Bilgece yaşamak

BİLGELİK YOLUNDA HAYIRLI YOLCULUKLAR...

BİLGECE YAŞAMAK

BİLGECE YAŞAMAK

TUNCER ELMACIOĞLU

BİLGECE YAŞAMAK © 2012, Yediveren Yayınları Bu kitabın her türlü basım hakkı, anlaşmalı olarak Yediveren Yayınları’na aiir. Kaynak gösterilip alıntı yapılabilir. İzinsiz hiçbir yolla çoğaltılamaz. Yediveren: 60 Tür: Kişisel Gelişim

Düzelti Erol Demir 

Yayın Yönetmeni:

İç Tasarım

Gökhan Alperen Bayrak

Burhan Maden

Editör

ISBN

Çağla Erboğa

978-605-5394-18-9

Görsel Yönetmen

1. Baskı

Tarık Çobanoğlu

Ekim2012

Baskı Ecem Basın Yayın Sertifka No: 19687 

Talatpaşa Cad. Talatpaşa Apt. No: 32 D: 1 Bahçelievler/İSTANBUL Tel: +90212 506 13 84 / +90212 506 13 85 - Faks: +90212 506 13 86 [email protected] - www.yediverenyayinlari.com

TUNCER ELMACIOĞLU

Sürekl� paranın, şehvet�n, şöhret�n, makamın, kar�yer�n peş�nden koşan �nsanlarda �ç huzuru yoktur. Ancak b�lgel�k yolunda �lerleyen �lerleye n �nsanlarda �ç huzuru olur. olur. Bu k�tabın k �tabın rehberl�ğ�nde huzura yolculuk başlıyor… başlıyor…

BİLGELİK YOLUNDA HAYIRLI YOLCULUKLAR...

BİLGECE YAŞAMAK

YAZAR HAKKINDA Yazar, S�vas’ın Gürün �lçes�nde doğdu. Onun doğup büyüdüğü �lçede bahçeler ve sokaklar özgürlüğe açılan kapıydı. Yazar böyle b�r özgürlük ortamı �ç�nde dolu dolu b�r çocukluk yaşadı. O oynamanın yanında okumayı da çok sev�yordu! Bu yüzden Gürün Halk Kütüphanes�n�n müdav�mler�nden b�r�yd�. Okuma sevg�s� yet�şk�nl�ğ�nde onu yazarlığa taşıdı. Tuncer Elmacoğlu, Marmara Ün�vers�tes� Atatürk Eğ�t�m Fakültes� Türk D�l� ve Edeb�yatı Öğretmenl�ğ� Programında l�sans tamamladıktan sonra İstanbul Ün�vers�tes� İkt�sat Fakültes� Sosyal Yapı ve Sosyal Değ�şme Ana B�l�m Dalında “yüksek l�sans” yaptı. Uzun yıllar değ�ş�k okullarda Türkçe-Edeb�yat öğretmenl�ğ� yapan yazarın “Başarıda A�le Faktörü”, “B�lgece Yaşamak”, “Başarının Gücü”, “Anlaşmanın D�l�”, “Ruhun Işığı”, “Kend�n� İy� H�ssetmek”, “D�nler�n Kardeşl�ğ�” adlı yed� k�tabı var. Ayrıca yazarın Güzel Konuşma ve Yazma(4, 5, 6, 7, 8) �le Edeb�yat Tar�h�(1, 2) olmak üzere toplam yed� adet de ortak hazırlanmış ders k�tabı bulunmaktadır. Ayb�ge Elmacıoğlu adlı b�r kız babası olan yazar, hâlen Uzman Türk D�l� ve Edeb�yatı öğretmen� olarak görev yapmaktadır. İlet�ş�m b�lg�ler�: Web(1):www.k�tapadres�m.com Web(2):www.tuncerelmac�oglu.com E-ma�l(1):tuncer@k�tapadres�m.com E-ma�l(2):tuncerelm@hotma�l.com

“Bu k�tabı, değerl� annec�ğ�m Ayşe Elmacıoğlu’na armağan ed�yorum.”

İç�ndek�ler

Bu K�tap Hayatımı Değ�şt�rd� ..........................................................................................13 ÖNSÖZ.......................................................................................................................................15 GİRİŞ............................................................................................................................................17

BİRİNCİ BÖLÜM BEDEN SAĞLIĞIMIZ .............................................................................................................21 1. BESLENME VE SAĞLIK ...........................................................................................23 Beslenme Ned�r?...........................................................................................................23 Temel Bes�n Maddeler� ..............................................................................................24 Dengel� Beslenme ........................................................................................................26 Sağlıklı Beslenme..........................................................................................................27 Denges�z Beslenme.....................................................................................................30 Ş�şmanlık ve Zararları..................................................................................................31 K�lo Vermek......................................................................................................................32 En İdeal Zayıflama........................................................................................................34 Ş�şman Çocuklar ...........................................................................................................36 Beslenme Kültürümüz ...............................................................................................37 2. SPOR VE SAĞLIK .......................................................................................................40 Hang� Egzers�zler� Yapmalıyız? ...............................................................................40

8

l

Tuncer Elmacıoğlu

Egzers�zler� Nasıl Yapmalıyız? ..................................................................................42 Harekets�zl�k Başa Bela...............................................................................................44 Egzers�z�n Yararları........................................................................................................44 3. DOĞRU SOLUNUM VE SAĞLIK .........................................................................45 Oks�jen İht�yacımız .......................................................................................................46 Doğru Nefes ....................................................................................................................47 Doğru Nefes�n Ş�fası....................................................................................................47 4. DİNLENME VE SAĞLIK............................................................................................49 Uyku....................................................................................................................................49 Uyku Süres�......................................................................................................................50 Uykusuzluğun Nedenler�? ........................................................................................52 Der�n B�r Uyku ................................................................................................................53 İç�m�zdek� Haz�ne..........................................................................................................54

İKİNCİ BÖLÜM RUH SAĞLIĞIMIZ(I) ..............................................................................................................57 DÜŞÜNCELERİMİZ ..............................................................................................................59 DÜŞÜNCENİN ANLAMLARI ......................................................................................59 DÜŞÜNMENİN SAFHALARI ......................................................................................60 a. Algılama .......................................................................................................................60 b. Hafızada Depolamak .............................................................................................63 HANGİ SEMBOLLERLE DÜŞÜNÜYORUZ? ..........................................................63 a. D�l-Düşünce İl�şk�s� ..................................................................................................63 b. Somut veya Soyut Kavramlarla Düşünmek................................................65 NASIL DÜŞÜNÜRSEK ÖYLE DAVRANIRIZ ..........................................................67 a. Neye İnanırsak Onu Gerçekleşt�r�r�z................................................................68 b. N�yet İy� Akıbet İy� ...................................................................................................69 AKIL NEDİR?.....................................................................................................................71 AKIL YÜRÜTMEK ............................................................................................................73 AKLIN ENSTRÜMANLARI ...........................................................................................74 a. Sağduyu .....................................................................................................................74

9

l

Tuncer Elmacıoğlu

b. Zekâ ...............................................................................................................................74 c. Z�h�n................................................................................................................................75 ZİHİNDEKİ DÜŞÜNCE KALIPLARI...........................................................................76 YAYGIN DÜŞÜNCE HATALARI .................................................................................77 a. Genelleme (Toptancılık) ......................................................................................77 b. S�yah-Beyaz(Doğru-Yanlış) .................................................................................78 c. Kend�n� Suçlamak(K�ş�selleşt�rmek) ................................................................78 d. Başkalarını Suçlamak .............................................................................................79 e. El Âlem Ne Der?........................................................................................................80 f. D�ğerler�n� Değ�şt�rme Gayret�............................................................................80 g. Hemen Sonuca Atlamak......................................................................................80 h. «Keşke»c�l�k .................................................................................................................81 �. Felaket Hâl�ne Get�rmek ........................................................................................81  j. Olumsuzu Seçmek....................................................................................................81 �. Her Şeyde Adalet Aramak.....................................................................................82 ZİHİN BİLGİSAYARI ........................................................................................................83 YENİ BİR ZİHİNSEL PROGRAM ................................................................................84 1. Olumlu Düşünmek .................................................................................................86 İç�m�zdek� Boşluk......................................................................................................86 Allah’ı Unutmamak..................................................................................................87 Her İşte B�r Hayır Vardır .........................................................................................88 Varlıklara Sevg�yle Bakmak..................................................................................89 İy�mser Bakış .............................................................................................................91 Kötümser Bakış .........................................................................................................92 Olumluyu Seçerek Mutlu Olmak ......................................................................93 2. Düşüncelerde Ş�md�y� Yaşamak........................................................................96 Ölü Geçm�ş..................................................................................................................96 Hayal� Gelecek ...........................................................................................................98 Ş�md�y� Yaşamak.......................................................................................................99 a. Y�y�p �çerken ş�md� ..........................................................................................100 b. C�nsell�kte ş�md� ...................................................................................................101 c. Çalışırken ş�md� ......................................................................................................102

10

l

Tuncer Elmacıoğlu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM RUH SAĞLIĞIMIZ(II) ..........................................................................................................105 DUYGULARIMIZ..................................................................................................................107 BİLİNÇ MERKEZLERİ ..................................................................................................108 1. Olumsuz Duygular ...............................................................................................109 Çek�ngenl�k .............................................................................................................110 Hırs-İht�ras.................................................................................................................110 Kıskançlık-Hasetl�k ................................................................................................111 K�n-Düşmanlık ........................................................................................................112 Üzüntü-Sıkıntı .........................................................................................................113 Korku...........................................................................................................................114 Öfke .............................................................................................................................114 Öfkey� söndürmek ................................................................................................115 İç�m�zdek� Duygu Fırtınaları .............................................................................118 Duyguları Akıllıca Yönetmek ...........................................................................119 2. Olumlu Duygular .............................................................................................119 V�cdan .............................................................................................................................121 Merhamet .....................................................................................................................122 Sevg� ................................................................................................................................122 Sevg� Yanılsaması.......................................................................................................124 Sevg�n�n Evrensell�ğ� ................................................................................................126 Aşk ....................................................................................................................................128 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM RUH SAĞLIĞIMIZ (III)........................................................................................................131 DAVRANIŞLARIMIZ ...........................................................................................................133 KENDİMİZİ BİLMEK....................................................................................................133 KENDİMİZİ DÜZELTMEK..........................................................................................134 DOĞRULUKTAN ŞAŞMAMAK ..............................................................................136 TUTARLI OLMAK .........................................................................................................137 BAĞIMLILIK TUZAKLARI ..........................................................................................138

11

l

Tuncer Elmacıoğlu

BAĞIMLILIKLARI BIRAKMAK..................................................................................142 İRADEYİ KULLANMAK..............................................................................................143 BEŞİNCİ BÖLÜM İLİŞKİLERİMİZ(I) ..................................................................................................................145 SOSYAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ ..............................................................................147 İNSAN İNSANA İLİŞKİ ...............................................................................................147 a. D�nleme.....................................................................................................................148 b. Konuşma...................................................................................................................151 Etk�l� Konuşma ............................................................................................................154 ELEŞTİRİ VE DEDİKODU .........................................................................................155 TARTIŞMALAR KAZANILMAZ ...............................................................................157 KÜSMEK..........................................................................................................................160 GÜZEL SÖZ SÖYLEMEK...........................................................................................161 DIŞ GÖRÜNÜŞ.............................................................................................................163 DAVRANIŞLAR ÇOK EĞİTİCİDİR...........................................................................164 HAKSIZLIĞA KARŞI ÇIKMAK ................................................................................166 OLAYLARDAN DERS ALMAK ................................................................................167 İNSANLARLA İLGİLENMEK .....................................................................................169 İNSANLARA DEĞER VERMEK ................................................................................170 İNSANLARA YARDIM ETMEK ................................................................................172 YAKIN İLİŞKİLERİMİZ .................................................................................................174 İŞ İLİŞKİLERİMİZ...........................................................................................................176 KURUMLARLA İLİŞKİLERİMİZ................................................................................178 UNVANLILARLA İLİŞKİLERİMİZ.............................................................................179 ALIŞVERİŞ İLİŞKİLERİMİZ .........................................................................................180 GÜNÜMÜZDE İNSAN İLİŞKİLERİ .........................................................................182 ÇAĞIMIZDA TOPLUMSAL İLİŞKİLER ..................................................................184

ALTINCI BÖLÜM İLİŞKİLERİMİZ(II)..................................................................................................................187 DOĞAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ

.........................................................................189

EVRENİN BİRLİĞİ.........................................................................................................189 EVRENDEKİ DENGE ..................................................................................................191 EVRENE UYUM ............................................................................................................192 AKIŞ YAŞANTISI ...........................................................................................................193 DOĞANIN MUSİKİSİ ..................................................................................................195 KÜLTÜRÜMÜZDE DOĞA SEVGİSİ.......................................................................196 DOĞAL ÇEVRE BİLİNCİ ............................................................................................198 YEDİNCİ BÖLÜM BİLGELİĞE ULAŞMAK.......................................................................................................201 HAYATIN AMACI .................................................................................................................203 DEĞİŞİM .........................................................................................................................204 RUHSAL DEĞİŞİM.......................................................................................................206 BİLGELİK .........................................................................................................................208 BİLGE İNSANLARIN ÖZELLİKLERİ........................................................................210 KAYNAKÇA............................................................................................................................213

Bu K�tap Hayatımı Değ�şt�rd�

Y

en� baskıları �ç�n, bu k�tapla �lg�l� çok etk�len�p duygulandığım b�r anımı s�z değerl� okuyucularımla paylaşmak �st�yorum. Val�debağ Anadolu Sağlık Meslek L�ses�nde görev yapıyordum. Okulda nöbetç� olduğum b�r gün orta yaşlı, güler yüzlü b�r bayan çek�nerek yanıma yaklaştı. O sıcak b�r ses tonuyla,“Tuncer Elmacıoğlu’yla görüşmek �st�yorum, bana yardımcı olab�l�r m�s�n�z?” ded�. Güzel b�r tesadüf olsa gerek, ben�, bana sormuştu. “Buyrun, aradığınız k�ş� ben�m, s�ze nasıl yardımcı olab�l�r�m” ded�m. B�rdenb�re gözler� parlayıverd�! D�kkatle ben� süzdü. Sonra gülümseyerek, “S�z�nle tanıştığıma memnun oldum; zamanınız varsa s�z�nle b�raz konuşmak �st�yorum” ded�. Ben de,“Ş�md� ders�m boş, s�ze b�r şey �kram edey�m, o arada da konuşuruz.” ded�m. Sam�m� tavrım, onu �y�ce rahatlatmıştı! Öğretmenler odasına oturduktan sonra b�r çırpıda şunları anlatıverd�: “Evl�y�m, �k� çocuğum var, �k�s� de öğrenc�. Eş�m, b�z� terk ett�. Ş�md� başka b�r kadınla yaşıyor. B�z�mle h�ç �lg�lenm�yor. Ben l�se mezunuyum, �ş�m de, gel�r�m de yok. Zor günler geç�r�yorum. Çares�zl�k �ç�ndey�m. Büyük b�r bunalıma g�r�p der�n b�r depresyona

14

l

Tuncer Elmacıoğlu

sürüklend�m. B�r süred�r ps�koloj�k tedav� görüyorum. B�raz önce de ps�k�yatr�st�m�n yanındaydım, ondan gel�yorum. Ps�k�yatr�st�m, kısa b�r sürede bu kadar ağır b�r depresyonu nasıl yeneb�ld�ğ�m�, sordu. Ben de çantamdan s�z�n B�lgece Yaşamak adlı k�tabınızı çıkararak kend�s�ne göster�p, depresyonu bu k�tap sayes�nde yend�m. Bu k�tap hayatımı değ�şt�rd�. Şu anda kend�m� çok �y� h�ssed�yorum! ded�m. Buraya da s�z�nle tanışıp s�ze teşekkür etmeye geld�m.” Doğrusu, bu anlamlı teşekkür karşısında çok duygulanıp gururlanmıştım! Bu �nce düşüncel� hanımefend�, bana büyük b�r moral verm�şt�. Üstel�k ben� yen� çalışmalar yapmaya yüreklend�r�p teşv�k etm�şt�. Y�ne bu k�tabı okuyan bazı kanser hastaları, b�zzat bana bu k�taptan olumlu yönde çok etk�lend�kler�n� söyled�ler. Han�, b�r k�tap okudum, hayatım değ�şt�, derler ya! İşte el�n�zdek� de bu türden b�r k�tap! Bu k�tabın daha pek çok �nsanın hayatına olumlu yönde katkıda bulunması d�leğ�yle... Tuncer Elmacıoğlu

ÖNSÖZ

H

ayatta eğlencen�n, �çk�n�n, kumarın,uyuşturucunun,şehvet�n, şöhret�n, zeng�nl�ğ�n, makamın, pol�t�k gücün, akadem�k kar�yer�n... �nsanlara �ç huzuru vermed�ğ�n� öğrend�m. Sürekl� bunların peş�nden koşan b�rçok �nsanın da �ç huzurunun olmadığını b�l�yorum. İnsanlar ancak gel�şerek huzurlu ve mutlu olab�l�rler!  Önyargısızokuyank�mselerebueseryaşamasanatındaçokyardımcı olacaktır. B�z, bu eserde yaşama sanatının �ncel�kler�n� okuyucularımızla paylaştık. Okuyucu, bu k�taptak� b�lg�ler�n b�r kısmını b�le hayatına uygulasa, yaşama kal�tes�nde c�dd� b�r yüksel�ş olacaktır. Bu k�tabı öncel�kle yakınlarımın, akrabalarımın, dostlarımın, arkadaşlarımın, tanıdıklarımın, öğrenc�ler�m�n, okuyucularımın gel�şmes�ne yardımcı olmak amacıyla yazdım. Bence dünyada başka �nsanların gel�şmes�ne katkıda bulunmaktan daha soylu b�r uğraş yoktur. Pek çok �nsan gel�şeb�lmek �ç�n yardıma �ht�yaç duyar. B�r eğ�t�mc� olarak �nanıyorum k� gerçek aydın, yalnızca kend�n� gel�şt�rmekle kalmaz, çevres�ndek� �nsanların gel�şmes�ne de yardımcı olur. Gerçek şu k� �nsanların gel�şmes�ne yardım edersen�z, onların gelecekler�n� aydınlatmış olursunuz! Ülkem�zde k�ş�sel gel�ş�m alanındak� tel�f eserler�n sayıca yeters�zl�ğ� d�kkat�m� çek�yordu. Bu kadar öneml� b�r konuda p�yasaya çev�r� eserler

16

l

Tuncer Elmacıoğlu

hâk�md�. Kuşkusuz çev�r� eserler de �nsanlarımızın gel�şmes�ne öneml� katkılarda bulunuyor. Ben de onlardan çok yararlandım; ancak kend� kültürümüzeuygunyerl�çalışmaların daha faydalı olacağı �nancındayım. Bundan dolayı kend� kültürümüze uygun olan bu eser� hazırladım.  Bu eser yed� yıllık s�steml� b�r çalışmanın ürünü. Bu ürünün oluşmasına yakınlarım, candan akrabalarım, dostlarım, arkadaşlarım, b�rçok �nsan b�lgece davranışlarıyla katkıda bulundu. Onların heps�ne en �çten teşekkürler�m� sunuyorum. Büyük b�r özenle güncelley�p yen�den düzenleyerek yazdığım bu k�tabın okuyucularıma faydalı olmasını d�l�yorum.

GİRİŞ

S

tephen Covey’�n öngörüsüyle önümüzdek� b�n yıl B�lgel�k Çağı olacak. B�lg� Çağı büyük b�r hızla B�lgel�k Çağına dönüşüyor. Bu çağın öncüler� de B�lge �nsanlar olacaktır. Malum hayatta en büyük kuvvet b�lg�d�r. B�lgel�k; b�lg�l� olmak, b�lg�y� hayata uygulamak ve hayırlı �şler yapmaktır. Buna göre, b�lgel�ğ�n b�rb�r�n� tamamlayan üç temel boyutu bulunmakta. B�r�nc�s�, b�lg�l� olmaktır. Şüphes�z k� b�lg�s�z, b�lgel�k olmaz. B�lg�y� genell�kle okuyarak, gözlem yaparak, d�nleyerek, soru sorarak elde eder�z. Hayatımız boyunca bu araçları kullanarak b�lg�m�z� artırmaya çalışmalıyız. İk�nc�s�, b�lg�y� hayata uygulamaktır. Örneğ�n, s�gara �çmen�n zararlı olduğunu b�ld�ğ�m�z halde s�gara �ç�yorsak, b�lg�y� hayata uygulamıyoruz demekt�r. Y�ne b�lg�, h�le veya kötülük �ç�n uygulanırsa bu b�lgel�k olmaz. Üçüncüsü, hayırlı �şler yapmaktır. Bu Allah’a �badet etmekten tutun da dünyaya h�zmet etmeye kadar çok gen�ş b�r alanı kapsar. O halde ancak b�lg� ed�nerek, b�lg�y� hayata uygulayarak ve hayırlı �şler yaparak b�lge olab�l�r�z. Bunun �ç�n de b�lgece yaşamamız gerek�yor. B�lgece yaşamak mutluluğun da anahtarıdır. Çoğu k�mse mutsuzluğunu dış faktörlere bağlar. Oysa mutluluk yolundak� en büyük engel �nsanın kend�s�d�r. Öyleyse dış faktörler� b�r

18

l

Tuncer Elmacıoğlu

tarafa bırakarak, kend� üzer�m�zde çalışıp olumsuz yönler�m�z� düzeltmeye çalışmalıyız. Şayet çaba göster�rsek, Allah’ın b�ze bağışlamış olduğu �y� ve güzel yetenekler�m�z� gün ışığına çıkarab�l�r�z. Unutmayalım k� yetenekler�m�z saklı tutmamız �ç�n değ�l; açığa çıkarıp gel�şt�rmem�z �ç�n b�ze ver�ld�. B�lgece Yaşamak adlı bu k�tap toplam yed� bölümden oluştu. B�r�nc� bölümde �nsanın beden sağlığı üzer�nde duruldu. Z�ra bedenen sağlıksız b�r�, kend�s�n� gel�şt�rme çabası �çer�s�ne g�remez. Şöyle k� bedenen acı çeken b�r� tab�� k� z�h�nsel, duygusal, sosyal gel�şme çabası gösteremez. Örneğ�n başı, d�ş�, m�des� ağrıyan b�r� elbette k� z�h�nsel b�r faal�yette bulunamaz. Bedensel �ht�yaçlar(yeme, �çme, uyku, barınma) karşılanmadığında ps�ko-sosyal �ht�yaçların etk�s� fazlaca h�ssed�lmez. Çünkü bunlar, canlılığı sürdüreb�lmek �ç�n zorunlu olan temel �ht�yaçlardır. İnsan organ�zması, başlangıçta bütün d�kkat�n� temel b�yoloj�k �ht�yaçlarını karşılamaya yönelt�r. Organ�zma ancak temel �ht�yaçların karşılanması durumunda, daha üst düzeydek� ps�ko-sosyal �ht�yaçlara yöneleb�l�r. Örneğ�n b�r gem� kazası sonucunda ıssız b�r adada kaldığınızı farz edel�m. Burada açsınız, susuzsunuz, uykusuzsunuz, üstel�k hava da çok soğuk. Herhâldebu koşullarda„k�tap okuyayım“veya„günlüktutayım“ d�ye düşünmezs�n�z. Öncel�kle açlık, susuzluk, uykusuzluk, soğuktan korunma g�b� temel gereks�n�mler�n�z� karşılamaya yönel�rs�n�z. Ancak b�yoloj�k temel �ht�yaçlar karşılandığında onlarla �lg�l� güdüler�n ş�ddet� azalır. Onun �ç�nd�r k� bu bölümde, sağlığın temel� olan dengel� beslenme, spor yapma, doğru nefes ve d�nlenme ele alındı. İk�nc� bölümde düşüncen�n değ�ş�k boyutları, özell�kle„olumlu düşünme“ ve „düşüncelerde ş�md�y� yaşama“nın önem� açıklandı. Üçüncü bölümde duygularımız, bağımlılıklardan kurtulmak ve duygusal gel�ş�m üzer�nde duruldu. Dördüncü, beş�nc�, altıncı bölümlerde �nsanın kend�s�, sosyal ve doğal çevres�yle �l�şk�ler� �ncelend�.

19

l

Tuncer Elmacıoğlu

Yed�nc� bölümde hayatın amacı, b�lgel�k kavramı ve b�lge b�lge �nsanın �nsanın temel n�tel�kler� vurgulandı. B�lge �nsanın �deal�ze ed�ld�ğ� bu k�tabın temel amacı �nsanlarımızı b�lgel�ğe yönlend�rmekt�r. Unutmayınız k� çaba gösteren her �nsan, b�lgel�k yolunda mesafe alab�l�r…

BİRİNCİ BÖLÜM

BEDEN SAĞLIĞIMIZ “Halk �ç�nde muteber b�r nesne yok devlet g�b�. Olma Olmaya ya devlet c�handa b�r nefes sıhhat g�b�.”   Kanûnî 

B�lgece yaşamak, bedenen ve ruhen sağlıklı olmayı gerekt�r�yor. B�l�nçl� beslenme, spor, doğru solunum, d�nlenme beden sağlığının olmazsa olmazlarıdır. 1. BESLENME VE SAĞLIK Beslenme Ned�r? Beslenme;�nsanınbüyümes�n�,gel�şmes�n�, yaşamasınısağlayan y�yecek ve �çecekler�n ağız yoluyla vücuda alınarak kullanılması �ş�d�r. Bes�nler vücut mekan�zmasını çalıştıran b�rer yakıttır. Beslenme canlılığın devamını, hücreler�n ve dokuların yen�lenmes�n� sağlar. İlkel �nsan, tab�atta bulab�ld�kler�yle karnını doyururken, za manla �nsan seç�m yapmayı ve seçt�kler�n� de p�ş�rerek daha uygun hâle get�rmey� öğrend�. Hayatını devam ett�reb�lmek �ç�n ne bulursa yemek zorunda kalan �lkel �nsan, zamanının öneml� b�r kısmını da y�yecek arayarak geç�r�yordu. Sırf yaşamını sürdüreb�lmek �ç�n ne bulursa yemek zorunda kalan �lkel �nsanın buna paralel olarak ömrü de kısaydı. N�tek�m henüz 1900’lü yılların başında ortalama �nsan ömrü yaklaşık 40-50 c�varındayken, günümüzde bu süre 70-80’e yükselm�şt�r. Çünkü çağımızın modern �nsanı, bes�nler arasında b�l�nçl� seç�m yapmayı ve sağlıklı beslenmen�n kurallarını öğrend�. Kuşkusuz k� beslenme b�l�m�ndek� gel�şmeler, �nsan ömrünü uzatan öneml� faktörlerden b�r�d�r. Çağımızda beslenme teknoloj�s� büyük �lerlemeler kaydetm�ş ve �nsanların daha sağlıklı besleneb�lmes�

24

l

Tuncer Elmacıoğlu

�ç�n, çok faydalı programlar ortaya koymuştur. Beslenme b�l�m�n�n kurallarına uymak, sağlıklı ve uzun yaşamanın da sırrı. Her �nsanın bu kuralların bel�rled�ğ� �y� b�r beslenme alışkanlığına �ht�yacı var. Yapılan b�l�msel araştırmalar, �nsanın sağlıklı yaşayab�lmes� �ç�n değ�ş�k türde kırkı aşkın bes�n öges�ne �ht�yacı olduğunu ortaya koyuyor. K�ş�n�n sağlıklı b�r ömür süreb�lmes� �ç�n bu bes�n ögeler�n� dengel� b�r şek�lde vücuduna alması gerek�yor. Eğer bu bes�nler dengel� b�r şek�lde alınmazsa, �nsanın sağlığı bozuluver�r. Temel Bes�n Maddeler� İnsan beden�n�n �ht�yacı olan kırkı aşkın bes�n unsurunu, k�myasal yapılarına ve vücudun çalışmasındak� roller�ne göre altı grupta ele alab�l�r�z. 1. Prote�nler: Yen� hücreler�n oluşmasını ve çalışmasını prote�nler sağlar. Prote�nler �ç�n,„hayatın kaynağıdır“ da d�yeb�l�r�z. Çünkü bunlar ölen hücreler�n yer�ne yen�ler�n� yaparak bedendek� hücreler�n sürekl�l�ğ�n� gerçekleşt�r�rler. Aynı zamanda beden�n enerj� kaynağıdır da. Vücut �ht�yacı olan prote�n�, gıdalar vasıtasıyla alır. Bütün gıdalarda prote�n vardır. Ancak bes�nler�n bazıları prote�n yönünden daha zeng�nd�r. Örneğ�n kırmızı ette bol m�ktarda prote�n bulunur. Fakat kırmızı et�n fazlaca tü ket�lmes� de zararlıdır. Balık, prote�n yönünden kırmızı et kadar zeng�nd�r; yağ bakımından �se daha sağlıklı. Tavuk da aynı şek�lde. Bu nedenle prote�n �ht�yacımızı karşılamak �ç�n kırmızı et yer�ne balık ve tavuk et�n� daha fazla yemel�y�z. Ayrıca balık ve tavuk et�n�n çocukların zekâ gel�ş�m�ne öneml� katkılarda bulunduğunu da unutmamalıyız. İnsandak� prote�n eks�kl�ğ�n�n en öneml� bel�rt�ler�; zayıflama, b�tk�nl�k, d�rençs�zl�k ve çabuk yorulmadır. 2. Yağlar: Yağlar vücuda en fazla kalor� sağlayan gıda madde s� olduğu �ç�n �nsanın başlıca enerj� kaynağıdır da. Vücutta enerj�y� stok eder. Alınan kalor�n�n yeters�z kaldığı zamanlarda da �mdada yet�ş�r!

25

l

Tuncer Elmacıoğlu

Yağlar soğuk havalarda vücudun fazla ısı kaybetmes�n� de önler. Böylece vücut ısısını da ayarlamış olur. Sıvı yağlar, katı yağlara göre daha sağlıklıdır. Çünkü hem hazmı kolay hem de damar sertl�ğ� yapmaz. Hayvansal yağlar, margar�nler, tekrar tekrar kullanılan kızartma yağları sağlığa çok zararlıdır. Bu yüzden yemekler�m�zde ve salatalarımızda daha çok sıvı yağları terc�h etmel�y�z. 3. Karbonh�dratlar: Enerj�m�z�n büyük b�r kısmını karbonh�dratlardan karşılarız. Bu bes�n unsuru, kanda az m�ktarda “gl�koz” şekl�nde bulunarak dokulara enerj� ver�r. B�tk�sel gıdalarda bol m�ktarda karbonh�drat bulunur. 4. M�neraller: Değ�ş�k bes�nler vasıtasıyla aldığımız m�neraller�n b�r kısmı �skelet ve d�şler�m�z�n yapıtaşını o luştururken, b�r kısmı da vücudumuzdak� suyu dengede tutar. Vücudumuzun çok az m�ktarda m�nerale �ht�yacı var. Dem�r har�ç, vücutta m�neral eks�kl�ğ�nden kaynaklanan öneml� b�r hastalık olmaz. Zaten normal şek�lde beslenen b�r�s� de bes�nlerden yeterl� derecede m�neral alıyor demekt�r. 5. V�tam�nler: Vücudumuzun �y� çalışab�lmes� �ç�n v�tam�nlere de �ht�yacı var. V�tam�nler�n b�r bölümü beden�m�zdek� b�yok�myasal olayların düzenlenmes�ne yardım ederken b�r bölümü de beden�n fonks�yonlarını sürdürmes�ne ve zararlı maddeler�n tes�r�n� azaltmaya yardım eder. Vücudumuzda meydana gelen m�lyonlarca reaks�yonun oluşması �ç�n de v�tam�n gerekl�d�r. V�tam�n yeters�z olduğu zaman, metabol�zma sağlıklı b�r b�ç�mde çalışmaz. Uzunca b�r süre vücutta v�tam�n eks�kl�ğ� olursa bu durum hastalığa yol açab�l�r. Her gıda maddes�nde bel�rl� oranda v�tam�n bulunur. Bundan dolayı farklı gıdalardan bell� m�ktarlarda y�yerek dengel� beslenen b�r �nsanın v�tam�n eks�kl�ğ�nden yatağa düşmes� söz konusu olamaz. Şunu da bel�rtel�m k� dengel� beslenmen�n yer�n� h�çb�r v�tam�n hapı tutamaz.

26

l

Tuncer Elmacıoğlu

6. Su: İnsan beden�n�n üçte �k�s� sudur. Su; organların çalışması, bedende k�myasal reaks�yonların oluşması, vücut ısısının kontrolü g�b� hayat� fonks�yonları yer�ne ge t�r�r. Ayrıca s�nd�r�m, dolaşım, bes�nler�n hücrelere taşınması, vücuttak� zeh�rl� maddeler�n dışarı atılması g�b� öneml� görevler� yapar. Suyun kalor� değer� yoktur; fakat su olmadan bes�nler yanarak enerj� sağlayamaz. Bu nedenle �nsan uzunca b�r süre aç yaşayab�l�r, ama susuz yaşayamaz. Öyleyse vücutta yeter�nce su bulunması, yaşayab�lmek �ç�n zorunlu b�r �ht�yaçtır. Günlük su �ht�yacımız, ortalama 1-2 l�tred�r. Özell�kle vücudumuz su kaybett�ğ�nde, bol prote�nl� ve tuzlu bes�nler yed�ğ�m�zde bolca su �çmel�y�z. Canlılığın devamı, yukarıda bel�rtt�ğ�m�z temel bes�n maddeler�n�n�n dengel� b�r şek�lde alınması, onların s�nd�r�l�p hücrelere taşınması s�stem�ne dayanır. Dengel� Beslenme Bes�nler�n yeterl� m�ktarlarda vücuda alınması �ş�ne «dengel� beslenme» d�yoruz. Beslenmede öneml� olan alınan bes�nler arasındak� denged�r. Nasıl yemek yaparken lezzetl� olması �ç�n malzemeler� ölçüp b�çerek b�rb�r�ne karıştırıyorsak, dengel� besleneb�lmek �ç�n de değ�ş�k gıdalardan bel�rl� oranlarda yemel�y�z. H�çb�r gıda maddes�, tek başına organ�zmanın �ht�yacını karşılayamaz. Nasıl yemek yaparken lezzetl� olması �ç�n malzemeler� ölçüp b�çerek b�rb�r�ne karıştırıyorsak, dengel� bes leneb�lmek �ç�n de değ�ş�k gıdalardan bel�rl� oranlarda yemel�y�z.

Yapılan araştırmalar, her bes�n maddes�n�n kend�ne göre b�rtakım faydalar �çerd�ğ�n� ortaya koyuyor. Bu nedenle bütün

27

l

Tuncer Elmacıoğlu

bes�nlerden az m�ktarda da olsa yemek, �nsan beden� �ç�n en sağlıklı beslenme şekl�d�r. Öyleyse günlük beslenmelerde h�çb�r y�yeceğ�n es geç�lmemes� lâzım. Çünkü vücudun �ht�yaç duyduğu maddeler, değ�ş�k bes�n maddeler�nde çeş�tl� oranlarda bulunmaktadır. İnsanın vücut s�stem�ne her bes�n maddes�n�n kend�ne has, özel b�r katkısı vardır. Değ�ş�k y�yeceklerden b�rer m�ktar alınması, sağlıklı beslenme �ç�n çok gerekl�. Normal şartlarda günlük bes�nler�n % 20’s� prote�nlerden, % 60’ı meyve ve sebzelerden, % 10’u unlu y�yeceklerden % 5’� de yağlardan oluşmalıdır.(Saygılı-Balcıoğlu, s.15) Bes�n maddeler�n�, besley�c� değerler� bakımından dört grupta toplayab�l�r�z: 1. Et, tavuk, balık, yumurta 2. Süt ve mamüller� 3. Taze sebze ve meyveler 4. Tahıllar Dengel� besleneb�lmem�z �ç�n, her dört gruptak� y�ye ceklerden az da olsa yemem�z gerek�r. Çünkü bunların her b�r�nde değ�ş�k oranlarda prote�n, v�tam�n ve m�neral bulunmakta. Bu dört ana gruptak� gıdalardan aşırıya kaçmadan azar azar yemek, dengel� beslenmen�n en etk�l� yoludur. Herhang� b�r gruptak� bes�nden çok fazla y�y�p d�ğerler�nden çok az y�yen veya h�ç yemeyen k�mseler, denges�z beslen�yor demekt�r. O hâlde her zaman canımızın �sted�kler� yer�ne farklı şeyler� de yemel�y�z. Her çeş�t gıdadan yemel�y�z; ama az m�ktarda. Sebzey�, meyvey� soframızdan eks�k etmemel�y�z. Bütün bes�nler�n taze, katkısız ve doğal olanını yemel�y�z. Sağlıklı yaşamanın yolu, dengel� beslenmeden geçer. Sağlıklı Beslenme

28

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sağlıklı beslenme lokmaları �y� ç�ğnemekle başlar. Ağzımıza küçük lokmalar alarak onları yavaş yavaş �y�ce ç�ğneyel�m. Lokmamızı �y�ce ç�ğnemeden yutmayalım. İy�ce ç�ğnenen lokmalar, damak tadını artırır. Bu şek�lde yed�kler�m�z�n lezzet�n� daha �y� h�sseder�z. İy� ç�ğnemek aynı zamanda s�nd�r�m s�stem�m�z� de �y� çalıştırır. Çünkü s�nd�r�m, tükürük den�len sıvıyla ağızda başlar. Bu sıvı, bes�nler� s�nd�r�me hazırlayan �lk madded�r. Lokmaları �y�ce ç�ğnemek s�nd�r�m� çok kolaylaştırır. Yemek yeme hızımızı da yavaşlatmalıyız. Bunun �ç�n b�rkaç lokmadan sonra ağzımızı peçeteyle s�l�p her lokmadan sonra çatalımızı veya kaşığımızı masaya koymalıyız. Ayrıca kend�m�ze küçük pors�yonlar hazırlamalıyız. Böylece hem daha yavaş hem daha az yem�ş oluruz. Az ve yavaş y�yel�m k� uzun ve sağlıklı yaşayab�lel�m. Sağlıklı ve uzun yaşamanın en öneml� yasası, az yemekt�r. Yapılan b�rçok araştırma gösterm�şt�r k� hayvanlarınyaşamsüreler�n�uzatmanın yolu, y�yecekler�n�n m�ktarını kısmaktan geç�yor. Dr. Cl�ve McCay yaptığı b�r araştırmada, denek olarak kullandığı fareler�n y�yecekler�n�n m�ktarını yarı yarıya azaltmış, sonuçta fareler�n yaşam süreler�n�n �k� kat arttığını görmüştür.(Robb�ns, s.184) Sağlıklı ve uzun yaşamanın en öneml� yasası, az yemekt�r.

Tab�� aynı şey �nsanlar �ç�n de söz konusu. Öyleyse b�z de az y�yel�m k� y�yecekler�n tadını çıkaracak kadar uzun ömrümüz olsun. Güne enerj� dolu başlayab�lmem�z �ç�n, sabah kahvaltısını sağlam yapmalıyız. Çünkü �y� b�r kahvaltı yapmazsak, kend�m�z� gün boyu hâls�z ve yorgun h�sseder�z. Eğer gün boyu z�nde olmak �st�yorsak kuvvetl� b�r sabah kahvaltısıyla güne başlamalıyız. Öğle yemeğ�n� de kuvvetl� yemel�y�z. Ama akşam yemeğ�n� erken saatlerde haf�f ve az y�yerek geç�şt�rmel�y�z. Aks�

29

l

Tuncer Elmacıoğlu

takd�rde m�dem�z, bütün gece boyunca s�nd�r�mle uğraşmak zorunda kalır. İnsanın üçte �k�s� sudan oluşur. Bundan dolayı y�yecekler�m�z�n üçte �k�s�n�n de su bakımından zeng�n y�yeceklerden oluşması gerek�r. İnsan vücudundak� artık ve toks�k maddeler�n en büyük çözücüsü de sudur. Yeterl� m�ktarda alınan su, vücuttak� artık maddeler�n ve toks�k zeh�rler�n dışarıya atılmasına da yardımcı olur. Su, vücuttak� toks�nler�n ve yağların atılmasını sağlayarak k�lo vermey� de kolaylaştırır. Kend�n� daha canlı h�ssetmek �steyen, bol m�ktarda taze meyve ve sebze yemel�d�r. Elbette k� sebzen�n ve meyven�n en �y�s�, taze olanıdır. Üstel�k taze y�yecekler�n bes�n değer� yüksekt�r. Turfanda olan sebze ve meyveler�n bes�n değer� düşüktür. Aynı zamanda hormonlu gıdalardır bunlar. Turfanda sebze, meyve yer�ne mevs�ml�k sebze ve meyve tüketmek hem daha ekonom�k hem sağlığımız açısından daha yararlıdır. Y�ne �y� yıkamak şartıyla meyve ve sebzeler�n kabuğunu soy madan yemel�y�z. Çünkü v�tam�nler, meyve ve sebzeler�n kabuğunun hemen altındadır. Turfanda sebze, meyve yer�ne mevs�ml�k sebze ve meyve tüketmek hem daha ekonom�k hem sağlığımız açısından daha yararlıdır.

İnsana çok yararlı olan ve s�nd�r�m� en kolay gıda maddes� meyved�r. Bütün beslenme uzmanları, meyven�n çok faydalı b�r gıda maddes� olduğunda b�rleş�yorlar. Ancak en büyük sorun, meyven�n ne zaman yeneceğ�n�n b�l�nmemes�nden kaynaklanıyor. Meyve, da�ma aç karna yenmel�. Çünkü meyven�n büyük b�r kısmı m�dede değ�l, �nce bağırsaklarda s�nd�r�l�r. Yend�kten b�rkaç dak�ka sonra meyve, �nce bağırsaklara geçer ve şeker�n� orada bırakır. Eğer m�den�z doluysa, meyve m�dede kalır ve mayalanmaya başlar. Meyven�n posası, mayalanma sonucunda

30

l

Tuncer Elmacıoğlu

kokar. Bağırsaklardak� gazın da, geğ�rmen�n de gerçek sebeb� budur. Bu b�l�msel gerçeğe göre meyvey� tok karna değ�l, aç karna yemel�y�z. Oysa b�z�m beslenme kültürümüzde meyve genell�kle yemeklerden sonra, yan� tok karna yen�r. Bu yanlış alışkanlığımızı değ�şt�rmel�y�z mutlaka. Beslenmem�z�n öneml� b�r kısmını meyve y�yerek karşılamalıyız. Meyvelerde bol m�ktarda bulunan meyve şeker� kolayca gl�koza dönüşür. N�tek�m beyn�n gıdası sayılan gl�kozun kaynağı da meyvelerd�r. Bağırsaklarınızın �y� çalışmasını �st�yorsanız, çokça posalı gıdalar yemel�s�n�z. Eğer posalı gıdaları az tüket�yorsanız s�nd�r�m�n�z zorlaşır, sıkça kabız olursunuz. Dışkının bağırsaklarda uzun süre kalması da çok tehl�kel�d�r. Çünkü dışkıda bol m�ktarda zeh�rl� maddeler bulunur. Bu zeh�rl� maddeler�n bağırsaklarda kalma süres� ne kadar uzun olursa zararı da o n�spette fazla olur. Hatta dışkının uzun süre bağırsaklarda kalmasının bağırsak kanser�ne neden olduğu �dd�a ed�lmekted�r. Bu nedenle bağırsakların boşalmasına yardımcı olan posalı gıdaları bolca tüketmel�s�n�z. İnsanlar �ç�n süt ve bal da ş�fa kaynağıdır. Aynı zamanda süt ürünü olan yoğurt da b�ze a�t çok yararlı b�r gıda maddes�d�r. Unutmayınız k� bütün dünya yoğurdu b�zden aldı. Hayatımıza �y� b�r beslenme d�s�pl�n� uygularsak daha sağlıklı yaşarız. Bu arada beslenmem�z�n temel aracı olan d�şler�m�ze de en �y� şek�lde bakmalıyız. D�şler�m�z� düzenl� fırçalamayı �hmal etmemel�y�z. En azından d�şler�m�z� gece yatarken ve sa bah kahvaltısından sonra olmak üzere günde �k� defa fırçalamalıyız. Denges�z Beslenme Vücudun �ht�yacı olan bes�n maddeler�n�n ölçülü m�ktarlarda alınmaması durumunda denges�z beslenme ortaya çıkar. Mesela„pro-

31

l

Tuncer Elmacıoğlu

te�n� çok“ d�ye devamlı ve bol m�ktarda et yersek, denges�z beslenm�ş oluruz. İy� b�l�n�z k� h�çb�r gıda maddes� tek başına organ�zmanın �ht�yacını karşılayamaz. Denges�z beslenme b�rçok hastalığa doğrudan neden olduğu g�b�, pek çok hastalığın da vücuda kolayca yerleşmes�ne yol açar. Z�ra denges�z beslenen b�r�n�n vücudu m�kroplara karşı dayanıksızdır. Bu sebeple denges�z beslenen k�ş�, çabuk hasta olmanın yanında hastalandığında kolay kolay �y�leşemez de... Denges�z beslenme sonucunda bedenen yeter� kadar gel�şemem�ş, yorgun ve hasta b�reyler olur. Denges�z beslenmen�n olumsuz yönde en fazla etk�led�ğ� sosyal gruplar; çocuklar, gençler, ham�le veya emz�kl� kadınlardır. Özell�kle ana rahm�ndek� ve 0-6 yaş grubundak� çocukların zekâ ve vücut gel�ş�mler�, denges�z beslenmeden olumsuz şek�lde etk�len�r. Bu yaş grubundak� çocuklar, anne sütünün yanında bol m�ktarda taze sebze, meyve ve mümkün olduğu kadar da balık ve tavuk et�yle beslenmel�d�rler. Denges�z beslenmen�n nedenler�n� araştırdığımızda, yoksulluğun yanı sıra beslenme b�lg�s�n�n yeters�zl�ğ�yle damak zevk�ne düşkünlük de yaygın faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Aslında b�reyler�n f�z�k� görünüşler� dengel� beslen�p bes lenmed�kler� hakkında b�ze b�r f�k�r ver�r. B�l�n�z k� ş�ş manlık da zayıflık da denges�z beslenmen�n beden� b�rer �şaret�d�r. Ş�şmanlık ve Zararları Normalde �nsanın ortalama günde 2500 kalor�ye �ht�yacı var. Fakat günlük �ht�yaçtan fazla alınan kalor�ler vücutta yağa dönüşerek hücrelerde depo ed�l�yor. Hücreler�n �ç�nde b�r�ken bu yağlar da ş�şmanlığa yol açıyor. O hâlde ş�şmanlık, yaygın olarak aşırı yeme, �çme ve harekets�zl�k neden�yle kullanılan kalor�den daha çok kalor� alınmasıyla oluşuyor. Yan� ş�şmanlamadada�ma alınanenerj�, tüket�len enerj�den daha çoktur.

32

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sözün özü, �nsan çok yemek yerse ş�şmanlar. İnsanlar arasında çok yaygın olan kötü alışkanlıklardan b�r� de çok yemekt�r. Çok yemek de tıpkı s�gara, alkol, uyuşturucu g�b� kötü b�r alışkanlıktır. İnsanlar arasında çok yaygın olan kötü alışkanlıklardan b�r� de çok yemekt�r. Çok yemek de tıpkı s�gara, alkol, uyuşturucu g�b� kötü b�r alışkanlıktır.

Bütün kötü alışkanlıkların ortak tarafı, kolayca alışılab�l�r; fakat çok zor bırakılab�l�r olmalarıdır. Eğer k�lonuz artıyorsa b�l�n k� vücudunuza �ht�yacından fazla kalor� alıyorsunuz ve yeter� kadar da hareketl� değ�ls�n�z demekt�r. Ş�şmanlığın en yaygın üç temel neden�; şekerl�, yağlı, unlu gıdaların bolca yenmes�, ayaküstü atıştırılan abur cubur y�yecekler ve harekets�zl�kt�r. Ş�şmanlık, b�r çeş�t beden� hastalıktır. Aynı zamanda ş�şmanlık, bazı hastalıkların hazırlayıcısıdır da. K�ş� ş�şmanladıkça b�rçok hastalığa davet�ye çıkarır ve yaşam süres�n� de kısaltır. Ş�şmanlığın davet�ye çıkardığı çok yaygın öneml� hastalıklar şunlardır: kalp kr�z�, yüksek tans�yon, damar sertl�ğ�, kanser, şeker. Ş�şmanlık bu ölümcül hastalıkların dışında bell� başlı şu olumsuzluklara da neden olab�lmekte: 1. Ş�şman k�mseler solunum zorluğu çekerler. 2. Fazla k�lolar, kem�k ve adaleler� zorlayacağından �nsanda düz tabanlığa ve var�slere neden olab�l�r. 3. Ş�şman hanımlarda âdet bozuklukları, kısırlık; ş�şman erkeklerde �se �kt�darsızlık daha sık görülür. 4. Uyurken horlayanların çoğu ş�şmandır. Bu k�ş�ler zayıfladıklarında horlama azalır ya da tamamen kes�l�r. 5. En öneml�s� de ş�şmanlık, estet�k görünümü bozduğu �ç�n ş�şman k�ş�, beğen�lme �ht�yacını karşılayamaz. Bu da k�-

33

l

Tuncer Elmacıoğlu

ş�n�n devamlı ps�koloj�k acı çekmes�ne neden olur. Onun �ç�n ş�şman k�ş�lerde; ruhsal bozukluklar, aşağılık kompleks� oldukça yaygındır. K�lo Vermek  H�çb�r şek�lde hızlı k�lo verme yolunu seçmemel�y�z. Doğrusu, fazla k�loları yavaş yavaş vermekt�r. En �deal zayıflama, ağır a ğır ve devamlı olandır. Sağlıklı zayıflama, sabır ve sürekl�l�k �ster. Şunu b�l�n k� hızla ver�len k�lolar, büyük b�r �ht�malle hızla da ger� alınır. Zayıflamak �steyen k�ş�, önce ps�koloj�k olarak kend�n� zayıflamaya hazır h�ssetmel�d�r! Sonra da ne kadar k�lo vereceğ�n� bel�rlemel�d�r. Tab�� k� k�lo vermek �steyen k�ş�, kend�s�ne gerçekç� hedefler seçmel�d�r. Çünkü gerçekç� olmayan hedefler k�ş�y� başarısızlığa mahkûm eder. Ayrıca k�ş� hedef�ne yürürken sabırlı ve kararlı olmalıdır. Bu süreçte en öneml�s�, k�ş�n�n esk� beslenme alışkanlığını değ�şt�rmes�d�r. Genell�kle �nsanları ş�şmanlatan unlu, şekerl� ve yağlı y�yeceklerd�r. Bu tür y�yecekler�n çokça tüket�ld�ğ� beslenme alışkanlığını değ�şt�rmeden k�mse k�lo veremez. Kalor� değer� yüksek yağlı y�yecekler daha lezzetl� oluyor. Onun �ç�n de daha çok onları terc�h ed�yoruz. Oysa sağlıklı b�r zayıflama programında unlu, şekerl� ve yağlı y�yecekler� azaltmanın dışında herhang� b�r y�yecekten mahrum kalma söz konusu değ�ld�r. Sıkı b�r d�yetle k�lo versen�z b�le, eğer esk� beslenme alışkanlığınıza ger� dönersen�z verd�ğ�n�z k�loları kısa zamanda ger� alırsınız. Öneml� olan ver�len k�loları fazlasıyla ger� almamaktır. K�lo verd�kten sonrak� b�rkaç hafta k�loların ger� alınması açısından çok r�skl�d�r. Bu döneme çok d�kkat etmek gerek�r. K�lo kaybeden k�mse, artık yen� b�r yaşam b�ç�m�ne başlayıp yen� b�r beslenme alışkanlığı ed�nm�şt�r. Esas olan k�ş�n�n bu yen� beslenme alışkanlığını sürdüreb�lmes�d�r. Doğru b�r beslenme alışkanlığı, fazla k�lo sorununu tamamen ortadan kaldırır.

34

l

Tuncer Elmacıoğlu

Yeme �radem�z� b�l�nçl� kullanmalıyız. İnsan doyduğunu fark etmel�; vücudun tokluk tepk�s�n� �y� algılamalıdır. Tıka basa yemen�n �nsana h�çb�r faydası yoktur. Zaten beden�m�z�n zekâsı, ne kadar gıdanın yeterl� olduğunu tokluk duygusuyla b�ld�r�r b�ze. Sağlıklı b�r d�yet�n uygulanması çok kolaydır; ama hızlı k�lo kaybı sağlamaz. Böyle b�r d�yetle yavaş fakat �st�krarlı k�lo ver�l�r. Ayrıca sağlıklı b�r d�yet, k�ş�ye kalıcı b�r beslenme alışkanlığı da kazandırır. Böylece k�ş�, verd�ğ� k�loları ger� de almaz. B�rçok zayıflama g�r�ş�m�, başarısızlıkla sonuçlanır; bunun temel neden�, aşırı kısıtlamalara g�d�lmes�d�r. B�z, başarılı b�r k�lo verme programında yeme m�ktarını sınırlandırmaya «evet» fakat aşırı kısıtlamalara g�tmeye «hayır» d�yoruz. Aşırı kısıtlamalarla k�lo ver�lse b�le, bu k�lolar kısa sürede fazlasıyla ger� alınır. Aynı zamanda aşırı kısıtlamalara g�d�len d�yetler, hastalıklara davet�ye de çıkarır. En İdeal Zayıflama Aç kalmadan, b�r yandan esk� beslenme alışkanlığımızı değ�şt�r�p b�r yandan da düzenl� egzers�zler yaparak etk�l� b�r şek�lde zayıflayab�l�r�z. Bes�nlerden elde ed�len kalor� m�ktarıyla vücudun harcadığı enerj� m�ktarı dengede �se k�lo sab�t kalır. Bu dengen�n bozulması ş�şmanlamaya veya zayıflamaya neden o lur. Son yıllarda yapılan bazı araştırmalar, vücudun alışılmış kend� k�losunu koruma gayret� �çer�s�nde olduğunu, bunu değ�şt�rmeye yönel�k her türlü çabaya uzun süre d�rend�ğ�n� ortaya koymaktadır. D�kkat edersen�z d�yet yapanlar; az yed�kler� hâlde yeter�nce k�lo veremed�kler�nden yakınırlar. Bunlar d�yet� b�raz gevşet�nce de verd�kler� b�rkaç k�loyu hemen ger� alıver�rler. Aynı durum ş�şmanlamak �steyen k�ş�lerde de görülür; yed�kler� yemek m�ktarı b�rkaç katına çıksa b�le, bunların k�lo artışı çok az olur. Bu durum vücudun alışılmış kend� k�losunu koruma d�renc�yle �lg�l�d�r.

35

l

Tuncer Elmacıoğlu

Vücuttak� bu d�renç «ayar noktası» teor�s�yle açıklanab�l�r. Ayar noktası, k�ş�n�n genet�k yapısına bağlı olarak vücudunda bulunması gereken yağ dokusu m�ktarıdır. Bünye bu m�ktarı değ�şt�rmeye yönel�k her türlü çabayı sonuçsuz bırakacak otomat�k ayarlamalar yapar. Bu şek�lde bünye, her türlü k�lo değ�şt�rme gayret�ne d�renerek başlangıçtak� kend� ağırlığını korumaya çalışır. Alınan gıdalar azaltılsa b�le, bey�ndek� «ayar mekan�zması» beden ağırlığındak� kaybı b�r tehl�ke olarak algılayıp, metabol�zmanın çalışma hızını düşürerek kullandığı enerj�y� kısmakta. Bu nedenle tek başına d�yetle �sten�len ölçüde k�lo vermek mümkün olmamaktadır. Ancak bünyen�n ayar noktası değ�şt�r�lerek kalıcı b�r zayıflama sağlanab�l�r.(TuzlacıToygar-Baltaş, s.22) Bünyen�n ayar noktası nasıl aşağı çek�leb�l�r? Bunun �ç�n �y� b�r d�yet�n yanı sıra düzenl� egzers�zlerle beden�n enerj� yakma m�ktarı artırılmalıdır. Ancak spor desteğ�yle bünyen�n zayıflamaya karşı olan d�renc�kırılab�l�r. Çünkü spor, metabol�zmanın çalışma hızını yükselterek vücudun daha fazla kalor� yakmasını sağlar. Böylece sporla desteklenen d�yet programı, vücuttak� etk�s�n� artırarak zayıflamayı kolaylaştırır. Ayar noktası aşağı çek�lse b�le, onun yen� konumuna alışması aylarca, hatta yıllarca süreb�l�r. Dolayısıyla zayıflayarak aynı k�loyu muhafaza etme ancak uzun süren çabaların sonucunda mümkün olab�l�r. İnsan vücudunun fazla kalor�ler� yağ olarak depolama ve gerekt�ğ�nde de kullandığı enerj�y� kısab�lme özell�ğ�, zayıflamanın önündek� en öneml� �k� engeld�r. Ancak bu engellere rağmen k�ş� �radel� davranırsa sağlıklı b�r şek�lde k�lo vereb�l�r ve yen� k�losunu da sonuna kadar muhafaza edeb�l�r. Sıkı d�yet programlarına g�renler, mutlaka depresyona g�rerler. Sert d�yetler�n ortak kader�; k�loları hızla ver�rken de tekrar ger� alırken de depresyondur! Sıkı rej�m yapan k�ş�, önce yeme zevk�nden mahrum kaldığı �ç�n depresyona g�rer; sonra da onca ez�yetle verd�ğ� k�loları

36

l

Tuncer Elmacıoğlu

hızla ger� alınca depresyona g�rer. Bu tür d�yetlerdek� depresyonun temel sebeb�, beslenmede aşırı sınırlamalara g�d�lmes�d�r. Sıkı d�yet programlarına g�renler, mutlaka depresyona g�rerler. Sert d�yetler�n ortak kader�; k�loları hızla ver�rken de tekrar ger� alırken de depresyondur!

