1. POJAM MAKROEKONOMIJE I MAKROEKONOMSKE ANALIZE
Ekonomska znanost proučava ekonomski život na makro i mikro razini . Utemeljivač moderne makroekonomije je Džon Majnard Kejns . Keynes je u svojim radovima (1933, 1936.) doveo u pitanje dotadašnju vjeru u slobodno tržište i vladajući princip laissez- feir e. feir e.
Makroekonomija (grč. makros = veliko, dugo, ili u modernom značenju - agregatno)
je dio ekonomske nauke koji proučava (analizira) (analizira) ponašanje ukupne ekonomije jedne zemlje i utvrđuje međuzavisnost između njezinih važnijih (makro)ekonomskih agregata, koji se dobivaju zbrajanjem velikog broja manjih mikroekonomskih varijabli.
Makroekonomski agregati
Makroekonomski agregati su sve relevantne ekonomske veličine ekonomije jedne zemlje u
kojima su zbirno (agregatno) izraženi njeni resursi i rezultati (otud izraz ekonomski agregati ). ).
Najvažnije makroekonomski agregati su: 1. GDP, 2. zaposlenost, 3. inflacija, 4. uvoz/izvoz, 5. kamatna stopa, 6. devizni tečaj…
U predmet makroekonomije spada: 1.
proučavanje ponašanja ukupne ekonomije jedne zemlje i utvrđivanje međuzavisnosti između njezinih važnijih ekonomskih agregata,
2.
teorija makroekonomske politike, koja se bavi mogućnostima uticaja na makroekonomska zbivanja u kratkom roku na poslovne cikluse i u dugom roku na ekonomski rast.
Makroekonomska analiza
Makroekonomska analiza proučava ponašanje sveukupne (realne i monetarne) narodne privrede i utvrđivanje međuovisnosti između njezinih agregata, zbog čega se ova analiza označava i kao agregatna ekonomska analiza. 1.
Statička ekonomska Statička ekonomska analiza proučava međuovisnosti u određenom skupu ekonomskih procesa i pojava koje postoje u određenom trenutku i iz koje je isključena funkcija vremena.
2. Komparativna statika analizira promjenu u ravnotežnom nivou varijable izazvane promjenom uslova.
1
3.
Dinamička analiza uključuje funkciju vremena , tj. ispituje kako se u vremenskom toku zbivaju
promjene različitih ekonomskih varijabli (vrijeme u ovoj analizi je varijabla, a ne parameter kao kod statičke analize).
Makromodeli obuhvaćaju najvažnije relacije između eko nomskih pojava i procesa narodne privrede kao cjeline, pa se mogu podijeliti na:
Agregatne makroekomske modele koji izražavaju relacije između osnovnih makroekonomskih agregata – proizvodnje, potrošnje, dohotka, investicija, uvoza, izvoza.
Strukturne makroekonomske modele (input-output modeli ili međusektorski modeli)
koji izražavaju relacije između veličine i strukture pojedinih makroekonomskih agregata
Modele ekonomskog rasta koji ekonomski rast izražavaju kao funkciju između stope
štednje i marginalnog kapitalnog koeficijenta.
Sastavne elemente ekonomskih modela čine: varijable, parametri i pretpostavke ponašanja (relacije modela).
2. CILJEVI I INSTRUMENTI MAKROEKONOMIJE
Makroekonomski ciljevi
Najčešći makroekonomski ciljevi, koji ujedno služe i za mjerenje makroekonomske aktivnosti su:
1. Visoki nivo nacionalne proizvodnje, 2. Visoka zaposlenost, 3. Stabilnost cijena, 4. Međunarodna razmjena.
1.Proizvodnja
Cilj ekonomije svake zemlje je proizvodnja što većih količina dobara/usluga. Najobuhvatnija mjera ukupne proizvodnje na nivou makroekonomije jedne zemlje je bruto
domaći proizvod. GDP je «mjerilo tržišne vrijednosti svih roba i usluga finalne tražnje proizvedenih u jednoj zemlji tokom jedne godine.»
2.Zaposlenost
Zaposlenost kao cilj makroekonomske politike se izražava kao ostvarenje visoke zaposlenosti odnosno niske nezaposlenosti.
