30416309-Οι-ρίζες-της-σύμπτωσης

01 Ρίζες της Σύμπτωσης

Arthur

Koestler

Oi Ρίζες της Σύμπτωσης

"Εκδόσεις I. Χατζηνίκολη

" Κ υ ρ ί ε ς καΐ κ ύ ρ ι ο ι , φ ο β ά μ α ι δ τ ι τό θ έ μ α μου ε ί ν α ι μ ά λ λ ο ν συναρπαστικό καΐ επειδή α π ε χ θ ά ν ο μ α ι τ ι ς σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς θ ά τ ό πλησιάσω μ ' έναν ή ρ ε μ ο , δ ε ι λ ό κ α ι έμμεσο τρόπο" Άηό μια ραδιοφωνική Beerbohm.

εκπομπή

τοΰ

Max

I 7ό ">ΑΛ0α Βήτα της Παρ' Αίσθηση Αντίληψης

ι Ο ί μισοί φ ί λ ο ι μου μ έ ψ έ γ ο υ ν γ ι α τ ή σ χ ο λ α σ τ ι κ ή μου έ π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό τ η τ α . Ο ί ά λ λ ο ι μισοί, γ ι ά τ Ι ς ά ν τ ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς κ λ ί σ ε ι ς μου προς ε ξ ω φ ρ ε ν ι κ ά θ έ μ α τ α , όπως ε ί ν α ι ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η (ESP)*, τ ή ν οποία σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο υ ν στήν ε π ι κ ρ ά τ ε ι α τ ο υ υ π ε ρ φ υ σ ι κ ο ύ . Τ ό π α ρ ή γ ο ρ ο ε ί ν α ι ό τ ι ο ί ΐ'διες κ α τ η γ ο ρ ί ε ς β α ρ ύ ν ο υ ν κ α ι μιά μ ε ρ ί δ α τ ο ΰ ά ν θ ο ϋ τ ο ύ ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ύ κόσμου κ α ι έ τ σ ι έχω ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ή σ υ ν τ ρ ο φ ι ά στό εδώλιο τού κατηγορουμένου. Α υ τ έ ς ο ί κ α τ η γ ο ρ ί ε ς β α σ ί ζ ο ν τ α ι μ έ χ ρ ι ς ε ν ό ς σ η μ ε ί ο υ σ ε μιά πολύ δ ι κ α ι ο λ ο ­ γ η μ έ ν η α π έ χ θ ε ι α γ ι ά τ ι ς π ρ ο λ ή ψ ε ι ς κ α ι γ ι ά τ ά «παιχνίδια μ έ τ ό α π ό κ ρ υ φ ο » , κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ή τ ο υ ς όμως πηγή ε ί ν α ι μιά κάποια α δ υ ν α μ ί α παρακολούθησης των πρόσφατων ε ξ ε λ ί ξ ε ω ν των θ ε τ ι κ ώ ν επιστημών άπό τή μιά πλευρά κ α ι τ η ς παρα­ ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς άπό τ ή ν ά λ λ η . Κ α ι σ τ ά δύο α υ τ ά σ τ ρ α τ ό π ε δ α , τ ό κ λ ί μ α ά λ λ α ξ ε σημαν­ τ ι κ ά μέσα στις λ ί γ ε ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς : ή π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή έ ρ ε υ ν α έ γ ι ν ε πιό α υ σ τ η ρ ή , πιό σ τ α τ ι σ τ ι κ ή κ α ι πιό μ η χ α ν ο γ ρ α φ η μ έ ν η ένώ, α ν τ ί θ ε τ α , ή θ ε ω ρ η τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή γ ι ν ό τ α ν ό λ ο κ α ι πιό «απόκρυφη» καΐ γ κ ρ έ μ ι ζ ε , χ α ρ ο ύ μ ε ν α , κάθε σ χ ε δ ό ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο ι ε ρ ό κ α ι απαραβίαστο «φυσικό νόμο». Τ ό σ ο , πού οί ό ρ ο ι θά μπορού­ σαν μ έ χ ρ ι ς ε ν ό ς βαθμού ν' α ν τ ι σ τ ρ α φ ο ύ ν κ α ι νά κ α τ η γ ο ρ η θ ε ί α ν ο ι χ τ ά ή παρα­ ψυχολογία γ ι ά τή σχολαστική της έπιστημονικότητα και ή κβαντική φυσική γ ι ά μ ι ά τ ά σ η πρός τ έ τ ο ι ε ς «υπερφυσικές» έ ν ν ο ι ε ς , όπως ε ί ν α ι ή α ρ ν η τ ι κ ή μ ά ζ α κ α ι ό χ ρ ό ν ο ς πού κ υ λ ά ε ι πρός τά πίσω. Θ ά μπορούσε κ α ν ε ί ς ν ά πεί ό τ ι α υ τ ό ς ε ί ν α ι έ ν α ς α ρ ν η τ ι κ ό ς τρόπος προσέγ­ γ ι σ η ς , α ρ ν η τ ι κ ό ς γ ι α τ ί τ ά α δ ι α ν ό η τ α φ α ι ν ό μ ε ν α τ ή ς ESP μ ο ι ά ζ ο υ ν λ ι γ ώ τ ε ρ ο π α ρ ά δ ο ξ α όταν φ ω τ ί ζ ο ν τ α ι άπό τ ι ς α δ ι α ν ό η τ ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς . Κ α ι σ' α υ τ ό τό σ η μ ε ί ο α ν α γ κ ά ζ ο μ α ι νά σταθώ κ α ι νά μιλήσω κάπως πιό δ ι ε ξ ο δ ι κ ά γ ύ ρ ω άπό τ ι ς α μ ο ι β α ί ε ς α υ τ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς , α ρ χ ί ζ ο ν τ α ς άπό τ ή ν ά ν ο δ ο τ ή ς παραΣημ. Μ ε τ α φ ρ : ESP: Extra Sensory Perception: Παρ' αϊσθηοΓΐ αντίληψη.

11

ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς πρός τ ή ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή τ η ς κ α θ ι έ ρ ω σ η . Τ ό 1960 ε ί χ α γ ρ ά ψ ε ι μιά σ ε ι ρ ά ά ρ θ ρ α στό Observer τοΟ Λ ο ν δ ί ν ο υ γ ι ά τ ή ν π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν η έ ρ ε υ ν α πού γ ί ν ε τ α ι στά Α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ά Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι α . Ε ί χ α ε π ι σ κ ε φ θ ε ί μ ε τ α ξ ύ άλλων, καΐ τ ό ν Κ α θ η γ η τ ή Rhine τ ο υ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ Duke στή Β ό ρ ε ι ο Κ α ρ ο λ ί ν α . Σ τ ό κ ε ί μ ε ν ο πού α κ ο λ ο υ θ ε ί π ε ρ ι γ ρ ά φ ω ( π ε ρ ι λ η π τ ι κ ά ) ε κ ε ί ν η μου τ ή ν ε π ί σ κ ε ψ η . Ό α ν α γ ν ώ σ τ η ς πού έ χ ε ι μιά έ ξ ο ι κ ί ω σ η μέ τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς έ ρ ε υ ν α ς γ ύ ρ ω άπό τά φ α ι ν ό μ ε ν α τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς (ESP), θά σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι πόσο πολύ έ χ ο υ ν π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι τά π ρ ά γ μ α τ α μέσα σ τ ά δ έ κ α χ ρ ό ν ι α πού μεσολά­ βησαν : Τό 1932, έ ν α ς έ κ τ α κ τ ο ς κ α θ η γ η τ ή ς τ ή ς Ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς , ό Δ ρ . J.B. Rhine κ α ι ή γ υ ν α ί κ α τ ο υ Δ ρ . Louisa Rhine, πήραν τ ή ν ά δ ε ι α ν ά ε γ κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν επίσημα τ ό Π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό τ ο υ ς Ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο στό τ μ ή μ α τ ή ς Ψυχο­ λ ο γ ί α ς τοί3 Κ α θ η γ η τ ή W i l l i a m M c D o u g a l l . Ή τ α ν έ ν α γ ε γ ο ν ό ς υ ψ ί σ τ η ς σ υ μ β ο λ ι κ ή ς σημασίας- ή έ ρ ε υ ν α γ ύ ρ ω άπό τά απίθανα θ έ μ α τ α τ ή ς τ η λ ε ­ πάθειας κ α ι τ ή ς δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α ς αποκτούσε γ ι ά πρώτη φ ο ρ ά τ ή ν α κ α δ η ­ μαϊκή της αναγνώριση. Γιά τ ή ν έ ρ ε υ ν α τών άπιαστων αυτών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , ό Rhine καΐ οί συνεργάτες του εισήγαγαν αυστηρές επιστημονικές μεθόδους. Ή γνωστή ε ι κ ό ν α πού ε μ φ ά ν ι ζ ε τόν ε ρ ε υ ν η τ ή τών ψ υ χ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν σάν έ ν α φ α ν α τ ι κ ό , σ τ ε ρ η μ έ ν ο άπό κάθε κ ρ ί σ η , π α ρ α δ ο μ έ ν ο , κ α λ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α , σ τ ά ν ύ χ ι α δόλιων μ έ ν τ ι ο υ μ , έ γ ι ν ε α ν α χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ή . Ή ν έ α σχολή τ ή ς παρα­ ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς πού δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε ό Rhine έ φ θ α σ ε στήν α ν τ ί θ ε τ η υπερβολή μ έ τ ή φ α ν α τ ι κ ή τ η ς σ χ ε δ ό ν προσήλωση στις σ τ α τ ι σ τ ι κ έ ς μ ε θ ό δ ο υ ς , στήν μ α θ η μ α τ ι κ ή α ν ά λ υ σ η κ α ι στόν μ η χ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο έ λ ε γ χ ο . Ο ί πειρα­ μ α τ ι σ μ ο ί μ έ τ ά ζ ά ρ ι α κ α ι τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ή ς κ α ρ τ ε λ λ ο - μ α ν τ ι κ ή ς , έπανελ ή φ θ η σ α ν ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α φ ο ρ έ ς άπό ά τ ο μ α πού ε π ε λ έ γ η σ α ν στήν τ ύ χ η . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς έπαιρναν μέρος σ ' α υ τ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α ο λ ό κ λ η ρ ε ς τ ά ξ ε ι ς μαθητών πού δ έ ν ε ί χ α ν τ ή ν π α ρ α μ ι κ ρ ή ι δ έ α γ ι ά τ ό σκοπό τ ο υ ς . Τ ά ό λ ο κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ε λ ε ι ο π ο ι ο ύ μ ε ν α μ η χ α ν ή μ α τ α πού α ν α κ ά τ ε υ α ν α υ τ ό μ α τ α τις καρτέλλες, έρριχναν τά ζάρια, τυχαιοποιούσαν, κ α τ έ γ ρ α φ α ν και - ε ρ ω τ ο ύ σ α ν , μ ε τ έ τ ρ ε ψ α ν τ ε λ ι κ ά τ ή μ ε λ έ τ η τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς σέ μιά ε μ π ε ι ρ ι κ ή επιστήμη, δ ι α υ γ ή , π ρ ο σ γ ε ι ω μ έ ν η κ α ι πάρα πολύ σ υ χ ν ά τ ό σ ο π λ η κ τ ι κ ή , όσο ε ί ν α ι κ α ι τ ό ν ά ε κ π α ι δ ε ύ ε ι ς π ο ν τ ί κ ι α ν ά δ ι α σ χ ί ζ ο υ ν λ α β ύ ρ ι ν θ ο υ ς ή τό νά κ ό β ε ι ς σέ φ έ τ ε ς γ ε ν ι έ ς ο λ ό κ λ η ρ ε ς άπό πλατυέλμινθες σ κ ώ λ η κ ε ς . Α κ ό μ α κ α ι ή ο ρ ο λ ο γ ί α πού έπλασε ό Rhine: ESP, Φ α ι ν ό μ ε ν ο Ψί, Φ α ι ν ό μ ε ν ο παρακμής, " Ε ν τ α σ η , B m ( b l i n d m a t c h i n g τ υ φ λ ή σύνδεση), ΒΤ (Βασική Θεωρία), SO(stimulus Object - ερεθιστικό) S T M ( s c r e e n t o u c h m a t c h -οθόνη ε π α φ ή ς ) κ α ι οΰτω κ α θ ε ξ ή ς , ε ί ν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή τ ή ς α ν τ ι σ η π τ ι κ ή ς α τ μ ό σ φ α ι ρ α ς πού ε π ι κ ρ α τ ε ί στά μον­ τ έ ρ ν α ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α τ ή ς ESP. Α υ τ ό τ ό Ν έ ο Κ ύ μ α τ ή ς Π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ί ζ ε ι τ ή ν ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α γ ε ν ι κ ή γ ρ α μ μ ή στήν έ ρ ε υ ν α έ χ ε ι όμως κ α ι έ ν α ι δ ι α ί τ ε ρ ο σ τ ο ι χ ε ί ο επιμονής μ έ τόν τρόπο πού γ υ ρ ί ζ ε ι και ξανα­ γ υ ρ ί ζ ε ι γ ύ ρ ω άπό τ ό ϊ δ ι ο θ έ μ α προσπαθώντας ν ά ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι τ ι ς δυσπιστίες κ α ι ν ' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι τ ό ν σ κ ε π τ ι κ ι σ τ ή στόν ί δ ι ο τ ο υ τ ό ν έμπειρ ι κ ό - σ τ α τ ι σ τ ι κ ό χώρο. Σ τ ό σύνολο τ ο υ , α υ τ ό ς ό ψ ύ χ ρ α ι μ ο ς τρόπος π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ς αποδείχ­ τ η κ ε α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ό ς . " Ο χ ι μόνον τ ά Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι α ά λ λ ά κ α ι ο ί κ α τ '

12

ε ξ ο χ ή ν σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ί ο ρ γ α ν ι σ μ ο ί δπως ή Β α σ ι λ ι κ ή Ι α τ ρ ι κ ή Ε τ α ι ρ ί α , ό Α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ό ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό ς Σ ύ ν δ ε σ μ ο ς κ α ι τ ά ι δ ρ ύ μ α τ α Rockefeller, Fulbright κ α ι Clba, οργάνωσαν συμπόσια κ α ι έδωσαν δ ι α λ έ ξ ε ι ς πάνω στήν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α . Ή π λ ε ι ο ψ η φ ί α τών α κ α δ η μ α ϊ κ ώ ν ψ υ χ ο λ ό γ ω ν παρέ­ μ ε ι ν ε ε χ θ ρ ι κ ή παρ' δλον ό τ ι ο ί γ ί γ α ν τ ε ς , άπό τ ό ν C h a r c o t , τ ό ν Richet κ α ι τ ό ν W i l l i a m J a m e s μ έ χ ρ ι τ ό ν Freud καΐ τ ό ν J u n g , ε ί χ α ν ή δ η παρα­ δ ε χ τ ε ί τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α κ α ι τ ά σ χ ε τ ι κ ά τ η ς φ α ι ν ό μ ε ν α σάν δ ε δ ο μ έ ν α . Ό Freud π ί σ τ ε υ ε ό τ ι ή τ η λ ε π ά θ ε ι α έ π α ι ζ ε έ ν α ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό ρόλο στίς σ χ έ σ ε ι ς τ ο ύ ά ρ ρ ω σ τ ο υ μ έ τ ό ν ψ υ χ α ν α λ υ τ ή τ ο υ κ ι ' ό J u n g έπλασε έ ν α ν έ ο ό ν ο μ α γ ι ά τ ό ά ρ χ α ϊ ο α υ τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο , τ ό β ά φ τ ι σ ε Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α . Έ ν πάσει περιπτώ­ σει- έ κ ε ϊ ν ο ι ο ί ά ν τ ρ ε ς ά ν η κ α ν σ έ μιάν ά λ λ η , ή ρ ε μ ώ τ ε ρ η γ ε ν ι ά κ α ι ε ί χ α ν κ α τ α λ ή ξ ε ι στά συμπεράσματα τ ο υ ς πολύ πριν κ ά ν ε ι ό Rhine τ ή ν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α τ ή ς μόδας. Α ν ά μ ε σ α στά ν ε ώ τ ε ρ α φ ω τ ε ι ν ά μυαλά, ή στάση τ ο ύ H.J. Eysenck ε ί ν α ι σ η μ α ν τ ι κ ή . Ό κ α θ η γ η τ ή ς Eysenck έ χ ε ι τ ή ν έ δ ρ α τ ή ς Ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο τ ο ύ Λον­ δ ί ν ο υ κ α ι ε ί ν α ι Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τ ο ύ Ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ο ύ Τ μ ή μ α τ ο ς τών Βασιλικών Νοσοκο­ μείων M a u d s l e y κ α ι B e t h l e m . " Ο σ ο ι γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν τ ό έ ρ γ ο τ ο υ ξ έ ρ ο υ ν ό τ ι δέν μπορεί νά κατηγορηθεί οϋτε γ ι ά έ λ λ ε ι ψ η σκεπτικισμού ούτε γ ι ά υπερβολική μετριοφροσύνη. Ή συνοπτική τ ο υ έ κ θ ε σ η πάνω στά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ή ς τ η λ ε π ά θ ε ι α ς α π α ι τ ε ί μιά κάποια ι δ ι α ί τ ε ρ η π ρ ο σ ο χ ή : «"Αν α π ο κ λ ε ί σ ο υ μ ε τ ή ν περίπτωση μιάς γ ι γ ά ν τ ι α ς συνωμοσίας, στήν οποία θά πρέπει νά σ υ μ μ ε τ έ χ ο υ ν κάπου τ ρ ι ά ν τ α Π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ά Τ μ ή ­ μ α τ α άπ' ό λ α τ ά μέρη τ ο ύ κόσμου καθώς κ ι ' ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς , σ ε β α σ τ ο ί σ τ ο υ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς τ ο μ ε ί ς τ ο υ ς , πού α ρ χ ι κ ά πολλοί άπό α υ τ ο ύ ς α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ α ν ε χ θ ρ ι κ ά τ ι ς α ξ ι ώ σ ε ι ς τών ε ρ ε υ ν η τ ώ ν τών ψ υ χ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , έ ν α ς α μ ε ρ ό λ η π τ ο ς π α ρ α τ η ρ η τ ή ς δ έ ν μπορεί παρά νά κα­ τ α λ ή ξ ε ι στό συμπέρασμα ό τ ι π ρ ά γ μ α τ ι υ π ά ρ χ ε ι έ ν α ς μ ι κ ρ ό ς α ρ ι θ μ ό ς ατόμων πού λ α μ β ά ν ε ι γ ν ώ σ η τών όσων υπάρχουν ε ϊ τ ε στό ν ο ύ άλλων α τ ό μ ω ν ε ϊ τ ε στόν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό κόσμο, μέ μέσα πού παραμένουν α κ ό μ α ά γ ν ω σ τ α στήν επιστήμη. Α υ τ ή ή άποψη δ έ ν πρέπει νά ε ρ μ η ν ε υ τ ε ί σάν νά ε ν ι σ χ ύ ε ι έ ν ν ο ι ε ς δπως ή μ ε τ ά θ ά ν α τ ο ν ζ ω ή , ό φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό ς ι δ ε α λ ι σ μ ό ς ή ό,τιδήποτε άλλο...»^

Ά π ό μ ί α λοιπόν πλευρά, θά μπορούσε κ α ν ε ί ς νά πεί δ τ ι ή πρωτοποριακή ε ρ γ α σ ί α τ ο ύ Rhine ε π έ τ υ χ ε . Υ π ά ρ χ ε ι όμως κ α ι ή ά λ λ η ό ψ η τ ο ύ ν ο μ ί σ μ α τ ο ς : ή σ τ ω ϊ κ ό τ η τ α μέ τ ή ν οποία οί ε ρ ε υ ν η τ έ ς τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς α ν έ χ ο ν τ α ι τ ι ς π ε ρ ι ο δ ι κ έ ς δ υ σ φ η μ ι σ τ ι κ έ ς κ α τ α ι γ ί δ ε ς πού ξεσπάν κάθε δ ύ ο τ ρ ί α χ ρ ό ν ι α πάνω στά κ ε φ ά λ ι α τ ο υ ς . Ή κ ρ ι τ ι κ ή μ ο ι ρ ά ζ ε τ α ι σέ δ ύ ο κ ύ ρ ι ε ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς : , Ή πρώτη ο μ ά δ α , πού θ ά μπορούσε κ α ν ε ί ς ν ά ο ν ο μ ά σ ε ι «ακούραστους ε ρ α σ τ έ ς τ ή ς τ ε λ ε ι ό ­ τ η τ α ς » , κ α τ α φ έ ρ ε τ α ι , κυρίως, στίς πρώτες ε ρ γ α σ ί ε ς γ ύ ρ ω άπό τ ή ν ESP πού έ γ ι ν α ν σέ μιά εποχή πού ό π ε ι ρ α μ α τ ι κ ό ς έ λ ε γ χ ο ς δ έ ν ή τ α ν τ ό σ ο α υ σ τ η ρ ό ς δσο ε ί ν α ι σ ή μ ε ρ α . Ή ά λ λ η κ α τ η γ ο ρ ί α π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ο ύ ς οπαδούς τ ο ΰ άπριορισμοϋ πού υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ε ί ν α ι μ ί α υπόθεση πάρα πολύ απίθανη· ^ δ τ ι μ ί α άπατη ε π ι β ά λ λ ε τ α ι πολύ ε ύ κ ο λ ώ τ ε ρ α ό τ α ν π λ α ι σ ι ώ ν ε τ α ι άπό έ ν α ν έπιστη-

13

μ ο ν ι κ ό σ κ ε λ ε τ ό κ α ι συνεπώς, α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ό ν ν ο μ ι ν α λ ι σ μ ό τ ο ΰ O c c a m , α ν α γ κ ά ­ ζ ο ν τ α ι ν ά δ ε χ τ ο ύ ν τ ή ν υπόθεση τ ή ς άπατης. Σ ' α υ τ ό συνήθως π ρ ο σ θ έ τ ο υ ν : «Δέν ε ν ν ο ο ύ μ ε ν ά θ ί ξ ω μ ε κ α ν έ ν α ν προσωπικά, λ ύ ν α μ ε , α π λ ο ύ σ τ α τ α , μ ί α άσκηση λ ο ­ γ ι κ ή ς » . Κ α ι θ' α ν α φ ε ρ θ ώ πάλι στόν κ α θ η γ η τ ή Eysenck: «Οί ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α ό τ α ν α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι άπό τ ό ν σ τ ε ν ό χ ώ ρ ο τ ή ς ε ι δ ι κ ό τ η τ α ς τ ο υ ς , ε ί ν α ι ακριβώς τ ό σ ο σ τ ε ν ο κ έ φ α λ ο ι , συνηθι­ σ μ έ ν ο ι κ α ι π α ρ ά λ ο γ ο ι δσο κ α ι οποιοσδήποτε ά λ λ ο ς κ α ι στό μόνο πού χ ρ η σ ι μ ε ύ ε ι ή α σ υ ν ή θ ι σ τ α υ ψ η λ ή ε υ φ υ ΐ α τ ο υ ς ε ί ν α ι στό ν ά κ ά ν ε ι α κ ό μ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε π ι κ ί ν δ υ ν ε ς τ ι ς π ρ ο κ α τ α λ ή ψ ε ι ς τους...»^

Α υ τ ό γ ρ ά φ τ η κ ε τό 1960. Ή κ α τ ά σ τ α σ η όμως ά λ λ α ξ ε στή δ ε κ α ε τ ί α πού α κ ο λ ο ύ θ η σ ε . Ό Rhine, σ ή μ ε ρ α , θ ε ω ρ ε ί τ α ι σάν έ ν α ς π α τ ρ ι ά ρ χ η ς κ α ι παρ' ό λ ο πού οί « α κ ο ύ ρ α σ τ ο ι ε ρ α σ τ έ ς τ ή ς τ ε λ ε ι ό τ η τ α ς » κ α τ ά φ ε ρ α ν τ ε λ ι κ ά ν ' α ν α κ α λ ύ ψ ο υ ν α τ έ λ ε ι ε ς στά πρώτα τ ο υ π ε ι ρ ά μ α τ α , ή α κ ε ρ α ι ό τ η τ α τ ο υ π α ρ α μ έ ν ε ι πέρα άπό κάθε α μ φ ι σ β ή τ η σ η . ' Α ν τ ί γ ι ά τ ά «κάπου τ ρ ι ά ν τ α Π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ά Τ μ ή μ α τ α » τ ο ΰ Eysenck σ ή μ ε ρ α δέν υπάρ­ χ ε ι σ χ ε δ ό ν κ α ν έ ν α κ ρ ά τ ο ς πού νά μήν έ χ ε ι έ ν α ή κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ά π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α , μέ ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ή ν Ρωσσία. Κ α ι ή υπόθεση μιάς « γ ι γ ά ν τ ι α ς συνωμοσίας» θ ά προϋπέθετε τ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή ό χ ι ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν ά λ λ ά χ ι λ ι ά δ ω ν α ξ ι ό λ ο γ ω ν επιστημόνων. Τό 1967 ή Α κ α δ η μ ί α Ε π ι σ τ η μ ώ ν τ ή ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς δ ι ω ρ γ ά ν ω σ ε έ ν α συμπόσιο μέ θ έ μ α τ ή ν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α . Τό 1969, ό Α μ ε ­ ρ ι κ ά ν ι κ ο ς Σ ύ ν δ ε σ μ ο ς γ ι ά τ ή ν Προώθηση τών Ε π ι σ τ η μ ώ ν ( τ ό α ν τ ί σ τ ο ι χ ο τ ή ς "Αγγλικής Ε τ α ι ρ ί α ς ) ενέκρινε τήν αίτηση τής Παραψυχολογικής Ε τ α ι ρ ί α ς και τ ή ν δ έ χ τ η κ ε σάν μ έ λ ο ς τ ο ύ μεγαλοπρεπούς α υ τ ο ύ σώματος. 0 1 δ ύ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς α ΐ τ ή σ ε ι ς τ η ς ε ί χ α ν α π ο ρ ρ ι φ θ ε ί . Ή έ γ κ ρ ι σ η τ ή ς τ ρ ί τ η ς ή τ α ν έ ν α σ η μ ε ί ο τών καιρών κ α ι ή τ ε λ ι κ ή επικύρωση τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς σάν σοβαρή επιστήμη. Ο ί έ κ π λ η κ τ ι κ ώ τ ε ρ ε ς όμως ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς συνέβησαν στή Σ ο β ι ε τ ι κ ή " Ε ν ω σ η . Θ ά σ κ ε φ τ ό τ α ν κ α ν ε ί ς ό τ ι ή π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α θ' α ν τ ι μ ε τ ω π ι ζ ό τ α ν έκεΐ σάν μιά θανά­ σιμη α ί ρ ε σ η κ α ι σάν προδοσία τ ο ΰ υ λ ι σ τ ι κ ο ύ πιστεύω. Κ α ι δμως. 'Από τό 1916 ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι νά π ε ι ρ α μ α τ ί ζ ε τ α ι πάνω στήν ESP ό μ ε γ ά λ ο ς Bechterev, ό σ υ ν ε ρ γ ά ­ τ η ς τ ο ύ Pavlov. Τ ή ν αποκαλούσε « β ι ο λ ο γ ι κ ή α κ τ ι ν ο β ο λ ί α » π ρ ά γ μ α πού ε ξ η γ ε ί έ ν μ έ ρ ε ι πώς κ α τ ά φ ε ρ ε ν ά ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ ι ς τ υ χ ό ν δ υ σ κ ο λ ί ε ς τ ο υ . Πάντως κ α ι α υ τ ό ς κ α ι ο ί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ κράτησαν μ ε γ ά λ η σιωπή γ ύ ρ ω άπό τ ι ς α σ χ ο λ ί ε ς τ ο υ ς . Σ τ ί ς α ρ χ έ ς δμως τ ο ύ 1960 τά π ρ ά γ μ α τ α ξ α φ ν ι κ ά ά λ λ α ξ α ν . Ό L e o n i d Vassiliev, Κ α θ η γ η τ ή ς τ ή ς Φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο τ ο ύ Λ έ ν ι ν γ κ ρ α ν τ κ α ι μ α θ η τ ή ς τ ο ύ Bechterev, δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τ ι ς ε κ θ έ σ ε ι ς τ ο υ στίς όποιες π ε ρ ι έ γ ρ α φ ε μ ε ρ ι κ ά α ξ ι ο σ η μ ε ί ω τ α π ε ι ρ ά μ α τ α ύπνωσης έ ξ αποστάσεως. Ι σ χ υ ρ ι ζ ό τ α ν ό τ ι υπήρξαν υπνωτισμένα ά τ ο μ α πού ξύπνησαν άπό τ ή ν ΰπνωσή τ ο υ ς υ π α κ ο ύ ο ν τ α ς σέ ε ν τ ο ­ λ έ ς πού τ ο ύ ς δόθηκαν τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά , άπό απόσταση. " Ο τ ι ά λ λ α υπνωτισμένα ά τ ο μ α , όρθά, ξαπλώθηκαν κ α τ ά χ α μ α υπακούοντας σ έ παρόμοιες ε ν τ ο λ έ ς . Α κ ο λ ο υ ­ θούσε ή π ε ρ ι γ ρ α φ ή άλλων πειραμάτων τ η λ ε π α θ η τ ι κ ή ς επικοινωνίας μ ε τ α ξ ύ μακρι­ νών πόλεων, μ ε τ α ξ ύ π.χ. τ ή ς Μ ό σ χ α ς κ α ι τ ο ύ Λ έ ν ι ν γ κ ρ α ν τ . Τ ά π ε ι ρ ά μ α τ ο / έ γ ι ν α ν en masse κ α ι έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς σ' α υ τ ά χ ι λ ι ά δ ε ς ά τ ο μ α . Σ τ ή Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ρωσσία τ ο ύ 1958, τά ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά δ η μ ο σ ι ε ύ μ α τ α ή τ α ν μόνο δ ύ ο . Τό 1967 έ γ ι ν α ν τ ρ ι ά ν τ α π έ ν τ ε κ α ι τό 1969 ε β δ ο μ ή ν τ α . Έ ν ώ τά εχθρικά πρός τ ή ν παρα-

14

ψ υ χ ο λ ο γ ί α δ η μ ο σ ι ε ύ μ α τ α έ φ θ α σ α ν άπό έ ν α τό 1958 σέ τ έ σ σ ε ρ α τό 1969.3 άφοΰ στη Σ ο β ι ε τ ι κ ή "Ενωση κάθε δ η μ ο σ ί ε υ μ α ε λ έ γ χ ε τ α ι άπό τό κ ρ ά τ ο ς , α υ τ ή ή ξ α φ ν ι κ ή άνθιση τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς δέν μπορεί παρά νά υ π ο σ τ η ρ ί χ τ η κ ε ή α κ ό μ α κ α ι νά υ π ο κ ι ν ή θ η κ ε άπό πολύ ψ η λ ά . Κ α ι τ ό λ ό γ ο α υ τ ή ς τ ή ς υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η ς μπορούμε νά τόν μ α ν τ έ ψ ο υ μ ε άπό τό ό τ ι ό Vassiliev, σέ μ ι ά άπό τ ι ς πρώτες δ η μ ο σ ι ε ύ σ ε ι ς τ ο υ , α ν α φ έ ρ θ η κ ε σ τ ά λ ό γ ι α «ενός ε ξ έ χ ο ν τ α Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ε π ι σ τ ή μ ο ν α στόν τ ο μ έ α τών πυραύλων» μέ τ ό ν σκοπό «νά θ έ σ ε ι πιά έ ξ ω άπό κάθε α μ φ ι σ β ή τ η σ η τά τ η λ ε π α θ η ­ τ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α » . Αυτή ή δήλωση, γ ι ά κάθε Σ ο β ι ε τ ι κ ό ε π ι σ τ ή μ ο ν α πού έ χ ε ι ε ξ α ­ σκηθεί νά δ ι α β ά ζ ε ι μέσα άπό τ ι ς γ ρ α μ μ έ ς , ή θ ε λ ε νά πεί ό τ ι ή παρ' αίσθηση αντί­ λ η ψ η , ό τ α ν φ τ ά σ ο υ μ ε στό σ η μ ε ί ο ν ά τ ή ν δ α μ ά σ ο υ μ ε μ έ τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή καΐ ν ά τ ή ν κ ά ν ο υ μ ε ν ά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί μ ' έναν υπεύθυνο τρόπο, θ ά μπορέσει ν ά έ χ ε ι μ ε γ ά λ η σ τ ρ α τ η γ ι κ ή σημασία σάν μέσο άμεσης ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς . Αυτή ή φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά ε ξ ω φ ρ ε ­ ν ι κ ή ι δ έ α ε π ι β ε β α ι ώ θ η κ ε τό 1965 άπό έ ν α ν α ν ώ τ ε ρ ο υπάλληλο τ ή ς NASA, Τ ή ς Αμερικανικής Ε θ ν ι κ ή ς Α ε ρ ο ν α υ τ ι κ ή ς Διευθύνσεως τοΰ Διαστήματος.*

Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ι ς υπάρχουσες π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς , π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α στϊς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τ ο ΰ Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ - ε π α ν δ ρ ω μ έ ν ο υ δ ι α σ τ η μ ι κ ο ύ προγράμ­ μ α τ ο ς έ χ ε ι μιά πολύ σοβαρή έ ρ ε υ ν α γ ύ ρ ω άπό έ ν α πρόβλημα τ ή ς σύγ­ χ ρ ο ν η ς επιστήμης μ έ τ ε ρ ά σ τ ι ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν , τ ή ν φ ύ σ η καϊ τ ό ν ό η μ α ώρισμένων η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ώ ν (sic) φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς μ ε τ α ξ ύ ζ ώ ν τ ω ν ο ρ γ α ν ι σ μ ώ ν . Μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α , άν καΐ ή π α γ κ ό σ μ ι ο ς λ ο γ ο τ ε χ ν ί α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε μέ πολύ ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ϊ ς π ο ι κ ί λ ε ς υποθέσεις γ ύ ρ ω άπό αυτό τό θέμα, οί Δυτικοί επιστήμονες τό αγνοούσαν. Στίς Ηνωμένες Πολιτείες διενεργούνται ή προγραμματίζονται ε ι δ ι κ ά π ε ι ρ ά μ α τ α πάνω στή μ ε τ α φ ο ρ ά τ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς ή στή σχέση πού υ π ά ρ χ ε ι α ν ά μ ε σ α στά φ υ σ ι κ ά π ε δ ί α τών σωματίων κ α ι στό μή άποδ ε ι κ ν υ ό μ ε ν ο «προσωπικό» πεδίο πλάσματος ψί (sic). ...Τά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α ε ν ό ς έ γ κ υ ρ ο υ π ε ι ρ α μ α τ ι σ μ ο ύ πάνω στή μ ε τ α ­ φ ο ρ ά τ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς θ ά μπορούσαν ν ά ο δ η γ ή σ ο υ ν τ ο ύ ς Δ υ τ ι κ ο ύ ς επι­ σ τ ή μ ο ν ε ς κ α ι μ η χ α ν ι κ ο ύ ς πρός ν έ α μέσα ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς , πρός μιά προ­ χ ω ρ η μ έ ν η τ ε χ ν ι κ ή τ α χ ε ί α ς επέμβασης κ α ι πρός β ι ο κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ά βοηθή­ μ α τ α γ ι ά τ ή ν εκπόνηση τ ε λ ε ι ο π ο ι η μ έ ν ω ν συστημάτων πτήσεως. " Ε ν α τ έ τ ο ι ο σχήμα θ ά μπορούσε ν ά π ρ ο κ ύ ψ ε ι άπό τ ή μ ε λ έ τ η τών δ ε δ ο μ έ ν ω ν υποσυστημάτων πού κ ά ν ε ι σ ή μ ε ρ α ή NASA κ α ι άπό ώ ρ ι σ μ έ ν α α υ τ ο δ ύ ν α μ α σ υ σ τ ή μ α τ α α ν ι χ ν ε ύ σ ε ω ς τών α σ τ ρ ο ν α υ τ ώ ν . Ό Δ ρ . K o n e c c i σ υ ν έ χ ι σ ε τ ή ν ο μ ι λ ί α τ ο υ δ ι α β ε β α ι ώ ν ο ν τ α ς ό τ ι τ ό σ ο ή NASA δσο κ α ι ή Σ ο β ι ε τ ι κ ή Α κ α δ η μ ί α Ε π ι σ τ η μ ώ ν α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι ε ν ε ρ γ ώ ς μ έ τ ή μ ε λ έ τ η τών τ η λ ε π α θ η τ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ( τ ά όποΐα α π ο κ α λ ε ί πολύ "ϋεμνά « μ ε τ α φ ο ρ ά ενέργειας» ή «ψυχο-φυσιολογική μεταβίβαση πληροφοριών»). Και παρατηρεί:

* Ό Δρ. Eugene Β. Konecci Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τής Βιοτεχνολογικής "Ερευνας και τών "Ανθρω­ πιστικών "Ερευνών τοΰ Γραφείου Προχωρημένης "Ερευνας και Τεχνολογίας τής "Εθνικής Διοίκησης τοΟ Διαστήματος και τής "Αεροναυτικής, σέ λόγο του πού έ ξ ε φ ώ ν η σ ε στήν Δε­ κάτη Τ ε τ ά ρ τ η Δ ι ε θ ν ή "Αστροναυτική Όμοσπονδιακή Συνεδρίαση (Παρίσι, 26 Σεπτεμβρίου 1 "Οκτωβρίου).

15

Α υ τ ή ή ζ ω τ ι κ ή ς σημασίας μ ε λ έ τ η τ ο ΰ OART ( Γ ρ α φ ε ί ο Προχωρη­ μένης " Ε ρ ε υ ν α ς κ α ι Τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς ) κ α λ ύ π τ ε ι τ ή ν απόκτηση τ ή ς ψ υ χ ο φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ή ς π λ η ρ ο φ ο ρ ί α ς , τ ή ν δ ι ε ρ γ α σ ί α τ η ς καϊ τ ά σ υ σ τ ή μ α τ α έ λ ε γ ­ χου τ η ς * Ή μ ε τ α β ί β α σ η τ ή ς παρ' αΐσθησιν α ν τ ί λ η ψ η ς μέ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ά κ ύ μ α τ α , ε ί ν α ι , όπως θά δ ο ύ μ ε καΐ πάρα κάτω, μ ι ά μάλλον απίθανη υπόθεση. "Οσο γ ι ά τό τΐ σ η μ α ί ν ε ι έ ν α «προσωπικό πεδίο πλάσματος ψί», α υ τ ό ε ί ν α ι κ ά τ ι πού μπορεί νά τό φ α ν τ α σ τ ε ί ό κάθε ένας όπως α υ τ ό ς ν ο μ ί ζ ε ι . Τό ό τ ι , πάντως, ώ ρ ι σ μ έ ν ο ι πα­ ρ ά γ ο ν τ ε ς τ ή ς NASA α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς μιάς τ η λ ε π α θ η τ ι κ ή ς επικοι­ ν ω ν ί α ς μέ όση σ ο β α ρ ό τ η τ α τ ή ν α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν κ α ι οί Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί α ν τ α γ ω ν ι σ τ έ ς τ ο υ ς , ε ί ν α ι έ ν α γ ε γ ο ν ό ς πού δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί πολύ λ ί γ ε ς α μ φ ι β ο λ ί ε ς . Γ ι ά ε υ ν ό η τ ο υ ς δμως λ ό γ ο υ ς δ έ ν σ υ ζ η τ ο ύ ν πολύ πρόθυμα πάνω σ' α υ τ ό - φ ο β ο ύ μ ε ν ο ι ίσως τ ή ν γ ε λ ο ι ο π ο ί η σ η ή , ίσως, γ ι ά λ ό γ ο υ ς «ασφαλείας» - κ α ι έ τ σ ι , ό τ α ν μ ε ρ ι κ ο ύ ς μ ή ν ε ς μ ε τ ά τ ή ν αποστολή τ ο ΰ Α π ό λ λ ω ν 14 στή σ ε λ ή ν η , τόν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο ύ 1971, ανα­ κ ο ι ν ώ θ η κ ε ό τ ι σ' α υ τ ή τ ο υ τ ή ν πτήση, ό α σ τ ρ ο ν α ύ τ η ς Μ ί τ σ ε λ ε π ε χ ε ί ρ η σ ε νά επι­ κ ο ι ν ω ν ή σ ε ι τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά μ έ τ έ σ σ ε ρ α ε ι δ ι κ ά ε π ι λ ε γ μ έ ν α ά τ ο μ α στή γ ή , τ ό κ ο ι ν ό άκουσε α υ τ ή τ ή ν π λ η ρ ο φ ο ρ ί α κ α τ ά π λ η κ τ ο . Τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τήν κλα­ σική δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ή ς κ α ρ τ ε λ λ ο - μ α ν τ ι κ ή ς τ ο ΰ Δ ρ . Rhine κ α ι ό τ α ν ό σ μ η ν α γ ό ς ΐνΐίτσελ ε π έ σ τ ρ ε ψ ε , ε π ι σ κ έ φ τ η κ ε τ ό ν Δ ρ . Rhine τ ο ΰ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ Dul
Ε ί ν α ι π ε ρ ι τ τ ό ν ν ά λ ε χ θ ε ί δ τ ι έ ν α ς αριθμός επιστημόνων ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ν ά π α ρ α μ έ ν ε ι ε χ θ ρ ι κ ό ς , άν κ α ι π α ρ α δ έ χ ε τ α ι δ τ ι έ χ ε ι πολύ ε ν τ υ π ω σ ι α σ τ ε ί άπό τ ι ς μ α ρ τ υ ρ ί ε ς . Πιό π ο λ ε μ ο χ α ρ ή ς ίσως άπ' όλους ε ί ν α ι ό Κ α θ η γ η τ ή ς Hansel πού έκανε πρόσφατα μιά τ ε λ ε υ τ α ί α επίδειξη αδιαλλαξίας υποστηρίζοντας τή θεωρία . τ ή ς συνωμοσίας κ α ι τ ή ς άπατης.* * Κάποιος ά λ λ ο ς ψ υ χ ο λ ό γ ο ς έ γ ρ α ψ ε στήν 'Αμε-

* στήν International Herald Tribune, 23 Ι ο υ ν ί ο υ 1 9 7 1 . *· G.E.M. Hansel, ESP: A Scientific .Evaluation, Λονδίνο, 1966. Σ χ ε τ ι κ ά μέ τήν "πολεμική του Hansel" 6λ. τά Lectures on Physical Research τοΰ Καθηγητή C D . Broad (Routlege & Kegan Paul,, 1962), Συμπλήρωμα στό Κεφάλαιο III. Gertrude Schneider, Extra-Sensory Per­ ception (Atherton Press, 1969) και Science and ESP τοΰ Sir Cyril Burt, J.R. Smythies (Rout­ lege & Kegan Paul, 1967).

16

ρ ι κ α ν ι κ ή ε φ η μ ε ρ ί δ α Science δ τ ι «ακόμα κ α ι χ ί λ ι ε ς σ ε ι ρ έ ς π ε ι ρ ά μ α τ α μέ δ έ κ α χ ι λ ι ά δ ε ς δ ο κ ι μ έ ς κ α ι ε κ α τ ό ξ ε χ ω ρ ι σ τ ο ύ ς π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ έ ς » δέν θ ά τ ό ν έπειθαν ν ά π α ρ α δ ε χ τ ε ί τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . Μ έ τ ό ί δ ι ο πνεύμα δήλωσε α π ε ρ ί φ ρ α σ τ α καΐ ό κ ο ρ υ φ α ί ο ς οπαδός τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς τ ή ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς D.O. Hebb, κ α θ η γ η τ ή ς τής ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς στό Πανεπιστήμιο McGIII, ό τ ι α ρ ν ε ί τ α ι τΙς α π ο δ ε ί ξ ε ι ς τ ή ς τηλεπά­ θ ε ι α ς , οσοδήποτε σοβαρές καΐ άν ε ί ν α ι , «γιατί α υ τ ή καθ' ε α υ τ ή ή ι δ έ α δ έ ν κ ά ν ε ι νόημα» κ α ι π α ρ α δ έ χ τ η κ ε δ τ ι α υ τ ή τ ο υ ή ά ρ ν η σ η «ήταν μιά κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ι κ ή προκατάληψη».^ Τό ϊ δ ι ο ε ι λ ι κ ρ ι ν ή ς υπήρξε κ α ι ό μ α θ η μ α τ ι κ ό ς W a r r e n Weaver, έ ν α ς άπό τ ο ύ ς ι δ ρ υ τ έ ς τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς θεωρίας τ ή ς ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς : «Τήν βρίσκω ( τ ή ν ESP) τόσο ε ν ο χ λ η τ ι κ ή στή ν ο η μ ο σ ύ ν η , πού κ α τ α ν τ ά ε ι σ χ ε δ ό ν ο δ υ ν η ρ ή . Κ α τ α λ ή γ ω λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι δέν μπορώ ν ά ε ξ η γ ή σ ω τ ή ν μ α ρ τ υ ρ ί α τ ο ΰ κ α θ η γ η τ ή Rhine κ α ι δέν μπορώ νά δ ε χ τ ώ τ ή ν ε ρ μ η ν ε ί α του» 7 Σ τ ό σύνολο τ η ς όμως ή α ν τ ί δ ρ α σ η ε ξ α σ θ ε ν ε ί κ α ι σ' α υ τ έ ς α κ ό μ α τις αρνή­ σεις τ η ς , άπό τ ι ς πιό ε π ι θ ε τ ι κ έ ς καϊ κ α τ η γ ο ρ η μ α τ ι κ έ ς μ έ χ ρ ι τ ι ς σ χ ε δ ό ν απολογη­ τ ι κ έ ς , α ρ χ ί ζ ε ι κ ά ν ε ι ς νά δ ι α β λ έ π ε ι μιάν α ν ε π α ί σ θ η τ η αλλαγή. Π α ρ ά λ λ η λ α , ό α ρ ι θ μ ό ς ε κ ε ί ν ω ν πού α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η - καϊ π α ρ α θ έ τ α μ ε άπό τ ή ν σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ή New Scientist - «σάν έ ν α πολύ τ ο λ μ η ρ ό ά λ λ ά πιθανώς σ η μ α ν τ ι κ ό χώρο έ ρ ε υ ν α ς » ^ α υ ξ ά ν ε τ α ι σ τ α θ ε ρ ά κ α ι π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι μ ι ά πολύ εντυπωσιακή παράταξη β ρ α β ε ί ω ν Νόμπελ γ ι ά τ ή ν Φυσική κ α ι τ ή ν Ι α τ ρ ι κ ή , κ α θ η γ η τ έ ς τ ή ς Φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , ε τ α ί ρ ο υ ς τ ή ς Β α σ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς καΐ τ ή ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Α κ α δ η μ ί α ς τών Ε π ι σ τ η μ ώ ν . Θά μπορούσε σ χ ε δ ό ν νά π ρ ο β λ έ ψ ε ι κ α ν ε ί ς ό τ ι μιά μ έ ρ α ή ESP θ ά γ ί ν ε ι μ α ν ί α τ ή ς μόδας στό χ ώ ρ ο τ ή ς επιστήμης κ α ι τ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α θ ά παραμε­ ρίσουν τ Ι ς κ λ ο ύ β ε ς τών ποντικών πρός χ ά ρ ι ν τών τ ε λ ε υ τ α ί ω ν παιχνιδιών τ η ς έ γ γ ρ α φ η ς . Κ α ι γ ι ά ν ά ξ α ν α γ υ ρ ί σ ο υ μ ε σ έ μ ι ά π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ η μεταφορά, τ ό ε δ ώ λ ι ο τών κ α τ η γ ο ρ ο υ μ έ ν ω ν μπορεί νά πάρει τΙς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς μιάς δ ι α δ ή λ ω σ η ς .

Κ α ι δμως. Γιά νά μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ τ ο ύ μ ε τά λ ό γ ι α τ ο ΰ W a r r e n Weaver, ή «σχεδόν ο δ υ ν η ρ ή αυτή όχληση στή νόηση μας» πού π ρ ο κ α λ ε ί ή τ η λ ε π ά θ ε ι α καΐ τά π α ρ ε μ φ ε ρ ή τ η ς φ α ι ν ό μ ε ν α , δ έ ν ε ν ο χ λ ε ί μόνο τ ή ν ό η σ η τ ή ς σκεπτικής α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η ς ά λ λ ά κ ι ' ε κ ε ί ν ω ν πού α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν ν' α ν α γ ν ω ρ ί σ ο υ ν απρόθυμα τ ή ν ύπαρξη αυτών τών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν - ε ϊ τ ε μέ τ ή ν ε μ π ε ι ρ ι κ ή α π ό δ ε ι ξ η , ε ί τ ε άπό μιάν άμεση προσωπική ε μ π ε ι ρ ί α , ε ϊ τ ε καΐ άπό τ ά δύο μαζύ. Τ ο ν ί ζ ο υ μ ε τ ή λ έ ξ η «απρόθυμα» γ ι α τ ϊ ο ί π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς πού α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ' α υ τ ή τ ή ν κ α τ η γ ο ρ ί α μόνον. 01 «έκ γ ε ν ε τ ή ς πιστοί» δ έ ν α ί σ θ ά ν ο ν τ α ι κ α μ μ ι ά ό χ λ η σ η στή νόηση τ ο υ ς και παίρ­ νουν σάν δ ε δ ο μ έ ν α α υ τ ά τά φ α ι ν ό μ ε ν α , ά σ χ ε τ α μέ τό άν μπορούν νά τά ε ρ μ η ν ε ύ σ ο υ ν μέ τή λ ο γ ι κ ή ή ό χ ι . Ά λ λ ά γ ι ά όσους έ χ ο υ ν π ρ ο σ η λ υ τ ι σ θ ε ί μέ απροθυμία - κ α τ η ­ γ ο ρ ί α στήν οποία υ π ά γ ο μ α ι καϊ έ γ ώ - τά π ρ ά γ μ α τ α ε ί ν α ι πολύ πιό δ ύ σ κ ο λ α . Κ α ι όπως τό έ θ ε σ ε καΐ κάποιος φ ί λ ο ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό ς σ υ ν τ ά κ τ η ς , «ή ESP ε ί ν α ι έ ν α ς π ο ν ο κ έ φ α λ ο ς . Θ ά ε ϊ μ ο υ ν α ε υ τ υ χ έ σ τ ε ρ ο ς χ ω ρ ί ς α υ τ ή ν . Υ π ά ρ χ ε ι δμως.» Θά προσπαθήσω ν' απαριθμήσω σ ύ ν τ ο μ α μ ε ρ ι κ ά άπό τά δ υ σ ά ρ ε σ τ α πού, καθώς φ α ί ν ε τ α ι , π ρ ο κ α λ ε ί ή ο δ υ ν η ρ ή α υ τ ή ό χ λ η σ η , ή πού, έ σ τ ω , π α ί ζ ε ι κάποιο ρόλο στή πρόκληση τ ο υ ς . Α κ α θ ό ρ ι σ τ ε ς α ν α μ ν ή σ ε ι ς άπό Ι σ τ ο ρ ί ε ς μέ ύποπτα μεντιουια

17

πού ξ ε φ ο υ ρ ν ί ζ ο υ ν έ κ τ ο π λ α σ μ ι κ ά φ α ν τ ά σ μ α τ α φ τ ι α γ μ έ ν α άπό τ ο υ λ ο υ π ά ν ι , μιλάν μέ τή φωνή τοΰ μακαρίτη ή μεταφέρουν τά μηνύματα του μέ αυτόματη γ ρ α φ ή . Ή π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α όμως ε ί ν α ι έ ν α πρόβλημα τ ε λ ε ί ω ς δ ι ά φ ο ρ ο άπό τ ό ν πνευμα­ τ ι σ μ ό , ό όποιος ξ ε π ε ρ ν ά ε ι τ ά ό ρ ι α α υ τ ή ς τ ή ς δ ι α τ ρ ι β ή ς . Ά π ό έ ν α α ί σ θ η μ α δ ι κ α ι ο ' σ ύ ν η ς όμως καϊ μόνο θά πρέπει νά τ ο ν ί σ ο υ μ ε ό τ ι ά σ χ ε τ α μέ τό άν πολλοί άπό τ ο ύ ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς μ έ ν τ ι ο υ μ ή τ α ν απατεώνες, υπήρξαν μ ε ρ ι κ έ ς περιπτώσεις «αυτόματης γ ρ α φ ή ς » πού γ ρ ά φ τ η κ ε άπό μή ε π α γ γ ε λ μ α τ ί ε ς α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ η ς α κ ε ρ α ι ό τ η τ α ς , πού παραμένουν έ ν α ά λ υ τ ο α ί ν ι γ μ α κ α ι αποτελούν τ ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο μιάς α τ έ ρ μ ο ν η ς π ο λ ε μ ι κ ή ς τών ακαδημαϊκών.* Β ο λ ι κ ώ τ ε ρ η ε ξ ή γ η σ η τ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ­ ν ο υ φ α ί ν ε τ α ι νά ε ί ν α ι ή άποψη ό τ ι οί π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό μ ε ν ο ι έπεσαν θ ύ μ α τ α μιάς αύτοεξαπάτησης, ότι έξέλαβαν δηλαδή τά προϊόντα τής υποσυνείδητης σκέψης τους σάν έ ν α μ ή ν υ μ α άπό τό υπερπέραν. Α υ τ ό καθ' ε α υ τ ό τ ό θέμα τ ή ς ύπαρξης τ ο ύ μ έ ν τ ι ο υ μ έ χ ε ι πάρα πολύ ταλαιπω­ ρηθεί άπό τ ι ς τ ε ρ ά σ τ ι ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς πού α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ α ι ό τ α ν θ έ λ ε ι ν ά τ ρ α β ή ξ ε ι κ α ν ε ί ς μιά δ ι α χ ω ρ ι σ τ ι κ ή γ ρ α μ μ ή κ α ι ν ά χ ω ρ ί σ ε ι τ ι ς περιπτώσεις ε σ κ ε μ μ έ ν η ς άπατης καϊ τ ι ς σποραδικές ζ α β ο λ ι έ ς σέ ά τ υ χ ε ς μέρες άπό τ ή ν α σ υ ν ε ί δ η τ η α ύ τ ο ε ξ α π ά τ η σ η . Έ ν πάσει περιπτώσει, τ ά ε λ ε γ χ ό μ ε ν α ε ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς έ ρ ε υ ν α ς τ ή ς ESP έ χ ο υ ν σάν σκοπό νά αποκλείσουν, όσο ε ί ν α ι ανθρω­ πίνως δ υ ν α τ ό , τ ή ν παραπλάνηση-συνειδητή ή α σ υ ν ε ί δ η τ η . ΚαΙ ό έ λ ε γ χ ο ς ε ί ν α ι τ ό σ ο α υ σ τ η ρ ό ς , όσο κ α ι σέ οποιονδήποτε ά λ λ ο χ ώ ρ ο έ ρ ε υ ν α ς . Ά λ λ ά οΐ παλιές παραδόσεις, τ ά π α ρ ά ξ ε ν α σ ο ύ ρ τ α φ έ ρ τ α κ α ι τ ά π α ι χ ν ί δ ι α σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ ώ ν τών Β ι κ τ ω ρ ι α ν ώ ν σαλονιών, παραμένουν σ τ ο ι χ ε ί α πού συμβάλλουν στήν ό χ λ η σ η τ ή ς ν ό η σ η ς μας. Κ α ι α υ τ ό ε π ι δ ε ι ν ώ ν ε τ α ι άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι τ ά ά τ ο μ α πού έ χ ο υ ν α υ τ ο ύ τ ο ΰ ε ί δ ο υ ς τ ί ς «ευαισθησίες» ε ί ν α ι «ευαίσθητα» - π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο δ η λ α δ ή σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ά παρά ο ρ θ ο λ ο γ ι σ τ ι κ ά κ α ι έ χ ο υ ν α ρ κ ε τ ά συχνά υ σ τ ε ρ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς . * *

* Ή πιό γνωστή περίπτωση ήταν ίσως τής Κυρίας Winifred Coombe-Tenant, τής πρώτης γυναίκας πού αντιπροσώπευσε τήν Βρεττανική Κυβέρνηση στά Η ν ω μ έ ν α "Εθνη και ή όποια έ γ ρ α ψ ε κείμενα μέ αυτόματη γραφή μέ τό ψευδώνυμο Κυρία Willett. Αυτό είχε κρατηθεί μυστικό και άπό τήν οικογένεια της ακόμα. Γιά όσους ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ι γ ι ' αυτή τήν ιστορία και γιά τά παρακλάδια της πού απλώνονται μέχρι τόν πρώην Πρωθυπουργό Λόρδο Μπαλφούρ και άλλες ε ξ έ χ ο υ σ ε ς προσωπικότητες υπάρχουν τ ά : The Palm Sunday Case: New Light on an Old Love Story τής Κόμησσας τού Μπαλφούρ (Proceedings, SPR Vol. 52, Part 189, February 1960). The Sixth Sense τής Rosalind Heywood (London 1959) και Swan on a Black Sea τής Geraldine Cummings (London, 1st edition, 1969, revised edition 1970). ** Ό Καθηγητής Burt, στίς Myers Memorial Lecture τοΰ 1968 έ χ ε ι μιά διαφωτιστική υπο­ σημείωση πάνω σ' α υ τ ό : " Μ ι ά έ ρ ε υ ν α απέδειξε ότι τό αναλυτικό και νοήμον μυαλό ενός πολιτισμένου ενήλικου αντιδρά διαφορετικά σέ κάθε είδους παραφυσική γνώση. Τ ε λ ε υ τ α ί α έγιναν έ ρ ε υ ν ε ς σέ μία εταιρεία γνωστή μέ τό όνομα Mensa. Τά τ έ σ τ έκαναν ό Robert και ή Henie Brier. Μοναδική προϋπόθεση γ ι ά νά γ ί ν ε ι κανείς μέλος αυτής τής εταιρείας είναι νά τόν κατατάσσει ό δείκτης νοημοσύνης του στήν υψηλότερη βαθμίδα νοημοσύνης ή όποια και συγκεντρώνει ένα 2% μόνον τού πληθυσμού. Τά πειράματα ESP πού έγιναν πάνω σέ αυτά τά άτομα έδωσαν αποτελέσματα πολύ κατώτερα άπό εκείνα πού θά δικαιολογούσε ή τύχη. Συμπτωματικά, αυτός ό τύπος τής έ ρ ε υ ν α ς τόνισε τό γεγονός δτι ή έ λ λ ε ι ψ η επιτυ­ χημένων εικασιών δέν είναι αναγκαστικά και αρνητικό αποτέλεσμα. Σ' αυτά τά πειράματα, κάθε δυσανάλογος αριθμός έ χ ε ι ενδιαφέρον, όχι μόνον οί "επιτυχίες ψϊ" άλλά και οΐ "απο­ τ υ χ ί ε ς ψΐ" (R και Η. Brier "ESP Experiments with High IQ Subjects", J.B. Rhine και R. Brier, Parapsychology Today, 1968).

18

Ό επόμενος ε ν ο χ λ η τ ι κ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς ε ί ν α ι έ ν α μάλλον θ λ ι β ε ρ ό π α ρ ά δ ο ξ ο πού έ χ ω κ ι ' όλας ύ π α ι ν ι χ θ ε ΐ : Πρίν έ ν α αίώνα,' οί φ ω τ ι σ μ έ ν ο ι άνθρωποι παρακο­ λουθούσαν μέ αποτροπιασμό τό μ ε λ ό δ ρ α μ α τ ο ΰ α π ό κ ρ υ φ ο υ πού παιζόταν στις πνευματιστ^|<ές σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ς . Σ ή μ ε ρ α , α φ ο π λ ί ζ ε τ α ι κ α ν ε ί ς άπό τ ή ν αποστειρω­ μένη α τ μ ό σ φ α ι ρ α τών π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ώ ν ε ρ γ α σ τ η ρ ί ω ν μ έ τ ά α ν τ ι π α θ η τ ι κ ά τ ο υ ς παιχνιδάκια, τ ι ς μ ο ν ό τ ο ν ε ς σ ε ι ρ έ ς τ ο υ ς τ ά μ η χ α ν ο π ο ι η μ έ ν α π ε ι ρ ά μ α τ α κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ε ί α ς κ α ι τ ά περίπλοκα μ α θ η μ α τ ι κ ά πού χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι στήν ε κ τ ί μ η σ η τών α π ο τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν . Μπορεί ν ά κ α θ ρ ε φ τ ί ζ ο υ ν , ο ί σ τ α τ ι σ τ ι κ έ ς μ έ θ ο δ ο ι τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ­ νας π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς , τ ό ν σ τ α τ ι σ τ ι κ ό π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό τών άλλων επιστημών, δέν γ ί ν ο ν τ α ι όμως γ ι ' α υ τ ό κ α ι πιό ε υ χ ά ρ ι σ τ ε ς στους κ ο ι ν ο ύ ς θ ν η τ ο ύ ς . Ο ύ τ ε κ α ι ε ί ν α ι πάρα πολύ π ε ι σ τ ι κ ά τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ ς γ ι ά όσους δ έ ν σ κ έ π τ ο ν τ α ι μ α θ η μ α τ ι κ ά . Ό τρόπος μέ τ ό ν οποίο πλησίασε α ρ χ ι κ ά τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α ό Rhine κ α ι ή σχολή τ ο υ ή τ α ν μέ τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ή ς καρτελλομίΕιντικής. Χρησιμο­ ποίησαν γ ι ά τ ό σκοπό α υ τ ό κ α ρ τ έ λ λ ε ς ε ι δ ι κ ή ς κ α τ α σ κ ε υ ή ς , τ ί ς ε π ο ν ο μ α ζ ό μ ε ν ε ς κ α ρ τ έ λ λ ε ς Ζ έ ν ε ρ , πού α π ε ι κ ό ν ι ζ α ν π έ ν τ ε μ ο ν ά χ α σ χ ή μ α τ α : κύκλο, τ ε τ ρ ά γ ω ν ο , σταυρό, ά σ τ ρ ο κ α ι κύματα. Κ ρ υ φ ά , ό «πομπός» ή «ενεργών» γ ύ ρ ι ζ ε τ ή ν μ ί α κ α ρ τ έ λ λα μ ε τ ά τ ή ν ά λ λ η κ α ι ό «δέκτης» ή «πάσχων» προσπαθούσε νά μ α ν τ έ ψ ε ι , τηλεπα­ θητικά, ποιάν άπό τ ί ς π έ ν τ ε κ α ρ τ έ λ λ ε ς κ ο ι τ ο ύ σ ε ό πομπός. Κ α τ έ γ ρ α φ α ν α υ τ έ ς τ ί ς ε ι κ α σ ί ε ς κ α ι μ ε τ ά άπό έ ν α ν ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ό α ρ ι θ μ ό δοκιμών (πού μπορούσαν •νά δ ι α ρ κ έ σ ο υ ν κ α ι μιά κ α ι δυό ώ ρ ε ς ) , γ ι ν ό τ α ν ή ε κ τ ί μ η σ η τών α π ο τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν . Οί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς πού υπάρχουν νά ο φ ε ί λ ε τ α ι μιά σωστή π ρ ό β λ ε ψ η καθαρά στή τ ύ χ η , α ν έ ρ χ ο ν τ α ι , φ υ σ ι κ ά , σέ έ ν α πρός π έ ν τ ε , πράγμα πού μάς δ ί ν ε ι ε ί κ ο σ ι επιτυ­ χ η μ έ ν ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς σ' έ ν α σύνολο ε κ α τ ό δοκιμών. " Ε ν α ς τ ώ ρ α άπό τ ο ύ ς α κ ρ ο γ ω ­ ν ι α ί ο υ ς λ ί θ ο υ ς τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τών πιθανοτήτων κ α ι τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς γ ε ν ι κ ά , ε ί ν α ι ό «νόμος τών μ ε γ ά λ ω ν αριθμών» πού σέ άπλά λ ό γ ι α λ έ ε ι ό τ ι όσο μ ε γ α λ ώ ν ε ι ό αριθμός τών δοκιμών τ ό σ ο π λ η σ ι ά ζ ε ι ή σχέση μ ε τ α ξ ύ ε π ι τ υ χ η μ έ ν ω ν κ α ι αποτυ­ χημένων προβλέψεων, στήν α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς (.τίς μ α θ η μ α τ ι κ έ ς προσδο­ κ ί ε ς ) κ α ι συνεπώς όσο μ ε γ α λ ώ ν ε ι ό α ρ ι θ μ ό ς τών δοκιμών Τόσο λ ι γ ο σ τ ε ύ ο υ ν οί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς μιάς σ τ α θ ε ρ ή ς απόκλισης άπό α υ τ ή τ ή ν τ ι μ ή . " Α ν σέ μία σ ε ι ρ ά α ρ κ ε τ ώ ν χ ι λ ι ά δ ω ν δοκιμών ε π ι μ έ ν ε ι ν ά ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι μιά σ η μ α ν τ ι κ ή απόκλιση άπό τ ή ν ά ν β μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς , τ ό τ ε τ ό μόνο λ ο γ ι κ ό κ α ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό συμπέρασμα ε ί ν α ι ό τ ; ε π ε μ β α ί ν ε ι κάπο/ος άλλος π α ρ ά γ ο ν τ α ς , πέρα άπό τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η , ό όποί©!.: καΐ ε υ θ ύ ν ε τ α ι γ ί ά τά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Και ά φ ο ύ οί π ε ι ρ α μ α τ ι κ έ ς ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς απο­ κλείουν τ ή ν οποιαδήποτε κ α τ ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς κ α ρ τ έ λ λ α ς πού έ χ ε ι ό δ έ κ τ η ς σάν «στόχο» τ η ς π ρ ό β λ ε ψ η ς τ ο υ , δ έ ν μπορεί κ α ν ε ί ς παρά νά κ α τ α λ ή ξ ε ι στό συμπέ­ ρασμα δτΓ ή σ τ α θ ε ρ ή α υ τ ή απόκλιση θά πρέπει νά ο φ ε ί λ ε τ α ι σέ κάποια μ ο ρ φ ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς . Α υ τ ό , άπό τ ή ν άποψη τ ή ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή ς μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α ς ε ί ν α ι έ ν α ς α υ σ τ η ρ ά ο ρ θ ό δ ο ξ ο ς ε π α γ ω γ ι κ ό ς σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό ς . Και α υ τ ό ε ί ν α ι τ ό σ τ ο ι χ ε ί ο πού έ π ε ι σ ε τ ό σ ο υ ς σ κ ε π τ ι κ ι σ τ έ ς , κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α φ υ σ ι κ ο ύ ς , ό τ ι ή παρ' α ί σ θ η σ η α ν τ ί λ η ψ η (ESP) ε ί ν α ι μιά σκληρή α λ ή θ ε ι α . Ή απόκλιση άπό τ ή ν α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς πού ε π έ δ ε ι ξ α ν τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ύ Rliine κ α ι τών " Α γ γ λ ω ν οπαδών τ ο υ ή τ α ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά α σ τ ρ ο ν ο μ ι κ ή , τ ή ς τ ά ξ η ς τών ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν κ α ι α κ ό μ α πιό ψηλά.* Σ ύ μ φ ω ν α λοιπόν μέ τ ο ύ ς κ α ν ό ν ε ς τ ο ύ

' Μ ε τ α ξ ύ τών "Αγγλων πειραματιστών, τά πιό εντυπωσιακά αποτελέσματα πραγματοποιή­ θηκαν άπό τόν ε ξ έ χ ο ν τ α ψυχολόγο τοΰ Καϊμπριτζ Thouless καΐ άπό τόν μαθηματικό Δρ. Soal.

19

παιχνιδιοϋ τών θ ε τ ι κ ώ ν επιστημών, τό πρόβλημα « Υ π ά ρ χ ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ά ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ; » θά έπρεπε νά θ ε ω ρ ε ί τ α ι λ υ μ έ ν ο κ α ι ή α ν τ ί δ ρ α σ η θά έπρεπε νά μ ε τ α τ ε θ ε ί στό επόμενο π ρ ό β λ η μ α : «πώς λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ; » Καϊ όμως, ή δ υ σ φ ο ρ ί α σ υ ν ε χ ι ζ ό τ α ν . Πρώτα πρώτα, τό νά μ α ν τ ε ύ ε ι κ α ν ε ί ς τ ή ν μιά κ α ρ τ έ λ λ α μ ε τ ά τ ή ν ά λ λ η ε κ α τ ό , χ ί λ ι ε ς φ ο ρ έ ς , ε ί ν α ι μιά πολύ μ ο ν ό τ ο ν η κ α ι πολύ π λ η κ τ ι κ ή άσκηση. Πρός τ ό τ έ λ ο ς τ ή ς κάθε σ υ ν ε δ ρ ί α σ η ς , α κ ό μ α καϊ τ ά πιό ε ν θ ο υ σ ι ώ δ η π ε ι ρ α μ α τ ό ζ ω α παρουσίαζαν μιά κ ά μ ψ η στήν απόδοση τ ο υ ς καΐ μ ε τ ά άπό μ ε ρ ι κ έ ς β δ ο μ ά δ ε ς ή μ ή ν ε ς ε ν τ α τ ι κ ο ύ π ε ι ρ α μ α τ ι σ μ ο ύ οΊ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι έ χ α ν α ν όλως δ ι ό λ ο υ τ ό ε ι δ ι κ ό τ ο υ ς α υ τ ό χ ά ρ ι σ μ α . "Οπως ή τ α ν φ υ σ ι κ ό , α υ τ ό τ ό « φ α ι ν ό μ ε ν ο τ ή ς παρακμής» (άπό τ ή ν ά ρ χ ή μιάς σ υ ν ε δ ρ ί α σ η ς μ έ χ ρ ι τ ό τ έ λ ο ς τ η ς ) θ ε ω ρ ή θ η κ ε σάν μιά έπΙ πλέον α π ό δ ε ι ξ η τ ο ύ ό τ ι κάποιος ε ν ε ρ γ ό ς ανθρώπινος π α ρ ά γ ο ν τ α ς ε π η ρ έ α ζ ε τ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α καΐ ό χ ι μ ο ν ά χ α ή τ ύ χ η . Παρ' ό λ α α υ τ ά , όπως τ ό · ε ί π α μ ε καΐ πριν, α υ τ ό τ ό π ε ι ρ α μ α τ ι κ ό σχήμα ά φ η ν ε κ α τ ά κάποιο τρόπο β α θ ύ τ α τ α α ν ι κ α ν ο π ο ί η τ ο υ ς όσους δ έ ν σ κ έ π τ ο ν τ α ι μ α θ η μ α τ ι κ ά . Κ ι ' α υ τ ό θ ά μάς τ ό δ ε ί ξ ε ι κ α λ ύ τ ε ρ α έ ν α π α ρ ά δ ε ι γ μ α . Σ έ έ ν α ESP τ έ σ τ , έ ν α ά τ ο μ ο μ α ν τ ε ύ ε ι ε κ α τ ό δ ι α δ ο χ ι κ έ ς κ α ρ τ έ λ λ ε ς στή σ ε ι ρ ά , (πού γ υ ρ ί ζ ε ι μιά μιά ό πειραμα­ τ ι σ τ ή ς σ' έ ν α ά λ λ ο δ ω μ ά τ ι ο ή α κ ό μ α κ α ι σέ έ ν α ά λ λ ο κ τ ί ρ ι ο ) . ' Ε φ ' όσον υπάρχουν π έ ν τ ε είδών κ α ρ τ έ λ λ ε ς , ή α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς θά πρέπει νά α ν έ ρ χ ε τ α ι σέ μιά σωστή π ρ ό β λ ε ψ η στις π έ ν τ ε ή σέ ε ί κ ο σ ι σωστές π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς στίς ε κ α τ ό . " Α ς υποθέσαμε ό τ ι άντΐ γ ι ά ε ί κ ο σ ι σωστές π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς α υ τ ό ς κ ά ν ε ι ε ί κ ο σ ι δύο. Δ έ ν χ ά θ η κ ε ό κόσμος. Τό πείραμα έξακο/^αυθεί, φ τ ά ν ε ι στίς χ ί λ ι ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς καΐ τ ό ά τ ο μ ο μας ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ν ά δ ί ν ε ι έ ν α δ έ κ α τ ο ί ς ε κ α τ ό π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ε π ι τ υ χ η ­ μ έ ν ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς άπ' όσες ο ρ ί ζ ε ι ή α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς : δ ι α κ ό σ ι ε ς ε ί κ ο σ ι ε π ι τ υ χ η μ έ ν ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς άντ'ι γ ι ά δ ι α κ ό σ ι ε ς . Τώρα, όπως μάς λ έ ε ι ό π α γ κ ό σ μ ι α π α ρ α δ ε δ ε γ μ έ ν ο ς λ ο γ ι σ μ ό ς τών πιθανοτήτων (πού β α σ ί ζ ε τ α ι στό π ε ρ ί φ η μ ο θεώ­ ρημα τ ο ύ Ν ε ύ τ ω ν ο ς , τ ό θ ε ώ ρ η μ α τ ο ύ δ υ ω ν ύ μ ο υ ) ο ί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς πού υπάρχουν ε ν α ν τ ί ο ν ε ν ό ς τ έ τ ο ι ο υ α π ο τ ε λ έ σ μ α τ ο ς πού προκύπτει άπό τ ή ν τ ύ χ η κ α ι μόνο, ε ί ν α ι ε ί κ ο σ ι πρός έ ν α . Τ ό ά τ ο μ ο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ί ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς τ ο υ , φ τ ά ν ε ι τ ί ς π έ ν τ ε χ ι λ ι ά δ ε ς κ α ι σ υ ν ε χ ί ζ ε ι ν ά φ έ ρ ν ε ι έ ν α δ έ κ α τ ο ί ς ε κ α τ ό έπί πλέον τ ή ς α ν α μ ε ­ ν ό μ ε ν η ς τ ι μ ή ς τ ύ χ η ς , χ ί λ ι ε ς ε κ α τ ό ε π ι τ υ χ ί ε ς ά ν τ ί γ ι ά χ ί λ ι ε ς . Ο ί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς πού υπάρχουν τ ώ ρ α ε ν α ν τ ί ο ν τ ο ύ π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η φ θ ά ν ο υ ν σέ δυό χ ι λ ι ά δ ε ς πρός έ ν α . Φ τ ά ν ε ι αδυσώπητα στίς δ έ κ α χ ι λ ι ά δ ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς - κ α ι φ έ ρ ν ε ι δυό χ ι λ ι ά δ ε ς δ ι α κ ό σ ι ε ς ε π ι τ υ χ ί ε ς ά ν τ ί γ ι ά δυό χ ι λ ι ά δ ε ς . 0 1 π ι θ α ν ό τ η τ ε ς πού υπάρχουν τ ώ ρ α ν ά ο φ ε ί λ ο ν τ α ι α υ τ έ ς ο ί ε π ι τ υ χ η μ έ ν ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς σ έ καθαρή τ ύ χ η ε ί ν α ι μία σ τ ά δύο ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α . Τ έ τ ο ι ο ς ε ί ν α ι ό «νόμος τών μ ε γ ά λ ω ν αριθμών». Γ ι ά τόν μ α θ η μ α τ ι κ ό κ α ι τόν φ υ σ ι κ ό δ έ ν ε ί ν α ι παρά έ ν α σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ε ς ό ρ γ α ν ο . Γ ι ά τ ό ν μή μ α θ η μ α τ ι κ ό , ή από­ τ ο μ η άνοδος τ ή ς καμπύλης τ ο ύ ι σ ο ζ υ γ ί ο υ τών πιθανοτήτων ε ν α ν τ ί ο ν τ ή ς τ ύ χ η ς δ έ ν ε ί ν α ι παρά έ ν α α κ ό μ α π α ρ ά δ ο ξ ο κ α ι μ ί α πρόσθετη πηγή όχλησης γ ι ά τ ή νό­ ηση τ ο υ . Ό π λ η σ ι έ σ τ ε ρ ο ς τρόπος γ ι ά νά α γ γ ί ξ ο υ μ ε ε ν σ τ ι κ τ ω δ ώ ς α υ τ ό τό παρά­ δ ο ξ ο ε ί ν α ι ν ' α ν α λ ο γ ι σ θ ο ύ μ ε ό τ ι γ ι ά ν ά ε π ι μ έ ν ε ι σ έ τ έ τ ο ι ο βαθμό α υ τ ή ή όσο ασή­ μ α ν τ η κ ι ' ά ν ε ί ν α ι απόκλιση τών δ έ κ α τ ο ί ς ε κ α τ ό μ ε τ ά άπό χ ί λ ι α , π έ ν τ ε χ ι λ ι ά δ ε ς , δ έ κ α χ ι λ ι ά δ ε ς π ε ι ρ ά μ α τ α , θά πεί ό τ ι θά πρέπει νά σ υ ν τ ρ έ χ ε ι κάποιος λ ό γ ο ς . Α υ τ ό προσπαθεί νά α π ο δ ε ί ξ ε ι ό λ ο γ ι σ μ ό ς τών πιθανοτήτων. Τά πρώτα α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α πού δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τό 1934 ό Rhine, καλύπτουν μία σειρά άπό ο γ δ ό ν τ α π έ ν τ ε χ ι λ ι ά ­ δ ε ς π ε ι ρ ά μ α τ α μέ θ έ μ α τ ή ν κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή κ α ι έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς σ' α υ τ ά ε ι δ ι κ ά

20

ε π ι λ ε γ μ έ ν α άτομα.* Σ τ ό σύνολο, ό αριθμός τών ε π ι τ υ χ η μ έ ν ω ν π ρ ο β λ έ ψ ε ω ν Ισοδυ­ ν α μ ο ύ σ ε μ έ έ ν α ε ί κ ο σ ι όχτώ τ ο ι ς ε κ α τ ό ά ν τ ί γ ι ά ε ί κ ο σ ι τ ο ι ς ε κ α τ ό . Ο ί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς ε ν α ν τ ί ο ν τ ο ΰ π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η ε ί ν α ι σ' α υ τ ή ν τήν περίπτωση α σ τ ρ ο ν ο μ ι κ έ ς καϊ μ' α υ τ ά τά σ τ ο ι χ ε ί α έ κ α ν ε ή ESP τ ή ν πρώτη π ρ α γ μ α τ ι κ ά αξιοπρεπή δ η μ ο σ ί α τ η ς εμφάνιση. Και πάλι δμως, γ ι ά όποιον δέν ε ί ν α ι μ α θ η μ α τ ι κ ό ς , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά υ π ά ρ χ ε ι κ ά τ ι τ ό β α θ ύ τ α τ α ε ν ο χ λ η τ ι κ ό στήν ιδέα ό τ ι έ ν α ε ί κ ο σ ι ο χ τ ώ , ά ν τ ί γ ι ά ε ί κ ο σ ι , τ ο ί ς ε κ α τ ό , μπορεί νά έ χ ε ι τ ό σ ο β α ρ υ σ ή μ α ν τ α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α , έστω και άν α υ τ ό άφορα μ ε γ ά λ ο υ ς α ρ ι θ μ ο ύ ς . Φ α ί ν ε τ α ι δ τ ι έ ν α μ α θ η μ α τ ι κ ά α φ ε λ έ ς ά τ ο μ ο έ χ ε ι ο ξ ύ τ ε ρ η σ υ ν ε ί δ η σ η άπό έ κ ε ί ν η ν πού έ χ ε ι ένας ε ί δ ι κ ό ς , τ ο ΰ βασικού π α ρ ά δ ο ξ ο υ τ ή ς θεωρίας τών πιθανοτήτων, πού τ ό σ ο π ρ ο β λ η μ ά τ ι σ ε τ ο ύ ς φ ι λ ό σ ο φ ο υ ς άπό τ ή ν εποχή πού ό Pascal ε γ κ α ι ν ί α σ ε τόν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό α υ τ ό κλάδο ( γ ι ά νά β ε λ τ ι ώ ­ σει τ ι ς χ α ρ τ ο π α ι κ τ ι κ έ ς προοπτικές ενός φ ί λ ο υ φ ι λ ό σ ο φ ο υ τ ο ΰ Chevalier de M e ­ re). Τό π α ρ ά δ ο ξ ο , σέ γ ε ν ι κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς , έ γ κ ε ι τ α ι στό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ή θ ε ω ρ ί α τών πιθανοτήτων μπορεί κ α ι προβλέπει μέ μιά μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η α κ ρ ί β ε ι α τ ή ν τ ε λ ι κ ή έκ­ βαση μιάς δ ι ε ρ γ α σ ί α ς πού α π ο τ ε λ ε ί τ α ι άπό έ ν α μ ε γ ά λ ο αριθμό α ν ε ξ ά ρ τ η τ ω ν περιστατικών πού δ έ ν μπορούν α υ τ ά καθ' έ α υ τ ά ν ά π ρ ο β λ ε φ θ ο ύ ν . Μ έ ά λ λ α λ ό γ ι α , π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ΰ μ ε έ ν α μ ε γ ά λ ο αριθμό α β ε β α ι ο τ ή τ ω ν νά σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν μιά β ε β α ι ό ­ τ η τ α , έ ν α μ ε γ ά λ ο αριθμό τ υ χ α ί ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν ν ά δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν έ ν α τ ε λ ι κ ό αποτέλε­ σμα πού υ π α κ ο ύ ε ι σέ κανονισμούς. Π α ρ ά δ ο ξ ο όμως ή ό χ ι , αυτό τό σ ύ σ τ η μ α ε ί ν α ι σωστό. Στή θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι κ ή μπορούμε νά προείπουμε μέ α κ ρ ί β ε ι α τ ή ν θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ί α ε ν ό ς α ε ρ ί ο υ κάτω άπό μιά δ ε δ ο μ έ ν η πίεση παρ' ό λ ο πού τά μόρια τ ο υ , πού άπό τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α τ ο υ ς εξαρ­ τ ά τ α ι ή θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ί α τ ο ύ α ε ρ ί ο υ , πετάν, ό λ α τ ο υ ς , έδώ κ α ι κεί, σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι κ α ι ε ξ ο σ τ ρ α κ ί ζ ο ν τ α ι στόν τ ρ ε λ λ ό δ ρ ό μ ο τ ο υ ς σάν έ ν α σ μ ά ρ ι σκνίπες κάτω άπό τ ή ν ε π ή ρ ε ι α τ ο ύ LSD. Ό α ρ χ α ι ο λ ό γ ο ς πού π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε ι μέ τό τ έ σ τ τ ο ύ ρ α δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ άνθρακα τ ή ν η λ ι κ ί α ενός απολιθώματος, β α σ ί ζ ε τ α ι στό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι οί ρ α δ ι ε ν ε ρ ­ γ έ ς ο υ σ ί ε ς διασπώνται μ έ έναν α υ σ τ η ρ ά σ τ α θ ε ρ ό ρυθμό ( τ ό ν ε π ο ν ο μ α ζ ό μ ε ν ο χ ρ ό ν ο «ημίσειας ζωής» τ ο υ ς ) * * παρ' ό λ ο πού ό χ ρ ό ν ο ς διάσπασης τών ξ ε χ ω ρ ι σ τ ώ ν ατόμων τ ο υ ς δ έ ν υ π ό κ ε ι τ α ι , ο ϋ τ ε θ ε ω ρ η τ ι κ ά , σ έ κ α ν ό ν ε ς κ α ι ε ί ν α ι απρόβλεπτος. Γ ε ν ι κ ά , στήν ύπο-άτομική φ υ σ ι κ ή , ή Ά ρ χ ή τ ή ς Α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ί α ς τ ο ύ H e i s e n b e r g και οΐ ν ό μ ο ι τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς μ η χ α ν ι κ ή ς α ν τ ι κ α τ έ σ τ η σ α ν τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α μέ τ ή ν πι­ θ α ν ό τ η τ α . Στή γ ε ν ε τ ι κ ή , άπό τήν ήμερα κ ι ό λ α ς πού ό Ά β β ά ς M e n d e l ά ρ χ ι σ ε νά κ α τ α γ ρ ά φ ε ι τά μπιζέλια-νάνους τ ο υ , β α σ ι λ ε ύ ε ι ή σ τ α τ ι σ τ ι κ ή . Και τό ί δ ι ο σ υ μ β α ί ν ε ι α τ ο ύ ς κ ο σ μ ι κ ώ τ ε ρ ο υ ς κόσμους τών ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν τών κ α ζ ί ν ω ν καϊ τών α σ φ α ­ λειών. Κ α μ μ ι ά άπ' α υ τ έ ς τ ί ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς δ έ ν θά μπορούσε νά σ τ α θ ε ί , άν ο1 ν ό μ ο ι τ ή ς τ ύ χ η ς δέν ή τ α ν , τ ό σ ο παράδοξα, τ ό σ ο φ ε ρ έ γ γ υ ο ι . " Ε ν α κλασσικό π α ρ ά δ ε ι γ μ α σ τ α τ ι σ τ ι κ ή ς μ α γ ε ί α ς α ν α φ έ ρ ε τ α ι στους θ α ν ά τ ο υ ς τών σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν τ ο ύ Γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ Ι π π ι κ ο ύ πού πέθαναν άπό λ ά κ τ ι σ μ α ά λ ο γ ο υ άπό τό 1875 μ έ χ ρ ι τό 1894. Μ έ σ α σ' α υ τ ά τά ε ί κ ο σ ι χ ρ ό ν ι α , ό σ υ ν ο λ ι κ ό ς αριθμός θανάτων σέ δ έ κ α τ έ σ σ ε ρ α σώματα σ τ ρ α τ ο ύ ή τ α ν 196. Μ' α υ τ ά μ ο ν ά χ α τά σ τ ο ι χ ε ί α , ένας Γερ­ μανός μ α θ η μ α τ ι κ ό ς α ν έ λ α β ε νά υ π ο λ ο γ ί σ ε ι τήν θ ε ω ρ η τ ι κ ή σ υ χ ν ό τ η τ α σέ μηδέν, έναν, δύο ή και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς θ α ν ά τ ο υ ς κ α τ ά σώμα σ τ ρ α τ ο ύ κ α τ ' έ τ ο ς . Ά κ ο λ ο υ * Στά αρχεία κρατήθηκαν και οί επιδόσεις τών ατόμων πού απορρίφθηκαν μετά άπό μιά προκαταρκτική δοκιμή γιατί οί επιδόσεις τους ήταν μέτριες ή κάτω τού μετρίου. * * ό χρόνος πού απαιτείται γιά νά διασπασθούν τά μισά άτομα μιάς δεδομένης ραδιενεργούς ουσίας.

