Akwarium.-.Instrukcja

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego

JAK ZACZĆ C

5

PODŻOZ E

7

OS WIETLENIE ZBIORNIKA

8

CHEMIA WODY

11

ODCZYN (PH) TWARDOS C OGOLNA (GH) TWARDOS C WŻ GLANOWA (KH) STŻ Z ENIE JONOW AMONOWYCH (NH4+) STŻ Z ENIE AZOTYNOW (NO2-) STŻ Z ENIE AZOTANOW (NO3-) NASYCENIE DWUTLENKIEM WŻ GLA (CO2) NASYCENIE TLENEM (O2) ZMIANA PARAMETROW WODY ODWAPNIENIE BIOLOGICZNE CYKL AZOTOWY

11 11 12 13 13 14 14 14 15 17 17

FILTRACJA WODY W AKWARIUM

20

FILTRY WEWNŻ TRZNE FILTRY PRZELEWOWE FILTRY KANISTROWE

23 24 25

BIOTOPY

26

AFRYKA AMERYKA POŃUDNIOWA AMERYKA S RODKOWA AUSTRALIA AZJA AZJA POŃUDNIOWO-WSCHODNIA EUROPA INDIE ESTRUARIA

26 28 28 29 30 33 33 33 34

DOBRE I ZŻE PIERWSZE RYBKI

35

WPROWADZENIE DOBRE PIERWSZE RYBKI DOBRE DRUGIE RYBKI ZŃE PIERWSZE RYBKI WNIOSKI

35 35 36 40 41

POKARMY DLA RYB AKWARIOWYCH

42

POKARMY Z YWE: POKARMY SUCHE:

42 42

GLONY

44

CHOROBY

46

ICHTIOFONOZA ICHTIOFTIRIOZA LIMFOCYTOZA PLES NIAWKA (SAPROLEGNIOZA)

47 48 49 50

ROZMNAZ ANIE ROS LIN W AKWARIUM

53

ROZMNAZ ANIE RYB W AKWARIACH

55

ROS LINY

56

CZARNA LISTA ROS LIN ROS LINY ŻODYGOWE

56 57 1


ALTERNANTHERA (ALTERNANTERA [REINECKEGO - PRZYP. Tś UM.]) BACOPA (BAKOPY) CABOMBA (KABOMBY) CARDIMINE (CHYBA CARDAMINE PRZYP. Tś UM.) LYRATA (RZEZ UCHA JAPON SKA) CERATOPHYLLYM (CHYBA CARATOPHYLLUM - PRZYP. Tś UM.) DEMERSUM (ROGATEK SZTYWNY ) ELODEA / EGERIA (MOCZRKI) HYDROCOTOYLE (CHYBA HYDROCOTYLE - PRZYP. Tś UM.) LEUCOCEPHALA (Wż KROTA BIAŃOGŃOWA) HYGROPHILA CORYMBOSA (NADWODKA SZEROKOLISNA / Wż SKOLISTNA / TAJLANDZKA) HYGROPHILA DIFFORMIS (NADWODKA TROJKWIATOWA) HYGROPHILA POLYSPERMA (NADWODKA WIELONASIENNA) LIMNOPHILA SP. (LIMNOFILIE) LOBELIA CARDINALIS (LOBELIA CZERWONA) LUDWIGIA REPENS MAYACA FLUVIATILIS MYRIOPHYLLUM (WYWŃOCZNIKI) ROTALA UTRICULARIA (PŃYWACZ) ROS LINY ROZETOWE ANUBIAS APONOGETON (ONOWODKI) APONOGETON MADAGASCARIENSIS (ONOWODEK MADAGASKARSKI ) BARCLAYA LONGIFOLIA (BARKLAJA DŃUGOLISTNA) CRINUM (KRINIE) CRYPTOCORYNE (ZWARTKI / KRYPTOKORYNY) ECHINODORUS (AMAZONKI / Z ABIENICE) LEMNA (RZŻ SA) LILAEOPSIS NOVAE ZELANDIAE NUPHAR (GRż Z ELE) NYMPHAEA (GRZYBIENIE) NYMPHOIDES AQUATICA (ROS LINA BANANOWA) PISTIA STRATIOTES (TOPIAN OSOKOWATY) SAGITTARIA (STRZAŃKI) VALISNERIA (NURZAN CE) WOLFFIA PAPROCIE I MCHY AZOLLA (PŃYWAJż CA PAPROC) BOLBITUI (CHYBA BOLBITIS - PRZYP. Tś UM.) HEUDELOTI (BOLBITIS HEUDELOTA) CERATOPTERIS (ROZ DZYCE) MICROSORUM PTEROPUS (MIKROZORUM SKRZYDLATE) RICCIA FLUITANS (WGŃŻ BKA WODNA) SALVINIA VESICULARIA DUBYANA (MECH JAWAJSKI)

57 57 58 58 59 59 60 60 61 61 62 62 63 63 64 64 65 65 65 65 66 66 67 67 68 68 69 69 70 70 70 71 71 71 72 72 72 73 73 74 74 74

RYBY

76

PISKORZOWATE BOCJA SIATKOWANA (BOTIA LOHACHATA ) BOCJA WSPANIAŃA (BOTIA MACRACANTHA) BOCJA PRŻ GOWANA (BOTIA STRIATA) PISKOREK, CIERNIOOCZEK (PANGIO SP.) KĆ SACZOWATE ZWINNIK JARZENIEC (HEMIGRAMMUS ERYTHROZONUS) NEON CZARNY (BYSTRZYK AXELRODA) (HYPHESSOBRYCON HERBERTAXELRODI ) TETRA CESARSKA (NEMATOBRYCON PALMERI ) EIGENMANN 1911 NEON INNESSA (PARACHEIRODON INNESI ) BYSTRZYK BARWNY Z AŃOBNICZKA Z YWORODNE XENOTOCA EISENI PIŹKNICZKOWATE - JAJOZYWORODNE GUPIK(POECILIA RETICULATA) ZMIENNIAK WIELOBARWNY (XIPHOPHORUS VARIATUS; PLATYPOECILUS )

76 76 76 77 77 79 79 79 80 80 80 81 82 82 83 83 83

2


MOLINEZJA OSTROPYSKA (POECILIA SPHENOPS) MIECZYK HELLERA (XIPHOPHORUS HELLERI) ŻA–COWATE Ń LABIRYNTOWE (ANABANTOIDE) BOJOWNIK WSPANIAŃY (BETTA SPLENDENS) GURAMI DWUPLAMISTY (TRICHOGASTER TRICHOPTERUS ) GURAMI MOZAIKOWY (TRICHOGASTER LEERI ) PRŻ TNIK KARŃOWATY (COLISA LALIA) PRŻ TNIK PRŻ GOWANY (COLISA FASCIATA) PRŻ TNIK TROJBARWNY (COLISA CHUNA) PRŻ TNIK WARGACZ (COLISA LABIOSA ) SKRZECZYK PRŻ GOWANY (TRICHOPSIS VITTATUS) WIELKOPŃETW WSPANIAŃY (MACROPODUS OPERCULARIS) PIELŹGNICE I PIELŹGNICZKI APISTOGRAMMA PANDURINI ARCHEOCENTRUS SAJICA BUSSING 1974 BARWNIAK CZERWONOBRZUCHY (PELVICACHROMIS PULCHER) GŻ BACZ WIELOBARWNY (PSEUDOCRENILABRUS MULTICOLOR) PALETKA (SYMPHYSODON AEQUIFASCIATUA ) PIELŻ GNICA MEEKA (THORICHTHYS MEEKI SYN . CICHLASOMA MEEKI) PIELŻ GNICZKA AGASSIZA (APISTOGRAMMA AGASSIZI) PIELŻ GNICZKA KAKADU (APISTOGRAMMA CACATUOIDES ) PIELŻ GNICZKA RAMIREZA (PAPILIOCHROMIS RAMIREZI) PSEUDOTROPHEUS SAULOSI SKALAR (PTEROPHYLLUM SCALARE) Z OŃTACZEK INDYJSKI (ETROPLUS MACULATUS) KARPIEN COWATE PROPORCZYKOWIEC Z KAP LOPEZ (APHYOSEMION AUSTRALE) SZCZUPIEN CZYK KARŃOWATY (EPIPLATYS ANNULATUS) ZAGRZEBKA RACHOWA (NOTHOBRANCHIUS RACHOVI ) KARPIOWATE BRZANKA ROZ OWA (BARBUS CONCHONIUS) BRZANKA SUMATRZAN SKA (CAPOETA TETRAZONA TETRAZONA ) DANIO LAMPARCI (BRACHYDANIO FRANKEI) DANIO PRŻ GOWANY (BRACHYDANIO RERIO) GRUBOWARG DWUBARWNY (LABEO BICOLOR) KARDYNAŃEK CHIN SKI (TANICHTHYS ALBONUBES ) KOSIARKA (CROSSOCHEILUS SIAMENSIS) RAZBORA KLINOWA (TRIGONOSTIGMA HETEROMORPHA SYN . RASBORA HETEROMORPHA ) ZŃOTE RYBKI (CARRASIUS AURATUS) SUMOWATE CORYDORAS METAE KIRYSEK PSTRY (CORYDORAS PALEATUS ) KIRYSEK SPIZ OWY (CORYDORAS AENEUS) KIRYSEK STERBY (CORYDORAS STERBAI) DREWNIAK (DYSICHTHYS CORACOIDEUS , SYN. BUNOCEPHALUS CORACOIDEUS ) GLYPTOPERICHTHYS GIBBICEPS KIRYS NIK CZARNOPLAMY (HOPLOSTERNUM THORACATUM ) SUMIK SZKLISTY (KRYPTOPTERUS BICIRRHIS) ZBROJNIK DROBNY (LORICARIA PARVA) LORICARIA SP. "RED" OTOCINCLUS MARIAE ZBROJNIK NIEBIESKI (ANCISTRUS MULTISPINIS) INNE BADIS BŃŻ KITNOPŃETWY (BADIS BADIS)

84 84 87 89 90 91 92 92 92 93 93 95 96 98 98 98 99 99 100 100 100 101 101 101 102 104 104 105 105 107 107 109 109 111 112 113 115 115 117 118 119 119 119 121 121 121 122 122 123 123 123 124 125 125

INNE ZWIERZŹTA.

127

KREWETKI KREWETKA AMANO (CARIDINA JAPONICA ) KREWETKA FILTRUJż CA (ATYOPSIS MOLUCCENSIS) S LIMAKI AKWARIOWE

127 127 127 128 3


ZATOCZKI (PLANORBIDAE) ROZDETKI (PHYSA SP.) AMPULARIE. S WIDEREK (MELANOIDES)

128 128 129 129

4


Jak Zaczćc W zasadzie mamy juz wszystko. Wiemy gdzie ma stac i jak ma wyglłdac nasz zbiornik. Mamy przygotowane podęoze i wodś. Zamontowalismy juz sprzśt typu grzaęki, filtry itp. Pozostaęo nam tylko posadzic rosliny i wpuscic ryby. Wydawaęoby siś, ze to najmniejszy kęopot. Pojsc do sklepu lub do zaprzyjańnionego akwarysty, pozyskac kilka roslin wsadzic do podęoza i gotowe. Mozna i tak, ale chcłc miec dobrze i piśknie urzłdzone akwarium to musimy siś jeszcze troszkś pomśczyc. Obecnosc roslin w srodowisku wodnym ma niezaprzeczalne ogromne znaczenie. Czśsto od kondycji roslin zalezy węasciwe utrzymanie akwarium. Jeszcze nie wszyscy akwarysci sł o tym przekonani. Sł przeciez zbiorniki bez roslin. Zgoda. Sł takie, gęownie z agresywnymi, przekopujłcymi dno pielśgnicami, jednak w takim zbiorniku trzeba czśsto wymieniac wodś po to by utrzymac w miarś stabilne warunki. Rosliny w duzym stopniu sł odpowiedzialne za utrzymanie rownowagi biologicznej w zbiorniku. Ich zadaniem (w skrocie) jest wchęanianie szkodliwych dla ryb substancji, ktore powstajł na skutek przemiany materii organicznej np.: resztek pokarmu, odchodow ryb, obumaręych roslin itp. Resztki te rozkęadajłc siś wydzielajł, na kon cu ęan cucha tej przemiany, azotany, fosforany czy jony amonu. One, węasnie, zostajł zaabsorbowane przez rosliny. W wyniku tej "operacji" znacznie zmniejsza siś stśzenie tych zwiłzkow w wodzie. UWAGA: Im roslina szybciej rosnie, tym wiścej wchęania szkodliwych substancji. Ostatnie badania wykazujł, ze rosliny wchęaniajł wiele substancji trujłcych tj. metale ciśzkie, miedń itp. Nadto rosliny wytwarzajł substancje podobne do antybiotykow oraz wspomagajł powstawanie i rozwoj przyjaznych dla srodowiska, bakterii. Innł pozytywnł rolł roslin jest wydzielanie tlenu. Pod wpęywem swiatęa i przy udziale chlorofilu rosliny pobierajł z wody dwutlenek wśgla (CO2.) a wydalajł tlen, ktory z kolei potrzebny jest do oddychania rybom. Jak wspomniaęem do tej przemiany zwanej fotosyntezł, potrzebne jest swiatęo. W nocy, gdy nie dziaęa na nie swiatęo, rosliny, podobnie jak ryby, pobierajł tlen a wydzielajł CO2.Akwarium wyposazone w wiśkszł ilosc roslin pomaga "przetrwac" bezstresowo pęochliwym rybom. Mogł siś schronic w ich gśstwinie. Jak widac, rosliny maja w zbiorniku wiele zadan do speęnienia. Jest jeszcze jeden powod, dla ktorego warto pomyslec o roslinach. ESTETYKA. Akwarium bez roslin to jakby niepeęny swiat. Brak w nim spokoju i gęśbi. Dawniej akwarysci w swych zbiornikach gęownie hodowali ryby, a rosliny traktowali marginesowo, dzisiaj proporcja zaczyna siś odwracac. Coraz modniejsze sł akwaria dekoracyjne, czśsto zwane holenderskimi, w ktorych dominujł przepiśkne rosliny, a ryby sł dekoracjł i ozywienia srodowiska. O akwariach dekoracyjnych (holenderskich) jeszcze w przyszęosci napiszemy. Warto przed posadzeniem przypadkowych roslin zastanowic siś jeszcze nad tym, jak chcemy urzłdzic zbiornik oraz nad warunkami, ktore musimy im zapewnic. Dobrze jest juz wczesniej zastanowic siś jakie ryby chcemy trzymac w naszym zbiorniku i "do nich" dobierac rosliny. Nie wszystkie rosliny mogł byc nam przydatne. Dla przykęadu w akwarium z pielśgnicami kopiłcymi w podęozu, jesli juz decydujemy siś na rosliny, to o rozrosniśtym systemie korzeniowym i tak zwane rosliny twarde, czyli takie, ktorych ęodygi i liscie sł sztywne - raczej ęatwiej je zęamac niz oderwac. Rosliny, podobnie jak i ryby majł swoje wymagania. Jedne lubił duzo swiatęa, innym wystarcza poęcien , a nawet cien (o swietle juz pisaęem wczesniej), wazna jest temperatura, twardosc i odczyn wody. Czśsto nalezy brac pod uwagś takie szczegoęy jak: prłd wody czy wysokosc sęupa wody, zdarza siś, ze niektore rosliny nie tolerujł siś wzajemnie itp. Wszystko, co zyje ma swoje wymagania. Chcłc czerpac zadowolenie z węasnego akwarium trzeba zabezpieczyc węasciwe warunki w zbiorniku takze roslinom. Nalezaęoby przed sadzeniem roslin zastanowic siś jakie warunki mozemy im zapewnic. Waznym elementem - jak juz wspominaęem powyzej sł parametry wody. Nalezy dowiedziec siś jakł wodł dysponujemy w naszych kranach. Jest to najczśstsze ńrodęo pozyskiwania wody. Niemaęy wpęyw na rozwoj roslin ma tez temperatura wody. Jesli juz znamy parametry wody oraz zdecydowalismy siś na okreslone srodowisko w akwarium, to pozostaę nam juz tylko dobor roslin. Przy doborze a pońniej sadzeniu roslin nalezaęoby kierowac siś kilkoma zasadami: − rosliny wysokie sadzimy przy tylnej scianie zbiornika i po bokach, w czśsci srodkowej rosliny sredniej wielkosci, a na przodzie zbiornika, rosliny najnizsze. − dobrze jest "przeplatac" rosliny kolorystycznie, przemiennie - rosliny czerwone pomiśdzy zielonymi oraz roznicowac je pod wzglśdem ksztaętu lisci czy caęej rosliny, − przednił czśsc zbiornika pozostawic wolnł, tak by ryby miaęy gdzie pęywac, a takze po to bysmy mogli je obserwowac, − dno ( pisaęem o tym w jednym z poprzednich odcinkow), uformowac je tak, by najgrubsza jego warstwa byęa w tyle i po bokach zbiornika stopniowo schodzłc - " z grubosci" ku przodowi.

5

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Dobrze jest zrobic sobie plan "zagospodarowania" dna na papierze - w rzucie pionowym. W skali narysowac dno i na tym planie ukęadac rosliny, kamienie czy elementy dekoracyjne np. korzenie. Przykęadowo moze to wyglłdac tak: (rys)

Gdy mamy juz Zatwierdzony przez nas samych projekt, to przystśpujemy do pozyskiwania potrzebnych nam roslin. Po przyniesieniu ich do domu dokęadnie sprawdzamy je czy nie majł uszkodzonych korzeni lisci czy ęodyg. Te, ktore sł na wpoę obumaręe, zęamane, gnijłce usuwamy, pozostawiajłc tylko zdrowł roslinś. To samo robimy z korzeniami. Usuwamy takze wszelkiego rodzaju widoczne goęym okiem pasozyty, slimaki czy ich ikrś. Wielu hodowcow chcłc uniknłc przeniesienia niewidocznych a szkodliwych dla srodowiska naszego akwarium, pasozytow, stosuje krotkotrwale kłpiele w roztworze aęunu lub siarczanu miedzi. Sł "dwie szkoęy" przygotowania korzeni do sadzenia. Oczywiscie, korzenie muszł byc zdrowe, bez zgnięych czśsci. Wiśkszosc akwarystow obcina korzenie tak, ze pozostawia ich kśpkś o dęugosci okoęo 5 - 7 cm. Inni pozostawiajł korzenie w caęosci. W pierwszym przypadku roslina dęuzej siś aklimatyzuje i musi upęynłc dosc dęugi czas nim zacznie w peęni "zyc", ęatwiejsze jest jednak sadzenie rosli w podęozu, w drugim na odwrot. Kęopoty mogł wystłpic z roslinami posiadajłcymi dęugie korzenie. Stłd osobiscie kierujś siś zasadł, ze w przypadku gdy nie muszś obcinac korzeni to je zostawiam. Po odpowiednim przygotowaniu roslin mozemy przystłpic do ich sadzenia. Jak najlepiej siś do tego zabrac? Mamy juz przygotowane odpowiednie podęoze i opracowany projekt rozsadzenia roslin. Do zbiornika nalewamy okoęo 1/3 wysokosci sęupa wody ( woda przygotowana juz wczesniej) kolejno od tyęu i z bokow wsadzamy rosliny do podęoza. Najlepiej wcisnłc korzenie na znacznł gęśbokosc tzn., tak by caęe korzenie i czśsc ęodygi znajdowaęa siś w podęozu, a nastśpnie wyciłgnłc roslinś tak, by widac byęo ęłczenie korzenia z ęodygł. Nalezy siś starac by korzenie w miarś mozliwosci nie byęy (w podęozu) zagiśte do gory (rys).

Czśsciowe wyciłgniście rosliny z podęoza ku gorze, pomorze nam je (korzenie) wyprostowac. Po posadzeniu roslin i uęozeniu elementow dekoracyjnych , nalezaęoby uzyńnic podęoze. Do tego celu sęuzł nawozy(dla celow akwarystyki), ktore mozna nabyc w postaci tabletek lub pęynu. Tabletki mozna poęamac na czśsci i węozyc pod korzenie danej rosliny - nie za duzo. Osobiscie wolś nawozy w pęynie. Wstrzykujś je pod korzenie za pomocł wiśkszej strzykawki i dęugiej igęy. Ma to tł zaletś, ze nie rujnuje dna. Na koniec warto wyrownac dno by nie przypominaęo krajobrazu ksiśzycowego, a byęo w miarś proste. Robimy to kawaękiem linijki z tworzywa lub szkęem. Teraz pozostaęo nam juz uzupeęnic zbiornik pozostaęł - przygotowanł wczesniej - wodł. Wodś do zbiornika lejemy wśzykiem. Nie lejemy jej bezposrednio na podęoze by go nie wypęukac, ale na uęozony na dnie kawaęek szkęa, talerzyk itp. po to by nie wypęukiwac podęoza i nie rujnowac zrobionego przez nas, dna. Po nalaniu wody do odpowiedniej wysokosci, węłczamy wszystkie urzłdzenia: swiatęo, filtry, grzaęki itp.. Zbiornik w takim stanie powinien "pracowac" okoęo 7 dni. Pozostaęo nam jeszcze tylko wpuscic ryby, ale to juz w nastśpnym artykule. 6


Podżoze Obserwujłc rosliny wodne w naturze zauwazymy, ze wystśpujł one na najrozmaitszym podęozu - od mulistego do gruboziarnistego zwiru. Zalezy to nie tylko od gatunku rosliny, ale i od miejsca jej wystśpowania. Czśsto mozna zaobserwowac, ze w podęozu wystśpujł warunki beztlenowe (wyrańny zapach siarkowodoru przypominajłcy zapach zepsutych jaj), a pomimo to rosliny zyjł i nawet siś rozwijajł. Maęo wnikliwego obserwatora moze to prowadzic do wniosku, ze podęoze ma stosunkowo niewielkie znaczenie dla roslin wodnych. Tak jednak nie jest, a szczegolnie jaskrawo uwidacznia siś to w warunkach uprawy akwariowej! Nieodpowiednie podęoze moze bowiem prowadzic w akwarium do powstawania warunkow beztlenowych. W takim podęozu korzenie roslin wodnych czerniejł i gnijł, a same rosliny zaczynajł zamierac. Wydzielajłcy siś siarkowodor jest trujłcy dla znajdujłcych siś w akwarium ryb. Majłc takie niebezpieczen stwo na wzglśdzie, omowiś nieco szerzej zagadnienia zwiłzane z doborem odpowiedniego podęoza w akwarium. Uwagi te bśdł dotyczyęy tylko roslin uprawianych w normalnych akwariach, to znaczy w taki sposob, ze rosliny rosnł caękowicie zanurzone, a co najwyzej wytwarzajł kwiaty nad powierzchnił wody. Jako podęoza dla uprawy roslin w akwarium nalezy uzywac czystego zwirku. Granulacja ziaren powinna wynosic 210 mm, co zapewnia węasciwł dla korzeni cyrkulacjś wody. W swietle powyzszego oczywiste jest, ze drobny piasek jest nieprzydatny, gdyz nie zapewnia odpowiedniej cyrkulacji wody. Niezaleznie od ńrodęa pochodzenia zwir uzyty na podęoze przed wprowadzeniem go do akwarium musi byc dopoty przemywany pod biezłcł wodł, dopoki po silnym zmłceniu warstwa wody nie bśdzie przezroczysta po upęywie 30 sekund. W uprawie wielu roslin bardzo korzystne jest wzbogacenie podęoza w glinś. Nie nalezy tego jednak czynic poprzez tworzenie warstwy gliny, gdyz moze to prowadzic do powstawania warunkow beztlenowych i gnicia korzeni. Cyrkulacja wody w podęozu ma istotne znaczenie dla rozwoju roslin Dobrze jest wzbogacac podęoze w glinś poprzez wsuwanie niewielkich (1-2 cm srednicy) kulek glinianych pod korzenie roslin. Kulki powinny byc przygotowane wczesniej i dokęadnie wysuszone. Zabrudzenie wody w akwarium powstajłce przy wsuwaniu jest nieistotne, gdyz szybko przemija. W uprawie niektorych roslin bardzo korzystne jest wzbogacenie podęoza w ziemiś ogrodowł lub pochodzłcł z pola uprawnego. Powinna to byc ziemia mineralna, nie zawierajłca nie rozęozonych resztek organicznych (np. torfu, lisci). Nigdy nie wolno wprowadzac ziemi swobodnie w podęoze w akwarium! Rosliny lubiłce dodatek ziemi muszł byc uprawiane w pojemnikach (np. plastikowe pudeęko lub doniczka. Ziemia powinna byc wymieszana w stosunku 5:1 z drobno pokruszonym wśglem drzewnym - dodatek wśgla hamuje procesy gnilne. Mieszankł takł wypeęnia siś dolnł 1/3 pojemnika, podczas gdy gorne 2/3 wypeęnia siś tym samym zwirem, ktory zostaę uzyty jako podęoze w akwarium. Pojemnik wkopuje siś w podęoze i maskuje tak, aby zachowac walory estetyczne akwarium. Jezeli uzyjemy niezbyt wysokich pojemnikow, to mozliwe jest takie ich wkopanie w podęoze i zamaskowanie, ze stajł siś niewidoczne w akwarium. Trudniej jest to zrobic z doniczkami.

7


Oswietlenie zbiornika Czynniki srodowiska, utrudnienia w uprawie Uprawa roslin w akwarium moze byc utrudniona lub wrścz uniemozliwiona zarowno przez zbyt niskie, jak i zbyt wysokie natśzenie ktoregokolwiek z czynnikow srodowiska. Ten czynnik, ktory wystśpuje w najwiśkszym niedoborze lub nadmiarze staje siś czynnikiem limitujłcym. S wiatżo - czynnik podstawowy Podstawowł funkcjł zyciowł roslin zielonych jest fotosynteza, czyli proces, w ktorym roslina z dwutlenku wśgla i wody wytwarza substancjś organicznł (wśglowodany) . Wykorzystuje do tego celu energiś, jakł niesie swiatęo. Ubocznym produktem fotosyntezy jest tlen. Szczegoęowe reakcje fizykochemiczne zachodzłce podczas fotosyntezy sł bardzo skomplikowane. Wytworzone wśglowodany sł zuzywane w dalszych procesach zyciowych rosliny błdń to do budowy jej ciaęa, błdń jako materiaę energetyczny. Prawidęowy rozwoj roslin zielonych jest mozliwy tylko przy prawidęowym przebiegu i natśzeniu fotosyntezy. Wynika z tego, ze swiatęo jest podstawowym czynnikiem warunkujłcym zycie i rozwoj roslin zielonych. Sposrod wielu jego cech w akwarystyce szczegolnie istotne sł trzy : natśzenie swiatęa i dęugosc fal swiatęa, ktorym oswietla siś akwarium oraz czas oswietlenia w czasie doby. Poszczegolne gatunki roslin roznił siś miśdzy sobł minimalnym zapotrzebowaniem na natśzenie swiatęa, ktore umozliwia jeszcze przezycie. Na przykęad pewne gatunki zwartek (Crypiocoryne affinis, czy C.pontedmifoiia) mogł egzystowac jeszcze przy oswietleniu o natśzeniu 80 luksow, podczas gdy dla wiśkszosci roslin akwariowych to minimalne natśzenie swiatęa wynosi - w zaleznosci od gatunku - od okoęo 800 do okoęo 1800 luksow. Wybitnie swiatęolubna jest wiśkszosc roslin pęywajłcych oraz grzybienie, dla ktorych minimalne natśzenie swiatęa wynosi okoęo 3000 luksow. Niezbśdne minimalne natśzenie swiatęa nie jest jednak natśzeniem optymalnym, ktore moze byc znacznie wyzsze. Pamiśtac tez nalezy o tym, ze zapotrzebowanie roslin na swiatęo w duzym stopniu zalezy od temperatury i rosnie wraz z jej wzrostem. Zalezy tez ono od widma swiatęa i jezeli oswietlamy rosliny swiatęem o mniejszym udziale fal pomaran czowych i czerwonych, to zapotrzebowanie moze byc wyzsze. W popularnej akwarystyce trudno dokonywac dokęadnych pomiarow natśzenia swiatęa, ktore oswietla roslinś. Warunki swietlne dla roslin ustala siś raczej intuicyjnie, a wiadomosci o wymaganiach roslin odnosnie do natśzenia swiatęa podaje siś w sposob opisowy. Tutaj przyjśto nastśpujłce okreslenie wymogow roslin odnosnie do natśzenia swiatęa w warunkach przeciśtnego akwarium domowego: bardzo wysokie - rosliny te mozna uprawiac węasciwie tylko przy duzym udziale bezposredniego oswietlenia sęonecznego. Uprawa w oswietleniu sztucznym udaje siś ewentualnie tylko w bezposredniej bliskosci ńrodeęswiatęa; wysokie - uprawa takich roslin wymaga znacznego udziaęu oswietlenia naturalnego, ktore moze byc jednak rozproszone. W oswietleniu sztucznym rosliny te rosnł tylko niezbyt oddalone od ńrodeę swiatęa. Nie znoszł zacienienia; umiarkowane - uprawa takich roslin jest mozliwa rowniez w wyęłcznie sztucznym oswietleniu. Rosliny nie powinny byc jednak zacienione; niewielkie - uprawa takich roslin jest zwykle mozliwa rowniez w zacienionych miejscach akwarium. Przy ustalaniu wymogow poszczegolnych roslin w konkretnej lokalizacji w konkretnym akwarium z pomocł przychodzi doswiadczenie akwarysty, poparte biezłcymi obserwacjami uprawianych roslin. Zbyt niskie natśzenie swiatęa objawia siś tym, ze rosliny sł włtęe, o nadmiernie wydęuzonych odcinkach ęodygi miśdzy wśzęami z liscmi. Zwykle tez nie majł one prawidęowej intensywnosci barw. Ogrodnicy tego typu objawy nazywajł wyplenieniem roslin. Najczśsciej liscie sł skarlaęe; barwa czerwona nie wystśpuje na nich wcale lub wystśpuje znacznie sęabiej niz normalnie - oczywiscie dotyczy to tylko gatunkow, u ktorych barwa ta jest naturalna. U niektorych gatunkow objawem niedoboru swiatęa jest odpadanie lisci od doęu ęodygi. Przy dęuzszym utrzymywaniu siś zbyt niskiego natśzenia swiatęa rosliny mogł ginłc. Zbyt wysokie natśzenie swiatęa objawia siś tym, ze rosliny nie osiłgajł węasciwych rozmiarow. Czśsto tez wystśpuje nadmiar barwy czerwonej, nawet u tych gatunkow, ktore normalnie jej nie majł. Barwa zielona nie jest tak soczysta, jak w prawidęowym oswietleniu. Rosliny sł zwarte , o krotkich ale mocnych ogonkach i blaszkach lisciowych, natomiast system korzeniowy jest w peęni zdrowy. Problem zbyt wysokiego natśzenia swiatęa dotyczy w praktyce tylko gatunkow lubiłcych oswietlenie rozproszone lub nie lubiłcych bezposredniego swiatęa sęonecznego. Wystśpuje w akwariach oswietlonych dęugotrwaęym swiatęem naturalnym. Zbyt wysokie natśzenie swiatęa mozna obnizyc, cieniujłc akwarium lub tez zmniejszajłc moc oswietlenia sztucznego. Do cieniowania przydatne sł rosliny pęywajłce, ktore sł dobrze przystosowane do bardzo wysokiego natśzenia swiatęa. Znacznie czśsciej w akwariach wystśpuje zbyt niskie natśzenie swiatęa - szczegolnie w wypadku uprawy roslin swiatęolubnych. Sytuacja taka moze byc spowodowana zbyt sęabym oswietleniem akwarium, ale takze cieniowaniem jednych roslin przez inne, a takze pochęanianiem swiatęa przez szybś nakrywajłcł akwarium, z tego tez powodu gatunki swiatęolubne w zadnym wypadku nie powinny byc cieniowane, a uprawa tych najbardziej wymagajłcych jest czśsto mozliwa tylko w bezposredniej bliskosci doswietlajłcego ńrodęa swiatęa. Zwykle ogranicza to wtedy dopuszczalnł wysokosc akwarium, gdyz spadek natśzenia swiatęa w miarś wzrostu gęśbokosci jest bardzo znaczny i o wiele wiśkszy, niz sugerowaęy by to nasze wrazenia wzrokowe. Spadek natśzenia swiatęa w akwariach bez roslin - oswietlonych z gory i z warstwł ciemnego zwiru na dnie - w miarś wzrostu gęśbokosci. Pozornie paradoksalny wzrost natśzenia swiatęa moze byc wywoęany jego odbijaniem siś od szyb akwarium. Zastanawiajłc siś nad problemem oswietlenia akwarium, nalezy pamiśtac, ze z reguęy najwiśksze natśzenie ma bezposrednie oswietlenie sęoneczne; znacznie sęabsze, ale jeszcze stosunkowo wysokie - rozproszone swiatęo naturalne blisko okna; a w miarś przesuwania siś w gęłb pomieszczenia natśzenie swiatęa szybko spada, szczegolnie wtedy gdy sęonce nie swieci z tej strony, z ktorej znajduje siś okno. W akwariach stosuje siś wiśc 8

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego zwykle doswietlanie sztuczne, ktore pozwala poza tym wydęuzyc czas oswietlenia w ciemnej poęowie roku. Rozni specjalisci podajł bardzo roznł zalecanł moc sztucznego oswietlenia akwarium. Trudno jest tu ustalic jakłs reguęś, gdyz zalezy to od wymogow uprawianych roslin, natśzenia oswietlenia naturalnego, wysokosci akwarium i jakosci ńrodeęswiatęa sztucznego. Natśrzenie swiatęa dziennego w pokoju - wyrazone w procentach natśrzenia na parapecie okna - spada bardzo szybko wraz z oddaleniem siś od okna. Drugł istotnł w akwarystyce cechł, ktora ma znaczny wpęyw na rozwoj roslin, jest dęugosc fal (widmo) swiatęa oswietlajłcego akwarium. Wynika to z faktu niejednorodnosci swiatęa biaęego oraz niejednakowego wykorzystania swiatęa o roznej dęugosci fal w fotosyntezie. S wiatęo biaęe jest mieszaninł roznych barw swiatęł, a kazdej barwie odpowiada okreslona dęugosc fali swietlnej. W widzialnej dla częowieka czśsci widma promieniowanie o najwiśkszej dęugosci fali (650 - 760 nm) ma barwś czerwonł, a o najkrotszej (400 - 425 nm) - fioletowł. Pomiśdzy tymi skrajnymi barwami widma znajdujł siś pasma o barwie pomaran czowej (595 - 650 nm), zoętej (575 - 595 nm), zielonej (490 - 575 nm) i niebieskiej (425 - 490 nm). Poza skrajnł czerwonł czśscił widma znajduje siś niewidzialne dla częowieka, o dęuzszej fali promieniowanie podczerwone (cieplne). Poza fioletowym zakresem widma rozmieszczone jest niewidzialne dla częowieka, ale widzialne dla niektorych zwierzłt (np. owadow) promieniowanie ultrafioletowe. Wrazliwosc oka ludzkiego na swiatęo o roznej dęugosci fali i jego wykorzystanie w procesie fotosyntezy nie sł identyczne. Fotosynteza zachodzi najefektywniej w swietle pomaran czowym i jasno czerwonym, a nastśpnie w fioletowym i niebieskim. Pozostaęe barwy swiatęa sł znacznie mniej przydatne. Niektore rosliny akwariowe sł szczegolnie wrazliwe na niedobor swiatęa pomaran czowego, podczas gdy inne zadawalajł siś mniejszym jego udziaęem w caęosci oswietlenia. Jednak przy zbyt duzym jego niedoborze i rownoczesnie nadmiarze promieni niebieskich i fioletowych rowniez te rosliny reagujł negatywnie. Objawia siś to tym, ze nie wyrastajł odpowiednio w gorś "peęzajł" przy dnie. Wszystko to sprawia, ze skęad swiatęa, ktore oswietla rosliny, ma pierwszorzśdne znaczenie dla ich prawidęowego rozwoju. Zwrocenie uwagi na ten problem jest istotne przy oswietleniu sztucznym, gdyz swiatęo naturalne (sęoneczne) juz z samej swej natury (peęnego skęadu) zabezpiecza wymagania roslin. W akwarium umiejscowionym stosunkowo blisko okna, gdzie swiatęo naturalne ma jeszcze dosc duze natśzenie, typ uzytego doswietlenia sztucznego ma wiśc ewentualnie znaczenie tylko w uprawie szczegolnie wrazliwych roslin - ogromna wiśkszosc roslin w tak umiejscowionym akwarium rosnie dobrze. Kiedy jednak akwarium znajduje siś w miejscu stosunkowo sęabo oswietlonym w sposob naturalny, problem odpowiednich ńrodeęswiatęa sztucznego staje siś podstawowy. Stosowane w akwarystyce ńrodęa swiatęa sztucznego mozna podzielic na dwie grupy, ze wzglśdu na sposob wytwarzania przez nie swiatęa: zarowki, w ktorych ńrodęem swiatęa jest swiecenie rozzarzonego drutu wolframowego wskutek przepęywu prłdu elektrycznego lampy wyżadowcze, w ktorych ńrodęem swiatęa jest zjawisko swiecenia wywoęane wyęadowaniem elektrycznym w gazach i parach metali. Powszechnie znanym i stosowanym ńrodęem swiatęa z tej grupy sł swietlowki. Innym typem lamp wyęadowczych sł lampy rtściowe i niektore podobne, stosowane niekiedy do oswietlania duzych akwariow ekspozycyjnych. W warunkach domowych te inne - poza swietlowkami - typy lamp wyęadowczych sł zwykle zbyt kosztowne i kęopotliwe w stosowaniu. S wiatęo zarowek charakteryzuje siś duzym udziaęem fal dęuzszych przy maęym udziale swiatęa fioletowego i niebieskiego. Wieloletnie doswiadczenia akwarystow wskazujł, ze rosliny dobrze rosnł w swietle zarowek, a naturalne barwy sł w nim dobrze widoczne. Z arowki majć jednak trzy istotne wady: 1. sł stosunkowo maęo wydajne - zuzywajł 3-5 razy wiścej energii niz swietlowki przy tym samym natśzeniu emitowanego swiatęa, 2. wytwarzajł stosunkowo duzo ciepęa, co moze byc kęopotliwe przy instalowaniu ich w obudowach, 3. mogł wywoęywac niepozłdany rozwoj glonow w akwarium. Obecnie uzywane sł zatem co najwyzej jako dodatek do znacznie bardziej energooszczśdnych swietlowek, uzupeęniajłc ich widmo o niezbśdnł ilosc swiatęa pomaran czowego i czerwonego. Jest to szczegolnie istotne, gdy akwarysta nie dysponuje swietlowkami o widmie z nienaturalnie duzym udziaęem swiatęa dęugofalowego. Z arowkami mozna doswietlac caęł powierzchniś akwarium, ale racjonalnej jest stosowac wybiorcze doswietlanie najbardziej wymagajłcych roslin. Wspoęczesnie dostśpne swietlowki podzielic mozna na dwie grupy: a) tradycyjne swietlowki rurowe, b) swietlowki kompaktowe, popularnie zwane energooszczśdnymi. S wietlowki rurowe sł jeszcze ciłgle w powszechnym uzyciu. Majł one wiele niewłtpliwych zalet, ale majł rowniez wady. Do zalet nalezł: 1. wytwarzajł znacznie mniej ciepęa niz zarowki, 2. zwykle nie wywoęujł zbyt silnego rozwoju glonow w akwarium. Do wad swietlowek rurowych nalezy zaliczyc: 1. nie zawsze odpowiadajłce roslinom widmo swiatęa, 2. nie zawsze węasciwie oddajł naturalne barwy roslin i ryb, 3. w miarś zuzycia spada natśzenie emitowanego przez nie swiatęa, co powoduje koniecznosc ich wymiany co 6 miesiścy, 4. sł stosunkowo skomplikowane w instalacji. Znajomosc cech swietlowek rurowych umozliwia jednak przynajmniej czśsciowe unikniście negatywnych skutkow ich stosowania. Nowoczesne swietlowki kompaktowe majł natomiast wszelkie zalety swietlowek rurowych, a przy tym sł bardziej trwaęe (co rekompensuje ich stosunkowo wysokł cenś) i proste w instalacji. Dla celow akwarystycznych najbardziej przydatne sł trzy typy swietlowek specjalnie produkowanych dla doswietlania roslin. Dobor skęadnikow, ktorymi sł wypeęnione jest taki, aby widmo emitowanego przez nie swiatęa 9

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego byęo maksymalnie uzyteczne dla roslin. Przykęadowo mozna tu wymienic takie marki, jak Osram 77L-Fluora, Sylvania Gro-Lux, Philips Aqua Relle czy Triton. Mozna tez stosowac swietlowki o widmie swiatęa z nienaturalnie duzym udziaęem swiatęa dęugofalowego (np. Osram Lumilux 22, 31, 32 i 42; Osram Dulux 31 i 41; Philips TLD 82, 83 i 92; Sylvania 182, 183 i 193), jednak w takim wypadku konieczna jest ich kombinacja z normalnymi biaęymi swietlowkami o duzym udziale swiatęa krotkofalowego (cool white), uzywanymi do oswietlania pomieszczen , tak aby zapewnic węasciwy ze wzglśdow estetycznych kolor swiatęa, a rownoczesnie zapewnic roslinom odpowiedni jego skęad. Znacznie mniej odpowiada roslinom swiatęo swietlowek powszechnie stosowanych do oswietlania pomieszczen . Jednak rowniez tu wystśpujł roznice (czśsto indywidualne) i identycznie oznakowane swietlowek! mogł miec odmienne widmo swiatęa, mozliwe do zaobserwowania bez przyrzłdow pomiarowych. Doswiadczenia wskazujł, ze do doswietlania akwarium najlepiej wybrac te, ktorych swiatęo juz na oko przypomina swiatęo zarowki. Przy odrobinie szczśscia mozna w swietle takich egzemplarzy uprawiac mniej wymagajłce gatunki roslin. Trzecił istotnł w akwarystyce cechł oswietlenia jest czas jego trwania w ciłgu doby. Dla kazdej rosliny niezbśdna jest bowiem pewna minimalna ilosc wśglowodanow wytworzona w czasie fotosyntezy, a wiśc w czasie oswietlenia. Ilosc ta musi byc przynajmniej taka, aby wystarczaęa na pokrycie koniecznych funkcji zyciowych rosliny w ciemnym okresie doby, gdy nie zachodzi fotosynteza. Dla wzrostu i rozwoju niezbśdna jest odpowiednio duza nadwyzka wytwarzania wśglowodanow nad ich zuzywaniem w okresie braku oswietlenia. Zwykle w akwariach dla wzrostu roslin wystarcza 10-12 godzin prawidęowego oswietlenia na dobś. Wiele bardzo swiatęolubnych gatunkow wymaga jednak wydęuzenia czasu oswietlenia, a niektore reagujł korzystnie na pewne skrocenie. Problem dęugosci czasu oswietlenia na dobś ma jeszcze poza tym znaczenie w dwu wypadkach: - niektore gatunki, np. wiele zabienic, moze wyksztaęcac liscie o roznym ksztaęcie w warunkach "dęugiego" i "krotkiego" dnia. Utrudnia to wtedy identyfikacjś posiadanych roslin; - u niektorych roslin wyksztaęcenie czśsci nadwodnej z kwiatami jest scisle powiłzane z dęugoscił czasu oswietlenia.

10


Chemia wody Odczyn (pH) Odczyn, czyli pH wody, to najwazniejszy i najczśsciej mierzony parametr chemiczny w akwariach. Oznacza on stśzenie (pH = ujemny logarytm aktywnosci) wolnych jonow wodorowych (H+) w wodzie. Jesli pH jest mniejsze od 7.0 (odczyn neutralny), woda jest kwasna (stśzenie jonow wysokie), jesli wiśksze - zasadowa (stśzenie jonow niskie). Wartosc optymalna pH zalezy od gatunku ryby. Wiśkszosc ryb akwariowych zyje w wodach lekko kwasnych lub lekko zasadowych, wiśc pH powinno wynosic od 6.5 do 7.5. Sł jednak wyjłtki od tej reguęy. Ryby z kwasnych, czarnych wod Amazonii zyjł w naturze w wodzie o pH od 3 do 5, zas ryby z endemicznych jezior afrykan skich oraz jezior srodkowoamerykan skich - w wodzie o pH siśgajłcym 9. Wody morskie majł odczyn zasadowy - 8.3. Wartosc pH ma dla ryb mniejsze znaczenie, niz jego zmiany. Ryby bardzo ńle znoszł gwaętowne skoki pH - mogł one spowodowac natychmiastowł smierc. Nalezy pamiśtac, ze pH jest wartoscił wykęadniczł, wiśc skok o 1 stopien oznacza dziesiściokrotnł zmianś stśzenia jonow wodorowych w wodzie. W zaleznosci od tzw. buforowosci (regulowanej np. zawartoscił wśglanow) woda jest mniej lub bardziej podatna na skoki pH. Skoki mozna wywoęac niechcłcy podmieniajłc wodś na swiezł o innym pH. Skoki wystśpujł takze w cyklu dobowym przy duzej ilosci roslin w akwarium, czemu mozna zapobiegac dozujłc do akwarium dwutlenek wśgla. Odczyn wody najlepiej zmieniac metodami naturalnymi. Nie poleca siś uzywac srodkow chemicznych takich, jak kwas ortofosforowy, albowiem mogł one miec powazne efekty uboczne dla rownowagi w akwarium. Najlepszł metodł na zmniejszenie pH wody jest dodanie torfu lub naturalnego wyciłgu z torfu. Przy niskiej twardosci wody pH moze spasc az do wartosci wymaganych przez ryby z czarnych wod, przy wiśkszej twardosci mozemy oczekiwac spadku pH do ok. 6.0. Torf mozemy umiescic w filtrze lub w akwarium - umieszczony w filtrze dziaęa intensywniej, ale krocej, w akwarium - mniej intensywnie ale dęuzej. Najlepiej uzywac firmowego torfu (np. Sera, czy Aquarium Munster) w formie granulatu lub wiśkszych kawaękow, ewentualnie w formie węokien. Mozna uzyc torfu naturalnego, ogrodniczego o podobnej strukturze, jesli torf ten nie ma zadnych dodatkow chemicznych. Nie nalezy uzywac torfu sypkiego, albowiem pyę zabrudzi wodś w akwarium. Torf niestety zabarwia wodś na brłzowo, lecz na szczśscie zawiera wiele bardzo korzystnych dla ryb zwiłzkow (m.in. kwasy humusowe i mikroelementy). Naturalny torf nalezy wygotowac (spreparowanego nie trzeba, lecz warto, poniewaz nie zawsze tonie w akwarium), by zabic ew. szkodliwe mikroorganizmy ktore siś w nim znajdujł. Zwiśkszyc pH mozemy umieszczajłc w akwarium skaęy wapienne, piasek koralowy (w filtrze lub w akwarium patrz uwagi dot. torfu). Zwiśkszenie pH zazwyczaj wiłze siś jednoczesnie ze zwiśkszeniem twardosci, a zmniejszenie pH - z jej obnizeniem. Testy do pomiaru pH produkowane sł przez wiśkszosc firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (Tetra, Sera, JBL, Tropical, Zoolek i inne) - zarowno w formie odczynnikow pęynnych jak i np. paskow do zanurzenia w wodzie. Wynik testu otrzymuje siś natychmiast. Dokęadnosc testow zagranicznych i krajowych jest w miarś zblizona. Wraz z dojrzewaniem wody w akwarium zazwyczaj zmniejsza siś tez jej pH. Wynika to z faktu, ze ostatecznym produktem cyklu azotowego jest kwas HNO3, ktory uwalnia wolne jony H+ i przez to zmniejsza pH. Twardosc ogolna (GH) Miara: dGH (stopnie niemieckie) Twardosc ogolna to przede wszystkim zawartosc jonow magnezu (Mg++) i wapnia (Ca++) w wodzie. Inne jony metali dwuwartosciowych i trojwartosciowych mogł miec niewielki wpęyw na twartosc ogolnł, ale bardzo trudno zmierzyc ich zawartosc, wiśkszosc testow opiera siś jedynie na zawartosci Ca++. Jony jednowartosciowe (np. Na+) nie sł zaliczane do twardosci ogolnej. Najpopularniejszł w Europie miarł twardosci ogolnej sł tzw. stopnie niemieckie - dGH. Jeden stopien dGH to 10 mg CaO na litr wody. W USA twardosc ogolnł mierzy siś okreslajłc stśzenie CaCO3 (ppm). 1 dGH jest w przyblizeniu rowny 17.8 ppm CaCO3. Wodś o GH < 4 dGH okreslamy jako bardzo miśkkł. Od 4 do 8 dGH - woda miśkka. Od 8 do 12 - lekko twarda. Od 12 do 18 - twarda. Od 18 do 30 - bardzo twarda. Wartosc powyzej 30 dGH jest okreslana zartobliwie "pęynnł skaęł". Optymalne i kran cowe wartosci twardosci ogolnej sł zalezne od gatunku ryby. Wiśkszosc ryb sęodkowodnych zyje w wodach miśkkich lub lekko twardych. Ryby z czarnych wod Amazonii zyjł w wodach bardzo miśkkich (twardosc ogolna wynosi tam zazwyczaj 0 dGH), zas endemiczne jeziora Afryki, wody Ameryki S rodkowej, czy wody morskie sł srednio twarde, twarde lub bardzo twarde (wody jezior afrykan skich majł duzł zawartosc soli, ale srednił twardosc). Twardosc ogolna nie ma zbyt duzej wagi dla zdrowia ryb, choc w przypadku bardziej wrazliwych gatunkow moze miec wpęyw na funkcjonowanie włtroby lub nerek oraz wymianś pęynow z otoczeniem. Wiśkszosc ryb dostosowuje siś do GH jakie im zapewniamy w akwarium. Skoki twardosci nie sł tak grońne, jak skoki pH. Jedynie w przypadku ryb z endemicznych jezior Afryki i ryb morskich zbyt niska twardosc moze miec powazny wpęyw na zdrowie podopiecznych (lecz znacznie mniejszy, niz zbyt niskie pH), zas w przypadku ryb z wod bardzo miśkkich zbyt wysokie GH moze powodowac brak zachowan rozrodczych lub nieprawidęowy rozwoj jaj a w zwiłzku z czym ich obumieranie. Zmiany twardosci wody najlepiej dokonac stosujłc torf (by usunłc z wody CaCO3) lub zwir koralowy albo CaCO3 (by zwiśkszyc twardosc wśglanowł i ogolnł jednoczesnie - dodawanie NaHCO3 - sody oczyszczonej - nie zwiśkszy twardosci ogolnej, a jedynie jej alkalicznosc!). Uwagi odnosnie stosowania torfu i zwiru koralowego zawarte zostaęy 11

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego w opisie odczynu wody (pH). Ilosc torfu lub zwiru koralowego dobieramy eksperymentalnie. W przypadku CaCO3 dodajłc 2 ęyzeczki (ok. 4g) na 50 litrow wody zwiśkszymy GH i KH o ok. 4 stopnie. Innł metodł zmniejszenia twardosci wody jest stosowanie zywic - wymieniaczy jonowych. Wymagajł one jednak okresowej (czśstej) regeneracji niebezpiecznymi srodkami chemicznymi (silnymi kwasami lub zasadami) i wprowadzajł do akwarium czśsto niechciane jony. Najskuteczniej zmniejszymy twardosc wody mieszajłc jł z wodł destylowanł lub z produktem odwroconej osmozy (wodł zdemineralizowanł). Testy twardosci ogolnej produkowane sł przez wiśkszosc firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL, Zoolek, Tropical) i nie roznił siś zbyt bardzo jakoscił. Testy te polegajł zazwyczaj na wkraplaniu preparatu do okreslonej objśtosci wody i obserwowaniu zmiany zabarwienia wody.

1 mmol/l jonow alkalicznych 1 mval/l jonow alkalicznych 1 stopien niemiecki (dGH) 1 ppm CaCO3 1 stopien angielski (a) 1 stopien francuski

Jonow alkalicznych (mmol/l)

Jonow alkalicznych (mval/l)

Stopni niemieckich (dGH)

Zawartosc CaCO3 (ppm)

Stopni angielskic h (a)

Stopni francuskic h (f)

1

2,00

5,60

100,0

7,02

10,00

0,50

1

2,80

50,0

3,51

5,00

0,18

0,357

1

17,8

1,25

1,78

0,01

0,020

0,056

1

0,0702

0,100

0,14

0,285

0,798

14,3

1

1,43

0,10

0,200

0,560

10,0

0,702

1

Twardosc wź glanowa (KH) Miara: dKH (stopnie niemieckie) Twardosc wśglanowa to zawartosc wśglanow i wodorowśglanow wapnia i magnezu (w praktyce: jonow HCO3- i CO3--; w akwariach sęodkowodnych jest to gęownie zawartosc HCO3-, w morskich duzł rolś gra CO3--) w wodzie. Twardosc wśglanowa wody jest czśsto mylona z jej alkalicznoscił. Testy akwarystyczne mierzł bowiem alkalicznosc wody, a nie jej twardosc wśglanowł! Alkalicznosc wody to miara okreslajłca zdolnosc do wiłzania jonow wodorowych (H+), ale w akwariach sęodkowodnych jest zazwyczaj blisko zwiłzana z twardoscił wśglanowł (wartosci w wiśkszosci przypadkow sł bardzo bliskie sobie), dlatego okreslenia te sł uzywane naprzemiennie. Jesli jednak dodajemy do akwarium zwiłzki takie, jak NaHCO3, alkalicznosc wody rosnie, a jej twardosc wśglanowa nie. Najpopularniejszł w Europie miarł twardosci wśglanowej sł tzw. stopnie niemieckie - dKH. Reprezentujł one rownowartosc stśzenia CaCO3 w wodzie. Wodś o KH < 4 dKH okreslamy jako bardzo miśkkł. Od 4 do 8 dKH - woda miśkka. Od 8 do 12 - lekko twarda. Od 12 do 18 - twarda. Od 18 do 30 - bardzo twarda. Optymalne i kran cowe wartosci twardosci wśglanowej sł zalezne od gatunku ryby. Wiśkszosc ryb sęodkowodnych zyje w wodach miśkkich lub lekko twardych. Ryby z czarnych wod Amazonii zyjł w wodach bardzo miśkkich (twardosc wśglanowa wynosi tam zazwyczaj 0 dKH), zas endemiczne jeziora Afryki, wody Ameryki S rodkowej, czy wody morskie sł srednio twarde, twarde lub bardzo twarde (wody jezior afrykan skich majł duzł zawartosc soli, ale srednił twardosc). Twardosc wśglanowa nie ma zbyt duzej wagi dla zdrowia ryb. Wiśkszosc ryb dostosowuje siś do KH jakie im zapewniamy w akwarium. Skoki twardosci nie sł tak grońne, jak skoki pH. Jedynie w przypadku ryb z endemicznych jezior Afryki i ryb morskich zbyt niska twardosc moze miec powazny wpęyw na zdrowie podopiecznych (ale mniej powazny, niz zbyt niskie pH i skoki pH, na ktore buforowosc wody ma duzy wpęyw), zas w przypadku ryb z wod bardzo miśkkich zbyt wysokie KH moze powodowac brak zachowan rozrodczych lub nieprawidęowy rozwoj jaj a w zwiłzku z czym ich obumieranie. KH jest nieco bardziej istotne dla zdrowia ryb, niz GH. Zmiany twardosci wśglanowej wody najlepiej dokonac stosujłc torf (by zmniejszyc twardosc wśglanowł wiłzłc CaCO3) lub zwir koralowy albo NaHCO3 - sodś oczyszczonł (by zwiśkszyc twardosc - dodanie NaHCO3 zwiśksza tylko alkalicznosc wody, a nie zwiśksza twardosci wśglanowej ani ogolnej). Uwagi odnosnie stosowania torfu i zwiru koralowego zawarte zostaęy w opisie odczynu wody (pH). Ilosc torfu lub zwiru koralowego dobieramy eksperymentalnie. W przypadku NaHCO3 - dodajłc 1 ęyzeczkś od herbaty NaHCO3 (ok. 6g) na 50 litrow wody zwiśkszymy mierzone KH (w rzeczywistosci alkalicznosc) o ok. 4 stopnie. Dodajłc 2 ęyzeczki CaCO3 (ok. 4g) na 50 litrow wody zwiśkszymy KH i GH o ok. 4 stopnie. Twardosc wśglanowł mozna tez zmniejszyc gotujłc wodś wśglany wiłzł siś wtedy w zwiłzki nierozpuszczalne (tzw. "kamien ", ktory osadza siś na sciankach i dnie czajnika). Innł metodł zmniejszenia twardosci wody jest stosowanie zywic - wymieniaczy jonowych. Wymagajł one jednak okresowej (czśstej) regeneracji niebezpiecznymi srodkami chemicznymi (silnymi kwasami lub zasadami) i wprowadzajł do akwarium czśsto niechciane jony. Najskuteczniej zmniejszymy twardosc wody mieszajłc jł z wodł destylowanł lub z produktem odwroconej osmozy (wodł zdemineralizowanł). Testy twardosci wśglanowej (a w zasadzie alkalicznosci) produkowane sł przez wiśkszosc firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL, Zoolek, Tropical) i nie roznił siś zbyt bardzo jakoscił. Testy te 12

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego polegajł zazwyczaj na wkraplaniu preparatu do okreslonej objśtosci wody i obserwowaniu zmiany zabarwienia wody, nie nadajł siś wiśc do zastosowania przez daltonistow :). W wielu ksiłzkach przeczytac mozna, ze twardosc wśglanowa stanowi podzbior twardosci ogolnej: twardosc wśglanowa + twardosc niewśglanowa = twardosc ogolna. A jednak niejednokrotnie robiłc testy wody i czytajłc informacje o jej parametrach widzimy, ze KH jest wyzsze od GH. Twardosc ogolna jest sumł twardosci wśglanowej (wśglany i wodorowśglany wapnia i magnezu) i niewśglanowej (siarczany i chlorki wapnia i magnezu). Twardosc ogolna teoretycznie nie moze byc wiśc nizsza, niz wśglanowa, lecz testy akwarystyczne mierzł alkalicznosc wody, a nie jej twardosc wśglanowł, a wartosci te wbrew pozorom nie muszł byc rowne! Dlatego testy KH pokazujł czśsto wynik wskazujłcy na to, ze KH jest wyzsze od GH, a tak naprawdś to alkalicznosc wody jest wyzsza od jej GH. Jak juz wspomnielismy, KH ma duzy wpęyw na buforowosc wody, czyli zdolnosc wiłzania wolnych jonow H+. Wysoka buforowosc (czyli wysoka twardosc wśglanowa, lecz nie tylko - zdolnosci buforowe majł takze inne zwiłzki, np. wystśpujłce w torfie) oznacza wiśc maęł podatnosc wody na bardzo szkodliwe dla ryb skoki pH. Kiedy woda zawiera jony HCO3- lub CO3--, wiłzł siś one z wolnymi jonami H+ odpowiedzialnymi za pH tworzłc kwas H2CO3, ktory szybko rozkęada siś na H2O (wodś) i CO2 (dwutlenek wśgla, szybko uwalniany z wody). Poniewaz wolne jony wodorowe sł "zuzywane", pH siś nie zmienia. Stź zenie jonow amonowych (NH4+) Miara: mg/l Wartos c optymalna: 0 mg/l Wartos ci krancowe: przy pH = 6.5 - > 0.73 mg/l, przy pH = 8.5 - > 0.17 mg/l Jony amonowe (NH4+) sł bezposrednim produktem przemiany materii ryb. W wodzie o odczynie zasadowym (pH > 7) jony NH4+ ęatwo przeksztaęcajł siś w amoniak (NH3), ktory jest od NH4+ znacznie bardziej toksyczny i najmniejsze jego stśzenie w akwarium moze powodowac zgony. Sam jon NH4+ jest w miarś maęo toksyczny, lecz ze wzglśdu na ryzyko zmiany formy na NH3, jego zawartosc w wodzie powinna takze byc zerowa. Toksycznosc NH3 w porownaniu z NH4+ wynika z faktu, ze NH3 moze przeniknłc bezposrednio do komorek w ciele ryb i zatruc je w przeciłgu bardzo krotkiego czasu (blokujłc dopęyw tlenu do krwi, w uproszczeniu - niszczłc hemoglobinś), a jon NH4+ do organizmu ryby nie przenika. Jony amonowe i amoniak sł wykorzystywane przez bakterie nitryfikacyjne (Nitrosomonas) do produkcji azotynow (NO2). Azotyny sł mniej szkodliwe, niz amoniak, ale bardziej, niz jony amonowe. Bakterie Nitrosomonas wymagajł do rozwoju duzej powierzchni oraz dobrego natlenienia. Oba te warunki speęniajł filtry biologiczne. Bakterii tych nie trzeba wprowadzac do akwarium (aczkolwiek mozna, stosujłc produkty takie, jak Sera Nitrivec, czy Hagen Cycle). Rozwinł siś one same (w przeciłgu 3-4 tygodni) jesli tylko dostarczymy im NH4+ lub NH3 (proces ten nazywa siś dojrzewaniem akwarium). Mozna to zrobic wpuszczajłc do akwarium niewielkł ilosc organizmow zwierzścych (wytrzymaęych ryb, slimakow, itp.) lub wkraplajłc amoniak. Do redukcji stśzenia NH4+ w wodzie przyczyniajł siś takze rosliny - zarowno rosliny wyzsze, jak i glony. Testy do badania stśzenia NH4+ (i NH3) w wodzie sł produkowane przez wiele zachodnich firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL). Polegajł one na wymieszaniu odczynnikow z okreslonł iloscił wody oraz porownaniu koloru do skali barwnej. Stź zenie azotynow (NO2-) Miara: mg/l Wartos c optymalna: 0 mg/l Wartos ci krancowe: > 0.2 mg/l Azotyny (NO2-) sł posrednim produktem przemiany materii ryb. Najmniejsze ich stśzenie w akwarium jest dla ryb toksyczne i moze powodowac zgony (NO2- niszczy hemoglobinś i zaburza proces oddychania). Nie sł one jednak az tak szkodliwe, jak bezposredni produkt przemiany materii - amoniak (NH3), lecz bardziej toksyczne, niz jony amonowe (NH4+). W wodzie o odczynie kwasnym azotyny przeksztaęcajł siś w HNO2, ktory jest bardziej toksyczny niz NO2-. Azotyny sł wykorzystywane przez bakterie nitryfikacyjne (Nitrobacter) do produkcji azotanow (NO3-). Azotany sł mniej szkodliwe, niz jony amonowe, amoniak i azotyny. Bakterie Nitrobacter wymagajł do rozwoju duzej powierzchni oraz dobrego natlenienia. Oba te warunki speęniajł filtry biologiczne. Bakterii tych nie trzeba wprowadzac do akwarium (aczkolwiek mozna, stosujłc produkty takie, jak Sera Nitrivec, czy Hagen Cycle). Rozwinł siś one same (w przeciłgu 3-4 tygodni) jesli tylko dostarczymy im NO2- (proces ten nazywa siś dojrzewaniem akwarium). Mozna to zrobic wpuszczajłc do akwarium niewielkł ilosc organizmow zwierzścych (wytrzymaęych ryb, slimakow, itp.) lub wkraplajłc amoniak - amoniak i jony amonowe zostanł przetworzone wstśpnie przez bakterie Nitrosomas i zostanie wyprodukowane NO2- konieczne do rozwoju bakteriom Nitrobacter. Do redukcji stśzenia NO2- w wodzie przyczyniajł siś takze rosliny - zarowno rosliny wyzsze, jak i glony. Testy do badania stśzenia NO2- (a raczej NO2 - dwutlenku azotu) w wodzie sł produkowane przez wiśkszosc firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL, Zoolek). Polegajł one na wymieszaniu odczynnikow z okreslonł iloscił wody oraz porownaniu koloru do skali barwnej. Jakosc testow jest lepsza u producentow zagranicznych.

13


Stź zenie azotanow (NO3-) Miara: mg/l Wartos c optymalna: 0 do 12.5 mg/l Wartos ci krancowe: > 50 mg/l Azotany sł posrednim produktem przemiany materii ryb, ostatecznym produktem tzw. cyklu nitryfikacyjnego (sł produkowane z azotynow przez bakterie Nitrobacter). Ich obecnosc w wodzie jest dla ryb szkodliwa - zmniejsza ich odpornosc na choroby. Azotany sł jednak znacznie mniej szkodliwe niz azotyny lub jony amonowe oraz amoniak i mogł wystśpowac w wodzie w wiśkszych stśzeniach. Tolerancja NO3- jest cechł gatunkowł. Sł ryby, ktore bardzo ńle znoszł nawet niskie poziomy NO3- w wodzie takie ryby, to np. mieszkan cy endemicznych jezior afryki, czy pielśgnice poęudniowoamerykan skie z rodzajow Geophagus, Satanoperca, Retroculus. Sł jednak ryby, ktore wolł "wodś starł", czyli takł, ktora zawiera niewielkie ilosci NO3- - do nich nalezł np. drobnoustki (Nannostomus). Dlatego poziom optymalny NO3- nalezy dostosowac do biotopu i posiadanych ryb. Najskuteczniejszł metodł redukcji stśzenia NO3- w wodzie jest jej podmiana na wodś nie zawierajłcł azotanow (lub zawierajłcł ich mniej - woda pęynłca z naszych kranow, szczegolnie w okresie zimowym, zawiera czśsto od 12.5 do 25 mg/l azotanow). Do redukcji stśzenia NO3- w wodzie przyczyniajł siś takze rosliny - zarowno rosliny wyzsze, jak i glony. Dlatego tez akwarysci stosujł do redukcji stśzenia azotanow filtry glonowe lub hydroponiczne. Trzecim skutecznym sposobem redukcji stśzenia azotanow jest budowa tzw. denitryfikatora. Jest to filtr, w ktorym tworzone sł warunki beztlenowe (bardzo wolny przepęyw - kilka do kilkunastu litrow dziennie - przez bardzo dęugi przewod - ok. 40 do 80 m - o niewielkiej srednicy - zaleca siś ok. 9 mm). W denitryfikatorze osadzajł siś bakterie beztlenowe, ktore absorbujł tlen z NO3- redukujłc azotany do azotynow i czystego azotu, ktory jest uwalniany do atmosfery. Testy do badania stśzenia NO3- w wodzie sł produkowane przez wiele firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL, Zoolek). Polegajł one na wymieszaniu odczynnikow z okreslonł iloscił wody oraz porownaniu koloru do skali barwnej. Jakosc testow jest jednak mocno włtpliwa, poniewaz testy roznych firm potrafił dawac skrajnie rozne rezultaty. Nasycenie dwutlenkiem wź gla (CO2) Miara: mg/l Wartos c optymalna: 10 mg/l Wartos ci krancowe: > 20 mg/l Dwutlenek wśgla jest gazem, ktory ęatwo rozpuszcza siś w wodzie, ale tez ęatwo jest z niej uwalniany (poprzez ruch powierzchni, rozbijanie warstwy powierzchniowej wody, czyli m.in. przez natlenianie). Gaz ten jest konieczny w procesie fotosyntezy, a wiśc bardzo uzyteczny w akwarium z roslinami. W akwariach bez roslin CO2 jest praktycznie uzyteczny jedynie do obnizenia pH wody. CO2 w wiśkszych ilosciach jest toksyczny dla ryb, dlatego dozujłc CO2 do akwarium trzeba zachowac ostroznosc i stosowac tylko profesjonalny sprzśt lub maęo wydajne metody produkcji (np. "metodł bimbrowł" - roztwor drozdzy i cukru w wodzie). Podawanie dwutlenku wśgla w akwariach z duzł iloscił roslin i silnym oswietleniem moze uchronic nas przed zjawiskiem odwapnienia biologicznego. Silnie oswietlone rosliny pozbawione CO2 potrafił rozęozyc wśglany redukujłc twardosc i powodujłc gwaętowne skoki pH, a co za tym idzie, smierc ryb. Testy do mierzenia zawartosci CO2 w wodzie sł produkowane przez wiele zachodnich firm sprzedajłcych preparaty akwarystyczne (np. Tetra, Sera, JBL). Nasycenie tlenem (O2) Miara: mg/l Wartos c optymalna: 8.3 mg/l Wartos ci krancowe: < 2 mg/l Tlen w wodzie jest konieczny do zycia ryb, jak i roslin (w godzinach nocnych) oraz bakterii nitryfikacyjnych. Zawartosc tlenu jest wiśc czynnikiem bardzo waznym w akwarium. Przy standardowych temperaturach i cisnieniu maksymalne nasycenie wody tlenem wynosi ok. 8.3 mg/l. Wartoscił optymalnł nasycenia jest wartosc maksymalna - zbyt duzo tlenu w wodzie nie zaszkodzi rybom. Proces natleniania wytrłca jednak z wody dwutlenek wśgla konieczny do fotosyntezy roslinom. Przy wyzszych temperaturach poziom nasycenia jest nizszy, a tlen rozpuszcza siś w wodzie trudniej, nalezy wiśc dostarczac go wiścej. Nasycenie wody tlenem mozna zwiśkszyc stosujłc wiele metod. Wszystkie z nich opierajł siś na rozbijaniu warstwy powierzchniowej wody. Mogł to byc pompki i kamienie napowietrzajłce (to nie przelatujłce przez wodś błbelki napowietrzajł jł, lecz fakt, ze błbelki te pśkajł na powierzchni rozrywajłc warstwś powierzchniowł), mogł to byc pompy wodne z moduęem napowietrzajłcym (rozpraszajłcym w wodzie powietrze), a takze deszczownie (rozbijajłce powierzchniś wody za pomocł cienkich strumykow wody), czy filtry kaskadowe. Skutecznł metodł sł tez tzw. "trickle filters" - filtry biologiczne spryskujłce zęoze cienkimi struzkami, a takze filtry pulsacyjne (np. firmy Eheim).

14

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Poziom nasycenia wody tlenem drastycznie zmniejsza siś przy np. zakwicie bakteryjno/pierwotniakowym, wodś nalezy wiśc silnie natleniac, jesli jest mśtna i biaęawa. Wyzszy poziom tlenu skutecznie zabija pierwotniaki i przywraca wodś do normalnego stanu. Testy do mierzenia nasycenia wody tlenem produkuje niewiele firm (np. Tetra) i sł one dosc maęo popularne wsrod akwarystow. Poziom nasycenia wody tlenem mozna okreslic ęatwo po zachowaniu ryb - nie powinny one przebywac przy powierzchni i wyrańnie wykazywac syndromow przyduchy. Zmiana parametrow wody Ryby akwariowe majł bardzo rozne wymagania, jesli chodzi o węasnosci fizykochemiczne wody, w ktorej przebywajł. Wiśkszosc popularnych gatunkow jest tolerancyjna i dosc dobrze znosi wodś o parametrach nawet znacznie odbiegajłcych od wod węasciwych dla danego gatunku w naturze. Mimo to warto dostosowac parametry wody do wymagan danego gatunku (nawet, jesli jest bardzo tolerancyjny), albowiem zwiśkszy to jego odpornosc na choroby, witalnosc i, przede wszystkim, chśc do rozmnazania (nieodpowiednie parametry wody mogł np. caękowicie uniemozliwic rozwoj ikry). Zdecydowana wiśkszosc sęodkowodnych ryb akwariowych pochodzi z biotopow wody lekko kwasnej i miśkkiej. Oznacza to, ze pH wynosi od ok. 6.5 do 7, zas twardosc wśglanowa i ogolna nie przekraczajł 10 stopni. Sł jednak ryby, ktore w naturze zyjł w wodzie o pH mniejszym od 5 (skrajne wartosci siśgajł 3) i caękiem zerowej twardosci ogolnej i wśglanowej, sł tez takie, ktore zyjł w wodach o pH powyzej 9 i twardosci kilkunastu do kilkudziesiściu (!) stopni. Jest oczywiste ze ryb takich nie nalezy ze sobł mieszac (z tak odmiennych rodzajow wod) i to wiśkszosci akwarystow nie sprawia problemu (wybor jednego biotopu). Wiśkszym problemem jest natomiast dostosowanie wody do parametrow "naturalnych". Woda wyjsciowa Do akwarium wodś mozemy pozyskiwac z kilku ńrodeę: • woda z kranu - to zdecydowanie najpopularniejsze ńrodęo wody do akwarium, jestesmy tu jednak caękowicie uzaleznieni od jakosci wody wodociłgowej, ktora czśsto pozostawia wiele do zyczenia i zupeęnie nie pasuje do wybranego biotopu. • woda z ujścia gęśbinowego - jesli mieszkamy poza wiśkszymi miastami, nasze ńrodęo wody to zazwyczaj studnia gęśbinowa; jakosc pochodzłcej z niej wody moze byc bardzo rozna, podobnie jak parametry fizykochemiczne. • woda destylowana - sama w sobie zupeęnie nie nadaje siś do zastosowania w akwarium (caękowity brak mikroelementow, jej stosowanie grozi m.in. zaburzeniem procesow osmotycznych ryb), ale doskonale nadaje siś do mieszania z wodł kranowł; mozemy jł takze "doprawiac" specjalnymi solami. • woda z procesu odwroconej osmozy (RO) - podobnie, jak woda destylowana, sama w sobie nie nadaje siś do zastosowania w akwarium (choc sł akwarysci, ktorzy stosujł jł dla ryb z biotopow wod bardzo miśkkich); jest ona popularniejsza od destylowanej ze wzglśdu na mozliwosc przygotowania w domu (za pomocł filtra RO odwroconej osmozy, ktory kosztuje ok. 500-600 zę, patrz sklep Ocean) i nizsze koszty produkcji. • deszczowka lub woda ze stopionego sniegu - uwagi takie, jak w przypadku wody destylowanej lub RO jedynie po wymieszaniu z wodł zawierajłcł mikroelementy i sole mineralne; pozyskiwanie wody z takiego ńrodęa wiłze siś z duzym wysiękiem, istnieje tez ryzyko wprowadzenia do akwarium zanieczyszczen "zebranych" przez spadajłcy deszcz lub snieg z powietrza. • woda mineralna - nadaje siś tylko do domieszek (np. do mieszania z wodł destylowanł lub RO w celu uzyskania wyzszej twardosci); jej parametry mamy zazwyczaj podane na butelce, musimy jedynie przeliczyc twardosc na stopnie niemieckie (co mozna zrobic z pomocł kalkulatorow lub tabel w opisach twardosci wśglanowej i twardosci ogolnej). Nie nalezy w akwariach uzywac wody z nastśpujłcych ńrodeę: • wody z ujśc "oligocen skich" - zawiera ona bowiem czśsto zwiłzki zelaza i siarki w dosc duzym stśzeniu, ktore dla ludzi szkodliwe nie jest, dla ryb moze byc jednak zabojcze. • wody z naturalnych zbiornikow wodnych - ryzykujemy bowiem, iz do akwarium zawleczemy choroby lub pasozyty; ryzyko mozna zminimalizowac poprzez przegotowanie wody, ale nadal bśdzie istniaęo ryzyko przyniesienia nieznanych zanieczyszczen chemicznych - polskie zbiorniki wodne sł bowiem zazwyczaj mocno zanieczyszczone. • wody destylowanej w naczyniach miedzianych - nie kupujmy wody destylowanej na stacjach benzynowych, lecz np. w sklepach chemicznych; woda do ukęadow chęodniczych samochodow jest czśsto destylowana w naczyniach miedzianych i zawiera sporł ilosc szkodliwych dla ryb jonow miedzi. Wodś wyjsciowł powinnismy zbadac testami akwarystycznymi na odczyn (pH), twardosc wśglanowł (KH) i twardosc ogolnł (GH). Oczywiscie badanie przed kazdł podmianł jest dosc czasochęonne i kosztowne, wiśc wykonujemy je raz na jakis czas. W przypadku ujśc miejskich najwiśksze wahania jakosci wody i jej węasciwosci fizykochemicznych wystśpujł w cyklu letnio-zimowym (woda w zimie jest zazwyczaj gorszej jakosci) oraz w przypadku np. nagęych ulew, powodzi, itp. Wody destylowanej, RO oraz deszczowki mozemy praktycznie wogole nie testowac, podobnie jak wody mineralnej, jesli mamy jej dokęadny skęad (wydrukowany na etykiecie). Warto takze wykonac test na zawartosc azotanow (NO3-), ktora moze byc znaczna w przypadku ujśc gęśbinowych poęozonych blisko szamba, a takze wody z ujśc miejskich (szczegolnie w okresie zimowym), zawartosc NO3- jest wskańnikiem jakosci posiadanej wody - jesli jest zbyt duza, moze byc konieczne stosowanie sporych domieszek wody destylowanej/RO.

