Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία
Αυτοκριτική – Αυτογνωσία Ορισμός Με τον όρο αυτοκριτική εννοούμε τη - γνήσια ενδοσκόπηση και την άσκηση γόνιμου αυτοελέγχου, ώστε να αξιολογήσουμε τις πράξεις μας, επισημαίνοντας τα προτερήματα και τις αδυναμίες μας. Με την αυτοκριτική στοχεύουμε στην αξιοποίηση των πρώτων και στην καταπολέμηση των δεύτερων και έχουμε ως απώτερο σκοπό την προσωπική μας βελτίωση και την επίδειξη της καλύτερης δυνατής κοινωνικής στάσης. Η αυτοκριτική οδηγεί στην αυτογνωσία δηλαδή στη γνώση του εαυτού μας, στη συνειδητοποίηση των αρετών ή των αδυναμιών μας, των προτερημάτων ή ελαττωμάτων μας. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την αυτογνωσία σημαντική αρετή. Το «γνωθι σαυτόν» ήταν χαραγμένο στην είσοδο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς. Ο Σωκράτης δίδαξε πώς «είναι γελοίο να εξετάζει κανείς τα ξένα πράγματα, ενώ αγνοεί τον εαυτό του». Ο Μ. Αυρήλιος προέτρεπε «ενδον σκάπτε, ενδον η πηγή του αγαθου».
Αναγκαιότητα αυτοκριτικής – αυτογνωσίας Η ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου απειλείται άμεσα λόγω λανθασμένης ιεράρχησης αξιών και προτεραιοτήτων και λόγω της γενικότερης επικράτησης του ωφελιμιστικού και τεχνοκρατικού πνεύματος που μας συρρίκνωσε ηθικοπνευματικά. Η ανάγκη, επομένως, της αυτοκριτικής είναι επιτακτική. Πνευματικός τομέας - ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τις ικανότητες και τις αδυναμίες του και συγκροτεί καλύτερα τον εαυτό του (αυτογνωσία) - αποβάλλει το φανατισμό, το δογματισμό και την προκατάληψη - αποκτά αντικειμενικότητα και προσεγγίζει ασφαλέστερα την αλήθεια - οργανώνει την προσωπική στάση και βιοθεωρία απέναντι στη ζωή και κάνει σωστή επιλογή των προσωπικών του δρόμων - βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση, σε αδιάρρηκτη σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα και προλαβαίνει αρκετά λάθη - παύει να είναι παθητικός δέκτης, κινδυνεύοντας να αλλοτριωθεί. Αντίθετα, συμμετέχει ο ίδιος στη διαμόρφωση των γεγονότων Ανάλυση: Μέσα σε μια εποχή υλικού ευδαιμονισμού ο άνθρωπος αδρανεί πνευματικά ή γίνεται μονομερής με το πρόσχημα της ειδίκευσης. Κατά συνέπεια, όλη αυτή η πνευματική συρρίκνωση τον μετατρέπει συχνά σε άθυρμα στα χέρια των επιτηδείων, οι οποίοι εξυπηρετώντας ποικίλες σκοπιμότητες, προπαγανδίζουν σε βάρος του, διαστρεβλώνουν γεγονότα και καταστάσεις και στοχεύουν στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. Με εφόδιο, ωστόσο, την αυτοκριτική, ο πολίτης αποφεύγει κάθε απόπειρα χειραγώγησης, γιατί, έχοντας συναίσθηση της πνευματικής του ανεπάρκειας, επιδιώκει τη διαρκή σφαιρική ενημέρωσή του, τη διεύρυνση των οριζόντων του και την κατάκτηση της αληθινής παιδείας. Η πνευματική του, λοιπόν, απελευθέρωση είναι το αποτέλεσμα της πνευματικής του εγρήγορσης, της γόνιμης αμφισβήτησης και της πνευματικής οργάνωσης στην οποία προβαίνει.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
41
