera Bojana B. Dimitrijevića i Koste Nikolića, obogaćene novim, pot puno nepoznatim fotografijama. fotografijama. Ni o jednoj drugoj zemlji koja se borila u Drugom svetskom ratu nije u inostranstvu napisano toliko knjiga, rasprava i sećanja (saveznički oficiri, vojnici, književnici, novinari) kao o Jugoslaviji. Bilo je, naravno, objavljenih svedočenja savremenika koji su boravili u Jugoslaviji i čije su priče išle u prilog Mihailoviću. Te knjige su, međutim, previđane ili zanemarivane na račun prvih, ostajući na društvenoj i naučnoj margini. Stoga posebno ukazujemo na prevedene naslove Alberta Sajca, pukovnika američke vojske (Mihailovic – Hoax or Nero? ) Mihailović – prevarant ili heroj i Xaspera Rutama, majora britanske vojske (Missfire ) Pucanj u prazno. Ova dva saveznička oficira provela su dosta vre-
212
Bojan B. Dimitrijevi}, Kosta Nikoli}
ISTORIJA 20. VEKA 1/2005
mena na terenu Srbije gde su efektivnu komandu imale jedinice JVuO. Wihova svedočanstva, posebno X. Rutama koja su prvi put objavljena već 1946. godine, predstavljaju upečatljiv zapis o ratnim događajima. Priređivači, dr Kosta Nikolić i dr Bojan B. Dimitrijević su se trudili da maksimalno poštuju autentičnost prvobitnog rukopisa, pa nisu vršene intervencije u samom tekstu, osim gde je to bilo neophodno (ispravljanje grešaka ili prilagođavanje stila savremenom srpskom jeziku). Takođe, opredelili smo se za varijantu pisanja naučnog predgovora u kome smo dali osnovne biografske podatke za svakog autora, ukazali na značaj dela i dali širi istoriografski kontekst teme o ko joj se piše, u skladu sa dostignućima savremene istorijske nauke i postojećih znanja. Izuzetak predstavlja knjiga Lažni idoli, varljivi ideali gde je bilo neophodno dati šire komentare o vremenu i ljudima o kojima je autor pisao. Za ovu knjigu bio je odgovoran poznati književnik Ivan Ivanović, i sam lično vezan za kraj u kome se odvija radnja knjige. Na kraju treba dodati da je čitav projekat realizovan uz podršku Ministarstva kulture, koje je pokazalo poverenje prema Institutu i redakciji ove biblioteke i izdvojilo sredstva za štampanje. Redakcija izražava svoje naučno očekivanje da će naslovi objavljeni u bi blioteci Skrivana istorija svakako postati i deo šire kulturne baštine srpskog naroda. Bojan. B. Dimitrijević Kosta Nikolić