15

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Woda docelowa Kiedy juz przetestowalismy naszł "wodś wyjsciowł" i znamy jej parametry, mozemy... wybrac biotop, ktory pasuje do danej wody. Oczywiscie mozna wybrac biotop o wodzie zupeęnie innej, ale nalezy wtedy liczyc siś z koniecznoscił ciłgęego (przy kazdej podmianie) dopasowywania parametrow wody do biotopu, co moze byc bardzo czasochęonne i pracochęonne a takze wiłzac siś z wysokimi kosztami (zakup filtra RO lub kupowanie wody destylowanej w kanistrach). Wiśkszosc ujśc miejskich to woda o pH od ok. 7.5 do ok. 8.0 i o twardosci ogolnej od ok. 10 do ok. 25 dGH i wśglanowej od ok. 5 do ok. 15 dKH. Sł to parametry wprost idealne do hodowli ryb z Ameryki S rodkowej, szczegolnie duzych pielśgnic z tamtych rejonow oraz ryb zyworodnych (piśkniczkowatych); woda ta nadaje siś takze do hodowli tśczanek i karasi ozdobnych. Po niewielkiej modyfikacji (niewielkie podwyzszenie pH) woda ta nadaje siś takze swietnie do hodowli ryb z biotopow jezior Malawi, Tanganiki i Wiktorii. Woda ta za to zupeęnie nie nadaje siś np. do hodowli (romnazania) ryb kłsaczowatych oraz bardziej wymagajłcych pielśgnic z Ameryki Poęudniowej (np. pielśgniczek takich, jak P. ramirezi, czy tez paletek). Jesli mieszkamy w rejonie, w ktorym z kranu leci woda miśkka i lekko kwasna, przygotowanie jej do wykorzystania w akwariach z rybami z jezior Malawi, Tanganika, czy z Ameryki Centralnej wiłze siś z duzł iloscił pracy. W takim wypadku najlepiej wiśc wybrac np. biotop Ameryki Poęudniowej (wod czarnych, ale takze strumieni, czy wod biaęych), Afryki Zachodniej, czy Azji Poęudniowo-Wschodniej. Zmiź kczanie i zakwaszanie Jesli, mimo posiadania twardej i zasadowej "wody wyjsciowej", upieramy siś na posiadanie ryb z biotopu wod miśkkich i kwasnych (ktore potrzebujł takiej wody do przezycia w akwarium) lub tez chcemy rozmnazac ryby pochodzłce z takich wod (np. neony), bśdziemy musieli regularnie zakwaszac i zmiśkczac posiadanł przez nas wodś. Mozna to robic na kilka sposobow, podajemy je w kolejnosci od najbardziej do najmniej polecanego: • stosowanie torfu akwarystycznego - dobrej jakosci torf akwarystyczny moze byc bardzo skuteczny w zmniejszeniu twardosci wśglanowej oraz pH wody. Nie zmieni on jednak twardosci niewśglanowej, a skutkiem ubocznym jest brłzowe zabarwienie wody (powodujł je bardzo zdrowe dla ryb z biotopow wody miśkkiej i kwasnej kwasy humusowe, oznacza to jednak zmniejszenie skutecznosci oswietlenia a wiśc potencjalne problemy z hodowlł roslin). Powinnismy stosowac jedynie torf firmowy lub wyciłg z torfu firm takich, jak Fluval, Sera, Tetra (patrz sklep Ocean); autor artykuęu najlepsze rezultaty uzyskaę z torfem firmy Aquarium Munster (patrz sklep Ocean). Torf mozna umiescic w filtrze przelewowym lub kanistrowym, takie rozwiłzanie jednak wiłze siś z szybkim "wyczerpaniem" torfu a takze z niebezpieczen stwem zbyt szybkiej zmiany parametrow wody (co moze byc szkodliwe dla ryb). Dlatego lepiej torf (granulowany, w kawaękach lub węoknisty) umiescic bezposrednio w akwarium, np. na dnie lub za dekoracjami (kamieniami lub korzeniami). Autor artykuęu stosujłc torf AquaVital bezposrednio w akwarium 200 litrow przez ok. 2 lata przy regularnej podmianie wody uzyskaę pH = 6.2, TwO = 12, TwW = 0 (!) z wody kranowej (bez domieszek) o pH = 7.6, TwO = 22, TwW = 10. Torf ma tez węasnosci buforujłce, w zwiłzku z czym mozemy nie obawiac siś o gwaętowne wahania pH wynikajłce z niskiej twardosci wśglanowej. • mieszanie wody wyjsciowej z wodł RO - najskuteczniejszł metodł przygotowania wody miśkkiej i kwasnej jest stosowanie wody o zerowej zawartosci soli i "doprawianie jej" wodł zawierajłcł sole i mikroelementy. Proporcje dobieramy eksperymentalnie, w zaleznosci od posiadanej wody wyjsciowej i potrzeb. Najwiśkszym problemem w tym wypadku jest ńrodęo duzej ilosci wody destylowanej lub RO, przy czym, ze wzglśdu na znacznie wyzszł cenś wody destylowanej, niebezpieczen stwo zakupu wody z jonami miedzi oraz trudnosci zwiłzane z produkcjł takiej wody z domu, polecamy wodś z filtra odwroconej osmozy. Za niewielkł cenś taki filtr mozna kupic i zamontowac w domu. Uwaga - w przypadku mieszania z wodł RO woda wyjsciowa nie bśdzie miaęa niskiego pH, lecz jej pH bśdzie bardzo ęatwo zmodyfikowac np. dolewajłc niewielkł ilosc wyciłgu z torfu. • stosowanie dwutlenku wśgla (CO2) - dawkowanie CO2 do akwarium powoduje zmniejszenie pH wody. Precyzyjne dawkowanie wymaga jednak dosc skomplikowanej i drogiej aparatury, a niebezpieczen stwo zbyt szybkiego spadku pH oraz jego dobowych wahan jest spore. CO2 ma jednak bardzo dobry wpęyw na rozwoj roslin, jest to wiśc metoda dosc czśsto stosowana przez akwarystow. • stosowanie wymieniaczy jonowych - wymieniacze jonowe to specjalne zywice, ktore "zabierajł" z wody jedne jony, zastśpujłc je innymi. Mozemy wiśc zlikwidowac twardosc wśglanowł i/lub ogolnł stosujłc wymieniacze, jednakze w zamian w akwarium pojawi siś nam zwiśkszona liczba innych jonow (np. jonow sodu). Wymieniacze majł niewielkł efektywnosc i trzeba je czśsto regenerowac lub kupowac nowe. Regeneracja niektorych wymieniaczy jest mozliwa przy zastosowaniu bardzo stśzonego roztworu soli kuchennej (anionity do zmniejszania TwO), inne jednak (kationity - do zmniejszania TwW) trzeba regenerowac w silnych kwasach. Jest to wiśc metoda niezbyt warta polecenia. Wymieniacze jonowe lekko zmieniajł pH wody - kationity jł lekko zakwaszajł, a anionity - zwiśkszajł pH. • stosowanie sztucznych srodkow zakwaszajłcych - do zmniejszenia pH wody sęuzł firmowe srodki zawierajłce czśsto dosc silne kwasy. Sł to wiśc srodki dosc niebezpieczne, a poza tym mogł byc szkodliwe dla ryb i roslin. Generalnie w akwariach najlepiej stosowac metody naturalne, a dolewanie silnego kwasu do wody w akwarium na pewno metodł naturalnł nie jest. Wiśkszosc dostśpnych na rynku srodkow tego typu oparta jest na kwasie ortofosforowym, ktory drastycznie zwiśksza ilosc fosforanow w wodzie, co z kolei wiłze siś z doskonaęł pozywkł dla glonow. Moze siś wiśc okazac, ze zakwaszajłc wodś "dorobimy siś" trudnej do zlikwidowania plagi wszelakich glonow. Gra nie warta swieczki - jesli musimy zakwaszac wodś np. po stosowaniu wymieniaczy jonowych, najlepiej zastosowac wyciłg z torfu.

16

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Zwiź kszanie twardosci i pH wody Jesli, mimo posiadania miśkkiej i kwasnej "wody wyjsciowej", upieramy siś na posiadanie ryb z biotopu wod zasadowych i twardych, bśdziemy musieli regularnie zwiśkszac twardosc i pH posiadanej wody. Mozna to robic na kilka sposobow, podajemy je w kolejnosci od najbardziej do najmniej polecanego: • stosowanie zwiru koralowego i skaęwapiennych - jak juz wspomnielismy w akwarium najlepiej sprawdzajł siś metody naturalne. Naturalnł metodł zwiśkszenia twardosci i pH wody jest stosowanie skaę lub zwiru o wysokiej zawartosci wapnia. W ten sposob zwiśkszamy twardosc wśglanowł i jednoczesnie twardosc ogolnł, a takze nieco podwyzszamy pH. Z wir koralowy mozna stosowac w filtrze lub tez bezposrednio w akwarium. Doskonaęł metodł jest tez umieszczenie w zbiorniku skaę wapiennych, np. wapieni, czy piaskowcow (uwaga! takich kamieni i skaę nie nalezy pod zadnym pozorem umieszczac w akwariach z biotopem wod kwasnych i miśkkich, bo zniwelujł one caękowicie nasze starania uzyskania wody odpowiedniej dla tego biotopu). • mieszanie wody wyjsciowej z wodł mineralnł - podobnie, jak w przypadku zmiśkczania wody, mozemy uzyskac doskonaęe rezultaty mieszajłc miśkkł i kwasnł wodś docelowł ze znacznie twardszł i zasadowł wodł mineralnł kupowanł w butelkach. Twardosc takiej wody bywa bardzo wysoka, a wiśc proporcje sł zazwyczaj korzystne (tzn. nie musimy wydawac majłtku na wodś mineralnł). Dodatkowo woda mineralna ma zazwyczaj wysokie pH, wiśc nie jest konieczne stosowanie innych srodkow do podwyzszenia odczynu wody. • stosowanie kwasnego wśglanu wapnia (Ca(HCO3)2) lub sodu (NaHCO3) - ta z pozoru niezbyt "naturalna" metoda doskonale sprawdza siś jako prosty i tani sposob zwiśkszenia twardosci wody. Uwaga - dodawanie zamiast kwasnego wśglanu wapnia kwasnego wśglanu sodu (NaHCO3) zwiśkszy jedynie alkalicznosc wody, dodawanie Ca(HCO3)2 zwiśkszy natomiast zarowno twardosc wśglanowł, jak i ogolnł (w rownych proporcjach). W obu przypadkach mozemy oczekiwac niewielkiego wzrostu pH. Ilosc Ca(HCO3)2 dobieramy eksperymentalnie, mierzłc zmianś parametrow wody po dodaniu okreslonej porcji. • stosowanie sztucznych srodkow zwiśkszajłcych pH - nie polecamy stosowania sztucznych srodkow (do kupienia w sklepach) do zwiśkszania pH wody. Sł one czśsto oparte na mocno zrłcych substancjach (np. NaOH) i ich stosowanie moze wiłzac siś z niepotrzebnym ryzykiem. Wszystko zalezy od ilosci... Dostosowanie parametrow wody do danego biotopu jest procesem niezbyt czasochęonnym, jesli posiadamy jedno, niewielkie akwarium. W przypadku posiadania wiśkszej ilosci zbiornikow moze siś jednak okazac bardzo kęopotliwe. W takim wypadku sprawdzajł siś jedynie metody polegajłce na umieszczeniu dęugotrwale dziaęajłcego srodka w samym akwarium (torfu lub skaę wapiennych) i systemy automatycznej podmiany i mieszania wody oparte na filtrach RO. Dlatego tez poczłtkujłcym akwarystom polecamy dopasowanie swoich zainteresowan zwiłzanych z danym biotopem do mozliwosci, jakie daje nam woda, ktorł mozemy zastosowac w akwarium, a nie odwrotnie. Odwapnienie biologiczne Przy duzej liczbie roslin w akwarium i silnym oswietleniu nasze akwarium narazone jest na bardzo powazne problemy, a nawet katastrofś mogłcł w krotkim czasie zabic wszystkich jego mieszkan cow. Moze dojsc do zjawiska tzw. "odwapnienia biologicznego" (inaczej dekalcyfikacji biologicznej lub biogenicznej), ktore polega na rozkęadaniu przez rosliny kwasnych wśglanow (przede wszystkim wapnia, ale takze magnezu) i gwaętownych wahaniach pH miśdzy dniem a nocł. Mechanizm tego zjawiska jest bardzo prosty. Wystarczy przypomniec sobie, ze rosliny, takze wodne, w dzien pobierajł, a w nocy wydzielajł do wody dwutlenek wśgla (konieczny do fotosyntezy). Przy niewielkiej liczbie roslin oraz przy sęabym oswietleniu proces ten przebiega dosc wolno i nie wpęywa na chemiś wody. Przy wiśkszej liczbie roslin i silnym oswietleniu proces ten staje siś na tyle intensywny, ze moze spowodowac powazne problemy. Zjawisko odwapnienia biologicznego nie wystśpuje, dopoki rosliny znajdujł w wodzie wystarczajłco duzo rozpuszczonego CO2. Jego usuwanie z wody nie wpęywa znaczłco na jej parametry, ze wzglśdu na obecnosc wodorowśglanow (twardosc wśglanowa), ktore dziaęajł buforujłco (zapobiegajł skokom pH). Kiedy jednak rosliny pobiorł z wody caęe CO2, niektore z nich (np. Elodea, Egeria, Ceratophyllum, Najas, Vallisneria) zaczynajł rozkęadac znajdujłcy siś w wodzie kwasny wśglan wapnia - Ca(HCO3)2 (a takze, w mniejszym stopniu, magnezu). Rosliny asymilujł z rozęozonego kwasnego wśglanu wapnia jony HCO3-, wykorzystujł CO2 i pozostawiajł w wodzie OH-. Przy dosc wysokim wyjsciowym pH wśglan wapnia odkęada siś na lisciach roslin jako biaęy osad (pojawienie siś biaęego osadu na roslinach jest pierwszym powaznym ostrzezeniem przed odwapnieniem; mozemy to potwierdzic testujłc pH wody rano zaraz po zapaleniu swiatęa i tuz przed jego zgaszeniem wieczorem). W rezultacie mamy bardzo szybkie i silne zwiśkszenie pH wody. W nocy proces ten ulega odwroceniu - rosliny wydalajł do wody dwutlenek wśgla, co z kolei powoduje spadek pH. Dobowe wahania wody mogł osiłgnłc nawet 5-6 stopni (!) roznicy. Tak silne zmiany pH sł praktycznie smiertelne dla wiśkszosc ryb akwariowych. Zapobieganie odwapnieniu biologicznemu jest, wbrew pozorom, bardzo proste. Pierwszł receptł jest utrzymanie wysokiej twardosci wśglanowej (silne buforowanie wody), to jednak nie odpowiada wiśkszosci roslin. Drugł receptł jest dozowanie do akwarium CO2 i tś węasnie metodś wybiera wiśkszosc akwarystow nastawionych na hodowlś roslin. Trzecia metoda to usuniście z akwarium roslin, ktore sł w stanie rozkęadac kwasny wśglan wapnia, a pozostawienie tych, ktore mogł oddychac tylko wolnym CO2. Cykl azotowy Przemiana materii ryb prowadzi do powstania roznych zwiłzkow azotu, z ktorych czśsc jest bardzo szkodliwa dla organizmow zywych. W naturze ten problem zwykle nie wystśpuje tak jaskrawo, bo zwiłzki te sł rozcien czone w 17

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego wodzie, ale w ograniczonej ilosci wody w akwarium mogł uzyskac stśzenie dla ryb zabojcze. Bardzo waznł rolś w deaktywacji tych zwiłzkow peęnił bakterie nitryfikacyjne. Oto tzw. cykl azotowy. Metabolizm ryb prowadzi do powstania amoniaku (NH3), ew. amonu (NH4+), z ktorych przy udziale bakterii Nitrosomonas powstajł azotyny (NO2-), a z nich, dziśki bakteriom Nitrobacter, azotany (NO3-). Amoniak (NH3) jest zwiłzkiem wybitnie trujłcym, juz w niewielkich stśzeniach dziaęa szkodliwie na ryby, powyzej 0.2 mg/l jest grozny, a powyzej 1.0 mg/l - smiertelny. Stśzenie jonow NH3 pozostaje w rownowadze z jonami amonowymi (NH4+), ktore sł stosunkowo nieszkodliwe. Stśzenie amoniaku rosnie wraz ze wzrostem pH i temperatury; przy pH<7.0 nie ma go prawie wcale, w srodowisku zasadowym jego stśzenie wzrasta. W dojrzaęym akwarium poziom zarowno amoniaku, jak i amonu powinien byc bliski zeru (popularne testy wykazł stśzenie 0). Azotyny (NO2-) sł rowniez dla ryb trujłce. Rowniez w dojrzaęym akwarium, uzywajłc popularnych testow, powinnismy uzyskac wynik bliski zeru (stśzenie < 0.1 mg/l uwaza siś za w peęni bezpieczne). Poziom 0.5 mg/l uwaza siś za gornł granicś stśzenia tolerowanego, ale nawet takie stśzenie, jesli trwa dęuzszy czas, nie pozostaje obojśtne dla ryb. Stśzenie azotynow powyzej 5 mg/l uwaza siś za smiertelne. Azotany sł relatywnie niegrońne dla ryb, ale powyzej pewnego stśzenia rowniez nie sł obojśtne. Zwykle uznaje siś, ze dopuszczalne stśzenie azotanow to 50 mg/l, powyzej 100 mg/l stajł siś grońne. najlepiej jednak utrzymywac azotany w stśzeniu jak najmniejszym, w ten sposob ograniczamy rowniez rozwoj glonow. Nadmiar azotanow z akwarium usuwany jest na kilka sposobow: 1. Czśsciowo sł one zuzywane przez rosliny jako materiaę budulcowy biaęek, ale z reguęy ten proces nie hamuje wzrostu ich stśzenia wystarczajłco, 2. Najpopularniejszł metodł zmniejszania stśzenia azotanow jest czśsciowa wymiana wody - od 20% miesiścznie do 20% tygodniowo - w zaleznosci od wielkosci akwarium, wrazliwosci hodowanych ryb, itp. 3. Uzycie denitryfikatora - urzłdzenie powodujłce usuwanie NO3-. Mozna kupic gotowy, np. produkcji firmy Sera, lub skonstruowac samemu - polecam artykuęMichaęa Juncewicza w numerze 0 "Naszego Akwarium". Dojrzewanie akwarium to innymi sęowy proces rozwoju bakterii nitryfikacyjnych (gęownie Nitrosomonas i Nitrobacter), ktore umozliwiajł zamkniście cyklu azotowego. Proces ten trwa zwykle ok. 3-4 tygodni od zaęozenia akwarium. Najpierw rozwijajł siś bakterie Nitrosomonas, rozkęadajłce NH3/NH4+. Trwa to zwykle od jednego do dwoch tygodni. Pomiary NH4 w tym czasie wskaujł stopniowy wzrost jego stśzenia (szczyt w 4-7 dniu), nastśpnie stopniowe zmniejszanie stśzenia. W drugiej czśsci tej fazy zaczyna wzrastac stśzenie azotynow. Oznacza to, ze bakterie Nitrosomonas pracujł juz wydajnie, produkujłc NO2-. Teraz zaczynajł siś mnozyc bakterie Nitrobacter. Ta faza trwa w przyblizeniu nastśpne dwa tygodnie. W tym okresie szczyt stśzenia azotynow przypada na 10-21 dzien od zaęozenia akwarium. Zatem o dojrzaęym filtrze mozemy powiedziec, gdy: 1. Wczesniej obserwowalismy dwa wzrosty stśzenia, najpierw NH4+, potem NO2-. 2. Poziom tych zwiłzkow jest bliski zeru. 3. Stopniowo wzrasta stśzenie azotanow (o ile nie sł skutecznie utylizowane przez rosliny). Gdy jest speęniony tylko drugi warunek, nie mozemy byc pewni, ze akwarium dojrzaęo, poniewaz w wypadku braku substratu dla bakterii Nitrosomonas, czyli amoniaku/amonu, proces ten moze byc bardzo powolny. Dlatego zaleca siś rozne sposoby dostarczenia tych zwiłzkow do akwarium: 1. Wpuszczenie jednej, dwoch wytrzymaęych ryb we wczesnej fazie dojrzewania akwarium. Uwazam, ze ta metoda moze byc polecana jedynie w akwariach duzych, gdzie rozcien czenie toksycznych produktow metabolizmu zmniejszy ich szkodliwosc. W akwariach maęych zwykle dochodzi wowczas do znacznego przekroczenia wartosci bezpiecznych. Nalezy pamiśtac, jezeli zdecydujemy siś na tł metodś, zeby ryby wprowadzic po ok. 5 dniach od zaęozenia akwarium, kiedy zniknie zmśtnienie wody spowodowane rozwojem pierwotniakow, bardzo czśsto obserwowane w nowo zaęozonym akwarium. 2. Przy akwarium gśsto obsadzonym roslinami substratu dla bakterii Nitrosomonas dostarczł obumierajłce czśsci roslin, zwykle to wystarcza, ale dla pewnosci, ze akwarium jest dojrzaęe, nalezy monitorowac stśzenie NH4+, NO2- i NO3-. 3. W pewnych specyficznych sytuacjach, gdy w akwarium nie ma roslin, a zasadowy odczyn wody nie pozwala na wczesniejsze wpuszczenie ryb (stśzenie amoniaku rosnie wraz z pH!), mozna dodac po prostu czystego amoniaku, monitorujłc jego stśzenie, lub tez chlorku amonowego. Ryby do akwarium powinno siś wpuszczac po jego dojrzeniu, jednak nie zaleca siś wprowadzac od razu maksymalnej obsady, lecz stopniowo, poniewaz moze siś okazac, ze namnozona wczesniej liczba bakterii jest nie wystarczajłca dla wprowadzonej ilosci ryb. Bakterie nitryfikacyjne namnazajł siś w wodzie, ale w wiśkszych ilosciach osiedlajł siś w podęozu. Zdeycydowanie najlepszym ich siedliskiem jest filtr, zapewniajłcy staęy przepęyw wody i odpowiednie natlenienie (bakterie te ginł w warunkach niedotlenienia). Dlatego czśsto zamiast terminu "dojrzewanie akwarium" mowi siś o "dojrzewaniu filtra". Bakterie te osadzajł siś na powierzchni materiaęu filtracyjnego, dlatego im wiśksza jest ta powierzchnia, tym wiścej bakterii moze siś rozwinłc. Do najbardziej polecanych materiaęow nalezy Ehfisubstrat produkcji firmy Eheim. Proces dojrzewania akwarium mozna przyspieszyc dodajłc do wody kultury tych bakterii. Na naszym rynku dostśpne sł takie produkty: 1. Cycle firmy Hagen - trudno dostśpny, ale w opinii wielu osob lepszy 2. Nitrivec firmy Sera - dostśpny bez wiśkszych problemow Skutecznosc tych produktow zalezy od ich swiezosci i przechowywania (niska temperatura!). Niestety z powodu braku daty produkcji mozna kupic preparat, ktory nie zadziaęa. Znacznie pewniejszł metodł przyspieszania dojrzewania akwarium jest przeniesienie kultur bakterii z dojrzaęego filtra, jednak nalezy miec pewnosc, ze nie przenosimy razem z nimi drobnoustrojow chorobotworczych. 18

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Do oznaczania NH4+, NO2-, NO3- uzywa siś odczynnikow, ktore powinny byc dostśpne w kazdym szanujłcym siś sklepie akwarystycznym. Najbardziej polecani producenci to: JBL, Sera, Tetra, Eheim. Co zrobic, jezeli ryby zostaęy wpuszczone do akwarium zbyt wczesnie?: 1. Wymieniac czśsciowo wodś na tyle czśsto, zeby nie doszęo do zbyt wysokiego stśzenia trujłcych zwiłzkow, zwykle ok. 20% co drugi dzien . 2. Dodac do wody preparat Cycle Hagena lub Nitrivec Sery, zgodnie z instrukcjł (korzystne jest dodanie czśsci tego preparatu bezposrednio do filtra). 3. Ograniczyc lub caękowicie przestac karmic ryby do czasu dojrzenia filtra. Bakterie nitryfikacyjne egzystujł w filtrze przez caęy czas zycia akwarium, o ile nie dojdzie do sytuacji zaburzajłcych ten proces: 1. Wiśkszosc lekow uzywanych do leczenia ryb zabija rowniez bakterie 2. Bakterie sł wrazliwe na promienie UV 3. Okresowa przerwa w zasilaniu, błdń awaria filtra trwajłce dęuzej, niz kilkanascie godzin powodujł znaczłce zmniejszenie populacji bakterii (niedotlenienie) 4. Mycie materiaęu filtracyjnego w chlorowanej lub zbyt ciepęej wodzie powoduje zabicie bakterii W tych sytuacjach akwarium nalezy traktowac tak, jakby byęo niedojrzaęe

19


Filtracja wody w akwarium Filtr jest elementem praktycznie niezbśdnym w kazdym akwarium. Wyjłtek stanowił akwaria tzw. "naturalne", gdzie rolś filtra peęnił rosliny oraz podęoze, a zarybienie jest kilkukrotnie a nawet kilkudziesiściokrotnie mniejsze, niz w tradycyjnych akwariach. Tradycyjne filtry speęniajł w akwarium zazwyczaj trzy role: • medium filtracji biologicznej • medium filtracji mechanicznej • medium filtracji chemicznej Filtracja biologiczna Najwazniejszł rolł filtra w akwarium jest filtracja biologiczna (choc wielu poczłtkujłcych akwarystow mylnie słdzi, ze filtracja mechaniczna). Filtr biologiczny to w uproszczeniu podęoze dla rozwoju bakterii nitryfikacyjnych, ktore stanowił najwazniejszy element cyklu azotowego. Bakterie te oczyszczajł wodś z produktow przemiany materii ryb i innych organizmow zwierzścych (amoniaku i/lub jonow amonowych). Bez filtracji biologicznej ryby szybko zatruwajł siś tymi produktami. Materiaęy filtracyjne do filtracji biologicznej muszł speęniac jeden podstawowy warunek - muszł oferowac jak najwiśkszł powierzchniś do rozwoju bakterii, jednoczesnie pozwalajłc na swobodny przepęyw wody. Najczśsciej stosowane materiaęy to: • głbka z otwartymi oczkami (głbka tradycyjna taka, jak np. głbki do kłpieli, nie nadaje siś do tego celu) • specjalny zwir (np. Ehfisubstrat firmy Eheim) • ceramika (rurki ceramiczne) • specjalne plastikowe "jezyki" (tzw. bio-kulki, bio-balls) Głbka jest najmniej efektywnym, lecz najczśsciej wykorzystywanym materiaęem - wynika to z ęatwosci mycia oraz umieszczenia w dowolnym rodzaju filtra oraz z jej efektywnosci takze w przypadku filtracji mechanicznej. Pozostaęe materiaęy sł stosowane praktycznie jedynie w duzych filtrach zewnśtrznych (np. filtrach kanistrowych). Pozostaęe trzy typy materiaęow sł rownie skuteczne - w Polsce "kroluje" Ehfisubstrat i materiaęy pochodne, podczas gdy na Zachodzie najpopularniejsze wydajł siś byc bio-balls. Filtracja mechaniczna Filtracja mechaniczna speęnia w akwarium dwie role. Pierwsza rola to estetyka - akwarium wyglłda znacznie ęadniej bez pęywajłcych w nim "farfocli". Druga rola to usuwanie np. nadmiaru pokarmu lub odchodow - w filtrze sł one znacznie ęatwiej i szybciej rozkęadane przez bakterie nitryfikacyjne i nie zanieczyszczajł wody substancjami azotowymi. Ryby mogł bez problemu obyc siś bez filtracji mechanicznej pod warunkiem, ze nie sł to gatunki "mocno brudzłce" takie, jak duze pielśgnice. Najczśsciej akwarysci nie stosujł oddzielnych materiaęow do filtracji mechanicznej. Wiśkszosc materiaęow do filtracji biologicznej speęnia funkcjś filtra mechanicznego wystarczajłco dobrze. W przypadku specjalnych wymagan (mocno "brudzłcych" ryb) stosuje siś dodatkowo w filtrach takie materiaęy, jak: • specjalnł watś akwarystycznł • specjalny filc akwarystyczny (np. filtry QuickFilter firmy Hagen) • głbkś o bardzo drobnych oczkach • specjalnł ceramikś do filtracji mechanicznej W wiśkszych akwariach rolś filtra mechanicznego speęnia czśsto inny filtr, niz podstawowy - do filtracji biologicznej. Filtr biologiczny powinien byc bowiem otwierany i myty jak najrzadziej, a filtr mechaniczny - wprost przeciwnie jak najczśsciej. Aby nie zaburzac filtracji biologicznej i nie zmniejszac efektywnosci filtracji mechanicznej akwarysci stosujł wiśc oddzielne jednostki. Czasem stosuje siś takze filtry wstśpne - np. drobne głbki zakęadane na wlot do filtra biologicznego, ktore speęniajł rolś pre-filtra mechanicznego. Filtracja chemiczna Filtracja chemiczna to usuwanie z wody szkodliwych zwiłzkow za pomocł specjalnych materiaęow pochęaniajłcych (zazwyczaj jednorazowego uzytku). Polega ona na umieszczeniu w filtrze, obok filtra biologicznego i/lub mechanicznego, materiaęu do filtracji chemicznej, a nastśpnie usuniściu go po okresie sugerowanym przez producenta (kiedy materiaę siś nasyci). Dlatego tez do filtracji chemicznej nadajł siś praktycznie jedynie filtry zewnśtrzne, w ktorych mamy i miejsce i ęatwosc umieszczania dodatkowych wkęadow. Do filtracji chemicznej w akwarium stosowane sł zazwyczaj nastśpujłce materiaęy: • wśgiel aktywny/aktywowany - pochęania metale ciśzkie, chlor, wiśkszosc lekow akwarystycznych i wiele innych substancji (niestety takze np. substancje przydatne do rozwoju roslinom); stosowany jest najczśsciej po leczeniu ryb srodkami chemicznymi do usuniścia ich z wody (np. zieleni malachitowej, bęśkitu metylenowego, trypaflawiny, itp.) lub tez do przygotowania wody do dolania do akwarium (usuwajłc chlor i metale ciśzkie z wody kranowej); jego regenerowanie wykracza poza mozliwosci przeciśtnego akwarysty (konieczne prazenie w wysokiej temperaturze); w akwarium powinno siś stosowac specjalny wśgiel akwarystyczny produkowany przez wiele firm - jest najbardziej skuteczny i bezpieczny • zwirek amonowy - specjalny materiaę pochęaniajłcy amoniak i jony amonowe szkodliwe dla ryb; jest stosowany praktycznie tylko w poczłtkowej fazie dojrzewania akwarium do usuniścia nadmiaru szkodliwych substancji • zeolity - materiaęy przygotowywane do pochęaniania roznych substancji ("wyspecjalizowane"), np. azotanow; sł maęo efektywne i rzadko uzywane 20

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego • wymieniacze jonowe - materiaęy zmieniajłce twardosc ogolnł lub wśglanowł; sł to specjalne zywice wymieniajłce jony wpęywajłce na twardosc wody na inne, nie majłce na nił wpęywu; mogł byc regenerowane w roztworze NaCl lub w silnych kwasach (zaleznie od typu wymieniacza); sł z uwagi na swojł niskł skutecznosc rzadko uzywane • torf - naturalny srodek obnizajłcy odczyn (pH) wody a takze jej twardosc wśglanowł; stosowany bardzo czśsto w akwariach odwzorowujłcych biotopy wody kwasnej i miśkkiej; nie moze byc regenerowany, jednakze starcza na bardzo dęugo; nalezy stosowac jedynie specjalny torf akwarystyczny, a nie torf ogrodniczy zarowno ze wzglśdu na konsystencjś, jak i mozliwosc wprowadzenia do akwarium szkodliwych substancji, np. srodkow antygrzybiczych • zwir koralowy - naturalny srodek podwyzszajłcy odczyn (pH) wody a takze jej twardosc wśglanowł; stosowany bardzo czśsto w akwariach morskich oraz odwzorowujłcych biotopy wody twardej i zasadowej (Tanganika, Malawi, Ameryka S rodkowa); nie moze byc regenerowany, jednakze starcza na dęugo Inne typy filtracji W akwariach stosowane sł czasem specjalistyczne typy filtracji, takie, jak: • denitratory - specjalne filtry sęuzłce do usuwania z wody ostatecznego produktu cyklu azotowego - azotanow (NO3); filtry te wymagajł bardzo powolnego przepęywu wody (kilka kropel na minutś) i duzej powierzchni filtracyjnej - w tym celu stosowane sł dęugie cienkie przewody (kilkadziesiłt metrow przewodu o przekroku ok. 10 mm) lub specjalne bio-kulki • odpieniacze biaęek - stosowane praktycznie jedynie w akwariach morskich (w akwariach sęodkowodnych wymagajł specjalnych, dodatkowych urzłdzen i sł znacznie drozsze), dziaęajł na zasadzie wytwarzania drobnych błbelkow powietrza, ktore "zabierajł ze sobł" substancje biaękowe znajdujłce siś w wodzie; przy powierzchni woda przelewa siś do zbiorniczka, ktory musi byc okresowo oprozniany • filtry glonowe - filtry, ktore do usuwania z wody substancji azotowych wykorzystujł glony; sł to systemy silnie oswietlonych tacek, na ktorych bujnie rosnł rozne gatunki glonow, a przez ktore woda przelewa siś "oddajłc" glonom zawarte w niej substancje azotowe; filtry glonowe sł bardzo skuteczne, ale ze wzglśdu na swoje gabaryty i stopien skomplikowania, rzadko stosowane • filtry hydroponiczne - filtry, ktore do usuwania z wody substancji azotowych wykorzystujł rosliny emersyjne (rosnłce poza wodł). Sł to systemy doniczek ze specjalnym rodzajem zwiru (najczśsciej tzw. keramzytem), przez ktore woda przelewa siś "oddajłc" korzeniom roslin naziemnych substancje azotowe w niej zawarte, a jednoczesnie natleniajłc korzenie; jest to bardzo efektywne, ale dosc trudne do zrealizowania rozwiłzanie jedynie do wiśkszych akwariow, pozwala jednak takze znacznie polepszyc rozwoj roslin naziemnych trzymanych w domu • filtry odwroconej osmozy (RO) - filtry do przygotowywania wody do akwarium (nie wykorzystywane w obiegu staęym, a jedynie do dolewania/podmiany wody); oparte sł o bęonś poęprzepuszczalnł, ktora pozbawia wody praktycznie caękowicie substancji mineralnych; woda z filtra RO jest bardzo zblizona skęadem do wody destylowanej (prawie czyste H2O); nadaje siś ona do wymieszania z wodł zawierajłcł wiścej substancji mineralnych i do podmiany w akwariach z biotopow wody miśkkiej; stosowana jest takze do podmiany wody w akwariach morskich, po wymieszaniu z solł morskł Podstawowe typy filtrow W akwariach stosowane sł obecnie praktycznie jedynie cztery typy filtrow: • filtry wewnśtrzne - skęadajł siś one z gęowicy oraz komory filtracyjnej i sł caękowicie zanurzane w wodzie; gęowica jest skonstruowana w oparciu o prosty silniczek elektryczny i obrotowy wirnik z ęopatkami, ktory przepompowuje wodś na zasadzie sięy odsrodkowej; komora filtracyjna to poęprzezroczysty plastikowy pojemnik zawierajłcy materiaęfiltracyjny; • filtry kaskadowe/przelewowe - skęadajł siś one z tych samych elementow, co filtry wewnśtrzne oraz dodatkowej rurki plastikowej doprowadzajłcej wodś z akwarium; sł zawieszane na bocznej sciance akwarium, pobierajł wodś na zasadzie roznicy poziomow, woda ta jest wpompowywana z powrotem do akwarium i "przelewana" zazwyczaj przez szerokł "kaskadś" (stłd nazwa); • filtry kanistrowe - majł formś duzego kanistra z gęowicł, stawianego ponizej poziomu wody (pod akwarium); woda doprowadzana jest do filtra i z filtra z powrotem do akwarium systemem giśtkich rur; • filtry podzwirowe - rolś materiaęu filtracyjnego speęnia w nich... podęoze akwarium (zwir, nie nadajł siś do akwariow z podęozem piaskowym); istniejł dwa typy filtrow podzwirowych - zasysajłce wodś spod podęoza (tradycyjne) oraz wpompowujłce wodś pod podęoze ("reverse flow", odwrocony obieg); skęadajł siś z systemu kratownic umieszczanych pod podęozem, pionowej rury oraz zamontowanej na jej szczycie gęowicy bardzo podobnej do gęowic filtrow wewnśtrznych Wszystkie cztery typy filtrow sł stosowane przede wszystkim do filtracji biologicznej oraz, czśsciowo, mechanicznej. Do filtracji czysto mechanicznej stosuje siś filtry wewnśtrzne ze specjalnym materiaęem oraz specjalne wkęady do filtrow kanistrowych. Do filtracji chemicznej nadajł siś praktycznie jedynie filtry kaskadowe oraz kanistrowe. Filtry wewnśtrzne stosowane sł do najmniejszych akwariow (od 10-15 litrow do ok. 100-150 litrow). Filtry przelewowe nadajł siś do akwariow o pojemnosci od ok. 50 litrow do ok. 500 litrow (przy zastosowaniu kilku filtrow przelewowych nawet do wiśkszych zbiornikow). Filtry kanistrowe stosowane sł zazwyczaj w akwariach od 100 litrow w gorś. Inne typy filtrow W akwarystyce stosowane sł rzadziej takze inne typy, czśsto specjalistycznych filtrow: 21

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego • filtry głbkowe - najprostsze, nieco "przestarzaęe" filtry, w ktorych rolś materiaęu filtracyjnego peęni głbka, zas zamiast gęowicy stosowany jest napowietrzacz; produkowane przez napowietrzacz błbelki "zasysajł" wodś i zwracajł jł z powrotem do akwarium szklanł lub plastikowł rurkł; filtry głbkowe nadajł siś jedynie do maęych akwariow ze wzglśdu na niewielkł efektywnosc (powolny przepęyw wody), lecz sł wprost niezastłpione przy wychowie narybku (ktory mogęby zostac uwiśziony w komorach filtracyjnych innych typow filtrow) • filtry zraszane - filtry speęniajłce jedynie rolś filtra biologicznego - tradycyjne zęoze biologiczne jest w nich zraszane wodł ze specjalnych, rotacyjnych spryskiwaczy - sęuzy to zwiśkszeniu natlenienia, a przez to takze skutecznosci filtracji • filtry pulsacyjne - produkowane przez firmś Eheim filtry, ktore speęniajł identycznł rolś, jak filtry zraszane, jednakze osiłgajł wiśksze natlenienie poprzez pulsacyjne zalewanie i osuszanie zęoza biologicznego • filtry typu "fluidized bed" - specjalne filtry biologiczne, w ktorych rolś materiaęu filtracyjnego speęnia drobniutki piasek; majł ksztaęt wysokiej, pionowej kolumny, do ktorej woda wtęaczana jest z doęu, podnoszłc znajdujłcy siś w kolumnie piasek, a nastśpnie wypęywajłc gorł; sł bardzo efektywne jako filtry biologiczne, ale nie nadajł siś zupeęnie do filtracji mechanicznej ani chemicznej, wymagajł filtrow wstśpnych, mechanicznych • filtry typu "bio-wheel" - sł to specjalne nakęadki na niektore modele filtrow przelewowych, przypominajłce koęo męyn skie; ich ęopatki stanowił podęoze dla bujnego rozwoju bakterii nitryfikacyjnych, poniewaz sł na przemian zalewane przez wracajłcł do akwarium wodś i osuszane • gęowice z filtrem mechanicznym - sł to gęowice do filtrow podzwirowych doęłczone do specjalnych komor zawierajłcych materiaędo filtracji mechanicznej (zazwyczaj specjalny filc) dostarczona do zbiornika. Elementem tęoczłcym jest tu turbinka, ktora moze podawac wodś na znacznł nieraz wysokosc. Taki filtr umozliwia schowanie go pod zbiornikiem i po zamaskowaniu jest niewidoczny. Filtry o obiegu otwartym to takie, ktorych pojemniki czyszczłce zawieszone sł najczśsciej na sciance zbiornika. Takie filtry sł mniej estetyczne. Woda jak w poprzednim filtrze zostaje, najczśsciej przez powietrze przepęywajłce przez specjalnł rurkś wypchniśta do zbiornika, przez co zmniejsza siś poziom wody w filtrze. Na miejsce wody wypchniśtej wykorzystujłc efekt naczyn poęłczonych, dostaje siś woda ze zbiornika. Filtry wewnśtrzne, to filtry, ktorych element oczyszczajłcy znajduje siś w srodku zbiornika. Sł to najczśsciej filtry głbkowe. Wykorzystano w nich powietrze, ktore powoduje przepęyw wody przez głbkś. Woda po przepęyniściu przez głbkś pozostawia staęe człsteczki w głbce. Sł oczywiscie i bardziej skomplikowane filtry wewnśtrzne, gdzie głbka znajduje siś w specjalnym pojemniku, a ruch wody wymusza turbinka. Warto na koniec wspomniec o filtrach dennych . Sł to takie filtry, gdzie jako materiaę filtrujłcy wykorzystuje siś samo podęoze. Majł one wymusic taki ruch wody, by woda przepęywaęa przez podęoze (w doę) a nastśpnie po oczyszczeni wypęywaęa gorł. Maja te filtry jednak dosc duzł, wg mnie , wadś a mianowicie, podęoze szybko siś brudzi i "zapycha" i trudno jest je oczyscic. Na koniec nalezaęoby powiedziec, ze konstruktorzy filtrow skonstruowali je tak, ze najczśsciej mogł one oprocz oczyszczania, takze napowietrzac wodś w zbiorniku. Filtry oczywiscie co jakis czas nalezy czyscic, a wiśc usuwac nagromadzone w nich odpadki. Nalezy pamiśtac o tym by nie pęukac ich w gorłcej wodzie, gdyz w materiaęach filtracyjnych wytwarzajł siś bakterie wzbogacajłce funkcje uzytkowe wody a gorłca woda powoduje ich obumieranie. Najlepiej przepęukac kilkakrotnie w wodzie wyciłgniśtej z akwarium i wycisnłc, a nastśpnie umiescic ponownie w filtrze.

22

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Filtry wewnź trzne Filtry wewnśtrzne to najpopularniejsze obecnie w Polsce typy filtrow akwarystycznych. W USA zdecydowanie ustśpujł popularnosci filtrom przelewowym. Wynika to z faktu, ze czyszczenie filtra wewnśtrznego wymaga zanurzania rłk w akwarium, odęłczania filtra, wyjmowania caęego filtra lub samej komory filtracyjnej i wynoszenia go do ęazienki w celu przemycia. Jest to proces dosc zmudny, a duza czśsc zanieczyszczen podczas wyjmowania komory z wody dostaje siś z powrotem do akwarium. Dodatkowo filtry wewnśtrzne majł zazwyczaj bardzo maęe komory filtracyjne i pozwalajł w wiśkszosci przypadkow na umieszczanie w nich jedynie głbki. Zalety filtrow wewnśtrznych to ich maęy rozmiar (przez co niektore modele nadajł siś nawet do bardzo maęych akwariow, np. 15-litrowych) i bardzo niska cena (szczegolnie w porownaniu z filtrami kanistrowymi. Oto (w uproszczeniu) zasada dziaęania filtra wewnśtrznego:

Jak widac filtry wewnśtrzne skęadajł siś z gęowicy oraz komory filtracyjnej i sł caękowicie zanurzane w wodzie. Gęowica jest skonstruowana w oparciu o prosty silniczek elektryczny i obrotowy wirnik z ęopatkami, ktory przepompowuje wodś na zasadzie sięy odsrodkowej. Komora filtracyjna to poęprzezroczysty plastikowy pojemnik zawierajłcy materiaęfiltracyjny.

23


Filtry przelewowe Filtry przelewowe zwane takze kaskadowymi (ang. "power filters") to w Polsce urzłdzenia nieco mniej popularne, niz wewnśtrzne filtry akwarystyczne. Wynika to z ceny, ktora jest nieco wyzsza oraz ze stosunkowo niewielkiej oferty rynkowej tego typu filtrow. Ich montaz wymaga takze specjalnych pokryw akwarystycznych (z miejscem na zawieszenie filtra) i odsuniścia akwarium od sciany tylnej lub scian bocznych mebla, w ktorym zbiornik jest umieszczony. Filtry przelewowe nie nadajł siś tez do popularnych w Polsce bardzo maęych zbiornikow (sł stosowane w akwaryach od okoęo 50-litrow w gorś). Ogromnł zaletł filtra przelewowego jest dogodnosc wymiany i czyszczenia zęoza biologicznego - nie trzeba w tym celu zanurzac rłk w wodzie, zas do akwarium dostaje siś niewielka czśsc zanieczyszczen . W filtrach przelewowych mozemy tez stosowac roznorodne zęoza biologiczne, mechaniczne i chemiczne. Pojemnosc komor filtracyjnych jest wiśksza od filtrow wewnśtrznych, ale mniejsza od kanistrowych. Oto sposob dziaęania filtra przelewowego (w uproszczeniu):

Woda z akwarium doprowadzana jest bezposrednio do wirnika (nie przechodzi ona przez zęoze, dlatego czśsto na rurkś zasysajłcł zakęada siś głbkowy filtr wstśpny) na zasadzie roznicy poziomow w naczyniach poęłczonych. Wirnik przepompowywuje "zasysanł" wodś pod zęoze. Woda przechodzi przez caęe zęoze i w gornej czśsci filtra przelewa siś "kaskadł" (stłd nazwa filtrow) z powrotem do akwarium. "Kaskada" stanowi takze uchwyt, za ktory filtr wieszamy na krawśdzi akwarium.

24

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Filtry kanistrowe Filtry kanistrowe to najbardziej zaawansowane sposrod popularnych urzłdzen do filtrowania wody w akwariach. Sł to urzłdzenia zewnśtrzne, do ktorych woda jest doprowadzana systemem gumowych przewodow i wraca do akwarium podobnł drogł. Filtry kanistrowe oferujł najwiśkszł efektywnosc filtracji (najwiśkszy przepęyw wody na godzinś), najwiśksze zęoza filtracyjne (nawet kilkanascie litrow) oraz wygodś czyszczenia. Filtry do czyszczenia odęłczane sł od przewodow doprowadzajłcych (w starszych rozwiłzaniach poprzez specjalne zawody na rurach doprowadzajłcych wodś, w nowszych rozwiłzaniach zawory wbudowane sł w samł gęowicś filtra), a nastśpnie mozemy wyniesc kanister do ęazienki, gdzie otwieramy go i czyscimy. W ten sposob do akwarium nie docierajł zadne zanieczyszczenia wynikajłce z "poruszenia zęoza filtracyjnego". Filtry kanistrowe sł znacznie drozsze, niz filtry wewnśtrzne, czy przelewowe i najprawdopodobniej dlatego najmniej popularne. Duze filtry kanistrowe sł produkowane jedynie przez firmy zachodnie - polscy producenci nie opracowali jeszcze stosownej technologii, poza tym awaria filtra wewnśtrznego grozi najwyzej przerwaniem filtracji w akwarium, a filtra kanistrowego... powodził w mieszkaniu. Do duzych i bardzo duzych akwariow stosuje siś jednak praktycznie tylko filtry kanistrowe - ze wzglśdu na ich mozliwosci "przerobowe", wygodś oraz mozliwosc stosowania przeroznych wkęadow. Oto schemat dziaęania filtra kanistrowego (w uproszczeniu): Jak widac na rysunku filtr kanistrowy to, dosęownie, stojłcy (ponizej akwarium - woda doprowadzana jest na zasadzie roznicy poziomow) poza akwarium kanister z gęowicł, w ktorej umieszczony jest taki sam, jak w innych typach filtrow, lecz zazwyczaj wiśkszy i silniejszy, silnik elektryczny z wirnikiem odsrodkowym. Nowoczesniejsze

rozwiłzania majł dodatkowe systemy zamykania dopęywu wody (wbudowane zawory) i odęłczania rur doprowadzajłcych wodś, a takze np. wskańniki stopnia zapchania zęoza, czy mechanizmy do szybkiego zalewania komory filtra wodł (przy pierwszym napeęnianiu).

25


Biotopy Afryka Wielkie Jeziora Afryki Centralnej Wielkie jeziora w Afryce to 3 roznorodne biotopy, w ktorych niezaleznie od siebie uksztaętowaęy siś zupeęnie odmienne ekosystemy, w ktorych krolujł pielśgnice. Za Wiecheckimi uzupeęnionł innymi ńrodęami podajś tabelkś z parametrami fizykochemicznymi wody w tych jeziorach. Malawi Tanganika Jez. Wiktorii Powierzchnia 30800 km2 32800 km2 68800 km2 Dęugosc 580 km 670 km 400 km Szerokosc 80 km 22-72 km 250 km Gęśbokosc 760 m 1470 m 80 m Temperatura powierzchni 24-29oC 24-29oC 26-34oC o o Temperatura w gęśbi 22 C 23 C b.d. Przezroczystosc 20 m 22 m 8m pH 7,7-8,8 7,5-9,2 7,1-9,0 Twardosc ogolna [on] 4-6 7-11 1,5 Twardosc wśglanowa [on] 6-8 16-18 2,5 210-235 µS 606-620 µS 98-145 µS Przewodnictwo elektrolityczne w temp. 20oC Jezioro Malawi jest jednym z wiśkszych jezior na swiecie. Ma okoęo 600 km dęugosci i max. 80 km szerokosci. Powierzchnia zajmuje obszar okoęo 31000 km2. Linia brzegowa słsiaduje z trzema krajami: Malawi, Tanzanił i Mozambikiem. W jeziorze Malawi mozna spotkac ponad 600 gatunkow pielśgnic, sposrod ktorych wyroznia siś dwie gęowne grupy: Utaka i Mbuna. Utaka: to planktonozerne pyszczaki zyjłce zarowno w obszarze pelagialu czyli otwartej strefy wod, jak i litoralu skalnego. Mbuna: to pyszczaki zyjłce w obszarze litoralu skalno - zwirowego, ktorych gęowny skęadnik pozywienia stanowił glony porastajłce skaęy a takze larwy owadow, skorupiaki, miśczaki, narybek i ikra innych gatunkow. Malawi, tak jak jezioro Tanganika nalezy do jezior tropikalnych a temperatura wody w warstwie powierzchniowej (do 200 m) w zaleznosci od gęśbokosci wynosi od 23 do 29ľC. Ph wody przybiera wartosci od 7,7 do 8,5. Twardosc ogolna 6-10ľ, twardosc wśglanowa 4-6ľ niemieckich. W jeziorze mozna wyroznic kilka srodowisk w ktorych przebywajł ryby, przede wszystkim zlokalizowanych w strefie przybrzeznej zwanej litoralem. I tak: litoral zwirowaty - podęoze ze zwiru, na ktorym wystśpujł odęamki skalne wielkosci od kilku do kilkudziesiściu cm; litoral piaszczysty - rozlegęe, kilkukilometrowe plaze o ęagodnym spadzie, niekiedy przy brzegu porosniśte roslinami, np. nurzan cem; litoral skalny - stromy brzeg skęadajłcy siś z kilkumetrowych gęazow i blokow skalnych obficie porosniśty glonami; ujscia rzek - okolice ujscia rzek, zwykle bagniste i zamulone. Niektore gatunki zyjł takze w otwartych wodach j. Malawi zwanych pelagialem. nazwy żacinskie Aristochromis christyi Aulonocara baenschi Aulonocara iwanda Aulonocara jacobfreibergi Aulonocara sp. Aulonocara stuartgranti Chilotilapia euchilus Champsochromis caeruleus Copadichromis azureus Copadichromis borleyi Copadichromis mloto Cynotilapia afra Cynotilapia mbamba Cyrtocara moori Exochochromis anagenys Fossorochromis rostratus Labeotropheus trewavasae Labidochromis caeruleus Lethrinops microstoma Maylandia crabro Maylandia estherae Maylandia greshakei Maylandia lombardoi Melanochromis auratus

Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak Pyszczak

26

nazwy polskie Borleya Johana lombardzki niebieski piścioplamy prśgooki szerszen wargacz wieloplamy wspaniaęy wydęuzony wysmukęy z Chipoka zebra zęocisty zęotopęetwy

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Melanochromis chipokae Melanochromis cyaneorhabdos Melanochromis dialeptos Melanochromis johanni Nimbochromis linni Nimbochromis polystigma Nimbochromis venustus Nyassachromis boadzulu Nyassachromis euchinostomus Placidochromis electra Placidochromis milomo Pseudotropheus acei Pseudotropheus demasoni Pseudotropheus elongatus Pseudotropheus saulosi Pseudotropheus socolofi Pseudotropheus sp. Kingsizei Pseudotropheus tropheops Pseudotropheus tropheops gracilior Sciaenochromis fryerei Synodontis njassae Jezioro Tanganika jest najbogatszym biotopem ze wszystkich jezior na Ziemi. W jej wodach mieszka 230 gatunkow endemicznych pielśgnic i ponad 70 gatunkow innych ryb. Nalezy do jezior tropikalnych a temperatura wody w warstwie powierzchniowej (do 250 m) w zaleznosci od gęśbokosci wynosi od 24 do 29ľC. Ph wody przybiera wartosci od 7,5 do 9,0. Twardosc ogolna 8-11ľ, twardosc wśglanowa 16-18ľ niemieckich. Powierzchnia jeziora: 32800 km2, dęugosc 680 km, maksymalna szerokosc 80 km, maksymalna gęśbokosc 1470 m (drugie po wzglśdem gęśbokosci jezioro na swiecie, po jeziorze Bajkaę). Jezioro jest otoczone przez cztery afrykan skie pan stwa: Tanzanie (44% procent wybrzeza), Zair (43%), Burundi (7%) i Zambie (6%). W jeziorze mozna wyroznic kilka srodowisk w ktorych przebywajł ryby, przede wszystkim zlokalizowanych w strefie przybrzeznej zwanej litoralem. I tak: litoral zwirowaty - podęoze ze zwiru, na ktorym wystśpujł odęamki skalne wielkosci od kilku do kilkudziesiściu cm; litoral piaszczysty - rozlegęe, kilkukilometrowe plaze o ęagodnym spadzie, niekiedy przy brzegu porosniśte roslinami, np. nurzan cem; litoral skalny - stromy brzeg skęadajłcy siś z kilkumetrowych gęazow i blokow skalnych obficie porosniśty glonami; ujscia rzek - okolice ujscia rzek, zwykle bagniste i zamulone. Nieliczne gatunki zyjł takze w otwartych wodach j. Tanganika zwanych pelagialem. Wiścej informacji nt. jeziora Tanganika i ryb w nim zyjłcych znajdziesz na: Serwisie Tanganikan skim nazwy żacinskie Altolamprologus calvus Altolamprologus compressiceps Callochromis pleurospilus Chalinochromis brichardi Cyphotilapia frontosa Cyprichromis leptosoma Enantiopus melanogenys Haplotaxodon microlepsis Julidochromis marlieri Julidochromis ornatus Julidochromis regani Lamprichthys tanganicanus Lamprologus kungweensis Lamprologus meleagris Neolamprologus brevis Neolamprologus brichardi Neolamprologus buescheri Neolamprologus caudopunctatus Neolamprologus cylindricus Neolamprologus leleupi Neolamprologus multifasciatus Neolamprologus pulcher Ophtalmotilapia ventralis Paracyprichromis brieni Paracyprichromis nigripinnis Spathodus erythrodon Telmatochromis vittatus

nazwy polskie Ksiśzniczka z Burundi Ksiśzniczka piśkna Muszlowiec krotki Muszlowiec gęadkolicy Muszlowiec wieloprśgi Naskalnik Bricharda Naskalnik kśdzierzawy Naskalnik Marliera Naskalnik Regana Pyszczak heęmiasty Szczelinowiec cylindryczny Szczelinowiec Leleupa

27

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Tropheus brichardi Tropheus duboisi Tropheus moori Tropheus sp. black Tropheus sp. Ikola Tropheus sp. red

Inne biotopy w Afryce: Afryka zachodnia charakteryzuje siś raczej wodami miśkkimi i kwasnymi. Wystśpujłce tam ryby majł wymagania zblizone do ryb wystśpujacych w Ameryce Poęudniowej. Wyjłtek stanowił rybki z rodziny karpien cowatych, ktore zyjł zbiornikach okresowych. Zasolenie tych zbiornikow ulega zmianom w dosyc szerokim zakresie i zaleca siś dodawanie soli kuchennej w ilosci nawet jednej ęyzki stoęowej na kazde 10 l wody w akwarium. Zbiorniki te majł zwykle wodś z maęł twardoscił wśglanowł. Afrykanskie gatunki rybek: Barwniak czerwonobrzuchy (Pelvicachromis pulcher), Gśbacz wielobarwny (Pseudocrenilabrus multicolor)

Ameryka Pożudniowa Amazonia W Ameryce Poęudniowej w Amazonii zasadniczo wystśpujł 3 rodzaje wod: • wody biaęe, takie jak: Amazonka, gorny bieg Rio Solimoes, Rio Madeira, Rio Branco o nastśpujłcych parametrach fizykochemicznych: przezroczystosc 10-50 cm, twardosc ogolna 0,65-1,27on, pH 6,5-6,9. • wody przejrzyste, takie jak: Rio Tapajos, Rio Xingu o nastśpujłcych parametrach fizykochemicznych: przezroczystosc 4 m, twardosc ogolna 0,3-0,82on, pH 6,4-6,65. • wody czarne, takie jak: Rio Negro, Rio Cururu, Rio Icana o nastśpujłcych parametrach fizykochemicznych: przezroczystosc okoęo 2 m, twardosc ogolna 0,09-0,45on, pH 4,4, twardosc wśglanowa 0on. Rybki z Ameryki Pożudniowej: Zbrojnik niebieski (Ancistrus multispinis), Apistogramma Agassizi, Pielśgniczka kakadu (Apistogramma cacatuoides), Apistogramma pandurini, Kirysek pstry (Corydoras paleatus), Kirysek spizowy (C. aeneus), Kirysek Sterby (C. sterbae), Zwinnik jarzeniec (Hemigrammus erythrozonus), Kirysnik czarnoplamy (Hoplosternum thoracatum), Neon czarny (Hyphessobrycon herbertaxelrodi), Zbrojnik drobny (Loricaria parva), Pielśgniczka Ramireza (Papiliochromis ramirezi), Neon Innesa (Paracheirodon innesi), Gupik (Poecilia reticulata), Glyptoperichthys gibbiceps, Skalar(Pterophyllum scalare), Dyskowiec(Symphysodon discus)

Ameryka S rodkowa Meksyk: Christel Kasselmann opisuje biotop Laguna Media Luna opanowany przez przywleczonł tu przez częowieka Hygrophila polysperma, wystśpujłcł obok Ludwigia repens x palustris. Ponadto badaczka wspomina o wystśpujłcych tam liliach wodnych. Czysta woda ma temperaturś okoęo 29oC, twardosc caękowitł 55 DgH, a wśglanowł 12 DcH, pH=7.9 a przewodnosc elektryczna wynosi 1690 é S/cm. Rzeka Rio Mante zasiedlona przez rybki zyworodne i porosniśta Hygrophila polysperma, podęoze jest muliste, woda lekko mśtna, temperatura wody dochodzi do 37oC, pH=8,3, twardosc caękowita 30 DgH, wśglanowa 12 DcH a przewodnosc elektryczna 775 é S/cm. Okolice El Limon zasiedlone sł przez ryby zyworodne, pielśgnice i kłsaczowate, temperatura wody wynosi 35oC, pH=8,3, twardosc ogolna 28 DgH, twardosc wśglanowa 8 DcH, przewodnosc 880é S/cm, zawartosc tlenu 10,8mg/l. Rzeka Rio Atoyac zamieszkiwana jest przez: Xiphophorus andersi, Xiphophorus helleri, Heterandria bimaculata i Heterandria jonesi. Woda w rzece ma nastśpujłce parametry temperatura 27oC, pH=7,5, twardosc ogolna 13 DgH, twardosc wśglanowa 10 DcH, zawartosctlenu w wodzie wg L. Wischnatha wynosi 18 mg/l. Ryby: gupik, Archeocentrus sajica, mieczyk, molinezja ostropyska, pielśgnica Meeka, Xenotoca eiseni

28

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Australia Wody Australii i Nowej Gwinei sł ojczyznł tśczanek. Mimo, ze dawniej zalecano hodowle tych rybek w twardej lekko zasolonej wodzie, to okazuje siś, ze wody tam wystśpujace sł z reguęy miśkkie i lekko kwasne, zresztł wystarczy popatrzec do ponizszej tabelki, ktorł umieszczam za H. Maylandem ktory czśsc pomiarow wykonaę w terenie osobiscie. Nazwa zbiornika lub rzeki Twardosc ogolna w on Twardosc wź glanowa w on pH Papua Nowa Gwinea Sepik River 3 2 6,8 Kum River (wyzyna) 0,5 2 6,8 Queensland (Australia) Lagoon Creck 0,5 0,5 5,4 Przylćdek York Mitchell River 2 0,5 6,6 Coen River 0,5 0,5 5,8 Wenlock River 0,5 2 5,3 Terytorium Pożnocne South Alligator River 3,5 3,5 5,4 gorny bieg Adelaide River 2 3 5,6 Darvin River 0,5 1 6,4 Mary River 2 3 6,5 Katherine River 18,5 18,5 6,6 Viktoria River 15 18 8,6 Zatem chemai tych wod jest raczej zblizona do wod Amazonki niz do tego co publikowano dotychczas. Wody twarde wystśpujł tylko w bezposredniej bliskosci morza lub w miejscach gdzie rzeki pęynł po wapiennym podęozu. Mayland stwierdzię w Australii wystśpowanie wod miśkkich o ekstremalnie niskim pH ponizej 4 w rejonach gdzie wystśpuje Iriatherina werneri.

29


Azja Trzymajłc rybki w akwarium, staramy siś, by nasze rybki i roslinki czuęy siś jak najlepiej i zeby osiłgnłc ten cel staramy siś stworzyc w akwarium warunki jak najbardziej zblizone do naturalnych, wystśpujłcych w miejscu wystśpowania naszych podopiecznych. Jednymi z pierwszych rybek tropikalnych sprowadzonych do Europy byęy wielkopęetwy wspaniaęe (Macropodus opercularis), pochodzłce z wod Chin, zatem rozpocznś cykl artykuęow od opisu biotopow i zbiornikow biotopowych odtwarzajłcych wody Azji. Robiłc pierwsze przymiarki do stworzenia zbiornika biotopowego zwykle zaczyna siś od okreslenia węasciwosci fizyko-chemicznych wody dostśpnej w kranie i porownania ich z wodł wystśpujłcł w biotopie ryb i roslin, ktore zamierzamy hodowac. Mozna oczywiscie sprobowac pominłc ten etap, ale wtedy ryzykuje siś niewytęumaczalne z pozoru padniścia ryb i roslin, ktore osiedlilismy w zbiorniku i brak spodziewanego potomstwa naszych podopiecznych mimo osiłgniścia odpowiedniego wieku i wzrostu a nawet wielokrotnie odbytego taręa. Dotyczy to, co prawda raczej przypadkow skrajnych, to znaczy, gdy woda swoimi parametrami skrajnie odbiega od warunkow wystśpujłcych w odtwarzanym w biotopie albo, gdy mamy do czynienia z skrajnie wrazliwymi stworzeniami. Dla jasnosci sytuacji zanim podejmie siś decyzjś, warto zmierzyc przynajmniej wartosci pH, twardosc wśglanowł i twardosc ogolnł wody, ktorł mamy w kranie. Dla ogolnej orientacji wystarczajł nawet najprostsze i najtan sze testy dostśpne w sklepach zoologicznych. Nie wszyscy bśdł oczywiscie mierzyli takie parametry jak przewodnictwo elektryczne i zawartosc poszczegolnych jonow w wodzie by jak najwierniej oddac warunki fizykochemiczne wody z odtwarzanego biotopu. Idealnie jest, gdy węasciwosci wody w kranie pokrywajł siś z węasciwosciami wody w biotopie, ktory mamy zamiar odtworzyc, jednak zwykle wystarcza, gdy sł tylko podobne. Uzdatnienie wody, ktora ma węasciwosci podobne do wody wystśpujłcej w odtwarzanym biotopie zwykle nie wymaga wielkich nakęadow a niewielkie odchyęki od parametrow wystśpujłcych w naturze sł zwykle tolerowane przez naszych podopiecznych i nie przeszkadzajł im w zdrowym zyciu i rozmnazaniu, choc skęamaębym gdybym nie napisaę, ze istniejł wyjłtki od tej reguęy, ktore wymagajł wody od dokęadnie dopasowanych specjalnie dla nich parametrach Azja. Azja jest kontynentem najwiśkszych kontrastow, wystśpujł tu najwyzsze na Ziemi gory, najgęśbsze jezioro (Bajkaę), najwiśksze jezioro (Morze Kaspijskie), a na kontynencie wystśpujł wszystkie rodzaje klimatu od polarnego po tropikalny wraz z jego odmianł klimatem monsunowym, ktory ksztaętuje warunki wodne na wielu interesujłcych z akwarystycznego punktu widzenia obszarach Indii, Azji poęudniowo-wschodniej i Chin. Dla dokęadnego dobrania organizmow do akwarium odtwarzajłcego interesujłcy nas biotop nie wystarcza niestety samo stwierdzenie, ze rybki i roslinki wystśpujł na tym samym obszarze geograficznymi w danym jeziorze lub rzece. Wszak na tym samym obszarze mogł wystśpowac i czśsto wystśpujł rozne rodzaje wod, w ktorych wystśpujł rozne czśsto bardzo odmienne warunki fizyko-chemiczne wody a co za tym idzie rozne zespoęy ryb, roslin i innych organizmow zywych. Zupeęnie inne rosliny i zwierzśta bśdł wystśpowaęy w pęytkim bajorze poęozonym niedaleko jeziora, w ktorym to z kolei bśdł wystśpowac juz duzo bardziej wymagajłce rybki, inny zespoę roslinno-zwierzścy bśdzie zyę w wartkim potoku, ktory moze do wspomnianego juz jeziorka wpęywac a zupeęnie inny zestaw gatunkow znajdziemy w wolno pęynłcej rzece wypęywajłcej z tego samego jeziora, a jeszcze inaczej bśdzie wyglłdac zycie na polu ryzowym zalanym wodł i w rowach nawadniajłcych to pole poęozonych nad danł juz rzekł. Warunki wodne mogł ulegac diametralnym zmianom nawet w tym samym zbiorniku w zaleznosci od pory roku. Doskonaęym przykęadem zroznicowania warunkow jest rzeka Ganges, ktora ma swoje ńrodęa w Himalajach a kon czy swoj bieg tworzłc rozlegęł deltś uchodzłc do Zatoki Bengalskiej. U ńrodeę ma czystł lodowato zimnł wodś a u ujscia wraz z Brahmaputrł mśtne wody niosł ogromnł ilosc materiaęu skalnego i majł temperaturś typowł dla wszystkich wod tropikalnych. Udaęo mi siś znaleńc w literaturze i internecie informacje na temat kilku biotopow wystśpujłcych w Azji poęudniowo-wschodniej i Indiach. Azja pżd. -wsch. Wody Syjamu, Malezji, Indonezji: W gęśbi lłdu woda jest zwykle miśkka o niskiej przewodnosci rzśdu 5-80 é S, pH5,5 i temperaturze ok. 30oC, na wybrzezu woda ma slady soli i przewodnictwo wzrasta do wartosci rzśdu 3000 é S i pH okoęo 6. Z ryb wg Maylanda w gęśbi lłdu zyjł: badisy bęśkitnopęetwe (Badis badis) razbory (miśdzy innymi Hengela i klinowa), wśzogęowce (Channa) Blizej morza ryby te ustśpujł miejsca szczupakogęowom (Luciocephalus) i roznym gatunkom babek. Na wschodzie Poęwyspu Malajskiego znaleziono miśdzy innymi razbory Hengela i klinowł, ponadto wystśpujł tu rowniez Tetraodon leiurus, Pristolepis fasciatus, Nandus spec., Kryptopterus bicirrhis, Dermogenys pusillus, Rasbora argyrotaenia, R. daniconius, Trichopsis vittatus. W tamtejszych wodach wystśpujł takze bojowniki wspaniaęe (Betta splendens), bocje wspaniaęe (Botia macracantha),grubowargi dwubarwne (Labeo bicolor) wielkopęetwy wspaniaęe (Macropodus opercularis), piskorki (Pangio sp.), gurami mozaikowe (Trichogaster leeri), gurami dwuplamiste (Trichogaster trichopterus). Na Borneo w rzekach Skrang i Kerangan Maylandowi nie udaęo siś oznaczyc twardosci przy pomocy standardowych odczynnikow a zmierzone przewodnictwo byęo na poziomie 10-20 é S, pH wahaęo siś miśdzy 6-6,5 a pomiar wykonano w temperaturze 26,5oC. Ladiges z kolei na Sumatrze stwierdzię twardosc 2,4 DGH i pH=6,15. Oba te pomiary sugerujł ekstremalnie niskł zawartosc soli mineralnych w wodzie. Takł węasnie wodś potrzebuje np. gurami czekoladowy (Sphaerichthys sphromenoides), ktory węasnie tam wystśpuje w naturze, zeby w ogole 30

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego przezyc w akwarium. Wiśkszosc rybek z tego regionu jednak doskonale czuje siś i rozmnaza nawet w wodzie srednio twardej. Biotop pol ryzowych jest biotopem sztucznie wytworzonym przez częowieka, gdzie dominujłcym gatunkiem rosliny jest ryz, woda pęytka, mocno nagrzewajłca siś w dzien a ochęadzajłca siś nocł, z okresowymi deficytami tlenu i okresowym silnym zmśtnieniem. S rodowisko takie zasiedlajł gęownie ryby labiryntowe, szczupakogęowy i niektore gatunki sumowcow. W rowach zasilajłcych pola ryzowe w wodś czśsto spotyka siś rozne gatunki brzanek i razbor, ktore sł wrazliwsze na niedotlenienie i zbyt wysokł temperaturś niz ryby labiryntowe. Ponadto częowiek zawlekę tam gupika (Poecilia reticulata) i gambuzjś (Gambusia sp.) w celu zwalczania larw komara, rybki skutecznie zwalczajł tubifeks i larwy rodzimych ryb zamiast larw komara. Rosliny dominujłce w tamtejszych wodach, to rozne gatunki kryptokoryn, limnophili, higrophili, barklaje, nurzawce, lotosy a ponadto paprotnice i mchy. Sulawesi dawniej Celebes ma faunś i florś odmiennł od pozostaęych wysp indonezyjskich, poza poędziobkami i Telmatherina ladigesi nie sł znane zadne ryby akwariowe pochodzłce stamtłd. Nie sł znane mi rowniez dokęadne opisy biotopow i parametrow wody, jakie tam wystśpujł. Z okolic tych wysp za to znanych jest wiele stworzen morskich hodowanych w akwariach morskich, ale to temat na zupeęnie inny artykuęzupeęnie innego autora. W Chinach, ktore powinny byc chyba omowione osobno, na poęudniu wystśpujł rybki, przy ktorych hodowli nie nalezy podnosic temperatury powyzej 26oC i pH okoęo 6,0-6,5, najnizsze temperatury, jakie wystśpujł w tym rejonie nie spadajł ponizej 8-10oC. Ryby labiryntowe w Azji zasadniczo zasiedlajł wody stojłce lub niezbyt szybko pęynłce, co zasadniczo pokrywa siś z biotopem pol ryzowych i bajor wystśpujłcych w dzungli. W Azji ryby labiryntowe jako jedne z nielicznych opanowaęy maęe zbiorniki srodlesne, w ktorych parametry wody w zaleznosci od obszaru wystśpowania ulegajł gwaętownym dobowym zmianom albo majł stale bardzo wysokł temperaturś (Cejlon) a same zbiorniki czasami wysychajł, niektore zasiedlajłce je gatunki, np. ęaziec opanowaęy technikś przemieszczania siś pomiśdzy takimi wysychajłcymi zbiornikami. Bojowniki (Betta sp.), prśtniki karęowate (Colisa lalia), gurami (Trichogaster sp.) sł wspaniaęymi i wybaczajłcymi wiele bęśdow obiektami do hodowli w zbiornikach odtwarzajłcych węasnie ten biotop. Uzupeęnienie takiego akwarium o kawaęek korzenia, kśpś mchu go obrastajłcł, jakies paprocie (Ceratopteris sp., Microzorium sp.), kryptokoryny (Cryptocoryne sp.), barklaje, limnophilie, wyrastajłce nad wodś higrophilie i nurzawce (Valisneria) daje wrazenie rzeczywistego zbiornika, ktory znaleńlismy gdzies w dzungli. Pola ryzowe i rowy je zasilajłce, to biotop sztucznie wytworzony przez częowieka, w ktorym roslinł dominujłcł jest uprawiany tam ryz. Sł to pęytkie sztucznie nawadniane zbiorniki wodne, charakteryzujłce siś okresami duzego zmśtnienia wody, silnym nagrzewaniem siś wody w ciłgu dnia i wystśpujłcymi w zwiłzku z tym znacznymi deficytami tlenu. Gdyby nie obecnosc w nich ryb labiryntowych staęyby siś najwiśkszł na swiecie fabrykł komarow. Czśsto zasiedla siś je dodatkowo rybami jajozyworodnymi z rodziny (Poecilidae), ktore podobnie jak ryby labiryntowe zywił siś larwami komara. Niektore z ryb je zasiedlajłcych sł rowniez pozywieniem dla ludnosci zamieszkujłcej tamte tereny. Ilosc ryb labiryntowych wystśpujłcych na polach ryzowych jest regulowana przez drapiezne zmijogęowowate (Channidae), ktore na nie polujł. Ryby te sł duzymi (niektore gatunki dochodzł do 1 metra dęugosci), zaręocznymi drapieznikami, zywiłcymi siś innymi rybami, ktore podobnie jak ryby labiryntowe opanowaęy umiejśtnosc oddychania powietrzem atmosferycznym. Do pol ryzowych woda jest dostarczana przy pomocy rowow nawadniajłcych, w ktorych spotyka siś czśsto rozne gatunki razbor i brzanek a obrazu caęosci dopeęniajł szczupien czyki. Roslinnosc wystśpujłca w obu tych biotopach jest podobna pod wzglśdem skęadu gatunkowego dominujł wspomniane wczesniej gatunki roslin. Przykżadowe zestawienia ryb i roslin do akwarium biotopowego z rybkami z Azji pożudniowowschodniej. Akwarium z pożudniowoazjatyckimi rybami karpiowatymi. Typ akwarium: Umiarkowanie ciepęe, temp. wody 18-21oC, niektore gatunki znoszł przejsciowo spadek temperatury do 12oC. Rosliny: Nawodka wielonasienna, tatarak trawiasty, nurzawiec srubowy, sadzone niezbyt gśsto, ryby zasiedlajłce to akwarium lubił pęywac w wolnej przestrzeni. Jesli nie bśdzie ryb kopiłcych mozna uzyc roslin o pierzastych lisciach. Ryby: Nadajł siś brzanki rozowe, danio prśgowane (danio nie znoszł niskich temperatur), kardynaęki. Wszystkie te rybki sł rybami stadnymi. Wymagajł wody czystej, niezbyt starej oswietlonej sęon cem. Urzłdzenie: Krajobraz potoku, sredni piasek z pęaskimi kamieniami. Wierzchnił warstwś warto dobrze wypęukac, brzanki z reguęy kopił w podęozu. Z ywienie: Ryby przyjmujł wszelkie rodzaje pokarmu. Akwarium z pożudniowoazjatyckimi rybami karpiowatymi. Typ akwarium: Umiarkowanie ciepęe, temp. wody 20-23oC, okresowo moze byc cieplej, a niektore gatunki znoszł przejsciowo spadek temperatury nawet do 18oC. Wymagana jest przejrzysta czśsto podmieniana, dobrze natleniona woda. Rosliny: Nie zaleca siś roslin o pierzastych lisciach, gdyz niektore z ryb wybranych do tego akwarium chśtnie kopił. Nalezy wybrac rosliny takie jak: nurzaniec srubowy, tatarak trawiasty, nadwodka wielonasienna, rozne higrophilie, aponogeton kśdzierzawy, mozna uzyc rowniez, niektorych gatunkow lotosow i kryptokoryn. Sadzłc rosliny nalezy zostawic wolne przestrzenie do pęywania dla ryb. 31