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία Ηθικός / Ψυχολογικός τομέας - ενεργοποιεί τη συνείδηση σε πιθανές παρεκτροπές - προβάλλει και επιβραβεύει τις ηθικές αξίες, δικαιοσύνη, ανιδιοτέλεια, μετριοφροσύνη - απαλλάσσει από πάθη και κάθε είδους μικρότητες και αδυναμίες με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να κατακτά την εσωτερική του ελευθερία - το άτομο ηρεμεί ψυχικά, με την καταπολέμηση του άγχους - αποκτά αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, με την υλοποίηση των στόχων του Ανάλυση: Η άσκηση αυτοκριτικής αποτελεί ύψιστη ηθική αρετή, που οδηγεί στην κατάκτηση της αυτογνωσίας, άρα και της ηθικής ελευθερίας. Οδηγεί δηλαδή στην απαλλαγή από πάθη και αδυναμίες, με αποτέλεσμα ο πολίτης να συμπεριφέρεται με εγκράτεια, αυτοκυριαρχία και σύνεση, πολύτιμα εσωτερικά εφόδια, που τον απομακρύνουν από το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού και του γενικότερου αμοραλισμού της σύγχρονης κοινωνίας. Σε μια εποχή υποκρισίας και ιδιοτέλειας, όπως τη σημερινή, η αναζήτηση του εαυτού μας και της χαμένης εσωτερικής μας ισορροπίας είναι καθοριστική. Έτσι μόνο με παρρησία και αποφασιστικότητα θα μπορέσουμε να καταδικάσουμε την απευαισθητοποίηση του ανθρώπου στον εικοστό αιώνα και να αρχίσουμε το δημιουργικό αγώνα για μια ζωή χωρίς ατομικισμό, αδιαφορία και ψυχρότητες, αλλά στηριγμένη στην αξιοπρέπεια, το σεβασμό και τον ανθρωπισμό. Κοινωνικός τομέας Συμβάλλει στην ορθή κοινωνικοποίηση του ανθρώπου με τη: - σωστή συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους του και την αρμονική συνύπαρξη - αποβολή των αντικοινωνικών αισθημάτων (φθόνο, ζήλια, εγωισμό, αδιαλλαξία) - ανάπτυξη έντιμου διαλόγου, τη διαλλακτικότητα, τη συνεργασία, την ευγενή άμιλλα - στήριξη των ανθρώπινων σχέσεων στην ευθύτητα και στην ειλικρίνεια - αποδοχή των λαθών και των αδυναμιών καθώς και την καλοπροαίρετη κριτική των άλλων Ανάλυση: Η ελευθερία σήμερα υπονομεύεται εξαιτίας της πολυκοσμίας και της ανωνυμίας, που επιφέρει ο αστικός τρόπος ζωής. Η επικράτηση του ατομικισμού και το στείρο ανταγωνιστικό πνεύμα θέτουν εμπόδια στην ομαλή συνύπαρξη των ανθρώπων και υποδαυλίζουν φαινόμενα κοινωνικής νοσηρότητας. Η προώθηση αδικιών και ανισοτήτων και γενικά κάθε αντικοινωνική ενέργεια, που κλονίζει τα θεμέλια της κοινωνίας και φαλκιδεύει τα κοινωνικά δικαιώματα, μπορούν να αντιμετωπιστούν με αφετηρία την αυτοεξερεύνηση. Κατά αυτό τον τρόπο, όχι μόνο ελαχιστοποιούνται οι συγκρούσεις και οι άγονες αντιπαραθέσεις, αλλά ο άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει την αξία της πρόταξης του κοινού καλού και της αλληλεγγύης και θα είναι σε θέση να αγωνιστεί για την εδραίωση των κοινωνικών ελευθερίων. Μέσω της αυτοκριτικής και της αυτογνωσίας, λοιπόν, συνειδητοποιεί ο άνθρωπος καλύτερα τη θέση του μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, επέρχεται ο σεβασμός στους νόμους και επιτυγχάνεται η γενικότερη κοινωνική πρόοδος. Οικονομικός τομέας - επιλέγει το επάγγελμα που ταιριάζει στις κλίσεις και στις δεξιότητές του - αποφεύγει ή διορθώνει τα σφάλματά του, με αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη Ανάλυση: Ο άνθρωπος που θεωρεί την αυτοκριτική περιττή και μάταιη υπόθεση είναι εγωιστής και στείρος ομφαλοσκόπος. Μια τέτοια στάση έχει σαφείς επιπτώσεις και στο επαγγελματικό πεδίο, καθώς η απουσία αυτής της ηθικής αρετής οδηγεί στην άστοχη επιλογή επαγγέλματος με κριτήρια τον προσωπικό πλουτισμό και τα κοινωνικά στερεότυπα. Όλες αυτές οι καταστάσεις θα Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
