8. GAIA ORGANULU ZELULARRAK -I-
0. SARRERA ●
●
Zitoplasma mintz plasmatikoaren eta mintz nuklearraren artean dagoen espazioa da. Zitosol edo hialoplasmak eta bertan dauden egiturek zein organuluek osatzen dute.
BIDEOTXOA
Proteins in different cellular compartments and structures
1. HIALOPLASMA ●
●
●
%70-85 urez osaturiko disoluzioa da. Gainerako %15-30ean disolbaturik edo esekiduran dauden beste elementu batzuk: gluzidoak, lipidoak, aminoazidoak, proteinak, nukleosidoak, nukleotidoak, azido nukleikoak, gatz mineralak eta ioiak Bertan, Bertan, zelularako funtsezkoak diren erreakzio metaboliko asko gertatzen dira.
2. ZITOESKELETOA ●
●
●
●
Harizpi proteiko luzeen eta meheen sare batek osatzen du eta zitoplasman hedatzen da. Zelularen forma eta bere zein organuluen higidura eragiten du, bai eta kromosomen banaketa ere, zatiketa zelularrean. Maiz, mintz zitoplasmatikoari ainguraturik egon ohi dira harizpi horiek, edo nukleotik hurbil barreiaturik. Egitura dinamikoa osatzen dute, hots, etengabe aldatu eta berrantolatzen da
Eukariotoen zitoeskeletoa. Aktina-zuntzak gorriz adierazita datoz, mikrotubuluak berdez eta nukleoak urdinez.
●
Zitoeskeletoa elkarri nolabait lotuta dauden 3 motatako harizpiek osatzen dute, tamainaren arabera ordenatuta:
1.- AKTINAKO HARIZPIAK edo MIKROHARIZPIAK 2.- HARIZPI ERT ERTAINAK AINAK 3.- MIKROTUBULUAK
2.1. AKTINAZKO AKTINAZKO HARIZPIAK edo MIKROHARIZPIAK EGITURA ETA KOKALEKUA ●
●
●
●
Harizpirik meheenak dira Aktina proteinaren zuntz helikoidalek osatzen duten zuntz luze eta malguak. Zitoplasman barreiaturik daude, baina bereziki mintz plasmatikoaren azpialdean, azpialdean, sarea eratuz. Zelula eukariotiko guztietan; guztietan; gihar zeluletan oso ugariak dira.
FUNTZIOAK ●
●
●
●
●
Mintz plasmatiko azpian osatzen duten sareak –
Euskarri mekanikoa ematen du.
–
Zelularen forma eragiten du.
–
Gainazal zelularraren higidura ahalbidetzen du.
Zelula zenbaitetan protuberantzia protuberantzia iraunkorrak euskarritzen dituzte: mikrobiloak kasu. Luzapen iragankorrak ere euskarritzen dituzte: pseudopodoak kasu. Gihar zeluletan, miosinarekin miosinarekin batera uzkurdura muskularra eragiten dute. Mintzeko besikulen eta organuluen organuluen garraioan parte hartzen du
2.2. HARIZPI ERTAINAK ERTAINAK EGITURA ETA KOKALEKUA ●
●
Aktinaren (7nm) eta mikrotubuluen (25nm) arteko tamaina daukate (8-10nm). (8-10nm). Oso ugariak tentsio mekaniko handien eraginpeko zeluletan. zeluletan .
FUNTZIOAK ●
●
Egitura-funtzioa, Egitura-funtzioa, zelulak luzatzen direnean tentsio mekanikoei eustea. eustea. Oso ugariak muskulu- eta epitelio-zeluletan, epitelio-zeluletan, baita neuronen axoietan ere.
2.3. MIKROTUBULUAK EGITURA EGITUR A ETA ETA KOKALEKUA KOKALEK UA ●
●
α eta β tubulina izeneko proteina globularrek dimeroak eratzen dituzte eta hauek protoharizpi protoharizpitan tan elkartzen dira. Protoharizpiak paraleloki batuz zilindro luzeak, zuzenak eta hutsunedunak osatzen dituzte (gainontzeko harizpiak baino gogorragoak eta lodiagoak). Animali-zeluletan zentrosomatik hasten dira, zelularen periferiarantz hedatuz.
Técnica de inmunofluorescencia para mostrar los microtúbulos mediante anticuerpos marcados contra β-tubulina.
●
Mikrotubuluak azkar suntsi daitezke zona batean eta beste batean erraz eratu.