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Ryby: Trzyma siś w niewielkich stadkach z niewielkł przewagł samcow. W akwarium mozna umiescic: brzankś odesskł, brzankś kropkowanł, brzankś zielonł, brzankś rozowł, sumatrzan skł (jest wrazliwa na spadek temperatury), glonojada syjamskiego, brzankś purpurowł, brzankś piścioprśgł, ryby z rodzaju Danio. Oczywiscie tak duzł liczbś gatunkow racjonalnie da siś trzymac tylko w bardzo duzym zbiorniku, zazwyczaj trzeba ograniczyc siś do kilku ze wspomnianych gatunkow. Do tego akwarium mozna wpuscic jeszcze grubowargi, ale nalezy pamiśtac, ze te ryby wzajemnie siś zwalczajł, a ponadto osiłgajł dosc duze rozmiary. Hodowca, ktorego spotkaęem w Niemczech twierdzię, ze mozna trzymac grubowargi w grupach powyzej 5 sztuk w duzym zbiorniku, gdyz wtedy agresja wewnłtrzgatunkowa rozkęada siś w caęym stadzie rownomiernie. Urzłdzenie: Krajobraz zatoki, sredni piasek ewentualnie warstwa torfu. Wierzchnia warstwa podęoza musi byc dobrze przemyta ze wzglśdu na upodobanie do kopania w podęozu niektorych gatunkow. Z ywienie: Ryby przyjmujł wszelkie rodzaje pokarmu, zalecany jest dodatek pokarmow roslinnych, w przeciwnym wypadku niektore ryby bśdł objadac delikatne roslinki. Akwarium z pożudniowoazjatyckimi rybami z rodzaju Rasbora. Typ akwarium: Ciepęe, temp. wody 23-28oC (nie obnizac temperatury ponizej 21oC). Woda przejrzysta, miśkka, bogata w garbniki. Rosliny: Nalezy wybrac rosliny ciepęolubne. Mogł to byc np.: rozne gatunki kryptokoryn a w miejscach lepiej oswietlonych nadwodki, limnofilie, podwodna forma paprotnicy a na powierzchni jej forma pęywajłca. Ryby: Trzyma siś w niewielkich stadkach. W akwarium mozna umiescic: razborś klinowł, plamistł, karęowatł, szklistł. Na dno mozna wpuscic piskorki i maęe gatunki bocji a na powierzchni mozna umiescic jeden z gatunkow szczupien czykow, ale tu trzeba uwazac, gdyz szczupien czyki potrafił czasami zaatakowac przepęywajłcł obok rybś i pozrec zdumiewajłco duzł zdobycz. Do razbor mozna doęłczyc tez ryby labiryntowe, sumy szkliste, bocjś wspaniaęł lub B. striata i grubowarga np. dwubarwnego (Labeo bicolor). Urzłdzenie: Krajobraz pęytkiego, mocno zarosniśtego, czśsciowo zacienionego rowu, piasek drobny do sredniego, warstwa torfu, korzenie. Z ywienie: Kazdy rodzaj pokarmu. Akwarium z rybami z Indii i Indonezji. Typ akwarium: Ciepęe, temp. wody 24-30oC (nie utrzymywac przez dęuzszy czas temperatury ponizej 21oC). Woda przejrzysta, miśkka, bogata w garbniki. Rosliny: Nalezy wybrac rosliny ciepęo i swiatęolubne, ktore mogł rowniez rosnłc w cieniu. Mogł to byc np.: limnofilia, synema trojkwiatowa, paprotnica rutewkowa, kryptokoryny. Ryby: Trzyma siś zazwyczaj w niewielkich stadkach. W akwarium mozna umiescic: brzankś sumatrzan skł, brzankś piścioprśgł, brzankś cejlon skł, purpurowł, wysmukęł (wszystkie wymienione ryby to ryby stadne), badisa bęekitnopęetwego, szczupien czyka prśgowanego, kilka gurami lub prśtnikow, ewentualnie kontynentalne gatunki bocji (np. B. lohahata, B. striata). Uwaga! brzanki sumatrzan skie bywajł kłsliwe i obgryzajł dęugie pęetwy innym rybom zatem zestawiajłc ryby w przypadku, gdy nasz wybor padę na brzanki sumatrzan skie nalezaęoby wykluczyc gurami, prśtniki i gupiki (ktore zostaęy tam zawleczone przez częowieka). Urzłdzenie: Krajobraz pęytkiego, mocno zarosniśtego, czśsciowo zacienionego brzegu zbiornika, piasek drobny do sredniego, mozna wyęozyc dno węoknami torfu i umiescic korzenie. Z ywienie: Kazdy rodzaj pokarmu, ale badisy i szczupien czyki wymagajł pokarmu zywego, a pozostaęe gatunki tez go preferujł. Akwarium z rybami labiryntowymi. Typ akwarium: Ciepęe, temp. wody 24-30oC (nie powinno siś utrzymywac przez dęuzszy czas temperatury ponizej 22oC). Woda przejrzysta, miśkka, bogata w garbniki. Dno moze byc wyęozone torfem a tylna sciana lignitami. Azjatyckie ryby labiryntowe zwykle wystśpujł w wodach stojłcych lub wolnopęynłcych (takich jak np zakola rzek) Rosliny: Nalezy wybrac rosliny ciepęo i swiatęolubne, ktore mogł rowniez rosnłc w cieniu. Mogł to byc np.: limnofilia, synema trojkwiatowa, paprotnica rutewkowa, kryptokoryny. W tym akwarium niezbśdne sł rosliny pęywajłce, takie jak wgęśbka, pęywajłca paprotnica, rogatki, jezierza, lotos. Uwaga rosliny nie mogł pokrywac caęej powierzchni wody. Ryby: Trzyma siś zazwyczaj parami lub w niewielkich stadkach w zaleznosci od wielkosci zbiornika i temperamentu trzymanych rybek. Polecam rozne gatunki gurami, prśtniki, skrzeczyki. W przypadku bojownika wspaniaęego nalezy trzymac wyęłcznie 1 samca i ewentualnie kilka samic. Dla wielkopęetwow nalezy przygotowac osobny zbiornik ze wzglśdu na ich niebezpieczne dla otoczenia obyczaje. Jako ryby uzupeęniajłce akwarium w srodkowej czśsci mozna dac sumiki szkliste, spokojne gatunki brzanek i razbor a na dno stadko bocji, piskorki i kosiarki. W jednym akwarium nie nalezy rowniez ęłczyc ze sobł bojownikowi i skrzeczykow, gdyz bśdł ze sobł walczyęy z fatalnym dla bojownikow skutkiem. Urzłdzenie: Krajobraz pęytkiego, mocno zarosniśtego, czśsciowo zacienionego brzegu zbiornika, piasek drobny do sredniego, mozna wyęozyc dno węoknami torfu, korzenie tworzłce kryjowki dla sęabszych osobnikow. Akwarium musi byc koniecznie przykryte szybł, by powietrze nad powierzchnił wody nie ulegaęo zbytniemu ochęodzeniu gdyz jak wiadomo rybki labiryntowe oddychajł czerpiłc powietrze znad powierzchni wody. Nieprzestrzeganie tej reguęy zwykle powoduje przeziśbienie bęśdnika naszych podopiecznych i ich sniście. Z ywienie: Kazdy rodzaj pokarmu, ale odpowiednio drobny. Wiśkszosc omowionych gatunkow ma nieproporcjonalnie maęy otwor gśbowy w stosunku do wielkosci ciaęa. Lubił dodatek owadow w diecie. Mozna oczywiscie skomponowac opierajłc siś na przedstawionych zasadach inny estetyczny zbiornik, ktory bśdzie speęniaęwszystkie wymogi jakie musi speęnic zbiornik biotopowy. 32


Azja pożudniowo-wschodnia Syjam, Malezja, Indonezja: W gęśbi lłdu woda jest zwykle miśkka o niskiej przewodnosci rzśdu 5-80 mS, pH5,5 i temperaturze ok. 30oC, na wybrzezu woda ma slady soli i przewodnictwo wzrasta do wartosci rzśdu 3000 mS i pH okoęo 6. Z ryb wg. Maylanda w gęśbi lłdu zyjł: badisy bęśkitnopęetwe (Badis badis) razbory (miśdzy innymi Hengela i klinowa), wśzogęowce (Channa) Blizej morza ryby te ustśpujł miejsca szczupakogęowom (Luciocephalus) i babkom. Na wschodzie Pożwyspu Malajskiego znaleziono miśdzy innymi razbory Hengela i klinowł ponadto wystśpujł tu rowniez Tetraodon leiurus, Pristolepis fasciatus, Nandus spec., Kryptopterus bicirrhis, Dermogenys pusillus, Rasbora argyrotaenia, R. daniconius, Trichopsis vittatus. Ryby: Opisane na tej stronie rybki pochodzłce z tego biotopu: Bojownik wspaniaęy (Betta splendens), Bocja wspaniaęa (Botia macracantha), Grubowarg dwubarwny (Labeo bicolor), Razbora klinowa (Rasbora heteromorpha), Wielkopęetw wspaniaęy (Macropodus opercularis), Piskorek (Pangio sp.), Gurami mozaikowy (Trichogaster leeri), Gurami dwuplamisty (Trichogaster trichopterus), Skrzeczyk prśgowany (Trichopsis vittatus). Na Borneo w rzekach Skrang i Kerangan Maylandowi oznaczyc twardosci przy pomocy standardowych odczynnikow a zmierzone przewodnictwo byęo na poziomie 10-20 mS, pH wahaęo siś miśdzy 6-6,5 a pomiar wykonano w temperaturze 26,5oC. Ladiges z kolei na Sumatrze stwierdzię twardosc 2,4 DGH i pH=6,15. Oba te pomiary sugerujł ekstremalnie niskł zawartosc soli mineralnych w wodzie. Takł węasnie wodś potrzebuje np. gurami czekoladowy (Sphaerichthys sphromenoides) zeby wogole przezyc w akwarium. Wiśkszosc rybek z tego regionu jednak doskonale czuje siś i rozmnaza nawet w wodzie srednio twardej. Biotop pol ryzowych jest biotopem sztucznie wytworzonym przez częowieka, gdzie dominujłcym gatunkiem rosliny jest ryz, woda pęytka, mocno nagrzewajłca siś w dzien a ochęadzajłca siś nocł, z okresowymi deficytami tlenu i zmśtnieniem. S rodowisko takie zaiedlajł gęownie ryby labiryntowe i niektore gatunki sumowcow. W rowach zasilajłcych pola ryzowe w wodś czśsto spotyka siś rozne gatunki brzanek i razbor, ktore sł wrazliwsze na niedotlenienie i zbyt wysokł temperaturś. Ponadto częowiek zawlekę tam: Gupika (Poecilia reticulata) w celu zwalczania larw komara, jak zwykle sknocilismy, gupiki zwalczajł tubifeks i larwy rodzimych ryb labiryntowych:( Rosliny: Rozne gatunki kryptokoryn, limnophili, higrophili, barklaje, nuzawce, lotosy a ponadto paprotnice i mchy. Sulawesi dawniej Celebes ma faunś i florś odmiennł od pozostaęych wysp indonezyjskich, poza poędziobkami i Telmatherina ladigesi nie sł znane zadne ryby akwariowe pochodzłce stamtłd. Nie sł znane mi rowniez dokęadne opisy biotopow i parametrow wody jakie tam wystśpujł. Z okolic tych wysp za to znanych jest wiele stworzen morskich hodowanych w akwariach morskich. W Chinach, ktore powinny byc chyba omowione osobno, na poęudniu wystśpujł rybki, przy ktorych hodowli nie nalezy podnosic temperatury powyzej 26oC i pH okoęo 6,0-6,5, najnizsze temperatury jakie wystśpujł w tym rejonie nie spadajł ponizej 8-10oC.

Europa Arie de Graaf opisaę biotop holenderskiego jeziora Ressen porosniśtego Alisma gramineum, Elodea canadensis, Miriophyllum spicatum, Ranunculus spec.. Pęywajł w nim okonie Perca fluviatilis, szczupaki Essox lucius, wśgorze Anquila anquila, liny Tinca tinca i pęocie Rutilus rutilus.

Indie Biotopy zasiedlane przez ryby labiryntowe w Azji zasadniczo zasiedlajł wody stojłce lub niezbyt szybko pęynłce co zasadniczo pokrywa siś z biotopem pol ryzowych. Jednak nie tylko, ryby labiryntowe jako jedne z nielicznych opanowaęy maęe zbiorniki srodlesne, w ktorych parametry wody w zaleznosci od obszaru wystśpowania ulegajł gwaętownym dobowym zmianom lub majł stale wysokł temperaturś (Cejlon) a same zbiorniki czasami wysychajł, niektore gatunki, np. ęaziec opanowaęy technikś przemieszczania siś pomiśdzy takimi wysychajłcymi zbiornikami. Opisane na stronie rybki pochodzłce z tego regionu: Bojownik wspaniaęy (Betta splendens), Prśtnik karęowaty (Colisa lalia), Gurami dwuplamisty (Trichogaster trichopterus) Birma: Jezioro Inle ma gęśbokosc okoęo2-2,5 m, lezy na wysokosci 900 m n.p.m., temperatura wody wynosi 21,7oC na dnie okoęo 20oC, twardosc wody wynosi od 12-17 DgH, pH>7. Ryby tam wystśpujłce: Sawbwa resplendens, Microrasbora rubescens, M. erythromicron, Inlecypris auropurpureus.

33

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Estruaria Estuaria to wody morskie wystśpujłce przy brzegach lłdow u ujsc rzek. Charakteryzujł siś one znacznł twardoscił i wysokim zasoleniem, ktore jednak mogł ulegac gwaętownym zmianom. W estuariach wystśpujł lasy namorzynowe. Z uwagi na zyznosc opisywanych wod stanowił one doskonaęe siedlisko dla roslin i zwierzłt, ktorym udaęo siś opanowac to srodowisko. Z ryb wystśpujł tu czśsto ryby typowe dla wod sęodkich (pochodzłce z przyujsciowych odcinkow rzek, jak i ryby typowo morskie. Lasy namorzynowe sł wylśgarnił narybku wielu ryb pelagicznych i mieszkan cow raf koralowych. W lasach namorzynowych oprocz juz wspomnianych, nie brakuje rowniez ryb, ktore sł charakterystyczne tylko dla tego srodowiska. Wiśkszosc gatunkow ryb z tego srodowiska toleruje krotkotrwaęe przebywanie w wodzie sęodkiej i nadaje siś do pielśgnacji w akwarium, jednak o racjonalnej hodowli mozna mowic dopiero, gdy uda nam siś stworzyc akwarium z wodł sęonawł. Wielu gatunkom wystarcza dodanie do zwykęej wody kranowej zwykęej soli kuchennej w ilosci ęyzka stoęowa na kazde 10 l wody w akwarium, inne wymagajł dla dobrego samopoczucia dodatku soli morskiej w odpowiednich proporcjach. Wody przyujsciowe charakteryzujł siś zwykle w stosunku do wod wystśpujłcych na peęnym morzu duzł zawartoscił garbnikow pochodzłcych z rozkęadajłcych siś szczłtek roslinnych, nizszym zasoleniem i pH. Wody o podobnym charakterze mozna rowniez spotkac w gęśbi lłdu, np. w Australii w okolicach jeziora Eyre wystśpuje w takich wodach babka stepowa (Clamydogobius eremius). Wody tego typu charakteryzujł siś podobnie jak wody z typowych estuariow zmiennym zasoleniem i duzymi dobowymi zmianami temperatury, czego nie spotyka siś w estuariach. Ryby wystśpujłce w wodach sęonawych nalezł do rodzin: Gobiidae, Tetraodontidae, Cyporinidae, Anablepidae. Przedstawiciele niektorych z wymienionych rodzin sł rybkami o bardzo roznym charakterze i usposobieniu, znajdujł siś wsrod nich ęagodne rybki stadne jak i agresywni samotnicy (Tetraodontidae). Ryby proponowane do zbiornika z wodł sęonawł: Azja: Z oętaczek indyjski (Etroplus maculatus), Strzelczyk (Toxotes sp.), muęoskoczki (Periophthalmus), poędziobki (Dermogenys), Argusy (Scatophagus), Monodactylus, Psettias sebae, babka zęota (Brachygobius xanthozona), przezroczki indyjskie (Chanda ranga), rozne gatunki krewetek. Ameryka S rodkowa: Molinezje (Poecilia) np. Poecilia sphenops, czworooki (Anableps anableps), gatunki pokrewne, gambuzje i jordanelki.

34


Dobre i zże pierwsze rybki Wprowadzenie Jako, ze nawet maęa ilosc materiaęu moze byc trudna do przyswojenia dla kogos, kto dopiero "wciłga siś" w temat, osoba bśdłca nowicjuszem w dziedzinie akwarystyki moze na poczłtek przeczytac tylko rozdziaę "Dobre pierwsze rybki". Pońniej po przejrzeniu dobrej ksiłzki dla poczłtkujłcych (podstawowa rzecz, ktorł kazdy nowicjusz powinien miec), powinien umiec wybrac rybki do swojego nowego akwarium. Warto tez zasiśgnłc jśzyka na temat dobrego sklepu akwarystycznego. Jesli takiej mozliwosci nie ma, trzeba szukac sklepu, ktory specjalizuje siś w akwarystyce, lub takiego, gdzie stanowi ona wiśkszł czśsc asortymentu. Oczywiscie nie daje to gwarancji, ale zwiśksza szansś na znalezienie dobrego sklepu. Jesli w sklepie okaze siś, ze nie ma ryb na ktore bylismy zdecydowani, lepiej powstrzymac siś od zakupu innych, nieznanych, nawet jesli obsęuga sklepu gorłco je poleca (niektore sklepy majł bardzo kompetentnł obsęugś, ale w wielu takiej brakuje. Minie trochś czasu, zanim swiezo upieczony akwarysta zacznie odrozniac dobry sklep od zęego, a pozytecznł radś od kiepskiej). W tym momencie, najlepiej bśdzie odwiedzic inny sklep lub poczytac trochś i zdecydowac siś na inne ryby. Jesli juz uda siś znaleńc sklep, w ktorym sł wybrane przez nas rybki, nalezy je bardzo dokęadnie obejrzec, zwracajłc uwagś na ksztaęt brzucha, zapadęe oczy, wystrzśpione pęetwy, ciśzki oddech (czśsto poęłczony z ostajłcymi skrzelami) i kazdy rodzaj nalotu na skorze, ktory moze wskazywac na chorobś lub infekcjś pasozytniczł. Jesli ryby sł zdrowe kupujemy bardzo maęł ilosc ryb, zaleznł od wielkosci akwarium i osobnikow. Szescdziesiściolitrowe akwarium jest dosc dobre na poczłtek, na tyle duze, by warunki wodne byęy stabilne, a jednoczesnie na tyle maęe, ze nie powinno oniesmielac poczłtkujłcego. Do zbiornika tej wielkosci na poczłtek najlepiej wprowadzic jednł rybś wielkosci 5 - 8 cm lub trzy, cztery mniejsze (wiśksza liczba ryb wpuszczona do "niedojrzaęego" akwarium moze wywoęac silny wzrost poziomu trujłcego amoniaku, co w efekcie moze nawet doprowadzic do smierci ryb. Jesli populacja budowana bśdzie stopniowo, problem ten nie wystłpi.) Dobre pierwsze rybki Jesli zaęozymy, ze rybki dobre dla poczłtkujłcych to takie, ktore ęatwo karmic i opiekowac siś nimi, wytrzymaęe, mogłce zyc w roznych warunkach wodnych, no i atrakcyjne z wyglłdu, zauwazymy ze bardzo wiele ryb speęnia powyzsze warunki. Wiele z nich jest ęatwo dostśpnych w sklepach jako "ryby dla poczłtkujłcych". Ale uwaga! Wiele sprzedawanych jako "ryby dla poczłtkujłcych" nie pasuje do tej roli. Wiele z maęych, stadnych rybek doskonale nadaje siś na poczłtek. Dotyczy to kardynaękow, kilku ęatwo dostśpnych gatunkow danio i razbor oraz wiśkszosci dostśpnych gatunkow brzanek. Dla tych, ktorzy majł nieco wiśksze akwaria, bardzo dobrym wyborem sł tśczanki. Stadne sł takze popularne kiryski. Praktyki takie, jak nabywanie przez poczłtkujłcych po jednej czy dwie sztuki roznych stadnych gatunkow ryb, powinny byc zakazane. Stadne ryby czujł siś lepiej w grupie kilkunastu osobnikow węasnego gatunku. Absolutne minimum to szesc sztuk ryb pęywajłcych w toni wodnej i cztery sztuki dla przebywajłcych przy dnie kirysow. Im wiścej, tym lepiej; stadko dwunastu rybek pokazuje ich naturalne zachowanie i bśdzie bardziej zadowalajłce, niz mieszana grupka rybek zmuszona do przebywania w tym samym zbiorniku ("Mamo, dlaczego ta rybka chowa siś za grzaękł a ta druga siedzi w kłcie i nie chce pęywac?"). Oczywiscie, tak jak zaznaczono we wstśpie, akwarium powinno byc zarybiane stopniowo, dwie lub trzy za jednym razem. Na przykęad najpierw mozna stworzyc sobie stadko osmiu razbor ktoregos gatunku, pońniej natomiast stopniowo dokupowac grupkś szesciorga kiryskow. Niektore karpiowate Kardynaęki, danio, razbory i brzanki sł azjatyckimi rybkami spokrewnionymi z naszym karpiem. Wszystkie te ryby nalezł do rodziny karpiowatych. Kardynaęki, danio, razbory i brzanki sł maęe, ruchliwe, wytrzymaęe i kolorowe. Kardynaęki - Tanichthys albonubes Pochodzł ze strumieni gorskich na terenie Chin, Kardynaęki mogł byc trzymane w nie ogrzewanych akwariach (do 13 stopni). Niektorzy odradzajł trzymanie tych ryb w tropikalnych akwariach, ale z moich doswiadczen wynika, ze czujł sie one dobrze w ogrzewanych zbiornikach, dopoki temperatura nie przekroczy 22 stopni. Mozna je karmic kazdym drobnym pokarmem. Latwo i czśsto siś rozmnazajł, ale męodych nie zobaczymy dopoki rodzice nie zostanł przeniesieni do innego zbiornika. Kardynaęki sł brłzowe z czerwonym ogonem i srebrnobiaęł linił wzdęuz bokow, ktora opalizuje w swietle. Dorastajł do 4 cm. Danio Kilka gatunkow danio jest czśsto oferowanych w sklepach zoologicznych, węłczajłc Danio malabarskiego Danio aequipinnatus, Danio prśgowanego - Brachydanio rerio, Danio lamparciego - Brachydanio frankei, Danio tśczowego - Brachydanio albolineatus. Ryby te sł doskonaęymi, szybkimi pęywakami, ciłgle sł w ruchu. Roznorodne wzory bęśkitnych znaczen pozwalajł na odroznianie poszczegolnych osobnikow. Wiśkszosc danio nie dorasta do 7 cm, chociaz Danio malabarski osiłga ponad 10 cm. Razbory Najbardziej popularnł jest Razbora klinowa - Rasbora heteromorpha. Bardzo podobnie wyglłda Rasbora espei, podobnie jak Rasbora kalochroma oraz Razbora szklista - Ras bora trilineata. Pomaran czowy, brłzowy i 35

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego czerwony to typowe kolory razbor, a ich ciekawy sposob pęywania czyni z nich interesujłcy obiekt dla obserwacji. Razbora szklista dorasta do 8 cm a Rasbora kalochroma do 10 cm podczas gdy Razbora klinowa zwykle nie osiłga 5 cm. Brzanki Najczśsciej spotykanł i zwykle "przeklinanł" jest Brzanka sumatrzan ska - Capoeta tetrazona. Moze ona obgryzac pęetwy innych ryb, jesli nie jest trzymana w wystarczajłco duzym stadzie, poza tym z powodu chowu wsobnego jest dosc wrazliwa na choroby. Dostśpnych jest tez kilka odmian akwariowych (takich jak zielonkawe "Brzanki mszyste" oraz odmiana albinotyczna) sł one jednak bardziej podatne na choroby i czśsto bywajł zdeformowane. Nie porzucajmy jednak brzanek zbyt pochopnie, jako ze wiele z nich jest bardzo odpowiednich dla poczłtkujłcych akwarystow, zwęaszcza dla tych, ktorzy majł sredniej wielkosci zbiorniki. Capoeta titteya Brzanka smukęa jest bardzo maęa - do 6 cm, a przy tym ma wspaniaęy pomaran czowo-czerwony kolor. S redniej wielkosci brzanki (do 11 cm) to np. Barbodes everetti, Brzanka rozowa - Puntius conchonius, i Brzanka purpurowa - Puntius nigrofasciatus. Powinno siś unikac hodowlanych (dęugopęetwe, albinotyczne, itd) odmian Brzanki rozowej, jako ze majł tendencjś do zapadania na rozne choroby. Brzanka wielkoęuska - Capoeta oligolepis i Barbodes lateristriga sł duzymi, spokojnymi brzankami (Barbodes lateristriga do 15 cm). Powiniscie tez unikac Barbodes schwanefeldi, chyba, ze m acie bardzo duze akwarium. Dorasta ona do ponad 30 cm! Trzeba tez zaznaczyc, ze wiśkszosc brzanek nie pęywa stadami tak "elegancko", jak danio czy razbory, jednak bezwarunkowo powinny byc trzymane w grupach. Zaznaczmy tez, ze wielu autorow zalicza wspomniane wyzej gatunki brzanek do wspolnego rodzaju Barbus. Kiryski Kiryski sł częonkami rodziny Callichthyidae, "opancerzonych" sumikow z Ameryki Poęudniowej. Kiryski sł maęe (generalnie 6 cm i mniej). Te stadne rybki zawsze przeszukujł dno akwarium w poszukiwaniu pozywienia. Istnieje co najmniej 140 gatunkow sumikow z rodzaju Corydoras. Niektore z nich sł bardzo delikatne i szybko ginł nawet w rśkach ekspertow. Te delikatne sł jednak rzadko spotykane w sklepach zoologicznych, a nawet kiedy mozna je kupic zazwyczaj sł bardzo drogie. Kiryski, ktore znajdziecie za rozsłdna cenś sł wytrzymaęe i mogł przezyc nawet w akwarium w ktorym jest niedobor tlenu jako ze potrafił pobierac powietrze z powierzchni wody i absorbujł je poprzez zoęłdek. Niektore z kiryskow, ktore mozecie spotkac w sklepach to Kirysek spizowy - C. aeneus, Kirysek cśtkowany- C. ambiacus, C. julii, C. arcuatus, C. metae, C. panda (oraz bardzo popularny w Polsce Kirysek pstrty C. paleatus - dop. tęum ). Kirysy generalnie pobierajł pozywienie z dna akwarium, dlatego tez powinny byc karmione specjalnymi tonłcymi karmami. Mozna im takze podawac mrozonł ochotkś. Nalezy upewnic siś, ze cala mrozona karma jest od razu zjadana, jako ze niezjedzona moze gwaętownie zgnic i zainfekowac akwarium. Nie przekarmiac! Tź czanki Tśczanki sł bardzo kolorowymi rybami pochodzłcymi z Australii, Nowej Gwinei i Madagaskaru. Tak, jak opisywane powyzej karpiowate, sł rybami stadnymi i powinny byc trzymane w grupach po przynajmniej 6 egzemplarzy jednego gatunku. Sł to wiśksze, nieco drozsze i trudniejsze do zdobycia niz opisywane do tej pory ryby, lecz sł ęatwe w pielśgnacji, aktywne, i sł dobrymi rybkami dla tych, ktorzy chcł miec u siebie w akwarium cos rzadziej spotykanego. Poszukajcie w swoich sklepach Melanotaenia splendida, Tśczanki wspaniaęej - M. boesemani, M. lacustris, oraz Promieniczki - Telmatherina ladigesi. Dobre drugie rybki Poprzednia czśsc mowięa o rybach, ktore sł odpowiednie dla zupeęnie poczłtkujłcego akwarysty. W tej czśsci omowimy rybki, ktore sł dobre dla akwarysty, ktory nabyęjuz pewne doswiadczenie, lub dla takiego, ktory chce siś powazniej przygotowac zanim dokona zakupu. Wiele z ryb polecanych tutaj jest odpornych, ęatwo adaptujłcych siś i ęatwych w pielśgnacji tak jak te z pierwszej czśsci. Jakkolwiek w pierwszej czśsci byęem w stanie zarekomendowac caęe grupy ryb, lub tez zwrocic uwagś na jeden czy dwa gatunki z kazdej grupy, ktore byęyby raczej niewskazane, tak tutaj kazda grupa bśdzie poęłczeniem wielu dobrych i wielu kiepskich. Do tego niektore z tych ryb sł wytrzymaęe tylko wtedy, gdy zaspokoimy ich specyficzne wymagania. Jesli chcesz trzymac ryby z tych grup musisz wiedziec, jakie gatunki kupujesz i jakie sł ich potrzeby. Czemu siś przejmowac? Jesli jestes kompletnym nowicjuszem, byc moze nie powinienes wybierac tych ryb. Wybor z listy "Pierwszych rybek" pozwoli ci wciłgnłc siś w to piśkne hobby z minimalnym ryzykiem. Kiedy jednak nabśdziesz pewnego doswiadczenia mozesz zechciec sprobowac z innymi rybkami. Wiele jest ryb bardzo piśknych, wiele z nich ma ciekawe zachowania i niektorzy akwarysci sł nimi do tego stopnia zafascynowani, ze ęłczł siś w specjalistyczne kluby tylko po to, by nauczyc siś wiścej i wymieniac siś pewnymi rodzajami czy gatunkami ryb. Piskorzowate Piskorzowate to ryby o wydęuzonym ciele, pochodzłce z Azji. Sł dalekimi krewnymi karpiowatych (Danio, Razbory, itd). Tak jak kiryski majł skierowany ku doęowi pysk, wyposazony w włsiki - adaptacja do zycia i pobierania pokarmu z dna strumieni. Przeszukujł dno zbiornika zjadajłc pokarm pozostawiony przez inne ryby ale powinno siś zwracac uwagś by miaęy wystarczajłcł ilosc pozywienia. Wymagana jest specjalna tonłca karma. Niektore piskorzowate sł wrazliwe na zbyt duzy poziom azotanow, dlatego tez wspominam o nich tutaj, a nie w czśsci "Dobre..." Najczśsciej spotykanym piskorzowatym jest Cierniooczek Kuhla - Pangio sp. (najczó s ciej Pangio kuhli sumatranus, przedtem Acanthopthalmus sp. - dop. red.). Sł to dęugie, podobne do wstłzki rybki, ktore dorastajł do 10 cm, 36

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego brłzowe z zoętymi prśgami i okrśgami. Cierniooczki te sł niesmiaęe i spśdzajł wiśkszosc czasu zakopane w podęozu. Innł popularnł grupł ryb piskorzowatych sł częonkowie rodzaju Botia. Bocja wspaniaęa - B. macracantha, Bocja siatkowana - B. lohachata, Bocja mysia - B. horae, Bocja szara - B. modesta, oraz B. striata sł czśsto spotykane. Niektore z nich (zwęaszcza wspaniaęa i szara) mogł osiłgac duze rozmiary, ale rosnł bardzo wolno i mogł przebywac w maęym akwarium kilka lat. Piskorzowate zwykle sł szczśsliwsze jesli przebywajł w grupie kilku osobnikow danego gatunku. (uwaga, wió kszos c bocji, procz wspaniaęej, siatkowanej i karęowatej - B. sidthimunki, to gatunki czó sto dos c agresywne - dop. red.). Piskorze Misgurnus fossilis (Piskorz - dop. red.) i Cobitis taenia (Koza - dop. tęum) powinny byc unikane. Sł to gatunki zimnowodne i majł niefortunny zwyczaj wyskakiwania z akwarium, szczegolnie gdy zbliza siś burza. Maże glonojady Mianem "glonojady" okresla siś sumiki z rodziny Zbrojnikowatych - Loricariidae. Jak zwraca siś na to uwagś ponizej w sekcji "Zęe pierwsze ryby", bardzo popularny Plekostomus (Hypostomus sp.) (Uwaga! w Polsce prawdziwy Hypostomus jest bardzo rzadki, "Plekostomusy" dostó pne w sklepach to Liposarcus multiradiatus - dop. red.) czśsto sprzedawany jest poczłtkujłcym jako rybł czyszczłca akwarium z glonow. Niestety ryba ta jest o wiele za duza dla maęych zwykle akwariow poczłtkujłcych akwarystow. Niektore gatunki tych sumikow pozostajł jednak niewielkie. Zbrojniki z rodzaju Peckoltia majł ubarwienie w postaci poprzecznych pasow jasnego i ciemnego brłzu, lub zoęci i zwykle nie dorastajł do 10 cm. Włsacze z rodzaju Ancistrus majł, jak wskazuje ich nazwa, pysk przyozdobiony wyrostkami w okolicy oczu i otworu gśbowego. Do tego Włsacze nalezł do tych nielicznych zbrojnikow, ktore bez problemow rozmnazajł siś w domowych akwariach. Otocinclus, zwany w skrocie Otosem, jest najmniejszym zbrojnikiem i potrafi zjadac glony z roslin akwariowych nie uszkadzajłc przy tym nawet tych najdelikatniejszych. Czasem zdarza siś, ze wkrotce po zakupie Otos ginie bez wyrańnej przyczyny, jesli jednak przetrzyma ten krytyczny okres, staje siś bardzo uzytecznym mieszkan cem akwarium. (Otocinclus to ryby stadne i powinny byc trzymane w maęym stadzie podobnie jak kirysy - dop. red.) Podczas gdy wiele zbrojnikow rzeczywiscie pomaga oczyszczac akwarium z roznego rodzaju glonow, nie nalezy zapominac o tym, ze glony nie mogł byc ich jedynym pozywieniem. Powinny dostawac pokarm przeznaczony specjalnie dla nich np. cukinia, ktorł mozna obciłzyc tak by opadęa na dno. Niektorzy producenci pokarmow dla ryb produkujł specjalne karmy. Zbrojniki powinny byc karmione wieczorem, kiedy zbiornik jest sęabiej oswietlony. Wiśkszosc zbrojnikow aktywna jest węasnie wtedy, a wiśkszosc pozostaęych ryb, ktore mogęyby konkurowac w zdobywaniu pozywienia jest mniej aktywna. Rownie wazne dla zbrojnikow sł kawaęki drewna, ktore powinny znaleńc siś w akwarium. Sł one ńrodęem celulozy, bez ktorej zbrojniki karlejł. Z tego tez powodu nie wolno ich trzymac w drewnianych, czy nawet akrylowych akwariach, gdyz mogł nadgryzac materiaę z ktorego sł one wykonane. Moze to doprowadzic do zniszczenia zbiornika lub smierci zbrojnika (przez spozycie toksyn). (Uwaga! Niektore zbrojniki jak Panaque sp. caękowicie zjadajż wszystkie ros liny wodne - dop. red.) Zbrojniki mogł byc nieco kęotliwe miśdzy sobł oraz byc podszczypywane przez inne ryby ze wzglśdu na swojł powolnosc. Powinny miec zapewniane kryjowki oraz odpowiednio duze terytorium (np. 40 litrow wody dla 8 cm ryby). Kćsaczowate Tak jak wiele ryb z pierwszej czśsci. kłsaczowate to ryby stadne i powinny byc trzymane w grupach po szesc i wiścej osobnikow danego gatunku. Pochodzł z Ameryki Poęudniowej i S rodkowej oraz Afryki. W pewnych rejonach Ameryki Poęudniowej woda jest bardzo miśkka (bardzo maęo rozpuszczonych zwiłzkow mineralnych) oraz kwasna (Inaczej mowiłc - "kwasna" oznacza ze ma pH ponizej 7 - ktore to uznawane jest za neutralne. Silny kwas ma bardzo niskie pH. Pęyny o pH powyzej 7 uwazane sł za "zasadowe"). Jesli nie wiesz, czy woda w twoim akwarium jest miśkka i kwasna (w duzych miastach w Polsce woda zazwyczaj jest twarda i zasadowa - dop. red.), powinienes unikac kłsaczowatych ktore takiej węasnie wody wymagajł. Zanim kupisz jakies kłsaczowate, co do ktorych nie jestes pewien, zajrzyj do ksiłzki. Jesli jest tam napisane, ze wymagajł pH ponizej 6,5, lepiej ich nie kupuj. Wielu poczłtkujłcych akwarystow probuje w prosty sposob zmienic pH wody roznymi chemikaliami dostśpnymi w sklepach - nie ulegaj tej pokusie! Chemia wody jest bardzo zęozona i w wyniku takich eksperymentow mozesz ęatwo stracic swoje ryby. Z drugiej strony, jezeli woda w twoim kranie jest miśkka i ma niskie pH, nie ma powodu dla ktorego nie miaębys sprobowac trzymania tych ryb. Dwa bardzo popularne gatunki kłsaczowatych, wymagajłce miśkkiej, kwasnej wody to Neon Inessa Paracheirodon innesi i Neon czerwony - Cheirodon axelrodi. Sł to bardzo atrakcyjne czerwono-niebieskie ryby. Czerwona linia u Neona czerwonego rozciłga siś od gęowy do ogona, podczas gdy u Neona Inessa zaczyna sie w okolicy brzucha. Atrakcyjny wyglłd jest węasciwie jedynł zaletł Neonow Inessa. Oprocz duzych wymagan do jakosci wody majł one dodatkowł wadś, prawie wszystkie z nich sł masowo rozmnazane na Dalekim Wschodzie w duzych ilosciach bez zwracania uwagi na jakosc przychowku (Neony innesa dostó pne w Polsce sż najczó s ciej z rodzimych hodowli na Slż sku, wió c ich ten problem nie dotyczy - dop. tęum). Co za tym idzie męode sł nafaszerowane lekarstwami. Lekarstwa powstrzymujł choroby, lecz zwykle w krotki czas po sprzedazy, ryby zaczynajł chorowac. Duze ich ilosci ginł w sklepach i w domowych akwariach nabywcow. Prawdopodobnie mniej niz 1 z 10 neonow zyje dęuzej niz miesiłc po tym, jak zostanie zabrany ze srodowiska gdzie dorastaę. Do tego dwa czy trzy sliczne neonki nabyte za kilka zęotych mogł ęatwo zainfekowac i zabic wszystkie ryby w domowym akwarium. Neony czerwone prawdopodobnie bśdł zyęy dęuzej w domowym akwarium ale tez niezbyt dęugo. Pochodzł one z odęowow w Brazylii. Ńapane tam sł dorosęe ryby, tak wiśc przezyęy one juz wiśkszł czśsc swego zycia zanim trafięy do sklepow ( i bó dż miaęy bardzo duzy problem z aklimatyzacjż w naszej wodzie - dop. red.).

37

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Do innych kłsaczowatych wymagajłcych kwasnej wody nalezł Hyphessobrycon simulans, H. heterorhabdus, H. metae, H. loretoensis, Barwieniec (Fantom) czarny - Megalamphodus megalopterus, Barwieniec (Fantom) czerwony - M. sweglesi. A co z tymi, ktorzy nie majł kwasnej wody? Jest bardzo wiele wytrzymaęych gatunkow ryb kłsaczowatych dla tych, ktorzy nie majł odpowiedniej wody. Do nich nalezy dystyngowana Z aęobniczka - Gymnocorymbus ternetzi, jaskrawo ubarwiony Zwinnik jarzeniec - Hemigrammus erythrozonus, jasno pomaran czowe Bytrzyki barwne ("Minory") - Hyphessobrycon callistus i Bytrzyki czerwone - H. flammeus, oraz Prystelka - Pristella maxillaris z czerwonawym ogonem. Wszystkie one nie dorastajł najwyzej do 5 cm. Nieco wiśksze sł Hokejowki - Thayeria obliqua i blisko spokrewniona Th. boehlkei, obydwa te gatunki ęatwo rozpoznac po czarnej linii biegnłcej od ogona przec caęe ciaęo, lsniłcy Bęyszczyk brylantowy - Moenkhausia pittieri, oraz piśkna Tetra cesarskiej - N. palmeri z ogonem w ksztaęcie trojzśba. (Czó sto spotykane w Polsce sż rowniez Miedzik obrzezony - Hassemania nana i Bytrzyk Axelroda inaczej zwany Neonem czarnym - Hyphessobrycon herbertaxelrodi. Wiele ksiż zek mylnie nazywa Neona czerwonego Bystrzykiem Axelroda - dop. red.). Jedynł czśsto spotykanł afrykan skł rybł kłsaczowatł jest Bęyszczyk kongolan ski - Phenacogrammus interruptus - przesliczna rybka dorastajłca do 10 cm. Pielź gnice Pielśgnice, częonkowie rodziny Cichlidae, pochodzł z Ameryki S rodkowej i Poęudniowej oraz Afryki, kilka gatunkow wystśpuje tez na Madagaskarze, S rodkowym Wschodzie i w Azji. Pielśgnice roznił siś nieco od omowionych do tej pory ryb. Dla akwarystow pielśgnice stwarzajł cztery gęowne problemy: (1) Niektore potrzebujł specjalnych warunkow wodnych, (2) niektore wymagajł specjalnego pozywienia, (3) niektore osiłgajł duze rozmiary (nawet do 90 cm), i (4) wykazujł terytorializm. Znowu, czemu o nich wspominam? Bo dla tych, ktorzy podejmł wyzwanie, nagroda bśdzie wspaniaęa. Jesli o jakichs rybach mozna powiedziec, ze sł inteligentne, to węasnie o pielśgnicach (choc bardzo inteligentne sż rowniez niektore sumy oraz ęa cowate - dop. red.). Okazujł to w codziennym zachowaniu, dobieraniu siś w pary i wychowywaniu potomstwa. Wszystkie ryby o ktorych do tej pory byęa mowa skęadajł jaja i ignorujł je, a nawet zjadajł! Pielśgnice wrścz przeciwnie, opiekujł siś zęozonł ikrł i męodymi. Mowi siś, ze najwiśkszł nagrodł dla akwarysty jest widok pary pielśgnic, ktore prowadzł męode po akwarium i bronił ich przed niebezpieczen stwami. Nawet jesli twoje pielśgnice nie bśdł miaęy męodych, bśdł bardziej zajmujłce dla ciebie niz jakiekolwiek inne ryby. Pielśgnice mogł byc "domowym ulubien cem" o wiele bardziej niz mogęoby siś oczekiwac po rybach. Jesli zdecydujesz siś podjłc wyzwanie jakie stawiajł pielśgnice, wybor gatunku moze byc trudny. Niektore mogł byc wpuszczone do akwarium ogolnego i spokojnie wspoędzielic je ze stadnymi rybami o ktorych byęa mowa wczesniej. Do spokojnych pielśgnic nalezł Aequidens (obecnie Laetacara) curviceps, Aequidens (obecnie Laetacara) dorsiger, i rzadziej spotykana Nannacara anomala (w Polsce bardzo popularna - dop. red.), wszystkie z Ameryki Poęudniowej, a takze Barwniak Thomasa - Anomalochromis thomasi z Afryki Zachodniej. Nie tak jak "wielkie" pielegnice, te gatunki pozostajł niewielkie (dorosęe dorastajł do 9 cm) i sł wzglśdnie spokojne. Dwie lub trzy mogł przebywac w 40 litrowym akwarium jesli tylko bśdł tam kryjowki z kamieni lub innych elementow. Inne pielśgniczki na jakie mozecie siś natknłc to Pielśgniczka motylowa (Ramireza) - Papiliochromis (poprzednie nazwy - Microgeophagus lub Apistogramma) ramirezi, rozne gatunki z rodzaju Apistogramma sp., oraz Dicrossus filamentosus (opisywana jako Crenic ara filamentosa w starszych ksiłzkach). Ryby te roznił siś co do stopnia trudnosci, lecz poczłtkujłcy powinni ich unikac. Akara z Maroni - Aequidens (obecnie Cleithracara) maronii, Pielśgnica skosnoprśga - Cichlasoma festivum (obecnie Mesonauta insignis) i Skalar - Pterophyllum scalare mogł byc odpowiednimi rybami dla poczłtkujłcych, ale tylko jesli znajdziemy zdrowe egzemplarze, co czśsto nie jest ęatwe. Dlatego tez nie powinno siś kupowac maęych Akar i Piel. skosnoprśgich. Dorosęe egzemplarze tych dwu gatunkow sł lepszym wyborem, ale i te powinny zostac starannie obejrzane, no i nie nalezy ich kupowac jesli nie byęy w sklepowym akwarium przynajmniej tydzien . Podobnie nalezy byc bardzo ostroznym przy zakupie bardzo popularnych Skalarow. Zanim je kupicie, zapytajcie sprzedawcś z jakiego ńrodęa pochodzł sprzedawane ryby. Jesli sprzedawca nie wie, nie chce powiedziec lub mowi ze sł od "hurtownika" (a kto wie gdzie byęy wczesniej?) nie kupujcie ich. Jesli natomiast powie, ze pochodzł od lokalnego hodowcy macie przynajmniej szansś, ze ryby kupione przez was sł zdrowe. Ponadto skalary powinny byc trzymane w akwariach wiśkszych niz 50 litrow. Akary z Maroni, pielśgnice skosnoprśgie i skalary sł rybami spokojnymi, powinny miec w akwarium mozliwosc ukrycia - na przykęad w głszczu roslin. Z drugiej strony skali trudnosci bardzo dobrym wyborem, zwęaszcza dla posiadaczy 80-litrowych i wiśkszych akwariow jest Ziemiojad pstry - Satanoperca leucosticta (wczesniej opisywany jako Geophagus jurupari). Rosnie duzy (nawet do 30 cm) ale za to bardzo wolno i kilkuletni osobnik moze nie osiłgnłc 16 cm. Jest bardzo spokojnł pielśgnicł, do tego pomoze ci w oczyszczaniu akwarium, przekopujłc podęoze w poszukiwaniu niezjedzonego pozywienia. Podobna ryba, Ziemiojad surinamski - Geophagus surinamensis (altifrons - dop. red.), to tez dobry wybor. Barwniak czerwonobrzuchy - Pelvicachromis pulcher to czśsto spotykane pielśgnice z Afryki Zachodniej, ktore mogł przebywac z wiśkszymi stadnymi rybami i powinny byc trzymane w 80 l. i wiśkszych akwariach. Samce osiłgajł 10 cm, samice sł nieco mniejsze. Wiśkszosc pozostaęych, ęatwo dostśpnych pielśgnic jest zbyt agresywna i/lub rosnie zbyt duza jak dla poczłtkujłcych. Dotyczy to bardzo popularnej Pielśgnicy pawiookiej - Astronotus ocellatus, ktora rosnie gwaętownie do ponad 35 cm, szuka okazji do bijatyk i jest bardzo brudzłcym gatunkiem. Jesli akwarysta jest rzeczywiscie zainteresowany hodowlł innych pielśgnic, niz te wspomniane, powinien byc przygotowany na zaęozenie specjalnego, osobnego (i prawdopodobnie wiśkszego) akwarium dla nich i do zebrania wielu informacji na ich temat zanim dokona zakupu. Ża³cowate Ńańcowate to jeszcze inna grupa ryb. Daleko spokrewnione z pielśgnicami, ryby ęańcowate pochodzł z Afryki i Azji. Częonkowie rodzin Anabantidae, Belontiidae, Helostomatidae, oraz Osphronemidae czśsto opisywani sł jako "ryby labiryntowe". Zwiłzane jest to ze specjalnym narzłdem oddechowym zwanym labiryntem, mozna go rzeczywiscie 38

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego opisac obrazowo jako plłtaninś tuneli w poblizu rybich skrzel. Ryby labiryntowe chwytajł powietrze z powierzchni wody i absorbujł tlen poprzez wspomniany labirynt, pozwala im to przezyc w wodach o bardzo niskim poziomie tlenu, nie wystarczajłcym przy oddychaniu skrzelami. Niektore ęańcowate mogł przezyc poza wodł nawet kilkanascie godzin oddychajłc tylko przez labirynt. Ńaziec - Anabas testudineus potrafi wspinac siś na drzewa i przebywac poza wodł do dwoch dni. Ńańcowate mogł stanowic uzupeęnienie ryb do akwarium wielogatunkowego, stwarzajł tez pewne wyjłtkowe mozliwosci dla hodowcy ale rowniez i kilka problemow. Poniewaz niektore z ęańcowatych wytrzymujł nizsze temperatury, oraz ze wzglśdu na umiejśtnosc przezycia w wodzie z niskim poziomem tlenu, ryby te mogł byc trzymane w akwariach lub kulach bez ogrzewania i filtracji. Z drugiej strony niektore ęańcowate (zwęaszcza samce pewnych gatunkow) wykazujł silny terytorializm, a niektore osiłgajł znaczne rozmiary. Rozmnazanie ęańcowatych moze byc fascynujłcym przezyciem. Niektore gatunki budujł pieniste gniazda do ktorych skęadajł ikrś, podczas gdy inne, jak pewne pielegnice, sł pyszczakami. Najczśsciej spotykanł rybł labiryntowł jest Bojownik syjamski - Betta splendens. Rozne odmiany kolorystyczne: czerwona, niebieska, zielona, fioletowa i ich kombinacje sł szeroko rozpowszechnione. Samce sł selekcjonowane, aby osiłgnłc mozliwie dęugie pęetwy. Spotyka siś tez odmiany, w ktorych zarowno samiec jak i samica ma podwojnł pęetwś ogonowł. Bojowniki nie nadajł siś do akwariow ogolnych z dwu powodow. Po pierwsze, jak wskazuje ich nazwa wykazujł silny terytorializm. Agresja nijsilniej przejawia siś miśdzy samcami, ale moze tez zostac skierowana na inne ryby wyglłdem przypominajłce bojownika. Po drugie, ich dęugie pęetwy stanowił ęatwy obiekt ataku dla ryb takich jak brzanki. Bojownik moze byc trzymany samotnie w kuli (im wiśksza tym lepsza) lub akwarium bez filtracji, nalezy wtedy pamiśtac o czśstej podmianie czśsci wody na swiezł. Wymagajł ciepęa i sł wrazliwe na zmiany temperatury, dlatego zbiornik z nimi powinien byc ogrzewany jesli temperatura w pomieszczeniu jest nizsza niz 24 stopnie. Samce bojownikow dorastajł do 8 cm, samice sł nieco mniejsze. Bardziej do trzymania w kuli lub maęym akwarium nadaje siś Wielkopęetw wspaniaęy - Macropodus opercularis. Jest znacznie bardziej wytrzymaęy niz bojownik, i z powodzeniem znosi temperatury ponizej 16 stopni. Moze wyskakiwac z wody, dlatego akwarium powinno byc dokęadnie przykryte. Podobnie jak bojowniki, wielkopęetwy wykazujł ekstremalny terytorializm. Dorastajł do 10 cm. Kolejnym, czśsto spotykanym przedstawicielem ryb labiryntowych jest Gurami niebieski lub dwuplamisty Trichogaster trichopterus. Zęote, srebrne i marmurkowe gurami sł w rzeczywistosci hodowlanymi odmianami Gurami niebieskiego. Gurami niebieski rosnie do 15 cm. Nie jest tak agresywny jak bojownik czy wielkopęetw, ale wiścej niz jeden w maęym akwarium moze byc przyczynł ciłgęych (i nawet smiertelnych) bojek. Dobrze czujł siś w zbiorniku razem z wiśkszymi, stadnymi rybami. Podobne, choc nieco mniejsze gatunki to Prśtnik prśgowany Colisa fasciata, Prśtnik wargacz - Colisa labiosa, znacznie mniej agresywny Gurami mozaikowy - Trichogaster leeri oraz T. microlepis. Gurami caęujłcy - Helostoma temmincki jest nieco wiśkszy (osiłga 30 cm) nadaje siś jednak dla poczłtkujłcych z wiśkszymi akwariami. Jest spokojny, chociaz samce mogł "walczyc" ze sobł, walki te polegaja na zęapaniu siś wargami i wzajemnym przepychaniu - stłd tez pochodzi nazwa "Caęusek". Sł tez gatunki dorastajłce najwyzej do 5 cm, jak na przykęad Prśtnik karęowaty - Colisa lalia, Prśtnik trojbarwny C. chuna, oraz mieszaniec C. lalia i C. chuna, prśtnik odmiany "sunset" (Colisa lalia "gukengi" - w rzeczywistos ci nie mieszaniec, lecz forma hodowlana Colisa lalia - dop. red.). Teoretycznie rybki te nadajł siś do akwarium wielogatunkowego. W praktyce sł one czśsto ofiarami masowego rozrodu praktykowanego na Dalekim Wschodzie (jak inne opisywane wczesniej gatunki) i wiele z nich nafaszerowanych jest hormonami po to, by jak najefektowniej prezentowaęy siś w sklepach. Dobrze jest pamiśtac o zasadzie :"Jesli cos jest zbyt piśkne by byęo prawdziwe, to prawdopodobnie nie jest". Mimo, ze trudniejsze do zdobycia, ęańcowate w rozrod ktorych częowiek rzadko ingeruje, mogł okazac siś lepszym wyborem. Szukajcie wiśc Betta pugnax, Parosphromenus deissneri, Pseudosphromenus cupanus, a takze Skrzeczykow - Trichopsis vittatus, T. pumilus, ktorych rozmiary wachajł siś od 3 do 10 cm. Nie kupujcie Gurami czekoladowego - Sphaerichthys osphromenoides ktory jest dosc delikatny, ani Gurami olbrzymiego - Osphronemus spp. ktory szybko osiłga ponad 60 cm (ciekawe, lecz przeznaczone dla nieco bardziej zaawansowanego akwarysty sż takze ęa cowate pochodzż ce z Afryki, np. Buszowce - Ctenopoma, w tym Ctenopoma acutirostre - dop. red.). Z yworodki Rodzina Poeciliidae to gupiki, molinezje platki i wiele innych ryb. Uwaza siś je za typowe ryby dla poczłtkujłcych, specjalnie jednak zostawięem je na sam koniec, aby zwrocic na nie uwagś. Sprzedawane sł czśsto poczłtkujłcym, bo sł tanie, kolorowe i sł uwazane przez osoby nie zwiłzane z akwarystykł za ryby bezproblemowe. Wiele ryb zyworodnych wymaga dodatku soli do wody, jest to warunek zdrowego chowu, a jednoczesnie sprawia to, ze nie nadajł siś do trzymania z innymi akwariowymi rybami. Wiele pospolitych zyworodek jest do tego rezultatem chowu wsobnego, w rezultacie otrzymany narybek nie jest tak zdrowy jak te ryby, ktore byęy hodowane przez wczesniejsze pokolenia akwarystow (czy tez autorow wiśkszosci ksiłzek). Niektore nawet nie sł zdolne do rozrodu bez pomocy częowieka. W kon cu, ze wzglśdu na niskł cenś rynkowł nie zwraca siś zbyt duzej uwagi na ich odpowiednił pielśgnacje, co za tym idzie mogł byc nosicielami wielu chorob. Piśkniczkowate, bo tak rowniez sł nazywane, pochodzł z Ameryki, gęownie S rodkowej. Mowi siś na nie zyworodki, poniewaz jaja sł inkubowane w organińmie samicy do momentu wyklucia siś męodych. Z yworodki spotykane sł tez w innych rodzinach, mogł roznic siś szczegoęami rozrodu. Dobrze wszystkim znane Gupiki wystśpujł w rozmaitych odmianach kolorystycznych; rozroznia siś tez 12 odmian dęugopęetwych. Odmiany te mogł byc dosc wrazliwe. Gupiki wymagajł dodatku soli w ilosci ęyzeczki soli (nie jodowanej!!! najlepiej morskiej, do zakupienia w sklepie akwarystycznym- dop. red.) na 20 l wody. Pospolite molinezje to czarna "Black Molly" (bśdłca barwnł odmianł Molinezji ostroustej - Poecilia sphenops) oraz Molinezja zaglopęetwa - Poecilia velifera (dostśpna w kilku odmianach kolorystycznych). Molinezje czarne potrzebujł soli w ilosci jednej ęyzeczki na 20 litrow wody, pomaga to w utrzymaniu dobrej kondycji oraz zabezpiecza przed inwazjł "ichtio" (Ichthyophthirius multifiliis, pierwotniak czśsto wystśpujłcy w akwariach). 39

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Molinezje zaglopęetwe wymagajł natomiast trzykrotnie wiścej soli, dorastaja do 16 cm. "Black Molly" osiaga nie wiścej jak 8 cm. Blisko spokrewnione z molinezjami Mieczyki - Xiphophorus helleri i Platki (Zmienniaki) - Xiphophorus maculatus to takze popularne ryby. Wystśpujł one w wielkiej ilosci odmian barwnych, a takze rozniłcych siś ksztaętem pęetw. Takze te ryby wymagajł dodatku soli (ęyzeczka na 20 litrow wody). Niektore odmiany sł podatne na rozne choroby (Mieczyki odmiany Tuxedo czśsto zapadajł na owrzodzenia), tak wiśc najlepsze dla poczłtkujłcych sł te ubarwione naturalnie. " Zielone mieczyki " (w rzeczywistosci wielokolorowe) sł to naturalnie ubarwione X. helleri, niestety dzikie formy Zmienniakow sł rzadko spotykane. Zmienniak wielobarwny - Xiphophorus variatus jest niekiedy spotykany w sklepach i takze nadaje siś dla poczłtkujłcych. (Rzadko spotykanż w sklepach, ale idealnż rybkż do maęych akwariow, dla poczż tkujż cych jest s liczna Drobniczka z Florydy - Heterandria formosa. Nie wymaga ona ogrzewania akwarium, rozmnaza sió bez problemow, nie zjada swojego potomstwa, co czó sto robiż inne zyworodki i dorasta zaledwie do ok. 3cm dęugos ci - dop. red.) Zże pierwsze rybki Kilka nieodpowiednich gatunkow ryb dla poczłtkujłcych, pojawięo siś juz miśdzy ich "ęatwiejszymi" kuzynami. W sklepach jest jednak wiścej ryb, ktorych powinni wystrzegac siś akwarysci zaczynajłcy dopiero hodowlś. Wiele z tych ryb nadaje siś dla bardziej zaawansowanych hobbystow, podczas gdy inne nigdy nie bśdł dobrymi akwariowymi rybami. Niektore mogł nadac siś nawet dla dobrze przygotowanych poczłtkujłcych, trzeba po prostu wiedziec na co siś porywacie zanim pojdziecie za impulsem i kupicie jakłs rybś, a potem wpuscicie jł do swojego akwarium. Zżote rybki Zęote rybki (Karasie ozdobne - Carassius carassius - dop. red.) sł bardzo czśsto sprzedawane poczłtkujłcym, jednak niezbyt siś do tego nadajł. Pospolite zęote rybki sprzedawane "jak leci" sł najczśsciej chore i majł pasozyty mogłce zabic je oraz inne ryby w tym samym akwarium. Roznorodne odmiany, ktore zostaęy wychodowane w wyniku kilkusetletniej selekcji, sł w nienaturalny sposob zdeformowane i to tez stwarza roznorodne problemy przy ich pielśgnacji. Wszystkie zęote rybki sł zimnowodne i ńle znoszł niski poziom tlenu jaki wystśpuje w akwariach tropikalnych, z tego powodu nie powinny byc trzymane z gatunkami ciepęolubnymi. (Karasie ozdobne majż tez ogromnż przemianó materii, przez co wodó w akwarium trzeba bardzo czó sto podmieniac - kilka razy czó s ciej niz przy innych rybach, prawie nigdy nie udaje sió uniknż c przy nich zmó tnienia wody. Dodatkowo chó tnie pozerajż ros liny - dop. red.) Piranie Piranie sł rybami stadnymi, trzymane pojedynczo sł pęochliwe i zestresowane. Niefortunnie skęada siś, ze rosnł dosc duze (niektore gatunki ponad 30cm), co za tym idzie wiśkszosc poczłtkujłcych akwarystow nie ma miejsca dla wiścej niz jednej piranii. Jesli juz mamy wystarczajłcł ilosc miejsca dla stadka kilku piranii, musimy pamiśtac by byęy dobrze karmione, w przeciwnym wypadku mogł pozabijac siś wzajemnie lub atakowac inne ryby. (Wbrew powszechnym opiniom piranie wcale nie atakujż ró ki węozonej do wody, raczej uciekajż . Atakujż jedynie jes li sż bardzo wygęodzone lub czujż sió zagrozone - dop. red.) Ryby-noze Jest kilka rodzin tych ryb pochodzłcych z Am. Poęudniowej, Afryki i Azji. Wiele gatunkow osiłga znaczne rozmiary, niektore powyzej 90 cm, choc pewne mniej atrakcyjne gatunki pozostajł mniejsze (do 20 cm). Wszystkie sł nocnymi drapieznikami, co kazdy powinien miec na uwadze zanim zdziwi siś ze mniejsze rybki w tajemniczy sposob znikajł z akwarium. Pstrćzenie i Drobnoustki Pstrłzenie (rodzina Gasteropelecidae) i Drobnoustki (rodzaj Nannostomus) sł rybami kłsaczowatymi z Ameryki Poęudniowej. Wiele z nich wymaga miśkkiej i kwasnej wody, a wszystkie z nich sł delikatne. Pstrłzenie majł dodatkowł wadś, ktorł jest upodobanie do wyskakiwania z akwarium, co zwykle kon czy siś ich smiercił. (Wbrew pozorom drobnoustki jak Drobnoustek beckforda - Nannostomus beckfordi czy Drobnoustek obrzezony Nannostomus marginatus, wcale nie sż az tak delikatne i trudne w utrzymaniu! Wymagajż jedynie spokoju, rzadkiej i niewielkiej podmiany wody oraz bardzo drobnego pokarmu - dop. red.) Mruk i Delfinek Do bardziej delikatnych ryb nalezł Mruk - Gnathonemus petersi oraz Delfinek - Petrocephalus bovei. Afrykan skie ryby z rodziny Mormyridae, odzywiajł siś w nocy i sł trudne do utrzymania w akwarium. Glonojad syjamski Glonojad syjamski - Gyrinocheilus aymonieri polecany jest czśsto do akwariow z powodu, na ktory wskazuje jego pospolita nazwa - zjadanie glonow. W slepach sprzedawane sł zwykle maęe osobniki, z ktorych znaczna czśsc ginie w krotkim czasie od zakupu. W trakcie swojego zycia glonojady te osiłgajł nawet 30 cm dęugosci i majł niemięy zwyczaj przyczepiania siś do bokow wolno pęywajłcych ryb (co moze byc ęatwym ńrodęem infekcji). Brzanka rekinia Wcale nie rekin, ale kuzyn karpia, Balantiocheilus melanopterus, szybko staje siś zbyt duzy dla domowego akwarium. Rosnie do ponad 30 cm. Sumik rekini Nie jest kuzynem ani Brzanki rekiniej, ani prawdziwych rekinow, Sumik rekini - Pangasius suthi dorasta do ponad 50 cm i czśsto rani siś o szybś akwarium. Sumik szklisty 40

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Kolejny sumik, ktorego raczej nalezy unikac to Sumik szklisty - Kryptopterus bicirrhis. Pomimo tego, ze nie rosnie duzy (najwyzej do 14 cm), jest bardzo delikatny i nie powinien byc kupowany przez poczłtkujłcych (a jes li juz jedynie w duzych stadach - dop. red.). "Glonojady" Sumiki z rodzaju Hypostomus (w Polsce gęownie "Plekostomus" - Liposarcus multiradiatus i "Gibbiceps" Glyptoperichthys gibbiceps - dop. tęumacza.) sż czó sto sprzedawane jako "zjadacze glonow". Wió kszos c z tych gatunkow osiż ga rozmiary do 30 cm (dwa dostó pne najczó s ciej w Polsce - ponad 50cm - dop. red.). Niektore ze smukęych sumikow jak na przykęad Zbrojnik kolumbijski - Dasyloricaria filamentosa i Farlowella - Farlowella gracilis, sł ponadto bardzo delikatne. Sumiki z dżugimi wćsikami Sumiki nie majł dęugich włsow po to, by ęadnie wyglłdac. Przydajł im siś w zdobywaniu pozywienia - innych ryb (z wyjż tkiem bardzo ęagodnego i dobrego dla poczż tkujż cych Kirys nika czarnoplamego - Hoplosternum thoracatum - dop. red.)! W dodatku oprocz tego, ze zjadajł wszystkie ryby, ktore nie sł mniejsze niz poęowa ich dęugosci, wiele z tych "rybozercow" jest zbyt duzych do wiśkszosci akwariow. Jeden z dęugowłsych gatunkow sumikow Pimelodus pictus dorasta do 25 cm podczas gdy Ictalurus punctatus (czśsto spotykana jest odmiana rozowa) osiłga ponad 60 cm. Sumik czerwonopżetwy Sumik czerwonopęetwy - Phractocephalus hemiliopterus to osiłgajłcy znaczne rozmiary, drapiezny sum (bardzo rzadko dostó pny w Polsce, popularny w USA - dop. red.). Czarne ciaęo z podęuznymi biaęymi prśgami i czerwony ogon nadajł mu bardzo atrakcyjny wyglłd, co niestety czyni z niego popularna rybś akwariowł, wsrod tych osob, ktore nie zdajł sobie sprawy z rozmiarow dorosęych osobnikow. Osiłgajł one ponad metr dęugosci i majł pysk, ktorego rozmiary smiaęo mozna porownac z dęugoscił. Tak wiśc nadajł siś raczej do duzych wystawowych akwariow, a nie maęych domowych. Wź gorzyki Ryby z rodziny Mastacembelidae sł agresywne, niektore dosc duze (ponad 90 cm). Niektore pozostajł maęe (nawet do 10 cm) lecz wszystkie mogł byc nosicielami pasozytow wewnśtrznych. Kolorowane prze³roczki Kolorowane przeńroczki to Przeńroczki indyjskie - Chanda ranga, ktore zostaęy "pomalowane" chemicznymi barwnikami. W ten sposob ryba uzyskuje rozmaite ubarwienie (ktore zanika z czasem) i rownoczesnie stresuje ryby, czyni je podatnymi na choroby i pasozyty. Ryby te wymagajł dodatku soli w ilosci co najmniej ęyzeczki soli na 4l wody. Kolorowe Tetry Podczas gdy kolorowane przeńroczki przez dęugi czas byęy jedynymi rybami "podmalowanymi" przez pozbawionych skrupuęow handlowcow, ostatnimi czasy pojawięo siś kilka innych ryb poddanych temu procederowi. Jednł z nich jest albinotyczna omiana Z aęobniczki - Gymnocorymbus ternetzi, ktora po pomalowaniu w przerozne kolory sprzedawana jest jako Tetra kolorowa. Jesli nie jestescie pewni czy ryba nie zostaęa "pomalowana", zapytajcie. Ryby z estuariow Wspomniaęem juz wczesniej o pewnych rybach, takich jak molinezje czy przeńroczki, ktore pochodzł z estuariow (estuarium - czasowo zalewana strefa przybrzezna morz tropikalnych - dop. red.) - po prostu nie nazwaęem tego wczesniej po imieniu. Woda w estuariach jest czyms posrednim miśdzy sęodkł wodł wiśkszosci rzek i jezior, a sęonł wodł z morz i oceanow. Takł sęonawł wodś mozna znaleńc w zatokach, lagunach, deltach oraz niektorych rzekach i jeziorach. Poniewaz ryby z tych srodowisk wymagajł dodatku soli do wody, nie powinno siś ich trzymac z typowo sęodkowodnymi rybami akwariowymi. Dodatkowo, ryby z wod sęonawych wymagajł wiścej miejsca w akwarium, niz pozostaęe ryby akwariowe. Niektorzy z mieszkan cow estuariow to Monodactylus sp. (Szpadelki), Toxotes sp. (Strzelczyki), Scatophagus sp. (Argusy), oraz rozne gatunki z rodziny Tetraodontidae (Kolcobrzuchy). Ryby morskie O ile kazdy poczłtkujłcy akwarysta powinien unikac ryb z wod sęonawych, o tyle powinien pozostac z dala od ryb morskich. Ich jaskrawe kolory sł atrakcyjne, w pielśgnacji sł jednak znaczne bardziej wymagajłce niz ryby sęodkowodne. Wnioski Sł tysiłce gatunkow ryb nadajłcych siś do hodowli w akwarium, o ktorych nie byęo tutaj mowy. Proporczykowce (częonkowie rodziny Cyprinodontidae) na przykęad, sł czśsto trzymane przez doswiadczonych hobbystow, ale znacznie rzadziej przez poczłtkujłcych. Dzieje siś tak nie dlatego, ze sł one szczegolnie trudne w hodowli. W rzeczywistosci wiele z nich nadawaęoby siś dla srednio zaawansowanych. Po prostu trudno kupic je w sklepach zoologicznych (poza tym wymagajż zacienionych akwariow i sż bardzo maęo ruchliwe, wió c maęo atrakcyjne dla poczż tkujż cych - dop. red.). Dla tych, ktorzy chcieliby hodowac ryby nie wymienione tutaj i dla tych, ktorzy nabyli juz wiśkszego doswiadczenia, bardzo uzytecznym ńrodęem informacji mogł byc lokalne kluby akwarystyczne, a takze znajomi bardziej doswiadczeni akwarysci. Warto tez zaglłdac do ksiłzek i czasopism. Na kazdym poziomie doswiadczenia, warto poswiścic nieco czasu lub/i pieniśdzy na rozszerzenie swoich wiadomosci.