Veličinu zaposlenost mjerimo stopom zaposlenosti koja predstavlja procenat radne snage koja je nezaposlena. 2
Radna snaga predstavlja sve radno sposobne ljude u jednoj zemlji, uklju čujući i one zaposlene i one nezaposlene.
3.Stabilne cijene
Treći makroekonomski cilj je «održati stabilne cijene unutar slobodnih tržišta». Na slobodnom tržištu cijene su određene ponudom i tražnjom. Stabilnost cijena se mjeri stopom inflacije, koja predstavlja promjene općeg nivoa cijena u toku jedne godine.
Da bi održala stabilne cijene država intervenira svojom makroekonomskom politikom.
4.Međunarodna razmjena
Dugoročno države nastoje održati uzvoz i uvoz u ravnoteži. Otvorena ekonomija je ona koja slob odno uspostavlja odnose sa drugim ekonomijama širom svijeta, dok je suprotna koncepcija - zatvorena ekonomija ona koja ne sarađuje sa drugim ekonomijama u svijetu.
Razlika između vrijednosti izvoza i vrijednosti uvoza je neto izvoz. Ako neka zemlja više izvozi, nego što uvozi (izvoz je veći od uvoza), tada je neto izvoz pozitivan i zemlja ostvaruje trgovinski suficit (ili pozitivni trgovinski bilans).
Kada zemlja ima višak uvoza u odnosu na izvoz (izvoz je manji od uvoza) ona ostvaruje trgovinski deficit (negativni trgovinski bilans). Ako su, pak, izvoz i uvoz jednaki zemlja ima uravnoteženi trgovinski bilans.
Makroekonomski instrumenti
Makroekonomski instrumenti su alati kojima državna vlada ostvaruje makroekonomske ciljeve.
U makroekonomske instrumente spadaju:
1. fiskalna politika, 2. monetarna politika, 3. politika dohodaka i 4. međunarodna ekonomska politika.
1.Fiskalna politika
Fiskalna politika predstavlja skup mjera usmjerenih na primjenu javnih (budžetskih) prihoda i javnih rashoda radi ostvarivanja ravnomjernog ekonomskog rasta i stabilnosti cijena. Fiskalna politika se, dakle, sastoji od: 1.
Politike javnih prihoda (ubiranja poreza i drugih dažbina)
2.
Politike javnih rashoda – državne potrošnje (troškovi državne
administracije, vojske i policije; izgradnja puteva, škola i bolnica, i sl.).
3
2.Monetarna politika
Monetarna (novčana) politika određuje količinu novca u opticaju, visinu kamatnih stopa i opseg kredita, čime država utičući na kamate i investicije. Može osiguravati visoku stopu zaposlenosti, nisku inflaciju, platnobilansnu ravnotežu i rast GDP a. Monetarnu politiku u svakoj zemlji neposredno provodi centralna (ili narodna) banka.
3.Politika dohodaka
Politika dohodaka se primjenjuje u uslovima suprostavljenog djelovanja inflacije i nezaposlenosti kakav je zastupljen u sistemu predhodnih makroekonomskih mjera – monetarne i fiskalne politike.
Ove mjere snižavaju inflaciju na uštrb zaposlenosti, i obratno: povećava zaposlenost uz uslov povećane inflacije.
4.Međunarodna ekonomska politika
Međunarodna ekonomska politika postaje sve značajniji makroekonomski instrument u uslovima povećane međuovisnosti zemalja. Glavni instrumenti uticaja na koordinaciju ekonomskih politika zemalja i međunarodnu razmjenu su: politike razmjene i upravljanje tržištem deviznih tečajeva.
3. MJERENJE MAKROEKONOMSKE AKTIVNOSTI Makroekonomski agregati su ekonomske veličine u kojima su zbirno (agregatno) izraženi rezultati i resursi privrede jedne zemlje. Rezultati su svi proizvodi i usluge koji nastaju ekonomskom aktivnošću i upotrebom resursa, i koji u agregatnom izrazu predstavljaju društveni proizvod i društveni dohodak.
Sistem nacionalnih računa
Sistem nacionalnih računa prikazuje i klasificira sve ekonomske transakcije između ovih subjekata, pri čemu se transakcije pojedinih subjekata grupiraju u sintetičke kategorije – makroekonomske agragate.
