PENGAWASAN K3 PEKERJAAN MEKANIKAL & ELEKTRIKAL
OLEH
IR. RAH RAHMAN MAN DEWANTO NTO RAHM AN DEWA PENGAWAS KETENAGAKERJAAN SPESIALIS K3 KONSTRUKSI TUBAN, 24 JANUARI 2005
LINGKUP PEKERJ LINGKUP PEKERJA AAN MEKANIKAL & ELEKTRIKAL • Pekerjaan Plumbing • Pekerjaan Fire Fighting!"#rant • Pekerjaan Tata U#ara • Pekerjaan Li$t ekerjaan erjaan Li%trik • Pek • Pekerjaan 'un# "%tem • Pekerjaan Alarm • Pekerjaan Tele('ne • Pekerjaan Penangkal Petir 2
PEKERJAAN MEKANIKAL )ANG PALING *+MINAN , FIRE FIG!TING (rinkler - Meman.arkan Meman.a Meman.arkan rkan air air /0'l /0'l /0 'l & & Tek1 Tek1 Ttt2 - +t'mati% & merata %emua arah T Tan#a an#a 3aha"a L'kal L'kal - uatu Peralatan - Aliran air %amalebih be%ar untuk %uatu ke(ala %(ringkler %uatu %i%tim1 - Mengha%ilkan Mengha%ilkan %uatu i%"arat tan#a baha"a #alam bentuk %uara1 3
Pi(a Tegak /Ri%er2
- Pi(a ('%i%i tegak #ihubungkan #engan (i(a in#uk Pi(a Pembagi Utama4 (i(a (embagi4 (i(a .abang Pi(a (eningkatan air kering - Pi(a air ti#ak beri%i air Katu( Ken#ali - Mengatur %emua %umber (en"e#iaan (en"e#iaan air1 air1 - emua (en"e#iaan air haru% #i(a%ang min1 5 buah katu(1 4
KLAIFIKAI PRINKLER 6 6 Ma.am (rinkler
- (rinkler arah (an.aran - (rinkler ke(ekaan terha#a( %uhu 3er#a%arkan
arah Pan.aran , • Pan.aran ke arah ata% • Pan.aran ke arah ba7ah • Pan.aran arah ke #in#ing 5
3er#a%arkan
ke(ekaan terha#a(
uhu , 8arna egel
Putih (a#a tem(eratur 9:;< 3iru (a#a tem(eratur 5=5;< Kuning Kuning (a#a tem(eratur 5>6;< Merah (a#a tem(eratur 66?;< Tak Tak ber7arna ber7arna (a#a (a#a tem(eratur tem(eratur @>;< 6
8arna
Gela% Jingga
(a#a tem(eratur ?;< Merah (a#a tem(eratur @>;< Kuning (a#a tem(eratur ?9;< !ijau (a#a tem(eratur 9:;< 3iru
(a#a tem(eratur 5=5;< Ungu (a#a tem(eratur 5>6;< !itam (a#a tem(eratur 6B=;< 6@B;< 7
ITIM PRINKLER Peralatan & K'm('nen i%tem (rinkler ge#ung 51 K'm('nen (rinkler , Ke(ala (rinkler1 Tabung Tabung berbentuk berbentuk reCekt'r Tabung Tabung beri%i beri%i .airan 61 Per%e#iaan air1 :1 P'm(a & (erlengka(ann"a =1 Jaringan Li%trik 8
Penem(atan
Ke(ala
(rinkler Jarak antara #in#ing & ke(ala (rinkler - 3aha"a kebakaran ringan mak%1 64: m - 3aha"a kebakaran %e#angberat mak% 6 m Ge#ung tak #ilengka(i langit - langit mak%1 54 m Jarak ke(ala %(rinkler ke ke(ala %(rinkler lain , - 3aha"a kebakaran ringan mak%1 =4@ m - 3aha"a kebakaran %e#ang mak%1 = m - 3aha"a kebakaran berat mak%1 :4? m 9
Pengujian ,
- Uji keb'.'ran #itekan #engan h"#r'%tatik 5 kg.mD %elama = /em(at2 jam /tan(a (enurunan tekanan2
10
I1Pen#ahuluan • Pelaksanaan K3 pada dasarnya menuntut keterlibatan dan • • • • • • • • •
tanggung jawab semua pihak. Penangan K3 tidak harus dilakukan oleh pemerintah sendiri. Peningkatan profesionalisme SDM di bidang K3 Fakta lapangan tentang Keberadaan Pesawat/ejana /Peralatan !ehnik erpotensi dapat menimbulkan ke"elakaan kerja# kebakaran# peledakan# penyakit akibat kerja dan kerusakan lingkungan. Pengelola/pengguna/pemakai produk menuntut adanya jaminan K3 melalui bukti $serti%kat& sesuai Per'(( di bidang K3. Pri)atisasi K3 memberikan peluang kesempatan kerja. Peran pihak ketiga semakin strategis *perasionalisasi pembinaan dan pengawasan K3 serta obyek pengawasan K3 sesuai dengan regulasi Pihak terkait perlu memahami proses serti%kat dibidang K3#khususnya di era *tonomi Daerah.
