9. GAIA ORGANULU ZELULARRAK -II-
0. SARRERA ●
●
●
Nukleoa, Nukleoa, mitokondrioak eta kloroplastoak mintz bikoitzeko organuluak dira. Nukleoak jarduera zelularra kontrolatzen du. du. Mitokondrio eta kloroplastoek, berriz, funtzio metaboliko garrantzitsuak betetzen betetzen dituzte. Horregatik mintz-organulu energetiko ere esaten zaie.
1. NUKLEO ZELULARRA ●
●
●
Landare- eta animalia-zelula eukariotikoaren organulu nagusia. Genoma zelularra dauka. dauka. Barruan ADNaren erreplikazioa eta ARNaren sintesia gertatzen dira. Normalean nukleo bakarra agertzen da. Hala ere badira nukleorik gabeko zelulak (eritrozitoak) edo nukleo bat baino gehiagokoak (hepatozitoak, osteoklastoak...)
Hepatocito binucleado a los 28 días postratamiento
El osteoclasto es una célula grande con múltiples núcleos que pueden identificarse por separado, y es
●
Nukleoa 2 egoeratan ager daiteke: ager daiteke: ●
NUKLEO INTERF INTERFASIKOA ASIKOA: Geldialdian.
●
NUKLEO MITOTIKOA: Zatitzen.
1.1. NUKLEO INTERFASIKOA ●
●
Honako zati hauek bereizten dira: dira: ●
MINTZ NUKLEARRA
●
NUKLEOPLASMA
●
KROMATINA
●
NUKLEOLOA
Forma eta tamaina aldakorra, aldakorra, zelula mota eta zikloko unearen arabera
A) MINTZ NUKLEARRA edo BILDUKIN NUKLEARRA ●
Nukleoa mugatzen du.
●
2 mintzez osatua ●
KANPOKO MINTZ NUKLEARRA –
●
Alde zitoplasmatikoan erribosomak ditu eta SE leunaren edo zimurraren mintzarekin jarraikortasuna du.
BARRUKO MINTZ NUKLEARRA –
Alde nuklearra zuntz-proteinen zuntz-proteinen sare batek estaltzen du, du, orri nuklear izenekoak. nuklear izenekoak. Horrek euskarria ematen dio nukleoari eta kromatina ainguratzeko gune ere bada.
Bilduki nuklearraren nuklearraren iragazkortasuna iragazkortasuna ●
●
Mintzak berez, molekula txiki apolarretara soilik dira iragazkorrak, iragazkorrak, Hala ere, poro nuklear izenekoak nuklear izenekoak dituzte eta horietatik molekula polar txikiak, ioiak eta makromolekulak (ARN eta proteinak) igaro ahal dira. –
Molekula txikiek difusio pasiboz pasibo z zeharkatzen dituzte.
–
Makromolekulek mekanismo aktibo hautakorrak dituzte.
B) NUKLEOPLASMA, KARIOPLASMA edo MATRIZE NUKLEARRA ●
●
Nukleo osoa betetzen duen eta egituraeuskarria ematen dion zuntz-sarea da. Bertan topa dezakegu kromatina, kromatina, sistema entzimatikoak, entzimatikoak, erribonukleoproteinak (ARNa biltzeko balio duen zuntz-sarea) eta molekula zein ioiak (batez ere Ca2+ eta Mg2+, eta K+)
●
●
●
C) KROMATINA Interfasean dagoen nukleoko material genetikoari esaten diogu kromatina kromatina..
Nukleoplasman barreiatutako kromatinazuntzexka bakoitza ADN molekula batek eta proteina askok (histonak eta ez-histonikoak) eratzen dute. 2 kromatina mota daude: 1) HETEROKROMATINA –
Formarik kondentsatuena kondentsatuena
–
Transkripzioari dagokionez ez-aktiboena
2) EUKROMATINA –
Hedatuena edo deskondentsatuena deskondentsatuena
–
Transkripzioari dagokionez aktiboena
D) NUKLEOLOA ●
Egitura esferikoa
●
Ez du mintzik. mintzik.
●
●
●
●
Kromatinaren azpiunitate erribosomikoak eta harizpiek osatzen omen dute. ARN nukleolarra hemen sintetizatzen da (gero ARNr bihurtuko dena), transkripzio aktibitate handia dagoelako agertzen omen da orban dentso baten gisa. gisa. Erribosomen azpiunitateak eratzen dira bertan. bertan. Mitosian, profase hasieran, desagertu egiten da.