FUNTZIOAK 1. Zitoplasma barruko besikulen eta organuluen garraioa. garraioa.
2. Zilio eta flageloen osaketan. osaketan.
3. Ardatz mitotikoaren eraketa, eraketa, zeinak kromosomen banaketa ahalbidetzen du, zelula zatitu baino lehenago.
Spindle apparatus formation (from the centriole) during cell divisio
Fluorescently tagged dividing cells in which the mitotic spindle is green, the chromosomes are orange, and the peroxisomes are blue.
MIKROTUBULEK ERATURIKO ERATURIKO EGITURAK
A.- ZENTRIOLOAK ETA ZENTROSOMAK ZENTRIOLOAK ●
Animali zeluletan.
●
Eraketa zilindriko laburra. laburra.
●
●
●
Elkarri lotutako 9 hirukote mikrotubulu mikrotubulu periferikoz eratuta. Ez dago erdiko mikrotubulurik mikrotubulurik (9+0). Zona proximala (nukleotik gertuago dagoena) eta zona distala (urrunago dagoena) bereizten dira. FUNTZIOAK –
Zilio eta flageloen sorkuntza eta hazkuntzan hazkuntzan parte hartzen dute (korpuskulu (korpuskulu basal izeneko zentrioloitxurako egituran ainguratzen dira zilioak eta flageloak eratzen dituzten mikrotubuluak)
Microtubules are associated with cilia formation (from basal body)
Mikroskopio elektronikoz hartutako zentriolo baten zeharreko ebaketa, non bederatzi mikrotubulu hirukoteak ikusten diren.
Diagrams of centriole showing (a) arrangement of microtubules and (b) cross section of proximal end, with nine triplet microtubules (A, B, and C) and central
ZENTROSOMAK edo ZENTRO ZELULARRA ●
●
●
Animalia-zelula interfasikoetan azaltzen den egitura.
nukleotik
gertu
Elkarzut kokatutako zentriolo pare batek osatzen du: diplosoma izeneko bikotea. Diplosoma matrize perizentriolar izeneko gai amorfoaz inguraturik dago. Guztiek zentrosoma eratzen dute. FUNTZIOAK –
Mikrotubulu Mikrotubulu zelularrak z elularrak antolatzen ditu.
–
Mitosian parte hartzen du ardatz mitotikoa eratuz.
B.- ZILIOAK ETA FLAGELOAK ●
Mintz plasmatikoaren luzapen higikorrak dira.
●
Mikrotubulez Mikrotubulez eraturik daude. ZILIOAK ●
Laburrak (10μm) eta ugariak dira.
●
Atzetik aurrerako higidura dute. FUNTZIOAK –
Zelula inguratzen duen likidoa higitzea, higitzea, bai higitzeko bai ingurunetik elikagaiak barneratzeko.
FLAGELOAK ●
Luzeak (200μm) eta bakanak dira (1 edo 2).
●
Uhin-higidura dute. FUNTZIOAK Lokomozio-eragileak Lokomozio-eragileak dira
Scanning electron microscope image of lung trachea epithelium. There are both ciliated and on-ciliated cells in this epithelium. Note the difference in size between the cilia and the microvilli(on non-ciliated cell surface)
ZILIOEN ETA FLAGELOEN EGITURA ●
Puntatik sustraira 4 zona: zona:
Zurtoina edo axonema – Trantsizioko rantsizioko zona zona – Korpuskulu basala – Sustraia. –
1.- ZURTOINA edo AXONEMA ●
●
●
Mintz plasmatikoarekin inguraturik dago. Barruan bi mikrotubulu zentral ditu, zorro mehe batez inguraturik. Erdiko bi mikrotubulu horiek inguratuz eta erradio-modukoez lotuta, 9 mikrotubulu bikote daude (9+2). (9+2).
This image is a thin x-section cut through the
A cross sectional diagram through a typical eukaryotic flagellum showing the
2.- TRANTSIZIOKO ZONA ●
●
Axonema eta korpuskulu basalaren arteko tartea. Desagertu egiten dira erdiko mikrotubulu parea eta horiek periferikoekin lotzen dituzten erradioak.
3.- KORPUSKULU BASALA ●
●
Zilio eta flageloen oinarrian dagoen zilindroa, mintzaren azpian. Zentrioloen egitura bera dauka (9+0), (9+0), hots, pare zentralik ez eta 9 hirukote periferian.