11
+++. D,S,- (K(M • UU N'1 5 Tahun 59?B • Un#ang-Un#ang Ua( 59:B • UU1 N'1 66 Tahun 5999 • UU1 N'1 5: Tahun 6BB: • UU1 N'1 65 Tahun 6BB: • Peraturan Ua( 59:B • Peraturan Pemerintah N'1 6 Tahun 6BBB • Peraturan Menteri Tenaga Kerja %ebagai
(eraturan (elak%ana UU1 N'15 Tahun 59?B antara lain , 12
Permen N'1 B=Men59> tentang Pe%a7at
Tenaga #an (r'#uk%i Permen N'1 BMen59> tentang Pe%a7at Angkat #an Angkut Permen N'1 B5Men59>> tentang K7alika%i #an "arat "arat +(erat'r (e%a7at Ua( Permen N'1 B5Men59>9 tentang K7alika%i #an "arat "arat +(erat'r Keran Angkat Permen N'1 B6Men 5996 tentang Tata .ara Penunjukan4 Ke7ajiban #an 8e7enang Ahli K: Permen N'1 BMen 599@ tentang MK:
13
Model Prinsip Penerapan Sistem Manajemen Keselamatan dan Kesehatan Kerja sesuai Permenaker 0o. 0o. Per. 1/Men/2
Peningkatan Komitmen Berkelanjutan dan Peninjauan Peninjauan Ulang & Ulang & Peningkatan Peningkatan oleh oleh manajemen manajemen Pengukuran dan Evaluasi
Kebijakan Perencanaan SMK3
Penerapan SMK3 14
Pengukuran #an Ealua%i K'n#i%i K: • In%(ek%i • Pemantauan • Pengujian • Au#it Internal #an EHternal MK:
15
S4-!+F+K,S+
•ertika%i a#alah %uatu bukti (engakuan tingkat (emenuhan (enera(an (eraturan (erun#angan
16
Latar 3elakang Kebijakan • K: ma%ih belum men#a(at (erhatian "ang mema#ai #ari %emua (ihak • Ke.elakaan kerja "ang terja#i ma%ih tinggi • Relati$ ren#ahn"a k'mitment (im(inan (eru%ahaan #alam hal K: • Kualita% tenaga kerja berk'rela%i #engan ke%a#aran ata% K: • Tuntutan gl'bal #alam (erlin#ungan tenaga kerja "ang #itera(kan 'leh IL+ • *e%akan LM Interna%i'nal #alam hal hak tenaga kerja untuk men#a(akan (erlin#ungan 17
K: ma%ih belum men#a(at (erhatian "ang mema#ai #ari %emua (ihak • Ma%alah K: ma%ih belum menja#i (ri'rita% (r'gram • Ti#ak a#a "ang mengangkat ma%alah K: menja#i i%%ue na%i'nal baik %e.ara ('liti% mau(un %'%ial • Ma%alah ke.elakaan kerja ma%ih ma%ih #ilihat #ari a%(ek ek'n'mi4 #an ti#ak (ernah #ilihat #ari (en#ekatan m'ral • Tenaga kerja ma%ih #item(atkan %ebagai $akt'r (r'#uk%i #alam (eru%ahaan4 belum #item(atkan %ebagai mitra u%aha • Al'ka%i anggaran (eru%ahaan untuk ma%alah K: relati$ ke.il 18
Ma%ih ren#ahn"a k'mitment (im(inan (eru%ahaan #alam hal K: , • *ari jumlah (eru%ahaan 5@B1B=5 menurut #ata
UUu N'1 ?59>54 5:1:>5 meru(akan (eru%ahaan #engan tenaga kerja lebih #ari 5BB 'rang / 7ajib mem(un"ai P6K: %e%uai (a%al 5B UUKK N'1 559?B2 • Jumlah P6K: "ang a#a 5B 56 "ang ber$ung%i • Menunjukan k'mitment (im(inan (eru%ahaan terha#a( K: ma%ih ren#ah • Peru%ahaan "ang mem(un"ai #'kter (eru%ahaan / (a%al > UUKK N'1 559?BB ter.atat 515 'rang • Pr'gram (emerik%aan ke%ehatan tenaga kerja ti#ak jalan 19
KE
S!M
!otal Kasus 5 Fatal to tlt "ases
6222
678 66#986 89#63 26#61 6#6
:111
62: 6:#1: 9#:9 29#21: 6#6
:116 :11:
689 6213
6:# 21#771 617#887 61#37 26# 613#917
6#2 6#93
:113
6879
61#32 23#813 61#97
6#
20
++.