1.2. NUKLEOA ZATITZEN ●
●
Mitosian edo kariozinesian, kariozinesian, nukleoa berrantolatu egiten da: kromatinak kondentsatu eta kromosoma bihurtzen dira. dira. Nukleoa zatitu bitartean ez dago ARN sintesirik (transkripziorik).
Kromosomen egitura ●
Metafasean kromosoma bakoitzak honako ezaugarriak ditu: ditu: a) 2 kromatida. –
Bakoitza ADN ADN molekula batek osatuta. osatuta.
–
Simetrikoak dira, paraleloak eta berdin-berdinak. berdin-berdinak.
–
Zentromero izeneko estutzean lotuta daude.
b) Zentromeroa edo uzkurdura uzkurdura primarioa –
Kromatida ahizpak lotuta mantentzen ditu. ditu.
–
Bertatik kromosoma ardatz mitotikora lotzen da.
c) Besoak –
Zentromeroak zatitzen dituen kromosoma zatiak. zatiak.
d) Zinetokoroak –
Zentromeroaren alde bietan kokatzen diren disko proteikoak.
–
Bertan ardatz mitotikoko mikrotubuluak lotzen dira.
e) Satelitea (SAT) –
Kasu batzuetan agertzen da. da.
–
Kromosomaren Kromosomaren mutur batean agertzen den zati esferikoa, uzkurdura sekundarioak mugatuta.
f) Telomeroak –
Kromosomaren muturrak. muturrak.
g) Zerrendak –
Zabalera diferenteko kromosoma-segmentuak. kromosoma-segmentuak.
–
Kromosoma bakoitzeko zerrenden patroia bereizgarria da, da, berari eta bere homologoari dagokiona.
Kromosomen sailkapena ●
Zentromeroaren posizioaren arabera, 4 kromosoma mota daude: a) METAZENTRIKOAK –
Zentromeroa kromosomaren erdian dago eta besoek luzera bera dute. dute.
–
Ardatz mitotikoan V forma hartzen dute.
b) AZPIMETAZENTRIKOAK –
Zentromeroa posizio azpimedialean dago, beraz, beso bat bestea baino apur bat luzeagoa l uzeagoa da.
–
Anafasean L forma hartzen dute.
c) AKROZENTRIKOA –
Zentromeroa kromosomaren muturretik oso hurbil hurbil dago; beso bat oso luzea eta bestea oso laburra. laburra.
d) TELOZENTRIKOA –
Zentromeroa kromosomaren muturrean edo bertatik oso hurbil dago; beso bakarra baino ez da bereizten.
2. MITOKONDRIOAK ●
●
●
Zelulak behar duen energia ematen duten erreakzioak gertatzen dira organulu honetan. Forma aldagarria dute: ia esferikoak, zilindrikoak edota oso luzeak izan daitezke. Kopuru aldakorra: aldakorra: zenbat eta beharrizan energetiko handiagoa izan zelulak, orduan eta mitokondria gehiago.
MITOKONDRIEN EGITURA ●
3 gune bereizten dira: 1) Matrizea edo barruko eremua. 2) Mintz bikoitza: bikoitza: kanpo mintz mitokondriala eta barrukoa. Barrukoan azalera handitzen duten gandor edo gandor edo tolestura ugari daude 3) Mintzen arteko eremua
Kanpo mintza ADN mitokondriala
Matrizea
Mintz arteko eremua
Barne mintza
Gandorrak
MITOKONDRIOEN OSAKETA KIMIKOA 1) MATRIZEA ●
●
●
ADN mitokondria mitokondriala la –
Bikoitza eta zirkularra
–
Proteina mitokondrialen kopuru handia sintetizatzeko informazioa dauka.
Mitorribosomak –
Matrizean aske edo barruko mintzari atxikita. atxikita.
–
Zitoplasmako erribosomak baino txikiagoak. txikiagoak.
Kaltzio- eta fosfato-ioiak, ura eta entzima kantitate handia
2) BARRUKO MINTZ MITOKONDRIALA ●
●
Mintz plasmatikoak baino proteina gehiago dauka. Elektroiak garraiatzeko kateko proteinak, ATP sintetasak,...
3) KANPOKO MINTZ MITOKONDRIALA ●
Funtzio entzimatikoak entzimatikoa k duten proteinak ditu eta ur-bide zabalak eratzen dituen proteina kantitate handia. Horregatik oso iragazkorra da.