4.- SUSTRAIA (sustrai ziliarrak) ●
●
Uzkurdura-funtzioa Uzkurdura-funtzioa duten mikroharizpiek mikroharizpiek osatuta. osatuta. Korpuskulu basalaren behe-muturretik irteten dira
3. ERRIBOSOMAK ETA INKLUSIO ZITOPLASMATIKOAK 3.1. ERRIBOSOMAK a.- EGITURA ●
●
●
Mintzik gabeko organuluak dira. Esfera itxurakoak, oso txikiak (soilik mikroskopio elektroniko bidez antzeman daitezke). Proteina erribosomikoekin, erribosomikoekin, ARN erribosomikoarekin eta urarekin (%80) osatutako 2 azpiunitate dituzte (bata handia, bestea txikia); hauek zitosolean bananduta daude eta ARNm irakurri behar denean elkartzen dira.
●
Erribosoma prokariotikoek eta eukariotikoek antzerako egitura badute ere, sedimentaziokoefiziente diferentea dute: dute : –
PROKARIOTIKOEK ●
–
70 S-ko sedimentazio-koefizientea (50 S azpiunitate handiak, 30 S txikiak)
EUKARIOTIKOAK ●
80 S-ko sedimentazio-koefizientea (60 S azpiunitate handiak, 40 S txikiak)
All-atom model of the T. thermophilus ribosome (prokariotikoa)
ik. liburuko 136. orriko irudia
b.- KOKALEKU ZELULARRA ●
●
Oro har, zelula guztietan agertzen dira. Hala ere, eritrozitoetan urriak dira; espermatozoide helduek ez dute. Ager daitezke: –
Zitosolean aske egon daitezke, isolatuta ala polisoma/polirribosoma izeneko taldeak osatuz.
–
Sare endoplasmatiko bikortsuari lotuta. lotuta .
–
Mintz nuklearreko alde zitoplasmatikora zitoplasmatikora atxikita. atxikita.
–
Mitokondrien Mitokondrien matrizean eta kloroplasto kl oroplastoen en estroman aske. aske.
c.- FUNTZIOA ●
Proteinen sintesia (itzulpena). (it zulpena). –
Bi azpiunitateak lotzean hasten da. Amaitzean, Amaitzean, atzera askatu egiten dira.
–
ARN kate bat zenbait erribosomek (5-40 bitartean) itzuli dezakete aldi berean; horrek polisoma edo polirribosomak eratzen ditu.
Electronmicrograph of ribosomes (black dots) attached to the rough endoplasmic reticulum.
3.2. INKLUSIO INKLUSIO ZITOPLASMATIKOAK ZITOPLASMATIKOAK ●
Mintzik gabeko bilketak edo metaketak dira, bertan erreserbagaiak edo zelularen metabolismoan sortzen diren hondakinak metatzen dira.
Denetariko inklusio zitoplasmatikoak
INKLUSIO MOTAK
1.- KARBOHIDRATO ALETXOAK –
Animali-zeluletan glukogenozkoak eta landareetan almidoizkoak. almidoizkoak.
–
Energia biltzeko
Glycogen: example of cytoplasmic inclusion that is a stored food: a polymer of glucose. Note the magenta-staining glycogen at the arrows. The PAS reaction was used to
Ultrastructure of th e T. T. vaginalis by TEM. The plasma membrane, the undulating membrane and its flagellum appear well preserved. In the posterior region of the cytoplasm, the nucleus (N), hydrogenosomes (H), glycogen granules and vacuoles (X6,700) are observed.
2.- LIPIDO-TANTAK ●
●
●
Landareetan, Landareetan, maiz aurkituko ditugu hazi eta fruituetan. fruituetan. Animalietan, Animalietan, gantz-tantak gantz-zeluletan (adipozitoak). (adipozitoak). Energia-erreserba iturri nagusia osatzen dute: energia handia, dentsitate txikian.
Supranuclear cytoplasm of principal cells of the vas deferens showing rough endoplasmic reticulum (ER), intermediate filaments (thick arrow), lysosomes (long arrows), double coated vesicles (v), and a large lipid inclusion (star). Note the large number of vesicles with variable sizes, shapes and content
Characteristic lipid inclusions in 80-wk-old α-Gal A −/0 mice. (A) A hepatocyte containing many lipid inclusions (arrows). (B) A Kupffer cell with a large lipid inclusion (arrow). (C) The smooth muscle cells (SM) surrounding this blood vessel (L, lumen of the vessel) in the brain contain many lipid inclusions (arrows). (D) A large lipid inclusion (arrow) in an endothelial cell from a kidney sample. (Bar = 1 μm.)
