1
Annie Besant
KARMA Pracownia „Borgis” Wrocław MCMXCIX Annie Besant (1847-1933), głośna przywódczyni Towarzystwa Teozoficznego, znana była z prowadzenia badań metodami nadzmysłowymi w świecie subtelnej materii. Dzięki umiejętności jasnowidzenia przyczyniła się do rozwoju chemii okultystycznej, podała nadto wiele szczegółów dotyczących „myślokształtów”, tj. form tworzonych przez myśli. Korzystając z moŜliwości świadomej eksterioryzacji do świata zmarłych badała prawa rządzące reinkarnacją, w jakimś sensie opiekowała się teŜ zmarłymi, pokazując im właściwą drogę. W ksiąŜce Karma A. Besant przedstawia działanie kosmicznego prawa przyczyny i skutku w naszym świecie przeciwieństw, w świecie dobra i zła. Wskazuje ona, Ŝe prawo to ma charakter korygujący, jest prawem wyrównania, odpłaty, ową Boginią z opaska na oczach, ślepym losem. Ale „ślepym” nie znaczy nierozumnym, lecz bezwzględnym. To, co cała ludzkość stworzyła siłą swych pozytywnych i negatywnych myśli, uczuć, poŜądań i czynów (karma zbiorowa), jak teŜ odpowiednio, co stworzyła jednostka (karma indywidualna) powraca do nich. Sami decydujemy o przeznaczeniu swoim i świata, moŜemy je zmienić. Niniejsza publikacja daje właśnie odpowiedź na pytanie, jak człowiek kształtuje swoja karmę, swój los.
Przedmowa Przed wypuszczenie tej publikacji w szeroki świat naleŜy dodać kilka słów przedmowy. Jest ona czwartą z serii podręczników, które mają na celu zaspokojenie Ŝądań publiczności, domagającej się prostego i przystępnego przedstawienia nauk teozoficznych. Wiele osób narzekało, Ŝe literatura nasza jest obecnie zbyt abstrakcyjna, nazbyt fachowa i nazbyt wytęŜająca dla zwykłego czytelnika; spodziewam się, Ŝe obecna seria zdoła uczynić zadość tej pilnej potrzebie. Teozofia jest nie tylko dla wykształconych; jest dla wszystkich. Być moŜe, iŜ wśród tych, którzy z tych ksiąŜek czerpać będą pierwsze wiadomości o niej, znajdą się i tacy, co podchodząc do jej abstrakcyjnych zagadnień z gorliwością studenta i zapałem nowego zwolennika zechcą, aby ich wprowadziły głębiej w jej filozofię, wiedzę i religię. KsiąŜki te jednak są przeznaczone nie dla pilnych studentów, których nie odstraszy Ŝadna trudność początkowa. Zostały one napisane dla zapracowanych męŜczyzn i kobiet dzisiejszego świata i mają wyjaśnić kilka wielkich prawd, które czynią Ŝycie lŜejszym do dźwigania, a śmierć mniej straszną. Napisane przez słuŜebników Mistrzów, którzy są Starszym Braćmi naszej rasy, nie mają innego zadania, jak tylko słuŜyć naszym bliźnim.
2
Karma KaŜda myśl ludzka w chwili swego powstania przechodzi w świat wewnętrzny1 i staje się w nim istotnością zdolną do działania przez połączenie się – moŜemy to teŜ nazwać skojarzeniem się z elementalem, to znaczy z jedna z pólinteligentnych sił, znajdujących się w przyrodzie. śyje ona jako działająca inteligencja – stworzenie zrodzone przez umysł – przez dłuŜszy lub krótszy przeciąg czasu, stosownie do natęŜenia wysiłku mózgowego, który jej dał początek. Tak więc dobra myśl znajduje przedłuŜenie w postaci aktywnej dobroczynnej siły, zła zaś w postaci złośliwego demona. W ten sposób człowiek nieustannie zaludnia otaczające go prądy w przestrzeni całym własnym światem, przepełnionym potomstwem jego fantazji, poŜądań, impulsów i namiętności. Prądy te działają na kaŜdy wraŜliwy lub nerwowy ustrój, gdy tylko się z nimi zetknie, proporcjonalnie do ich siły dynamicznej. Buddyści nazywają to „Skandhą ", a Hindusi nadają temu miano „Karmy". Adept tworzy te kształty świadomie, inni ludzie rzutują je nieświadomie 2 Nie dano dotąd nigdy bardziej obrazowego przedstawienia karmy, aniŜeli w powyŜszych słowach, wyjętych z jednego z najwcześniejszych listów Mistrza K. H3. Jeśli się je zrozumie naleŜycie, razem z wszystkimi zawartymi w nich wnioskami, to znikną po większej części 1
Tj. niewidzialny (przyp. tłumacza). Świat Tajemny, A. P. Sinnett'a s. 92.; cytat pochodzi z wydania angielskiego; por. teŜ polskie tłumaczenie: A.P. Sinnet, Świat Tajemny. Wiedza transcendentalna na Wschodzie. Przekład i przedmowa Z. SkorobohataStankiewicz, Warszawa 1996, s. 80. 3 'Mistrz K.H., Mistrz Kuthumi (Kont Homi Lal Sing) - jeden z inicjatorów załoŜenia Towarzystwa Teozoficznego. W drugim dziale Hierarchii, prowadzącym nauczanie Świata(religia, lecznictwo, oświata), kierowanym przez Jezusa, Adept Kuthumi był Czochanem Drugiego Promienia Boskiej Iluminacji, najwaŜniejszym wykonawcą, bezpośrednio odpowiedzialnym przed Jezusem. Obecnie wraz z Jezusem słuŜy w urzędzie Nauczyciela Świata. Mahatma Kuthumi ma swe siedziby na planie eterycznym w Szigatse (Tybet) i w Kaszmirze (Indie). Jest głową zakonu Braci Złotej Szaty, tj. istot oddanych płomieniowi mądrości oraz Hierarchą Katedry Natury w Kaszmirze, gdzie nad jednym z ogrodów sąsiadujących z jeziorem Kaszmir, na planie eterycznym ma swą siedzibę. NajwaŜniejsze zadanie Mistrza K.H. stanowi pobudzenie miłości utajonej w sercach wszystkich ludzi i budzenie w nich świadomości powszechnego braterstwa. Stara się on teŜ uzyskać wpływ na społeczności i Kościoły chrześcijańskie, na ruchy filantropijne oraz wielkie kierunki filozoficzne (myślowe). W jednej ze swych siedzib w Szigatse, w Tybecie, za pomocą świętej muzyki granej na organach podciąga dusze ze sfer astralnych do eterycznych siedzib Braterstwa. Ma bardzo szeroki zakres wiedzy. W jego bibliotece w Himalajach znajduje się znaczna liczba współczesnych wydawnictw z róŜnych krajów. Podobnie jak Mistrz Morja, Mistrz Kuthumi jest znaną postacią dla mieszkańców Szigatse, odległej wioski w Himalajach. Poprzednie inkarnacje: faraon Totmes III, Pitagoras, Baltazar(jeden z trzech Mędrców), Franciszek z AsyŜu, władca Indii Szach DŜahan. 2
3
niejasności, jakie otaczają pojęcie karmy i stanie się zrozumiała główna zasada, na której się opiera działanie karmy. MoŜna zatem przyjąć powyŜsze słowa za najlepszą linię wytyczaną do studium, i dlatego teŜ zaczniemy od rozwaŜenia zdolności twórczych człowieka. Wszelako na wstępie, konieczne jest jeszcze jasne naświetlenie pojęć o niezmienności praw i o wielkich planach natury.
Niezmienność prawa Jest spowszedniałym pewnikiem, Ŝe Ŝyjemy w królestwie prawa i Ŝe dokoła nas rządzą prawa, których nie moŜemy złamać. A jednak nieraz, gdy ten fakt odkrywamy bezpośrednio w Ŝyciu i gdy dostrzegamy, Ŝe ten fakt zachodzi tak samo w świecie myśli i moralności jak i w świecie fizycznym, opanowuje nas pewnego rodzaju poczucie bezradności, tak jak gdybyśmy się znajdowali w kleszczach jakiejś ogromnej potęgi, która zawładnąwszy nami, kręci nami jak zechce. Tymczasem w rzeczywistości jest wręcz przeciwnie, gdyŜ ta ogromna potęga – jeśli ją tylko dostatecznie zrozumiemy – zaniesie nas posłusznie tam, gdzie my zechcemy; wszelkimi bowiem siłami Natury moŜemy się posługiwać w tym stopniu, w jakim je rozumiemy. „Naturę zwycięŜa się posłuszeństwem'', a jej bez spoczynku działające energie czekają na nasze rozkazy, jeśli tylko z pomocą wiedzy potrafimy działać razem z nimi, a nie przeciw nim. MoŜemy wybierać w jej bezgranicznym bogactwie sił, które będą wspierać nasze wysiłki co do kierunku, napięcia i tak dalej, a ich bezwzględna niezmienność daje nam rękojmię powodzenia. Na niezmienności prawa opiera się pewność doświadczenia naukowego, wszelka moŜliwość planowania i przewidywania przyszłości. Na niej polega z zaufaniem chemik pewny, Ŝe Natura odpowie mu zawsze tak samo, ilekroć dokładnie w ten sam sposób postawi jej pytanie. Jeśli mu się przytrafi jakaś zmiana w wynikach doświadczenia, to jest przekonany, Ŝe zaszła takŜe jakaś zmiana w jego postępowaniu, nie zaś w Naturze. Podobnie teŜ jest z wszelkim ludzkim działaniem; im bardziej opiera się ono na wiedzy, tym pewniejsze jest w przewidywaniach, gdyŜ wszelki „przypadek” jest skutkiem nieznajomości sprawy i naleŜy go przypisać działaniu praw, których wpływ albo był nieznany albo został przeoczony. W mentalnym i moralnym świecie moŜna tak samo jak i w fizycznym przewidywać skutki, planować i obliczać wszystko z góry. Natura nigdy nas nie zawodzi; przynosi nam zawód tylko nasza własna ślepota. We wszystkich światach przyrost wiedzy jest zarazem przyrostem siły, a wszechwiedza i wszechpotęga są jednym i tym samym. Prawo jest niezmienne w światach myśli i moralności, tak samo jak i w fizycznym, wszechświat bowiem jest przejawieniem JEDYNEGO, a to, co nazywamy prawem, jest tylko wyrazem Natury Boskiej. Jak jedno jest śycie, które wyłoniło z Siebie wszystko, tak jedno jest Prawo, które podtrzymuje wszystko; światy wspierają się na tej opoce Natury Boskiej jako na pewnym i niewzruszonym fundamencie.
Plany Natury Chcąc studiować działanie karmy zgodnie z kierunkiem wskazanym przez Mistrza, naleŜy posiąść jasne pojęcie o trzech niŜszych planach, lub dziedzinach, wszechświata i o odpowiadających im pierwiastkach człowieka1. Nadawane im nazwy oznaczają stany świadomości, pracujące w tych dziedzinach. PomoŜe nam zorientować się w tym diagram, który wskazuje nam plany i odpowiadające im pierwiastki człowieka i narzędzia (ciała), z pomocą których świadoma istota moŜe je odwiedzać i poznawać. W praktycznym okultyzmie uczeń uczy się 1
A. Besant: The Seven Principles of Man and Karma, 1892.
4
zwiedzać te plany i z pomocą własnych badań przemieniać teorię w wiedzę. NajniŜsze narzędzie, ciało z grubej materii, słuŜy świadomości do działania na fizycznym planie, przy czym świadomość jest ograniczona uzdolnieniami mózgu. Nazwa „ciało subtelne” obejmuje róŜnorodność ciał astralnych, które dostosowują się odpowiednio do zmieniających się warunków bardzo złoŜonej dziedziny, określanej mianem planu psychicznego.
Na planie mentalnym występują dwa wyraźnie odmienne plany: świat form (kształtów) i świat bez form. Na niŜszym z nich świadomość posługuje się ciałem złudy (mâyâvirúpa); nazwa „ciało umysłu” wydaje się bardzo dla niego odpowiednia, gdyŜ wskazuje, Ŝe materia z której się ono składa naleŜy do planu Manasu. Na planie bez kształtu uŜywa człowiek ciała przyczynowego. O planie Buddhi nie zachodzi potrzeba aby mówić. Materia poszczególnych planów nie jest jednakowa i – mówiąc najogólniej – materia kaŜdego z nich jest cięŜsza od materii planu bezpośrednio wyŜszego. Jest to zgodne z ogólnym charakterem Natury, gdyŜ ewolucja na linii zastępującej dokonuje się od rzadkiego ku gęstemu, od subtelnego ku cięŜkiemu. Co więcej, na planach tych mieszkają ogromne hierarchie istot, od wzniosłych inteligencji dziedziny duchowej poczynając, a kończąc na najniŜszych, podświadomych elementalach fizycznego świata. Na wszystkich planach Duch i Materia są zespolone z sobą w kaŜdej drobinie – gdyŜ kaŜda drobina ma Materię jako swe ciało i Ducha jako swe Ŝycie, a wszelkie swobodne skupienia drobin, wszelkie wyodrębnione kształty jakiegokolwiek rodzaju, mają za duszę owe Ŝyjące istoty, które róŜnią się między sobą co do poziomu zaleŜnie od poziomu tych kształtów. Nie ma kształtu, który by nie miał takiej duszy, choć tą rozświetlającą kształt istnością moŜe być najwyŜsza inteligencja lub najniŜszy elemental lub jakaś istność pochodząca z jednego z niezliczonych zastępów pośredniego stopnia. Istnościami, którymi wypada nam się obecnie zająć, są głównie istności psychicznego planu, gdyŜ one uŜyczają człowiekowi ciała pragnień (Kâma-Rúpa) – ciała wraŜeń i wzruszeń, jak się to nieraz określa – są istotnie wbudowane w jego astralną matrix i oŜywiają jego zmysły
5
astralne. Są one, uŜyjmy technicznej nazwy, elementalami kształtu (Rúpa Devatâs) zwierzęcego świata; one są czynnikami przemian, które przekształcają drgania dochodzące do zmysłów człowieka we wraŜenia. Najbardziej widoczną cechą elementali działających na niŜszym planie astralnym (kama) jest zdolność nie tylko odpowiadania na wibracje, lecz takŜe odczuwania ich; plan psychiczny (astralny) jest zapełniony tymi istnościami o róŜnym stopniu świadomości, które odbierają róŜnego rodzaju podniety i przetwarzają je we wraŜenia. Wskutek tego istota, w której ciele znajdują się wplecione te elementale, jest zdolna do odczuwania; człowiek czuje poprzez takie właśnie ciało. Człowiek nie ma świadomości w drobinach swego ciała, ani nawet w komórkach; mają one swoją własną świadomość i dzięki niej prowadzą róŜne procesy swego wegetatywnego Ŝycia; jednakŜe człowiek, którego ciało one tworzą, nie ma udziału w ich świadomości, nie pomaga ani nie przeszkadza im świadomie, gdy dokonują one doboru materiałów, przyswajają, wydzielają lub budują, i nie moŜe ani na chwilę zetknąć swej świadomości ze świadomością komórki swego serca w takim stopniu, aby mógł powiedzieć, co się w niej dzieje. Świadomość jego działa normalnie na planie psychicznym, lecz nawet wtedy, gdy umysł pracuje w wyŜszych dziedzinach psychicznego świata, umysł jest zmieszany z niŜszym planem astralnym (kama), gdyŜ czysty umysł nie działa na astralnym planie. Plan astralny jest zatłoczony elementalami, podobnymi do tych, które wchodzą w skład ludzkiego ciała poŜądań i tworzą równieŜ prostsze ciała poŜądań niŜszych zwierząt. Przez ten dział swej natury człowiek wchodzi w bezpośredni związek z tymi elementalami i za ich pośrednictwem stwarza sobie kontakt z wszystkimi przedmiotami dokoła siebie, czy to w postaci przyciągania, czy teŜ odpychania. Przez swą wolę, przez swe wzruszenia i przez swe poŜądania wywiera on wpływ na te niezliczone istoty, które reagują, wraŜliwe na kaŜde drgnienie uczucia, rozchodzące się zawsze we wszystkich kierunkach. Ciało poŜądań człowieka działa jak aparat nadawczy, i podobnie jak składa i przetwarza wibracje, które przychodzą z zewnątrz, na uczucia, tak samo powstające w nim samym uczucia przetwarza na wibracje.
Rodzenie myślokształtów MoŜemy teraz jaśniej zrozumieć słowa Mistrza. Umysł, pracując w swej własnej dziedzinie, w subtelnej materii wyŜszej części psychicznego planu, rodzi obrazy, myślokształty. Słusznie teŜ zalicza się wyobraźnię twórczą do władz umysłu; a jest nią ona w o wiele bardziej dosłownym znaczeniu, aniŜeli to przypuszcza wielu z tych, którzy uŜywają tego określenia. Ta zdolność tworzenia obrazów jest charakterystyczną władzą umysłu, a słowo jest tylko niezgrabną próbą częściowego bodaj przedstawienia obrazu myślowego. Pojęcie, wyobraŜenie myślowe, jest rzeczą złoŜoną i właściwie wymaga całego zdania aby je naleŜycie oddać, a gdy zawiera ono jakiś rzucający się w oczy moment, to słowo nazywające ten moment określa całość w sposób niedoskonały. Mówimy np. „trójkąt" i słowo to wywołuje w umyśle słuchacza obraz, który aby go w pełni wyrazić słowami, wymagałby długiego opisu. Czynimy wysiłki na jakie nas tylko stać, aŜeby myśleć o symbolach, a następnie pracowicie i niedoskonale sumować te symbole w słowa. W dziedzinach, gdzie umysł mówi bezpośrednio do umysłu, myśl znajduje doskonały wyraz, przekraczający wszystko co mogłyby wyrazić słowa; nawet wtedy gdy w najbardziej ograniczonym zakresie, przekazuje się myśli na odległość, przesyła się nie słowa lecz pojęcia. Mówca wkłada w swe słowa tyle obrazów myślowych, na ile go stać, a słowa jego wywołują w umysłach słuchaczy obrazy odpowiadające obrazom w umyśle mówcy. Umysł ma do czynienia z obrazami i wyobraŜeniami, a nie ze słowami i dlatego połowa sporów i nieporozu-
6
mień pochodzi stąd, Ŝe ludzie łączą z tymi samymi słowami róŜne obrazy lub uŜywają róŜnych słów na oznaczenie tych samych obrazów myślowych. Myślokształt jest zatem obrazem mentalnym, czyli myślowym, stworzonym – lub ukształtowanym przez umysł – z subtelnej materii wyŜszej części planu psychicznego, na którym on pracuje. Kształt ten, złoŜony z szybko drgających atomów materii tej dziedziny rozsyła drgania we wszystkich kierunkach; drgania te wywołują wraŜenia dźwięku i barwy w pewnych istnościach, uzdolnionych do przenoszenia ich, a gdy myślokształt schodzi – lub zniŜa się, obojętne jakie słowo wybierzemy na wyraŜenie przechodzenia – w gęstszą materię niŜszego planu psychicznego, drgania te dźwięczą we wszystkich kierunkach jako śpiew – barwa i przywołują do myślokształtu, od którego pochodzą elementale związane z tą właśnie barwą. Wszystkie elementale, jak w ogóle wszystko we wszechświecie, naleŜą do jednego z siedmiu zasadniczych Promieni, siedmiu prawiecznych Synów Światła. Białe Światło, wytryskające z Trzeciego Logosu, który jest przejawionym Boskim Umysłem, rozpryskuje się w siedem Promieni, w „Siedem Duchów, które stoją przed Tronem”, a kaŜdy z tych Promieni składa się z siedmiu „podpromieni” i tak dalej w dół w kolejnych podziałach. Dlatego teŜ, wśród nieskończoności zróŜnicowań, które tworzą wszechświat, istnieją elementale naleŜące do rozmaitych podziałów; porozumiewają się one z sobą w języku barw, opartym na właściwej im barwie zasadniczej. Oto przyczyna, dla której prawdziwa wiedza o dźwiękach, barwach i liczbach – liczba jest u podstaw zarówno dźwięku jak i barwy – była zawsze tak troskliwie strzeŜona; wola bowiem przemawia do elementali za ich pośrednictwem, a wiedza daje moc panowania nad nimi. Mistrz K. H. mówi bardzo jasno o tym języku barw; powiada On: JakŜe moglibyście zrozumieć, a zatem w istocie rzeczy rozkazywać tym półinteligentnym siłom, których środkiem porozumiewania się z nami nie są mówione słowa, lecz dźwięki i barwy, związane z nimi tym samym drganiem? Albowiem dźwięk, światło i barwa są głównymi czynnikami, kształtującymi te rodzaje inteligencji, istoty, o których prawdziwym istnieniu nie macie Ŝadnego wyobraŜenia, w które nie wolno wam nawet wierzyć – ateiści i chrześcijanie, materialiści i spirytualiści, wszyscy wysuwają swe odrębne argumenty przeciw tego rodzaju wierze, – skoro Nauka przeciwstawia się jeszcze mocniej od tamtych tego rodzaju poniŜającemu przesądowi.1 Badacze przeszłości mogą sobie przypomnieć zagadkowe, tu i ówdzie czynione wzmianki o języku barw; mogą takŜe zwrócić uwagę na fakt, Ŝe w staroŜytnym Egipcie święte rękopisy pisano róŜnymi barwami, a pomyłki w przepisywaniu karano śmiercią. Ale muszę zaniechać tej pociągającej dygresji. Obchodzi nas tylko fakt, Ŝe do elementali przemawia się w barwach i Ŝe barwy-słowa są dla nich tak zrozumiałe jak dla człowieka słowa wypowiadane. Odcień dźwięczącej barwy zaleŜy od natury pobudki, kierującej twórcą myślokształtu. Jeśli pobudka jest czysta, jeśli wynika z miłości i Ŝyczy dobra, wytworzona barwa przyciągnie do myślokształtu elementala, którego zasadnicze cechy będą zgodne z charakterem wyciśniętym przez motywy na myślokształcie i który będzie działał wzdłuŜ linii przez nie wyznaczonej; elemental ten wchodzi w myślokształt, odgrywając rolę jego duszy i w ten sposób powstaje w świecie astralnym niezaleŜna istność, istność o dobroczynnym charakterze. Jeśli zaś pobudka jest nieczysta, mściwa i złośliwa, wytworzona barwa przyciągnie do myślokształtu 1
A. P Sinnett, Świat Tajemny, str. 103 (wydanie angielskie); por. cytowane wydanie polskie, s. 89-90.
7
elementala, który równieŜ posiada zasadnicze cechy myślokształtu, wyciśnięte przez pobudkę i będzie działał wzdłuŜ tak określonej linii; w tym wypadku elemental równieŜ wchodzi w myślokształt i odgrywa rolę jego duszy, a stawszy się niezaleŜną istnością w świecie astralnym, jest istnością o charakterze złym i szkodliwym. Na przykład myśl gniewu wzbudzi błysk czerwieni, myślokształt bowiem gniewu drga w ten sposób, Ŝe wytwarza czerwień; ten błysk czerwieni jest zewem ku elementalom, które w odpowiedzi nań płyną w jego kierunku i jeden z nich wchodzi w myślokształt, który daje mu moŜność swobodnej działalności o destrukcyjnym, niszczącym charakterze. Ludzie nieustannie przemawiają całkiem nieświadomie w tym języku barw i przywołują ze wszystkich stron dokoła hordy elementali, które zamieszkują w tworzonych przez nich myślokształtach. W ten to sposób człowiek nieustannie zaludnia otaczające go prądy w przestrzeni całym własnym światem, przepełnionym potomstwem jego fantazji, poŜądań, impulsów i namiętności. Aniołowie i demony, przez nas samych stworzone, tłoczą się ze wszystkich stron dokoła – sprawcy pomyślności lub nieszczęścia dla drugich, posłańcy dobra lub biedy dla nas samych – zaprawdę zastępy karmy. Jasnowidzący mogą widzieć barwne, wciąŜ zmieniające się błyski w aurze, jaka otacza kaŜdą osobę: kaŜda myśl, kaŜde uczucie po takiem ujawnieniu się w świecie astralnym jest widzialne dla astralnego wzroku. Osoby nieco więcej rozwinięte od przeciętnych jasnowidzów mogą teŜ widzieć myślokształty oraz skutki wywołane przez błyski barw wśród hord elementali.
Działanie myślokształtów Okres Ŝycia tych wyposaŜonych w duszę myślokształtów zaleŜy przede wszystkim od początkowej ich Ŝywotności, od energii w jaką je wyposaŜył ich ludzki rodziciel; następnie po urodzeniu, od zasilania ich, jakim jest powtarzanie myśli przez tę samą lub inną osobę. śycie myślokształtu moŜe być nieustannie wzmacniane przez takie ponawianie myśli, a myśl, która jest długo piastowana, która jest przedmiotem powtarzanej stale medytacji, uzyskuje wielką stałość kształtu na psychicznym planie. Nadto myślokształty o pokrewnym charakterze przyciągają się wzajemnie i wzmacniają, stwarzając kształt o wielkiej energii i napięciu, zdolny do działania w świecie astralnym. Myślokształty są związane ze swym stwórcą przez to, co – z braku lepszego określenia – musimy nazwać węzłem magnetycznym; oddziałują one z kolei same na niego, aby wywołać w nim wraŜenie, które pobudzi go do ponownego ich odtworzenia, a w tym wypadku, gdy
8
myśl jest wciąŜ zasilana przez jej powtarzanie, moŜe powstać stały nawyk myśli, moŜe się wytworzyć forma, w którą myśl łatwo wpływa – forma pomocna, jeśli ma prawdziwie szlachetny charakter, jak np. wzniosły ideał, lecz w większości sytuacji krępująca i przeszkadzająca we wzroście umysłu. Zatrzymajmy się na chwilę przy tworzeniu się nawyku, gdyŜ pomoŜe nam ono wyjaśnić działanie karmy. Wyobraźmy sobie świeŜo stworzony umysł, który nie ma jeszcze za sobą Ŝadnej działalności – rzecz niemoŜliwa oczywiście, lecz wyobraŜenie to da nam poŜądany punkt wyjścia. Wyobraźmy sobie dalej, Ŝe umysł ten działa z doskonałą swobodą, spontanicznie, i stwarza myślokształt; niechaj powtarza on ten akt wiele razy, aŜ wytworzy się nawyk myśli, zupełnie wyraźny nawyk, tak aby umysł wymykał się całkiem nieświadomie ku tej myśli, aby jego energia spływała w nią bez jakiegokolwiek świadomego, segregującego działania woli. Przyjmijmy wreszcie, Ŝe umysł dochodzi do przekonania, Ŝe ten nawyk myślowy jest naganny i uznaje go za przeszkodę dla swego postępu; kanał, który do tej chwili nadawał się do bezpośredniego działania umysłu i ułatwiał wylew energii mentalnej i który był stworzony właśnie do tego celu, staje się obecnie ograniczeniem; jeśli umysł ma się go teraz pozbyć, to moŜe się to stać tylko przez nowe spontaniczne działanie umysłu, skierowane ku wyczerpaniu i ostatecznemu zniszczeniu tych Ŝywych okowów. Mamy na tym przykładzie krótko przedstawiony doskonały mały cykl karmiczny; wolny umysł stwarza nawyk i następnie musi pracować w ograniczeniu jego ram; umysł zatrzymuje jednak swą wolność w tym ograniczeniu i moŜe działać przeciw niemu tak długo, aŜ je całkowicie zniszczy. Oczywiście nigdy nie jesteśmy na początku wolni, gdyŜ przychodzimy na świat obciąŜeni kajdanami naszych przeszłych czynów; ale proces zrywania kaŜdych bez wyjątku kajdan przebiega opisaną powyŜej koleją – umysł kuje je i dźwiga, a jednak dźwigając moŜe je przepiłowywać. Myślokształt moŜe teŜ być skierowany przez swego stwórcę ku takim lub innym osobom, które zaleŜnie od natury oŜywiającego myślokształt elementala, mogą doznać pomocy lub szkody. To nie tylko fantazja poetycka, Ŝe dobre Ŝyczenia, modlitwy i myśli miłości mają swą wartość dla osób, ku którym się je śle; tworzą one ochronny zastęp, który otacza osobę ukochaną i odpiera wiele złych wpływów i niebezpieczeństw. Człowiek nie tylko tworzy i wysyła od siebie własne myślokształty, lecz takŜe jak magnes przyciąga ku sobie myślokształty innych osób z otaczającej go przestrzeni astralnego planu; myślokształty te naleŜą do tej samej grupy co i elementale, które oŜywiają jego własne myślokształty. MoŜe on w ten sposób przyciągać z zewnątrz ku sobie duŜe ilości energii, a od niego samego zaleŜy, czy te siły, które ściąga do swej istoty z zewnętrznego świata, są dobre czy teŜ szkodliwe. Jeśli myśli człowieka są czyste i szlachetne, to skupi dokoła siebie zastępy dobroczynnych istności i moŜe się nieraz dziwić, skąd bierze siłę do podejmowania prac, które zdają się – i słusznie się takimi zdają – o wiele przekraczać jego własne siły. Podobnie człowiek, który Ŝywi złe i nikczemne myśli, przyciąga do siebie zastępy złośliwych istności i wskutek tego zasilenia swych skłonności do złego popełnia zbrodnie, które zdumiewają jego samego, gdy na nie spogląda. „Chyba diabeł mnie skusił" pragnie krzyczeć, a w istocie rzeczy te siły demoniczne, przywołane ku niemu przez jego własny grzech, wzmocniły od zewnątrz siłę jego grzechu. Elementale, które stają się duszą myślokształtów, zarówno dobre jak i złe, przyłączają się do elementali znajdujących się w ciele poŜądań człowieka oraz do innych, oŜywiających jego myślokształty, i dzięki temu działają w nim, choć przychodzą z zewnątrz. W tym celu jednak muszą w nim znaleźć istności pokrewne sobie, inaczej bowiem nie mogłyby wywrzeć Ŝadne-
9
go wpływu. Co więcej, elementale myślokształtów naleŜące do przeciwnych sobie rodzajów odpychają się; dzięki temu człowiek dobry odpędza precz od siebie samą swą atmosferą, samą aurą, wszystko co jest złe i okrutne. Otacza go ona jak wał ochronny i powstrzymuje zło z dala od niego. Istnieje jeszcze inny rodzaj działalności elementali, który daje niezmierne skutki i który dlatego nie moŜe być pominięty przy tym wstępnym przeglądzie sił uczestniczących w tworzeniu się karmy. Podobnie jak poprzedni rodzaj ich działalności zawiera się on w twierdzeniu, Ŝe myślokształty zaludniają prądy, które działają na kaŜdy wraŜliwy lub nerwowy ustrój, gdy tylko się z nimi zetknie, proporcjonalnie do ich siły dynamicznej. Z nielicznymi wyjątkami wywierają one wpływ na kaŜdego, przy czym jest on tym większy, im wraŜliwszy jest ustrój człowieka. Elementale przyciągają się wzajemnie według swego podobieństwa, skupiają się w gromady i Ŝyją w stadach na własny sposób. Myślokształt wyłoniony przez człowieka nie tylko Ŝe ma magnetyczny związek z nimi, lecz takŜe jest przyciągany przez inne myślokształty tego samego typu i wskutek tego przyłącza się do nich na planie astralnym, tworząc zaleŜnie od okoliczności dobrą lub złą siłę, która przybiera postać zbiorowej istności. Te skupienia podobnych myślokształtów posiadają cechy charakterystyczne, czasem silnie zarysowane, opinii rodzinnej, lokalnej lub narodowej; tworzą one rodzaj astralnej atmosfery, a wszelką rzecz widzi się poprzez nią i w jej zabarwieniu; oddziałują one odwrotnie na ciała astralne osób, naleŜących do wspomnianych ugrupowań i wzbudzają w nich drgania sobie właściwe. To karmiczne środowisko rodzinne, lokalne lub narodowe powaŜnie zmienia działalność jednostki i ogromnie ogranicza moŜliwość przejawiania przez nią zdolności, jakie ona posiada. Jeśli się komuś ukaŜe jakąś ideę, to moŜe on ją zobaczyć tylko poprzez ową otaczającą atmosferę, która ją zabarwia i moŜe silnie zniekształcić. Tkwią w tym daleko sięgające karmiczne ograniczenia, którymi wypadnie jeszcze zająć się szerzej. Wpływ tych hord elementali nie ogranicza się tylko do wpływu wywieranego na ludzi poprzez ich ciała poŜądań. Jeśli ta zbiorowa istność, jak ją nazwałam, składa się z myślokształtów destrukcyjnych, elementale które je oŜywiają działają jako niszcząca energia i powodują często wiele zniszczeń na fizycznym planie. Wiry niszczących energii są obfitym źródłem „wypadków”', wstrząsów w naturze, burz, cyklonów, huraganów, trzęsień ziemi i powodzi. Omówimy w dalszym ciągu szerzej i te skutki karmiczne.
