21505992-BD-43-101-04.pdf

БАРИЛГЫН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО М Монгол улсын барилгын норм ба дїрэм

МОНГОЛ УЛСЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН ДЇРЭМ БД 43-101-03 THE MONGOLIAN REGULATIONS FOR DESIGN AND MAINTENANCE OF ELECTRICAL INSTALLATIONS

Албан ёсны хэвлэл

Монгол Улсын Дэд Бїтцийн Хєгжлийн Яам УЛААНБААТАР ХОТ, 2003

Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм

Ємнєх їг Монгол улс зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн, шинжлэх ухаан, технологийн хєгжлийн їр дїнд тєрєл бїрийн цахилгаан тоног тєхєєрємж орж ирэх болсон, урьд ємнє мєрдєж байсан єєрийн гэх дїрэмгїй байсан зэрэг нь цаашид цахилгаан эрчим хїчний барилга байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын ажлыг олон улсын стандартын тївшинд хийхэд хїндрэл учрах боллоо. Иймээс Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн газар (БХБНААГ), Тїлш эрчим хїчний удирдах ерєнхий газар (ТЭХЕГ)-ын захиалгаар ШУТИС, ТЭХЕГ, Дэд бїтцийн хяналтын алба, УБЦТС ХХК-ийн мэргэжлийн ажлын хэсэг ОХУ-ын “Правила устройства электроустановок” дїрэм, Америк, Шведийн цахилгаан байгууламжийн дїрэм, єєрийн орны байгаль цагуурын онцлог, ашиглаж байгаа болон цаашид ашиглагдах цахилгаан тоног тєхєєрємжийн техникийн баримт бичигт тулгуурлан “Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг боловсруулав. Энэхїї дїрмийг боловсруулахад инж. Ж.Доржпїрэв, Н.Сейл, Ж. Аюушжав, С.Жамъянжав, Б.Батбаатар, С.Цогтжав, Б.Бїжинлхам, Ц.Хасбаатар, Н.Тєрбат, С.Сїхтємєр, Б.Пїрэвсїрэн, Н.Пїрэвсїрэн, Н.Батчимэг нар дїрмийн анхны эхийг бэлтгэх, экспертиз хийхэд оролцож, їнэтэй шїїмж, зєвлєгєє єгсєнийг энэхїї дїрэмд тусгав. Энэхїї дїрмийн 1-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Г.Дашдаваа, М.Хуягдорж, Ч.Наранцэцэг; 2-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Г.Дашдаваа; 3-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Д.Гягар; 4-р бїлгийг Минжїїр, Ч.Зундуйсїрэн; 5-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Б.Болормаа, Н.Дашням; 6-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Б.Болормаа, Д.Балбар; 7-р бїлгийг Д.Балбар, Ч.Зундуйсїрэн нар эмхтгэн боловсруулж, Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Б.Наранбаатар нар хянан тохиов. Энэхїї “Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт бїх тєрлийн цахилгаан станц, цахилгаан дамжуулах шугам, дэд єртєє, хуваарилах байгууламж, хїчний ба гэрэлтїїлгийн сїлжээ, тусгай зориулалтын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зураг боловсруулах, тэдгээрийг барьж байгуулахад ємчийн хэлбэр харгалзахгїйгээр цахилгаан эрчим хїчний барилга байгууламжийн зураг тєслийн ба барилга угсралтын байгууллагуууд нэгэн адил дагаж мєрдвєл зохино.

Дэд Бїтцийн Сайдын 2003 оны 7 дугаар сарын … -ны … тоот тушаалаар батлаж, 2003 оны 7-р сарын … -ны єдрєєс эхлэж мєрдєхєєр шийдвэрлэв.

“Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн газрын зєвшєєрєлгїй бїрэн буюу хэсэгчлэн олшруулж тараахыг хориглоно.

2


ГАРЧИГ Ємнєх їг

2

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 1.1.

1.2.

ЕРЄНХИЙ ХЭСЭГ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын ерєнхий заалт Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг эрчим хїчний системд холбох Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг ашиглалтанд єгєх ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ БА ЦАХИЛГААН ШУГАМ СЇЛЖЭЭ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цахилгаан хангамжийн хэрэглэгчдийн зэрэглэл ба найдваржилтыг хангах Хїчдлийн тївшин ба тохируулга, хуурмаг чадлыг тэгштгэх нь

1.3.

20 23 29 31 33

33 33 35 36 36

ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ТООЦОХ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цахилгаан эрчим хїчний тооцооны хэрэгсэл тавих пункт Тооцооны тоолуурт тавих шаардлага Хэмжїїрийн транформатор хэрэглэж тооцоо хийх Тоолуур тавьж, залгалтын утсыг угсрах Техник-хяналтын тооцоо

1.6.

19 19

ЦАХИЛГААН АППАРАТ, ХЭРЭГСЭЛ БА ДАМЖУУЛАГЧИЙГ БОГИНО ЗАЛГАЛТЫН НЄХЦЄЛЄЄР СОНГОХ Хэрэглэх хїрээ Їндсэн шаардлага Аппарат хэрэгсэл, дамжуулагчийн сонгох їеийн богино залгалтын гїйдлийг тодорхойлох Богино залгааны гїйдлийн динамик хїчний їйлчлэх нєхцлєєр дамжуулагч, тусгаарлагчийг сонгох даацын бїтээцийг шалгах Богино залгалтын їеийн халалтын нєхцєлєєр дамжуулах утасыг сонгох

1.5.

16 16 17 18

ДАМЖУУЛАХ УТСЫГ СОНГОХ Хэрэглэх хїрээ Дамжуулах утасны огтлолыг халалтаар сонгох Резин ба пластмассан тусгаарлагатай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Тос нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн зєвєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Бїрээсгїй утас ба шинийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Дамжуулах утасны огтлолыг хэмнэлттэй гїйдлийн нягтын аргаар сонгох Дамжуулагчийг титэмлэлт ба шуугианы нєхцєлєєр шалгах

1.4.

11 13 15 15

37 37 38 40 40 41 42

ГАЗАРДУУЛГА БА ЦАХИЛГААН АЮУЛГЇЙН АРГА ХЭМЖЭЭ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Нийтлэг шаардлага Газардуулах ба нойлтуулах шаардлагатай эд анги ба тэдгээрийн хэсэг 1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тєхєєрємж 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног 3

43 45 46 47


тєхєєрємж 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоног, тєхєєрємж 1 кВ хїртэл хїчдэлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тєхєєрємж Хєрсний хувийн эсэргїїцэл ихтэй газрын цахилгаан тоноглол Газардуур (газардуулга) Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагч Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох Зєєврийн цахилгаан тоног, тєхєєрємж Нїїдлийн цахилгаан тєхєєрємж Зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл 1.7.

49 50 50 51 51 52 54 54 55 55

ЦАХИЛГААН ХЇЛЭЭН АВАХ, ХЇЛЭЭЛГЭН ЄГЄХ ТУРШИЛТЫН НОРМ Ерєнхий заалт Синхрон генератор, компенсатор Тогтмол гїйдлийн машин Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр Хїчний трансформатор, автотрансформатор, тосон реактор, газардуулсан нум унтраах реактор (нум унтраах ороомог) Хэмжїїрийн трансформатор Тосон таслуур Агаарын таслуур Ачаалал таслуур Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуур Гадна ба дотор байрлуулах иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ, гадны ИБХБ) Агаарын хєргєлттэй иж бїрдмэл халхавчтай гїйдэл дамжуулагч ба шин дамжуулагч Цуглуулгын ба холболтын шин Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор Їйлдвэрийн зориулалттай статик хувиргуур Цаас-тосон конденсатор Вентилэн цахилуур Хоолойт цахилуур 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуур Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга Дїїжин ба тулгуур (суурь)-ын шаазан тусгаарлагч Трансформаторын тос 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ, цахилгаан дамжуулагч Аккумляторын батерей Газардуулгын тєхєєрємж Хїчний кабель шугам 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам

56 57 61 63 65 67 69 71 72 73 74 75 76 77 77 77 80 81 81 81 83 84 84 86 87 87 89

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 2.1.

ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт, тэдгээрийг тавих аргууд Байрны доторх цахилгааны ил утас Байрны доторх цахилгааны далд утас Дээврийн хєндийн цахилгаан утас Гаднах зориулалттай цахилгаан утас Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас

4

90 91 92 96 97 97 97 98


2.2.

35 кВ ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАХ ШИН Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин) 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас

2.3.

220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Кабель тавих аргыг сонгох Кабелийг сонгох Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ Газардуулга Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд тавих тусгай шаардлага Кабель шугамыг газарт тавих Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой, тємєр-бетон тавиурт байрлуулах Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих Кабель шугамыг усан доогуур тавих Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих

2.4.

102 103 104 105 107 107 108 109 112 113 117 117 118

1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Тооцооны цаг уурын нєхцєл Цахилгааны утас ба арматур Тулгуур дээрх утасны байрлал Тусгаарлага (тусгаарлуур) Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга Тулгуур ба шон Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт

2.5.

99 99 100 101 102

118 118 119 120 120 120 121 121 122

1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цаг уурын нєхцєл Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц) Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондох зай Тусгаарлага Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга Арматур Тулгуур Агаарын шугам сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан газраар єнгєрїїлэх Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх байгууламжтай огтлолцох ба ойртох Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцох Агаарын шугам нь троллейбусны шугамтай ойртох ба огтлолцох Агаарын шугам гол, мєрєнтэй огтлолцох Агаарын шугам гїїрэн дээгїїр єнгєрєх 5

127 128 130 134 138 143 145 149 150 153 154 154 156 158 162 163 164 165 166


Агаарын шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєх Агаарын шугам газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох ба ойртох Агаарын шугам газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох ба ойртох Агаарын шугам хєргєлтийн байгууламжинд ойртох Агаарын шугам нь тэсрэх ба галын аюултай байгууламжтай ойртох Агаарын шугам нь нисэх буудал (аэродром)-той ойртох

166 166 168 169 169 169

БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 3.1.

1 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЛИЙН ЦАХИЛГААН СЇЛЖЭЭНИЙ ХАМГААЛАЛТ Хамаарах хїрээ, тодорхойлолт Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлд тавих шаардлагууд Хамгаалалтыг сонгох Хамгаалалтын аппаратыг байрлуулах

3.2.

РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ Хэрэглэх хїрээ Ерєнхий шаардлагууд Генераторын хїчдэлтэй цуглуулах шинд ажиллах турбогенераторын хамгаалалт (3) 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй єндєр талын ороомог бїхий трансформатор ба салаалгын реакторын хамгаалалт Генератор - трансформаторын блок (хослол)-ын хамгаалалт Тусгаарлагдмал саармагтай (3) 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээний агаарын ба кабель шугамын хамгаалалт 35 кВ-ын хїчдэлтэй, тусгаарлагдсан саармаг бїхий сїлжээний агаарын ба кабель шугамын хамгаалалт Шууд (бїтэмжтэй) газардсан саармагтай 110 кВ-оос дээш хїчдэлийн сїлжээний агаарын шугамын хамгаалалт Шинийн хамгаалалт ба тойруу, холболт, бїлэг дээрх таслуурын хамгаалалт Синхрон тэгштгїїр (компенсатор)-ийн хамгаалалт

3.3.

3.4.

170 170 171 172

173 174 180 183 187 191 192 193 196 197

АВТОМАТИК БА ТЕЛЕМЕХАНИК Хэрэглээний хїрээ, ерєнхий шаардлагууд Автоматаар дахин залгах (АДЗ) Бэлтгэл тэжээл ба тєхєєрємжийг автоматаар залгах (БТбаТАЗ) Генераторуудыг залгах Єдєєлт, хїчдэл ба хуурмаг чадлын автомат тохируулга (ЄХ ба ХЧАТ) Давтамж ба бодит чадлын автомат тохируулга (ДБЧАТ) Тогтворжилт алдагдалтаас автоматаар сэргийлэх (ТААС) Асинхрон горимыг автоматаар арилгах (АГАА) Давтаж бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ДБАХ) Хїчдэл бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ХБАХ) Хїчдэл ихсэлтийн автоматаар хязгаарлах (ХИАХ) Тоноглолыг хэт ачааллаас автоматаар сэргийлэх (ТХААС) Телемеханикийн хэрэгсэл

198 198 203 205 206 208 209 210 210 212 212 212 212

ХОЁРДОГЧ ХЭЛХЭЭ

214

БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 4.1

ХУВЬСАХ ГЇЙДЛИЙН 1кВ ХЇРТЭЛХ БА ТОГТМОЛ ГЇЙДЛИЙН 1.5 кВ ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛИЙН ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ 220

Хэрэглэгдэх хїрээ 6


Ерєнхий шаардлага Багаж хэрэгсэл болон тєхєєрємжийг суурилуулах Шин, утас, кабель Хуваарилах байгууламжийн хийц Хуваарилах байгууламжийг цахилгааны байранд суурилуулах Хуваарилах байгууламжийг їйлдвэрлэлийн байранд суурилуулах Хуваарилах байгууламжийг гадаа ил суурилуулах 4.2.

1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлагууд Ил хуваарилах байгууламж Хаалттай хуваарилах байгууламж ба дэд єртєє Цехийн доторх трансформаторын дэд єртєє Тулгуур дээр тавигдах (агаарын) трансформаторын дэд єртєє Аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалах Эргэлдэх цахилгаан машиныг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах Дотоод хэт хїчдэлийн хамгаалалт Хийн шахуургын аж ахуй Тосны аж ахуй Хїчний трансформаторыг суурилуулах

4.3.

223 224 227 236 243 245 245 257 259 261 264 265

ХУВИРГАХ ДЭД ЄРТЄЄ БА БАЙГУУЛАМЖ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Хувиргагч агрегатын хамгаалат Тоноглолын байршил, хамгаалалтын арга хэмжээнїїд Хувиргуурын хєргєлт Халаалт, агааржуулалт ба усан хангамж Барилгын хэсэг

4.4.

220 220 221 221 221 222 222

270 270 271 272 274 275 275

АККУМУЛЯТОРЫН БАЙГУУЛАМЖ Хэрэглэх хїрээ Цахилгааны хэсэг Барилгын хэсэг Эрїїл ахуйн техникийн хэсэг

276 276 278 279

БЇЛЭГ 5. ЦАХИЛГААН ХЇЧНИЙ ТЄХЄЄРЄМЖ, ЦАХИЛГААНЫ БАЙР 5.1.

ЦАХИЛГААН МАШИНЫ БАЙР Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цахилгаан тоноглолыг байрлуулах ба суурилуулах Цахилгаан машины холхивчийн тосолгоо Салхилуур ба дулаалга Барилгын хэсэг

5.2.

281 281 281 283 284 284

ГЕНЕРАТОР БА СИНХРОН КОМПЕНСАТОР Хэрэглэх хїрээ Ерєнхий шаардлага Хєргєлт ба тосолгоо Єдєєлтийн систем Генератор, синхрон компенсаторыг байрлуулах ба суурилуулах

7

285 285 286 288 289


5.3

ЦАХИЛГААН ХЄДЄЛГЇЇР БА ТЇЇНИЙ СЭЛГЭН-ЗАЛГАЛТЫН АППАРАТ, ХЭРЭГСЭЛ Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага Цахилгаан хєдєлгїїрийг сонгох Цахилгаан хєдєлгїїрийг тавих Сэлгэн-залгалтын аппарат, хэрэгсэл 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй синхрон ба асинхрон цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт

5.4.

297 297 298 299 300 300

ЛИФТНИЙ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Бїхээгний гїйдэл єгєх цахилгаан утас Машины байр (єрєє)-ын цахилгаан тоноглол ба хамгаалалт Гэрэлтїїлэг ба газардуулга Удирдлагын авалцаагїй аппарат, хэрэгслийг суурилуулах

5.6.

293 295

КРАНЫ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага 1 кВ хїртэлх хїчдлийн троллейн утас Утас ба кабелийг сонгох ба тавих Гэрэлтїїлэг ба газардуулга 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй краны цахилгаан тоноглол

5.5.

290 291 291 292

301 301 301 302 302 303

КОНДЕНСАТОРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт Цахилгаан холболтын бїдїївч ба тєхєєрємжийг сонгох Хамгаалалт Цахилгаан хэмжїїр Конденсаторыг байрлуулах

304 304 305 305 305

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТЄХЄЄРЄМЖ 6.1.

ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээл Гэрэлтїїлгийн сїлжээний угсралт ба хамгаалалт Газардуулга ба нойлтуулга Дотор гэрэлтїїлэг Гадна гэрэлтїїлэг Чимэглэлийн гэрэлтїїлэг Гэрэлтїїлгийн аппарат, хэрэгсэл Суурилах аппарат, хэрэгсэл Гэрэлтїїлгийн удирдлага

6.2

307 307 309 310 310 311 312 315 316 317 318

ОРОН СУУЦ БОЛОН ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ, їндсэн тодорхойлолт Їндсэн шаардлага Трансформаторын дэд станц

319 320 320 8


Оруулгын байгууламж, хуваарилах самбар, хуваарилах цэг ба бїлгийн хайрцаг Цахилгаан утас ба калбель шугам Дотоод цахилгаан тоноглол Хїчний цахилгаан тоноглол Цахилгаан эрчим хїчийг тооцох Аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга хэмжээ 6.3.

320 322 324 325 326 326

ЇЗВЭРИЙН ГАЗАР, КЛУБ, СПОРТЫН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт Їндсэн шаардлага Цахилгаан хангамж Цахилгаан гэрэлтїїлэг Хїчний цахилгаан тоноглол Цахилгааны утас ба кабелийг сунгах Газардуулга ба нойлтуулга

328 328 328 331 332 333 334

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ТЄХЄЄРЄМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 7.1.

ТЭСРЭХ АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ Тодорхойлолт Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын ангилал ба тєрєл Тэсрэх аюултай орчны ангилал Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан тоноглолыг сонгох Цахилгаан машин Цахилгаан тєхєєрємж, хэрэгсэл Ачаа єргєгч цахилгааны механизм Цахилгаан гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр) Хуваарилах байгууламж, трансформатор ба хувиргах дэд станц Цахилгаан дамжуулагч ба кабєль шугам Газардуулга ба нойлтуулга Аянгын хамгаалалт болон статик цахилгааны хамгаалалт

7.2

ГАЛЫН АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага Цахилгаан машин ба аппарат хэрэгсэл Цахилгаан ачаа єргєх механизм ба цахилгаан гэрэлтїїр Хуваарилах байгууламж ба трансформаторын дэд станц Агаарын ба кабель шугам, цахилгааны утас

7.3.

360 361 362 362 363

ЦАХИЛГААН ХАЛААЛГЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага

7.4.

335 335 342 344 348 350 350 351 351 352 353 358 359

364

ЦАХИЛГААН ГАГНУУРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ. Тодорхойлолт Ерєнхий шаардлага Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж ба гагнуурын цэг бїхий байранд тавих шаардлага Цахилгаанаар хайлуулж гагнах тєхєєрємж Даралттай цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж

9

368 369 370 371 372


ЛАВЛАХ ХАВСРАЛТУУД: Зураг тєсєл, барилгын ажилд зориулсан Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн бїсчлэлийн зураг. Хавсралт 1. Эрчим хїчний нэгдсэн системийн хєгжлийн зураг Хавсралт 2. Салхины хурдны бїсчлэлийн зураг Хавсралт 3. –30°С-ээс дооших хїйтний бїсчлэлийн зураг Хавсралт 4. Аянганы їйлчлэлийн жилийн цагийн мужлалын зураг Хавсралт 5. Хур тундас, мєстлєгийн ханын зузааны бїсчлэлийн зураг Хавсралт 6. Нар гийгїїлэх хугацааны бїсчлэлийн зураг Хавсралт 7. Хєрс-газарзїйн мужлалын зураг Хавсралт 8. Дїрэмд тїгээмэл хэрэглэгдэх нэр томъёо Цахилгаан техникийн хэмжилзїйн лавлах Хэмжигдэхїїн Урт Масс Хугацаа Гїйдлийн хїч Хурд Хурдатгал Ажил, эрчим хїч Хїч Чадал Цахилгааны тоо Хїчдэл, цахилгаан хєдєлгєгч хїч Цахилгаан багтаамж Гїйдлийн нягт Цахилгаан эсэргїїцэл Цахилгаан дамжуулац Хувийн эсэргїїцэл Хуурмаг чадал Соронзон урсгал Соронзон нєлєєлгє Соронзон орны хїчлэг

Нэгжийн нэр Нэгжийн хэмжээ Їндсэн хэмжигдэхїїн: метр М килограмм Кг секунд С ампер А Механик хэмжигдэхїїн: секундэнд метр М/с секунд2-д метр М/с2 жоуль буюу ваттКг.м2/с2=Ж сек ньютон Кг.м2/с2=Ж/м ватт Кг.м2/с3=В.А Цахилгаан хэмжигдэхїїн: кулон А.с=Кл вольт Кг.м2/А.с2=В Фарад А2с3/кг.м2=с/Ом Кв.метр ампер А/м2 Ом Кг.м2/А2с3=с/Ом Сименс А/м2 Метрт ом Ом.м Вар Кг.м2/с3 Соронзон хэмжигдэхїїн: Вебер В.с Тесла В.с/м2 Метрт ампер А/м

Тэмдэглээ М Кг С А

m kg S A

М/с М/с2 Ж

M/s M/s2 J

Н Вт

N W

Кл В

C V

Ф А/м2 Ом См Ом.м Вар

F A/m2 W S W.m Var

Вб Т А/м

Wb T A/m

Эрчим (энерги)-ийг шилжїїлэх хїснэгт 1Ж 1кВтц 1 кгс.м 1 ккал/с

Ж 1 360*106 9.81 4.19*103

кВтц 2.78*10-7 1 2.72*10-6 1.16*10-3

кгс.м 0.102 3.67*105 1 427

Ккал 2.39*104 860.0 2.34*10-3 1

м.х. 1.36*10-3 1.33*10-2 1 5.69

Ккал/с 1.107 2.34*10-3 0.176 1

Чадлыг шилжїїлэх хїснэгт 1 Вт 1 кгс.м/с 1 м.х. 1 ккал/с

Вт 1 9.81 736 4.19*103

Кгс.м/с 0.120 1 75 427

10

ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ “ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ÇÓÐÀÃ ÒªÑªË, ÓÃÑÐÀËÒÛÍ Ä¯ÐÝÌ”-èéí òºñºë áîëîâñðóóëñàí òóõàé Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí øèíý õàðèëöàà ã¿íçãèéð÷, Áàðèëãà, Ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, õóóëü ýðõ ç¿éí òîãòîëöîî óëàì áîëîâñðîíãóé áîëæ áàéãààòàé óÿëäóóëàí ºìíº õýðýãëýæ áàéñàí ÎÕÓ-ûí öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí óãñðàëòûí ä¿ðìèéã ýð÷èì õ¿÷íèé çóðàã òºñºë, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àæèëä àøèãëàõ, ò¿¿ãýýð ýíý òºðëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ àñóóäàë õ¿íäðýëòýé áîëæ áàéãàà þì. Èéìä çàõ çýýëèéí íèéòëýã çàð÷ìûí äàãóó õºðºíãº îðóóëàã÷, çóðàã òºñëèéí áà áàðèëãûí ã¿éöýòãýã÷ áàéãóóëëàãóóäûí õîîðîíäûí àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé óÿëäààã çîõèöóóëàõ ¿¿äíýýñ ýíýõ¿¿ “Ìîíãîë Óëñûí öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéã 2002 îíû 8 ñàðààñ 2003 îíû 4 ñàð õ¿ðòýë õàìòàðñàí ãðóïï àæèëëàæ, á¿ðýí õýìæýýíèé áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé ¿íäñýí äýýð ÁÕÁÍÀÀÃ-èéí ñàëáàðûí øèíæëýõ óõààí òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí õóðàëä îðóóëæ áàéíà. Ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ÒÝÕÅÃ (õóó÷èíààð ÝÕÓÃ)-ûí äàðãûí òóøààëààð áàòëàãäñàí ýêñïåðòèçèéí ãðóïï, ÁÕÁÍÀÀÃ, ÄÁÕÃ-ûí øèéäâýðýýð áàðèëãûí öàõèëãààí èíæåíåð¿¿äèéí ýêñïåðòèçèéí ãðóïï-ä òóñ òóñ ¿ç¿¿ëæ, õîëáîãäîõ ñàíàë, çºâëºìæèéã òóñãàñíààñ ãàäíà ÒÝÕÅÃ-ûí íýãäñýí ðåäàêöèéí ãðóïïòýé õàìòðàí íèéòýä íü õÿíàæ õýâëýëòýíä áýëòãýâ. Ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõäàà Ìîíãîë óëñûí öàõèëãààí õàíãàìæèéí áàéäàë, öàã óóðûí îíöëîãèéã òóñãàõ, óëìààð ÎÕÓ-ûí “Ïðàâèëà óñòðîéñòâà ýëåêòðîóñòàíîâîê” íýðòýé 1998, 2002 îíû õýâëýëèéã òóëãóóð áîëãîí èíòåðíåòýä áàéãàà ä¿ðìèéí øèíý õýëýëö¿¿ëýã, Øâåäèéí “Swedish regulations for design and maintenance of electrical installations”, ÀÍÓ-ûí “Electrical code” çýðãèéã áàðèìòëàí, òýäãýýðòýé òàíèëöàæ øààðäëàãàòàé çààëòûã íýìæ îðóóëñàí áîëíî. Ýíýõ¿¿ “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” íü Äýä á¿òöèéí äýä ñàéäûí 2002 îíû 5-ð ñàðûí 8-íû ºäðèéí 12/02 òîîòîîð áàòàëñàí “Öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí óãñðàëòûí ä¿ðýì” áîëîâñðóóëàõ òåõíèêèéí äààëãàâàðûí äàãóó õèéãäñýíýýñ ãàäíà òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýëèéí äàãóó “çàõ çýýëèéí õàðèëöààíû øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýõ” çààëòòàé óÿëäóóëàí ãýðýëò¿¿ëãèéí áà òýñðýõ àþóëòàé îð÷èíû, òîîëóóðûí á¿ëýã õýä õýäí øèíý çààëò, òóõàéëáàë, ìîíãîë ãýðèéí öàõèëãààí õàíãàìæ, 3 áà 5 óòàñòàé ñèñòåì, ãýðýëò¿¿ëãèéí çàðèì òîíîãëîëûí ººð÷ëºëò, òýñðýõ àþóëòàé áîäèñûí íýð, õèìèéí á¿òýö, ýëåêòðîí òîîëóóð, àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéí òóõàé çààëòóóä îðñîí áîëíî. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí äýýð äóðüäñàí îíöëîã, àíõ óäàà ìºðäºõ ãýæ áàéãàà, öààøèä æèë á¿ð, ýñâýë òîäîðõîé õóãàöààíä òîäîòãîë õèéõ áîëîìæ çýðýãò ¿íäýñëýí 7 á¿ëýã, 33 äýä á¿ëýãòýé õèéæ, ìîíãîë îðíû öàõèëãààíæóóëàëò, çóðàã òºñºë, áàðèëãûí àæèëä çîðèóëñàí õºðñ, öàã óóðûí õîëáîãäîëòîé 8 õàâñðàëò, ä¿ðýìä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãäýõ íýð òîìú¸îíû Îðîñ-Àíãëè-Ìîíãîë ¿ãèéí òîâú¸ã çýðãèéã îðóóëæ áîëîâñðóóëàâ. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” íü äàðààõ ¿íäñýí á¿ëýã, ç¿éëýýñ á¿ðäýæ áàéãàà þì. ¯¿íä: 1. Åðºíõèé ä¿ðýì á¿ëýã íü öàõèëãààíû çóðàã òºñºë, áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí íèéòëýã ç¿éë, åðºíõèé øààðäëàãà, öàõèëãààí õàíãàìæ, öàõèëãààí øóãàì ñ¿ëæýýíèé äàìæóóëàõ óòñûã ñîíãîõ, öàõèëãààí àïïàðàò áîëîí áîãèíî çàëãàëòûí íºõöºë, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèéã òîîöîîëîõ, ãàçàðäóóëãà, öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí òóðøèëò çýðýã ç¿éëèéã áàãòààñàí áºãººä íèéòäýý 79 õóóäàñòàé.

2. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã äàìæóóëàõ á¿ëýãò öàõèëãààí äàìæóóëàõ óòàñ, 35 êÂ õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé ã¿éäýë äàìæóóëàõ øèí, 220 êÂ õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé êàáåëü øóãàìûã òàâèõ, ñóíãàõ çàð÷èì, 1 êÂ õ¿ðòëýõ áà 1 êÂ-îîñ äýýø õ¿÷äýëòýé àãààðûí øóãàìûã ñîíãîõ àðãà÷èëàë, õàìãààëàëòûí òóõàé àâ÷ ¿çñýí áîëíî. Ìºí ÀØ-ûã áóñàä èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæòàé îãòëîëöîõ, õàæóóãààð íü ºíãºðºõ òàëààð äýëãýðýíã¿é îðñîí áºãººä íèéòäýý 80 õóóäàñòàé. 3. Õàìãààëàëò áà àâòîìàòèê á¿ëýãò öàõèëãààí õàíãàìæ, øóãàì ñ¿ëæýýíèé õàìãààëàëòûã ñîíãîõ, ðåëå õàìãààëàëò áà àâòîìàòèê, òåëåìåõàíèêèéí á¿õ òºðëèéí õýðýãñýë, òºõººðãººð õýðõýí òîíîãëîõ òóõàé îðóóëñàí áàéíà. Õóóäàñíû òîî 50. 4. Õóâààðèëàõ áàéãóóëàìæ áà äýä ñòàíö á¿ëýãò õóâüñàõ ã¿éäëèéí 1 êÂ õ¿ðòëýõ áà òîãòìîë ã¿éäëèéí 1.5 êÂ õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé õóâààðèëàõ áàéãóóëàìæèéã áàéãóóëàõ, 1 êÂ-îîñ äýýø õ¿÷äýëòýé õóâààðèëàõ áàéãóóëàìæ áà äýä ºðòººã áàéãóóëàõ áîëîí àÿíãàíû õýò õ¿÷äëýýñ õàìãààëàõ, õóâèðãóóðûí äýä ºðòºº áà àêêóìóëÿòîðûí áàéãóóëàìæèéí òóõàé àâ÷ ¿çñýíýýñ ãàäíà öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí áàéðøóóëàõ òàëààð õýä õýäýí ¿ç¿¿ëýõ çóðàã õàâñðàãäñàí áºãººä íèéò 61 õóóäàñòàé. 5. Öàõèëãààí õ¿÷íèé òºõººðºìæ, öàõèëãààíû áàéð á¿ëýãò öàõèëãààí ìàøèí, ãåíåðàòîð, ñèíõðîí êîìïåíñàòîð, õºäºëã¿¿ð áîëîí íèéòëýã çîðèóëàëòûí êðàí, ëèôòíèé öàõèëãààí õàíãàìæ, áàéãóóëàõ çàð÷èìûí òàëààð îðóóëñàí áºãººä 26 õóóäàñòàé. 6. Öàõèëãààí ãýðýëò¿¿ëýã áà îðîí ñóóö, îëîí íèéòèéí áàðèëãûí öàõèëãààí òîíîãëîë á¿ëýãò ýíý ÷èãëýëä õàìðàãäàõ ãàäíû áà äîòîðõ öàõèëãààí õàíãàìæ, ÷èìýãëýëèéí ãýðýëò¿¿ëýã, ¿çâýðèéí ãàçàð, êëóá, ñïîðòûí áàéãóóëàìæèéí öàõèëãààí ãýðýëò¿¿ëýã, õ¿÷íèé òîíîãëîëûã áàðüæ áàéãóóëàõ òóõàé îðóóëñàíààñ ãàäíà îð÷èí ¿åèéí ãýðýëò¿¿ëãèéí ñèñòåìèéí ººð÷ëºëòèéã àëü áîëîõîîð òóñãàõ ÷èãëýë áàðèìòàëñàí áîëíî. Íèéò 28 õóóäàñòàé. 7. Òóñãàé çîðèóëàëòûí òºõººðºìæèéí öàõèëãààí òîíîãëîë á¿ëýãò òýñðýõ áà ãàëûí àþóëòàé îð÷èíä öàõèëãààí òîíîãëîëûã õýðõýí òàâèõ, ÿìàð øààðäëàãà òàâèãäàõ òàëààð òîäîðõîé çààæ îðóóëñàí áºãººä øèíý ìàòåðèàëààð áàÿæóóëæ ºãñºí þì. Ìºí öàõèëãààí õàëààëãûí áà ãàãíóóðûí öàõèëãààí òîíîãëîëä òàâèãäàõ øààðäëàãà, áàðüæ áàéãóóëàõ çàð÷èìûã òîäîðõîé îðóóëñàí áîëíî. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéã áîëîâñðóóëàõäàà îëîí óäààãèéí ÿðèëöëàãà, ýêñïåðòèçèéí ø¿¿ìæýýñ ä¿ãíýëò õèéæ, îð÷óóëãûí íýð òîìú¸î çàðèì èëýðõèéëýëèéã õýðõýí çîõèöóóëàõ, ÿàæ á¿ëýãëýõ àñóóäëûã ÷óõàë÷èëæ, õýëýëöñýíèé ýöýñò îð÷óóëãûã íýã ìºð áîëãîæ, çàðèì ¿ã õýëëýãèéã õàâñàðãàõ, ìàíàé îíöëîãòîé óÿëäàí øèíý ç¿éë, çààëò îðæ áàéãàà, ÎÕÓûí ä¿ðìèéã ¿íäýñëýëã¿é õóóëáàðëàõ íü ¿ð ä¿íòýé áèø ãýæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð çàðèì äýä á¿ëãèéã, òóõàéëáàë îðîí ñóóö, îëîí íèéòèéí áàéãóóëàìæèéí öàõèëãààí òîíîãëîë ãýñýí äýä á¿ëýãò íýìýëò õèéæ øèëæ¿¿ëñýí áîëíî. Áàðèëãûí ñàëáàðò ìºðäºæ áàéãàà õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ãèéí øààðäëàãàíä íèéö¿¿ëýí “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí áàòëóóëæ ìºðä¿¿ëýõýýð óã ä¿ðìèéí òàíèëöóóëãà, Øèíæëýõ óõààí òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí øèéäâýð, Ñàéäûí òóøààëûí òºñºë çýðãèéã õàâñàðãàâ. ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÃ× ÀÃÅÍÒËÀÃ-ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, ÍÈÉÒÈÉÍ ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÃÀÇÀÐ

Òºñºë ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, ÍÈÉÒÈÉÍ ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÃÀÇÀÐ Øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí õóðëààñ øèéäâýðëýñýí íü: 1. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéã ÁÕÁÍÀÀÃ-ûí øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëöýýä Äýä á¿òöèéí ßàìààð áàòëóóëæ, ìºðäºõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ. 2. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” áîëîâñðóóëàõ àæèë äóóññàí òóë ÁÕÁÍÀÀÃ-ûí ØÓÒÈÑ-èéí ÝÕÈÑ-òàé 2002 îíû 8-ð ñàðä áàéãóóëñàí ãýðýýã äóóñãàâàð áîëãîõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ.

Цахилгаан техникийн хэмжилзїйн лавлах Хэмжигдэхїїн Урт Масс Хугацаа Гїйдлийн хїч Хурд Хурдатгал Ажил, эрчим хїч Хїч Чадал Цахилгааны тоо Хїчдэл, цахилгаан хєдєлгєгч хїч Цахилгаан багтаамж Гїйдлийн нягт Цахилгаан эсэргїїцэл Цахилгаан дамжуулац Хувийн эсэргїїцэл Хуурмаг чадал Соронзон урсгал Соронзон нєлєєлгє Соронзон орны хїчлэг

Нэгжийн нэр

Нэгжийн хэмжээ Їндсэн хэмжигдэхїїн метр М килограмм Кг секунд С ампер А Механик хэмжигдэхїїн секундэнд метр М/с секунд2-д метр М/с2 жоуль буюу Кг.м2/с2=Ж ватт-сек ньютон Кг.м2/с2=Ж/м ватт Кг.м2/с3=В.А Цахилгаан хэмжигдэхїїн кулон А.с=Кл

Тэмдэглээ М Кг С А

m kg S A

М/с М/с2 Ж

M/s M/s2 J

Н Вт

N W

Кл

C

вольт

Кг.м2/А.с2=В

В

V

Фарад

А2с3/кг.м2=с/Ом

Ф

F

Кв.метр ампер Ом

А/м2 Кг.м /А2с3=с/Ом

А/м2 Ом

A/m2 W

Сименс

А/м2

См

S

Метрт ом

Ом.м

Ом.м

W.m

Вар

Вар

Var

Вебер

Кг.м2/с3 Соронзон хэмжигдэхїїн В.с

Вб

Wb

Тесла

В.с/м2

Т

T

Метрт ампер

А/м

А/м

A/m

кгс.м 0.102 3.67*105 1 427

Ккал 2.39*104 860.0 2.34*10-3 1

м.х. 1.36*10-3 1.33*10-2 1 5.69

Ккал/с 1.107 2.34*10-3 0.176 1

2

Эрчимийг шилжїїлэх хїснэгт 1Ж 1кВтц 1 кгс.м 1 ккал/с

Ж 1 360*106 9.81 4.19*103

кВтц 2.78*10-7 1 2.72*10-6 1.16*10-3 Чадлыг шилжїїлэх хїснэгт

1 Вт 1 кгс.м/с 1 м.х. 1 ккал/с

Вт 1 9.81 736 4.19*103

Кгс.м/с 0.120 1 75 427

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

1.1. ЕРЄНХИЙ ХЭСЭГ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 1.1.1 Монгол Улсын Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм (ЦТТБД)-д Монгол улсын “Барилгын хууль”, “Эрчим хїчний тухай хууль”, Засгийн газраас баталсан “Цахилгаан эрчим хїч хэрэглэх дїрэм”, Дулааны эрчим хїч хэрэглэх дїрэм”, “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт баригдах барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах журам” БНбД 11-03-02, бусад холбогдолтой тєрєл бїрийн “Барилгын норм ба дїрэм” (цаашид БНбД гэх) зэрэг техникийн баримт бичгийн дагуу цахилгаан эрчим хїчний їйлдвэрлэл, хуваарилалт, хэрэглээний техник, технологид гарч байгаа шинэлэг зїйл, улс орны цаг уур, эдийн засгийн онцлог нєхцєл байдлыг тусгах зорилт тавьсан болно. “Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм” (цаашид Дїрэм гэх)-ийг шинээр барьж байгуулж байгаа, цаашид байгуулах, улмаар єргєтгєл, шинэтгэл хийх нийтлэг зориулалтын цахилгаан тоног тєхєєрємж болон тусгай зориулалтын, шинэ хийц загварын цахилгаан тоног тєхєєрємж, байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын бїх тєрлийн ажлыг гїйцэтгэх, удирдан зохион байгуулахад мєрдєхєєс гадна ашиглалтын нєхцєлд шалган зааварлахад хэрэглэнэ. Энэхїї дїрмийн 6, 7-р бїлэгт дурдагдаагїй гадаадаас шинээр орж ирж байгаа тусгай зориулалтын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд тїїнийг дагалдах захирамжлах техникийн баримт, бичгээр журамлана. Дїрмийн їндсэн шаардлагыг энэхїї дїрэмд дурдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй хийц, ажиллах нєхцєлєєрєє адил тєстэй цахилгаан тоног тєхєєрємж, байгууламжинд хэрэглэж болно. Ажиллаж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд энэхїї дїрмийн зарим шаардлагыг цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй адилавтар байвал, дїрэмд авч їзсэн цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй ерєнхий їзїїлэлтээрээ тохирч байвал, хэрэв єргєтгєх зардал нь техник-эдийн засгийн тооцоогоор батлагдаж байвал, хэрэв єргєтгєл нь аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангахад чиглэгдсэн бол ашиглахыг зєвшєєрнє. Єргєтгєл хийж, шинэчилж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд энэхїї дїрмийн шаардлагууд нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн шинэтгэл хийгдэх хэсэгт, тухайлбал, богино залгалтын гїйдлийн нєхцєлєєр солих шаардлагатай байгаа тєхєєрємжинд хамаарагдана. 1.1.2 ЦТТБД-ийн дагуу цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зураг тєсєл угсралтын ажилд тоног тєхєєрємж, материалыг сонгохдоо Монгол орны байгаль, цаг уурын нєхцєлд тохирсон, эрїїл ахуйн болон галын аюулгїйн шаардлага хангасан, улмаар хїрээлэн байгаа орчиндоо сєрєг нєлєєлєлгїй, Олон улсын стандартын шаардлагатай нийцэж байвал зохино. Энэхїї Дїрэмд дээрх шаардлагуудыг авч їзсэнээс гадна цахилгаан тоног тєхєєрємж, тэдгээрийн ашиглалт, туршилтын явцад зайлшгїй хийгдэх тєлєвлєгєєт урьдчилан сэргийлэх їзлэг, тохируулга, засвар, тїїнчлэн аюулгїй ажиллагааны ба техникийн ашиглалтын дїрмийн шаардлагаар їечлэн хийгдэх сургалт, їйлчилгээний хїмїїсийн їзлэг, шалгалтын їр дїнг ашиглаж боловсруулсан болно.


11

БД 43-101-03 1.1.3 Цахилгаан тоног тєхєєрємж (ЦТТ) гэж цахилгаан эрчим хїчийг їйлдвэрлэх, хувиргах, хувьсгах, дамжуулах, хуваарилах ба эрчмийн єєр тєрєлд хувиргах зориулалттай машин, тєхєєрємж, шугам, туслах тоноглол, байгууламж (тэдгээрийг суурилуулсан барилга байгууламж)ын бїрдлийг нэрлэнэ. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг цахилгааны аюулгїйн нєхцлєєр (їйлчлэх хїчдлийн утгаар нь) 1 кВ хїртэл ба 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гэж ангилна. 1.1.4 Ил буюу гаднах цахилгаан тоног тєхєєрємж гэж атмосфер, хїрээлэх орчин, цаг уурын їйлчлэлээс байшин, барилгаар хамгаалагдаж халхлагдаагїй цахилгаан тоног тєхєєрємжийг нэрлэнэ. Мєн саравч (асар), сараалж тор, хашлагаар халхласан бол гаднах гэж їзнэ. Хаалттай буюу дотор байрлуулах цахилгаан тоног тєхєєрємж гэж атмосферийн гадны їйлчлэлээс хамгаалагдсан барилга байшингийн дотор байрлах цахилгаан тоноглолыг нэрлэнэ. 1.1.5 Зєвхєн мэргэжсэн їйлчилгээний хїмїїс (1.1.14) орох эрхтэй цахилгаан тоног тєхєєрємж байрлах тухайлбал тороор тусгаарлагдсан байрны хэсгийг цахилгаан байр гэнэ. 1.1.6 Агаарын харьцангуй чийглэг нь 60 %-иас хэтрэхгїй бол хуурай байр гэнэ. Тийм байранд 1.1.9-1.1.12-д заасан нєхцєл бїрдээгїй бол ердийн байр гэж нэрлэнэ. 1.1.7 Уур ба усжих конденсат чийг богино хугацаанд бага биш хэмжээгээр ялгарах байрыг чийгтэй байр гэж нэрлэнэ. Харин агаарын харьцангуй чийглэг нь 60%-иас их, 75 %-иас хэтрэхгїй байна. Агаарын харьцангуй чийглэг нь удаан хугацааны 75 %-иас дээш байх байрыг нойтон байр гэнэ. 1.1.8 Агаарын харьцангуй чийглэг 100 % орчимд, (байрны тааз, хана, шал ба доторх тоноглол нь чийгээр бїрхэгдсэн) байвал онцгой нойтон байр гэж нэрлэнэ. 1.1.9 Тєрєл бїрийн дулаан (цацраг)-ны їйлчлэлээр халуун нь тогтмол буюу тодорхой (1 хоногоос илїї) хугацаанд +35 °С (жишээлбэл, хатаагуур, хатаалгын ба шатаах пийшин, зуухны газар г.м)-ын температуртай байрыг халуун байр гэнэ. 1.1.10 Їйлдвэрлэлийн нєхцєлтэй уялдан їїссэн тоос нь дамжуулах утсанд суух, машин тєхєєрєгийн дотор нэвтрэх хэмжээнд хїрсэн байрыг тоостой байр гэнэ. Тоостой байрыг гїйдэл дамжуулах ба дамжуулахгїй гэж хоёр ангилна. 1.1.11 Тогтмол буюу тодорхой хугацаанд хортой уур, хий, шингэн агуулж байдаг, улмаар цахилгаан тоноглолын тусгаарлага ба гїйдэл дамжуулах хэсгийг гэмтээх болох хєгц, хаг їїсч, хуримтлагдах нєхцєлтэй байрыг химийн идэвхтэй ба органик орчинтой байр гэнэ. 1.1.12 Цахилаан гїйдлийн нэрвэгдэл ба нєлєєлєлєєр хїмїїс гэмтэх, амь насаа алдаж болох аюултай байрыг дараах ангилалд хуваана. Їїнд:

1. 2 ба 3-д заасан хэт аюултай ба онцгой аюултай нєхцєл бїрдээгїй байрыг аюулгїй байр гэнэ. 2. Дараах нєхцлийн аль нэгээр нь буюу хавсран тодорхойлогдох байрыг хэт аюултай байр гэнэ. Їїнд: · Нойтон (1.1.8) ба гїйдэл дамжуулах тоостой (1.1.10) байр, · Гїйдэл дамжуулах шалтай (металл, шороон, тємєр-бетон, тоосго) байр, · Халуун (1.1.9) байр, · Хїмїїс нь газар, барилгын тємєр бїтээц, технологийн тєхєєрєг, механизмтай холбогдсон хэсэг нэг талаас, нєгєє талаас цахилгаан тоноглолын тємєрлєг их биетэй нэгэн зэрэг хїрэлцэх боломжтой байр. 1.1.13 Дараах нєхцлєєс аль нэгээр нь тодорхойлогдох байрыг онцгой аюултай байр гэнэ. Їїнд: · Онцгой нойтон (1.1.8) байр, · Химийн идэвхтэй буюу органик орчинтой (1.1.11) байр, · Хоёр ба тїїнээс дээш хэт аюултай нєхцєл (1.1.12-ын 2) нэгэн зэрэг бїрдсэн байр.