41


Pokarmy dla ryb akwariowych W akwarystyce obowiłzuje podziaę na dwie grupy pokarmow: zywe, mrozone i suche. Z pewnoscił najbardziej odzywcze sł zywe pokarmy, lecz z ich wykorzystywaniem wiłze siś niebezpieczen stwo - w ciaęach organizmow mogł znajdowac siś szkodliwe drobnoustroje i szkodliwe zwiłzki. Dzieje siś to dlatego, ze wiśkszosci organizmow nie przeszkadza do zycia zęa woda. Pokarmy zywe: Do pokarmow zywych zaliczamy m.in.: Rureczniki (Tubifex) - sł to czerwone, cienkie robakowate organizmy dęugosci od 1 do 6 cm. Zoologowie zaliczajł je do skłposzczetow. Z yjł one zanurzone w mule, z ktorego wystaje tylko tylna czśsc ich ciaęa. Zasiedlajł muliste zbiorniki, czśsto o skazonej wodzie. Dla potrzeb akwarystycznych nie opęaca siś węasna hodowla rurecznikow, gdyz sł one ęatwo dostśpne w handlu, a sama hodowla nastrścza pewnych kęopotow. Rureczniki przenosimy w wilgotnym papierze, nie pozwalajłc aby przeschęy lub byęy poddane wysokiej temperaturze. W domu przechowujemy je w sęoiku z kapiłcł wodł, wymieniajłc wodś kazdego dnia, gdyz szybko mśtnieje i obrzydliwie cuchnie. Wraz z woda wylewamy takze martwe organizmy. Nalezy takze pamiśtac, ze rureczniki sł bardzo kaloryczne, stłd tez nie mozna karmic nimi ryb przez dęuzszy okres czasu. Dzdzownice (Lumbricidae) - nalezł do skłposzczetow. Sł powszechnie znane chyba kazdemu, stłd nie ma potrzeby opisywania ich wyglłdu. Wystśpujł pospolicie, mozna je hodowac w doniczce z ziemił, karmiłc kawaękami rozgotowanych jarzyn, zagrzebujłc je w ziemi. Sł bardzo kaloryczne, stłd ich gęownym przeznaczeniem jest karminie duzych ryb akwariowych. Dla mniejszych ryb podajemy je posiekane. Dla ęatwiejszego cwiartowania mozna je wczesniej węozyc w sęoiku do zamrazalnika na poęgodziny, aby stwardniaęy. Wazonkowce (Enchytraeus) - doniczkowce - jest to grupa bezkrśgowcow, z ktorych najczśsciej spotykany jest Enchytraeus albidus. Sł to biaęawe 1-3 centymetrowe robakowate zwierzśta. Mozna je hodowac w doniczce wypeęnionej ziemił wymieszanł z trocinami, karmiłc raz na dwa tygodnie maęymi dawkami gotowanych jarzyn, czy pęatkow owsianych. Ziemia powinna byc wilgotna, a nie mokra! Rozwielitki (Daphnia) - chyba najbardziej znany pokarm. Sł to drobne organizmy planktonowe z rzśdu wioslarek (Cladocera). Wystśpujł w wodach stojłcych. Sł pokarmem lekkim dla ryb, sł roznej wielkosci. Po odęowieniu zywych rozwielitek ze stawu transportuje siś je w sęoiku z wodł, a nastśpnie wkęada do wiśkszego pojemnika z wodł, pamiśtajłc, aby nie byęo duzego zagśszczenia, bo wtedy czśsc z nich ginie. Znane sł hodowle rozwielitek na potrzeby domowej akwarystyki, lecz z racji komplikacji i ekonomicznych, nie bśdś o tym pisaę. Larwy komarow (Culicidae) - sł to dęugie na ok 1 cm organizmy, na ktorych bokach znajdujł siś liczne szczecinki. Zazwyczaj zwisajł pod powierzchnił wody gęowł w doę. Oddychajł przez rurkś, ktorł wystawiajł nad powierzchniś wody. W razie spęoszenia uciekajł w gęśbsze warstwy wody, po czym wracajł, aby zaczerpnłc powietrza. Larwy komarow ęowimy siatkł o bardzo drobnych oczkach, w domu przechowujemy bardzo krotko, ze wzglśdu na przeobrazenie siś larw w uciłzliwe dorosęe owady. Sł znakomitym pokarmem dla wiśkszosci srednich ryb akwariowych. Oczliki (Cyclopidae) - sł to drobne skorupiaki, wystśpujłce w pęytkich wodach. Hodowla ich nie jest wydajna, a w dodatku trudna. Pozostaęe organizmy to wszelkiego rodzaju owady, muszki, głsienice. Wiśkszosci ryb bardzo smakujł. Oprocz tego ryby mozna karmic takze sercem woęowym drobno posiekanym, włtrobł woęowł lub cielścł, miśsem woęowym lub kon skim, zoętkiem jajka (ęatwo siś rozkęada w wodzie i bardzo silnie jł zatruwa!), parzonymi (zimnymi!) pęatkami owsianymi, glonami (skrśtnica) i maęymi rybkami (duze ryby, np. pielśgnice). Drugć grupź stanowił pokarmy mrozone, ktorych nie brak w specjalistycznych sklepach zoologicznych. Sł one bardzo zdrowe i pozywne dla ryb, a takze w pewnym stopniu pozbawione drobnoustrojow chorobotworczych (zamarzęy). Pokarmy suche: pokarmow zajmujł pokarmy suche, zwane przez niektorych firmowymi. Powinny one stanowic maęy procent pokarmow, lecz niektore gatunki ryb karmione wyęłcznie suchym pokarmem dozywajł pońnej starosci, chśtnie siś rozmnazajł, sł zdrowe i zywe. Karmiłc pokarmami sztucznymi eliminuje siś kolejne niebezpieczen stwo: brak pasozytow i trujłcych zwiłzkow. Na rynku polskim spotykane sł gęownie produkty firm: Tropical, Tetra, Sera, JBL, Hikari (dobry lecz drogi), Astra. Powoęujłc siś na dane producenta, a takze na węasne doswiadczenia przedstawiś dwie z nich Tetrś i Tropicala. Tropical: •

•

Daphnia: pokarm z liofilizowanych rozwielitek, ze wzglśdu na sęabł nasiłkalnosc wodł i rozmiary, powinien byc podawany w ilosci, ktore ryby natychmiast zjedzł, a takze jego wielkosc powinna byc dopasowana do rozmiarow ryb. Ta rada odnosi siś do wszystkich pokarmow. Daphnia jest szczegolnie lubiana przez mieczyki, molinezje, gupiki, brzanki. Nie lubił jej (z węasnych doswiadczen ) bojowniki, pyszczaki, neony inessa i neony czerwone. Cichilid Gran: jest wysokoproteinowym peęnoporcjowym pokarmem granulowanym przeznaczonym do podstawowego i uzupeęniajłcego zywienia wszystkich pielśgnic Pokarm ten moze rowniez sęuzyc jako dodatek w zywieniu innych ryb akwariowych, w tym morskich. Skęad: Proteiny zwierzśce i roslinne, wśglowodany, bęonnik, tęuszcze, miśso ryb, glony, rosliny wodne, ekstrakt USA Soya proteinś, lecytyna, 42

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego aminokwasy egzogenne: lizyna, metionina, tryptofan, sole mineralne w tym przyswajalny wapn i magnez, mikroelementy oraz zestaw witamin. • Tabletki i soczewki: • Vitabin Basic Adhesive Tablets to podstawowy, wieloskęadnikowy pokarm tabletkowany dla maęych i srednich ryb zerujłcych w poblizu dna akwarium. • Vitabin Vegetable Adhesive Tablets: to podstawowy, roslinny pokarm tabletkowany dla maęych i srednich ryb roslinozernych zerujłcych w poblizu dna i doskonaęy pokarm uzupeęniajłcy dla innych gatunkow. • Vitabin Vitality&Color Adhesive Tablets: to uzupeęniajłcy pokarm tabletkowany o podwyzszonej zawartosci biaęka i substancji wzmacniajłcych wybarwienie. • Vitabin Spirulina Adhesive Tablets: to pokarm tabletkowany o wysokiej zawartosci Spiruliny. Dobry dla glonojadow i innych ryb lubiłcych spirulinś. • Ichtio-vit: to podstawowy, wieloskęadnikowy pokarm pęatkowany przeznaczony do codziennego, wielokrotnego karmienia wiśkszosci gatunkow ryb hodowanych w akwariach. • Bio-vit: jest specjalnym pęatkowanym pokarmem roslinnym przeznaczonym do karmienia ryb akwariowych. Sęuzy on jako pokarm podstawowy dla ryb roslinozernych, oraz jako pozywienie uzupeęniajłce dla pozostaęych gatunkow ryb wszystkozernych. • Ovo-vit jest specjalnym wysokoproteinowym pokarmem uzupeęniajłcym przeznaczonym do karmienia ryb akwariowych. Dziśki wysokiej zawartosci doskonaęych czystych protein i naturalnych substancji wybarwiajłcych wzmacnia wydatnie kondycjś i intensywne wybarwienie ryb. • Ovo-vit jest cennym pokarmem podstawowym dla dorastajłcego narybku, aktywizuje jego wzrost i witalnosc oraz znacznie zwiśksza odpornosc na wszelkie infekcje i osęabienia wywoęane czynnikami zewnśtrznymi. Osobiscie dodajś go do Bio-vitu, uzyskujłc pokarm roslinny, wzbogacony o witaminy i mikroelementy. • Pawie Oczko: jest pęatkowanym pokarmem roslinnym przeznaczonym do codziennego karmienia gupikow oczek w hodowlach amatorskich. Skęad: proteiny roslinne, wśglowodany, bęonnik, ekstrakt sojowy, susz roslin wodnych, glony Spirulina plantesis, chlorofil, karotenoidy, substancje zelujłce, lecytyna, wapn , magnez, fosfor, mikroelementy, specjalny zestaw witamin oraz aminokwasy egzogenne. Tetra: • • • • • • • • • •

TetraMinPro: jak podaje Tetra, pokarm nowej generacji, bśdłcy podstawowym pokarmem TetraRubin: pokarm podkreslajłcy czerwone barwy ryb. Byę to moj pierwszy pokarm Tetry. Dawniej drogi, dzisiaj w cenie Ovo-vitu. Smakuje rybom, a w szczegolnosci neonom inessa i mieczykom hellera. Posiada staęł zawartosc witaminy C. Minusem jest paskudny zapach, mogłcy odstraszyc! TetraCichilid: wieloskęadnikowy pokarm dla pielśnic. Wystśpuje zarowno w formie pęatkow, jak i granulatu. Przeznaczony jest dla duzych pielśgnic, tj. pawiookiej, skosnoprśgiej. TetraFreshDelica: nowy pokarm Tetry, suszone rozwielitki, rureczniki lub brine shrimps. TetraDiskus - specjalistyczny pokarm dla dyskowcow. TetraMenue - pokarm dla poczłtkujłcych akwarystow. W jednym opakowaniu znajdujł siś cztery rozne pokarmy, w oddzielnych komorach. TetraWeekend: pokarm unoszłcy siś na wodzie przez kilka dni, nie zanieczyszczajłcy wody. Wedęug producenta przeznaczony na zostawienie w akwarium w czasie wyjazdu. TetraTabiMin: tabletki dla kiryskow i glonojadow. W moim akwarium najwiśkszymi jego konsumentami sł pyszczaki, ktore odstraszajł kiryski i zjadajł pokarm. TetraTipsFD: tabletki, pastylki przyklejane na sciankś akwarium, przeznaczone dla pielśgniczek, sumikow i ryb dennych. TetraPlecoMin: pokarm dla glonojadow, zawierajłcy duzł ilosc spiruliny.

Sera: • • • • • • • • • • • • •

Cichilid Sticks: pokarm dla pyszczakow i innych wiśkszych ryb. Dosc wysoki poziom wśglowodanow jest wartosciowym pokarmem dla kolorowych pyszczakow z jeziora Malawi i Tanganika. Mniejsze ryby z ęatwoscił mogł zjesc granulki, bez ich rozdrabniania. Diskus granules: pokarm dla dyskowcow i pyszczakow z centralnej i poęudniowej Ameryki Poęudniowej. Produkt wolno opada na dno, gdzie szubko nasiłka, ale nie ulega rozpadowi. Granumix Vital: pęatkowany pokarm dla wszystkich ryb tropikalnych. Microgram: pokarm dla maęych ryb, o włskim przeęyku. Flora: pokarm w pęatkach przeznaczony dla wiśkszosci ryb akwariowych. GVG mix: wysokoenergetyczna mieszanka sporzłdzona z wysokiej jakosci pęatkow oraz liofilizowanego pokarmu pochodzenia zwierzścego - ochotki, solowiec, dafnia. Premium flakes: pokarm dla ryb problemowych, bogaty w witaminy, proteiny i spirulinś. San: pokarm pęatkowy, pochodzenia zwierzścego i roslinnego: biaęko ryb, skorupiaki, morskie glony i spirulina Vipan: uniwersalny pokarm pęatkowy, o bogatym skęadzie. O-Nip: mieszanka pokarmu Vipan i liofilizowanych organizmow, w postaci pastylek, ktore mozna przykleic do szyby akwarium. Plankton Tabs: pokarm w tabletkach, przeznaczony dla zbrojnikow i kirysek. Spirulina Tabs: tabletki dla ryb dennych, szczegolnie dla zbrojnikow, zawiera duze ilosci spiruliny. FD Tubifex: pokarm z liofilizowanych rurecznikow, bogaty w biaęko. 43


Glony Pojście "glony" jest juz w nauce pojściem sztucznym, gdyz organizmy nazywane tak przez laikow nalezł w rzeczywistosci do caęego szeregu grup systematycznych, ktorych wzajemne precyzyjne rozroznianie zwykle wymaga uzycia mikroskopu oraz znajomosci roznych stadiow rozwojowych. Dlatego tez nadal bśdziemy siś posęugiwac pojściem "glony", a rozrozniac je miśdzy sobł bśdziemy tylko w zakresie niezbśdnym w akwarystyce, nie wymagajłcym uzycia mikroskopu oraz przygotowania fachowego. Rozne stadia rozwojowe glonow wystśpujł pospolicie w wodach naturalnych lub w akwariach, a czśsto nawet w wodzie wodociłgowej. Do akwariow glony mogł dostawac siś z wodł, roslinami, pokarmem dla ryb, itp. Ich masowy i niepozłdany rozwoj zachodzi wtedy, gdy w akwarium zaistniejł ku temu sprzyjajłce warunki. Rozwoj glonow jest problemem szczegolnie w akwariach mniej doswiadczonych hobbystow, chociaz niekiedy rowniez ci doswiadczeni majł z nimi powazne kęopoty. Zwalczanie chemiczne jest zawsze ostatecznoscił, gdyz preparaty uzywane w tym celu sł szkodliwe rowniez dla innych roslin w akwarium. Sukces w zwalczaniu moze byc osiłgniśty wtedy, gdy wrazliwosc glonow na preparat jest wiśksza niz roslin akwariowych, ktore jeszcze przezywajł zabieg. Jednak rowniez dla nich nie jest on obojśtny. Dlatego tez w zwalczaniu glonow nalezy poęozyc gęowny nacisk na stworzenie warunkow, ktore nie sprzyjajł ich rozwojowi! Cyjanobakterie, zwane dawniej sinicami Wspoęczesnie grupa ta jest uwazana za najbardziej spokrewnionł z bakteriami. Dawniej uwazane byęy jednak za klasyczne glony. W akwarium mogł one pokrywac rosliny i przedmioty podwodne bęśkitnozielonoczarnym, filcowatym, gśstym nalotem. Nalot ten moze miec nieprzyjemny, "szlamowaty" zapach. Pokryte takim "dywanem" rosliny obumierajł, a przy tym jest on niepozłdany ze wzglśdow estetycznych. "Dywan" z cyjanobakterii rozwija siś zwykle w akwariach zaniedbywanych lub tam, gdzie akwarysta popeęnia razłce bęśdy w zagśszczaniu i karmieniu ryb - zbyt duzo ryb, ktore nadmiernie wzbogacajł wodś w zwiłzki azotu; zbyt duzo nie zjedzonych, rozkęadajłcych siś pokarmow. W zwalczaniu cyjanobakterii sprobowac mozna nastśpujłcych sposobow: - codziennie zdejmowac nalot z przedmiotow i lisci roslin, obcinac najbardziej porazone liscie. Po kazdym takim zabiegu niezbśdne jest sciłgniście z podęoza za pomocł wśza lub odmulacza lezłcych resztek nalotu i uzupeęnienie ubytku wody, - zredukowac ewentualny nadmiar ryb, - nie podawac rybom nadmiaru pokarmow (szczegolnie suchych), ktore rozkęadajłc siś, wzbogacajł wodś w substancje sprzyjajłce rozwojowi cyjanobakterii, - zachowac czystosc akwarium i regularne czśsciowe odswiezanie wody. Konsekwentne, ęłczne stosowanie tych sposobow najczśsciej doprowadza do sukcesu, ale go nie gwarantuje. Jezeli nie mozna zwalczyc cyjanobakterii nawet konsekwentnym stosowaniem wyzej wymienionych sposobow, to pozostaje likwidacja urzłdzenia akwarium i ponowne jego zaęozenie. Akwarium, podęoze i przedmioty nalezy dokęadnie umyc pod biezłcł wodł, rosliny wyrzucic i postarac siś o nie porazone. Brunatne naloty, czyli pojaw okrzemek Masowy pojaw okrzemek moze tworzyc brunatny, o roznym odcieniu nalot na szybach, przedmiotach i lisciach roslin. Ich rozwojowi sprzyja "niestabilna" woda w nowo zaęozonym akwarium oraz zbyt wysokie stśzenie zwiłzkow azotu i fosforu w wodzie. Okrzemki znoszł mniejsze natśzenie oswietlenia i dlatego sł ulubionymi glonami sęabiej oswietlonych akwariow. Nie sł one bardzo szkodliwe, ale sł nie estetyczne i mogł powodowac obumieranie lisci roslin. Zwalcza siś je przez: - regularne czyszczenie akwarium i odswiezanie wody, - scieranie nalotu z szyb i przedmiotow, usuwanie silniej porazonych lisci roslin, - nie zasiedlanie akwarium zbyt duzł liczbł ryb, ktore nadmiernie wzbogacajł wodś w azot i fosfor! - ewentualne wydęuzenie czasu oswietlenia akwarium do 12 godzin na dobś i zwiśkszenie jego intensywnosci. W zwalczaniu okrzemek pomocne sł niektore glonozerne ryby, np. męode osobniki popularnych zbrojnikow (Ancistrus) oraz slimaki z rodzaju Pomacea, ktore zjadajł nalot. Glony "pź dzelkowate" Te majłce postac ciemnych "pśdzli" o dęugosci 0,5-2,0 cm glony nalezł do rodzaju Audouinella z grupy krasnorostow. W akwarium obrastajł liscie roslin (szczegolnie te bardziej sztywne i trwale), a takze pojawiajł siś na kamieniach, korzeniach, innych przedmiotach oraz na szybach akwarium. Inwazja liscia zaczyna siś zwykle na jego brzegu, a z biegiem czasu siś rozszerza. Porazone silniej rosliny w kon cu ginł. Masowo wystśpujłce w akwarium "pśdzle" sł poza tym nieestetyczne. Do akwarium Audouinella trafiajł zwykle wraz z roslinami lub z wodł z akwarium, w ktorej znajdujł siś ich mikroskopijnej wielkosci stadia nieosiadęe. Czynnikami sprzyjajłcymi masowemu rozmnozeniu sł: - stara woda o duzym stśzeniu produktow przemiany ryb, - woda ze stosunkowo duzł iloscił rozpuszczonych soli, - prłd wody - wyrańnie widac ze "pśdzle" z upodobaniem wystśpujł w miejscach, w ktorych obserwuje siś wyrańny ruch wody wywoęany przez filtr. Zwalczanie Audouinella jest uciłzliwe i nie zawsze wystarczajłco skuteczne. Dlatego tez nalezy zwrocic szczegolnł uwagś, aby nie zawlec glonu do akwarium. W zwalczaniu mozna sprobowac nastśpujłcych sposobow: - czśsta wymiana duzej czśsci wody na swiezł i niedopuszczanie do wzrostu stśzenia produktow przemiany materii ryb. Moze to siś wiłzac z redukcjł liczby ryb w akwarium, 44

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego - nie stosowac filtrow, ktore wywoęujł sprzyjajłcy rozwojowi Audouinella prłd wody. Raczej zrezygnowac z filtru, a jezeli nie jest to mozliwe, to stosowac powolnie dziaęajłcy, nie wywoęujłcy wyrańnego ruchu wody, - "dęugowęose" Audouinella reagujł negatywnie na sztuczne wzbogacanie wody w CO2 i konsekwentne stosowanie tego sposobu ogranicza ich wystśpowanie, a moze je rowniez zniszczyc. "Krotkowęose" formy sł znacznie bardziej odporne, - "krotkowęose" Audouinella sł chśtnie zjadane przez slimaki (nalezłce do rodzaju Pomacea), zwęaszcza jezeli zwierzłt nie dokarmiamy. Jezeli ęłczne, konsekwentne stosowanie przez 2-3 miesiłce podanych wyzej sposobow okaze siś niedostatecznie skuteczne, to pozostaje oproznienie i odkazenie samego akwarium, odkazenie wyposazenia i dekoracji oraz wyrzucenie roslin. Odkazenie mozna dokonac za pomocł rozcien czonego wodł octu (5:1). Ciemne "brody" na roslinach Te bardzo charakterystyczne i ciekawe glony nalezł do rodzaju Compsopogon z grupy krasnorostow. Pojedynczy okaz ma postac "krzaczka" o jednym "pniu" i mniej lub bardziej rozwiniśtych "gaęśziach". W masie sprawiajł wrazenie ciemnej "brody" na lisciach roslin, a przy silnym rozwoju - rowniez na innych powierzchniach. Dęugosc glonu wynosi zwykle okoęo 2 cm, ale moze dochodzic nawet do 15 cm. Przy silniejszym wystłpieniu Compsopogon jest niepozłdany ze wzglśdow estetycznych, ale rowniez ze wzglśdu na swł szkodliwosc dla roslin, na ktorych jest osadzony. Do akwarium Compsopogon jest zawlekany wraz z roslinami lub z wodł z innego akwarium. Czynnikami sprzyjajłcymi masowemu rozwojowi sł: - stara, bogata w produkty przemiany materii ryb woda, - woda ze stosunkowo duzł iloscił rozpuszczonych soli. W zwalczaniu Compsopogon mozna zastosowac nastśpujłce sposoby: - wydatnie zwiśkszyc czśstotliwosc odswiezania wody i ewentualnie zredukowac liczbś ryb, tak aby nie dopuszczac do nadmiernego wzrostu stśzenia produktow przemiany materii ryb, - usuwac porazone liscie roslin, usuwac mechanicznie glony z przedmiotow. Ńłczne stosowanie powyzszych sposobow bardzo silnie ogranicza Compsopogon, a moze go nawet caękowicie wyeliminowac. Sztuczne dodawanie CO2 do wody wspomaga proces zwalczania. Zielony zakwit wody Niekiedy w nowo zaęozonym, silnie oswietlonym akwarium nastśpuje zielenienie wody, ktora moze siś stac nawet nieprzezroczysta. Jest to wywoęane masowym rozwojem drobnych glonow z grupy zielenic. Wspoęczesnie nie stanowi to problemu, gdyz zainstalowanie wydajnego filtru (najlepiej turbinowego) w ciłgu najdalej kilku dni likwiduje problem. Zielone glony nitkowate Niekiedy, szczegolnie przy silnym oswietleniu w akwarium, nastśpuje masowy rozwoj zielonych glonow nitkowatych nalezłcych do grupy zielenic. Chociaz glony te nie sł szkodliwie dla ryb (a gdy wystśpujł w umiarkowanej ilosci, mogł byc nawet dekoracyjne), to rozwijajłc siś masowo, mogł siś stac problemem, gdyz pokrywajł rosliny i dekoracje akwarium. Ich zwalczanie jest stosunkowo proste: - mechanicznie usuwac nici glonu, - zmniejszyc natśzenie swiatęa i dęugosc czasu oswietlenia, az do opanowania masowego rozwoju glonu, - niektore popularne ryby akwariowe (mieczyki, molinezja) z upodobaniem odzywiajł siś glonami nitkowatymi. Mogł to rowniez czynic slimaki z rodzaju Pomacea. Zielone naloty Zielone naloty na szybach, a niekiedy na przedmiotach podwodnych i lisciach roslin sł wywoęane przez glony z grupy zielenic. Masowy rozwoj wystśpuje w warunkach silnego oswietlenia. Zwykle mocno trzymajł siś podęoza i trzeba je dopiero z niego zeskrobywac. Glony te sł szkodliwe dopiero w wiśkszych ilosciach, gdy tworzł jednolity nalot na lisciach roslin. Mozna je zwalczac przez obnizanie natśzenia oswietlenia i skrocenie jego czasu. Z szyb nalezy je zeskrobywac.

45


Choroby Ryby, podobnie jak inne zywe organizmy narazone sł na niebezpieczen stwo, jakim jest atak obecnych w kazdym srodowisku mikroorganizmow. Odpowiednio wczesne rozpoznanie choroby umozliwi jej ęatwiejsze zwalczenie i zapobiegnie stratom w hodowanym stadzie ryb. Jest to niezwykle wazne zwęaszcza tam, gdzie trzyma siś duzł liczbś ryb, np. w magazynach rybnych lub hurtowniach. Tutaj węasnie choroby mogł siś bęyskawicznie rozprzestrzenic, tym bardziej ze ryby w tych zbiornikach sł czśsto wygęodzone lub wyczerpane transportem. Choroby wywożane wpżywem srodowiska. Wazna dla zdrowia ryb jest jakosc wody jej temperatura, skęad chemiczny i natlenienie. Zmiana warunkow srodowiska moze spowodowac chorobś ryb. Z ycie wiśkszosci ryb sęodkowodnych jest zagrozone, jesli pH wody jest wyzsze od 9,0 lub nizsze od 5,5. Rozpad substancji organicznych powoduje wzrost zawartosci trujłcego amoniaku oraz azotanow. Zwiłzki te mogł spowodowac zatrucie ryb nawet w stosunkowo czystym akwarium, jesli bśdzie ono zawieraęo starł wodś. Po waznym ńrodęem zagrozenia mogł byc zaniedbane filtry. Zdrowie ryb moze tez ucierpiec na skutek niewęasciwego podawania lekow czy tez przedostawania siś do wody substancji trujłcych, np. nikotyny, rozpuszczalnikow, farb, zwiłzkow miedzi. Spadek zawartosci tlenu moze nastłpic w zbiornikach przepeęnionych rybami, a na skutek tego zawierajłcych rozkęadajłcł siś materiś organicznł (resztki pokarmu, odchody, szczłtki roslin), w zbiornikach zbyt gśsto obsadzonych roslinami lub zarosniśtych glonami, zwęaszcza nocł (pozbawione swiatęa rosliny nie produkujł tlenu), a takze w razie nagęego spadku cisnienia atmosferycznego. Dobrze karmione ryby potrzebujł wiścej tlenu niz gęodzone. Zjawiskiem rzadko spotykanym, ale rownie szkodliwym, jest przesycenie wody tlenem. Moze ono byc spowodowane wystawieniem zbiornikow z glonami i innymi roslinami na intensywne dziaęanie sęon ca błdń zbytnim napowietrzaniem wody. Intensywna wymiana wody lub mieszanie wody zimnej i ciepęej w podgrzewaczu (np. w termie gazowej) rowniez moze spowodowac nagęy wzrost natlenienia, a nawet wydzielanie siś tlenu w postaci drobnych pścherzykow (biaęa woda). Nadmierne natlenienie wody jest niebezpieczne dla ryb ze wzglśdu na mozliwosc wystłpienia u nich tzw. choroby pścherzykowej w razie gwaętownego spadku cisnienia tego gazu w wodzie. Powstaęa wowczas roznica stśzen tlenu w wodzie i w pęynach ustrojowych ryby wywoęuje raptowne wydzielanie siś tego gazu w postaci pścherzykow ze wszystkich tkanek. Pścherzyki te powodujł zator serca i smierc ryby. Choroby spowodowane niewżasciwym zywieniem. Mogł one wystłpic na skutek podawania niewęasciwego lub starego pokarmu. Zaburzenia w czynnosci przewodu pokarmowego przejawiajł siś zapaleniem sluzowki zoęłdka i jelit (sluzowata wydzielina, powiśkszenie jamy ciaęa, odstajłce ęuski itp.). Nie węasciwe pozywienie, pozbawione niektorych witamin, powoduje awitaminozś objawiajłcł siś powaznymi zaburzeniami w organizmie ryb. Wady i choroby dziedziczne. Ujawniajł siś one zwykle bardzo wczesnie w rozwoju zarodkowym, u larw lub narybku. Anomalie rozwojowe bywajł wrodzone błdń powstajł w wyniku uszkodzenia ikry lub zaatakowania jaj przez drobnoustroje. Wrodzone zmiany morfologiczne mogł pogęśbiac siś z wiekiem; czśsto takze utrwala siś je przez celowł selekcjś i dobor osobnikow, tworzłc w ten sposob nowe odmiany hodowlane. Choroby bakteryjne i wirusowe. Przed chorobami tymi najlepiej chroni utrzymywanie higieny, stosowanie scisęej kwarantanny dla swiezo sprowadzonych ryb i stworzenie optymalnych warunkow srodowiskowych. Rozprzestrzenianiu siś tych chorob przeciwdziaęa takze usuniście w odpowiednim czasie ryb chorych i martwych. Najczśsciej spotykanymi w hodowli ryb chorobami sł: zakańna puchlina wodna, wrzodzienice, gruńlica i choroba pęetw (fin rot). Najskuteczniejszymi lekarstwami w tych schorzeniach sł antybiotyki i sulfonamidy oraz bęśkit metylenowy, podawane z pokarmem lub stosowane do kłpieli ryb. Grzybice. Sł one zwykle chorobami wtornymi. Grzyby atakujł uszkodzone tkanki osęabionych ryb w niesprzyjajłcych warunkach srodowiskowych. Najczśsciej sł to grzyby z rodzaju Saprolegnia i Achlya. Atakujł one takze martwe jaja, na ktorych rozwijajł siś i niszczł pońniej słsiednie jaja zdrowe. Jesli nie przystłpimy do leczenia chorych ryb, grzyby spowodujł wyczerpanie i zatrucie ich toksynami, a w kon cu smierc. Jako srodek przeciwgrzybiczy stosuje siś najczśsciej trypaflawinś (w postaci preparatu o nazwie Acriflavin) w po ęłczeniu z solł kuchennł i bęśkitem metylenowym do dęugotrwaęych kłpieli. Choroby inwazyjne. Przyczynł ich mogł byc jednokomorkowe pasozyty (rodzaj Amyloodinium) zyjłce na ciele ryb. Do akwarium mogł one trafic wraz z naturalnym pokarmem lub z chorymi juz rybami. Typowe objawy z reguęy wystśpujł masowo u ryb nalezłcych do gatunkow podatnych na chorobś (labiryntowate, karpien cowate, a zwęaszcza niektore karpiowate). Po wierzchnia ciaęa i pęetwy pokrywajł siś wowczas brłzowawymi punkcikami widocznymi jedynie przy okreslonym zaęamaniu swiatęa, a na pęetwach pod swiatęo. Przy silnej inwazji najwyrańniejsze zmiany wystśpujł w okolicach grzbietu. Ryby, zwęaszcza męode, sł osęabione, ich pęetwy drzł i przylegajł do siebie; nie leczone ryby wkrotce ginł. W leczeniu stosuje siś kłpiele w preparatach zawierajłcych siarczan miedziowy (CuS04). Lekarstwa te sł bardzo toksyczne, zabijajł wszystkie gatunki zwierzłt bezkrśgowych i nie mogł byc stosowane w leczeniu wrazliwych gatunkow ryb. Siarczan miedzi nalezy dawkowac z wielkł ostroznoscił i scisle stosowac siś do doęłczonej do preparatu instrukcji. Moze on byc stosowany jedynie przy wartosci pH 7,0. Dobre wyniki uzyskuje siś takze przy krotkich kłpielach w formalinie (1 ml 40 % formaliny na 46 l wody przez 30-60 minut). Kłpiel takł stosuje siś rowniez w leczeniu ryb zaatakowanych przez orzśska Ichthyobodo necatrix; na ciele zaatakowanych ryb pojawia siś biaęawy nalot i drobne krwawe wybroczyny. Formalina jest tez skuteczna w zwalczaniu kulorzśska (Ichthyo-phthinus multifiliis) wywoęujłcego biaęawł wysypkś na skorze ryb. Pasozyt ten jest wrazliwy takze na zielen malachitowł, dziśki ktorej mozna ęatwo zniszczyc go w akwarium. Zielen malachitowł stosuje siś zgodnie z instrukcjł doęłczonł do odpowiednich preparatow. Zielen malachitowa w przeciwien stwie do bęśkitu metylenowego jest toksyczna w duzych dawkach. Innymi pasozytami atakujłcymi ryby akwariowe sł przywry, np. z rodzaju Dactylogyrus i Gyrodactylus, pasozytujłce zwykle na skrzelach ryb. Sygnaęem ich obecnosci sł postrzśpione pęetwy, nietypowy sposob poruszania siś ryb i trudnosci z oddychaniem. Pasozyty te mozna caękowicie zniszczyc kłpiłc ryby w amoniaku i 46

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego trypaflawinie: 10% wodś amoniakalnł nalezy zmieszac z 2,5% roztworem trypaflawiny, w stosunku 100:1. Mieszaninś tś dodaje siś do wody w proporcji 1:1000. Czas kłpieli nie powinien przekraczac 1-1,5 minuty. Przed przystłpieniem do zbiorowego leczenia zaleca siś przeprowadzenie kłpieli kilku doswiadczalnych ryb z kazdego gatunku. Wraz z naturalnym pokarmem mozemy wprowadzic do akwarium takze pasozytnicze pijawki z rodzaju Piscicola i Hemiclepsis. Mogł one przenosic pasozyty krwi, a takze inne choroby. Jesli jest ich niewiele, mozna je usunłc mechanicznie za pomocł pensety; w przypadku masowej inwazji stosuje siś krotkł, piściosekundowł kłpiel w lizolu (2 ml lizolu na 1 l wody). Najpierw nalezy przeprowadzic kłpiel kilku osobnikow doswiadczalnych. Pasozytnicze stawonogi, np. splewka (rodzaj Argulus), przyczepiajł siś do ryb i wysysajł pęyny ich ciaęa. Do akwarium dostajł siś zwykle wraz z zooplanktonem. Dorosęe splewki usuwa siś mechanicznie pśsetł. Splewka jednak w odpowiednich warunkach w podgrzewanych akwariach moze siś rozmnozyc. Jej larwy sł niewidoczne goęym okiem i nie sposob usunłc ich mechanicznie. Trzeba wowczas zastosowac kłpiel w lizolu. Po kłpieli ryby muszł byc umieszczone w doskonaęych warunkach, a zakazone akwarium na lezy zostawic do caękowitego wyschniścia lub tez zdezynfekowac je chloraminł, a nastśpnie dokęadnie wypęukac. Na zakon czenie trzeba zaznaczyc, ze o wiele ęatwiej jest zapobiegac chorobom, niz je pońniej zwalczac. Najlepszym zas zabiegiem profilaktycznym jest regularne i staranne czyszczenie akwariow, podawanie odpowiedniego pokarmu i utrzymywanie optymalnej temperatury w zbiorniku, a takze stosowanie dla swiezo sprowadzonych ryb kwarantanny. Warto dodac, ze w sklepie caękiem ęadnie wyglłdajłce ryby mogł byc juz zarazone, a choroba objawi siś w domowym akwarium. Ichtiofonoza Czynnik chorobotworczy: Ichthyophonus hoferi Objawy i rozpoznawanie: Ichtiofonus jest jednł z chorob najtrudniejszych do zidentyfikowania. Objawy zalezł bowiem od tego, ktory organ zostanie zaatakowany przez pasozyta. Dodatkowo ryby mogł byc bezobjawowymi nosicielami choroby i zarazac poprzez odchody. Ryba zaatakowana przez ichtiofonusa potrafi chudnłc (podobnie jak przy ataku np. nicieni) jesli zaatakowany zostanie przewod pokarmowy, ale takze puchnłc (podobnie, jak przy puchlinie) jesli zaatakowana zostanie włtroba. Moze dostac drgawek i pęywac w niekontrolowany sposob (utrata zmysęu rownowagi), czy tez pokęadac siś na dnie, jesli choroba zaatakuje mozg. Jesli zaatakowane zostajł skrzela, ryba szybko oddycha. Czasem mozna zobaczyc przerastajłcł ciaęo ryby od wewnłtrz grzybnie (objaw zaobserwowany u drobniczek - Heterandria formosa). Objawem dosc charakterystycznym, sł czarne plamki, a raczej dziury na caęym ciele ryby, ktore powodujł, ze jej skora wyglłda jak papier scierny. Dziury te zawierajł cysty Ichthyophonus hoferi, ktore przez nie wypuszczajł do wody spory - ryba w tej fazie najsilniej zaraza. Jedynł metodł upewnienia siś, ze ryby sł zaatakowane przez ichtiofonusa, jest badanie mikroskopowe przeprowadzone przez weterynarza (konieczne jest barwienie probki) - do wyspecjalizowanego w chorobach ryb lekarza nalezy zawieńc zywł, ale wykazujłcł objawy choroby rybś. Przebieg i charakterystyka choroby: Czynnikiem chorobotworczym w przypadku ichtiofonozy jest organizm zaliczany przez niektorych naukowcow do grzybow, przez innych do glonow, przez jeszcze innych do bakterii - Ichthyophonus hoferi (dawniej Ichthyosporidium hoferi). Organizm po dostaniu siś do ciaęa ryby moze przyjłc formś pasywnł lub aktywnł. W formie pasywnej przeksztaęca siś w cystś i produkuje spory, ktore sł wydalane z kaęem lub tez przez skorś ryby i w ten sposob zarazajł inne ryby w zbiorniku. Ryba-nosiciel nie wykazuje zadnych objawow choroby. Inne ryby zarazajł siś poprzez spozycie kaęu, niezywej ryby lub tez przez wodś (nawet maęe ilosci, np. wilgotna siatka czy rura do podmiany wody). Stan aktywny polega na szybkim rozrastaniu siś organizmu w ciele ryby (organizm przeksztaęca siś z cysty w grzybniś) - atakuje on praktycznie wszystkie organy wewnśtrzne i niszczy je. Cysty Ichtyophonusa mogł znajdowac siś w kazdej czśsci ciala ryby, nawet w kosccu, co powoduje, ze leczenie choroby jest praktycznie niemozliwe, a rozpoznawanie trudne (cysty wystśpujłce w kosccu mogł byc ęatwo pominiśte podczas badania mikroskopowego). Metody leczenia: Ichtiofonoze nalezy uznac za chorobś nieuleczalnł. Istniejł jednak sprzeczne informacje na temat udanych wyleczen za pomocł kilku srodkow chemicznych. Kilka ksiłzek, a takze weterynarze, informujł, ze udaęo im siś kilkukrotnie wyleczyc ichtiofonozś za pomocł 2fenoksyetanolu lub para-chlorofenoksyetanolu. Oba te srodki sł dostśpne poprzez firmy farmaceutyczne zajmujłce siś sprowadzaniem preparatow i lekow z zagranicy (np. firmś Sigma). Leczenie 2-fenoksyetanolem w przypadku autora opisu choroby nie daęo zadnych rezultatow, a doprowadzięo do wybicia flory bakteryjnej w filtrze i zakwitu bakteryjno-pierwotniakowego w akwarium. Badania wykazujłce brak skutecznosci 2-fenoksyetanolu na wyhodowanych in vitro probkach I. hoferi dostarczyęautorowi opisu francuski weterynarz. Proponowane stśzenie 2-fenoksyetanolu: przygotowujemy roztwor 1% i dolewamy 50 ml na 1 litr wody, kuracja powinna trwac ok. 5 dni. Mozna rowniez namaczac pokarm w 1% roztworze srodka. S rodek ten w mniejszych stśzeniach jest stosowany do znieczulania (usypiania) ryb lub tez ich uspokajania (np. w czasie transportu). W 47

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego wiśkszych moze byc uzyty do eutanazji. Para-chlorofenoksyetanol powinno siś stosowac w stśzeniu 10x mniejszym, niz 2-fenoksyetanol. Stosujłc oba leki nalezy unikac kontaktu leku ze skorł. Innł kuracjł, skutecznł wedle opinii Zbyszka Olszowego (ZHO) z grupy pl.rec.akwarium, jest metoda zamieszczona przez Roslawa Syrkiewicza w magazynie Akwarium nr 8 (s. 6) z 1969 r. Do leczenia stosuje siś mieszankś 2 antybiotykow - Nystatyny i Gyzeofulwiny, w ktorych namaczany jest pokarm dla ryb. Na 8 gram pokarmu stosuje siś 10 gram Aqua Karm (lub np. Ichtiovit), 50000 j.m. Nystatin i 0.25 g Gyzeofulwin. Mieszanka jest bardzo wrazliwa na swiatęo, akwarium nalezy caękowicie zaciemnic. Autor kuracji stosowaę jł przez 36 dni (karmienie 2 razy dziennie), od 25 dnia karmiłc na zmianś pokarmami z antybiotykami i bez antybiotykow. Inne metody wymieniane (bez konkretnych kuracji) w ksiłzkach to stosowanie penicyliny, tetracykliny, Protozinu, Cuprazinu i Myzaxinu. Mozna rowniez sprobowac zastosowac Terbinafine (Lamasil firmy Sandoz). W razie braku skutkow kuracji caęł obsadś zarazonego akwarium nalezy usmiercic, a sprzśt zdesynfekowac. Cysty ichtiofonusa sł bardzo odporne na srodki desynfekujłce, najlepiej dziaęa chlor - proponowanym srodkiem jest wiśc tani i dostśpny w sklepach chemicznych podchloryn sodu (200 ppm lub wiścej). Nadmanganian potasu lub woda utleniona sł mniej skuteczne. Skuteczne jest tez dęugotrwaęe gotowanie (np. podęoza). Uwagi autora opisu: Informacje na temat czśstosci wystśpowania ichtiofonozy sł bardzo sprzeczne. Niektore ńrodęa twierdzł, ze przy badaniach prowadzonych w Niemczech odkryto, iz 30-60% ryb byęo nosicielami choroby. Inne ńrodęa (m.in. naukowcy badajłcy od wielu lat I. hoferi) twierdzł, ze w akwariach choroba wystśpuje niezwykle rzadko, a jest powszechna m.in. w stadach sledzi w Morzu Poęnocnym (i ze jest to choroba wystśpujłca raczej w wodach sęonych, nie sęodkich). W przypadku ichtiofonusa, gdzie kazda ryba (nie ma odpornych na chorobś gatunkow) moze byc bezobjawowym nosicielem cyst, zadna kwarantanna nie ma sensu - pierwsze objawy mogł wystłpic nawet po 6 miesiłcach od zarazenia (niektore ńrodęa twierdzł, ze nawet pońniej). Nalezy wiśc bardzo uwaznie dobierac ńrodęo pochodzenia ryb. Ryby importowane ze srodowiska naturalnego sł pod tym wzglśdem "bezpieczniejsze" (I. hoferi nie wystśpuje praktycznie w sęodkowodnych zbiornikach naturalnych), niz ryby np. z zagśszczonych hodowli. S limaki sł podobno bezobjawowymi nosicielami I. hoferi, nalezy wiśc uwaznie dobierac ńrodęo, z ktorego kupujemy/dostajemy slimaki do naszego akwarium. Ichtioftirioza Czynnik chorobotworczy: Ichthyophthirius multifiliis Objawy i rozpoznawanie: Ichtioftirioza, zwana inaczej ichtio, ospł rybił, czy kulorzśskiem (tak nazywa siś po polsku czynnik chorobotworczy) jest bardzo ęatwa do rozpoznania. Na ciele zarazonej ryby (czasem takze na skrzelach, a nawet w przewodzie pokarmowym) wystśpujł biaęe plamki wielkosci do ok. 1 mm. Zanim pasozyt jest widoczny goęym okiem ryba ociera siś o przedmioty w akwarium, jest niespokojna i czśsto pęochliwa. W wypadku zaatakowania przez kulorzśska przewodu pokarmowego warto przebadac pod mikroskopem kaęryby - kulorzśsek ma ksztaęt obęy a caęe jego ciaęo pokryte jest rzśskami, ktore sł w ciłgęym ruchu, jest wiśc ęatwy do rozpoznania. Przebieg i charakterystyka choroby: Choroba powodowana jest przez orzśska. Jego cykl rozwojowy przebiega czśsciowo na ciele ryby (lub w organach wewnśtrznych), czśsciowo w srodowisku wodnym. Dorosęa postac orzśska pasozytuje na rybie, zywiłc siś jej tkankami. Wystśpuje pod naskorkiem, na skrzelach, a takze w organach wewnśtrznych (przewodzie pokarmowym). Kulorzśsek opuszcza ciaęo zywiciela by siś rozmnozyc. Robi to w przeciłgu kilkunastu godzin do kilku dni, w zaleznosci od temperatury otoczenia (czym wyzsza, tym szybciej - w temp. ok. 30 stopni cykl rozwojowy zostaje zatrzymany, powyzej 32-34 stopni kulorzśsek ginie). Po opuszczeniu ryby tworzy cysty rozwojowe, ktore opadajł na dno, przyczepiajł siś do przedmiotow w akwarium. Po pśkniściu cysty formy pęywajłce (pęywki) szukajł nowego zywiciela. Kulorzśska mozna zwalczyc tylko w krotkim okresie kiedy pęywka opuszcza cyste i szuka zywiciela. Po umiejscowieniu siś pod skorł ryby, czy tez na skrzelach pasozyt jest odporny na stśzenie lekow obojśtne dla ryb. Pasozyt w przewodzie pokarmowym moze byc zwalczony przez podawanie lekow wraz z pokarmem, ale takze musi opuscic ciaęo ryby by siś rozmnozyc. Pęywka jest aktywna od 10 do 72 godzin - jesli po tym czasie nie znajdzie zywiciela, ginie. Ryby osęabione sł bardziej podatne na atak pasozyta, ryby silne i zdrowe czśsto wogole nie zapadajł na chorobś, nawet jesli czynnik chorobotworczy znajdzie siś w akwarium. Kulorzśsek jest najgrońniejszy, gdy akwarysta dopusci do rozmnozenia siś pasozyta w akwarium. Wtorna inwazja jest zazwyczaj o wiele silniejsza (wiśksza liczba pasozytow) i kon czy siś czśsto smiercił wiśkszosci obsady akwarium. Metody leczenia: Sposobow leczenia ospy jest bardzo wiele, kazdy z nich ma swoje wady i zalety. Omowimy jedynie te praktykowane w chwili obecnej przez akwarystow. Podstawowł zasadł przy leczeniu kulorzśska jest leczenie caęej obsady akwarium - nie wystarczy odęowic ryby z plamkami na ciele i leczyc jej w oddzielnym zbiorniku, pęywki i cysty kulorzśska sł bowiem na pewno juz obecne w zbiorniku gęownym i mogł zaatakowac po jakims czasie resztś obsady. Nie mozna tez przerywac leczenia, kiedy zniknł objawy zewnśtrzne - w tym czasie kulorzśsek siś 48

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego rozmnaza i węasnie wtedy moze byc zabity lekami - jesli skon czymy kuracjś zbyt wczesnie, nastłpi wtorna inwazja, ktora moze skon czyc siś tragicznie. Temperatura - kulorzśsek ginie w temperaturze powyzej 32-34 stopni Celsiusza. Jesli hodujemy ryby wybitnie ciepęolubne i odporne na niskł zawartosc tlenu w wodzie (przy wysokiej temperaturze zmniejsza siś zawartosc tlenu) mozemy podniesc temperaturś do ok. 34-35 stopni na kilka dni (teoretycznie kulorzśsek powinien rozmnozyc siś i zginłc w przeciłgu 12 godzin, lecz dla bezpieczen stwa warto czas ten zwiśkszyc co najmniej 2-3 krotnie). Niestety zdarzajł siś szczepy kulorzśska, ktorych nie zabija temperatura nawet o kilka stopni wyzsza. Jest to wiśc metoda zawodna. Nie moze byc tez stosowana w przypadku ryb zimnolubnych, reofilnych (lubiłcych szybko pęynłcł, natlenionł wodś), czy tez np. z jezior endemicznych Afryki. Skuteczna dla np. pielśgnic z Poęudniowej Ameryki takich, jak paletki, czy ziemiojady zyjłce w ciepęych wodach. Uwaga - podniesienie temperatury do 30-32 stopni nie zabije kulorzśska, a zatrzyma cykl rozwojowy, przez co pasozyt bśdzie odporny na inne stosowane leki. Jesli wiśc stosujemy metody chemiczne, temperatura leczenia powinna wynosic ok. 27-28 stopni. Zielen malachitowa - zdecydowanie najpopularniejsza, lecz wcale nie najlepsza metoda zwalczenia kulorzśska. Zielen malachitowa stanowi aktywny skęadnik znakomitej wiśkszosci lekow na ospś dostśpnych w handlu, takich, jak Sera Costapur, czy Tetra ContraIck. Zielen malachitowa jest jednak srodkiem rakotworczym i jej stosowanie moze spowodowac bezpęodnosc ryb (stwierdzono takie przypadki m.in. u ryb labiryntowych oraz zyworodnych) lub powazne znieksztaęcenia u narybku (szczegolnie u ryb zyworodnych), o czym mozna przeczytac w ksiłzce Choroby Ryb Marii Prost. Zielen malachitowa jest bardzo szybko absorbowana przez rosliny i kultury bakteryjne w dojrzaęym akwarium, nalezy wiśc co ok. 12 godzin dolewac nowł dawkś, a trudno okreslic jaka ilosc zieleni zostaęa pochęoniśta, a jaka jest nadal aktywna. Dlatego tez stosowanie zieleni w zarosniśtych, dojrzaęych akwariach jest zawodne. Zielen usuwamy z akwarium za pomocł wśgla aktywnego i/lub podmiany wody. Sol nie jodowana lub morska - jest to metoda polecana m.in. przez magazyn Tropical Fish Hobbyist (numer z lipca 1999, strony 164/165) lecz bardzo kontrowersyjna i wbrew pozorom niebezpieczna. Sol w stśzeniu 2000 do 4000 ppm (jedna ęyzeczka do herbaty na 5l wody) bardzo skutecznie zabija zarowno kulorzśska, jak i wiele grzybic zewnśtrznych. Nie jest wchęaniana przez rosliny ani bakterie, wiśc nie jest konieczne jej uzupeęnianie (a jedynł metodł usuniścia z akwarium jest podmiana wody). Jest to metoda bardzo skuteczna, lecz podobnie jak zielen niebezpieczna dla ryb. Zmiana zasolenia wody powoduje bowiem zmianś cisnienia osmotycznego, do ktorego ryby sł przyzwyczajone. To z kolei powoduje powazne osęabienie organizmu i podatnosc na inne choroby. Metoda ta jest za to bardzo polecana dla ryb, ktore w naturze wystśpujł w wodach sęonawych - m.in. wiśkszosci zyworodek. Bżź kit metylenowy - zwiłzek ten stanowi doskonaęy lek na wiele chorob akwariowych, jest jednak maęo popularny i dostśpny w Polsce praktycznie jedynie w postaci preparatow rodzimych firm, ktorych jakosc jest czśsto włtpliwa. Bęśkit podobnie jak zielen malachitowa jest wchęaniany w dojrzaęym akwarium, wymaga wiśc uzupeęniania. S rodek ten jest takze zabojczy dla bakterii nitryfikacyjnych w filtrze, wiśc w wypadku jego stosowania trzeba koniecznie zaopatrzyc siś w nowł, dojrzaęł i zdrowł kulturś bakterii np. z innego akwarium oraz w srodki takie, jak Sera Nitrivitec czy Hagen Cycle, zawierajłce zywe kultury bakterii (aby moc je zastosowac po leczeniu). Dodatkowo srodek czasem barwi kamienie w akwarium na niebiesko (wapienie, lawś wulkanicznł i nie tylko). Jest to srodek najbardziej polecany przez doswiadczonych akwarystow zajmujłcych siś hodowlł pielśgnic. Bęśkit metylenowy i zielen malachitowa (oraz formalina) sł skęadnikami FMC, czśsto stosowanego przez niedoswiadczonych akwarystow "leku na wszystko". Biorłc jednak pod uwagś fakt, ze stosujłc FMC ryzykujemy skutki uboczne stosowania trzech lekow na raz, lepiej zdecydowac siś na jeden z tych zwiłzkow chemicznych w wiśkszym stśzeniu. Uwagi autora opisu: Kulorzśsek najczśsciej atakuje ryby osęabione, przebywajłce w duzym zagśszczeniu. Jest to typowa "choroba transportowa", dlatego nalezy kazdł nowo kupionł rybś poddac dla bezpieczen stwa co najmniej 2-tygodniowej kwarantannie. Zdarzaęo siś jednak, ze nawet po tym okresie pojawiaęa siś inwazja tego pasozyta w akwarium (choc przeniesc go mozna praktycznie tylko "na rybie" lub tez z wodł z innego akwarium, prawdopodobien stwo przeniesienia z pokarmem czy na roslinach jest bardzo maęe). Choroba ta, wbrew pozorom, nie jest wcale zbyt dobrze poznana przez weterynarzy, ani akwarystow. Wystśpujł szczepy kulorzśska bardzo odporne zarowno na temperature, jak i na typowe stśzenia lekow, wiśc jego leczenie wbrew pozorom wcale nie jest ęatwe - nalezy wiśc zapobiegac stosujłc kwarantanne i utrzymujłc ryby w dobrej kondycji. Dla bezpieczen stwa nie zaszkodzi przetrzymac nowo kupione ryby w oddzielnym zbiorniku przez ok. 4 tygodnie w temperaturze ok. 27-28 stopni - po tym okresie inwazja kulorzśska jest maęo prawdopodobna. Najbardziej podatnymi na kulorzśska rybami sł gatunki zimnowodne oraz ryby piskorzowate, szczegolnie bocje. Ze wzglśdu na brak ęusek ryby te znacznie ęatwiej umierajł zaatakowane przez pasozyta, a takze sł trudniejsze do wyleczenia. Limfocytoza Czynnik chorobotworczy: wirus z rodziny Iridoviridae Objawy i rozpoznawanie: Skupiska nienaturalnie rozrosniśtych komorek na skorze i pęetwach, ksztaętem przypominajłce owoce maliny. Niektore opisy choroby porownujł takie komorki do miniaturowych winogron, czy przylepionej do skory ikry. Angielska nazwa popularna limfocytozy (cauliflower disease) rowniez trafnie oddaje ich wyglłd porownujłc je do kalafiora.

49

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Zaatakowane komorki majł ksztaęt kuleczek o biaęo zoętawym zabarwieniu. Ich wielkosc waha siś w granicach od 0,1 do 2mm. W poczłtkowej fazie choroby, kiedy zainfekowane komorki wystśpujł pojedynczo limfocytozś mozna pomylic z ichtioftiriozł (rybił ospł). Przebieg i charakterystyka choroby: Zakazone przez wirus komorki powiśkszajł siś i tracł zdolnosc do dalszego podziaęu. W zaawansowanym stadium choroby grona zrakowaciaęych komorek mogł pokrywac niemal caęł powierzchniś skory. Limfocytoza wsrod gatunkow sęodkowodnych wystśpuje najczśsciej u ryb labiryntowych. J. Antychowicz stwierdzię tś chorobś u mieczykow (Xiphophorus helleri). G. Bassler opisuje przypadek schorzenia u przezroczki (Chanda wolfii). Autor rowniez obserwowaę limfocytozś u tego gatunku. W tym samym akwarium wraz z przezroczkami przebywaęy razbory klinowe, ktore jednak nie ulegęy zakazeniu. Duzo czśsciej limfocytoza wystśpuje u ryb morskich, ale nie jest ona dla nich tak grońna jak dla ryb sęodkowodnych. Metody leczenia: Profilaktyka: Dwumiesiśczna kwarantanna. Niektorzy autorzy sugerujł kwarantannś trzy lub czteromiesiścznł. Minimalizacja czynnikow stresogennych. Leczenie: We wczesnej fazie choroby mozliwe leczenie chirurgiczne poprzez odciście skalpelem chorych komorek wraz z przylegajłcł tkankł lub przypalenie rozzarzonł igęł preparacyjnł. Powstaęe ranki dezynfekujemy rywanolem. Ryby w stadium zaawansowanym nalezy usmiercic, a resztś obsady akwarium poddac kwarantannie. Limfocytoza niekiedy nie osiłga stadium zaawansowanego i zanika samoistnie. Plesniawka (saprolegnioza) Czynnik chorobotworczy: grzyby z rodzajow Saprolegnia, Achlya i Dictyuchus nalezćcych do rzź du Oomycetales Objawy i rozpoznawanie: Na skorze ryb widoczne biaęawe kęaczki przypominajłce strzśpki waty lub baweęny. Niekiedy biaęy kolor kęśbkow przybiera odcienie szarosci lub brłzu. Pęetwy ryb stajł siś sluzowate i mśtne. Ogolne zachowanie ryb nie odbiega od normy. W poczłtkowej fazie choroby skupiska grzybow przypominac mogł infekcjś bakteryjnł spowodowanł bakteriami z rodziny Myxobacteriaceae. Rozpoznanie choroby we wczesnym stadium i odroznienie jej od fleksibakteriozy jest bardzo wazne z dwoch powodow. Po pierwsze, we wczesnym stadium plesniawka nie jest zbyt trudna do wyleczenia, po drugie, leczenie tych dwoch chorob znacznie rozni siś od siebie zarowno pod wzglśdem stosowanych metod, jak i srodkow. Przebieg i charakterystyka choroby: Plesniawka jest chorobł wtornł, na ktorł ryby zapadajł po wczesniejszym uszkodzeniu powęok zewnśtrznych. Ryby o nieuszkodzonych powęokach zewnśtrznych skory, czy skrzeli na plesniawkś nie chorujł nawet, jesli w ich srodowisku grzyby bśdłce przyczynł tej choroby wystśpujł w duzych ilosciach. Uszkodzenie powęok moze nastłpic w wyniku: • infekcji bakteryjnej • ingerencji pasozytow • uszkodzenia mechanicznego Grzybnia atakuje uszkodzone miejsca i rozwija siś wrastajłc w skorś, a w kon cowej fazie choroby rowniez w miśsnie. W skrajnych przypadkach uszkodzenia mogł byc na tyle gęśbokie, ze odsęoniśty zostaje kosciec ryby. Czynnikiem sprzyjajłcym rozwojowi choroby jest niska temperatura wody. Metody leczenia: Profilaktyka: • utrzymywac odpowiednio wysokł temperaturś wody • utrzymywac odpowiednił dla danego gatunku wartosc pH wody. Nieodpowiednie pH, lub gwaętowna jego zmiana uszkadza powęokś sluzowł ryby. Leczenie: W pierwszym rzśdzie nalezy usunłc pierwotnł przyczynś, ktora doprowadzięa do rozwoju grzybni na ciele ryby. Jezeli byęo to uszkodzenie mechaniczne, nie dopuscic do jego powtorzenia siś. W przypadku jesli pierwotnym czynnikiem etiologicznym byęa infekcja bakteryjna lub pasozyt, zastosowac odpowiednie leki. W leczeniu plesniawki stosuje siś pśdzelkowanie i kłpiele lecznicze. Do pśdzelkowania uzywa siś nastśpujłcych srodkow: 50

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego chromian rtści dwuchromian potasu mertiolat rywanol trypaflawina nadmanganian potasu jodyna nystatyna (mikostatyna)

1ml/10ml wody 1g/100ml wody 100mg/100ml wody 100mg/100ml wody 100mg/200ml wody 100mg/100ml wody 1ml/10ml wody masc

51

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Do kćpieli leczniczych stosuje siź : FMC 1-1,2ml/100l wody sol kuchenna 20g/1l wody Bicyklina5 1 500 000j.m./10l wody siarczan miedzi 1g/10l wody dwuchromian potasu 4-5g/100l wody nadmanganian 1g/100l wody potasu nadmanganian 1g/10l wody potasu Leki zagraniczne: nazwa producent handlowa Mycopur Sera Griseofulvin brak danych Fulvicin Schering Corp. Grifulvin V Ortho Pharmaceutical Corp. Grisactin Ayerst Laboratories Gris-PEG Herbert Laboratories

kilkudniowa kłpiel w akwarium szpitalnym kłpiel 15-40 min kłpiel dęugotrwaęa kłpiel 10-30 minut 2-3 razy w tygodniu do ustłpienia objawow kłpiel 7-10dni kłpiel 30-90 minut 2-3 razy w tygodniu do ustłpienia objawow kłpiel 30 minut co 12 godzin przez 10 kolejnych dni

dozowanie

kćpiel

po 2ml/125l wody przez 3 kolejne dni 10mg/1l wody dęugotrwaęa w akwarium tabletka 500mg/50l wody dęugotrwaęa w akwarium 10mg/1l wody dęugotrwaęa w akwarium 10mg/1l wody dęugotrwaęa w akwarium 10mg/1l wody dęugotrwaęa w akwarium

52

szpitalnym szpitalnym szpitalnym szpitalnym szpitalnym


Rozmnazanie roslin w akwarium Dla kazdego akwarysty wazne jest, aby posiadac odpowiednio wiele egzemplarzy roslin. Dopiero wtedy bowiem jest mozliwe gustowne urzłdzenie akwarium. Zakup wiśkszej liczby roslin jest jednak przedsiśwziściem kosztownym, szczegolnie w przypadku tych drozszych gatunkow. Nie zawsze tez mozna otrzymac za darmo lub w drodze wymiany wiścej egzemplarzy pozłdanego gatunku. Z tego wzglśdu rozmnazanie roslin akwariowych jest zagadnieniem istotnym węasciwie dla kazdego, kto chce miec w mieszkaniu piśknie urzłdzone akwarium dekoracyjne. Rosliny rozmnazajł siś zarowno generatywnie (pęciowo), jak i wegetatywnie (bezpęciowo). Fundamentalna roznica miśdzy tymi dwoma typami rozmnazania przejawia siś w sposobie przekazywania informacji genetycznej nastśpnemu pokoleniu. W praktyce akwarystycznej pęciowe (przez nasiona) rozmnazanie roslin jest kęopotliwe do przeprowadzenia w warunkach domowych. Jest ono stosowane przez specjalistyczne firmy produkujłce rosliny do akwariow, a rzadko przez hobbystow i to tylko tych najbardziej zaawansowanych. W warunkach domowych podstawowym sposobem rozmnazania roslin w akwarium jest rozmnazanie wegetatywne. Wiele roslin w dobrych warunkach rozmnaza siś w ten sposob samorzutnie i dziaęalnosc akwarysty sprowadza siś do usuwania ewentualnego ich nadmiaru. Wiele innych wymaga jednak specjalnych zabiegow, przeprowadzenie ktorych wymaga pewnej znajomosci zagadnienia. Generalnie rzecz ujmujłc, rozmnazanie wegetatywne polega na dzieleniu rosliny macierzystej na czśsci lub tez oddzieleniu od niej samorzutnie wyksztaęcajłcych siś roslin potomnych. Aby jednak prawidęowo to przeprowadzic, trzeba znac podstawowe szczegoęy budowy roslin akwariowych. Budowa typowej rosliny akwariowej: z lewej rysunki poglłdowe, z prawej schemat budowy. Typowa roslina skęada siś z pśdu oraz korzeni, a tylko stosunkowo nieliczne gatunki mogł nie miec korzeni. Pśd skęada siś zwykle z ęodygi i osadzonych na niej lisci. Dęugosc ęodygi oraz ksztaęt i wielkosc lisci mogł byc bardzo rozne u roznych gatunkow, a niekiedy rowniez w ramach jednego gatunku. Zwykle zachowany jest jednak pewien wspolny plan budowy. Na ęodydze wyroznic mozna miśdzywśńla, to jest odcinki miśdzy wśzęami z osadzonymi liscmi. Dęugosc miśdzywśńla moze byc diametralnie rozna u roznych gatunkow. Bardzo czśsto w wśzęach znajdujł siś płczki boczne, z ktorych w odpowiednim czasie i warunkach wyrastajł pśdy boczne, a nawet korzenie. Specyficznł formł pśdu jest kęłcze spichrzowe, a takze sęuzłce specjalnie rozmnazaniu wegetatywnemu kęłcza rozrostowe oraz rozęogi. Innym specyficznym rodzajem pśdu sł pśdy kwiatowe. Rozmnazanie przez sadzonki Polega ono na dzieleniu ulistnionej ęodygi na czśsci, ktore posadzone w podęozu, ukorzeniajł siś samodzielnie i dajł poczłtek nowym egzemplarzom roslin. Rozmnazanie rosliny przez sadzonki. Wykorzystuje siś tu wspomnianł juz węasciwosc znajdujłcych siś w wśzęach ęodygi płczkow bocznych do wyrastania w pśdy boczne lub korzenie. Dziśki tej węasciwosci z jednej dęugiej ęodygi mozna otrzymac kilka, a czasem nawet kilkanascie roslin potomnych. Warunkiem w peęni udanego rozmnazania przez sadzonki jest odpowiednia ich dęugosc - kazda sadzonka musi zawierac co najmniej dwa wśzęy, z ktorych jeden wprowadza siś w podęoze i wyrastajł z niego korzenie, a z drugiego wyrasta nowy pśd. Bezpieczniej jest jednak uzywac nieco dęuzszych sadzonek, z 4-5 wśzęami lub jeszcze dęuzszych. Dla prawidęowego ukorzenienia siś i wzrostu sadzonki muszł miec dostatecznie wiele swiatęa - nalezy pamiśtac, aby nie byęy zacieniane przez inne rosliny. Rozmnazanie przez rozżogi, kżćcza lub odrosty korzeniowe Rozęogi sł formł pśdu sęuzłcł wielu gatunkom roslin do rozmnazania wegetatywnego. Sł to pęozłce siś pśdy boczne. Zwykle przebiegajł ponad podęozem, ale niekiedy mogł przebiegac w nim. Wiele roslin pęywajłcych rowniez rozmnaza siś poprzez rozęogi. Na kon cu rozęogu znajduje siś płczek i węasnie z niego wyksztaęca siś nowa roslina potomna. Dopiero ta roslina potomna - po rozrosniściu - wytwarza nastśpne rozęogi i w ten sposob nastśpuje rozprzestrzenianie siś. U niektorych gatunkow rozęogi rosnł do przodu jeszcze przed rozrosniściem siś roslin potomnych, ktore rozrastajł siś dopiero pońniej. Kęłcze jest specyficznł, podziemnł formł pśdu. Z jego płczkow wyksztaęcac siś mogł nowe rosliny potomne. Ma ono zwykle wyrańne miśdzywśńla, powstaęe w wyniku wzrostu w ciłgu kilku sezonow. U niektorych roslin (np. zwartki) wystśpujł dwa rodzaje kęłczy: spichrzowe i rozrostowe. Ich rozroznienie nie przedstawia trudnosci. Typowe kęłcze spichrzowe jest najczśsciej zgrubiaęe i ma bardzo krotkie miśdzywśńla. Wielkosc takiego kęłcza moze byc bardzo rozna i zalezy gęownie od gatunku rosliny, ale takze od jej wieku. Im roslina jest starsza, tym kęłcze jest wiśksze. Nieco inaczej zbudowane sł podziemne kęłcza rozrostowe. Ich miśdzywśńla sł przede wszystkim relatywnie dęuzsze i wyksztaęcajł siś w nich korzenie, wyrastajłce ze wszystkich stron kęłcza albo tylko z jego dolnej strony. Wytwarzajł takze bezbarwne ęuskowate skorzaste liscie dolne. Wystśpowanie takich ęusek albo blizn po nich pozwala ęatwo odroznic kęłcze rozrostowe od rozęogow. Odrosty korzeniowe sł to nowe pśdy rozwijajłce siś u podstawy ęodygi z korzeni rosliny macierzystej. Szczegolnie ęatwo wyksztaęcajł siś w wypadku uszkodzenia korzeni. Rozmnazanie siś przez rozęogi, kęłcza lub odrosty korzeniowe jest stosunkowo ęatwym, ale tez niezbyt szybkim sposobem uzyskiwania nowych egzemplarzy roslin akwariowych. Ogolnł zasadł jest, ze męode rosliny potomne pozostawia siś rosnłce razem z roslinł maciezystł. Jezeli chcemy przeniesc je na inne miejsce, to nalezy je oddzielic dopiero wtedy, gdy męody egzemplarz ma co najmniej 3-4 liscie, gdyz znacznie ęatwiej siś wtedy przyjmuje. Oddzielamy go poprzez przeciście poęłczenia z roslinł macierzystł, tak aby przy roslinie potomnej pozostawic jej nowowyksztaęcone korzenie. 53

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Rozmnazanie przez mżode rosliny potomne wytwarzajćce siź samorzutnie na lisciach roslin macierzystych Męode rosliny wytwarzajł siś na lisciach rosliny macierzystej. Nie nalezy ich za wczesnie odrywac, gdyz ńle siś wtedy przyjmujł na nowym miejscu. Rozmnazanie przez mżode rosliny potomne wyksztażcajćce siź samorzutnie na zanurzonych pź dach kwiatostanowych Ten sposob rozmnazania stosuje siś w wypadku niektorych zabienic. Duze, dęugo rosnłce egzemplarze tych roslin wyksztaęcajł zanurzone pśdy kwiatostanowe, na ktorych obok kwiatow wyksztaęcajł siś męode rosliny potomne. Gorzej natomiast wyksztaęcajł siś one, gdy pśdy kwiatostanowe sł wynurzone. Dlatego jezeli chcemy uzyskac nowe rosliny, mozna sztucznie przetrzymac kwiatostan pod wodł. Zalecenie to dotyczy tych gatunkow, ktore majł tendencjś do wynurzania pśdow kwiatostanowych. Męodych roslin potomnych nie nalezy odrywac od rosliny macierzystej, ale przygiłc pśd kwiatostanowy do podęoza, np. kamieniem. Męode rosliny potomne powinno siś odrywac od rosliny macierzystej dopiero wtedy, gdy siś dobrze ukorzenił. Odrywamy je przez przeciście pśdu kwiatostanowego. Rozmnazanie przez podziaępęozłcego siś po podęozu pśdu z liscmi Niektore rosliny akwariowe wyksztaęcajł pęozłcy siś poziomo po podęozu pśd, w wśzęach ktorego wyksztaęcajł siś liscie oraz korzenie lub chwytniki. Korzenie lub chwytniki przyczepiajł siś do podęoza. Rozmnazanie takich roslin jest podobne jak rozmnazanie przez sadzonki. Wykonujemy je przez podziaę pśdu na odcinki, ktore nie powinny byc zbyt maęe, gdyz ńle siś wtedy przyjmujł. Kazdy z odcinkow powinien miśc co najmniej piśc lisci. W wypadku bardzo drobnych gatunkow (np. mech jawajski) oddzielic nalezy kęśbek roslin. Korzeni nie nalezy zagęśbiac w podęozu, a jedynie przymocowac pśd do niego na tak dęugo, az korzenie same siś przyczepił.

54


Rozmnazanie ryb w akwariach 1.

Koszyczki do rozrodu ryb ("koszyczki porodowe") sł odpowiednie zwęaszcza dla gatunkow zyworodnych. Koszyczek zawiesza siś w srednim lub duzym akwarium hodowlanym, w ktorym męode pozostajł do czasu, kiedy wyrosnł. Otwory koszyczka pozwalajł męodym uciec przed zaręocznoscił matki. 2. W akwariach taręowych przeznaczonych dla ryb skęadajłcych jaja swobodnie opadajłce na dno i nie sklejajłce siś, zaleca siś umieszczenie tuz nad dnem zbiornika specjalnej siatki; jej oczka muszł umozliwiac swobodne przedostawanie siś przez nił jaj. Chronimy w ten sposob ikrś przed kanibalizmem rodzicow. 3. Jaja kleiste lub wyposazone w specjalne wyrostki, skęadane sł na roslinach wodnych, wsrod ktorych trł siś ryby. Jaja niektorych gatunkow mozna rowniez czśsciowo chronic przed kanibalizmem rodzicow siatkł. 4. W swiecie ryb skęadanie jaj poza obrśbem wody jest unikatem, niemniej dobrze znane akwarystom dziśki gatunkowi Cepelia arnoldi. W niewoli ryby te skęadajł jaja na szybie przykrywajłcej akwarium; w warunkach naturalnych - na siśgajłcych nad powierzchniś wody lisciach roslin przybrzeznych. Trłca siś para wyskakuje razem z wody w kierunku miejsca skęadania jaj. Samiec trzyma siś zawsze w poblizu miejsca taręa i od czasu do czasu spryskuje jaja wodł. Wylśgajłce siś larwy spadajł do wody, jednoczesnie ustaje tez opieka samca. 5. Jaja skęadane sł na solidnym, twardym podęozu (kamienie, gaęśzie). W wiśkszosci przypadkow rodzice troskliwie opiekujł siś i jajami, i wylśgęymi z nich larwami; opiekś tś moze sprawowac jedno z rodzicow lub oboje. Niektore gatunki noszł zęozone jaja w pysku (gśbacze) i tam tez wylśgajł siś larwy. Jesli gatunek lub para zdradza skęonnosci do kanibalizmu, kamien (gaęłń) ze zęozonymi jajami nalezy przeniesc do innego akwarium, błdń po tarle usunłc rodzicow. 6. Podobnie jak w poprzednim przykęadzie, para rodzicow, np. z rodzaju Pterophyllum, poszukuje trwaęego podęoza, majłcego jednak poęozenie pionowe lub ukosne. Mogł to byc sciany akwarium, gaęśzie, duze liscie lub ęodygi roslin. Takze i w tym przypadku jaja mozna przeniesc do innego zbiornika wraz z podęozem lub osobno, delikatnie zebrawszy je maęł szczoteczkł do siateczki. 7. Jaja skęadane sł do doęka wykopanego w dnie. W zaleznosci od gatunku gniazdem tym opiekuje siś jedno lub oboje rodzicow. 8. Niektore gatunki ryb, zwęaszcza zamieszkujłce wysychajłce okresowo zbiorniki, skęadajł jaja w miśkkim podęozu, ktore chroni je przed caękowitym wyschniściem. Jaja mogł tutaj przetrwac okres wysuszenia zbiornika, podczas gdy ryby dorosęe wowczas ginł. Kiedy zbiornik ponownie wypeęni siś wodł, nastśpuje dalszy rozwoj jaj i wylśg larw. Wzrost i dojrzewanie pęciowe tych ryb jest bardzo szybkie. 9. Jaja znajdujł siś w pęywajłcym po powierzchni wody gnieńdzie wzmocnionym zwykle liscmi roslin wodnych (ryby labiryntowe) lub umieszczonym pod szerokimi, pęywajłcymi liscmi lilii wodnych czy innych podobnych roslin (sumiki). W akwariach liscie te zastśpuje siś plastykowymi talerzykami odwroconymi do gory dnem i pęywajłcymi po powierzchni wody. W obu wypadkach samiec buduje gniazdo, strzeze jaj i pilnuje larw az do czasu, kiedy zresorbujł pścherzyk zoętkowy i stanł siś samodzielne. 10. Podobnie jak poprzednio, jaja skęadane sł w gnieńdzie z piany, budowanym tuz pod powierzchnił wody lub w jej srodkowych warstwach, pod liscmi, sufitem skalnej jaskini czy przewieszki. 11. Niektore gatunki ryb odbywajł taręo w jaskiniach albo szczelinach skalnych. Podobne warunki znajdujł w dobrze ustawionej doniczce błdń rurze drenowej. Nawet tutaj mozliwe jest ęatwe obserwowanie podęoza i jaj. Miejsca, w ktorym znajdujł siś jaja, pilnujł oboje rodzice lub jedno z nich, najczśsciej samiec.

55


ROS LINY Czarna lista roslin Rosliny umieszczone na czarnej liscie sł sprzedawane jako rosliny wodne, gdy w rzeczywistosci sł to rosliny ziemne (doniczkowe) albo uprawiane hydroponicznie (w czśsciowym zanurzeniu). Typowy scenariusz po zakupieniu ktorejs z nich przedstawia siś nastśpujłco: miesiłc zycia a nastśpnie obumarcie. Nie nalezy ich kupowac jezeli nie planuje siś zaęozenia paludarium i nie chce siś utrzymywac lisci roslin powyzej poziomu wody. Gęowny problem ze zidentyfikowaniem roslin z czarnej listy polega na tym, ze sł one przewaznie okreslane nazwami handlowymi, ktore zmieniajł siś w zaleznosci od miejsca sprzedazy... Aby rzecz utrudnic, czasami prawdziwe rosliny wodne sł sprzedawane pod tymi nazwami - tak wiśc najlepiej znac naukowe nazwy roslin! (Ponizsze nazw pozostawiono w brzmieniu angielskim, z ewentualnym [dosęownym] tęumaczeniem polskim w nawiasie. W nielicznych wypadkach, kiedy udaęo sió ros linó zidentyfikowac, a jej ęacinska nazwa posiada polski odpowiednik, podano jż przyp. tęum.). − umbrella pine (parasol sosny) − ground pines / club mosses (sosny gruntowa / klub mchow) (Lycopodium) − aluminium plant (roslina aluminiowa) (Pilea cadairei) − crinkle (faęduj) (Hemigraphis) (brak polskiej nazwy; uzywa sió okres lenia hemigrafis - przyp. tęum.) − green hedge (zielony zywopęot) − underwoter palm (palma podwodna) − spider plant (roslina pajłka) (Chlorophytum) − Chinese evergreen (wiecznie zielony Chin czyk) − arrowhead - zarowno Syngonium (roslina domowa) jak i gatunek Sagittaria, ktoremu zanurzenie nie sprzyja. − pongol sword − sandriana, green dragon plant (roslina zielonego smoka) (Dracena sanderana) - wysoka podobna do zboza ęodyga, liscie ciemnozielone, w ksztaęcie szpady z biaęymi krawśdziami (w Polsce uzywa sió nazwy dracena albo smokowiec - przyp. tęum.). − Mondo grass, fountain plant (roslina fontannowa) (Ophiopogon japonicus) - trawiasta, liscie w jednej pęaszczyńnie. − Japanese rush (japon ski pśd) (Acorus gramineus) - wyglłga jak mondo. − Brazil sword (brazylijski miecz), Borneo sword (miecz Borneo) (Spathiphyllum sp.). wedęug Rataja, S. Wallisii moze byc odpowiednia do zanurzenia. − Scarlet hygro (szkaręatna hygro) / dragon flame (pęomien smoka) / alligator weed (chwast aligatora) (Alternanthera) - zob. listś roslin ęodygowych, poniewaz niektore odmiany mogł byc uprawiane w akwariach. Legenda Wiśkszosc roslin, ktora rosnie w warunkach niskiego albo sredniego oswietlenia zwykle bśdzie siś czuc dobrze, a nawet lepiej przy intensywniejszym swietle. Wyjłtki sł odnotowane. Ponizej opisano oznaczenie symboli: ---

Wymagane intensywne oswietlenie

--

Wymagane srednie oswietlenie

-

Wymaganie sęabe oswietlenie

PH⇑

Toleruje sęonawł wodś albo wysokie pH

!!!