Osnovna funkcija sistema nacionalnih računa je da prikažu šta se dešava u ekonomiji jedne zemlje u određenom periodu. Odnos realne i monetarne ekonomije Sve makroekonomske procese – ekonomske transakcije, koje evidentira društveno
računovodstvo, u nacionalnim ekonomijama dijelimo na: •
Tokove roba (realna ekonomija), koja se izražava i mjeri u količinama proizvedenog ili
prirodnog bogatstva, broju zaposlenih, količini instaliranih kapaciteta i sl . 4
•
Tokove novca (novčana ili monetarna ekonomija) izražava se u količini i kretanju novca (u
obliku novčane mase, plaća, kamata, profita i td.).
4. EKONOMSKE TRANSAKCIJE I KRUŽN I TOK DOHOTKA I PROIZVODNJE
Kružno kretanje tržišnih mehanizama, pokazuje ds se na tržištu potrošnih dobara domaćinstva pojavljuju na strani potrošnje, a poduzeća na strani ponude. Na tržištu proizvodnih dobara domaćinstva se pojavljuju na strani ponude nudeći usluge faktora porizvodnje (rad, zemlja, kapital) ,a poduzeća ih traže. Ciklički tok potrošnje, proizvodnje, dohodaka, I ponovno potrošnje predstavlja KRUŽNI TOK DOHOTKA I PROIZVODNJE u ekonomskom sistemu. Razmjere ekonomskih transakcija možemo mjeriti na 3 načina: 1.
sabiranjem vrijednosti proizvedenih roba I usluga,
2.
zbrajanjem dohodaka koje su prisvojili vlasnici faktora proizvodnje,
3.
obračunom svih izdataka vlasnika faktora proizvodnje na kupovinu roba I suluga.
Tokovi novca ROBE I USLUGE
POTROŠNJA (izdaci za robu)
DOMAĆINSTVA
PREDUZEĆA
DOHODAK FAKTORA PROIZVODNJE (plate, rente, profiti)
Tokovi inputa i autputa (roba i usluga) FAKTORI PROIZVODNJE
(rad, zemlja, kapital) 5
5. POJAM I OBRAČUN GDP-A I GNP-A Vrijednost društvenog proizvoda obuhvata vrijednost proizvodnje svih materijalnih dobara i
usluga koje se realiziraju na tržištu u određenom periodu. Mjera ukupnog proizvoda u sistemu nacionalnih računima je bruto domaći proizvod (GDP). •
GDP je osnovni makroekonomski pokazatelj i najsveobuhvatnija mjera finalnog outputa
ekonomije (ukupna proizvodnja dobara i usluga) u jednoj državi, za određeni vremenski period.
Kao suma finalnih proizvoda i usluga, GDP se iskazuje uključivanjem svih finalnih dobara i usluga koje potrošači kupuju i troše. Ekonomski subjekti (domaćinstva, preduzeća i država) troše svoje dohotke na kupovinu ovih dobara, pa se GDP dobija sabiranjem komponenti svih potrošnji u obračunskom periodu od jedne godine.
Problem «dvostrukog obračunavanja»
Isti proizvod ne može dva ili više puta biti uključen u obračun GDP, što znači da je je nužno isključivanje međufazne prodaje i tzv. intermedijarnih dobara. Međufazne prodaje su one koji kupuju kupci koji nisu krajnji korisnici nego su to dalji preprodavci
– dileri. Intermedijarna dobra su dobra koja se upotrebljavaju u izradi nekog dobra u cijelom lancu njegove proizvodnje. GDP kao suma dodatih vrijednosti •
Da bi se izbjeglo dvostruko mjerenje uzima se u obzir samo vrijednost finalnih dobara i
usluga, a izostavljaju transakcije intermedijarnim proizvodima, koji se dalje prerađuju ili preprodaju. •
Kada krajnji kupac kupi finalni proizvod, u cijenu će biti uključena ukupna dodata vrijednost koja se stvara u svim fazama proizvodnog pro cesa, pa dodata vrijednost neće biti dvostruko
obračunata.