12

БД 43-101-03 Ил буюу гаднах цахилгаан тоног тєхєєрємжийг байрлуулах дэвсгэр газарт хїмїїс цахилгаан гїйдэлд гэмтэх, нэрвэгдэж болох, улмаар амь насанд халтай гэж їздэг тул тїїний онцгой аюултай байрын тоонд оруулах нь зїйтэй. 1.1.14 Тос дїїргэмэл цахилгаан тєхєєрєг гэж тоноглолын ердийн нєхцєлд очлох болон нум їїсэх зарим хэсгїїд хоорондоо буюу орчины агаараар дамжин хїрэлцэх боломжийг хязгаарлахын тулд (тусгай) тосонд дїрж суулгасан цахилгаан тоноглолуудыг нэрлэнэ. Тоноглолын параметрийн хэвийн (нэрэлсэн, номиналь) утга гэж їйлдвэрлэгчдээс цахилгаан тоног тєхєєрємжийг нийлїїлэхдээ техник, технологийн хувьд тогтоосон дээд їзїїлэлтийг нэрлэх буюу энэ нь ашиглалт-туршилтын тооцоонд тогтмол байх ба харьцуулах анхдагч параметр нь болох ёстой. Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс гэж цахилгаан тоног тєхєєрємжийн ашиглалтын явцад аюулгїй ажиллагааны техникийн мэргэжлийн зэрэгтэй, єгєгдсєн ажилд (тушаалаар) заавал мэдэх зїйл, цар хэмжээний мэдлэгийг урьдчилан шалгуулж, тусгай бэлтгэгдсэн нэг ба бїлэг хїмїїсийг нэрлэнэ. 1.1.15 Энэхїї Дїрмийн шаардлагыг заавал биелїїлэх їїднээс “ёстой”, “мєрдєнє”, “шаардлагатай”, “зохино”, зїйтэй” гэсэн їгс, эсвэл тэдгээрийг хамтатган хэрэглэх нь зїйтэй. “Дїрэм мэт, дїрмийн дагуу, ёсоороо бол” їгс нь єгєгдсєн шаардлага давамгайлах чанартайг єгїїлэхээс гадна їїнээс ухрах нь заавал їндэслэлтэй, баримттай байх ёстойг илэрхийлэх болно. Харин “Зєвшєєрнє”, “болно” гэдэг їг нь єгєгдсєн техникийн ба шийдлийг тухайн байдлаас болж зайлшгїй хийхээс тїдгэлзэж болох боловч їїнийгээ батлах їйлдэл, баримт тооцоог хавсаргах шаардлагатайг анхаарах ёстой. “Зєвлєж байна” гэсэн їгийг єгєгдсєн шийдэл нь хамгийн зєв оновчтой боловч заавал биелїїлэх шаардлагагїй гэж ойлгож болно. Дїрэмд орсон нормчлогдсон хэмжигдэхїїн, тоон єгєгдлийн утгатай холбогдон заагдсан “багагїй” гэдгийг хамгийн бага утга, “ихгїй” гэдгийг хамгийн их утга гэж гэж авна. Дїрэмд “хїртэл” ба “тїїнээс” гэж заагдсан хэмжигдэхїїний утгыг авахдаа зєвхєн тухайн тоог нь оруулж авах зарчимыг баримитлах ёстой. Хамгийн зохистой хэмжээ, нормыг сонгож авахдаа цахилгааны ба гал (тїймэр)-ын аюулгїй ажиллагааны шаардлага, ашиглалт угсралтын туршилагыг иш їндэс болгоно. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын ерєнхий заалт 1.1.16 Суурилуулах (тавигдах) гэж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїрдэлд орох цахилгаан тоноглол, материалыг Монгол улсын УСТ ба тогтоогдсон журмаар батлагдсан техникийн нєхцєлийг шаардлагыг хангасан байвал зохино. Хэрэглэх машин, тоноглол, багаж хэрэгсэл бусад цахилгаан тєхєєрєг, тїїнчлэн кабель, дамжуулах утасны хийц, гїйцэтгэл, тавих арга ба тусгаарлагын зэрэглэл нь дїрмийн холбогдох бїлгїїдэд заасан шаардлагаар барих сїлжээ, цахилгаан тоног тєхєєрємж, хїрээлэх орчны нєхцєлтэй харгалзан тохирч байвал зохино. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг бїрдїїлж байгаа цахилгаан машин, тоноглол, хэрэгсэлийн хийц, бїтээц, тусгаарлагын ангилал, тавих арга; кабель ба утасны нормчлогдсон, баталгаатай, тооцооны ба горимын тодорхойломж нь тухайн цахилгаан тоног тєхєєрємж, сїлжээний ажлын нєхцєлтэй харгалзан таарч байх ёстой. Иймээс цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хийц нь хїрээлэх орчны їйлчлэл болон дээрх шаардлагатай уялдан зогсож байхаар бїрээс, тулгуур, ивээс, тулаас (шон, тавцан)-тай байх ёстой. 1.1.17 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн барилгын ба ариун цэвэр-техникийн хэсэг (барилгын бїтээц, тїїний элементїїд, дулаацуулга, салхилуулга, усан хангамж г.м) нь энэхїї дїрэмд орсон нэмэгдэл шаардлагыг заавал хангахаас гадна Монгол улсад мєрдєж байгаа бусад “Барилгын норм ба дїрэм”-тэй харгалзан тохирч байвал зохино. 1.1.18 Цахилгаан тоног тєхєєрємж нь хїрээлэн байгаа орчныг бохирдуулахгїй байх, хортой буюу саад болох шуугиан, доргилт, цахилгаан ороноос хамгаалах талаар мєрдєж байгаа захирамжлах баримт бичгийн шаардлагыг хангах ёстой. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зураг тєсєлд хог, хаягдлыг тухайлбал, химийн бодис, тос, техникийн ус зэргийг цуглуулах, зайлуулах арга хэмжээг тусгаж єгєх ёстой. Мєн хїрээлэн байгаа орчныг хамгаалах мєрдєгдєж байгаа шаардлагатай уялдуулан тухайн хогийг усан сан, борооны ус цуглуулах систем, гуу жалга болон эдгээр хогийг зориулалтгїй нутаг дэвсгэрт хаяхыг хориглоно.


13

БД 43-101-03 1.1.19 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїрдэлт, схем сонгох зураг тєсєл хийхдээ заавал техник эдийн засгийн харьцуулалтын їндсэн дээр энгийн, найдвартай схем хэрэглэх, ашиглалттуршилтыг тооцож шинэ техник нэвтрїїлэх, єнгєт тємєрлєг, бусад ховор материалыг бага, хэмнэлттэй зарцуулах зарчмыг тусгах ёстой. Цахилгааны буюу хєрсний зэврэлт їїсэх аюултай нєхцєл бїхий бїс нутагт барилга байгууламж, тоног тєхєєрємж, дамжуулах хоолой ба бусад газрын доорхи инженерийн сїлжээг хамгаалах арга хэмжээг тусгаж єгвєл зохино. 1.1.20 Цахилгаан тоног тєхєєрємж, тїїний хэсэг, эд анги тус бїрийн схем нь энгийн, харагдахуйц; бичлэг, тєрєлжилт нь нэг маягийн; єнгєєр ялган танихад хялбар байх нєхцлийг хангах ёстой. 1.1.21 Цахилгаан тоног тєхєєрємж бїрт нэгэн тєрлийн шиний їсэг тоон ба єнгєний тэмдэглээ адилхан байх ёстой. Шин нь дараахь ялгац єнгє, тэмдэглээтэй хийгдсэн байвал зохино. Їїнд:

1. Гурван фазын хувьсах гїйдлийн хувьд: А фазын шинийг шар єнгєєр, В-г ногооноор, С-г улаанаар, ажлын нойлтуулгын шин (N)-ийг цэнхэр єнгєєр будах ба нойлын хамгаалалтын їїрэг гїйцэтгэх нєхцєлд шар ногоон єнгийн тууш зураас гаргаж тэмдэглэнэ. 2. Нэг фазын хувьсах гїйдлийн хувьд: Тэжээлийн їїсгїїрийн ороомгийн эхтэй холбогдсон А шинийг шар єнгєєр; ороомгийн тєгсгєлтэй холбогдсон В шинийг улаан єнгєєр тэмдэглэнэ. Нэг фазын гїйдлийн шин нь 3 фазын системийн шинээс салбарласан бол тухайн фазыг харгалзах шинийн єнгєєр тэмдэглэнэ. 3. Тогтмол гїйдлийн хувьд: Эерэг шин (+)-ийг улаан, сєрєг (-)-ийг хєх єнгєєр будаж єгєх ба ажлын нойл (М)-ийг цэнхэрээр тэмдэглэнэ. 4. Бэлтгэлд ба нєєцєнд байгаа їндсэн шинийн хувьд: Хэрэв бэлтгэл шин нь їндсэн шинийн аль нэгийг орлох бол тїїнийг їндсэн шинийн єнгєєр хєндлєн зурвас тавьж тэмдэглэнэ. Єнгєний тэмдэглээ нь тїїний бїх уртын дагууд хийгдсэн бол хїчтэй хєргєлттэй буюу зэврэлийн эсрэг хамгаалалттай шин болохыг илтгэнэ. Єнгєний тэмдэглээг шинийн бїх уртын дагуу биш, зєвхєн шиний холбогдох хэсэгт: єнгєний, зєвхєн їсэг-тоон тэмдэглээ, эсвэл єнгєний ба їсэг-тоон тэмдэглээ хосолсон байхыг зєвшєєрнє. Хэрэв тусгаарлагагїй шин нь тухайн їед хїчдэлтэй, їзлэг хийх боломжгїй бол тэмдэглээ хийхгїй байхыг зєвшєєрнє. Энэ нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийг їйлчлэх їеийн аюулгїй ажиллагааны болон харагдах тодорхой байдлыг бууруулахгїй байх ёстой. 1.1.22 Хуваарилах байгууламжид шинийг байрлуулахдаа дараах журмыг баримтлах шаардлагатай. Їїнд:

1. Гурван фазын хувьсах гїйдэлтэй, хаалттай хуваарилах байгууламж (бэлэн хийцийн бїрдмэл хуваарилах байгууламжнаас бусад)-нд шинийг байрлуулахдаа дараахь нєхцлийг биелїїлэх ёстой. Тухайлбал, * Цуглуулах ба тойруу шин, тїїнчлэн бїх тєрлийн секц холбох шин босоо байрлалтай байвал А-В-С гэж дээрээс нь доош нь, хэрэв хэвтээ, налуу, гурвалжин байрлалтай байвал їйлчилгээний гудамаас хамгийн хол шинийг А, дундахыг В, ойрхоныг нь С; * Цуглуулах шинээс салбарласан бол їйлчилгээний гудамаас (хэрэв гурван гудамтай бол дундаас нь) харж зїїнээс нь баруун тийш А-В-С гэж байрлуулна. 2. Гурван фазын хувьсах гїйдэлтэй, нээлттэй хуваарилах байгууламжинд дараахь нєхцлийг биелїїлэх ёстой. Тухайлбал, * Цуглуулах ба тойруу шин, тїїнчлэн бїх тєрлийн секц холбох шин, шїнтлэх холбоос, цагираг бїдїївчин дахь холбоостой бол зэрэгт ерєнхий трансформаторын єндєр хїчдэлтэй шинийн А талаас, * Ил хуваарилах байгууламжид цуглуулах шиний салбарлалтыг трансформаторын шин талаас харахад шиний холболтын байрлал нь зїїнээс баруун тийш А-В-С нєхцєлийг хангах естой. Шїїгээн дэх салбарласан шинийн байрлал нь цуглуулах шинтэй харьцуулахад тэдгээрийн байрлалаас хамааралгїй, ижилхэн дараалалтай байвал зохино. 3. Тогтмол гїйдэлтэй хэлхээнд шин нь дараахь байрлалын нєхцлийг хангах ёстой. Їїнд: * Цуглуулах шин босоо байрлалтай бол дээд талд нь М, дундах нь(-), доодох нь(+); * Цуглуулах шин хэвтээ байрлалтай бол їйлчилгээний гудамаас шинийг харахад хамгийн алс байгаа нь М, дундах нь (-), ойрхон нь (+); БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

14

БД 43-101-03 * Цуглуулах шинийн салбарлалтанд бол їйлчилгээний гудамаас харахад зїїн талын шин нь М, дундах нь (-), баруун нь (+) байна. Зарим онцгой тохиолдолд, тухайлбал, дээрхи шаардлагыг биелїїлэхэд цахилгаан тєхєєрємжинд онцгой хїндрэл учруулах (жишээлбэл, цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын утасны байрлалыг єєрчлєхєд дэд станцын ойролцоо тусгай тулгуур босгох зайлшгїй шаардлага гарах г.м) буюу дэд станц дээр хїчдэлийг 2 ба тїїнээс илїї шатлалаар хувьсгах хэрэгцээ гарвал дээрхи шаардлагаас татгалзахыг зєвшєєрнє. 1.1.23. Їйлчилгээний ба гадны хїмїїсийн аюулгїй байдлыг дараах замаар хангана. Їїнд:

· Тогтоосон (тооны) тусгаарлагыг хэрэглэх, шаардлагатай гэж їзвэл нэмэгдїїлэх, · Давхар тусгаарлагыг хэрэглэх, · Гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртлэх тогтоосон зайг мєрдєх, гїйдэл дамжуулах хэсгийг халхалж хаалт, хашлага хийх, · Санамсаргїй хїчдэлтэй тоног тєхєєрємжийг найдвартай хурдан їйлчилгээтэй автоматаар шугам сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг хамгаалалтаар тус тус хамгаалах, · Санамсаргїй хїчдэлтэй болсон цахилгаан тоног тєхєєрємж, сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг найдвартай, хурдан їйлчилгээтэй автоматаар таслах, · Алдаатай їйлдэл хийх ба гїйдэл дамжуулах хэсэгт хїрэлцэх явдлыг сэргийлэх зорилгоор тїгжих, цоожлох, хязгаарлах, хориглох хэрэгсэл тавих, · Тусгаарлага гэмтэсний улмаас цахилгаан тоноглолын их бие нь хїчдэлтэй болж мэдэх, цахилгаан тєхєєрємжийн элемент, тїїний их биеийг газардуулах буюу нойлтуулах, · Потенциалыг тэгшитгэх, · Хуваагч трансформаторыг хэрэглэх, · 50 Гц-ийн давтамжтай хувьсах гїйдлийн хувьд 42 (50) В тїїнээс доош, тогтмол гїйдлийн хувьд110 В тїїнээс доош хїчдэлийг хэрэглэх, · Урьдчилан анхааруулж сануулах дохиолол, бичээс, зурагт хуудас хэрэглэх, · Цахилгаан орны хїчлэгийн бууруулах тєхєєрємж хэрэглэх, · Цахилгаан орны хїчлэг нь зєвшєєрєгдєх нормоос хэтэрч болох цахилгаан тєхєєрємжинд цахилгаан орны їйлчлэлээс хамгаалах зориулалттай хэрэгслийг ашиглах г.м. 1.1.24. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємж бїхий байранд тусгаарлагагїй ба тусгаарлагатай гїйдэл дамжуулах хэсгийг хїрэлцэх хїчдэлийн хамгаалалтгїйгээр, єєрєєр хэлбэл тухайн нєхцєлд ийм тєрлийн хамгаалалт ямар нэг єєр зорилгоор (жишээлбэл, механик їйлчлэлээс хамгаалах г.м) шаардлагагїй бол байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин цахилгаан тоноглолын хэсэгт хїрэлцэх їйлдлийн їед хэвийн їйлчилгээ хийх, явуулах їед аюулгїй байх ёстой. 1.1.25. Орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламж, тїїнтэй тєстэй байруудад гїйдэл дамжуулах хэсгийг хааж хаших, хязгаарлах, зориулалтын хашлага нь битїї хаалттай, їйлдвэрийн цахилгааны байранд битїї хаалттай, торон ба сараалжин нїхтэй байхыг зєвшєєрнє. Хязгаарлах ба хааж хаших бїх тоноглол нь тїлхїїр, багаж хэрэгслэлийн тусламжтайгаар нээж хаах, авах боломжтой хийгдвэл зохино. 1.1.26. Бїх тєрлийн хязгаарлах хаалт хашлага нь тухайн нєхцєлд тохирсон хангалттай механик бєх бат байх ёстой. 1 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй байранд хязгаарлах хашлагын, тємєр хийцийн ялтасны зузаан нь 1 мм-ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утас, кабелийг механик гэмтлээс хамгаалах зориулалттай хэрэгсэл нь аль болохоор тухайн машин, багажын хийцэд суулгах буюу оруулж хийгдсэн байвал зохистой. 1.1.27. Їйлчилгээний хїмїїсийг нь цахилгаан гїйдлийн нэврэгдэл, цахилгаан нумны їйлчлэл г.м-ээс сэргийлэх, хамгаалахын тулд бїх цахилгаан тоног тєхєєрємжийг хамгаалах хэрэгсэл, мєн “Ашиглаж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хамгаалах хэрэгслэлийг турших ба хэрэглэх дїрэм”-ийн дагуу анхны тусламж їзїїлэх хэрэгсэлээр тус тус хангаж єгсєн байх ёстой. Тос дїїргэмэл аппарат, хэрэгсэл, кабель, тїїнчлэн тос, лак, хар тос г.м-ээр бїрхїїлсэн буюу нэвчїїлсэн цахилгаан тоноглолоос бїрдсэн галын болон, тэсрэх аюултай цахилгаан тоног тєхєєрємж нь энэхїї дїрмийн харгалзах 7.1 ба 7.2 бїлгїїдэд тусгагдсан шаардлага биелэгдэж байх ёстой. Ийм тєрлийн цахилгаан тоног, тєхєєрємжийг ашиглалтанд єгєхдєє мєрдєгдєж байгаа журмын дагуу гал эсэргїїцэх багаж, эд хэрэгсэл, материалаар хангасан байвал зохино. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

15

БД 43-101-03 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг эрчим хїчний системд холбох 1.1.28. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг эрчим хїчний системд холбохдоо Монгол улсын “Эрчим хїчний тухай хууль”, Засгийн газрын баталсан “Цахилгаан эрчим хїч хэрэглэх дїрэм”, “Эрчим хїчний шугам сїлжээг хамгаалах дїрэм-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг ашиглалтад єгєх 1.1.29. Шинээр баригдсан, шинэчлэн тєхєєрємжилж єргєтгєсєн, цахилгаан тоног тєхєєрємж, тэнд тавигдсан цахилгаан аппарат хэрэгсэл нь хїлээн авах, хїлээлгэн єгєх туршилтанд орох ёстой (бїлэг 1.7-г їзэх). Шинээр баригдсан, шинэчлэн тєхєєрємжилж єргєжсєн цахилгаан тоног тєхєєрємжийг ашиглалтанд оруулахдаа мєрдєгдєж байгаа журмын дагуу хїлээн авсны комиссын дїгнэлтийг їндэслэн байнгын ашиглалтанд авна. 1.2. ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ БА ЦАХИЛГААН ШУГАМ СЇЛЖЭЭ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 1.2.1 Дїрмийн энэхїї бїлэг нь цахилгаан хангамжийн бїх систем, шугам сїлжээнд хамаарагдана. Газрын доорх, уурхайн болон зїтгїїр-татуургын зэрэг бусад тусгай зориулалтын цахилгаан хангамжийн систем нь энэ бїлгийн шаардлагаас гадна тухайн їйлдвэрийн тусгай дїрмийн шаардлагатай давхар нийцэж байх ёстой. 1.2.2 Єєр хоорондоо цахилгаан, дулааныг їйлдвэрлэх, хувиргах, хуваарилах, їйлдвэрлэлийн їргэлжилсэн тасралтгїй процессийн нэгдмэл горимоор холбоотой, горимын ерєнхий удирдлага бїхий цахилгаан станц, цахилгаан ба дулаан шугам сїлжээний нэгтгэлийг эрчим хїчний систем (ЭХС) гэнэ. Эрчим хїчний системийн цахилгаан станц, цахилгаан шугам сїлжээний цахилгаан тоног тєхєєрємжийн нэгтгэлийг ЭХС-ийн цахилгаан хэсэг гэнэ. 1.2.3. Цахилгаан эрчим хїчийг їйлдвэрлэх, дамжуулах, хуваарилах ба хэрэглэх г.м. технологийн процессийн нэгдэлтэй эрчим хїчний системийн цахилгааны хэсэг, тїїнээс тэжээгдэж байгаа хэрэглэгчдийг цахилгаан хангамжийн эрчим хїчний систем гэнэ.

* Хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хїчээр хангахыг цахилгаан хангамж гэнэ. Хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хїчээр хангах зориулалттай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн нэгдлийг цахилгаан хангамжийн систем гэнэ. * Эрчим хїчний системээс холбогдсон хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг тєвлєрсєн цахилгаан хангамж гэнэ. * Тодорхой бїс нутагт баригдсан цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж, хуваарилах зориулалттай цахилгаан тоног тєхєєрємж, дэд єртєє, хуваарилах байгууламж, гїйдэл дамжуулах агаарын ба кабель шугамын нэгдлийг цахилгаан сїлжээ гэнэ. * Цахилгаан эрчим хїчийг єєр тєрлийн эрчим хїчинд хувиргах зориулалттай цахилгаан хэрэгсэл, тоноглол, тєхєєрєг, механизм зэргийг цахилгаан эрчим хїчний хїлээн авагч (цахилгаан хэрэгсэл) гэж нэрлэнэ. * Тодорхой нутаг дэвсгэрт байрлах, технологийн процессоор холбоотой цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгч нэг буюу бїлэг хїлээн авагчдыг цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгч, цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгчид гэнэ. 1.2.4. Цахилгаан эрчим хїчний хїлээн авагч ба бїлэг хэрэглэгчдийн тэжээлийн хамааралгїй бие даасан їїсгїїр гэж цахилгаан хэрэглэгчдийн тэжээлийн їїсвэр нь доголдох, тасрах, єєр хэрэглэгчдийг тэжээх зэрэг аваарийн горимын дараа хїчдэл нь энэхїї дїрмээр тогтоогдсон хязгаарт баригдаж байх тэжээлийн їїсгїїрийг нэрлэж болно. Тэжээлийн їл хамаарах (хамааралгїй) эх їїсвэрийн тоонд нэг ба хоёр цахилгаан станц, дэд станц, тэжээлийн хоёр секц буюу шиний систем орно. Гагцхїї дараах хоёр нєхцєл нэгэн зэрэг биелэгдэж байх ёстой. Їїнд: * Шиний систем буюу секц бїр нь їл хамаарах тэжээлийн їїсгїїрээс тэжээлтэй байх,


16

БД 43-101-03 * Шиний секц (систем) нь єєр хоорондоо холбоогїй, эсвэл аль нэг шиний секцийн хэвийн ажиллагаа алдагдахад хїрвэл автоматаар таслагдах холбоотой байх; Ерєнхий шаардлага 1.2.5. Цахилгаан хангамжийн ба цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралт, шинэчлэлтийн зураг тєслийг боловсруулахдаа дараах асуудлыг авч їзэж, шийдвэрлэх ёстой. Їїнд:

* Цахилгаан шугам сїлжээг шинээр байгуулахдаа тухайн орон нутгийн цахилгаан эрчим хїчний системийн ба цахилгаан хангамжийн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг хуучин ба шинээр баригдах цахилгаан сїлжээтэй нь буюу шинээр байгуулах єєр зориулалтын, єєр хїчдэлийн сїлжээтэй нь тус тус харьцуулах; * Цахилгаан сїлжээний їйлчлэх бїс нутагт байрлах бїх цахилгаан хэрэглэгчдийг тэдгээрийн харъяалалыг їл хамааруулан тєвлєрсєн цахилгаан хангамжинд бїрэн хамруулах бололцоог эрж хайх; * Хэтийн тєлєвийн хєгжилтэй уялдуулан тухайн цахилгаан системд тодорхойлогдох хязгаарлах богино залгалтын гїйдлийн шатлалыг тївшин бїрт нь авч їзэх; * Цахилгаан эрчмийн алдагдлыг бууруулах асуудлыг авч їзэх, г.м. Їїний тулд дотоод ба гадаад цахилгаан хангамжийн шийдлээр, зураг тєсєлд технологийн бэлтгэл бий болгох боломж, эрчим хїчний хэмнэлт, эдийн засгийн їр ашгийг тооцох ёстой. Цахилгаан хангамжийн бэлтгэл чадлын асуудлыг шийдвэрлэхдээ цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тухайн элементийн хэт ачаалагдах чадвар, технологийн тєхєєрємжийн бэлтгэл, нєєц байгаа эсэхийг тодотгох шаардлагатай. 1.2.6. Цахилгаан хангамжийн системийн хэтийн хєгжлийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ хэвийн, засварын, аваарын ба аваарийн дараахи горим тус бїрийг тооцож оруулбал зохино. Энэхїї дїрмийн 1.2.5 зїйлийн шаардлага нь эрчим хїчний систем ба хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийн хєгжлийн тодорхой їе шатуудад авч їзэгдэх ёстой. 1.2.7. Цахилгаан сїлжээний зураг тєсєл боловсруулахдаа тэдгээрийн ашиглалт, їйлчилгээний тєрлийг (байнгын, ээлжийн тогтмол ба гэрээр жижїїрлэх, явуулын ба їйлчилгээний баг байх г.м) тусгаж хэрэгжїїлнэ. 1.2.8. (3) 6-35 кВ-ын цахилгаан сїлжээний зураг тєсєлд сїлжээний саармаг (нейтраль)-ийг нум унтраах реактор тавьж тусгаарлах ба газардуулах боломжийг тусгах нь зїйтэй. Газарлуу холбогдох (газардах) їеийн багтаамжийн гїйдлийг тэгшитгэхдээ хэвийн горимын їеийн гїйдлийн утгыг тооцож авах ёстой. Їїнд:

* 6(10)-20 кВ-ын тємєр-бетон ба металл тулгууртай агаарын шугам сїлжээ болон 35 кВ-ын бїх тєрлийн сїлжээнд: -10 А-аас дээш; * Тємєр-бетон ба металл тулгуургїй сїлжээнд: 3-6 кВ-ын хїчдэлтэй бол 30 А-аас дээш, 10 кВ-ын хїчдэлтэй бол -20 А-аас дээш, 15-20 кВ-ын сїлжээнд –15 А- аас дээш; Газарлуу холбогдох їеийн гїйдэл нь 50 А-аас илїї байвал хоёроос дээш тооны газардуулгын нум унтраах реактор тавихыг зєвлєж байна. Цахилгаан хангамжийн хэрэглэгчдийн зэрэглэл ба найдваржилтыг хангах 1.2.9. Цахилгаан хангамжийн найдваржилт, хэрэглэгчдийг цахилгаанаар тасралтгїй хангах їїднээс цахилгаан хэрэглэгчдийг дараах 3 зэрэглэлд хуваана. Цахилгаан хангамжийн тасалдал нь хїмїїсийн аминд аюултай, улс, нийгэмд мэдэгдэхїйц хохирол учруулах, єндєр їнэтэй їндсэн тоног тєхєєрємж эвдрэх, их хэмжээний бїтээгдэхїїний гологдол гарах, технологийн нийлмэл їйл явц ба нийгэм ахуйн онцгой чухал хэрэглэгчдийн їйл ажиллагаа алдагдах цахилгаан хїлээн авагчийг I зэрэглэлийн гэнэ. I зэрэглэлийн хїлээн авагч дотроос цахилгаан эрчим хїчээр тасралтгїй хангах шаардлагатай, тухайлбал, хїмїїсийн амь насанд шууд аюул заналхийлэх, дэлбэрэх, гал гарах, єндєр єртєгтэй тоног тєхєєрємж эвдрэх зэрэг їр дагавартай, їйлдвэрлэлийг нь зогсоож їл болох хїлээн авагчийг онцгой бїлгийн гэж ангилна. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

17

БД 43-101-03 Цахилгаан хангамжийн тасалдал нь хїлээн авагчдад бїтээгдэхїїний дутуу їйлдвэрлэл, гологдол бий болгох, ажилчдын машин, механизмын ба їйлдвэрийн тээврийн сул зогсолт гарах, хот, хєдєєгийн хїн амын амьдралын хэвийн їйл ажиллагаа алдагдахад хїргэж байвал II зэрэглэлийн хїлээн авагчид гэж ангилна. I ба II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн тодорхойлолтонд хамаарахгїй їлдсэн хэрэглэгчдийг III зэрэглэлийн хїлээн авагчид гэнэ. 1.2.10. Тэжээлийн їїсгїїрийн аль нэгний нь цахилгаан хангамж тасалдахад хїрвэл цахилгаан хангамж тасалдах хугацааны завсарлага (тасалдал) нь тэжээлийг автоматаар сэргээн залгах хугацаатай тэнцїї байх ёстой. I зэрэглэлийн цахилгааны онцгой бїлгийн цахилгаан хангамжинд хоорондоо хамааралгїй, харилцан бие биедээ бэлтгэл болон орлох гурав дахь нэмэгдэл тэжээлийн їїсвэр авч їзэх шаардлагатай. Онцгой бїлгийн хэрэглэгчдийн тэжээлийн їл хамааралгїй, харилцан нєєцлєгдєх гурав дахь їїсгїїр, I зэрэглэлийн бусад хэрэглэгчдийн тэжээлийн їл хамааралгїй, харилцан нєєцлєгдєх хоёр дахь їїсгїїрт орон нутгийн ба эрчим хїчний систем (генераторын хїчдэлтэй шин г.м.)-ийн цахилгаан станц, тасралтгїй ажиллагаатай тусгай агрегатууд, аккумуляторын батерай байж болно. Хэрэв цахилгаан хангамжийн бэлтгэл тэжээл нь технологийн процессийн тасралтгїй чанарыг хангаж чадахгїйд хїрвэл, эсвэл цахилгаан хангамжийн бэлтгэл тэжээл нь эдийн засгийн їр ашиггїй байвал цахилгаан хангамж тасарсан їед ажиллах технологийн нєєцийн бэлтгэлийг харилцан нєєцлєгдєх (нэг нь зогсоход нєгєє нь ажиллах г.м.) технологийн агрегат суурилуулах, технологийн процессийн аваарийн зогсолтгїй ажиллагааг хангах тусгай тєхєєрємж ашиглах замаар хэрэгжїїлж болно. Технологийн тасралтгїй ажиллагаатай, ажлын горимыг сэргээхэд удаан хугацаа зарцуулах онцгой нийлмэл процесс бїхий I зэрэглэлийн хїлээн авагчдийн цахилгаан хангамжийг техник-эдийн засгийн їндэслэл дээр технологийн процессийн онцлогоор тодорхойлогдох нэмэгдэл шаардлагыг тусгасан тэжээлийн їл хамаарах, харилцан нєєцлєгдєх (орлох) хоёр їїсгїїрээс єгєхийг зєвлєж байна. II зэрэглэлийн хїлээн авагчдийн цахилгааны тэжээл нь тусгай оруулгагїй тэжээгдэж болно. 1.2.11 II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг хоорондоо хамааралгїй, харилцан нєєцлєгдєх тэжээлийн хоёр їїсгїїрээс цахилгаан эрчим хїчээр хангавал зохино. II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн хувьд тэжээлийн їїсгїїрийн аль нэгний нь цахилгаан хангамж тасалдахад хїрвэл цахилгаан хангамжийн тасалдалтын їргэлжлэх хугацаа нь шаардлагатай бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїрийг жижїїрийн хїн буюу шуурхай їйлчилгээний явуулын баг очиж залгах їйлдлээр хэмжигдэх ёстой. II зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн тэжээл нь кабелийн залгаастай (ба залгаасгїй) нэг агаарын шугамаас, хэрэв энэ шугамын аваарийн засвар нь 1 хоногоос хэтрэхгїй хугацаанд хийгдэх боломжтой нєхцєлд л єгєгдєж болно. Энэ шугамын кабель оруулга нь хоёр кабелиас бїрдэх бєгєєд кабель бїр нь агаарын шугамын їргэлжлэх хамгийн их гїйдлээр сонгогдсон байх ёстой. Мєн II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг нэг ерєнхий аппаратанд холбогдох хоёроос доошгїй кабель бїхий нэг кабель шугамаас тэжээжийг зєвшєєрнє. Трансформаторын тєвлєрсєн нєєц (бэлтгэл)тэй байхад гэмтсэн трансформаторыг нэг хоногоос илїїгїй хугацаанд солих боломжтой бол II зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн тэжээлийг нэг трансформатороос єгєхийг зєвшєєрнє. 1.2.12 III зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг шийдэхдээ цахилгаан хангамжийн тасалдлын їргэлжлэх хугацаа нь тухайн хангамжийн системийн эвдэрсэн ба гэмтсэн элементийг засах буюу солиход шаардагдах хугацаа нь 1 хоногоос хэтрэхгїй байх нєхцєлд тэжээлийн нэг їїсгїїрээс тэжээж болно. Хїчдэлийн тївшин ба тохируулга, хуурмаг чадлыг тэгшитгэх нь 1.2.13 Цахилгаан шугам сїлжээний хувьд цахилгаан эрчим хїчний чанарыг хангах техникийн арга хэмжээг MNS-ын дагуу “Цахилгаан эрчим хїчний чанар”, “Цахилгаан тоног тєхєєрємж”-ын шаардлагыг харгалзан тусгаж єгвєл зохино. Хїчдэлийн тохируулах тєхєєрємж нь хуваарилах шугам сїлжээ холбогдох цахилгаан станц, дэд станцын 6-20 кВ-ын хїчдэлтэй шин дээр хамгийн их ачааллын їеийн нэрэлсэн хэвийн хїчдлийг 105 %-иас доошгїй, хамгийн бага ачааллын їеийн тогтоосон (нэрэлсэн) хэвийн хїчдлийг 100 %-иас ихгїй хязгаарт барьж байх ёстой. 1.2.14 Цахилгаан шугам сїлжээнд хуурмаг чадлыг тэгшитгэх тєхєєрємжийг сонгож, байрлуулахдаа хуурмаг чадлыг тэгшитгэх талаар мєрдєгдєж байгаа зааврыг харгалзан гїйцэтгэнэ. Хэрэглэгчийн эрчим хїчний тоноглолыг эрчим хїчний системд холбох нєхцлийн дагуу эрчим хїчний БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

18

БД 43-101-03 системийн хуурмаг чадлыг хэмжээнд нь байлгах їїднээс хуурмаг чадлыг тэгштгэх тоног тєхєєрємжийг тухайн хэрэглэгчийн дэргэд нь суурилуулвал зохино.

1.3. ДАМЖУУЛАХ УТСЫГ СОНГОХ Хэрэглэх хїрээ 1.3.1 Дїрмийн энэхїї бїлгийг цахилгаан дамжуулах тєрєл бїрийн утасны (бїрээстэй ба бїрээсгїй утас, кабель, шин) хєндлєн огтлол (цаашид, огтлол гэх)-ыг халалтаар, хэмнэлттэй гїйдлийн нягтаар, титэмлэх (кроны) нєхцєлєєр сонгоход мєрдєнє. Хэрвээ дамжуулагчийн огтлол нь эдгээр аргаар тодорхойлоход бусад нєхцєл (богино залгалтын гїйдлийн їед їїсэх халууны ба цахилгаан хїчний тэсвэрлэх чадвар)-ээр шалгахад зайлшгїй шаардагдах огтлолоос бага гарч байвал аль их огтлолтой дамжуулах утас (цаашид, дамжуулагч, утас)-ыг сонгон авах зарчмыг баримтлах нь зїйтэй. Дамжуулах утасны огтлолыг халалтаар сонгох 1.3.2 Нийтлэг хэрэгцээний дамжуулах утас нь тухайн сїлжээний ажлын хэвийн горим тєдийгїй аваарийн дараах горим, мєн тїїнчлэн засварын їед, цахилгаан дамжуулах шугам, ХБ-ын секц, шинийн хооронд гїйдэл тэгш биш хуваарилагдах їеийн горимыг тус тус тооцсон зєвшєєрєгдєх халалтын хязгаарын шаардлагыг хангаж байх ёстой. Халалтыг шалгахдаа тухайн сїлжээний элементийн хагас цаг дутамд авах гїйдлийн дундажаас хамгийн их утгаар авч тооцоно. 1.3.3 Давтагдах-богино хугацааны ба богино хугацааны горим ажиллагаатай цахилгаан хэрэглэгчид (сїлжээнд бїтэн залгагдах їе нь 10 минут,їїнээс жинхэнэ ажлын їеийн їргэлжлэх хугацаа нь 4 мин-аас ихгїй байх)-ийн дамжуулагчийн огтлолыг халалтаар сонгохдоо тооцооны гїйдлийг дараах зарчмыг їндэслэн їргэлжийн горимд шилжїїлэн тооцоолох ёстой. Їїнд:

* 6 мм2 хїртэл огтлолтой зэс утас, 10 мм2 хїртэл огтлолтой хєнгєн цагаан утасны хувьд гїйдлийг їргэлжийн горим ажиллагаатай тоног, тєхєєрємжийн адилаар авч тооцоолох; * 6 мм2-аас их огтлолтой зэс утас, 10 мм2 -аас их огтлолтой хєнгєн цагаан утас хувьд їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийг 0,875/ÖТдд коэффициентээр їржиж тодорхойлох. Энд: Тдд- ажлын їеийн їргэлжлэх хугацааны харьцангуй илэрхийлэл, (є.х. ажлын їеийн їргэлжлэх хугацааг тїїний нэг бїтэн циклийн хугацаанд харьцуулсан харьцаа,%) Богино хугацааны ажлын горимтой, залгаатай байх хугацаа нь 4 мин-аас ихгїй, залгалтын завсарлагын хооронд дамжуулагчийг хїрээлэх орчин нь хєргєєд байх бололцоотой цахилгаан хэрэглэгчдийн хамгийн их зєвшєєрєгдєх гїйдлийг давтагдах-богино хугацааны горим, ажиллагаатай цахилгаан тоноглолын адил нормоор авах нь зїйтэй. Харин залгаатай байх хугацаа нь 4 мин-аас их, залгалт хоорондын завсарлага нь удаан їргэлжлэхгїй нєхцєлд хамгийн их зєвшєєрєгдєх гїйдлийг їргэлжийн горим ажиллагаатай тоноглолын адилаар тодорхойлно. 1.3.4 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй, нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн даацын ачаалал нь тогтоосон хэмжээнээс бага (ачааллын коэффициент 0,6/0,8) байвал кабелийн богино хугацааны зєвшєєрєгдєх хэт ачааллын хэмжээг доорх хїснэгтэнд їзїїлэв. Тавигдсан байдал Хєрсєнд далд Агаарт ил Хоолой дотуур газарт

0,5 цаг 1.35/1.20 1.25/1.15 1.20/1.10

1,0 цаг 1.30/1.15 1.15/1.10 1.10/1.05

3.0 цаг 1.15/1.10 1.10/1.05 1.00/1.00

Аваарийн горимыг устгасны дараах 5 хоногийн турш их ачааллын їргэлжлэх хугацаа нь хоногт 6 цагаас хэтрэхгїй бол полиэтилен тусгаарлагатай кабель 10%-ийн, поливинилхлорид тусгаарлагатай кабель 15 %-ийн хэт ачаалалтай байхыг зєвшєєрнє. Энэ хугацааны туршид БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

19

БД 43-101-03 хоногийн бусад цагуудад тухайн кабелийн ачаалал нь тогтоосон хэмжээнээсээ илїї гарахгїй байх ёстой. Аваарийн горимыг устгасны дараах 5 хоногийн туршид 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй, нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн зєвшєєрєгдєх хэт ачааллыг доор їзїїлэв. Тавигдсан байдал: Хєрсєнд далд Агаарт ил Хоолой дотуур газарт

1 цаг 1.50/1.35 1.35/1.30 1.30/1.20

3 цаг 1.35/1.25 1.25/1.20 1.20/1.15

6 цаг 1.25/1.20 1.25/1.25 1.15/1.10

Ашиглалтанд 15 жилээс дээш хугацаагаар байгаа кабель шугамын хэт ачаалалыг 10%-иар бууруулах ёстой. Хэт ачааллыг 20 -35 кВ-ын хїчдэлтэй кабель шугаманд зєвшєєрєхгїй. 1.3.5 Кабелийн хэвийн ба аваарийн дараах хэт ачаалалд тавигдах шаардлага нь тїїний залгалтын ба тєгсгєлийн муфт, їзїїрлэгээ, тєгсгєвч-д мєн адил хамааралтай байна. Гурван фазын гїйдлийн дєрвєн утастай системийн нойлын ажлын утас нь фазны утастай харьцуулахад 50%-иас багагїй цахилгаан дамжуулац (цахилгаан дамжуулах чадвар)-тай нєхцєлд фазын утастай ижил (100%) дамжуулацтай байвал зохино. 1.3.6 Тодорхой халуунтай орчинд (1.3.8-1.3.15-д єгєгдсєн нєхцєлєєс илт ялгаатай) ил, далд тавьсан кабель; бїрээстэй, бїрээсгїй утас; шин хатуу ба зєєлєн гїйдэл дамжуулагчийн їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийг тодорхойлоход шаардлагатай засварын коэффициентийг хїснэгт 1.3.1-д оруулж, хавсаргав. Хїснэгт 1.3.1. Кабель, бїрээстэй ба бїрээсгїй утас, шиний гїйдлийн тавигдах газар, агаарын температураас хамааруулсан засалын коэффициент То - орчины температурын халууны хэм, °С, Тн –судлын нормчлогдсон температур, °С,

То

Тн

°С 15 25 25 15 25 15 25 15 15

°С 80 80 70 65 65 60 60 55 50

Кабель, бїрээстэй ба бїрээсгїй утас, шинийн гїйдэлийн тавилдах агаар, газрын орчины температураас хамааруулан оруулах засалын коэффициент, С° -5 0 +5 +10 +15 +20 +25 +30 +35 +40 1.14 1.11 1.08 1.04 1.00 0.96 0.92 0.88 0.83 0.78 1.24 1.20 1.17 1.13 1.09 1.04 1.00 0.95 0.90 0.85 1.29 1.24 1.20 1.15 1.11 1.05 1.00 0.94 0.88 0.81 1.18 1.14 1.10 1.05 1.00 0.95 0.89 0.84 0.77 0.71 1.32 1.27 1.22 1.17 1.12 1.06 1.00 0.94 0.87 0.79 1.20 1.15 1.12 1.06 1.00 0.94 0.88 0.82 0.75 0.67 1.36 1.31 1.25 1.20 1.13 1.07 1.00 0.93 0.85 0.76 1.22 1.17 1.12 1.07 1.00 0.93 0.86 0.79 0.71 0.61 1.48 1.41 1.34 1.26 1.18 1.09 1.00 0.89 0.78 0.63 Резин ба пластмассан тусгаарлагатай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл

1.3.7 Резин ба поливинилхлорид бїрээстэй утас, резин тусгаарлагатай шижим утас болон резин ба хуванцар тусгаарлагатай, тугалган ба поливинилхлорид бїрхїїлтэй кабелийн їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийг хїснэгт 1.3.2.-оос 1.3.6 -д їзїїлэв. Энэ тооцоонд утас, кабелийн судлалын халууны температурыг +65°С, орчны агаарын хувьд +25°С, газрын хувьд +15°С гэж авсан болно. Нэг хоолойд сївлэх утасны тоог тодорхойлохдоо гурван фазын гїйдлийн 4 утаст системийн нойлын ажлын утас, тїїнчлэн газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утсыг тооцдоггїй. 1.3.8 Дїрмийн 1.3.3, 1.3.5 -д єгєгдсєн їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн утга нь тэдгээрийг тавих газрын байдал (агаарт, хаалт, хашлаганд, тавиурт г.м.), сївлэх хоолойн тооны тодорхойгїй нєхцєлд тооцоологдсон болно. Кабелийн хайрцаг ба сараалжин тавиурт багцаараа тавигдах утас ба кабелийн хувьд зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийн утгыг хїснэгт 1.3.7 -д єгсєн утас нь хоолойд сувлэсэн, хїснэгт 1.3.11-д єгсєн кабель нь агаарт тавигдсан гэдгээс їндэслэн ялгаатай авбал зохино.


20

БД 43-101-03 1.3.9 Хоолойд сївлэгдэх, хайрцаг ба сараалжин тавиурт багцаараа тавигдах утасны тоо нь 4 ба тїїнээс олон байх нєхцєлд зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг агаарын орчинд хїснэгт 1.3.2, 1.3.6-д зааснаар, 5-6 утастай бол 0,68; 7-9 утастай бол 0,63; 10-12 хїртэл бол 0,6 гэсэн засалын коэффициент оруулж бууруулж авах зохино. Харин хоёрдогч хэлхээний утасны хувьд бууруулах коэффициент хэрэглэхгїй. Кабелийн тавиур дээр багцаар нь биш нэг эгнээнд тавьсан утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг ил агаарт тавьсан утасны адилаар хїснэгтээс авна. Хайрцагт тавигдах кабель ба утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїснэгт 1.3.7-оос 1.3.11-д єгсєнєєр; ил агаарт дангаар нь тавих кабель ба утасны гїйдлийг дїрмийн 1.3.13 зїйлд єгсєн бууруулах коэффициентийг ашиглан тодорхойлбол зохино. Хяналтын ба бэлтгэл утас, кабелийг сонгохдоо бууруулах коэффицентныг тооцохгїй. Хїснэгт 1.3.2. Резин ба поливинилхлорид тусгаарлагатай, зэс судал бїхий утас ба шнурийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2 0,5 0.75 1.0 1.2 1.5 2.0 2.5 3.0 4.0 5.0 6.0 8.0 10.0 16.0 25.0 35.0 50.0 70.0

ил агаарт 11 15 17 20 23 26 30 34 41 46 50 62 80 100 140 170 215 270

1 судалт 2 утас 16 18 19 24 27 32 38 42 46 54 70 85 115 135 185 225

Утасны гїйдэл, А Нэг хоолойд сївлэгдэх 1 судалт 1 судалт 2 судалт 1 3 утас 4 утас утас 15 14 15 16 15 16 17 16 18 22 20 23 25 25 25 28 26 28 35 30 32 39 34 37 42 40 40 51 46 48 60 50 55 80 75 80 100 90 100 125 115 125 170 150 160 210 185 195

3 судалт 1 утас 14 14.5 15 19 21 24 27 31 34 43 50 70 85 100 135 175

Хїснэгт 1.3.3. Резин ба поливинилхлорид тусгаарлагатай, хєнгєн цагаан судал бїхий утасны, шнурийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2 2.0 2.5 3.0 4. 5. 6. 8. 10 16 25 35 50 70 95 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

ил агаарт 21 24 27 32 36 39 46 60 75 105 130 165 210 255

1 судалт 2 утас 19 20 24 28 32 36 43 50 60 85 100 140 175 215

Утасны гїйдэл, А Нэг хоолойд сївлэгдэх 1 судалт 1 судалт 2 судалт 3 утас 4 утас 1 утас 18 15 17 19 19 19 22 21 22 28 23 25 30 27 28 32 30 31 40 37 38 47 39 42 60 55 60 80 70 75 95 85 95 130 120 125 165 140 150 200 175 190 21

3 судалт 1 утас 14 16 18 21 24 26 32 387 55 65 75 105 135 165

БД 43-101-03 120 150

295 340

245 275

220 255

200 -

230 -

190 -

Хїснэгт 1.3.4 Резин тусгаарлагатай, хамгаалалтын металл бїрхїїл бїхий зэс судалтай утас, резинен тусгаарлагатай, тугалган, поливинилхлорид, найрит буюу резин бїрхээстэй, хуягласан ба хуяглаагїй хийцийн зэс голтой кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2

Утас ба кабелийн гїйдэл, А хоёр судалтай гурван судалтай Тавигдах байрлал агаарт Газарт агаарт газарт 19 33 19 27 27 44 25 38 38 55 35 49 50 70 42 60 70 105 55 90 90 135 75 115 115 175 95 150 140 210 120 180 175 265 145 225 215 320 180 275 260 385 220 330

нэг судалтай

2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95

агаарт 23 30 41 50 80 100 140 170 215 270 325

Тайлбар: Дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл нь нойлын судалтай ба судалгїй нєхцєлд тооцоологдсон болно.

Хїснэгт 1.3.5. Резинен ба пластмассан тусгаарлагатай, тугалган поливинилхлорид ба резин бїрхїїлтэй, хуягласан ба хуяглаагїй хийцийн хєнгєн цагаан голтой кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2

Кабелийн гїйдэл, А хоёр судалтай Тавигдах байрлал агаарт газарт 21 34 29 42 38 55 55 80 70 105 90 135 105 160 135 205 165 145 200 295 230 340

нэг судалтай Агаарт 23 31 38 60 75 105 130 165 210 250 295

2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120

гурван судалтай агаарт 19 27 32 42 60 75 90 110 140 170 200

газарт 29 38 46 70 90 115 140 175 210 255 295

Тайлбар: Дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл нь нойлын судалтай ба судалгїй нєхцєлд тооцоологдсон болно.