Szybki wzrost

⊗

Roslina pęywajłca

56

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Rosliny żodygowe Aby rozmnozyc wiśkszosc roslin ęodygowych, przycina siś je i ponownie umieszcza gornł czśsc (sadzonkś) w podęozu (rozmnazanie przez podziaę - przyp. tęum.). Mozna tez pozostawic posadzonł dolnł czśsc (macierzystł roslinś) aby wypuscięa dwa albo wiścej nowych pśdow. Niektore rosliny ęodygowe wyrastajł ponad wodś i kwitnł. Wiśkszosc roslin ęodygowych umieszcza siś w grupach w tle akwarium. Alternanthera (alternantera [Reineckego - przyp. tęum.]) ---

Kolor szkaręatny do gęśboko czerwonego, ktory zmienia siś w oliwkowy przy sęabszym oswietleniu. Kupowane odnozki byęy zazwyczaj uprawiane hydroponicznie i umrł pod wodł, podobnie jak rosliny z czarnej listy. (TAG 6:4, 6:5). (Kornobis 38). Bacopa (bakopy) --

Roslina bagienna, ktora rosnie dobrze pod wodł, jako roslina w tle albo wypeęniajłca. Liscie miśsiste, bladozielone do czerwonych, ęodyga o wysokosci do 16" (40 cm). 68-78ľF (20-25ľC). W grupach tworzy doskonaęe tęo na tyęlub bok akwarium. (Kornobis 41).

57


Cabomba (kabomby) ---

Ńodyga wyrasta do 20" (50 cm). Liscie doskonale imitujł igęy sosnowe, rozwijajłc siś wachlarzem od centralnego pnia. Para lisci przy kazdym wśńle. Jesli oswietlenie jest zbyt sęabe ma tendencjś do odęamywania z bokow i zasmiecania akwarium. Trudna do uprawy; potrzebuje dobrego nawozenia. (Kornobis 34). Cardimine (chyba Cardamine przyp. tęum.) lyrata (rzezucha japon ska) --

Piśkna, delikatna roslina. Liscie maęe (1/2-1") (1,3-2,5 cm), sercowate z falistymi brzegami na cienkiej ęodydze. Korzenie rosnł powyzej wody przy kazdym wśńle. Bardzo dobrze toleruje zimnł wodś; moze przezimowac na wolnym powietrzu w temperaturach bliskich zamarzaniu, nawet w uprawie hydroponicznej. Liscie wyglłdajł jak u Hydrocotoyle (chyba Hydrocotyle - przyp. tęum.) sp., ale ęodyga jest prosta. (Frey 124).

58


Ceratophyllym (chyba Caratophyllum - przyp. tęum.) demersum (rogatek sztywny) --- PH⇑ ⊗

Bardzo wytrzymaęa. Liscie rozwidlone, osadzone w okoęek. Przy srednim oswietleniu ma wydęuzonł ęodygś, w lepszych warunkach rosnie szybko. Nie ma korzeni, wiśc moze byc hodowana jako roslina pęywajłca lub posadzona w podęozu. Wielkosc do 2 stop (60 cm). (Frey 123). Elodea / Egeria (moczrki) -- !!! ⊗

Woli niskie temperatury (50-77ľF) (10-25ľC) w akwarium, nieco zasadowy odczyn pH. Liscie przeswitujłce, zielone, rosnłce dookoęa ęodygi. Jest dobrym pozywieniem dla zęotych rybek oraz natleniaczem akwarium. Moze byc hodowana jako roslina pęywajłca lub sadzona w podęozu. Dobra dla poczłtkujłcych. (Kornobis 46; Frey 128).

59


Hydrocotoyle (chyba Hydrocotyle - przyp. tęum.) leucocephala (włkrota biaęogęowa) ---

Roslina ęodygowa (ponad 20") (50 cm) z sercowatymi, zielonymi liscmi o srednicy 1" (2,5 cm). Rozwija kilka maęych korzeni przy kazdym wśńle. Toleruje temperatury w przedziale od 50-82ľF (10-28ľC). W akwarium, kiedy osiłgnie lustro wody, rosnie jako roslina pęywajłca i zakwita. Jezeli korzenie nie rosnł dobrze, potrzebuje okresowego odswiezenia przez przyciście. Liscie wyglłdajł jak u Cardimine (chyba Cardamine przyp. tęum.) lyrata. (Kornobis 75).

Hygrophila corymbosa (nadwodka szerokolisna / włskolistna / tajlandzka) ---

Znana tez jako Nomaphila stricta. Liscie lekko zielone, czasami z czerwonawymi zyęami. Ńatwo wyrasta ponad wodś, gdzie liscie zmieniajł siś na ciemne, czerwonawozielone. Duza roslina; dobre nadaje siś do naroznikow i tyęu w duzych, gęśbokich akwariach. Rosnie szybko przy obfitym uzyńnianiu. Dosc wytrzymaęa. Innym gatunkiem, podobnie wyglłdajłcym i o podobnych wymaganiach jest nadwodka włskolistna. (Prawdopodobnie H. augustifolia). (Kornobis 44-45).

60


Hygrophila difformis (nadwodka trojkwiatowa) --

Ńatwa do uprawy. Woli silne oswietlenie, a przy srednim rosnie powoli. Ńadne, rozgaęśziajłce siś jasnozielone liscie. Odmienne liscie i kwiaty powyzej wody majł odmiany hydroponiczne. Rozmnazana przez sadzonki. Znana tez jako Synnema triflorum. Czasami mylona z Ceratopteris. (Kornobis 43).

Hygrophila polysperma (nadwodka wielonasienna) -- !!!

Rozprzestrzeniona jak chwast. Zielona przy srednim oswietleniu, ale w lepszych warunkach swietlnych ma brłzowawe zabarwienie (i rosnie wiśksza). "Sęoneczne" i pstrokate odmiany sł dostśpne ale trudniejsze do uprawy. (TAB 7:4) (Kornobis 43).

61


Limnophila sp. (limnofilie) --

Podobna w wyglłdzie do kabomby ale ma mniejsze wymagania swietlne. Przy kazdym wśńle wypuszcza w okoęek jasnozielone liscie (kabomby majł parś lisci przy kazdym wśńle). Istniejł dwa popularne gatunki, L. aquatica (limnofilia wodna lisi ogon) i L. sessiliflora (limnofilia bezszypuękowa). Ten pierwszy jest wiśkszy, bardziej krzaczasty i ma ęadniejsze liscie. W akwarium tropikalnym i przy wysokim natśzeniu oswietlenia jest wytrzymaęa. (Kornobis 36-37).

Lobelia cardinalis (lobelia czerwona) --

Podobna / identyczna do roslin ziemnych o czerwonych kwiatach. Mowi siś, ze jezeli jest przycinana wydziela truciznś. (Kornobis 42).

62


Ludwigia repens --

Liscie ęopatkowate, ciemnozielone do brłzowawych. Sztywne ęodygi, o dęugosci do 20" (50 cm). Wedęug mnie przesadzone pśdy czasem gnijł. (Kornobis 40).

Mayaca fluviatilis --

Bardzo ęadna roslina. Liscie jasnozielone, włskie o dęugosci 1/2" (1,3 cm), ukęadajłce siś w okoęek. Atrakcyjna przy uprawie w tle akwarium. Staęa siś powszechnie dostśpna w 1994 roku. Jak gatunki nadwodki zdaje siś byc przysmakiem dla ryb. Jezeli korzenie dobrze nie rosnł, roslina winna byc odswierzona przez przyciście.

63


Myriophyllum (wywęoczniki) --

Powsciłgliwa roslina, ktora potrzebuje dobrego oswietlenia. Dobra do uprawy w tle. Liscie ęadne, zielone do czerwonawozielonych, zaleznie od gatunku. Nad wodł wytwarza bardziej szorstkie liscie, ktore zakwitajł. (Kornobis 35).

Rotala ---

Bardzo delikatne liscie, ęatwe do uszkodzenia. Rosnie do wysokosci 20" (50 cm), wiśc jest doskonaęł roslinł drugoplanowł. R. indica moze rosnłc przy srednim oswietleniu ale nie bśdzie tak zielona. R . macrandra 64

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego (rotala wspaniaęa) jest najwiśksza i najtrudniejsza do uprawy. Ma czerwone liscie z rozowymi spodami, zmieniajłce siś na zielone przy nizszym natśzeniu oswietlenia; aby utrzymac czerwony kolor wymaga nawozenia zelazem. (Kornobis 38-39). Utricularia (pęywacz)

Rosliny rozetowe Rosliny te rozmnazajł siś wegetatywnie przez rozęogi, podziaę kęłcza, odrosty korzeniowe i pśdy kwiatostanowe, ktore zwykle mozna odciłc gdy nowa roslina jest dosc duza by rosnłc samodzielnie. Podobnie jak rosliny ęodygowe, wiele z nich rosnie w uprawie hydroponicznej i w tych warunkach kwitnł. Ogolnie rosliny rozetowe wolł nieznacznie miśkkł, kwasowł wodś (2-3 dKH, pH 5,5-7).

Anubias -

72-82ľF (22-28ľC). W rzeczywistosci nie sł to rosliny rozetowe, wszystkie anubiasy majł pęozłce siś kęłcze, ktore rosnie bardzo powoli, wypuszczajłc w czasie wzrostu nowe liscie. Roslina jest zbudowana jak czoęg, niektorzy opowiadajł, ze trzymali je zamkniśte w plastikowej torebce przez szesc miesiłcy a mimo to utrzymaęy siś przy zyciu. Jest to jedna z najbardziej kosztownych roslin akwarystycznych. Jezeli rosęa w uprawie hydroponicznej moze wytwarzac wiśksze liscie i rosnłc szybciej a kwiaty bśdł produkowac nasiona. Anubiasy czśsto zakwitajł pod wodł, ale nie majł nasion. Mozna posadzic korzenie (ale nie kęłcze), lub nawet puscic kęłcze po korzeniu dekoracyjnym jak mikrosorum skrzydlate (TAG 6:2). Najpowszechniejszym gatunkiem jest A. barteri var. nana (anubias niski), najmniejszy anubias, ktory ma jajowate liscie i doskonale komponuje siś jako tęo w srodku duzych akwariow. A. barteri var. barteri wyglłda podobnie do odmiany nana, ale ma wiśksze liscie. A. congensis, A. lanceolata i inne rosnł bardzo wysoko i komponujł siś dobrze na drugim planie. Czasami mozna je spotkac w lepszych sklepach akwarystycznych. (Kornobis 74).

Aponogeton (onowodki) --

65

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Bulwa. Wymaga okresu spoczynku (po kwitnieniu opadajł liscie) poza krzyzowkami z crispus. Roslina ęatwa dla poczłtkujłcych. Rosnie samodzielnie na przednim planie albo w tle w grupach. Wiśkszosc gatunkow kwitnie w postaci wyrastajłcych pśdow kwiatostanowych z pojedynczym albo podwojnym kolcem i nasieniem. (Rosnie bardzo powoli z nasion, a męode szczepy nalezy chronic przed rybami) (TAG 4:3). Czśsto spotykane gatunki: − Bouvianus (chyba Boivinianus - przyp. tęum.) (onowodek Boivina) − Crispus (onowodek kśdzierzawy): wysokosc do 20" (50 cm), liscie czerwone do zielonych; roslina ęatwa dla poczłtkujłcych, czśsto sprzedawana w postaci cebulek przy na Wal-Markt. Kwiat w postaci pojedynczego kolca, nieznacznie falujłce brzegi liscia. − Elongatus (onowodek dęugolistny) − Ulvaceus (onowodek uwopodobny): 10-20" (25-50 cm), liscie faliste, jasnozielone, kwiat blińniaczy. − Undulatus (onowodek pofaędowany): 16" (40 cm), liscie nieznacznie pofalowane, gęadki przy niskim oswietleniu. Rzadko kwitnie. (Kornobis 70-73; Frey 117-119).

Aponogeton madagascariensis (onowodek madagaskarski) ---

Bardzo pozłdana roslina z powodu jej 6-18" (15-45 cm) lisci, ktore sł podobne do osnowy koronki. Rozowe samozapylajłce siś kwiaty na podwojnym pśdzie kwiatostanowym. Lubi bogate podęoze. Obserwuj stan uspienia! Umiera w wodzie o temperaturze ponad 80ľF (27ľC). Roslina trudna do uprawy. (Frey 119).

Barclaya longifolia (barklaja dęugolistna) ---

10-20" (25-50 cm), liscie delikatne brłzowawe albo oliwkowozielone o umiarkowanie pofalowanych krawśdziach. Lubi ciepęe podęoze i ciepęe akwarium (75-82ľF) (24-28ľC). Pojedyncze rosliny wyglłdajł dobrze na przednim planie. Czśsto gnijł w czasie przesadzania. Ńatwo kwitnie i wytwarza nasiona przez pśdy kwiatostanowe, rosnłce w kierunku powierzchni wody lub pozostawia zanurzone i zamkniete (nasiona jeszcze zywe). Bardzo trudny do uprawy (TAG 4:1). (Frey 130). 66

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Crinum (krinie) --

Rosnie z cebulki i wyglłda jak cebulka. Jasnozielone liscie sł ogromne 20-40" (50-100 cm) i polecane tylko do duzych akwariow. Rosnie lepiej w jasnym swietle. (Kornobis 51).

Cryptocoryne (zwartki / kryptokoryny) -

Nie lubi przesadzania, dostosowanie siś do nowego akwarium zabiera im miesiłce, wiśc nie powinno siś przenosic raz posadzonych roslin. Zwartki gnijł z powodu nagęych zmian węasciwosci chemicznych albo jakosci wody. Rozmnaza siś przez kęłcza; nowe rosliny rozwijajł siś w punktach wśzęowych.-> Niezbyt dobra roslina dla poczłtkujłcych. Czśsto sprzedawana w koszyczkach z weęnł szklanł, co zmniejsza wstrzłsy zwiłzane z przesadzaniem. Zwykle woli wodś kwasowł. Niektore gatunki nie tolerujł mocnego oswietlenia. Wymaga nawozenia zelazem i lubi bogate podęoze. (TAG 4:1, 4:2, 5:1, 5:2, 5:3, 5:4). Czśsto spotykanymi gatunkami sł: − Affinis (zwartka malajska): liscie szmaragdowozielone, 4-12" (10-30 cm) z czerwonymi spodami. Roslina do przedniego planu w duzym akwarium albo do srodka w maęych zbiornikach. Rosnie dobrze w zasadowej wodzie. − Balansae (zwartka balansa): lubi mocniejsze swiatęo? − Becketii (zwartka Becketa): lubi mocniejsze swiatęo? − Lutea: ęatwiejsza do uprawy. − Walkeri (zwartka Walkera) − Wendtii (zwartka Wendta): najęatwiejsza do uprawy. Odmiany brłzowa, czerwona, zielona. Pomarszczone liscie. Wysoka do 8" (20 cm). Daje siś przystosowac do duzego natśzenia swiatęa i bśdzie rosnłc z nawozeniem CO2. (Kornobis 60-69; Frey 120-123).

67


Echinodorus (amazonki / zabienice) --

Wiśkszosc z nich to doskonaęe pojedyncze, lubiłce obfite oswietlenie rosliny lub w duzym akwarium posadzone w grupie na drugim planie. Lubił obfite nawozenie. Mogł rosnłc w uprawie hydroponicznej. Rozmnazajł siś przez pśdy kwiatostanowe lub przez podziaę korzenia (odrosty korzeniowe), zaleznie od gatunku. (TAG 4:5, 5:5, 7:1, 7:5). Powszechnie znane gatunki to: − Bleheri, paniculatus, amazonicus (zabienica Blechera, amazon ska): wyjsciowe amazonki, zwykle dostśpne jako maęe, srednie albo duze. Jasnozielone liscie mogł urosnłc ponad 20" (50 cm). Wytwarzajł maęe rosliny bezposrednio na pśdzie kwiatostanowym. − Cordifolius (zabienica sercowata): liscie w ksztaęcie serca. Lubi byc uprawiana hydroponicznie; kwitnie w akwarium otwartym na gorze. Jesli oswietlenie jest sęabe wypuszcza pęywajłce liscie. − Major / maior (zabienica wielka) − Osiris (zabienica Ozyrysa): liscie krwawoczerwone, nieznacznie falujłce. − Parviflorus: maęa odmiana. − Tenellus, quadricostatus (zabienica czterozebrowa): do 6" (15 cm), 72-86ľF (22-30ľC). Szybko siś reprodukuje przez rozęogi; w dosc duzym akwarium moze tworzyc trawnik. Maęa roslina; dobra na przedni plan. (Kornobis 52-59; Frey 114-116).

Lemna (rzśsa) !!! ⊗

Drobna (1/4") (0,6 cm) roslina z parł lisci i korzeniem. Reprodukuje siś bardzo szybko. Bardzo szkodliwy chwast, trudno go usunłc a wiśkszosc ryb nie lubi go jesc. Lepiej sprobowac posadzic pęywajłcł paproc jak np. salvinia zamiast niej.

68


Lilaeopsis novae zelandiae ---

64-77ľF (18-25ľC). Roslina sprzedawana pod tł nazwł jest prawdopodobnie L. braziliensis, poęudniowoamerykan skł Liaeopsis. Powoli rozciłga siś w grubł darn trawy, liscie (trzy przy kazdej roslinie) dęugie na okoęo 1-3" (2,5-7,5 cm), jasnozielone, podobne do trawy. Dobrze wyglłda na srodku i przedniej czśsci akwarium.

Nuphar (grłzele) ---

Rosliny podobne do grzybieni. Zwykle sprzedawane jako obciśte kęłcze, ktore gnije po miesiłcu. Lubił nizsze temperatury. (Frey 131).

69

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Nymphaea (grzybienie) ---

Cebulka. (chyba ma korzenie - przyp. tęum.). Delikatne liscie, kolory zmieniajłce siś od czerwonych do zielonych z mozliwymi miejscowymi cśtkami, zaleznie od odmiany. Nalezy obrywc pęywajłce liscie jesli chce siś miec roslinś zanurzonł. Reprodukuje siś przez kwiaty lub boczne odrosty od gęownej cebulki. Potrzebuje 3-5 pęywajłcych lisci do tego aby kwitnłc. (Kornobis 78-79). (W Polsce w naturze ros nie Nymphaea alba, ktora popularnie zwana jest liliż wodnż - przyp. tęum.).

Nymphoides aquatica (roslina bananowa) --Oliwkowe, sercowate liscie, ktore wyglłdajł na pierwszy rzut oka podobne do lisci grzybieni i podobnych do bulw banana korzeniach. Sadzona przez wkęadanie bulw w 1/3 w podęoze. Woli nizsze temperatury. Wypuszcza pęywajłce liscie jezeli oswietlenie i uzyńnianie jest dobre. (Frey 125-126 podaje, ze w Polsce bardziej popularne sż : N. humboldtiana /grzybienczyk Humboldta/ i N. indica /grzybienczyk indyjski/).

Pistia stratiotes (topian osokowaty) --- ⊗

Bardzo pozłdana roslina, ktora woli peęne sęon ce (wtedy wyrosnie do rozmiaru saęaty) ponad akwarium (where it might be the size of a quarter). Reprodukuje siś przez rozęogi. Nalezy kupowac w wodzie ze sklepu. (Kornobis 85).

70


Sagittaria (strzaęki)

Zielona trawa z prostymi liscmi. Wiele roznych odmian, niektore maęe do przedniego planu, niektore raczej duze. Trudna. Rozmnaza siś przez rozęogi. Liscie S. subulata (strzaęki pęywajłcej) rosnł 4-24" (10-60 cm), w pęytkiej wodzie wypuszcza maęe biaęe kwiaty. 63-82ľF (17-28ľC). (Kornobis 49-50).

Valisneria (nurzan ce) -- PH⇑

Trawa. Reprodukuje siś przez rozęogi. Niektorzy znajdujł roslinś rosnłcł dziko, wtedy przewaznie wymiera. Szeroki zakres temperatury 59-86ľF (15-30ľC). V. spiralis (nurzaniec srubowy) ma liscie jak wstłzki do 20" (50 cm), wypuszcza spiralnł ęodygś kiedy zakwita. V. tortifolia rosnie spiralnie. Inny popularny gatunek to V. gigantica (chyba gigantea - przyp. tęum.) (nurzaniec olbrzymi). (Kornobis 48; Frey 127). Wolffia Podobna do Lemny (rzśsy) ale nawet mniejsza.

71

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Paprocie i mchy Azolla (pęywajłca paproc) --- ⊗

Paproc pęywajłca, ktora wyrasta w trojkłtne ”tratwyš. Nalezy kupowac w wodzie ze sklepu. (Frey 136).

Bolbitui (chyba Bolbitis - przyp. tęum.) heudeloti (bolbitis Heudelota) -

Wolno rosnłce peęzajłce kęłcze z ciemnozielonym, 8" (20 cm) pęatowatym lisciem. Nalezy wiłzac kęłcze do korzeni dekoracyjnych lub drewna, podobnie jak mech jawajski. Nie wolno zagrzebywac kęłczy w zwirze. Moze byc uprawiany hydroponicznie w szybko ruszajłcej siś wodzie. (Kornobis 81).

72


Ceratopteris (rozdzyce) - !!! ⊗

Wysoka do 20" (50 cm). Istniejł okazy sadzone i pęywajłce. Dobre schronienie dla narybku, zacieniona roslina. Męode rosliny rosnł na starszych lisciach. Mylona czasami z Hygrophila difformis. Kilka roznych gatunkow i / lub form moze wymagac mocniejszego oswietlenia niz pozostaęe. (Kornobis 80, 84).

Microsorum pteropus (mikrozorum skrzydlate) - PH⇑

Rzeczywiscie jest to Microsorum ale kazdy nazywa jł Microsorium• - twierdzi Arie De Graff (FAMA, 1991). Jest to jedna z najsilniejszych roslin wodnych. Sadzi siś jł na staęych przedmiotach jak drewno i skaęy (wiłze siś kawaękiem struny albo gumki, ktora utrzymuje je na miejscu) i ma peęzajłce kęłcza, ktore mozna dzielic przez obcinanie. Męode rosliny rozwijajł siś zarowno bezposrednio z zarodnika, jak i przymocowywane do starych lisci, ktore mogł byc odcinane i sadzone. Przy dobrym oswietleniu wytwarza twarde liscie, podobne do plastikowych; przy sęabym liscie sł bardziej delikatne. Liscie o dęugosci do 8" (20 cm), niepodzielne, przyczepione do starych roslin majł po trzy pęaty. (Kornobis 82).

73


Riccia fluitans (wgęśbka wodna) ---

Duza splłtana glop jak mech jawajski; dobre schronienie dla narybku zyworodek. Rosnie przy mocnym oswietleniu. (Kornobis 84).

Salvinia

Maęa paproc pęywajłca, ktora rosnie w dęugich ęan cuchach dwu owalnych lisci i korzeniopodobnym trzecim. Ńatwiejsza do kontroli niz Lemna (rzśsa). Nalezy kupowac w wodzie ze sklepu, jak rowniez jest tanie w wiśkszosci sklepow akwarystycznych??. (Kornobis 83).

Vesicularia dubyana (mech jawajski) -

74

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Rosnie w rozgaęśziajˇcych siś kęśbkach (zwitkach), plłczłc siś dookoęa innych roslin. Ciemnozielony. Jest dobrym schronieniem dla ikry i narybku. Minimalna temperatura 75ľF (24ľC). Moze nie lubic soli. (Kornobis 75).

75


Ryby Piskorzowate Wystź powanie: Azja, Europa, poęnocna Afryka. W Europie wystśpuje 10 gatunkow a w Polsce wystśpujł 4 gatunki. Wyęłcznie sęodkowodne zbiorniki i cieki srodlłdowe. Wielkosc: Od 2 do 35 cm. Ciaęo o wydęuzonym, czasem wśgorzowatym ksztaęcie. Wiele gatunkow posiada kolce po bokach gęowy pod oczami, gatunki uzbrojone zazwyczaj majł jaskrawe barwy. Reagujł na zmiany cisnienia atmosferycznego. Dymorfizm pżciowy: Roznica miśdzy samcem a samicł jest zwykle niewidoczna. Zachowanie: Zwykle sł to spokojne rybki stadne, zyjłce na dnie zbiornika, ukrywajłce siś za dnia pod korzeniami i wsrod roslin. Przy niskim cisnieniu sł aktywne rowniez za dnia. Niektore gatunki potrafił oddychac powietrzem atmosferycznym. Wychow mżodych: Ikra denna przykleja siś do kamieni. Nie wiem nic o rozradzaniu ryb z tej rodziny w akwarium, poza przypadkami uzycia hormonow do sztucznego wywoęania taręa. Woda: Czysta, dobrze natleniona. Wiśkszosc gatunkow lubi prłd wody. Akwarium: Przestronne z miejscami gśsto porosniśtymi roslinnoscił. Na dnie powinny byc kryjowki z korzeni i wsrod kamieni, gdzie ryby chśtnie przebywajł w czasie odpoczynku. Pokarm: Wszystkie rodzaje pokarmu, w naturze odzywiajł siś drobnł faunł dennł, tylko dorosęe nalezłce do niektorych gatunkow przechodzł na odzywianie siś rybami.

Bocja siatkowana (Botia lohachata) Wielkosc: 10 cm Dymorfizm pżciowy: Nieznany. Zachowanie: Stadne, zywe, a po okresie adaptacji odporne rybki. Jesli siś zdecyduje na tś rybś nalezy koniecznie trzymac stadko tych sympatycznych rybek, pojedyncze egzemplarze marniejł. Zajmujł gęownie dno zbiornika, czasami jednak zdarza im siś pęywac w toni wodnej. Nie przejawiajł, zadnej agresji skierowanej przeciwko wspoęmieszkan com akwarium, jesli nie sł to slimaki. Wychow mżodych: Rozrod w akwarium jest nieznany, prawdopodobnie rodzice nie zajmujł siś ikrł, ani narybkiem. Woda: temperatura: 22-26oC, pH 6.0-7.2, twardosc ogolna 4-12 DgH, woda musi byc regularnie odswiezana, 20% na tydzien . Akwarium: Obszerne z duzł iloscił kryjowek wsrod roslin, korzeni, pustych skorup po orzechach kokosowych i rurek np. kawaękow bambusa. Pokarm: Kazdy pokarm zywy i suchy, uwielbia zywe slimaki, ktore wysysa z muszli. Uwagi: Ryby te podobnie jak inne bocje majł ostre, otwierane kolce przy pysku, ktorych uzywajł gdy probuje siś je zęapał w siatkł. Na szczśscie kolce nie zawierajł zadnego jadu. Mimo takiego uzbrojenia nie zauwazyęem, zeby rybki siś pokaleczyęy podczas wzajemnych przepychanek. Bocja wspaniaża (Botia macracantha) Rybka ta wystśpuje w wodach sęodkich Sumatry i Borneo. Osiłga tam dęugosc 30 cm, w akwarium zazwyczaj nie osiłga tej wielkosci i poprzestaje na 15 cm. Jest to niewłtpliwie jedna z najęadniejszych rybek sęodkowodnych, wystśpujłcych w Azji. Niestety w moim akwarium wiedzie skryty tryb zycia, chowajłc siś za dnia w kryjowkach, jakie znajduje w zbiorniku. Ostatnio wszystkie cztery sztuki, ktore posiadam siedzł w ęupinie orzecha kokosowego. Lubił akwarium dobrze zarosniśte roslinami z duzł iloscił kryjowek. Bocja prowadzi nocny tryb zycia. Jest wtedy ozywiona i pęywa po caęym akwarium, radzś dobrze przykrywac zbiornik, bo potrafi wyskoczyc w nocy ze zbiornika. Ryba stadna, pojedyncze egzemplarze ginł. Do dobrego samopoczucia potrzebuje akwarium o pojemnosci minimum 100 l. Po zakupie nalezy rybom zrobic obowiłzkowo kwarantannś, gdyz najprawdopodobniej nasz nabytek w ciłgu najblizszych kilku tygodni zachoruje na rybił ospś (ichtioftiriozś), ktorł najczśsciej daje siś wyleczyc podnoszłc temperaturś do ok. 30-32oC, dodajłc ęyzkś soli na kazde 10 l wody lub FMC wg przepisu na opakowaniu. Osobiscie radzś stosowac sol kuchennł gdyz nie ma potencjalnie takich efektow ubocznych jak FMC i inne preparaty oparte na zieleni malachitowej. Kuracja jest kon ska, wiśc pamiśtajmy o dobrym napowietrzaniu i obserwacji pacjentow. Po aklimatyzacji sł to odporne i sympatyczne ryby nadajłce siś doskonale do akwarium ogolnego jak i srodowiskowego. W akwarium wymaga wody o temperaturze nie nizszej niz 22oC, ale najlepiej czuje siś w temperaturze wyzszej niz 24oC. Jest wszystkozerna, ale nalezy pamiśtac by dostarczac im węasciwego i peęnowartosciowego pokarmu, zawierajłcego zarowno skęadniki pochodzenia zwierzścego jak i roslinnego. Bocje lubił sobie urozmaicic menu 76

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego wyjadajłc z akwarium maęe slimaki, zostajł po nich tylko muszelki. Moje 4 sztuki dostaęy odpowiedzialnł funkcjś brygady antyslimakowej w moich akwariach i sł rewelacyjne. Kazdego wieczora wrzucam im garsc slimakow. Dopoki tego nie robięem moje bocje siś chowaęy po kłtach teraz pęywajł w poszukiwaniu swojego ulubionego zarcia po caęym akwarium. Jesli w jakims akwarium slimaki namnozł siś za bardzo przeęawiam tam bocje i po kęopocie. Charakterystycznł cechł wszystkich gatunkow bocji jest obecnosc kolca w okolicach skrzel, ktore otwierajł siś, gdy ryba siś czegos przestraszy, trzeba uwazac przy ęapaniu w siatkś. Nie znam sposobu na odroznienie samca od samicy, a jak podaje literatura nie udaje siś ich rozmnazac w akwarium w sposob naturalny. Rosjanie podobno rozmnazajł bocje podajłc im gonadotropiny, wywoęujłc w ten sposob sztucznie taręo. Bocja prź gowana (Botia striata) Wystź powanie: poęudniowo-wschodnia Azja, wschodnie i poęudniowo wschodnie Indie. Wielkosc: 10 cm Dymorfizm pżciowy: Nieznany. Zachowanie: Stadne, zadziorne wobec siebie, wiecznie w ruchu, ciłgle poszukujł pokarmu, u mnie zachowujł siś trochś jak "gromadka przedszkolakow". Koniecznie nalezy trzymac stadko tych sympatycznych rybek, pojedyncze egzemplarze marniejł. Ja mam 6 i uwazam, ze stadko 12 byęoby duzo lepszym rozwiłzaniem. Zajmujł gęownie dno zbiornika, czasami jednak zdarza im siś pęywac w toni wodnej. W moim akwarium pęywajł w towarzystwie sumikow szklistych, krewetek filtrujłcych i cudaczkow (Gastromyzon sp.). Nie zauwazyęem, zadnej agresji skierowanej przeciwko wspoęmieszkan com tego akwarium. Wychow mżodych: Rozrod w akwarium jest nieznany, prawdopodobnie rodzice nie zajmujł siś ikrł, ani narybkiem. Woda: temperatura: 23-30oC, pH 6.0-7.2, twardosc ogolna 412 DgH, woda musi byc regularnie odswiezana. Akwarium: Obszerne z duzł iloscił kryjowek wsrod roslin, korzeni, pustych skorup po orzechach kokosowych i rurek np. kawaękow bambusa. Pokarm: Kazdy pokarm zywy i suchy, uwielbia zywe slimaki, ktore wysysa z muszli. Uwagi: Ryby te podobnie jak inne bocje majł ostre, otwierane kolce przy pysku, ktorych uzywajł, gdy probuje siś je zęapac w siatkś. Na szczśscie kolce nie zawierajł zadnego jadu. :-) Mimo takiego uzbrojenia nie zauwazyęem, zeby rybki siś pokaleczyęy np. podczas wzajemnych przepychanek. Piskorek, Cierniooczek (Pangio sp.) Wielkosc: ok. 13 cm. Wyglćd i dymorfizm pżciowy: Robakowate, bocznie spęaszczone ciaęo pokryte poprzecznymi brłzowo zoętymi prśgami. Ich rozmieszczenie, ilosc, kolor i dęugosc zalezy od gatunku ryby. Widziaęem kiedys u kolezanki piskorki, ktore miaęy jednolicie brłzowe ciaęo. Pod kazdym okiem znajduje siś odchylany kolec. Brak widocznych roznic miśdzy samcem a samicł. Zachowanie: Spokojna, stadna, zajmujłca dno zbiornika rybka. W dzien ukrywa siś wsrod roslin, pod korzeniami i w grotach, czasami lezy powoli przesuwajłc siś po dnie. Jest to ryba aktywna nocł i o zmroku. Moje wykazujł zwiśkszonł aktywnosc przed i w trakcie opadow deszczu.Wystraszony szybko pęywa i moze wyskakiwac z akwarium (1 mi wyskoczyę podczas podmiany wody, nie zauwazyęem w porś i juz go nie mam. Wg Maylanda, nie powinno siś go trzymac z innymi rybami dennymi, nie wiem dlaczego, moze chodzięo mu o pęochliwosc. Zauwazyęem, ze dla bezpieczen stwa piskorkow otwory wylotowe filtrow wody powinny byc ponad wodł albo niewielkie. Piskorki chśtnie węazł w rozne zakamarki, w filtrze nie mogł zawrocic i ginł, w filtrach turbinowych zabija je wirujłcy wirnik. Trzeba o tym fakcie pamiśtac do stracimy naszych podopiecznych, a szkoda bo to fajne rybki. Moje piskorki w akwarium zyjł zgodnie z kiryskami Sterby, bocjami wspaniaęymi, 4 dorastajłcymi gurami mozaikowymi i kilka gupikow. Wychow mżodych: Rozmnazanie udaje siś tylko sporadycznie. Ikra jest rozpraszana, tarlaki mogł zjadac ikrś. Męode wykluwajł siś po 24 godzinach. Podobno najlepszym pokarmem dla męodych sł larwy solowca, prywatnie uwazam, ze nalezaęoby podac cos bardziej naturalnego, pierwotniaki, rozgnieciony tubifex, micro, moze kiedys sprawdzś tś teoriś. Zaraz po wykluciu męode majł zewnśtrzne skrzela. 77

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Woda: twardosc wody nie odgrywa praktycznie zadnej roli, aczkolwiek lepiej czujł siś w wodzie miśkkiej w temperaturze od 24 do 28oC. Po kazdej podmianie sł wyrańnie ozywione. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, z kryjowkami na dnie. Lubi miśkkie, ciemne podęoze, w ktorym moze grzebac w poszukiwaniu robakow. Pokarm: Dowolny dobry pokarm zywy i preparowany, przepada za robakami. Moje z braku tubifexu zęazł sie do granulatu miśsno włtrobowego firmy "Tubifex". Pokarm trochś młci wodś, jak skon czy mi siś ta puszka, sprobujś kiryska i pokarmow Tetry. Wolł chyba "Tubifex".

78


Kćsaczowate Wystź powanie: Wody sęodkie obu Ameryk i Afryki. Wielkosc: Zwykle nieduze do kilkunastu centymetrow, ale bywajł wsrod nich rowniez gatunki wiśksze. Dymorfizm pżciowy: Nie ma ogolnej pewnej metody na odroznienie samca od samicy. Zachowanie: Zwykle zywe, stadne rybki, mogłce atakowac wspoęmieszkan cow w akwarium. Wiśkszosc gatunkow jednak nadaje siś do wspolnych zbiornikow towarzyskich, gdzie nikomu nie robił krzywdy. Wychow mżodych: Trudne do rozmnozenia. Wymagajł odpowiedniej wody, pokarmu i postśpowania z tarlakami. Wiśkszosc gatunkow rozrzuca swojł ikrś wsrod roslin, stanowiłc pońniej jesli pozostanł w akwarium zagrozenie dla ikry i narybku. Sł jednak wsrod kłsaczowatych gatunki skęadajłce ikrś na lisciach nad wodł, gatunki o zapęodnieniu wewnśtrznym, jak i opiekujłce siś ikrł i narybkiem podobnie jak to robił pielśgnice. Woda: Wiśkszosc gatunkow do rozmnazania wymaga wody miśkkiej i kwasnej z dodatkiem garbnikow. Trzymac mozna je, jesli zrezygnuje siś z rozmnazania, zwykle kazdej dostśpnej, czystej wodzie, ktora nie bśdzie zasadowa i bardzo twarda. Akwarium: Wymagajł sporo przestrzeni do wypęywania siś i kryjowek wsrod roslin na brzegach akwarium. Pokarm: Z ywy lub suchy, niektore gatunki wymagajł dodatku pokarmu roslinnego.

Zwinnik jarzeniec (Hemigrammus erythrozonus) Wystź powanie: Gujana, poęnocno - wschodnia czśsc Ameryki Poęudniowej Wielkosc: ok. 4,5 cm. Wyglćd i dymorfizm pżciowy: Ńadna rybka z opalizujłcym pomaran czoworubinowym paskiem ciłgnłcym siś wzdęuz caęego ciaęa. Samice sł wiśksze od samcow i majł zaokrłglony brzuch. Przeznaczonych do rozrodu samcow nie nalezy wyęawiac siatkł, ktora uszkadza haczyki znajdujłce siś na pęetwie odbytowej, niezbśdne do odbycia owocnego taręa. Zachowanie: Spokojna, stadna, zajmujłca nizsze warstwy wody rybka. Tworzy rewiry, ale nie walczy w ich obronie. Wychow mżodych: Para skęada ikrś w nieduzym akwarium, znajdujłcym siś w spokojnym ocienionym miejscu. Wskazany ruszt ikrowy na dnie zbiornika. Po tarle dorosęe nalezy odęowic, gdyz zjadajł ikrś i pońniej wykluwajłcy siś narybek. Wylśg nastśpuje po 24 godzinach. Męode karmi siś drobnym zywym pokarmem od momentu, gdy zacznł samodzielnie pęywac. Woda: Do taręa i wylśgu: pH 6,5-7,0, twardosc ogolna do 10odGH, wśglanowa do 2odCH, temperatura 24-26oC. Jesli ryby trzymane sł tylko w celach ozdobnych woda moze miec wiśkszł twardosc a temperatura moze zawierac siś w zakresie 23-28oC . Akwarium: Przestronne z miejscem do pęywania. Wskazane sł rosliny o twardych lisciach. W akwarium towarzyskim zwinniki ęadnie komponujł siś z neonami, prśtnikami kiryskami. Pokarm: Przyjmuje kazdy rodzaj pokarmu, zywego i suchego, preferuje jednak zywe widęonogi. Uwagi: Prawdziwe piśkno tych ryb mozna podziwiac dopiero w domowym akwarium z ciemnym podęozem i roslinnoscił. W sklepie ryby prawie zawsze sł blade. Ostatnio rowniez niestety pojawiajł siś formy z wyblakęym paskiem, ktore sł wynikiem hodowli wsobnej. Neon czarny (Bystrzyk Axelroda) (Hyphessobrycon herbertaxelrodi) Wystź powanie: Brazylia, Mato Grosso, Rio Taquary Wielkosc: 4,5 cm Dymorfizm pżciowy: samice sł peęniejsze, samiec ktory jest smuklejszy ma niebieskobiaęe kon ce pęetw Zachowanie: Z ywa, towarzyska, stadna, przebywajłca w gornych i srodkowych warstwach wody. Zagrozona zbija siś w stada i ucieka. Nalezy trzymac stadko minimum 6-10 sztuk wtedy dopiero widac urodś tej rybki. Doskonaęym towarzystwem dla niej sł inne nieduze rybki z rodziny kłsaczowatych, pielśgniczki i oczywiscie kiryski a w akwarium towarzyskim maęe karpiowate. Wychow mżodych: Uchodzi za dosyc trudnł do rozmnozenia. Taręo odbywa w głszczu drobnolistnych roslin wodnych. Po tarle nalezy natychmiast odęowic tarlaki z akwarium tarliskowego gdyz zjadajł ikrś i wykluwajłcy siś narybek. Woda: Lubi wodś niezbyt twardł z dodatkiem garbnikow o temperaturze od 22-26oC. Akwarium: Najlepiej prezentuje siś w duzym, przestronnym porosniśtym po bokach akwarium z kśpami drobnolistnych roslin wodnych. Pokarm: Przyjmuje kazdy suchy i zywy.

79


Tetra cesarska (Nematobrycon palmeri) Eigenmann 1911 Wystź powanie: Kolumbia, dorzecze San Juan. Wielkosc: 5,5 cm Dymorfizm pżciowy: Samce majł wydęuzone srodkowe promienie pęetwy ogonowej i sł efektowniej ubarwione, samiczki natomiast majł peęniejsze brzuchy. Zachowanie: Samce sł terytorialistami, ale okresowo pod wpęywem zagrozenia ęłczł siś w ęawicś. Nie atakuje innych rybek w akwarium. Zwykle pęywa ukosnie gęowł lekko w doę. Wychow mżodych: Taręo odbywa siś w parach, i nie jest zbyt produktywne. Larwy wylśgajł siś po okoęo 24 godzinach, a pęywac zaczynajł po 5 dniach. Jako pierwszy pokarm mozna podawac naupliusy oczlika, larwy solowca albo nicienie micro. Woda: Temperatura 24-26oC, pH 7-7,5. TwO=10DgH, TwW=2DgH, lubi dodatek garbnikow i znosi kwasniejszł niz podana wodś. Akwarium: Obszerne z miejscami gśstym porostem roslinnym i miejscem do wypęywania siś. Akwarium powinno byc dęugie by samce mogęy stworzyc swoje rewiry i w peęni prezentowac swoje ubarwienie i efektowny wyglłd. Pokarm: Kazdy rodzaj pokarmu. Neon Innessa (Paracheirodon innesi) Wystśpuje w cienistych lesnych wodach gornej Amazonki, w okolicach miast Leticia i Tabatinga. Osiłga 3,5-4cm dęugosci. Stadna, chśtnie pęywajłca w caęej toni rybka, ktorł mozna trzymac w towarzystwie innych spokojnych ryb podobnej wielkosci. W akwarium nalezy stworzyc srodowisko zblizone do mrocznego strumienia w dzungli. Peęniś swoich wspaniaęych barw neon pokazuje w zarosniśtym akwarium z ciemnym podęozem i miśkkł kwasnł wodł. Do rozrodu wymaga czystej bardzo miśkkiej kwasnej wody o temperaturze 19 - 21oC. W akwarium tarliskowym powinny byc kśpki drobnolistnych roslin. Tarlaki dobrze jest przed taręem dokarmiac larwami komara. Ikra i męode sł wrazliwe na swiatęo, ktore im szkodzi. Samczyki sł odrobinś smuklejsze od samic. Nadajł siś do akwarium towarzyskiego, gdy zakęadamy, ze nie bśdziemy rozmnazac naszych podopiecznych, mozna trzymac neony w wodzie twardej w temperaturze miśdzy 23-24oC, wyzsza temperatura skraca zycie naszych ryb. w moim akwarium niestety nie rozmnazam neonow. W Polsce podobno "zagęśbiem neonowym" jest S lłsk gdzie wystśpuje w kranach miśkka woda. Przyjmuje wszystkie rodzaje pokarmow zywy, suchy i preparowany. Bystrzyk barwny Kłsaczowate Hyphessobrycon callistus (BOULENGER, 1900) Characidae Szansa nabycia okazow czystej krwi Hyphessobrycon callistus, pochodzłcych z nizin Paragwaju, jest niewielka. Trwajłca juz od dęuzszego czasu hybrydyzacja w obrśbie tego gatunku daęa wiele pokolen pęodnych mieszan cow, bardzo do siebie podobnych. W ten sposob rozrozniono szereg gatunkow: H. callistus, H. serpae, H. minor, H. hasemani i H. heraidschultzi, ęatwo siś ze sobł krzyzujłcych, podobnie zresztł jak H. georgettae i H. takasei. Samce majł barwś jasnoczerwonł i sł smuklejsze od samic, ktorych brzuch jest wyrańnie wypukęy. Dorosęe osobniki osiłgajł dęugosc do 4 cm. Hodowla i rozrod bystrzyka barwnego nie sł skomplikowane. Przed taręem ryby umieszcza siś parami w zbiornikach o pojemnosci 60 l. Na dnie nalezy uęozyc siatkś ochronnł. Jaja rozwijajł siś najlepiej w temperaturze 24ľC, przy pH 6,5-7,0 i twardosci wody do 2ľdCH oraz ok. 10ľdGH. Odpowiada to odstaęej lub destylowanej wodzie wodociłgowej, wzbogaconej ekstraktem torfowym. Bystrzyki skęadajł wielkł liczbś maęych szarawych jaj, ktore trzeba chronic przed zbyt intensywnym swiatęem. Mozna takze dodac do wody kilka kropli bęśkitu metylenowego. Wylśg nastśpuje po 24 godzinach; swobodnie pęywajłce larwy jedzł chśtnie "zywy pyę" (larwy widęonogow lub solowca). Bystrzyk barwny jest rybł niezwykle atrakcyjnł, niektore populacje bywajł jednak agresywne i to nie tylko w stosunku do innych ryb, ale nawet do przedstawicieli węasnego gatunku. Inne populacje ęatwo zapadajł na rozne choroby; najczśsciej spotykane sł obrzśki lub charęactwo. Przyczynś choroby mozna okreslic jedynie na podstawie 80

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego kompleksowych badan laboratoryjnych. Niektore ryby sł nosicielami infekcji, bez zadnych objawow zewnśtrznych; choroba moze wtedy wybuchnłc masowo wsrod potomstwa. Z ywienie bystrzyka barwnego nie jest trudne, zjada on bowiem rownie chśtnie zywy i suchy pokarm. Z ażobniczka Kłsaczowate Gymnocorymbus ternetzi (BOULENGER, 1895) Characidae Rzadko zdarza siś, aby specjalistyczny sklep akwarystyczny nie oferowaę do sprzedazy zaęobniczki, Gymnocorymbus ternetzi, i to zarowno formy dzikiej, jak i dęugopęetwej formy hodowlanej. Gatunek ten dobrze zaaklimatyzowaęsiś w niewoli i ęatwo siś rozradza, dajłc duzł liczbś potomstwa. Rozprzestrzeniony jest w Ameryce Poęudniowej na obszarze Mato Grosso i w dorzeczach Rio Paraguay i Rio Negro. Do Europy zostaę sprowadzony w 1935 roku. Gęśboka, czarna barwa męodych osobnikow pońniej wystśpuje tylko u dorosęych samcow. Dorosęe samice sł srebrzyste z dymnym odcieniem; zbudowane mocniej od samcow osiłgajł dęugosc ok. 5 cm. Z aęobniczka jest wprawdzie uwazana za popularnł rybś akwariowł, obecnie jednak nieco rzadziej spotyka siś jł w akwariach, zostaęa bowiem wyparta przez inne, bardziej kolorowe, nowe gatunki. Ryba ta ęatwo rozmnaza siś w niewoli. Jednł lub wiścej par dojrzaęych do taręa umieszcza siś w akwarium o pojemnosci okoęo 50 l. Jego dno powinno byc przykryte siatkł. Przy temperaturze wody 20-24ľC, pH 6,5-7,0 i twardosci do 2ľdCH rozwoj drobnych jajeczek przebiega bez zadnych zakęocen . Męode swobodnie pęywajłce nalezy karmic najpierw larwami solowca, a pońniej roznymi rodzajami tradycyjnych zywych lub suszonych pokarmow. Męode rosnł szybko, lecz ich wzrost, ze wzglśdu na wielkł liczbś skęadanych przez samicś jaj, jest zalezny bezposrednio od pojemnosci akwarium hodowlanego. Z aęobniczka najlepiej czuje siś w sporym stadzie i w obszernym akwarium, w ktorym moze swobodnie pęywac. Jest spokojnym gatunkiem, najlepiej czuje siś w towarzystwie sredniej wielkosci ryb o podobnych wymaganiach. Woli pokarm zywy. Podobnie jak wiele innych gatunkow ryb akwariowych szczegolnie chśtnie zjada larwy komarow, ich poczwarki i dojrzaęe owady, z rodzaju Anopheles. Otwor gśbowy zaęobniczki ma gorne poęozenie, jest wiśc przystosowany do pobierania pokarmu z powierzchni wody - zbieranie go z dna stwarza jej znaczne trudnosci. Odmiana zaęobniczki z wydęuzonymi pęetwami (3) zostaęa wyhodowana przez polskiego akwarystś, Franciszka Kawalca.

81


Z yworodne Xenotoca eiseni Wystź powanie: Dorzecze Rio Lema na Wyzynie Meksykan skiej. Wielkosc: 9-10 cm, samice bywajł nieco wiśksze od samcow. Dymorfizm pżciowy: Tylna czśsc ciaęa samca jest kolorowa, fioletowo pomaran czowa, samice jednolicie szare z biaęymi brzuszkami. U samic jest czasem widoczna plama ciłzowa. Zachowanie: Z ywa, stadna, nadajłca siś do akwarium z pielśgnicami. Obgryza miśkkie czśsci roslin i pęetwy innym rybkom. Wychow mżodych: Samica po 4-6 tygodniowej ciłzy rodzi od kilku do kilkudziesiściu stosunkowo duzych (prawie 1 cm) męodych. Samica niestety ma skęonnosci do kanibalizmu i aby utrzymac męode musimy przygotowac kotnik z odpowiednio gśstym porostem roslin o pierzastych lisciach. Woda: Raczej twarda, swieza o temperaturze od 20-24oC, ryby znoszł okresowo wodś o parametrach znacznie odbiegajłcych od optymalnych. Znane mi sł doniesienia o zimowaniu w Polsce Xenotoc w jednym z ogrodow zoologicznych w fosie dookoęa wybiegu dla zyraf. Akwarium: Obszerne z miejscem do pęywania. Jako towarzystwo w duzym akwarium mozna dobrac np. pielśgnicś Meeka. Pokarm: Wszystkozerna, musi miec zapewniony dodatek pokarmu roslinnego. Chśtnie skubie glony i miśkkie liscie roslin.

82


Piź kniczkowate - jajozyworodne Wystź powanie: Pierwotnie wody sęodkie i sęonawe Ameryki S rodkowej, Poęudniowej i Antyli ale zostaęy zaaklimatyzowane w celu zwalczania larw komarow rowniez w innych czśsciach swiata. Wielkosc: Nie ma gatunkow wiśkszych niz 30 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec ma gonopodium, samice sł zwykle wiśksze. Zachowanie: Zwykle sł to spokojne rybki stadne, wyjłtkiem jest szczupaczek zyworodny, ktory jest agresywnym drapieznikiem. Wychow mżodych: Męode rodzł siś zywe i stosunkowo duze, odchow zwykle nie stanowi problemu. Ciłza samicy trwa kilka tygodni, a u czśsci gatunkow jedno zapęodnienie wystarcza na kilka miotow męodych. Uwaga w wiśkszosci przypadkow rodzice polujł na swoje nowonarodzone dzieci. Dla ochrony narybku przed zaręocznoscił rodzicow wystarcza warstwa roslin pęywajłcych po powierzchni wody. Woda: Czysta, dobrze natleniona. Wiele gatunkow lubi niewielki dodatek soli, ęyzka na 10 l wody, wiśksza ilosc soli szkodzi roslinom. Akwarium: Przestronne z miejscami gśsto porosniśtymi roslinnoscił, dobrze oswietlone, warto by na powierzchni pęywaęy rosliny, wsrod ktorych mogł kryc siś męode. Dorosęe zwykle nie interesujł siś losem potomstwa, a nawet na nie polujł. Męode wiśkszosci gatunkow pęywajł tuz pod powierzchnił wody. Pokarm: Wszystkie rodzaje pokarmu, przepadajł za larwami komara i planktonem, w wiśkszosci przypadkow lubił dotatek pokarmu roslinnego. Szczupaczek zyworodny jest typowym drapieznikiem polujłcym na inne ryby.

Gupik(Poecilia reticulata) Nie wiadomo dlaczego, wszyscy uwazajł gupika za rybkś ęatwł w utrzymaniu i odpowiednił dla poczłtkujłcych. Niezupeęnie tak jest. Prawdł jest, ze ęatwo otrzymac przychoweki go odchowac, no ale co potem. Okazuje siś, ze męode ani takie ęadne jak rodzice, a i w przerybionym akwarium, ęatwo zapadajł na rozne choroby co czśsto zniechśca poczłtkujłcych do dalszej hodowli. Weloniaste pęetwy samcow, ęatwo padajł ofiarł wspoęmieszkan cow a okaleczone rybki, sł ęatwym ęupem dla grzybow i bakterii. Gupik w naturze wystśpuje w poęnocnej czśsci dorzecza Amazonki i na wyspie Trynidad, ponadto częowiek rozwlekę go po caęej strefie tropikalnej w celu zwalczania larw komara. Forma dzika ma wymiary 2,5 cm samiec, 5 cm samica. Towarzyska i zywa ryba nadajłca sie do zespoęu ryb w akwarium ogolnym. Samiec jest zazwyczaj mniejszy i barwniej ubarwiony od samicy. Ponadto samiec ma typowe dla ryb jajozyworodnych gonopodium po ktorym mozna go niezawodnie odroznic od samicy. Ubarwienie i ksztaęty pęetw sł roznorodne i zmienne. Wymaga wody o temperaturze od 18-24oC. Formy weloniaste lepiej czujł siś w temperaturze wyzszej nawet dochodzłcej do 28oC. Dobrze jest gdy powierzchnia wody pokryta jest roslinami pęywajłcymi, idealna wydaje siś tu wgęśbka, ktora tworzłc korzuch na powierzchni wody umozliwia ukrycie siś swiezo urodzonym męodym. Dziśki temu uzyskuje w miarś zdrowe i silne męode pokolenie, osobniki sęabe sł zjadane przez pozostaęych wspoęmieszkancow akwarium, a najsilniejsze majł szansś ukrywajłc siś we wgęśbce, skłd czasami je wyęawiam do akwarium podchowowego. Twardosc wody nie ma znaczenia istotnym jest natomiast by jej zmiana nie nastśpowaęa gwaętownie. W niektorych rejonach Polski trzyma siś gupiki w wodzie miśkkiej co po nagęym przeniesieniu ich do wody twardej w poęłczeniu z duzym stresem spowodowanym zagśszczeniem ryb, transportem, powoduje niepotrzebne i z pozoru niewytęumaczalne straty. Gupika daje siś utrzymac przy zyciu nawet w maęym zbiorniku 30-40 l, ale duzo lepiej czuje siś w przestrzennych zbiornikach, dobrze zarosniśtych roslinami z miejscem do wypęywania siś. W mojej setce ryby osiłgajł wielkosc egzemplarzy dorosęych juz po 3-4 miesiłcach, a samce majł w peęni wyksztaęcone pęetwy juz po 4 miesiłcach, ale takie osiłgi uzyskujś tylko przy karmieniu pokarmem zywym. W okresie zimowym, kiedy nie mam dostśpu do zywego rybki rosnł wolniej. Męode otrzymujł rozdrobniony pokarm suchy i drobny pokarm zywy (oczlik, rozwielitka). Męode rodzłce siś po czterotygodniowej ciłzy sł stosunkowo duze, wiśc nie trzeba ęowic dla nich specjalnie drobnego pokarmu zywego. Dorosęe jedzł wszystkie rodzaje pokarmu, jednak nalezy pamiśtac o podawaniu dodatku pokarmu roslinnego w postaci saęaty i glonow gdyz ryby mogł objadac czubki delikatnych roslin. Zmienniak wielobarwny (Xiphophorus variatus; Platypoecilus) Terytorium wystź powania: Wystśpuje w wodach Meksyku, czśsto z innymi gatunkami tego rodzaju. Cechy charakterystyczne: wyglłdu Samiec osiłga dęugosc do 5,5 cm, a samica do 7 cm. Ubarwienie, zwęaszcza samcow jest bardzo zmienne, najczśsciej zęotooliwkowe z zielonym lub niebieskim poęyskiem, spod ciaęa i pęetwa grzbietowa, zoętopomaran czowa. Usposobienie: Ryby te dobrze czujł siś w gromadzie. Trzymane jednak w zbyt duzych ilosciach psujł rosliny. Wymagania: Nie sł wymagajłce; woda moze byc twarda, o temperaturze 20-26 'C. Akwarium powinno byc zarosniśte. 83

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Pokarm: Zarowno dorosęe jak i narybek chśtnie zjadajł kazdy pokarm; konieczny jest takze pokarm roslinny. Rozmnazanie: Dorosęe na ogoę nie zjadajł potomstwa. Dorastajł jednak dosc dęugo 1-1,5 roku (u samcow pojawiajł siś wtedy barwy). Nie nalezy uzywac do rozrodu zbyt męodych sztuk. Polecane dla: Poczłtkujłcego. Molinezja ostropyska (Poecilia sphenops) Wystź powanie: Ameryki od Teksasu poprzez Meksyk, az do Kolumbii i Wenezueli. Wielkosc: Samce: 4-7 cm, samice: 6-10 cm. Dymorfizm pżciowy: Samice sł wyrańnie wiśksze od samcow. Samce majł organ pęciowy, zwany gonopodium. Zachowanie: Z ywa, towarzyska, zwawa, wiecznie gęodna. Wychow mżodych: Rybka jajozyworodna, po 4-8 tygodniowej ciłzy rodzi zywe męode, ktore majłc prawie 5 mm zjadajł wszystkie rodzaje odpowiednio rozdrobnionego pokarmu. W miocie moze byc nawet do 80 męodych. Odmiana barwna Black molly (na zdjściu) charakteryzuje siś nieco dęuzszym okresem ciłzy 6-10 tygodni. Woda: Twarda z dodatkiem soli (wystarcza 1 ęyzeczka na kazde 10 litrow wody w akwarium), temperatura: 22-26oC, odmiana czarna lubi wyzszł temperaturś okoęo 25-28oC. Akwarium: Duze, gśsto zarosniśte roslinami, lubi porost glonow, ktore chśtnie skubie. Pokarm: Z ywy, suchy lubi dodatek roslinnego bez ktorego moze obgryzac delikatne roslinki. Mieczyk Hellera (Xiphophorus helleri)

2 Mieczyk Hellera nalezy do rodziny piśkniczkowatych, do ktorej nalezł ryby zyworodne zyjłce gęownie w Ameryce Poęnocnej, S rodkowej i Poęudniowej. Zasadniczym ich pozywieniem sł larwy komarow, moskitow i glony. W hodowlach odzywiajł siś tez wiśkszymi zwierzśtami wodnymi jak np.; tubifex, oraz zupeęnie drobnymi takimi jak: plankton. Odroznienie pęci jest ęatwe z uwagi na widoczny narzłd kopulacyjny wystśpujłcy u samca tzw.: gonopodium, oraz mniej lub bardziej okazaęy miecz w dolnej krawśdzi pęetwy ogonowej. Mieczyki sł dosc duzymi rybkami, dlatego hodujłc je w wiśkszych ilosciach nalezy miec duze zbiorniki, mniej wiścej od 60 l wzwyz. Innym powodem przemawiajłcym za duzymi zbiornikami jest wydalany w duzych ilosciach kaę. Jest on bogaty w zwiłzki organiczne oraz mocznik, co przy duzym zagśszczeniu i niewielkim zbiorniku powoduje gwaętowny rozwoj bakterii oraz zanieczyszczenie wody. Rozmawiajłc z wieloma hodowcami tych ryb z kraju i zagranicy, oraz na podstawie swoich węasnych doswiadczen , doszedęem do wniosku, ze mieczyk jest wszechstronny nie tylko jesli chodzi o karmienie, ale dotyczy to tez, jednak w mniejszym stopniu, warunkow bytowych. W tym przypadku nalezy jednak przestrzegac pewnych zasad. Wyzej wspomniana wszechstronnosc nie zdaje egzaminu, gdy mamy do czynienia z rybami dorosęymi. Przy sprowadzaniu nowych ryb nalezy dowiedziec siś, w jakich warunkach dotychczas przebywaęy i stworzyc im podobne ( woda, temperatura, rodzaj pozywienia). Jesli siś nam to uda i ryby przezyjł, to mozemy stopniowo, bardzo powoli przyzwyczajac je do zmiany warunkow, az doprowadzimy do takich, jakimi dysponujemy na co dzien . O peęnym sukcesie mozemy mowic dopiero po dochowaniu siś węasnego narybku. Mozna to oczywiscie osiłgnłc w ęatwiejszy sposob, kupujłc zapęodnionł samicś, lub dorosęego samca (pod warunkiem, ze posiadamy swoje, jaęowe samice). Węasnie męode rybki urodzone juz u nas, dziśki swej wszechstronnosci mozemy spokojnie hodowac w takich warunkach jakie posiadamy, oczywiscie pamiśtajłc o podstawowych wymaganiach tej rodziny ryb. Aby nie byc goęosęownym przytoczś przykęad: sł hodowcy, dla ktorych karmienie mieczykow Hellera tubifexem jest duzym bęśdem z uwagi na to, ze ich ryby przy tym pokarmie padajł. Rzeczywiscie tak siś moze dziac. Sam po nabyciu narybku z tej hodowli i nakarmieniu ich tubifexem, bardzo szybko je stracięem. Ja natomiast, oraz czśsc hodowcow z kraju i Europy, z powodzeniem karmimy ryby tym pokarmem osiłgajłc dobre efekty hodowlane i konkursowe. Stosujłc tubifex nalezy pilnowac aby nabywac go w miarś mozliwosci tylko u jednego sprawdzonego juz dostawcy, wiedzłc, ze pokarm pochodzi z tych samych stanowisk. W przypadku zmiany ńrodęa dostawy powinnismy go przed podaniem rybom przetestowac. Oprocz tubifexu mozemy podawac caęł gamś roznych innych pokarmow gotowych poprzez plankton, skłposzczety - grindal, doniczkowiec, mikro, a takze pokarmy przygotowane przez samego hodowcś jak: grysiki, pasty itp. Pamiśtajmy jednak o jego zroznicowaniu, z zachowaniem nalezytego umiaru. 84

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Podajłc skłposzczety, jako pokarm wysoko kaloryczny nalezy ograniczac jego ilosc pamiśtajłc o mozliwosci uszkodzenia włtroby ryb. Bardzo wazny jest sposob karmienia ryb. Ideaęem byęoby, aby męode rybki karmic nawet kilkanascie razy dziennie w minimalnych ilosciach. Oczywiscie niewielu hodowcow dysponuje niezbśdnym czasem do takiego sposobu karmienia. Bardzo czśsto bywa tak, ze mamy mozliwosci dwu, trzykrotnego karmienia w ciłgu dnia. Moze to doprowadzic u niedoswiadczonego hodowcy do podawania jednorazowo, nadmiernej ilosci pokarmu. Dlatego polecam kazdemu hodowcy, utrzymywanie "sanitarnej" sęuzby w zbiorniku, a sł nił slimaki: zarowno te zerujłce na powierzchni, jak i te w podęozu oraz dodatkowo kilka sztuk glonojadow. Zarowno glonojady, jak i slimaki chśtnie zerujł na dnie wyjadajłc nadmiar pokarmu, niestrawione resztki a takze padęy narybek. W tym miejscu chciaębym przypomniec fundamentalnł zasadś karmienia. Otoz czśstotliwosc i ilosc podawanego pokarmu jest scisle zwiłzana z wiekiem ryb. Im starsza ryba, tym mniej potrzebuje pokarmu. Czśsto hodowcy chwalł siś, ze ich ryby pęywajł w pokarmie. Zwykle nastśpstwem takiego karmienia nie jest prawidęowy rozwoj ryby - nie rosnł wcale szybciej, a wrścz przeciwnie. Efektem takiego karmienia moze byc masowe padanie ryb. Kazdy hodowca na pewno wie, ze lepiej przegęodzic rybś niz jł przekarmic. Szczegolnie niebezpieczny jest w takim przypadku plankton. Jako pokarm zywy pobiera z wody tlen, a nadmiar planktonu powoduje, ze w zbiorniku zaczyna brakowac tlenu, co z kolei powoduje, ze i plankton i ryby zaczynajł siś dusic. Ryby jeszcze czasami ratujł siś tym, ze zaczynajł podpęywac do powierzchni pobierajłc tlen z atmosfery, plankton jednak nie ma tej mozliwosci i zaczyna masowo padac. Przyduszone ryby nie zerujł a zuzywajł wiścej tlenu, wiśc padniśty plankton w bardzo krotkim czasie zaczyna gnic. Prowadzi to szybko do zakęocenia rownowagi biologicznej w zbiorniku, osęabienia a takze zmian chorobowych u ryb, co czśsto przy nieuwadze hodowcy doprowadza do masowego ich padania. Wydaje siś, ze dzisiaj przy nowoczesnym i wydajnym sprzście nie jest to juz mozliwe, lecz czśsto siś to zdarza przy duzych hodowlach w zbyt zagśszczonych zbiornikach. Sami przez to stwarzamy niekorzystne warunki powodujłce co jakis czas powazne kęopoty hodowlane. Innym waznym elementem w hodowli mieczykow jest podmiana wody. Ideaęem byęoby zapewnienie ciłgęł jej podmianś. Jesli jednak nie mamy takich mozliwosci, to starajmy siś postśpowac podobnie jak z karmieniem - maęo i czśsto.(!!!) W kazdym zbiorniku wytwarza siś szczegolny indywidualny biotop. Dęugie okresy bez podmiany wody powodujł, ze woda w zbiorniku rozni siś dalece od tej, ktorł dolewamy w celu podmiany. W efekcie moze siś zdarzyc, ze woda dolewana rozni siś tak dalece, ze moze byc zabojcza dla mieszkan cow akwarium. By zmniejszyc do minimum ryzyko szoku zwiłzanego z podmianł wody wskazane jest by do podmiany uzywac wody odstaęej. Mozemy poswiścic do tego celu jeden ze zbiornikow, w ktorym przetrzymujemy przez kilka dni wodś w celu jej odstania. Ryby piśkniczkowate, do ktorych nalezy mieczyk, pochodzł z ciepęych stref klimatycznych, dlatego temperatura nie jest obojśtna dla ich organizmow. Optymalna temperatura to okoęo 25C. Dobowe, powolne, roznice temperatury w zakresie do 2oC nie szkodzł tej rybie. Uwagś jednak nalezy zwrocic na nagęe skoki temperatury (zmiana wody, brak prłdu) a takze na dęugotrwaęe przegrzanie czy wyziśbienie wody i temu przeciwdziaęac. Jesli ryby trzymamy w pomieszczeniu o w miarś stabilnej temperaturze to mozemy z powodzeniem stosowac zwykęe grzaęki. W pomieszczeniach o duzych roznicach temperatury najlepiej stosowac grzaęki z termostatem. Innym bardzo waznym elementem dla udanej hodowli jest natlenienie wody. Dzisiaj nie jest to juz zaden kęopot. Nowoczesne wydajne pompki dostarczajł bowiem powietrza (tlenu) w wystarczajłcych ilosciach. Pompki powinny dziaęac przez caęł dobś, ale czśsto hodujemy ryby w pomieszczeniach mieszkalnych i na noc wyęłczamy powietrze, bo brzśczenie pompek przeszkadza w snie. W takim przypadku nalezy pamiśtac o tym by nie karmic ryb na noc, bo jak juz wspominaęem przekarmione ryby potrzebujł znacznie wiścej tlenu, a my go nie dostarczamy nocł. Kon człc chciaębym jeszcze poswiścic kilka sęow o zagospodarowaniu zbiornikow. W tego rodzaju hodowlach mozemy ryby trzymac tradycyjnie tzn. w zbiorniku z podęozem, roslinami i rybami w tak zwanych akwariach domowych. Mozna tez prowadzic hodowle, w zbiornikach czystych, tzn. ryby + woda. Najczśsciej sł to duze hodowle . W takich akwariach ęatwiej jest tez utrzymac czystosc. Osobiscie uwazam, ze kazdy z tych sposobow jest dobry a zalezy tylko od upodoban mozliwosci hodowcy Akwaria "czyste" poleciaębym hodowcom, ktorzy nie dysponujł nadmiarem wolnego czasu, ktory muszł poswiścic swej hodowli.

2 Jest to ryba, ktora swojł wszechstronnoscił zaskarbia sobie wzglśdy duzej czśsci ludzi parajłcych siś akwarystykł. Mieczyk Hellera, bo o nim tu bśdzie mowa, z uwagi na roznorodne formy barwne oraz pęetwowe, okazaę siś od wielu lat, wrścz cudownym materiaęem do urzeczywistnienia fantazji niespokojnych "duchow" akwarystyki. Otoz ta pochodzłca z Ameryki rybka, wraz ze swoimi kuzynami Makulatusem i Variatusem, oprocz czysto hodowlanych, dostarcza swoim entuzjastom takze duzo wrazen sportowych. Od wielu bowiem lat w caęej Europie odbywajł siś konkursy Xipho - Molly, na ktorych to, hodowcy majł mozliwosc pochwalic siś swymi dokonaniami. I tu rodzina Xiphophorus odkrywa swoje drugie oblicze. Wielu hodowcow w swych opiniach traktuje jł jako rybś dla poczłtkujłcych, poprzez swojł popularnosc, ęatwosc w hodowli i dostśpnosc zasęuzyęa sobie w peęni na to miano, nie ma jednak rozy bez kolcow, o czym bolesnie przekonaęo siś i dalej przekonuje wielu akwarystow zajmujłcych siś ta rybł profesjonalnie. W swej wieloletniej praktyce, spotkaęem siś z opinił, ze sł to jedne z najbardziej kęopotliwych lokatorow w naszych akwariach. I to jest druga prawda. Ogolnie wiadomym jest, ze im bardziej materiaęhodowlany jest "czysty genetycznie", z tym wiśkszł skalł trudnosci ma do czynienia hodowca, co powoduje, ze hodowla mieczyka jest nie tylko hodowlanym przedszkolem ale takze uniwersytetem. Jestem wieloletnim hodowcł tych ryb na roznego rodzaju konkursy, boli mnie wiśc czśsta opinia w srodowisku akwarystycznym, ze konkursy sł zbyteczne bo sęuzł tylko zaspokajaniu wybujaęych ambicji poszczegolnych hodowcow. 85

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Co do ambicji siś zgadzam, ze jest bo bez niej nie byęoby pewnie postśpu w tej dziedzinie.. Roznorodnosc form Xiphophorus nie zmienia faktu, ze ryby te pozostawione bez nalezytego nadzoru bardzo szybko i z ochotł krzyzujł siś, co w efekcie po pewnym czasie doprowadzic do powstania jednego "uni - standardu". Powstaęe w ten sposob ryby ani barwł, ani ksztaętem pęetw nie sł w stanie zachwycic juz nikogo. Biorłc to pod uwagś, oraz fakt, ze wiele pokolen hodowcow pracowaęo nad powstaniem standardow, nalezy popatrzec na konkursy z innej strony. Na pewno wszystkim hodowcom, tym poczłtkujłcym i tym zaawansowanym, jak a nawet przede wszystkim, tym potencjalnym, sprawia wiele radosci oglłdanie cudownie kolorowych ryb o bardzo fantazyjnych pęetwach. Jednym z niewielu miejsc, gdzie mozemy obejrzec caęł gamś tych dokonan sł węasnie konkursy. Ale zeby mogęy one zaistniec, niezbśdna okazaęa siś praca wspoęczesnych entuzjastow a jednoczesnie doswiadczonych hodowcow, ktorzy opracowali juz istniejłce standardy oraz stworzyli warunki do rejestracji nowo powstaęych. Jak juz wspomniaęem, krzyzowanie siś poszczegolnych standardow odbywa siś nawet bez udziaęu hodowcy, natomiast droga odwrotna tzn. ich "wyprowadzenie" to juz zupeęnie cos innego. Nalezy wiedziec, ze kazdy mieszaniec jest genetycznie mocniejszy od ryby "rasowej" co w efekcie nawet po poęłczeniu siś z nił, prowadzi do zdecydowanie pogorszenia siś jej wyglłdu. Majłc do czynienia z kolejnymi mieszan cami zatracamy bardzo czśsto bezpowrotnie dany standard. Z eby nie byc goęosęownym, wspomnś przepiśknł odmianś mieczyka - Berlinkś. Od kilku lat na zadnym konkursie nie spotkaęem tej czystej formy. Skoro standaryzacja, to nic innego jak bardzo dokęadny opis wyglłdu ryby ( barwa, ksztaęt, budowa), to dziśki niej sśdziowie na konkursach mogł okreslic stopien zgodnosci tej ryby z wzorcem. Widzimy wiśc, ze oprocz ambicji i chści posiadania przez hodowcś "rasowych" ryb, węasnie dziśki konkursom te "rasowe" ryby jeszcze istniejł w naszych akwariach. Poniewaz spotkaęem siś z propozycjł ukazania tej tematyki w cyklu kilku artykuęow, chciaębym przyblizyc przede wszystkim praktyczne jej aspekty w mozliwie najprostszej formie. Obejmowac to bśdzie : hodowlś, utrzymanie standardow oraz ogolne zasady sśdziowania, a takze podam mozliwosci zdobywania kwalifikowanego materiaęu.