21

θεϊ ή σύγκριση μεταξύ θεωρητικών και πραγματικών αριθμών: *

Α ρ ι θ μ ό ς θανάτων κ α τ ά σώμα στρατού κατ' έτος Ο 1 2 3 4 5

ή περισσότεροι

Πραγματικός Αριθμός Περιστατικών 144 91 32 11 2 Ο

Θεωρητικός Αριθμός Περιστατικών 139.0 97.3 34.1 8.0 1.4 0.2 Κ α τ ά τόν W a r r e n Weaver^"

Και γ ι ά νά κ α τ α σ τ ή σ ο υ μ ε κάπως σ α φ έ σ τ ε ρ ο α υ τ ό ν τόν κάπως περίπλοκο π ί ν α κ α : πόσο συχνά, μέσα σ' α υ τ ά τά ε ί κ ο σ ι χ ρ ό ν ι α , θά ε ί χ ε κάθε έ ν α άπό τά τέσ­ σερα σώματα σ τ ρ α τ ο ύ δύο παρόμοια δ υ σ τ υ χ ή μ α τ α μ έ σ α στόν ϊ δ ι ο χ ρ ό ν ο ; Ή θ ε ω ρ ί α λ έ ε ι ό τ ι α υ τ ό θά έπρεπε νά συμβεϊ 34.1 φ ο ρ έ ς . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α συν­ έβη 3 2 φ ο ρ έ ς . Τ ό μ ο ν α δ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο πού χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ένας μ α θ η μ α τ ι κ ό ς γ ι ά τ ο ύ ς υπολογισμούς τ ο υ , ε ί ν α ι ό σ υ ν ο λ ι κ ό ς αριθμός α τ υ χ η μ ά τ ω ν σέ 1 4 X 2 0 = 2 8 0 «έτη σωμάτων σ τ ρ α τ ο ύ » . IVI' α υ τ ό μόνο τό δ ε δ o μ έ v b κ α ι μέ τή β ο ή θ ε ι α τ ή ς κ α τ α ν ο μ ή ς Poisson μπορεί νά υ π ο λ ο γ ί σ ε ι τ ή ν σ χ ε τ ι κ ή σ υ χ ν ό τ η τ α τών Ο, 1, 2, 3, ή 4 απω­ λ ε ι ώ ν πού θά υποστεί έ ν α σώμα σ τ ρ α τ ο ύ μέσα σέ έ ν α χ ρ ό ν ο . " Ε ν α ά λ λ ο μ υ σ τ ή ρ ι ο τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τών τ υ χ α ί ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν μάς αποκαλύπτει ή α κ ό λ ο υ θ ο ς π α ρ ά γ ρ α φ ο ς τ ο ύ W a r r e n Weaver: Οί συνθήκες, κάτω άπό τ ί ς όποιες ένας σκύλος φ θ ά ν ε ι στό σ η μ ε ί ο ν ά δ α γ κ ώ σ ε ι κάποιον τ ό σ ο σοβαρά ώστε ν ά χ ρ ε ι α σ τ ε ί ν ' α ν α φ ε ρ θ ε ί τ ό γ ε γ ο ν ό ς στίς Υ γ ε ι ο ν ο μ ι κ έ ς Υ π η ρ ε σ ί ε ς , φ α ί ν ο ν τ α ι π ρ ά γ μ α τ ι ν ά ε ί ν α ι κ α ι περίπλοκες κ α ι απρόβλεπτες. Σ τ ή ν Π ο λ ι τ ε ί α τ ή ς Νέας Υ ό ρ κ η ς , ο ί Υ γ ε ι ο ν ο μ ι κ έ ς Υ π η ρ ε σ ί ε ς α ν ά φ ε ρ α ν γ ι ά τ ό 1955 έ ν α μέσο όρο άπό 75.3 παρόμοια κρούσματα. Τό 1956 ό α ν τ ί σ τ ο ι χ ο ς αριθμός ή τ α ν 73.6. Τό 1957, 73.2 κ α ι τ ι ς δ ύ ο ε π ό μ ε ν ε ς χ ρ ο ν ι έ ς 74.5 κ α ι 72.6.ιι Ό Weave r παρατη ρ ε ϊ :

" Ε ν α άπό τ ά πιό χ τ υ π η τ ά κ α ι τ ά πιό θ ε μ ε λ ι ώ δ η χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ή ς θεωρίας τών πιθανοτήτων ε ί ν α ι ό τ ι μάς ο δ η γ ε ί στήν κ α τ α ν ό η σ η (Sic) τ ή ς κ α τ ά τά άλλα π α ρ ά ξ ε ν η ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , σ ύ μ φ ω ν α μέ τ ή ν όποια, γ ε γ ο ν ό τ α , πού ό τ α ν τ ά α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ μ ε τ ό κάθε έ ν α ξ ε χ ω ρ ι σ τ ά , ε ί ν α ι , άπό τ ή ν φ ύ σ η τ ο υ ς , ι δ ι ό τ ρ ο π α κ α ι απρόβλεπτα, ό τ α ν α ν τ ι μ ε τ ω ­ π ί ζ ο ν τ α ι ο μ α δ ι κ ά μπορούν νά μάς δώσουν πολύ σ τ α θ ε ρ ο ύ ς μέσους bpouQ;.^^ χρησιμοποίησε τήν έπωνομαζόμενη κατανομή Πουασσόν, πού κ α τ ά γ ε τ α ι άπό τήν ε υ ρ ύ τ ε ρ α χρησιμοποιούμενη καμπύλη Gauss.

22

Μάς ο δ η γ ο ύ ν δμως π ρ α γ μ α τ ι κ ά σέ μιά κατανόηση; Πώς α υ τ ά τά ά λ ο γ α τ ο ΰ Γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ σ υ ν τ ο ν ί ζ ο υ ν τ ή σ υ χ ν ό τ η τ α τών θ α ν α τ η φ ό ρ ω ν λ α κ τ ι σ μ ά τ ω ν τ ο υ ς σ ύ μ φ ω ν α μέ τ ί ς α π α ι τ ή σ ε ι ς τ ή ς κ α τ α ν ο μ ή ς P o i s s o n ; Πώς ξ έ ρ ο υ ν οΊ σκύ­ λ ο ι τ ή ς Νέας Υ ό ρ κ η ς ό τ ι τ ό η μ ε ρ ή σ ι ο «δαγκωματικό»· τ ο υ ς δ ε λ τ ί ο έ χ ε ι λ ή ξ ε ι ; Σ τ ή ν περίπτωση πού τό κ α ζ ί ν ο δέν θά έπαυε νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί , πώς θά ή ξ ε ρ ε ή μπίλλ ι α ό τ ι σ έ τ ε λ ε υ τ α ί α α ν ά λ υ σ η θ ά έπρεπε τ ε λ ι κ ά ν ά έ ρ χ ε τ α ι μιά φ ο ρ ά στις τ ρ ι ά ν τ α έ π τ ά ; Ή κ α τ ε υ ν α σ τ ι κ ή ε ρ μ η ν ε ί α δ τ ι ο ι άπειρες μ ι κ ρ ο ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς πού υ φ ί σ τ α ν τ α ι τ ά ά λ ο γ α , ο ί σ κ ύ λ ο ι καϊ ο ί μπίλλιες τ ή ς ρ ο υ λ έ τ τ α ς στή μ ε γ ά λ η δ ι ά ρ κ ε ι α α ν τ ι ­ σ τ α θ μ ί ζ ο ν τ α ι , ε ί ν α ι μ ι ά ε ρ μ η ν ε ί α πού στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ε ξ ή γ η σ η . Δ έ ν μάς ε ξ η γ ε ί τ ό π α ν ά ρ χ α ι ο π α ρ ά δ ο ξ ο πού προκύπτει άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι τ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α πού φ έ ρ ν ε ι ό γ κ ρ ο υ π ι έ ρ η ς , ό τ α ν ρ ί χ ν ε ι τή μπιλλιά τ ο υ , δέν συν­ δ έ ε τ α ι α ί τ ι α κ ά μ έ τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α πού έ φ ε ρ α ν ο ί π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς τ ο υ μπιλλιέςό τ ι άν τό κ ό κ κ ι ν ο ή ρ θ ε ε ί κ ο σ ι ο χ τ ώ φ ο ρ έ ς στή σ ε ι ρ ά (πού, όπως ν ο μ ί ζ ω , ε ί ν α ι ή πιό επίμονη ε π α ν ά λ η ψ η πού κ α τ α γ ρ ά φ τ η κ ε π ο τ έ ) , ο ί π ι θ α ν ό τ η τ ε ς πού έ χ ε ι ν ά ξα­ ν ά ρ θ ε ι ά λ λ η μία φ ο ρ ά ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν ν ά ε ί ν α ι έ ν α πρός έ ν α . Ή θ ε ω ρ ί α τ ώ ν πιθανοτήτων ε ί ν α ι παιδί τ ο ύ π α ρ ά δ ο ξ ο υ άπό τ ο ύ ς γ ά μ ο υ ς τ ο υ μ έ τ ά μ α θ η μ α τ ι κ ά . Κ ι ' όμως δ ο υ λ ε ύ ε ι . "Ολόκληρο τ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α τ ή ς μον­ τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι απάνω τ η ς , ό α ρ χ α ι ο λ ό γ ο ς β α σ ί ζ ε τ α ι σ' α υ τ ή ν , οί επι­ χ ε ι ρ ή σ ε ι ς β α σ ί ζ ο ν τ α ι σ' αυτήν. Και δ ο υ λ ε ύ ε ι , τό ε π α ν α λ α μ β ά ν α μ ε μία α κ ό μ α φ ο ρ ά , μ έ μιά μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η α κ ρ ί β ε ι α κάθε φ ο ρ ά πού α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ α ι μ ε γ ά λ ο ι α ρ ι θ μ ο ί μ α ζ ι κ ά . Και γ ι ' α υ τ ό ακριβώς ο δ η γ ο ύ μ α σ τ ε στό συμπέρασμα δ τ ι θά πρέ­ πει ν ά υ π ά ρ χ ε ι κάποιος ά λ λ ο ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς , έ κ τ ο ς άπό τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α τ ή ς τ ύ χ η ς , κάθε φ ο ρ ά πού μ ι ά μ ε γ ά λ η σ ε ι ρ ά γ ε γ ο ν ό τ ω ν α π ο κ λ ί ν ε ι σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά άπό τΙς μα­ θηματικές προσδοκίες τής τύχης. Ό δ η γ ο ύ μ α σ τ ε , δ έ ν ε ί μ α σ τ ε όμως κ α ι ε υ τ υ χ ε ί ς γ ι ' α υ τ ό . " Α ν ή παραψυχο­ λ ο γ ί α δέν ή τ α ν τ ί π ο τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο άπό μιά άπλή κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή , δ έ ν θά ά ξ ι ζ ε τ ό ν κόπο ν' α σ χ ο λ η θ ο ύ μ ε κάν. Τά σ τ α τ ι σ τ ι κ ά όμως α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τών πειρα­ ματισμών τ ο ύ Rhine, τ ο ύ Soal, τ ο ύ T h o u l e s s κ α ι ούτω κ α θ ε ξ ή ς , σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν αρ­ κ ε τ ά ισχυρές α π ο δ ε ί ξ ε ι ς γ ι ά ν ' α ν α σ τ α τ ώ σ ο υ ν έ ν α σκεπτικό επιστήμονα. " Ε ν α ς τρόπος γ ι ά ν ά πείσουμε έ ν α κ ο υ φ ό άνθρωπο δ τ ι τ ό γ ρ α μ μ ό φ ω ν ο π α ί ζ ε ι μ ο υ σ ι κ ή , είναι νά τού δείξουμε τά αυλάκια τού δίσκου μ' ένα μεγεθυντικό φακό.

Μ ι ά ά λ λ η α υ θ ό ρ μ η τ η α ν τ ί δ ρ α σ η πού ξ ε σ η κ ώ ν ο υ ν ή κ α ρ τ ε λ λ ο - μ α ν τ ι κ ή κ α ι τά σ τ α τ ι σ τ ι κ ά π ε ι ρ ά μ α τ α ε ί ν α ι ή α κ ό λ ο υ θ η : «Πολύ καλά, τά τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά σας υ π ο κ ε ί μ ε ν α έ χ ο υ ν έ ν α μέσο όρο απόδοσης πού φ θ ά ν ε ι στίς ό χ τ ώ ε π ι τ υ χ ί ε ς στίς ε ι κ ο σ ι π έ ν τ ε , ά ν τ ί γ ι ά τ ή ν α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς τών π έ ν τ ε επιτυχιών. Ε ί ν α ι πάρα πολύ εντυπωσιακό, δέν παύει όμως ν' α φ ή ν ε ι δ έ κ α έπτά α π ο τ υ χ ί ε ς στις ε ί κ ο σ ι π έ ν τ ε π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς . " Α ν υποθέσουμε ό τ ι τ ό επιπλέον τ ρ ί α τ ο ί ς ε κ α τ ό τών ε π ι τ υ χ ι ώ ν ο φ ε ί λ ε τ α ι στήν ESP, θ ά πρέπει ν ά ε ί ν α ι μιά πολύ ι δ ι ό ρ ρ υ θ μ η ιδιοσυ­ στασία, ά φ ο ύ πότε υ π ά ρ χ ε ι κ α ι πότε δέν υ π ά ρ χ ε ι — κ α ι συνήθως δέν υπάρχει.» Α υ τ ό ε ί ν α ι , οπωσδήποτε, α λ ή θ ε ι α , θ ά μπορούσε β έ β α ι α ν ' α ν τ ι τ ά ξ ε ι κ α ν ε ί ς ό τ ι τά έπί μέρους μ ό ρ ι α τ ο ύ α τ μ ο ύ τ ή ς α τ μ ο μ η χ α ν ή ς ή τά σωμάτια σ' έναν α τ ο ­ μικό α ν τ ι δ ρ α σ τ ή ρ α , σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι έ ξ ίσου ι δ ι ό ρ ρ υ θ μ α κ α ι ό τ ι μόνον τ ό τ ε λ ι κ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α ε ί ν α ι β έ β α ι ο . Ή α ν α λ ο γ ί α όμως δέν σ τ έ κ ε ι παρά μ ε ρ ι κ ά , γ ι α τ ί στήν ESP δ έ ν μπορούμε ν ά ε ί μ α σ τ ε β έ β α ι ο ι ο ύ τ ε γ ι ά τ ό τ ε λ ι κ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α . "Οσα κ α ι νά μάς υ π ό σ χ ε τ α ι έ ν α υ π ο κ ε ί μ ε ν ο , ο σ ο δ ή π ο τ ε ε ν τ υ π ω σ ι α κ έ ς κ α ι άν ή τ α ν οί προ­ η γ ο ύ μ ε ν ε ς ε π ι δ ό σ ε ι ς τ ο υ , τ ί π ο τ α δ έ ν μάς ε γ γ υ ά τ α ι ό τ ι θ ά λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ο υ ν ο ί ESP

23

ι κ α ν ό τ η τ ε ς τ ο υ κ α ι στήν επόμενη σ υ ν ε δ ρ ί α σ η . Και α υ τ ό ε ί ν α ι στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό ­ τ η τ α κ α ι έ ν α άπό τ ά κ υ ρ ι ώ τ ε ρ α ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α τών σκεπτικιστών. Μ ι ά άπό τ ι ς β α σ ι κ έ ς α π α ι τ ή σ ε ι ς τών θ ε τ ι κ ώ ν επιστημών ε ί ν α ι ό τ ι έ ν α π ε ί ρ α μ α πρέπει οπωσ­ δήποτε νά μπορεί νά επαναλαμβάνεται κ α ι τά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ νά προβλέπονται {μέσα σέ ώ ρ ι σ μ έ ν α σ τ α τ ι σ τ ι κ ά ό ρ ι α ) . Α υ τ ή καθ' ε α υ τ ή όμως ή φ ύ σ η τών παρα­ ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ώ ν π ε ι ρ α μ ά τ ω ν τά κ ά ν ε ι νά μήν μπορούν νά ε π α ν α λ α μ β ά ν ο ν τ α ι κ α τ ά β ο ύ λ η σ η κ α ι νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν απρόβλεπτα. Αυτή ή ι δ ι ό τ η τ α τ ο υ ς ε ί ν α ι τό στοι­ χ ε ί ο πού δ α ι μ ό ν ι σ ε κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν τ ή ν α ν τ ί δ ρ α σ η , άπό τ ή ν ά ρ χ ή . " Α ν σ κ ε φ τ ο ύ μ ε όμως έ ν α λεπτό, θά δ ο ύ μ ε ό τ ι ή κ ρ ι τ ι κ ή τών σκεπτικιστών ε ί ν α ι ά δ ι κ η . Μπορεί ή ε π α ν ά λ η ψ η κ α ι ή π ρ ό β λ ε ψ η νά ε ί ν α ι έ γ κ υ ρ α κ ρ ι τ ή ρ ι α στις φ υ σ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς , έ χ ο υ ν όμως μ ι κ ρ ό τ ε ρ η αξία στό χ ώ ρ ο τ ή ς ι α τ ρ ι κ ή ς κ α ι α κ ό μ α μ ι κ ρ ώ τ ε ρ η σ' ε κ ε ί ν ο υ ς τ ο ύ ς κ λ ά δ ο υ ς τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς πού ασχολούν­ τ α ι μ έ τ ι ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς τ ο ύ α σ υ ν ε ί δ η τ ο υ κ α ι μ έ τ ό α υ τ ό ν ο μ ο ν ε υ ρ ι κ ό σύστημα. Ή στήση τ ο ύ πέους ε ί ν α ι , ά λ λ ο ί μ ο ν ο , μάλλον απρόβλεπτη κ α ι τό ϊ δ ι ο ι σ χ ύ ε ι καϊ γ ι ά τόν ο ρ γ α σ μ ό τ ή ς γ υ ν α ί κ α ς . Κ α ι α σ φ α λ ώ ς δέν θ ά δ ι ε υ κ ό λ υ ν ε τ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ς ο ϋ τ ε τ ό ε ί δ ο ς τ ο ύ α υ σ τ η ρ ο ύ π ε ι ρ α μ α τ ι κ ο ύ έ λ ε γ χ ο υ τ ή ς ESP ο ϋ τ ε ή παρου­ σία σκεπτικών π α ρ α τ η ρ η τ ώ ν . Καϊ α υ τ ή δ έ ν ε ί ν α ι κ α μ μ ι ά ά σ χ ε τ η α ν α λ ο γ ί α , γ ι α τ ί τ ό σ ο τό σ έ ξ όσο κ α ι ή ESP ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι κ α ι τά δύο άπό α σ υ ν ε ί δ η τ ε ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς πού δέν υπακούουν στόν έ λ ε γ χ ο τ ή ς β ο ύ λ η σ η ς . Οί σ υ ν ε ι δ η τ έ ς προσπάθειες έξ ά λ λ ο υ , θά μπορούσαν ν' αποθαρρύνουν τό υ π ο κ ε ί μ ε ν ο . Μ ι σ ό σχεδόν α ι ώ ν α τ ώ ρ α , ο ί π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο ι τ ή ς σ τ α τ ι σ τ ι κ ή ς σ χ ο λ ή ς κ υ ν η γ ά ν ε τ ό τ έ λ ε ι ο π ε ί ρ α μ α πού θ ά μπορούσε ν ά ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι τ ά α ύ σ τ η ρ ώ τ ε ρ α κ ρ ι τ ή ρ ι α τ ή ς ε π α ν ά λ η ψ η ς καΐ τ ή ς πρόβλεψης. Κ α ι ή έ μ μ ο ν η α υ τ ή ι δ έ α τ ο υ ς , μ έ χ ρ ι ν' α ν α κ α λ ύ ψ ο υ ν οί ψ υ χ ο λ ό γ ο ι τ ή ν τ ε χ ν ι κ ή πού θά μπορεί νά π ρ ο κ α λ ε ί τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η κ α τ ά β ο ύ λ η σ η , κινδυνεύει νά μεταμορφωθεί σέ τελώνιο.

Λ ι γ ώ τ ε ρ ο ε ξ α ν τ λ η τ ι κ ή π ρ ο σ έ γ γ ι σ η στήν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α άπό τ ή ν κ α ρ τ ε λ λ ο ­ μ α ν τ ι κ ή σ τ α τ ι σ τ ι κ ή , ε ί ν α ι τά «κλασσικά», όπως θά μπορούσε κ α ν ε ί ς νά τά απο­ κ α λ έ σ ε ι π ε ι ρ ά μ α τ α , πού έ κ α ν ε , άπό πολύ παλιά, ή Β ρ ε τ τ α ν ι κ ή " Ε τ α ι ρ ε ί α Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν (British S o c i e t y for Psychical Research, ή SPR). To 1880, δυό δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ ν α μ έ λ η τ η ς , ένας ε ι ρ η ν ο δ ί κ η ς κ α ι Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τ ο ύ ίΐανεπιστημιακού Κολλεγίου, ό Malcolm Guthrie, και ένας γυμνασιάρχης, ό James B i r c h a i l , έ κ α ν α ν μιά σ ε ι ρ ά άπό 246 π ε ι ρ ά μ α τ α μέ θ έ μ α τ ή ν τ η λ ε π α θ η τ ι κ ή μ ε τ α ­ βίβαση σχεδίων σέ ι δ ι α ί τ ε ρ α π ρ ο ι κ ι σ μ έ ν α ά τ ο μ α . ' Α ψ ο ύ δ η μ ο σ ί ε υ σ α ν τά πρώτα τ ο υ ς α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α στήν P r o c e e d i n g s of the Society πλησίασαν τ ό ν Sir Oliver L o d g e , άπό τ ο ύ ς πιό ε ξ έ χ ο ν τ ε ς φ υ σ ι κ ο ύ ς τ ή ς εποχής τ ο υ , πού χ ρ η μ ά τ ι σ ε , δια­ δ ο χ ι κ ά , Π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ή ς Ψυσικής " Ε τ α ι ρ ε ί α ς τ ο ύ Β ρ ε τ τ α ν ι κ ο ύ Σ υ ν δ έ σ μ ο υ , τ ή ς Radio Society, τ ή ς " Ε τ α ι ρ ε ί α ς Rontgen, "Εταίρος τ ή ς Β α σ ι λ ι κ ή ς " Ε τ α ι ρ ε ί α ς κ.ο.κ. κ α ι τόν έπεισαν ν' α ν α λ ά β ε ι τ ή ν εποπτεία τών πειραμάτων. Τό α κ ό λ ο υ θ ο απόσπασμα άπό τ ή ν έκθεση τ ο υ θά μπορούσε ίσως νά μάς δ ώ σ ε ι κάπως τ ή ν α τ μ ό σ φ α ι ρ α μέσα στήν όποια ε κ τ ε λ έ σ τ η κ α ν α υ τ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α :

24

" Α ν ε ί χ α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι απλώς τ α γ ε γ ο ν ό τ α σάν ένας παθητικός θ ε α τ ή ς , δ έ ν θ ά έ φ θ α ν α α σ φ α λ ώ ς ποτέ στό σ η μ ε ί ο ν ά ε κ τ ε θ ώ δημοσίως πάνω σ' α υ τ ό τό θέμα. "Οσο ε ί μ α ι α ν α γ κ α σ μ έ ν ο ς νά δ έ χ ο μ α ι κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς πού μοΰ ε π ι β ά λ λ ο ν τ α ι καΙ νά τ ι ς π ε ρ ι γ ρ ά φ ω σάν ένας απλός μ ά ρ τ υ ρ α ς , δέν έχω κ α μ μ ι ά εμπιστοσύνη στήν ο ξ υ δ έ ρ κ ε ι α μου κ α ι ε ί μ α ι α π ό λ υ τ α β έ β α ι ο ς ό τ ι έ ν α ς θαυματοποιός θά μπορούσε ώ ρ α ι ώ τ α τ α νά μέ εξαπα­ τ ή σ ε ι , δ η μ ι ο υ ρ γ ώ ν τ α ς μου μ ά λ ι σ τ α τ ή ν εντύπωση ό τ ι δέν μ έ ε ξ α π ά τ η σ ε . " Ο τ α ν όμως κ α ν ε ί ς ε λ έ γ χ ε ι τ ή ν κ α τ ά σ τ α σ η , ό τ α ν μπορεί ν ' α λ λ ά ζ ε ι τ ί ς σ υ ν θ ή κ ε ς κ α τ ά β ο ύ λ η σ η κ α ι ν ά π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζ ε ι μόνος τ ο υ τ ά πειρά­ μ α τ α τ ο υ , αποκτά σ ι γ ά σ ι γ ά γ ι ά τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α πού π α ρ α τ η ρ ε ί μιά πίστη τ ε λ ε ί ω ς α ν ά λ ο γ η μ' ε κ ε ί ν η πού προκαλούν οι ε π α ν α λ ή ψ ε ι ς τών κοινών φ υ σ ι κ ώ ν πειραμάτων.^^ Σ τ ή ν απάνω σ ε ι ρ ά τ ο ύ δ ι α γ ρ ά μ μ α τ ο ς πού α κ ο λ ο υ θ ε ί υπάρχουν τ ά έ ξ η σ χ έ δ ι α πού σ χ ε δ ι ά σ τ η κ α ν α υ θ ό ρ μ η τ α άπό τόν G u t h r i e κ α ι «μεταβιβάστηκαν» στήν δέκτ ρ ι α «Δίδα Ε.»· ή κάτω σειρά π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ή ν α ν α π α ρ α γ ω γ ή τ ο υ ς άπό τ ή ν δέκτ ρ ι α . Ε ί ν α ι ή πλήρης σ ε ι ρ ά τών δ ι α δ ο χ ι κ ώ ν τ η λ ε π α θ η τ ι κ ώ ν μ ε τ α β ι β ά σ ε ω ν πού έ γ ι ν α ν σέ μία μ ο ν ά χ α σ υ ν ε δ ρ ί α σ η .

'And τήν πρωτότυπη αναπαραγωγή, όπως δημοσιεύτηκε στά Proceedings of the Society for Psyctiical Researct), (τόμ. II, 1884 (ύπό κλίμακα).

Σ τ ό Ίδιο ε κ ε ί ν ο τ ε ύ χ ο ς τών P r o c e e d i n g s ε ί χ α ν δ η μ ο σ ι ε υ τ ε ί ά λ λ ε ς δ έ κ α μ ε τ α ­ β ι β ά σ ε ι ς σχεδίων πού ε ί χ α ν ε κ τ ε λ ε σ τ ε ί μέ απόλυτη ε π ι τ υ χ ί α . Ό αριθμός τών πει­ ραμάτων πού ε κ τ ε λ έ σ τ η κ α ν μέ μ ε ρ ι κ ή ε π ι τ υ χ ί α δέν μπορεί ν' αποδοθεί μέ ακρί­ β ε ι α . Μέ τ ή ν μ ε τ ρ ι ο π α θ έ σ τ ε ρ η ε κ τ ί μ η σ η , φ θ ά ν ο υ ν τ ι ς μισές σέ έ ν α αριθμό 246 δοκιμών. Σ' α υ τ ό όμως τό ε ί δ ο ς τών π ε ι ρ α μ ά τ ω ν , ή σ τ α τ ι σ τ ι κ ή δέν π α ί ζ ε ι κ α ι κα­ ν έ ν α σπουδαίο ρόλο. " Α λ λ ο ε ί ν α ι τ ό ν ά μ α ν τ έ ψ ε ι ς σωστά μιά κ α ρ τ έ λ λ α στίς π έ ν τ ε κ α ι τ ε λ ε ί ω ς ά λ λ ο τ ό ν ά α ν α π α ρ α γ ά γ ε ι ς ένα σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο σ χ έ δ ι ο μ έ σ α άπό έναν άπειρο α ρ ι θ μ ό πιθανών σχεδίων. Κ α ι τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ύ G u t h r i e δ έ ν ή τ α ν

25

κ α θ ό λ ο υ τά μ ο ν α δ ι κ ά στό ε ί δ ο ς τ ο υ ς . Society

for

Psyctiical

Researcfi

Σ τ ά πρώτα τ ε ύ χ η

αναφέρεται

ένας

αριθμός

τών Proceedings of the έξ

ϊσου

εντυπωσιακών

αποτελεσμάτων. "Ισως θ ά έπρεπε σ ' α υ τ ό τ ό σ η μ ε ί ο ν ά π ώ δ υ ό λ ό γ ι α γ ι ά τ η ν Β ρ ε τ τ α ν ι κ ή Ε τ α ι ­ ρεία

Ψυχικών

Ερευνών.

Ποιος ε ί ν α ι ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ η ς

καϊ ποιά ή α κ α δ η μ α ϊ κ ή

και κοινωνική της τοποθέτηση τό δ ε ί χ ν ε ι μέ τόν απλούστερο τρόπο ή κατάσταση πού α κ ο λ ο υ θ ε ί καί πού α ν α φ έ ρ ε ι τ ο ύ ς Π ρ ο έ δ ρ ο υ ς τ η ς πού πήραν, ό λ ο ι τ ο υ ς , έ ν α ε ν ε ρ γ ό μ έ ρ ο ς σ τ ή ν έ ρ ε υ ν α τ ή ς ESP. Α υ τ ή ή κ α τ ά σ τ α σ η π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ρ ί α β ρ α β ε ί α Νόμπελ, δ έ κ α Ε τ α ί ρ ο υ ς τ ή ς Β α σ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς , έ ν α Π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό κ α ι έ ν α γ α ­ λ α ξ ί α κ α θ η γ η τ ώ ν , φ υ σ ι κ ώ ν ώ ς έπί τ ό π λ ε ί σ τ ο ν , καί φ ι λ ο σ ό φ ω ν :

1882 — 4 Henry Sidgwick, ΚαθΓίγητής τής Η θ ι κ ή ς , Καϊμπριτζ. 1885-7 Balfour Stewart, P.R.S. Καθηγητής τής Φυσικής, Πανεπιστήμιο τοΰ Μάντσεστερ. 1888 — 92 Henry Sidgwick — 1893 Arthur Earl of Balfour K.G., O.M., Φιλόσοφος. Πρωθυπουργός. Υπουργός τών Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν . Πρόεδρος τοΰ Βρεττανικοϋ Συνδέσμου. 1894-5 William James Καθηγητής τής Ψυχολογίας και τής Φιλοσοφίας στό Χάρβαρντ. 1896 — 7 Sir William Crookes, Ο.Μ. F.R.S., "Ανακάλυψε τό θάλλιον. Έ φ ε ΰ ρ ε τό ραδιόμετρο κ.λ.π. 1900 Frederic W.H. Myers Φιλόλογος. Σ υ ν έ λ α β ε τήν έννοια τοΰ υποσυνείδητου Έ γ ώ , έπλασε τους όρους τηλεπάθεια, "ύπερκανονικό" και " α λ η θ ο φ α ν έ ς " . 1901-3 Sir Oliver Lodge, Ρ.R.S. (βλ. ανωτέρω) 1904 Sir William Barrett, F.R.S., Καθηγητής τής Φυσικής στό Δουβλίνο. Τό 1876 διά­ βασε στό ανθρωπολογικό τμήμα τοΰ Βρεττανικοϋ Συνδέσμου ένα κείμενο σχε­ τικό μέ τήν τηλεπάθεια υπνωτισμένων ατόμων, ό Σύνδεσμος όμως αρνήθηκε νά δημοσιεύσει τό κείμενο του ή νά συγκροτήσει μία Ε ξ ε τ α σ τ ι κ ή "Επιτροπή γιά νά ερευνήσει τά λεγόμενα του. 1905 Charles Richet, Καθηγητής τής "Ιατρικής. Γάλλος φυσιολόγος, ανακάλυψε τήν όροθεραπεία. Βραβείο Νόμπελ ( 1 9 1 3 ) γιά τή εργασία του πάνω στήν αναφυλα­ ξία. 1906 — 7 Rt. Hon. Gerald Balfour (νεώτερος αδελφός τού "Αρθουρ Μπαλφούρ). "Εταίρος τού Trinity College, Καϊμπριτζ. "Υπουργός 1895-6. Πρόεδρος τοΰ "Εμπορικού "Επιμελητηρίου 1900-5. 1908 — 9 Mrs. Henry Sidgwick ("Ελεονώρα, τό γένος Μ π ά λ φ ο υ ρ ) . Πρύτανις τού Κολλε­ γίου Νηούμαν, Καϊμπριτζ, 1892-1910. 1910 Η. Arthur Smith Μ.Α., L.LB., Δικηγόρος 1911 Andrew Lang Πρώτος επιμελητής τού Gifford. Α υ θ ε ν τ ί α στήν μυθολογία και στήν λαογραφία. 1912 Bishop W. Boyd Carpenter, "Επίσκοπος τοΰ Ripon, Canon of Westminster. 1913 Henri Bergson, Φιλόσοφος. Καθηγητής τής Σορβόννης. "Ακαδημαϊκός. Βραβείο Νόμπελ 1927. 1914 F.C.S. Schiller, Βρεττανός Φιλόσοφος, Πραγματιστής. "Οξφόρδη. Καθηγητής τού Πανεπιστημίου τοΰ Λος "Αντζελες. 1915 — 6 Gilbert Murray, LL.D., Καθηγητής τών "Ελληνικών στήν "Οξφόρδη. 1917-8 L.P. Jacks, LL.D., D.D., "Εκδότης τής εφημερίδος Hibbert. Καθηγητής τής Φιλο­ σοφίας, Κολλέγιο Μάντσεστερ, "Οξφόρδη. 1919 Lord Rayleigh, Ο.Μ., F.R.S., Βραβείο Νόμπελ 1904. Καθηγητής της Πειραματικής Φυσικής στό Καϊμπριτζ 1879-84. Πρόεδρος τής Βασιλικής "Εταιρείας. "Ανακάλυψε τό άργόν (σέ συνεργασία μέ τόν Sir William Ramsey).

26

1 9 2 0 --1 1922 1923 1 9 2 4 --5 1 9 2 6 --7 1 9 2 8 --9 1 9 3 0 --1 1932 1 9 3 3 --4 1 9 3 5 --6 1 9 3 7 --8 1 9 3 9 --41 1 9 4 2 --4 1945- 6 1947- 8 1949 1950- 1 1952 1953- 5

1956- 8 195819601961 196319651970 1971

60 1 3 5 9

William McDougall, Ι α τ ρ ό ς ψυχολόγος. Καθηγητής τής Ψυχολογίας στό Χάρβαρντ και α ρ γ ό τ ε ρ α στό Πανεπιστήμιο Duke στή Β. Καρολίνα. T.W. Mitchell, M.D., Έ κ δ ο τ η ς τής Βρεττανικής Ε φ η μ ε ρ ί δ α ς τής Ι α τ ρ ι κ ή ς Ψυχο­ λογίας. Camille Flammarion, Γάλλος αστρονόμος. "Ιδρυτής και διευθυντής τοΰ Α σ τ ε ρ ο ­ σκοπείου Juvisy. J.G. Piddington, Επιχειρηματίας, διαχειριστής τών οικονομικών τής Ε τ α ι ρ ε ί α ς . Hans Driesch, Καθηγητής τής Φιλοσοφίας. Πανεπιστήμιο τής Χαϊδελβέργης. Ά π ό τούς πρωτοπόρους τής πειραματικής βιολογίας. Sir Lawrence Jones Bt., B.A. (Oxon), F.R.S.L. Walter Franklin Prince, PH.D., Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς δικηγόρος, μελετητής τής πολλαπλής προσωπικότητας. Mrs. Henry Sidgwick, (Τιμητικός Πρόεδρος) συγχρόνως μέ τόν Sir Oliver Lodge. The Hon. Mrs. Alfred Lyttelton, ("Έντιθ, τό γένος Μ π ά λ φ ο υ ρ ) . D.B.E., G.B.E. Εκπρόσωπος στήν Ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η . C D . Broad, LITT.D., FBA., Καθηγητής τής "Ηθικής, Πανεπιστήμιο του Καϊμπριτζ, Πρόεδρος τής "Αριστοτέλειας Ε τ α ι ρ ε ί α ς 1927-8. Lord Rayleigh, F.R.S., Φυσικός. Πρόεδρος τού ΒρεττανικοΊ Συνδέσμου, γιός τοΰ τρίτου Λόρδου Ράλεϋ. Η.Η. Price, F.B.A., Καθηγητής τής Λογικής, "Οξφόρδη.* RJ-I. Thouless, PH.D., Ψυχολόγος. Καϊμπριτζ. G.N.M. Tyrell, B.A. London, Φυσική και Μαθηματικά. Συνεργάστηκε μέ τόν Μαρκόνι γ ι ά τήν ανάπτυξη τής ραδιοφωνίας. W.H. Salter, LL.B., Φιλόλογος. Gardner Murphy, Καθηγητής τής Ψυχολογίας, Χάρβαρντ. S.G. Soal, Μ.Α., D. SC., Μαθηματικός. Gilbert Murray Ο.Μ. F.J.Μ. Stratton D.S.O., F.R.S., Πρόεδρος τοΰ Βασιλικού "Αστρονομικού Συνδέσμου. Καθηγητής τής "Αστροφυσικής, Καϊμπριτζ. Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τού Παρατηρητηρίου τής "Ηλιοφυσικής, Καϊμπριτζ. G.W. Lambert, C.B., "Υφυπουργός τών "Εξωτερικών, Γραφείον Πολέμου. Διε­ τύπωσε τήν γεωφυσική θεωρία τών "poltergeists". C D . Broad Η.Η. Price E.R. Dodds, F.B.A, Μ.A, D. LITT., Καθηγητής τών "Ελληνικών στήν "Οξφόρδη. D.J. West, M.D., CH.B. P.D.M., Ψυχίατρος και εγκληματολόγος. Sir Alister Hardy, F.R.S., Καθηγητής τής Ζωολογίας, "Οξφόρδη. W.A.H. Rushton, F.R.S., Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς "Ιατρικών Σπουδών, Κολλέγιο Τρίνιτυ, Καϊ­ μπριτζ. Καθηγητής "Οπτικής Φυσιολογίας, Καϊμπριτζ. G.W.K. Mundle, B.A. (Oxon) Μ.Α., Διευθυντής, Τμήμα Φιλοσοφίας, Πανεπιστη­ μιακό Κολλέγιο τών North Wales, Bangor.

Α υ τ ή ή λ ί σ τ α θά γ ι ν ό τ α ν α κ ό μ α πιό ε π ι κ ί ν δ υ ν η άν σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν α μ ε σ' α υ τ ή ν καϊ τ ο υ ς α ν ώ τ ε ρ ο υ ς α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο υ ς τ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ τ ή ς "Εταιρείας ( τ ό ν Sir J.J. T h o m s o n π.χ, πού α ν α κ ά λ υ ψ ε τό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο ) . Ά λ λ ά καϊ σ' α υ τ ή ν τ ή ν πρό­ χ ε ι ρ η τ η ς σ κ ι α γ ρ ά ψ η σ η , ε ί ν α ι α ρ κ ε τ ά αποκαλυπτική γ ι ά ν ά μάς δ ε ί ξ ε ι ό τ ι ή έ ρ ε υ ν α τ ή ς ESP δ έ ν ε ί ν α ι ένας χ ώ ρ ο ς π α ι χ ν ι δ ι ο ύ γ ι ά προληπτικούς ε ύ φ υ ο λ ό γ ο υ ς καί ό τ ι ή ί δ έ α μιάς συνωμοσίας απατεώνων ε ί ν α ι π α ρ ά λ ο γ η . * Δ έ ν πρέπει νά σ υ γ χ έ ε τ α ι μέ τόν διαφωνούντα πνευματιστή Harry Price.

27

" Ε ν α ς άπό τ ο υ ς πιό ε π ι τ υ χ η μ έ ν ο υ ς π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ έ ς τ η ς «προστατιστικης» π ε ρ ι ό δ ο υ , πρίν κ ά ν ε ι τ ή ν ε μ φ ά ν ι σ η τ ο υ ό Rhine, ή τ α ν ό Κ α θ η γ η τ ή ς Gilbert Murray, πού έ π α ι ζ ε γ ι ά πολλά χ ρ ό ν ι α «τή μ ε τ α β ί β α σ η τ ή ς σκέψης» μ' έ ν α κύκλο ε κ λ ε κ τ ώ ν φ ί λ ω ν τ ο υ σάν έ ν α ε ί δ ο ς π α ι χ ν ί δ ι σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ ή ς . Ό M u r r a y α ν ά φ ε ρ ε γ ι ά πρώτη φ ο ρ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο υ στήν Ε τ α ι ρ ε ί α τών Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν στόν Π ρ ο ε δ ρ ι κ ό Λ ό γ ο τ ο υ τ ο ΰ 1915 καί ξ α ν α μ ί λ η σ ε τ ε λ ε υ τ α ί α γ ι ' α υ τ ά ό τ α ν ξ α ν α ε κ λ έ χ τ η κ ε Πρό­ ε δ ρ ο ς , στό Λ ό γ ο τ ο υ τ ο ύ 1952. Θά πρέπει λοιπόν νά σ υ ν έ χ ι σ ε τ ο ύ ς π ε ι ρ α μ α τ ι ­ σμούς τ ο υ γ ι ά ε ί κ ο σ ι τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν χ ρ ό ν ι α . Τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο υ έ χ ο υ ν π ε ρ ι γ ρ α φ ε ί ά ν α λ υ τ ι κ ώ τ ε ρ α άπό τ ή ν Κ υ ρ ί α Α. Verral ( Κ α θ η γ ή τ ρ ι α Α ρ χ α ί ω ν Γλωσσών στό Πανεπιστήμιο Νηούμαν τ ο ύ Καϊμπριτζ)^"· καί άπό τ ή ν Κ υ ρ ί α Henry S i d g w i c k τό 1924.15 2' α υ τ ά τά πειράματα, ό M u r r a y έ π α ι ζ ε τ ό ν ρόλο τ ο ύ δ έ κ τ η . Τ ό ν ρόλο τ ο ύ πομπού α ν α λ ά μ β α ν α ν δ ι ά φ ο ρ α κάθε φ ο ρ ά μ έ λ η τ ή ς ο μ ά δ α ς . Ή έ κ θ ε σ η τ ή ς κυρίας Sidgwick ανοίγει ώς έ ξ η ς : Τά πειράματα τού Καθηγητή βαση τ ή ς σ κ έ ψ η ς ε ί ν α ι ίσως τά στήν κρίση τ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς μ έ χ ρ ι λεσαν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ή ν προσοχή νομίζω, εκπληκτικό.

Gilbert M u r r a y γ ύ ρ ω άπό τ ή ν μεταβί­ σ η μ α ν τ ι κ ώ τ ε ρ α πού έ χ ο υ ν υποβληθεί σήμερα... Τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι δέν προκά­ άπ' όσο τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν γ ν ω ρ ί ζ ω , ε ί ν α ι ,

Ε ί ν α ι π ρ ά γ μ α τ ι εκπληκτικό. Τό κάτω κάτω, ό G i l b e r t M u r r a y δ έ ν ή τ α ν μόνον ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς φ ι λ ό λ ο γ ο ς τής εποχής τ ο υ ά λ λ ά καί μιά δ η μ ό σ ι α μ ο ρ φ ή πού θά μπο­ ρούσε ν ά παραβληθεί μ έ τ ό ν B e r t r a n d Russell. Σ υ ν έ τ α ξ ε τ ό Σ ύ μ φ ω ν ο τ ή ς Κοινω­ ν ί α ς τών 'Εθνών. Τ ό ν κ α τ έ κ λ υ σ α ν μ έ ό λ ε ς τ ί ς δ υ ν α τ έ ς τ ι μ έ ς ό λ ε ς ο ί γ ν ω σ τ έ ς Ε τ α ι ρ ε ί ε ς σοφών τ ο ύ κόσμου. Κ ι ' όμως, τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο υ γ ύ ρ ω άπό τ ή ν τηλεπά­ θεια μένουν σχεδόν ά γ ν ω σ τ α μ έ χ ρ ι σήμερα. Γ ι ' α υ τ ό , ά λ λ ά καί γ ι α τ ί μάς δ ί ν ε ι ν ά δ ι α ι σ θ α ν θ ο ύ μ ε μιά α τ μ ό σ φ α ι ρ α τ ε λ ε ί ω ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή άπό τ ή ν α τ μ ό σ φ α ι ρ α τ ή ς κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς τ ή ς ESP, α ξ ί ζ ε ι ν ά τ ο ύ α φ ι ε ρ ώ σ ο υ μ ε μ ε ρ ι κ έ ς παρα­ γ ρ ά φ ο υ ς . Ό ρ ί σ τ ε μ ε ρ ι κ ά άποσπάσπασματα άπό τ ό Λ ό γ ο τ ο υ τ ο ΰ 1952 Ε π ι τ ρ έ ψ τ ε μου νά δηλώσω ό τ ι τά π ε ι ρ ά μ α τ α μου α ν ή κ ο υ ν στό προσ τ α τ ι σ τ ι κ ό σ τ ά δ ι ο τ ή ς ψ υ χ ι κ ή ς έρευνας... Καί πάλι, όμως, δέν βλέπω πώς θά μπορούσε νά μάς ε ί χ ε ξ ε φ ύ γ ε ι ό έ λ ε γ χ ο ς . . . Ή συμπαιγνία, ν ο μ ί ζ ω ό τ ι δ έ ν σ υ ζ η τ ε ί τ α ι καί ο σ ο δ ή π ο τ ε κ ι ' άν μού ξ ε γ λ υ σ τ ρ ο ύ σ ε ή συμπεριφο­ ρ ά τ ο ύ υ π ο σ υ ν ε ι δ ή τ ο υ μου θ ά έπρεπε ν ά έ χ ε ι γ ι ά σ υ ν ε ν ό χ ο υ ς τ ο υ υπερβο­ λ ι κ ά πολλούς ευυπόληπτους ανθρώπους... Ή μ έ θ ο δ ο ς μας ή τ α ν πάντα ή ί δ ι α . Μ' έ σ τ ε λ ν α ν στήν τ ρ α π ε ζ α ρ ί α ή στήν ά λ λ η ά κ ρ η τ ο ύ δ ι α δ ρ ό μ ο υ κ α ι ε κ ε ί ν ο ι έ μ ε ν α ν στό λ ί β ι ν γ κ ρούμ, ά φ ο ύ , φ υ σ ι κ ά , έ κ λ ε ι ν α ν τ ί ς πόρτες. Κά­ ποιος τ ο υ ς δ ι ά λ ε γ ε έ ν α θέμα καί τ ό έ γ ρ α φ α ν , αμέσως, λ έ ξ η πρός λ έ ξ η . Τ ό τ ε μ έ φ ώ ν α ζ α ν καί κ α τ έ γ ρ α φ α ν τ ά λ ε γ ό μ ε ν α μου. 'Από τ ά πρώτα π ε ν τ α κ ό σ ι α π έ ν τ ε π ε ι ρ ά μ α τ α , έ ν α ε ξ ή ν τ α περίπου τ ο ι ς ε κ α τ ό θ ε ω ρ ή θ η κ ε άπό τ ή ν ο μ ά δ α σάν α π ο δ ε ι κ τ ι κ ό καί τά υπόλοιπα σάν α π ο τ υ χ ί ε ς . Παρα­ θ έ τ ο υ μ ε μ ε ρ ι κ ά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α «αποδεικτικών» περιπτώσεων. ( Σ ύ μ φ ω ν α μέ τό πρωτ ό κ ο λ ο πού τ η ρ ή θ η κ ε , πρώτο α ν α φ έ ρ ε τ α ι τ ό ό ν ο μ α τ ο ύ πομπού, α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ό θ έ μ α πού θά έπρεπε νά μ α ν τ έ ψ ε ι ό δ έ κ τ η ς καί τ ε λ ε υ τ α ί α α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι οί απαντήσεις τ ο ύ M u r r a y στήν ε π ι σ τ ρ ο φ ή τ ο υ στό λ ί β ι ν γ κ ρ ο ύ μ ) :

28

Κ Ο Μ Η Σ Σ Α CARLISLE (πομπός) : «Τους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς τ η ς Κ ρ ι μ α ί α ς , στήν ε π ι σ τ ρ ο φ ή τ ο υ ς , ό τ α ν π α ρ α σ η μ ο φ ο ρ ο ύ ν τ α ι άπό τ ή ν Β α σ ί λ ι σ σ α Β ι κ τ ω ρ ί α στήν "Εφιππη Β α σ ι λ ι κ ή Φρουρά». Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ MURRAY: «Είναι κ ά τ ι σ χ ε τ ι κ ό μέ τ ό ν Β α σ ι λ έ α ; Δ ί ν ε ι κ ά τ ι ό Β α σ ι λ ε ύ ς στόν κ ό σ μ ο ; Ναί, ν ο μ ί ζ ω ό τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά κάποιου ε ί δ ο υ ς π α ρ α σ η μ ο φ ό ρ η σ η » . Κ Ο Μ Η Σ Σ Α CARLISLE (πομπός) : ί<Προτείνω τό «Λουζίτάνία». Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ MURRAY: «Αυτό μού ή ρ θ ε β ί α ι α στό μυαλό. "Εχω τ ή ν τ ρ ο μ α κ τ ι κ ή αίσθηση μιάς ν α υ τ ι κ ή ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς . Ν ο μ ί ζ ω ό τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά τ ό ν τ ο ρ π ι λ ι σ μ ό τού Λουζίτάνια». Η ΚΟΡΗ ΤΟΥ MURRAY, ROSALIND: «Φαντάζομαι ό τ ι χ ο ρ ε ύ ω σ' έ ν α cafe cfiantant τ ή ς Χάγης μ έ τ ό ν Γ ε ν ι κ ό Γ ρ α μ μ α τ έ α τ ο ύ Υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ τών Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ή ς Όλλανδίας». Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ MURRAY: « Δ ι α ι σ θ ά ν ο μ α ι α μ υ δ ρ ά ό τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά κ ά τ ι πού έ χ ε ι σχέση μ έ τ ό τ α ξ ί δ ι σου στό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . . . . Κ ά τ ι επίσημο θ ά έ λ ε γ α , κ ά τ ι σάν επίσημη εσπερίδα, σάν χ ο ρ ό ς , κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο . Α ι σ θ ά ν ο μ α ι ό τ ι θά πρέπει νά έ χ ε ι συμβεί στήν Ό λ λ α ν δ ί α » .

Μ ε ρ ι κ έ ς φ ο ρ έ ς , τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α πού θ ε ω ρ ή θ η κ α ν α π ο τ υ χ η μ έ ν α ε ί ν α ι έ ξ ίσου αποδεικτικά: M A R G A R E T DAVIS (πομπός) : «Τό π α ρ ε κ κ λ ή σ ι ο καί τ ο ύ ς τ ά φ ο υ ς τών Μ ε δ ί κ ω ν . Α π ό τ ο μ η παγωνιά. Α π ό λ υ τ η α κ ι ν η σ ί α . Π έ τ ρ ι ν ε ς φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί ε ς πού φ α ί ν ο ν τ α ι σάν ν ά έ χ ο υ ν π ε ρ ά σ ε ι τ ή ν ύ χ τ α ε κ ε ί » . Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ MURRAY: « Δ ι ε ρ ω τ ώ μ α ι άν ε ί ν α ι σωστό. Μού θ υ μ ί ζ ε ι μιά σκηνή άπό τό ποίημα μου N e f r e k e p t a , ό τ α ν ό ήρωας π ε ρ ν ά ε ι τ ό ν έ ν α δ ι ά δ ρ ο μ ο μ ε τ ά τ ό ν ά λ λ ο κ α ι φ θ ά ν ε ι στόν ε σ ω τ ε ρ ι κ ό χ ώ ρ ο όπου ό Nefrekepta κ ε ί τ ε τ α ι ν ε κ ρ ό ς , π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ι σ μ έ ν ο ς άπό τ ί ς σ κ ι έ ς τ ή ς γ υ ν α ί κ α ς τ ο υ καί τών παιδιών τ ο υ . Ν ο μ ί ζ ω όμως ό τ ι έ χ ε ι σχέση μ έ τ ι ς Ι ν δ ί ε ς » . Καί ό M u r r a y π α ρ α τ η ρ ε ί : «Είχα ε μ π ν ε υ σ θ ε ί τό ποιήμα μου άπό μιά Αιγυ­ πτιακή ι σ τ ο ρ ί α . Φ α ν τ ά ζ ο μ α ι ό τ ι θ ά έ ν ν ο ι ω σ α ό τ ι τ ό θ έ μ α δ έ ν ή τ α ν Α ι γ υ π τ ι α κ ό » . Π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α , στό λ ό γ ο τ ο υ , έ γ ρ α φ ε : Ο ί προσωπικές εντυπώσεις τ ο ύ ί δ ι ο υ τ ο ύ δ έ κ τ η δέν α π ο τ ε λ ο ύ ν β έ β α ι α α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ η μ α ρ τ υ ρ ί α κ ι ' όμως, α ι σ θ ά ν ο μ α ι πολύ έ ν τ ο ν α ό τ ι σ ' α υ τ ο ύ τ ο ύ ε ί δ ο υ ς τ ί ς μ α ν τ ε ί ε ς μου υ π ά ρ χ ε ι μιά π ο ι ό τ η τ α σ χ ε δ ό ν παγκόσμια, πού δ έ ν μπορεί ν' α ν ή κ ε ι παρά στήν τ η λ ε π ά θ ε ι α καί πού κ α ν ε ν ό ς ά λ λ ο υ είδους ερμηνεία δέν ε ξ η γ ε ί . Α ρ χ ί ζ ο υ ν πάντοτε μέσα σέ μιά αμυδρά σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ή π ο ι ό τ η τ α ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α . . . Καί οί α π ο τ υ χ η μ έ ν ε ς ε ι κ α σ ί ε ς , γ ί ν ο ν τ α ι κ ι ' α υ τ έ ς συχνά μ έ σ α στήν ί δ ι α α τ μ ό σ φ α ι ρ α . Τ ί θέλω ν ά π ώ μ ' α υ τ ό ; Ό τ ι δέν μού μ ε τ α β ι β ά ζ ε τ α ι τ ό σ ο ή πράξη τ ή ς γ ν ώ σ η ς ή ή π λ η ρ ο φ ο ­ ρία, όσο, μάλλον, έ ν α συναίσθημα ή μ ί α σ υ γ κ ί ν η σ η . Καί α ξ ί ζ ε ι νά σημειω­ θ ε ί ό τ ι δ έ ν π έ τ υ χ α ποτέ α τ ο ύ ς απλούς α ρ ι θ μ ο ύ ς ή στίς κ α ρ τ έ λ λ ε ς , όπως ποτέ δ έ ν δ ι ά β α σ α καί τή σ κ έ ψ η ε ν ό ς ά τ ο μ ο υ πού δ έ ν ήταν, κ α τ ά κάποιο τρόπο, ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν ή δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ ό . ^. ' " Α ς σ κ ε φ θ ο ύ μ ε τί ε ν ν ο ο ύ μ ε ό τ α ν λ έ μ ε τ η λ ε π ά θ ε ι α . Π ι σ τ ε ύ ω ό τ ι σ' αυ­ τή τήν Ε τ α ι ρ ε ί α , οί περισσότεροι τείνουμε νά συμφωνήσουμε μέ τό Berg-

29

son, στό ό τ ι ε ί ν α ι πιθανώς έ ν α κ ο ι ν ό φ α ι ν ό μ ε ν ο τ η ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς μας ζ ω ή ς πού π ε ρ ν ά ε ι α π α ρ α τ ή ρ η τ ο , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ε τ α ξ ύ ο ι κ ε ί ω ν προσώπων. " Ο λ ο ι ξ έ ρ α μ ε πόσο συχνά έ χ ο υ ν δυό φ ί λ ο ι τ ή ν ϊ δ ι α σ κ έ ψ η τ ή ν ϊ δ ι α σ τ ι γ μ ή . Ό πιό ο ξ ύ ς άπό τ ο ύ ς π α ρ α τ η ρ η τ έ ς , ό Τ ο λ σ τ ό ι , μ ι λ ά ε ι γ ι ά τ ή ν ε ν σ τ ι κ τ ώ δ η ε κ ε ί ν η αίσθηση μέ τήν οποία έ ν α ανθρώπινο πλάσμα μ α ν τ ε ύ ε ι τ ι ς σκέ­ ψ ε ι ς ενός άλλου...».

Ξ α ν α γ υ ρ ί ζ ο ν τ α ς στίς π ρ ό σ φ α τ ε ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ς έ ρ ε υ ν α ς βλέπομε ό τ ι τ ά σ υ χ ν ό τ ε ρ α α ν α φ ε ρ ό μ ε ν α ESP φ α ι ν ό μ ε ν α α φ ο ρ ο ύ ν τ ά τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά ό ν ε ι ρ α , ΐνΐιά θ α ρ ρ α λ έ α ο μ ά δ α τ ο ύ M a i m o n i d e s M e d i c a l Centre τ ή ς Νέας Υ ό ρ κ η ς (οΐ δό­ κ τ ο ρ ε ς Stanley K r i p p n e r καΐ M o n t a g u e U l l m a n μ έ τ ο υ ς σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ ς ) , ίδρυσαν τό 1960 έ ν α « ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο ονείρου» πού ε ί χ ε σκοπό νά θ έ σ ε ι κάτω άπό τ ό ν ελεγ­ χόμενο πειραματισμό τά τηλεπαθητικά όνειρα. Σ' αυτά τά πειράματα, οί δέκτες κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι σέ μ ο ν α χ ι κ ά δωμάτια, μέσα στό Ι α τ ρ ι κ ό Κ έ ν τ ρ α . Πρίν κοιμηθούν, σ υ ν δ έ ο ν τ α ι , μέ η λ ε κ τ ρ ι κ ά καλώδια, μέ μ ι ά σ υ σ κ ε υ ή κ α τ α γ ρ α φ ή ς τών κυμάτων τ ο ύ ε γ κ ε φ ά λ ο υ ( ή λ ε κ τ ρ ο - έ γ κ ε φ α λ ο γ ρ ά φ ο , E E G ) . Σ' έ ν α ά λ λ ο δ ω μ ά τ ι ο , ό πομπός συγ­ κ ε ν τ ρ ώ ν ε ι τ ή ν προσοχή τ ο υ σέ κάποιο πολύ γ ν ω σ τ ό πίνακα ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς πού έ χ ε ι μπροστά τ ο υ ε κ ε ί ν η τή σ τ ι γ μ ή καί π ε ρ ι μ έ ν ε ι νά τ ό ν ε ι δ ο π ο ι ή σ ε ι ό ή λ ε κ τ ρ ο - έ γ κ ε φ α λ ο γ ρ ά φ ο ς ό τ ι ό δ έ κ τ η ς έ φ θ α σ ε στό σ τ ά δ ι ο REM ( r a p i d eye movement, γ ρ ή γ ο ρ ο παίξιμο τών ματιών, σ η μ ά δ ι ό τ ι ο ν ε ι ρ ε ύ ε τ α ι ) . Τ ό τ ε ό πομπός ξ υ π ν ά ε ι τ ό ν δ έ κ τ η κ ι ' ε κ ε ί ν ο ς τ ο ύ ε ξ ι σ τ ο ρ ε ί τό ό ν ε ι ρ ο τ ο υ ή ό,τι μπορεί νά θ υ μ η θ ε ί άπό α υ τ ό . Α ρ γ ό τ ε ρ α χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ α ν α κ ό μ α πιό περίπλοκοι π ε ι ρ α μ α τ ι κ ο ί τ ρ ό π ο ι . Ή π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η όμως π α ρ ά γ ρ α φ ο ς μάς β ά ζ ε ι κάπως στό ν ό η μ α αυτών τών πειρα­ μάτων. Δ υ σ τ υ χ ώ ς , γ ι ά μ ι ά α κ ό μ α φ ο ρ ά δ έ ν μπορούν ν ά ε κ τ ι μ η θ ο ύ ν σ τ α τ ι σ τ ι κ ά ο ί ο μ ο ι ό τ η τ ε ς πού παρουσίαζαν οί πίνακες μέ τά ό ν ε ι ρ α , πού όσο σ η μ α ν τ ι κ ά κ ι ' άν ή τ α ν τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ ς , δέν προκαλούσαν ε κ ε ί ν η τ ή ν ε ν σ τ ι κ τ ώ δ η πεποίθηση πού δ ί ν ο υ ν τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ύ Guthrie, στά όποια, ό τ α ν ό πομπός σ χ ε δ ί α ζ ε έ ν α σταυρό, ό δ έ κ τ η ς σ χ ε δ ί α ζ ε κ ι ' ε κ ε ί ν ο ς έ ν α σ τ α υ ρ ό κ ι ' ό τ α ν ό πομπός ζ ω γ ρ ά φ ι ζ ε έ ν α ψ ά ρ ι ζ ω γ ρ ά φ ι ζ ε κ ι ' ό δ έ κ τ η ς έ ν α ψ ά ρ ι . Γ ι α τ ί ή ε κ τ ί μ η σ η τ ή ς «ομοιότητας» γ ί ν ε τ α ι α κ ό μ α πιό περίπλοκη καί λ ι γ ώ τ ε ρ ο ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ή στήν περίπτωση πού ένώ ό πί­ ν α κ α ς παρίστανε μ ί α λ ί μ ν η ό δ έ κ τ η ς ο ν ε ι ρ ε υ ό τ α ν έ ν α πλοίο, ή μιά μπανιέρα μέ ν ε ρ ό ή έ ν α ψ ά ρ ι , άν καί οί σ υ ν ε ι ρ μ ι κ έ ς α λ λ η γ ο ρ ί ε ς πού π ρ ο κ α λ ο ύ ν τ α ι τ η λ ε π α θ η ­ τ ι κ ά θ ά έπρεπε ν ά θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι έ ξ ίσου σ η μ α ν τ ι κ έ ς μ έ τ ι ς κ α τ ά γ ρ ά μ μ α μ ε τ α β ι ­ βάσεις.

6 Σ η μ α ν τ ι κ ώ τ ε ρ η πηγή ν ο η τ ι κ ή ς όχλησης ε ί ν α ι τ ό ε π ι χ ε ί ρ η μ α ό τ ι ή ESP έ ρ χ ε τ α ι σέ α ν τ ί θ ε σ η μέ τ ο ύ ς φ υ σ ι κ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς καί, άρα, δέν ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν νά υπάρχει. "Αν ή τ η λ ε π ά θ ε ι α ή τ α ν τό μ ο ν α δ ι κ ό π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν ο , θά μπορούσε ίσως νά εξηγηθεί άπό κάποια εξεζητημένη θ ε ω ρ ί α α κ τ ι ν ο β ο λ ί α ς , καί προτάθηκαν

30

α ρ κ ε τ έ ς μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α , καϊ άπό Δ υ τ ι κ ο ύ ς , κ α ι άπό Ρώσους ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς . Ή τ η λ ε ­ πάθεια όμως δέν ε ί ν α ι τό πιό α κ α τ ά λ η π τ ο άπ' α υ τ ά τά φ α ι ν ό μ ε ν α . " Ε ν α ς αριθμός ε ρ ε υ ν η τ ώ ν , α ρ χ ί ζ ο ν τ α ς άπό τόν ϊ δ ι ο τ ό ν Rhine, α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν ν ά δ ε χ τ ο ύ ν μ έ μ ε γ ά λ η απροθυμία ό τ ι τ ό ί σ ο ζ ύ γ ι ο τών πιθανοτήτων ε ν α ν τ ί ο ν τ ή ς τ ύ χ η ς πού έ φ ε ρ ­ ναν μ ε ρ ι κ ο ί άπό τ ο ύ ς α σ τ έ ρ ε ς δ έ κ τ ε ς τ ο υ ς στ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ ς , ή τ α ν τ ό ϊ δ ι ο καϊ στήν περίπτωση πού ό πομπός τ ο υ ς δ έ ν ε ί χ ε δ ε ϊ τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α στόχο. Κ α τ ά τά φ α ι ν ό μ ε ν α , δέν δ ι ά β α ζ α ν τ ή ν σ κ έ ψ η τ ο ΰ πομπού, δ ι ά β α ζ α ν , άπ' ε υ θ ε ί α ς , τ ά τ υ ­ πωμένα σύμβολα τ ή ς κ α ρ τ έ λ λ α ς · έ φ θ α σ α ν ν ά δ ι α β ά ζ ο υ ν κ λ ε ι σ τ ά πακέτα καρ­ τ έ λ λ ε ς μόλις έ φ θ α ν α ν άπό τό ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο , χ ω ρ ί ς τ ή ν μεσολάβηση ενός ά λ λ ο υ ανθρώπινου πνεύματος. Αυτό τό φ α ι ν ό μ ε ν ο ώ ν ο μ ά σ τ η κ ε δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η ς (Clairvoy­ ance), καί κ α θ ω ρ ί σ τ η κ ε σάν «μία παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η τών α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ώ ν περιπτώσεων» γ ι ά ν ά δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι άπό τ ή ν «τηλεπαθητική α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς πνευμα­ τ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς ε ν ό ς ά λ λ ο υ προσώπου». Π ά ν τ ο τ ε υπήρξαν π λ α τ ύ μ υ α λ ο ι άνθρω­ ποι πού δ έ χ τ η κ α ν άπό έ ν α έ ν σ τ ι κ τ ο τ ή ν ύπαρξη μιάς «πνευματικής α κ τ ι ν ο β ο λ ί α ς » κάποιας μ ο ρ φ ή ς , β έ β α ι ο ι ό τ ι , ά ρ γ ά ή γ ρ ή γ ο ρ α , ή έπιστή'μη θά α ν α κ ά λ υ π τ ε τ ό ν τρόπο λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς . Τ ή ν έ ξ αποστάσεως όμως α ν τ ί λ η ψ η τών ά ψ υ χ ω ν , ε ί ν α ι πολύ δύ­ σκολο νά τ ή ν κ α τ α π ι ε ί ς α κ ό μ α κ ι ' άν ό ο υ ρ α ν ί σ κ ο ς σου δ έ ν έ χ ε ι π ρ ο κ α τ α λ ή ψ ε ι ς . Ό Gilbert M u r r a y α π ό ρ ρ ι ψ ε τήν ε κ δ ο χ ή τ ή ς δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α ς . " Α λ λ ο ι ε ρ ε υ ν η τ έ ς τ ή ς ESP, όπως, π.χ. ό Sir Alister Hardy δ έ χ τ η κ α ν τ ι ς ε ν δ ε ί ξ ε ι ς τ η ς μέ μ ε γ ά λ η ε π ι φ ύ λ α ξ η . Υ π ή ρ ξ α ν όμως, όπως θά δ ο ύ μ ε , κ α ι δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ι φ υ σ ι ο λ ό γ ο ι , όπως ό Sir J o h n Eccles ή ψ υ χ ο λ ό γ ο ι , όπως ό Sir Cyril Burt, πού δέν α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν τό φαινόμενο μέ τήν ϊδια πνευματική αποστροφή. Θά α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν όμως χ ε ι ρ ό τ ε ρ α . Τό 1934, ό Δρ. Soal, πού ε κ ε ί ν η τ ή ν επο­ χ ή δ ί δ α σ κ ε μ α θ η μ α τ ι κ ά στό Π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ό Κ ο λ λ έ γ ι ο τ ο ύ Λ ο ν δ ί ν ο υ , δ ι ά β α σ ε γ ι ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ύ Rhine καί προσπάθησε ν ά τ ά ε π α ν α λ ά β ε ι . 'Από τ ό 1934 μ έ χ ρ ι τό 1939, π ε ι ρ α μ α τ ί σ τ η κ ε μέ 160 ά τ ο μ α πού προσπάθησαν νά μ α ν τ έ ψ ο υ ν , συν­ ο λ ι κ ά , 128. 350 κ α ρ τ έ λ λ ε ς Ζ έ ν ε ρ . Τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α ή τ α ν α π ο γ ο η τ ε υ τ ι κ ά . Δ έ ν ση­ μ ε ι ώ θ η κ ε κ α μ μ ι ά σ η μ α ν τ ι κ ή απόκλιση άπό τ ή ν α ν α μ ε ν ό μ ε ν η τ ι μ ή τ ύ χ η ς . «Είχε φ θ ά σ ε ι στό σ η μ ε ί ο νά συμπεράνει» π α ρ α τ η ρ ε ί ή Louisa Rhine «εϊτε ό τ ι ο ί α ν α κ ο ι ν ώ σ ε ι ς μας άπό τ ί ς Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς ή τ α ν πλαστές ε ϊ τ ε ό τ ι ο ί " Α γ ­ γ λ ο ι δέν έ χ ο υ ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η » . Καί σ υ ν ε χ ί ζ ε ι π ρ ο τ ε ί ν ο ν τ α ς σάν α ι τ ί α τής α π ο τ υ χ ί α ς τ ο ύ Δ ό κ τ ο ρ α Soal τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι έπαιρναν μέρος σ τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο υ σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι κ ά α μ έ τ ο χ α ά τ ο μ α . « Ό Soal π ρ ο μ η θ ε υ ό τ α ν τ ο ύ ς δ έ κ τ ε ς τ ο υ άπό τ ί ς μ ι κ ρ έ ς α γ γ ε λ ί ε ς πού έ β α ζ ε στις ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς . ^Ηταν ά γ ν ω σ τ ο ι τ ο υ άνθρωποι, ε ί χ α ν όμως ό λ η τ ή ν καλή δ ι ά θ ε σ η νά πάρουν μ έ ρ ο ς σ' ε κ ε ί ν α τά π ε ι ρ ά μ α τ α πού τ ο ύ ς υποβαλλόταν μ' έ ν α μ ε θ ο δ ι κ ό καί μ ο ν ό τ ο ν ο τρόπο άπό έναν ε υ σ υ ν ε ί δ η τ ο καί προσεκτικό π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ ή πού προσπαθούσε, επίμονα, νά ε π α ν α λ ά β ε ι τά πειρά­ ματα κάποιου ά λ λ ο υ [ τ ο ΰ R h i n e ] . Τ ό κάτω κάτω, ε ξ ε ρ ε υ ν ο ύ σ ε τ ό ά γ ν ω σ τ ο μ έ τ ή φ λ ό γ α τ ο ύ πυρσού ενός ά λ λ ο υ . Ή προσπάθεια τ ο υ , όπως ή τ α ν επόμενο, θ ύ μ ι ζ ε τ ί ς προσπάθειες πού κ ά ν ε ι έ ν α α υ τ ο κ ί ν η τ ο πού δ έ ν έ χ ε ι μ π ο υ ζ ί » . " Α η δ ι α σ μ έ ν ο ς ό Soal ε ί χ ε φ θ ά σ ε ι πιά στό σ η μ ε ί ο νά π α ρ α ι τ η θ ε ί όταν ένας συν­ ά δ ε λ φ ο ς τ ο υ ε ρ ε υ ν η τ ή ς , ό Whately C a r i n g t a n , τ ο ύ έ β α λ ε τ ή ν ί δ έ α ν ά ε λ έ γ ξ ε ι τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ γ ι ά μιά πιθανή «μετατόπιση» τών ε ι κ α σ ι ώ ν - ν ά ε ξ ε τ ά σ ε ι δ η λ α δ ή ^μήπως ή ε κ ά σ τ ο τ ε ε ι κ α σ ί α δ έ ν α φ ο ρ ο ύ σ ε τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α σ τ ό χ ο ά λ λ ά τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α πού ό πομπός γ ύ ρ ι ζ ε πρίν άπό τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α σ τ ό χ ο ή μ ε τ ά άπ' α υ τ ή ν — ό Car i n g t o n , πού π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό τ α ν στήν τ η λ ε π α θ η τ ι κ ή μ ε τ α β ί β α σ η ε ι κ ό ν ω ν , ε ί χ ε τ ή ν εντύπωση ό τ ι σέ ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς περιπτώσεις ε ί χ ε π ρ ο σ έ ξ ε ι μιά κάποια παρόμοια μ ε τ α τ ό π ι σ η . Χωρίς κ α ν έ ν α ν ι δ ι α ί τ ε ρ ο ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό , ό Soal κ α τ α π ι ά σ τ η κ ε μ' α υ τ ό ν

31

τόν α ν ι α ρ ό ά θ λ ο καϊ ό τ α ν ε ξ έ τ α σ ε τ ι ς χ ι λ ι ά δ ε ς σ τ ή λ ε ς τ ο υ π ε ι ρ α μ α τ ι κ ο ύ τ ο υ α ρ χ ε ί ο υ α ν α κ ά λ υ ψ ε , πολύ ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς ά λ λ ά κ α ι πολύ α ν α σ τ α τ ω μ έ ν ο ς , ό τ ι έ ν α ς δ έ κ τ η ς τ ο υ , ό B a s i l S h a c k l e t o n , μ ά ν τ ε υ ε , σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά , τ ή ν επόμενη κ α ρ τ έ λ λ α , — έ κ α ν ε , δ η λ α δ ή μιά πρόγνωση — μέ τόσο μ ε γ ά λ η ε π ι τ υ χ ί α , πού ό π α ρ ά γ ο ν τ α ς τ ύ χ η δ έ ν μπορούσε παρά ν' αποκλειστεί.* Τώρα ό Soal ξ ε κ ί ν η σ ε μιά ν έ α σ ε ι ρ ά πειραμάτων μέ τ ό ν Basil S h a c k l e t o n κάτω άπό τήν παρακολούθηση έμπειρων ε ρ ε υ ν η τ ώ ν τ ή ς " Ε τ α ι ρ ε ί α ς τών Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν ( έ τ σ ι ώστε ν ά ε π ε κ τ ε ί ν ε τ α ι α ν α γ κ α σ τ ι κ ά ή περίπτωση τ ή ς συμπαιγνίας σέ τ έ σ σ ε ρ α ή καΐ σέ πέντε ά τ ο μ α ) . Τά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α ή τ α ν τ ό σ ο σ η μ α ν τ ι κ ά άπό σ τ α τ ι σ τ ι κ ή ς απόψεως πού παρακίνησαν τ ό ν Κ α θ η γ η τ ή τ ή ς Φ ι λ ο σ ο φ ί α ς τ ο ύ Καϊμπριτζ C D . Broad ν ά γ ρ ά ψ ε ι ό τ ι : Κ α τ ά τ ή ν γ ν ώ μ η μου, ή ψ υ χ ι κ ή έ ρ ε υ ν α ε ί ν α ι πάρα πολύ σ χ ε τ ι κ ή μέ τ ή ν Φιλοσοφία.·.. Θ' αρκεσθώ, πρός τό παρόν, ν' α ν α φ ε ρ θ ώ σ' έ ν α μ ο ν ά χ α π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό , σ τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α μέ τις κ α ρ τ έ λ λ ε ς πού έ κ α ν ε ό Δ ό κ τ ω ρ Soal μέ δ έ κ τ η τ ό ν κ ύ ρ ι ο S h a c k l e t o n , πού π ε ρ ι γ ρ ά φ ω λ ε π τ ο μ ε ρ ώ ς στήν Φιλοσοφία τ ο ύ 1944. Τά γ ε γ ο ν ό τ α α υ τ ά συνέβησαν καϊ π ε ρ ι γ ρ ά φ τ η κ α ν μέ α κ ρ ί β ε ι α , δέν υ π ά ρ χ ε ι κ α μ μ ι ά α μ φ ι β ο λ ί α πάνω σ' α υ τ ό . Ο ύ τ ε υ π ά ρ χ ε ι καμμιά αμφιβολία ότι οΊ πιθανότητες εναντίον τοΰ παράγοντα τύχη έφθα­ σαν σέ δ ι σ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α πρός έ ν α , ο ϋ τ ε ό τ ι ή φ ύ σ η τών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν πού π ε ρ ι κ λ ε ί ο υ ν κ α ι τ η λ ε π ά θ ε ι α καϊ πρόγνωση σ υ γ κ ρ ο ύ ε τ α ι μέ μ ι ά καϊ περισ­ σ ό τ ε ρ ε ς β α σ ι κ έ ς α π α γ ο ρ ε υ τ ι κ έ ς αρχές [τών φ υ σ ι κ ώ ν επιστημών] .^^ " Ε ν α ι δ ι α ί τ ε ρ α ι δ ι ό ρ ρ υ θ μ ο σ τ ο ι χ ε ϊ ο π ρ ο έ κ υ ψ ε άπ' α υ τ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α . Ο ι επι­ δ ό σ ε ι ς τ ο ΰ S h a c k l e t o n ή τ α ν κ α λ ύ τ ε ρ ε ς ό τ α ν α ν ά μ ε σ α σ έ δυό ε ί κ α σ ί ε ς μεσολα­ β ο ύ σ ε έ ν α χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α 2-6 δ ε υ τ ε ρ ο λ έ π τ ω ν . Μ' α υ τ ό τ ό ν ρυθμό, μ ά ν τ ε υ ε συ­ σ τ η μ α τ ι κ ά τ ή ν ε π ό μ ε ν η κ α ρ τ έ λ λ α . "Αν όμως ε π ι τ α χ υ ν ό τ α ν κ ι ' άλλο ό ρυθμός καί οί κ α ρ τ έ λ λ ε ς ά ν ο ί γ α ν στό μισό χ ρ ό ν ο ( π ρ ά γ μ α πού ά φ η ν ε 1-4 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α ανά­ μεσα σ έ κάθε ε ι κ α σ ί α ) τ ό τ ε μ ά ν τ ε υ ε τ ό ίδιο σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α πού ά ν ο ι γ ε τ ρ ί τ η . Μ έ ά λ λ α λ ό γ ι α , ή τ α ν κ α τ ά κάποιο τρόπο σ υ ν τ ο ν ι σ μ έ ν ο ς μ έ τ ό γ ε γ ο ν ό ς πού ε π ρ ό κ ε ι τ ο νά συμβεϊ σέ δ υ ό μ ι σ η δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α , στό μέλλον. Πρέπει νά προσ­ θέσουμε ό τ ι τά π ε ι ρ ά μ α τ α α υ τ ά ώ ρ γ α ν ώ θ η κ α ν κ α τ ά τ έ τ ο ι ο τρόπο, πού ο ϋ τ ε ό ί δ ι ο ς ό πομπός (πού β ρ ι σ κ ό τ α ν κ λ ε ι σ μ έ ν ο ς σ' έ ν α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό δ ω μ ά τ ι ο άπό τ ο ύ S h a c k l e t o n ) ή τ α ν σέ θέση νά γ ν ω ρ ί ζ ε ι ποιά θά ή τ α ν ή επόμενη κ α ρ τ έ λ λ α καί ποιά ή τ ρ ί τ η . "Αν ό πομπός επιθυμούσε νά κ λ έ ψ ε ι , τό κ λ έ ψ ι μ ο τ ο υ θά έπρεπε νά ή τ α ν προγνωστικό. Κ α ι ο ϋ τ ε έ ξ α ρ τ ό τ α ν ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς άπό τό ά ν α κ ά τ ε μ μ α . Τήν σ ε ι ρ ά πού ε ί χ α ν οί κ α ρ τ έ λ λ ε ς τ ή ν καθώριζαν οί έ π ω ν ο μ α ζ ό μ ε ν α ι «πίνακες τ υ χ α ί ω ν αριθμών» — πίνακες μέ σ τ ή λ ε ς αριθμών πού π α ρ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ι γ ι ά ε ι δ ι κ ο ύ ς σκο­ πούς άπό τ ο υ ς μ α θ η μ α τ ι κ ο ύ ς σέ μ ι ά θ ε λ η μ έ ν α τ υ χ α ί α σειρά, ή, μάλλον, μέ μ ι ά θ ε λ η μ έ ν η έ λ λ ε ι ψ η οποιασδήποτε σ ε ι ρ ά ς .

* S.G. Soal and F. Bateman, Modern Experiments in Telepattiy. Faber & Faber, London, 1954.

32

Ά λ λ ά θ ά α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν α κ ό μ α χ ε ι ρ ό τ ε ρ α . Ά π ό τ ι ς πρώτες κ ι ό λ α ς μ έ ρ ε ς , άπό τό 1930, ό Rhine κ α ι οί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ έ κ α ν α ν στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Duke π ε ι ρ ά μ α τ α μ έ ζ ά ρ ι α , έ ρ ρ ι χ ν α ν δ η λ α δ ή τ ά ζ ά ρ ι α «θέλοντας» ν ά φ έ ρ ο υ ν μιά σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η τ ο υ ς ό ψ η . "Οπως μάς δ ι η γ ε ί τ α ι ή Louisa Rhine, τό 1934, μ ε τ ά άπό τ έ σ σ ε ρ α χ ρ ό ν ι α επι­ τ υ χ η μ έ ν ο υ π ε ι ρ α μ α τ ι σ μ ο ύ στόν τ ο μ έ α τ ή ς κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή ς , «ό J.B. Rhine ανα­ ρ ω τ ή θ η κ ε μήπως τό πνεύμα, ά φ ο ΰ μπορούσε καί γ ν ώ ρ ι ζ ε πέρα άπό τ ο υ ς συνηθι­ σμένους τρόπους τ ή ς γ ν ώ σ η ς , μπορούσε καί ν ά κ ι ν ε ί α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α πέρα άπό τ ο ύ ς σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ο υ ς τρόπους τ ή ς κ ί ν η σ η ς . ά λ λ α λ ό γ ι α , μπορεί τ ό μ υ α λ ό ν ά κ ι ν ή σ ε ι άμεσα^β τ ή ν ύ λ η , [ χ ω ρ ί ς , δ η λ α δ ή μιά φ α ν ε ρ ή μ ε τ α φ ο ρ ά ε ν έ ρ γ ε ι α ς ] ; Τ ο ΰ ε ί χ α ν α ν α φ έ ρ ε ι ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς πού ά φ η ν α ν ν ά π ι σ τ ε υ τ ε ί ό τ ι κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο ε ί χ ε ή δ η συμβεί. Παρά τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι α υ τ έ ς ο ί ε μ π ε ι ρ ί ε ς έ χ ο υ ν μιά έ ν τ ο ν η χ ρ ο ι ά πρό­ λ η ψ η ς — στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α πολύ έ ν τ ο ν ώ τ ε ρ η άπό τά ά λ λ α σ χ ε τ ι κ ά μέ τ ή ν ESP φ α ι ν ό μ ε ν α , σέ ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς περιπτώσεις δ έ ν μπορεί κ α ν ε ί ς παρά ν' α ν α ρ ω τ η θ ε ί «ΐνΙήπως, σ'αύτήν έδώ τ ή ν περίπτωση, υ π ά ρ χ ε ι α ν α μ ε μ ι γ μ έ ν η κάποια ά γ ν ω σ τ η δύναμη;»ΐ9

Α ν α φ ε ρ ό τ α ν , φ υ σ ι κ ά , στό σ χ ε τ ι κ ό μέ τά Poltergeists φ ο λ κ λ ό ρ , στά κ ά δ ρ α πού π έ φ τ ο υ ν μ ο ν ά χ α τ ο υ ς άπό τ ό ν τ ο ί χ ο , στά ρ ο λ ό γ ι α πού σ τ α μ α τ ά ν μέ τό θ ά ν α τ ο κά­ ποιου σ υ γ γ ε ν ι κ ο ύ προσώπου κ.ο.κ. Τήν α π ό φ α σ η όμως νά ξ ε κ ι ν ή σ ο υ ν μιά σοβαρή έ ρ ε υ ν α μέσα σ ' έ ν α χ ώ ρ ο πού καί ο ί ά γ γ ε λ ο ι α κ ό μ α φ ο β ο ύ ν τ α ι ν ά πατήσουν, τ ή ν πήραν, τ υ χ α ί α , τ ή ν ήμερα πού έ ν α ς ν ε α ρ ό ς χ α ρ τ ο π α ί κ τ η ς π α ρ α τ ή ρ η σ ε ό τ ι «ώρι­ σμένες φ ο ρ έ ς , ό τ α ν ή τ α ν σ τ ι ς φ ό ρ μ ε ς τ ο υ , μπορούσε ν ά φ έ ρ ν ε ι τ ά ζ ά ρ ι α όπως ή θελε».20 Σ τ ό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Duke, π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό τ α ν μ έ τ ά ζ ά ρ ι α ρ ί χ ν ο ν τ α ς τ α ε ϊ τ ε μ ό ν α τους ε ί τ ε έ ξ η μαζύ. Στήν άρχή τά έρριχναν μ' ένα χ ε ι ρ ο κ ί ν η τ ο δοχείο, μετά χρη­ σιμοποίησαν γ ι ' α υ τ ό τ ό σκοπό η λ ε κ τ ρ ο κ ί ν η τ α π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό μ ε ν α κ λ ο υ β ι ά . Ή περί­ πτωση τ ο ΰ ε λ α τ τ ω μ α τ ι κ ο ύ ζ α ρ ι ο ύ α π ο κ λ ε ί σ θ η κ ε γ ι α τ ί δ ο κ ί μ α ζ α ν τ ό κάθε ζ ά ρ ι ρ ί χ ν ο ν τ α ς τ ο ε ϊ κ ο σ ι τ έ σ σ ε ρ ε ς δ ι α δ ο χ ι κ έ ς φ ο ρ έ ς άπό τ ή ν κάθε τ ο υ ό ψ η ώ σ τ ε ν ' απο­ κ λ ε ι σ θ ε ί μ ι ά περίπτωση μ ε τ ά θ ε σ η ς τ ο ύ κ έ ν τ ρ ο υ τ ο ύ βάρους τ ο ύ κάθε ζ α ρ ι ο ύ . Γ ι α τ ί στήν περίπτωση πού έ ν α ζ ά ρ ι ε ί χ ε τ ή ν τ ά σ η ν ά φ έ ρ ν ε ι τ ό ν αριθμό έ ξ η , α υ τ ό τό ε π η ρ έ α ζ ε θ ε τ ι κ ά ό τ α ν τό έ ξ η ή τ α ν ό θ ε λ η μ έ ν ο ς σ τ ό χ ο ς ένώ τό ε π η ρ έ α ζ ε αρνη­ τ ι κ ά σ τ ί ς ά λ λ ε ς περιπτώσεις. Γ ι ά μ ι ά α κ ό μ α φ ο ρ ά , τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α έ μ ο ι α ζ α ν ν ά υπονοούν ό τ ι κάποιος άλ­ λος π α ρ ά γ ο ν τ α ς ε π η ρ έ α ζ ε τ ά ζ ά ρ ι α , έ ξ ω άπό τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η . Ά λ λ ά πολύ σ ο φ ά , ό Rhine δέν τά δ η μ ο σ ί ε υ σ ε παρά μ ε τ ά άπό δ έ κ α ο λ ό κ λ η ρ α χ ρ ό ν ι α , στά 1943-4: « σ κ έ φ τ η κ α ό τ ι θ ά ή τ α ν φ ρ ο ν ι μ ώ τ ε ρ ο ν ά π ε ρ ι μ έ ν ω λ ί γ ο πρίν σκάσω μ ι ά δ ε ύ τ ε ρ η 6 ό μ β α » . 2 ΐ Σέ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς άπό μισό ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο δ ο κ ι μ έ ς , ή «θελημένη» ό ψ η τ ο ύ ζ α ρ ι ο ύ ή ρ θ ε σ η μ α ν τ ι κ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς φ ο ρ έ ς άπ' όσες θ ά δ ι κ α ι ο λ ο γ ο ύ σ α ν ο ί μ α θ η μ α τ ι κ έ ς π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς , τ ό ν ά ε π ι μ έ ν ο υ μ ε όμως σ έ μιά σ τ α τ ι σ τ ι κ ή πού μπορούμε ν ά τ ή β ρ ο ύ μ ε στήν πρωτότυπη έ κ δ ο σ η τ η ς , δ έ ν έ χ ε ι ν ό η μ α . Τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ΰ Rhine ε π α ν έ λ α β ε ό Haakon F o r w a l d τ ο ΰ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ Duke, ό Δ ρ . R.A. M c C o n nell στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι α τ ο ύ Πίτσμπουργκ, ό Δ ρ . R.H. T h o u l e s s στό Κ α ϊ μ π ρ ι τ ζ καί ό G.W. Fisk, μ έ λ ο ς τ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ τ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν . " Ο λ α τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α έδωσαν θ ε τ ι κ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α , ( ό δ έ κ τ η ς τ ο ΰ Fisk, στά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο υ ς

33

πού δ ι ά ρ κ ε σ α ν έ ξ η σ υ ν ε χ ή χ ρ ό ν ι α , έ φ θ α σ ε σ έ π ι θ α ν ό τ η τ ε ς ά ν τ ι - τ ύ χ η ς π ε ν ή ν τ α χ ι λ ι ά δ ε ς πρός έ ν α ) . Τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο αύτοΟ τ ο ΰ τύπου β α φ τ ί σ τ η κ ε P K ( p s y c h o k i n e s i s ) , δ η λ α δ ή τ η λ ε κ ί ν η Ο η , γ ι ά ν ά ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι άπό τ ή ν ESP ( τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ) . Καί τ ά δυό α υ τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α μ α ζ ύ , α κ ο ύ ν ε στό γ ε ν ι κ ό ό ν ο μ α ψ ι : μιά ό μ ο ρ φ η καί ο υ δ έ τ ε ρ η λ έ ξ η , ε ι κ ο σ τ ό τ ρ ί τ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ύ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Α λ φ α β ή τ ο υ . Γ ι ά ν ά παρα­ φράσουμε τόν Γ κ α ί τ ε : -

" Ο τ α ν τό μ υ α λ ό π ε λ α γ ώ ν ε ι Α ρ π ά ζ ε τ α ι άπό μ ι ά κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α λ έ ξ η *

8 Τ ό ρ ί ξ ι μ ο τών ζ α ρ ι ώ ν α κ ό μ α καί μ έ μ η χ α ν ι κ ά μέσα δέν παύει ν ά ε ί ν α ι μιά τ ε λ ε ί ω ς π ρ ω τ ό γ ο ν η δ ι α δ ι κ α σ ί α . Π α ρ α μ ε ρ ί σ τ η κ ε λοιπόν άπό η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ά ό ρ γ α ν α α σ ύ γ κ ρ ι τ α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ς έ ξ ^ ή τ η σ η ς . Σκαπανέας α υ τ ή ς τ ή ς ο ϋ λ τ ρ α - μ ο ν τ έ ρ ν α ς έ ρ ε υ ν α ς ή τ α ν ό Helmut S c t i m i d t * * έ ν α ς λαμπρός φ υ σ ι κ ό ς πού ε ί χ ε στό παρελθόν ε ρ γ α σ θ ε ί στά Έ ρ γ α σ τ ή ρ ι ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή ς " Ε ρ ε υ ν α ς τ ή ς B o e i n g καί δ ι α δ έ χ τ η κ ε τ ό ν Rhine στήν δ ι ε ύ θ υ ν σ η τ ο ΰ Π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ο ύ Ι ν σ τ ι τ ο ύ τ ο υ τ ο ύ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ Duke. Α ρ χ ι κ ή τ ο υ ί δ έ α ή τ α ν ν ά ε π ι τ ρ έ ψ ε ι στους δ έ κ τ ε ς τ ο υ ν ά π ρ ο β λ έ ψ ο υ ν , σ έ μ ι ά σ τ ο ι ­ χ ε ι ώ δ η κ β α ν τ ι κ ή σ τ ά θ μ η , γ ε γ ο ν ό τ α ο φ ε ι λ ό μ ε ν α στήν ρ α δ ι ε ν ε ρ γ ό διάσπαση — δη­ λ α δ ή γ ε γ ο ν ό τ α ποΟ σ ύ μ φ ω ν α μέ τήν μ ο ν τ έ ρ ν α φ υ σ ι κ ή ε ί ν α ι θ ε ω ρ η τ ι κ ά απρόβλεπτα. Καί ε π ε ι δ ή γ ι ά ν ά κ α τ α ν ο ή σ ε ι κ α ν ε ί ς τ ί ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς καί τ ι ς σ υ σ κ ε υ έ ς πού χ ρ η ­ σιμοποίησε τ ο ΰ ε ί ν α ι α π α ρ α ί τ η τ η μ ι ά κάποια ε ξ ο ι κ ε ί ω σ η μ έ τ ή θ ε ω ρ ί α τών κβάντα, θά περιοριστώ σ * ) ν παράθεση μιάς π ε ρ ί λ η ψ η ς τ ή ς πρώτης τ ο υ άνακοίνωσης23 πού δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε μ ε γ ά λ η αίσθηση σ' έ ν α κ ύ κ λ ο φ υ σ ι κ ώ ν πού δ έ ν ε ί χ α ν ποτ» ά λ λ ο τ ε ενδιαφερθεί γ ι ά τήν παραψυχολογία.

ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ Περίληψη: Σέ δυό σ ε ι ρ έ ς πειραμάτων πρόγνωσης, οί δ έ κ τ ε ς ή τ α ν κ α θ ι σ μ έ ν ο ι μπροστά σέ τ έ σ σ ε ρ ε ς λάμπες μέ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό χ ρ ω μ α τ ι σ μ ό πού άναβαν μέ μία τ υ χ α ί α σ ε ι ρ ά . " Α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό ς τ ο υ ς σκοπός ήταν νά μαντέ­ ψουν τ ή ν σ ε ι ρ ά μέ τ ή ν onoiia θά άναβαν α υ τ έ ς οί λάμπες καί νά πατήσουν τ ό α ν τ ί σ τ ο ι χ ο τ ο υ ς κουμπί. Σ τ ή ν πρώτη σ ε ι ρ ά πειραμάτων έ λ α β α ν μέρος τ ρ ε ι ς δ έ κ τ ε ς , πού έ κ α ν α ν , σ υ ν ο λ ι κ ά , 63.066 δ ο κ ι μ έ ς . Οί σ υ ν δ υ α σ μ έ ν ε ς τ ο υ ς προσπάθειες έ φ ε ρ α ν πολύ υ ψ η λ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α ( ρ < 2 χ ΐ 0 ~ 8 ) [ίσοζ ύ γ ι ο ν π ι θ α ν ο τ ή τ ω ν (odds) ε ν α ν τ ί ο ν τ ο ύ π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η 2.000.000.000 πρός 1.]. * Denn da wo die Begriffe fehlen Stellt ein Wort zur rectiten Zeit sicti ein. ** Πρόδρομοι του σ" αυτό τό πεδίο υπήρξαν οί Beloff και Evans (JSPR 1 9 6 1 , 4 1 , και Ctieuvin καί Genthon, Zeitschritt fur Parapsychologie und Grenzgebiete der Psyctiologie, 1965, 8).

34

Σ τ ή ν δ ε ύ τ ε ρ η σ ε ι ρ ά τών π ε ι ρ α μ ά τ ω ν έ λ α β α ν μέρος δ ύ ο άπό τ ο ύ ς δ έ κ τ ε ς τ ή ς πρώτης σ ε ι ρ ά ς πειραμάτων καθώς κ α ι ένας τ ρ ί τ ο ς δ έ κ τ η ς κ α ι π ε ι ρ α μ α τ ί σ τ η κ α ν πρός δύο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς : υψηλό απο­ τ έ λ ε σ μ α καΐ χ α μ η λ ό ά π α τ έ λ ε σ μ α . Μπορούσαν δ η λ α δ ή ν ά δ ι α λ έ ξ ο υ ν α ν ά μ ε σ α στήν πρόγνωση τ ή ς λάμπας πού θά ά ν α β ε αμέσως μ ε τ ά (υψηλό α π ο τ έ λ ε σ μ α ) καί τ ή ς λάμπας πού δ έ ν θά ά ν α β ε αμέσως μ ε τ ά ( χ α μ η λ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α ) . Σ' έ ν α σύνολο 20.000 δ ο κ ι μ ώ ν οί δ έ κ τ ε ς σημείωσαν πολύ σημαντικές επιτυχίες ( ρ < 1 0 " ' ο ) . Γιά νά ε ξ α σ φ α λ ι σ τ ε ί ή απόλυτα τ υ χ α ί α συνέπεια τού στόχου χρη­ σιμοποίησαν άπλες κ β α ν τ ι κ έ ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς πού θά μπορούσαν ν' ά ν τ ι προσωπεύσσυν τ ή ν πιό θ ε μ ε λ ι α κ ή πηγή τ υ χ α ι ό τ η τ α ς τ ή ς φ ύ σ η ς , [ τ ή ν ά φ ι ξ η καί κ α τ α γ ρ α φ ή ενός η λ ε κ τ ρ ο ν ί ο υ πού έ ξ ε π έ μ φ θ η άπό μιά πηγή ραδιενεργού Στροντίου 90]. "Ενα πρακτικό αποτέλεσμα αυτού τοΰ τ ε χ ν ά σ μ α τ ο ς ή τ α ν ό τ ι ή τ α ν γ ρ ή γ ο ρ ο κ ι ' ό τ ι μπορούσε ν ά ε λ έ γ ξ ε ι τ ή ν τυχαιότητα μέ τόν ηλεκτρονικό ε γ κ έ φ α λ ο .

Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά δώσουμε π ε ρ ι λ η π τ ι κ ά α υ τ ά τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι ο ϊ δ έ κ τ ε ς έ κ α ν α ν σωστές π ρ ο γ ν ω σ τ ι κ έ ς ε ί κ α σ ί ε ς θ ε ω ρ η τ ι κ ά απρόβλεπτων εκβά­ σεων ύπο-άτομικών δ ι ε ρ γ α σ ι ώ ν μ' έ ν α ποσοστό πιθανοτήτων ά ν τ ι - τ ύ χ η ς πού φ θ ά ­ ν ε ι σ τ ό έ ν α ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο πρός έ ν α . Τό επόμενο π ε ί ρ α μ α ε ί χ ε σάν σκοπό τ ή ν έ ρ ε υ ν α τ ο ΰ κ α τ ά πόσον θά μπορού­ σαν οί π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό μ ε ν ο ι νά επηρεάσουν μέ τ ί ς ε κ ο ύ σ ι ε ς προσπάθειες τ ο υ ς , μέ τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η δ η λ α δ ή , τ ή ν π ο ρ ε ί α τ υ χ α ί ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν σ έ μ ι ά ύπο-άτομική στά­ θμη. Θ ά πρέπει ν ά περιορισθώ ξ α ν ά στήν συνοπτική α φ ή γ η σ η τ ο ΰ S c h m i d t :

ΕΝΑ ΤΕΣΤ ΤΗΛΕΚΙΝΗΣΗΣ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ

Περίληψη: Τά ά τ ο μ α πού πήραν μ έ ρ ο ς σ' α υ τ ή ν τ ή ν έ ρ ε υ ν α , ε ξ ε τ ά σ θ η κ α ν γ ι ά τ ί ς τ η λ ε κ ι ν η τ ι κ έ ς τ ο υ ς ι κ α ν ό τ η τ ε ς μ έ μ ι ά η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ή συσκευή πού τ ή ν α π ο τ ε λ ο ύ σ ε μ ι ά γ ε ν ν ή τ ρ ι α τ υ χ α ί ω ν αριθμών σ υ ν δ ε δ ε μ έ ν η μ έ μ ι ά ο θ ό ν η . Ή γ ε ν ν ή τ ρ ι α π α ρ ή γ α γ ε τ υ χ α ί ε ς σ ε ι ρ έ ς δύο αριθμών, πού κα­ θ ο ρ ι ζ ό τ α ν άπό μιά άπλή κ β α ν τ ι κ ή δ ι ε ρ γ α σ ί α ( τ ή ν διάσπαση τσύ πυρήνα τ ο ύ ρ α δ ι ε ν ε ρ γ ο ύ σ τ ρ ο ν τ ί ο υ - 9 0 ) . Πάνω σ' α υ τ ή τ ή ν οθόνη υπήρχε έ ν α ς κ ύ κ λ ο ς άπό ε ν ν έ α λάμπες πού άναβαν, μιά μιά, μέ τή φ ο ρ ά τών δ ε ι κ τ ώ ν τ ο ΰ ρ ο λ ο γ ι ο ύ (-1-1), ή μέ τ ή ν α ν τ ί θ ε τ η φ ο ρ ά (-1), α ν ά λ ο γ α μέ τό ε ί δ ο ς τ ο ΰ α ρ ι θ μ ο ύ πού π α ρ ή γ α γ ε ή γ ε ν ν ή τ ρ ι α . Ό π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό μ ε ν ο ς , ά φ ο ΰ δ ι ά λ ε γ ε τ ή ν φ ο ρ ά πού θ ά α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε , προσπαθαΰσε ν ά σ τ ρ έ ψ ε ι τ η λ ε κ ι ν η τ ι κ ά τ ό φ ώ ς πρός α υ τ ή ν τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η . Μ ι ά σ ε ι ρ ά δ ο κ ι μ ώ ν κ ά λ υ π τ ε 128 «άναβοσβυσίματα» καί γ ι ν ό τ α ν τ έ σ σ ε ρ ε ς τ έ τ ο ι ε ς σ ε ι ρ έ ς σ έ κάθε σ υ ν ε δ ρ ί α σ η . Σ έ μ ι ά π ρ ο κ α τ α ρ κ τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α 216 τ έ τ ο ι ω ν σειρών, τά 18 ά τ ο μ α πού έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς σημείωσαν μ ι ά α ρ ν η τ ι κ ή απόκλιση 129 σημείων. Σ υ ν ε π έ ρ α ν α ν , συνεπώς, ό τ ι ή κ ύ ρ ι α δ ο κ ι μ ή θ ά έ δ ι ν ε α ρ ν η τ ι κ έ ς τ ι μ έ ς καί ε ν ε θ ά ρ ρ υ ν α ν τ ά ά τ ο μ α πού έπαιρναν μέρος στά πειράματα ν' ακολουθήσουν μιά κατεύθυνση αρνητική.

35

Τά δ έ κ α π έ ν τ ε ά τ ο μ α πού υποβλήθηκαν σέ 256 σ ε ι ρ έ ς δ ο κ ι μ ώ ν , έδωσαν μιά σ η μ α ν τ ι κ ή α ρ ν η τ ι κ ή απόκλιση 302 σημείων (Ρ = 001) [ ί σ ο ζ ύ γ ι ο πιθανο­ τ ή τ ω ν ε ν α ν τ ί ο ν τ ύ χ η ς 1 σ τ ά 1.000] .^^ Τό αποτέλεσμα τοΰ πειράματος δείχνει ό τ ι ό δυαδικός τυχαίος αρι­ θμός πού παρήχθη δ έ ν ε ί χ ε πολωθεί πρός τ ή ν θ ε τ ι κ ή (-ί- ) ή τ ή ν α ρ ν η τ ι κ ή ( - ) π α ρ α γ ω γ ή όσο π α ρ έ μ ε ν ε α π α ρ α τ ή ρ η τ ο ς ( σ τ ό τ έ σ τ τ ή ς τ υ χ α ι ό τ η ­ τ α ς ) . " Ο τ α ν όμως τ ά ά τ ο μ α πού έπαιρναν μ έ ρ ο ς στό π ε ί ρ α μ α σ υ γ κ έ ν ­ τ ρ ω ν α ν τ ή ν προσοχή τ ο υ ς στήν ο θ ό ν η , πολωνόταν σ η μ α ν τ ι κ ά , κ λ ί ν ο ν τ α ς πρός μ ι ά η ύ ξ η μ έ ν η τ ι μ ή π α ρ α γ ω γ ή ς τ ο ΰ ε ν ό ς α ρ ι θ μ ο ύ . Τ ό π ε ί ρ α μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε σάν τ η λ ε κ ί ν η σ η , θ ά μπορούσε όμως τ ό ϊ δ ι ο κ α λ ά ν ' α π ο δ ο θ ε ί στήν πρόγνωση τ ο ΰ πομπού καί τ ο ύ δ έ κ τ η . ' Ε φ ' όσον ή σ ε ι ρ ά τών αριθμών πού π α ρ ή γ α γ ε ή γ ε ν ν ή τ ρ ι α ε ί χ ε α π ό λ υ τ η ε ξ ά ρ ­ τ η σ η άπό τ ό ν χ ρ ό ν ο πού θά ά ρ χ ι ζ ε τό π ε ί ρ α μ α καί έ φ ' όσον ό πομπός άπό κ ο ι ν ο ΰ μ έ τ ό ν δ έ κ τ η τ ο υ , α π ο φ ά σ ι ζ α ν γ ι ά τ ό πότε θ ά πατούσαν τ ή ν μ ί ζ α , δ έ ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά υπέβαλε καί τ ό ν πομπό καί τ ό ν δ έ κ τ η ή πρόγνωση τ ή ς ε υ ν ο ϊ κ ή ς σ τ ι γ μ ή ς πρός μιά ώ ρ ι σ μ έ ν η κ α τ ε ύ θ υ ν σ η . 2 5 Ή ίδια α σ ά φ ε ι α — πρόγνωση ή τ η λ ε κ ί ν η σ η — υ π ά ρ χ ε ι καί στό πρώτο πείραμα. Ι\/Ιπορεΐ α υ τ ά τά φ α ι ν ό μ ε ν α ν' α ν ά γ ο ν τ α ι σέ μ ι ά στάθμη όπου συνυπάρχουν καί οί δ υ ό σέ τ έ τ ο ι ο βαθμό, πού νά μήν δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι ή μ ι ά άπό τ ή ν ά λ λ η . Ή α ν τ ί λ η ψ η μας, σ' α υ τ ά τά θ έ μ α τ α , β ρ ί σ κ ε τ α ι α κ ό μ α στό προ-Κοπερνικό σ τ ά δ ι ο " Α σ χ ε τ α όμως, τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ύ ν έ ο υ Δ ι ε υ θ υ ν τ ή τ ο ύ Ι ν σ τ ι τ ο ύ τ ο υ ε ν τ υ ­ πωσίασαν τ ή ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή π α ρ ο ι κ ί α πολύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο άπό τ ή ν πρωτοποριακή ε ρ γ α σ ί α τ ο ύ π ρ ο κ α τ ό χ ο υ τ ο υ Κ α θ η γ η τ ή Rhine — παρά τό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ή τ η λ ε κ ί ­ ν η σ η καί ή πρόγνωση ε ί ν α ι πιό δ υ σ κ ο λ ο κ α τ ά π ι ω τ ε ς άπό τ ή ν κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή , τ ή ν κ ο ι ν ή τ η λ ε π ά θ ε ι α ή τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α τών σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ ώ ν . Ή επίδραση τ ή ς ερ­ γ α σ ί α ς τ ο ύ S c h m i d t μπορεί ν ά ο φ ε ί λ ε τ α ι μ έ χ ρ ι έ ν α σ η μ ε ί ο στίς η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ έ ς σ υ σ κ ε υ έ ς πού χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ α ν καί στά τ ε λ ε ί ω ς α υ τ ό μ α τ α σ υ σ τ ή μ α τ α έ γ γ ρ α φ η ς πού α π ο κ λ ε ί ο υ ν τ ή ν δ υ ν α τ ό τ η τ α τ ο ΰ ανθρώπινου λ ά θ ο υ ς , ΐνίπορεϊ όμως ν ά ο φ ε ί ­ λ ε τ α ι καί στό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι α υ τ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α έ γ ι ν α ν σ έ μιά ύπο-άτομική σ τ ά θ μ η , έ κ ε ϊ όπου τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ε ί ν α ι , σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ά ίδια τ ά λ ό γ ι α τ ο ύ φ υ σ ι κ ο ύ , απρό­ βλεπτα, ε κ ε ί όπου ό α ί τ ι α κ ό ς ν τ ε τ ε ρ μ ι ν ι σ μ ό ς ε κ μ η δ ε ν ί ζ ε τ α ι κ α ι «ό Θεός π α ί ζ ε ι ζ ά ρ ι α μ έ τ ό σύμπαν». "Οπως καί ν ά ήταν, ο ί α ν α φ ο ρ έ ς τ ο ΰ S c h m i d t δ η μ ο σ ι ε ύ ­ τ η κ α ν στά σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ώ τ ε ρ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά φ ύ λ λ α καί ώ δ ή γ η σ α ν σ έ α τ έ λ ε ι ω τ ε ς καί σ φ ο δ ρ έ ς θ ε ω ρ η τ ι κ έ ς σ υ ζ η τ ή σ ε ι ς πού σ υ ν ε χ ί ζ ο ν τ α ι μ έ χ ρ ι α υ τ ή τ ή σ τ ι γ μ ή πού οί γ ρ α μ μ έ ς α υ τ έ ς πάνε στόν τ υ π ο γ ρ ά φ ο *. Π ρ ο κ ά λ ε σ α ν σκεπτικισμούς, όπως ήταν επόμενο, κ α ν ε ί ς όμως δ έ ν υ π α ι ν ί χ θ η κ ε , κ α λ υ μ έ ν α ή φ α ν ε ρ ά , άπατη ή «λάθη έ γ γ ρ α φ η ς » . Α υ τ έ ς οί α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς χ ά θ η κ α ν — όπως σ η κ ώ ν ε τ α ι μιά άσκημη ομί­ χ λ η πάνω άπό έ ν α ταπίο.

* New Scientist and Science Journal, Λονδίνο, 24 Ι ο υ ν ί ο υ 1971 (άρθρο τοΰ Η. Schmidt σχε­ τικό μέ τήν «Επίδραση τού Πνεύματος πάνω στά Τ υ χ α ί α Γεγονότα») καί ή αλληλογραφία τής 15ης Ι ο υ λ ί ο υ , 29 Ι ο υ λ ί ο υ καί 5 Αυγούστου 1 9 7 1 .

36

Τ ε λ ι κ ά καΐ ή έ ρ ε υ ν α τ ή ς «κλασσικής» τ η λ ε π ά θ ε ι α ς ξ ε π έ ρ α σ ε κ ι ' α υ τ ή τό σ τ ά δ ι ο τής κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή ς . Τ ά πιό π ρ ό σ φ α τ α , μ έ χ ρ ι τ ή σ τ ι γ μ ή πού γ ρ ά φ ε τ α ι α υ τ ό τ ό βιβλίο, π ε ι ρ ά μ α τ α , έ γ ι ν α ν άπό μ ι ά ομάδα επιστημόνων μέ ε π ι κ ε φ α λ ή ς τόν Καθη­ γ η τ ή William M a c B a i n στό Πανεπιστήμιο τ ή ς Χαβάης. Γ ι ά μιά α κ ό μ η φ ο ρ ά ό New Scientist τ ο ϋ Λ ο ν δ ί ν ο υ δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α σέ μιά περίοπτη θέση, άν κάί, γ ε ν ι κ ά , δέν δ ε χ ό τ α ν τ ή ν ESP. Α κ ο λ ο υ θ ε ί έ ν α απόσπασμα άπό τ ή ν ανακοί­ νωση τ ο υ τ ή ς 20ης Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1970. Θ έ λ ο ν τ α ς νά κάνουν έ ν α ν έ ο ξ ε κ ί ν η μ α ( κ α ι ίσως νά περιπλέξουν καί τ ή ν α ν τ ί θ ε σ η ) ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν [ό IVIacBain καί ή ομάδα τ ο υ ] τ ό ν όρο ESP μέ τ ί ς μάλλον α ρ ν η τ ι κ έ ς τ ο υ έ ν ν ο ι ε ς κ ι ' έπλασαν τόν ν έ ο όρο Quasi — Α ι σ θ η τ ή ρ ι ο ς Α ν τ ί λ η ψ η ς ή, γ ι ά σ υ ν τ ο μ ί α , QSC. Δ ι ε τ ύ π ω σ α ν , επί­ σης, μιά άπλή βασική υ π ό θ ε σ η : « Έ ά ν έ ν α ά τ ο μ ο λ α μ β ά ν ε ι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς πού δ έ ν ε ί ν α ι προσιτές σ' έ ν α ά λ λ ο ά τ ο μ ο , κάτω άπό ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς καί κάτω άπό έ ν α ν α υ σ τ η ρ ό έ λ ε γ χ ο τών γ ν ω σ τ ώ ν α ι σ θ η τ η ρ ί ω ν οδών, τό δ ε ύ τ ε ρ ο α υ τ ό ά τ ο μ ο θά μπο­ ρούσε νά ε π ι δ ε ί ξ ε ι μ ι ά γ ν ώ σ η αυτών τών π λ η ρ ο φ ο ρ ι ώ ν σ' έ ν α βαθμό πολύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο άπό ε κ ε ί ν ο ν πού θά δ ι κ α ι ο λ ο γ ο ύ σ ε ή τύχη». Καί μ ε τ ά βάλ­ θηκαν νά τό α π ο δ ε ί ξ ο υ ν — μέ α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α πού κ ε ν τ ρ ί ζ ο υ ν σ' έ ν α ε ξ α ι ­ ρ ε τ ι κ ό βαθμό τ ό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν μας. Σ ' α υ τ ά τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α χρησιμοποίησαν 2 2 ε θ ε λ ο ν τ έ ς φ ο ι τ η τ έ ς τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς πού ε ρ γ ά σ θ η κ α ν κ α τ ά ζ ε ύ γ η . Ή π λ η ρ ο φ ο ρ ί α πού ε π ρ ό κ ε ι τ ο νά μ ε τ α β ι β α σ θ ε ί ά π ε τ ε λ ε ί τ ο άπό 23 σ υ ν ο λ ι κ ά έ ν ν ο ι ε ς , ι κ α ν έ ς νά προκα­ λ έ σ ο υ ν μ ι ά ε υ ρ ε ί α σ ε ι ρ ά σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ώ ν α ν τ ι δ ρ ά σ ε ω ν , πού μπορού­ σαν νά σ υ μ β ο λ ι σ τ ο ύ ν άπό άπλά σ κ ί τ σ α (π.χ. τό σπίτι, τόν ύπνο, τ ή ν λύπη, τ ή ν λ ι α κ ά δ α κ α ι τ ό Χ ά π ι ) . Κάθε ζ ε υ γ ά ρ ι φ ο ι τ η τ ώ ν χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ σ ε πέντε άπ' α υ τ έ ς τ ί ς έ ν ν ο ι ε ς . Ό πομπός κ α θ ό τ α ν μπροστά σέ πέντε ο θ ό ν ε ς πού ή κάθε μιά τ η ς φ ω τ ι ζ ό τ α ν γ ι ά 25 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α . Ό δ έ κ τ η ς ε ί χ ε μπροστά τ ο υ μιά παρόμοια δ ι ά τ α ξ η τών πέντε συμβόλων πού ή τ α ν , δμως, φ ω τ ι σ μ έ ν α καί τά πέντε. Κάτω άπό κάθε φ ω τ ε ι ν ό σύμβολο υπήρχε έ ν α κουμπί καί ό δ έ κ τ η ς πατούσε ε κ ε ί ν ο πού α ν τ ι σ τ ο ι χ ο ύ σ ε στήν έ ν ν ο ι α πού, όπως ν ό μ ι ζ ε , τ ο ϋ μ ε τ α β ί β α ζ ε ό πομπός. Ό πομπός έπρεπε νά συγ­ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί στό φ ω τ ε ι ν ό σύμβολο γ ι ά 2 5 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α καί μ ε τ ά αναπαυό­ τ α ν 5 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α ένώ ό δ έ κ τ η ς έ κ α ν ε τ ή ν ε κ λ ο γ ή τ ο υ . Πομπός καί δ έ κ τ η ς β ρ ι σ κ ό τ α ν σέ ξ ε χ ω ρ ι σ τ ά δ ω μ ά τ ι α πού απείχαν τό λ ι γ ώ τ ε ρ ο 10 μ έ τ ρ α μ ε τ α ξ ύ τους... Τ ά π ρ α γ μ α τ ι κ ά αποτελέσματα... ή τ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά δ ι ά φ ο ρ α άπό... τ υ ­ χ α ί α κ α τ α ν ο μ ή . Α υ τ ό υπονοεί ό τ ι μόνη ή τ ύ χ η δέν α ρ κ ε ί γ ι ά ν ά ε ξ η γ ή σ ε ι τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α , μιά κ α τ ά λ η ξ η πού ε π ι β ε β α ι ώ ν ε τ α ι α κ ό μ α περισσό­ τ ε ρ ο άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ώ ρ ι σ μ έ ν α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ώ ν φ ο ι ­ τ η τ ώ ν ε ί χ α ν έ ν α σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό μέ τ ό ν βαθμό τ ή ς ε π ι τ υ χ ί α ς τ ο υ ς σάν πομ­ ποί ή δ έ κ τ ε ς . 2 6

37

10 Κ λ ε ί ν ο ν τ α ς α υ τ ή ν τ ή ν ε ν ο χ λ η τ ι κ ά περιληπτική επισκόπηση τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς παρα­ ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς θ ά έπρεπε ν ά τ ο ν ί σ ο υ μ ε ό τ ι τ ά σ χ ε δ ό ν τ ε χ ν η τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α πού προκα­ λ ο ύ ν τ α ι στά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α δέν ε ί ν α ι α π α ρ α ί τ η τ α κ α ι τ ά τυπικά, α β ί α σ τ α παραψυχο­ λ ο γ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α πού α π α ν τ ώ ν τ α ι στήν κ α θ η μ ε ρ ι ν ή μας ζ ω ή . Παρ' όλο πού α υ τ ά δέν μπορούν νά θεωρηθούν σάν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς α π ο δ ε ί ξ ε ι ς — μέ τ ή ν ε ξ α ί ρ ε σ η ώρισμένων σπάνιων απολύτως ε ξ α κ ρ ι β ω μ έ ν ω ν περιπτώσεων — δ έ ν παύουν νά μάς ε ν τ υ π ω σ ι ά ζ ο υ ν μέ τό βάρος τ ο υ ς . Θά μπορούσε νά τ α ξ ι ν ο μ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς α υ τ ό τό «άνεκδοτικό» υ λ ι κ ό σέ α ρ κ ε τ έ ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς όπως: στις ε μ π ε ι ρ ί ε ς άπό πρώτο χ έ ρ ι πού ά σ χ ε τ α μέ τό άν σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν ή ό χ ι α π ο δ ε ί ξ ε ι ς , α σ υ ζ η τ η τ ί π ε ί θ ο υ ν στίς ε μ π ε ι ρ ί ε ς πού έ χ ο υ ν δ ι η γ η θ ε ί άνθρωποι στήν κρίση καί τ ή ν α κ ε ρ α ι ό τ η τ α τών οποίων κ α ν ε ί ς β α σ ί ζ ε τ α ι , γ ι ά τ ι ς όποιες όμως δέν υπάρχουν α κ λ ό ν η τ ε ς αποδεί­ ξεις- τ ρ ί τ ο ν , σ έ α υ τ ο β ι ο γ ρ α φ ι κ έ ς α ν α φ ο ρ έ ς , β λ η τ έ ς στις ίδιες α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς - καί τ έ λ ο ς , στόν σ κ λ η ρ ό πυρήνα τών α π ό λ υ τ α α π ο δ ε δ ε ι γ μ έ ν ω ν περιπτώσεων πού έ χ ο υ ν ε λ έ γ ξ ε ι αρμόδιοι ερευνητές. "Ένα άπό τά πρώτα κλασσικά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α μιάς παρόμοιας σ υ λ λ ο γ ή ς ε ί ν α ι τό Phantasms of the Living, πού δ η μ ο σ ι ε ύ τ η κ ε τό 1886 άπό τ ο ύ ς Myers, Guerney and P o d m o r e . Ά π ό τ ή ν σ ύ γ χ ρ ο ν η β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α έ ν τ υ π ω σ ι α κ ώ τ ε ρ ο ε ί ν α ι τ ό β ι β λ ί ο τ ή ς γ υ ν α ί κ α ς τ ο ύ Κ α θ η γ η τ ή Rhine, τ ή ς Δ ρ . Louisa Rhine, τ ό Hidden Channels o f the M i n d (1961) καί τό ESP in Life a n d Lab (1957).

38

Ή Διαστροφή της Φυσικής"

ι "Αν τ ά γ ε γ ο ν ό τ α πού α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι στό π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο κ ε φ ά λ α ι ο προκαλούν τ ή ν δυσπιστία κ α ι κάποια δ ι α ν ο η τ ι κ ή απέχθεια, α υ τ ό ο φ ε ί λ ε τ α ι στό ό τ ι φ α ί ν ο ν τ α ι σ ά νά σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι μέ όσα ό π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ς κόσμος π ι σ τ ε ύ ε ι γ ι ά α κ λ ό ν η τ ο υ ς φ υ σ ι ­ κούς ν ό μ ο υ ς . Κ ι ' όμως, κ ύ ρ ι ο σ τ ή ρ ι γ μ α τ ο υ ς , ε ί ν α ι ή ϊ δ ι α ή μ ο ν τ έ ρ ν α φ υ σ ι κ ή . Αυτό δ έ ν ε ί ν α ι κ α μ μ ι ά π α ρ α δ ο ξ ο λ ο γ ί α ά λ λ ά συνέπεια τ ή ς β α θ ε ι ά ς μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η ς τ ή ς κοσμοθεωρίας τ ο ύ φ υ σ ι κ ο ύ πού ά ρ χ ι σ ε ν ά σ υ ν τ ε λ ε ί τ α ι στά τ έ λ η τ ο ΰ δ ε κ ά τ ο υ έ ν α τ ο υ α ι ώ ν α καΐ γ κ ρ έ μ ι σ ε ό λ ε ς τ ι ς β α σ ι κ έ ς τ ο υ α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς γ ύ ρ ω άπό τήν φ ύ σ η τ ή ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , τό ν ό η μ α τών φ υ σ ι κ ώ ν νόμων καί τ ή ν αξία πού ε ί χ α ν οί ιδέες μας γ ι ά τό χ ρ ό ν ο , τό δ ι ά σ τ η μ α , τ ή ν ύλη κ α ι τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α . " Ο τ α ν ό Einstein π ρ ο λ ό γ ι ζ ε τό Mental Radio τ ο ύ Upton S i n c l a i r έ κ α ν ε , στήν ουσία, μία σ υ μ β ο λ ι κ ή πράξη. Καί δέν φ ι γ ο υ ρ ά ρ ο υ ν τ υ χ α ί α ό λ ο ι ο ι κ ο ρ υ φ α ί ο ι φ υ σ ι κ ο ί α ν ά μ ε σ α σ τ ά ο ν ό μ α τ α τών Προέδρων καί τών μελών τ ο ϋ Δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ύ Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ τ ή ς Ε τ α ι ­ ρ ε ί α ς Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν . Γ ι α τ ί όσο β α θ ύ τ ε ρ α ε ι σ χ ω ρ ο ύ σ ε ό φ υ σ ι κ ό ς μέσα σ τ ά β α σ ί λ ε ι α τ ή ς ύπο-άτομικής καί τ ή ς ϋ π ε ρ - γ α λ α ξ ι α κ ή ς διάστασης, τόσο έ ν τ ο ν ώ τ ε ρ α π ο τ ι ζ ό τ α ν άπό τ ή ν γνώση τ ή ς παράδοξης δομής τ ο υ ς πού ε ρ χ ό τ α ν σέ αντί­ θεση μ έ τήν κοινή λ ο γ ι κ ή καί τόσο π λ α τ ύ τ ε ρ α α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε τ ή ν δ υ ν α τ ό τ η τ α τ ο ύ φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά α δ ύ ν α τ ο υ . Ό δ ι κ ό ς τ ο υ ό κόσμος, ό βασισμένος στήν σ χ ε τ ι κ ό ­ τ η τ α καί στήν θ ε ω ρ ί α τών κβάντα, ε ί ν α ι , στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , έ ν α ς κόσμος α δ ύ ν α τ ο υ . Π α ί ρ ν α μ ε τ ή ν π α ρ ά ξ ε ν η καί β α σ α ν ι σ τ ι κ ή γ ε ύ σ η τ ο υ άπό μιά παρατή­ ρηση τ ο ύ J.R. O p p e n h e i m e r , Π ρ ο έ δ ρ ο υ τ ο ύ Π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς τ ο ΰ Αός " Α λ α μ ο ς : Σ τ ό ερώτημα... κ α τ ά πόσον ή θέση τ ο ϋ η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο υ μ έ ν ε ι ή ϊ δ ι α , πρέπει νά ποϋμε «"Οχι». "Αν ρ ω τ η θ ο ύ μ ε κ α τ ά πόσον α λ λ ά ζ ε ι ή θέση τ ο ΰ

* Αυτό τό κεφάλαιο είναι κάπως στριφνό. Ε λ π ί ζ ω ότι κι' αν ακόμα σαστίσει σε ώρισμένα σημεία ό αναγνώστης πού είναι ξένος πρός τήν μοντέρνα φυσική, θά κερδίσει τουλάχιστον μιά γενική ίδέα αυτής τής παράξενης Χώρας τών Θαυμάτων.

39

η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο υ μέ τόν κ α ι ρ ό , πρέπει νά πούμε « ' Ό χ ι » . Στό ε ρ ώ τ η μ α άν τό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο β ρ ί σ κ ε τ α ι σέ η ρ ε μ ί α , πρέπει νά πούμε « ' Ό χ ι » . "Αν ρ ω τ η θ ο ύ μ ε κ α τ ά πόσον κ ι ν ε ί τ α ι , πρέπει νά πούμε «'Όχι».'' ΐνΐ' έ ν α παρόμοιο πνεύμα, έ ν α ς άπό τ ο ύ ς γ ί γ α ν τ ε ς τ η ς κ β α ν τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς , ό W e r n e r H e i s e n b e r g , τ ο ν ί ζ ε ι καί ξ α ν α τ ο ν ί ζ ε ι στήν α υ τ ο β ι ο γ ρ α φ ί α τ ο υ ό τ ι «τά ά τ ο μ α δέν ε ί ν α ι αντικείμενα*. Τά η λ ε κ τ ρ ό ν ι α πού σ χ η μ α τ ί ζ ο υ ν τόν α τ ο μ ι κ ό φ λ ο ι ό δέν ε ί ν α ι πιά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α μέ τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς κλασσικής φ υ σ ι κ ή ς , α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α πού θά μπορούσαν νά καθορισθούν α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ α άπό έ ν ν ο ι ε ς δπως ε ί ν α ι ή θ έ σ η , ή τ α χ ύ τ η τ α , ή ε ν έ ρ γ ε ι α , τό μ έ γ ε θ ο ς . " Ο τ α ν κ α τ ε β α ί ν ο υ μ ε στήν α τ ο μ ι κ ή στάθμη, ό α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό ς κόσμος δ έ ν υ φ ί σ τ α τ α ι πιά σ έ χ ώ ρ ο κ α ι χ ρ ό ν ο καί τ ά μ α θ η μ α τ ι κ ά σύμβολα τ ή ς θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ έ π ι θ α ν ό τ η τ ε ς κ ι ' ό χ ι σ έ γ ε ­ γ ο ν ό τ α ».2 Ό Heisenberg δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά περάσει στήν Ι σ τ ο ρ ί α σάν ό άνθρωπος πού έ β α λ ε έ ν α τ έ λ ο ς στόν α ΐ τ ι α κ ό π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ι κ ι σ μ ό ( ν τ ε τ ε ρ μ ι ν ι σ μ ό ) στήν φ υ σ ι κ ή καί, συνεπώς, καί στήν φ ι λ ο σ ο φ ί α μέ τ ή ν πασίγνωστη ' Α ρ χ ή τ ο υ τ ή ς Α π ρ ο σ δ ι ο ­ ρ ι σ τ ί α ς (πού α ν α φ έ ρ ε τ α ι ά λ λ ο ι ώ ς καί σάν ' Α ρ χ ή τ ή ς Α β ε β α ι ό τ η τ α ς ) γ ι ά τ ή ν οποία πήρε τό 1931 τό Β ρ α β ε ί ο Νόμπελ.* Ό κ α λ ύ τ ε ρ ο ς τρόπος γ ι ά νά κ α τ α λ ά β ε ι κάπως ό α ν α γ ν ώ σ τ η ς τ ή ν θ ε ω ρ ί α τ ο υ , ε ί ν α ι μέ μιά χ ο ν τ ρ ο κ ο μ μ έ ν η παραβολή, ΐνΐιά κάποια σ τ α τ ι κ ή π ο ι ό τ η τ α πού χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ ή ν ζ ω γ ρ α φ ι κ ή τ ή ς Α ν α γ έ ν ν η σ η ς , ο φ ε ί λ ε τ α ι στό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι τ ό σ ο ο ι ανθρώπινες μ ο ρ φ έ ς τ η ς όσο καΐ τ ά μ α κ ρ ι ν ά τ ο υ ς φ ό ν τ α ε ί ν α ι , καί τά δύο, τό ϊ δ ι ο έ ν τ ο ν α ν ε τ α ρ ι σ μ έ ν α , πράγμα πού ε ί ν α ι αδύ­ ν α τ ο άπό τ ή ν προοπτική ά π ο ψ η : ό τ α ν ν ε τ ά ρ ο μ ε έ ν α κ ο ν τ ι ν ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ό φ ό ν τ ο φ α ί ν ε τ α ι κάπως θολό καί α ν τ ί σ τ ρ ο φ α . Ή Ά ρ χ ή τ ο ΰ Heisenberg έ ν ν ο ε ϊ ό τ ι ό φ υ ­ σικός β ρ ί σ κ ε τ α ι σ έ μιά α ν ά λ ο γ η δ ύ σ κ ο λ η θέση όταν μ ε λ ε τ ά ε ι τ ά σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η συστα­ τ ι κ ά τ ή ς ύλης (άν καϊ φ υ σ ι κ ά γ ι ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς ) . Σ τ ή ν κλασσική φ υ σ ι κ ή , έ ν α σωμάτιο ο φ ε ί λ ε ι νά έ χ ε ι μ ι ά θέση καί μιά τ α χ ύ τ η τ α πού νά μπορούν νά προσ­ δ ι ο ρ ι σ τ ο ύ ν σέ μιά οποιαδήποτε σ τ ι γ μ ή . Σέ μιά ύπο-άτομική όμως στάθμη ή κατά­ σταση α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι ρ ι ζ ι κ ά α ν τ ί θ ε τ η . "Οσο α κ ρ ι β έ σ τ ε ρ α π.χ. μπορεί νά προσδιοο ρ ί σ ε ι ό φ υ σ ι κ ό ς τ ή ν θέση ενός η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο υ , τ ό σ ο ά β ε β α ι ώ τ ε ρ η γ ί ν ε τ α ι ή τ α χ ύ τ η τ ά τ ο υ . Καί α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , ό τ α ν γ ν ω ρ ί σ ε ι τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α τ ο υ , ή θέση τ ο υ γ ί ν ε τ α ι

Aj

αχνός. Ή έ φ υ τ η α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ί α τών ύπο-άτομικών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ο φ ε ί λ ε τ α ι στήν α μ φ ι σ β η τ ή σ ι μ η καΐ δ ι φ ο ρ ο ύ μ ε ν η φ ύ σ η ε κ ε ί ν ω ν τών μ ι κ ρ ό τ α τ ω ν υλικών σωμα­ τίων πού στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δέν ε ί ν α ι , κ α θ ό λ ο υ , ο ύ τ ε σ ω μ ά τ ι α ο ύ τ ε «αντικεί­ μενα». Ε ί ν α ι ο ν τ ό τ η τ ε ς μέ δύο πρόσωπα, σάν τ ό ν Ι α ν ό , πού σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι σέ ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς περιπτώσεις σάν μικρά, σ κ λ η ρ ά σ κ ά γ ι α καϊ σέ ά λ λ ε ς περιπτώσεις σάν κ ύ μ α τ α ή σάν δ ο ν ή σ ε ι ς πού μ ε τ α δ ί δ ο ν τ α ι σ' έ ν α μέσο σ τ ε ρ η μ έ ν ο άπό κάθε φ υ σ ι κ ή ί δ ι ό τ η τ α . "Οπως τό θ έ τ ε ι καί ό Sir William B r a g g , Δ ε υ τ έ ρ α , Τ ε τ ά ρ τ η καί Παρα­ σκευή μ ο ι ά ζ ο υ ν μέ κ ύ μ α τ α Τ ρ ί τ η , Πέμπτη κ α ι Σ ά β β α τ ο μέ σωμάτια. Σ τ ί ς αρχές τ ο ύ αιώνα μας, ό Λόρδος Rutherford καί ό μ ε γ ά λ ο ς Δ α ν ό ς φ υ ­ σικός Niels Bohr έ φ τ ι α ξ α ν έ ν α άπλό καί δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ ό μ ο ν τ έ λ ο τ ο ύ ά τ ο μ ο υ . Τ ό παρουσίασαν σάν μιά μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α τ ο ΰ η λ ι α κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , όπου α ρ ν η τ ι κ ά φ ο ρ ­ τ ι σ μ έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α γ ύ ρ ι ζ α ν σάν πλανήτες γ ύ ρ ω άπό έ ν α ν θ ε τ ι κ ά φ ο ρ τ ι σ μ έ ν ο

ψ

* Ό αναγνώστης μπορεί νά β ρ ε ι κουραστική αυτήν τή συχνή επανάληψη τών βραβείων Νόμπελ. " Ε χ ε ι δμως σάν σκοπό της νά τόν βεβαιώσει ότι μερικές άπό τ'ις περίεργες θεωρίες τής σύγχρονης φυσικής καΐ ψυχολογίας πού συζητούνται σ' αυτό τό κεφάλαιο, δέν ανα­ πτύχθηκαν άπό παραδοξολόγους άλλά άπό επιστήμονες πού ήταν σεβαστοί στόν τομέα τους.

40

πυρήνα. Τό μ ο ν τ έ λ ο όμως ά ρ χ ι σ ε νά π έ φ τ ε ι άπό τό έ ν α παράδοξο στό ά λ λ ο : ή συμ­ π ε ρ ι φ ο ρ ά τών η λ ε κ τ ρ ο ν ί ω ν δ έ ν θ ύ μ ι ζ ε σέ τ ί π ο τ α τ ή ν σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ενός πλανήτη πήδαγαν α σ τ α μ ά τ η τ α άπό τ ή μιά τ ρ ο χ ι ά στήν ά λ λ η χ ω ρ ί ς ν ά δ ι α σ χ ί ζ ο υ ν κ α ν έ ν α ε ν δ ι ά μ ε σ ο δ ι ά σ τ η μ α - σά νά μ ε τ α φ ε ρ ό τ α ν ξ α φ ν ι κ ά ή γ ή , χ ω ρ ί ς νά χ ρ ε ι α σ τ ε ί νά τ α ξ ι δ έ ψ ε ι γ ι ' α υ τ ό , στήν τ ρ ο χ ι ά τ ο ύ " Α ρ η . Αυτές καθ' ε α υ τ έ ς ο ί τ ρ ο χ ι έ ς , δ έ ν ή τ α ν γ ρ α μ μ ι κ έ ς τ ρ ο χ ι έ ς ά λ λ ά θολές κ ι ' ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς ε κ τ ά σ ε ι ς κ ι ' έ ν α ε ρ ώ τ η μ α όπως π.χ. σέ ποιό σ η μ ε ί ο τ ή ς τ ρ ο χ ι ά ς τ ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι τό η λ ε κ τ ρ ό ν ι α ε ν ό ς ά τ ο μ ο υ υδρο­ γ ό ν ο υ σ έ μιά δ ε δ ο μ έ ν η σ τ ι γ μ ή , δέν ε ί χ ε πιά κ α ν έ ν α ν ό η μ α . Β ρ ι σ κ ό τ α ν , τ ό ίδιο, παντού. "Οπως έ γ ρ α ψ ε κ α ι ό B e r t r a n d Russel τό 1927: Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ά όσα γ ν ω ρ ί ζ α μ ε , έ ν α ά τ ο μ ο μπορεί ν ' α π ο τ ε λ ε ί τ α ι έ ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ άπό τ ί ς α κ τ ι ν ο β ο λ ί ε ς πού εκπέμπει. Τ ό ν ά υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι κ ά ν ε ι ς ό τ ι δ έ ν ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν ν ά π α ρ ά γ ο ν τ α ι α κ τ ι ν ο β ο λ ί ε ς άπό τ ό τίποτα, ε ί ν α ι α ν ώ φ ε λ ο . . . Ή ί δ έ α ό τ ι υ π ά ρ χ ε ι , κάπου ε κ ε ί , έ ν α ς μικρός σκληρός ό γ κ ο ς πού είναι τό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο ή τό πρωτόνιο, ε ί ν α ι μιά α σ τ ή ρ ι κ τ η αυ­ θ α ι ρ ε σ ί α τών α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν τ ή ς κ ο ι ν ή ς λογικ.ή<; που ξ ε κ ι ν ά ν άπό τ ή ν ά φ ή . . . Ή ύλη ε ί ν α ι έ ν α ς β ο λ ι κ ό ς τύπος γ ι ά νά πε^3ΐγράφομε τί σ υ μ β α ί ν ε ι , ένώ δέν ε ί ν α ι έτσι.^ Θ ' α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν όμως χ ε ι ρ ό τ ε ρ α . Α ν α γ κ α σ τ ι κ ά , τ ό ό μ ο ρ φ ο μ ο ν τ έ λ ο τών Rutherford καί Bohr π α ρ α μ ε ρ ί σ τ η κ ε πρός χ ά ρ ι ν μιάς μ α θ η μ α τ ι κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς πού ξ ε φ ο ρ τ ώ θ η κ ε τά χ ε ι ρ ό τ ε ρ α π α ρ ά δ ο ξ α - π α ρ α ι τ ο ύ μ ε ν η σ' α ν τ ά λ λ α γ μ α άπό κάθε απαίτηση σ α φ ή ν ε ι α ς ή έ κ φ ρ α σ η ς σέ ό ρ ο υ ς τ ρ ι σ δ ι ά σ τ α τ ο υ χ ώ ρ ο υ , χ ρ ό ν ο υ , ύλης ή α ι τ ι ό τ η τ α ς . «Καί μόνον ή προσπάθεια νά φ α ν τ α σ θ ο ύ μ ε τ ή ν ε ι κ ό ν α ( τ ώ ν στοι­ χ ε ι ω δ ώ ν σωματίων) καί νά τά σ κ ε φ τ ο ύ μ ε οπτικά», έ γ ρ α ψ ε ό Heisenberg, «σημαί­ ν ε ι ό τ ι τ ά έ χ α μ ε τ ε λ ε ί ω ς παρερμηνεύσει.»" Ή μ ο ν τ έ ρ ν α φ υ σ ι κ ή μ ο ι ά ζ ε ι σ ά ν ά υπακούει στήν Δ ε ύ τ ε ρ η Ε ν τ ο λ ή : Ού ποιήσεις σ ε α υ τ ψ ε ϊ δ ω λ ο ν — ουδέ τών θεών, ουδέ τ ώ ν πρωτονίων. Σ τ ό έ ρ γ ο τ ο υ The Nature of the Physical W o r l d (1928) ό Sir A r t h u r E d d i n g t o n ε ι σ ή γ α γ ε τ ή ν π ε ρ ί φ η μ η τ ο υ «παραβολή τών δύο γ ρ α φ ε ί ω ν » . Τ ό έ ν α άπό τ ά δύο γ ρ α φ ε ί α ή τ α ν τ ό πατροπαράδοτο ε κ ε ί ν ο έπιπλο στό όποιο σ τ ε ρ έ ω ν ε τ ο ύ ς α γ κ ώ ν ε ς του γ ι ά ν ά γ ρ ά ψ ε ι . Τ ό άλλο ή τ α ν τ ό γ ρ α φ ε ί ο δπως τ ό α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι ό φ υ σ ι κ ό ς , σχεδόν α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά φ τ ι α γ μ έ ν ο άπό κ ε ν ό χ ώ ρ ο καί απόλυτη α ν υ π α ρ ξ ί α , πασπα­ λισμένο άπό α φ ά ν τ α σ τ α μικροσκοπικές κ ο υ κ ί δ ε ς , τ ά η λ ε κ τ ρ ό ν ι α , πού σ τ ρ ι φ ο γ ύ ­ ριζαν γ ύ ρ ω άπό τ ό ν πυρήνα τ ο υ ς άπό τ ό ν οποίο όμως τά χ ώ ρ ι ζ ε μιά απόσταση ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς χ ι λ ι ά δ ε ς φ ο ρ έ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η άπό τ ό ί δ ι ο τ ο υ ς τ ό μ έ γ ε θ ο ς . Κ ι ' ανάμε­ σα τ ο υ ς , τίποτα. Π έ ρ α άπό τ ι ς λ ί γ ε ς α υ τ έ ς μ ε λ α γ χ ο λ ι κ έ ς κ ο υ κ ί δ ε ς , τό ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τού ά τ ο μ ο υ ε ί ν α ι ά δ ε ι ο . Ό E d d i n g t o n κ α τ ά λ η γ ε : " Ο τ α ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε άπό τ ό ν κόσμο τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς τ ή ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ζ ω ή , ε ί ν α ι σά νά π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε μιά παράσταση θ ε ά τ ρ ο υ σκιών. "Η σκιά τ ο ύ α γ κ ώ ν α μου σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι στό τραπέζι-σκιά όση ώρα ή σκιά-μελάνη τ ρ έ χ ε ι απάνω στή σκιά-χαρτί... Ή α ν υ π ό κ ρ ι τ η σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η τ ο ύ γ ε ­ γ ο ν ό τ ο ς ό τ ι οί φ υ σ ι κ έ ς επιστήμες α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ' έ ν α κόσμο σκιών, ε ί ν α ι μιά άπό τίς σ η μ α ν τ ι κ ώ τ ε ρ ε ς προόδους πού έ χ ο μ ε κ ά ν ε ι τ ε λ ε υ τ α ί α . ^

41

Τήν ϊ δ ι α όμως ώρα πού γ ρ α φ ό τ α ν α υ τ έ ς ο Ί γ ρ α μ μ έ ς , τ ό γ ρ α φ ε ϊ ο - σ κ ι ά περνούσε άπό μιά α κ ό μ α σ τ ο ι χ ε ι ω μ έ ν η μ ε τ α μ ό ρ φ ω σ η . Α π ο δ ε ί χ τ η κ ε ό τ ι ο ί μικροσκοπικές κ ο υ κ ί δ ε ς πού ή τ α ν , υ π ο τ ί θ ε τ α ι , τ ά ύ σ τ α τ α σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ο υ , δ έ ν ή τ α ν «αντικείμενα» ά λ λ ά « δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς » , ά ν ά λ α γ ε ς μ έ τ ί ς δ ο ν ή σ ε ι ς τών πνευστών. Τ ά υ λ ι κ ά κ ύ μ α τ α π ρ ω τ σ α ν α φ έ ρ θ η κ α ν άπό τ ό ν Π ρ ί γ κ η π α de B r o g l i e - έ ν α λ ά τ ρ η τ ή ς μουσικής δωμα­ τ ί ο υ - σάν μιά άποψη πού θά βοηθούσε τό μ ο ν τ έ λ ο τ ο ύ ά τ ο μ ο υ τ ο ύ Bohr νά ξεπε­ ράσει τ ί ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς πού α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε . Λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , ό Α υ σ τ ρ ι α κ ό ς Erwin S c h r o d i n g e r * διατύπωνε τ ή ν θ ε ω ρ ί α τ ή ς « κ υ μ α τ ο μ η χ α ν ι κ ή ς » πού πήρε τ ή ν τ ε λ ι κ ή τ η ς μ ο ρ φ ή άπό τ ό ν " Α γ γ λ ο Paul Dirac. Ά λ λ ά κ ι ' ά ν α κ ό μ α τ ά σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ή ς ύλης σ υ μ π ε ρ ι φ ε ρ ό τ α ν σάν ά ύ λ α κ ύ μ α τ α , δέν έπαυαν, όπως τό έ χ ο μ ε ξαναπεί, νά σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι σέ ά λ λ ε ς περιπτώσεις σάν σωμάτια μέ μάζα. «Τό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο » , ι σ χ υ ρ ί σ τ η κ ε ό B r o g l i e , «είναι, τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , καί σωμάτιο καί κύμα.»^ Α υ τ ό ν τ ό ν δυϊσμό, πού ε ί ν α ι θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ς σ τ ο ι χ ε ί ο τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς , ό Bohr τ ό ν ώνόμασε « Ά ρ χ ή τ ή ς Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η τ α ς » . Σ τ ή ν λ ε γ ό μ ε ν η «Σχολή τ ή ς Κ ο π ε γ χ ά γ η ς » - τ ή ν κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ή Σ χ ο λ ή Θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς Φυσικής πού ι δ ρ ύ θ η κ ε άπό τ ό ν Bohr - ή Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η ς έ γ ι ν ε έ ν α ε ί δ ο ς πιστεύω. Ό Heisenberg πού ή τ α ν έ ν α ς άπό τ ο ύ ς σ τ υ λ ο β ά τ ε ς α υ τ ή ς τ ή ς Σ χ ο λ ή ς , π α ρ α τ ή ρ η σ ε : «Νόημα τ ή ς έ ν ν ο ι α ς τ ή ς Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η τ α ς ε ί ν α ι ή π ε ρ ι γ ρ α φ ή μιάς κ α τ ά σ τ α σ η ς στήν οποία μπορούμε ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ο υ μ ε έ ν α καί τό α υ τ ό φ α ι ­ ν ό μ ε ν ο άπό δ ύ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά σ υ σ τ ή μ α τ α α ν α φ ο ρ ά ς . Α υ τ ά τ ά δ ύ ο σ υ σ τ ή μ α τ α ά λ λ η λ ο α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ι ά λ λ ά καί ά λ λ η λ ο σ υ μ π λ η ρ ώ ν σ ν τ α ι καί μόνο μέ τήν α ν τ ι ­ φ α τ ι κ ή τ ο υ ς παράθεση έ χ α μ ε τ ή ν λ ε π τ ο μ ε ρ ή ε ι κ ό ν α τ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ όπως α υ τ ό έ μ φ α ν ί ζ ε τ α ι » . ' ' Σ' έ ν α άλλο σ η μ ε ί ο , κ ά ν ε ι μιά π α ρ α τ ή ρ η σ η πσύ ε ξ η γ ε ί τόν ένανΙ άπό τ α ύ ς λ ό γ ο υ ς τ ή ς ε κ δ ρ ο μ ή ς μας στή πυρηνική φ υ σ ι κ ή . «"Ο,τι ή Σ χ ο λ ή τ ή ς Κ ο π ε γ χ ά γ η ς α π ο κ α λ ε ί Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η τ α , τ α ι ρ ι ά ζ ε ι ο λ ο κ ά θ α ρ α μ έ τόν Κ α ρ τ ε ­ σιανό δυϊσμό τ ή ς ύλης καί τ ο ΰ πνεύματος».^ Τ ή ν ϊ δ ι α ί δ έ α ε ί χ ε διατυπώσει ν ω ρ ί τ ε ρ α καί ό W o l f g a n g Pauli, έ ν α ς ά λ λ ο ς γ ί γ α ν τ α ς τών κβάντα, πού θά μάς άπασχσλήσει π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α ρ γ ό τ ε ρ α . Δ έ ν μπορεί νά πει κ α ν ε ί ς ό τ ι ή έ ν ν ο ι α τ ο ύ ψ υ χ ο - φ υ σ ι κ ο ΰ παραλλη­ λ ι σ μ ο ύ πού δ ι α τ υ π ώ θ η κ ε τόν περασμένο α ι ώ ν α έ λ υ σ ε τ ό γ ε ν ι κ ό πρόβλημα τ ή ς σχέσης πού υ π ά ρ χ ε ι α ν ά μ ε σ α στό πνεύμα καί στό σώμα, α ν ά μ ε σ α στό ε σ ώ τ ε ρ ο καί στό ε ξ ώ τ ε ρ ο . Μ έ τ ό ν ά ε ι σ α γ ά γ ε ι τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς συμ­ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η τ α ς στήν ϊ δ ι α τ ή ν φ υ σ ι κ ή , ή μ σ ν τ έ ρ ν α επιστήμη μάς έ φ ε ρ ε ίσως π λ η σ ι έ σ τ ε ρ α σέ μιά ί κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ώ τ ε ρ η κ α τ α ν ό η σ η α υ τ ή ς τ ή ς σχέ-

* Ό De Broglie πήρε τό Νόμπελ τό 1929, ό Sohrodinger τό 1 9 3 1 . Και οί δυό έπαιξαν ένα ρόλο στή ζωή μου. Είμουν τ ό τ ε ξένος ανταποκριτής στό Παρίσι και ή τύχη τά έ φ ε ρ ε νά πάρω τήν πρώτη σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η άπό τόν de Broglie λίγες ώρες μετά τήν απονομή τοΰ βραβείου Νόμπελ. Σ' αύτη τήν επιτυχία μου χρωστούσα τόν διορισμό μου σάν Επιστημονι­ κός Συντάκτης τού Συγκροτήματος Ευρωπαϊκών "Εφημερίδων Ullstein. Τόν Sohrodinger τόν είχα γνωρίσει πρίν άπό τόν πόλεμο στό Βερολίνο. Μ ε τ ά , συναντηθήκαμε ξανά τό 1957, συνδεθήκαμε στενά καί μέχρι τόν θάνατο του, τό 1 9 6 1 , περνούσαμε μαζύ τά καλοκαίρια μας στό ορεινό χωριό Alpbach τού Τυρόλου. "Άν τό Alpbach έ γ ι ν ε ένα είδος τόπος προσκυνήματος τών θεωρητικών φυσικών, τό χρωστάει στήν παρουσία τού Sohrodinger.

42

σης. Ή πιό Ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ή λ ύ σ η θά ή τ α ν μιά ε ρ μ η ν ε ί α τ ο ΰ π ν ε ύ μ α τ ο ς καί τ ο ΰ σώματος σάν σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ έ ς ό ψ ε ι ς τ ή ς ί δ ι α ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς . ^ Αυτά, καθώς καί ή σ υ ν ε χ ή ς έ μ φ α σ η πού δ ί ν ε τ α ι στά θ έ μ α τ α : «τά ά τ ο μ α δέν ε ί ν α ι α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α » καί « ό α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό ς κόσμος π α ύ ε ι ν ά υ φ ί σ τ α τ α ι στήν α τ ο μ ι ­ κ ή στάθμη», δ ί ν ο υ ν μιά ί δ έ α τ ή ς μ ε τ α - ύ λ ι σ τ ι κ ή ς κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ς τ ή ς μ α ν τ έ ρ ν α ς φ υ ­ σικής, πού παρέσυρε πολλούς φ υ σ ι κ ο ύ ς σ τ ί ς έ ρ ω τ ο τ ρ ο π ε ί ε ς τ ο υ ς μέ τ ή ν παρα­ ψ υ χ ο λ ο γ ί α ή , έ σ τ ω , σ έ μιά α ν ε κ τ ι κ ή στάση α π έ ν α ν τ ι τ η ς . Ή σ χ έ σ η α υ τ ή θ ά γ ί ν ε ι α κ ό μ α πιό καθαρή μ ε τ ά άπό λ ί γ ε ς α κ ό μ α μ α τ ι έ ς στή Χώρα τών Θ α υ μ ά τ ω ν τών σ τ ο ι χ ε ι ω δ ώ ν σωματίων.

Ή π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή ε π ι β ε β α ί ω σ ε ώ ρ α ι ώ τ α τ α τ ί ς ε ξ ι σ ώ σ ε ι ς π ε δ ί ο υ τών η λ ε κ τ ρ ο ν ί ω ν πού α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ α ν τ ά σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ο ΰ υ λ ι κ ο ύ κόσμου σάν σ υ ν α ρ τ ή σ ε ι ς κυμάτων. "Η θ ε ω ρ ί α ε ύ σ τ α θ ο ΰ σ ε . Ε ύ σ τ α θ α ΰ σ ε όμως μέ τ ή ν προϋπόθεση τ ή ς π α ρ α δ ο χ ή ς τών α ν τ ι φ ά σ ε ω ν τ η ς . Ό ν έ ο ς ό ρ ο ς «συμπληρωματικότης» έ γ ι ν ε μία α κ ό μ α σ χ ε δ ί α γ ι ά τά πελαγωμένα μυαλά. "Οταν ένα ηλεκτρόνιο ερχόταν σέ σύγκρουση μ' έ ν α άλλο σ ω μ ά τ ι ο , σ υ μ π ε ρ ι φ ε ρ ό τ α ν συνήθως σάν μιά μικροσκοπική μπάλλα κ α ν ο ν ι ο ΰ . " Ο τ α ν δμως ε κ τ ο ξ ε υ ό τ α ν σ ' έ ν α παραπέτασμα μ έ δ υ ό τρύπες, δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ σ ε τ ό χ α ρ α κ τ η ­ ρ ι σ τ ι κ ό σ χ ή μ α σ υ μ β ο λ ή ς πού προκύπτει ό τ α ν σ υ ν α ν τ ώ ν τ α ι δ ύ ο μέτωπα κ ύ μ α τ ο ς ( ά φ ο ΰ , π.χ. ρ ί ξ α μ ε δ υ ό π έ τ ρ ε ς μ α ζ ύ στό ί δ ι ο π η γ ά δ ι ) , ΐνιήπως θά έπρεπε νά συμ­ π ε ρ ά ν α μ ε ό τ ι α υ τ ό τ ό έ ν α καί μ ο ν α δ ι κ ό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο περνούσε, τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , κ ι ' άπό τ ί ς δ υ ό τ ρ ύ π ε ς ; Σ τ ό ν Π ρ ο ε δ ρ ι κ ό Λ ό γ ο πού α π η ύ θ υ ν ε τό 1960 στήν Β ρ ε τ ­ τ α ν ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α , ό Sir G e o r g e T h o m s o n πού έ κ α ν ε άπό τ ο ύ ς πρώτους α υ τ ό τό κ λ α σ σ ι κ ό σ ή μ ε ρ α πείραμα, π α ρ α τ ή ρ η σ ε : [Σύμφωνα μέ τήν Κοινή Λογι­ κή] ό τ α ν έ ν α σ ω μ ά τ ι ο δ ι α σ χ ί ζ ε ι μ ι ά επίπεδη ο θ ό ν η πού έ χ ε ι δ ύ ο τ ρ ύ π ε ς , θά πρέ­ πει ν ά π ε ρ ν ά ε ι άπό τ ή ν μία τ ρ ύ π α α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ς τ ή ν ά λ λ η . Α υ τ ό δ έ ν σ υ μ β α ί ν ε ι μέ τό ή λ ε κ τ ρ ό ν ι ο . 1 0 *
* Γιά τό νόστιμο τής υποθέσεως ας προσθέσουμε ότι πατέρας τοΰ Sir George Thomson ήταν ό Sir Joseph J. Thomson πού ανακάλυψε τό 1890 τό ηλεκτρόνιο. ΚαΙ ότι είχε υπάρξει ένα άπό τά πρώτα μελή τής Ε τ α ι ρ ε ί α ς Ψυχικών Ε ρ ε υ ν ώ ν .

43

" Α ν κ α ι τ ά σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ή ς ΰλης θ ά μπορούσαν ν ά π ε ρ ι γ ρ α φ ο ύ ν μ έ μ ε γ ά λ η μ α θ η μ α τ ι κ ή α κ ρ ί β ε ι α σάν σ χ ή μ α τ α δ ο ν ή σ ε ω ν , π α ρ έ μ ε ν ε τ ό ε ρ ώ τ η μ α : τ ΐ ε ί ν α ι ε κ ε ί ν ο πού δ ο ν ε ί τ α ι ; Ά π ό τ ή ν άποψη τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς , α υ τ ά τ ά υ λ ι κ ά κ ύ μ α τ α προκα­ λ ο ύ σ α ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α , όπως σ χ ή μ α τ α σ υ μ β ο λ ή ς σέ μ ι ά οθόνη ή ρ ε ύ μ α τ α σ ' έ ν α ρ α δ ι ό φ ω ν ο τ ρ α ν ζ ί σ τ ο ρ . Ά π ό τ ή ν ά λ λ η πλευρά, ή ό λ η α ν τ ί λ η ψ η τών υ λ ι κ ώ ν κυμάτων α π ο κ λ ε ί ε ι ρ η τ ά ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε μέσο μ έ φ υ σ ι κ έ ς ί δ ι ό τ η τ ε ς σάν φ ο ρ έ α τών κυμάτων. " Ε ν α κύμα, ε ί ν α ι κ ί ν η σ η . Π ο ι ό ε ί ν α ι όμως ε κ ε ί ν ο τ ό κ ά τ ι πού κ ι ν ε ί τ α ι ρ ί χ ν ο ν τ α ς τήν σκιά τ ο υ πάνω σ τ ό γ ρ α φ ε ί ο - σ κ ι ά τ ο ΰ E d d i n g t o n ; Γ ι ά ν ά μήν α ν α γ κ α ­ στούν νά τό πούν « η λ ι κ ί α τ ο ΰ π λ ο ι ά ρ χ ο υ » , τό είπαν «πεδίον ψι» ή «συνάρτηση ψι». Ό Henry M a r g e n a u Κ α θ η γ η τ ή ς τ ή ς Φυσικής στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο τ ο ύ Yale παρατή­ ρησε π ρ ό σ φ α τ α ό τ ι : Πρός τ ά τ έ λ η τ ο ύ π ε ρ α σ μ έ ν ο υ α ι ώ ν α , γ ε ν ν ή θ η κ ε ή άποψη ό τ ι κάθε α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η ά φ ο ρ α υ λ ι κ ά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α . Α υ τ ό , σ ή μ ε ρ α , δ έ ν σ τ έ κ ε ι . Γνω­ ρ ί ζ ο μ ε ό τ ι υπάρχουν π ε δ ί α α π ό λ υ τ α μ ή υ λ ι κ ά . Ο ί κ β α ν τ ι κ έ ς α λ λ η λ ε π ι ­ δ ρ ά σ ε ι ς τ ο ΰ φ υ σ ι κ ο ύ πεδίου ψι - κ α τ ά έ ν α ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α καί ίσως καί δ ι α σ κ ε δ α σ τ ι κ ό τρόπο τ ό ψ ι τ ο ΰ φ υ σ ι κ ο ύ έ χ ε ι , στήν ε ρ μ η ν ε ί α τ ο υ , μ ι ά κάποια κ ο ι ν ή α φ α ί ρ ε σ η καί α ο ρ ι σ τ ί α μέ τό ψι τ ο ύ π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο υ ε ί ν α ι α π ό λ υ τ α μ ή υ λ ι κ έ ς α λ λ η λ ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς , κ ι ' όμως π ε ρ ι γ ρ ά φ σ ν τ α ι άπό τ ί ς σ η μ α ν τ ι κ ώ τ ε ρ ε ς καί β α σ ι κ ώ τ ε ρ ε ς ε ξ ι σ ώ σ ε ι ς τ ή ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς κ β α ν τ ο μ η χ α ν ι κ ή ς . Α υ τ έ ς ο ί ε ξ ι σ ώ σ ε ι ς δέν α ν α φ έ ρ ο υ ν κ α θ ό λ ο υ κινού­ μ ε ν ε ς μ ά ζ ε ς . Ρ υ θ μ ί ζ ο υ ν τ ή ν σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά πολύ α φ η ρ η μ έ ν ω ν πεδίων, συχνά τ ό σ ο α ρ α χ ν ο ΰ φ α ν τ ω ν όσο μπορεί ν ά ε ί ν α ι ή τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ή ρ ί ζ α μιάς π ι θ α ν ό τ η τ α ς . 1 2

Κ ι ' δμως, τ ό π α ρ ά δ ο ξ ο τ ο ΰ πεδίου ψ ι τ ο ύ φ υ σ ι κ ο ύ σάν ά ϋ λ ο υπόστρωμα τ ή ς ύλης, δ έ ν ε ί ν α ι ά λ λ ο άπό μιά πιό ε σ ώ τ ε ρ η ε π α ν ά λ η ψ η τ ο ύ π α λ α ι ώ τ ε ρ ο υ παράδο­ ξ ο υ τ ο ύ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ο ύ π ε δ ί ο υ καί τ ο ύ πεδίου β α ρ ύ τ η τ α ς . Τ ό φ ώ ς , καί ό λ ε ς ο ί ά λ λ ε ς η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ έ ς α κ τ ι ν ο β ο λ ί ε ς , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α ν ο μ έ ν ω ν καί τών δαμα­ σμένων ρ α δ ι ο φ ω ν ι κ ώ ν κ υ μ ά τ ω ν τών μ α ζ ι κ ώ ν μέσων ε ν η μ έ ρ ω σ η ς , ε μ φ α ν ί ζ ο υ ν τ ό ν ί δ ι ο δ ι τ τ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α μικρών σ φ α ι ρ ι δ ί ω ν συμπυκνωμένης ε ν έ ρ γ ε ι α ς - φ ω τ ο ­ νίων - καί κυμάτων, μέσα σ' έ ν α μή-μέσον σ τ ε ρ η μ έ ν ο άπό κάθε φ υ σ ι κ ή ί δ ι ό τ η τ α . Αυτό, κάποτε, τό αποκαλούσαν α ι θ έ ρ α , ό ο ρ ι σ μ ό ς όμως ά τ ό ν ι σ ε σάν χ ω ρ ί ς ν ό η μ α , γ ι α τ ί έ ν α μέσο σ τ ε ρ η μ έ ν ο άπό κάθε φ υ σ ι κ ή ί δ ι ό τ η τ α δέν ε ί ν α ι μέσο. Τ ό τ ε , σάν μιά α κ ό μ α λ ε κ τ ι κ ή σ χ ε δ ί α , π ρ ο τ ά θ η κ ε ό όρος «πεδίον», πού α ν α φ έ ρ ε τ α ι στόν έ ξ α ϋ λ ω μ έ ν ο α ι θ έ ρ α . Σ ύ μ φ ω ν α μ έ τήν φ ό ρ μ ο υ λ α τ ο ύ Einstein E = m c 2 ( φ ό ρ μ ο υ λ α πού ε ί χ ε σάν υποπροϊόν τ η ς τ ή ν α τ ο μ ι κ ή β ό μ β α ) , ή μάζα ή τ α ν κ ι ό λ α ς τό παρα­ δ ε γ μ έ ν ο ι σ ο δ ύ ν α μ ο συμπυκνωμένων πακέτων ε ν έ ρ γ ε ι α ς . Καί ή γ ε ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α ς υποβίβασε καί τήν μ ά ζ α καί τ ή ν α δ ρ ά ν ε ι α καί τ ή ν β α ρ ύ τ η τ α καί τ ί ς κ α τ ά ν τ η σ ε , ό λ ε ς τ ο υ ς , β ρ ό χ ο υ ς , τ ά σ ε ι ς κ α ι κ ό μ β ο υ ς μέσα σ ' έ ν α ά δ ε ι ο , π ο λ υ δ ι ά σ τ α τ ο χ ώ ρ ο . Τ ά μ ή α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α λοιπόν τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς καί τ ή ς κ υ μ α τ ο μ η χ α ν ι κ ή ς δέν ε ί ν α ι μ ε μ ο ν ω μ έ ν α α ξ ι ο π ε ρ ί ε ρ γ α τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς φ υ σ ι ­ κής ά λ λ ά τ ό α π ο κ ο ρ ύ φ ω μ α μιάς α ν ά π τ υ ξ η ς πού ά ρ χ ι σ ε πρός τ ά τ έ λ η τ ο ΰ περα­ σ μ έ ν ο υ α ι ώ ν α . Ό Sir J a m e s J e a n s τό σ υ ν ώ ψ ι σ ε σ' έ ν α α ξ ι ο σ η μ ε ί ω τ ο σ η μ ε ί ο τών Rede L e c t u r e s τ ο υ . Ή φ υ σ ι κ ή π λ ε υ ρ ά τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς σ υ μ φ ω ν ε ί σ' έ ν α μ ε γ ά λ ο βαθμό

44

κ α ι σχεδόν ο μ ό φ ω ν α ό τ ι ό χ ε ί μ α ρ ρ ο ς τ ή ς γ ν ώ σ η ς κ α τ ε υ θ ύ ν ε τ α ι σή­ μ ε ρ α πρός μιά μ ή μ η χ α ν ι κ ή α λ ή θ ε ι α . Τ ό σύμπαν α ρ χ ί ζ ε ι ν ά φ α ί ν ε τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σάν μιά μ ε γ ά λ η σ κ έ ψ η παρά σάν μ ι ά μ ε γ ά λ η μηχανή.^^ Τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς α υ τ ή ς τ ή ς π α ρ α γ ρ ά φ ο υ , μ ε τ ά τ ή ν τ ε λ ε ί α , θ ά μπορούσε ν ά φ α ν ε ϊ σάν έ ν α ηοη sequitur ή σάν μ ι ά σ κ έ τ η π ο ι η τ ι κ ή μ ε τ α φ ο ρ ά . Ή ί δ έ α όμως προ­ χ ω ρ ε ί β α θ ύ τ ε ρ α . Τ ά π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α τ ή ς σ υ ν ε ι δ η τ ή ς ε μ π ε ι ρ ί α ς δέν έ χ ο υ ν χ ω ρ ο χ ρ ο ν ι κ έ ς διαστάσεις- άπ' α υ τ ή ν τ ή ν άποψη μ ο ι ά ζ ο υ ν μέ τά μή α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α τ ή ς κ β α ν τ ι ­ κής φ υ σ ι κ ή ς πού ά ψ η φ ά ν , κ ι ' α υ τ ά , κάθε προσδιορισμό σέ όρους χ ώ ρ ο υ , χ ρ ό ν ο υ κ α ι σύστασης - ή, γ ι ά νά παραθέσουμε καΐ πάλι τόν Jeans, π ε ρ ι γ ρ ά φ ο ν τ α ι μόνο « β γ α ί ν ο ν τ α ς έ ξ ω άπό τ ό ν χ ώ ρ ο κ α ι τόν χ ρ ό ν ο » . Τ ά ά ύ λ α όμως π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α τ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς σ υ ν δ έ ο ν τ α ι κ α τ ά κάποιο τρόπο μέ τό υ λ ι κ ό μυαλό- κ α ι τό ά ϋ λ ο πεδίο ψ ι τ ο ϋ φ υ σ ι κ ο ύ , σ υ ν δ έ ε τ α ι κ α τ ά κάποιο τρόπο μέ-τίς υ λ ι κ έ ς π λ ε υ ρ έ ς τών υλικών σωματίων. Α υ τ ό ν τ ό ν παραλληλισμό υ π α ι ν ί σ σ ε τ α ι ή π α ρ α τ ή ρ η σ η τ ο ύ Heisenberg όταν μάς λ έ ε ι ό τ ι ή σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η ς σωματίων καΐ κυμάτων τ ή ς Κ ο π ε γ χ ά γ η ς καί ό Κ α ρ τ ε σ ι α ν ό ς δυϊσμός ΰλης καί πνεύματος, τ α ι ρ ι ά ζ ο υ ν «πολύ καθαρά». Κ ι ' α υ τ ό υ π α ι ν ί σ σ ε τ α ι καί ή π α ρ α τ ή ρ η σ η τσύ J e a n s όταν λ έ ε ι ό τ ι τό σύμπαν φ α ί ν ε τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σάν μιά σ κ έ ψ η παρά σάν μιά μ η χ α ν ή . «Περισσότερο» καί ό χ ι «τό ίδιο» - γ ι α τ ί τόσο στόν κόσμο τ ο ύ Einstein όσο καί στόν ύπο-άτομικό μικρόκοσμο, κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ ν οί μή υ λ ι κ έ ς πλευρές. Καί στους δύο, ή ύλη α ν α λ ύ ε τ α ι σέ ε ν έ ρ γ ε ι α καί ή ε ν έ ρ γ ε ι α στίς μ ε τ α β λ η τ έ ς παραστάσεις κάποιου ά γ ν ω σ τ ο υ , πού ό E d d i n g t o n συνώψισε στό επίγραμμα τ ο υ : «Τό υ λ ι κ ό άπό τό όποιο ε ί ν α ι φ τ ι α γ μ έ ν ο ς ό κόσμος, ε ί ν α ι ν ο η τ ι κ ό υλικό». Ή σ κ λ η ρ ή , άπτή ε μ φ ά ν ι σ η τών α ν τ ι κ ε ι μ έ ν ω ν , υπάρχει μόνο στόν μ ε τ ρ ί ο υ μ ε γ έ θ ο υ ς κόσμο μας, τόν υ π ο λ ο γ ι σ μ έ ν ο σέ μ έ τ ρ α καί σέ γ υ ά ρ δ ε ς , μέ τ ό ν όποϊο έ χ ο υ ν ε ν α ρ μ ο ν ι σ τ ε ί οί α ι σ θ ή σ ε ι ς μας. Τ ό σ ο σέ μιά κοσμική όσο καί σέ μιά ύπο-άτομική κ λ ί μ α κ α , α υ τ ή ή ο ι κ ε ί α μας καί άπτή σχέση α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι χίμαιρα.· * Δ έ ν μπορώ ν' αντισταθώ στόν πειρασμό νά μήν προσθέσω άλλη μιά διαφωτιστική υπο­ σημείωση άπό τό δοκίμιο τοΰ Sir Cyril Burt πάνω στήν «Ψυχολογία και Παραψυχολογία».'·* «Πόσο μακρυά βρίσκονται τά βασικά κατασκευάσματα τής μοντέρνας φυσικής άπό τό περιεχόμενο τών κατ' αίσθηση εμπειριών πού μπορούν νά παρατηρηθούν, μάς τό δεί­ χ ν ε ι ή ιστορία τής «ενέργειας» και ή αναπάντεχη ταύτιση της μέ τήν «ΰλη» ή τήν «μάζα» άπό τόν Einstein... βέβαια ένας ψυχολόγος μπορεί νά προτείνει ότι ή παλιά διάκριση μ ε τ α ξ ύ ΰλης καί ε ν έ ρ γ ε ι α ς προέκυψε άπό τόν τρόπο μέ τόν όποϊο καθώριζαν οί βιολογικές ανάγκες μας τήν ανάπτυξη τών αισθήσεων μας. Ή άπτή αντίληψη πού έ χ ο μ ε τών ελκτικών Ιδιοτή­ των τής μάζας ( έ ν α ς κόκκος άμμου π.χ., πάνω στό δέρμα μ α ς ) χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι έναν ερεθισμό τουλάχιστον 0.1 γραμ. πού είναι, άς πούμε, ΙΟ^" έργια. Ή κιναισθητική μας αίσθηση (όταν π.χ. σηκώνουμε ένα β ά ρ ο ς ) , είναι ακόμα πιό τραχεία. Ά π ό τήν άλλη μεριά, τό μάτι μας, σέ μιάν ακτίνα όρασης 5V2 περίπου μέτρων, είναι ευαίσθητο σέ λιγώτερο άπό 5 κβάντα άκτινοβολούμενης ενέργειας, πού είναι περίπου 10-^° έ ρ γ ι α και λιγώτερο. Τά αισθη­ τήρια συνεπώς όργανα τού άνθρωπου είναι 10^° φορές πιό ευαίσθητα στήν ε ν έ ρ γ ε ι α άπ' όσο είναι στή μάζα. "Άν αντιλαμβανόμαστε τή μάζα μέ τήν ϊδια ο ξ ύ τ η τ α πού αντι­ λαμβανόμαστε τήν ε ν έ ρ γ ε ι α θά βρίσκαμε τήν ταύτιση τους αύταπόδειχτη καΐ καθόλου παράδοξη. "Οταν, βλέποντας τό φώς, αισθανόμαστε ταυτόχρονα και τήν πίεση τών φωτο­ νίων, τ ό τ ε θ' αντιμετωπίζαμε τήν μάζα καΐ τήν ε ν έ ρ γ ε ι α σάν δυό διαφορετικούς τρόπους αντίληψης τοΰ ίδιου πράγματος ...». Θά μπορούσε νά προσθέσει κανείς ότι άν ή αϊσθησή μας τής άψης ήταν δσο ευαίσθητη είναι καί ή όραση μας, τό στέρεο γ ρ α φ ε ί ο τού Eddington θά μεταμορφωνόταν κατά κάποιο τρόπο (άν καί όχι απόλυτα), σέ γραφεϊο-σκιά.

45

ΣτΙς αρχές τ ο ΰ 1930, τ ρ ί α ή τ α ν τά γ ν ω σ τ ά «στοιχειώδη σωμάτια» πού, υ π ο τ ί θ ε τ α ι αποτελούσαν τ ά ύ σ τ α τ α σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ή ς ύ λ η ς : τ ό α ρ ν η τ ι κ ά φ ο ρ τ ι σ μ έ ν ο η λ ε κ τ ρ ό ­ ν ι ο , τ ό θ ε τ ι κ ά φ ο ρ τ ι σ μ έ ν ο πρωτόνιο κ α ι τ ό ά φ ό ρ τ ι σ τ ο ν ε τ ρ ό ν ι ο . Π ρ ω τ ό ν ι α κ α ι ν ε τ ρ ό ν ι α ά π ο τ ε λ ο ΰ σ α ν τ ό ν α τ ο μ ι κ ό πυρήνα, πού στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α σ υ γ κ έ ν τ ρ ω ­ νε ο λ ό κ λ η ρ η τ ή ν μ ά ζ α τ ο ΰ ά τ ο μ ο υ . Τά π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό μ ε ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α - ή ή λ ε κ τ ρ ο ν ι α κ ά κύματα-άποτελοΰσαν τ ό ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό φ λ ο ι ό τ ο υ . Σ ή μ ε ρ α γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε ε κ α τ ό τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η σωμάτια, πού ά λ λ α π η γ ά ζ ο υ ν άπό τήν κοσμική α κ τ ι ν ο β ο ­ λ ί α κ α ι ά λ λ α κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ι σ τ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α . Ι\/Ιερικά άπ' α υ τ ά ζ ο ύ ν πάρα πολύ λ ί γ ο , ό χ ι πιό πολύ άπό έ ν α α π ε ι ρ ο ε λ ά χ ι σ τ ο κλάσμα τ ο ΰ δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ ο υ . " Α λ λ α , όπως τ ό φ ω τ ό ν ι α , έ χ ο υ ν μιά κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ι κ ά α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α ζ ω ή ς . ΐνίερικά άπ' α υ τ ά τά σ ω μ ά τ ι α ε ί ν α ι , π ρ α γ μ α τ ι κ ά , πολύ π α ρ ά δ ο ξ α - μιά άπό τ ι ς πολλές κ α ι π ο ι κ ί λ ε ς Ι δ ι ό τ η τ ε ς τ ο υ ς α κ ο ύ ε ι στόν τ ε χ ν ι κ ό όρο «παραδοξότης». Σ τ ό λ ε ξ ι λ ό γ ι ο τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς υπάρχουν μ ε ρ ι κ ο ί ά λ λ ο ι ό ρ ο ι πού ε ί ν α ι α κ ό μ α πιό περί­ ε ρ γ ο ι . Ό Μ. Geli-Mann α ν ά π τ υ ξ ε μιά θ ε ω ρ ί α σ χ ε τ ι κ ή μέ τά σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η σωμάτια πού άπό ε κ τ ί μ η σ η πρός τόν Β ο ύ δ δ α β ά φ τ ι σ ε «'Οκτάδιπλο καΐ Ε υ γ ε ν ή Δ ρ ό μ ο » , πράγμα πού ίσως τ ό ν δ ι ε υ κ ό λ υ ν ε νά π ρ ο β λ έ ψ ε ι τ ή ν ύπαρξη ε ν ό ς ά γ ν ω σ τ ο υ τ ό τ ε α κ ό μ α σ ω μ α τ ί ο υ , τ ο ΰ ω μ έ γ α μ ε ί ο ν - κ α ι νά κ ε ρ δ ί σ ε ι τό 1969 τό Β ρ α β ε ί ο Νόμπελ γ ι ' α υ τ ό . 'Επι πλέον, ό Gell-IVIann καί οί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ πρότειναν ό τ ι τά «στσιχ ε ι ώ δ η » σωμάτια μπορεί στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ν ά μήν ε ί ν α ι κ α θ ό λ ο υ «στοιχειώδη» ά λ λ ά ν' α π ο τ ε λ ο ύ ν τ α ι άπό α κ ό μ α πιό σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ε ι ς ο ν τ ό τ η τ ε ς πού αποφάσισαν νά β α φ τ ί σ ο υ ν «κουάρκς» — σέ δ ε ί γ μ α ε κ τ ί μ η σ η ς γ ι ά τό Finnegan's Wake τ ο ΰ J a m e s J o y c e * . ινΙεχρι τ ή ν σ τ ι γ μ ή πού γ ρ ά φ ε τ α ι α υ τ ό τό β ι β λ ί ο , οί υ π ο θ ε τ ι κ έ ς α υ τ έ ς ο ν τ ό ­ τ η τ ε ς δέν έ χ ο υ ν , ή δ έ ν έ χ ο υ ν α κ ό μ α , α ν α κ α λ υ φ θ ε ί . "Η έ κ φ ρ α σ η όμως « κ υ ν η γ ώ ν τ α ς τ ό κουάρκ» έ χ ε ι κ α θ ι ε ρ ω θ ε ί στήν ε ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ή α ρ γ κ ό τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς . Κ ι ' ό λ α α υ τ ά σημαίνουν ό τ ι ο ί θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί φ υ σ ι κ ο ί έ χ ο υ ν απόλυτη επίγνωση τ ή ς σ ο υ ρ ρ ε α λ ι σ τ ι κής φ ύ σ η ς τσύ κόσμου πού δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν . Ε ί ν α ι , όμως, έ ν α ς κόσμος μ ε γ ά λ ο υ μ υ σ τ ή ρ ι ο υ κ α ι μ ε γ ά λ η ς ο μ ο ρ φ ι ά ς α υ τ ό ς πού α π ο κ α λ ύ π τ ε τ α ι στις φ α ν τ α σ τ ι κ έ ς φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς τών όσων σ υ μ β α ί ν ο υ ν στόν θάλαμο φ υ σ σ α λ ί δ ω ν , καί πού μ α ν τ ε ύ α μ ε άπό τ ί ς καμπύλες κ α ι τ ί ς ε λ ι κ ο ε ι δ ε ί ς τ ρ ο χ ι έ ς α φ ά ν τ α σ τ α μικροσκοπικών σωματίων πού κ ι ν ο ύ ν τ α ι μέ ασύλληπτη τ α χ ύ ­ τ η τ α , πού σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι , οπισθοχωρούν ή ε κ ρ ή γ ν υ ν τ α ι , γ ε ν ν ώ ν τ α ς ά λ λ α σ ω μ ά τ ι α ή κ υ μ ά τ ι α . Οί ηθοποιοί α υ τ ή ς τ ή ς φ α ν τ α σ μ α γ ο ρ ί α ς ε ί ν α ι α ό ρ α τ ο ι , α φ ή ν ο υ ν όμως τά ί χ ν η τ ο υ ς , σ ε ι ρ έ ς άπό μικροσκοπικές φ υ σ σ α λ ί δ ε ς μέσα στό ύ γ ρ ό , πσύ θυμί­ ζ ο υ ν τ ή ν υ γ ρ ο π ο ι η μ έ ν η γ ρ α μ μ ή πού α φ ή ν ο υ ν πίσω τ ο υ ς τ ά τ ζ ε τ ό τ α ν π ε τ ά ν ε ψ η λ ά . ΐνΙέ τήν δ ι α φ ο ρ ά ό τ ι τά ίχνη τών σωματίων ε ί ν α ι λεπτές καί κ ο φ τ ε ρ έ ς γ ρ α μ μ έ ς πού τό μήκος τ ο υ ς , ο1 γ ω ν ι έ ς τ ο υ ς καί οί κ α μ π υ λ ό τ η τ ε ς τ ο υ ς μπορούν ν ά υ π ο λ ο γ ι σ τ ο ύ ν μ έ α ρ κ ε τ ή α κ ρ ί β ε ι α γ ι ά ν ά προσδιορίσουν τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α τ ο ΰ σ ω μ α τ ί ο υ ή τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α τ ο υ , τό η λ ε κ τ ρ ι κ ό τ ο υ φ ο ρ τ ί ο κλπ. Αυτή ή τ ε χ ν ι κ ή επι­ τ ρ έ π ε ι στόν φ υ σ ι κ ό νά π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τό α δ ι α ν ό η τ ο — τ ή ν μ ε τ α τ ρ ο π ή τ ή ς μάζας σ έ ε ν έ ρ γ ε ι α καί τ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς σ έ μάζα. " Ο τ α ν έ ν α φ ω τ ό ν ι α , έ ν α συμπυκνωμένο δ η λ α δ ή «πακέτο φ ώ ς » , χ ω ρ ί ς μ ά ζ α η ρ ε μ ί α ς , περάσει δίπλα σ' έ ν α ν α τ ο μ ι κ ό πυ-

* Quark, στά Γερμανικά, σημαίνει τυρόπηγμα καί έ τ σ ι λ έ γ ε τ α ι συνήθως ένα ειδικά μαλακό τυρί μέ φοβερή μυρωδιά.