Ayrıca başarısız olan her d�yet denemes�, b�r sonrak� k�lo verme programını daha da zorlaştırır. K�ş�n�n kend�ne olan güven�n�n azalmasına ve vücudun öncek� ayar noktasının b�raz daha güçlenmes�ne neden olur. «Çok yemek», «yanlış beslenmek» ve «harekets�zl�k» ş�şmanlığın üç temel neden�d�r. Bu nedenler� ortadan kaldırmadan zayıflayamazsınız. Sağlıklı b�r b�ç�mde zayıflayab�lmek �ç�n yemey� azaltmak, doğru beslenme alışkanlığı kazanmak ve düzenl� egzers�z yapmak gerek�yor. K�lo verme gayret� �çer�s�nde olan k�mse, az da olsa zayıflayınca kend�ne güven� artar ve olumlu duygusal değ�ş�mler yaşar. B�r zayıflama programını sürdüren k�ş�n�n ya kın çevres�ndek� k�ş�lerden alacağı destek hayat� önem taşır. A�les�, akrabaları, dostları tarafından desteklenen k�ş�, kalıcı zayıflamada daha başarılı olur. Ş�şman Çocuklar Günümüzde ş�şmanlık, çocuklar �ç�n de çok yaygın b�r sağlık sorunu hâl�ne geld�. Ş�şman çocukların sayısı hızla artmakta. Konunun uzmanları, çocukların ş�şmanlamasının temel sebeb� olarak telev�zyonu göster�yorlar. Çocukların koşup oynamak yer�ne telev�zyon karşısına oturup kalor� m�ktarı yüksek y�yecekler� m�deler�ne �nd�rmeler�, ş�şman çocuk sayısının �nanılmaz derecede artmasına neden oluyor.

37

l

Tuncer Elmacıoğlu

Ş�şman çocuklar, estet�k görünümler� bozulduğu �ç�n beğen�lmeme kaygısıyla ömür boyu ps�koloj�k acı çek�yorlar. Eğer çocuklarınızın ömür boyu ps�kolj�k acı çekmes�n� �stem�yorsanız, onların ş�şmanlamasına �z�n vermey�n�z. Eğer çocuklarınızın ömür boyu ps�kolj�k acı çekmes�n� �stem�yorsanız, onların ş�şmanlamasına �z�n vermey�n�z.

Çocuğun bedenen normal olması, dengel� beslen�p yeter� kadar hareket etmes�yle mümkün olab�l�r. Çocuğun �y� b�r beslenme alışkanlığı kazanab�lmes� �ç�n anne-babalara şunları tavs�ye ed�yoruz: 1. Çocuğunuzun ısrarla reddett�ğ� y�yecekler� zorla yed�rmeye çalışmayınız. 2. Yemek öğünler� arasında çocuğunuza y�yecek b�r şey vermey�n�z. Bu şek�lde çocuğunuza zamanında yeme alışkanlığı kazandırmış olursunuz. 3. Çocukların sağlıklı gel�ş�m�nde sütün temel bes�n mad des� olduğunu unutmayınız. 4. Çocuğunuzun davranışlarını yönlend�reb�lmek �ç�n sürekl� şeker, ç�kolata, dondurma g�b� ödüller kullanmayınız. 5. Çocuğunuz telev�zyon seyrederken yanına kalor� değer� yüksek y�yecekler yer�ne taze meyve ve sebze koyunuz. 6. Çocuğunuzun tabağına çok yemek koyup sonra onu b�t�rmes� �ç�n ısrar etmey�n�z. Zorla tıka basa yed�rmek, çocuğa �y�l�k değ�ld�r. Beslenme Kültürümüz Kültürümüzde m�saf�r ağırlamak, m�saf�rlere y�yecek, �çecek b�r şeyler �kram etmek çok yaygındır. M�saf�rperverl�k, kültürümüzün en güzel özell�kler�nden b�r�d�r. Anadolu �nsanı �ç�n m�saf�re b�r şeyler

38

Tuncer Elmacıoğlu

l

�kram etmek, yed�r�p �ç�rmek büyük b�r zevkt�r! Bu, kültürümüzün üstün özell�kler�nden b�r�d�r. M�saf�rperverl�k, kültürümüzün en güzel özell�kler�nden b�r�d�r. Anadolu �nsanı �ç�n m�saf�re b�r şeyler �kram etmek, yed�r�p �ç�rmek büyük b�r zevkt�r!

Toplumların beslenme kültüründe güzel alışkanlıkları olduğu g�b�, zararlı alışkanlıkları da olab�l�yor. Eğer sağlıklı b�r topluma sah�p olmak �st�yorsak yapmamız gereken şeylerden b�r� de, beslenme kültürümüzdek� zararlı alışkanlıkları terk etmekt�r. İnsan sağlığına zararlı olumsuz beslenme alışkanlıklarımızdan yaygın olanları şunlar: Genell�kle sabah kahvaltısında çay �çer�z. Oysa çay yer�ne taze sıkılmış meyve suyu �çsek çok daha yararlı olur. Ne yazık k� böyle b�r alışkanlığımız yok m�llet olarak. Aslında hep�m�z�n güne başlarken, zekâyı besleyen meyve şeker�ne çok �ht�yacı bulunmakta. Öğle yemeğ� de çok öneml�. Çünkü öğleden sonra da çalışma hayatı devam ed�yor. Öyleyse öğle yemeğ�n� de kuvvetl�ce yemel�y�z k� gücümüz tükenmes�n. Akşam yemekler�n� �se daha haf�f b�r şeylerle geç�şt�rmel�y�z. Aks�ne b�z�m kültürümüzde en kuvvetl� yemek akşamları yenmekted�r. Kültürümüzde genell�kle davetler akşam ver�ld�ğ� g�b� bu öğünde tıka basa yemek de gelenekleşm�şt�r. Davetlerde b�lhassa ev sah�b�n�n m�saf�rler�ne b�raz daha yemeler� �ç�n yaptığı ısrarlar son derece gereks�zd�r. Hatır �ç�n yapılan bu ısrarlar, aslına bakarsanız �y�l�k de değ�ld�r m�saf�rlere. Çünkü çok y�yerek dolu b�r m�deyle yatan k�ş�, kend� sağlığına çok zarar verm�ş olur. Gece boyunca k�ş�n�n m�des�ne mesa� yaptırması sağlığı açısından çok sakıncalıdır. 



39

Tuncer Elmacıoğlu

l





B�r başka zararlı beslenme yanlışımız da halkımızın hamur �şler�ne, şekerl�, tuzlu ve yağlı y�yeceklere olan düşkünlüğüdür. Özell�kle hanımlarımızın toplantı günler�nde yağlı, hamurlu, şekerl�, tuzlu y�yecekler�n bolluğu d�kkat� çek�yor. Sank� hanımlar, sadece b�r şeyler yemek �ç�n b�r araya gel�yorlar. Toplantıların sosyal boyutu �k�nc� planda kalıyor... Ekmek çokça tükett�ğ�m�z ve h�ç vazgeçemed�ğ�m�z b�r bes�n maddes�d�r. B�z�m �nsanımız p�lavla, mantıyla b�le ekmek y�yor. Şeker�n de h�çb�r bes�n değer� yoktur; sadece tat ver�c� b�r özell�ğe sah�pt�r. Yalnızca yend�ğ�nde bedene geç�c� b�r enerj� ver�r o kadar. Şekerl� gıda maddeler�, ş�şmanlatıcı tes�rler� yanında b�rçok hastalığın hazırlayıcısıdır da. Tuz da fazla alındığı zaman kan basıncını artırır. Bu nedenle özell�kle yüksek tans�yonu olan k�ş�ler�n tuzlu yememeler� gerek�yor. Halk arasında söylenen, „Üç beyazdan uzak dur!“ sözünü beslenmede kend�m�ze �lke ed�nmel�y�z. 

„Üç beyazdan uzak dur!“ sözünü beslenmede kend�m�ze �lke ed�nmel�y�z. 

Beslenme kültürümüzde, yemek çeş�d� fazladır. Davetlerde, �ftarlarda, düğünlerde bol yağlı ve çok çeş�tl� yemekler sunulur m�saf�rlere. Oysa sağlıklı b�r beslenme şekl�nde gıdalar karıştırılarak yen�lmemel�d�r. Çünkü değ�ş�k türdek� bes�nler s�nd�r�lmek �ç�n farklı vücut sıvılarına �ht�yaç duyar. Ayrı karakterdek� gıda maddeler�n� s�nd�reb�lmek �ç�n vücut k�myası değ�ş�k salgılar salgılamak zorundadır. Bu da bes�n�n s�nd�r�lme süres�n� uzatır. S�nd�r�m süres�n�n uzaması da gereks�z enerj� kaybı demekt�r. Genell�kle s�nd�r�m bozukluğu ve bağırsaklar da oluşan gazlar, değ�ş�k çeş�ttek� bes�n maddeler�n�n karıştırılarak

40

l

Tuncer Elmacıoğlu

b�rl�kte yenmes�nden kaynaklanır. Sağlıklı yaşamanın şartlarından b�r� de �y� b�r s�nd�r�md�r. Bu nedenle çok çeş�tl� beslenme alışkanlığından kurtarmalıyız kend�m�z�. Sek�z saat uyuduktan sonra, sabahları yorgun mu kalkıyorsunuz? Bunun sebeb�, uyurken akşam b�rb�r�ne karıştırdığınız uyumsuz bes�nler� s�nd�reb�lmek �ç�n m�den�z�n fazla mesa� yapmasıdır. Pek çok �nsan enerj�s�n� başka h�çb�r şeye harcamadığı kadar s�nd�r�m �ç�n harcıyor. Sağlıklı yaşayab�lmem�z �ç�n beslenmem�zde b�l�msel b�r yol tak�p etmel�y�z. Bunu hayatımıza uygulamak çok zor elbette k�. Çünkü esk� alışkanlıklardan vazgeçeb�lmek oldukça güç! Ama öneml� olan, �radem�z� kullanarak zoru başarab�lmem�zd�r. Daha sağlıklı yaşayab�lmem�z �ç�n �y� b�r beslenme d�s�pl�n� get�rmel�y�z hayatımıza... Beslenme b�l�m�n�n ver�ler�n�, toplum yaşamına egemen kılalım k� sağlıklı b�r toplum olab�lel�m.

2. SPOR VE SAĞLIK  Vücudumuz �y� korunup gözet�ld�ğ�nde olumlu cevaplar ver�r b�ze. Bas�t kültür-f�z�k hareketler�yle b�le beden�m�z gün boyunca z�nde olur. Spor yapmak, sağlıklı b�r yaşam süreb�lmek �ç�n çok gerekl�. Şüphes�z en �y� spor da her gün düzenl� olarak yapılandır. Düzenl� spor yapmak, vücudu canlı ve d�nam�k tutar. En uygun egzers�z zamanı, sabah saatler�d�r. Her sabah aynı saatlerde yapılan egzers�z çok faydalıdır. Eğer her gün yapamıyorsanız, h�ç değ�lse haftada 3-4 defa yapmalısınız. Sabahları yapılan 3-5 dak�kalık egzers�z b�le h�ç yapmamaktan daha �y�d�r. Egzers�z�n en zor yönü, egzers�ze başlamaktır. Üşen-

41

l

Tuncer Elmacıoğlu

meden egzers�ze baş-layıp �st�krarlı b�ç�mde bunu sürdüren k�ş�, zamanla buna alışarak egzers�z� yaşamının vazgeç�lmez b�r parçası hâl�ne get�r�r. Sabah egzers�zler�n� �hmal etmemel�y�z. Bunu yaptığımız sürece beden�m�z gün boyu b�ze �y� h�zmet ver�r. Hang� Egzers�zler� Yapmalıyız? Sabah kalktığımızda kend� kontrolümüz dışında otomat�k olarak esneme ve ger�nme hareketler� yaparız. Ağzımızı olab�ld�ğ�nce açar; kollarımızı gerer�z. Böylece doğal b�r sabah sporu yap mış oluruz. Bunun sonucunda beden�m�zde b�r rahatlama gerçekleş�r. Farkında olmadan yaptığımız bu hareketler, doğal yaşamın b�ze sunduğu b�r sabah egzers�z�d�r. Ancak doğal olan bu sabah egzers�zler�yle yet�nmey�p buna �lave olarak spor da yapmalıyız. Spor yaparken vücudu zorlamaya gerek yok. Çünkü zorlama, k�ş�y� egzers�zden soğuttuğu g�b� sakatlıklara da neden olab�l�r. Ayrıca yapılan araştırmalar, yağların en �y� haf�f egzers�zlerle yakıldığını �spat etmekted�r. Öyleyse k�ş�, kend�ne zorlanmadan yapab�leceğ� haf�f egzers�zler seçmel�d�r. Bunlardan sıkıldıkça da egzers�z t�p�n� değ�şt�rmel�d�r. Egzers�z t�p�, mevs�mlere göre de ayarlanab�l�r. Örneğ�n yazın yüzme, hava şartları uygun olduğu sürece tempolu yürüyüş veya koşma çok �y� egzers�zlerd�r. J�mnast�k hareketler� �se her mevs�mde yapılab�l�r. Özell�kle sabah j�mnast�ğ�n� günlük yaşamımızın b�r parçası hâl�ne get�rmel�y�z. Bu takd�rde kend�m�z� daha genç, daha z�nde ve daha canlı h�sseder�z! Özell�kle sabah j�mnast�ğ�n� günlük yaşamımızın b�r parçası hâl�ne get�rmel�y�z. Bu takd�rde kend�m�z� da ha genç, daha z�nde ve daha canlı h�sseder�z!

42

l

Tuncer Elmacıoğlu

Z�h�n, beden� nasıl etk�l�yorsa, beden de benzer� b�r mekan�zmayla z�hn� etk�ler. Beden-z�h�n �l�şk�s�, yaklaşık ağırlığımızın % 40’ını oluşturan 656 kasla gerçekleş�r. Kaslar ger�ld�ğ�nde bey�n uyarılarak z�hn�m�zde de gerg�nl�k yaratır.(Norfolk, s.109) Gerg�nl�ğ� ortadan kaldırıp s�n�rler� yatıştırarak z�hn� rahatlatmanın en �y� yolu, kasları yumuşatmaktır. Kas gerg�nl�ğ�n� yumuşatmaya masaj, su banyoları, sauna ve hamam çok �y� gel�r. Bunun b�l�nc�nde olan esk� Romalılar, kent sınırları �çer�s�nde 800 kaplıca açmıştı. Bunlardan Roma Kaplıcası;  j�mnast�k salonu, masaj odaları, soğuk-sıcak banyolarının yanı sıra kütüphanes� ve b�r de güzel bahçes� �le tam b�r entegre sağlık tes�s� konumundaydı.(Norfolk, s.33) Bu kaplıcalarda kaslar gevşet�lerek �nsanlar rahatlatılıyordu. B�z�m kültürümüzde hamamlara ver�len önem de bundan kaynak-lanıyor olsa gerek. Yürümek de kasları gevşet�p beden� rahatlatır. Hele de yürüyüşler dostlarla yapılırsa daha da faydalı olur �nsana. Ormanda, b�r sah�l şer�d�nde sevd�kler�m�zle yürüyüş yapmanın ne kadar key�f verd�ğ�n� hep�m�z tecrübe etm�ş�zd�r. Aynı zamanda yürümek, çok �y� b�r spordur da. Günde en azından b�r saat yürümel�y�z. Ayrıca yürüyüşler�m�z devamlı aynı tempoda değ�l, bazen hızlı bazen de normal adımlarla olmalıdır.

Egzers�zler� Nasıl Yapmalıyız? Isınmadan yapılan tüm egzers�zler �nsanın vücuduna zarar vereb�l�r. Bu nedenle kaslarımızı ısıtmadan egzers�ze başlamayalım. En azından egzers�ze başlamadan önce kol ve bacaklarımızı s�lkeleyel�m. Aks� takd�rde s�n�r zedelenmes� veya l�f kopması g�b� sakatlıklar olab�l�r. Y�ne egzers�z, kaslar zorlanmadan yapılmalıdır.

43

l

Tuncer Elmacıoğlu

Hayatta karşılaştığımız güçlükler, anında beden�m�zde ger�l�me dönüşür. İstenmeyen olumsuz olaylar karşısında hemen gerg�nleş�r�z. Stres öncel�kle vücudumuzdak� adalelerde etk�s�n� göster�r. Şöyle k� traf�k sıkışıklığında gerg�nleş�r, hakaret ed�ld�ğ�nde yumruklarımızı sıkarız. Eğer adaleler�n�z gerg�nse bu, durumunuz �y� değ�l anlamına gel�r. Eğer adaleler�n�z gerg�nse bu, durumunuz �y� değ�l anlamına gel�r.

Rahatlayab�lmek �ç�n adaleler�n�zdek� gerg�nl�ğ� atmak zorundasınız. Bunun �ç�n ünlü ps�kolog Edmund Jacobson’un gel�şt�rd�ğ� bas�t b�r tekn�ğ� uygulamanız yeterl�. Bu yöntem; doğadak� „etk�-tepk�“ kanununa uygun olarak, önce adaley� olab�ld�ğ�nce germek sonra da karşı tepk� oluşacağından adaley� tam anlamıyla serbest bırakmaktır. Örneğ�n el�n�z� yumruk yaparak �y�ce sıkın 5-10 san�ye bekled�kten sonra an�den yumruğunuzu gevşet�n. El�n�z� masanın üstüne koyduğunuzda çok rahatlamış olduğunuzu h�sseders�n�z. Y�ne gözler�n�z� kapayın ve göz kapaklarınızı kısa b�r süre sıkın. Beş, on san�ye sonra gözler�n�z� açtığınızda ne kadar gevşem�ş olduğunuzu fark eders�n�z. Aynı kural vücudunuzun d�ğer organları �ç�n de geçerl�d�r.(Ulene, s.166) Malumunuz �nsan yaşlandıkça veya harekets�z kaldıkça eklemler�n�n hareket yeteneğ� azalır. Bunun en öneml� neden� eklemler�n az hareket etmes�d�r. Eklemler yeter�nce hareket ett�r�lmey�nce de elast�k�yetler�n� kaybederler. Bunu önlemek �ç�n sabahları ılık suyla alınan b�r duştan sonra egzers�z yapmalıyız. Çünkü ılık su, eklemler� yumuşatıp gevşet�r. Bu yüzden her sabah ılık b�r duştan sonra ayak parmaklarımızdan başlayarak

44

l

Tuncer Elmacıoğlu

bütün eklem yerler�m�z� muntazam olarak hareket ett�rmel�y�z. Vücudumuzun eklem yerler�n�„pas tutmaktan“ ancak bu şek�lde koruyab�l�r�z. Eklem yerler� den�nce �lk akla gelen boyun ve beld�r. Öyleyse en azından boyun ve bel eklemler�m�z� hareket ett�rmel�y�z. Boyun sağlığımız �ç�n her sabah düzenl� olarak şu egzers�z� yapmalıyız: Önce olab�ld�ğ�nce başımızı ger�ye doğru kaldıralım, sonra mümkün olduğu kadar öne eğel�m. Bu hareket� beş defa tekrar edel�m. Daha sonra başımızı öne eğerek soldan sağa doğru üç kere tam çev�rel�m. Aynı hareket� sağdan sola doğru da üç defa yapalım. Düzenl� olarak her sabah bu hareketler� yaparsak, boyun tutulmalarından kurtuluruz. Kron�k bel ağrılarından yakınma da ol dukça yaygındır. Yüz b�nlerce �nsanın acı çekt�ğ� bel ağrılarına hek�mler�n tavs�ye ett�ğ� en etk�l� tedav� yöntem� de j�mnast�kt�r. Bel ağrılarından kend�m�z� koruyab�lmem�z �ç�n, sabahları boyun hareketler�nden sonra şu egzers�z� de yapmalıyız: Önce yere sırtüstü dümdüz uzanalım. Omuz ve ayaklarımıza dayanarak bel�m�z� yukarı çekel�m, beşe kadar sayarak kend�m�z� tekrar yavaşça yere bırakalım. Bu hareket� beş defa tekrarlayalım. Sonra gevşey�p yen�den sırtüstü yere yatalım. Sağ d�z�m�z� �k� el�m�zle kavrayarak karnımıza doğru çek�p göğsümüze değd�rel�m, beşe kadar sayarak d�z�m�z� esk� hâl�ne get�rel�m. Bu hareket� üç kere tekrarlayalım. Bu hareket�n aynısını sol d�z�m�zle de üç defa yapalım. Daha sonra da eller�m�zle her �k� d�z�m�z� b�rden kavrayıp göğsümüze değecek şek�lde çekerek beşe kadar sayalım. Üç kere de bu hareket� tekrar edel�m. Bu egzers�zler� her sabah düzenl� olarak yaparsak, bel�m�ze elast�k�yet kazandırır ve bel ağrılarını başlamadan önleyeb�l�r�z. Egzers�z uygulamaları çok yorucu olmamalıdır. Çünkü yorgunluk s�n�rler� bozab�l�r. Harekets�zl�k Başa Bela

45

l

Tuncer Elmacıoğlu

Günümüzde harekets�zl�k çok yaygındır. İnsanların f�z�kî güçler�yle yapab�lecekler� b�rçok �ş, bazı teknoloj� araçları(araba, asansör, çamaşır, bulaşık mak�nes�...) tarafından yapılıyor. Yaşamı kolaylaştıran bu araçlar, ne var k� bedenler� tembelleşt�rmekte ve harekets�z kılmaktadır. Teknoloj� hayatı kolaylaştırıyor, ancak �nsanları harekets�z bırakıyor. Teknoloj� hayatı kolaylaştırıyor, ancak �nsanları harekets�z bırakıyor.

ABD’de yapılan araştırmalar, Amer�kalıların 15 yıl önces�ne göre ortalama �k�-üç k�logram daha ş�şmanladığını göster�yor. Bunun gerçek neden�, Amer�kalıların 15 sene önceye nazaran daha harekets�z olmalarıdır.(Tuzlacı-Toygar-Baltaş, s.112) Hareketl� olan k�ş�ler, harekets�z olanlara oranla daha fazla yaşıyorlar. Bu, b�l�msel olarak kanıtlanmıştır. Düzenl� egzers�z uygulamaları, günümüzdek� harekets�zl�ğ�n get�rd�ğ� olumsuzlukları büyük ölçüde bertaraf eder. Aynı zamanda hastalıkların oluşundak� r�sk faktörler�n� azaltır; b�rçok hastalığın tedav�s�nde de çok yararlı olur. Hareket sayes�nde �nsan daha çok enerj� harcar. Bol enerj� harcayan vücut, yağ da bağlamaz, paslanmaz da. Egzers�z�n Yararları

Egzers�z yaparken akc�ğerler vücuda daha çok oks�jen yaymaya zorlanır. Vücudun her tarafına kan yollayab�lmek �ç�n kalp daha hızlı çalışır. Egzers�z sayes�nde hızlanan kan dolaşımı hücrelere daha çok oks�jen taşıyarak onları daha �y� besler. Böylece hücreler�n ömrü uzar. O hâlde hücreler�n hayat süres�n� uzatıp onları daha sağlıklı kılmanın b�r yolu da düzenl� egzers�z yapmaktır.

46

l

Tuncer Elmacıoğlu

Egzers�zle hızlanan kan dolaşımı, bey�ndek� uyuşukluğu ve bedendek� yorgunluğu sona erd�r�r. Çünkü beyne ve vücuda g�den oks�jen artar. Damarlardak� yağ oranıyla, kandak� kolesterol ve şeker düşer. Tans�yon normal sev�yede seyreder. En hayat� organlarımız olan kalp, bey�n, akc�ğerler, karac�ğer, damarlar ve böbrekler daha �y� çalışır. Bugün dünyamızdak� ölümler�n aşağı yukarı yarısı kalp kr�z�nden, üçte b�r� de kanserden olmaktadır.Yapılan araştırmalar göstermekted�r k� düzenl� spor yapmak, kalp kr�z� r�sk�n� en aza �nd�r�yor; kansere yakalanma r�sk�n� de azaltıyor. Egzers�z yapmak, �nsanın ömrünü de uzatıyor. ABD’de on üç b�n kadın ve erkek üzer�nde yapılan b�r araştırma sonucuna göre, düzenl� egzers�z yapanlarda ömür daha uzun olmaktadır. Spor yapmak, �nsanın kaslarını ve kem�k yapısını da kuvvetlend�r�r. İnsanın kend�n� daha formda ve güçlü h�ssetmes�n� sağlar. Egzers�z, eklemler�n hareket etmes�n� sağlayarak vücuttak� k�reçlenmey� de önler. Eklemler�n fonks�yonlarını gel�şt�r�r. Spor, gençleşt�r�c� etk�s�yle yaşlanmayı yavaşlatır. Yaşlılık bel�rt�ler�n� gec�kt�r�r. Bedene canlılık, esnekl�k ve z�ndel�k ver�r. En öneml�s� de spor k�ş�dek� ps�koloj�k ger�l�mler� azaltır. İnsanı gevşet�p rahatlatır. Spor yaparken �nsan, bütün end�şe ve sorunlarından uzaklaşıver�r. Spor, zayıflama programlarının da ayrılmaz b�r parçasıdır. En sağlıklı k�lo vermen�n yolu, haf�f d�yetle, düzenl� spor yapmaktan geç�yor.

3. DOĞRU SOLUNUM VE SAĞLIK  Canlılık ancak hayat enerj�s�yle sürdürüleb�l�r. Beden�m�z�n hareket etmes�n� sağlayan bu enerj�d�r. S�n�r s�stem�m�z de hayat enerj�s�yle

47

l

Tuncer Elmacıoğlu

beslen�r. Bu enerj� azaldığında vücut s�stem� �y� çalışamaz. Zaten hayat enerj�s� tam olarak tükenm�ş b�r�n�n canlılığı da sona erm�ş demekt�r. İnsan hayat enerj�s�n�; beslenme, solunum ve uyku yoluyla sağlar. Şu hâlde bol m�ktarda hayat enerj�s� üreteb�lmem�z �ç�n �y� b�r beslenmen�n yanında,„doğru nefes alıp verme“ egzers�z� de yapmalıyız. Unutmayın manev� gel�şme çabası �çer�s�nde olan �nsanlar, y�y�p �çt�kler�ne önem verd�kler� g�b� „doğru nefes alıp verme“ faal�yet�ne de özen göster�rler. Sağlıklı yaşayab�lmem�z �ç�n tükett�ğ�m�z hayat enerj�s� kadar üretmel�y�z de. Çünkü o, b�z�m canlılık yakıtımız ve hayat kaynağımızdır. Oks�jen İht�yacımız Oks�jen, vücudun en çok �ht�yaç duyduğu gıdadır. Spor yaptıktan hemen sonra sık sık nefes alırız; yan� soluk soluğa kalırız. Bunun neden�, spor esnasında vü cudumuzunoks�jenkaybetmes� ve beden�m�z�n oks�jen eks�ğ�n� otomat�k olarak g�dermeye çalışmasıdır. Y�ne egzers�zden sonra �nsan açlık duymaz. Çünkü dışardan aldığı oks�jen, �nsanda tokluk duygusu yaratmıştır. Bey�n, vücut ağırlığının sadece % 2’s�n� oluşturduğu hâl de alınan oks�jen�n % 20’s�n� kullanır. Beyn�m�z�n oks�jen �ht�yacı tam olarak karşılanırsa, daha net düşünüp daha ver�ml� çalışab�l�r�z. Öyleyse en hayat� organlarımızdan b�r� olan beyn�m�z�n oks�jen�n� eks�k bırakmamalıyız. Ayrıca vücudumuzdak� yaklaşık yetm�ş beş tr�lyon hücrey� sağ lıklı tutab�lmek �ç�n de oks�jene �ht�yacımız var.(Townsend, S.112) Hücreler�n oks�jen �ht�yacını genell�kle teneffüs ett�ğ�m�z havadan karşılarız. Sonuçta en küçük parçalarımız olan hücreler�m�z ne kadar sağlıklıysa, b�z de o kadar sağlıklı olab�l�r�z. Bu yüzden hücreler�m�z�n gıdası olan tem�z havayı bolca teneffüs etmel�y�z.

48

l

Tuncer Elmacıoğlu

Oks�jen, �nsanın yaşamını sürdüreb�lmes� ve sağlıklı olab�lmes� �ç�n temel b�r �ht�yaçtır. Doğru Nefes İnsanlar y�y�p �çmeden günlerce yaşayab�l�rler; fakat soluk alıp vermeden beş dak�ka b�le yaşayamazlar. Öyleyse ne fes alıp verme �ş�n�n �nsanlar �ç�n en hayat� faal�yet olduğunu söyleyeb�l�r�z. Esas sorun, b�rçok k�ş�n�n nasıl der�n nefes alıp vereceğ�n� b�lmemes�nden kaynaklanıyor. Der�n b�r nefeste hava burundan alınır, ağızdan ger� ver�l�r. Da�ma der�n nefes alışlar burundan, ver�şler �se ağızdan olmalıdır. Nefes ver�l�rken c�ğerler zorlanmamalı, hava kend�l�ğ�nden çıkmalıdır. Yan� soluk aldıktan sonra akc�ğerlere dolan havayı, vücudu zorlamadan ve gerg�nleşt�rmeden tekrar dışarı vermel�y�z. Doğru b�r nefes alma �şlem�n�, da�ma doğru b�r nefes verme �şlem� tak�p etmel�d�r. Sağlıklıb�r solunum,akc�ğerlereyeterl�m�ktarda tem�z hava aldıktan sonra onu yorgunluk duymadan tekrar dışarı verme faal�yet�d�r. Der�n nefes alıp vermede b�r b�r�m zamanda alınan nefes, �k� b�r�m zaman �çer�de tutulmalı ve b�r buçuk b�r�m zamanda da dışarıya ger� ver�lmel�d�r. Böyle b�r solunum, vücudumuzdak� toks�k maddelerden kurtulmamızı sağlayacaktır. Oks�jen�n etk�l� b�r b�ç�mde hücrelere ulaşab�lmes� �ç�n öncel�kle toks�k maddeler�n vücuttan atılması gerek�yor. Günde en az üç defa, onar kez bu der�n nefes alıp verme egzers�z�n� yapalım. Bu egzers�z� düzenl� yaptığımız takd�rde, beden sağlığımızda çok olumlu gel�şmeler olacaktır.

Doğru Nefes�n Ş�fası

49

l

Tuncer Elmacıoğlu

Doğru nefes egzers�zler� �le b�yok�myasal yapınızı değ�şt�r�p tüm beden�n�ze gün boyu z�ndel�k ve canlılık kazandırab�l�rs�n�z. Der�n nefes alıp ver�rken akc�ğerler tam kapas�teyle çalışır. Akc�ğerler tam kapas�teyle çalışınca, kan dolaşımı hızlanır ve beden daha fazla canlılık kazanır. Aynı zamanda der�n nefes, b�r emme basma tulumbası �şlev� görerek bedende kanal�zasyon s�stem� vaz�fes� yapar ve vücuttak� za rarlı maddeler�n dışarıya atılmasını sağlar. Unutmayınız k� doğru soluk alıp vermek kadar vücudu tem�zleyen başka b�r şey yoktur. Sağlıklı olmanın temel�, �y� b�r kan dolaşımıdır. Çünkü kan dolaşımı, oks�jen� ve bes�nler� vücudun bütün hücreler�ne taşıyan s�stemd�r. Eğer �y� b�r kan dolaşımı s�stem�ne sah�psen�z bu, sağlıklı b�r yaşamınız var demekt�r. S�zde �y� b�r kan dolaşımına sah�p olmak �st� yor musunuz? Eğer �st�yorsanız doğru nefes alıp vermey� öğrenerek her gün bu uygulamayı düzenl� olarak sürdürünüz. Kan dolaşımının en öneml� malzemes� h�ç kuşkusuz oks�jend�r. Araştırmacılar kanserl� hücreler�n oluşumunda oks� jen yeters�zl�ğ�n�n öneml� oranda payı olduğunu tesp�t etm�şlerd�r. Oks�jen�n yaşamamızdak� önem�n� aşağıdak� deney, çok güzel açıklıyor b�ze. Araştırmacılar kanserl� hücreler�n oluşumunda oks� jen yeters�zl�ğ�n�n öneml� oranda payı olduğunu tesp�t etm�şlerd�r.

Nobel ödüllü Dr. Otto Warburg, oks�jen�n hücrelere etk�s� üzer�nde uzun süre çalışmış ünlü b�r b�l�m adamıdır. Warburg, «sağlıklı ve normal» hücrelere ver�len oks�jen m�ktarını azalttığında bu hücreler�n kanserl� hâle dönüştüğünü görmüştür. (Robb�ns, s.177) Bu deney sonucu da b�ze göstermekted�r k� hücreler�n kanserl� oluşundak� temel neden, oks�jen yeters�zl�ğ�d�r. Muhakkak k� oks�jen yeters�zl�ğ�, hücreler�n sağlığını olumsuz b�r b�ç�mde etk�l�yor.

50

l

Tuncer Elmacıoğlu

Doğru solunum, vücuttak� oks�jen m�ktarını artırdığı g� b� oks�jen� beden�n en ucundak� hücrelere kadar ulaştırır da. Vücudun her tarafına ulaşan oks�jen de k�ş�y� sak�nleşt�r�p huzura kavuşturur. Umarım ormanların, dağların, den�zler�n b�rer oks�jen deposu konumunda olduklarını b�l�yorsunuzdur. Şunu da b�l�n k� oks�jen� bol olan yerlerde doğru nefes�n verd�ğ� ş�fayı, �nsana başka h�çb�r �laç sağlayamaz. 4. DİNLENME VE SAĞLIK  Çevren�zdek� varlıkları �nceled�ğ�n�zde doğada d�nlenmeye gereks�n�m duymayan h�çb�r canlı varlık olmadığını görürsünüz. Onların canlılıklarını sürdüreb�lmeler� �ç�n d�nlenmeye �ht�yacı vardır. Özell�kle de �nsanların. S�zde gününyoğun�şler�nden kend�n�zevak�tayırarakd�nlenmeye çalışın. İnsan müz�k d�nlerken de, bahçeyle uğraşırken de, manzara seyrederken de, tat�l yaparken de d�nlen�r. Özell�kle «klas�k müz�ğ�n» müth�ş d�nlend�r�c� b�r etk�s� vardır �nsan ruhu üzer�nde. Şüphes�z k� �nsan, en etk�l� d�nlenmey� �y� b�r uykuyla sağlayab�l�r. Gerçek şu k� uyurken vücut hayat enerj�s� üret�r. Uyku Uyku, yalnızca b�r b�l�nç hâl� değ�l, aynı zamanda vücut k�myasının da değ�ş�kl�ğe uğradığı b�r d�nlenme durumudur. Bu d�nlenme durumu beden�n enerj�s�n� yen�den toparlayıp onu canlı b�r duruma get�r�r. Bazıları uyku saatler�n�, boşa geçen zaman olarak düşünür. Oysa uyku sırasında beden�m�z, b�r bakım sürec�ne g�rerek yen�len�r. Uyku sırasında beden�m�z, b�r bakım sürec�ne g�rerek yen�len�r.

Der�n uyku sırasında beden�m�z ölü g�b�d�r. N�tek�m peygamber�m�z b�r had�s�nde: „Uyku, ölümün kardeş�d�r“ d�yor. Y�ne

51

l

Tuncer Elmacıoğlu

Mevlânâ Hazretler� de uykunun ölümün kardeş� olduğuna da�r görüşünü şöyle açıklıyor: „A k�ş�, uykumuz ölümün kardeş�d�r; bu kardeş� gör, o kardeş� anla!“ Görüldüğü g�b� Mevlânâ da uykuyla ölüm arasında b�r benzerl�k buluyor. Öyleyse ölüm �ç�n b�r çeş�t der�n uykudur da d�yeb�l�r�z. Y�ne bu gerçeğ�, yan� uykuyla ölüm arasındak� benzerl�ğ� büyük usta Cah�t Sıtkı Tarancı, “Uyudun uyanamadın olacak…” şekl�nde güzel b�r d�zeyle d�le get�r�yor. Uyku hakkında henüz b�lmed�ğ�m�z pek çok şey olmasına rağmen b�l�msel anlamda tam b�r uyku dönem�n�n dört basamaktan oluştuğunu söyleyeb�l�r�z: B�r�nc� basamak, uy kuyla uyanıklık arasındak� başlangıç dönem�d�r. İk�nc� basamak �ç�n„haf�f uyku dönem�“ d�yeb�l�r�z. Üçüncü basamak,„deltauykusu“ den�lenuyku dönem�d�r k� beden�n d�nlenmes� bu safhada gerçekleş�r. Dördüncübasamak„remuykusu“ dönem�d�r.Bu son dönemde ruhsal d�nlenme söz konusu olur. (Baltaş-Baltaş, s.129) Evet,„delta uykusu“ dönem� bedensel d�nlenmey�;„rem uykusu“ dönem� de ruhsal d�nlenmey� sağlar. Rem uykusunu uyumayanlar yeter�nce d�nlenemezler. Bunlardak� d�nlenme, yüzeysel olur. Rüyalar daha çok “rem uykusu” sırasında görülür. Rem uykusu daha çok sabah 03-05 saatler� arasına denk gel�r. Bu saatler arasındak� uyku çok ağır olur. B�rçok ölümcül traf�k kazası da bu saatlerde gerçekleş�r. Bu yüzden sürücüler, bu saatlerde pek yola çıkmamalıdır. D�nlend�r�c� b�r uyku �ç�n bu dört dönem, tıpkı z�nc�r�n halkaları g�b� b�rb�r�n� �zley�p tamamlamalıdır. Uyku Süres� Gece uykusunu tam olarak alan k�ş�, o gün kend�s�n� mutlu h�sseder; �ş�nde de ver�ml� olur.

52

l

Tuncer Elmacıoğlu

Gece uykusunu tam olarak alan k�ş�, o gün kend�s�n� mutlu h�sseder; �ş�nde de ver�ml� olur.

İnsanın uykusunu tam alab�lmes� �ç�n ortalama olarak ne kadar uykuya �ht�yacı var? Bu konuda araştırmalar yapan b�l�m adamları; bunun yaşa göre değ�şt�ğ�n�, uyku gereks�n�m�n�n bebekl�kten yaşlılığa doğru g�tt�kçe azaldığını saptamışlardır. Her ne kadar bünyelere göre farklılıklar gösterse de uyku �ht�yacı bebekl�kten yaşlılığa doğru azalıyor. Genell�kle 0-1 yaş bebeklerde uyku �ht�yacı on altı saat; 1-10 yaş arası çocuklarda on �k� saat; 10-15 yaş arası çocuklarda dokuz saat; 15-30 yaş arası gençlerde sek�z saat; 30-60 yaş arası yet�şk�nlerde yed� saatt�r. 60 yaş üstündek�lerde gece uyuma saatler�n�n süres� kısalarak beş, altı saate �ner. Ayrıca onlarda uyku yüzeysel olur, der�n uyku hâl� azalır. Bundan dolayı yaşlıların gündüz şekerlemeler�ne �ht�yaçları vardır. Aslında öğleden sonra yarım saatl�k b�r şekerleme herkese �y� gel�r! Yet�şk�nler üzer�nde yapılan b�r araştırmada onların yaklaşık % 60’ının günde altı-sek�z saat; % 36’sının sek�z saatten fazla; ger�ye kalan % 4’ünün de altı saatten az uyudukları tesp�t ed�lm�şt�r.(Chopra, s.67) Genelde �nsanların uyku �ht�yacı farklıdır. İnsanlar uyku �ht�yaçlarına göre üç gruptur. B�r�nc� grup 6 saat; �k�nc� grup 7-9 saat; üçüncü grup �se 10 saat uyur. Gerçek şu k� her �nsan aynı sürede uykusunu alıp d�nlenemez. Bazı k�ş�ler�n d�ğerler�nden daha fazla uyuması ge rekeb�l�r. Bu, vücut yapılarına bağlı olarak b�reysel farklılıklar göster�r. K�m�ler� altı-yed� saat uykuyla d�nleneb�l�rken; k�m�ler� sek�z-dokuz saat uyumadan sabahları yatağından d�nlenm�ş olarak kalkamaz. Ancak bu noktada şunu da bel�rtmel�y�z k� daha kısa süre uyumak öğren�leb�l�r. Yapılan bazı araştırmalar, �nsanların sağlıklarından h�çb�r şey kaybetmeden daha kısa süre uyumayı öğreneb�lecekler�n� göstermekted�r. Normal uyku süres� yed� saat olan b�r grup �nsanın, gece yatma saatler�

53

l

Tuncer Elmacıoğlu

üçer hafta arayla yarımşar saat �ler� alınır fakat bunların sabah kalkma saatler� hep sab�t tutulur. Altı ay sonra bu grubun uyku süreler�n� dört buçuk, beş buçuk saat düzey�ne �nd�reb�ld�kler� görülür. B�r yıl sonra aynı k�ş�ler�n uyku süreler�n� altı saat c�varında sab�tleşt�rd�kler� tesp�t ed�l�r. Bu araştırma sonucu b�ze göstermekted�r k� s�steml� b�r çabayla sağlığı olumsuz yönde etk�lemeden uyku süres�n� kısaltmak mümkün olab�lmekted�r. İnsan yeter�nce uyumadan kalktığı gün bedenen yorgun, z�hnen ver�ms�z oluyor. Uykusuzluğun Nedenler�? İnsan yatağa g�rd�kten sonra uyuyamıyorsa ya onu ses, gürültü, ışık g�b� çevreden gelen dış uyaranlar rahatsız ed�yordur ya da o, z�h�nsel takıntılarla yatağa g�rm�şt�r. Eğer ses, gürültü, ışık g�b� dış uyaranlar �nsanı rahasız ed�yorsa, onları ortadan kaldırdığında uykusu hemen gel�ver�r. Fakat �nsanın uyuyamamasının en öneml� neden�, kafasının �ç�ndek� takıntılardır. Bunlar korkudan, öfkeden, üzüntüden kaynaklanan z�h�nsel takıntılar olab�leceğ� g�b�, mutlu olaylardan veya beklent�lerden kaynaklanan düşünceler de olab�l�r. Uyuyamayan k�ş� öncel�kle z�h�nsel takıntılarından kurtulmalıdır. Yan� kafasının �ç�ndek� düşünceler� boşaltarak rahatlamalıdır. Uykusuzluk çekenler�n en çok uyguladıkları yöntem uyku hapı almaktır. Başlangıçta uykusuzluğa çare olan bu yöntem, zamanla uykusuzluğun temel neden� hâl�ne gel�r. Alışkanlığı olmayanlarda bazen alınan b�r uyku hapı uyumaya yardımcı olab�l�r. Ama sürekl� kullanılması vücutta bağışıklık yaratacağı �ç�n alınan dozun g�tt�kçe artırılması gerek�r. Zamanla dozu yükseltmek de h�çb�r �şe yaramaz. Uy ku hapı alışkanlığı olanlar, onu almadıklarında geceler� kâbus görürler. Üstel�k �laçla sağlanan uykunun n�tel�ğ� de çok düşüktür. Uykusuzluğa �laçla çözüm bulmaya çalışmak yanlış b�r yöntemd�r.

54

l

Tuncer Elmacıoğlu

Yatma saat�ne yakın çay, kahve �çmek de sakıncalıdır. Çünkü bunlar, uyarıcı etk�ler�yle ya uykunun kapısını kapatır ya da uykuyu böler. Alkolün veya d�ğer uyuşturucuların uyumayı kolaylaştırdığısanılsa da, aslında bu da yanlıştır. Bunlar uykunun kal�tes�n� çok düşürür. Başlangıç noktasında uyumayı kolaylaştırmakla beraber sonradan uyarıcı etk�ler�yle, uykunun bölünmes�ne neden olurlar. Alkol önce uyku verse b�le sonradan ara ara uyandırır �nsanı. Bunların verd�ğ� uyuşukluk, sadece sızma şekl�nded�r. Sızmak uykuya benzese de, aslında der�n b�r uyku değ�ld�r. Sürekl� alkol alanlar veya uyuşturucu kullananlar, ruhun d�nlend�ğ� «rem uykusunu» uyuyamazlar. Dolayısıyla da ruhsal d�nlenmey� gerçekleşt�remezler. Uykusuz kalmak, �nsanın ruh ve beden sağlığının bozulmasına neden olur. Uykusuzluk �nsanın d�kkat, öğrenme g�b� be y�nsel faal�yetler�n� olumsuz etk�ler. Ayrıca uykusuzluk, bedensel yorgunluğa ve güçsüzlüğe yol açar. İnsan uykusuzluğa en fazla 120 saate kadar dayanab�l�r. Bu süren�n sonunda çıldırma bel�rt�ler� ortaya çıkar. Der�n B�r Uyku Uyku ancak der�n olursa d�nlend�r�c� olur. Der�n ve d�nlend�r�c� b�r uyku �ç�n şunlara d�kkat etmel�s�n�z: 1. İnsanların uyku �ç�n ayrı �ç b�yoloj�k saatler� vardır. Bazılarında uyku 22:30-23:00 arası, bazılarında da 24:00-01:00 arası gel�r. Uyku s�nyal� geld�ğ�nde k�ş�n�n hemen yatması gerek�r. Aks� takd�rde uyku tren�n� kaçırıver�r. 2. Uyuyamadığınız durumlarda kend�n�z� boş yere zorlamayın. Yataktan kalkarak uykunuz gel�nceye kadar b�r şeyler yapın. 3. Yatmadan kısa süre önce çay, kahve türünden uyarıcı etk�s� olan şeyler� �çmey�n. 4. Yatmanıza yakın saatlerde ger�l�m ve korku f�lmler� �zlemey�n.

55

l

Tuncer Elmacıoğlu

5. Çok sıcak ve çok soğuk mekânlarda sağlıklı b�r uyku mümkün değ�ld�r. İy� b�r uyku �ç�n oda sıcaklığı 15-19 derece arasında olmalıdır. 6. En �y� uyuma poz�syonu, bacakları uzatarak sağ yanımız üzer�ne uzanmaktır. Sırtüstü veya yüzüstü uyumak sakıncalıdır. Sağlıklı yaşamanın temel göstergeler�nden b�r� de tıpkı b�r bebeğ�nk� g�b� del�ks�z, der�n b�r uykudur. Mutlu �nsanlar nad�ren uykusuzluk çekerken, mutsuz �nsanlar sürekl� uykusuzluk çekerler. İç�m�zdek� Haz�ne İnsanın beden kalıbının �çer�s�ndek� en kıymetl� haz�nes� ruhudur. Ruh, �nsanın ruhsal(çalışkan, �natçı, dürüst, s�n�rl�…) özell�kler�n�n toplamıdır. Ruhun �k� temel fonks�yonu vardır. B�r�nc�s�, canlılık ve hareket; �k�nc�s� de farkındalıktır. Aslında farkındalık, ruhun gözler�d�r. Zaten �nsan ruhen gel�şt�kçe bedensel enerj�s� ve z�h�nsel farkındalığı artar. İnsan ruhen gel�şt�kçe bedensel enerj�s� ve z�h�nsel farkındalığı artar.

İnsan �k� hüv�yete sah�pt�r. B�r� madd� varlığı olan beden�; d�ğer� ölümsüz olan ruhudur. Bedenle ruh arasındak� en öneml� �l�şk�, yaşam süres�nce her �k�s�n�n de b�rb�r�ne muhtaç olmasıdır. Fakat �nsanın sonsuza uzanan varlığı ruhudur. İnsanın ruhunu b�r ağacın köküne benzeteb�l�r�z. Kök toprağın altındadır, bu yüzden gözlerden g�zl�d�r. Ağacın gövdes�, dalları, yaprakları ancak kök sayes�nde varlığını sürdüreb�l�r. Kök çürürse ağaç da hemen kurumaya başlar.(Mevlânâ, s. 286) Aslında b�z�m cansız olduğunu zannett�ğ�m�z maddelerde de ruh vardır. N�tek�m Mevlânâ, gerçekte bütün evren�n canlı

56

l

Tuncer Elmacıoğlu

olduğunu, her şey�n duyduğunu, baktığını mahşer gününde de tüm varlıkların canlanacağını söylüyor. B�ze cansız g�b� görünen b�r eşyanın, tahtanın, dem�r�n, taşın... velhasıl her şey�n �ç�nde ruh bulunur. Ama bu, donmuş b�r ruhtur. Nesnelere göre b�tk�ler�n ruhu daha hareketl�d�r. B�tk�ler gel�ş�p büyürler fakat net�cede toprağa bağımlıdırlar. Hayvanların ruhu, b�tk�ler�nk� g�b� toprağa bağımlı değ�ld�r, b�r yerden başka b�r yere rahatça hareket edeb�l�rler. Allah yaratırken bütün varlıklara ruh verm�ş, ancak �nsana kend� ruhundan üflem�şt�r. Mevlânâ’ya göre �nsanda �k� can(ruh) bulunur. B�r�nc�s� “hayvan� can”; �k�nc�s� �se “�nsan� can”dır. Hayvan� can, beden� gel�şt�r�p büyütür ve hareket ett�r�r. İnsan� can �se �y�l�k, güzell�k, doğruluk g�b� �nsan� erdemler� yürütür. Bu can, Allah nuruyla ışıklanmıştır; küllî candan b�r parça nur alıp dünyaya gelm�şt�r. İnsan� can bu dünyada �nsanın ten kafes�n�n �ç�ne hapsolmuştur, oradan kurtulup vatanına döneceğ� günü özlemle bekler durur… Bedenle ruh b�r gün b�rb�r�nden muhakkak ayrılacak. Beden toprağa, ruh �se ana yurdu olan elest âlem�ne dönecek. İnsan beden�yle yeryüzünded�r, ruhuyla da gökyüzünde... Ruh, bedende bell� b�r süre kalır sonra da onu terk ederek aslına rücu eder. Beden ölünce ruh serbest kalır; yan� beden�n ölümü, ruhun kurtuluşu demekt�r. Beden ölünce ruh serbest kalır; yan� beden�n ölümü, ruhun kurtuluşu demekt�r.

Beşer� b�l�mler bugüne kadar daha çok �nsanın beden�yle �lg�lend�. Oysa esas araştırılması gereken �nsanın ruhudur. Zaten �nsanın değer� de �ç�ndek� ruhtadır. Hz. Al� �nsan �ç�n: “Sen kend�n� küçük b�r varlık olarak görüyorsun; ama büyük âlem sende derlen�p dürülmüştür” der. Bazı âl�mler dış dünyaya “büyük evren”, �nsanın �ç dünyasına da “küçük evren” derler. Onlara göre �nsanın �ç�, dışarıdak� büyük

evren�n b�r özet�d�r âdeta. Nasıl k� b�r çek�rdek, kend�s�nden oluşacak ağacın kökünü, gövdes�n�, dallarını, yapraklarını �ç�nde g�zl�yorsa, �nsan da evren�n tüm özell�kler�n� özet olarak kend� �ç�nde g�zlemekted�r. Bu yüzden olsa gerek k� Mevlânâ, “Her �nsan, b�r dünyadır” d�yor. İnsanın �ç�, dışarıdak� büyük evren�n b�r özet�d�r âdeta. Nasıl k� b�r çek�rdek, kend�s�nden oluşacak ağacın kökünü, gövdes�n�, dallarını, yapraklarını �ç�nde g�zl�yorsa, �nsan da evren�n tüm özell�kler�n� özet olarak kend� �ç�nde g�zlemekted�r.

Ebed�yete kadar uzanacak olan �ç�m�zdek� en değerl� haz�ne ruhumuzdur. Ruhumuzun araçları da düşünceler, duygular ve davranışlardır. İy� düşünceler, güzel duygular, doğru davranışlar ruh sağlığının da temel�d�r.

İKİNCİ BÖLÜM

RUH SAĞLIĞIMIZ(I)

“İnsan düşünceden �barett�r, ger� kalanı et ve s�n�rd�r.“  

Mevlânâ

60

l

Tuncer Elmacıoğlu

DÜŞÜNCELERİMİZ

DÜŞÜNCENİN ANLAMLARI

“D

üşünce» kavramını günlük yaşamda çok değ�ş�k anlamlarda kullanıyoruz. Gerçek anlamının dışında b�rçok yan anlamı da vardır bu kavramın. Ş�md� “düşünce”n�n yaygın olarak kullanılan bazı anlamlarına b�r göz atalım:

a) Uzun uzun «düşünüp»(muhakeme etmek) öyle karar verd�m. b) Yarın Ankara’ya g�tmey� «düşünüyorum»(planlamak, tasarlamak, n�yet etmek). c) Fazla «düşünme»(tasalanma, kaygılanma) b�r çare buluruz. ç) Aklıma parlak b�r «düşünce»(f�k�r) geld�. d) «Düşünceler�m�z�»(karşılıklı görüş b�ld�rmek) b�rb�r�m�ze anlattık. e) Bugün çok «düşüncel�»(dalgın) görünüyorsun. f) Çok «düşüncel�»(naz�k, k�bar) davranıyordu. g) Onun güzell�ğ�n� «düşünüyorum»(göz önüne get�rmek, hayal etmek).

61

l

Tuncer Elmacıoğlu

ğ) Kend�nden başka k�msey� «düşünmüyorsun»(benc�l olmak). h) Gece gündüz onu «düşünüyorum»(h�ç aklından çıkaramamak). Yukarıdak� örnek cümlelerde de görüldüğü g�b� «düşünmek» kavramını hayatın çok gen�ş b�r alanında kullanıyoruz. Düşünce; daha çok f�k�r, yorum, n�yet, hayal etmek anlamlarında kullanılan b�r kavramdır. Düşünme faal�yet�, bey�n k�myasıyla yapılır. Bu faal�yet bey�nde bazı b�yok�myasal değ�ş�kl�kler yapar. Düşünceler, bey�n k�myası ve merkez� s�n�r s�stem� vasıtasıyla bedenle �l�şk� kurar. Beden, bey�n k�myasından veya merkez� s�n�r s�stem�nden gelen mesajlara göre hâl alır. Yan� düşünceler�m�z, beden�m�z� de yönet�r. İnsanı d�ğer canlılardan ayıran en temel özell�ğ�, düşüneb�lme yeteneğ�d�r. Düşüneb�lmek �nsanı yeryüzündek� d�ğer canlılardan farklı kılıyor. Şu hâlde,„düşüneb�lmen�n“ �nsanın en öneml� özell�ğ� olduğunu söyleyeb�l�r�z. N�hayet�nde b�z, düşüneb�ld�ğ�m�z müddetçe varız. En büyük evrensel gerçeklerden b�r�d�r bu. Bunun �ç�nd�r k� büyük f�lozof Descartes: «Düşünüyorum, öyleyse varım» d�yerek varlığının temel�n� düşüneb�lme gücüne bağlamıştır. DÜŞÜNMENİN SAFHALARI Sağlıklı düşüneb�lmek �ç�n net b�r algılama, b�lg�ler� hafızada �y� depolamak gerek�r. Düşünme �şlev�m�z b�r süreç olarak şu safhaları tak�p eder: a. Algılama Duyu organları vasıtasıyla beyne ulaşan ver�ler�n se ç�lmes�, örgütlenmes� ve anlamlandırılmasına algı den�r. Beş temel duyumuz aracılığıyla dış dünyadak� uyaranları algılarız. Ancak algılamayı daha çok göz ve kulaklarımızla yaparız.