86


Ża³cowate Ń labiryntowe (Anabantoide)

2 Wystź powanie: Wody sęodkie Afryki i Azji, poęnocna granica wystśpowania niektorych gatunkow siśga, az do granicy gdzie zimł zamarza woda. Ńańcowate jednak generalnie sł rybami ciepęolubnymi. Wielkosc: Max. 60-70 cm, zwykle jednak kilka do kilkunastu cm. Cechy charakterystyczne: Ryby z tej rodziny majł specjalny narzłd nad skrzelami zwany labiryntem, ktory umozliwia im oddychanie powietrzem atmosferycznym pobieranym znad wody, gdy nie ma w niej dosyc tlenu. U wielu gatunkow pęetwy brzuszne przeksztaęcięy siś w dęugie prściki, ktore uęatwiajł orientacjś w mśtnej wodzie. Zachowanie: Generalnie sł to ryby spokojne, jednak wiśkszosc robi siś agresywna w okresie taręa. Zwykle bytujł parami zajmujłc terytorium na ktorym zwykle dochodzi do taręa i gdzie zdobywajł pozywienie. Ze znanych mi gatunkow tylko bojowniki wspaniaęe (Betta splendens) wymagajł by w akwarium nie byęo wiścej niz 1 samca, gdyz mogł siś pozabijac wzajemnie. Zaleca siś wrścz trzymanie kilku samcow przy hodowli prśtnikow. Wychow mżodych: Wsrod ęańcowatych sł gatunki, ktore po zęozeniu ikry pozostawiajł jł swemu losowi, sł wsrod nich gśbacze, ale najczśsciej samiec buduje pieniste gniazdo, w ktorym skęadana jest ikra, samiec pońniej opiekuje siś ikrł i swiezo wylśgęymi larwami, samicś nalezy po tarle odęowic. Męodym jako pierwszy pokarm podajemy pierwotniaki i wrotki. Narybek jest zazwyczaj bardzo drobny i wymaga niezwykle drobnego pokarmu. Rosnł nierowno i wymagajł selekcji. Woda: Zwykle nie majł specjalnych wymagan co do skęadu wody, preferujł zazwyczaj jednak miśkkł lekko kwasnł wodś. Akwarium: Literatura podaje, ze maęe gatunki mozna trzymac w niewielkich zbiornikach, ale prawdziwł urodś tych rybek mozna podziwiac dopiero w zbiornikach powyzej 50 litrow dla prśtnikow, a powyzej 100 litrow dla gurami. Odpowiedniej wielkosci zbiornik jest rowniez wazny ze wzglśdu na temperament rybek nalezłcych do tej grupy. W maęych zbiorniczkach ryby sęabsze nie majł siś gdzie schowac przed agresjł silniejszych osobnikow. Woda powinna miec temperaturś nie nizszł niz 20oC a osiłgac moze 30oC, rybom to nie szkodzi a wrścz przeciwnie doskonale sęuzy ich zdrowiu i samopoczuciu. Nalezy jednak pamiśtac, by powietrze nad wodł nie byęo zimniejsze niz woda, gdyz ryby pobierajłc zimne powietrze znad powierzchni ęatwo przeziśbiajł sobie bęśdnik (trudno siś leczy, niektorzy twierdzł, ze siś nie leczy wcale i ryba ginie). Twardosc wody w wiśkszosci przypadkow nie odgrywa zadnej roli. Akwarium powinno, wiśc byc przykryte. Ryby nalezłce do tej grupy doskonale czujł siś w zbiornikach z bogatł szatł roslinnł z kryjowkami miśdzy korzeniami i na powierzchni wody, np. miśdzy duzymi roslinami pęywajłcymi. Pokarm: Ryby przyjmujł kazdy rodzaj pokarmu, ale nalezy pamiśtac, ze wspomniane ryby zazwyczaj majł relatywnie maęe otwory gśbowe w stosunku do wielkosci caęego ciaęa.

2

Ryby labiryntowe, bęśdnikowe, ęańcowate te okreslenia dotyczł czterech rodzin, ktorych przedstawiciele charakteryzujł siś szczegolnł cecha anatomicznł. Cecha ta powoduje, iz ryby nalezł do tych, ktore mogł w wodzie utonłc pozbawione dostśpu do powierzchni wody, tak by od czasu do czasu mogęy nabrac spory haust powietrza, potrzebnego do funkcjonowania ich organizmu, mogł po prostu siś udusic z braku odpowiednio duzej ilosci tlenu. Natura wyposazyęa te ryby w specjalny organ, ktory w mniejszym lub wiśkszym stopniu przejmuje od skrzeli funkcjś oddychania. Narzłd ten labirynt (stłd nazwa ryb), umieszczony jest na przedęuzeniu komory skrzelowej w szczytowej czśsci pierwszego ęuku skrzelowego. Labirynt skęada siś z duzej ilosci kostnych blaszek, pokrytych cienkim, ale jednoczesnie silnie ukrwionym nabęonkiem. Kazda ryba labiryntowa, co jakis czas ktorego okres zalezny jest od rodzaju ryby; poęyka znad powierzchni wody banieczkś powietrza. Banieczka przesuwana jest do komory nad skrzelami, w bezposrednie słsiedztwo labiryntu. Dziśki duzej ilosci cienkich pęytek labiryntu nastśpuje wymiana gazowa, do czasu caękowitego wyeksploatowana z tlenu ban ki powietrza wtedy to ban ka ta zostaje wycisniśta przez pokrywy skrzelowe poza organizm ryby. Dziśki labiryntowi ryby doskonale siś czujł w tych rejonach, w ktorych wystśpujł okresowe braki wody, lub przewazajł pęytkie i nagrzane, a co za tym idzie ubogie w tlen strumienie, rowy, mśtna bajorka i stawy poęudniowo-wschodniej Azji i Afryki zachodniej. Najdoskonalszł formś labiryntu posiada zamieszkujłcy poęudniowł Azjś ęaziec - Anabas 87

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego testudineus, ktory nierzadko, gdy tylko trawa i grunt sł odpowiednio wilgotne, urzłdza sobie lłdowe wśdrowki z prśdkoscił okoęo 100m na godzinś (polska nazwa rodziny Ńańce - Anabantoidae oraz nazwa gatunku ęaziec wziśęa siś od sęowa ćazic ), zas autochtoni nie ęowił tych ryb, ale po prostu zbierajł do koszy w identyczny sposob jak Polacy zbierajł grzyby. Umiejśtnosc przezycia w srodowisku o niskiej zawartosci tlenu w wodzie uczynię z ryb labiryntowych pionierow nowozytnej akwarystyki europejskiej. W latach szescdziesiłtych wieku osiemnastego udaęo siś sprowadzic do Europy kilka pierwszych egzemplarzy Wielkopęetwa wspaniaęego (Macropodus opercularis). W latach 1869-1870 Francuzowi o nazwisku Carbonnier udaęo siś po raz pierwszy doprowadzic do ich rozmnozenia co byęo jak na owe czasy fantastycznym osiłgniściem. Owczesna bowiem technika, a raczej jej brak; oraz stan wiedzy akwarystycznej niewiele dawaę szans rybom na przezycie wielkopęetwy to jednak doskonale zniosęy; i tak oto węasnie one zapoczłtkowaęy amatorskł akwarystykś. Sęabe warunki tlenowe, w ktorych ryby labiryntowe zyjł, powodujł iz znaczna czśsc nich na tyle znaczna, ze uznaje siś to za cechś charakterystycznł; skęadajł ikrś w gnieńdzie. Przed przystłpieniem do taręa samiec przystśpuje do budowy gniazda na powierzchni wody. Jako budulca uzywa skrawkow pęywajłcych roslin oraz wyplutych przez siebie baniek powietrza, ktore dotaręszy do powierzchni wody nie pśkajł, a sklejajł siś. Pod tym gniazdem ryby trł siś samiec owija siś wokoę samicy, co wyglłda wyjłtkowo widowiskowo. Ikra zęozona w gnieńdzie znajduje w nim doskonaęł ochronś oraz wystarczajłce dla rozwoju larw warunki tlenowe. Samiec chroni gniazdo wraz z ikra i narybkiem do czasu kiedy zacznie samodzielnie pęywac, umacniajłc wciłz gniazdo i umieszczajłc w nim na powrot ikrś czy larwy, ktore wypadęy z gniazda. Samica zas w tym czasie ochrania obszar wokoęgniazda. Nie wszystkie ryby labiryntowe budujł kunsztowne gniazdo. Niektore z nich skęadajł ikrś na spodniej stronie duzych lisci roslin wodnych (niektore rodzaje skrzeczykow Trichopsis), na spodniej stronie korzeni lub innych naturalnych jaskin i grot (np. Pseudophromenus cupanus) lub nawet w srodku maęych odcinkow tyczek bambusowych na tyle jednak szerokich, by siś w nich zmiescic (np. Malpuluta ksetreri). Sł tez gśbacze (gurami czekoladowe Sphaerichtchys, niektore bojowniki np. Betta picta, Betta pulchra) i oczywiscie ryby rozrzucajłce ikrś w toni wodnej (czśsc buszowcow Ctenopoma, Sandelie Sandelia). Wiśkszosc ryb labiryntowych ma ciaęo lekko spęaszczone bocznie, pęetwy brzuszne sł wydęuzone czasami przybierajł postac nitkowatych wyrostkow peęnił wowczas rolś receptorow smaku i dotyku. Akwaria przeznaczone dla tych ryb powinny byc srednie lub duze, raczej o niskim poziomie wody; dla niektorych mniejszych gatunkow wystarczy poziom wody o wysokosci okoęo 20cm. Waznym jest jednak zapewnienie gśstej obsady roslin ze sporł iloscił pęywajłcych, z ktorych ryby uwielbiajł budowac gniazda. Skęad wody nie odgrywa zazwyczaj wiśkszej roli, wazna jest jednak jej temperatura. Znaczna czśsc ryb labiryntowych preferuje bardzo ciepęł wodś, o temperaturze dochodzłcej nawet do 30ľ C. Niezwykle istotne jest to, by powietrze bezposrednio nad powierzchnił wody byęo węasciwe ogrzane co zapewnia np. stosowanie przykryc do akwarium. Zbyt duza roznica w temperaturze wody i powietrza sprawia, ze ryby czśsto mogł zachorowac na "przeziśbienie" labiryntu. Labirynty sł stosunkowo ęatwe w hodowli. Chśtnie jedzł pokarm suchy i zywy, ale niezbyt duzych rozmiarow, gdyz posiadajł włskie przeęyki. Sł rybami na ogoę ęagodnymi i raczej mogł egzystowac z innymi ęagodnymi lub stadnymi rybami, nie wykazujłcymi terytorializmu ryby labiryntowe w okresie taręa wykazujł na tyle duzy instynkt obrony swego terytorium, ze potrafił odganiac parokrotnie wiśksze od siebie ryby. Zestawiac nalezy w danym gatunku parami, lub z niewielkł przewagł ilosci samic. Oczywiscie, jak w kazdej rodzinie, mogł znaleńc siś wyjłtki, ktore zdecydowanie odbiegajł charakterem, czy wymiarami czy tez upodobaniami od reszty swoich pobratymcow. Gurami czekoladowy Sphaerichtchys ospchromenoides jest ogromnie wymagajłcł rybł, niezwykle czuęł na warunki fizyko-chemiczne wody, Gurami olbrzymi Osphromenus goramy wymaga akwarium duzego, a nawet bardzo duzego, gdyz dorasta do 60cm dęugosci, zas Beloncje cejlon skie Belontia signata czśsto uwaza siś za agresywne w stosunku do ryb rownych wielkoscił sobie oraz mniejszych od siebie. Ryby zwęaszcza rodziny labiryntowatych Belontidae, godne sł polecenia nie tylko z powodu odpornosci na niedogodne warunki tlenowe, ciekawych zachowan rozrodczych, ale szczegolnie ze wzglśdu ich wyjłtkowł urodś, ktora od poczłtku istnienia akwarystyki zachwyca swojł kolorystykł i 88

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego ksztaętami. Uwagś zawsze zwracaęy imponujłce ksztaętami weloniastych pęetw bojowniki syjamskie Betta splendens, czy wspaniaęe kolory roznych odmian prśtnikow karęowatych Colisa lalia, albo tez ubarwienie ryb mniej znanego rodzaju Parosphomenus. Jako bliskich krewnych ryb labiryntowych uwaza siś nie omawiane w tej sekcji szczupakogęowy (Luciocephalidae) oraz zmijogęowce (Channoiaei). Posiadajł rowniez labirynt, jednak ze wzglśdu na zbyt wiele roznic, zaklasyfikowano je od innych do innych nadrodzin, niz Abantoidae, choc nadal w obrśbie rzśdu ryb okonioksztaętnych Perciformes.

Bojownik wspaniaży (Betta splendens)

2 Bojownik wspaniaęy wystśpuje w pęytkich, ciepęych wodach Indii Wschodnich, Tajlandii, Wietnamu i Poęwyspu Malajskiego. Dorosęe osobniki osiłgajł maksymalnie 7 cm. Pęetwy odbytowa, grzbietowa i ogonowa sł u samcow silniej rozwiniśte. Samiczka ma mniejsze pęetwy i jest zazwyczaj niepozornie ubarwiona. Samce wykazujł siś duzł agesywnoscił wobec innych samcow swego gatunku i gatunkow pokrewnych. W ich ojczyńnie urzłdza siś czśsto walki tych ryb robiłc zakęady, ktory przezyje. Ryby walczł ze sobł do smierci przeciwnika. Dlatego w akwarium zazwyczaj trzyma siś jednego samca i kilka samic. Szczegolnie efektowne samce uzyskuje siś trzymajłc ryby pojedynczo w maęych zbiorniczkach ustawionych tak, by widziaęy siś wzajemnie. Niestety tak uzyskane ryby nie nadajł siś zazwyczaj do normalnego rozmnazania, zabijajł kazdł napotkanł w akwarium rybś nie robiłc wyjłtku dla samic swego gatunku. Uzyskano wiele odmian hodowlanych rozniłcych siś ubarwieniem i czasami rowniez pokrojem ciaęa. Lubi akwarium dobrze oswietlone z duzł iloscił kryjowek wsrod roslin z miśkkł wodł o temperaturze miśdzy 24 - 32C. Jest rybł labiryntowł i oddycha powietrzem pobieranym znad powierzchni wody nie wolno zatem trzymac go w odkrytych zbiornikach narazonych na przewiewy. Do taręa nalezy przygotowac pęytki, dobrze zarosniśty, jasno oswietlony zbiornik o pojemnosci minimum 40 litrow. Samiec buduje spore pieniste gniazdo na powierzchni wody. W czasie budowy gniazda napastuje samicś i ta jesli nie ma siś gdzie ukryc moze zginłc. Po tarle nalezy szybko usunłc samicś ze zbiornika, jesli tego siś nie zrobi, moze zostac zabita przez samca. Jesli zbiornik jest tak urzłdzony, ze samica ma siś gdzie schowac, to mamy trochś wiścej czasu na jej odęowienie. Wg. literatury taręo odbywa siś w wodzie o temperaturze 30C, w moim akwarium doszęo do taręa w 27C, tyle ze wylśg nastłpię w piłtym, a nie w czwartym dniu od taręa, jak to by siś staęo w temperaturze 30C. Samca odęawiamy dopiero gdy męode zaczynajł siś rozpęywac. Jako pierwszy pokarm mozna podac larwy skorupiakow, pierwotniaki, wrotki ostatecznie larwy solowca lub nicienie micro. Męode u mnie rosęy szybko, ale nierowno. Akwarium z męodymi nalezy dobrze napowietrzac. Dorosęe karmimy wszelkim pokarmem zywym i preparowanym.

2 Bojownik wspaniaęy pochodzi z Tajlandii, gdzie wystśpuje w stojłcych i wolno pęynłcych wodach, mocno nagrzanych, o odczynie obojśtnym (pH 7) i niewielkiej twardosci do 8o twardosci niemieckiej (dGH). W akwariach mozna chowac go w wodzie twardszej, ale wtedy mogł wystśpowac trudnosci z rozmnazaniem. W wodach Azji Poęudniowo-wschodniej zyje kilkanascie roznych gatunkow bojownika. Sposrod wielu gatunkow ryb, bojownik zrobię naprawdś swiatowł karierś. Do Europy po raz pierwszy przywiozę go Francuz Carbonier w 1874 roku. Od tego czasu hodowany i krzyzowany z innymi gatunkami zmienię swoj wyglłd z niepozornej ryby o nieokreslonym kolorze w dęugopęetwł piśknł rybś wystśpujłcł we wszystkich niemal kolorach od biaęego do czarnego i poęłczeniach tych kolorow. W czasie hodowli akwariowej pęetwy samca znacznie zostaęy powiśkszone. Samica w zasadzie nie ulegęa powazniejszym zmianom, pod wzglśdem wielkosci pęetw. Jedynie kolor ulegęnieznacznej zmianie. Bojownik wspaniaęy jest rybł labiryntowł (bęednikowate). Z yje w wodach ubogich w tlen, wyksztaęcię wiśc sobie narzłd zwany bęśdnikiem (dawniej zwany labiryntem), pozwalajłcy mu na oddychanie takze powietrzem atmosferycznym. Mozna zauwazyc, ze 89

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego co jakis czas ryba podpęywa do powierzchni wody skłd zaczerpuje pewnł ilosc powietrza atmosferycznego. Hodowla bojownikow nie nastrścza wiśkszych trudnosci. Jest jednak pewne ale... Otoz samce potrzebujł duzych obszarow - terytoriow - "na węasnosc" i dlatego w jednym zbiorniku moze przebywac tylko jeden samiec. Samce nalezy trzymac oddzielnie, gdyz przebywajłc razem w jednym zbiorniku, toczł zaciśte walki i mogł nawzajem uszkodzic sobie pęetwy. W skrajnych warunkach dochodzi nawet do smierci rywala. Mieszkan cy Poęudniowo Wschodniej Azji od dawna uprawiajł "sport" polegajłcy na walkach samcow bojownika i hazardzie - czyli obstawianiu zwyciśzcy w zakęadach pieniśznych. Do tego celu hodujł samce w maęych zbiorniczkach, czasami nawet w butelkach. Los tych ryb biorłcych udziaę w walkach jest jednoznaczny. Walka kon czy siś zazwyczaj smiercił jednego, a nierzadko obu przeciwnikow. U nas ze wzglśdow humanitarnych walki bojownikow, podobnie jak walki kogutow, psow itp. sł zakazane. Rozmnozenie bojownikow wspaniaęych jest w zasadzie ęatwe. Jednak dla niedoswiadczonego hodowcy moze nastrśczyc sporo problemow. Najtrudniej jest dobrac węasciwie parś ( pary). Bywa tak, ze nawet pomiśdzy partnerami dochodzi do walki kon człcej siś najczśsciej powaznymi obrazeniami a nawet smiercił jednego z partnerow.. Czśsto z tych walk zwyciśsko wychodzi samica. By przystłpic do rozmnazania bojownikow musimy dysponowac zbiornikiem minimum dwudziestolitrowym zaopatrzonym w filtr i przewietrzanie. Temperatura wody powinna byc w granicach 26 - 28 C, twardosc ponizej 8o dGH. Nalezy wybrac probnie parś, ktora akceptuje siś wzajemnie. Samiec zaczyna budowac na powierzchni wody gniazdo z piany o srednicy kilku centymetrow. Zaprasza tam samicś i obejmujłc jł i wyciska z niej ikrś, ktorł rownoczesnie zapęadnia. Ikra powoli opada na dno. W czasie opadania samiec bierze jł do pyszczka i umieszcza w gnieńdzie. Samica usięuje mu w tym pomagac, ale przewaznie bywa przez samca przeganiana. Ikra jest skęadana w "czasie" kilku lub kilkunastu "usciskow". Ogoęem para skęada przez ten czas od kilkudziesiściu do okoęo dwustu ziaren ikry. Po tarle samicś nalezy odęowic. Larwy zaczynajł wylśgac siś po okoęo 24 godzinach, ale przez kilka dni przebywajł w gnieńdzie i sł troskliwie pilnowane przez samca. Kiedy zaczynajł siś rozpęywac, samca nalezy odęowic i umiescic w innym zbiorniku. Męode rybki zjadajł najchśtniej zywy plankton: pierwotniaki, wrotki, larwy oczlika diaptomusa, rozwielitki z gatunku Alanella nana i Chydorus sphaericus oraz larwy solowca. Mozna karmic rowniez pokarmem sztucznym - najdrobniejszym nr"0"- przeznaczonym dla pstrłgow i roztartym w mońdzierzu porcelanowym. Z czasem w miarś wzrostu ryb, mozna uzywac pokarm nr "1". Męode rosnł bardzo szybko. Gdy tylko samce podrosnł na tyle, ze zaczynajł siś wydęuzac pęetwy, nalezy je odęawiac i umieszczac w innych osobnych zbiornikach o pojemnosci minimum 1 litr. Zapobiega to walkom dorastajłcych ryb i niszczeniu sobie wzajemnie pęetw. Samiczki mogł przebywac w jednym zbiorniku. Dorosęe osobniki mozemy karmic roznorodnym pokarmem, tak naturalnym jak i sztucznym. Warto pamiśtac o urozmaiceniu jadęospisu, wtedy rosnł szybciej i sł mocniejsze i zdrowsze. Bojownik wspaniaęy przybiera w hodowli tak roznorodne formy i kolory, ze hodowcy postanowili urzłdzac konkursy tych ryb. Gurami dwuplamisty (Trichogaster trichopterus) Gurami dwuplamisty wystśpuje w wodach Indii i Indochin, podobnie jak gurami mozaikowy w swej ojczyńnie jest rybł konsumpcyjnł. Osiłga 12 cm dęugosci. Samiec ma zaostrzonł pęetwś grzbietowł i wiśkszł od samicy odbytowł. Oprocz dzikiej formy w akwarium mozna spotkac odmianś zęotł, ktorej ciaęo jest biaęe a grzbiet zoęty oraz formś "cosby", u ktorej dwie biaęe kropki wystśpujłce na bokach ciaęa formy dzikiej sł rozmyte w plamy, ryba wyglłda jak z marmuru. Formy te czśsto siś krzyzuje uzyskujłc czasami ciekawe efekty, jednak osobiscie preferujś formy fenotypowo czyste. Obecnie trudno zdobyc czyste formy zarowno dzikie jak i hodowlane. Wymaga przestronnego akwarium, dobrze porosniśtego roslinami. Nie jest tak bardzo ciepęolubna jak gurami mozaikowy, zadowala siś juz wodł o temperaturze od 22oC. Jest rybł spokojnł nadajłcł siś do akwarium towarzyskiego razem z innymi spokojnymi rybami podobnej wielkosci. Niestety spokojny charakter nie jest reguęł, gdyz czasami trafiajł siś podobno osobniki o naturze seryjnych mordercow. Ryby do taręa muszł dobrac siś w parś same ze stadka męodych, w przeciwnym wypadku moze siś zdarzyc, ze samiec nie zaakceptuje wpuszczonej do jego akwarium partnerki. Sam kiedys hodowaęem ten gatunek i miaęem dobranł juz parś rozpęodowł, ale pech chciaę, ze samiczka padęa ofiarł mojego kota. Probowaęem dobrac samcowi j akłs nowł samiczkś, ale ten zawsze zabijaę obcł rybś zanim ja zdłzyęem cokolwiek zrobic. Wobec swojej pierwszej samiczki byę wrścz "szarmancki". Nigdy nie zauwazyęem jakichkolwiek walk miśdzy nimi a ewentualnych agresorow zgodnie odpśdzaęy ze swojego terytorium. Podczas taręa samiec robi siś agresywny i podobnie jak wiśkszosc ryb labiryntowych buduje gniazdo z piany na powierzchni wody. Po tarle nalezy odęowic samicś, gdyz grozi jej smierc ze strony samca. Do taręa dochodzi juz w temperaturze 27oC. Samca odęawia siś gdy męode zaczynajł opuszczac gniazdo, wtedy tez zaczyna siś napowietrzac 90

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego akwarium. Bardzo drobny narybek jako pierwszy pokarm bierze pierwotniaki, wrotki i najdrobniejsze larwy skorupiakow. Męode rosnł nierownomiernie i czśsto dochodzi do aktow kanibalizmu, wiśc męode trzeba segregowac wedęug wzrostu aby uniknłc niepotrzebnych strat. Dorosęe jedzł wszystkie rodzaje pokarmu. Gurami mozaikowy (Trichogaster leeri) Pochodzenie: Ojczyznł tych ryb sł wody Indochin i Poęwyspu Malajskiego, oraz wyspy Borneo i Sumatry. Ubarwienie: Ryby te sł koloru srebrzystoniebieskiego, ciaęo pokryte jest jasnymi, poęyskujłcymi plamami. Wzdęuz ciaęa od oka ryby ciłgnie siś ciemny zanikajłcy ku tyęowi pas. Guraminy posiadajł pęetwy piersiowe przeksztaęcone w włsy czuciowe. Dżugosc: Na wolnosci ryby te osiłgajł dęugosc 15 cm, w akwariach z reguęy nie przekraczajł 11 cm. Dymorfizm: Samiec gurami mozaikowego ma silniej rozwiniśtł pęetwś grzbietowł i odbytowł. Pęetwa grzbietowa samicy jest krotsza od pęetwy samca. Oddychanie: Wody w ktorych zyjł dzikie guraminy charakteryzujł siś niskł zawartoscił tlenu rozpuszczonego w wodzie, dlatego musiaęy wytworzyc dodatkowy aparat tlenowy umozliwiajłcy oddychanie tlenem atmosferycznym. Aparat ten to znajdujłcy siś w komorze skrzelowej labirynt. Labirynt jest cechł charakterystycznł dla wszystkich ryb z rodziny bęśdnikowcow. Zachowanie: Gurami mozaikowy jest rybł spokojnł i pęochliwł, nie powinien byc trzymany razem z szybko pęywajłcymi rybami, oraz gatunkami, ktore obgryzajł pęetwy, gdyz gurami jest bardzo nieodporny na zranienia. Akwarium: Powinien byc trzymany w akwarium duzym, nie za mocno oswietlonym, dobrze zarosniśtym. Woda: Twardosc wody nie ma duzego znaczenia, nadaje siś woda miśkka i twarda, powinna byc lekko kwasna (pH ok.6), stara nieznacznie regularnie odswiezana, o temperaturze 24 ü 25ľ C. Pokarm: Jako pokarm mozna stosowac rureczniki, wazonkowce, oczliki, suche pokarmy, larwy komarow, ochotek. Nie nalezy ryb zbyt dęugo karmic rurecznikami, gdyz moze to doprowadzic do puchlizny brzusznej. Rozmnazanie: Rozmnazanie nie jest trudne. 7 ü 10 dni przed taręem ryby nalezy rozdzielic wedęug pęci i obficie karmic. Po tym czasie parś ęłczymy w akwarium tarliskowym. Takie akwarium tarliskowe powinno miec okoęo 50 l. pojemnosci przy poziomie wody okoęo 20 cm, powinno byc ustawione w spokojnym, jasno oswietlonym miejscu. W akwarium powinny siś znajdowac miśkko listne rosliny, takie jak: mech jawajski, pęywajłce pśdy moczarki, wywęocznika czy kabomby, ktore samiec wykorzysta do budowy gniazda. Akwarium napeęniamy wodł o twardosci ogolnej 8 ü 12ľ n, twardosci wśglowodanowej ponizej 8o n, pH ok. 7, i temperaturze 30oC. Wieczorem do tak przygotowanego akwarium wpuszczamy parś tarlakow. Z reguęy juz nastśpnego dnia samiec zaczyna budowac pieniste gniazdo. Podczas budowy gniazda samiec jest agresywny w stosunku do samicy. Kiedy uzna, ze gniazdo jest juz wystarczajłco mocne zwabia pod nie partnerkś, oplata jł swoim ciaęem i ”wyciskaš z niej niewielkł ilosc jaj, ikra poniewaz jest lzejsza od wody unosi siś ku gorze skłd samiec zbiera jł i umieszcza w gnieńdzie dobudowujłc przy tym kolejne warstwy gniazda. Sam akt taręa, zbierania jaj i umieszczania ich w gnieńdzie powtarza siś wielokrotnie az do caękowitego wyproznienia siś samicy z jaj. Po skon czonym tarle samicś nalezy jak najszybciej wyęowic inaczej moze zostac mocno poturbowana lub nawet zabita przez samca. Mozna temu chwilowo zapobiec sadzłc w rogach akwarium rosliny wsrod ktorych samica bśdzie siś mogęa ukryc. Inkubacja ikry trwa (w temp. 28ľ C) ok. 3 dni. Po tym okresie wykluwajł siś larwy (ok. 1000 ü 2000 z jednego taręa), ktore ze wzglśdu na wielkosc nalezy karmic najdrobniejszym mozliwie pokarmem: perwotniaki, wrotki a pońniej larwy solowca i larwy oczlika. Akwarium MUSI byc dobrze natleniane, gdyz męode nie majł jeszcze wyksztaęconego aparatu labiryntowego. Aparat ten wyksztaęca siś u nich dopiero w wieku 3 ü 4 tygodni, akwarium musi byc wtedy bezwzglśdnie przykryte, tak aby temperatura wody i powietrza, ktorym zaczynajł oddychac męode gurami nie byęa zbyt rozna (inaczej męode przeziśbił siś i zginł). Teoretycznie mowiłc rozmnazanie gurami mozaikowego jest stosunkowo proste i nie nastrścza wiśkszych problemow, jednak w hodowli wyglłda to roznie, podstawowym problemem jaki staje juz na samym poczłtku jest problem z doborem odpowiadajłcej sobie pary, bo dobor przymusowy nie zawsze daje dobre efekty. Najlepiej aby do rozmnazania uzyc pary, ktora interesowaęa siś sobł juz w akwarium ogolnym. Innym problemem moze byc wykarmienie drobnego i bardzo licznego potomstwa ktorego liczba czśsto dochodzi do 2000 sztuk. Taka ilosc ryb zjadac bśdzie olbrzymie ilosci pierwotniakow i innych robaczkow. 1000 sztuk męodych, ktore wychowamy nie da siś umiescic w jednym 50 l zbiorniku ü trzeba je bśdzie rozdzielic wedęug wzrostu na wiele kilkudziesiścio litrowych akwari. Kolejnym problemem moze byc znalezienie domu dla rybek ktorych na pewno trzeba siś bśdzie pozbyc. W takiej sytuęacji najlepszym chyba wyjsciem jest sprzedaz ryb do zaprzyjańnionego sklepu zoologicznego. Jedynł rzeczł, ktorł mozemy siś pocieszyc jest to, ze raczej nie wychowa siś wszystkich męodych.

91


Prź tnik karżowaty (Colisa lalia) Prśtnik karęowaty wystśpuje w wodach Bengalu i Assamu. Osiłga wielkosc 6 cm i jest jednł z najmniejszych, a jednoczesnie najpiśkniejszych ryb labityntowych. Samiec jest jaskrawo ubarwiony w karminowo niebieskie prśgi, samiczka jest szarł nieco mniejszł kopił samca. Wyselekcjonowano odmianś zwanł "zachodem sęon ca", ktora jest pozbawiona niebieskich prśg oraz odmianś ktorej samce sł prawie caękowicie niebieskie. Na zdjściu samiec formy dzikiej. Rybki majł ęagodne usposobienie, ktore nieco zmienia siś w okresie godowym. Samce robił siś wtedy agresywne. Generalnie jednak nadajł siś do akwariow towarzyskich z rybami podobnej wielkosci i usposobieniu. W akwarium wymaga wody o temperaturze 24 - 30oC. Do taręa przygotowujemy pęytkie, dobrze zarosniśte z roslinami akwarium, w ktorym muszł siś znaleńc koniecznie drobne rosliny pęywajłce, z wodł o temperaturze 28-30oC. Samiec uzywa drobnych roslin jako rusztowania podczas budowy pienistego gniazda. W czasie widowiskowego taręa jaja sł skęadane do gniazda, ktorym pońniej opiekuje siś samiec. Samicś zazwyczaj usuwa siś ze zbiornika tarliskowego zaraz po tarle, a samca gdy męode zaczynajł siś rozpęywac. Narybek jest bardzo drobny i wymaga podania jako pierwszy pokarm pierwotniakow, eugleny, wrotkow, najdrobniejszych larw skorupiakow. Ja podawaęem swoim męodym dodatkowo pantofelka i nicienie "micro". Narybek rosnie nierownomiernie i wolno. Larwy solowca mozna podawac, w najlepszym wypadku, dopiero po 10 dniach od wylśgu. Akwarium z męodymi powinno byc delikatnie napowietrzane. Labirynt wyksztaęca siś dopiero po osiłgniściu przez maluchy wielkosci 7 - 10 mm i w okresie jego wyksztaęcania narybek jest niezwykle wrazliwy na brak tlenu w wodzie. Dorosęe ryby jedzł kazdy rodzaj pokarmu, lubił dodatek glonow w diecie. Do prśtnika karęowatego odnoszł siś wszystkie uwagi, ktore dotyczł gurami mozaikowego. Prź tnik prź gowany (Colisa fasciata) Wystź powanie: Bengal, Assam, Birma Wielkosc: samce: 10 cm, samice: 8 cm Dymorfizm pżciowy: Samce majł szpiczastł pęetwś grzbietowł i słbarwniejsze od samiczek Zachowanie: W okresie taręa samiec agresywny, poza tym okresem jest to rybka pęochliwa. Wychow mżodych: Samiec w temperaturze 28oC buduje pieniste gniazdo na powierzchni wody, po tarle nalezy odęowic samicś, a po wylśgu męodych rowniez samca. Męode karmi siś pantofelkami i wrotkami a pońniej drobnym planktonem i nicieniami mikro. Do hodowli nalezy wziłc duzy zbiornik, bo z pojedynczego taręa zwykle uzyskuje siś sporo męodych. Woda: 24-28oC, raczej miśkka. Akwarium: Gśsto zarosniśte, jasno oswietlone, konieczne rosliny pęywajłce, niezbyt gęśbokie, symulacja ryzowiska. Pokarm: Kazdy dostśpny w handlu, plankton, larwy owadow Prź tnik trojbarwny (Colisa chuna) Wystź powanie: Poęnocno-wschodnie Indie, Bangladesz Wielkosc: 6 cm Dymorfizm pżciowy: samce barwne, samice szare z brłzowym paskiem wzdęuz ciaęa. Zachowanie: Poza okresem taręa spokojna, niewadzłca nikomu rybka powierzchniowa. W okresie taręa samiec jest agresywny zarowno wobec innych ryb swojego gatunku jak i wobec ryb innych gatunkow. Jest to jedna z ęadniejszych rybek labiryntowych, moim zdaniem tylko prśtnik karęowaty (C. lalia) jest od niego ęadniejszy. Czasami w handlu spotyka siś odmianś barwnł prśtnika karęowatego ubarwionł podobnie do opisywanego tu prśtnika trojbarwnego. W akwarium mozna trzymac stadko tych rybek, samce czasami walczł ze sobł ale zwykle nie robił sobie krzywdy. Wychow mżodych: W temperaturze 28-30oC samiec buduje wsrod roslin pęywajłcych pieniste gniazdo pod ktorym dochodzi do widowiskowego taręa. Po tarle nalezy odęowic samiczkś a po 2-3 dniach gdy pojawił siś męode rowniez samca. Pierwszym pokarmem maluchow sł pierwotniaki, ktore mozna hodowac na pozywce z siana. W odpowiednio duzym zbiorniku mozna po prostu węozyc wiłzkś siana do zbiornika i kontrolowac czy nie zacznł siś procesy gnilne po tygodniu mozna zaczłc podawac nicienie micro. Woda: Raczej miśkka i kwasna ale znoszł rowniez obojetnł i srednio twardł, o temperaturze 24-27oC, czysta. 92

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Akwarium: Gśsto porosniśte roslinami z kryjowkami wsrod korzeni i roslin pęywajłcych. W akwarium tarliskowym muszł znajdowac siś kryjowki, w ktorych moze skryc siś samica przed nadmiernł agresywnoscił samca. Pokarm: Z ywy, suchy, roslinny (glony). Unikac karmienia wazonkowcami i tubifeksem, gdyz rybki ęatwo ulegajł otęuszczeniu, a jednostronnie zywione zapadajł na puchlinś. Uwagi: Akwarium musi byc przykryte, gdyz rybki ęatwo przeziśbiajł bęśdnik. Prź tnik wargacz (Colisa labiosa) Wystź powanie: Indochiny, Birma. Wielkosc: samce: 6-8 cm, samice: 5-6 cm Dymorfizm pżciowy: samce majł intensywniejsze ubarwienie a ich pęetwa grzbietowa jest bardziej szpiczasta, wargi wydatniejsze niz u samic. Zachowanie: spokojna, powierzchniowa, agresywna podczas taręa, odpowiednia do wielogatunkowego zespoęu ryb. Wychow mżodych: akwarium tarliskowe powinno miec odpowiednił ilosc kryjowek wsrod roslin i korzeni. Nie moze zabraknłc roslin pęywajłcych. Samiec buduje pieniste gniazdo, gdzie skęadana jest ikra w sposob typowy dla prśtnikow. Do taręa podnosi siś temperaturś wody do 28-30oC. Samicś odęawia siś od razu po tarle a samca po 2-3 dniach gdy męode zaczynajł siś rozpęywac. Pierwszym pokarmem malutkich prśtnikow sł pierwotniaki a po tygodniu, dwoch mozna podawac nicienie micro i naupliusy oczlika. Woda: raczej miśkka, lekko kwasna ale wytrzymujł twardł i obojśtnł, o temperaturze 24-28oC. Akwarium: Akwarium obszerne, z duzł iloscił roslin i kryjowek wsrod korzeni, towarzyskie z innymi spokojnymi rybami, ze wzglśdow zdrowotnych musi byc dobrze przykryte. Pokarm: zywy, suchy, mrozony, wskazany dodatek roslinnego, jesli go brak, zjada glony. Skrzeczyk prź gowany (Trichopsis vittatus) W roku 1831 Cuvier i Valenciennes opisali dziwnł skrzeczłcł rybkś i nazwali jł Osphromenus vittatus, skrzeczyk jeszcze wiele razy zmieniaęswojł przynaleznosc rodzajowł, az do roku 1934 kiedy to Fowler ostatecznie przyęłczyę go do rodzaju Trichopsis vittatus. Do Europy zostaęy sprowadzone po raz pierwszy w 1899 r. przez von Stuwe do Hamburga, a nastśpna partia skrzeczykow zostaęa sprowadzona do Drezna w 1903 i tam tez miaęo miejsce pierwsze rozmnozenie w niewoli. Jako męody częowiek dowiedziaęem siś o istnieniu rybek, ktore skrzeczł juz dosyc dawno temu i postanowięem je miec ale dopiero niedawno udaęo mi siś je zdobyc do swojego akwarium dziśki uprzejmosci kolegi Krzysztofa Biczysko, ktory przywiozęje dla mnie i Tomasza Marcina Hippe na spotkanie IZA w Poznaniu. Rybki niestety mimo dobrej izolacji ulegęy znacznemu wychęodzeniu, woda w worku miaęa okoęo 1314oC a rybki lezaęy na dnie jak martwe. Gdy wsiadęem w pociłg do domu schowaęem natychmiast rybki pod sweter i koszulś, zeby je ogrzac węasnł piersił. Wspoępasazerowie patrzeli na mnie jak na wariata, ale warto byęo, juz w okolicach Pięy rybki wesoęo zaczśęy pluskac w woreczku. Wiedziaęem, sł juz moje i zywe. Po powrocie do domu wpuscięem je do akwarium 100l w ktorym juz pęywaęy gurami mozaikowe (Trichogaster leeri), bocje wspaniaęe (Botia macracantha), piskorki(Pangio sp.), stadko gupikow (Poecilia reticulata) (musiaęy opuscic to akwarium) i kilka mieczykow, ktore co prawda nie pochodzł z Azji poęudniowowschodniej ale zostaęy rowniez i tam zawleczone przez częowieka. W akwarium rosnie sporo nurzan cow srubowych, mech jawajski kilka anubiasow (Anubias nana) i duzy lotos czerwony, ktorego liscie walczł o swiatęo z wgęśbkł i rzśsł. Skrzeczyki w srodowisku naturalnym wystśpujł w roznych zbiornikach na Poęwyspie Malajskim, Syjamie, w poęudniowym Wietnamie, na Sumatrze, Jawie i Borneo, zawleczony przez częowieka na Florydś. Prawdopodobnie jakis nieodpowiedzialny akwarysta wypuscięgo na wolnosc lub uciekęy ze stawu hodowlanego. Dorosęe osiłgajł wielkosc do 8 cm. Wymagajł wody o temperaturze od 22-30oC, miśkkł i lekko kwasnł. Niestety nie mam dostśpu do takiej wody i w moim akwarium do udanego taręa doszęo w wodzie o pH 6,8 i twardosci ogolnej 15 DGH, wśglanowej 11 DCH o temperaturze 24-25oC. Pierwsze taręo miaęo miejsce w akwarium ogolnym a tarlaki miaęy 4 cm dęugosci. Samiec zbudowaę pieniste gniazdko w kieszeni miedzy dwoma liscmi lotosa, gdzie zwabię samiczkś i odbyę z nił taręo. Nie obserwowaęem go, gdyz nie przypuszczaęem, zeby rybka uchodzłca za trudnł w rozmnazaniu zrobi mi takł niespodziankś. Wieczorem po pracy obserwujłc akwarium zauwazyęem dziwne zachowanie siś moich rybek w akwarium zamieszkiwanym przez skrzeczyki. Dorosęe gurami mozaikowe siedziaęy w kłcie za filtrem wyrańnie czegos siś bojłc, w drugim rogu siedziaęy 2 wystraszone skrzeczyki i mieczyki. Rzucięem okiem na termometr myslłc, ze wysiadęa grzaęka i rybki tak reagujł na niskł temperaturś. Okazaęo siś, ze jest 25oC, zaczłęem dalej szukac przyczyny nienormalnego zachowania siś rybek. Gdy przyjrzaęem siś mojemu zbiornikowi, zobaczyęem, ze ”brakujłcaš para skrzeczykow zachowuje siś dziwnie. 93

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Samica krłzy dookoęa kilku lisci lotosa i atakuje kazdł rybkś, ktora probuje podpęynłc do naroznika w ktorym zwykle je karmiś, jesli rybka byęa dosyc sprytna i zdeterminowana, udawaęo siś jej przepęynłc przez zaporś jakł stanowięa samiczka spod liscia wypęywaę samiec intensywniej niz zwykle ubarwiony i atakowaę wspolnie z samiczkł intruza. W moim akwarium nie byęo rybki, ktora potrafięa oprzec siś takiemu atakowi. Dokęadnie obserwujłc akwarium w kon cu wypatrzyęem gniazdo. Po kilku dniach widziaęem rowniez pęywajłce męode z tego taręa. Niestety nie miaęem wtedy przygotowanego zbiornika, w ktorym mozna by odchowac przychowek. Dwa tygodnie pońniej na skrzeczyki oczekiwaę gotowy 40l zbiornik zarosniśty przez higrophiliś hinduskł, anubiasy i kryptokoryny orzśsione, na dno daęem piasek wymieszany z nieduzł iloscił torfu. Na powierzchni umiescięem uciśty pęywajłcy lisc czerwonego lotosa. Utrzymywaęem w nim temperaturś od 24 do 26oC i filtrowaęem wodś przez głbkowy filtr wewnśtrzny napśdzany turbinł na ktorej wylot zaęozyęem deszczowniś skierowanł otworkami do scianki akwarium, zeby nie wywoęywac silnego prłdu wody. Postanowięem sprawdzic jak rzeczywiscie wyglłdajł zachowania godowe skrzeczykow, dotychczas rozradzane przeze mnie rybki labiryntowe zachowywaęy siś wedęug nastśpujłcego schematu: samiec buduje gniazdo, gdy jest gotowe zaprasza samicś, a po tarle odpśdza jł, jesli samica nie ma gdzie uciec ani nie moze siś nigdzie schowac, hodowca nie zauwazy, ze jest juz po tarle samica moze zginłc. Obserwacje poczynione w akwarium ogolnym pozwalaęy mi przypuszczac, ze u skrzeczykow jest inaczej. Zaraz po wpuszczeniu do akwarium ogolnego para skrzeczykow zabraęa siś za jego patrolowanie i sprawdzanie wszystkich zakamarkow w akwarium. Karmięem je jak dotychczas mrozonł ochotkł, wodzieniem, pokarmami suchymi Tetry i Sery. Pozostawięem ryby w spokoju i obserwowaęem, co bśdzie siś dziaęo dalej. Nie zaobserwowaęem zadnych utarczek miśdzy tarlakami tak typowych dla prśtnikow, gurami czy bojownikow. Rybki sobie pęywaęy spokojnie, tak spokojnie, ze myslaęem, iz zęapaęem dwie samice a nie parś. Po tygodniu daęa siś zauwazyc roznica w wyglłdzie rybek. Na ciele samicy czarne prśgi nabraęy intensywnosci, a u samca rozmyęy siś dajłc w efekcie rybkś o wisniowoniebieskim w zaleznosci od oswietlenia kolorze ciaęa. Jego pęetwy nabraęy prawie wisniowego koloru z niebieskimi cśtkami. No i najwazniejsze zaczłę wydawac kumkajłco, bulgoczłco, skrzeczłce dńwiśki. Dńwiśki wydawane przez samca sł gęosne i wyrańnie sęychac je poza akwarium. Dalej wydarzenia potoczyęy siś szybko. Samiec zbudowaę z drobnych pścherzykow powietrza zwarte gniazdo o srednicy okoęo 6 cm, pod pęywajłcym lisciem lotosa. Do taręa doszęo wieczorem miaęo ono spokojny przebieg, samiec przyjmujłc postawś imponujłcł i wydajłc dńwiśki zaprosię samicś pod gniazdo gdzie w typowy dla innych rybek labiryntowych obejmowaę samicś i nastśpowaęo skęadanie ikry w pakietach po szesc sztuk, ktore natychmiast byęy zapęadniane i umieszczane przez samca w gnieńdzie. Po tarle samczyk nie byę juz taki szarmancki wobec samicy ale nie napastowaę jej. Pozostawięem jł zatem w akwarium tarliskowym i obserwowaęem co bśdzie siś dziaęo dalej. Dziśki temu, ze miejscami w akwarium byęa gśsta roslinnosc i na dnie umiescięem kilka ęupin z orzecha kokosowego wiedziaęem, ze samiczka bśdzie miaęa siś gdzie schronic. Okazaęo siś, ze gniazdem, podobnie jak w akwarium ogolnym opiekowali siś oboje rodzice. Samiec zajmowaę centrum rewiru pod lisciem, a samiczka patrolowaęa nieustannie jego brzegi. Atakowaęa kazdy przedmiot, ktory pojawiaęsiś w zasiśgu jej wzroku. Dostaęo siś miśdzy innymi moim palcom i oęowkowi. Męode wylśgęy siś z ikry po 2 dniach samiec nadal zajmowaę siś nimi w gnieńdzie, a samica pilnowaęa rewiru. Po nastśpnych dwoch dniach, maluchy zaczśęy siś rozpęywac, wtedy tez odęowięem dorosęe z akwarium tarliskowego. Rozpęywajłce siś maluchy sł w stosunku do innych ryb labiryntowych, ktore rozmnazaęy siś w moich akwariach, duze, ale majł niestety bardzo maęe otwory gśbowe i proba podania im jako pierwszego pokarmu nicieni micro speęzęa na niczym. Rybki nie zwracaęy na nie uwagi. Na szczśscie przygotowaęem sobie kilka sęoikow z hodowlł pantofelkow na sianie i skorce od banana. Rybki chśtnie przyjmowaęy ten pokarm, ale mimo to rosęy bardzo powoli. Korzystajłc z tego, ze zbiornik, w ktorym sł maluchy jest dosyc duzy postanowięem zrobic eksperyment. Węozyęem garsc siana zwiłzanego gumkł do węosow i utopięem je w akwarium z maluchami. Tak jak przewidywaęem maluchy gromadzięy siś nad wiłzkł siana i jadęy pierwotniaki, ktore siś na bazie tej pozywki rozwijaęy. Siano pochodzięo z podmokęej ęłki mojego kolegi i po kilku tygodniach miaęem dodatkowy efekt uboczny, z akwarium wyleciaęa gromadka maęych owadow. Podrosniśte maluchy karmiś kilka razy dziennie nicieniami micro i węasnorścznie przygotowanł mieszankł roztartych na pyępokarmow Tetry i Sery. Stadko 50 moich skrzeczykow niestety rosnie dosyc nierowno i najwiśksze po dwoch miesiłcach majł okoęo 1 cm, a najmniejsze 0,5 cm. Mimo znacznych roznic w tempie wzrostu ryb nie zauwazyęem, zeby miaęmiejsce kanibalizm wsrod męodych. Męode sł ubarwione szaro i majł czarne cśtki ukęadajłce siś w pasy wzdęuz ciaęa. Po trzech miesiłcach od wyklucia maluchy wybarwiajł siś nadal i nabierajł piśknych kolorow ryb dorosęych, ale sł bardziej pastelowe. Dorosęe najchśtniej przebywajł tuz pod powierzchnił wody gdzie zdobywajł pokarm i rozmnazajł siś. Zachowaniem przypominajł nieco pielśgniczki. Poza okresem godowym najchśtniej pęywajł stadkiem. Niestety musiaęem wykwaterowac z akwarium ze skrzeczykami, gupiki, gdyz byęy one atakowane i zabijane przez samca. Samiec widzłc samczyka gupika z duzym kolorowym ogonem traktowaę go prawdopodobnie jak rywala i atakowaę. Gupik nie umiaę siś zachowac i ginłę, stracięem w ten sposob 3 ęadne samce gupika. Kolega Tomek, ktory dostaę i rowniez rozmnozyę pozostaęe cztery skrzeczyki zauwazyę, ze skrzeczyki mimo niepozornego wyglłdu potrafił rowniez mocno poturbowac samca bojownika syjamskiego (Betta splendens). Wobec innych ryb zachowujł siś spokojnie i nie atakujł ich. W spokoju pozostawiajł rowniez samiczki gupika, ktorych kilka pozostawięem w akwarium towarzyskim z nimi. Sł doskonaęymi wspoęmieszkan cami do akwarium z rybkami pochodzłcymi z Azji poęudniowo wschodniej. Obecnie w akwarium ze skrzeczykami pęywajł oprocz wymienionych na poczłtku artykuęu rybek pęywajł obecnie jeszcze sumiki szkliste (Kryptopterus bicirrhis). W akwarium mozna je karmic planktonem, pokarmami mrozonymi i suchymi, ktore niezbyt szybko opadajł na dno. Tomek sugeruje, ze rozmnazanie skrzeczykow jest stymulowane spadkiem temperatury w okresie bezposrednio je poprzedzajłcym, jednak sugerowaębym ewentualne obnizanie temperatury poęłczone z podmianł wody do 18oC, a nie jak to miaęo miejsce w naszym przypadku do 12-13oC. Ze wzglśdu na ciekawe zachowanie i ęadny wyglłd jest to rybka warta popularyzacji i trzymania w naszych zbiornikach. 94


Wielkopżetw wspaniaży (Macropodus opercularis) Wystź powanie: Azja poęudniowo-wschodnia (Chiny, Korea, Riukiu, Tajwan, Wietnam. Czśsto wystśpuje na polach ryzowych. Wyhodowano szereg odmian barwnych. Do Europy zostaę sprowadzony w 1896 roku jako jedna z pierwszych egzotycznych ryb akwariowych. Wielkosc: Dorasta do 12 cm. Peęniś swych barw pokazuje dopiero po osiłgniściu 1 roku zycia. Dymorfizm pżciowy: Samiec wiśkszy i barwniejszy od samicy, ponadto ma wydęuzone kon ce pęetw nieparzystych. Zachowanie: Kazdy osobnik zachowuje siś inaczej, znajdł siś tu ryby towarzyskie jak i agresywni urodzeni zabojcy. Generalnie nalezy go traktowac jak typowł rybś terytorialnł i zarezerwowac caęe akwarium dla dobranej pary. Wychow mżodych: Samiec buduje gniazdo z piany na powierzchni wody, zanim nie uzna go za ukon czone odgania samicś, potem dochodzi do taręa, po ktorym nalezy odęowic samiczkś. Samiec agresywnie broni gniazda przed kazdł podpęywajłcł rybł. Opieka taka trwa okoęo 3 dni, dopoki męode siś nie rozpęynł. Karmi siś je najdrobniejszym zywym pokarmem, pierwotniakami i wrotkami, a po kilku dniach mozna podawac larwy oczlikow oraz "mikro". Kolega Janusz Sśkowski, ktory zrobię to zdjście trzyma parś wielkopęetwow w akwarium o dęugoci 150 cm i zauwazyę, ze po tarle faktycznie samiec odgania samicś, ale gdy ta nastśpnego dnia powrocięa pod gniazdo pozwolię jej na wspolnł opiekś nad przychowkiem. Inne ryby byęy odganiane od gniazda przez parś. Woda: Twardosc wody nie odgrywa zasadniczo wiśkszej roli, temperarura wody od 15 do 30oC. Taręo od 20oC. Akwarium: Minimum 50 litrow, przykryte, wielkopęetw jest rybł labiryntowł. Lubi akwaria dobrze zarosniśte z kryjowkami wsrod roslin i korzeni. Od czerwca do wrzesnia w Polsce mozna trzymac wielkopęetwa w pęytkim stawie ogrodowym. Pokarm: Przyjmuje kazdy rodzaj pokarmu.

95


Pielź gnice i pielź gniczki

2 Wystśpowanie: Wszystkie kontynenty oprocz Australii w "strefie ciepęego klimatu" Wielkosc: Zwykle niewielkie do kilkunastu cm, ale bywajł i gatunki dorastajłce w naturze do prawie 70 cm. Niektore gatunki majł tendencjś do karlenia w zęych warunkach bytowych. Dymorfizm pżciowy: Samiczki zwykle wiśksze, ale generalnie brak reguę, samce miewajł dęuzsze i zaostrzone pęetwy nieparzyste i intensywniejsze barwy, ale i to nie jest reguęł. Zachowanie: W odpowiednio duzym zbiorniku spokojne. W okresie godowym, bronił zęozonej ikry i terytorium, po ktorym pońniej pęywajł męode. Nalezy unikac zestawiania pielśgnic z mniejszymi gatunkami ryb, ktorym to broniłce swego terytorium pielśgnice mogł zrobic krzywdś. Niektore gatunki w okresie godowym mocno kopił w podęozu, wyrywajłc rosliny i niszczłc rosliny, robiłc dla ikry i narybku. Wychow mżodych: W zaleznosci od gatunku wystśpuje szereg roznorodnych zachowan rozrodczych: − Dobrana para po tarle zgodnie opiekuje siś ikrł i narybkiem. Samiec zwykle wiścej czasu poswiśca obronie terytorium, a samica męodym. Ryby z tej grupy zwykle tworzł trwaęe pary. Tak zachowujł siś: Barwniak czerwonobrzuchy, paletka, pielśgniczka Ramireza, pielśgnica Meeka, skalar. − Para dobiera siś tylko na okres rozrodu. Po tarle jeden z partnerow jest odpśdzany, a opiekś nad ikrł i narybkiem przejmuje drugi, zwykle samica. Wsrod ryb o tym typie zachowania czśsto zdarza siś, ze jeden samiec ma terytorium obejmujłce terytoria kilku samic i w ten sposob ma harem kilku samic. Z opisanych na stronie tak zachowujł siś: pielśgniczka kakadu i pielśgniczka Agassiza. − Samica po tarle lub w czasie taręa bierze ikrś do pyska i odpęywa z terytorium samca. Z opisanych na stronie ryb tak zachowujł siś: gśbacz wielobarwny. − Istnieje kilka gatunkow, wsrod ktorych opieka na ikrł i narybkiem przybiera jeszcze bardziej skomplikowanł postac, otoz ikrś nosi w pysku najpierw jeden z rodzicow a pońniej drugi. Nie jest mi znany zaden gatunek pielśgnicowatych, ktory w naturze nie zajmowaęby siś swoim wylśgiem. W akwarium niestety czasami instynkt opieki nad potomstwem zanika. Zjawisko to czśsto wystśpuje u skalarow. W takiej sytuacji nalezy oddzielic ikrś od rodzicow, zapewnic przepęyw dobrze natlenionej wody nad zęozem ikry, usuwac samemu przy pomocy igęy wszystkie zaplesniaęe i bielejłce ziarenka ikry. Paletki i uaru karmił swoje męode wydzielinł ze skory rodzicow. U pozostaęych gatunkow męodym zazwyczaj wystarcza drobny plankton ęapany przy pomocy gśstej siatki. Woda: Zwykle nie majł zbyt wygorowanych wymagan , zazwyczaj wystarczy by byęa czysta i klarowna. Ze wzglśdu na duzł przemianś materii u ryb powinna byc czśsto podmieniana i dobrze filtrowana. Akwarium: Przestronne, z kryjowkami na dnie wsrod roslin, korzeni i kamieni, niektore gatunki chśtnie zajmujł groty. Posadzone rosliny powinny byc zabezpieczone w wiśkszosci przypadkow kamieniami przed wyrwaniem przez ryby. Ze wzglśdu na terytorializm (przynajmniej w okresie rozrodczym) naszych podopiecznych, akwarium nie powinno byc mniejsze niz 100 l. Pokarm: Wszystkie rodzaje pokarmu, ale bywajł wsrod pielśgnic gatunki bardzo drapiezne chśtnie polujłce na mniejszych wspoęmieszkan cow w akwarium, jak i gatunki zywiłce siś prawie wyęłcznie roslinami.

2 Cichlidae - Pielź gnicowate Mimo "zęej" reputacji, pielśgnice od lat stanowił obiekt zainteresowan wielu akwarystow. Przypuszczam, ze jest to spowodowane nie tylko olbrzymił roznorodnoscił morfologicznł, a wiśc ksztaętow, kolorow i wielkosci, lecz takze specyfikł zachowan . Poczłwszy od najbardziej charakterystycznego elementu behawioralnego, czyli opieki nad potomstwem, od ktorego wziśęa nazwś caęa rodzina, a skon czywszy na wysoko zorganizowanych zachowaniach spoęecznych czy zaleznosciach pokarmowych. Niektorym ludziom trudno jest pogodzic siś z widokiem walczłcych i kaleczłcych siś wzajemnie ryb, trudno im zaakceptowac te naturalne zachowania w maęym swiatku naszego akwarium. Nie potrafił dostrzec - a wiśc i zrozumiec - indywidualnosci poszczegolnych egzemplarzy ryb, specyficznych zaleznosci spoęecznych, majłcych swe korzenie w ewolucji poszczegolnych gatunkow zmierzajłcej tylko do jednego celu - przetrwania. Najwiścej gatunkow pielśgnicowatych pochodzi z Afryki, lecz wystśpujł one takze w Ameryce Poęudniowej i S rodkowej oraz w Poęudniowowo - Wschodniej Azji. Opisano ęłcznie ok. 5000 gatunkow. Szczegolnie interesujłce (ale moze byc to tylko moje subiektywne odczucie) sł gatunki wystśpujłce w dwoch najwiśkszych jeziorach Rowu 96

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego S rodkowoafrykan skiego - Tanganice i Malawi (pomiśdzy dwoma pan stwami lezłcymi na tym jeziorem toczy siś spor o prawo węasnosci i nazwś, stłd uzywa siś takze nazwy Jezioro Niasa). Duza czśsc wystśpujłcych w niej gatunkow to endemity, czyli gatunki nie wystśpujłce nigdzie indziej. Pielź gnice amerykanskie Ameryka Poęudniowa i srodkowa to krolestwo ogromnej gamy pielśgnic, prawie rownie duzej, co Afryka. Ze wzglśdu na duze zroznicowanie zbiornikow wodnych w tej czśsci swiata zyjł tu zarowno gatunki z wod przypominajłcych skęadem endemiczne jeziora afrykan skie, jak i z wod skrajnie kwasnych i miśkkich, np. wypeęnionych gnijłcymi liscmi bajor w dzungli amazon skiej. Ryby te reprezentujł przerozne formy, sposoby zywienia, rozmnazania i stanowił rownie ciekawy obiekt obserwacji, jak preferowane przez wielu zaawansowanych akwarystow pielśgnice afrykan skie. Mozna nawet pokusic siś o stwierdzenie, ze pielśgnice amerykan skie czśsto sł niedoceniane przez zaawansowanych akwamaniakow. Ameryka srodkowa to krolestwo przede wszystkim duzych pielśgnic z rodzajow takich, jak Archocentrus, Amphilopus, Herichthys, Parapetenia, Thorichthys, Vieja i wielu, wielu innych, niegdys zaliczanych do rodzaju Cichlasoma. Sł to w znakomitej wiśkszosci ryby litofilne, zyjłce w wolno pęynłcych rzekach i w jeziorach, zazwyczaj przyzwyczajone do twardej i zasadowej wody. Sł to raczej ryby agresywne, duze, wyznaczajłce w akwariach spore terytoria. Niektore z nich charakteryzujł siś wprost przepiśknł urodł, ale i zabojczym charakterem, np. Parapetenia managuense, czy Herichthys carpintis. Ameryka Poęudniowa charakteryzuje siś wiśkszł roznorodnoscił wod, form i zachowan , niz srodkowa. Znajdziemy tu maęe, ęagodne i nadajłce siś nawet dla poczłtkujłcych akwarystow pielśgniczki z rodzajow Apistogramma, Nannacara, Papiliochromis, "diabęy akwarystyczne", jak Parapetenia festae, czy Astronotus ocellatus, ryby drapiezne np. Cichla ocellaris czy szczupakopodobne stwory z rodzaju Crenicichla, jak i przepiśkne, majestatyczne paletki (Symphosodon discus i aequifasciatus), czy skalary (Pterophyllum scalare). Osobiscie ogromnł sympatił darzś rodzaje Geophagus, Gymnogeophagus, zas szczegolnie Satanoperca, czyli ziemiojady - stosunkowo ęagodne, duze, przekopujłce dno w poszukiwaniu pozywienia pielśgnice, wsrod ktorych znajdujł siś dosc rzadkie w Ameryce (a czśsto spotykane w Afryce) ryby owofilne i larwofilne. Pielź gnice z Jeziora Tanganika Jezioro Tanganika jest pod wieloma wzglśdami jeziorem wyjłtkowym. Nie tylko z uwagi na unikalnł faunś, ale rowniez na niespotykane gdzie indziej warunki chemiczne. Jest jednym z jezior Wielkiego Rowu Afrykan skiego Zachodniego. Zajmuje powierzchniś rownł Belgii, ciłgnłc siś przez 670km, od Burundi po Zambiś. Jest najgęśbszym jeziorem w Afryce i drugim pod wzglśdem gęśbokosci na swiecie (po Bajkale). Maksymalna gęśbokosc Tanganiki wynosi 1435m, co oznacza, ze dno jest kryptodepresjł, tzn. lezy ponizej poziomu morza. Jednak ryby zamieszkujł gęśbokosc maksymalnie do 120m na poęnocy i do 200m na poęudniu. Temperatura wody w warstwach zamieszkaęych przez ryby wynosi ok. 27ľC i dopiero na gęśbokosci 400 m spada do 23ľC. Ponadto, temperatura wody praktycznie nie ulega sezonowym wahaniom. Gęownym ńrodęem pokarmu zamieszkujłcych jezioro ryb sł glony porastajłce skaęy, mieszkajłce wsrod nich drobne organizmy zwierzśce, oraz oczywiscie inne ryby. Nalezy pamiśtac, ze mieszkan cy jeziora Tanganika ńle znoszł wysokie temperatury - nie powinno siś dopuszczac do podniesienia temperatury wody w akwarium powyzej 29ľC. Dodac nalezy, ze wody jeziora Tanganika sł niezwykle przejrzyste - widocznosc siśga 20 metrow. Powierzchniowe warstwy wody, w ktorych rozwija siś fauna, majł odczyn zasadowy - pH wynosi ok. 9.0. Wraz ze wzrostem gęśbokosci wartosc pH wody stopniowo maleje, ale do 100 m gęśbokosci nie spada ponizej 9.0. Twardosc ogolna wody wynosi 8-11ľn. Twardosc wśglanowa natomiast, mierzona dostśpnymi w handlu odczynnikami wykaze wartosc 16-18ľn, ale nalezy pamiśtac, ze odczynniki te nie tyle mierzł twardosc wśglanowł (czyli stśzenie wśglanow wapnia i magnezu), co ogolne stśzenie wszystkich wśglanow i wodorowśglanow, ęłcznie z sodowymi i potasowymi. A tych pierwiastkow w wodach jeziora Tanganika jest szczegolnie duzo, kilkakrotnie wiścej w porownaniu z jeziorem Malawi, stad tez wynika pozornie wyzsza wartosc "twardosci wśglanowej" nad twardoscił ogolnł. Prawdopodobnł przyczynł tego nietypowego skęadu chemicznego wody jest praktyczny brak poęłczenia jeziora Tanganika z resztł systemu wodnego Afryki. Tylko w stanach wysokiego poziomu wody istnieje odpęyw do systemu wodnego rzeki Kongo, a w przeszęosci jezioro Tanganika, wraz z niewielkim systemem dopęywow, byęo kompletnie odizolowane. Powyzszy fakt ma dodatkowe, ogromne znaczenie dla akwarystow - zdecydowana wiśkszosc sposrod 300 gatunkow ryb zamieszkujłcych jezioro, to gatunki endemiczne. Oznacza to, ze nie wystśpujł one nigdzie indziej. Warto rowniez pamiśtac, iz ewolucja stworzyęa w tym jeziorze wyjłtkowo duzo gatunkow i odmian pielśgnic. W jeziorze wyroznia siś piśc podstawowych srodowisk zycia ryb: strome brzegi skalne, skalne rumowiska o niewielkim spadku, strefy piaszczyste, strefy przejsciowe pomiśdzy wymienionymi, i ton wodnł. Gatunki budzłce najwiśksze zainteresowanie akwarystow zamieszkujł strome skaliste brzegi, z duza iloscił skalnych kryjowek. Nalezy o tym pamiśtac przy komponowaniu akwarium dla ryb z Tanganiki. Poniewaz brzegi skaliste przedzielone sł strefami piaszczystymi, gdzie moze czyhac niebezpieczen stwo, wielu mieszkan cow skalistych brzegow nie opuszcza swoich siedzib. Doprowadzięo to do powstania duzego bogactwa gatunkow ryb, a w obrśbie jednego gatunku - licznych odmian. Przy planowaniu hodowli tej grupy ryb powinnismy pamiśtac, by procz kamiennych zakamarkow zapewnic w akwarium otwartł piaskowł strefś. Jest to niezbśdne by ryby te mogęy odbyc gody. W braku takich piaskowych stref upatrywac mozna gęownej przyczyny niepowodzen w rozrodzie. Rozne sł takze zachowania rozrodcze ryb z tego jeziora. W odroznieniu od jeziora Malawi, gdzie dominujł gśbacze, tj. ryby inkubujłce ikrś w pysku, w jeziorze Tanganika wystśpujł zarowno gśbacze, jak i ryby skęadajłce ikrś na podęozu. Tym podęozem sł zwykle skalne kryjowki, szczeliny, ale rowniez muszle po slimakach, ktore stanowił 97

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego doskonaęł kryjowkł dla mniejszych gatunkow pielśgnic. Co ciekawe, muszle po martwych slimakach w innych warunkach dosc szybko ulegajł rozpuszczeniu, ale nie w jeziorze Tanganika. Z uwagi na wysokł koncentracjś soli, proces ten jest znacznie spowolniony. Wszystko to powoduje, ze hodowla ryb z jeziora Tanganika jest wyjłtkowo interesujłcym zajściem, chociaz nieęatwym. Z tego wzglśdu gatunki z Tanganiki niestety niezbyt nadajł siś dla poczłtkujłcych akwarystow.

Apistogramma pandurini Wystź powanie: Ameryka Poęudniowa, Amazonia. Wielkosc: okoęo 6 cm Dymorfizm pżciowy: Samiec barwny samica zoęta z czarnym wzorem z plam na ciele. Zachowanie: Z ywa, peęna temperamentu, zajmujłca węasne terytorium rybka, ktorej jak uczy mnie doswiadczenie Lukasza Kuchty nie nalezy ęaczyc z innymi pielśgniczkami, z ktorymi wojuje o teren do rozrodu. Wychow mżodych: Nie miaęem okazji obserwowac. Woda: temperatura 20-28oC Akwarium: Porosniśte roslinami z duzł iloscił kryjowek i grot. Pokarm: Wszystkie rodzaje pokarmu dostśpne w handlu. Szczegolnie chśtnie zjada zywe larwy komara i rozwielitki Archeocentrus sajica Bussing 1974 Wystź powanie: Ameryka S rodkowa. Kostaryka. Wielkosc: okoęo 10 cm. Dymorfizm pżciowy: Pęetwy nieparzyste u samic sł koloru zoętego a u samcow koloru czerwonego. Zachowanie: Agresywna podczas opieki nad ikrł i potomstwem. Jako towarzystwo mozna dobrac inne silne pielśgnice o podobnym charakterze, np. pielśgnicś Meeka oraz zbrojniki i jesli akwarium jest dosyc duze, rybki zyworodne z ktorymi wspoęwystśpuje w naturze. Wychow mżodych: Dobrana para po zęozeniu ikry na kamieniu lub duzym lisciu wachluje jł i broni przed wspoęmieszkan cami akwarium. S wiezo wylśgniśte męode mozna karmic drobnym naupliusami oczlika. Dorosęe oddzielamy od męodych dopiero gdy męode sł juz zupeęnie samodzielne co zwykle nastśpuje po okoęo 3-4 tygodniach od wyklucia. Woda: temperatura 18-24oC, twardosc i odczyn nie grajł wiśkszej roli. Akwarium: Porosniśte twardymi roslinami i z kryjowkami wsrod korzeni i kamieni. Pokarm: Wszystkie rodzaje poakrmu. Nie wolno zapominac o dodatku pokarmu roslinnego, bez ktorego rybki objadajł kon cowki i męode pśdy rosnłcych w akwarium roslin. Barwniak czerwonobrzuchy (Pelvicachromis pulcher) Z yje w wodach Afryki zachodniej, osiłga maksymalnie 10 cm dęugosci, samica mniejsza od samca. Samica ma bardziej zaokrłglone pęetwy grzbietowł ogonowł i odbytowł, dorosęa ma charakterystycznie zabarwiony na wisniowo brzuch. Na zdjściu u gory samiec, na dole samiczka. Ubarwienie poszczegolnych osobnikow jest zmienne. Oprocz tego gatunku wystśpuje w Afryce zachodniej wiele podobnych gatunkow ryb, a opisywane barwniaki tworzł rowniez wiele piśknych odmian lokalnych. W akwarium niestety poszczegolne odmiany wymieszaęy siś ze sobł i trudno obecnie znaleńc czyste formy wyjsciowe. Wymaga akwarium zarosniśtego, z duzł iloscił kryjowek wsrod roslin, w skorupach orzechow kokosowych, grotach, etc. Woda powinna byc miśkka o temperaturze od 22-25oC, a do rozmnazania 24-26oC. Taręo odbywa siś w "jaskini", jesli nie ma takiej kryjowki, rybki potrafił podkopac duzy kamien , by uzyskac pozłdane schronienie. Ikrł i męodymi opiekujł siś oboje rodzice, wachlujł stale i oczyszczajł ziarna zęozonej ikry, a po wykluciu wodzł stadko narybku. Sł rybami spokojnymi, ale jesli do taręa dojdzie w zbiorniku ogolnym rodzice potrafił zwykle zapewnic 98

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego bezpieczen stwo potomstwu, kosztem wspoęmieszkan cow. W zbyt maęym zbiorniku w obronie ikry i męodych mogł pozabijac wspoęmieszkan cow. W moim 100 litrowym zbiorniku pozostaęe rybki zaczśęy unikac pewnych rejonow akwarium, obyęo siś bez ofiar, oprocz kilku postrzśpionych ogonow u samcow gupikow. Czśsc męodych odęowięem do osobnego zbiornika, gdzie dostawaęy na poczłtku nicienie "mikro" a potem drobne zywe rozwielitki i oczliki. Męode, ktore pozostaęy z rodzicami rosnł wyrańnie szybciej mimo, ze nie dostajł tyle zywego pokarmu. Dorosęe ryby jedzł wszystko, ale nie wolno zapominac o podawaniu pokarmow roslinnych, kilka razy w tygodniu lisc parzonej saęaty zaęatwia sprawś i ratuje delikatne rosliny przed zniszczeniem. Gź bacz wielobarwny (Pseudocrenilabrus multicolor) Wystź powanie: Dorzecze Nilu. Wielkosc: samiec do 8 cm, samica nieco mniejsza. Dymorfizm pżciowy: Samiec barwniejszy, jesli dobrze siś przyjrzy to na pęetwie odbytowej sł widoczne atrapy jajowe. Samica szara, niepozorna. Zachowanie: Mozna trzymac samca z kilkoma samicami lub kilka samcow i kilka samic w jednym akwarium. Samice noszł zapęodnionł ikrś w pysku, podczas gdy wypuszczajł męode robił siś agresywne i mogł poturbowac przepęywajłce w poblizu ryby. Wychow mżodych: po 2-3 tygodniach od taręa męode sł wypuszczane przez samicś z pyska, karmimy je drobnym zywym pokarmem, niektore samice nie potrafił zajmowac siś męodymi i zjadajł wylśg, inne opiekujł siś nimi jeszcze przez kilka dni udzielajłc im w razie niebezpieczen stwa schronienia w pysku i wodzłc je po akwarium podobnie jak to czynił inne pielśgnice. Samiec nie bierze udziaęu w wychowie męodych. Samicś podczas noszenia ikry nalezy karmic drobnym zywym pokarmem, z moich obserwacji wynika, ze zjada ona w tym czasie nieduze ilosci drobnego zywego pokarmu. Gdy miaęem te ryby w swoim akwarium, to zdarzyęo siś, ze 2 samice jednoczesnie miaęy wypuscic swoje męode. Nie miaęem dosyc akwariow wiśc podzielięem szybł 40l zbiornik i oddaęem go moim 2 rybciom. Nastśpnego dnia jedna z nich juz nie zyęa, rozbięa siś o szybe atakujłc rywalkś z drugiej strony:(. Męode ocalaęy, ale samiczka niestety padęa. Woda: temperatura 20-24oC. Akwarium: nie mniejsze niz 60-70 litrow z kryjowkami na dnie, ale pęywajł w caęej toni wodnej. Pokarm: jedzł wszystkie rodzaje pokarmu, moje ryby przepadaęy za maęymi 3-4 cm dzdzownicami. Paletka (Symphysodon aequifasciatua) Ryby te sł szeroko rozprzestrzenione w wodach Amazonki. Niektorzy badacze uwazajł, ze wszystkie ryby nalezł do jednego bardzo zmiennego gatunku, a inni wyrozniajł kilka gatunkow i podgatunkow. Ze srodowiska naturalnego wyęowiono szereg piśknych odmian (niektorzy uwazajł je nawet za osobne gatunki), a w akwarium wyhodowano szereg nowych ciekawych odmian barwnych. Cena kazdej nowosci zazwyczaj przekracza mozliwosci pęatnicze przeciśtnego zjadacza chleba. Tej ryby niestety nie mam w moim akwarium. Wymaga ona zbiornika wiśkszego niz 100 litrow, zaleca siś zbiorniki nie mniejsze niz 250 litrow, dla stadka minimum 6-8 sztuk. Roznica miśdzy samcem a samicł jest wyrańnie widoczna tylko w okresie taręa, kiedy samiec od samicy rozni siś ksztaętem brodawki pęciowej. Paletka jest rybkł stadnł o skomplikowanej strukturze spoęecznej. Niestety sł wrazliwe na chemikalia (w tym leki) i choroby, ktore nie wystśpujł w takim natśzeniu u innych gatunkow ryb. Wg. moich znajomych hodowcow, ze wzglśdu na wrazliwosc na zakazenia wiciowcami i nicieniami nie nalezy trzymac paletek w jednym akwarium razem ze skalarami, ktore czśsto sł bezobjawowymi nocicielami mimo, ze w naturze rybki te wystśpujł w podobnych biotopach. Z tego samego powodu nie wolno podawac paletkom rurecznika, osliczek i kieęzy zdrojowych. Nie daje siś rowniez trzymac paletek z kiryskami i zbrojnikami ze wzglśdu na duzł wrazliwoc wspomnianych ryb na leki przeciw robakom i wiciowcom. Oprocz duzego akwarium dyskowce wymagajł miśkkiej wody, o temperaturze od 25 do 27oC, a do rozmnazania nawet o temperaturze 28-30oC. Ikra jest skęadana na szerokich lisciach roslin wodnych lub innych pęaskich powierzchniach. S wiezo wylśgęe larwy wiszł poczłtkowo na lisciach, a pońniej pęywajł razem z rodzicami. Najczśstszł przyczynł niepowodzenia w rozrodzie jest kanibalizm rodzicow wobec ikry lub męodych oraz niewyprodukowanie przez skorś rodzicow specjalnej odzywki dla narybku. Niestety nie mozna postłpic, tak jak siś to robi w przypadku skalarow i innych pielśgnic gdy rodzice nie opiekujł siś ikrł błdń narybkiem i odebrac ikrś, gdyz pierwszym pokarmem męodych jest wydzielina ze skory rodzicow. Bez tego pokarmu nie ma praktycznie szans na odchow męodych. Na marginesie zauwazyęem, ze opieka rodzicow przyspiesza wzrost męodych, takze i u innych pielśgnic. Podchow męodych dyskowcow jest trudny. Ryba nie nadaje siź dla poczćtkujćcych.