46

ρήνα, α υ τ ό τ ό φ ω τ ό ν ι α μ ε τ α τ ρ έ π ε τ α ι σ έ έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο καϊ έ ν α π ο ζ ι τ ρ ό ν ι ο , * ή α κ ό μ α κα'ι σέ δ υ ό ζ ε υ γ ά ρ ι α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α καΐ π ο ζ ι τ ρ ό ν ι α πού έ χ ο υ ν , καΐ τά δύο μάζα. Κ α ι α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , ό τ α ν έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο σ υ ν α ν τ η θ ε ί μ έ έ ν α π ο ζ ι τ ρ ό ν ι ο άλλ η λ ο ε ξ ο ν τ ώ ν ο ν τ α ι μ ε τ α τ ρ έ π ο ν τ α ς τ ή ν κ ο ι ν ή μάζα τ ο υ ς σέ α κ τ ί ν ε ς γ ά μ μ α υψη­ λής ε ν έ ρ γ ε ι α ς . Τ ό ό τ ι φ θ ά σ α μ ε ν ά δ ι ε ι σ δ ύ σ ο υ μ ε τ ό σ ο β α θ ε ι ά κάτω άπό τόν επι­ φ α ν ε ι α κ ό κόσμα, ε ί ν α ι έ ν α ς άπό τ ο ύ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς θ ρ ι ά μ β ο υ ς τ ή ς ανθρώπινης ε υ φ υ ΐ α ς . Κ α ι παρ' όλο πού οί ί δ ι ο ι οί φ υ σ ι κ ο ί δ έ ν παύουν νά μάς προειδοποιούν ό τ ι τ ά φ α ν τ ά σ μ α τ α πού β ρ ί σ κ α μ ε ε κ ε ί κάτω ξ ε φ ε ύ γ ο υ ν άπό τ ά δ ί χ τ υ α τ ή ς αντί­ λ η ψ η ς μας, μπορούμε, τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , νά τά υ π ο λ ο γ ί σ ο υ μ ε άπό τά ίχνη πού α φ ή ν ο υ ν τ ά π α τ ή μ α τ α τ ο υ ς στό θ ά λ α μ ο φ υ σ σ α λ ί δ ω ν .

Ά π ' ό λ α τ ά ε κ θ α μ β ω τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η σ ω μ ά τ ι α τ ή ς α π ο γ ρ α φ ή ς ενός φ υ σ ι κ ο ύ , πιό σ τ ο ι χ ε ι ω μ έ ν ο φ α ί ν ε τ α ι ν ά ε ί ν α ι τ ό λ ε γ ό μ ε ν ο ν ε τ ρ ί ν ο . Θ ε ω ρ η τ ι κ ά , ή ύπαρξη τ ο υ προειπώθηκε τό 1930 άπό τόν W o l f g a n g Pauli. Μ ό ν ο όμως μ ε τ ά τό 1956, μ ε τ ά δη­ λαδή ε ι κ ο σ ι π έ ν τ ε ο λ ό κ λ η ρ α χ ρ ό ν ι α , οί F. Reines καί C. C o w a n π α γ ί δ ε υ σ α ν στό ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο τ ο υ ς π ρ α γ μ α τ ι κ ά ν ε τ ρ ί ν α , πού ε ί χ α ν ξ ε φ ύ γ ε ι άπό τ ο ύ ς πελώριους πυρηνικούς α ν τ ι δ ρ α σ τ ή ρ ε ς τ ή ς Έ π ι τ ρ σ π ή ς Α τ ο μ ι κ ή ς Ε ν έ ρ γ ε ι α ς στόν παταμό Σαβάννα. Ό λ ό γ ο ς γ ι ά τ ό ν όποϊο ά ρ γ η σ α ν τ ό σ ο πολύ νά τό α ν α κ α λ ύ ψ ο υ ν ή τ α ν γ ι α τ ί τ ό ν ε τ ρ ί ν ο δ έ ν έ χ ε ι κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ι κ ά κ α μ μ ι ά φ υ σ ι κ ή ί δ ι ό τ η τ α ' ο ϋ τ ε μάζα ο ϋ τ ε η λ ε κ τ ρ ι κ ό φ ο ρ τ ί ο ο ύ τ ε μ α γ ν η τ ι κ ό πεδίο. Δ έ ν έ λ κ ε τ α ι άπό τ ή ν β α ρ ύ τ η τ α καί δέν σ υ λ λ α μ β ά ν ε τ α ι ο ϋ τ ε α π ω θ ε ί τ α ι άπό τά η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ά πεδία τών άλλων σω­ ματίων ό τ α ν π ε ρ ν ά ε ι δίπλα τ ο υ ς . " Ε τ σ ι λοιπόν, όταν έ ν α ν ε τ ρ ί ν ο ξ ε κ ι ν ά ε ι μ έ τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α τ ο ύ φ ω τ ό ς άπό τ ό ν Γ α λ α ξ ί α μας, ή άπό κάποιον άλλον γ α λ α ξ ί α , μπορεί ν ά μπαίνει στό τ α ξ ί δ ι τ ο υ στή σ τ έ ρ ε η γ ή μας άπό τ ή ν μιά τ η ς πλευρά καί ν ά β γ α ί ν ε ι άπό τ ή ν ά λ λ η σά νά δ ι έ σ χ ι ζ ε έναν ά δ ε ι ο χ ώ ρ ο — σά νά περνούσε μέσα άπό τ ό γ ρ α φ ε ί ο τ ο ύ E d d i n g t o n . " Ε ν α ν ε τ ρ ί ν ο , μόνο μιά άμεση μετωπική σύγ­ κρουση μ' έ ν α ά λ λ ο σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ε ς σωμάτιο μπορεί νά τό σ τ α μ α τ ή σ ε ι καί οί πιθανό­ τ η τ ε ς πού έ χ ε ι γ ι ά μ ι ά τ έ τ ο ι α σ ύ γ κ ρ α υ σ η στή γ ή ϊ ν η δ ι α δ ρ ο μ ή τ ο υ υ π ο λ ο γ ί ζ ο ν τ α ι σέ έ ν α περίπου στά δ έ κ α χ ι λ ι ά δ ε ς ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α . * * «Ευτυχώς» όπως π α ρ α τ η ρ ε ί ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς επιστημονικών έ ρ γ ω ν M a r t i n G a r d n e r «υπάρχουν α ρ κ ε τ ά ν ε τ ρ ί ν α γύρω μας γ ι ά ν ά μποροΰν ν ά σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ι . Ά λ λ ο ι ώ ς δ έ ν θ ά τ ά ε ν τ ο π ί ζ α μ ε ποτέ. Τώρα πού δ ι α β ά ζ ε τ ε α υ τ ή τ ή φ ρ ά σ η , δ ι σ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ν ε τ ρ ί ν α άπό τόν ή λ ι ο κ ι ' άπό άλλα α σ τ έ ρ ι α , ίσως κ ι ' άπό ά λ λ ο υ ς γ α λ α ξ ί ε ς , περνάν μέσα άπό τό κ ρ α ν ί ο σας κ ι ' άπό τό μυαλό σ α ς » . ΐ 5 Ή α ν α κ ά λ υ ψ η τ ο ϋ ν ε τ ρ ί ν ο υ δέν ε ρ έ θ ι σ ε μ ο ν ά χ α τ ο ύ ς φ υ ­ σικούς. Γ ι ά ν ά γ ι ο ρ τ ά σ ε ι τ ό γ ε γ ο ν ό ς , ό μ υ θ ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ ά φ ο ς J o h n U p d i k e έ γ ρ α ψ ε ένα ποίημα πού τό ο ν ό μ α σ ε «Κοσμική " Ε κ κ ρ ι σ η »

*

"Ενα ηλεκτρόνιο μέ θετικό φορτίο ή άντι-ήλεκτρόνιο.

' • Ό Reines κι' ό Cowan, πού ανακάλυψαν τό νετρίνο, εγκατέστησαν τ ε λ ε υ τ α ί α εργαστήρια στά βάθη χρυσορυχείων καί ορυχείων αλατιού, γ ι ά νά παγιδεύσουν αγνούς καταρράκτες άπό νετρίνο, αμόλυντους άπό άλλα σωμάτια τού διαστήματος πού δέν εισχωρούν σέ τ έ τ ο ι α βάθη.

47

Τά νετρίνα είναι μικρά Χωρίς κ α μ μ ί α φ ό ρ τ ι σ η Χωρίς κάν μ ά ζ α Χωρίς α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η Καμμία Γι' αυτά ή γη είναι Μπάλλα χ ω ρ ί ς α ν τ ί σ τ α σ η Χωρίς κ α μ μ ί α σ η μ α σ ί α •Απλούστατα π ε ρ ν ά ν ε μέσα τ η ς Σάν κ α μ α ρ ι έ ρ ε ς σ' ά δ ε ι ο υ ς Διαδρόμους Φωτόνια σ' ε ν α σ κ έ τ ο τ ζ ά μ ι Περιφρονούν Βαρύγδουπα αέρια Περιφρονούν τούς τοίχους Τ' ατσαλιού Τού μπρούτζου Περιφρονούν τό σέξ Αταξικά Δέν νοιάζονται Γιά μ έ ν α καί γ ι ά σένα Αδιαφορούν Γ ι ά κάθε σ ύ γ κ ρ ο υ σ η Κοινωνική Σάν λ α ι μ η τ ό μ ο ι Αφανείς Σχίζουν ανώδυνα Κεφάλια Σώματα Καί π έ φ τ ο υ ν ε Στή χλόη

Γ ι ά έ ν α μ υ α λ ό χ ω ρ ί ς π ρ ο κ α τ α λ ή ψ ε ι ς , τ ά ν ε τ ρ ί ν α έ χ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά μ ι ά κά­ ποια σ υ γ γ έ ν ε ι α μέ τά φ α ν τ ά σ μ α τ α — πράγμα πού δέν τά ε μ π ο δ ί ζ ε ι όμως γ ι ' α υ τ ό καί νά υπάρχουν. Κ ι ' α υ τ ό δ έ ν ε ί ν α ι μ ι ά άπλή π α ρ α δ ο ξ ο λ ο γ ί α . Ή απουσία κάθε φ υ σ ι κ ή ς ι δ ι ό τ η τ α ς τσύ ν ε τ ρ ί ν ο υ καί ό σ χ ε δ ό ν α ι θ έ ρ ι ο ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ο υ έ ν ε θ ά ρ ^ρβναν τ ή ν δ ι α κ ι ν δ ύ ν ε υ σ η υποθέσεων γ ύ ρ ω άπό τήν πιθανή ύπαρξη άλλων σωμα­ τίων πσύ θά μπορούσαν νά ε ί ν α ι ό σ υ ν δ ε τ ι κ ό ς κ ρ ί κ ο ς ΰλης καί πνεύματος πού λ ε ί π ε ι . " Ε τ σ ι , ό δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ς α σ τ ρ ο ν ό μ ο ς V.A. FIrsoff π ρ ό τ ε ι ν ε ό τ ι : «ό ν ο υ ς ε ί ν α ι μ ι ά παγκόσμια ο ν τ ό τ η τ α ή α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η , τ ή ς ίδιας τ ά ξ η ς μέ τόν η λ ε κ τ ρ ι ­ σμό ή τ ή ν β α ρ ύ τ η τ α , κ ι ' ό τ ι θά πρέπει νά υ π ά ρ χ ε ι έ ν α modulus of transformation α ν ά λ ο γ ο μέ τ ή ν π ε ρ ί φ η μ η ι σ ό τ η τ α τ ο ύ Einstein E = mc^ πού νά ε ξ ι σ ώ ν ε ι τό "νοη­ τ ι κ ό ύ λ ι κ ό ' μ έ ά λ λ ε ς ο ν τ ό τ η τ ε ς τ ο ύ φ υ σ ι κ ο ύ κόσμου».^^ Προχώρησε λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι θά πρέπει νά υπάρχουν σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η σ ω μ ά τ ι α α υ τ ο ύ τ ο ΰ ν ο η τ ι κ ο ύ υ λ ι κ ο ύ πού π ρ ό τ ε ι ν ε νά β α φ τ ί σ ο υ ν «νοόνια», μέ ι δ ι ό τ η τ ε ς κάπως ό μ ο ι ε ς μέ τ ο ύ ν ε τ ρ ί ν ο υ :

48

To σύμπαν θά πρέπει νά φ α ί ν ε τ α ι πολύ π α ρ ά ξ ε ν ο μέ τά μ ά τ ι α ένας ν ε τ ρ ί ν ο υ . Ή γίη μας κ α ι οί ά λ λ ο ι π λ α ν ή τ ε ς , α π λ ο ύ σ τ α τ α δ έ ν θά φ α ί ν ο ν τ α ι ή τ ό τ ε θά δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι σάν λ ε π τ έ ς λ σ υ ρ ί δ ε ς κ α τ α χ ν ι ά . Ό ή λ ι ο ς καί ά λ λ α α σ τ έ ρ ι α μπορεί νά δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι αμυδρά, α ν ά λ ο γ α μέ τ ό ν α ρ ι θ μ ό τών ν ε τ ρ ί ν ω ν πού εκπέμπουν... Ό ε γ κ έ φ α λ ο ς ε ν ό ς ν ε τ ρ ί ν ο υ θά μπορούσε ίσως ν ά υ π ο ψ ι α σ τ ε ί τ ή ν ύπαρξη μας άπό μ ε ρ ι κ ο ύ ς δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ ε ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , θ ά δ υ σ κ ο λ ε υ ό τ α ν δμως πολύ ν ά τ ή ν α π ο δ ε ί ξ ε ι , γ ι α τ ί θ ά ξ ε γ λ υ σ τ ρ ο ύ σ ε άπό τά ό ρ γ α ν α πού δ ι α θ έ τ ε ι . Ό κόσμος μας δ έ ν ε ί ν α ι ά λ η θ ι ν ό τ ε ρ ο ς άπό τόν κόσμο τ ο ΰ ν ε τ ρ ί ν ο υ - υπάρχουν καί οί δ υ ό , ά λ λ ά σ' έ ν α δ ι α φ ο ρ ε τ ι ­ κού ε ί δ ο υ ς χώρο, όπου κ υ β ε ρ ν ά ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ί νόμοι.... Σ τ ό δ ι κ ό μας χ ώ ρ ο κ α ν έ ν α υ λ ι κ ό σώμα δ έ ν μπορεί ν ά ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α τ ο ϋ φ ω τ ό ς , γ ι α τ ί σ' α υ τ ή τ ή ν τ α χ ύ τ η τ α ή μ ά ζ α τ ο υ καί συνεπώς ή αδράνεια τ ο υ κ α θ ί σ τ α τ α ι άπειρη. Τό ν ε τ ρ ί ν ο όμως, πού δέν υ π ό κ ε ι τ α ι ο ϋ τ ε σέ π ε δ ί α β α ρ ύ τ η τ α ς ο ύ τ ε σέ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ά πεδία, δ έ ν δ ε σ μ ε ύ ε τ α ι άπ' α υ τ ό τ ό ό ρ ι ο τ α χ ύ τ η τ α ς καί μπορεί ν ά έ χ ε ι έ ν α δ ι κ ό τ ο υ , δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό χ ρ ό ν ο . Δ έ ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι ν ά μπορεί ν ά τ α ξ ι δ ε ύ ε ι γ ρ η γ ο ρ ώ τ ε ρ α άπό τ ό φώς, πράγμα πού, σ χ ε τ ι κ ι σ τ ι κ ά , θά τό υποβίβαζε στή δ ι κ ή μας χ ρ ο ν ι κ ή κλίμακα. ... Ά π ό τ ή ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η α ν ά λ υ σ η πού κ ά ν α μ ε τών ν ο η τ ι κ ώ ν ο ν τ ο τ ή τ ω ν , βλέπομε ό τ ι δέν έ χ ο υ ν ώ ρ ι σ μ έ ν η θέση στόν ε π ι λ ε γ ό μ ε ν ο «φυσικό» χ ώ ρ ο , ή , α κ ό μ α κ α λ ύ τ ε ρ α , σ ' έ ν α χ ώ ρ ο β α ρ ύ τ η τ α ς καί η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι σ μ ο ύ . Ά π ' α υ τ ή ν τ ή ν άποψη μ ο ι ά ζ ο υ ν ε μ έ ν ε τ ρ ί ν α ή μ έ γ ρ ή γ ο ρ α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α . Αυτή ή άποψη π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι έ ν α ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό ε ί δ ο ς ν ο η τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ μέ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς καί ε ν ι σ χ ύ θ η κ ε άπό τ ά π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά π ε ι ρ ά μ α τ α πού έ γ ι ν α ν καί στό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Dui
Τ ά «νοόνια» τ ο ΰ Firsoff ή τ α ν πάντως έ ν α μάλλον π ρ ω τ ό γ ο ν ο δ ε ί γ μ α , δε­ σμευμένο άπό τ ί ς α τ ο μ ι σ τ ι κ έ ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς τών πνευματικών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν πού ή ψυ­ χ ο λ ο γ ί α ά ρ χ ι σ ε έπί τ έ λ ο υ ς νά ξεπερνά. Μ ι ά πιό ε κ λ ε π τ υ σ μ έ ν η πρσσέγγιση επι­ χείρησε ό Sir Cyril Burt πού τά «ψυχόνιά»* τ ο υ έ χ ο υ ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο π α ρ α σ τ α τ ι κ ό παρά σ ω μ α τ ι α κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α , δ έ ν τ ή ν ε π ε ξ ε ρ γ ά σ τ η κ ε όμως λ ε π τ ο μ ε ρ ώ ς . Οί τ ε λ ε υ ­ ταίες προσπάθειες πρός τ ή ν α ν α κ ά λ υ ψ η τ ο ΰ κ ρ ί κ ο υ πού θά σ υ ν έ δ ε ε τ ό ν σ υ ν τ ε λ ε ­ στή ψ ι τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς μ η χ α ν ι κ ή ς μ έ τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ψ ι τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς , έ γ ι ν α ν άπό τόν φ υ σ ι ο λ ό γ ο Sir J o h n Eccles καί τόν μ α θ η μ α τ ι κ ό A d r i a n Dobbs. Γιά νά τ ί ς κατανοήσαμε δμως, θά πρέπει νά έ κ δ ρ ά μ ο υ μ ε σ' α κ ό μ α πιό απρόσιτες α κ τ έ ς τ ή ς μοντέρνας φ υ σ ι κ ή ς άπ' όσες ε π ι σ κ ε φ θ ή κ α μ ε μ έ χ ρ ι τώρα.

Ό Paul A d r i a n M a u r i c e Dirac τ ο υ Καϊμπριτζ, διατύπωσε τό 1931 μιά θ ε ω ρ ί α , πού θά ε ί χ ε α π ο ρ ρ ι φ θ ε ί σάν πρώτης γ ρ α μ μ ή ς π α ρ α δ ο ξ ο λ ο γ ί α άν δέν τ ή ν ε ί χ ε π ρ ο τ ε ί ν ε ι * Ό δρος ψυχόνια προτάθηκε αρχικά άπό τόν Whately Carington.

49

ένας άπό τ ο ύ ς έ ξ ο χ ώ τ ε ρ ο υ ς φ υ σ ι κ ο ύ ς τ ή ς εποχής τ ο υ , πού κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ή π ρ ο η γ ο ύ ­ μ ε ν η ε π ί τ ε υ ξ η τ ο υ ( γ ι ά τ ή ν οποία πήρε καί τ ό Νόμπελ τ ό 1933) ή τ α ν ή ενοποί­ ηση τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τ ή ς Σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α ς τ ο ύ Einstein μ έ τ ή ν κ υ μ α τ ο μ η χ α ν ι κ ή τ ο ύ S o h r o ­ d i n g e r . Έ ν πάσει περιπτώσει, ή ε ν ο π ο ι η μ έ ν η θ ε ω ρ ί α τ ο υ σ υ ν ά ν τ η σ ε κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς στό δ ρ ό μ ο τ η ς καϊ γ ι ά ν ά τ ι ς υπερπηδήσει, ό D i r a c α ξ ί ω σ ε ό τ ι ό χ ώ ρ ο ς δέν ε ί ν α ι στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α κ ε ν ό ς , άλλά γ ε μ ά τ ο ς άπό μιά α π ύ θ μ ε ν η θάλασσα η λ ε κ τ ρ ό ν ι α αρνητικής μάζας ( κ α ι συνεπώς κ α ι αρνητικής ενέργειας). Ή αρ­ ν η τ ι κ ή μάζα, φ υ σ ι κ ά , ξ ε π ε ρ ν ά ε ι τ ή ν ανθρώπινη φ α ν τ α σ ί α . Τό μόνο πού θά μπορού­ σαμε ν ά πούμε γ ι ά έ ν α σ ω μ ά τ ι ο τ έ τ ο ι ο υ ε ί δ ο υ ς θ ά ή τ α ν ό τ ι ά ν προσπαθήσετε ν ά τ ό σ π ρ ώ ξ ε τ ε μπρος, αύτό-θά γ υ ρ ί σ ε ι πίσω κ ι ' ά ν τ ό φ υ σ ή ξ ε τ ε , θ ά ρ ο υ φ η χ τ ε ί μέσα στους π ν ε ύ μ ο ν ε ς σας. Έ φ ' όσον, σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν υπόθεση, τ ά α ρ ν η τ ι κ ή ς μ ά ζ α ς η λ ε κ τ ρ ό ν ι α κ α τ α λ α μ β ά ν ο υ ν ό λ ε ς τ ι ς δ υ ν α τ έ ς θ έ σ ε ι ς μέσα στό χ ώ ρ ο , δέν ά λ λ η λ ο επιδρούν κ α ι δέν ε κ δ η λ ώ ν ο υ ν τ ή ν ύπαρξη τ ο υ ς . Τ υ χ α ί ν ε ι όμως κ α μ μ ι ά φ ο ρ ά ν ά χ τ υ π ή σ ε ι μιά κ ο σ μ ι κ ή α κ τ ί ν α υ ψ η λ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς κάποιο ή λ ε κ τ ρ ό ν ι ο - φ ά ν τ α σ μ α κ α ι ν ά τ ο ύ μ ε τ α δ ώ σ ε ι τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α τ η ς , π ρ ά γ μ α πού έ χ ε ι σάν α π ο τ έ λ ε σ μ α ν ά ξεπη­ δ ή σ ε ι τό ή λ ε κ τ ρ ό ν ι ο - φ ά ν τ α σ μ α άπό τ ή ν θάλασσα πσύ β ρ ι σ κ ό τ α ν καΐ νά μ ε τ α μ α ρ φ ω θ ε ί σ' έ ν α κ α ν ο ν ι κ ό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο μέ θ ε τ ι κ ή ε ν έ ρ γ ε ι α κ α ι μάζα. Σ τ ό σ η μ ε ί ο όμως τ ή ς θάλασσας άπ' όπαυ ξ ε π ή δ η σ ε , μ έ ν ε ι τ ώ ρ α μιά φ υ σ σ α λ ί δ α ή «τρύπα». Α υ τ ή ή τρύπα θά ε ί ν α ι μιά ά ρ ν η σ η α ρ ν η τ ι κ ή ς μ ά ζ α ς : θά έ χ ε ι ά ρ α θ ε τ ι κ ή μάζα. Θά ε ί ν α ι επίσης μ ι ά ά ρ ν η σ η τ σ ύ α ρ ν η τ ι κ ο ύ η λ ε κ τ ρ ι κ ο ύ φ ο ρ τ ί ο υ τ ο ύ πρώην ε ν ο ί κ ο υ τ η ς : θ ά έ χ ε ι λοιπόν θ ε τ ι κ ό φ ο ρ τ ί ο . Ή τ ρ ύ π α στόν κ ο σ μ ι κ ό ω κ ε α ν ό θά ή τ α ν στήν π ρ α γ μ α τ ι ­ κ ό τ η τ α , όπως είπε ό D i r a c τό 1931, «ένα ν έ α υ ε ί δ ο υ ς σωμάτιο, ά γ ν ω σ τ ο στήν πει­ ρ α μ α τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή , πσύ θά ε ί χ ε τ ή ν ί δ ι α μάζα καί τό α ν τ ί θ ε τ ο φ ο ρ τ ί ο μ' έ ν α ή λ ε ' κ τ ρ ό ν ι ο . Θά μπορούσαμε νά ο ν ο μ ά σ ο υ μ ε έ ν α τ έ τ ο ι ο σ ω μ ά τ ι ο , ά ν τ ι - ή λ ε κ τ ρ ό ν ι ο » . Ά λ λ ά τό άντι-ήλεκτρόνιο, συνέχισε στίς προβλέψεις του, θά ήταν βραχύβια. Πολύ γ ρ ή γ ο ρ α , ή «τρύπα» θά έ λ κ ε ε κάποιο κ α ν ο ν ι κ ό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο , α υ τ ό θά έ π ε φ τ ε μέσα τ η ς καί τά δ υ ό σ ω μ ά τ ι α θά ά λ λ η λ α ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω ν ό ν τ α ν , έ ξ α ύ λ ο ύ μ ε ν α μέσα σέ μιά αστραπή ά κ τ ί ν ω ν υ ψ η λ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς . Α υ τ ή ή θ ε ω ρ ί α α κ ο ύ σ τ η κ ε τ ό σ ο τ ρ ε λ λ ή πού ό Niels Bohr έ γ ρ α ψ ε έ ν α ευθυμο­ γ ρ ά φ η μ α μ έ τ ό ν τ ί τ λ ο : «Πώς ν ά π ι ά ν ε τ ε ε λ έ φ α ν τ ε ς » . Μ έ τ ό χ ι ο ύ μ ο ρ πού φ α ί ν ε τ α ι πώς ε ί ν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τών μ ε γ ά λ ω ν φ υ σ ι κ ώ ν , π ρ ό τ ε ι ν ε α τ ο ύ ς κ υ ν η γ ο ύ ς θηρίων ν ά στήσουν έ ν α μ ε γ ά λ ο πόστερ σ τ ά σ η μ ε ί α πού σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ι ο ί ε λ έ φ α ν τ ε ς γ ι ά ν ά πιούνε ν ε ρ ό , στό όποϊο ν ' α ν α φ έ ρ ο υ ν , συνοπτικά, τ ή ν θ ε ω ρ ί α τ ο ύ Dirac. «"Οταν ό ε λ έ φ α ν τ α ς , πού ε ί ν α ι έ ν α παροιμιωδώς σ ο φ ό ζ ώ ο , έ ρ θ ε ι νά πιεί ν ε ρ ό καί δ ι α β ά σ ε ι τ ό κ ε ί μ ε ν ο , θ ά μ ε ί ν ε ι , γ ι ά α ρ κ ε τ ά λεπτά, σ ύ ξ υ λ ο ς » . Ε π ω φ ε λ ο ύ μ ε ν ο ς άπό τ ή ν κ α τ α λ η π τ ι κ ή σ χ ε δ ό ν κ α τ ά σ τ α σ η στήν όποια θά ε ί χ ε π έ σ ε ι τό ζώο, ό κ υ ν η γ ό ς θά ξ ε τ ρ ύ π ω ν ε άπό τ ή ν κ ρ υ ψ ώ ν α τ ο υ , θά έ δ ε ν ε μέ γ ε ρ ά σ κ ο ι ν ι ά τά πόδια τ ο ύ ελέ­ φ α ν τ α καί θ ά τ ό ν φ ό ρ τ ω ν ε κ α τ ' ε υ θ ε ί α ν γ ι ά τ ό ζ ο ω λ ο γ ι κ ό κήπο τ ή ς Κ ο π ε γ χ ά γ η ς . * * Χρωστάω αυτήν τήν ιστορία στόν George Gamow^' καί νομίζω δτι έπί τή ευκαιρία θά μπορούσα νά διηγηθώ ακόμα ένα άπό τ' ανέκδοτα τ ο υ : "Ενα άλλο παράδειγμα της ο ξ ε ί α ς παρατηρητικότητας τοΰ Dirac έ χ ε ι λογοτεχνική χροιά. Ό φίλος του Peter Kapitza, ό Ρώσσος φυσικός, τοΰ δάνεισε κάποτε μιά Α γ γ λ ι κ ή μετάφραση τοΰ «"Έγκλημα καί Τ ι ­ μωρία» τοϋ Ντοστογιέφσκη. «Λοιπόν; πώς σοΰ φάνηκε;» τόν ρώτησε ό Kapitza όταν ό Dirac τοϋ επέστρεψε τό βιβλίο. «Καλό ήταν, είπε ό Dirac. Σέ κάποιο όμως κεφάλαιο ό συγγραφέας έκανε λάθος. Περι­ γ ρ ά φ ε ι τόν ήλιο ν" ά ν α τ έ λ ε ι δυό φορές τήν ϊδια μέρα. «Αυτό ήταν τό μοναδικό του σχόλιο πάνω στό μυθιστόρημα τοϋ Ντοστογιέφσκη».2°

50

Κ ι ' δμως... έ ν α χ ρ ό ν ο μ ε τ ά τ ή ν α ν α κ ο ί ν ω σ η τ ο ΰ Djrac ό Carl D. A n d e r s o n , τ ο ΰ Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ο ΰ Ί ν σ τ ι τ σ ύ τ ο υ τ ή ς Κ α λ ι φ ό ρ ν ι α ς , μελετοΟσε στό θάλαμα φυσσα­ λίδων τ Ι ς τ ρ α χ ι έ ς η λ ε κ τ ρ ο ν ί ω ν κοσμικών ά κ τ ί ν ω ν όταν α ν α κ ά λ υ ψ ε ό τ ι μ ε ρ ι κ ά άπ' α υ τ ά , δ ι α σ χ ί ζ ο ν τ α ς έ ν α ισχυρό μ α γ ν η τ ι κ ό πεδίο, ε κ τ ρ έ π ο ν τ α ν πρός μιά α ν τ ί θ ε τ η κα­ τ ε ύ θ υ ν σ η άπό ε κ ε ί ν η πού θά έπρεπε ν' α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι έ ν α φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ό η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο μ έ α ρ ν η τ ι κ ό φ ο ρ τ ί ο . Ό A n d e r s o n συνεπέρανε ό τ ι τ ά μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η τ ο υ σ ω μ ά τ ι α έπρεπε ν ά ε ί ν α ι θ ε τ ι κ ά φ α ρ τ ι σ μ έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α καί τ ά β ά φ τ ι σ ε π ο ζ ι τ ρ ό ν ι α . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δέν ή τ α ν ά λ λ α άπό τά ά ν τ ι - ή λ ε κ τ ρ ό ν ι α ή «τρύπες» πού π ρ ο φ ή τ ε υ α ν τά κ ε ί μ ε ν α τ ο ΰ Dirac καί πού δ έ ν ε ί χ ε δ ι α β ά σ ε ι ποτέ ό A n d e r s o n . Μ ε τ ά άπό τ ή ν α ν α κ ά λ υ ψ η τ ο ΰ ά ν τ ι - ή λ ε κ τ ρ ό ν ι ο υ , αϊ φ υ σ ι κ σ ί α ν α κ ά λ υ ψ α ν ή π α ρ ή γ α γ α ν στά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α τσυς άντι-σωμάτια πού α ν τ ι σ τ ο ι χ ο ύ σ α ν σέ κάθε γ ν ω σ τ ό σωμάτιο. Τά π ε ν ή ν τ α σωμάτια πού γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε σ ή μ ε ρ α καί τά π ε ν ή ν τ α «άντί» τ ο υ ς ε ί ν α ι , άπό κάθε άποψη, πανομοιότυπα, έ χ ο υ ν όμως α ν τ ί θ ε τ ο η λ ε κ τ ρ ι κ ό φ ο ρ ­ τ ί ο , μ α γ ν η τ ι κ ή ροπή, «σπίν» ( σ υ σ τ ρ ο φ ή ) καί «παραδοξότητα».* Τά άντισωμ ά τ ι α όμως ε ί ν α ι σπάνια σέ φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς · π α ρ ά γ ο ν τ α ι ε ί τ ε άπό α κ τ ι ­ ν ο β ο λ ί ε ς τ ο ϋ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ ε ϊ τ ε άπό τ ό ν β ο μ β α ρ δ ι σ μ ό τ ή ς ϋλης μ έ ε ξ α ι ρ ε ­ τ ι κ ά ί σ χ υ ρ ά όπλα. Καί ζ ο υ ν , όπως τό έ χ ο υ μ ε ξαναπεί, πάρα πολύ λ ί γ ο - γ ι α τ ί μόλις σ υ ν α ν τ ή σ ε ι ένα άντι-σωμάτιο τό γ ή ί ν ο alter ego τ ο υ ή Doppelg'ariger του-άλλ η λ ο ε ξ α ϋ λ ώ ν ο ν τ α ι . Πάντως ή σύσταση άλλων γ α λ α ξ ι ώ ν άπό άντι-σωμάτια πού σ υ ν θ έ τ ο υ ν ά ν τ ι - ΰ λ η , θ ε ω ρ ε ί τ α ι πολύ πιθανή. "Οπως πιθανή θ ε ω ρ ε ί τ α ι καί ή ή απόδοση ώρισμένων θ ε α μ α τ ι κ ώ ν σύράνιων φ α ι ν ό μ ε ν ω ν , όπως οί σοΰπερ ν ό β ε ς καί οί ι σ χ υ ρ έ ς α ό ρ α τ ε ς π η γ έ ς τών ά κ τ ί ν ω ν Χ, στήν σ ύ γ κ ρ ο υ σ η καί ά μ σ ι β α ί α ε ξ α ΰ λ ω σ η σ ύ ν ν ε φ ω ν ΰλης καί άντι-ΰλης. Αυτές οί αποκαλυπτικές προοπτικές έ χ ο υ ν γ ί ν ε ι τ ό π ρ ο σ φ ι λ έ ς θ έ μ α τών σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή ς φ α ν τ α σ ί α ς κ ι ' έ χ ο υ ν ε μ π ν ε ύ σ ε ι καί λ ί γ η α κ ό μ α κ β α ν τ ι κ ή ποίηση. Τό 1956, ό E d w a r d Teller («πατέ­ ρας τ ή ς υ δ ρ ο γ ο ν ο β ό μ β α ς » ) έ δ ω σ ε μιά δ ι ά λ ε ξ η στήν όποια ε ξ έ θ ε τ ε τ ί ς α π ό ψ ε ι ς τ ο υ γ ύ ρ ω άπό τ ί ς ε κ ρ η κ τ ι κ έ ς συνέπειες πού μπορεί νά έ χ ε ι ή ύλη ό τ α ν έ ρ χ ε τ α ι σέ ε π α φ ή μ έ ά ν τ ι - ΰ λ η . " Ε ν α ς φ υ σ ι κ ό ς άπό τήν Κ α λ ι φ ό ρ ν ι α , ό H a r o l d Ρ. Furth, έ γ ρ α ψ ε τ ό τ ε έ ν α ποίημα πού δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τό New Yorker τ ό ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο ΰ 1956:^^

Π έ ρ α πιό πέρα πολύ πιό πέρα άπ' τ ή ν Τ ρ ο π ό σ φ α ι ρ α υπάρχει χώρος κρύος, α σ τ ρ ι κ ό ς Κ ι ' όπου σέ μιά μ ο ν ά δ α χ ώ ρ ο υ άντι-ϋλης ό 'Αντι-Τέλλερ "Εντουαρντ ό Δόκτωρ ζ ε ϊ κ ι ' α ν υ π ο ψ ί α σ τ ο ς περνά Μ α κ ρ υ ά άπ' τ ή ν Ά ρ χ ή τ ή ς Σ ύ ν τ η ξ η ς μαζύ μέ άλλους άντι-συγγενείς καί ά ν τ ί - φ ι λ ο υ ς

* 'Από συμπόνοια γιά τόν αναγνώστη μου δέν επιχειρώ νά εξηγήσω αυτούς τούς όρους.

51

Κ ι ' όπου έ ν α πρωι καθώς α γ ν ά ν τ ε υ ε τ ή θάλασσα Είδε ένα τεράστιο τενεκέ απίθανης δ ι α μ έ τ ρ ο υ ηοϋ έ φ ε ρ ε τ ε ρ ά σ τ ι α εμφανή προβεβλημένα γράμματα A.E.C.* Καί π' άπό μέσα τ ο υ ξεπήδησ' επισκέπτης άπ' τήν Γ ή . Κ α ι μ' «άχα» «οΰχα» «γειά σου» κ ι ' ά λ λ α τ έ τ ο ι α ξεφωνίζοντας σά φ α σ ο υ λ ή δ ε ς μέσ' στό χ ώ ρ ο τόκα κολήσανε τά χ έ ρ ι α α φ ή ν ο ν τ α ς περίσεμμα στήν ά μ μ σ υ δ ι ά λ ί γ ε ς α κ τ ί ν ε ς Γάμμα.

Τήν θ ε ω ρ ί α δμως ενός ώκεανοί3 σωματίων α ρ ν η τ ι κ ή ς μάζας, άν καί α ρ κ ε τ ά εν­ τυπωσιακή γ ι ά ν ' α φ ή σ ε ι σ ύ ξ υ λ ο έναν ε λ έ φ α ν τ α , πολλοί φ υ σ ι κ ο ί τ ή ν άκουσαν μ έ αν­ τ ι π ά θ ε ι α . " Ο χ ι γ ι α τ ί τ ο ύ ς φ ά ν η κ ε φ α ν τ α σ τ ι κ ή , ά λ λ ά γ ι α τ ί δέν μπορούσε ο ύ τ ε ν ά ε π α λ η θ ε υ θ ε ί ο ϋ τ ε ν ' ά ν τ ι κ ρ ο υ σ θ ε ί άπό κ α μ μ ι ά π α ρ α δ ε δ ε γ μ έ ν η μέθοδο. Καί ε ί χ ε καί μιά ύποπτη σ υ γ γ έ ν ε ι α μ έ τόν α ι θ έ ρ α τ ο ΰ δ έ κ α τ ο υ έ ν α τ ο υ αιώνα. Τ ά ά ν τ ι σωμάτια ήταν γ ε γ ο ν ό ς , οί φ υ σ ι κ ο ί όμως ή θ ε λ α ν μιά θ ε ω ρ ί α πού νά έ ξ ί ί γ ε ϊ τ ή ν συμ­ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ο υ ς μέ πιό κ ο μ ψ ό τρόπο. Μιά παρόμοια θ ε ω ρ ί α προτάθηκε τό 1949 άπό τόν R i c h a r d Phillipps Feynman τ ο ΰ Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ο ύ Ι ν σ τ ι τ ο ύ τ ο υ τ ή ς Κ α λ ι φ ό ρ ν ι α ς , πού π ρ ό τ ε ι ν ε ό τ ι τ ό ποζιτρό­ ν ι ο δέν ε ί ν α ι τ ί π ο τ α άλλο άπό έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο πού κ ι ν ε ί τ α ι , γ ι ά έ ν α δ ι ά σ τ η μ α , πρός τα πίσω μέσα στόν χρόνο, καί ό τ ι ή ίδια ε ξ ή γ η σ η ι σ χ ύ ε ι καί γ ι ά ά λ λ α ά ν τ ι σωμάτια. Στό ε π ι λ ε γ ό μ ε ν ο δ ι ά γ ρ α μ μ α Feynman, πού έ γ ι ν ε πολύ γ ρ ή γ ο ρ α γ ι ά τ ο ύ ς φ υ σ ι κ ο ύ ς έ ν α α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς , ό ένας ά ξ ο ν α ς αντιπρο­ σωπεύει τ ό χ ρ ό ν ο , ό άλλος τ ό χώρο. Τ ά σ ω μ ά τ ι α έ χ ο υ ν τ ή ν ε υ χ έ ρ ε ι α ν ά κ ι ν ο ύ ν τ α ι μπροστά καί πίσω μέσα στό χ ρ ό ν ο κ ι ' έ ν α π ο ζ ι τ ρ ό ν ι ο πού τ α ξ ι δ ε ύ ε ι , σάν όλσυς ε μ ά ς , πρό τό μ έ λ λ ο ν , σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ε τ α ι μέ τ ό ν ίδιο ακριβώς τρόπα πού σ υ μ π ε ρ ι φ έ ­ ρ ε τ α ι καί έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι ο πού τ α ξ ι δ ε ύ ε ι πρός τ ό παρελθόν. Ο ί ά ν τ ι σ τ ρ α φ έ ς τ ο ΰ χρό­ νου πού υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε ό Feynman ή τ α ν β ρ α χ ύ β ι ε ς , γ ι α τ ί , στόν κόσμο μας, τά άντι-σωA.E.C. = A t o m i c Energy Commission. "Επιτροπή Α τ ο μ ι κ ή ς Ε ν έ ρ γ ε ι α ς .

52

μ ά τ ι α ε ί ν α ι κ ι ' α υ τ ά β ρ α χ ύ β ι α . Τό κ α τ ά ποσόν σ' έ ν α γ α λ α ξ ί α άντι-Ολης, ό χ ρ ό ν ο ς θά έ ρ ε ε , σέ σχέση μέ τ ό ν δικό μας, συνεχώς πρός τά πίσω, ε ί ν α ι καθαρά θ έ μ α ορα­ ματισμού. "Οσο όμως άφορα τ ή ν ε π ί γ ε ι α φ υ σ ι κ ή μας, ή α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς α ν τ ι σ τ ρ ο φ ή ς τ ο ύ χ ρ ό ν ο υ τ ο ΰ F e y n m a n α π ο δ ε ί χ τ η κ ε τόσο π α ρ α γ ω γ ι κ ή , πού τό 1953 τ ι μ ή θ η κ ε μέ τό μ ε τ ά λ λ ι ο A l b e r t Einstein καΐ τό 1956 μέ τό β ρ α β ε ί ο Νόμπελ. Ό φ ι λ ό σ ο φ ο ς τών επιστημών Hans R e i c h e n b a c h έ γ ρ α ψ ε ό τ ι ή θ ε ω ρ ί α τ ο ύ F e y n m a n αντιπροσώπευε «τό σ ο β α ρ ώ τ ε ρ ο χ τ ύ π η μ α πού έ λ α β ε ποτέ ή έ ν ν ο ι α τ ο ύ χ ρ ό ν ο υ στή φ υ σ ι κ ή » . 2 2

8 Κ ι ' όμως, ή ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς επιστήμης έ χ ε ι ξ α ν ά καί ξ α ν ά α π ο δ ε ί ξ ε ι ό τ ι τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι μιά θεωρία « ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι » καί δ ί ν ε ι χ ε ι ρ ο π ι α σ τ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α , δέν αποδει­ κ ν ύ ε ι ό τ ι καί οί ε ί κ α σ ί ε ς στις όποιες σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ε ί ν α ι σωστές. Ή θ ε ω ρ ί α τ ο ύ Feynman, ακόμα καί γ ι ά τ ά α ν ε κ τ ι κ ά σ τ ά ν τ α ρ τ τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς μ ι κ ρ ο φ υ σ ι κ ή ς , * πα­ ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ε ρ ά σ τ ι ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς άπό τή λ ο γ ι κ ή άποψη, ΐνΐιά άπό τ ι ς ποικίλες από­ πειρες πού έ γ ι ν α ν γ ι ά νά νά τ ί ς κ α τ α ν ι κ ή σ ο υ ν ή τ α ν καί ή υπόθεση τ ο ύ A d r i a n D o b b s , * * πού έ χ ο μ ε κιόλας α ν α φ έ ρ ε ι , καί πού ε ι σ ή γ α γ ε δυό χ ρ σ ν ι κ έ ς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς ά ν τ ί γ ι ά μιά. " Ε ν α ς κόσμος μ έ πέντε δ ι α σ τ ά σ ε ι ς , τ ρ ε ι ς χ ω ρ ι κ έ ς καί δυό χ ρ ο ν ι κ έ ς , ε ί χ ε κ ι ό λ α ς προταθεί καί άπό τόν E d d i n g t o n καί άπό ά λ λ ο υ ς . Ή θ ε ω ρ ί α όμως τ ο ύ Dobbs ε ί χ ε ρ α φ ι ν α ρ ί σ μ α τ α πού έπαιρναν ύπ' ό ψ η τ ο υ ς τ ή ν ά π ρ ο β λ ε π τ ι κ ό τ η τ α καί τήν α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ί α τ ο ύ κ β α ν τ ι κ ο ύ μ έ λ λ ο ν τ ο ς κ ι ' έ τ σ ι ό τ α ν τ ό τ ό ξ ο τ ο ύ χ ρ ό ν ο υ ακο­ λουθούσε τ ή ν δ ε ύ τ ε ρ η δ ι ά σ τ α σ η τ ο ύ χ ρ ό ν ο υ , έ κ ι ν ε ί τ ο μέσα άπό έ ν α π ι θ α ν ο κ ρ α τ ι κ ό κ ι ' ό χ ι ν τ ε τ ε ρ μ ι ν ι σ τ ι κ ό κόσμο· καί έ μ ο ι α ζ ε λ ι γ ώ τ ε ρ ο μ έ τ ό ξ ο καί περισσότερα μέ μέτωπα κ ύ μ α τ ο ς . 'Εν πάσει περιπτώσει, ή υπόθεση τ ο ΰ Dobbs μάς ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι κυρίως γ ι ά τήν προσπάθεια τ η ς νά ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι μ' έ ν α πιό φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ ά πολυπρά­ γ μ ο ν α τρόπο άπ' όσους ε ί χ α ν προταθεί στό παρελθόν, τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α καί τήν πρόγνωση. Τόσο πολυπράγμονα στήν ουσία, πού θά ή τ α ν σχεδόν α δ ύ ν α τ ο ν νά τήν κ α τ α λ ά β ε ι κ α ν ε ί ς χ ω ρ ί ς μιά κάποια έ ξ ο ι κ ί ω σ η μέ τ ή ν θ ε ω ρ ί α τών κβάντα. "Οσον ά φ ο ρ α πάντως τ ή ν πρόγνωση, τό ν ό η μ α ε ί ν α ι ό τ ι ή π ρ ό β λ ε ψ η μελλον­ τικών γ ε γ ο ν ό τ ω ν α κ ο λ ο υ θ ε ί τ ή δ ε ύ τ ε ρ η χ ρ ο ν ι κ ή δ ι ά σ τ α σ η , στήν οποία ο ί «αντι­ κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς πιθανότητες» παίζουν τόν ί'διο ρόλο πού παίζουν στήν κλασσική φ υ σ ι κ ή ο ί α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς σχέσεις. Π ρ ο τ ε ί ν ε ι , γ ι ά ν ά ε π α ν α λ ά β ο υ μ ε τ ά ί δ ι α τ ά λ ό γ ι α τ ο ΰ Dobbs, «μιά δ ε ύ τ ε ρ η χ ρ ο ν ι κ ή δ ι ά σ τ α σ η , στήν οποία οί α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς π ι θ α ν ό τ η τ ε ς τών μ ε λ λ ο ν τ ι κ ώ ν εκβάσεων π ε ρ ι έ χ ο ν τ α ι σάν σ υ ν υ π ά ρ χ ο ν τ ε ς δ ι α θ έ σ ι μ σ ι συντε­ λ ε σ τ έ ς , καί κάνουν τό μέλλον νά κ λ ί ν ε ι ή τό, π ρ ο δ ι α θ έ τ ο υ ν νά συμβεί μ' έναν ώρισμένα ε ι δ ι κ ό τ ρ ό π ο » . " Α π ο ψ η πού έ χ ε ι κ α τ ' αρχήν τ ό προσόν ν ά παρακάμπτει τό παλιό παράδοξο τ ή ς λ ο γ ι κ ή ς ό τ ι ή έκ τών προτέρων γ ν ώ σ η ενός μ ε λ λ ο ν τ ι κ ο ύ γ ε γ ο ν ό τ ο ς προϋποθέτει μιά συμβολή μ' α υ τ ό πσύ ε κ μ η δ ε ν ί ζ ε ι τήν πρόγνωση. * Βλέπε, π.χ. τήν κριτική τοϋ G.J. Whitrow στό The Voices of Time, έκδ. J.Τ. Fraser, Λον­ δίνο, 1968. ** Ό Adrian Dobbs, ποϋ στήν διάρκεια πού γραφόταν αυτό τό βιβλίο πέθανε σέ δυστύ­ χημα, ήταν ένας λαμπρός φυσικομαθηματικός τού Καϊμπριτζ. Στήν συγκινητική νεκρολογία πού τοΰ έ γ ρ α ψ ε ό Καθηγητής C D . Broad άτό Journal of the Society for Psychical Research τόν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τοΰ 1970 αποκάλυψε ότι ό Dobbs εργαζόταν μέ απόλυτη μυστικότητα γ ι ά τήν Ε θ ν ι κ ή "Αμυνα τής Χώρας.

53

Ό Dobbs, χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ό ν όρο «προσχέδιο» άντ'ι γ ι ά τόν όρο «πρόγνωση», γ ι ά ν ά τ ο ν ί σ ε ι ό τ ι δέν α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ έ π ρ σ φ η τ ε ϊ ε ς ά λ λ ά σ έ μιά α ν τ ί λ η ψ η πιθανακρατ ι κ ώ ν παραγόντων μέσα στό σύστημα, πού τό π ρ ο δ ι α θ έ τ ο υ ν πρός μ ι ά δ ε δ ο μ έ ν η μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η . Αυτά όμως τά π ρ ο σ χ έ δ ι α δέν β α σ ί ζ ο ν τ α ι ο ύ τ ε σέ μ α ν τ ε ί ε ς ο ϋ τ ε σέ ό ρ θ α λ α γ ι σ τ ι κ ά συμπεράσματα ά φ ο ύ οί «διαθέσιμσι σ υ ν τ ε λ ε σ τ έ ς » τ ο ϋ συ­ σ τ ή μ α τ ο ς ο ϋ τ ε π α ρ α τ η ρ ο ύ ν τ α ι ο ϋ τ ε σ υ μ π ε ρ α ί ν ο ν τ α ι . Ό δ έ κ τ η ς π α ί ρ ν ε ι τ ί ς πλη­ ρ ο φ ο ρ ί ε ς τ ο υ γ ι ' α υ τ ο ύ ς άπό υποθετικούς α γ γ ε λ ι ο φ ό ρ ο υ ς , πού ό D o b b s α π ο κ α λ ε ί «ψιτρόνια» καΐ δ ρ ο υ ν στήν δ ε ύ τ ε ρ η χ ρ ο ν ι κ ή τ ο υ δ ι ά σ τ α σ η . Ε ί ν α ι σ ω μ ά τ ι α μέ μάλ­ λον ε κ π λ η κ τ ι κ έ ς ί δ ι ό τ η τ ε ς , ό χ ι όμως κ ι ' έ κ π λ η κ τ ι κ ώ τ ε ρ ε ς άπ' α υ τ έ ς πού έ χ ο υ ν τ ά η λ ε κ τ ρ ό ν ι α α ρ ν η τ ι κ ή ς μάζας τ ο ύ Dirac, τ ά ν ε τ ρ ί ν α τ ο ύ Pauli ή τ ά η λ ε κ τ ρ ό ν ι α τ ο ύ Feynman, πού τ α ξ ι δ ε ύ ο υ ν μέσα στό χ ρ ό ν ο πρός τά πίσω — καί πού τό κ α θ έ ν α τ ο υ ς κ έ ρ δ ι σ ε κ ι ' άπό έ ν α β ρ α β ε ί ο Νόμπελ. Ή α ν τ ί λ η ψ η τών «ψιτρονίων» τ ο ΰ D o b b s ε ί ν α ι στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α κ ο ι ν ό προίόν τών κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ω ν πού ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν σ ή μ ε ρ α στή θ ε ω ρ ί α τών κ β ά ν τ α καί στήν έ ρ ε υ ν α τ ο ΰ ε γ κ ε φ ά λ ο υ . Τ ό ψ ι τ ρ ό ν ι ο τ ο ΰ D o b b s έ χ ε ι φανταστική μ ά ζ α ( μ έ τ ή ν μ α θ η μ α τ ι κ ή έ ν ν ο ι α ) * καί, σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή Θεωρία τής σ χ ε τ ι κ ό ­ τ η τ α ς , μπορεί καί τ α ξ ι δ ε ύ ε ι έπ' α ό ρ ι σ τ ο ν τ α χ ύ τ ε ρ α άπό τ ό φ ώ ς , χ ω ρ ί ς απώλεια τ ή ς ( φ α ν τ α σ τ ι κ ή ς τ ο υ ) ορμής. Σ τ ή ν μ ο ν τ έ ρ ν α κ β α ν τ ι κ ή θεωρία, οί δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς πού έ χ ο υ ν σχέση μέ τ ή ν αρ­ ν η τ ι κ ή ή τ ή ν φ α ν τ α σ τ ι κ ή μάζα ε ί ν α ι σέ η μ ε ρ η σ ί α δ ι ά τ α ξ η . Ό Κ α θ η γ η τ ή ς M a r g e n a u τ ο ύ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ Yale μάς έ δ ω σ ε μ ι ά πολύ γ ρ α φ ι κ ή π ε ρ ι γ ρ α φ ή α υ τ ή ς τ ή ς κατά­ στασης : Σ τ ί ς γ ρ α μ μ έ ς τ α ΰ πυρός τ ή ς τ ρ έ χ ο υ σ α ς φ υ σ ι κ ή ς έ ρ ε υ ν α ς , α ν α γ κ α ­ ζ ό μ α σ τ ε ν ά ε π ι κ α λ ε σ τ ο ύ μ ε τ ή ν ύπαρξη «πλασματικών δ ι ε ρ γ α σ ι ώ ν » ε ξ α ι ­ ρ ε τ ι κ ά σύντομης δ ι ά ρ κ ε ι α ς . Γιά έ ν α πολύ σ ύ ν τ ο μ ο χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α , κάθε φ υ σ ι κ ή δ ι ε ρ γ α σ ί α μπορεί καί προχωρεί μ' έ ν α τρόπο πού α ψ η φ ά ε ι τ ο ύ ς γ ν ω σ τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς τ ή ς φ ύ σ η ς , κ ρ υ μ έ ν η , π ά ν τ ο τ ε , πίσω άπό τό πρό­ σχημα τ ή ς αρχής τ ή ς α β ε β α ι ό τ η τ α ς . " Ο τ α ν π ρ ω τ ο α ρ χ ί ζ ε ι οποιαδήποτε φ υ σ ι κ ή δ ι ε ρ γ α σ ί α , σ τ έ λ ν ε ι πρός ό λ ε ς τ ί ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς « α ν ι χ ν ε υ τ έ ς » , καί γ ι ά όσο δ ι ά σ τ η μ α α ύ τ α ι α ν ι χ ν ε ύ ο υ ν , ό χ ρ ό ν ο ς μπορεί ν' α ν τ ι σ τ ρ α φ ε ί , ο ί φ υ σ ι κ ο ί ν ό μ ο ι ν ά π α ρ α β ι ά ζ ω ν τ α ι καί ν ά συμβαίναυν γ ε ν ι κ ά τ ά πιό α ν α π ά ν τ ε χ α π ρ ά γ μ α τ α . Μ ε τ ά , α υ τ έ ς ο ί πλασματικές δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς ξ ε ψ υ χ ά ν ε καί μ ε τ ά άπό έ ν α ά λ φ α δ ι ά σ τ η μ α τ ά π ρ ά γ μ α τ α κ α τ α λ α γ ι ά ζ ο υ ν καί πάλι^" [περίληψη]. Ό Κ α θ η γ η τ ή ς Bohim τ ο ΰ Κ ο λ λ ε γ ί ο υ B i r k b e c k τ ο ΰ Πανεπιστήμιου τ ο ϋ Λον­ δ ί ν ο υ , στό β ι β λ ί ο τ ο υ Quantum Theory τ ο ν ί ζ ε ι τό ίδιο σ η μ ε ί ο ; Ή π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η π ε ρ ι γ ρ α φ ή [ώρισμένων κβαντικών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ] ά φ ο ρ α τ ή ν α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ή ς κλασσικής α ν τ ί λ η ψ η ς ό τ ι έ ν α σύστημα βα­ δ ί ζ ε ι α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο μονοπάτι μ έ τ ή ν ί δ έ α ό τ ι κάτω άπό τ ή ν ε π ή ρ ε ι α τ ο ύ δ υ ν α μ ι κ ο ύ δ ι α τ α ρ ά ξ ε ω ς , τ ό σύστημα άπακτά άμέ* Τό τετράγωνο τών φανταστικών αριθμών είναι αρνητικό παρ' όλο ποϋ τά τετράγωνα κάθε φυσικού αριθμού, άσχετα μέ τό άν είναι θετικός ή αρνητικός, είναι πάντοτε θετικά. Λ πΛήν έπί πλήν ίσον σύν ). Οί φανταστικοί όμως αριθμοί θεωρούνται χρήσιμα όργανα τής κβαντικής φυσικής στις περιπτώσεις πού μιά πρόσθετη διάσταση, πέρα άπό τήν κοινή ενέργεια, μάζα ή χρόνο, μπαίνει στή θεωρία.

54

σως μ ι ά τ ά σ η νά μ ε τ α β α ί ν ε ι πρός ό λ ε ς τ ί ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς . Μόνα δμως ώ ρ ι σ μ έ ν α ι τύποι μεταβάσεων προχωρούν έπ' α ό ρ ι σ τ ο ν πρός τ ή ν ί δ ι α κα­ τ ε ύ θ υ ν σ η , καί ι δ ι α ί τ ε ρ α ε κ ε ί ν ε ς πού... ο ν ο μ ά ζ ο ν τ α ι πραγματικές μετα­ β ά σ ε ι ς γ ι ά νά δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι άπό τ ί ς ε π ι λ ε γ ό μ ε ν ε ς πλασματικές μ ε τ α β ά σ ε ι ς στίς όποιες δ έ ν δ ι α τ η ρ ε ί τ α ι ή ε ν έ ρ γ ε ι α καί γ ι ' α υ τ ό υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ι ν' α ν τ ι σ τ ρ α φ ο ύ ν πρίν προχωρήσουν πολύ μακρυά. Αυτή ή ο ρ ο λ ο γ ί α ε ί ν α ι μάλλον ά τ υ χ η , γ ι α τ ί υπονοεί ό τ ι ο ί π λ α σ μ α τ ι κ έ ς μ ε τ α β ά σ ε ι ς δέν έ χ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Α ν τ ί θ ε τ α , έ χ ο υ ν πολύ συχνά τ ε ρ ά σ τ ι α σπου­ δ α ι ό τ η τ α γ ι α τ ί πάρα πολλές άπό τ ι ς φ υ σ ι κ έ ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς ε ί ν α ι αποτε­ λ έ σ μ α τ α τών πλασματικών μεταβάσεων.^s Σ τ ό κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ , ό D o b b s π α ρ α θ έ τ ε ι τ ή ν α κ ό λ ο υ θ η π α ρ ά γ ρ α φ ο καί παρα­ τηρεί: Παράθεσα α υ τ ή ν τ ή ν π α ρ ά γ ρ α φ ο ολόκληρη γ ι α τ ί ή κ β α ν τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α τών πλασματικών μ ε τ α β ά σ ε ω ν ε ί ν α ι πολύ σ χ ε τ ι κ ή μέ τ ή ν έ ν ν ο ι α πού π ρ ό τ ε ι ν α τ ή ς πραγματικής κ α τ ά σ τ α σ η ς μιάς ο ν τ ό τ η τ α ς . . . πού π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ­ ρ ί ζ ε τ α ι σ' έ ν α φ α ν τ α σ τ ι κ ό χ ρ ό ν ο άπό έ ν α πλήθος α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ έ ς πιθανό­ τ η τ ε ς , πού, χ ω ρ ί ς ν ά π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι α π α ρ α ί τ η τ α , ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν παρ' ό λ α α υ τ ά τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή πορεία τών γ ε γ ο ν ό τ ω ν . . . "Οπως λ έ ε ι κ ι ' ό B o h m , πρέπει ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο μ ε τό σ ύ σ τ η μ α σάν νά δ ο κ ί μ α ζ ε άς πούμε ό λ ε ς τ ο υ τ ί ς δ υ ν α τ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς άπό τ ί ς όποιες θά ξ ε π η δ ο ύ σ ε ή μιά π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α . Μ π ο ρ ο ύ μ ε τ ώ ρ α νά δ ο ύ μ ε α υ τ έ ς τ ί ς πλασματικές δ υ ­ ν α τ ό τ η τ ε ς ή έ κ τ α σ η πιθανστήτων, σάν έ ν α σμήνος σωματίων φ α ν τ α ­ σ τ ι κ ή ς μάζας, πού α λ λ η λ ε π ι δ ρ ο ύ ν ό λ α μαζύ σάν έ ν α α έ ρ ι ο χ ω ρ ί ς τ ρ ι βές...26

" Ο τ α ν αυτό τό σμήνος ή σ ύ ν ν ε φ ο ή «τυποποιημένο σύνολο» ψ ι τ ρ ο ν ί ω ν φ α ν τ α ­ στικής μ ά ζ α ς π ρ ο σ κ ρ ο ύ ε ι στά σ έ ί δ ι α ί τ ε ρ α ε π ι δ ε κ τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η ν ε ύ ρ α τ ο ύ ε γ κ ε ­ φ ά λ ο υ ε ν ό ς δ έ κ τ η , θ ά πρέπει ν ά τ ο ύ ς μ ε τ α δ ί δ ε ι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς πού δ έ ν α φ ο ρ ο ύ ν μο­ ν ά χ α τ ή ν πραγματική κ α τ ά σ τ α σ η τ ο ΰ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ά λ λ ά καί τά «προσχέδια» τ ή ς συνυπάρχουσας πιθανής μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς , πρσσχέδια ποϋ α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ί ­ ζ ο ν τ α ι άπό τ ο ύ ς « α ν ι χ ν ε υ τ έ ς πρός ό λ ε ς τ ί ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς » πού έ χ ε ι έ ξ α π ο σ τ ε ί λ ε ι τό σύστημα. " Ε τ σ ι , λ έ ε ι ό Dobbs, τά ψ ι τ ρ ό ν ι α θά πρέπει νά παίζουν έ ν α ρόλο ανά­ λ ο γ ο μ ' ε κ ε ί ν ο ν πού παίζουν τ ά φ ω τ ό ν ι α στήν κ ο ι ν ή ό ρ α σ η . Μ έ τ ή ν δ ι α φ ο ρ ά ό τ ι τ ά ψ ι τ ρ ό ν ι α θά επιδρούν άπ' ε υ θ ε ί α ς πάνω στόν ε γ κ έ φ α λ ο κ ι ' ό χ ι στόν οφθαλμό, θά έ χ ο υ ν φανταστική μ ά ζ α η ρ ε μ ί α ς ένώ τά φ ω τ ό ν ι α έ χ ο υ ν μ ά ζ α η ρ ε μ ί α ς μ η δ έ ν καί θά μ ε τ α ­ φ έ ρ ο υ ν π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς πού θ' α φ ο ρ ο ύ ν καί τ ι ς πραγματικές καί τ ί ς πλασματικές δ ι ε ρ ­ γ α σ ί ε ς , οί όποιες π λ α σ μ α τ ι κ έ ς θά «προσχεδιάζουν» τό άμεσο μέλλον. "Αν ό ανα­ γ ν ώ σ τ η ς β ρ ί σ κ ε ι έ ν α μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς άπ' ό λ α α υ τ ά ο μ ι χ λ ώ δ ε ς , ά ς β ρ ε ι π α ρ η γ ο ρ ι ά στή σ κ έ ψ η ό τ ι ή ο μ ί χ λ η ε ί ν α ι γ ι ά τήν κ β α ν τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή ό,τι α ϊ τρΰπες γ ι ά έ ν α τυρί Γραβιέρα. Γ ι ά ν ά α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι τ ή ν κ ρ ί σ ι μ η ε ρ ώ τ η σ η πώς θ ά μπορούσαν τ ά υ π ο θ ε τ ι κ ά ψ ι τ ρ ό ν ι α ν ά μεταδώσσυν τίς π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς τ ο υ ς άπ' ε υ θ ε ί α ς στόν ε γ κ έ φ α λ ο τ ο ΰ δ έ κ τ η , πού ε ί ν α ι μιά σ υ σ κ ε υ ή α ν ι χ ν ε ύ σ ε ω ς ί δ ι α ί τ ε ρ α ε υ α ί σ θ η τ η στά β ρ α χ υ κ υ κ λ ώ μ α τ α , ό D o b b s κ α τ έ φ υ γ ε σέ μιά θ ε ω ρ ί α πού ε ί χ ε δ ι α τ υ π ω θ ε ί πρίν μ ε ρ ι κ ά χ ρ ό ν ι α άπό τόν Sir J o h n Eccles. Αυτός ό δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ς φ υ σ ι ο λ ό γ ο ς πήρε τό 1963 τό Νόμπελ

55

γ ι ά τ ή ν πρωτοπορειακή ε ρ γ α σ ί α τ ο υ πάνω στή μ ε τ ά δ ο σ η τών ν ε υ ρ ι κ ώ ν ώσεων μέσ' άπό τ ι ς σ υ ν ά ψ ε ι ς πού υπάρχουν α ν ά μ ε σ α στά ε γ κ ε φ α λ ι κ ά κ ύ τ τ α ρ α . Σ τ ό τ ε λ ε υ τ α ί ο κ ε φ ά λ α ι ο τ ο ΰ έ ρ γ ο υ τ ο υ The N e u r o p h y s i o l o g i c a l Basis of IViind έ ξ ε τ ό ξ ε υ σ ε αυτό πού αποκάλεσε «ΐνΐιά Υ π ό θ ε σ η γ ύ ρ ω άπό τ ό ν τρόπο λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ή ς «Θέλησης» στόν ε γ κ ε φ α λ ι κ ό φ λ ο ι ό » . Αυτή ή υπόθεση δέν α σ χ ο λ ε ί τ α ι μέ τ ή ν πρόγνωση, όσα όμως μάς λ έ ε ι γ ύ ρ ω άπό τ'ις α λ λ η λ ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς τ ή ς ΰλης κ α ι τ ο ΰ πνεύματος ε ί ν α ι σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ό θ έ μ α μας κ α ι γ ι ' α υ τ ό θ ά πρέπει ν ά τ ά παραθέσω κάπως δ ι ε ξ ο δ ι κ ά . Τό ότι πιστεύουμε ότι έχομε τήν ικανότητα νά ε λ έ γ ξ ο υ μ ε ή νά τρο­ ποποιήσουμε τ ι ς π ρ ά ξ ε ι ς μας μέ τ ή ν άσκηση τ ή ς «θέλησης» μας, ή Ψυ­ χ ο λ ο γ ί α τό θ ε ω ρ ε ί γ ε γ ο ν ό ς καΐ στήν πρακτική μας ζωή ό λ ο ι οί άνθρωποι υ υ μ π ε ρ α ί ν ο μ ε ό τ ι έ χ ο μ ε μιά τ έ τ ο ι α ικανότητα.- Ε ρ ε θ ί ζ ο ν τ α ς τ ά κ ι ν η τ ι κ ά κ έ ν τ ρ α [στόν α ν ο ι χ τ ό ε γ κ έ φ α λ ο ε ν ό ς ασθενούς πού χ ε ι ρ ο υ ρ γ ε ί τ α ι ] μπορούμε νά π ρ ο κ α λ έ σ ο μ ε σ ύ ν θ ε τ ε ς κ ι ν η τ ι κ έ ς π ρ ά ξ ε ι ς σ' έ ν α σ υ ν ε ι δ η τ ό ά τ ο μ ο . Ό ασθενής α ν α φ έ ρ ε ι ό τ ι ή ε μ π ε ι ρ ί α ε ί ν α ι τ ε λ ε ί ω ς δ ι ά φ ο ρ η άπό κ ε ί ν η ν ποϋ δ ο κ ι μ ά ζ ε ι όταν ό ί δ ι ο ς έ χ ε ι «θελήσει» μ ι ά κίνηση... Σ τ ή ν μιά περίπτωση υ π ά ρ χ ε ι ή ε μ π ε ι ρ ί α τ ή ς «θέλησης» πού λ ε ί π ε ι άπό τ ή ν άλλη.* , ΐνΐ' α υ τ ό δέν υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ μ ε ό τ ι κάθε μας πράξη ε ί ν α ι καί «θελη­ μένη». Δ έ ν υπάρχει α μ φ ι β ο λ ί α ό τ ι μ ε γ ά λ ο μέρος τ ή ς ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν η ς μας δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ς πού ε ξ α ρ τ ά τ α ι άπό τόν ε γ κ ε φ α λ ι κ ό φ λ ο ι ό , ε ί ν α ι στε­ ρεότυπη καί α υ τ ό μ α τ η καί ό έλεγχος τ η ς ε ί ν α ι σ χ ε τ ι κ ό ς μέ τ ό ν τρόπο πού ε λ έ γ χ ο υ ν τ ή ν αναπνοή τ ά α ν α π ν ε υ σ τ ι κ ά κ έ ν τ ρ α . Υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο μ ε όμως ό τ ι μπορούμε ν ά υ π ο τ ά ξ ο υ μ ε μ έ τ ή θέληση μας α υ τ έ ς τ ί ς π ρ ά ξ ε ι ς , α κ ό μ α καί τ ί ς πιό α σ ή μ α ν τ ε ς , στόν έλεγχο μας, ακριβώς όπως μπο­ ρ ο ύ μ ε νά ε λ έ γ ξ ο υ μ ε μ έ χ ρ ι έ ν α σ η μ ε ί ο καί τ ή ν αναπνοή μας μέ τή θέ­ ληση μας... " Ε ν α σοβαρό ν ε υ ρ ο φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ό πρόβλημα προκύπτει μόλις ε π ι χ ε ι ­ ρ ή σ ο υ μ ε ν ά δ ο ΰ μ ε λ ε π τ ο μ ε ρ ώ ς όσα συμβαίνουν στόν ε γ κ ε φ α λ ι κ ό φ λ ο ι ό όταν α λ λ ά ζ ε ι κάπως, μέ τ ή ν άσκηση τ ή ς «θέλησης» μας, ή ανταπόκριση μας σέ μ ι ά δ ε δ ο μ έ ν η κατάσταση... Ό Eccles σ υ ν ε χ ί ζ ε ι μέ τ ή ν α ν ά π τ υ ξ η μιάς συνοπτικής θ ε ω ρ ί α ς γ ύ ρ ω άπό τό πώς μιά ε λ ά χ ι σ τ η «επιρροή τ ή ς θέλησης» πού επιδρά απάνω σ ' έ ν α μ ο ν ά χ α ν ε ύ ρ ο τ ο ΰ φ λ ο ι ο ύ , δ ί ν ε ι τ ό σύνθημα γ ι ά πολύ σ η μ α ν τ ι κ έ ς αλλαγές στίς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τ ο ύ ε γ κ ε φ ά λ ο υ . Αυτή ή πράξη-σύνθημα ε π η ρ ε ά ζ ε ι ν ε ύ ρ α πού β ρ ί σ κ ο ν τ α ι , όπως τό θ έ τ ε ι ό ί δ ι ο ς , σέ μιά «καίρια θέση», σέ μιά α σ τ α θ έ σ τ α τ η ισορροπία, στό σ η μ ε ί ο ακριβώς πού ξ ε κ ι ν ά ε ι ή ε κ τ ο ν ω τ ι κ ή ουδός τ ή ς ν ε υ ρ ι κ ή ς έ κ φ ό ρ τ ι σ η ς . * * "Αν λ ά β ε ι κ α ν ε ί ς ύπ' ό ψ η * Γιά μιά λεπτομερέστερη περιγραφή αυτών τών πειραμάτων, πού πρωτοαναφέρθηκαν άπό τόν Wilder Penfield βλέπε τό The Ghost in the Machine, σελ. 203 - 4. ** Γιά τό περίεργο τού πράγματος, άς μού επιτραπεί ν' αναφέρω ότι σ' ένα παλαιότερο βιβλίο μου, στό Γιόγκι και στόν Κομισσάριο πού δημοσιεύτηκε τό 1943, έκανα μιά πρόταση πού σέ ώρισμένα σημεία της συμμερίζεται τήν θεωρία τού Eccles γύρω άπό τήν επιρροή τής «θέλησης» πάνω σέ ώρισμένα «καίρια τοποθετημένα» ε γ κ ε φ α λ ι κ ά κύτταρα, μέ συνέπεια τήν πρόκληση συνειδητών πράξεων: «Ή θέληση μπορεί να θεωρηθεί σάν μιά ψυχολογική όψη ή προβολή τής πάλης τών

56

τ ο υ ό τ ι υπάρχουν κάπου σ α ρ ά ν τ α χ ι λ ι ά δ ε ς ν ε ύ ρ α π α κ ε τ α ρ ι σ μ έ ν α σ έ κάθε τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ό χ ι λ ι ο σ τ ό (κάπου Vroo τ ή ζ τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ή ς ί ν τ σ α ς ) τ ο ύ έγκεφυ;λ ι κ ο ύ φ λ ο ι ο ύ , κ α ι ό τ ι τ ό κάθε ν ε ύ ρ ο έ χ ε ι α ρ κ ε τ έ ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς σ υ ν ά ψ ε ι ς μέ ά λ λ α ν ε ύ ρ α , θά κ α τ α λ ά β ε ι ό τ ι έδώ έ χ ο μ ε νά κ ά ν α μ ε μ' έ ν α τ ό σ ο πυκνό καΐ τ ό σ ο περίπλοκο δ ί κ τ υ ο πού : Στόν ε γ κ ε φ α λ ι κ ό φ λ ο ι ό , ό τύπος έ κ φ ό ρ τ ι σ η ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν ή χ ι ­ λιάδων ν ε ύ ρ ω ν θ ά ά λ λ α ζ ε μέσα σ έ ε ί κ ο σ ι χ ι λ ι ο σ τ ά τ ο ύ δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ ο υ σάν α π ο τ έ λ ε σ μ α μιάς «επιρροής» πού α ρ χ ι κ ά π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ ή ν έ κ φ ό ρ τ ι σ η ενός μονάχα νεύρου. Ή ν ε υ ρ ο φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ή λοιπόν υπόθεση ε ί ν α ι ό τ ι ή «θέληση» τροπο­ ποιεί τ ή ν χ ω ρ ο χ ρ ο ν ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ύ ν ε υ ρ ι κ ο ύ δ ί κ τ υ ο υ μ έ χ ω ρ ο χ ρ ο ­ ν ι κ ό «πεδία επιρροών», πού ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ι άπό τ ό ν μ ο ν α δ ι κ ό α υ τ ό κυκλωτικό συντελεστή τοΰ ένεργοΰ ε γ κ ε φ α λ ι κ ο ύ φλοιού.^" Ό Eccles ε ί ν α ι έ ν α ς α π ο φ α σ ι σ μ έ ν ο ς α ν τ ί π α λ ο ς τ ο ΰ θ ε τ ι κ ι σ τ ι κ ο ύ ε π ι χ ε ι ρ ή ­ ματος ό τ ι ένώ τό «μυαλό» ε ί ν α ι μιά π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η ς , τό «πνεύμα» δ έ ν ε ί ν α ι παρά μιά φ α ν τ α σ ί α — έ ν α φ ά ν τ α σ μ α μέσα στή μ η χ α ν ή : Θ ά μάς α ν τ ι τ α χ θ ε ί [ γ ρ ά φ ε ι ] ό τ ι ά φ ο ΰ ο υ σ ί α α υ τ ή ς τ ή ς υπόθεσης ε ί ν α ι ό τ ι τ ό πνεΰμα π ρ ο κ α λ ε ί α λ λ α γ έ ς στό σ ύ σ τ η μ α ΰ λ η ς - έ ν έ ρ γ ε ι α ς τ ο ύ ε γ κ έ ­ φ α λ ο υ , θά πρέπει ν' α ν ή κ ε ι , κ ι ' α υ τ ό , στό ϊ δ ι ο σύστημα... Αυτό δμως τό συμπέρασμα β α σ ί ζ ε τ α ι μ ο ν ά χ α στίς υπάρχουσες φ υ σ ι κ έ ς υποθέσεις. Καί επειδή οί «επιρροές τ ή ς θέλησης» δ έ ν ε ξ α κ ρ ι β ώ θ η κ α ν άπό κ α ν έ ν α υπάρ­ χ ο ν φ υ σ ι κ ό ό ρ γ α ν ο , πολύ φ υ σ ι κ ά π α ρ α μ ε λ ή θ η κ α ν στήν κ α τ α σ κ ε υ ή τών υποθέσεων τ ή ς φυσικής... Τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο π α ρ α δ έ χ ο ν τ α ι ό τ ι ό ε γ κ ε φ α λ ι κ ό ς φ λ ο ι ό ς ε ί ν α ι σέ θέση νά π ι ά ν ε ι α υ τ έ ς τ ί ς «επιρροές» σέ μ ι ά έ ν τ α σ η πολύ χ α μ η λ ώ τ ε ρ η άπό κ ε ί ν η ν πού μποροΰν ν ά πιάσουν τ ά ό ρ γ α ν α τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς . Φ α ί ν ε τ α ι ηώς έ χ ο μ ε νά κ ά ν ο μ ε μέ μιά μ η χ α ν ή ποϋ μποροΰν νά τ ή ν λ ε ι ­ τουργήσουν φαντάσματα.3ΐ

ενστίκτων καί τών αναστολών. ' Ά ν αύτη ή πάλη συμβαίνει σέ μιά συνειδητή στάθμη, τότε ή εμπειρία της δέν έ χ ε ι τήν αίσθηση τού εξαναγκασμού και τοϋ αναπόφευκτου. Αυτό τό υποκειμενικό συναίσθημα ελευθερίας, όσο πιό κοντά στήν εστία τής προσοχής γ ί ν ε τ α ι ή διεργασία τής θέλησης, τόσο μεγαλύτερο είναι. ΟΙ εμπειρίες τών πράξεων πού προκύπτουν άπό τις διεργασίες τού προσυνειδήτου δοκιμάζονται σάν «αφηρημένες» και οχεδόν-αύτόματες πράξεις καί άπό τίς διεργασίες τοϋ έξωσυνειδησιακοϋ χώρου σάν τελείως αυτόματες. «Ή εμπειρία τής ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς πού προκύπτει άπό τίς διεργασίες πού γίνονται στήν εστία τής προσοχής, είναι, ίσως, συνώνυμη μέ τήν ϊδια τήν συνείδηση. Τό θεμελιωδέστερο χαρακτηριστικό της είναι ότι δ ο κ ι μ ά ζ ε τ α ι σάν νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί άπό μέσα πρός τά έ ξ ω κι' όχι σάν κάτι πού μπαίνει μέσα μας άπό έξω- φ α ί ν ε τ α ι σάν νά αποφασίζεται στόν πυρήνα τοϋ άνθρωπου κι' όχι στό ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό περιβάλλον. Ά π ό μία ψυχολογική άποψη, ή εμπειρία τής ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς είναι ένα δεδομένο ή μιά «αλήθεια» τό ίδιο υπαρκτή μέ τήν κατ' αίσθηση αντίληψη τοΰ πόνου... Παρεμπιπτόντως, ή κατάσταση τής «επισφαλούς ισορροπίας» πού χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τό συναίσθημα τής ελευθερίας, χαρακτηρίζει, επίσης καί τήν αρχική αστάθεια τών οργανικών μορίων καί άλλων βιολογικών επιπέδων».