Bruto nacionalni proizvod (GNP)
GNP se dobija dodavanjem GDP-u prihoda od ulaganja u inozemstvu i oduzimanjem plaćanja strancima za njihova ulaganja. GNP predstavlja dodatu vrijednost koju su stvor ili faktori proizvodnje u vlasništvu rezidenta jedne zemlje, bilo da su locirani u zemlji ili inostranstvu.
Razlika između GNP i GDP naziva se neto inozemno faktorsko plaćanje .
6
6. SIVA EKONOMIJA
Siva ekonomija: Problemi realnog obračuna GDP
Različiti su oblici ispoljavanja sive ekonomije: 1. -umanjivanje ili izbjegavanje prijavljivanja i plaćanja poreza na prihode poreskih obveznika (firmi i pojedinaca), 2. -r ad i prodaja na crno (ulične tezge, ne prijavljeni, radnici, sitne zanatske usluge), 3. -aktivnosti «urad i sam» (poslovi domaćica, kućne popravke, rad na njivi), 4. -nedozvoljene radnje kao što su prodaja droge ili druge kriminalne aktivnosti.
7. INFLACIJA Inflacija je opći rast cijena (ili rast općeg nivoa cijena), odnosno pad vrijednosti novca. Inflacija, ek onomski, predstavlja poremećaj u robno-novčanim odnosima kada količina novca u
opticaju znatno prekorači veličinu robnih fondova. Stopa inflacije se izračunava korištenjem indeksa cijena.
8. POJAM NOMINALNOG I REALNOG GDP
Ukoliko vrijednost finalnih proizvoda i usluga koji ulaze u obračun GDP izrazili u tekućim, tržišnim cijenama dobivamo nominalni GDP. Realni GDP se obračunava pomoću cijena iz zadate bazne godine (mjeseca), što znači da koristi konstantne cijene. GDP deflator
Realni GDP dobijamo tako što nominalni GDP podijelimo indeksom cijena (koji nazivamo deflator GDP) u postupku koji označavano kao deflacioniranje.
Deflator GDP = index cijena kojim se vrši korekcija novčane vrijednosti svih roba i usluga koje ulaze u sastav GDP usljed promjena cijena.
9. POTENCIJALNI I STVARNI GDP Potencijalni GDP je dugoročni trend realnog GDP i predstavlja dugoročne proizvodne
mogućnosti koju nacionalna ekonomija može ostvariti uz održavanje stabilnih cijena. Stvarni GDP je obično manji od potencijalnog GDP-A.
Razlika između potencijalnog i stvarnog GDP-A naziva se GDP jaz (GDP gap). Ukupno ostvareni GDP i GDP per capita GDP kao ukupna vrijednost svih outputa (finalnih proizvoda i usluga, odnosno svih faktorskih dohodaka) u jednoj zemlji tokom jedne godine predstavlja ukupno ostvareni GDP.
7
Ako se ukupno ostvareni GDP stavi u odnos sa ukupnim brojem stanovnika dobije se GDP po
stanovniku (GDP per capita). GDP kao pokazatelj ekonomskog rasta Rast GDP jedan je od osnovnih makroekonomskih ciljeva.
Uvećanje realnog GDP predstavlja ekonomski rast. Rast realnog GDP moguće je jednostavno mjeriti upoređivanjem prirasta realnog GDP u ovoj u odnosu na prošlu godinu. Iako važi kao najsveobuhvatnija mjera ekonomske aktivnosti makroekonomije u jednoj zemlji,
GDP ne predstavlja savršeno mjerilo blagostanja.
•
GDP ima i određene slabosti (nedostatke), zbog toga što:
1.
Promjene veličine GDP ne govori o cilju proizvodnje u makroek onomiji;
2.
U GDP nije uračunata vrijednost dobara i usluga – ekonomskih aktivnosti koje nisu registrirane.
3.
GDP «ništa ne govori o kvalitetu života»
4.
GDP «ne govori ništa o socijalnim nejednakostima».
10. KRUŽNI TOK DOHOTKA I PROIZVODNJE Ciklični tok tražnje, proizvodnje, dohodaka i, ponovo, tražnje prema proizvodnji predstavlja kružni tok dohotka i proizvodnje u ekonomskom sistemu. Subjekti ovog kružnog toka su sektori proizvodnje i potrošnje a veze između njih se iskazuju kao ekonomske transakcije subjekata u sistemu nacionalnih računa.