42
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία εγκλωβίσουν τον άνθρωπο στην άσκηση ενός επαγγέλματος που δε θα τον εκφράζει και κατά συνέπεια δε θα μπορεί μέσω αυτού να προσφέρει στο σύνολο. Η ατομική, λοιπόν, ελευθερία περιορίζεται σημαντικά και έτσι το άτομο χωρίς αυτοκυριαρχία και αυτοέλεγχο επιδίδεται ευκολότερα σε πράξεις κερδοσκοπίας και παραοικονομίας, που σήμερα κλονίζουν την κοινωνική - οικονομική ελευθερία και σταθερότητα. Καταντά υπερφίαλο και ανερμάτιστο. Από την άλλη γίνονται πλέον πολύ δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ καταβολής προσωπικού μόχθου και υποδούλωσης του ανθρώπου στη μηχανή και την τυποποίηση. Αντίθετα, η ύπαρξη μέτρου, που απορρέει από την ουσιαστική αυτοανάλυση, απομακρύνει την υπερκαταναλωτική θεώρηση της ζωής στην οποία έχουμε οδηγηθεί στα πλαίσια της τεχνολογικής κοινωνίας. Πολιτικός τομέας - ενεργοποιεί το άτομο στην πολιτική ζωή - καλλιεργεί το σεβασμό στους θεσμούς και συμβάλλει στην αναβάθμιση της λειτουργίας τους - περιορίζει πράξεις αυταρχισμού και αυθαιρεσίας - καταπολεμά τάσεις εθνικισμού, με τη συνειδητοποίηση της συμπληρωματικότητας των πολιτισμών - εδραιώνει τη δημοκρατία Ανάλυση: Η σταθερότητα που παρέχει το δημοκρατικό πολίτευμα υφίσταται, όταν τα άτομα προβαίνουν σε διαρκή και ουσιαστική αυτοανάλυση, αντιλαμβάνονται τον πολιτικό τους ρόλο και διεκδικούν τα δικαιώματά τους και τηρούν τις υποχρεώσεις τους ασκώντας έλεγχο στην εξουσία. Ειδικά σήμερα, που οι πολίτες αδιαφορούν για τα κοινά και οι πολιτικοί δημαγωγούν προβάλλοντας το κομματικό συμφέρον έναντι του συνόλου - γεγονός που υπονομεύει τις πολιτικές ελευθερίες - είναι αναγκαία η ύπαρξη αυτοκριτικής. Με αυτήν είναι δυνατόν να επικρατήσει κλίμα διαλόγου και συναίνεσης, ώστε να μειωθούν οι παραβιάσεις και να ενταθούν οι ενέργειες που συμβάλλουν στη διασφάλιση της πολιτικής τάξης και κατ’ επέκταση της ελευθερίας. Πολιτιστικός τομέας - στροφή του ανθρώπου προς τις τέχνες και τα γράμματα - απομάκρυνση από την προγονοπληξία - αντιμετώπιση του κινδύνου της πολιτιστικής ή εθνικής υποδούλωσης Ανάλυση: Ο αληθινός εξευγενισμός του ανθρώπου και η στροφή του προς τις τέχνες, τα γράμματα και την παράδοση προϋποθέτουν τη γνήσια αυτοκριτική του και ως μονάδας και ως πολίτη ενός κράτους με τέτοια βαριά κληρονομιά όπως είναι η δική μας. Σήμερα μάλιστα που η τέχνη εμπορευματοποιείται όλο και περισσότερο και μετατρέπεται σε καταναλώσιμο είδος, που η γλώσσα φθείρεται συστηματικά, λόγω ανευθυνότητας και απαιδευσίας, που η παράδοση παραγκωνίζεται εξαιτίας της έντονης πολιτιστικής διείσδυσης και που η ξενομανία γνωρίζει έξαρση, αποτελεί αδήριτη αναγκαιότητα η επιστροφή στις ρίζες μας, στον πολιτισμό μας, μέσω μιας κατάλληλης αυτοκριτικής, που θα μας προσγειώσει και προσωπικά και ως έθνος, ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι κατευθυνόμαστε σε πολύ επικίνδυνες καταστάσεις. Η εθνική αυτογνωσία, απόρροια της αυτοκριτικής μας ως έθνους, θα μας απαλλάξει αφενός από την ανούσια εμμονή στις δάφνες του παρελθόντος και αφετέρου θα μας απομακρύνει από τον κίνδυνο της πολιτιστικής ή εθνικής υποδούλωσης και ισοπέδωσης.