57

Ώ ς έ δ ώ , ό Eccles σ υ ζ η τ ο ύ σ ε γ ύ ρ ω άπό τ ή δράση πού έ χ ο υ ν τ ά ξ ε χ ω ρ ι σ τ ά π ν ε ύ μ α τ α πάνω στόν «προσωπικό» τ ο υ ς ε γ κ έ φ α λ ο . Σ τ ά συμπερασματικά όμως τ μ ή μ α τ α τ ο ΰ β ι β λ ί ο υ τ ο υ κ α τ α ρ γ ε ί α υ τ ό ν τ ό ν π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό καΐ σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι στή θ ε ω ρ ί α τ ο υ τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η κ α ι τ ή ν - τ η λ ε κ ί ν η σ η . Δ έ χ ε τ α ι τ ά πει­ ρ ά μ α τ α τών Rhine, Thouless, Soal κλπ. σάν μ α ρ τ υ ρ ί ε ς τ ή ς ύπαρξης μιάς γ ε ν ι κ ε υ ­ μ έ ν η ς « κ υ κ λ α φ ο ρ ί α ς διπλής διάβασης» α ν ά μ ε σ α στό πνεΰμα κ α ι στήν ΰλη κ α ι μιάς ά μ ε σ η ς ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς α ν ά μ ε σ α σέ πνεύμα κ α ι σέ πνεΰμα. Π ι σ τ ε ύ ε ι ό τ ι τ ό σ ο ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η όσο καϊ ή τ η λ ε κ ί ν η σ η ε ί ν α ι κα'ι αΐ δυό τ α υ ς α δ ύ ν α μ ε ς κ ι ' α κ α ν ό ν ι σ τ ε ς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς αυτής α ρ χ ή ς πού ε π ι τ ρ έ π ε ι στή θ έ λ η σ η τ ο ΰ πνεύ­ ματος ν ά ε π η ρ ε ά ζ ε ι τ ό ϊ δ ι ο τ ο υ τ ό υ λ ι κ ό μ υ α λ ό , πού ε π ι τ ρ έ π ε ι στό υ λ ι κ ό μυαλό ν ά γ ε ν ν ά σ υ ν ε ι δ η τ έ ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς . Μάς υ π ε ν θ υ μ ί ζ ε ι επίσης μιά υπόθεση πού δ ι α τ ύ ­ πωσε ό E d d i n g t o n τό 1939 κ α ι πού έ χ ε ι , α δ ί κ ω ς , π α ρ α μ ε λ η θ ε ί , τ ή ν «υπόθεση» μιάς σ υ σ χ ε τ ι σ μ έ ν η ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς τών ξ ε χ ω ρ ι σ τ ώ ν υλικών σωματίων πού συνε­ πέρανε ό τ ι υπήρχε σάν α π ο τ έ λ ε σ μ α μιάς σ χ έ σ η ς ϋλης καϊ πνεύματος. Ή συμπερι­ φ ο ρ ά μιάς τ έ τ ο ι α ς ϋλης θά ε ρ χ ό τ α ν σέ σ φ α δ ρ ή α ν τ ί θ ε σ η μέ τ ή ν ά σ χ ε τ η ή τ υ χ α ί α σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τών σωματίων πού π α ρ α δ έ χ ε τ α ι ή φυσική«.^^ " Α ς ξ α ν α γ υ ρ ί σ ο υ μ ε τ ώ ρ α στόν D o b b s . Ό Eccles δ ί ν ε ι τ ή ν εντύπωση ό τ ι α π ό φ υ γ ε θ ε λ η μ α τ ι κ ά ν ά δ ώ σ ε ι μ ι ά οποιαδήποτε ε ρ μ η ν ε ί α γ ύ ρ ω άπό τ ή ν υποτι­ θ έ μ ε ν η φ ύ σ η αυτών τών «επιρροών» ή «πεδίων επιρροών» πού έ χ ο υ ν σκοπό ν ά χ ρ η σ ι μ ε ύ σ ο υ ν σάν μέσα μ ε τ α φ ο ρ ά ς στήν κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α μ ε τ α ξ ύ ϋλης κ α ι πνεύ­ ματος ή πνεύματος κ α ι π ν ε ύ μ α τ ο ς . Ό D o b b s π ρ ό τ ε ι ν ε σάν τ έ τ ο ι ο μέσον τό ψ ι ­ τ ρ ό ν ι ο , πού ό τ α ν σ υ γ κ ρ ο ύ ε τ α ι μέ τά «σέ κ ρ ί σ ι μ η θέση» ν ε ύ ρ α τ ο ΰ ε γ κ έ φ α λ ο υ , μπορεϊ νά ε ξ α π ο λ ύ σ ε ι «ένα κ α τ α ρ ρ ά κ τ η ή μιά α λ υ σ ί δ α α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς » ν ε υ ρ ι κ ή ς

υφής. Παρ' ό λ ο πού ό Dobbs σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι στήν υπόθεση τ ο υ τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α , τ ή ν δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α καΐ τ ή ν πρόγνωση, δ έ ν α ν α φ έ ρ ε ι λ έ ξ η πάνω στό πώς ά λ λ η λεπιδρσύν τό πνεΰμα καϊ τό μυαλό ε ν ό ς κ α ι τ ο ύ α υ τ ο ύ κ ο ι ν ο ύ άνθρωπου — πού ή τ α ν τ ό σ η μ ε ϊ ο ε κ κ ί ν η σ η ς τ ο ύ Eccles. Τ ό ν D o b b s δ έ ν τόν απασχολεί ά μ ε σ α τ ό πρόβλημα πνεύμα - σώμα. Τό ό τ ι ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς τ ο ύ ε γ κ έ φ α λ ο υ δ η μ ι ο υ ρ ­ γ ο ύ ν «μιά κάποια κ α τ ά σ τ α σ η έναισθησίας» τό δ έ χ ε τ α ι σάν δ ε δ ο μ έ ν ο , ά σ χ ε τ α άπό τό κ α τ ά πόσον α υ τ έ ς οί δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς έ χ ο υ ν σχέση μέ τ ή ν παρ' αίσθηση ή μέ τ ή ν κ α τ ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . Ή χ ω ρ ι κ ή απόσταση πού πρέπει νά τ α ξ ι δ έ ψ ε ι τό ψ ι τ ρ ό ν ι ο δέν παί­ ζ ε ι κ α ν έ ν α ρόλο — όπως δ έ ν π α ί ζ ε ι ρόλο καί γ ι ά τά ν ε τ ρ ί ν α . " Ε τ σ ι φ θ ά ν ο μ ε στήν π α ρ ά δ ο ξ η κ α τ ά λ η ξ η ό τ ι ο σ ο δ ή π ο τ ε ε υ φ υ ε ί ς κ ι ' ά ν ε ί ν α ι οί φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς θ ε ω ρ ί ε ς , όπως τ ο ύ A d r i a n Dobbs, μπορούν καί ε ξ η γ ο ύ ν τό «παρά» τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς ά λ λ ' ά φ ή ν σ υ ν τ ό β α σ ι κ ό μ υ σ τ ή ρ ι α τ ή ς κ ο ι ν ή ς , κ α τ ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς , έ κ ε ϊ ακριβώς πού β ρ ι σ κ ό τ α ν καί πρίν. Α υ τ έ ς τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν οί θ ε ω ρ ί ε ς β α σ ί ζ ο ν τ α ι πάνω σέ συμπεράσματα πού ναί μέν α κ ο ύ γ ο ν τ α ι π ε ρ ί ε ρ γ α , α κ ο ύ γ ο ν τ α ι όμως πολύ λ ι γ ώ τ ε ρ ο π ε ρ ί ε ρ γ α άπό τ ά συμπεράσματα τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς . Κ ι ' έ χ ο υ ν π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι πολύ πρός μιά κ α τ ε ύ θ υ ν σ η όπου δέν χ ω ρ ο ύ ν π ρ ο λ ή ψ ε ι ς , απαλλάσσοντας τό «παρά» τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς άπό τό φ ω τ ο σ τ έ φ α ν α τ ή ς πρόληψης. Ή μ υ ρ ω δ ι ά τ ή ς κ ο υ ζ ί ν α ς τ ο ύ α λ χ η μ ι σ τ ή α ν τ ι κ α τ α σ τ ά θ η κ ε άπό τή μ υ ρ ω δ ι ά τ ο ΰ ε ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ο ύ «κουάρκ». Ή π ρ ο σ έ γ γ ι σ η τ ο ύ ε ν ν ο ι ο λ ο γ ι κ ο ύ κόσμου τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς μ έ τ ό ν κόσμο τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς ε ί ν α ι έ ν α σημαν­ τ ι κ ό β ή μ α γ ι ά τ ό γ κ ρ έ μ ι σ μ α τ ή ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ς π ρ ό λ η ψ η ς τ ο ύ α ι ώ ν α μας — τ ο ύ υλι­ σ τ ι κ ο ύ κόσμου πού δ ο ύ λ ε υ ε σ ά ρ ο λ ό ι τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς τ ή ς α ρ χ ή ς τ ο ύ δ ε κ ά τ ο υ έ ν α τ ο υ αιώνα. «Τό νά υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο μ ε ό τ ι δέν υ π ά ρ χ ε ι πνεύμα ά λ λ ά μόνο ύλη», έ γ ρ α ψ ε ό Firsoff, «είναι ή πιό π α ρ ά λ ο γ η πρόταση πού έ χ ε ι γ ί ν ε ι , κ ι ' α υ τ ό χ ω ρ ί ς νά ύπολο-

58

γ ί σ ο υ μ ε δ τ ι τ ά ε υ ρ ή μ α τ α τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς δ ε ί χ ν ο υ ν δ τ ι δ έ ν υπάρχει ϋλη μέ τ ή ν παραδοσιακή σημασία τ ή ς λ έ ξ η ς » . 3 3 " Η , όπως μάς λ έ ε ι καί πάλι ό Sir Gyril Burt, (πού έ χ ε ι μ ι ά α κ α τ α ν ί κ η τ η επίδραση πάνω στους σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς πσύ πάσχουν άπό « π α ρ α θ ε σ ο μ α ν ί α » ) : Κ ι ' έ τ σ ι ε ρ χ ό μ α σ τ ε στήν τ ρ έ χ ο υ σ α α ν τ ί λ η ψ η , σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν οποία ό ε γ κ έ φ α λ ο ς δ έ ν ε ί ν α ι παρά έ ν α ε ί δ ο ς κ ο μ π ι ο ύ τ ε ρ καί οί ανθρώπινες υ π ά ρ ξ ε ι ς άπλά α υ τ ό μ α τ α μ έ σ υ ν ε ί δ η σ η . «"Αν ν ο μ ί ζ ε ι ς ό τ ι ε ί μ α σ τ ε κ έ ρ ι ν α ο μ ο ι ώ μ α τ α » , είπε ό T w e e l d l e d u m στήν ' Α λ ί κ η [ σ τ ή Χώρα τών Θαυμάτων), «θά πρέπει νά πληρώσεις γ ι ' αυτό». Κ α ι ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ψ υ χ ο λ ο γ ί α α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν ά πληρώσει πολύ α κ ρ ι β ά τ ή ν προσκόλληση τ η ς σ ' α υ τ ό τ ό μ η χ α ν ι σ τ ι κ ό δ ό γ μ α . Γ ε λ ο ι α π ο ι ε ι ό χ ι μόνο τ ή ν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α , ά λ λ ά ( κ α ι δ ι α μ α ρ τ υ ρ ό τ α ν πολύ κ α ι ρ ό ο ί ψ υ χ ο λ ό γ ο ι γ ι ' α υ τ ό ) , κάθε κ λ ά δ ο εφαρμοσμένης ψυχολογίας — τήν εγκληματολογία, τήν ψυχοθεραπευτική, τ ή ν ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ή καί ε π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ή κ α θ ο δ ή γ η σ η κ ι ' ό λ ε ς τ ί ς β λ έ ψ ε ι ς καί τ ί ς α ξ ί ε ς τ ή ς η θ ι κ ή ς καί τ ή ς α ί σ θ η τ ι κ ή ς . Σ ά θ ε ω ρ ί α σχέσης σώματος καί πνεύματος [ υ λ ι σ μ ό ς ] σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σέ μ ι ά ε κ θ α μ β ω τ ι κ ή ασυνέπεια... Σ' έ ν α καθαρά μ η χ α ν ι κ ό κόσμο α ί τ ι ο υ κ α ι α ί τ ι α τ ο ΰ πού κ υ β ε ρ ν ά τ α ι άπό τ ό ν ό μ ο τ ή ς δ ι α τ ή ρ η σ η ς τ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς , κ α ν έ ν α «φαινόμενα»... δέν θ ά μπορούσε ν ά ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι χ ω ρ ί ς τ ή ν κάποια ά ν τ ί ο τ ο ι χ ή τ ο υ α ι τ ί α . Συνε­ πώς, μέσα στό ν ε υ ρ ι κ ό σύστημα, ή ε ν έ ρ γ ε ι α θά έπρεπε νά «μεταμορφώ­ ν ε τ α ι » μέ κάποιον α ν ε ξ ή γ η τ ο τρόπο σέ σ υ ν ε ί δ η σ η . Θά έπρεπε νά τήν «παράγει» τό χ η μ ε ί ο τ ο ύ μυαλού μέ τόν ί δ ι ο πάνω κάτω τρόπο πού παρά­ γ ε ι τό σ η κ ώ τ ι χ ο λ ή . Τό πώς θά ήταν δ υ ν α τ ό ν νά «παράγουν» οί κ ι ν ή σ ε ι ς τών υλικών σωματίων α υ τ ή ν τήν «άϋλη φ α ν τ α σ μ α γ ο ρ ί α » , π α ρ έ μ ε ν ε μυστή­ ριο. Ό π ο ι α δ ή π ο τ ε παρόμοια δ ι ε ρ γ α σ ί α θ ά ήταν φ α ν ε ρ ά ψ υ χ ο φ υ σ ι κ ή καί ό χ ι άπλά φ υ σ ι κ ή , πράγμα πού θά π α ρ α β ί α ζ ε α υ τ ό μ α τ α καί β ί α ι α τ ή ν τ ε λ ε ι ό ­ τ η τ α ε ν ό ς καθαρά φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ ο ύ σύμπαντος.^"

Στήν ά ρ χ ή α υ τ ή ς τ ή ς μ ε λ έ τ η ς ι σ χ υ ρ ί σ τ η κ α ό τ ι ο ί φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά α π ί σ τ ε υ τ ε ς προ­ τ ά σ ε ι ς τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ α γ ί α ς μ ο ι ά ζ ο υ ν λ ι γ ώ τ ε ρ ο ε ξ ω φ ρ ε ν ι κ έ ς κάτω άπό τ ό φώς τών π ρ α γ μ α τ ι κ ά απίστευτων α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν τ ή ς μ α ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς . Σκοπός μου, ό τ α ν π ε ρ ι έ γ ρ α φ α τ ή ν σ τ ά πλαίσια τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς μ η χ α ν ι κ ή ς θ ε ω ρ ί α τ ο ύ Dobbs,* ή τ α ν μ ο ν ά χ α ν' απεικονίσω α υ τ ό τό σ η μ ε ί ο — χ ω ρ ί ς νά ι σ χ υ ρ ί ζ ο μ α ι ό τ ι ή θ ε ω ρ ί α ε ί ν α ι σωστή ή έστω ό τ ι α κ ο λ ο υ θ ε ί έ ν α σωστό δρόμο. Θά μπορούσα ν' α ν α φ έ ρ ω κ ι ' ά λ λ ε ς υποθέσεις γ ι ά τόν ίδιο ακριβώς λ ό γ ο . Ο ί φ υ σ ι κ ο ί , όπως ε ί δ α μ ε , δ έ ν ν τ ρ έ π ο ν τ α ι νά γ ε ν ν ά ν υποθέσεις ad hoc — ή νά σπεκουλάρουν — γ ι ά νά σ τ ε γ ά σ ο υ ν τά φ α ι ­ ν ό μ ε ν α πσύ α ν α κ α λ ύ π τ ο υ ν π ρ ό σ φ α τ α καί πσύ δ έ ν χωράν στά πλαίσια πού υπάρ­ χουν. Οί " Ε λ λ η ν ε ς γ ν ώ ρ ι ζ α ν τ ί ς η λ ε κ τ ρ ι κ έ ς ι δ ι ό τ η τ ε ς τ ο ΰ ήλεκτρου — δέν τ ο ύ ς Ό Dobbs, στό τέλος τοΰ ούσιαστικώτερου κειμένου του,^^ προτείνει ένα πειραματικό πρόγραμμα πού θά περιλαμβάνει, ταυτόχρονα μέ τά πειράματα τής παρ' αϊσθΓίσης αντί­ ληψης, κι' ένα ώρισμένο τύπο EEG πειραμάτων, πού δπως υποστηρίζει θά επιβεβαίωναν ή θά κατέρριπταν τή θεωρία του. "Ας ευχηθούμε ότι αυτά τά πειράματα θά γίνουν παρά τόν πρόωρο θάνατο του (άν καί γ ι ά τεχνικούς λόγους πού δέν μπορούν ν' αναλυθούν, προβλέπω ένα αρνητικό αποτέλεσμα).

59

ε ν δ ι έ φ ε ρ α ν όμως. Γιά δυό περίπου χ ι λ ι ά δ ε ς χ ρ ό ν ι α , κ α ν ε ί ς δ έ ν ε ν δ ι α φ ε ρ ό τ α ν . Καϊ ξ α φ ν ι κ ά , στόν δ έ κ α τ ο έ β δ ο μ ο αΙώνα, τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α μ έ τ ό ν η λ ε κ τ ρ ι σ μ ό έ γ ι ν α ν τ ή ς μόδας, α ν α κ α λ ύ φ θ η κ α ν φ α ι ν ό μ ε ν α πού δ έ ν ε ί χ α ν ποτέ πριν ο ν ε ι ρ ε υ τ ε ί οΐ άνθρωποι καί οί ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς σ υ ν α γ ω ν ι ζ ό τ α ν σέ υποθέσεις πού θά μπορούσαν νά τά ερμη­ ν ε ύ σ ο υ ν , π ρ ο τ ε ί ν ο ν τ α ς μέ μ ε γ ά λ η ά ν ε σ η «ρευστά», «ύγρόν πύρ», ρ ε ύ μ α τ α καί πεδία. Ό μ α γ ν η τ ι σ μ ό ς καί ή β α ρ ύ τ η τ α ε ί χ α ν μιά παρόμοια ι σ τ ο ρ ί α : ό τ α ν ό Ke­ pler π ρ ό τ ε ι ν ε ό τ ι ο ί π α λ ί ρ ρ ο ι ε ς θ ά πρέπει ν ά ό φ ε ί λ ω ν τ α ι στίς δ υ ν ά μ ε ι ς έ λ ξ ε ω ς τ ή ς σ ε λ ή ν η ς , ό Γ α λ ι λ α ί ο ς σήκωσε τά χ έ ρ ι α ψ η λ ά κ ι ' α π ό ρ ρ ι ψ ε τ ή ν ί δ έ α σάν μ ι ά «μυστικοπαθή φ α ν τ α σ ι ο π λ η ξ ί α » γ ι α τ ί π ρ ο ϋ π έ θ ε τ ε ε ν έ ρ γ ε ι α έ ξ αποστάσεως καί ά ν τ έ κ ρ ο υ ε συνεπώς τσύς «νόμους τ ή ς φ ύ σ ε ω ς » . Αυτό όμως δ έ ν εμπόδισε τ ό ν Ν ε ύ τ ω ν α νά δ ι α τ υ π ώ σ ε ι τ ή ν θ ε ω ρ ί α τ ο υ τ ή ς π α γ κ ό σ μ ι α ς έ λ ξ η ς . Ή «Hypothesis ηοη fingo» ε ί ν α ι ίσως ή θ ρ α σ ύ τ ε ρ η φ ρ ά σ η υποκρισίας πού ξ ε σ τ ό μ ι σ ε ποτέ ένας μ ε γ ά λ ο ς επι­ στήμονας. Αυτό δέν σ η μ α ί ν ε ι β έ β α ι α ό τ ι όποιος θ έ λ ε ι μπορεί ν ά γ ε ν ν ά υποθέσεις. Π ρ έ π ε ι ν ά ε ί ν α ι κ α ν ε ί ς πολύ ε π ι δ έ ξ ι ο ς τ α χ υ δ α κ τ υ λ ο υ ρ γ ό ς γ ι ά ν ά β γ ά ζ ε ι ζ ω ν τ α ν ο ύ ς λα­ γ ο ύ ς άπό τ ό καπέλλο τ ο υ . Μ π ο ρ ε ί ν ' α κ ο ύ γ ε τ α ι ή κ β α ν τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή τ ρ ε λ λ ή , έ χ ε ι όμως μέθσδο καί δ ί ν ε ι α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Ν ω ρ ί τ ε ρ α μ ί λ η σ α γ ι ά αρνητική π ρ σ σ έ γ γ ι σ η τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς μ έ τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . Μ ' α υ τ ό ε ν ν ο ο ύ σ α ό τ ι ο ί σουρρ ε α λ ι σ τ ι κ έ ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ή ς πρώτης θ ά σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν ε ύ κ ο λ ώ τ ε ρ α τ ί ς δυσπιστίες γ ι ά τ ή δ ε ύ τ ε ρ η - έ φ ' όσον ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι στήν πρώτη ν ά π α ρ α β ι ά ζ ε ι τ ο ύ ς «νόμους τ ή ς φύσης» όπως τ ο ύ ς ε ν ν ο ο ύ σ ε ή κ λ α σ σ ι κ ή φ υ σ ι κ ή τ ο ΰ π ε ρ α σ μ έ ν ο υ αιώνα, γ ι α τ ί νά μήν α ξ ι ώ σ ε ι καί ή δ ε ύ τ ε ρ η τ ό ί δ ι ο δ ι κ α ί ω μ α ; Ά λ λ ά , τ ό ξ α ν α τ ο ν ί ζ ο μ ε , δέν ε ί ν α ι παρά μιά α ρ ν η τ ι κ ή σ υ μ φ ω ν ί α , δ έ ν σ η μ α ί ν ε ι παρά μιά κ ο ι ν ή ά ψ η φ η σ ι ά γ ι ά τ ά αρ­ χ α ί α ταμπού καί γ ι ά μιά μ η χ α ν ι σ τ ι κ ή κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α πού έ χ ε ι κ α τ α ν τ ή σ ε ι ανα­ χρονιστική. Μ έ χ ρ ι έδώ, πάνε ό λ α καλά. Υ π ά ρ χ ο υ ν όμως ώ ρ ι σ μ έ ν α π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά φ α ι ­ ν ό μ ε ν α πού κ α ν έ ν α ς φ υ σ ι κ ό ς , όσο π λ α τ ύ μ υ α λ ο ς κ ι ' άν ε ί ν α ι , δ έ ν μπορεί νά παρα­ δ ε χ τ ε ί στήν ο ν ο μ α σ τ ι κ ή τ ο υ ς άξια: Ε ν ν ο ώ τ ή ν ΡΚ — τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η . Τ ό «παρά» κ ά τ ι τ ι τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς δέν ά π σ κ λ ε ί ε τ α ι ν ά γ ί ν ε ι , σ ' έ ν α ό χ ι καί τόσα μ α κ ρ ι ν ό μέλλαν, α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς μ ε τ α χ ε ί ρ η σ η ς άπό τ ή ν κ β α ν τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή , νά π λ ο υ τ ι σ τ ε ί μέ ν έ α «πεδία», πού θά προστεθούν σ τ ά όσα υπάρ­ χ ο υ ν καί μέ κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο υ ς τύπους «αλληλεπιδράσεων» πού θά προστεθούν στό σ η μ ε ρ ι ν ό ρ ε π ε ρ τ ό ρ ι ο τών τεσσάρων.* Δ έ ν δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι όμως μιά παρόμοια α ι σ ι ο δ ο ξ ί α καί γ ι ά τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η . Ό D o b b s σιωπά, τό ί δ ι ο καί ό M a r g e n a u καί — μέσα σ τ ά π ε ρ ι ω ρ ι σ μ έ ν α ό ρ ι α γ ν ώ σ η ς μου τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ς β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α ς — δέν γ ν ω ρ ί ζ ω κ α μ μ ι ά σοβαρή απόπειρα φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ ή ς ε ρ μ η ν ε ί α ς τ ο ΰ πώς θά μποροΰσε νά ε π η ρ ε ά σ ε ι τ ή ν κ ί ν η σ η ενός ζ α ρ ι ο ϋ πού κ υ λ ά ε ι μιά π ν ε υ μ α τ ι κ ή προσπά­ θ ε ι α . Ό λ ό γ ο ς ε ί ν α ι α π λ ό ς : ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η καί ή τ η λ ε κ ί ν η σ η λ ε ι τ ο υ ρ ­ γ ο ύ ν σ έ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς διαστάσεις- κ ι ' όπως ο ί άκαμπτοι ν ό μ ο ι τ ή ς μ η χ α ν ι κ ή ς τ ο ΰ μακροσκοπικού κόσμου δέν ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι στήν μ ι κ ρ ο φ υ σ ι κ ή , έ τ σ ι καί ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α πού χ α ί ρ ο ν τ α ι α τ ο ύ ς χ ώ ρ ο υ ς τ ή ς μ ι κ ρ ο φ υ σ ι κ ή ς δέν ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι σέ μιά μακρο­ σκοπική στάθμη. "Ένα ά τ ο μ ο ε ί ν α ι «ελεύθερο» ν ά κ ά ν ε ι ό,τι τ ο ΰ καπνίσει μέσα στή σχέση τ ή ς α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ί α ς τ ο ύ H e i s e n b e r g καί ό λ ε ς μας οί σ χ ε τ ι κ έ ς δηλώ­ σεις α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σέ π ι θ α ν ό τ η τ ε ς , ό χ ι σέ β ε β α ι ό τ η τ ε ς . Σ ύ μ φ ω ν α όμως μέ τό ν ό μ ο ' Ή σύγχρονη φυσική γ ν ω ρ ί ζ ε ι τέσσερις τύπους αλληλεπιδράσεων: τίς «ίσχυρές» καί «ασθενείς» πυρηνικές αλληλεπιδράσεις- τις ηλεκτρομαγνητικές καί τής βαρύτητας. Κάθε τύπος υπακούει στους δικούς τους νόμους.

60

τών μ ε γ ά λ ω ν αριθμών, σ' έ ν α μακρσσκοπικό σώμα τ ρ ι σ ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν ατόμων, ο ΐ αποκλίσεις ά ν τ ι σ τ α θ μ ί ζ α ν τ α ι , τ ό ά θ ρ ο ι σ μ α τών π ι θ α ν ο τ ή τ ω ν δ ί ν ε ι μιά β ε β α ι ­ ό τ η τ α κ α ι τ ά παλιά ταμποΰ ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν ν ά ίσχύουν.* " Ε τ σ ι , ό τ α ν έ ν α μήνυ­ μα παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς μέ τ ή ν μ ο ρ φ ή τ ο ΰ ν ο ο ν ί ο υ , τ ο ΰ ψ ι τ ρ ο ν ί ο υ ή ό,τιδήποτε ά λ λ ο υ , π ρ ο σ κ ρ ο ύ ε ι σ' έ ν α «κρίσιμα τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν ο » ν ε ύ ρ ο , λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί σέ μιά στά­ θμη κ β α ν τ ι κ ή ς α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ τ ί α ς καί μπορεί, άς πούμε, νά κ ά ν ε ι θ α ύ μ α τ α . Α υ τ ή όμως ή δ ι α δ ι κ α σ ί α δ έ ν α ν τ ι σ τ ρ έ φ ε τ α ι . Δ έ ν μπορείς ν ά ε π η ρ ε ά σ ε ι ς τ ή ν πορεία ε ν ό ς μακροσκοπικού σώματος, όπως έ ν α ζ ά ρ ι πού κ υ λ ά ε ι , μέ μ ι κ ρ ο φ υ σ ι κ ά σ ω μ ά τ ι α ή κ υ μ ά τ ι α φ α ν τ α σ τ ι κ ή ς μάζας. " Ε τ σ ι ό ν ό μ ο ς τών μ ε γ ά λ ω ν αριθμών ποϋ δ ί ν ε ι τ ό σ η ε γ κ υ ρ ό τ η τ α στά ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς , ε ί ν α ι , τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο εμπόδιο γ ι ά κάθε φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ ή ε ξ ή γ η σ η τ ή ς τ η λ ε κ ί ν η σ η ς . * * Α υ τ ό β έ β α ι α δ έ ν · σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι θ ά πρέπει ν ' α γ ν ο ή σ ο υ μ ε τ ή ν α π ο δ ε ι κ τ ι κ ή αξία τών μακροσκοπικών π ε ι ρ α μ ά τ ω ν τ η λ ε κ ί ν η σ η ς ποϋ έ κ α ν α ν ό Rhine καί οί ά λ λ ο ι . Σ η μ α ί ν ε ι μ ο ν ά χ α ό τ ι παρ' ό λ ο ποϋ πρέπει ν ά δ ε χ τ ο ύ μ ε τ ή ν μ α ρ τ υ ρ ί α τ ο υ ς , θ ά πρέπει ν ά π α ρ α ι τ η θ ο ύ μ ε άπό κάθε λ ο γ ι κ ή ε λ π ί δ α μιάς φ υ σ ι κ ή ς ε ξ ή γ η σ η ς , α κ ό μ α καί μέ τ ή ν μ α ρ φ ή τ ή ς πιό π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν η ς καί α ν ε κ τ ι κ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς μηχα­ νικής. Τ ό ϊ δ ι ο δ ί λ η μ μ α α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο μ ε ό τ α ν σ τ ρ ε φ ό μ α σ τ ε πρός έ ν α τύπο φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ποϋ έ χ ε ι σ α σ τ ί σ ε ι τ ό ν άνθρωπσ άπό τ ή ν α υ γ ή τ ή ς μ υ θ ο λ ο γ ί α ς : Τ ό σπάσιμο τ ή ς μ α κ ρ υ ά ς καί μ ο ν ό τ ο ν η ς ά λ υ σ σ ί δ α ς τών α ί τ ι α κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν άπό συμπτώσεις μιάς απίθανης φ ύ σ η ς , πού ένώ δ έ ν σ υ ν δ έ ο ν τ α ι α ί τ ι α κ ά , φ α ί ν ο ν τ α ι ν ά έ χ ο υ ν έ ν α με­ γ ά λ ο ν ό η μ α . Ό π ο ι α δ ή π ο τ ε θ ε ω ρ ί α ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ν ά π ά ρ ε ι στά σοβαρά α υ τ ά τ ά φ α ι ­ ν ό μ ε ν α , θά πρέπει νά έ ρ θ ε ι σέ μ ι ά ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ώ τ ε ρ η α κ ό μ α ρ ή ξ η μέ τ ί ς παρα­ δ ο σ ι α κ έ ς μας κ α τ η γ ο ρ ί ε ς τ ή ς σ κ έ ψ η ς άπό τ ί ς π ρ ο κ η ρ ύ ξ ε ι ς τ ο ΰ H e i s e n b e r g , τ ο ύ Dirac ή τ ο ΰ F e y n m a n . Α σ φ α λ ώ ς δ έ ν ή τ α ν τ υ χ α ί α ό τ ι ό W o l f g a n g PauM — πατέρας τ ο υ ν ε τ ρ ί ν ο υ καί τ ή ς ' Α ρ χ ή ς Pauli, πού ε ί ν α ι έ ν α ς άπό τ ο υ ς α κ ρ ο γ ω ν ι α ί ο υ ς λ ί θ ο υ ς τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς — ε ξ έ θ ε σ ε μιά τ έ τ ο ι α θ ε ω ρ ί α σέ σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μέ τόν C.G. Jung. Ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς « Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α ς » τών J u n g - Pauli, σ ύ λ λ η ψ η ε ν ό ς φ υ σ ι κ ο ύ καί ε ν ό ς ψ υ χ ο λ ό γ ο υ ποϋ ή τ α ν καί ο ι δυό φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί ε ς στόν τ ο μ έ α τ ο υ ς , αντιπρο­ σωπεύει τ ή ν ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ώ τ ε ρ η ϊσως α π ο μ ά κ ρ υ ν σ η άπό τ ή ν κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α τών μη­ χ α ν ι σ τ ι κ ώ ν επιστημών τ ο ϋ κ α ι ρ ο ύ μας. Κ ι ' όμως, ε ί χ ε έ ν α π ρ ο ά γ γ ε λ ο πού ο ί ι δ έ ε ς τ ο υ επηρέασαν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ό ν J u n g : μιά κ α τ α π λ η κ τ ι κ ή μ ε γ α λ α φ υ ί α , τ ό ν Α υ σ τ ρ ι α κ ό β ι ο λ ό γ ο Paul K a m m e r e r πσύ α υ τ ο κ τ ό ν η σ ε τό 1926, σέ η λ ι κ ί α σ α ρ ά ν τ α π έ ν τ ε χρονών.

* Γιά νά ε ξ η γ ή σ ο υ μ ε αυτό τό σημείο, κάθε ηλεκτρόνιο ενός άτομου υδρογόνου σέρνει Ι η ν αβεβαιότητα πού τό χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι σ' όλο τό μήκος τής «πλανητικής του τροχιάς». Ή τ α χ ύ τ η τ α δμως μιάς μικρής σφαίρας ε ί ν α ι αβέβαια μόνο κατά δώδεκα περίπου ίντσες κατά αιώνα καί ή αβεβαιότητα τής θέσης της φ θ ά ν ε ι μόλις τό μ έ γ ε θ ο ς τής διαμέτρου τού πυρήνα τού άτομου. ** Ή σημασία τών επαναστατικών ηλεκτρονικών πειραμάτων τοΰ Helmut Schmidt, τά όποια α ν α φ έ ρ α μ ε προηγουμένως, έ γ κ ε ι τ α ι στό γεγονός ότι ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι σέ μιά κβαντική στά­ θμη. Δ έ ν επεκτείνεται όμως αυτό καί στά ζάρια.

61

Νόμος

των Σεφων καΐ Συγχρονιστικότης

ι Ό K a m m e r e r ή τ α ν οπαδός τ ο ΰ L a m a r c k : Π ί σ τ ε υ ε στήν « κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α τών επίκτητων χαρακτηριστικών» - πίστευε δηλαδή ότι ή καλυτέρευση τής εμφάνισης κ α ι οί ι κ α ν ό τ η τ ε ς πού αποκτούν οί γ ο ν ε ί ς κ λ η ρ ο ν ο μ ο ύ ν τ α ι μ έ χ ρ ι ς έ ν α σ η μ ε ί ο άπό τ ο ύ ς α π ο γ ό ν ο υ ς τ ο υ ς . Α ν τ ί θ ε τ η σ' α υ τ ή ν τ ή ν άποψη, ή ν ε ο - Δ α ρ β ι ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι ό τ ι τ ά ε π ί κ τ η τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά δ έ ν έ χ α υ ν επίδραση πάνω σ τ ά γ ο ν ί ­ δ ι α πού φ έ ρ ο υ ν τό κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό έντύπωμα" ή ε ξ έ λ ι ξ η ο φ ε ί λ ε τ α ι σέ τ υ χ α ί ε ς καί ε π ι λ ε γ μ έ ν ε ς άπό τ ή ν φ ύ σ η μ ε τ α λ ά ξ ε ι ς τ ο ΰ γ ε ν ε τ ι κ ο ύ υ λ ι κ ο ύ . Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ά , ή άποψη τ ο ΰ L a m a r c k ε ί ν α ι έ λ κ υ σ τ ι κ ώ τ ε ρ η , γ ι α τ ί β λ έ π ε ι τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η σάν έ ν α α θ ρ ο ι σ τ ι κ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α α ρ ε τ ώ ν κ ι ' αγώνων δ ι α δ ο χ ι κ ώ ν γ ε ν ε ώ ν , ένώ σ ύ μ φ ω ν α μ έ τήν Δ α ρ ­ β ι ν ι κ ή θ έ σ η , ό λ ο ι α ύ τ α ι ο ί κόποι πάνε χ α μ έ ν ο ι , κάθε γ ε ν ι ά α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι ν ' α ρ χ ί ζ ε ι άπό τό ά λ φ α καί ή εξέλιξη ε ί ν α ι α π ο τ έ λ ε σ μ α τ υ φ λ ή ς τ ύ χ η ς καί ε π ι λ ε κ τ ι κ ή ς πίεσης. Οί οπαδοί όμως τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τ ο ΰ L a m a r c k δ έ ν μπόρεσαν πατέ ν' αποδεί­ ξ ο υ ν π ε ι ρ α μ α τ ι κ ά τ ή ν κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α τών ε π ί κ τ η τ ω ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν . Ή θεωρία ξεπεράστηκε κι' έ φ τ α σ ε νά θεωρείται αίρεση. Ό Kammerer ήταν ό τ ε λ ε υ ­ τ α ί α ς δ ι ά σ η μ ο ς στήν Ευρώπη οπαδός τ ο ύ L a m a r c k . Ξ ό δ ε ψ ε τό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μέρος τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ προσπαθώντας ν ' α π ο δ ε ί ξ ε ι τ ή ν κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α τών ε π ί κ τ η τ ω ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν στά ερπετά, στά α μ φ ί β ι α , α κ ό μ α καί στίς σουπιές. Τά πειρα­ μ α τ ό ζ ω α του όμως χ ά θ η κ α ν στόν Πρώτα Π α γ κ ό σ μ ι α Π ά λ ε μ α καί τό μ ο ν α δ ι κ ό δ ε ί γ μ α πού μπόρεσε νά σώσει, έ ν α «γυρίνο τ ή ς μαμής» (Alytes obstetricans) β ρ έ θ η κ ε τ ε λ ι κ ά παραποιημένο καί ή τ α ν πλαστό τ ε κ μ ή ρ ι ο . Λ ί γ ε ς β δ ο μ ά δ ε ς μ ε τ ά άπ' α υ τ ή ν τ ή ν α π ο κ ά λ υ ψ η καί μέ κ α τ α κ ο υ ρ ε λ ι α σ μ έ ν η τ ή ν υπόληψη τ α υ , ό K a m ­ merer τ ί ν α ξ ε τά μ υ α λ ά τ ο υ στόν αέρα, σ' έ ν α β α υ ν ό τ ή ς Α υ σ τ ρ ί α ς . Π ο λ λ ά χ ρ ό ν ι α τ ώ ρ α μ' έ θ ε λ γ ε ή ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ή α υ τ ή προσωπικότης καί τ ε λ ε υ ­ τ α ί α έ γ ρ α ψ α τ ή ν β ι ο γ ρ α φ ί α τ ο υ * σ τ ή ν οποία α π ο δ ε ι κ ν ύ ω , όπως τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν πιστεύω, ό τ ι α υ τ ή ή παραποίηση έ γ ι ν ε άπό κάποιον ά λ λ ο , στήν απουσία τσύ K a m * T h e Case of the Midwife Toad (Λονδίνο, 1971, Ν έ α Υόρκη, 1 9 7 2 ) .

62

merer. Πρός τό παρόν όμως, δ έ ν μάς απασχολούν οί Λ α μ α ρ κ ι α ν έ ς απόψεις τ ο ύ K a m m e r e r ( ά ν καί θά επανέλθω α ρ γ ό τ ε ρ α σέ σ υ ν τ ο μ ί α σ' α υ τ έ ς ) , ά λ λ ά ή ά λ λ η αίρεση ποϋ ασπαζόταν, ή πίστη τ ο υ στή σημασία τών φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ώ ν συμπτώσεων. Δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τ ή ν θ ε ω ρ ί α τ ο υ τό 1919, στήν α ξ ι ο σ η μ ε ί ω τ η ε ρ γ α σ ί α τ ο υ Das Gesetz der Serie — Ό Νόμος τ ή ς Ε μ φ α ν ί σ ε ω ς τών Συμπτώσεων σέ Σ ε ι ρ έ ς · τό έ ρ γ ο δέν έ χ ε ι μ ε τ α φ ρ α σ τ ε ί μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α Α γ γ λ ι κ ά . Σ τ ό Case of the Midwife Toad, ε ξ έ θ ε σ α περιληπτικά τ ι ς α π ό ψ ε ι ς τ α υ καί ζ η τ ώ σ υ γ ν ώ μ η ν ά ν ά ν α γ κ ά ζ α μ α ι α υ τ ή τ ή σ τ ι γ μ ή ν ά επαναλάβω μ ε ρ ι κ έ ς π α ρ α γ ρ ά φ ο υ ς . 'Από τ ά ε ί κ ο σ ι μ έ χ ρ ι τ ά σ α ρ ά ν τ α τ ο υ χ ρ ό ν ι α , ό K a m m e r e r κ ρ α τ ο ύ σ ε έ ν α η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο συμπτώσεων. Δ έ ν ή τ α ν ό μ ό ν ο ς πού ε ί χ ε παρασυρθεί άπ' α υ τ ό τό κ ρ υ φ ό β ί τ σ ι ο . Ό J u n g , π α ρ α δ ε ί γ μ α τ ο ς χ ά ρ ι ν , έ κ α ν ε τ ό ίδιο. «Συνάντησα συχνά α υ τ ά τά φ α ι ν ό μ ε ν α » έ γ ρ α ψ ε ό J u n g , «καί προσωπικά έ χ ω πεισθεί ό τ ι οί α σ θ ε ν ε ί ς μου απέδιδαν τ ε ρ ά σ τ ι α σημασία σ' α υ τ έ ς τ ί ς ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς . Σ τ ί ς περισσό­ τ ε ρ ε ς περιπτώσεις ε π ρ ό κ ε ι τ ο γ ι ά π ρ ά γ μ α τ α πού δ έ ν κ ο ι ν ο λ ο γ ο ΰ σ α ν α ί άνθρωποι, άπό τ ό ν φ ό β ο μήπως γ ε λ ο ι ο π ο ι η θ ο ύ ν . " Ε μ ε ι ν α κ α τ ά π λ η κ τ ο ς ό τ α ν ε ί δ α πόσο μ ε γ ά λ ο ς ή τ α ν ό α ρ ι θ μ ό ς τών ανθρώπων πού ε ί χ α ν α υ τ ο ύ τ ο ύ ε ί δ ο υ ς τ ί ς εμπει­ ρίες καί πόσο ζ η λ ό τ υ π α φ ύ λ α γ α ν τό μ υ σ τ ι κ ό τους.»^ Τ ό β ι β λ ί ο τ ο ϋ K a m m e r e r α ν α φ έ ρ ε ι ε κ α τ ό π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α συμπτώσεων. Παρα­ δείγματος χάριν: ( 7 ) Σ τ ί ς 18 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ τ ο ϋ 1916, ή γ υ ν α ί κ α μου π ε ρ ί μ ε ν ε στήν α ί θ ο υ σ α α ν α μ ο ν ή ς τ ο ϋ Κ α θ η γ η τ ή Γ ι α τ ρ ο ύ J.v.H..., ξ ε φ υ λ λ ί ζ ο ν τ α ς τ ό π ε ρ ι ο δ ι κ ό Die Kunst καί ε ί δ ε μ ε ρ ι κ έ ς φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς έ ρ γ ω ν ε ν ό ς ζ ω γ ρ ά ­ φ ο υ ο ν ό μ α τ ι S c h w a l b a c h πού τ ή ν εντυπωσίασαν. Σ υ γ κ ρ ά τ η σ ε αμέσως ν ο ε ρ ά τ ό ό ν ο μ α τ ο ύ ζ ω γ ρ ά φ ο υ , γ ι ά ν ά μπορέσει ν ά δ ε ϊ τ ά έ ρ γ α τ ο υ στό πρωτότυπο. Ε κ ε ί ν η τ ή ν σ τ ι γ μ ή ά ν ο ι ξ ε μιά πόρτα καί ή υπάλληλος τ ο ύ γ ι α τ ρ ο ύ ρ ώ τ η σ ε : «Είναι έ δ ώ ή κ υ ρ ί α S c h w a l b a c h ; Τ ή ν ζ η τ ο ύ ν στό τηλέφωνο. »2 ( 2 2 ) Σ τ ί ς 28 Ι ο υ λ ί ο υ 1915, πέρασα άπό τ ί ς α κ ό λ ο υ θ ε ς προοδευ­ τ ι κ έ ς Σ ε ι ρ έ ς : ή γ υ ν α ί κ α μου ε κ ε ί ν η τ ή ν εποχή δ ι ά β α ζ ε τ ό μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α Michael, τ ο ύ H e r m a n n B a n g , καί ε ί χ ε φ τ ά σ ε ι σ' έ ν α σ η μ ε ί ο πού αφο­ ρούσε έ ν α σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο ϋ μ υ θ ι σ τ ο ρ ή μ α τ ο ς , τ ή ν «Κυρία Rohan». ( α ) Β λ έ π ε ι μ έ σ α στό τραμ έ ν α ν ά ν τ ρ α ποϋ έ μ ο ι α ζ ε μέ τό φ ί λ ο τ η ς Π ρ ί γ κ η π α Josef Rohan- τό ί δ ι ο β ρ ά δ υ π ε ρ ν ά ε ι άπό τό σπίτι ό Πρίγκηπας Rohan ( β ) μέσα στό ί δ ι ο τ ρ α μ , α κ ο ύ ε ι κάποιον ν ά ρ ω τ ά ε ι τ ό ν ψ ε υ τ ο Rohan ά ν ξ έ ρ ε ι τ ό χ ω ρ ι ό W e i s s e n b a c h στή λ ί μ ν η A t t e r s e e καί κ α τ ά πόσον θ ά ή τ α ν κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η τ ο υ έ ν α ε υ χ ά ρ ι σ τ ο μέρος γ ι ά ν ά π ε ρ ά σ ε ι κ α ν ε ί ς τ ι ς διακοπές τ ο υ ε κ ε ί . Ή γ υ ν α ί κ α μου κ α τ ε β α ί ν ε ι άπό τ ό τ ρ α μ καΐ π η γ α ί ν ε ι νά ψ ω ν ί σ ε ι σ' έ ν α μπακάλικο στή Naschmarkt^ ό υπάλ­ λ η λ ο ς τ ή ν ρ ω τ ά ε ι μήπως κ α τ ά τ ύ χ η γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ ό χ ω ρ ι ό W e i s s e n b a c h στή λ ί μ ν η A t t e r s e e , γ ι α τ ί πρέπει ν ά τ α χ υ δ ρ α μ ή σ ε ι κάποια π α ρ α γ γ ε λ ί α καί δ έ ν έ χ ε ι τ ή σωστή δ ι ε ύ θ υ ν σ η . ^ 'Από τ ά ά λ λ α τ ο υ π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α , τ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α ε ί ν α ι πιό σ υ ν η θ ι σ μ έ ν α α κ ό μ α * . Α ν α φ έ ρ ε ι , π.χ. ό τ ι στίς 4 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1910, ό κ ο υ ν ι ά δ ο ς τ ο υ πήγε σ' έ ν α Γιά τόν ϊδιο λόγο παράθεσα τά δυό α υ τ ά ϊδια παραδείγματα στό The Case of the tJlidwife Toad.

63

κ ο ν σ έ ρ τ ο δπου κάθησε στήν θέση 9 καΐ ε ί χ ε καί ν ο ύ μ ε ρ ο γ κ α ρ ν τ α ρ ό μ π α ς 9· τ ή ν ε π ο μ έ ν η , σ' έ ν α ά λ λ ο κ ο ν σ έ ρ τ ο , κάθησε στήν θέση 21 καί ε ί χ ε ν ο ύ μ ε ρ ο γ κ α ρ ν ­ ταρόμπας 2 1 . Ό K a m m e r e r ο ν ο μ ά ζ ε ι α υ τ ό τό ε ί δ ο ς , σ ύ μ φ ω ν α μέ τό όποϊο ό ί δ ι ο ς τύπος συμπτώσεων σ υ μ β α ί ν ε ι σέ δ υ ό δ ι α δ ο χ ι κ έ ς μ έ ρ ε ς , «σειρές δ ε υ τ έ ρ α ς τ ά ­ ξ ε ω ς » , καί π α ρ α τ η ρ ε ί : «Σύντομα θά δ ο ύ μ ε ό τ ι οί σ ε ι ρ έ ς πρώτης τ ά ξ ε ω ς συσσω­ ρ ε ύ ο ν τ α ι καΐ δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν σ ε ι ρ έ ς δ ε υ τ έ ρ α ς τ ά ξ ε ω ς , τ ρ ί τ η ς , ν υ ο σ τ ή ς , κλπ., κΓ ό τ ι αυτό ε ί ν α ι έ ν α πάρα πολύ κ ο ι ν ό φ α ι ν ό μ ε ν ο , σ χ ε δ ό ν ό κανόνας." Υ π ά ρ χ ε ι γ ε ν ι κ ά ή α ν τ ί λ η ψ η ό τ ι ο ί συμπτώσεις έ χ α υ ν μιά τ ά σ η ν ά έ ρ χ ο ν τ α ι σέ σ ε ι ρ έ ς - οί χ α ρ τ ο π α ί κ τ ε ς έ χ ο υ ν τ ί ς «ρέντες» τ ο υ ς καί τ ί ς γ κ ί ν ι ε ς τ ο υ ς , κ ι ' «ένα κακό δέν έ ρ χ ε τ α ι ποτέ μόνο τ ο υ » . Σ' α υ τ ό ο φ ε ί λ ε τ α ι κ ι ' ό τ ί τ λ ο ς τ ο ΰ β ι β λ ί ο υ Das Gesetz der Serie. Μ ι ά Σειρά κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι σάν μ ι ά υπάκουη δ ι α δ ο χ ή ίδιων ή π α ρ ε μ φ ε ρ ώ ν πραγμάτων ή φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , δ ι α δ ο χ ή , ή συσσώρευση δ ι α δ ο χ ώ ν , ποϋ γ ί ν ε τ α ι σ' έ ν α χ ρ ό ν α ή σ' έ ν α χ ώ ρ ο όπου - όσο ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν νά επιβεβαι­ ωθεί άπό μ ι ά π ρ α σ ε κ τ ι κ ή α ν ά λ υ σ η - τά ξ ε χ ω ρ ι σ τ ά σ τ ο ι χ ε ί α α υ τ ή ς τ ή ς δ ι α δ ο χ ή ς δέν σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς άπό τ ή ν ϊ δ ι α ε ν ε ρ γ ό αίτία.^ Ή έ κ φ ρ α σ η «υπάκουη διαδαχή» θά μπορούσε νά δ ώ σ ε ι τ ή ν εντύπωση ό τ ι ο ί Σ ε ι ρ έ ς κ υ β ε ρ ν ώ ν τ α ι άπό τ ο υ ς ν ό μ ο υ ς τ ή ς α ι τ ι ό τ η τ α ς . Σκοπός όμως τ ο ύ K a m ­ merer ή τ α ν ν' α π ο δ ε ί ξ ε ι α κ ρ ι β ώ ς τό α ν τ ί θ ε τ ο - ό τ ι οί συμπτώσεις, ά σ χ ε τ α μέ τό άν ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς ή σέ σ ε ι ρ έ ς , ε ί ν α ι ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς μιάς π α γ κ ό σ μ ι α ς πρχης τής φύσης πού λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ανεξάρτητα άπό τήν φυσική αΐτιότητα. Κ α τ ά τόν Kammerer, οί Νόμοι τ ή ς Ε μ φ α ν ί σ ε ω ς τών Συμπτώσεων σ έ Σ ε ι ρ έ ς » , ε ί ν α ι τ ό ίδιο θ ε μ ε λ ε ι ώ δ ε ι ς μ έ τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς , ά λ λ ά παραμένουν α κ ό μ α ανε­ ξ ε ρ ε ύ ν η τ ο ι . Καί οί μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς συμπτώσεις δ έ ν ε ί ν α ι παρά αί κ α ρ υ φ έ ς τών παγετώνων ποϋ πήρε κατά τ ύ χ η τό μ ά τ ι μας, γ ι α τ ί έ χ ο μ ε παραδοσιακά μιά τ ά σ η ν ' α γ ν ο ο ύ μ ε τ ί ς π α ν τ α χ ο ύ παρούσες ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τών «Σειρών Συμπτώσεων». Μ έ χ ρ ι τ ή μέση τ ο ύ β ι β λ ί ο υ τ ο υ , ό K a m m e r e r α σ χ ο λ ε ί τ α ι μ έ τ ή ν κ α τ ά τ α ξ η τών Σ ε ι ρ ώ ν καί κ ά ν ε ι α υ τ ή τ ή ν ε ρ γ α σ ί α λ ε π τ ό λ ο γ α , σάν τ ό ν ζ ω ο λ ό γ ο ποϋ έ χ ε ι α φ ι ε ρ ώ σ ε ι τή ζ ω ή τ ο υ στήν τ α ξ ι ν ό μ η σ η . Α ρ χ ί ζ ε ι μέ μ ι ά τυπολογία σ χ ε τ ι κ ή μέ α ρ ι θ μ ο ύ ς , ο ν ό μ α τ α , κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς , κ.λ.π., μή-αίτιακών συμπτώσεων. Α κ ο λ ο υ θ ε ί έ ν α κ ε φ ά λ α ι ο πάνω στήν μορφολογία τών Σειρών, πσύ κ α τ α τ ά σ σ ο ν τ α ι ά ν ά λ σ γ α μέ τ ή ν «τάξη» τ ο υ ς ( τ ό ν α ρ ι θ μ ό δ η λ α δ ή τών δ ι α δ ο χ ι κ ώ ν τ ο υ ς σ υ μ π τ ώ σ ε ω ν ) , τ ή ν «ίσχΰ» τ ο υ ς , ( τ ό ν αριθμό τών π α ρ α λ λ ή λ ω ν συμπτώσεων) καί τ ί ς «παραμέ­ τρους" τ α υ ς ( τ ό ν αριθμό τών κοινών τ ο υ ς χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν ) . Ό K a m m e r e r πέρασε πολλές ώρες καθισμένος στά π α γ κ ά κ ι α τών πάρκων όπου κ α τ ά γ ρ α φ ε τ ό ν αριθμό τών περαστικών καί τ ο ύ ς τ α ξ ι ν ο ­ μούσε α ν ά λ ο γ α μ έ τ ό φ ύ λ ο τ ο υ ς , τ ή ν η λ ι κ ί α τ ο υ ς , τ ό ν τ ύ σ ι μ ο τ ο υ ς , μ έ τό άν κ ρ α τ ο ύ σ α ν ή ό χ ι ό μ π ρ έ λ λ α ή π α κ έ τ τ α . Τό ϊ δ ι ο έ κ α ν ε καί στά μα­ κρινά τ α ξ ί δ ι α τ ο υ μ έ τ ό τ ρ α μ άπό τ ό π ρ ο ά σ τ ε ι ό τ ο υ στό ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο τ ο υ , στήν πόλη. Μ ε τ ά , μ ε λ ε τ ο ύ σ ε τ ο ύ ς πίνακες τ ο υ ς κ ι ' α ν α κ ά λ υ π τ ε ό τ ι ε μ φ ά ν ι ζ α ν π α ρ α μ ε τ ρ ι κ ά τ ή ν ϊ δ ι α ε κ ε ί ν η τυπική σ υ γ κ ρ ό τ η σ η πσύ ε ί ν α ι τόσο α ί κ ε ί α α τ ο ύ ς σ τ α τ ι σ τ ι κ ο ύ ς , α τ ο ύ ς τ ζ ο γ α δ ό ρ ο υ ς καί στίς α σ φ α λ ι ­ σ τ ι κ έ ς ε τ α ι ρ ε ί ε ς . Καί λ ά β α ι ν ε πάντα ύπ' όψη τ ο υ τ ο υ ς α ί τ ι α κ ο ύ ς παρά­ γ ο ν τ ε ς όπως ε ί ν α ι οί ώρες τ ή ς αιχμής, ό καιρός, κλπ.^ Στό τέλος τού καταστατικού αυτού μέρους τού βιβλίου του, ό Kammerer καταλήγει:

64

Μ έ χ ρ ι έδώ, α σ χ ο λ η θ ή κ α μ ε α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ά μ έ τΙς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τών επαναλαμβανόμενων Σειρών, χωρίς νά επιχειρήσουμε νά τΙς ε ξ η γ ή ­ σ ο υ μ ε . Α ν α κ α λ ύ ψ α μ ε ό τ ι ή δ ι α δ ο χ ή Ί'διων ή π α ρ ε μ φ ε ρ ώ ν δ ε δ ο μ έ ν ω ν σέ σ υ ν ε χ ό μ ε ν ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο ύ χ ώ ρ ο υ ή τ ο ύ χ ρ ό ν ο υ , ε ί ν α ι έ ν α άπλό ε μ π ε ι ρ ι κ ό γ ε γ ο ν ό ς πού ο φ ε ί λ α μ ε ν ά π α ρ α δ ε χ τ ο ύ μ ε κ α ι πού δ έ ν μπορεί νά ε ρ μ η ν ε υ τ ε ί σάν μιά άπλή σύμπτωση-ή, μάλλον, ποϋ κ ά ν ε ι τ ή ν σύμ­ πτωση σ έ τ έ τ ο ι α έ κ τ α σ η έ ν α κ α ν ό ν α , πού α ν α τ ρ έ π ε τ α ι α υ τ ή καθ' ε α υ τ ή ή έ ν ν ο ι α τ ή ς λ έ ξ η ς σύμπτωση.'' Σ τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο , στό θ ε ω ρ η τ ι κ ό μ έ ρ ο ς τ ο ύ β ι β λ ί ο υ τ ο υ , ό K a m m e r e r α ν α π τ ύ σ σ ε ι τ ή ν κ ε ν τ ρ ι κ ή τ ο υ ί δ έ α ό τ ι μαζύ μ έ τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α υ π ά ρ χ ε ι στόν κόσμο μιά ά ρ χ ή μ ή - α ί τ ι α τ ο ΰ , πού τ ε ί ν ε ι πρός μιά ε ν ό τ η τ α . 'Από μιά άποψη, μπορεί νά π α ρ α β λ η θ ε ί μέ τ ή ν π α γ κ ό σ μ ι α έ λ ξ η - πού γ ι ά τ ο υ ς φ υ σ ι κ ο ύ ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί νά π α ρ α μ έ ν ε ι μυ­ σ τ ή ρ ι ο . ' Α λ λ ' α ν τ ί θ ε τ α άπό τ ή ν β α ρ ύ τ η τ α ποϋ ά φ ο ρ α κάθε μ ά ζ α , χ ω ρ ί ς κ α μ μ ι ά δ ι ά κ ρ ι σ η , α υ τ ή ή δ ύ ν α μ η δ ι α λ έ γ ε ι σ χ ή μ α τ α καί σ υ ν α ρ τ ή σ ε ι ς γ ι ά ν ά τ α ι ρ ι ά ξ ε ι τ ι ς π α ρ ό μ ο ι ε ς τ η ς δ ι α μ ο ρ φ ώ σ ε ι ς μέσα στό χ ώ ρ ο καί στό χ ρ ό ν α : τ ί ς τ α ι ρ ι ά ζ ε ι α ν ά λ ο γ α μέ τ ή ν συγγένεια τ α υ ς . Μέ παιό τρόπο τ ώ ρ α τ ρ υ π ώ ν ε ι α υ τ ή ή μή-αίτιακή δ ύ ν α μ η μέσα στήν α'ιτιακή τ ά ξ η τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν - καί μ' ε ν τ υ π ω σ ι α κ ο ύ ς ά λ λ ά καί μέ κ ο ι ν ο ύ ς τρόπους - δέν μπορούμε νά πούμε, ά φ ο ΰ λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ex hypothesi, έ ξ ω άπό τ ο υ ς γ ν ω σ τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς . Στόν χ ώ ρ ο , δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί π α ρ ά λ λ η λ α φ α ι ν ό μ ε ν α πού σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς μ έ μ ι ά σ υ γ γ έ ν ε ι α . Σ τ ό ν χ ρ ό ν ο παρό­ μοια σ υ ν δ ε δ ε μ έ ν ε ς Σ ε ι ρ έ ς . «Κι' έ τ σ ι έ χ ο μ ε μιά ε ι κ ό ν α π α γ κ ό σ μ ι ο υ μωσαϊκού ή κ ο σ μ ι κ ο ύ κ α λ ε ι δ ο σ κ ο π ί ο υ ποϋ παρά τ' α δ ι ά κ ο π α ά ν α κ α τ έ μ μ α τ α καί τ ί ς α δ ι ά ­ κοπες α ν α κ α τ α τ ά ξ ε ι ς , φ ρ ο ν τ ί ζ ε ι , κ ι ' α υ τ ό , ν ά σ υ ν τ α ι ρ ι ά ζ ε ι τ ά όμοια»^ Ταΰ Kammerer τοΰ κινούσαν ίδιαίτερα τό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν οί χρονικές Σειρέςτ ί ς έ β λ ε π ε σάν κ υ κ λ ι κ έ ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς πού μ ε τ α δ ί δ ο ν τ α ν σάν τ ά κ ύ μ α τ α κ α τ ά μήκος τ ο ΰ χ ρ ο ν ι κ ο ύ ά ξ ο ν α τ ο ΰ χ ω ρ ο χ ρ ο ν ι κ ο ΰ σ υ ν ε χ α ύ ς . Ε μ ε ί ς όμως δέν α ν τ ι λ α μ β α ­ ν ό μ α σ τ ε παρά τ ί ς κ ο ρ υ φ έ ς α υ τ ώ ν τ ώ ν κ υ μ ά τ ω ν , πού τά βλέπομε σάν μεμονω­ μ έ ν ε ς συμπτώσεις, ένώ τ ό κ ο ί λ ω μ α τ ο υ ς μάς π ε ρ ν ά ε ι α π α ρ α τ ή ρ η τ ο . ( Α ν α τ ρ έ ­ πει, μ' α υ τ ό τ ό ν τρόπο, τό ε π ι χ ε ί ρ η μ α τών σ κ ε π τ ι κ ι σ τ ώ ν ό τ ι άπό τό πλήθος τών τ υ χ α ί ω ν π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ώ ν έ μ ε ϊ ς δ ι α λ έ γ ο υ μ ε μόνο ε κ ε ί ν α πού μάς φ α ί ν ο ν τ α ι πώς έ χ ο υ ν κάποιο ν ό η μ α . ) Α υ τ ο ί οί κ ύ κ λ ο ι μποροΰν νά ο φ ε ί λ ο ν τ α ι σέ α ί τ ι α κ ο ύ ς πα­ ρ ά γ ο ν τ ε ς ( σ τ ή ν κ ί ν η σ η π.χ. τών π λ α ν η τ ώ ν ) ή νά π α τ ρ ο ν ά ρ ο ν τ α ι άπό τ ό ν Νόμο τών Σ ε ι ρ ώ ν - όπως ε ί ν α ι , π.χ. οί μ έ ρ ε ς ρ έ ν τ α ς τ ο ΰ χ α ρ τ ο π α ί κ τ η . Α φ ι ε ρ ώ ν ε ι έ ν α κ ε φ ά λ α ι ο σ έ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς θ ε ω ρ ί ε ς γ ύ ρ ω άπό τ ή ν π ε ρ ι ο δ ι κ ό τ η τ α - α ρ χ ί ζ ε ι άπό τ ό μ α γ ι κ ό έπτά τ ο ΰ Π υ θ α γ ό ρ α , π ρ ο χ ω ρ ε ί α τ ο ύ ς π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό μ ε ν ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς κακών καί καλών ή μ ε ρ ω ν τ ο ΰ Γ κ α ί τ ε καί φ θ ά ν ε ι στόν F r e u d πού π ί σ τ ε υ ε ό τ ι οί κ ύ κ λ ο ι τών ε ί κ ο σ ι τ ρ ι ώ ν καί τών ε ί κ ο σ ι ε π τ ά ή μ ε ρ ω ν σ υ ν δ υ ά ζ ο ν τ α ι μέ κάποιο τρόπο καί δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν δ ε δ ο μ έ ν α σ η μ α ν τ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν . Σ τ ό τ έ λ ο ς τ ο ύ β ι β λ ί ο υ τ ο υ ό K a m m e r e r ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ή ν πεποίθηση τ ο υ ό τ ι ό Νόμος τών Σ ε ι ρ ώ ν ε ί ν α ι «συνεχής καί π α ν τ α χ α ύ παρών στή ζ ω ή , στή φ ύ σ η καί στόν κόσμο. Ε ί ν α ι ό ο μ φ ά λ ι ο ς λώρος πού σ υ ν δ έ ε ι τή σ κ έ ψ η , τ ό σ υ ν α ί σ θ η μ α , τ ή ν επιστήμη καί τ ή ν τ έ χ ν η μ έ τ ή ν μ ή τ ρ α τ ο ΰ σύμπαντος ποϋ τ ό γ έ ν ν η σ ε . » 3 Σέ μ ε ρ ι κ ά κ ε φ ά λ α ι α τ ο ϋ β ι β λ ί ο υ καί ί δ ι α ί τ ε ρ α σ' ε κ ε ί ν α πού έ χ ο υ ν σχέση μ έ τ ή ν φ υ σ ι κ ή , υπάρχουν μ ε ρ ι κ ά α φ ε λ ή λ ά θ η . Σ ' ά λ λ α , π ρ ο κ λ η τ ι κ έ ς λ ά μ ψ ε ι ς δ ι ­ αίσθησης. Π α ρ α β ά λ λ ω τό κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ μ' έ ν α ν έ μ π ρ ε σ ι ο ν ι σ τ ι κ ό πίνακα πού πρέ­ πει νά β λ έ π ε ι κ α ν ε ί ς άπό μιάν απόσταση- άν κ ο λ λ ή σ ε ι απάνω τ ο υ τή μ ύ τ η τ ο υ οί λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς θ ά μ ε τ α μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν σ έ χ ο ν δ ρ ο ε ι δ έ σ τ α τ ε ς μ α υ τ ζ ο ΰ ρ ε ς . " Ε τ σ ι , ένώ

65

τ ό θ ε ω ρ η τ ι κ ό μ έ ρ ο ς τ ο ΰ β ι β λ ί ο υ δ έ ν μπορεί ν ά σ τ α θ ε ί ε ϋ κ ο λ α σ έ μιά λ ε π τ α μ ε ρ ή α ν ά λ υ σ η , μπορεί ν ά - β ρ ε ϊ κάποτε μιάν α ν έ λ π ι σ τ η ε φ α ρ μ ο γ ή σάν πρώτη απόπειρα σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή ς κ α τ ά τ α ξ η ς τών συμπτωματικών φ α ι ν α μ έ ν ω ν . Αυτά τά π ρ ά γ μ α τ α σ υ μ β α ί ν ο υ ν στήν ε π ι σ τ ή μ η . "Ισως γ ι ' α υ τ ό α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε κ ι ' ό Einstein τόσο ευ­ ν ο ϊ κ ά τό β ι β λ ί ο . Τό χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε σάν «πρωτότυπο καϊ καθόλου παράλογο».* Μ π ο ρ ε ί νά θ υ μ ή θ η κ ε ό τ ι ή μή Ε ύ κ λ ε ί δ ι ο ς γ ε ω μ ε τ ρ ί α , πού ε φ ε ύ ρ α ν αϊ παλιοί μα­ θ η μ α τ ι κ ο ί λ ί γ ο πολύ γ ι ά νά π α ί ξ ο υ ν , τ ο ΰ προμήθευσε τις βάσεις όπου έ σ τ ή ρ ι ξ ε τήν ρελατιβιστική κοσμολογία του.

" Ε ν α ς ά λ λ ο ς μ ε γ ά λ ο ς φ υ σ ι κ ό ς πού ο ί σ κ έ ι / ε ι ς τ ο υ κ ι ν ή θ η κ α ν πρός μιά παρόμοια κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ή τ α ν ό W o l f g a n g Pauli. Ή σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η τ ή ς π υ ρ η ν ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς πού έ γ ι ν ε τό 1932 στήν Κ ο π ε γ χ ά γ η έ κ λ ε ι σ ε , όπως ε ί ν α ι τό έ θ ι μ ο σ' α υ τ έ ς τ ί ς περιπτώσεις, μέ μιά θ ε α τ ρ ι κ ή παράσταση. Τ ά μ έ λ η τ ή ς σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η ς α ν έ β α σ α ν μιά σ ά τ υ ρ ο γ ε μ ά τ η άπό ε κ ε ί ν ο τ ό κ β α ν τ ι κ ό χ ι ο ύ μ ο ρ πού ε ί χ α μ ε μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α μ ε ρ ι κ ά δ ε ί γ μ α τ α τ ο υ . Ε κ ε ί ν η ε ι δ ι κ ά τ ή χ ρ ο ν ι ά έπαιξαν μιά παρωδία τ ο ΰ Φάουστ τ ο ΰ Γ κ α ί τ ε , στήν οποία ό Pauli έ π α ι ζ ε τό ρ ό λ ο τ ο ύ Μ ε φ ι σ τ ο φ ε λ ή . Μ α ρ γ α ρ ί τ α τ ο υ ή τ α ν τ ό ν ε τ ρ ί ν ο , τ ή ν ύπαρξη τ ο ΰ οποίου ε ί χ ε π ρ ο β λ έ ψ ε ι ό Pauli ά λ λ ά δέν ε ί χ ε α κ ό μ α , α ν α κ α λ υ φ θ ε ί : Μ Ε Φ Ι Σ Τ Ο Φ Ε Λ Η Σ ( σ τ ό ν Φάουστ) : Φ υ λ ά ξ ο υ , Φ υ λ ά ξ ο υ άπό Λ ο γ ι κ ή κ ι ' Ε π ι σ τ ή μ η Τών πιό τ ρ α ν ώ ν όπλων τ' άνθρωπου τ ή ν άσεβη σ υ μ μ α χ ί α Θ' α φ ή σ ε ι ς νά σέ σ ύ ρ ο υ ν μ' ε κ τ υ φ λ ω τ ι κ έ ς μ α γ γ α ν ε ί ε ς Σ' ύπερκόσμια ξ ε μ υ α λ ί σ μ α τ α στά κ β α ν τ ι κ ά πεδία Μ π α ί ν ε ι ή Μ α ρ γ α ρ ί τ α : τ ρ α γ ο υ δ ά ε ι στόν Φάουστ. Μ ε λ ω δ ί α : « Ή Μ α ρ γ α ρ ί τ α στό Ροδάνι» τ ο ύ Σούμπερτ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Μ η δ έ ν ε ί ν α ι ή μάζα μου τ η ς η ρ ε μ ί α ς Τό ίδιο καί ή φ ό ρ τ ι σ η μου ' Ε σ έ ν α κάνω ήρωα μου Ν ε τ ρ ί ν ο ε ί ν α ι τ ό ν ο μ ά μοσ. "Εστω.... Ό Pauli όμως ή τ α ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά έ ν α ε ί δ ο ς Μ ε φ ί σ τ ο μέσα α τ ο ύ ς μ ά γ ο υ ς τ ή ς Κ ο π ε γ χ ά γ η ς . Πρίν άπό μ ε ρ ι κ ά χ ρ ό ν ι α , τ ' α σ τ ρ α φ τ ε ρ ό τ ο υ μυαλό ε ί χ ε γ ε ν ν ή σ ε ι μιά άπό τ ί ς έ ν ν ο ι ε ς - κ λ ε ι δ ι ά τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς φ υ σ ι κ ή ς , τ ή ν 'Απαγαρ ε υ τ ι κ ή ' Α ρ χ ή τ ο ύ Pauli, πού σέ γ ε ν ι κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς λ έ ε ι ό τ ι μέσα σ' έ ν α άταμσ, μόνα έ ν α η λ ε κ τ ρ ό ν ι α τ ή φ α ρ ά μπορεί ν ' α κ ο λ ο υ θ ε ί μιά οποιαδήποτε «πλανητική * 'Από τό "Paul Kammerer als Bioioge", Monistishe Monatshefte τοΰ Η. Przibram, Νοέμ­ βριος 1926.

6β

τ ρ ο χ ι ά » . * Ή Α π α γ ο ρ ε υ τ ι κ ή Ά ρ χ ή ή τ α ν έ ν α καθαρά μ α θ η μ α τ ι κ ό κ α τ α σ κ ε ύ α σ μ α καϊ δέν μπαροΰσε νά ε π ι κ α λ ε σ θ ε ί κ α μ μ ι ά δ ι κ α ί ω σ η άπό τ ή ν φ υ σ ι κ ή α ι τ ι ό τ η τ α , έ ξ ω άπό τ ό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι χ ω ρ ί ς α υ τ ή ν ή κ β α ν τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α δέν θ ά έ κ α ν ε κ α ν έ ν α ν ό η μ α . Ό Κ α θ η γ η τ ή ς τ ή ς Φυσικής τ ο ΰ Yale π α ρ α τ ή ρ η σ ε ό τ ι : Σ ή μ ε ρ α , στή θ ε ω ρ η τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή , ο ί άνθρωποι ε π ι κ α λ ο ύ ν τ α ι μιά ά ρ χ ή ποϋ ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ή σάν « Α π α γ ο ρ ε υ τ ι κ ή Ά ρ χ ή » . Δ η μ ι ο υ ρ γ ό ς τ η ς ή τ α ν ό Pauli. Σ' α υ τ ή τ ή ν ά ρ χ ή ο φ ε ί λ ο ν τ α ι ό λ ε ς οί ρ υ θ μ ι σ τ ι κ έ ς π ρ ά ξ ε ι ς πού α π α ν τ ώ ν τ α ι στή φ ύ σ η . Ή Ά ρ χ ή τ ο ύ Pauli ε ί ν α ι , α π λ ο ύ σ τ α τ α , μιά ά ρ χ ή σ υ μ μ ε τ ρ ί α ς , ε ί ν α ι τ ά κ α θ α ρ ά μ α θ η μ α τ ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τών ε ξ ι σ ώ σ ε ω ν πσύ ρ υ θ μ ί ζ ο υ ν τ ε λ ι κ ά τ ά φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Δ ρ α σ τ η ρ ι ο π ο ι ε ί , σ χ ε δ ό ν θ α υ μ α τ ο υ ρ γ ά , α υ τ ό ποϋ ο ν ο μ ά ζ α μ ε δ υ ν ά μ ε ι ς α ν τ α λ λ α γ ή ς , τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς πού δ έ ν ο υ ν τ ' ά τ ο μ α σ έ μ ό ρ ι α καί τ ά μ ό ρ ι α σ έ κ ρ υ σ τ ά λ λ ο υ ς . Ε υ θ ύ ν ε τ α ι γ ι ά τ ό ό τ ι μ α γ ν η τ ί ζ ε τ α ι τ ό σ ί δ ε ρ ο καί γ ι ά τ ό ό τ ι ή ϋ λ η δ έ ν μπορεί ν ά συμπιεστεί αυθαίρετα σέ μικρώτερο όγκο. Τό αδιαχώρητο τής ΰλης κ ι ' α υ τ ή καθ' ε α υ τ ή ή σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α τ η ς μπορούν ν' αποδοθούν άπ' ευ­ θ ε ί α ς σ τ ή ν Α π α γ ο ρ ε υ τ ι κ ή Ά ρ χ ή τ ο ϋ Pauli. Αυτή ή ά ρ χ ή τ ώ ρ α , δ έ ν έ χ ε ι κ α μ μ ι ά απολύτως δ υ ν α μ ι κ ή πλευρά. Δ ρ ά σάν μιά δ ύ ν α μ η ένώ δ έ ν ε ί ν α ι δ ύ ν α μ η . Δ έ ν μπορούμε ν ά μ ι λ ή σ ο υ μ ε γ ι ' α υ τ ή ν σάν ν ά κ ά ν ε ι ό,τι δήποτε μ έ μιά μ η χ α ν ι κ ή δ ρ ά σ η . " Ο χ ι . Ε ί ν α ι έ ν α πάρα παλϋ γ ε ν ι κ ό καί πάρα πολύ άπιαστο πράγμα" μιά μ α θ η μ α τ ι κ ή σ υ μ μ ε τ ρ ί α πού ε π ι β ά λ λ ε τ α ι πάνω στίς βασικές εξισώσεις τής φύσης.ιο Ό Pauli σ υ μ μ ε ρ ι ζ ό τ α ν τ ή ν πίστη τ ο ύ J u n g ό τ ι στή φ ύ σ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν μήα ί τ ι ο κ ρ α τ ι κ ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς . Α κ ό μ α καί ή Α π α γ ο ρ ε υ τ ι κ ή Ά ρ χ ή «δρά σάν μ ι ά δ ύ ν α μ η ένώ δ έ ν ε ί ν α ι δ ύ ν α μ η » . Δ έ ν ά π σ κ λ ε ί ε τ α ι ν ά ε ί χ ε μιά παλύ πιό β α θ ε ι ά α ν τ ί ­ λ η ψ η τών δριων τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς άπό τ ο ύ ς σ υ ν α δ έ λ φ α υ ς τ α υ μ ά γ ο υ ς . Π ε ν ή ν τ α χ ρ ο ν ώ ν έ γ ρ α ψ ε μιά ο ξ υ δ ε ρ κ έ σ τ α τ η μ ε λ έ τ η μ έ θέμα τ ή ν α ν ά δ υ σ η τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς άπό τ ό ν μ υ σ τ ι κ ι σ μ ό , όπως τ ή ν π α ρ ο υ σ ί α ζ α ν οί ιδέες τ ο ύ J o h a n n e s Kepler - πού ήταν, τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , μ υ σ τ ι κ ι σ τ ή ς καί ι δ ρ υ τ ή ς τ ή ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς α σ τ ρ ο ν ο μ ί α ς . * * Τ ό δ ο κ ί μ ι ο έ χ ε ι τ ό ν τ ί τ λ ο « Ή Ε π ί δ ρ α σ η τών Α ρ χ έ τ υ π ω ν Ι δ ε ώ ν πάνω σ τ ί ς Ε π ι ­ σ τ η μ ο ν ι κ έ ς θ ε ω ρ ε ί ε ς τ ο ΰ Κέπλερ» κ α ί π ρ ω τ ο ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε σ έ μιά σ ε ι ρ ά μ α ν α γ ρ α φ ί ε ς πού δ η μ ο σ ί ε υ σ ε τ ό Ι ν σ τ ι τ ο ύ τ ο J u n g στή Ζυρίχη.^^ Ε ί ν α ι έ ν α πολύ α σ υ ν ή θ ι σ τ ο τ ό λ μ η μ α γ ι ά έ ν α σ ύ γ χ ρ ο ν ο ε π ι σ τ ή μ ο ν α ν ά περιπλακεϊ σ έ μιά τ έ τ ο ι α σ υ γ γ ρ α φ ή καί ν ά τ ή ν δ η μ ο σ ι ε ύ σ ε ι καί σ ' έ ν α Ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό φ ύ λ λ ο . Πρός τ ό τ έ λ ο ς τ ή ς μ ε λ έ τ η ς τ ο υ λ έ ε ι : «Σήμερα έ χ ο μ ε τ ί ς φ υ σ ι κ έ ς επιστή­ μες, δ έ ν έ χ ο υ μ ε όμως πιά μιά φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς . Ά π ό τ ή ν α ν α κ ά λ υ ψ η τ ο ϋ σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ο υ ς q u a n t u m ή φ υ σ ι κ ή α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν ά π α ρ α ι τ η θ ε ί άπό τ ή ν π ε ρ ή φ α ν η άξίωσή τ η ς ν ά κ α τ α λ α β α ί ν ε ι τ ό σύμπαν. Δ έ ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι όμως α υ τ ή ή α τ υ χ ί α ν ά π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι τ ό σπόρο γ ι ά π λ α τ ύ τ ε ρ ε ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς ποϋ θ ά δ ι ο ρ θ ώ σ ο υ ν τ ο ύ ς π ρ ο η γ ο ύ ­ μ ε ν ο υ ς μ ο ν ό π λ ε υ ρ ο υ ς π ρ ο σ α ν α τ α λ ι σ μ ο ύ ς καί θά κ ι ν η θ α ΰ ν πρός μ ι ά μ α ν ι ά τ ι κ η κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί α σ τ ή ν όπαία ή ε π ι σ τ ή μ η δέν θ' α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε ι παρά έ ν α μ ο ν ά χ α μέρος τ ό ΰ σ υ ν ό λ ο υ . » 1 2 * Πιό σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α : Σ' ένα ο υ δ έ τ ε ρ ο άτομο δυό ηλεκτρόνια δέν μπορούν νά έχουν τό ίδιο σύνολο κβαντικών αριθμών. ** Σ χ ε τ ι κ ά ή βιογραφία μου τού Kepler στους Sleepawlkers καί ή πολύ σχετική μέ τού Paul! ανάλυση μου στό άρθρο μου γ ι ά τόν Kepler στήν Encyclopedia of Pliiiosopfiy.

67

Α ύ τ ο ΰ τ ο ΰ ε ί δ ο υ ς ο ϊ φ ι λ ο σ ο φ ι κ έ ς α μ φ ι β ο λ ί ε ς γ ύ ρ ω άπό «τό τ ϊ σ η μ α ί ν ο υ ν δ λ ' αυτά», δ έ ν ε ί ν α ι σπάνιες α τ ο ύ ς έ π ι σ τ ή μ α ν ε ς όταν περνάν τά πενήντα. Θά μπορούσε μ ά λ ι σ τ α νά πεϊ κ ά ν ε ι ς ό τ ι ε ί ν α ι ό κανόνας. Κ ι ' έ τ σ ι έ ξ η γ ε ϊ τ α ι ό γ α λ α ξ ί α ς τών Νόμπελ στις τ ι μ η τ ι κ έ ς θ έ σ ε ι ς τών Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν . Ό Paul! όμως προχώρησε πολύ μ α κ ρ ύ τ ε ρ α άπό τό νά έπινσεί μ ο ν ά χ α φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς θ ε ω ρ ε ϊ ε ς πού θά ερ­ μ ή ν ε υ α ν τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η σ έ όρσυς α ι τ ι ό τ η τ α ς . " Ε ν ο ι ω σ ε ό τ ι ή τ α ν α ν ώ φ ε λ α κ ι ' ό τ ι θ ά ή τ α ν π ρ ο τ ι μ ώ τ ε ρ ο κ α ι πιό τ ί μ ι ο ν ά π α ρ α δ ε χ τ ε ί ό τ ι τ ά παραψυ­ χ ο λ ο γ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α ν α μ έ ν ω ν καί τών φ α ι ν α μ ε ν ι κ ώ ν συμπτώσεων, ή τ α ν τά ο ρ α τ ά ίχνη πού ά φ η ν α ν πίσω τ ο υ ς οί άπιαστες μ ή - α ί τ ι α τ έ ς αρχές τ ο ΰ σύμπαντας. Αυτό έ β α λ ε τ ί ς β ά σ ε ι ς τ ή ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς τ ο υ μέ τ ό ν J u n g .

Κ α τ ά κάποιον τρόπο, ό J u n g μ ε τ α χ ε ι ρ ί σ τ η κ ε τ ό ν Paul! σάν π ρ α γ υ μ ν α σ τ ή τ ο υ ο τ ή μ ο ν τ έ ρ ν α φ υ σ ι κ ή . Ό J u n g π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό τ α ν στήν π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α καί στόν π ν ε υ μ α τ ι σ μ ό άπό τ ά φ α ι τ η τ ι κ ά τ ο υ χ ρ ό ν ι α μ έ χ ρ ι τ ό τ έ λ ο ς τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ . Α ρ ν ή ­ θηκε «νά διαπράξω τ ή ν α ν ο η σ ί α τ ο ύ συρμού καί ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ω όσα δ έ ν μπο­ ρούσα ν ά ε ξ η γ ή σ ω σάν μιά άπατη.» Σ τ ά ε ί κ ο σ ί τ ο υ χ ρ ό ν ι α δ ι ω ρ γ ά ν ω ν ε τ α κ τ ι κ έ ς π ν ε υ μ α τ ι σ τ ι κ έ ς σ υ ν ε δ ρ ι ά σ ε ι ς . Σέ μ ι ά άπ' α υ τ έ ς , «ένα παλιό έπιπλο, έ ν α βαρύ τ ρ α π έ ζ ι άπό ξ ύ λ ο κ α σ τ α ν ι ά ς , ά ν α ι ξ ε μ' έ ν α φ ο β ε ρ ό κ ρ ό τ ο στά δ ύ ο καί λ ί γ ο πιό ϋ σ τ ε ρ α , τ ε λ ε ί ω ς α ν ε ξ ή γ η τ α , έ ν α μ α χ α ί ρ ι τ ο ύ ψ ω μ ι ο ύ έσπασε στά τ έ σ σ ε ρ α , μέσα στό σ υ ρ τ ά ρ ι τ ο υ , κ ά ν ο ν τ α ς έ ν α κ ρ ό τ ο σ ά ν ά π ε φ τ ε πιστολιά. Αυτά τ ά τ έ σ σ ε ρ α κ α μ μ ά τ ι α β ρ ί σ κ ο ν τ α ι άπό τ ό τ ε στήν κ α τ ο χ ή τ ή ς ο ί κ ο γ ε ν ε ί α ς Jung».i'' Ό J u n g δ ι η γ ε ί τ α ι στά α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α τ ο υ έ ν α έ π ι σ ό δ ε ι ο πού έ γ ι ν ε τ ό 1909 ό τ α ν , α τ ό μήνα τ ο ΰ μ έ λ ι τ ο ς πού περνούσε τ ό τ ε ή σχέση τ ο υ ς , ε π ι σ κ έ φ θ η κ ε τόν Freud στή Β ι έ ν ν η . Ή ρ ή ξ η θά ε ρ χ ό τ α ν μ ε τ ά άπό τ ρ ί α χ ρ ό ν ι α . Ό J u n g ή θ ε λ ε νά μ ά θ ε ι ποιά ή τ α ν ή γ ν ώ μ η τ ο ύ Freud πάνω στήν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . "Εκείνη τ ή ν εποχή ό Freud τ ή ν α π έ κ λ ε ι ε άν καί α ρ γ ό τ ε ρ α θ' ά λ λ α ζ ε γ ν ώ μ η . Ό J u n g δ ι η ­ γείται : 'Ενώ ό Freud ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε νά μιλά, έ ν ο ι ω σ α μιά π α ρ ά ξ ε ν η αίσ­ θηση. " Ε ν ο ι ω σ α τ ό δ ι ά φ ρ α γ μ α μου ν ά ζ ε μ α τ ά ε ι σάν κ α υ τ ό σ ί δ ε ρ α , σάν έ ν α ς πυρακτωμένας θώλος. Καί τ ή ν ϊ δ ι α σ τ ι γ μ ή ά κ α ύ σ τ η κ ε άπό μέσα άπό τ ή ν β ι β λ ι ο θ ή κ η έ ν α ς τ έ τ ο ι ο ς κ ρ ό τ ο ς , πού φ ο β η θ ή κ α μ ε ό τ ι θά σω­ ρ ι α ζ ό τ α ν απάνω μας καί τ ι ν α χ τ ή κ α μ ε καί οί δυό έ ν τ ρ ο μ ο ι απάνω. Είπα στόν Freud « Ό ρ ϊ σ τ ε , ν ά έ ν α π α ρ ά δ ε ι γ μ α φ α ι ν ό μ ε ν ο υ κ α τ α λ υ τ ι κ ή ς ε ξ ω ­ τερίκευσης.» «"Ελα τώρα» φ ώ ν α ξ ε . «Αυτές ε ί ν α ι καθαρές α ν ο η σ ί ε ς » . «"Οχι, δ έ ν είναι» τ ο ύ απάντησα. «Κάνετε λάθας κ ύ ρ ι ε Κ α θ η γ η τ ή . Καί γ ι ά ν ά σάς τ ό α π ο δ ε ί ξ ω , σάς π ρ ο λ έ γ ω α υ τ ή τήν α τ ι γ μ ή ό τ ι σ ' έ ν α λεπτό θά ξ α ν α κ ο υ σ τ ε ί α υ τ ό ς ό φ ο β ε ρ ό ς κρότος.» Καί φ υ σ ι κ ά , πρίν προλάβω ν ά τ ε λ ε ι ώ σ ω τ ά λ ό γ ι α μαυ, ά κ α ύ σ τ η κ ε άπό τ ή ν β ι β λ ι ο θ ή κ η έ ν α ς κ ρ ό τ ο ς σάν έ κ ρ η ξ η . Μ έ χ ρ ι σήμερα, δ έ ν έ μ α θ α πατέ τ ί μοΰ ε ί χ ε δώσει ε κ ε ί ν η τ ή ν βε­ β α ι ό τ η τ α . Ε ϊ μ ο υ ν α όμως α π ό λ υ τ α β έ β α ι ο ς ό τ ι θ ά ξ α ν α κ ο υ γ ό τ α ν ε κ ε ί ν ο ς ό κ ρ ό τ ο ς . Ό Freud γ ύ ρ ι σ ε καί μέ κ ύ τ τ α ξ ε έ μ β ρ ό ν τ η τ α ς . Δ έ ν ξ έ ρ ω

68

ο ϋ τ ε τ ΐ σ κ έ φ τ η κ ε σ ΰ τ ε τ ΐ σ ή μ α ι ν ε τ ό β λ έ μ μ α τ α υ . Αυτό τ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό , πάντως, ξύπνησε μέσα τ ο υ μιά δυσπιστία γ ι ά μ έ ν α καΐ ε ί χ α έ ν α συναίσ­ θημα σάν ν ά ε ί χ α κ ά ν ε ι κ ά τ ι πού τ ό ν ε ί χ ε θ ί ξ ε ι . Δ έ ν ξ α ν α μ ι λ ή σ α μ ε ποτέ πιά γ ι ' α υ τ ό τ ό περιστατικό.^^

Παρ' όλο ποϋ π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό τ α ν μέ μ έ ν τ ι ο υ μ , ό J u n g ε ί χ ε α π ο κ λ ε ί σ ε ι στήν άρχή τ ά φ α ν τ ά σ μ α τ α . Σ έ μιά δ ι ά λ ε ξ η πσύ έ δ ω σ ε τ ό 1919 στήν Α γ γ λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α Ψυχικών Ε ρ ε υ ν ώ ν , ερμήνευσε τά οράματα και τίς φαινομενικές υλοποιήσεις σάν «προβολές τ ο ύ α σ υ ν ε ί δ η τ ο υ » ή « ε ξ ω τ ε ρ ι κ ε ύ σ ε ι ς » : Πρσσωπικά, έ χ ω π ε ι σ θ ε ί ό τ ι υπάρχουν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ε ύ σ ε ι ς . " Ε χ ω παρα­ τηρήσει επανειλημμένα τηλεπαθητικά άπατελέσματα τού πλέγματος τού α σ υ ν ε ί δ η τ ο υ καθώς κ ι ' έ ν α ν α ρ ι θ μ ό π α ρ α ψ υ χ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν , ά λ λ ά δέν βλέπω σ' ό λ α α υ τ ά κ α μ μ ι ά α π ό δ ε ι ξ η γ ι ά τ ή ν ύπαρξη π ρ α γ μ α τ ι κ ώ ν πνευ­ μάτων καί μ έ χ ρ ι ν ά έ λ θ ε ι α υ τ ή ή α π ό δ ε ι ξ η , ε ί μ α ι υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς ν ' α ν τ ι ­ μετωπίζω όλον α υ τ ό τ ό χ ώ ρ ο σάν έ ν α τ μ ή μ α τ ή ς ψ υ χ α λ ο γ ί α ς . ^ ^ Μέ ποιό τρόπο θά μπορούσε νά π ρ ο κ α λ έ σ ε ι ή « ε ξ ω τ ε ρ ί κ ε υ σ η » μιάς σ υ γ κ ι ν η ­ σιακής κ α τ ά σ τ α α η ς β ρ ο ν τ έ ς μέσα σ τ ή β ι β λ ι ο θ ή κ η τ ο ϋ F r e u d , π α ρ έ μ ε ν ε , γ ι ά τ ή ν ώρα, έ ν α ά λ υ τ ο πρόβλημα. Τ ό ν ε π ό μ ε ν ο όμως χ ρ ό ν ο , ό J u n g σ υ ν α ν τ ή θ η κ ε — καί φ υ σ ι κ ά , ποϋ ά λ λ ο υ , στήν ' Α γ γ λ ί α - μ' έ ν α α λ η θ ι ν ό φ ά ν τ α σ μ α . " Ε χ ε ι π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι τ ό π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό σ έ μιά μάλλον ά γ ν ω σ τ η α ν θ ο λ ο γ ί α . Ε κ ε ί ν η τ ή ν εποχή, περνούσε α ρ κ ε τ ά συχνά τ ά Σ α β β α τ ο κ ύ ρ ι α κ α τ ο υ σ ' έ ν α έ ξ α χ ι κ ό σπίτι πού ε ί χ ε ν ο ι κ ι ά σ ε ι έ ν α ς φ ί λ α ς τ ο υ στό Buckinghamshiire. " Α κ ο υ γ ε , α ρ κ ε τ έ ς ν ύ χ τ ε ς , όλων τών ε ί δ ώ ν τ ο ύ ς θορύβους - ν ε ρ ά νά σ τ ά ζ ο υ ν , τ ρ ι ξ ί μ α τ α , χ τ υ π ή μ α τ α πού όλο καί δ υ ν ά μ ω ν α ν σέ έ ν τ α σ η , ώσπαυ, τό πέμπτο Σ α β β α τ ο κ ύ ρ ι α κ ο , τ ο ύ φ ά ν η κ ε πώς κάποιος χ τ υ π ο ύ σ ε τ ό ν τ ο ί χ ο τ ο ϋ δ ω μ α τ ί ο υ τ ο υ , άπ' έ ξ ω , μέ μιά β α ρ ε ι ά . «Είχα τ ή ν αίσθηση μιάς παλύ κ ο ν τ ι ν ή ς παρουσίας. " Α ν α ι ξ α μέ παλύ κόπο τά μ ά τ ι α μου καί ε ί δ α τό κ ε φ ά λ ι μιάς γ ρ ι ά ς γ υ ν α ί κ α ς στό μ α ξ ι λ ά ρ ι δίπλα μου. Τ ό δ ε ξ ί τ η ς μ ά τ ι μ έ κ υ τ τ ο ΰ σ ε ά σ κ α ρ δ α μυκτί. Τ ό α ρ ι σ τ ε ρ ό μέρος τ ο ϋ προσώπου τ η ς καθώς καί τ ό α ρ ι σ τ ε ρ ό τ η ς μ ά τ ι , έ λ λ ε ι π α ν . Δ έ ν υπήρχαν. Π ε τ ά χ τ η κ α άπό τ ό κ ρ ε β β ά τ ι μου κ ι ' ά ν α ψ α έ ν α κερί.» Κ ι ' ε κ ε ί ν η α κ ρ ι β ώ ς τ ή σ τ ι γ μ ή , ε ξ α φ α ν ί σ τ η κ ε τ ό κ ε φ ά λ ι . Α ρ γ ό τ ε ρ α , ό J u n g καί ό ο ι κ ο ­ δεσπότης τ ο υ α ν α κ ά λ υ ψ α ν ό τ ι ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό χ ω ρ ι ό ή ξ ε ρ ε ό τ ι ή τ α ν σ τ ο ι χ ε ι ω μ έ ν ο τ ό σπίτι. Μ ε τ ά άπό λ ί γ ο τ ό κ α τ ε δ ά φ ι σ α ν . Φαίνεται ότι τόν Jung τόν καταδίωκαν αυτού τού είδους οί εμπειρίες σ' όλη τ ο υ τ ή ζ ω ή . Κ ι ' όπως φ α ί ν ε τ α ι , κ α τ α δ ί ω κ α ν καί πολλούς άπό τ ο υ ς α σ θ ε ν ε ί ς τ ο υ . "Ενα τυπικό παράδειγμα είναι τό ακόλουθο: Μ ι ά ν ε α ρ ή γ υ ν α ί κ α πού θ ε ρ ά π ε υ α σέ κάπαια κ ρ ί σ ι μ η π ε ρ ί ο δ ο τ ή ς ζ ω ή ς τ η ς , ε ί δ ε στόν ύπνο τ η ς ό τ ι τ ή ς έδωσαν έ ν α χ ρ υ σ ό σ κ α ρ α β α ϊ α . " Ο τ α ν μού μ ι λ ο ύ σ ε γ ι ά τ ό ό ν ε ι ρ ο τ η ς , έ γ ώ κ α θ ό μ ο υ ν α στό γ ρ α φ ε ί ο μου μ έ τ ή ν πλάτη γ υ ρ ι σ μ έ ν η στό κ λ ε ι σ τ ό τ ζ ά μ ι . Ξ α φ ν ι κ ά , άκαυσα πίσω μαυ έ ν α θόρυβο. Γ ύ ρ ι σ α καί ε ί δ α έ ν α έ ν τ ο μ α πού χ τ υ π ι ό τ α ν στό π έ τ α γ μ α τ ο υ πάνω στό τ ζ ά μ ι . " Α ν α ι ξ α τό παράθυρο κ ι ' όπως ε κ ε ί ν ο τό πλάσμα πετ σ ϋ σ ε μέσα, τό έπιασα στόν αέρα. "Ηταν ή π λ η σ ι έ σ τ ε ρ η α ν α λ ο γ ί α χ ρ υ ­ σού σ κ α ρ α β α ί ο υ πού μπορεί νά β ρ ε θ ε ί στά πλάτη μας, ή κ ο ι ν ή μας χ ρ υ σ ό μ υ γ α (Cetonia aurata), ποϋ α ν τ ί θ ε τ α μ έ τ ί ς σ υ ν ή θ ε ι ε ς τ η ς , ε ί χ ε

