biologia y geología

Tratamento da diversidade A Educación Secundaria Obrigatoria organízase de acordo cos principios de educación común e de atención á diversidade do alumnado. As medidas de atención á diversidade do noso proxecto están orientadas a responder ás necesidades educativas concretas dos estudantes e á consecución das competencias básicas e os obxectivos do curso. Atender á diversidade do alumnado e conseguir unha mellora dos seus resultados académicos pode requirir a adopción de medidas como agrupamentos flexibles, apoio en grupos ordinarios, desdobramentos, adaptacións do currículo, etc. Para contribuír nesta tarefa, o noso proxecto presenta unha serie de medidas cuxa finalidade é preventiva ou compensadora; nun momento dado, calquera alumno pode precisalas. Concretamente, Concretamente, as páxinas seguintes presentan fichas de traballo para as diferentes unidades do libro do alumno. Cada ficha consta dunha ou dúas páxinas de actividades relacionadas cos seus contidos. Na proposta didáctica, e nas solucións destas fichas, indícase cales delas poden utilizarse como reforzo e cales como ampliación para cada unha das epígrafes das unidades. Non obstante, queda a xuízo do profesorado a conveniencia de aplicalas a determinados alumnos, en función das súas necesidades individuais.

UNIDADE UNIDADE

1

Ficha de traballo I Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

OS POSTULADOS DA TEORÍA CELULAR

A Relaciona cada científico científico coa achega que realizou ao coñecemento da célula. célula. CIENTÍFICOS

DESCUBRIMENTOS

A. R. Hooke

1. Descubriu o núcleo das células vexetais.

B. T. T. Schwann Sch wann

2. Descubriu que todos os vexetais están formados por células.

C. R. Virchow

3. Observou por primeira vez as células nunha laminiña de cortiza.

D. R. Brown

4. Afirmou que todas as células se orixinan por división doutra xa existente.

E. M. Schleiden

5. Descubriu que todos os animais están formados por células.

celular: B Escribe os postulados da teoría celular: 1. .......................................................................................................... ..................................................... ........................................................... ......

..................................................................................................................... 2. ................................................................................................................

..................................................................................................................... 3. ................................................................................................................

..................................................................................................................... 4. ................................................................................................................

158

.....................................................................................................................

. o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

UNIDADE UNIDADE

1


Data: .......................................................................

OS POSTULADOS DA TEORÍA CELULAR

A Relaciona cada científico científico coa achega que realizou ao coñecemento da célula. célula. CIENTÍFICOS

DESCUBRIMENTOS

A. R. Hooke

1. Descubriu o núcleo das células vexetais.

B. T. T. Schwann Sch wann

2. Descubriu que todos os vexetais están formados por células.

C. R. Virchow

3. Observou por primeira vez as células nunha laminiña de cortiza.

D. R. Brown

4. Afirmou que todas as células se orixinan por división doutra xa existente.

E. M. Schleiden

5. Descubriu que todos os animais están formados por células.

celular: B Escribe os postulados da teoría celular: 1. .......................................................................................................... ..................................................... ........................................................... ......

..................................................................................................................... 2. ................................................................................................................

..................................................................................................................... 3. ................................................................................................................

..................................................................................................................... 4. ................................................................................................................

158

.....................................................................................................................


UNIDADE

1

Ficha de traballo II Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

OS NIVEIS DE ORGANIZACIÓN ORGANIZACIÓN CELULAR

A Completa estas frases relacionadas coas características dos organismos organismos unicelulares: a) Están formados por unha soa .........................., que realiza as tres ......................... ....................... . b) Só poden vivir en ....................... ..........................., xa xa que necesitan utilizar a auga para intercambiar substancias co ............................. a través do seu ...................... .......... . c) En xeral, son organismos de tamaño ....................... .

verdadeiras (V) ou falsas (F) as afirmacións seguintes sobre os organisB Indica se son verdadeiras mos pluricelulares:

a) Están formados por moitas células que se orixinaron a partir dunha mesma célula inicial e que funcionan de forma illada e non coordinada. b) As células dun mesmo tipo agrúpanse nunhas nunhas estruturas máis complexas chamadas órganos, que, á súa vez, forman tecidos. c) As súas células non están en contacto co medio externo, senón cuns líquidos que constitúen o medio interno. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

d) Nestes organismos todas as células proceden dunha célula inicial.

termos das columnas. C Fai corresponder os termos a) Protozoo.

1. Colonias.

b) Peixe.

2. Organismo pluricelular sen tecidos.

c) Champiñón.

3. Organismo pluric ricelular con órganos pero sen aparatos.

d) Volvox.

4. Organismo unicelular eucariota.

e) Piñeiro.

5. Organismo pluricelular con aparatos e sistemas. 159

UNIDADE

1

Ficha de traballo III Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

TIPOS DE CÉLULAS

A Observa a ilustración e responde responde as cuestións seguintes: 1 6 8

2 3 4

5 7

a) Indica os nomes das estruturas sinaladas con números. 1. ................................................. ............................................................. ............ 2. ............................................ ............................................................. ................. 3. ................................................. ............................................................. ............ 4. .................................................... ............................................................. ......... 5. ................................................. ............................................................. ............ 6. .................................................... ............................................................. ......... 7. ................................................. ............................................................. ............ 8. ................................................... ............................................................. .......... b) Que tipo de célula é? Xustifica a túa resposta.

160

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


Unidade 1. Ficha de traballo III Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

celulares, indica cales se poden observar B Da seguinte lista de orgánulos e estruturas celulares, nas células dos organismos indicados na táboa.

Citoesqueleto, Citoesqueleto, cloroplastos, parede celular, ribosomas, centríolos, membrana plas mática, lisosomas, lisosomas, nucléolo, nucléolo, mitocondrias, mitocondrias, nucleoide. ORGANISMOS

ORGÁNULOS / ESTRUTURA ESTRUTURA CELULAR

Bacteria Vexetal Animal

responde as cuestións seguintes: C Observa a ilustración e responde 2 3 1


4

a) Indica os nomes das estruturas sinaladas con números. 1. ................................................. ............................................................. ............ 2. ................................................ ............................................................. ............. 3. .................................................. ............................................................. ........... 4. ................................................ ............................................................. ............. b) Que relación hai entre a cromatina e os cromosomas?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 161

UNIDADE

1

Ficha de traballo IV Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

OS ORGÁNULOS DAS CÉLULAS EUCARIOTAS

orgánulos que aparecen na columna da esquerda e completa completa os recadros recadros A Observa os orgánulos indicando, en cada caso: o nome do orgánulo, a súa función e en que tipo de células (eucariotas ou procariotas) se encontran. ORGÁNULO

CARACTERÍSTICAS

Nome: ................................................................................. Presentes Presentes en células: .......................................................... .................................... ...................... Función: ............................................... .............................................................................. ............................... ................................... ..................................................... .................................... ..................................... ................... Nome: ................................................................................. Presentes Presentes en células: .......................................................... .................................... ...................... Función: ............................................... .............................................................................. ............................... ................................... ..................................................... .................................... ..................................... ................... Nome: ................................................................................. Presentes Presentes en células: .......................................................... .................................... ...................... Función: ............................................... .............................................................................. ............................... ................................... ..................................................... .................................... ..................................... ................... Nome: ................................................................................. Presentes Presentes en células: .......................................................... .................................... ...................... Función: ............................................... .............................................................................. ............................... ................................... ..................................................... .................................... ..................................... ................... Nome: ................................................................................. Presentes Presentes en células: .......................................................... .................................... ...................... Función: ............................................... .............................................................................. ............................... ................................... ..................................................... .................................... ..................................... ................... 162


UNIDADE

1

Ficha de traballo V Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

COMO SON AS CÉLULAS VEXETAIS

A Observa a ilustración e indica que representa cada número: 2

3

1

13

4 5 6

12 11

7

10


9

1. .............................................................

8

2. .............................................................

3. ............................................................. 4. ............................................................. 5. ............................................................. 6. ............................................................. 7. .............................................................

8. .............................................................

9. ............................................................. 10. ............................................................. 11. ............................................................. 12. ............................................................. 13. ............................................................. 163

UNIDADE

1

Ficha de traballo VI Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

COMO SON AS CÉLULAS ANIMAIS

A Observa a ilustración e indica que representa cada número: 6

7 5

8 4 3

2

1

9

13 12

11

10

1. .............................................................

2. .............................................................

3. ............................................................

4. .............................................................

5. ............................................................

6. .............................................................

7. .............................................................

8. .............................................................

9. ............................................................ 10. ............................................................ 11. .......................................................... 13. ........................................................... 164

12. ............................................................


UNIDADE

1

Ficha de traballo VII Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

A NUTRICIÓN NAS CÉLULAS

A Observa a ilustración e responde as preguntas.

2 1

3

a) Cal dos números da ilustración está a indicar o tipo de transporte por difusión? Que tipo de moléculas se transportan desta forma?

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Explica que tipo de transporte están a indicar os números 2 e 3 da ilustración.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Fai un debuxo que represente o proceso de incorporación de substancias grandes na célula.

165

Unidade 1. Ficha de traballo VII Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

C Indica cal das seguintes frases está relacionada co anabolismo e cal co catabolismo: 1. Durante este proceso rompen moléculas complexas noutras máis simples. 2. Para que aconteza é necesaria a achega de enerxía. 3. A fotosíntese é un exemplo deste tipo de proceso. 4. A respiración celular é un exemplo deste tipo de proceso. 5. Permite obter moléculas complexas a partir doutras máis simples. 6. Durante este proceso libérase enerxía.

Anabolismo: ............................................. Catabolismo: .............................................

D Ordena as etapas do proceso de nutrición heterótrofa nunha célula eucariota e, a continuación, fai un debuxo que represente este proceso:

1. Parte da enerxía liberada emprégase para realizar funcións celulares; outra parte pérdese en forma de calor; e outra utilízase para formar hidratos de carbono complexos. 2. Entrada de moléculas de glicosa ao interior da célula. 3. Na mitocondria e en presenza de osíxeno, a glicosa convértese en CO2 e en auga, e libérase gran cantidade de enerxía. 4. Unha parte das moléculas de glicosa incorporadas á célula pasan ao interior da mitocondria. A orde correcta é: .....................................................................................................


166

Unidade 1. Ficha de traballo VII Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

E Observa a ilustración seguinte sobre o proceso de nutrición autótrofa nunha célula eucariota. Explica que sucede en cada unha das etapas reperentadas por números. 1 CO2

H2O

O2

E n e r x í a l u m i n o s a

CO2

O2 Molécula de glicosa

3 H2O

CO2

2 RESPIRACIÓN CELULAR

ENERXÍA Moléculas de glicosa

Outras funcións celulares Calor

4

Hidratos de carbono complexos

ANABOLISMO

1. ...................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 2. ...................................................................................................................................


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 3. ...................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 4. ...................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 167

UNIDADE

1

Ficha de traballo VIII Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

AS FUNCIÓNS DE RELACIÓN E REPRODUCIÓN NA CÉLULA

A Observa as imaxes e explica que tipo de movemento celular realiza cada un destes organismos e que estruturas celulares teñen para levalo a cabo. 2

1

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

B Marca cun X a finalidade que ten a división celular en cada tipo de organismo. FINALIDADE

ORGANISMOS

ORGANISMOS

UNICELULARES

PLURICELULARES

Para repoñer células que van morrendo. Para a reprodución do organismo. Para que o organismo aumente de tamaño.

C Fai un esquema dunha célula dividíndose por bipartición e outro por xemación.

168


UNIDADE

1

Ficha de traballo IX Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

A IMPORTANCIA DO NÚCLEO CELULAR

A Consulta en www.anayadigital.com a presentación «A importancia do núcleo celular» e responde as preguntas seguintes. a) Que gran conclusión se pode obter dos experimentos realizados por Hämmerling coa alga Acetabularia?

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Fai un esquema similar ao da presentación para propoñer un experimento no que se obteña unha alga co pedúnculo de Acetabularia crenulata e o sombreiriño de Acetabularia mediterranea.


169

UNIDADE

1

Ficha de traballo X Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

O MEDIO INTERNO

A maioría das células dos organismos pluricelulares non están en contacto co medio externo, senón que están inmersas en líquidos extracelulares que constitúen o medio interno. As células comunícanse entre si a través deste medio e intercambian substancias con el, que se conecta co exterior a través de certas estruturas especializadas do organismo para o intercambio de substancias co medio.

A Define medio interno.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Busca información sobre o medio interno e elabora un esquema que represente como sucede o intercambio de substancias co exterior nos organismos unicelulares; e outro esquema que represente como sucede ese intercambio nos seres humanos.


170

UNIDADE

1

Ficha de traballo XI Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

AS CÉLULAS DOS FUNGOS E DOS PROTOZOOS

As células dos fungos e dos protozoos teñen características intermedias entre os dous tipos de células que se estudaron na unidade; é dicir, entre as células animais e as células vexetais. As células dos fungos carecen de centríolos, cloroplastos e de estruturas para o desprazamento, como os cilios ou os flaxelos. Non obstante, presentan parede celular, aínda que de composición diferente á das células vexetais. As células dos protozoos non teñen parede celular, moitas delas teñen centríolos e estruturas que lles permiten desprazarse polo medio, como os cilios, os pseudópodos ou os flaxelos. Ademais, algunhas destas células teñen uns vacúolos especiais, de menor tamaño que os das células vexetais pero cunha función similar.

A Coa información do texto e co estudado na unidade fai un esquema dunha célula dun fungo.


B Coa información do texto e co estudado na unidade fai un esquema dunha célula dun protozoo.

171

UNIDADE

2


Data: .......................................................................

A ESTRUTURA DOS ÁCIDOS NUCLEICOS

A Completa a seguinte táboa coas diferenzas entre o ADN e o ARN: ADN

ARN

Azucre.

Bases nitroxenadas.

Número de cadeas.

Localización celular en células eucariotas.

B Ao analizar a composición dun ácido nucleico comprobouse que contén un 17% de timina.

a) De que ácido nucleico se trata? Por que?

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

b) Cal será a porcentaxe en adenina dese ácido nucleico? ........................................................................................................................................

C Escribe as dúas principais funcións dos ácidos nucleicos.

172

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

2


Data: .......................................................................

A SÍNTESE DE PROTEÍNAS

A Ordena os acontecementos sobre a síntese de proteínas: a) Un ARNt cun aminoácido unido recoñece e únese a un triplete. b) Unha febra de ADN transcríbese nunha de ARNm. c) O ARN mensaxeiro trasládase ao citoplasma. d) Cando a proteína se formou, sepárase do ribosoma e queda libre no citoplasma. e) O aminoácido queda unido ao ribosoma e o ARNt queda libre no citoplasma. A orde correcta é: ......................................................................................................

B Describe de forma xeral en que consisten os dous principais procesos da síntese de proteínas.

Transcrición: .......................................................................................................................................


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

Tradución:

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 173

UNIDADE

2


Data: .......................................................................

O CÓDIGO XENÉTICO

A A seguinte secuencia de bases representa un fragmento dunha cadea de ADN:

TACATAGGCTTACACAGTATT Cal será a secuencia do ARN mensaxeiro formado durante a transcrición?

...........................................................................................................................................

B Con axuda do código xenético, escribe a cadea de aminoácidos que se sintetizará a partir da secuencia de ARNm do apartado anterior. Triplete

aa

Triplete

aa

Triplete

aa

Triplete

aa

UUU

Phe

UCU

Ser

UAU

Tyr

UGU

Cys

UUC

Phe

UCC

Ser

UAC

Tyr

UGC

Cys

UUA

Leu

UCA

Ser

UAA

FIN

UGA

FIN

UUG

Leu

UCG

Ser

UAG

FIN

UGG

Trp

CUU

Leu

CCU

Pro

CAA

His

CGU

Arg

CUC

Leu

CCC

Pro

CAC

His

CGC

Arg

CUA

Leu

CCA

Pro

CAA

Gln

CGA

Arg

CUG

Leu

CCG

Pro

CAG

Gln

CGG

Arg

AUU

IIe

ACU

Thr

AAU

Asn

AGU

Ser

AUC

IIe

ACC

Thr

AAC

Asn

AGC

Ser

AUA

IIe

ACA

Thr

AAA

Lys

AGA

Arg

AUG

Met

ACG

Thr

AAG

Lys

AGG

Arg

GUU

Val

GCU

Ala

GAU

Asp

GGU

Gly

GUC

Val

GCC

Ala

GAC

Asp

GGC

Gly

GUA

Val

GCA

Ala

GAA

Glu

GGA

Gly

GUG

Val

GCG

Ala

GAG

Glu

GGG

Gly

aa: aminoácido

A secuencia é: ................................................................................................................

C Escribe os tripletes que correspondan a cada caso: a) O triplete de inicio para a tradución: .......................................................................... b) Dous tripletes de terminación ou fin: ............................................................................. c) Os tripletes que codifican o amonoácido alanina: ......................................................

174

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................


UNIDADE

2


Data: .......................................................................

O CICLO CELULAR EN EUCARIOTAS

A Une mediante frechas: 1. É a etapa máis longa do ciclo celular. A. Interfase.

2. A cromatina condénsase formando cromosomas. 3. O ADN repártese entre as dúas células fillas. 4. A cromatina replícase.

B. Mitose.

5. A célula aumenta de tamaño. 6. O citoplasma divídese.

B Debuxa un cromosoma dunha célula eucariota e sinala o centrómero e as cromátides.


C Explica que acontecería se o ADN non se replicase durante o proceso de división celular.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 175

UNIDADE

2


Data: .......................................................................

REPASO A MITOSE

A A ilustración recolle as figuras correspondentes ás catro etapas en que se divide a mitose. Ordénaas correctamente, di a que fases corresponden e explica os acontecementos máis importantes que teñen lugar en cada unha delas.

1

176

2

3

4

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................


UNIDADE

2


Data: .......................................................................