99


Pielź gnica Meeka (Thorichthys meeki syn. Cichlasoma meeki) Wystź powanie: Gwatemala, Jukatan. Wielkosc: samice do 10 cm, a samce do 15 cm, dojrzaęosc pęciowł osiłgajł juz majłc 5 cm. Dymorfizm pżciowy: Samce bardziej okazaęe, czerwien na podgardlu wyrańniejsza, pęewa grzbietowa i odbytowa bardziej szpiczasta niz u samicy. Zachowanie: Para musi dobrac siś sama ze stadka męodych rybek. Ma opiniś rybki kęotliwej i zadziornej, na ktorł jak uwazam wcale nie zasęuguje. W moich akwariach byęa rybł spokojnł nie kopaęa ani tym bardziej nie mordowaęa wspoęmieszkan cow. W okresie godowym para zaciekle broni swego terytorium przed innymi zwierzśtami w akwarium i czasami kopie maęe doęki, ale odpowiednio duzy zbiornik i niezbyt liczne towarzystwo innych silnych ryb rozwiłzuje problem strat wywoęanych nadmiernł agresjł ryb wobec siebie. Jesli para nie dobierze siś sama, a bśdziemy probowali narzucic rybom swoje towarzystwo wedęug węasnego widzimisiś grozł nam kęopoty zwiłzane z roznicł charakterow i sięy naszych ryb. Ciłgęe kęotnie jakie w takiej sytuacji czśsto siś zdarzajł ńle wpęywajł na zdrowie i samopoczucie ryb. Dobrana para moze nawet przebywac w maęym dobrze zarosniśtym zbiorniku. W czasie studiow, gdy mieszkaęem w akademiku miaęem takł parś w 40 l zbiorniku. Ryby skęadaęy ikrś i wyprowadzaęy męode. Akwarium to byęo dobrze zarosniśte nurzawcam,i byęy tam rowniez kryjowki zrobione z pustych doniczek, wtedy jeszcze nie byęo tanich i ęatwo dostśpnych kokosow. Wychow mżodych: Ikra jest skęadana na oczyszczonej przez tarlaki pęaskiej powierzchni kamienia lub lisciu, a po 48-56 godzinach wykluwajł siś larwy, ktore gdy zacznł pęywac mozna karmic drobnym planktonem (pyęem) lub wśgorkami mikro. Ikrś i męode lepiej jest pozostawic pod opiekł rodzicow, ktorzy troskliwie siś nimi opiekujł i dbajł by im niczego nie zabrakęo. Woda: Temperatura 22-28oC, czśsto podmieniana, twardosc i odczyn nie odgrywajł wiśkszej roli. Akwarium: Nie mniejsze niz 70 litrow z kryjowkami na dnie i wsrod roslin. Pokarm: Jedzł wszystkie rodzaje pokarmu. Oswojone dajł siś karmic wiśkszymi kawaękami jedzenia (np. dzdzownicami) z rśki opiekuna. Pielź gniczka Agassiza (Apistogramma agassizi) Wystź powanie: Ameryka Poęudniowa Wielkosc: okoęo 8 cm. Dymorfizm pżciowy: Zachowanie: Wychow mżodych: Woda: temperatura 20-28oC Akwarium: Pokarm:

Pielź gniczka kakadu (Apistogramma cacatuoides) Wystź powanie: Dorzecze Amazonki, Peru, Kolumbia. Wielkosc: samiec do 8 cm, samica ok. 6 cm, zwykle mniej. Dymorfizm pżciowy: Samiec ma wydęuzone promienie pęetwy grzbietowej oraz wydęuzone zewnśtrzne promienie pęetwy ogonowej, czerwone plamy na pęetwie ogonowej, starsze samce majł duzy pysk, samica jest bardziej niepozornie ubarwiona i nie ma wielkiego pyska. Wyhodowano formś albinotycznł, ktora nie jest tak efektowna jak forma dzika. Zachowanie: Samice zajmujł terytoria lśgowe z maęł grotł lub pęaskim kamieniem, ktorych bronił przed innymi rybami takze przed innymi samicami. Samce mogł byc posiadaczami terytoriow obejmujłcych kilka terytoriow samic z ktorymi odbywajł w odpowienim czasie taręo. Przebywajł zwykle w strefie przydennej akwarium. Nadajł siś do akwarium z mocnymi 100

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego rybkami podobnej wielkosci. Wychow mżodych: Ikra jest skęadana na sklepieniu "jaskini", a po 48-56 godzinach wykluwajł siś larwy, ktore gdy zacznł pęywac mozna karmic drobnym planktonem (pyęem) lub wśgorkami mikro. Ikrś i męode lepiej jest pozostawic pod opiekł samicy, samiec zresztł po tarle jest przepśdzany. Gdy hodowaęem ten gatunek zdarzyęa siś nastśpujłca historia. W 70 litrowym akwarium z wielkł zabienicł amazon skł i innymi roslinami trzymaęem 3 pary pielśgniczek kakadu. Pewnego dnia zniknłę jeden samiec. Po kilku dniach znalazęem go caęego wystraszonego wsrod lisci zabienicy. Wyęowięem go do innego akwarium. Nastśpnego dnia zniknłęnastśpny samiec. Znalazęem go znowu w zabienicy. Trzeci samiec zajłęcaęe akwarium i pęywaępo nim. Samiczki zajśęy swoje terytoria. Po kilku dniach doszęo do 3 tareę, ktorych prawdś mowiłc nie zauwazyęem. 2 z samic zęozyęy ikrś na sklepieniu doniczek, a 1 wykopaęa sobie doęek pod kamieniem i zęozyęa ikrś na sklepieniu tak powstaęej "groty". Wszystko byęo O.K. Samca troszkś poszarpanego tradycyjnie juz wyciłgnłęem z zabienicy. Doszedę do siebie w akwarium obok. Ikra rozwijaęa siś prawidęowo, a po kilku dniach jednoczesnie wykluęy siś męode, samiczki opiekowaęy siś swoimi dziecmi. Męode po 3 dniach zaczśęy robic coraz dęuzsze wycieczki pod opiekł swoich mam. Pewnego dnia zniknśęa jedna z samic, zajrzaęem do zabienicy i znalazęem jł miśdzy liscmi, za 2 dni wyciłgnłęem z zabienicy rowniez drugł samicś. Najsilniejsza samica wodzięa od tej chwili wielkł chmurś narybku, ktorym troskliwie siś opiekowaęa. Uzyskaęem z tych tareę ok. 150 szt. narybku. Ryby karmięem w tym czasie, zywym planktonem, rozwielitka, oczlik. Woda: temperatura 22-28oC, raczej miśkka z maęym dodatkiem garbnikow, czśsto podmieniana. Akwarium: nie mniejsze niz 60-70 litrow z kryjowkami na dnie, gdyz rybka jest terytorialistkł. Pokarm: jedzł wszystkie rodzaje pokarmu, a szczegolnie chśtnie larwy komarow i zywł ochotkś. Duze egzemplarze, zwęaszcza dorosęe samce uwielbiajł maęe dzdzownice Pielź gniczka Ramireza (Papiliochromis ramirezi) Wystź powanie: Wenezuela, Kolumbia, dorzecze Orinoko. Wielkosc: ok. 6 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec ma bardziej wydęuzone promienie pęetwy grzbietowej, a samica ma czerwono wisniowł plamś na brzuchu. Wyhodowano rowniez formś albinotycznł, ktora nie jest jednak tak piśkna jak forma wyjsciowa. Zachowanie: Z ywa skora do do zaczepek rybka, tworzy staęe pary, ktore zajmujł swoje rewiry w akwarium. Nie wyrywa roslin i nie niszczy wystroju akwarium. Jest wrazliwa na puchlinś wodnł. Z yje 2-3 lata. Wychow mżodych: Dobrana para skęada ikrś w miśkkiej wodzie o temp 25-30oC, na lisciu lub kamieniu, wg. literatury rowniez moze zęozyc ikrś w doęku. Moje zawsze skęadaęy ikrś na szerokich lisciach zabienic. Oboje rodzice opiekujł siś ikrł i narybkiem. Męode jedzł od razu larwy solowca, drobny plankton, ale rosnł wolno i sł wrazliwe na wszelkie zanieczyszczenia. Woda: Temperatura 22-28oC, raczej miśkka z maęym dodatkiem garbnikow, czśsto podmieniana. Akwarium: Nie mniejsze niz 40 litrow z kryjowkami na dnie, dobrze zarosniśte. Pokarm: Jedzł wszystkie rodzaje pokarmu, preferujł jednak pokarm zywy. Pseudotropheus saulosi Wystź powanie: Afryka, Jezioro Malawi. Wielkosc: Dymorfizm pżciowy: Samiec ma bęśkitno niebieski odcien z prśgami, samice pozostajł pomaran czowo zoęte. Zachowanie: Nadaje siś wyęłcznie do akwarium biotopowego z innymi rybkami z jeziora Malawi. Nalezy zestawic jednego samca z haremem kilku samic (wiścej niz 3). Pyszczak ten nalezy do grupy mbuna. Wychow mżodych: Po tarle samica nosi ikrś i męode w pysku przez 3 tygodnie. W tym czasie wg niektorych badaczy nie pobiera pokarmu a wg innych pobiera drobny plankton. Osobiscie doradzam podawanie drobnego pokarmu noszłcym samiczkom. Woda: pH >7, temperatura 25-29oC. Akwarium: Obszerne z duzł iloscił kryjowek i zakamarkow, gdzie mogł ukrywac siś męode, noszłce samice i sęabsze osobniki. Pokarm: Kazdy rodzaj pokarmu, jednak nalezy unikac podawania ochotki i tubifexu. Wazny jest dodatek pokarmow pochodzenia roslinnego. Skalar (Pterophyllum scalare) 101

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Skalar pochodzi z wod Amazonki, Tapajos oraz ich dopęywow. Wedęug niektorych badaczy wystśpuje kilka gatunkow skalarow, inni twierdzł, ze to jeden bardzo zroznicowany gatunek. Na wolnosci wystśpuje kilka form rozniłcych siś nieco wielkoscił, pokrojem i ubarwieniem. W akwarium trzyma siś zwykle mieszan ca tych form, a moze gatunkow? Wyselekcjonowano rowniez wiele form hodowlanych rozniłcych siś zarowno barwł jak i pokrojem ciaęa. Zazwyczaj osiłga 25 cm wysokosci i 15 cm dęugosci, z tego powodu nie nadaje siś do trzymania z maęymi rybami, gdyz poluje na nie, nie mozna trzymac go rowniez z rybami ktore obgryzajł pęetwy, chodzi mi gęownie o brzanki sumatrzan skie i zwinniki ogonoprśgie. Wymaga duzego i wysokiego minimum 50 cm akwarium z czystł dobrze natlenionł wodł o temperaturze od 24 do 30oC. Znosi przejsciowo rowniez temperaturś 22oC, ale po kilku dniach zaczyna chorowac na plesniawkś, ktorł ęatwo wyleczyc podnoszłc temperaturś do węasciwego poziomu. Skalary sł rybami stadnymi i uwielbiajł czatowac na zdobycz wsrod pionowych lisci roslin. Generalnie poza okresem godowym, sł spokojne. Skalar byępierwszł rybł ikrowł, ktorł dawno, dawno temu udaęo mi siś rozmnozyc. Po dobraniu siś pary ze stada męodych rybek, nalezy jł odęowic do osobnego akwarium o pojemnosci minimum 50 litrow. Nalezy pamiśtac, ze skalary sł pielśgnicami wiśc mogł byc w okresie rozrodu agresywne. Jesli dobrze zaobserwowalismy dobierajłcł siś parś, to nastśpnego dnia ryby powinny juz czyscic duzy lisc, doniczkś, szybś w akwarium tarliskowym. Czasami dochodzi do nieporozumien miśdzy tarlakami i wtedy zdarza siś, ze sęabszy traci pęetwy, ktore pońniej na szczśscie odrastajł. Skalary na wolnosci opiekujł siś zęozonł ikrł i narybkiem, wachlujłc jł, oczyszczajłc z nalotu, usuwajłc obumaręe ziarna ikry, odpśdzajłc chśtnych do jej zjedzenia. W moim akwarium niestety nigdy nie udaęo mi siś dochowac pary, ktora opiekowaęaby siś ikrł dęuzej niz 24 godziny. Dorosęe mozna odęowic zaraz po tarle, wtedy sami musimy usuwac zaplesniaęe ziarna ikry i dotlenic wodś dookoęa zęoza ikry. Wylśg nastśpuje zazwyczaj po 48 godzinach, a po nastśpnym dniu zaczyna pęywac, wtedy nalezy podac drobny plankton. Karmiony zywym pokarmem narybek rozwija siś szybko i rownomiernie. Nie wolno krzyzowac ze sobł osobnikow czarnych, gdyz potomstwo takiej pary zazwyczaj ginie zaraz po wykluciu. Aby uzyskac czarne skalary krzyzuje siś osobniki o ubarwieniu dymnym lub czarnego z ubarwionym dymnie lub normalnie. Skalary preferujł pokarm zywy, plankton, maęe rybki. Przyjmujł takze dobre pokarmy suche, nie nalezy jednak liczyc wtedy na ich udany rozrod. Ja trzymaęem ze skalarami stadko mieczykow, ktorych męode byęy zjadane przez moich podopiecznych. Obecnie mieczyki strajkujł i nie chcł siś rozmnazac, wiśc stado gupikow musi wystarczyc. Skalary jak zgęodniejł potrafił skutecznie zaatakowac nawet dorosęego samca gupika. Ponadto kupuje im ze sklepu wśdkarskiego dzdzownice, ktore czasami dostajł na kolacjś. Oczywiscie dostajł rowniez wszelkiego rodzaju pokarmy mrozone zrobione z larw owadow (ochotka, komar i szklarka). Z ożtaczek indyjski (Etroplus maculatus) Wystź powanie: Przyujsciowe odcinki rzek Indii, Cejlonu. Spotyka siś jł rowniez w zaroslach namorzynowych. Wielkosc: 8 cm. Dymorfizm pżciowy: U formy dzikiej samce sł intensywniej ubarwione, samice bledsze i nieco mniejsze. Zachowanie: Literatura podaje, ze sł to rybki spokojne i niekopiłce, u mnie w akwarium przekopaęy caęe dno, zabięy kiryska Sterby, a juz we wczesnej męodosci zabięy swojego najmniejszego wspoętowarzysza. Podjadajł rosliny. Wychow mżodych: Dorosęa dobrana para zajmuje siś ikrł i męodymi. Gatunek dosyc pęodny bo wg literatury moze z jednego taręa wyprowadzic do 300 męodych. Męode powinny wychowywac siś w wodzie z dodatkiem wody morskiej lub soli. Woda: Z dodatkiem soli (1 lyzeczka od herbaty na kazde 10l wody w akwarium) i garbnikow. Temperatura 25-30oC Akwarium: Obszerne z kryjowkami dla sęabszych osobnikow. Dobrana para moze zamieszkiwac w stosunkowo niewielkim 40l zbiorniku, pod warunkiem, ze zapewnimy jej odpowiednił ilosc kryjowek. Czasami dochodzi do nieporozumien miśdzy tarlakami i wtedy sęabszy osobnik moze siś ukryc. Przy stśzeniu soli takim jak podaęem rosnł jeszcze takie rosliny jak Ceratopteris, niektore kryptokoryny, higrophilia i anubiasy. Pokarm: Kazdy dostśpny zywy i suchy, wymaga jednak dodatku pokarmu roslinnego w karmie, jesli go nie ma niszczy delikatne rosliny. Uwagi: Ńatwo zapada na ospś rybił. U swoich leczyęem to schorzenie w nastśpujłcy sposob: podniosęem temperaturś wody do 34oC i dodaęem sol kuchennł w ilosci 1 ęyzka stoęowa na kazde 10l wody w akwarium. Podczas takiej kuracji, koniecznie trzeba zapewnic dobre napowietrzanie i filtracjś 102

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego w akwarium. Po tygodniu takiej kuracji zniknśęy zewnśtrzne objawy ospy a przez nastśpne 3 tygodnie stopniowo obnizaęem temperaturś do poziomu 26oC.

103


Karpiencowate

2 Po rewizji tej rodziny przez Parenti w 1981r. zostaęa ona podzielona na rodziny szczupien czykowatych (Aplocheilidae), strumieniakowate(Rivulidae), Walencjowate (Valenciidae), Czworookowate (Anablepidae). Uwaga wszystko co tu zostaęo napisane jest wynikiem moich przemyslen po lekturze kilku ksiłzek i artykuęow w prasie oraz rozmow z hodowcami tych ryb. Wystź powanie: Wody sęodkie strefy umiarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej obu Ameryk, Afryki, Europy i Azji. Czśsto wiele z gatunkow mozna spotkac w zbiornikach okresowo wysychajłcych. Wielkosc: Kilka do kilkunastu cm. Dymorfizm pżciowy: Samce sł zazwyczaj kolorowe i majł wydęuzone i zaostrzone pęetwy nieparzyste. Cechy charakterystyczne: Drobne, zywe, kolorowe, zwykle pęywajłce pod powierzchnił wody, niestety krotko zyjłce rybki. Zachowanie: Zwykle stadne ale niezgodne i kłsliwe. Wiśkszosc gatunkow jest drapiezna. Silniejsze osobniki przesladujł sęabsze. Chśtnie skaczł. Nie nalezy ęłczyc ich z rybkami, ktorym mogęyby obgryzac pęetwy. Nie nalezy rowniez mieszac w jednym zbiorniku podobnie wyglłdajłcych gatunkow, gdyz ęatwo wtedy uzyskac krzyzowki miśdzygatunkowe, ktore sł bezpęodne i zwykle bardziej agresywne od gatunkow wyjsciowych. Wychow mżodych: Akwarium do rozmnazania moze byc niewielkie. Ikra jest przez rodzicow pozostawiana węasnemu losowi, w zaleznosci od gatunku jest skęadana w podęoze, na podęoze, przyklejana do roslin lub rozpraszana. Ikra niektorych gatunkow do dalszego rozwoju wymaga przesuszenia trwajłcego nieraz nawet kilka miesiścy. Ikra powinna byc wtedy przechowywana w wilgotnym podęozu (torfie) przez kilka tygodni, a czasami nawet miesiścy. Po upęywie tego czasu torf nalezy zalac miśkkł wodł o temperaturze ok. 20oC. Męode po wykluciu zjadajł drobny plankton, zwykle rosnł szybko, ale nierowno i majł tendencjś do kanibalizmu co moze znaczłco obnizyc efektywnoc hodowli. Woda: Twardosc nie odgrywa w zasadzie wiśkszej roli, aczkolwiek nalezy trzymac je raczej w wodzie miśkkiej o temperaturze 18 - 26oC. Wyzsze temperatury skracajł zycie naszym rybkom, a w nizszych nie prezentujł peęni barw. W naturze wiśkszosc ryb z tej rodziny spotyka siś z duzymi dobowymi wahaniami temperatury. Dla proporczykowcow zaleca siś wodś z niewielkim dodatkiem soli i torfu. Akwarium: Dobrze przykryte! Przestronne dobrze zarosniśte akwarium z roslinami pęywajłcymi na powierzchni wody. Na lato wiśkszosc gatunkow mozna wypuscic do sadzawki ogrodowej. Mozna je jednak rowniez trzymac w niewielkich zbiorniczkach jednogatunkowych. Podobno taki maęy zbiornik stymuluje je do rozrodu. Pokarm: Kazdy rodzaj pokarmu zywego, wskazane sł larwy owadow, owady, maęe rybki, plankton.

2 Przedstawiciele rodziny ryb karpien cowatych (Cyprinodontidae) wystśpujł w wodach obszarow tropikalnych i podzwrotnikowych na wszystkich kontynentach oprocz Australii. Sł to ryby maęe i bardzo maęe, tylko niewiele gatunkow osiłga 15cm. Linii bocznej brak lub jest bardzo krotka, grzbiet zazwyczaj spęaszczony. U wiśkszosci gatunkow wystśpuje wyrańny dymorfizm pęciowy. Skęadajł dosc duzł ikrś, ktora rozwija siś zazwyczaj dosc dęugo. Czśsc z nich to ryby sezonowe - ich naturalne siedliska to zbiorniki wysychajłce w porze suchej. Ryby skęadajł zapęodnionł ikrś w mule, gdzie przeczekuje ona do nastśpnej pory deszczowej, aby wykluc siś po zalaniu wodł deszczowł. W wiśkszosci nalezł do ryb drapieznych - zywił siś gęownie owadami a czśsc z nich takze maęymi rybkami. W zasadzie spokojne w akwarium towarzyskim, ale nie nalezy trzymac ich ze znacznie mniejszymi od nich rybami. Akwarium zawsze musi byc dokęadnie przykryte - wszystkie karpien cowate sł znakomitymi skoczkami i wczesniej czy pońniej wykorzystajł kazdł lukś w pokrywie. Niektore ryby karpien cowate potrafił dostosowac siś do skrajnych warunkow zycia, nawet zabojczych dla innych ryb. Przykęadem na to sł przystosowania rozrodcze karpien cowatych, ale takze zdolnosci do przetrwania w oazach na Saharze, sęonych jeziorach Turcji, na pustyniach Ameryki Poęnocnej, gdzie ryby z rodzaju Cyprinodon wytrzymujł temperatury wody dochodzłce nawet do 43ľC (Cyprinodon nevadensis). Podczas wybierania ryb do akwarium towarzyskiego z karpien cowatymi nie nalezy stosowac wyęłcznie geograficznego kryterium doboru gatunkow. Na przykęad gabon skie gatunki A. splendopleure i A. ogoense pochodzł z roznych biotopow i nie powinny byc trzymane razem. A. splendopleure pochodzi z przybrzeznych wod o temperaturze 24ľC i wiścej, natomiast A. ogoense pochodzi z pęaskowyzu Bateke, gdzie wody majł temperaturś 19ľ - 21ľC. A. splendopleure lepiej pasuje do A. filamentosum z Togo i Nigerii. A. ogoense lepiej pasuje do A. bualanum z wyzyn Kamerunu. Przy kupowaniu ryb karpien cowatych nalezy koniecznie zwrocic uwagś aby byęy one tej samej wielkosci. Szczegolnie samiczki, kiedy sł wiśksze od samczykow bywajł bardzo agresywne w stosunku do nich.

Proporczykowiec z Kap Lopez (Aphyosemion australe) Proporczykowiec z Kap Lopez zamieszkuje muliste przybrzezne wody Afryki, od Konga az do Gabonu. W Europie rozmnazany jest od 1913 r. Samiec jest wielobarwny i wiśkszy (6 cm) od niepozornej samicy. 104

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Na tydzien przed taręem samice nalezy oddzielic od samcow i obficie karmic. Akwarium o pojemnosci 10-15 l z siatkł ochronnł na dnie napeęniamy wodł o temperaturze 24ľC, pH 6,5-7,0 i twardosci wśglanowej 2ľdCH. Umieszczamy tam jednego samca i 3-4 samice. Ryby te czśsto przystśpujł do taręa juz w kilka minut po wpuszczeniu do zbiornika. Nie nalezy pozwolic rybom trzec siś dęuzej niz tydzien . W przeciwnym razie czas wylśgania siś larw zostanie niepotrzebnie przedęuzony i powstanł miśdzy nimi znaczne roznice wielkosci i wieku. Wylśg nastśpuje po dwoch tygodniach. Siatkś ochronnł mozna wyjłc dopiero po wykluciu siś ostatniej larwy, kiedy mozemy byc pewni, ze nie zniszczymy ani jednego jajeczka. Wiśkszosc jaj bowiem zatrzymuje siś w oczkach siatki, miśdzy siatkł a szybami oraz przy ramce siatki, a tylko niewiele spada na dno. Męode karmimy najpierw larwami solowca, nieco pońniej siekanymi rurecznikami. Kiedy osiłgnł dęugosc 2 cm, nalezy je przeniesc do obszernego zbiornika i stopniowo obnizac temperaturś wody do 20ľC. Po trzech miesiłcach sł juz dojrzaęe do rozrodu. W zbiorniku obsadzonym roslinami o delikatnych lisciach, z ciemnym dnem i nie zamieszkanym przez inne gatunki, proporczykowiec z Kap Lopez wyglłda bardzo atrakcyjnie. W hodowli mieszanej, skęadajłcej siś z roznych gatunkow Aphyosemion istnieje ta trudnosc, ze samice wiśkszosci gatunkow sł bardzo podobne i odroznienie ich jest ogromnie kęopotliwe. Naturalnym pozywieniem proporczykowca sł larwy i poczwarki komarow. W niewoli ryba ta chśtnie zjada wszelki zywy, a takze suszony pokarm odpowiedniej jakosci. Niemiecki hodowca Gerhard Hjerresen z Flensburga uzyskaę, a nastśpnie utrwalię przez starannł selekcjś mutanta, ktorego H. Meinken nazwaę Aphyosemion australe hjerreseni. Proporczykowiec z Kap Lopez krzyzuje siś z gatunkiem A. gardneri. Otrzymane w ten sposob mieszan ce majł pęetwy dziwacznego ksztaętu i sł bezpęodne. Szczupienczyk karżowaty (Epiplatys annulatus) Szczupien czyk karęowaty jest mieszkan cem zachodniej Afryki - Gwinei, Sierra Leone i Liberii. W obrśbie tego terytorium wytworzyę kilka ekotypow. Rozmaicie ubarwione lub prłzkowane osobniki mogł wystśpowac nawet w obrśbie tej samej grupy ekologicznej. Szczupien czyk karęowaty osiłga dęugosc 3-4 cm. Pęetwy samcow sł barwne ogonowa wydęuza siś w klapkowaty wyrostek. Samice majł pęetwy bezbarwne, przezroczyste i bardziej zaokrłglone. W srodowisku naturalnym tych ryb temperatura wody przekracza 25ľC, pH wynosi 6,7, a twardosc 5ľdCH. Jaja mogł siś jednak rozwijac nawet w wodzie o twardosci 10ľdGH i do 2ľdCH. Taręo zwykle jest grupowe. Do 50litrowego akwarium z czystł, swiezł wodł wpuszczamy 20 ryb, przy czym samic powinno byc wiścej niz samcow. Powierzchnia wody musi byc miejscami pokryta pęywajłcymi roslinami. Ryby trł siś pęywajłc w koęko jedna za drugł. Samice skęadajł wsrod roslin i ich korzeni drobniutkie jaja, zaopatrzone w krociutkie wyrostki. Jesli stado hodowlane byęo obficie karmione zywym pokarmem, larwy zacznł pojawiac siś najpońniej po dwoch tygodniach. Najczśsciej gromadzł siś w miejscu, gdzie powierzchnia wody styka siś ze szkęem. Mozna je zauwazyc dziśki metalicznie bęyszczłcej plamce na szczycie gęowy. Larwy nalezy regularnie zbierac maęym szklanym kieliszkiem. Sł one niesęychanie drobne, ale majł stosunkowo duze pyszczki. Natychmiast po rozpoczściu samodzielnego pęywania chśtnie jedzł swiezo wyklute larwy soIowca i bardzo szybko rosnł. Szczupien czyk karęowaty jest maęł, ęagodnł rybkł, nie nadajłcł siś do akwarium zbiorowego. Zdecydowanie lepiej czuje siś wsrod osobnikow węasnego gatunku i tylko wtedy w peęni widoczne sł jego wspaniaęe barwy. Rybki te dobrze czujł siś nawet w niewielkich, dobrze obsadzonych roslinami akwariach, oswietlanych od czasu do czasu promieniami sęon ca. Budowa szczupien czyka karęowatego jest charakterystyczna dla caęego rodzaju Epiplatys. Odzywia siś on wyęłcznie zywym pokarmem. Dziśki stosunkowo duzemu otworowi gśbowemu jest zdolny do poęykania dosc duzych człstek pokarmu, mimo to jednak woli mniejszł zdobycz, na przykęad wrotki. Zagrzebka Rachowa (Nothobranchius rachovi) Zagrzebka Rachowa zostaęa sprowadzona do Europy w 1925 r., z wod afrykan skich sawann. Na tym obszarze wystśpujł czśsciowo lub caękowicie wysychajłce zbiorniki wodne. Gatunek ten zyje w okolicach miasta Beira w Mozambiku oraz na terytorium Narodowego Parku Krugera w Republice Poęudniowej Afryki. Temperatury w tamtych rejonach sł wysokie, wystśpujł tez znaczne roznice miśdzy porł deszczowł i suchł. Ryby tam spotykane nazywa siś rybami wod okresowych. Ich biologiś 105

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego poznano dopiero po II wojnie swiatowej, dziśki takim badaczom, jak Foersch, Scheel, Peters i Wourms. Zagrzebka Rachowa trze siś parami lub w grupach (1 samiec na 3-4 samice). Jaja skęada na warstwie przygotowanego torfu (przepęukanego i wygotowanego przez 5-10 minut). Na jej taręo przeznacza siś cztery tygodnie. Nastśpnie torf odsłcza siś na sicie, delikatnie wygniata w celu usuniścia wody i wkęada do plastykowego woreczka, do ktorego przyczepia siś etykietś z datł taręa, spodziewanym terminem wylśgu i nazwł gatunku. Po szesciu tygodniach przechowywania zalewa siś torf miśkkł wodł o temperaturze 25ľC i wkrotce po tym larwy zaczynajł siś wylśgac. Jedzł one zywy pokarm, rosnł niesęychanie szybko i po 3-4 tygodniach osiłgajł dojrzaęosc pęciowł. Samce dorastajł do 7 cm i sł piśknie ubarwione; samice sł szarawobrłzowe i nieco mniejsze od samcow. Zagrzebkś Rachowa (1) powinno siś trzymac w akwarium z duzł iloscił roslin nie ukorzenionych, z miśkkim dnem (warstwł torfu) i tylko razem z pokrewnymi gatunkami. Samice poszczegolnych gatunkow sł do siebie bardzo podobne i trudno je odroznic od siebie. Temperatura wody powinna wynosic 25ľC. Ryba ta zjada tylko zywy pokarm, bardzo dobre sł dla niej larwy komarow. N. rachovi atakowana jest niekiedy przez orzśska z rodzaju Amyloodinium. Leczenie tej choroby jest trudne, gdyz podstawł lekow jest siarczan miedzi (CuS04), na ktory ryba ta jest bardzo wrazliwa. Sposrod innych, hodowanych w akwariach gatunkow z tego rodzaju najczśsciej spotyka siś N. orthonotus, N. palmquisty, N.furzeri, N. korthausae, N. guentheri, N. kirki.

106


Karpiowate Wystź powanie: Wody Ameryki Poęnocnej, Europy, Azji i Afryki. Wielkosc: W zaleznosci od gatunku od kilku centymetrow do metra, te ostatnie raczej nie nadajł siś do akwarium. Dymorfizm pżciowy: Nie ma ogolnej metody na odroznienie samca od samicy. W okresie godowym samce miewajł wysypkś taręowł na pokrywach skrzelowych. Samice sł zwykle peęniejszej budowy. Zachowanie: Zwykle spokojne, stadne rybki, wyjłtkiem sł grubowargi. Wychow mżodych: Wiśkszosc gatunkow skęada ikrś wsrod gśstych roslin i nie troszczy siś juz wiścej o nił i męode. Zdarzajł siś czśsto przypadki kanibalizmu wobec ikry i męodych. Woda: Zwykle nie majł wygorowanych wymagan co do twardosci i pH wody. Tylko razbory wymagajł miśkkiej, lekko kwasnej, bogatej w garbniki ale swiezej wody. Akwarium: Wiśkszosc gatunkow jest ruchliwa i wymaga by czśsc akwarium byęa wolna od roslin, by stadko rybek mogęo siś swobodnie wypęywac. Rosliny mogł byc posadzone kśpami, dno mozna obsadzic niskimi gatunkami a na powierzchni mogł pęywac rosliny pęywajłce. Tak obsadzone akwarium pozwoli rybom siś wypęywac i jednoczesnie stworzy dogodne kryjowki dla rybek, ktore potrzebujł chwilowego odosobnienia. Obsadzenie akwarium roslinami drobnolistnymi stworzy dodatkowo doskonaęe miejsca do odbycia taręł przez wiśkszosc gatunkow. Pokarm: W wiśkszosci roslinozerne i wszystkozerne. Wiekszosc gatunkow obgryza delikatne roslinki w akwarium

Brzanka rozowa (Barbus conchonius)

2 Wystź powanie: Wody pęynłce poęnocnych Indii Wielkosc: W akwarium do 8 cm, ale w naturze osiłga rozmiar 14 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec jest intensywniej ubarwiony, ma smuklejszł budowś ciaęa i czarny koniec pęetwy grzbietowej. Otrzymano wiele odmian barwnych tego gatunku, ktore moim zdaniem nie sł tak piśkne jak forma dzika brzanki rozowej. Znana jest rowniez forma weloniasta, ktora na szczśscie nie zatracięa ksztaętu ciaęł i ubarwienia formy wyjsciowej. Zachowanie: Ńawicowa, towarzyska, ęagodna rybka pęywajłca w caęej toni wody, czasami przekopuje dno. Odpowiednia do akwarium towarzyskiego. Wychow mżodych: W trakcie burzliwego taręa, w ktorym powinno przypadac po 2 samce na kazdł samicś (mozliwe jest rowniez taręo parami), ikra jest skęadana w głszcz drobnolistnych roslin wodnych a czśsc opada na dno. Taręo powinno odbywac siś na pęytkiej wodzie. Po tarle powinno siś natychmiast odęowic tarlaki, gdyz przystśpujł one do zjadania zęozonej ikry. Po kilku dniach (2-3) wylśgajł siś larwy, ktore gdy zacznł pęywac po wessaniu pścherzyka zoętkowego nalezy karmic najdrobniejszym zywym pokarmem. Odpowiednie sł pierwotniaki, wrotki i naupliusy oczlika lub solowca. Pońniej przechodzi siś na coraz grubszy pokarm. Do taręa trzeba przygotowac duzy zbiornik gdyz samica skęada duzo ikry, z ktorej wylśga siś pońniej duza ilosc narybku. Woda: Temperatura wody od 17 do 25oC nie powinna spadac ponizej 12oC, twardosc i pH nie odgrywa wiśkszej roli dla samopoczucia rybek, jesli nie wykraczajł poza 6-7,5 i nie zmieniajł siś gwaętownie. Peęniś kolorow pokazuje w temperaturze powyzej 20oC. Lubi czystł wodś dobrze natlenionł wodś. Akwarium: Obszerne, jasne z miejscem do pęywania i kśpami roslin po brzegach. W ciepęe lata nadaje siś do wpuszczania do basenow ogrodowych, gdzie czasami dochodzi do samorzutnego rozrodu. Pokarm: Kazdy dostśpny w handlu zywy, mrozony i suchy. Dobrze jest podawac co jakis czas dodatek pokarmu roslinnego.

2 Po raz pierwszy spotkaęem siś z tymi rybami kilka lat temu. Od razu zafascynowaęy mnie swoim bogactwem kolorow szczegolnie, jesli chodzi o samce. Wtedy postanowięem, ze brzanki te trafił do mojej hodowli. Ponizej chciaębym przyblizyc brzanki rozowe tym akwarystom, ktorzy siś jeszcze z nimi nie spotkali i zachścic do ich hodowli, gdyz naprawdś warto. Wystśpowanie - Brzanka rozowa nalezy do rodziny karpiowatych. Wystśpuje w rzekach i stawach poęnocnowschodnich Indii - Assam, Bengal, Orissa oraz Ganges. Ryby czśsto skupiajł siś w mniejsze lub wiśksze stada. Ubarwienie samic i samcow znacznie siś rozni, co jeszcze bardziej siś zaznacza u ryb bśdłcych w okresie rozrodczym. Ryby obojga pęci charakteryzujł siś okrłgęł czarnł plamł znajdujłcł siś u nasady ogona. Samice sł koloru oliwkowego, natomiast samce rozowego. Rozowy kolor samcow staje siś intensywniejszy w okresie godowym. Istnieje takze bardzo ęadna i efektowna odmiana weloniastej brzanki rozowej. Forma ta jest jednak 107

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego delikatniejsza niz forma wyjsciowa brzanki rozowej. W swoim naturalnym srodowisku brzanki te dorastajł do ok. 15 cm dęugosci. W akwarium rzadko osiłgajł takł wielkosc i najczśsciej dorastajł do okoęo 10 cm. Wielkosc ryb zalezy przede wszystkim od wielkosci zbiornika. Teoretycznie im wiśksze akwarium tym wiśksze urosnł ryby. Oczywiscie ostateczna wielkosc ryb zalezy tez od rodzaju pokarmu podawanego rybom. Zachowanie - Biorłc pod uwagś zachowanie brzanek w ich naturalnym srodowisku, w akwarium nalezy je trzymac w niewielkim stadku ok. 10 s 15 sztuk. Sł to ryby spokojne i towarzyskie. Majłc do towarzystwa osobniki swojego gatunku zwykle nie interesujł siś innymi gatunkami, choc mogł obgryzac pęetwy wspoęmieszkan com (szczegolnie narazone sł pęetwy brzuszne skalarow, oraz nitkowate pęetwy gurami i prśtnikow). Brzanki sł rybami szybko pęywajłcymi w caęej toni wodnej, wiec dlatego tez nie powinny byc trzymane z gatunkami spokojnymi. Doskonale nadajł siś do akwarium towarzyskiego wraz z innymi brzankami i danio. Akwarium takie powinno byc dosc duze tak, aby zapewnic rybom odpowiednił przestrzen zyciowł. Zbiornik powinien byc jasno oswietlony, tak zarosniśty roslinami, aby pozostaęo sporo wolnego miejsca do pęywania s wszystkie karpiowate uwielbiajł siś ganiac. Woda w akwarium z brzankami rozowymi powinna byc stara, ale regularnie odswiezana (najlepiej jest, co tydzien wymieniac ok. 10 s 15 % wody na swiezł, swieza woda powinna byc odstaęa), o temperaturze 18 s 24ľ C, pH ok. 7. Twardosc raczej nie odgrywa specjalnej roli, ale najlepsza jest woda miśkka lub srednio twarda (ja hodowaęem i rozmnazaęem brzanki rozowe w wodzie o twardosci ogolnej 18ľ n). Pozywienie - Brzanki chśtnie spozywajł kazdy pokarm: larwy i poczwarki komarow, rozwielitki, oczliki, larwy wodzenia i ochotki. Mozna takze podawac suchy pokarm pęatkowany. Nie nalezy takze zapominac o pokarmach roslinnych takich jak parzone liscie saęaty, w przypadku nie podawania pokarmow roslinnych hodowca moze stracic delikatne liscie roslin znajdujłcych siś w akwarium. Rozmnazanie - Aby udaęo siś rozmnazanie brzanek rozowych, mozna wybrac dwa sposoby. Pierwszym z nich jest umieszczenie tarlakow w odpowiednim akwarium tarliskowym. Pojemnosc akwarium nalezy dostosowac do liczby tarlakow. Do przeprowadzenia taręa najlepiej jest uzyc dwa samce i jednł samice. Uzycie dwoch samcow jest konieczne zwazywszy na to, ze pęodnosc samicy jest bardzo duza, a samce szybko siś mśczł. Samica, ktora siś nie pozbśdzie caęego zasobu dojrzaęej ikry stwardniejes s dojrzaęa ikra zatyka otwory moczowo pęciowe samicy, ktora nie nadaje siś juz do dalszej hodowli. Mozna tez uzywac grupy ryb pamiśtajłc o zachowaniu proporcji samcow do samic w stosunku 2: 1. Na jednł samice mogł nawet przypadac trzy samce. W przypadku wycierania trojki ryb konieczne jest uzycie akwarium o pojemnosci okoęo 30 l, jesli wycieramy grupś brzanek litraz zbiornika wzrasta nawet do 100 l s zaleznie od ilosci ryb. Akwarium tarliskowe powinno byc dokęadnie wymyte i odkazone. Na dnie nalezy poęozyc ruszt ikrowy o dosc duzych oczkach i trochś drobnolistnych, delikatnych roslin. Ikra jest lepka. W przypadku braku rusztu ikrowego dno zbiornika nalezy dokęadnie przykryc roslinami takimi jak mech lub roznego rodzaju paprocie. Uzycie takich zabezpieczen ikry przed rybami dorosęymi jest konieczne, gdyz tarlakow w akwarium ogolnym nie powinno siś karmic a gęodne szybko wyjadęyby caęł zęozonł ikrś. Ruszt ikrowy przed węozeniem do akwarium powinien byc zdezynfekowany. Woda w akwarium powinna byc idealnie klarowna, odstaęa, o nastśpujłcych parametrach: temperatura 24 - 25ľ C, pH ok. 7, twardosc ogolna 10ľ n, a twardosc wśglowodanowa 2ľ n. Do taręa nalezy wybrac samce najlepiej wybarwione. Przed taręem tarlaki dobrze jest na ok. 10 dni rozdzielic wg pęci i karmic dobrym zywym pokarmem. Po tym okresie rybki wpuszczamy do akwarium tarliskowego. Najczśsciej juz nastśpnego dnia brzanki rozpoczynajł taręo, przebiega ono bardzo burzliwie. Samce tak dęugo pęynł za samicł, az jł dogonił, potem jeden z nich ustawia siś do niej rownolegle i oboje wpęywajł w głszcz roslin. Tam ryby dosc szybko siś kotęujł i po chwili wypęywajł. Ikra skęadana jest partiami, za kazdym razem po kilka, kilkanascie sztuk. Po skon czonym tarle wszystkie ryby nalezy wyęowic, a do zbiornika z ikrł wlac preparat zapobiegajłcy plesnieniu ikry, nastśpnie akwarium trzeba zaciemnic szarym papierem, gdyz ikra jest wrazliwa na swiatęo. Po kilku dniach zaleznie od temperatury wykluwajł siś pierwsze męode. Po dalszych dniach narybek wchęania caęy woreczek zoętkowy, napeęnia pścherz pęawny i rozpoczyna samodzielne pęywanie. Wtedy nalezy przystłpic do karmienia rybek. Jako pierwszy pokarm mogł posęuzyc pierwotniaki i wrotki, po kilku dniach takze larwy solowca. W przypadku braku dostśpu do takich pokarmow, męode brzanki rozowe mozna wykarmic suchymi pokarmami dla narybku. Narybek rosnie szybko, lecz nierownomiernie i dlatego po pewnym czasie trzeba rozdzielic męode wg wielkosci, aby zapobiec kanibalizmowi. Metoda wyzej opisana jest trudniejsza technicznie, ale pozwala na wychowanie wiśkszej liczby potomstwa niz druga metoda, ktorł opisujś nizej. Inny sposob otrzymania narybku od brzanek rozowych, polega na pozostawieniu ich w akwarium ogolnym o parametrach wody takich samych jak w akwarium tarliskowym. Trzeba tylko zadbac o to aby w akwarium, w ktorym przebywajł ryby dorosęe znajdowaęa siś spora ilosc roslin. Brzanki bśdł siś regularnie wycieraęy w roslinach, ktore trzeba systematycznie wyjmowac z akwarium, umieszczac w innym zbiorniku i postśpowac identycznie jak z ikrł z akwarium tarliskowego po wyęowieniu rodzicow. Jak widac druga metoda rozmnazania brzanek jest znacznie prostsza, ale nie pozwala na uzyskanie duzej liczby narybku, gdyz wiśkszosc ikry zostanie pozarta przez inne ryby znajdujłce siś w akwarium ogolnym.

108


Brzanka sumatrzanska (Capoeta tetrazona tetrazona) Brzanka sumatrzan ska zamieszkuje wody Sumatry, Tajlandii i Kalimantanu (Borneo). Od chwili pierwszego importu do Europy w 1935 roku az do chwili obecnej jest stale hodowana w akwariach. Osiłga dęugosc 7 cm. Pęetwy brzuszne samcow sł caęe ciemnoczerwone, czerwonawa jest tez gorna czśsc pyszczka, a jaskrawoczerwona gorna krawśdń pęetwy grzbietowej. Samice sł okrłglejsze, zwęaszcza w czśsci brzusznej; barwa ich ciaęa jest nieco przygaszona, a krawśdzie pęetw brzusznych przeńroczyste. Ryby trł siś parami w 6-10 litrowych zbiornikach z dnem przykrytym siatkł ochronnł. W czasie taręa szukajł miejsc zarosniśtych, nalezy wiśc w akwariach taręowych umieszczac kśpki mchu jawajskiego lub innych drobnolistnych roslin. Woda powinna miec temperaturś 26ľC, pH 6,5-7,0, twardosc do 5ľdGH i do 1ľdCH. Jaja sł zoętawe, kleiste, ich srednica wynosi 1 mm. Larwy wylśgajł siś po 36 godzinach inkubacji i potrzebujł kilku dni na zresorbowanie woreczka zoętkowego. Swobodnie pęywajłce rybki karmi siś larwami solowca lub widęonogow. Rosnł bardzo szybko; po dwoch tygodniach osiłgajł dęugosc 1 cm i sł juz bardzo wyrańnie prłzkowane. W 1957 r. L.P. Schultz podjłę siś uporzłdkowania systematyki rodzaju Barbus. Na podstawie pewnej ilosci cech morfologicznych, m.in. dęugosci i liczby włsikow, wyroznię on cztery rodzaje; Barbus, Barbodes, Capoeta i Puntius. Gatunki z rodzaju Capoeta majł dwa włsiki. Brzanka sumatrzan ska jest rybł stadnł, W akwariach zbiorowych trzyma siś jł razem z innymi ruchliwymi gatunkami. Ma ona skęonnosci do atakowania spokojnych, nawet znacznie wiśkszych od siebie ryb i obgryzania im pęetw. Kiedy odpoczywa lub spi, przyjmuje charakterystycznł postawś z gęowł skierowanł do doęu. Z ywienie brzanki powinno byc jak najbardziej urozmaicone. W 1975 r. na rynku pojawięa siś interesujłca mutacja tego gatunku, zwana "Mossy Barb"; brzanka mszysta. Powstaęa ona zapewne w azjatyckich fermach hodowlanych, gdzie hodowano takze roznorodne odmiany albinotyczne brzanki sumatrzan skiej.

Danio Lamparci (Brachydanio frankei)

2 Ryby te sł jednymi z najbardziej popularnych ryb wsrod poczłtkujłcych akwarystow, poniewaz sł bardzo odporne na niekorzystne wpęywy srodowiska, a takze sł ciekawie ubarwione i ruchliwe, przez co sł stale widoczne w akwarium. Pochodzenie - Danio lamparci Bachydanio frankei nie wystśpuje w srodowisku naturalnym i jest prawdopodobnie formł hodowlanł danio prśgowanego, z ktorym swobodnie siś krzyzuje dajłc pęodne potomstwo. Ubarwienie - Ryba jest bardzo ciekawie ubarwiona o grzbiecie oliwkowo brunatnym do ciemnozęotego. Po bokach ciaęa duza ilosc ciemnych, nieregularnych plam przypominajłcych cśtki lamparta. Pęetwa ogonowa i odbytowa zachowuje ubarwienie cśtkowane, podczas gdy pozostaęe pęetwy sł bezbarwne. W akwarium wyhodowano takze formś weloniastł i zęotł. Ryba osiłga 5,5 cm dęugosci. Samice sł wiśksze od samcow i peęniejsze w partii brzusznej. Zachowanie - Danio nie sł agresywne wobec innych ryb ü ja w swoim akwarium trzymam kilka ryb razem z dzikł formł gupika i ich męodymi, czśsc męodych zostaje zjedzonych, ale dorosęym gupikom nic siś nie dzieje. Akwarium - Ryby wymagajł sredniego akwarium, mozliwie dęugiego z gśstł obsadł roslinnł, jednak musi byc zachowana wolna przestrzen do pęywania. Woda - Nadaje siś woda zarowno miśkka jak i srednio twarda, o temperaturze ok. 22 ü 24o C, pH ok. 7. Pokarm - Jako pokarm wystarcza pokarm pęatkowany, ale lepsze wyniki uzyskuje siś karmiłc ryby pokarmem zwierzścym takim jak ochotki, serce woęowe i rozwielitki. Niezbśdne jest urozmaicenie pokarmu tak, aby znajdowaęy siś w nim wszystkie skęadniki pokarmowe. Rozmnazanie - Rozmnazanie danio nie sprawia wiśkszych trudnosci wystarczy miec 2 samce i 1 samicś. Mozna zamiast jednego samca danio lamparciego dac danio prśgowane ü wtedy tez mozna otrzymac zywe i zdrowe potomstwo, ktorego wiśkszosc stanowic bśdł danio lamparcie. W literaturze czśsto spotyka siś, ze nalezy uzywac maęych akwarii tarliskowych, lecz ja lepsze wyniki uzyskiwaęem przy rozmnazaniu danio w akwarium 30 l. Akwarium tarliskowe nalezy ustawic na parapecie okna ü wazne sł poranne promienie sęon ca, mozna tez ustawic je 109

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego w miejscu gdzie normalnie stoi tylko, ze wtedy trzeba zapalic z samego rana nad akwarium silniejsze oswietlenie. Akwarium nalezy zaopatrzyc w ruszt ikrowy lub duzł ilosc mchu jawajskiego, ktory ochroni ikrś przed zjedzeniem. Nalezy nalac wody do poziomu ok. 8 ü 10 cm. Woda powinna byc miśkka, lecz mozna rozmnozyc danio w wodzie srednio twardej, wazna jest temperatura wody utrzymujłca siś w granicach 25 ü 26o C, pH ok. 7. Tarlaki powinny byc juz od kilku dni karmione dobrym zwierzścym pokarmem, byc trzymane w starej wodzie o temperaturze 22 ü 23o C, mozna je wczesniej rozdzielic na kilka dni. Parś lub trojkś ryb wpuszczamy wieczorem ü tak, aby przyzwyczaięy siś do nowego akwarium przez noc. Rano podwyzszona temperatura i swieza woda stymulujł taręo, ktore przebiega bardzo gwaętownie. Samiec pęynie za samicł i kiedy jł dogoni przyciska siś do jej boku, obie rybki przez chwilś pęynł razem i samica wyrzuca kilka do kilkunastu przeńroczystych jaj, ktore samiec od razu zapęadnia. Ikra nie jest lepka, wiśc bez problemu opada pomiśdzy oczkami rusztu ikrowego. Po skon czonym tarle ryby wyęawiamy a akwarium nalezy zaciemnic szarym papierem. Po 3-4 dniach larwy opuszczajł osęonki jajowe, a po dalszych 2 ü 3 dniach rybki zaczynajł pęywac i wtedy nalezy zaczłc je karmic pokarmem pyęowym, Mikro ü Vitem lub normalnym pokarmem pęatkowanym z dodatkiem np. suszonej rozwielitki przetartym przez sitko do herbaty. Męode rosnł szybko, lecz nierownomiernie i po pewnym czasie nalezy posortowac je wg. wielkosci. Przy wychowie danio bardzo wazna jest czśsta, czśsciowa wymiana wody poęłczona z oczyszczaniem dna zbiornika, poniewaz w wodzie starej, w ktorej nagromadzięo siś sporo produktow przemiany materii nastśpuje zahamowanie wzrostu. Wychow męodych najlepiej prowadzic w srednich akwariach, w ktorych nie mozna dopuscic do zbyt duzego ruchu wody, tak aby nie mśczyc rybek. Po okoęo 2 tygodniach mozna juz zrezygnowac z ogrzewania tak, aby temperatura wynosięa okoęo 22o C. Przy prawidęowej hodowli po 1,5 ü 2 miesiłcach rybki majł ok. 1.5 cm i sł juz wybarwione, a po 6 ü 7 miesiłcach sł juz pęodne, jednak z rozmnazaniem ryb nalezy jeszcze poczekac az osiłgnł peęny rozwoj fizyczny. Wszyskie zamieszczone tutaj informacje dotyczł takze Danio prśgowanego Brachydanio rerio. Myslś, ze hodowla i rozmnazanie danio lamparciego nie sprawi zadnych trudnosci nawet poczłtkujłcemu akwaryscie.

2 Etymologia nazwy naukowej Brachys po grecku znaczy krotki (nawiłzuje do krotkiej pęetwy grzbietowej). Danio pochodzi od Dhani z mowy tubylcow. Frankei pochodzi od nazwiska niemieckiego biologa Hans-Joachim'a Franke. Ojczyzna Nieznana. Sprowadzony pod koniec lat piścdziesiłtych do Czechosęowacji z "Indii" (?), ale takie okreslenie wskazuje raczej na sprowadzenie z jakiejs azjatyckiej firmy produkcyjno - handlowej. Biorłc pod uwagś cechy innych gatunkow z rodzaju Brachydanio, nalezy słdzic, iz B. frankei pochodzi z terenow dawniejszych Francuskich Indochin. Z caęł pewnoscił nie jest to produkt czechosęowackich akwarystow! Opis ryby Prawdopodobnie mutant lub krzyzowka. Ubarwienie tej ryby i inne cechy skęaniajł do domniemania, iz moze to byc mutant naturalnej krzyzowki Brachydanio rerio (Hamilton 1822) x Brachydanio nigrofasciatus (Day 1869). Ryba wykazuje wszelkie cechy gatunku. Wielkosc samicy wynosi do 50 mm, zas samca do 40 mm. Holotypem tego gatunku jest dorosęy samiec o dęugosci caękowitej 39 mm, oraz dęugosci tuęowia wynoszłcej 32 mm. Istniejł poza nim trzy egzemplarze paratypow. Niektorzy domniemajł w niej krzyzowkś pomiśdzy Brachydanio nigrofasciatus (Day 1869), a Tanichtys albonubes Lin 1932, utrwalonł w drodze naturalnego procesu. Dymorfizm pżciowy jak u Danio rerio. Przeciśtna dęugosc ryby wynosi 42 mm. Przeciśtna dęugosc tuęowia wynosi 34 mm. S rednia wysokosc tuęowia wynosi 10,5 mm. S rednia dęugosc gęowy wynosi 8,1 mm. Najdęuzszy promien pęetwy grzbietowej ma srednio 6,6 mm. Najdęuzszy promien pęetwy ogonowej ma srednio 7,6 mm. Wysokosc tuęowia miesci siś w dęugosci tuęowia srednio 3,23 razy. Tuęow ryby jest wysmukęy, prawie walcowaty. Bocznie tylko nieco sciesniony. Linia naboczna jest niewidoczna. D II / 8. Promienie rozwidlone dęuzsze. Nie rozwidlone, krotsze. A III / 13. V I / 7 - promien nie rozwidlony krotszy od rozwidlonych. C II / 19. Squ. 28 - 29. Ma dwie pary włsow. Caęy tuęow u obydwu pęci jest koloru bęyszczłco brłzowawozęotawozoęty. Tęo pokryte jest nieregularnymi plamkami i paseczkami, tworzłc wzor futra leoparda. Plamki i paseczki majł kolor czarnawoniebieski. Przez srodek tuęowia biegnie włziutka linia pozbawiona mozaiki plamek i paseczkow. Sprawia to wrazenie, jakby byęa zęota. Tśczowka oka od gory jest koloru wypolerowanego zęota. Dolna czśsc tśczowki jest bęyszczłco niebieska. Pęetwa grzbietowa u podstawy jest zęotozoęta. S rodkowa partia jest czarnawobrłzowa do oęowianoszarej. Obrzezenia u samcow sł jasnozoęte do chromowozoętych. U samiczek oęowiowoszare. Pęetwa odbytowa jest zielonozoęta. W swietle bezposrednio padajłcym jest morskozielona z paseczkami ukierunkowanymi jak promienie pęetwy. Pęetwa ogonowa u nasady jasnozoęta, przybiera w kierunku obrzezenia kolor dymnoszary. Caęa lekko upstrzona plamkami nieregularnie rozchodzłcymi siś. U samcow zakon czenia pęetw jasnozoęte. Opieka i rozmnazanie Pobiera pokarmy zywe, suszone i sztuczne. Temperatura wody od 22 do 24oC. Zimł temperatura moze wynosic od 18 do 21oC. W akwarium ogolnym jest bardzo zgodliwy. Zajmuje we wyzszych akwariach tylko gornł 1/3 czśsc wysokosci zbiornika. Potrzebuje miejsca do wypęywania siś. Akwarium do taręa powinno byc dosc dęugie i urzłdzamy je tak jak dla danio prśgowanego. Takze poziom wody dajemy identyczny. Mozna zastosowac sztuczne urzłdzenie akwarium, stosujłc odpowiednił siatkś, ale lepiej szklany ruszt. Pamiśtac nalezy o bezpieczen stwie dla ryb, ktore muszł byc chronione przed ewentualnym zakleszczeniem w siatce. Do taręa uzywamy wody swiezej, nie za twardej. Najlepiej o twardosci okoęo 5 on. Posiadacze konduktometrow mogł przygotowac wodś o przewodnictwie od 250 do 350 䞮 S. W wodzie zawierajłcej zbyt wiele mineraęow ikra jest lekko zmarszczona i rozwoj jest zakęocony. W wodzie o przewodnictwie okoęo 50 䞮 S ikra jest zbyt nadśta i jej 110

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego rozwoj takze jest zakęocony. Mieszkan cy Katowic (woda z Goczaękowic) mogł uzywac wody z kranu, odstaęej przez kilka dni. Tak jak inne ryby z rodzaju Brachydanio, danio lamparcie taręo odbywa w promieniach sęon ca. Do urzłdzonego akwarium wpuszczamy dzien lub dwa dni wczesniej peęnł samiczkś, a nastśpnie wieczorem wpuszczamy do niej dwa samczyki. Ryby te, tak jak i inne z podrodziny Danioninae, jezeli braęy juz udziaę w tarle, przy nastśpnym tarle bardzo niechśtnie przyjmujł nowych partnerow. Jezeli przeprowadzamy taręo grupowe, to nalezy pamiśtac o znacznej przewadze samcow. Odczyn wody w granicach od pH 6,5 do pH 7. Temperatura wody do taręa powinna byc o jeden lub dwa stopnie wyzsza od temperatury w zbiorniku ogolnym. Nie powinna jednak przekraczac 25oC, gdyz samce siś wtedy za szybko mśczł, i taręo jest maęo udane. Taręo jest gwaętowne. Samce zwijajł siś bocznie w podkowś i obejmujł brzuszek samicy. Wystśpujł takze szturchania pyszczkami samcow w okolice brzuszka samicy. Nalezy nie zapominac o kęśbkach roslin w rogach akwarium, gdzie mogęaby odpoczłc przed samcami zmśczona samica. Ikra jest dosc duza, barwy zoętawej. Wylśga siś po 40 - 60 godzinach. Zdarza siś jednak, ze trwa to i znacznie dęuzej. Wpęyw na wylśganie ma temperatura wody i zawartosc tlenu we wodzie. Dlatego dobrze jest zastosowac bardzo drobonoperlisty rozpylacz, sporzłdzony na przykęad z wierzbowego patyka, ktory scinamy ukosnie, aby uzyskac wiśkszł powierzchniś rozpylania. Zastosowanie normalnego rozpylacza jest szkodliwe, gdyz woda siś kotęuje, a wylśg ulega zabiciu. Męode rosnł szybko. Jako pierwszy pokarm dajemy wymoczki. Mogł to byc ęatwe do staęej hodowli pantofelki. Jako drugi pokarm dajemy najdrobniejszy pyl odęawiany w stawie. Mozna takze uzyc mleka w proszku, zoętka kurzego jaja, oraz dobrze utartego pokarmu sztucznego. Niektore firmy produkujł dobre pokarmy do odchowu narybku. Przechodzłc na pokarm grubszy, nadal nalezy jeszcze rownolegle podawac pokarm drobniejszy. Dobrym pokarmem dla wylśgu jest mleczko wycisniśte przez szmatkś z roztartych doniczkowcow. Ryby odęozone do taręa nie wolno karmic planktonem! Nie nalezy takze zadawac zbyt wielkich porcji pyęu, ktory rosnie szybciej od narybku i moze mu zagrazac. Pozłdane jest posiadanie hodowli doniczkowcow, ktore sł pokarmem dla tarlakow, a dorywczo dla wszystkich ryb, lub jako urozmaicenie pokarmu. Uwagi biologiczne i historyczne Niektorzy systematycy uwazajł B. frankei za podgatunek B. rerio. Nie przemawia jednak za tym duze podobien stwo B. frankei do Brachydanio tweediei (Brittan 1956), ktore na pierwszy rzut oka mozna pomylic. Chowany w akwarium bez wiedzy o miejscu pochodzenia, ma stworzone warunki, ktore mogł daleko odbiegac od naturalnych. O bliskim pokrewien stwie z B. rerio swiadczy zas to, ze caęe potomstwo jest pęodne. Nie jest to jednak zaprzeczeniem odrśbnego gatunku, gdyz nie tylko to decyduje o odrśbnosci. Gdy w 1962 roku czytaęem porownanie B. frankei (wtedy jeszcze Brachydanio spec. nov.) z innymi gatunkami rodzaju Brachydanio, to dowiedziaęem siś o istnieniu wielu roznic anatomicznych wskazujłcych na odrśbnosc gatunkowł. Przy krzyzowaniu B. rerio z B. nigrofasciatus, czśsc potomstwa jest pęodna. Prowadzłc prace genetyczne, mozna te pęodne wyselekcjonowac, a nastśpnie przez odpowiednie zabiegi, utrwalic w ten sposob nowł formś organizmu. Zdarza siś to samoistnie w naturze. Moze tez taki nowy organizm powstac przez piorunujłce zakęocenie normalnych procesow zyciowych, czyli przez mutacjś. Wychodzi na to, ze nim dowiemy siś prawdy o pochodzeniu przedmiotowej rybki, moze upęynłc nadzwyczaj duzo czasu. A wszystko jest z winy braku przekazu odpowiednich informacji. Ot, po prostu: kupię, przywiozę, rozmnozyę i sprzedaę. Reszta go nie interesowaęa. No i powstaę problem pochodzenia. B. frankei zostaęprzywieziony albo przez kogos, kto sęuzbowo jeńdzięna wschod, albo, co mniej realne, przywśdrowaęo na wystawś do Czechosęowacji i pozostaęo. Nalezy pamiśtac, ze tylko nieliczni sł skorzy do rozgęaszania czegos. Znanymi akwarystami, ktorzy byli w posiadaniu tych ryb okoęo roku 1960 byli Stanislav Frank, oraz M. Chvojka. Ale im dostarczono tylko informacji, ze ryby te pochodzł z Indii, co nalezy uznac za wadliwe. Wspoępraca z akwarystami z innych krajow i kontynentow legęa w gruzach. Mozna by namawiac tych co obecnie jezdzł do Azji do rekonesansu, ale z natury nie sł to mięosnicy przyrody i wolł czas poswiścac na robieniu interesow. Specjalnie rozwodzś siś nad tym, aby uswiadomic jak wazne jest zdobywanie i przekazywanie odpowiednich informacji. Obecnie ta piśkna rybka nie jest juz w Polsce spotykana. Co najwyzej spotkac mozna nijakł krzyzowkś z weloniastym danio prśgowanym. Z informacji VDA opublikowanych po 1960 roku, wynika, ze pierwszym posiadaczem tych ryb byęStanislav Frank z dawniejszej Czechosęowacji Danio prź gowany (Brachydanio rerio) Ryba ogolnie znana wiśkszosci akwarystom, popularna, i dostśpna, chyba w kazdym sklepie zoologicznym. Pochodzi ona z okolic Bangladeszu i poęudniowo wschodnich Indii, gdzie zyje w pęytkich, dobrze nasęonecznionych rzekach i stawach. W naturze danio prśgowane zbierajł siś w ruchliwe stada co nalezy miec na uwadze kupujłc ryby do domowego akwarium. Danio, podobnie jak wiśkszosc ryb z rodziny karpiowatych sł ęatwe w hodowli i dlatego czśsto sł polecane poczłtkujłcym akwarystom. Ubarwienie - Ryby tego gatunku majł bardzo ciekawe ubarwienie. Sł koloru srebrzystozęotego z czterema niebieskimi, bęyszczłcymi pasami biegnłcymi od skrzeli wzdęoz caęego ciaęa. Pasy przechodzł takze na pęetwś ogonowł i odbytowł. Ubarwienie ryb moze bladnłc w zaleznosci od samopoczucia. Danio osiłgajł dęugosc 5 - 6 cm. Zachowanie - Odroznienie pęci u ryb dorosęych jest dosc ęatwe. Samiec jest znacznie smuklejszy od samicy, podczas gdy samica ma bardziej uwidoczniony brzuch i moze byc wiśksza od samca. Danio sł raczej rybami spokojnymi i nie zakęocajł spokoju innym wspoęmieszkan com zbiornika. Jednak gdy nadarzy siś okazja potrafił wyjesc ikrś innym rybom. Ja w swoim akwarium trzymam kilka danio razem z dzikł formł gupika, nigdy nie odęawiam męodych i danio wszystkich nie zjadajł. Omawiane ryby nie powinny byc jednak trzymane z 111

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego gatunkami spokojnymi, wolno pęywajłcymi takimi jak gurami mozaikowy, gdyz swoim szybkim pęywaniem mogł je niepokoic. Akwarium - musi byc dosc przestronne zwazywszy na to ze nalezy hodowac ok. 10 s 15 sztuk, a takze na to, ze danio to ryby bardzo ruchliwe. Zbiornik powinien byc tak urzłdzony, aby zawsze w srodku pozostawaęo sporo wolnej przestrzeni do pęywania - sł to ryby pęywajłce w toni wodnej, scianki i rogi akwarium mozna gśsto obsadzic roslinami. W akwarium powinna znajdowac siś woda o temperaturze 18 - 25o C, pH. ok. 7. Twardosc wg mnie nie odgrywa specjalnej roli. U mnie danio zyjł w akwarium nie ogrzewanym, temperatura wynosi ok. 22o C a twardosc ogolna ok. 18o n. Pokarm - Jako pokarm mozna stosowac zarowno larwy owadow jak i pokarmy pęatkowane. Ja karmiś danio mrozonym sercem woęowym, larwami ochotki i rozwielitkami, czasami dokęadam trochś pokarmow pęatkowanych s wazny jest pokarm roslinny . Rozmnazanie - danio nie sprawia wiśkszych trudnosci wystarczy miec 2 samce i 1 samicś, choc mozna "uzywac" tez 1 samca i 1 samicy. W literaturze czśsto spotyka siś, ze nalezy uzywac maęych akwarii tarliskowych, lecz ja lepsze wyniki uzyskiwaęem przy rozmnazaniu danio w akwarium 30 l. Akwarium tarliskowe nalezy ustawic na parapecie okna - wazne sł poranne promienie sęon ca, mozna tez ustawic je w miejscu gdzie normalnie stoi tylko, ze wtedy trzeba zapalic z samego rana nad akwarium silniejsze oswietlenie. Zbiornik nalezy zaopatrzyc w ruszt ikrowy lub duzł ilosc mchu jawajskiego, ktory ochroni ikrś przed zjedzeniem. Nalezy nalac wody do poziomu ok. 10 s 15 cm. Woda powinna byc miśkka, lecz mozna rozmnozyc danio w wodzie srednio twardej (ja je rozmnazam w wodzie o twardosci 18o n), wazna jest temperatura wody utrzymujłca siś w granicach 25 s 26o C, pH ok. 7. Tarlaki powinny byc juz od kilku dni karmione dobrym zwierzścym pokarmem, byc trzymane w starej wodzie o temperaturze 22 s 23o C, mozna je wczesniej rozdzielic na kilka dni. Parś lub trojkś ryb wpuszczamy wieczorem s tak, aby przyzwyczaięy siś do nowego akwarium przez noc. Rano podwyzszona temperatura i swieza woda stymulujł taręo, ktore przebiega bardzo gwaętownie. Samiec pęynie za samicł i kiedy jł dogoni przyciska siś do jej boku, obie rybki przez chwilś pęynł razem i samica wyrzuca kilka do kilkunastu przesroczystych jaj, ktore samiec od razu zapęadnia. Ikra nie jest lepka, wiśc bez problemu opada pomiśdzy oczka rusztu ikrowego. Po skon czonym tarle ryby wyęawiamy a akwarium nalezy zaciemnic szarym papierem. Po 3-4 dniach larwy opuszczajł osęonki jajowe, a po dalszych 2 s 3 dniach rybki zaczynajł pęywac i wtedy nalezy zaczłc je karmic pokarmem pyęowym, firmowymi pokarmami dla narybku lub normalnym pokarmem pęatkowanym z dodatkiem np. suszonej rozwielitki przetartym przez sitko do herbaty. Męode rosnł szybko, lecz nierownomiernie i po pewnym czasie nalezy posortowac je wg wielkosci. Przy wychowie danio bardzo wazna jest czśsta, czśsciowa wymiana wody poęłczona z oczyszczaniem dna zbiornika, poniewaz w wodzie starej, w ktorej nagromadzięo siś sporo produktow przemiany materii nastśpuje zahamowanie wzrostu. Wychow męodych najlepiej prowadzic w srednich akwariach, w ktorych nie mozna dopuscic do zbyt duzego ruchu wody, tak aby nie mśczyc rybek. Po kilku tygodniach mozna juz zrezygnowac z ogrzewania tak, aby temperatura wynosięa okoęo 22 - 23o C. Przy prawidęowej hodowli po 1,5 s 2 miesiłcach rybki majł ok. 1.5 cm i sł juz wybarwione, a po 6 s 7 miesiłcach sł juz pęodne, jednak z rozmnazaniem ryb nalezy jeszcze poczekac az osiłgnł peęny rozwoj fizyczny. Jeszcze pare sęow o danio lamparcim Brachydanio frankei. Otoz nie jest to osobny gatunek, jest to najprawdopodobniej sztucznie otrzymana odmiana danio prśgowanego. Danio lamparci moze siś swobodnie krzyzowac z danio prśgowanym dajłc pęodne potomstwo. Takie krzyzowanie moze doprowadzic do pojawiania siś coraz to nowych odmian zarowno danio prśgowanego jak i lamparciego. Kilka lat temu widziaęem w sklepie zoologicznym danio, u ktorych gorne paski byęy ciłgęe, a dolne byęy poprzerywane tworzłc cśtki. Ostatnio natomiast zakupięem danio prśgowane zęote. Takiego zęotego samca skrzyzowaęem z samicł danio lamparciego i otrzymaęem wszystkie męode zdrowe i... lamparcie. Chciaębym jeszcze zaznaczyc, ze wszystkie informacje podane w tym artykule odnoszł siś jednoczesnie do danio laparciego. Tak wiśc widac, ze danio to bardzo ciekawe i ęatwe w utrzymaniu rybki i zachścam do ich hodowli. Grubowarg dwubarwny (Labeo bicolor) Piśkna kontrastowo ubarwiona, lecz agresywna wobec innych przedstawicieli swojego i gatunkow pokrewnych ryba. Mozna w niewielkim 100 litrowym akwarium trzymac pojedyncze egzemplarze. Wystź powanie:Tajlandia Wielkosc: max. 20 cm. Dymorfizm pżciowy: Wydaje mi siś, ze samce sł smuklejsze od samic. Obie pęcie chyba sł jednakowo wojownicze, ja nie zauwazyęm wiśkszych roznic. Zachowanie: Agresywna wobec przedstawicieli swego i gatunkow pokrewnych ryba. Atakuje rowniez inne ryby, ktore majł czerwony kolor pęetw lub czarne ciaęo. Dla moich 4 grubowargow, gdy podrosęy do 10 cm dęugosci, zarosniśte akwarium 150l okazaęo siś za maęe i musiaęem pozbyc siś ich do sklepu, zanim siś pozabijajł. Jednak jesli kiedys bśdzie mnie stac na kilkusetlitrowy zbiornik o odpowiednio duzej powierzchni dna sprobujś pewnie przygotowac go pod stadko grubowargow. Warto bo to piśkne ryby. Nie mozna ich trzymac z kosiarkami gdyz ciłgle je przeganiajł, a nawet mogł je pozabijac. Wychow mżodych: Nieznany, podobno do taręa dochodzi czasem w duzych zbiornikach. Nic pewnego na ten temat nie wiem. 112

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Woda: 22-30oC, raczej miśkka z dodatkiem garbnikow Akwarium: Dobrze zarosniśte z duzł iloscił kryjowek. Powierzchnia dna dla kilku rybek jesli chce siś uniknłc ciłgęych starc i walk powinna miec kilka m2 i sporo kryjowek, ale w takim akwarium, nie bśdzie mozna niestety podziwiac piśkna tych ryb, bo zniknł wsrod kryjowek. Zresztł, kto ma takie duze mieszkanie, by zafundowac grubowargom prawie naturalne warunki? Pokarm: Z ywy, suchy i glony. Czysci rosliny z glonow i osadu. Kardynażek chinski (Tanichthys albonubes)

2 Tropikalny gatunek sęodkowodny. Bardzo odporna i barwna rybka, posiada oliwkowobrłzowe ciaęo z charakterystycznymi opalizujłcymi paskami, w kolorze niebieskim i brłzowoczerwonym, biegnłcymi wzdęuz bokow. Posiada nieznacznie podniesiony pysk bez włsikow. Toleruje nizsze temperatury od pozostaęych karpiowatych, moze byc trzymana latem na zewnłtrz. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE Dżugosc - 45 mm Pochodzenie - Chiny Dymorfizm - samice sł grubsze Żatwosc chowu - ęatwe; mozna latem trzymac na zewnłtrz Pokarm - wszystkozerne Sposob rozrodu - ikra rozprasza siś Rozrod - ęatwy; chronic ikrś przed rodzicami WARUNKI W AKWARIUM Woda - miśkka, srednio twarda Temperatura - 24 ľC latem, nizsza zimł Typ zbiornika - wspolny Siedlisko - gorny i srodkowy poziom Art .2 Kardynaęek jest jednł z najczśsciej hodowanych i lepiej znanych ryb akwariowych. Pochodzi z Chin. Dorasta do 4 cm dęugosci. Lubi wodś miśkkł i raczej chęodnł - optymalna temperatura dla niego to 18 - 22'C, przy czym moze wytrzymac nawet 5'C, ńle natomiast znosi przegrzanie. Jest to ryba stadna dlatego nie nalezy umieszczac w akwarium tylko jednej sztuki. Zauwazyęem to po wpuszczeniu do stulitrowego zbiornika szesciu kardynaękow; wszystkie one zawsze trzymaęy siś razem. Dorosęy kardynaęek, chociaz nie jest rybł brzydkł, nie ma jakiegos oszaęamiajłcego ubarwienia, natomiast stadko męodych osobnikow tego gatunku wyglłda przeslicznie, gdyz męode kardynaęki sł bardzo ruchliwe i przyozdobione swiecłcym, niebieskawym lub zielono-zęotym paskiem, ciłgnłcym siś na wysokosci oka wzdęuz caęego ciaęa. Dojrzaęe ryby sł pozbawione tej ozdoby. U nich pasek ten ma barwś zoętoczerwonł, nie swieci siś i dlatego dorosęe kardynaęki nie przypominajł juz neonow Innesa. Kardynaęki choc lubił wodś miśkkł zupeęnie dobrze czujł siś i rozmnazajł takze w wodzie twardszej do 15'n, a poniewaz sł rybami pochodzłcymi z wod pęynłcych, prłd wody ma dla nich niebagatelne znaczenie. Od osoby godnej zaufania zdarzyęo mi siś usęyszec o przypadku gdy kardynaęki, chociaz nie najlepiej karmione i hodowane w nie najlepszej wodzie, dziśki zapewnionemu sztucznemu, intensywnemu ruchowi wody dorastaęy do 7 - 8 cm. Nie byęy wprawdzie ęadnie ubarwione, ale ich rozmiary mowięy same za siebie. Kardynaęki mozna karmic rozmaitymi pokarmami: rozwielitkami, oczlikami, larwami komarow i ochotek, doniczkowcami oraz rozmaitymi pokarmami suchymi. Karma musi byc urozmaicona przy czym nalezy pamiśtac o tym, aby nie przekarmiac ryb. U kardynaęka dymorfizm pęciowy jest sęabo zaznaczony - samiec jest smuklejszy i barwniejszy os samicy. Rozmnazanie nie jest trudne, najlepiej na ten cel przeznaczyc osobny, niewielki basen (50 - 60l), umiarkowanie gśsto obsadzony roslinnoscił z wolnym miejscem do pęywania. Z zasady stosuje siś nadmiar samcow, aby wiścej ikry ulegęo zapęodnieniu. Najczśsciej stosowany przeze mnie zestaw to 3 samice + 5 samcow w akwarium 50-litrowym. Taręo nie jest zbyt widowiskowe podczas zalotow samce naprśzajł pęetwy, nastśpnie samiec przyciska samicś do wybranej rosliny i nastśpuje zęozenie ikry. Narybek wylśga siś po 5 - 7 dniach, a po dalszych kilku dniach zaczyna poszukiwac pokarmu. Dorosęe ryby zazwyczaj nie zjadajł narybku, natomiast wsrod męodziezy, na skutek nierownomiernego wzrostu czśsto zdarza siś kanibalizm. Z zasady jednak usuwam tarlaki z akwarium z narybkiem i innym radzś to samo. Literatura zaleca karmienie narybku wrotkami. Osobiscie stosujś larwy oczlikow i wśgorki, z czasem przechodzłc na pokarmy suche. S wiadom jestem wszystkich wad takiego karmienia, jednak jest to jedyny mozliwy sposob, gdyz nie jestem w stanie zapewnic narybkowi wystarczajłcej ilosci pyęu. Powyzsza metoda pozwala na odchowanie kilkudziesiściu sztuk narybku z jednego taręa co dla hodowcy - amatora jest iloscił wystarczajłcł. 113

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Dobrze karmiony narybek, przy zapewnieniu ciłgęego przewietrzania wody szybko rosnie, cieszłc oczy akwarysty swoim widokiem. Znana jest rowniez dęugopęetwa forma kardynaęka. Kardynaęek jest rybł niewielkł, ęatwł w hodowli, maęo wymagajłcł i dlatego godnł polecenia poczłtkujłcym i nie tylko poczłtkujłcym akwarystom. Kardynaęki sł maęo odporne na choroby , szczegolnie na ospś rybił i dlatego narybek wymaga staęej obserwacji.