;+S+# M+S+# S!-,!4<+ D,0 P-*<-,M D+-4K!*-,! P40<,=,S,0 K4S4>,M,!,0 K4-?,
“ TERWUJUDNYA BUDAYA KESELAMATAN KERJA MASYARAKAT
BAGI
INDUSTRI “
21
MISI
1. MENINGKATKAN KINERJA PENGAWASAN KESELAMATAN KERJA. 2. MEMANTAPKAN PELAKSANAAN K2 SESUAI DENGAN PERKEMBANGAN IPTEK 3. MENGEMBANGKAN JEJARING KERJA PENGAWASAN K2 STRATEGI
1. PEMANTAPAN PERATURAN PERUNDANGAN 2. PEMBINAAN DAN SOSIALISAS K2 3. PEMBERDAYAAN LEMBAGA DAN PERSONIL K3 4. PENINGKATAN KERJASAMA BIDANG KESELAMATAN KERJA 5. PEMBERIAN PENGHARGAAN DAN PENEGAKAN HUKUM
22
PROGRAM
(erun#ang - un#angan4 • Pen"u%unan #an (en"em(urnaan (eraturan (erun#ang
• • • • • • • •
%tan#ar #an (e#'man tekni% #ibi#ang ke%elamatan ke%elamatan kerja kerja Pelak%anaan bimtek bagi lembaga #an atau (er%'nil ke%elamatan kerja Pengen#alian #an (eningkatan kualita% (ega7ai (enga7a% ketenagakerjaan %(e%iali% ke%elamatan kerja Pengel'laan in$'rma%i ke%elamatan kerja Pelak%anaan k''r#ina%i $ung%i'nal bi#ang ke%elamatan kerja Pembinaan #an (engujian k'm(eten%i4 le%en%i (er%'nil ke%elamatan kerja Peningkatan (ela"anan (enga7a%an ke%elamatan kerja Peningkatan %u(eri%i (elak%anaan (enga7a%an Ke%elamatan kerja1 Pembinaan (elak%anaan (enegakan hukum
23
I01 Jeni% Peralatan4 In%tala%i #an Per%'nil
24
•
. Pesawat uap ▷ "etel !ap ▷ Pesawat Pesawat !ap Selain "etel !ap # Pemanas Air # Penguap # Bejana !ap # Pengering !ap # Mesin$Tur%in !ap . Pesawt &airan Panas . Bejana Tekan
25
# Alat pemadan api ringan # # Springkler # # ,idrant # # Smoke detetor. #
26
61 Per%'nil K: • • • • • • •
27
V. Meka!"#e Se$%!&!ka"! ,. Pesawat / Peralatan !ehnik
@alon Pelaksana Pembuatan/Perakitan/-eparasi mengajukan berkas permohonan reprasib kepada Dir.PKK melalui Dinas !enaga Kerja setempat Surat permohonan pengesahan embar perhitungan konstruksi Dokumen teknik lainnya
b.
Dit.PKK memeriksa berkas permohonan dan menindaklanjuti Membuat surat pemberitahuan $bila perlu& Menerbitkan pengesahan pembuatan
28
Kelayaa! Pe"#$a%a! a. Pa#&'a(' "e"#$a% ($&a% )e"#e&'%a*$a! %e!%a!+ aa! ,'"$la'!ya e+'a%a! )e"#$a%a! e)a,a D'(!ae& (e%e")a% #. Pe+a-a' )e!+a-a( ,a&' D'!a( TKA*l' K3 "ela$a! )e"e&'(aa! )e!+$/'a! )ela(a!aa! )e"#$a%a! ,a! "e"#$a% la)0&a! )e!+a-a(a . Pa#&' )e"#$a% "e"#$a% la)0&a! )e"#$a%a! le!+a) ,a! "e!+'&'"a!!ya e D'&. PKK ,'le!+a)' ,e!+a! ($&a% )e&"0*0!a! ,. D'%. PKK "e"e&'(a la)0&a! )e"#$a%a! ,a! "e!'!,ala!/$%' - S$&a% )e"#e&'%a*$a! #'la )e&l$ - Me!e&#'%a! (e&%''a% elayaa! )e"#$a%a! ,a! "e!ya")'a! e)a,a ya!+ #e&(a!+$%a!.