69

α ι σ θ α ν θ ε ί ε κ ε ί ν η α κ ρ ι β ώ ς τ ή ν σ τ ι γ μ ή τ ή ν α ν ά γ κ η ν ά χ ω θ ε ϊ μέσα σ ' έ ν α σκστεινό δωμάτιο.ιβ Σ έ κάποια σ τ ι γ μ ή τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ ό J u n g π εί σ θηκ ε δ τ ι α ύ τ ο ΰ τ ο ΰ ε ί δ ο υ ς τ ά φ α ι ­ ν ό μ ε ν α υ π ε ρ β α ί ν ο υ ν τ ό β α σ ί λ ε ι ο τ ή ς «κοινής» παρ' α ί σ θ η σ η α ν τ ί λ η ψ η ς κ ι ' ό τ ι μόνο μ έ μιά ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ώ τ ε ρ η π ρ ο σ έ γ γ ι σ η θ ά μπορούσαμε ν ά β ρ ο ύ μ ε μιά θέση γ ι ' α υ τ ά α τ ο ύ ς ψ υ χ ι κ ο ύ ς μας ο ρ ί ζ ο ν τ ε ς . Σ τ ή ν δ ι ά λ ε ξ η τ ο υ πρός τ ή ν Α γ γ λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α Ψ υ χ ι κ ώ ν Ε ρ ε υ ν ώ ν τ ο ΰ 1919 α ρ ν ή θ η κ ε τ ή ν ύπαρξη «πραγματικών πνευμάτων» κα'ι υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε ό τ ι «ολόκληρος α υ τ ό ς ό χ ώ ρ ο ς ε ί ν α ι έ ν α σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ μ ή μ α τ ή ς Ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς » . " Ο τ α ν όμως α υ τ ή ή δ ι ά λ ε ξ η τ α υ α ν α τ υ π ώ θ η κ ε σ τ ά C o l l e c t e d W o r k s τ ο υ τ ο ΰ 1947, ε ί χ ε π ρ ο σ τ ε θ ε ί σ' α υ τ ό τό σ η μ ε ί ο ή α κ ό λ ο υ θ η υποσημείωση : Ά φ ο ΰ πέρασα π ε ν ή ν τ α χ ρ ό ν ι α σ υ λ λ έ γ α ν τ α ς τ Ι ς ψ υ χ ο λ ο γ ι κ έ ς εμπει­ ρ ί ε ς τόσων ανθρώπων άπό τ ό σ α κ ρ ά τ η , δέν α ί σ θ ά ν σ μ α ι πιά τό ϊ δ ι α βέ­ βαιος όσο α ι σ θ α ν ό μ ο υ ν ό τ α ν ε ί χ α γ ρ ά ψ ε ι α υ τ ή τ ή φ ρ ά α η τ ό 1919. Γ ι ά ν ά μιλήσω κ α θ α ρ ώ τ ε ρ α , α μ φ ι β ά λ ω γ ι ά τ ό ά ν μπορεϊ ν ά δ ι κ α ι ώ σ ε ι α ύ τ α τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ή ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ή ε κ δ ο χ ή μόνο. Κ ι ' α υ τ ό δ έ ν ο φ ε ί λ ε τ α ι μόνο στις α ν α κ α λ ύ ψ ε ι ς τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς ά λ λ ά , όπως τ ό τ ο ν ί ζ ω κ α ι στό The N a t u r e of t h e Psyche,^^ καΐ σ τ ι ς δ ι κ έ ς μου, καθαρά προσωπικές θ ε ω ρ η τ ι κ έ ς σ κ έ ψ ε ι ς , πού μέ πήγαν πρός ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς α λ ή θ ε ι ε ς πού αγ­ γ ί ζ ο υ ν τ ό χ ώ ρ ο τ ή ς π υ ρ η ν ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς κ α ι τ ή ν ό λ η α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς συνέ­ χ ε ι α ς τ ο ΰ χ ω ρ ο χ ρ ό ν ο υ . Α ν ο ί γ ε τ α ι , έ τ σ ι , ο λ ό κ λ η ρ α τ ό θ έ μ α τ ή ς διαψ υ χ ι κ ή ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς πού β ρ ί σ κ ε τ α ι ά μ ε σ α κάτω άπό τ ή ν ψυχή.^ο

Ε κ ε ί ν η περίπου τ ή ν εποχή, ό J u n g σ υ ν ε ρ γ α ζ ό τ α ν μέ τ ό ν Pauli πάνω στήν μ ε λ έ τ η τ ο υ Συγχρονιστικότης: Μία Άρχή μή ΑΙτιακής Σύνδεσης πού δ η μ ο σ ι ε ύ τ η κ ε στόν ϊ δ ι ο τ ό μ ο μέ τή μ ε λ έ τ η τ ο ύ Pauli πάνω στόν Kepler. Αυτή ή κ ο ι ν ή έ κ δ ο σ η ε ί χ ε , κ α θ α ρ ά , τ ό ν ό η μ α μιάς σ υ μ β ο λ ι κ ή ς π ρ ά ξ η ς : " Ε ν α ς άπό τ ο υ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς φ υ σ ι ­ κούς τ ο ΰ α ι ώ ν α έ ν ω ν ε τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ μ ' έ ν α ν άπό τ ο ύ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς ψ υ χ ο λ ό ­ γ ο υ ς τ ο υ . Ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α τ ο υ ς έ δ ω σ ε σάν α π ο τ έ λ ε σ μ α μιά έ ξ ο χ η ά σ κ η σ η άνορθόδ α ξ η ς σ κ έ ψ η ς ά λ λ ά ή τ α ν , τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , καί λυπηρά α π ο γ ο η τ ε υ τ ι κ ή . Δ έ ν γ έ ν ν η σ ε κ α μ μ ι ά π ρ α γ μ α τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α ά λ λ ά μάλλον έ ν α π α γ κ ό σ μ ι ο σχήμα πσύ καί πολύ τ ο λ μ η ρ ό ή τ α ν καί πάρα πολύ α ό ρ ι σ τ α . . Ή ε ρ γ α σ ί α τ ο ΰ J u n g π ε ρ ι σ τ ρ έ φ ε τ α ι γ ύ ρ ω άπό τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τ ο υ περί «Συγχ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α ς » . Τ ή ν κ α θ ο ρ ί ζ ε ι σάν τ ό « τ α υ τ ό χ ρ α ν ο συμβάν δύσ φ α ι ν ο μ έ ν ω ν ποϋ δέν σ υ ν δ έ ο ν τ α ι α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ ά ά λ λ ά ε ν ν ο ι ο λ ο γ ι κ ά » , ή σάν «μιά σύμπτωση μέσα στόν χ ρ ό ν ο δ ύ ο ή καί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ω ν μή α ί τ ι α κ ά σ υ ν δ ε ό μ ε ν ω ν π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ώ ν πσύ έ χ ο υ ν έ ν α ίδιο ή έ ν α παρόμοιο νόημα^^... ισόβαθμα, σάν ε ρ μ η ν ε υ τ ι κ ή ά ρ χ ή , μέ τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α » . 2 3 Αυτή όμως ε ί ν α ι μιά σ χ ε δ ό ν κ α τ ά γ ρ ά μ μ α ε π α ν ά λ η ψ η τ ο ύ όρισμσΰ τών «Νόμων τ ώ ν Σειρών» τ α ΰ K a m m e r e r σάν «μιά δ ι α δ ο χ ή τών ίδιων ή παρεμ­ φ ε ρ ώ ν πραγμάτων ή φ α ι ν ο μ έ ν ω ν μ έ σ α στό χ ώ ρ ο ή μέσα σ τ ό χ ρ ό ν ο - φ α ι ν ό μ ε ν ω ν πού, όσο ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν ν ά επιβεβαιωθεί,» δ έ ν σ υ ν δ έ σ ν τ α ι μ έ τ ή ν ί δ ι α ε ν ε ρ γ ό α ι τ ί α . Κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ή δ ι α φ ο ρ ά ανάμεσα τ ο υ ς φ α ί ν ε τ α ι ν ά ε ί ν α ι ό τ ι ό K a m m e r e r ρ ί χ ν ε ι όλη τ ο υ τ ή ν έ μ φ α σ η στίς σ ε ι ρ έ ς τ ώ ν χ ρ ο ν ι κ ώ ν π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ώ ν (άν καί π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι

70

στήν θ ε ω ρ ί α τ α υ καΐ συμπτώσεις μέσα στό χ ώ ρ ο ) ένώ ή α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α ς τού J u n g φ α ί ν ε τ α ι ν ' α ν α φ έ ρ ε τ α ι μόνο σ τ ά τ α υ τ ό χ ρ ο ν α φ α ι ν ό μ ε ν α - άν καϊ π ε ρ ι κ λ ε ί ε ι στή θ ε ω ρ ί α τ ο υ κ α ι τά π ρ ο γ ν ω σ τ ι κ ά ό ν ε ι ρ α , πσύ κ α μ μ ι ά φ ο ρ ά συμβαίνουν α ρ κ ε τ έ ς μ έ ρ ε ς πριν άπό τά φ α ι ν ό μ ε ν α . Προσπάθησε νά παρακάμ­ ψ ε ι τ ό χ ρ α ν ι κ ό α υ τ ό παράδαξο λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι τ ό υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ ο λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί έ ξ ω άπό τά φ υ σ ι κ ά πλαίσια τ ο ϋ χ ω ρ ο χ ρ ό ν ο υ " μ' α υ τ ή τ ή ν έ ν ν ο ι α , οί π ρ ο γ ν ω σ τ ι κ έ ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς δ έ ν «είναι β έ β α ι α σύγχρονες ε ί ν α ι όμως συγχρονιστικές, τή σ τ ι γ μ ή πού δ ο κ ι μ ά ζ ο ν τ α ι σάν ψ υ χ ι κ έ ς ε ι κ ό ν ε ς τσύ παρόντος, σάν νά ε ί χ ε κ ι ό λ α ς υ π ά ρ ξ ε ι τό α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο στό όπσίο αναφέρονται».2" Ε ί ν α ι ν ' απορεί κ α ν ε ί ς γ ι ά ποιό λ ό γ ο δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε ό λ ε ς α υ τ έ ς τ ί ς π ε ρ ι τ τ έ ς περιπλοκές ό J u n g μ' έναν όρο πού προϋποθέτει σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ά λ λ ά πού δέν ε ν ν ο ε ί α υ τ ό πού θά έπρεπε νά ε ν ν ο ε ί . Α υ τ ο ύ τ ο ύ ε ί δ ο υ ς όμως ο ί α σ ά φ ε ι ε ς , σ υ ν δ υ α σ μ έ ν ε ς μ έ ά π ε ρ α ν τ ο λ ο γ ί ε ς , υπάρχουν σέ πάρα πολλά κ ε ί μ ε ν α τ ο ύ J u n g . Παρ' όλο πού ό Νόμος τών Σ ε ι ρ ώ ν τ ο ϋ K a m m e r e r καί ή « Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η ς » τ ο ύ J u n g τ α ι ρ ι ά ζ ο υ ν ε σά γ ά ν τ ι α , κάθε μιά τ α υ ς τ α ι ρ ι ά ζ ε ι σ' έ ν α χ έ ρ ι μανάχα. Ό K a m m e r e r π ε ρ ι ω ρ ί σ τ η κ ε σέ α ν α λ ο γ ί ε ς πού ε κ φ ρ ά ζ ε ι σέ α φ ε λ ε ί ς φ υ σ ι κ ο ύ ς ό ρ ο υ ς κ ι ' α π ό ρ ρ ι ψ ε τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η καί τ ί ς π ν ε υ μ α τ ο κ ρ α τ ι κ έ ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς . Ό J u n g πήγε στό άλλο ά κ ρ ο καί προσπάθησε νά ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι όλα τά φ α ι ν ό μ ε ν α πού δ έ ν μπορούν νά σ τ η ρ ι χ τ ο ύ ν στή φ υ σ ι κ ή α ι τ ι ό τ η τ α σάν ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ο ϋ υπο­ σ υ ν ε ί δ η τ ο υ : «Φαίνεται ό τ ι ή Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η ς ε ί ν α ι έ ν α φ α ι ν ό μ ε ν α κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν δ ε μ έ ν ο μ έ τ ί ς ψ υ χ ι κ έ ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς , μ έ τ ί ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς δ η λ α δ ή τ ο ϋ ύποσυνείδηταυ.25 Τ ά β α θ ύ τ α τ α τ η ς σ τ ρ ώ μ α τ α , γ ι ά ν ά μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ τ ο ύ μ ε τ ή ν ο ρ ο λ ο γ ί α τ ο ΰ J u n g έ χ ο υ ν σ χ η μ α τ ι σ τ ε ί άπό τό « σ υ λ λ ο γ ι κ ό υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ ο » , ποϋ μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ι δ υ ν α μ ι κ ά όλα τ ά μ έ λ η τ ο ΰ γ έ ν ο υ ς . « Α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ο ί παράγοντες» τ ο ϋ σ υ λ λ ο γ ι κ ο ύ υποσυνεί­ δ η τ ο υ ε ί ν α ι τ ά α ρ χ έ τ υ π α πού «συγκροτούν τ ή δομή του».^^ Ε ί ν α ι ο ί δ ι υ λ ι σ μ έ ν ε ς α ν α μ ν ή σ ε ι ς τ ο ύ ανθρώπινου ε ί δ ο υ ς καί δέν μπορούν ν ά ε κ φ ρ α σ τ ο ύ ν λ ε κ τ ι κ ά , ά λ λ ά μόνο σάν άπιαστα σύμβολα, καινά σ' ό λ ε ς τ ί ς μ υ θ σ λ ο γ ί ε ς . Ε φ ο δ ι ά ζ ο υ ν επίσης μέ «πρότυπα συμπεριφοράς»^^ ό λ α τ' ανθρώπινα πλάσματα πσύ β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ' αρ­ χ έ τ υ π ε ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς - πού β ρ ί σ κ ο ν τ α ι δ η λ α δ ή α ν τ ι μ έ τ ω π α μέ τό θ ά ν α τ ο , τ ό ν κ ί ν δ υ ν ο , τ ό ν έ ρ ω τ α , τόν α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό κλπ. Σ' α υ τ έ ς τ ί ς περιπτώσεις, τά υποσυ­ ν ε ί δ η τ α α ρ χ έ τ υ π α ε ι σ β ά λ λ ο υ ν στήν σ υ ν ε ί δ η σ η σ έ ρ ν ο ν τ α ς πίσω τ ο υ ς δ υ ν α τ έ ς συγ­ κ ι ν ή σ ε ι ς καί - λ ό γ ω ίσως τ ή ς ά δ ι α φ α ρ ί α ς μέ τ ή ν όποια α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν τά αρχέ­ τυπα τ ό ν φ υ σ ι κ ό χ ω ρ ό χ ρ ο ν ο - κ ά ν ο υ ν τά «συγχρονιστικά» φ α ι ν ό μ ε ν α δ υ ν α τ ά . Ή ε μ φ ά ν ι σ η τ α ΰ σ κ α ρ α β α ί ο υ τ ή ν ϊ δ ι α σ τ ι γ μ ή πού ή ασθενής π ε ρ ι έ γ ρ α φ ε τ ό α ρ χ έ τ υ π ο ό ν ε ι ρ ο τ η ς θ ε ω ρ ε ί τ α ι άπό τ ό ν J u n g σάν έ ν α τ έ τ ο ι ο π α ρ ά δ ε ι γ μ α . Τ ό ίδιο ι σ χ ύ ε ι καί γ ι ά τ ί ς β ρ ο ν τ έ ς πού έ π ε φ τ α ν στή β ι β λ ι ο θ ή κ η τ ο ΰ Freud καί πού υποδήλωναν τ ή ν ε κ ρ η κ τ ι κ ή φ ύ σ η τ ή ς σχέσης τ ο υ ς σάν πατέρας καί γ ι ό ς : «Οί συμτττώσεις πού έ χ ο υ ν έ ν α δ ι κ ό τ ο υ ς ν ό η μ α - καί πού πρέπει νά δ ι α κ ρ ί ν ω ν τ α ι άπό τά χ ω ρ ί ς κ α ν έ ν α ν ό η ­ μα τ α ι ρ ι ά σ μ α τ α τ ή ς τ ύ χ η ς «πρέπει κ α τ ά συνέπεια νά σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι σ' α ρ χ έ τ υ π α θε­ μ έ λ ι α . "Οσα τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά γ ν ω ρ ί ζ ω άπό πείρα, καί δ έ ν ε ί ν α ι λ ί γ α , ε ί χ α ν ό λ α α υ τ ό τ ό χαρακτηριστικό.»28 Σ ' έ ν α άλλο σ η μ ε ί ο τ ή ς μ ε λ έ τ η ς τ ο υ γ ρ ά φ ε ι :

Τ ά συγχρονιστικά* φ α ι ν ό μ ε ν α σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι στή τ α υ τ ό χ ρ α ν η π ρ α γ μ α τ ο ­ ποίηση δύο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν ψ υ χ ι κ ώ ν κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν . Ή μιά άπ' α υ τ έ ς ε ί ν α ι ή φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ή , δ υ ν α τ ή κ α τ ά σ τ α σ η ( ε κ ε ί ν η π.χ. πού ε ρ μ η ν ε ύ ε τ α ι α ι τ ι ο ­ κ ρ α τ ι κ ά ) καί ή ά λ λ η , ή κ ρ ί σ ι μ η ε μ π ε ι ρ ί α , πού δ έ ν ξ ε κ ι ν ά ε ι α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ ά

71

άπό τ ή ν πρώτη. Σ τ ή ν περίπτωση ε ν ό ς α ι φ ν ί δ ι ο υ θ ά ν α τ α υ , ή κ ρ ί σ ι μ η ε μ π ε ι ρ ί α δ έ ν α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε τ α ι α μ έ σ ω ς σάν μ ι ά παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . Μ ό ν ο πολύ α ρ γ ό τ ε ρ α μπορεί ν' α π ο δ ε ι χ θ ε ί σάν τ έ τ ο ι α . . . . Σ' ό λ ε ς α υ τ έ ς τΙς περιπτώ­ σεις, ε'ίτε π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά χ ω ρ ι κ ή ε ί τ ε γ ι ά χ ρ ο ν ι κ ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η , έ χ α μ ε , σ ύ γ χ ρ ο ν α , μιά φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ή ή κ ο ι ν ή κ α τ ά σ τ α σ η μ α ζ ύ μέ μιά ά λ λ η κ α τ ά σ τ α σ η ή ε μ π ε ι ρ ί α πού δ έ ν ξ ε κ ι ν ά ε ι α ί τ ι ο κ ρ α τ ι κ ά άπό τ ή ν πρώτη καί πού ή α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή τ η ς ύπαρξη μπορεί νά ε π α λ η θ ε υ θ ε ί μόνο έκ τών υστέρων.... " Ε ν α α ν α π ά ν τ ε χ ο ( π ν ε υ μ α τ ι κ ό ) π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο , πού σ υ ν δ έ ε τ α ι , ά μ ε σ α ή έ μ μ ε σ α , μ' έ ν α α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό , ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό γ ε γ ο ν ό ς , συμπίπτει μέ τ ή ν κ α ν ο ν ι κ ή ψ υ χ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η : Αυτό ο ν ο μ ά ζ ω σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α .

Ή α σ ά φ ε ι α α υ τ ή ς κ ι ' άλλων παρόμοιων π α ρ α γ ρ ά φ ω ν , μάς δ ε ί χ ν ε ι τ ι ς καθαρά α ν υ π έ ρ β λ η τ ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς πού α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο μ ε κάθε φ ο ρ ά πού προσπαθούμε νά ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ μ ε άπό τή β α θ ε ι ά ρ ι ζ ω μ έ ν η πιά σ υ ν ή θ ε ι α μας νά σ κ ε π τ ό μ α σ τ ε πάντα σέ σχέση α ί τ ι α υ κ ι ' α ι τ ι α τ ο ύ . Ό K a m m e r e r ξ ε κ ί ν η σ ε π ι σ τ ε ύ ο ν τ α ς άπό δ ι α ί σ θ η σ η στήν ύπαρξη μ ή α ί τ ι α κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν στή φ ύ σ η κ ι ' έ φ θ α σ ε στίς πλαστές τ ο υ φ υ ­ σικές α ν α λ ο γ ί ε ς . Ό J u n g , ξ ε κ ι ν ώ ν τ α ς άπό τ ή ν ίδια ά ρ χ ή πού ξ ε κ ί ν η σ ε κ ι ' ό K a m ­ merer, έ φ θ α σ ε στή σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η τ ο υ α ν τ ί λ η ψ η ό τ ι τ ' αρχέτυπα τ ο υ μ η χ α ν ε ύ τ η κ α ν κ α τ ά κάποιο τρόπο τ ο ύ ς κ ρ ό τ ο υ ς τ ή ς β ι β λ ι ο θ ή κ η ς ή τ ή ν ε μ φ ά ν ι σ η τ ο ΰ σ κ α ρ α β α ί ο υ στό παράθυρο. Γιά ν ά ε ξ η γ ή σ ε ι α υ τ ό τ ό π α ρ ά δ ο ξ ο π α ρ α δ έ χ τ η κ ε σάν γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι τά α ρ χ έ τ υ π α ε ί ν α ι ψ υ χ ο - φ υ σ ι κ έ ς ο ν τ ό τ η τ ε ς ( « ψ υ χ ο ε ι δ ή » ) πού ή « δ ι α ψ υ χ ι κ ή τ ο υ ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α » μπορεί νά π ρ ο κ α λ ε ί ό χ ι μόνο κ ρ ό τ ο υ ς ά λ λ ά καί φ α ν τ ά σ μ α τ α κ ι ' έδώ σάς παραπέμπουμε στήν υποσημείωση τ ή ν σ χ ε τ ι κ ή μέ τ ή ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η τ ο υ δυσπιστία γ ι ά τ ή ν ύπαρξη «πραγματικών πνευμάτων».* Μ έ τ ό ί δ ι ο πνεύμα, έ γ ρ α ψ ε : «Θά πρέπει ν ά έ γ κ α τ α λ ε ί ψ α υ μ ε τ ε λ ε ί ω ς τ ή ν ί δ έ α μιάς ψ υ χ ή ς πού κ α τ ά κάποιο τρόπο σ υ ν δ έ ε τ α ι μ' έναν ε γ κ έ φ α λ ο , καί νά θ υ μ η θ ο ύ μ ε τ ή ν « γ ε μ ά τ η νόημα» καί «ευφυία» σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τών κ α τ ώ τ ε ρ ω ν ζ ω ι κ ώ ν ο ρ γ α ν ι ­ σμών πού δ έ ν έ χ ο υ ν ε γ κ έ φ α λ ο . Β ρ ι σ κ ό μ α σ τ ε πολύ π λ η σ ι έ σ τ ε ρ α στόν πρώτο συν­ τ ε λ ε σ τ ή πού, όπως είπα, δέν έ χ ε ι κ α μ μ ι ά σ χ έ σ η μέ ε γ κ ε φ α λ ι κ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς . » Ό όρος «πρώτος σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς » α ν α φ έ ρ ε τ α ι σέ μιά υ π ο τ ι θ έ μ ε ν η α ρ χ έ τ υ π η συνεί­ δηση τ ή ς α μ ο ι β ά δ α ς , π ρ ά γ μ α πού δέν μπορεί οπωσδήποτε νά δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ε ι μ ι ά άρνηση τ ή ς σχέσης μ ε τ α ξ ύ τ ή ς ανθρώπινης σ υ ν ε ί δ η σ η ς καί τ ο ΰ ανθρώπινου μυα­ λ ο ύ . Ε ί ν α ι λυπηρό ν ά π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί κ α ν ε ί ς έ ν α μ ε γ ά λ ο μυαλό πού στήν α γ ω ν ί α τ ο υ ν ' α π ο λ υ τ ρ ω θ ε ί άπό τ ί ς α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς α λ υ σ ί δ ε ς τ ή ς υ λ ι σ τ ι κ ή ς επιστήμης μ π ε ρ δ ε ύ ε τ α ι στήν ί δ ι α τ ο υ τ ή ν διατύπωση. Ό K a m m e r e r κ ι ' ό J u n g , παρά τ ο ύ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς τ ο υ ς έπεσαν στήν ίδια π α γ ί δ α : Ό Whitehiead τ ή ν α π ο κ α λ ε ί « κ α κ ο τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ ε ν ο π ο ί η σ η » . " Ο μ ο ι α μέ τ ο ύ ς θ ε ο λ ό γ ο υ ς πού ξ ε κ ι ν ά ν άπό τήν ά ρ χ ή ό τ ι τό πνεΰμα τ ο ΰ Θεού βρί* Βλέπε (3χετικά τίς παρατηρήσεις μιάς στενής του συνεργάτιδας, τής Aniela Jaffe: "Η διατύπωση ενός αόρατου κόσμου ψυχοειδών φ ω τ ί ζ ε ι μονάχα μέχρι αυτό τό σημείο τό αρχικό πρόβλημα τών «φαντασμάτων». Ό Jung δέν μπορούσε πιά νά Ισχυριστεί μέ βεβαιό­ τητα ότι αυτά τά οράματα ήταν προβολές τών ψυχικών πλεγμάτων. Ό Jung εκφράστηκε πολύ επιφυλακτικά όταν προλόγισε τήν Γερμανική έκδοση τοΰ Stewart Edward White: "The Unobstructed Universe: • Παρ' όλο πού τά επιχειρήματα μας αμφισβητούν όλες αυτές τίς περιπτώσεις (τών ο ρ α μ ά τ ω ν ) , άπό τήν άλλη πλευρά δέν υπάρχει επιχείρημα πού ν' αποκλείει τήν ύπαρξη φαντασμάτων. Γι' αυτό θάπρεπε ίσως νά μήν ε κ τ ε θ ο ύ μ ε σέ σχόλια».3°

72

σ κ ε τ α ι πέρα άπό τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τών ανθρώπων κ α ι σ υ ν ε χ ί ζ ο υ ν ε ξ η γ ώ ν τ α ς πώς λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί τ ό πνείίμα τ ο ΰ Θ ε ο ΰ , έ τ σ ι κ ι ' α ύ τ ο ι έπλασαν μ ι ά ά ρ χ ή μ ή α ί τ ι α τ ο ΰ καί σ υ ν έ χ ι σ α ν ε ρ μ η ν ε ύ ο ν τ α ς τ η ν μ έ ψ ε υ τ ο - α ί τ ι ο κ ρ α τ ι κ ο ύ ς όρους. Πώς α ν τ έ δ ρ α σ ε σ' όλ' α υ τ ά ό Pauli μόνα νά τό ύποθέσομε μπορούμε. Θά πρέ­ πει νά σ υ ν ε ι δ η τ σ π ο ί η σ ε ό τ ι δ έ ν ή τ α ν α φ ε τ η ρ ί α ή θ ε ω ρ ί α τ ο ΰ J u n g πού παρουσίαζε τά α ρ χ έ τ υ π α σάν έ ν α ε ί δ ο ς deus ex machina. Έ κ τ ο ς όμως άπό τ ή ν δ ι δ α σ κ α λ ί α πού έ κ α ν ε στόν J u n g πάνω στή θ ε ω ρ η τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή , (πού τ ε λ ι κ ά ό J u n g χ ρ η σ ι μ ο ­ ποίησε πολύ λ ί γ ο ) , δ έ ν φ α ί ν ε τ α ι ν ά επηρέασε καί παλύ τ ά κ ε ί μ ε ν α τ ο υ . * Τ ό ϊ δ ι ο τ ό κ ε ί μ ε ν ο τ ο ΰ Pauli πού μ ε τ α τ ρ έ π ε ι τ ί ς π ν ε υ μ α τ ι κ έ ς α γ ω ν ί ε ς τ ο ΰ Kepler σ ' έ ν α ε ΐ δ α ς π α ρ ά δ ε ι γ μ α τών δριων τ ή ς επιστήμης, ή τ α ν έ ν α πρότυπα δ ι α ύ γ ε ι α ς πού ε ρ χ ό τ α ν σέ χτυπητή α ν τ ί θ ε σ η μέ τ ο ύ ς λ α β ύ ρ ι ν θ ο υ ς τ ο ύ J u n g . * * Ή σ ύ γ κ ρ ι σ η όμως δ έ ν ε ί ν α ι απόλυτα δ ί κ α ι η , γ ι α τ ί όπως ε ί δ α μ ε , ε ί ν α ι παλϋ ε ύ κ ο λ ώ τ ε ρ α γ ι ά έ ν α φ υ σ ι κ ό άπ' όσο ε ί ν α ι γ ι ά έ ν α ψ υ χ ο λ ό γ α ν ά β γ ε ι άπό τ ' ά χ ν ά ρ ι α τ ή ς α ι τ ι ό τ η τ α ς , τ ή ς ΰλης, τ ο ϋ χ ω ρ ο χ ρ ό ν ο υ καί τών άλλων παραδοσιακών κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν τ ή ς σ κ έ ψ η ς . Ό φ υ σ ι κ ό ς έ χ ε ι ε κ π α ι δ ε υ τ ε ί ν' α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε ι σάν μιά ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η τ ή ν ε ι κ ό ν α τ ο ϋ κόσμου όπως μάς τ ή ν μ ε τ α δ ί δ ο υ ν οί α ι σ θ ή σ ε ι ς μας, σάν έ ν α γ ρ α φ ε ί ο τ ο ϋ Ed­ d i n g t o n σκεπασμένο μέ τό πέπλο τ ή ς Μ ά γ ι α ς . f Α υ τ ό όμως δέν τ ό ν απασχολεί καί πάρα πολύ γ ι α τ ί έ χ ε ι δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι έ ν α δ ι κ ό τ ο υ κόσμο πού π ε ρ ι γ ρ ά φ ε τ α ι άπό μιά γ λ ώ σ σ α μ ε γ ά λ η ς δ ύ ν α μ η ς κ ι ' ο μ ο ρ φ ι ά ς , τ ή ν γ λ ώ σ σ α τών μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν ε ξ ι σ ώ ­ σεων, πού τ ο ύ λ έ ε ι όλα όαα γ ν ω ρ ί ζ ε ι κ ι ' ε λ π ί ζ ε ι ν ά μ ά θ ε ι γ ι ά τόν κόσμο γ ύ ρ ω τ ο υ . Ό B e r t r a n d Russell δέν ε ί χ ε τ ή ν πρόθεση ν ά ε ι ρ ω ν ε υ τ ε ί ό τ α ν έ γ ρ α φ ε : « Ή Φυσική ε ί ν α ι μ ι ά μ α θ η μ α τ ι κ ή επιστήμη, ό χ ι γ ι α τ ί γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε τ ό σ α παλλά γ ύ ρ ω άπό τ ό ν φ υ σ ι κ ό κόσμα, ά λ λ ά γ ι α τ ί γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε τ ό σ α λ ί γ α : δέν μποραΰμε ν ' ά ν α κ α λ ύ ψ α υ μ ε τ ί π ο τ ' ά λ λ ο πέρα άπό τ ί ς μ α θ η μ α τ ι κ έ ς τ ο υ ί δ ι ό τ η τ ε ς . » ' Έ τ σ ι ό φ υ σ ι κ ό ς μπόρεσε ν' α π ο ρ ρ ί ψ ε ι μιά μιά ό λ ε ς τ ί ς ι δ έ ε ς πού παραδέ­ χ ε τ α ι ό κ ο ι ν ό ς ν ο υ ς γ ύ ρ ω άπό τό πώς ε ί ν α ι φ τ ι α γ μ έ ν ο ς ό κόσμος χ ω ρ ί ς νά πάθει κ α ν έ ν α τ ρ α υ μ α τ ι κ ό κ λ ο ν ι σ μ ό . * * * Μ ι ά μιά, ε κ θ ρ ο ν ί σ τ η κ α ν ή ϋ λ η , ή ε ν έ ρ γ ε ι α καί ή α ι τ ι ό τ η τ α . Ό φ υ α ι κ ό ς όμως α π ο ζ η μ ι ω ν ό τ α ν πλούσια τή σ τ ι γ μ ή πού τ ο ύ δ ι ν ό τ α ν ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά π α ί ζ ε ι μέ τόσα ε λ κ υ σ τ ι κ έ ς Μ α ρ γ α ρ ί τ ε ς σάν τό ν ε τ ρ ί ν ο καί μέ τόσα δ ι α φ α ρ ε τ ι κ έ ς έ ν ν ο ι ε ς όπως ε ί ν α ι ό χ ρ ό ν ο ς πού κ υ λ ά ε ι α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , τά φ α ν τ ά σ μ α τ α - σ ω μ ά τ ι α μέ τ ή ν α ρ ν η τ ι κ ή μάζα, καί τά ά τ ο μ α ρ α δ ί ο υ πού εκπέμπουν σ τ ά καλά καθούμενα ακτινοβολία βήτα χωρίς καμμιά φυσική αιτία. Ή ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή πρόταση τ ο ΰ Pauli ε ί χ ε σκοπό νά ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τ ή ν ά ρ χ ή τών μή-αίτιατών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν τ ή ς μ ι κ ρ ο φ υ σ ι κ ή ς (όπου ή ορθότητα τ η ς ε ί ν α ι αναγνω­ ρ ι σ μ έ ν η ) στήν μ α κ ρ ο φ υ σ ι κ ή (όπου δέν ε ί ν α ι ) . Κ ι ' α υ τ ό έ ν ν ο ο ΰ α α ό τ α ν έ λ ε γ α ό τ ι ή π ρ ο σ έ γ γ ι σ η τ ο υ ή τ α ν ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ώ τ ε ρ η άπό τών σ υ ν α δ έ λ φ ω ν τ ο υ . Ε λ π ί δ α τ ο υ , ό τ α ν σ υ ν ε ρ γ ά σ τ η κ ε μ έ τόν J u n g , ή τ α ν ό τ ι μ έ τ ί ς σ υ ν δ υ α σ μ έ ν ε ς τ ο υ ς προσπάθειες

* Δ ι ε ρ ω τ ά τ α ι κανείς άν είχε διαβάσει κανένας άλλος — ή ό ίδιος ό Jung, τά δοκίμια. "Αν τά είχε διαβάσει είναι άκατανότητο πώς δέν διόρθωσε τις ανοησίες γύρω άπό τό ό τ ι δέν υπάρχει καμμιά σχέση ανάμεσα στό πνεύμα και στόν ε γ κ έ φ α λ ο . *· "Οπως θυμόμαστε, τό δοκίμιο τοϋ Pauli είχε τόν τίτλο «Ή Επίδραση τών Α ρ χ έ τ υ π ω ν Ι δ ε ώ ν στίς "Επιστημονικές Θεωρίες τοϋ Κέπλερ». Χρησιμοποιούσε όμως τόν δρο «Αρ­ χέτυπες» στήν κλασσική, Πλατωνική του έννοια (δπως κι" ό ίδιος ό Kepler) κι" όχι δπως τόν κακοποίησε ό Jung. ] Σημ. Μ ε τ α φ ρ : Στήν "Ινδική Φιλοσοφία, χίμαιρα. '• Βλ. Jeans: «Ή ιστορία τών φυσικών επιστημών στό εικοστό αιώνα είναι, άπό καθαρά ανθρώπινη άποψη, μιά ιστορία προοδευτικής χειραφέτησης».

73

θά μπορούσαν "ίσως νά ε π ε ξ ε ρ γ α σ τ ο ύ ν κάποια μ α κ ρ ο φ υ σ ι κ ή θ ε ω ρ ί α πσύ θά ε ρ μ ή ­ ν ε υ ε κ α τ ά κάποιο τρόπο τά π α ρ α φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Αυτή ή απόπειρα ε κ μ η δ ε ν ί ­ σ τ η κ ε άπό τ ι ς β α θ ε ι ά ρ ι ζ ω μ έ ν ε ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς τ ή ς Δ υ τ ι κ ή ς σ κ έ ψ η ς πού γ υ ρ ί ζ ο υ ν πίσω, α τ ο ύ ς " Ε λ λ η ν ε ς . Σάν τ ό ν K a m m e r e r , έ τ σ ι κ ι ' ό J u n g κ α τ ά φ ε υ γ ε σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά σ έ πλαστές α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς γ ι ά ν ά α τ η ρ ί ξ ε ι τΙς μ ή α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς αρχές τ ο υ . Ή τ α ν κ α ι ο ί δ υ ό τ ο υ ς , όπως καί κάθε Δ υ τ ι κ ό ς άνθρωπος έδώ κ α ι δυό χ ι λ ι ά ­ δ ε ς χ ρ ό ν ι α , π α γ ι δ ε υ μ έ ν ο ι μέσα στίς λ ο γ ι κ έ ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς τ ή ς "Ελληνικής φ ι λ ο σ ο ­ φ ί α ς ποϋ π ο τ ί ζ ο υ ν τ ό λ ε ξ ι λ ό γ ι ο μας καί τ ί ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς μας κ ι ' ά π ο φ α σ ί ζ α υ ν γ ι ά μάς τί πρέπει νά σ κ ε π τ ό μ α σ τ ε καί τί ό χ ι . "Οπως είπε ό Sidney ΗαοΙ<, «όταν ό Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς σ χ ε δ ί α σ ε τ ί ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς τ ο υ πού αντιπροσώπευαν γ ι ' α υ τ ό ν μία γ ρ α μ μ α τ ι κ ή τ ή ς ύπαρξης, π ρ α έ β α λ ε στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α τ ή ν γ ρ α μ μ α τ ι κ ή τ ή ς "Ελληνικής γ λ ώ σ σ α ς πάνω στό σύμπαν.»32 Κ ι ' α υ τ ή ή γ ρ α μ μ α τ ι κ ή ή τ α ν ποϋ απο­ δ ι ο ρ γ ά ν ω σ ε τ ό ν K a m m e r e r καί τ ό ν J u n g καθώς κ ι ' έ ν α σ ύ ν τ α γ μ α άλλων πού ε ί χ α ν ξ ε κ ι ν ή σ ε ι γ ι ά μιά παρόμοια ε κ σ τ ρ α τ ε ί α . Ή φ ι λ σ λ α γ ί α τ ή ς π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς ε ί ν α ι γ ε μ ά τ η άπό ε λ π ι δ ο φ ό ρ ε ς θ ε ω ρ ί ε ς πού ή τ α ν γ ι ά τ ο ύ ς ί δ ι ο υ ς λ ό γ ο υ ς κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ­ ν ε ς σ' α π ο τ υ χ ί α άπό τ ή ν ά ρ χ ή . Σ τ ή ν περίπτωση τ ο ύ J u n g υ π ά ρ χ ε ι μιά ι δ ι α ί τ ε ρ η ε ί ρ ω ν ί α , γ ι α τ ί σπατάλησε τ ά κ α λ ύ τ ε ρ α χ ρ ό ν ι α τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ προσπαθώντας ν ά μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι μιά ά λ λ η α μ ε τ ά ­ φ ρ α σ τ η γ ι ά τ ό ν Δ υ τ ι κ ό κόσμα γ λ ώ σ σ α , τ ή ν γ λ ώ σ σ α τ ο ΰ μ υ σ τ ι κ ι σ μ ο ύ τ ή ς Α ν α τ ο λ ή ς . "Αν κ υ τ τ ά ξ ο υ μ ε πίσω μας στήν ά κ μ ή καί στήν παρακμή τ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς τ ο ΰ J u n g θά δ ο ΰ μ ε ό τ ι δέν πήγε πολύ κ α λ ύ τ ε ρ α άπ' όσο πήγε ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ τ ή ς σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α ς - α υ τ ό όμως ε ί ν α ι έ ν α θ έ μ α πού ξ ε π ε ρ ν ά ε ι τ ο υ ς σκοπούς α υ τ ο ύ τ ο ΰ βιβλίου. < Κ α τ ά λ η ξ η τ ή ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς ή τ α ν έ ν α δ ι ά γ ρ α μ μ α γ ι ά τ ό όπαία λ έ ε ι ό J u n g ό τ ι «συμφώνησαν τ ε λ ι κ ά μ έ τ ό ν Pauli». Α υ τ ό τ ό δ ι ά γ ρ α μ μ α ε ί ν α ι έ τ σ ι

Μή Καταστρεφόμενη Ε ν έ ρ γ ε ι α

Σταθερή Σύνδεση μέσω 'Απατελέσματος

Μή Σταθερή Σύνδεση μέσω συμπτώσεως "Ομοιότητας ή Ν α ή μ α τ σ ς ' (Συγχρονιστικότης)

(Αιτιατής)

Χωρο-χρονικό

74

συνεχές

Ό J u n g δ έ ν ε ξ η γ ε ί πώς ε ν ν ο ε ί σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α τ ή ν έ φ α ρ μ σ γ ή α ύ τ ο ΰ τ ο ΰ σχήματας καί τ ά σ χ ό λ ι α τ ο υ ε ί ν α ι τ ό σ ο ο μ ι χ λ ώ δ η πού α ν α γ κ ά ζ ο μ α ι ν ά παραιτηθώ καί ν ' α φ ή σ ω τ ό ν ε ν δ ι α φ ε ρ ό μ ε ν ο α ν α γ ν ώ σ τ η ν ά ψ ά ξ ε ι μόνος τ ο υ στήν β ι β λ ι ο θ ή κ η . Α ν α λ ο γ ί ζ ο μ α ι , α ν α γ κ α σ τ ι κ ά , ε κ ε ί ν ο τ ό β ι β λ ι κ ό όρος πού ο ί ο δ ύ ν ε ς τ ο υ έ τ ε κ α ν μΰν. "Οπως καί νά τό κ ά ν ο υ μ ε όμως, ή τ α ν έ ν α ς πολύ σ υ μ β ο λ ι κ ό ς μΰς. Γιά πρώτη φ ο ρ ά στήν ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς μ ο ν τ έ ρ ν α ς σ κ έ ψ η ς , ή υπόθεση μή α ί τ ι α κ ώ ν παραγόντων ε π ι κ υ ρ ώ θ η κ ε διπλά, άπό έ ν α ψ υ χ ο λ ό γ ο κ ι ' άπό έ ν α φ υ σ ι κ ό μέ δ ι ε θ ν έ ς κΰρας.

Τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α ε ί χ α μ ε μιά πολύ καλή σ υ γ κ ο μ ι δ ή υποθέσεις γ ύ ρ ω άπό παρα­ φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Οί φ υ σ ι κ ο ί έ π α ι ξ α ν μέ τ ο ύ ς π α ρ ά λ λ η λ ο υ ς κόσμαυς τ ο υ ς , μέ τόν καμπύλο χ ώ ρ ο τ ο ΰ Einstein μέ δ ι σ δ ι ά σ τ α τ ο υ ς χ ρ ό ν ο υ ς καί μέ «σήραγγες» τ ο ΰ ύπερχώρου πού επιτρέπουν τ ή ν ά μ ε σ η ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α α ν ά μ ε σ α σέ χ ώ ρ ο υ ς πού σ' έ ν α κ α ν ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α θ ά τ α ϋ ς χ ώ ρ ι ζ α ν α σ τ ρ ο ν ο μ ι κ έ ς αποστάσεις. 'Από τ ο ύ ς ψ υ χ ο ­ λ ό γ ο υ ς , άπό τ ή ν σ τ ι γ μ ή πού ό Freud πείσθηκε γ ι ά τ ή ν τ η λ ε π α θ η τ ι κ ή ε π α φ ή τ ο ϋ ψ υ χ α ν α λ υ τ ή μέ τ ό ν ασθενή τ ο υ , διατύπωσε τ ή ν θ ε ω ρ ί α ό τ ι ή παρ' αίσθηση αντί­ λ η ψ η ε ί ν α ι μιά α ρ χ α ϊ κ ή μ έ θ ο δ ο ς ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς τών ανθρώπων πού α ν τ ι κ α τ α σ τ ά ­ θηκε, α ρ γ ό τ ε ρ α , άπό τ ή ν ί κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ώ τ ε ρ η μ έ θ ο δ ο τ ή ς κ α τ ' αίσθηση ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς . * 'Από τ ο ύ ς β ι ο λ ό γ ο υ ς , ό Sir Alister Hardy π ρ ό τ ε ι ν ε μιά α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ η θεωρία. Σ κ έ φ ­ τ η κ ε ό τ ι ο ι ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς καί σ υ ν τ ο ν ι σ μ έ ν ε ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς μ ε ρ ι κ ώ ν κ α τ ώ τ ε ρ ω ν ζ ω ϊ κ ώ ν ο ρ γ α ν ι σ μ ώ ν , όπως ή F o r a m i n i f e r a , ε ξ η γ ο ύ ν τ α ι μόναν άπό έ ν α ε ί δ ο ς συλ­ λ ο γ ι κ ό πνεύμα άπό τ ό όποϊο κάθε μ έ λ ο ς έ χ ε ι τ ό μ ε ρ ί δ ι ο τ ο υ τ ο ύ «ψυχικού εγγράμ­ ματος». Ά π ό τ ο υ ς φ ι λ ό σ ο φ ο υ ς , ο ί Κ α θ η γ η τ έ ς Broad καί Price διατύπωσαν παλύ ε ν δ ι α φ έ ρ ο υ σ ε ς π ν ε υ μ α τ ο κ ρ α τ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς . * * Τ έ λ ο ς άπό τ ο ύ ς μ α θ η μ α τ ι κ ο ύ ς ό G. Spener B r o w n π ρ ό τ ε ι ν ε μιά κ α τ α π λ η κ τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α πού προσπαθεί νά ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι τ ά ά ν τ ι τ υ χ α ΐ α ά π α τ ε λ έ σ μ α τ α τών π ε ι ρ α μ ά τ ω ν τ ή ς κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή ς α μ φ ι σ β η ­ τ ώ ν τ α ς τ ή ν έ ν ν ο ι α α υ τ ή ς καθ' ε α υ τ ή ς τ ή ς τ ύ χ η ς . Ό S p e n c e r B r o w n ι σ χ υ ρ ί σ τ η κ ε ό τ ι τ α ί ρ ι α ξ ε στήν τ ύ χ η ζ ε ύ γ η αριθμών πσύ ό πρώτος τ ο υ ς σ υ μ β ό λ ι ζ ε τ ή ν ε ι κ α σ ί α κ ι ' ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς τ ή ν κ α ρ τ έ λ λ α - σ τ ό χ ο καί ε ί χ ε σ η μ α ν τ ι κ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς «επιτυχίες» άπ' όσες θά δ ι κ α ι ο λ ο γ ο ύ σ α ν οί μ α θ η μ α τ ι κ έ ς προσδοκίες. Δ έ ν δ η μ ο σ ί ε υ σ ε έ ν τ ο ύ τ ο ι ς τ ο ύ ς πίνακες τ ο υ ο ϋ τ ε καί α ξ ί ω σ ε ό τ ι τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ ή τ α ν τ ο ύ ύ ψ ο υ ς τών α σ τ ρ ο ν ο μ ι κ ώ ν τ ι μ ώ ν πού έδωσαν οί πειρα­ μ α τ ι σ τ έ ς τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς , γ ι α τ ί κΓ άν α κ ό μ α ε ί χ ε μ α λ α κ ώ σ ε ι κάπως ή π ο λ ε μ ι κ ή , δέν ε ί χ ε π ά ψ ε ι νά ε ί ν α ι καί υ π ο λ ο γ ί σ ι μ η . * * * Ά ν ΐ ί θ ε τ α άπό τ ο υ ς όπα-

* Ό Freud ήταν μέλος καί τής Βρεττανικής καί τής Α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς Ψυχικών Ε ρ ε υ ν ώ ν καί τό 1924 έ γ ρ α ψ ε στόν Ernest Jones ότι ήταν έτοιμος «νά θέσει τήν ψυχανά­ λυση στήν υπηρεσία τής τηλεπάθειας». Ό Jones δμως φοθήθηκε ότι αυτό θά δυσφημούσε τήν ψυχανάλυση κι' απότρεψε τόν Freud. "Επίσης εμπόδισε τόν Freud νά διαβάσει τήν μ ε λ έ τ η του «Τηλεπάθεια καί Ψυχανάλυση» στό Δ ι ε θ ν έ ς Ψυχαναλυτικό Συνέδριο τού 1922. Αυτή ή μ ε λ έ τ η τοΰ Freud δημοσιεύτηκε μονάχα μ ε τ ά τόν θάνατο του. * * Βλέπε σχετικά τό The sixth Sense (Λονδίνο, 1 9 5 9 ) , τής Rosalind Heywood. * * * Ό Spencer Brown πρωτοδημοσίευσε τήν θεωρία του στό Nature (25 "Ιουλίου 1953) "Statistical Significance in Psychical Research", καί συνέχισε στό βιβλίο του Probabiiity and Scientific Inference. Βλέπε επίσης στό The Sixth Sense τής Rosalind Heywood, σελ. 169 F.

75

δοϋς τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς μιάς συνωμασίας άπατης, ό S p e n c e r B r o w n π α ρ α δ έ χ τ η κ ε ό τ ι τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς έ γ ι ν α ν « κ α λ ο σ χ ε δ ι α σ μ έ ν α καί κάτω άπό έ ν α ν α υ σ τ η ρ ό έ λ ε γ χ ο » . Δ έ χ τ η κ ε τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ο υ ς στήν ο ν ο μ α σ τ ι κ ή τ ο υ ς ά ξ ι α ά λ λ ά σ κ έ φ τ η κ ε ό τ ι ύπσνοοίϊσαν κάποια α ν ω μ α λ ί α στήν ί δ ι α τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τής^ τ υ χ α ι ό τ η τ α ς . " Α ν κ α ι δέν ε π ε κ τ ά θ η κ ε στή φ ύ σ η τ ή ς α ν ω μ α λ ί α ς πού υποψιαζό­ ταν, δ έ ν έ δ ω σ ε δ η λ α δ ή κ α μ μ ί α α ν ά λ υ σ η τών δ υ σ α ν ά λ ο γ α μ ε γ ά λ ω ν αριθμών επι­ τ υ χ ι ώ ν τών πειραμάτων, οί ιδέες τ ο υ ε ί χ α ν μιά μ ε γ ά λ η ο μ ο ι ό τ η τ α μέ τ ό ν «Νόμο τών Σ ε ι ρ ώ ν » , όπως τ ό ν α ν τ ι λ α μ β α ν ό τ α ν ό K a m m e r e r . Ό «Νόμος τών Σειρών» συμπληρώνει στήν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς τ υ χ α ι ό τ η τ α ς . Μ ι ά ε ν δ ι α φ έ ρ ο υ σ α π α ρ α τ ή ρ η σ η ε ί ν α ι ό τ ι ό άνθρωπος πού ε ν έ κ ρ ι ν ε τ ή ν επι­ χ ο ρ ή γ η σ η τ ή ς έ ρ ε υ ν α ς τ ο ύ S p e n c e r B r o w n ή τ α ν ό Sir A l i s t e r Hardy, έ ν α ς άπό τ ο ύ ς πρώτους ε ρ ε υ ν η τ έ ς τ ή ς παρ' α ί σ θ η σ η α ν τ ί λ η ψ η ς . Ό Hardy π α ρ α τ ή ρ η σ ε : ... Α π έ μ ε ν ε στόν κ ύ ρ ι ο G. S p e n c e r B r o w n τ ο ύ T r i n i t y C o l l e g e τ ο ύ Καϊμπριτζ ν ά δ ι α μ ο ρ φ ώ σ ε ι τ ή ν ά λ λ η κ ι ' α π λ ο ύ σ τ ε ρ η υπόθεση ό τ ι ολό­ κ λ η ρ η α υ τ ή ή π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α γ ύ ρ ω άπό τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α , τ ή ν δ ι ο ρ α ­ τ ι κ ό τ η τ α , τ ή ν πρόγνωση καί τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η , πού ε ξ α ρ τ ά τ α ι άπό τ ά πέρα άπό τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α τ ύ χ η α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ η ς , θά μπορούσε νά ση­ μ α ί ν ε ι μιά πολύ άπλή καί πολύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ά ρ χ ή . Π ι σ τ ε ύ ε ι ό τ ι θά μπο­ ρούσε νά σ η μ α ί ν ε ι κ ά τ ι ό χ ι λ ι γ ώ τ ε ρ ο θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ς ή ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν - ό χ ι όμως τ η λ ε π ά θ ε ι α ή τά ά λ λ α ε κ ε ί ν α π ε ρ ί ε ρ γ α π ρ ά γ μ α τ α - κ ά τ ι πού α ν α φ έ ­ ρ ε τ α ι στή φ ύ α η καί στό ν ό η μ α τ ή ς ί δ ι α ς τ ή ς τ υ χ α ι ό τ η τ α ς . . . . " Α σ χ ε τ α μ έ τ ό ά ν α π ο δ ε ι χ θ ε ί ό τ ι τ ό μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μέρος τών κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ώ ν πει­ ραμάτων ο φ ε ί λ ο ν τ α ι σ έ κ ά τ ι τ ε λ ε ί ω ς δ ι α ψ α ρ ε τ ι κ ό άπό τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α ή ό χ ι , έ χ ω ύπ' ό ψ η μου α π ό λ υ τ α ε π α ρ κ ε ί ς ε ν δ ε ί ξ ε ι ς πού θά σ τ ή ρ ι ζ α ν μ ι ά α λ η θ ι ν ή μ ο ρ φ ή τ η λ ε π ά θ ε ι α ς μ έ πιθανόν τ ε ρ ά σ τ ι α β ι α λ ο γ ι κ ή σημασία. Παρεμπιπτόντως, ε π ι τ ρ έ ψ τ ε μαυ νά πώ ό τ ι άν α π ο δ ε ι χ τ ε ί ό τ ι ή κ α ρ τ ε λ ­ λ ο μ α ν τ ι κ ή καί ή κ α θ ο δ ή γ η σ η τών ζ α ρ ι ώ ν ε ί ν α ι κ ά τ ι τό τ ε λ ε ί ω ς δια­ φ ο ρ ε τ ι κ ό , ή προβπάθεια δέν θά πάει τ ε λ ι κ ά χ α μ έ ν η . Θά έ χ ε ι προμη­ θ ε ύ σ ε ι έ ν α κ α τ α π λ η κ τ ι κ ό απόθεμα υ λ ι κ ο ύ στήν μ ε λ έ τ η μιάς αξιοπρό­ σεκτης άρχής.35

Ε π ι τ ρ έ ψ τ ε μου ν ά επαναλάβω ό τ ι α υ τ ή ή κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α ά ρ χ ή μ ο ι ά ζ ε ι καταπλη­ κ τ ι κ ά μέ τ ό ν «Νόμο τών Σειρών» πού διατύπωσε ό K a m m e r e r τό 1919. Κ α μ μ ι ά άπό τ ί ς ε π ε ξ η γ η μ α τ ι κ έ ς θ ε ω ρ ί ε ς πού α ν α φ έ ρ α μ ε μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α δέν κ α λ ύ π τ ε ι ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό χ ώ ρ ο τών π α ρ α φ υ σ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν . Μ ε ρ ι κ έ ς άπ' α υ τ έ ς δ έ χ ο ν τ α ι τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α ά λ λ ' α π ο κ λ ε ί ο υ ν τ ή ν δ ι ο ρ α τ ι κ ό τ η τ α , τ ή ν πρόγνωση ή τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η - κ ι ' α κ ό μ α καί α ί «ύπερβαλικές», πού δ έ χ ο ν τ α ι τ ά ο ρ ά μ α τ α κ ι ' έ ν α κάποιο ε ί δ ο ς ζ ω ή ς μ ε τ ά θ ά ν α τ ο ν , δ έ ν α γ γ ί ζ ο υ ν πρόθυμα τ ί ς ρ ί ζ ε ς τών συμ­ πτώσεων - κ ι ' άς σ κ ο ν τ ά φ τ α μ ε απάνω τ ο υ ς σέ κάθε σ τ ι γ μ ή . " Α ν ξ ε χ ώ ρ ι σ α τό «Νόμο τών Σειρών» τ ο ΰ K a m m e r e r καί τ ή ν Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α τών Jung-Pauli τ ό έ κ α ν α γ ι α τ ί , άπ' όσο γ ν ω ρ ί ζ ω , ε ί ν α ι ο ί μ ό ν ε ς θ ε ω ρ ί ε ς τ ο ΰ π α ρ α φ υ σ ι κ ο ύ πού α γ γ ί ζ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά τό πρόβλημα τών συμπτώσεων πσύ έ χ α υ ν κάπαιο ν ό η μ α .

76

Ιανός

Κ ι ' ό K a m m e r e r κ ι ' ό J u n g π ρ ο τ ε ί ν ο υ ν μιά ά ρ χ ή μή α ι τ ι α τ ο ί ^ , πού θ ε ω ρ ο ύ ν έξ ίσου σ η μ α ν τ ι κ ή μ έ τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α γ ι ά τ ή μ ο ί ρ α τ ο ύ άνθρωπου καί γ ε ν ι κ ώ τ ε ρ α τ ο ΰ κό­ σμου ό λ ο υ . Τά π α ρ ά δ ο ξ α τ ή ς κ β α ν τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς θά μπορούσαν νά μάς κάνουν νά σκεφ τ α ΰ μ ε ό τ ι ή πρόταση τ ο υ ς δ έ ν ε ί ν α ι ε ξ ω φ ρ ε ν ι κ ό τ ε ρ η άπό τ ά θ ε ω ρ ή μ α τ α τ ή ς σύγ­ χ ρ ο ν η ς ε π ι σ τ ή μ η ς · ά λ λ ά καί στήν περίπτωση πού θά τά δ ε χ ό μ α σ τ α ν θάπρεπε αμέσως ν' α ν α ρ ω τ η θ ο ύ μ ε : τί σ η μ α ί ν ε ι α υ τ ή ή μή α ί τ ι α τ ή δ ύ ν α μ η ; Τί σ η μ α ί ν ε ι ή α ι τ ι ό τ η τ α , ν ο μ ί ζ α μ ε πώς τ ό ξ έ ρ α μ ε α ρ κ ε τ ά καλά. Σ η μ α ί ν ε ι τ ά ξ η καί σ υ ν έ π ε ι α τσύ σύμπαντας ποϋ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά θά ή τ α ν χ α ώ δ ε ς κ ι ' απρόβλεπτο. Μάς ε γ γ υ ά τ α ι πώς άν α ν ο ί ξ ο υ μ ε τ ή βρύση θ ά τ ρ έ ξ ε ι ν ε ρ ό κ ι ' ό χ ι κ α ν έ ν α ς ποταμός φ λ ό γ ε ς . Ό α κ α ρ α β α ϊ α ς όμως, στό παράθυρο τ ο ϋ J u n g , τ ί σ η μ α ί ν ε ι ; Ά π ό τ ή ν α ρ χ α ι ό τ η τ α μ έ χ ρ ι περίπου τ ό ν δ έ κ α τ ο ό γ δ ο ο αιώνα, ο ί άνθρωποι απαντούσαν σ' α υ τ ό τό ε ρ ώ τ η μ α π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ς «επιρροές», «συμπάθειες» κ ι ' «άντιστοιχείες». Οί πλανήτες καθορίζουν μέ τους αστερισμούς τους τόν χαρακτήρα τ ο ϋ άνθρωπου καί τό πεπρωμένο τ ο υ . Ό μ ι κ ρ ό κ ο σ μ ο ς α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ί ζ ε ι τ ό ν μακρό­ κοσμο. Τά πάντα σ υ ν α ι ω ρ ο ϋ ν τ α ι , ό χ ι άπό μ η χ α ν ι κ ά α ί τ ι α , ά λ λ ' άπό μ υ α τ ι κ έ ς συγ­ γ έ ν ε ι ε ς · δέν υ π ά ρ χ ε ι χ ώ ρ ο ς γ ι ά συμπτώσεις σ ' α υ τ ή τ ή ν α ό ρ α τ η τ ά ξ η . Τ ' ά χ ν ά ρ ι α τ ή ς «συμπάθειας τών πάντων» φ τ ά ν ο υ ν μ έ χ ρ ι τ ό ν Ι π π ο κ ρ ά τ η : « Υ π ά ρ χ ε ι μιά κ ο ι ν ή ροή, μ ι ά κοινή ανάσα, τά πάντα συμπάσχουν». Α κ ο ύ γ ε τ α ι σάν leitmotif σ' όλη τή δ ι δ α σ κ α λ ί α τών Π υ θ α γ ό ρ ε ι ω ν , τών Ν ε ο - Π λ α τ ω ν ι κ ώ ν καί τών φ ι λ α σ ό φ ω ν τ ή ς Ά ν α γ έ ν ν η σ η ς . Ό δ υ ϊ σ μ ό ς τ ή ς α ι τ ι α τ ή ς καί τ ή ς μή α ι τ ι α τ ή ς «συμπάθειας» ( α λ λ η λ ο υ ­ χ ί α ς ) , δ ό θ η κ ε σ υ ν ο π τ ι κ ά καί μ έ σ α φ ή ν ε ι α άπό τ ό ν Pico d e l l a M i r a n d o l a : Κ α τ ' α ρ χ ή ν υ π ά ρ χ ε ι ή ε ν ό τ η τ α τών πραγμάτων, σ ύ μ φ ω ν α μέ τ ή ν οποία κάθε π ρ ά γ μ α ε ί ν α ι έ ν α μ έ τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ , ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ καί σ υ μ φ ω ν ε ί μ έ τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ . Μ ε τ ά υ π ά ρ χ ε ι ή ε ν ό τ η τ α σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν όποια κάθε πλάσμα τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ τ ' ά λ λ α πλάσματα κ ι ' ό λ α τ ά μ έ ρ η τ σ ύ κόσμου σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν έ ν α κόσμο.^ *

Ή τρίτη ενότητα τοϋ Pico είναι, αναπόφευκτα, ή ενότητα του σύμπαντος μέ τόν Δη­ μιουργό του.

77

Ή Π υ θ α γ ό ρ ε ι α α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς Ά ρ μ α ν ί α ς τών ( Ο υ ρ α ν ί ω ν ) Σ φ α ι ρ ώ ν πού ξ α ν ά ­ ζ η σ ε μέ τ σ ύ ς Έ λ ι σ σ α β ε τ ι α ν ο ύ ς καΐ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α πού σ τ ή ρ ι ξ ε τ ι ς έ ρ ε υ ν ε ς τ ή ς ά σ τ ρ ο λ ο γ ί α ς καϊ τ ή ς α λ χ η μ ε ί α ς , μποροΰν ν ά θ ε ω ρ η θ ο ύ ν σάν π α ρ α λ λ α γ έ ς πάνω σ τ ν . ϊ δ ι ο θ έ μ α : Ο ί συμπτώσεις μ έ ν ό η μ α ε ί ν α ι ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς τ ά ξ η ς πσύ α γ κ α λ ι ά ζ ε ι τ ό σύμπαν. Σ τ ά κ ε ί μ ε ν α τ ο ϋ K e p l e r α υ τ ή ή έ ν ν ο ι α ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι στήν πιό ά γ ν ή τ η ς μορ­ φή : «Τίποτα δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι καί τ ί π ο τ α δ έ ν σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ό ν ο ρ α τ ό ο υ ρ α ν ό , πού νά μήν γ ί ν ε τ α ι μ έ κάποιο κ ρ υ φ ό τ ρ ό π ο α ι σ θ η τ ό άπό τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ή ς Γής καί τ ή ς Φ ύ σ η ς : [ κ ι ' έ τ σ ι ] ο ί π ν ε υ μ α τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς , έ δ ώ , στή Γή, ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ι όσο κ ι ' ό ϊ δ ι ο ς ό ουρανός...2 Τ ό μ έ γ ε θ ο ς τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς ψ υ χ ή ς τ ο ΰ άνθρωπου δέν ξ ε π ε ρ ν ά ε ι τ ή ν τ ε λ ε ί α . Καί β α θ ε ι ά σ' α υ τ ή τ ή ν τ ε λ ε ί α , χ α ρ ά ζ ε τ α ι ή μ ο ρ φ ή κ ι ' ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ς ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ' ο υ ρ α ν ο ύ , σάν ν ά τ α ν έ κ α τ α ν τ ά δ ε ς φ α ρ έ ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η » . ^ Α υ τ ή ή ικα­ ν ό τ η τ α τ ή ς ανθρώπινης ψ υ χ ή ς ν ' α ν τ ι λ α λ ε ί τ ό σύμπαν, ε ί χ ε γ ι ά τ ό ν Kepler, όπως καί γ ι ά τ ό ν Pico, μιά μ υ σ τ ι κ ή κ ι ' α ί τ ι α κ ή ύ φ ή : ε π ι β ε β α ί ω ν ε τ ή σ ύ ν δ ε σ η τ ή ς ψ υ χ ή ς μέ τ ή ν anima mundi ά λ λ ά υ π ά κ ο υ ε τ α υ τ ό χ ρ ο ν α καί σέ α υ σ τ η ρ ο ύ ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ο ύ ς νόμους. " Ε ν α ν α ι ώ ν α α ρ γ ό τ ε ρ α ό L e i b n i t z ε π η ρ έ α ζ ε φ ι λ ο σ ο φ ι κ ά τήν εποχή τ ο υ ανα­ πτύσσοντας τ ό σ ύ σ τ η μ α τ α υ πσύ π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό τ α ν γ ύ ρ ω άπό τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς «μο­ ν ά δ α ς » . " Ε β λ ε π ε α υ τ έ ς τ ι ς μ ο ν ά δ ε ς σάν «τά ί δ ι α τ ά ά τ ο μ α τ ή ς φύσης»- α ν τ ί θ ε τ α όμως άπό τ ά υ λ ι κ ά ά τ ο μ α τ ο ύ Δ η μ ό κ ρ ι τ ο υ , α υ τ έ ς ή τ α ν ο ν τ ό τ η τ ε ς π ν ε υ μ α τ ι κ έ ς καί ή κάθε μιά τ ο υ ς κ α θ ρ έ φ τ ι ζ ε τή μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α τ ο ΰ κόσμου. Οί μ ο ν ά δ ε ς δέ δ ρ ο ύ ­ σαν άπ' ε υ θ ε ί α ς ή μιά πάνω στήν ά λ λ η , «δέν έ χ ο υ ν παράθυρα γ ι ά νά μπορούν νά μ π α ι ν ο β γ α ί ν ο υ ν τά πάντα», ά λ λ ά β ρ ί σ κ ο ν τ α ν σέ μ ι ά «συμφωνία» ή «αντιστοιχία» μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , ε λ έ ω μιάς « τ ε τ α γ μ έ ν η ς α ρ μ ο ν ί α ς » . Καί μόνο τ ό ν δ έ κ α τ ο ό γ δ ο ο αιώνα, μέσα στήν α ν α τ α ρ α χ ή τ ή ς Ν ε υ τ ω ν ι κ ή ς επανάστασης, σ τ έ φ τ η κ ε ή α ι τ ι ό τ η τ α μ ο ν α δ ι κ ό ς κ υ ρ ί α ρ χ ο ς ϋλης καί π ν ε ύ μ α τ ο ς , γ ι ά ν ά ε κ θ ρ ο ν ι σ τ ε ί άπό τ ή ν ε π α ν ά σ τ α σ η τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς σ τ ι ς πρώτες δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο ύ ε ι κ ο σ τ ο ύ αιώνα. Ά λ λ ά α κ ό μ α καί στήν κ α ρ δ ι ά τ ο ύ υ λ ι σ τ ι κ ο ύ δ έ κ α τ ο υ έ ν α τ ο υ α ι ώ ν α , ό μ ο ν α χ ι κ ό ς ε κ ε ί ν ο ς γ ί γ α ν τ α ς ό A r t h u r S c h o p e n h a u e r πού τ ό σ α ε π η ρ έ α σ ε τ ό ν Freud καί τ ό ν J u n g , ι σ χ υ ρ ί σ τ η κ ε ό τ ι ή φ υ σ ι κ ή α ι τ ι ό τ η τ α δέν ε ί ν α ι παρά ό έ ν α ς άπό τ α ϋ ς κ υ ρ ί α ρ χ ο υ ς τ ο ΰ κόσμου· ό ά λ λ ο ς ε ί ν α ι μιά μ ε τ α φ υ σ ι κ ή ο ν τ ό τ η τ α , έ ν α ε ί δ ο ς π α γ κ ό σ μ ι α ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς , σέ σ ύ γ κ ρ ι σ η μέ τ ή ν οποία ή α τ ο μ ι κ ή σ υ ν ε ί δ η σ η ε ί ν α ι ό τ ι ε ί ν α ι έ ν α ό ν ε ι ρ ο μπροστά στήν ε γ ρ ή γ ο ρ σ η :

Ή σύμπτωση [ έ γ ρ α ψ ε ό S c h o p e n h a u e r ] ε ί ν α ι τό τ α υ τ ό χ ρ ο ν ο ^συμβάν α σ ύ ν δ ε τ ω ν α ί τ ι α κ ρ α τ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν ω ν . . . ' Ά ν φ α ν τ α σ τ α ύ μ ε τ ή ν κάθε α ι τ ι ο κ ρ α τ ι κ ή α λ υ σ ί δ α πσύ πραχωρεί μέσα στό χ ρ ό ν α , σάν έ ν α μεσημ­ β ρ ι ν ό τ ή ς σ φ α ί ρ α ς μας, τ ό τ ε μπαρούμε ν ά π α ρ α σ τ ή σ ο υ μ ε τ ά τ α υ τ ό χ ρ ο ν α φ α ι ν ό μ ε ν α μ έ παράλληλους...." Σ ύ μ φ ω ν α μ ' α υ τ ή ν τ ή ν δ ι ά τ α ξ η , ό λ α τ ά σ υ μ β ά ν τ α στή ζ ω ή ε ν ό ς άνθρώπαυ μπαραΰν νά χ ω ρ ι σ τ ο ϋ ν σέ δυό θε­ μ ε λ ι α κ ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά ε ί δ η σ ύ ν δ ε σ η ς : πρώτον, στήν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή , α ί τ ι α ­ κή σ ύ ν δ ε σ η τών φ υ σ ι κ ώ ν δ ι ε ρ γ α σ ι ώ ν δ ε ύ τ ε ρ ο ν , σέ μιά ύ π α κ ε ι μ ε ν ι κ ή σ ύ ν δ ε σ η πσύ υ π ά ρ χ ε ι μόνο σέ σχέση μέ τό ά τ ο μ ο πού τ ή ν υ φ ί σ τ α τ α ι , καί πσύ ε ί ν α ι , γ ι ' α υ τ ό , τ ό σ ο υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή όσο καί τ ά ϊ δ ι α τ ά ό ν ε ι ρ α τ ο υ . πού τ ό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τ ο υ ς β έ β α ι α ε ί ν α ι αποκαλυπτικό, κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι όμως μέ τ ό ν ί δ ι ο τρόπο πού κ α θ ο ρ ί ζ ε ι ή π ο ι η τ ι κ ή πλοκή τ Ι ς σ κ η ν έ ς ε ν ό ς έ ρ γ ο υ . Τ ό ό τ ι σ υ ν υ π ά ρ χ ο υ ν τ α υ τ ό χ ρ α ν α καί τ ά δυό ε ί δ η συνδέσεων, ό τ ι τ ό απα­ ρ ά λ λ α χ τ ο π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ό , παρ' ό λ ο πού ε ί ν α ι κ ρ ί κ ο ς δυό α ν ό μ ο ι ω ν άλυσί-

78

δων, τ α ι ρ ι ά ζ ε ι τ έ λ ε ι α κ α ι στις δυό κ ά ν α ν τ α ς τ ή ν μ α ί ρ α ενός άνθρωπου ν ά τ α ι ρ ι ά ζ ε ι α π α ρ ά λ λ α χ τ α μ έ τ ή ν μ ο ί ρ α ενός ά λ λ ο υ , κ α ι τ ό ν κ α θ έ ν α ήρωα τού δ ι κ ο ύ τ ο υ δ ρ ά μ α τ ο ς κ α ι ηθοποιό τ α υ τ ό χ ρ ο ν α σέ κάποιο ξ έ ν ο δρά­ μα — α υ τ ό ε ί ν α ι κ ά τ ι πού ξ ε π ε ρ ν ά τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η μας καί ποϋ μπορούμε νά σ υ λ λ ά β ο υ μ ε μόνο σάν α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ή ς πιό θ α υ μ α σ τ ά π ρ α κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν η ς άρμανίας... ^ Ε ί ν α ι τό μ ε γ ά λ ο ό ν ε ι ρ ο ποϋ ε ί δ ε ή μ ο ν α δ ι κ ή ο ν τ ό τ η τ α , ή Θέληση τ ή ς Ζ ω ή ς : ά λ λ ά πρέπει ν ά παίρνουν ό λ ο ι μέρος σ ' α υ τ ό . Γ ι α τ ί έτσι γ ί ν ο ν τ α ι όλα αλληλένδετα κι' άλληλοσυντονισμένα.^ οι κ λ α σ ι κ έ ς θ ε ω ρ ί ε ς τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς ποϋ π ρ ό τ ε ι ν α ν ό C a r i n g t o n , ό T y r r e l l , ό Hardy καί ά λ λ ο ι , ή τ α ν , ό λ ε ς τ ο υ ς , π α ρ α λ λ α γ έ ς πάνω στό ίδιο θέμα — «Ψυχικοί α ι θ έ ρ ε ς » «συλλογικά πνεύματα» καί «συλλογικά υποσυνείδητα» έπαι­ ζ α ν ό λ α τ ο υ ς τ ό ρόλο μιάς υ π ό γ ε ι α ς πηγής άπό τ ή ν όπαία ό λ α τ ' α τ ο μ ι κ ά μ υ α λ ά μπορούσαν νά πιουν καί μέσω τ ή ς οποίας μπορούσαν νά επικοινωνήσουν. Τό « Έ ν α τ η ς έ ν Έ τ ε ρ ό τ η τ ι » , έ κ Πάντων " Ε ν καί έ ξ ε ν ό ς Πάντα, κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ σ ε . Η χ ο ύ σ ε στά κ ε ί μ ε ν α τών Χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν μ υ σ τ ι κ ι σ τ ώ ν καί ή τ α ν τ ό β α σ ι κ ό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ο ΰ Β α υ δ δ ι σ μ ο ύ καί τ ο ΰ Τ α ο ϊ σ μ ο ΰ . Ε φ ο δ ί α σ ε τ ό ν S c h o p e n h a u e r μ έ τ ο ύ ς παράλ­ λ η λ ο υ ς τ ο υ κ ι ' έ δ ε σ ε τ ί ς συμπτώσεις μέσα στή π α γ κ ό σ μ ι α τ ά ξ η τών πραγμάτων. Κ α τ ά τ ό ν J u n g , κάθε ε ξ ά σ κ η σ η μ α ν τ ε ί α ς , άπό τό «διάβασμα» τών φ ύ λ λ ω ν τ ο ΰ τσα­ γιού μ έ χ ρ ι τ ί ς περίπλοκες μ α ν τ ι κ έ ς μ ε θ ό δ ο υ ς τών Τ σ ί ν γ κ , β α σ ί ζ ε τ α ι στήν ί δ έ α ό τ ι τ ά τ υ χ α ί α γ ε γ ο ν ό τ α ε ί ν α ι μ ι κ ρ ά μ υ σ τ ή ρ ι α πσύ μπορούν ν ά μάς ο δ η γ ή σ ο υ ν στό έ ν α , κ ύ ρ ι ο μ υ σ τ ή ρ ι ο .

' Έ τ σ ι λοιπόν, ή Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ό τ η τ α κ ι ' ό Νόμος τών Σ ε ι ρ ώ ν ε ί ν α ι σ ύ γ χ ρ α ν α πραϊ ό ν τ α τ ή ς α ρ χ έ τ υ π η ς πίστης σ έ μ ι ά θ ε μ ε λ ι ώ δ η ε ν ό τ η τ α πσύ υ π ε ρ β α ί ν ε ι τ ή μηχαν α κ ρ α τ ι κ ή α ι τ ι ό τ η τ α . Σ' α υ τ ό τό σ η μ ε ί ο ή σ ύ γ χ ρ ο ν η επιστήμη π α ρ α λ λ η λ ί ζ ε τ α ι μ' έ ν α π ε ρ ί ε ρ γ ο τρόπο πάλι μέ τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τ ή ς Μ ο ν ά δ α ς τών Μ υ σ τ ι κ ι σ τ ώ ν . Μπα­ ρ ο ύ μ ε ν ά π α ρ α β ά λ ο μ ε τ ή ν εξέλιξη τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς μέσα σ ' α υ τ ά τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α εκα­ τόν π ε ν ή ν τ α χ ρ ο ν ι ά , μ' έ ν α α χ α ν έ ς σ ύ σ τ η μ α ποταμών, όπου τό κ ύ ρ ι ο ρ ε ύ μ α κατα­ β ρ ο χ θ ί ζ ε ι τόν έ ν α μ ε τ ά τ ό ν ά λ λ ο τ ο υ ς παραπόταμους, κ ι ' ε ν ώ ν ο ν τ α ι , ό λ ο ι , σ ' έ ν α μόνο μ ε γ α λ ε ι ώ δ ε ς δ έ λ τ α : Ό δ έ κ α τ ο ς έ ν α τ ο ς αιώνας ή τ α ν ή η λ ι κ ί α τών θ ε α μ α τ ι κ ώ τ ε ρ ω ν συν­ θέσεων τ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ ή ς σ κ έ ψ η ς . "Η επιστήμη τ ο ύ η λ ε κ τ ρ ι σ μ ο ύ συγχω­ ν ε ύ τ η κ ε μ έ τ ή ν επιστήμη τ ο ϋ μ α γ ν η τ ι α μ ο ύ . Μ ε τ ά α ν α κ α λ ύ φ τ η κ α ν ο ί ηλε­ κτρομαγνητικές ακτινοβολίες, ύπόλογες γ ι ά τό φώς, τό χρώμα, τήν άκτιν ο β ο λ ο ύ μ ε ν η θ ε ρ μ ό τ η τ α , τ ά Έ ρ τ α ι α ν ά κ ύ μ α τ α . Ή α τ ο μ ι κ ή φ υ σ ι κ ή κατά­ πιε τ ή Χ η μ ε ί α . Α π ο κ α λ ύ φ τ η κ ε ό τ ι ό έ λ ε γ χ ο ς τ ο ύ σώματας άπό ν ε ύ ρ α κ ι ' α δ έ ν ε ς β α σ ί ζ ε τ α ι σ έ η λ ε κ τ ρ ο χ η μ ι κ έ ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς . Τ ά κάποτε α ν ε ξ ά ρ ­ τ η τ α «ρευστά» ή «δυνάμεις τ ή ς φ ύ σ η ς » ποϋ ε ί χ α ν γ ί ν ε ι γ ν ω σ τ ά σάν «θερ­ μότητα» «φώς», « η λ ε κ τ ρ ι κ ή φ ω τ ι ά » , «κίνηση τ ή ς μ η χ α ν ι κ ή ς » , « μ α γ ν η τ ι κ ή ροή», α ν α γ ν ω ρ ί σ τ η κ α ν σ ά μ ε τ α τ ρ ε π ό μ ε ν ε ς δ ι α φ α ρ ε τ ι κ έ ς μ α ρ φ έ ς μιάς « ε ν έ ρ γ ε ι α ς » ποϋ τ ό τ ε λ ι κ ό τ η ς ά θ ρ ο ι σ μ α μέσα στό σύμπαν έ μ ε ν ε πάντα τ ό ϊ δ ι α . Τ ή ν ί δ ι α τ ύ χ η ε ί χ α ν τ ά ε ν ε ν ή ν τ α καί κ ά τ ι «στοιχεία» τ ή ς χη-

79

μείας δταν, μ ε τ ά λ ί γ ο κ α ι ρ ό , α π ο κ α λ ύ φ θ η κ ε ό τ ι τ ά ά τ ο μ α ή τ α ν φ τ ι α γ μ έ ν α άπό δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς σ υ ν δ υ α σ μ ο ύ ς τ ο ΰ Ίδιου ο ι κ ο δ ο μ ι κ ο ύ υ λ ι κ ο ύ . Κ α ι σύμ­ φ ω ν α μ έ τΙς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς α π ό ψ ε ι ς , φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι τ ό ί δ ι α τ ό ο ι κ ο δ ο μ ι κ ό α υ τ ό υ λ ι κ ό δ έ ν ε ί ν α ι τ ί π ο τ ' ά λ λ ο άπό π α κ έ τ α συμπιεσμένης ε ν έ ρ γ ε ι α ς πού π α κ ε τ α ρ ί σ τ η κ ε καί τυποποιήθηκε σ ύ μ φ ω ν α μ' ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς μ α θ η μ α τ ι κ έ ς φόρμουλες.^ Τ ά ύ σ τ α τ α σ υ σ τ α τ ι κ ά τ ο ύ σ ύ μ π α ν τ ο ς : ε ν έ ρ γ ε ι α καί μάζα, σωμάτιο καί κύμα, έ σ τ ε κ α ν μ ' α υ τ ό τ ό ν τρόπο σάν δ ι α φ α ρ ε τ ι κ έ ς ό ψ ε ι ς τ ή ς ί δ ι α ς βασικής δ ι ε ρ γ α σ ί α ς , τ ο ΰ ί δ ι ο υ «Θεμελιώδους Ε ν ό ς » . Ό W h i t e i i e a d συνώψισε μέ μ ε γ ά λ η ό ξ ύ ν ο ι α τ ή ν κατάστααη: Ή ΰλη τ α υ τ ί σ τ η κ ε μέ τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α καί ή ε ν έ ρ γ ε ι α ε ί ν α ι σ κ έ τ η δράση. Ή σ ύ γ χ ρ ο ν η άποψη ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι σέ όραυς ε ν έ ρ γ ε ι α ς , δ ρ α σ τ η ρ ι ό ­ τ η τ α ς καί δ ο ν η τ ι κ ή ς δ ι α φ ό ρ ι σ η ς τ ο ΰ χ ω ρ ο χ ρ ό ν ο υ . Κάθε τοπική α ν α τ α ­ ραχή σ υ ν τ α ρ ά ζ ε ι ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό σύμπαν. Ο ί μ α κ ρ ι ν έ ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς ε ί ν α ι ά π ε ι ρ α ε λ ά χ ι σ τ ε ς , ύπάρχαυν όμως. *Η έ ν ν ο ι α τ ή ς ϋλης προϋπόθετε μ ι ά θέση... Σ ύ μ φ ω ν α όμως μέ τ ή ν σ ύ γ χ ρ ο ν η α ν τ ί λ η ψ η , ή ομάδα α ν α τ α ρ α χ ή ς πού εμείς ο ν ο μ ά ζ ο υ μ ε ϋ λ η , σ υ γ χ έ ε τ α ι μέ τό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ η ς . Δ έ ν υπάρ­ χ ε ι κ α μ μ ι ά δ υ ν α τ ό τ η τ α γ ι ά μιά α ν ε ξ ά ρ τ η τ η κ ι ' α υ τ ο τ ε λ ή ϋπαρξη.^ Σ τ ό ν παραλληλισμό πού έ κ α ν α μ ε τ α ξ ύ κ β α ν τ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς καί π α ρ α ψ υ χ α λ ο γ ί α ς , τ ί ς π ε ρ ι γ ρ ά φ ω νά έ χ ο υ ν μιά αρνητική ο μ ο ι ο γ έ ν ε ι α — ύπό τ ή ν έ ν ν ο ι α ό τ ι αί π α ρ ά ξ ε ν ε ς α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ή ς μιάς σ τ η ρ ί ζ ο υ ν τ ό π α ρ ά ξ ε ν ο τ ή ς ά λ λ η ς . "Αν όμως παρα­ κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ μ ε άπό έ ν α π λ α τ ύ τ ε ρ ο πρίσμα τ ή ν πρόοδο τ ή ς επιστήμης πρός μ ι ά θ ε μ ε λ ι α κ ή ε ν ό τ η τ α , τ ό τ ε θ ά δ ο ύ μ ε ό τ ι έ χ ε ι μιά θετική α ν α λ ο γ ί α μ έ τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς ΐνίονάδας τών Π υ θ α γ ό ρ ε ι ω ν καί τών απογόνων τ ο υ ς , μ έ χ ρ ι τόν K a m m e r e r καί τ ό ν J u n g . Κ ι ' α υ τ ό μπορεί νά μάς κ ά ν ε ι νά κ α τ α λ ά β α μ ε κ α λ ύ τ ε ρ α — κΓ ίσως καί νά σ υ γ χ ω ρ ή σ α μ ε ε ύ κ ο λ ώ τ ε ρ α — τ ή ν μ ο ν ο μ α ν ί α τ ο ύ K a m m e r e r μέ τ ή ν ί δ έ α τ ή ς «αμοιβαίας έ λ ξ η ς τών όμοιων πού θά μπορούσε σ χ ε δ ό ν νά παραβληθεί μέ τ ή ν έ λ ξ η τής β α ρ ύ τ η τ α ς » , τ ή ς «συμβίωσης», τ ή ς «περιοδικότητας», τ ή ς «ομοιο­ γ έ ν ε ι α ς » καί ο ΰ τ ω καθ' έξης. Ή τ α ν οΐ ε κ φ ρ α σ τ ι κ έ ς απόπειρες τ ή ς ανείπωτης ιδέας τ ή ς «συμπάθειας τών,πάντων», τ ή ς τ ά σ η ς τ η ς πρός μ ι ά θ ε μ ε λ ι α κ ή ε ν ό τ η τ α , πού ή ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς επιστήμης π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι μέ τή δική τ η ς καθαρή γ λ ώ σ σ α σέ μ ι ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή στάθμη. "Αν α π ό ρ ρ ι ψ ε ό K a m m e r e r τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α , τό έ κ α ν ε γ ι α τ ί π ί σ τ ε υ ε ό τ ι θά δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ σ ε έ ν α κ α τ ώ τ ε ρ ο μ υ σ τ ή ρ ι ο άπό φ α ι ν ό μ ε ν α πού υπάγον­ τ α ι στό α ν ώ τ ε ρ ο μ υ σ τ ή ρ ι ο τ ο ΰ Ν ό μ ο υ τών Σειρών — άπό τ ή ν παγκόσμια συναιώρηση τών πραγμάτων κ ι ' άπό τ ή ν κ υ ο φ ο ρ ί α τ ο υ ς σέ μιά παγκόσμια μ ή τ ρ α .

Σ τ ό τ μ ή μ α πσύ ά κ α λ α υ θ ε ί θ' α ν α κ ε φ α λ α ι ώ σ ω σέ σ υ ν τ ο μ ί α μ ε ρ ι κ έ ς θ ε ω ρ η τ ι κ έ ς σ κ έ ψ ε ι ς πού ε ί χ α ε κ θ έ σ ε ι σέ π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α έ ρ γ α μ ο υ * καί θά προσπαθήσω νά τ ί ς προσαρμόσω στό θ έ μ α α υ τ ή ς τ ή ς μ ε λ έ τ η ς . * The Ghost in the machine (Λονδίνο 1 9 6 7 ) καί Beyond Reductionism —- New Perspectives in the Lite Sciences. The Alpbach Symposium, Έ κ . A. Koestler, καί J.R. Smythies (Λονδίνο 1969).