REPASO A MEIOSE

A Indica se estas afirmacións sobre a meiose son verdadeiras (V) ou falsas (F): a) É un proceso no que se producen dúas divisións sucesivas. b) Entre ambas as dúas divisións duplícase o ADN. c) O número de cromosomas das células filla queda reducidos á metade. d) O ADN duplícase na profase I. e) En cada división da meiose, diferéncianse catro fases que se chaman igual que na mitose.

B Escribe unha definición de meiose, que inclúa os termos: división

celular, célu las xerminais, gametos, haploides, dotación cromosómica, célula nai e célula diploide.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

C Observa o debuxo; nel represéntase un proceso importante que sucede durante a meiose.

Explica que proceso é e en que momento da meiose acontece. ........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 177

UNIDADE

2


Data: .......................................................................

MITOSE E MEIOSE, PARECIDOS E DIFERENZAS

A Completa a táboa seguinte marcando cun X na casa que corresponda: MITOSE

MEIOSE

Acontece en células somáticas. Acontece en células xerminais. Acontece en células haploides. Acontece en células diploides. O núcleo divídese unha vez. O núcleo divídese dúas veces. Prodúcese sobrecruzamento. Fórmanse dúas células filla idénticas e coa mesma dotación cromosómica que a nai. Fórmanse catro células filla xeneticamente diferentes e coa metade dos cromosomas que a nai.

B Explica brevemente o significado biolóxico da mitose e o da meiose.

178

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................


UNIDADE

2


Data: .......................................................................

TIPOS DE ARN

Consulta en www.anayadigital.com a presentación «Tipos de ARN» e responde as preguntas seguintes.

A Cita os principais tipos de ARN e indica en que lugar da célula se localiza cada un. ........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

B Relaciona cada tipo de ARN cunha das seguintes funcións. 1. Actúa como portador dos aminoácidos específicos ata os ribosomas.


............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 2. Forma parte da estrutura do nucléolo.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 3. Copia a información xenética do ADN e lévaa aos ribosomas.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 4. Forma parte da estrutura dos ribosomas.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 179

UNIDADE

2


Data: .......................................................................

WATSON E CRICK E A ESTRUTURA DA DOBRE HÉLICE

Consulta en www.anayadigital.com a presentación «O descubrimento da dobre hélice do ADN» e responde as preguntas seguintes.

A En que datos se basearon Watson e Crick para propoñer o seu modelo da dobre hélice?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

B Respecto ao modelo da dobre hélice do ADN proposto por Watson e Crick, indica se son verdadeiras ou falsas as afirmacións seguintes.

1. O fosfato encóntrase situado no interior da hélice de ADN. 2. O ADN está formado por dúas cadeas enroladas ao redor dun eixe imaxinario, formando unha dobre hélice. 3. As bases nitroxenadas están enfrontadas formando enlaces de modo que a adenina se une á guanina, e a citosina, á timina. 4. A lonxitude de cada volta é de 3,4 nm e, polo tanto, cada parella de nucleótidos está a unha distancia de 0,34 nm da seguinte. 5. Cada volta completa da dobre hélice está formada por cinco pares de nucleótidos.

C Fai un debuxo que esquematice a estrutura do ADN segundo o modelo da dobre hélice proposto por Watson e Crick.

180


UNIDADE

3


Data: .......................................................................

CONCEPTOS BÁSICOS SOBRE A TRANSMISIÓN DA HERDANZA

A Completa o esquema conceptual cos termos seguintes: xenes alelos, homocigótico, híbrido, puro, xenes alelos, heterocigótico.

CROMOSOMAS HOMÓLOGOS

Diferentes

Idénticos

B Define xenotipo e fenotipo.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

C Completa os cadros que aparecen na ilustración seguinte: Meiose I

Meiose II

LL

ll

181

UNIDADE

3


Data: .......................................................................

REPASO AS LEIS DE MENDEL

A Na planta do chícharo, o carácter forma da vaíña vén determinado por dous xenes. O xene dominante H dá lugar á forma lisa da vaíña, e o xene recesivo h determina a forma fendida.

a) Debuxa o cadro de Punnet que indique os xenotipos e os fenotipos que cabería esperar na F1 ao cruzar dúas variedades puras (unha homocigótica con outra heterocigótica) para o carácter forma da vaíña.

b) Debuxa un cadro de Punnet que indique os xenotipos e os fenotipos que cabería esperar cando se autopolinizan os individuos obtidos na F1.

182


Unidade 3. Ficha de traballo II Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

B Demostra a transmisión independente dos caracteres que estudou Mendel empregando como exemplo o cruzamento entre unha planta de chícharo coa vaíña de cor verde e con forma inchada (variedade homocigótica dominante AAHH) e unha planta coa vaíña amarela e con forma fendida (variedade homocigótica recesiva aahh).

a) Debuxa un cadro de Punnet que indique os xenotipos e os fenotipos que cabería esperar na F1.

b) Debuxa un cadro de Punnet que indique os xenotipos e os fenotipos que cabería esperar ao auto polinizar os individuos obtidos na F1. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

183

UNIDADE

3


Data: .......................................................................

VARIACIÓNS DO MODELO MENDELIANO

A Un home de grupo sanguíneo AB e unha muller de grupo sanguíneo 0 teñen descendencia. Responde:

a) Que fenotipo cabe esperar que teñan os fillos da parella?

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Que xenotipo cabe esperar que teñan os fillos da parella? Poderían ser homocigóticos para o grupo sanguíneo?

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... c) Cabe a posibilidade de que a parella tivese algún neto co grupo 0? Razóao cos esquemas necesarios.

B Fai un esquema para explicar como se produciría a distribución dos xenes durante a meiose supoñendo que, entre os cromosomas do debuxo, se produce ligamento e recombinación pola zona sinalada con liña descontinua.

Meiose III

AARR

184

... .. ...

III

... .. ...

aarr


UNIDADE

3


Data: .......................................................................

A HERDANZA LIGADA AO SEXO

A Na ilustración, represéntase a árbore xenealóxica dunha familia cunha anomalía hereditaria ligada ao sexo.

Non afectado

Non afectada

Afectado

Afectada

a) Razoa se o xene anómalo é dominante ou recesivo.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

b) Que xenotipo presenta un home afectado? E as mulleres afectadas? (Utiliza a seguinte denominación: X = cromosoma normal; x = cromosoma portador anómalo). .......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 185

Unidade 3. Ficha de traballo IV Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

B Establece todos os xenotipos dos individuos da árbore xenealóxica. I 1

3

2

4

II 1

2

3

5

4

6

7

III 1

2

3

4

Non afectado

Non afectada

Afectado

Afectada

C Que tipo de fillos podería ter o matrimonio III-2 e III-4? Razoa a resposta. .......................................................................................................................................

186

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

3


Data: .......................................................................

AS ALTERACIÓNS XENÉTICAS

A Constrúe un esquema conceptual cos termos: enfermidades autosómicas, enfermidades cromosómicas, recesivas, enfermidades ligadas ao sexo, a hemofilia, alteracións no número de cromosomas, dominantes, cambios na estrutura dos cromosomas.

B O ser humano ten 23 pares de cromosomas, dos cales o último determina o sexo (XX


nas mulleres, XY nos homes). Na meiose das células xerminais dunha muller, dáse unha alteración ao migrar os dous cromosomas X sexuais a un polo, quedando un ovocito con dous cromosomas X e o outro con ningún. Un destes ovocitos é fecundado por un espermatozoide normal (cuxo cromosoma sexual pode ser X ou Y). Contesta as cuestións seguintes: a) Que tipo de mutación terá o individuo producido tras a fecundación?

....................................................................................................................................... b) Realiza un esquema que mostre as posibles dotacións cromosómicas do novo individuo. Recoñeces entre estas algunhas enfermidades xenéticas?

187

UNIDADE UNIDADE

1 4


Data: .......................................................................

COMO SE REALIZA UN ORGANISMO TRANSXÉNICO

A Une cada un dos termos coa súa correspondente definición: a) Enzimas de restrición.

1. Plásmidos onde se transporta o ADN.

b) ADN ligasas.

2. Cortan segmentos de ADN.

c) Vectores de transferencia.

3. Individuos que recibiron o novo xene.

d) Células receptoras.

4. Unen segmentos de ADN.

e) Organismos transxénicos.

5. Células ás que se lles introduce o novo xene.

B Observa a seguinte imaxe: 2 1

4

3

5

6

7

a) Relaciona os números da ilustración co termo que lle corresponda entre os seguintes: plásmido, ADN da célula humana, clons da bacteria transxénica, célula humana, bacteria transxénica, bacteria, xene humano inserido no plásmido.

......................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

...................................................................................................................................... b) Que proceso describe a imaxe?

188

......................................................................................................................................


UNIDADE

4


Data: .......................................................................

AS TÉCNICAS DA ENXEÑERÍA XENÉTICA

A Escribe a que técnica de enxeñaría xenética se refiren cada unha das definicións seguintes:

a) Técnica que permite conseguir en poucas horas millóns de copias dun segmento de ADN.

....................................................................................................................................... b) Conxunto de técnicas polas que se obteñen copias idénticas dun organismo adulto a partir das súas células somáticas.

....................................................................................................................................... c) Técnica que permite determinar a orde da secuencia de bases dun determinado ADN.

.......................................................................................................................................

B Do extinto bucardo (unha subespecie de cabra montesa) obtivéronse só unhas poucas mostras de tecidos uns meses antes de que o último exemplar morrese, coa esperanza de devolvelo á vida nun futuro próximo.

a) Que técnica de enxeñería xenética cres que se podería empregar para aumentar o número de copias de ADN desta especie? . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Que utilidade ten a clonación en animais?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 189

UNIDADE

4


Data: .......................................................................

REPASO AS APLICACIÓNS DA ENXEÑERÍA XENÉTICA

A Fai un debuxo que esquematice as etapas necesarias para obter unha planta con resistencia a un herbicida.

B Indica se son verdadeiras (V) ou falsas (F) as afirmacións seguintes: a) A enxeñería xenética permite a produción de medicamentos contidos no leite de animais que foron modificados xeneticamente. b) A enxeñería xenética permite deseñar organismos para descontaminar ecosistemas. c) O Proxecto Xenoma Humano permitiu descubrir que o 3% do ADN humano corresponde ao denominado ADN lixo. d) Hoxe en día existen animais transxénicos dos cales se poden obter medicamentos. e) Durante un tratamento de terapia xénica in vivo introdúcense células do paciente que foron previamente clonadas cun xene determinado.

190


UNIDADE

4


Data: .......................................................................

MÁIS SOBRE O ADN LIXO

Cando se descubriu que no noso xenoma existía unha enorme cantidade de ADN que non producía proteínas, deseguida foi bautizado como ADN lixo, dado que non parecía servir para nada. Non obstante, a transmisión deste ADN lixo ao longo da evolución dos seres vivos representou, desde o seu descubrimento, un grande enigma para os científicos. Se este ADN lixo era realmente inútil, por que se mantivera ao longo da evolución? O feito de que o ADN lixo non se perdese podería demostrar a súa importancia. Na actualidade, sabemos que unha parte importante do ADN lixo do noso xenoma leva a cabo tarefas especializadas e de grande importancia. Parece que unha parte deste ADN está implicada na regulación da actividade dos xenes, especialmente na elaboración das mensaxes que indican aos xenes que codifican proteínas, cando e como deben intervir, e tamén cando teñen que permanecer inactivos. A presenza do ADN lixo podería explicar tamén as diferenzas entre especies. Así, aproximadamente o 98% dos xenes humanos e dos chimpancés son idénticos, e dado que a diversidade do ADN lixo é moito maior que o codificante, é posible que nel estean localizados os trazos especificamente humanos, como a intelixencia ou a linguaxe.

A Define ADN lixo.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Explica coas túas palabras as funcións que se lle atribúen ao ADN lixo.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

C Por que cres que o ADN lixo se mantivo ao longo da historia evolutiva dos seres vivos? .......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

191

UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A EVOLUCIÓN QUÍMICA E A EVOLUCIÓN BIOLÓXICA

A Relaciona os elementos das dúas columnas. 1. Orixe das primeiras células eucariotas. 2. Orixe de células primitivas. A. Evolución química. 3. Orixe das primeiras biomoléculas. 4. Orixe das protocélulas. B. Evolución biolóxica. 5. Orixe das biomoléculas complexas. 6. Diversificación dos procariotas.

B Completa as frases seguintes sobre a teoría da endosimbiose. 1. A teoría da endosimbiose foi proposta por ...................................................... 2. Segundo esta teoría, o ............................. das células eucariotas procede dun pregamento da ...................................................................................................... 3. Unha célula ............................... fagocitou outras células ............................... máis pequenas, que viviron en .............................................. con ela e constituíron as mitocondrias.

C Realiza un debuxo esquemático que mostre como se formaron os flaxelos e os cloroplastos.

192


UNIDADE

5


Data: .......................................................................

O FIXISMO E O EVOLUCIONISMO

A Explica brevemente que propoñen: O fixismo ...................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... O actualismo ................................................................................................................

......................................................................................................................................

...................................................................................................................................... O catastrofismo ............................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

B Explica, segundo a teoría de Lamarck, como evolucionaron as xirafas.


......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

...................................................................................................................................... 193

UNIDADE

5


Data: .......................................................................

EN QUE SE BASEOU DARWIN PARA DESENVOLVER A SÚA TEORÍA

A Que lle proporcionou a Darwin a viaxe a bordo do Beagle? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

B Que concluíu Darwin das ideas de Thomas Malthus? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

C a) Que teoría fixo pensar a Darwin que o mundo non é estático e que o cambio nas especies se produce dun modo gradual e continuo?

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... b) Quen defendía esta teoría? ......................................................................................................................................

D Explica en que consiste a selección artificial. Como influíu en Darwin?

194

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A TEORÍA DA SELECCIÓN NATURAL DE DARWIN

A Indica, en cada caso, cal é a explicación lamarckiana (L) e cal é a darwinista (D). 1. As gacelas son rápidas: a) Debido a que as máis lentas teñen máis probabilidade de ser cazadas e non deixar descendentes; mentres que as máis rápidas teñen máis probabilidades de vivir e reproducirse. b) Debido a que, ao ser perseguidas por depredadores, tiñan que esforzarse en correr moi á présa, e a forza adquirida nas patas foise transmitindo dunha xeración á seguinte. 2. O peteiro dos pardais: a) Volveuse forte e groso debido a que se alimentaban de gran e sementes. Este uso fixo que se fose endurecendo e engrosando co paso das xeracións. b) Volveuse forte e groso debido a que, entre os seus antepasados, aqueles que tiñan peteiros máis fortes podían aproveitar mellor o gran como fonte de alimento e deixaban máis descendencia que os que tiñan peteiros máis finos.

B Completa os postulados de Charles Darwin: 1. O mundo non é ..........................................., senón que se ...................................... 2. O proceso de cambio é ......................................... e .............................................. 3. Os organismos semellantes están ........................................... e descenden dun . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

......................................................... 4. O cambio ............................................. é o resultado da ....................................

C As garzas son aves de patas longas que viven nas ribeiras dos ríos alimentándose de peixes. Os seus antecesores tiñan as patas curtas. Formula unha hipótese que che permita explicar a súa evolución segundo a teoría da selección natural. Podes apoiarte realizando debuxos esquemáticos.

195

UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A TEORÍA SINTÉTICA

A O descubrimento das leis da herdanza permitiu explicar qué causa e como se transmiten as variacións hereditarias que Darwin non soubo explicar. Cales son as dúas orixes desta variabilidade? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

B Explica, segundo a teoría sintética, o que sucede nas ilustracións.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 196


UNIDADE

5


Data: .......................................................................

ADAPTACIÓNS E ESPECIACIÓN

A Completa esta táboa, indicando o tipo de adaptación: estrutural, fisiolóxica ou de comportamento:

ADAPTACIÓN

TIPO

A un antepasado do ser humano, xórdelle por mutación un polgar opoñible. Os osos, en época de frío, hibernan. O corpo dos pingüíns almacena unha gran cantidade de graxa para resistir o intenso frío. Os machos de moitas aves exhiben as súas plumas e cantan ante as femias en época de celo. As patas dos canguros adaptaron a súa forma para poder saltar grandes distancias. Os animais do deserto producen uns ouriños máis concentrados, para perder menos auga.

B Duas poboacións dunha especie de paxaro insectívoro quedan separadas pola formación dunha cordilleira. A un lado da cordilleira chove abundantemente, e queda un hábitat de bosques cheos de insectos e eirugas de hábitos diúrnos. Ao outro lado, prodúcese unha intensa seca que forma desertos con insectos de exoesqueletos duros, que os protexen da sequidade, e hábitos nocturnos para evitar as horas de máxima calor. Explica qué adaptacións (no peteiro e no seu comportamento) sufrirán as dúas poboacións de paxaros ata orixinar dúas especies distintas.


...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 197

UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A ANATOMÍA COMPARADA E A PALEONTOLOXÍA

A A imaxe mostra un Archaeopteryx, considerado o elo entre os réptiles e as aves. Sinala no debuxo dúas características que recoñezas dúas aves, e dous que consideres propias dun réptil.

B Explica qué son os órganos homólogos e pon algún exemplo que apoie a túa definición.

...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 198


UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A EMBRIOLOXÍA E AS PROBAS BIOXEOGRÁFICAS

A Os embrións de grupos emparentados, como os vertebrados, teñen un mesmo tipo de desenvolvemento nas primeiras etapas. Observa o desenvolvemento embrionario dun peixe, dunha ave e dun ser humano: Peixe

Ave

Ser humano a) Que estrutura teñen todos nas primeiras etapas e logo desaparece nas aves e nos seres humanos? ................................................................ b) Cal desaparece só no ser humano? ................................................................ c) Que explicación se lle pode dar a este fenómeno? ................................................................ ................................................................


B Que estuda a bioxeografía? ......................................................................................................................................