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
43
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία Διακρατικός τομέας - αφύπνιση του σύγχρονου πολίτη της παγκόσμιας κοινότητας και αντιμετώπιση προβλημάτων όπως ο ρατσισμός, η βία, ο πόλεμος, η καταστροφή του περιβάλλοντος Ανάλυση: Γενικότερα, ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάζεται την αυτοκριτική σαν καθοδηγητικό φάρο στην πορεία του προς την καταπολέμηση όλων των σύγχρονων προβλημάτων, όπως είναι ο ρατσισμός, η βία, ο πόλεμος και η εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος. Με εφόδιο την αυτοκριτική και κατά συνέπεια την αυτοσυνειδησία, ο σημερινός πολίτης της παγκόσμιας κοινότητας είναι δυνατόν να αφυπνιστεί πραγματικά και να παλέψει για έναν κόσμο καλύτερο, στηριγμένο στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και την αληθινή ελευθερία των λαών, μακριά από το πνεύμα των όποιων συμφερόντων και σκοπιμοτήτων.
Δυσκολίες άσκησης αυτοκριτικής Εμπόδια αποτελούν: 1. Η φυσική αδυναμία του ανθρώπου να προσπελάσει στον εσώτερο ψυχικό του κόσμο (ασυνείδητο). 2. Ο εγωισμός και η μυθοποίηση του εαυτού του. 3. Η έλλειψη ψυχικού σθένους να αποδεχτεί τα σφάλματα και τις αδυναμίες του. 4. Τα προσωπικά συμφέροντα και η ανάγκη για κοινωνικότητα που αναγκάζουν τον άνθρωπο να συμμορφώνεται με τις κοινωνικές απαιτήσεις. 5. Τα πρότυπα και οι αξίες που προβάλλει η σύγχρονη κοινωνία υπαγορεύουν τρόπο ζωής που καλλιεργεί την εξωστρέφεια, τον υλισμό και τον καταναλωτισμό.