80

Σ υ ν έ κ ρ ι ν α τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς σ υ ν θ έ σ ε ι ς τών τ ε λ ε υ τ α ί ω ν ε κ α τ ό ν π ε ν ή ν τ α ετών μ' έ ν α δ έ λ τ α ποταμών. Κάθε τ ο υ ς όμως σ υ μ β ο λ ή , όπως ε ί ν α ι ή συγ­ χ ώ ν ε υ σ η τού ή λ ε κ τ ρ ι σ μ α ί ] μέ τ ό ν μ α γ ν η τ ι σ μ ό ή τών σωματίων μέ τά κ ύ μ α τ α , α ν ο ί γ ε ι κ ι ' α υ τ ή σ έ μ ι ά β ε ν τ ά λ ι α ό λ α καί πιό ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ω ν κλάδων, ύποδιαιρ ο ύ μ ε ν η , έ τ σ ι , σ' έ ν α δ ί κ τ υ ο α ρ δ ε υ τ ι κ ώ ν καναλιών. Κ ι ' αλλάζω π α ρ α β ο λ ή : ή αυ­ ξ ά ν ο υ σ α ε ξ ε ι δ ί κ ε υ σ η μ ο ι ά ζ ε ι μ έ τ ή δ ι α κ λ ά δ ω σ η τών α ρ τ η ρ ι ώ ν σ έ τ ρ ι χ ο ε ι δ ή . Ο ί σ υ ν έ π ε ι ε ς τών σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν μ έ τ ή ν π α λ ί ν δ ρ ο μ η ροή τών φ λ ε β ώ ν . « Ό κ ύ κ λ ο ς πού προκύπτει, κ ά ν ε ι τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τών ιδεών ν ά φ α ί ν ε τ α ι σ ά μιά δ ι α δ ο χ ή επανα­ λ α μ β α ν ό μ ε ν ω ν δ ι α φ ο ρ ί σ ε ω ν , έ ξ ε ι δ ι κ ε ύ α ε ω ν καί έπανολοκληρώσεων, σέ μ ι ά ανώ­ τ ε ρ η στάθμη — μιά πρόοδο άπό τ ή ν α ρ χ έ γ ο ν η ε ν ό τ η τ α έν έ τ ε ρ ό τ η τ ι σέ συνθετ ώ τ ε ρ ο υ ς τύπους τ ή ς ε ν ό τ η τ α ς μέσα στή π ο ι κ ι λ ί α . Αυτή ή δ ι τ τ ή ό ψ η τ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς κ α θ ρ ε φ τ ί ζ ε ι μιά βασική πολικότ η τ α τ ή ς ίδιας τ ή ς φ ύ σ η ς : δ ι α φ α ρ ο π ο ί η σ η καί ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η . Σ τ ό αναπτυσσόμενο έ μ β ρ υ ο , ο ί δ ι α δ ο χ ι κ έ ς γ ε ν ι έ ς τών κ υ τ τ ά ρ ω ν δ ι α κ λ α δ ώ ν ο ν τ α ι σ έ δ ι α φ ο ρ ο π ο ι η ­ μ έ ν ο υ ς ιστούς πού τ ε λ ι κ ά ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ν τ α ι σ έ ό ρ γ α ν α . Κάθε ό ρ γ α ν ο έ χ ε ι τ α υ τ ό ­ χ ρ ο ν α τό δ ι τ τ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ενός υ π ο τ ε λ ο ύ ς μ έ ρ ο υ ς κ ι ' ενός α υ τ ό ν ο μ ο υ συνόλου — πού θά έ ξ α κ α λ ο υ θ ο ύ σ ε νά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί κ ι ' άν α κ ό μ α μ ε τ α μ ο σ χ ε υ ό τ α ν σ' έναν ά λ λ ο ν ο ι κ ο δ ε σ π ό τ η . Τ ό ίδιο τ ό ά τ ο μ ο ε ί ν α ι ο ρ γ α ν ι κ ό σύνολο ά λ λ ά τ α υ τ ό χ ρ ο ν α καί μέλος τ ή ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς τ ο υ ή τ ή ς φ υ λ ή ς τ ο υ . Κάθε κ ο ι ν ω ν ι κ ή ομάδα πάλι, έ χ ε ι κ ι ' α υ τ ή τ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ενός συνεπαύς συνόλου τ α υ τ ό χ ρ ο ν α μ έ τ ά χ α ρ α ­ κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ενός ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο υ μ έ ρ ο υ ς τ ή ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς ή τ ο ύ έ θ ν ο υ ς . Μ έ ρ η καί σύνολα μέ τ ή ν κ υ ρ ι ο λ ε ξ ί α τ ή ς λ έ ξ η ς δέν υπάρχουν πουθενά. Τ ό σ ο ό ζ ω ι κ ό ς όρ- , γ α ν ι σ μ ό ς όσα κ ι ' ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό ς δέν α π ο τ ε λ ο ύ ν τ α ι άπό σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η κ ο μ μ α τ ά κ ι α ε ί ν α ι ι ε ρ α ρ χ ι κ ά ο ρ γ α ν ω μ έ ν α σ υ σ τ ή μ α τ α ύπασυνόλων μ έ παλλές σ τ ά θ μ ε ι ς , καί π ε ρ ι έ χ ο υ ν , σάν τά κ ι ν έ ζ ι κ α κ α υ τ ι ά * ύπο-σύναλα μιάς κ α τ ώ τ ε ρ η ς σ ε ι ρ ά ς . Αυτά τά ύπο-σύνολα — ή όπως π ρ ό τ ε ι ν α νά τά β α φ τ ί σ α υ μ ε , α υ τ ά τά «όλόνια» ** — ε ί ν α ι , σάν τ ό ν Ι α ν ό , ο ν τ ό τ η τ ε ς μ έ δυό πρόσωπα. Ε π ι δ ε ι κ ν ύ ο υ ν τ ί ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς ί δ ι ό τ η τ ε ς τών συνόλων τ α υ τ ό χ ρ ο ν α μ έ τ ί ς ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ε ς ί δ ι ό τ η τ ε ς τών μερών. Κάθε ό λ ό ν ι ο ο φ ε ί λ ε ι ν ά π ρ ο σ τ α τ έ ψ ε ι καί ν ά ε π ι β ε β α ι ώ σ ε ι τ ή ν α ύ τ ο ν σ μ ί α τ α υ γ ι α τ ί δ ι α φ α ρ ε τ ι κ ά ό ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς θά χ ά σ ε ι τή διάρθρωση τ ο υ καί θά δ ι α λ υ θ ε ί αέ μιά ά μ ο ρ φ η μάζα. Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α δμως ο φ ε ί λ ε ι καί νά σ υ μ μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι μέ τ ι ς α π α ι τ ή σ ε ι ς τ ο ΰ (υπάρ­ χ ο ν τ ο ς ή ά ν α π τ υ σ σ ό μ ε ν α υ ) σ υ ν ό λ ο υ . Μ' α υ τ ή τ ή ν έ ν ν ο ι α , «αυτονομία» σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι τ ά ο ρ γ α ν ί δ ι α , τ ά κ ύ τ τ α ρ α , ο ί μύς, τ ά ν ε ύ ρ α καί τ ά ό ρ γ α ν α , έ χ ο υ ν , ό λ α τ ο υ ς , τ ό δ ι κ ό τ ο υ ς ε ν δ ο γ ε ν ή ρυθμό καί τύπο λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς , β ο η θ ο ύ μ ε ν α άπό α υ τ ο ρ υ θ μ ι ­ ζ ό μ ε ν α συστήματα- κ ι ' ό τ ι έ χ ο υ ν τ ή ν τ ά σ η ν ά ε π ι μ έ ν ο υ ν καί ν ά επιβάλλουν τ ο ύ ς χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ ς τ ο υ ς τύπους δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ς . Αυτή ή ( α ύ τ α δ ι ε κ δ ι κ η τ ι κ ή ή δια­ χωριστική) «Τάση Αύτοεπίβεβαίωσης» είναι έ ν α θ ε μ ε λ ι ώ δ ε ς καί π α γ κ ό σ μ ι ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τών όλονίων, καί ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σέ κ ά θ ε στάθμη, στά κ ύ τ τ α ρ α , στά ά τ ο μ α , στίς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ομάδες. 'Από τ ή ν ά λ λ η πλευρά, οί δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τών ό λ ο ν ί ω ν α ν α σ τ έ λ λ ο ν τ α ι ή τ ρ ο π ο π ο ι ο ύ ν τ α ι άπό τ ο ύ ς έ λ ε γ χ ο υ ς πού σ τ έ κ ο ν τ α ι ψ η λ ό τ ε ρ α στήν ι ε ρ α ρ χ ί α . Τ ό β η μ α τ α δ ο τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α τ ή ς κ α ρ δ ι ά ς π.χ. ε λ έ γ χ ε τ α ι άπό τό α ύ τ ό ν α μ ο ν ε υ ρ ι κ ό σύ­ σ τ η μ α κ ι ' άπό τ ί ς ορμόνες- μ έ τ ή ν σ ε ι ρ ά τσυς, ε ξ α ρ τ ώ ν τ α ι κ ι ' α υ τ έ ς άπό τ ί ς ε ν τ ο ­ λ έ ς τών κ έ ν τ ρ ω ν τ ο ΰ ε γ κ ε φ ά λ ο υ πού π α ρ ε μ β α ί ν ο υ ν καί α ν α τ ρ έ π ο υ ν τ ί ς συνη* Ό δρος «Ιεραρχία» α ν α φ έ ρ ε τ α ι στόν τύπο τής οργάνωσης πού συνήθως αποδίδεται μέ μιά πυραμίδα ή ένα ανάποδο δέντρο, ή τ ό τ ε σάν ένα πολλαπλό σύστημα Κινέζικων κουτιών. ** Ά π ό τό Ε λ λ η ν ι κ ό «όλος». "Η κατάληξη ονιο υπονοεί ένα μέρος τού όλου.

81

θισμένες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τών ύ π ο τ ε λ έ σ τ ε ρ ω ν κέντρων. " Ε τ σ ι ή αΰτοεπιβεβαιωτική τάση έ χ ε ι , τ ό α ν τ ι σ τ ά θ μ ι σ μ α της στήν τάση τής ολοκλήρωσης, στήν τ ά σ η δ η λ α δ ή πού έ χ ε ι τ ό ό λ ό ν ι ο ν ά δ ρ ά σάν μ έ ρ ο ς ενός π λ α τ ύ τ ε ρ α υ σ υ ν ό λ ο υ . Ή π ο λ ι κ ό τ η τ α τών δυό α υ τ ώ ν τάσεων, ή δυναμικών, ε ί ν α ι έ ν α φ α ι ν ό μ ε ν ο πσύ α π α ν τ ά τ α ι σ' ό λ ο υ ς τ ο ύ ς τ ο μ ε ί ς τ ή ς ζωής. Σ τ ό πλήθος τών κοινωνικών Ιεραρχιών, ή α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ ή τ ά σ η ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σέ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς σ τ ά θ μ ε ι ς σάν έ γ ω ϊσμός, έ ν δ ι α φ έ ρ α ν γ ι ά τά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ή ς φ υ λ ή ς , ε θ ν ι κ ι σ μ ό ς κλπ., καί αί τ ά σ ε ι ς ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς σάν ά λ τ ρ α υ ί σ μ ό ς , πνεύμα σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς , δ ι ε θ ν ι σ μ ό ς καί, γ ε ν ι κ ά , σάν μιά υ π ο τ έ λ ε ι α στά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ή ς υ ψ η λ ό τ ε ρ η ς ι ε ρ α ρ χ ι κ ή ς στάθμης. Ή σταθερό­ τ η τ α τών καινωνιών καί τών ο ρ γ α ν ι σ μ ώ ν ε ξ α ρ τ ά τ α ι άπό τ ή ν σωστή έξισσρρόπηση τών α ν τ ί θ ε τ ω ν τ ά σ ε ω ν τών α λ α ν ι ώ ν τσυς. Σέ φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ έ ς συνθήκες, κ ρ α τ ά ν , καί αί δυό, μιά δ υ ν α μ ι κ ή ίσαρραπία. Σέ συνθήκες ι δ ι α ί τ ε ρ η ς έ ν τ α σ η ς , μπορεί, τ ά π ρ ο σ β ε β λ η μ έ ν α μ έ ρ η τ α ΰ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ , ν ά προσπαθήσουν ν ά ξ ε φ ύ γ ο υ ν άπό τ ό ν α ν α σ τ α λ τ ι κ ό έ λ ε γ χ ο τ ο ύ σ υ ν ό λ ο υ . Τ ό ίδιο ι σ χ ύ ε ι καί γ ι ά τ ά μέλη μιάς κ α ι ν ω ν ι κ ή ς ομάδας πού ό τ α ν ξ ε π ε ρ ά σ ε ι ή έ ν τ α σ η έ ν α κ ρ ί σ ι μ α σημεία, άπακτοΰν τ ή ν τ ά σ η νά επιβληθούν σέ β λ ά β η τ ο ΰ σ υ ν ό λ ο υ . Καί α ν τ ί σ τ ρ ο φ α , τό σύναλο μπορεί ν' α σ κ ή σ ε ι έναν υ π ε ρ β ο λ ι κ ά α υ σ τ η ρ ό έ λ ε γ χ ο πάνω στά μ έ λ η τ ο υ , τ σ α κ ί ζ ο ν τ α ς μ ' α υ τ ό τ ό ν τρόπο τ ή ν α τ ο μ ι κ ό τ η τ α τ ο υ ς . Αυτή ή βασική π ο λ ι κ ό τ η τ α δ έ ν ε ί ν α ι μιά μ ε τ α φ υ σ ι κ ή α ξ ί ω σ η , ά λ λ ά άμεση συνέπεια τ ή ς δ ι τ τ ή ς φ ύ σ η ς κάθε σ τ α θ ε ρ ή ς β ι ο λ ο γ ι κ ή ς μονάδας σάν α υ τ ο δ ύ ν α μ ο σύνολο καί ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο μέρος ενός π λ α τ ύ τ ε ρ ο υ σ υ ν ό λ ο υ . Οί α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς τ ο ύ ό λ ό ν ι ο υ μέ τά δ υ ό πρόσωπα ο φ ε ί λ ο ν τ α ι στήν πρώτη περίπτωση καί αί τ ά σ ε ι ς τ ο υ τ ή ς ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς στήν δ ε ύ τ ε ρ η . Ό Ι α ν ό ς β α σ ι λ ε ύ ε ι καί στήν ά ψ υ χ η φ ύ σ η . Στήν κ β α ν τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή , ή ' Α ρ χ ή τ ή ς Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ό τ η τ α ς ά π α δ ί δ ε ι σ+ίς ύπαα τ α μ ι κ έ ς ο ν τ ό τ η τ ε ς μιά δ ι τ τ ή φ ύ σ η . Τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α ν ά σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ α ν τ α ι σάν σω­ μάτια, σάν μικρά, συμπαγή σύναλα, ή τ ό τ ε σάν κ υ μ α τ ο σ υ ν α ρ τ ή σ ε ι ς τ ο ύ πεδίουΝ ι ρ β ά ν α ψ ι . Σ τ ό σύμπαν, γ ε ν ι κ ά , ή σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α ε π ι τ υ γ χ ά ν ε τ α ι άπό τ ή ν ισορροπία τών α ν τ ί θ ε τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν : οί φ υ γ ό κ ε ν τ ρ ε ς τ ά σ ε ι ς καί οί τ ά σ ε ι ς α δ ρ ά ν ε ι α ς α ν τ ι ­ προσωπεύουν τ ί ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς ί δ ι ό τ η τ ε ς τών μερών μέσα στή κοσμική ι ε ρ α ρ χ ί α , άπό τ ό ύ ς γ α λ α ξ ί ε ς μ έ χ ρ ι τ ά μ ό ρ ι α . 'Ενώ α ί δ υ ν ά μ ε ι ς συνοχής, ή λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η - ~ τ ι κ έ ς ή τ ή ς β α ρ ύ τ η τ α ς , κ ρ α τ ά ν τό μέρος στή θέση πού έ χ ε ι μέσα σ' έ ν α π λ α τ ύ τ ε ρ ο σύνολο. Σ τ ή β α θ μ ί δ α τ ή ς ο ρ γ α ν ι κ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς , οί ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς τάσης ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς κ υ μ α ί ν ο ν τ α ι άπό τή συμβίωση κ ι ' άπό τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς έ λ ξ η ς τών ζώων, μικρών καί μ ε γ ά λ ω ν , α τ ο ύ ς ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ο ύ ς δ ε σ μ ο ύ ς πού υπάρχουν στίς π ο λ ι τ ε ί ε ς τών εν­ τόμων, α τ ο ύ ς σ ε ξ ο υ α λ ι κ ο ύ ς δ ε σ μ ο ύ ς καί στίς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ι ε ρ α ρ χ ί ε ς τών πρω­ τ ε υ ό ν τ ω ν ζώων καί τών ανθρώπων. Οί α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ έ ς πάλι τ ά σ ε ι ς , καλύπτουν μιά ά ν ά λ α γ η έ κ τ α σ η : τ ά φ υ τ ά α ν τ α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι γ ι ά φ ώ ς καί χώρο, τ ά ζ ω ί κ ά ε ί δ η γ ι ά τ ί ς ο ι κ ο λ ο γ ι κ έ ς τ ο υ ς φ ω λ ι έ ς καί μέσα στό κάθε ε ί δ ο ς υ π ά ρ χ ε ι μ ε γ ά λ ο ς α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς γ ι ά έ δ α φ ο ς , υ π ε ρ ο χ ή , τ α ί ρ ι καί τ ρ ο φ ή . Οί δ υ ν ά μ ε ι ς μέ τ ί ς όποιες ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι α υ τ ή ή βασική π α λ ι κ ό τ η τ α ποικίλουν σέ κάθε στάθμη, δέν παύει όμως γ ι ' α υ τ ό νά ι σ χ ύ ε ι ό ί δ ι ο ς τύπος σ' ό λ η τ ή ν κλί­ μ α κ α : τ ά δυό πρόσωπα τσύ Ί α ν α ΰ . Τ ό ένα, π ε ρ ή φ α ν ο κ ι ' α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ο ύ μ ε ν ο πρό­ σωπα τ ο ΰ σ υ ν ό λ ο υ , τό άλλα πρόσωπο τ ο ύ τ α π ε ι ν ο ύ κ ι ' ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο υ μ έ ρ ο υ ς , σ υ ν θ έ τ ο υ ν μαζύ έ ν α ζ ε υ γ ά ρ ι σ ύ μ β ο λ α πολύ χ ρ ή σ ι μ α καί μέ οπωσδήποτε πλατύ­ τ ε ρ η ε φ α ρ μ ο γ ή άπό τό ζ ε υ γ ά ρ ι τ ο ΰ Freud — "Ερως καί Θάνατος. Τ ό σ ο στίς καιν ω ν ί ε ς τών ζώων όσο καί στίς κ ο ι ν ω ν ί ε ς τών ανθρώπων, βλέπομε τό σ ε ξ ο υ α λ ι κ ό κ ί ν η τ ρ ο σάν μιά μ ο ν ά χ α μέσα στίς παλλές τ ά σ ε ι ς ό λ α κ λ ή ρ ω σ η ς καί τ ή ν έ π ι θ ε τ ι κ ό -

82

j 1 '

τ η τ α καΐ τ ή ν μ α ν ί α κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς ο χ ι σάν π ρ ω τ ό γ ο ν α έ ν σ τ ι κ τ α , ά λ λ ά σάν παθολο­ γ ι κ έ ς αναλαμπές τ ή ς α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ ή ς τ ά σ η ς , ό τ α ν α υ τ ή β ρ ί σ κ ε τ α ι σ έ μ ι ά κατάσταση αφύσικης έντασης. Κ ι ' ό "Ερως κ ι ' ό Θάνατος ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι α χ ε τ ι κ ά ά ρ γ ά στό προσκήνια τ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς . Τά πλάσματα πσύ π α λ λ α π λ α σ ι ά ζ ο ν τ α ι μέ σχάση ή μ ' έ κ β λ ά σ τ η σ η α γ ν ο ο ύ ν τ ό σ έ ξ καΐ τ ό θ ά ν α τ ο . Τ ό μ ε γ ά λ ο ν τ ο υ έ τ ο τ ή ς μ ε τ α ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς τ ο ΰ Freud δ έ ν α π ο δ ί δ ε ι ολόκληρη τ ή ν όπερα.*

Σκοπός μας, ό τ α ν ξ ε κ ι ν ή σ α μ ε γ ι ' α υ τ ή τ ή ν ε κ δ ρ ο μ ή στή χ ώ ρ α τ ή ς θ ε ω ρ ί α ς τών σ υ σ τ η μ ά τ ω ν , ή τ α ν ή α ν α ζ ή τ η σ η μιάς ύ σ τ α τ η ς Ε ν ό τ η τ α ς πσύ νά μ ο ι ρ ά ζ ε τ α ι ό φ υ ­ σικός μ έ τ ό ν μ υ σ τ ι κ ι σ τ ή καϊ τ ό ν π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ α . " Ε ν α ε ΐ δ α ς Ε ν ό τ η τ α ς στήν οποία ν ά μπορεί κ α ν ε ί ς ν ά φ τ ά σ ε ι παρακάμπταντας τ ι ς δ ι α φ ο ρ έ ς , σ έ μ ι ά ψ η λ ό τ ε ρ η σ τ ρ α φ ή τ ή ς σπείρας. Σ τ ο υ ς κ ύ κ λ ο υ ς τ ή ς β ι ο λ ο γ ί α ς επίσης, έ χ ε ι άναζωοπυρωθεϊ τ ό ε ν δ ι α ­ φ έ ρ ο ν γ ύ ρ ω άπό τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ή ς έ μ ψ υ χ η ς ϋλης ν ά χ τ ί ζ ε ι σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς ποϋ π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν ε ν ό τ η τ α μέσα στήν π ο ι κ ι λ ί α , σέ μιά ψ η λ ό τ ε ρ η σ τ ά θ μ η — στήν στάθμη δ η λ α δ ή τών δ υ ν ά μ ε ω ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς τ ή ς ζ ω ή ς πού δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι άπό τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η μιάς ε ξ έ λ ι ξ η ς πού ο φ ε ί λ ε τ α ι σ έ τ υ χ α ί ε ς μ ε τ α λ ά ξ ε ι ς . Αυτές οί δ υ ν ά μ ε ι ς π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι μέ τ ό ν πιό ε ν τ υ π ω σ ι α κ ό τρόπο στό τ ε ­ λ ε υ τ α ί ο σκαλοπάτι τ ή ς ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή ς β α θ μ ί δ α ς . " Ε ν α κ λ α σ ι κ ό π α ρ ά δ ε ι γ μ α ε ί ν α ι ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ α ΰ μ υ ξ ο μ ύ κ η τ α , πσύ τ ε λ ε υ τ α ί α μάς π ε ρ ι έ γ ρ α ψ ε πολύ γ ρ α φ ι κ ά ό J o h n B l e i b t r e u . * * Ό μ υ ξ ο μ ύ κ η τ α ς ε ί ν α ι μ ι ά α μ ο ι β ά δ α πού τ ρ έ φ ε τ α ι μέ β α κ τ η ρ ί δ ι α ποϋ υπάρχουν στά φ ύ λ λ α παϋ σαπίζουν στά δάση. Π ο λ λ α π λ α σ ι ά ζ ε τ α ι μέ άπλή κ υ τ τ α ­ ρική δ ι α ί ρ ε σ η κάθε λ ί γ ε ς ώρες, π ρ ά γ μ α πού, π ε ρ ι ο δ ι κ ά , οδηγεί σέ ε ξ ά ρ σ ε ι ς ύπερπληθυσμαΰ, σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο υ ς άπό έ λ λ ε ι ψ η τ ρ ο φ ή ς . " Ο τ α ν τ ή ν α π ε ι λ ή σ ε ι ό λ ι μ ό ς , ή ά μ α ι β ά δ α « α ρ χ ί ζ ε ι ν' α ν α π τ ύ σ σ ε ι μιά α π ί σ τ ε υ τ η σ ε ι ρ ά άπό δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς . Αυτές α ϊ δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς δίνσυν τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε ί κ ό ν α τ ή ς έ ν τ α ξ η ς κ α ι τ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο ΰ κ ύ τ τ α ρ ο υ μέσα σ' έ ν α π ο λ υ κ υ τ τ α ρ ι κ ό ο ρ γ α ν ι σ μ ό κ α ι τών ατόμων μέσα σέ μ ι ά κ ο ι ν ω ν ι κ ή μονάδα». Ο ί α μ ο ι β ά δ ε ς σ τ α μ α τ ά ν ε ν ά σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι σάν ά τ ο μ α καί σ χ η μ α τ ί ζ ο υ ν ο μ ί λ ο υ ς πού μέ τή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ι σέ ο ρ α τ έ ς ομάδες. Α υ τ έ ς οί ομάδες, σ χ η μ α τ ί ζ ο υ ν τ ό τ ε «σπαρταριστά ρ υ ά κ ι α έ μ ψ υ χ η ς ΰλης πού... π ρ ο σ α ν α τ ο λ ί ζ ο ν τ α ι πρός κ ε ν τ ρ ι κ ά σ η μ ε ί α συνάθροισης... στό κ έ ν τ ρ ο κάθε τ έ τ ο ι α ς συνάθραισης, καθώς οί ομάδες σ υ σ σ ω ρ ε ύ ο ν τ α ι ή μ ι ά πάνω στήν ά λ λ η , α ρ χ ί ζ ε ι νά σ χ η μ α τ ί ζ ε τ α ι ένας μ ι κ ρ ό ς λ ό φ ο ς . . . Αυτός ό λ ό φ ο ς τώρα, α ρ χ ί ζ ε ι σ ι γ ά σ ι γ ά νά σ η κ ώ ν ε τ α ι καί νά π α ί ρ ν ε ι έ ν α σχήμα πσύ στήν ά ρ χ ή θ υ μ ί ζ ε ι σ τ ο μ ω μ έ ν ο κ α ρ φ ί γ ι ά ν ά ε ξ ε λ ι χ θ ε ί μ ε τ ά σ έ μιά καθαρά φ α λ λ ι κ ή σ τ ή σ η . " Ο τ α ν ό λ α τ ά ρυάκια-άμοιβάδες' μ α ζ ε υ τ ο ύ ν κ ι ' ε ν σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν σ ' α υ τ ό τ ό υ ψ ω μ έ ν α φ υ σ έ κ ι , τ ό τ ε α υ τ ό γ έ ρ ν ε ι στή μ ι ά τ ο υ πλευρά καί ξ α π λ ώ ν ε ι α τ ό χώμα, μ ο ι ά ζ ο ν τ α ς πιά μ' έ ν α γ λ ο ι ώ δ ε ς λ ο υ κ ά ν ι κ ο . Αυτή ή μ ύ ξ α

* Γιά μιά συζήτηση τής μεταψυχολογίας τοΰ Freud βλέπε στό Insight and Outlook, Κεφά­ λαια Χ, XV καί XVI. ** The Parable of the Beast ( Ν έ α Υ ό ρ κ η , 1 9 6 8 ) .

83

α ρ χ ί ζ ε ι τ ώ ρ α ν ά μ ε τ α ν α σ τ ε ύ ε ι , έ ρ π ο ν τ α ς πάνω στό χ ώ μ α τ ο ύ δάσους πρός έ ν α σ η μ ε ί α όπου ε λ π ί ζ ε ι ό τ ι ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν ε ύ ν ο ϊ κ ώ τ ε ρ ε ς ο ι κ ο λ ο γ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Τ ό ΰψας τ α ΰ πληθυσμού...ποικίλλει, π ι σ τ ε ύ ε τ α ι πάντως ό τ ι ά φ ο ρ α κάπου μισό ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο α μ ο ι β ά δ ε ς . . . Ά φ ο ΰ μ ε τ α ν α σ τ ε ύ σ ε ι γ ι ά έ ν α δ ι α φ α ρ ε τ ι κ ά χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α κάθε φ α ρ ά ( α υ τ ή ή μ ε τ α ν ά σ τ ε υ σ η κ ρ α τ ά ε ι ά λ λ ο τ ε δυό λεπτά κ ι ' ά λ λ ο τ ε δυό β δ ο μ ά δ ε ς ) πρός τό φώς καΐ τή ζ έ σ τ η , ή μ ύ ξ α ξ α ν α ο ρ θ ώ ν ε τ α ι στό φ α λ λ ι κ ό τ η ς σχήμα μ έ χ ρ ι ν ά σ τ α θ ε ί στήν α ύ ρ α της... Τ ό ω ο ε ι δ έ ς σχήμα τ η ς γ ί ν ε τ α ι σ ι γ ά σ ι γ ά σ ά μιά φ λ ό γ α κερί, φ α ρ δ ε ι ά στή βάση καί μιά τ ε λ ε ί α στή κ ο ρ υ φ ή κ α ι τ ε λ ι κ ά ε ξ ε λ ί σ σ ε τ α ι σέ... έ ν α ν τ ε λ ι κ ά τ ο κωνικό κορμό, σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ο άπό μιά σ φ α ι ρ ι κ ή μ ά ζ α σπόρους. " Ο τ α ν αύτοΐ οί σπόροι σκορπίσουν,... α ν ο ί γ ε ι κάθε έ ν α ς διάπλατος κ ι ' ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ε ι άπό μέσα τ ο υ μιά μικροσκσπική κ α ι ν α ύ ρ γ ι α άμοιβάδα».ιο Αυτές οί α μ ο ι β ά δ ε ς , όσο δ ι ά σ τ η μ α κ υ ν η γ ά ν μόνες τ ο υ ς , ε ί ν α ι ά τ ο μ α , σ ύ ν ο λ α ; Καί μ ε τ α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι ύ σ τ ε ρ α σ έ μ έ ρ η τ ο ΰ μ υ ξ ο σ κ ώ λ η κ α ; 0 1 πολύποδες πού ε ξ ε ι ­ δ ι κ ε ύ ο ν τ α ι σάν πλοκάμια, π τ ε ρ ύ γ ι α καί γ ε ν ν η τ ι κ ά ό ρ γ α ν α τ ο ΰ « Π ο ρ τ ο γ ά λ ο υ Πολεμιστή» ( έ ν α ε ί δ ο ς θαλάσσιου σ κ ώ λ η κ α ) ε ί ν α ι ά τ ο μ α ή ό ρ γ α ν α ; 01 μέλισ­ σες καί αί τ ε ρ μ ί τ ε ς , ποϋ ή ύπαρξη τ ο υ ς ε λ έ γ χ ε τ α ι α π ό λ υ τ α άπό τό ο υ μ φ έ ρ ο ν τ ή ς ομάδας, μήπως κ α τ έ χ ο ν τ α ι άπό σ υ λ λ ο γ ι κ ό ν ο ϋ ; Τ ά σ φ α υ γ γ ά ρ ι α καί ο ί ϋ δ ρ ε ς , πολύποδες τ ο ϋ γ λ υ κ ο ύ ν ε ρ ο ύ , ε ί ν α ι πρωτό­ γ ο ν ε ς μ ο ρ φ έ ς τ ή ς ζ ω ή ς τών ζώων. ' Ά ν π ο λ τ ο π ο ι ή σ ο υ μ ε έ ν α ζ ω ν τ α ν ό σ φ ο υ γ γ ά ρ ι ή μ ι ά ζ ω ν τ α ν ή ΰδρα, τά περάσαυμε άπό έ ν α φ ί λ τ ρ ο καί τά ρ ί ξ ο υ μ ε πάλι στό ν ε ρ ό , ό φ ι λ τ ρ α ρ ι σ μ έ ν ο ς πολτός τ ο υ ς θά σ υ ν ε ν ω θ ε ί πολύ γ ρ ή γ ο ρ α σέ λ ε π τ ά φ ύ λ λ α ποϋ μέ τ ή σ ε ι ρ ά τ ο υ ς θ ά μ α ζ έ ψ ο υ ν σ έ μπάλλες γ ι ά ν ά ξαναπάρουν τ ε λ ι κ ά τ ή ν α ρ χ ι κ ή μ ο ρ φ ή τ ο ύ σ φ ο υ γ γ α ρ ι ο ΰ καί τ ή ς ϋδρας, μέ στόμα, πλακάμια, κ.α.κ. Ο ί δ υ ν ά μ ε ι ς ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς τ ή ς έ μ ψ υ χ η ς ΰλης φ α ί ν α ν τ α ι μ α γ ι κ έ ς . Μπαρούμε ν ά κ ό ψ ο υ μ ε σ ' όσα κ α μ μ ά τ ι α θ έ λ ο μ ε έ ν α π λ α τ υ έ λ μ ι ν θ α σκώληκα. Ά π ό κάθε κ α μ μ ά τ ι ταυ θά ξαναγεννηθεί ένα τέλειο άτομο. Παρόμοιες δυνάμεις αναγέννησης έχουν οί ιστοί τών εμβρύων τών α ν ώ τ ε ρ ω ν ζ ω ι κ ώ ν οργανισμών. ' Ά ν κ ό ψ α μ ε σέ κ ο μ μ ά τ ι α τ ά πρόδρομα κ ύ τ τ α ρ α τ ο ΰ ο φ θ α λ μ ο ύ ενός ε μ β ρ ύ ο υ β α τ ρ ά χ ο υ , τ ό κάθε κ ο μ μ ά τ ι θ ά σ χ η μ α τ ί σ ε ι τ ε λ ι κ ά έ ν α μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο , τ έ λ ε ι ο όμως μ α τ ά κ ι . ' Ά ν μ ε τ α μ β σ χ ε ύ σ ο υ μ ε τ ά πρόδρομα α υ τ ά κ ύ τ τ α ρ α στή κ ο ι λ ι ά ενός β α τ ρ ά χ ο υ , τό δ έ ρ μ α πού τά σ κ ε π ά ζ ε ι α ν α γ κ α σ τ ι κ ά θ ά δ ι α φ ο ρ ο π ο ι η θ ε ί καί θ ά γ ί ν ε ι φ α κ ό ς . ' Ά ν πολτοποιήσουμε καί φ ι λ ­ τ ρ ά ρ ο υ μ ε ιστούς ε ν ό ς ε μ β ρ ύ ο υ κ ο τ τ ό π ο υ λ ο υ καί τ ο ύ ς μ ε τ α μ ο σ χ ε ύ σ ο υ μ ε , πολτοποιημένους, στή μ ε μ β ρ ά ν η ενός ά λ λ ο υ ε μ β ρ ύ ο υ κ ο τ τ ό π ο υ λ ο υ , τά τ α λ α ι π ω ρ η μ έ ν α κύτταρα τού σηκωτιού θά σχηματίσουν ένα σηκώτι, τά κύτταρα τού ν ε φ ρ ο ύ ένα νεφρό, τά κύτταρα τού δέρματος φτερά. Αυτά καί ά λ λ α ε ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ά π ε ι ρ ά μ α τ α δ ε ί χ ν ο υ ν , σέ μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α , τ ί ς εκ­ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς Τάσης "Ολοκλήρωσης στήν ε μ β ρ υ α κ ή α ν ά π τ υ ξ η , στήν ανάπλαση καί στήν καινώνική σ υ ν ε ρ γ α σ ί α , άπό τόν μ υ ξ ο μ ύ κ η τ α μ έ χ ρ ι τήν μέλισσα. Σέ κάθε μιά άπ' α υ τ έ ς τ ί ς περιπτώσεις, λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν α ί τ ι α κ α ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , υπακούουν όμως σέ ν ό μ ο υ ς πού ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι ε ι δ ι κ ά στήν έ μ ψ υ χ η ο υ σ ί α καί δ έ ν ίσχύουν στό β α σ ί λ ε ι ο τ ή ς ά ψ υ χ η ς ϋλης. Ε υ α γ γ έ λ ι ο τ ή ς κ λ α σ ι κ ή ς φ υ σ ι κ ή ς ήταν κάποτε ή Δ ε ύ τ ε ρ η Ά ρ χ ή τ ή ς θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς πού έ λ ε γ ε ό τ ι τ ό σύμπαν ξ ε κ ο υ ρ ν τ ί ζ ε τ α ι σ ά ραλόϊ, σπαταλώντας σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά όλη τ ο υ τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α στήν τ υ χ α ί α κίνηση τών μορίων τ ο υ μέσα στό α έ ρ ι ο . Σ ύ μ φ ω ν α μ' α υ τ ή τ ή ν ά ρ χ ή , τό τ έ λ ο ς θά ε ρ χ ό τ α ν δπως ήρθε κ α τ ά τή Γένεση ή ά ρ χ ή : « ά μ ο ρ φ ο καί έρημο» [ α ό ρ α τ ο καί ά κ α τ α σ κ ε ύ α σ τ σ ] * . Καί

Σημ. Μ ε τ α φ ρ : μετάφραση των έθδομήκοντα.

84

μόνο τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α ο ΐ β ι ο λ ό γ ο ι σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ α ν ό τ ι α υ τ ό ς ό ν ό μ ο ς ί ο χ ύ ε ι μόνο στή θ ε ω ρ η τ ι κ ή περίπτωση ε ν ό ς «κλειστού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς » , τ ε λ ε ί ω ς αποξενω­ μένου άπό τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο υ . Έ ν ώ ο ί ζ ω ι κ ο ί ο ρ γ α ν ι σ μ ο ί ε ί ν α ι , ό λ ο ι , «ανοικτά ,συστήματα», πού τ ρ έ φ ο ν τ α ι άπό τ ή ν ε ν έ ρ γ ε ι α κ ι ' άπό τ ά υ λ ι κ ά πού β ρ ί σ κ ο ν τ α ι στό περιβάλλον τ ο υ ς . ' Α ν τ ί νά χ ά ν ε ι σά ρ ο λ ό ι πού ξ ε κ ο υ ρ ν τ ί ζ ε τ α ι μέ τ ή ν τ ρ ι β ή , ό ζ ω ι κ ό ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς , δ έ ν παύει νά χτίζει σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ α χ η μ ι κ ά άπό τά χ η μ ι κ ά μέ τ ά όποια τ ρ έ φ ε τ α ι , σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ ε ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς άπό τ ί ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς πού α φ ο μ ο ι ώ ν ε ι καί σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ α σ χ ή μ α τ α «πληροφοριών» — α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς , α ν α μ ν ή σ ε ι ς , ι δ έ ε ς - άπ' όσα προσλαβάνουν σ ι υποδοχές τ ο υ . Δ έ ν α ν τ ι δ ρ ά μονάχα, δρά. Π ρ ο σ α ρ μ ό ζ ε ι τ ό περι­ β ά λ λ ο ν τ ο υ στίς α ν ά γ κ ε ς τ α υ ά ν τ ί ν ά πρασαρμοστεί π α θ η τ ι κ ά σ ' α υ τ ό . Δ ι δ ά σ κ ε τ α ι άπό τ ή ν ε μ π ε ι ρ ί α καί χ τ ί ζ ε ι σ υ σ τ ή μ α τ α γ ν ώ σ η ς μέσ' άπό τό χ ά ο ς τών συναισθη­ μάτων πού α π α ν τ ά ε ι στό δ ρ ό μ ο τ ο υ . Β υ ζ α ί ν ε ι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς άπό τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο υ μέ τ ό ν ί δ ι ο τρόπο πού τ ρ έ φ ε τ α ι άπό τά σ υ σ τ α τ ι κ ά τ α υ καί σ υ ν θ έ τ ε ι άπό τ ί ς ενέρ­ γειες ταυ.

Ή ί δ ι α «έπικαδομητική» τ ά σ η ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι στήν ε ξ έ λ ι ξ η τών είδών πρός μιά σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ η φ υ σ ι κ ή μ ο ρ φ ή καί α υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά , πρός ά π ο δ ο τ ι κ ώ τ ε ρ α μέσα ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς μέ μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ε ξ ά ρ τ η σ η καί μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ υ ρ ι α ρ χ ί α πάνω στό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο υ ς . Γιά νά π α ρ α θ έ α ο υ μ ε τ ό ν νοη Bertalanffy, έναν άπό τ ο ύ ς πρωτο­ πόρους τών ν έ ω ν α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν τ ή ς β ι ο λ ο γ ι κ ή ς επιστήμης, «σύμφωνα μ έ τόν Δ ε ύ ­ τ ε ρ α Νάμα τ ή ς Θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς , τ ά φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν μ ι ά γ ε ν ι κ ή κ α τ ε ύ θ υ ν σ η πρός μ ι ά φ θ ί ν ο υ σ α τ ά ξ η καί ο ρ γ ά ν ω σ η . Α ν τ ί θ ε τ α , ή ε ξ έ λ ι ξ η φ α ί ν ε τ α ι ν' ά κ α λ ο υ θ ε ί μ ι ά κ α τ ε ύ θ υ ν σ η πρός μ ι ά δ ι α ρ κ ώ ς α υ ξ ά ν ο υ σ α τάξη.»^^ Αυτή τ ή ν τ ά σ η πρός μιά «αυξάνουσα τάξη» - πρός μιά υ ψ η λ ό τ ε ρ η μ ο ρ φ ή ε ν ό ­ τ η τ α ς μέσα σέ μιά σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ η δ ι α φ α ρ ά - τ ή ν άπακάλεσα «Τάση ολοκλήρωσης» καί τήν θεωρώ σά μιά «ύστατη καί α ν ά γ ω γ η » ά ρ χ ή τ ή ς φ ύ σ η ς , πού συμπληρώ­ ν ε τ α ι άπό τ ή ν «Τάση Α ύ τ σ ε π ι β ε β α ί ω σ η ς » πού έ χ ο υ ν τ ά ξ ε χ ω ρ ι σ τ ά τ η ς ό λ ό ν ι α . Ε λ ­ πίζω νά έ δ ε ι ξ α , μέ κ ί ν δ υ ν α νά π λ ή ξ ε ι ό α ν α γ ν ώ σ τ η ς , ό τ ι α υ τ ή ή α ν τ ί λ η ψ η ε ί ν α ι σ τ έ ρ ε α ρ ι ζ ω μ έ ν η στις β ι ο λ ο γ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς κ ι ' ό τ ι δ έ ν ε ί ν α ι μιά ad hoc μόνο υπόθεση.

Ή ανθρώπινη ύπαρξη ε ί ν α ι κ ι ' α υ τ ή έ ν α σ ύ ν ο λ ο μέ δ υ ό πρόσωπα σάν τόν Ι α ν ό . Τό πρόσωπο πού κ υ τ τ ά ζ ε ι πρός τά μ έ σ α β λ έ π ε ι έ ν α α ύ τ ά ρ κ ε ς καί μ ο ν α δ ι κ ό σύνολο. Ε κ ε ί ν ο πού κ υ τ τ ά ζ ε ι πρός τ ά έ ξ ω , β λ έ π ε ι έ ν α μέρος ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο άπό τ ό φ υ σ ι κ ό καί κ ο ι ν ω ν ι κ ό τ ο υ περιβάλλον. Ο ί α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ έ ς τ ο υ τ ά σ ε ι ς ε ί ν α ι εκδηλώ­ σεις τ ή ς ε μ π ε ι ρ ί α ς τ ο υ σ ά σύνολο. Ο ί τ ά σ ε ι ς τ ο υ ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς , ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς ε μ π ε ι ρ ί α ς τ ο υ σάν μέρος. Ή π ο λ ι κ ό τ η τ α κ α θ ρ ε φ τ ί ζ ε τ α ι στή σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ή τ ο υ σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Ή α ύ τ ο ε π ι β ε β α ί ω σ η , α ν ά λ ο γ α μ έ τ ή ν έ ν τ α σ η στήν όπαία β ρ ί σ κ ε τ α ι τ ό ά τ α μ ο , β ρ ί σ κ ε ι τ ή δ ι έ ξ ο δ ο τ η ς στή φ ι λ ο δ ο ξ ί α , στόν α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό , στήν έ π ι θ ε τ ι κ α - ά μ υ ν τ ι κ ή συμ­ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Τ ό δ υ ν α μ ι κ ό τ ο υ τ ή ς ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς άπό τ ή ν ά λ λ η πλευρά, μπορεί ν ά πληρωθεί μέ μιά τ α ύ τ ι σ η τ ο υ μέ τ ή ν ο ι κ ο γ έ ν ε ι α , τ ή ν κ ο ι ν ό τ η τ α ή κάποια ά λ λ η κ ο ι -

85

ν ω ν ι κ ή ο μ ά δ α . Μπορεϊ δμως καϊ νά έ κ φ ρ α σ θ ε ϊ σά μιά λ α χ τ ά ρ α παράδοσης σέ κ ά τ ι πού ε ί ν α ι π λ α τ ύ τ ε ρ ο άπό τ ή ν κ ο ι ν ω ν ί α καϊ υ π ε ρ β α ί ν ε ι τ ά σύναρα τ α ΰ Έ γ ώ καϊ πού μπορεϊ νά ε ί ν α ι ό Θ ε ό ς , ή φ ύ σ η , μιά κ α ν τ ά τ α τ ο ΰ Μπάχ, ή ή « ώ κ ε ά ν ε ι α αίσθηση» τών μυστικιστών. Τ ί ς σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς πού π η γ ά ζ ο υ ν άπό τ ή ν τ ά σ η τ ή ς ο λ ο ­ κλήρωσης, μπορούμε ν ά τ ί ς ο ν ο μ ά σ ο υ μ ε «αύτο-ύπερβατικές συγκινήσεις.» Τ ί ς δ ο κ ι μ ά ζ α μ ε σάν ά φ α σ ί ω σ η , ε μ π ά θ ε ι α , τ α ύ τ ι σ η , σχέση ύπνωσης. " Α ν πραχωρήσομε α κ ό μ η έ ν α βήμα, θά μπορέσουμε νά σ υ μ π ε ρ ι λ ά β α υ μ ε στήν ί δ ι α κ α τ η γ ο ρ ί α καΐ τ ί ς ε κ σ τ ά σ ε ι ς τών μ υ σ τ ι κ ι σ τ ώ ν καί τών μ έ ν τ ι α υ μ , τ ι ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς ποϋ δ η μ ι ο υ ρ ­ γ ο ύ ν ώρισμένα ψ υ χ ο φ ά ρ μ α κ α καί τ ι ς σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς πσύ σ υ ν ο δ ε ύ ο υ ν α υ θ ό ρ μ η τ ε ς παραφυσικές εμπειρίες. Α υ τ έ ς όμως ε ί ν α ι σπάνιες περιπτώσεις. Σ έ φ υ σ ι σ λ ο γ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς , τ ό σ ο ο ί α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ έ ς όσο καί οί α ύ τ ο - ύ π ε ρ β α τ ι κ έ ς παρορμήσεις μπαίναυν στίς σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ έ ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς μας σ έ δ ι ά φ ο ρ ε ς α ν α λ ο γ ί ε ς . Σ τ ή ν «'Αγάπη», σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή ή μ η τ ρ ι κ ή , συνυπάρχαυν συνήθως έ ν α ε π ι θ ε τ ι κ ό ή δ ε σ π α τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο μ' έ ν α σ τ ο ι ­ χ ε ί ο τ α ύ τ ι σ η ς . Σ τ ό ν έ π ι σ τ ή μ α ν α , ή φ ι λ ο δ ο ξ ί α α ν τ ι σ τ α θ μ ί ζ ε τ α ι άπό τ ή ν α φ ο σ ί ω σ η στό έ ρ γ ο . ' Α κ ό μ α καί ή πράξη τ ο ύ φ α γ η τ ο ύ έ χ ε ι , κ ι ' α υ τ ή , έ ν α α ύ τ ο - ύ π ε ρ β α τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο , τ ή ν μ υ σ τ ι κ ή πίστη τών Π ρ ω τ ό γ ο ν ω ν στήν κ ο ι ν ω ν ί α τών α ρ ε τ ώ ν τ ο ϋ ε χ θ ρ ο ύ , ζ ώ ο υ ή θ ε ο ύ , πού κ α τ α β ρ ό χ θ ι ζ α ν , καί στό τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ι κ ό τ ή ς σ υ ν ε σ τ ί α σ η ς . ' Έ χ ω ε ξ α ν τ λ ή σ ε ι α υ τ ό τ ό θ έ μ α σ έ πολλά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α β ι β λ ί α μου καί γ Γ α υ τ ό δ έ ν θά τό ξ α ν α σ υ ζ η τ ή σ ω . Θά παραθέσω μόνο έ ν α απόσπασμα άπό τό The Ghost in the M a c h i n e : Οί α ύ τ ο - ύ π ε ρ β α τ ι κ έ ς σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς καλύπτουν μιά π λ α τ ε ι ά κ λ ί μ α κ α ποι­ κ ι λ ί α ς . Μπορούν νά ε ί ν α ι χ α ρ ο ύ μ ε ν ε ς ή λ υ π η μ έ ν ε ς , τ ρ α γ ι κ έ ς ή λ υ ρ ι κ έ ς . Κ ο ι ν ό ς τ ο υ ς π α ρ α ν ο μ α σ τ ή ς , τ ό επαναλαμβάνω, ε ί ν α ι τ ό σ υ ν α ί σ θ η μ α ολοκληρωτικής συμμετοχής σέ μιά εμπειρία πού υπερβαίνει τά σύνορα τοϋ Έγώ. Ο ί α ύ τ ο ε π ι β ε β α ι ω τ ι κ έ ς σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι πρός σ ω μ α τ ι κ έ ς δραστηριότητες. Οί αύτο-ύπερβατικές είναι βααικά παθητικές κι' έχουν σ υ γ γ έ ν ε ι α μέ τ ή ν κ ά θ α ρ σ η . " Ο τ α ν μάς «πλημμυρίζει» τό δ έ ο ς κ ι ' ό θαυ­ μασμός, ό τ α ν μάς «σκλαβώνει» έ ν α χ α μ ό γ ε λ α , όταν μάς «μαγεύει» ή ο μ ο ρ φ ι ά , σέ κάθε μιά άπ' α υ τ έ ς τ ί ς λ έ ξ ε ι ς ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι μιά παθητική πα­ ράδοση καί ή λ α χ τ ά ρ α νά ύπερβαΰμε τό νησί τ ή ς α τ ο μ ι κ ό τ η τ α ς καί νά κ ο ι ν ω ν ή σ ο υ μ ε έ ν α ανθρώπινο πλάσμα, ζ ω ν τ α ν ό ή ν ε κ ρ ό , μ ι ά υ ψ η λ ό τ ε ρ η ο ν τ ό τ η τ α , π ρ α γ μ α τ ι κ ή ή φ α ν τ α σ τ ι κ ή , πσύ τ ό Έ γ ώ ν ο ι ώ θ ε ι ν ' α π ο τ ε λ ε ί μέρος της. Ό Freud κ ι ' ό Piaget, μ ε τ α ξ ύ άλλων, έδωσαν ι δ ι α ί τ ε ρ η έ μ φ α σ η στό γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι τ ό πολύ μ ι κ ρ ό παιδί δ έ ν ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι τ ό Έ γ ώ τ ο υ άπό τ ό περι­ β ά λ λ ο ν . ' Έ χ ε ι ε π ί γ ν ω σ η τ ώ ν όσων συμβαίνουν, ά λ λ ά δ έ ν ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι άπ' α υ τ ά τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ σάν μ ι ά ξ ε χ ω ρ ι σ τ ή ο ν τ ό τ η τ α . Ζ ε ι σ έ μιά κ α τ ά σ τ α σ η ψ υ χ ι κ ή ς συμβίωσης μ έ τ ό ν έ ξ ω κόσμο, ζ ε ϊ μιά σ υ ν έ χ ε ι α τ ή ς β ι α λ ο γ ι κ ή ς συμβίωσης τ ο υ μ έ τ ή μ ή τ ρ α . Τ ό σύμπαν σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε τ α ι στόν ε α υ τ ό τ ο υ κ ι ' ό ε α υ τ ό ς τ ο υ ε ί ν α ι τό σύμπαν - μ ι ά κ α τ ά σ τ α σ η πού ό Piaget α π ο κ α λ ε ί «πρωτοπλασμική» ή «συμβιωτική» σ υ ν ε ί δ η σ η καί πσύ δ έ ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι νά β ρ ί σ κ ε τ α ι στή βάση τ α ΰ «ώκεάνειου» ε κ ε ί ν ο υ «συναισθήματος» πσύ ό κ α λ λ ι τ έ χ ν η ς κ ι ' ό μ υ σ τ ι κ ι σ τ ή ς α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ι νά ξαναποκτήσσυν σέ μιά ανώ­ τ ε ρ η ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή σ τ ά θ μ η , σέ μιά ψ η λ ό τ ε ρ η σ τ ρ ο φ ή τ ή ς σπείρας. Ή «συμ­ βιωτική» σ υ ν ε ί δ η σ η δ έ ν κ α τ α σ τ ρ έ φ ε τ α ι ποτέ απόλυτα. 'Απλώς παραμερί-

86

ζ ε τ α ι σ ' έ κ ε ϊ ν α τ ά π ρ ω τ ό γ ο ν α σ τ ρ ώ μ α τ α τ ή ς π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς ι ε ρ α ρ χ ί α ς όπαυ τ ά ό ρ ι α τού Έ γ ώ ε ί ν α ι α κ ό μ α ρ ε υ σ τ ά καί θ ο λ ά . Ε π ι ζ ε ί στή συμπαθητική μ α γ ε ί α τών πρωτόγονων, στήν πίστη τ ή ς μ ε τ ο υ σ ί ω σ η ς , σ τ ο υ ς μ υ σ τ ι κ ο ύ ς δ ε σ μ α ύ ς πού ε ν ώ ν ο υ ν έ ν α ν άνθρωπο μ έ τ ή φ υ λ ή τ ο υ , τ ά τ ο τ έ μ τ ο υ , τ ή σ κ ι ά τ ο υ , τ ό ομοίωμα τ ο υ κ ι ' α ρ γ ό τ ε ρ α μ έ τ ό ν θ ε ό τ ο υ . Σ τ ί ς κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ε ς Α ν α τ ο λ ι κ έ ς φ ι λ ο σ ο φ ε ι ε ς , τ ό " I a m t i i o u and thou art m e " * , ή τ α ύ τ ι σ η τ σ ύ « Ά λ η θ ι ν α ύ Ε α υ τ ο ύ » μ έ τ ό " Α τ μ α ν τ ό ' Έ ν καί Παντί, δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε μέσα σ τ ο υ ς αίώνες.^^

Έ γ ώ είμαι έαύ και έσύ είσαι έγώ.

87

Ή Χώρα τών Τυφλών

ι Κ ι ' έ τ σ ι , ά φ ο ΰ περάσαμε άπό π ο λ λ έ ς π α ρ α κ α μ π τ η ρ ί ο υ ς , φ θ ά σ α μ ε πίσω στό σ η μ ε ί ο άπ' όπου ξ ε κ ι ν ή σ α μ ε . Ή «ώκεάνειας αίσθηση» τών μυστικιστών, β ρ ί σ κ ε τ α ι , α σ φ α ­ λώς, σέ μιά ψ η λ ό τ ε ρ η σ τ ρ ο φ ή τ ή ς σπείρας άπό τ ο ΰ ν ι ο γ έ ν ν η τ ο υ νήπιου. Τό νήπιο δέν έ χ ε ι φ θ ά σ ε ι α κ ό μ α τ ή ν προσωπική τ ο υ τ α υ τ ό τ η τ α , ό μ υ σ τ ι κ ι σ τ ή ς κ α ι τό μέν­ τ ι ο υ μ τήν έ χ ο υ ν υπερβεί. 'Από τόν μ υ ξ ο μ ύ κ η τ α κ ι ' απάνω, ή σπείρα έ χ ε ι πολλές σ τ ρ ο φ έ ς . Κ α ι α έ κάθε μιά άπ' α υ τ έ ς , β ρ ι σ κ ό μ α σ τ ε α ν τ ι μ έ τ ω π ο ι μ έ τ ή ν ϊ δ ι α πολι­ κ ό τ η τ α , μ έ τ ο ύ ς ί δ ι ο υ ς διπρόσωπους Ί α ν ο ύ ς - ό λ ό ν ι α , πού τ ό έ ν α τ ο υ ς πρόσωπο λ έ ε ι «Είμαι τ ό κ έ ν τ ρ ο τ ο ύ κόσμου», καί τ ό ά λ λ ο «είμαι έ ν α μέρος κ ι ' α ν α ζ η τ ώ τ ό σύνολο μου». ΐνίποροΰμε ν ά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε τ ά π α ρ α ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α σάν μιά α ν τ α μ ο ι β ή α υ τ ή ς τ ή ς α ν α ζ ή τ η σ η ς , α υ θ ό ρ μ η τ η ς ή ε ρ γ α σ τ η ρ ι α κ ή ς . Ή παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η θ ά φ α ι ν ό τ α ν τ ό τ ε σάν α ν ώ τ α τ η ε κ δ ή λ ω σ η τ ο ύ δ υ ν α μ ι κ ο ύ ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς τ ή ς έ μ ψ υ ­ χ η ς ΰ λ η ς , ποϋ στήν ανθρώπινη σ τ ά θ μ η σ υ ν ο δ ε ύ ε τ α ι , χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά , άπό μιά α ύ τ ο ύ π ε ρ β α τ ι κ ή σ υ γ κ ί ν η σ η . Κ ι ' ένώ σ' ό λ η τή δ ι α δ ρ ο μ ή μας μέσα άπό τή β ι α λ α γ ί α καί τ ή φ υ σ ι κ ή πατούσαμε σ έ σ τ έ ρ ε α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό έ δ α φ ο ς , τ ώ ρ α κ ά ν ο μ ε έ ν α ρ ι ψ ο ­ κ ί ν δ υ ν ο β ή μ α καί δ έ ν προσποιούμαι ό τ ι κ ά ν ο μ ε τ ί π ο τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο άπ' α υ τ ό . Ά λ λ ά μάς προτρέπει ή ϊ δ ι α ή μ ο ν τ έ ρ ν α επιστήμη μέ τ ι ς π α ρ ά δ ο ξ ε ς προοπτικές τ η ς . Ο ϋ τ ε θά έπρεπε νά π ε ρ ι ο ρ ι σ τ ο ύ μ ε στήν «κλασική» παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η , τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α καί τ ή ν β ρ α χ υ π ρ ό θ ε σ μ η πρόγνωση, γ ι ά τ ί ς οποίες δέν αποκλεί­ ε τ α ι α κ ό μ α ν ά β ρ ε θ ε ί κάποια φ υ σ ι ο κ ρ α τ ι κ ή ε ρ μ η ν ε ί α . ' Ά ν α π ο κ λ ε ί α μ ε τ ή ν δ ι ο ρ α ­ τ ι κ ό τ η τ α , τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η , τ ί ς Σ ε ι ρ έ ς καί τ ι ς σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ έ ς συμπτώσεις, θ ά κ ά ν α μ ε κ ά τ ι α υ θ α ί ρ ε τ ο καί τ ά π ρ ά γ μ α τ α θ ά έ μ ε ν α ν στό ί δ ι α ακριβώς σ η μ ε ί ο πού β ρ ι σ κ ό τ α ν καί πρίν. Ά π ό τ ή ν ά λ λ η πλευρά, α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο ν τ α ς τ ή ν Τάση "Ολοκλή­ ρωσης σάν μιά π α γ κ ό σ μ ι α ά ρ χ ή πού π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι καί μή α ί τ ι α κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α , ή ε ί κ ό ν α α π λ ο π ο ι ε ί τ α ι πάρα πολύ κ ι ' ά ς ξ ε φ ε ύ γ ε ι α κ ό μ α άπό τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η μας. Ά ν τ ί γ ι ά πολλά μ υ σ τ ή ρ ι α , α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο μ ε τ ώ ρ α μ ο ν ά χ α μιά α ν ά γ ω γ η ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ή τ ά σ η ποϋ χ τ ί ζ ε ι σ υ ν θ ε τ ώ τ ε ρ α σ ύ ν ο λ α άπό π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο δ ι α φ ο ρ ο π ο ι η μ έ ν α μ έ ρ η . Τ ό δ ό γ μ α τ ή ς «συμπάθειας τών πάντων» τ α ΰ "Ιπποκράτη ή τ α ν έ ν α παλιό τ η ς π α ρ ά δ ε ι γ μ α . Ή ε ξ έ λ ι ξ η τ ή ς γ ν ώ σ η ς μέ τά π α ρ α κ λ ά δ ι α τ η ς τ ή ς ε ξ ε ι δ ί κ ε υ σ η ς καί τ ή ν συμβαλή τ α υ ς σ ' έ ν α έ ν ι α ϊ ο δ έ λ τ α ε ί ν α ι έ ν α ά λ λ ο . Π ρ α γ μ α τ ι κ ά , θ ά μπορούσε κ α ν ε ί ς ν ά

88

κ α τ α ρ γ ή σ ε ι ίσως τ ό ν άχαρο τ α υ ς ο ρ ι σ μ ό σάν Σ ε ι ρ έ ς καΐ Σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α , μέ τ ή ν ε σ φ α λ μ έ ν η τ ο υ ς έ μ φ α σ η σ τ ή ν έ ν ν ο ι α τοϋ χ ρ ό ν ο υ , καΐ νά τόν α ν τ ι κ α τ α σ τ ή ­ σει μ έ τ ό ν λ ι γ ό τ ε ρ ο δ ε σ μ ε υ τ ι κ ό ο ρ ι σ μ ό « σ υ γ κ λ ί ν ο ν τ α φ α ι ν ό μ ε ν α » . Τ ά σ υ γ κ λ ί ν α ν τ α φ α ι ν ό μ ε ν α θ ά ή τ α ν α ί μ ή α ί τ ι α κ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ή ς Τάσης Ό λ α κ λ ή ρ ω σ η ς . Ή ε μ φ ά ν ι σ η τοϋ σ κ α ρ α β α ί α υ στό παράθυρο τ ο ϋ J u n g θά ή τ α ν έ ν α σ υ γ κ λ ί ν σ ν φ α ι ­ ν ό μ ε ν α . Τό Ίδιο κ α ι ή τ η λ ε κ ι ν η τ ι κ ή κ α θ ο δ ή γ η σ η τ ο ϋ ζ α p ι o ί j καΐ τά ά λ λ α παραφυ­ σικά κ α ι μ ή α ί τ ι α κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Ε κ ε ί ν ο ποϋ τ ο υ ς π ρ ο σ δ ί ν ε ι έ ν α «νόημα», ε ί ν α ι ό τ ι δίνουν τήν εντύπωση ό τ ι σ υ ν δ έ ο ν τ α ι α ί τ ι α κ ά , ένώ ε ί ν α ι φ α ν ε ρ ό ό τ ι δ έ ν συνδέ­ σ ν τ α ι , έ ν α ε ί δ ο ς ψ ε υ τ ο - α ΐ τ ι ό τ η τ α ς . Ό σ κ α ρ α β α ί ο ς δ ί ν ε ι τ ή ν εντύπωση ό τ ι έ λ κ ε τ α ι στό παράθυρα τσύ J u n g άπό τ ή ν α σ θ ε ν ή ποϋ δ ι η γ ε ί τ α ι τ ό ό ν ε ι ρ ο τ η ς . Τ ό ζ ά ρ ι δ ί ν ε ι τ ή ν έντύπωαη ό τ ι «φτιάχνεται» άπό τ ή ν θ έ λ η σ η τ ο ϋ π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ ή . Ό δ ι ο ρ α τ ι κ ό ς δ ί ν ε ι τ ή ν εντύπωση ό τ ι βλέπει τ ή ν κ ρ υ μ έ ν η κ α ρ τ έ λ λ α . Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι τ ό δ υ ν α μ ι κ ό ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς τ ή ς ζ ω ή ς έ χ ε ι καΐ τ ή ν ι κ α ν ό τ η τ α ν ά π α ρ ά γ ε ι ψ ε υ τ ο - α ί τ ι α κ ά αποτε­ λ έ σ μ α τ α , ν ά δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί έ ν α σ υ γ κ λ ί ν ο ν γ ε γ ο ν ό ς χ ω ρ ί ς ν ά τ ό απασχολεί, ά ς πούμε, ν ά μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί γ ι ' α υ τ ό φ υ σ ι κ ά μέσα. Δ έ ν ε ί ν α ι πάντως τ ό σ ο ε ύ κ ο λ ο ν ά τ ρ α β ή ξ ε ι κ α ν ε ί ς μιά ε.ύθεία γ ρ α μ μ ή καί ν ά ξ ε χ ω ρ ί σ ε ι τ ά α ί τ ι α κ ά άπό τ ά μ ή α ί τ ι α κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Τ ά τ υ φ λ ά ζ ώ α α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι νά βρουν τό δ ρ ό μ ο τ ο υ ς μέ τ ί ς π ρ ω τ ό γ ο ν ε ς φ υ σ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ή ς οσμής. Οί νυχ­ τ ε ρ ί δ ε ς χ ρ η σ ι μ α π ο ι ο ύ ν έ ν α ε ί δ ο ς ρ α ν τ ά ρ - πράγμα ποϋ ό χ ι καί πολλά χ ρ ό ν ι α πρίν, θά φ α ι ν ό τ α ν στσύς φ υ σ ι ο κ ρ ά τ ε ς σάν μιά πολύ τ ρ ε λ λ ή υπόθεση. Τά ζώα ποϋ έ χ ο υ ν μ ά τ ι α α ν τ ι δ ρ ο ύ ν στά φ ω τ ό ν ι α , πσύ ε ί ν α ι σ ω μ ά τ ι α μέ μ η δ έ ν μ ά ζ α η ρ ε μ ί α ς πού μπο­ ρούν νά σ υ μ π ε ρ ι φ έ ρ ο ν τ α ι σ' έ ν α μή-μέσο καί σάν κ ύ μ α τ α καί ν' ά ψ η φ ά ν φ α ί ν ε τ α ι γ ι ' α υ τ ό τ ή ν α ι τ ι ό τ η τ α . Ή κ α τ η γ ο ρ ί α τών ανθρώπων ποϋ δέν βλέπουν - πού ε ί ν α ι σάν τ ο υ ς π ο λ ί τ ε ς τ ή ς Χώρας τών Τυφλών τού Wells - θ' απέρριπτε σ ί γ ο υ ρ α σάν μ υ σ τ ι κ ι σ τ ι κ ή α ν ο η σ ί α τ ό ν ι σ χ υ ρ ι σ μ ό μας ό τ ι μπορούμε ν ' α ν τ ι λ η φ θ ο ύ μ ε μ α κ ρ ι ν ά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α χ ω ρ ί ς τ ή ν β ο ή θ ε ι α τ ή ς αφής, ή τ ό τ ε θά δ ή λ ω ν ε ό τ ι άν π ρ α γ μ α τ ι κ ά υπάρ­ χ ε ι μιά τ έ τ ο ι α ι κ α ν ό τ η τ α θ ά πρέπει οπωσδήποτε ν ά β ρ ί σ κ ε τ α ι πέρα άπό τ ή ν περιοχή τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς α ι τ ι ό τ η τ α ς καί θάπρεπε ν ά ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η .

" Ε ν α ς άπό τ ο υ ς πιό α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν ο υ ς ν ε υ ρ ο φ υ σ ι ο λ ό γ ο υ ς τ ή ς Α γ γ λ ί α ς , ό Δ ρ . Grey Walter, έ κ α ν ε τ ά τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α μιά α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ η σ ε ι ρ ά π ε ι ρ ά μ α τ α . Σ τ ή Δ ι ά λ ε ξ η ποϋ α φ ι έ ρ ω σ ε τ ό 1969 στή μνήμη τ ο ύ E d d i n g t o n , α ν ά φ ε ρ ε λ α κ ω ν ι κ ά ό τ ι «άν σ υ ν δ έ σ ο υ μ ε έ ν α ά τ ο μ ο μέ μιά η λ ε κ τ ρ ι κ ή σ υ σ κ ε υ ή , μπορεί νά ε π η ρ ε ά σ ε ι μέ τά ανεπαίσθητα κύματα τού ε γ κ ε φ ά λ ο υ του τά εξωτερικά γ ε γ ο ν ό τ α χωρίς καμμιά ά λ λ η κ ί ν η σ η ή δ ρ ά σ η . Αυτή ή προσπάθεια α π α ι τ ε ί μιά ι δ ι α ί τ ε ρ η κ α τ ά σ τ α σ η συγ­ κ έ ν τ ρ ω σ η ς , έ ν α π α ρ ά δ ο ξ ο σ υ ν δ υ α σ μ ό α φ α ί ρ ε σ η ς καί υπερδιέγερσης».^ "Η π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ο ϋ Grey Waiter ε ί ν α ι μέ άπλά λ ό γ ι α ή έ ξ η ς : Τά η λ ε κ τ ρ ό δ ι α ποϋ τ ο π ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι στό τ ρ ι χ ω τ ό τ ή ς κ ε φ α λ ή ς τ ο ΰ πομπού, πάνω άπό τ ό ν μετωπιαίο λ ο β ό , μ ε τ α δ ί δ ο υ ν μέσω ενός έ ν ι ο χ υ τ ή τ ί ς ε γ κ ε φ α λ ι κ έ ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό ­ τ η τ ε ς στή σ υ σ κ ε υ ή . Ό πομπός έ χ ε ι μπροστά τ ο υ έ ν α κουμπί καί μόλις τό πατήσει π α ρ α υ σ ι ά ζ ε τ α ι σέ μιά τ η λ ε ο π τ ι κ ή οθόνη μιά « ε ν δ ι α φ έ ρ ο υ σ α σκηνή». " Ε ν α δ ε υ τ ε ­ ρόλεπτο περίπου πρίν π α τ ή σ ε ι τό κουμπί, έ ν α ς η λ ε κ τ ρ ι κ ό ς παλμός ύ ψ ο υ ς ε ϊ κ ο α ι περίπου μ ι κ ρ ο β ό λ τ διαπερνά τ ό ν ε γ κ ε φ α λ ι κ ό φ λ ο ι ό τ ο ύ πομπού. Αυτός ό παλμός ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ό ς μ έ τ ή ν ο ν ο μ α σ ί α «κύμα έ τ σ ι μ ό τ η τ σ ς » . Τ ά κ υ κ λ ώ μ α τ α δμως τ ή ς

89

σ υ σ κ ε υ ή ς ε ί ν α ι έ τ σ ι ρ υ θ μ ι σ μ έ ν α ώστε ν ά μπαρεϊ τ ό ε ν ι σ χ υ μ έ ν α «κύμα ε τ ο ι μ ό τ η ­ τας» ν ά γ υ ρ ί σ ε ι μ ό ν ο τ ο υ έ ν α δ ι α κ ό π τ η καί ν ά ε μ φ α ν ί σ ε ι τ ή ν τ η λ ε ο π τ ι κ ή σκηνή έ ν α κλάσμα τ ο ύ δ ε υ τ ε ρ ο λ έ π τ ο υ πρίν π α τ ή σ ε ι ό πομπός τό κουμπί. Α υ τ ό τό φ α ι ν ό ­ μενο ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι « α υ τ ό μ α τ η ε κ κ ί ν η σ η » : " Ε ν α ς έξυπνας παμπός σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ε ί πολύ γ ρ ή γ ο ρ α ό τ ι ή πράξη ποϋ π ρ ο τ ί θ ε τ α ι ν ά κ ά ν ε ι φ έ ρ ν ε ι συνήθως τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ η ς πριν κ ο υ ν ή σ ε ι ό ί δ ι α ς τό δ ά χ τ υ λ α τ ο υ καί άπό κ ε ί ν η τή σ τ ι γ μ ή παύει ν' άσχαλ ε ί τ α ι μ έ τ ό κουμπί. Ο ί ε ι κ ό ν ε ς ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι όταν καί όπως τ ί ς θ έ λ ε ι . . . βασική προϋπόθεση γ ι ά νά φ τ ά σ ε ι ό παμπός σ' έ ν α τ έ τ ο ι ο α π ο τ έ λ ε σ μ α ε ί ν α ι ν ά «θέλει» π ρ α γ μ α τ ι κ ά ν ά σ υ μ β ε ί τ ό γ ε γ ο ν ό ς καί ν ά τ ό ε π ι κ α λ ε σ θ ε ί μ' ό λ η τ ο υ τήν α υ τ ο σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η . " Ο τ α ν αποσπάται ή προσοχή τ ο ύ πομπού ή ό τ α ν « α ύ τ ο σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε τ α ι στήν α υ τ ο σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η » τό δυνα­ μικό τ ο ύ έ γ κ ε φ ά λ α υ δέν λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί καί δ έ ν δ έ χ ε τ α ι κ α μ μ ι ά ε ί κ ό ν α . Ή α υ τ ό μ α τ η ε κ κ ί ν η σ η μπορεί νά σ υ ν δ υ α σ θ ε ί μέ τ ή ν α υ τ ό μ α τ η διακοπή, νά ε μ φ α ν ί ζ ε ι δ η λ α δ ή ό πομπός τ ή ν ε ί κ ό ν α τ ο υ στήν TV μέ τ ή ν θ έ λ η σ η τ ο υ καί ν ά τ ή ν ε ξ α φ α ν ί ζ ε ι μ ό λ ι ς τ ή ν ε π ι θ ε ω ρ ή σ ε ι . Γιά τ ό ν πομπό, α υ τ ή ε ί ν α ι μιά πολύ π α ρ ά ξ ε ν η ε μ π ε ι ρ ί α . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ υ ν ο δ ε ύ ε τ α ι άπό συμπτώματα κ α τ α π ι ε σ μ έ ν η ς υ π ε ρ δ ι έ γ ε ρ σ η ς . Δ υ ό άπό τ ο ύ ς π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό μ ε ν ο υ ς πού ε ν ε ρ γ ο ύ σ α ν σάν πομποί ε μ φ ά ν ι ζ α ν σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά συμπτώματα διαύρησης.^ Σ χ ο λ ι ά ζ ο ν τ α ς τά π ε ι ρ ά μ α τ α τ ο ΰ Grey Walter ή Renee Haynes σ υ ν τ ά κ τ η ς τ ή ς εφημερίδας τής Ε τ α ι ρ ε ί α ς Ψυχικών Ε ρ ε υ ν ώ ν παρατήρησε: Σάν έ ν ν ο ι α β έ β α ι α , α υ τ ή ή περίπτωση δ έ ν ε ί ν α ι πιό α ξ ι ο π ρ ό σ ε κ τ η άπ' όσα ε ί ν α ι ή περίπτωση ε ν ό ς β ρ έ φ σ υ ς πού κ υ τ τ ά ζ ε ι μέ θαυμασμό τό χ έ ρ ι τ ο υ καί κ α τ α λ ή γ ε ι στήν α π ό φ α σ η ν ' α π ο δ ε ί ξ ε ι τ ή δ ύ ν α μ η τ ή ς θ έ λ η ­ σης τ ο υ κ α υ ν ό ν τ α ς έ ν α δ ά χ τ υ λ α , τ ό όποϊο καί κουνά. Σ τ ή ν πράξη όμως ε ί ν α ι κ α τ α π λ η κ τ ι κ ή , γ ι α τ ί α υ τ ό ς ό τρόπος άσκησης ε π ι ρ ρ ο ή ς πάνω στόν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό κόσμο, ε ί ν α ι πάρα πολύ ξ έ ν ο ς στόν άνθρωπο κ ι ' ά ς ε ί ν α ι τ ό σ ο κ ο ι ν ό ς στόν « γ υ μ ν ό ν ω τ ο τ ό ν η λ ε κ τ ρ ι κ ό » ( χ έ λ ι ) . Ε ί ν α ι α κ ό μ α καταπλη­ κ τ ι κ ή γ ι α τ ί α ν ά γ κ α σ ε τ ό ν Δ ρ . Grey Walter ν ά μ ε τ α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί , μ έ κάπαια α μ η χ α ν ί α , τ ή ν έ κ φ ρ α σ η «δύναμη τ ή ς θελήσεως».^ Τ ή ν ί δ ι α σ τ ά σ η , τό θ υ μ ό μ α σ τ ε , ε ί χ ε κ ρ α τ ή σ ε ι κΓ ό Sir J o h n Eccles όταν ε ί δ ε σάν β α σ ι κ ό μ υ σ τ ή ρ ι ο τ ή ν επίδραση τ ή ς «ψυχικής θέλησης» πάνω στόν « φ υ σ ι κ ό έ γ κ έ φ α λ α » καί τ ή ν τ η λ ε κ ί ν η σ η σάν μιά άπλή προέκταση τ ο υ . Θά μπορούσε κ α ν ε ί ς ν ά π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι τ ό πείραμα τ ο ύ Grey Walter σάν «ψευτο-τηλεκίνη'ση», ά φ ο ύ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ϋ ν τ α ι σ ύ ρ μ α τ α γ ι ά τ ή σ ύ ν δ ε σ η τών ή λ ε κ τ ρ α δ ί ω ν πσύ ε ί ν α ι τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν α στό κ ρ α ν ί ο τ ο ΰ πομπού, μέ τ ή ν τ η λ ε ο π τ ι κ ή σ υ σ κ ε υ ή . Τ ό τ ε όμως θά μπορούσε κ α ν ε ί ς τ ό ί δ ι ο καλά ν ά π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι καί τ ή ν επίδραση τ ο ΰ π ν ε ύ μ α τ ο ς τ ο ΰ πομπού πάνω στόν ίδια τ ο υ τ ό ν ε γ κ έ φ α λ ο σάν ψ ε υ τ ο - α ί τ ι ό τ η τ α . " Η τ ό τ ε θ ά μπορούσαμε ν ά παϋμε ό τ ι ό παμπός α ν α κ ά λ υ ψ ε έ ν α πιό κ ο μ ψ ό τρόπο γ ι ά νά π α ρ ά γ ε ι σ υ γ κ λ ί ν ο ν τ α φ α ι ­ ν ό μ ε ν α χ ω ρ ί ς ν ά χ ρ η σ ι μ α π ο ι ε ί φ υ σ ι κ ά μέσα.

90

Μέ τ ή ν ε υ κ α ι ρ ί α θά ή θ ε λ α νά πώ δ υ ό λ ό γ ι α γ ι ά τ ή ν ίίπνωση. Μ έ χ ρ ι τά μ έ α α τού πε­ ρασμένου αιώνα, ή ύπνωση α ν τ ι μ ε τ ω π ι ζ ό τ α ν άπό τή Δ υ τ ι κ ή επιστήμη σάν έ ν α ε ί δ ο ς π ε ρ ί ε ρ γ η ς λ α τ ρ ε ί α ς ( ά ν καί υπήρχαν π ο λ ι τ ι σ μ ο ί πού τ ή ν δ ε χ ό τ α ν σάν κ ά τ ι τό δ ε δ ο μ έ ν ο ) . Σ ή μ ε ρ α έ χ ε ι κ α θ ι ε ρ ω θ ε ί σ έ τ έ τ ο ι ο σ η μ ε ί ο , πού κ ο ν τ ε ύ ο μ ε ν ά ξ ε χ ά σ ο υ μ ε ό τ ι δ έ ν έ χ ο υ μ ε β ρ ε ι κ α μ μ ι ά ε ξ ή γ η σ η τ η ς . Ο ί μ α ρ τ υ ρ ί ε ς α π ο δ ε ι κ ν ύ ο υ ν ό τ ι έ ν α κα­ τ ά λ λ η λ ο πρόσωπο μπορεί ν ά γ ί ν ε ι προσωρινά κ ο υ φ ό , μ ο υ γ γ ό , τ υ φ λ ό , ν ' άναισθητ ο π ο ι η θ ε ί , νά έ χ ε ι παραισθήσεις ή νά ξ α ν α ζ ή σ ε ι σ κ η ν έ ς άπό τό παρελθόν τ α υ . Σ' έ ν α χτύπημα τών δαχτύλων μπορεί νά ξ ε χ ά σ ε ι ή καί νά θ υ μ η θ ε ί όλα όσα έ γ ι ν α ν στό δ ι ά σ τ η μ α πού κ ο ι μ ό τ α ν . Μ π ο ρ ε ί νά δ ε χ τ ε ί μιά μετα-ύπνωτική π α ρ α γ γ ε λ ί α , πού θ ά τ ό α ν ά γ κ α ζ ε ν ά κ ά ν ε ι κάποια γ ε λ ο ί α πράξη τ ό ε π ό μ ε ν ο α π ό γ ε υ μ α στίς πέντε, ν ά λ ύ σ ε ι , ά ς πούμε, τ ά κ ο ρ δ ό ν ι α τών παπουτσιών τ ο υ καί μ ε τ ά ν ά ε ξ η γ ή σ ε ι τ ή ν πράξη τ ο υ ο ρ θ ο λ ο γ ι σ τ ι κ ά . Τ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α πού έ χ ε ι δ ώ σ ε ι ή ι α τ ρ ι κ ή ύπνωση σέ ε π ι δ ε κ τ ι κ ο ύ ς α σ θ ε ν ε ί ς στόν τ ο μ έ α τ ή ς ο δ ο ν τ ι α τ ρ ι κ ή ς , τ ή ς μ α ι ε υ τ ι κ ή ς καί τ ή ς δ ε ρ μ α τ ο λ ο γ ί α ς ε ί ν α ι γνω­ στά.* Λ ι γ ώ τ ε ρ α όμως γ ν ω σ τ ά ε ί ν α ι τά π ε ι ρ ά μ α τ α πού έ κ α ν α ν οί Α. Mason καί S. Black γ ι ά νά καταστείλουν τίς αντιδράσεις αλλεργικών επιδερμίδων μέ τήν ύπνωση. " Ε κ α ν α ν , σ' α σ θ ε ν ε ί ς πού γ ν ώ ρ ι ζ α ν ό τ ι ή τ α ν α λ λ ε ρ γ ι κ ο ί στή γ ύ ρ ι , ε ν έ ­ σεις μ' ε κ χ υ λ ί σ μ α τ α γ ύ ρ ι ς καί μ ε τ ά άπό μιά ύπναθεραπεία, οί α σ θ ε ν ε ί ς έπαυαν νά ε μ φ α ν ί ζ ο υ ν οποιαδήποτε α ν τ ί δ ρ α σ η . Σ' ά λ λ ε ς περιπτώσεις ή ύπνωση γ ι ά τ ρ ε ψ ε άρρωστους ε ύ α ί σ θ η τ σ υ ς α λ λ ε ρ γ ι κ ά στόν β ά κ ι λ λ α τ ή ς φ υ μ α τ ί ω σ η ς . Πώς μποροΰν ο ι ύ π ν ω τ ι σ τ ι κ έ ς ε ν τ ο λ έ ς ν ' α λ λ ά ξ ο υ ν τ ί ς χ η μ ι κ έ ς α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς τών ιστών σ έ μιά μικροσκοπική σ τ ά θ μ η , α υ τ ό μπαρεί ν ά τ ό φ α ν τ α σ τ ε ί κ α ν ε ί ς όπως θ έ λ ε ι . Μ ε τ ά άπό τ ή ν κ α τ α π λ η κ τ ι κ ή ύπναθεραπεία τ ο ΰ M a s o n πού θεράπευσε έ ν α παιδί δ έ κ α έ ξ η ετών άπό ίχθύωση ( σ τ ή ν ίχθύωση τ ό δ έ ρ μ α γ ε μ ί ζ ε ι λέπια· ε ί ν α ι μ ι ά φ ο β ε ρ ή έ κ γ ε ν ε τ ή ς πάθηση πού θ ε ω ρ ε ί τ α ι α ν ί α τ η ) , έ ν α ς σ υ ν τ ά κ τ η ς τ ή ς Β ρ ε τ τ α ν ι κ ή ς Ι α τ ρ ι κ ή ς Ε φ η μ ε ρ ί δ α ς π α ρ α τ ή ρ η σ ε ό τ ι α ύ τ η καί μόνη ή περίπτωση ήταν α ρ κ ε τ ή γ ι ά «μιά α ν α θ ε ώ ρ η σ η τών α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν πού υπάρχουν γ ι ά τ ί ς σ χ έ σ ε ι ς πνεύματας καί σώματος».

Α υ τ ή ή α ν α θ ε ώ ρ η σ η έπρεπε νά ε ί χ ε γ ί ν ε ι άπό καιρό. Δ έ ν ξ έ ρ α μ ε κ α τ ά πόσον ε ί χ ε δ ί κ ι ο ό E d d i n g t o n όταν έ λ ε γ ε ό τ ι ό κόσμος ε ί ν α ι φ τ ι α γ μ έ ν ο ς άπό «νοητικό υ λ ι κ ό » , πάντως δ έ ν ε ί ν α ι φ τ ι α γ μ έ ν ο ς άπό τ ό υ λ ι κ ό τών φ υ σ ι κ ώ ν τ ο ΰ δ έ κ α τ ο υ έ ν α τ ο υ αιώνα, άπό τ ί ς μ ι κ ρ έ ς ε κ ε ί ν ε ς μπάλλες τ ο ΰ μπιλιάρδου πού α ι ω ρ ο ύ ν τ α ι στήν τ ύ χ η μ έ χ ρ ι νά τ ί ς σ υ ν τ α ι ρ ι ά ξ ε ι ή τ ύ χ η σέ μ ι ά ά μ α ι β ά δ α . Σ τ ή ν Δ ι ά λ ε ξ η πού έδωσε τό 1969 στήν Α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή " Ε τ α ι ρ ε ί α Ψυχικών Ε ρ ε υ ν ώ ν ό Κ α θ η γ η τ ή ς Henry M a r g e n a u , καί στήν οποία α ν α φ έ ρ θ η κ α καί ν ω ρ ί τ ε ρ α , είπε τ ά έ ξ η ς :

* Παρ' Ο λ ο πού ή κλινική της ε φ α ρ μ ο γ ή είναι περιορισμένη άπό τό γεγονός ότι απόλυτη αναισθησία επιτυγχάνεται μόνο σέ μιά κατάσταση βαθειάς ύπνωσης καί φ α ί ν ε τ α ι ότι μόνο ένα πέντε τοις εκατό τοΰ πληθυσμού π έ φ τ ε ι σέ αυτή τήν βαθειά ύπνωση, τριάντα περίπου τοις εκατό σέ μιά μέτρια ύπνωση καί σχεδόν δλοι μας σέ μιά έ λ α ψ ρ ά ύπνωση."