C Nas illas Hawaii, hai un grupo de aves, as certiolas hawaianas, que teñen moitas especies emparentadas entre si, cada unha adaptada a un tipo de alimentación. No continente, os pimpíns realizan a mesma función que as certiolas nas illas Hawaii. Por que cres que non hai pimpíns nas illas? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 199

UNIDADE

5


Data: .......................................................................

A EVOLUCIÓN DOS HOMÍNIDOS

A Relaciona os elementos das dúas columnas: 1. Homo erectus. 2. Homo sapiens.

A. Homínidos prehumanos.

3. Australopitecus afarensis. 4. Homo antecessor. 5. Paranthropus boisei.

B. Homínidos humanos.

6. Homo neanderthalensis. 7. Homo habilis.

B Sinala con X aquelas adaptacións que sexan propias dos homínidos: a) Posúen un gran cerebro, cuxo volume foi aumentando coa evolución. b) Posúen pelo que os protexe dos cambios de temperatura. c) Son bípedes, liberando as mans para manipular obxectos. d) As femias producen leite para alimentar as crías. e) Os seus dentes son pequenos, e non se usan para a defensa ou o ataque. f) Posúe os ollos en posición frontal, para permitir unha visión tridimensional.

C Completa a táboa: ESPECIE

CAPACIDADE CRANIAL (cm3)

CARACTERÍSTICAS

Homo habilis

Entre 1 000 e 2 000 Homo erectus

1 000 200

Realizou as primeiras manifestacións artísticas.


UNIDADE

5

Ficha de traballo X Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

A ORIXE DA PLURICELULARIDADE

Nos organismos unicelulares, a única célula que os compón debe abastecerse de nutrientres e desfacerse dos refugallos, para o cal necesitan presentar unha gran superficie. O problema vén cando a célula aumenta o seu tamaño, pois entón a relación superficie/ volume da célula faise menor e é por isto polo que o tamaño dos organismos unicelulares é moi limitado. Non obstante, cando varias células permanecen unidas e actúan como unha unidade, alcánzase un nivel de organización pluricelular que, como podemos observar, pode chegar a alcanzar grandes tamaños. O paso da unicelularidade á pluricelularidade explícase por células descendentes dunha célula nai que permaneceron unidas nunha masa única, onde os individuos expostos ao exterior se encargarían da alimentación, e os do interior ocuparíanse doutras funcións, é dicir, produciríase unha especialización que, co transcurso da evolución, daría lugar a tecidos, órganos, e máis tarde, a aparatos e a sistemas.


Aínda que non queden restos fósiles de seres que mostren esta transición da unicelularidade á pluricelularidade, hoxe en día pódense ver organismos que ilustran este paso intermedio, como son as algas coloniais do xénero Volvox. Estas algas coloniais están compostas por esferas ocas de células unidas por filamentos citoplasmáticos, onde xa se aprecia unha diferenciación: unhas células encárganse de alimentar á colonia, mentres que outras se especializan na reprodución, que ben pode ser asexual, ou sexual. As colonias albergan no seu interior ás colonias filla, ata que a colonia nai morre, liberando estas colonias filla.

A Como se comenta no texto, en Volvox, a colonia nai morre ao liberar as colonias filla.

Sucede isto nos organismos unicelulares? Que pasa coa célula nai cando se reproduce? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 201

UNIDADE

5

Ficha de traballo XI Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

A VIAXE DO BEAGLE

1831 pasaría á historia como o ano no que a Darwin se lle ofreceu a oportunidade de embarcar no Beagle, un navío da mariña británica, como naturalista e xeólogo; unha viaxe que cambiaría para sempre o rumbo da súa vida. Foi o seu profesor, o catedrático de Botánica da Universidade de Cambridge John Henslow, o que recomendou a Darwin ao capitán do Beagle Robert Fitzroy, quen, tras certas dúbidas iniciais, o aceptou a bordo e comezaron a súa viaxe o 27 de decembro de 1831, tras unha breve pero intensa preparación. A viaxe, que duraría cinco anos, levou a Darwin por América do Sur, as illas do Pacífico, Nova Zelandia, Australia e África. Pouco a pouco, durante esta longa viaxe, foi dubidando da ciencia fixista propia da súa época, pois realizou numerosas observacións dunha gran diversidade de plantas, animais e fósiles que o fixeron dubidar do feito de que as especies permanecesen inmutables ao longo do tempo. Nestas conclusións foi especialmente reveladora a visita ás illas Galápagos. Nas illas Galápagos, situadas a uns 1 000 km da costa americana, Darwin atopou catorce especies distintas de pimpíns, cada unha tiña un peteiro diferente dependendo de cal fose a súa dieta. Darwin observou que no continente non se daba esta diversidade, e deduciu que, tras a formación recente das illas Galápagos (son illas volcánicas), os pimpíns chegaron do continente encontrándoas deshabitadas doutras aves e, polo tanto, con multitude de alimentos dispoñibles, e cada poboación especializouse en comer un ou outro tipo de alimento, o que deu lugar a diferentes especies. Como se produciu esta especialización? Como Darwin explicaría máis adiante no seu libro A orixe das especies, cada especie tende a producir un número moi elevado de descendentes; así unha árbore produce centos de sementes nos seus froitos, e moitas especies animais producen multitude de crías ao reproducirse. Non obstante, o número de individuos adultos mantense, a pesar diso, máis ou menos constante. De aí, Darwin deduciu que se produce unha encarnizada loita pola supervivencia entre os individuos dunha mesma especie, loita na cal os individuos máis aptos gañan, e pasan as súas características aos seus descendentes, características que se impoñen co tempo na poboación. Foi ao regresar, en outubro de 1836, cando Darwin comezou numerosos cadernos e apuntamentos que culminarían na publicación de A orixe das especies en 1859.

A De que ciencia foi dubidando Darwin ao longo da súa viaxe? Que o fixo dubidar? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 202


Unidade 5. Ficha de trabajoXI Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

B Como explicou Darwin a especiación das aves que encontrou nas illas Galápagos? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

C Busca información ou consulta o teu libro e debuxa un mapamundi coa ruta do Beagle e sinala por que lugares pasou Darwin.


203

UNIDADE

6


Data: .......................................................................

OS FACTORES AMBIENTAIS

A Os factores ambientais determinan adaptacións nos seres vivos. Une cada adaptación co factor ambiental que a determina. 1. Presenza de aletas.

A. Invernos moi fríos.

2. Hibernación.

B. Presenza de neve.

3. Follas moi pequenas e impermeables.

C. Vida acuática.

4. Pelo de cor branca.

D. Clima moi árido.

B Clasifica os factores en abióticos (A) e bióticos (B): 1. A temperatura dun lugar é de 27 °C. 2. A presenza de raposos fai que baixe a poboación de coellos. 3. A presenza de rinocerontes fai que a poboación das aves que os desparasitan aumente. 4. Nun medio mariño a salinidade é de 36 g/l. 5. No interior dunha cova, non chega a luz solar.

C Completa este texto: a) Para cada ............... ........……. unha especie pode desenvolverse entre un valor .............. e un mínimo, denominados ................. de .............. . Por enriba ou debaixo deses valores, a especie non pode ............................ b) O intervalo comprendido entre os ............. de ................ recibe o nome de ................... ………………. . Dentro dela, existe unha ............... ……………. na que esa especie sobrevive mellor e conta con numerosos individuos; e unha .................. ….. ……………… ....................., na que a especie sobrevive con dificultade e o número de individuos se reduce. 204


UNIDADE

6


Data: .......................................................................

AS ZONAS CLIMÁTICAS DA TERRA

A Indica no globo terráqueo en que paralelo esperas encontrar a zona de menor pluviosidade e en que paralelos esperas encontrar zonas de alta pluviosidade.

B Indica que frases son falsas e escríbeas correctamente. a) A temperatura aumenta ao aumentar a latitude. …………………………………………….…………………………………………………… b) A temperatura diminúe coa altitude. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

…….…………....……………………………………………………………………………… c) Os maiores desertos da Terra fórmanse arredor do paralelo 30°. .………………………………………………………………………………………………… d) As cordilleiras costeiras adoitan crear climas de grande humidade a ambos os dous lados das montañas.

…………………………………….........……………………………………………………… e) Do 21 de marzo ao 22 de setembro aumentan as horas de luz no hemisferio norte.

………….……………………………………………………………………………………… f) No ecuador sempre hai unhas doce horas de luz e doce horas de escuridade.

................……………………………………………………………………………………… 205

UNIDADE

6


Data: .......................................................................

ADAPTACIÓNS AO MEDIO TERRESTRE

A Completa a táboa sobre os biomas seguintes: BIOMA

HORAS DE LUZ

DISPOÑIBILIDADE DE AUGA

TEMPERATURA

BIODIVERSIDADE

Selva tropical Deserto Taiga Deserto polar

B Elixe a resposta correcta en cada caso: a) Moitos animais do deserto teñen hábitos... 1. ...diúrnos, así descansan nas horas de menos calor. 2. ...nocturnos, para estar activos cando menos calor vai. 3. ...é indiferente. b) As plantas das zonas desérticas para evitar a perda de auga… 1. ...teñen follas grandes cubertas de substancias impermeables. 2. ...teñen follas pequenas cubertas de substancias impermeables. 3. ...non teñen follas. c) Nas zonas ecuatoriais... 1. ...a biodiversidade é moi baixa, debido ás altas temperaturas. 2. ...a biodiversidade é moderadamente alta. 3. ...a biodiversidade é moi alta, debido ás condicións favorables que ten. d) As plantas de folla caduca abundan... 1. ...nas selvas tropicais. 2. ...nos bosques caducifolios. 3. ...nos desertos.

206


UNIDADE

6


Data: .......................................................................

ALGUNHAS ADAPTACIÓNS AO MEDIO MARIÑO

A Escribe a función das seguintes adaptacións ao medio acuático: a) Grosas capas de graxa debaixo da pel:

............................................................................................................................................ b) Corpo fusiforme con aletas:

............................................................................................................................................ c) Órganos luminosos:

............................................................................................................................................ d) Mecanismos de suxeición ao substrato:

............................................................................................................................................

B Corrixe aquelas frases sobre o medio acuático que sexan falsas: a) A maior parte do océano está a unha temperatura media, entre 15° e 20 °C.

............................................................................................................................................ b) A auga non é un factor limitante no medio acuático.


............................................................................................................................................ c) A zona fótica, onde chega a luz solar, alcanza os 2 000 metros de profundidade.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ d) As algas e as plantas acuáticas pódense fixar ao substrato en zonas litorais.

............................................................................................................................................ e) Nos afloramentos, as correntes mariñas traen numerosos nutrientes.

............................................................................................................................................ f) Aproximadamente, o 12% das augas do planeta son doces.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 207

UNIDADE

6


Data: .......................................................................

REPASO AS INTERACCIÓNS INTRAESPECÍFICAS

A Completa a táboa co tipo de relación intraespecífica que corresponde en cada caso: INTERACCIÓN

TIPO DE RELACIÓN

1. Nunha familia de chimpancés, uns individuos coidan das crías mentres outros buscan alimento. 2. Dous cervos turran cos seus cornos para ser elixidos por unha manda de femias na época de celo. 3. Un coral crece pegado ao seu proxenitor. 4. Unha manda de ñus mantense unida para facer fronte aos seus depredadores. 5. Nunha termiteira hai varias castes que realizan diferentes tarefas.

B Pon exemplos diferentes aos do exercicio A, de: a) Competencia intraespecífica:

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Asociación familiar:

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... c) Asociación gregaria:

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... d) Asociación estatal:

208

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

6


Data: .......................................................................

NICHOS ECOLÓXICOS E INTERACCIÓNS INTERESPECÍFICAS

A Completa a táboa poñendo + se a especie sae beneficiada, – se sae prexudicada ou 0 se resulta indiferente, e escribe o tipo de relación interespecífica que se dá en cada caso. INTERACCIÓN


ESPECIE A

ESPECIE B

TIPO DE RELACIÓN

Un león (A) caza unha gacela (B) para alimentarse. Unhas lapas (A) adhírense á superficie dunha balea (B), para ter un substrato seguro sobre o que vivir. Unha tenia (A) vive no intestino dunha persoa (B), alimentándose do que a persoa inxire. Un can (A) ofrece protección e compañía a unha persoa (B), que o alimenta e lle ofrece un lugar para vivir. Un fungo (A) e unha alga (B) únense, ofrecendo o fungo un medio adecuado á alga, e a alga alimentando ao fungo por fotosíntese. Unha carracha (A) adhírese á pel dun gato (B), e aliméntase do seu sangue. Un camaleón (A) atrapa coa súa lingua pegañenta unha mosca (B). Un xílgaro (A) fai o seu niño sobre un piñeiro (B).

B Un oso polar e un león son grandes depredadores que se alimentan de cazar outras especies que viven nas súas respectivas zonas. Poderíase dicir que ambas as dúas especies ocupan o mesmo nicho ecolóxico? Razoa a túa resposta.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

209

UNIDADE

6


Data: .......................................................................

FACTORES LIMITANTES DO CRECEMENTO

Como xa estudamos, para unha especie existe, dentro de cada factor, unha zona de tolerancia fóra da cal a supervivencia desa especie non é posible. Se nun determinado ecosistema, unha especie encontra case todos os factores dentro da zona de tolerancia e un só sae da devandita zona, este factor limitará e mesmo impedirá a supervivencia da especie no ecosistema. Un xeito de determinar o efecto dun factor ambiental como factor limitante consiste en valorar a súa influencia sobre algunha característica vital que poidamos medir doadamente. Así, nas plantas, adoita empregarse como referente a ganancia de peso corporal ou a velocidade de crecemento. Para estudar o efecto de cada factor, vanse tomando medidas a diferentes condicións, e represéntanse nunha gráfica que nos permitirá coñecer cales son os límites de tolerancia do ser vivo, e cal a zona óptima á que crecerá mellor.

A Observa a gráfica e responde as seguintes preguntas: a) Que especie mostra maior resistencia ao frío?

............................................................ b) Que especie mostra máis resistencia á calor?

Millo

............................................................ c) Cales son os límites de tolerancia do tomate, do altramuz e do millo?

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

o t n e m e c e r c e d a v i t a l e r e d a d i c o l e V

Altramuz

Tomate

Temperatura (ºC)

d) Que especie cultivarías nun lugar que tivese unha ampla oscilación térmica?

....................................................................................................................................... e) A que temperatura axustarías o invernadoiro para ter un cultivo simultáneo das tres especies co mellor rendemento posible?

210

.......................................................................................................................................


UNIDADE

7


Data: .......................................................................

ESTUDAMOS UNHA REDE TRÓFICA

A Observa a rede trófica da ilustración e escribe tres cadeas tróficas. Ferreiriño Voitre leonado

Piñeiro

Lagarteiro

Cervo

Raposo Albedro Saltón Lince Lagarto

.......................................................................................................................................


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Clasifica os organismos representados na rede trófica da ilustración en produtores e consumidores. No caso dos consumidores, indica cun P se son primarios, cun S se son secundarios e cun T se son terciarios. Produtores: ..................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... Consumidores: ..............................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 211

UNIDADE

7


Data: .......................................................................

A MATERIA E A ENERXÍA

A A ilustración mostra o fluxo de enerxía nun ecosistema simplificado. Se a vexetación dese ecosistema dispón de 10000 kcal/m2 · ano, segundo a regra do 10%, que enerxía dispoñible terán os coellos neste ecosistema? E os linces?

B Indica cales destas frases son verdadeiras e cales falsas. Estas últimas escríbeas correctamente.

a) A materia circula polo ecosistema nun fluxo pechado.

....................................................................................................................................... b) A enerxía circula polo ecosistema nun fluxo pechado.

....................................................................................................................................... c) Toda a enerxía que hai nun ecosistema se aprovéitase: a que non se consome no metabolismo, pasa ao nivel seguinte.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... d) Os consumidores primarios transforman a materia inorgánica das plantas en materia orgánica.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... e) A maior parte da enerxía consomese no metabolismo celular.

212

.......................................................................................................................................


UNIDADE

7


Data: .......................................................................

PIRÁMIDES TRÓFICAS

A Nun xardín de 4 m2 hai plantadas 8 roseiras. Nelas habitan, aproximadamente, 4 000 pulgóns que se alimentan das roseiras, e preto do xardín sempre rolda unha ave insectívora que se alimenta dos pulgóns. Realiza unha pirámide de números e outra de biomasa, tendo en conta que cada roseira pesa tres quilogramos, cada cincuenta pulgóns pesan un gramo e o paxaro pesa vinte e catro gramos.

a) Teñen as dúas pirámides igual forma? Explica os teus resultados: . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Segundo os datos obtidos na pirámide de biomasa, cres que a ave ten outras fontes de alimentación á parte dos pulgóns? Que pensarías se só observásemos a pirámide de números?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 213

UNIDADE

7


Data: .......................................................................

REPASAMOS O CICLO DO CARBONO

A Responde as seguintes cuestións sobre o ciclo do carbono: a) Cal é a vía de entrada do carbono á materia viva?

....................................................................................................................................... b) No ciclo curto, cal é a outra vía de volta ao medio do carbono, á parte de pola descomposición dos seres vivos ao morrer?

....................................................................................................................................... c) Dende hai un tempo, a humanidade usa masivamente os combustibles fósiles para obter enerxía. Por outro lado, cada vez existen máis áreas deforestadas e a extensión dos bosques é menor. Como afecta isto ao ciclo do carbono?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Sinala cales destas afirmacións sobre o ciclo do carbono son falsas e escríbeas correctamente:

a) O ciclo do carbono apenas é importante para os seres vivos, xa que este se encontra en moi baixas cantidades neles.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Os combustibles fósiles fórmanse a partir de restos de seres vivos enterrados millóns de anos atrás.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... c) Os consumidores fixan o CO2 atmosférico para crear materia orgánica.