11. OSNOVNI MODEL (Domaćinstva i preduzeća u kružnom toku – Dvosektorski model) •
U ovom kružnom toku ekonomske aktivnosti kao međuzavisna funkcioniraju dva tržišta: 1. tržište proizvoda i usluga, te 2. tržište faktora proizvodnje.
8
12. AGREGATNA POTRAŽNJA Agregatna potražnja ( AD - Aggregate Demand ) Agregatnu potražnju čini ukupna (agregatna) količina proizvoda/usluga koja će se kupiti pri datom općem nivou cijena uz pretpostavku ceteris paribus. AD mjeri ukupnu realnu potrošnju svih subjekata u privredi (domaćinstava, preduzeća, vlade, i
inostranstva) uz različite nivoe cijena. Na nivo agregatne potražnje utiču razni faktori, i to: mjere ekonomske politike (koji su pod kontrolom domaćih nosilaca vlasti) i egzogeni - vanjski faktori (koji su izvan kontrole nosilaca ekonomske politike).
U mjere ekonomske politike spadaju promjene:
1.
Monetarne politike
2.
Fiskalne politike
3.
Promjena tečaja i odnosa domaćih i inozemnih valuta
U egzogene faktore koje su izvan kontrole nosilaca ekonomske politike , spadaju: 1. kretanje cijena, 2. očekivanja (prognoze) ekonomskih subjekata i povjerenje u business, 3. rast inostrane proizvodnje, 4.
demografske promjene,
5.
nepredvidivi politički događaji.
9
13. AGREGATNA PONUDA (AS – Aggregate Supply )
Agregatnu ponudu čini veličina proizvodnje u nacionalnoj privredi koje je nacionalni poslovni sektor voljan proizvesti i ponuditi pri datom nivou cijena u određenom razdoblju. Agregatna ponuda zavisi od: 1. potencijalne proizvodnje i 2. nivoa troškova.
14. MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA (AS –AD model)
Makroekonomska ravnoteža ili ravnoteža narodne privrede ostvaruje se na presjeku krivulja agregatnne potražnje i agregatne ponude. U tom se presjeku određuje ravnotežni domaći domaći proizvod i ravnotežni nivo cijena. Promjenom agregatne ponude ili agragatne tražnje mijenjat će se položaj makroekonomske
ravnoteže
15. POJAM I VRSTE NEZAPOSLENOSTI Radnu snagu čine sve radno sposobne osobe (svi zaposleni i svi nezaposleni). Nezaposlenima se smatraju svi oni koji nemaju po sao, a žele raditi, jer aktivno traže posao i to uglavnom prijavljivanjem na burzu rada.
Nezaposlenost se mjeri stopom nezaposlenosti, koja predstavlja odnos broja nezaposlenih i ukupne radne snage. •
Postoji nekoliko vrsta nezaposlenosti , i to:
1. frikciona (dobrovoljna) - nastaje kada radnici napuštaju stari, tražeći potom novi posao; 2. strukturna - nastaje usljed neravnoteže u strukturi ponude i tražnje za radnom snagom; 3. ciklična nezaposlenost – pojavljuje se kao rezultat odstupanja stvarne od potencijalne proizvodnje koje je posljedica cikličnih gibanja makroekonomije jedne zemlje.
16. FISKALNA POLITIKA
Sredstvo (upravni akt, zakon) kojim država iskazuje svoje planirane prihode i rashode za određeno vrijeme (obično 1 godinu) naziva se budžet. Ako su javni prihodi države jednaki njenim rashodima imamo budžetsku ravnotežu. Odstupanja su dvojaka: budžetski suficit ( budžetski višak) , budžetski deficit (budžetski manjak). Kada su nam datog perioda javni prihodi i izdaci jednaki imamo uravnoteženi budžet .
Stvarni (ili realni) budžet predstavlja stvarne prihode i rashode države.
10
Strukturni (ili aktivni) budžet definirimo kao veličinu budžetskih rashoda i prihoda koji bi postojali
pri punoj zaposlenosti („ budžet pri punoj zapsolenosti“ ). Ciklični budžet je razlika između stvarnog i strukturnog budžeta.