62

l

Tuncer Elmacıoğlu

Her algılama sürec�nde b�r algılayan k�ş�, b�r de algılanan olay veya nesne vardır. Ayrıca algılama sürec�nde �k� de alt süreç bulunur. Bunlardan b�r�nc�s�, „seç�c� d�kkat“; �k�nc�s� de „organ�zasyon“dur. (Cüceloğlu, s.48) Dışarıda çok sayıda uyaran vardır. H�çb�r�m�z bunların tamamını algılayab�lecek kapas�teye sah�p değ�l�z. Çevrem�zdek� bütün uyaranları aynı anda ve aynı yoğunlukta algılayamayız. Bu yüzden beyn�m�z seç�c� davranır. Beyn�m�z b�lg�ler�n bazılarını seçerek alırken, bazılarını da dışlar. İnsan gözler�n� kapatıp çevres�ndek�ler� d�nlerse b�rçok ses �ş�t�r. Bu sesler�n heps�ne b�rden d�kkat etse duyduklarından h�çb�r şey anlamaz. Çünkü �nsan beyn�, aynı anda gelen m�lyonlarca uyarıcının heps�n� b�rden algılayab�lecek kapas�teye sah�p değ�ld�r. Bu nedenle dışarıdan gelen uyarıcıların bazılarını seçerek alır. Seçme �şlem�n� �ht�yaçlarımıza, �lg� alanlarımıza, �stekler�m�ze ve beklent�ler�m�ze göre yaparız çoğunlukla. Ayrıca aradığımız şeyler� daha öncel�kl� algılarız. Mesela kaybett�ğ�m�z b�r eşyayı ararken d� ğerler�n� es geçer�z. Etraftak� konuşmalar arasında kend� �sm�m�z geçse hemen oraya bakarız. Sınırlı algılama kapas�tem�z�, b�z� en çok �lg�lend�ren konulara yönelt�r�z. İnsanlar genell�kle varlıkların dış yüzey�ne(şekle, renge) takılıp kalırlar. Oysa öneml� olan, varlıkların �çler� ve özler�d�r. Her varlık değer�n� kend� �ç�nde ve özünde saklar. Örneğ�n �nsanın değer�, �ç�ndek� candadır; k�tabın değer� �ç�ndek� anlamdadır… O hâlde varlıkların sadece dış görünüşüne takılıp kalmamalıyız. Çünkü dış görünüşe ve renge takılıp kalmak b�z� yanıltab�l�r. Algılamada k�ş�n�n öncek� b�lg�ler�n�n etk�s� de büyüktür. Bey�n, algılama sırasında dışarıdan alınan b�lg�lerle, öncek� b�r�k�m�n�n b�r sentez�n� yapar. Algılama, geçm�ştek� b�lg� ve deney�mler�n de �ç�ne g�rd�ğ� karmaşık b�r süreçt�r. Bu nedenle b�reyler kend�ler�ne ulaşan aynı ver�ler� değ�ş�k b�ç�mlerde algılayıp yorumlayab�l�rler. Örneğ�n

63

l

Tuncer Elmacıoğlu

söylenen b�r söz, �k� ayrı k�ş�n�n kulağına aynı ver�y� ulaştırdığı hâlde, bu k�ş�ler�n algılamaları farklı olab�l�r. B�r� söy lenen sözü şaka olarak algılarken, d�ğer� bunu kend�s�ne yapılan b�r hakaret olarak algılayab�l�r. İnsanlar olayları genell�kle �şler�ne geld�ğ� g�b�, kend� çıkarlarına uygun olarak algılayıp anlamlandırma eğ�l�m�nded�rler. Kuşkusuz k� düşünce merkez�m�z be y�nd�r; fakat duyu organlarımız da yeryüzündek� düşünce okyanusuyla sürekl� temas hâl�nded�r. Gerçek şu k� düşünceler�n heps�n� bey�n yaratmaz; b�r kısmını tıpkı b�r radyo anten� g�b� duyu organları vasıtasıyla dışarıdan alır. Nasıl k� radyonun net b�r yayın yapab�lmes� �ç�n anten�n�n açık olması gerek�yorsa, �nsanın da dışarıdak�ler� net algılayab�lmes� �ç�n duyularının kesk�n olması gerek�yor. Nasıl k� radyonun net b�r yayın yapab�lmes� �ç�n anten�n�n açık olması gerek�yorsa, �nsanın da dışarıdak�ler� net algılayab�lmes� �ç�n duyularının kesk�n olması gerek�yor.

Duyu organlarını �y� kullanan �nsanların algı kanalları açıktır. Ayrıca bunlar, beş duyu organıyla da sınırlamaz kend�ler�n�. B�l�nd�ğ� g�b� �nsanın beş duyu organının yanında sezg�ler� de vardır. Duyularını �y� kullanan gel�şm�ş �nsan, aynı zamanda sezg�sel b�lg�ye ulaşır. Az gel�şm�ş �nsansa, beş duyu organını b�le kullanamaz. Örneğ�n çoğunlukla �y� b�r gözlemc�, �y� b�r d�nley�c� değ�ld�r. Oysa b�ze ver�len duyuların tamamını �y� kullanmadığımızda b�r solucandan farkımız kalmaz k�! B�l�nd�ğ� g�b� solucanın dünyayla �l�şk�s�, sadece dokunma duyusuyladır. O, dış dünyayla �l�şk�s�n� sadece dokunma duyusuyla sürdürür. Eğer b�r solucandan farklı olmak �st�yorsak, duyularımızı �y� kullanmalıyız. Gel�şm�ş �nsanların ortak özell�kler�nden b�r� de, çevres�ndek�ler� başkalarından daha �y� algılayab�lmeler�d�r. N�tek�m

64

l

Tuncer Elmacıoğlu

sanatçılar, dünyayı d�ğerler�nden daha farklı b�r gözle görüp algılarlar. Ancak duyularımızın da b�z� yanıltab�leceğ�n� göz önünde bulundurmalıyız. Örneğ�n uzaktak� b�r vapuru küçücük görürüz; ama gerçekte o daha büyüktür. Y�ne güneşe mav� camla bakarsak mav�; kırmızı camla bakarsak kırmızı görürüz. Duyularımız b�z� yanılttığında bunu aklımızla düzelt�r�z.

b. Hafızada Depolamak  İnsan dışarıdan aldığı b�lg�ler� �ler�de kullanmak ü zere hafızaya depolar. Hafıza �nsanda b�lg�ler� saklama ve gerekt�ğ�nde de hatırlama gücüdür. Kuşkusuz b�lg�y� saklamak kadar tekrar hatırlamak da öneml�. Hafıza, kısa ve uzun sürel� hafıza olmak üzere �k�ye ayrılır. Kısa sürel� hafıza az b�lg�y�, kısa b�r süre z�h�nde tutab�l�rken, uzun sürel� hafıza çok b�lg�y�, uzun süre z�h�nde tutab�l�r. Hafızaya �y� kodlanan b�lg�ler, gen�ş b�r �l�şk�ler ağı oluşturur. Dolayısıyla da �stend�ğ�nde daha kolay hatırlanır. Y� ne yoğun duygular yaşadığımız öneml� olayları uzunca b�r zaman unutamayız. Yaşamımızda b�z� en fazla heyecanlandıran, sev�nd�ren ya da korkutan olaylar hafızamızda yer eder. Unutulmaz anılar olarak uzun süre hafızamızda kalır. İy� b�r beyn�n temel gösterges�, güçlü b�r hafızadır. Hafızası yeter� kadar güçlü olmayan b�r bey�n, tıpkı d�b� del�k b�r kovaya benzer. Nasıl d�b� del�k kova su tutmazsa, yeter� kadar güçlü olmayan b�r hafıza da b�lg�y� tutamaz... HANGİ SEMBOLLERLE DÜŞÜNÜYORUZ? Düşünürken veya düşünceler�m�z� �fade ederken d�l, rakam, �stat�st�k, şek�l, ses, res�m türünde semboller kullanırız. Pek tab�� k� en çok d�l� kullanarak düşünürüz.

65

l

Tuncer Elmacıoğlu

a. D�l-Düşünce İl�şk�s� Kuşkusuz düşünmen�n gerçek malzemes� d�ld�r. Düşünme faal�yet�m�z d�l etrafında döner. D�l olmadan düşüneb�l�r m�y�z? B�rçok d�lb�l�mc�, d�l olmadan düşünmen�n mümkün olamayacağını söylerken, bazıları da bu görüşe karşı çıkıyor. Fakat sonuçta d�l uzmanları arasında, d�l olmadan düşünmen�n gerçekleşemeyeceğ� görüşü ağırlık kazanmıştır.(Aksan, s.54) H�ç şüphes�z, d�l�n temel malzemes� de kel�melerd�r. İn san b�ld�ğ� kel�me kadar düşüneb�l�r. Dünyaya bakışımız da b�ld�ğ�m�z kel�me sayısına göred�r. Kel�meler düşüncen�n ham maddes�d�r. Düşünürken, konuşurken, d�nlerken bey�n, kel�meler� otomat�k olarak z�h�nsel res�mlere dönüştürür. Z�hn�m�zde kel�meler�n tems�l ett�ğ� res�m canlanır. Örneğ�n„ç�çek“ dend�ğ�nde, z�hn�m�zde ç�çek resm� oluşur. Düşünürken z�h�n„ç�çek“ sözcüğünü değ�l, ç�çek resm�n� kullanır. B�rer somut ve soyut sembol olan kel�meler düşünürken beyn�m�zde b�rtakım res�mlere dönüşmekte ve meydana gelen tablo gözler�m�z�n önünde canlanmaktadır. Düşünürken kel�meler�n anlamını, z�hn�m�z görüntülere çev�r�r. İşte b�z de bu, res�m ve görüntülerle düşünürüz. Her kel�me, b�rb�r�nden farklı res�mler yaratır kafamızda. Mesela b�ze b�r adres tar�f ed�lse, daha �lk b�lg�ler�n gelmes�yle b�rl�kte beyn�m�z hayal� b�r „yer resm�“ ç�zmeye başlar ve gelen her yen� b�lg�y� bu resme �lave eder. Z�h�nde canlandırma �ş�, res�m tamamlanıncaya kadar sürer. Konuşurken b�r anlamda kend�n�z�n veya d�ğer �nsanların z�hn�nde f�lm gösteren b�r projeks�yon mak�nes� vaz�fes� görürsünüz. Vygotsky’ye göre, düşünce sözcükler aracılığıyla dünyaya gel�r. Sözcüklerle c�s�mlenmeyen düşünce, b�r ölüden �barett�r. K�ş�n�n gel�ş�m�, d�l�n�n gel�ş�m�ne parelell�k göster�r. Bu sürec�, çocukların gel�ş�m ç�zg�s�nde çok açık b�r b�ç�mde görürüz. D�l gel�şt�kçe düşünceler de gel�ş�r. Dolayısıyla d�l ne kadar gel�ş�rse, düşünce de o kadar gel�ş�r d�yeb�l�r�z.

66

l

Tuncer Elmacıoğlu

K�ş�n�n gel�ş�m�, d�l�n�n gel�ş�m�ne parelell�k göster�r. Bu sürec�, çocukların gel�ş�m ç�zg�s�nde çok açık b�r b�ç�mde görürüz.

b. Somut veya Soyut Kavramlarla Düşünmek  Somut kavramlarla daha kolay ve daha net düşünürüz. Düşünürken somut genel kavramlar yer�ne daha alt kavramları kullanmak lazım. Mesela “hayvan” kel�mes� somut genel b�r kavramdır. Bu kel�me kullanıldığında bütün hayvan türler� aklımıza gel�r. Oysa “tavşan”, “aslan”, “f�l” dend�ğ�nde, z�h�nler�m�zde daha net res�mler oluşur. Öyleyse daha net düşüneb�lmek �ç�n; somut üst kavramların alt adlarını da b�l�p kullanmalıyız. Bunun önem�n� b�len büyük h�kayec�m�z Sa�t Fa�k Abasıyanık b�r yazısında, “Daha balık adlarını b�le b�lm�yor” d�ye b�r meslektaşını küçümsüyordu. Y�nedüşünürkensoyutüstkavramlardankaçınıponlarınyer�nedaha somut alt kavramları kullanmalıyız. Bu şek�lde daha net düşüneb�l�r�z. Örneğ�n “sevg�”sözcüğü soyut b�r üst kavramdır. Bu soyut kavramı “cömertl�k”, “fedakârlık”, “�lg� göstermek”, “yardım etmek” şekl�nde alt somut kavramlara �nd�rgersek düşüncem�z daha net olur. Öneml� olan kel�men�n z�hn�m�zde oluşturduğu resm�n netl�ğ�d�r. B�l�n�z k� z�hn�m�zde net res�mler oluşturan sözcüklerle daha �y� düşünürüz. Günlük yaşantımızda soyut üst kavramlarla arzu ed�len netl�kte düşünemey�z. Çünkü bunlar, z�hn�m�zde net res�mler oluşturmaz. Bunları daha alt kavramlara �nd�rgeyerek konuşmak gerek�r. Mesela, “eğ�t�m s�stem� bozuk” demek z�h�nlerde net res�mler yaratmaz. “Eğ�t�m s�stem� bozuk” demek yer�ne “kal�tel� öğretmen sayısı az”,“sınıflar kalabalık”, “ders k�tapları �y� hazırlanmamış”, “okul müdürler� �y� seç�lmem�ş” demek daha net düşündürür �nsanları.

67

l

Tuncer Elmacıoğlu

Net düşüneb�lmek �ç�n z�h�nde net res�mler oluşturmayan yabancı kel�meler� kullanmaktan kaçınmalıyız. Onların yer�ne daha çok z�h�nde net res�mler oluşturan Türkçe kel�meler� seçerek kullanmalıyız. DÜŞÜNME GÜCÜNÜ ARTIRMAK  Düşünme gücümüzü ancak ed�nd�ğ�m�z yen� b�lg�lerle artırab�l�r�z. Aslında her �nsanın düşünme gücü b�rb�r�nden farklıdır. Genell�kle bu farklılığın sebeb� de k�ş�ler�n b�lg� düzeyler�d�r. Düşünceler beyn�m�ze gönderd�ğ�m�z b�lg�ler�n ışığında oluşur. Beyn�m�ze ne kadar fazla b�lg� depolarsak, o ka dar �y� düşüneb�l�r�z. İnsan b�lmed�ğ� şey ler� düşünemez; ancak b�ld�ğ� şeyler hakkında düşüneb�l�r. Dünyamızın sınırları, anlamını b�ld�ğ�m�z kel�me sayısı kadardır. Kel�me haz�nem�z kıtsa dünyayı al gılama gücümüz de çok sınırlı olur. Kuyunun d�b�nde yaşayan b�r kurbağayı düşünel�m. Bu kurbağa, asla gök yüzünün sınırsız büyüklüğünü görerek algılayamaz. Çünkü kurbağanın görüş açısı, kuyunun ağzının gen�şl�ğ� kadardır. Aslında evren�n büyüklüğü düşünüldüğünde, b�z�m de evren� algılama kapas�tem�z, kuyunun d�b�nde yaşayan kurbağadan farksızdır. Düşünme gücümüzü artırab�lmem�z �ç�n öncel�kle b�lg� b�r�k�m�m�z� artırmamız gerek�r. Nasıl k� b�r fabr�ka enerj�s�z çalışamazsa, b�lg�den yoksun b�r bey�n de asla f�k�r üretemez. Öyleyse düşünmen�n esas malzemes� b�lg�d�r d�yeb�l�r�z. B�lg�l� olduğumuz konularda daha kolay düşünür, daha �y� akıl yürütürüz. B�lg�l� olduğumuz konularda daha kolay düşünür, daha �y� akıl yürütürüz.

Düşünce, ancak b�lg� temel� üzer�ne b�na ed�l�rse değer kazanır. Temel�nde yeterl� b�lg� olmayan düşünceler değers�z-

68

l

Tuncer Elmacıoğlu

d�r. Genell�kle uçuk kaçık düşünceler b�lg�s�zl�kten veya yanlış b�lg�lerden kaynaklanır. Aslında �nsanlar b�lg� b�r�k�m� yönünden eş�t doğarlar. Ancak hayattak� çabalarına göre aralarında b�lg� farklılıkları oluşur. Aslında �nsanlar b�lg� b�r�k�m� yönünden eş�t doğarlar. Ancak hayattak� çabalarına göre aralarında b�lg� farklılıkları oluşur.

B�lg�y� okuyarak, gözlem yaparak, soru sorarak, d�nleyerek ve tecrübeyle elde eder�z. İy� b�r b�lg� b�r�k�m�ne ulaşab�lmen�n en prat�k yolu k�tap okumaktır. Ama b�rçoğumuz, okumaya yeter�nce vak�t ayırmıyoruz nedense. Tab�� yeter� kadar okumayınca beyn�m�z de kısır b�lg�lerle düşünmek zorunda kalıyor. Düşünerek f�k�r üretmek �steyen �nsan okumak zorundadır. F�k�r üretmeyen b�r beyne yaşıyor deneb�l�r m�? O bey�n, sadece b�tk�sel b�r hayat yaşıyordur. Nasıl k� cep telefonumuzu bell� aralıklarla şarj ed�yorsak, beyn�m�z� de düzenl� k�tap okuyarak şarj etmel�y�z. Beyn�m�z şarj olmazsa f�k�r üretemez. Nasıl k� cep telefonumuzu bell� aralıklarla şarj ed�yorsak, beyn�m�z� de düzenl� k�tap okuyarak şarj etmel�y�z.

B�lg�y� artırmanın yollarından b�r� de gözlem yapmaktır. Gözlem; varlıklara ve olaylara değ�ş�k açılardan, �nceley�c� b�r tarzda d�kkatl�ce bakmaktır. İy� b�r gözlemde boş gözlerle bakmak değ�l, �nceley�c� b�r tavırla görmek söz konusudur. Bakmakla, görmek arasında fark vardır. Sanatçıyı da d�ğer �nsanlardan farklı kılan göreb�lme yeteneğ�d�r. Yeryüzü, görmes�n� b�len �nsanlar �ç�n b�lg�lerle doludur. Düşünme gücümüzü artırmada soru sormak da �y� b�r yöntemd�r. Sorularımızı daha çok uzman �nsanlara sormalıyız.

69

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sorudan sonra �y� b�r d�nley�c� olmalıyız k� düşünceler�m�z� besleyeb�lel�m. D�ğer �nsanlardan alınacak b�lg�ler, har�ka z�h�nsel bes�nlerd�r, düşünceler� parlatır! Düşünme gücünü artırmada tecrüben�n de payı büyüktür. İnsanın yaşadığı, şah�t olduğu olaylar, gez�p gördükler�, acıları, sev�nçler� tecrübeler�n� oluşturur. Başımızdan geçen tecrübeler, başkalarına a�t yaşantılar düşünme kapas�tem�z� artırır. B�r�k�m�m�z arttıkça düşünme gücümüz de artar. Düşünme gücümüz arttıkça daha doğru kararlar ver�r�z. NASIL DÜŞÜNÜRSEK ÖYLE DAVRANIRIZ Davranışlarımızın temel�nde düşünceler�m�z ve duygularımız vardır. Ancak düşünceler�m�z davranışlarımızı etk�led�ğ� g�b�, davranışlarımız da düşünceler�m�z� etk�ler. Etk�leş�m karşılıklıdır. Çoğunlukla önce düşünüp h�sseder sonra da ona göre davranırız. Duyguların her zaman olaylardan doğduğunu sanmak da yanlıştır. Genell�kle duygular, olaylar hakkındak� düşünceler�m�zden doğar. Örneğ�n üzer�m�ze doğru koşarak gelen b�r köpek var(olay). B�rden pan�ğe kapılıp korkuyoruz(duygu). Bu olayın sonucunda ya kaçar ya da karşı koyarız(davranış). Aslında burada olayla, duygu arasında “köpek bana saldırıp ısırab�l�r” düşünces� vardır. Duyguların oluşumu hep yukarıdak� örnek olaydak� g�b� değ�ld�r. Hep�m�z�n kend� deney�mler�nden b�ld�ğ� üzere, bazı olaylarda h�sler�m�z, düşünceler�m�zden daha baskın çıkar. Bazen h�ç düşünmeden duygusal tepk�ler ver�r�z. Bazı duygusal otomat�k tepk�ler, s�n�r s�stem�m�ze yerleşm�şt�r âdeta. Aslında duyguların b�r kısmı an�den harekete geçmem�z� sağlayan dürtülerd�r. İnsanın hareketler�n� yönlend�ren düşünceler� ve duygularıdır. Genell�kle k�ş� düşünerek verd�ğ� ka rarlara göre hareket eder. K�ş�n�n verd�ğ� kararlar doğruysa, yaptığı davranışlar da doğru olur.

70

l

Tuncer Elmacıoğlu

Önce �nsanın �ç�nde bel�ren düşünceler, sonradan �ş ve eyleme dönüşür. Mesela güzel b�r tablonun meydana geleb�lmes� �ç�n, önce bunun b�r ressamın kafasında tasarlanması, yan� düşünülmes� gerek�r. Dünyadak� bütün büyük eserler�n temel�nde yaratıcı b�r düşünce vardır. Gerçekleşt�r�len eserler�n heps�, önceden tasarlanmış b�r düşüncen�n ürünüdür. Eğer düşünceler�m�z �y�yse davranışlarımız da �y� olur; düşünceler�m�z kötüyse davranışlarımız da kötü olur! Kutsal k�tabımız Kur’an’ın b�rçok ayet�nde: “Güzel düşünün, �y� davranın” öğüdü ver�l�yor b�zlere. Özetle güzel şeyler düşüneceğ�z k� güzel davranab�lel�m. a. Neye İnanırsak Onu Gerçekleşt�r�r�z İnanmanın sözlük anlamı, b�r şey�n doğruluğundan h�ç şüphe etmemekt�r. İnsan neye �nanırsa onu gerçekleşt�r�r. İnanmak, başarıyaulaşmadaen öneml�adımdır.Bazıları“yapamam”, “beceremem”, “başaramam”g�b� zeh�rley�c� sözcükler� kullanırlar. Bu sözcükler� h�ç kullanmamalıyız. Gerçek şu k� sorunlarını çözemeyeceğ�ne �nanan �nsanlar, sorunlarıyla yaşamaya devam ederler. Ancak başaracağımıza �nanırsak başarab�l�r�z. B�r s�gorta ş�rket�, acenta sayısını azaltmasına rağmen, çalışan elemanlarının �nancını kuvvetlend�rerek s�gortaladığı �nsan sayısını artırmayı başarmış. Şöyle k� bu ş�rket, altı s�gorta acentasına“süper acenta”adını verm�ş. Buradak� elemanlar, mes lekler�nde çok başarılı olduklarına �nandırılmış. Aslında bunlar da d�ğer acentalardak� çalışanlar g�b� sıradan elemanlarmış. Bunlar süperacentalardaçalışan“süpereleman”olduklarına �nandıkları �ç�n daha fazla çaba gösterm�şler. Sonuçta bu süperacentalarda çalışanların s�gortaladığı k�ş� sayısında müth�ş b�r patlama olmuş. Çünkü burada çalışanlar, kend�ler�n�n çok başarılı olduklarına �nanmışlar ve bu �nanca uygun hareket etm�şler.

71

l

Tuncer Elmacıoğlu

Süper acenta elemanları, sıradan b�rer çalışan olduklarına�nansalardı, o kadar yüksek b�r performans göstereb�l�rler m�yd�? Bu olay, �nanmanın başarılı olmada ne kadar öneml� olduğunu göster�yor b�zlere. b. N�yet İy� Akıbet İy� Beyn�m�zde ney� düşünürsek beden�m�z de ona uyar. Ney� düşünürsek, beden�m�ze o mesajları gönder�r�z. Çünkü beyn�m�z, düşünceler vasıtasıyla vücudumuzla �l�şk� kurar. Sağlıklı olduğumuzu düşünürsek sağlıklı; hasta olduğumuzu düşünürsek hasta; yorgun olduğumuzu düşünürsek yorgun oluruz. Çünkü ney� düşünürsek, beyn�m�z aynı anda s�n�r s�stem� yoluyla vücut mekan�zmasına ve kaslara o mesajları gönder�r. Beyn�m�z, düşünceler vasıtasıyla vücut s�stem�ne b�rtakım em�rler ver�r.Vücut da bu em�rlere aynen uyar. Düşünmen�n merkez� bey�nd�r; fakat düşünceler s�n�r s�stem� aracılığıyla bütün vücutta aynı anda akar. W�ll�am James, “Her düşünce, �nsanı sonuca götüren b�r araçtır” d�yerek çok öneml� b�r gerçeğ�n altını ç�z�yor. Gerçekten de �nsan ne düşünürse sonuçta o olur. Bu ps�koloj�k gerçek, halk arasında “korktuğum şey başıma geld�” şekl�nde �fades�n� bulmuştur. Eğer b�r şeyden devamlı olarak korkarsak, korktuğumuz şey başımıza gel�r. Bu şek�lde arzu etmed�ğ�m�z şey�, karamsar düşünceler�m�zle kend�m�z davet etm�ş oluruz. Kanserl� b�r hasta, teşh�s� �lk öğrend�ğ�nde hastalığı çok hızlı b�r şek�lde kötüye g�tmeye başlar. Bunun neden�, hasta kanser olduğunu öğren�nce z�hn�ne ölüm korkusunun yerleşmes�d�r. Ölüm düşünces�nden kaynaklanan korku, kanserl� hücreler�n hızla çoğalmasına neden olur. Bu noktada en �y�s�, hastayı kanser� yenme y� başarmış k�ş�lerle tanıştırmaktır. İnsanın aklına gelen başına gel�r. Bu gerçekten hareketle, eğer �nsan güzel düşünmey� öğrenmezse, kend�s�n�n en büyük

72

l

Tuncer Elmacıoğlu

düşmanı olur ve başı da beladan h�ç kurtulmaz. Ancak düşünceler�m�z güzelleşmeye başlayınca, hayatımızda �y� şeyler daha sık olmaya başlar. Eğer �nsan güzel düşünmey� öğrenmezse, kend�s�n�n en büyük düşmanı olur ve başı da beladan h�ç kurtulmaz. Ancak düşünceler�m�z güzelleşmeye başlayınca, hayatımızda �y� şeyler daha sık olmaya başlar.

Allah, evren� b�r programa göre yarattı. Evrendek� zerrec�kler b�le bu programa uyar. Allah’ın bu sonsuz programına kader d�yoruz. Allah’ın �nsanlar �ç�n vazett�ğ� kader planı, „N�yet �y�, akıbet �y�; n�yet kötü, akıbet kötü!“ şekl�nde özetleneb�l�r. Aslında herkes�n, ezelde takd�r ed�lm�ş b�r hayat planı vardır. Kuşkusuz Allah, evren� muhteşem b�r düzen �çer�s�nde yaratırken, tüm �nsanlara da b�r hayat planı yaptı. Ancak bu hayat planı; n�yetler�m�ze, davranışlarımıza ve �çtenl�kle yaptığımız dualara göre Yaratıcı tarafından değ�şt�r�leb�l�r... Akıl sah�b� �nsanlar, kend� n�yetler�nden sorumlu tutulmuşlardır. Allah, n�yetler�m�ze bakarak not ver�r b�ze. N�yetler�m�ze göre b�ze kapılar açar veya kapatır. Esas sorumluluğumuz n�yetler�m�zle başlar, davranışlarımızla sonlanır. Kader�m�z�n yürüyüşü n�yet ve davranışlarımıza göre, �y� veya kötü yönde değ�şeb�l�r. Örneğ�n �nsanın başına b�r felaket gelmek üzereyken, �y� b�r �ş yaparsa o belayı savuşturab�l�r. Peygamber�m�z boşuna, “Sadaka belayı def eder” demem�ş. Y�ne �y� b�r sonuca ulaşacakken, kötü b�r davranışıyla ondan uzaklaştırılab�l�r �nsan. Kısaca �y� davranışlarla güzell�kler�, kötü davranışlarla da felaketler� davet eder�z. Aslında kader�n yürüyüşü Allah’ın ezelde„�y�l�ğe �y�l�kle; kötülüğe kötülükle“ karşılık ver�l�r hükmünün tecell�s�d�r.

73

l

Tuncer Elmacıoğlu

Gerçek şu k� Allah ancak �sted�ğ�m�z �y�, güzel ve doğru şeyler �ç�n b�ze yardım eder. Sonuç olarak �y� n�yetl� olalım k� hayatımızda daha çok �y� şeyler olsun. AKIL NEDİR? Akıl; �nsanda düşünmey�, anlamayı, kavramayı sağlayan güçtür. Doğru kararlar vereb�lmek �ç�n, düşünceler akıl f�ltres�nden geç�r�lmel�d�r. Düşünceler�n �y� muhakeme ed�lmes�nde akıl, f�ltre vaz�fes� yapar. Aklı b�r motor kabul edersek, düşünceler� de bu motorun yakıtı kabul edeb�l�r�z. Aklı b�r motor kabul edersek, düşünceler� de bu motorun yakıtı kabul edeb�l�r�z.

İnsanın düşünceler�nde �y�-kötü, güzel-ç�rk�n, doğru-yanlış da�ma çatışır. Akıl; �y�y�-kötüden, güzel�-ç�rk�nden, doğruyuyanlıştan ayırmamıza yardım eden b�r �ç gücümüzdür. Yan� akıl, ayırt ed�c� b�r özell�ğe sah�pt�r. İy�ye, güzele, doğruya ancak aklın ayırt ed�c� gücü sayes�nde ulaşab�l�r�z. Akıl, �nsana doğru yolu göster�r. Bütün �nsanlar �ç�n aklın yolu b�rd�r, o da doğru yoldur. Nef�s, beden�n b�t�p tükenmek b�lmeyen �stekler�d�r. İnsanın beden�, akılla nefs�n sürekl� mücadele ett�ğ� b�r savaş alanıdır. Bu mücadelede nefs�n öyle ustaca yöntemler� vardır k�. Nef�s(ego), çoğu �nsanı oltasına takar, onların aklını körelterek ışığı görmes�ne engel olur. Mevlânâ’ya göre akılla nef�s arasındak� en öneml� fark şudur: Akıl yaptığı �ş�n sonucunu düşünür; nef�s �se yaptığı �ş�n sonucunu düşünmez... İnsanların bütün hareketler�n� akıl yönet�r. Akıl olmasaydı, organlarımız çalışmazdı. Mesela el, ayak akıl sayes�nde harekete geçer.

74

l

Tuncer Elmacıoğlu

Akıl, komut vermezse bunlar hareket etmez. Organlar, aklın emr�nde çalışan b�rer alett�r.(Mevlânâ, s.166) Kan, nasıl vücutta kan dolaşımı s�stem� �çer�s�nde damarlarda akıyorsa; düşünceler de akıl s�stem� �çer�s�nde akarak tüm beden� yönet�yor. Kan, nasıl vücutta kan dolaşımı s�stem� �çer�s�nde damarlarda akıyorsa; düşünceler de akıl s�stem� �çer�s�nde akarak tüm beden� yönet�yor.

Aklın merkez�, bey�nded�r. Allah, kend� nurundan b�r küçük parça olan akıl ışığını �nsanın beyn�ne yerleşt�rm�şt�r. Aklın b�r özell�ğ� de kuşkucu olmasıdır. Akıl �ç�n, s�stemleşt�r�lm�ş kuşku da d�yorlar. Ayrıca akıl, anal�z ve sentez ed�c� özell�klere de sah�pt�r. Akıl �y� yönde kullanılmazsa b�rtakım yanlış �şler�n yapıcısı da olab�l�r. N�tek�m akıl bazen kalb�n şefkatl� etk�s�n� taşımaz. Yan� aklın gücü kötüye kullanılab�l�r. Örneğ�n bu güç s�lah yapmak �ç�n kullanılırsa �y�ye kullanılmıyor demekt�r. Bu güç ancak dünyamızın h�zmet�nde �y� �şlerde kullanılırsa değer kazanır. İslâm�yet’te akıl çok öneml�d�r. Hatta İslâm d�n� �ç�n, «a kıl d�n�d�r» de den�leb�l�r. İslâm’da aklını y�t�rene, d�nî b�r sorumluluk dah� yüklenmem�şt�r. AKIL YÜRÜTMEK  İy� akıl yürüteb�lmek �ç�n aklı b�lg�yle beslemek lazım. Aklın gıdası, doğru b�lg�d�r. Gıdasını almadan görev�n� tam yapamaz akıl. Doğru b�lg�ler, aklın doğru karar vermes�n� sağlar. Eğer �nsanın ed�nd�ğ� b�lg�ler yanlış �se vereceğ� karar da yanlış olur.

75

l

Tuncer Elmacıoğlu

O hâlde doğru b�lg�, doğru akıl yürütmek; yanlış b�lg�, yanlış akıl yürütmek demekt�r. Doğru b�lg�, doğru akıl yürütmek; yanlış b�lg�, yanlış akıl yürütmek demekt�r.

B�lgel�ğ�n b�r anlamı da doğru b�lg�ye ulaşmaktır. B�lgel�k, b�r yığın yanlış felsef� yaklaşım değ�ld�r… Sebep-sonuç �l�şk�s� de temel b�r doğa kanunudur. Bazı olayların sebepler�n� bel�rley�p onlardan hareketle b�rtakım sonuçlara ulaşırız. Örneğ�n havanın çok bulutlu olmasına bakarak yağmur yağacağı sonucuna varırız. Y�ne b�r öğrenc�n�n dersler�ne yeter� kadar çalışmadığına bakarak onun sınıfta kalacağını anlarız. Şüphes�z k� aynı nedenler b�r araya gel�nce genell�kle aynı sonuçlar tekerrür eder. Aynı sebepler�n üç aşağı beş yukarı benzer sonuçları doğuracağını b�lmek, doğru akıl yürütmen�n b�r sonucudur. İy� yorumlar yaparak �sabetl� sonuçlara ulaşab�lmem�z �ç�n düşünme b�ç�m�m�z� sebep-sonuç �l�şk�s� z�nc�r�ne göre düzenlemel�y�z. B�lge �nsanlar, genell�kle sebep-sonuç �l�şk�s�ne göre akıl yürütürler. AKLIN ENSTRÜMANLARI Aklı b�r s�stem olarak kabul edersek sağduyu, zekâ, z�h�n de bu s�stem�n parçalarıdır. Bu parçalar „akıl şems�yes�“ altında toplanırlar. Aslında bunların her b�r�n�n farklı �şlevler� olmasına rağmen akla bağlıdırlar. Aklı b�r orkestra şef�ne benzet�rsek sağduyuyu, zekâyı, z�hn� de bu orkestranın enstrümanlarına benzeteb�l�r�z. Orkestra şef�yle enstrümanlar b�rb�rler�yle uyumlu değ�lse ka l�tel� b�r müz�k �cra ed�lemez.

76

l

Tuncer Elmacıoğlu

Çünkü akılla enstrümanları arasında bağımlı-bağımsız b�r �l�şk� söz konusudur. Akıl s�stem�n�n �y� �şleyeb�lmes� �ç�n tüm enstrümanların b�rb�r�yle uyumlu olması gerek�yor. Aks� takd�rde akıl, tam olarak �şlev�n� yapamaz. Ş�md� aklın enstrümanlarına kısaca b�r göz atalım. a. Sağduyu Sağduyu,�nsandadoğruyargılaravarmayeteneğ�d�r.Felsef� anlamda �se, �nsanda doğru �le yanlışı b�rb�r�nden ayırma gücüdür. Sağduyu b�ze seçmem�z gereken en doğru şey� göster�r. Sağduyuyeryüzünde �nsanlaraen eş�tdağıtılanyetenekt�r.Dağdak� çobanla, ün�vers�tedek� profesöre eş�t olarak ver�len şey sağduyudur. O hep�m�z�n �ç�nded�r, yeter k� onun ses�n� d�nley�p gösterd�ğ� doğru yoldan yürüyel�m. b. Zekâ Pedagoj�k anlamıyla zekâ, b�r k�msen�n z�h�n gücünün hang� düzeyde olduğunun gösterges�d�r. Hızlı düşüneb�lmek, büyük oranda zekâ düzey�yle �lg�l�d�r. Çoğumuz zekâyla �lg�l� şu �k� temel hatayı yaparız: B�r�nc�s�, kend� zekâmızı küçümser�z; �k�nc�s�, d�ğerler�n�n zekâsını abartırız. Kend� zekâmızı asla küçümsememel�y�z, başkalarının zekâsını da büyütmemel�y�z. Öneml� olan ne kadar zekâya sah�p olduğumuz değ�l, onu nasıl kullandığımızdır. Düşünme gücü, zekâ dereces�nden çok daha öneml�d�r. Örneğ�n toplumda IQ’su 100 olan �y�mser, başkalarıyla �şb�rl�ğ� yapan b�r�; IQ’su 120 olan karamsar, başkalarıyla �şb�rl�ğ� yapmayan b�r�nden daha fazla saygı görür ve daha büyük başarılar elde eder.(Schwartz, S.24)

77

l

Tuncer Elmacıoğlu

Zekânın akl� melekeler �ç�nde çok öneml� b�r �şlev� vardır. Fakat akıl şems�yes� altında b�r �şlev� olduğunu unutmayalım. Şöyle k� her zek� �nsan akıllı değ�ld�r; ama her akıllı �nsan zek�d�r. Her zek� �nsan akıllı değ�ld�r; ama her akıllı �nsan zek�d�r.

c. Z�h�n Gen�ş anlamıyla z�h�n, akl� faal�yetler�n tamamını yürüteb�l�r. Aslında b�z �k� z�hne sah�b�z; b�r�s� düşünüyor, d�ğer� �se h�ssed�yor. Bunlar sürekl� b�rb�r�yle etk�leş�m hâl�nded�r. Çoğunlukla bu �k� z�h�n b�rb�r�n�n �şley�ş�ne katkıda bulunur. Ancak

bazen düşünen z�h�n, duygusal ver�ler� reddeder; bazen de h�sseden z�h�n, düşünceler� reddeder. Ama bunlar b�rb�r� �ç�n vazgeç�lmezd�r.

Düşünen z�hn�n yorumları kolayca değ�şeb�l�r. Çünkü onun yen� b�lg�lere göre değerlend�rmeler� farklılaşab�l�r. Oysa h�sseden z�hn�n �nançları sab�tt�r, kolay kolay değ�şmez de. Bu yüzden duygusal rahatsızlığı olan b�r�n� akıl yoluyla �kna etmek çok zordur. duygusal rahatsızlığı olan b�r�n� akıl yoluyla �kna etmek çok zordur.

78

l

Tuncer Elmacıoğlu

ZİHİNDEKİ DÜŞÜNCE KALIPLARI Duyularımızla algıladıklarımıza z�hn�m�zde verd�ğ�m�z anlamlar düşünceler�m�z� oluşturur. Düşünceler� �k� ana gruba ayırab�l�r�z. Bunlardan b�r�nc�s�, akılcı olmayanlar; �k�nc�s� �se, akılcı olanlardır. B�r�nc� grupta olanlara, „olumsuz, negat�f, kusurlu, hatalı, çarpıtılmış, kalıplaşmış“ düşünceler adı da ver�lmekted�r. Akılcı olmayan bu düşünceler, akla uygun ve gerçekç� olmamalarının yanında, değ�şmeye de çok d�rençl�d�rler. Zaten akıl hastalıklarının temel neden� de hatalı düşüncelerd�r. Fakat �sten�p çaba göster�l d�ğ� takd�rde hatalı düşünceler de düzelt�leb�l�r. Akılcı düşünceler �se para harcamaktan tutun da hayatın her alanında b�z� doğru davranışlara yönlend�r�r. Ell�s tarafından ortaya atılan„ABC“ model�ne göre;„A“ olay,„B“ düşünce, „C“ duygu ve davranıştır. B�z günlük hayatımızda sanırız k� „A“ her zaman sebept�r,„C“ de sonuç. „B“ler�n farkında b�le olmayız. Bu durum d�kkat�m�zden kaçar. Oysa„C“ her zaman sonuçtur; fakat asıl sebep „A“ değ�l, „B“d�r. Yan� b�z�m olaya �l�şk�n düşünceler�m�zd�r. D�yel�m k� b�r genç beled�ye otobüsüne b�nd� ve arkaya doğru yürümed�. Şoför de ona, „arka kapıya doğru �lerlesene aslanım!“ ded�. Bunun üzer�ne genç adam s�n�rlen�p köpürerek şoförle kavga ett�. Ş�md� bu olayda s�z, genc�n s�n�rlen�p kavga etmes�ne neden olan şey�n şoförün sözler� olduğunu zannedeb�l�rs�n�z. Oysa genc�n öfkelen�p kavga etmes�ne yol açan olayın asıl sebeb�, onun,„Herkes bana naz�k davranmak zorundadır“ b�ç�m�ndek� düşünce kalıbıdır. Hâlbuk� aynı olay karşısında makul(akılcı) b�r başka k�ş�, „Ben� uyarmak şoförün görev�, yen� yolcuların otobüse b�neb�lmes� �ç�n ben�m arkaya doğru �lerlemem gerek�r“ b�ç�m�nde düşünüp h�ç s�n�rlenmeyeb�l�rd�. (Dökmen, s.73) İnsanların aynı olaylar karşısında b�le farklı yorumlar yapmasının temel neden�, önceden değ�ş�k düşünce kalıplarına sah�p olmalarıdır.

79

l

Tuncer Elmacıoğlu

Ancak her zaman Ell�s’�n ded�ğ� g�b� olmaz. Bazı olaylara ne olup b�tt�ğ�n� anlamadan an�den tepk� vereb�l�r�z. Örneğ�n ş�ddetl� b�r öfke, düşünmeye fırsat vermeden an� olarak harekete geç�r�r b�z�. Gerçekten de bazı olaylarda öfke, �nsanda düşüncey� devreden çıkarıver�yor. Bazı olaylarda öfke, �nsanda düşüncey� devreden çıkarıver�yor.

Genell�kle b�z� mutsuz eden şeyler�n �nsanların davranışları ya da başımızdan geçen kötü olaylar olduğunu zanneder�z. Oysa mutsuz olmamızın gerçek sebeb�, b�z�m �nsanlar veya olaylar hakkındak� olumsuz düşünceler�m�zd�r. YAYGIN DÜŞÜNCE HATALARI İnsanlar çoğu kere olaylarla �lg�l� olarak kend� düşünceler�n�n doğru olduğuna �nanırlar. Oysa sadece k�ş�sel b�r değerlend�rmed�r bu. Çoğu kere önyargılarımız, yargılarımız, �nançlarımız, �stekler�m�z, beklent�ler�m�z yanlış düşünüp hatalı yorumlar yapmamıza neden olab�l�r. Düşünme hatalarımız daha çok bunlardan kaynaklanır. Yaygın olan düşünce hataları şunlardır: a. Genelleme (Toptancılık) B�r tek parçadan hareketle genel sonuçlara varmaktır. Bu tür düşünme hatası yapan k�mseler, bütünle parça arasındak� farklılığı algılayamazlar. Örneğ�n boyu kısa olan b�r genç kızın “ben ç�rk�n�m” yargısına varması; b�r kız tarafından redded�len genc�n, bütün kızlar tarafından redded�leceğ�n� sanması; sınavdan düşük not alan b�r öğrenc�n�n tüm sınavlardan kötü not alacağını düşünmes� acımasız b�rer genellemed�r.

80

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sohbet ederken b�r mesa� arkadaşıma, kuşları sev�p sevmed�ğ�n� sormuştum. O da kuşlardan nefret ett�ğ�n� söylem�şt�. Neden�n� sorduğumda; “Çocukken annes�, ona emz�ğ�n� bıraktırab�lmek �ç�n emz�ğ�n� kuşa verd�ğ�n� söylem�ş.” Bu olaydan sonra b�z�mk� tüm kuşlardan nefret etm�ş. Ne kadar acımasız b�r genelleme değ�l m�? Genelleme yapanların bakış açıları tek boyutludur, alternat�f çözüm öner�ler� yoktur. Bunların problem çözme yetenekler� de çok sınırlıdır.(Erden-Akman, s.221) Dışarıya hep aynı pencereden bakarsak, farklı şeyler göremey�z. Dışarıya hep aynı pencereden bakarsak, farklı şeyler göremey�z.

b. S�yah-Beyaz(Doğru-Yanlış)

Bu düşünme hatasını yapan k�ş�ler, h�çb�r şey�n derecelend�r�lmes�ne �z�n vermezler. Bunlar her şey� �y�-kötü, güzel-ç�rk�n, doğru-yanlış, dost-düşman şekl�nde kes�n kutuplara ayırırlar. Onlar arasında ara değerler�n olab�leceğ�n� kabul etmezler. Onlar her şey� s�yah ya da beyaz olarak algılarlar. Oysa s�yahla beyazın arasındak� gr�n�n b�le onlarca değ�ş�k tonu vardır. Aslında böyle düşünenler fanat�kt�r! Mesela katı b�r futbol takımı taraftarı, part�zanca tutum �çer�s�ndek� b�r part�l� böyle b�r düşünce hatası �çer�s�nded�r. Bunlar her şeyde olduğu g�b�, �nsan �l�şk�ler�nde de hep uçlarda dolaşırlar. B�r�ler�yle ya çok sam�m� olup sürekl� görüşürler ya da �l�şk�y� tamamen kes�p h�ç görüşmezler. Ya çok severler ya da nefret ederler! Bu düşünme hatasının gençlerde daha yaygın olduğunu görmektey�z. M�sal olarak b�r genç �ç�n öğretmen� ya �y�d�r ya da kötü! Bunun sebeb�, varlıklara b�r tek boyuttan bakıyor

81

l

Tuncer Elmacıoğlu

olmalarıdır. Tek boyutlu bakış açısı, varlıkları bütün yönler�yle değerlend�rmem�z� engeller. c. Kend�n� Suçlamak(K�ş�selleşt�rmek) Başarısızlıklardan kend�n�ze çok fazla pay çıkarıp „Heps� ben�m kabahat�md�.“ d�yorsanız bu düşünme hatasını yapıyorsunuz demekt�r. Örneğ�n yen�len b�r takımın oyuncularından b�r�n�n, „Hep ben�m yaptığım hatalar yüzünden yen�ld�k!“ d�ye düşünerek kend�n� suçlaması bu çeş�t b�r düşünme hatasıdır. Kend�n� suçlayan k�ş�, kötü g�den her şey�n sorumluluğunu kend� üzer�ne alarak d�ğer �nsanların hatalarını gözden kaçırır. Böyleb�r düşünmetuzağınayakalanank�ş�, �y�g�tmeyenherşeyde d�ğer faktörler� göz ardı ederek hep kend�n� suçlar! d. Başkalarını Suçlamak  Yaşadıklarınızdan dolayı hep başkalarını mı suçluyorsunuz? Başarısızlıklarınızın sorumluluğunu hep başkalarına mı yüklüyorsunuz? O zaman böyle b�r düşünme yanlışı �çer�s�ndes�n�z demekt�r. İnsanlara tek başına ayakları üstünde durup kend� yağlarıyla kavrulmaları öğret�lmel�d�r. B�l�nd�ğ� g�b� hayatta kend� başına ayakta duramayan k�ş�ler, koltuk değneğ� kullanmak zorundadır. Eğer kend� ayaklarımız üstünde durmayı öğrenemezsek, �şler�m�z� yapmakta tıpkı doğduğumuz günkü g�b� âc�z kalırız. Hep başkalarından yardım bekler�z. Yardım alamayınca da hep başkalarını suçlarız. Başkalarını suçlamak çok kolay; fakat h�ç de akıllıca olmayan b�r şeyd�r. Başkalarını suçlamak çok kolay; fakat h�ç de akıllıca olmayan b�r şeyd�r.

82

l

Tuncer Elmacıoğlu

Bazıları a�le fertler�nden, akrabalarından, arkadaşlarından sürekl� yardım bekler. Yardım görmey�nce de küsüp darılır ve onları suçlar. Özell�kle gençlerde yaygındır bu düşünme hatası. Gençler sürekl� b�r�ler�n� suçlarlar, da�ma kend�ler�n�n dışında günah keç�ler� ararlar. Olumsuz olayların sorumluluğunu üstlenmezler. Oysa ancak, yaşadığımız kötü olayların sorumluluğunu üstlenmey� öğrend�ğ�m�z zaman, başkalarını suçlamaktan vazgeçer�z.

e. El Âlem Ne Der? Sürekl�, „D�ğerler� ne der?“ kompleks� �çer�s�nde düşünen k�mse, bu hatalı düşünme alışkanlığına tutsak olmuş demekt�r. Böyle düşünen �nsanlar, dış dünyanın değerlend�rmeler�n� çok önemserler. Örneğ�n ev tem�zl�ğ�nde t�t�z b�r hanımın temel amacı, çevres�ndek� �nsanların kend�s�ne,„Pasaklı kadın!“ dememes�d�r. Bu şek�lde düşünen k�mseler des�n/demes�nlere çok düşkündürler. B�z�m kültürümüzde, „El âlem ne der!” düşünces� çok yaygındır. f. D�ğerler�n� Değ�şt�rme Gayret� Çok yaygın b�r düşünce kusurudur bu. Özell�kle yen� evlenecek ç�ftlerde karşılıklı olarak,„Hele b�r evlenel�m, nasıl olsa ben onu değ�şt�r�r�m“ düşünces� çok yaygındır. Ancak böyle düşünerek evlenenler�n sonu hüsran olmaktadır çoğunlukla. Çünkü �nsanları değ�şt�rmek o kadar kolay değ�ld�r. Böyle düşünerek evlenen k�ş�-ler, evlend�kten sonra büyük b�r çatışma yaşarlar. Çevres�ndek� �nsanları değ�şt�rme gayret� �çer�s�nde olanlar, kend�ler�n� değ�şt�rmeye pek yanaşmıyorlar.

83

l

Tuncer Elmacıoğlu

g. Hemen Sonuca Atlamak  Bazen el�m�zde yeterl� kanıt olmadığı hâlde gerçekç� olmayan olumsuz kehanetlerde bulunuruz. D�yel�m k� not bıraktığımız hâlde arkadaşımız b�z� aramadı.“Ben�mle görüşmek �stem�yor”b�ç�m�nde olumsuz b�r kehanette bulunarak ona küsersek bu t�p b�r düşünce hatası yapmış olab�l�r�z. Belk� de notumuz kend�s�ne ulaşmadı. Sonradan bıraktığımız notun ona ulaşmadığını öğrend�ğ�m�zde, hemen sonuca atladığımız �ç�n p�şmanlık duyarız. Konunun aslını araştırıp öğrenmeden hemen sonuca atlayarak karşımızdak�n� suçlamak böyle b�r düşünce hatasının sonucudur. h. «Keşke»c�l�k  Bu düşünce hatasında sürekl� geçm�şe a�t «p�şmanlık duyma» söz konusudur. Örneğ�n «Keşke şöyle yapmasaydım...», «Keşke şunları söyleseyd�m...», «Keşke şöyle davransaydı...» b�ç�m�ndek� p�şmalıklar b�z� yer b�t�r�r. Esk�den yaşanmış olumsuz olayların etk�s� z�hn�m�z� kurcalayıp durur. Bu tür düşünme hatası, �nsanı mutsuz ett�ğ� g�b� çatışmaya da sebep olab�l�r. Evl� b�r arkadaşım, akşam �ş�nden ev�ne dönerken b�r k�lo şeftal� almış. Eve vardığında eş�, sert b�r ses tonuyla, „Keşke, �k� k�lo alsaydın...“ dem�ş. Bunun üzer�ne o da s�n�rlenerek şeftal� paket�n� pencereden aşağı atıverm�ş. Olayda görüldüğü g�b�,„keşke“c�l�k a�le �ç� çatışmalara da neden olab�l�yor... �. Felaket Hâl�ne Get�rmek  K�ş�n�n herhang� b�r kusuru, gözünde fazlaca büyütmes�d�r. Örneğ�n yüzünde çıkan ufacık b�r s�v�lcey� aynada saatlerce �nceled�kten sonra bununla asla toplum �ç�ne çıkamayacağını düşünen b�r genç kız, bu

84

l

Tuncer Elmacıoğlu

çeş�t b�r düşünme kusuru �şler. Y�ne çocuğunun karnes�nde get�rd�ğ� b�rkaç zayıfı gereğ�nden fazla büyüten anne-baba da, aynı düşünme kusurunu �şl�yor demekt�r.  j. Olumsuzu Seçmek  Bazılarının hep olumsuzu seçmek g�b� eğ�l�mler� vardır. Bunlar �ç�nde bulundukları durumun olumlu tarafını küçültürken, olumsuz tarafını büyüterek unutmazlar. Örneğ�n kend�ler�ne yapılan �lt�fatları önemsemezken, eleşt�r�ler� büyütürler. Kend�s�ne yapılan b�r �kramı yağcılık olarak yorumlayan; selam veren b�r�n�n kend�s�nden menfaat bekled�ğ�n� düşünen, böyle b�r düşünme hatası �çer�s�nded�r. Bazı �nsanların öyle enteresan b�r hafızası vardır k�, onlar sadece olumsuz şeyler� �lg� çek�c� bulup hep onları hatırlarlar. Örneğ�n ölümler�, �şkenceler�, tecavüzler�, korkunç olayları… yan� kötü ne varsa, âdeta onların heps�n� kafalarının �ç�ne kazırlar.(McG�nn�s, s.78) Bu düşünce tuzağına düşen k�mselerde kötümserl�k neredeyse refleks hâl�ne gelm�şt�r. Unutmayalım k� bu tür olumsuz düşünceler, çevrem�zdek� �y� ve güzel şeylere karşı körleşt�r�r b�z�. Olumsuz düşünceler, çevrem�zdek� �y� ve güzel şeylere karşı körleşt�r�r b�z�.

�. Her Şeyde Adalet Aramak  Dünyamızda yeter�nce adalet yoktur. Ş�md�ye kadar olmadı, bundan sonra da olmayacak! Eyüp Peygamber de, “Yaşam, her zaman ad�l değ�l...” d�yor. N�tek�m dünyamızda büyük balık, küçük balığı yutmaktadır. İnsanlık tar�h�ne b�r göz atarsak, bugüne kadar hep adalets�zl�kler�n olduğunu görürüz. Örneğ�n çok parası olanlar genell�kle suçlu bulunmazlar. Çünkü bazı hak�mler ve pol�sler,

85

l

Tuncer Elmacıoğlu

bunlar tarafından satın alınırlar. Çoğunlukla yoksullar, k�mses�zler ve güçsüzler cezaevler�n� doldurur. H�ç ad�l değ�l; ama gerçek bu.(Dyer, S.201) Maalesef  �nsanoğlu bugüne kadar yeryüzünde adaletl� b�r düzen kuramadı. Onun �ç�n adalet� dış dünyada aramamız boşuna... Adalet� �nsan kend� davranışlarında gerçekleşt�rmel�d�r. Zaten b�zler de Yaratıcıya karşı sadece kend�m�zden sorumluyuz. Maalesef �nsanoğlu bugüne kadar yeryüzünde adaletl� b�r düzen kuramadı.

Bazıları �stemed�kler� olaylar yaşayınca “Bunu hak edecek ne yaptım k�?”, “N�ç�n ben?” b�ç�m�nde düşünürler. Pek�, peygamberler büyük zorluklar yaşarken çekt�kler� acıları hak etm�şler m�yd�? Bu dünyanın hem zorluklarıyla hem n�metler�yle b�r �mt�han yer� olduğunu unutmayalım. Ayrıca, kul kader�n� yaşar. Genell�kle kader�n �şley�ş� de hak ett�kler�m�ze göred�r. Hak ett�kler�m�zden kaçamayız… Bu dünyanın hem zorluklarıyla hem n�metler�yle b�r �mt�han yer� olduğunu unutmayalım.

İnsanda huzursuzluk ve gerg�nl�k yaratan olumsuz duyguların temel neden�, düşünce hatalarıdır. Eğer s�z de yukarıdak� düşünce hatalarından bazılarını yapıyorsanız z�hn�n�zdek� b�lg�sayarı yen�den programlamanız gerekecek.

ZİHİN BİLGİSAYARI Z�h�n b�lg�sayarımız, genet�k yapımızla gelen ve sonradan ed�nd�ğ�m�z b�lg�ler�n toplamıdır. İnsan z�hn�, kâ�nattak� en har�ka araçtır. Yeter k� bu aracı, doğru b�r şek�lde kullanmayı öğrenel�m.

86

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsanın z�hn�(beyn�), �nanılmaz ölçüde güçlü b�r b�lg�sayara benzer. Zaten b�lg�sayar da �nsan beyn� örnek alınarak yapılmıştır. Pahalı b�r b�lg�sayar mükemmel olab�l�r; ancak ona �şe yaramaz programlar yüklersen�z, bu har�ka araçtan yeter� kadar yararlanamazsınız. Kötü programlanmış �nsan z�hn� de aynıdır. İnsanların mutsuz olmalarının temel nedenler�nden b�r� de, yanlış z�h�nsel programlara sah�p olmalarıdır. Eğer yanlış z�h�nsel programlara sah�psen�z, sürekl� kend�n�z� sabote eders�n�z.