....................................................................................................................................... d) Os seres vivos devolven CO2 á atmosfera a través da respiración.

214

.......................................................................................................................................


UNIDADE

7


Data: .......................................................................

A VIDA SEN SOL

En 1977, unha investigación científica estudou a foxa das Galápagos, e encontrou un oasis de vida que nada ten que ver coa baixa presenza de organismos das zonas abisais; esta zona tan profusamente habitada encontrábase asociada a unha fonte ou cheminea hidrotermal, onde se expulsaba auga desde a litosfera, cargada de minerais incluíndo o sulfuro de hidróxeno. Máis tarde, descubriuse que esta zona non é única, e identificáronse outros oasis coma este noutras zonas abisais, sempre asociados a estas fontes termais. Polo xeral, nas zonas abisais, a fonte de materia e enerxía vén da materia orgánica que se afunde desde a superficie, é dicir, que en última instancia dependen da fotosíntese. Non obstante, estas fontes termais están demasiado poboadas para depender de simples encontros casuais con materia orgánica que cae desde as augas superficiais; nestas fontes hidrotermais, a base das redes tróficas son bacterias autótrofas quimiosintéticas, as cales posúen enzimas capaces de oxidar o sulfuro de hidróxeno, e así obter a enerxía necesaria para poder crear materia orgánica a partir do CO2 disolto na auga. Todas estas reaccións son independentes da luz solar, polo que estes pequenos ecosistemas lograron manterse sen necesidade da luz do Sol.

A A lúa Europa, en Xúpiter, é un dos lugares onde os científicos pensan que pode haber máis probabilidades de que se desenvolvese vida, xa que posúe unha superficie conxelada de varios quilómetros de espesura debaixo da cal podería haber un océano líquido cun vulcanismo activo. Tendo en conta a información do texto, cres posible que en Europa poida haber vida? Razoa a túa resposta.


............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

B Por que cres que os fondos abisais son, polo xeral, zonas pouco habitadas? Pasa o mesmo coas zonas litorais de pouca profundidade?

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 215

UNIDADE UNIDADE

1 8


Data: .......................................................................

UNHA SUCESIÓN NUN LAGO

A A imaxe mostra a sucesión ecolóxica nun lago. A

C

B

D

a) Describe os cambios que aparecen na secuencia representada. De onde procede a terra que enche o lago?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Dirías que esta sucesión é primaria ou secundaria? Razoa a túa resposta.

216

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

8


Data: .......................................................................

OS EFECTOS DOS IMPACTOS

A Sinala cun X cales das estas perturbacións se consideran impactos ambientais: a) Un raio caído nunha tormenta provoca un incendio forestal. b) A construción dunha presa inunda un val. c) Un bosque é cortado para obter terreos de cultivo. d) Un furacán derruba numerosas árbores nunha zona. e) Unha especie animal extínguese debido á destrución e alteración dos seus hábitats polo ser humano. f) Unha erupción volcánica sepulta un bosque debaixo de cinzas e lava.

B A poboación humana chegou, no ano 2011, aos 7 000 millóns de persoas, dos cales un 20% (correspondente á maior parte da poboación dos países desenvolvidos) consume o 80% dos recursos, mentres o 80% da poboación restante se debe repartir só o 20%. Sabendo isto, contesta:

a) Que cres que sucedería se toda a poboación mundial consumise ao ritmo ao que o fai unha nación como Estados Unidos?


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

..................................................................................................................................... b) Reflexiona sobre que cousas poden facer as persoas, a nivel individual, para reducir o consumo nos países desenvolvidos.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 217

UNIDADE

8


Data: .......................................................................

A IMPORTANCIA DOS BOSQUES

Os bosques e a cidade Os bosques arredor das cidades e os parques e xardíns do seu interior producen grandes beneficios: melloran o seu clima, reducen a súa contaminación ou amortecen o ruído que se xera nelas. Nas zonas con grandes edificios nas que predomina o asfalto e o cemento, a ausencia de árbores fai que o ambiente sexa máis caloroso. O vapor de auga que se acumula sobre estas cidades íllaas termicamente e fórmase unha campá de fume e néboa sobre elas. Os bosques situados nas proximidades das cidades poden impedir que se formen estas campás de fume e de néboa, xa que pola noite e segundo sexan as condicións meteorolóxicas, o aire fresco e húmido destas zonas boscosas pode penetrar na cidade substituíndo o aire seco e contaminado. Os bosques axudan a limpar o aire contaminado polo po, a feluxe e outras impurezas que se xeran nas cidades e nas zonas industrializadas. As áreas forestais quecen máis lentamente que os territorios sen bosque, polo que as masas de aire ao chegar ao bosque tenden a descender e as partículas de po deposítanse nas follas das árbores. Ao chover, as follas lávanse de forma que estas partículas de po caen xunto coa auga á terra do bosque. De calquera xeito, se a contaminación é demasiado elevada as árbores resultan danadas. O bosque pode chegar a amortecer os ruídos ambientais, actuando a xeito de barreira acústica. Un bosque situado ao longo das vías de comunicación terrestre (estradas, autoestradas...) debilita o ruído ocasionado polo tráfico. Do mesmo xeito, as árbores situadas entre os edificios absorben os ecos exercendo unha acción amortecedora do ruído.

A Resume brevemente os beneficios que achegan os bosques próximos ás cidades.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B No texto menciónase que se a contaminación é elevada, as árbores poden resultar danadas. Reflexiona e escribe algunhas medidas que che permitan reducir a contaminación do aire atmosférico.

218

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.....................................................................................................................................


UNIDADE

8


Data: .......................................................................

PROTEXEMOS O SOLO

A A aldea de Vilanova está situada nun val entre montañas. O verán pasado, a aba dun-

ha das montañas que a rodean sufriu un forte incendio, e perdeu a cobertura vexetal. Ao chegar as intensas chuvias do outono, os habitantes de Vilanova observaron como o barro inundaba as súas rúas por primeira vez, provocando numerosos danos e molestias. a) A que cres que se debe o feito de que lles chegasen coadas de barro á aldea cando antes non sucedera?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Imaxina que es o alcalde de Vilanova; que medidas tomarías para rematar coas coadas de barro?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B En moitas zonas agrícolas, sobre todo naquelas onde a pobreza non permite comprar . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

suficiente fertilizante para o solo, realízase a rotación de terras. Este método consiste en dividir a zona en leiras. Cada ano, en cada leira cultívase unha planta que requira distintos nutrientes, incluso se deixa que a leira «descanse» cada certo número de anos. a) Que utilidade cres que ten a rotación de cultivos?

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Que sucedería se, nunha terra pobremente fertilizada, cultivamos a mesma planta unha e outra vez?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 219

UNIDADE

8


Data: .......................................................................

O DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE

A Completa este texto: 1. Os recursos ..................... non deben ..................... a un ritmo maior que aquel ao que se ..................... e os recursos ..................... ..................... non poden ..................... antes de ser substituídos por outros ..................... . 2. A emisión de ..................... e a xeración de ..................... non poden superar a capacidade da Terra para ..................... . 3. Todos os países teñen dereito a desenvolverse ............................ ..........................., ..................... e ...................... e os países ..................... deben axudar aos países en ..................... de ..................... a conseguilo.

B Identifica as frases falsas sobre o desenvolvemento sostible e corríxeas: a) Protexer os ecosistemas non implica cambiar os nosos conceptos sobre o desenvolvemento.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) O desenvolvemento sostible mantén que todos os países teñen dereito ao desenvolvemento, tanto a nivel cultural como económico e tecnolóxico.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... c) O desenvolvemento sostible afirma que non se pode lograr un verdadeiro desenvolvemento se non existe un desenvolvemento integral dunha parte da humanidade.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... d) O desenvolvemento sostible pretende que as xeracións presentes vivan con algunhas carencias para así asegurar o benestar de xeracións futuras.

220

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

8


Data: .......................................................................

APRENDO SOBRE A XESTIÓN AMBIENTAL

A Completa a táboa respondendo en cada caso se se trata dunha medida protectora ou dunha medida correctora:

MEDIDA

TIPO DE MEDIDA

1. Realízase un repoboación de piñeiros nunha canteira abandonada. 2. Os ovos producidos nunha granxa son etiquetados como ecolóxicos. 3. Nun colexio organízase unha xornada para concienciar e educar sobre a reciclaxe. 4. Unha serra con bosques moi pouco alterados polo ser humano é declarada parque nacional. 5. Unha ecoauditoría propón unha serie de medidas para que unha empresa faga un uso sostible dos recursos. 6. Unha serie de países asinan o protocolo de Kyoto para reducir as súas emisións de CO 2. 7. Nun determinado país créanse unhas leis que promoven o uso sostible dos ecosistemas.

B Completa a táboa: . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

DEFINICIÓN

CATEGORÍA DE PROTECCIÓN

1. Sitios que merecen ser protexido polos seus valores estéticos e culturais. 2. Espazos marítimos cuxo fin é protexer os ecosistemas e aos seus integrantes. 3. Áreas pouco transformadas que merecen ser protexida. 4. Espazos que se protexen pola súa rareza e/ou fraxilidade. 5. Espazos ou elementos constituídos por formacións singulares. 6. Parques onde se permite un aproveitamento sostible dos recursos. 221

UNIDADE

8


Data: .......................................................................

A RELACIÓN HOSPEDEIRO-PARASITO

Acabas de estudar a relación depredador-presa e como provoca flutuacións nas poboacións de ambas as dúas especies, dependendo o número dunha do da outra, e viceversa. O caso da relación parasito-hospedeiro, non osbtante, presenta diferenzas, as cales pasamos a analizar: Talvez unha das maiores diferenzas radica no número de seres dos que se alimenta o parasito. Mentres o depredador adoita depredar moitos individuos ao longo de toda a súa vida, é común que os parasitos só teñan un único hospedeiro, como pode ser unha persoa no caso da tenia intestinal. Isto lévanos a outra diferenza coa relación de depredación, e é que o parasito poucas veces mata o seu depredador, polo menos a curto prazo. Polo xeral, o parasito aliméntase a expensas do hóspede, debilitándoo e causándolle prexuízos, pero mentres o hóspede se manteña con vida, o parasito terá o sustento asegurado. Hai casos de parasitos internos que resultan máis perigosos, xa que cando o seu hospedeiro morre xa se instalaron nos seus descendentes ou noutros hospedeiros; deste modo propáganse os microorganismos causantes de numerosas enfermidades. Por todo isto, a relación parasito-hospedeiro podería causar en certo modo unha flutuación similar á de depredador-presa: un número moi elevado de parasitos baixará a poboación do hospedeiro (aínda que sexa porque o debilita e o fai máis vulnerable a morrer por outras causas), e se a poboación do hospedeiro baixa, consecuentemente baixará a do seu parasito. Ao baixar a poboación do parasito, volve subir a do hospedeiro, e, en consecuencia, volve subir a do parasito, e así, ciclicamente.

A Un ecólogo escribiu «Os depredadores viven do capital, mentres que os parasitos viven dos xuros». Explica qué cres que significa esta frase.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Moitas especies parasitas do ser humano adoitan usar o aparato dixestivo como vía de entrada ao noso organismo. Como cres que podemos evitar a entrada destes organismos ao noso corpo?

...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

222

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................


UNIDADE

9


Data: .......................................................................

REPASO O MÉTODO SÍSMICO

A Observa a gráfica seguinte que mostra como varía a velocidade das ondas sísmicas nas distintas capas da xeosfera: 0

Velocidade das ondas sísmicas (km/s) 10 12 14 2 4 6 8 Mohorovicic

1000

) m k ( 2000 a r r e T a n 3000 e d a d i d 4000 n u f o r P

Ondas S (non atravesan os líquidos)

Ondas P

Gutenberg 2900

5000

5100

6370

a) Que información achega o feito de que as ondas S deixen de propagarse a partir dos 2 900 km de profundidade?


.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Por que cres que a velocidade das ondas P aumenta subitamente ao alcanzar os 5 100 km de profundidade? Nomea esa descontinuidade.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Relaciona mediante frechas cada onda co seu comportamento: 1. Non se empregan no método sísmico.

A. Ondas P.

2. Só se propagan en medios sólidos.

B. Ondas S.

3. Transmítense comprimindo e dilatando os materiais.

C. Ondas superficiais. 223

UNIDADE

9


Data: .......................................................................

AS DISTINTAS CAPAS DA XEOSFERA

A Corrixe estas frases sobre as capas da Terra para que sexan certas: a) A codia oceánica é máis grosa e densa que a codia continental.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) O manto é a capa máis interna da xeosfera.

....................................................................................................................................... c) O núcleo comeza na descontinuidade de Lehmann.

....................................................................................................................................... d) O núcleo externo está fundido, por iso, as ondas P non o atravesan.

.......................................................................................................................................

B Nesta ilustración que mostra un corte da Terra: a) Substitúe na imaxe os números polos seguintes termos: manto, litosfera, codia continental, codia oceánica, núcleo externo, núcleo interno .

..................................................................

..................................................................

..................................................................

2 1 3

4

b) Escribe os nomes das descontinuidades da xeosfera onde corresponda.

224

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

5

6


UNIDADE

9


Data: .......................................................................

REPASO A TEORÍA DA DERIVA CONTINENTAL

A Das seguintes observacións realizadas por Wegener para elaborar a súa teoría da deriva continental, algunhas son falsas. Sinálaas:

a) Wegener observou que as costas de África e Sudamérica parecen encaixar, e pensou que no pasado estiveron unidas e se separaron co paso do tempo. b) Wegener decatouse de que, tras un terremoto, o terreo se desprazara uns centímetros, e deducin que ao longo de millóns de anos, estes movementos poderían ter desprazado os continentes moitos quilómetros. c) Wegener decatouse de que os fósiles de seres moi antigos da mesma especie se encontraban ás veces en continentes que na actualidade están separados pero que no pasado deberon estar unidos. d) Wegener observou que a litosfera está formada por placas que varían o seu tamaño e se desprazan debido á enerxía do interior da Terra.

B Wegener supuxo que, no pasado, os continentes estiveron unidos nunha especie de masa continental única (Panxea) que fracturou. Os bloques resultantes desprazáronse separándose lentamente ata ocupar as posicións actuais. No mapa represéntase a posición que cre que ocupaban os bloques continentais en Panxea. Escribe os nomes onde corresponda: Eurasia, Norteamérica, Sudamérica, África, Australia, Antártida e a India onde creas que están situados:


1 ........................

2 ........................

3 ........................ 5 ........................

4 ........................

6 ........................ 7 ........................ 225

UNIDADE

9


Data: .......................................................................

OS BORDOS DAS PLACAS

A Observa a ilustración seguinte e responde as preguntas:

a) Que tipos de bordos se observan na imaxe? Sitúaos na ilustración e noméaos (utiliza o espazo que hai sobre o debuxo). b) Na imaxe, pódese observar un volcán intraplaca (que non está asociado a ningún bordo de placa). Localízao e sinálao na ilustración.

B Xapón é un arco insular situado no océano Pacífico, fronte ás costas de Rusia e das dúas Coreas.

Consulta o mapa das placas litosféricas que aparece no teu libro e di que tipo de contacto entre placas o orixinou.

226

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................


UNIDADE

9


Data: .......................................................................

OS MOVEMENTOS DAS PLACAS

A A ilustración mostra o Gran Val do Rift do leste de África:

a) Que tipo de movemento de placas se dá no Gran Val do Rift? Explícao e intenta sinalalo con frechas na ilustración.

.........................................................

.........................................................

......................................................... b) O Gran Val do Rift é un territorio afundido respecto do terreo que o rodea e conta cunha actividade volcánica moi intensa. Explica a causa destas dúas características.


Gran Val do Rift Límites de placas

.........................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Indica se as frases seguintes son verdadeiras (V) ou falsas (F): a) Ao longo das dorsais orixínanse numerosos bordos de placas transformantes. b) Os Andes son unha cordilleira que se orixinou pola diverxencia de dúas placas litosféricas: a de Nazca e a sudamericana. c) Os arcos insulares son grupos lineais de illas que se orixinan sobre as dorsais, como consecuencia da súa actividade volcánica. d) Cando as masas continentais chocan, fórmanse grandes cordilleiras como do Himalaia. 227

UNIDADE

9


Data: .......................................................................

ORDENAMOS EN CICLO DE WILSON

A Observa as seguintes imaxes que ilustran o ciclo de Wilson e ordénaas cronoloxicamente: A

B

C

D

E

F

b) Explica moi brevemente o que sucede en cada paso: 1. ................................................................................................................................

................................................................................................................................ 2. ................................................................................................................................

................................................................................................................................ 3. ................................................................................................................................

................................................................................................................................ 4. ................................................................................................................................

................................................................................................................................ 5. ................................................................................................................................

................................................................................................................................ 6. ................................................................................................................................

228

................................................................................................................................


UNIDADE

9


Data: .......................................................................

REVISAMOS AS PROBAS DA TECTÓNICA DE PLACAS

A Cita tres probas que confirmen a teoría da tectónica de placas. ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………..........

B A placa sudamericana limita ao leste coa africana, na metade do océano Atlántico, e ao oeste coa placa de Nazca, moi preto das costas do Pacífico.

Placa sudamericana Placa Nazca


Superficial Medio Profundo

a) No mapa, obsérvase a incidencia de sismos en Sudamérica. Por que pensas que estes se dan con moita maior frecuencia na parte oeste do continente? ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… b) Trata de explicar por que, a medida que avanzamos da costa do Pacífico ao interior, os terremotos se producen a maior profundidade. ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........………………………………………………….... 229

UNIDADE

9


Data: .......................................................................