91

Γ ι ά ν ά ε ξ η γ ή σ ο υ μ ε τ ή ν πρόγνωση κ α τ α φ ε ύ γ ο υ μ ε κ α μ μ ι ά φ ο ρ ά σ ' ε ν α τ έ χ ν α σ μ α : θ ε ω ρ ο ύ μ ε τ ό ν χ ρ ό ν ο π ο λ υ δ ι ά σ τ α τ ο . Α υ τ ή ή μ έ θ ο δ ο ς επι­ τ ρ έ π ε ι μ ι ά α ν τ ι σ τ ρ ο φ ή τ ο ΰ χ ρ ό ν ο υ πού μ έ τ ή σ ε ι ρ ά τ η ς ε π ι τ ρ έ π ε ι σ τ ά θ ε τ ι κ ά χ ρ ο ν ι κ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α τ ή ς μιάς κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ς ν ά γ ί ν α ν τ α ι α ρ ν η τ ι κ ά στήν ά λ λ η ( κ α ι ν ά έ χ α υ μ ε , έ τ σ ι , «τό α ι τ ι α τ ό πρίν άπό τ ό α ϊ τ ι ό τ α υ » ) . Ε ί ν α ι έ ν α απόλυτα θ ε μ ι τ ό σ χ ή μ α κ α ι δέν ξ έ ρ ω κ α ν έ ν α κ ρ ι τ ι κ ό ποϋ θ ά τ ό απέρριπτε σάν ά ν τ ι ε π ι σ τ η μ α ν ι κ ό . "Αν όμως π ρ ό κ ε ι τ α ι ν ά τ ό δ ε χ τ ο ύ μ ε , θ ά πρέπει ν ά σ τ ρ α φ ο ύ μ ε πρός τ ε λ ε ί ω ς ν έ α χ ω ρ ο χ ρ ο ν ι κ ό μ ε τ ρ ι κ ά συστή­ ματα.... Ε ρ ε ύ ν η σ α τ ό ν χ ώ ρ α τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς μ έ τ ή ν ε λ π ί δ α ν ά βρώ λ ύ σ ε ι ς σ τ ά π ρ α β λ ή μ α τ α πού α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ε τ ε . Φοβάμαι ό τ ι υπάρχουν ε λ ά χ ι σ τ ε ς κ ι ' ά π α γ α η τ ε υ τ ι κ έ ς θ ε τ ι κ έ ς λ ύ σ ε ι ς , ά ν κ α ι θ ά ά ξ ι ζ ε Ίσως ν ά τ Ι ς ε ξ έ τ α ζ ε κάπως κ α ν ε ί ς . Σάς ε ρ ω τ ώ ό μ ω ς : τ ι μάς υ π ο χ ρ ε ώ ν ε ι ν ά ε ι σ α γ ά γ ο υ μ ε σ έ μ ι ά ν έ α ε π ι σ τ ή μ η τ ι ς κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν ε ς απόψεις μιάς α ρ χ α ι ό τ ε ρ η ς ε π ι σ τ ή μ η ς ; Ή φ υ σ ι κ ή δ έ ν ά κ α λ α ύ θ η σ ε δ α υ λ ι κ ά τά προύπάρχαντα "Ελληνικά ο ρ θ ο λ ο ­ γιστικά σχήματα, δημιούργησε, αναγκαστικά, τά δικά της συγκεκριμένα κατασκευάσματα.... Ν ο μ ί ζ ω ό τ ι ό π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο ς . . . θά πρέπει νά τά β γ ά λ ε ι πέρα μέ τ ι ς δ ι κ έ ς τ ο υ μόνο δ υ ν ά μ ε ι ς . Νά σ τ ρ α φ ε ί σέ τ ο λ μ η ρ ώ τ ε ρ α σ χ ή μ α τ α άπ' όσα πρατείνει ή σύγχρανη φυσική. Ν' α ν τ έ ξ ε ι τις στριγγές επικρίσεις στριφνών, σ χ ο λ α σ τ ι κ ώ ν , Ικαναποιημένων άπό τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ ς κ α ι μάλλον α δ ι ά ­ φ ο ρ ω ν επιστημόνων καί στή φ ι λ ό π ο ν η έ ρ ε υ ν α τ ο υ γ ι ά τ ή ν κ α τ α ν ό η σ η τών ν έ ω ν αυτών ε ί δ ώ ν ε μ π ε ι ρ ί α ς , ν ά π α ρ α δ ε χ θ ε ί α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς ποϋ φ α ί ν ο ν ­ ται σήμερα παράξενες^ [περίληψη]

Μάς π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζ α υ ν φ α ι ν ό μ ε ν α πού α γ ν ο ο ύ μ ε μ' ε π ι μ έ λ ε ι α τ ή ν ΰπαρξή τ ο υ ς . Σ τ ί ς περιπτώσεις ποϋ δ έ ν μάς επιτρέπουν νά τ' ά γ ν ο ή σ ω μ ε , τ' άπορρίπτομε σάν π ρ ο λ ή ψ ε ι ς . Μ έ χ ρ ι τ ό ν δ έ κ α τ ο τ ρ ί τ ο αιώνα ό άνθρωπος δ έ ν ε ί χ ε σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή σ ε ι ό τ ι π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε τ α ι άπό μ α γ ν η τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς . Ο ϋ τ ε έ χ α μ ε τ ή ν ά μ ε σ η αϊσθησή τ ο υ ς . Ο ϋ τ ε τ ή β ρ ο χ ή τών ν ε τ ρ ί ν ω ν α ι σ θ α ν ό μ α σ τ ε παϋ μάς διαπερνά. Ο ϋ τ ε τ ί ς ά λ λ ε ς ά γ ν ω σ τ ε ς «επιδράσεις». Γ ι α τ ί λοιπόν ν ά μήν α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ μ ε τ ή σ υ μ β ο υ λ ή τ ο ύ M a r g e n a u καί ν ά μήν δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ α μ ε τ ά «δικά μας σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α κ α τ α σ κ ε υ ­ ά σ μ α τ α ; » Γ ι α τ ί ν ά μήν σ υ μ π ε ρ ά ν ο υ μ ε ό τ ι ζ ο ύ μ ε β υ θ ι σ μ έ ν α ι σ έ κάπαιου ε ί δ ο υ ς « ψ υ χ ο - μ α γ ν η τ ι κ ό πεδίο» ποϋ δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί , μέ τρόπους ποϋ υπερβαίνουν τ ί ς κλασι­ κές α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς , σ υ γ κ λ ί ν ο ν τ α φ α ι ν ό μ ε ν α ; Δ έ γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε τ ό σκοπό α υ τ ο ύ τ ο ΰ πεδίου ο ϋ τ ε τ ό σχήμα τ ο υ , ν ο ι ώ θ ο υ μ ε όμως ό τ ι ε ί ν α ι σ χ ε τ ι κ ό μ έ τ ή ν πάλη πρός α ν ώ τ ε ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς τ ά ξ η ς , μ' α υ τ ή τ ή ν ε ν ό τ η τ α μέσα στήν π ο ι κ ι λ ί α πού π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε σ' ολόκληρη τ ή ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ο ύ σύμπαντος, τ ή ς ε π ί γ ε ι α ς ζ ω ή ς , τ ή ς αν­ θρώπινης σ υ ν ε ί δ η σ η ς , τ ή ς ε π ι σ τ ή μ η ς τ έ λ α ς καί τ ή ς τ έ χ ν η ς . Δ ε χ ό μ α σ τ ε πιό ε ΰ κ α λ α έ ν α ύ σ τ α τ ο μ υ σ τ ή ρ ι ο άπό έ ν α χάας, α σ ύ ν δ ε τ α α ι ν ί γ μ α τ α . Δ έ ν μάς ε ξ η γ ε ί γ ι α τ ί ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε ό σκαραβαίος στό παράθυρα ά λ λ ' όμως τ ο π ο θ ε τ ε ί σ' έ ν α ε ν ι α ί ο ο χ ή μ α τ ά α υ γ κ λ ί ν ο ν τ α καί τ ' ά λ λ α π α ρ α φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . "Υπάρχει όμως καί μιά ά λ λ η β α θ ύ τ α τ α έ ν α χ λ η τ ι κ ή άπαψη. Τά π α ρ α φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό ­ μενα ε ί ν α ι άπό τή φ ύ σ η τ ο υ ς απρόβλεπτα, σπάνια καί ιδιότροπα. Γ ι ' α υ τ ό αίσθάν α ν τ α ι ό τ ι έ χ ο υ ν δ ί κ ι ο ο ί σ κ ε π τ ι κ ι σ τ έ ς όταν απορρίπτουν τ ' α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α τ ή ς

92

κ α ρ τ ε λ λ ο μ α ν τ ι κ ή ς κ α ι τών π ε ι ρ α μ ά τ ω ν τ ή ς τ η λ ε κ ί ν η σ η ς , παρά τ ή σ τ α τ ι σ τ ι κ ή μαρ­ τ υ ρ ί α τ α υ ς πσύ γ ι ά οποιοδήποτε ά λ λ ο πεδίο έ ρ ε υ ν α ς θά ή τ α ν μιά α τ ρ ά ν τ α χ τ η από­ δειξη. Α ν α φ έ ρ α μ ε τ ό ν έναν άπό τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς πού ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι γ ι ά τ ή ν ε κ κ ε ν τ ρ ι κ ό ­ τ η τ α τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς ; ε ί ν α ι ή α ν ι κ α ν ό τ η τ α μας ν ά ε λ έ γ ξ ο υ μ ε τ ι ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς τ ο ύ υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ ο υ πού τ ή ν υ π ο γ ρ α μ μ ί ζ ο υ ν . Παρ' όλο πού ή έ ρ ε υ ν α τ ο ύ Grey Walter δ έ ν ε ί χ ε σχέση μ έ τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η , α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν ά σ υ ν ε ι δ η τ α π α ι ή σ ε ι ό τ ι μόνον ό τ α ν ό πομπός β ρ ι σ κ ό τ α ν σέ «μιά παράδοξη κ α τ ά σ τ α σ η α φ α ί ρ ε σ η ς κ α ι υ π ε ρ δ ι έ γ ε ρ σ η ς » α π ο κ τ ο ύ σ ε τ ό «κύμα ε τ ο ι μ ό τ η τ α ς » τ ή ν απαραί­ τ η τ η τ ο υ ισχύ. Οί α υ θ ό ρ μ η τ ε ς π α ρ α φ υ σ ι κ έ ς ε μ π ε ι ρ ί ε ς , όπως ε ί ν α ι π.χ. τά τ η λ ε π α ­ θ η τ ι κ ά ό ν ε ι ρ α καί αί ε κ σ τ ά σ ε ι ς τών μ έ ν τ ι ο υ μ , σ υ ν ο δ ε ύ ο ν τ α ι , πάντα, άπό κάποιου ε ί δ ο υ ς α ύ τ ο - ύ π ε ρ β α τ ι κ ή σ υ γ κ ί ν η σ η . Σ τ ό ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο , ή σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ή ε π α φ ή ανά­ μεσα στόν π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ ή καί στό υ π ο κ ε ί μ ε ν α τ ο υ π α ί ζ ε ι έ ν α ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό ρ ό λ ο . Καί τ ό έ ν δ ι α φ έ ρ α ν α υ τ ό καθ' ε α υ τ ό τ ο ύ υ π ο κ ε ί μ ε ν ο υ γ ι ά τ ό μ υ σ τ ή ρ ι ο τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί α ύ τ ο - ύ π ε ρ β α τ ι κ έ ς α υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς . " Ο τ α ν , μ ε τ ά άπό μιά μ α κ ρ υ ά ά ν α μ α ν ή σ τ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α , α υ τ ό τό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν πέσει, ό πίνακας τών ά π α τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν ε μ φ α ν ί ζ ε ι μιά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή πτώση επιτυχιών. Α υ τ ό τ ό «φαινό­ μενα παρακμής» ( σ ε λ . 123) θ ε ω ρ ε ί τ α ι σάν μιά πρόσθετη α π ό δ ε ι ξ η τ ή ς ύπαρξης τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς . Κ ι ' ά ν τ ά π ε ι ρ ά μ α τ α κ ρ α τ ή σ ο υ ν πολύ, π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι μιά ο λ ι κ ή κ ά μ ψ η επιτυχιών. Ο ί π ε ι ρ α μ α τ ι ζ ό μ ε ν ο ι έ χ ο υ ν π λ ή ξ ε ι . Τ ά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α φ υ σ ι κ ά χ α ρ ί σ μ α τ α τ ε λ ε ι ο π ο ι ο ύ ν τ α ι μ έ τ ή ν ά σ κ η σ η . Σ τ ή ν παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η σ υ μ β α ί ν ε ι ακριβώς τ ό α ν τ ί θ ε τ ο .

Ό μ α κ α ρ ί τ η ς Κ α θ η γ η τ ή ς B r o a d σ' έ ν α ά ρ θ ρ ο τ ο υ στό Phiilosophy π ρ ό τ ε ι ν ε έ ν α α κ ό μ α ε π ι χ ε ί ρ η μ α σ χ ε τ ι κ ό μ έ τ ή ν σπάνια ε μ φ ά ν ι σ η τών π α ρ α φ υ σ ι κ ώ ν φ α ι ν ο μ έ ν ω ν : . " Α ν π α ρ α δ ε χ τ ο ύ μ ε σάν γ ε γ ο ν ό ς τ ή ν πρόγνωση καί τ ά π α ρ α φ υ σ ι κ ά αι'τια, τ ό τ ε δέν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι καθόλου ν ά μήν π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι στίς παλύ σπάνιες καί θ ε α μ α τ ι κ έ ς περιπτώσεις ή στίς παλύ ε ι δ ι κ έ ς ε κ ε ί ν ε ς κ α τ α ­ σ τ ά σ ε ι ς πού έ δ ρ α ι ώ ν α ν τ α ι π ε ι ρ α μ α τ ι κ ά ά λ λ ά ν ά π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ο υ ν α κ α τ ά ­ παυστα τή φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ή μας ζ ω ή . Ή κ α τ α ν ό η σ η καί ή έ λ λ ε ι ψ η κ α τ α ν ό η ­ σης πού έ χ ο υ μ ε γ ι ά τ ο ύ ς συνανθρώπους μας, ή γ ε ν ι κ ώ τ ε ρ η σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ ή δ ι ά θ ε σ η μας σέ ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς περιπτώσεις, οί ιδέες πού μάς γ ε ν ν ι ο ύ ν τ α ι ξ α φ ν ι κ ά χ ω ρ ί ς καμμιά φ α ν ε ρ ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή α ι τ ί α , α ί α ν α ρ ί θ μ η τ ε ς ά μ ε σ ε ς σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ έ ς α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς πσύ μάς προκαλούν ώ ρ ι σ μ έ ν α άτομα... κ.ο.κ., όλ' α υ τ ά μπορεί νά κ α θ ο ρ ί ζ ο ν τ α ι μ ε ρ ι κ ά άπό τ ή ν π α ρ α φ υ σ ι κ ή πρόγνωση κ ι ' άπό τ ί ς π α ρ α φ υ σ ι κ έ ς α ι τ ι α κ έ ς επιδράσεις.^ Ό σ υ ν ά δ ε λ φ ο ς τ ο ύ B r o a d στήν " Ο ξ φ ό ρ δ η , Κ α θ η γ η τ ή ς Η.Η. Price πρόσθεσε κ ά τ ι πολύ ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν σ χ ε τ ι κ ά μέ τ ή ν φ α ι ν α μ ε ν ι κ ή ιδιοτροπία τ ή ς παρ' αίσθηση αντίληψης: Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι αί ε ν τ υ π ώ σ ε ι ς πού προσλαμβάναμε τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά συναν­ τ ο ύ ν δ υ σ κ ο λ ί ε ς ό τ α ν π ρ ό κ ε ι τ α ι ν ά περάσουν τ ό κ α τ ώ φ λ ι τ ο ύ σ υ ν ε ι δ η -

93

σ ι α κ ο ΰ χ ώ ρ ο υ . Φ α ί ν ε τ α ι δ τ ι κάποιο εμπόδιο, κάποιος κ α τ α σ τ α λ τ ι κ ό ς μη­ χ α ν ι σ μ ό ς πρασπαθεϊ νά τις κ λ ε ί σ ε ι έ ξ ω άπό τή σ υ ν ε ί δ η σ η , κάποια εμπό­ δ ι ο ποϋ δ έ ν ξ ε π ε ρ ν ά ν ε ϋ κ ο λ α κ ι ' έπινοοϋν, γ ι ' α υ τ ό , όλων τών ε ί δ ώ ν τ ά τ ε χ ν ά σ μ α τ α . " Α λ λ α τ ε μ ε τ α χ ε ι ρ ί ζ α ν τ α ι τ ό μ υ ϊ κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό τ α ϋ σώμα­ τος κι' ε μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι μέ τή μορφή τής αυτόματης ομιλίας ή τής αυτόμα­ της γραφής. "Αλλες φορές εμφανίζονται μέ τή μορφή τοϋ ονείρου κι' ά λ λ ο τ ε σάν παραισθήσεις ποϋ β λ έ π ο μ ε ή ά κ ο ϋ μ ε . Καί συχνά μάς φ τ ά ν ο υ ν μέ μιά σ τ ρ ε β λ ω μ έ ν η καί σ υ μ β α λ ι κ ή μόνο μ ο ρ φ ή (όπως καί τ ό σ α ά λ λ α ψ υ χ ι κ ά π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α τ ο ϋ υ π ο σ υ ν ε ί δ η τ ο υ ) . Δ έ ν ε ί ν α ι απίθανη ή άποψη ό τ ι πολλές άπό τ ί ς κ α θ η μ ε ρ ι ν έ ς μας σ κ έ ψ ε ι ς καί σ υ γ κ ι ν ή σ ε ι ς ξ ε κ ι ν ά ν τηλεπαθητικά ή, έστω, μερικά τηλεπαθητικά, άλλά ότι ταλαιπωραϋνται τ ό σ ο παλϋ όταν περνάν τ ό κ α τ ώ φ λ ι τ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς μαζϋ μ έ τ ' ά λ λ α ψυ­ χ ι κ ά π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α , κ ι ' ά ν α κ α τ ε ύ α ν τ α ι τ ό σ ο παλϋ μ' α υ τ ά , ποϋ δέν μποραΰ­ με νά τίς αναγνωρίσουμε.^ Σ χ ο λ ι ά ζ ο ν τ α ς α υ τ ό τ ό απόσπασμα, ό A d r i a n Dobbs ε ξ έ θ ε σ ε μιά έ ν δ ι α φ έ ρ α υ σ α άποψη: ΙνΙάς β ά ζ ε ι σέ σ κ έ ψ ε ι ς ή πολύ ε ν δ ι α φ έ ρ ο υ σ α α υ τ ή π α ρ ά γ ρ α φ α ς . ΙνΙάς π α ρ α υ σ ι ά ζ ε ι τό πνεΰμα, ή τ ό ν έ γ κ έ φ α λ α , σά νά π ε ρ ι έ χ ε ι μιά σ υ λ λ ο γ ή φ ί λ τ ρ α ε π ι λ ο γ ή ς ποϋ έ χ ο υ ν σκοπό ν ά π ε ρ ι κ ό β ο υ ν τ ' α ν ε π ι θ ύ μ η τ α σ ή μ α τ α τών γ ε ι τ α ν ι κ ώ ν σ υ χ ν ο τ ή τ ω ν . Μ ε ρ ι κ ά άπ' α υ τ ά δμως, όπως σ υ μ β α ί ν ε ι καί στή σ υ ν η θ ι σ μ έ ν η ρ α δ ι ο φ ω ν ι κ ή λ ή ψ η , κ α τ α φ έ ρ ν ο υ ν καί περνάν, παραμορφωμένα.8 ^

Ή «θεωρία τ ώ ν φ ί λ τ ρ ω ν » , όπως θά μπορούσαμε νά τ ή ν ο ν ο μ ά σ ο υ μ ε , ξ ε κ ι ν ά ε ι στήν ο υ σ ί α άπό τ ό ν Henri B e r g s o n κ Γ έ χ ε ι πολλούς οπαδούς α ν ά μ ε σ α σταϋς σ υ γ γ ρ α ­ φ ε ί ς τ ή ς παρ' α ί σ θ η σ η α ν τ ί λ η ψ η ς . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ε ί ν α ι μιά άπλή ε π έ κ τ α σ η τών όσων γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε γ ύ ρ ω άπό τ ή ν σ υ ν η θ ι σ μ έ ν η , κ α τ ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η . Τ ά κ ύ ρ ι α α ι σ θ η τ ή ρ ι α μας ό ρ γ α ν α μ ο ι ά ζ ο υ ν ε σ ά σ τ ε ν έ ς σχισμές κ ι ' επιτρέπουν τ ή ν ε ί σ ο δ ο μόνο σέ μιά πολύ π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η π ε ρ ι ο χ ή σ υ χ ν ο τ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ώ ν καί ηχη­ τ ι κ ώ ν κυμάτων. Ά λ λ ά καί όσα περνάν ε ί ν α ι παλλά. Ή ζωή θά ή τ α ν α δ ύ ν α τ η άν προσέχαμε τ ά ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α τών ε ρ ε θ ι σ μ ώ ν πού β ο μ β α ρ δ ί ζ ο υ ν τ ί ς α ι σ θ ή σ ε ι ς μας, α υ τ ό τ ό «ανθισμένα καί β ο ε ρ ό πλήθος τών αισθήσεων» τ ο ύ W i l l i a m J a m e s . Γ ι ' α υ τ ό τ ό ν ε υ ρ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α καί κ υ ρ ί ω ς ό ε γ κ έ φ α λ ο ς α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι , ι ε ρ α ρ χ ι κ ά , μ έ τ ό φ ι λ τ ρ ά ρ ι σ μ α καί τ ή ν τ α ξ ι ν ό μ η σ η τ ώ ν τ ε χ ν α σ μ ά τ ω ν πού απορρίπτουν ο ί α ι σ θ η τ ή ­ ριες μας ύπαδαχές σάν ά σ χ ε τ σ υ ς «θορύβους» καί δ ι ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι τ ή ν σ χ ε τ ι κ ή πληρ ο φ α ρ ί α γ ι ά ν ά τ ή ν παρσυσιάσουν σ τ ή σ υ ν ε ί δ η σ η μ ' έ ν α ε υ π α ρ ο υ σ ί α σ τ α σχήμα. ",Ε\*α παλύ α ν ά λ ο γ ο φ α ι ν ό μ ε ν ο ε ί ν α ι τό « κ ο κ τ έ η λ πάρτυ - φ α ι ν ό μ ε ν ο » στό όποϊο, μέσα στή γ ε ν ι κ ή ό χ λ α γ ω γ ί α έ μ ε ϊ ς ξ ε χ ω ρ ί ζ ο υ μ ε μιά μ ο ν ά χ α φ ω ν ή . ' Ά ς συμπεράναμε λοιπόν ό τ ι έ ν α ς α ν ά λ ο γ ο ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς έ χ ε ι α ν α λ ά β ε ι ν ά μάς π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι άπό «τό α ν θ ι σ μ έ ν ο καί β ο ε ρ ό πλήθος» τ ί ς ε ι κ ό ν ε ς , τά μ υ ν ή μ α τ α , τ ί ς ε ν τ υ π ώ σ ε ι ς καί τ ά σ υ γ κ λ ί ν ο ν τ α π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά πού β ρ ί σ κ ο ν τ α ι στό «ψυχο-μαγνη­ τ ι κ ό πεδίο» πού μάς τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ε ι . Κ ι ' ε π ε ι δ ή α υ τ ό ε ί ν α ι έ ν α πολύ σ η μ α ν τ ι κ ό σ η μ ε ί ο

94

στήν προσπάθεια μας ν ά κ α τ α λ ά β α μ ε γ ι α τ ί τ ά π α ρ α φ υ σ ι κ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ε μ φ α ν ί ­ ζ ο ν τ α ι μέ τ ό α ο α ν ε ξ ή γ η τ ε ς καϊ τ ό σ ο α υ θ α ί ρ ε τ ε ς μ ε τ α μ φ ι έ σ ε ι ς , άς μοΟ επιτραπεί νά παραθέσω α κ ό μ α λ ί γ α αποσπάσματα. Κ ι ' α ν α φ έ ρ ω α υ τ ά πσύ έ γ ρ α ψ ε ό ψ υ χ ί α τρας J a m e s S. Hayes στό The Scientist Speculates:* ΠοΚΰ κ α ι ρ ό α ι σ θ ά ν ο μ α ι ό τ ι οΐ κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν ε ς ε ρ ω τ ή σ ε ι ς γ ύ ρ ω άπό τ ή ν τ η λ ε π ά θ ε ι α ( Σ υ μ β α ί ν ε ι , π ρ ά γ μ α τ ι ; κ ι ' ά ν σ υ μ β α ί ν ε ι πώς σ υ μ β α ί ν ε ι ; ) ε ί ν α ι λ ι γ ώ τ ε ρ ο έ π ι κ ο δ ο μ η τ ι κ έ ς άπό τ ή ν ε ρ ώ τ η σ η : «"Αν υπάρχει τ η λ ε ­ πάθεια, τΐ τ ή ν ε μ π ο δ ί ζ ε ι νά υ π ά ρ χ ε ι δ ι α ρ κ ώ ς ; Μέ ποιό τρόπο απομονώ­ ν ε τ α ι τ ό πνεύμα ( ή ό ε γ κ έ φ α λ ο ς ) άπό τ ή δ υ ν α μ ι κ ή δ ι ε ί σ δ υ σ η τών ξένων εμπειριών ; » 9 Καί σ υ ν ε χ ί ζ ω πάλι μέ τ ό ν Sir Cyril B u r t : Ό άνθρωπος α ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι φ υ σ ι κ ά τό σύμπαν, ή μάλλον τό περιο­ ρισμένα τ μ ή μ α τ α υ μέ τό όπαία άναγκαστΓκά σ υ ν ε ρ γ ά ζ ε τ α ι , σάν έ ν α κό­ σμο άπό ψ η λ α φ η τ ά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α μ ε τ ρ ί ο υ μ ε γ έ θ ο υ ς ποϋ κ ι ν ο ύ ν τ α ι , υπακούο­ ν τ α ς σ' απλούς μάλλον ν ό μ ο υ ς , μέ μ ι ά μ έ τ ρ ι α τ α χ ύ τ η τ α κάτω άπό δ υ ν ά μ ε ι ς ε π α φ ή ς ( τ ή ν έ λ ξ η καί τ ή ν άπωση απλών μ η χ α ν ι κ ώ ν α λ λ η λ ε π ι δ ρ ά σ ε ω ν ) μέσα σ ' έ ν α ο ρ α τ ό τ ρ ι σ δ ι ά σ τ α τ ο α κ ε ύ α ς . Μ έ χ ρ ι π ρ ό σ φ α τ α , τ ή ν ί δ ι α α κ ρ ι ­ βώς α ν τ ί λ η ψ η ε ί χ ε κ ι ' ό ε π ι σ τ ή μ ο ν α ς . Κ ρ ι τ ή ρ ι ο τ ο υ γ ι ά τ ή ν αλήθεια... ή τ α ν τ ο ϋ άπιστου Θ ω μ ά : ό,τι βλέπουμε κ ι ' ό,τι α γ γ ί ζ ο υ μ ε . Καί μόνο ή υπόθεση δμως ό τ ι μπορούμε ν ά φ τ ι ά ξ α μ ε μιά σωστή καί λ ε π τ ο μ ε ρ ή ε ί κ ό ­ να τ ο ϋ κόσμου πάνω σέ μ ι ά τ έ τ ο ι α βάση, ε ί ν α ι σά νά έ χ ο μ ε τ ή ν α ξ ί ω σ η ν ' α ν α γ ν ω ρ ί σ α μ ε τ ή ν Α ι ώ ν ι α Πόλη ό τ α ν φ θ ά σ ο υ μ ε έ κ ε ϊ , άπό έ ν α α χ ε δ ι ά γ ρ α μ μ α ποϋ έ χ ο μ ε δ ε ϊ τών δρόμων τ η ς . «Τά άλογα» είπε ό ά μ α ξ α ς στόν T o m B r o w n «πρέπει νά φ ο ρ ά ν ε πα­ ρωπίδες γ ι ά ν ά βλέπουν μόνο όσα ε ί ν α ι μπροστά τ ο υ ς . Κ ι ' α υ τ ό ε ί ν α ι καί τό πιό σ ί γ ο υ ρ ο γ ι ά φ ο υ κ α ρ ά δ ε ς σάν κ ι ' έ μ ε ν α καί σάν κ ι ' εσένα.» Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι καί ή φ ύ σ η β ά δ ι σ ε πάνω σ' έ ν α παρόμοιο ά χ ν ά ρ ι . Τά αίσθητ ή ρ ι α ό ρ γ α ν α μας κ ι ' ό εγκέφαλος μας λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν σάν περίπλοκα φ ί λ ­ τ ρ α ποϋ π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο υ ν καί κ α τ ε υ θ ύ ν ο υ ν τ ί ς δ ι ο ρ α τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο ϋ μυα­ λ ο ύ . Ή προσαχή μας έ τ σ ι , σέ φ υ σ ι α λ ο γ ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε τ α ι σ' ε κ ε ί ν α μόνα τ' α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α ή τ ί ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς παϋ έ χ α υ ν β ι ο λ ο γ ι κ ή σημασία γ ι ά τ ή ν επιβίωση τ ο ϋ ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ κ α ι τ ο ϋ ε ί δ ο υ ς ... Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι τ ό πνεύμα απορρίπτει κ α τ ά κ α ν ό ν α τ ί ς Ι δ έ ε ς ενός ά λ λ ο υ πνεύματος μέ τόν ί δ ι ο τρόπο ποϋ α π ο ρ ρ ί π τ ε ι τό σώμα τ ί ς μ ε τ α μ ο σ χ ε ύ σ ε ι ς ποϋ προ­ έ ρ χ ο ν τ α ι άπό έ ν α ά λ λ ο σώμα.^° Ό Burt α ν α κ ε φ α λ α ι ώ ν ε ι τ ί ς α π ό ψ ε ι ς τ ο υ θ υ μ ί ζ ο ν τ α ς μας ό τ ι ή σ ύ γ χ ρ ο ν η φ υ ­ σική π α ρ α δ έ χ ε τ α ι τ έ σ σ ε ρ ι ς τύπους α λ λ η λ ε π ι δ ρ ά σ ε ω ν ( τ ί ς «ίσχυρές», τ ί ς «ασθε­ ν ε ί ς » , τίς η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ έ ς καί τ ή ς β α ρ ύ τ η τ α ς ) , ποϋ κάθε έ ν α ς : υ π α κ ο ύ ε ι ατσύς δ ι κ α ύ ς τ ο υ ν ό μ ο υ ς κ ι ' έ χ ε ι ν ι κ ή σ ε ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α κάθε απόπειρα α ν α γ ω γ ή ς τ α υ σ' έ ν α ν ά λ λ ο τύπο. Κ α ν έ ν α π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο λοιπόν δ έ ν μάς α π ο κ λ ε ί ε ι ν ά π α ρ α δ ε χ θ ο ύ μ ε έ ν α α κ ό μ α σύστημα κ ι ' έ ν α ν α κ ό μ α * I.J. Good (Λονδίνο, 1 9 6 2 ) .

95

τύπο α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η ς πσύ χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή έ ρ ε υ ν α . Ν ά δ ε χ θ α ύ μ ε δ η λ α δ ή έ ν α ψ υ χ ι κ ό σύμπαν φ τ ι α γ μ έ ν α άπό φ α ι ν ό μ ε ν α κ ι ' ο ν τ ό τ η τ ε ς πσύ συνδέσνται μέ αύτόναμες ψυχικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό τό ψυχικό σύμπαν δ ι ε ι σ δ ύ ε ι στό φ υ σ ι κ ό σύμπαν κ α ι τ ό ε π ι κ α λ ύ π τ ε ι μ ε ρ ι κ ά , περίπαυ όπως ά λ λ η λ ο ε π ι κ α λ ύ π τ ο ν τ α ι κ α ι οί α λ λ η λ ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς πού γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε σήμερα.^1

Μπορεί, σ' α υ τ ό τό σ η μ ε ί ο , νά δ η μ ι ο υ ρ γ ώ στόν α ν α γ ν ώ σ τ η μου μιάν εντύπωση d e j a v u , μιά καί ε ί χ α ξ α ν α μ ι λ ή σ ε ι ν ω ρ ί τ ε ρ α ( σ ε λ . 82) γ ι ά μιά ά λ λ ο υ τύπου «θεω­ ρία φ ί λ τ ρ ο υ » , σ χ ε τ ι κ ή μ έ τ ή ν Ε ξ έ λ ι ξ η . Α ν α φ έ ρ ο μ α ι στή ν ε ο - Δ α ρ 6 ι ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν όπαία τ ό κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τών γ ε ν ε τ ή σ ι ω ν κ υ τ τ ά ρ ω ν π ρ ο α τ α τ ε ύ ε τ α ι άπό τ ί ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς μ ' έ ν α απαραβίαστο σ χ ε δ ό ν φ ρ ά γ ­ μα. Τ ό «σχεδόν» α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ί ς κ ο σ μ ι κ έ ς α κ τ ί ν ε ς , στή β λ α β ε ρ ή θ ε ρ μ ό τ η τ α καί στά χ η μ ι κ ά πσύ π ρ ο ξ ε ν ο ύ ν μ ε τ α λ ά ξ ε ι ς στά γ ο ν ί δ ι α δ τ α ν περνάν τό φ ρ ά γ μ α . Αυτές ο ί ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς ε ί ν α ι συνήθως β λ α β ε ρ έ ς , υπάρχουν όμως καί α β λ α β ε ί ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς . Ή φ ύ σ η δ ι α λ έ γ ε ι τ ί ς α β λ α β ε ί ς άπό τ ί ς β λ α β ε ρ έ ς καί κ ά ν ε ι τή ρ ό δ α τ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς ν ά γ υ ρ ί ζ ε ι . " Α ν ε ξ α ι ρ έ σ ο υ μ ε όμως α υ τ ή τ ή ν περίπτωση, τ ό φ ρ ά γ μ α ε μ π ο δ ί ζ ε ι τ ά όπαιαδήποτε ε π ί κ τ η τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ν ά γ ί ν α υ ν κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ά . Ή θ ε ω ρ ί α τ ο ύ L a m a r c k πού δ έ χ ε τ α ι ό τ ι τ ό παιδί κ λ η ρ ο ν ο μ ά τ ί ς ε υ ε ρ γ ε τ ι κ έ ς β ε λ τ ι ώ ώσεις τ ο ύ π α ρ ο υ σ ι α σ τ ι κ ο ύ ή τ ή ς ι κ α ν ό τ η τ α ς τών γ ο ν ι ώ ν τ ο υ α π ο ρ ρ ί π τ ε τ α ι σάν άντιεπιστημονική πρόληψη. Α υ τ ό ε ί ν α ι τ ό ν ε α - Δ α ρ β ι ν ι κ ό δ ό γ μ α . Κ ι ' όμως, ή λ ο γ ο τ ε χ ν ί α α ν α φ έ ρ ε ι πάμπολ­ λα φ α ι ν ό μ ε ν α πού α π ο δ ί δ ο ν τ α ι στήν εξέλιξη καί ύπονσοΰν, επίμονα, κάποιο Λαμ α ρ κ ι α ν ό π α ρ ά γ ο ν τ α . " Ε ν α άπλό π α ρ ά δ ε ι γ μ α ε ί ν α ι τ ό πυκνό δ έ ρ μ α πού έ χ ο υ ν τ ά π έ λ μ α τ α μας. "Αν α υ τ ό τ ό δ έ ρ μ α πύκνωνε δ τ α ν ά ρ χ ι ζ ε ν ά περπατάει τ ό μωρό δ έ ν θά υπήρχε κ α ν έ ν α πρόβλημα. Τό μωρό όμως γ ε ν ν ι έ τ α ι μ' α υ τ ό . " Ε χ ε ι κ λ η ρ ο ν ο μ η ­ θεί. Τ ή ν ί δ ι α α μ η χ α ν ί α μάς προκαλούν ο ί κ ά λ ο ι στά γ ό ν α τ α τ ή ς ν ι ο γ έ ν ν η τ η ς γ κ α ­ μήλας καί τά δ ε ρ μ ά τ ι ν α ε ξ ο γ κ ώ μ α τ α , έ ν α μπρος έ ν α πίσω, πού χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί ή σ τ ρ ο υ θ ο κ ά μ η λ ο ς σάν κ α θ ί σ μ α τ α . Κ ι ' α υ τ ά , όπως τά π έ λ μ α τ α μας, υπάρχουν στό έ μ β ρ υ α . Ε ί ν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά παϋ έ χ α υ ν α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ α κ λ η ρ α ν α μ η θ ε ϊ . Τ ό δόγ­ μα όμως πού ε π ι κ ρ α τ ε ί μάς ζ η τ ά νά π ι σ τ έ ψ σ υ μ ε ό τ ι τά ε ξ ο γ κ ώ μ α τ α ποϋ υ π ά ρ χ ο υ ν σ' ε κ ε ί ν ε ς ακριβώς τ ί ς μ ε ρ ι έ ς πού τά χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι τό ζώο, ο φ ε ί λ ο ν τ α ι στήν τ ύ χ η σάν τ ή ν ε μ φ ά ν ι σ η τ ο ΰ σ κ α ρ α β α ί ο υ στό παράθυρο τ ο ύ J u n g . Θ ά α ρ κ ο ύ σ ε ν ' α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ο υ μ ε τήν φ ρ ά σ η Παρ' Α ί σ θ η σ η Α ν τ ί λ η ψ η μ έ τ ή ν φ ρ ά σ η Κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η ς Ε π ί κ τ η τ ω ν Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν γ ι ά ν ά δ ο ύ μ ε ν ά ξεπηδάν οί ί δ ι ε ς α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς καί τά ίδια σ χ ε δ ό ν θ ε α λ α γ ι κ ά πάθη. Οί οπαδοί τ ο ΰ L a m a r c k αντιμετώπισαν τήν ϊ δ ι α δ υ σ κ ο λ ί α πού α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν καί αί π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο ι : Δ έ ν μπόρεσαν νά επαναλάβουν ποτέ τό ίδιο ακριβώς πείραμα. Περιπτώσεις κληροναμ ι κ ό τ η τ α ς επίκτητων χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν ε ί ν α ι σπάνιες στό β α σ ί λ ε ι ο τών ζώων καί τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α τ ο υ ς ε ί ν α ι πολύ ιδιότροπα. Ο ί φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά άπλες περιπτώσεις τ η ς ε ρ μ η ν ε ύ ο ν τ α ι μ έ πολλούς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς τρόπους καί τ ε λ ι κ ά κ α τ η γ ο ρ ο ύ ν τ α ι σάν άπατες. Ο ί οπαδοί τ ο ΰ L a m a r c k πίστευαν α κ λ ό ν η τ α στά ε π ί κ τ η τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά δέν μπόρεσαν όμως πατέ νά τά ε ξ η γ ή σ ο υ ν ακριβώς όπως καί οί π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο ι δ έ ν μπόρεσαν ποτέ ν ά ε ξ η γ ή σ ο υ ν τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α τής παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς .

96

Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι ούτε αί οπαδοί τ ο ΰ L a m a r c k ο ϋ τ ε οί π α ρ α ψ υ χ ο λ ό γ ο ι πρόσεξαν ποτέ α υ τ ό ν τόν π ε ρ ί ε ρ γ α π α ρ α λ λ η λ ι σ μ ό . Δ έ ν τόν ε ί δ α ν ' α ν α φ έ ρ ε τ α ι σ έ κ α μ μ ι ά τ ο υ ς φ ι λ ο λ ο γ ί α , ΐνίπορεϊ νά ε ί ν α ι α ρ κ ε τ ή μ ι ά α ί ρ ε σ η γ ι ά τ ό ν κάθε άνθρωπα. Ό Paul K a m m e r e r τ ι ς ασπαζόταν καί τ ί ς δ υ ό . Φ α ί ν ε τ α ι όμως πώς δ έ ν υ π ο ψ ι ά σ τ η κ ε ο ϋ τ ε α υ τ ό ς τή σχέση πού υπήρχε ανάμεσα τ α υ ς . " Α ς κάναμε ά λ λ α έ ν α βήμα. Σ τ ό The Ghost in the Machine καί στό The Case of the Midwife Toad α ν ά λ υ σ α γ ι ά παιούς λ ό γ ο υ ς ή ν ε ο - Δ α ρ β ι ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α απογο­ η τ ε ύ ε ι όλο καί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α τ α ύ ς σ ύ γ χ ρ ο ν α υ ς β ι ο λ ό γ ο υ ς . Ο ί β ι ο λ ό γ ο ι π ι α τ ε ύ ο υ ν ότι ή θεωρία δίνει ένα μέρος τής εικόνας ό χ ι τήν είκόνα ολόκληρη. Υποστηρίζουν ό τ ι ή εξέλιξη τών ε ί δ ώ ν ε ί ν α ι α π ο τ έ λ ε σ μ α ε ν ό ς φ ά σ μ α τ ο ς α ί τ ι α κ ώ ν π α ρ α γ ό ν τ ω ν άπό τ ο ύ ς οποίους γ ν ω ρ ί ζ ο μ ε μ ε ρ ι κ ο ύ ς ά λ λ ά α γ ν ο ο ύ μ ε τ ο ύ ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς . Τόσο ή κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η ς τ ο ύ Δ α ρ β ί ν α υ όσο καί μιά τ ρ ο π ο π ο ι η μ έ ν η μ ο ρ φ ή τ ή ς Λαμαρκ ι α ν ή ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α ς θ ά μποροϋααν ν ά ε ί ν α ι δυό α ν τ ί θ ε τ ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς τ ο ύ ί δ ι ο υ φ ά σ μ α τ ο ς , καί νά έ χ ο υ ν , καί οί δυό, έ ν α π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν α πεδίο ε φ α ρ μ ο γ ή ς . Ή Λ α μ α ρ κ ι α ν ή κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η ς θ ά ή τ α ν έ ν α α χ ε τ ι κ ά σπάνιο φ α ι ν ό μ ε ν ο γ ι ά τ ό ν ί δ ι ο α κ ρ ι β ώ ς λ ό γ ο γ ι ά τ ό ν όποιο ε ί ν α ι σπάνια καί τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α τ ή ς παρ' αίσθηση α ν τ ί λ η ψ η ς , επειδή υπάρχει τ ό π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ό φ ί λ τ ρ α . Αυτό τ ό φ ί λ τ ρ α δ έ ν θ ά ή τ α ν τ' απαραβίαστο φ ρ ά γ μ α πού δ έ χ ε τ α ι ή ορθόδοξη θ ε ω ρ ί α ά λ λ ά έ ν α ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς έ π ι λ α γ ή ς πού θά π ρ ο σ τ ά τ ε υ ε τό κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό υ λ ι κ ό άπό τ ή ν «ανθισμένη καί βοερή» σ ύ γ χ ι σ η τών β ι ο χ η μ ι κ ώ ν επιδράσεων πού θά τ ί ν α ζ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά στόν αέρα τ ή ν σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α καί τ ή ν σ υ ν έ χ ε ι α τών ε ί δ ώ ν . " Α ν ή κάθε π ρ α γ α ν ι κ ή ε μ π ε ι ρ ί α ά φ η ν ε τ ά κ λ η ρ ο ν α μ ι κ ά τ η ς ίχνη α τ ο ύ ς α π ο γ ό ν ο υ ς , θ ά ε ί χ α μ ε , α ν α π ό φ ε υ κ τ α , έ ν α χ ά ο ς σ χ η μ ά τ ω ν κ ι ' έ ν α φ ρ ε ν ο κ ο μ ε ί ο ε ν σ τ ί κ τ ω ν . Αυτό όμως δ έ ν σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι θάπρεπε ν ' άπακλεισθούν τ ε λ ε ί ω ς καί μ ε ρ ι κ έ ς χ ρ ή σ ι μ ε ς π ρ α σ α ρ μ ο γ έ ς πού δ ο υ λ ε ύ τ η κ α ν άπό γ ε ν ι ά σ έ γ ε ν ι ά - τ ά έ ξ α γ κ ώ μ α τ α τ ή ς σ τ ρ α υ θ ο κ α μ ή λ ο υ π α ρ α δ ε ί γ μ α τ ο ς χ ά ρ ι ν . Αυτές θά μπορούσαν νά περνάν μέ τόν κ α ι ρ ό άπό τό φ ί λ τ ρ ο καί νά π ρ ο ξ ε ν ο ύ ν τ ί ς α λ λ α γ έ ς τ ο υ ς στή χ η μ ε ί α τών ε ί δ ώ ν ποϋ τ ί ς έ κ α ν ε κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ έ ς . Ε ί ν α ι μάλλον απίθανο νά μήν έ χ ε ι ή φ ι λ ο γ ο ν ί α μνήμη. Ή β ι ο χ η μ ε ί α δ έ ν τ ή ν α π ο κ λ ε ί ε ι . * "Η σ χ ε δ ό ν φ α ν α τ ι κ ή επιμονή μέ τ ή ν όπαία τ ή ν α π ο κ λ ε ί ο υ ν δέν ε ί ν α ι παρά έ ν α ακό­ μα δ ε ί γ μ α δογματικής αδιαλλαξίας τών επιστημονικών ορθοδοξιών.

8 Θά πρέπει νά κ ά ν ο υ μ ε μιά τ ε λ ε υ τ α ί α εκδρομή στό χ ώ ρ ο τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς . Αυτή τή φ ο ρ ά όμως θά ε ί ν α ι μιά ε ύ κ ο λ η , άπλή ε κ δ ρ ο μ ή . Πάνω στό γ ρ α φ ε ί α - σ κ ι ά παϋ β ρ ί σ κ ε τ α ι μπραστά μου υπάρχει έ ν α τασάκι-σκιά. Γ ι ά τ ο υ ς γ ν ω σ τ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς , ε ί ν α ι έ ν α πολύ π ά γ ι ο καί γ ε ρ ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο , έ ν α σωστό σύναλο χ ω ρ ί ς κ α θ ό λ α υ κ β α ν τ ι κ έ ς α ν ο η σ ί ε ς . " Ο τ α ν όμως τ ό σηκώνω, α ι σ θ ά ν ο μ α ι τό βάρος τ ο υ , π ρ ά γ μ α πού σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι υ π ό κ ε ι τ α ι σέ μιά μάλλον μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η επί­ δραση πού ό ν α μ ά ζ ο μ ε πεδίο β α ρ ύ τ η τ α ς τ ή ς γ ή ς . Κ ι ' ό τ α ν τ ό σπρώχνω, μού α ν τ ι ­ σ τ έ κ ε τ α ι . Αυτό ο φ ε ί λ ε τ α ι καί στήν τ ρ ι β ή τ ο υ απάνω στό γ ρ α φ ε ί α ά λ λ ά καί στήν α δ ρ ά ν ε ι α τ α υ σά σ τ ε ρ ε ό α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο . Ή α δ ρ ά ν ε ι α τώρα, σ ύ μ φ ω ν α μέ τ ό ν Πρώτα Νόμο τ ή ς Κ ί ν η σ η ς τ ο ύ Ν ε ύ τ ω ν α , ο ρ ί ζ ε τ α ι σάν τ ή τ ά σ η πού έ χ ε ι έ ν α σώμα ν ά δ ι α τ η * "Ενας διακεκριμένος βιοχημικός, ό Καθηγητής Waddington, πρότεινε πρίν άπό μερικά χρόνια ένα είδος πειράματος πού δείχνει ότι ή σημερινή βιοχημεία δέχεται παρόμοιες διεργασίες. -

97

ρ ε ϊ τ ή ν κ α τ ά σ τ α σ η τ ή ς η ρ ε μ ί α ς τ ο υ ή τ ή ς ο μ α λ ή ς τ ο υ κίνησης πρός μιά δ ε δ α μ έ ν η κ α τ ε ύ θ υ ν σ η . "Αν όμως κ ρ ε μ ο ύ σ α τ ό τ α σ ά κ ι μου μ έ μιά ψ ι λ ή κλωστή άπό τ ό τ α β ά ν ι καΐ τό μ ε τ έ τ ρ ε π α έ τ σ ι σ' έ ν α ε ί δ α ς ε κ κ ρ ε μ έ ς σάν τό ε κ κ ρ ε μ έ ς τσύ Foucault παϋ β ρ ί σ κ ε τ α ι α τ ο ύ ς Invalides στό Π α ρ ί σ ι , τ ό επίπεδο τ α λ α ν τ ώ σ ε ω ν τ ο υ δ έ θ ά κ ρ α τ ο ύ ­ σε τή δ ε δ ο μ έ ν η τ ο υ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η , όπως α π α ι τ ε ί ή ά ρ χ ή τ ή ς α δ ρ ά ν ε ι α ς , ά λ λ ά θά π ε ρ ι σ τ ρ ε φ ό τ α ν , ά ρ γ ά , συμπληρώναντας έ ν α κ ύ κ λ ο σ έ ε ί κ ο σ ι τ έ σ σ ε ρ ι ς ώρες. Ε ξ η ­ γ ο ύ μ ε ό τ ι α υ τ ό ο φ ε ί λ ε τ α ι στή π ε ρ ι σ τ ρ α φ ή τ ή ς γ ή ς κ α ι ι σ χ υ ρ ι ζ ό μ α σ τ ε ό τ ι τ ό έκκρεμές-τασάκι διατήρησε, πραγματικά ΐ ή ν κατεύθυνση ταυ σέ σχέση μέ τούς απλανείς α σ τ έ ρ ε ς κ ι ' έ τ σ ι ό λ α ε ί ν α ι έ ν τ ά ξ ε ι . ' Α φ ο ύ όμως κάθε κίνηση ε ί ν α ι σχε­ τ ι κ ή , έ χ α μ ε όλα τ ό δ ι κ α ί ω μ α ν ά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε τ ή γ ή σ έ η ρ ε μ ί α καί τ α ϋ ς απλανείς νά π ε ρ ι σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι γ ύ ρ ω τ η ς - όπως πίστευαν κ ι ' οί α ρ χ α ί ο ι . Κ ι ' άν ε ί ν α ι σωστή μιά τ έ τ ο ι α υπόθεση, τ ό τ ε μ έ ποιά λ ο γ ι κ ή κ α θ ο ρ ί ζ ο υ ν α ί απλανείς τ ή ν κίνηση τ ο ύ τ α σ α κ ι ο ύ μου καί δ έ ν τ ή ν κ α θ α ρ ί ζ ε ι ή γή πσύ ε ί ν α ι άπό κάτω τ ο υ ; Τό ί δ ι ο επιχεί­ ρημα ι σ χ ύ ε ι γ ι ά τ ή ν πλάτυναη τών πόλων τ ή ς γ ή ς , καί γ ι ά τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς πού ε ί ν α ι γ ν ω σ τ έ ς σάν δ υ ν ά μ ε ι ς C o r i o l u s κ ι ' ε κ τ ρ έ π ο υ ν τ ο ύ ς πύραυλους, τ ά τ ζ ε τ καί τ ο υ ς ε π ο χ ι α κ ο ύ ς ά ν ε μ ο υ ς άπό τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ή ς α δ ρ ά ν ε ι α ς τ α υ ς . " Ό λ ' α υ τ ά φ α ί ν α ν τ α ι σ ά ν ά λ έ ν ε ό τ ι ή π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή τ ή ς γ ή ς ε ί ν α ι απόλυτη καί ό χ ι α χ ε τ ι κ ή . Πρώτος τ ό ν ι σ ε α υ τ ό τό π α ρ ά δ ο ξ ο ό Ε π ί σ κ ο π ο ς τ ο ϋ Berkeley καί τ ό ν α κ ο λ ο ύ ­ θησε ό Γ ε ρ μ α ν ό ς Φυσικός Ernst M a c t i (άπό τό ό ν α μ α τ ο ϋ οποίου πήραν τό ό ν ο μ α τ ο υ ς ο ί μ ο ν ά δ ε ς τ ή ς υ π ε ρ η χ η τ ι κ ή ς τ α χ ύ τ η τ α ς ) . Ό M a c h είπε ό τ ι έ χ ο μ ε πραγμα­ τ ι κ ά κάθε δ ι κ α ί ω μ α ν ά θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε τ ή γ ή σ έ η ρ ε μ ί α καί ν ά ε ρ μ η ν ε ύ σ ο υ μ ε τ ά φ α ι ­ ν ό μ ε ν α πού α π ο δ ί δ ο υ μ ε στήν π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή τ η ς σάν ά π α τ ε λ έ σ μ α τ α τών επιδράσεων τών απλανών καί τών γ α λ α ξ ι ώ ν , τ ή ς μάζας δ η λ α δ ή τ ο ϋ σύμπαντας πού μάς περι­ β ά λ λ ε ι . Σ ύ μ φ ω ν α μ' α υ τ ή τ ή ν θ ε ω ρ ί α πού ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ή σάν ' Α ρ χ ή τ ο ύ M a c h , ή κα­ τ ε ύ θ υ ν σ η τσύ ε κ κ ρ ε μ ο ύ ς τ ο ϋ F o u c a u l t κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι άπό τό σύμπαν πού μάς περι­ β ά λ λ ε ι κ ι ' α υ τ ό κ υ β ε ρ ν ά καί τ ί ς δ υ ν ά μ ε ι ς α δ ρ α ν ε ί α ς τ ή ς γ ή ς πού ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι γ ι ά τ ή ν πλάτυναη τών πόλων. "Ο Einstein ε ν σ τ ε ρ ν ί σ τ η κ ε τ ή ν ' Α ρ χ ή τσύ M a c h καί ισχυ­ ρ ί σ τ η κ ε ό τ ι ή α δ ρ ά ν ε ι α τών γ ή ι ν ω ν σωμάτων δ έ ν ε ί ν α ι παρά. μιά α κ ό μ α ε κ δ ή λ ω σ η β α ρ ύ τ η τ α ς πσύ δ έ ν ο φ ε ί λ ε τ α ι όμως σ τ ' α σ τ έ ρ ι α ά λ λ ά στήν π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή τ ο υ ς . Κ ι ' α υ τ ή ε ί ν α ι ή θ ε ω ρ ί α πού π α ρ α δ ε χ ό μ α σ τ ε σήμερα. Πώς τ ώ ρ α ή π ε ρ ι σ τ ρ α φ ή τών άστρων πρακαλεί τ ή ν α δ ρ ά ν ε ι α τ ο ΰ τ α σ α κ ι ο ύ μου μπορεί νά τό ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι ό κα­ θένας όπως α υ τ ό ς θ έ λ ε ι . "Η α δ ρ ά ν ε ι α ε ί ν α ι τό πιό άπτό, τό πιό χ ε ι ρ ο π ι α σ τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο τ ή ς κ α θ η μ ε ρ ι ­ ν ή ς μας ύπαρξης. Τό σ υ ν α ν τ ά μ ε κάθε φ α ρ ά πού σηκώναμε έ ν α έπιπλο. Κ ι ' όμως, μόλις τ ε λ ε υ τ α ί α α π ο κ α λ ύ φ θ η κ ε ό τ ι ή α ν τ ί σ τ α σ η τ ο ΰ έπιπλαυ ο φ ε ί λ ε τ α ι σ έ σ υ ν θ ή κ ε ς πσύ π ρ α κ α λ ο ΰ ν τ α ι άπό τ ή ν π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή τ ο ΰ σύμπαντος γ ύ ρ ω μας. Παρ' όλο πού ό B e r t r a n d Russell σ υ μ φ ω ν ο ύ σ ε μέ τ ή ν σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α τ ο ύ Einstein δ έ ν μπόρεσε νά μήν δ ι α μ α ρ τ υ ρ η θ ε ί . Τό 1927 ε ί π ε : Μάς π ρ ο τ ε ί ν ε τ ε νά χ ρ η σ ι μ ο π α ι ο ύ μ ε τ ό ν όρο «περιστροφή σέ σ χ έ σ η μ έ τ ο ύ ς . α π λ α ν ε ί ς » ά ν τ ί γ ι ά τ ό ν όρο «απόλυτος π ε ρ ι σ τ ρ ο φ ή » . Α υ τ ό ε ί ν α ι β έ β α ι α τ υ π ι κ ά σωστό, ή επίδραση όμως πσύ ά π α δ ί δ ε τ α ι α τ ο ύ ς απλανείς α σ τ έ ρ ε ς θ υ μ ί ζ ε ι α σ τ ρ ο λ ο γ ί α καί ε ί ν α ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά άπίστευτη.^^ Μ έ τ ό ί δ ι ο πνεΰμα, ό W h i t e h e a d έ γ ρ α ψ ε : Ε ί ν α ι δ ύ σ κ ο λ ο ν ά π ά ρ ε ι κ α ν ε ί ς σ τ ά σοβαρά τ ή ν πρόταση ό τ ι τ ά φ α ι -

98

ν ό μ ε ν α τ ή ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς ζ ω ή ς πάνω α τ ή γ ή ο φ ε ί λ ο ν τ α ι στήν επίδραση τών α σ τ ε ρ ι ώ ν . Δ έ ν κ α τ α φ έ ρ ν ω ν ά πιστέψω δ τ ι ε ν α μικρά α σ τ ε ρ ά κ ι γ ύ ρ ι σ ε μ έ τ ό τ ρ ε μ ό σ β υ σ μ ά τ ο υ τ ό ε κ κ ρ ε μ έ ς τ ο ύ Foucault στή Π α ρ ι σ ι ν ή " Ε κ θ ε ­ ση τ ο ύ

1851.1"

Α κ ό μ α καί τ ό τ α σ ά κ ι μου ε ί ν α ι λοιπόν έ ν α σύνολο. Δ έ ν ε ί ν α ι μόνον έ ν α τ α ­ σάκι-σκιά πάνω στό γ ρ α φ ε ϊ ο - σ κ ι ά τ ο ύ E d d i n g t o n . Μέ κάποιο τρόπο ποϋ ο ϋ τ ε ό Einstein ο ϋ τ ε ό M a c h αποπειράθηκε νά ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι α ί τ ι α κ ά , οϊ ί δ ι ό τ η τ ε ς α δ ρ α ν ε ί α ς τ ο υ σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ έ ο λ ό κ λ η ρ η τ ή μ ά ζ α τ ο ύ σύμπαντας γ ύ ρ ω τ α υ . " Α ς ξ α ν α θ υ μ η θ ο ύ ­ με τό απόσπασμα πού παραθέσαμε ν ω ρ ί τ ε ρ α κ ι ' άς τό α π ο κ α λ έ σ α μ ε τ α σ ά κ ι - Μ ι ρ α ν τόλα: Κ α τ ' α ρ χ ή ν υ π ά ρ χ ε ι ή ε ν ό τ η τ α τών πραγμάτων, σ ύ μ φ ω ν α μέ τ ή ν όποια κάθε π ρ ά γ μ α ε ί ν α ι έ ν α μ έ τ ό ν ε α υ τ ό τ ο υ , ε π ι β ε β α ι ώ ν ε ι τόν ε α υ τ ό τ ο υ καί σ υ μ φ ω ν ε ί μ έ τ ό ν ε α υ τ ό τ α υ . Μ ε τ ά υ π ά ρ χ ε ι ή ε ν ό τ η τ α σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή ν όπαία κάθε πλάσμα τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ τ ' ά λ λ α πλάσματα κ ι ' ό λ α τ ά μ έ ρ η τ ο ΰ κόσμου σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ ν έ ν α κόσμο.^^

9 "Ακούσαμε τ ό σ α Νόμπελ Φυσικής νά μάς π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ ν έν χ α ρ ώ ό τ ι ή ϋλη πέθανε, ή α ΐ τ ι ό τ η τ α πέθανε, ό ν τ ε τ ε ρ μ ι ν ι σ μ ό ς πέθανε. " Α ν ε ί ν α ι έ τ σ ι , άς τ ο ύ ς κ ά ν ο μ ε μιά αξιοπρεπή κ η δ ε ί α κ ι ' ά ς τ ά θ ά ψ α μ ε μ ' έ ν α ρ έ κ β ι ε μ η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ή ς μουσικής. Κ α ι ρ ό ς ε ί ν α ι ν ά ε π ω φ ε λ η θ ο ύ μ ε άπό τ ά μ α θ ή μ α τ α τ ή ς μ ε τ α - μ η χ α ν ι σ τ ι κ ή ς επιστήμης τ σ ύ ε ι κ ο σ τ ο ύ α ι ώ ν α καί νά β γ ά λ α υ μ ε τό ζ ο υ ρ λ ο μ α ν δ ύ α ποϋ φ ό ρ ε σ ε ό υ λ ι σ μ ό ς τσύ δέ­ κ α τ ο υ έ ν α τ ο υ α ι ώ ν α α τ ο ύ ς φ ι λ ο σ ο φ ι κ ο ύ ς μας π ρ ο σ α ν α τ α λ ι σ μ α ύ ς . Τ ό π α ρ ά δ ο ξ ο ε ί ν α ι ό τ ι ά ν ε ί χ α ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ η θ ε ί ο ί φ ι λ ο σ ο φ ι κ ο ί μας προσανατσλισμοί τ ή σύγ­ χ ρ ο ν η επιστήμη θ ά ε ί χ α μ ε ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ε ί άπό κ α ι ρ ό . Ειπώθηκε ό τ ι ή επιστήμη γ ν ω ρ ί ζ ε ι όλο καί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α γ ι ά όλα καί λ ι γ ώ τ ε ρ α . Α υ τ ό δμως ι σ χ ύ ε ι μόνα γ ι ά τ ί ς δ ι α κ λ α δ ω τ ι κ έ ς ε ξ ε ι δ ι κ ε ύ σ ε ι ς . Θ ά μπορούσαμε ν ά πούμε ό τ ι ή επιστήμη γ ν ω ρ ί ζ ε ι όλο καί λ ι γ ώ τ ε ρ α γ ι ά όλο καί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α , γ ι ά τ ί ς περιπτώσεις τών συμπληρωματικών δ ι ε ρ γ α σ ι ώ ν ε ν ο π ο ί η σ η ς ύλης καί ενέρ­ γ ε ι α ς , σ ω μ α τ ί ο υ καί κύματος σ ' έ ν α ε ν ν ο ι ο λ ο γ ι κ ό δ έ λ τ α ποϋ χ ύ ν ε τ α ι , μ ε γ α λ ε ι ώ ­ δ ε ς , σ' έ ν α ω κ ε α ν ό α φ α ί ρ ε σ η ς . Γ ι α τ ί όσα πιό σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η γ ί ν ε τ α ι ή γ ν ώ σ η τ ή ς επιστήμης τ ό σ α πιό α φ η ρ η μ έ ν α γ ί ν α ν τ α ι τ ά σύμβολα τ η ς . Τ ό κ υ ν ή γ ι τ ο ύ «κουάρκ» α ρ χ ί ζ ε ι ν ά θ υ μ ί ζ ε ι τ ο ύ ς μ υ σ τ ι κ ι σ τ έ ς παϋ κ υ ν η γ ο ύ σ α ν τ ό σ ύ ν ν ε φ ο τ ο ΰ ά γ ν ω σ τ ο υ . Ή ε π ι σ τ ή μ η α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι τό λ α μ π ρ ό τ ε ρ ο ε π ί τ ε υ γ μ α τ ο ύ άνθρωπου καί ή βασανιστικώτερη ήττα του. " Ε χ ο υ μ ε γ ί ν ε ι πολύ ε ξ υ π ν ό τ ε ρ ο ι άπ' όσο ε ί μ α σ τ ε στήν έπαχή τ ο ύ Pico d e l l a M i r a n d o l a . Δ έ ν γ ί ν α μ ε όμως καί πολύ πιό σ α φ ο ί καί δ έ ν ξ έ ρ ο υ μ ε πολύ περισσό­ τ ε ρ ο άπ' όσο ξ έ ρ α μ ε καί τ ό τ ε τ ί σ η μ α ί ν ο υ ν όλ' α υ τ ά . ' Α φ ο ύ τ ' α ν α γ ν ω ρ ί ζ α μ ε δμως, ά ς δ ε χ τ ο ύ μ ε πιό α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ά φ α ι ν ό μ ε ν α ποϋ μάς π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζ ο υ ν καί πού ή μονόπλευρη έ μ φ α σ η στίς φ υ σ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς μάς έ κ α ν ε ν' ά γ ν α ο ύ μ ε . " Α ς α ι σ θ α ν θ ο ύ μ ε τά ρ ε ύ μ α τ α πού φ υ σ σ ά ν μέσ' άπό τ ί ς ρ ω γ μ έ ς τ ο ύ α ϊ τ ι α κ ο ύ σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ ο ς . " Α ς π ρ ο σ έ ξ α μ ε κάπως π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ά συγ­ κ λ ί ν ο ν τ α φ α ι ν ό μ ε ν α . " Α ς σ υ μ π ε ρ ι λ ά β α μ ε τ ά π α ρ α φ υ σ ι κ ά στήν έ ν ν α ι α τ ο ΰ φ υ σ ι ο -

99

λ ο γ ι κ ο ύ . Κ ι ' ά ς σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ή σ ο υ μ ε δ τ ι μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α ζ ο ύ σ α μ ε στή «Χώρα τών Τ υ ­ φ λ ώ ν » . Μ ι ά τ έ τ ο ι α αλλαγή στήν ε ν η μ έ ρ ω σ η μας θά έ χ ε ι β έ β α ι α ά ν υ π α λ ό γ ι σ τ ε ς σ υ ν έ π ε ι ε ς κ ι ' ά κ σ ΰ μ ε μ έ κ α τ α ν ό η σ η τ ή σ υ ν ε τ ή α ν α κ ο ί ν ω σ η τ ο ύ Κ α θ η γ η τ ή Η.Η. Price πού μάς λ έ ε ι ό τ ι «ή ψ υ χ ι κ ή έ ρ ε υ ν α ε ί ν α ι έ ν α ς άπό τ ο ύ ς σ η μ α ν τ ι κ ώ τ ε ρ α υ ς κ λ ά δ ο υ ς έ ρ ε υ ν α ς πσύ α ν έ λ α β ε ποτέ ν ά κ ά ν ε ι ανθρώπινο μ υ α λ ό » ό τ ι ε ί ν α ι πι­ θανόν ν ά « δ ε ί ξ ε ι κάτω άπό έ ν α τ ε λ ε ί ω ς ά λ λ ο φ ώ ς τ ή φ ύ σ η τ ή ς ανθρώπινης πρασωπ ι κ ό τ η τ α ς κ α ι τή θέση τ η ς μέσα σ τ ό σύμπαν» κ ι ' ό τ ι μέ τ ό ν κ α ι ρ ό , «θά μπαρούσε ν ά μ ε τ α μ α ρ φ ώ σ ε ι ο λ ό κ λ η ρ ο τ ό π ν ε υ μ α τ ι κ ό υπόβαθρο πάνω στό όποϊο σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ό πολιτισμός μας».!^ Ε ί ν α ι παλύ β α ρ υ σ ή μ α ν τ α λ ό γ ι α ό τ α ν π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι άπό έ ν α Κ α θ η γ η τ ή Φιλο­ σ ο φ ί α ς τ ή ς ' Ο ξ φ ό ρ δ η ς πού δέν έ χ ε ι κ α μ μ ι ά δ ι ά θ ε σ η ν ά μ ε γ α λ ο π ο ι ή σ ε ι τ ά πράγ­ ματα. Πρασπαθεϊ απλώς νά ε π ι β ά λ λ ε ι α κ α δ η μ α ϊ κ ά τ ή ν π α ρ α ψ υ χ ο λ α γ ί α καϊ γ ε ν ι ­ κ ώ τ ε ρ α τ ή μ ε λ έ τ η τών φ α ι ν ο μ έ ν ω ν πού αποκάλεσα « σ υ γ κ λ ί ν ο ν τ α » , ν ά τ ά κ ά ν ε ι έ λ κ υ σ τ ι κ ώ τ ε ρ α α τ ο ύ ς φ ο ι τ η τ έ ς καϊ ν ά τ ο ύ ς σ τ ρ έ ψ ε ι πρός α υ τ ή τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ή ς έ ρ ε υ ν α ς , ε ϊ τ ε σάν μ ι ά σ τ α δ ι α δ ρ ο μ ί α ε ϊ τ ε σάν μ ε λ έ τ η ενός θ έ μ α τ ο ς πού τ ο ύ ς ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι . Κ ι ' ό δ ρ ό μ ο ς φ α ί ν ε τ α ι α ν ο ι χ τ ό ς ά φ ο ύ σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε ι άπό τ ώ ρ α όσους λαμπρούς ε ρ ε υ ν η τ έ ς π ρ ο σ ε λ κ ύ ε ι καί ή μ ε λ έ τ η τ ή ς σ υ μ π ε ρ ι φ α ρ ά ς τών παντικιών. Ή έ π ι σ τ η μ α ν ι κ ή φ α ν τ α σ ί α θ ε ω ρ ε ί β έ β α ι ο ό τ ι μέσα σ' έ ν α ό χ ι καί τ ό σ ο μ ε γ ά λ ο χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α θ ά ε π ι κ ο ι ν ω ν ο ύ μ ε μ ε τ α ξ ύ μας τ η λ ε π α θ η τ ι κ ά καί θ ά κ α θ ο δ η γ ο ύ ­ με τ ή ν ϋλη τ η λ ε κ ι ν η τ ι κ ά . Κ α ι ή ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή φ α ν τ α σ ί α έ χ ε ι α π ο δ ε ι χ θ ε ί έ ν α ς εκ­ π λ η κ τ ι κ ά υπεύθυνος π ρ ο φ ή τ η ς . Μ ι ά ά λ λ η α γ α π η μ έ ν η τ η ς σ κ έ ψ η ε ί ν α ι ό τ ι τ ά ν ο ή ­ μονα πλάσματα τών άλλων πλανητών τ ο ύ σύμπαντας έ χ α υ ν π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι περισσό­ τ ε ρ ο άπό εμάς πρός α υ τ έ ς τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς καί κ α τ έ χ ο υ ν τ ί ς μ ε θ ό δ ο υ ς τ α υ ς . Δ έ ν α π ο κ λ ε ί ε τ α ι ν ά μ ε ι ο ν ε κ τ ο ύ μ ε σ ' α υ τ ό τ ό ν ε ί δ ι κ ό τ ο μ έ α , δπως μ ε ι ο ν ε κ τ ο ύ μ ε καί σ' ά λ λ ο υ ς . Τό μ ε γ ά λ ο σχήμα τ ή ς εξέλιξης πρός α ν ώ τ ε ρ ε ς μ α ρ φ έ ς ε ν ό τ η τ α ς μέσα στή ποικιλία, δέν α π ο κ λ ε ί ε ι ο ύ τ ε τ ά β ι ο λ ο γ ι κ ά τ έ ρ α τ α ο ύ τ ε τ ι ς π α θ ο λ ο γ ι κ έ ς περι­ πτώσεις. Δ έ ν βλέπω τ ό σύμπαν σάν έ ν α φ ι λ α ν θ ρ ω π ι κ ό ίδρυμα. Πρέπει ν ά ζ ή σ ο υ μ ε όμως μέσα σ' α υ τ ό καί νά ζ ή σ α υ μ ε όσα πιό κ α λ ά μπορσύμε. Δ έ ν ά π σ κ λ ε ί ε τ α ι νά μάς κ α τ α δ ι κ ά ζ ε ι ό π ε ρ ι α ρ ι σ μ έ ν α ς μας β ι ο λ ο γ ι κ ό ς εξοπλισμός σ' έ ν α ρόλα ή δ ο ν α β λ ε ψ ί α τ ή ς α ι ω ν ι ό τ η τ α ς . " Α ς ξ ε β ο υ λ ώ σ ο υ μ ε τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν όμως τ ή ν κ λ ε ί δ α ρ ό τ ρ υ π α πού φ ρ ά ζ ε ι κ ι ' α υ τ ή ν α κ ό μ α τ ή ν π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η μας θέα.

100

Παραπομπές ι.

τ ο ΑΛΦΑ ΒΗΤΑ Τ Η Σ Π Α Ρ Α Ι Σ Θ Η Σ Η Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Η Σ (σελ. 11-38)

1. Eysenck, (1957), σελ. 1 3 1 . f. 2. Ι δ ί ο υ , σελ. 108. 3. Naumov (1970), σελ. 54. 4. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Newsletter of ttie Parapsycfiology Foundation, Inc., Vol. 10, No. 6, November-December, 1963, and by Heywood (1967), σελ. 57-8. 5. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Heywood (1967), σελ. 58. 6. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Burt (1967), σελ. 75 η. 7. Weaver (1963), σελ. 3 6 1 . 8. 20. VIII. 1970, σελ. 367. 9. Burt (1968), σελ. 59. 10. Weaver (1963), σελ. 267. 1 1 . Ι δ ί ο υ , σελ. 361-2. 12. Ι δ ί ο υ , σελ. 3 6 1 . 13. Proc. SPR, Vol. II, σελ. 189-200. 14. Proc. SPR, Vol. XXIX, Part LXXII, 23. II. 1916, σελ. 64. 15. Proc. SPR, Vol. XXXIV, Part XCII, December 1924, σελ. 212. 16. Murray (1952). 17. L. Rhine (1957), σελ. 131-2. 18. Broad (1949), σελ. 291-309. 19. L. Rhine (1957), σελ. 19. 19a. Ι δ ί ο υ , σελ. 17. 20. Ι δ ί ο υ , σελ. 19. 2 1 . Ι δ ί ο υ , σελ. 166. 22. Ι δ ί ο υ , σελ. 166. 23. Schmidt (1969), σελ. 99. 24. Schmidt (1970), σελ. 175. 25. Ι δ ί ο υ , σελ. 1 8 1 . 26. "ESP by any Other Name Would, Smell", New Scientist, 20. VIII. 1970, σελ. 367. 2. Η Δ Ι Α Σ Τ Ρ Ο Φ Η Τ Η Σ ΦΥΣΙΚΗΣ (σελ. 39-61) 1. Oppenheimer (1966), σελ. 40. 2. Heisenberg (1969), σελ. 63-4, 115. 3. Russell (1927), σελ. 163, 165. 4. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Burt (1967), σελ. 80. 5.Eddington (1928), introduction. 6. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Heisenberg (1969), σελ. 101 et seq. 7. Heisenberg, op. cit., σελ. 113. 8. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Burt (1968), σελ. 36. 9. Pauli (1952), σελ. 1 6 4 . 1 0 . Χωρ. παρατιθ. τοΰ Hardy (1965), σελ. 256. II. Burt (1967), σελ. 80. 12. Margenau (1967), σελ. 209. 13. Jeans (1937), σελ. 122 f. 14. Burt (1967), σελ. 8 0 - 1 . 15. Gardner (1967), σελ. 240-1. 16. In Teleptione Poles and Ottier Poems, 1963. 17. Firsoff (1967), σελ. 102-3. 18. Ι δ ί ο υ , σελ. 105-6. 19. Gamow (1966), σελ. 132. 20. Ι δ ί ο υ , σελ. 121-2. 2 1 . 10. XI. 1956. 22. Reichenbach (1956). 23. Dobbs (1965), σελ. 261-2. 24. Margenau (1967), σελ. 217. 25. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Dobbs (1965), σελ. 303. 26. Dobbs (1965), σελ. 303 and 305. 27. Eccles (1953), σ ε λ 271-2. 28. Koestler (1945), σ ε λ 207. 29. Ι δ ί ο υ , σελ. 227. 30. Eccles (1953), σελ. 276-7. 3 1 . Ι δ ί ο υ , σελ. 283-5. 32. Ι δ ί ο υ , σελ. 279. 33. Firsoff (1967), σελ. 52. 34. Burt (1968), σελ. 34-5. 35. Dobbs (1965), σελ. 333. et seq. 36. Gamow (1966), σελ. 111. 3 . Ν Ο Μ Ο Σ Τ Ω Ν Σ Ε Ι Ρ Ω Ν ΚΑΙ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ι Σ Τ Ι Κ Ο Τ Η Σ ( σ ε λ 62-76) 1. Jung (1960), σελ. 420. 2. Kammerer (1919), σελ. 25. 3. Ι δ ί ο υ , σελ. 27. 4. Ι δ ί ο υ , σελ. 24. 5. Ι δ ί ο υ , σελ. 36. 6. Koestler (1971), Appendix I. 7. Kammerer (1919), σελ. 93. 8. Ι δ ί ο υ , σελ. 165. 9. "Ιδίου, σελ. 456. 10. Margenau (1967), σελ. 218. 1 1 . Jung-Pauli (1952). 12. "Ιδίου, σελ. 164. 13. Jung (1960), σελ. 317. 14. Jaffe (1967), σ ε λ 264. 15. Jaffo, ed. (1963), σ ε λ 152. 16. Jung (1960), σελ. 318. 17. Moser (1950), σελ. 257. 18. Jung (1960), σ ε λ 438. 19. "Ιδίου, σ ε λ 159. f. 20. "Ιδίου, σ ε λ 318. 2 1 . "Ιδίου, σ ε λ 4 4 1 . 22. "Ιδίου, σ ε λ 5 1 1 . 23. "Ιδίου, σ ε λ 435. 24. "Ιδίου, σ ε λ 445. 25. "Ιδίου, σ ε λ 5 1 1 . 26. "Ιδίου, σ ε λ 436. 27. "Ιδίου, σ ε λ 438. 28. "Ιδίου, σ ε λ 440. 29. "Ιδίου, σελ. 445-5. 30. Jaffo (1967), σελ. 267. 3 1 . Χωρ. παρατιθ. τοΰ LeShan (1969), σελ. 82. 32. Hook (1959). 33. Jung (1960), σελ. 514. 34. "Ιδίου, σ ε λ 515. f. 35. Hardy (1965), σ ε λ 242. 4. Ι Α Ν Ο Σ ( σ ε λ 77-87) 1. Pico della Mirandola (1557), σελ. 40. f. 2. Kepler (1609), cap. 28. 3. "Ιδίου, 4. Schopenhauer (1850), σ ε λ 219. 5. "Ιδίου, σελ. 224. 6. "Ιδίου, σελ. 225. 7. Koestler (1964), σελ. 228. 8. Whitehead (1934), σ ε λ 181. 9. Koestler (1968), σελ. 2 6 0 . 1 0 . Bleibtreu (1968), σ ε λ 2 1 5 - 1 9 . 1 1 . ν. Bertalanffy (1952), σ ε λ 1 1 2 . 1 2 . Koestler (1967), σ ε λ 190-2, 242. 5. Η ΧΩΡΑ Τ Ω Ν ΤΥΦΛΩΝ ( σ ε λ 88-100) 1. G rey Walter (1969), σ ε λ 37. 2. G rey Walter (1969). 3. Haynes (1970), σ ε λ 364. 4. Black (1969). 5. Margenau (1967), σελ. 223-4. 6. Broad (1949), σελ. 291-309. 7. Χωρ. παρατιθ. τοΰ Dobbs (1967), σ ε λ 239. 8. Dobbs (1967), σελ. 239. 9. Hayes (1962), σ ε λ 1 6 1 . 10. Burt (1968), σ ε λ 50, 58-9. 1 1 . Burt (1962), σελ. 86. 12. Waddington (1957), σελ. 180 seq. 13. Χωρ. παρατιθ. τοΰ S c i a m a (1959), σελ. 99. 14. Ιδίου. 15. Pico della Mirandola (1557), σελ. 40. f. 16. Price (1949), σ ε λ 105-13. 17. Heywood (1959), σ ε λ 212.

103

BIBLIOGRAPHY

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

BALFOUR, the Countess of, Proc. SPR., Vol. 52, Part 189, February 1960. BATEMAN, F. See Soal, S.G. BELOFF, J., and EVANS, L, J. of (/7e SP«., 1 9 6 1 , 4 J , 41-6. von BERTALANFFY, L., Problems of Life. New York, 1952. BIRCHALL, J. See Guthrie, M. BLACK, S., M/nd and Body. London, 1969. BLEIBTREU, J., Tfie Parable of ttie Beast. New York, 1968. B O H M , D., OuanfufTi Theory. London, 1 9 5 1 . BRIER, R. See Rhine, J.B. (1968). BROAD, C D . , Ptiilosoptiy, Vol. XXIV, 1949, pp. 291-309. Lectures on Psyctiical Researcfi. London, 1962. J. of SPR, December, 1970. BROWN, G. Spencer, "Statistical Significance in Psychical Research", Nature, July 25, 1953. Probability and Scientific Inference. London 1957. BURT, Sir Cyril, in Ttie Scientist Speculates — An Anttiology of Partly Balked ideas. See Good, I.J., ed. "Psychology and Parapsychology" in Science and ESP. See Smythies, J.R., ed. Psyctiology and Psyctiical Researcfi. Ttie Seventeentti Frederick W.H. layers l^emorial Lecture. London: SPR, 1968. C A R I N G T O N , W., Telepattiy. London, 1945. CHAUVIN, R., and Genthon, J., Zeitscfirift fur Parapsychologie und Grenzgebiete der Psycho/og/e, 1965, 8, 140-7. C U M M I N G S , Geraldine, Swan on a Black Sea. London: 1st ed. 1965; 2nd ed. 1970. DOBBS, Α., Proc. SPR, Vol. 57, Part 197, August 1965. "The Feasibility of a Physical Theory of ESP" in Science and ESP. See Smythies, J.R., ed. ECCLES, Sir John, The Neurophysiological Basis of hnind. Oxford, 1953. E D D I N G T O N , A.S., The Nature of the Physical World. Cambridge, 1928. The Philosophy of Physical Science. Cambridge, 1939. EVANS, L. See Beloff, J. EYSENCK, H. J., Sense and Nonsense in Psychology. Penguin, 1957. FIRSOFF, V.A., Life, tAind and Galaxies. Edinburgh and London, 1967. FISK, G.W., and West, D.J., "Psychokinetic Experiments with a Single Subject", Newsletter of the Parapsychology Foundation, Inc., Nov.-Dec, 1957. Fraser, J.T., ed.. The Voices of Time. London, 1968. FREUD, S., "Psychoanalysis and Telepathy", Gesammelte Werke, Vol. XVII. London, 1 9 4 1 . FURTH, H.P., New Yorker, November 1 0 , 1 9 5 6 . G A M O W , G., Thirty Years That Shook Physics. New York, 1966. GARDNER, M., The Ambidextrous Universe. London, 1967. G E N T H O N , J. See Chauvin, R. G O O D , I.J., ed. The Scientist Speculates — An Anthology of Partly Baked Ideas. London, 1962. GREY WALTER, W., Observations on fiAan, His Frame, His Duty and His Expectations. Cam­ bridge, 1969. The £vo/ced Pofenf/a/s (ed. Wm. Cobb and C. Morocutt). Elsevier, 1967. GUERNEY, E., MYERS, F. W. H., and P O D M O R E , F., Phantasms of the Living. London, 1886. GUTHRIE, M., and BIRCHALL, J., Proc. SPR., Vol. II, pp. 24-42, and Vol. Ill, pp. 424-52. HANSEL, C.E.M., ESP; A Scientific Evaluation. London, 1966. HARDY, Sir Alister, The Living Stream' London, 1965. HAYES, J.S., in The Scientist Speculates — An Anthology of Partly Baked Ideas. See Good, I.J., ed.

105

HAYNES, Renoe, The Hidden Springs. London, 1 9 6 1 . J. of SPR., VoL XLV, No. 745, September 1970. HEISENBERG, W., Der 7e/7 und das Ganze. Μiinctien, 1969. HEYWOOD, Rosalind, The Sixth Sense. London1959. "Notes on Changing Mental Climates and Research into ESP" in Science and ESP. See Smythies, J.R., ed. HOOK, S., "Conscience and Consciousness in Japan", Commentary, January 1959. JAFFE, Α., J., ed., {Memories, Dreams, Refiections by C.G. Jung. London, 1963. "C.G. Jung and Parapsychology" in Science and ESP. See Smythies, J.R., ed. JEANS, Sir James, The l\Aysterious Universe. Cambridge, 1937. JUNG, C.G., Preface to German ed. of S.E. White, Das Uneingeschraniite Weitaii. Zurich, 1948. "Synchronizitat als ein Prinzip akausaler Zusammenhange" in Jung-Pauli, Naturerl
106

RHINE, L., ESP in Life and Lab. London, 1957. IHidden Channeis of tfie IVIind. London, 1 9 6 1 . RUSSELL, B.,/An Ouf//ne of PW/osophy. London, 1927. SCHMEIDLER, Gertrude, Estra-Sensory Perception. Attierton Press, 1969. S C H M I D T , H., J. of Parapsyctioiogy, Vol. XXXIII, No. 2, June 1969. J. of Parapsycfiology, Vol. XXXIII, No. 4, December 1969a. J. of Parapsyctioiogy, Vol. XXXIV, No. 3, September 1970. J. of Parapsyctioiogy, Vol. XXXIV, No. 4, December 1970a. New Scientist, June 2 4 , 1 9 7 1 . SCHOPENHAUER, Α., Samtiictie Werfce, Vol. VIII. Stuttgart, 1850. SCIAMA, D.W., Ttie Unity of ttie Universe. London, 1959. SIDGWICK, Mrs. Henry, Proc. SPR., Vol. XXXIV, Part XCII, December 1924, p. 212. SINCLAIR, U., hAental Radio. Foreword by Albert Einstein. Springfield, Illinois, 1930. S M Y T H I E S , J.R., ed.. Science and ESP. London, 1967. See Koestler (1969). SOAL, S.G., and BATEMAN, F., Modern Experiments in Telepattiy. London, 1954. T H O M S O N , Sir G., Nature, Vol. 187, pp. 8 3 7 - 4 1 , 1 9 6 0 . THOULESS, R.H., and WIESNER, B.P., Proc. SPR., Vol. XLVIII, pp. 177-96. J. of Parapsycf)o/ogy, Vol. XII, pp. 192-212. TYRRELL, G.N.M., The Personality of Man Penguin, 1947. ULLMAN, M. See Krippner, S. UPDIKE, J., "Cosmic G a l l " in Telephone Poles and Other Poems. New York, 1963. VERRALL, Mrs. A. W., Proc. Vol. XXIX, Part LXXII, 23.11 1916, p. 64. W A D D I N G T O N , C.H., The Strategy of the Genes. London, 1957. WEAVER, W., Lady Luck and the Theory of Probability. New York, 1963. WELLS, H.G., The Country of the Blind. London, 1 9 1 1 . WEST, D.J. See Fisk, G. W. WHITEHEAD, A. N., Nature and Life. Cambridge, 1934. WHITROW, G. J., "Time and the Universe" in The Voices of Time. See Fraser, J. T., ed. WIESNER, B.P. See Thouless, R. H.

107

Δ ε ύ τ ε ρ η έκδοση Γεννάρης τοϋ 1976

Τ ό έ ρ γ σ τσύ A r t h u r Koestler ' Ό ί Ρίζες τ ή ς Σύμπτω­ σ η ς " κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε τ ό Ν ο έ μ β ρ η τ ο ΰ 1974 γ ι ά τΙς Ε κ ­ δ ό σ ε ι ς Ι. Χ α τ ζ η ν ι κ ο λ η σέ 2000 α ν τ ί τ υ π α . Σ τ ο ι χ ε ι ο θ ε ­ τ ή θ η κ ε κ α ι τυπώθηκε στό "Αθηναϊκό Κ έ ν τ ρ ο "Εκδό­ σεων,

Α.Ε.,

Στρατ.

θ η κ ε άπό τόν Β.

Συνδέσμου

24

και βιβλιοδετή­

Παλούμπη, Σ ο υ ρ ή 17,

Περιστέρι.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΘΗΝΩΝ I. Χατζηνικολη, Πλουτάρχου 10, τηλ. 743-297 καί Βιβλιοπωλείο ΤΟ Π Ε Ρ Ι Π Τ Ε Ρ Ο Θεμιστοκλέους 55, τηλ. 3248896 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ε.Δ. Τ Α Κ Α Σ , Βασ. Σοφίας 38, τηλ. 265.708

Copyright γιά τήν Ε λ λ η ν ι κ ή γλώσσα Ι.Δ. Χ Α Τ Ζ Η Ν Ι Κ Ο Λ Η

Κάθε γ ν ή σ ι ο α ν τ ί τ υ π ο υ π ο γ ρ ά φ ε τ α ι ίν μ ε τ α φ ρ ά σ τ ρ ι α — ε κ δ ό τ ρ ι α

Ή τηλεπάθεια, ή πρόγνωση, ή διορατικότης, «τ' αδιανόητα» αυτά «φαινόμενα τής παρ' αϊσθησή αντίληψης, φαίνονται λιγώτερο παράδοξα δταν φωτίζονται άπό τις αδιανόητες προτάσεις τής μο­ ντέρνας φυσικής». Αύτδ είναι τό θέμα τοΰ βιβλίου. Αναζητώντας μιά ΰστατη Ένότητςι παραδεκτή άπό τόν φυσικό, τόν μυστικιστή KCif τόν παραψυχολόγο, ό Koestler μάς παίρνει μαζύ του σ' ένα φανταστικό ταξίδι στή Χώρα τών €)άυμάτων τής σύγχρονης επιστήμης. "Ας αναζητήσουμε μαζύ του τήν «παγκόσμια συναιώρηση τών πραγμάτων καΐ τήν κυοφορία τους σέ μιά παγκόσμια μήτρα» σέ χώρους ύπο-άτομικούς και ύπερ-γαλαξιακούς, σέ πεδία «τόσο αρα­ χνοΰφαντα, δσδ' μπορεί νά είναι ή τετραγωνική ρίζα μιας πιθανότητας». «"Ενα βιβλίο πού θά έπρεπε νά διαβάσει ό περισ­ σότερος κόσμος» — Boston Globe «Προσεγγίζει τά σημαντικώτερα στοιχεία τής επι­ στήμης και τής φιλοσοφίας τοΰ καιρού μας μέ προ­ βλήματα πού μέχρι σήμερα δέν είχαν θέση σέ κα­ νένα κόσμο» — Los Angeles Time . . . . Κι' ακόμα ιδιαίτερη εντύπωση μοΰ έκανε τό βιβλίο τοΰ "Αρθουρ Καϊσλερ «01 Ρίζες τής Σύμ­ πτωσης» (μετάφρ. I. Χατζηνικολη), μιά συναρπα­ στική εισαγωγή στήν παραψυχολογία μέ αναφο­ ρές στή σύγχρονη Φυσική (Διαβάζω τώρα τοΰ ϊδιου συγγραφέα τούς «Υπνοβάτες») . . . Τάσος Λιγνάδης «Τά καλύτερα βιβλία πού διάβασα τό 1975» Βήμα, Κυριακή 21 Δεκεμβρίου 1975

το,^Τραφία^ξωφΜλλου Κ. Σπυρφπουλος: