1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
PERPAUSAREN OSAGAIAK GOGORATU: testuan, puntu bat eta bestearen artean dagoen hitz multzoari deitzen diogu perpausa. Zer eduki behar du BETI perpausak? ADITZA izango da perpausak esanahia izateko beharrezkoa den elementu bakarra. Zein zati bereiz daitezke perpaus batean? Bi dira hasieran egiten diren multzoak:
PERPAUSA Izen Sintagma Sintagma
Aditz
1. Izen Sintagma: Hitz multzo batek osatzen du Izen Sintagma, eta bertako ardatza (hau da, hitzik garrantzitsuena) IZENA izango da. Izen Sintagmak adieraziko digu ekintza nork egiten duen. ADIBIDEZ: Zuk lana egin duzu. 1. Aditza azpimarratu: egin duzu. 2. Nork egin du lana? Zuk 3. Beraz, ZUK Izen Sintagma 4. Izen Sintagma kenduta gelditzen zaigun perpausaren gainontzeko zatia, Aditz Sintagma izango da. Zuk
lana egin duzu
1
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
Izen Sintagma Sintagma
Aditz
2. Aditz Sintagma: Aditz eta bere laguntzaileek osatzen dute multzo hau. Beste modu batean esanda, Izen Sintagma kentzean gelditzen den hitz mltzoa. ADIBIDEZ: Gu kalera irten gara 1. Aditza azpimarratu: irten gara 2. Nor irten da? Gu 3. Beraz, GU Izen Sintagma 4. Izen Sintagma kenduta gelditzen zaigun perpausaren gainontzeko zatia, Aditz Sintagma izango da. Gu
kalera irten gara
Izen Sintagma
Aditz Sintagma
ARIKETA: Bereiztu perpaus hauetako Izen Sintagma eta Aditz Sintagma (gogoratu aurreko pausoak jarraitu behar direla). 1. Nik lan guztiak egin ditut.
2. Zuek nire zakurra ikusi duzue.
3. Nire amak bazkari goxoa prestatu du.
4. Telebista zaharra konpondu gabe dago.
2
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
5. Gure lagunak kalera irten dira.
6. Etxe haiek gorriak dira.
7. Berman jaunak komunean.
xaboi
pila
bat
aurkitu
du
8. Atzo Mikel igogailuan harrapatuta gelditu zen.
9. Haiek bihar lore batzuk ekarriko dituzte.
10.
Guk azterketarako gai guztiak ikasi ditugu.
Azpimarratu orain perpaus hauetako Izen Sintagmen eta Aditz Sintagmen ardatzak (hau da, IZENA eta ADITZA) (Liburua, 63. orrialdeko ariketak egin.) 3
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
IZEN SINTAGMAREN OSAGAIAK Hau ikasi dugu… PERPAUSA Izen Sintagma* Sintagma
Aditz
...eta orain, Izen Sintagmaren (IS) barruan zein elementu
dauden ikusiko dugu:
*IZEN SINTAGMA Elementu atributiboak determinatzaileak
Ardatz-elementuak
Elementu
1.ELEMENTU ATRIBUTIBOAK Izena nolakoa den esaten dute. ADJEKTIBO deitzen zaie eta bi motatakoak izan daitezke: IZENLAGUNAK eta IZENONDOAK. IZENLAGUNAK: Izenaren ezkerrean idazten dira eta NOREN nahiz NONGO galderei erantzuten diete. ADIBIDEZ: Etxeko atea, zure anaia, mendiko bidea, amaren laguna... IZENONDOAK: Izenaren eskuinean idazten dira eta izen hau nolakoa den esango digute. ADIBIDEZ: Katu polita, hiri handia, neska ederra, aulki ahula... 4
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
ARIKETA: Adieraz ezazu beltzez idatzitakoak IZENLAGUNAK (Izlg) ala IZENONDOAK (Iond) diren. Zure etxea
Auto zaharra
Etxe handia
Umeen
Mirenen anaia
baloia Txori polita
Ikastolako sarrera
Lurreko harriak
Gure koadernoa
Pareta gorria Egun luzea
Mahai borobila
Mendi altua
Gizon goibela
Zuen jantzia
Aneren lana
Mutil txikia
Egurrezko lurra
Ibai garbia
Nire gela
2.ARDATZ-ELEMENTUAK Izen Sintagmaren ardatza osatzen dute. Gehien erabiltzen dena IZENA da, baina batzuetan hau ordezkatzeko IZENORDEA erabiltzen da. Izenordeak: NI, HI, HURA, GU, ZU, ZUEK, HAIEK ARIKETA: Azpimarra itzazu testu honetan azaltzen diren izenak. Bazen behin Itzal izeneko zakurra. Oso lasaia eta dotorea zen. Jostaria ez zenez, egunak lotan igarotzen zituen. Egun batean kalean zebilela, bere auzoan bizi zen mutiko batekin egin zuen topo. Mattin zuen izena eta ez zuen lagunik. Ez zen gainontzeko umeak bezalakoa eta
5
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
desberdina izateak besteengandik aldentzen zuen. Itzalek, gauza guztiekin egiten zuen bezala, usaindu egin zuen. Mattin ez zen izutu beste zakurrekin gertatzen ohi zitzaionez. Goizero berarekin paseo bat emateko ohitura hartu zuen . Arratsaldero, berriz, parkean elkartzen ziren Mattinen larruzko baloi zaharrarekin jolasteko. Inguruko umeek hau ikusi zutenean , Mattin eta Itzalengana hurbildu egin ziren . Harrezkero, Itzalek egunez lo gutxiago egiten zuen eta Mattinek lagunak egin zituen.
3.ELEMENTU DETERMINTZAILEAK Izen Sintagma itxi edo mugatzen dute. Elementu determinatzaileek Izen Sintagma singularra ala plurala den esango digute. Gero sakonago ikusiko ditugunez, oraingoz –a eta –ak hartuko ditugu eredutzat. ARIKETA: Jar itzazu izen singularrean eta pluralean. SINGULARR A
Zakur Baso Handi Gorri Eguzki Itsaso Lore Polit Gauza Leiho
eta
PLURALA
izenondo
hauek
SINGULARR A
PLURALA
Su Begi Laino Beltz Alai Urduri Eder Anaia Bidaia Auto
(Liburua, 65. orrialdeko ariketak egin.)
6
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
09/10 IKASTURTEA
LEXIKOA HITZ ERATORRIAK – JATORRI ATZIZKIAK GOGORATU!!! HOTSAK BAKUNAK HITZAK
ERATORRIAK* ELKARTUAK
PERPAUSAK TESTUA HITZ ERATORRIAK* Hitz bakunetatik abiatuz hitz eratorriak sortzeko hiru modu daude: AURRIZKIDUNAK
ARTIZKIDUNAK
Aurrizkia + hitza
Hitza + artizkia
BIR+ BIRsortu
sortu: Egin + eRAgin
ATZIZKIDUNAK
Hitza + atzizkia
-RA-: Irun + -dar> Irundar
JATORRI-ATZIZKIEK, aipatutako izenak nongoak diren adierazten dute: -tar, -ar eta –dar izango dira gehitzen diren atzizkiak. -tar: silaba bat, bi edo kontsonantez amaitzen den hitzetan. -dar: -m, -n edo –l hizkiez amaitzen diren hitzekin. -ar: bi silaba baino gehiago, bokalez, -t edo –d hizkiez amaitzen diren hitzekin.
7
09/10 IKASTURTEA
1. MAILAKO EGOKITZAPENA. MINIMOAK LANDUZ 3. UNITATEA
(Liburua, 68. orrialdeko ariketak egin.)
8