Хїснэгт 1.3.6 Судалтай зєєврийн хєнгєн ба хїнд шланган дунд, зєєврийн шланган кабель, уурхайн уян шланган ба прожекторын кабель, зєєврийн утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2

нэг судалтай

0.5 0.75 1.0 1.5

-


Утас, кабель, шнурийн гїйдэл, А хоёр судалтай гурван судалтай 12 16 18 23 22

14 16 20

БД 43-101-03 2.5 4 6 10 16 25 35 50 70

40 50 65 90 120 160 190 235 290

33 43 55 75 95 125 150 185 235

28 36 45 60 80 105 130 160 200

1.3.10 Хєдєлгєєнтэй зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн зориулалттай резин тусгаарлагатай зэс судалтай уян шланган кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэлийг дараах єгєгдлийг ашиглаж тодорхойлох нь зїйтэй. 16 мм2 90 А

25 мм2 120 А

35 мм2 145 А

50 мм2 180 А

70 мм2 220 А

95 мм2 265 А

1.3.11 Цахилгаанжсан тээврийн, резин тусгаарлагатай, зэс судалтай утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэлийг дараах байдлаар тодорхойлбол зохино. 1.0 мм2 20 А

1.5 мм2 25А

2.5 мм2 40А

4 мм2 50А

6 мм 2 65А

10 мм2 90 А

16 25 мм2 мм2 115 А 150 А

35 мм2

50 мм2

185 А

230 А

Хїснэгт 1.3.7. Хайрцаганд тавигдах кабель, утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг бууруулах коэффициент

Тавигдах арга

· Олон давхараар нь ба багцаар нь тавих

·

Дангаар нь тавих

Кабель ба утасны тоо Нэг Олон судалтай судалтай

2 3 -9 10 -11 12 -14 2 -4 5

4 хїртэл 5 -6 7 -9 10 -11 12 -14 2 -4 5

Бууруулах коэффициент 0,7 хїртэл 0,7-оос их ашиглалтын ашиглалтын коэффициент коэффициент бїхий бїхий цахилгаан цахилгаан хэрэглэгчид хэрэглэгчид 1,0 0.85 0.75 0.70 0.65 0,67 0,60

Тос нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл 1.3.12 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй, нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай, тугалган, хєнгєн цагаан ба поливинилхлорид бїрхїїлтэй кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь тэдгээрт кабелийг судлын зєвшєєрєгдєх температуртай нь уялдуулан авна.Тухайлбал: Хэвийн хїчдэл, кВ 1 кВ хїртэл Кабелийн судлын зєвшєєрєгдєх халуун, °С +80

6 +65

10 +60

35 +50

1.3.13 Газарт булсан кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїснэгт 1.3.8, 1.3.9, 1.3.10, 1.3.13 –д оруулж хавсаргав. Эдгээр гїйдлийг агаарын температур нь +15°С, хєрсний хувийн эсэргїїцэл нь 120 см*К/Вт байх їеийн 0,7-оос 1,0 м-ийн гїн шуудуунд нэгээс илїїгїй кабель тавих нєхцєлєєр тооцоолсон болно. Кабелийг газарт тавих нєхцєлд хєрсний хувийн эсэргїїцэл нь 120 см*К/Вт-аас ялгаатай бол їргэлжийн гїйдлийн утганд хєрсний хувийн эсэргїїцлээс хамааруулан дараах засалын коэффициент (Кзас )-ийг оруулж тооцно.


23

БД 43-101-03 Доор дурьдсан єгєгдлийг баримтлан газарт булагдах кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг олохдоо хєрсний хувийн эсэргїїцлээс хамааруулан авах дараах заслын коэффициентыг ашиглах ёстой. Хєрсний їзїїлэлт: Хувийн эсэргїїцэл, см*К/Вт 9 %-єєс их чийглэгтэй элс ба 1%-оос их чийглэгтэй элс-шаваран хєрс 80 * 7-9 % чийглэгтэй ердийн хєрс элс 12-14 % -ийн чийглэгтэй элс-шаваран хєрс 120 * 4-7%-ийн чийглэгтэй элс ба 8 -12% -ийн чийглэгтэй элс-шаваран хєрс 200 * 4 % хїртэл чийглэгтэй элс буюу чулуурхаг хєрс 300

Заслалын Кзас

*

1,05 1,00 0,87 0,75

Хїснэгт 1.3.8. Газарт тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалган бїрхїїлтэй, зэс судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах огтлол, мм2 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240

Кабелийн зєвшєєрєгдєх гїйдэл, А нэг хоёр гурван судалтай кабель: судалтай судалтай хїчдэл, кВ 1 кВ хїртэл 1 кВ 1 кВ хїртэл 6 10 хїртэл 80 70 140 105 95 80 175 140 120 105 95 235 185 160 135 120 285 225 190 160 150 360 270 235 200 180 440 325 285 245 215 520 380 340 295 265 595 435 390 340 310 675 500 435 390 355 755 490 440 400 880 570 510 460

дєрвєн судалтай 1 кВ хїртэл 85 115 150 175 215 265 310 350 395 450 -

Хїснэгт 1.3.9. Газарт тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалган бїрхїїлтэй, хєнгєн цагаан судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах огтлол, мм2 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

Кабелийн зєвшєєрєгдєх гїйдэл, А нэг хоёр гурван судалтай кабель: судалтай судалтай хїчдэл, кВ 1 кВ хїртэл 1 кВ 1 кВ хїртэл 6 10 хїртэл 60 55 110 80 75 60 135 110 90 80 75 180 140 125 105 90 220 175 145 125 115 275 210 180 155 140 340 250 220 190 165 400 290 260 225 205 460 335 200 260 240 520 385 340 300 275 580 390 340 310 675 440 390 355 770 940 24

дєрвєн судалтай 1 кВ хїртэл 65 90 115 135 165 200 240 270 305 345 -

БД 43-101-03 Хїснэгт 1.3.10. Газарт ба агаарт (ил) тавигдах дулимаг (дутуу) нэвчмэл тусгаарлагатай, гадуураа тугалган бїрхїїлтэй, гурван (зэс ба хєнгєн цагаан) судал бїхий 6 кВ-ын кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл Дамжуулах судлын огтлол, мм2 16 25 35 50 70 95 120 120

кабелийн гїйдэл, А газарт 90 120 145 180 220 265 310 355

агаарт (ил) 65 90 110 140 170 210 245 290

хєнгєн цагаан судалтай кабелийн гїйдэл, А Газарт агаарт (ил) 70 50 90 70 110 85 140 110 170 130 205 160 240 190 275 225

1.3.14 Барилга, байгууламжийн гадаа ба дотор талд агаарт ил тавигдах кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїснэгт 1.3.10, 1.3.11, 1.3.12 -д тус тус їзїїлэв. Энд хїрээлэх орчин агаарын температурыг +25°С гэж тооцоонд авсан болно. Газарт, агаарт, усанд тавигдах тос-нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай 20; 35 кВ-ын хїчдэлтэй кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийн хэмжээг хїснэгт 1.3.13, 1.3.14-д їзїїлэв. Нэг судалтай тос, хий дїїргэмэл хуягласан болон шинэ хийцийн кабелийг гадаад орны їйлдвэрлэгч нарын техникийн тодорхойломжийг їндэслэн сонголт хийнэ Хїснэгт 1.3.11. Агаарт (ил) тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалган бїрхїїлтэй, зэс судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл

Гїйдэл дамжуулах огтлол, мм2 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240

нэг судалтай 1 кВ хїртэл 95 120 160 200 245 305 360 415 470 525 610

Кабелийн гїйдэл, А гурван судалтай кабель: хїчдэл, кВ 3 кВ 6 10 хїртэл 45 55 65 60 105 90 85 125 110 105 155 145 135 200 175 165 245 215 200 285 250 240 330 290 270 375 325 305 430 375 350

хоёр судалтай 1 кВ хїртэл 55 75 95 130 150 185 225 275 320 375 -

дєрвєн судалтай 1 кВ хїртэл

60 80 100 120 145 185 215 260 300 340 -

Хїснэгт 1.3.12. Агаарт (ил) тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалган бїрхїїлтэй, хєнгєн цагаан судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл

Гїйдэл дамжуулах огтлол,мм2 6 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

Кабелийн зєвшєєрєгдєх гїйдэл, А нэг хоёр гурван судалтай кабель: судалтай судалтай хїчдэл, кВ 1 кВ 1 кВ 1 кВ хїртэл 6 10 хїртэл хїртэл 42 35 25

дєрвєн судалтай 1 кВ хїртэл -

БД 43-101-03 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400

75 90 125 155 190 235 275 320 360 405 470 555 675

55 75 100 115 140 175 210 245 290 -

46 60 80 95 120 155 190 220 255 290 330 -

42 50 70 85 110 135 165 190 225 250 290 -

46 65 80 105 130 155 185 210 235 270 -

45 60 75 95 110 140 165 200 230 260 -

Хїснэгт 1.3.13. Газар, ус, агаарт тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалгадсан зэс судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл Дамжуулах судлын огтлол, мм2 25 35 50 70 95 120 150 185

Гурван судалтай кабелийн їргэлжийн гїйдэл, А Хїчдэл 20 кВ Хїчдэл 35 кВ Тавигдах байдал газарт усанд Агаарт Газарт усанд агаарт 110 120 85 135 145 100 165 180 120 200 225 150 240 275 180 275 315 205 270 290 205 315 350 230 310 230 355 390 265 -

Хїснэгт 1.3.14. Газар, ус, агаарт тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай, тугалгадсан хєнгєн цагаан судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2 25 35 50 70 95 120 150 185

Гурван судалтай кабелий їргэлжийн гїйдэл, А Хїчдэл 20 кВ Хїчдэл 35 кВ Тавигдах байрдал: газарт усанд агаарт газарт усанд агаарт 85 90 65 105 110 75 125 140 90 155 175 115 185 210 140 210 245 160 210 225 160 240 270 175 240 175 275 300 205 -

1.3.15. Усанд, усан доогуур тавих зориулалттай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийн хэмжээг хїснэгт 1.3.15-д їзїїлэв. Энд хїрээлэх орчины усны халууныг +15°С гэж авсан болно. Хїснэгт 1.3.15. Усанд, усан доогуур тавигдах тос-давирхай нэвчмэл цаасан ба урсдаггїй массан тусгаарлагатай,тугалган бїрхїїлтэй, зэс ба хєнгєн цагаан судал бїхий кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Гїйдэлд БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

Зэс/хєнгєн цагаан судалтай кабелийн гїйдэл, А 26

БД 43-101-03 дамжуулах судлын огтлол, мм2 16 25 35 50 70 95 120 150

3 судалтай кабелийн хїчдэл, кВ: 3 кВ хїртэл 6 10 210/160 250/190 305/235 375/290 440/340 505/390 565/435

135/105 170/130 205/160 255195 310/240 375/290 430/330 500/385

4 судалтай 1 кВ хїртэл

120/90 150/115 180/140 220/170 275/210 340/260 395/305 450/345

195/150 230/175 285/220 350/270 410/315 470/360 -

1.3.16 Хоолойд сївлэж, газарт дангаар нь тавих кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь тухайн газрын орчины температурт харгалзуулан агаарт тавьсаны адилаар дараах 1.3.17-р хїснэгтээс тооцоолж авах нь зїйтэй. Кабелийг хольж сївлэсэн нєхцєлд зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг тїїний урт нь 10 м-ээс их бол шугамын хєргєлтийн хамгийн хїндрэлтэй трассын нєхцєлєєр авна. Энэ нєхцєлийг их огтлолтой кабелийн залгаастай адилтгаж авахыг зєвлєж байна. 1.3.17 Хэд хэдэн кабелийг (хоолойнд сївлэж) газарт зэрэгцээ тавих нєхцєлд кабелийн зєвшєєрєх їргэлжийн гїйдэлийг тїїний тооноос хамааралтай доор єгєгдсєн засалын коэффициентийг хэрэглэж бууруулах нь зїйтэй. Энэхїї заслын коэффициентийг бэлтгэлд байгаа кабелийн хувьд тооцохгїй. Газарт тавигдах хэд хэдэн кабелийн хоорондох зай нь 100 мм-ээс бага бол энэ коэффициентийг хэрэглэхгїй байж болно. хоорондох зай, мм 100 200 300

1 1.00 1.00 1.00

зэрэгцээ тавигдах кабелийн тоо 2 3 4 5 0.9 0.85 0.80 0.78 0.92 0.87 0.84 0.82 0.93 0.90 0.87 0.86

1.3.18 Блокоор, тавиурт тавигдах тодорхойлохдоо дараах томьёог ашиглана.

кабелийн

зєвшєєрєгдєх

6 0.75 0.81 0.85

їргэлжийн

гїйдлийг

I = a × b × c × I 0 Эндээс: Iî - 1.3.16-р хїснэгтээс тодорхойлогдох 10 кВ-ын хїчдэлтэй, гурван судалтай, зэс буюу хєнгєн цагаан кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл, А; à- доорхи єгєгдлєєс блок дахь кабелийн байрлал, дугаар, тїїний огтлолоос хамааруулан сонгон авах коэффициент a-ийн утга; Гїйдэл дамжуулах судлын огтлол, мм2 25 35 50 70 95 120 150 185 200

Блок, тавиур дахь сувгийн дугаар: 1 0.44 0.54 0.67 0.81 1.00 1.14 1.33 1.50 1.78

2 0.46 0.57 0.69 0.84 1.00 1.13 1.30 1.46 1.70

3 0.48 0.57 0.69 0.84 1.00 1.13 1.29 1.45 1.68

4 0.51 0.60 0.71 0.85 1.00 1.12 1.26 1.38 1.55

b - кабелийн нэрэлсэн (хэвийн) хїчдэлээс хамааруулан сонгох коэффициентын утга; Кабелийн хэвийн хїчдэл, кВ Коэффициент, b


3 кВ хїртэл 1.09

27

6 1.05

10 1.00

БД 43-101-03 c - нийт блокын хоногийн дундаж (Sхд) ачааллаас хамааруулан авах коэффициент; Хоногийн дундаж ачаалал, Sхд/Sном Коэффициент, c

1.00 1.00

0.85 1.07

0.70 1.16

Бэлтгэлд байгаа кабелийг блокийн дугааргїй сувагт тавих ба ажлын кабель таслагдах їед залгагдах зарчимаар ажиллах ёстой. Ижил хэлбэр хийцтэй хоёр зэрэгцээ блок-д тавигдах кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг блокын хоорондох зайнаас хамааруулан сонгож авахдаа доор єгєгдсєн коэффициент (Кзз ) -ээр їржиж авбал зохино. Блокийн хоорондох зай, мм Коэффициент, Кзз

500 0.85

1000 0.89

1500 0.91

2000 0.93

2500 0.95

3000 0.96

Хїснэгт 1.3.16. Блокоор тавигдах 10 кВ-ын хїчдэлтэй, 95 мм2 огтлолтой, зэс ба хєнгєн цагаан судалтай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл

1 5 0 м м

150 мм

Сувгийн дугаар

Бїлэг

Блокын хэлбэр

Зэс

I II

Кабелийн гїйдэл, I о

1 2 3

2 3 2

3 2

3 3 3

3 3

1 2 3

191 173 167

Хєнгєн цагаан 147 133 129

2

154

119

2 3

147 138

113 106

2 3

143 135

110 104

3

3

3 III 2 2

2 2

2 2

2 2

2

2

2

2

IV 2 3 3 2

2 3 3 2

2 3 2

2 3 2

V 2 3 3

2 3 3

2

3 2 2

2 2

3

2

2 3 3

3

3

3

2

2

3

3

2

3

3

2

2

2

2

2

2

2

2 2 2 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

28

2 2

БД 43-101-03 VI

3

2 3 2 VIII

2 4 3 2 3 3 3 2

2 3

3 32 3

3 2 3

2 3

2

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

2

2

2

2

2

2

3

2 3

3

3

2 3

2 3 4

140 132 118

103 102 91

2 4 3 4 4

135 124 104

104 96 80

3 3 3 2 2 Бїрээсгїй утас ба шиний зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл 1.3.19. Бїрээсгїй (нїцгэн) утас ба будагтай шинийн їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийг хїснэгт 1.3.17-1.3.21-д єгсєнєєр тооцож авбал зохино. Эдгээр тооцоо нь хїрээлэх агаарын температур +25°С байхад утасны зєвшєєрєгдєх халалт нь +70°С байх нєхцєлєєр хийгдсэн болно. Хїснэгт 1.3.17. Бїрээсгїй (нїцгэн) утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Хэвийн огтлол, мм2

Хєн/ган огтлол, мм 2

10 16 25 35 50 70 95 120

10/1.8 16/2.7 25/4.2 35/6.2 50/8 70/11 95/16 120/19 120/27 150/19 150/24 150/34 185/24 185/29 185/43 240/32 240/39 240/56 300/39 300/48 300/66 330/27 400/22 400/51 40064 500/27

150 185 240 300 330 400 500

Утасны маркаас хамаарах гїйдэл, А АС,АСКС, АСК,АСКП М А ба АКП М А ба АКП Байрны Байрны Байрны гаднах Байрны дотор гаднах дотор 84 53 95 60 111 79 133 105 102 75 142 109 183 136 137 106 175 135 223 170 173 130 210 165 275 215 219 165 265 210 337 265 268 210 330 260 422 320 341 255 390 313 485 375 395 300 375 450 365 570 440 465 355 450 365 450 520 430 650 500 540 410 510 425 515 605 505 760 590 685 490 610 505 610 710 600 880 680 740 570 690 585 680 730 830 713 105 815 895 690 825 705 0 860 960 830 980 820

1.3.20. Практикт бїрээсгїй ган утасыг ихэвчлэн тросын зориулалтаар ашиглахаас гадна бас цахилгаан дамжуулах зорилгоор тїїний зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг ПС, ПСО маягийн утасаар тооцоолж, їр дїнг хїснэгт 1.3.18-д їзїїлэв. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

29

БД 43-101-03 Хїснэгт 1.3.18. Бїрээсгїй ган утасны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Утасны марк Гїйдэл, А

ПСО-4 30

ПСО-5 35

ПС-25 ПС-35 60 75

ПС-50 90

ПС-70 125

ПС-95 135

Мєн ПА500, ПА600 маягийн хєндий гуурсан хєнгєн цагаан утсыг хэрэглэх ба зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг харгалзан ПА-500-д 1340 А, ПА600-д 1680 А гэж авах нь зїйтэй. 1.3.21. Дугуй ба хоолой хэлбэрийн огтлолтой шиний їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийг хїснэгт 1.3.19-д тооцож оруулав. Хїснэгтийн дугуй шинийн їргэлжийн гїйдлийн їржвэрт нь хувьсах гїйдлийн їеийн, хуваарьт нь тогтмол гїйдлийн їеийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн хэмжээг їзїїлсэн болно. Мєн зэс ба хєнгєн цагаан хоолойн шинийн голчын хэмжээг гадаад ба дотоод хэмжээгээр нь єгсєнийг анхаарах нь зїйтэй. 1.3.22. Тэгш єнцєгт огтлолтой шинийг тавих, байрлуулахдаа хїснэгт 1.3.20-д єгсєн їргэлжийн гїйдлийг шин нь 60 мм хїртэл єргєнтэй бол 5 %-иар, 60 мм-ээс дээш єргєнтэй бол 8 %иар бууруулж авбал зохино. Их огтлолтой шин сонгох шаардлагатай бол шинийн гадаргуугийн ба ойртолтын їйлчлэлээс їїсэх нэмэлт алдагдлыг бага байлгах, хєргєлтийн хамгийн сайн нєхцєлийг хангах їїднээс (багц дахь зурвасын тоог багасгах, багцыг оновчтой байрлуулах, янз бїрийн хэлбэрийн шинийг хэрэглэх г.м.) аль хэмнэлтээр нь сонговол зохино. Хїснэгт 1.3.19. Дугуй ба хоолой хэлбэрийн огтлолтой шиний зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Голч, мм 2 6 7 8 10 12 14 15 16 18 19 20 21 22

Дугуй шин: гїйдэл, А Зэс Хєнцагаан 155/155 120/120 195/195 150/150 235/235 180/180 320/320 245/245 415/415 320/320 505/505 390/390 565/565 435/435 610/615 475/475 720/725 560/560 780/785 605/610 835/840 650/655 900/905 695/700 955/965 740/745

Зэс хоолой: голч ,мм2 Гїйдэл, А 12/15 340 14/18 460 16/20 505 18/22 555 20/24 600 22/26 650 25/30 830 29/34 925 35/40 1100 40/45 1200 45/50 1330 49/55 1580 53/60 4860

Хєнгєн цагаан хоолой голч, мм2 Гїйдэл, А 13/16 295 17/20 345 18/22 425 27/30 500 26/30 575 25/30 640 36/40 765 35/40 850 40/45 935 45/50 1040 50/55 1150 54/60 1340 64/70 1545

Тайлбар: Хїртвэрт нь хувьсах гїйдлийн, хуваарийг тогтмол гїйдлийн хэмжээг їзїїлсэн болно.

Хїснэгт 1.3.20 Тэгш єнцєгт огтлолтой шинийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл Хэмжээ, мм фаз дахь шиний тоо 15х3 20х3 25х3 30х4 40х4 40х5 50х5 50x6 60x6 80x6 100x6 60x8 80x8 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

Зэс шин 1 2 210 275 340 475 625 -/1090 700/705 -/1250 860/870 -/1525 955/960 -/1700 1125 1740 1480 2110 1810 2470 1320 2160 1690 2620

Хєнгєн цагаан шин 1 2 165 215 265 365/370 480/-/855 540/545 -/965 665/670 -/1180 740/745 -/1315 870 1350 1150 1630 1425 1935 1025 1680 1320 2040 30

Ган шин хэмжээ: гїйдэл,А 16x2.5 55/70 20x2.5 60/90 25x2.5 75/100 20x3 65/100 25x3 80/120 30x3 95/140 40x3 125/190 50x3 155/230 60x3 185/280 70x3 215/320 75x3 230/345 80x3 245/365 90x3 275/410

БД 43-101-03 100x8 120x8

2080 2400

3060 3400

1625 1900

2380 2650

100x3 20x4

305/460 70/115

Тайлбар: Хїснэгтийн хїртвэрт нь хувьсах гїйдлийн, хуваарьт тогтмол гїйдлийн хэмжээг їзїїлсэн болно.

Хїснэгт 1.3.21.

Хайрцаг хэлбэрийн (хєндлєн) огтлолтой шинийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл

a 75 75 100 100 125 150 175 200 200

Шинийн хэмжээ: b c 35 4 35 5.5 45 4.5 45 6 55 6.5 65 7 80 8 90 10 90 12

r 6 6 8 8 10 10 12 140 16

Нэг шиний огтлол, мм2 520 695 775 101 1370 1785 2440 3435 4040

Хоёр (хос) шин дэх гїйдэл,А зэс хєнгєн цагаан 2730 3250 2670 3620 2820 4300 3500 5500 4640 7000 5650 8550 6430 9900 7550 10500 8830

Дамжуулах утасны огтлолыг хэмнэлттэй гїйдлийн нягтын аргаар сонгох 1.3.23. Дамжуулах утасны огтлолыг хэмнэлттэй гїйдлийн аргаар заавал шалгасан байх ёстой. Эдийн засгийн хэмнэлттэй хєндлєн огтлол (Smax)-ыг дараахи томьёогоор тодорхойлно. S max = I t / J ýç эндээс: It - их ачааллын їеийн тооцооны гїйдэл, А; Jýç - гїйдлийн хэмнэлттэй нягтын нормчлогдсон утга, А/мм2. Ажлын нєхцєл тодорхой єгєгдсєн тохиолдолд хїснэгт 1.3.22-р хїснэгтээс энэхїї гїйдлийн нягтыг тодорхойлно. Тооцооны їр дїнд гарган авсан утасны огтлолын хэмжээг утасны стандартын дагуу ойролцоох огтлолд дээш нь шилжїїлж авах нь зїйтэй. Тооцооны гїйдлийг ажлын хэвийн горимын хувьд авах бєгєєд засварын ба аваарийн дараахи горимын гїйдлийн єсєлтийг тооцохгїй. Хїснэгт 1.3.22. Гїйдлийн хэмнэлттэй нягт, А/мм2 Дамжуулах утас

Их ачааллын жилийн ашиглалтын цаг, Т 1000 -3000 3000 –5000 5000 дээш

Бїрээсгїй утас ба шин: - зэс - хєнгєн цагаан Цаасан тусгаарлагатай кабель ба резин, поливинилхлорид бїрээстэй утасны судал: - зэс - хєнгєн цагаан Резин ба пластмассан тусгаарлагатай кабель - зэс - хєнгєн цагаан


31

2.5 1.3

2.1 1.1

1.8 1.0

3.0 1.6

2.5 1.4

2.0 1.2

3.5 1.9

3.1 1.7

2.7 1.6

БД 43-101-03 1.3.24. 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн ба систем хоорондын зориулалттай, тїїнчлэн их ачаалал ашиглалтын цаг (Т) єндєртэй ажиллах цахилгаан дамжуулах шугамын утасны огтлолыг сонгохдоо техник-эдийн засгийн харьцуулалтын тооцоон дээр їндэслэх ёстой. Техник эдийн засгийн тооцоонд цахилгаан хангамжийн найдваржилтын нєхцєл, цахилгаан ачааллын єсєлт, тухайн їеийн шугамын утасны огтлол, шугамын тєгсгєлд байх хуваарилах байгууламжийн болон хїчдлийн хэмжээг єсгєх, бууруулах асуудал тусгагдах ёстой. Энэ нєхцєлд тухайн шугамын хэлхээний тоог нэмэгдїїлэхгїй байх, тїїнээс зайлсхийхийн тулд хїснэгт 1.3.22-д єгєгдсєн гїйдлийн хэмнэлттэй нягтыг 2 дахин нэмэгдїїлж авахыг зєвшєєрнє. Мєн энэ тохиолдолд шугамыг барьж байгуулах, хуучин шугамыг буулгах ажлын бїрэн зардал тусгагдахаас гадна газар, тоног тєхєєрємж, материалын єртєг, тээврийн зардлын хамт авч їзсэн байх ёстой. 1.3.25 Дараах нєхцєлїїдэд утасны сонголтын тооцоог хэмнэлттэй гїйдлийн нягтын аргаар шалгах шаардлагагїй. Тухайлбал:

* Їйлдвэрийн газрын их ачаалал ашиглалтын цаг нь 4000 -5000 байхад 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй їйлдвэрийн зориулалтын сїлжээ ба байгууламжинд; * 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, цахилгаан хэрэглэгчийн салбар шугам, тїїнчлэн їйлдвэрийн газар, орон сууцны ба олон нийтийн гэрэлтїїлгийн сїлжээнд; * Бїх тєрлийн хїчдэлтэй ил ба далд хуваарилах байгууламжийн хїрээн дэх цахилгаан тоноглолын цуглуулах шин, Тїр барилгын цахилгаан сїлжээ болон 3-5 жилийн ашиглалтын хугацаатай байгууламжинд эсэргїїцэл ба асаалт (реостат г.м.)-ын цахилгаан хэрэгсэлд; * Тїр зуурын болон 3 -аас 5 жилийн хугацаанд ашиглах барилга, байгууламжинд; г.м. 1.3.26. Хїснэгт 1.3.22-д єгсєн гїйдлийн хэмнэлттэй нягтын нормчлогдсон утгыг ашиглахдаа дараах зїйлийг мєрдлєг болговол зохино (3.1.24-ыг їзэх). Їїнд:

* Тухайн хэрэглэгчдийн ачааллын их утга нь шєнийн цагуудад болох тохиолдолд хэмнэлттэй гїйдлийн нягтыг нь 40 %-иар нэмэгдэх; * 16 мм2, тїїнээс бага огтлолтой, бїрээстэй утасны хэмнэлттэй гїйдлийн нягтыг нь 40 %-иар нэмэгдїїлэх; * Нэгэн тєрлийн огтлолтой n хэрэглэгчид нэг шугамнаас салбарлах нєхцєлд шугамын эхэнд хэмнэлттэй гїйдлийн нягтыг k дахин нэмэгдэх тул энэ єсєлтийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

k =

2 1 2 2 2

j L I l + I l + ... + I n 2 l n 2 1 1

эндээс: I1, I2,..., In - шугамын n хэсгийн гїйдлийн ачаалал, А; l 1 , l 2 ,... l n – шугамын тухайн хэсгийн урт, км; L - шугамын нийт урт, км. * Харилцан бие биенээ орлон бэлтгэлд гарган ажиллах зориулалттай нэг маягийн n тєрлийн (ус хангамжийн насос, хувиргуурын агрегат г.м.) цахилгаан хэрэглэгчдийн тэжээлийн утасны огтлолыг сонгохдоо тэдгээрийн хэд (m) нь ажилд байдагтай уялдуулан гїйдлийн хэмнэлттэй нягт нь хїснэгт 1.3.22-д єгсєн хэмжээнээс нэмэгдэх тул kí коэффициентийг ашиглана. k n =

n m

1.3.27. Хєдєє орон нутгийн зориулалттай, ачааллын дор хїчдлийн тохируулга бїхий 35/(610) кВ-ын бууруулах трансформаторыг тэжээж байгаа 35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын утасны (хєндлєн) огтлолыг сонгохдоо нягтын хэмнэлттэй гїйдлийн аргыг заавал хэрэглэх ёстой. Утасны огтлолыг сонгохдоо тооцооны ачааллыг агаарын шугамын ашиглалтанд орсон жилээс нь эхлэн ойрын 5-10 жилийн тєлєвийг тодорхойлж, шинэ ба хуучин хэрэглэгчдийн ачааллын єсєлтийг тооцож оруулбал зохино. Хєдєє орон нутгийн 35 кВ-ын сїлжээнд бэлтгэлийн зориулалттай нєєц шугамыг тухайн цахилгаан хэрэглэгчдийг зєвхєн аваарийн дараахи ба засварын горимд цахилгаанаар хангана гэж їзээд дамжуулах утасыг нь хамгийн бага зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлээр сонговол зохино. 1.3.28. Дундаас нь чадал авах салбар, салбарлагуудтай агаарын ба кабель шугамын утасны хэмнэлттэй огтлолыг сонгохдоо хэсэг тус бїрт харгалзах тооцооны гїйдлийг їндэслэн авах нь БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

32

БД 43-101-03 зохистой. Гэхдээ энэ тохиолдолд шугамын зэрэгцээ хэсгїїдэд, тухайлбал, хамгийн урт хэсэг, тїїнд харгалзах тооцооны ачааллаар сонгогдсон хэмнэлттэй огтлолыг иш їндэс болгон шугамын бусад хэсэгт нь стандартын дагуу єгєгдсєн огтлолын нэгэн шатлалын, ижил огтлолтой утсыг сонгон авч болно. Хэрэв салбар шугам нь 1 км хїрэхгїй бол їндсэн шугам ба бусад салбар шугамын хэсэгт сонгосон утасны огтлолтой адилаар авах нь зїйтэй. 6-20 кВ-ын цахилгаан дамжуулах шугамын хувьд хїснэгт 1.3.22-оор гїйдлийн нягтыг авахдаа хэрэглэх гэж байгаа хїчдэл тохируулгын ба хуурмаг чадлын тэгштгэх (компенсацлах) хэрэгсэлийг тооцож, цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгчид дээр гарах хїчдэлийн хазайлтыг зєвшєєрєгдсєн хязгаарт нь барьж байхаар тооцоолох нь зїйтэй. Дамжуулагчийг титэмлэлт (корончлол) ба шуугианы нєхцєлєєр шалгах 1.3.29 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын дамжуулах утсыг агаарын жилийн дундаж температур, нягтын хэмжээ, цахилгаан тоноглолын далайн тївшнээс дээш байрлах байдал, дамжуулагчийн їйлчлэх шилжилтийн радиус, тїїнчлэн дамжуулагчийн гадаргын єнгєлгєєний коэффициентын зэргээс хамааран їїсэх титэмлэх (корончлох) нєхцєлєєр шалгах нь зїйтэй. Харин ашиглалтын дундаж хїчдэлээр тодорхойлогдох аливаа дамжуулагчийн гадрага дээр їїсэх хамгийн их хїчлэгийн талбай нь ерєнхий титэмлэг їїсгэх цахилгаан орны анхны хїчлэгээс 0,9-оос ихгїй байвал зохино. Энэхїї тооцоог мєрдєж байгаа гарын авлага, зааврын дагуу гїйцэтгэхээс гадна дамжуулах утсыг титэмлэхээс їїсэх радио шуугианы зєвшєєрєгдсєн тївшний нєхцєлєєр шалгасан байвал зохино.

1.4. ЦАХИЛГААН АППАРАТ, ХЭРЭГСЭЛ БА ДАМЖУУЛАГЧИЙГ БОГИНО ЗАЛГАЛТЫН НЄХЦЄЛЄЄР СОНГОХ Хэрэглэх хїрээ 1.4.1. Дїрмийн энэхїї бїлгийн дараах зїйлїїд нь 1 кВ-оос дээш ба доош хїчдэлтэй 50 Гцийн їелзэл (давтамж)-тэй хувьсах гїйдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжинд тавих цахилгаан тоног тєхєєрємж, аппарат, хэрэгсэл, дамжуулах утасыг богино залгалтын нєхцєлєєр сонгож хэрэглэхэд хамааралтай. Їндсэн шаардлага 1.4.2. Богино залгалтын горимоор байгууламжийг шалгах ёстой. Їїнд:

дараах

тоног

тєхєєрємж,

аппарат

хэрэгсэл,

1. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд: * цахилгаан аппарат, хэрэгсэл, гїйдэл дамжуулах шин, кабель ба бусад дамжуулах утас, тэдгээрийн тулгуурын ба даацын бїтээц, хийцїїд; * богино залгалтын гїйдлийн динамик їйлчилэлээр утас мушгирах, эвхрэхээс урьдчилан сэргийлэх їїнээс 50 кА буюу тїїнээс дээш богино залгалтын цохилтын гїйдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам; Тїїнээс гадна (расщеплёный) задалбар утастай шугамны хувьд утас эвхрэх нєхцєлд дамжуулах утас ба тэвхний гэмтэлээс урьдчилан сэргийлэх їїднээс задалбар утасны хєндлєн тэвхний хоорондох зайг шалгавал зохино. * хурдан їйлчилгээтэй дахин залгалтын автоматаар тоноглогдох агаарын шугамын фазнуудын утсыг халуун даах чадвараар шалгах нь зїйтэй. 2. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд зєвхєн хуваарилах щит, гїйдэл дамжуулах шин, хїчний самбарыг шалгана. Харин гїйдлийн трансформаторыг богино залгалтыг горимоор шалгах шаардлагагїй. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

33

БД 43-101-03 Мєн богино залгалтын гїйдлийг таслах буюу ажиллах нєхцєлєєрєє богино залгалт болох хэлхээний залгах зориулалтын аппарат хэрэгсэл нь бїх боломжит богино залгалтын їед залгажсалгах (коммутацын) їйлдлийг гїйцэтгэх чадвартай ба богино залгалтын нєхцєлєєр шалгагдсан байх ёстой. Богино залгалтын зориулалттай дээрх аппарат, хэрэгслийн суурь нь їйлчлэх гїйдлийн хїчний тооцооны нєхцєлєєр шалгагдаж, цахилгаан, механик болон єєр тєрлийн гэмтэл, эвдрэл, хэв гажилтыг даах, цаашдын хэвийн ашиглалтын нєхцєлд саад болохгїй байхаар хийгдвэл зохино. 1.4.3. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй дараах тоног тєхєєрємж, хэрэгслийг богино залгалтын горимоор шалгахгїй байж болно. Їїнд:

1. 60 А хїртэл нэрэлсэн (хэвийн) гїйдэлтэй тавил бїхий хайламтгай гал хамгаалуур тавигдах аппарат, хэрэгсэл ба дамжуулагч зэргийг цахилгаан динамик хїчний даацаар; 2. Тэдгээрийн хэвийн гїйдэл, хэлбэрээс хамаарахгїй хайламтгай гал хамгаалуур тавигдах аппарат, хэрэгсэл ба дамжуулагч зэргийг халуун даах чадвараар; Хэлхээнд хайламтгай гал хамгаалуур тавигдсан, хэрэв тїїний таслах чадвар нь энэхїї дїрмийн дагуу сонгогдсон, тэр нь єгєгдсєн гол хэлхээний боломжит хамгийн бага аваарийн гїйдлийг таслаж байвал хэлхээг (гал) хамгаалуураар тоноглогдсон гэж їзнэ. 3. Бие даасан цахилгаан хэрэглэгчийн тухайлбал, 20 кВ хїртэл єндєр хїчдэлтэй, 2,5 МВа хїртэл чадалтай цех, тасгийн зориулалтын трансформаторын хэлхээний дамжуулах утасны хувьд нэгэн зэрэг дараах нєхцєл биелэгдэж байвал, тухайлбал: а. цахилгааны ба технологийн хэсэгт шаардлагатай бэлтгэл, нєєцтэй, тухайн цахилгаан хэрэглэгчийг хэлхээнээс таслахад їйлдвэрлэл, їйлчилгээний технологийн процесс алдагдахгїй, б. богино залгалтын їед утасны гэмтлээс їїсэлтэй тэсрэлт буюу гал гаргах аюулгїй , в. дамжуулах утасыг тєвєггїйгээр солих боломжтой бол богино залгалтын горимоор шалгах шаардлагагїй. 4. Энэхїї зїйлийн 3-д заасан бие даасан хэрэгсэл, тїїнчлэн том биш хуваарилах пунктэд залгагдах тэжээлийн утас, хэрвээ ийм цахилгаан хэрэгсэлд хуваарилах пункт нь єєрийнхєє зориулалтад хариуцлага багатай, ядахдаа 3.б-д нєхцєл биелэгдэж байвал заавал шалгах шаардлагагїй. 5. Тэжээлийн трансформатор буюу шугамын 20 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хэлхээндэх гїйдлийн трансформаторыгбогино залгалтыннєхцлєєр сонголт хийсэн тохиолдолд тїїнд холбогдсон хэмжих багаж хэрэгсэлїїд (тооцооны тоолуур)- ийн шаардлагатай нарийвчлал нь хангагдахгїй трансформацлах коэффициент нь их байгаа нєхцєлд, хїчний трансформаторын хэлхээний єндєр хїчдлийн талд нь тогтвортой биш богино залгалтын їед гїйдлийн трансформатор хэрэглэхээс зайлсхийх, харин тооцооны багаж хэрэгслийг нам хїчдлийн тал дахь гїйдлийн трансформаторт холбохыг тус тус зєвлєж байна. 6. Агаарын шугамын утас (1.4.2-ын 1-р зїйлийг їзэх) 7. Тусгай камер буюу гал хамгаалуурт суулгасан нэмэлт эсэргїїцлийн цаана байгаа хїчдлийн трансформаторын хэлхээний дэх шин ба аппарат; 1.4.4. Богино залгалтынгїйдлийг тодорхойлох тооцооны схемийн сонголт хийхдээ авч їзэж байгаа тухайн цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тїїний ажиллагааны їргэлжлэх нєхцєлийг иш їндэс болгох болоод тїїний удаан хугацааны ашиглалтад авч їзээгїй богино хугацааны хэлбэрийн єєрчлєлтийн схемийг авч їзэхгїй. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн засварын ба аваарийн дараах ажлын горимыг богино хугацааны єєрчлєлттэй схем гэж їзэхгїй. Тооцооны бїдїївчинд авч їзэж байгаа тоног тєхєєрємжтэй цахилгаан холбоотой гадаад хэлхээ, цахилгаан їїсгїїр хэтийн хєгжлийг авч їзвэл зохино. Гагцхїї богино залгалтынгїйдлийн тооцоо нь ойролцоогоор богино залгалтынанхны агшин дахь єєрчлєлтийг тусгавал зохино. 1.4.5. Богино залгалтынзориулалт, тооцооны тєрлєєс нь хамааруулан дараах байдлаар ангилна. Їїнд:

1. Тоног тєхєєрємж, аппарат хэрэгсэл, хатуу шин тэдгээрийг тогтоон барьж байх тулгуур, бїтээцийн цахилгаан динамик хїчний даацыг тодорхойлохдоо - гурван фазын богино залгалтаар;


34

БД 43-101-03 2. Аппарат хэрэгсэл, дамжуулагчийн халуун тэсвэрлэх чадварыг тодорхойлох - гурван фазын богино залгалтаар; тухайлбал, цахилгаан станцын генераторын хїчдэл шин дээр гурав ба хоёр фазын залгалтын їед аль нь их халалттай байгаа нєхцєлєєр; 3. Аппарат, хэрэгслийг залгах-салгалтын чадвараар нь тодорхойлох - гурван фазын ба нэг фазын газарлуу холбогдсон (газардлагын) аль их утгаар ; Газарлуу холбогдсон (газардсан) их хэмжээний гїйдэлтэй сїлжээнд: хэрвээ таслуур нь залгалт, салгалтын чадвараараа 2 утгаар тодорхойлогдох бол: гурав ба нэг фазын богино залгалтын утгаар нь, эсвэл аль алины нь утгаар авч тоцоолж болно. 1.4.6. Богино залгалтынтооцооны гїйдлийг авч їзэж байгаа хэлхээндбогино залгалтынїед аппарат, хэрэгсэл нь хамгийн хїнд гэмтсэн цэгийн нєхцєлєєс їндэслэн тодорхойлно. Тухайн схемийн янз бїрийн фаз нь хоёр єєр єєр цэгт нэгэн зэрэг газартай болох богино холболтыг боломжгїй гэж їзнэ. Хаалттай хуваарилах байгууламж дахь реакторын шугаманд байгаа, тїїний ємнє тавигдах аппарат хэрэгсэл, утас нь тэжээлийн цуглуулах шинээс тусдаа, хаалт, хашлагаар тусгаарлагдсан, хамтдаа нэг байранд шин-ээр холбогдсон байвал богино залгалтын гїйдлийг реакторын цаадах гїйдлээр авч болно. Реакторын тусгаарлах давцан ба нэвтрэх тусгаарлагч хїртэлх цуглуулах шинээс гарсан шинийн салбарлагатай бол сїїлчийнх нь реактор хїртэл гїйдэлд їндэслэн сонгох ёстой. Халууны даацын чадварын тооцоог хийхдээ тооцооны хугацааг богино залгалтын цэгийн ойролцоох таслуурт тавигдах їндсэн хамгаалалтын (ДЗА АПВ, ARE) їйлчлэлийг тооцоод тїїний ажиллах хугацаа ба тухайн таслуурын бїрэн таслах хугацааны нийлбэрээр авна. Хэрэв їндсэн хамгаалалтын дэргэд (гїйдэл, хїчдэл ба эсэргїїцэлээр) мэдрэхгїй зон бий болоход хїрвэл тухайн цэгт болох гэмтлийг мэдрэн ажиллах хугацаа дээр нь таслуурын бїрэн таслах хугацаа нэмэгдэж байгааг харгалзан халууны даацын чадвараар дахин шалгах шаардлагатай болно. Энэ тохиолдолд богино залгалтын тооцооны гїйдлийг гэмтэл болсон цэгийн харгалзах утгаас ихээр авбал зохино. 60 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай генератор, мєн тийм чадалтай генератортрансформаторын блокын хэлхээнд гїйдэл дамжуулагч болон аппаратыг сонгохдоо халууны даацын чадвараар тооцож шалгана. Богино залгалтын гїйдэл єнгєрєх хугацааг 4 секундээр бодож авах нь зїйтэй. Аппарат хэрэгсэл, дамжуулагчийн сонгох їеийн богино залгалтын гїйдлийг тодорхойлох 1.4.7. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжинд аппарат, хэрэгсэл ба дамжуулах утасыг сонгох, даацын бїтээцэд їйлчлэх хїчийг тооцох шаардлагатай. Дараахи мєрдлєгийг иш їндэс болгоно. Їїнд:

1. Богино залгалт болж байгаа цэгийн тэжээлд оролцох бїх тєрлийн эх їїсгїїр (генератор)їїд нэгэн зэрэг хэвийн ачааллаараа ажиллаж байх; 2. Бїх тєрлийн синхрон машин нь хїчдлийн автомат тохируулгатай (ХАТ, АРН, AVC), єдєєлтийг нэмэгдїїлэх байгууламжтай байх; 3. Богино залгалтын гїйдэл хамгийн их утгандаа байх тэр агшинд богино холболт болж байх; 4. Бїх тєрлийн їїсгїїрийн цахилгаан хєдєлгєгч хїч нь фазаараа давхцаж байх; 5. Тооцооны шатлал бїрт хїчдэлийг сїлжээний хэвийн хїчдлээс 5%-оор дээгїїр авах; 6. Богино залгалтын гїйдэлд тухайн сїлжээнд байгаа синхрон компенсатор, синхрон, ба асинхрон хєдєлгїїрийн нєлєєллийг тооцох ёстой. Хэрэв асинхрон хєдєлгїїрийн нийт чадал нь 100 кВт хїрэхгїй бол, эсвэл богино залгалт болж байгаа цэгээс хїчдлийн нэг трансформацлах шатлал алслагдсан бол асинхрон хєдєлгїїрийн богино залгалтын гїйдэлд їйлчлэх нєлєєлийг тооцоонд авч їзэх шаардлагагїй. Богино залгалт болж байгаа цэгээс хїчдлийн нэг хувьсгалтын шатлал алслагдсан, эсвэл богино залгаа болж байгаа цэгээс хоёр буюу тїїнээс дээш хувьсгалтын шатлал алслагдсан нєхцєлд цахилгаан хєдєлгїїрийн чадал харьцангуйгаар, эсвэл богино залгалт болж байгаа цэг нь сїлжээний харьцангуй их эсэргїїцэлтэй (тухайлбал; шугам, трансформатор, г.м.) хэсэгт болж байгаа бол тооцоонд авч їзэх шаардлагагїй. 1.4.8. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжинд тооцооны эсэргїїцэл болгон цахилгаан машин, трансформатор, автотрансформатор, реактор, агаарын ба кабель шугам, тїїнчлэн гїйдэл дамжуулах шинийн нєлєєлємжийн хуурмаг эсэргїїцлийг авч їзнэ. Гэхдээ 1 кВ БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

35

БД 43-101-03 хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тооцооны эсэргїїцэл гэдэгт тухайн хэлхээний бїх элементийн идэвхтэй ба идэвхгїй эсэргїїцэл, хэлхээний контактны шилжилтийн идэвхтэй эсэргїїцлийг нэмж авна. Аль нэг эсэргїїцлийг (тухайлбал, идэвхтэй ба идэвхгїй ) тооцохгїй нєхцєлд хэлхээний бїтэн эсэргїїцэлийн хэмжээ нь 10 %-оос илїїгїй хэмжээнд буурах байвал энэхїї хялбарчлалыг хэрэглэж болно. Хэрэв хэлхээний бїрэн эсэргїїцэл нь 10 %-иас илїїгїй хэмжээнд буурахаар байвал аль нэг тєрлийн эсэргїїцэл (идэвхтэй ба идэвхгїй)-ийг тооцохгїй байхыг зєвшєєрнє. 1.4.9. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан сїлжээ нь бууруулах трансформатораас тэжээгдэж байгаа нєхцєлд богино залгалтын тооцоо хийхдээ трансформаторт єгєгдєж байгаа хїчдэлийг нь єєрчлєлтгїй буюу тїїний нэрэлсэн (хэвийн) хїчдэлтэй тэнцїї гэж авна. Мєн гїйдэл хязгаарлах їйлчлэлтэй хайламтгай гал хамгаалуураар тоноглогдсон хэлхээний элементийн цахилгаан динамик хїчний даацыг богино залгалтын гїйдлийн хамгийн их агшин зуурын утгаар шалгах нь зїйтэй. Богино залгалтын гїйдлийн динамик хїчний їйлчлэх нєхцєлєєр дамжуулагч, тусгаарлагчийг сонгох даацын бїтээцийг шалгах 1.4.10 Хатуу шинд їйлчлэх хїч, тэндээс тусгаарлагчид ба тэдгээрийн бэхэлгээний бїтээцэд дамжих хїчийг шалгахдаа фаз дахь гїйдлийн хоорондын шилжилтийг тооцсон (Iбх) гурван фазын богино залгалтын хамгийн их агшин зуурын утгаар шинийн бїтээцийн механик хэлбэлзлийг тооцохгїйгээр авч їзнэ. Зарим нєхцєлд тухайлбал, механик хїчдлийн хязгаарын тооцоонд энэхїї шин ба шиний бїтээцийн механик хэлбэлзлийг тооцож болно. Уян (зєєлєн) утас, тэдгээрийн тусгаарлуур, гаргалга ба бэхэлгээний хийцийн бїтээцэд їйлчлэх хїчний импульсийг зэрэгцээ фазуудын хооронд болох хоёр фазын богино залгалтын гїйдлийн дундаж квадрат утгаар тооцно. Задалбар дамжуулах утас ба уян дамжуулагчийн нэг фазын богино залгааны гїйдлийн харилцан їйлчлэлийг гурван фазын богино залгалтын гїйдлийн їйлчлэх утгаар авч тодорхойлно. Уян гїйдэл дамжуулагчийн хувьд тїїний мушгирах эвхрэцийг шалгах ёстой. 1.4.11 1.4.10-д харгалзах тооцоогоор олсон богино залгалтын їеийн хатуу шин, тулах ба нэвтрэх тусгаарлагчид їйлчлэх механик хїчдэл (хїчитгэл) нь нэг тусгаарлагч хэрэглэх нєхцєлд хамгийн их эвдлэх хїчний баталгаат утгын 60 %-иас ихгїй, тулаасны хосолсон тусгаарлагчид бол нэг тусгаарлагчийн эвдлэх хїчний 100 %-иас ихгїй байвал зохино. Тєрєл бїрийн хийц, хэлбэртэй (давхар туузан ба хоёр швеллер маягийн) шин хэрэглэх їед механик хїчдэл нь фазын ба шин бїрийн элементїїдийн хоорондын харилцан їйлчлэлцэх нєхцєлєєр хїчитгэлийн арифметик нийлбэр байдлаар тодорхойлогдоно. Хатуу шиний материалд їйлчлэх хамгийн их механик хїчдэл нь тасралтын їеийн шилжих эсэргїїцлийн 0,7-оос хэтрэх ёсгїй. Богино залгалтын їеийн халалтын нєхцєлєєр дамжуулах утасыг сонгох 1.4.12 Тооцоонд богино залгалтын їед дамжуулах утасны халах температур (°С) нь дараах зєвшєєрєгдєх хязгаарын утгаас илїї гарахааргїй байх ёстой. Тухайлбал:

§ дараах материалиар хийгдэх гїйдэл дамжуулах шин: зэс - 300°С, хєнгєн цагаан - 200°С, аппарат, хэрэгсэлтэй шууд холболтгїй ган - 400° С, аппарат, хэрэгсэлтэй шууд холболттой ган - 300° С, § дараах хїчдэл бїхий тос нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабель: 10 – 15 кВ хїртэл - 200° С, 20 - 220 кВ хїртэл - 125° С, § дараах тусгаарлага бїхий зэс ба хєнгєн цагаан судалтай кабель ба бїрээстэй утас: резин ба поливинилхлорид - 150° С, полиэтилен - 120° С, § дараах таталтын хїч (Н/мм2) бїхий бїрээсгїй (нїцгэн) зэс утас: 20 Н/мм2 хїртэл - 250° С ба тїїнээс дээш, 20 Н/мм2 ба тїїнээс дээш - 200° С, § дараах таталтын хїч (Н/мм2) бїхий бїрээсгїй хєнгєн цагаан утас: 10 Н/мм2 хїртэл - 200° С ба тїїнээс дээш, БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

36

БД 43-101-03 10 Н/мм2 ба тїїнээс дээш - 160° С, § ган-хєнгєн цагаан утасны хєнгєн цагаан хэсэг – 200 °С. 1.4.13. Богино залгалтын гїйдлийн халалтаар кабелийг шалгахдаа дїрмийн 1.4.2, 1.4.3-ын шаардлагыг мєрдлєг болгох бол дараах нєхцєлийг авч їзвэл зохино. Їїнд:

§ барилгын стандартын нэг барбанд харгалзах дан кабелийг тїїнийн эхэнд болох богино залгалтын нєхцєлєєр; § барилгын стандартын нэг барбанд харгалзах хэд хэдэн шатлалд залгаж тавигдах кабелийг шинэ огтлол бїрт болох богино залгалтын нєхцєлєєр; § хоёр ба тїїнээс дээш зэрэгцээ тавигдах кабелийн багц бїр дээр шууд болох богино залгалтын нєхцєлєєр (богино залгалтын нэвтрэх гїйдлээр) г.м. 1.4.14 Хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалт ДЗА [AПВ,ARE]-аар тоноглогдох аппарат хэрэгсэл ба шугамын утсыг халуун даах чадвараар шалгахдаа ийм тєрлийн шугамаар богино залгалтын гїйдэл єнгєрєх нийлбэр хугацаа нэмэгдсэнтэй уялдан их халдагийг тооцох нь зїйтэй. Агаарын шугамын задалбар утасыг халууны нєхцєлєєр шалгахдаа нийлбэр огтлол бїхий нэг утасны адилаар гїйцэтгэнэ. Залгалт-салгалт (коммутац)-ын чадвараар аппаратыг сонгох. 1.4.15 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй таслуурыг сэлгэн-залгалтын (коммутацын) таслах чадвараар нь сонгохдоо дараах зїйлийг анхаарвал зохино. Їїнд: · сэргээлтийн хїчдлийн харгалзах параметрийг тооцож таслах чадвараар нь шалгах; · залгах чадвараар шалгах. Энэ тохиолдолд генераторын хїчдлийн талд тавигдах генераторын таслуур нь эсрэг фазын нєхцєлд зєвхєн синхрон биш залгалтыг хянах ёстой. 1.4.16 (Гал) хамгаалуурыг таслах чадвараар нь сонгох нь зїйтэй. Энэ нєхцєлд тооцооны гїйдлийг хамгаалуурын гїйдэл хязгаарлах чадварыг тооцолгїйгээр богино залгалтын эхний гїйдлийн їечилсэн хэсгийн жинхэнэ утгаар авах нь зїйтэй. Ачаалал таслуур ба богино залгуурыг богино залгалт болох їеийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх гїйдлээр сонгоно. Холтгуур (зааглавч, отделитель) ба салгуурыг богино залгалтын їеийн залгахсалгалтын чадвараар шалгах шаардлагагїй юм. Харин холтгуур ба салгуурыг ачаалалгїй шугам ба трансформаторыг таслах буюу зэрэгцээ хэлхээний тэгштгэх гїйдлийг залгаж, салгахад хэрэглэх бол тэдгээрийг залгах-салгах горимоор шалгавал зохино.