İnsan beyn�, tıpkı b�r b�lg�sayar g�b�d�r. B�r b�lg�sayarın temel araçları; klavyes�, hard d�sk�d�r. Klavyey� b�lg�sayara b�lg� depolamak �ç�n kullanırız. İnsanın klavyes� de beş duyu organıdır. B�lg�ler� dışarıdan duyu organlarımız vasıtasıyla alırız. Doğduğumuz andan �t�baren öğrend�ğ�m�z her çeş�t b�lg�, z�h�n b�lg�sayarımıza kodlanarak depolanır. İnsanda b�lg�ler� de polama merkez� b�l�nçaltıdır. B�lg�sayarlarda bu görev�, hard d�skler yapar. B�l�nçaltı dışarıdan gelen b�lg�n�n doğruluğuna yanlışlığına bakmaz, onları elektron�k ve k�myasal olarak kayded�p b�r�kt�r�r. Her �nsan, b�l�nçaltına kayded�lm�ş b�r programa sah�pt�r. B�l�nçaltı sah�p olduğu en güçlü programa gö re hareket ett�r�r �nsanı. Düşündükler�m�z, söyled�kler�m�z ve yaptıklarımız genell�kle z�h�n programımızın b�r sonucudur. Yanlış z�h�nsel programlanmaya zaman zaman he p�m�z maruz kalmışızdır. Bunu b�ze a�lem�z, akrabalarımız, arkadaşlarımız, komşularımız, öğretmenler�m�z farkında olmadan yapmıştır. Davranış b�l�m� araştırmacılarına göre, düşündüğümüz şeyler�n % 77’s� kend�m�ze karşı çalışır türdend�r. Tıp araştırmacıları da tüm hastalıkların % 75’�n�n b�z�m zararlı düşünceler�m�zle oluştuğunu �ler� sürmekted�rler. Bu demekt�r k� tüm programlarımızın dörtte üçü hatalı olup kend� aleyh�m�ze çalışmaktadır.(He�mstetter, s.8)

87

l

Tuncer Elmacıoğlu

Z�hn�m�zde esk� yanlış programlar yürürlükte kaldığı sürece olumsuzlukları yaşamaya devam eder�z. Oysa b�lg�sayarlarda b�le b�r şey� s�l�p yen�den yazma şansınız vardır. Kötü b�r k�ş�sel programla yaşamaya devam etmek �ster m�s�n�z? Eğer cevabınız hayırsa, çocukluk yıllarınızdan ber� oluşturulmuş yanlış programları s�l�n kafanızdan! Bunun yer�ne olumlu yen� b�r program yazın z�hn�n�ze. Ya hayatınızı karartan esk� hatalı programla hayat yolculuğuna devam eders�n�z ya da mutluı olacağınız yepyen� b�r programla hayata merhaba ders�n�z! YENİ BİR ZİHİNSEL PROGRAM Tıpkı beden g�b� z�hn�n de d�nlenmeye �ht�yacı vardır. Z�h�nsel d�nlenme �ç�n med�tasyon �y� b�r yöntem. Med�tas yon, z�hn� düşüncelerden bel�rl� b�r süre arındırmak demekt�r. Gerçekten de sadece yoğun düşüncelerden arınan z�h�n d�nleneb�l�r. Ancak d�nlenen z�h�n yen� programa hazır hâle gel�r. İnsan düşünceler� kend� z�hn�nde üret�yor. Aslında z�hn�m�z b�r düşünce fabr�kası, b�z de bu fabr�kanın hem sah�b� hem de yönet�c�s�y�z. Bu fabr�kayı kend�m�z�n ve dünyanın zararına değ�l, yararına kullanmalıyız. Z�h�nsel programımızı değ�şt�rmeye, kend�m�ze yönel�k olumlu konuşmalarlabaşlamalıyız.Örneğ�nsabah uyandığımızda,“Keşke b�raz daha yatsam, bugün �şe g�tmek canım �stem�yor” türünden olumsuz konuşmalar yer�ne, “Bugün güzel b�r gün geç�receğ�m” b�ç�m�nde olumlu konuşmalarla güne başlamalıyız. Z�h�n programını değ�şt�r�rken en etk�l� uygulama, sabah erkenden kalkarak günü olumlu düşüncelerle ve konuşmalarla selamlamaktır! Sabahları yapacağımız �çe dönük olumlu konuşmalar, z�h�n k�myamızı �y� yönde etk�leyerek günümüzü �y� geç�rmem�z� sağlayacaktır. Olumlu �çe dönük konuşmalar her sabah tekrar ed�l�rse, yen� programlar kısa zamanda z�hn�m�ze yerleş�ver�r.

88

l

Tuncer Elmacıoğlu

Z�h�n programını değ�şt�r�rken en etk�l� uygulama, sabah erkenden kalkarak günü olumlu düşüncelerle ve konuşmalarla selamlamaktır!

Sözler z�h�nlerde res�mler yaratır. Öneml� olan gerek kend�m�z�n gerekse de başkalarının z�h�nler�nde güzel res�mler oluşturmaktır. Öyleyse z�h�nlerde karanlık görüntüler yaratacak sözcükler� değ�l, z�h�nler� parlatacak olumlu kel�meler� kullanmayı alışkanlık hâl�ne get�rmel�y�z. İy�mserl�k, umut, neşe saçan sözcükler�, yan� olumlu konuşanların sözlüğünü günlük hayatımızda daha çok kullanmalıyız. B�lgece b�r hayat süreb�lmek �ç�n doğru z�h�nsel programlar ed�nmem�z gerek�yor. Bunu yapmak kolaydır; yeter k� yen� ve olumlu b�r z�h�nsel program yapmaya karar verel�m. Yen� oluşturacağımız z�h�nsel programda şu �k� unsura çok d�kkat etmel�y�z: 1. Olumlu Düşünmek. 2. Düşüncelerde Ş�md�y� Yaşamak. 1. Olumlu Düşünmek  “İy� ya da kötü d�ye b�r şey yok; �y� ve kötü düşüncelerded�r.” W�ll�am Shakespeare Olumlu düşünmen�n kaynağı b�l�nçl� �nançtır. İç�m�zdek� Boşluk  Bugün dünyamızda m�lyarlarca �nsanın �ç�nde manev� b�r boşluk var. Ancak �ç�n� b�l�nçl� �nançla dolduran �nsan, �ç�ndek� manev� boşluğu g�dereb�l�r.

89

l

Tuncer Elmacıoğlu

Hayatınızı daha güzel ve anlamlı yaşamak �st�yorsanız, �ç�n�z� b�l�nçl� �nançla doldurmalısınız. Böylece daha çok yaşama sev�nc� duyar ve hayattan daha fazla zevk alırsınız! İy� araştırırsanız uzun süre coşkulu ve enerj�k b�r şek�lde yaşayan k�mseler�n güçlü d�nî �nançları olduğunu görürsünüz. İy� araştırırsanız uzun süre coşkulu ve enerj�k b�r şek�lde yaşayan k�mseler�n güçlü d�nî �nançları olduğunu görürsünüz.

İş hayatında ne kadar başarılı olursanız olun, eğer �nançsızsanız da�ma �ç�n�zde b�r boşluk duyarsınız. İç�n�zdek� boşluk b�l�nçl� �nançla dolmazsa para, mal, mevk� hırsı ve şehvet arzusuyla dolup taşar. Eğer enerj�n�z�n tükend�ğ�n�, yaşama sev�nc�n�z�n azaldığını, hayattan yeter� kadar zevk almadığınızı h�ssed�yorsanız, ruhsal gel�şmeye �ht�yaç duyuyorsunuz demekt�r. İç�m�zdek� çürümey� ancak b�l�nçl� �nanç, da�m� �badet ve dua ederek tedav� edeb�l�r�z. Allah’ı Unutmamak  Allah’ı unutmamak, sürekl� O’nu düşünmey� gerekt�r�r. B�l�nd�ğ� g�b� davranışlar düşünceler�n ardından gel�yor. Sürekl� Allah’ı düşünen b�r�, yanlış davranışlarda da bulunmayacaktır. B�l�nd�ğ� g�b� davranışlar düşünceler�n ardından gel�yor.

Allah’ı unutmadığımızda da�m� �badet etm�ş oluruz. Da�m� �badet, yapılan her �şte, atılan her adımda Allah’ı düşünerek davranmaktır. Böyle düşünerek davranmak, �nsanın dünya zevkler�ne dalarak Allah’ı unutmasını engeller.

90

l

Tuncer Elmacıoğlu

Kur’an’da Allah, “Ben c�nler� ve �nsanları, bana kulluk ets�nler d�ye yarattım(51/56)” buyuruyor. Allah’a �y� kulluk da, ancak da�m� �badetle mümkün olur. Günlük hayatımızın en küçük ayrıntılarında b�le Allah’ı unutmazsak, yaratılışımızın amacına uygun davranmış oluruz. Günlük hayatımızın en küçük ayrıntılarında b�le Allah’ı unutmazsak, yaratılışımızın amacına uygun davranmış oluruz.

Allah’ı unutmamanın b�r başka etk�l� yolu da duadır. Bu nedenle sadece �badetler�n sonunda değ�l, her yerde ve her zaman dua ed�lmel�d�r. Örneğ�n otururken, yatarken, yürürken, evde, �ş yer�nde, sokakta… dua etmel�y�z. Dualarımızda sürekl� Tanrı’dan b�r şeyler �stemek yer�ne verd�ğ� n�metler �ç�n O’na teşekkür etmel�y�z. En b�lge �nsan k�md�r b�l�yor musunuz? Tanrı’ya da�ma m�nnet duyan, ulaştığı şeyler�n onun b�r lütfu olduğunu b�len, hâl�nden memnun olan k�msed�r.(Peale, s.64) Sorunlarımızın çözümünde de da�m� �badet ve dua ederek Allah’tan yardım �stemel�y�z. Çoğu kere Yaratıcı �badetler�m�zdek� sürekl�l�ğe ve dualarımızdak� �çtenl�ğe bakarak b�ze yardımcı olur. Ayrıca da�m� �badet ve dua etmek �nsanın �ç�n� huzurla doldurur. Olumlu düşüncey� besleyen temel kaynaklar: b�l�nçl� �nanç, da�m� �badet ve �çtenl�kle yapılan dualardır… Bunlar b�z� olumlu düşünmeye yönelterek yanlış �şler yapmaktan alıkoyar. Özetle bunlar olumlu düşünüp düzgün davranmamızı sağlar. B�l�nçl� �nanç, da�m� �badet ve dua olmadan“b�lg�n”olab�l�rs�n�z, ama asla “b�lge” olamazsınız! Her İşte B�r Hayır Vardır

91

l

Tuncer Elmacıoğlu

İy�-kötü kavramları görecel�d�r. Genell�kle menfaat�m�ze uygun olan şeylere “�y�”, uygun olmayanlara “kötü” der�z. Bu nedenle varlıklar hakkındak� yorumlarımız subjekt�f esaslara dayanır. Mesela “ateş” yemeğ�m�z� p�ş�rd�ğ� veya b�z� ısıttığı zaman „�y�“, el�m�z� yaktığı zaman „kötü“dür. Aslında evrende zıtlıklar yoktur. Zıtlıklar b�rd�r ve aynı köktend�r. Olanları kavrayab�lmem�z �ç�n parçalar hâl�nde göster�l�yor b�zlere. İnsanlar ancak karşıtlıkları görerek hayatı kavrayab�l�yor. Bu gerçeğ� Mevlânâ,„Ey y�ğ�t, �y�y� b�lmed�kçe kötüyü b�lemezs�n; zıt zıddıyla görüleb�l�r ancak“ d�yerek bel�rt�yor. Düşününüz, karanlık olmasa aydınlığı nasıl anlayacaktık. Dostluğu öğreneb�lmek �ç�n düşmana da �ht�yacımız var. Bu nedenle düşmanlarımıza b�rer öğretmen nazarıyla bakmalıyız. Nec�p Fazıl Kısakürek b�r ş��r�nde şöyle d�yor: «Düşmanım sen ben�m �fadem ve hızımsın; Gündüz geceye muhtaç, bana da sen lâzımsın» Mevlânâ, «çamaşır yıkama» teşb�h�yle �k�l�ğ�n görecel� oluşunu b�ze çok güzel açıklıyor: B�r k�ş�n�n çamaşır yıkadığını, b�r başkasının da yıkanan çamaşırları astığını düşünel�m. Aslında tek b�r �ş yapılmaktadır. Fakat �k� �ş yapılıyor g�b� görünmekted�r. İk� g�b� görünen �ştek� b�rl�ğ� �drak edeb�l�rsek, evrendek� tevh�t(b�rl�k) gerçeğ�n� de daha �y� kavrayab�l�r�z. Varlıklar her ne kadar çok, çeş�tl� ve ayrıymış g�b� görünse de bu b�r aldatmacadır; aslında onlar b�rd�r. Her �y�n�n �ç�nde kötü olab�leceğ� g�b�, her kötünün �ç�nde de �y� olab�l�r. İy� ve kötü b�rd�r, aynı asıldandır. Ne tek başına mutlak �y�den, ne de tek başına mutlak kötüden bahsedeb�l�r�z. İy� sandığımız b�r olaydan kötü sonuçlar çıkab�leceğ� g�b�, kötü sandığımız b�r olaydan da �y� sonuçlar çıkab�l�r. Örneğ�n uçağını kaçıran b�r�, sonradan uçağın düştüğünü duyunca sev�neb�l�r. Y�ne ısrarla b�r çocuk �stey�p de sonradan sakat b�r çocuğu olan anne-baba çok üzüleb�l�r.

92

l

Tuncer Elmacıoğlu

Eğer çok arzu ett�ğ�m�z b�r şey gerçekleşmezse b�lel�m k� hakkımızda o hayırlıdır. Bazen kötü sandığımız b�r olayda b�le hayır g�zl�d�r. Bazen kötü sandığımız b�r olayda b�le hayır g�zl�d�r.

Bakınız bu konuda Kuran ne d�yor: «Bazen hoşlanmadığınız b�r şey hakkınızda �y� olab�l�r, bazen de hoşlandığınız b�r şey hakkınızda kötü olab�l�r. Bunu s�z b�lmezs�n�z, Allah b�l�r(2/216).» Şu hâlde Allah’tan her şey�n hayırlısını �steyel�m. Sonuçta Allah’ın hakkımızda en hayırlısını vereceğ�ne de bütün kalb�m�zle �nanalım. Varlıklara Sevg�yle Bakmak  Varlıklara ya eleşt�rel b�r b�ç�mde ya da sevg�yle bakarız. Elbette k� �deal olan, varlıklara sevg�yle bakab�lmekt�r. Varlıklara eleşt�rel b�r gözle bakmamızın temel sebeb�, yargılarımız ve önyargılarımızdır. Yargı: Varlıkların eleşt�rel b�r şek�lde değerlend�r�lmes�d�r. Mesela “Şu adam ne kadar sev�ms�z!” veya “Şu kadın ne kadar kötü g�y�nm�ş!” tarzında düşünmek, yargılayıcı b�r bakış açısıdır. İnsan ömrü boyunca öğrend�kler�yle b�r yargılar bütünü oluşturur. Yorumları da çoğu kere oluşturduğu bu yargılara göred�r. Aslında b�r ağaca, “Bu n�ye ç�çek açtı?” d�yemeyeceğ�m�z g�b�, b�r �nsana da, “Bu n�ye böyle davrandı?” d�yemey�z. B�z ağaca, ç�çeğe, kuşa bakarken yargısız; ama �nsana bakarken yargılayıcı oluyoruz. Oysa �nsana da tıpkı doğaya baktığımız g�b� yargısız b�r nazarla bakab�lmel�y�z.

93

Aslında b�r ağaca, “Bu n�ye ç�çek açtı?” d�yemeyeceğ�m�z g�b�, �nsana da, “Bu n�ye böyle davrandı?” d�yemey�z. B�z ağaca, Tuncer Elmacıoğlu l b�r ç�çeğe, kuşa bakarken yargısız; ama �nsana bakarken yargılayıcı oluyoruz. Oysa �nsana da tıp kı doğaya baktığımız g�b� yargısız b�r nazarla bakab�lmel�y�z.

Önyargı: Varlıklar hakkında önceden ed�nd�ğ�m�z bazı b�lg�lere dayanarak verd�ğ�m�z peş�n hükümdür. Mesela, “Şu adam çok �y�!” veya “O kadın çok kötü!” yaklaşımları b�rer önyargıdır. İnsanlara “yargısız” ve “önyargısız” bakmayı öğrenmel�y�z mutlaka! Farkındaysanız sak�nken sevg�yle, s�n�rl�yken eleşt�rel b�r gözle bakarız varlıklara. Y�ne aynı olay karşısında sak�nken başka, s�n�rl�yken başka yorumlar yaparız. B�r varlığa sak�nken bakarsak, onun olumlu taraflarını; s�n�rl�yken bakarsak, onun olumsuz taraflarını görürüz. S�n�rl�yken �nsanların eks�kler�n�, kusurlarını, açıklarını araştırırız. B�r başka ps�koloj�k gerçek de sevd�ğ�m�z �nsanların �y� yönler�n� ön plana çıkarırken, kusurlu yönler�n� görmemezl�kten gel�r�z. Sevmed�ğ�m�z �nsanların �se, eks�k ve kusurlu yönler�n� arayıp buluruz. B�r başka ps�koloj�k gerçek de sevd�ğ�m�z �nsanların �y� yönler�n� ön plana çıkarırken, kusurlu yönler�n� görmemezl�kten gel�r�z.

Evl�l�klerde de mutlu ç�ftler b�rb�rler�n�n olumlu yönler�n� ön plana çıkarırken, mutsuz ç�ftler b�rb�rler�n�n olumsuz yönler�n� ön plana çıkarıyor. İnsanın manev� yüksel�ş� ancak sevg� dolu b�r bakış açısı gel�şt�rmes�yle mümkün olab�l�r. Ayrıca varlıklara sevg�yle bakmayı öğren�rsek, hayattan daha çok zevk alırız! İy�mser Bakış

94

l

Tuncer Elmacıoğlu

İy�mser bakış, geleceğe umutla bakmak ve her şey� �y� yanından görmekt�r. İnsan �y�mser b�r bakış açısı kazanırsa kend�n� daha �y� h�sseder! En zor zamanlarda b�le �ç�nde b�r üm�t ışığı yakab�lenler, �y�mser b�r bakış açısına sah�p demekt�r. Gerçek şu k� havada bulutlar ne kadar çok olursa olsun, onların arkasında da�ma doğacak b�r güneş vardır. Havada bulutlar ne kadar çok olursa olsun, onların arkasında da�ma doğacak b�r güneş vardır.

B�r hastanın �y�leşeceğ�n� umut ederek bu yönde �y�mser b�r beklent�ye g�rmes� �laçların �ç�nde en etk�l�s�d�r. Onun �ç�nd�r k� �y� hek�mler, hastalarına sadece “reçete” yazmakla kalmaz, yazdığı �laçların çok �y� geleceğ�n� de söylerler. Böylece hastalarında �y�leşecekler� doğrultusunda �y�mser b�r beklent�n�n oluşmasını sağlarlar. Dr. Krehl, �y�leşeceğ� umuduyla �y�mser b�r beklent�ye g�rmen�n kanserl� hastalarda çok olumlu b�r etk� yarattığını söyler. Bu ünlü hek�m, �lacın hastalara moral desteğ�yle b�rl�kte ver�lmes� gerekt�ğ� görüşünded�r. Gerçekten de hek�mler, hastalarını bu şek�lde tedav� etseler çok daha �y� sonuçlar alırlar... Her �nsanın �y� yönler�n� aramak da �y�mser b�r bakış açısıdır. Öyle k� en �y�m�zde kötü yönler, en kötümüzde de �y� yönler olab�l�r. Her varlığın güzel taraflarını görmey� alışkanlık hâl�ne get�rmel�y�z. Bu bakış, her şey�n güzel b�r tarafı olduğunu ve her sorunun da b�r çözümü olduğunu b�lmek anlamına gel�r. Bununla �lg�l� şu anekdot çok �lg�nçt�r: Peygamber�m�z b�r grup �nsanla b�rl�kte ölmüş b�r eşeğ�n yanından geç�yormuş. Onun yanındak�ler t�ks�nerek başlarını öbür tarafa çev�rm�şler. Bunu fark eden Peygamber�m�z, “Bakın, bu eşeğ�n d�şler� ne kadar güzel değ�l m�?” dem�ş. Her varlıkta

95

l

Tuncer Elmacıoğlu

�lah� güzell�ğ�n b�r tezahürü olduğunu b�len Hz. Muhammed, ölü b�r eşektek� güzell�ğ� b�le fark etm�şt�. İşte bu, kemâle erm�ş b�r �nsanın bakış açısıydı... Bu dünya, güzel şeylerle doludur, görmes�n� b�lenlere... Görmes�n� b�lenler �ç�n her varlıkta b�r güzell�k vardır. İy�mserl�k, tıpkı güneş ışığı g�b� �nsanın �ç�n� ısıtır. İy�mserler ne kadar zor durumda olsalar da her zaman zevk alacak b�r şey bulurlar. Şöyle k� onlar b�r çocuğun gülümsemes�n�, b�r f�ncan kahven�n tadını, mav� gökyüzünün büyüley�c� güzell�ğ�n� fark ederler. Güzel b�r dünyada yaşayab�lmek �ç�n �y�mser b�r bakış açısı gel�şt�rmek zorundayız. En �y� bakış, varlıkların ve olayların güzel taraflarını görmeye çalışmaktır. N�tek�m Mevlânâ da, “Güzell�k de, ç�rk�nl�k de bakılan yerde değ�l, bakan gözded�r” d�yerek �y�mser bakışın önem�n� d�le get�rm�şt�r. Kötümser Bakış Kötümser bakışta, geleceğ� karanlık görmek, her şey� o lumsuz yanlarıyla değerlend�rmek söz konusudur. Kötümserl�ğ�n malzemes� de olumsuz düşüncelerd�r. Düşünceler beyn�m�zdeb�rtakım b�yok�myasal değ�şmeler yaratır. Olumsuz düşünceler�n bey�nde yarattığı b�yok�myasal değ�şmeler �nsana zarar ver�r. Olumsuz düşünceler önce z�h�nler� hasta ed�yor, sonra da bedenlere f�z�ksel hastalık olarak yansıyor. B�rçok beden� hastalık, z�hn�m�ze yerleşm�ş olumsuz düşünceler�n b�r sonucudur. Olumsuz düşünceler önce z�h�nler� hasta ed�yor, sonra da bedenlere f�z�ksel hastalık olarak yansıyor.

Evet, olumsuz düşüncelerle hastalıklara davet�ye çıkarıyoruz. Sürekl� olumsuz düşünmek, z�h�nsel b�r hastalık hâl�d�r. Olumlu düşünceler b�z� sağlıklı kılarken, olumsuz düşünceler z�hnen ve bedenen

96

l

Tuncer Elmacıoğlu

çöküşümüzü hazırlar. B�rçok �nsan, olumsuz f�k�rler�nden ötürü hayatı kend�s�ne z�ndan ed�yor. B�lel�m k� düşünceler�m�z, z�h�nsel ve bedensel sağlığımızı bozab�l�r de düzelteb�l�r de... Kötümser bakış, �nsan ruhu ve beden� üzer�nde kötü etk�ler bırakmaktadır. Bunun �ç�n de kötümser �nsanlar, kend�ler�n� hep mutsuz ve yorgun h�ssederler! Ps�kologlar yaptıkları araştırmalarda olumsuz düşünceler�n k�ş�y� hâls�z bıraktığını, onun moral�n� bozup yaşama sev�nc�n� yok ett�ğ�n� kanıtlamışlardır.(Sh�nn, s.10) Kötümserler�n temel k�ş�l�k özell�kler� şunlardır: H�çb�r şey� beğenmezler, sürekl� eleşt�r�rler, olumsuz beklent� �çer�s�nded�rler, çoğunlukla felaketlerden bahsederler, yarının dünden kötü olacağını savunurlar… Düşünceler, dünyamızı yaratır. Dünyamızı �y� yönde değ�şt�rmen�n yolu, düşünme tarzımızı düzeltmekten geç�yor. Gerçek şu k� kötümser k�ş�ler de düşünme tarzını düzelterek �y�mser olab�l�rler. Olumluyu Seçerek Mutlu Olmak  Mutluluğun da mutsuzluğun da �nsanda ruhsal ve beden� bel�rt�ler� vardır. İnsanda mutluluğun ruhsal bel�rt�ler�, olumlu düşünmek, neşel� olmak, �y� h�ssetmekt�r; beden� bel�rt�ler� �se z�ndel�k, hareketl�l�k, enerj�k olmaktır. İnsanda mutsuzluğun ruhsal bel�rt�ler� karamsarlık, sürekl� ş�kâyet, başkalarını suçlamaktır; beden� bel�rt�ler� �se gerg�nl�k, baş ağrısı, yorgunluktur… Bu bel�rt�lere göre mutsuzluk �ç�n, ruhsal ve bedensel çöküntüdür d�yeb�l�r�z. B�rçok �nsana göre mutluluk, sadece bol para harcama, eğlenme ve �y� vak�t geç�rmed�r. Bunlar can sıkıntısından böyle yaşayarak kurtulab�lecekler�n� sanırlar. Oysa can sıkıntısının esas sebeb�, üret�c� gücümüzün felce uğraması ve �ç�m�zdek� manev� boşluktur.

97

l

Tuncer Elmacıoğlu

Mutluluk, �nsanın dünyayla kurduğu �y� uyumun kend� �ç�ne yansımasından doğan b�r �ç huzurudur. B�r başka dey�şle mutluluk, �nsanın hayatından memnun olması hâl�d�r. Mutluluk, �nsanın dünyayla kurduğu �y� uyumun kend� �ç�ne yansımasından doğan b�r �ç huzurudur.

Kal�tel� b�r hayat süreb�lmek �ç�n mutlu olmalıyız. Bunun olmazsa olmaz şartı da olumlu düşüneb�lmekt�r. Bu da her şeyden önce olumlu b�r z�h�nsel tutumla başlar. Çaba göster�ld�ğ� takd�rde olumlu düşünme öğren�leb�l�r. Nasıl k� �sted�ğ�m�zde göz kapağımızı açıp kapatab�l�yor, kollarımızı hareket ett�reb�l�yorsak düşünceler�m�z� de denetley�p yöneteb�l�r�z. Düşünceler�n� yönetmey� öğrenen �nsan, öneml� ölçüde duygularını da kontrol edeb�l�r. Öyleyse her şeyden önce şunları yaparak olumlu düşünme alışkanlığı kazanmalıyız. Nasıl k� �sted�ğ�m�zde göz kapağımızı açıp kapatab�l�yor, kollarımızı hareket ett�reb�l�yorsak düşünceler�m�z� de denetley�p yöneteb�l�r�z.

1. Yakın çevrem�z� �y�mser �nsanlardan oluşturmalıyız. Kötümser �nsanlarla yakın �l�şk�ler kurarsak, b�z de zamanla onların etk�s�yle olumsuz düşünmeye başlarız. Çünkü uzun süre b�rl�kte olan �nsanların düşünceler� de davranışları da b�rb�r�ne benzemekte… Onun �ç�n olumlu düşünen eş ve arkadaşlar seçmel�y�z kend�m�ze. 2. Hep�m�z�n olumlu kel�melerden oluşan k�ş�sel b�r sözlüğü olmalıdır. Bu sözlüğün kel�meler�n� günlük hayatımızda çokça kullanırsak kend�m�z� daha �y� h�sseder�z! Aynı zamanda olumlu kel�meler, olumlu düşünmen�n kapılarını açar b�ze. Küfürlü, kaba, kötü sözler beden�m�zde b�r kasılma ve gerg�nl�k

98

l

Tuncer Elmacıoğlu

yaratır. Ne kadar kaba konuşursak, olumsuz düşünceler� o kadar kuvvetlend�rm�ş oluruz. Olumsuz düşünceler de kafaya yerleşt� m�, kasları kaskatı yapıver�r. Küfürlü, kaba, kötü sözler beden�m�zde b�r kasılma ve gerg�nl�k yaratır. Ne kadar kaba konuşursak, olumsuz düşünceler� o kadar kuvvetlend�rm�ş oluruz. Olumsuz düşünceler de kafaya yerleşt� m�, kasları kaskatı yapıver�r.

3. Olayların �y� yönler�n� görmeye çalışmalıyız. Karşılaştığımız her olayı ders almamız �ç�n b�ze sunulmuş b�rer fırsat olarak düşünmel�y�z. B�r keres�nde �lkokul b�r�nc� sınıfa g�den kızım Ayb�ge’ye kal�tel� b�r „şapka ve atkı“ almıştım. Şapkasını okulda kaybederek eve gelm�şt�. Bu olaya çok s�n�rlenm�şt�m! O da, «Babacığım kızma! Ya �k�s�n� de kaybetseyd�m, en azından atkımı kaybetmed�m» d�yerek küçücük kızım bana ömür boyu unutamayacağım, b�lgece b�r «olumlu düşünme» ders� verm�şt�… 4. Karamsarlığa kapıldığımızda el�m�ze b�r kâğıt, kalem alıp, sah�p olduğumuz şeyler�n b�r l�stes�n� çıkaralım. Sonra da bunların b�r kısmının el�m�zden alındığını düşünel�m. İşte o zaman sah�p olduğumuz şeyler �ç�n hâl�m�ze şükreder�z. Karamsarlar sah�p olduklarının tadını çıkarmak yer�ne hep sah�p olmadıkları şeyler�n üzüntüsünü duyarlar! 5. Güzel şeyler� sıkça hatırımıza get�rel�m. Örneğ�n çok eğlend�ğ�m�z b�r düğünü, güneş�n batışındak� renk cümbüşünü; çağlayan suları, yemyeş�l b�r bahçey�, sevd�ğ�m�z �nsanları, güzel b�r kızın ışıl ışıl parlayan gözler�n�, sev�ml� b�r çocuğun davranışlarını gözümüzün önüne get�rel�m. Bu şek�lde olumsuz yayın yapan kanaldan, olumlu yayın yapan kanala kolayca geç�ver�r�z. Özetle hayatımızın �y�, güzel ve eğlencel� geçm�ş bölümler�n� Hayatımızın �y�, önüne güzel ve eğlencel� geçm�ş bölümler�n� sık sık sık sık gözümüzün get�rerek mutlu olab�l�r�z! gözümüzün önüne get�rerek mutlu olab�l�r�z!

99

l

Tuncer Elmacıoğlu

Önümüzde �k� seçeneğ�m�z var: B�r�nc�s�, olumlu düşünmey� alışkanlık hâl�ne get�rerek mutlu yaşamak; �k�nc�s�, olumsuz düşüncelerle hayatı kend�m�ze zeh�r etmek… 2. Düşüncelerde Ş�md�y� Yaşamak  “Yaşanılan anla bütünleşeb�lmek,  her türlü yaratıcılığın temel�d�r.” Abraham Maslow Düşünceler�nde ş�md�y� yaşayamayan �nsanlar ya“ölü geçm�şe” ya da “hayal� geleceğe” takılıp kalırlar. Ölü Geçm�ş Geçm�ştek� olumsuzluklara takılıp kalmak, �nsana h�çb�r şey kazandırmaz. Aks�ne �nsanı üzüntü ve öfkeye boğar. Ayrıca geçm�şe takılıp kalmak, bugünün güzel, etk�l� ve üretken b�r şek�lde yaşanmasını engeller. Düşünceler�nde ölü geçm�ş� yaşayan �nsan da�ma p�şmanlık duyarak kend�n� ve başkalarını suçlar. Geçm�şe a�t p�şmanlık yaratan düşünceler, suçluluk duygusunun kaynağını oluşturur. B�rçok �nsanın ps�koloj�k sorunlarının temel�nde suçluluk duygusu vardır. (Russ�anoff, s.103) Suçluluk duygusunun temel�nde geçm�şte yapılmış hatalar yatar. Oysa hata yapmadan gel�şemey�z k�. Aslında hatalar, b�z�m öğretmen�m�zd�r. Yeter k� gereken ders� alarak hatalarımızı tekrar etmeyel�m. Tar�h de öyle değ�l m�? Büyük şa�r�m�z Mehmet Âk�f Ersoy’un da ded�ğ� g�b�: „İbret alınsaydı, tekerrür eder m�yd� tar�h?“ Geçm�şten ders almak, çok akıllıca b�r yoldur. Geçm�şten ders almak, çok akıllıca b�r yoldur.

100

l

Tuncer Elmacıoğlu

Öneml� olan hataları fark ederek onlardan gereken ders� almaktır. B�lel�m k� kabul ed�len her hata, kazanılmış b�rer zaferd�r. Hatamızı kabul edersek, hata yapmamızın zararı yoktur; hatta faydası vardır b�ze. Çünkü çoğu kere doğruları, hata yaparak öğren�yoruz. Sürekl� ölü geçm�ş� düşünerek kend�m�z� ve başkalarını suçlamak yanlıştır.Yanlış olduğu kadar zararlıdır da. Onun �ç�n geçm�ş�n gölgeler�n� z�hn�m�zden söküp atmalıyız. Geçm�şte olup b�tenler� değ�şt�reb�len b�r k�ş� b�le çıkmamıştır bugüne kadar. B�l�nd�ğ� g�b� olanla, ölene çare olmaz. Annem�z, babamız, yakınlarımız ve başkaları hakkındak� gerçek şudur: Onlar ş�md�ye kadar yaptıklarını «b�ld�kler� ve h�ssett�kler�» g�b� yaptılar… Onları suçlamak, b�ze h�çb�r şey kazandırmaz. Konfüçyüs, «Haksızlığa uğramak h�çb�r şey değ�ld�r; ancak onu hatırlamaya devam edersen�z, o zaman �ş değ�ş�r» der. Gerçekten de her �nsan yaşamında b�rtakım haksızlıklara uğramıştır k� bu olağandır. Tehl�kel� olan geçm�ştek� haksızlıkları unutmamaktır. Çünkü en büyük acılar, ölü geçm�ş�n pençes�nden kurtulamamakla yaşanır. Hayat denen f�lm�n güzel taraflarından b�r�, geçm�ştek� kötü şeyler� unutmaktır. Kötü anılar hatırlanmaya değmez; onları z�hn�m�zde saklamak zorunda değ�l�z. Geçm�şte b�ze kötü davranılmışsa, bunu yapanları bağışlayalım k� �ç�m�z huzurla doluvers�n. Aslında geçm�ş�n en �y� tarafı, dersler vermes� ve güzel anılar bırakmasıdır. Hayat denen f�lm�n güzel taraflarından b�r�, geçm�ştek� kötü şeyler� unutmaktır.

101

l

Tuncer Elmacıoğlu

Hayal� Gelecek  Pek çok �nsan, gününün büyük b�r kısmını hayal� gelecekle �lg�l� korkularla geç�r�yor. İnsanların gelecekle �lg�l� en yaygın korkuları şunlardır: Hasta olmak, ölmek, sevd�kler�n� kaybetmek, boşanmak, kaza yapmak, terk ed�lmek, �şs�z ve parasız kalmak… Gelecekle �lg�l� felaket senaryoları ve kötü beklent�ler korkutuyor �nsanları. Korkunun en �y� panzeh�r�, onun mantık dışı olduğunu kabul etmekt�r. Gelecekle �lg�l� korku ve kaygılarımızı b�r tarafa bırakarak geleceğe üm�tle bakmalıyız. Unutmayalım k� her doğan gün b�ze yen� çözümler sunar. Türkçem�zde, «Gün doğmadan neler doğar!», «Sabah ola hayır ola!» g�b� geleceğe �l�şk�n �y�mser olmamızı öğütleyen çok güzel sözler vardır. Her doğan gün b�ze yen� çözümler sunar.

Hz. İsa da, «Yarın �ç�n kaygılanmayın» d�yor. Elbette k� �nsanın geleceğe a�t hedefler� olmalı, güzel hayaller kurmalı; ancak yarınlarla �lg�l� korku ve kaygı duymamalıdır. Yarın yaşayacağımız b�le meçhuldür çünkü. Bakınız Erzurumlu İbrah�m Hakkı Hazretler�, aşağıdak� mısralarında yarınlar �ç�n ne söylüyor: «Mevlâ görel�m neyler Neylerse güzel eyler.» Büyük öğretmen bu �k� mısrada İslam’ın b�l�nmeyen geleceğe a�t bakışını da özetl�yor. B�zler de b�l�nmeyen geleceğe bu �nanç ve umutla bakmalıyız. B�rçoğumuz z�hn�m�zde �ç�nde bulunduğumuz ş�md�y� değ�l, ya ölü geçm�ş� ya da hayal� geleceğ� yaşarız.

102

l

Tuncer Elmacıoğlu

Gerçek şu k� geçm�ş�n üzüntüsünden, geleceğ�n korkularından kurtulamayan k�ş�y� hayat tünel� mutlaka hasta eder. Ş�md�y� Yaşamak  Ş�md�y� yaşamak; k�ş�n�n düşünceler�n� yaşadığı ana odaklaştırab�lmes�d�r. An, zamanın bölünemeyecek kadar kısa parçasıdır. Zevk�n� tadab�leceğ�m�z en �y� zaman d�l�m� yaşadığımız «an»dır. Bakınız büyük usta Ahmet Hamd� Tanpınar, «Ne İç�ndey�m Zamanın» adlı ş��r�nde ne d�yor: «Ne �ç�ndey�m zamanın Ne de büsbütün dışında Yekpare, gen�ş b�r anın Parçalanmaz akışında.» Burada sanatçı; geçm�ş, gelecek ve ş�md�k� zamanın aslında parçalanamaz b�r «an» olduğunu vurguluyor. Çocuklar yaşadıkları zaman d�l�m�n� geçm�ş, gelecek d�ye bölmezler; onlar �ç�n sadece “ş�md�” vardır. Kend�n� oyunun zevk�ne kaptıran b�r çocuk geçm�ş� veya geleceğ� h�ç düşünür mü? Oyunun büyüley�c� aheng�ne kapılan çocuklar, zamanın nasıl geçt�ğ�n� fark edemezler b�le. İlkokul b�r�nc� sınıfa g�den kızım Ayb�ge ev ödev�n� yaparken,„Babacığım, beş dak�ka teneffüs yapab�l�r m�y�m?“ d�ye �z�n �sterd�. İz�n� koparınca bu beş dak�ka b�r türlü b�tmek b�lmezd�. Epeyce zaman geç�nce uyarmak zorunda kalırdım, o da,„Beş dak�ka dolmadı k�“ derd�. Kend�n� oyunun zevk�ne öyles�ne kaptırırdı k� zamanın nasıl akıp geçt�ğ�n� fark edemezd�. Kızımı�zlerkenkend�çocukluğumudüşünürdüm.Arkadaşlarımlaoynadığım saatler�n nasıl akıp geçt�ğ�n� anlayamazdım. Zaman su g�b� akıp geçerd�. Annemden dayak yeme pahasına da olsa oyunu bırakıp eve gelmezd�m. Düşünceler�nde ş�md�y� yaşayan b�r yet�şk�n, tıpkı kend�n� oyunun akışına kaptırmış b�r çocuk g�b� zamanın nasıl akıp geçt�ğ�n� fark

103

l

Tuncer Elmacıoğlu

edemez. Örneğ�n büyük b�r coş kuyla ders�n� �şleyen b�r öğretmen, ders saat�n�n nasıl geçt�ğ�n� anlayamaz. Çok mutlu olduğunuz b�r anı düşünün; o anın b�tmes�n� h�ç �stemezs�n�z. Goethe 60 yılda yazab�ld�ğ�„Faust“ adlı dev eser�nde, mutsuz b�r doktorunhayatdramını anlatır.Bu eser�n kahramanı Faust, gez�p tozarak, c�nsell�ğ� tadarak, eğlenerek, mad d� zeng�nl�ğe ulaşarak, pol�t�k gücü el�ne geç�rerek mutlu olmaya çalışır. Ne var k� bütün �stekler�ne kavuşmasına rağmen, b�r türlü mutlu olamaz! Sonunda huzuru doğada bulur. Faust bahçede ç�çekler� sularken, büyük b�r huzur �ç�nde,“Öyle mutluyum k� keşke h�ç b�tmese şu an!” der… İnsan hayatında yaşanan güzel anlar çok değerl�d�r. Keşke b�zler de hayatımızda güzel anları çoğaltab�lsek. İnsan hayatında yaşanan güzel anlar çok değerl�d�r. Keşke b�zler de hayatımızda güzel anları çoğaltab�lsek.

İnsanlar çoğu kere geçm�ştek� acılarını ve geleceğe a�t korkularını bugüne taşır. Aslında �y� düşünürsek, bu durum son derece kom�kt�r. Ama dünyamız böyle düşünen �nsanlarla dolu. Ne yazık k� günümüzde hastanelerde yatanların büyük çoğunluğu, dünün üzüntüsünü çekenlerle yarının korkusunu yaşayanlardır. Oysa k� dün geçm�ş, yarın �se daha gelmem�şt�r. Yaşadığımız zamanı ps�koloj�k düşmanımız olmaktan çıkarıp güzel anlar hâl�ne get�rmel�y�z. Hayatı san�ye san�ye, dak�ka dak�ka, saat saat, günbegün yaşamayı öğren�rsek daha mutlu oluruz! Düşüncelerde ş�md�y� yaşamanın gücünü y�y�p �çerken, c�nsell�kte, çalışırken çok net fark eder�z. a. Y�y�p �çerken ş�md�

Ş�md�y� yaşamanın hazzını, ağzımıza aldığımız b�r lokmayı ç�ğnerken çok �y� test edeb�l�r�z. Ağzımıza aldığımız lokmayı b�l�nçl� b�r şek�lde �y�ce ç�ğnemel�y�z. Lokmamızı ç�ğnerken onun tadından başka b�r şey düşünmemel�y�z. Suyu da yudum yudum �çerek tadına varmalıyız. Y�y�p �çt�kler�m�z�n tadını ancak böyle çıkarab�l�r�z. Aks� takd�rde bunlardan yeter� kadar zevk alamayız. Lokmamızı ç�ğnerken onun tadından başka b�r şey düşünmemel�y�z. Suyu da yudum yudum �çerek tadına varmalıyız.

Lokmamızı ç�ğnerken başka şeyler düşünürsek, bes�nler�n tadından ve �y�leşt�r�c� gücünden yeter� kadar yararlanamayız. Ağzındak� lokmanın lezzet�n� h�ssedemey�p yalnızca m�des�n� dolduran n�ce �nsan vardır dünyamızda. Bunlar ağzındak� lokmanın tadını çıkaramazlar; çünkü yerken düşünceler� hep başka zaman d�l�mler�nded�r. Örneğ�n sabah kahvaltısı yaparken akşama ne y�yeceğ�n� düşünen b�r�, ağzındak� lokmanın tadını nasıl çıkarab�l�r k�? Y�y�p �çerken ş�md�y� yaşamanın önem�, kaplanlar tarafından kovalanan b�r Zen b�lges�n�n öyküsünde çok güzel vurgulanıyor: Kaplanların kovaladığı b�r b�lge k�ş�, koşarak b�r uçurumun kenarına kadar gelm�ş. Kaçacak yer� kalmamış artık. Hemen uçurumun kenarından aşağı doğru uzanan b�r sarmaşığa tutunarak aşağı doğru sarkmış. Fakat aşağıda da kaplanların kend�s�n� bekled�ğ�n� görmüş. Tekrar yukarı baktığında �se fareler�n tutunduğu sarmaşığı kem�rd�ğ�n� fark etm�ş. Tam o sırada yanıbaşında olgunlaşmış b�r ç�lek görmüş ve onu kopararak büyük b�r zevkle yem�ş! B�lgen�n tüm yaşamı boyunca yem�ş olduğu en lezzetl� ç�lekm�ş bu. Öyküdek� b�lge k�ş�, ölümüne çok kısa b�r zaman kaldığını b�ld�ğ� hâlde, güzel b�r ç�lekle yaşadığı anın tadını çıkarıyor. Hayatının son anında b�le Tanrı’nın verd�ğ� n�met� reddetm�yor.

b. C�nsell�kte ş�md� Tıpkı yemek, �çmek, barınmak g�b� c�nsell�k de temel b�r �ht�yaçtır. C�nsel �ht�yaç, asla küçümsenmemel�! C�nsel hazzın olmazsa olmazı, �l�şk�n�n her anında ş�md�y� yaşamaktır. C�nsel �l�şk�n�n her anında ş�md�y� yaşamayan k�ş�, �l�şk�den yeter� kadar zevk alamaz! C�nsell�kte ş�md�y� yaşamayanlar acele ederler, hep b�r sonrak� adımı düşleyerek sabırsızlıkla b�rleşme anını beklerler. Çünkü bunlar, ancak orgazm olduklarında ş�md�y� yaşayab�l�rler. D�yeb�l�r�z k� orgazm anı, ş�md�y� yaşamanın en �y� tecrübe ed�ld�ğ� andır. Ş�md�y� yaşamanın zevk�n� de en �y� orgazm anında fark edeb�l�r k�ş�. C�nsell�kte ş�md�y� yaşamak, mutlu evl�l�ğ�n de anahtarıdır. Düşünceler�nde ş�md�y� yaşamayan evl� �nsanların c�nsel hayatı sağlıklı değ�ld�r. Bunların beden� eş�yle b�rl�kteyken, düşünceler� başka yerded�r. Oysa c�nsel �l�şk�de öneml� olan, bedenle düşünceler�n aynı yerde olmasıdır. C�nsel hayatı sağlıksız olanlar, �l�şk� anında çoğunlukla başkalarını düşünüp başkalarının özlem�n� çekerler! Düşünceler�nde ş�md�y� yaşayamadıkları �ç�n de �l�şk�den yeter� kadar zevk alamazlar. Yatakta ş�md�n�n yaşanamadığı yapmacık �l�şk�ler, a�le fac�alarına da sebep olab�l�yor. Geçm�şte kamuoyu flaş b�r haberle çalkalanmıştı. Olay, İSKİ genel müdürünün yasak aşk öyküsüydü: Genel müdürün eş�, onun bazı kaçamaklarına göz yummuş, heves� geç�nce nasıl olsa yuvasına döner, d�ye düşünmüştü. Fakatgenel müdürb�rdefasındaeş�ne,„Sen�nle�l�şk�yeg�rerken b�leonu düşünüyorum“dey�nce,kızılcakıyamet kopmuştu! Kadınlık onuru �nc�nen hanımefend�, büyük b�r madd� zararı da göz önüne alarak eş�n�n aldığı rüşvetlerle �lg�l� k�rl� çamaşırlarını ortaya döküverm�şt�. Öyleyse akıllı �nsanlar, c�nsel b�rl�ktel�klerde başkalarının özlem�n� çekmek yer�ne b�rl�kte olduğu k�ş�ye yoğunlaşıp o anların zevk�n� çıkarır.

c. Çalışırken ş�md� Çalışırken ş�md�y� yaşamanın ps�koloj�k anlamı, konsantre olmaktır. Konsantre olmak; düşünceler� aynı noktaya toplayarak b�r �şe yoğunlaşab�lme hâl�d�r. B�r şeye konsantre olan �nsanın d�kkat� en üst düzeye çıkar. D�kkat, aklın ışığıdır; akla yol göster�r. Pürd�kkat b�r �ş yapıyorsanız, düşünceler�n�zde ş�md�y� yaşıyorsunuz demekt�r. Zaten d�kkat de ş�md�y� yaşama felsefes�yle güçlend�r�leb�l�r ancak. İnsan tüm d�kkat�n� yaptığı �şe vermel�d�r. Böyle çalışan �nsan, âdeta kend�nden geçerek yaptığı �şe dalıp g�der. Onda zaman ve mekân düşünces� kaybolur artık. Yaratıcılık da �nsanın yaptığı �şe tam konsantre olduğu anlarda ortaya çıkıver�r. Bütün d�kkat�m�z� yaptığımız �şe odaklamayı öğrenmel�y�z. Ver�ml�l�ğ�n de yapılan �şten zevk almanın da sırrı budur. B�l�nc�n yalnızca yapılan �şe odaklanmasına doğu öğret�s�nde,„Zen Sürekl�l�ğ�“ den�lmekted�r. Bu konuda güzel b�r Zen öyküsü var: İk� Zen derv�ş�, b�r nehr�n ke narında sohbet ed�yormuş. Onlardan b�r�, „Ben�m ustam, bu nehr�n üzer�nden yürüyerek karşıya geçeb�l�r“ dem�ş. D�ğerZenderv�ş�,„Buda b�rşey m�?Ben�mustam yemekyerken,sadece yer; otururken, sadece oturur; dua ederken, sadece dua eder!“ dem�ş.  Yukarıdak� anekdottan da anlaşılacağı g�b� Zen öğret�s�nde düşünceler� d�r� tutup yapılan �şe konsantre olab�lmek çok öneml�d�r. Düşünceler� aynı noktaya odaklamayı öğrenmek, çok d�s�pl�nl� b�r çalışmayı gerekt�r�r. Zaten del�l�kle dah�l�k arasındak� en öneml� fark da bu noktadadır. Del�n�n düşünceler� en uç noktalardadır ve oldukça dağınıktır. Dah�n�n düşünceler� �se aynı noktadadır, b�r merkezde toplanmaktadır. Her �şte konsantre olmak çok öneml�d�r. Örneğ�n �çtenl�kle yapılan b�r duada konsantre olmak şarttır. Dua sırasında �nsan, bütün duyularını

Allah’a yöneltmel�d�r. İnsan tam konsantre olduğu b�r duada Allah’ı

tıpkı güneş�n sıcaklığı g�b� kend� �ç�nde h�sseder!

Çalışırken ş�md�y� yaşamak hem ver�ml�l�k hem mutluluk de-

mekt�r.

108

l

Tuncer Elmacıoğlu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

RUH SAĞLIĞIMIZ(II)

“Aşk �m�ş her ne var âlemde İlm b�r kîl ü kâl �m�ş ancak“  

Fuzûlî 

109

l

Tuncer Elmacıoğlu

110

l

Tuncer Elmacıoğlu

DUYGULARIMIZ

D

üşünceler�m�z kadar öneml� b�r başka ruhsal gerçeğ�m�z de duygularımızdır. Duygu(h�s); düşünceler�n, varlıkların, olayların etk�s�yle �ç dünyamızda meydana gelen dalgalanmalara ve uyarılmış z�h�nsel duruma den�r. Dış uyaranlar karşısında hang� duyguların ortaya çıkacağını bel�rlemekte düşünceler�m�z başrolü oynar. Dü şünerek b�r değerlend�rme yaptığımızda, çoğunlukla buna uygun duygular ortaya çıkar. Böyle durumlarda önce düşünce, arkasından da duygu gel�r. Fakat an� tepk�lerde, duygular düşünceden önce ya da onunla b�rl�kte oluşur. Ölüm kalım mücadeles� g�b� ac�l durumlarda, an�den ateşlenen duyguların ne zaman oluştuğunu düşünemey�z b�le. Öyleyse düşünme yoluyla h�ssetmen�n yanında, h�sler�m�z an�den oldub�tt� şekl�nde de oluşab�l�yor. Aslında �nsanlar, b�r ışık s�stem�nden meydana gel�rler. Duygular da bu ışık s�stem� �çer�s�nde farklı frekanslara sah�p enerj� akımlarıdır. Yan� duygular �ç�n b�r çeş�t enerj� akımlarıdır da d�yeb�l�r�z. Bu enerj� akımları d�rekt b�l�nc�m�ze bağlıdır. Ayrıca b�r de enerj� beden�m�z vardır k� burada yed� tane b�l�nç merkez� yer alır.

111

l

Tuncer Elmacıoğlu

Ünlü araştırmacı Ken Keyes, yüksek b�l�nce doğru gel�ş�m�m�z� ölçmey� sağlayab�lecek yed� basamaklı b�r b�l�nç merkez� ölçeğ� kullanıyor. Bu ölçek, üç düşük b�l�nç merkez� �le dört yüksek b�l�nç merkez�nden oluşmaktadır. Bütün duygular da bu merkezlerden yönet�l�yor. İslâm tasavvufunda da bu b�l�nç merkezler� nefs�n yed� hâl� (1. Nefs-� Emmare 2. Nefs-� Levvame 3. Nefs-� Mülh�me 4. Nefs-� Mutma�ne 5. Nefs-� Raz�ye 6. Nefs-� Marz�ye 7. Nefs-� Kâm�le) olarak geçmekted�r. BİLİNÇ MERKEZLERİ 1. Güvenl�k Merkez�(Nefs-� Emmare): En düşük b�l�nç merkez�d�r. Bu merkezde yaşayan k�ş�ler, sadece yemek, �çmek, barınmak g�b� b�yoloj�k temel �ht�yaçlara yönel�rler. Bunlarda b�l�nçl� düşünce yoktur. Bu merkezdek� k�ş�ler�n b�l�nc� güvenl�ğe takılıp kalır. Bunların bankada m�lyonları olsa b�le kend�ler�n� güvende h�ssedemezler! 2. Duygu Merkez�(Nefs-� Levvame): Duygu merkez�ndek� k�ş� hayal kırıklığı, sıkıntı, tatm�ns�zl�k, kıskançlık, nefret duygularını çok yoğun olarak yaşar. Bu merkezde seks en çok peş�nde koşulan şeyd�r. Duygu merkez�nde olan k�ş�n�n hayatı, c�nsel tatm�n peş�nde koşmakla geçer. 3. Güç Merkez�(Nefs-� Mülh�me): Bu merkezde yaşayan k�ş�n�n b�l�nc� zeng�nl�k, pol�t�k güç, mevk�, makam elde etme �steğ�yle dopdoludur. Güç merkez�ndek� �nsan rekabetç�, mücadelec� g�r�ş�mler s�ls�les� �çer�s�nde stresl� b�r hayat yaşar. Güç oyununda dünyev� dış başarılar elde edenler�n, mutluluk g�b� �çsel başarıda yeters�z kaldıkları görülmekted�r. Çevres�ndek�ler� yönetmeye çalışan b�r�s�, güç merkez�nde yaşıyor demekt�r. Güç merkez�nde yaşayan �nsanın daha çok enerj�s� olur, daha çok �nsanla �l�şk� kurar; fakat rekabetç�, mücadelec� g�r�ş�mlerle konumunu kaybetme korkusu onu mutsuz eder! Güvenl�k, duygu ve güç merkezler� düşük b�l�nç düzeyler�d�r. Bu merkezlerde bulunan �nsanlar, olumsuz duyguları çok yoğun yaşarlar.

112

l

Tuncer Elmacıoğlu

Bunlar olumsuz duyguların bombardımanı altındadır. Dünyamızda bu üç düşük b�l�nç merkez�nde yaşayan �nsanların sayısı oldukça fazladır. Hatta Batıdak� �nsanların % 99’u güvenl�k, seks, moda, prest�j, para, güç, statü arayışlarıyla karakter�ze ed�leb�lecek düşük b�l�nç merkezler�nde yaşıyor.(Keyes Jr, s.15) 4. Sevg� Merkez�(Nefs-� Mutma�ne): İlk üç düşük b�l�nç merkez� aşılarak sevg� merkez�ne ulaşılab�l�r. Sevg�n�n bedendek� ev� gönüldür. Bu merkezdek� �nsan, her şey� koşulsuz olarak kabul etmeye başlayıp varlıklarla �y� �l�şk�ler kurmaya çalışır. Sevg� merkez�ndek� �nsan �ç�n evren b�r bütün, her şey de bu bütünün parçalarıdır. 5. Bolluk Merkez�(Nefs-� Raz�ye): Bu merkezde k�ş�, güzel b�r dünyada yaşadığını b�l�r. Bolluk merkez�nde yaşayan �nsan her şey� güzel b�r dünyanın parçası olarak algılar. Böylece her yerde kend�s�n� ev�ndeym�ş g�b� mutlu h�sseder! 6. B�l�nçl� Farkındalık Merkez�(Nefs-� Marz�ye): Bu merkezdek� k�ş�, tarafsızca kend�n� gözler; ama onun �ç�n hayat oyunu da devam eder. Onun b�l�nçl� farkındalığı bütün düşünce, duygu ve hayaller�n�n ardındadır her an. 7. Kozm�k B�l�nç Merkez�(Nefs-� Kâm�le): Bu merkezdek� k�ş�, artık kend�n� gözlemez. O, evrendek� h�çb�r şeyden ayrı olmadığını her şeyle „b�r“ ve „bütün“ olduğunu �y�ce anlar. Bu yüzden d�ğer varlıklara yardım ve h�zmet etmek arzusuyla dolup taşar. Son dört merkez, yüksek b�l�nç hâl�d�r. Ancak aydınlanmış b�lge �nsanlar, bu merkezlere er�şeb�l�r. Onların yüksek algı kanalları devreye g�rm�ş, gözler�ndek� ve kalpler�ndek� perdeler kalkmıştır artık. Yed� b�l�nç merkez�n�n �lk üçü olumsuz duygular yaşatırken, son dördü olumlu duygular yaşatarak “b�lgece davranışlara” yönelt�r �nsanları. 1. Olumsuz Duygular Olumsuz duygular �lk üç düşük b�l�nç merkez�nde yoğunlaşır. Bu duyguların bombardımanı, vücut k�myasının adrenal�n ve zararlı

113

l

Tuncer Elmacıoğlu

maddeler salgılamasına neden olur. Bunlar beden� tahr�p eder; bunun sonucunda da bedensel hastalıklar başlar. Duygusal hayatın fırtınalı olması, vücudun bağışıklık s�stem�n� de zayıflatır. Kend�m�z� olumsuz duyguların yıkıcı etk�s�nden kurtarmalıyız. Toks�k maddeler� dışarı atınca beden nasıl rahatlıyorsa, olumsuz duyguların yıkıcı etk�s�nden kurtulmak da ruhu huzura erd�r�r. İnsanların yaşama arzusunu yok eden olumsuz duyguların en yaygın olanları; çek�ngenl�k, hırs, kıskançlık, k�n, üzüntü, korku, öfked�r... Bunlar �nsanın en büyük �ç düşmanlarıdır. Hayatta bu kaba duygular kadar �nsanlara acı veren başka h�çb�r şey yoktur. Çek�ngenl�k Çek�ngenl�k, b�ze doğuştan kalıtımla gelen b�r duygudur. İnsan doğuştan ya �çedönük çek�ngend�r ya da dışadönük g�r�şkend�r. Çek�ngen k�ş�ler, sosyal ortamlarda yen� �nsanlarla tanışmaktan çok sıkılırlar. B�r eğlencede veya toplantıda kenarda köşede yalnız kalmayı terc�h ederler.Topluluk önünde konuşmaktan, göster� yapmaktan veya şarkı söylemekten öles�ye korkarlar! Böyle durumlarda her yanlarını ter basıver�r. B�ze doğuştan kalıtımla gelen duygusal yazgımızı değ�şt�reb�l�r m�y�z? Örneğ�n doğuştan çek�ngen olan b�r çocuk, �ler�de g�r�ş�mc� b�r yet�şk�n olab�l�r m�? Evet, olab�l�r. Çünkü çek�ngenl�k de tıpkı d�ğer olumsuz duygular g�b� b�r kader değ�ld�r; eğ�t�mle değ�şt�r�leb�l�r. Bunun değ�şt�r�leb�lmes� �ç�n en etk� l� eğ�t�m çocukluk dönem�nde ver�l�r. Çek�ngenl�k de tıpkı d�ğer olumsuz duygular g�b� b�r kader değ�ld�r; eğ�t�mle değ�şt�r�leb�l�r.