29
Pemakaian $baru/mutasi&
a. @alon pemakai berkewajiban mengajukan berkas permohonan
pemakaiankepada disnaker/ Dit.PKK# berkas terdiri dari A Surat permohonan pemakaian Dokumen teknik ' laporan pembuatan B berkas pengesahan gambar $pesawat bejana peraatan baru & ' ,kte+jin /pengesahan pemakaian B Dokumen !eknik $peralatanyang pernah dipakai /mutasi& Menyiapkan pesawat /bejana/peralatan tehnik dan peralatan lain yang diperlukan untuk riksa/uji b. Pegawai pengawas dari dinas !K/,hli K3 melakukan pemeriksaan /pengujian sesuai ketentuan dan membuat laporan. ". Disnaker/Dit. PKK membuat laporan pegawai pengawas/ ,hli K3 dan menindaklanjuti C Membuat surat pemberitahuan $bila perlu& Menerbitkan ijin /pengesahan pemakaian atau keputusan mutasi dan menyampaikannya kepada yang bersangkutan.
30
6. P-*S4D(- P40<4S,,0 <,M,- -40@,0, D,0 P40<,=,S,00, 3 6 3
Pe$'"a(aa )e#*'a%
3
Ka+e) D!a" Tea-a Ke$a
6
6
PENGA8AAN 3ERKA PERM+!+NAN • urat (erm'h'nan • Gambar k'n%truk%i • Lembar (erhitungan kekuatan • *'kumen (en#ukung
:
Pe#e$!%a( /D!%. PNKK
Ealua%i berka% 3A 6 :
6 Ealua%i berka% 6
Penge%ahan urat Pengantar
3
:
31
:.
P-*S4D(- P4M(,!,0 D,0 P40<,=,S,00, 7
3 7
Pe$'"a(aa )e#*'a%
6
:
Ka+e) D!a" Tea-a Ke$a
Pe#e$!%a( /D!%. PNKK
PENGA8AAN Penge%ahan gambar ren.ana *'kumen teknik bahan baku
6
:
3ahan baku Pr'%e% (embuatan barang (r'#uk *'kumen teknik (embuatan
0erika%i #'k1 teknik
:
3
7
Rik%a uji 51 0i%ual4 N*T4 #ll 61 !"#r'te%t
La('ran (enga7a%an
3
6
Ealua%i *'k teknik
3arang (r'#uk
ERTIFIKAT Kela"akan (embuatan
7 Peme%an (emakai 32
3. P-*S4D(- P4M4-+,0 +?+0 / P40<4S,,0 P4M,K,+,0 D,0 P40<,=,S,00, 3 6
3
Pe$'"a(aa 1a Pe#aka!
3
Ka+e) D!a" Tea-a Ke$a
6
Pe#e$!%a( /D!%. PKK
:
PENGA8AAN 3ERKA PERM+!+NAN • 3entuk @ • Penge%ahan gambar ren.ana lam(iran • *'k1 Teknik (embuatan • *'k1 Teknik lainn"a Pe%a7at (eralatan mekanik in%tala%i (i(a
6
0erika%i berka%
Rik%a uji 51 0i%ual 61 N*T /bila (erlu2 :1 Pengujian • !"#r'%atati % • team te%t Pemerik%1 & (engujian
Tenaga kerja
6
Ijin (emakaian
:
* Perakitan ** Lintas Kabupaten/kota *** Lintas propinsi/laut nasional
33
7. Pengawasan / -iksa (ji K3
+b"ek Penga7a%an K: Linta% Pr'(in%i
Pu%at /*PKK2 Peg1 Penga7a% K: (e%iali% Pengawasan langsung lintas propinsi
+b"ek Penga7a%an K: Linta% Kab K'ta
+b"ek Penga7a%an K:
*ina% "ang ber7enang #i Pr'(in%i Peg1 Penga7a% K: (e%iali% Pengawasan langsung lintas kab/kota
*ina% "ang ber7enang #i Kab Peg1K'ta Penga7a%
i s a n i d r o o K
PJK3 i s a n i d r o o K
AK3 S)e"!a!"
K: (e%iali% Pengawasan langsung Pemberdayaan lembaga2 K3
34
B. PERSONIL K3 6. M4K,0+SM4 P40(0?(K,0 ,>+ K3
P4-M**0,0
M40,K4"E. Dirjen inawas
!+M P40+>,+
SK P40(0?(K,0
• 3 %a*$! • ,a)a% ,')e&)a!/a!+ • ,a)a% ,'a#
%$ :. M4K,0+SM4 S4-!+F+K,S+ K*MP40!40S+ K3 D,>,M F*-M,! *!*D, Pemerintah
*ata Pe%erta & Kelulu%a n Pembinaan & (engujian li%en%i K:
PJK: *iklat
*ina% TK Pr'(in%i
*ina% TK Kab K'ta
Peru%ahaan Tem(at Kerja +PERAT+R4 JURU LA4PETUGAPERAN4 K++R*INAT+R *AN ANGG+TA REGU PENANGGULANGAN KE3AKARAN
Perpanjangan 36