1.5. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ТООЦОХ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 1.5.1 Дїрмийн энэ бїлэгт цахилгаан тоног тєхєєрємжийн цахилгаан хэрэглээний тооцоонд тавигдах шаардлагыг оруулсан болно. Харин орон сууц, ба олон нийтийн барилгын цахилгаан хэрэглээний тооцоонд тавих нэмэлт шаардлагыг бїлэг 6.2.34-6.2.38-д заасан журмыг баримтлавал зохино. 1.5.2 Їйлдвэрлэх ба хэрэглэгчдэд тїгээсэн цахилгааныг худалдах, борлуулах зорилгоор мєнгєн хэлбэрээр хийх тооцоог цахилгааны бїртгэл тооцоо гэнэ. Энэхїї цахилгааны бїртгэл тооцооны зориулалтаар їйлдвэрлэгч ба хэрэглэгчдийн эзэмшлийн зааг дээр тавьсан тоолуурыг цахилгааны тооцооны тоолуур гэнэ. Цахилгаан станц, дэд єртєє, їйлдвэр, орон сууц, барилга байшингийн єрєєний доторхи цахилгааны дотоод зарцуулалтанд техникийн хяналт тавих тооцоог цахилгааны эрчим хїчний техник-хяналтын тооцоо гэнэ. Техник-хяналтын тооцооны зориулалтаар їйлдвэрлэгч ба хэрэглэгчдийн эзэмшлийн зааг дээр буюу доторх гаргалгаанд тавьсан тоолуурыг техник-хяналтын тооцооны тоолуур гэнэ.


37

БД 43-101-03 Ерєнхий шаардлага 1.5.3 Бодит цахилгаан эрчим хїчний тооцоо нь доорхи цахилгаан эрчим хїчний тоо, хэмжээг тодорхойлох нєхцлийг бїрэн хангасан байх ёстой. Їїнд:

1. Цахилгаан станцын генератораар їйлдвэрлэсэн; 2. Цахилгаан станц, дэд єртєєний дотоод ба ахуйн хэрэгцээнд хэрэглэсэн; 3. Цахилгаан станцын шинээс гарч байгаа шугамаар дамжин хэрэглэгчдэд шууд тїгээсэн; 4. Бусад эрчим хїчний системд дамжуулсан буюу авсан, 5. Цахилгаан сїлжээнээс хэрэглэгчдэд тїгээсэн. Їїнээс гадна бодит цахилгаан эрчим хїчний тооцоо нь доорхи нєхцєл, боломжийг хангасан байх ёстой. Тухайлбал,

· Эрчим хїчний системийн хїчдэлийн янз бїрийн ангилалтай шугам сїлжээ тус бїрээр дамжсан цахилгааныг тооцох; · Эрчим хїчний системийн аж ахуйн тооцоотой хэсэг, нэгж тус бїрээр цахилгаан эрчим хїчний тэнцэл баланс зохиох; · Хэрэглэгчид нь єгєгдсєн хэрэглээний горим ба балансыг дагаж мєрдєж байгаа эсэхэд хяналт тавих. 1.5.4. Хуурмаг цахилгаан эрчим хїчий тооцоо нь цахилгаанаар хангагч байгууллагаас хэрэглэгчдэд ирж, гарч байгаа хуурмаг цахилгааны тоо хэмжээг тодорхойлох боломжийг хангасан байх ёстой. Гэхдээ зєвхєн хуурмаг чадлыг тэгшитгэх тєхєєрємжийн ажлын горимд хяналт тавих буюу тооцоо хийх тохиолдолд хуурмаг цахилгааны зарцуулалтыг тооцоолвол зохино. Цахилгаан эрчим хїчний тооцооны хэрэгсэл тавих пункт 1.5.5 Цахилгаан эрчим хїчээр хангагч байгууллага нь хэрэглэгчтэйгээ тооцоо хийх зорилгоор тооцооны тоолуурыг цахилгаанаар хангагч байгууллага болон цахилгаан хэрэглэгчдийг зааглаж байгаа цахилгаан шугам сїлжээний эзэмшилийн зааг дээр тавих нь зїйтэй. 1.5.6 Цахилгаан станцын хувьд бодит цахилгаан эрчимийн тоолуурыг доорх цэгїїдэд тавих нь зїйтэй. Їїнд;

1. Генератор бїрийн їйлдвэрлэсэн бїх цахилгааныг тооцох зориулалтаар генератор тус бїр дээр; 2. Генераторын хїчдэлтэй шиний холболт бїр дээр хоёр тийшээ тооцох боломжтой, хориг бїхий 2 тоолуур тавих; 3. Систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугам дээр (тїгээсэн буюу хїлээж авсан цахилгааныг тус бїрт нь тооцох зорилготой) хориг бїхий 2 тоолуур тавих, 4. Цахилгаан станцын шинээс гарч байгаа болон хэрэглэгчдэд очиж байгаа тєрєл бїрийн хїчдэлтэй шугамын гаргалга бїр дээр, (1.5.8-ыг їзэх); Цахилгаан станцын шинээс гарч байгаа 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй шугам тус бїрт ямар ч тохиолдолд цахилгааны тооцооны хэлхээ, холбох хавчаар, тоолуур тавих цэгийг урьдчилан тооцсон байх шаардлагатай. (1.5.16 заалтыг їзэх); 5. Дотоод хэрэгцээний їндсэн хїчдэлийн 1 кВ-оос дээш шинийг тэжээж байгаа бїх трансформатор болон шугам бїрт; Тоолуурыг єндєр хїчдэлийн тал дээр нь тавина. Хэрэв цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний трансформатор нь 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн шинээс эсвэл 10 кВ-оос дээш хїчдэлтэй блокоос салбарлан тэжээгдэж байгаа бол тоолуурыг хїчний трансформаторын нам хїчдэлийн тал дээр тавихыг зєвшєєрнє. 6. Аж ахуйн хэрэгцээний (жишээлбэл, засвар їйлдвэрлэлийн баазын тоног тєхєєрємж, механизмын тэжээлд зориулсан г.м.) ба цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний хуваарилах байгууламжаас гадны хэрэглэгчдийг тэжээж байгаа шугаманд; 7.Тойруу тосон таслуурын, эсвэл цахилгааны бїртгэл тооцоо хийх зориулалтаар ашиглаж байгаа шин холбогч (секц хооронд)-ын тосон таслуурын хэлхээнд хориг бїхий 2 тоолуур тавих.


38

БД 43-101-03 Мэдээллийг нэгтгэн цуглуулж боловсруулалт хийдэг автоматжуулсан систем, тооцооны компьютерээр тєхєєрємжлєгдєх цахилгаан станцуудад энэ системийг цахилгааны тоо бїртгэлийн болон техникийн тєвлєрсєн тооцоонд ашиглах хэрэгтэй. Ашиглалтанд байгаа болон бусад шинээр баригдах станцуудад цахилгааны їйлдвэрлэл-хэрэглээний тооцооны автоматжуулсан микропроцессорын электрон систем хэрэглэхийг зєвлєж байна. 1 МВт хїртэл чадалтай цахилгаан станцуудад бодит цахилгаан эрчим хїчний тооцооны тоолуурыг нь зєвхєн генератор ба дотоод хэрэгцээний трансформатор дээр, эсвэл зєвхєн дотоод хэрэгцээний трансформатор, гаргалгын шугамууд дээр тавих нь зїйтэй. 1.5.7 Эрчим хїчний системийн дэд єртєєний хувьд доорх цэгїїдэд бодит цахилгаан эрчим хїчний тооцооны тоолуурыг тавибал зохино. Їїнд:

1. Хэрэглэгч рїї гарч байгаа цахилгаан дамжуулах шугам тус бїрт: (1.5.8-ыг їзэх); 2. Систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугаманд дамжуулсан ба хїлээн авсан цахилгааныг тооцох зориулалтаар хориг бїхий 2 тоолуур тавих; 3. Хэрвээ эрчим хїчний єєр системд салбарласан шугам байвал дамжуулсан буюу хїлээн авсан цахилгаан эрчмийг зориулалтаар дээрх эрчим хїчний системийн дэд єртєєний оролт дээр хориг бїхий хоёр тоолуур. 4. Дотоод хэрэгцээний трансформатор бїрт; 5. Дотоод хэрэгцээний шинд холбогдсон аж ахуйн хэрэгцээний шугам болон гадны хэрэглэгчдийн шугаманд; 6. Тойруу шинд тоноглогдсон тосон таслуурт, эсвэл цахилгааны бїртгэл тооцоо хийдэг залгалтын тойруу тосон таслуурын зориулалтаар ашиглаж байгаа шин холбосон секц хоорондын тосон таслуурын хэлхээнд хориг бїхий 2 тоолуур тавих; 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй шугам тус бїрт ямар ч тохиолдолд цахилгааны тооцооны хэлхээ, тоолуур тавих цэгийг урьдчилан тооцсон байх шаардлагатай. 1.5.8. Цахилгаан станц, дэд єртєє дээрх богино залгааны гїйдэл ба дифференциал хамгаалалтын тодорхойломжоор сонгож авсан гїйдлийн трансформатор нь цахилгаан хэрэглээний тооцоо хийх нарийвчлалыг хангахгїй тохиодолд 1.5.6-ын 4-р зїйл, 1.5.7-д заасан бїртгэл тооцооны тоолуурыг тэжээлийн шугаман дээр биш хэрэглэгчдэд очиж байгаа шугамын тєгсгєлд тавихыг зєвшєєрнє. Хэрэглэгчдэд хамаарагдах дэд єртєєтэй дээр бодит цахилгааны тооцооны тоолуурыг дараах цэгїїдэд тавих шаардлагатай. Їїнд:

1. Эрчим хїчний системийн бусад дэд єртєєтэй болон тэжээлийн хїчдэлээрээ бусад хэрэглэгчидтэй цахилгаан холбоогїй бол хэрэглэгчийн дэд станцад ирж байгаа шугамын оруулга дээр; 2. Эрчим хїчний системийн бусад дэд єртєєтэй болон тэжээлийн хїчдэлээрээ бусад хэрэглэгчтэй холбоотой бол хэрэглэгчийн дэд єртєєний трансформаторын єндєр хїчдэлийн тал дээр г.м. Богино залгалтын гїйдэл ба дифференциал хамгаалалтын тодорхойломжоор сонгож авсан гїйдлийн трансформатор нь цахилгаан хэрэглээний тооцоо хийх нарийвчлалыг хангахгїй, мєн тїїнчлэн тавигдах гэж байгаа гїйдлийн трансформаторт 0.5 нарийвчлалын ангиллын ороомог байхгїй тохиолдолд тоолуурыг трансформаторын нам хїчдэлийн тал дээр тавьж болно. Хїчний трансформаторын нам хїчдэлийн тал дээр гїйдлийн трансформаторын нэмэгдэл бїрдэл тавих тохиолдолд тооцооны тоолуур тавих (ИБХБ ба гадны ИБХБ) боломжгїй бол цахилгааны тооцоог гарч байгаа 6-10 кВ-ийн шугаманд тавих нь зїйтэй. Цахилгаанаар хангагч байгууллагатай их ачааллын чадлаар тооцоо хийдэг їйлдвэрийн газруудын хувьд тооцоо хийдэг цэг нь нэг байх тохиолдолд их ачаалал хэмжигчтэй буюу хоёр, гурван тарифийн тоолуур, тооцоо хийдэг цэг нь хоёр буюу тїїнээс дээш тохиолдолд цахилгаан эрчмийн тооцооны автоматжуулсан систем, тооцооны урьдчилсан тєлбєртэй цахим карт бїхий электрон тоолуурын систем нэвтрїїлэх шаардлагатай. 3. Хэрэв хїчний трансформаторын єндєр хїчдэлийн тал дээр хэмжїїрийн трансформатор бусад зорилгоор тавих шаардлагагїй тохиолдолд нам ба дунд хїчдэлийн тал дээр; 4. Дотоод хэрэгцээний цахилгааныг тооцох тоолуур єєр газарт тавигдаагїй тохиолдолд тоолуурыг дотоод хэрэгцээний трансформаторын нам хїчдэлийн тал дээр; 5. Хэрэв шугам ба трансформатораас бие даасан цахилгааны тооцоо, тэнцэлтэй гаднын бусад хэрэглэгч тэжээгдэж байвал їндсэн ба гадны хэрэглэгчийн эзэмшилийн зааг дээр г.м. Мєн


39

БД 43-101-03 тєрєл бїрийн тарифаар тооцоо хийдэг хэрэглэгч тус бїрт бїртгэл-тооцооны тоолуур тавих нь зїйтэй. 1.5.9

Хуурмаг цахилгаан эрчим хїчний тоолуурыг дараахь цэгїїдэд тавибал зохино.

Їїнд: 1. Хуурмаг цахилгаан чадал ашиглах зєвшєєрєлтэй хэрэглэгчдийн бодит цахилгааны тоолуур байрлуулсан тэр схемийн нэгэн ижил тэр л цэг дээр; 2. Хэрэв тухайн хэрэглэгч нь хуурмаг чадлын їїсгїїр болж, эрчим хїчний системд цахилгаан чадал єгч байгаа, эсвэл хэрэглэгчийн єгєгдсєн ажлын горимыг хянаж байгаа нєхцєлд хэрэглэгчийн хуурмаг чадлын їїсгїїрийн холболт дээр; г.м. 1.5.10 Хэрэв їйлдвэрийн газар нь эрчим хїчний системтэй тохиролцсоны їндсэн дээр цахилгаан сїлжээнд хуурмаг цахилгаан чадал нийлїїлж байвал бодит цахилгааны тооцооны тоолуур тавьсан цэгт хуурмаг цахилгааны хориг бїхий 2 тоолуур тавих шаардлагатай. Бусад бїх тохиолдолд хуурмаг цахилгааны хориг бїхий нэг тоолуур тавьж болно. Цахилгаанаар хангагч байгууллагатай хуурмаг чадлын их ачааллаар тооцоо хийдэг їйлдвэрийн хувьд их ачаалал хэмжигчтэй тоолуур, тооцоо хийх цэг нь хоёр буюу тїїнээс дээш байх тохиолдолд цахилгааны тооцооны автоматжуулсан ба бїртгэл-тооцооны электрон систем нэвтрїїлэхийг зєвлєж байна. Тооцооны тоолуурт тавих шаардлага 1.5.11 Суурилуулах гэж байгаа тооцооны тоолуур бїрийн хавхлаг (таг)-ийг бэхлэх боолтонд нь Улсын стандарт, хэмжилзїйн газар (УСХЗГ)-ын тоолуурыг шалгаж баталгаажуулсан ломбо, тагны доорх залгалтын хавчаар (гаргалга) дээр цахилгаанаар хангагч байгууллагын тавьсан лац байх шаардлагатай. Мєн шинээр суурилуулж байгаа 3 фазын тоолуур дээр 12 сараас хэтрээгїй хугацаанд улсын їзлэг хийсэн лац, 1 фазын тоолуур дээр 2 жилээс хэтрээгїй хугацаанд улсын їзлэг хийсэн лац байвал зохино. Гурван фазын гїйдлийн бодит ба хуурмаг цахилгаан зарцуулалтын тооцоог зориулалтын 3 фазын тоолуураар хийх шаардлагатай. 1.5.12 Тєрєл бїрийн хэрэглэгчид, объектын цахилгаан хэрэглээний тооцоо хийх зориулалттай бодит цахилгаан эрчим хїчний тоолуурын нарийвчлалын зєвшєєрєгдєх ангиллыг дор їзїїлэв. Їїнд:

1. 50 МВт-аас дээш чадалтай генератор, 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугам, 63 МВа тїїнээс дээш чадлын трансформаторт бол 0.5 ; ( импортын тоолуурт 0.7), 2. 12-50 МВт чадалтай генератор, 110-150 кВ хїчдэлтэй систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугам, 10-40 МВа чадлын трансформаторт бол 1.0; 3. Тооцооны бусад объектод бол -2.0 г.м. Хуурмаг цахилгаан эрчим хїчний тоолуурын нарийвчлалын ангиллыг бодит цахилгаан эрчмийн тоолуурын нарийвчлалын ангилалтай ижил буюу нэг ангилал доогуур байхаар сонгож авахыг зєвшєєрнє. Хэмжїїрийн трансформатор хэрэглэж тооцоо хийх 1.5.13 Цахилгааны тооцооны тоолуур залгах зориулалттай гїйдлийн ба хїчдэлийн трансформаторын нарийвчлалын ангилал нь 0.5-аас их байж болохгїй. 1.0 нарийвчлалтай хїчдэлийн трансформаторт 2.0 нарийвчлалын ангилалтай цахилгааны тооцооны тоолуур залгаж холболт хийхийг зєвшєєрнє. Техник-хяналтын тоолуур залгах зориулалтын гїйдлийн трансформаторын нарийвчлал нь 1.0 байж болох ба хэрэв 1.0 нарийвчлалын ангилал гаргахын тулд нэмэлт гїйдлийн трансформаторын (иж) бїрдэл шаардагдахаар байвал 1.0-оос доогуур нарийвчлалтай нэгэнт тавигдсан гїйдлийн трансформаторыг ашиглаж болно. Техникийн тооцооны хяналтын тоолуур холбох зориулалттай хїчдэлийн трансформаторын нарийвчлалын ангилал нь 1.0-ээс доогуур байж болно.


40

БД 43-101-03 Хэрэв их ачааллын їед гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн гїйдэл нь тоолуурын хэвийн гїйдлийн 40 %-иас багагїй, хамгийн бага ачааллын їед 5 %-иас багагїй байвал єндєржїїлсэн хувьсгах коэффициенттэй (цахилгаан динамик ба халуун даацын тооцоогоор буюу шин хамгаалах нєхцлєєр) гїйдлийн трансформатор хэрэглэх нь зїйтэй. 1.5.14 Тоолуурын гїйдлийн ороомгийг гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч ороомогт холбохдоо хамгаалалтын хэлхээнээс тусад нь цахилгаан хэмжих багажуудтай хамтатган холболт хийхийг зєвшєєрнє. Хэрэв тусад нь холбоход нэмэлт гїйдлийн трансформатор шаардагдахаар байвал, хэрэв хамтатган холбоход тавигдах багажын нарийвчлал, гїйдлийн трансформаторын найдвартай ажиллагаа нь реле хамгаалалтын шаардлагыг хангаж байвал гїйдлийн хэлхээг хамтад нь холбож болно. Бїртгэл-тооцооны тоолуур залгахдаа завсрын зориулалттай гїйдлийн трансформатор ашиглахыг хориглоно (1.5.25-д дурдсанаас бусад тохилдолд). Хэмжїїрийн трансформаторын тоолуур залгах хоёрдогч хэлхээний ачаалал нь хэвийн утгаасаа хэтэрч болохгїй. Тооцооны тоолуурын хїчдэлийн хэлхээний утас, кабелийн огтлол, уртыг сонгож авахдаа эдгээр хэлхээн дэх хїчдэлийн алдагдал нь 0.5 нарийвчлалын ангилалтай хїчдэлийн трансформатораас тэжээж байгаа нєхцєлд хэвийн хїчдэлийнхээ 0.25%, харин 1.0 нарийвчлалын ангилалтай хїчдэлийн трансформатораас тэжээж байгаа нєхцєлд 0.5%-иас ихгїй байхыг тус тус зєвшєєрнє. Энэ шаардлагыг хангахын тулд хїчдэлийн трансформатораас тоолуур хїртэл тусгай кабель, утас хэрэглэж болно. Хїчдэлийн трансформатораас техникийн хяналтын тоолуур хїртэлх сїлжээний хїчдэлийн алдагдал нь хэвийн хїчдэлийнхээ 1.5%-иас хэтрэхгїй байх шаардлагатай. Бїртгэл-тооцооны тоолуурыг 110 кВ ба тїїнээс дээшх хїчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугаманд холбохдоо нэмэлт гїйдлийн трансформатор хэрэглэхийг (тоолуур холбох хоёр дахь ороомоггїй, тооолуурын нарийвчлалын ангилалыг хангаж чадах, хоёр дахь ороомогийн нєхцєлєєр г.м.) зєвшєєрнє. 1.5.15 Суулгамал гїйдлийн трансформатортай 110 ба 220 кВ -ын тойруу тосон таслуурын хувьд эдгээр гїйдлийн трансформаторын нарийвчлалын ангиллыг 1.5.13.-д зааснаар нэг тївшингээр бууруулан авч болно. Суулгамал гїйдлийн трансформатор бїхий 110 кВ-ын тойруу тосон таслуур, энэ зориулалтаар ашиглаж байгаа 110 кВ-ын шин холбогч (секц хоорондын) тосон таслуурын хувьд тоолуурын гїйдлийн хэлхээг (0.5-аас єндєргїй нарийвчлалтай завсрын гїйдлийн трансформатор ашигласан тохилдолд) хамгаалалтын хэлхээтэй хамт холбохыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд гїйдлийн трансформаторын нарийвчлалын ангиллыг нэг шатаар доогуур авах нь зїйтэй. Тоолуур дээрх холболтыг болон нарийвчлалын зэргийг нэг шатаар доошлуулахыг суулгамал гїйдлийн трансформатортай тойруу шиний зориулалтаар ашиглаж байгаа шин залгалтын (секц хоорондын) 220 кВ-ын тосон таслуур ба суулгамал трансформатортай 110, 220 кВын хїчдэлд зєвшєєрнє. 1.5.16 Тоолуурын хэлхээний тэжээлд нэг ба гурван фазын хїчдэлийн трансформатор, тїїнчлэн тєрєл бїрийн тусгаарлага шалгах зориулалттай дєрєв ба таван зїрхэвчтэй хїчдэлийн трансформаторыг ашиглаж болно. Тооцооны хэлхээг залгалтын ерєнхий хавчаараас тусад нь гаргаж залгалтын нэг цуглуулга болгох шаардлагатай. Хавчаар бїхий цуглуулга байхгїй тохиолдолд туршилтын блок байрлуулж болно. Хавчаар нь гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээг богиносгох, тоолуурын фаз бїрт тїїнийг шалгах, засварлах їед гїйдлийн ба хїчдэлийн хэлхээг таслах, тїїнчлэн утас, кабелийн холболтыг салгахгїйгээр шалгалтын жишиг (їлгэр жишээ, эталон) тоолуур залгах нєхцлийг хангаж байвал зохино. Тооцооны тоолуурын цуглуулга ба хавчаасны хайрцгийн хийц нь тэдгээрийг лацдах нєхцлийг хангасан байх шаардлагатай. 1.5.17 Хїчдлийн єндєр талдаа гал хамгаалуур бїхий зєвхєн тооцооны зориулалттай, хїчдлийн трансформатор нь гал хамгаалуурын бїтэн байдлын тусгай хяналттай байх ёстой. Хэд хэдэн шиний системд байгаа, хїчдэлийн трансформаторын холболт нь зєвхєн тухайн шиний системд холбогдсон тохиолдолд тоолуурын хэлхээг бусад шин, системд хїчдэлийн трансформаторт сэлгэн залгах тєхєєрємж байх шаардлагатай. 1.5.18 Хэрэглэгчдийн дэд єртєє дээр тооцооны зориулалттай хїчдлийн трансформаторын єндєр талд нь гал хамгаалуур тавигдсан байвал хашлага тор, хаалга хийж, лацдах боломжтой байвал зохино. Тооцооны зориулалттай хїчдэлийн трансформаторын салгуурын дамжуургын гар буюу бариул нь тїгжиж, ломбодох тєхєєрєгтэй байвал зохино. Тоолуур тавьж, залгалтын утсыг угсрах


41

БД 43-101-03 1.5.19 Тоолуурыг гар хїрэхэд хялбар, хуурай газарт, євлийн улиралд 0°С-ээс хїйтэнгїй, їйлчилгээ явуулахад боломжтой байранд тавибал зохино. 1.5.20 Їйлдвэрийн нийтлэг зориулалттай тоолуурыг їйлдвэрлэлийн нєхцлєєс хамаарч +40°С хїртэл халдаг, тєрєл бїрийн хортой орчин бїхий байранд тавихыг хориглоно. Тоолуурыг цахилгаан станц, дэд єртєєний хуваарилах байгууламжийн дулаацуулгагїй байр, коридорт, мєн гадаа байрлах шїїгээнд байрлуулж болно. Энэ тохиолдолд євлийн улиралд дулаацуулга хийх шаардлагатай. Тоолуурын шїїгээний доторхи агаарыг цахилгаан чийдэнгээр, эсвэл халаагч элементээр +20°С-аас ихгїй байхаар тооцож, дулаацуулгын бїрхїїл хийж єгнє. 1.5.21 Цахилгаан станцын генераторын їйлдвэрлэж байгаа цахилгаан эрчим хїчийг хэмжих зориулалттай тоолуурыг +15°С-ээс +25°С дундаж температуртай байранд байрлуулах ёстой. Ийм байр байхгїй тохиолдолд тоолуурыг жилийн туршид дээр дурдсан дулааныг барьж байх тусгай шкаф, шїїгээнд байрлуулж болно. 1.5.22 Тоолуур нь иж бїрмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ ба гадны ИБХБ)-ийн шїїгээ, шургуулганд, мєн бат бєх хийцийн самбар (щит, панель)-ын хананд суурилагдсан байж болно. Мєн тоолуурыг модон, пластмасс, тємєр самбарт бэхэлж болно. Шалнаас тоолуурын залгалтын хавчаар хїртэлх єндєр нь 0.8-1.7 м байх ёстой. Тоолуурын байрлалын єндєр нь 0.8 м-ээс бага байж болох боловч 0.4 м-ээс багагїй байх ёстой. 1.5.23 Тоолуурыг механик гэмтэл учруулж болзошгїй, бохирдолт ихтэй, мєн гадны їйлчлэлд орж болзошгїй газар (коридор, гудам, шат, тавцан)-т тавихдаа тоолуурын тоо нь харагдаж байхаар жижиг цонх гаргасан тїгжээтэй шїїгээнд байрлуулбал зохино. Нам хїчдэлийн тал дээр тавигдах цахилгааны бїртгэл-тооцооны тоолуур, гїйдлийн трансформаторыг хот, хєдєєгийн гэр хороолол, зарим сууцны байшингийн дотор ба гадна, хашаа бїхий кабель оруулгагїй гэр, байшинд жижиг цонх бїхий шатдаггїй материалаар хийсэн шїїгээ, щит ба шургуулганд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Гэр хорооллын нєхцєлд хэд хэдэн (4-6) айл тоолуурыг тїгжээ бїхий нэг шїїгээнд нэгтгэн байрлуулж болно. Тоолуурыг гэр, сууцны дотор, хєдєлгєєнтэй нєхцєлд тавихыг хориглоно. 1.5.24 Шїїгээ, щит, шургуулга, самбарын хийц ба хэмжээ нь тоолуур ба гїйдлийн трансформаторын хавчааруудад холболт хийх, солих боломжтой, їйлчлэхэд тохиромжтой нєхцлийг хангасан байх ёстой. Хана, хашаа, шїїгээнд тоолуурыг эгц босоо бэхлэхийг зєвшєєрєх бєгєєд хазайлт нь 1` градусаас ихгїй байх ёстой. Тоолуурыг нїїрэн талаас нь авах, угсрахад боломжтой байдлаар бэхэлсэн байвал зохино. 1.5.25 Тоолуурын цахилгаан утасны холболт, огтлолын хэмжээ нь 2.1 ба 3.4 бїлэгт єгсєн заалтыг иш їндэс болгон сонголт хийнэ. Цахилгааны утсыг тоолуурт гагнах ба уях аргаар холбохыг хориглоно. 1.5.26 Тоолуурын холболтод хэрэглэх утас ба кабелийн огтлолыг 3.4.-3 (мєн тїїнчлэн 1.5.14-ийг їзэх)-ын дагуу сонгож авахыг зєвлєж байна. Цахилгааны утсыг тоолуурт шууд холбохдоо тоолуурын хавчаарт холбох хэсгийг 120 мм-ээс багагїй нугалж їлдээх ба нойлын утасны бїрээсийг 100 мм хэмжээнд ялгах єнгийн будгаар будаж єгвєл зохино. 1.5.27 0.4 (380) кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тоолуурыг холбохдоо тїїнийг солих ба тавихад хялбар байлгах їїднээс 10 м хїртлэх зайнд тоолуурын бїх фазыг таслах зориулалттай залгах-салгалтын аппарат, хэрэгсэл ба гал хамгаалуураар тоноглох ёстой. Мєн 0.4 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тоолуур холбох зориулалттай гїйдлийн трансформаторыг чадал урсах чиглэлийн дагуу, залгах-салгалт (коммутац)-ын аппаратын дараа нь байрлуулах нь зїйтэй. 1.5.28 Тоолуур ба гїйдлийн трансформаторыг нойлтуулахдаа 1.6 бїлэгт заасан шаардлагыг їндэслэн гїйцэтгэх ёстой. Гэхдээ 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тоолуур ба гїйдлийн трансформаторын газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утас нь хамгийн ойрхон цуглуулгын хавчаар, самбар хїртэл зэс голчтой утсаар хийхийг зєвлєж байна. 1.5.29 Олон тооны цахилгаан хэрэглэгчдийн бїртгэл-тооцооны тоолуур нэг самбарт байрлах тохиолдолд тоолуурт харгалзах хэрэглэгчийн нэр, дугаар бичигдсэн байх ёстой. Техник-хяналтын тооцоо 1.5.30 Мэдээлэл-удирдлагын тооцоолох системээр тоноглогдоогїй цахилгаан станцын агрегатууд (блокоор ажиллах)-д техник-эдийн засгийн їзїїлэлтийг тооцоолох їїднээс техникБЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

42

БД 43-101-03 хяналтын тооцооны байнгын ба инвентар зєєврийн тоолуур тавих нь зїйтэй. Мєн дотоод хэрэгцээний їндсэн хїчдлийн хуваарилах байгууламжаас тэжээгдэж байгаа хєдєлгїїрийн ба шинээс тэжээгдэх бїх трансформаторын хэлхээнд бодит цахилгаан эрчим хїчний тоолуур тавьж єгвєл зохино. 1.5.31 Хєндлєн холбоотой буюу ерєнхий уурын шугамтай цахилгаан станц дээр трансформатораар єсгєгдєх генераторын хїчдэлтэй талд генераторын тооцооны тоолууруудыг шалгах зориулалтаар бодит ба хуурмаг цахилгаан чадлын техник-хяналтын тооцооны нэмэгдэл тоолуур тавих нь зїйтэй. 1.5.32 Эрчим хїчний системийн 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй дэд станц дээр, тухайлбал, тухайн системийн санхїї-эдийн засгийн тэнцэлд бїртгэгдсэн хїчний трасформаторын дунд ба нам хїчдэлийн талд, 6 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах шугамын гаргалга бїрт техникхяналтын тооцооны зориулалттай бодит цахилгааны тоолуур тавибал зохино. Техник-хяналтын тооцооны хуурмаг цахилгааны тоолуурыг 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хїчний трансформаторын хувьд дунд ба нам хїчдлийн талд тавих нь зїйтэй. 1.5.33 Тєрєл бїрийн аж ахуйн газарт їйлдвэрийн тасаг, цех, технологийн шугам, тусгай зориулалтын эрчим хїч их хэрэглэх машин, тоноглол болон нэгж бїтээгдэхїїн ба хагас боловсруулсан бїтээгдэхїїнд зарцуулах цахилгаан эрчим хїчний хэмжээг тодорхойлох зорилгоор цахилгаан эрчим хїчний нормыг хязгаарлалтыг хянаж байх зориулалтын байнгын ба зєєврийн тоолуур хэрэглэх нь зїйтэй. Мєн тухайн їйлдвэр, аж ахуйн газрын цахилгаан зарцуулалтын бїртгэл тооцооны тоолуур нь цахилгаан станц ба дэд єртєєний хуваарилах байгууламжинд тавигдах бол їйлдвэрийн оруулган дээр техник-хяналтын тооцооны зориулалттай бодит цахилгааны тоолуур тавихыг зєвшєєрнє. Їйлдвэрийн зориулалттай техник-хяналтын дотоод тооцооны зориулалттай тоолуурыг авах, тавихдаа цахилгаан хангагч байгууллагаас зєвшєєрєл авах шаардлагагїй. Техникхяналтын зориулалтаар тавигдэх бодит цахилгааны тоолуурын нарийвчлалын ангилал нь 220 кВоос дээш хїчдэлтэй шугам, 63 МВа-аас дээш чадалтай трансформаторт 1,0; бусад обьектонд 2,0 байхыг зєвшєєрнє. 1.5.34 Їйлдвэрийн газрын техникийн тооцооны хэрэгсэл (тоолуур ба хэмжилтийн трансформатор) хэрэглэгчийн єєрийн нь харъяалал ба мэдэлд байх ба 1.5.8 (цахилгаан хангагч байгууллагаас лацдахаас бусад) 1.5.11 ба 1.5.12-д заагдсан нєхцлийг хангаж байх ёстой. 1.5.35. Бодит цахилгаан эрчим хїчний техникийн тооцооны тоолуурын нарийвчлалын ангилал нь дараах єгєгдсєн утгатай тохирч байх ёстой. Їїнд: Хоёр талын тэжээлтэй 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах шугам болон 63 МВа ба їїнээс дээш чадалтай трансформаторт, 1.0 Бусад объектын тооцоонд, 2.0 Хуурмаг чадлын техник-хяналтын тооцооны тоолуурын нарийвчлалын ангилал нь бодит чадлын техникийн тооцооны тоолуурын нарийвчлалын ангилалаас нэг шат доогуур байхыг зєвшєєрнє.

1.6. ГАЗАРДУУЛГА БА ЦАХИЛГААНЫ АЮУЛГЇЙН АРГА ХЭМЖЭЭ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 1.6.1 Дїрмийн энэхїї бїлэгт 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээших хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн бїх тєрлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжийг газардуулах ба тэдгээрийн тусгаарлага гэмтэх нєхцєлд цахилгаан гїйдлээс хїмїїсийг хамгаалах арга хэмжээний нийтлэг шаардлагыг авч їзсэн болно. Тэдгээртэй холбогдох нэмэгдэл шаардлага нь “Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралт, зураг дїрэм”-ийн бусад харгалзах бїлэгт тусгагдсан болно. 1.6.2 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг аюулгїй ажиллагааны арга, авч хэрэгжїїлэх хэлбэрээр нь дараах байдлаар ангилна. Їїнд:


43

БД 43-101-03

1. Бїтэмж (гїн, эффективно)-тэй газардуулсан саармагтай ( газарлуу залгалтын их гїйдэл гїйх) сїлжээний 1 кВ ба тїїнээс дээших хїчдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж (1.6.20-1.6.25), 2. Тусгаарлагдсан саармагтай (газарлуу залгалтын бага гїйдэл гїйх) сїлжээний 1 кВ ба тїїнээс дээших хїчдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж (1.6.26-1.6.27), 3. Гїн газардуулагдсан саармагтай 1 кВ хїртэлх хїчдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж (1.6.28-1.6.30), 4. Тусгаарлагдсан саармагтай 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж (1.6.31). 1.6.3 Бїтэмжтэй газардуулсан саармаг (нейтрал)-тай цахилгаан сїлжээ гэж газардлагын залгалт (газардлага)-ын коэффициент нь 1,4-єєс хэтрэхгїй байх 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй гурван фазын цахилгаан сїлжээг нэрлэнэ. Гурван фазын цахилгаан сїлжээний газардлагын залгалтын коэффициент нь газардлагын цэг дээрх гэмтэлгїй фаз ба газрын, эсвэл єєр хоёр фазын чадавх (потенциал)-ын ялгаварыг газардлагын ємнєх тухайн цэг дээрх фазуудын хоорондох потенциалын ялгаварт харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдоно. 1.6.4 Трансформатор ба генераторын саармаг (нейтрал) нь шууд газардуулгын байгууламжтай холбогдсон буюу бага эсэргїїцэл (жишээ нь: гїйдлийн трансформатор)-ээр дамжин холбогдохоор байвал гїн газардуулагдсан саармаг гэж нэрлэнэ. 1.6.5 Трансформатор ба генераторын саармаг нь газардуулгын байгууламжинд холбогдоогїй буюу дохиолол, хэмжилт, хамгаалалтын багаж, газардуулгын нум унтраах реактор болон адил тєстэй их эсэргїїцэл бїхий хэрэгсэлээр дамжин холбогдох бол тусгаарлагдсан саармаг гэж нэрлэнэ. 1.6.6 Цахилгаан тоног тєхєєрємж, тїїний аль нэг хэсгийг зориудаар цахилгаан холбоосоор газардуулгын байгууламжтай холбохыг газардуулга гэнэ. 1.6.7 Цахилгааны аюулгїй ажиллагааг хангах їїднээс цахилгаан тоноглолын аль нэг хэсгийг газардуулахыг хамгаалалтын газардуулга гэнэ. 1.6.8 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хэвийн ажиллагааг хангах їїднээс тїїний гїйдэл дамжуулах хэсгийн аль нэг цэгийг заавал газардуулахыг ажлын газардуулга гэнэ. 1.6.9 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн нойлтуулга гэж цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хэвийн ажлын їед хїчдэлгїй байгаа аль нэг цэгийг, гурван фазын сїлжээнд бол генератор буюу трансформаторын гїн газардуулагдсан саармагтай, нэг фазын сїлжээнд бол гїйдэл їїсгїїрийн гїн газардуулсан гаргалгатай, тогтмол гїйдлийн сїлжээнд бол їїсгїїрийн гїн газардуулгын дунд талын цэгтэй холбогдохыг хэлнэ. 1.6.10 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хїчдэлтэй хэсэг нь газраас тусгаарлагдаагїй бїтээцийн хэсэг буюу шууд газартай санамсаргїй холбогдохыг газардлага (нэг фазын газарлуух богино залгалт) гэнэ. Цахилгаан тоноглолын хїчдэлтэй хэсэг нь ажлын хэвийн нєхцєлд хїчдэлгїй байгаа бїтээцийн хэсэг, их биетэй санамсаргїй холбогдохыг их биеийн газардлага гэнэ. 1.6.11 Газардуур (газардуулга) ба газардуулгын дамжуулах утсын бїрдэлийг газардуулах байгууламж гэнэ. 1.6.12 Газартай шууд харьцаж байгаа (газарт шаасан) дамжуулагч (электрод, дамжуулагч) буюу хоорондоо цахилгаан дамжуулагчаар холбогдож, газардсан тємєрлєгийн нэгдлийг газардуур (газардуулга, электрод) гэнэ. 1.6.13 Харин зориудаар газардуулах зорилгоор хийгдсэн газардуурыг хиймэл (зохиомол) газардуулга гэнэ. 1.6.14 Газардуулгын зорилгоор ашиглаж болохоор газартай шууд харьцаж байгаа (газарт суулгасан зоомол, булмал) їйлдвэрийн ба єєр зориулалтын барилга, байгууламж, суваг, шуудууны цахилгаан дамжуулах тємєрлєг (металл) хэсгийг ердийн газардуулга гэнэ.