Hırs-İht�ras

114

l

Tuncer Elmacıoğlu

Hırs; sınırsız �stekler anlamına gel�r. İht�ras da hırsın sürekl�l�k kazanmış hâl�d�r; yan� aşırı �steklerd�r. Reklamların da etk�s�yle günümüzde �nsanlar müth�ş b�r tüket�m çılgınlığı yaşamakta. Buna paralel olarak b�t�p tükenmek b�lmeyen �stekler, �nsanlarda daha çok zeng�n olma hırsı yaratıyor. Aslında çağımızın hastalığı olan stres�n temel neden� de �nsanlardak� bu daha zeng�n olma hırsıdır. Reklamların da etk�s�yle günümüzde �nsanlar müth�ş b�r tüket�m çılgınlığı yaşamakta.

Günümüzde b�rçok �nsan �ç�n zeng�n olab�lmek hayatın amacı hâl�ne geld�. Oysa yalnızca zeng�n olmak �nsanı mutlu etmeye yetm�yor k�. N�tek�m yapılan b�r araştırmaya göre, �nt�har edenler�n ortalama % 80’�n� zeng�n sınıftan k�ş�ler oluşturuyor. (Norfolk, s.201) Aslında �nsan zeng�n oldukça problemler� de artar. Örneğ�n k�racıları olan b�r�n�n sorunları h�ç b�ter m�? Hırs �nsanın �ç�ndek� b�r enerj�d�r. Olumlu yönde kullanılırsa bu enerj�yle bazı dış başarılar elde ed�leb�l�r. Ancak aşırısı, �nsanı mutsuzluğa mahkûm eder. İnsan doymak b�lmez; �ht�rasının da sınırı yoktur. Aslında �nsanın yaşamını sürdüreb�lmes� �ç�n �ht�yaçları azdır. Şöyle k� b�lge D�yojen’e yaşaması �ç�n b�r fıçı yetmekteyd�… Oysa Büyük İskender, dünyanın yarısını fethetm�ş; ama onunla da yet�nmem�ş, tamamını fethetmek �stem�şt�... Kıskançlık-Hasetl�k  Kıskançlık; daha çok b�r� üstünlük gösterd�ğ�nde veya sevd�ğ�m�z�n b�r başkasını seçeb�leceğ� end�şes�yle duyduğumuz acıdır. Hasetl�k �se kıskançlığın �ler� b�r şekl�d�r. Aslında hasetl�k, aşırı kıskançlıktan doğar.

115

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sevd�ğ�n�n hürr�yet�n� kısıtlamak, onu z�nc�re vurmak kıskançlığın en fazla başvurduğu mekan�zmadır. B�r �nsanın sevd�ğ�ne bazı kurallar koyması, onu sıkça denetlemes� kıskançlığın yaygın b�r davranış şekl�d�r. Kıskançlık yalnızca aşk �l�şk�ler�nde değ�l, tüm �nsan �l�şk�ler�nde karşımıza çıkar. İnsanda yaptığı en büyük tahr�bat, k�ş�n�n kend� kend�n� y�y�p b�t�rmes�d�r. Ayrıca başkalarına zarar verme şekl�nde cereyan eder. Aslında toplumda b�rçok suç, bu negat�f duygunun kışkırtmasıyla �şlenmekted�r. İnsanlık tar�h�nde �lk olarak Hz. Adem’�n oğulları Hab�l �le Kab�l kıskançlık yüzünden b�rb�r�ne düşmüştü. Kab�l, Hab�l’� kıskanıp öldürdü. Böylece yeryüzündek� �lk c�nayet de kıskançlık yüzünden �şlend�. Kıskançlık ve hasetl�k, tahr�p ed�c� b�rer �ç düşmandır. B�l�n�z k� bu duygularla kaynayan b�r kalb�, k�n ve düşmanlıklardan arındırmak çok zordur. Bu olumsuz duygular çoğu kere k�n, nefret ve düş manlıkla b�rl�kte gel�şerek büyür. K�n-Düşmanlık  K�n, nefret, düşmanlık duyguları b�rl�kte yürür. Bu duygular b�r �nsana, b�r sınıfa, b�r ırka yönelm�ş olab�l�r. Genell�kle k�n g�zl� ve s�ns� b�r düşmanlık şekl�nde gel�ş�r. Bu duygu �nsanı çok tehl�kel� davranışlara da �teb�l�r. Ne yazık k� b�r terör�st�n zeng�n sınıfa duyduğu k�n, memleket�m�z�n güz�de �ş a damlarından Özdem�r Sabancı’nın öldürülmes�yle sonuçlanmıştı... Bu olumsuz duyguları yoğun b�r şek�lde yaşayanlar, en büyük zararı kend�ler�ne ver�rler. N�tek�m Güney Kal�forn�ya Hukuk Fakültes�nde 118 öğrenc� üzer�nde yapılan b�r araştırmada, k�nc� olanların otuz yıl �ç�nde ölme olasılıklarının d�ğerler�ne göre 4,2 kat daha fazla olduğu tesp�t ed�lm�şt�r.(McG�nn�s, s.152) Bakınız büyük Yunus bu duygu �ç�n ne d�yor:

116

l

Tuncer Elmacıoğlu

„Adımız m�sk�nd�r b�z�m Düşmanımız k�nd�r b�z�m B�z k�mseye k�n tutmayız Kamu âlem b�rd�r b�ze“ Unutmayınız k� b�r düşmanla dost olab�lmek, onu yok etmekten çok daha akıllıca b�r yoldur. Üzüntü-Sıkıntı Üç düşük b�l�nç merkez�nde yaşayan �nsanlarda yoğun b�r üzüntü ve �ç sıkıntısı olur. İç dünyamızda üzüntü ve sıkıntıyı neden yaşıyoruz? Üzüntüyü �sted�ğ�m�z b�r şey yapılmadığında, sıkıntıyı yanlış �şler yaptığımızda daha çok yaşarız. H�ndu�zm’�n temel �lkes�, „İstememey� öğrend�ğ�nde mutlu olacaksın“dır. Öyleyse en �y�s� mecbur kalmadıkça k�mseden b�r şey �stememekt�r. En �y�s� mecbur kalmadıkça k�mseden b�r şey �stememekt�r.

Mevlânâ’ya göre, yaptıklarımızın karşılığını bu dünyada da görmektey�z. Örneğ�n �nsanın yüreğ�n�n ferahlaması b�r�n� sev�nd�rm�ş olmasının; sıkıntı duyması b�r�ne kötü davranmasının �şaret�d�r. Yan� �nsanların �ç dünyalarında sıkıntı duymaları b�r günahın cezası; sev�nç duymaları �se yaptıkları b�r �y�l�ğ�n karşılığıdır.(Mevlânâ, s.103) Aslında üzüntü ve sıkıntı çekmem�z, �ç dünyamızın b�ze verd�ğ� b�r s�nyald�r. Bu s�nyaller hatalı davranışlarımızdan sonra gel�r b�ze. Eğer bu s�nyaller� doğru algılayab�l�rsek, hatalarımızı daha kolay fark ed�p doğru �şler yapmaya yöneleb�l�r�z. Üzüntü k�ş�y� sosyal hayattan uzaklaştırıp melankol�k b�r ruh hâl�ne sokar. Bu ruh hâl� �nsanın enerj�s�n� azaltır. Ayrıca üzgün b�r şek�lde dolaşırsanız çevren�zdek� �nsanları da olumsuz

117

l

Tuncer Elmacıoğlu

yönde etk�ley�p aşağı çekers�n�z. Unutmayınız k� b�lge �nsanlar, çevres�ndek�ler� yukarı kaldırmaya çalışırlar. Korku Korku; �nsanda b�r tehl�ke veya tehl�ke düşünces�yle uyanan kaygı duygusudur. Bu duygu sayes�nde k�ş�, f�z�ksel b�r tehd�t algıladığında hemenkend�n�korumayayönel�r.Buyüzden�nsanın hayattakalmasında korkunun özel b�r önem� vardır. Fakat yanıltıcı öğren�lm�ş korkular, günlük hayatımızın başlıca dertler� arasındadır. Böcek, yılan, fare, ked�, köpek g�b� nesnel kaynaklı korkuları; asansör, yüksekl�k, gökgürültüsü, yağmur, m�krop, ölüm g�b� durum kaynaklı korkuları öğrenme yoluyla ed�n�yoruz. B�rçok �nsan m�krop korkusu çek�yor. Hastalığa yakalanıp öleceğ�m korkusuyla, her şey� �y�ce yıkayıp ster�l�ze ed�yor. Sevd�ğ�m b�r arkadaşım var. M�krop kapacağım korkusuyla çeşme bulduğu her yerde hemen eller�n� ve ağzını yıkıyor. Korkunun panzeh�r� cesarett�r. Cesaret, k� ş�n�n korktuğu şeyler�n üstüne g�deb�lmes�d�r. Örneğ�n yüksekl�k korkusu olan b�r�, yükseğe çıkmalı; köpeklerden korkan b�r�, onları sev�p okşamalıdır. Komşumuzun b�r kızı vardı. Perden�n arkasında b�r�ler� var d�ye korkardı. Bu kızcağız yanıltıcı korkular yüzünden, boş yere hep acı çek�yordu. Hâlbuk� cesaretle perdey� açıp baksa orada k�msen�n olmadığını görecekt�... Öyleyse d�yeb�l�r�z k� harekete geç�p kararlılıkla üzer�ne g�tmed�kçe korkularımızı yenemey�z. Öfke Öfke tüm olumsuz duygular �ç�nde en tehl�kel� ve en zararlı olanıdır. Kron�k öfke, her türlü �l�şk�y� yıkıp yok eder. Haksızlığa uğramak, kaba davranışlar, traf�k yoğunluğu, kuyruklar, küçümsenmek,gürültü, beklet�lmek, dağınıklık, engellenmek, yorgunluk… �nsanlara öfkelenmek �ç�n mükemmel fırsatlar sunar. Çoğunlukla

118

l

Tuncer Elmacıoğlu

bu duygu bağırmak, küfür etmek, kavga etmek, vurmak, eşyaları fırlatmak g�b� saldırganlık tepk�s� şekl�nde tezahür eder. Üzüntünün aks�ne öfke �nsana müth�ş b�r enerj� ver�r; hatta �nsanı coşturur! İnsanlar her zaman b�z�m arzu ett�ğ�m�z şek�lde davranmazlar. Aslında başkalarının davranışlarına kızmak, onun davranma özgürlüğünü el�nden almaya çalışmaktır. Öyleyse başkalarının davranışları �ç�n öfkelenmek de aptalca değ�l m�? İnsanlar her zaman b�z�m arzu ett�ğ�m�z şek�lde davranmazlar.

Öfke, aklın gücünü zayıflatır. Aklın frenleyemed�ğ� öfke, patlayarak ş�ddetl� saldırganlığa dönüşeb�l�r. K�ş� çok öfkel� olduğu anlarda aklını kullanamaz ve dolayısıyla davranışlarını da kontrol edemez. Zaten, „Öfke gel�nce akıl g�der; akıl gel�nce de öfke g�der.“ Gerçek şu k� akıl süzgec�nden geç�r�lmeden yapılan saldırı düşünme özürlülüğüdür. Ne yazık k� suçların büyük b�r kısmı, kontrol ed�lemeyen öfke sonucunda �şlen�yor. Öfke bazen acımasız b�r saldırganlığa dönüşüyor. Ne yazık k� suçların büyük b�r kısmı, kontrol ed�lemeyen öfke sonucunda �şlen�yor.

Öfkey� her zaman �çe atmak da doğru değ�ld�r. Bazen öfkey� boşaltmak �y�d�r; �nsanı rahatlatır. Ancak öfkey� devamlı kusmak beyn� uyarır ve zararlıdır. Normal b�r �nsan, elbette yer� geld�ğ�nde öfkelenecek. Fakat bazı �nsanlar öfkelend�kler�nde ele avuca sığmazlar; kontroller�n� tamamen kaybederler. İşte bu tür b�r öfke, son derece tehl�kel�d�r. Öfke, kalp kr�z�, h�pertans�yon g�b� çok c�dd� ölümcül hastalıklara yol açab�l�r. Öfkey� söndürmek 

119

l

Tuncer Elmacıoğlu

Genell�kle �nsanların kaba davranışlarından kaynaklanan olaylara s�n�rlen�r�z. Böyle durumlarda öfkem�z� söndüreb�l�r m�y�z? Evet, çaba göster�rsek öfkey� kontrol altına alıp alıp söndüreb�l�r�z. Bunu yaparken şu tekn�kler� uygulamalıyız: Öfke durup dururken gelmez; bazı �şaret �şaretler ler vererek gel�r. Önce öfken�n doğuşunu fark etmel�y�z. Öfken�n �lk kıpırtılarını fark etmek, onu kontrol kontrol altına almayı kolaylaştırır. kolaylaştırır. Öfkelend�ğ�m�z� fark ed�nc d�nce önce yutkunup sonra burundan der�n b�r nefes almalıyız. Daha sonra b�rden yed�ye kadar saymalıyız. Öfken�n �lk san�yeler� çok kr�t�kt�r. Bu anları patlama patlamadan atlatmayı başarırsak, öfkem�z sönüp g�der. Hâk�m huzuruna çıkan sanıklar, “Kend�m� kaybett�m” d�yerek d�yerek suçu öfkel� b�r anlarında �şled�kler�n� kabul ederler. B�r anlık öfke, öfke, bazen ömür boyu süreb�lecek b�r acıya neden ola olab�l�yor. b�l�yor. Tartışmalarda an� laf çı çıkış kışlarını larını engellemel�y�z. Eğer konuşmak konuşmak zorunda kalırsak da yu yumuşak muşak b�r ses tonu kullanmalıyız. Çünkü Çünkü yumuşak ses tonu öfkey� söndürür. İnsan �l�şk�ler�nde kend� tutumlarımız b�ze aynen yansır. Örneğ�n b�r �nsana gülümsed�ğ�m�zde o da b�ze gü gülüm lümser; ser; ters baktığımızda baktığımızda o da b�ze ters bakar; selam verd verd�ğ�m�zde o da b�ze selam ver�r; bağırdığımızda o da b�ze bağırır... Yan� �nsan �l�şk�ler�nde de etk�-tepk� kanunu geçerl�d�r. geçerl�d�r. Etk�-tepk� kanununa kanununa göre karşımızdak� �nsanın ses tonu, b�z�mk�ne paralel olarak alçalıp yükselecek veya yumuşayıp sertleşecekt�r. Dolayısıyla karşımızdak� �nsanın ses tonunu da b�z ayar ayarlamış lamış oluruz. Ayrıca bağırdıkça �nsanın öfkes� daha da artar. Ps�k Ps�kolo j�  j�de bağırdıkça öfken�n arttığı, ses tonu düşürüldüğünde öfken�n azaldığı kanıtlanmıştır kanıtlanmıştır.. Öyleyse ses�m�z�n tonunu düşürmek hem öfkem�z� söndürmem�z� sağlayacak hem de karşımızdak� k�ş�y� sak�nleşt�recekt�r. 





120

l



Tuncer Elmacıoğlu

Ps�k Ps�kolo j�  j�de bağırdıkça öfken�n arttığı, ses tonu düşürüldüğünde öfken�n azaldığı kanıtlanmıştır. kanıtlanmıştır.

Olayla duygu arasına akılcı düşünceler� yerleşt�r yerleşt�rmemel�y�z. Örneğ�n kalabalıkta yürürken b�r� b�ze çarptığında kızgınlık yaratacak düşünceler(kasıtlı düşünceler(kasıtlı yaptı) yer�ne akılcı düşünceler(dalgınlığı düşünceler(dalgınlığına na geld�) öfkem�z�n ateş�n� söndüreb�l�r. Kal�tes�z �nsanların b�z� s�n�rlend�r�p üzmes�ne �z�n vermemel�y�z. Kaba b�r davranış karşısında hemen aklımızı devreye sokup, “Bu gel�şmem�ş �nsan �nsan ben� s�n�rlend�r�p üzemez” d�ye düşünmel�y�z. Ham �nsanların kaba davranışlarını fazla önemsememel�y�z. Ancak b�r şey� önemsemeyerek onun üzer�m�zde yapacağı tahr�batı azaltab�l�r�z. Şu da b�r gerçek k� başkalarının davranışlarından çok etk�lenen �nsan zayıf �nsandır. B�z� s�n�rlend�ren �nsanın �ç�nde bulunab�leceğ� olumsuz şartları düşünüp onu hoş göreb�l�r�z. Belk� ay nı şartlar altında b�z de olsak, aynı davranışı b�z de göster�rd�k. Öfkey� azaltmanın b�r başka yolu da buna sebep olan k�ş�den k�ş�den uzaklaşmaktır. uzaklaşmaktır. Böylece düşmanca duyguların tırm tırmanışını engelleyerek d�kkat�m�z� başka tarafa yönelteb�l�r�z. Olay yer�nden uzaklaşmak, yü rüyüşe çıkmak, telev�zyon seyretmek, k�tap okumak... okumak... öfkey� körükleyen düşünceler� azaltıp d�kkat�m�z� başka başka şeylere yöneltmem�ze yardımcı olab�l�r. S�n�rlenmeme tekn�kler�n� önümüze çıkan her fırsatta uyg uygulamalıyız. B�z� s�n�rlend�ren her olay, gel�şmem�z �ç�n b�ze fırsatlar sunar. Öfkem�ze hâk�m ol olab�ld�ğ�m�z� fark ed�nce de hemen kend�m�z� tebr�k etm etmel�y�z. Başından ber� �zley�p öfkelenmed�ğ�m�z b�r olay öfkem�z�n kontrolünde kontrolünde b�r dönüm noktası olab�l�r b�z�m �ç�n.Bu �ç�n. Bu nedenle karşımıza çıkan her olumsuz olayda, bu tek tekn�k n�kler� ler� hemen hatırlamalıyız. Nasıl oruç tutar tutarken ken h�çb�r şey y�y�p �çmemem�z gerekt�ğ�n� sürekl� hatırımızda tutuyorsak, tutuyorsak, öfkelenmeme öfkelenmeme uygulamasını da sürekl� aklımızda tutmalıyız. 





121

l

Tuncer Elmacıoğlu

Öfkey� çabuk yatıştırab�lmek, temel b�r yaşama sanatı becer�s�d�r. becer�s�d�r. Öfkey� çabuk yatıştırab�lmek, temel b�r yaşama sanatı becer�s�d�r.

İç�m�zdek� Duygu Fırtınaları Olumsuz duyguları yoğun b�r şek�lde yaşamak; beden sağlığını sağlığını bozar, z�h�nsel ver�ml�l�ğ� düşürüp k�ş�y� depresyona depresyona sürükler. Olumsuz duygular vücudun bağışıklık s�stem�n� zayıflatıp zayıflatıp hastalıklara kapıyı aralar. İnsan hastayken hassas, zayıf, alıngan olur. Hatta en hassas, en zayıf, en alıngan olduğumuz anlar, hasta olduğumuz anlardır... Olumsuz duygular �nsanın z�h�nsel akt�v�tes�n� de düşürür. Üzgün, bunalımlı, öfkel� b�r�, öğrenmeye öğrenmeye çalışırken yeter� kadar ver�ml� olamaz. Bu duygular �nsanın öğrenme yete yetene neğ� ğ�n� n� felce uğratır. Olumsuz duygu fırtınaları �nsanın �ç dünyasında büyük dalgalanmalar yaratarak yaratarak onu depresyon depresyon ded�ğ�m�z duygusal çöküntüye de götüreb götüreb�l�r. Olumsuz duygular vücuda dalga dalga stres hormon hormonları ları yayar. Bu duygu fırtınaları �ç dünyamızda volkanlar kay natarak �ç�m�z� perdeley�p karartır. karartır. İç�m�zdek� ışık, perdeler neden�yle gözükmez. gözükmez. Perdeler� Perdeler� çek�lm�ş b�r ev�n �ç�, dışardan görünür mü? An cak perdeler açılırsa, ev�n �ç�ndek�ler� göreb�l�r�z. İç�m�zde İç�m�zdek� perdeler� oluşturan şeyler de daha çok olumsuz duygularımızdır Doğu öğret�s�nde meşhur b�r „Ş�tta Gölü“ h�kâyes� vardır. vardır. Ş�tta Gölü’ne tepeden baktığınızda dalg dalgalanma lanma yoksa, yoksa, yan� sular sak�nse gölün d�b�n� göreb�l�r göreb�l�rs�n�z. s�n�z. Oysa Oysa fırtınalı b�r havada gölün d�b�n� göremezs�n�z; çünkü gölün suları dalgalı ve kabarıktır. kabarıktır. İşte �nsanın duygusal gerçeğ�n� de Ş�tta Gölü’nün bazen sak�n sak�n bazen kabaran dalgalı sularına benzeteb�l�r�z. Nasıl k� göldek� suların kabarıp dalgalanması d�b�n�n d�b�n�n görünmes�n� engell�yorsa, olumsuz

122

l

Tuncer Elmacıoğlu

duyguların yaratt yarattığı fırtına da �nsanın �ç dünyasının dünyasının perdelen�p kararmasına sebep olur. Çoğunlukla kötü olaylardan kaynaklanan duygusal patlamaları veya der�n üzüntüler� denetleyem�yoruz. Ancak bu kötü olayların ardından kısa zamanda �nsanın kend�ne geleb�lmes� de duygusal ololgunluğun b�r �şare �şaret�d�r. t�d�r. Duyguları Akıllıca Yönetmek  Aklın temel fonks�yonu düşünmekt�r. Olumsuz duyguları da ancak akılcı düşüncelerle kontrol ed�p yöneteb�l�r�z. Aklımızıkullanarakduygularımızıyönetmey�öğrenmel öğrenmel�y�z. Böylece Böylece dış uyaranların b�z� olumsuz etk�leme güc gücünü de en aza �nd�rm�ş oluruz. oluruz. Aklımıza gelen tüm düşünceler� �sted�ğ�m�z takd�rde takd�rde denetleyeb�l�r�z. İstemed�ğ�m�z düşünceler� de defedeb�l�r�z. Düşünceler�m�z sadece b�ze a�tt�r. Onları yaşatmak, değ�şt�rmek, b�r başkasıyla paylaşmak hakkına da yalnızca b�z sah�b�z. Beyn�m�z�n �ç�ndek� düşünceler� kullanma yetk�s� tamamıyla b�z�md�r. Eğer düşünceler�m�z� yöneteb�l�rsek, duygularımızın çoğu da düşünceler�m�z sonucu oluştuğuna göre onları da yöneteb�l�r�z. O hâlde duyguları kontrol edeb�lmen�n yolu, yolu, onları doğuran düşünceler üzer�nde çalışmayı gerek gerekt�r�yor. t�r�yor. İnsanların davranışlarını ya aklı ya da olumsuz duyguları yönet�r. yönet�r. B�rçok �nsanın davranışı olumsuz duygular duygularının etk�s� altındadır. Bunlar tepk�sel �nsanlardır. Bu yüzden çok hata yaparlar. Nedense kend�m�z� akıllı varlıklar olarak tanımlarız; ama ne var k� davranışlarımıza davranışlarımıza çoğu kere ak akllımız değ�l de olumsuz duygularımız duygularımız yön ver�r.

123

l

Tuncer Elmacıoğlu

Nedense kend�m�z� akıllı varlıklar olarak tanımlarız; ama ne var k� davranışlarımıza çoğu kere aklımız değ�l de olumsuz duygularımız yön ver�r.

2. Olumlu Duygular Gezegen�m�zde yaşayan �nsanların büyük çoğunluğu üç düşük b�l�nç merkez�nde yaşıyor. Bunlar çoğunlukla olumsuz duyguların etk�s� altındadır. Olumsuz duygular egomuzdan beslen�rken, olumlu duygular ruhumuzdan beslen�r. Yed� b�l�nç merkez�n�n dördüncü basamağından �t�baren olumlu duygular yaşanmaya başlanır. Olumlu duyguları yaşamak �nsanın �ç dünyasında büyük b�r sev�nç ve huzur yaratır k� gerçek mutluluk da budur. Olumlu duyguların mekânı gönüldür. Bu duygular gön lün �ç�nde parlayıp durur. Zaten �nsan da gönle sah�p olduğu �ç�n yüced�r. Allah yerlere göklere sığmaz; fakat �nanan �nsanların gönlüne sığar. İnsanın gönlü, Allah’ın ev�d�r. Bakınız �nsan gönlünün yücel�ğ�n� anlatmak �ç�n b�lge Yunus neler söylüyor: „Gönül gönüle baktı Gönül Çalap’ın tahtı K�m b�r gönül yıkarsa İk� c�han bedbahttı“ sss

„B�r kez gönül yıktın �se O kıldığın namaz değ�l Yetm�ş �k� m�llet dah�

124

l

Tuncer Elmacıoğlu

El�n yüzün yumaz değ�l“ sss

„Ak sakallı b�r hoca H�ç b�lmem�ş hâl n�ce Emek vermes�n hacca B�r gönül yıkar �se“ Yukarıdak� dörtlüklerde de görüldüğü g�b� Yunus‘a göre �nsan gönlü yıkmak yıkmak çok ama çok büyük günahtır. Gö nül yıkan b�r� namaz da kılsa, hacca da g�tse boşuna… Olumlu duygular nelerd�r? V�cdan, merhamet, sevg�, aşktır. V�cdan V�cdan, �nsanda bulunan ahlak� b�r duygudur. duygudur. Bu ahlak� duygu �y�y�, güzel�, güzel�, doğruyu yapmamızı; kötülükten uzak durma mızı mızı emreden emreden b�r �ç ses�m�zd�r. V�cdan b�r çeş�t �ç tepk�m�zd�r. tepk�m�zd�r. Bu tepk�y� �ş�te �ş�teb�l b�lmem�z mem�z �ç�n, �ç�n, �ç dünyamıza kulak vermey� öğrenmem�z lazım. Yanlış b�r şey yaptığımızda kend�m�z� suçlu h�ss h�sseder�z. İşte bu v�cdan duygusudur. İşled�ğ� suçtan dolayı belk� de ömür boyu v�cdan azabı çeken �nsanlar vardır aramızda. İnsanın suçluluk duygus duygusunu �ç�nden �ç�nden söküp atamaması atamaması v�cdan sah�b� olduğunun b�r del�l�d�r. del�l�d�r. İşled�ğ� suçtan suçtan v�cdan azabı duymamak da v�cdansızlığın b�r gösterges�d�r. Yanlış b�r şey yaptığımızda kend�m�z� suçlu suçlu h�sseder�z. seder�z. İşte bu v�cdan duygusudur.

B�r�n�n, „V�cdanımın ses�n� d�nley�p ona göre davranacağım“ davranacağım“ demes�nden daha onurlu b�r söz yoktur.

125

l

Tuncer Elmacıoğlu

V�cdanın ses�, çok �y� b�r yol göster�c�d�r. V�cdanımız ney�n doğru, ney�n yanlış olduğunu söyler söyler b�ze. İnsan dış dünyanın gözlemler�nden kaçab�lse de, kend� v�cdan v�cdanının ses�nden kaçamaz. Dostoyevsk�, Dostoyevsk�, “Suç ve Ceza” adlı romanında bu duyguyu duyguyu çok güzel �rdelem�şt�. Roman Roman kahramanı Raskoln�kov, Raskoln�kov, yaşlı b�r tefec� kadını öldürmüş. Ancak sonunda v�cdan azabına dayanamayarak dayanamayarak �şled�ğ� �şled�ğ� suçu b�r pazar yer�nde �t�raf etm�şt�. Allah, �nsanoğluna aklı, v�cdanı ve �radey�, „İy� �le kötüyü b�rb�r�nden ayır, �y�y� seç“ d�ye verm�şt�r. verm�şt�r. Öneml� kararların arefes�nde aklı, v�cdanla desteklemel�y�z; teklemel�y�z; çünkü tek başına akıl, şahs� çıkar yolunu seçe seçeb�l�r b�l�r.. Ne yazık yazık k� pek çok çok �nsanın �nsanın v�cdanıyla v�cdanıyla kurduğu �l�şk� zayıf, sönük, bel�rs�z b�r sesten �barett�r. Oysa b�lgel�k yolunda �lerle �lerleyen yen b�r� v�cdanının ses�ne kulak ver�r, her gece v�cdan muhasebes� yaptıktan sonra yatar. Merhamet Merhamet; varlıkların düştüğü zor durumlara karşı karşı onlara acımaktır. Peygamber�m�z, Peygamber�m�z, „Allah, merhamet edenlere merhamet eder; s�z, yerdek� yaratıklara merhamet ed�n�z k� göktek� Rabb’�n�z de s�ze merhamet ets�n!“ buyuruyor. Şu b�r gerçek k� zor durumda olan varlıklara merhamet etmeyen �nsan, onlara sevg� ve şefkat de gösteremez. Ancak acıdığımız varlıklara yardım etme �steğ� duyarız. Örneğ�n yoksul b�r�ne acımadan, ona nasıl yardım edeceğ�z k�? Mağdurlara merhamet etmek, �nsanlığın en öneml� basamağıdır. İnsandan merhamet� çıkardınız mı ger�ye ne kalır k�? İnsandan merhamet� çıkardınız mı ger�ye ne kalır k�?

126

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sevg� Sevg�, b�r şeyden hoşlanıp ona yakınlık duymaktır. Bu, haf�f b�r hoşlanma da ş�ddetl� b�r yakınlık duyma da olab�l�r. Y�ne bu duygu dondurmayı sevmekten tutun da ç�çekler�, ağaçları, hayvanları, �nsanları sevmeye kadar uzanab�l�r. Gerçek anlamda sevg�, anne çocuk �l�şk�s�nde �l�şk�s�nde yaşanır. yaşanır. Şöyle k� anne h�çb�r karşılık beklemeden çocuğuna sütünü ver�p ver�p onun bütün �ht�yaçlarını karşılar ve bundan da büyük büyük b�r haz duyar. Verememek annede üzüntü yara yaratır. tır. Sevg�n�n davranış şekl� vermekt�r. Günlükhayatımızda hayatımızdasevg�y�yaşamanınyolucömertl�kt�r.D�n�m�zde en yüce mertebelerden b�r� şeh�tl�kt�r; çünkü çünkü bu mertebe cömertl�ğ�n cömertl�ğ�n z�rves�d�r. z�rves�d�r. Şeh�tl�k mertebes bes�n�n yücel�ğ� de, verme eylem�nden kaynaklanıyor. Şeh�t, vatanı uğruna en değerl� varlığını, yan� canını, kanını ver�yor. Vermen�n bundan büyüğü olab�l�r m�? İnsanlara b�lg� vermek de �y� b�r sevg� davranışıdır. Hayatımız boyunca hem öğrenmel� hem de öğretmel öğretmel�y�z. B�lg�y� sadece kend�m�ze saklarsak sırtımızda yük olur. İnsanın en onurlu faal�yetler�n faal�yetler�nden den b�r� de sah�p olduğu b�lg�y� başkalarına aktarmasıdır. aktarmasıdır. İnsan b�lg�y� �ç�ne hapsederse, �nsanlığa �hanet etm�ş olur. olur. Cehalet�n yok ed�l ed�lm mes�nde b�lg� ışığını taşıyanların büyük sorumlulukl sorumlulukları vardır. B�lg�l� �nsanlar bu sorumluluklarını k�taplar yazarak, konferans konferanslar lar vererek, anlatarak… anlatarak… yer�ne get�rmel�d�rler. B�lg�n�n zekatıdır bunlar... Bu bağlamda �y� b�r öğretmen�n hakkını k�m ödeyeb�l�r k�? Gerçek şu k� �ş�n� �y� yapan b�r öğretmen paha b�ç�lemez değerded�r. Hep�m�z bütün hayatımız boyunca hem öğrenc� hem öğretmen olmalıyız. İnsanın en onurlu faal�yetler�nden b�r� de sah�p olduğu b�lg�y� başkalarına aktarmasıdır.

127

l

Tuncer Elmacıoğlu

Verme eylem�ne daha başka açılardan da bakab�l�r�z. Allah Kur’an’da, da, „... K�m b�r cana cana kıymamış ya da yeryüzünde bozgunculuk yapmamış b�r�n� öldürürse, bütün �nsanları öldürmüş g�b� olur. Her k�m de b�r canı kurtarırsa bütün �nsanları kurtarmış g�b� olur(57/132)“ olur(57/132)“ buyuruyor. buyuruyor. Allah kutsal k�taplarında, kend�n� savun savunma ma veya haklı sebepler�n dışında �nsan öldürmey� kes�n kes�nl�kle l�kle yasaklamıştır. B�r �nsanı haksız yere öldürmey� öldürmey� bütün �nsanlığı öldürmeye eş�t tutan Kuran, �nsanın „yaşama hakkını“ �nsan haklarının haklarının temel�ne oturtmuştur. Allah b�r canı kurtarmaya da bütün �nsanların hayatı hayatını nı kurtarmak kadar sevap ver�yor. Konuya bu açıdan baktığımızda hastaya ş�fa veren �y� b�r hek�m�n; kan, organ bağışı yaparak hayat kurtaran b�r hayırsever�n davranışı da büyük b�r sevg� davranışıdır. davranışıdır. Günümüzde Günümüzde çok tartışılan organ bağışını da d�nî açıdan böyle yorumlamamız �sabetl� olur… Üç çocuklu, bedenen çok zayıf b�r kadın akrabamın, böbreğ�n�n b�r�n� b�r�n� erkek kardeş�ne verd�ğ�n� duyunca çok duygulanmıştım! Beden�n�n b�r parçasını ver�yordu kardeş�ne. kardeş�ne. Vermen�n Vermen�n bundan büyüğü olab�l�r m�yd� h�ç? Bu, tam b�r sevg� davranışıydı. Sevg�y� günlük hayatında yaşayan �nsanlar, d�ğerler�ne yardım etmeye bayılırlar. Fakat bunu sıradan �nsanlarınk� g�b� b�r menfaat menfaat karşılığında veya göster�ş �ç�n değ�l, �çler�nden geld�ğ� �ç�n yaparlar. yaparlar. Bunlar, �çler�nden gelerek başkalarının yardımına koşarlar da�ma. Ama ne yazık k� bunların sayısı oldukça az dünyamızda. İnsan sevd�ğ�n�n yaşamasını, gel�şmes�n�, olgunlaşmasını �ster. Bunun �ç�n de, sevd�ğ�n�n yaşamını yakın yakından dan �zler ve ona �lg� göster�r. Ancak şu da b�r gerçek k� �nsan �l�şk�ler�nde tek taraflı sevg� de sonsuza kadar devam devam etmez. N�tek�m Mevlânâ da: «Sen� seven� sev, sen� ara arayanı yanı ara!» öğüdünü ver�yor b�zlere. İnsan sevd�ğ�n�n yaşamasını, gel�şmes�n�, olgunlaşmasını �ster.

128

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sevg� Yanılsaması Gerçek sevg�de, herhang� b�r karşılık beklemeden vermek söz konusudur. Oysa genell�kle �nsanların sevg� anlayışı, “Ben�m çıkarlarıma h�zmet ed�p �sted�kler�m� yer�ne get�r�rsen sen� sever�m” şekl�nded�r. Bu, gerçek sevg� değ�ld�r; sadece sevg� yanılsamasıdır.(Keyes, s.190) Böyle b�r sevg� anlayışına sah�p olan �nsanlar, “benc�l” karakterl�d�r. Benc�l �nsan, yalnızca kend�n� düşünüp yalnızca kend� çıkarlarıyla �lg�len�r. Her şey kend�n�n olsun �ster; vermekten h�ç hoşlanmaz. Başkalarının �stekler�ne �lg� duymaz, haklarına saygı göstermez. Dış dünyaya sadece kend� çıkarları açısından bakar. Şüphes�z k� her �nsan b�r ölçüde benc�ld�r. Çünkü Allah her �nsanın �ç�ne, “Sen�n �stekler�n her şeyden önce gel�r” d�yen b�r ‘benl�k’ yerleşt�rm�şt�r. Bu yüzden herkes, başkalarından çok kend� çıkarlarını düşünüp ona göre davranır. Allah hep�m�z�n �ç�ne b�r ‘benl�k’ yerleşt�rm�şt�r; ama benl�ğ�m�z� aşarak d�ğer valıkları sevmem�z� de b�zden �stem�şt�r. Onun �ç�nd�r k� b�lge �nsanlar kend� çıkarlarıyla başkalarının çıkarlarını dengelerler. B�lge �nsanlar kend� çıkarlarıyla başkalarının çıkarlarını dengelerler.

Bütün �nsanlar yaratılışlarında “sevme yeteneğ�” �le donatılmış oldukları hâlde, benc�ller�n bu yeteneğ� körelm�şt�r. Bunların başkalarını sevmed�kler� doğrudur; fakat gerçekte bunlar kend�ler�n� de sevmezler. İlk bakışta benc�ll�k, k�ş�n�n kend�n� çok sevmes� g�b� gözükse de aslı bunun tam ters�d�r. Benc�l �nsan, kend�n� de pek sevmez. Ancak benc�ll�k aşıldığı zaman sevg� yaşanab�l�r. B�l�n�z k� benc�ll�k �nsanı yalnızlığa, sevg� �nsanı b�rl�ğe götürür. Sevd�ğ�m�z şey� avucumuzun �ç�ne almak, onu sah�plenmek de gerçek sevg� değ�ld�r. N�tek�m b�r anne b�le çocuğunu

129

l

Tuncer Elmacıoğlu

sah�plen�yorsa bu, gerçek sevg� olamaz. İdeal olan kafestek� kuşu değ�l, ağaçtak� kuşu seveb�lmekt�r. İdeal olan kafestek� kuşu değ�l, ağaçtak� kuşu seveb�lmekt�r.

Yed� b�l�nç merkez�n�n en alttan üçü �nsanı bu dünyaya a�t zevkler�n köles� yaparken, en üsttek� üçü de k�ş�y� kemâle erd�r�r. Dördüncü düzeydek� “sevg� merkez�” �se b�r çeş�t geç�ş basamağıdır. İnsan beden�nde nasıl yed� b�l�nç merkez� varsa, sevg� merkez�nde de yed� b�l�nç basamağı vardır. Sevg� merkez�n�n alt basamaklarında da gerçek sevg�y� yaşamak mümkün olmaz. N�tek�m alt basamaklarda sev�p karşılık beklemek, sah�plenmek, öfkelenmek, üzülmek, kıskanmak, korkmak söz konusudur. Örneğ�n b�r�n� sev�p de karşılığını görmeyen b�r� �nt�har edeb�l�r; hatta sevd�ğ�n� öldüreb�l�r. Y�ne sevd�ğ�n� sah�plenen k�mse, sürekl� onu kaybetmekten korkup kıskanab�l�r… Görüldüğü g�b� sevg� merkez�n�n alt basamaklarında sevg�yle b�rl�kte olumsuz duygular(üzüntü, korku, öfke, kıskançlık) da yaşanıyor. Aslında gerçek sevg� enerj�s� da�ma vücutta akmak �ster. Ama sevg�n�n alt basamaklarında sevg� enerj�s�, olumsuz duyguların enerj�s�yle b�rb�r�ne karıştığı �ç�n bu akış engellen�r. Olumsuz duyguların yarattığı blokaj kanalları tıkar. Kanallar açık olmalı k� sevg� ener j�s� vücutta akab�ls�n. İnsan vücuduna g�ren tüm enerj�ler ve maddeler vücuttan tekrar çıkmak �ster. Örneğ�n aldığımız havanın, yed�kler�m�z�n, �çt�kler�m�z�n vücuttan tekrar çıkması gerek�r. Bunlar vücuttan çıkmadığı zaman �nsanın �ç�nde patlar; �nsanı çok rahatsız ed�p gerg�nleşt�r�r. Sevg� merkez�n�n üst basamaklarına tırmandıkça �nsanın sevme melekes� gel�ş�r. Sezg�sel b�lg�ye de sevg� merkez�nde ulaşılab�l�r ancak. Şunu da bel�rtel�m k� �nsan ne kadar eğ�t�m görürse görsün, sevg�y� yaşamadığı sürece sezg� yeteneğ�n� kullanamaz…

130

l

Tuncer Elmacıoğlu

İl�şk�lerde benc�ll�k, sah�plenme söz konusuysa bu b�r sevg� yanılsamasıdır. Gerçek sevg� benc�ll�k, sah�plenme, olumsuz duygular aşıldığında yaşanır. Sevg�n�n Evrensell�ğ� İnsanların özü, sevme yeteneğ�yle donatılmıştır. Her �nsana bu olumlu enerj� ver�lm�şt�r doğuştan. Şayet �nsanlara sevg� ver�lmeseyd�, dünyanın b�r z�ndandan farkı kalmazdı... İnsan önce kend�n� sevmel�d�r. Bu sevg� sonra etrafa dalga dalga yayılır. Anne kucağında başlayan sevg�, yaşanılan çevrede gel�ş�r. Sevg� a�lede doğar, �nsanlar arasında gel�ş�p büyür. Tek başına ıssız b�r adada yaşayan b�r� sevg�y� tadamaz k�. Çünkü sevg�, a�le ve toplumda öğren�l�p gel�şt�r�leb�len b�r duygudur. Tasavvuf’a göre evrende olan her şey Allah’ın kısmen tecell�s�nden �barett�r. İnsan bu gerçeğ� b�l�nce, evrendek� d�ğer varlıklardan ayrı olmadığını �drak eder. Ancak evrenle arasındak� b�rl�ğ�n �drak�ne varan �nsan evrensel sevg�y� tadab�l�r. Evrensel sevg�ye ulaştığımızda daha önce b�ze ters gelen �nsanları olduğu g�b� kabul eder�z. Örneğ�n önceden b�ze kötülüğü dokunmuş, çok kızdığımız b�r �nsanı b�le artık hoş görmeye başlarız. B�r �nsan b�ze hakaret edeb�l�r, hakkımızı y�yeb�l�r; hatta b�z� döveb�l�r. Y�ne de b�z ondan nefret ed�p ona k�n tutmamalıyız. Yalnız ondan uzak durmalıyız. Evet, aslanı seveceğ�z; ama onunla aynı kafese g�rmeyeceğ�z. Aynı şek�lde kötü ve sahtekâr �nsandan sakınıp u zak duracağız; fakat ondan nefret ed�p ona düşmanlık etmeyeceğ�z. Aklınızdan çıkarmayın k� kötü de �y�d�r; çünkü b�ze �y�y� öğret�r, b�z� tecrübe sah�b� yapar. Böyle b�r bakış açısı, evrensel sevg�ye ulaşmanın b�r gösterges�d�r. Aslanı seveceğ�z; ama onunla aynı kafese g�rmeyeceğ�z.

Ne güzel d�yor Yunus: “Yaratılanı hoş gör, Yaratandan ötürü.” Sevg�y� evrensel boyutta yaşayan b�lge �nsan, konuşma ve davranışlarında b�rleşt�r�c� b�r tutum takınır. O, ayırım yapmaz, �nsanların ortak yönler�n� vurgular. Onlara b�r gözle bakar. B�lge �nsan, konuşma ve davranışlarında b�rleşt�r�c� b�r tutum takınır. O, ayırım yapmaz, �nsanların ortak yönler�n� vurgular.

Bakınız b�lge Yunus ne d�yor: “Yetm�ş �k� m�llete B�r göz �le bakmayan Halka müderr�s olsa Hak�katte as�d�r.” Bu dörtlükte Yunus, yetm�ş �k� m�llete b�r gözle bakmanın önem�n� vurguluyor. İşte bu bakış, evrensel sevg�d�r. Aşk  Aşk, aşırı sevg� duymaktır. Sev�len şeye karşı �ler� derecede b�r bağlılık söz konusudur aşkta. Çoğu kere �nsanlar, c�nsel �stekler� aşk zanned�yorlar. Gerçekte bunlar b�r aşk yanılsamasıdır. Evet, başlangıçta kadınla erkek arasındak� c�nsel elektr�klenme b�r çek�m yaratab�l�r; ama bu geç�c�d�r. Uzun ömürlü aşklar, sağlıklı �l�şk�ler sonucunda oluşur. Aşk konusunda araştırmalar yapan W�ll�am Lederer: “Aşk, �y� �l�şk�ler�n neden� değ�l, sunucudur” der.(McG�nn�s, s.4) Çoğunlukla b�z, �y� �l�şk�ler�n aşkla başladığını zanneder�z. Oysa karşılıklı �çtenl�ğe ve saygıya dayanan �l�şk�ler�n doğal sonucudur aşk.

Uzun ömürlü aşklar, sağlıklı �l�şk�ler sonucunda oluşur.

Aşk b�r şeye �ht�yaç duyup onun hasret�n� çekmek anlamına da gel�r. Bu duygu �nsanın gerçek varlığı olan ruhunun �ht�yaç ve �stekler�nden doğar.(B�lg�seven, s.164) Aşk çoğunlukla �nsan ve Allah aşkı olarak tezahür eder. Bu duygu, �nsandan Allah’a doğru gel�ş�p büyüyeb�l�r. Nasıl k� �nsan aşkında, sürekl� âşık olunan k�ş� düşünülürse; Allah aşkında da bütün evren düşünülür. Y�ne �nsan aşkında, b�r�ne tutku dereces�nde bağlanmak söz konusuyken, Allah aşkında yaratılmış her şeye �çten b�r yakınlık duymak söz konusudur. Gerçek aşk den�z�n�n sadece küçücük b�r damlasıdır �nsan aşkı. Ayrıca �nsan aşkından, gerçek aşka uzanan yol da oldukça uzundur. Ama bu uzun yolculuk, �nsanı gerçek aşka taşıyab�l�r. B�r ırmağı düşünel�m: Irmak suyu, den�ze ulaşıncaya kadar dağları, ovaları, vad�ler� dolaşır; bu uzun yolculukta da kend� özünü korur. Fakat ırmak den�ze ulaşınca, artık den�z suyunun b�r parçası oluver�r. Aşk da �nsanı gerçek aşk den�z�ne ulaştırab�l�r. Öneml� olan parçadan(�nsandan), bütüne(Tanrı’ya) uzanan sam�m� b�r aşk yolculuğudur. İnsan aşkı, ormanın bütününün güzell�ğ�n� fark etmeden, yalnızca b�r ağacın güzell�ğ�ne takılıp kalmaya benz�yor. Oysa gerçek aşk, ormanın bütünününgüzell�ğ�n�farkederekbüyükresm�görmen�nmutluluğunu yaşamaktır. Y�ne �nsan aşkı, b�r tek �nsanın güzell�ğ� karşısında duyulan hayranlığı anlatırken; Allah aşkı, tüm evren�n güzell�ğ� ve muhteşeml�ğ� karşısnda duyulan der�n hayranlığı anlatır. İnsan aşkı, İlah� aşka ulaşmada b�r basamak olarak kullanılab�l�r. Varlıkların şek�ller�, renkler�, kokuları kend� özler�n� örten b�rer perded�r. İnsanlar genell�kle varlıkların dış yüzündek� bu perdelere takılıp kalırlar. Bu da aşkın özü değ�l, dış kalıbıdır. Oysa asıl olan varlıkların özüdür. Elbette k� varlıkların dış görünüşler� de çok öneml�d�r. Fakat

gerçek aşk, sadece dış görünüşe yönel�k olamaz. Çünkü yalnızca dış görünüşe(şekle) yönel�k aşklar geç�c�d�r. Kuşkusuz k� aşkta, güzell�k çok öneml�d�r. Fakat güzell�k k�ş�ye göre de değ�şeb�l�r. Âşık �ç�n sadece sev�len güzeld�r. Aslında aşk olmasa güzell�ğ�n de b�r değer� olmaz ya! Güzell�k ancak fark ed�l�rse değer kazanır. N�tek�m büyük ozanımız Âşık Veysel de şöyle d�yor: “Güzell�ğ�n on para etmez Bu bendek� aşk olmasa” Aşk romanı okumak da, �nsana aşkı öğretmez. Aşkı öğrenmek �ç�n aşkı yaşamak lazım. Ünlü ozanımız Erzurumlu Emrah da, “Çekmeyen ne b�l�r aşkı sevdayı” d�yerek �nsan aşkının ancak yaşanarak öğren�leb�leceğ�n�n altını ç�z�yordu. Y�ne ne güzel söylüyor şa�r: “Aşkı Mecnun’dan r�vayet etme Aşkın ateş�n� duyduysan anlat” Evet, yüreğ�nde aşkın ateş�n� duyan k�mse, artık gerçek aşkı aramalıdır. Gerçek aşk da, Allah aşkıdır. O’ndan başkasına duyulan aşklar, gel�p geç�c�d�r. Bütün güzell�kler�n aslı da O’nda toplanmıştır. Allah’a da ancak aşk yoluyla ulaşab�l�r �nsan. Zaten �nsan �le Allah arasındak� en kuvvetl� bağ, aşk bağıdır. İnsan �le Allah arasındak� en kuvvetl� bağ, aşk bağıdır.

Evren�n sırlarına ulaşmanın yolu da aşktır. Yalnızca aklın sağladığı ışık, evren�n sırlarını çözmeye yetmez. Çünkü akıl, sadece varlıkları araştırıp �ncelemem�z� sağlarken; aşk, onlarla yakınlaşıp bağ kurmamızı sağlar. Dolayısıyla Hakk’a yürüyüp ona yakınlaşmak akıldan z�yade aşkla olur. Z�ra evren de g�zl� yüzünü, kend�ne âşık olan �nsanlara göster�r ancak. Aşk, evren�n en poz�t�f, en b�rleşt�r�c� duygusudur.

134

l

Tuncer Elmacıoğlu

135

l

Tuncer Elmacıoğlu

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

RUH SAĞLIĞIMIZ (III) „...emrolunduğun g�b� dosdoğru ol...“   (Kuran:11/112)

136

l

Tuncer Elmacıoğlu

137

l

Tuncer Elmacıoğlu

DAVRANIŞLARIMIZ

N

asıl k� b�lg�sayarın çıktısı yazılı met�nlerse, �nsanın çıktısı da davranışlarıdır. Düşüncen�n veya duygunun ardından davranış gel�yor. Ruhsağlığımızınenöneml��şaret�olgun davranışlardabulunmaktır. Olgun davranışlarda bulunab�lmem�z �ç�n öncel�kle kend�m�z� b�l�p yanlış davranışlarımızı düzeltmem�z gerek�yor. KENDİMİZİ BİLMEK  Kend�m�z� b�lmek, kend�m�z� tanımak demekt�r. Bütün öğret�ler, kend�m�z� tanımamızı öğütlüyor b�ze. B�lge Yunus, �nsanın kend�n� b�lmes�n�n önem�n� aşağıdak� mısralarda ne de güzel d�le get�r�yor: «İl�m, �l�m b�lmekt�r. İl�m kend�n b�lmekt�r Sen kend�n� b�lmezsen Bu n�ce okumaktır.» Yunus bu d�zelerde hak�k� �lm�n,„kend�n� b�lme sanatı“ olduğunu vurguluyor. Bu dörtlükte k�ş� kend�n� b�lmezse, bunun boş yere b�r �l�m tahs�l etme olacağını bel�rt�yor.

138

l

Tuncer Elmacıoğlu

Her �nsanın pek çok özell�ğ� vardır. Örneğ�n b�r �nsan hassastır, s�n�rl�d�r, kıskançtır, zek�d�r, tutarsızdır, güzeld�r, yeş�l gözlüdür, kısa boyludur… Bütün bunlar, �nsanın değ�ş�k ruhsal ve b�yoloj�k özell�kler�d�r. İnsanın k�ş�l�ğ�, ruhsal ve b�yoloj�k özell�kler�n�n toplamından oluşur. İnsanın karakter� �se, sadece ruhsal özell�kler�n�n toplamıdır. Ancak çoğu �nsan sah�p oldukları şeyler�(para, unvan, eşya...) de k�ş�l�kler�n�n b�r parçası olarak algılıyor. Oysa sah�p olduklarımızla, k�ş�l�ğ�m�z farklıdır. İnsanın k�ş�l�ğ�, ruhsal ve b�yoloj�k özell�kler�n�n toplamından oluşur.

İnsan, ruhsal ve b�yoloj�k özell�kler�n�n heps�n�n ya da çoğunun farkındaysa kend�n� tanıyor demekt�r. Kend�n� tanımak, b�r çeş�t sürekl� uyanıklık hâl�d�r. İnsan, ruhsal ve b�yoloj�k özell�kler�n�n heps�n�n ya da çoğunun farkındaysa kend�n� tanıyor demekt�r.

Kend�n� tanıyan �nsan, eks�k ve güçlü yönler�n�n farkındadır. Şunu da bel�rtey�m k� bazı eks�kl�kler�m�z ve kusurlarımız k�ş�sel değer�m�z� gözümüzde düşürmemel�d�r. Fakat bunları düzeltmek �ç�n de çaba harcamalıyız. Öneml� olan k�ş�n�n sah�p olduğu özell�kler�n farkında olması ve yanlış olanları da düzeltmeye çalışmasıdır. Gel�şen �nsan kend�n� tanır ve kusurlarını da evrensel ahlak �lkeler� çerçeves�nde düzeltmeye gayret eder. KENDİMİZİ DÜZELTMEK  İnsan kend�n� tanıdıktan sonra kusurlu yönler�n� düzeltmeye çalışmalıdır.

139

l

Tuncer Elmacıoğlu

Kusursuz �nsan yoktur. Hep�m�z�n düzeltmes� gereken kusurları vardır. Aslında hayat b�ze kusurlu yönler�m�z� düzeltmek g�b� b�r sorumluluk yüklüyor. Aslında hayat b�ze kusurlu yönler�m�z� düzeltmek g�b� b�r sorumluluk yüklüyor.

B�r bakıma hayat, kusurlu yönler�m�z� düzeltme yolculuğudur. Zaten ruhsal tekâmül de, kusurlu yönler�m�z� düzelterek azaltmaktır. Esasında ruhsal gel�şmey�, kend�n� tanıyıp düzeltme sürec� olarak tar�f edeb�l�r�z. Kend�n� tanıyıp düzeltme sürec�nde öncel�kle eleşt�r�ye açık olmalı �nsan. Çünkü ancak eleşt�r�ye açık olan �nsan, çevres�ndek� k�ş�lerden kend�s�yle �lg�l� b�lg� toplayab�l�r. Böylece zayıf yönler�n�n farkına varır. Aslında eleşt�r�ler b�z�m öğretmenler�m�zd�r. Ruhsal gel�şmey�, kend�n� tanıyıp düzeltme sürec� olarak tar�f edeb�l�r�z.

Tab�� k� eleşt�r�ye açık olmak da tek başına yetm�yor. Aynı zamanda eleşt�r�ler doğrultusunda yanlışlarımızı kabul ed�p onları düzeltmem�z de gerek�yor. Ancak böyle davranarak eleşt�r�den olumlu b�r sonuç çıkarmış oluruz. İnsan, kend� öz eleşt�r�s�n� de yapab�lmel�d�r. Ancak bu noktada şunu bel�rtel�m k� sadece olgun �nsanlar, kend� öz eleşt�r�ler�n� yapıp hatalarını kabul ederler. Zaten yalnızca hatalarını kabul eden �nsanlar, kend�ler�n� düzelteb�l�rler. Kend�n� düzeltme yolculuğunda öz eleşt�r� yapan �nsanlar, çabuk mesafe alırlar. Kend�m�z� düzeltmen�n en öneml� ölçüsü, doğru davranmaktır.