4) MINTZ ARTEKO EREMUA ●
Zitosolaren antzerako osaketa. osaketa .
MITOKONDRIEN FUNTZIOAK ●
Funtzio nagusia energia lortzea da, da, arnasketa zelularraren bitartez.
3. PLASTOAK. KLOROPLASTOAK ●
Soilik landare-zeluletan daude.
●
2 mota: mota: 1) KROMOPLASTOAK –
Pigmentuak biltzen dituzte, adibidez, klorofila edo karotenoak.
–
Kloroplastoak hauen artean daude.
2) LEUKOPLASTOAK –
Ez dute kolorerik (pigmenturik ez)
–
Biltzen dituzten substantziak energi-iturri gisa erabiltzen dira fotosintetikoak ez diren ehunetan, adibidez, kotiledoneotan, zurtoineko begietan eta sustraietako zenbait zonatan.
–
Amiloplastoak (almidoia bildu), oleoplastoak (olioa)
KLOROPLASTOAK ●
●
●
●
●
Kolore berdeko plastoak dira, klorofila dutelako. Landare-zelula fotosintetikoetan. Higikorrak dira, argia hartzen duen zelulazonaldea topatzen dute. Forma ezberdinak. ezberdinak. Goi-mailako landaretan oboidea edo lentikularra. Kopuru aldakorra. aldakorra. 20-40 inguru zelulako.
Kloroplastoak
Amiloplastoa
KLOROPLASTOEN EGITURA ●
●
●
Mintz bikoitza dauka, beraz, kanpoko mintza, mintza, barruko mintza eta mintz arteko eremua bereizten dira. Barruko mintzak ez du gandorrik. Barruko espazio zabalari (matrizeari) estroma deitzen zaio. Bertan hirugarren mintz mota dago, mintz tilakoidala. tilakoidala. Honek tilakoide izeneko disko zapal itxurakoen horma eratzen du.
●
●
Tilakoideak grana izeneko multzoetan pilatzen dira. Tilakoide bakoitzaren barruko eremuari eremu tilakoidala edo intratilakoidea deritzo. Hau gainerako tilakoideen eremuekin konektaturik dago, hirugarren barrunbe bat mugatuz.
Coloured transmission electron micrograph (TEM) of two chloroplasts seen in the leaf of a pea plant Pisum sativum
KLOROPLASTOEN FUNTZIOAK ●
●
Fotosintesiaren arduradunak dira: eguzkienergia energia kimiko edo metabolikoa (ATP) bihurtzen dute. Energia hori glukosa (materia organikoa) sintetizatzeko erabiltzen dute, CO 2 eta ura askatuz.
KLOROPLASTOEN OSAKETA KIMIKOA 1) ESTROMA ●
●
●
ADNa –
Bikoitza eta zirkularra
–
Kloroplastoen proteina batzuek sintetizatzeko informazioa dauka.
ADN hori erreplikatzeko, transkribatzeko eta itzultzeko aukera ematen duten entzimak entzimak.. Plastorribosomak –
●
Bakterioen erribosomen antz handiagoa dute eukariotoenak baino.
Almidoi-aleen formako inklusioak eta inklusio lipidikoak; lipidikoak; fosfato-ioiak, nukleotidoak, e.a.
2) BILDUKINAREN KANPOKO ETA ETA BARRUKO MINTZAK ●
●
Ez dute klorofilarik.% klorofilarik.% 60 lipido + %40 proteina Zitosolaren eta estromaren arteko garraioa egiteko proteina ugari.
3) TILAKOIDEEN MINTZA ●
●
●
%38 lipido + %50 proteina + %12 pigmentuak Pigmentuen artean garrantzitsuenak klorofila eta karotenoideak. karotenoideak. Elektroiak garraiorako proteinak eta ATP sintetasak
PLASTOEN JATORRIA ●
Plastoak proplastoetatik eratortzen dira. dira. ●
●
●
Proplastoak organu organulu lu txiki eta bereizigabeak dira. dira. Landareen sustrai eta kimuetako zeluletan daude. Landarea ilunetan egonez gero proplastoak ez dira garatzen (etioplasto (etioplasto izeneko bitarteko egoeran geratzen dira). Argitan jarri bezain pronto, etioplastoak garatu eta kloroplastoak eratuko dira.
Inigo Louvellik sortua