Razlika između strukturnog i cikličnog budžeta jednaka je razlici između diskrecionih i automatskih stabilizazora.
Fiskalnu politiku možemo definirati kao svjesne promjene državnih prihoda i rashod a kojima je svrha ostvarivanje makroekonomskih ciljeva ekonomske politike: pune zaposlenosti, stabilnih
cijena, zadovoljavajuće stope rasta i eksterne ravnoteže. •
•
Fiskalna politika se sastoji od: –
(1) politike javnih prihoda i
–
(2) politike javnih rashoda (javne potrošnje).
Postoje dvije vrste fiskalne politike: –
ekspanzivna fiskalna politika – koristi se u vrijeme depresije /smanjenje poreza/
–
restriktivna (kontrakcijska) fiskalna politika – koristi se u vrijeme ekspanzije
/povećanje poreza/. •
Ostvarivanje stabilizacionih i razvojnih ciljeva fiskalna politika ostvaruje na dva osnovna
načina: –
automatskim stabilizatorima i
–
diskrecionim mjerama fiskalne politike.
- Automatski stabilizatori su oni javni prihodi i rashodi koji služe za održavanje makroekonomske stabilnosti, bez posredovanja nosilaca ekonomske politike.
Označeni su «automatskim» jer djeluju trenutno i anticiklično bez posebno p oduzimanih mjera od strane državnih organa (vlade). Najznačajniji automatski stabilizatori su: –
–
progresivno oporezivanje profita i zarada preduzeća, naknade za slučaj nezaposlenosti, socijalna pomoć i ostala transferna plaćanja.
-Diskreciona fiskalna politika je ona u kojoj država mijenja porezne stope ili programe
potrošnje kako bi neutralizirala poslovne cikluse. •
Osnovne mjere diskrecione fiskalne politike su: –
javni radovi
–
programi zapošljavanja u javnom sektoru
–
privremene promjene poreza na dohotke
11
•
Financiranje budžetskog deficita
Kada država ostvari budžetski deficit mora ga pokriti. N ačini pokrivanja – finansiranja državnog deficita (budžetske potrošnje) su:
1. povećanje poreza (najčešće povećavanje poreza na profite preduzeća I poreza na dohodak
građana) zaduživanjem) , 2. državni javni dug ( 3. štampanje novca.
17. POTROŠNJA I ŠTEDNJA Kao komponente raspolož ivog dohotka pojavljuju se potrošnja i štednja.
Potrošnja je najznačajnija komponenta agregatne tražnje. Štednja je neutrošeni dio raspoloživog dohotka, a izačunava se tako da se raspoloživi dohodak umanji za visinu potrošnje. Lorencova kriva (1) •
Nejednakosti u sticanju i raspodjeli dohotka se mogu mjeriti na različite načine, od kojih se najčešće koriste Lorencova kriva i, njoj pripadajući Gini koeficijent.
•
Lorencova kriva pokazuje neravnomjernost raspodjele ukupnog dohotka društva među
različitim grupama stanovništa, odnosno odnos između procenta stanovništva i procenta dohotka koji mu pripada.
12
18. MONETARNA POLITIKA
Monetarni (novčani) agregati Uz pojam novca govorimo i o novčanoj masi nacionalne ekonomije, koja sva novčana sredstva st rukturira u monetarne (novčane) agregate, skračenih izraza:
M1, M2, M3, koji se nazivaju još i novčani volumen,
a uz njih postoje još i nelikvidna sredstva, koja uz novčani volumen čine novčani potencijal, tj. ukupna novčana sredstava – M4.
•
M1 - Novčani agregat u užem smislu - radi se likvidnim sredstvima za obavljanje tekućih
plaćanja, odnosno likvidnim potraživanjima nebankarskih subjekata prema bankarskom sistemu. •
M2 - Novčani agregat u širem smislu (M1 + kvazi novac) - kvazi novac čine drugi depoziti u
bankama koji ne služe za tekuća plaćanja, ali mogu da se pretvore u novčana sredstva plaćanja. 13
•
M3 – Ukupna likvidna sredstva (najširi novčani agregat) - novčani agregat M3 obuhvata
novčani agregat M2, uvećan za ostala likvidna sredstva. •
M4 - Ukupni depoziti - novčani agregat M4 sastoji se iz novčanog agregata M3 i
dugoročnih obaveza bankarskog sistema prema nebankarskim subjektima u domaćoj valuti i devizama. •
Monetarna politika čini sastavni dio ekonomske politike koju kreira i provodi centralna banka, a kojom se regulira ponuda i tražnja za novcem u skladu sa potrebama ekonomskog
života. •
Monetarnom politikom se snabd jeva privreda odgovarajućom količinom novca koja neće
izazvati nikakve poremećaje, ili koja će onemogućiti/umanjiti posljedice nedovoljne ili pretjerane količine novca u opticaju.