140

l

Tuncer Elmacıoğlu

DOĞRULUKTAN ŞAŞMAMAK “Güzel düşün, �y� h�sset, yanılma, aldanma, Ne varsa doğrudadır, doğruluk şaşar sanma.” Tevf�k F�kret Doğruluğun en öneml� uygulaması yalan söylememekt�r. B�l�n�z k� en küçük şeylerde b�le doğru konuşursanız, ahlak� açıdan �y� yönde hızla �lerlers�n�z. K�ş�l�k bozukluğunun en öneml� �şaretler�nden b�r�, devamlı yalan söylemekt�r. Yalan söylemek ahlak �lkeler�ne uymadığı g�b� �nsan �l�şk�ler�n� de bozar. Aynı zamanda yalan söyleyen �nsana k�mse güvenmez de. Bazı �nsanlar �ç�n “sözünün er�” tab�r�n� kullanırız. Bunlar herkes�n güvend�ğ� �nsanlardır; çünkü verd�kler� sözü tutarlar. Doğru �nsan sözünün er�d�r; verd�ğ� sözü tutar mutlaka. Verd�ğ�m�z sözü tutmadığımızda hem kend� gözümüzde hem başkalarının gözünde değer�m�z düşer. Doğruluğun b�r başka boyutu da dürüst olmaktır. Rüşvet yememek, hırsızlık ve sahtekârlık yapmamak dürüstlüğün öneml� göstergeler�d�r. Pek çok �nsan para tekl�f ed�ld�ğ�nde kend�n� hemen satıver�r. Yüksek b�r tekl�f yapıldığında çok az �nsan h�ç tereddüt etmeden onu reddeder. Gerçek şu k� dürüst �nsan para ve mevk� �ç�n asla kend�n� satmaz! Dürüst �nsan para ve mevk� �ç�n asla kend�n� satmaz!

B�r�n�n dürüst olup olmadığını en �y� ona mevk�-makam vererek ölçeb�l�r�z. Mevk�s�n� çalıp çırpmak �ç�n m�, �nsanlara h�zmet etmek �ç�n m� kullanıyor? Eğer k�ş� bu gücü �nsanlara h�zmet etmek �ç�n kullanıyorsa dürüstlük sınavını geçm�ş de-

141

l

Tuncer Elmacıoğlu

mekt�r. B�l�nd�ğ� g�b� dürüstlük, laftan z�yade uygulamayla ortaya çıkıyor. Aslında dürüstlükte en doğru ölçü sınanmış dürüstlüktür. Dürüstlük, �nsanın en �y� dostudur. İnsanı asla zor duruma düşürmez. Oysa d�ğer yollar �nsanı çok zor durumlara düşüreb�l�r. İnsan �ç�n dürüstlüğün b�r başka gösterges� de �ç� dışı b�r olmaktır. İç� dışı b�r �nsanın �ç�yle(duygu ve düşünceler�yle) dışı(konuşma ve davranışları) aynıdır. Doğruluğun d�ğer b�r boyutu da tutarlı olmaktır. TUTARLI OLMAK  Doğru b�r�n�n sözler�yle davranışları tutarlı olur. B�r başka söyley�şle k�ş�l�kl� b�r�n�n konuşmalarıyla davranışları uyum �çer�s�nded�r. Eğer sözler�n�zle davranışlarınız b�rb�r�yle çel�ş�yorsa �ç dünyanızda büyük b�r çatışma yaşarsınız. K�ş�l�ks�z b�r�n�n konuşmalarıyla davranış b�ç�mler� bütünlük arz etmez. Anca b�rb�r�yle çel�şen yönler�n�z� fark ederek onları düzelt�rsen�z k�ş�l�ğ�n�z gel�ş�r. K�ş�l�ğ�n b�rçok ruhsal ve bedensel özell�ğ�n toplamından oluştuğunu bel�rtm�şt�k. Öneml� olan �nsan bütününü meydana get�ren tüm unsurların b�rb�r�yle uyum �çer�s�nde olmasıdır. Aslında �nsanı oluşturan tüm bedensel ve ruhsal parçalar b�r bütünü oluştururlar. İnsan organ�zması b�r bütündür. Şöyle k� �nsanın neres� ağrısa canı orada olur. İnsanın b�r organı ağrısa tüm vücut rahatsız olur. Ancak ağrı yok olunca tüm vücut rahatlar. İnsan kend� �ç�nde b�r bütün olduğu g�b� evren de b�r bütündür. Evren bütününün b�r parçasıdır �nsan. Parça-bütün �l�şk�s� �nsanın kend� bünyes�nde olduğu g�b�, dış dünyayla �l�şk�s�nde de kend�n� göster�r. Örneğ�n kalb�m�z dursa yaşamımızı sürdüreb�l�r m�y�z? Elbette k� hayır! Pek�, ya toprakta yet�şen bes�nler� yemeden, havayı teneffüs etmeden, suyu �çmeden

142

l

Tuncer Elmacıoğlu

yaşayab�l�r m�y�z? Y�ne hayır! O hâlde organlarımız ne kadar yaşamımızın gerçekler�yse, dışarıdan aldığımız bes�nler, hava, su da yaşamımızın o kadar gerçekler�d�r. Evet, yaşamımızı sürdüreb�lmem�z �ç�n kalb�m�z, beyn�m�z, c�ğerler�m�z ne kadar hayat� organlarımızsa dışardan aldığımız bes�nler, hava, su da o kadar hayat� organlarımız sayılır. Demek k� İlah� s�stemde parça bütün �l�şk�s� hayatın devamı �ç�n muntazam b�r şek�lde �şlemekted�r. Yaşamımızı sürdüreb�lmem�z �ç�n kalb�m�z, beyn�m�z, c�ğerler�m�z ne kadar hayat� organlarımızsa dışardan aldığımız bes�nler, hava, su da o kadar hayat� organlarımız sayılır.

Ruhumuzun en büyük düşmanları bağımlılıklardır. BAĞIMLILIK TUZAKLARI B�r k�ş�, kend�n� b�r davranışı yapmaya mecbur h�ssed�p onu yapmadan duramıyorsa o k�ş� bağımlılık tuzağına düşmüş demekt�r. Bu k�ş� özgür değ�ld�r artık. Özgür olab�lmek �ç�n her türlü bağımlılıktan kurtulmak lazım. İçler� perdeley�p ruhları ka rartan bağımlılıklardır. Bağımlılıkarı yaratan bu dünyaya a�t zevkler ve eğlencelerd�r. B�rçok �nsan yaşamında bağımlılıkların tuzağına düşüp onların köles� oluyor. Oysa bağımlılıklar ruhlarda ve bedenlerde onarılamayacak der�n yaralar açıyor. B�rçok �nsan yaşamında bağımlılıkların tuzağına düşüp onların köles� oluyor. Oysa bağımlılıklar ruhlarda ve bedenlerde onarılamayacak der�n yaralar açıyor.

İnsanlar arasında çok yaygın olan bell� başlı bağımlılıklara kısaca değ�nel�m:

143

l

Tuncer Elmacıoğlu

Servet Bağımlılığı: B�rçok �nsan, tüm hayatı boyunca bu amaca yönel�r. Oysa servet bağımlılığı mutluluk yolundak� en büyük tuzaklardan b�r�d�r. Bu tuzağa yakalananların oyuncakları; para, mal ve mülktür. Dünya malını çok seven servet bağımlılarının dostluğu da menfaate dayanır. Bunların dostlarıyla aralarına dünyalık b�r menfaat g�rerse, menfaatler�n� terc�h ederler. Aslında böyle �nsanlara çok yazık oluyor; çünkü genell�kle arkalarında yaşanmamış b�r hayat bırakıyorlar… Şöhret Bağımlılığı: Şöhret, ün, mevk�, makam tutkusunun es�r� olan �nsanlar, bütün enerj�ler�n� bu �st�kamette harcarlar. Bu t�pler, şöhret ve �t�bara çok düşkündürler. Düşününüz, F�ravun şöhret�n verd�ğ� sarhoşlukla �nsanları kend�s�ne secde ett�rmeye çalışıyordu. Bu b�r fan�(ölümlü) �ç�n, k�b�r ve benc�ll�ğ�n en üst noktası olsa gerekt�. Fakat sonunda Allah’ın lanet�ne uğradı... Şehvet Bağımlılığı: Çoğu �nsan bütün hayatı boyunca hep seks(şehvet) peş�nde koşar. Pek çok �nsan yaşamının temel amacı hâl�ne get�rm�şt�r seks�. Dünyada üç bağımlılık �nsanoğlunun hayatını çepeçevre kuşatan ve onu Rabb’�nden uzaklaştıran putlardır. Bunlar,„Servet�n, şöhret�n, şehvet�n“ köles� olmaktır. Bu bağımlılıklar tar�hte de �nsanlığın felaket� olmuştu. Mekkel� müşr�kler Peygamber�m�ze yüce dava sından vazgeçmes� �ç�n şunları tekl�f etm�şlerd�(Eraydın, s.19): 1. Onu Mekke’n�n en zeng�n� yapacaklardı(servet). 2. Kend�ler�ne em�r(başkan) seçeceklerd�(şöhret). 3. Mekke’n�n en güzel kızlarını ona n�kahlayacaklardı(şehvet). Bu üç temel bağımlılık, �nsanı g�zl� ş�rke(Allah’a eş koşmaya) götüreb�l�r. Çünkü �nsanın tutku dereces�nde bağlandığı şeyler putu oluver�r. 















Yeme İçme Bağımlılığı: Bu bağımlılığın köles� olan �nsanlar, m�de merkezl�d�r. Onlar da�ma ne y�y�p �çecekler�n� planlarlar. Hayatta y�y�p �çmekten daha öneml� b�r şey yoktur onlar �ç�n. Nefs� azgınlaştıran tutkuların başında çokça yemek �çmek gel�yor. Zaten Adem’�n cennetten kovulmasının sebeb� de yasak meyvey� yemes� değ�l m�yd�? Adem boğazına olan düşkünlüğünden dolayı cennetten çıkarıldı…

Alışver�ş Bağımlılığı: Bazı �nsanlar sadece �sted�kler� şeyler� almayı hayal ederler. Z�h�nler� �stek l�steler�yle doludur. Heps�n� alsalar b�le doyumsuzlukları neden�yle y�ne �mrenecek b�r şeyler bulurlar. Günümüz dünyasında alışver�ş bağımlılığı b�rçok �nsanı sarıp sarmalamıştır. Kıyafet ve Göster�ş Bağımlılığı: Çağımızda bu tür b�r bağımlılık daha çok moda olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağımlılık özell�kle kadınların sosyal yaşamını çepeçevre kuşatmıştır. İnsanlar arasında kıyafetlerden tutun da cep telefonlarına kadar büyük b�r göster�ş yarışıdır sürüp g�d�yor. Eğlence Bağımlılığı: Bütün hayatını hep eğlenme üzer�ne kuran k�mseler, d�ğer bağımlıkların tuzağına da daha kolay düşerler. Hep eğlence peş�nde koşanlar, yetenekler�n� gel�şt�recek b�r faal�yete vak�t ayırmadıkları �ç�n, z�h�nsel ve duygusal yönden gel�şemezler; hatta ger�lerler. Alkol Bağımlılığı: Çoğunlukla alkole gençl�k yıllarında, „arada sırada“ �le başlanır. Fakat sonradan �nsan yavaş yavaş alkol�k olur. B�rçok bağımlının alkol ve s�garaya gençl�k yıllarında heves veya göster�ş olarak başladığını b�l�yoruz. Oysa önce heves ya da göster�şle başlayan zararlı şeyler zamanla �nsanda bağımlılık yaratıyor. Alkol k�ş�n�n algılama berraklığını da bozar. Bu yüzden traf�k

kazalarının da en öneml� sebeb�d�r. Ayrıca kalp, bey�n ve karac�ğer g�b� hayat� organlarımızda da büyük tahr�batlar yapar. S�gara Bağımlılığı: S�gara �çen k�ş�, onu ra hatlatıcı ve sak�nleşt�r�c� b�r arkadaş olarak düşünür. Fakat s�gara bağımlılık yaratmanın yanında kalp kr�z� ve kanser g�b� ölümcül hastalıkların da en öneml� nedenler�nden b�r�d�r. Ayrıca b�rçok beden� hastalığın da hazırlayıcısı durumundadır. Uyuşturucu Bağımlılığı: Esrar, morf�n, ero�n, koka�n g�b� uyuşturucular başlangıçta key�f ver�c� olarak alınır. Fakat zamanla can sıkıntısının ve bunalımın kaynağı olur. Uyuşturucu kullanan �nsanlar, her geçen gün bunun dozunu artırmak zorunda kalırlar. Uyuşturucu bağımlılarında �nt�har etme ve suç �şleme oranı çok yüksekt�r. Pek çok s�gara, alkol, uyuşturucu bağımlısı, „Bunları �ç�nce kend�m� çok �y� h�ssed�yorum; böylece can sıkıntım geç�yor“ der. Gerçekten de kısa vadede bu maddeler b�r rahatlama sağlayab�l�r. Ne var k� bu durum, �nsanın şeytanla �şb�rl�ğ� yapmasına benzer. Kısa sürel� b�r rahatlama ve key�f alma uğruna k�ş�n�n bütün hayatı sönüp g�deb�l�r. Geç�c� b�r rahatlama �ç�n bütün b�r hayatı mahvetmeye değer m�? S�gara, alkol veya uyuşturucu t�ryak�ler� devamlı yorgunluk h�ssederler.Yorgunluğa daha çok kana karışan toks�nler neden olur. Yorgun �nsan çalışamaz, f�k�r üretemez, sorunlara çözüm bulamaz. Ayrıca yorgunluk �nsanın doğru kararlar vermes�n� de engeller. * Kumar Bağımlılığı: Bazılarının kumar bağımlılığı yüzünden n�ce ocaklar sönmüştür. Kolay para kazanma �steğ�, heyecan ve eğlence tutkusu fazla olan k�mseler, bu bağımlılık tuzağına kolayca yakalanırlar. Ancak kumar bağımlılığı çoğu kere k�ş�n�n ve a�les�n�n felaket�yle sonuçlanır. 



İnsanlar arasında çok yaygın olan bağımlılıkları kısaca ele aldık. Elbette k� daha b�rçok bağımlılık çeş�d� var; ama en yaygın olanları bunlardır. İy� b�l�n�z k� bağımlılıkların es�r� olmuş k�ş�, asla özgür olamaz. Çünkü bağımlının hayatını başka k�ş�ler veya nesneler yönet�r. Bağımlılıklar �nsanın �ç dünyasında büyük b�r çalkantı ve kargaşa yaratır. Bunlardan kurtulmadan b�r türlü sükunete er�şemez �nsan. Sükunete er�şen �nsanınsa önü aydınlanır; o düz b�r yola çıkmıştır artık. Bağımlılıklarını bırakab�len �nsan, �ç huzuruna kavuşur. Evren�n güzell�kler�n� de ancak �ç huzuruna kavuşmuş �nsan algılayab�l�r. Onun �ç�nd�r k� Alex�s Carrel: „Allah, yalnızca �ç huzuruna kavuşan �nsana karşılık ver�p ancak onunla konuşur“ der... BAĞIMLILIKLARI BIRAKMAK  B�r bağımlılığı bırakab�lmek �ç�n her şeyden önce onun bağımlısı olduğunun kabul ed�lmes� gerek�r. İnsanın yapısı, bağımlılıklarını kabul etmeme eğ�l�m�nded�r. Çünkü b�r ba ğımlılığı kabul etmek, onu bırakma gereğ�n� gündeme get�recekt�r. Bundan dolayı k�mse bağımlılıklarını kabul etmek �stemez. Genell�kle �nsan bağımlılıklarını bırakmak �stemed�ğ� �ç�n onları faydalı göstermeye çalışır. Örneğ�n s�garaya veya alkole bağımlı k�ş�, bunların �y� b�rer arkadaş olduğunu, bunların kend�s�n� rahatlattığını �dd�a eder. Elbette k� bazı alışkanlıklar b�z� rahatlatıp güzel vak�t geç�rmem�z� sağlayab�l�r. Ancak bu hazların geç�c� olduğunu aklımızdan çıkarmayalım. Bu geç�c� hazlar �lerde hayatımıza mal olab�l�r. Ego(ben), büyük ölçüde eğlence ve dünya n�metler�n� �ster. Bu sonsuz �stekler�n gücü, ancak perh�z yapılarak söndürüleb�l�r. Onun �ç�nd�r k� b�lge �nsanlar, sıkça perh�z yaparlar. Bağımlılıklar b�r süre bırakılab�ld�ğ� takd�rde �şlemez hâle gel�rler. İnsan bağımlılığının ters�n� yapab�ld�ğ� her davranışta onu zayıflatmış,

kend� �rades�n� güçlend�rm�ş olur. Bu nedenle be den ne �st�yorsa sık sık onun tam ters�n� yapmalıyız. Onlara d�rend�kçe �stekler�m�z sönerek azalır, k�ş�sel �radem�z �se güçlen�r. Bağımlılıklar b�r süre bırakılab�ld�ğ� takd�rde �şlemez hâle gel�rler.

O hâlde önce bağımlılığımızı kabul edeceğ�z, sonra ona b�r süre ara vereceğ�z, daha sonra da �radem�z� kullanarak onu hayatımızdan s�l�p atacağız…

İRADEYİ KULLANMAK  İrade, b�r şey� yapıp yapmamayı seçme gücümüzdür. Bu güç sayes�nde hayatımızı �sted�ğ�m�z şek�lde kontrol ed�p yönlend�reb�l�r�z. Yaşayan tüm varlıklar �ç�nde sadece �nsan kend� yaşantısına yön vereb�l�r. İnsan bunu özgür �rades�yle yapab�l�r. Davranışlarımızın d�reks�yonu �raded�r. D�ğer yetenekler�m�z g�b� �radem�z de kullandığımızda b�r değer kazanır. Gerçek şu k� kullanmadığımız şey b�z�m değ�ld�r. K�ş�, �rades�n� kullanarak nefs�n�n �stekler�n� kontrol altına alıp bağımlılıklarından kurtulab�l�r. Ayrıca ancak �radem�z� kullanarak kend�m�z� yöneteb�l�r�z. Şunu da b�lmem�z lazım k�, �rades�n� kullanarak kend�s�n� yönetemeyenler�başkaları yönet�r; hem de kend� menfaatler� doğrultusunda... Yaşam hakkında sah�p olduğumuz en büyük gerçek, çaba göster�ld�ğ� takd�rde �raden�n vücuda hükmedeb�leceğ�d�r.(Dyer, s.23) İnsanın aklı s�lahı, �rades� �se cephanes�d�r. Nasıl k� s�lahsız cephane b�r �şe yaramazsa, cephanes�z b�r s�lah da b�r �şe yaramaz.

148

l

Tuncer Elmacıoğlu

Akıl doğru yolu göster�r. Ancak doğruyu b�lmek başka,

onu uygulamak başkadır. Doğru olanı uygulayab�lmek güçlü

b�r �radey� gerekt�r�r.

149

l

Tuncer Elmacıoğlu

150

l

Tuncer Elmacıoğlu

BEŞİNCİ BÖLÜM

İLİŞKİLERİMİZ(I)

„D�l, b�lgel�ğ�n yoludur.“ Yunus Emre

151

l

Tuncer Elmacıoğlu

152

l

Tuncer Elmacıoğlu

SOSYAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ

İ

nsanın dış dünyayla sağlıklı b�r �l�şk� kurab�lmes� �ç�n öncel�kle kend�s�yle barışık olması lazım. Kend�s�yle barışık olmayan b�r�, dış dünyayla da sağlıklı b�r �l�şk� kuramaz... K�ş�n�n kend�s�yle barışık olması, ruhen sağlıklı olması demekt�r. İnsanın dış dünyayla kurduğu �l�şk�y� �k� boyutta ele alıp �nceleyeceğ�z: B�r�nc�s�, �nsanın sosyal çevreyle kurduğu �l�şk�; �k�nc�s� �se, �nsanın doğal çevreyle kurduğu �l�şk�d�r... İNSAN İNSANA İLİŞKİ İnsanın �nsanlarla kurduğu �l�şk�, onun sosyal boyu tunu meydana get�r�r. Günümüzde �nsan �l�şk�ler�n� anlatan kavramın adı �let�ş�md�r. Hayatımızda çokça kullandığımız„�let�ş�m“ kavramı, �nsan �nsana sosyal �l�şk�ler� �fade eder. Ş�md� �let�ş�m kavramı üzer�nde duralım. İlet�ş�m, k�ş�ler arasında duygu, düşünce ve b�lg� alışver�ş� n�tel�ğ�ndek� etk�leş�md�r. Bu karşılıklı etk�leş�mde temel amaç, „anlaşmak“ olmalıdır. Etrafımıza baktığımızda hayattan en çok zevk alan k�ş�ler�n d�ğerler�yle �y� anlaşanlar olduğunu görürüz. İnsanın yaşamak �ç�n nasıl bes�nlere �ht�yacı varsa, �nsanlarla sağlıklı �l�şk�ler kurmaya da �ht�yacı vardır. İlk� b�yoloj�k b�r �ht�yaçken, �k�nc�s� sosyal b�r �ht�yaçtır.

153

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsanın yaşamak �ç�n nasıl bes�nlere �ht�yacı varsa, �n sanlarla sağlıklı �l�şk�ler kurmaya da �ht�yacı vardır. İlk� b�yoloj�k b�r �ht�yaçken, �k�nc�s� sosyal b�r �ht�yaçtır.

İnsan sosyal b�r varlık olduğuna göre yaşamını d�ğer �nsanların desteğ�nden ve dostluğundan yoksun sürdüremez. İnsanlar varlıklarını sürdüreb�lmek �ç�n tar�h boyunca b�rl�kte yaşamışlardır. İy� b�r �l�şk�de duyguların karşılıklı olarak �fade ed�lmes� söz konusudur. Çünkü �nsanlar ancak karşılıklı olarak duygularını açıkça �fade edeb�lecek duruma geld�kler�nde b�rb�rler�ne gerçek anlamda yakınlık duyarlar. İnsanlar ancak karşılıklı olarak duygularını açıkça �fade edeb�lecek duruma geld�kler�nde b�rb�rler�ne gerçek anlamda yakınlık duyarlar.

Duygular bulaşıcıdır, onları b�rb�r�m�ze bulaştırırız. İk� �nsan etk�leş�mde bulunduğunda, duygularını daha �y� �fade edeb�len k�ş� duygularını d�ğer�ne bulaştırır. Kend� duygularını başkalarına bulaştırab�len k�ş�, usta b�r �let�ş�mc�d�r. Kend� duygularını başkalarına bulaştırab�len k�ş�, usta b�r �let�ş�mc�d�r.

İlet�ş�m�n �k� temel unsuru, „d�nleme“ ve „konuşma“dır. B�r� konuşurken d�ğer� onu d�nlem�yorsa burada �let�ş�m�n varlığından söz ed�lemez. B�r başka tanımıyla �let�ş�m, d�nleme ve konuşma sanatıdır. a. D�nleme

154

l

Tuncer Elmacıoğlu

“B�lge b�r adamdı o, başkalarını d�nlemes�n� b�l�rd�.“ Eur�p�des Etk�l� �let�ş�m�n temel� d�nlemekt�r. K�ş� her şeyden önce �y� b�r d�nley�c� olacak k� karşısındak�yle sağlıklı b�r �let�ş�m kurab�ls�n. Halk edeb�yatımızın büyük ustalarından Karacaoğlan, „Mecl�ste ar�f ol kelâmı d�nle El �k� söylerse sen b�r�n söyle“ d�yereksohbetlerdeazkonuşupçokd�nlemen�ngereğ�n�vurguluyor. Türkçem�zde, “Can kulağıyla d�nlemek” dey�m� �nsan �l�şk�ler�nde d�nlemen�n önem�n� çok güzel anlatıyor. Hep�m�z�n b�z� can kulağıyla d�nleyecek b�r�ler�ne �ht�yacı var. Aman d�kkat, bayanlar �y� d�nlenmed�kler�n� fark ederlerse kend�ler�n� d�nleyecek yen� b�r�ler�n� bulma arayışına g�reb�l�rler. Hep�m�z�n b�z� can kulağıyla d�nleyecek b�r�ler�ne �ht�yacı var.

Sakın unutmayın; kadınlar genell�kle kend�ler�n� d�kkatle d�nleyenler� severler... Öneml� olan konuşmaları �ş�tmek değ�l, anlamaktır. Anlamak �ç�n de d�katl� b�r şek�lde d�nlemek gerek�r. Karşıdak�n� d�kkatl� b�r b�ç�mde d�nlemek, as�l b�r davranıştır. Ona, „Sen� d�nl�yorum; çünkü sana saygı duyuyorum“ mesajını verm�ş oluruz. Zaten b�r başkasına yapab�leceğ�m�z en �y� kompl�man da onu saygıyla d�nlemekt�r. Başkalarını anlama eks�kl�ğ� her zaman ger�l�m yaratır. İnsanları anlamak, onların ne düşündükler�n�, ne h�ssett�kler�n�, n�ç�n öyle davrandıklarını b�lmekt�r. D�ğerler�n� anlamaya başladığımızda onlarla pek çok ortak yönümüz olduğunu da görürüz. Normalde her �nsan farklıdır ve b�rb�r�ne benzemeyen

155

l

Tuncer Elmacıoğlu

yönler� vardır; fakat hep�m�z �nsan olduğumuz �ç�n b�rb�r�m�ze benzeyen yönler�m�z de bulunmaktadır. İnsanları anlamak, onların ne düşündükler�n�, ne h�ssett�kler�n�, n�ç�n öyle davrandıklarını b�lmekt�r.

İnsanları anlamanın anahtarı, onların duygularını b�lmekten geçer. Karşıdak�n�n duygularını anlayab�lme, �let�ş�m�n özünü oluşturur. B�l�nd�ğ� g�b� empat�, karşıdak�n�n duygularını anlamak, dış dünyaya onun duygularıyla bakab�lmekt�r. İy� b�r d�nley�c� hem gelen sözlü mesajların �çer�ğ�ne hem bunlara eşl�k eden beden d�l�ne d�kkat eder. Böylece kel�meler�n arkasındak� duygusal gerçeğ� daha �y� anlar. Y�ne �y� b�r d�nley�c� öncel�kle bütün d�kkat�n� konuşmacıya yoğunlaştırarak onunla göz �let�ş�m� kurar. Konuşanı d�kkatl� b�r şek�lde d�nled�ğ�n� bell� etmek �ç�n sözlü veya sözsüz ger�b�ld�r�mlerde bulunur. Örneğ�n„evet“,„haklısınız“,„s�z� anlıyorum“ şekl�nde ger�b�ld�r�mler�n yanı sıra m�m�kler ve jestlerle sözsüz mesajlar ver�r. Konuşmacıdan konuyu b�raz daha açmasını �steyeb�l�r�z. Mesela,„B�raz daha açar mısınız?“,„Söyled�kler�n�z çok �lg�nç!“ şekl�nde açık uçlu ve kapı aralayıcı sözler �let�ş�m� güçlend�r�r. Aynı zamanda karşımızdak� �nsanı daha �y� tanımamıza da yardımcı olur. Konuşmacının anlattıklarını b�r başkasına aktaracakmışız g�b� d�nlemel�y�z. Böyle düşünerek d�nlemek, b�z� canlı ve uyanık tutar. Karşımızdak�n�n sözünü bölmemel�y�z. Konuşmacının sözünü kesmeden d�nlemey� öğrenmel�y�z. Hemen söylemem�z gereken b�r şey olsa b�le en azından konuşmacının cümles�n� b�t�rmes�n� beklemel�y�z. Gerçek şu k� konuşanın sözünü bölmek, onun ayaklarına basmak kadar kabalıktır!

156

l

Tuncer Elmacıoğlu

İy� b�r d�nley�c� konuşmacıyla hemhâl olur. Konuşmacıyla hemhâl olab�lmek �ç�n onun duygu dünyasına g�rmek gerek�r. Ayrıca d�nled�ğ�m�z k�msey� anladığımızı da ona h�ssett�rmel�y�z. İnsanlar sorunlarını anlatırken çok c�dd�d�rler. Bu esnada onlarla alay etmek, dalga geçmek, onları �y� d�nlememek ayıptır! B�r grup sohbet�nde „tay�n sorununu“ büyük b�r c�dd�yetle anlatan b�r arkadaşın, kend�s�yle dalga geç�ld�ğ�n� fark ed�nce çok gerg�nleşt�ğ�n� h�ssetm�şt�m! Çoğu kere çatışmaların neden� d�nlememekt�r. Karşıdak�n� d�nlememek çatışmaların da temel nedenler�nden b�r�d�r. Eğ�t�m�n en öneml� araçlarından b�r� de d�nlemekt�r. Üsküdar Kız L�ses�nde görev yaparken, her yıl takd�rname alan kör b�r öğ-renc�me, dersler�nde nasıl başarılı olab�ld�ğ�n� sormuştum: O da, derslerde öğretmenler�n� can kulağıyla d�nled�ğ�n� söylem�şt�. Yan� okul başarısını �y� b�r d�nley�c� olmasına borçluydu. Demek k� öğrenc�ler�n okul başarısıyla dersler�n� d�kkatl� b�r şek�lde d�nlemeler� arasında yakın b�r �l�şk� bulunuyor. İnsanları sabır ve d�kkatle d�nlemek, �ç zeng�nl�ğ�n�n de öneml� �şaretler�nden b�r�d�r. İnsanları sabır ve d�kkatle d�nlemek, �ç zeng�nl�ğ�n�n de öneml� �şaretler�nden b�r�d�r.

İnsanlarla etk�l� b�r �let�ş�m kurab�lmek �ç�n hem �y� b�r d�nley�c� hem de �y� b�r konuşmacı olmalıyız. B�lgel�k yolunda �lerleyeb�lmek �ç�n �y� b�r d�nley�c� ve har�ka b�r konuşmacı olmak gerek�yor. b. Konuşma „Söz ola kese savaşı  Söz ola kest�re başı“

157

l

Tuncer Elmacıoğlu

Yunus Emre Konuşma, �nsanın sosyal b�r �ht�yacıdır. İnsan bu �ht�yacını karşılayamazsa bunalıma g�reb�l�r. Konuşma konularını kend�m�zden çok karşımızdak�n�n �lg� alanları üzer�nde yoğunlaştırırsak onun gözünde yücel�r�z. İnsanoğlu “ben merkezl�” b�r yaratıktır; hep kend�nden bahsetmek �ster. Eğer maksadımız egomuzu ş�ş�r�p parlatmaksa hep kend�m�zden bahsedel�m. Ayrıca çok konuşmak �nsanın hayat enerj�s�n� azaltır. Bu nedenle her aklımıza gelen� söylemek yer�ne düşünerek konuşmalıyız. Yer�nde ve zamanında konuşmak olgunluğun da b�r �şaret�d�r. N�tek�m büyük Doğu b�lges� Sad�,„İk� şey ruhumuzu karartır: Konuşacakken susmak, susacakken konuşmak“ der. Herhang� b�r konuda karşıdak�n�n f�k�rler�n� öğrenmeye çalışmak, onu onurlandırır.“Şu konu hakkında ne düşünüyorsun?” d�ye sorduğunuzda karşınızdak�n�n gözler� parlayıver�r. Bu şek�lde hem karşınızdak�n� onurlandırmış hem de yen� f�k�rler ed�nm�ş olursunuz. Ancak sorular b�r çeş�t sorgulamaya dönüşmemel�d�r. Özell�kle k�ş� sıkıntılı ve gerg�n olduğu zamanlarda, özel hayatıyla �lg�l� sorgulandığını h�ssederse tepk� göstereb�l�r. Onun �ç�n b�r�s�ne özel sorular sormadan önce onun gerg�n olup olmadığına bakmalıyız. İnsanlar b�lgeleşt�kçe başkalarından g�zleyecek pek az şeyler� olduğunu fark ederler ve sorunlarını başkalarıyla paylaşmanın huzurunu yaşarlar. Pek çok k�ş�, sorunlarını �ç�ne hapsett�ğ� �ç�n mutsuz olmaktadır! B�l�n�z k� başkalarına karşı açık olmayanlar, sorunlarını paylaşacak �nsanlar da bulamazlar. İlet�ş�mde ancak açık olan �nsanlar, başkalarıyla �çten �l�şk�ler kurab�l�rler. Pek çok k�ş�, sorunlarını �ç�ne hapsett�ğ� �ç�n mutsuz olmaktadır!

158

l

Tuncer Elmacıoğlu

Ps�koloj�k olarak genell�kle b�z�mle aynı f�k�rde olan �nsanlara yaklaşır, aynı f�k�rde olmayan �nsanlardan uzaklaşırız. Yan� f�k�r farklılıkları �nsanlar arasında ayrılık yaratır. Farklı f�k�rden olan �nsanlardan tamamen uzaklaşmamak �ç�n aynı görüşü paylaşmadığımız durumlarda b�le aramızdak� ortak noktaları bulmaya çalışmalıyız. İnsanı d�ğer canlılardan ayıran en temel özell�ğ� konuşab�lme yeteneğ�d�r. Bu yetenek sürekl� gel�şt�r�lmey� bekler. Kuşkusuz k� güzel konuşmak, sadece Allah’ın bazı �nsanlara doğuştan bağışladığı b�r yetenek değ�ld�r. Gayret eden herkes, bu yeteneğ�n� gel�şt�r�p etk�l� konuşmayı öğreneb�l�r. Muhakkak k� güzel konuşmanın �nsanlar üzer�nde büyüley�c� b�r etk�s� vardır. Güzel konuşan k�mse, sosyal çevres�nde daha çok saygınlık kazanır, �l�şk� kurduğu �nsanları da daha kolay etk�ler. Yaşadığımız sosyal çevre, çoğu kere konuşmalarımıza bakarak b�z� değerlend�r�r. Konuşmadak� ustalığımız, b�z� yaşadığımız sosyal çevrede saygın b�r� hâl�ne get�reb�l�r. İnsanın konuşmaları k�ş�l�ğ�n�n ve kültür düzey�n�n de b�r gösterges�d�r. Bunun �ç�n Mevlânâ,“K�ş�n�n değer�, sözünden anlaşılır” der. İnsanlık tar�h�n� etk�leyen büyük l�derler�n ortak özell�kler�nden b�r� de, usta b�rer konuşmacı olmalarıdır. Ancak şu da b�r gerçek k� b�rçok ünlü l�der b�le, toplum önünde konuşurken heyecanlanıp şaşırab�l�r. İnsanlık tar�h�n� etk�leyen büyük l�derler�n ortak özell�kler�nden b�r� de, usta b�rer konuşmacı olmalarıdır.

Tar�h�m�ze b�r göz atarsak, „B�lge Kağan, Alparslan, Fat�h Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Sel�m, Mustafa Kemal Atatürk“ g�b� l�derler�n aynı zamanda d�l�n �ncel�kler�n� �y� b�len, usta b�rer konuşmacı olduklarını da görürüz. Bu büyük l�derler�n ortak temel özell�kler�, yaşadıkları çağın Türkçes�n� �y� b�l�p onu etk�l� b�r şek�lde kullanab�lmeler�yd�...

159

l

Tuncer Elmacıoğlu

Atatürk, Türkçey� bütün güzell�kler�yle kullanab�len b�r l�derd�. O’nun „Gençl�ğe H�tabes�“ ve „Onuncu Yıl Nutku“ b�rer edeb�yat şaheser�d�r. Yavuz Sultan Sel�m, İran sefer�nde �syan etme noktasına gelen ordusunu güzel Türkçes�n�n s�h�rl� gücüyle derley�p toparlamış sonra da Çaldıran Savaşını kazanmıştı. Y�ne büyük Selçuklu sultanı Alparslan, Malazg�rt Savaşından önce yaptığı muhteşem konuşmasının sağladığı mot�vasyonla kend�s�nden kat kat üstün b�r güç karşısında ordusunu zafere ulaştırmıştı. (Güngör, s.85) Söz, kalabalıkların nabzını elde tutup onlara yön verecek şek�lde kullanılab�l�rse büyük b�r potans�yel güç olur. Etk�l� Konuşma Konuşmanın malzemes� d�ld�r. D�l� etk�l� kullanab�lmek her şeyden önce �y� b�r b�r�k�m �ster. Etk�l� konuşmada esas olan b�r�k�md�r. B�r�k�m� olmayan �nsan ne konuşacak k�? Yeters�z b�lg�yle etk�l� b�r konuşma yapab�lmek mümkün mü? Ancak �y� b�r b�r�k�me ve zeng�n b�r kel�me haz�nes�ne sah�p olan �nsanlar etk�l� konuşab�l�rler. Yeters�z b�lg�yle etk�l� b�r konuşma yapab�lmek mümkün mü?

Etk�l� konuşmada d�ks�yon da çok öneml�d�r. Konuşmada d�ks�yon; sesler�n, heceler�n, vurguların, durakların hakkını vererek söyleme b�ç�m�d�r. Elbette k� sözler�n hakkını vererek söylemek konuşmayı etk�l� kılacaktır. D�ks�yonu �y� b�r konuşmacının ağzından çıkan kel�meler b�r melod�y� andırırır. Etk�l� konuşmada ses tonunu �y� kullanmak da gerek�yor. Tonlama, sözün duygusal değer�n� yansıtab�lecek seslend�rme b�ç�m�d�r. İy� b�r konuşmacı her şeyden önce tonlamaya d�kkat

160

l

Tuncer Elmacıoğlu

eder. Başarılı b�r tonlamada acıma, üzüntü, özlem, korku, hayranlık, sevg� g�b� duygular bel�rg�nl�k kazanır. Aynı zamanda kel�meler�n anlamına göre ses tonu alçalıp yüksel�r; yumuşayıp sertleş�r. P�yanodan çıkan sesler nasıl alçalıp yüksel�yorsa konuşurken �nsanın ses tonu da öyle alçalıp yükselmel�d�r. Ses tonunu etk�l� kullanab�lmek �ç�n ses�n ş�ddet�n� �y� ayarlamamız lazım. Nasıl k� cansız b�r ses tonu d�nley�c�y� sıkarsa, yüksek b�r ses tonu da d�nley�c�y� rahatsız eder. P�yanodan çıkan sesler nasıl alçalıp yüksel�yorsa konuşurken �nsanın ses tonu da öyle alçalıp yükselmel�d�r.

Konuşmada ses tonunun temposu özell�kle duygularımızın ses�d�r. Sev�nc�m�zden hüznümüze, sam�m�yet�m�zden tereddütler�m�ze kadar b�rçok şey� ses tonumuzla �fade eder�z. Ses�n mus�k�s�, aynı zamanda duyguların da d�l�d�r. Kullandığımız ses tonu, verd�ğ�m�z b�lg�den başka, b�z�m h�ssett�kler�m�z� de anlatır. Örneğ�n t�trek b�r ses tonuyla, „Alper traf�k kazası geç�rd�“ desek, sadece karşıdak�ne b�lg� vermekle kalmaz, aynı zamanda bu olaya „çok üzüldüğümüzü“ de bel�rtm�ş oluruz. Etk�l� konuşma sadece sözle olmaz; beden d�l�n�n de kullanılması gerek�r. Beden d�l�; bakışlar, m�m�kler, jestler ve vücut hareketler�d�r. Beden d�l�n�n temel fonks�yonlarından b�r�, sözlü mesajları desteklemes�d�r. Bu yüzden konuşmacı yer�ne göre gözler�n�, yüzünü, eller�n�, kollarını kullanarak anlatımına güç katmalıdır. Beden d�l�n�n kullanılmadığı b�r konuşma tıpkı b�r robotunk� g�b� sıkıcıdır. Beden d�l�n�n kullanılmadığı b�r konuşma tıpkı b�r robotunk� g�b� sıkıcıdır.

Etk�l� b�r konuşma hem kulağa hem de göze h�tap eder.

161

l

Tuncer Elmacıoğlu

ELEŞTİRİ VE DEDİKODU Genell�kle �nsanlar eleşt�r�c� ve yargılayıcı k�ş�lerden uzak durur; kabul ed�c� k�ş�lerle b�rl�kte olmak �sterler. Çünkü eleşt�r�lmek, �nsanda rahatsızlık ve huzursuzluk yaratır. Grup sohbetler�nde sürekl� eleşt�r�len b�r dostum, b�r süre de olsa çok sevd�ğ� arkadaşlarından uzaklaşmıştı. Eleşt�rmek, yargılamak, suçlamak şekl�ndek� olumsuz değerlend�rmeler savunma yaratarak karşı tarafı kış kırtır. Bu şek�ldek� b�r �let�ş�m de tarafları b�rb�r�nden soğutur. K�msey� başkalarının yanında eleşt�rmemel�y�z. Çünkü başkalarının yanında yapılan eleşt�r� haklı da olsa h�ç k�msen�n hoşuna g�tmez. Eğer mutlaka karşımızdak�n� eleşt�rmem�z gerek�yorsa bunu baş başayken yapmalıyız. B�l�yorsunuz k� küçük kompl�manlar dostça b�r ortam yaratır ve karşınızdak�n� rahatlatır. Bu nedenle eğer karşınızdak�n� eleşt�rmen�z gerek�yorsa önce küçük b�r kompl�man sonra eleşt�r� yapmak daha �y� olur. Y�ne eleşt�r�den sonra muhatabınızın sırtını sıvazlamayı da unutmayınız. İnsanların büyük çoğunluğu eleşt�r�ye açık değ�ld�r. Ancak olgun �nsanlar eleşt�r�ye açıktır. Çünkü olgun �nsanlar eleşt�r�ler�n kend�ler�n� tanıyıp düzeltmeler�nde �y� b�rer öğretmen olduğunu b�l�rler. Ama olgun �nsanların sayısı azdır yeryüzünde. Öyleyse �nsanların büyük kısmının eleşt�r�den hoşlanmayıp eleşt�ren k�mseler� de sevmed�ğ�n� aklımızdan çıkarmayalım. İnsanların büyük kısmının eleşt�r�den hoşlanmayıp eleşt�ren k�mseler� de sevmed�ğ�n� aklımızdan çıkarmayalım.

Sev�lmen�n sırrı, �nsanları olduğu g�b� kabul etmekten geçer. Her �nsan olduğu g�b� kabul ed�lmek �ster; k�mse sürekl� kusur

162

l

Tuncer Elmacıoğlu

arayan t�plerle beraber olmak �stemez. Muhatabımıza kend� olma hakkını tanımalıyız. Başkalarını olduğu g�b� kabul edeb�lenler, onları kend�ler�ne çekerler. Zaten en etk�l� terap�stler de „kabul etme“ yöntem�n� başarıyla uygulayab�lenlerd�r. Ne söylerse söyles�n kabul ed�leceğ�n� b�len k�ş�, rahatça �ç dünyasını terap�st�ne açar. Kend� hakkındak� en g�zl� şeyler� b�le açıklar. Profesyonel terap�stler�n başarısı „kabul etme“ yöntem�n� etk�l� b�r b�ç�mde kullanmalarına bağlıdır. Konuşma olmasa hayatın tadı kalmazdı. Yapıcı oldukları sürece konuşmalar �y� b�r amaca h�zmet ederler. Hoş b�r muhabbet ortamında kend�m�z� sank� b�r bahar günü güneş�n �ç�m�z� ısıtan ışıkları altında yürüyormuş g�b� mutlu h�sseder�z! Ama ded�kodu mah�yet�ndek� konuşmalar �y� değ�ld�r; kend�m�z� huzursuz h�ssetmem�ze neden olur. Ded�kodu; �nsanların arkasından yapılan olumsuz konuşmalardır. Bu tür konuşmalar düşünceler� zeh�rler. Bu ze h�r, olumlu düşüneb�lme kapas�tem�z� düşürür. Ded�kodu yapılan çevre, zeh�rlenm�ş b�r çevred�r. Eğer ded�koduya man� olamıyorsak, b�r bahane bularak o çevreden hemen uzaklaşmalıyız. Merhum babam Bek�r Sıtkı Elmacıoğlu, ded�koduyu h�ç sevmezd�. Sohbetetmey�çoksevmes�nerağmenh�çded�koduyapmazdı.Ayrıcayanında ded�kodu yapılmasına da �z�n vermezd�. İşte bu, b�lgece b�r davranıştı. D�ğerler� hakkında olumsuz konuşmaya alışan k�ş�ler, zamanla bu �şten hoşlanmaya başlarlar. İnsanlar hakkında mı konuşmanız gerek�yor, tamam konuşun; fakat onların olumlu yönler�n� konuşun. Unutmayın; sürekl� k�ş�ler�n kusurlarını konuşanlar, en alt düzeydek� �nsanlardır. Bakınız Yüce Allah Kur’an’da,„...B�rb�r�n�zde kusur aramayın; b�r�n�z, d�ğer�n� arkasından çek�şt�rmes�n(49/12)“ buyuruyor.

163

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sürekl� k�ş�ler�n kusurlarını konuşanlar, en alt düzeydek� �nsanlardır.

TARTIŞMALAR KAZANILMAZ

Meden� anlamda tartışma, k�ş�ler�n karşılıklı olarak f�k�r alışıver�ş� yapmasıdır. Bu tür konuşmalar b�r tarafın haklı, d�ğer tarafın haksız duruma düştüğü b�r yarışmaya dönüşmemel�. Tartışma, meden� ölçüler �çer�s�nde yapılırsa çok faydalı olur. Fakat �nsanların tartışarak anlaşıp uzlaştıklarını pek görem�yoruz. Tartışmaların daha çok kavgaya dönüştüğüne şah�t oluyoruz. Bazıları sürekl� olarak karşısındak�n� suçlar. Suçlamalar kışkırtıcıdır. Suçlandığını fark eden k�mse, savunmaya veya karşı saldırıya geçer. Gerçek şu k� suçlamanın olduğu yerde mutlaka savunma veya karşı saldırı da vardır. Çünkü �nsan tab�atının en güçlü dürtüler�nden b�r� de, karşı koymak ve kend�n� savunmaktır. Savunma, b�rey�n k�ş�l�k onurunu koruma �ht�yacından doğar. Tartışmada savunmacı durumuna düşen k�mse, bütün enerj�s�n� konudan çok k�ş�l�ğ�n� korumaya harcar. Suçlanan k�ş�, konu yer�ne muhatabını nasıl yeneceğ�n�, nasıl baskın çıkab�leceğ�n� düşünür. Oysa tartışmanın a macı, karşıdak�n� yere sermek değ�l, uzlaşmak ve doğruları bulmak olmalıdır. İnc�l’de, “Yargılamayın k� yargılanmayasınız; suçlamayın k� suçlanmayasınız” d�ye çok güzel b�r öğüt vardır. İnsan �l�şk�ler�nde çok geçerl� b�r �let�ş�m kuralıdır bu. Çünkü b�r�n� yargıladığınızda veya suçladığınızda, ona da s�z� yargılama ya da suçlama hakkını verm�ş olursunuz. Tartışmada savunma veya saldırı arttıkça “ne konuşulduğu” önem�n� kaybederek, “k�m�n konuştuğu” önem kazanmaya başlar. Bu noktada da problem� çözmekten z�yade karşıdak� �nsanı rahatsız etmek, korkutmak, üstün gel mek, s�nd�rmek amaç olur. Örneğ�n fanat�k tartışmacılar, başta söyled�kler�n� sonuna kadar savunurlar. Onları �kna

164

l

Tuncer Elmacıoğlu

etmek mümkün değ�ld�r. Başlangıçta bel�rtt�kler� peş�n hükmü h�ç m� h�ç değ�şt�rmezler. Özell�kle fanat�k futbol taraftarlarının tartışmaları bu türdend�r. Bazen �nsanlar arasındak� tartışmaların sırf haklı çıkab�lmek �ç�n gülünç boyutlara ulaştığını görüyoruz. Hatta b�rçok yuva bu tür sev�yes�z ve gülünç tartışmalar yüzünden yıkılmaktadır. Onun �ç�n tartışmalarda haklı çıkma çabası yer�ne b�r çözüme ulaşma gayret� �çer�s�nde olmalıyız. B�l�n�z k� uzlaşmayı başarmak, tartışmayı kazanmaktan daha mutlu eder �nsanları. Yapıcı konuşmalar nasıl k�ş�ler arasındak� sorunların çözümüne katkıda bulunuyorsa, suçlayıcı konuşmalar da k�ş�ler�n b�rb�r�nden uzaklaşmasına neden oluyor. Aslında suçlayıcı konuşmalarla etrafımızdak�lerle aramıza sadece ayrılık tohumları serper�z. Cah�l �nsanlarla tartışıp uzlaşmak da çok zordur. Onun �ç�nd�r k� Mevlânâ Mesnev�’s�nde, “Ham, p�şk�n�n hâl�nden anlamaz; öyle �se söz, kısa kes�lmel�d�r vesselâm!” d�yor. Öyleyse karşımızdak� ham b�r�yse, tartışmayı uzatmadan kısa kesmel�y�z. Tartışmalarda sözü uzatmak h�çb�r �şe yaramaz. Tartışırken esk�den yaşanmış olumsuz olayları da gündeme get�rmemel�y�z. Örneğ�n, esk�den “şöyle söylem�şt�n”, “şunu yapmıştın” şekl�ndek� sözler gerg�nl�k yaratır. Geçm�ştek� olumsuzlukları karıştırmamak en doğrusu. Tartışmalarda mukayese yapmak da �l�şk�ler� zedeler.“N�ç�n onun g�b� davranmıyorsun?”, “Neden ona benzem�yorsun?” b�ç�m�ndek� mukayeseler �nsanı çıldırtıver�r! İnsanlar b�rb�r�nden farklı düşüneb�l�r; farklı bakış açılarına sah�p olab�l�rler. Olayları farklı b�ç�mde algılayab�ld�ğ�m�ze göre, her konuda görüş b�rl�ğ� �ç�nde olmamız zaten düşünülemez. Örneğ�n b�r yığın �nsan nükleer enerj�ye karşı çıkarken, b�rçok �nsan da nükleer ener j�n�n gerekl� olduğunu �dd�a edeb�l�r. Y�ne

165

l

Tuncer Elmacıoğlu

m�lyonlarca �nsan b�r s�yas� l�der� kurtarıcı olarak görürken, b�r o kadarı da aynı l�der�n toplumu felakete sürükleyeceğ�n� düşüneb�l�r. O hâlde k�ş�ler�n olayları farklı b�r şek�lde algılayıp değerlend�rmeler� gayet normald�r. Normal olmayan k�ş�ler�n b�rb�rler�n�n görüşler�ne saygılı olmamalarıdır. Bu nedenle �let�ş�mde en doğru olan, “bana göre”, “sana göre” yaklaşımıdır. K�ş�ler�n olayları farklı b�r şek�lde algılayıp değerlend�rmeler� gayet normald�r. Normal olmayan k�ş�ler�n b�rb�rler�n�n görüşler�ne saygılı olmamalarıdır. Bu nedenle �le t�ş�mde en doğru olan, “bana göre”, “sana göre” yaklaşımıdır.

Hep “ben b�l�r�m” ukalalığı da yapıcı tartışmaları engeller. B�rçok �nsan “b�lm�yorum” sözcüğünü kullanmak �stemez; her şey� b�l�yormuş havasına g�rer. Oysa b�r �nsanın her şey� b�lmes�, zaten mümkün değ�ld�r. B�r �nsanın b�lmed�ğ� şeyler� �t�raf edeb�lmes�, olgunluğun en kes�n �şaretler�nden b�r�d�r. Tartışmalarda “yanılmış olab�l�r�m” şekl�ndek� mütevaz� sözler har�kalar yaratab�l�r. Gerg�n tartışma ortamlarında, “S�z de haklı olab�l�rs�n�z ancak ben böyle düşünüyorum…” d�yeb�lmem�z �l�şk�y� rahatlatır. KÜSMEK  İnsan �l�şk�ler�nde zaman zaman b�rtakım tartışma, sürtüşme ve çatışmaların yaşanması kaçınılmazdır. Aslında dışa vurulmuş kırgınlıklar, �çe aktarılmış kızgınlıklardan daha �y�d�r. Fakat bunun sonucunda �nsanların b�rb�rler�ne küsmeler�, b�rb�rler�yle �l�şk�ler�n� tamamen kesmeler� yanlıştır. Dünyamızda küs oldukları �ç�n b�rb�rler�yle konuşmayan pek çok �nsan var. Oysa küslüğü uzatmak, çocukça b�r tavırdır.

166

l

Tuncer Elmacıoğlu

Küs k�ş�ler karşılaştıklarında b�rb�rler�n� görmemezl�kten gelerek başlarını yana çev�r�r veya yollarını değ�şt�r�rler; göz göze gelmemeye çalışırlar. O arada karşılıklı olarak kalp atışları hızlanır, soluk alış ver�şler� sıklaşıp yüzler�n�n reng� değ�ş�r. Böyle davranan küsler b�rb�rler�ne g�zl� olarak, „Sen, ben�m �ç�n çok öneml�s�n; sen�n �ç�n yolumu değ�şt�rd�m, kalb�m çarptı, soluğum kes�ld�!“ mesajını ver�rler. Küs k�ş�ler karşılaştıklarında b�rb�rler�n� görmemezl�kten gelerek başlarını yana çev�r�r veya yollarını de ğ�şt�r�rler; göz göze gelmemeye çalışırlar.

Esasında b�rb�rler�ne küsenler, b�rb�rler�n� önemseyen �nsanlardır. Onlar, „Acaba barışsam mı, barışmasam mı?“ d�ye kend� �çler�nde b�r çatışma yaşarlar. Böyle durumlarda yapmanız gereken şey, �ç�n�zden geld�ğ� g�b� davranmaktır. Bazen k�ş�ler arasındak� küskünlükler aylarca, hatta yıllarca b�le süreb�l�r. Aslında taraflar küskünlüğü sürdürmek �ster g�b� gözükse de barışmayı arzu ederler. Böyle durumlarda barışmak �ç�n �lk adımı atan büyük �nsandır. Barışmak �ç�n �lk adımı atan büyük �nsandır.

Gerek a�le �ç�nde gerekse dışarıda yet�şk�nler�n b�rb�rler�ne küsmeler� doğru değ�ld�r. Büyükler�n küçüklere küsmeler� �se daha da büyük b�r yanlıştır. Suç �şled�kler�nde çocuklara bağırıp çağırmak b�le onlara küsmekten daha �y�d�r. Çünkü küsmek, çok sağlıksız ve çözümsüz b�r yoldur. Çocuklarımıza küsersek, onlara küsmey� öğretm�ş oluruz. Büyükler�nden küsmey� öğrenen ve bunu alışkanlık hâl�ne get�ren çocuklar da sorunlarını oturup konuşarak çözmek yer�ne olur olmaz şeylere hep küserler. Çocuklarımıza küsmey� değ�l, problemler�n� konuşarak çözmey� öğretmel�y�z.

167

l

Tuncer Elmacıoğlu

GÜZEL SÖZ SÖYLEMEK  Genell�kle konuşmalarımızda olumsuzu söyleme eğ�l�m�m�z, olumluyu söyleme eğ�l�m�m�zden çok daha fazladır. Günlük hayatımızda çoğunlukla yanlışları söyleyerek doğruları bulmaya çalışırız. Oysa doğru olan, olumluları daha fazla d�le get�rmekt�r. Güzel söz söylemek dört kutsal k�taptan b�r� olan Tevrat’ın da temel �lkeler�nden b�r�d�r. Yüce Allah, Musa Peygambere,„F�ravun’a yumuşak söz söyle“ buyuruyor. Allah, peygamber�ne kötüler�n kötüsü F�ravun’a b�le yumuşak söz söylemes�n� emrederken, d�ğer �nsanlara nasıl kaba söz söyleneb�l�r k�? İlet�ş�mde söze �çten b�r övgüyle başlamalıyız. İçten b�r övgüyle tatm�n ed�len �nsan kend�n� daha �y� h�sseder! Övülme, �nsanlar �ç�n ps�koloj�k b�r �ht�yaçtır. Bu �ht�yacı karşılanan �nsan, daha �y�s�n� yapab�lmek �ç�n çırpınır. Mesela öğretmen� tarafından övülen b�r öğrenc�, bu övgüye layık olab�lmek �ç�n dersler�ne daha çok çalışır. Övülen b�r �nsan, yalnızca key�flenmekle kalmaz, muhtemelen ondan sonra yapacağı �ş� daha da �y� yapmaya gayret eder. İnsanların övülme �ht�yacını karşıladığınız takd�rde, onlar da s�z�n �stekler�n�ze karşı daha cömert olurlar. Abraham L�ncol’un vurulduğu gece cüzdanında bulunan özel eşyalarından b�r� de başkan olarak yaptıklarını öven esk�m�ş b�r gazete kupürüymüş. Bu gazete kupüründe, „Abraham L�ncoln gelm�ş geçm�ş en büyük devlet adamlarından b�r�d�r...“ yazılıymış. Çok okunmaktan yıpranmış olan bu gazete kupürü em�n�z k� zor anlarında L�ncol’a manev� destek olmuştur.(Maxwell-Dorman, s. 63) Rahmetl� babam da öldüğünde cüzdanından Gürün Beled�ye Başkanlığına adaylığını gösteren esk�m�ş b�r seç�m pusulası çıkmıştı. Her gün �nsanlara yaptığınız �çten övgülerle onların ömrüne bereket katarsınız. Gerçekten de övülmek, �nsanlara enerj� ve canlılık ver�r. Öyleyse etrafımızdak� �nsanlarda öveb�leceğ�m�z �y� yönler arayalım. Her �nsanın övgüye değer b�r yanı vardır mutlaka. Bu yön ler�n�

168

l

Tuncer Elmacıoğlu

bulup sıkça d�le get�rel�m. Bunu da �çtenl�kle yapalım. Böyle yaparsak �nsanlarla aramızda pürüzsüz b�r �l�şk� kurab�l�r�z. Bu arada başarısız �nsanların da güçlü yanlarını bulup d�le get�rerek onları başarıya yönlend�reb�l�r�z. Başarısız �nsanların olumlu yönler�n� d�le get�r�p onlara güvend�ğ�m�z� bell� edersek çok �y� sonuçlar aldıklarını görürüz. Başarılı �nsanları herkes över; öneml� olan başarısızları da övmekt�r. Başarısız �nsanları övdüğümüzde hem onları başarıya mot�ve etm�ş hem de onlarla aramızda b�r köprü kurmuş oluruz. Başarılı �nsanları herkes över; öneml� olan başarısızları da övmekt�r.

B�ze yapılan her h�zmet�n karşılığında �nsanlara teşekkür edel�m. İnsanlar haklı olarak yaptıkları b�r h�zmet�n karşılığında kend�ler�ne �çten b�r teşekkür ed�lmes�n� beklerler. Y�ne „lütfen“ kel�mes�yle muc�zeler yaratab�l�r�z. Bu s�h�rl� sözcük tıpkı b�r maymuncuk g�b� pek çok kapıyı açıver�r. Ayrıca �nsanlara �s�mler�yle h�tap etmel�y�z. Çünkü �nsanlar �ç�n en öneml� kel�me, kend� �s�mler�d�r. İnsanın sözler�ndek� k�barlık kend�s�ne üstünlük kazandırır. Başkalarına karşı k�bar olmak �nsan� erdemlerden b�r�d�r.

DIŞ GÖRÜNÜŞ İl�şk�lerde �nsanların �lk d�kkat�n� çeken şey dış gö rünüştür. Bu yüzden yen� tanıştığınız k�ş�lerde �y� b�r �zlen�m bırakab�lmek �ç�n dış görünüşünüze özen göstermel�s�n�z. Dış görünüşte gülümsemen�z ve kılık kıyafet�n�z çok d�kkat çeker. Eğer yen� tanıştığınız b�r�n�n s�z� beğenmes�n� �st�yorsanız hem gülümsemel�s�n�z hem de kılık kıyafet�n�ze özen göstermel�s�n�z.

169

l

Tuncer Elmacıoğlu

Dış görünüş söz konusu olduğunda gülümseyen b�r yüz çok etk�ley�c�d�r. Gülümsemem�z karşımızdak� k�ş�y� rahatlatır. İçten b�r tebessümle, karşımızdak�ne ondan hoşlandığımız mesa jını �let�r�z. Böylece muhatabımızda şahsımıza karşı dostça duygular uyandırmış oluruz. Günlükhayatımızda�nsanlaragülümseyerekselamvermey� alışkanlık hâl�ne get�rel�m. Herhang� b�r�nden gülümseyerek b�r şey �stemey� dened�n�z m� h�ç? Denersen�z onun �steğ�n�z� yer�ne get�reb�lmek �ç�n nasıl çaba göstereceğ�n� göreceks�n�z. Gülümsemen�n s�h�rl� gücünü, günlük �l�şk�lerde kullanmamak büyük b�r eks�kl�k olur. Gülümsemey� mutlaka öğrenmel�y�z. Bunun �ç�n her gün ayna önünde prat�k yapmalıyız. Yüzdek� gülme kaslarını, ancak düzenl� egzers�zler yaparak gel�şt�reb�l�r�z. Bu güzel alışkanlık b�ze, �nsan �l�şk�ler�nde büyük avantajlar sağlar. Gülümsemen�n etk�l� olmasını �st�yorsak, yürekten olmasına d�kkat edel�m. Çünkü sahte gülümsemeler �şe yaramaz. B�l�n�z k� �nsan �l�şk�ler�nde sahte davranışlar sırıtıver�r ve olumsuz b�r etk� yaratır. Ayrıca gülümsed�ğ�m�zde kend�m�z� daha �y�; kaşlarımızı çattığımızda �se kend�m�z� daha kötü h�sseder�z! Y�ne dış görünüş söz konusu olduğunda gülümsemek kadar kıyafet de etk�ley�c�d�r. İy� g�y�nmen�n sırrı, kend�m�ze yakışanı bulab�lmekt�r. Kıyafetler�m�z tem�z, ütülenm�ş ve renk yönünden b�rb�r�yle uyumlu olmalıdır. Her şeyde olduğu g�b� kılık kıyafet�m�zde de aşırılıklardan kaçınmalıyız. Madd� olarak gücümüzün yett�ğ� en pahalı ve en kal�tel� kıyafetler� almalıyız. Onları ucuz kıyafetlerden çok daha uzun süre g� yerek kârlı çıkarız. B�r İng�l�z ata sözünde:„Ucuz mal alacak kadar zeng�n değ�l�m“ den�lmekte... Evet kal�teden şaşmamalıyız. Bunun �ç�n de ucuzluk dönemler�nden ve promosyon yapılan mallardan yararlanmalıyız. Ayrıca ayakkabılarımız sürekl� boyalı, saçlarımız her zaman tem�z, bakımlı ve taranmış olmalıdır. Her gün sakal tıraşı olup d�şler�m�z�

170

l

Tuncer Elmacıoğlu

fırçalamalıyız. Dış görünüşümüze özen göstermezsek, �nsanlar b�ze �y� davranmazlar. Önce b�z kend�m�ze saygı göstereceğ�z k�, başkaları da b�ze saygı gösters�n. Kend�ne saygı göstermeyen b�r�ne, başkaları saygı göster�r m�? Kıyafett�ne özen göstermeyen b�r�ne k�mse güvenmez de. N�tek�m Amer�ka’da yapılan b�r araştırma çok �lg�nç: Kıyafet� k�rl� ve ütüsüz b�r�, yeş�l ışıkta karşıya geçerken arkasından k�mseg�tmem�ş.İy�g�y�nm�şb�r�,kırmızıışıktakarşıyageçmek�stem�ş,herkes onun peş�ne takılmış. Bu araştırma so nucu da göstermekted�r k�, �nsanlar kend�s�ne özen gösteren k�mselere güven�p onları tak�p etmekted�rler. Her gün gülümseyerek ve tertem�z g�y�nerek �nsanlara selam verel�m. DAVRANIŞLAR ÇOK EĞİTİCİDİR İnsanlar b�ze hak ett�ğ�m�z şek�lde davranırlar. Karşımızdak�ne bunu b�z öğret�r�z. Yanlış davranışlara katlanmayacağımız mesajını açık b�r b�ç�mde ver�rsek, k�mse b�ze �stemed�ğ�m�z şeyler� yapamaz. Kend�n�ze nasıl davranılacağını etrafınızdak�lere s�z öğret�rs�n�z. Onlar s�ze hak ett�ğ�n�z muameley� yaparlar. Eğer karşınızdak�n�n yanlış davranışlarına razı olup gerekl� tepk�y� göstermezsen�z, s�ze çöp tenekes� muameles� yapar. Kaba davranışları hep s�neye çekersen�z, s�z� çok üzerler! S�z� �t�p kakmaya çalışanlara en az b�r kez anlayacakları tarzda sert b�r karşılık ver�n k� sonradan rahat edeb�les�n�z. Eğer karşınızdak�n�n yanlış davranışlarına razı olup gerekl� tepk�y� göstermezsen�z, s�ze çöp tenekes� muameles� yapar.

İnsan davranışlarında karşılıklılık �lkes� vardır. Yan�, „Başkaları sana nasıl davranıyorsa sen de onlara öyle davran“ �lkes�. B�r� s�z� zarara uğratıyorsa veya s�ze haksızlık yapıyorsa ona hadd�n� b�ld�rmel�s�n�z.

171

l

Tuncer Elmacıoğlu

Muhatabımıza baskıya boyun eğmeyeceğ�m�z mesajını vermel�y�z. Gerekt�ğ� yerde sert tepk�ler göstermek, başkalarının b�ze haksızlık yapmasını engellemen�n en etk�l� yoludur. Sürekl� pısırık, ürkek ve korkak davranan �nsanlar, hayatları boyunca ez�l�p sömürülmeye mahkûm olurlar. Kend�m�z� ezd�rmemek �ç�n gerekt�ğ�nde sert tepk�ler de göstermel�y�z. Sert tepk�ler b�z� yönetmek �steyenler� rahatsız edeb�l�r; ama bunu özgürlüğümüz ve mutluluğumuz �ç�n yapmalıyız. Şu da b�r gerçek k� dünyanın en etk�l� öğretmen� davranıştır. Kararlılığı serg�leyen b�r davranış, b�nlerce sözden daha etk�l�d�r. Unutmayınız k� �nsanlar sözlerden z�yade dav ranışlardan anlarlar.(Dyer, s.133) İnsanlar gördükler� davranışlardan etk�len�rler. Örneğ�n çocuklara ne yapmaları gerekt�ğ�n� söylemen�z yeterl� değ�ld�r. Ver�len öğütler çocukların b�r kulağından g�r�p d�ğer�nden çıkıver�r. Onların doğal eğ�l�m�, s�zden gördükler�n� yapmaktır. Çocukları ancak sözler�n�z� destekleyen davranışlarınızla �y� eğ�teb�l�rs�n�z. Mesela çocuğun herhang� b�r �steğ�ne „hayır“ ded�n�z. Çocuk yaygarayı koparınca, onu susturmak �ç�n önce „hayır“ ded�ğ�n�z şey� yaptınız. İşte bu hareket�n�z büyük b�r çel�şk�d�r. Bu davranışınızla çocuğa, „Eğer benden b�r şey �st�yorsan, �lk söyled�ğ�me aldırma, ağla, �sted�ğ�n� elde eders�n“ mesajını verm�ş olursunuz. Ondan sonra çocuk, b�r şey �sterken hep böyle davranır. Çocukları ancak sözler�n�z� destekleyen davranışlarınızla �y� eğ�teb�l�rs�n�z.

HAKSIZLIĞA KARŞI ÇIKMAK “Haksızlıklara karşı çıkmayanlar,

172

l

Tuncer Elmacıoğlu

 haksızlık yapanlardan geleb�lecek   her türlü kötülüğe katlanmalıdır.” Hz. Al� İnsanlık tar�h�n� �y� �ncelersek hep haksızlıkların olageld�ğ�n� görürüz. Insan �l�şk�ler�n�n olduğu yerde haksızlıklar da vardır. Ancak kend�m�z�n haksızlık yapmaması ve haksızlık yapanın yanında yer almaması gerek�r. Dünyadak� haksızlıklardan sürekl� ş�kâyet edeb�l�r�z; ama çoğu kere onları değ�şt�remey�z. Değ�şt�remeyeceğ�m�z şeylerden ş�kâyet etmek de, yalnızca vak�t ve enerj� kaybıdır. Fakat bu demek değ�ld�r k� haksızlıklar karşısında susalım. Peygamber�m�z, “Haksızlıklar karşısında susan d�ls�z şeytandır” buyuruyor. Öyleyse haksızlıklar karşısında susmak, h�ç tepk� göstermemek de b�lgece b�r davranış değ�l. Susmanın h�çb�r r�sk� yoktur; fakat r�sk almayan b�r� de asla b�lge �nsan olamaz. B�lge �nsan, haksızlıklara karşı çıkar, k�msen�n hakkını yemed�ğ� g�b� k�mseye hakkını da yed�rmez. B�lge �nsan, haksızlıklara karşı çıkar, k�msen�n hakkını yemed�ğ� g�b� k�mseye hakkını da yed�rmez.

Haksızlıklara karşı çıkmak, erdeml� b�r davranıştır. Şunu da bel�rtel�m k� en korkak, en uyuşuk, en ac�z �nsanlar b�le haksızlıklar karşısında ancak b�r zamana kadar susab�l�r. İnsanlık tar�h�nde ş�md�ye kadar hep haksızlıklar oldu; bundan sonra da olmaya devam edecek… Öneml� olan b�z�m haksızlıklar karşısında takındığımız tavırdır. B�lge �nsan, haksızlık yapan en yakını dah� olsa onun yanında yer almaz. B�r başka dey�şle b�lge �nsan, haksızlıklar karşısında yanlış yerde durmaz.

173

l

Tuncer Elmacıoğlu

Kuşkusuz k� başkalarına haksızlık yapmak büyük b�r �nsanlık suçudur. Ancak şu da b�r gerçek k� haksızlık yapmakla, haksızlık yapanın yanında yer almak arasında da fazlaca b�r fark yoktur. N�tek�m büyük öğretmen Konfüçyüs de, “B�r�n�n haklı olduğunu b�ld�ğ� hâlde ondan yana olmayan alçaktır!” d�yor. OLAYLARDAN DERS ALMAK  “Aynı duvara �k� defa toslayan, aynı taşa �k� defa takılan ahmaktır.”   Konfüçyüs Bütün varlıkları yaratan Allah, elbette k� olayları da ya rattı. Evrende Allah’ın b�lg�s� dışında h�çb�r şey olmaz. Allah �stemese yaprak b�le kıpırdamaz. Olayların efend�s� b�z değ�l�z. B�z�m olayları de ğ�şt�reb�lecek gücümüz de yok. B�r �nsanın Allah’ın s�stem�n� kabullen�p ona boyun eğmes� gerek�r. Mutluluğu da mevcut �lâh� düzen �çer�s�nde aramalıyız. Olup b�tenler�n daha farklı b�ç�mde olmasını �stemey� b�r tarafa bırakalım. Çünkü evrendek� olaylar planlandığı şek�lde olup b�t�yor. Gezegen�m�zde olup b�tenler� acı tatlı bütün yönler�yle �ç�m�ze s�nd�rel�m. Gerçekte �nsanın alın yazısında olmayan b�r olay başına da gelmez. Kend� �radem�z dışında gel�şen olayları değ�şt�remey�z; ancak bunlardan ders alarak kend�m�z� değ�şt�reb�l�r�z. Zaten �radem�z dışında gel�şen olayları değ�şt�rmeye çalışmak akıllıca olmayan b�r yoldur. Aklını kullanan �nsan, �stenmed�k olayları yaşayınca onlardan gereken ders� alır. Aklını kullanamayan �nsansa, b�rb�r�ne benzeyen üzücü olayları defalarca yaşasa b�le, y�ne onlardan gerekl� ders� alamaz. Örneğ�n, dürüst olmayan b�r�n�n borcuna kef�l olmak, büyük b�r �ht�malle onun yer�ne ödemeye tal�p olmak demekt�r. Böyle karakterdek� �nsanlara kef�l olmayı sürdürmek de aynı hataya tekrar düşmek anlamına gel�r. Gereken ders� almayanın aynı c�nsten kötü olayları tekrar

174

l

Tuncer Elmacıoğlu

tekrar yaşayarak acı çekmes� kaçınılmazdır. Akılsız �nsanlar pek çok şey� defalarca yaşayarak, acı çekerek, canları yanarak öğren�rler. Sank�, «B�r mus�bet, b�n nas�hatten �y�d�r» atasözü bunlar �ç�n söylenm�şt�r. Özetle d�yeb�l�r�z k� akıllı �nsanlar, kend� yaşadıklarından ders alırlar; daha akıllı �nsanlar hem kend� yaşadıklarından hem de başkalarının yaşadıklarından ders alırlar. Akılsız �nsanlarsa, kend� yaşadıklarından da başkalarının yaşadıklarından da yeter�nce ders alamazlar... Akıllı �nsanlar, kend� yaşadıklarından ders alırlar; daha akıllı �nsanlar hem kend� yaşadıklarından hem de başkalarının yaşadıklarından ders alırlar.

Aslında olaylar b�z�m altüst olmamız �ç�n değ�l, ders almamız �ç�nd�r. Hayatımızdak� en küçük nüanslar b�le Allah’ın b�z�mle kurduğu b�r �l�şk� şekl�d�r. Yaşadığımız acı, tatlı tüm olaylar b�z�m gel�şmem�z �ç�n b�rer araçtır. Yeter k� bu olayların b�ze verd�ğ� mesajları �y� algılayab�lel�m. Oyuncaklar nasıl çocukların eğ�t�m� �ç�n gerekl�yse, olaylar da yet�şk�nler�n eğ�t�m� �ç�n gerekl�d�r. Her olay k�ş�l�ğ�m�z� gel�şt�rmek �ç�n b�ze fırsatlar sunar. B�l�n�z k� her kr�zden yen� b�r fırsat çıkab�l�r; yan� felâket n�mete dönüşeb�l�r. Oyuncaklar nasıl çocukların eğ�t�m� �ç�n gerekl�yse, olaylar da yet�şk�nler�n eğ�t�m� �ç�n gerekl�d�r.

Karşımıza çıkan problemler� gel�şmem�z ve olgunlaşmamız �ç�n b�rer fırsat olarak görmel�y�z. Zaten problemler�n b�tt�ğ� yerde gel�şme de olmaz olgunlaşma da. Alman f�lozof Fr�edr�ch N�etzsche, „Öldürmeyen şey, ben� güçlend�r�r“ d�yor. Gerçekten de öyled�r. Genell�kle felaketler�n sarsıcı etk�ler�n� çabuk atlatab�len �nsanlar, bu tür olaylardan ders alıp güçlenm�ş olarak çıkarlar.

175

l

Tuncer Elmacıoğlu

B�lge �nsan, �stenmed�k kötü olaylar karşısında dah� altüst olmaz; ondan eğ�t�c� dersler çıkarır. En kötü olaylarda b�le kend�n� çabuk topar, onlardan gereken ders� alarak hayat yolculuğuna devam eder. B�lge �nsan, �stenmed�k kötü olaylar karşısında dah� altüst olmaz; ondan eğ�t�c� dersler çıkarır.

İNSANLARLA İLGİLENMEK  Hayvanlarla b�le �let�ş�m kurab�lmen�n yolu, onlara �lg� ve şefkat göstermekt�r. B�r hayvanı besley�p ona �lg� ve şefkat göstermek b�ze sadakat olarak ger� döner. İnsanlar da tıpkı hayvanlar g�b� �lg� görmek �ster. Eğer başka �nsanların hayatında etk�l� olmak �st�yorsak, onlarla �lg�lenmel�y�z. Hep�m�z sosyal hayatımızda kalabalıktan b�r� olmak yer�ne �lg� görmek �ster�z. Onun �ç�n de özel �lg� gördüğümüz manava, kasaba, lokantaya, berbere, d�şç�ye… g�der�z. Öyleyse d�yeb�l�r�z k� ancak �nsanlara özel �lg� gösteren esnafların da�m� müşter�ler� olur. Özell�kle çocuklar yaşamlarında �lg� görmek �ç�n büyük b�r çaba sarf ederler. Bunu başaramadıkları zaman da bol bol yaramazlık yaparlar. Yan� çocukların yaramazlık yapmalarının gerçek neden� �lg� görme ps�koloj�s�d�r. A�le �l�şk�ler� uzmanı Dr. Ruth Barbee,„Küçük çocukların yaptıkları yaramazlıkların yüzde 90’ının temel neden�, �lg� görmek �ç�n başka yol bulamamalarıdır“ d�yor. İlave olarak çocukların gece altlarını ıslatmaları ve parmak emme sorunlarının da onlara b�raz daha zaman ayrılıp �lg� göster�lerek çözümleneb�leceğ�n� �dd�a ed�yor.(G�bl�n, s.33) Evl� kadınların da çok sık ş�kâyet ett�kler� konu, kocalarından yeter� kadar �lg� görmemekt�r. Eş�n�n ken d�s�ne özel b�r �lg� göstermed�ğ�n�

176

l

Tuncer Elmacıoğlu

düşünen kadın, kocasına kırılır. Bu kırgınlık da a�le �çer�s�nde b�rtakım çatışmalara sebep olab�l�r. Çoğu kere küsmeler�n altında yatan gerçek neden de �nsanın „�lg� görme“ �ht�yacıdır. Yeter� kadar �lg� görmed�ğ�ne �nanan �nsan, muhatabına küser. İlg�s�zl�kten kaynaklanan küsmelere daha çok evl�l�k ve arkadaş �l�şk�ler�nde rastlıyoruz. Böyle durumlarda küsmek yer�ne açık b�r şek�lde,„Ben�mle daha fazla �lg�lenmen� �st�yorum“ demek daha doğru olur. Sağlıklı çözümlere ancak böyle açık konuşmalarla ulaşab�l�r�z. Özell�kleöğretmen-öğrenc��l�şk�ler�nde öğrenc�ler�yle�lg�lenmey�p onları başından savan öğretmene öğrenc�ler saygı duymazlar. Öğrenc�ler böyle davranan öğretmenler�, danışmak �ç�n güven�l�r bulmazlar. Eğ�t�m�n can damarı, öğrenc�lere �lg� göster�p zaman ayırmaktır. Evet, başkalarının b�z� sev�p saymasını �st�yorsak, on lara �lg� göstermel�y�z. İNSANLARA DEĞER VERMEK  B�r �nsanın karşısındak�nden bekled�ğ� en öneml� davranış, kend�s�ne değer ver�lmes�d�r. Her şeyden önce bütün �nsanların değerl� olduğuna �nanmalıyız. Çünkü Tanrı, değers�z b�r �nsan yaratmaz. İnsanlara değer verel�m, bu, davranışlarımızdan bell� olsun. Örneğ�n �nsanlara b�r şeyler �kram edel�m, hed�ye alalım, telefon edel�m... Onları acılı ve sev�nçl� günler�nde yalnız bırakmayalım. İnsanlarla daha çok acılı veya üzüntülü olduklarında köprüler kurulur. Bu zamanlarda kuracağımız köprüler �l�şk�ler�m�z� olağanüstü derecede güçlend�r�r. Özell�kle sevd�kler�m�z�n cenaze törenler�ne �şt�rak etmel�y�z. Öneml� b�r mazeret olmadan cenazeye katılmamak telaf�s� mümkün olmayan büyük b�r hatadır. B�z, onların cenaze törenler�n�, mutlu günler�n� unutmayalım k�, onlar da b�z�mk�ler� unutmasınlar…

177

l

Tuncer Elmacıoğlu

M�saf�rler�m�ze değer verel�m. Türk kültürünün en güzel taraflarından b�r� de m�saf�rperverl�ğ�d�r. Kültürümüzün bu güzel özell�ğ�n� sonsuza kadar yaşatmalıyız. Türk kültürünün en güzel taraflarından b�r� de m�saf�rperverl�ğ�d�r. Kültürümüzün bu güzel özell�ğ�n� sonsuza kadar yaşatmalıyız.

Çocukluğumda eve alınan erzakın en �y�ler�n� annec�ğ�m Ayşe Elmacıoğlu, m�saf�rlere ayırırdı. Hatta et�n çoğunu ve en �y� kısmını m�saf�rlere saklardı. Y�ne rahmetl� kız kardeş�m Meral Elmacıoğlu, ev�m�ze m�saf�r geld�ğ�nde veya geleceğ�n� duyduğunda âdeta sev�nçten uçardı! Gerçek şu k� herkes değer görmek �ster. İnsan �l�şk�ler�nde böyle b�r beklent� herkes�n en doğal hakkıdır da. Herkes değer görmek �ster. İnsan �l�şk�ler�nde böyle b�r beklent� herkes�n en doğal hakkıdır da.

Rahmetl� büyükbabam Muharrem Elmacıoğlu, ağır hastayken b�le kend�s�n� z�yarete gelenlere özel b�r muamele yapıyordu. Hasta yatağından doğrularak gelenler�n hatırını soruyor ve sonra �z�n �steyerek tekrar yatağına uzanıyordu. Sürekl�, „Bu dünyada beşer�yetten daha öneml� ne var k�?“ derd�... Gerçekten de yeryüzünde �nsandan daha değerl� ne olab�l�r k�? Farklı m�lletlerden de olsa dünyanın her yer�nde �nsanlar b�rb�r�ne benzerler. Dünyanın hang� ülkes�nde yaşarsa yaşasın �nsanların temelde bazı ortak özell�klere sah�p olduğu b�r gerçekt�r. Bazı �st�snalar dışında eğer �nsanlara değer ver�rsek, onlarda b�z� sev�p sayarlar. D�ğer �nsanları küçültücü konuşma ve davranışlardan kaçınalım. Asla onlara büyüklük taslamayalım. İnsan �l�şk�ler�nde

178

l

Tuncer Elmacıoğlu

bağışlanmayacak b�r şey varsa, o da muhatabını küçük görüp onun onuruyla oynamaktır. İNSANLARA YARDIM ETMEK  Çoğu �nsan hayatın zorlukları karşısında zaman zaman yardıma �ht�yaç duyar. B�r başkasına herhang� b�r konuda yardım etmek, ge nell�kle �y� b�r �l�şk�y� başlatmanın en etk�l� yoludur. İnsanlar doğal olarak kend�ler�ne yardım edenlere yakınlık duyarlar. Hayatımıza değer katacak en anlamlı yardım, başkalarını gel�şt�rmekt�r. Bunun en har�ka tarafı, yardım ed�len �nsanın gözler önünde olumlu yönde değ�ş�yor olmasıdır. Hayatta b�r�n�n gel�şmes�ne yardımcı olab�ld�ğ�m�z� fark etmekten daha key�f ver�c� b�r şey olmasa gerek. Hayatta b�r�n�n gel�şmes�ne yardımcı olab�ld�ğ�m�z� fark etmekten daha key�f ver�c� b�r şey olmasa gerek.

İnsanların gel�şmes�ne yardım ett�kçe onlar üzer�ndek� etk�m�z de artar. Başkalarını gel�şt�reb�lmek �ç�n, öncel�kle kend�m�z� gel�şt�rmem�z gerek�r. Ancak kend�m�z� gel�şt�reb�l�rsek, başkalarının gel�şmes�ne yardım edeb�l�r�z. Sürekl� öğrenmey� alışkanlık hâl�ne get�r�rsek g�tt�kçe gel�şen b�r� oluruz. Pek çok �nsan akadem�k eğ�t�m�n� tamamlayınca öğrenmen�n b�tt�ğ�n� zanned�yor. Oysa öğrenme ömür boyu sürmel�d�r. Başkalarını gel�şt�rmeye hazır hâle geld�ğ�m�zde seç�c� olmalıyız. Öncel�kle yakınlarımızdan başlayarak, çevrem�zde üm�t vadeden �stekl� k�ş�ler� terc�h etmel�y�z. Zaten �nsanın gel�şme �steğ� yoksa ona h�çb�r güç yardım edemez. Aynı zamanda hayat felsefes� b�ze yakın olan k�ş�ler� seçmel�y�z.

179

l

Tuncer Elmacıoğlu

Doğru �nsanları bulduğumuzda önce onların hedef bel�rlemeler�ne yardımcı olalım. Gel�şt�rmek�ç�nseçt�ğ�m�zk�mseler�ngüçlüyanlarınaodaklanmalıyız. Onların zayıf yönler� yer�ne güçlü taraflarını d�le get�rmel�y�z. Ancak onlar gel�şmeye başladıktan sonra eks�k ve zayıf yönler�n� sırasıyla ele alab�l�r�z. Gel�şme yolculuğundak� �nsan sürekl� rehberl�k �ster; ancak b�r süre sonra bu yolculuğa tek başına devam edeb�lecek duruma gel�r. Bu b�r den�z yolculuğuna benzer. Onlara h�ç değ�lse fırtınalı havalarda doğru rota tutmaları �ç�n yardım etmel�y�z. Gel�şt�rmeye çalıştığımız k�ş�lere her buluşmamızda öğret�c� b�r kaynak(makale, yazı, haber vb.) sunalım. Yen� b�lg�ler�m�z� ve tecrübeler�m�z� anlatalım. Onları kend�ler�n� gel�şt�reb�lecek yerlere(konferans, sem�ner, form, kurs, h�zmet �ç� eğ�t�m vs.) götürel�m. Araştırmaya ve yazmaya teşv�k edel�m. Onlara başarab�lecekler� küçük görevler verel�m. Çünkü küçük başarılar, büyük mot�vasyon sağlar. B�l�n�z k� b�r tek k�ş�ye b�le yapılan yardım, onun da etk�leyeceğ� �nsanların hayatına akacaktır. Gel�şmes�ne yardımcı olduğunuz k�mseler de, başkalarının hayatına olumlu katkılarda bulunacaktır. Öyleyse b�r�n� gel�şt�r�yorsanız ondan etk�lenen herkese de yardım ed� yorsunuz demekt�r. Dünyada başka �nsanların gel�şmes�ne yardım etmekten daha as�l b�r uğraş olab�l�r m�? Başka �nsanların gel�ş�m�ne yardım ett�ğ�m�zde, onların gelecekler�n� aydınlatıp hayat kal�teler�n� yükseltm�ş oluruz. Dünyada başka �nsanların gel�şmes�ne yardım etmekten daha as�l b�r uğraş olab�l�r m�?

Yaşamlarında �nsanların b�r üst düzeye geçmeler�ne yardımcı olalım. Böyle davranırsak, hayatımız boyunca b�ze destek olacak dostlar ed�n�r�z. Gerçek şu k� ancak �nsanlara yardım etmey�

180

l

Tuncer Elmacıoğlu

öğrend�ğ�m�zde onlarla gerçek dostluklar kurab�l�r�z. İnsanlara yardım etmen�n b�r başka öneml� boyutu da madd� fedakârlıktır. B�r dostum, merhum babası Al� Özkan’ın fedakârlığını anlatınca çok duygulanmıştım!Arkadaşımınbabasıodönemdebüyükb�rmadd�sıkıntı �ç�nde olmasına rağmen oğlunu özel b�r yüksek okula kaydett�rmek �stem�ş. Bu fedakâr baba, sırf çocuğuna �y� b�r eğ�t�myaptırab�lmekamacıylagel�r�n�n çok üzer�nde b�r harcamaya tal�p olmuş. Çünkü o, eğ�t�m�n önem�n� b�len �rfan sah�b� b�r�yd�. Bana göre dostumun babasının bu fedakârlığı b�lgece b�r davranıştı.  Tab�� k� yalnızca kend� yakınlarımıza değ�l, herkese özell�kle de öksüzlere, yet�mlere, yoksullara karşı madd� yönden fe dakâr olmalıyız. Kültürümüzün üstün özell�kler�nden b�r� de yardımlaşmadır. N�tek�m yardımlaşmanın ve paylaşmanın en güzel örnekler�n� Marmara Bölges�ndek� depremde de çok açık b�r şek�lde gördük. YAKIN İLİŞKİLERİMİZ Yakın �l�şk�ler dey�nce �lk akla gelen a�le ve arkadaş �l�şk�ler� oluyor. A�le �ç�nde en yakın �l�şk�ler eşler arasında yaşanıyor. A�le �ç� �l�şk�lerde eşlerden b�r� d�ğer�ne hükmetmeye çalışırsa o evl�l�k yürümez. Evl�l�k �l�şk�s�nde eşler b�rb�r�n� gel�şt�rmeye çalışırsa evl�l�k heyecan ver�c� ve sevg�n�n paylaşıldığı b�r kuruma dönüşür. Gerçek şu k� eşlerden b�r�n�n «hâk�m�yet�» veya «tesl�m�yet�» evl�l�k �l�şk�s�n� çok zayıflatır. Eşler�n a�le �ç�nde çocuklarıyla kuracağı �let�ş�mde çok b�l�nçl� ve eğ�t�c� olmaları gerek�yor. Anne-babaların b�rçok yanlışının �ç�nde en çok çocuklarının suçlarını örtbas etmeler� d�kkat�m� çekmekted�r. Herkes �şled�ğ� suçun cezasını çekmel�d�r. Çevren�zdek� a�leler� �ncelersen�z b�rçoğunun çocuklarına karşı aşırı koruyucu olduklarını görürsünüz. Hak etmed�kler� hâlde

181

l

Tuncer Elmacıoğlu

çocukların her �sted�kler� alınır, �şled�kler� kabahatler örtülmeye çalışılır. Oysa en yakınlarınız dah� olsa bırakın �nsanlar yaptıklarının sonuçlarına katlansınlar. Hep koruyucu davranırsa nız onlara, «yanlışlarına devam et» mesajını verm�ş olursunuz. Aslında madd� yönden kend� başına ayakta du ramayan b�r yet�şk�n hâlâ çocuk sayılır. İnsanın yet�şk�n sayılab�lmes� �ç�n kend� gel�r�yle yaşayab�lecek düzeye gelmes� gerek�r. B�lge k�ş�ler, „Eğer b�r� çalışmıyorsa, ona y�yecek vermey�n“ der. Zaten açlık da, tembell�ğ�n b�r sonucu değ�l m�d�r?(Cloud-Townsend, s.31) İnsanları �nceled�ğ�m�zde b�rçoğunun yakın �l�şk�ler�nde sorunlar yaşadığını görürüz. Yakın �l�şk�ler�n lezzet�n� daha çok arkadaşlık �l�şk�ler�nde h�sseder�z. B�z� sıkan, hatta kalb�m�z� sıkıştıran konuları güvend�ğ�m�z b�r arkadaşımıza anlatınca �ç�m�z�n nasıl rahatladığını hep�m�z test etm�ş�zd�r. Çağımızda yalnızlık, çok yaygın b�r sosyal hastalıktır. Yaşadığı sosyal çevreyle sağlıklı �l�şk�ler kuramayan �nsan yalnız kalır. Zaten akıl hastalıkları, dış dünyaya pencereler�n� kapatıp kend�s�n� yalnızlığa mahkûm eden �nsanlarda yaygın olarak görülmekted�r. Akıl hastalıkları, dış dünyaya pencereler�n� kapatıp kend�s�n� yalnızlığa mahkûm eden �nsanlarda yaygın olarak görülmekted�r.

Eğer yalnızlık çekmek �stem�yorsak, arkadaşlık �l�şk�ler�ne önem vermel�y�z. Arkadaşlık �l�şk�ler�n�n ps�ko-sosyal sağlığımız üzer�nde çok olumlu etk�ler� vardır. Dünya Sağlık Örgütü, Cal�forn�a’nın Alameda bölges�nde yaşayan yed� b�n k�ş� üzer�nde dokuz yıl süreyle kapsamlı b�r araştırma yapmış. Buradak� �nsanların ps�ko-sosyal durumları(arkadaşlık �l�şk�ler�, meden� hâller�, k�l�se alışkanlıkları, sosyal faal�yetler�...) �ncelenm�ş. Sonuçta arkadaşı olmayan, evlenmem�ş, k�l�seye g�tmeyen, sosyal faal�yetlere katılmayan �nsanlar arasındak�

182

l

Tuncer Elmacıoğlu

ölüm oranının d�ğerler�ne göre beş kat daha fazla olduğu tesp�t ed�lm�şt�r.(Norfolk, s.148) Unutmayın; herkes sırt çev�rm�ş olsa dah� b�r tek arkadaş b�le, hayatımızda b�rçok şey� olumlu yönde değ�şt�reb�l�r. Herkes sırt çev�rm�ş olsa dah� b�r tek arkadaş b�le, hayatımızda b�rçok şey� olumlu yönde değ�şt�reb�l�r.

Ancak şunu da bel�rtel�m k�, kend�m�ze doğru, �çten, güven�l�r arkadaşlar seçmel�y�z. N�tek�m Yüce Allah Kur’an’da, “Ey �nananlar! All ah’tan korkun, doğru �nsanlarla beraber olun(9/119)” d�yor. Yaratan, doğru �nsanları kend�m�ze arkadaş seç�p onlarla beraber olmamızı b�ze öğütlüyor. B�lgel�ğe g�den yolda �y� arkadaşlara çok �ht�yacımız var. Kötü arkadaş �nsanı yoldan çıkarır. Onlar hep �sterler, vermezsen senden kötüsü olmaz. B�r�ler� b�zden vermek �stemed�ğ�m�z b�r şey�(para, eşya…) �sterse „hayır“ d�yel�m. B�r sürü mazeret uydurduktan sonra kalkıp b�r de onun �sted�ğ�n� yaparak kend�m�z� kötü h�ssetmem�ze gerek yok. Doğru olan, düşüncem�z� açıkça söyley�p �ç�m�zden gelen şey� yapmaktır. İstemed�ğ�m�z b�r şey� yaparak huzursuz olmamızı �steyen k�ş�ler, zaten gerçek dostlarımız da değ�ld�r. Arkadaşımızın davranışları s�n�rler�m�ze dokunuyorsa omuzlarımızı s�lkerek yürüyüp g�del�m. B�r arkadaşımız hastalandığında, acılı veya mutlu gününde onu yalnız bırakmayalım. İnsanlar böy le günler�nde çok hassas olup arkadaşlarını yanlarında görmek �sterler. İŞ İLİŞKİLERİMİZ Genell�kle patronlar, yönet�c�ler, çalışanlarını köle zannederler. Oysa b�r �ş yer�n�n genel müdürüyle kapıcısı arasında

183

l

Tuncer Elmacıoğlu

h�çb�r fark yoktur ve olmamalıdır da. Bence �ş�n� �y� yapan b�r �ş�n� �y�yapan yapan b�r �ş�n�müdürden kötü yapan b�r geneldeğerl�d�r. mükapıcı, Bence �ş�n� kötü b�rkapıcı, genel daha dürden daha değerl�d�r.

Çalıştığınız yerde s�ze değer ver�lmeyeb�l�r. İşyer�nde değer�n�n olmadığını düşünen k�msen�n çalışma �steğ� kaybolur. Şunu b�l�n�z k� �ş yer�n�n köles� değ�ls�n�z. Kısacık hayat yolculuğunda mutluluğunuzu �ş yer�n�n �nsafına bırakmayınız. Kültürümüzde �ş hayatıyla �lg�l� „Sakın �ş değ�şt�rmey�n, sabred�n“ tabusu vardır. Oysa b�r �ş yer�nden nefret ed�yorsak, orada ver�ml� de olamayız, mutlu da! Elbette k� çalıştığımız �ş yer�ne sadakat da göstermem�z gerek�r. Ancak b�ze h�ç değer ver�lmeyen, tab�r� ca�zse çöp tenekes� muameles� yapılan b�r yerde sonuna kadar kalmak n�ye k�? Eğer �nsan �ş yer�nde değer görmüyorsa, daha �y� b�r tekl�f aldığında tereddüt etmeden �ş yer�n� değ�şt�rmel�d�r. Örneğ�n, profesyonel sporcular, takımlarına çok bağlı oldukları hâlde daha �y� b�r tekl�f aldıklarında b�r başka takıma transfer olmakta tereddüt etmezler. B�zler de �ş hayatımızda profesyonel sporcular g�b� davranmalıyız. İş yer�m�zden memnun değ�lsek, başka yerden �y� b�r tekl�f alırsak bunu ger� çev�rmemel�y�z. Ayrıca çalıştığınız �ş yer�ne gereğ�nden fazla bağlanmayın da. Oradak� �şler�n s�z olmadan yürümeyeceğ�n� düşünüyorsanız başınız belada demekt�r. İş yer�n�n sah�b� ve yönet�c�ler� s�z�n böyle düşünmen�ze bayılırlar. Çünkü o zaman mesa� saatler�n� tak�p etmek yer�ne devamlı çalışacağınızı b�l�rler. Sakın �şkol�k olup da özel hayatınızı �hmal etmey�n. Aslında �şkol�kler yeter� kadar ver�ml� de olamazlar k�. İş yerler�m�z� sadece çalışmamız karşılığında b�ze ödeme yapan, karşılıklı fayda esasına dayalı b�rer �şletme olarak görel�m.

184

l

Tuncer Elmacıoğlu

KURUMLARLA İLİŞKİLERİMİZ Devlet�m�z�n yurttaşlarına h�zmet vermes� am amacıyla kurduğu resmî kurumlar, �nsanlarımıza �nsanlarımıza ez�yet z�yet eder hâle geld�. Ülkem�zdek� Ülkem�zdek� resmî kurumlar, âdeta b�rer �şkence çarkına dönüştü. Kamu kurumlarına �ş�n�z düştüğünde, çalışanlar mevzuatların arka arkasına sına sığınarak s�ze zorluk çıkarırlar. Çoğunlukla onlar çözüm üret üretmey�p mey�p �ş� yokuşa sürerler. En çok kullandıkları �fadeler, „Önce f�lan serv�se uğra“, „Yarın „Yarın gel“, gel“, „D�lekçe vermen�z gerek�r“ gerek�r“,, „Görüyorsun k� meşgulüm“ meşgulüm“ şekl�nded�r. Kamu kurumlarında önümüze bürokrat�k engeller çıkarıldıçık arıldığında yetk�l�lere yönelmel�y�z. Onlardan da ye ter� ter� kadar destek alamazsak, her üstün b�r üstü olduğunu unutmamalıyız. Resmî kurumlarda meşru olan b�r �ş�m�z� yaptıramazsak, b�r üst makama makama başvuralım. Z�ra herkes b�r üst makama hesap vermek zorundadır. Gerekt�ğ�nde üst makamlara makamlara b�r telefon, b�r d�lekçe, �y� kaleme alınmış taahhütlü b�r mektup mektup görev�n� aksatanlara karşı çok caydırıcıdır… Kamu kurumlarındak� kurumlarındak� am�rler, am�rler, memurlar yanlış yaptıklarında veya görevler�n� aksattıklarında aklı başında �nsanlar, onları üstle üstler�ne r�ne ş�kâyet etmekte h�ç tereddüt etmezler. Ş�kâyetler, yanlışların ve aksaklıkların g�der�lmes�nde çok eğ�t�c�d�r. Ş�kâyetler, yanlışların ve aksaklıkların g�der�lmes�nde çok eğ�t�c�d�r.

Mevcut kamu kurumları, genell�kle bürokrat�k k�ş�l�k gel�şt�rm�ş k�ş�ler tarafından �dare ed�lmekted�r. Bunlar çoğunlukla b�l�msel kr�terlere göre atanmıyorlar. B�rdenb�re kend�ler�n� devlet da�reler�nde yönet�c� konumunda buluveren böyle k�ş�ler, en azından �y� yönet�c�l�ğ�n yönet�c�l�ğ�n bazı temel �lkeler�n� öğrenmeler� gerek�yor. B�r şek�lde yönet� yönet�c� c�l�l�ğe ğe atanmak, k�ş�y� başarılı b�r

185

l

Tuncer Elmacıoğlu

yönet�c� yapmaz. Ancak h�zmetler�yle çalışanların ve yurttaşların sevg�s� sevg�s� kazanılarak �y� yönet�c� olunab�l�r. Toplumumuzun Toplumumuzun kal�tel� yönet�c�lere o kadar çok �ht�yacı var k�. Çünkü yönet�c�ler�n yönet�c�ler�n davranışları çalışanların ver�ml�l�ğ�n� ver�ml�l�ğ�n� ve mutluluğunu etk� etk�led�ğ� led�ğ� g�b�, tüm toplumun mutluluğunu da etk�lemekted�r. İy� b�r yönet�c�, �nsan �l�şk�ler�nde �l�şk�ler�nde başarılı olmanın yanında alanında da uzman olm olmalıdır. Öyleyse �y� b�r yönet�c�n�n hem �nsan �l�şk�ler�nde başarılı hem de alan uzmanlığı becer�ler�ne sah�p olması gerek�yor d�yeb�l�r�z. UNVANLILARLA İLİŞKİLERİMİZ Gezegen�m�z Gezegen�m�z kend� menfaatler�ne h�zmet ed�lmes�nden hoşlanan �nsanlarla dolu. Oysa yaşam, benc�l �nsanla rın menfaatler�ne h�zmet etmeye değmeyecek değmeyecek kadar kıymetl�. M�lletvek�ller�, bürokratlar, profesörler, müdürler, doktorlar, vb. b�z�m g�b� az gel�şm�ş ülkelerde çok abartılmış statülere sah�pt�rler. Aslında h�ç k�mse b�zden daha öneml� ve üstün değ�ld�r. değ�ld�r. Öyleys leyse kend kend�m�z� başkalarından daha aşağı görmekten vazgeç vazgeçm mel�y�z. B�r�ne B�r�ne kend�m�zden daha fazla değer vererek, vererek, ondan şahsımıza kar karşı saygılı b�r davranış beklemeyel�m. Ancak onurlu davranırsak, davranırsak, �nsanlar b�ze saygı göster�rler. Allah b�zler� yarattı, her b�r�m�z�n �ç�ne b�rer k�ş�l�k onuru yerleşt�rd�. B�zlerden o onuru ayaklar altında ezd�rmem�z� değ�l, korumamızı korumamızı �sted�. Ancak başkalarını küçük görmek anlamındak� k�b�rle, k�ş�l�k onurumuzu korumayı b�rb�r�ne karıştırmayalım. K�b�rden Allah’a sığınalım. Çünkü başkalarını küçümsemek anlamındak� k�b�r, k�b�r, çok büyük günahtır! Ne zaman k� b�r başkasına unvanından dolayı kend�m�ze gösterd�ğ�m�zden daha fazla saygı gös ter�rsek, sömürü tuzağına düşmüş oluruz. Onlar sah�p sah�p oldukları unvanları sebeb�yle, zaten b�zden b�zden daha fazla ücret alırlar. B�r de kend�m�z� onlara ezd�r�p sömürtmen�n anlamı ne

k�? Önc Öncel�kle onların da b�z�m g�b� b�rer �nsan olduklarını aklımızdan çıkarmayalım. Başkalarını sömürmekte ustalaşmış k�ş�ler, unvanlarını ve ya sıfatlarını kullanmakta çok ustadırlar. Unvanlara, Unvanlara, sıfatlara kanmayalım. Bu güç semboller� b�z� aldatmamalıdır. Gerçekte �nsanın değer�, bulunduğu makamdan değ�l, kend� �ç�nden yüksel�r... İnsanın değer�, bulunduğu makamdan değ�l, kend� �ç�nden yüksel�r...

Kend� değer�n� b�len b�r� koyun g�b� güdülemez. Koyun Koyun g�b� güdülen �nsanların ortak özell�ğ�, yaşamlarını sömü sömürücüler�n rücüler�n arzuları doğrultusunda sürdürmeler�d�r. Zaten koyunların koyunların da ortak özell�ğ� güdülmeye, �t�l�p kakılmaya kakılmaya razı olmalarıdır. Çoğu �nsan da günlük hayatın hayatında da tıpkı koyunlar g�b� sömürücüler�n �sted�ğ�n� yapıp onlara �taat eder. Çünkü bunlar, bunlar, kend� kend�ler�n�n efend�s� değ�ld�rler. İnsanların çoğu, kend� haklarını savunma konusunda tıpkı koyunlar g�b� davranırlar. Hak yemede ustalaşmış olanla olan ların rın uyguladıkları en başarılı yöntem de, hakkını savunan savunanları ları oyalayarak mücadeleden yıldırıp vazgeç�rmekt�r. vazgeç�rmekt�r. Se Seç�m s�z�n, �ster haklarınızı savunun, �ster kend�n�z� sömürtün. Eğer unvanlılar tarafından yönlend�r�l�p kullanılıyorsak k�ş�l�ks�z, onurumuzu koruyarak yaşıyorsak k�ş�l�kl� b�r� oluruz. oluruz. ALIŞVERİŞ İLİŞKİLERİMİZ Alış ver�şler�m�zde pazarlık etmel�y�z. Kültürümüzde pazarlık etmek çok yaygındır. B�l�n�z k� pazarlık eden da�ma kârdadır.

Günlük alışver�ş �l�şk�ler�m�zde bazı sorunlar yaşamamız kaçınılmazdır. Bu sorunları daha az yaşamak �ç�n şunlara d�kkat etm etmel�y�z: B�r kere de olsa b�z� aldatanlardan h�çb�r şey al mayalım. mayalım. Onlarla alışver�ş� tamamen tamamen kesel�m. Gerek Gerek�rse �rse onları tüket�c�y� koruma ruma dernekler�ne de ş�kâyet edel�m. Bütün alışver�şler�m�zde uyanık olma olmayı yı temel �lke ed�nel�m. G�tt�ğ�m�z lokantada, çay bahçes�nde, eğlence yer�nde ka kabarık gelen faturaları �ncelemey� alışkanlık hâl�ne get� get�rel�m. rel�m. Eğer hesap pusulasına ısmarlamadığımız b�r şey yazılmış zılmışsa derhal onu hesaptan hesaptan düşürtel�m. Garson ş�ş�r�lm�ş b�r hesap pusulası get�r�rse ve �t�razımıza da d�ren�rse �şletme müdürüne ya da mal sah�b�ne sah�b�ne durumu �letel�m. �letel�m. Büyük �ht�malle hesabı düzelterek oradan ayrılırız. ayrılırız. O garsona bahş�ş bahş�ş de bırakmamalıyız. Çünkü b�ze kazık kazık atmak �steyen veya kal�tes�z h�zmet sunan b�r� bahş bahş�ş� hak etmez. Y�ne �çer�s�ne s�nek düşmüş veya tabaktan kıl çıkan b�r serv�se kes�nl�kle ödeme yapmayalım. yapmayalım. Defolu b�r malı na nasıl sıl değ�şt�r�yorsak, o serv�s� de değ�şt�rmeler�n� �st �steyel�m. Para Para öded�ğ�m�z b�r �şletmeden tem�z h�zmet h�zmet beklemek en tab�� hakkımızdır. S�par�ş verd�ğ�m�z b�r eşyayı zamanında tesl�m etm etmeyen esnaflara, esnaflara, sözünü tutmayan tam�rc�lere kes�nl�kle peş�n öd ödeme yapmamalıyız. Ancak tesl�mattan veya �şler�n� b�t�rd�kten sonra yaptıklarını kontrol ederek ücretler�n� ödemel�y�z. Herhang� Herhang� b�r gec�kmeye gec�kmeye razı olmayacağımızı da önceden açık b�r d�lle bel�rtmel�y�z. Ayrıca tam�re verd�ğ�m�z eşyaların değ�şt�r�ld�ğ� değ�şt�r�ld�ğ� söylenen parçalarını da görmel�y�z. Üzülmemek �ç�n alışver�ş �l�şk�ler�m�zde mümkün olduğu kadar yazılı ve şah�tl� sözleşme yapmalıyız. Bu sözleşmelerde karşı karşı tarafı bağlayıcı hükümler�n olmasını sağlamalı sağlamalıyız. yız. Günlük alışver�ş �l�şk�ler�m�zde b�ze kaba davranan, b�z� aldatan �nsanlarla her zaman kar karşılaşab�l�r�z. şılaşab�l�r�z. Böyle durumlarda durumlarda �k� seçeneğ�m�z seçeneğ�m�z var: B�r�; anında duygusal tepk� göstererek göstererek onunla tartışıp kavga etmek! D�ğer�; düş düşünerek cevap vermek. Eğer düşünerek cevap cevap ver�yorsak,

olgun davranıyoruz demekt�r. İnsan �l�şk�ler�nde öneml� olan kırıp dökmeden �sten�len sonuçları elde edeb�lmekt�r. B�r defasında hesap yüzünden çıkan tartışmada b�r tanıdığıma saldırmışlar. O, bu saldırıya karşılık vermem�ş. N�ye karşılık vermed�ğ�n� sorduğumuzda,„Olgun davrandım!“ dem�şt�. Onun bu davranışını çok yadırgamıştık. Karşılık vermeden dayak yemek h�ç del�kanlılığa sığar mı, d�ye düşünmüştük. Bu olayı zaman zaman arkadaş grubumuzda konuşup gülerd�k.Oysaonun,anındaduygusaltepk�göster�pkavgaetmemes�n�ş�md� daha �y� anlıyorum. Saldırganlara karşılık verse olay çok daha büyüyecekt�. Aslında onun sabrı b�lgeceyd�. GÜNÜMÜZDE İNSAN İLİŞKİLERİ Günümüzde m�kro düzeyde �nsanların, makro düzeyde de toplumların b�rb�rler�ne karşı takındıkları düşmanca tavır, �nsanlığın geleceğ�n� tehd�t ed�yor. Bu düşmanca tavrın en öneml� neden�, �nsanların ve toplumların „sah�p olma“ hırslarından kaynaklanan rekabett�r… Davranışlar„sah�p olmak“ �lkes�ne göre programlandığında k�ş�n�n dünyaya karşı tavrı, „elde etmek, b�r�kt�rmek, hükmetmek“ b�ç�m�nde bel�r�r. Böyle olunca da �nsan her şeye sah�p olup hükmetmek �ster. (Fromm, s.47) B�r süre sonra da sah�p olduğu şeyler, k�ş�ye hükmeder. Yan� k�ş�, paranın ve eşyanın köles� olur. N�tek�m ünlü düşünür Thomas Müller, „Para, akıllı �nsanlara h�zmet eder; akılsızlara �se hükmeder“ d�yor. İht�yaçları karşılamada paranın gücü �nkâr ed�lemez. Güzel b�r eve sah�p olmak, tat�le g�tmek, çocuklar �ç�n kal�tel� eğ�t�m ve sağlık h�zmet� satın alab�lmek kuşkusuz �nsanı çok rahatlatır. Parasal konularda h�ç kaygı duymamak, çok huzur ver�c�d�r. Elbette k� paranın mutluluğa katkıları çok büyüktür. Eğer parayı güvenl�ğ�n�z ve �nsan� hedefler �ç�n �st�yorsanız mutluluğunuza katkıda bulunur. Ama parayı sırf b�r�kt�rmek, başkalarından üstün olmak, güç elde etmek �ç�n �st�yorsanız yıkıcı olur.

Başka b�r yanlış �nanış da paranın tüm sorunları çözdüğüdür. Aslında zeng�n k�ş�ler, daha fazla problemle karşılaşırlar. Örneğ�n, zeng�nler genel nüfusa oranla daha çok alkol, uyuşturucu, kumar, �nt�har problem� yaşarlar. İnsan yaradılışı gereğ� paraya, mala, mülke düşkündür. Hep bunları elde etme hırsıyla hareket eder. Ne kadar çok şe ye sah�p olursa olsun, onunla yet�nmez hep daha fazlasını�ster.İnsanoğlununsah�polma�steğ� d�ğer bütün �stekler�n�n önünde yer alır. Daha fazlasına sah�p olma hırsı, �nsanlığın en yaygın ve kron�kleşm�ş hastalığıdır. Günümüzde �nsanların sah�p olma hırsı çok körüklen�yor. Bu dönemde hak y�yerek de olsa b�r şeylere sah�p olma hırsı �nsan �l�şk�ler�ne egemen oldu. Ne var k� günümüzde aşırı tüket�me yönlend�r�len �nsan sah�p olma hırsıyla her türlü yolsuzluğu yapab�lecek duruma geld�. Günümüzde aşırı tüket�me yönlend�r�len �nsan sah�p olma hırsıyla her türlü yolsuzluğu yapab�lecek duruma geld�.

Günümüz tüket�c� tavrının en yaygın şekl� b�r arabaya, b�r eve, b�r de yazlığa sah�p olmaktır. Özell�kle b�r otomob�le sah�p olmayı temel amaç ed�nenler, bunu mutluluğa ulaşmanın tek yolu sanırlar. Ama arabayı elde ett�kten sonra bu sev�nc�n sürekl� olmadığını fark ederler. Acaba b�r otomob�le sah�p olmayla oluşan sev�nc�n böyle kısa sürel� olmasının sebeb� ned�r? Çünkü b�r arabaya sah�p olmak �nsanda b�r �ç zeng�nl�ğ� yaratmaz… Günümüz �nsanının �l�şk�ler�ne göz attığımızda vermeye ve paylaşmaya dayalı değ�l de, daha çok almaya yönel�k b�r etk�leş�m olduğunu görmektey�z. Amaç hep karşıdak�nden b�r şeyler almak olunca, elbette �l�şk� de bozulmaktadır. Genel alıcıların sayıca çokluğu zaten dünyamızın en büyük sorunu. Dünyamız asıl ıstırabı, ver�c� �nsanların sayıca azlığı yüzünden çek�yor...

190

l

Tuncer Elmacıoğlu

Günümüz �nsanının �l�şk�ler�ne göz attığımızda vermeye ve paylaşmaya dayalı değ�l de, daha çok almaya yönel�k b�r etk�leş�m olduğunu görmektey�z.