Έλλειψη αυτοκριτικής - έλλειψη αυτογνωσίας και υπερτονισμός ανύπαρκτων, πολλές φορές, θετικών στοιχείων - χρησιμοποίηση αθέμιτων μέσων, προκειμένου το άτομο να αναρριχηθεί επαγγελματικά και να καταξιωθεί κοινωνικά - απομάκρυνση από την πραγματικότητα και την αλήθεια - μονόπλευρη θεώρηση των πραγμάτων με δογματισμό, φανατισμό και προκαταλήψεις - κυριαρχία των παθών (εγωισμός, φιλοπρωτία) και του συμφεροντολογικού πνεύματος - κατάργηση κάθε έννοιας συλλογικότητας, αλληλεγγύης και ανθρωπισμού - ηθική ανωριμότητα, κοινωνική και πνευματική αποτελμάτωση - ασυνειδησία και στην ανευθυνότητα - λανθασμένη επιλογή τρόπων δράσης - κοινωνική και εθνική απομόνωση από εθνικιστικές και ρατσιστικές επιλογές - δυσλειτουργία της δημοκρατίας, από την κρίση των θεσμών και το πνεύμα του ατομικισμού
Υπερβολή αυτοκριτικής Η συνεχής και σχολαστική αυτοκριτική, ακόμα και σε δευτερεύοντα και ασήμαντα θέματα, οδηγεί σε: - απώλεια του αυθορμητισμού, της διάθεσης αυτενέργειας και εκδήλωσης πρωτοβουλιών - συνεχή ένοχα συναισθήματα - αισθήματα αδυναμίας, ανασφάλειας και μειονεξίας - επαγγελματική αδυναμία και εξάρτηση - αποκοινωνικοποίηση, μοναξιά, εσωστρέφεια και, στη χειρότερη περίπτωση, απόλυτη άρνηση Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
44
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία και τάσεις αυτοχειρίας - χειραγώγηση των πολιτών, παθητικοποίηση, οπαδοποίηση, φανατισμό (πολιτική αβουλία)
Τρόποι (πώς θα οδηγηθεί το άτομο στην αυτοκριτική;) Άτομο Η αυτοκριτική είναι θέμα προσωπικής αναζήτησης. Χρειάζεται άτομα σκεπτόμενα, που αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο, που έχουν οράματα και που αποφεύγουν κάθε υποκατάστατο που τους αλλοτριώνει. - ωριμότητα, σύνεση, αντικειμενικότητα - ισχυρή θέληση, αγωνιστικότητα, υπομονή - ψυχολογική ελευθερία Σημαντική, ωστόσο, είναι και η συνδρομή των φορέων αγωγής, οι οποίοι οφείλουν να μεταδώσουν αξίες τέτοιες, ώστε να ενισχύσουν την αυτοκριτική. Οικογένεια - διάλογος γονέων με παιδιά - μετάδοση αξιών και ιδανικών - ενθάρρυνση των παιδιών να ανακαλύψουν τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές τους - παροχή στοργής και ασφάλειας που επιτρέπουν στα παιδιά να προχωρήσουν σε βαθιά ενδοσκόπηση - καθοδήγηση των παιδιών ώστε να μυηθούν στη γνώση και να καλλιεργήσουν την κρίση τους Σχολείο - συνεχής και ουσιαστικής διάλογος με το δάσκαλο - ειλικρινής διάλογος με τους συμμαθητές σε επίπεδο προσωπικών σχέσεων αλλά και στο πλαίσιο των μαθητικών κοινοτήτων - μεγαλύτερη έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία, η οποία συνεπάγεται πολύπλευρη καλλιέργεια και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του ατόμου, ώστε να μπορέσει να μυηθεί σε αρετές και αξίες - ενίσχυση του μαθήματος του ΣΕΠ - μεγαλύτερη και συστηματικότερη επαφή με την τέχνη, έμφαση στην αισθητική αγωγή, η οποία καλλιεργεί τον άνθρωπο, τον εξευγενίζει και τον στρέφει στην εσωτερική αναζήτηση ΜΜΕ - ποιοτικές εκπομπές, οι οποίες εφόσον διεγείρουν τον προβληματισμό και καλλιεργούν πνευματικά τον άνθρωπο, διευκολύνουν και τη στροφή του σε ηθικοπνευματικές αξίες - ποσοτικός και ποιοτικός έλεγχος των διαφημίσεων, ώστε να μην οδηγούνται οι δέκτες σε σύγχυση και στην ανάπτυξη πλασματικών αναγκών - έγκυρη και πολύπλευρη ενημέρωση, γιατί με αυτό τον τρόπο ο πολίτης αντιλαμβάνεται καλύτερα το ρόλο του μέσα στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
45
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
46
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
47
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
48
Σχεδιάγραμμα Έκθεσης Αυτοκριτική - Αυτογνωσία
Εκπαιδευτήρια Καίσαρη Επιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα
49