Tworzenie się karmy w ogóle Po ustaleniu w ten sposób stosunku pomiędzy człowiekiem, królestwem elementalnym i kształtującymi się energiami umysłu – zaprawdę, twórczymi energiami, gdyŜ one powołują do bytu wszystkie opisane powyŜej Ŝyjące kształty – jesteśmy w stanie bodaj częściowo zrozumieć jak powstaje i działa karma podczas jednego okresu Ŝycia. Mówię ,,okres Ŝycia”, a nie „Ŝycie”, poniewaŜ Ŝycie oznacza za mało, jeśli uŜyjemy go w zwyczajnym znaczeniu jednej inkarnacji, a równocześnie oznacza zbyt wiele, jeśli go uŜyjemy na określenie całości Ŝycia, złoŜonego z wielu okresów istnienia w fizycznym ciele i z wielu okresów istnienia bez niego. Przez okres Ŝycia rozumiem mały cykl ludzkiego istnienia, obejmujący jego doświadczenia na planach fizycznym, astralnym i mentalnym aŜ do powrotu ku progowi fizycznego bytu – cztery wyraźne stadia, przez które przechodzi Dusza, aby wypełnić swój cykl. Stadia te ponawiają się stale w ciągu wędrówki Pielgrzyma Niebieskiego poprzez naszą obecną ludzkość i choć doświadczenia człowieka w kaŜdym okresie są odmienne zarówno co do jakości jak i ilości, kaŜdy okres Ŝycia przeciętnej ludzkiej istoty zawiera te cztery stadia i poza tym nic więcej.
10
WaŜną jest rzeczą uświadomić sobie, Ŝe pobyt poza ciałem fizycznym trwa znacznie dłuŜej od pobytu w ciele; dlatego teŜ nasza znajomość działania prawa karmy byłaby bardzo niedostateczna, gdybyśmy nie zbadali działalności Duszy w warunkach pozafizycznych. Przypomnijmy słowa Mistrza, które wskazują, Ŝe Ŝycie poza ciałem jest jedynym rzeczywistym Ŝyciem: Wedantyści, choć uznają dwa rodzaje świadomych istnień, ziemskie i duchowe, mówią tylko o drugich jako o stanowiących aktualnie niewątpliwą rzeczywistość. śycie ziemskie z powodu swej zmienności i krótkości nie jest niczym więcej jak tylko złudzeniem naszych zmysłów. Za rzeczywistość naleŜy uwaŜać nasze Ŝycie w sferach duchowych, tam bowiem Ŝyje nasze wieczyste, niezmienne, nieśmiertelne Ja, Sútrâtmâ ... Oto przyczyna, dla której Ŝycie pośmiertne nazywamy jedyną rzeczywistością, natomiast Ŝycie ziemskie, razem z osobowością, złudą.1 Podczas Ŝycia ziemskiego działalność Duszy przejawia się jak najbardziej bezpośrednio w tworzeniu opisanych juŜ myślokształtów. Chcąc jednak śledzić działanie karmy z większą dokładnością, winniśmy zanalizować głębiej termin „myślokształt” i dodać pewne rozwaŜania, które pominęliśmy w przedstawionym na początku ogólnym szkicu. Dusza pracując jako umysł stwarza obraz mentalny, pierwotny myślokształt; przyjmijmy termin „obraz mentalny” na oznaczenie wyłącznie tylko tego pierwszego bezpośredniego tworu umysłu i zachowajmy go odtąd na oznaczenie pierwotnego stadium tego, co powszechnie nazywa się myślokształtem. Ten obraz mentalny pozostaje związany ze swym twórcą jako część jego świadomości; jest on Ŝyjącym drgającym kształtem z subtelnej materii, słowem pomyślanym, lecz jeszcze nie wyrzeczonym, poczętym, lecz jeszcze nie zamienionym w ciało. Niechaj czytelnik skupi na chwilę uwagę na tym obrazie mentalnym i wyrobi sobie o nim ścisłe pojęcie, róŜne od wszystkiego innego, odrębne od wszystkich skutków, jakie on wytworzy na innych planach poza własnym. Tworzy on, jak juŜ powiedziano, część zawartości świadomości swego twórcy, część jego niedostępnej własności; nie moŜna ich oddzielić od siebie; twórca nosi go z sobą w ciągu całego ziemskiego Ŝycia, niesie go z sobą poprzez bramy śmierci i wnosi w dziedziny pośmiertnego Ŝycia. A jeśli w czasie wznoszenia się coraz wyŜej w te dziedziny wejdzie w zbyt rzadką dla tego obrazu atmosferę, to odrzuci z niego najcięŜszą materię, zatrzymując nadal matrycę mentalną, esencję formy. Przy powrocie człowieka w niŜszą dziedzinę materia jej wplata się z powrotem w mentalną matrycę i przez to odtwarza właściwy gęstszy kształt. Obraz mentalny moŜe pozostawać przez długie okresy w stanie jak gdyby uśpienia, lecz moŜe teŜ być zbudzony i oŜywiony na nowo; kaŜdy nowy impuls od strony jego twórcy i od strony jego potomstwa (o czym będzie mowa poniŜej) lub istności tego samego rodzaju co potomstwo – zwiększa jego energię Ŝyciową i zmienia jego kształt. Jak zobaczymy, obraz mentalny rozwija się według określonych praw, a zespól takich obrazów mentalnych stwarza charakter; to co zewnętrzne w człowieku jest tylko odzwierciedleniem wewnętrznego i podobnie jak komórki składają się na tkanki ciała i ulegają często w czasie pracy powaŜnym zmianom, tak obrazy mentalne składają się na cechy charakterystyczne umysłu i równieŜ się zmieniają. Badanie działania karmy rzuca wiele światła na te zmiany. Twórcze siły Duszy mogą uŜyć wielu rozmaitych materiałów przy tworzeniu obrazów mentalnych; moŜe na przykład pobudzić Duszę do działania poŜądanie (kâma), a wtedy kształtuje ona obraz według tego co poddaje namiętność lub ochota; moŜe teŜ Dusza sama z siebie skierować się ku wzniosłemu ideałowi i według niego formować obraz; tak samo moŜe ona kształtować ten obraz czysto intelektualnie, jeśli taka jest tendencja dominująca. Jednak niezaleŜnie od tego, czy jest on wzniosły czy niski, intelektualny czy namiętny, poŜyteczny lub szkodliwy, boski lub zwierzęcy, zawsze istnieje w człowieku obraz mentalny, wy1
Lucifer, October 1892, art. Life and Death.
11
twór Duszy tworzącej i od jego istnienia zaleŜy karma jednostkowa. Bez takiego obrazu mentalnego nie mogłoby być w ogóle karmy jednostkowej, która łączy jeden okres Ŝycia z następnym: do stworzenia elementu permanentnego (trwałego), w którym utrwala się karma jednostkowa, konieczny jest udział tej jakości, jaką jest Manas. Brak Manasu w królestwie mineralnym, roślinnym i zwierzęcym powoduje, Ŝe nie powstaje w nich indywidualna karma, rozciągająca się poprzez śmierć ku następnemu urodzeniu. Zastanówmy się teraz nad stosunkiem pierwotnego myślokształtu do następnej jego postaci, a więc nad stosunkiem myślokształtu czystego i prostego, do myślokształtu oŜywionego własną duszą, czyli obrazu mentalnego do obrazu astromentalnego, który jest myślokształtem na niŜszym planie astralnym. Jak on powstaje i czym on jest? Posługując się symbolem uŜytym powyŜej moŜemy odpowiedzieć, iŜ powstaje on przez to, Ŝe słowo pomyślane staje się słowem wypowiedzianym; Dusza wydaje z siebie myśl, a jej dźwięk stwarza kształt w materii astralnej. Podobnie jak Idea Umysłu Powszechnego staje się przez wydech wszechświatem przejawionym, tak obrazy mentalne umysłu ludzkiego stają się przejawionym światem swego stwórcy. Zaludnia on otaczające go prądy w przestrzeni własnym światem. Drgania obrazu mentalnego wzbudzają podobne drgania w gęstszej materii astralnej, a te tworzą wtórny myślokształt, który nazwaliśmy obrazem astromentalnym. Obraz mentalny, jak to juŜ powiedziano, pozostaje w świadomości swego twórcy, natomiast drgania obrazu wychodzące poza tę świadomość odtwarzają jego kształt gęstszej materii w niŜszej części planu astralnego. Kształt ten dostarcza pomieszczenia dla cząstki Ŝycia elementalnego, wyodrębniając ją na czas istnienia kształtu, gdyŜ element Manasu wyraŜony przez kształt daje Ŝyciu elementalnemu, które stwarza jego duszę, piętno indywidualności. (JakŜe są cudowne i ile rzeczy w Naturze rozświetlają !) Tym oto jest owa istność zdolna do działania, wspomniana w opisie Mistrza i ten to astromentalny obraz buja w świecie astralnym, a zachowując zaznaczony poprzednio węzeł etyczny ze swym twórcą, oddziałuje z powrotem na swe źródło (mianowicie na obraz mentalny), jak równieŜ na inne obrazy astromentalne. Okres istnienia obrazu astromentalnego moŜe trwać dłuŜej lub krócej zaleŜnie od okoliczności, a jego rozwiązanie się w niczym nie wpływa na trwałość obrazu mentalnego, z którego się zrodził; kaŜdy nowy impuls w kierunku obrazu mentalnego pobudza go do zrodzenia na nowo swego odpowiednika astralnego, tak kaŜde powtórzenie słowa stwarza nowy kształt. Drgania obrazu mentalnego nie tylko Ŝe przenikają w dół do niŜszej części świata astralnego, lecz takŜe przenikają w górę do planu duchowego1. I tak samo jak drgania wywołują kształt na niŜszym planie, tak dają one równieŜ początek daleko subtelniejszej formie – lecz czy moŜna to nazwać formą? To nie jest dla nas formą – na wyŜszym planie (akasza), planie materii kosmicznej wypromieniowanej przez sam LOGOS. Akasza jest składem wszelkich kształtów, skarbcem, do którego spływają – z nieskończonego bogactwa Umysłu Powszechnego – bogate zapasy wszelakich Idei, które mają się ucieleśnić w danym Kosmosie; tamŜe docierają drgania z Kosmosu – drgania wszystkich myśli od wszelkich Inteligencji, drgania wszystkich pragnień od wszelkich istot świata kamy, drgania wszystkich poczynań dokonywanych w jakiejkolwiek postaci na którymkolwiek planie. Wszystko to budzi w nas względne wraŜenie bezkształtności, jednak dla wzniosłych Inteligencji Duchowych jest to zbiorem wyraźnie uformowanych obrazów wszystkiego co się dzieje; te obrazy (akasza) – jak je odtąd będziemy nazywać - pozostają na zawsze i są prawdziwą Kroniką Karmy, Księgą Lipika2,
1
Słowa w dół i w górę są dość bałamutne; wszystkie plany oczywiście przenikają się wzajemnie - przypis Autorki. 2 Secret Doctrine, I. 157-159.; zob. teŜ ostatnie polskie wydanie: H. P. Bławatska, Doktryna Tajemna, T. 1. Ewolucja kosmiczna, Warszawa 1995, s. 155 i n. (stanca czwarta Księgi Dzyan).
12
która moŜe być czytana przez tych, którzy mają „otwarte oko Dangmy”1. Z pomocą działania wyćwiczonej uwagi moŜna rzucić odbicie obrazów akaszy na ekran materii astralnej – tak jak lampą magiczną moŜna rzucić obraz przeźrocza na ekran – tak iŜ sceny przeszłości moŜna odtworzyć w całej ich Ŝywości i z dokładnością kaŜdego szczegółu, choćby chodziło o jak najdawniejsze zdarzenie; istnieje ono bowiem w kronikach akaszy utrwalone raz na zawsze dla wszystkich. Wyrobiony jasnowidz moŜe wybrać z jakiejś stronicy tej kroniki dowolnie Ŝywy obraz, rozwinąć i przetworzyć go w dramat oraz przeŜyć go na astralnym planie. Idąc za tym niedoskonałym opisem moŜe sobie czytelnik wytworzyć choć słabe pojęcie o Karmie jako Przyczynie. W akaszy odzwierciedla się obraz mentalny, stworzony przez Duszę i to nieodłącznie od niej; tak samo odzwierciedla się wytworzony przezeń obraz astromentalny, Ŝywe i czynne stworzenie, które przebiega plan astralny i stwarza najrozmaitsze skutki; skutki te odzwierciedlają się równieŜ z całą dokładnością razem z obrazem astromentalnym i dlatego dają się z nim połączyć, a przezeń z jego twórcą; przy tym kaŜdy wątek – tkany przez obraz astromentalny z własnej materii, podobnie jak pająk snuje z siebie przędzę – daje się odróŜnić przez własny odcień barwy, i ile by nie było takich wątków splecionych w jeden fakt, kaŜdy z nich daje się odróŜnić i połączyć ze swym twórcą, Duszą, która zrodziła obraz mentalny. Tak to w naszej ubogiej i niedokładnej mowie moŜemy przedstawić dla naszych ciasnych, przyziemnych inteligencji obraz jednostkowej odpowiedzialności, tak jak się on przedstawia dla wzroku wielkich Władców Karmy, wykonawców karmicznego Prawa: pełnej odpowiedzialności Duszy za kaŜdy obraz mentalny, jaki stworzy i częściowej odpowiedzialności za ich daleko sięgające skutki, mniejszej lub większej, zaleŜnie od innych wątków karmicznych, które splatają się w przyczynę. Dzięki temu moŜemy zrozumieć, dlaczego to pobudki odgrywają tak wielką rolę w tworzeniu się karmy i dlaczego to działanie jest tak ściśle podporządkowane dającej mu początek energii; dlaczego karma działa na kaŜdym planie zgodnie z jego podstawowymi cechami i nadto łączy poszczególne plany ciągłością wątków karmicznych. Jeśli więc wiele rozjaśniające pojęcia Odwiecznej Mądrości rzucają snop światła na świat, rozpraszają jego ciemności i odkrywają absolutną Sprawiedliwość, jaka działa pozorami niedorzeczności, nierówności i przypadkowości Ŝycia, to czy jest coś dziwnego w tym, Ŝe serca nasze wypełnia niewypowiedziana wdzięczność dla Wielkich Istot – niech będą błogosławione! – które niosą Pochodnię Prawdy w mroczne ciemności i wyzwalają nas od łamiącego naporu, od bezradnej agonii na widok zła, pozornie niepowetowanego, od zwątpienia w Sprawiedliwość i od rozczarowania na punkcie Miłości: Jesteście wolni! Słodka jest Dusza Rzeczy, Sercem Bytu jest niebiański pokój, Wola króluje nad złem; co było Dobrym, Będzie Lepszym – aŜ stanie się Najlepszym. * * * Takie jest prawo, które rządzi sprawiedliwie, śe nikt przy końcu nie zostanie w tyle; Sednem jego jest Miłość, a jego końcem Pokój i słodkie Wypełnienie! Słuchajcie Go!
1
TamŜe, stanca I. Księgi Dzyan, s. 77; cyt. wyd. polskie, s. 81.
13
Zyskamy moŜe na jasności, jeŜeli ułoŜymy w tabelę trojakie skutki działania Duszy, które traktując rzecz ogólnie z pominięciem szczegółów, stwarzają Karmę jako Przyczynę. Mamy wtedy w ciągu jednego okresu Ŝycia: Człowiek tworzy Na planie
Z materii
Skutki
duchowym
akasza
obrazy akasza, tworzące Kronikę Karmy obrazy mentalne, pozostające w świadomości twórcy obrazy astro-mentalne istności działające na planie psychicznym
wyŜszego astralu psychicznym
niŜszego astralu
Dalsze skutki wyraŜają się jako skłonności, uzdolnienia, czyny, korzystne sposobności, warunki otoczenia i tak dalej, głównie w przyszłych okresach Ŝycia, a zawsze ściśle według określonych praw.
Szczegóły tworzenia karmy KaŜdy kto studiuje prawo karmy powinien pamiętać, Ŝe Dusza Człowieka, Ego, Twórca Karmy, jest istotą rosnącą, Ŝywą indywidualnością, która wzrasta w mądrości i w postawie mentalnej w miarę jak kroczy po swej drodze wieczystej ewolucji; nie naleŜy teŜ tracić ani na chwilę z oczu zasadniczej toŜsamości wyŜszego i niŜszego Manasu. Dla wygody odróŜniamy je, jednakŜe jest to tylko róŜnica ich funkcji, a nie natury; Manas wyŜszy jest Manasem pracującym na planie duchowym w pełni świadomości swej przyszłości; manas niŜszy jest manasem, który pracuje na psychicznym czyli astralnym planie, spowity w materię astralną, po-
14
noszony przez karmę, we wszystkich czynnościach splątany z naturą poŜądań i przez nie zabarwiony; w wielkiej mierze jest on zaślepiony materią astralną, która go spowija, i posiada tylko cząstkę całkowitej świadomości Manasu, cząstkę, która dla ogromnej większości ludzi składa się z ograniczonej ilości wybranych, najbardziej rzucających się w oczy doświadczeń jednej, bieŜącej inkarnacji. Z punktu widzenia praktycznego Ŝycia manas niŜszy według tego jak się przedstawia większość ludzi, jest „ja” i jest tym co nazywamy ego osobowym; głos świadomości, uwaŜany nieokreślenie i bałamutnie za nadnaturalny, za głos Boga, jest dla człowieka jedynym przejawieniem się Manasu wyŜszego na psychicznym planie; pomimo mylnych poglądów na jego istotę, jest on przyjmowany zupełnie słusznie jako autorytet. Ale ten, kto studiuje teozofię, powinien sobie Ŝywo uprzytomnić, Ŝe manas niŜszy jest jednym z wyŜszym, tak jak promienie są jednym ze słońcem: Słońce – Manas świeci zawsze na niebie duchowego planu, a promienie manasu przenikają do psychicznego planu; gdyby się je rozróŜniało jako zasadniczo odmienne, zapominając, Ŝe to rozróŜnienie ma na celu tylko dogodność rozdzielenia ich funkcji, mogłoby powstać beznadziejne pomieszanie. Ego jest zatem istotą i jakością, która wzrasta. Promień wysłany przez Ego w dół jest jako dłoń zanurzona w wodzie, aby schwytać jakiś przedmiot i wyciągnąć go w zamkniętej dłoni. Wzrost Ego zaleŜy od wartości przedmiotów, które zbierze wyciągnięta dłoń, a wartość wszelkiej pracy po wycofaniu się promienia jest ograniczona i uwarunkowana przez doświadczenia, jakie zostały zebrane podczas działania promienia na psychicznym planie. Podobnie rolnik wychodzi w pole, aby pracować w deszczu i blasku słońca, w chłodzie i upale, i wraca na noc do domu; poniewaŜ rolnik jest teŜ właścicielem pola, więc owoce pracy wypełniają mu spichlerze i zwiększają jego bogactwo. KaŜde ego osobowe jest bezpośrednią, działającą częścią trwałego Ego – Indywidualności, reprezentuje je w niŜszym świecie i jest zawsze mniej lub więcej rozwinięte zaleŜnie od poziomu jaki osiągnęło Ego, jako całość, jako indywidualność. Jeśli się to jasno zrozumie, to zniknie poczucie rzekomej niesprawiedliwości, jaka się dzieje ego osobowemu z powodu dziedzictwa karmicznego, poczucie, które stanowi nieraz trudność dla początkujących studentów teozofii. Trzeba bowiem zrozumieć, Ŝe karmę tworzy Ego i zbiera jej owoce. Ono jest rolnikiem, który posiawszy zboŜe zbiera je w Ŝniwa, choć ubranie, w którym je zasiewał mogło zniszczeć w czasie od siewu do zbiorów. Astralny strój Ego równieŜ rozpada się w kawałki pomiędzy czasem siewu i porą Ŝniw; zbiera ono w nowym stroju. WaŜne jest, Ŝe to ,,ono” właśnie posiało i ono zbiera. A jeśli posiało za mało, lub źle wybrało ziarno, to ono, nie kto inny, zbierze ubogie Ŝniwo, gdy wyjdzie je zbierać. W pierwszych okresach ewolucji rozwój Ego jest niezmiernie powolny1, gdyŜ ulegając podnietom fizycznego planu daje się ono prowadzić poŜądaniom tu i tam; obrazy mentalne, które tworzy, noszą najczęściej piętno namiętności i dlatego obrazy astromentalne są gwałtowne i raczej krótkotrwałe, aniŜeli silne i długo działające. W miarę tego jednak, jak w obrazie mentalnym przybywa elementu Manasu, wzrasta trwałość obrazu astromentalnego. Zwarta i stała myśli stwarza wyraźnie zarysowane obrazy mentalne i co za tym idzie odpowiednio silne i trwałe obrazy astromentalne. śycie ma wtedy określony cel przed sobą, wyraźny ideał, ku któremu umysł nieustannie się zwraca i przy którym się zatrzymuje. Ten obraz mentalny zdobywa sobie dominujący wpływ na Ŝycie umysłu i on teŜ kieruje większością energii Duszy. Zbadajmy teraz jak się tworzy karma na podstawie obrazu mentalnego. Podczas Ŝycia człowiek tworzy nieprzeliczony zbiór obrazów mentalnych. Niektóre z nich są mocne, wyraziste 1
Patrz: Birth and Evolution of the Soul (Narodzenie i ewolucja Duszy).
15
i nieustannie zasilane dzięki ponawianiu impulsu przez umysł, inne znów są słabe i mgliste, zaledwie zostały stworzone, a juŜ uległy zapomnieniu przez umysł. W chwili śmierci Dusza jest bogata w tysiące obrazów mentalnych, które róŜnią się zarówno swym charakterem, jak i wyrazistością. Jedne z nich przedstawiają dąŜenia duchowe gorące pragnienia słuŜenia, szukanie po omacku wiedzy, przyrzeczenia poświęcenia się WyŜszemu śyciu; inne mają charakter czysto intelektualny: są to jasne kiełki myśli, wyniki i owoce głębokich studiów; inne naleŜą do emocjonalnych i namiętnych, tchnąc miłością, współczuciem, tkliwością, poświęceniem, przywiązaniem, gniewem, ambicją, dumą lub chciwością; są teŜ i takie, które zrodziły się wskutek apetytów samego ciała, zasilonych niepohamowanym poŜądaniem i przedstawiają myśli obŜarstwa, pijaństwa i zmysłowości. KaŜda Dusza posiada własną świadomość, zapełnioną takimi obrazami mentalnymi, owocami jej Ŝycia mentalnego; nie brakuje tam ani jednej, choćby najbardziej przelotnej myśli. Choć wiele obrazów mentalnych moŜe się juŜ dawno rozpadło, choć niektóre z nich mogły istnieć zaledwie kilka godzin, to obrazy mentalne pozostają trwałą własnością Duszy; ani jednego nie zabraknie. Wszystkie obrazy mentalne Dusza zbiera ze sobą, gdy poprzez bramę śmierci przechodzi w świat astralny. Kamaloka, czyli „miejsce poŜądań”, dzieli się na wiele, nazwijmy to tak, sfer, a Dusza przechodząc do kamaloki bezpośrednio po śmierci jest obciąŜona całym swym ciałem poŜądań czyli kama-rupa; wszystkie obrazy mentalne, utworzone przez Kama-Manas, a mające charakter zwierzęcy i prostacki, posiadają siłę działania tylko na najniŜszych poziomach świata astralnego. Dusza mało rozwinięta zatrzyma się nad tymi obrazami i oŜywi je, przygotowując się w ten sposób do powtórzenia ich i odtworzenia w świecie fizycznym podczas swego najbliŜszego Ŝycia. Człowiek, który za Ŝycia zatrzymuje się przy myślach zmysłowych i tworzy odpowiednie obrazy mentalne, nie tylko Ŝe zostanie przyciągnięty ku tym scenom Ŝycia ziemskiego, które są związane z zadowalaniem zmysłów, lecz będzie je równieŜ nieustannie odtwarzał w swym umyśle, zasilając w swej naturze coraz to bardziej skłonności do popełnienia odpowiednich przekroczeń. Podobnie się dzieje z innymi obrazami mentalnymi, stworzonymi z materiałów dostarczonych przez ciało poŜądań, a naleŜącymi do innych poziomów kamaloki. W miarę tego jak Dusza wznosi się z niŜszego na wyŜszy poziom, obrazy mentalne zbudowane z materiałów, naleŜących do niŜszych poziomów, tracą te składniki i przechodzą w stan uśpienia w świadomości; jest to ten sam stan, który H. P. Bławatska zwykła była nazywać „pozbawieniem materii”, kiedy to obraz moŜe istnieć, choć nie jest przejawiony w materii. Szata kama-rupa oczyszcza się z grubszej materii stopniowo w miarę tego, jak niŜsze ego cofa się w górę, czy raczej ku wewnątrz, ku dziedzinie niebiańskiego Ŝycia. Poszczególne „warstwy” tej szaty odpadają po kolei i rozpadają się we właściwym sobie czasie, aŜ w końcu odpadnie ostatnia i promień Duszy wycofa się całkowicie, wolny od wszelkiej powłoki astralnej. Przy powrocie Ego do Ŝycia ziemskiego te uśpione obrazy mentalne ulęgają jakby wyrzuceniu na zewnątrz i przyciągają ku sobie właściwy im rodzaj materii astralnej, dzięki czemu odzyskują moŜność przejawienia się na planie astralnym, stając się pragnieniami, namiętnościami i innymi niŜszymi uczuciami ciała wzruszeń na nową inkarnację. MoŜemy zauwaŜyć mimochodem, Ŝe niektóre obrazy mentalne otaczające Duszę przybyłą w nowy świat, bywają źródłem wielu jej trudności podczas pierwszych stadiów jej Ŝycia po śmierci. Tak na przykład wierzenia przesądne przesuwają się przed Duszą w postaci obrazów mentalnych i męczą ją widokami okropności, których w ogóle nie ma w jej rzeczywistym otoczeniu1. Wszystkie obrazy mentalne, zbudowane pod wpływem namiętności i pragnień, podlegają opisanemu powyŜej procesowi, aby następnie przejawić się przy powrocie Ego do Ŝycia ziemskiego. Jak powiada autor The Astral Plane: 1
Patrz: C. W. Leadbeater: The astral Plane, s. 45, 46.
16
Gdy w kamaloce odbywa się ostateczny rozpad pierwiastków człowieka, LIPIKA, wielkie bóstwo kosmiczne Karmy, waŜą jego czyny i jak gdyby stwarzają formę jego sobowtóra eterycznego, ściśle dostosowaną do Karmy, jaka mu przypadnie w udziale w najbliŜszym Ŝyciu. 1 Wyzwolona z tych niŜszych składników Dusza przechodzi w dziedzinę Ŝycia niebiańskiego na planie mentalnym, gdzie spędza okres czasu proporcjonalny do mniejszego lub większego bogactwa obrazów mentalnych, dostatecznie na to czystych, aby się dostać w tę dziedzinę. Tutaj Dusza odnajduje kaŜdy swój wznioślejszy wysiłek, chociaŜby najsłabszy i jak najbardziej przelotny, i tutaj przepracowuje go, budując z materiału, jaki on przedstawia, uzdolnienia na przyszłe Ŝycie. śycie niebiańskie jest ciągłym przyswajaniem; doświadczenia zebrane podczas Ŝycia na Ziemi przetwarza się tu na tkankę Duszy i dzięki temu właśnie Ego wzrasta; rozwój Ego zaleŜy od liczby i róŜnorodności obrazów mentalnych stworzonych podczas Ŝycia ziemskiego oraz od ich przyswojenia i przetworzenia na trwałe cechy. Zbierając razem obrazy mentalne poszczególnych rodzajów, Ego wydobywa z nich najistotniejszą treść; medytacja w czasie Ŝycia ziemskiego stwarza dla Ego jakby organ mentalny, w który wlewa ono tę właśnie treść w postaci uzdolnień. Na przykład: człowiek stworzył wiele obrazów mentalnych dzięki pragnieniu wiedzy i wysiłkom zrozumienia subtelnych rozwaŜań o wzniosłych, oderwanych sprawach; przyjmijmy, Ŝe umierając opuszcza on swe ciało, posiadając przeciętne zdolności umysłowe; podczas Ŝycia niebiańskiego przerabia on wszystkie te obrazy i rozwija je w uzdolnienia, tak Ŝe Dusza jego wróci na ziemię z lepszym, aniŜeli w poprzednim Ŝyciu, aparatem umysłowym, z bardziej rozwiniętymi zdolnościami intelektualnymi, z moŜliwością rozwiązywania zagadnień, które przedtem były dla niej całkiem niedostępne. Po tego rodzaju przekształceniu obrazy mentalne przestają istnieć dla Ego; jeŜeli w późniejszych wcieleniach Dusza zechce je zobaczyć ponownie takimi, jakimi były kiedyś, musi ich poszukać w kronikach karmy, gdzie pozostają na zawsze jako obrazy akaszy. Wskutek tego przetworzenia przestają one istnieć jako obrazy mentalne, które stwarza i przepracowuje Dusza, a stają się jej siłami i zdolnościami, nierozłączną częścią jej prawdziwej natury. JeŜeli więc człowiek pragnie posiąść wyŜsze, aniŜeli dzisiaj posiada, zdolności mentalne, to moŜe sobie zapewnić ich rozwój przez świadomą wolę ich osiągnięcia i przez stałą dbałość o ich rozwój, albowiem pragnienie i poŜądanie w jednym Ŝyciu zamienia się na zdolności w następnym, a to, co jest wolą zdziałania czegoś staje się zdolnością wykonania. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe zakres tak wytworzonej zdolności jest ściśle zaleŜny od materiałów, jakich dostarczy do budowy budowniczy; z niczego nic nie powstaje i dlatego Dusza, która zaniedba na ziemi rozwijania swoich władz przez posiew właściwych pragnień i aspiracji, ubogie będzie mieć Ŝniwo w niebie. Stale odtwarzane obrazy mentalne, które jednak nie zawierają w sobie dąŜeń, tęsknot i wysiłku ku dokonaniu czegoś większego, aniŜeli pozwalają słabe siły duszy, przekształcają się w skłonności umysłu, w łatwe i wygodne dla energii mentalnej koryta. Dlatego to tak waŜne jest, aby nie pozwalać umysłowi na bezcelowe uganianie się wśród błahych, nic nie znaczących przedmiotów, na próŜniacze tworzenie trywialnych obrazów mentalnych i na zatrzymywanie ich w umyśle. Utrwalają się bowiem przez to i tworzą kanały, którymi w przyszłości wylewać się będzie siła spływając krętymi liniami ku niŜszym poziomom w nawykowe łoŜyska – po drodze najmniejszego oporu. JeŜeli wola i pragnienie dokonania jakichś czynów spełznie na niczym nie z braku zdolności, lecz z braku sposobu lub z powodu niekorzystnego układu warunków, to wola ta i pragnienie 1
TamŜe, s. 86.
