BOŽANSKA KOMEDIJA PAKAO DANTE ALIGHIERI
Preveo:MIHOVIL KOMBOL Sys Print
1
ILUSTRACIJE
Paul Gustave Dor´e
2
KAZALO Predgovor .......................................................5 Pakao ..............................................................27 Pjevanje prvo ...................................................29
3
PAKAO
4
SLIKA 1.prvo pjevanje
5
Prvo pjevanje
Na pola našeg životnoga puta u mračnoj mi se šumi noga stvori jer s ravne staze skrenuvši zaluta. eng verz.
M
IDWAY upon
the journey of our life 1 I found myself within a forest dark, 2 For the straightforward pathway had been lost. ah,kakva bješe ,mučno li se zbori ta divna šuma ,gdje drač staze krije Kad se sjetim ,još me strava mori Čemernija ni samrt mnogo prije Ja ne znam pravo,kako tamo zađoh, tako sam bio omamljen,kadno, tijekom lutanja,s prave staze sađoh,
6
Slika 2. Al istom da ću uzbrdo,kad eno odnekud panter brz i gibak pao s krznom,što bješe od pjega šareno i nije mi se više s oka dao već me u hodu priječio sve jače, pa sam vraćat više puta stao bijaše jutrom,te se sunce zače, da diže s istim zvjezdama ko tada kad božja ljubav po prvi put mače
7
Slika 3: i ona zvjerka u svijetloj odori al tolko ne,da ne bih premro cio kad vidjeh gdje se lav preda mnom stvori Taj kao da je na me doći htio, od gladi bijesan ,podigavši šiju, reko bi:i zrak uplašen bio
i vučića,što izgledaše sviju, požuda sita u svojoj suhoći 8
i zbog koje već mnogi suze liju
Slika 4. Ta ti li si Vergilij,ono vrelo, gdje rječitosti ključa rijeka prava? Pjesniče rekoh,čuj što moj glas zbori: Tako ti boga,kojeg nisi znao, da bi me jad taj minuo i gori vodi me kud si maločas me zvao, pa da pred vrata svetog Petra dođem, i gdje je veliš jad na duše pao i on se krene,a ja za njim pođem. 9
Drugo pjevanje Već umiraše dan, i mrak je sinji već svemu živom trude ublaživo, što god se gdje na našoj zemlji kinji nek muze mi i genij pomoć dadu pamet,što pisa,kud mi noga gazi nek ovdje vrijednost pokaže na radu
Slika 5.
10
Slika 6. Ja sam Beatrice,što ti dajem savjete i s mjesta dođoh,kud težim ponovo, iz mene zbori ljubav,što me krete Kreposna ženo ,jedina zbog koje od svih stvorenja ljudski rod je veći, pod najmanjim što krugom neba stoje
11
TREĆE PJEVANJE Kroz nas se ide u grad sviju muka, kroz nas se ide,gdje se vječno plače, kroz nas se ide do propala puka Što god stvorenja prije nas imade, vječno je,pa smo i mi vječna vijeka, tko uđe,nek se kani svake nade.
Sad stigosmo do mjesta teških jada, ko što ti rekoh,gdje se svijet jati, što blagodati uma lišen strada
12
slika 8. A haron,demon s očimašto žegu, skuplja ih ,mig im dajući,i tuče veslom,kad tko zaostane u bijegu Ko što od stabla u jesen se luče listovi jedan za drugim,dok grane svoj čitav nakit zemlji ne izruče zli rod se tako Adamov na dane znakove baca redom s onog žala baš kao ptice,kad su na vab zvane Iz zemlje suza dune bura plaha, i rujna svjetlost bljesne kroz taj lom, zaslijepivši mi čula s prvog maha
13
Kad eno gdje će lađom prema nama zbog stare kose bijeli starac poći, vičući:Jao griješne duše,vama Nikad se u raj ne nadajte doći Na drugi brijeg će svatko sa mnom sade, u oganj i led i do vječne noći.
14
ČETVRTO PJEVANJE
Ne bješe sumnje,da sam stigo s drugom na rub doline,gdje je bezdno plačno što vječnim vriskom odzvanja i tugom Te uzdisaje bol bez muka budi u mnoštvu.što se bez broja tu steče i male djece, i žena ,i ljudi Bez druge krivnje s te stradamo mane, pateći samo od tog,što bez nade a puni čežnje boravimo dane.
15
govor nas taj ne ustavi ni trena, već kroz šumu smo dalje prolazili, kroz šumu,mislim,nebrojenih sjena O diko svakog znanja i vještine, tko su ti,rekoh što su mogli spasti toliku čast,da skup napose čine?
16
PETO PJEVANJE Tako se spustih iz prvoga kruga u drugi,manji prostorom,al koji tim više ječi od plača i tuga
tu Minus strašan,zubma režeć stoji, na pragu ondje grijehe ispitiva, sudi i šalje,repom pravdu kroji O ti što ideš k ovom bolnom gradu zaviknu Minos,kad me okom srete u službenom se prekinuvši radu Sad stanu bolni zvuci da se množe u mojem sluhu;sad stigoh na pute gdje mnogi jauk svu mi dušu prože
17
O dobri mili stvore,što tim mrakom dolaziš k nama,kojih krv se proli omastivši i zemlju svojim znakom mi bismo,da nas kralj svemira voli, molili za te,jer zbog zla nam jada, srce te,vidim,samilosno boli Ljubav nam žiće istom smrću zgasi, naš ubojica past će u Kainu Takvi su do nas dopirali glasi
18
Pakleni vjetar,što bez stanke huji tu nosi duše u zamahu punu muči ih,bije,vrteć ih u struji Kad bure s njima n a rub grotla grunu stane ih vika uz kuku i lele i onda božje veličanstvo kunu
19
ŠESTO PJEVANJE
Na nas zmaj Kerber zine sa tri ždrijela i zube svoje iskesi u svakom; pred nama zvijer se uznemiri cijela ali moj vođa raširenom šakom zagrabi zemlje i sa obadvije pregršti pune zasu grkljan lakom
20
Po sjenama smi išli,koje ciče pod teškim daždom,i po oblicima stupali praznim,što tijelima sliče Sve od reda su ležale na tlima samo je jedna , kad se tako zgodi da bjesmo pred njom,sjela među njima
21
SEDMO PJEVANJE Pape Satan,pape satan aleppe! Tako Plutonov hrapav glas zaječi nato će mudrac,čije riječi krijepe. i koji sve zna:Ne boj se tih riječi jer uza moć svu mora da se skruši i ne može ti slaženja da spriječi
Ko puna jedra što smotana padnu , kad vjetrom slomljen jarbol o brod lupi, tako te riječi zvijer obore gadnu Pravedni bože,tko li nove stvori muke i jade,što se ondje kriju? I zašto li nas grijeh naš tako mori?
22
više no igdje tu ugledah ljudi s dvije strane idu i ,vičići jako. svak valja teret snagom svojih grudi kada se skobe,okreće se svako, i,valjajući natrag istom prugom, viču:Što držiš? i Što bacaš tako? Kad tamo stignu ,opet natrag srnu i svak se svojim polukrugom žuri al meni srce od toga protrnu
23
I tako ropstvo jedan narod davi dok drugi vlada-sve po njenu sudu koji se krije ko zmija u travi Vaša se pamet bori s njom zaludu u svome carstvu.ko i bozi ini vlada i sudi,ustrajna u trudu vječna su mijena svi njezini čini vrlo je vrza,sve od nužde tvrde, i tako mnoge česta mijena kini
24
OSMO PJEVANJE
Da nastavim :već podavno prije negoli što smo ispod tornja stali gledasmo kako buktinjice dvije Flegija ,flegija pusti viku taku jer ona nema svrhe ovog puta tvojim smo samo,dok prijeđemo mlaku Čim se u čamcu nađoh s vođom svojim zašumi voda ispred starog kljuna što pođe dublje no pod drugim kojim Sred mrtvog jaza opazih iz čuna gdje mi se javlja neko biće vajno: tko si ti ,što si prije reda tuna? On obje ruke pruži prema splavu al budni vođa od nje ga odmače 25
S drugim ti psima idi pa se davi
u duboke smo jarke stigli tada, što pašu grad,gdje svaka nada šuti zidovi bjehu ko od tvrda nada Tad bezbroj s neba zbačenih doleti pred gradska vrata i tu gnjevno plane Tko seto prije svoje smrti sjeti da ovamo u carstvo mrtvih bane? Nek samsad natrag ludim putem gazi, nek vidi,zna li Čal ti ostaj ,što mu vođ bijaše po ovoj mračnoj stazi
26
slika 22. Sred mrtvog jaz aopazih iz čuna gdje mi se javlja neko biće vajno: Tko si ti,što si prije reda tuna? I grleći me,cjevolom mi tače lice i reče:dušo puna plama, blagoslovljena ona,što te zače.!