ESTUDO O MOTOR DAS PLACAS

A Cales das seguintes afirmacións sobre o movemento das placas son falsas? a) A litosfera oceánica, fría e densa, afúndese nas zonas de subdución ata o límite do manto co núcleo. b) Hoxe en día crese que a zona superior do manto se encontra fundida e recibe o nome de astenosfera. c) No límite co núcleo, as rochas quecen e aumentan a súa densidade. d) Os penachos de materiais quentes que van do límite núcleo-manto á superficie xeran os chamados «puntos quentes». e) As dorsais son a orixe do movemento das placas. f) O modelo sobre a causa do movemento das placas máis aceptado hoxe en día é o modelo da subdución profunda.

B As seguintes imaxes mostran dous modelos para explicar o movemento das placas tectónicas: 1

2

a) Cal deles se corresponde co modelo máis aceptado na actualidade? Que nome recibe o devandito modelo?

....................................................................................................................................... b) Na imaxe do modelo que hoxe en día se considera inválido, obsérvase unha subcapa cuxa existencia, segundo as investigacións, non existe. Di que nome recibía esa subcapa e en que estado cría que se encontraban as súas rochas.

230

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

9


Data: .......................................................................

SIMILITUDE ENTRE A TERRA E UNHA MÁQUINA TÉRMICA

Considérase que a calor interna da Terra ten, principalmente, tres orixes: 1. A calor residual conservada desde a formación da Terra. Crese que durante a súa formación, a Terra alcanzou temperaturas moi elevadas. Co tempo foi arrefriando, pero aínda conserva parte daquela calor nas súas capas internas. 2. A calor xerada pola desintegración de elementos radioactivos presentes nas rochas do interior da Terra. Algúns átomos de elementos radioactivos pesados emiten enerxía de forma espontánea cando os seus núcleos inestables se desintegran. Esta enerxía podería quentar as rochas do interior da Terra. 3. A calor debida ás mareas gravitatorias. Suxeriuse que a gravidade da Lúa ou do Sol poderían producir desprazamentos de materiais nas capas internas da Terra, de modo que o rozamento entre os devanditos materiais xeraría unha intensa calor. Sexa cal sexa a súa orixe, a calor interna emítese lentamente cara á superficie e pode detectarse na codia. É o que se chama fluxo xeotérmico. Recentemente, comprobouse que esta emisión de calor non é constante en todas as partes da Terra; é maior en rexións cun vulcanismo intenso e onde a codia é máis delgada, e é menor nas zonas do interior das placas continentais onde a codia é máis grosa. Nos lugares nos que o fluxo xeotérmico é elevado, a calor interna pódese explotar para quentar auga e utilizala nas vivendas ou para obter enerxía eléctrica.

A A que cres que se debe que as zonas do planeta con maior fluxo xeotérmico se localicen sobre bordos de placas moi activos?


……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........……………………………………………………

B Islandia é un dos lugares do mundo en que máis se utiliza a enerxía xeotérmica para obter auga quente e electricidade. Por que cres que é así?

……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........…………………………………………………… ……………………………………...........……………………………………………………

231

UNIDADE

10

Ficha de traballo I

Nome e apelidos: ......................................................................................................................................... Curso: .....................................................................

Data: .......................................................................

REPASO OS PROCESOS XEOLÓXICOS

A Relaciona os elementos das dúas columnas: A. O magma ascende desde o manto. B. As plantas crean solo. 1. Procesos xeolóxicos endóxenos. C. O vento arranca anacos de rochas. D. Prodúcese un terremoto.

2. Procesos xeolóxicos esóxenos.

E. Un volcán entra en erupción. F. Uns sedimentos son depositados.

B Identifica cales destas oracións son falsas e corríxeas: a) O magmatismo é un exemplo de proceso xeolóxico esóxeno.

....................................................................................................................................... b) A dinámica de placas produce variacións de presión e temperatura capaces de provocar cambios nas rochas.

....................................................................................................................................... c) Os procesos xeolóxicos esóxenos prodúcense na zona superficial da litosfera.

....................................................................................................................................... d) As forzas producidas polos movementos de placas poden desprazar rochas e cambiar a súa textura, aínda que non pode deformalas.

....................................................................................................................................... e) Os procesos esóxenos son os responsables da formación das rochas magmáticas.

232

.......................................................................................................................................


UNIDADE

10

Ficha de traballo II


Data: .......................................................................

A ACTIVIDADE VOLCÁNICA

A Di se as seguintes erupcións son hawaianas, estrombolianas ou peleanas: a) En 1902, o monte Pelée entrou nunha violenta erupción que lanzou unha nube de cinzas e gases ardentes aba abaixo, arrasando a cidade de Saint Pierre.

....................................................................................................................................... b) O volcán Kilauhea, na illa de Hawaii, entrou en erupción en 1983. Leva desde entón en erupción de xeito ininterrompido, expulsando lavas moi líquidas que cobren grandes extensións de terreo.

....................................................................................................................................... c) O Etna é un volcán que alterna distintos tipos de erupcións, unhas con grande emisión de piroclastos e outras, máis tranquilas, con máis emisión de lava.

.......................................................................................................................................

B Rotula o nome de cada parte do volcán no lugar que corresponda: 2 ........................... 1 ........................... . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

3 ...........................

4 ...........................

233

UNIDADE

10

Ficha de traballo III


Data: .......................................................................

REPASO COMO SE FORMAN AS ROCHAS METAMÓRFICAS

A Elixe a resposta correcta en cada caso: 1. Unha transformación metamórfica producirase cando: a) Se dea un incremento da temperatura e/ou da presión. b) As rochas se fundan por friccións entre placas. c) Os axentes xeolóxicos esóxenos actúen sobre as rochas. 2. Cando unha rocha é sometida a altas temperaturas: a) Reducirá o tamaño dos seus cristais. b) Prodúcese un aumento do tamaño dos seus cristais. c) O metamorfismo xamais afecta ao tamaño dos cristais. 3. En que tipos de bordos non se dá metamorfismo? a) Nos transformantes. b) Nos diverxentes. c) O metamorfismo dáse en todo tipo de bordo de placa.

B Na ilustración, sinala onde se produce metamorfismo: a) Por temperatura. b) Por presión. c) Por presión e por temperatura.

234


UNIDADE

10

Ficha de traballo IV


Data: .......................................................................

DEFORMACIÓNS E ROTURAS DO RELEVO

A Que comportamento cabe esperar ante os esforzos en cada un dos seguintes casos? a) Un obxecto de plástico duro, que se quenta e se somete a esforzos lentos durante moito tempo.

............................................................................................................................................ b) Un anaco de plastilina sometido a un esforzo moi rápido.

............................................................................................................................................

B Observa o mapa, onde a cor máis escura indica maior actividade sísmica: a) Que risco sísmico hai na localidade na que vives?

.............................................................. b) Nomea dúas provincias onde o risco sísmico sexa moi elevado.


.............................................................. c) Nomea dúas provincias onde o risco sísmico sexa moi baixo.

................................................................

C Explica qué diferenza encontras entre unha falla e unha diáclase.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................ 235

Unidade 1. Ficha de traballo IV Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

D Observa as ilustracións e escribe ao lado de cada imaxe o tipo de falla do que se trata.

a) .......................................................................................

b) .......................................................................................

c) .......................................................................................

E Observa a imaxe e responde. a) Que tipos de dobras están sinalados cos números 1, 2 e 3, respectivamente? Trátase de dobras anticlinais ou sinclinais?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

1

3

2 a

b

c) As dobras a e b, son anticlinais ou sinclinais?

.........................................................

F Une cada termo coa súa definición correcta: TERMO A. Plano de falla.

DEFINICIÓN 1. Cada un dos anacos que queda a cada lado da fractura.

B. Labio ou bloque. 2. Desprazamento que experimentan os bloques fracturados. C. Salto de falla. 236

3. É a superficie de fractura.


UNIDADE

10

Ficha de traballo V


Data: .......................................................................

PROCESOS XEOLÓXICOS ESÓXENOS: FORMACIÓN DAS ROCHAS SEDIMENTARIAS

A Explica brevemente en que consiste: a) A compactación: ....................................................................................................

....................................................................................................................................... b) A cementación: .....................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Completa o texto seguinte: A formación de rochas sedimentarias comeza coa acumulación de partículas ás que chamamos ..............., no fondo de depresións ás que denominamos ............... ............... . Os ............... poden ter dúas orixes, ben poden ser ............... de ............... que foron erosionados e transportados, ou ben poden ser ............... ............... disoltas no ............... que precipitan e caen ao fondo.


C Responde: a) Cales son os procesos polos que se leva a cabo o modelado do relevo?

....................................................................................................................................... b) Cita tres axentes modeladores do relevo que coñezas.

....................................................................................................................................... c) Nun río, que proceso predomina no seu curso alto? E no medio? Cal é característico do seu curso baixo?

....................................................................................................................................... d) Que axente modelador cabe esperar que sexa máis importante nun val glacial?

....................................................................................................................................... 237

UNIDADE

10

Ficha de traballo VI


Data: .......................................................................

O CICLO DAS ROCHAS

A Una rocha basáltica que aflora nunha erupción volcánica, pode converterse en rocha metamórfica?, e nunha rocha sedimentaria? Razoa a túa resposta.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Sinala cal destes enunciados corresponde á visión actual sobre os procesos de formación de rochas.

a) Os pocesos petroxenéticos son cíclicos e independentes doutros procesos xeolóxicos. b) Todos os procesos xeolóxicos están relacionados a través da dinámica de placas, sen ser esta continua nin cíclica. c) Os procesos petroxenéticos son exclusivamente procesos xeolóxicos endóxenos.

C Que tipo de rocha cres que é... a) ...unha rocha que parece formada por multitude de finas láminas superpostas?

....................................................................................................................................... b) ...unha rocha formada por cristais de minerais visibles a simple vista?

....................................................................................................................................... c) ...unha rocha formada por anacos doutras rochas unidas por partículas cementadas?

....................................................................................................................................... d) ...unha rocha formada por cristais diminutos, visibles con microscopio petrográfico?

238

.......................................................................................................................................


UNIDADE

10

Ficha de traballo VII


Data: .......................................................................

RECOÑECEMOS AS ROCHAS POLA SÚA TEXTURA

Cando un xeólogo ten que identificar unha rocha, o primeiro que tratará de deducir é a súa orixe, é dicir, se é magmática (e dentro desta, plutónica ou volcánica), metamórfica ou sedimentaria. Moitas veces abondará con observar o lugar de onde obtén a rocha: – Se é volcánica, encontrarase arredor dun volcán. – Se é plutónica, en enormes masas de rochas. – Se é metamórfica, en estratos de aspecto esmagado. – Se é sedimentaria, en capas. Noutras ocasións, a rocha encóntrase fóra do seu lugar de orixe, e entón fará falta analizar a textura das rochas para poder determinar o seu tipo; por exemplo: 1 Magmáticas plutónicas. Son rochas que arrefrían lentamente no interior terrestre, dándolles tempo a cristalizar ben. Por iso, estas rochas posúen grandes cristais diferenciables a simple vista. 2 Magmáticas volcánicas. Son rochas que se forman cando a lava arrefría rapidamente ao saír ao exterior en erupcións volcánicas. Nestas condicións, á rocha apenas lle dá tempo de cristalizar, polo cal estas rochas teñen cristais diminutos, e necesítanse ás veces lupas ou microscopios petrográficos para ser vistos. 3 Metamórficas. Estas rochas fórmanse a partir doutras rochas que, debido a grandes presións e temperaturas, se transforman noutras. Debido ás fortes presións, estas rochas identifícanse porque os seus cristais se dispoñen en laxes e bandas que seguen unha dirección. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

4 Sedimentarias. Fórmanse a partir de sedimentos, é dicir, fragmentos doutras rochas que son depositados en capas. Cando se compactan, os fragmentos non sofren alteracións e identifícanse os seus anacos doadamente. En ocasións, distínguense fósiles nelas. Axudándote da información do texto, identifica a orixe das seguintes rochas: 1

2

1: .......................................

3

4

2: ........................................

4: ..........................................

5

3: .......................................

5: .......................................... 239

UNIDADE

11

Ficha de traballo I


Data: .......................................................................

O RELEVO: A SÚA EVOLUCIÓN E OS FACTORES QUE O DETERMINAN

A a) Como explica a oroxénese o antigo modelo dualista?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Como se definiu a gliptoxénese? .......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Observa a fotografía e responde: a) Cal é o principal axente modelador nesta paisaxe?

........................................................ b) Escribe dous exemplos de paisaxes modeladas polo mesmo axente.

........................................................ ........................................................

C Relaciona o tipo de relevo co seu principal axente modelador. A. Litolóxico.

1. A ondada.

B. Climático.

2. O tipo de rocha.

C. Estrutural. D. Costeiro. 240

3. A temperatura e a humidade. 4. Disposición das rochas.


UNIDADE

11



Data: .......................................................................

REPASO OS RELEVOS LITOLÓXICOS

A Observa a imaxe e responde:

1 ............................. 2 .............................

3 ..............................

a) Indica o tipo de relevo que se representou e xustifica a túa resposta.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Indica na imaxe que estrutura está sinalada con cada número.

B Relaciona cada accidente do relevo co seu tipo de relevo litolóxico asociado: . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

1. Pitón ou roque. 2. Dolina. A. Relevo volcánico.

3. Caldeira. 4. Rochedo.

B. Relevo granítico.

5. Lanchar. 6. Sima.

C. Relevo cárstico.

7. Meseta de lava. 8. Caverna. 9. Domo ou helmo. 241

UNIDADE

11



Data: .......................................................................

REPASO OS RELEVOS CLIMÁTICOS

A Compara estas imaxes: 1

2

a) Cal é un val glaciar? Cal é un val fluvial? Xustifica a túa resposta.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) En que tipo de clima se dá cada un destes vales?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Observa a seguinte imaxe: a) En que clima se pode encontrar esta estrutura? ................................................................ b) Cal foi o axente xeolóxico modelador que actuou? ................................................................ ................................................................ c) Intenta explicar como se produciu esta formación rochosa.

242

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


Unidade 11. Ficha de traballo III Nome e apelidos: .........................................................................................................................................

C Corrixe aquelas oracións que sexan falsas: a) Os solos das selvas ecuatoriais adoitan mostrar claramente os signos da erosión.

............................................................................................................................................ b) Os vales fluviais adoitan coller forma de V.

............................................................................................................................................ c) Os torrentes son correntes de auga esporádicas, propios de climas secos.

............................................................................................................................................ d) Os depósitos glaciares, que son arrastrados pola auga do desxeo ata os lagos, coñécense como morenas.

............................................................................................................................................ e) Nos relevos de zonas cálidas hiperhúmidas, ás veces, fórmanse montes illa coñecidos como pans de azucre.


............................................................................................................................................ f) Os dous procesos principais modeladores do relevo dos desertos tropicais son a acción eólica e as chuvias torrenciais.

............................................................................................................................................ g) As grandes cubetas que se dan na cabeceira dos glaciares denomínanse circos.

............................................................................................................................................ h) O deserto pedregoso caracterízase polos seus amplos campos de dunas.

............................................................................................................................................

243

UNIDADE

11



Data: .......................................................................

ESTUDO OS RELEVOS ESTRUTURAIS

A Observa a imaxe e responde: C

A

B

a) Que capa ten rochas máis duras, a capa A ou a capa B? Razoa a túa resposta.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Que nome recibe a zona A-B? E a zona C?

.......................................................................................................................................

B Debuxa como evolucionará este relevo tendo en conta que o estrato A está composto por rocha máis dura que a dos demais estratos da zona.

A

244


UNIDADE

11

Ficha de traballo V


Data: .......................................................................

REVISAMOS OS RELEVOS COSTEIROS

A Sitúa na imaxe as seguintes formas de relevo: praia, illa barreira, frecha, albufeira, marisma.

Nesta zona costeira, predomina a abrasión ou a sedimentación? Por que?


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Corrixe as oracións que son falsas: a) A abrasión mariña débese sobre todo ao intenso golpeo da ondada.

....................................................................................................................................... b) As albufeiras son baías pechadas por bancos de area.

....................................................................................................................................... c) As illas barreira son illas rochosas, formadas por antigos acantilados, cuxa erosión os separou da costa.

....................................................................................................................................... d) A deriva litoral débese a correntes perpendiculares á costa.

....................................................................................................................................... 245

UNIDADE

11

Ficha de traballo VI


Data: .......................................................................

A OROXÉNESE E OS ORÓXENOS

A oroxénese era, segundo o antigo modelo dualista do relevo, como se denominaba á formación de cordilleiras e montañas, chamados oróxenos. Hoxe en día, aínda que a teoría dualista caeu en desuso, séguese usando o termo oróxeno para facer referencia a todas aquelas cordilleiras orixinadas pola tectónica de placas nos seus bordos converxentes. Podemos así distinguir varios tipos de oróxenos: •

•

•

Oróxenos de tipo andino: son oróxenos de intensa actividade sísmica e volcánica, formados pola colisión dunha placa oceánica cunha continental. A codia oceánica, máis densa, subduce baixo a placa continental, que se eleva. Exemplos destes oróxenos son os Andes, dos que reciben o seu nome. Oróxenos de tipo aleutiano ou de arco insular: son aqueles que se sitúan naqueles bordos onde chocan dúas placas oceánicas. A placa máis densa subduce baixo a menos densa, provocando magmas que dan lugar a unha intensa actividade volcánica. A devandita actividade volcánica forma, co paso do tempo, arquipélagos coñecidos como arcos insulares. Exemplos destes arcos insulares son as illas Aleutianas, as Filipinas ou Xapón. Oróxenos de tipo alpino: son aqueles que se sitúan en zonas onde dúas masas continentais chocan, xeralmente tras o peche do océano que os separaba. Nestes oróxenos non se produce a subdución de ningunha das placas, senón que ambas as dúas se comprimen unha contra a outra. É por iso polo que estas zonas teñen unha intensa actividade sísmica e, ao non se producir novos magmas por subdución, unha escasa actividade volcánica. Exemplos destes oróxenos son as cordilleiras do Alpes, os Pireneos e o Himalaia.