17
dadzą początek obrazom mentalnym, które – jeśli czyny miały być wielkie i czyste w swych pobudkach – urzeczywistnią się w sferze myśli na planie mentalnym w okresie Ŝycia niebiańskiego i następnie po powrocie człowieka na ziemię odbiją się tam jako działania. Jeśli obraz mentalny powstał pod wpływem pragnienia spełnienia czynów dobroczynnych, to czyny te zostaną dokonane na planie mentalnym; dokonanie to pozostawi trwały ślad w Ego w postaci wzmocnionego obrazu mentalnego działania, które urzeczywistni się na planie fizycznym jako akt fizyczny w momencie, gdy korzystna sposobność będzie mogła wywołać krystalizację myśli w czynie. Czyn fizyczny staje się nieunikniony, jeśli jego obraz mentalny urzeczywistni się w postaci działania na planie mentalnym podczas Ŝycia niebiańskiego. To samo prawo odnosi się równieŜ do obrazów mentalnych, ukształtowanych pod wpływem niŜszych poŜądań; chociaŜ poŜądania te nie dochodzą do sfery Ŝycia niebiańskiego, to podlegają one takŜe opisanemu powyŜej procesowi, aby móc urzeczywistnić się w czasie powrotu człowieka na ziemię. Tak na przykład ponawiające się zazdrosne pragnienia, tworzą właściwe sobie obrazy mentalne, które w sprzyjających okolicznościach skrystalizują się jako akty kradzieŜy. Karma, jako przyczyna, staje się pełna, a czyn fizyczny staje się nieuniknioną koniecznością wtedy, gdy osiągnie się ten stopień, Ŝe kaŜde ponowne odtworzenie obrazu mentalnego wystarcza do przekształcenia go w czyn. Nie naleŜy zapominać, Ŝe powtarzanie jakiejś czynności czyni ją stopniowo automatyczną i Ŝe to prawo działa nie tylko na planie fizycznym, lecz i na innych; jeŜeli zatem jakaś czynność powtarza się stale na planie psychicznym, to staje się ona automatyczna, a gdy nadarzy się po temu sposobność zostanie ona automatycznie odtworzona na planie fizycznym. JakŜe często słyszy się po zbrodni: „Stało się zanim pomyślałem." lub: „Gdybym się zastanowił, nigdy bym tego nie uczynił.” Prawdę mówi mówca, gdy uŜywa wymówki, Ŝe nie kierował się w mowie jakąś świadomą pobudką; oczywiście, jest on nieświadomy myśli, które poprzedziły fakt, jest nieświadomy tego łańcucha przyczyn, które doprowadziły do nieuniknionego skutku. W ten sam sposób zestala się roztwór nasycony, jeśli się wrzuci do niego choćby najmniejszy kryształ; przez samo zetknięcie się, masa roztworu przechodzi w stał stały. Jeśli skupienie obrazów mentalnych dojdzie do punktu nasycenia, to dodanie jeszcze jednego, zestala je w czyn. Czyn zaś staje się wtedy koniecznością, gdyŜ wolność wyboru została wyczerpana w ciągłym tworzeniu danego obrazu mentalnego, a dziedzina działania fizycznego jest podporządkowana impulsom mentalnym. Pragnienie zdziałania czegoś w jednym Ŝyciu działa w następnym Ŝyciu jako wewnętrzny przymus czynu; wygląda to tak, jak gdyby pragnienie było rozkazem w stosunku do Natury, która w odpowiedzi na rozkaz dostarcza sposobności do czynu. Obrazy mentalne, nagromadzone przez pamięć jako wyraz doświadczeń, przez które dusza przeszła podczas swego Ŝycia na ziemi – dokładna i wierna kronika oddziaływań na nią ze strony zewnętrznego świata – są materiałem, nad którym Dusza musi teŜ pracować. Przez badanie ich, przez medytację nad nimi, Dusza uczy się dostrzegać łączące je związki i ich wartość dla zrozumienia działania Umysłu Powszechnego w Naturze przejawionej; jednym słowem przez cierpliwe przemyśliwanie nad nimi wydobywa z nich wszystkie nauki, jakich moŜe się z nich nauczyć: nauki przyjemności i bólu, przyjemności płodzących ból i bólu rodzącego przyjemność; nauki mówiące o istnieniu prawd niezłomnych, do których trzeba się nauczyć dostosowywać; nauki powodzeń i zawodów, spełnionych oczekiwań i rozczarowań, nieuzasadnionych lęków i niespełnionych marzeń; nauki o sile nie wytrzymującej próby, o rzekomej wiedzy okazującej się ignorancją, o cierpliwej wytrwałości wydzierającej zwycięstwo z widocznej poraŜki, o zuchwalstwie zamieniającym pewne zwycięstwo w klęskę. Nad tym wszystkim przemyśliwa Dusza i z pomocą właściwej jej alchemii przemienia całą tę miksturę doświadczeń w szczere złoto mądrości, dzięki czemu moŜe wrócić na ziemię jako Dusza mądrzejsza i uzbrojona w doświadczenia przeszłych wcieleń, aby stawić czoło wyda-
18
rzeniom nowego Ŝycia. Gdy obrazy mentalne przejdą przez to przekształcenie, przestają jako takie istnieć. W dawnej ich postaci moŜna je odnaleźć tylko w kronikach karmy. Dzięki mentalnym obrazom doświadczeń, a zwłaszcza dzięki tym, które uczą jak nieznajomość Prawa powoduje cierpienie, rodzi się i rozwija świadomość. Podczas kolejnych wcieleń ziemskich Duszy poŜądanie sprawia, Ŝe rzuca się ona na oślep za róŜnymi kuszącymi przedmiotami; w pogoni tej zderza się ona z Prawem i pada rozbita i skrwawiona. Wiele takich doświadczeń uczy ją, Ŝe spełnienie pragnień wbrew Prawu jest źródłem bólu, a gdy w jakimś nowym Ŝyciu ziemskim, ciało poŜądań ma ochotę ponieść Duszę ku grzesznym uciechom, pamięć przeszłych doświadczeń odzywa się jako świadomość, z krzykiem stawia swój zakaz i ściąga cugle rozpędzonym koniom namiętności, które chciałyby się rzucić niebacznie na łeb i szyję w pościg za przedmiotem poŜądania. W obecnym stadium ewolucji wszyscy, z wyjątkiem Dusz najbardziej opóźnionych w rozwoju, przeszli juŜ przez dostateczną ilość doświadczeń, aby rozpoznać w liniach zasadniczych „dobro" i „zło", tzn. harmonię z Boską Naturą lub dysonans; przy tym obszerne i długie doświadczenie uzdolniło Duszę do jasnego i ścisłego wypowiadania się w zasadniczych sprawach etyki. Jednak w wielu bardziej subtelnych i trudnych sprawach, odnoszących się do obecnego stadium ewolucji, nie zaś do stadiów, które są poza nami, doświadczenie to jest jeszcze tak ograniczone i niewystarczające, Ŝe nie mogło się jeszcze przekształcić w Świadomość, i dlatego Dusza moŜe się mylić w swych rozstrzygnięciach, chociaŜby czyniła jak największe wysiłki jasnego widzenia sprawy i słusznego działania. Wola poddania się Prawu harmonizuje Duszę z Naturą Boską na planach wyŜszych, natomiast jej niezdolność zobaczenia jak to zrobić na planach niŜszych znajdzie w przyszłości rozwiązanie przez ból, którego Dusza dozna, gdy zbłądzi wobec Prawa; cierpienie nauczy ją tego, czego przedtem nie znała, a bolesne doświadczenia zostaną przetworzone przez Duszę w świadomość, która uchroni ją przed takim samym bólem w przyszłości i która da jej radość pełniejszej wiedzy o Bogu w Naturze, o swobodnej i świadomej harmonii z Prawem śycia, o swobodnej i świadomej współpracy w dziele ewolucji. Widzimy zatem, Ŝe jeśli chodzi o przetwarzanie obrazów mentalnych w przyczyny, to zasadnicze linie działania prawa karmy są następujące: Pragnienia i dąŜenia ku wyŜszemu przemieniają się w Uzdolnienia, Myśli ciągle ponawiane przemieniają się w Skłonności, Akty woli dokonania czegoś przemieniają się w Działania, Doświadczenia przemieniają się w Mądrość, Doświadczenia bolesne przemieniają się w Świadomość. Wpływ prawa karmy na obrazy astromentalne rozpatrzymy bliŜej w rozdziale o spełnianiu się karmy, do którego obecnie przechodzimy.
Spełnianie się karmy Gdy Dusza zakończy okres swego niebiańskiego Ŝycia i przyswoi sobie wszystko, co tylko moŜna z materiałów zebranych w czasie ostatniego Ŝycia na ziemi, zaczyna ulegać wpływowi pragnień, które przyciągają ją ponownie ku ziemi i wiąŜą ją z materialnym istnieniem. Otwiera się przed nią nowy, ostatni etap tego okresu jej Ŝycia, etap w czasie którego ponownie przyobleka się w ciała do nowych doświadczeń ziemskiego Ŝycia, etap, który zamyka się Bramą Narodzin.
19
Dusza przekracza próg nieba i wkracza w to, co zostało nazwana planem reinkarnacji, niosąc z sobą mniejsze lub większe owoce swej pracy w niebie. Jeśli jest to Dusza młoda, to niewiele sobie przyswoiła; postęp bowiem we wczesnych okresach ewolucji duszy jest bardzo powolny, duŜo powolniejszy, aniŜeli wyobraŜają to sobie studiujący; w czasie dzieciństwa Duszy dni jej Ŝycia następują po sobie monotonnie, a Ŝe siew w kaŜdym z tych wcieleń jest skąpy, przeto niewiele owoców dojrzewa w czasie Ŝycia w niebie. W miarę jednak jak się rozwijają zdolności Duszy, wzrost jej przyspiesza się coraz bardziej, Dusza wchodzi do nieba z wielkim zapasem materiałów i dzięki temu wychodzi zeń z duŜym przyrostem zdolności wypracowanych według opisanych powyŜej praw ogólnych. Dusza opuszcza niebo, okryta jedynie tą powłoką, która trwa, rozrasta się i doskonali poprzez całą manwantarę, otoczoną aurą, która naleŜy do niej jako jej indywidualność; aura ta jest mniej lub więcej wspaniała, bogata w odcienie, świetlista, wyrazista i rozciągła, zaleŜnie od osiągniętego przez Duszę stopnia ewolucji. Została ona wykuta w ogniu niebieskim i objawia się jako Król Soma1. Wchodząc podczas swej wędrówki ku ziemi na plan astralny, Dusza przywdziewa nowe ciało poŜądań; w ciele tym spotykamy pierwszy przejaw spełniania się karmy jej przeszłości. Obrazy mentalne zbudowane w przeszłości „z materiałów dostarczonych przez ciało poŜądań”, które przeszły w stan uśpienia w świadomości lub stan, który H. P. Bławatska zwykła była nazywać „pozbawieniem materii”, kiedy to obraz moŜe istnieć, choć nie jest „przejawiony w materii”, otóŜ te obrazy Dusza wyrzuca teraz na zewnątrz, a one przyciągają natychmiast ku sobie z materii astralnego planu elementy karmy, spowinowacone z ich naturą, i stają się „pragnieniami, namiętnościami i innymi niŜszymi uczuciami ciała wzruszeń na nową inkarnację”. Gdy ta praca zastanie dokonana – czasem bardzo prędko, a niekiedy po dłuŜszym czasie – Ego staje w szacie karmicznej, jaką sobie przygotowało, gotowe do „ubrania", tj. do otrzymania z rąk przedstawicieli Wielkich Władców Karmy sobowtóra eterycznego2, zbudowanego odpowiednio do elementów przygotowanych przez Ego; na wzór sobowtóra będzie się kształtować ciało fizyczne, dom, w którym Ego będzie musiało zamieszkać podczas swego nadchodzącego Ŝycia ziemskiego. Tak więc zostaną zbudowane, jak gdyby same przez siebie, Ego indywidualne i ego osobowe; o czym Ego myślało, tym teraz się stanie; własności jego, posiadane przez niego „dary natury”. Wszystko to przychodzi doń jako bezpośredni skutek jego własnego myślenia; człowiek zaprawdę sam stwarza siebie i jest odpowiedzialny w najpełniejszym tego słowa znaczeniu za wszystko czym jest. JednakŜe człowiek ma wejść w posiadanie ciała fizycznego i eterycznego, które ograniczą w wielkiej mierze moŜność rozwinięcia i wykorzystania posiadanych zdolności; wypadnie mu takŜe Ŝyć w pewnym oznaczonym środowisku, a zewnętrzne warunki jego Ŝycia muszą się dopasować do tego środowiska; pójdzie po drodze, którą wytyczyły wprawione dawniej w ruch przyczyny, a przy tym róŜne od tych, na jakie stać jego nowe uzdolnienia; idzie na spotkanie radosnych i smutnych zdarzeń, które są owocem jego własnych wysiłków. Wydaje się, Ŝe dla wyjaśnienia tych okoliczności potrzeba czegoś więcej aniŜeli indywidualna i osobowa natura człowieka; w jaki bowiem sposób zostaje przygotowany teren potrzebny do rozwinięcia energii tej natury? Jak znaleźć potrzebne narzędzia i przystosować przeciwstawiające się okoliczności?
1
Imię mistyczne, wiele mówiące studiującemu, który rozumie rolę Soma w niektórych misteriach staroŜytnych - przypis Autorki,
2
Dawniej zwany Linga Śarira; nazwa, która dawała powód do wielu nieporozumień - przypis Autorki.
20
Dochodzimy do dziedziny, o której niewiele się da powiedzieć, do dziedziny potęŜnych Inteligencji Duchowych, których natura przekracza całkowicie zakres naszych ograniczonych zdolności rozumienia, których istnienie i rodzaj działania mogą nam być znane, lecz wobec których stajemy w tej pozycji, jaką wobec nas zajmują najmniej inteligentne z niŜszych zwierząt, którym wiadomo, Ŝe istniejemy, lecz które nie mają najmniejszego pojęcia o horyzontach i pracy naszej świadomości. Daje się tym Wielkim Istotom miano Lipika i czterech MaharadŜów. Jak niewiele moŜemy wiedzieć o Lipika, wynika z następującego ustępu: Lipika, których opis podano w komentarzu szóstej strofy czwartej stancy, są Duchami Wszechświata (...). NaleŜą do najbardziej tajemnej części kosmogenezy, której nie moŜna podać w tym miejscu. Czy Adepci – nawet najwyŜsi – znają w całości ten anielski zastęp z jego trzema stopniami, czy teŜ tylko stopień najniŜszy związany z kronikami naszego świata, autorka nie jest w stanie dać odpowiedzi, choć skłania się raczej do drugiej moŜliwości. Odnośnie do najwyŜszego ich stopnia, nauczą się tylko jednego: a mianowicie, Ŝe Lipika pozostają w ścisłym związku z Karmą, gdyŜ są jej bezpośrednimi Kronikarzami1. Są Oni „Drugimi Siedmioma” i Oni prowadzą archiwa astralne zawierające obrazy akaszy, o których była juŜ poprzednio mowa. Są oni związani z przeznaczeniem kaŜdego człowieka i z narodzeniem kaŜdego dziecięcia.2 Oni stwarzają formę sobowtóra eterycznego, który ma słuŜyć za pierwowzór ciała fizycznego i który jest tworzony pod kątem widzenia potrzeby wyraŜenia mentalnych i uczuciowych zdolności, rozwiniętych przez Ego mające w nim zamieszkać: Oni teŜ oddają go „Czterem” – MaharadŜom, którzy są opiekunami rodu ludzkiego i zarazem wykonawcami Karmy na Ziemi.3 O nich to pisze jeszcze raz H.P. Bławatska, cytując piątą stancę Księgi Dzyan: Cztery „Koła Skrzydlate w kaŜdym rogu... dla Czterech Świętych Istot i Ich zastępów ". Są to „Czterej MaharadŜowie” lub Wielcy Królowie z Dhyan Czohanów, Dewy, które rządzą nad kaŜdą z czterech stron świata... Istoty te są równieŜ związane z działaniem Karmy w momencie, gdy zachodzi potrzeba fizycznych i materialnych pośredników do wykonania jej wyroków"4. Otrzymawszy od Lipika formę – ową „pozbawioną materii" – MaharadŜowie dobierają składniki sobowtóra eterycznego zgodnie z cechami, jakie ma on wyrazić. Sobowtór eteryczny staje się przez to dla Ego podatnym narzędziem karmicznym, dając mu jak gdyby podstawę do wyraŜenia zdobytych juŜ zdolności, a zarazem i ograniczające ramy, wyznaczone dlań przez jego przeszłe upadki i stracone sposobności. Tę formę skierowują MaharadŜowie do kraju, rasy, rodziny i środowiska społecznego, które przedstawiają najkorzystniejsze pole do spełnienia się karmy wyznaczonej na dany okres Ŝycia, a nazywanej przez Hindusów prarabhdą, to znaczy karmą stającą się, czyli tą, która się ma dokonać w ciągu rozpoczynającego się okresu Ŝycia. Jedno Ŝycie nie wystarcza do wyczerpania całej nagromadzonej w przeszłości karmy – nie moŜna stworzyć takiego narzędzia-formy ani teŜ znaleźć takiego środowiska, aŜeby mogły się wyrazić naraz wszystkie rozwijające się powoli zdolności Ego, ani teŜ nie moŜna dostarczyć warunków koniecznych do zebrania całego zasianego w przeszłości Ŝniwa, ani teŜ dać moŜliwości do wywiązania się z wszystkich zobowiązań, zaciągniętych wobec 1
Secret Doctrine, I. 153; cyt. wyd. polskie, s. 187 - 188. TamŜe, s. 156-157; cyt. wyd. polskie, s. 156 - 157. 3 TamŜe, s. 151; cyt. wyd. polskie, s. l 79-180 i 185. 4 Secret Doctrine I, s. 147; cyt. wyd. polskie. s. 179 - l 80. 2
21
innych Ego, z jakimi zetknęła się Dusza w ciągu swej długiej ewolucji. Forma eteryczna jest zatem dostosowana do tej tylko części całkowitej karmy, która moŜe się spełnić w jednym okresie Ŝycia. Następnie forma ta zostaje skierowana ku właściwemu środowisku i zatrzymuje się w miejscu, gdzie Ego moŜe wejść w związki z innymi takimi Ego, z którymi się stykało w przeszłości, a które albo Ŝyją w tej chwili w ciele fizycznym albo teŜ narodzą się podczas rozpoczynającego się Ŝycia danego Ego. Wybór kraju zapada w taki sposób, aby warunki religijne, polityczne i społeczne w nim panujące odpowiadały pewnym uzdolnieniom Ego, i aby przedstawiały pole dogodne dla dokonania się zdarzeń, które tkwią w karmie Ego. Wybiera się taką rasę – fakt podlegający oczywiście ogólniejszym prawom reinkarnacji, którymi nie moŜemy się tu zajmować – której cechy charakterystyce są podobne do zdolności Ego, dojrzałych juŜ do działania i potrzebnych Duszy w danej inkarnacji. Następnie dobiera się rodzinę, w której na podstawie dziedziczności rozwinęło się takie podłoŜe materialnofizyczne, aby złączone z sobowtórem eterycznym dopasowało się do jego budowy; rodzinę, której ogólne lub szczególne cechy fizyczne dadzą swobodne pole dla gry natury mentalnej i wzruszeniowej Ego. Spośród róŜnorodnych właściwości Duszy i spośród róŜnorodnych typów fizycznych, jakie istnieją na świecie, moŜna dobrać takie, któreby najlepiej do siebie wzajemnie pasowały, i moŜna dzięki temu stworzyć powłokę, najbardziej odpowiednią dla oczekującego narodzin Ego; powłokę będącą narzędziem i zarazem polem działania, które pozwoli na wyczerpanie się pewnej części karmy. Choć głębie wiedzy i potęgi, potrzebnej do takiego dostosowania zewnętrznych warunków do wewnętrznych moŜliwości Duszy, nie dadzą się wymierzyć krótką sondą naszego umysłu, moŜemy przecieŜ bodaj mgliście zobaczyć, Ŝe jest to moŜliwe i Ŝe się moŜe urzeczywistnić doskonała Sprawiedliwość; tkanina ludzkiego przeznaczenia moŜe się istotnie składać z niezliczonych dla nas wątków, które tworzą wzór niepojęcie dla nas złoŜony; jakiś wątek moŜe zniknąć – lecz w rzeczywistości poszedł on tylko na drugą stronę, aby niebawem pojawić się znów na wierzchu; inny wątek moŜe się nagle pojawić – w rzeczywistości on się tylko wyłonił ponownie na górnej stronie po długim pozostawieniu pod spodem; poniewaŜ widzimy tylko cząstkę tkaniny, nasz słaby wzrok moŜe nie rozpoznać wzoru. Napisał kiedyś pełen mądrości Jamblichus: „To, co nam się wydaje ścisłym określeniem sprawiedliwości, nie jest takim samym dla Bogów. My bowiem, patrząc na to, co jest najbliŜej nas, kierujemy naszą uwagę na rzeczy teraźniejszości, na Ŝycie chwili i na sposób, w jaki ono istnieje. Natomiast potęgi, które są wyŜsze od nas, znają całe Ŝycie Duszy i wszystkie jej poprzednie istnienia1. Twierdzenie, Ŝe „światem rządzi Sprawiedliwość doskonała” znajduje coraz to nowe potwierdzenie w miarę jak rozwijającą się Dusza wzrasta w wiedzę; albowiem w miarę jak Dusza postępuje naprzód oraz zaczyna widzieć na wyŜszych planach i przekazywać swą wiedzę do zwykłej świadomości, zaczynamy rozumieć z coraz większą pewnością, a przez to i ze wzrastającą radością, Ŝe Dobre Prawo działa z niezawodną dokładnością, Ŝe jego wykonawcy stosują je wszędzie z bezwzględną bystrością i z niezłomną mocą, i Ŝe zatem na tym świecie, będącym polem walki Dusz, wszystko dzieje się słusznie i dobrze. Wśród ciemności rozbrzmiewa okrzyk: „Wszystko się dzieje dobrze” powtarzany przez Dusze, które czuwają i niosą pochodnię światła Boskiej Mądrości po mrocznych drogach naszych ludzkich społeczeństw. MoŜemy poznać niektóre z zasad, według których działa Prawo, a znajomość ich pozwoli nam odkryć przyczyny i zrozumieć skutki.
1
On the Mysteries, IV 4. Patrz s. 209 i 210 angielskiego tłumaczenia Thomasa Taylora.
22
Zobaczyliśmy juŜ, Ŝe myśli budują charakter; spróbujmy teraz zrozumieć, jak czyny stwarzają środowisko człowieka. Spotykamy się tu z pewną ogólną zasadą o daleko sięgających skutkach; dobrze więc będzie przestudiować ją nieco w szczegółach. Czynami swymi człowiek oddziaływuje na swych bliźnich na fizycznym planie, rozprzestrzenia dokoła siebie szczęście lub teŜ powoduje rozpacz, zwiększając przez to lub zmniejszając stan ogólnej pomyślności ludzkości. To zwiększanie lub zmniejszanie szczęścia ludzkości moŜe pochodzić z róŜnych pobudek: dobrych, złych lub mieszanych. Człowiek moŜe spełniać czyny budzące dokoła zadowolenie i przyjemność z prostej uczynności i z pragnienia uszczęśliwienia swego otoczenia; przepuśćmy, Ŝe z takich właśnie pobudek ofiaruje on miastu park na swobodny uŜytek jego mieszkańców; ktoś inny uczyni to samo jedynie w celu pokazania się, pragnąc zwrócić na siebie uwagę tych, co rozdają zaszczyty (rzec moŜna, iŜ płaci cenę kupna zaszczytu); ktoś trzeci moŜe podarować ów park z mieszanych pobudek, częściowo egoistycznych, a częściowo bezinteresownych. Pobudki te oddziałają w róŜny sposób na charaktery tych trzech ludzi podczas ich przyszłych inkarnacji: pierwsze z nich będą działać w kierunku udoskonalenia charakteru, drugie w kierunku poniŜenia człowieka, pozostałe wydadzą w ogóle małe rezultaty. JednakŜe sam skutek czynu, jakim jest zadowolenie wielkiej liczby ludzi, nie zaleŜy od pobudki dawcy; wszyscy na równi cieszą się parkiem bez względu na to, co spowodowało dar, a radość ich, mająca źródło w darze, stwarza dla ofiarodawcy dług karmiczny u Natury, dług, który zostanie mu jak najskrupulatniej spłacony. ToteŜ otrzyma on w przyszłości wygodne lub nawet zbytkowne otoczenie fizyczne, albowiem szerokim gestem dawał innym przyjemność fizyczną; ofiara fizycznego bogactwa przyniesie mu naleŜną odpłatę – owoc karmiczny jego czynu. Takie jest jego prawo; jednakŜe uŜytek, jaki uczyni on ze swego stanowiska, szczęście, jakie zbuduje dzięki temu bogactwu i otoczeniu, będzie zaleŜeć głównie od jego charakteru, a tu narasta mu takŜe słuszna odplata, gdyŜ kaŜde ziarno przynosi właściwy mu owoc. Całkowite wyzyskanie sposobności do oddania komuś usługi stworzy jako rezultat w późniejszym Ŝyciu szersze moŜliwości słuŜenia; tak więc człowiek, który w ramach swych ograniczonych moŜliwości pomaga kaŜdemu, kto znajdzie się na jego drodze, narodzi się w późniejszym Ŝyciu w warunkach, w których będzie miał liczne i powaŜne moŜliwości słuŜenia. Podobnie, pominięcie moŜliwości, powróci przekształcone jako ograniczenie moŜności działania i jako niepowodzenie wśród otoczenia. Tak na przykład mózg sobowtóra eterycznego moŜe być zbudowany wadliwie, co spowoduje równieŜ niedoskonałość fizycznego mózgu; gdy Ego będzie coś planować, samo odkryje, Ŝe brak mu zdolności wykonania; gdy pojmie jakąś ideę, samo ujrzy, Ŝe jest niezdolne wyrazić ją naleŜycie w mózgu. Pominięcie sposobności wyrazi się w postaci daremnych tęsknot, w postaci poŜądań, które nie zdołają się urzeczywistnić, w postaci pragnień słuŜenia pomocą nie mogących znaleźć realizacji, juŜ to przez brak uzdolnień, juŜ to przez brak sposobności. Z tej zasady wynika często strata ukochanego dziecka lub ubóstwianego młodzieńca czy dziewczyny. Jeśli Ego źle się odnosi lub zaniedbuje kogoś, komu jest winne miłość i opiekę lub pomoc jakiegokolwiek rodzaju, to prawdopodobnie narodzi się w środowisku, które połączy go ściśle z zaniedbaną osobą; być moŜe, Ŝe się przywiąŜe do niej serdecznie, ale tylko po to, aby przedwczesna śmierć wydarła mu ją z obejmujących ją ramion; ubogi, pogardzany krewniak moŜe się pojawić kiedyś jako uwielbiany jedynak, dziedzic nazwiska, a gdy niepocieszeni rodzice ujrzą swój dom pusty, będą się dziwić „niezbadanym drogom Opatrzności”, która zabiera im jedynaka, przedmiot ich wszystkich nadziei, choć pozostawia nietknięte liczne grono dzieci sąsiadów. Tak to sprawiedliwe są drogi karmy, choć niełatwe do odkrycia dla ludzi, którzy nie mają otwartych oczu.
23
Wrodzone braki ciała pochodzą z usterek sobowtóra eterycznego i są karą na całe Ŝycie za powaŜne wyłamanie się spod prawa lub za krzywdy wyrządzone drugim. Powstają one zawsze pod wpływem działania Władców Karmy i są fizycznym wyrazem zniekształceń w tworzonej przez nich formie sobowtóra eterycznego, wywołanych przez błędy Ego, przez jego naduŜycia i występki. Tak samo ich sprawiedliwemu wykonywaniu Prawa przypisać naleŜy głęboko wyryte skłonności do zapadania na rodzinne choroby, odpowiednią do tego strukturę sobowtóra eterycznego oraz skierowanie go do rodziny, w której skłonność do choroby jest dziedziczna i która moŜe dostarczyć „plazmy ciągłej” korzystnej dla rozwoju właściwych zarodków. Rozwój zdolności artystycznych – weźmy inny rodzaj zdolności – zapewniają Władcy Karmy w ten sposób, Ŝe stwarzają taką formę sobowtóra eterycznego, aby według niego mógł powstać w ciele delikatny system nerwowy, a często teŜ w ten sposób, Ŝe kierują tę formę ku rodzinie, której członkowie rozwijają i to nieraz od wielu pokoleń te szczególne zdolności Ego. Do wyraŜenia bowiem takich i zdolności, jak na przykład muzyczne, potrzeba specjalnego ciała fizycznego, potrzeba wraŜliwości fizycznego ucha i fizycznego dotyku, a do rozwoju takiej wraŜliwości przyczyni się wybitnie dobrze dobrana dziedziczność fizyczna. Oddawanie ludzkości usług zbiorowo jak na przykład ksiąŜką lub przemówieniami zawierającymi wzniosie idee, rozprzestrzenianiem za pomocą słowa i pisma idei podnoszących ludzi na duchu, stwarza dla Natury inny rodzaj zobowiązania starannie wyrównywany przez potęŜnych Wykonawców Prawa. Pomoc dawana w ten sposób wraca do człowieka równieŜ jako pomoc, jako naleŜne mu z prawa wzmoŜenie zdolności, sił mentalnych i duchowych. Rozumiemy teraz główne zasady działania prawa karmy oraz rolę zarówno Władców Karmy, jak i Ego w przeznaczeniu jednostki. Ego dostarcza wszelkiego rodzaju materiałów, jednak materiałów tych uŜywają Władcy i Ego, zgodnie ze swą naturą; Ego buduje charakter i stopniowo rozwija się; Władcy Karmy budują formę, która ogranicza, wybierają otoczenie i w ogóle dostosowują i dostrajają wszystko tak, aby Dobre Prawo mogło znaleźć bezbłędny wyraz, pomimo przeciwnych dąŜeń ludzkich.
Jak odnosić się do skutków karmy Wydaje się nieraz ludziom, którzy zdobyli zaledwie ogólne zrozumienie istnienia karmy, Ŝe skoro wszystko jest skutkiem działania Prawa, to oni sami są niewolnikami przeznaczenia. Zanim więc zastanowimy się, w jaki sposób moŜna wyzyskać Prawo do kierowania przeznaczeniem, przestudiujmy krótko jedną typową sytuację, która pozwoli nam zobaczyć jak ko-
24
nieczność i wolna wola – uŜyjmy utartych terminów – działają równocześnie i to działają w harmonii ze sobą. Oto przychodzi na świat człowiek z pewnymi wrodzonymi, powiedzmy przeciętnymi, zdolnościami umysłowymi, z naturą uczuciową, która wykazuje wyraźne cechy charakterystyczne, niektóre dobre, niektóre złe; przychodzi z sobowtórem eterycznym i ciałem fizycznym zdrowym i nieźle zbudowanym, choć nie wyróŜnia się ono niczym szczególnym. Takie są granice, wyraźnie zaznaczone, w których musi się poruszać; gdy dochodzi on do dojrzałego wieku, staje wobec konieczności jak najlepszego wyzyskania swego umysłowego, wzruszeniowego, astralnego i fizycznego „kapitału”. Oto spotyka on liczne szczyty intelektu, na które nie jest w stanie wedrzeć się, pojęcia, których nie jest zdolny ogarnąć; spotyka pokusy, ku którym ciągną go własne namiętności, pomimo Ŝe walczy z nimi; istnieją triumfy siły i sprawności fizycznej, których nie moŜe zdobyć; jednym słowem stwierdza, Ŝe nie jest zdolny myśleć jak geniusz, ani teŜ nie moŜe rywalizować pięknością z Apollinem. Znajduje się w zamkniętym kręgu, którego nie moŜe przekroczyć, choćby jak najbardziej pragnął wyzwolenia z niego. Co więcej, nie moŜe uniknąć rozmaitych kłopotów; uderzają w niego, a on moŜe tylko nieść swój ból; nie moŜe uciec przed nimi. Takie jest jego połoŜenie. Jest on ograniczony własnymi przeszłymi myślami, zaprzepaszczaniem przez siebie wielu sposobności, błędami w wyborze, nierozsądną ustępliwością; wiąŜą go zapomniane pragnienia, krępują łańcuchy błędów przeszłości. A przecieŜ to nie on, rzeczywisty Człowiek, jest związany. On, który stwarzał przeszłość krępującą obecnie jego teraźniejszość, moŜe pracować w swym więzieniu i stworzyć przyszłość pełną wolności. Ba, wystarczy, aby poznał, Ŝe w istocie swej jest wolny, a skruszą się i spadną z jego członków kajdany; im głębsze będzie to jego poznanie, tym Ŝywsze będzie poczucie pozorności tych więzów. Jednak u przeciętnego człowieka, u którego poznanie to zjawia się jako iskra, a nie jako płomień, pierwszym krokiem ku wolności będzie uznanie swych ograniczeń za własny twór i próba ich rozluźnienia. Prawdę mówiąc, nie jest on jeszcze w stanie myśleć na miarę geniusza, ale moŜe on myśleć na miarę największych swych moŜliwości, a powoli stanie się geniuszem; moŜe on stworzyć sobie na przyszłość wielkie uzdolnienia i istotnie posiądzie je. Prawda, Ŝe na razie nie moŜe on uniknąć szaleństw swych namiętności, mimo to moŜe przeciw nim walczyć, a upadłszy, moŜe powstać do dalszej walki z głębokim przekonaniem, Ŝe niebawem zwycięŜy. Prawda, Ŝe istotnie posiada on róŜne słabości i przywary astralne i fizyczne; ale w miarę jak myśli jego będą się stawać coraz silniejsze, czystsze i piękniejsze, a czyny jego poŜyteczniejsze, zapewni sobie coraz to doskonalsze formy w przyszłości. Wewnątrz swego więzienia jest zawsze sobą, wolną Duszą i moŜe rozwalić ściany przez siebie zbudowane. W więzieniu tym, poza nim samym, nie ma innego dozorcy; moŜe on zechcieć wolności, a jeśli zechce, na pewno ją zdobędzie. Przypuśćmy, Ŝe spotyka tego człowieka cierpienie, Ŝe wskutek straty przyjaciela popełni powaŜny błąd. Mniejsza z tym, zgrzeszył w przeszłości w sferze myśli, musi więc teraz cierpieć w sferze działania. Strata przyjaciela nie jest jednak całkowita; moŜna go zatrzymać dla siebie na stałe przez miłość, a w przyszłości odnaleźć z powrotem; tymczasem zaś pełno jest ludzi dokoła i moŜna im oddawać usługi, które by moŜna oddać przyjacielowi. NiechŜe nie zaniedba on tych sposobności i nie posieje nasienia, które by mu przyniosło podobną stratę w przyszłości. Dany człowiek popełnił niewątpliwy błąd i cierpi teraz karę; lecz gdyby nie popełnił tego błędu kiedyś w myśli, nie byłby go teŜ zrobił teraz; karę, na którą zasłuŜył swą myślą, niech znosi cierpliwie i niechaj tak myśli dzisiaj, Ŝeby jego jutro było wolne od wstydu. W dotychczasową bowiem ciemność wpadł promień światła, a światło to śpiewa do niego:
25
Ty, który cierpisz, wiedz, śe cierpisz tylko przez siebie. Nikt cię do tego nie zmusza. Prawo, które zdawało się być kajdanami, staje się skrzydłami, a z ich pomocą moŜe się człowiek wznieść do dziedzin, o których inaczej mógłby tylko marzyć.