27
DEVETO PJEVANJE Poblijedih od straha videći gdje grede natrag moj vođa,a on spreći kuša nemir,jer mene umiriti htjede
vidjeh da stojim pred rajskim glasnikom i okrenem se k vođi,al on dade znak, da se smirim i poklonim nikom O kako gnjevan bješe!Tad stade i doticajem jednog malog pruta otvori vrata ,te sav otpor pade.
28
Ko što kod Arla,gdje ron manje dere, i ko što su kod Pule,blizu žala gdje Kvarner među Italije pere.
Gdje se najednom digoše spram mene tri furije okrvavljene,što se drže i uda imaju ko žene Zelen hidre oko pasa nose, a oko grozna čela im vijore zmije i guje mjesto prave kože
29
neravan oblik groblja zemlji dala tako tu strše rake zdesna,slijeva samo na način strašniji,iz tala. Jer između njih svuda vatra sijeva i usjava ih,da tako usjana gvožđa nijedan zanat ne zahtijeva Otvorene su,i sa sviju strana jauci iz njih dopirahu hudi, ko kad se plače od ljutijeh rana *rake su pravokutni grobovi 30
DESETO PJEVANJE Sad vođa krene tajnom stazom,koja između raka i zidina vodi i za njim noga uputi se moja
Čim stigoh grobu iza kratka hoda, on glednu na me preko grobne međe pa će ko gnjevan:Kojega si roda? Željan da slušam,kazah svoje pređe i sve ispričah,kako je i što je 31
našto on malo digne svoje vjeđe JEDANAESTO PJEVANJE Gdje prsle stijene poput grdna žala u krugu stoje,tu smo stali oba na rubu,iznad još groznijih zala tu nas je strašno mučila gnusoba smrdljivih para,što iz bezdna laze pa se pokrov povelika groba
skrismo,gdje natpis moje oči spaze: Tu je anastas papa,jer zavolje fotina,s kojim skrenu s prave staze.
32
DVANAESTO PJEVANJE Vrletno bješe mjesto gdje se slazi i svatko bi ondje bio prepun vaja zbog onog,kog bi sreo na toj stazi
Unaokolo širok jarak paše čitavu ravan u pojasu ovom kao što čuh pred silaženje naše Među strminom i rečenim rovom kentauri trče oružani lukom kako su gore trčali za lovom Kada nas vide gdje silazimo mukom stanu,a tri se odijele iz čete pošto su strijele odabrali rukom
33
Nato će vođa :Sve namjere svoje hironu ćemo iz blizine rijeti a ti već strada s nagle žudi tvoje! pođošmo gdje skup tih zvijeri bio tad Hrion makne drškom strijele premen brade,što grdna usta mu je krivo Hiron će desno nesu:To će tebi za duđnost biti;vodi ih kud žele a naše sklanjan,da smetali ne bi
34
slika 30: tako i minotaur u toj zgodi K prolazu trči,smotren vođa kliče lakše je ,kad se bijes u njemu rodi
35
TRINAESTO PJEVANJE
Još Neso nije stigo preko gaza kadli u jedan gaj zađosmo,gdjeno ne bješe nigdje putova ni staza Ni zvijeri ,što od pitomih se mjesta među Cornetom i Cecinom kriju nemaju tako divljih,gustih česta.
Kad gnjevna duša,što se sama luči od svojeg tijela,pred minosa bane Minos je amo u krug sedmi sruči U ovu šumu bilo kamo pane i gdje se tako nađe po slučaju ko zrno žita tu klijati stane
36
O smrti,gdje si?prednji će od dvaju a drugi već malaksati je htio pa vikne:Lano ,ti u okršaju kod toppa nisi tako hitar bio i jer mu valjda nesta daha,svrnu u jedan grmen,ne bi li skrio Bezbrojne kuje za njima se zgrnu: pohlepne,crne,trčahu po lijesu kao što hrti,kada s lanca srnu.
37
Harpije ružne ondje gnijezda viju zbog kojih enej ostavi Strofade čuvši za jade,što će da ga biju to jato,ljudske glave što imade uz trbuh pernat,pandže,krila jaka u kunjavu se čudnih grana dade
38
ČETRNAESTO PJEVANJE Dirnu mu ljubav spram mjesta rođenja pa skupih lišće,koje čopor skide i dah ga onom,što mu glas već jenja. Stigosmo na kraj ,gdje se dalje ide u treći pojas*,i gdje se vještine božanske pravde u svoj grozi vide. *treći pojas sedmoga kruga gdje su kažnjeni nasilnici protiv Boga i prirode
Bezbroj se ondje golih duša zbio i rasplakanih od čemera kleta al nije za sve isti zakon bio Nauznak leže neki od tog svijeta a drugi sasvim pogureni sjede dok treći dio bez prestanka šeta.
39
PJEVANJE PETNAESTO Ko flami što se bijesnih boje vala, pa međ Wissantom i Brugesom svud grade nasipe,da ih potisnu od žala tako i ovi sagrađeni stoje ali ih tako jake ni debele ne stvori majstor,bez obzira tko je
prepoznadoh mu crte uza sve to nagnuvši obraz nad obraz poznati, rekoh:Zar vi tu ,gosparu Brunetto? A on će nato :Moj sinko,ne krati da se dok dalje njegova družba hodi Bruno Latini malo s tobom vrati
40
Šesnaseto pjebvad Već dođoh k jestu ,gdje čuh kako huje vode,što u krug susjedni se liše ko košnica,kad u njoj pčele zuje kad tri se sjene odijele od više drugih,što hrpom prolaziti staše u grokoj muci ispod one kiše Oh kakve rane vidjeh im po tijelu svježe i stare,kud ih oganj shvati Pri sjećanju još bol osjećam cijelu.
41
SEDAMNAESTO PJEVANJE To ti je zvijer ,što rep je šiljast grdi što prođe brda,slomi zide,mače to ti je ona,što sav svijet usmrdi.
Tad ona gnusna slika himbe stiže s glavom i grudma prista vrh stjenjaka al repa na kraj ne htjede da diže
42
neg bješe moja,kad me uzduh zali sa sviju strana i svi mi se zgase vidici osim prema onoj hali A ona pliva tiho,tiho pa se spušta i kruži,al to osim daha u lice i ozdo,ni ne osjeća se
43
OSAMNAESTO PJEVANJE Ima čest pakla Zle jaruge zvana željezne boje i kamena sva je ko i zid,što je paše sa svih strana
rogati đavli sa svih strana niču po surom stijenju,bijući im pleći i leđa kruto,vješti drugom biću Ah kako skaču,kad ih stane žeči udarac prvi!nitko ne bi stap da dočeka još drugi ili treći A bičevani sakriti se htjede spustajuć pogled,al mu bi zaludu jer mu ja rekoh:Ti,što oči svede.
44
Stigavši gore,ugledah u drazi gdje svi ogrezli u nečisti stoje što mniš iz ljudskih zahoda da slazi I tražeć okom ,vijdeh jednog što je svu punu govna glavu pokazivao ne znaš jeli klerik ili svjetovne boje
45
prljave cure raščupane što smradnim noktom grebe se po liku i časkom čučne čas na noge stane Thais je kurva,što svom ljubavniku na upit:Na zahvalnost jesam li te obvezo?reče:i na preveliku
46
DEVETnAESTO PJEVANJE Šimuna vraća nasljednici bijedni što božje stvari,određene za to da s dobrima se vjere,blaga žedni
Jedna je od priča kako je sudjelova u natjecanju all night sex s prostitukom u Knjizi X od Pliny the Elder povijest,govori kako je trajalo 24 sata o Messalina je pobijedila jer je spavala s 25 partnera. Valerija Mesalina –rimska carica
47
Mudrosti višnja,mudro li sve skuplji na nebu,zemlji i u carstvu tmine i pravedni li sudovi su tvoji!