2 Kardynaęki pochodzł z gorskich strumieni w poęudniowych Chinach. Spotykane sł tez w okolicach Hong Kongu. Jest to smukęa, maęa ryba, dorastajłca do 4 cm dęugosci. Jej grzbiet ma zabarwienie ciemnobordowe z niebieskozielonym, metalicznym poęyskiem. Boki ciaęa sł intensywnie bordowe, a brzuch biaęo-zoęty. Przez gornł czśsc boku rybki przechodzi niebiesko-zielony pas, ktory w zaleznosci od samopoczucia i temperatury moze przybierac rowniez kolor czerwonawy błdń zoęty. Pęetwa ogonowa jest przezroczysta, przez jej srodek biegnie bordowy pas. Grzbietowa jest zoętawa, lekko przezroczysta, obrzezona na czerwono, podobnie ubarwione sł takze odbytowa i brzuszne. Pęetwy piersiowe sł przezroczyste. Samce majł dęuzsze pęetwy i sł intensywniej ubarwione. Samicś dodatkowo mozna rozpoznac po wiśkszym brzuszku. W niewoli wyhodowano tez odmianś o dęugich pęetwach, ktora ma nieco wyzsze wymagania jesli chodzi o temperaturś wody. Wymagania Do hodowli kardynaękow nadaje siś akwarium o pojemnosci co najmniej 40 litrow, gśsto zarosniśte, z miejscem do pęywania. Temperatura powinna wynosic od 10 do 25 stopni Celsjusza, okresowo moze spasc nawet do 0 (!). Kardynaęki w temperaturze powyzej 24 stopni stajł siś jednak blade. Ich bordowy kolor nie jest juz tak intensywny i ryby przez to nie wyglłdajł zbyt atrakcyjnie. Nalezy bardzo uwazac, aby kardynaękow nie przegrzac temperatura powyzej 27 stopni, utrzymujłca siś przez dęuzszy czas na tym poziomie, moze ryby zabic. U ryb przegrzanych wystśpujł jasniejsze plamy na caęym ciele, w przeciłgu kilku godzin ryby umierajł. Odczyn (pH) nie odgrywa wiśkszej roli w hodowli tej ryby, kardynaęki preferujł za to wodś raczej miśkkł i dobrze natlenionł. Z racji swojego pochodzenia (gorskie strumienie) kardynaęki potrzebujł wody klarownej i bogatej w tlen, ponadto wymagajł dosc czśstej, znacznej jej wymiany (niezbyt dobrze tolerujł zbyt wysoki poziom zwiłzkow azotowych). Niestety sł tez dosc wrazliwe na chlor, czśsto obecny w wodzie z miejskich wodociłgow. Dlatego tez wodś przed dolaniem do akwarium nalezy najpierw odstawic na kilka dni lub tez uzdatnic jednym z wielu produktow dostśpnych na rynku. Kardynaęki mozemy karmic kazdym drobnym pokarmem suchym i zywym, pamiśtajłc o dobraniu wielkosci kśsow do stosunkowo maęego pyszczka. Rybki te w dobrych warunkach zyjł okoęo 4 lat. Zachowanie Kardynaęek to ryba raczej spokojna i czujłca siś najlepiej w stadzie liczłcym co najmniej 10 sztuk. Samce caęy czas toczł miedzy sobł walki, ktore jednak zazwyczaj nie stanowił dla ryb zagrozenia. Przy wiśkszym stadzie i sporym zbiorniku mozna zaobserwowac ciekawe terytorialne zachowania kardynaękow. Wystśpujł one np. gdy trzymamy 35-40 lub wiścej rybek w akwarium 240-litrowym lub wiśkszym, w poęłczeniu z innymi gatunkami (np. kiryskami, zbrojnikami) i z duzł liczbł roslin. W takim zbiorniku samce kardynaękow toczł ze sobł niegrońne zdawaęoby siś walki. Pęywajł obok siebie, stroszł siś i przeganiajł. Gdy przyjrzymy siś blizej, okazuje siś, ze walki takie najczśsciej zaczynajł siś, gdy obcy samiec wpęynie na terytorium drugiego. Terytorium jednego samca to okoęo 15-20 cm na szerokosc i dęugosc oraz caęy dostśpny obszar na wysokosc zbiornika. W zwiłzku z tym, ze samcow w przykęadowym zbiorniku jest wiścej niz mozliwych rewirow, wsrod ryb wynikajł nieporozumienia. Samice mogł swobodnie pęywac po caęym zbiorniku, natomiast samce, ktore nie potrafięy znaleńc sobie miejsca, sł caęy czas przeganiane i walczł miedzy sobł. Wydawaęoby siś, ze walki te sł niegrońne, jednak z osobistych doswiadczen wynika, ze ryby mogł siś pokaleczyc do tego stopnia, ze jedna z nich wyglłda, jak samica bojownika po tarle - rany na ciele oraz postrzśpione pęetwy. Co ciekawe, opisu takich zachowan nie znajdziemy w zadnych ńrodęach informacji o tej rybie. Terytorializm wydaje siś zalezec u kardynaękow od wielkosci zbiornika - w mniejszych akwariach (okoęo 100 litrow), przy rownie zagśszczonej obsadzie, nie zaobserwowano takich zachowan . Samce przeganiajł siś po caęym akwarium, ale nie dochodzi do grońnych potyczek. Warto takze zauwazyc, ze ryby męode zazwyczaj od razu uciekajł, zas stasze ,stojł na polu walki" dopoki nie zostanł pobite przez przeciwnika. Ryba do oczka wodnego T. albonubes z racji swoich niewielkich wymagan temperaturowych swietnie nadaje siś do hodowli w sadzawkach i oczkach wodnych. Gdy tylko temperatura wody wzrosnie do okoęo 10 stopni mozna ryby wyniesc na dwor i wpuscic do oczka, oczywiscie mieszajłc wodś stopniowo, by nie doznaęy szoku termicznego. Jesli w zbiorniku umiescimy kśpki mchu lub wgęśbki wodnej, mozemy byc pewni, ze na jesieni wyęowimy z niego wiścej ryb, niz wpuscilismy. W upalne dni nalezy jednak kontrolowac temperaturś wody tak, aby nie wzrosęa na dęuzszy czas do wartosci przekraczajłcej 27 stopni Celsjusza. Gdy zaobserwujemy, ze temperatura zaczyna siś niebezpiecznie zblizac do granic wytrzymaęosci ryb, musimy oczko przykryc przed promieniami sęonecznymi lub dolac chęodniejszej wody. Nalezy tez uwazac, aby w oczku nie pojawięy siś np. larwy wazek lub inne drapiezniki, ktore mogł stanowic smiertelne zagrozenie nawet dla dorosęych osobnikow.

114

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Rozmnazanie Kardynaęek skęada ikrś nawet w akwarium ogolnym. Aby jednak odchowac wiśkszł liczbś narybku musimy odęowic do osobnego akwarium parś lub dwa samce i jednł samicś. Akwarium powinno miec pojemnosc co najmniej 15 litrow. W mniejszym akwarium rowniez mozna probowac rozmnazac te ryby, jednak ze wzglśdu na kanibalizm męodych osobnikow lepiej zostawic wiścej miejsca na ucieczkś mniejszym egzemplarzom. Do akwarium tarliskowego wkęadamy kśpkś mchu i podwyzszamy temperaturś do 24-25 C. Taręo nastśpuje zazwyczaj tego samego lub nastśpnego dnia. Ikra jest stosunkowo drobna, jedna samica skęada okoęo 40-70 jaj. Moze siś zdarzyc, ze taręo bśdzie trwaęo wiścej, niz jednł dobś. Jesli samica ,stoi" w rogu akwarium, a samce probujł jł zachścic do taręa lub zaczynajł gonic siś wzajemnie, oznacza to, ze rodzicow mozemy juz odęowic. Męode wylśgajł siś po okoęo 48 godzinach (zaleznie od temperatury wody). Przez nastśpne dwa-trzy dni wiszł przyczepione do scianek akwarium lub lisci i zywił siś zawartoscił woreczka zoęciowego. Gdy zacznł pęywac chśtnie zjadł glony, wszelkie drobne pokarmy suche, zoętko jajka, drozdze, drobny plankton oraz nicienie mikro. Męode nalezy rozdzielac tworzłc grupy osobnikow podobnej wielkosci, gdyz wystśpuje wsrod nich kanibalizm, a rosnł bardzo nierownomiernie. Stado męodych ryb wyglłda bardzo efektownie - majł one wzdęuz linii bocznej metaliczny, niebieski pas, ktory z czasem zanika. Aby bez problemow wychowac męode, akwarium nalezy obficie natleniac i czśsto podmieniac wodś (sugerujemy podmianś 2 razy w tygodniu, 20% pojemnosci zbiornika). Maże i sympatyczne Jezeli dysponujemy niewielkim zbiornikiem i nie wiemy, na jakie ryby siś zdecydowac, warto zainteresowac siś kardynaękami. Jest to ryba bardzo towarzyska i nie ma tendencji do krycia siś po kłtach akwarium. Kardynaęek caęy czas bśdzie nas cieszyęswoim zywym usposobieniem i slicznymi kolorami. Jest to stworzenie o bardzo niewybrednym podniebieniu i niewielkich wymaganiach. Nawet poczłtkujłcy akwarysta powinien dac sobie radś z jego hodowlł i jesli tylko wykaze odrobinś chści, aby zapewnic rybom mozliwosc rozrodu, bśdzie cieszyę siś z potomstwa. Ryba ta nadaje siś rowniez swietnie do pomieszczen , w ktorych panuje caęy czas niska temperatura, a w ktorych nie chcemy lub nie mozemy węłczyc ogrzewania.

Kosiarka (Crossocheilus siamensis) Wystź powanie: Syjam, Poęwysep Malajski Wielkosc: 14 cm Dymorfizm pżciowy: Samica bardziej zaokrłglona, samiec smuklejszy. Zachowanie: Rybka stadna, towarzyska, pozeraczka glonow i niektorych delikatnych roslin (np. mchu jawajskiego). Nie mozna jej trzymac w jednym akwarium wraz z grubowargami, gdyz grubowargi ciłgle przeganiajł kosiarki, a nawet mogł je zabic. Wychow mżodych: Nieznany autorowi strony. Woda: 22-26oC, raczej miśkka i lekko kwasna. Akwarium: Obszerne z kryjowkami wsrod roslin i miejscem do pęywania. Pokarm: Z ywy, suchy, glony. Uwagi: W handlu spotyka siś kilka podobnych gatunkow nie majłcych jednak pozłdanych przez nas cech. Roznił siś one budowł pyska, dęugoscił czarnego paska i ubarwieniem pęetwy grzbietowej. Razbora klinowa (Trigonostigma heteromorpha syn. Rasbora heteromorpha) Wystź powanie: Indochiny, Sumatra, Malaje, Syjam, Jawa, Borneo, Tajlandia. Wody rzek, zakola, bagna, a w okresach suszy nawet kaęuze. Ryby wystź pujćce w naturze razem z razborami, to miśdzy innymi: szczupien czyki Aplocheilus panchax, poędziobek karęowaty Dermogenys pusillus, Betta pugnax, Sphaerichthys osphromenoides, gurami dwuplamisty Trichogaster trichopterus, skrzeczyk prśgowany Trichopsis vittatus, brzanka piścioprśga Barbus pentazona, Rasbora dusonensis, R. einthoveni, R. elegans, R. meyersi, R. taeniata. Niestety niektore z wymienionych rybek mogł probowac polowac na nasze razbory. Wielkosc: 4,5 cm. Dymorfizm pżciowy: Samica jest wiśksza i peęniejsza, a ciemny klin na jej ciele ma ostre zakon czenie. Na zdjściu samiec po lewej stronie. Zachowanie: Spokojna, stadna, nieco pęochliwa, towarzyska, wrazliwa na zęł jakosc wody. Lubi dobrze zarosniśte akwaria z wolnł przestrzenił do pęywania. Wychow mżodych: Dobrana para skęada ikrś na spodniej stronie szerokiego liscia kryptokoryny a potem nie interesuje siś dalej ikrł i narybkiem, ktory wylśga siś po okoęo 24 godzinach, a po 115

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego nastśpnych 5 dniach swobodnie pęywa i zaczyna zerowac przyjmujłc drobny zywy pokarm (np. solowiec). Woda: Miśkka (do 6 DgH) kwasna filtrowana przez torf o temperaturze 22-25oC, a do rozmnazania 25-28oC. Spadek jakosci wody moze skutkowac nagęym i niespodziewanym padniściem caęego stadka razbor. (Tak siś staęo kiedys w moim akwarium, kiedy nie majłc miśkkiej wody na podmianś wstrzymywaęem siś z nił kilka tygodni). Akwarium: Podęoze ciemne, akwarium dobrze zarosniśte z duzł przestrzenił do pęywania, a w akwarium inne spokojne rybki. Potrzebne rosliny z rodzaju Cryptocoryne, na ktorych rybki skęadajł ikrś. Pokarm: Z ywy, mrozony i dobrej jakosci suchy.

116


Zżote rybki (Carrasius auratus) Wystź powanie: Sztucznie wyhodowana i udomowiona przez Chin czykow forma karasia srebrzystego. Istnieje wiele odmian rozniłcych siś ubarwieniem, ksztaętem ciaęa i rozęozeniem ęusek. Pierwotnie wyhodowane odmiany byęy przeznaczone do oglłdania z gory. Wielkosc: Duza ryba czasem nawet i 30 cm dęugosci, ale zwykle okoęo 10 cm. Dymorfizm pżciowy: Samica ma peęniejsze ksztaęty, przed taręem u samcow na pokrywach skrzelowych pojawia siś wysypka taręowa. Zachowanie: Spokojna, chśtnie przekopuje podęoze i objada delikatne rosliny, a jesli uda siś jej upolowac np. gupika to tez go zje. Ze wzglśdu na budowś pęetw nie nadaje siś do akwariow towarzyskich z innymi rybami, moze za wyjłtkiem mieczykow, z ktorymi zyje w zgodzie. Przebywa raczej w dolnej i srodkowej strefie akwarium. Mozna je przyzwyczaic do pory karmienia i opiekuna, ktorego siś po przyzwyczajeniu nie bojł. Wychow mżodych: Dorosęe podczas taręa rozrzucajł ikrś wsrod roslin a po tarle chśtnie jł zjadajł, tak samo traktujł narybek. Jesli do taręa doszęo w akwarium i zalezy nam na potomstwie, dorosęe nalezy odęowic. Po kilku dniach z duzej ikry wykluwajł siś przezroczyste larwy, ktore gdy zacznł pęywac nalezy karmic drobnym planktonem i glonami. Męode w dobrych warunkach rosnł szybko i wybarwiajł siś po osiłgniściu 2 cm. W basenie, jesli nie odęawiamy dorosęych warto zadbac by byęa w nim czśsc pęytka, porosniśta drobnolistnł roslinnoscił (moczarka). Dorosęe poza okresem taręa unikajł tego rejonu basenu a męode wrścz przeciwnie, chśtnie przebywajł w nagrzanej promieniami sęon ca pęycińnie. Woda: Odmiany bez wyęupiastych oczu i balonow z reguęy wytrzymujł temperatury od 4 do 30oC, odmiany balonami i wypukęymi oczyma wytrzymujł temperaturś wody od 8 do 30oC. Osobiscie trzymaęem i rozmnazaęem teleskopy w basenie na wolnym powietrzu. Na zimś zabieraęem je do nieogrzewanego akwarium stojłcego w zimnym pomieszczeniu w domu. Kolega przypadkiem zostawię w swoim basenie jednł rybś i mimo ostrej zimy rybka przezyęa i ma siś doskonale. Akwarium: Duze, a nawet basen na swiezym powietrzu. Na zimś w Polsce rybki raczej przenosi siś do nieogrzewanego duzego akwarium. Ryby chśtnie grzebił w podęozu, zatem odpadajł roslinki o pierzastych lisciach, ktore i tak zostaęyby zjedzone przez ryby. Do obsadzenia akwarium polecam moczarki, zabienice, a jesli w akwarium nie bśdł wystśpowaęy zbytnie spadki temperatury rowniez kryptokoryny. Ze wzglśdu na duzł i szybkł przemianś materii u ryb nalezy zadbac o dobre filtrowanie i napowietrzenie wody w akwarium Pokarm: Kazdy rodzaj pokarmu. Ryby majł duzł przemianś materii. Moje przepadaęy za dzdzownicami, ale rowniez podjadaęy moczarkś, ktora rosęa w ich akwarium, nie wolno zapominac o podawaniu im rozwielitki, ktora peęni rolś pokarmu balastowego, wypeęniajłcego przewod pokarmowy.

117


Sumowate

2 Wystź powanie: Wody sęodkie obu Ameryk, Afryki, Europy i Azji we wszystkich strefach klimatycznych. Wielkosc: Max. kilka metrow, gatunki zwykle trzymane w akwarium kilka do kilkudziesiściu cm. Dymorfizm pżciowy: Nie ma ogolnej metody na odroznienie samca od samicy. Zachowanie: Wiśkszosc z nich to ryby spokojne prowadzłce nocny i ukryty tryb zycia. Ich aktywnosc zwykle wzrasta wieczorem. W akwarium nie atakujł wiśkszych od siebie ryb. Wychow mżodych: Sumiki sł rybami ikrowymi i prezentujł szerokł gamś zachowan rozrodczych, od porzucenia zęozonej ikry, a pońniej nawet jej zjadania, az do budowania gniazda zazwyczaj przez samca, ktory pońniej chroni zęozonł ikrś, a czasem nawet narybek. Wsrod sumow sł podobno pasozyty lśgowe, ktore jak kukuęka podrzucajł swoje jaja innym rybom. Znowu brak reguę. Do taręa zwykle prowokuje je spadek cisnienia i temperatury oraz czśsciowa wymiana wody. Narybek po wykluciu zwykle jest spory, ale czśsto rosnie pońniej wolno i nierowno. Woda: Parametry chemiczne wody zwykle nie odgrywajł znaczłcej roli. Istotne jest utrzymywanie węasciwej dla danego gatunku ryby temperatury. W naturze wystśpujł czśsto w mulistych ubogich w tlen wodach, ale nie brak wsrod nich rowniez gatunkow wymagajłcych wody doskonale natlenionej. Akwarium: Sumiki lubił akwarium zacienione z duzł powierzchnił dna, urzłdzonł tak by byęo na niej duzo kryjowek wsrod korzeni, roslin i kamieni. Lubił rowniez przebywac w grotach. Sł gatunki sumikow, ktore pęywajł w toni wodnej i one nie wymagajł kryjowek na dnie, ale zazwyczaj lubił akwarium dobrze zarosniśte roslinami z miejscem do wypęywania siś. Niektore z gatunkow sumikow wyksztaęcięy mechanizm tzw. oddychania jelitowego. Ryba poęyka powietrze znad powierzchni wody, ktore jest transportowane do jelita i tam wchęaniane do krwi (w duzym uproszczeniu oczywiscie). Akwarium nalezy przykrywac tak jak robi siś to w przypadku ryb ęańcowatych. Pokarm: Wszystkozerne, ale trafiajł siś wsrod nich typowe drapiezniki jak i roslinozercy.

2 Sumiki pancerne to nazwa zbiorcza obejmujłca 3 rodziny: kirysy ("Doradidae"), kiryski ("Callichthyidae") i zbrojniki ("Loriicaridae") z podrzśdu sumowcow. Ciaęo sumikow pancernych pokryte jest pęytkami kostnymi; czśsto wystśpuje dodatkowe uzbrojenie w postaci mocnych kolcow w pęetwach. Dęugosc ciaęa poszczegolnych gatunkow waha siś od 2,5 do 60cm. Z wymienionych rodzin budowł ciaęa najbardziej wyrozniajł siś sumiki z rodziny kirysnikow. Majł one bardzo wydęuzone ciaęo (zwęaszcza gatunki z rodzaju "Farlowella"), otwor gśbowy dolny, wargi tworzłce przyssawkś, dziśki ktorej mogł przysysac siś do przedmiotow podwodnych, oraz grzbiet i boki pokryte pęytkami kostnymi, a brzuch nagi. Sumiki pancerne mogł oddychac powietrzem atmosferycznym za pomocł jelita. Wiśkszosc z nich lubi wodś lekko zasadowł o temperaturze od 20 do 26ľC. Niektore gatunki sł bardzo wrazliwe na zbyt duze zasolenie wody. Pokarm sumikow pancernych jest bardzo roznorodny. Rozprzestrzenione sł w sęodkich wodach Ameryki Poęudniowej. Wiele gatunkow hodowanych jest w akwariach. Rodzina Zbrojnikowate - "Loriicaridae", rozprzestrzeniona w poęnocnej i srodkowej czśsci Ameryki Poęudniowej. Nalezłce do niej ryby majł charakterystyczny "przyssawkowaty" otwor gśbowy. Pierwszy promien kazdej ich pęetwy, z wyjłtkiem pęetwy ogonowej, przeksztaęcony jest w kolec, otwor gśbowy skierowany w doę i otoczony szerokimi wargami tworzłcymi przyssawkś. W zwiłzku z takł budowł woda obmywajłca skrzela nie jest pobierana otworem gśbowym, ale specjalnymi osobnymi otworami. Za pomocł dolnego, przeksztaęconego w przyssawkś pyszczka przytrzymujł siś podęoza tak, ze prłd ich nie porywa, oraz scierajł z niego pozywienie. Zbrojnikowate majł tez dwie pęetwy grzbietowe. Nie sł agresywne w stosunku do innych gatunkow, aktywne zwykle wieczorem i nocł. Wiśkszosc gatunkow prowadzi denny, skryty tryb zycia i w akwarium sł stosunkowo maęo widoczne. W naturze wystśpujł w wodach pęynłcych (czasem nawet bardzo wartkich), na obszarach podmokęych i jeziorach, w akwarium wymagajł w zwiłzku z tym bardzo dobrego natlenienia wody i lubił miejsca z przepęywem wody w poblizu przewietrzacza. Ikra skęadana jest zwykle w kryjowkach, wiśkszosc gatunkow opiekuje siś nił. Sposrod wielu hodowanych w akwariach przedstawicieli rodziny w kraju szerzej dostśpne sł dwa gatunki. Sł to ryby denne, zyjłce wsrod kamieni i korzeni. W ich oczach tśczowka tworzy pęatowatł wypustkś zachodzłcł na ńrenicś. Reguluje ona ilosc swiatęa docierajłcego do oka. Ten niezwykęy twor peęni rolś wystśpujłcej u innych krśgowcow miśsniowki tśczowki. Zbrojniki chowa siś w akwarium ęatwo, wymagajł one srednio twardej wody o temperaturze 21-25ľC. Dotychczas w niewoli udaęo siś rozmnozyc niektore gatunki z rodzajow "Otocinclus" i "Ancistrus", a przede wszystkim "Loricaria" ("Rineloricaria"). Ryby tych gatunkow przebywajł w miejscach zacienionych, ikrś skęadajł w grotach. Pomyslny rozwoj zapewnia męodym podawanie pokarmu zwierzścego (tzw. robaki i zooplankton) koniecznie dopeęnianego pokarmem roslinnym (glony, liscie saęaty i szpinaku, resztki roslin wodnych). Pielśgnacja: Nie nalezy uzywac wewnśtrznych filtrow z otwartym w kęadem filtrujłcym! Sumy mogł nadjesc materiaęfiltrujłcy. Duze sumy zjadajł tez czasami materiaęizolacyjny z kabli urzłdzen (filtry, grzaęki) w akwarium i powodujł przez to zwarcia. Nalezy ukrywac kable w rurkach z twardego plastyku!

118


Corydoras metae Wystź powanie: Kolumbia Wielkosc: 5cm Dymorfizm pżciowy: Samica grubsza. Zachowanie: Stadna, towarzyska, zywa, denna. Wychow mżodych: Taręo grupowe z przewagł samcow. Nie zajmuje siś ikrł, po tarle nalezy odęowic osobniki rodzicielskie, gdyz chśtnie zjadajł zęozonł przed chwilł ikrś. Woda: temperatura 22-28oC, lekko kwasna z dodatkiem garbnikow. Akwarium: Przestronne, z kryjowkami wsrod roslin i korzeni. Pokarm: Wszelkiego rodzaju dostśpny w handlu, zywy i preparowany, nie gardzi mrozonkami Kirysek pstry (Corydoras paleatus) Nieduza ok. 7 cm, sympatyczna, ruchliwa, stadna rybka pęywajłca zwykle w dennej strefie akwarium. Nie jest tak pęochliwa jak bocja wspaniaęa ale rowniez potrafi siś skutecznie ukryc w akwarium przed wzrokiem ciekawskich. Z ywi siś wszelkiego rodzaju pokarmem roslinnym i zwierzścym, ktory znajduje przy dnie akwarium, jego przysmakami sł larwy ochotek i tubifex. Jest rybł przystosowanł do zycia w warunkach deficytu tlenowego, co jakis czas podpęywa do powierzchni wody by zaczerpnłc powietrze. Jako dodatkowy narzłd oddechowy sęuzy jej odcinek jelita. Samica jest zwykle odrobinś wiśksza i peęniejszej budowy niz samiec, samce majł rowniez zwykle bardziej spiczastł i wyzszł pęetwś grzbietowł. Wystśpuje w poęudniowo-wschodniej Brazyli w dorzeczu La Platy. Dobrze czuje siś w temperaturze od 18 do 24oC. Minimalna temperatura w ktorej moze przebywac to 15oC, w miesiłcach letnich mozna zatem trzymac go w ciepęych pęytkich basenach w ogrodzie. Uwaga! Trudno go potem zżapac do akwarium! Kolega 4 sztuki ęowięprzez 5 dni, ale warto byęo, sł to najęadniejsze kiryski jakie dotłd widziaęem. Lubi zbiorniki dobrze zarosniśte i z duzł iloscił kryjowek miśdzy korzeniami i kamieniami. Do taręa zwykle bierze siś 1 samicś i 3-4 samce. Ikra w trakcie taręa, ktore węasciwie jest nieustannł gonitwł samcow za samicł, jest skęadana na twardych przedmiotach, scianach akwarium i sztywnych roslinach.Tarlaki wyęawia siś natychmiast po tarle, gdy zaczynajł zjadac ikrś. Wg. literatury mozna uzyskac od 50 do 200 stosunkowo duzych jaj (to chyba prawda, ja miaęem w chwili pisania tego rozdziaęu okoęo 100). Wylśg nastśpuje po ok. 6-8 dniach, jest stosunkowo duzy i jego wychow po zapewnieniu odpowiednio duzej ilosci drobnego zywego pokarmu nie sprawia kęopotu. Męode czasami rosnł nierowno, ale nie stwierdzięem przypadkow kanibalizmu wsrod męodych. Jako pierwszy pokarm podaęem męodym, nicienie "micro" i siekany tubifex. Dorosęe ryby jedzł wszystkie rodzaje pokarmu, ktory opada w okolice dna. Kirysek spizowy (Corydoras aeneus) Wystź powanie: Maęe cieki wodne od Wenezueli i Trynidadu do niziny La Platy. Wielkosc: 6,5 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec nieco delikatniejszy i ma dęuzsze promienie w pęetwach piersiowych, samica wiśksza i peęniejsza. Zachowanie: Z ywa, nie wadzłca nikomu, stadna ryba, zajmujłca gęownie dno akwarium. Wychow mżodych: Burzliwe taręo w grupie z przewagł samcow nad samicami, podobne do taręa kiryska pstrego. Nie opiekujł siś ani ikrł, ani narybkiem. Taręo wywoęuje zwykle duza podmiana wody na swiezł, chęodniejszł od tej w ktorej przebywaęy i intensywniejsze karmienie pokarmem zywym (zwęaszcza tubifexem). Taręo w akwarium Janusza Sśkowskiego przebiegaęo w temperaturze 24oC. W moim akwarium taręo jest wywoęywane przez okresowe obnizenie temperatury wody do okoęo 20oC i intensywne podkarmianie tarlakow tubifexem. Po podmianie okoęo 20% wody na swiezł i podniesieniu jej temperatury do 24oC. Męode wylśgajł siś zaleznie od temperatury po okoęo 5 dniach. Męode sł karmione: nicieniami mikro, posiekanym tubifexem i zywym planktonem. W akwarium Janusza doszęo rowniz do jednoczesnego taręa kiryskow spizowych i pstrych. Ikra zostaęł zabrana z akwarium ogolnego gdzie miaęo miejsce taręo do osobnego zbiornika, zobaczymy co siś wykluje, a przy okazji dowiemy siś jak szybko w porownaniu z pstrym rosnł kiryski spizowe. (Mam nadziejś, ze siś jakichs bastardow nie dochowa). 119

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Woda: Temperatura 18-26oC, raczej miśkka z niewielkim dodatkiem garbnikow. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, ale z przestrzenił do wypęywania siś. Pokarm: Drobny zywy i suchy, wysokiej jakosci pokarm zwierzścy. Janusz podaje w zimie pokarm mrozony na przemian z suchym. Zauwazylismy, ze podobnie jak kiryski pstre przepadajł za zywym tubifexem.

120


Kirysek Sterby (Corydoras sterbai) W przyrodzie wystśpuje kilka podobnych na pierwszy rzut oka gatunkow, ale wszystkie na szczśscie majł podobne zwyczaje i wymagania, wiśc nawet bęśdne zidentyfikowanie posiadanych rybek nie jest niebezpieczne dla ich zycia i zdrowia. Wystź powanie: Dorzecze Rio Guapore. Wielkosc: Wg literatury (artykuę w Akwa Magazyn nr 7 autorstwa Hansa Joachima Franke. Pozostaęe informacje tez zaczerpnłęem z tego artykuęu) ok. 6 cm, wg Sterby nawet do 8 cm, moje majł ok. 5 cm. Dymorfizm pżciowy: Autor artykuęu wspominaę o ciemnej plamie na brzuchu samiczki, ja nie zauwazyęem rybek z ciemnł plamł, byc moze sł jeszcze za męode albo nie mam samiczki. Słdzłc po pokroju ciaęa mam towarzystwo koedukacyjne:-) Zachowanie: Z ywa, nie wadzłca nikomu, stadna ryba, zajmujłca gęownie dennł czśsc akwarium, ale rowniez po zadomowieniu siś w akwarium chśtnie przebywajł rowniez w toni wodnej w srodkowej czśsci akwarium. Wychow mżodych: Burzliwe taręo w grupie z przewagł samcow nad samicami, podobne do taręa kiryska pstrego, ale przy powierzchni wody. Nie opiekujł siś ani ikrł, ani narybkiem. Narybek wykluwa siś w temperaturze 26oC po 3 dniach, a po nastśpnych 24 godzinach przyjmuje nicienie micro. Woda w akwarium tarliskowym musi miec twardosc wśglanowł rownł 0 DCH i zawierac garbniki pochodzłce np. z torfu. Woda: Temperatura 20-30oC, raczej miśkka lekko kwasna z dodatkiem garbnikow. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, ale z przestrzenił do wypęywania siś. Ze wzglśdu na ruchliwosc rybek nie powinno byc zbyt maęe, przynajmniej 75l z duzł powierzchnił dna. Pokarm: Drobny zywy i suchy, wysokiej jakosci pokarm. Osobiscie podajś w zimie pokarm mrozony. Zauwazyęem, ze podobnie jak kiryski pstre przepadajł za zywym tubifexem. Zdajś sobie sprawś z negatywnej opinii nt. tego pokarmu, ale mimo to podajś im go czasami. Nie zauwazyęem zadnych negatywnych skutkow podawania go kiryskom. Nalezy jeszcze dodac, ze tubifex moje rybki dostajł od czasu do czasu i jest on bardzo dokęadnie wypęukany. Drewniak (Dysichthys coracoideus, syn. Bunocephalus coracoideus) Wystź powanie: Ameryka Pęd. od Amazonki po La Plata. Wielkosc: 10 cm. Dymorfizm pżciowy: Nieznany. Zachowanie: Spokojna, nocna zakopujłca siś w podęozu ryba. Wyęawiac z akwarium nalezy z pewnł ostroznoscił gdyz broniłc siś zadaje gęśbokie i bolesne rany za pomocł twardych promieni pęetwami piersiowymi. Wychow mżodych: Nieznany. Woda: 20-27oC, pH 6,0-7,2, TwO 4-18 DgH, wrazliwy na zbyt wysokł temperaturś wody. Akwarium: Nadaje siś do akwarium towarzyskiego, warto zadbac by miaę mozliwosc ukrycia siś w ciłgu dnia w piasku, poprawia to jego ogolne samocpoczucie. Pokarm: Wszystkozerny, pobiera wszystkie rodzaje pokarmu dostśpnego w handlu. Podczas karmienia pamiśtac nalezy, ze ryba jest rybł zerujłcł w nocy. Glyptoperichthys gibbiceps Wystź powanie: Ameryka Poęudniowa, dorzecze Orinoko i Amazonki. Wielkosc: okoęo 50 cm. Dymorfizm pżciowy: Nie jest mi znany. Zachowanie: Spokojna, prowadzłca zmierzchowy i nocny tryb zycia. Musi miec kryjowk iz korzeni i kamieni, gdzie spśdza dzien . Jest to typowy zbrojnik i najlepiej rosnie trzymany pojedynczo. Wychow mżodych: Nigdy nie sęyszaęem o rozrodzie w niewoli ale literatura podaje, ze rozrod w akwarium jest mozliwy. Woda: temperatura 18-26oC, pH w granicach 6,5-7,5, TwO 215 DgH.

121

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Akwarium: Dęugie minimum 180 cm dęugosci. Ryba potrzebuje dla siebie odpowiednio duzej przestrzeni na ktorej moze siś efektownie prezentowac. Pokarm: Wszystkie rodzaje pokarmu, drewno a pokarmy pochodzenia roslinnego muszł stanowic duzy procent jej diety. Kirysnik czarnoplamy (Hoplosternum thoracatum) Wystź powanie: Ameryka Poęudniowa od Gujany po Paragwaj. Wielkosc: Duza, zywa, stadna ryba 18 cm. Dymorfizm pżciowy: Samce majł zgrubiaęe i dęuzsze pierwsze promienie pęetw piersiowych w kolorze pomaran czowym do czerwonego. Zachowanie: Silna, stadna, kopiłca w podęozu ryba, ktora czśsto gwaętownie podpęywa do powierzchni wody by zaczerpnłc powietrza atmosferycznego. W akwarium z gupikami moze dziaęac jak swoisty "srodek antykoncepcyjny" wyjadajłc wszystkie męode. wyjada rowniez wszelkł ikrś innych ryb. Nie radzś zestawiac z delikatnymi rybami zyjłcymi przy powierzchni wody, gdyz ten sumik pęywa naprawdś szybko i moze je mocno uszkodzic, gdy podpęywa by zaczerpnłc powietrze znad powierzchni wody. Wychow mżodych: Taręo odbywa siś pod duzym pęywajłcym lisciem, w akwarium moze to byc rowniez pęywajłcy kawaęek styropianu. Samiec buduje duze pieniste gniazdo pod ktorym odbywa siś taręo. Dolanie swiezej wody stymuluje tarlaki do odbycia taręa. Samiec opiekuje siś zęozonł ikrł, z ktorej po piściu dniach wylśgajł siś męode. Sł dosc duze i ich wykarmienie nie sprawia kęopotu. Uwaga zaniepokojony samiec moze zniszczyc gniazdo! Woda: Do rozmnazania miśkka, temperatura 18-26oC. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, ale z miejscem do pęywania, lubi gdy na dnie sł kryjowki wsrod korzeni wsrod ktorych czśsto siś chowie. Pokarm: Dowolny pokarm zywy i preparowany, maęe ryby, dzdzownice, larwy owadow, tubifex za ktorym wrścz przepada. Sumik szklisty (Kryptopterus bicirrhis) Wystź powanie: Indochiny, Indonezja. Wielkosc: do 10 cm. Dymorfizm pżciowy: Nieznany, podobno u samic czasami widac dojrzaęe ziarna ikry. Zachowanie: Ńagodna, zywa, pęywajłca swobodnie stadna ryba o bardzo nietypowym ubarwienu. (Moja maęzonka do dzisiaj mowi, ze sł straszne i wyglłdajł jak pozostaęosci po wigilijnej rybie). Stadko tych ryb lubi przebywac w strumieniu wody wydobywajłcej siś z filtra. Lubi towarzystwo innych spokojnych ryb. W peęnym swietle kryje siś wsrod gśstych roslin w ciemnych czśsciach akwarium. Nie nalezy trzymac z nim ryb obskubujłcych pęetwy. Wychow mżodych: Wg. literatury, dotychczas nie udaęo siś go rozmnozyc w akwarium. Sł znane doniesienia o zwiśkszeniu siś liczebnosci stada hodowanych ryb. Ale rozrod nie byę w zaden sposob kontrolowany. Odbywaę siś zazwyczaj w miejscami gśsto zarosniśtym akwarium ogolnym z maęł obsadł innych ryb. Woda: temperatura 24-30oC, twardosc wiśksza niz 8 DGH, pH 6,8 do 7,8, w kwasnej i miśkkiej wodzie ęapił wszelkie infekcje. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, ale i z miejscem do pęywania. Pokarm: Drobny zywy i suchy, wysokiej jakosci pokarm. Osobiscie podajś w zimie pokarm mrozony i prawdś mowiłc rybki go jedzł bez entuzjazmu. Z erujł o swicie i zmroku, podczas karmienia gaszś swiatęo w akwarium z nimi symulujłc swit lub zmrok. Uwaga: Rybki sł wrazliwe na preparaty zawierajłce zielen malachitowł i bęśkit metylenowy. Dawki lecznicze dla innych ryb, zabijajł sumiki. :-( Zreszta w przypadku tego gatunku nalezy zachowac szczegolnł ostroznosc przy stosowaniu jakiejkolwiek chemii

122


Zbrojnik drobny (Loricaria parva) Wieki temu kupięem 3 szt. tej ryby nic o niej nie wiedzłc, a szkoda bo uniknłębym wielu popeęnionych bęśdow. Ostatni egzemplarz pęywa w 300l akwarium u Janusza Sśkowskiego. Wystź powanie: Paragwaj, dorzecze La Platy. Wielkosc: 12 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec ma na pęetwach piersiowych biaęe szczecinki. Zachowanie: Spokojna, wiodłca skryty tryb zycia, aktywna o zmroku i nocł rybka. Nadaje siś doskonale do akwarium towarzyskiego z rybami kłsaczowatymi. Chśtnie ukrywa siś pod korzeniami i wsrod roslin. Ze wzglśdu na tś cechś stracięem moje 2 sztuki. Moje rybki zakleszczyęy siś miśdzy głbkł od filtra a sciankł akwarium. :(= Wychow mżodych: Taręo podobnie jak i innych sumikow mozna sprowokowac podmieniajłc wodś, ale jesli tarlaki nie bśdł dojrzaęe to nic nie da. Dojrzaęa do taręa samica ma zaokrłglony brzuszek. Ikra jest skęadana w kryjowkach, groty, jaskinie, rurka, skorupa orzecha itp. Po tarle samiec opiekuje siś ikrł. Wylśg nastśpuje po ok. 8-9 dniach, samiec "pomaga" męodym opuscic jajo. Męodym podaje siś gęownie pokarm roslinny. Woda: Temperatura 20-24oC, raczej miśkka, dobrze natleniona. Temp. minimalna 16oC. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, z kryjowkami pomiśdzy korzeniami i wsrod kamieni. Pokarm: Podstawowym pokarmem sł glony, sparzona saęata, pokarmy suche, rowniez od czasu do czasu ryby chśtnie pobierajł pokarmy pochodzenia zwierzścego takie jak ubifex i wazonkowce. Z pokarmami zwierzścymi choc wydajł siś one niezbśdne do prawidęowego rozwoju nalezy uwazac, gdyz przekarminie nimi moze skon czyc siś fatalnym w skutkach zapaleniem jelit.

Loricaria sp. "red" Wystź powanie: ? Wielkosc: 12 cm.? Dymorfizm pżciowy: Zachowanie: Spokojna, wiodłca skryty tryb zycia, aktywna o zmroku i nocł rybka. Nadaje siś doskonale do akwarium towarzyskiego z rybami kłsaczowatymi. Chśtnie ukrywa siś pod korzeniami i wsrod roslin. Wychow mżodych: Taręo podobnie jak i innych sumikow mozna sprowokowac podmieniajłc wodś, ale jesli tarlaki nie bśdł dojrzaęe to nic nie da. Dojrzaęa do taręa samica ma zaokrłglony brzuszek. Ikra jest skęadana w kryjowkach, groty, jaskinie, rurka, skorupa orzecha itp. Po tarle samiec opiekuje siś ikrł. Wylśg nastśpuje po ok. 8-9 dniach, samiec "pomaga" męodym opuscic jajo. Męodym podaje siś gęownie pokarm roslinny. Woda: Temperatura 20-24oC, raczej miśkka, dobrze natleniona. Temp. minimalna 16oC. Akwarium: Miejscami gśsto porosniśte roslinami, z kryjowkami pomiśdzy korzeniami i wsrod kamieni. Pokarm: Podstawowym pokarmem sł glony, sparzona saęata, pokarmy suche, rowniez od czasu do czasu ryby chśtnie pobierajł pokarmy pochodzenia zwierzścego takie jak ubifex i wazonkowce. Z pokarmami zwierzścymi choc wydajł siś one niezbśdne do prawidęowego rozwoju nalezy uwazac, gdyz przekarmienie nimi moze skon czyc siś fatalnym w skutkach zapaleniem jelit. Otocinclus mariae Wystź powanie: Amazonia. Wielkosc: do 5 cm (?) Dymorfizm pżciowy: Samice sł peęniejsze. Zachowanie: Spokojna, stadna, ozywiajłca siś wieczorem rybka. Wychow mżodych: Nieznany autorowi tej strony. Woda: Raczej miśkka i lekko kwasna, podobna do tej ktorł rybki majł w naturze, ale widziaęem zdrowe rybki pęywajłce w wodzie sredniotwardej, temperatura 18-25oC. 123

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego Akwarium: Dobrze zarosniśte z kryjowkami wsrod korzeni i roslin. Jako towarzystwo dobieramy raczej rybki podobnej wielkosci i o ęagodnym usposobieniu np.: neonki innesa, zwinniki jarzen ce, neony czarne, pielśgniczki Ramireza, rozne kiryski. Pokarm: Wszystkozerna, wskazany duzy procent pokarmow pochodzenia roslinnego. Zbrojnik niebieski (Ancistrus multispinis) Te zbrojniki pochodzł z poęnocy Ameryki Poęudniowej. Przysysajłc siś do szyb, kamieni, lisci roslin, doskonale zwalczajł glony je porastajłce. Sł to spokojne dorastajłce do 15 cm ryby. Jedzł wszystko, co tylko znajdzie siś w zasiśgu ich szerokich pyskow. Osobiscie dokarmiam swoje glonojady sparzonł saęatł, pokarmami firmy Tropical (Spirulina), Sera (Sera viformo) i Tetra PlecoMin, JBL Novo Fect. Maęe jak i dorosęe chśtnie rowniez jedzł gotowane kawaęki kalafiora i plasterki ugotowanej marchwi. Mogł niszczyc niektore rosliny o szerokich lisciach. Trzeba uwazac z podawaniem pokarmow pochodzenia zwierzścego, gdyz jego nadmiar moze powodowac zaparcia a nawet padniście ryb, dlatego nie polecam podawania im tubifeksu i miśsa, ktore gdy tylko majł okazjś jedzł bez umiaru z fatalnym dla siebie skutkiem. W akwarium wymagajł sporo kryjowek urzłdzonych miśdzy korzeniami, kamieniami i rosnłcymi w akwarium roslinami. Tam tez skęadana jest ikra, ktorej pilnuje samiec. Samiec ma na gęowie imponujłce poroze z wyrostkow skornych, samice nie majł tej ozdoby i tylko czasami pojawiajł siś u nich niewielkie wypustki. Wymaga wody o temperaturze od 20 - 30oC. Chwilowy (1 - 2 dni) spadek temperatury poęłczony z podmianł wody, u moich ryb prawie zawsze wywoęuje taręo.Wychow narybku zazwyczaj nie sprawia kęopotu. Męode jedzł, po wessaniu woreczka zoętkowego, praktycznie to samo co dorosęe. Lubił swiezł wodś. Samce wykazujł pewnł agresywnosc wobec siebie, dlatego warto postarac siś o nie mniej niz 100 litrowy zbiornik dla tych ciekawych, pozytecznych i sympatycznych ryb. Nalezy unikac trzymania 2 samcow w jednym mniejszym zbiorniku. Kolega trzyma stado skęadajace siś z kilkunastu tych rybek w duzym akwarium i zauwazyę, ze wytworzyęa siś w tym stadzie hierarchia waznosci wsrod samcow, ktore zajśęy terytoria przy upatrzonych kryjowkach, bronił ich i tylko na czas karmienia je opuszczajł. Pobierajł pokarm w kolejnosci wyznaczonej przez "waznosc" danej ryby w stadzie. Swoim zbrojnikom przygotowaęem kryjowki z przepoęowionych i oczyszczonych z zawartosci poęowek orzechow kokosowych. Samce bardzo chśtnie akceptujł je jako kryjowki i jako miejsca zęozenia ikry i wychowu męodych. Ńuski orzechow stanowił dla nich rowniez cenne ńrodęo bęonnika niezbśdnego do prawidęowego funkcjonowania ich przewodu pokarmowego.

124


Inne

2 Badis bżź kitnopżetwy (Badis badis) Wystź powanie: Indie, Indochiny. Wielkosc: Samiec osiłga 7 cm, a samica 5 cm. Dymorfizm pżciowy: Samiec wiśkszy, i zywiej ubarwiony, samiczki sł brłzowe. Zachowanie: Spokojna, pęochliwa i delikatna rybka wymagajłca osobnego akwarium z gśstym porostem roslin i kryjowkami wsrod korzeni. Wychow mżodych: Taręo odbywa w miśkkiej lekko kwasnej wodzie o temperaturze 24-28oC. Po zęozeniu na sklepieniu groty ikry, samiec opiekuje siś nił. Po wylśgu odęawia siś samca a męode karmi swiezo wylśgęymi larwami solowca. Woda: Miśkka lekko kwasna o temperaturze 23-26oC. Akwarium: Osobne. Na dnie warstwa torfu, gśsto porosniśte z kryjowkami wsrod korzeni a na powierzchni rosliny pęywajłce. Warto zapewnic rybom groty w korych bśdł mogęy siś ukrywac i skęadac ikrś. Pokarm: Drobny zywy. W akwarium u kolegi bojł siś nawet wyrosniśtych oczlikow i zjadajł je za drugim podejsciem.

2 W akwariach trzymane sł dwie formy tego gatunku - forma dzika, z niebieskimi pęetwami oraz forma wyhodowana o czerwonym ubarwieniu i wyrańnymi prśgami biegnłcymi przez ciaęo. Ryba ta nie jest zbyt popularna w akwariach. Zęozyęo sie na taki stan rzeczy parś czynnikow. Badisy, podobnie jak prśtniki sł bardzo podatne na wszelkie choroby grzybiczne. W przeciwien stwie jednak do prśtnikow nie wytrzymujł w wodzie twardej i zasadowej. W warunkach takich natychmiast zaczynajł chorowac i rzadko kiedy udaje siś wyleczyc ryby bez strat. Drugł cechł powodujłcł niskł popularnosc tej piśknej ryby wsrod akwarystow jest ich pęochliwosc. Mozna by je wrścz okreslic jako chorobliwie pęochliwe. Zdarzaęo mi siś obserwowac dorosęego samca badisa panicznie uciekajłcego w zarosla przed .... rozwielitkł. Kazdy ruch w akwarium czy tez przed nim powoduje, ze badisy czmychajł do swoich kryjowek. Taka pęochliwosc ma tez swoje nastśpstwa w zywieniu tych ryb. Po pierwsze pokarm musi opadac na dno, po drugie musi w jakis sposob przykowac uwagś ryb po trzecie nie moze siś poruszac zbyt gwaętownie, no i nie moze zostac zjedzony przez innych mieszkan cow zbiornika zanim zacznł jesc badisy. Jak widac nie jest ęatwo zajmowac siś tł rybł. Kazdego, kto jednak zdecyduje siś na to, zapewniam, ze piśkno badisow wynagrodzi mu trudy hodowli. Wymagania Jak juz wczesniej wspomniaęem, badisy wymagajł wody miśkkiej i kwasnej, najlepiej z dodatkiem kwasow humusowych. Mayland pisze, ze najpiśkniejsze okazy badisa znajdowano w wodach o twardosci rownej 0, gdzie pH w zaleznosci od pory dnia spadaęo nawet ponizej 5. W akwarium trudno uzyskac takie warunki, ale zupeęnie wystarczajłca bśdzie woda o ph 6 - 6,5 i twardosci do 10 st.N. Na krotkł metś znosi pH 7,5 i twardosc w okolicach 15 st.N nie polecam jednak eksperymentowania z tymi parametrami. Powodem tak wysokiego pH moze byc proces dekacytacji wody przez rosliny w silnym swietle, jednak kwasowosc wraca po kilku godzinach do normy. Dodatek torfu lub szyszek olchy do wody pozwoli nam na ustabilizowanie pH przy niskiej twardosci wody. Kwasy humusowe wydzielane przez te materiaęy majł tez dodatkowł, bardzo przydatnł w swietle wyjłtkowej podatnosci na choroby tych ryb, cechś. Kwasy te bowiem majł węasciwosci biostatyczne. Regulujł ilosci bakterii i grzybow w wodzie, utrudniajłc tym samym rozoj chorob o takim podęozu. Nalezy zadbac takze o odpowiednio niskie stśzenie azotanow (NO3) w akwarium. Przy maęej obsadzie ryb i odpowiedniej ilosci roslin w akwarium nie powinno to jednak stanowic problemu. Temperatura wody powinna wynosic 22 - 26 st.C. Zwrociębym jednak uwagś na stabilnosc temperatury. Duze wahania dobowe mogł nam przysporzyc wielu problemow. Akwarium Akwarium nie musi byc duze. Dla jednej pary wystarczy 40 litrow. Wysokosc zbiornika tez nie powinna byc zbyt duza, najwazniejsza dla badisow jest powierzchnia dna. Do lustra wody i tak rzadko kiedy siś zapuszczajł. Roslinnosc zbornika powinna tworzyc kśpy, wsrod ktorych badisy bśdł mogęy siś ukrywac. Jesli zdecydujemy siś na wiśksze akwarium i kilka samcow to warto posadzic tak aby tworzyęy naturalne granice dla rewirow wytyczanych przez samce. Centralnym punktem rewiru jest zazwyczaj kryjowka. Moze to byc ęupina orzecha kokosowego, kamienna grota lub korzen . Jezeli kryjowka bśdzie obszerna a wejscie o niej ęatwe rzadko nasz podopieczny bśdzie siś z niej ruszaę. Dlatego tez zaleca siś budowanie kryjowek nieduzych z włskim wejsciem, najlepiej w formie 125

Materiaóy pobrane z internetu bez zgody autoro w, zebrane wyóżcznie do uz ytku prywatnego szczelin. Ryba wowczas bśdzie miaęa siś gdzie skryc w razie niebezpeczen stwa ale nie bśdzie wiecznie przesiadywac w ukryciu. Przynajmniej czśsc akwarium powinno byc zacienione. Najlepiej sprawdzajł siś tu rosliny pęywajłce. Speęniajł one tez pozytecznł rolś wyciłgajłc z wody azotany. Woda w zbiorniku powinna byc delikatnie filtrowana, Badisy nie lubił silnego prłdu wody. Z ywienie Technika ęowu tych ryb jest bardzo interesułca. Kiedy ryba dostrzeze potencjalny posięek, podpęywa na nieduzł odlegęosc i zaczyna obserwowac cel. Obserwacja trwa czasami nawet minutś. Nastśpnie szybkim ruchem atakuje swoj cel i zazwyczaj umyka z miejsca posięku. Jesli pokarm siś nie rusza zazwyczaj w trakcie obserwacji badis traci nim zainteresowanie. Problem pojawia siś tez jesli w akwarium sł inne ryby. Pęochliwe badisy z regoęy nie sł w stanie zdobywac odpowiednich ilosci pokarmow w towarzystwie ryb szybko pęywajłcych lub duzo wiśkszych od siebie. Najlepszymi pokarmami dla badisow sł drobne zywe zwierzśta planktonowe. Rozwielitki i oczliki sprawdzajł siś doskonale w hodowli badisow. Plankton zazwyczaj utrzymuje siś przez kilka godzin w akwarium i porusza siś po caęym zbiorniku. Dziśki temu badisy nie muszł opuszczac swego terytorium aby znalesc pozywienie. Interesujłce mogł byc tez obserwacje polowan badisow na rozwielitki. Ryba obserwujłca rozwielitkś od dęuzszego czasu, w popęochu ucieka do kryjowki kiedy rozwielitka z nienacka siś porusza... jaka inna ryba to potrafi ??? Doskonaęym pokarmem jest tubifeks, moje badisy wprost uwielbiaęy polowac na beztrosko falujłce robaki wystajłce z dna. Ryby w trakcie polowania na rureczniki wprost nabieraęy nietypowej dla tego gatunku odwagi. Potrafięy wypęywac na odkryte przestrzenie akwarium i nie zwracac najmniejszej uwagi na innych mieszkan cow zbiornika. Pokarmy suche sł przyjmowane z maęym entuzjazmem. Najczśsciej dopiero gęodne ryby wypęywaęy po ten typ pokarmu. Jak juz wczesniej wspominaęem pokarm musiaę opadac na dno. O wiele ęatwiej sprawa siś ma z pokarmami mrozonymi. Jesli znajdowaęy siś w bezposrednim otoczeniu ryby, zostawaęy zazwyczaj zjedzone. Tylko gęodne badisy poszukujł aktywnie pokarmu i wychodzł do opadajłcego poakrmu. Badis zdaje siś przeczyc twierdzeniu, ze ryby "zawsze sł gęodne". Badis a reszta akwarium Badisy nie wykazujł jakiejkolwiek agresji wobec innych gatunkow. Nazywane sł wrścz "tchorzami". Nprawdś odradzam ęłczenie badisow z rybami wiśkszymi, jak np. gorami, czy tez z rybami szybko pęywajłcymi. Wspoęzycie badisow z rybami agresywnymi - np. pielśgnice, bojowniki tez generalnie nie nalezy do najlepszych pomysęow. Wewnłtrz gatunku istnieje hierarchia oraz silna konkurencja miśdzy samcami. Zachowanie samcow wobec samic przypomina nieco zachowanie prśtnikow. Samice sł generalnie tolerowane, jednak jesli juz samiec zwroci na samicś uwagś jego zachowanie jest zazwyczaj dosc "szorstkie" - przegania jł lub probuje zagonic do swojej kryjowki. Nie robi tego w kazdym błdń razie delikatnie. Nie bśdś ukrywaę, ze badisy najlepiej czujł siś w zbiorniku gatunkowym. Doskonaęym uzupeęnieniem akwarium z badisami mogł okazac sie krewetki sęodkowodne. Wiśkszosc gatunkow spotykanych w handlu doskonale czuje sie w takich warunkach jakich wymagajł badisy. Zwierzśta te jednoczesnie nie sł ani agresywne, ani nie konkurujł o pokarm z rybami. Roznice pżciowe U podrosnietych badisow zazwyczaj ęatwo odroznic samicś od samca. Pęec rozpoznajemy po ksztaęcie ryby. Samiczki sł peęniejsze, samce zas majł lekko wklśsęe brzuszki. Trafnym okresleniem ksztaętu samcow jest porownanie ich do ksztaętu fasoli. Generalnie tez mozna uznac, ze samce sł intensywniej wybarwione, jednak ubarwienie badisow jest bardzo zmienne a ryby potrafił w ciłgu kilku sekund diametralnie zmienic barwy. Rozmnazanie Do rozrodu potrzbna jest badisom kryjowka. Zazwyczaj taręo nastśpuje w kryjowce samca. Zalecana jest do taręa woda miśkka i kwasna, przydajł sie znowu biostatyczne węasciwosci kwasow humusowych. Temperatura nie musi byc podwyzszana, ale w wyzszej temperaturze szybciej bśdzie rozwijac sie ikra, bśdzie przez to krocej narazona na splesnienie. Przed taręem samica czśsciej przebywa na terytorium samca, zbliza sie niejednokrotnie do jego kryjowki. Samiec stara siś wywrzec na swojej partnerce jak najlepsze wrazenie. Potrafi jednoczesnie zachowywac siś dosc brutalnie wzglśdem niej. Rytuęłę godowy badisow to swoista mieszanka zachowan ryb pielśgnicowatych i labiryntowatych. Samica skęada ikrś najczśsciej na sklepieniu kryjowki, czasami na sciankach bocznych. Po zęozeniu ikry wycofuje siś a opiekś nad jajami podejmuje samiec. Od tego momentu zaciekle broni dostśpu do swojej kryjowki i jednoczesnie doglłda czy ikra rozwija siś poprawnie. Przez jakis czas opiekuje siś takze wylśgiem. Ikra dojrzewa po kilkudziesiściu godzinach, dokęadny czas jest zalezny od temperatury wody. Narybek poczłtkowo karmimy najdrobniejszymi pokarmami. Przydaje siś hodowla pantofelkow. Mozna takze wykorzystac gotowe pokarmy, JBL Novo Fluid itp., czy tez podawac w okolice kryjowki z narybkiem zawiesine zoętka i drozdzy. Kiedy narybek troszeczkś podrosnie i zaczyna samodzielnie poszukiwac pokarmu poza kryjowkł nieocenione mogł okazac siś larwy solowca i nicienie mikro. Dla jednocentymetrowych rybek najlepszymi pokarmami sł oczliki i męode rozwielitki. Przez caęy czas nalezy uwazac na jakosc wody, narybek jest jeszcze bardziej wrazliwy niz dorosęe badisy.

126


Inne zwierzź ta. Krewetki Krewetka Amano (Caridina japonica) Wystź powanie: Japonia. Wielkosc: okoęo 4 cm. Dymorfizm pżciowy: Samice majł wiśkszy odwęok i sł nieco wiśksze od samcow. Zachowanie: Spokojna, nie wadzi nikomu, lubi przebywac w grupie. Moje chodzł po dnie i roslinach w ich akwarium w towarzystwie piskorkow i krewetek filtrujłcych. Od czasu do czasu pęywajł w toni wodnej przy pomocy odnozy na odwęoku. Nie atakujł siś wzajemnie ani innych zwierzłt w akwarium. Wychow mżodych: Samica nosi pod odwęokiem jaja z ktorych wylśgajł siś pelagiczne larwy. Podobno trudno je wychowac ale o tym siś niedęugo mam nadziejś przekonamy. Wedęug wielu ńrodeę męode larwy wykluwajł siś po 6 tygodniach i potrzebujł do dalszego rozwoju wody sęonawej. Zdaje siś, ze bśdś znowu robię maęy zbiorniczek z wodł sęonawł. Woda: Temperatura od 23 do 27oC o twardosci ogolnej od 2 do 20 DgH, lubi lekki prłd wody. Akwarium: Wystarcza juz niewielkie dobrze porosniśte roslinami. Wg serwisow poswiśconych bezkrśgowcom na kazde 5 sztuk powinno przypadac akwarium 20l wody. Pokarm: Wszelkie glony, osobiscie swoim podajś spiruline w tabletkach, Sera Viformo a ponadto podjadajł pokarmy podawane piskorkom, ktore przebywajł z nimi w tym samym akwarium. Krewetka filtrujćca (Atyopsis moluccensis) Wystź powanie: Azja poęudniowo-wschodnia. Wielkosc: Rosnie powoli, moje majł juz okoęo 5-6 cm i mimo odbytych wylinek nie widac znaczłcej zmiany ich wielkosci, jednak powoli rosnł. Samce dorastajł do 10 cm a samice do 6 cm. Dymorfizm pżciowy: Samce majł grubszł pierwszł parś odnozy i sł wiśksze od samic. Zachowanie: Spokojna, skryta, grzebie w podęozu poszukujłc resztek pokarmowych lub rozczapierza przednie odnoza i ęapie zawiesinś z toni wodnej. Mozna trzymac pojedynczo, ale lepiej siś prezent uje w niewielkim stadku. Wychow mżodych: Wylśgajł siś pelagiczne larwy, trudne do utrzymania przy zyciu, rozrod raczej rzadki w akwarium. Wedęug opisow po 3 tygodniach wylśgajł siś z jaj noszonych pod odwęokiem przez samicś. Męode karmi siś pierwotniakami i swiezo wylśgęymi larwami solowca. Męode podobnie jak i męode krewetki Amano potrzebujł do swego rozwoju wody sęonawej. Woda: Temperatura wody od 24 do 30oC, dobrze natleniona, lubi prłd wody, z ktorego za pomocł swoich odnozy wyęapuje drobiny organiczne. Uwaga bardzo wrazliwa na niedotlenienie. Akwarium: Przestronne, moze byc z nieduzymi i spokojnymi rybkami, ktore nie bśdł probowaęy na nie polowac podczas wylinek. Konieczne sł kryjowki dla zwierzłt, ktore węasnie przeszęy wylinkś. Stanowił one wtedy nadzwyczaj kuszłcy ęup dla zwierzłt miśsozernych. Swoje krewetki trzymaęem w dobrze zaosniśtym 100l akwarium ze stadkiem Botia striata i sumikow szklistych. Obecnie sł ze stadkiem piskorkow, stadkiem krewetek Amano. Pokarm: Podajś drobny pokarm taki jak dla narybku i tabletki pokarmowe Sery.

127


S limaki akwariowe Pielśgnacja slimakow w akwarium jest czśsto polecana w roznego rodzaju publikacjach akwarystycznych szczegolnie tych starszych - jako srodek walki z glonami. Nie zawsze jednak slimaki w akwarium sł elementem pozłdanym. W wielu przypadkach nadmierny ich rozrod jest niewskazany ze wzglśdow estetycznych, a ich zdolnosci czyscicielskie sł rowniez ograniczone. Dlatego tez we wspoęczesnej akwarystyce opinie o slimakach w akwarium sł o wiele bardziej powsciłgliwe, a czśsto wrścz negatywne. Drobne gatunki slimakow z reguęy nie uszkadzajł roslin. Rozmnazajłc siś jednak bardzo silnie, nawet te drobne gatunki mogł stac siś niepozłdane ze wzglśdow estetycznych. Nastśpuje to szczegolnie ęatwo wtedy, gdy podajemy rybom zbyt duzo suchych pokarmow lub pokarmow roslinnych. Majłc dostatek takiego ęatwo dostśpnego, wysokowartosciowego pokarmu slimaki rozmnazajł siś szybko i wkrotce wystśpujł masowo. Ich zwalczanie polega na regularnym, cotygodniowym ich zbieraniu przy okazji czyszczenia akwarium. Rownoczesnie nalezy zwrocic uwagś, aby nie przedawkowac pokarmow podczas karmienia ryb. Niezwykle skuteczne w zwalczaniu slimakow sł ryby z rodzaju Botia (po polsku-sliziki lub bocje), ktore odzywiajł siś nimi i zwykle w ciłgu kilkunastu dni caękowicie wytśpił je w akwarium. Wiśksze gatunki slimakow mogł uszkadzac rosliny. Jezeli wiśc chcemy miec w akwarium piśkne rosliny, to nie wolno - nawet okresowo - trzymac w nim wiśkszych gatunkow krajowych slimakow. Przenoszenie slimakow z otwartych zbiornikow jest niedopuszczalne rowniez ze wzglśdu na mozliwosc przenoszenia pasozytow ryb. W handlu akwarystycznym spotyka siś natomiast dosc czśsto poęudniowo amerykan skie slimaki z rodzaju Pomacea, dawniej zaliczane do rodzaju Ampullaria. Najwiśksze gatunki mogł rozmiarami muszli przewyzszac powszechnie znanego slimaka winniczka. Pomacea rozmnazajł siś w niewoli i obecnie staęy siś standardowymi zwierzśtami akwarystyki. Znane sł nawet sztucznie wyhodowane formy barwne. Te interesujłce dla obserwacji zwierzśta nie sł szkodliwe dla zywych roslin, gdy sł regularnie dokarmiane sparzonymi liscmi saęaty, sparzonymi lub mrozonymi liscmi szpinaku i innymi pokarmami pochodzenia roslinnego. Przedkęadajł bowiem martwł tkankś roslinnł nad zywe rosliny. Dopiero zmuszone gęodem, z braku dokarmiania mogł uszkadzac rosliny. Jezeli takie uszkodzenia zaobserwujemy, to bśdzie to sygnaęem do usuniścia slimakow lub do ich dokarmiania. Przed usuniściem upewnijmy siś jednak, czy slimaki rzeczywiscie zjadajł zywe czśsci roslin, czy tez tylko te juz wczesniej obumaręe i ich fragmenty.

Zatoczki (Planorbidae) Muszla calkowicie splaszczona bocznie, zwinieta w jednej plaszczyznie. Jest kilka gatunkow, niektore ladne polprzezroczyste, czerwone w brazowe kropki. Niewielkie - zazwyczaj nie przekraczaja 1-1.5 cm srednicy. Zatoczki wbrew pozorom nie sa szkodnikami, sa nawet bardzo pozyteczne - zjadaja chetnie glony zielone z szyb i w ten sposob ich "rzesza" zastepuje z dobrym skutkiem dowolnego glonojada. Nie zauwazylem, zeby ruszaly rosliny, ale tez ic h nie glodzilem. Zatoczka przywlekamy na roslinach, tam bowiem najczesciej sklada galaretowate kokony jaj. Jesli sie nadmiernie rozmnoza, faktycznie pomaga np. bocja wspaniala. Zatoczek jest latwym lupem - nie ma klapki na skorupie, skorupa jest miekka, a slimak nie zakopuje sie w ziemi, wiec wiekszosc slimakozernych ryb go zalatwi. W obrśbie tej grupy slimakow wystśpuje wiele gatunkow czśsto bardzo trudnych do odrozienia dla akwarysty. Najczśsciej opisywanym gatunkiem jest zatoczek rogowy (Planorbarius corneus). Dorasta on do 4 cm srednicy, najlepiej czuje siś w akwarium nieogrzewanym o ph 7 i mniej. Woda zasadowa moze mu szkodzic. Bardzo czśsto spotykanym w akwariach zatoczkiem jest Helisoma nigricans, szczegolnie zas jego albinotyczna - czerwona forma. S limak ten pochodzi z Brazylii, wymaga wiśc wody o temperaturze powyzej 20 st.C. Odzywia siś resztkami zalegajłcymi dno, ale takze roslinami, stłd tez nalezy kontrolowac jego populacje w akwarium. Osiłga okoęo 2 cm srednicy.

Rozdetki (Physa sp.) Muszla juz bardziej tradycyjna, tak jakby rozdeta blizej otworu, zas znacznie mniejsze zwoje pod koniec muszli. Wielkosc podobna jak zatoczek, ksztalt ciala i wyglad takze. Rozdetki bywaja szkodnikami, albowiem porywaja sie na rosliny, jesli nie maja glonow i resztek pokarmu. Dlatego tez czasem trzeba je zwalczyc (choc moje rozdetki nie ruszaja roslin, ale to dlatego ze sa dokarmiane). Podobnie jak z zatoczkiem - latwe do likwidacji, z tych samych powodow (tak samo tez sie rozmnazaja).

128


Ampularie. Duze slimaki, kupowane chetnie dla ozdoby. W Polsce jest praktycznie dostepny jeden gatunek z odmianami barwnymi - muszle brazowe lub zolte, cialo ciemnoszare lub bialozolte. Muszla tradycyjna, ksztaltu podobnego jak muszle winniczkow. Dorasta do kilku centymetrow srednicy. Ampularia jest czesto podejrzewana o zjadanie roslin, jednakze z mojego doswiadczenia nigdy tego nie zauwazylem, albowiem zawsze maja cos do zjedzenia po rybach. Jest to slimak bedacy idealna sluzba sanitarna - zje wszystko z dna i robi to bardzo szybko, w ten sposob nic sie nie psuje, a jego odchody sa malo toksyczne. Niestety glonow nie rusza. Ma tez jedna wade - ma metabolizm prawie 2x tak duzej ryby, wiec trzeba je wliczac w obsade akwarium. Ampularii nie trzeba likwidowac. Sklada bowiem jaja poza akwarium i mozna je zniszczyc (wykluwaja sie ponad tydzien), zanim wykluja sie mlode. Bocja wspaniala w akwarium z trudem, ale moze zabic Ampularie. Podobnie duze pielegnice (Heros sp. na przyklad nie znosi slimakow i zabije i zatoczka i rozdetke i ampularie, choc te ostatnia z trudem). Ampularia ma bowiem klapke na otwor muszli i kiedy sie chowa, zamyka sie szczelnie. Widzialem jednak jak ryby zabijaja tego slimaka. Heros po prostu zaskakuje go, kiedy jest otwarty (nie zdazy sie zamknac). Za to bocja tak dlugo uderza w skorupe w okolicy zawiasu klapki, ze robi w niej dziure i "wysysa" slimaka. Tak wiec trzeba uwazac, jakie ryby trzyma sie z tymi ozdobnymi slimakami. S widerek (Melanoides) Male slimaki przywlekane ze zwirem z innych akwariow, czasem brane swiadomie ze sklepu, bo ladnie wygladaja i czyszcza dno. Slimak o ksztalcie prawie iglastym, bardzo silnie wydluzona, brazowo-szara, plamkowana skorupa dlugosci do ok. 2-3 cm. Swiderek jest swietnym czyscicielem dna, tam bowiem zyje. Z wyjatkiem niedotlenienia praktycznie nie pojawia sie na szybach, czy roslinach (tylko przy zbyt wysokiej temperaturze i w nocy wychodzi). Dlatego tez nie mozna praktycznie dowiedziec sie, ile sztuk tego ustrojstwa jest w akwarium, a moga ich byc setki czy tysiace i zaden nie bedzie widoczny! Swiderek nie je roslin, ani glonow, jedynie detrytus. Natlenia dno i jest pozyteczny, ale... potrafi przerodzic sie w prawdziwa plage! Swiderek jest bowiem zyworodny i rozmnaza sie w podlozu. Nie mamy wiec nad tym kontroli. Co gorsza (przy zwalczaniu...) ma i klapke i bardzo twarda muszle (nie zgniecie sie jej palcami!). Przez to ze siedzi pod podlozem, jest twardy i niedostepny, praktycznie nie udaje sie go zlapac zadnej rybie, a nawet jesli sie uda, zazwyczaj w dnie siedzi jeszcze pareset ziomkow, ktorzy sie tym jednym nie przejmuja i nadal rozmnazaja... Jedyna znana mi metoda pozbycia sie go to przesianie piasku, czy reczne przebranie zwiru (bardzo zmudne), ew. mozna by probowac metod chemicznych, po wyciagnieciu zwiru (np. wyplukac cale podloze w kwasie). Ja jednak od lat mam swiderki w dnie kazdego akwarium i nie narzekam. Niech sobie zyja. Niewiele brudza, nie biora prawie tlenu, nikomu nie przeszkadzaja, co ja bede sie bawil w niszczyciela. Do niedawna mozna byęo natknłc siś jedynie na Melanoides tubrculata, od jakiegos czasu jednak spotyka siś w akwariach inny gatunek - Melanoides granifera.

129

Akwarium.-.Instrukcja

Recommend Documents