3.- BESTE INKLUSIO BATZUK ●
Beste zenbait metaketa egon daitezke, hala nola: ●
Latexa
●
Pigmentuak
●
Proteina kristalizatuak
4. ENDOMINTZEN SISTEMA ●
Zelula eukariotikoek mintz plasmatikoaz gain barruko mintzak ere dituzte: mintz-organuluak mintz-organuluak.. ●
●
Sare endoplasmatiko leuna nahiz zimurra (bikortsua)
●
Golgiren aparatua
●
Lisosomak
●
Peroxisomak
●
Bakuoloak
Organulu hauek mintz bakunarekin inguratuta daude eta euren artean lotura handia dute. Hori dela eta ENDOMINTZEN SISTEMA deitzen zaio.
●
●
Zenbait autorek mintz plasmatikoa eta mintz nuklearra ere endomintzen sistema barruan sartzen dituzte. Mintz bikoitzeko gainerako organuluak (mitokondrioak eta kloroplastoak) ez dira endomintzen sisteman sartzen, jarduera independientea dutelako.
4.1. SARE SARE ENDOPLASMA ENDOPLASMATIKOA TIKOA (SE edo ER) ●
●
●
●
Tubuluen (hodiak) eta zakuen (zisternak) sarea da. Mintzen arteko jarraipena dute eta zitoplasma osoan hedatzen dira. Tubulu eta zaku horiek erribosomekin lotuta daudenean SE zimurra (bikortsua) edo ergastoplasma (SEZ SEZ)) osatzen dute. Erribosomekin lotu barik SE leuna (SEL SEL))
●
●
SEren mintzak mintz plasmatikoaren egitura bera dauka, dauka, baina meheagoa da eta lipidoproportzio txikiago eta entzima eta egituraproteina proportzio handiagoa. Barrunbean holo-, gluko- eta lipoporteina kantitate handiko handiko ur-disoluzioa dute.
A.- SARE ENDOPLASMATIKO ENDOPLASMATIKO LEUNAK ●
Erribosomarik ez. ez.
●
Tubuluez osaturik batez ere.
●
Muskuluetako zelula ildaskatuetan oso ugaria eta hepatozitoetan. FUNTZIOAK
•
•
Lipido zelular gehienak egin, bildu eta garraiatu. garraiatu . Sintesia mintzaren alde zitoplasmatikoan egiten da, zitosoleko gantz-azidoak erabiliz. Detoxifikazioa. Detoxifikazioa. Kanpotik datozen toxina liposolubleak desaktibatzeko entzimak dituzte.
•
Muskuluen uzkurdura. uzkurdura .
•
Mineralen metabolismoan eta pigmentuen sorkuntzan parte hartu
•
Glukogenotik glukosarako deskonposizioan (glukogenolisian) glukogenolisian) parte hartzen du, hepatozitoetan.
B.- SARE ENDOPLASMATIKO ENDOPLASMATIKO ZIMURRA/BIKORTSUA ●
●
●
Erribosomak atxikita ditu. Tubuluez gain zisterna handi eta zapalez osaturik. Ugaztunen globulu gorrietan ez dago. FUNTZIOAK
1) Iraitz-pro Iraitz-proteine teinen n edo mintzari mintzari lotutako lotutako proteinen sintesia eta banaketa. banaketa. Proteina horiek bertan geratu ala Golgi aparatuaren bitartetzaz lisosometara, mintz plasmatikora edo zelularen kanpoaldera eraman daitezke. 2) Proteinen glukosilazioan. glukosilazioan. SEko zakuen argian, proteinei oligosakarido zatikiak eransten dizkieten entzima glukolitikoak daude. Proteinak glukoproteina bihurtu behar dira beste organulu batzuetara, mintz plasmatikora edo zelularen kanpoaldera garraiatzeko.
4.2. GOLGIREN GOLGIREN AP APARATUA ARATUA ●
●
●
●
Disko zapal itxurako zisterna multzo batek eta honi lotutako besikulek osatzen dute. Zisternak diktiosoma izeneko multzoak eratuz kokatzen dira. Diktiosomen tamaina eta kopurua zelularen funtzioaren araberakoa da. Zelula eukariotiko guztietan, guztietan, globulu zurietan ezik.