Iz svake rupe vire izvan ždrijela do lista noge po jednog grešnika dok je unutra drugio dio tijela
48
DVADESETO PJEVANJE Krug osmi (nastavak) -Četvrta zla jaruga:Vračevi ičarobnjaci
Već bijah spreman da s pažnjom napetom pogledam na dno,preda mnom šzo puče s tim okupanim u suzama svijetom
Plakao sam naslonjen grudima na oštru liticu, a moj vođa, u trenu tom, reče: „Jesi li i ti jedna od tih bena?
Zmiju što sa zmijom je spleten morao je šibom da proganja da mu se vrati muškost izgubljena.
49
PJEVANjE DVADESET PRVO Krug osmi (nastavak) - Peta zla jaruga: Varalice U petoj jaruzi nalazi se crna smola koja ključa i u kojoj se kuvaju varalice odnosnopodmitljivci, koji za novac ili neku drugu korist izdaju interese zajednice ili svoga go-spodara. Oko jaruge pune ključale smole obilaze đavoli sa kukama da dohvate svakoga ko se pomoli iz te vreline.Pesnici vide kako jedan đavo nosi na leđima nekog grešnika iz Luke, baca ga u smolu, a ostali demoniga odmah hvataju i rugaju mu se. Vergilije traži od đavola da omogude pesnicima da prođu bez problema. Zlorepi,vođa tih đavola , daje im pratnju od deset đavola , ali ih uputuje sa lažnim obaveštenjem ka nepostojećem mostu.
O vi zlopandže,s mosta viknu toga gle vijećnika iz grada svete Zite! Zaronite ga,dok ja po još koga odem iz grada,punog takve svite 50
Kao što psi se razbjesne i žeste na ubogog.što prosi gdje je zgoda i na njeg skoče uz nalete česte Prije no što me vaša kuka shavti nek jedan priđe:čut je riječi jasne i tad će istom,treba l kuke ,znati I prijeđe prijeko s vrhunca tad mosta al kad je stigo do obale šeste trebaše zbilja odvažnosti dosta
51
PEVANjE DVADESET DRUGO Krug osmi (nastavak) - Peta zla jaruga (nastavak):Varalice Pesnici idu bedemom između pete išeste zle jaruge u pratnji deset đavola i vide kako segrešnici dižu iz vrele smole da se ohlade, ali zaranjaju natrag čim vide đavole .Među njima Dante vidi i varalicu Dampola di Navaru, ali ga vide i demoni, pa ga jedan od njih izvlači na obalu.Dampolo priča Danteu o svom sapatniku Mikeleu Zanki, a zatim vara đavole obedavajudi im, ako ga malo ostave namiru, da će izvesti na površinu sedam varalica.Međutim, on ih vara. Dva pesnika nastavljaju put sami
Navarac dobro zgodan čas uoči odbiv se od tla tabanima noga oslobodi se i za časak skoči Baš tako roni patka brže bolje kad primiče se sokol iznenada a on se vraća skršen i zle volje
52
Gazimraz,ljutit što s prevare strada poleti za njim,a u duši voli što onaj strugnu,jer se kavgi nada i kada grešnik iščezne u smoli okrene padnže protiv svog drugara i nemilo ga iznad rova skoli
53
PEVANjE DVADESET TREĆE Krug osmi (nastavak) -Šesta zla jaruga: Licemeri Dante se boji da de đavoli Zlokandže, koje je prevario Dampolo od Navare, želeti da se osvete njima i Vergilije se sa time slaže. Zaista, đavoli krenu pretedi ka pesicima, ali Vergilije uzima Dantea u naručje i spusti se sa njime u šestu zlu jarugu u kojoj Zlokandže nemaju vlast. Tu su kažnjeni licemeri, pokriveni spolja pozladenim kabanicama, a iznutra načinjenim od teškog olova, jer su im reči spolja zlatne, a kriju teret (olovo) zlih posledica laži. Razgovaraju sa Katalanom dei Katalani, bolonjskim gvelfom, koji je neko vreme bio načelnik u Milanu, Parmi i drugim gradovima i bio jedan od osnivača napola vojničkog Reda blagoslovene device Marije. On otkriva Veigiliju da su svi mostovi nad šestom zlom jarugom srušeni i da treba da se ide uz kameni odron da bi se iz nje izašlo.
54
nego moj vođa duž onih strmina noseći mene na grudima gore ne kao druga,već ko svoga sina Sad stigosmo do obojenasvijeta svi se u krugu sporim krokom viju plačuć i tromih,umornih pokreta
Rodio sam se i na noge stao na lijepom Arnu sred velika grada i to sam tijelo uvijek svojim zvao Jedan odgovori meni: „Pozlaćene kabanice su od tako teškog olova da pod teretom škripe kao poluge vage opterećene nemilice. Bili smo bolonjski fratri-veseljaci u životu svom. Ovaj je Loderingo, a Katalano sam ja, imenovani za načelnike u zavičaju tvom, kao što se čoveku samcu obično da 55
mir da održava, a mi smo takvi bili da se to oko Gardinga još vidi i zna
Taj raspeti kog sad ti oči znadu farizejima svjetova,nek paze da jednog za sav puk na muke dadu gol sada leži poprijeko sred staze kao što vidiš,i red je da šuti kolko su teški svi,što tuda gaze
56
PEVANjE DVADESET ČETVRTO Krug osmi (nastavak) - Sedma zla jaruga: Lopovi Dante je žalostan što je Vergilije bio uznemiren srdžbom na Zlokandže iz dvadesetitredeg pevanja, koji su ga lagali u odnosu na porušeni most. Ubrzo se Dante smiri kada vidi da Vergilije nije više ljut. Pesnici se, s mnogo muke, penju po razvalinama šeste zle jaruge i dolaze na rub sedme. U njoj su kažnjeni lopovi sred mnoštva zmija u stalnom pretvaranju čoveka u zmiju i obrnuto. Dante posmatra pretvaranje Vanija Fučija iz Pistoje, koji mu otkriva krađu koju je počinio u bogatoj riznici crkve Svetoga Jakoba u Pistoji. Na kraju Fuči proriče Danteu izgnanstvo.
Tamo videh tako veliku gomilu zmija raznolikih u raznim oblicima da i sada osedam od toga strah u bilu. Spleteni sa tim okrutnim i tužnim mnoštvom, trčali su goli ljudi, prestrašeni među gujama, bez nade da se skriju ili spasu sa Heliotropom. Ruke su im bile vezane pozadi sa zmijama i dok su akrepi spreda u klupčad bili smotani, bubrege su im probadali repovima i glavama
57
PEVANjE DVADESET PETO Krug osmi (nastavak) - Sedma zla jaruga (nastavak):Lopovi Vani Fuči pokazuje šipak Bogu, a Dante to uzima za povod da se obruši na Pistoju. Zmije kažnjavaju Fučija, što je Danteu drago do te mere da bi mogao i da se sprijatelji sa zmijama. Mitsko čudovište Kako stiže da ga kazni. Dante vidi neke firentinske lopove (Anjela Bruneleskija, Buoza delji Abati i Puda Šankata) koji razgovaraju sa pesnicima, ali ih prekida dolazak Danfa Donatija u obliku zmije koji se splide sa Anjelom i Frančeskom Kavalkantijem, koji, iako pretvoren u zmiju, spaja svoju prirodu sa prirodom Buoza.
Bršljan se oko stabla nikada nije svio kao što je akrep strašni u tome času oko njegovih udova svoje udove obavio. Zatim, nalik na vrelu voštanu masu, slepiše se i smešaše njihove boje u trenu tom, 58
pa nisu više znali ni ko su ni šta su, PEVANjE DVADESET ŠESTO Krug osmi (nastavak) - Osma zla jaruga:Zli savetnici Dante se zgražava nad Firencom čiji se toliki stanovnici nalaze u paklu i priziva božji gnjev. Zatim se sa Vergilijem penje na most, pa idući dalje, stižu nad osmu zlu jarugu u kojoj pate zli savetnici tako što je svako od njih umotan u jedan plamen koji ih prati svuda, kao što su na svetu svoje savete uvijali u laž. U jednom dvostrukom plamenu Dante vidi zajedno Odiseja i Diomeda. Odisej priča o svom poslednjem putovanju i svojoj smrti.
Stajao sam na mostu i gledao tada, tako nagnut, pa da se za kamen nisam uhvatio, i da me niko ne gurne, sigurno bih pao. Tu oplakuju prevaru koju je njihov um smislio, pa Dejdamija i mrtva još Ahila oplakuje, a i zbog Paladijuma njih je bog kaznio. 59
PjEVANjE DVADESET SEDMO Krug osmi (nastavak) - Osma zla jaruga (nastavak):Zli savetnici Pjesnici razgovaraju sa drugim zlim savetnikom Gvi-dom da Montefeltrom. Dante mu priča šta se dešava u današnjoj italijanskoj pokrajini Romanji krajem XIII veka. Gvido, ne znajudi da razgovara sa živim čovekom, otkriva Danteu zašto je proklet. Naime, on je dao zao, loš savet papi Bonifaciju VIII, kada ga je od njega tražio, obedavši mu oproštaj grehova. Ali, čoveku se ne može oprostiti greh čak i ako mu sam papa da oproštaj, ukoliko se nije uistinu pokajao. Pesnici, zatim, odlaze na most koji se uzdiže nad devetom zlom jarugom. Ved se plamen uspravio i zadutao da ne bi govorio više, pa je od nas otišao sa dozvolom koju mu je blagi pesnik dao, kada jedan drugi što je iza njega išao privuče poglede naše ka vrhu svoga plama zbog nejasnoga zvuka koji je ispuštao. Kao što je sicilijanski bik prvo zarikao u suzama kroz plač, i to beše pravo, sve u svemu, onoga koji ga je napravio svojim alatkama, ričudi glasom onoga mučenika u njemu tako da, iako je bio sav od bakra žuta, činilo se da to on bolno riče, pri čemu Ali, kada je našao put za kojim se vio do vrha, pa zatreptao drhtajima što mu je utkao jezik dok je prolazio, začusmo: „O ti kome se obradam rečima, ti što lombardijskim narečjem prozbori
60
PEVANjE DVADESET OSMO Krug osmi (nastavak) -Deveta zla jaruga: Sejači nesloge i šizme Sa mosta nad devetom zlom jarugom. Dante vidi sejače nesloge i šizme, koji su, baš zato što su na zemlji razdvajali svojim zlim delovanjem one koji bi trebalo da budu složni, sada isečeni i strašno osakadeni. Oni koji su uneli razdor i krivoverstvo u veru, rascepljeni'su prema veličini greha. Onima koji su uneli smutnju među zemaljske vođe rasečene su glave. Onima koji su zavadili rođake odsečene su ruke, a onome ko je pobunio sina protiv oca odsečena je glava. Dante razgovara sa Muhamedom. Pošto su saznali da je Dante tu, mnogi duhovi se okupljaju oko njega, a među njima Pjer da Medičina, iz porodice Katani, najverovatnije, koja je vladala između Bolonje i Imole. On je neumorno sejao razdor između porodica Polenta iz Ravene i Malatesta iz Riminija. Zatim vidi narodnog tribuna Kuriju i Mosku dei Lamberti za koga se raspitivao kod Čaka iz šestog pevanja Pakla. Poslednjeg susrede provansalskog pesnika Bertrana de Borna
Vidiš kako je osakaden Muhamed hudi! Ispred mene Alijahodi plačudi 61
s licem rasečenim od brade do perčina.Tu se sudi svima onima koje sada vidiš ti,
Jedan drugi koji je probodeno grlo imao i nos odsečen do veđa nad očima, a samo sa jednim uhom je išao, zastade začuđen da me gleda sa ostalima, a onda je, pre svih, grlo svoje otvorio iz koga je šikljala krv u mlazevima, pa reče: „O ti koji greh još nisi počinio, i koga sam ja video u zemlji Latina, ukoliko se zbog sličnosti nisam prevario, seti se ko je Pjer de Medičina ako se ikada vratiš na lepu ravnicu
62
Videh, a čini mi se kao da gledam sada, trup bez glave kako ide kao što idu ostali iz tog tužnog stada; trup je odsečenu glavu za kosu držao nosedi je kao da je neku lampu nosio, a ona nas je gledala i govorila: „Teško meni, jao!
Kada je stigao pod most na kome pesnici stoje, diže ruku podižudi visoko glavu svoju
63
PEVANjE DVADESET DEVETO Krug osmi (nastavak) -Deveta zla jaruga (nastavak): Sejači nesloge i šizme. - Deseta zla jaruga: Krivotvorci Vergilije zamera Danteu što se toliko zadržao da gleda sejače nesloge i šizme, a on se pravda da je želeo da tu pronađe jednog svoga rođaka,Đerija del Bela. Vergilije kaže Danteu da je on i video tog rođaka ispod mosta kako preti. Dante opravdava takvo ponašanje, jer njegova smrt nije još osvedena, a zatim pesnici dolaze nad desetu, poslednju zlu jarugu. U njoj su krivotvorci, naime falsifikatori metala ili alhemičari. Kažnjeni su bolešdu, jer su u životu bili moralno bolesni, pa kao što su izopačili zlato, tako je i njihovo telo izopačeno gubom i šugom. Dante govori sa Grifolinom iz Areca i Kapokijom iz Sijene.
208 pdf
64
Toliki svet i grozne rane razne oči su moje tako zamaglili suzama da bih još gledao prizor plačan zbog kazne, ali Vergilije reče: „Zašto stojiš nad dubinama? Zašto ti oko neprestano viri dole ka onim izmrcvarenim senama? Ako želiš da ih prebrojiš, ti se smiri,
Siđosmo po zadnjoj obali tad, duž dugog grebena, levom stranom strmine, i već sam mogao bolje da vidim onaj jad na dnu gde pravda sa svoje visine, 65
po nalogu nepogrešivog gospodara svevišnjega, kažnjava krivotvorce za grehe njihove
kao što se ovde grebu, osuđeni doveka, ta dvojica zbog velikog svraba na njima, kome nikada više nema leka i ljuštili su kraste po svojim telima Mi smo ovako nakazni od rana Latini oba kroz plač jedan veli a ti što pitaš,od kojih si strana Nato se jedan od drugog odmače i okrenu se k meni potreseni ko i drugi,što riječ im uši tače
66
PEVANjE TRIDESETO Krug osmi (nastavak) -Deseta zla jaruga (nastavak): Krivotvorci: - krivotvorci osoba - krivotvorci novca - krivotvorci riječi Posle prve grupe krivotvoraca iz prethodnog pevanja, onih koji su krivotvorili metale, druga grupa krivotvoraca je ona koja se lažno predstavljala, treda falsifikatori novca, a četvrta oni koji su lagali. Krivotvorci osoba odnosno oni koji su se lažno predstavljali, svoje grehe su počinili ležedi, pa sada moraju da ispaštaju bežedi i grešili su ustima, pa moraju da grizu. Falsifikatori novca su bili žedni blaga, pa su sada žedni vode, a krivotvorci reči su lagali i izmišljali prevare, pa im glava gori u groznici. Za svaki greh Dante navodi kaznu koja je u najvedoj suprotnosti sa uživanjem zbog koga se greši
redak 35,34 ko dvije što vidjeh blijede,gole sjene gdje trče grizuć onu čeljad s gubom ko svinja kada iz svog svinjca krene
67
Jedna Capocchiu priđe te mu zubom tatiljak rani,vukuć ga po prahu
Ona se grijehu s njime tako repda da uze na se tuđi oblik,vele; a onaj drugi,što odlazi,eda uzmogne steći kraljicu ergele stvori se da je Buoso Donati, testament praveć kako spisi žele S vodene boli,koja po zlu radu sokova uda nerazmjerna gradi te lice nije s trbuhom u skladu
68
PEVANjE TRIDESET PRVO Prelazak iz osmog u deveti krug: Giganti Pošto su prošli desetu zlu jarugu, pesnici stižu na ivicu osmoga kruga gde se silazi u ogromni i duboki bunar u kome se nalazi deveti krug. Tu, okolo, stoje ogromni, strašni giganti. Nad ivicom bunara vidi im se telo do pojasa. Jedan od njih, Antaj ,spušta ih na dno bunara. Giganti su se kao i Lucifer, puni oholosti, borili protiv Boga, pa su zato osuđeni da budu čuvari najdubljeg pakla.
64 i 67 line Glava mu bješe duga i dbelea ko češer svetog Petra usred rima a prema tome svi dijelovi tijela
69
Hodajuć dulje nalijevo tom tminom nađosmo drugog na strijelomet puta još silnijega rastom i divljinom što ga od vrata pa dolje spram peta steže i petkrat oko njeg se vije donle,gdje zdenac dalji pogled smeta To je Fialte,strah i trepet što je u gigantskome boju nekoć bio; al buntovne sad ruke mirno stoje
70
Al on nas oba metne na dno lako gdje se Juda s Luciferom nađe, i nije sagnut ostao onako, već se digo ko jarbol vrh lađe 145
71
PEVANjE TRIDESET DRUGO Krug deveti (Kokit): Izdajnici – Prvi pojas (Kaina): Izdajnici rodbine Drugi pojas (Antenora): Izdajnici otadžbine Dno devetog kruga je debeli led paklene reke Kokit. Celo dno devetog kruga je podeljeno na četiri pojasa -Kainu, Antenoru, Tolomeu i Judeku. Suprotno vatrenoj ljubavi bližnjega je hladno, proračunato izdajstvo. Zato su izdajice kažnjene u ledu. Ljubav je nagrađena na najvišem nebu, a izdajstvo kažnjeno u najdubljem paklu. Što je veda krivica, to je grešnik u dubljem ledu.
Kad se u zdencu nađosmo u tmori od divskih nogu još na nižoj stazi i ja još motrah zid,što rub mu tvori Okrenuh se i vidjeh pri toj zgodi na zaleđenom jezeru da stojim, što bješe slično staklu,a ne vodi. Svak s licem dolje okrenutim blene, i dok o zimi usta daje glase o tuzi srca zbore suzne zjene
72
Nato ga zgrabih za kiku:Ma što se zbilo,al javi imenom se svojim il će ti glava ostati bez kose Već oko ruke ovih njegve vlase pošto mu mnogi već čuperak zderah dok je on lajo gledajuć poda se
73
Već od njega smo pošli,kad u kori sleđene dvije sjene smortih tada tako da glava glavi klobuk tvori i kao što se hljeb grize od glada tako je gornji donjeg zubma klao ondje,gdje mozak sve do špilje pada. O ti što zvjerske pokazuješ znake mržnje na toga,kog ti zubi more, reci mi,zašto,pa ako opake njegove radnje protiv njega zbore, kad saznam,tko ste i grijeh njegov skorim odužit ću se tebi jošte gore ne osuši l se jezik kojim zborim
74
PEVANjE TRIDESET TREĆE Krug deveti (Kokit - nastavak): Izdajnici - Drugi pojas (Antenora): Izdajnici rodbine (nastavak) Treći pojas (Tolomea): Izdajnici svojih prijatelja i gostiju Trideset i trede pevanje se deli na dva dela. U prvom delu pesnici su u Antenori, drugom pojasu devetog kruga. Naziv je dat po trojancu Antenoru koga Homerove pesme prikazuju kao mudrog čoveka i dobrog govornika. On je predložio da se Jelena vrati Grcima i sklopi mir. Možda je iz toga proisteklo mišljenje da je Antenor izdao domovinu. U Antenori su kažnjeni izdajnici domovine ili stranke. Pesnici zatim prelaze u tredi pojas devetog kruga Tolomeu gde su kažnjene izdajice prijatelja, a dobio je ime po biblijskom Ptolomeju, koji je pozvao u goste Šimuna Makabejca i njegova dva sina, a onda, posle gozbe, naredio da ih ubiju.
Kad pade tračak svjetlosti u bijedu tamnice tužne,i kad vidjeh jadan na četiri lica svoju sliku blijedu, stah ruke gristi,sav od bola svladan, al oni odmah svi na noge skoče misleći da to činim ,što sam gladan
75
mnogo bi manje boljelo nas,oče,da jedeš od nas,ne žacaj se svući
I umre,i ko ti mene gdje stojim do šestog dana vidjeh kako pada još troje redom.slijep već ,tad nad svojim teturat stadoh porodom,i ma da već mrtvi bjehu,dva dni sam ih zvao Što bol ne smože,post učini tada
76
77
PJEVANjE TRIDESET ČETVRTO Krug deveti (Kokit - nastavak): Izdajnici Četvrti pojas (Judeka): Izdajnici dobrotvora i Lucifer Pesnici ulaze u Judeku, poslednji pojas devetog kruga, koji je dobio ime po Judi. Tu su, pod dubokim ledom, izdajnici svojih dobrotvora. Usred ledenog dna, koje je u sredini zemaljske kugle, nalazi se Dis odnosno Lucifer. Ime Dis je Dante dao po uzoru na Vergilija koji je tako nazvao vladara pakla. Iz leda se vidi Luciferov gornji deo tela, a noge se protežu u drugu polovinu Zemlje. Dante opisuje strašnog oca sveg zla na Zemlji. Vergilije, koga je Dante zagrlio, spušta se sa Danteom, niz Luciferovu dlaku u drugu polovinu Zemlje i tu pesnici izlaze, kroz pedinu, u kojoj teče potok, na površinu druge polovine planete. Od svih grehova najteži je kada podanik izda gospodara kao što je Juda izdao Isusa. Zato su Judine muke najteže. Brut i Kasije, koji su izdajnički ubili svoga imperatora i dobrotvora, izdržavaju nešto blažu kaznu od Jude, jer su se ogrešili o predstavnika svetovne vlasti, dok se Juda ogrešio o vrhovnu crkvenu vlast. Na te dve vlasti se oslanja poredak sveta. Lucifer je u svemu suprotan Bogu. On ima tri lica da oponaša svetotrojstvo: ružan je kao što je Bog lep, taman je kao što je Bog svetao, a nekada najsjajniji i najlepši anđeo je, sada, najgroznija nakaza. Luciferova tri lica imaju različite boje: njegovo prednje lice je crveno, jer je na toj strani kažnjen Juda zato što je počinio izdajstvo iz ljutine; drugo lice je crno jer je Brut ubio Cezara iz gluposti; trede lice je beličastožuto, što simbolizuje nemodnu zagriženost koja je navela Kasija na izdaju i ubistvo. Ljutnja, glupost i zagriženost su izvori najtežeg greha i vode u Luciferove čeljusti. Lucifer plače, jer iako zli anđeo muči druge i njega muči žalost što je tako duboko pao. Vergilije vodi Dantea do izvora greha da sazna kuda vodi grešan život, a tada mu samo zlo pomaže da se duša okrene dobru i nađe put spasenja.
Vexilla regis prodeunt inferni* stog naprijed gledaj,ako po mrklini razbarat možeš,reče vođa vjerni *Zastave paklenog cara koje se pokazuju tako mi zdanje u oči sad pane tad se zbog vjetra skrih za vođom svojim, jer ne bješe da drugdje kud se stane i ustavi me zboreći sred studi: Sad gledaj disa!Sad si k mjestu pao, gdej valja snagom naoružat grudi.
78
Bješe li lijep ko ružan što je sada, pa protiv tvorca diže vjeđe svoje, moro je postat uzrok svakog jada O,što se oči začudiše moje tri lica na njem smotriv iz blizine Jedno je sprijeda,rumene je boje od dva druga,što iznad sredine ramena svakog s obje strane glede, te navrh glave sva cjelinu čine.
79
Giovanni Stradano - Illustrations For Dante's Inferno
80
On s ove strane sa nebesa pade i ovdašnja se zemlja ispod vode u strahu skri i uzmicati stade K polutci našoj,možda za te zgode i zemlja,što je otud vidiš,stvori šupljinu tu i bježeć uvis ode Od točke gdje je Belzebub u kori udaljen kolko grob sa njegov stere jest kraj nevidljiv za oko,al zbori
81
Vođ pođe sa mnom po toj skritoj stazi da u svijet bijeli vratimo se tuda bez odmora se gore popev,gazi prvi ja za nim ,dok ne vidjeh čuda od lijepih stvari ,što se nebom gnijezde kroz okrugao otvor jedan,kuda iziđosmo,da ugledamo zvijezde.
KRAJ
82
83
BOŽANSTVENA KOMEDIJA NASLOV, NASTANAK I OSNOVNA STRUKTURA Dante je svoje delo nazvao samo Komedija o čemu svedoči u svom poznatom pismu Kangrandeu dela Skali, držedi se tadašnjih shvatanja da su tragedije dela koja počnu tragično i tragično se završe a komedije dela koja tragično počinju, a završavaju se sredno: ...Na početku ona je zastrašujuda i smrdljiva, jer govori o paklu, ali ima dobar kraj, poželjan i prijatan, jer govori o životu, ali ga, kao sastavni deo naslova izdanja, uvodi priređivač Ludoviko Dolde, a 1555. godine u Veneciji štampa Đovani Gabrijele Đolito de Ferari. Poema se sastoji od 14.233 stiha u jedanaestercu i rimovanim tercinama, koje su lančano povezane. Podeljena je na tri dela: Pakao, Raj i Čistilište, sa po trideset tri pesme, s time što prvi deo odnosno Pakao ima i uvodnu pesmu, dakle trideset četiri pesme, odnosno ukupno sto pesama. Bazirana je na broju tri (simbol Svetog trojstva) i savršenom broju deset. Simetrična je i unutrašnja podela: Pakao ima devet krugova i predvorje, što čini deset delova. Čistilište ima devet delova (plaža, pretčistilište i sedam pojaseva), plus zemaljski raj, što takođe daje zbir deset. Raj ima devet neba, plus Empirej, što opet čini deset. Svaki od tri dela poeme završava se rečju zvezde. Svaka šesta pesma u tri dela poeme govori o politici, ali u sve širem smislu (prvo na nivou Firence, pa Italije, i na kraju na nivou Carstva). Duše grešnika razvrstane su u tri grupe, kao i duše pokajnika i duše blaženih. Tri zveri ometaju pesnika na početku puta. Tri vodiča ga vode na njegovom putu. To je priča u prvom licu o putovanju kroz tri onozemaljska kraljevstva, započetom, kako neki smatraju, na Veliki petak 7. ili 8. aprila, odnosno po drugima 25. marta 1300. godine, na dan prvog jubileja. Dante ima trideset pet godina i gubi se u šumi, a tri zveri ga sprečavaju da iz nje izađe. Pomaže mu Vergilije, kao simbol razuma, i vodi ga dobrim delom puta. Na tom putu Dante susrede više od petsto ličnosti. Dante je počeo da piše Pakao oko 1306-1307. godine (možda i 1304), a završava ga oko 13091310. Čistilište piše posle 1308, sve do 1315, a Raj posle 1316, pa skoro do 1321. godine.
84
STRUKTURA DANTEOVE BOŽANSTVENE KOMEDIJE Tri onozemaljska kraljevstva u Božanstvenoj komediji imaju strukturu usaglašenu sa shvatanjima grčkog astronoma, matematičara i geografa iz II veka nove ere Klaudija Ptolomeja. On je tvorac takozvanog Ptolomejevog planetarnog sistema, koji je zasnovan na geocentričnoj teoriji: Zemlja predstavlja određenu nepokretnu tačku - centar celokupnog Sunčevog sistema, planeta, zvezda i kometa, koji se oko nje i okrede. Taj sistem se održao sve do Kopernika, odnosno do XVI veka. Dakle, polazeći od geocentrične koncepcije sveta, Dante predstavlja Zemlju kao nepokretnu sferu u središtu sveta, podeljenu na dve hemisfere. U središte severne, nastanjene sfere Dante smešta Jerusalim, i to na jednakoj udaljenosti od njenih krajnjih granica, ušda Ganga i Herkulovih stubova. Dijametralno suprotno, u okean južne nenastanjene polulopte, postavlja breg čistilišta, a na njegov vrh zemaljski raj. Nastanak ovog brega, kao i simetrične paklene provalije, vezuje se za Luciferov pad iz raja, kada se strovalio u središte Zemlje. Zemlja je okružena sa devet koncentričnih sfera, koje se okredu jedna unutar druge i sve zajedno u desetoj sferi. Ova deseta sfera je nepokretna; to je nebo Empirej, boravište Boga, anđela i blaženih. Devet neba su po redu: Mesec, Merkur, Venera, Sunce, Mars, Jupiter, Saturn, Zvezdano nebo i Prvo pokretno nebo. Prvih sedam neba ima u sebi odgovarajudu planetu (u ptolomejskoj koncepciji Mesec i Sunce su smatrani planetama). Osmo nebo je ispunjeno nepokretnim zvezdama sa sazvežđima, a deveto, potpuno transparentno, naziva se Prvo pokretno nebo, jer svojim brzim kretanjem prenosi rotaciju na niža neba i regulira je.
85
JEZIK I STIL BOŽANSTVENE KOMEDIJE Jezik Božanstvene komedije ima za osnovu toskanski, odnosno firentinski dijalekt, i to iskorišten u svim elementima, pa su u upotrebi svakodnevne a ne samo akademske reči, narodni izrazi, žargon, kao i neke reči svojstvene isključivo toskanskom, odnosno firentinskom dijalektu. Dante koristi i arhaične oblike firentinskog dijalekta, a upotrebom sinonima širi njegovu osnovu. Uključuje galicizme i neologizme, odnosno reči koje je sam iskovao. Koristi oko petsto latinizama, posebno kada je ton kazivanja svečan ili učen, odnosno kada se oslanja na klasične forme, a takođe i kada govori o plemenitim osobama ili zbivanjima. Iz drugih toskanskih i italijanskih dijalekata Dante koristi samo one reči koje su se ved tradicionalno upotrebljavale u poeziji. Dante pokazuje svoj veliki talenat u originalnom korišdenju svakodnevnih reči i u nijansiranju značenja. Njegova kreativnost posebno dolazi do izražaja pri kovanju rima, imajudi u vidu da su se drugi tadašnji pesnici vezivali za ustaljene rime tog vremena. Stilski je vrlo različit, ved prema potrebi kazivanja. Može se redi da koristi veliku skalu stilova - od tragičnog do komičnog, od poniznog do svečanog, od grotesknog do narodnog. Kroz svoj plurilingvizam i pluristilizam Dante uspeva da pokaže stvarne mogudnosti vulgarnog, odnosno narodnog italijanskog jezika. Taj jezik je ušao u upotrebu tek koju deceniju ranije, a pre Dantea korišden je samo za ljubavnu liriku, sa ponekim izuzetkom u stihovima fra Gvitonija, u doktrinarnim pesmama Gvinicelija i Kavalkantija, u religioznoj i didaktičkoj poeziji i u nekim proznim delima. Dante je zaslužan i za ime trede poetske škole trinaestog veka (ostale dve su sicilijanska i toskanska), odnosno za dolce stil nuovo (slatki novi stil), koji on pominje u Čistilištu, XXIV pevanje, stih 57, kroz usta Bonađunte iz Luke: ...pa slatki novi stil nije mogao da nas raduje... Osnovna i jedina prava tema ovog stila je slavljenje ljubavi prema plemenitoj ženi koja može da pruži blaženstvo muškarcu. Ta ljubav je poduhovljena, unutrašnja i isključuje spoljne događaje, a izražava se kroz uzvišen i elegantan govor. Dante se s pravom smatra ocem italijanskog jezika, jer, iako nije prvi koristio narodni jezik za pisanje, on ga je osposobio da se na njemu može napisati bilo koje književno delo. Pojava Danteovog dela značila je pobedu toskanskog dijalekta, koji postaje zajednički jezik svih Italijana. Ostali do tada korišdeni dijalekti ostaju samo lokalni dijalekti. Instrument te pobede bio je trijumfalni uspeh Božanstvene komedije postignut kod široke publike. To je nova publika koju je Dante stvorio za sebe i za potonje pisce, a koja nije bila više ograničena samo na uske akademske krugove. Ugled ovog dela i njegovo kapilarno širenje kod čitalaca svih društvenih slojeva i u raznim geografskim regionima doveli su do jezičke unifikacije savremenog italijanskog jezika, čiji je, u stvari, osnov bio jezik Božanstvene komedije.
86
FILOZOFIJA I POETIKA BOŽANSTVENE KOMEDIJE Samo izvanredan um i pesnička mod mogli su da objedine u jedno delo tako širok i raznorodan svet. Danteov genije je uspeo da prevaziđe mehanizam tradicionalne simboličko alegorijske forme doba u kome je živeo i da na pesnički način otelotvori ideale vere, morala, nauke, politike. U njegovo vreme poezija se još nije mogla osloboditi alegorije, pa je hrišdanstvo, kako tvrdi sjajni italijanski istoričar književnosti Frančesko de Sanktis,„u ime spiritualnog boga objavilo rat ne samo idolima, nego i poeziji, koja se smatrala kao zabava i veština; tražilo je golu istinu... Stoga se poezija prihvatala samo kao simbol i odeda istine: alegorija je bila neka vrsta putne isprave, pomodu koje se poezija mogla pojaviti među ljudima. Bilo je pesnika koji su se nazivali ’učenim pesnicima’, za razliku od ’narodnih’, oni koji su figurativno ili direktno pesništvom izražavali učenost. Danteova vizija života i sveta je toliko široka i složena da on ne oblikuje umetnički jedan simbol, jedno stanje svesti ili bida ved život u celini i u njegovom raznorodnom iskazu. Danteova poetska duša pronašla je način da izrazi sva osedanja, sve prirodne pojave, sve žudnje duha. On je pesnik drame i lirskog načina kazivanja, pesnik komičnog iskaza i realizma, pesnik osedanja i neizrecivih pojmova. On zna da nas vodi jednako ubedljivo kroz paklene krugove i najmračnije slike, preko prostora nade u čistilištu do rajskih vizija svetlosti. Kratkim potezima slika likove i duševna stanja i u tome pokazuje vrhunsko umede sintetizovanja i mašte. U filozofskom smislu Dante smatra da je postojbina duše nebo, odakle ona silazi u nas. Dolazedi od Boga, ona ne zna ništa, ali ima dve osobine: razum i težnju, odnosno sposobnost da prima ono što joj se sviđa. Duša teži ka dobru, ali ne zna da razlikuje dobro. Neznanje rađa zabludu, zabluda rađa zlo. Zlo, odnosno greh, nalazi se u materiji, odnosno u čulnom uživanju. Dobro se nalazi u duhu, a najviše dobro je Bog, odnosno čisti duh. Čovek mora da se bori protiv tela i priklanja Bogu. Zato mu je dat razum, iz koga se rađaju slobodna volja i moralnosti njegovog ponašanja. Dobro i zlo se razlikuju pomodu filozofije; ona je put ka dobru i moralnosti, a moralnost je etika. Za filozofiranje je potrebna ljubav, odnosno težnja, a prava sreda se postiže kontemplacijom istine. Biti filozof znači odupreti se strastima i zadovoljstvu, pobediti sebe samoga, sačuvati duševni mir. Čovečanstvo je zapalo u ropstvo čula zbog greha praroditelja, a razum i ljubav nisu bili dovoljno jaki da ga spasu. Bog je zato uzeo ljudsko obličje u liku Hrista i iskupio ljudski greh svojim stradanjem na krstu, odnosno spasao je čovečanstvo. Zahvaljujudi toj žrtvi razum je dobio vrednost zbog vere, ljubav zbog milosti, dok se uz filozofiju vezuje teologija. Spasenjem čovečanstva svaki je čovek stekao mod da se spasi uz božju pomod. Vođen razumom i verom, ohrabren ljubavlju i milošdu, on može da se oslobodi čula i da se uzdigne sve do Boga, do najvišeg dobra. Čovek se u zemnom svetu nalazi u jednom od tri stanja o kojima govori moral: stanje greha, stanje kajanja i stanje milosti. Pakao je slika zla, odnosno poroka. Raj je slika dobra i vrline. Čistilište je prelaz od jednog do drugog stanja kroz pokajanje. A svako od nas nosi u sebi i svoj pakao i svoj raj.
87
DANTE ALIGIJERI Bio-bibliografski podaci Delo Dantea Aligijerija, jednog od najvedih svetskih pisaca, ne može se razumeti ako se ne uzme u obzir i istorijsko-kulturni kontekst doba u kome je živeo. Naime, njegovo delo nastaje u onom periodu srednjeg veka kada se ved pomalja nova i otvorenija civilizacija, ali još opstaju krute dogmatske i skolastičke šeme. Krajem XIII i početkom XIV veka sve su uočljiviji znaci obnove političkog, intelektualnog i filozofskog života. Filozofija je još uvek verna skolastičkim i teološkim postavkama toga doba, ali počinje da uključuje i svetovne i racionalističke elemente. Istoriografija, iako i dalje objašnjava istorijska kretanja uticajem proviđenja i „onostranog“, sve više se oslanja i na događaje, strasti i kontraste svakodnevnog života, kao podsticaj ili objašnjenje za istorijska događanja. Politička doktrina je još u okvirima šeme dvostruke univerzalne vlasti i raspravlja o problemima odnosa crkvene i svetovne vlasti, odnosno pape i cara - dok u političkom životu, pored dotadašnjih institucija države, doduše na stazi dekadencije, ali priznatih zbog modi i tradicije - nastaju nove državne strukture - opštine, odnosno gradovi države. Najvedi italijanski i jedan od najvedih svetskih pisaca rodio se u Firenci negde između 15. maja i 15. juna 1265. godine u porodici plemenitog gradskog i gvelfskog1 porekla. U vreme Danteovog rođenja porodica, istina, nema baš sjajan status. Njegovo pravo ime je Durante, a Dante je deminutiv tog imena. Njegov čukundeda Kadagvida poginuo je u krstaškim ratovima u pohodu imperatora Korada III, ali je ostavio iza sebe sina Aligijera I, koji je imao dva sina: Bela i Belinčonea. Belinčoneov sin Aligijeri II bio je Danteov otac. Njegova uspomena je zatamnjena verovatnom činjenicom da se bavio zelenaštvom. Danteova majka, koja se zvala Bela i bila, po svemu sudedi, iz porodice Durante delji Abati, umrla je neposredno po njegovom rođenju, tako da ga je odgajala madeha Lapa di Kjarisimo Dalufi. Živeo je u lepoj slozi sa dva polubrata i dve polusestre. Njegovo vaspitanje bilo je najbolje kakvo se moglo steći u to doba, a uključivalo je mnogo školskog religioznog obrazovanja, aristotelovske logike i više latinskih klasika. Dante je bio ozbiljan i inteligentan i bistrog uma, pa je učio bolje od drugih. Prošao je kroz tri perioda obrazovanja: retoričko-gramatičko, filozofsko-književno i filozofsko-teološko.
1
Gvelfi (od nemačke reči Welfen), partija osnovana u Nemačkoj, posle smrti Henrika V, kao podrška naslednicima Gvelfa od Bavarske sa naklonošću ka politici sporazumevanja sa papom, stvorena je kao opozicija partiji Gibelina koja je nastala u to vreme. Međutim, u vreme Fridriha Barbarose ona je označavala partiju pristalica pape odnosno anticarsku partiju. Kasnije, sa novim političkim promenama, imena gvelfa i gibelina označavala su pripadnike dve suprotstavljene političke grupe u bilo kom gradu ili u različitim gradovima. Gibelin (od stare nemačke reči Wibeli, a to je bilo ime jednog dvorca Hoenštaufena u Franačkoj) u Nemačkoj su bili pristalice Hoenštaufena protiv bavarskih vojvoda. U Italiji u početku su to bile pristalice carske politike protiv papa, ali od XIII veka to je bio naziv za bilo koju političku grupu koja je protivnik gvelfa.Radi razumevanja događaja u Danteovom životu treba još znati da su se firentinski Gvelfi kojima je pripadao Dante podelili na dve stranke: na Bele, na čelu sa porodicom Čerki, i Crne, koje je predvodila porodica Donati. 88
Borio se, kao konjanik, 1299. godine u bici kod Kampaldina protiv Aretinaca. Oženio se, pošto ga je otac na to ugovorom obavezao, 1277. godine Đemom di Maneto Donati i imao decu Jakopa, Pijetra, Antoniju (koja se zamonašila pod imenom Beatriče) i, možda, Đovanija, koji je verovatno bio i njegov prvenac. Neki tvrde da je imao čak sedmoro dece.
Između 1295. i 1304. godine aktivan je u političkom životu. Posle pada tribuna Đana del Bela i sitno plemstvo je moglo da učestvuje u političkom životu ako je upisano u neki ceh, pa se Dante upisuje u ceh lekara i apotekara. Od novembra 1295. do aprila 1296. bio je član Specijalnog saveta narodnog veda. Takođe 1295. godine izabran je u Savet mudraca z a izbor gradskih priora, a 1296. i u Savet stotinu odabranih. Firenca ga 1300. godine šalje kao svog izaslanika u San Điminjano, pa je posle te uspešno obavljene misije iste godine izabran i za jednog od šest gradskih priora sa mandatom od šest meseci, a bio je, među njima, prvi prior od 15. juna do 15. avgusta te godine.
slika detalj sa Luca Signorellijeve freske,Kapela San Brizio
Crni su koristili pomod pape Bonifacija VIII. Dante se priključio umerenim Belima i 1301. godine, kao njihov izaslanik, išao kod pape Bonifacija VIII da umiri papu. Međutim, papa je poslao u Firencu Šarla di Valoa, koji je savladao stranku Belih i naredio povratak vođa Crnih. Novi gradski načelnik Kante de Gabrijeli da Đubio počeo je da se sveti svima koji su se suprotstavljali stranci Crnih, pa i Danteu koji je 27. januara 1302. godine, u odsustvu, osuđen na kaznu od 5.000 fjorina, na izgnanstvo iz Toskane i na izbacivanje iz javne službe. Pošto Dante nije platio kaznu, on je ved 10. marta iste godine osuđen na doživotno izgnanstvo i smrt na lomači ukoliko bude uhvaden. Optužili su ga, bez dokaza, da se bavio korupcijom, kao i da je protivnik pape i Šarla di Valoa. Dante je 8. juna 1302. godine u crkvi San Godenca u Muđelu među Belima i Gibelinima koji su se spremali da napadnu Firencu. Ubrzo se, međutim, razočarao i odvojio od stranke Belih pre bitke kod Lastre, gde su ovi potučeni. Od tada je Dante, kako i priliči pesniku, stranka za sebe, ali i izgnanik do kraja života. Prvo utočište našao je kod Skaligera u Veroni, a 1306. godine bio je u Luniđani kod markiza Moroela Malaspine. Posle 1308. i ustoličenja Henrika Luksemburškog za cara, Dante se ponadao da de modi da se vrati u Firencu.
89
Dante je u izgnanstvu napisao vedinu svojih dela. Skoro sva, takozvana manja (opere minori) Danteova dela napisana su pre Božanstvene komedije. Bez obzira na odrednicu manja, radi se o veoma značajnim delima, o brojnim proznim i poetskim ogledima, u kojima je Dante, između ostalog, eksperimentisao i sa raznim tehnikama pisanja, temama i stilovima, pišudi kako na narodnom tako i na latinskom jeziku. Novi život (Vita nouva) jedno je od najznačajnijih Danteovih dela, idealistička storija o njegovog ljubavi prema Beatriči. Ovaj roman, sastavljen od stihova i poglavlja u prozi, pisan je između 1283. i 1289. godine. Reč je, u izvesnom smislu, o ljubavnom romanu sa proznim delovima - između kojih su umetnuti soneti i kancone -u kome se opisuje Danteova ljubav prema Beatriči. Sa devet godina, pripoveda Dante, on susrede Beatriču. Ponovo ju je video kao osamnaestogodišnjak, 1283. godine, i tada piše prvu pesmu za nju. Posle njene smrti 1290. godine njegova ljubav raste i stvara kult Beatriče i on se zavetovao da nede više pisati o njoj dok ne bude u stanju da napiše „ono što nikada nije rečeno ni o jednoj ženi“. Gozba (Convivio), delo doktrinarnog karaktera, napisano je u izgnanstvu, između 1304. i 1307. godine, a ostalo je nedovršeno, verovatno zbog istovremenog obimnog rada na Božanstvenoj komediji. Knjiga je trebalo da ima petnaest rasprava (jednu uvodnu i četrnaest kao komentar za isto toliko pesama), ali je Dante napisao samo četiri, uključujudi i uvodnu. Delo je, a to je veoma značajno, pisano na tzv. vulgarnom, odnosno narodnom jeziku, što Dante opravdava sa mnogo logičnih, kulturnih, socioloških, sentimentalnih i drugih razloga. On tu potvrđuje da narodni jezik može potpuno da zameni latinski jezik. ,Danteova namera je bila kako tvrdi poznati italijanski istoričar književnosti Frančesko de Sanktis - da od vulgarnog jezika učini ono što je bio latinski: ne jezik 'naroda', nego trajan i nepokvarljiv jezik učenih ljudi... Taj je idealni italijanski govor uzvišen po tome što se odvaja od lokalnih elemenata, gde pretežu dijalekti i približava se veličanstvu i dostojanstvu latinskog jezika..."
90
Najkraći sadržaj Božanstvene komedije je sledeći: Na dan Jubileja, dok papa Bonifacije svima pokazuje svoju moć i dok se hrišdani okupljaju oko njega, Dante luta po mračnoj šumi. Spasava ga Vergilije, koji ga vodi da razgleda pakao i čistilište, a posle toga se sa Beatričom penje u raj i dopire do lica božjeg. Alegorijski, Dante je duša, Vergilije - razum, Beatriče - milost, ljubav. Drugi svet odslikava etički i moralni aspekt našeg sveta. On kazuje kakav bi ovaj svet morao biti prema zahtevima filozofije i morala; on je svet pravde i mira, svet božji. Dante je duša, ne samo individualno već i kao kolektivno biće, kao celokupno čovečanstvo. Cela Božanstvena komedija je podeljena u tri dela: Pakao, Raj i Čistilište, sa po trideset tri pesme, s tim što prvi deo, odnosno Pakao, ima i uvodnu pesmu; dakle trideset četiri pesme (ima i onih koji tvrde da je, verovatno, jedanaesto pevanje neko kasnije umetnuo, ali dokaza za to nema). Prema srednjovekovnoj simbolici struktura se bazira na svetom broju 3 da bi se izrazilo sveto Trojstvo kao životni princip sveta (otuda i sumnja da bi teško sam Dante umetnuo jednu pesmu u Pakao i sa brojem trideset četiri pokvario taj princip). Zemlja je centar sveta, Bog je u najvišoj, a Lucifer u najnižoj tački. Bog je izvor svetlosti i života, a Lucifer je tama i izvor smrti i zla. Sva tri dela (Pakao, Raj i Čistilište) pisana su u tercinama, a u poslednjem stihu imaju reč „zvezda" da bi podsetili na jedini pravi cilj, na težnju ka svetu svetlosti.
91
Gustave Doré Kao dječak šalje ilustracije u Journal pour Rire (Novine za smijeh), a od 1848. objavljuje litografije u La Caricature (Karikatura). Niz godina objavljuje svoje ilustracije u La Monde Illustré. Od 1852. godine radi vinjete za ilustracije standardnih djela svjetske književnosti (preko 120 djela sa 200-600 ilustracija). U toj masovnoj produkciji je izrazito neujednačen. Radi tako da najprije reže u drvo linearan crtež na način modernih ilustracija, a potom upotpunjuje ovu tehniku raznovrsnim postupcima (obojene slike na drvu, po kojima reproduktori režu klišeje). Otkad je počeo koristiti lavis maniere (akvatinta), morao je osposobiti gravere za reproduciranje te tehnike. Sam stvara novu školu i uvi bois de fil. Taj način graviranja nameće cijelom nizu gravera koje je školovao. Oko1872. godine započinje raditi bakropise (oko 50 ploča). Za boravka u Engleskoj reže na čeličnim pločama (180 grafika veduta Londona), ali mu ta tehnika ne odgovara. Gustave Doré je često svojim ilustracijama davao teatralan karakter u stilu T. Couturea i K. Pilotyja. Igrom svjetla i sjene postiže reljefnost i stvara dramatske štimunge. Doré je ilustrirao djela Rabelaisa, Balzaca, Miltona i Dantea, a kad je 1853. god. ilustrirao djela lorda Byrona, pozvan je u Englesku da ilustrira englesku Bibliju. Godine 1863., Doré je ilustrirao svoja najznačajnija djela: francusko izdanje CervantesovogDon Quijotea i Poevog Gavrana. Akvareli iz Škotske i Pirineja svjedoče o njegovom majstorskom daru opažanja i fiksiranja doživljenog, jednako kao i njegovi drvorezi s motivima iz Španjolske. Posebnu pažnju zaslužuje njegov kiparski rad u posljednjim godinama života. U Engleskoj je uvažavan koliko i u rodnoj Francuskoj, pa je u Londonu osnovana Doré Gallery.
Radovi Balzak: VRAGOLJASTE PRIČe shakespher:the tempoest don quite
92
Between 1951 and 1960, Dali created 101 watercolor drawings to interpret the Salvador Dali Divine Comedy, a poem by Dante Alighieri (1265-1321). These works have been reproduced using a wood engraving technique. With this technique, wood engravers carved 3500 blocks for the prints that make up the suite. These 100 woodblock engravings were published as a set of six volumes. Each volume has a title page, a table of contents, and justification page contained in a cardboard slip case with matching inner boards. Each woodblock from the Salvador Dali Divine Comedy is part of a Canto or book chapter which is about 8 pages in length. The size of each sheet is about 13" x 10 1/3" with an image size of 7 1/4" x 9 1/2".
Prvo pjevanje:ljupka planina
Farinata
93