44

БД 43-101-03 1.6.15 Газардуулж байгаа буюу нойлын хамгаалалтын дамжуулах утас (дамжуулагч) нь хоёр буюу тїїнээс дээш салбарлагатай байвал газардуулгын буюу нойлтуулгын гол шугам гэнэ. 1.6.16 Газардуулах хэсгийг газарт зоосон (булмал) газардууртай холбох дамжуулах утсыг газардуулгын дамжуулагч гэнэ. 1.6.17 Цахилгаан гїйдлээс хїн ба амьтаны нэрвэгдэхээс хамгаалах зориулалтаар хэрэглэгдэж байгаа дамжуулах утсыг цахилгаан тоноглолын хамгаалалтын утас (PE) гэнэ. 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжин дэх генератор ба трансформаторын гїн газардуулсан саармагтай холбогдох хамгаалалтын дамжуулагчийг нойлын хамгаалалтын утас гэнэ. 1.6.18 1 кВ хїртэлх хїчдлийн цахилгаан тоноглолын нойлын хамгаалалтын дамжуулагч (дамжуулах утас, N) гэж уг тоноглолын нойллох хэсгийг гурван фазын хэлхээнд бол генератор, трансформаторын гїн газардуулсан саармагтай; нэг фазын їїсгїїрт бол гїн газардуулсан гаргалгатай; тогтмол гїйдлийн хэлхээнд бол гїн газардуулгын дунд талын цэгтэй холбогдох утасыг нэрлэнэ. Мєн 1 кВ хїртэлх хїчдлийн цахилгаан тоноглолын нойлын ажлын дамжуулагч (утас) гэж гурван фазын сїлжээнд трансформатор, генераторын гїн газардсан сїлжээний саармагтай; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрт тїїний гаргалгатай; тогтмол гїйдлийн хэлхээнд гїн газардуулгын дунд талын цэгтэй холбогдох цахилгаан тоноглолын тэжээлийн утасыг нэрлэх ба 1 кВ хїртэлх хїчдлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тєхєєрємжинд нойлын ажлын дамжуулагч нь нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн хамтатгасан (PEN) їїрэг гїйцэтгэнэ. Газардуураас гїйдэл тархах їед тодорхой потенциалын градиент їїсэх газар дахь мужын хязгаарыг потенциалын гадагшлах бїс гэнэ. Гадагшлах бїсээс цааш давсан газрын хэсгийг нойл (тэглэх) потенциалтай бїс гэнэ. 1.6.19 Газардуулгын байгууламж дахь хїчдэл гэж тїїгээр гїйдлийн орох цэг ба тэглэх потенциалын (тархалтын бїсээс цааших) бїсийн хооронд газардуулгаар гїйдэл тархах їед їїсэх хїчдэлийг нэрлэнэ. Мєн их бие хоорондын богино залгалт болох їед газартай харьцуулсан хїчдэл їїсэх бєгєєд энэ нь их биеийн гадрага ба тэглэх потенциалын бїсийн хоорондох хїчдэлтэй тэнцїї байх ёстой. Газарлуу буюу их биеийн богино залгалт (газардлага) гарсан нєхцєлд хэлхээний хоёр цэгийн хооронд буюу нэгэн зэрэг тэдгээрт хїн хїрэлцэх їеийн хїчдлийг шїргэлтийн (хїрэлцэх) хїчдэл гэнэ. Газартай богино залгалт (газардлага) гарч, гїйдэл тархах їед тухайн газрын хоёр цэгийн хоорондох буюу хїний хєлийн хооронд нэгэн зэрэг їїсэх хїчдлийг алхамын хїчдэл гэнэ. Газарлуу богино холболт болсон (тухайн) цэгээр тархах гїйдлийг газардлагын гїйдэл гэнэ. 1.6.20 Газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэлийг газардуулгын байгууламж дээрх тухайн хїчдлийг тухайн цэгийн газардлагаар газарлуу тархах гїйдлийн утганд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлох нь зїйтэй. Мєн нэгэн тєрлийн биш бїтэцтэй газрын хувийн эсэргїїцэл гэж газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь нэгэн тєрлийн биш хєрсєнд тооцоологдсон байх нэгэн тєрлийн бїтэцтэй газрын хувийн эсэргїїцлийг авч хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Их биеийн газардлага гарах буюу тусгаарлагын тївшин тодорхой утгаас буурах нєхцєлд гїйх гїйдлийн хэмжээ, тїїний хугацааны хамаарлаас хїний аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор сїлжээний бїх фазыг автоматаар нэгэн зэрэг таслахыг цахилгаан тоног тєхєєрємж дэх хамгаалалтын таслалт гэнэ. 1 кВ хїртэлх хїчдлийн цахилгаан хэрэгсэлийн хоёрлосон (давхар) тусгаарлага гэж цахилгаан хэрэгсэлийн хэсэгт хялбар хїрэлцэх нєхцєлд зєвхєн ажлын ба зєвхєн хамгаалалтын тусгаарлага гэмтсэн їед аюултай хїчдэл бий болохооргїй байлгах їїднээс ажлын ба (хамгаалалтын) нэмэгдэл тусгаарлага хийхийг ойлгох ёстой. Энэхїї бїлэгт дурьдагдах бага (нам) хїчдэл гэж цахилгааны аюулгїй байдлыг хангах їїднээс цахилгаан тоног тєхєєрємжинд хэрэглэх газартай харьцуулсан фазын хоорондох тогтоосон хїчдэл нь 42 (50) В-оос ихгїй байх хїчдлийг ойлгох нь зїйтэй. Цахилгаан хэрэглэгчийн тэжээлийг тїїний анхдагч сїлжээнээс тусгаарлах, тїїнчлэн газардуулгын сїлжээ ба нойлтуулгаас салгах зориулалттай трансформаторыг хуваагч трансформатор гэнэ. Нийтлэг шаардлага 1.6.21 Тусгаарлага гэмтсэн нєхцєлд хїмїїсийг цахилгаан гїйдлийн аюулаас хамгаалахын тулд дараах хамгаалалтын арга хэмжээний (ядахдаа) аль нэгийг нь хэрэглэсэн байх ёстой. Тухайлбал: газардуулга, нойлтуулга, хамгаалах таслалт, хуваагч трансформатор, бага хїчдэл, хоёрлосон давхар тусгаарлага, потенциалыг тэгштгэх г.м. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

45

БД 43-101-03 1.6.22

Цахилгаан тоноглолын газардуулга ба нойлтуулгыг :

1. 380 В ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хувьсах гїйдлийн ба 440 В ба тїїнээс дээш хїчдлийн тогтмол гїйдлийн бїх цахилгаан тоног тєхєєрємжинд, 2. тогтоосон хїчдэл нь 42 В-оос дээш, 380 В-оос доош хувьсах гїйдлийн, 110 В-оос дээш, 440 В-оос доош тогтмол гїйдлийн цахилгаан тоноглолд илїї (нэмэгдїїлсэн) аюултай, онцгой аюултай нєхцєлд буюу тэдгээрийг гадаа байрлах зэрэг нєхцєлд хийж єгнє. Цахилгаан дамжуулах шугамын тулгуур дээр байрлах цахилгаан тоноглолыг (хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор, салгуур, гал хамгаалуур, хуримтлуур болон бусад аппарат, хэрэгсэл) газардуулах ба нойлтуулах ажлыг энэхїї дїрмийн бусад бїлэгт (1.6.15-1.6.18; 6.3.27; 6.3.28) заасны дагуу гїйцэтгэх ёстой. Агаарын шугамын тулгуур дээр суурилагдах 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїн газардуулсан саармагтай гурван фазын сїлжээ ба нэг фазын гїйдэл їїсгїїрийн газардуулмал (газардсан) гаргалгатай нэг фазын сїлжээний цахилгаан тоноглолд нойлтуулга хийвэл зохино. 1.6.23 Цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулгыг хийхдээ юуны ємнє ердийн газардуурыг ашиглах нь зїйтэй. Харин ердийн газардуулгаар єнгєрєх, тїїгээр тархах гїйдлийн нягтыг бууруулах шаардлагатай бол хиймэл (зохиомол) газардуулга ашиглах нь зїйтэй. Нэг нэгэндээ ойрхон талбайд байрлах янз бїрийн зориулалт, тєрєл бїрийн хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн газардуулгыг нэг ерєнхий газардуулга ашиглаж, хооронд нь холболт хийх нь зїйтэй гэж зєвлєж байна. Тєрєл бїрийн зориулалттай нэг бїрчилсэн буюу ерєнхий газардуулга нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тусгаарлага гэмтэлтэй їед цахилгаан гїйдлийн аюулаас хїмїїсийг хамгаалах, цахилгаан тоног тєхєєрємжийг хэт хїчдлээс хамгаалахаас гадна сїлжээний ажлын горимтой зохицуулах шаардлагыг хангах ёстой. Энэхїї бїлгийн шаардлагаар ерєнхий газардуулах тєхєєрємжийн эсэргїїцэл ба хїрэлцэх хїчдэл нь хамгийн таагїй хїнд нєхцєлийг хангаж байхаар тооцоологдох ёстой. Хєрсний хувийн эсэргїїцлийг жилийн улирал бїрт харгалзуулан авч, газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл буюу хїрэлцэх хїчдлийг хамгийн их утгаар авч тодорхойлох нь зїйтэй. 1.6.24 1 кВ хїртэлх хїчдлийн хувьсах гїйдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж нь гїн газардуулсан буюу тусгаарлагатай саармагтай байх; тогтмол гїйдлийн цахилгаан тоноглол нь гїн газардуулсан буюу дундах цэгээс тусгаарласан саармагтай байх ба нэг фазын гїйдлийн їїсгїїртэй цахилгаан тоноглол нь нэг гїн газардуулсан саармагтай, хоёулаа тусгаарласан гаргалгатай байж болно. Гурван фазын дєрвєн утастай сїлжээ ба тогтмол гїйдлийн гурван утастай сїлжээ нь гїн газардуулсан саармагтай буюу гїйдлийн їїсгїїрийн дундах цэгээс тусгаарлагдсан саармагтай байх нь зайлшгїй юм. 1.6.25 Гїн газардуулсан саармагтай буюу нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн гїн газардуулсан гаргалгатай, тїїнчлэн тогтмол гїйдлийн гурван утастай сїлжээний дундах цэгээс гїн газардуулсан 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолд заавал нойлтуулга хийж єгєх нь зїйтэй. Ийм тоног тєхєєрємжийг хэрэглэхдээ цахилгаан хэрэгсэлийн их биеийг газардуулах, тэдгээрт нойлтуулга хийхгїй байхыг зєвшєєрєхгїй. Тодорхой їндэслэлээр шаардлагатай гэж їзвэл (зєєврийн гар цахилгаан багаж, тємєр бїтээц ихтэй зарим орон сууцнй ба албан байранд г.м.) хамгаалах таслалт хийхийг зєвлєж байна. 1.6.26 1 кВ тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжинд заавал газардуулга хийх ёстой. Ийм тоноглолын хувьд газардлага болсон газрыг хурдан хайж олох боломжийг тусгах нь зїйтэй. Газардлагын хамгаалалт нь аюулгїй ажиллагааны нєхцєлєєр (зєєврийн дэд станцын тэжээлийн шугамын хувьд г.м.) шаардлагатай їед (сїлжээний бїх холбоосыг) таслах їйлчлэлээр тогтоогдоно. Цахилгаан тоноглолын аюулгїй ажиллагаа нь газардуулгын ба нойлтуулга хийснээр хангагдахгїй, эсвэл газардуулга ба нойлтуулга хийх нь гїйцэтгэхэд хїндрэлтэй, эдийн засгийн хувьд їр ашиггїй бол хамгаалалтын їндсэн ба нэмэгдэл арга хэмжээ болгон хамгаалалтын таслалт хэрэглэхийг зєвлєж байна. Хамгаалалтын таслалт нь найдвартай ажиллагааны хувьлд тусгай техникийн нєхцєлийг хангасан таслах зориулалтын аппарат, хэрэгсэлээр хийгдэнэ. 1.6.27 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, тусгаарласан саармаг бїхий гурван фазын сїлжээнд буюу 1 кВ-оос дээш хїчдлийн сїлжээтэй холбоотой трансформатораар дамжин холбогдсон тусгаарласан гаргалгатай 1 кВ хїртлэх хїчдлийн нэг фазын сїлжээнд трансформаторын єндєр, нам талын хїчдлийн ороомгийн хооронд тусгаарлагын гэмтэл їїсэх їеийн аюулаас хамгаалахын тулд мултрах БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

46

БД 43-101-03 гал хамгаалуур тавьж єгнє. Гал хамгаалуур нь трансформатор бїрийн нам хїчдлийн талд саармаг цэг дээр буюу фазанд тавигдах ба хамгаалуурын мултрах бєглєєний бїтэн байдлыг хянаж байх нь зїйтэй. 1.6.28 Мєн 1 кВ хїртлэх хїчдэлийн цахилгаан тоноглолд хамгаалалтын нэг арга хэмжээ болгон хуваагч буюу бууруулах трансформаторыг хэрэглэх нь зїйтэй. Трансформаторын хоёрдогч хїчдэл нь хуваагч трансформаторын хувьд 380 В-оос ихгїй, бууруулах трансформаторын хувьд 42 В-оос ихгїй байна. Ийм тєрлийн арга хэмжээг хэрэгжїїлэхдээ трансформатор нь тусгай нэмэгдїїлсэн техникийн нєхцєлєєр найдвартай бїтээцтэй, туршигдсан байх; анхдагч тал дээрээ (гал) хамгаалуурын хайламтгай тавил ба автомат таслуурын салгавчийн хэвийн гїйдэл нь 15 А-аас ихгїй байх зєвхєн нэг цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх; хуваагч трансформаторын хоёрдогч ороомгийг газардуулахгїй байх нєхцєлийг хангахаас гадна сїлжээний саармагийн горимоос хамааруулан трансформаторын их бие, анхдагч ороомгийг газардуулах буюу нойлтуулганд холбох нь зїйтэй. Ийм тєрлийн трансформаторт холбогдсон цахилгаан хэрэглэгчийн их биеийг заавал газардуулах шаарлдлагагїй. Газардуулах ба нойлтуулах шаардлагатай эд анги ба тэдгээрийн хэсэг 1.6.29 Дїрмийн 1.6.12 заалтын дагуу дараах цахилгаан тоноглолд газардуулга ба нойлтуулга хийгдэх ёстой. Їїнд:

1. Цахилгаан машин, трансформатор, аппарат хэрэгсэл, гэрэлтїїлгийн их бие, арьс, гадаргуу (10.6.18-ыг їзэх); 2. Цахилгаан аппаратуудын дамжуулга, хєтлїїр; 3. Хэмжїїрийн трансформаторын хоёрдогч ороомог (3.4.21, 3.4.22-ыг їзэх), 4. Хуваарилах самбар, удирдлагын щит, шїїгээ, шургуулганы ихбие, тїїнчлэн хувьсах гїйдлийн 42 В-оос дээш, тогтмол гїйдлийн 110 В-оос дээш хїчдэлтэй онгойдог хаалга бїхий шїїгээ болон авагдах ба онгойх хэсэг. 5. ХБ-ын тємєрлєг бїтээц, кабелийн тємєр хийц, кабелийн холбоосны металл бугуйвч (муфт), хяналтын ба хїчний кабелийн тємєрлєг хуяг ба бїрээс, дамжуулах утасны ган хоолой ба гуурс, углаас, шин дамжуулагчийн гэр буюу суурь бїтээц, кабелийн утсыг тогтоох тавиур, хайрцаг, хэц ба ган тууз, чавхдас болон бусад цахилгаан хэрэгслийн тємєр ба ган хийцїїд, 6. Нийтлэг металл хйиц, бїтээцэд шургуулах, хоолой хайрцаг, тавиурт сївлэх хувьсах гїйдлийн 42 В-оос доош, тогтмол гїйдлийн 110 В-оос доош хїчдэлтэй хїчний ба хяналтын кабель, утасны металл бїрээс ба хуяг г.м. Кабель ба утасны хамт ган (тємєрлєг) бїрээс ба хуягийг газардуулах, нойлтуулах шаардлагтай. 7. Нїїдлийн ба зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийн тємєр их бие, 8. Суурь машин, механизмын хєдлєх хэсэгт байрлах цахилгаан тоноглол г.м. Дээр дурьдсан байр буюу гаднах тоног тєхєєрємжинд потенциалыг тэгштгэх зорилгоор барилгын ба їйлдвэрлэлийн бїтээц, бїх тєрлийн суурин тавигдах дамжуулах хоолой, технологийн тєхєєрємжийн ихбие, краны доорх тємєр зам ба тємєр замын рельсийг газардуулгын ба нойлтуулгын сїлжээнд холбож єгєх ёстой. Харин дараах нєхцєлд заавал газардуулга ба нойлтуулга хийхийг шаардахгїй. Їїнд: 1. Газардуулга ба нойлтуулгатай найдвартай цахилгаан авалцаа бїхий тусгай суурин дээр металл бїтээцээр суурилагдах (бїлэг 7.1.-ээс бусад) ХБ, щит, шїїгээ суурь машины хормойн хэсэгт байрлах цахилгаан тоног тєхєєрємж, аппарат, цахилгаан угсралтын бїтээцийн их бие ба корпус, 2. Энэхїї зїйлийн 4.6.19-ийн 5-д дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємж нь газардуулга ба нойлтуулгатай болон єєр хоорондоо найдвартай авалцаатай нєхцєлд тавигдах дээрх тоног тєхєєрємж, 3. Агаарын шугамын модон тулгуур, шон, дэд станцын модон хийц нь хэрэв хэт хїчдлийн хамгаалалтын нєхцєлєєр газардуулах шаардлагагїй бол тэдгээрт тавигдах бїх тєрлийн тусгаарлуур, татлага, бэхэлгээний ба гэрэлтїїлгийн арматур, 4. ХБ, шїїгээ, хааалт хашлаганы нээгдэх ба авагдах хэсэг дээр нь цахилгаан хэрэгсэл тавигдахгїй буюу тавигдсан ч тэдгээр нь хувьсах гїйдлийн 42 В-оос доош, тогтмол гїйдлийн 110 Воос доош хїчдэлтэй байвал тэдгээр нээгдэх ба авагдах хэсгийг (бїлэг 7.1.-ээс бусад), 5. Давхар тусгаарлагатай цахилгаан хэрэгсэлийн их бие,


47

БД 43-101-03 6. Кабелийн нэвтрэлтийн механик хамгаалалтын зориулалттай тємєр торгоц, бэхэлгээ, хоолойны тайрдас г.м.-ийг. 1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тєхєєрємж 1.6.30 Бїтэмжтэй газардуулагдсан саармагтай 1 кВ-оос дээш хїчдэл бїхий цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулгыг тэдгээрийн газардуурын эсэргїїцлээр (1.6.21), хїрэлцэх хїчдлээр (1.6.22), газардуурын хийцийн байдлаар (1.6.23), газардуурын хязгаарлах хїчдэлийн (доорх) заалтуудыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Харин (1.6.20-1.6.23) -ийн заалт, шаардлагыг агаарын шугамын газардуулах байгууламжинд хэрэглэх албагїй. Газардуулгын байгууламжаар газарлуу гїйдэл тархах їеийн тїїн дээрх хїчдэл нь 10 кВ-оос хэтэрч болохгїй. Харин газардуулгын байгууламж нь потенциал, хїчдлийг цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байрлаж байгаа байшин, хашааны гадна гаргахаар хийгдсэн бол 10 кВ-оос дээших хїчдэлтэй байхыг зєвшєєрнє. Газардуулгын байгууламжинд 5 кВ-оос 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй байхад гаргалгын холбооны ба телемеханикийн шугамын тусгаарлагыг хамгаалах, аюултай потенциалыг цахилгаан тоноглолоос холдуулах урьдчилсан арга хэмжээ авах ёстой. 1.6.31. Газардуулгын байгууламжинд эсэргїїцлээр тавигдах шаардлага нь жилийн ямарч улиралд тїїний эсэргїїцэл нь ердийн газардуулгын эсэргїїцлийг тооцоод 0,5 Ом-оос хэтрэхгїй байх ёстой. Газардуулгын цахилгааны потенциалыг тэгштгэх, тоноглолын байрлаж байгаа орчины бусад хэрэглэгчдийг газардуулгад хамруулах зорилгоор дагуу, хєндлєн, хэвтээ газардуурыг булж, хооронд нь газардуулгын тороор холбож єгнє. Дагуу газардуулга нь цахилгаан тоног тєхєєрємжинд їйлчлэх талаас нь тэнхлэгийн дагуу 0,5аас 0,7 м гїнд тавигдаж, газрын гадрагаас тоноглолын суурь ба довжоо хїртлэх зай нь 0,8-аас 1 м-т байвал зохино. Хэрэв нэг газардуулгын шугамд хоёр эгнээ тоноглол холбогдохоор байвал суурь ба тоноглолын довжоо хїртлэх зайг 1,5 м хїртэл, хэрэв їйлчилгээний тал нь нэг нь нєгєєрїїгээ харсан бол суурь ба хоёр эгнээний довжоо хїртлэх зайг 3 м хїртэл нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє. Хєндлєн газардуулга нь холбох боломжтой тоноглолуудын хооронд газрын гадрага руу 0,50,7 м -ийн гїнд тавигдана. Тэдгээрийн хоорондох зайг газардуулгын торны тєвєєс алслагдах хязгаарт тохируулан авах ёстой. Энэ зай нь алслагдах хязгаараас эхлэн 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0; 13,5; 16,0 ба 20,0 м-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Газардуулгын торны їїр (нїд)-ний хэмжээ нь газардуулгын байгууламжинд холбох хїчний трансформаторын ба богино залгуурын саармагт нийлэх хэсэгт 6 х 6 м2-аас илїї гарч болохгїй. Хэвтээ газардуулгыг тухайн газардуулгын байгууламжийн эзлэж байгаа орчины захад хийх ба улмаар нийлж газардуулгын битїї хїрээ їїсгэх боломжтой юм. Хэрэв газардуулгын байгууламжийн хїрээ нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн гаднах хашлагын хязгаарт дэвсгэр газрын орц, гарц хамрагдаж байвал тїїний эсрэг талд хэвтээ газардуулгын дэргэд хоёр босоо газардуур хийх замаар газардуулгын потенциалыг тэгштгэх болно. Босоо газардуур нь 3-5 м урттай, тэдний хоорондох зай нь оролт, гаралтын єргєнтэй тэнцуу байвал зохино. 1.6.32. Газардуулгын байгууламжаар жилийн ямарч улиралд газардуулгын гїйдэл тархах їед хїрэлцэх хїчдлийн утга нь нормчлогдсон хэмжээнээс хэтэрч болохгїй. Энэ нєхцєлд газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцлийг тїїн дээрх зєвшєєрєгдєх хїчдэл ба газарлуу гїйх гїйдлээр тодорхойлно. Дагуу ба хєндлєн тавигдах хэвтээ газардуулгын байрлал нь хїрэлцэх хїчдлийн хязгаарлалт, газардуулах тоноглолын холбогдох байдлаар шийдэгдэх ёстой. Харин дагуу ба хєндлєн тавигдах хэвтээ хиймэл газардуулгын хоорондох зай нь 30 м-ээс хэтрэхгїй, тэдгээрийг хєрсєнд булах гїн нь 0,3 м-ээс багагїй байх ёстой. Ажлын байранд тооцоогоор батлагдсан бол газардуурыг єєрсдєє гїехэн булж болох ба энэ нь газардуулгын ажиллах хугацаа, тоноглолын їйлчлэх ая-тухтай байдлыг бууруулах їндэс болохгїй. Шаардлагатай нєхцєлд ажлын байранд хїрэлцэх хїчдлийг бууруулахын тулд 0,1-0,2 м зузаантай хайрга, сайр дэвсэж єгєх нь зїйтэй. 1.6.33. Газардуулгын байгууламжийг гїйцэтгэхдээ тїїнд тавигдах эсэргїїцэл, хїрэлцэх хїчдлийн шаардлагыг дээрх 1.6.20 -1.6.22 зїйлд зааснаас гадна дараах нэмэлт заалтуудыг мєрдєх нь зїйтэй гэж зєвлєж байна.


48

БД 43-101-03 1. Тоног тєхєєрємж, бїтээцийг газардуулгад холбож байгаа газардуулгын утсыг газарт 0,3 м-аас багагїй гїнд суулгасан байх, 2. Хїчний трансформатор, богино холбуурын газардуулсан саармагийн ойролцоо газарт дагуу ба хєндлєн хэвтээ газардуулгыг (їндсэн 4 чиглэлд) хийх, 3. Газардуулгын байгууламж нь цахилгаан тоноглолын хашлагын хязгаараас гарсан бол хэвтээ газардуулга нь тоноглолын гадна 1 м-ийн гїнд хийгдэх ба энэ тохиолдолд газардуулах байгууламжийн гадаад хїрээг олон єнцєгт хэлбэртэй гїйцэтгэхийг зєвлєж байна. Цахилгаан тоноглолын гаднах хашаа, хайсыг газардуулгын байгууламжинд холбох шаардлагагїй. Хэрэв цахилгаан тоноглолоос 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн агаарын шугам гарч байвал хашаа, хайсыг бїх уртаар нь тойруулан 2-3 м урттай босоо газардуурыг 20-50 м-ийн зайтай хашааны шонгийн дэргэд зоож, хооронд нь холбож газардуулна. Ийм тєрлийн газардуулга нь тємєр ба тємєр бетон (арматур нь хашаатай холбогдсон) шонтой хашаанд шаардлагагїй. Мєн гаднах хашааны дагуу дотуур нь ба гадуур нь, хоёр талаар нь байрлах газардуур хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй байвал хашааг газардуулах байгууламжтай цахилгаан холбоос заавал хийх шаардлагагїй. Хашаанаас гадагшаа гарах зориулалтын хэвтээ газардуулга, ган хоолой, металл хуягтай кабель болон бусад тємєрлєг шугамыг хашааны шонгийн хоорондуур гаргахдаа 0,5 м-ээс багагїй гїнд булж єгвєл зохино. Цахилгаан тоноглол, байгууламжийн дэвсгэр, хїрээнд байрлах бууруулах трансформатораас гадна талын хашаан дээрх 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх шаардлагагїй боловч зайлшгїй нєхцєлд хуваагч трансформатораар дамжуулан тэжээх нь зїйтэй. Хуваагч трансформаторын хоёрдогч ороомгийг хашаан дээрх цахилгаан хэрэглэгчтэй холбох шугам нь газардуулгын байгууламж дээрх хїчдлийн тооцооны утгатай уялдуулан газраас тодорхой хэмжээгээр тусгаарлагдсан байвал зохино. Газардуулгын байгууламжийг гїйцэтгэхдээ хїрэлцэх хїчдлийг бууруулах, потенциалыг тэгштгэх зорилгоор хашааны гадна талаас 1 м зайнд, доошоо 1 м-ийн гїнд хэвтээ газардуулга хийж, 4-єєс багагїй цэгээр газардуулгын байгууламжтай холбож єгєх нь зїйтэй. 1.6.34. Хэрэв їйлдвэрийн буюу бусад цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламж нь 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолын газардуулгатай металл бїрээстэй кабель буюу хуяг, бусад тємєрлєгєєр холбогдохоор байвал тухайн цахилгаан тоноглол буюу байшинг хїрээлэх потенциалын тархалт тэгшрэх боловч дараах заалуудын аль нэгийг давхар мєрдєх нь зїйтэй. Тухайлбал, 1. Байшингийн суурь буюу цахилгаан тоноглол байрлах дэвсгэрийн хїрээнээс 1 м зайнд, доошоо 1 м-ийн гїнд барилгын ба їйлдвэрийн зориулалттын тємєрлєг хийцтэй буюу газардуулгын сїлжээтэй холбоотой газардуурыг булж тавих; Байшингийн орц, гарцын дэргэд газардуулгаас 1-2 м-ийн зайнд, харгалзан 1-1,5 м-ийн гїнд дамжуулагчийг булж, газардуулгатай холбох; 2. Дїрмийн 1.6.13. ба 1.6.33 зїйлийг їндэслэн потенциалын тархалтын зєвшєєрєгдєх хэмжээ хангагдаж байвал тємєр бетон суурийг газардуулга болгон тус тус ашиглаж болно. Хэрэв байшингийн эргэн тойрон, байшингийн орц, гарцын хэсэгт цементэн ба асфальтин хучлагатай бол дээрх хоёр заалтыг заавал биелїїлэхийг шаардахгїй. Хэрэв ийм хучлага байхгїй бол потенциалыг тэгштгэх зорилгоор 2 дамжуулагчийг зоохдоо энэхїї зїйлийн 1 заалтыг баримтлан 2 дахь заалтын нєхцєлєєр гїйцэтгэх ёстой. Аль ч тохиолдолд 1.6.25-р заалтын шаардлагыг мєрдлєг болгох ёстой. 1.6.35. Потенциалыг зєєх явдлаас сэргийлж, газардуулгын байгууламжийн хязгаараас гадна орших бїтэмжтэй газардуулгын саармагтай 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжнєєс, эсвэл газардуулгын хїрээнээс гадна байрлах газардсан саармагтай трансформаторын 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй аливаа ороомгоос цахилгаан хэрэглэгчдийг тэжээхийг хориглоно. Хэрэв тийм хэрэглэгчдийг тэжээх шаардлагатай бол тусгаарласан саармагтай трансформаторын 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй талаас нь металл бїрээсгїй, хуяггїй кабелээр, эсвэл агаарын шугамаар тэжээнэ. Харин хуваагч трансформатороор дамжуулан тэжээл авахыг зєвшєєрнє. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємж 1.6.36. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжинд газардуулгын эсэргїїцлийг (R, Oм) жилийн ямарч улиралд газарлуу залгагдах БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

49

БД 43-101-03 тооцооны гїйдлийн хэмжээ ( I, А )-ээс хамааруулан, ердийн газардуулгын эсэргїїцлийг тооцож, тодорхойлоход дараах зїйлийг баримтлан доор зааснаас илїїгїйгээр авах ёстой. Їїнд: 1. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд газардуулгын байгууламжийг 1 кВ ба тїїнээс доош хїчдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй нэгэн зэрэг ашиглах нєхцєлд R = 125 / I гэж тодорхойлох ба эсэргїїцэл нь 10 Омоос ихгїй байвал зохино. Энд: I - газарлуу залгагдах тооцооны гїйдэл, 2. Зєвхєн 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн цахилгаан тєхєєрємжийн хувьд газардуулгын байгууламж ашиглах нєхцєлд R = 250/ I гэж тодорхойлох боловч эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал зохино. Газарлуу залгагдах (газардлагын) тооцооны гїйдлийг авахдаа, тухайлбал: 1. Багтаамжийн гїйдлийн тэгштгэц (компенсац)-гїй сїлжээнд бол газарлуу залгагдах бїрэн гїйдлийг, 2. Багтаамжийн гїйдлийн тэгштгэцтэй сїлжээнд: 1) газардуулгын байгууламжийн хувьд тэгштгэх тєхєєрємж нь холбогдсон бол эдгээр аппаратын хэвийн гїйдлийн 125 %-тай тэнцїї гїйдлийг; 2) газардуулгын байгууламжийн хувьд тэгштгэх тєхєєрємж нь холбогдоогїй бол хамгийн том чадалтай тэгштгэх байгуууламж буюу олон салбар бїхий сїлжээний хэсэг тасрах їеийн газарлуу гїйх їлдэгдэл гїйдлийг тус тус тооцоолох нь зїйтэй. Мєн тооцооны гїйдлээр нэг фазын газардлагын хамгаалалт нь газардлагын холболтыг таслахаар хийгдэх бол нэг фазын ба фаз хоорондын богино залгааны гїйдэлд ажиллах гал хамгаалуур ба реле хамгаалалтын гїйдлийг авч тооцоолох ёстой. Энэ тохиолдолд газарлуу холбогдох гїйдэл нь реле хамгаалалтын ажиллах гїйдлээс 1,5-аас багагїй, гал хамгаалуурын хэвийн гїйдлээс 3 дахин их байвал зохино. 1.6.37. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай ил (гадны) цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байрлаж байгаа талбайн эргэн тойрон 0,5 м-ээс багагїй гїнд хэвтээ газардуур (хїрээ) хийж, газардуулах тєхєєрємжтэй холбож єгвєл зохино. Хэрэв газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос их бол тоноглолын эгнээний дагуу, їйлчилгээний талаас нь 0,5 м-ын гїнд, суурь буюу байгууламжийн довжоо хїртлэл 0,8- 1,0 м зайнд хэвтээ газардуур хийж єгєх ёстой. 1 кВ хїртлэх хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоног, тєхєєрємж 1.6.38. Генератор, трансформаторын 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй талын саармагийг газардуулгын утсаар ерєнхий газардуурт шууд холбож єгнє. Газардуулах дамжуулагчийн огтлол нь хїснэгт 1.6.1д зааснаас багагїй байвал зохино. Газардуулах дамжуулагчаар генератор, трансформаторын саармагаас хуваарилах байгууламжийн щит рїї холбогдсон нойлын ажлын дамжуулагчийг орлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Тухайн газардуулга нь заавал генератор, трансформаторын ойролцоо шууд булагдсан байвал зохино. Зарим тохиолдолд, тухайлбал, їйлдвэрийн дотоод дэд станцын газардуулга нь шууд байшингийн ханын дагуу тууш байдлаар хийгдэх ёстой. ХБ-ын щит дахь генератор трансформаторын саармагийн нойлын ажлын дамжуулагийн гаргалга нь шин бїхий фазын гаргалганд бол тусгаарлуур дээрх шинээр, кабель, утсан гаргалганд бол кабелийн судалаар хийгдэх ёстой. Хєнгєн цагаан бїрээстэй кабелийн хувьд бїрээсийг дєрєвдэх судлын хамт нойлын ажлын дамжуулагчаар ашиглахыг зєвшєєрнє. Генератор, трансформатораас гарч байгаа нойлын ажлын дамжуулах утасны цахилгаан дамжуулах чадвар нь фазын гаргалгын цахилгаан дамжуулацын 50 %-иас багагїй байх ёстой. 1.6.39. Генератор, трансформаторын саармагт буюу нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн гаргалганд холбогдсон газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь жилийн ямарч улиралд гурван фазын гїйдлийн їїсгїїрийн шугаман хїчдэл 660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 2, 4 ба 8 Ом -оос багагїй байна. Энэ эсэргїїцэлд ердийн газардуулга ашигласан ба хоёроос багагїй тооны шугам гарсан 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын нойлын утасны давтан газардуургын тооцсон гэж їзнэ. Эндээс генератор, трансформаторын саармаг буюу нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн гаргалгын шууд ойролцоо булагдсан газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь гурван фазын їїсгїїрийн шугаман хїчдэл 660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 15, 30 ба 60 Ом -оос багагїй байх ёстой. Газрын хувийн эсэргїїцэл r=100 Ом-оос их байхад дээрх нормыг 0.01*r дахин ихэсгэж болох боловч аравтын орон (арав дахин)-оор зєвшєєрєхгїй.


50

БД 43-101-03 1.6.40. Агаарын шугам (АШ), тїїний салбарлагын хувьд нойлтуулгыг тухайн тулгуурт татагдах фазын утасны адилаар нойлын ажлын утсыг сунгаж гїйцэтгэвэл зохино. 200 м-ээс ихгїй урттай агаарын шугамын тєгсгєлд, тїїнчлэн АШ-ын цахилгаан тоноглолын оруулган дээр нойлтуулгыг нойлын ажлын утсын давтан газардуулгаар гїйцэтгэнэ. Энд юуны ємнє, ердийн газардуулгыг хэрэглэх, тухайлбал, тулгуурын газрын доорхи хэсэг, аянганы хэт хїчдлийн хамгаалалтын зориулалттай газардуулгын байгууламжийг (бїлэг 2.4.19-ийг їзэх) ашиглах нь зїйтэй. Нойлын утасны давтан газардуулгын газардуулах дамжууулагчийг їргэлжлэх гїйдлийн нєхцєлєєр 25 А-аас ихгїйгээр сонгоно. Механик бєх батын хувьд энэхїї утас нь хїснэгт 1.6.1-д заасан хэмжээнээс багагїй байвал зохино. Агаарын шугам бїрийн нойлын ажлын утсын давтан газардуулгын газардуураар тархах ерєнхий эсэргїїцэл нь жилийн ямарч улиралд гурван фазын гїйдлийн їїсгїїрийн шугаман хїчдэл 660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 5, 10 ба 20 Ом -оос багагїй байх ёстой. Эндээс давтан газардуулга бїрийн газардуураар тархах эсэргїїцэл нь дээрх хїчдэлд харгалзан 15, 30 ба 60 Ом байна. Газрын хувийн эсэргїїцэл r=100 Ом-оос их байхад дээрх нормыг 0.01*r дахин ихэсгэж болох боловч аравтын орон (арав дахин)-оор зєвшєєрєхгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тєхєєрємж 1.6.41. Цахилгаан тоног, тєхєєрємжийг газардуулахад ашиглаж байгаа газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 4 Ом-оос ихгїй байх ёстой. Хэрэв генератор ба трансформаторын чадал нь 100 кВА-аас бага бол газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байж болно. Мєн генератор, трансформатор нь зэрэгцээ ажиллаж байвал, тэдгээрийн нийлбэр чадал нь 100 кВА-аас ихгїй бол газардуулгын эсэргїїцэлийг 10 Ом гэж авахыг зєвшєєрнє. Хєрсний хувийн эсэргїїцэл ихтэй газрын цахилгаан тоноглол 1.6.42. 1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламж нь газрын хувийн эсэргїїцэл ихтэй дїїрэгт, тухайлбал, олон жилийн цэвдэгтэй хєрсєнд хїрэлцэх хїчдлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээ (1.6.21-1.6.23) -г иш їндэс болгох нь зїйтэй. Хадан бїтэцтэй хєрсєнд хэвтээ газардуулгыг дїрмийн 1.6.22, 1.6.23-д зааснаас бага, тухайлбал, 0,15 м-ээс багагїй гїнд байрлуулж болох ба оролт, гаралтын босоо газардуулгыг хийхгїй байж болно. 1.6.43. Газрын хувийн эсэргїїцэл ихтэй дїїрэгт буюу орон нутагт хиймэл газардуурыг байгуулахдаа дараах заалтыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:

§ Хєрсний хувийн эсэргїїцэл хєрсний гїнрїїгээ буурч байвал босоо газардуулгын уртыг нэмэгдїїлэх, § Хэрэв цахилгаан тоноглолын ойролцоо хувийн эсэргїїцэл нь харьцангуй бага хєрстэй ( 2 км-ийн дотор) бол зєєврийн газардуулга хэрэглэх, § Хадан бїтэцтэй хєрсний дараагийн їе нь чийглэг шавартай байвал хэвтээ газардуурыг тойруулан шуудуу ухаж, хайргаар дїїргэх, § Дээрх арга хэмжээг хэрэгжїїлэх боломжгїй бол газрын хувийн эсэргїїцлийг бууруулах зорилгоор хєрсєнд хиймэл аргаар боловсруулалт хийх, § Мєнх цэвдэгтэй дїїрэг, уулархаг газарт дээрхээс гадна ган хоолой суулгаж ашиглах, зуны улиралд хєрсний гадрага гэсэх їед газардуулгын гїнийг 0,5 м-ээр нэмэгдїїлэх, євєлд газардуулгын бїсийг дулаан тусгаарлах материалаар хучих г.м. 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн ба 1 кВ хїртэлх хїчдлийн тусгаарлагдсан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд газрын хувийн эсэргїїцэл нь 500 Ом.м-оос дээш эсэргїїцэлтэй бол дээрх аргууд эдийн засгийн хувьд хэрэгжїїлэх ач холбогдол багатай гэж їзвэл дїрмийн 1.6.321.6.44-д заасан газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утгыг 0,002*r гэж нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє. Энд r нь хєрсний эквивалент хувийн эсэргїїцэл болно. Газардуур (газардуулга) 1.6.44. Ердийн газардуулгаар ашиглаж болох суурин газардуулганд: БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

51

БД 43-101-03

1. Шатамхай шингэн, шатамхай ба тэсрэмтгий хий, тэдгээрийн хольцийг дамжуулах ган хоолойноос бусад тєрлийн газарт тавигдсан ус дамжуулах болон єєр зориулалтын ган хоолой, 2. Худаг, цооногийг тойруулж суулгасан ган хоолой, 3. Хєрсєнд суулгаж байгуулсан байшин, барилгын тємєр ба тємєр бетон хийц, 4. Гидро-техникийн байгууламж, ус оруулгын ба хаалтны металл (тємєрлєг) салбар, 5. Газарт булж тавигдсан кабелийн тугалган бїрээс (харин кабелийн хєнгєн цагаан бїрээсийг ердийн газардуулга болгон ашиглахыг хориглоно.) 6. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламжтай АШ-ын аянга хамгаалах хэцний тусламжтайгаар холбогдох ( хэрэв хэц нь АШ-ын тулгуураас тусгаарлагдсан биш бол) АШын тулгуурын газардуулга, 7. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тоо нь хоёроос ихгїй бол давтан газардуулгатай АШ-ын нойлын утас, 8. Цахилгаанжаагїй гол (магистраль) тємєр замын рельс, ємнє нь аль нэг хэсэгт хоорондоо тємєрлєг холбоос бїхий оруулгын рельсэн тємєр замыг тус тус ашиглаж болно. Газардуулга нь газардуулагчтай янз бїрийн цэгт холбоотой хоёроос цєєнгїй дамжуулагчаар магистраль газардуулгатай холбогдсон байх ёстой. Энэ шаардлага нь АШ-ын тулгуур, нойлын утасны давтан газардуулга ба кабелийн тємєрлєг бїрээсэнд хамааралгїй. 1.6.45. Зориудын хиймэл газардуулганд зориулалтын хэмжээ, хийцтэй хавтгай ба бєєрєнхий ган-тємєр дамжуулагчийг хэрэглэнэ. Хиймэл газардуулгыг будаж болохгїй. Хиймэл ган-тємєр газардуулгын газардуурын зєвшєєрєгдєх хамгийн бага хэмжээг доор хавсаргав.

* * * *

Бєєрєнхий (саваан) газардуулгын голч, мм 6-10 (цайрдаагїй бол 10 мм, цайрдсан бол 6 мм) Тэгш єнцєгт газардуурын огтлол, мм2 48 Тэгш єнцєгт газардуурын зузаан, мм 4 Єнцєг тємєр гангийн зузаан, мм 4

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн хувьд хэвтээ газардуулагчийн огтлолыг халуунд тэсвэрлэх чанараар, тухайлбал, халалтын зєвшєєрєгдєх температурыг 400°С байхаар тооцож авах ёстой. Газардуулгыг дулаан дамжуулах хоолойн їйлчлэлээр їргэлж хатаж байдаг хуурай хєрсєнд тавихыг хориглоно. Хэвтээ газардуулгын шуудууг хайрга, барилгын хог агуулаагїй нэгэн тєрлийн зєєлєн хєрсєєр булах ёстой. Газардуурыг зэврэлээс хамгаалахын тулд тооцооны ба ажиллах хугацааг харгалзан тїїний оглолыг нэмэгдїїлэх, цайрдаж тавих, цахилгаан хамгаалалт хэрэглэх зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжїїлбэл зохино. Хиймэл газардуулганд цахилгаан дамжуулах бетон, тїїний тємєр арматурыг ашиглаж болно. Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагч 1.6.46. Нойлын хамгаалалтын дамжуулагчаар юуны ємнє нойлын ажлын дамжуулагч, дамжуулах утасыг ашиглах нь зїйтэй. Тухайлбал, газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчаар:

1. энэ зорилгоор татагдах дамжуулах утас, 2. барилгын тємєрлєг бїтээц ба хийц: татанг (ферм), багана, 3. тємєр бетон барилгын хийц ба суурийн хэлхээс (арматур), 4. їйлдвэрлэлийн зориулалттай металл (тємєр) бїтээц: краны зам, хуваарилах байгууламжийн хэрлэг (каркас), галерей, талбай, лифтийн худаг, єргїїр, элеватор, сувгийн хїрээ г.м. 5. цахилгааны утас сївлэсэн ган хоолой, 6. кабелийн хєнгєн цагаан бїрээс, 7. шин (туушин)-ий металл гадрага ба тулаасны бїтээц: тємєр хайрцаг ба цахилгаан тоноглолын шланган ханцуйвч, гуурс


52

БД 43-101-03 8. Халуун ба тэсрэмтхий хольц, сувагжилт ба тєвлєрсєн дулаацуулгын дамжуулах хоолойноос бусад бїх тєрлийн зориулалтын байнгын ил тавигдах дамжуулах хоолойнуудыг тус тус ашиглаж болно. Дээр дурьдсан дамжуулагч ба бїтээцийн эсэргїїцэл нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангаж, бїх уртынхаа турш цахилгаан хэлхээний тасралтгїй чанарыг хадгалж байвал газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын цорын ганц дамжуулагч болох тул зэврэлээс хамгаалвал зохино. 1.6.47. Хоолойт дамжуулагчийн ба цахилгаан утас бїхий єлгємєл хэцний металл бїрээс, тусгаарлагын зориулалттай хоолойн металл бїрээс тїїнчлэн газардуулгын ба нойлын утас, кабелийн хуяг ба тугалган бїрээсийг газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчаар ашиглахыг хориглоно. Харин энэ зорилгоор зєвхєн кабелийн тугалган бїрээсийг хотын цахилгаан хуваарилах сїлжээний 380/220 В-ийн єргєтгєлийн їед ашиглаж болох юм. Металл холбоосны баривч (муфт), хайрцаг нь кабелийн металл бїрхїїл, хуягтай нь гагнаасан ба боолтон холбоосоор нягт холбогдсон зохино. 1.6.48. Їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс нойлын судал, кабелийн бїрээс нь тємєр бетон бїтээц дээгїїр, газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийг ган хоолой, хайрцаганд татах нь тїгээмэл биш юм. Газардуулгын гол шугамаас 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолд єгєх салбарлагыг шууд хананд, шалан доогуур орчины хортой їйлчилгээнээс хамгаалж ямар нэг залгаасгїй хийх ёстой. Гадны тоноглолын газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийг газраар, шалаар буюу технологийн тоноглолын суурь, талбайн захаар тавихыг зєвшєєрнє. Тусгаарлагагїй хєнгєн цагаан дамжуулах утсыг газардуулгын болон нойлын хамгаалалтын зориулалтаар ашиглаж їл болно. 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн цахилгаан тоноглолд газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийг хїснэгт 1.6.1-д заасан хэмжээнээс багагїйгээр сонгож авах ёстой. АШ-ын нойлын хамгаалалтын ба нойлын ажлын дамжуулагчийн (хєндлєн) огтлолыг дїрмийн 2.4-д заасныг мєрдлєг болгон сонгох нь зїйтэй. Хїснэгт 1.6.1. Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн хамгийн бага хэмжээ Дамжуулагчийн нэр Бїрээсгїй дамжуулагч: огтлол, мм2 диаметр, мм Бїрээстэй дамжуулагч огтлол, мм2 Нэг ерєнхий хамаалалтын бїрээстэй кабелийн газардуулгын ба нойлын судал, огтлол, мм2 Єнцгийн ган: зузаан, мм Туузан ган: огтлол, мм2 зузаан, мм2 Ус, хий дамжуулах хоолой, (ган) ханын зузаан, мм Нимгэн ханатай ган хоолой, ханын зузаан, мм

Хєнгєн цагаан

Байшин дотор

Ган: Гадны тоноглолд

Газарт

4 -

6 -

5

6

10

1,5

2,5

-

-

-

1 -

2,5 -

2 24 3

2,5 48 4

4 48 4

-

-

2,5

2,5

2,5

2,5

хэрэглэхгїй

Зэс

-

-

1,5

1.6.49. 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолын газардуулах дамжуулагчийн огтлолыг сонгохдоо тїїгээр нэг фазын богино залгалтын хамгийн их гїйдэл гїйхээр буюу дамжуулагчийн халалт нь 400°С-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг баримтлана. 1.6.50. 1 кВ хїртэл ба дээш хїчдэлийн, тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоноглолын газардуулах дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулац (дамжуулах чадвар) нь фазын утасны дамжуулагийн 1/3-аас багагїй, огтлол нь хїснэгт 1.6.1-д єгсєн хэмжээнээс багагїй байна. Харин 25 мм2-аас бага зэс, 35 мм2-аас бага хєнгєн цагаан, 120 мм 2-аас бага огтлолтой ган дамжуулагч


53

БД 43-101-03 хэрэглэх нь тохиромжгїй гэж їзэж байна. Їйлдвэрийн байранд ийм газардуулгын гол шугамыг 100 мм2-аас багагїй тэгш єнцєгт ба бєєрєнхий огтлолтой ган дамжуулагчаар хийхийг зєвшєєрнє. 1.6.51. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолд аваарийн хэсгийг автоматаар таслах боломжийг хангах зорилгоор фазын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулаг (дамжуулах чадвар) нь их биетэй богино залгалт болох їеийн буюу нойлын хамгаалалтын дамжуулагчид їїсэх богино залгалтын гїйдлийг 1) хамгийн ойрхон гал хамгаалуурын хайламтгай тавилын хэвийн гїйдлээс 3 дахин, 2) гїйдлээс урвуу хамааралтай тодорхойломж бїхий автомат таслуурын тохируулагагїй салгавч (расцепитель, release, tripping)ийн хэвийн гїйдлээс 3 дахин, тохируулгатай салгавчийн гїйдлийн тавилаас хэтрїїлэхгїй байхаар сонгох ёстой. Зєвхєн цахилгаан соронзон салгавчтай автомат таслуураар хэлхээг хамгаалж байхад єгєгдсєн дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулац нь агшин зуурын салгах гїйдлийн савлалтыг тооцсон ба нєєцийн коэффициент 1,1-ээр їржсэн тавилаас доогуур биш байвал зохино. Заводын єгєгдєл байхгїй тохиолдолд 100 А хїртэл хэвийн гїйдэлтэй автомат таслуурын хувьд тавилтай харьцуулсан богино залгалтын гїйдлийн давталт нь 1,4-єєс багагїй, 100 А-аас илїї хэвийн гїйдэлтэй автомат таслуурын хувьд 1,25-аас багагїй байвал зохино. Нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн бїрэн дамжуулац (дамжуулах чадвар) нь бїх тохиолдолд фазын утасны дамжуулагийн 50 %-аас багагїй байх ёстой. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолд дээрх (1.6.9-ийн) шаардлагыг хангахын тулд нойлын хамгаалалтын дамжуулах утсыг фазын утасны хамт буюу шууд ойролцоо байрлуулахыг зєвшєєрнє. 1.6.52. Нойлын ажлын дамжуулагчийг ажлын гїйдлийн їргэлжлэх утгаар тооцоолж сонгох ба фазын утасны тусгаарлагатай ижил тусгаарлага бїхий утсыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Хэрэв нойлын ажлын ба хамгаалалтын дамжуулагчаар иж бїрдмэл шиний гадрага ба суурийн бїтээц, иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн шин, тїїнчлэн кабелийн хєнгєн цагаан ба тугалган бїрээс хэрэглэсэн тохиолдолд ийм тусгаарлагыг заавал шаардахгїй. Хэвийн орчинтой їйлдвэрийн байранд нойлын ажлын дамжуулагч нь 1.6.40-ийн зїйлд зааснаар бага чадлын нэг фазын нэг хэрэглэгчийн тэжээлд зориулсан шин дамжуулагчийн металл бїтээц, ган хоолой, их бие ба тулаасыг ашиглаж болно. Тухайлбал, 42 В хїртэлх хїчдэлтэй сїлжээнд, соронзон асаагуур ба авалцуур (контактор, contactor)-ын нэг ороомгийг фазын хїчдэлд холбох, цахилгаан гэрэлтїїлэг ба краны удирдлага, дохиоллын хэлхээг фазын хїчдэлд холбох тохиолдолд хэрэглэнэ. 1.6.53. Нэг фазын ба тогтмол гїйдлийн зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийг холбосон нойлын ажлын утсыг нойлын хамгаалалтын утас болгон хэрэглэхийг хориглоно. Ийм цахилгаан хэрэглэгчдийн хувьд гурав дахь утсыг хэрэглэх бєгєєд салбарлагын самбар, хайрцаг, щитний шигтгїїр бїхий хавчаарт тусд нь холбож єгєх ёстой. 1.6.54. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн хэлхээнд салгах хэрэгсэл ба гал хамгаалуур тавих шаардлаггїй. Нойлын ажлын утас нь нэгэн зэрэг нойлтуулгын їїрэг гїйцэтгэж байгаа хэлхээнд нойлын ажлын дамжуулагчтай хамт хїчдэлтэй байсан бїх утсыг нэгэн зэрэг таслах хамгаалалтын таслуур тавьж болно. Харин нэг туйлт таслуурыг нойлын ажлын утсанд биш, фазын утсанд тавих нь зїйтэй. Шугамын нойлын хамгаалалтын утсыг єєр шугамаас тэжээгдэж байгаа цахилгаан тоноглолыг нойлтуулахад ашиглаж болохгїй. Гэрэлтїїлгийн шугамын нойлын ажлын утсыг хэрэв тэдгээр шугам нь нэг трасформатораас тэжээгдэж, дамжуулац нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангаж байвал єєр шугамаас тэжээгдэж байгаа цахилгаан тоноглолыг нойлтуулахад ашиглаж болно. Єєр шугамын ажлын нєхцєлд нойлын ажлын утасны тасрах боломжийг їгїйсгэх ба нойлын ажлын ба фазын утсыг хамтад нь таслах хамгаалалтын таслуур хэрэглэж болохгїй. Хортой орчингїй хуурай байранд газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг шууд хананд бэхэлж тогтоох нь зїйтэй. Харин чийгтэй, нойтон ба онцгой нойтон байранд болон хортой орчинд газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утсыг хананаас 10 мм-ээс багагїй зайнд хєндийрїїлэх тєдїїл (заделка) тавьж угсрах нь зїйтэй. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг бїх тєрлийн химийн їйлчлэл, бїх тєрлийн механик гэмтлээс хамгаалж єгєхєєс гадна хана, саадыг нэвтрэх їед нь залгаас хийхгїй, зєвхєн тєдїїл тавивал зохино. Байшингийн оруулгын хэсэгт таних тэмдэг тавина. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох


54

БД 43-101-03 1.6.55. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг хооронд нь найдвартай авалцаатай байлгах зорилгоор гагнуураар гагнаж холбох нь зїйтэй. Хортой нєхцєлгїй байранд буюу гадны тоноглолын газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утсыг УСТ-ын шаардлагын дагуу зохих ангилалаар гїйцэтгэх ёстой. Ердийн їргэлжийн газардуулгатай (ган хоолой г.м.) газардуулгын дамжуулагчийг холбох байр ба арга нь ажлын їед газардуурыг салгахад газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцлийн тооцооны утга нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнд байх хэрэгтэй. Їїний тулд ус хангамжийн хоолой, хаалт, хэмжїїрийг газардуулгын хэлхээний тасралтгїй байдлыг хадгалах їїднээс тойруу дамжуулагчаар хїрээлэн холбож єгєх нь зїйтэй. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг цахилгаан тоноглолын хэсэгтэй холбохдоо боолтон ба гагнууран холбоос хэрэглэх ёстой. Холбоосны авалцаа нь сулрах, зэврэлд орохгїй байхаас гадна їзлэг хийхэд хялбар байвал зохино. Зєєврийн цахилгаан тоног, тєхєєрємж. 1.6.56. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулга нь нэг бїрээсэнд фазын утасны хамт (гурав дахь утас нь нэг фазын ба тогтмол гїйдлийн хэрэгсэлд, дєрєв дэх нь гурван фазын хэрэгсэлд) байрлаж, цахилгаан тоноглолын тусгай авалцаа буюу шигтгїїрт холбогдох ёстой. Огтлол нь фазын утасны огтлолтой тэнцїї байж болно. Энэ зорилгоор нэг бїрээсэнд байрлах нойлын ажлын утасыг ашиглаж болохгїй. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулгын кабель ба утасны судал нь їйлдвэрийн зориулалттай зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлд 1,5 мм 2, ахуйн цахилгаан хэрэгсэлд 0,75 мм2-аас багагїй огтлолтой уян зэс утас байвал зохино. Туршилтын ба шинжилгээний зориулалттай тєхєєрємжийн зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлийг тэдгээрийн ажиллах їе, хугацаанаас їл хамааруулан байнгын ба тусгай газардуулга хийж єгєх ба 1.6.34 заалтын дагуу єгєгдсєн огтлолтой уян, зэс кабель байх ёстой. 1.6.57. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээл холбох шигтгїїрт уртасгасан кабель ба утсан дамжуулагч хэрэглэж болох ба шигтгїїрт нь газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох тусгай оруулга (авалцаа) хийж єгнє. Шигтгїїрт холбоосонд сэрээ холбогдоход эхлээд газардуулгын авалцаа залгагдсаны дараа фазын авалцаа хїрэхээр хийгдэх ёстой. Авалцааны салах дараалал нь эсрэгээр байна. Газардуулга ба нойлтуулгын зєєврийн уртасгах утасны судал нь ялгагдахаар єнгє, шинжтэй байвал зохино. Нїїдлийн цахилгаан тєхєєрємж 1.6.58. Цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгчдийг суурин ба тєвлєрсєн цахилгаан їїсгїїр (цахилгаан хангамжийн систем)-ээс хамааралгїйгээр цахилгаанаар хангах зориулалттай (бага чадлын) їїсгїїрийг цахилгааны биеэ даасан нїїдлийн їїсгїїр гэнэ. Нїїдлийн цахилгаан їїсгїїр нь байнгын суурин ба нїїдлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг тэжээх зориулалттай. Харин нїїдлийн цахилгаан хэрэгсэл нь суурин ба байнгын цахилгааны їїсгїїрээс гїн газардуулсан буюу тусгаарласан саармагтай сїлжээгээр тэжээл авч болно. 1.6.59. Нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийг гїн газардуулсан саармагтай байнгын ба нїїдлийн їїсгїїрээс авахдаа нойлтуулгыг давтан газардуулгатай нойлтуулгатай хослуулах, хамгаалалтын таслалт буюу нойлтуулгыг хамгаалалтын таслалттай хослуулах зэрэг хамгаалалтын арга хэмжээ авбал зохино. Нїїдлийн цахилгаан тоноглолыг нойлтуулга хийхдээ фазын ба нойлын хамгаалалтын утсыг 1.6.40-ийн заалтыг мєрдлєг болгон сонгож авах ёстой. Нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг тусгаарласан саармагтай байнгын ба нїїдлийн цахилгаан їїсгїїрээс тэжээхдээ хамгаалалтын газардуулгыг тєхєєрємжийн ба цахилгаан їїсгїїрийн их бие буюу хамгаалалтын таслалттай хослуулах нь зїйтэй. Энэ тохиолдолд нїїдлийн тоноглолын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 1.6.26, 1.6.31 заалтын дагуу хийгдэх ёстой. Фазын ба металл холбоос (дамжуулагч)ын дамжуулах чадварыг 1.6.40 заалтыг баримтлан цахилгаан тоноглолын хоёр фазын богино залгалт янз бїрийн их биетэй болох нєхцєлєєр тооцож авна. Нїїдлийн цахилгаан тоноглолыг тусгаарласан саармагтай нїїдлийн бие даасан їїсгїїрээс тэжээх нєхцєлд газардуулах байгууламж нь нэг туйлт богино залгалт их биетэй болоход ємнєхийн адил газардуулгын эсэргїїцлийн ба хїрэлцэх хїчдлийн шаардлагыг биелїїлэх ёстой. Газардуулгыг эсэргїїцлийн утгыг анхаарч хийвэл тїїний эсэргїїцлийг 25 Ом-оос хэтрїїлж болохгїй. Энэхїї хэмжээг дїрмийн 1.6.40-ын заалт биелэгдэх нєхцєлд нэмэгдїїлж болно. Нїїдлийн тоног тєхєєрємжийн цахилгаан хэрэгсэлийг бие даасан нїїдлийн эх їїсвэрээс тэжээхдээ гурван фазын гїйдлийн гурав ба дєрвєн утастай сїлжээний нейтрал, нэг фазын БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

55

БД 43-101-03 гїйдлийн хоёр утастай сїлжээний гаргалгаас авах ба дїрмийн дагуу тусгаарлагдсан байх ёстой. Энэ тохиолдолд хамгаалалтын газардуулга нь зєвхєн тэжээлийн їїсгїїрээс авахыг зєвшєєрєх ба харин цахилгаан хэрэгсэлийн газардуулгын зориулалттай газардуулах дамжуулагчаар тїїний ихбиеийн металл холбоосыг ашиглаж болно. Тусгаарласан саармагтай бие даасан нїїдлийн цахилгаан їїсгїїрээс тэжээгдэх нїїдлийн цахилгаан тєхєєрмжийн хувьд дараах нєхцєлїїдэд хамгаалалтын газардуулга хийх шаардлагагїй. Їїнд:

1. Хэрэв цахилгаан эрчимийн їїсгїїр ба цахилгаан хэрэглэгч нь нэг нїїдлийн суурин дээр, тэдгээрийн их бие хоорондоо металл холбоостой, єєр хэрэглэгч тэжээгдээгїй бол, 2. Хэрэв 2-оос илїїгїй хэрэглэгч зєвхєн тэдгээрт зориулсан цахилгаан їїсгїїрээс тэжээгдэж, хоорондын алслалт нь 50 м-ээс ихгїй , їїсгїїр, хэрэглэгчид нь хоорондоо металл холбоостой байвал , 3. Хэрэв газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь их биетэйгээ нэг туйлт богино залгалтын їеийн хїрэлцэх хїчдлээр тооцоологдож, эсэргїїцэл нь їргэлж хяналттай байх тусгаарлагын эсэргїїцлээс их бол газардуулга хийх шаардлагагїй. 1.6.60. Зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчид, тоног тєхєєрєг, хэрэгслийн их бие нь цахилгаан їїсгїїрийн их биетэй найдвартай металл (тємєрлєг)-аар холбоотой байвал зохино. Энэхїї гїйдэл їїсгїїр, нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийн хоорондох металл холбоосонд дамжуулагчийн нь хувьд: 1. Нойлын ажлын утастай гурван фазын сїлжээнд кабелийн тав дахь судлыг, 2. Нойлын ажлын утасгїй гурван фазын сїлжээнд кабелийн дєрєв дэх судлыг, 3. Нэг фазын сїлжээнд кабелийн гурав дахь судлыг тус тус ашиглаж болно. Газардуулгын ба нойлын ажлын дамжуулагч, тоноглолын их биеийн холбоосны утас зэрэг нь дїрмийн дагуу зэс голчтой, уян, нэг ерєнхий бїрээсэнд фазын утастай ижил огтлолтой байвал зохино. Харин тусгаарласан саармагтай сїлжээнд их биеийн металл холбоосны газардуулах утас нь фазын утаснаас тусдаа байх ба 2,5 мм2 -аас багагїй огтлолтой байхыг зєвшєєрнє. Биеэ даасан гурван фазын цахилгаан їїсгїїрийн нойлын ажлын утасыг генераторын саармагаас хуваарилах байгууламжийн щитний хавчуур хїртэлх зайнд газардуулгын утас болгон ашиглаж болно. Зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл 1.6.61. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийг 380/220 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээнээс тэжээнэ. Тухайн байрын онцлог, хїмїїс гїйдэлд нэрвэгдэх аюулын тївшинтэй уялдуулан зєєврийн цахилгаан хэрэгслийг шууд сїлжээнээс, эсвэл хуваагч ба бууруулах трансформатораар дамжуулан авна. Илїї аюултай буюу онцгой аюултай байр болон гаднын зориулалтын тоног тєхєєрємжинд хувьсах гїйдлийн 42 В-оос дээш хїчдэлтэй зєєврийн цахилгаан хэрэгслийг давхар бїрээстэй, эсвэл хуваагч трансформатораас тэжээгдээгїй нєхцєлд заавал газардуулж, нойлтуулга хийж єгнє. 1.6.62. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулга нь цахилгаан тоноглолын их биеийг залгавчийн сэрээний (уртавтар) авалцаатай холбосон уян дамжуулах утасны фазын судалтай хамт нэгэн бїрхїїлд байрлах тусгай судал (нэг ба тогтмол гїйдлийн хэрэглэгчийн хувьдгуравдах, гурван фазын гїйдлийн хэрэглэгчийн хуьвд- дєрєвдэх)-аар хэрэгжинэ. Энэ судлын хєндлєн огтлол нь фазын судлын огтлолтой тэнцїї байна. Энэ зорилгоор нэг бїрхїїлд байгаа нойлын ажлын утас ашиглахыг хоиглоно. Зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийн газардуулга, нойлтуулганд ашиглах утас ба кабелийн судлын огтлол нь їйлдвэрийн хэрэглэгчийн хувьд 1.5 мм2аас багагїй, ахуйн хэрэглэгчийн хувьд 0.75 мм2-аас багагїй, уян зэс утас байвал зохино. Зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчийг залгавчийг шигтгїїрэн (штепсель) їїрэнд холбоход фазын авалцаа нь газардлагын авалцааны дараа залгагдах, салгахад эсрэг байхаар хийхээс гадна залгавчийн их бие нь тємєрлєг хийцтэй бол газардуулгын авалцаанд цахилгаан холбоотой байх ёстой. Зєєврийн хэрэгсэлийн газардуулга, нойлын хамгаалалтын утас нь ялгагдах шинжтэй байвал зохино.

БЇЛЭГ 1.7 ЦАХИЛГААН ХЇЛЭЭН АВАХ, ХЇЛЭЭЛГЭН ЄГЄХ ТУРШИЛТЫН НОРМ БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

56

БД 43-101-03

Ерєнхий заалт 1.7.1. 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолыг эрчим хїчний систем ба хэрэглэгчдэд шинээр ашиглалтанд оруулахдаа энэхїї бїлгийн шаардлагын дагуу хїлээн авах-єгєх хэмжилттуршилтыг гїйцэтгэх ёстой. Энэхїї нормд хамрагдаагїй цахилгаан тоноглолыг хїлээн авч-єгєлцєх туршилтыг явуулахдаа їйлдвэрийн дагалдах зааврыг мєрдлєг болгоно. 1.7.2. Цахилгаан станц, дэд станцын цахилгаан автоматик, реле хамгаалалтын тєхєєрємжийг тогтоон баталсан заавраар шалгана. Цахилгаан дамжлагын ба бусад хэрэглэгчдийн цахилгаан тєхєєрємжийн автоматик, хамгаалалтыг мєрдєж байгаа баталсан зааврын дагуу шалгах ёстой. 1.7.3. Энэхїї бїлэгт авч їзсэн туршилтаас гадна бїх цахилгаан тоноглолын механик хэсгийн ажиллагааг їйлдвэрийн болон угсралтын зааврын дагуу шалгах ёстой. Тухайн тоноглол бїрд харгалзах бїх туршилтын дїнг авч їзсэний їндсэн дээр тоноглолын бїрэн бїтэн байдлын дїгнэлтийг гаргах замаар акт їйлдэж ашиглалтанд єгнє. 1.7.4 Мєрдєж буй норм, нормативын баримт бичиг, їйлдвэрийн заавар, энэхїї нормтой зохицох бїх хэмжилт, туршилтын зохих акт, протоколыг угсралт явуулсан, тїїнчлэн зїгшрэлттохируулга хийсэн хїмїїс (туршилтын баг) цахилгаан тоноглолыг ашиглалтанд оруулахын ємнє бїрдїїлсэн байх ёстой. 1.7.5 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх цахилгаан тоноглолыг заавал єндєрсгєсєн (нэмэгдїїлсэн) хїчдэлээр туршина. Харин туршилтын тусгай тєхєєрємж байгаа бол 35 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолд энэ бїлэгт зааснаас гадна єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилт явуулж болно. Хэвийн хїчдэлтэй тоноглол, тусгаарлагч, тїїнд хэрэглэгдэх єндєрсгєсєн хэвийн хїчдэлтэй тєхєєрємжийг тухайн цахилгаан тєхєєрємжийн тусгаарлагын ангилалтай зохицох ойролцоо нормоор єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршиж болно. Нийлїїлэгчийн бусад заалт байхгїй бол цахилгаан бєх бат нь энэ бїлэгт авч їзсэн нормоос доогуур байгаа, гадаад орнуудын цахилгаан тоноглолын тусгаарлагыг (эргэлдэгч машинаас бусад) їйлдвэрийн туршилтын хїчдэлийн 90% -тай тэнцэх хїчдэлээр турших ёстой. 1.7.6 Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлтэй аппаратуудын тусгаарлагын туршилтыг хуваарилах байгууламжийн шинийн тусгаарлагын туршилттай хамтад нь гїйцэтгэх ёстой. Энэ нєхцєлд туршилтын хамгийн бага хїчдэлтэй тоноглолын нормоор туршилтын хїчдэлийг сонгон авахыг зєвшєєрнє. Цахилгаан тоноглолын тусгаарлагын зарим нэг тєрлийн туршилтыг єндєрсгєсєн хїчдэлээр явуулахын ємнє тэдгээрт холдбогдох бусад тєрлийн туршилт хийгдсэн байх ёстой. 1.7.7 Їйлдвэрийн давтамжтай, 1 кВ хїчдэлтэй тусгаарлагын туршилтыг 2.5 кВ-ын мегаомметрээр тусгаарлагын эсэргїїцлийн 1 минутын хэмжилтээр орлуулж болох юм. Энэ нєхцєлд эсэргїїцлийн утга нь мєрдєгдєж буй нормоос бага байвал їйлдвэрийн давтамжтай, 1 кВын хїчдэлээр туршилтыг заавал явуулна. Эрчим хїчний системийн 60 В-оос дээш ажлын хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн хоёрдогч хэлхээний тусгаарлагын туршилтыг їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр заавал явуулах ёстой. 1.7.8

Энэхїї бїлэгт дараах нэр томьёог хэрэглэх болно. Їїнд:

1. Їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл –туршилтын тодорхой нєхцєлд цахилгаан тоноглолын гадаад дотоод тусгаарлагыг 1 минутын (буюу 5 минут) туршид барих ёстой. Практикийн хувьд синуслэг, 50 Гц давтамжтай хїчдэлийн їйлчлэх утга. 2. Хэвийн тусгаарлагатай цахилгаан тоноглол –аянга хамгаалалтын ердийн хэмжээнд атмосферийн хэт хїчдэлийн їйлчлэлд орохгїй цахилгаан тєхєєрємжинд хэрэглэх зориулалттай цахилгаан тоноглол. 3. Хєнгєрїїлсэн тусгаарлагатай цахилгаан тоноглол –атмосферийн хэт хїчдэлийн амплитуд утгыг їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэлийн амплитуд утгаас хэтрэхгїй болтол хязгаарлах аянга хамгаалалтын тусгай тєхєєрємжєєр тоноглосон буюу атмосферийн хэт БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

57

БД 43-101-03 хїчдэлийн їйлчлэлд їл ордог цахилгаан тєхєєрємжїїдэд хэрэглэхэд зориулагдсан цахилгаан тоноглол. 4. Аппаратууд (аппарат хэрэгсэл)–бїх ангилалын хїчдэлийн таслуур, хуурай салгуур, зааглавч, богино залгуур, гал хамгаалуур, цахилуур, гїйдэл хязгаарлагч реакторууд, конденсатор, экранчилсан (халхавчтай) дамжуулагч, дамжуулах утас. 5. Нормчлогдоогїй хэмжигдэх хэмжигдэхїїн –нормын заалтанд їнэмлэхїй утга нь заагдаагїй хэмжигдэхїїн. Энэ тохиолдолд тодорхойломж нь сайтар мэдэгдэж байдаг нэгэн тєрлийн тоноглол дээр хийгдсэн ижилхэн хэмжилтийн дїнтэй буюу бусад туршилтын дїнтэй жиших замаар тоноглолын тєлєв байдлын їнэлэлтийг явуулах нь зїйтэй. 6. Цахилгаан тоноглолын хїчдэлийн ангилал –тухайн цахилгаан тоноглолыг ажиллагаанд зориулсан цахилгаан хангамжийн системийн хэв (номиналь)-ийн хїчдэл. Синхрон генератор, компенсатор 1.7.9 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт-аас их чадалтай синхрон генератор, тїїнчлэн синхрон компенсаторыг энэ зїйлийн бїрэн хэмжээнд турших ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт хїртэл чадалтай генераторыг энэ зїйлийн 1-5, 7-15-д зааснаар турших ёстой. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй генераторыг тэдгээрийн чадлаас хамааруулахгїйгээр энэ зїйлийн 2, 4, 5, 8, 10-14-д зааснаар турших ёстой.

1. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй генераторыг хатаалт (хатаалга) хийхгїйгээр залгах боломжийг тодорхойлох. Синхрон генератор ба синхрон компенсаторын статорын компаунд, термореактив, хонгио маягийн тусгаарлагыг зайлшгїй хатаах асуудлыг шийдвэрлэхдээ БНбД-ийн заалтыг мєрдлєг болгоно. Цаас-тосон тусгаарлагатай генераторыг зайлшгїй хатаахдаа їйлдвэрийн дагалдах зааврыг баримтална. Шугаман бишийн коэффициент нь 3-аас их, тусгаарлагын бусад тодорхойломж (R60/R15 ба R60) тогтоогдсон нормыг хангаж байвал ТГВ-300 маягийн турбогенераторыг хатаахгїйггэр залгахыг зєвшєєрнє. 2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.1-д їзїїлсэн утгаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 1.7.1 Тусгаарлагын зєвшєєрєгдєх эсэргїїцэл Туршигдах объект 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй статорын ороомог (фаз бїр нь их биетэйгээ харьцангуй ба бусад газардуулсан фазтай тусдаа ) 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй статорын ороомог (фаз бїр нь их биетэй харьцангуй ба бусад газардуулсан фазтай тусдаа )

Роторын ороомог

Мегаомметр ийн хїчдэл, кВ

2,5

1 (0,5 зєвшєєрнє )

1

Голын устєрєгчийн нягтруулга

1


10 - 30 °С температуртай їед 0,5 МОм-оос багагїй

1

Генераторын холхивч, єдєєгїїр

Тусгаарлагын эсэргїїцэл

58

БНбД-ийн шаардлагатай зохицсон байх ёстой. Усан хєргєлттэй генераторын ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцэлийг усгїй байхад статорын ороомогт гаднын хєргєлтийн системээс тусгаарласан, ус цуглуулгын коллекторыг мегаомметрийн экрантай холбосон їед хэмждэг 10 - 30 °С температуртай їед 0,5 МОм-оос багагїй. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 20 °С температуртай їед 20 кОм, 75 °С температуртай їед 2 кОм-оос доошгїй байх далд туйлтай роторыг ашиглалтанд оруулахыг зєвшєєрнє. Тос цуглуулах хоолой бїрэн цуглуулагдсан їед суурийн хавтантай харьцангуй хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл гидрогенераторт 0,3 МОм, турбогенераторт 1 МОм–оос багагїй байх ёстой. 1 МОм-оос багагїй

БД 43-101-03 ТВВ серийн турбогенераторын агааржуулагчийн самбар, щит

1

ТГВ серийн турбогенераторын агааржуулагчийн самбар, щит

1

Статорын гангийн хїрэлцэж болох татлагын тусгаарлах боолт ТГВ серийн турбогенераторын дух, диффузор

1

Генераторын дулааны индикатор ба синхрон компенсатор: Статорын ороомгийн дам хєргєлттэй Статорын ороомгийн шууд хєргєлттэй Генераторын єдєєлтийн хэлхээ ба єдєєгїїр (роторын ороомоггїй ба цахилгаан машины єдєєгч)

Агааржуулагчийн хагас самбар хооронд ба дотоод самбартай харьцангуй тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 МОм-оос багагїй байх ёстой. Диффузорын хэсгїїдийн хооронд хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оос багагїй байх ёстой. 1 МОм-оос багагїй

0,5

Духны хоёр тал, дотоод самбар ба дух, дотоод самбар ба диффузор, диффузорын арын диск ба нягтруулагч хооронд хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оос багагїй байх ёстой. Дамжуулагч утаснуудын эсэргїїцэлтэй хамтад нь хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оос багагїй байх ёстой. Дамжуулагч утаснуудын эсэргїїцэлтэй хамтад нь хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 МОм-оос багагїй байх ёстой.

0,25 0,5 1 (0,5 байхыг зєвшєєрнє)

Холбогдсон бїх аппаратурын эсэргїїцэлтэй хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оо багагїй байх ёстой.

3. Фазаар хэрэх (шїїрэх) гїйдлийн хэмжилттэй єндєрсгєсєн шулуутгамал хїчдэлээр статорын ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Их биетэй холбогдсон салаа буюу бусад фазуудыг тус бїрт нь салаа буюу фаз бїрийг туршиж їзэх шаардлагатай. Генераторын хийцийн хувьд туршилт явуулах боломжтой гэж їзвэл усан хєргєлттэй генераторын статорын туршилтыг явуулах нь зїйтэй. Туршилтын хїчдэлийн байж болох хэмжээний утгыг хїснэгт 1.7.2-т їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.2 Синхрон генераторын ба компенсаторын статорын ороомгийг шулуутгасан (тогтмол) хїчдэлээр турших Генераторын (МВт) ба компенсаторын (МВА) чадал 1-ээс бага 1 ба тїїнээс их

Хэвийн хїчдэл, кВ Бїх хїчдэл 3,3 хїртэл 3,3-аас дээш 6,6 хїртэл 6,6-аас дээш

Туршилтын хїчдэлийн амплитуд утга, кВ 2,4UХЭВ+1,2 2,4UХЭВ+1,2 3U ХЭВ 2,4UХЭВ+3,6

ТГВ-300 маягийн турбогенераторын туршилтыг салаагаар гїйцэтгэнэ. ТГВ-200 ба ТГВ-300 маягийн генераторын шулуутгасан туршилтын хїчдэлийг тэдгээр генераторын ашиглалтын зааврын дагуу сонгох нь зїйтэй. Хїчдэлээс шїїрэлт (хэрэх)-ийн гїйдлийн хамаарсан муруйг байгуулахын тулд шїїрэлтийн гїйдлийг хэмжихдээ 0,2UМАХ-аас UМАХ хїртэл тэнцїї шатлалаар авсан шулуутгасан хїчдэлийн таваас доошгїй утга тус бїрт нь гїйцэтгэвэл зохино. Гарган авсан тодорхойломж (характеристик)-инд БНбД-ийн дагуу їнэлэлт єгєх нь зїйтэй. 4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших. Туршилтыг хїснэгт 1.7.3-д їзїїлсэн дарааллаар хїчдлийн нормын дагуу гїйцэтгэнэ. Их биетэй холбогдсон салаа буюу бусад фазуудад тус бїрт нь салаа буюу фаз бїрийг туршиж їзэх шаардлагатай. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа нь 1 минут байвал зохино. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилт явуулахдаа дараах заалтыг мєрдлєг болгоно.

а) Генераторын статорын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг статор дахь роторын оролт хїртэл явуулахыг зєвлєж байна. Хэрэв гидрогенераторын статорын угсралт ба холбоосууд БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

59

БД 43-101-03 угсралтын тавцан дээр байрлах ба улмаар статор нь хонгил (цооног)-д бїрэн угсармал байдлаар тавигдахаар байвал тїїний тусгаарлагыг хоёр дахин турших нь зїйтэй. Тухайлбал, угсралтын тавцан дээрх угсралтын дараа ба статорыг хонгилд байрлуулсаны дараа статор дахь роторын оролт хїртэл г.м. Хїснэгт 1.7.3 Синхрон генератор ба компенсаторын ороомгийг їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр турших Туршигдах объект Синхрон генератор ба компенсаторын статорын ороомог

Бїх аппаратуртай холбогдох генераторын єдєєлтийн хэлхээ Єдєєлтийн реостат Нум унтраах резистор Газардуулагч резистор Синхрон генераторын статорын ороомог (угсралтын байранд гїйцэтгэх, синхрон генераторын статорын ороомгийн тусгаарлага ба ороомгийг бїрэн угсарсны эцэст гїйцэтгэх)

Ил туйлтай роторын ороомог

Далд туйлтай роторын ороомог

Цахилгаан машины тодорхойломж Чадал 1 МВт хїртэл, хэвийн хїчдэл 100 В-оос дээш Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн хїчдэл 3,3 кВ хїртэл Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн хїчдэл 3,3 кВ-оос их 6,6 кВ хїртэл -

Туршилтын хїчдэл, кВ 1,6UХЭВ +0,8 гэхдээ 1,2оос багагїй 1,6UХЭВ +0,8 2UХЭВ 1

Чадал 1 МВт –аас их, хэвийн хїчдэл 6,6 кВ-оос дээш

1 2 1,5UХЭВ генераторын 1,6UХЭВ +2,4

Чадал 1 МВт хїртэл, хэвийн хїчдэл 100 В-оос дээш Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн хїчдэл 3,3 кВ хїртэл Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн хїчдэл 3,3 кВ-оос их 6,6 кВ хїртэл Чадал 1 МВт –аас их, хэвийн хїчдэл 6,6 кВ-оос дээш -

2UХЭВ +1 гэхдээ 1,5-аас багагїй 2UХЭВ +1

-

2,5UХЭВ 2UХЭВ +3 7,5UХЭВ генераторын єдєєлтийн, гэхдээ 1,1ээс багагїй ба 2,8-аас ихгїй 1 (їйлдвэрлэгчийн техникийн нєхцєлийн шаардлагатай зєрчилдєхгїй тохиолдолд)

Туршилтын їед машины духны хэсгийн тєлєв байдлыг турбогенераторт хажуугийн самбарыг авсан їед, гидрогенераторт салхилуурын цонх нээлттэй їед ажиглах ёстой. б) Усан хєргєлттэй машины статорын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг 75 кОм/см-ээс багагїй хувийн эсэргїїцэлтэй, хэвийн зарцуулалттай, хєргєлтийн системд нэрмэл усаар эргэлт хийж байх їед явуулбал зохино. в) 10 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй генераторын статорын ороомгийг 1 минутын турш єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршсаны дараа туршилтын хїчдэлийг генераторын хэвийн хїчдэл хїртэл бууруулж статорын ороомгийн духны хэсгийн корон (титэмлэлт)-ыг ажиглахын тулд 5 минутын турш барих ёстой. Энэ їед салангад цэгїїдийн тєвлєрсєн хэсэгт улаан, шар єнгийн гэрэл, утаа, жийрэг (бандаж)-ний уугилт зэрэг їзэгдэл ажиглагдахгїй байх ёстой. Цэнхэр, цагаан гэрэл гарахыг зєвшєєрнє. г) Турбогенераторын роторын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг роторын эргэлтйн давтамж хэв (номинал)-ийн їед гїйцэтгэнэ. 5. Эсэргїїцлийг тогтмол гїйдлээр хэмжих. Эсэргїїцлийг тогтмол гїйдлээр хэмжих їеийн эсэргїїцлийн хэлбийлт (хазайлт)-ийн зєвшєєрєгдєх нормыг хїснэгт 1.7.4-д їзїїлэв. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

60

БД 43-101-03 Хїснэгт 1.7.4 Тогтмол гїйдлээр хэмжих їеийн эсэргїїцлийн хэлбийлтийн зєвшєєрєгдєх утга Туршигдах объект Статорын ороомог (фаз бїрийг болон салааг тусад нь хэмжих)

Роторын ороомог

Єдєєлтийн реостат, унтраах резистор

соронзон

орныг

Норм Янз бїрийн фазуудын ороомгийн хэмжигдсэн эсэргїїцэл хїйтэн тєлєвтэй байхад бие биенээсээ 2%-оос их байх ёсгїй. Хийцийн онцлогоос хамаарч зарим тєрлийн генераторын салаануудын хоорондох эсэргїїцлийн ялгаа 5% хїрч болно. Ороомгийн хэмжигдсэн эсэргїїцэлийн ялгаа тухайн їйлдвэрлэгчээс хамаарч 2%-оос их байх ёсгїй. Ил туйлтай роторын хэмжилтийг туйл тус бїрт ба хосоор нь явуулна. Тухайн їйлдвэрлэгчийн єгєгдлєєс эсэргїїцэлийн ялгаа 10%-оос их байх ёсгїй.

6. Роторын ороомгийн эсэргїїцлийг їйлдвэрийн давтамжтай хувьсах гїйдлээр хэмжих. 1 МВт-аас дээш чадалтай генераторт энэ туршилтыг явуулах нь зїйтэй. Хэвийн эргэлтийн давтамжийг оруулаад эргэлтийн давтамжийн гурав-дєрвєн шатлалд, мєн хєдєлгєєнгїй їед 220 Воос илїїгїй хїчдэлээр хэмжилтийг явуулна. Ил туйлтай машины хувьд хєдєлгєєнгїй тєлєвбайдалд холболтыг хєндийрїїлээгїй байх їед туйл тус бїрт нь болон хосоор нь хэмжилт явуулна. Тухайн їйлдвэрлэгчээс болон туйлуудын дундаж эсэргїїцэлээс хамаарч хэмжигдсэн утгын хэлбийлт (хазайлт) нь хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт орших ёстой. 7. Генераторын ротор ба статорын хоорондох агаарын завсар (зайц)-ыг хэмжих. Тєрєл бїрийн генераторын зааварт илїї хатуу норм заагаагїй бол тїїний диаметрийн дагуух эсрэг цэгїїд дахь агаарын завсар дараах хэмжээнээс илїїгїй ялгаатай байж болно. Тухайлбал, · дамжуулагч (дамжуулах утас) нь шууд хєргєлттэй 150 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбогенераторын хувьд дундаж утгын 5%, · Бусад турбогенераторт 10%, · Гидрогенераторт 20% байж болно. Ил туйлтай машины агаарын завсарын хэмжилтийг бїх туйлуудын дор явуулах ёстой. 8. Єдєєлтийн системийг турших, шалгах. Цахилгаан машины єдєєгчийн туршилт, шалгалтыг 1.7.10-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Хагас дамжуулагчин єндєр давтамжийн єдєєгчийн туршилт, шалгалтыг їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. 9. Генераторын хамаарамжийг тодорхойлох. а) Гурван фазын богино холболт. Гїйдлийг хэвийн утга хїртэл єєрчилж хамаарамжийг авна. Їйлдвэрийн хамаарамжаас ялгагдах хэлбийлт нь хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт оршиж байх ёстой. Хэмжсэн хамаарамжийн бууралт нь хэмжилтийн нарийвчлалаас хэтэрсэн бол роторын ороомогт ороодос хоорондын холболт (богино залгалт) байгааг гэрчилнэ. Трансформатортой блокоор ажиллаж буй генераторын богино залгалтын хамаарамжийг бїх блокоор нь авна. Їйлдвэрийн стенд дээр туршсан протокол байгаа бол трансформатортой блокоор ажиллаж буй генераторын єєрийнх нь хамаарамжийг туршилтаар тодорхойлохгїй байхыг зєвшєєрнє. Їйлдвэрийн дагалдах хамаарамж байхгїй бол хєєлтийн хєдєлгїїргїй синхрон компенсаторын гурван фазын богино залгалтын хамаарамжийг гїйлтийн їед авч болно. б) Хоосон явалт. Турбогенратор, синхрон компенсаторын хэвийн давтамжтай їед хэвийн хїчдэлийн 130% хїртэл, гидрогенераторын хэвийн хїчдэлийн 150% хїртэл хїчдэлийг єргєж хоосон явалтанд гїйцэтгэнэ. Турбогенератор ба гидрогенераторын хоосон явалтын хамаарамжийг бууруулсан давтамжтай їед нь статорын ороомгийн хїчдэлийг хэвийн утгын 1,3 дахинаас хэтрїїлэхгїйгээр єдєєлтийн гїйдлийн хэвийн утга хїртэл авахыг зєвшєєрнє. Синхрон компенсаторын хамаарамжийг гїйлтийн їед нь авахыг зєвшєєрнє. Трансформатортой блокоор ажиллаж буй генераторын хувьд блокийн хоосон явалтын хамаарамжийг (трансформатораар хязгаарлах) генератор нь хэвийн хїчдэлийн 1,15 хїртэл єдєєгдєж байх їед авах нь зїйтэй. Трансформатораас блокоор холбогдсон генераторын єєрийнх нь хоосон явалтын хамаарамжийг їйлдвэрийн туршилтын протокол байгаа бол авахгїй байхыг зєвшєєрнє. Хоосон явалтын хамаарамжийн їйлдвэрийн дагалдах єгєгдлєєс хэлбийх хазайлтыг нормчлохгїй. Гэхдээ хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт байх ёстой. 10. Ороодос хоорондын тусгаарлагыг турших. Турбогенратор, синхрон компенсаторын хэвийн давтамжтай їед хэвийн хїчдэлийн 130% хїртэл, гидрогенераторын хэвийн хїчдэлийн 150% хїртэл хїчдэлийг єргєж хоосон явалтанд туршилтыг гїйцэтгэнэ. Трансформатортой блокоор ажиллаж буй генераторын хувьд 9-р заалтыг мєрдєх нь зїйтэй. Энэ їед фаз бїрийн хїчдэлийн тэгшхэмийг шалгана. Туршилтыг хамгийн их хїчдэлтэй нєхцєлд 5 минут їргэлжлїїлж болно. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

61

БД 43-101-03 Ороодос хоорондын тусгаарлагын туршилтыг хоосон явалтын хамаарамжийг авахтай нэгэн зэрэг явуулахыг зєвлємж болгоно. 11. Доргилтыг хэмжих. Синхрон генератор ба компенсаторын холхивчийн гурван чиглэлд хэмжигдсэн доргилт (хэлбэлзлийн хоёрлосон амплитуд), чичиргээ ба тэдгээрийн єдєєгчийн доргилт нь хїснэгт 1.7.5-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. Хїснэгт 1.7.5 Синхрон генератор, компенсатор ба тэдгээрийн єдєєгчийн холхивчийн доргилтын зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга Роторын хэвийн эргэлтийн давтамж, мин-1 Доргилт, мкм

30001 40

1500-5002 70

375-214 100

187 150

100 хїртэл 180

150 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай блок генераторын хувьд доргилт 30 мкм хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой. 750-1000 мин-1 роторын эргэлтийн давтамжтай синхрон компенсаторын хувьд доргилт 80 мкм хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой. 12. Хєргєлтийн системийг турших шалгах. Їйлдвэрийн зааврын дагуу гїйцэтгэх ёстой. 13. Тос хангамжийн системийг турших шалгах. Їйлдвэрийн зааврын дагуу гїйцэтгэх ёстой. 14. Генератор (компенсатор)-ын ажиллагааны їед холхивчийн тусгаарлагыг шалгах. Голын тєгсгєлїїдийн хооронд, мєн тусгаарласан холхивчийн их бие ба суурийн хавтангийн хоорондох хїчдэлийг хэмжих замаар гїйцэтгэх ёстой. Энэ їед холхивч ба суурийн хавтангийн хоорондох хїчдэл нь голын тєгсгєлїїдийн хоорондох хїчдэлээс ихгїй байх ёстой. Хїчдэлїїдийн хоорондох зєрїї 10%-оос их байвал тусгаарлага гэмтэлтэйг гэрчилнэ. 15. Генератор (компенсатор)-ыг ачааллын дор турших. Ачаалал нь хїлээн авах-єгєх туршилтын боломжоор тодорхойлогдох ёстой. Тухайн ачаалалтай їед статорын халалт паспортын єгєгдєлтэй зохицож байвал зохино. 16. Роторын хэлхээний автоматаар нум унтраагч (АНУ) салгагдах їед їлдэгдэл хїчдэлийг хэмжих. Їлдэгдэл хїчдэлийн утга нормчлогдохгїй. 17. Генераторын хугацааны тогтмол ба индуктив эсэргїїцлийг тодорхойлох. Генераторын хугацааны тогтмол ба индуктив эсэргїїцлийн утга нормчлогдохгїй. Тогтмол гїйдлийн машин 1.7.10 Дїрэмд 440 В хїртэл хїчдэлтэй, 200 кВт хїртэл чадалтай тогтмол гїйдлийн машинуудыг энэ зїйлийн 2, 2, 4, 8 –д зааснаар, бусдыг 3, 4,а, 5-д зааснаар турших ёстой. Синхрон генераторын єдєєгч ба компенсаторыг энэ зїйлийн 1-6, 8-д зааснаар туршина. Угсрах газарт задгай байдлаар ирсэн машины хэмжилтийг энэ зїйлийн 7-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ.

1. Тогтмол гїйдлийн машиныг хатаахгїйгээр залгах боломжийг тодорхойлох. БНбДийн заалтын дагуу гїйцэтгэх ёстой. 2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг машины жийрэг (бандаж), их биетэй харьцангїй, мєн ороомгуудын хооронд 1 кВ хїчдэлтэй мегаомметрээр хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой: Ороомгуудын хооронд ба ороомог бїр их биетэй харьцангуй 10-30°С температуртай байхад 0,5 мОм; Якорын бандажийг (єдєєгчєєс гадна) нормчлохгїй. Єдєєгчийн якорын жийрэг нь 1 мОм байна. 3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг хэмжих. Туршилтыг хїснэгт 1.7.6-д їзїїлсэн нормын дагуу гїйцэтгэх ёстой. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийг 1 минутын хугацаанд їйлчлїїлнэ. 4. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:

а) Єдєєлтийн ороомог. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлєєс 2%-оос ихгїй, гэхдээ ялгаатай байх ёстой. б) Якорын ороомог (коллекторын ялтасуудын хооронд). Эсэргїїцлийн утга нь бие биенээсээ 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Хїснэгт 1.7.6 БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

62

БД 43-101-03 Тогтмол гїйдлийн машины тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр турших Туршигдах объект Тогтмол гїйдлийн машины ороомог (синхрон машины єдєєгчєєс бусад)

Синхрон генератор (синхрон компенсатор)-ын єдєєгчийн ороомог Синхрон хєдєлгїїрийн єдєєгчийн ороомог Якорын жийрэг буюу бандаж Реостат ба асаалт тохируулах резистор (єдєєлтийн хэлхээтэй нь хамт туршилтыг явуулж болно)

Цахилгаан машины тодорхойломж Хэвийн хїчдэл 100 В хїртэл Чадал 1МВт хїртэл, хэвийн хїчдэл 100 В-оос дээш Чадал 1 МВт-аас дээш, хэвийн хїчдэл 100 В-оос дээш -

Туршилтын хїчдэл, кВ 1,6 UХЭВ+0,8 1,6 UХЭВ+0,8, байх боловч 1,2-оос багагїй 1,6 UХЭВ+0,8 8UХЭВ байх боловч 1,2-оос багагїй, 2,8-аас ихгїй 8UХЭВ байх боловч 1,2-оос багагїй 1 1

-

в) Реостат ба асаалт тохируулах резисторууд. Ерєнхий эсэргїїцлийг хэмжих ба гагнаасны бїтэн байдлыг шалгана. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийнхээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. 5. Хоосон явалтын хамаарамжийг авах ба ороодсын тусгаарлагыг турших. Тогтмол гїйдлийн генераторын туршилтыг хэвийн хїчдэлийн 130% хїртэл. єдєєгчийн туршилтыг хамгийн их буюу їйлдвэрээс тогтоосон хїчдэлд хїртэл хїчдэлийг єсгєж гїйцэтгэнэ. Дєрвєєс дээш тооны туйлтай машины ороодосын тусгаарлагыг турших їед зэрэгцээ коллекторуудын хоорондох дундаж хїчдэл 24 В-оос дээшгїй байх ёстой.Ороодсын тусгаарлагыг туршихад їргэлжлэх хугацаа 5 минут. 6. Ачааллын хамаарамжийг авах. Генераторын єдєєлтийн хэвийн гїйдлийн утгаас доошгїй утга хїртэл єдєєгчийн хамаарамжийг авна. Їйлдвэрийн хамаарамжаас хэлбийх хэмжээг нормчлохгїй. 7. Туйлуудын хоорондох агаарын завсарыг хэмжих. Диаметрийн дагуу эсрэг орших цэгїїдэд завсрын хэмжээ бие биенээсэ завсрын дундаж хэмжээнээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. 300 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбогенераторын єдєєгчд энэ ялгаа 5%-оос хэтрэхгїй байх ёстой. 8. Ачаалын дор ба хоосон явалтанд турших. Їйлдвэрийн ба зураг тєслийн єгєгдєлтэй харгалзах хїчдэл, эргэлтийн давтамжийн тохируулах хязгаарыг тодорхойлох ёстой. Ачаалалтай ажиллаж байгаа їед оч їїсэлтийн зэрэглэлийг шалгаж, хїснэгт 1.7.7-д єгсєний дагуу хувиараар їнэлнэ. Хїснэгт 1.7.7 Коллекторын оч їїсэлтийн тодорхойломж Очны зэрэглэл 1 1,25 1,5

2

Очны зэрэглэлийн тодорхойломж Оч їїсэхгїй, очлохгїй Щетконы багахан хэсэгт сулхан цэгээр очлох Щетконы багахан хэсэгт сулхан очлох

Богино хугацааны ачааллын тїлхэц, хэт ачааллын їед щетконы захуудаар бїхэлдээ очлох


63

Щеток, коллекторын тєлєв Щеткон дээрх єнгєр, хаг, коллеккторт харлалт байхгїй Мєн адил Коллекторын гадаргууг бензинээр арчихад хялбархан арилах, харласан мєрїїд коллекторт їїсэх, мєн щеткон дээр єнгєр, хаг ажиглагдах Бензинээр коллекторын гадаргууг арчихад арилахгїй харласан мєрїїд коллекторт гарах, тїїнчлэн щеткон дээр єнгєр, хаг тогтох

БД 43-101-03 3

Щетконы бїх захуудаар хурц цацарсан их хэмжээний очлолт явагдах. Энэ їед щетка, коллекторын байдал цааш нь ажиллулж болохоор байвал шууд залгах (реостатны шатлалгїй) буюу цахилгаан машины реверс хийхийг зєвшєєрнє.

Бензинээр коллекторын гадаргууг арчихад арилахгїй їлэмж их хэмжээний харлалт коллектор дээр їїсэх, тїїнчлэн щеток гэмтэх, єнгєртєх, хагтах

Їйлдвэрээс очлох зэрэглэлийг тусгайлан заагаагїй бол тэр нь хэвийн горимд 1,5–аас дээшгїй байх ёстой. Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр 1.7.11 Бїх тєрлийн 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийг энэ зїйлийн 2, 4,б, 10, 11-ийн дагуу турших ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрїїдийг энэ зїйлийн 1-4, 7, 9-11-ийн дагуу туршвал зохино. Задгай байдлаар угсралтанд ирїїлсэн бїх хєдєлгїїрийг энэ зїйлийн 5,6,8-ийн дагуу туршина.

1. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийг хатаахгїйгээр залгах боломжийг тодорхойлох. Энэхїї зїйлийн 3-р хэсэгт заасан БНбД-ийн заалтын дагуу гїйцэтгэнэ. 2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх утга 1-д заасан зааврын шаардлагатай зохицож байх ёстой. Бусад тохиолдолд тусгаарлагын эсэргїїцэл хїснэгт 1.7.8.-д їзїїлсэн нормтой зохицож байх ёстой. Хїснэгт 1.7.8 Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээ Туршигдах объект 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй статорын ороомог Фазын ротортой цахилгаан хєдєлгїїр ба синхрон хєдєлгїїрийн роторын ороомог

Термоиндикатор 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй синхрон хєдєлгїїрийн холхивч

Мегаомметрийн хїчдэл, кВ 1 0,5

0,25 1

Тусгаарлагын эсэргїїцэл 10-30°С температуртай їед 0,5 м Ом-оос багагїй 10-30°С температуртай їед 0,2 мОм-оос багагїй (далд туйлтай роторт +20°С температуртай їед 20 кОм буюу +75°С температуртай їед 2 кОм –оос багагїй байхыг зєвшєєрнє.) Нормчлохгїй Нормчлохгїй (тос дамжуулагчийг бїрэн угсарсан їед суурийн хавтантай харьцангуй хэмжилтийг гїйцэтгэнэ)

3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Цахилгаан хєдєлгїїрийг бїрэн бїрдїїлж угсарсан байдалд гїйцэтгэх ёстой. Их биетэй нь харьцуулахад нєгєє хоёр нь корпустай холбогдсон байхад фаз бїрийг тусад нь статорын ороомгийн туршилтыг явуулна. Туршилтын хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.9-д їзїїлэв. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хїснэгт 1.7.9 Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийг їйлдвэрийн давтамжтай хїчэлээр турших Туршигдах объект Статорын ороомог


Цахилгаан хєдєлгїїрийн тодорхойломж Чадал 1 МВт хїртэл, хэвийн хїчдэл 1 кВ-оос дээш 64

Туршилтын хїчдэл, кВ 1,6 UХЭВ+0,8

БД 43-101-03

Синхрон хєдєлгїїрийн роторын ороомог Фазын ротортой цахилгаан хєдєлгїїрийн роторын ороомог Реостат ба асаалт тохируулах резистор Синхрон хєдєлгїїрийн орныг унтраах резистор

Чадал 1 МВт –аас дээш, хэвийн хїчдэл 3.3 кВ хїртэл Чадал 1 МВт-аас дээш, хэвийн хїчдэл 3,3 кВ-оос дээш 6,6 кВ хїртэл Чадал 1 МВт-аас дээш, хэвийн хїчдэл 6,6 кВ-оос дээш -

1,6 UХЭВ+0,8 2 UХЭВ 1,6 UХЭВ+2,4

-

8UХЭВ єдєєлтийн систем, байх боловч 1,2-оос багагїй 1

-

1

-

2

4. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих: а) Статор, роторын ороомог. 300 кВт ба тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ. Ороомгийн янз бїрийн фазуудын эсэргїїцлийн хэмжигдсэн утга бие биенээсээ болон їйлдвэрийн єгєгдєлєєс 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. б) Реостат, асаалт тохируулах резистор. Ерєнхий эсэргїїцлийг хэмжиж, гагнаасны бїрэн бїтэн байдлыг шалгана. Эсэргїїцлийн утга паспортын єгєгдєлєєс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. 5. Статор ба роторын гангийн хоорондох завсарыг хэмжих. Диаметрийн дагуу эсрэг цэгїїдэд буюу роторын тэнхлэгтэй харьцангуй 90°-ын хєдлєлд агаарын завсарын хэмжээ дундаж хэмжээнээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. 6. Гулсах холхивчийн завсарыг хэмжих. Холхивч дахь завсарын байж болох хэмжээг хїснэгт 1.7.10-д їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.10 Цахилгаан хєдєлгїїрийн гулсах холхивчон дахь завсарын зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэмжээ Голын хэвийн диаметр, мм 18-30 30-50 50-80 80-120 120-180 180-260 260-360 360-500

Эргэлтийн давтамжинд Гц, харгалзах завсар , мм 16,7-оос бага 16,7-25 25-аас их 0,04-0,093 0,060-0,130 0,140-0,280 0,050-0,112 0,075-0,160 0,170-0,340 0,065-0,135 0,095-0,195 0,200-0,400 0,080-0,160 0,120-0,235 0,230-0,460 0,100-0,195 0,150-0,285 0,260-0,580 0,120-0,225 0,180-0,300 0,300-0,600 0,140-0,250 0,210-0,380 0,340-0,680 0,170-0,305 0,250-0,440 0,380-0,760

7. Цахилгаан хєдєлгїїрийн холхивчийн доргилтыг хэмжих. Холхивч бїр дээр хэмжсэн доргилт, чичрэлтийн утга дараах їзїїлсэн утгаас ихгїй байх ёстой: Цахилгаан хєдєлгїїрийн эргэлтийн синхрон давтамж, Гц 50 25 16,5 12,5 ба тїїнээс доош Зєвшєєрєгдєх доргилт, мкм . . . . 50 100 130 160 8. Тэнхлэгийн дагууд роторын гїйлтийг хэмжих. Гулсах холхивчтой цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд гїйцэтгэнэ. Тэнхлэгийн гїйлт 2-4 мм-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. 9. Гидравлик даралтаар агаарын хєргїїрийг турших. Туршилтыг 0,2-0,25 МПа (2-2,5 кгс/см2 ) илїїдэл гидравлик даралтаар гїйцэтгэнэ. Туршилтын їргэлжлэх хугацаа 10 минут байх ёстой. Энэ їед туршилтанд хэрэглэсэн шингэний шїїрэлт буюу даралтын бууралт ажиглагдахгїй байх ёстой. 10. Ачаалалгїй механизмтай буюу хоосон явалтанд цахилгаан хєдєлгїїрийн ажиллагааг шалгах. 1 цагаас багагїй хугацаанд шалгах ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

65

БД 43-101-03 11. Ачааллын дор цахилгаан хєдєлгїїрийн ажиллагааг шалгах. Ашиглалтанд єгєхєд технологийн тоноглолоор хїрэлцэхїйц ачаалалтай їед гїйцэтгэнэ. Эргэлтийн давтамжийн тохируулгатай хєдєлгїїрт тохируулгын хязгаарыг тодорхойлох ёстой. Хїчний трансформатор, автотрансформатор, тосон реактор, газардуулсан нум унтраах реактор (нум унтраах ороомог) 1.7.12 Дїрмийн дагуу 1,6 мВА хїртэл чадалтай тосон дїїргэлттэй трансформаторын туршилтыг энэ зїйлийн 1, 2, 4, 8, 9, 11-14-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. 1,6 мВА ба тїїнээс дээш чадалтай тосон дїїргэлттэй трансформатор, мєн цахилгаан станцын єєрийн хэрэгцээний чухал трансформаторыг чадлаас хамааруулахгїй энэхїї зїйлд зааснаар бїрэн хэмжээгээр турших ёстой. Хуурай ба совтолоор дїїргэсэн бїх чадлын трансформаторыг энэ зїйлийн 1-8, 12, 14-д зааснаар туршина.

1. Трансформаторыг залгах нєхцєлийг шалгах. БНбД-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. 2. Тусгаарлагын тодорхойломжийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх утга R60 , абсорбцийн коэффициент R60/R 15 , диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, C2/C50 ба DC/C харьцааг 1-р зїйлийн зааврын дагуу тогтоох журамтай. 3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Ороомгийн тусгаалагыг гаралтуудтай нь хамт. Туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.11-д їзїїлэв. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хїснэгт 1.7.11 Тосон дїїргэлттэй хїчний трансформаторын дотоод тусгаарлага, хэвийн тусгаарлагатай реактор, хєнгєвчилсєн тусгаарлагатай трансформатор (хуурай ба тосон дїїргэлттэй )-ыг турших їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл. Ороомгийн хїчдэлийн ангилал, кВ 0,69 хїртэл 3 6 10 15 20

Тусгаарлагын їед их биетэй ба бие биетэй нь харьцангуй турших хїчдэл, кВ Хэвийн 4,5 16,2 22,5 31,5 40,5 49,5

хєнгєвчилсєн 2,7 9 15,4 21,6 33,3 -

Ороомгийн хїчдэлийн ангилал, кВ 35 110 150 220 330 500

Тусгаарлагын їед их биетэй ба бие биетэй нь харьцангуй турших хїчдэл, кВ хэвийн хєнгєвчилсєн 76,5 180 207 292,5 414 612 -

Ашиглалтанд оруулах їед тосон дїїргэлттэй трансформаторын ороомгийн тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр заавал турших албагїй. Хуурай трансформаторын ороомгийн тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр заавал турших ба хєнгєвчилсєн тусгаарлагатай аппаратуудын хувьд хїснэгт 1.7.11-д їзїїлсэн нормоор гїйцэтгэнэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй газардуулах реакторын туршилтын хїчдэл трансформаторын зохих ангилалд дурьдсантай адил байна. Нейтраль (саармаг)-ын тусгаарлага нь бїрэн биш байдаг (туршилтын хїчдэл 35 ба 110 кв) 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ангилалд хамрагдах трансформаторуудын ороомгийн шугамын гаралтын тусгаарлагыг зєвхєн индукцэлсэн хїчдэлээр, харин нейтралийн тусгаарлагыг хэрэглэх хїчдэлээр нь туршина. б) Ярмогийн дамнуур ба бїслїїрт шахаж чангалсан сїлбээрийн тусгаарлага. Тоноглолын идэвхтэй хэсэгт їзлэг хийсний дараа туршилтыг гїйцэтгэнэ. Туршилтын хїчдэл 1-2 кВ, нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. 4. Тогтмол гїйдлээр ороомгийн эсэргїїцлийг хэмжих. Зїрхэвчийг заавал гаргаж авах шаардлагагїй бол бїх салбарлалтууд дээр гїйцэтгэнэ. Эсэргїїцэл нь їйлдвэрийн єгєгдєл ба бусад фазуудын салбарлалтын эсэргїїцлээс 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. 5. Трансформацлах коэффициентийг шалгах. Їїнийг сэлгэн залгагчийн бїх шатлалд гїйцэтгэнэ. Трансформацлах коэффициент їйлдвэрийн єгєгдєл ба бусад фазуудын салбарлалтын утгаас 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Ачааллын дор тохируулагчтай (РПН) трансформаторын трансформацлах коэффициентийн хоорондох зєрїї нь тохируулгын шатлалын утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

66

БД 43-101-03 6. Гурван фазын трансформаторын холболтын бїлэг ба нэг фазын трансформаторын гаргалгын туйлшралыг шалгах. Паспортын єгєгдєл байхгїй буюу эдгээрийн талаар эргэлзээтэй бол угсралтын їед гїйцэтгэнэ. Холболтын бїлэг нь паспортын єгєгдєл ба самбарт тэмдэглэсэнтэй тохирч байх ёстой. 7. Хоосон явалтын алдагдал ба гїйдлийг хэмжих. Энэхїї туршилтыг доор заасан хэмжилтийн аль нэгээр гїйцэтгэнэ: а) хэвийн хїчдэлтэй їед. Хоосон явалтын гїйдлийг хэмжинэ. Гїйдлийн утга нь нормчлогдохгїй. б) бага хїчдэлтэй їед. Алдагдалыг хэвийн хїчдэлд шилжїїлэх буюу шилжїїлэхгїйгээр (жиших аргаар) хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. 8. Дугуй диаграммын хамаарамжийг авах ба сэлгэн залгах тєхєєрємжийн ажиллагааг шалгах. Сэлгэн залгагчийн бїх байрлалд дугуй диаграммын хамаарамжийг авах ажиллагааг гїйцэтгэнэ. Дугуй диаграмм нь їйлдвэрийнхээс ялгагдахгїй байх ёстой. Авалцаа (контакт) бїрийн даралт ба сэлгэн залгагчийн элэгдэлийг їйлдвэрийн зааврын дагуу шалгана. 9. Радиатортой бакыг гидравлик даралтаар турших. Дїїргэсэн тэлэгчийн тївшингийн єндєр, тосон баганын гидравлик даралтаар авна: хоолой хэлбэрийн ба гєлгєр шулуун баканд 0,6 м, долгиолог, радиаторын ба хєргєлттэй баканд 0,3 м байх ёстой. Тосны температур +10°С –ээс доошгїй їед туршилтыг 3 цаг їргэлжлїїлнэ. Туршилтын їед тос гоожилт ажиглагдахгїй байх ёстой. 10. Хєргєлтийн системийг шалгах. Хєргєлтийн тєхєєрємжийн ажиллагааны ба асаалтын горим нь їйлдвэрийн заавартай тохирч байх ёстой. 11. Силикагелийн тєлєвийг шалгах. Индикаторын силикагель жигд цэнхэр єнгийг їзїїлсэн байх ёстой. Єнгєний єєрчлєлт нь силикагелийн чийгтсэнийг гэрчилнэ. 12. Трансформаторын фазын дараалал. Фазаараа давхацсан байрлалд байх ёстой. 13. Трансформаторын тосыг турших. Тосгїй ирсэн трансформаторыг шинээр ашиглалтанд оруулахын ємнє дїїргэх шинэ тос нь энэ зїйлийн 1, 2, 4-12, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр туршигдсан байх ёстой. Тосгїй тээвэрлэсэн трансформатораас тосны їлдэгдэлийг (ёроолоос нь) угсралт эхлэхийн ємнє гаргана. 110-220 кВ-ын трансформаторын тосны їлдэгдэлийн цахилгаан бєх бат нь 35 кВ-оос багагїй, 330-500 кВ-ын трансформаторын хувьд 45 кВ-оос багагїй байх ёстой. Тостой тээвэрлэсэн 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй трансформаторын тосыг угсралт эхлэхийн ємнє энэ зїйлийн 1-6, 12, хїснэгт 1.8.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр турших ёстой. Тосны туршилтын протоколгїй, 1 т-оос дээш жинтэй тостой нийлїїлэгдсэн трансфоматорын тосыг ажиллагаанд оруулахын ємнє энэ зїйлийн 1-11, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр, харин 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй трансформаторын тосыг дээрх туршилтаас гадна энэ зїйлийн 12, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр турших ёстой. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй трансформаторын тосыг энэ зїйлийн 1-6, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр туршилтыг гїйцэтгэж, тосны диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжинэ. Тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийн утга нь єндєр байдаг трансформаторт ч тосны диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсын хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Трансформаторыг ажиллагаанд залгах хїртэл 6 сараас ихгїй хугацаанд явуулсан їйлдвэрийн туршилтын їзїїлэлтийн нормыг хангаж байгаа їед угсралтанд дїїрэн тостой ирсэн I, II оворын трансформаторын тосыг зєвхєн энэ зїйлийн 1, 2, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр туршихыг зєвшєєрнє. 14. Хэвийн хїчдэлд огцом залгаж турших. Трансформаторыг хэвийн хїчдэлд 3-5 удаа залгах явцад трансформаторын тєлєв байдлыг їл хангах їзэгдэл ажиглагдахгїй байх ёстой. Генератортой блок схемээр угсрагдсан трансформаторыг сїлжээнд залгахдаа хїчдэлийг нь тэгээс дээшлїїлэн залгана. 15. Оруулгыг турших. Энэхїї дїрмийн 1.7.26-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 16. Гїйдлийн трансформаторыг турших. Энэхїї дїрмийн 1.7.17-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Хэмжїїрийн трансформатор 1.8.17. Хэмжїїрийн трансформаторыг энэхїї зїйлийн бїх заалтаар бїхэлд нь турших нь зїйтэй.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих: а) Анхдагч ороомог. 2500 В-ын мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцлийн утга нь нормчлогдохгїй. 330 кВ хїчдэлтэй, ТФКН-330 маягийн гїйдлийн трансформаторын тусгаарлагын эсэргїїцлийн хэмжилтийг салангид бїсээр гїйцэтгэнэ. Энэ їед тусгаарлагын эсэргїїцлийн утга нь хїснэгт 1.7.12-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой.


67

БД 43-101-03 Хїснэгт 1.7.12 ТФКН-330 маягийн гїйдлийн трансформаторын анхдагч ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага утга Тусгаарлагын хэмжигдэх хэсэг Сїїлчийн ємнєх хавтасны їндсэн тусгаарлага Хэмжилтийн конденсатор (сїїлчийн ємнєх ба сїїлчийн хавтасны хоорондох тусгаарлага) Анхдагч ороомгийн гадаад їе (сїїлчийн хавтасны их биетэй харьцангуй тусгаарлага)

Тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм 5000 3000 1000

б) Хоёрдогч ороомог. 500 ба 1000 В-ийн мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тїїнд холбогдсон хэлхээтэйгээ хамт хоёрдогч ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцэл нь 1 мОм-оос багагїй байх ёстой. 2. Тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдлийн трансформаторт гїйцэтгэнэ. +20°С температуртай їед гїйдлийн трансформаторын тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенс хїснэгт 1.7.13-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. 3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Анхдагч ороомгийн тусгаарлага. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчдэлийн трансформатор ба гїйдлийн трансформаторт энэхїї туршилтыг (гаргалганаас нэгийнх нь сулруулах тусгаарлагатай хїчдэлийн трансформатораас бусад) заавал явуулна. Хэмжїїрийн трансформаторын туршилтын хїчдэлийн зєвшєєрєгдєх утгыг хїснэгт 1.7.14-д їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.13 Гїйдлийн трансформаторын тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга

Туршигдах объектийн нэр Тосон дїїргэлттэй гїйдлийн трансформатор (їндсэн тусгаарлага) ТФКН-300 маягийн гїйдлийн трансформатор: Сїїлчийн ємнєх хавтастай харьцангуй їндсэн тусгаарлага Хэмжилтийн конденсатор (сїїлчийн ба сїїлчийн ємнєх хавтасны хоорондох тусгаарлага ) Анхдагч ороомгийн гадаад їе (их биетэй харьцангуй сїїлчийн хавтасны тусгаарлага)

Хэвийн хїчдэлийн, кВ їед диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенс, % 110 150-220 330 500 2,0 1,5 1,0 -

-

0,6

-

-

-

0,8

-

-

-

1,2

-

Хїснэгт 1.7.14 Хэмжїїрийн трансформаторын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Хэвийн хїчдэлийн, кВ їед туршилтын хїчдэл, кВ 3 6 10 15 20 35 21,6 28,8 37,8 49,5 58,5 85,5 9 14 22 33 -

Хэмжїїрийн трансформаторын тусгаарлагын хийц Хэвийн Сулруулсан

Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа нь хїчдэлийн трансформаторт 1 минут, керамик, шингэн, цаас-тосон тусгаарлагатай гїйдлийн трансформаторт 1 минут, кабелийн масс, хатуу органик материалан тусгаарлагтай гїйдлийн трансформаторт 5 минут байх ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

68

БД 43-101-03 б) Хоёрдогч ороомгийн тусгаарлага. Тїїнд холбогдсон хэлхээтэйгээ хамт хоёрдогч ороомгийн тусгаарлагын туршилтын хїчдэлийн утга 1 кВ-д хїрэх ёстой. Номчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байвал зохино. 4. Хоосон явалтын гїйдлийг хэмжих. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй каскад (угсраа)ын трансформаторт хэвийн хїчдэлийн їед хоёрдогч ороомогт энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Хоосон явалтын гїйдлийн утга нормчлогдохгїй. 5. Гїйдлийн трансформаторын соронзончилгооны хамаарамжийг авах. 380 В-оос дээш хїчдэл шаардлагагїй бол тэг (0)-ээс хэвийн утга хїртэл гїйдлийг єєрчилж гїйцэтгэнэ. Тэгээс соронзон дамжуулагчийн халалт эхлэх утга хїртэл гїйдлийг єєрчилж хамаарамж авах, хэвийн гїйдлээс дээш гїйдэл нэвтрїїлэх нєхцєлд хэрэглэх зєвшєєрєгдєх ачаалал, балансгїй гїйдэл ба алдааны тооцоо, явуулахад шаардагдах реле хамгаалалтын тєхєєрємжийн тэжээл, аваарын автомат осциллограф, тогтоох багаж зэрэгт зориулагдсан гїйдлийн трансформаторт туршилтыг явуулна. Ороомог нь салбарлагатай байвал ажлын салбар дээр нь дээрх хамаарамжийг авах нь зїйтэй. Авсан хамаарамжийг соронзончилгооны нэг маягийн хамаарамж ба бусад гэмтэлгїй ижил тєрлийн гїйдлийн трансформаторын соронзончилгооны хамаарамжтай жишиж їзвэл зохино. 6. Хэмжїїрийн трансформаторын холболтын бїлэг (гурван фазын), буюу гаргалгааны туйлшралыг (нэг фазын) шалгах. Паспортын єгєгдєл байхгїй буюу эдгээр єгєгдєлд эргэлзэлтэй байвал угсралтын їед энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Туйлшрал ба холболтын бїлэг нь паспортын єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 7. Бїх салбарлага дээр трансформацлах коэффициентийг хэмжих. Сэлгэн залгах (коммутацын) тєхєєрємж (сэлгэн залгагчийн бїх байрлалд) бїхий гїйдлийн трансформатор ба трансформаторуудад гїйцэтгэнэ. Паспортын єгєгдлєєс коэффицентийн тухайн олсон утгын хэлбийх хэлбийлт нь хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаар дотор байх ёстой. 8. Тогтмол гїйдлээр ороомгийн эсэргїїцлийг хэмжих. Каскадын хїчдэлийн трансформаторын холбогч ороомогт ба сэлгэн залгах тєхєєрємж бїхий 10 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдлийн трансформаторын анхдагч ороомогт энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Паспортын утгаас ороомгийн эсэргїїцлийн хэмжигдсэн тухайн утгын хэлбийлт буюу бусад фазуудын ороомгийн эсэргїїцлээс 2 %-оос хэтрэхгїй байх ёстой. 9. Трансформаторын тосыг турших. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хэмжїїрийн трансформаторт дїрмийн 1.7.28-д зааснаар гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенс єндєр байх їзїїлэлт бїхий хэмжїїрийн трансформаторт тосны туршилтыг хїснэгт 1.8.33-ийн зааснаар явуулна. Тосон дїїргэлттэй хэмжїїрийн трансформаторын тосны тєлєв байдлын їнэлгээг угсраа (каскад) бїрт ажлын хэвийн хїчдэлд тохирох нормоор тусад нь явуулна. 10. НДЕ- маягийн багтаамжийн хїчдэлийн трансформаторыг турших. Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. 11. НДЕ- маягийн вентилийн цахилуурын хїчдэлийн трансформаторыг турших. Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Тосон таслуур 1.7.13 Хїчдэлийн бїх ангилалын тосон таслуурыг энэхїї зїйлд авч їзэх заалтаар бїхэлд нь турших ёстой.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих: а) Органик материалаар хийсэн чиглїїлэх ба хєдєлгєєнтэй хэсгїїд. Дїрмийн дагуу 2,5 кВ хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь доорх хэмжээнээс багагїй утгатай байх ёстой: Таслуурын хэвийн хїчдэл, кВ 3-10 15-150 220-500 Тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм 1000 3000 5000 б) Залгах, салгах цахилгаан соронзон, хоёрдогч хэлхээ г.т. Дїрмийн 1.7.27-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 2. Оруулгуудыг турших. Дїрмийн 1.7.26-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 3. Нум унтраах тєхєєрємжийн тусгаарлага, бакны доторх тусгаарлагын тєлєвийг їнэлэх. Суурилуулах оруулгатай, 35 кВ-ын хїчдэлтэй таслуурт тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих замаар гїйцэтгэнэ. Хэмжсэн тангенсийн утга оруулгын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсаас 2 дахин их байвал, нум унтраах тєхєєрємжийн бакны БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

69

БД 43-101-03 доторх хэмжсэн тусгаарлагын нєлєєлєл бїрэн байхгїй болох хїртэл, є.х. таслуурт оруулгыг тавихаас ємнє бакны доторх тусгаарлагыг хатаалтанд єгєх ёстой. 4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших. а) Таслуурын их биетэй харьцангуй тусгаарлага буюу тулгуурын тусгаарлага. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй таслуурт гїйцэтгэнэ. Таслуурын туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэн єгєгдєлийн дагуу туршилтын хїчдэлийг сонгоно. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байвал зохино. Хїснэгт 1.7.15 Аппаратуудын гадна тусгаарлагын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл. Хїчдэлийн ангилал, кВ

Хэвийн керамик

3 6 10 15 20 35

24 32 42 55 65 95

Тусгаарлагатай аппаратуудын туршилтын хїчдэл, кВ Органик ХєнгєвчилОрганик материалаар материалаар сєн керамик хийсэн хєнгєвчилсєн хийсэн хэвийн 21,6 13 11,7 28,8 21 18,9 37,8 32 28,8 49,5 48 43,2 58,5 85,5 -

б) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага. Туршилтын хїчдэлийн утга 1 кВ, нормчисон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. 5. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих: а) Тосон таслуурын авалцуур. Таслуурын туйлын гїйдэл дамжуулах системийн ба тїїний элементїїдийн эсэргїїцлийг тусад нь хэмжих ёстой. Тогтмол гїйдэлд авалцаа (контакт)-ны эсэргїїцлийн утга їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. б) Нум унтраах тєхєєрємжийн шунтлэгч резистор. Эсэргїїцлийн хэмжсэн утга їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлєєс 3%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. в) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомог. Ороомгийн эсэргїїцэлийн утга їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 6. Таслуурын хурдны ба хугацааны хамаарамжийг хэмжих. Бїх ангилалын хїчдэлийн таслуурын хугацааны хамаарамжийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн таслуур, тїїнчлэн їйлдвэрийн заваар шаардагдах тохиолдолд хїчдэлийн ангилалаас хамаарахгїй залгалт, салгалтын хурдны хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Хэмжигдсэн хамаарамж їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 7. Таслуурын хєдєлгєєнтэй хэсгийн явалт, залгах їеийн шахагдалт, авалцааны нэгэн зэрэг залгагдалт, салалтыг хэмжих. Гарган авсан утга нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 8. Таслуур, дамжлага, механизмын тохируулах ба тогтоох хамаарамжийг шалгах. Бїх тєрлийн таслуур, дамжлагын паспорт ба їйлдвэрийн зааврын нормоор бїхэлд нь гїйцэтгэнэ. 9. Чєлєєт расцепителийн механизмын їйлчлэлийг шалгах. Таслуурын анхдагч хэлхээг залгах агшнаас бїрэн залгаатай байрлал хїртэл- салгалтын їед хєдєлгєєнтэй авалцааны явалтын хэсэгт гїйцэтгэнэ. Энэ їед дамжлагын хийц, залгалтын цахилгаан соронзонгийн зїрхэвч тултал єргєгдсєн їед чєлєєт расцепителийн механизмын їйлчлэлийг шалгах шаардлагыг тодохойлох, буюу пїрш шахагдсан їе зэрэг онцлог шаардлагыг тооцох ёстой. 10. Таслуурын дамжлагын ажиллах хїчдэлийг (даралтыг) шалгах. Таслуур ажиллах чадвартай єєрєєр хэлвэл эхнээсээ эцэс хїртэлээ залгах, салгах їйлдэл хийгдэж байгаа їед дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн бодит утга буюу хийн дамжлагын шахагдсан агаарын даралтыг тодорхойлох зорилгоор (таслуурын анхдагч хэлхээнд гїйдэлгїй байхад) гїйцэтгэнэ. Энэ їед хурдны ба хугацааны хамаарамж нормчилсон утгатай тохирохгїй байж болно. Ажиллах хїчдэл нь дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь ажлын хїчдэлийн доод хязгаараас 15-20% -оор бага, харин хийн дамжлагын ажиллах даралт ажлын даралтын доод БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

70

БД 43-101-03 хязгаараас 20-30%-оор бага байх ёстой. Пїршин дамжлагатай таслуурын ажиллах чадварыг їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу залгах пїршний багавтар шахалтын їед шалгах хэрэгтэй. Дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн дараах утгуудад тосон таслуурын найдвартай ажиллагаа хангагдсан байх ёстой: Салгах їед хэвийн хїчдэлийн 65-120%, залгах їед хэвийн хїчдэлийн 80-110% (50 кА хїртэл залгалтын хэвийн гїйдэлтэй), хэвийн хїчдэлийн 85-110% (50 кА-аас их залгалтын хэвийн гїйдэлтэй). Хийн дамжлагтай таслуурын ажиллах даралтын єєрчлєлт 90-110%-оос багагїй байх ёстой. Таслуурын дамжлагын (анхдагч хэлхээнд гїйдэлгїй) ажлын хїчдэл (даралт) доод хязгаарын заагдсан утгын їед хугацааны ба хурдны хамаарамжийн харгалзах нєхцєлийн їйлдвэрийн нормчлолыг хангаж байх ёстой. 11. Олон удаагийн залгалт, салгалтаар таслуурыг шалгах. Тосон таслуурын олон удаагийн туршилтыг цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн дараах утгуудад гїйцэтгэнэ: залгалтыг хэвийн хїчдэлийн 110, 100, 80 (85)% ба ажиллах хїчдэлийн хамгийн бага утганд, салгалтыг хэвийн хїчдэлийн 120, 100, 65% ба ажиллах хїчдэлийн хамгийн бага утганд. Їйлдлийн тоо бууруулсан ба єндєрсгєсєн хїчдэлд 3-5, хэвийн хїчдэлд 10 удаа байх ёстой. Тїїнээс гадна таслуурыг З-С циклд (хугацааны барилтгїй) 3-5 удаа, автоматаар давтан залгах (AПВ) горимд ажиллах таслуурт 2-3 удаа С-З ба З-С циклд гїйцэтгэнэ. Нийлмэл циклд таслуурын ажиллагаа дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуурт хэвийн ба 80 (85)% хїртэл буурулсан хїчдэлд шалгагдсан байх ёстой. 12. Таслуурын тосны трансформаторыг турших. Хїчдэлийн бїх ангилалын бактай таслуур ба 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн бага багтаамжийн таслуурын тосны туршилтыг таслуурт тос хийхийн ємнє ба хийсний дараа гїйцэтгэнэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бага багтаамжийн таслуурын нум унтраах камерт тосыг хийхээс ємнє туршина. Тосны туршилтыг 1.7.27-ын дагуу гїйцэтгэнэ. 13. Гїйдлийн суулгамал трансформаторыг турших. 1.7.11-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Агаарын таслуур 1.7.14 Бїх ангилалын хїчдэлийн агаарын таслуурыг энэхїї зїйлд заасны дагуу бїхэлд нь турших ёстой.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих: а) Бїх ангилалын хїчдэлийн таслуурын тусгаарлах татуурга, тусгаарлагч ба унтраах камерийн тусгаарлагч, тулгуурын тусгаарлагч. 2,5 кВ-ын хїчдэлийн мегаомметр буюу шулуутгах гїйдлийн хїчдэлийн їїсгїїрээр гїйцэтгэнэ. Шаардлагатай тохиолдолд тусгаарлагч, унтраах камерийн тусгаарлагч, тулгуурын тусгаарлагчийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг гаднах гадаргуу дээр нь хамгаалах бїсний тєхєєрємжтэй гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэлийн утга нь хїснэгт 1.7.16-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой. Хїснэгт 1.7.16 Агаарын таслуурын хєдєлгєєнтэй хэсгийн тусгаарлага ба тулгуурын тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага утга

Туршигдах объект Тулгуурын тусгаарлагч, агаар дамжуулагч ба шаазан татуурга (тус бїрд нь) Органик материалаар хийсэн татуурга

Таслуурын хэвийн хїчдэлийн утганд кВ, тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм 15 хїртэл 20-35 110, тїїнээс дээш 1000 5000 5000 -

3000

-

б) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомгууд, хоёрдогч хэлхээ. 1.7.34-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Таслуурын тусгаарлага. Дїрмийн дагуу 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй таслуурт заавал хийнэ. Таслуурын тулгуурын шаазан тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр хїснэгт


71

БД 43-101-03 1.8.17-д їзїїлсэний дагуу гїйцэтгэнэ. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байна. Олон элемент бїхий тусгаарлагчтай таслуурын тусгаарлагыг 1.7.32-ын дагуу гїйцэтгэнэ. б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага. 1.7.34ийн дагуу гїйцэтгэнэ. 3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих. а) Бїх ангилалын хїчдэлийн агаарын таслуурын авалцаа (контакт)-нууд. Унтраах камерийн элемент бїрийн авалцаа, хутга, тусгаарлагчийн эсэргїїцэлийн хэмжилтийг тус тусад нь явуулна. Агаарын таслагчийн авалцааны эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утгыг хїснэгт 1.7.17-д їзїїлэв. б) Таслуурын залгалт, салгалтын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Бїх тєрлийн таслуурын їйлдвэрийн єгєгдєлийг хїснэгт 1.7.18-д їзїїлсэнээр тогтоох нь зїйтэй. Хїснэгт 1.7.17 Хэвийн гїйдэл нь 2 кА, агаарын таслууруудын авалцааны тогтмол гїйдэлд їзїїлэх зєвшєєрєгдєх хамгийн их эсэргїїцэл.

20 20 20 18 -

40 60 80 -

Отделителийн нэг элементийн

40 60 80 -

120 160 200 500* 60

Хутга (отделителийн)

Унтраах камерийн нэг элементийн

110 150 220 500 35

Унтраах камерийн

ВВН-110-6 ВВН-154-8 ВВН-220-10 ВВ-500-2000/25 ВВН-35-2

Туйлын бїх хїрээний

Таслуурын тєрєл

Хэвийн хїчдэл,кВ

Контактын эсэргїїцэл, мкОм

20 20 20 28 -

* Агаараар дїїргэсэн отделительтэй таслуурт авалцааны холболтын шилжилтийн эсэргїїцлийг хэмжиж гїйцэтгэнэ: - унтраах камерийг отделительтай холбосон шин (50 мкОм-оос хэтрэх ёсгїй.) - тусгаарлагчийн хоёр хэсгийг холбосон шин (80 мкОм-оос хэтрэх ёстой.)

Тусгаарлах салгуурын аппаратын гаралтаас отделителийн фланцыг холбосон шинд шилжих эсэргїїцэл нь 10 мкОм-оос хэтрэх ёсгїй. в) Таслуурын шунтлэгч резистор ба хїчдэл хуваагч. Эдгээрийн нормыг їйлдвэрийн єгєгдєлєєр тогтоож єгнє. Хїснэгт 1.7.18 Агаарын таслуурын цахилгаан соронзонгийн ороомгийн тогтмол гїйдлийн эсэргїїцэл Таслуурын тєрєл

ВВН-110-6 ВВН-154-8 ВВН-220-10 ВВ-330Б ВВ-500 ВВМ-500М


Гурван фазын цахилгаан соронзонгийн холболт Хуваах буюу зэрэгцээ (форсировктой цахилгаан соронзон)

Хїчдэл, кВ

Ороомгийн эсэргїїйцэл, Ом

220

1-р ороомог: 10±1,5; 2-р ороомог: 45±2,0 хоёр ороомог: 55±3,5 1-р ороомог: 24±0,05 2-р ороомог 11,3±0,55 хоёр ороомог 13,7±0,55

110

72

БД 43-101-03 4. Таслуурын тодорхойломжийг шалгах. Нийлмэл цикл, энгийн їйлдлээр хэвийн, хамгийн их, хамгийн бага даралтын їед авсан таслуурын тодорхойломж нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирох ёстой. 5. Бууруулсан хїчдэлтэй їед таслуурын дамжлагын ажиллагааг шалгах. Бакан дахь хийн даралт хамгийн их 2,06МПА (21кгс/см2 ) байхад удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ажиллах хїчдэл нь хэвийн хїчдэлийн 65%-оос ихгїй байх ёстой. 6. Таслуурыг олон удаагийн залгалт, салгалтаар шалгах. Таслуур бїрт гїйцэтгэх нийлмэл циклийн ба їйлдлийн тоог хїснэгт 1.7.19-д їзїїлсэнээр тогтооно. Хїснэгт 1.7.19 Агаарын таслуурыг олон удаагийн туршилтаар турших їйлдлийн тоо Цикл буюу їйлдлийн нэр Залгалт, салгалт

Цикл З-С Цикл С-З (давтан залгалт амжилттай) Цикл С-З-С (давтан залгалт амжилттай)

Таслуурыг турших даралт Ажиллах хамгийн бага даралт Ажлын хамгийн бага даралт Хэвийн Ажлын хамгийн их Ажиллах хамгийн бага Ажлын хамгийн бага* Ажлын хамгийн их* Давтан залгалтанд хамгийн бага Хэвийн* Давтан залгалтанд хамгийн бага Давтан залгалтанд хамгийн их

Гїйцэтгэх цикл буюу їйлдлийн тоо 3 3 3 2 2 2 2 2 2

* Таслуурын ажиллагааны осциллограмыг авах ёстой.

7. Таслуурын хїчдэл хуваагчийн конденсаторыг турших. 1.7.27-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 8. Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн якорын явалтыг шалгах. Форсировктой цахилгаан соронзонгийн якорын явалт 8 мм байх ёстой. Ачаалал таслуур 1.7.15 Бїрэн цуглуулж тохируулсан ачаалал таслагчийг энэхїї зїйлд заасны дагуу бїрэн турших ёстой. Їїнд:

1. Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлагын ороомогийн эсэргїїцлийг хэмжих. Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Ачаалал таслагч (таслуур)-ийн тусгаарлага. Хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэний дагуу гїйцэтгэнэ. б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага. Дїрмийн 1.8.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих: а) Ачаалал таслагчийн авалцаа (контакт)-нууд. Ажлын хос авалцаа бїрийг ба туйлын гїйдэл дамжуулах системийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. б) удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 4. Чєлєєт салгавчийн механизмын їйлчлэлийг шалгах. Чєлєєт салгавчийн механизмыг ажиллагаанд нь 1.7.18-ийн зїйл 9-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 5. Бууруулсан хїчдэлтэй їед дамжлагын ажиллагааг шалгах. Дїрмийн энэ зїйлийн 1.7.18-ийн зїйл 10-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 6. Олон удаагийн туршилтаар ачаалал таслагчийг турших. Энэ зїйлийн 1.7.15-ийн зїйл 11-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 7. Гал хамгаалагчийг шалгах. 1.7.25-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуур 1.7.16 Бїх ангиллын хїчдэлийн бїрэн угсарч тохируулсан хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуурыг бїхэлд нь дїрмийн энэ зїйлд заасны дагуу турших ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

73

БД 43-101-03

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. а) Органик материалаар хийсэн татуурга, бариул. 2,5 кВ-ийн мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь дїрмийн 1.7.13, 1,а-д заасан утгаас багагїй байх ёстой. б) Олон элементтэй тусгаарлагч 1.7.27-д зааснаар гїйцэтгэнэ. в) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээ. Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 2. Їйлдвэрийн дамтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуурын тусгаарлага. Хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэн дарааллын дагуу гїйцэтгэнэ. б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага. Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих: а) 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хуурай салгуур, тусгаарлагчийн авалцааны систем. Хэмжилтийн утга нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєл ба хїснэгт 1.7.20-д їзїїлсэнтэй тохирч байх ёстой. Хїснэгт 1.7.20 Хуурай салгуур, холтгох салгуур (отделитель)-ын авалцааны системийн тогтмол гїйдлийн эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга Хуурай ба холтгох салгуурын тєрєл РОНЗ РЛН

Хэвийн хїчдэл, кВ 400-500 110-220 110-500

Бусад тєрєл

Хэвийн гїйдэл, А 2000 600 600 1000 1500-2000

Эсэргїїцэл, мкОм 200 220 175 120 50

б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Ороомгуудын эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 4. Хєдєлгєєнгїйгээс хєдєлгєєнтэй авалцааг тэнийлгэх хїчийг хэмжих. 35 кВ-ын хуурай ба холтгох салгуураар гїйцэтгэх ба харин эрчим хїчний тєхєєрємжинд хїчдэлийн ангилалаас хамаарахгїй хийгдэх ёстой. Авалцааны гадаргуй тосгїй їед хэмжсэн утга нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ба їйлдвэрийн єгєгдєл байхгїй їед хїснэгт 1.7.21-д їзїїлсэнтэй тохирч байх ёстой. Хїснэгт 1.7.21-д зааснаас гадна 630-2000 А хэвийн гїйдэлтэй, 35-220 кВ-ын хїчдэлтэй гадна тєхєєрємжийн хуурай салгуурын норм, їйлдвэрээс тогтоосон тэнийлгэх хїчний ерєнхий норм 78,5-98 Н (8-10 кгс) –той харьцуулах нь зїйтэй. Хїснэгт 1.7.21 Хуурай ба хотгох салгуурын хєдєлгєєнгїйгээс хєдєлгєєнтэй (нэг хутганы хувьд) авалцааг тэнийлгэх хїчний норм Аппаратын тєрєл

Хэвийн гїйдэл, А Хїч, Н (кгс) Хуурай салгуур РВК-10 3000, 4000, 5000 490-540 (50-55) РВК-20 5000, 6000 490-540 (50-55) 7000 830-850 (85-87) РВ(З)-20 400 118-157 (12-16) РВ(З)-35 600 137-176 (14-18) 1000 176-225 (18-23) РЛНД-110 600 157-176 (16-18) 1000 176-196 (18-20) Холтгох салгуур (отделитель) ОД-110М, ОД-150М 600 157-176 (16-18) ОД-220М 1000 176-196 (18-20) 5. Ажиллагааг шалгах. Гар удирдлагаар 10-15 удаагийн залгах, салгах їйлдэл гїйцэтгэх замаар аппаратуудыг шалгана. Алсын удирдлагатай аппаратуудыг удирдлагын хэвийн хїчдэлтэй їед залгалт салгалтын 25 цикл ба залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн (цахилгаан


74

БД 43-101-03 хєдєлгїїрийн) хэвийн хїчдэлийн 80% хїртэл бууруулсан хїчдэлтэй їед залгалт, салгалтын 5-10 цикл хийх замаар гїйцэтгэнэ. 6. Хугацааны хамаарамжийг тодорхойлох. Богино холбуурыг залгах їед, холтгох салгуурыг салгах їед туршилтыг гїйцэтгэнэ. Хэмжигдсэн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ба їйлдвэрийн єгєгдєл байхгїй бол хїснэгт 1.7.22-т їзїїлсэнтэй тохирч байх ёстой. Хїснэгт 1.7.22 Богино холбуурыг залгах ба холтгох салгуурыг таслах зєвшєєрєгдєх хамгийн их хугацаа Аппаратын тєрєл ОД-35 ОД-110 ОД-110М ОД-150 ОД-150М ОД-220 ОД-220М

Салгах хугацаа, ихгїй, с Ялгагч 0,5 0,7-0,9 0,5 1,0 0,7 1,0 0,7

Аппаратын Салгах хугацаа, тєрєл ихгїй, с Богино холбогч КЗ-35 0,4 КЗ-110 0,4 КЗ-110М 0,35 КЗ-220, КЗ-150 0,5 КЗ-150М 0,4 КЗ-220М 0,4 Гадна ба дотор байрлуулах иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ, гадны ИБХБ)

1.7.17 Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг угсарсны дараа бїхэлд нь дїрмийн энэхїї зїйлд заасны дагуу туршина. Дотор тавигдах иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ)-ийн элементїїдийг турших норм: Тосны ба хїчний трансформатор, хуурай салгуур, гал хамгаалуур, вентилийн цахилуур, ачаалал таслуур, хэмжїїрийн трансформатор, тосон таслуурын туршилтыг энэ бїлэгт заасны дагуу явуулах нь зїйтэй.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. а) Анхдагч хэлхээ. Хэмжилтийг 2,5 кВ-ын хїчдэлээр мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Туршилтын дїнд нєлєєлж болох зангилаа, эд ангиуд ИБХБ-д тавигдах анхдагч хэлхээг бїрэн цуглуулсан тусгаарлагын эсэргїїцэл нь 1000 МОм байх ёстой. Туршилтын дїн хангалтгїй їед туршилтыг элемент бїрээр гїйцэтгэхэд элемент бїрийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1000 мОм-оос багагїй байх ёстой. б) Хоёрдогч хэлхээ. 0,5-1 кВ-ын мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Бїх холбогдох аппаратууд (реле, багаж, гїйдэл ба хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомог)-тай хоёрдогч хэлхээний холболт бїрийн тусгаалагын эсэргїїцэл 1 мОм-оос багагїй байх ёстой. Тухайлбал, 2. Їйлдвэрийн давтамжтай нэмэгдїїлсэн хїчдэлээр турших. а) ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн їїр (ячейк)-ийн анхдагч хэлхээний тусгаарлага. Хаалгууд хаалттай, тэргэнцэрїїд ажиллах байдалд байх їеийн ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн хайрцгууд бїрэн угсрагдсан їеийн туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.23-д їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.23 ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн хайрцгуудын тусгаарлагын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Хїчдэлийн ангилал, кВ 3 6 10

Тусгаарлагатай хайрцгийн туршилтын хїчдэл, кВ керамик Хатуу органик материал 24 21,6 32 28,8 42 37,8

Хїчдэлийн ангилал, кВ 15 20 35

Тусгаарлагатай хайрцгийн туршилтын хїчдэл, кВ керамик Хатуу органик материал 55 49,5 65 58,5 95 85,5 Хїснэгт 1.7.24

ИБХБ ба гадны ИБХБ-ын авалцааны тогтмол гїйдлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их эсэргїїцэл


75

БД 43-101-03 Хэмжигдэх объект Цуглуулгын шинный холболт (сонголтоор) Анхдагч хэлхээний салдаг холбоос (ХБийн хийц болохоор байвал сонголтоор)

Хоёрдогч авалцаа

хїчний

хэлхээний

салдаг

Эсэргїїцэл, Ом Шинный хэсгийн эсэргїїцэл тїїний холбогдоогїй уртаас 1,2 дахинаас ихээр хэтрэх ёсгїй Їйлдвэрийн заавраар тодорхойлно. КРУийн зааварт эсэргїїцлийг нормчлоогїй бол тэдгээрийн эсэргїїцэл дараах утгаас ихгїй байх ёстой: 400 А –ийн авалцаанд 75 мкОм 600 А –ийн авалцаанд 60 мкОм 900 А –ийн авалцаанд 50 мкОм 1200 А –ийн авалцаанд 40 мкОм Авалцааны эсэргїїцэл 4000 мкОм-оос ихгїй байх ёстой.