●
Polarizaturik dago, 2 zati bereizten dira: dira: ●
CIS aldea –
SEko mintzetik hurbil dagoen aldea, nukleorantz orientaturik.
–
Mintzak meheak eta SEren antzerako osaketa dute.
–
Ganbila da eta inguruan besikula asko ditu, molekula askoz kargatuta: trantsizioko besikulak. besikulak. Besikula horiek SEtik gemazioz askatzen dira eta cis aldeko lehen zisternarekin lotzen dira. dira.
●
●
TRANS aldea –
Mintz plasmatikotik hurbil dagoen aldea. aldea.
–
Mintz plasmatikorantz hurbildu ahala mintzak geroz eta lodiagoak eta argi zabalagoa dute, dute, baita osaketa mintzaren antzekoagoa ere.
–
Gemazioz iraitz-besikulak edo kanporatze-besikulak kanporatze-besikulak askatzen dira, dira, molekulez beteak.
Diktiosomaren erdiko zisternen ertzetan ere besikula asko daude: garraio-besikulak garraio-besikulak.. Honela, molekulak zisterna batetik bestera garraiatzen dira, beti cis-trans norabidean norabidean. Bidean molekulok garatu eta espezializatu egiten dira.
1) SEan sintetizatutako molekulak aldatu, paketatu, garraiatu, banatu eta iraiztea. Bidearen amaieran askatutako iraitz-besikulek helburu ezberdinak izan ditzakete: ●
●
●
Lisosomak eratu Exozitosi bidez kanporatu Mintz plasmatikotik hurbil metatu, kanpo-seinale baten aurrean askatuak izateko (erregulaturi ( erregulaturiko ko exozitosia). exozitosia).
2) Mintz plasmatikoa berritzea, berritzea, eraketa-exozitosi bidez. 3) Glukosilazioa. Glukosilazioa. SEn hasitako proteinen eta lipidoen glukosilazioa amaitu, amaitu, glukoproteina eta lipoproteinak eratuz. 4) Polisakaridoen sintesia. sintesia. Landare-zeluletan horma zelularra osatzen duten hainbat polisakarido (pektina, hemizelulosa,...) sintetizatzen dira. 5) Lisosoma primarioak eratzea. eratzea.
●
●
Mintzez inguraturiko besikulak dira, 4.3.hidrolizatzeko LISOSOMAK biomolekulak gai diren 50 digestio-entzima inguru dituztenak. dituztenak. Lisosomaren barrua azidoa da (pH 5) eta bertako entzimak azidotasun horretan lan egiten dute. Hau segurtasun-sistema gisa ulertzen da: lisosomen pareta apurtuz gero, zitosoleko pHa 7 ingurukoa denez, entzima horiek desaktibatu egingo lirateke. ●
●
pH diferentzia hori protoi-ponpei esker mantentzen da. Lisosomen mintza glukoproteina-geruza lodi batez estalita dago, entzimek suntsi ez dezaten.
Los lisosomas son orgánulos esféricos u ovalados que se localizan en el citoplasma celular. En microscopía electrónica son fáciles de localizar porque es el orgánulo más oscuro (el más teñido) de cuantos contiene el citoplasma de la célula.
LISOSOMA MOTAK ●
2 mota: mota: A) LISOSOMA PRIMARIOAK –
Golgi-aparatutik Golgi-aparatutik gemazioz eratzen er atzen dira. dira.
–
Besikula biribil edo obalatuak
–
Entzima hidrolitikoak baino ez dituzte. dituzte.
–
2 bide jarraitu ahal dute: lisosoma sekundario bihurtu edo edukia kanpoaldera isuri.
B) LISOSOMA SEKUNDARIOAK –
Lisosoma primario bat degradatzeko materiala duen bakuolo batekin elkartzean eratzen dira
–
Eduki hetereogeneo eta forma aldagarria dute.
–
2 mota: mota: ●
●
FAGOLISOSOMA:: Jatorri exogenoko materiala duenean. FAGOLISOSOMA AUTOFAGOLISOSOMA : Jatorri endogenoko materiala AUTOFAGOLISOSOMA: duenenan (organuluen eraberritzea, e.a.)