Budowanie przyszłości Tłumy dusz płyną przed siebie z powolnym prądem czasu. Ziemia tocząc się po orbicie niesie je ze sobą; a gdy nowy glob następuje po starym, one przechodzą na nowy. JednakŜe Odwieczna Mądrość głosi na nowo światu, Ŝe wszyscy, którzy zechcą, mogą przestać płynąć, i Ŝe mogą nauczyć się, jak wyprzedzić powolną ewolucję światów. Skoro ten, kto studiuje, pojmie choć nieco z istoty Prawa, z jego absolutnej pewności, z jego bezwzględnej dokładności zaczyna ujmować siebie we własne dłonie i kierować swą ewolucją. Bada swój charakter i zaczyna go zmieniać, starając się ćwiczyć rozwaŜnie zalety mentalne i moralne, rozszerzając swe zdolności, wzmacniając to co słabe, uzupełniając braki, usuwając przerosty; wiedząc, Ŝe stanie się tym, nad czym medytuje, medytuje umyślnie i stale nad wzniosłym ideałem, rozumie bowiem dlaczego to wielki chrześcijański wtajemniczony Paweł Apostoł kazał swym uczniom „rozmyślać” o rzeczach, które są prawdziwe, szlachetne, sprawiedliwe, czyste, które zasługują na miłość i mają dobrą sławę. Będzie on codziennie medytował nad swoim ideałem; co dzień będzie usiłował Ŝyć według niego, a będzie to czynił wytrwale i spokojnie, „bez pośpiechu i bez wypoczynku”, wie bowiem, Ŝe buduje na pewnej podstawie, na opoce Wieczystego Prawa. Odwołuje się do Prawa i oddaje się pod jego opiekę. Dla takiego człowieka nie ma w Ŝyciu zawodu; nie ma takiej potęgi na ziemi, ani na niebie, która by mu mogła zagrodzić drogę. Podczas Ŝycia na ziemi zbiera on doświadczenia, wykorzystując wszystko, co stanie na jego drodze; podczas Ŝycia niebiańskiego przyswaja je sobie i planuje swe przyszłe dzieła. W tym właśnie leŜy wartość prawdziwej teorii Ŝycia, nawet wtedy, gdy opiera się ona nie na własnej wiedzy, lecz na świadectwie innych. Gdy człowiek przyjmie i choć w części zrozumie działanie prawa karmy, moŜe od razu rozpocząć budowę swego charakteru, kładąc kaŜdy kamień rozwaŜnie i troskliwie, jak przystoi temu, który wie, Ŝe buduje na całą Wieczność. Znika pośpiech i zamieszanie w budowaniu i burzeniu, kiedy to jednego dnia pracuje się według jednego planu, drugiego dnia według innego, a trzeciego dnia nie posiada się w ogóle planu; natomiast teraz posiada człowiek szkic dobrze przemyślanego – powiedzmy – planu charakteru, według którego buduje. Dusza bowiem staje się zarówno architektem jak i murarzem i nie traci juŜ czasu na poronione poczynania. Stąd pochodzi prędkość, z jaką dokonują się ostatnie stadia ewolucji człowieka, zdumiewające, prawie niewiarygodne postępy, które czyni silna Dusza osiągnąwszy dojrzałość.
Jak wpływać na kształtowanie się karmy Człowiek, który podjął rozwaŜnie budowanie swej przyszłości, zrozumie dzięki zwiększaniu się swej wiedzy, Ŝe moŜe uczynić coś więcej, aniŜeli tylko kształtować swój charakter i tworzyć przez to swój przyszły los. Zaczyna rozumieć, Ŝe znajduje się w centrum wszystkiego, w bardzo rzeczywistym znaczeniu tego słowa, Ŝe jest Istotą Ŝyjącą, aktywną i samodzielnie rozstrzygającą i Ŝe moŜe takŜe oddziaływać na okoliczności i to równie dobrze, jak na siebie samego. Przyzwyczaił się juŜ od dawna do postępowania według wielkich praw moralnych, podanych ludzkości przez Boskich Nauczycieli, którzy rodzą się z wieku na wiek. Obecnie jednak rozumie takŜe, Ŝe prawa te opierają się na podstawowych zasadach Natury i Ŝe moral-
26
ność jest wiedzą zastosowaną do postępowania. Spostrzega, Ŝe w codziennym swym Ŝyciu moŜe neutralizować złe skutki, jakie mogą wynikać ze złych czynów, a to przez przyłoŜenie w tym samym punkcie odpowiedniej siły skierowanej ku dobru. Oto przypuśćmy na przykład, Ŝe ktoś posyła ku niemu złą myśl; moŜe on ją przyjąć, odpowiadając na nią inną myślą tego samego rodzaju, a wtedy oba myślokształty, lecąc razem jak dwie krople wody, zasilą się i wzmocnią wzajemnie; jeśli jednak ten, ku któremu leci zła myśl, zna prawo karmy, to temu złośliwemu myślokształtowi przeciwstawi siłę współczucia i rozbije go; rozbitego kształtu nie moŜe juŜ oŜywiać dalej Ŝycie elementalne, wraca więc ono do swego źródła, a kształt się rozpada. W ten sposób siła wyrządzania zła przez myślokształt zostanie unicestwiona, a „nienawiść ustąpi miejsca miłości”. Mamiące kształty kłamstwa przepełniają świat astralny; człowiek wiedzy śle naprzeciw nim myślokształt prawdy; czystość wypiera brud, a miłość – egoistyczną chciwość. W miarę jak wzrasta wiedza człowieka, jego działanie staje się coraz bardziej bezpośrednie i celowe: myślą jego kieruje wyraźny cel, a uskrzydla ją potęŜna wola. Tak zła karma ulega sparaliŜowaniu w najgłębszej swej istocie i w rezultacie nie moŜe się stać nic innego oprócz powstania węzła karmicznego pomiędzy tym, który wypuścił strzałę krzywdy, a tym, który ją zniszczył swym przebaczeniem. Boscy Nauczyciele, którzy z całą powagą mówili o obowiązku człowieka zwalczania zła dobrem, opierali swe zalecenia na znajomości prawa; uczniowie ich, którzy kierują się nimi, nie znając nawet w całości głębszej, naukowej podstawy wskazania, unikają cięŜkiej karmy, jaka by mogła powstać, gdyby na nienawiść odpowiadali nienawiścią. Ludzie, którzy posiadają wiedzę, niszczą umyślnie złe kształty, rozumieją bowiem sens faktów, na których opierało się zawsze nauczanie Mistrzów; wyjaławiając nasiona zła, unikają przyszłego Ŝniwa bólu. Doszedłszy do pewnego stadium rozwoju, dalej posuniętego aniŜeli stadium płynącej powoli z prądem przeciętnej ludzkości, człowiek nie tylko Ŝe świadomie buduje własny charakter i działa z określonym zamiarem na myślokształty, które spotyka po drodze, lecz takŜe zaczyna widzieć przyszłość i dzięki temu rzetelniej oceniać teraźniejszość, gdyŜ odnajduje karmiczne przyczyny skutków. Osiąga moŜność kształtowania przyszłości przez uruchomienie sił, które zmieniają kierunek innych sił juŜ działających. Wiedza pozwala mu stosować prawo z taką samą niezawodnością, z jaką uczony stosuje je w kaŜdej dziedzinie Natury. Zatrzymajmy się na chwilę i przypatrzmy się prawom ruchu. Ciało wprawione w ruch porusza się wzdłuŜ pewnej określonej prostej; jeśli poddamy je działaniu innej siły, mającej kierunek odmienny od siły, która dała ciału impuls początkowy, ciało będzie się poruszać wzdłuŜ innej prostej; kierunek tej nowej prostej będzie wypadkową kierunków obu impulsów; Ŝadna ilość energii nie moŜe być stracona, jednakŜe część siły, która dała ciału impuls początkowy, zostanie zuŜyta, na częściowe przeciwdziałanie nowej sile, a kierunek, wzdłuŜ którego ciało będzie się poruszać, nie będzie kierunkiem ani pierwszej, ani drugiej siły, lecz kierunkiem ich wypadkowej. Fizyk moŜe obliczyć dokładnie pod jakim kątem naleŜy uderzyć ciało będące w ruchu, aby mu nadać ruch w kierunku poŜądanym, i chociaŜ nawet ciało to będzie poza sferą jego bezpośredniego zasięgu, moŜe skierować ku niemu siłę o wyliczonym natęŜeniu i uderzyć w nie pod oznaczonym kątem, wytrącając je z dotychczasowego toru i nadając mu nowy kierunek. W danym wypadku nie będzie wcale pogwałcenia prawa, ani teŜ zahamowania jego działania; to tylko prawo zostanie wyzyskane przez wiedzę, a siły natury ujarzmione w celu wypełnienia ludzkiej woli. Jeśli zastosujemy tę samą zasadę do kształtowania karmy, wnet zobaczymy – niezaleŜnie od faktu nienaruszalności prawa – Ŝe nie jest to wcale „wstrzymanie działania prawa karmy” jeśli dzięki wiedzy zmieniamy jego dzia-
27
łanie. Posiłkujemy się wtedy tylko siłami tej samej karmy, aby zmienić skutki karmiczne, i jeszcze raz zwycięŜamy Naturę przez posłuszeństwo jej samej . Przypuśćmy teraz, Ŝe daleko posunięty w rozwoju uczeń patrząc w przeszłość widzi, jak linie działania karmy przeszłości zbierają się w pewnym punkcie, aby dać niepoŜądany skutek; moŜe on wprowadzić pomiędzy te zbiegające się energie nową siłę i przez to zmienić wydarzenie, które musi być rezultatem wszystkich sił dających mu początek i moŜliwość zaistnienia. Do takiego działania potrzebuje on nie tylko zdolności widzenia przeszłości i umiejętności przeprowadzenia linii, które łączą ją z teraźniejszością, ale takŜe wiedzy i umiejętności dokładnego obliczenia wielkości zmiany, jaką wywrze siła, którą wprowadzi w ruch, a takŜe skutków, jakie wynikną z tego zdarzenia, jeśli się je będzie uwaŜać za nową przyczynę. W ten sposób, wprowadzając dobre siły w strumień sił karmy, moŜe uczeń zmniejszać lub w ogóle zapobiegać skutkom zła, które sam popełnił w przeszłości; nie moŜe on cofnąć przeszłości, nie moŜe jej zniweczyć, jednakŜe – o ile jej skutki naleŜą jeszcze do przyszłości – moŜe je zmienić lub zapobiec im z pomocą nowych sił, które wprowadzi w ruch jako nowe współdziałające przyczyny. W tym wszystkim korzysta jedynie ze znajomości prawa i działa z niezawodnością uczonego, który jedną siłę równowaŜy drugą i chociaŜ nie moŜe zniszczyć ani cząstki energii, moŜe przecieŜ wprawić ciało w ruch, kiedy zechce, przy pomocy obrachunku kątów i ruchów składowych. Podobnie moŜna przyspieszać lub zwalniać działanie karmy, oraz poddawać ją zmianom przez działanie na środowisko, w którym ma się ona dopełnić. RozwaŜmy jeszcze raz tę sprawę z nieco innego punktu widzenia, gdyŜ naleŜyte jej zrozumienie jest waŜne i poŜyteczne. W miarę wzrostu wiedzy coraz łatwiej jest uwalniać się od karmy przeszłości. Wszystkie przyczyny, w miarę jak dojrzewają do wydania swych skutków, pojawiają się w polu widzenia Duszy zbliŜającej się ku wyzwoleniu; przegląda ona bowiem swe przeszłe wcielenia i patrzy z góry na łańcuch wieków, w ciągu których wdrapywała się coraz wyŜej; moŜe więc zobaczyć, w jaki to sposób tworzyły się jej więzy, przyczyny, które wprawiła w ruch; moŜe zobaczyć, jak wiele z tych przyczyn dopełniło się i wyczerpało, a ile ich jeszcze ma się wyładować. MoŜe ona patrzeć nie tylko wstecz, w przeszłość, lecz i przed siebie, oraz moŜe widzieć skutki, jakie wytworzą te przyczyny; tak więc, gdy patrzy w przód, dostrzega w polu widzenia przyszłe skutki, jakie wytworzą przyczyny, a gdy patrzy wstecz widzi takŜe przyczyny tych skutków. Nie ma Ŝadnej przeszkody, aŜeby – kierując się analogią do fizyki, gdzie znajomość pewnych praw pozwala nam przepowiadać skutki i określać prawo, które zapewnia te skutki – przenieść tę ideę na wyŜszy plan i wyobrazić sobie taki stan duszy rozwiniętej, w którym moŜe ona widzieć zarówno karmiczne przyczyny, które kiedyś stworzyła, jak i skutki karmiczne, które pojawią się w przyszłości. Przy takiej znajomości przyczyn i przy takiej zdolności przewidywania ich działania moŜna stwarzać nowe przyczyny, które zneutralizują poprzednie, oraz przygotowywać zawczasu przyszłe fakty, które uwaŜamy za poŜądane, a wszystko to moŜemy uczynić przez zastosowanie prawa, polegając całkowicie na jego niezmienności i stałości oraz przez staranne obliczenie sił, wchodzących w grę. Jest to tylko rzeczą dobrego obrachunku. Przypuśćmy, Ŝe w przeszłości zostały puszczone w ruch wibracje nienawiści; moŜemy starać się unicestwić je i zapobiec ich działaniu w teraźniejszości i w przyszłości, przeciwstawiając im wibracje miłości. Dokładnie w ten sam sposób, jak stwarzając w tym samym ośrodku najpierw jedną falę dźwiękową, a następnie drugą następującą po pierwszej w tak krótkim odstępie czasu, aby zagęszczeniom pierwszej fali odpowiadały rozrzedzenia drugiej, moŜemy zamiast dźwięku – przez interferencję – wywołać milczenie, moŜemy takŜe w wyŜszych dziedzinach z pomocą wibracji nienawiści i miłości uŜytych z dostateczną wiedzą i kontro-
28
lowanych przez wolę, wyrównać i zakończyć działanie przyczyn karmicznych, a przez to osiągnąć stan równowagi, który jest innym mianem wyzwolenia. Wiedza ta – jeśli chodzi o jej zdobycie – przekracza znacznie zdolność przewaŜającej większości ludzi. To co moŜe uczynić ta większość, jeśli chce korzystać z wiedzy duszy – to przyjąć świadectwo ludzi, którzy sprawdzili tę wiedzę; to przyjąć przepisy moralne Wielkich Nauczycieli religii świata i przez posłuszeństwo tym przepisom – które potwierdza im własna intuicja, choć nie rozumieją metod jej działania – osiągnąć w działaniu ten sam wynik, który moŜna osiągnąć na drodze ścisłej i mądrze uŜytej wiedzy. Tak to oddanie się i posłuszeństwo Nauczycielowi moŜe prowadzić ku wyzwoleniu, podobnie jak w sposób odmienny czyni to wiedza. Stosując te zasady na kaŜdym kroku i w kaŜdym kierunku, widzi się coraz lepiej, jak bardzo człowiek jest upośledzony przez swą niewiedzę i jak wielką rolę gra wiedza w ewolucji ludzkości. Ludzie idą z prądem ku łatwiźnie, bo nie wiedzą; są bezradni, poniewaŜ są ślepi; człowiek, który pragnie pozostawić leniwy tłum poza sobą, ,,tak jak koń wyścigowy zostawia w tyle konia doroŜkarskiego”, potrzebuje zarówno mądrości jak i miłości, wiedzy jak i samooddania. Nie ma on potrzeby ścierania powoli ogniw łańcucha, ukutych w dalekiej przeszłości; moŜe je przepiłować szybko i wyzwolić się z nich całkowicie tak, jak gdyby były przeŜarte zupełnie przez rdzę.
Wygasanie karmy Karma kaŜe nam się rodzić wciąŜ na nowo, ona przywiązuje nas do koła narodzin i śmierci. Dobra karma zatrzymuje nas równie nieustępliwie, jak i zła, a łańcuch ukuty z naszych cnót trzyma równie mocno i twardo jak ukuty z naszych błędów. JakŜe więc połoŜyć kres przedłuŜaniu się tego łańcucha, jeśli człowiek dopóki Ŝyje musi myśleć i czuć, a myśli i uczucia wciąŜ rodzą nową karmę? Odpowiedzią na to pytanie jest wielka nauka Bhagawadgity dana księciu wojownikowi. Nie jest to nauka dana pustelnikowi lub uczniowi, lecz wojownikowi walczącemu o zwycięstwo, księciu pogrąŜonemu w obowiązkach swego stanu. Nie w działaniu lecz w poŜądaniu, nie w działaniu lecz w przywiązaniu do jego owoców tkwi tworząca więzy siła działania. Działa się pod wpływem pragnienia radości z powodu jego owoców, postępuje się według pewnego trybu Ŝycia pragnąc jego skutków; gdy dusza oczekuje, Natura musi jej dać odpowiedź; gdy dusza daje rozkaz, Natura musi go spełnić. KaŜda przyczyna ma swój skutek, kaŜde działanie ma swój owoc, a pragnienie jest sznurem, który wiąŜe ze sobą przyczynę i skutek, nicią, która biegnie pomiędzy nimi. Gdyby moŜna było przepalić tę nić, związek zostałby zerwany; gdy pękną wszystkie więzy serca, Dusza będzie wolna. Wtedy karma nie będzie mogła zatrzymać jej dłuŜej, nie będzie mogła więzić jej dalej; koło przyczyny i skutku będzie się toczyć dalej. Dusza jednak osiągnęła juŜ Ŝycie wyzwolone. Wolny od przywiązań, czyń zawsze co jest powinnością, kto bowiem działa bez przywiązania osiąga zaprawdę to, co jest najwyŜsze1. Aby pełnić tę karmajogę – jogę czynu, tak się ją zwie – winien człowiek spełniać kaŜdy czyn tylko jako powinność, działając zawsze w harmonii z Prawem. Starając się dostosować do Prawa na kaŜdym planie bytu, na którym jest zajęty – winien dąŜyć ku temu, aby się stać siłą 1
Bhagawadgita, III. 19.
29
współdziałającą z Boską Wolą ewolucji i starać się o doskonałe posłuszeństwo w kaŜdym okresie swego działania. Wtedy kaŜdy jego czyn zyska cechę ofiary, będzie bowiem ofiarowany dziełu toczenia się Koła Prawa, a nie osiąganiu owoców, które czyn moŜe przynieść; czyn będzie spełniony jako powinność, a jego owoc będzie oddany radośnie dla wspomagania drugich. Człowiek nie będzie zajmował owocami czynu, gdyŜ naleŜą one do Prawa i Prawu pozostawi ich podział. ToteŜ czytamy: Czyje działania są wolne od piętna poŜądań, czyje czyny są przepalone ogniem mądrości, tego Rozumni Duchem zwą Mędrcem. Kto pozbył się wszelkiego przywiązania do owoców czynu i zawsze zadowolony w nikim nie szuka oparcia, choćby teŜ działał, właściwie nie działa. Kto wolny od pragnień nadzoruje Jaźnią swe myśli, a wyzbyty z wszelkiego przywiązania działa samym tylko ciałem, ten nie popełnia grzechu. Zadowolony z wszystkiego co otrzymuje, niezaleŜny od par przeciwieństw, wolny od zazdrości i pełen równowagi w powodzeniu i niepowodzeniu, chociaŜby działał, nie wiąŜe się wcale. Gdy bowiem przywiązanie zamarło, gdy się przebywa w harmonii, gdy myśli skierowane są ciągle ku mądrości, a kaŜdy czyn jest ofiarą, wszelkie działanie rozpływa się zupełnie1. Ciało i umysł uczestniczą w działaniu w całej swej pełni; ciało dokonuje wszelkiego cielesnego czynu, a umysł mentalnego; Jaźń natomiast pozostaje pogodna, niezmącona, nie uŜyczając nic ze swej wieczystej esencji na wykuwanie łańcuchów czasu. Dobrego czynu nie naleŜy nigdy zaniedbać; naleŜy go spełnić dokładnie, aŜ do ostatnich granic posiadanych sił, wyrzekając się owoców i nie pozwalając sobie ani na odrobinę lenistwa lub opieszałości w działaniu: Jak niewiedzący działa z przywiązania do czynu, Bharato, tak mądry winien czynić wolny od przywiązania, pragnąc jedynie utrzymania ludzkości. Niechaj nikt z mędrców nie wywołuje niepokoju w umysłach ludzi niewiedzących, przywiązanych do swego działania, niechaj działający w harmonii (ze Mną) pozwolą im czynić, co ich pociąga2. Człowiek, który osiągnął ten stan „niedziałania w działaniu”, nauczył się juŜ tajemnicy wyczerpywania karmy; z pomocą wiedzy niszczy działanie, któremu dał początek w przeszłości i przez samooddanie spala swe teraźniejsze czyny. Osiąga wtedy stan, o którym mówi Jan Apostoł w swym Objawieniu, Ŝe będąc w nim nie wychodzi się juŜ więcej ze Świątyni. Dusza bowiem po wiele, wiele razy wychodzi ze Świątyni na płaszczyzny Ŝycia, ale nadchodzi dla niej czas, kiedy staje się słupem, „słupem w Świątyni mego Boga”; Świątynią tą jest wszechświat wyzwolonych Dusz i tylko ci, którzy ze względu na siebie nie są przywiązani do niczego, mogą być przywiązani do wszystkiego w imię Jedynego śycia.
1
Bhagawadgita, IV. 19-23.
2
Bhagawadgita, III. 25-26.
30
Te zatem więzy poŜądania osobistego, ba, nawet poŜądania dla indywidualności, muszą zostać zerwane. Jesteśmy w stanie zobaczyć, jak naleŜy zacząć to zrywanie. Tu jednak zdarza się nieporozumienie, na które jest naraŜonych wielu młodych studiujących, nieporozumienie tak naturalne i łatwe, Ŝe stale się przydarza. Nie zerwiemy „więzów serca” próbując zabić serce. Nie zerwiemy więzów pragnienia usiłując stać się kamieniami lub bryłami metalu, niezdolnymi do czucia. W miarę zbliŜania się ku wyzwoleniu uczeń staje się nie mniej, lecz coraz to bardziej wraŜliwy; staje się bardziej delikatny, a nie coraz bardziej twardy; albowiem „uczniem doskonałym jako Mistrz” jest ten, w kim powstaje oddźwięk na kaŜde drgnienie w otaczającym go wszechświecie; kto wzrusza się wszystkim i kto odpowiada na wszystko; kto odczuwa i daje odzew na wszystko i kto jest zdolny – właśnie dlatego, Ŝe nic nie pragnie dla siebie – dać kaŜdemu wszystko. Takiego człowieka nie zdoła karma powstrzymać, albowiem nie wykuwa on juŜ kajdan, które by krępowały duszę. A gdy uczeń staje się coraz to w większej mierze kanałem Ŝycia BoŜego dla świata, nie pragnie niczego innego jak tylko stawać się coraz to szerszym kanałem, aŜeby wielkie Ŝycie mogło nim płynąć swobodnie; jedyne jego Ŝyczenie, to stać się szerszym i pojemniejszym przewodnikiem, przewodnikiem zawierającym w sobie jak najmniej przeszkód, które by mogły tamować wylew Ŝycia; pracować tylko dla słuŜenia i dla niczego więcej, oto istota Ŝycia na drodze uczniostwa, zrywającego pęta, które wiąŜą. Jeden jest tylko węzeł, który nie moŜe być nigdy zerwany. Węzeł tej rzeczywistej jedności, która nie więzi, gdyŜ tego węzła nie moŜna w ogóle odróŜnić jako czegoś oddzielnego; on to jednoczy Jedyne z Wszystkością, ucznia z Mistrzem i Mistrza z jego uczniem; śycie Boskie, które zawsze unosi nas naprzód i w górę, a które nie przywiązuje nas do koła narodzin i śmierci. Ku ziemi bowiem przyciąga nas z powrotem najpierw pragnienie przyjemności, których moŜemy na niej zaznać, a później coraz to wznioślejsze i subtelniejsze pragnienia, których dziedziną spełnienia jest jednak zawsze ziemia: pragnienia duchowego poznania, duchowego wzrostu, duchowego przywiązania. A cóŜ wiąŜe jeszcze Mistrzów ze światem ludzi, skoro dla Nich wszystko się juŜ dokonało? Nic z tego wszystkiego, co by mógł im świat ofiarować. Nie ma na ziemi wiedzy, której by Oni nie mieli; nie ma na ziemi mocy, którą by Oni nie władali; nie ma juŜ na niej doświadczenia, które by mogło wzbogacić ich Ŝycie; nie moŜe im Świat dać niczego, co mogłoby ich przywieść do nowych narodzin. A jednak przychodzą, poniewaŜ wysyła ich ku Ziemi, którą by mogli opuścić na zawsze, Boski nakaz, ten który płynie z wnętrza ich istoty – nie z zewnątrz – po to, aby pomagać swym braciom, aby pracować wiek za wiekiem, tysiąclecie za tysiącleciem dla radości i słuŜenia, które czynią ich miłość i pokój tak niewypowiedzianie wielkim. Przychodzą, choć ziemia nie moŜe Im dać niczego oprócz radości widoku innych dusz, które rosną na ich podobieństwo i zaczynają dzielić z Nimi świadome Ŝycie Boga.
Karma zbiorowa Skupienie się dusz w grupy, tworzenie rodzin, klas i kast, narodów i ras, wprowadza w skutki karmiczne nowy element powikłania, który jest źródłem tego, co nazywamy zwykle „wypadkami”, jak i powodem ciągłych przystosowań, przeprowadzanych przez Władców Karmy. Okazuje się, Ŝe choć nie moŜe spotkać człowieka nic, czego nie było w jego karmie jako jednostki, to przecieŜ na przykład katastrofa narodu lub trzęsienie ziemi moŜe być wykorzystane do spełnienia się takiej cząstki jego złej karmy, która normalnie nie mogłaby przypaść na dany okres obecnego jego Ŝycia; wydaje się – a o tym mogę mówić jedynie na podstawie swych rozmyślań, a nie dokładnej wiedzy w tej sprawie – jak gdyby nagła śmierć nie mogła dotknąć ciała człowieka, jeśli na nią nie zasłuŜył według Prawa; bez względu na to, w jaki wir katastroficznych nieszczęść zostałby wciągnięty, zostanie on „cudownie ocalony” wśród śmierci
31
i ruin, które ogarną wszystko dokoła, i wyjdzie bez szkody z huraganu lub płomienistej eksplozji. Ale jeśli jest dłuŜny karmie swe Ŝycie i jeśli zostanie wciągnięty w obręb tego rodzaju katastrofy przez swą narodową lub rodzinną karmę, to nawet wtedy, gdy moŜliwość nagłej śmierci nie została zaznaczona w jego sobowtórze eterycznym na dane Ŝycie, nie moŜna dokonać Ŝadnej skutecznej interwencji dla uratowania go; moŜna go najwyŜej otoczyć szczególną opieką, aby nie cierpiał niewinnie z powodu nagłego wyrwania z Ŝycia na ziemi, natomiast sposobność spłacenia przezeń długu, sposobność, jaką wytwarza szeroki zasięg działania karmy zbiorowej, zostanie wykorzystana całkowicie. Podobnie moŜe to pośrednie działanie Prawa przynieść człowiekowi takŜe korzyści, jeśli naleŜy do narodu, który cieszy się z owoców dobrej karmy narodowej; moŜe dzięki temu uzyskać wcześniejszą spłatę niektórych długów Natury wobec niego, długów, które nie byłyby uregulowane w obecnym jego Ŝyciu, gdyby to zaleŜało tylko od jego osobistej karmy. O urodzeniu się człowieka w pewnym określonym narodzie rozstrzygają pewne ogólne zasady ewolucji oraz jego bezpośrednie właściwości. Podczas swego powolnego rozwoju dusza musi przejść nie tylko przez siedem ras głównych globu (mam na myśli normalną ewolucję ludzkości), lecz takŜe przez ich podrasy. Konieczność ta stwarza pewne ograniczenia, do których musi się dostosować karma jednostkowa, a naród naleŜący do podrasy, przez którą dusza ma przejść, powinien dostarczyć pola do znalezienia tych szczególnych warunków, jakie są duszy potrzebne. Tam gdzie obserwowano dłuŜsze serie inkarnacji, stwierdzono, Ŝe pewne dusze przechodzą bardzo regularnie od podrasy do podrasy, podczas gdy inne, które bardziej błądzą, rodzą się w pewnych podrasach kilkakrotnie. W ramach danej podrasy właściwości osobiste człowieka pociągają go ku temu lub innemu narodowi i dlatego moŜemy zauwaŜyć, Ŝe pewne dominujące właściwości narodowe pojawiają się na arenie historii en bloc po przeciętnym okresie pięciuset lat; w ten sposób wielu Rzymian narodziło się ponownie jako Anglicy, a ich zdolności do przedsiębiorczości, kolonizowania, zdobywania i panowania pojawiają się jako właściwości charakteru narodowego. Człowieka, w którym te narodowe cechy mocno się zaznaczają i dla którego nadszedł czas narodzin, skieruje własna jego karma ku narodowi angielskiemu i będzie on dzielił przeznaczenie narodu zarówno w dobrym, jak i złym w tej mierze, w jakiej to przeznaczenie pokrywa się z jego osobistym losem. Węzeł pokrewieństwa rodzinnego ma oczywiście o wiele bardziej osobisty charakter aniŜeli przynaleŜność narodowa, a ci, co zawiąŜą związek bliskiego silnego uczucia, mają skłonność do powrotu do tej samej rodziny. Często te więzy powtarzają się bardzo regularnie Ŝycie za Ŝyciem, a losy dwóch osobników bywają bardzo ściśle ze sobą splecione w kolejnych inkarnacjach. Czasem jednak, wskutek róŜnic w długości okresów Ŝycia niebiańskiego wywołanych róŜnicami w aktywności intelektualnej i duchowej podczas wspólnego Ŝycia na ziemi, członkowie jednej rodziny mogą być rozproszeni i nie spotykać się ze sobą aŜ dopiero po kilku inkarnacjach. Ogólnie biorąc im ściślejszy jest związek w wyŜszych dziedzinach Ŝycia, tym większe prawdopodobieństwo ponownego narodzenia się w tej samej grupie rodzinnej. Tu znów karma jednostki splata się ze zbiorową karmą rodziny, wskutek czego jednostka moŜe doznawać radości i cierpień nie zakreślonych na dane Ŝycie przez własną karmę jednostkową i w ten sposób odbierać lub płacić swe długi karmiczne – jakbyśmy mogli powiedzieć – przed terminem. Jeśli chodzi o osobowość, to zdaje się to pociągać za sobą pewne wyrównanie lub kompensację dla niej w kamaloce i w niebie, tak aby doskonała sprawiedliwość mogła być udziałem nawet przemijającej osobowości. Szczegóły sprawy wypełniania się karmy zbiorowej zaprowadziłyby nas daleko poza granice tej, bądź co bądź, elementarnej pracy, a nawet poza granice wiedzy autorki. Na razie moŜna dać studiującym tylko te fragmentaryczne wskazania. Dla dokładnego poznania sprawy ko-
32
nieczne byłyby długie badania indywidualnych sytuacji, które trzeba by przeprowadzić na przestrzeni wielu tysięcy lat. PróŜne byłoby spekulowanie na ten temat, konieczna jest tu cierpliwa obserwacja. Istnieje natomiast inna strona karmy zbiorowej, o której moŜna powiedzieć kilka słów; jest nią związek, jaki zachodzi pomiędzy ludzkimi myślami i uczynkami a aspektami zewnętrznej natury. Oto co pisze o tej trudnej sprawie H. P. Bławatska: Idąc za Platonem Arystoteles wyjaśnia, Ŝe wyraz „pierwiastki" był rozumiany tylko w znaczeniu bezcielesnych zasad związanych po jednej z kaŜdym z czterech wielkich działów naszego kosmicznego świata, aby nim kierować. Tak więc poganie, tak samo jak i chrześcijanie, nie uwielbiają ani nie czczą Ŝywiołów-Pierwiastków, ani teŜ (imaginowanych) stron świata, lecz „Bogów”, którzy nimi rządzą. Dla Kościoła istnieją dwa rodzaje niebieskich istot, anioły i diabły. Dla kabalisty i okultysty istnieje tylko jeden rodzaj, i ani okultysta ani kabalista nie robi róŜnicy pomiędzy „Rządcami Światła” i „Rectores Tenebrarum” czyli „Rządcami Kosmosu” (Cosmocratores), których Kościół Rzymski wyobraŜa sobie i widzi w „Rządcach Światła” od czasu, jak jeden z nich nosi inne miano aniŜeli się naleŜy. To nie Rządca lub MaharadŜa karze lub nagradza człowieka za lub bez pozwolenia czy rozkazu „Boga”, lecz sam człowiek – jego własne czyny, lub karma, przyciągają jednostkowo lub zbiorowo (jak to czasem miewa miejsce w przypadku całych narodów) wszelkiego rodzaju zło i nieszczęścia. To my sami stwarzamy Przyczyny, a one budzą odpowiednie moce w Gwieździstym Świecie i przyciągają je magnetycznie w sposób nieodparty ku tym, co stworzyli takie właśnie przyczyny i działają na nich – obojętne, czy to w praktyce będą złoczyńcy, czy teŜ tylko „myśliciele”, którzy knują niegodziwość. Myśl bowiem jest materią, tak uczy współczesna nauka, a kaŜda cząsteczka istniejącej materii jest kroniką wszystkiego, co się zdarzyło, jak to opowiadają profanom Panowie Jevons i Babage w swych Principles of Science. Współczesna nauka jest wciągana z kaŜdym dniem coraz bardziej w maëlstrom okultyzmu; niewątpliwie nieświadomie, a jednak bardzo wyraźnie. Myśl jest materią, jednak oczywiście nie w sensie niemieckiego materialisty Moleschotta, który zapewnia nas, Ŝe myśl jest ruchem materii – twierdzenie niezrównanie absurdalne. Stany mentalne i stany ciała jako takie, stanowią całkowity kontrast. Nie dotyczy to jednak twierdzenia, Ŝe kaŜda myśl, której towarzyszy akompaniament fizyczny (przemiany w mózgu), przedstawia obiektywny – choć dla nas obiektywny ponadzmysłowo – aspekt na planie astralnym1. Gdy człowiek rodzi wielką ilość złośliwych myślokształtów o charakterze destrukcyjnym i gdy gromadzą się one na planie astralnym w ogromnych masach, to zdaje się, Ŝe energia ich moŜe być, i często jest, rzutowana na plan fizyczny wywołując wojny, rewolucje, zaburzenia socjalne i wszelkiego rodzaju przewroty, które spadają jako karma zbiorowa na głowy twórców i szerzą szeroko spustoszenia. Tak więc człowiek, i zbiorowo takŜe, jest panem swego przeznaczenia, a jego świat jest wykuty jego własnym twórczym działaniem. Epidemie zbrodni i chorób, łańcuchy wypadków mają podobne pochodzenie. Myślokształty gniewu podniecają mordercę do czynu; elementale tej kategorii Ŝywią się zbrodnią, a skutki zbrodni – nienawiść i myśli pełne zemsty tych, którzy kochali ofiarę zbrodni, gwałtowne oburzenie i zawziętość zbrodniarza oraz jego bezsilna wściekłość, gdy zostanie usunięty gwałtownie z tego świata – zasilają tylko w dalszym ciągu ich zastępy wieloma złymi kształtami; te zastępy elementali pobudzają znów złego człowieka od strony astralnego planu do 1
Secret Doctrine, I. 148,149; cyt. wyd. polskie, s.181–182.
