DENBORAZKOAK
En este cuadro podemos ver un resumen de las temporales, que vamos a estudiar a continuación:
ORAIN Aurrekotasuna (anterioridad) - Baino lehenago - Aurretik - Orduko - Orain = orain dela = duela…
Aldiberekotasuna (simultaneidad) - (e)nean - n bitartean - la (larik) - t(z)ean -t(z)erakoan - t(z)eaz batera Maiztasuna (frecuencia) - netan - n bakoitzean - n gehienetan - n guztietan
Gerokotasuna (posterioridad) - Eta gero - Ondoren/ondoan/ostean - takoan / rikoan - Behin -takoan Berehalakotasuna (inmediatez) - Bezain laster (azkar, aguro, arin, pronto, fite) - Eta berehala (atoan, laster, behingoan, bat-batean) - neko
A) AURREKOTASUNA (anterioridad) A.1. Baino lehen(ago) Adibidez Hemos pagado antes que ellos. Haiek baino lehen(ago) ordaindu dugu.
A.2. Aurretik Adibidez Antes de desayunar, te llamo. Gosaldu aurretik, deitzen dizut.
A.3. Orduko Adibidez Antes de hacerlo, tenemos que analizarlo bien. Egin orduko, ondo aztertu behar dugu.
Orduko también significa “tan pronto como” y “para cuando” (ver apartado C.4.) A.4. Orain = Orain dela = duela
Adibidez
Hace dos años fui a Argentina. Orain dela bi urte, Argentinara joan nintzen. B) GEROKOTASUNA (posterioridad) B.1. Eta gero Adibidez Después de desayunar, me voy. Gosaldu eta gero, joaten naiz.
B.2. Ondoren Adibidez Despues de irme, compro el periódico. Joan ondoren, egunkaria erosten dut.
En algunos sitios, en lugar de ondoren se usa ostean. Adibidez Iremos después de cenar. Afaldu ostean joango gara.
B.3. –TAKOAN –RIKOAN Adibidez Al acabar, te lo daré. Amaitutakoan, emango dizut.
B.3. –NEZ GERO
Ariketak bukatu nituenez gero…??? [no confundir con bukatuz gero si…]
B.4. BARRU Adibidez Dentro de dos días es mi cumpleaños. Bi egun barru, nire urtebetetzea da.
B.5. BEHIN … –TAKOAN Adibidez ¿??
C) BEREHALAKOTASUNA (inmediatez) C.1. Bezain laster Adibidez “tan pronto como” La conocí tan pronto como la vi. Ikusi bezain laster ezagutu nuen.
C.2. Eta berehala C.3. –NEKO C.4. Orduko Orduko tiene dos significados “tan pronto como” y “para cuando”, parece que esta última es la forma original. No hay que olvidarse que también puede significar “antes de” (Ver apartado A.3.) Adibidez “tan pronto como” Tan pronto como terminó la reunión, se marchó. Bilera amaitu orduko, alde egin zuen. (amaitu bezain laster)
Adibidez “para cuando” Para cuando llegó él no quedaba nadie. Bera heldu orduko, ez zen inor geratzen. (heldu zenerako)
D) ALDIBEREKOTASUNA (simultaneidad) D.1. -(e)nean Adibidez Cuando llegue Miren, avísame. Miren heltzen denean, abisatu.
Si nos fijamos, este tipo de oraciones, derivan de las de relativo. Miren heltzen den momentuan. Las negativas, se hacen igual que las oraciones de relativo, por lo tanto en –NEAN tiene que quedar al final. Adibidez Cuando no lo veas, avísame. Ikusten ez duzunean, abisatu.
D.2. –n bitartean Estas, son en realidad, oraciones de relativo. Adibidez Mientras estudio, escucho música. Ikasten dudan bitartean, musika entzuten dut.
Y entonces… ¿Qué diferencia hay entre –(e)nean y –n bitartean? Pues que –(e)nean expresa una acción puntual –n bitartean, una duración. Adibidez Ikusi dudanean: cuando le he visto Ikusi dudan bitartean: mientras le he visto
D.3. –la (-larik) D.4. –t(z)ean ≠ -t(z)erakoan ZABALDU ERORI
Adibidez Al abrir el libro, se te ha caído este papel. Liburua zabaltzean, paper hau erori zaizu.
ZABALDU
ERORI
Adibidez Al ir a abrir el libro, se te ha caído este papel. Liburua zabaltzerakoan, paper hau erori zaizu.
D.5. –t(z)eaz batera = -az batera E) MAIZTASUNA E.1. –NETAN E.2. –N BAKOITZEAN Adibidez Cada vez que lo intento me sale mal. Saiatzen naizen bakoitzean, gaizki ateratzen zait.
E.3. –N GEHIENETAN Adibidez La mayoría de las veces que he ido, me he arrepentido. Joan naizen gehienetan, damutu egin naiz.
E.4. –N GUZTIETAN Adibidez Todas las veces que hablo contigo, me dices lo mismo.
Zurekin hitz egin dudan guztietan, gauza bera esaten didazu.