ÇAĞIMIZDA TOPLUMSAL İLİŞKİLER Çağımızdak� toplumsal �l�şk�ler de tıpkı �nsan �l�şk�ler� g� b� sağlıksızdır. Daha zeng�n olma hırsı, ge l�şm�ş ülkeler� saldırgan ve sömürgec� yapmıştır. Gel�şm�ş ülkeler dünyadak� üret�m� artırıp pastayı büyüterek refahı paylaşmak yer�ne mevcut pastadan daha �r� d�l�mler koparma mücadeles� �ç�nded�rler. Bunun �ç�n de uluslararası �l�şk�lerde sömürü çarklarını �şleterek çeş�tl� entr�kalar çev�r�yorlar. Ne yazık k� çağımızın zeng�n toplumları daha çok sömürme, hükmetme pol�t�kaları uygulamaktadırlar. Çağımızda 20. asra göz attığımızda �nsanlığın yaşadığı büyük trajed�y� anlayab�l�r�z. Maalesef savaşlar 20. yüzyıla damgasını vurmuştur. Bu yüzyıl, �nsanlık tar�h�n�n yaşadığı en kanlı dev�r olmuştur. İnsanlık tar�h�n�n h�çb�r dönem�nde bu kadar �nsan öldürülüp sakat bırakılmamıştı. Y�rm�nc� asır; total�ter rej�m denemeler�, I. �le II. Dünya Savaşlarının yol açtığı ölümler sebeb�yle toplumsal �l�şk�ler açısından yüz kızartıcı b�r asır oldu. Sırf komün�zm� kurup yaşatma çabası yaklaşık 60 m�lyon �nsanın; H�tler’�n faş�zm denemes� 17 m�lyon �nsanın hayatına mal olmuştur.(Brzezınskı, s.11) Ayrıca bu yüzyılda kürem�zdek� mevcut pastanın paylaşımındak� adalets�zl�k tahammül ed�lemez boyutlara ulaştı. B�rleşm�ş M�lletler�n 1992 yılında hazırladığı İnsanlık Gel�ş�m Raporuna göre 1960’lı yıllarda gel�şm�ş ülkeler, ger� kalmış ülkelerden 30 kat daha fazla zeng�nken, bu oran 1990’lı yıllarda 150 kata çıktı. Bu fark g�tt�kçe daha da artmaktadır. Rakamlar ülkeler arasındak� eş�ts�zl�ğ�n ne kadar büyük olduğunu b�ze göster�yor. Ger� kalmış ülkeler�n kend� �çe r�s�ndek� gel�r dağılımı da zaten çok bozuk! Bütün bunlara baktığımızda görüyoruz k� 20. yüzyılda �nsanlık, gerek k�ş�ler arası �l�şk�lerde gerekse toplumlar arası �l�şk�lerde başarılı

191

l

Tuncer Elmacıoğlu

b�r sınav veremem�şt�r. Kısaca �nsanlık sabıkalıdır bu çağda. Çünkü �nsanlar ve toplumlar bu çağda, sah�p olma hırsıyla h�leye ve ş�ddete başvurdular. Bu yüzyılda olup b�tenlere genel olarak b�r göz attığımızda �l�şk�ler bakımından �nsanlığın kötü b�r dönem geç�rd�ğ�n� söyleyeb�l�r�z. Ne yazık k� çağımızın �nsanı, günlük yaşamı �çer�s�nde son derece mutsuz ve bunalımlı! Öyleyse �nsanların büyük çoğunluğunun mutsuz olduğu mevcut dünya düzen�ndek� eğ�t�m

programlarını yen�den gözden geç�rmel�y�z. 21. yüzyılı yen� b�r eğ�t�m anlayışının ışığında tamamlamalıyız. Çağımızda okullardak� dersler modern �nsanın �ht�yaçlarını karşılayab�lecek durumda mı? Maalesef �nsanların günlük hayatını kolaylaştırab�lecek fazla b�r şey yok mevcut eğ�t�m programlarında. Eğ�t�m yalnızca, „edeb�yat, tar�h, coğrafya, f�z�k, k�mya, matemat�k“ g�b� dar alanlara sıkışıp kalmıştır. Oysa çağımızda eğ�t�m; „evl�l�k, çocuk eğ�t�m�, �nsan �l�şk�ler�, mutluluk, başarı...“ g�b� daha güncel konularda olab�ld�ğ�nce gen�şlet�lmel�d�r. Bu yüzyılda „Mutlu olup mutlu etmeye“ programlanmış yen� b�r �nsan t�p� hedeflenmel�d�r.

Çağımızda eğ�t�m; „evl�l�k, çocuk eğ�t�m�, �nsan �l�şk�ler�, mutluluk, başarı...“ g�b� daha güncel konularda olab�ld�ğ�nce gen�şlet�lmel�d�r. Bu yüzyılda „Mutlu olup mutlu etmeye“ programlanmış yen� b�r �nsan t�p� hedeflenmel�d�r.

192

l

Tuncer Elmacıoğlu

193

l

Tuncer Elmacıoğlu

ALTINCI BÖLÜM

İLİŞKİLERİMİZ(II)

“Doğaya zarar vermek, Allah’a savaş açmaktır.“

194

l

Tuncer Elmacıoğlu

195

l

Tuncer Elmacıoğlu

DOĞAL ÇEVREYLE İLİŞKİLERİMİZ

Ç

evre oldukça gen�ş kapsamlı b�r kavramdır. Aslında bütün evren, çevrey� oluşturur. Daha dar anlamda çevre, sosyal ve doğal çevred�r. Sosyal çevre �nsanlardan; doğal çevre hayvanlar, b�tk�ler, toprak, hava ve sudan meydana gel�r. Bu bölümde doğal çevreyle �l�şk�ler�m�z�n nasıl olması gerekt�ğ� üzer�nde duracağız. EVRENİN BİRLİĞİ Evren kocaman b�r bütündür. Bu bütünün parçaları arasında da sürekl� b�r etk�leş�m söz konusudur. Evren� dev b�r organ�zmaya benzet�rsek, bu büyük organ�zmanın tüm yönler� tıpkı b�r �nsanın organları g�b� b�rb�r�yle �l�şk� �çe r�s�nded�r. Gezegenler, yıldızlar, atmosfer, okyanuslar, ormanlar… devamlı b�rb�r�yle etk�leş�m hâl�nded�r. Dış görünüş �t�bar�yle evren b�rb�r�nden kopuk varlıklardan oluşmuş g�b� görünse de, aslında her şey b�rb�r�ne bağlı ve b�rb�r�yle �l�şk� �çer�s�nded�r. Evrendek� her şey tıpkı b�r örümcek ağı g�b� b�rb�r�yle bağlantılıdır. İnsan da bu ağın �ç�nde b�r tel g�b�d�r. Allah’ın evrene tecell�s�, en küçük parçadan, en büyük parçalara kadar her varlığa nüksetm�şt�r. Her varlık farklı b�r dış görünüşe sah�p

196

l

Tuncer Elmacıoğlu

olmasına rağmen �ç özell�kler� bakımından aynıdır. Yunus Emre bu gerçeğ� şöyle d�le get�r�yor: “On sek�z b�n âlem halkı cümles� b�r �ç�nde K�mse yok b�rden artık, söylen�r b�r �ç�nde Cümle b�r O’nu b�rler, cümle O’na g�derler Cümle d�l O’nu söyler, her b�r tebd�l �ç�nde“ Bu dörtlükte tebd�l; “Başka kılığa g�rme”anlamında kullanılmıştır. Varlıklar dış görünüş �t�bar�yle farklı kılığa g�rm�ş olsalar da, aslında evrende bulunan her şey öz olarak aynıdır. Atomdan galaks�ye, hücreden �nsana kadar her şey evrende Allah’ın b�rl�ğ�n� meydana get�r�r. Yalnız bunların her b�r� de kend� �ç�nde ayrı b�rer b�rl�k âlem� oluşturur. Net�cede on sek�z b�n âlem�n heps�ne hayat veren, aynı kaynaktan çıkan Allah’ın öz enerj�s�d�r.(B�lg�seven, s.92) Tasavvufa göre Allah evrene nüksetm�şt�r. O’nun ç�çekte, ağaçta, den�zde, �nsanda, kuşta, güneşte… tecell�s� söz konusudur. Yaratıcı evren�n her köşes�ne tecell� ed�p yansımıştır. Tasavvufa göre Allah evrene nüksetm�şt�r. O’nun ç�çekte, ağaçta, den�zde, �nsanda, kuşta, güneşte… tecell�s� söz konusudur. Yaratıcı evren�n her köşes�ne tecell� ed�p yansımıştır.

İnsan yaratılışı gereğ� parçaları(b�tk�ler�, hayvanları, �nsanları, den�zler�, yıldızları...) gözler�n�n önüne get�rerek evren� hayal edeb�l�r. Yeryüzündek� canlılar �ç�nde parçaları b�r araya get�rerek evren� hayal etme yeteneğ� yalnızca �nsana ver�lm�şt�r. Bu özell�ğ� dolayısıyla �nsana tasavvufta “küçük evren” den�lm�şt�r. Fakat �nsan z�hn�, varlıkları sadece suretler�yle algılayab�l�r. Oysa Allah’ın suret� yoktur. Yan� suret olarak Allah’ı düşündüğünüzde aklınıza gelen h�çb�r varlık O değ�ld�r. Madde alanında b�le pek çok şey� tam olarak algılamaktan ac�z olan �nsan h�çb�r şeye benzemeyen Allah’ı nasıl algılayacak k�? Öyleyse Allah;

197

l

Tuncer Elmacıoğlu

yarattıkları, �s�mler� ve sıfatlarıyla düşünülmel�d�r. N�tek�m Hz. Peygamber de, “Allah’ı yarattıkları üzer�nde düşününüz, suret� üzer�nde düşünmey�n�z.” buyuruyor. Allah’ın yarattıklarını b�r bütün olarak düşündüğümüzde evren�n b�rl�ğ�n� daha kolay �drak edeb�l�r�z. EVRENDEKİ DENGE Evren, �ç �çe g�rm�ş b�r dengeler s�stem�d�r. Bunu mevs�mler�n, gece ve gündüzün oluşunda çok net b�r b�ç�mde görmektey�z. Doğanın b�rb�r�yle �l�şk�l� b�r dengeler s�stem� oluşturduğunu, bu dengen�n bozulması hâl�nde ne g�b� felaketle r�n olab�leceğ�n� şu örnekler b�ze çok güzel açıklıyor: Ar�zona’da,„Ka�bab“adlı b�rceylantürügüzel b�ryaşamsürüyormuş. Bölgehalkı ceylanlarazararvermemes��ç�no çevredek� bütün kurtları ve sırtlanları öldürmüş. Düşmanları ortadan kalkan bu ceylan türü hızla artmış. Sayıları o kadar artmış k�, ceylanlar çevreler�nde kend�ler�ne yetecek m�ktarday�yecekbulamazolmuşlar.Budefaaçlıktansürülerhâl�ndeölmeye başlamışlar.Böyleceaçlıktandüşmanlarının öldüreb�leceğ�ndençokdaha fazlası gruplar hâl�nde yok oluverm�ş. Ayrıca o bölgedek� b�tk� örtüsü de aç kalan ceylanların saldırısından çok zarar görmüş. Buna benzer b�rçok olay yaşanmıştır dünyamızda. Y�ne bunlardan b�r�, 18. yüzyıl ortalarında Par�s’te ked�ler�n yok ed�lmes�olayıdır. Şehr� yönetenler Par�s’tek�ked�ler� öldürtürler. Ancak ked�ler�n sayısı azalınca, bu sefer şeh�rde daha büyük b�r tehl�ke baş göster�r. Bu tehl�ke de fare sayısının hızla artması ve kent� fareler�n �st�la etmes�d�r. Her �k� olayda da görüldüğü g�b� doğada b�r den ge vardır. Doğadak� her şey, bu �lâhî denge �çer�s�nde b�r rol ve görev üstlenm�şt�r. Her şey bu dengen�n b�r parçasıdır ve b�rb�r�n� tamamlar. Doğadak� varlıklardan b�r�ne zarar verd�ğ�n�zde, d�ğerler�ne de zarar verm�ş olursunuz. Ç�çeğ� kopararak öldürüyoruz sonra da onu sevd�ğ�m�z� söylüyoruz. Yaşamına son verd�ğ�m�z b�r şey� nasıl seveb�l�r�z k�? Ç�çekler�

198

l

Tuncer Elmacıoğlu

koparmadan, ormanları yakmadan, ağaçları kesmeden, hayvanları yok etmeden yaşamalıyız. Ç�çeğ� kopararak öldürüyoruz sonra da onu sevd�ğ�m�z� söylüyoruz. Yaşamına son verd�ğ�m�z b�r şey� nasıl seveb�l�r�z k�?

İnsanların doğayla �l�şk�ler� maalesef hastalık düzey�nded�r. Doğal çevren�n tahr�p ed�lmes� evren�n denges�n� bozarak geleceğ�m�z� tehd�t ed�yor. Bu tahr�batın korkunç sonuçları da yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Doğayı tahr�p edenler, büyük b�r �nsanlık suçu �şl�yorlar. Doğayı sevenler de onun yok ed�lmes�ne nostalj�k ağıtlar yakmaktan başka b�r şey yapmıyorlar. Evrendek� dengey� korumak, doğayı sevmekle mümkün olab�l�r. B�r şey� sevmen�n yolu da onu tanımaktan geçer. Zaten �nsan tanımadığı b�r şey� sevemez k�. Yürüyüşler yaparak, p�kn�klere g�derek, kırlara açılarak �ç�m�zde doğayı daha yakından tanıma arzusu doğurab�l�r�z. Eğer doğa güzell�kler� karşısında coşku, heyecan ve yaşama sev�nc� duymazsak onu koruma �steğ� de doğmaz �ç�m�zde. Eğer doğayı sev�p korumazsak evren�n denges� bozulur.

EVRENE UYUM Uyum, b�r bütünün parçaları arasındak� ahenkl� �l�şk�d�r. İnsanın evrene uyum sağlaması d�ğer varlıklarla kuvvetl� bağlar kurab�lmes�d�r. D�ğer varlıklarla bağ kurmak da onları sevmekle mümkün olur. Aslında farklı görünen varlıklar b�le b�rb�r�n� sev�nce b�r olurlar. İnsanın evrene uyum sağlaması d�ğer varlıklarla kuvvetl� bağlar kurab�lmes�d�r. D�ğer varlıklarla bağ kurmak da onları sevmekle mümkün olur.

199

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsan kend�n� yaşadığı toplumun ve doğal çevren�n b�r parçası olarak görmezse, uyumsuzluk problem� yaşar. Yaşadığı toplumla ve doğayla �l�şk�s� bozulan �nsanın hayatı g�tt�kçe anlamsızlaşarak, âdeta b�r «evrensel h�ç» olur.(Köknel, s.447) İnsanın yetenekler� ancak hayatla ve doğayla uzlaşınca gel�şeb�l�r. Bunun �ç�n de �nsanın esnek b�r k�ş�l�ğe sah�p olması gerek�yor. Her şeyden önce kend�m�zde ekoloj�k b�r bakış açısı oluşturmalıyız. Ekoloj�k bakış açısı, doğanın çeş�tl� parçalarının b�rb�r�yle nasıl etk�leş�me g�rd�ğ�n� anlamakla başlar. B�z de doğanın b�r parçası olduğumuza göre, ancak doğanın d�ğer parçalarıyla uyumlu �l�şk�ler kurarak mutlu olab�l�r�z.(Gore, s.2) İnsandoğayaegemenolmayakalktığızamanonayen�l�r;amaonunla uyum �ç�nde olursa onun sınırsız gücünden yararlanab�l�r. Onun �ç�n en doğrusu, doğayla çatışmak yer�ne onunla uyumlu b�r �l�şk� kurmaktır. Doğayla uzlaşmayı başaran �nsanın �ç� huzur ve sev�nçle dolar. Dünyada �nsanın elde edeb�leceğ� en üst mertebe �drak�n� yükseltmekt�r. İnsanın �drak� yüksel�rse Allah’ın yaratmış olduğu bu mükemmel s�stem� anlar ve onunla uyum �çer�s�nde akar. Evrenle uyumlu yaşamanın b�r başka şekl� de doğadak� akışa uymaktır. AKIŞ YAŞANTISI İnsan ancak doğadak� akışa uyarak b�lgece b�r yaşam süreb�l�r. Ünlü düşünür Kr�şnamurt� akış yaşantısını «yaşam ırmağı» benzetmes�yle açıklıyor: Ona göre �nsan hayatı, sürekl� akan b�r ırmağa benzer. Malum ırmağın kenarlarında su b�r�k�nt�ler� oluşur. B�r süreçte su b�r�k�nt�ler�n�n akan ırmakla bağlantısı kes�l�r ve üzerler� yosun tutar. Tab�� k� bu ölü göletler�n �ç�nde balık da yaşayamaz. Buna karşılık ırmak, büyük b�r coşku �çer�s�nde durmadan akıp g�der.

200

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsanların b�r kısmı da tıpkı ırmağın kenarındak� su b�r�k�nt�ler� g�b� bu dünyada kend�ler�ne b�r çukur kazarlar. O çukurun �çer�s�nde kend�ler�ne h�ç değ�şmeyen b�r dünya kurarlar. Kend�ler�n� yaşadığı çukura mahkûm edenler, hayatlarında h�çb�r şey�n değ�şmes�n� �stemezler. Oysak� doğru olan ırmak g�b� akarak hayatı yaşamaktır. Irmaklar h�ç durmadan coşku �çer�s�nde akarak hareket ett�ğ� �ç�n tem�z ve berraktır. Oysa b�rçok �nsanın düşünceler� tıpkı ırmak kenarındak� su b�r�k�nt�ler� g�b� akmadığı �ç�n değ�ş�me kapalıdır. Değ�ş�me kapalı z�h�nler de ırmak kenarlarındak� su göletler� g�b� durgunlaşıp k�rlen�rler. İnsanın z�hn� ancak durağanlıktan kurtulduğu zaman açılmaya başlar. Akışa uyan �nsan, b�r z�h�nsel gel�ş�m sürec� yaşar. Hep�m�z b�l�r�z k� yüzme b�lmeyen b�r �nsan, suya düş tüğünde sak�n b�r şek�lde sırtüstü uzanıp kend�n� sulara bırakırsa boğulmaktan kurtulab�l�r; ama heyecanlanıp suyla mücadele etmeye kalkarsa boğulup g�der.  B�r gün Konfüçyüs öğrenc�ler�yle, del� del� akan b�r nehr�n kıyısında dolaşıyormuş. Neh�rde yaşlı b�r adam görmüş. Yaşlı adam sulara b�r gömülüpkayboluyor,b�rsuyunyüzüneçıkıyormuş.Çılgıncaakanbucoşkulu sularda adamcağızın boğulacağını zanneden hoca, öğrenc�ler�nden onu kurtarmalarını �stem�ş. Öğrenc�ler yaşlı adamı neh�rden çıkararak hocalarının karşısına get�rm�şler. Konfüçyüs, «Çılgınca akan bu neh�rde sağ kalmayı nasıl başardın?» d�ye sormuş yaşlı adama. O da, «Çok kolay, akıntı ben� aşağı çekt�ğ� zaman daldım, yukarı �tt�ğ� zaman da suyun yüzüne çıktım» dem�ş. Böyle del�ce akan sularda hayatta kalmayı başaran �ht�yar g�b� b�z de doğayla b�rl�kte akmalıyız. Akış yaşantısı, günlük hayattak� şartlara uyab�lecek esnekl�ğ� göstermek anlamına gel�r.

Akış yaşantısı, günlük hayattak� şartlara uyab�lecek esnekl�ğ� göstermek anlamına gel�r.

Akış yaşantısındak� �nsan, sevg� dolu ve yumuşak m�zaçlıdır. Zaten �nsan, hayata ancak sevg� ve yumuşaklıkla uyum sağlayab�l�r. Akıştak� �nsan acele etmez, yapmacık ve sahte davranışlar �çer�s�ne g�rmez. DOĞANIN MUSİKİSİ Doğanın �şley�ş r�tm�ne uygun b�r yaşam tarzı seçmel�y�z kend�m�ze. Günümüzde özell�kle büyük şeh�rlerdek� �nsanlar telaşlı b�r yaşam sürüyorlar. Yüksek b�r tempoda çalışıp çok koşturuyorlar. Tab�� k� yüksek tempoyla hareket etmek, �nsanların hayat enerj�s�n� tüket�yor. Hızlı yaşama temposu b�rçok �nsanın beden ve ruh sağlığını bozuyor. Oysa doğanın r�tm�ne baktığımızda, a celec�l�k ve telaş h�ç yoktur. Hızlı yaşama temposu b�rçok �nsanın beden ve ruh sağlığını bozuyor.

Doğanın �şley�ş temposunu �ncelemek �stersen�z, güneşl� b�r günde dışarı çıkıp ç�menler�n üzer�ne şöyle b�r uzanıver�n. Kulağınızı toprağa dayayıp d�nled�ğ�n�zde böcekler�n vızıltısını, yaprakların hışırtısını, kuşların cıvıltısını, çağlayan suların şırıltısını, rüzgârın uğultusunu duyarsınız. Yan� s�ze �ç huzuru veren doğanın mus�k�s�n� d�nlers�n�z. Doğanın mus�k�s� tamamen b�rb�r�yle uyumlu r�tm�k melod�lerden oluşur. Eğer d�nlersen�z ovalarda, dağlarda, den�zlerde, ormanlarda, bahçelerde doğanın bu ahenkl� müz�ğ�n� �ş�t�rs�n�z. H�ç aceles� olmayan bel�rl� b�r tempodak� bu seslerde doğal b�r r�t�m vardır. B�zler de günlük hayatımızda tab�atın bu �şley�ş

r�tm�ne uyum sağlamalıyız. Eğer del�ce koşturup çok çalışırsak çabuk tüken�r�z. Bakınız Sa�t Fa�k, „H�şt, H�şt“ adlı h�kâyes�nde ne d�yor: „Nereden gel�rse gels�n; dağlardan, kuşlardan, den�zden, �nsandan, ottan, böcekten, ç�çekten. Gels�n de nereden gel�rse gels�n! B�r h�şt h�şt ses� gelmed�m�fena!Geld�kten sonra yaşasın ç�çekler, böcekler, �nsanoğulları...“ Ünlü h�kâyec�m�ze doğada gördüğü her şey, �ş�tt�ğ� her ses yaşama sev�nc� ver�yor. Yazar çevres�ndek� doğal güzell�kler� görüp �ş�teb�l�yor. Doğanın mus�k�s� onda müth�ş b�r yaşama sev�nc� uyandırıyor. Çağımızın en yaygın hastalığı gerg�nl�kt�r. Gerg�nl�ğ�n temel nedenler� çok çalışmak ve telaşlı yaşamaktır. İht�yaç duyduğunuzda d�nlenmek dururken bu koşuşturma, bu telaş n�ye? Yoksa daha fazla kazanmak �ç�n m�? D�kkat ed�n, fazla kazanacağım d�ye hastalanmayasınız. Sonra bütün paranızı �y�leşmek �ç�n harcamak zorunda kalırsınız. En �y�s� doğanın �şley�ş r�tm�ne uygun hareket ederek yaşamaktır. KÜLTÜRÜMÜZDE DOĞA SEVGİSİ Doğa; hayvanlar, b�tk�ler, toprak, hava ve sudan oluşan muhteşem b�r yaşam s�stem�d�r. Bu s�stem küçücük b�r böcekten, kocaman b�r f�le; ufacık b�r b�tk�den, dev b�r çınar ağacına kadar her şey�n öneml� olduğu b�r �l�şk�ler ağıdır. B�z toplum olarak doğayı sev�yor muyuz? Onu yeter� kadar tem�z tutup koruyor muyuz? Şöyle çevrem�zdek� yeş�l alanlara b�r göz attığımızda, buraların ne kadar hor kullanıldığına göreb�l�r�z. P�kn�ğe g�denler genell�kle arkalarında büyük b�r çöp yığını bırakarak ger� dönüyorlar. Han� parkları, sokakları, caddeler�, suları, havayı k�rletmekte üstümüze yok. Toplum olarak bu davranışımızı mutlaka değ�şt�rmel�y�z. Çünkü �nsanlar ancak tem�z b�r çevrede sağlıklı b�r yaşam süreb�l�rler.

Aslında meden� �nsan; hayvanları seven, yeş�l� koruyan, çevrey� tem�z tutan �nsandır; meden�yet�n serg� yer� de sokaklardır, caddelerd�r, yeş�l alanlardır.

Meden� �nsan; hayvanları seven, yeş�l� koruyan, çevrey� tem�z tutan �nsandır; meden�yet�n serg� yer� de sokaklardır, caddelerd�r, yeş�l alanlardır.

Her ne kadar doğal çevrey� k�rletmekte toplum olarak üstümüze yok ded�ysek de, �y� �ncelersek Türk kültüründe köklü b�r doğa sevg�s� olduğunu görürüz. Kültürümüzde hayvan sevg�s� çok köklüdür. Gal�ba d�ğer varlıkları sevmen�n yolu da hayvanları sevmekten geç�yor. Hayvanlara merhametle, sevg�yle bakmayı dened�n�z m� h�ç? Deney�n lütfen! Köpeğe küçücük b�r kem�k parçası b�le verd�ğ�m�zde yere boylu boyunca uzanır, gözler�n� yumup açarak b�ze m�nnettarlığını �fade etmeye çalışır. D�kkatl�ce bakarsak, onun gözler�nde gerçek sevg� pırıltılarını göreb�l�r�z. Kapı d�pler�nde gez�nen nazlı ked�c�kler� düşünün b�r kere. Fırtınadan veya yağmurdan sonra şakıyan kuşları düşünün. Aslında hayvanlar; sevmem�z, korumamız ve onlardan yararlanmamız �ç�n yaratıldı. Hayvanları sevd�kçe bakış açımız olumlu yönde değ�şecek ve yaşamımız daha da zeng�nleşecekt�r. İnsanda �ç zeng�nl�ğ�n�n en öneml� �şaretler�nden b�r� de hayvan sevg�s�d�r. İnsanda �ç zeng�nl�ğ�n�n en öneml� �şaretler�nden b�r� de hayvan sevg�s�d�r.

Esasında hayvanlar; kanaatkârlığı, sabrı, vefayı, sadakat� s�mgelerler...

204

l

Tuncer Elmacıoğlu

Türk kültüründe hayvanların özel b�r yer� vardır. Örneğ�n esk� Türklerde at sevg�s� o kadar fazladır k�. Adeta a�len�n b�r üyes� g�b�d�r at. Türkler tar�hte atlar �ç�n özel mezarlar b�le yaptırmışlardır. Manas Destanında, destan kahramanı Manas, öldükten sonra atıyla b�rl�kte gömülmüştü. Bu olay, Türk kültüründe ata ver�len değer�n güzel b�r örneğ�d�r. Y�ne Göktürkler, Ergenekon’dan çıkarken onlara b�r bozkurtun rehberl�k etmes� Türk kültüründe bozkurt sevg�s�n� göstermekted�r. Göçebe bozkır hayatı yaşayan Türkler, başka türlü olamazdı zaten. Onlar atı, kurdu, kuşu sev�p hayatlarını onlarla paylaşacaktı... Kültürümüzde ağaç sevg�s� de çok fazladır. Halkımızın gönlünde tar�hten günümüze kadar uzanan güçlü b�r ağaç sevg�s� vardır. Ağaç, Türk destanlarının vazgeç�lmez mot�f�d�r. Ayrıca ülkem�zde b�rçok yer adı da Çamlıbel, Ağaçlıdere, Kırkağaç g�b� ağaç �s�mler�nden oluşmuştur. Tar�he çağ değ�şt�ren devlet adamı olarak geçmey� başaran büyük �nsan Fat�h Sultan Mehmet, „Ormanlarımdan b�r dal kesen�n, ben de başını keser�m!“ d�yerek ağaç keserek ormanlara zarar vermen�n cezasını çok ağır koymuştu. Türk kültüründe ç�çekler sevg�n�n ve güzell�ğ�n sembolüdür. Sevg�m�z�, saygımızı, duygularımızı çoğu kere ç�çeklerle �fade eder�z. En etk�l� d�l, ç�çekler�n d�l�d�r; onlarla ver�len mesajlar da çok etk�ley�c�d�r. Duygu yüklü Türk halkı, her fırsatta ç�çekler�n d�l�yle konuşmuş, gönül ürper�şler�n� onlarla anlatmıştır. Peygamber�m�z, „Dünya yeş�l ve güzeld�r, Allah s�zler� ona bekç� tay�n ett�“ d�yor. Öyleyse Allah’ın bu mükemmel eser�ne sah�p çıkarak ona �y� bekç�l�k etmel�y�z. Zaten tasavvufa göre de doğa, Allah’ın kısmen görüntüsünden �barett�r. Bu nedenle doğaya zarar vermek, Yaratıcıya kötülük etmekle eş anlamlıdır. Geleneksel Türk kültüründe doğa kutsaldır. Kültürümüzde varolan doğa sevg�s�, günümüzde kısmen kaybolmuş g�b� gözükse de, b�z bu güzel kültürel özell�ğ�m�z� tekrar d�r�ltmel�y�z.

205

l

Tuncer Elmacıoğlu

DOĞAL ÇEVRE BİLİNCİ Çocuklarımıza güzel b�r dünya bırakab�lmem�z �ç�n hep�m�z�n doğal çevre konusunda b�l�nçlenmes� gerek�yor. Her şeyden önce doğal çevrey� koruma ve tem�z tutma b�l�nc� oluşturmalıyız �nsanlarda. Çevre kr�z�n�n çözümlenmes�nde en etk�l� yol, tüm �nsanların kend� üzerler�ne düşen görev ve sorumlulukları yer�ne get�rmeler�d�r. Bunu da ancak b�reyler� eğ�terek başarab�l�r�z. Eğ�t�m�n dışında pol�t�kanın gücünden de yararlanmalıyız. Çünkü dünyayı pol�t�kacılar yönet�yor. Bu nedenle çevre konusunda duyarlı olan pol�t�kacıları desteklemel�y�z. Çevre konusunda duyarlı olan pol�t�kacıları desteklemel�y�z.

Ayrıca ülkem�zde ve tüm dünyada doğayı korumak amacıyla kurulmuş b�rçok çevrec� dernek var. Bu derneklere üye olup faal�yetler�ne akt�f olarak katılmalıyız. Fakat herhang� b�r derneğe üye olmadan da �y� b�r çevrec� olab�l�r�z. Asla, „Bana ne!“ dememel�y�z. Yerlere tükürenler�, ev�n�n tozunu dışarıya s�lkeleyenler�, sokaklara ve caddelere çöp atanları mutlaka uyaralım! Lütfen, çevrey� k�rletenlerle mücadele ed�p onları eğ�tmeye çalışalım. Böyle davranmak hep�m�z�n görev�d�r. Yerlere tükürenler�, ev�n�n tozunu dışarıya s�lkeleyenler�, sokaklara ve caddelere çöp atanları mutlaka uyaralım!

B�reysel sorumluluk taşıyan herkes, doğal çevren�n en uyanık bekç�ler� olmalıdır. İnsanlığın geleceğ� doğayı yaşatmasına bağlı. Bu yüzden bütün �nsanlar doğayı tahr�p ed�c� davranışlardan kaçınmalıdır. Ekonom�k kararlar alınırken ekonom�yle ekoloj� b�rl�kte düşünülmel�d�r. Dünyamızın geleceğ�n� �lg�lend�ren böyle hayat� b�r konuda uluslararası �şb�rl�ğ� yapılmalıdır.

206

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsanoğlu doğaya hükmetme hırsıyla hareket ederek doğayı acımasızca katlett�. Günümüzde doğal çevreyle �lg�l� yen� b�r z�hn�yete �ht�yacımız var. Bu da �nsanlarda doğayı koruma b�l�nc� oluşturmaktır. Günümüzde çevre sorunu �nsanlığın geleceğ�n� tehd�t edecek boyutlara ulaştı. 1983’te B�rleşm�ş M�lletler tarafından kurulan Dünya Çevre ve Kalkınma Kom�syonu, «Ortak Geleceğ�m�z» adlı b�r rapor hazırladı. Bu raporda dünyamızın, «As�t yağmurları, ısınma, çölleşme, ozon tabakasındak� del�ğ�n büyümes�, bazı canlı türler�n�n tükenmes�» g�b� öneml� tehd�tler altında bulunduğu bel�rt�lmekted�r.(Sadıklar, s.53) Bu felaket�n sorumluları k�mler? Tab�� k� doğal çevrey� b�l�nçs�zce tahr�p eden �nsanlar. Hâlbuk� çevrey� tahr�p etmekle, kend� gelecekler�ne d�nam�t koyuyorlar. Eğer yürekler�m�zde çocuklarımızın geleceğ� �ç�n b�r sorumluluk duyuyorsak, tüm �nsanları doğal çevre konusunda eğ�t�p b�l�nçlend�rmel�y�z.

207

l

Tuncer Elmacıoğlu

YEDİNCİ BÖLÜM

BİLGELİĞE ULAŞMAK  “B�lmek olmak değ�ld�r, Olmaya bak olmaya.” Yunus Emre

208

l

Tuncer Elmacıoğlu

209

l

Tuncer Elmacıoğlu

HAYATIN AMACI

D

�nler�n ve eğ�t�m�n temel amacı, �nsanları gel�şt�rerek �y� davranışlara yöneltmekt�r. Kutsal k�tabımız Kur’an’da yaratılışın amacı şöyle açıklanıyor: “Allah, hang�n�z�n daha �y� davranacağını sınamak �ç�n ölümü ve hayatı yarattı…(67/2).” Bu ayetten de anlaşılacağı g�b� hayatın amacı, �nsanın bu dünyada daha çok �y� davranışlarda mı, yoksa kötü davranışlarda mı bulunacağının denenmes�d�r. Kur’an’a göre bu dünya b�r �mt�han yer�d�r �nsanlar �ç�n. Eğ�t�m�n amacı da �nsanda arzu ed�len �y� davranışlar gel�şt�rmekt�r. Evet, d�nler�n ve eğ�t�m�n temel amacı aynıdır, o da �nsanları �y� davranışlara yöneltmekt�r. İnsanın �y� davranışlara yöneleb�lmes�, yetenekler�n� gel�şt�reb�lmes�ne bağlıdır.Yetenekler gel�şt�r�lemed�ğ� takd�rde kötü davranışlar ortaya çıkar. İnsanın �y� davranışlara yöneleb�lmes�, yetenekler�n� gel�şt�reb�lmes�ne bağlıdır. Yetenekler gel�şt�r�lemed�ğ� takd�rde kötü davranışlar ortaya çıkar.

210

l

Tuncer Elmacıoğlu

Tab�atta,„Büyümeyen ve gel�şmeyen canlılar ölür“ d�ye b�r kural vardır. B�r canlıyla b�r cansızı b�rb�r�nden nasıl ayırab�l�r�z? Tab�� k� büyüyüp gel�şen varlık canlı; büyümey�p gel�şmeyen varlık �se cansızdır. Yan� canlılığın temel bel�rt�s�, büyüme ve gel�şmed�r.(Buscagl�a, s.109) Malum, �nsanda bedensel büyüme doğal olarak b�r süre sonra durur; ama ruhsal gel�şme ömür boyu sürer. İnsanın ruhsal yetenekler� gel�şmezse zamanla �şlevler�n� y�t�rerek ölüver�rler. Unutmayın b�zlere doğuştan bağışlanan her yetenek gel�şmey� bekler. Bu başarılamadığı takd�rde yetenekler g�tt�kçe ger�ley�p körel�r. Ancak yetenekler�n� gel�şt�reb�len �nsan, �y� davranışlara yöneleb�l�r. Er�ch Fromm “Sah�p Olmak ya da Olmak” adlı muhteşem eser�nde, �nsanın kurtuluşunu„sah�p olmak“ karakter�n� terk ederek„olmak“ b�ç�m�ndek� b�r karaktere geçeb�lmes�nde görüyor. Ona göre k�ş�, kend� özünde kal�tel� b�r değ�ş�kl�ğ� gerçekleşt�rmel�d�r. „Sah�p olmak“ karakter�ndek� �nsanlar en çok para, mal, eşya elde etmekle �lg�len�rler.„Olmak“ karakter�ndek� �nsanlarsa en çok mutlu olmaya ve evrene h�zmet etmeye odaklanırlar. „Olmak“ �nsanın ruhsal özell�kler(karakter) bakımından �y� b�r duruma geçmes�d�r. Hayatın amacı, olgunlaşarak b�lgeleşmekt�r. İnsan b�lgeleşmek �ç�n ruhunda kal�tel� b�r değ�ş�m gerçekleşt�rmel�d�r. Öyleyse b�lgeleşmek, �nsanın olumlu yönde değ�ş�m�n� gerekt�r�yor. DEĞİŞİM Dünyamızda her şey sürekl� değ�ş�yor. Örneğ�n canlılar ölüyor, ç�çekler açıyor, yapraklar dökülüyor, karlar er�yor, topraklar erozyona uğruyor... Tab�attak� bu sürekl� değ�ş�m tab�� k� �nsan hayatı �ç�n de söz konusudur.

211

l

Tuncer Elmacıoğlu

İnsanlık tar�h� günümüze kadar ekonom�k, sosyal, s�yasal alanlarda çok öneml� değ�ş�mler ve dönüşümler yaşadı. Ünlü gelecek b�l�mc� Alv�n Toffler «Şok» adlı har�ka eser�nde, b�l�nen on b�n yıllık �nsanlık tar�h�n� b�r�nc�, �k�nc�, üçüncü dalga olmak üzere üç ana döneme ayırıyor. Toffler’e göre, M.Ö. 8000’den M.S. 1650 yılına kadar olan dönem, b�r�nc� dalga(tarım çağı); 1650’den 1955 yılına kadar olan dönem, �k�nc� dalga(sanay� çağı); 1955’ten ber� süregelen dönem de üçüncü dalga(b�lg� çağı)dır. Ancak �nsanlık 2000’l� yıllardan �t�baren yen� b�r döneme g�rd�. Stephen Covey’e göre önümüzdek� b�n yıl B�lgel�k Çağı olacak. B�lg� Çağı büyük b�r hızla B�lgel�k Çağına dönüşüyor… Elbette k� her dönem�n ekonom�k, sosyal ve s�yasal alanlardak� değerler� de öneml� farklılıklar göstermekted�r. Örneğ�n tarım çağında temel ekonom�k değer toprak ve emekken, sanay� çağında fabr�ka ve sermayeye, b�lg� çağında �se b�lg� ve vasıflı �nsana dönüştü. Y�ne tarım ve sanay� çağında kas kuvvet� öneml�yken, b�lg� çağında bey�n gücü önem kazandı. Tarım ve sanay� çağında kas kuvvet�ne dayanan erkek egemenl�ğ�, günümüzde kadınlar leh�ne değ�ş�yor. Çünkü kas kuvvet�nden çok, bey�n gücünün önem kazandığı b�r çağda yaşıyoruz artık. Çağımızda yüksek teknoloj�ye, f�z�ksel güç veya kol ustalığıyla geçmek mümkün mü? Çağımızın ekonom�k hayatında kamu mülk�yet�n�n, merkez� planlamanın, ağır sanay�n�n önem� g�tt�kçe azalmakta. Artık en büyük güç sanay� ürünler�nde değ�l, b�l�msel kapas�te de. Donuk servetten, taşınab�l�r sermayeye doğru b�r eğ�l�m başladı. Emlak ve toprağın ye r�n� banka mevduatları aldı. Taşınamaz servet anlayışından, nak�t servet anlayışına doğru b�r yönel�ş var. İlet�ş�m teknoloj�s�ndek� hızlı gel�ş�m, dünya ülkeler� arasındak� b�lg� akışını hızlandırdı. İş yerler� bürolardan evlere doğru kaymaktadır.

212

l

Tuncer Elmacıoğlu

Sosyal ve s�yasal hayatta �nsan hakları, demokras�, d�n ve v�cdan hürr�yet� yükselen değerler oldu. Pol�t�kada da artık �deoloj�ler değ�l, somut çözüm öner�ler� önem kazandı. Çağımızda ekonom�k, sosyal ve s�yasal hayat hızla değ�ş�yor. Bu sosyoloj�k değ�ş�me paralel olarak ps�koloj�k(ruhsal) yaşantımızda da öneml� değ�ş�kl�kler yapmalıyız. İnsan ruhu, değ�ş�m� ve yen�l�kler� özleyen b�r yapıdadır. İnsan ruhu, değ�ş�m� ve yen�l�kler� özleyen b�r yapıdadır.

RUHSAL DEĞİŞİM „Her dem yen�den doğarız, b�zden k�m usanası.“ Yunus Emre Ruhsal özell�kler�m�z�n(çalışkan, s�n�rl�, dürüst, �nat…) toplamı ruhumuzdur. Buna karakter de den�r. Ruhsal değ�ş�m yolculuğuna güçlü yönler�m�z� daha da güçlend�rerek, zayıf ve kusurlu yönler�m�z� de düzelterek devam etmel�y�z. Değ�ş�m� bu �lkeden hareketle hayatımızın sonuna kadar �st�krarlı b�r şek�lde sürdürmel�y�z. Ruhsal değ�ş�m sürec�nde öğrenme çok öneml�d�r. Her değ�ş�m�n temel�nde, mutlaka yen� b�r öğrenme vardır. B�r başka söyley�şle her öğrenme �nsanda b�r değ�ş�m meydana get�r�r. Öyleyse değ�ş�m�n motoru, öğrenmed�r d�yeb�l�r�z. Nasıl beden�m�z�n gıdası y�y�p �çmekse, ruhumuzun gıdası da öğrenmekt�r. Bundan dolayı ruhumuzu yen� b�lg�lerle beslemem�z gerek�yor. Sürekl� yen� şeyler öğrenen �nsanın ruhu, tıpkı �y� b�r sporcunun beden� g�b� sağlıklıdır. Peygamber�m�z, „Beş�kten mezara kadar öğren�n�z“ derken, �nsanlar �ç�n sürekl� öğrenmen�n gerekl�l�ğ�n� d�le get�r�yordu.

Y�ne Hz. Al�, „İnsan ya öğren�r ya da öğret�r; ger� kalanları h�çt�r“ d�yerek öğren�p öğretmen�n �nsan hayatındak� önem�n� bel�rt�yordu. Öyleyse b�lge �nsan, ömrünün sonuna kadar hem öğren�r hem de öğret�r. B�lge �nsan, ömrünün sonuna kadar hem öğren�r hem de öğret�r.

Kuşkusuz öğrenme ve öğretmen�n temel aracı eğ�t�md�r. Eğ�t�m� canlı ve d�nam�k kılan temel unsur da onun sü rekl�l�ğ�d�r. Bunun �ç�nd�r k� çağımızda eğ�t�m, yalnızca okullarda değ�l, �şveren konumundak� her yerde olacak. Bugün gel�şm�ş ülkelerde başta yönet�c�ler olmak üzere bütün çalışanlar, sürekl� h�zmet �ç� eğ�t�me alınıyor. Acaba değ�ş�p gel�şeb�lmem�z �ç�n, eğ�t�m kadar etk�l� b�r başka araç var mı dünyamızda? Çağımızda „b�tm�ş eğ�t�m“ d�ye b�r şey yoktur. İler� düzeyde eğ�t�m görmüş k�ş�ler b�le b�lg�ler�n� sürekl� yen�lerler. Günlük rut�n davranışlarımızda da değ�ş�me yönelmel�y�z. Değ�ş�m� ve yen�l�kler� günlük hayatımızdak� davranışlara da yansıtalım. Şöyle k� değ�ş�k renklerde kıyafetler g�yel�m. Fanat�k b�r okuyucu olmak yer�ne değ�ş�k f�k�rlere sah�p yazarları okuyalım. Farklı gazete, derg� ve k�taplar alalım. Ev�m�zde veya devamlı g�tt�ğ�m�z yerlerde farklı yerlere oturalım. İş yer�m�ze veya ev�m�ze g�derken değ�ş�k yolları deneyel�m. Lokantaya g�tt�ğ�m�zde her zaman yed�ğ�m�z veya çok sevd�ğ�m�z yemekler yer�ne farklı y�yecekler s�par�ş edel�m. Değ�ş�k görüşlere sah�p �nsanlarla tanışarak yen� arkadaşlar ed�nel�m… Kısaca yaşamımızdak� monotonluğu terk etmeye çalışalım. Günlük yaşamımıza renk katab�lecek yen� ve heyecan ve r�c� akt�v�telere yapalım. Rut�n b�r yaşamımız olduğunu fark edeb�lmem�z b�le onu değ�şt�rmeye başlamanın �lk adımı olab�l�r.

214

l

Tuncer Elmacıoğlu

Değ�şen �nsanların �k� günü b�r olmaz; her yen� günler� b�r öncek�ne göre daha olumlu b�r gel�şme göster�r. Bunlar kend�ler�n� her geçen gün b�raz daha gel�şt�r�rler. B�zler de hayat yolculuğumuzda olumlu yönde b�r değ�ş�m sürec� yaşamalıyız. B�zler de hayat yolculuğumuzda olumlu yönde b�r değ�ş�m sürec� yaşamalıyız.

Aslında k�ş�sel değ�ş�mle toplumsal değ�ş�m de b�rb�r�ne paralell�k göster�r. N�tek�m Kur‘an‘da: „...�nsanlar kend�ler�n� değ�şt�rmed�kçe; Allah onları toplum olarak değ�şt�rmez...(13/11)“ buyuruluyor. Zaten madalyonun b�r yüzü �nsansa d�ğer yüzü de toplumdur. Gel�şmen�n zıddı değ�şmemekt�r. İnsan �ç�n b�lgel�k, ruhsal olarak olumlu yönde değ�şmekle mümkün olab�l�r. Öyleyse her şeyden önce b�lgel�k, olumlu yönde değ�ş�mle başlar. Olumlu yönde değ�şmek, b�lgel�k yolunda �lerlemekt�r. İy�ye doğru değ�ş�m�n doruk noktası b�lgel�kt�r.

BİLGELİK  B�lgel�k; b�lg�l� olmak, b�lg�y� hayata uygulamak ve hayırlı �şler yapmaktır. Aslında bu üçlü b�rb�r�n� tamamlıyor. B�r�nc�s�, b�lg�l� olmaktır. B�lg�y� genell�kle okuyarak, gözlem yaparak, d�nleyerek, soru sorarak elde ed�yoruz. Hayatımız boyunca bu araçları kullanarak b�lg�m�z� artırmaya çalışmalıyız. Aslında çok b�lg� �nsanı b�lge yapmaz. B�lg�sayarların çok b�lg�s� vardır; ama b�lgel�ğ� yoktur. Bu durum pek çok �nsan �ç�n de geçerl�d�r. Eğer yalnızca b�lg� b�r�k�m� �nsanlara b�lgel�k sağlasaydı, b�lgelerle dolu b�r dünyada yaşıyor olurduk. Oysa dünyamızda sınırlı eğ�t�m�ne veya h�ç eğ�t�m görmemes�ne

215

l

Tuncer Elmacıoğlu

rağmen b�lge den�leb�lecek k�ş�ler varken, yüksek öğret�m gördüğü, hatta ün�vers�te hocası olduğu hâlde b�lgel�kle h�ç �lg�s� olmayan pek çok k�ş� bulunmakta. İk�nc�s�, b�lg�y� hayata uygulamaktır. B�lg�, tek başına b�lgel�k get�rmez. B�lgel�k, b�lg�n�n hayata uygulanması ustalığıdır. Zaten hayata uygulanamayan b�lg�, �nsana yüktür. Bu yükü boş yere taşıyan k�mse de, yalnızca b�lg�n�n hamallığını yapmış olur. Kısaca b�lgel�k, davranışa dönüşen b�lg� demekt�r. Örneğ�n k�ş�, uyuşturucunun zararlı olduğunu b�ld�ğ� halde uyuşturucu kullanıyorsa, b�lgece davranmamış olur. Y�ne b�lg�; h�le, sahtekârlık, kötülük yapmak �ç�n kullanılırsa bu b�lgel�k olmaz. Hz. İsa İnc�l’de, «Ev�n� B�lgece Kuran K�ş�» s�m ges�yle b�lgel�ğ� çok güzel açıklıyor: «Ben�m sözler�m� d�nley�p uygulayan k�ş�n�n k�me benzed�ğ�n� söyleyey�m s�ze: O, ev�n� yaparken kazarak der�ne �nen ve temel� kaya üzer�ne kuran adama benzer. Sel gel�nce kabaran sular o eve saldırsa da zarar veremez. Çünkü o ev, özenle kurulmuştur. Öte yandan sözler�m� �ş�t�p de uygulamayan k�ş�, toprak üstüne temels�z ev yapan adama benzer...» İsa peygambere göre de b�lgel�k, doğru b�lg�y� uygulamaktır. Üçüncüsü, hayırlı �şler yapmaktır. En hayırlı �ş, dünyaya h�zmet etmekt�r. Burada sevg� devreye g�rmel�d�r. Öyle ya, dünyayı sevmezsek n�ç�n dünyaya h�zmet edel�m k�? O halde, B�lg� + Sevg� = B�lgel�kt�r d�yeb�l�r�z. B�lgel�k �ç�n sürekl� öğrenmen�n yanında yaşama b�ç�m�m�ze de çek�düzen vermel�y�z. B�lgeye yaraşır b�ç�mde sade ve ahlaklı b�r hayat yaşamalıyız. Sade ve ahlaklı b�r yaşam erdeml� davranışlara yönelt�r b�z�. Bütün kültürlerde b�lgeleşmey� başaran k�mseler�n aşa ğı yukarı aynı yolu tak�p ett�kler�n� ve b�rb�r�ne benzeyen sade b�r yaşama b�ç�m� seçt�kler�n� görüyoruz.

216

l

Tuncer Elmacıoğlu

B�lgel�k, herkes�n ulaşab�leceğ� b�r hedeft�r. Çünkü her �nsanda potans�yel olarak bu güç var. Yeter k� k�ş�, �y� n�yetl� olarak kend�ne böyle b�r hedef seç�p bu hedefe yönels�n. B�lgel�k, herkes�n ulaşab�leceğ� b�r hedeft�r. Çünkü her �nsanda potans�yel olarak bu güç var.

Gerçek şu k� çaba gösteren her �nsan, b�lgel�k yolunda mesafe alab�l�r. BİLGE İNSANLARIN ÖZELLİKLERİ İnsan, bedenle ruhtan oluşan b�r varlıktır. B�lge�nsanhembedensağlığınahemdışgörünüşüneözengösteren, gel�şerek ruhunda kal�tel� b�r değ�ş�m gerçekleşt�ren �nsandır. B�lge �nsan hem beden sağlığına hem dış görünüşüne özen gösteren, gel�şerek ruhunda kal�tel� b�r değ�ş�m gerçekleşt�ren �nsandır.

B�lge �nsan, dış görünüş �t�bar�yle alelade �nsanlara benzese de, özde sıradan �nsanlardan farklıdır. B�yo-ps�ko-sosyal yönden sağlıklı olan b�lge k�ş�ler, b�rtakım ortak özell�klere sah�pt�rler. Bu ortak özell�kler�n bazıları şunlardır: * B�lge �nsan beden sağlığına d�kkat ett�ğ� g�b� kend�s�ne bakıp dış görünüşüne de özen göster�r. * B�lge �nsan hep gel�şme ve gel�şt�rme çabası �çer�s�nded�r Onun m�syonu, ruhun gıdası olan öğrenmek ve öğretmekt�r. * B�lge �nsan dünyadak� akışa sevg�yle katılır. O dünyayı severek katkıda bulunmak �ster.

217

l

Tuncer Elmacıoğlu

* B�lge �nsan davranışlarında her zaman sam�m�d�r. Zaten b�r �nsan ne kadar sam�m� ve �çtense o kadar b�lged�r. * B�lge �nsan doğruluktan ayrılmaz. Yalan söylemez. O k�msen�n hakkını yemed�ğ� g�b� k�mseye hakkını da yed�rmez. * B�lge �nsan çok çalışkan ve üretkend�r. O �şler�n� �y� yapar. * B�lge �nsan b�rleşt�r�c�d�r. O d�l, d�n, ırk, mezhep, renk, c�ns�yet ayırımı yapmaz. Konuşma ve davranışlarında ayırıcı değ�l, b�rleşt�r�c�d�r. Hep ortak yönler� vurgular; davranışlarıyla da bunu destekler. Her yıl Konya’da düzenlenen Mevlânâ’yı anma törenler�ne dünyanın dört b�r tarafından değ�ş�k ırklara ve �nançlara mensup �nsanların katılmasının neden�n� h�ç düşündünüz mü? Bunun temel neden� Mevlânâ’nın bütün hayatı boyunca sevg�y� esas alan b�rleşt�r�c� b�r tutum serg�lem�ş olmasıdır. * B�lge�nsanınpara,mal,mevk�hırsıyoktur.Osah�polduklarını(parasını, malını, b�lg�s�n�, görgüsünü...) �nsanlarla paylaşmaktan hoşlanır. * B�lge �nsan sabırlıdır. H�kâye bu ya b�lge b�r�n�n aks� b�r h�zmetkârı varmış. H�zmet ederken konukları rahatsız eder, tabakları kasıtlı olarak düşürüp kırarmış. Dostları b�lge k�ş�ye bu h�zmetkârı kovup yer�ne düzgün b�r�n� almasını önerm�şler. B�lge k�ş�, “Hayır, ben ona teşekkür borçluyum; çünkü o, bana sabretmey� öğret�yor...” dem�ş. * B�lge �nsan, kend�s�yle ve çevres�yle barışıktır. Da�ma güler yüzlü, tatlı d�ll� ve yumuşaktır. İnsanlarla beraber olmaktan, manzara seyretmekten, hayvanlar âlem�n� �zlemekten müth�ş haz duyar. * B�lge �nsan gülmey� ve güldürmey� �y� b�l�r. İy� b�r m�zah anlayışına sah�pt�r. İnsanların ve olayların gülünç yönler�n�

218

l

Tuncer Elmacıoğlu

hemen görüver�r. Espr� yapma yeteneğ� çok yüksekt�r; ama k�mseyle alay ed�p dalga geçmez. * B�lge �nsan ateşl� tartışmalara g�rmez. Başkalarını kend�s� g�b� düşünmeye zorlamanın saçma olduğunu b�l�r. Gerek�rse uygun b�r ses tonuyla k�ş�sel görüşünü bel�rt�r. B�lmed�ğ� veya hazırlıklı olmadığı konularda konuşmaz; sadece d�nler. Bunlara �lâve edeb�leceğ�m�z daha pek çok özell�k vardır kuşkusuz; ama takd�r eders�n�z k� burada heps�nden bahsetmem�zmümkündeğ�ld�. Çok az sayıda �nsan yukarıda bel�rtt�ğ�m�z n�tel�kler�n tamamını kend� k�ş�l�ğ�nde barındırab�l�r. Ancak her şeyden öneml�s�, k�ş�n�n böyle b�r manev� yolculuğa çıkmak �steyerek„b�lgeleşme sürec�ne“ g�rmes�d�r. B�lgeleşme sürec� Aşık Veysel’�n ded�ğ� g�b�,„Uzun �nce b�r yol“dur. Sözlükte b�lge kel�mes�, „b�lg�l�, ahlaklı, örnek �nsan“ anlamlarına gel�yor. Demek k� b�lgen�n b�lg�l�, ahlaklı ve örnek �nsan olması gerek�yor. Türkçem�z�n öneml� kavramlarından b�r� olan b�lge, kend�s�ne akıl danışılan k�ş� anlamında da kullanılıyor. Aynı zamanda b�lge, öğütler�ne ve görüşler�ne değer ver�len k�msed�r. Kültürümüzün yet�şt�rd�ğ� bell� başlı b�lgeler: Yunuslar, Mevlânalar, Dede Korkutlar, Aksakallılar, Alperenlerd�r... Bana göre ülkem�zde son yıllarda yet�şen en b�lge k�ş�lerden b�r� de rahmetl� Barış Manço’ydu. Barış, kend� öz kültüründen yola çıkarak evrensel� ya kalamıştı.Eserler�nde öz kültürümüzün renk, ışık ve ç�zg�ler� vardı. O, sadece b�r müz�k adamı değ�l, büyük b�r öğretmend�de.Türkçe’m�z�,tar�h�m�z�,kültürümüzü sevmey� öğrett� b�ze. Bu-nunla da kalmayarakTürk kültürünü dünyaya tanıttı. O, yüreğ� sevg� dolu tam b�r gönül adamıydı. Eğlend�rd�, güldürdü, düşündürdü,gezd�rd�, b�lg�lend�rd� hep�m�z�. Türk �nsanına dünyayı tanıtmak, onun ufkunu açmak �sted�. Bunu başardı da. Toplumu uzlaştırmaya çalıştı. Halkımızın hep ortak yönler�n� vurguladı. Bütün hayatı boyunca b�rleşt�r�c� davrandı. Hatta cenazes� b�le b�rleşt�r�c�yd�. Her görüşten �nsan, onun cenazes�ne koşarak gelm�şt�…