33
nowej zbrodni, i znów tworzy się łańcuch nowych impulsów, a w rezultacie konstatujemy epidemię zbrodni. Gdy szerzą się choroby, to myśli strachu, które im wszędzie towarzyszą, działają bezpośrednio w ten sposób, Ŝe wzmacniają siłę zarazy; powstają wtedy i rozszerzają się magnetyczne zaburzenia, które działają na sfery magnetyczne ludzi znajdujących się w obrębie ich wpływu. W kaŜdej stronie i to na wszelki moŜliwy sposób czynią spustoszenia złe myśli człowieka; człowieka, który zamiast stać się boskim współbudowniczym wszechświata uŜywa swych twórczych sił do niszczenia.
Zakończenie Taki jest zarys wielkiego Prawa Karmy i jego działania; dzięki jego znajomości człowiek moŜe przyspieszyć swoją ewolucję, przez posługiwanie się nim moŜe się wyzwolić z niewoli i stać się duŜo wcześniej, zanim jego rasa przebiegnie swą drogę, jednym z Pomocników i Zbawicieli Świata. Głębokie i niezłomne przekonanie o prawdziwości tego Prawa nadaje Ŝyciu niewzruszoną pogodę i doskonałą nieustraszoność: nie moŜe nas nic dotknąć, czegośmy sami nie uczynili, nie moŜe nas nic skrzywdzić bez naszej własnej winy. A jeśli wszystko, cośmy posiali, musi dojrzeć do Ŝniwa we właściwym czasie i musi być zŜęte, próŜne jest narzekanie na Ŝniwo, jeśli jest bolesne; moŜe ono być zebrane równie dobrze dziś, jak i kiedyś w przyszłości, albowiem jest nieuniknione; ale gdy zostanie raz zebrane, nie wróci, aby nas niepokoić ponownie. NaleŜy zatem radosnym sercem przyjmować bolesną karmę, jako rzecz, którą się chętnie widzi poza sobą; lepiej jest mieć ją za sobą, niŜ przed sobą; a kaŜdy dług spłacony zmniejsza ilość długów, które pozostają nam do spłacenia. GdybyŜ to świat wiedział o tym i mógł odczuć moc, jaka się rodzi z takiego polegania na Prawie. Niestety, na Zachodzie Prawo to jest wyłącznie chimerą i nawet wśród członków Towarzystwa Teozoficznego wiara w Karmę jest raczej intelektualnym jej przyjęciem, aniŜeli Ŝywym i owocnym przekonaniem, według którego stale się Ŝyje. Potęga wiary, powiada profesor Bain, mierzy się wielkością jej wpływu na postępowanie, a wiara w karmę winna uczynić nasze Ŝycie czystym, mocnym, pogodnym i radosnym. Tylko nasze własne czyny mogą nam stanąć w Ŝyciu na przeszkodzie; tylko nasza własna wola moŜe nas spętać. Oby ludzie poznali tę prawdę, a wybije godzina ich wyzwolenia. Natura nie moŜe niewolić duszy, która przez Mądrość zdobyła Moc i uŜywa ich obu z Miłością.
34
Prawo przyczyny i skutku
Przypisy do Karmy Annie Besant Za kaŜdym razem, gdy dusza anielska przyobleka ludzki kształt zostają jej przydzielone dwie tablice, na których wyryte są główne linie losu człowieka, od narodzin do śmierci. Jedna z nich jest tablicą niezmienną, albo Tablicą StrzeŜoną. Nic nie jest w mocy wpłynąć na zapis w niej zawarty; Bóg tylko zna jego treść i treści tej nie zmienia. Tablica StrzeŜona jest ustalona w sposób nieodwołalny. Druga tablica jest tablicą zmienną. Święci i prorocy mogą poznać jej treść.(...) Niekiedy Bóg ujawnia fragmenty Tablicy StrzeŜonej istotom o bardo wysokiej randze duchowej, ale jej zawartość nie moŜe być zmieniona(...). Bahrâm Elâhi
1. Jej postać i misja Annie Besant (1.10.1847 – 20.09.1933) znana jest nie tylko teozofom, gdyŜ odegrała ona pewną rolę w historii współczesnej. Zaprezentowano ją juŜ zresztą w serii „Archiwum ezoteryczne”, stąd teŜ w tym miejscu podaję tylko pewne dane biograficzne (19 oraz 23 i 24). Urodziła się w Londynie, z domu Wood, z matki Irlandki. W 1867 r. poślubiła anglikańskiego pastora Franka Besant, brata powieściopisarza i filantropa Sir Waltera Besant. Związek ten nie był udany, wobec czego po sześciu latach poŜycia odeszła ona od męŜa, zabierając ze sobą syna i córkę, a finałem było uzyskanie rozwodu w 1873 r. Musiała samodzielnie zacząć zarabiać na siebie i dzieci. Bliski osobisty stosunek z Charlesem Bradlaughem zaowocował w Ŝyciu Annie Besant zwrotem w kierunku socjalizmu fabiańskiego oraz neomaltuzjanizmu. Podjęła ona szeroko zakrojoną działalność w ruchu robotniczym, a takŜe wolnościowym. W 1888 r. wybrano ją w skład władz „Fabian Society" (Towarzystwa Fabiańskiego), organizacji współtworzonej przez Georga Bernarda Shawa, z którym – nawiasem mówiąc – połączyła ją trwała, zaŜyła przyjaźń. Los w tym okresie Ŝycia nie szczędził Annie Besant doświadczeń. Frank Besant wytoczył jej proces sądowy i odebrał córkę Mabel. Później doszło do zerwania związku z Ch. Bradlaugh'em. Istotna zmiana w dotychczasowej postawie A. Besant nastąpiła dopiero w 1889 r., pod wpływem zetknięcia się z lekturą Doktryny Tajemnej, sygnowanej przez H. P. Bławatską. O recenzję tej ksiąŜki, dla jednego z londyńskich czasopism, poprosił panią Besant znany publicysta William Stead. Dopiero teraz nabrały właściwego kształtu jej poszukiwania w kierunku spirytyzmu, hipnozy, okultyzmu, które zaczęła przejawiać po rozejściu się z Bradlaughem. Wkrótce socjalista Herbert Burrows przedstawił ją H. P. Bławatskiej. Pod wpływem wygłoszonej przez Bławatską przemowy i promieniowania osobowości, A. Besant entuzjastycznie przystąpiła do Towarzystwa Teozoficznego jako uczennica i uzyskała od madame Bławatskiej błogosławieństwo w imieniu Mistrza Koot Hoomi. Od początku powierzono jej waŜne funkcje organizacyjne w Towarzystwie: była jego sekretarzem, a po śmierci Bławatskiej (1891), zgodnie z jej ostatnią wolą, współprzewodniczącą Sekcji Ezoterycznej; z kolei prezes H. Steel Olcott wysunął ją przed swą śmiercią na swoją następczynię. W istocie decyzję w tej sprawie podjęli sami Mistrzowie. Przez wiele lat pełniła ona więc funkcję prezesa Wszech-
35
światowego Towarzystwa Teozoficznego (1907–1933). Cieszyła się w Towarzystwie ogromnym uznaniem i powaŜaniem, choć niektóre poczynania nadszarpnęły mocno jej opinię. Przede wszystkim uznanie Jiddu Krishnamurtiego (Alcyone) za nowego mesjasza, wcielenie Chrystusa (Maitreji). Pan Maitreja miał wstąpić w strukturę mikrokosmiczną ucznia Alcyone. Zstąpienie to teozofowie obchodzili uroczyście w Benares w Indiach 11 grudnia 1911 r. Sam Krishnamurti zdystansował się później od przypisanej mu roli „Nauczyciela Świata” rozwiązując, przygotowujący ludzkość do nadejścia Nauczyciela, Zakon Gwiazdy Wschodu, a powody swej decyzji wyłoŜył on na kongresie teozoficznym na zamku Ommen w Holandii 3 sierpnia 1929 roku (4; s. 3 – 13). I tu pewna refleksja: oczekiwany przez teozofów i łączony z Krishnamurtim, Pan Maitreja, którego kroki z Himalajskich wąwozów Annie Besant posłyszała juŜ w 1908 r. w Adyarze, objawia się obecnie w wielu miejscach na świecie, począwszy od lipca 1977 roku (5). Warto przy tym pamiętać, iŜ jest to ezoteryczna emanacja siły Chrystusowej. W istocie powrót Chrystusa dokonuje się w sferze eterycznej, jest promieniowaniem nowych eterów, świętych potraw dla całej ludzkości; jednak od niej zaleŜy, jak to promieniowanie przyjmie. Nie chodzi tu o Ŝadną fizyczną postać. KaŜdy powaŜny uczeń ma za zadanie umoŜliwienie połączenia swej odnowionej postaci cielesnej z powszechnym, zewnątrzkosmicznym polem promieniowania Chrystusa, z nowym polem śycia. Chrystus musi powrócić i przeniknąć, ukazać się w obłokach aury ucznia. ( 6, s. 51, 99 – 100, 243 – 244; 7, s. 70, 89, passim). Ów incydent z Krishnamurtim przedstawiany jest niekiedy w środowiskach ezoterycznych wywodzących się z ruchu teozoficznego w bardzo ostrym świetle. Mianowicie, Annie Besant miała w tym względzie ulec machinacjom ze strony ciemnych sił. Jako słuŜebnica Światła, była ona poddawana kuszeniu, przy czym tej ostatniej próby nie wytrzymała i popełniła błąd. A. Klizowski pisze: Za błąd ten Besant ucierpiała więcej niŜ inni. Pozbawiła się wzniosłej funkcji duchowej, którą pełniła, po czym powierzono ją innej osobie (18, s. 262). Ale pokusą jest teŜ łatwość ferowania wyroków. Wyraźnie świadczy o tym przedstawiona przez Klizowskiego jednostronna, niesprawiedliwa, pozbawiona głębszego duchowego wglądu ocena Steinera i antropozofii (18, s. 263 – 269). Wracając do głównego wątku: innym przykrym momentem był konflikt pani Besant z adwokatem Williamem Q. Judge'm, który jako współprzewodniczący kierował amerykańskim odłamem Sekcji Ezoterycznej, wywołany zresztą przez Judge'a i zakończony secesją jego zwolenników z Towarzystwa. Wzięła teŜ ona na siebie wydanie formalnej decyzji o wykluczeniu z Towarzystwa Teozoficznego Rudolfa Steinera (14.01.1913), czemu skądinąd zawdzięcza swe powstanie Towarzystwo Antropozoficzne (19, s. 98 – 100). Annie Besant pozostawała pod bezpośrednią opieką Mistrzów. JuŜ na początku jej działalności teozoficznej, podczas podróŜy z H. P. Bławatską do Fontainebleau, ujrzała po raz pierwszy przed sobą postać Mistrza El Morji. Od Mistrzów otrzymywała inspirację do wewnętrznej pracy w Towarzystwie, opieki nad ruchem wolnomularskim, badań ezoterycznych nad praprzeszłością ludzkości, badań metodą nadzmysłowej percepcji nad myślokształtami, nad strukturą materii, opieki w przestrzeni pozafizycznej nad zmarłymi, a takŜe działalności na innych jeszcze płaszczyznach. Wraz z Jamesem Wedgwoodem i Marie Russak załoŜyła na początku XX stulecia w ramach Towarzystwa Teozoficznego tajny, wewnętrzny Zakon Świątyni RóŜokrzyŜa (Ordre du Temple de la Rose Croix). W 1902 r. wstąpiła do wolnomularskiej organizacji Międzynarodowy Zakon Mieszany „Prawo Ludzkie” z siedzibą w ParyŜu, znany w krajach anglosaskich jako Universal Co-Masonry „Human Duty”, w którym z czasem objęła funkcję wiceprezydenta „NajwyŜszej Rady Powszechnej”, później zaś jeszcze stanęła na czele „Wielkiej Rady” Federacji Brytyjskiej Zakonu: Universal Co-Masonry in Great Britain and the British Dependencies, jako Wielka Mistrzyni. Wraz ze znanym teozofem W. Scott-Elliottem prowadziła badania nad zaginionym lądem – Lemurią, poprzedzającym jeszcze Atlantydę. Wspólnie z Ch.W. Leadbeaterem obserwowała i opisywała formy
36
stworzone przez myśli na planie mentalnym, astralnym i eterycznym (Thought Forms, 1901). Oboje ci teozofowie przyczynili się w znacznej mierze do rozwoju „chemii okultystycznej”, dali ponadto dokładną ilustrację tak zwanej dziś teorii kwarków, z którą uczeni wystąpili po raz pierwszy w 1984 roku, opisując atom wodoru „mikro-psi” i jego budowę (Occult Chemistry, 1919). Oboje teŜ, eksterioryzując do sfery astralnej, pomagali zmarłym odnaleźć właściwą drogę, a podczas pobytu tam oraz w sferze mentalnej, czynili cenne obserwacje dotyczące prawa reinkarnacji (Reincarnation, 1898). Annie Besant od 1893 r. zamieszkiwała juŜ na stałe w Indiach, w ubogim wiejskim domu niedaleko Benares, albo w kwaterze głównej teozofów w Adyar, na przedmieściach Madrasu, a to w związku z pełnionymi przez siebie funkcjami. Znany francuski podróŜnik P. Loti, będący w Indiach między innymi gościem teozofów, tak opisał ów dom, w którym przebywała z gronem przyjaciół A. Besant: W głębi starego ogrodu – dom ubogi indyjski, całkiem niski, przez czas juŜ nieco naznaczony. Cały biały od wapna, z zielonymi okiennicami, jak domy staroświeckie w moim kraju rodzinnym. Dach jedynie, wysunięty znacznie naprzód, by utworzyć dokoła werandę na białych kolumnach, uprzytomnia gdzie jestem, zwiastuje krainę wiecznego słońca. Ogród natomiast, dosyć zapuszczony, nie ma w sobie nic obcego, ni egzotycznego; chodniki podobne do naszych i wiele klombów z róŜami bengalskimi, wynurzającymi się na małe uliczki modą staroświecką. Samą zaś Annie Besant następująco scharakteryzował: Piękna jeszcze królewsko pod swą białą fryzurą, Ŝyje tu w oderwaniu od świata, bosa, skrzętna, jako Ŝona jednego z braminów i surowa, jako ascetka (21, s. 118 i 120). Całą swoją działalność na płaszczyźnie humanitarnej, edukacyjnej i politycznej związała ona teraz z Indiami. Oprócz prowadzenia akcji humanitarnych, załoŜyła w Benares w 1898 r. Central Hindu School, specjalne kolegium hinduskie mające na celu zbliŜenie do siebie kultur Wschodu i Zachodu, w którym nauczali sami teozofowie, przekształcone w 1915 r. przy udziale Mariana Mohana Malaviji w Uniwersytet Hinduski, obecnie słynną juŜ uczelnię. Uniwersytet ten, w uznaniu zasług, nadał jej w grudniu 1921 r. tytuł doktora honoris causa w zakresie nauk humanistycznych. Utworzyła równieŜ pierwszą indyjską szkołę dla kobiet, przyczyniła się do powstania innych szkół. Znane jest historykom jej zaangaŜowanie w walkę o autonomię Indii. To ona zorganizowała w 1916 r., przy współudziale G. B. Tilaka, Indian Home Rule League, mającą na celu przebudzenie indyjskiej świadomości narodowej, przekonanie Hindusów o przynaleŜnych im prawach, niezaleŜnie od dobrej woli Anglików. W związku z tym, wraz z teozofem Georgiem S. Arundale, została w 1917 r. internowana przez władze brytyjskie. Na skutek gwałtownych protestów opinii publicznej władze te wypuściły ją jednak na wolność. W 1919 roku powierzono jej przewodniczenie Indyjskiemu Kongresowi Narodowemu. Przez całe swe Ŝycie Annie Besant niezmordowanie rozprzestrzeniała teozofię w róŜnych krajach świata, a naleŜała – obok wiceprezesa C. Jinarajadasy – do najlepszych mówców Towarzystwa. Warto wspomnieć, Ŝe w 1927 r. gościła ona w Polskim Towarzystwie Teozoficznym w Warszawie. To w duŜej mierze dzięki jej talentowi organizacyjnemu ruch teozoficzny na świecie stał się liczącą siłą i skupiał dziesiątki tysięcy członków. Niemało wysiłku włoŜyła teŜ w kształcenie teozofów, w tym młodzieŜy. W październiku 1922 roku odbył się w Adyarze pierwszy międzynarodowy roczny kurs dla starszej młodzieŜy, która miała po powrocie do swoich krajów pełnić róŜne funkcje w Towarzystwie Teozoficznym. Wielką pomoc dla wszystkich stanowią po dziś dzień jej niektóre publikacje. Pełny ich wykaz obejmuje trzysta dwadzieścia sześć ksiąŜek i broszur z zakresu teozofii oraz zagadnień społecznych i politycznych. Annie Besant była wybitną, charyzmatyczną postacią naszych czasów. Jej odejście ze świata nie pozostało niezauwaŜone. Przed zewnętrzną szatą tak aktywnej niegdyś osobowości – zanim dokonano uroczystości kremacji i rozsiania prochów po wodach Gangesu – pochyliły się
37
sztandary 54 narodów. Depesze kondolencyjne przesłali politycy i ludzie kultury. Odeszła w przekonaniu, Ŝe wkrótce powróci, aby Ŝyć dla Indii (22, s. 32). 2. Kosmiczne prawo przyczyny i skutku Pojęcie „karma", w sanskrycie „karman" – działanie, uczynek – odnosi się do jednego z trzech wielkich praw ewolucji, o których naucza teozofia. Pierwsze z nich to prawo jedności, wyjaśniające początek i cel wspólny wszystkim istotom Ŝyjącym. Wszystkim nam dane są te same właściwości ciała i duszy i przenika nas iskra Boska. Dzięki niej posiadamy w sobie potencjalnie moŜliwości Stwórcy, które objawiają się stopniowo, na drodze od stanu zwierzęcego, nieświadomego, do stanu Boskiej Mądrości. Drugie z tych praw to właśnie prawo karmy, czyli samo działanie i jego skutek, prawo przyczynowości, prawo wyrównania. Trzecie zaś, to prawo reinkarnacji, prawo ponownych wcieleń, zarówno samej Ziemi, jak i jej mieszkańców. Karma to podstawowe, niezmienne i ostateczne prawo wszechświata, praźródło oraz prapoczątek wszelkich innych praw przyrody. Tak więc mówiąc o karmie mamy na myśli kosmiczną wibrację, energię w ruchu, jak teŜ prawo przyczyny i skutku, prawo odpłaty. H. P. Bławatska zwięźle ujęła prawo karmy w następujących słowach: Karma jest nieomylnym prawem, które dostosowuje skutek odpowiadający kaŜdej przyczynie, w fizycznej, myślowej i duchowej sferze myślenia. śadna przyczyna nie pozostaje bez właściwego jej skutku, od najmniejszej do największej; od olbrzymich ruchów kosmicznych do drobnego gestu ręki; a Ŝe podobne rodzi podobne, więc karma jest tym niewidocznym i nieznanym prawem, które dostosowuje rozumnie, sprawiedliwie i z niezawodną mądrością kaŜdy skutek do jego przyczyny i nawiązuje do jej sprawcy. Choć samo prawo jest niepochwytne i niepoznawalne, działanie jego jest widoczne i oczywiste (25, s. 64). Prawo karmy pozostaje w ścisłym związku z prawem reinkarnacji, gdyŜ cały ciąg przyczynowo-skutkowy tworzony przez duszę podczas jej oddziaływań wzajemnych z innymi duszami, zapisany jest zarówno w kronice akasza, w odwiecznej pamięci wszechświata, jak i w ciele przyczynowym człowieka, w jego lipice, w istocie aurycznej. Towarzyszy on kolejnym wcieleniom mikrokosmosu, a przy tym rodzimy się tam, gdzie moŜe nas dosięgnąć przeznaczenie. Tradycja ezoteryczna przekazuje głęboką wiedzę o Aniele przydzielonym duszy, by zapisywać wszystkie jej myśli, uczucia, słowa i uczynki. Zapis ten przekazywany jest StraŜnikowi Zwojów stojącemu na czele wszystkich Aniołów zapisujących, które zostały przydzielone poszczególnym falom Ŝyciowym ewoluującym w czasie i przestrzeni. Tylko Anioł opiekujący się danym mikrokosmosem ma świadomość tego, co przechodzi z inkarnacji na inkarnację, przechowuje on pamięć tak długo, póki sam człowiek nie jest w stanie tego uczynić. JuŜ na pewnym niŜszym stopniu wtajemniczenia człowiek moŜe jednak zapytać swego Anioła o poprzednie inkarnacje (26, s. 78; 27, s. 76). Jak widzimy, kosmiczne prawo karmy występuje w swym aspekcie subiektywnym jako pewna Istota. Istoty te noszą w sanskrycie zbiorową nazwę Lipika (Pisarze), rejestratorzy tego, co było, jest i będzie w zjawiskowym wszechświecie, Piszący Karmiczną Księgę. Prowadzą oni rachunki wszechświata i rozpatrują ów zapis. Są oni Duchami Wszechświata, uszeregowanymi w trzy główne grupy, dzielące się z kolei na siedem podgrup – są Siedmioma Planetarnymi Duchami, Duchami Gwiazd. Obok Lipików, Boskich Istot, opiekunów czterech części niebios, połączonych z karmą, tradycja wedyjska mówi o Czterech MaharadŜach, Dhyani Czohanach, władcach czterech stron świata, będących opiekunami ludzkości i pośrednikami
38
karmy na Ziemi. Ta hierarchia Cherubinów i Serafinów wykonuje zadania prawa karmy na Ziemi (32, s. 155 157, 179 – 188; 33, s. 107 – 108; 34, s. 111 – 112). Istnieje więc hierarchia Istot wymierzających sprawiedliwość w tym systemie światów, nazywana Radą Karmiczną, Władcami Karmy. Są to wielkie Anioły, określane mianem Budowniczych, Bogów naszej planety. RównieŜ one tworzą trzy grupy, podzielone na siedem podgrup. W świetle przekazu Wniebowstąpionego Wysłannika, Marka L. Propheta (Lanello), hierarchia ta przedstawia się następująco: –
Bogini Wolności,
–
Wielki Boski Przewodnik,
–
Porcja, Bogini Sprawiedliwości,
–
Wniebowstąpiona Mistrzyni Nada,
–
Pallas Atena, Bogini Prawdy,
–
Kwan-Yin, Bogini Miłosierdzia, zwana teŜ Boskim Głosem, boskim patronem Tybetu oraz wyspy Puto w Chinach
–
PotęŜny Cyklopea
Rada ta decyduje, kiedy dusza zostanie dopuszczona do uwolnienia od karmy oraz od koła narodzin i śmierci (26, s. 94 – 95). Władcy karmy układają karmę danego człowieka na następne wcielenie, nie mogą jednak tu nic dodać, ani ująć, nie jest to więc wymierzanie kar czy teŜ udzielanie nagród. Chodzi o takie uporządkowanie energii wytworzonych przez duszę w przeciągu wszystkich inkarnacji, by w jak najkrótszym czasie osiągnęła ona swój ostateczny cel, ku któremu się zwraca. Stosunek dobrej do złej karmy przewidziany na daną inkarnację nie powinien przewyŜszać sił i moŜliwości człowieka, toteŜ zawsze zostaje przydzielona z karmicznego zapasu energii danej jednostki pewna nadwyŜka czynów dobrych. Podczas rozwoju embrionu w łonie matki, z dostarczonych przez rodziców fizycznych elementów Władcy Karmy wybierają i zasilają te, które będą najbardziej uŜyteczne dla stworzenia postaci odpowiadającej potrzebom duszy. W ten sposób zbyt słabo rozwiniętej jeszcze duszy, aby podjąć samodzielną decyzję, udzielają oni pomocy, stosownie do zadań i prac, jakie zgodnie z przebiegiem swej karmy, ma do wypełnienia dany człowiek (35, s. 88, 96 – 99). Skoro karma jest kosmicznym prawem przyczyny i skutku dotyczy ona nie tylko nas jako jednostek. W istocie splatają się ze sobą róŜne prądy karmy: a) karma Wszechświata, to znaczy przyczyny karmiczne wykraczające poza byt ziemski, a oddziaływujące w procesie ewolucyjnym na Ziemię i jej mieszkańców, b) karma Ziemi, tj. naszej siedmiokrotnej planety w jej objawieniu oraz w procesie rozwojowym, c) karma zbiorowa (ogólnoludzka), będąca wytworem naszych myśli, wyobraŜeń, uczuć, pragnień, słów, uczynków, w biegu dziejów i d) karma osobista (indywidualna), którą – mówiąc obrazowo – dźwigamy na sobie. Brak ciała mentalnego, Manasu, w królestwach mineralnym, roślinnym oraz zwierzęcym powoduje, Ŝe nie powstaje w nich indywidualna karma. Choć więc zwierzęta wcielają się wielokrotnie, to nie mogą one przeŜywać tego, co określamy jako losy ludzkiej indywidualności po śmierci. Nie mogą tym samym przenosić osobistej karmy na kolejne wcielenie. WyŜej rozwinięte gatunki zwierząt przechodzą tym niemniej w określonym momencie fazę indywidualizacji, a w rezultacie otrzymują postać ludzką, dysponującą bardzo prymitywnymi jeszcze właściwościami. Poszczególne prądy karmy, zgodnie ze wspomnianą juŜ zasadą, są ze sobą ściśle powiązane, co w postaci zwięzłej formuły wyraŜa Rudolf Steiner: Związek musi być (...) tego rodzaju, Ŝe skutek działa z powrotem na przyczynę, a istota, do której się to działanie odnosi,
39
istnieje nadal jako ta sama istota (30, s. 26 oraz s. 23 – 26; 27, s. 46). Poprzez nasze czyny wywołujemy zmiany w świecie gwiezdnym, nie tylko zaś w przestrzeni, w której Ŝyjemy. PoniewaŜ zagadnienia karmy Wszechświata i karmy Ziemi wkraczają głęboko w teozoficzną kosmogenezę i antropogenezę, a poza tym o przejawach karmy na tych płaszczyznach wiemy bardzo niewiele, Annie Besant ograniczyła się wyłącznie do karmy indywidualnej i karmy zbiorowej, te bowiem jesteśmy w stanie, przynajmniej w jakimś stopniu, objąć umysłem i wyciągnąć z tego istotne praktyczne wnioski. 3. Karma indywidualna i karma zbiorowa Zwykliśmy łączyć prawo karmy z naukami Wschodu, jak teŜ uwaŜać, Ŝe myśl ta obca jest tradycji judeochrześcijańskiej. Tak głosi wszelka ortodoksja i kaŜe nam w to wierzyć. Praw kosmicznych nie da się jednak znieść na mocy decyzji jakiegokolwiek gremium, a prawda, choćby bardzo zniekształcona, przebija z Pism Świętych. Ezoteryczny judaizm i ezoteryczne chrześcijaństwo nigdy nie miały Ŝadnych wątpliwości co do istnienia prawa przyczyny i skutku, prawa odpłaty, wyrównania. Czy sięgniemy do kabalistyki, czy do gnostycznych Ewangelii, choćby tych z Nag Hammadi, uzyskujemy głęboką wiedzę o samym prawie oraz o jego funkcjonowaniu. Ale równieŜ w Biblii zachowały się cenne, dotyczące tego sentencje, nie tylko w postaci znanej zasady talionu. Kilka z nich warto przypomnieć i poddać pod rozwagę: (...) dasz duszę za duszę, oko za oko, ząb za ząb, rękę za rękę, nogę za nogę (Exodus, 21.2324; Leviticus, 24.20; Deuteronomium 19.21), (...) sieją wiatr i będą zbierać burzę (Ozeasz 8. 7), (...) Ja, Pan, Bóg twój jestem Bogiem (...), który karze winę ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia... (Exodus 20.5), Pomsta do mnie naleŜy, Ja odpłacę (Deuteronomium 32.35), Nie mścijcie się sami, ale pozostawcie to gniewowi BoŜemu, albowiem napisano: Pomsta do mnie naleŜy, Ja odpłacę (List do Rzymian 12.19; List do Hebrajczyków 10.30), Kto się lituje nad ubogim, poŜycza Panu, a ten mu odpłaci za jego dobrodziejstwo (Proverbia Salomonis 19.17; Deuteronomium 15.7-8), Daj temu, kto cię prosi i nie odwracaj się od tego, kto chce poŜyczyć od ciebie (Mateusz 5.42; Łukasz 6.30), A jeśli poŜyczacie tym, od których się spodziewacie odebrać, jakąŜ łaskę macie? Albowiem toŜ i grzesznicy czynią (Łukasz 6.34), Kiedy (...) dajesz jałmuŜnę, niech nie wie lewa twoja ręka, co czyni prawa, aby twoja jałmuŜna pozostała w ukryciu. A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie (Mateusz 6.3-4), A co człowiek sieje, to i Ŝąć będzie; kto sieje w ciele swoim, jako plon ciała zbierze zagładę; kto sieje w duchu, jako plon ciała zbierze Ŝycie wieczne (List do Galatów, 6. 7-8), Kto skąpo sieje, skąpo teŜ Ŝąć będzie, kto hojnie sieje, ten obfity zbierze plon (2 List do Koryntian, 9. 6.),
40
(...) wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza giną (Mateusz 26.52), Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Bo takim sądem, jakim sądzicie, i was osądzą; i taką miarą, jaką wy mierzycie, wam odmierzą (Mateusz 7.1-2). W ogólności Stary Testament, Stare Przymierze, to faza Prawa Karmy; Nowy Testament, Nowe Przymierze, to faza Prawa Łaski. Nie chodzi tu o Ŝadne historyczne ujęcie, ale o stan bytu, w którym znajduje się człowiek, przekraczający juŜ Prawo, ale nie omijający go: Słyszeliście, iŜ rzeczono: < >. Ale Ja wam powiadam: śebyście się nie sprzeciwiali złemu, ale kto by cię uderzył w prawy policzek, nadstaw mu i lewy. I temu, który się chce z tobą prawować, a suknię twoją wziąć, oddaj mu i płaszcz. A kto by cię przymuszał iść milę jedną, idź z nim i dwie (Mateusz, 5.38-41; Łukasz 6.29), Podczas gdy Prawo zostało nadane przez MojŜesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa (Jan 1.17), Co bowiem było niemoŜliwe dla Prawa, poniewaŜ ciało czyniło je bezsilnym, tego dokonał Bóg. On to zestal Syna swego w ciele podobnym do ciała grzesznego i dla usunięcia grzechu wydał w tym ciele wyrok potępiający grzech, aby to, co nakazuje Prawo, wypełniło się w nas, o ile postępujemy nie według ciała, ale według Ducha (List do Rzymian 8.3), Nie sądźcie, Ŝe przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić (Mateusz 5.17). Prawo karmy ma do spełnienia określone zadanie. Ma nas doprowadzić z powrotem do Domu Ojca, do Królestwa Niebios. Nigdy nie zostało ono zamierzone przez Ojca Wszechrzeczy, ale jest skutkiem kosmicznego upadku Praczłowieka, kosmicznej katastrofy, upadku w grzech, to znaczy w stan bycia poza Światłem. Ma swój początek i swój koniec. Historycznie patrząc, tworzenie przez człowieka karmy rozpoczęło się w momencie spolaryzowania energii, rozdziału na pierwiastek pozytywny i negatywny, męski i Ŝeński, czyli zwycięstwa materii nad duchem, co odpowiada w naszym cyklu rozwojowym środkowemu okresowi trzeciej rasy zasadniczej, a więc czasom lemuryjskim (18, s. 124 – 129). Dla całej ludzkości – jak wyjaśnia Rudolf Steiner – nadejdzie kiedyś okres, w którym człowiek, podobnie jak wyrzucił dawniej ze swej istoty świat zwierzęcy, tak wyrzuci z siebie w przyszłości karmę, dobro i zło, w świat zewnętrzny. Powstanie wtedy dobra i zła rasa, a zło będzie czynione w sposób świadomy, wyrafinowany, przy wykorzystaniu wysoko rozwiniętego rozumu. To właśnie do walki z tym złem Zakon Manichejczyków przygotowywał na przyszłe inkarnacje swych członków. Przetworzone zło przemieni się w szczególne dobro. Stan świętości będzie wtedy normalnym stanem na Ziemi. Kiedy człowiek przezwycięŜy juŜ zło, będzie on mógł wyzwolić zepchnięte przez siebie niŜej stworzenia, kosztem których wzniósł się niegdyś w górę (29, s. 62 – 63). To, co nazywamy karmą jest w istocie energią trzech światów: fizycznego, astralnego i mentalnego, przy czym kaŜda przyczyna wywołuje skutek w tym samym świecie. Na planie fizycznym są to nasze czyny, na planie astralnym – poŜądania i uczucia, na planie mentalnym – myśli. Energie tych światów posiadają jednak niejednakową siłę, wartość, róŜnie teŜ przedstawia się ich wpływ na los człowieka. Najłatwiej jest wyczerpać karmę na planie fizycznym, bowiem jednostka energii fizycznej ma niewielką siłę w porównaniu z jednostką energii astralnej, a tym bardziej energii mentalnej. Aby ów fakt lepiej uzmysłowić C. Jinarajadasa nadał kaŜdej z tych energii umowną wartość liczbową:
41
a) energia fizyczna – 1, b) energia emocjonalna – 5, c) myśl konkretna – 25, d) myśl abstrakcyjna, wyŜsza, tworząca ideały – 125 (35, s. 87). Nic dziwnego, Ŝe Annie Besant poświęciła tyle miejsca myślokształtom i głównie przez ich pryzmat przedstawiła prawo karmy. Karma to samo działanie i jego skutek. KaŜdy uczynek, na planie mentalnym, astralnym oraz fizycznym, wywołuje magnetyczne wibracje w otoczeniu i zgodną z tym odpowiedź. Skutek dotyczy tego świata, w którym powstała przyczyna. Przytaczany często przez teozofów przykład jałmuŜny obrazuje tę zaleŜność bardzo dobrze. Ktoś daje jałmuŜnę z obojętnością, na odczepnego, ktoś inny zaś ze współczuciem, serdecznie. Obaj ci ludzie spełnili dobry czyn i skutki w świecie fizycznym dla obu z nich będą jednakowe, ale ten drugi uzyska jeszcze dodatkowy skutek w sferze astralnej, psychicznej, gdyŜ spotka go jakieś radosne, miłe wzruszenie (35, s. 85). Dobra karma jest nagromadzeniem pozytywnych uczynków, zła – negatywnych. Jedna i druga nieuchronnie uruchamia jednak koło narodzin i śmierci, ponowną inkarnację. To, co zostało posiane w systemie ludzkim, w mikrokosmosie, w poprzednich wcieleniach, zbieramy dzisiaj, kolejny zaś mieszkaniec mikrokosmosu albo osiągnie korzyści, albo będzie cierpiał na skutek naszych myśli, uczuć, słów i uczynków, czy teŜ ich braku. Kiedy przekraczamy prawo bogini Nemezis (greckie némein – przydzielać), musi ona zadziałać korygująco i występuje wówczas w charakterze mścicielki – losu. Tak właśnie znamy ją w naszym świecie przeciwieństw, w świecie dobra i zła, jako boginię z opaską na oczach, jako ślepy los (12). Prawo przyczyny i skutku działające w naszym Ŝyciu moŜe mieć przebieg prostoliniowy, a takŜe przebieg cykliczny. To, co miało miejsce najwcześniej jako przyczyna, jako skutek występuje najpóźniej. Przykład takiego cyklu podaje Rudolf Steiner: dopiero w przedostatnim okresie Ŝycia wystąpią skutki tego, jak traktowaliśmy dziecko, kiedy miało ono od siedmiu do czternastu lat (30, s. 16). Wiedzę o cyklicznym przebiegu karmy wykorzystuje prawdziwa boska astrologia, będąca w swej istocie astrosofią. Tytułem ilustracji jedynie, ograniczam się w tym miejscu do aspektu wyznaczania cyklu lat. Są to cykle dwunastoletnie, podobnie jak rok ma dwanaście miesięcy. Tak więc w wieku lat szesnastu otrzymujemy szansę, która pojawi się ponownie dopiero w wieku lat dwudziestu ośmiu, w wieku lat dwudziestu czterech dana nam jest szansa, która powróci w wieku lat trzydziestu sześciu i tak dalej. W tym samym wieku wszyscy przechodzą przez te same próby i otrzymują moŜliwość przetransmutowania karmy. Kiedy nie wykorzystujemy tej okazji i po dwunastu latach pojawia się kolejna szansa, karma moŜe się okazać znacznie trudniejsza do przepracowania, a nawet niemoŜliwa juŜ do odrobienia w tej inkarnacji (36, s. 28 – 33). Nikt nie jest w stanie uciec od skutków swoich działań, od przyczyn, które stworzył. Niektóre przyczyny działają natychmiast, bezpośrednio, inne po pewnym czasie, krótszym bądź dłuŜszym. Stosownie do tego pewna część karmy wygasa juŜ w Ŝyciu bieŜącym, pozostała natomiast część zostaje zachowana, do chwili, aŜ zaistnieją warunki umoŜliwiające jej rozwiązanie. Zapisana w naszym ciele kauzalnym karma wykazuje często sprzeczne tendencje, których nie moŜna rozładować w tym samym ciele fizycznym. Niekiedy więc odebranie skutków stworzonych przyczyn opóźnia się w czasie, zawsze jednak jest nieuchronne (18, s. 137). Mądrość Wschodu opiera się tu na nauce o rodzajach karmy, którą przejęła teozofia. Jeden z największych duchowych Mistrzów Śankaraczarja, na pytanie, ile jest rodzajów kar-
42
my odpowiedział w traktacie Tattva Bodha (cz. II, 12–17), Ŝe istnieje karma przyszła (agami, krijamana), karma nagromadzona (samczita) oraz karma początkowa (prarabdha). Karma przyszła jest karmą powstającą na skutek naszych myśli, uczuć i czynów w obecnym Ŝyciu. MoŜe ona dosięgnąć jeszcze tę osobowość, która ją stworzyła, ale na ogół jej następstwa objawiają się dopiero w przyszłym wcieleniu. Karma nagromadzona, czyli zapis naszych dokonań we wszystkich sferach bytu przez niezliczone inkarnacje, dojrzała juŜ do przejawienia się, lecz jak dotąd nie mogła być wyczerpana, bowiem do tego potrzebuje ona odpowiednich warunków. Pamiętać teŜ naleŜy, iŜ w kaŜdym wcieleniu spłacamy co prawda dawne długi, ale równocześnie zaciągamy nowe, niekiedy większe od poprzednich. PoniewaŜ jednak w znacznej swej części karma ta składa się z myśli, pobudek, skłonności, moŜna na nią wpływać, poprzez osłabianie lub wzmacnianie określonych właściwości. Zarówno karma nagromadzona, jak i karma przyszła wygasają wtedy, gdy w człowieku obudzi się samowiedza, gdy przez samowolnomularstwo urzeczywistni on wiedzę o toŜsamości swej najgłębszej istoty z Ojcem Wszechrzeczy. Karma początkowa, to ta część karmy nagromadzonej, z którą przychodzimy na świat w danej inkarnacji, gdyŜ prawo karmiczne wyznaczyło nam ją do zrealizowania w tym Ŝyciu. Odpowiada ona greckiej Ananke, przeznaczeniu, losowi, a takŜe kiszmetowi, w wierzeniach islamu, tj. losowi uwiązanemu przez Boga u szyi kaŜdego człowieka przy jego narodzinach. Karmę tę naleŜy traktować w znacznej mierze jako nieuniknioną i nie jest dobrze jeśli człowiek – patrząc jednostronnie – widzi tylko aspekt niesprawiedliwości losu. Karma ta wyczerpuje się bowiem wtedy, kiedy cierpliwie ją znosimy, kiedy spłacamy w ten sposób swe długi, a tym samym wygasają w nas przyczyny powodujące jej powstanie. Natomiast jeśli znosząc przykre sytuacje przeklinamy swój los, a z kolei dobra karma stanowi dla nas powód do pychy, czy nawet naduŜyć, zostaje wtedy co prawda wyŜyta karma początkowa, jednak równocześnie stwarzamy w ten sposób nową karmę przyszłą, częstokroć znacznie cięŜszą, niŜ spłacana karma początkowa. To, co od nas odpadło, juŜ nie powróci, ale jeŜeli nie zrozumiemy lekcji, będziemy musieli ją powtórzyć w bardziej draŜliwej postaci (37, s. 128–133; 35, s. 89–92; 38, s. 51–54; 39, s. 45–47; 18, s. 138; 40, s. 190–191, 200–201). RozwaŜając prawo karmy i jego działanie, zapewne wielokrotnie odnosiliśmy juŜ w Ŝyciu wraŜenie, Ŝe i tak wszystko wymyka nam się z rąk. Między przyczyną a skutkiem istnieje bowiem coś, z czego człowiek uruchamiający łańcuch nie zdaje sobie bezpośrednio sprawy. Skutki czynów wykraczają poza jego bezpośrednie zamierzenia. Jest on dosłownie popychany do takich a nie innych zachowań, w takie a nie inne warunki oraz okoliczności. W tym kontekście intrygująco brzmią słowa Rudolfa Steinera: Musimy sobie zdać sprawę, Ŝe w Ŝyciu kierują nami moce, których my sami nie znamy. Na nasze ciało eteryczne działają formy, które niegdyś sami wytworzyliśmy na planie astralnym; to zaś, co działa jako nasz los w zewnętrznych wydarzeniach, są to istoty i siły z wyŜszych sfer dewachanu, przez nas samych wpisane do kroniki akasza. Te siły lub istoty nie są bynajmniej nieznane wtajemniczonemu. Musimy sobie zdać sprawę, Ŝe ciało astralne, eteryczne i fizyczne człowieka znajduje się pod wpływem innych istot. Wszystkie czyny nie płynące bezpośrednio z naszej woli, czyny, do których nas coś wewnętrznie popycha, są wynikiem wpływu tych istot; nie biorą się one znikąd. Poszczególne ogniwa natury ludzkiej są rzeczywiście ciągle przeniknięte rozmaitymi istotami, a znaczna część ćwiczeń, jakie zaleca wtajemniczony nauczyciel, ma na celu uwolnienie człowieka od nich, aby był coraz bardziej wolny wewnętrznie (28, s. 56–57). Człowiek sam powołuje do Ŝycia te istoty, a przy ponownej inkarnacji decydują one o jego wewnętrznym i zewnętrznym losie. MoŜna mówić o czterech rodzajach takich istot, od których musimy się uwolnić. Są to: 1) demony, czyli istoty przenikające ciało astralne i ograniczające jego wolność,
43
2) widma, istoty przenikające ciało eteryczne, 3) fantomy, istoty przenikające ciało fizyczne i 4) duchy, istoty usiłujące zawładnąć naszym ciałem mentalnym, Jaźnią (28 , s. 57). Przypomina się stara wiedza o golemach, tworzonych przez psychiczną i mentalną siłę określonej rasy ludzkiej lub pojedynczych rodzin kapłańskich. Takie elementale zaludniają teŜ pole oddechu kaŜdego człowieka. Powołujemy je do Ŝycia bezustannie, o czymś intensywnie myśląc, czegoś oczekując, czegoś pragnąc, za ich pośrednictwem dokonujemy rzeczy przy uŜyciu normalnie właściwych nam sił niemoŜliwych do wykonania. Istoty te, które moŜna w pewnym sensie porównać do mikroorganizmów, posiadają własną technikę oddychania i zmuszają nas do tego, abyśmy je stale odŜywiali. To, Ŝe człowiek tworzy wiele tych elementali, stanowi tu jednocześnie pewien wentyl bezpieczeństwa. Są one przeciwstawne sobie co do rodzaju i istoty, powstały na skutek róŜnych myśli, nie mają więc wspólnych interesów, stąd walczą one ze sobą i osłabiają się nawzajem. Odbierają sobie wzajemnie fluid Ŝyciowy stanowiący ich poŜywienie, a pochodzący ze spinalnych, astralnych i eterycznych sił aury, spotykających się w naszym ciele w plexus solaris, w splocie słonecznym. Pewne elementale posiadają jednak większą siłę, gdyŜ oŜywiamy je intensywniej od innych. Brak dostatecznej ilości poŜywienia, głód, zmusza je do całkowitego opanowania naszej istoty. Zazwyczaj dzieje się to w trzech stadiach: natręctw myślowych, rozszczepienia świadomości, wreszcie zaś opętania. Ostatnie stadium jest straszne. Elemental napiera do wnętrza człowieka, przewaŜnie po prawej stronie wątroby i zmusza do całkowitej produkcji fluidu Ŝyciowego dla siebie. W rezultacie w okropnych cierpieniach ginie stwórca i jego twór. Niekiedy cały ten proces ulega przyspieszeniu, jak choćby przy atakach zazdrości czy silnej namiętności. Elemental rozwija się błyskawicznie, w związku z czym niemal nie występuje faza natręctw myślowych i rozszczepienia świadomości. Opętanie ma miejsce bezpośrednio i natychmiast, po czym ofiara zostaje porzucona w stanie całkowitego wyczerpania. Tak to człowiek sam tworzy swój los, swoją karmę (17; 19, s. 107 ). Zaludniające nasze pole auryczne twory po pewnym czasie ulatniają się i rozpadają na atomy, pozostaje jednak rezultat, jądro tych eterycznych kształtów, w postaci nieustannego strumienia sił. Przez ten strumień odŜywiane są dwa elementale w naszej sferze aurycznej, z których jeden uosabia całe nagromadzone w nas przez kolejne inkarnacje zło tej natury, drugi natomiast dobro. Pierwszy z nich to straŜnik progu, drugi zaś to anioł stróŜ. Uczeń misteriów musi przestać dostarczać poŜywienie eteryczne obu tym tworom. Musi je przezwycięŜyć poprzez nie-działanie (16; 31, s. 76–95). Nie ma chyba sensu procentowo określać w jakim stopniu Ŝycie ludzkie jest zdeterminowane. Jak wiadomo, udzielano na takie pytanie róŜnych odpowiedzi. Niewątpliwie jest to kwestia w pewnym stopniu indywidualna. Jeden będzie miał więcej swobody, inny mniej, zaleŜnie od tego, na ile przepracował on swoją karmę, na ile uległa ona spaleniu. W kaŜdym razie, poniewaŜ prawo karmy stanowi teŜ prawo wyrównania, w kolejnych wcieleniach spotykamy się z tymi samymi mikrokosmosami, aŜ nasza wzajemna karma nie wygaśnie. Nie mniej niŜ połowa wszystkich ziemskich spotkań pochodzi z poprzednich inkarnacji (18, s. 131). Związki karmiczne z poszczególnymi ludźmi mają róŜny charakter i moŜemy być związani jednym lub kilkoma z nich. Najczęstszy jest związek poprzez miłość i nienawiść. Wszystko winniśmy czynić z miłością, gdyŜ wtedy zachodzi pozytywna wymiana karmiczna z otoczeniem. Nienawiść, gniew i inne podobne uczucia powodują negatywną wymianę karmiczną Weźmy przykładowo pod uwagę gwałtowny wybuch gniewu. Siła Ŝyciowa człowieka wstępuje wtedy do kanału centralnego – suszumna, jak go określa tradycja wedyjska. Anatomicznie odpowiada on systemowi kręgosłupa, natomiast mieści się w ciałach subtelnych. Kiedy to nastąpi,
44
dochodzi do wymiany karmicznej z osoba, do której skierowany został gniew. Podobna sytuacja zachodzi w wypadku silnego strachu. Szczególnie gwałtowna wymiana karmiczna następuje podczas współŜycia seksualnego męŜczyzny i kobiety, bowiem wiry prany partnerów łączą się, a wymiana ta moŜe wpłynąć na ich jednostkowe lub wspólne losy. ToteŜ związkowi takiemu powinna towarzyszyć miłość, brak egoistycznej motywacji. Bardzo niepoŜądany jest przygodny seks, a im więcej partnerów, tym większe karmiczne zawikłania. PotęŜne nagromadzenie karmy powoduje wtedy nawet zmiany w charakterze człowieka, całkowicie obce jego zasadniczej naturze (41, s. 92–95). StaroŜytne teksty wedyjskie, tantryczne i taoistyczne, ze względu na to, Ŝe męŜczyzna traci nasienie, a więc swą siłę Ŝyciową na rzecz kobiety, udzielały tym pierwszym licznych wskazań, jak doprowadzić do wyrównania, a nie do utraty energii. MęŜczyzna, który miał wiedzę w tym zakresie przejmował na siebie dobrą karmę kobiety, jeśli natomiast jej nie posiadał, zachodziła obawa, Ŝe to ona przejmie jego dobrą karmę, nie dając nic w zamian. Jedna z najstarszych Upaniszad - Brihandaranjaka, poświęcająca niemało miejsca tym zagadnieniem (VI.4.3 – VI.4.11), potwierdza powyŜsze w następujących słowach: Zaprawdę, jak wielki jest świat odprawiającego ofiarę WadŜapaja, Tak wielki świat tego, kto znając to, miłość uprawia, I dobre uczynki kobiet ku sobie obraca. Kto tego nie zna uprawiając miłość, Jego dobre uczynki kobiety obracają ku sobie (VI. 4.3). Inny jeszcze rodzaj karmy to więzi rasowe, narodowe, państwowe, rodzinne, religijne, więź przynaleŜności do określonej warstwy społecznej, zawodowej, więzi organizacyjne, czy pewna misja historyczna, a więc więź poprzez jakąś wspólną ideę. W tym ostatnim wypadku osobisty związek uczuciowy moŜe istnieć lub nie, elementem wiąŜącym jest wspólna idea, wspólne zamiary i cele. Ludzkie mikrokosmosy inkarnują wyznaczoną przez prawo karmy ilość razy w danej rasie i podrasie. Niekiedy teŜ karma musi się wypełnić w pewnym narodzie, lub w określonej sytuacji społecznej, zawodowej, gdyŜ w poprzednich wcieleniach zaszły okoliczności wywołujące taki rodzaj karmy. Jak widać karma indywidualna splata się z karmą zbiorową. Ta pierwsza jest wiodąca, toteŜ ma wpływ na powstanie i wygaśnięcie innych rodzajów karmy, ale nie da się ich rozdzielić, gdyŜ wszystko w kosmosie tworzy jedną całość. Cała ludzkość stanowi magnetyczny związek wspólnego losu. Poprzez negatywne, destrukcyjne, nieczyste, egoistyczne uczucia i myśli powołujemy do Ŝycia kolektywne byty astralne, będące niszczącą siłą, która musi się wyładować w świecie fizycznym. Te astralne wiry powodują atmosferyczne zjawiska i katastrofy: trzęsienia ziemi, powodzie, huragany, tajfuny, burze i tym podobne. W ten sposób powstają równieŜ zjawiska społeczne oraz inne zdarzenia – psychozy tłumów, gwałty, rewolucje, wojny, epidemie chorób, plagi, serie przestępstw bądź katastrof. Niektóre te zjawiska mogą być jednak skutkiem ingerencji wyŜszych sił i stanowić coś w rodzaju niezbędnej korekty. PoniewaŜ stwarzamy takie a nie inne warunki w środowisku społecznym, bierzemy udział w karmie indywidualnej innych ludzi, w tym zakresie, w jakim swoje skłonności i czyny zawdzięczają oni wpływom warunków oraz otoczenia ( 35, s. 94, 100; 38, s. 39, 54, 55, 64; 18, s.137–138; 30, s. 118–119; 40, s. 194, 198– 199; 19, s. 110–111). Niezwykle waŜne znaczenie dla karmy zbiorowej ma odpowiednie wychowanie. I tak, karma narodu, owe Biblijne winy, za które Bóg karze do trzeciego i czwartego pokolenia, ulegnie zmianie, jeŜeli i osoby, i grupy o tym decydujące, zatroszczą się o dobre przyzwyczajenia ludzi. U przyszłych pokoleń poprawie ulegnie w ten sposób nie tylko aspekt moralny, ale takŜe zdrowotność narodu. I na odwrót (29, s. 56–57). Wreszcie w tym kontekście wspomnieć naleŜy o karmie rodzinnej. Wiadomo, Ŝe związki karmiczne
45
w rodzinie są szczególnie silne i nadzwyczaj zawikłane. Ten aspekt wydaje się być oczywisty i nie wymaga komentarza. Natomiast interesujące jest zagadnienie wpływu poprzednich pokoleń na następne, a co za tym idzie, na ile zachodzi dziedziczenie pewnych cech i zdolności. Wiadomo, Ŝe to dziecko, a ściślej ujmując określony mikrokosmos wybiera rodziców, a nie odwrotnie. Dziecko rodzi się więc tam, gdzie rodzice są najbardziej podobni do niego, w szczególności zaś, decydujące są tutaj wibracje matki. Karma przodków ma niewątpliwy wpływ na ich następców. Ciekawy przykład podał Rudolf Steiner: dzieci i wnuki osób o przekonaniach materialistycznych cierpią z tego powodu, gdyŜ zostają wyposaŜone w nieodporny system nerwowy, w związku z czym wykazują skłonność do chorób nerwowych. W ogólności fizyczna predyspozycja organizmu człowieka pojawia się w następnej inkarnacji karmicznie i częściowo przechodzi na następne pokolenia. W jakimś zakresie dziedziczone są teŜ pewne cechy i własności, jak choćby specyficzny kształt ucha u muzyków. W istocie jednak dziedziczność ma charakter wtórny. Przyszła ona bowiem niejako z zewnątrz – sam mikrokosmos w okresie przed kolejnym wcieleniem poszukiwał tych właśnie cech. Inny jeszcze przejaw karmy rodzinnej stanowi martwe urodzenie się dziecka. Decyduje o tym niezgodność krwi rodziców, pomimo Ŝe odpowiadają oni sobie pod względem ducha i duszy (28, s. 58, 62–63; 29, s. 57–58, 65; 30, s. 90–91; 6, s. 125–126). MoŜe się zdarzyć, Ŝe teraźniejsze Ŝycie człowieka nie ma nic wspólnego z jego nagromadzoną karmą. Tak bywa w wypadku wielkich indywidualności historycznych, które sprowadzane są w dół, w celach wyznaczonych przez rozwój ludzkości, bez względu na to, czy same miały juŜ inkarnować i w jakich warunkach. Niekiedy zostaje komuś przeznaczone, aby w dwóch lub trzech następujących po sobie wcieleniach zmarł młodo, bowiem to, co miał dać ludzkości, mógł uczynić tylko wtedy, gdy dysponował odpowiednimi siłami. TakŜe śmierć na skutek kataklizmu nie musi być wynikiem dawniejszego przewinienia. Wszystkie te sytuacje mogą wystąpić jako przyczyny, a wtedy wyrównanie będzie miało miejsce w późniejszym Ŝyciu (30, s. 130–132). Na skutek rzucenia klątwy kościelnej na kogoś, kto nie wyzwolił się jeszcze z ucisku świata zmarłych, zostaje on pchnięty do inkarnacji przeznaczonej dla niego całkowicie z zewnątrz (6, s. 112–113). Kolejne wcielenia mają oczywiście na celu postęp duchowy człowieka, a nie polepszenie warunków jego bytu. KaŜde z nich przynosi określony rezultat w postaci magnetycznego zapisu w ciele kauzalnym, w naszej indywidualnej lipice. Istnieje z inkarnacji na inkarnację ścisły związek pomiędzy ciałami subtelnymi a ciałem fizycznym. Rudolf Steiner, który niezwykle wnikliwie przebadał te zagadnienia, ujął go tak: śyjemy od wewnątrz na zewnątrz. Widzimy więc, Ŝe to, co Ŝyje w naszym ciele astralnym jako radość i smutek, rozkosz i ból, przejawia się później w ciele eterycznym, Ŝe skłonności i popędy, których siedzibą jest ciało eteryczne, odnajdujemy w ciele fizycznym jako predyspozycje organizmu, a czyny przy których spełnieniu ciało fizyczne było narzędziem, przejawiają się w następnym wcieleniu jako zewnętrzne koleje losu. W ten sposób Ŝycie i działanie ciała astralnego staje się losem ciała eterycznego; ciało eteryczne tworzy los ciała fizycznego, zaś skutki czynów ciała fizycznego wracają do nas w swoim działaniu z zewnątrz jako fizyczna rzeczywistość w następnym wcieleniu (28, s. 55). Wynikają z tego trzy waŜne zasady. Po pierwsze – wszystko, co w jednym Ŝyciu przejawia się w ciele astralnym, w następnym wcieleniu przejdzie karmicznie w swej podstawowej postaci na ciało najbliŜsze pod względem wibracji, czyli na ciało eteryczne. Po drugie – wszystko, co w jednym Ŝyciu zachodzi w ciele eterycznym to znaczy charakter, usposobienie, skłonności, przyzwyczajenia człowieka, w następnej inkarnacji odradza się w ciele fizycznym, jako skłonność do zdrowia i choroby. Po trzecie – skutki naszych czynów wracają do nas w kolejnym Ŝyciu jako nasz fizyczny los (28, s. 53; 29, s. 54, 55).
46
Wielką zasługą teozofii jest zwrócenie uwagi świata Zachodu na związek pomiędzy myślami, uczuciami, skłonnościami i działaniami człowieka w jednym Ŝyciu, a jego losem i właściwościami w następnym wcieleniu. Steiner wniósł tu chyba zresztą najwięcej (30, s. 58–159; 28, s.52–58; 29, s. 53–65; oraz 38, s. 45, 56, 100–101; 39, s. 39, 49, 88–89). Na podstawie tychŜe badań, przeprowadzonych metodami nadzmysłowej percepcji, moŜna podjąć próbę zestawienia niektórych przyczyn i ich skutków. Nie naleŜy jednak przywiązywać się zbytnio do tego obrazu, bo jest on tylko ilustracją działania pewnych duchowych praw. Indywidualne przyczyny i skutki są róŜnorodne, z reguły bardzo skomplikowane i wymykają się one całkowicie ludzkiej świadomości mózgowej. Jedna inkarnacja Następna inkarnacja 1. Charakter, skłonności, właściwości, warunki, los człowieka: Wiele prawdy w myślach człowieka Dobre ciało astralne Ciało astralne wyposaŜone w odpowiednie Wiele doświadczeń zdolności, mądrość Ciało eteryczne skłonne do radosnego tempeWiele radości ramentu Przebywanie w samotności, mizantropia Temperament melancholijny CięŜkie warunki Ŝyciowe Choleryk Przyjemne Ŝycie, pozbawione większych walk i trudności lub przechodzenie obok wielu rzeFlegmatyk lub sangwinik czy, jedynie przyglądanie się im Stale powtarzane myśli i uczucia Ukształtowany charakter Altruizm, miłość do wszelkiego stworzenia Zachowana długo młodość i świeŜość Wiele dobrych uczynków WraŜliwe sumienie, wybitna moralność Słaba organizacja cielesna jako skutek przyjęEgoizm, krytyka, zgryźliwość nienawiść cia w siebie tendencji skierowanych przeciwko i antypatia do wszystkich stworzeń własnej istocie, szybkie starzenie się, kurczenie się ciała fizycznego Dopuszczanie do siebie tylko tego, Brak silnego ośrodka woli co dostępne dla zmysłów Pomocne czyny Dobre środowisko Wola pomagania innym Uduchowienie Szkodzące czyny Złe środowisko Cierpienie i ból Mądrość Ucieczka od bólu Brak podłoŜa dla mądrości Głęboka miłość „Wielkie serce" Tęsknoty i marzenia Zdolności Powodzenie w zamiarach i pracy Entuzjazm, zapał śycie powierzchowne Skłonność do kłamstwa 2. Choroby, ułomności fizyczne, przedwczesna śmierć Dobre załoŜenia, ale niemoŜność ich Uzyskanie zdrowego organu jako korekta zrealizowania na skutek ułomności fizycznej, poprzedniego Ŝycia i przedwczesna śmierć, pozostawanie w tyle za innymi, specyficzny nawet juŜ w dzieciństwie charakter doświadczeń Ŝyciowych Uroda, piękne ciało fizyczne (moŜe być jednak DuŜo cierpień na skutek chorób wypracowana takŜe w inny sposób) Choroba przebyta na skutek infekcji Piękne otoczenie Dobre skłonności Siła fizyczna, odporność, zdrowie Złe popędy Skłonność do ciągłych chorób Dopuszczanie istnienia tylko tego, Skłonność do chorób nerwowych co dostępne dla zmysłów Wiara w istnienie wyŜszych światów Spokojnie funkcjonujący system nerwowy Dysharmonia pomiędzy ciałem Cherlactwo eterycznym i astralnym Poczucie, Ŝe wszystkiego ma się dosyć, Chroniczna choroba Ŝe jest się z siebie niezadowolonym
47
Jedna inkarnacja Strach w wielkich skupiskach ludzkich (karma narodów) Szczególnie egoistyczne dąŜenie do zysku, popęd gromadzenia rzeczy dla siebie Praca dla dobra ludzkości Zbyt słabe poczucie własnej Jaźni (ciało kauzalne) Zbyt silne poczucie własnej Jaźni Uleganie silnym emocjom Brak troski o świat zewnętrzny, zamknięcie się w wewnętrznym Ŝyciu duszy Skłonność do rozwijania egoizmu, brak miłości do bliźnich, w znacznym stopniu Skłonność do naduŜyć zmysłowych, wpływy lucyferyczne Napór zewnętrznej materialności, wpływy arymaniczne Przywiązanie do ziemi, wpływ arymaniczny Kłamstwa ludzi, kłamstwa wielkich osobistości (karma zbiorowa) Indywidualna skłonność do kłamstwa Uparte łamanie praw przyrody albo okrucieństwo, powaŜne krzywdy wyrządzane bliźnim Okrucieństwo, przewrotność, wielkie krzywdy zadane innym, bardzo powaŜne błędy psychiczne
Następna inkarnacja Trąd Skłonność do chorób infekcyjnych Wyjątkowa odporność na choroby infekcyjne Cholera Malaria Błonica Odra w późnym wieku Ospa Zapalenie płuc Gruźlica płuc Chora wątroba Rozwój pewnych odmian drobnoustrojów chorobotwórczych, jako fizycznego wcielenia demonów kłamstwa Słaba organizacja cielesna, nieprawidłowo zbudowane organy wewnętrzne Kalectwo, wielkie zniekształcenia i anormalności fizycznego ciała, zwłaszcza od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa Choroby umysłowe
Wiele myśli, słów oraz czynów powraca do nas jeszcze w tym wcieleniu i albo nas wzmacnia, albo działa niczym burza, zaleŜnie od tego, co i do kogo wysłaliśmy, co uczyniliśmy innym. Podobnie róŜne choroby i dolegliwości sami na siebie ściągamy, sami tworzymy czy utrzymujemy ich przyczynę w sobie (42, s. 155–229). Jest to zawsze objaw dysharmonii i napięć pomiędzy trzema ja tej natury, pomiędzy 1) systemem głowy, 2) systemem serca i 3) systemem miednicy (wątroba – splot słoneczny – śledziona) – pierwotnym, nie poddającym się Ŝadnej kulturze ja tej natury (6, s. 35–37). Karma człowieka nie jest całkowicie zdeterminowana. MoŜe ona ulec zmianie i to zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym. Przez egocentryzm i samowolę zawsze pogarszamy swój los. Niekiedy przybiera to skrajną postać, jak w wypadku samobójstwa, gdyŜ praobraz, matryca naszego ciała tworzona przez Hierarchię, w ramach wyznaczonych przez prawo karmy, przewiduje określoną Ŝywotność na dane wcielenie, pewien potencjał, który w tych ramach moŜna mniej lub bardziej racjonalnie wykorzystać. Samobójstwo burzy ten plan. Jan van Rijckenborgh przekazuje wiedzę na ten temat: JeŜeli śmierć następuje w wyniku samobójstwa, to skutki tego są straszliwe. Praobraz w takim przypadku dysponuje jeszcze pełnią sił, jednakŜe istniejący potencjał nie jest przyjmowany w wyniku rozpadu ciała materialnego. Powstaje wtedy okropne cierpienie, bez moŜliwości wyzwolenia się poprzez reinkarnację, bez szansy wejścia do sfery przejściowej, oczyszczenia się i wejścia do sfery niebiańskiej. Istnieje tylko świadomość, trwale mentalne i moralne doświadczanie tego ponurego czynu, zgroza i wyrzuty sumienia bez moŜliwości ukojenia.
48
W takim przypadku ratunek jest moŜliwy tylko wtedy, gdy krewni bądź przyjaciele, powodowani uczuciem miłości, będą w stanie nawiązać kontakt z praobrazem nieszczęśnika i zechcą wziąć na siebie odrzucony przez niego karman (14, s. 146–147). W przeciwnym razie samobójca będzie musiał cierpieć do momentu, w którym nastąpiłaby normalna śmierć (6, s. 175; 43, s. 82). Karma pewnej osoby moŜe teŜ zostać wytrącona ze swego biegu przez czyny innych ludzi nie przewidziane w jej losie. Z wyrównaniem karmicznym mamy do czynienia w dalszej inkarnacji. Poprzez niezwykłe ustosunkowanie się do okoliczności Ŝyciowych sami mamy szansę zmienić swój los. Szczególnie wtedy, gdy jesteśmy czujni i nie przegapiamy okazji, jaką daje nam przygodne spotkanie ze Szkołą Duchową czy z Nauczycielem. Pomimo tego, Ŝe pójście ścieŜką w tej inkarnacji nie jest jeszcze nieodzowne, na skutek zetknięcie się z duchowym promieniowaniem, podejmujemy pozytywną decyzję, nawiązujemy kontakt (35, s. 99). NiezaleŜnie od wyniku, zawsze jest to zasiew na przyszłość. Spotkanie takie zostaje zapisane w subtelnych nośnikach człowieka i nie da się go juŜ wymazać. 4. Prawo Łaski Wstąpienie na ścieŜkę, które nieuchronnie następuje w jakiejś kolejnej inkarnacji zmienia los człowieka. Braterstwo bowiem w odpowiednim momencie przegrupowuje i na nowo układa karmę ucznia, na tyle, na ile jest to niezbędne. W ogólności karma ulega przyspieszeniu, w związku z tym, Ŝe łańcuch wcieleń ma się zamknąć wcześniej, niŜby to wynikało z normalnego przebiegu karmy ucznia. Przyspieszenie jest gwałtowne, jeśli wyrwanie z uchwytu koła narodzin i śmierci zostaje dane jako moŜliwość juŜ w tej inkarnacji, tym większe, im więcej wcieleń pozostałoby jeszcze danej osobie przy zachowaniu zwykłej kolei rzeczy. TakŜe uczeń na ścieŜce poprzez plexus sacralis, poprzez biegun południowy swej istoty, system ognia węŜowego, połączony jest z całym światowym karmanem i z własnym karmanem mikrokosmicznym. Nie ma ona Ŝadnej kontroli nad będącą nośnikiem karmy podświadomością (8, s. 71, 91, 92; 9, s. 33–34). Elisabeth Clare Prophet, posługując się w stosunku do podświadomości określeniem „pas elektroniczny”, stwierdza: Określenia tego uŜywamy w stosunku do podświadomości, która moŜe być przedstawiona na wzór zegara. Pas elektroniczny znajduje się w waszym polu od pępka do miejsca poniŜej stóp. Wygląda jak wielki kocioł o cementowym dnie. Wszyscy mamy to cementowe dno, gdzie zgromadzony jest zapas naszej ludzkiej świadomości i to on właśnie trzyma nas na ziemi. Kiedy go przetransmitujemy, nie będzie nic, co mogłoby nas trzymać na ziemi i będziemy mogli wznieść się w górę, tak jak to uczynił Jezus (Dz. 1, 9). Ten pas po prostu ma wagę, karmiczną wagę, a Władcy Karmy wyznaczają ilu ludzi moŜe ewoluować na planecie, określając ogólną „wagę karmiczną” wszystkich strumieni Ŝycia na planecie. Im więcej ludzi będzie transmutowało swój pas elektroniczny, tym więcej będzie miejsca dla innych do przyjścia na świat, by mogli pracować nad własną karmą. Ludzie transmutują karmę i dlatego nie chcą nikogo więcej na ziemi, poniewaŜ czują, Ŝe ziemia staje się zbyt cięŜka. Zbyt cięŜka w tym sensie, Ŝe wibracje są cięŜkie, nie do zniesienia – stąd mamy teorię zerowego wzrostu ludzkości (36, s. 27–28 oraz 44, s. 23–31). Uczeń nie jest jednak w stanie sam tego dokonać. Pomocą słuŜy mu Hierarchia Chrystusowa, która wypromieniowuje w ten świat prawo łaski, prawo odpuszczenia, wymazania win. To siła Światła w nas, tworząc tak zwany drugi obieg magnetyczny, system nerwu sympatycznego, pokonuje ostatecznie starego węŜa kundalini. Karma nie jest juŜ wtedy prawem losu, lecz
49
zostaje pochłonięta mocą Chrystusa. Wtajemniczony uczeń przechodzi przez proces przyspieszonej osobistej ewolucji, staje się pionierem nowej ery ludzkości (14, s. 73–76; 8, s. 190–192 oraz s. 72; 6, s. 165–167, 194, 197, 208, 211, 223, 226; 11, s. 235; 45, s. 17–19). Odpuszczanie win nie moŜe dotyczyć wszystkich ludzi w ich aktualnym stanie bytu. Jest to przecieŜ prawo łaski, a nie „łaska pańska”. Działa ono zgodnie z magiczną formułą wyraŜoną w modlitwie Ojcze nasz. Wymaga więc całkowitego zwrotu Ŝyciowego, Ŝycia według Kazania na górze, przy czym chodzi tu o ezoteryczny aspekt tych świętych nauk (10). Dobre uczynki, chociaŜ konieczne, nie są wybawiające. Uczeń postępuje zgodnie z praktyką niedziałania, nie-czynienia, ani niczego nie przyciąga, ani teŜ nie odrzuca (wu – wei). Nie pragnie niczego dla siebie, takŜe i zbawienia, Ŝyje dla świata, dla innych. Kroczy spontanicznie ścieŜką, nie dbając o wynik. Światło jednak równieŜ parzy. Nie tylko, Ŝe odsłania ono nasze wady i niedoskonałości, ale ponadto odrzucona przez świadomość siła Światła mści się na zdrowiu, fizycznym lub psychicznym. Nie moŜe być inaczej, bo zatrzymuje się ona wówczas u bram plexus sacralis i musi przez nie przejść. Nie znajduje innej drogi. Skutkiem tego jest silne poruszenie całej nagromadzonej karmy. Przywołana, ale nie zasymilowana siła światła krąŜy w systemie czakramów, od czakramu gardła począwszy, aŜ po plexus sacralis i przez wszystkie odpowiednie organy z powrotem. W tym procesie cyrkulacji uszkodzeniu oraz zakłóceniu ulega wiele narządów, z czym wiąŜą się równieŜ spustoszenia psychiczne. Tak więc negatywna odpowiedź na Światło moŜe być przyczyną róŜnych dolegliwości i groźnych chorób, nawet śmiertelnych. Ponadto w nadchodzącej epoce Wodnika rewolucja kosmiczna i atmosferyczna będzie działała niszcząco na ciała wszystkich ludzi, którzy silnie trzymają się ziemskiej natury. Wywoła ona powaŜne, trudne do opanowania choroby i dolegliwości (9, s. 33–34, 38; 7, s. 63; 15, s. 123; 13). Istnieje jarzmo Prawa, istnieje teŜ wolność Ewangelii. Poprzez wypełnienie Prawa dochodzimy do wolności. I to jest ta wielka obietnica dla wszystkich. To jest droga kaŜdej ludzkiej istoty, która bez forsowania się, we własnym tempie, powraca do Domu Ojca. Wrocław, 24.07.1999 r. Leonard Górnicki
50
Literatura 1. Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy Przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa 1982. 2. Pismo Święte Nowego Testamentu i Księga Psalmów w przekładzie z języków oryginalnych. Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań – Warszawa 1976. 3. Upaniszady. PrzełoŜyła i wstępem opatrzyła Marta Kudelska, Kraków 1998. 4. J.Krishnamurti, Rozwiązanie Zakonu Gwiazdy. Tłum. Helena Bołoz - Antoniewiczowa, Warszawa 1929. 5. Czas Zmian. Wypisy z „Share International Magazine”, Warszawa b. r. (numer w całości poświęcony Maitreji). 6. J. van Rijckenborgh, Nadchodzący nowy człowiek, Katowice 1992. 7. J. van Rijckenborgh, Dei Gloria Intacta. Chrześcijańskie Misteria Wtajemniczenia Świętego RóŜokrzyŜa dla czasów nowoŜytnych, Wrocław 1995. 8. J. van Rijckenborgh, Gnoza w aktualnym objawieniu, Katowice 1990. 9. J. van Rijckenborgh, Uniwersalny lek, (Bielsko - Biała 1993). 10. J. van Rijckenborgh, Światło Świata, Wrocław 1999. 11. J. van Rijckenborgh, Egipska Pragnoza i jej wołanie w wiecznym teraz. Ponownie obwieszczona i objaśniona na podstawie Tabula Smaragdina i Corpus Hermeticum Hermesa Trismegistosa. T. I, Wrocław 1997. 12. J. van Rijckenborgh, Egipska Pragnoza i jej wołanie w wiecznym teraz. T. II (w przygotowaniu przez Wydawnictwo Rozekruis Pers). 13. J. van Rijckenborgh, Wielki przewrót. Wolny przekład z niemieckiego T. W., Gliwice 1969 (mszp.). Rozdział I Rewolucja atmosferyczna i obecne katastrofy samolotowe oraz rozdział XV. Przyczyny chorób. 14. J. van Rijckenborgh, Elementarna filozofia nowoczesnego RóŜokrzyŜa, Warszawa 1989. 15. J. van Rijckenborgh, C. de Petri, Powszechna Gnoza, Bielsko - Biała 1993. 16. J. van Rijckenborgh, C. de Petri, Die Elementalen in der aurischen Sphaere des Menschen, Pentagramm, Nr 10 i 11, 1979. 17. C. de Petri, Der Golem, Pentagramm Nr 6 - 7 i 8, 1980. 18. A. Klizowski, Uprogu epoki Ducha. Wprowadzenie do Agni Jogi, Warszawa 1994. 19. L. Górnicki, Myśli to rzeczy Komentarz do Potęgi myśli Annie Besant, w: A.Besant, Potęga myśli, Wrocław 1997. 20. Bahrâm Elâhi, Droga do doskonałości, Tłum. Aleksandra Kurczab, Warszawa 1990. 21. P.Loti, Indie. Przeł. Józef Jankowski, T. II, Warszawa 1905. 22. Uroczystość kremacji Annie Besant, Wiedza Duchowa 1934, T. I. 23. A.Nethercot, The frrst five lives of Annie Besant, London 1960. 24. A.Nethercot, The last four lives of Annie Besant, London 1963. 25. H. P. Bławatska, Klucz do teozofii. Przeł. Wanda Dynowska, T. 2, Warszawa 1996. 26. Kuthumi. Studia nad aurą ludzką. Podyktowane Wysłannikowi Markowi L. Prophet. Wydane przez Andrzeja Sychowicza, Olsztyn 1993. 27. R. Steiner, Duchowe hierarchie i ich odzwierciedlenie w świecie fizycznym. Zwierzyniec, planety kosmos. Tłum. Michał Waśniewski, Gdynia 1995.. 28. R. Steiner, Teozofia RóŜokrzyŜowców. Tłum. Michał Waśniewski, Gdynia 1996. 29. R. Steiner, U bram teozofii. Tłum. Michal Waśniewski, Gdynia 1997. 30. R. Steiner, Przejawy karmy. Tłum. Michał Waśniewski, Gdynia 1997. 31. R. Steiner, Księga wiedzy tajemnej. T. 2. Tłum. W. Wolański i M.K, Sosnowiec 1991. 32. H. P. Bławatska, Doktryna Tajemna. Ewolucja kosmiczna, T. 1, Warszawa 1995.
51
33. J. C. Chatterji (Brahma-charin-Bodhab-Kiskhu), Filozofia ezoteryczna Indii. Przekład z angielskiego B.C., Warszawa 1926. 34. M. Heindel, Światopogląd RóŜokrzyŜowców. Ezoteryczne chrześcijaństwo przyszłości. Tłum. Irena Brudnikowa, Warszawa 1993. 35. C. Jinarajadasa, Człowiek we wszechświecie. Przeł. Wanda Dynowska, T. 1, Madras 1957. 36. E. C. Prophet, Do Boskiego mistrzostwa poprzez Zegar Kosmiczny, wykreślanie cykli karmy i inicjacji. Opracowane i wydane przez Andrzeja Sychowicza, Olsztyn 1993. 37. Śankaraczarja, Klejnot Mądrości Wschodu. Spolszczył i objaśnił Józef Switkowski. Komentarzem opatrzył Leonard Górnicki (w druku - Wydawnictwo Pracownia „Borgis”). 38. Jak kierować swoim przeznaczeniem czyli prawo przyczyny i skutku. Opracowała Wanda Dynowska według A. Besant i C. Jinarajadasy, Katowice 1995. 39. Prawo karmy. Prawo przyczyny i skutku. Wybór i redakcja tekstów Leszek PodŜorski, Wrocław - Cieszyn 1993. 40. Jogi Rama - Czaraka (W. W. Atkinson), DŜniani - Joga. Joga mądrości. KsiąŜka o najwyŜszych naukach jogów. Przeł. Wacław Dunin - Goździkowski, Warszawa (1929 ?). 41. N. Douglas, P. Slinger, Tajemnice seksu. Alchemia ekstazy. Przeł. Jacek Sieradzan, T. 1, Kraków, W Roku śelaznej Owcy. 42. B. J. Baginski i S. Sharamon, Reiki. Uniwersalna energia Ŝyciowa. Tłum. Jolanta Herian Ślusarska, Kraków 1995. 43. F. Hartman, Niektóre tajemne wiadomości z koła Tybetańskich Mistrzów. Przeł. I.T.A., przejrzany i poprawiony przez E. Polończyka, Warszawa 1992. 44. Saint Germain, Złota Księga, Rzeszów b. r. 45. Co ma wspólnego karma z boską sprawiedliwością, Pentagram Nr 28, Wrocław 1997.
52
Dodatek: Annie Besant
Śmierć, a co potem? (fragment)
53
Wstęp KtóŜ nie zna opowiadania o tym misjonarzu paulińskim w starej Anglii, który pewnego wieczoru wystąpi przed królem saksońskim Edwinem, otoczonym przez swych starostów, aby mu wyłoŜyć i wyjaśnić nauki wielkiego Mistrza! Podczas gdy właśnie mówił o śmierci i nieśmiertelności, zdarzyło się, Ŝe jakiś ptak wleciał przez otwarte okno do sali, pewien czas krąŜył po niej i potem znowu zniknął w ciemnościach nocy. Stary apostoł wiary skorzystał z tego zdarzenia, aby przedstawić królowi wfrunięcie ptaka do sali, jako symbol znikomości Ŝycia ludzkiego, twierdząc Ŝe zniknięcie tegoŜ uzmysławia naukę jego wiary, iŜ dusza po krótkim pobycie na sali Ŝycia uchodzi z niej, prawda, nie, aby zniknąć w mroku nocy, lecz aby wzbić się do glorii słonecznej wspaniałego świata. Człowiek rodzący się wstępuje z mroku przez otwarte okno do Ŝycia ziemskiego; tylko krótki czas tego Ŝycia pozostaje on widzialny dla naszych oczu, aby przez śmierć zniknąć nam znowu w otwartym oknem. Po wszystkie czasy szukał człowiek w religii odpowiedzi na to waŜne pytanie: „Skąd pochodzi to Ŝycie i dokąd uchodzi?”. Ale odpowiedzi religii na nie bywały nader róŜne... W naszych czasach, wiele stuleci po wspomnianej rozmowie misjonarza paulińskiego z królem Edwinem, jest w chrześcijaństwie wielu ludzi. którzy pytają się, czy człowiek w ogóle ma jakąś duszę, która skądkolwiek pochodzi lub dokądkolwiek pójść moŜe, i jest wątpliwe, czy był kiedyś w historii powszechnej okres, w którym by równocześnie Ŝyło tylu niedowiarków (co do duszy). Z drugiej strony wyznawcy tejŜe nauki Chrystusowej, która ich wszakŜe poucza, Ŝe okropności śmierci nie istnieją więcej, otoczyli łoŜe śmierci i trumnę daleko posępniejszymi i smutniejszymi ceremoniami pogrzebowymi, niŜ wyznawcy jakiejkolwiek innej religii. CzyŜ moŜe być coś bardziej przygniatającego nad głuchą boleść, jaka zwiesza się nad domem, w którym mają chować zmarłego! CzyŜ jest coś bardziej odpychającego, jak te
54
stroje Ŝałobne z matowej krepy i wyszukana obrzydliwość welonu wdowiego, w którym pozostała Ŝona opłakuje „uwolnienie się od więzów ciała” jej małŜonka! Czy jest coś wstrętniejszego jak te sztucznie ponure miny Ŝałobników, zawodzenia płaczek pogrzebowych i tym podobne zwyczaje! Ostatnie lata przyniosły pod tym względem wielki i godny uwagi postęp: nastąpiła niejedna poŜądana zmiana i unika się coraz bardziej powiększania bólu ludzkiego przez draŜnienie go. Ten ponury pogląd na śmierć jest cechą charakterystyczną „chrześcijaństwa” i znalazł sobie wyraz zarówno w jego sztuce, jak i literaturze. Śmierć przedstawiono jako szkielet z kosą w ręku, jako szyderczo uśmiechniętego upiora, albo jako groŜącą, straszną postać, z groźnym obliczem i podniesioną maczugą, albo teŜ, jako klekoczące straszydło, trzymające klepsydrę – słowem – wszystko wywołujące strach i odpychające, co tylko fantazja mogła wymyślić – było uŜywane dla wytworzenia sobie obrazu tego słusznie przezwanego „Króla strachu”. Milton, który tak bardzo usiłował w swoich wspaniałych poezjach nadać obrazową postać kursującym pomiędzy ludem wyobraŜeniom „chrześcijańskim” jego czasu, zuŜył całą siłę i rozmach swojej niezrównanej sztuki opisowej, aby postać śmierci otoczyć strachem. Jego Raj utracony jest przepełniony straszliwymi opisami śmierci: (...) Inna postać – JeŜeli moŜna zwać postacią to, czemu braknie postaci. Co jest niepoznawalne przez członków zlane formy: JeŜeli moŜna zwać istotą to, co zdaje się li cieniem – Jako noc czarna, widniała przed nami, Patrząca gniewnie, jak dziesięć Furii, i jako piekło straszna, Groźnie wstrząsając straszliwą maczugą; a miejsce, Gdzie łeb jej być się zdawał, zdobiło coś w rodzaju Korony. TuŜ obok niej stał Szatan. A monstrum, miejsca swego. Podniósłszy się, podeszło wraz bliŜej, coraz bliŜej, Takim okropnym krokiem, Ŝe piekło pod nim drŜało(..) (...) Straszliwa była mowa ohydnego, A gdy, tak mówiąc, wciąŜ groził, dziesięciokroć jeszcze byt straszniejszy I potworniejszy (... ) (...) Ale on, mój wróg odwieczny ZbliŜał się coraz bardziej, maczugą potrząsając, Stworzon li dla zagłady. Uciekłem, krzycząc: „Śmierć!" Na słowo to drŜy piekło, rozlega się jęk skargi Z wszystkich otchłani jego, a echo „Śmierć!" powtarza(...). (Raj utracony, Ks. II, w. 666-789) Jest więcej niŜ dziwne, Ŝe ludzie mający się za wyznawców i uczniów Nauczyciela, który – jak wiadomo – głosił otwarcie i jasno naukę o nieśmiertelności Ŝycia, mogą mieć tak straszne wyobraŜenie o śmierci. I zaprawdę, naleŜy wprost głupim nazwać to twierdzenie, które pomimo napraszającego się zewsząd, zupełnie przekonywającego materiału dowodowego, daje się czasem słyszeć, jakoby nauka o nieśmiertelności duszy była zwiastowana i wystawiona na światło dzienne po raz pierwszy od początku świata dopiero przed osiemnastoma wiekami. Gdyby nawet pozostał, jako jeden jedyny w swoim rodzaju tylko obszerny rytuał egipski, do
55
którego takŜe zalicza się omawiająca wędrówki duszy Księga Umarłych to wystarczyłoby, aby takie na niczym nie oparte twierdzenie raz na zawsze obalić i usunąć. Posłuchajmy kilku wyjątków ze wspomnianej księgi: O wy! którzy naleŜycie do orszaku Boga, wyciągnijcie ku mnie ramiona swoje, albowiem i ja chciałbym powiększyć wasze grono (XVIII, 22). Chwała ci, Ozyrysie, Panie Światła, który mieszkasz w źródle potęgi, w sercu ciemności zupełnej. Staję oto przed tobą, jako dusza oczyszczona; obydwie ręce moje wyciągają się do ciebie. (XXI, I). Otwieram sobie niebo, bowiem wypełniam przykazania dane w Memphis. Poznaję moją istotę najwewnętrzniejszą, zdobyłem ją sobie; ramiona moje uczyniłem posłusznymi sobie i nogi moje poddałem woli mojej. Moja dusza juŜ nie jest uwięziona w ciele, bowiem stoi przed wrotami Amenti (XXVI, 5–6). Aby nie nuŜyć czytelnika zbyt wieloma przytoczeniami z księgi, której treścią wyłączną są czyny i przemowy człowieka wyzwolonego z ciała, poprzestanę na przytoczeniu tu jeszcze ustępu dotyczącego wyroku ostatecznego na zwycięską duszę: Zmarły ma być przyjęty do grona bogów niŜszych sfer boskich, skąd nigdy więcej nie ma być wykluczony. Ma on pić z nurtów rzeki niebieskiej (...) Jego dusza nie ma schnąć w więzieniu; jest to bowiem dusza, która niesie błogosławieństwo wszystkiemu w pobliŜu niej. Robactwo nie ma jej toczyć! (GLXIV, 1-I - I 6). Wiara w reinkarnację dowodzi wystarczająco, Ŝe wszystkie religie, w których tworzyła ona punkt środkowy nauki, wierzyły w trwanie duszy po śmierci; ale pomimo to chciałabym przytoczyć tutaj, jako przykład, wyjątek z „Kodeksu Manu”, który następuje po rozprawie o metampsychodzie i odpowiada na pytanie co do uwolnienia się od dalszych wcieleń: Twierdzą, Ŝe ze wszystkich tych przymiotów świętych najprzedniejsze jest samopoznanie (lub, lepiej wyraziwszy się, poznanie Jaźni, albo Atmy); ono bowiem jest, zaprawdę, najdoskonalsze ze wszystkich umiejętności, gdyŜ przez nie osiągamy nieśmiertelność. (XII, 85). Bardzo dobitnie wypowiada się takŜe na temat owego pytania wzniosła religia Zaratustry, jak tego dowodzi następujący ustęp, wyjęty z Awesty, w którym ta stara księga, opisawszy róŜne wędrówki pośmiertne jednej duszy, tak ciągnie dalej: Dusza człowieka sprawiedliwego przekracza pierwszy stopień i dostaje się do Humaty (nieba), potem przekracza drugi stopień i dostaje się do Hukhty, następnie przekracza trzeci stopień i dostaje się do Harastu; wreszcie dusza sprawiedliwego wzbija się na czwarty stopień i dociera do światła wiecznego. Tako rzecze do niego jeden z dawniej umarłych: Jak ty – umarły w sprawiedliwości i czystości z twego więzienia cielesnego, z twojej posiadłości ziemskiej, ze świata fizycznego – znalazłeś się tu, w świecie niewidzialnym, ze znikomości wzbiłeś się do wieczności? W jaki sposób dokonałeś tego – o ty, którego pozdrawiam? Na to odpowiada Ahura–Mazda: Nie pytaj tego, do którego skierowałeś zapytanie swoje, bowiem przebył on straszną, okropną drogę rozłączenia duszy z ciałem.
56
RównieŜ jasno i dobitnie wyraŜa się perski Desatir. To składające się z 15 ksiąg dzieło, stworzone przez proroków perskich, było początkowo ułoŜone w języku Avesta. Bóg zwie się tam Ahura–Mazda, albo Yazdan. Czytamy tam: Bóg dal człowiekowi wyŜszość nad zwierzętami przez nadanie mu duszy, która jest wolną, prostą, niematerialną, niezłoŜoną, nie znającą pragnienia substancją, i która przez wydoskonalenie się zostaje aniołem. Jego niezgłębiona mądrość i niezbadana wiedza złączyła duszę z ciałem materialnym. JeŜeli on (człowiek) czyni dobrze w ciele materialnym, oraz posiada właściwą wiedzę i religię, to jest on Hartasp... Z chwilą, gdy opuszcza on swoje ciało materialne, przyjmuję go Ja (Bóg) do świata aniołów, aby mógł z nimi obcować i Mnie oglądać. Lecz jeŜeli on nie jest Hartasp, pomimo to jednak jest mądry i wolny od występków, podniosę go do stopnia aniołów. KaŜdy człowiek znajdzie właściwe sobie miejsce, według miary jego mądrości i poboŜności, w rzędzie mędrców w niebie, albo na gwiazdach. A w tych regionach szczęśliwości pozostanie on na wieki. (Przekład Mirzy Mohamed Hadi: The Platonist s. 306). Panujący w Chinach odwieczny zwyczaj czczenia duchów przodków dowodzi, Ŝe i tu była ogólnie rozpowszechniona wiara w ciągłość Ŝycia ludzkiego za grobem. Księga Szu-king, którą Mr. James Legge uwaŜa za najstarsze dzieło klasyczne Chin i które zawiera zapiski historyczne z lat 2357–627 p.n.e., roi się od wskazówek co do tych dusz, które łącznie z innymi istotami duchowymi czuwają nad interesami ich potomków oraz nad dobrem państwa. Tak na przykład upomina Pan–Kang, który panował od 1401–1374 p.n. e., swoich poddanych: DąŜeniem moim jest wszystkich was wspierać i Ŝywić. Wspominam przy tym moich przodków, którzy są obecnie duchami władczymi... Gdybym popełniał błędy w panowaniu moim i długo szedł tą błędną drogą, to mój wzniosły władca (załoŜyciel naszej dynastii) zesłałby na mnie dotkliwą karę za moje przewiny i wykrzyknąłby: „Czemu ciemięŜysz lud mój?” Zaś jeŜeli ty, ludu, liczący się na miliony, nie będziesz mocno wierzył w nieśmiertelność Ŝycia twego i mnie – jednego – popierał w przeprowadzaniu planów moich, wówczas dawni królowie ześlą na ciebie cięŜkie kary i zawołają: „Dlaczego sprzeciwiacie się naszemu młodemu wnukowi, tracąc przez to cnotę waszą? A od kar tych, które oni z góry ześlą na was, nie będziecie mogli uciec(...) Wasi dziadowie i pradziadowie wyrzekną się was wtedy i zostawią was na pastwę śmierci!”. (Sacred books of the East – III, 109–110). Ale praktyczny skutek tego starego wierzenia, przy którym Chińczycy trwają równieŜ niezłomnie do dziś dnia, jak i w tych dawno zamierzchłych stuleciach, jest nader nikły i zmiana, którą ludzie nazywają śmiercią, wyciska na Ŝyciu i myśleniu mieszkańców tego kwiecistego kraju bardzo nieznaczne piętno. Cytat w rodzaju poprzednich moŜna by dodać jeszcze setki, ale i te wystarczą dla wykazania jak niedorzeczny jest pogląd, jakoby wiara w nieśmiertelność miała do zawdzięczenia swoją genezę chrześcijaństwu. Całą staroŜytność opromieniała wiara w nieśmiertelność człowieka,
57
która przejawiała się nie tylko w Ŝyciu codziennym, ale i w literaturze, i dzięki której ludzie ze spokojną powagą przekraczali wrota śmierci. Pozostaje nierozwiązana zagadka, w jaki sposób chrześcijaństwo, którego nauka przecieŜ jak najenergiczniej i jak najradośniej wiarę tę na nowo wzmocniła, wyhodowało nigdzie indziej nie spotykany strach przed śmiercią – strach, który nie tylko w Ŝyciu społecznym, ale takŜe w chrześcijańskiej sztuce i literaturze, gra rolę tak wybitną. Nie sama wiara w piekło otoczyła mogiłę ludzką tym strachem; inne religie bowiem posiadają takŜe swoje wierzenia w piekło, a pomimo to wyznawcy ich nie znają tej strasznej bojaźni wobec śmierci. Tak na przykład Chińczycy, którzy uwaŜają śmierć za przebieg tak nieznaczny i błahy, wierzą w cały szereg piekieł, jedynych w swoim rodzaju z ich róŜnymi mękami i udręczeniami. MoŜliwe, Ŝe róŜnica w pojmowaniu śmierci leŜy raczej w charakterze rasowym, niŜ w wyznaniu wiary, albo takŜe w tym, Ŝe czynne Ŝycie zachodnioeuropejczyka wzdraga się przed przeciwieństwem tegoŜ i jego pozbawiony fantazji, zmaterializowany rozsądek uznaje, Ŝe stan bezcielesny jest co najmniej niedogodny; podczas gdy mieszkaniec Wschodu, bardziej skłonny do marzeń i mistyki, czuje do medytacji pociąg i stara się wytrwale juŜ podczas Ŝycia ziemskiego otrząsnąć się z naporu zmysłów, uwaŜając stan bezcielesny za nader poŜądany i w zupełności odpowiedni do oddania się bez przeszkody rozmyślaniu. Zanim wszakŜe przystąpimy do bliŜszego rozpatrzenia wypadków pośmiertnych, musimy podać, przynajmniej w krótkim zarysie, z jakich róŜnorodnych części składa się człowiek, według nauk filozofii ezoterycznej, bowiem, nie znając jego pojedynczych składników, nie moglibyśmy takŜe zrozumieć ich rozłączenia. A więc, człowiek składa się: Nieśmiertelnej troistości
i ze śmiertelnej czworakości
Atma Buddhi Manas Kama Prana Linga Śarira Sthula Śarira
Sthula Śarira (rupa) jest to ciało fizyczne, złoŜona z róŜnorodnych narządów, widoczna i dotykalna postać zewnętrzna. Linga Śarira jest to ciało astralne, albo sobowtór astralny ciała fizycznego (cień, „widmo"). Prana jest to siła Ŝyciowa, ta niezbędnie potrzebna siła do wprowadzenia molekuł astralnych i fizycznych w stosunek skoordynowany i wytworzenia z nich pewnego organizmu. Prana jest to ów znajdujący się w kaŜdym organizmie odem Ŝyciowy∗, ta część uniwersalnego odemu Ŝyciowego, jaką organizm przyswoił sobie na okres czasu , który nazywamy „Ŝyciem". Kamarupa jest to zbiorowisko skłonności, pragnień Ŝądz i namiętności, które człowiek posiada na równi ze zwierzęciem, a więc ciało astralne. Manas jest to to, co w nas myśli, inteligencja, rozum. Buddhi jest to nośnik, albo wehikuł, w którym mieszka Duch. Atma = Duch, w którym jedynie Buddhi moŜe się objawić.
∗
Chodzi o magnetyczny fluid Ŝyciowy, który K. von Reichenbach określił jako „od”.
58
Ogniwem łączącym pomiędzy nieśmiertelną triadą, a śmiertelną czworakością jest Manas, który podczas Ŝycia ziemskiego, czyli inkarnacji, posiada naturę podwójną i działa, jako manas wyŜszy i niŜszy. Manas wyŜszy wydziela promień – manas niŜszy, który pracuje w mózgu i za pomocą mózgu w człowieku, tworzy jego intelekt. Ten manas niŜszy łączy się z kamą, naturą namiętnościową, i tym tłumaczy się pogląd filozofów zachodnich, według którego namiętności i Ŝądze są uwaŜane za części składowe rozumu. Przez to połączenie wytworzył się most pomiędzy wyŜszą a niŜszą naturą człowieka, jako Ŝe ów kama-manas przez swoje wyŜsze elementy, pochodzące z manasu, naleŜy do wyŜszej, a przez swoje niŜsze elementy kamy – do niŜszej natury tegoŜ. Manas ów tworzy nie tylko pole walki na czas Ŝycia ziemskiego, ale i w Ŝyciu pośmiertnym odkrywa jeszcze powaŜną rolę. Ze względu na zmieszanie w kama-manasie elementów śmiertelnych z nieśmiertelnymi zaproponuję następującą nieznaczną zmianę w naszym podziale siedmiu pryncypiów człowieka: Nieśmiertelne: względnie śmiertelny:
Śmiertelne:
Atma (Duch pozostający w łączności z Absolutem) Buddhi (duchowa dusza) Manas wyŜszy (zawiera zapis karmiczny) Kama-Manas (lub Manas niŜszy): Prana (siła Ŝyciowa, ciało eteryczne) Linga Śarira (ciało astralne) Sthula Śarira (ciało fizyczne)
Podobny podział znajdujemy takŜe u niektórych pisarzy chrześcijańskich, którzy nauczają: Duch jest, dzięki swemu początkowi boskiemu, w swojej istocie najbardziej wewnętrznej nieśmiertelny; dusza natomiast posiada tę własność tylko względnie, tj. moŜe osiągnąć nieśmiertelność przez połączenie się z Duchem; zaś ciało jest dzięki całej naturze swojej śmiertelne. Większość niedostatecznie poinformowanych „chrześcijan" dzieli człowieka tylko na dwie części: ciało, które przez śmierć rozkłada się, i coś, co śmierć przeŜywa, a co nazywa się tu duszą, ówdzie duchem. Ta ostatnia klasyfikacja, o ile to w ogóle moŜna nazwać podziałem, jest zupełnie niewystarczająca, jeŜeli szukamy jakiegokolwiek rozumnego wyjaśnienia lub oświetlającej hipotezy co do zjawisk pośmiertnych. Natomiast przyjęcie podziału istoty ludzkiej na trzy elementy daje nam juŜ daleko trafniejszy obraz jej całej natury, ale i ono nie wystarcza jeszcze do wyjaśnienia niektórych zjawisk. Jedynie podział na siedem elementów daje nam obraz zarówno odpowiadający rozumowi, jako teŜ faktom, które mamy tu bliŜej rozpatrzyć. Dlatego teŜ kaŜdy początkujący uczyni dobrze, zapoznając się z tym podziałem, chociaŜby wydał mu się nieco zbyt rozciągły. WszakŜe, gdyby poświęcił studium swoje wyłącznie zbadaniu ciała i jego ruchów, musiałby pocić się nad przyswojeniem sobie jeszcze bardziej rozciągłej i daleko więcej wchodzącej w szczegóły klasyfikacji, niŜ ta, której tu od niego Ŝądamy. Wtedy musiałby się zapoznać z róŜnicą pomiędzy muskułami a komórkami nerwowym i tak dalej, jak równieŜ z róŜnymi zdarzającymi się tu wariacjami, i gdyby chciał w nieświadomości swojej zbuntować się przeciw temu tak starannie i do najdrobniejszych szczegółów wypracowanemu systemowi, wytłumaczono by mu, Ŝe tylko na mocy tak dokładnego zbadania róŜnych części składowych ciała mogą być zrozumiane róŜnorodne i tak skomplikowane zjawiska działalności Ŝyciowej. Jeden rodzaj komórek jest przeznaczony do karmienia ciała, inny zabezpiecza ruch, jeszcze inny umoŜliwia wydzielanie, et cetera, i jeŜeliby nie kaŜdy oddzielny rodzaj posiadał swoją własną nazwę, to powstałoby stąd okropne zamieszanie i niekończące się nieporozumienia, i funkcje fizyczne pozostałyby niezrozumiałe. Wobec długości drogi, jaka nam pozostaje
59
jeszcze do odbycia, oszczędzi nam czasu i przyda jasności, jeŜeli przede wszystkim przyswoimy sobie kilka wyraŜeń technicznych; a Ŝe jasność konieczna jest zwłaszcza tam, gdzie chodzi o wyjaśnienie i zrozumienie skomplikowanych procesów pośmiertnych, czuję się przeto nawet zmuszona – wbrew mojemu dotychczasowemu zwyczajowi – od początku posługiwać się tymi wyraŜeniami technicznymi; nie posiadamy bowiem dotychczas w naszym języku Ŝadnych słów oddających wyczerpująco ich znaczenie, zaś uŜywanie długich zwrotów objaśniających jest nie tylko nader uciąŜliwe, ale często ponadto niedostateczne. Co do mnie, to uwaŜam, Ŝe w sporach pomiędzy zwolennikami filozofii ezoterycznej a spirytystami, zawiniło przewaŜnie wynikające z nieścisłości sposobu wyraŜania się niezrozumienie wzajemnych poglądów. Pewien wybitny spirytysta wyraził się niedawno z niecierpliwością, Ŝe nie pojmuje zupełnie, do czego mają być potrzebne dokładne definicje; co do niego, to rozumie on pod słowem „duch” wszystkie te części natury ludzkiej, które trwają po śmierci i nie naleŜą do ciała. Idąc za tym przykładem, moŜna by równie dobrze powiedzieć: ciało ludzkie składa się z kości i mięsa, zaś na pytanie: co to jest krew? – odpowiedzieć: „Pod krwią rozumiemy wszystko, co nie jest kością”. Jasna definicja i ścisłe trzymanie się raz przyjętego określenia umoŜliwi nam przynajmniej wzajemne rozumienie się, a to jest przecieŜ pierwszy krok do skutecznego porównania róŜnego rodzaju doświadczeń. Ciało fizyczne Ciało fizyczne podlega nieustannemu procesowi rozkładu i odnawiania. Najpierw tworzy się ono jako forma astralna w łonie matki, a następnie przez nieustanne przyciąganie nowej materii dopełnia bez przerwy swoją budowę. Podczas, gdy z jednej strony wypycha ono co chwila maleńkie molekuły, z drugiej – wchłania w siebie równieŜ co chwila takie molekuły. Wypływający strumień rozlewa się następnie po całym otoczeniu i słuŜy do budowy nowych ciał róŜnego rodzaju, zarówno w świecie mineralnym, jak zwierzęcym i roślinnym, ba, nawet i ludzkim, bowiem podstawy fizyczne wszystkich tych istot są wszędzie jednakowe. W Secret Doctrine Heleny Bławatskiej (tom I, s. 260 i 261)∗ czytamy: W wyobraŜeniu, iŜ powłoka ludzka składa się, podobnie do skalistej skorupy naszej ziemi, z niezliczonych „istot Ŝyjących” nie ma dla prawdziwego mistyka nic odpychającego (...). Wiedza uczy nas, Ŝe Ŝywy, jak i martwy, organizm ludzi i zwierząt roi się od setek rodzajów bakterii; Ŝe przez kaŜdy oddech nasz jesteśmy zagroŜeni wtargnięciem mikrobów z zewnątrz, podczas gdy we wnętrzu naszym zagraŜa nam cały szereg innych maleńkich Ŝyjątek. Nauka poszła w nowszych czasach nawet tak daleko, Ŝe zgodnie z wiedzą okultystyczną twierdzi, iŜ zarówno ciała nasze, jak ciała zwierząt, roślin i kamieni składają się z takich Ŝyjątek, które, z wyjątkiem gatunków większych, są tak drobne, Ŝe Ŝaden mikroskop nie moŜe ich odkryć. O ile chodzi tylko o zbadanie człowieka materialnego i zwierzęcego, nauka znajduje się na drodze do odkryć, które teorię tę potwierdzą w najszerszym zakresie. Chemia i fizjologia – oto dwaj wielcy czarodzieje przyszłości, których zadaniem jest otworzyć oczy ludzkie na poznanie wielkich prawd natury. Z kaŜdym dniem identyczność pomiędzy zwierzęciem a człowiekiem, pomiędzy rośliną a człowiekiem, ba, nawet pomiędzy płazami i słuŜącymi im za kryjówkę kamieniami a człowiekiem, stanie się jaśniejsza i wyraźniejsza. Z chwilą jednak odkrycia, Ŝe fizyczne i chemiczne składniki wszystkich tworów są identyczne, chemia moŜe postawić dalsze twierdzenia, mianowicie, Ŝe nie ma róŜnicy pomiędzy materią, z której została wytworzona małpa, a materią człowieka. Nauka okultystyczna idzie wszakŜe jeszcze o wiele dalej, ∗
Cytat pochodzi z wydania w języku angielskim.
60
ucząc, Ŝe nie tylko składniki chemiczne są identyczne, ale te same nieskończenie małe, niewidzialne istnienia tworzą atomy, z których składa się zarówno materia gór jak i bratków, człowieka jak i mrówki, słonia jak i chroniącego go od słońca drzewa. KaŜda oddzielna cząsteczka – bez względu na to, czy przywykliśmy nazywać ją organiczną, czy nieorganiczną – jest oŜywiona. Te pojedyncze, niezaleŜne od siebie istoty Ŝyjące naleŜą wszystkie do planu prany, albo ciała eterycznego i tworzą jako całość molekuły i komórki ciała fizycznego. Podczas całego Ŝycia fizycznego nieustannie wpływają one i wypływają, tworząc w ten sposób ciągły związek pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem. Kierują nimi pewne istoty, zwane „ognistymi"∗, które zmuszają swoich podwładnych do wykonywania ich zadania, polegającego na budowaniu komórek ciała, i stoją na straŜy, aby wykonywano to dzieło harmonijnie i porządnie, w naleŜnym poddaniu się wyŜszym przejawom Ŝyciowym w skomplikowanym organizmie, który nazywamy „człowiekiem”. Te „istoty ogniste” odpowiadają przez swoją działalność kontrolującą i organizującą w naszym planie Jedynemu śyciu w uniwersum; i z chwilą, gdy przestaną spełniać w ciele ludzkim to zadanie swoje, wtedy niŜsze istoty rozzuchwalają się, naduŜywają swojej mocy i poczynają niszczyć organizm fizyczny, dotychczas spoisty. Podczas Ŝycia cielesnego są one podzielone jak armia i kroczą w regularnym porządku pod zwierzchnią komendą generała, wykonują najróŜniejsze ewolucje, idą krok w krok i poruszają się jak jedno ciało. Po śmierci wszakŜe stają się zdezorganizowanym, buntowniczym tłumem , który rzuca się to tu, to tam, albo wzajemnie na siebie; ani nie posiada wspólnego celu, ani teŜ nie podlega wspólnej komendzie. Ciało nigdy nie jest tak bardzo oŜywione jak wtedy, kiedy jest martwe; ale jest ono wtedy oŜywione tylko w swoich oddzielnych częściach, a martwe, jako całość; Ŝywe – jako podrzędna gromada istotek, martwe – jako organizm. W Isis unveilde pisze H. Bławatska: Nauka rozpatruje człowieka jako agregat atomów, które są złączone na pewien czas przez tajemny węzeł, tzw. zasadę Ŝyciową. Dla materialisty nie ma pomiędzy ciałem martwym a Ŝywym Ŝadnej innej róŜnicy, jak tylko ta, Ŝe w ostatnim wypadku ta siła jest aktywna, w pierwszym zaś utajona. JednakŜe, kiedy wygasła ona zupełnie, lub zupełnie wycofała się, wtedy molekuły ulegają wyŜszemu prawu przyciągania, które rozrywa je i rozprasza w przestrzeni. OtóŜ to rozproszenie jest właśnie tym, co nazywamy śmiercią, o ile w ogóle moŜna nazywać śmiercią proces, przez który molekuły ciała martwego przejawiają dopiero naprawdę intensywną siłę Ŝyciową ... Elifas Levi powiada: Zmiana jest dowodem ruchu, a tylko ruch dowodzi Ŝycia. Trup nie rozłoŜyłby się, gdyby był martwy: natomiast wszystkie te molekuły, z których on jest złoŜony, są Ŝywe i walczą, aby nawzajem oderwać się od siebie! Kto czytał wydaną poprzednio przeze mnie ksiąŜkę The seven principles of man, wie, Ŝe linga-śarira, albo ciało astralne, jest nośnikiem prany, albo zasady Ŝyciowej. Za pośrednictwem linga-śarira prana wykonuje, jak to było co dopiero wspomniane, tę czynność kierowniczą i porządkującą; zaś śmierć zawładnie tryumfalnie ciałem z chwilą, gdy linga-śarira oddzieli się od niego zupełnie i delikatny węzeł, który łączył je z ciałem fizycznym przerwie się. Ja∗
Chodzi o ogniste zasady duszy, tzw. „salamandry".
61
snowidzący obserwowali ten przebieg rozłączenia i dokładnie go opisali. Tak na przykład Andrew Jakson Davis, wielki jasnowidz opisuje, jak sam obserwował oddzielanie się ciała eterycznego i twierdzi, Ŝe węzeł magnetyczny przerwał się dopiero mniej więcej w 36 godzin po śmierci pozornej. Inne osoby przebywające w transie opisywały w podobny sposób, jak widziały wydzielającą się ze zmarłego słabą fioletową mgłę, która stopniowo zagęszczała się w figurę, będącą sobowtórem osoby zmarłej i złączoną z nią przez jaśniejący węzeł. Przerwanie się tego węzła oznacza ustanie wszelkiego połączenia magnetycznego pomiędzy ciałem fizycznym a przeŜywającymi je składnikami istoty ludzkiej; ciało wtedy jest uwolnione od człowieka, człowiek zaś jest pozbawiony ciała. Bezpośrednio po śmierci sześć jeszcze składników jego istoty pozostaje w połączeniu, podczas, gdy siódmy, sthula śarira, został porzucony, jak znoszone ubranie. I, zaprawdę, śmierć jest rzeczywiście tylko powtarzającym się procesem rozbierania, albo odsłaniania. Część nieśmiertelna człowieka odrzuca kolejno wszystkie swoje osłony zewnętrzne – jak wąŜ swoją skórę, jak motyl kokon przechodząc stopniowo do coraz wyŜszego stanu i świadomości. Zostało wszakŜe stwierdzone przez fakty, Ŝe porzucenie ciała fizycznego i przebywanie pewnej istoty świadomej bądź w sobowtórze astralnym, bądź teŜ nawet w jeszcze subtelniejszym ciele myślowym, moŜe być dokonane juŜ podczas Ŝycia ziemskiego, tak Ŝe człowiek moŜe zapoznać się w ten sposób ze stanem bezcielesnym, przez co ten ostatni traci dlań wszelką grozę, która otacza zazwyczaj wszystko nieznane. W ciele astralnym nie moŜe się on wprawdzie oddalać zbyt daleko od ciała fizycznego, bowiem muszą one pozostawać ciągle połączone przez ten delikatny węzeł magnetyczny, którego zerwanie jest równoznaczne ze śmiercią. W kaŜdym razie moŜe on rozpoznać się, jako świadomą istotę, zamieszkującą tę powłokę astralną i znaleźć dla własnego zadowolenia dowód na to, Ŝe Ŝycie nie zaleŜy od funkcji ciała fizycznego. Ale z chwilą, gdy nauczy się uŜywać swego ciała myślowego, nie jest juŜ zaleŜny od oddalenia ciała materialnego i poznaje z całą świadomością niezaleŜność inteligencji duchowej. Jak mógłby człowiek, który w ten sposób odrzucił niejednokrotnie swoje ciało fizyczne i jego sobowtóra z subtelnej materii, oraz przekonał się przy tym, Ŝe przebieg ten nie sprowadza bynajmniej „nieświadomości”, ale przeciwnie wynika z niego daleko szerszy zakres swobody i wzmoŜona intensywność Ŝycia – jak mógłby człowiek taki Ŝywić jeszcze obawę przed ostatecznym zupełnym odrzuceniem więzów i przed uwolnieniem swojej nieśmiertelnej duszy od tego, co poznał, jako „swoje więzienie w ciele i krwi”? Takie pojęcie Ŝycia ludzkiego tworzy znaczną część filozofii ezoterycznej. Człowiek posiada przede wszystkim naturę boską, jest iskrą Ŝycia boskiego. Po oddzieleniu się od centralnego ognia, ten Ŝywy płomień otacza się powłokami, które zamieszkuje, stając się triadą AtmaBuddhi-Manas, albo nieśmiertelną Jaźnią. Ta ostatnia wysyła ze swojej strony znowu promień, który otacza się grubszymi materiami: ciałem namiętności (albo elementami kamy, naturą namiętnościową), następne ciałem eterycznym i wreszcie – fizycznym. Przedtem wolna, nieśmiertelna, teraz wszakŜe zamknięta, osłonięta i uwięziona inteligencja moŜe działać obecnie tylko z trudem i z przykrością poprzez otaczające ją powłoki; jednakŜe w swojej naturze właściwej pozostaje pomimo to wolnym ptakiem nieba; jej skrzydła są tylko związane i wstrzymane przez materię, w której chwilowo mieszka. Gdy tylko człowiek uświadomi sobie naleŜycie swoją prawdziwą istotę, uczy się stopniowo otwierania drzwi swego więzienia i porzucania swojej celi. Najpierw musi się on nauczyć czucia się identycznym ze swoją trójcą nieśmiertelną, pokonywania swego ciała i jego namiętności i podnoszenia się do Ŝycia czystego, duchowego i moralnego. Wtedy dochodzi do przekonania, Ŝe pokonane ciało nie moŜe go więzić; otwiera drzwi i wychodzi na słońce swego prawdziwego Ŝycia. A gdy póź-
62
niej śmierć otworzy mu te wrota, to kraina, do której ma przejść teraz, nie jest mu juŜ nieznana, gdyŜ juŜ przedtem dobrowolnie po niej wędrował. Ale wreszcie wzbija się on do poznania tak waŜnego faktu, Ŝe Ŝycie jest zupełnie niezaleŜne od ciała i tego planu materialnego – Ŝe Ŝycie jest niczym innym, jak jego świadomym bytem nieśmiertelnym, i Ŝe krótkie okresy Ŝycia ziemskiego są tylko zupełnie znikomymi cząstkami jego świadomego istnienia, podczas których nawet, wskutek gniotących i gnących powłok, Ŝycie jego jest o wiele mniej intensywne. Tylko podczas takich pobytów w ciele fizycznym moŜe on – z nielicznymi wyjątkami – utracić świadomość swego nieprzerwanego, ciągłego Ŝycia, poniewaŜ jest właśnie otoczony przez powłoki, które go do tego stopnia zaślepiają i łudzą przedstawiając mu jako rzeczywistość to, co jest tylko złudzeniem, co jest znikome na tyle, Ŝe zatraca on zupełnie wiedzę o prawdziwym stanie rzeczy. Ponad uniwersum jest światło słoneczne; w czasie inkarnacji przechodzimy z niego w mrok Ŝycia cielesnego, podczas którego wzrok nasz jest przyćmiony. Ale wraz ze śmiercią występujemy znowu z ciemności naszego więzienia na słońce i zbliŜamy się do jedynej Realności. Krótkie więc są okresy ziemskie, długie natomiast czasy blasku słonecznego; ale w naszym stanie zaślepienia nazywamy mrok „Ŝyciem” i uwaŜamy go za byt prawdziwy, podczas gdy światło słoneczne nazywamy „śmiercią” i drŜymy na myśl o nim. Giordano Bruno, jeden z najznakomitszych nauczycieli naszej filozofii z czasów średniowiecza, doskonale określił stosunek rzeczywisty pomiędzy człowiekiem a ciałem jego. 0 człowieku prawdziwym mówi on: Będzie on do tego stopnia tkwił w swoim ciele, Ŝe najlepsza część jego jaźni nie przemówi w nim, a odnajdzie samego siebie, jeŜeli przez niewzruszoną przysięgę tak całkowicie zwróci się do rzeczy boskich, Ŝe dla rzeczy ziemskich nie będzie juŜ czuł ani miłości, ani nienawiści. Poznaje on Pana w sobie i wie, Ŝe nie jest ani sługą, ani niewolnikiem swego ciała, uwaŜając je tylko za więzienie, w którym tęskni do wolności, za więzy, które hamują lot jego skrzydeł, za łańcuch, który krępuje jego ręce, za kij, który mu się plącze pod nogami, za welon, który mu wzrok przesłania. Nie moŜe być on ani sługą, ani więźniem, ani zamkniętym, związanym, zmuszonym do bezczynności, ani teŜ bałamuconym i ślepym; bowiem ciało, które on sam (dobrowolnie) opuszcza, nie moŜe go do tego stopnia ujarzmić, aby ducha uwaŜał poniekąd za świat cielesny; materia zaś pozostaje podwładna Bogu i prawom natury. Z chwilą, gdy tylko osiągniemy taki pogląd na ciało i wywalczymy sobie wolność przez zwalczenie go, wtedy i śmierć traci dla nas całą grozę. Przez dotknięcie jej opada z nas ciało ziemskie jak ubranie, a my wznosimy się nienaruszeni i wolni. Tę samą myśl tak wyraŜa Dr Franz Hartmann w artykule o paleniu zwłok: Według poglądu nowszych uczonych człowiek jest udoskonaloną małpą. Ale według poglądu mędrców indyjskich, którzy zgadzają się tutaj z mistykami chrześcijańskimi, człowiek jest Bogiem, który na czas tego Ŝycia ziemskiego przez swoje skłonności ziemskie łączy się ze zwierzęciem (tj. ze swoją naturą zwierzęcą). Przebywający w człowieku Bóg daje mu mądrość; zwierzę wyposaŜa go w siłę. Podczas śmierci uwalnia się Bóg sam od człowieka, opuszczając ciało zwierzęce. PoniewaŜ zaś człowiek nosi w sobie tę świadomość boską, przeto jest jego zadaniem zwalczać w sobie zwierzęce Ŝądze i przy pomocy zasady boskiej wznosić się ponad nie; zadanie, którego zwierzę nie moŜe spełnić i którego przeto od niego takŜe się nie Ŝąda. (Theosophical Sifting, tom III).
63
Człowiek – o ile uŜywa się tego słowa w znaczeniu osobistości, w którym takŜe jest ono uŜyte w drugiej części tego cytatu – jest tylko względnie nieśmiertelny; ale człowiek prawdziwy, boski, jest bezwzględnie nieśmiertelny i zbawia sam siebie, a z osobowości zabiera ze sobą tylko tyle, ile było potrzebne do połączenia się z Bóstwem. Ciało, przedtem miejsce igrzysk dla niezliczonych istnień, które prana utrzymywała w porządku i posłuszeństwie, działając przez swój nośnik tj. linga śarira, poczyna wreszcie rozkładać się, to znaczy rozwiązywać, a z rozkładem komórek i molekuł jego oddzielne cząstki przechodzą w inne połączenia. JeŜeli powrócimy znowu na ziemię, moŜe się zdarzyć, iŜ zejdziemy się z jednym z tych niezliczonych istnień, które w dawniejszej inkarnacji gościły w naszym ówczesnym ciele; ale tu mamy do czynienia tylko z rozkładem ciała, którego okres Ŝycia zakończył się i które czeka los zupełnego rozkładu. Dla sthula śarira więc śmierć oznacza rozkład organizmu, albo zerwanie węzła, który wiele elementów połączył w jedność. Ciało astralne Linga śarira, albo sobowtór astralny, jest to cień ,,widmo” grubo-materialnego ciała ludzkiego. Cień ten jest niekiedy widoczny juŜ za Ŝycia, w pobliŜu ciała fizycznego, a jego wyjściu z ciała towarzyszy w zasadzie uczucie cięŜkości w ciele fizycznym, albo takŜe popadnięcie tegoŜ w stan półletargu. PoniewaŜ w ciągu Ŝycia ziemskiego jest on nośnikiem zasady Ŝyciowej, przeto wydalenie się jego z ciała daje się oczywiście zauwaŜyć przez ustanie wszystkich funkcji Ŝyciowych, jeŜeli nawet węzeł łączący te dwa ciała nie jest zupełnie przerwany. Zupełne zerwanie tegoŜ węzła oznacza, jak juŜ wiemy, śmierć ciała. Gdy linga śarira opuszcza ciało ostatecznie, to nie ulatuje natychmiast daleko od niego, ale w zasadzie unosi się nad zwłokami w sennym, spokojnym stanie świadomości, o ile nie mają miejsca zbyt porywcze wybuchy rozpaczy i zbyt wielkie zamieszanie w najbliŜszym otoczeniu co dopiero opuszczonego ciała. Na miejscu będzie tu uwaga, Ŝe w czasie stopniowego przebiegu śmierci, podczas którego linga śarira wydziela się z ciała, w pokoju zmarłego powinien panować największy spokój i panowanie nad sobą. Bowiem wtedy przed umierającym przesuwa się szybko, jakby w kalejdoskopie, raz jeszcze całe Ŝycie; jak to wiemy zresztą z opowiadań ludzi, którzy byli bliscy śmierci od utonięcia i popadli juŜ w stan, w którym świadomość zanikła i puls zdawał się ustać. Pewien Mistrz (Adept) pisze o tym: W ostatniej chwili pamięć nasza odzwierciedla raz jeszcze cale Ŝycie ze wszystkimi szczegółami, wydobywając z najtajniejszych kącików i skrytek obraz po obrazie, zdarzenie po zdarzeniu... MoŜe się często zdarzać, Ŝe uwaŜamy juŜ człowieka za zmarłego, ale w chwili pomiędzy ostatnim uderzeniem pulsu, lub ostatnim drgnięciem jego serca, a wyjściem ostatniej iskry ciepła zwierzęcego, mózg nieustannie jeszcze myśli i ego przeŜywa w tym krótkim okresie czasu raz jeszcze całe swoje Ŝycie. Mówcie przeto tylko szeptem – wy, którzy otaczacie łoŜe śmiertelne i znajdujecie się wobec majestatu śmierci. Zwłaszcza jednak cicho powinniście się zachowywać bezpośrednio po tym, gdy śmierć połoŜyła swoją łagodną rękę na ciele; mówić tylko szeptem, powtarzam, aby nie przerywać spokojnego biegu myśli i nie przeszkadzać przeszłości w skrzętnym tkaniu welonu dla przyszłości. (Man, fragments of forgotten history, 119-120). W chwilach tych gromadzą się obrazy myślowe ubiegłego Ŝycia ziemskiego wokół ich twórcy i grupują się w całkowity obraz tego Ŝycia. Zostaje on następnie utrwalony w świetle
64
astralnym. NajwaŜniejsze skłonności, najsilniejsze kierunki myślowe wyciskają swój stempel na charakterze następnej inkarnacji i występują w tejŜe, jako cechy wrodzone. To rozwaŜanie sumy doświadczeń Ŝyciowych, to przejście wspomnień karmicznych jest zbyt waŜnym i powaŜnym przebiegiem, aby miał być zakłócany przez niewczesne lamenty krewnych i przyjaciół zmarłego. H. P. Bławatska stwierdza: W powaŜnej chwili śmierci, takŜe i przy nagłym nastąpieniu tejŜe – widzi kaŜdy człowiek całkowity obraz swojego Ŝycia do najdrobniejszych szczegółów, przeciągający przed nim. Na krótki moment osoba jednoczy się z indywiduum, wszystko wiedzącym Ego. Ta krótka chwila wystarcza jednak, aby pokazać mu całą kolejność przyczyn, które działały podczas jego Ŝycia. Widzi teraz i poznaje siebie takim, jakim jest rzeczywiście, a nie juŜ w łagodzącym blasku samo pochlebstwa i samo złudzenia. Widzi on cale Ŝycie swoje, jak ciągnie przed nim i patrzy na nie, niby widz na scenę, którą właśnie ma opuścić. (Key to theosophy, 624)∗ Po tym szybko przeciągającym obrazie następuje u zwykłego człowieka wspomniany juŜ senny, spokojny stan półświadomości, podczas którego sobowtór astralny okrąŜa jeszcze ciało, do którego kiedyś naleŜał, a od którego obecnie zupełnie się oddzielił. Sobowtór ten moŜe być widziany przez domowników lub w sąsiedztwie, jeŜeli myśl zmarłego zwróciła się z wielką intensywnością na jedną z osób pozostałych, albo – jeŜeli duch jego został w ostatnich chwilach przez coś nader zaniepokojony, albo – jeŜeli coś, co powinno było jeszcze stać się koniecznie, nie stało się, albo wreszcie – jeŜeli spokój umierającego został zakłócony przez jakieś lokalne warunki. W takich, lub podobnych wypadkach, sobowtór moŜe być widziany lub słyszany. JeŜeli jest widzialny, to przejawia wspomniany juŜ senny stan półświadomy, zachowuje się milcząco; postać jego jest zatarta i na zadane pytania nie daje Ŝadnej odpowiedzi. Po pewnym okresie czasu wyŜsze składniki człowieka pozbywają się stopniowo takŜe i powłoki linga śarira i zrzucają tę ostatnią z siebie równieŜ, jak niedawno zrzuciły grube ciało materialne. Po opuszczeniu tych dwu ciał, przy czym sobowtór astralny staje się podobnie do ciała fizycznego trupem, przechodzą wyŜsze zasady, jako istota składająca się z pięciu części w stan inny, wyŜszy. Natomiast skorupa astralna pozostaje w pobliŜu trupa fizycznego i zaczynają się one rozkładać. Jasnowidzący mogą obserwować na cmentarzach takie upiory astralne, które raz są podobne do ciała zmarłego, to znów mają tylko postać fioletowych mgiełek, albo światełek. Jeden z moich przyjaciół widział raz takiego trupa astralnego w okropnym, odstraszającym stanie rozkładu – widok, który z pewnością nie naleŜy do przyjemności jasnowidzenia! Proces rozkładu postępuje w obydwu ciałach równocześnie, aŜ całe ciało fizyczne z wyjątkiem szkieletu nie zgnije i cząsteczki jego nie przejdą do innych formacji. Jedną z wielkich zalet kremacji – nie dotykając zupełnie strony sanitarnej – jest szybkie oddanie materialnych elementów ciała fizycznego, eterycznego i astralnego matce naturze, czego moŜe dokonać właśnie tylko samo spalenie zwłok. Zamiast powolnego, stopniowego rozkładu, następuje szybkie zniszczenie i nie pozostają Ŝadne resztki fizyczne, eteryczne lub astralne, które mogą w planie fizycznym, bądź teŜ astralnym szkodzić. ∗
Cytat pochodzi z wydania w języku angielskim; por. teŜ ostatnie wydanie polskie: H.P. Bławatska, Klucz do teozofii. Przekł. W. Dynowska, T. 2, Warszawa 1996, s. 24.
65
TakŜe i ciało astralne moŜe po swojej śmierci być na krótki czas do pewnego stopnia oŜywione. W dziele swoim Die weisse und schwarze Magie III, 109–10, pisze Dr Fr. Hartmann: ŚwieŜy jeszcze trup zmarłego nagle człowieka moŜe być przez zastosowanie galwanizmu przywrócony do czegoś w rodzaju pozornego Ŝycia. W podobny sposób moŜe być takŜe trup astralny człowieka sztucznie oŜywiony, jeŜeli przeniesie się nań część zasady Ŝyciowej medium. JeŜeli ma się do czynienia z trupem osobistości, która była obdarzona wybitnymi siłami duchowymi, to moŜe on takŜe mówić bardzo rozumnie; jeŜeli natomiast ma się do czynienia z głupcem, to będzie on takŜe mówić tylko głupstwa; bowiem dzieje się tu jak z katarynką, która – jeŜeli ją się nakręci – gra to, na co jest nastawiona. Ta szkodliwa procedura moŜe dokonywać się tylko w pobliŜu zwłok i tylko w czasie krótkiego okresu pośmiertnego; posiadamy wiadomości o wypadkach podobnego galwanizowania trupów astralnych na grobie zmarłego. Nie potrzeba chyba dodawać, Ŝe czyn podobny naleŜy bezwarunkowo do dziedziny czarnej magii i jako taki zasługuje na stanowcze potępienie. Zwłoki astralne naleŜy, równieŜ jak i fizyczne – o ile nie uległy przez spalenie szybkiemu zniszczeniu – pozostawić nie zakłócając ich ponurego spokoju; wszelkie zaś zakłócanie tego spokoju jest awanturniczym naduŜyciem!