Vođenje monetarne politike 1. Restriktivna monetarna politika (ili politika «skupog novca») se provodi u uslovima ekonomskog prosperiteta, koji je potaknut monetarnim finansiranjem razvoja (nove investicije i nova radna mjesta su finansirana većom količinom novca na
osnovu poticajne monetarne i kreditne politike), što dovodi do «pregrijavanja» privrede i problema povišene inflacije.
2. Ekspanzivna monetarna politika (ili politika «jeftinog novca») se sprovodi u suprot nom slučaju, kada bilježimo pad ekonomske aktivnosti u zemlji (stanje recesije, depresije). Neutralna monetarna politika se provodi u stabilnim uslovima, a centralna banka je vodi tako
što ujednačava rast novčane mase sa rastom GDP -a. Ciljevi monetarne politike
1. Osiguravanje privredi potrebne količinu novca u opticaju, tj. vođenje monetarne politike u
zemlji kontrolom novčane mase; 2. Uspostavljanje monetarne ravnoteže, tj. jednakosti agregatne ponude i agregatne
potražnje novca, koja obezbjeđuje stabilnost općeg nivoa cijena; 3. Stabilnost domaćeg novca (uključujući kontolu izdavanja novac u zemlji) i njegovog
deviznog tečaja; 4. Drugi ciljevi kao što su: povećanje zaposlenosti, porast proizvodnje i realnog GDP -a,
uravnoteženi ekonomski rast.
14
Bilanca Centralne banke
AKTIVA (SREDSTVA) 1. ZLATO I DEVIZE
(MEĐUNARODNE REZERVE NETO)
PASIVA (IZVORI SREDSTAVA) 1.NOVAC U OPTICAJU 2.DEPOZITI OSTALIH BANAKA
2. KREDITI BANKAMA
3.DEPOZITI VLADE (DRŽAVE)
3. KREDITI VLADI (DRŽAVI)
4.KAPITAL I REZERVE
Instrumenti monetarne politike •
Glavni instrumenti pomoću kojih centralna banka ostvaruje ciljeve monetarne politike su:
1. politika otvorenog tržišta, 2. politika obaveznih rezervi i 3. politika diskontne stope. •
1.Politika otvorenog tržišta (odnosno operacije na otvorenom tržištu) čini primarni
način reguliranja novčane mase, odnosno najvažnije sredstvo u provođenju stabilizacijske politike u tržišnim ekonomijama. •
2.Politika obaveznih rezervi banaka se provodi preko stope obaveznih rezervi koja predstavlja minimalnu stopu rezervi gotovine koju poslovne banke moraju držati u
odnosu na depozite, čime se direktno utjeće na količinu novca u opticaju. .
3.Politika diskontne stope se danas samo povremeno upotrebljava u regulisanju
ponude novca, i to kako bi se monetarna politika uskladila s politikama drugih zemalja.
Diskontna stopa predstavlja kamatnu stopu po kojoj centralna banka pozajmljuje
novčana sredstva poslovnim bankama.
15
19. PONAŠANJE AGREGATNE POTROŠNJE I AGREGATNE ŠTEDNJE Ponašanje agreg. pot rošnje i agregatne štednje je ključno za razumijevanje ekonomskog rasta i poslovnih ciklusa. GDP određenog perioda može se potrošiti ili štediti, pa je njegova struktura jednačina odnosa potrošnje i štednje. GDP= C+S C= potrošnja S= štednja. Kao dio GDP, štednja se u određenom periodu pretvara u imovinu, odnosno u investicije. Uloga i struktura investicija •
Investicijama nazivamo ulaganja u proširenje ili obnovu proizvodnog potencijala, pretvaranje finansijskih sredstava u elemente realnog kapitala.