A Observa a imaxe e responde:

a) Que tipo de oróxeno é a cordilleira que se observa na dereita da imaxe?

....................................................................................................................................... b) Pertencerá esta cordilleira a outro tipo de oróxeno no futuro? Explícao.

246

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


UNIDADE

12

Ficha de traballo I


Data: .......................................................................

OS ESTRATOS OFRÉCENNOS INFORMACIÓN

A Sinala cales das oracións seguintes son falsas e corríxeas: a) A fosilización dos seres vivos ten lugar durante a diaxénese.

....................................................................................................................................... b) Os fósiles de facies permítennos situar estratos na mesma época, porque teñen unha gran distribución xeográfica.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... c) Os estratos das concas sedimentarias dispóñense en capas horizontais.

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... d) É común que, nas concas sedimentarias, queden enterradas pegadas ou restos de seres vivos.


.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

B Comenta o significado desta frase: «Os estratos son as páxinas do gran libro da historia da Terra».

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... 247

UNIDADE

12



Data: .......................................................................

OS PRINCIPIOS DA ESTRATIGRAFÍA

A Observa o rexistro estratigráfico desta rexión e indica nel unha secuencia estratigráfica e unha serie.

B Como se denominan cada un destes principios? a) Calquera acontecemento xeolóxico é posterior á formación das rochas ás que altera ou aos fenómenos cuxas pegadas altera.

....................................................................................................................................... b) Os estratos, se non son sometidos a forzas tectónicas, tenden a conservar a posición horizontal; que un estrato ten a mesma idade en toda a súa extensión; e que cada capa é máis antiga que as que teñen enriba.

....................................................................................................................................... c) Os procesos xeolóxicos que actuaron no pasado son os mesmos e teñen os mesmos efectos nas rochas que os que actúan hoxe en día.

....................................................................................................................................... d) Os estratos cos mesmos fósiles foron formados ao mesmo tempo.

248

.......................................................................................................................................


UNIDADE

12



Data: .......................................................................

DATACIÓN E CORRELACIÓN ESTRATIGRÁFICA

A Completa o texto seguinte: A datación ..................... consiste en ordenar no ..................... os estratos ou os eventos rexistrados nunha serie ..................... ou en varias sen precisar canto hai que aconteceron nin canto tempo ..................... . A datación ..................... consiste en asignar unha ..................... ..................... a cada estrato ou acontecemento xeolóxico rexistrado nunha serie, é dicir, indicar canto ................. hai que se formou.

B Levanta a columna estratigráfica desta rexión:


Areíscas con ostras fósiles Margas mariñas Calcarias con nummulites Calcarias con ammonites Coadas de basaltos

249

UNIDADE

12



Data: .......................................................................

A DINÁMICA DAS PLACAS E OS SERES VIVOS

Resulta lóxico pensar que un acontecemento global, como a dinámica de placas litosféricas, debe ter efectos nas demais capas terrestres, incluída a biosfera. Para demostrar esta relación entre a dinámica de placas e os seres vivos, os investigadores recorreron ás evidencias fósiles dos organismos que habitaron a Terra durante a era secundaria, mentres acontecía a fragmentación do supercontinente Panxea. A análise do rexistro fósil dos tres períodos xeolóxicos (Triásico, Xurásico e Cretácico) desta época mostra que o número de especies animais e vexetais diferentes que convivían en cada período foi aumentando cara ao final da era. Durante o Triásico, todas as masas de terra se encontraban unidas no supercontinente Panxea, con enormes zonas afastadas do océano, cun clima árido e uniforme. A variedade de hábitats diferentes era escasa e, unido ao feito de que sen océanos que os separasen as especies pasaban doadamente dun lugar a outro, a biodiversidade era máis ben escasa. A medida que Panxea se foi fragmentando, algunhas poboacións fóronse separando polos novos océanos en expansión, ao tempo que a presenza dos devanditos mares e océanos favoreceu unha maior diversidade de climas. As poboacións separadas e a maior variedade de climas fixo que as relativamente poucas especies do Triásico fosen diversificándose. Como resultado, a evidencia fósil mostra que o Cretácico non só foi o período con maior variedade de hábitats e climas, senón tamén cunha maior biodiversidade.

A Compara os datos que se expresan no texto cos que estudaches sobre o Paleozoico. a) Como se encontraban os continentes ao comezar o Cámbrico? Aumentou a biodiversidade na Terra ao longo do Paleozoico?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

....................................................................................................................................... b) Describe o que aconteceu ao finalizar o período Cámbrico.

250

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................


SOLUCIÓNS

UNIDADE 1

Ficha de traballo IV (reforzo)

Ficha de traballo I (reforzo)

A • Ribosomas. Encóntranse tanto nas célu-

las eucariotas coma nas procariotas. Son pequenas partículas formadas por dúas subunidades. Interveñen na síntese de proteínas. • Centríolos. Encóntranse nalgúns tipos de células eucariotas. Son unha parella de pequenos cilindros. Interveñen na separación dos cromosomas durante a reprodución celular e na formación de filamentos responsables do movemento. • Parede celular. Aparece só nalgunhas células eucariotas como as das plantas, as das algas e as dos fungos. É a envoltura externa que rodea á membrana plasmática. A súa composición é diferente dependendo do tipo de célula. Protexe e dá rixidez. • Cloroplastos. Presente en células eucariotas vexetais. Son estruturas rodeadas por dúas membranas. As membranas internas amoréanse formando tilacoides. Neles lévase a cabo a fotosíntese. • Mitocondrias. Presentes nas células eucariotas. Son estruturas rodeadas por dúas membranas e posúen uns tabiques chamados cristas. Nelas prodúcese a respiración celular.

A A-3; B-5; C-4; D-1; E-2. B 1. Todos os seres vivos están formados por

unha ou máis células. 2. A célula é a unidade anatómica (ou estrutural) e fisiolóxica (ou funcional) dos seres vivos (é dicir, a unidade básica da vida). 3. Toda célula se orixina por división doutra célula xa existente. 4. A información xenética contén as características de cada célula e transmítese das células nai ás fillas.

Ficha de traballo II (reforzo) A

Célula; funcións vitais. b) Medios acuáticos; exterior; membrana. c) Pequeno.

B

A a) e a b) son falsas e a c) e a d) son verdadeiras.

C

A-4; B-5; C-2; D-1; E-3.

Ficha de traballo III (reforzo) A


a) 1. Flaxelo; 2. Membrana plasmática; 3. Parede celular; 4. Plásmido; 5. Ribosomas; 6. ADN; 7. Mesosoma; 8. Fimbrias. b) Trátase dunha célula procariota xa que o seu ADN non se encontra nun núcleo.

B

a)

ORGANISMOS

ORGÁNULOS / ESTRUTURA CELULAR

Bacteria

Parede celular, membrana plasmática, ribosomas, nucleoide.

Vexetal

Animal

C

Citoesqueleto, cloroplastos, parede celular, ribosoma, membrana plasmática, lisosomas, nucléolo, mitocondrias. Citoesqueleto, ribosomas, centríolos, membrana plasmática, lisosomas, nucléolo, mitocondrias.

a) 1. Nucléolo; 2. Cromatina; 3. Membrana nuclear; 4. Poros nucleares. b) A cromatina está formada por filamentos de ADN e proteínas. E é a forma que adopta o ADN durante a interfase. Antes da división celular, a cromatina condénsase e forma os cromosomas.

Ficha de traballo V (reforzo) A

1. Núcleo; 2. Ribosomas; 3. Retículo endoplasmático; 4. Vesícula; 5. Citoplasma; 6. Vacúolo; 7. Cloroplasto; 8. Parede celular; 9. Membrana plasmática; 10. Lisosoma; 11. Mitocondria; 12. Citoesqueleto; 13. Aparato de Golgi.

Ficha de traballo VI (reforzo) A

1. Mitocondria; 2. Citoplasma; 3. Vesícula; 4. Citoesqueleto; 5. Flaxelo; 6. Núcleo; 7. Membrana plasmática; 8 Aparato de Golgi; 9. Cilios; 10. Centríolos; 11. Retículo endoplasmático; 12. Ribosomas; 13. Lisososoma.

Ficha de traballo VII (reforzo) A

a) O transporte por difusión está indicado polo número 1. As moléculas que se transportan desta forma son as máis pequenas. b) Os números 2 e 3 da ilustración están a 251

SOLUCIÓNS indicar o transporte a través de proteínas de membrana. Concretamente, o número 2 indica o tipo de proteínas que forman unha especie de canle e que levan a cabo o transporte de substancias grandes ou con carga; o número 3 está a indicar o transporte mediante proteínas chamadas bombas.

B

C

Os estudantes deberán debuxar ambos os dous tipos de división celular. A ilustración do libro de texto pode servir de referencia.

Ficha de traballo IX (ampliación) A

Os estudantes elaborarán un debuxo similar ao que aparece no seu libro de texto para representar este tipo de transporte.

a) As experiencias demostran que o núcleo contén a información hereditaria que fai que se desenvolva o sombreiriño da especie que doa o pé no implante. b) AOs alumnos e as alumnas deberán facer A un esquema similar ao que na Lombrigaaparece de terra Nécora Mosca presentación, no que representarán un Polbo Serpe Cabalo pé de Acetabularia mediterranea e un pedúnculo de Acetabularia crenulata. A alga resultante presentará o sombreiriño propio de Acetabularia mediterranea. PARATO CIRCULATORIO ABERTO

C

Anabolismo: 2, 3 e 5 Catabolismo: 1, 4 e 6.

D

A orde correcta é: 2, 4, 3 e 1 Os estudantes realizarán un esquema similar ao que aparece no seu libro de texto.

E

1. As células autótrofas toman do medio H2O, CO2 e sales minerais. 2. Nos cloroplastos, estas substancias transfórmanse en moléculas orgánicas (moléculas de glicosa) utilizando a enerxía luminosa, que é captada por un pigmento verde chamado clorofila. No proceso despréndese osíxeno. 3. Unha parte das moléculas de glicosa utilízase para obter enerxía a través de procesos catabólicos. 4. A enerxía obtida durante o catabolismo emprégase para realizar distintas funcións celulares, parte pérdese en forma de calor e outra parte utilízase nas reaccións anabólicas como para construír moléculas orgánicas máis complexas a partir de moléculas orgánicas máis simples.

Ficha de traballo VIII (reforzo) A 1. Este organismo realizará un movemento ameboide. Utiliza pseudópodos para iso. 2. O organismo realizará un movemento vibrátil. Utiliza cilios para levalo a cabo. FINALIDADE

ORGANISMOS

ORGANISMOS

UNICELULARES

PLURICELULARES

Para repoñer células que van morrendo. Para a reprodución do organismo. Para que o organismo aumente de tamaño.

252

Ficha de traballo X (ampliación) A B

O medio interno é o conxunto de líquidos extracelulares que permiten intercambiar substancias entre as células e o medio externo. No primeiro esquema, os alumnos e as alumnas deben debuxar unha célula na que se vexa que o intercambio de substancias é directo. No segundo esquema deben debuxar un sistema máis complexo de intercambio, indicando que intervén o sistema circulatorio e outros aparatos, tal como se ilustra na presentación.

Ficha de traballo XI (ampliación) AeB

Os alumnos e as alumnas deberán debuxar os tipos de células que se piden considerando as indicacións do texto.

UNIDADE 2 Ficha de traballo I (reforzo) A Azucre

B

Bases nitroxenadas

X Número de cadeas

X X

PARATO CIRCULATORIO PECHADO

Localización celular en eucariotas

ADN

ARN

Desoxirribosa

Ribosa

Adenina, guanina, citosina e timina.

Adenina, guanina, citosina e uracilo.

2

1

Núcleo

Núcleo e citoplasma


SOLUCIÓNS

B

C

a) Trátase de ADN, posto que contén timina, ausente no ARN. b) Como no ADN cada adenina vai unida a unha timina, e viceversa, a porcentaxe de adenina é sempre indéntica á de timina; neste caso, do 17%. As dúas funcións dos ácidos nucleicos son regular a actividade da célula e transmitir a información xenética aos descencentes.

Ficha de traballo V (reforzo) A • Profase (imaxe 3). Os cromosomas formados por dúas cromátides irmás acúrtanse e fanse visibles. Duplícanse os centríolos e cada parella emigra a un polo da célula, aparecendo entre eles o fuso mitótico. Desaparece a membrana nuclear.

• Metafase (imaxe 4). Os cromosomas (que mostran o seu maior grao de acurtamento) dispóñense na placa ecuatorial da célula, unidos ás fibras do fuso polos centrómeros. • Anafase (imaxe 1). Sepáranse ambas as dúas cromátides de cada cromosoma e emigra cada unha delas a un polo da célula debido ao acurtamento das fibras do fuso.

Ficha de traballo II (reforzo) A A orde correcta é b), c), a), e) e d). B • A transcrición é un proceso que acontece no núcleo celular e consiste en sintetizar unha molécula de ARNm usando como molde un fragmento de ADN. Finalmente, o ARNm trasládase ao citoplasma. • A tradución consiste en fabricar unha proteína colocando os aminoácidos (aa) segundo a orde que indica a secuencia de ARNm. Este proceso acontece no citoplasma, coa intervención dos ribosomas e do ARN de transferencia.

Ficha de traballo III (reforzo) A B C

• Telofase (imaxe 2). Os cromosomas (constituídos por unha soa cromátide) alcanzan os polos da célula e desenrólanse de novo en forma de cromatina. Vólvese formar a membrana nuclear.

Ficha de traballo VI (reforzo) A B

Son verdadeiras a a), a c) e a e).

C

Trátase do sobrecruzamento. Durante este proceso, os cromosomas homólogos aparéanse e intercambian fragmentos. O sobrecruzamento acontece durante a profase I.

AUGUAUCCGAAUGUGUCAUAA. Inicio-Tyr-Pro-Asn-Val-Ser-FIN. a) AUG. b) UAA e UAG.


c) GCU, GCC,GCA,GCG.

Ficha de traballo IV (reforzo) A

A–1, 2, 4 e 5; B–3 e 6.

B

Os estudantes deben facer un debuxo similar ao do libro de texto e sinalar correctamente a posición do centrómero e das cromátides. O centrómero é un punto que une os brazos do cromosoma. As cromátides son cada un dos dous filamentos que forman os brazos do cromosoma.

C

Os alumnos e as alumnas deben intuír que se o ADN non se duplicase antes da división celular, sería posible a transmisión da información xenética dunha xeración á seguinte.

A meiose é un proceso de división celular que ten lugar nas células xerminais para a formación dos gametos, de maneira que a partir dunha célula diploide se forman catro células haploides (gametos) coa metade de cromosomas que a célula nai; é dicir, reduce á metade a dotación cromosómica nos gametos.


MITOSE Acontece en células somáticas.

MEIOSE

X

Acontece en células xerminais.

X

Acontece en células haploides.

X

Acontece en células diploides.

X

O núcleo divídese unha vez.

X

X

253

SOLUCIÓNS O núcleo divídese dúas veces.

X

Prodúcese mento.

X

sobrecruza-

Fórmanse dúas células filla idénticas e coa mesma dotación cromosómica que a nai. Fórmanse catro células filla xeneticamente diferentes e coa metade dos cromosomas que a nai.

UNIDADE 3 Ficha de traballo I (reforzo) A

Cromosomas homólogos

X

Xenes alelos Idénticos

Diferentes

Homocigóticos

Heterocigóticos

Puro

Híbrido

X

B O significado biolóxico da mitose é diferente segundo se trate de organismos unicelulares ou pluricelulares. Nos primeiros, a mitose é un mecanismo de reprodución, que permite aumentar o número de individuos. Nos pluricelulares, a división celular por mitose permite o crecemento do individuo e a renovación das células deterioradas. En canto á meiose, trátase dun proceso necesario para reducir á metade o número de cromosomas durante a formación das células sexuais, ademais, grazas ao sobrecruzamento obtéñense células xeneticamente distintas á célula nai, o que xera a variabilidade xenética.

Ficha de traballo VIII (ampliación) A

B

C

Denomínase xenotipo o conxunto de xenes herdados por un organismo e que se encontran en todas as súas células. O fenotipo é o resultado da expresión do xenotipo nun ambiente determinado. L LL L LL e ll l ll l


ARN mensaxeiro (ARNm) fórmase no núcleo pero posteriormente pasa ao citoplasma. ARN de transferencia (ARNt) encóntrase no citoplasma. ARN nucleolar (ARNn) encóntrase no núcleo, formando parte de nucléolo. ARN ribosómico (ARNr), como o seu nome indica, encóntrase nos ribosomas.

a) Se HH é a variedade pura dominante e hh a variedade pura recesiva, ao cruzalas obteremos os fenotipos e xenotipos seguintes: F1 H H

B 1. ARNt; 2. ARNn; 3. ARNm e 4. ARNr.

254

Baseáronse nos resultados obtidos por outros investigadores, como Erwin Chargaff, que estudou a equivalencia das bases, e Rosalind Franklin e Maurice Wilkins, que traballaron na difracción de raios X sobre fibras de ADN.

B

Son falsas a 1, a 2 e a 3. Son verdadeiras a 4 e a 5.

C

Os estudantes realizarán un debuxo similar ao que aparece na presentación «O descubrimento da dobre hélice do ADN».

h Hh Vaíña inchada

Hh Vaíña inchada

Hh Vaíña inchada

b) O cruzamento entre os individuos da F1, é dicir, Hh, dará lugar aos seguintes xenotipos e fenotipos:



F2 H h

B

H HH Vaíña inchada


Hh Vaíña inchada

hh Vaíña fendida

a) Se AAHH é a variedade pura dominante (vaíña verde e con forma inchada) e aahh é a variedade pura recesiva (vaíña de cor amarela e con forma fendida).