Cuando se forman, los lisosomas se cargan con enzimas de función hidrolítica; este tipo de lisosoma, conocido como lisosoma primario, puede ser el que tiene una apariencia homogénea en su interior (1). A partir de este, el lisosoma se carga de catabolizar la mayoría de los tipos de moléculas bioquímicas que hay en la célula. Las otras formas (los lisosomas secundarios,como el 2 y 3) son heterogéneos y pueden recibir nombres variados como lisosomas con formas mielínicas (4), cuerpos multivesiculares(5), o cuerpos residuales (6). Estos tipos se producen por efecto del almacenamiento en el lumen del lisosoma de sustancias que no pueden degradarse más o por la transformación en lisosomas de otro tipo de orgánulos como son los autofagosomas y los endosomas .
LISOSOMEN FUNTZIOAK 1. Zelula barruko digestioa egiten dute, bai zelula kanpotik endozitosiz ekarritako materialarena, bai zelula barruko materialarena (zaharkitutako organuluak, e.a. Adibidez, zelula hepatikoak bi astean behin erabat berrizten dira!). 2. Behin digerituta material hori berrerabili ala kanporatu egingo da. da.
4.4. PEROXISOMAK ●
●
●
Mintzez inguraturiko organulu txikiak dira, barruan oxidazioko 50 entzima inguru dituztenak (peroxidasak eta katalasak katalasak). ). Lisosomen antzekoak dira baina, hidrolasen ordez oxidazio-entzimak dituzte. dituzte. Badirudi euren mintza SEan sortzen dela eta erribosoma askeek sintetizatzen dituztela peroxisomen barruko entzimak, entzimak, eta gero barrura garraiatzen direla.
PEROXISOMEN FUNTZIOAK 1. Molekulak oxidatzen dituzte. 2. Gantz-azidoak azetilCoA-ra eraldatzen parte hartzen dute. 3. Lipidoen sintesian parte hartu. 4. Bestelako osagaiak narriatzen (NADHren oxidazioa) 5. Oxigeno maila kontrolatzen laguntzen du. 6. Landaretan: ●
●
Glioxisoma izeneko peroxisoma berezi batzuek hazietako gantz-azidoak azukre bihurtzen dituzte, erneketarako ezinbesteko. Fotoarnasketan parte hartzen dute, hostoetan.
Microfotografias de diferentes diferent es PEROXISOMAS, mostrando en su interior cristales de CATALASA CATALASA
4.5. BAKUOLOAK ●
●
Zitoplasman dauden, mintzez inguraturiko zaku itxurako konpartimentuak. konpartimentuak. Bakuoloak SEaren eta Golgiren aparatuaren eraginezko besikulak lotuta eratzen dira. dira. ●
●
Animalietan, egotekotan, egotekotan, txikiak eta et a urriak dira. Landare gazteetan txikiak eta ugariak, baina heldu ahala bakuolo zentral handi bakar bihurtzen bakar bihurtzen da (zelularen bolumenaren %90a hartu dezake)
BAKUOLOEN FUNTZIOAK ●
LANDARETAN 1. Biltegi funtzioa –
Erreserbako substantzien biltegi (azukre, gantz-azido, proteina...).
–
Hondakin produktuena
–
Pigmentuak
–
Substantzia toxikoak (opioa, nikotina, zianuroa...)
2. Turgentzia mantentzen dute, soberako ura bilduz. 3. Ura metatzen dutenez zelularen tamaina handitzen dute.
●
BESTE ZELULETAN 1. Legamietan eta lisosoma gabeko beste zeluletan, bakuoloek funtzio hori dute, barruan entzima hidrolitiko azidoak baitituzte. 2. Protozoo askotan bakuolo uzkurkor edo taupakariak daude. Hauek zelulako ur-kantitatea erregulatzen dute, ur soberakina kanporatuz.
Helbide interesgarriak: ●
http://elprofedebiolo.blogspot.com/2010/02/citoplas http://elprofedebiolo.blogspo t.com/2010/02/citoplasma-y-citosol.html ma-y-citosol.html
●
http://www.cienciastella.com/Organ http://www .cienciastella.com/Organulosnom.html ulosnom.html
●
http://www.slideshare.net/EDU33 http://www .slideshare.net/EDU3364/estructuras-no-me 64/estructuras-no-membranosas-de mbranosas-de-la-clula -la-clula
●
http://www.slideshare.net/julolisapa/tema http://www .slideshare.net/julolisapa/tema-8-citoplasma-y -8-citoplasma-y-organulos-no-me -organulos-no-membranosos mbranosos
●
Inigo Louvellik sortua