Bruto investicije su ukupna kapitalna ulaganja namjenjena zamjeni izrabaćenog fizičkog
kapitala i proširenju postojećeg. Neto investicije su namijenjene proširenju postojećeg fizičkog kapitala, a financiraju se iz akumulacije. Izvor investicija je štednja.
Ukupnu štednju čine: lična štednja, bruto štednja preduzeća i štednja države, pa investicije i štednja moraju biti u ravnoteženi. Ukupna štednja je jednaka nacionalnim investicijama (domaće bruto investicije i neto izvoz). Investicije su određene veličinom prihoda, veličinom troškova i očekivanjima.
20. EKONOMSKI RAZVOJ I MODELI RASTA Ekonomski rast je dugoročno povećanje proizvodnje, odnosno, uvećanje realnog bruto
društvenog proizvoda. Ekonomski rast se kvantitativno izražava na različite načine, a najčešće pomoću pokazatelja stope rasta GDP per capita u određenom razdoblju.
Ekonomski rast, dugoročno, najznačajniji je faktor ekonomskog uspjeha nacije. Ekonomski razvoj
Pod ekonomskim razvojem podrazumijevamo ekspanziju privrede popraćenu strukturalnim promjenama u sistemu proizvodnje i promjenama u kvaliteti i sastavu finalnog proizvoda.
16
Pojam ekonomskog razvoja, pored toga što obuhvata ekonomski rast, objašnjava i složene transformacije u kompoziciji i strukturi privrede koje doprinose rastu životnog standarda i kvalitetu života ljudi uopće, uključujući i kvalitetu okoliša.
Faktori ekonomskog rasta i razvoja •
Produktivnost (odnosno ekonomski rast i razvoj) je određena sa četiri faktora, koje čine:
1. ljudski kapital je ekonomski izraz za znanje i vještine koje radnici stiču kroz obrazovanje i
obično se uzima za najvažniji faktor ekonomskog rasta, 2. prirodna bogatstva - zemlja i uopće svi prirodni izvori, 3. fizički kapital je izražen u obliku kapitalnih dobara) i investicija za izgradnju kapitalnih dobara, i 4. tehnologija podrazumijeva najbolje/najbrže tehnološke načine proizvodnje dobara i usluga.
Modeli ekonomskog rasta
Makroekonomska politika mora biti i kvantitativno određena –
ekonometrijski,
–
matematički,
–
statistički.
Ekonomski modeli dinamičkom analizom opisuju promjenu pojedinih makroekonomskih varijabli
u vremenu, pri čemu su modeli rasta instrument makroekonomske analize. Keynesov model •
Keynesov prvenstveni doprinos u ekonomskoj teoriji je postizanje pune zaposlenosti pri stabilnim cijenama.
•
Keynesov model ekonomskog rasta pokazuje osnovne odrednice formiranja i raspodjele dohotka te nivoa zaposlenosti.
•
Keynesov model razrađuje proces formiranja ponude i tražnje, kao i njihovo usklađivanje na tržištima roba, rada i kapitala.
Harrod-Domarov model rasta •
Harrod-Domarov model rasta razmatra pitanja pod kojim uslovima je privreda sposobna ostvariti outpout po nekoj konstatnoj stopi.
•
Model se temelji na sljedećim pretpostavkama:
•
proizvodnja je funkcija dvaju faktora - rada i kapitala;
•
elastičnost suptitucije tih dvaju faktora jednaka je nuli; 17
•
faktor rad raste konstatnom stopom, koja se zove prirodna stopa rasta;
•
udio štednje je u fiksnom odnosu s realnim nacionalnom dohotkom privrede.
Neoklasični model rasta Soloua •
Prema neoklasičnoj teoriji, tržišni mehanizam pune konkurencije u teorijskim okvirima dugoročno samoregulativan (vraća proces ekonomskog rasta na dugoročnu ravnotežnu putanju ukoliko je on zbog nekih razloga iz nje izbačen).
•
Neoklasični pristup, kojega je razvio nobelovac R. Solou (Robert Solow), pretpostavlja da su cijene faktora proizvodnje u dugom roku fleksibilne te da reaguju na višak tražnje.
18