SOLUCIÓNS O cruzamento entre ambas as dúas dará os seguintes fenotipos e xenotipos: F1

ah AaHh Vaíña verde e inchada AaHh Vaíña verde e inchada AaHh Vaíña verde e inchada AaHh Vaíña verde e inchada

AH

AH

AH

AH

b)





a) O xene é dominante e ligado ao cromosoma X, xa que os homes I-2 e I-4, que están afectados, o transmiten a todas as súas fillas. Ademais, o home III-4 (non afectado) nunca podería ser normal se a súa nai, afectada pola enfermidade, fose homocigótica recesiva. b) Un home afectado presenta o xenotipo xY. Unha muller afectada presenta o xenotipo xx.

B

O cruzamento entre os individuos da F1, é dicir, AaHh, dará lugar aos seguintes xenotipos e fenotipos: F2

AH AAHH Vaíña verde e inchada AAHh Vaíña verde e inchada AaHH Vaíña verde e inchada AaHh Vaíña verde e inchada

AH

Ah

aH

ah

Ah AAHh Vaíña verde e inchada AAhh Vaíña verde e fendida AaHh Vaíña verde e inchada Aahh Vaíña verde e fendida

aH ah AaHH AaHh Vaíña Vaíña verde e verde e inchada inchada AaHh Aahh Vaíña Vaíña verde e verde e inchada fendida aaHH aaHh Vaíña Vaíña amarela amarela e inchada e inchada aaHh aahh Vaíña Vaíña amarela amarela e inchada e fendida

Non afectado

Non afectada

Afectado

Afectada

C Ambos os proxenitores son normais, logo os seus fillos tamén o serán.

Ficha de traballo V (reforzo) A ENFERMIDADES HEREDITARIAS

Ficha de traballo III (reforzo) . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

A

B

Todos eles herdarán, ben o alelo A ou o alelo B do pai, e un alelo 0 da nai. Como A e B dominan sobre 0, cabería esperar que todos os fillos tivesen o grupo sanguíneo A ou B. b) Ao herdar o alelo A ou B do pai e o 0 da nai, todos os fillos terán o xenotipo A0 ou ben B0. Non poderán ser homocigóticos para o grupo sanguíneo. c) Como todos os fillos teñen un alelo recesivo 0, poden ter, á súa vez, fillos de grupo 0, en tanto que a súa parella posúa tamén o alelo 0. Os gametos obtidos serán:

poden clasificarse en

Enfermidades autosómicas

Enfermidades ligadas ao sexo

Enfermidades cromosómicas

que poden ser

por exemplo

que poden deberse a

Dominantes

Recesivas III

... .. ...

... .. ...

AR

Ar

ar

III

A hemofilia

Alteracións no número de cromosomas

Cambios na estrutura dos cromosomas

aR

255

SOLUCIÓNS

B

a) Terá unha mutación xenómica, máis en concreto, unha aneuploidía. b) Pai: XY Nai: XX Gametos X Y X X Posible descencencia: XXX, X0, XXY Y0 A combinación X0 dará lugar a unha muller con síndrome de Turner, mentres que a combinación XXY dará lugar a un home con síndrome de Klinefelter.

Ficha de traballo IV (ampliación) A

Son as rexións do ADN do xenoma dun organismo que non codifican proteínas.

B

Entre as principais funcións encóntranse: a regulación da expresión dos xenes e a regulación da transcrición e da tradución das proteínas.

C

Os estudantes deben destacar que este tipo de ADN non se perdeu ao longo da evolución dos seres vivos, o que demostra que realmente ten unha funcionalidade.

UNIDADE 4 Ficha de traballo I (reforzo) A B

A–2; B–4; C–1; D–5; E–3. a) 1-Célula humana; 2-bacteria; 3-ADN da célula humana; 4-Plásmido; 5-Xene humano inserido no plásmido; 6-bacteria transxénica; 7-clons da bacteria transxénica. b) A obtención de clons dunha bacteria transxénica.

UNIDADE 5 Ficha de traballo I (reforzo) A

B 1. A teoría da endosimbiose foi proposta por

Lynn Margulis. 2. Segundo esta teoría, o núcleo das células eucariotas procede dun pregamento da membrana plasmática dunha célula procariota. 3. Unha célula procariota fagocitou outras células procariotas aerobas máis pequenas, que viviron en simbiose con ela e constituíron as mitocondrias.


a) PCR; b) clonación; c) secuenciación de ADN.

B

a) A técnica da PCR, xa que permite obter millóns de copias dunha soa cadea de ADN en cuestión dunhas poucas horas. b) A clonación en animais permite obter copias dun exemplar con alto rendemento na produción de carne ou leite, de animais de laboratorio que nos permiten investigar determinadas enfermidades, ou ben de animais en perigo de extinción ou xa extintos (no caso de dispoñer do seu ADN) para restablecer as súas poboacións.

Ficha de traballo III (reforzo)

256

A

Os estudantes elaborarán un esquema que resuma a obtención dunha planta transxénica. A ilustración titulada «Obtención dunha planta transxénica cun xene de resistencia a un herbicida» incluída no libro de texto do alumno pode servir de referencia.

B

Son verdadeiras a a), a b) e a d) e son falsas a c) e a e).

1–B; 2–B; 3–A; 4–A; 5–A; 6–B.

C

Os estudantes realizarán un debuxo similar ao que se encontra no seu libro de texto. Valorarase o interese e a pulcritude coa que se realice o exercicio.

Ficha de traballo II (reforzo) A • O fixismo sostén que as especies de or-

ganismos que existen na actualidade foron creadas por Deus tal e como son hoxe en día, e que non cambiaron; é dicir, permaneceron inmutables («fixas») ao longo da historia da vida na Terra. • O actualismo mantén que os acontecementos do pasado remoto da Terra foron causados pola acción de forzas idénticas ás que operan na actualidade; e que os cambios na natureza se producen de forma lenta, gradual e continua (hipótese coñecida como gradualidade), e non causados por catástrofes.


SOLUCIÓNS

B

• O catastrofismo, sostén que na historia da Terra se terían producido múltiples catástrofes (como o Diluvio Universal), que levaron á desaparición de moitas especies; segundo isto, os fósiles serían restos de especies extinguidas a causa destas catástrofes, e nunca formas anteriores das especies actuais. Os estudantes tomarán como modelo as explicacións do libro de texto.


accederían a zonas do río nas que non poderían entrar as garzas de patas curtas. Por este motivo, as garzas de patas longas estarían mellor alimentadas e, polo tanto, serían máis aptas para sobrevivir e reproducirse. Co tempo, as garzas de patas longas substituirían as de patas curtas.

Ficha de traballo V (reforzo) A B

A Durante a viaxe, Darwin fixo numerosas observacións e comparacións de plantas e de animais, tomou datos e recolleu mostras que lle proporcionaron moita información na que apoiar as súas hipóteses.

B

C D

A

As ideas de Thomas Malthus fixéronlle pensar que entre os individuos de cada poboación se xera unha loita por conseguir recursos que son limitados (alimento, parella...), na que só o máis apto sobrevive. a) O actualismo. b) Charles Lyell. A selección artificial consiste na cría selectiva de animais (cans, pombas…). Neste proceso, os criadores elixen a aqueles exemplares que teñen a característica que se desexa potenciar e crúzanos xeración tras xeración. Este mecanismo deulle unha pista a Darwin de como actúa a natureza.

257

Ficha de traballo IV (reforzo) A 1. a)-D; b)-L 2. a)-L; b)-D B 1. O mundo non é estático, senón que se

C

transforma. 2. O proceso de cambio é gradual e continuo. 3. Os organismos semellantes están emparentados e descenden dun antepasado común. 4. O cambio evolutivo é o resultado da selección natural. Na poboación existirían variacións na lonxitude das patas das garzas, de forma que algúns individuos terían patas curtas e outros patas longas. Estes últimos poderían conseguir de forma máis doada o alimento, xa que

Os estudantes tomarán como modelo as explicacións do seu libro de texto.

Ficha de traballo VI (reforzo)

B . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

A recombinación xenética e as mutacións.

ADAPTACIÓN

TIPO

A un antepasado do ser humano, xórdelle por mutación un polgar opoñible.

Estrutural

Os osos, en época de frío, hibernan.

Fisiolóxica

O corpo dos pingüíns almacena unha gran cantidade de graxa para resistir o intenso frío.

Fisiolóxica

Os machos de moitas aves exhiben as súas plumas e cantan ante as femias en época de celo.

Comportamento

As patas dos canguros adaptaron a súa forma para poder saltar grandes distancias.

Estrutural

Os animais do deserto producen uns ouriños máis concentrados, para perder menos auga.

Fisiolóxica

Ao principio, cada unha das poboacións que queda illada ten a mesma constitución xenética que a poboación primitiva; é dicir, todos os paxaros teñen o peteiro e os hábitos de comportamento iguais. Na zona de bosque con insectos e eirugas, os paxaros de peteiro máis fino e hábitos diúrnos vense máis favorecidos, xa que teñen máis facilidade para alimentarse. Na zona do deserto, os paxaros de peteiro máis groso, máis robusto e hábitos nocturnos estarán máis capacitados para romper o exoesqueleto dos insectos que habitan nelas.


Os estudantes sinalarán como características dos réptiles o rabo, a cadeira e os dentes na madíbula; e como características das aves o pescozo, a man con tres dedos fusionados, a cintura pectoral e os metatarsianos e nocellos fusionados parcialmente das patas. 257

SOLUCIÓNS

B Os órganos homólogos son aqueles que te-

ñen a mesma orixe e a mesma estrutura básica, aínda que a súa forma é diferente por adaptarse a distintas funcións. Un exemplo son as extremidades dos mamíferos (can, golfiño, morcego…) que, aínda que son utilizadas para realizar diferentes funcións (correr, nadar, voar...), teñen a mesma estrutura básica e o mesmo desenvolvemento embrionario.

Ficha de traballo X (ampliación) A Os organismos unicelulares reprodúcense por bipartición, por xemación ou por esporulación. No caso da bipartición, a célula nai divídese en dúas células filla de igual tamaño e idénticas entre si, polo que a célula nai non morre. No caso de que se reproduzan por xemación, a célula nai divídese en dúas células filla de diferente tamaño, polo que tampouco morre. No caso de que se reproduza por esporulación, a célula nai forma numerosas células filla que permanecen no seu interior ata que rompe a súa membrana para liberalas; este caso é o máis similar á reprodución do Volvox.

Ficha de traballo VIII (reforzo) A

a) Os sacos branquiais. b) O rabo. c) Este feito só se pode explicar se existe un antecesor común a todos os vertebrados: en fases temperás, os embrións de todos o vertebrados teñen moitas similitudes, que van desaparecendo a medida que avanza o seu desenvolvemento e van adoptando alternativas evolutivas variadas.

Ficha de traballo XI (ampliación) A A ciencia fixista, xa que a gran diversidade de animais e plantas que observou o fixeron dubidar do feito de que as especies permanecesen inmutables ao longo do tempo.

B A bioxeografía estuda a distribución dos animais e das plantas no planeta.

C

As especies das illas oceánicas proceden de moi poucas especies ancestrais, que colonizaron as illas, orixinarios do continente. As certiolas hawaianas descenden dun pequeno grupo ancestral que colonizou as illas e encontrou ambientes baleiros, que no continente están ocupados por outras especies. Os individuos da poboación ancestral adaptáronse a diferentes ambientes e deron orixe a diferentes especies de certiolas. A ausencia de pimpíns é debida que estas especies non chegaron a colonizar as illas.

Ficha de traballo IX (reforzo) A 1-B; 2-B; 3-A; 4-B; 5-A; 6-B; 7-B. B a), c) e e). C

ESPECIE

Homo habilis

Homo sapiens

Homo erectus

Homo antecessor

258

CAPACIDADE CRANIAL

Entre 500 e 700

Entre 1 000 e 2 000

CARACTERÍSTICAS Primeiro homínido humano que fabricaba instrumentos. Realizou as primeiras manifestacións artísticas.

Entre 800 e 1 100 Utilizaba o lume. 1 000

Era cazador e utilizaba a madeira.

B Darwin explicou que os pimpíns chegaron

do continente ás illas e que has encontraron deshabitadas doutras aves, e, polo tanto, con moitos alimentos dispoñibles, de forma que cada poboación se especializou en comer un ou outro tipo de alimento, o que orixinou especies diferentes.

C

Os estudantes poden tomar como modelo o mapa que se encontra no seu libro.

UNIDADE 6 Ficha de traballo I (reforzo) A B C

1-C; 2-A; 3-D; 4-B. Abióticos: 1, 4 e 5. Bióticos: 2 e 3. a) Para cada factor ambiental, unha especie pode desenvolverse entre un valor máximo e un mínimo, denominados límites de tolerancia. Por enriba ou debaixo deses valores, a especie non pode sobrevivir. b) O intervalo comprendido entre os límites de tolerancia recibe o nome de zona de tolerancia. Dentro dela, existe unha zona óptima na que esa especie sobrevive mellor e conta con numerosos indivi-


258

SOLUCIÓNS duos; e unha zona de estrés ambiental na que a especie sobrevive con dificultade e o número de individuos redúcese.



B

As zonas de baixa pluviosidade e baixa dispoñibilidade de auga encóntrase cara aos 30° de latitude e as zonas de alta pluviosidade e alta dispoñibilidade de auga encóntranse no ecuador e cara aos 60° de latitude. a) Falsa. A temperatura descende ao aumentar a latitude. b) Verdadeira. Verdadeira. c) Verdadeira. d) Falsa. As cordilleiras costeiras crean crean climas de grande humidade a un lado das montañas, e ao outro, un seco e mesmo desértico. e) Falsa. Do 22 de decembro ao 21 de xuño as horas de luz van aumentando no hemisferio nor te. f) Verdadeira. Verdadeira.

Bioma

Dispoñibilidade Tempera Temperatura tura Biodiver Biodiversida sidade de de auga

Selva tropical

Constantes todo o ano.

Moita auga todo o ano.

Calor todo o ano.

Alta.

Deser esertto

Cons onstanante todo o ano.

Moi pouca auga todo o ano.

Calor de día, frío de noite.

Baixa. Só plantas e animais adaptados á falta de auga.

Taiga


Horas de luz

Deserto polar

Moitas horas de luz no verán, moi poucas horas de luz no inverno.

Veráns húmidos, invernos secos.

Luz só no verán.

Auga conxelada case todo o ano.

B a) -2; b) -2;

Veráns curtos e temperados; invernos moi fríos.

Frío todo o ano.

Escasa. Plantas e animais adaptados ao frío.

c) -3; d) -2.


B

a) Illar das baixas temperaturas. b) Para desprazarse no medio acuático. c) Para sobrevivir nas zonas abisais. d) Para resistir o pulo da ondada. a) A temperatura na superficie do océano varía de –2 °C nos polos e de 36 °C no golfo Pérsico. b) Verdadeira. c) Falsa. A zona fótica, onde chega a luz solar, alcanza os 200 metros de profundida profu ndidade. de. d) Verdadeira. Verdadeira . e) Verdadeiro. f) Falsa. Aproximadamente o 3% das augas do planeta son doces.

1. Nunha familia de chimpancés, uns individuos coidan das crías mentres outros buscan alimento.

Familiar

2. Dous cervos turran cos seus cornos para ser elixidos por unha manda de femias na época de celo.

Competencia intraespecífica

3. Un coral crece pegado ao seu proxenitor.

Colonial

4. Unha manda de ñus mantense unida para facer fronte aos seus depredadores.

Gregaria

5. Nunha termiteira hai varias castes que realizan diferentes tarefas.

Estatal

seguir as femias. b) As cegoñas que coidan os seus pitos. c) Os bancos de peixes en busca de alimento. d) As formigas que xerarquizan o seu traballo.

Ficha de traballo VI (reforzo) B

Limitada adaptada ao frío.

TIPO DE RELACIÓN

B a) Os galos que loitan nun galiñeiro por con-

Ficha de traballo III (reforzo) A

INTERACCIÓN

INTERACCIÓN

ESPECIE A

ESPECIE B

TIPO DE RELACIÓN

Un león (A) caza unha gacela (B) para alialimentarse.

+

-

Depredación

Unhas lapas (A) adhírense á superficie dunha balea (B), para ter un substrato seguro sobre o que vivir.

+

0

Comensalismo

Unha tenia (A) vive no intestino dunha persoa (B), alimentándose do que a persoa inxire.

+

-

Parasitismo

Un can (A) ofrece protección e compañía a unha persoa (B), que o alimenta e lle ofrece un lugar para vivir.

+

+

Mutualismo

Un fungo (A) e unha alga (B) únense, ofrecendo o fungo un medio adecuado á alga, e a alga alimenalimentando ao fungo por fotosíntese.

+

+

Simbiose

Unha carracha (A) adhírese á pel dun gato (B), e aliméntaaliméntase do seu sangue.

+

-

Parasitismo

Un camaleón (A) atrapa coa súa lingua pegañenta unha mosca (B).

+

-

Depredación

259

SOLUCIÓNS Un xílgaro (A) fai o seu niño sobre un piñeiro (B).

B

+

+

Mutualismo

Ficha de traballo III (reforz (reforzo) o) A

Non. O nicho ecolóxico dunha especie é o conxunto de trazos que a caracterizan (as súas adaptacións, a área na que pode vivir, os seus rangos de tolerancia aos factores ambientais…) que a fan apta para p ara integrase no ecosistema e definen a súa función nel. O oso e o león ocupan ocupa n territorios diferentes, teñen adaptacións ao medio diferentes, etc.

Na pirámide de números, os estudantes debuxarán rectángulos proporcionais a 8, 4 000 e 1. Para a pirámide de biomasa, é necesario calcular a cantidade de materia orgánica por m2. A cantidade de materia orgánica das roseiras será: 8 · 3 kg/4m2 = = 6 kg/m2; a cantidade de materia orgánica dos pulgóns: (4 000 pulgóns · 10-3 kg/g/50 pulgóns · 4 m2) = 0,02 kg/ m2; A cantidade de materia orgánica do paxaro 0,024 kg/4 m2 = = 0,006 kg/m2. Biomasa (kg/m 2)

Ficha de traballo VII (ampliación) (ampli ación) A

a) O tomate b) o millo c) o altramuz de raposo entre 20 e 40 °C ° C e o millo entre 30 e 45 °C. d) O tomate e) Aproximademnte, a 30 °C.


B

Albedro → Saltón → Ferreiriño → Lagarteiro. Albedro → Saltón → Lagarto → Lagarteiro Albedro → Saltón → Raposo → Voitre leonado

A

Ficha de traballo II (reforzo)

260

Os coellos dispoñerán dispoñerá n do 10% de 10 10 000 2 2 kcal/m · ano, é dicir, 1 000 kcal/m · ano. Os linces o 10% de 1 000 kcal/m2 · ano, é dicir, 100 kcal/m2 · ano.

B

a) Verdadeira. Verdadeira. b) Falsa. A enerxía circula polo ecosistema nun fluxo aberto. c) Falsa. Non toda a enerxía que hai no ecosistema se aproveita, xa que parte dela se libera en forma de calor e esta enerxía non pode volver ser utilizada por ningún organismo do ecosistema. d) Falsa. Os produtores (as plantas) transforman a materia inorgánica que toman do medio e transfórmana en materia orgánica. e) Verdadeira.

Pulgóns

0,02

Ave insectívora

0,006

Ficha de traballo IV (reforzo)

Produtores: Produtores: Albedro e piñeiro Consumidores: Saltón (P), cervo (P), lagarto (S), raposo (S), lince (S), voitre leonado (T), lagarteiro (T) e ferreiriño (T).

A

6

A pirámide representada será proporcional a estes números. a) A primeira pirámide é invertida; o número de pulgóns (consumidores) é moi superior ao número de roseiras (produtores). b) Segundo os datos obtidos, a ave pode alimentarse dos pulgóns. Se só observásemos a pirámide de números pensariamos que os pulgóns non poderían sobrevivir.

UNIDADE 7 A

Roseira

B

a) O carbono que se encontra formando parte do dióxido de carbono atmosférico. b) A respiración. c) Mediante a queima de combustibles fósiles devólvese CO 2 á atmosfera, pero como as áreas deforestadas e a extensión dos bosques é menor, este dióxido de carbono devolto non pode ser absorbido de novo coa rapidez necesaria. Este é un dos problemas da contaminación da atmosfera. a) O ciclo do carbono é de vital importancia para os seres vivos, xa que forma parte das moléculas orgánicas esenciais para a vida. b) V Verdadeira. erdadeira. c) Os produtores fixan en CO2 atmosférico para crear materia orgánica. d) Os seres vivos devolven CO 2 á atmosfera a través da respiración e cando morren, e os descompoñedores actúan sobre a súa materia orgánica.

Ficha de traballo V (ampliación) A e B Respostas abertas. Valorarase a correc-

ción e o razoamento que os estudantes propoñan nas súas respostas.


SOLUCIÓNS

UNIDADE 8

B

Ficha de traballo I (reforzo) A

Na primeira etapa, a máis temperá, a poza carece de vida. Os organismos microscópicos e as plantas invaden a auga e comezan a crecer e reproducirse establecéndose relacións alimentarias sinxelas entre eles. A medida que os organismos morren e se afunden, empézase a acumular materia orgánica no fondo da poza. Cando a poza se fai pouco profunda, establécense outras plantas que fixan as súas raíces no fondo. Ademais, aparecerán animais, como os insectos, os anfibios, os réptiles e os peixes se fan parte da comunidade da poza. A medida que se segue acumulando material, a poza faise menos profunda e desenvólvense outras plantas. A poza vai reducindo o seu tamaño ata que se enche por completo. b) Unha sucesión primaria porque non se desenvolve envolve sobre un biótopo recén formado.


Ficha de traballo V (reforzo) A 1. Os recursos renovables non deben con-

sumirse a un ritmo maior que aquel ao que se xeran e os recursos non renovables non poden esgotarse antes de ser substituídos por outros renovables. 2. A emisión de contaminantes e a xeración de residuos non poden superar a capacidade da d a Terra Terra para eliminalos. 3. Todos os países teñen dereito a desenvolverse cultural, tecnolóxica e economicamente e os países desenvolvidos deben axudar aos países en vías de desenvolvemento a mento a conseguilo.

B

b); c) e e).

Valoraranse os argumentos B Resposta aberta. Valoraranse e a corrección lingüística que os estudantes utilicen ao elaborar as súas respostas.

Ficha de traballo III (reforzo) A . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M O S E ° . 4 a í x o l o e X e a í x o l o i B . A . S , A Y A N A O P U R G ©

B

Os bosques próximos ás cidades melloran o seu clima, reducen a contaminación atmosférica e amortecen o ruído. Resposta aberta. Valorarase o interese que os estudantes poñan en realizar a actividade.


a) Os bosques impiden o corremento de terras. Nunha aba con bastante pendente, o bosque impide, coa suxeición da armazón das súas raíces, que as terras molladas discorran pola pendente. Por esta razón, cando se queimou o bosque, non había ningún impedimento para que as coadas de terra escorregasen ata a aldea. b) Resposta aberta. Valorarase Valorarase o interese que os estudantes poñan en realizar a actividade.

a) Ao alternar os cultivos con plantas de diferentes especies evítase que o solo se esgote, aprovéitase mellor o fertilizado e contrólanse pragas e enfermidades que afectan a un tipo de cultivo. b) Que o solo se desgasta e deixa de ser produtivo.

a) Falsa. Protexer os ecosistemas ecosis temas implica implic a cambiar os nosos conceptos sobre o desenvolvemento. b) Verdadeira. c) Falsa. O desenvolvemento sostible afirma que non se pode lograr un verdadeiro desenvolvemento se non existe un desenvolvemento integral do conxunto da humanidade. d) Falsa. O desenvolvemento sostible pretende satisfacer as necesidades das xeracións presentes sen comprometer o benestar das xeracións futuras.


MEDIDA

TIPO DE MEDIDA

1. Realízase un repoboación de piñeiros nunha canteira abandonada.

Correctora

2. Os ovos producidos nunha granxa son etiquetados como ecolóxicos.

Correctora

3. Nun colexio organízase unha xorxornada para concienciar e educar sobre a reciclaxe.

Protectora

4. Unha serra con bosques moi pouco alterados polo ser humano é declarada parque nacional.

Protectora

5. Unha ecoauditoría propón unha serie de medidas para que unha empresa faga un uso sostible dos recursos.

Correctora

261

SOLUCIÓNS

B

6. Unha serie de países asinan o protocolo de Kyoto para reducir as súas emisións de CO 2.

Protectora

7. Nun determinado país créanse unhas leis que promoven o uso sostible dos ecosistemas.

Protectora

DEFINICIÓN

CATEGORÍA DE PROTECCIÓN

1. Sitios que merecen ser protexidos polos seus valores estéticos e culturais.

Paisaxes protexidas

2. Espazos marítimos cuxo fin é protexer os ecosistemas e aos seus integrantes.

Áreas mariñas protexidas

3. Áreas pouco transformadas que merecen ser protexidas.

Parques nacionais

4. Espazos que se protexen pola súa rareza e/ou fraxilidade.

Reservas naturais

5. Espazos ou elementos constituídos por formacións singulares.

Monumentos naturais

6. Parques onde se permite un aproveitamento sostible dos recursos.

Parques naturais


Todas son falsas. a) A codia continental é máis grosa e densa que a oceánica. b) O manto é a capa máis grosa da xeosfera. c) O núcleo comeza na descontinuidade de Gutenberg. d) O núcleo externo está fundido; por iso, as ondas S non o atravesan.

B

a) 1: Codia oceánica; 2: codia continental; 3: litosfera; 4: manto; 5: núcleo externo; 6: núcleo interno. b) Descontinuidade de Mohorovicic

Descontinuidade de Gutenberg Descontinuidade de Lehmann

Ficha de traballo VII (ampliación) A

B

O parasito mantén con vida ao seu hóspede, xa que mentres este viva ten o seu sustento asegurado (xuros). Pola contra, o depredador mata a súa presa para alimentarse dela (capital). Resposta aberta. Valorarase o interese que os estudantes poñan en realizar a actividade.

UNIDADE 9

Ficha de traballo III (reforzo) A B

Son falsas a b) e a c). 1: Norteamérica; 2: Eurasia; 3: África; 4: Sudamérica; 5: A India; 6: Australia; 7: A Antártida.


a) Bordo converxente

Bordo diverxente


a) As ondas S desaparecen na descontinuidade de Gutenberg debido a que baixo esta descontinuidade o núcleo se acha fundido, e as ondas S non atravesan líquidos. b) O aumento da velocidade das ondas P na descontinuidade de Lehmann débese a que o núcleo interno é sólido, e as ondas P propáganse a máis velocidade canto máis ríxido é o medio.

B 262

A-3; B-2; C-1.

Bordo converxente

b)

Volcán de intraplaca


SOLUCIÓNS

B

Os arcos insulares fórmanse na converxencia de dúas placas oceánicas.


a) Os vales de rift son bordos diverxentes que separan dúas placas que forman parte dun mesmo continente. Os estudantes non terán dificultade en sinalar as placas que se separan.


O relevo e a idade do fondo oceánico, o paleomagnetismo do fondo oceánico e a distribución de terremotos e volcáns.

B

a) Os sismos danse con maior frecuencia na parte oeste do continente debido a que nesta parte se encontra a placa activa ou placa que subduce. Esta placa introduciuse seguindo un plano de inclinación variable, o plano de Benioff.

b) Os vales de rift constitúen amplas depresións alongadas, que están bordeadas por relevos de aspecto graduado, e que teñen unha intensa actividade volcánica relacionada coas fracturas que afectan as rochas da zona.

B

b) Segundo a profundidade do hipocentro, hai tres tipos de sismos: superficiais, intermedios e profundos. Os superficiais rexístranse sobre a foxa oceánica e as liñas de costas. Prodúcense pola fracturación da placa fría que se afunde. Os intermedios percíbense en áreas afastadas do litoral, orixínanse pola aparición de fracturas na placa ríxida que se afunde por subdución. Os profundos rexístranse en zonas moi afastadas das liñas de costa e orixínanse cando as rochas que forman a placa activa se fracturan debido ás altas presións que soportan nas zonas profundas do manto.

a)-V; b)-F; c)-F; d)-V.


1-F; 2-B; 3-C; 4-E; 5-D; 6-A.

.

b) 1. A fragmentación continental na que os materiais quentes do manto ascenden e empurran cara arriba á litosfera continental, producindo o seu empenamento ata que se fractura debido á súa rixidez.


2. Fase de golfo oceánico estreito. A expansión dun fondo oceánico forma un mar estreito. 3. Fase de conca oceánica con marxes continentais estables. O crecemento do fondo oceánico permite o desenvolvemento dunha conca oceánica madura. 4. Fase de conca oceánica que se reduce. As marxes continentais estables convértense en activos cando a litosfera oceánica comeza a afundirse por subdución. 5. Fase de conca oceánica estreita. A redución do océano é moi patente. Nas marxes continentais activas fórmanse cordilleiras marxinais. 6. Fase de peche da conca oceánica. A litosfera afúndese totalmente por subdución e o océano péchase. Entón, os continentes chocan e orixínase unha cordilleira intracontinental.

Ficha de traballo VIII (reforzo) A B

Son falsas b), c), e). a) O modelo máis aceptado é da subdución profunda no manto e a imaxe que o representa é a 1. b) A subcapa é a astenosfera e as súas rochas estaban fundidas.


A enerxía interna da Terra pode producir a fusión das rochas e formar magma que ascende á superficie terrestre a través de orificios ou fisuras. Estes orificios encóntranse, principalmente, nos bordos de placa converxentes e diverxentes.

B

Porque Islandia sitúase debaixo dun punto quente, é dicir, nela ascenden penachos ou plumas de materiais moi quentes desde o límite núcleo-manto ata a superficie, polo que poden aproveitar esta enerxía xeotérmica para obter auga quente e electricidade. 263

SOLUCIÓNS

UNIDADE 10

B

a) Resposta aberta. b) Granada, Almería, Murcia, Alacante, Huelva, Girona... c) Madrid, Segovia, Valladolid, Ávila, Toledo, Cuenca...

C

Una diáclase é, polo xeral, unha fenda de pouca extensión e anchura que non provoca desprazamento dos bloques fracturados. No caso da falla, as fendas adoitan ter maior extensión e anchura, o que provoca un desprazamento dos bloques fracturados.

D

a) Directa; b) inversa; c) de dirección ou de esgazamento.

E

a) 1: vertical, 2: inclinado, 3: deitado. Nos tres casos, son dobras anticlinais.


Procesos xeolóxicos endóxenos: A, D e E; procesos xeolóxicos esóxenos: B, C e F.

B

Son falsas a, d e e. a) O magmatismo é un exemplo de proceso xeolóxico endóxeno. d) As forzas producidas polos movementos de placas poden desprazar rochas, cambiar a súa textura e deformalas. e) Os procesos endóxenos son responsables da formación das rochas magmáticas. (Tamén vale: Os procesos esóxenos son responsables da formación das rochas sedimentarias).


c) Sinclinais.

F A-3; B-1; C-2.

A Erupción peleana; b) erupción hawaiana; c)

Ficha de traballo V (reforzo)

C

A

a) A compactación consiste na compresión dos sedimentos, reducindo os ocos entre as partículas e expulsando a auga e o aire que os ocupaba. b) A cementación é a precipitación, entre as partículas dos sedimentos, de determinadas substancias chamadas cementos que unen fortemente as partículas.

B

A formación de rochas sedimentarias comeza coa acumulación de partículas ás que chamamos sedimentos, no fondo de depresións ás que chamamos concas sedimentarias. Os sedimentos poden ter dúas orixes, ben poden ser fragmentos de rocha que foron erosionados e transportados, ou ben poden ser sales minerais disoltos na auga que precipitan e caen ao fondo.

erupción estromboliana. 1-Edificio volcánico; 2-cráter; 3-cheminea; 4-cámara magmática.

Ficha de traballo III (reforzo) A B

1. a; 2. b; 3. c. Metamorfismo por temperatura

Metamorfismo por presión

Metamorfismo por presión e temperatura


a) Producirase unha deformación plástica; é dicir, o obxecto de plástico cambia de forma e este cambio permanecerá mesmo cando cesen os esforzos. b) Producirase unha rotura.

264

C

a) Erosión, transporte e sedimentación. b) Vento, correntes de auga, xeo, cambios de temperatura, precipitacións, ondada, correntes mariñas, acción dos seres vivos... c) Curso alto: erosión; curso medio: transporte; curso baixo: sedimentación. d) Nun val glacial, o axente modelador que predomina é o xeo.


SOLUCIÓNS

Ficha de traballo VI (reforzo)


A

Si. Os estudantes deben describir: procesos de erosión, transporte e sedimentación, tras a cal se produce a compactación e a cementación para dar lugar a unha rocha sedimentaria; os procesos metamórficos (por calor e/ ou presión) orixinan unha rocha metamórfica.

A a) O val glaciar é a imaxe 1 e o fluvial é a

B

A visión actual correspóndese co enunciado b.

B

b) O vento (abrasión eólica).

C a) Rocha metamórfica; b) rocha magmática

c) O vento leva en suspensión os grans máis finos, mentres os máis grosos viaxan por rodamento ou salto preto do chan, polo que cabe esperar que o vento desgaste máis preto do chan que a maiores alturas.

plutónica; c) rocha sedimentaria; d) rocha magmática volcánica.

Ficha de traballo VII (ampliación) A

1: Volcánica (obsidiana); 2: metamórfica (lousa); 3: metamórfica (mármore); 4: plutónica (granito); 5: sedimentaria (conglomerado).

C

d) Os depósitos glaciares que son arrastrados pola auga do desxeo ata os lagos coñécense como varvas.


f) Os dous procesos principais modeladores do relevo dos desertos tropicais son a acción eólica e a termoclastia.

A a) A oroxénese segundo o modelo dualista


B

C


Son falsas as oracións a, d, f e h. a) Os solos das selvas ecuatoriais apenas mostran os signos da erosión.

UNIDADE 11

é a etapa de formación das cordilleiras. Nela actuarían os procesos endóxenos xeradores de forzas que deforman as rochas e de mecanismos de formación dos distintos tipos de rochas. b) A gliptoxénese é abrir a etapa de modelado do relevo por acción dos procesos esóxenos (erosión, transporte e sedimentación). a) O ser humano. b) Un encoro, unha canteira, unha braña desecada para cultivos, unha zona achandada para construír nela... A-2; B-3; C-4; D-1.

imaxe 2. Distínguense porque, mentres o val glaciar ten forma de U moi ancha, o val fluvial ten forma de V. b) Os vales glaciares son propios de climas fríos, mentres os vales fluviais son máis propios de climas temperados húmidos. a) Nos desertos tropicais.

h) O deserto areento caracterízase polos seus amplos campos de dunas.


a) A capa A é máis dura que B, posto que esta capa A, debido á súa dureza, evita a erosión das capas que ten xusto debaixo. b) A zona A-B recibe o nome de outeiro testemuña ou moa. A zona C é un páramo ou mesa.

B

A paisaxe, pasado un tempo debe presentar un aspecto coma o seguinte:

A a) É un relevo cárstico, xa que se observan

B

covas, galerías e simas; estruturas típicas destes relevos. Fórmanse en masas de rochas calcarias cando entran en contacto con augas que se infiltran no terreo e o dióxido de carbono atmosférico que reaccionan co carbonato de calcio da rocha transformándose en bicarbonato de calcio soluble. b) 1) Sima; 2) galería; 3) cova ou caverna. A: 1, 3 e 7; B: 4, 5 e 9; C: 2, 6 e 8.

265

biologia y geología

Recommend Documents