Керамик тусгаарлагатай ячейкны нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут, хатуу органик материалаар хийсэн ячейкны хувьд 5 минут байх ёстой. 3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих. Холболтын боолтон ба салдаг холбоосын тогтмол гїйдлийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.24-д їзїїлсэнээс ихгїй байх ёстой. 4. Механик туршилт. Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. Механик туршилтанд: а) салдаг авалцааны харилцан залгагдал, тїїнчлэн блоклол, бэхэлгээ, ороогдол зэргийг шалгахтай хамт хєдєлгєєнтэй элементийн єнхєрч орох, гарах байдлыг шалгана. б) анхдагч хэлхээний салдаг авалцааны шахалтыг шалгах, в) хуурай салгуурын газардуулгын авалцааны тєлєв-байдал, ажиллагааг шалгах. Агаарын хєргєлттэй иж бїрдмэл халхавчтай гїйдэл дамжуулагч ба шин дамжуулагч 1.7.18 Гїйдэл дамжуулагч ба шин дамжуулагчид холбогдох тоноглол (генератор, хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор г.м.)-ын туршитын норм, хэмжээг энэ бїлэгийн харгалзах зїйлїїдэд заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Бїрэн угсрагдах гїйдэл дамжуулагчуудыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд гїйцэтгэнэ. 1. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Гїйдэл дамжуулагчийн тусгаарлагын хїчдэлийн трансформатор, хїчний трансформатор, генераторын ороомгийг салгаатай нєхцєлд хїснэгт 1.7.25-д їзїїлсэн туршилтын хїчдэлээр гїйцэтгэнэ. Хїснэгт 1.7.25. Гїйдэл дамжуулагчийн тусгаарлагын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Хїчдэлийн ангилал, кВ

6 10 15 20

Тусгаарлагатай гїйдэл дамжулагчийн туршилтын хїчдэл, кВ Шаазан Холимог (хатуу органик материалаар хийсэн керамик) 32 28,8 42 37,8 55 49,5 65 58,5

Цэвэр шаазан тусгаарлагатай гїйдэл дамжуулагчид їйлчлэх нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хэрэв гїйдэл дамжуулагчийн тусгаарлага хатуу органик материалаар хийсэн элементїїдийг агуулсан байвал туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 5 минут байвал зохино. 2. Гагнуурын ба боолтон холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах. Гїйдэл дамжуулагчийн холболтын боолтны чангалалтыг сонголтоор тїївэрлэж шалгана. Захиалагчийн байхгїйд гїйдэл дамжуулагчийг угсарсан байвал авалцах холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах зорилгоор гїйдэл дамжуулагчийн холболтын 1-2 боолтыг сонголтоор тайлж туршилтыг хийнэ. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

76

БД 43-101-03 Гагнаасан холбоосонд хєнгєн цагааныг гагнах зааврын дагуу буюу рентген, гаммадефектоскопын хяналтын арга болон їйлдвэрээс зєвлєсєн бусад аргаар їзлэг явуулах нь зїйтэй. 3. Тусгаарлах жийргийн тєлєв байдлыг шалгах. Тулгуурын металл хийцээс гадаргын арьс нь тусгаарлагдсан гїйдэл дамжуулагчид туршилтыг хийнэ. Тусгаарлах жийргийн бїтэн байдлыг фазын секцїїдийн тусгаарлах жийргэн дээрх хїчдэлийн уналт буюу секцийн сууриудын хоорондох металл хийцэд орох гїйдлийг хэмжиж жиших замаар шалгах нь зїйтэй. 4. Гїйдэл дамжуулагчийн зохиомол хєргєлтийн тєхєєрємжийг шалгах ба їзлэг хийх. Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. Цуглуулгын ба холболтын шин 1.7.19 Шинийг энэ бїлгийн заалтын дагуу бїхэлд нь туршилтыг хийх нь зїйтэй: 1 кВ хїртэл хїчдэлд 1, 3-5-д; 1 кВ-оос дээш хїчдэлд энэ зїйлийн 2-6-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 1 кВ-ын хїчдэлээр мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 мОм-оос багагїй байх ёстой. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших: а) Нэг элементтэй тулгуурын тусгаарлагч. Гадна ба дотор тєхєєрємжийн нэг элементийн тулгуурын керамик тусгаарлагчийг 1.7.27-д заасны дагуу туршина. б) Олон элементийн ба дїїжин тусгаарлагч. Шєргєн ба дїїжин тусгаарлагчийг 1.7.27-ын 2,б –д зааснаар туршина. 3. Шиний авалцааны боолтон холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах. Авалцааны татлагын зуултыг 2-3%-ийн ханзралт ба чанарыг сонголтоор гїйцэтгэнэ. Авалцах холболтын шилжилтийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ цуглуулгын ба холболтын шиний холболтын 2-3% сонгож 1000 А ба тїїнээс дээш гїйдлээр турших нь зїйтэй. Авалцах холболттой газарт шинний хэсэг дээрх (0,7-0,8 м) эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт нь мєн тийм огтлолтой, тийм урттай шинний хэсэг дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас хэтрэхгїй байх ёстой. 4. Шинний авалцах (контакт) холболтон дахь шахагдлын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах. Дараах нєхцєлд авалцааны шахагдмал холболтыг гологдолтой гэж їзнэ. а) Тэдгээрийн геометр хэмжээ нь (шахагдмал хэсгийн диамерт, урт) тухайн тєрлийн холболтын залгуурын угсралтын зааврын шаардлагатай тохирохгїй, б) Залгуур ба холбогчийн гадаргуй дээр механик гэмтэл, их хэмжээний зэврэлтийн мєр, ан цав гарсан, в) Шахагдмал холболтын муруйлт тїїний уртын 3% -оос хэтэрсэн, г) Шахагдмал холболтын ган зїрхэвч тэгш биш хэмээр байрласан. Авалцаа (контакт)-ны шахмал холболтын 3-5% -ийн шилжилтийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг сонголтоор гїйцэтгэнэ. Холболтын хэсэг дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт нь мєн тийм урттай, дамжуулагчийн хэсэг дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас хэтрэхгїй байх ёстой. 5. Авалцаа (контакт)-ны гагнамал холбоосыг хянах. Гагнаасыг гїйцэтгэсэний дараа доорх тохиолдолын аль нэг нь илэрвэл шууд гологдолд тооцно. а) Гадна ороолтын дамжуулагч тїлэгдсэн буюу дамжуулагчийн холболтыг нугалахад гагнаас гэмтсэн, б) Гагнаасны хэсэгт дамжуулагчийн диаметрийн 1/3 –аас гїн хонхор суусан, 6. Нэвтрэх тусгаарлагчийг турших. Дїрмийн 1.7.26-д зааснаар туршина. Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор 1.7.20. Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор нь энэ зїйлийн заалтын бїрэн хэмжээгээр туршигдсан байх ёстой. 1. Ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг бэхэлгээний боолттой харьцангуйгаар хэмжих. 1-2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 мОм-оос багагїй байх ёстой. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр реакторын тулаасны шаазан тусгаарлагыг турших. Бїрэн тавигдах реакторын тулаасны тусгаарлагын туршилтын хїчдэл нь хїснэгт 1.7.26-д їзїїлсэн байдлаар тогтоогдоно. Хїснэгт 1.7.26 Гал хамгаалуур ба гїйдэл хязгаарлах хуурай реакторын шаазан тулаасны їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл


77

БД 43-101-03 Реакторын хїчдэлийн ангилал, кВ Туршилтын хїчдэл, кВ

3 24

6 32

10 42

15 55

20 65

35 95

Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр хуурай реакторын тулаасны тусгаарлагыг ячейкны шинийн тусгаарлагчтай хамтад нь туршилтыг явуулж болно. Їйлдвэрийн зориулалттай статик хувиргуур 1.7.21. Иж бїрдмэл статик хувиргуурыг энэ зїйлийн хэмжээнд туршина: Тухайлбал, эсрэгцэлгїй (реверсив биш) ионны байвал энэ зїйлийн 1-8, 10, 11-р; эсрэгцэлтэй (реверсив) ионны байвал 1-11-р; удирдлагатай хагас дамжулагч реверсив биш байвал энэ зїйлийн 1-4, 6-8, 10, 11-р; удирдлагатай хагас дамжуулагч реверсив байвал энэ зїйлийн 1-4, 6-11-р; удирдлагагїй хагас дамжуулагч байвал энэ зїйлийн 1-4, 7, 10, 11-р турших. Энэ бїлэгт тристорын єдєєлттэй синхрон генератор ба компенсаторыг авч їзээгїй болно.

1. Хувиргагчийн хэлхээ ба элементийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших: а) Хувиргагч трансформатор, ионный хувиргагчийн хэлхээ ба зангилааны тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэлд 1 минутын хугацаанд барих ёстой. Туршилтын хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.27-д їзїїлэв. Энд Ud – хувиргагч агрегатын хоосон явалтын хїчдэл. Вентилийн их бие ба катодын хоорондох туршилтын хїчдэл тусгаарласан катодтой хувиргагчуудад хамаарагдана. Цуваа холболттой хувиргагч ба цахилгаан дамжлагын хувиргагчын угтуулсан-зэрэгцээ холболттой схемийн хувьд вентилийн их бие ба катодын фаз бїрт, тїїнчлэн катодтой холбоостой хэлхээнд 2,25Ud+3500 хэмжээний хїчдэлээр турших ёстой. б) Хагас дамжуулах хувиргагчийн хэлхээ ба зангилааны тусгаарлага нь (хїчний хэлхээ-их бие хїчний хэлхээ-єєрийн хэрэгцээний хэлхээ) їйлдвэрийн дагалдах заавар болон їйлвэрийн давтамжтай 1,8 кВ туршилтын хїчдэлд 1 минут туршигдах ёстой. Хувьсах ба шулуутгах хїчдэлийн хїчний хэлхээ туршилтын їед хоорондоо цахилгаан холбоотой байх ёстой. Хїснэгт 1.7.27 Статик хувиргагчуудын хэлхээ ба элементийн їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Туршилтын хїчдэл, В Хувиргагчийн хэлхээ ба туршигдах зангилаа

Тусгаарлагыг турших зангилаа тэг схемд

Анодтой холбоостой хэлхээ Шїїгээнд байрлах катодтой холбоостой хэлхээ ба вентилийн корпус ба катод Араам Туслах трансформаторын хоёрдогч ороомог ба тїїнтэй холбогдох хэлхээ

Хувиргуур: Газардуулах эд анги Мєн адил

2,25Ud+3750 1,5Ud+750

Мєн адил Туслах 1,5Ud+750 трансформаторын (2250-аас анхдагч ороомог ба ихгїй) тїїнтэй холбогдох хэлхээ, газардуулах эд ангид Хувиргагч трансформаторууд Вентилийн ороомог ба Их бие ба бусад 2,25Ud+3750 тэдгээрийн гаргалга ороомог Тэгшитгэх реактор (ороомог ба Их бие 2,25Ud+3750 гаргалгууд) гуравдах давтамжийн хоёрдогч ороомог Тэгшитгэх реакторын салаа Нэг нь нєгєєтэйгээ 1,025U d+750 харьцах


78

гїїрийн схемд 1,025Ud+3750 1,025U d+3750 1,5Ud+750 1,025U d+3750 (2250-аас ихгїй)

1,025Ud+3750 -

БД 43-101-03 Анодын хуваагч гаргалга)

(ороомог

ба

Их бие буюу газардуулах эд анги

2,25Ud+3750

1,025Ud+3750

3. Хувиргуурын хамгаалалтын бїх тєрлийг шалгах. Хамгаалалтын ажиллах хїчдэлийн хязгаар нь тєслийн тооцооны єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 4. Реактор ба хувиргагч трансформаторыг турших. Туршилтыг 1.7.16-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 5. Асаалтыг шалгах. Асаалт нь асаалтын системийн їргэлжилэх пульсацгїй, нарийн нєхцєлд явагдах ёстой. 6. Фазын дараалалыг шалгах. Удирдлагын импульсын фаз нь тохируулгын зурваст анодын хїчдэлийн фазтай зохицож байх ёстой. 7. Хєргєлтийн системийг шалгах. Мєнгєн уст хувиргуурын хєргєлтийн системийн оролт, гаралтын усны температурын зєрїї нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. Агаарын албадмал хєргєлттэй хагас дамжуулах шулуутгагчийн агаарын хєргєлтийн хурд нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 8. Шулуутгасан хїчдэлийн тохируулгын зурвасыг шалгах. Тохируулгын зурвас нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй зохицуулагдах ба шулуутгах хїчдэлийн утгын єєрчлєлт аажим явагдах ёстой. Хэвийн чадлын 0,1–ээс багагїй ачаалалтай їед тохируулгын хамаарамжийг авах ажиллагааг гїйцэтгэвэл зохино. Туршилтын їед хэрэглэгдэх ачааллын хамаарамж нь тїїнд зориулагдсан хувиргуурын хамаарамжтай зохицож байх ёстой. 9. Статик тэгшитгэх гїйдлийг хэмжих. Тохируулгын бїх зурваст хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Тэгшитгэх гїйдэл нь тоноглолын тєсєлд зааснаас хэтрэхгїй байх ёстой. 10. Хувиргуурын ажиллагааг ачааллын дор шалгах. (тохируулагдах хувиргуурын тохируулгын бїх хязгаарт). Энэ нєхцєлд вентил ба фазаар гїйдлийн хуваарилалт жигд байгаа эсэхийг шалгах ёстой. Жигд биш байдал нь хувиргагчийн вентил буюу аль нэгэн фазыг хэт ачаалалд оруулах шаардлагагїй. 11. Хувиргуурын зэрэгцээ ажиллагааг шалгах. Энэ нєхцєлд шулуутгах агрегатуудын зэрэгцээ ажиллагааны параметртэй зохицон ачаалал тогтвортой хуваарилагдсан байх ёстой. Цаас-тосон конденсатор 1.7.22. Чадлын коэффициентийг дээшлїїлэх конденсатор, дагуу компенсацлах конденсатор, хуваагч конденсатор, чадал сонголтын, холбооны цаас-тосон конденсаторыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд туршина. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, чадлын коэффициентийг дээшлїїлэх конденсаторыг энэ зїйлийн 1, 4, 5; 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй конденсаторыг энэ зїйлийн 1, 2, 4, 5; хуваагч конденсатор ба чадал авах холбооны конденсаторыг энэ зїйлийн 1-4-д зааснаар тус тус туршина.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 2,5 кВ хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Конденсаторын их бие ба гаргалгуудын хооронд тусгаарлагын эсэргїїцэл ба R60/R15 харьцаа нормчлогдохгїй. 2. Багтаамжийг хэмжих. Туршилтыг 15-35°С-ын температуртай їед гїйцэтгэнэ. Хэмжсэн багтаамж нь хэмжилтийн нарийвчлалыг тооцсон паспортын єгєгдєл болон хїснэгт 1.8.28-д їзїїлсэн утгатай тохирч байх ёстой. 3. Диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих. Туршилтыг хуваагч конденсатор, чадал авалтын конденсатор, холбооны трансформаторт гїйцэтгэнэ. Диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийн 15-35°С температуртай їед хэмжсэн утга нь 0,4 %-оос хэтрэхгїй байх ёстой. 4. Єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай конденсаторын туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.29-д їзїїлэв. Чадал авагч, хуваагч, холбооны зориулалттай конденсаторын турших хїчдлийг хїснэгт 1.7.30-д, дагуу тэгшлэлт (компенсацлах)-ийн конденсаторын туршилтын хїчдлийг хїснэгт 1.7.31-д тус тус їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.28 Конденсаторын багтаамжийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэлбийлт Зєвшєєрєгдєх хэлбийлт, %

Конденсаторын нэр, тєрєл Чадлын коэффициент дээшлїїлэх конденсатор: 1050 В хїртэл хїчдэлтэй: 1050 В-оос дээш хїчдэлтэй: БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

79

±10 ±10

БД 43-101-03 -5 +10 -5 ±5 ±10

Конденсаторын тєрєл: СМР-66/Ö3, СМР-110/Ö3 СМР-166/Ö3, СМР-133/Ö3, ОМР-15 ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55, ДМРУ-110

Хїснэгт 1.7.29 Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай конденсаторын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Туршигдах тусгаарлага Хавтаснуудын хооронд Их биетэй харьцангуй

Конденсаторын туршилтын хїчдэл, кВ (ажлын хїчдэлийн їед, кВ) 0,22 0,38 0,50 0,66 3,15 6,30 10,50 0,42 0,72 0,95 1,25 5,9 11,8 20 2,1 2,1 2,1 5,1 5,1 15,3 21,3 Хїснэгт 1.7.30

Хуваагч, чадал авалтын ба холбооны конденсаторын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Конденсаторын тєрєл

Конденсаторын элементїїдийн туршилтын хїчдэл, кВ 90 193,5 235,8 49,5 144 252

СМР-66/Ö3 СМР-110/Ö3 СМР-166/Ö3 ОМР-15 ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55 ДМРУ-110

Хїснэгт 1.7.31 Дагуу тэгшлэлтийн конденсаторын туршилтын хїчдэл

Конденсаторын тєрєл КПМ-0,6-50-1 КПМ-0,6-25-1 КМП-1-50-1 КМП-1-50-1-1

Туршилтын хїчдэл, кВ Їйлдвэрийн давтамжтай, Тогтмол гїйдлийн , их биетэй харьцангуй конденсаторын хавтаснуудын хооронд 16,2 4,2 16,2 4,2 16,2 7,0 7,0

Туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хїрэлцэхїйц их чадлын гїйдлийн їїсгїїр байхгїй тохиолдолд їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын єндєрсгєсєн хїчдэлийн туршилтыг хїснэгт 1.7.29-1.7.31-д заасантай харьцангуйгаар хоёрлосон утгатай шулуутгасан хїчдэлийн туршилтаар солихыг зєвшєєрнє. Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай (буюу дагуу тэгштгэлтийн конденсатор) их биетэй холбогдсон гаргалгатай конденсаторын тусгаарлагыг их биетэй харьцангуй байх їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилтыг явуулахгїй. 5. Конденсаторын батерейг гурван удаагийн залгалтаар турших. Фаз бїрийг гїйдлийн утгын хяналттай хэвийн хїчдэлд залгах замаар гїйцэтгэнэ. Єєр фазын гїйдэл нь харьцангуй бие биенээсээ 5%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Вентилэн цахилуур 1.7.23. Вентилэн цахилуурыг угсарсны дараа энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших ёстой.

1. Цахилуурын элементийн эсэргїїцлийг хэмжих. 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Элементийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг нормчлохгїй. Тусгаарлагыг їнэлэхдээ цахилуурын нэгэн ижил фазуудын элементїїдийн тусгаарлагын эсэргїїцлийн хэмжсэн утгыг


80

БД 43-101-03 жишнэ. Тїїнээс гадна эдгээр утгуудыг иж бїрдэлийн бусад фазын элементїїдийн тусгаарлагын эсэргїїцэлтэй буюу їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй жиших нь зїйтэй. 2. Дамжууламжийн гїйдлийг (шїїрэлтийн гїйдэл) хэмжих. Вентилэн цахилуурын тухайн элементийн дамжууламжийн гїйдлийн (шїїрэлтийн гїйдэл) зєвшєєрєгдєх утгыг хїснэгт 1.7.32-д їзїїлэв. 3. Їйлдвэрийн давтамжтай їед нэвчих гїйдлийг хэмжих. Їйлдвэрийн давтамжтай їед вентилэн цахилуурын элементїїдийн хоорондох очны нэвтлэх (очлох) хїчдэл нь хїснэгт 1.7.33-д заасан хязгаарт байх ёстой. Хїснэгт 1.7.32. Вентилэн цахилуурын элементийн дамжууламж (шїїрэлт)-ийн гїйдэл Цахилуурын тєрєл буюу тїїний элементїїд РВВМ-3 РВВМ-6 РВВМ-10 РВС-15 РВС-20 РВС-33, РВС-35 РВО-35 РВМ-3 РВМ-6 РВМ-10 РВМ-15 РВМ-20 РВП-3 РВП-6 РВП-10 Цахилуурын элемэнтїїд РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220, РВМГ-330, РВМГ-500 РВМК серийн цахилуурын їндсэн элемент РВМК серийн цахилуурын очлох элемент РВМК-330П, РВМК-500П цахилуурын їндсэн элемент

Цахилуурын элементэд їйлчлэх шулуутгасан хїчдэл, кВ 4 6 10 16 20 32 42 4 6 10 18 24 4 6 10 30

Цахилуурын элементийн дамжууламжийн гїйдэл, мкА

Шїїрэлтийн гїйдлийн дээд хязгаар, мкА

400-620

-

400-620

-

70-130 380-450 120-220 200-280 500-700 500-700 900-1300

10 10 10 -

18

900-1300

-

28

900-1300

-

24

900-130

Хїснэгт 1.7.33

Їйлдвэрийн давтамжтай їед вентилэн цахилуурын элементийн очлох завсарын нэвчих хїчдэл Элементийн тєрєл РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220 цахилуурын элемент РВМГ-330, РВМГ-500 цахилуурын элемент РВМК-330, РВМК-500 цахилуурын їндсэн элемент РВМК330, РВМК-500, РВМК-550П цахилуурын очлох элемент РВМК-500П цахилуурын їндсэн элемент

Нэвчих хїчдэл, кВ 59-73 60-75 40-53 70-85 43-54

Шунтлэгч резистортой цахилуурын їйлдвэрийн давтамжтай нэвтлэх хїчдэлийн хэмжилтийг 0,1 А хїртэл гїйдлийн цахилуураар дамжуулан гїйдлийг хязгаарлах туршилтын тєхєєрємж дээр гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Їйлчлэх хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 0,5 секунд байна. Хоолойт цахилуур 1.7.24. Энэхїї бїлэгт заасан хэмжээнд хоолойт цахилуурыг турших ёстой.


81

БД 43-101-03 1. Цахилуурын гадаргуугийн тєлєв-байдлыг шалгах. Цахилуурыг тулгуур дээр тавихаас ємнє їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ. Цахилуурын гаднах гадаргуйд ан цав, хууралт байхгїй байх ёстой. 2. Очлолтын гадна завсарыг хэмжих. Цахилуурын тєхєєрємжийн тусгай тулгуур дээр гїйцэтгэнэ. Очлох завсар нь єгєгдсєн хэмжээнээс ялгаатай байх ёсгїй. 3. Цахилах бїс (зон)-ийн байрлалыг шалгах. Цахилуурыг суурилуулсны дараа гїйцэтгэнэ. Цахилах бїс нь цахилуурын задгай їзїїрийн потенциалаас ялгаатай потенциалтай байдаг дамжуулах утас, хийцийн элементийг дайран огтлох ёсгїй. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуур 1.7.25. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуурыг энэ зїйлд заасан зарчимаар турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр гал хамгаалагчийн суурийн тусгаарлагыг турших. Туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.26-д зааснаар тогтооно. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байвал зохино. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр гал хамгаалагчийн суурийн тусгаарлагын туршилтыг ячейкны шинийн тусгаарлагын туршилттай хамтад нь гїйцэтгэх нь зїйтэй. 2. Гїйдэл хязгаарлах резистор, гал хамгаалуурын хайламтгай тавилын бїтэн байдал ба тєслийн єгєгдєлтэй зохицох байдлыг шалгах. Гїйдэл хязгаарлах резистор, хайламтгай тавил нь тєслийн єгєгдєлтэй зохицуулан тохируулагдсан байх ёстой. Кварцын элстэй гал хамгаалуурт хайламтгай тавилын бїтэн байдлыг нэмж шалгавал зохино. Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга 1.7.26. Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг 1-2,5 кВ-ын хїчдэлээр мегаомметрээр цаас-тосон тусгаарлага бїхий оруулга бїрт хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Оруулгын сїїлчийн ялтас ба хэмжилтийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг холбох цєнтэй харьцуулж хэмжих нь зїйтэй. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 1000 МОм-оос багагїй байх ёстой. 2. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийг хэмжих. Туршилтыг цаас-тосон ба бакелит тусгаарлагатай, дотоод їндсэн тосны саадтай нэвтлэх тусгаарлага ба оруулганд гїйцэтгэнэ. Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгуудын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс нь хїснэгт 1.7.34-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. Потенциаметрийн тєхєєрємж рїї тусгай гаралт бїхий нэвтрэх тусгаарлагч, оруулгуудад хэмжилтийн конденсаторын тусгаарлага ба їндсэн тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Нэгэн зэрэг багтаамжийн хэмжилтийг явуулах нь зїйтэй. Хэмжилтийн конденсаторын болон їндсэн тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсаар гологдлын нормыг тогтооно. Хїснэгт 1.7.34. +20°С температуртай їед нэвтрэх тусгаарлагч, хэмжилтийн конденсаторын оруулгын тусгаарлага ба їндсэн тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга Їндсэн тусгаарлагын тєрєл ба туршилтын объектийн нэр Тосон дїїргэлттэй оруулга ба нэвтрэх тусгаарлагчийн тусгаарлага: Тосон саадтай: Цаас-тосон*: Бакелит тусгаарлагатай нэвтрэх тусгаарлага ба оруулга (тїїнээс тосон дїїргэлттэй.)

Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %, Оруулгын хэвийн хїчдэл, кВ 3-15 20-35 60-110 150-220 330 500

-

3,0 -

2,0 1,0

2,0 0,8

1,0 0,7

1,0 0,5

3,0

3,0

2,0

-

-

-

*Їндсэн тусгаарлагын хэмжилтээс гадна гурван залгуурт оруулганд тохируулагч ороомгоос гарсан тусгаарлагын хяналтыг гїйцэтгэх ёстой.


82

БД 43-101-03 Тусгаарлагын сїїлчийн їе болох ялтаснаас хэмжилтийн гаралттай (диэлектрик алдагдалын єнцгийн хэмжилтэнд зориулсан) байдаг оруулганд энэ тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийг хэмжихийг зєвшєєрдєг. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийг хэмжилтийг 3 кВ хїчдэлтэй байхад гїйцэтгэнэ. Нэвтрэх тусгаарлагч, оруулгын тусгаарлагын цаас-тосон ороолтын сїїлчийн їеїїдийн тєлєвийг їнэлэхийн тулд диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн туршилгын дундаж утгыг авч їзэж болно: Тухайлбал, 110-115 кВ-ын оруулганд 3%, 220 кВ-ын оруулганд 2% байх ба 330-500 кВын оруулгын хувьд їндсэн тусгаарлагчийн зориулалтаар авсан диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн хязгаарын утга байх ёстой. 3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Туршилтыг 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга бїрт заавал гїйцэтгэх ёстой. Хуваарилах байгууламжинд тосон таслуурыг тавьсаны дараа буюу тусдаа туршигдах нєхцєлд нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга бїрийн туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.35-д їзїїлсэнээр авна. Хїснэгт 1.7.35 Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл Туршилтын хїчдэл, кВ Хэвийн хїчдэл, кВ

3 6 10 15 20 35

Тусдаа туршигдах керамик тусгаарлагч 25 32 42 57 68 100

Їндсэн керамик буюу шингэн тусгаарлагатай нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга 24 32 42 55 65 95

Їндсэн бакелит тусгаарлагатай нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга 21,6 28,8 37,5 49,5 58,5 85,5

Хїчний трансформаторын оруулгын туршилтыг тїїний ороомгийн туршилттай хамт хїчний трансформаторын харгалзах нормоор (хїснэгт 1.7.11-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино. Цаас-тосон, шингэн, їндсэн керамик тусгаарлагатай нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгад нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут, харин бакелит болон бусад хатуу органик материалан їндсэн тусгаарлагатайд 5 минут байвал зохино. Трансформаторын ороомгуудтай хамтдаа туршигддаг оруулганд нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Энэ нєхцєлд тосон дотор хэсэгчилсэн цахилалт, бїрхэх, гулсах, нэвтрэх цахилалт, хийн ялгаралт, тїїнчлэн туршсаны дараа тусгаарлаганд халсан газар ажиглагдахгїй байвал туршилтыг даасан гэж тооцно. 4. Оруулгын нягтралын чанарыг шалгах. Цаас-тосон тусгаарлага бїхий 110-500 кВ хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй битїїмжлээгїй оруулга бїрийн хувьд тэдгээрт тосны илїїдэл 98 кПа (1 кгс/см2 ) даралт їїсгэх замаар гїйцэтгэнэ. Туршилтын хугацаа 30 минут байх ёстой. Туршилтын їед тосны гоожилт ажиглагдахгїй байх ёстой. 5. Тосон дїїргэлттэй оруулгын трансформаторын тосыг турших. Оруулганд шинээр хийж байгаа тосыг 1.7.28-д зааснаар турших ёстой. Суурилуулсаны дараа тосыг хийж, 1-6-р зїйлд заасан ба хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэнээр туршилтыг явуулна. Харин 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй оруулгууд ба диэлектрик алдагдалын єндєрсгєсєн єнцгийн тангенстай байдаг оруулгын хувьд дээрх туршилтаас гадна тосны диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн хэмжилтийг явуулах нь зїйтэй. Хэмжилтийн їзїїлэлтийн утга хїснэгт 1.7.38-д оруулсан єгєгдєєс муугїй байх ёстой. Харин диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн утга нь хїснэгт 1.8.36-д їзїїлсэнээс ихгїй байх ёстой. Хїснэгт 1.7.36. +70°С температуртай їед тосон дїїргэлттэй оруулган дахь тосны диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга.

Оруулгын хийц


Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, % (оруулгын хїчдэл, кВ ) 110-220 330-500 Т-750 маркийн Бусад маркийн Т-750 маркийн Бусад маркийн тос тос тос тос 83

БД 43-101-03 Тосны саадтай Цаас-тосон: битїїмжгїй: битїїмжтэй:

-

7

-

7

5 5

7 7

3 3

5 5

Дїїжин ба тулгуур (суурь)-ын шаазан тусгаарлагч 1.7.27. Дїїжин ба тулгуурын шаазан тусгаарлагчуудыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших ёстой. Тулгуурын шилбэн тусгаарлагчуудыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр заавал турших шаардлагагїй. Цахилгааны туршилтыг дїїжин маягийн шилэн тусгаарлагчийн хувьд хийхгїй байж болно. Тэдгээрийн тєлєв-байдлын хяналтыг гадна їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ.

1. Дїїжин ба олон элемент бїхий тусгаарлагчийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Зєвхєн орчны агаарын температур нэмэх байх їед 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Цахилгаан дамжуулах шугам ба хуваарилах байгууламжинд тавихын ємнє тусгаарлагч бїрийг нэг бїрчлэн шууд шалгана. Шилбэт тусгаарлагчийн элемент бїрийг болон дїїжин тусгаарлагч бїрийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 300 МОм-оос багагїй байх ёстой. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр турших: а) олон элемент бїхий суурийн тулгуурын тусгаарлагч. Гадна, дотор байгууламжид тавих эдгээр тусгаарлагчийн туршилтын хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.37-д їзїїлэв. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хїснэгт 1.7.37. Нэг элемент бїхий суурийн тулгууран тусгаарлагчийн туршилтын хїчдэл, кВ

Туршигдах тусгаарлага Тусдаа туршигдах тусгаарлагч Шин ба аппаратын хэлхээнд тавигдах тусгаарлагч

Туршилтын хїчдэл, кВ, (цахилгаан тєхєєрємжийн хэвийн хїчдэлийн їед, кВ) 3 6 10 15 20 35 25 32 42 57 68 100 24 32 42 55 65 95

б) олон элемент бїхий тулгуурын ба дїїжин тусгаарлагч. Шинээр тавигдаж буй шилбэт ба дїїжин тусгаарлагчийг тусгаарлах элемент бїрт тааруулан 50 кВ хїчдэлээр турших нь зїйтэй. Тусгаарлагчийн нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа нь хатуу органик материалаар хийсэн їндсэн тусгаарлагчийн хувьд 5 минут, керамик тусгаарлагчийн хувьд 1 минут байвал зохино. Трансформаторын тос 1.7.28. Трансформаторын масло, тосыг тїїний угсрах байранд нь энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Тоноглолд хийхийн ємнєх тосны шинжилгээ. Їйлдвэрээс нийлїїлсэн трансформаторын шинэ тосыг тоноглолд хийхээс ємнє 3-р зїйлийн заалтаас гадна хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн єгєгдлєєр нэг удаагийн туршилт хийх ёстой. Туршилтын їед гарсан їзїїлэлтийн утгууд нь хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэнээс муугїй байх ёстой. Хїснэгт 1.8.38-д заагаагїй техникийн нєхцєлєєр бэлтгэсэн масло, тос нь мєн адил їзїїлэлтээр туршигдах ёстой боловч туршилтын нормыг эдгээр тосны техникийн нєхцєлтэй тохирч байхаар авах нь зїйтэй. 2. Аппаратаас тосыг хольж тогтонги байдалд авч турших. Тєрєл бїрийн маркийн тохирох шинэ тосны холимогийг аппаратанд хийх їед холигдолтын харьцааны тогтонги байдлыг шалгах нь зїйтэй. Энэ їед холимогийн тогтонги байдал хамгийн бага тогтонгитой нэгэн тєрлийн тосны тогтонгиос муугїй байх ёстой. Тосны холимогийн тогтонги байдлыг зєвхєн ингибированный, неингибированный тосны холимог байх тохиолдолд шалгах нь зїйтэй. Хїснэгт 1.8.38 Трансформаторын тосны чанарын їзїїлэлтийн утгын зєвшєєрєгдєх хязгаар Тоноглолд хийхээс ємнєх шинэ хуурай тос БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

84

Тоноглолд хийсний дараах тос

БД 43-101-03 Масло, тосны чанарын їзїїлэлт 1. Тусгаарлагч ба трансформаторт зориулсан, стандарт саванд тодорхойлогдох тосны цахилгаан бэх бат, хїчдэлийн утганд, кВ: 15-аас дээш 35 кВ хїртэл 2. Механик холимогийн агуулга 3.Таслуур, трансформатор дахь жинлэсэн нїїрсний агууламж 4. 1 гр тосон дахь хїчлийн тоо, мг КОН

30 35 45 55

30 35 45 -

30 35 45 55

0,02

0,02

0,03

5. Усан татацын урвал 135 150 6. Дєлжих температур, °С-ээс доошгїй 7. Кинематик зуурамтгай чанар, 1×10-6 м 2/с, багагїй: 28 20°С їед 9,0 9,0 50°С їед -45 -45 8. Царцах температур, °С, ихгїй 9. Натрийн сорьц, балл, ихгїй 1 1 10. Тунгалагжилт, +5°С-д 11. Исэлдэлтийн эсрэг ерєнхий тогтонги исэлдсэний дараах тундасын хэмжээ, %, ихгїй 0.01 їгїй исэлдсэн тосны хїчлийн тоо, мг, КОН, 1 гр тосонд ихгїй 0,1 0,1 2 12. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %, ихгїй 0,2 0,2 20°С їед 1,5 2,0 70°С їед 90°С їед 2 Тосон дїїргэлттэй оруулган дахь тосны диэлектрик алдагдалын

25 25 30 30 40 40 55 50 50 харахад байхгїй. байхгїй

25 30 40 50

50

0,02

0,03

0,0 1

нейтраль (саармаг) 135 135 135 150

135

135

0,01

0,02

30 9,0

9,0

-

-

-

-

-45 1

-53 1 Тунгалаг

-

-

-

0,03 0,03

їгїй 0,03

-

-

-

-

0,05 0,7 1,5

0,3 0,5

0,4 2,0 -

0,4 2,5 -

0,1 1,0 2,0

0,5 0,7

єнцгийн тангенсын норм.

1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ, цахилгаан дамжуулагч 1.7.29. Цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ, хамгаалалтын схем, удирдлага, дохиолол, хэмжилтийг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших ёстой. Хуваарилах пунктээс цахилгаан хэрэглэгч хїртэлх 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулагч болон дамжуулах утасыг энэ зїйлийн 1-д зааснаар туршина. Їїнд:

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.39-д їзїїлсэн хэмжээнээс багагїй байх ёстой. 2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Бїх холбогч аппаратууд (автомат салгавч, соронзон залгуур, контактор, реле, багаж) хэмжилт, дохиолол, удирдлага, хамгаалалтын схемийн хоёрдогч хэлхээний туршилтын хїчдэл 1 кВ байвал зохино. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. 3. Хамгийн их, хамгийн бага, їл хамаарах автомат салгавчийн їйлчлэлийг шалгах. 200 А ба тїїнээс дээш хэвийн гїйдэлтэй автомат салгагчын хувьд гїйцэтгэнэ. Салгавчийн їйлчлэх хязгаар їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 4. Удирдлагын (оператив) гїйдлийн хэвийн ба бууруулсан хїчдэлд контактор, автомат салгагчийн ажиллагааг шалгах. Олон удаагийн залгалт, салгалтаар контактор, автомат салгагчийг туршихад хийгдэх їйлдлийн тоо, хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.40-д їзїїлэв. 5. Релейны аппаратурыг шалгах. Реле хамгаалалт, удирдлага, автоматик, дохиолол, бусад тєхєєрємжийг хїчинтэй їйлчилж буй бусад зааврын дагуу шалгах нь зїйтэй. Ажлын тавил дээрх релений ажиллах хязгаар тооцооны єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. Хїснэгт 1.7.39 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулагч, хоёрдогч хэлхээ, аппаратуудын тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага хэмжээ Туршигдах объект


Мегаомметр ийн хїчдэл, В

85

Тусгаарлагын эсэргїїцэл, МОм

Тайлбар

БД 43-101-03 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжинд тавигдах дохиолол, хэмжилт, хамгаалалт, удирдлагын хоёрдогч хэлхээ г.м. Удирдлагын самбар дахь хїчдэлийн хэлхээний ба оператив гїйдлийн шин. Хуурай салгуур, таслуурын дамжуургын тэжээлийн хэлхээ ба хоёрдогч хэлхээ тус бїрийн холболт 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй тєхєєрємжийн релейны контакторын схем дахь дохиолол, хамгаалалт, удирдлагын хоёрдогч хэлхээ Удирдлага, тохируулгын системийн авалцаагїй схемийн хэлхээ, тїїнчлэн элементїїдтэй холбогдох хэлхээ Гїйдлийн гол хэлхээнд холбогдсон, 1,1 кВ хїртэл хїчдэлтэй тогтмол гїйдлийн машины єдєєлт ба хамгаалалт, удирдлагын хэлхээ Хїчний ба гэрэлтїїлгийн цахилгаан дамжуулагч ба дамжуулах утас

1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжулагчууд, самбар, хуваарилах байгууламж

500-1000

10

500-1000

1

500-1000

0,5

Хэлхээ салангид тасархай байхад туршилтыг гїйцэтгэнэ. Холбогдох бїх аппарат (дамжуургын ороомог контактор, реле, багаж, гїйдэл, хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомог г.м.) туршилтыг явуулна. Холбогдох бїх аппаратуудтай (соронзон залгуур, контактор, реле, багаж г.м.) туршилтыг гїйцэтгэнэ.

Їйлдвэрийн єгєгдєлєєр 500-1000

1000

500-1000

1

0,5

0,5

-

Гэрэлтїїлэгчийн их биед нойлын утас холбоотой байхад чийдэнг эрэгдэхээс ємнє гэрэлтїїлгийн дамжуулагч, дамжуулах утсанд туршина. Газар ба дамжуулагчийн хоорондох тусгаарлагыг хэмжинэ. Хуваарилах байгууламжийн секц бїрт туршилтыг гїйцэтгэнэ.

Хїснэгт 1.7.40 Олон удаагийн залгалт, салгалтаар автомат салгавч, контакторуудыг турших Їйлдэл Залгалт Залгалт, салгалт Салгалт

Удирдлагын (оператив) гїйдлийн хїчдэл, % (хэвийн) 90 100 80

Їйлдлийн тоо 5 5 10

6. Удирдлагын гїйдлийн янз бїрийн утганд бїрэн цуглуулсан схемийн зєв ажиллагааг шалгах. Схемийн бїх элементїїд нь хїснэгт 1.7.41-д їзїїлсэн оператив гїйдлийн янз бїрийн утганд найдвартай ажиллах ёстой. Хїснэгт 1.7.41. Схемийн хэвийн ажиллагааг хангах ёстой удирдлагын гїйдэлд харгалзах хїчдэл Туршигдах объект

Оператив гїйдлийн хїчдэл, % хэвийн 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй тєхєєрємжийн 80, 100 дохиолол, хамгаалалтын схемїїд 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй тєхєєрємжийн удирдлагын схем: залгалтаар турших 90, 100 салгалтаар турших 80, 100 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй тєхєєрємжийн 90, 100 реле-контакторын схем Логик элемент дээр хийгдэх авалцаагїй схем


85, 100, 100

86

Тайлбар Товчлуурын энгийн схем бїхий соронзон залгуурыг буурах хїчдэлд ажиллагааг шалгахгїй байж болно Тэжээлийн блокийн оролтонд хїчдэлийг хэмжинэ.

БД 43-101-03 Аккумляторын батерей 1.7.30. Угсарч дууссан аккумуляторын батерейг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй. Тухайлбал,

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг вольтметрээр гїйцэтгэнэ. (вольтметрийн дотоод эсэргїїцэл нарийн мэдэгдэж байх ба нарийвчлалын ангилал 1-ээс доошгїй байх ёстой.) Бїрэн ачаалал авсан їед батарейн хїчдэлийг тїїний хавчаар (шон) бїрийн хооронд ба хавчаар бїрийг газартай харьцуулж, хїчдэлийг хэмжсэн байх ёстой. Тусгаарлагын эсэргїїцэл, Rx-ийг дараах томъёогоор бодож олно.

æ U ö R X = R q çç - 1 ÷÷ U + U è 1 2 ø Энд :

R q - вольтметрийн дотоод эсэргїїцэл. U -батерейн шон дээрх хїчдэл; U 1 , U 2 -эерэг

шон, газарын хооронд ба сєрєг шон, газар хоёрын хоорондох хїчдэл. Батерейн тусгаарлагын эсэргїїцэл нь доор заасан хэмжээнээс багагїй байх ёстой: Хэвийн хїчдэл, В 24 48 110 220 Эсэргїїцэл, кОм 14 25 50 100 2. Хэвшїїлсэн аккумуляторын батерейн багтаамжийг шалгах. Бїрэн цэнэглэсэн аккумуляторын батерейг 3 буюу 10 цагийн горимд харгалзах гїйдлээр цэнэг алдуулна. Аккумуляторын батерейн багтаамж +25°С-ын температурт шилжїїлсэнээр їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. 3. Электролитийн температурын нягтыг шалгах. Батерейг цэнэглэсэн ба цэнэг алдуулсаны эцэст электролит дахь элемент бїрийн температур ба уусмалын нягт нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. Электролит (цахилгаан уусмал)-ийн температур цэнэглэгдэх їед +40°С-ээс дээшгїй байх ёстой. 4. Электролитийн химийн шинжилгээ. Хїчлийн аккуммуляторын батерейнд электролит хийхдээ А сортын (УСТ-667-73) аккумуляторын зориулалттай хїхрийн хїчил, нэрмэл усыг (УСТ6709-72) бэлтгэсэн байх ёстой. Хутгасан электролит доторх ууршихгїй (дэгдэхгїй) їлдэгдэл ба холимогийн агууламж нь доорх нормчилсан утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. Тунгалагжилт Колориметрийн тодорхойлолтоор єгсєн єнгє, мл 20°С температуртай їеийн нягт, т/м3 Агууламж, %: Моногидрат Тємєр Хїнцэл Марганц Азотын исэл Ууршихгїй їлдэгдэл,% Хїхэрт устєрєгчєєр суусан металлын урвал Марганц хїчлийн калиар сэргээсэн бодис

Тунгалаг 0,6 1,18 24,8 0,006 0,00005 0,0005 0,00005 0,3 туршилт даах туршилт даах

5. Элементїїд дээрх хїчдэлийг хэмжих. Цэнэг алдуулсаны дараа элементїїд дээр їлдэх хїчдэл нь бусад элементийн дундаж хїчдэлээс 1-1,5 % -оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Харин бусад элементийн тоо нь батерейн дахь тэдгээрийн ерєнхий тооны 5%-оос ихгїй байх ёстой. Газардуулгын тєхєєрємж 1.7.31. Газардуулгын тєхєєрмжийг бїлгийн энэхїї зїйлийн хэмжээнд турших ёстой.

1. Газардуулгын тєхєєрємжийн элементїїдийг шалгах. Їзлэг хийх бололцоотой бїхий л хязгаарт газардуулгын тєхєєрємжийн элементїїдийг їзэх замаар гїйцэтгэнэ. Газардуулгын тєхєєрємжийн элементїїдийн дамжууламж, хєндлєн огтлол нь тєслийн єгєгдєл ба энэхїї дїрмийн шаардлагатай зохицож байх ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

87

БД 43-101-03 2. Газардуулгын элемент ба газардуурын хоорондох хэлхээг шалгах. Холболт, холбоос, тэглэлт, газардуулгын дамжуулагч, газардуурын бєх бат, бїтэн байдал, огтлолыг шалгана. Хїрээ газардуулгатай холбогдох аппаратууд, газардуулгын дамжуулагч, газардуурын ил харагдах хэсэгт гэмтэл, тасралт байх ёсгїй. Гагнаасны найдварыг алхаар цохиж шалгана. 3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн нэвт цохигдох гал хамгаалуурын тєлєвийг шалгах. Нэвт цохигдох гал хамгаалуур нь цахилгаан тєхєєрємжийн хэвийн хїчдэлд тохирсон, гэмтэлгїй байх ёстой. 4. Гїн газардуусан нейтральтай 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн фазнойль хэлхээг шалгах. Дараах аргуудын аль нэгээр шалгах ёстой, тухайлбал, тусгай багажийн тусламжтайгаар дамжуулагч буюу их биед нэг фазын богино залгалтын гїйдлийг шууд хэмжих; фаз-нойль гогцооны бїрэн эсэргїїцлийг хэмжиж, тїїний дараа нь нэг фазын богино залгалтын гїйдлийг тодорхойлох; Их бие буюу нойлын утсан дахь нэг фазын богино залгалтын гїйдэл нь энэхїї дїрмийн харгалзах бїлэгт авч їзсэн коэффициентийг тооцсон хамгаалалтын найдвартай ажиллагааг хангаж байх ёстой. 5. Газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцлийг хэмжих. Эсэргїїцлийн утга нь энэхїї дїрмийн харгалзах бїлгїїдэд авч їзсэн утгатай тохирч байх ёстой. Хїчний кабель шугам 1.7.32. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг энэ зїйлийн 1, 2, 7, 13-д зааснаар, 1 кВ-оос дээш 35 кВ хїртэл хїчдэлтэйд энэ зїйлийн 1-3, 6, 7, 11, 13-д зааснаар, 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэйд энэ зїйлийн бїрэн хэмжээгээр турших ёстой.

1. Кабелийн бїтэн байдал ба утасны фазын дараалалыг шалгах. Холбож буй кабелийн бїтэн байдал ба утасны фазын тэмдэглээний давхцалыг шалгана. 2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 МОм-оос багагїй байх ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний кабелийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг нормчлохгїй. Хэмжилтийг єндєрсгєсєн хїчдэлээр кабелийг туршихын ємнє нь ба туршсаны дараа нь гїйцэтгэнэ. 3. Тогтмол гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний кабелийг шулуутгасан (тогтмол) гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших нь зїйтэй. Туршилтын хїчдэлийн утга, нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацааг хїснэгт 1.7.42-д їзїїлэв. Хїснэгт 1.7.42. Хїчний кабелийн шулуутгасан (тогтмол) гїйдлийн туршилтын хїчдэл Кабелийн марк, тусгаарлага Цаасан КГТШ, КШЭ, КШВГ, КШВГЛ, КШБГД маркийн, резин Пластмасс

2 12 -

Туршилтын хїчдэл, кВ (кабелийн ажлын хїчдэл, кВ) 3 6 10 20 35 110 18 36 60 100 175 300 6 12 15

-

-

-

-

-

220 450 -

Туршилт їргэлжлэх хугацаа, мин 10 5

-

10

Шулуутгасан гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших явцад шїїрэлт (хэрмэл)-ийн гїйдлийн єєрчлєлтийн шинжид анхаарал хандуулбал зохино. Тогтоогдсон утга хїртэл єсгєхєд нэвт цохигдохгїй, гулсах цахилалтгїй, хэрмэл гїйдэлгїй байвал кабель туршилтыг даасан гэж їзэх нь зїйтэй. 4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. 110-220 кВ–ын шугаманд шулуутгасан гїйдлийн туршилтыг туршилтын хїчдлийн утгаар орлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд туршилтын хїчдэлийн утга нь 110-220 кВ-ын шугаманд газартай харьцангуй 130 кВ; 220-500 кВ-ын шугаманд газартай харьцангуй 288 кВ байх ба туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх нормчлогдсон хугацаа нь 5 минут байвал зохино. 5. Утасны актив эсэргїїцлийг тодорхойлох. Тооцоог 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн шугаманд гїйцэтгэнэ. Тухайлбал, 1 мм2 огтлол, 1 м урт, 20°С температурт шилжїїлсэн кабель шугамын утасны тогтмол гїйдэлд їзїїлэх актив эсэргїїцэл нь зэс утсанд 0,0179 Ом, хєнгєн цагаан утсанд 0,0294 Ом-оос ихгїй байх ёстой. 6. Утасны ажлын цахилгаан багтаамжийг тодорхойлох. Тооцоог 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн шугаманд гїйцэтгэнэ. Хувийн (нэгж) хэмжигдэхїїнд шилжїїлж хэмжсэн багтаамж нь їйлдвэрийн туршилтын дїнгээс 5%-оос илїїгїй ялгаатай байх ёстой. БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

88

БД 43-101-03 7. Кабелийн нэг утсаар гїйх гїйдлийн хуваарилалтыг хэмжих. Кабельд (фазын) гїйдлийн хуваарилалтын жигд биш байдал 10%-оос ихгїй байх ёстой. 8. Хэрмэл гїйдлийн хамгаалалтыг шалгах. Тавигдах катодын хамгаалалтын їйлчлэлийг шалгаж гїйцэтгэнэ. 9. Уусаагїй агаарын хэмжээг (нэвчїїлэх туршилт) турших. 110-220 кВ хїчдэлтэй, тосон дїїргэлттэй кабель шугаманд гїйцэтгэнэ. Тосон дахь шингээгїй, уусаагїй агаарын агууламж 0,1%оос ихгїй байх ёстой. 10. Тєгсгєлийн холбовч (муфт)-ын автомат халаагч ба тэжээх агрегатыг турших. 110220 кВ-ын хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй кабель шугаманд гїйцэтгэнэ. 11. Зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїлийн тєлєвийг хянах. 110-220 кВ хїчдэлтэй, тосон дїїргэлттэй кабель шугамын ган хоолойд гїйцэтгэнэ. 12. Тосны тодорхойломжийг шалгах. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй кабель шугаманд гїйцэтгэнэ. Шугамын бїх элементїїдээс сорьц авч туршилтыг явуулах ёстой. Хэмжилтээр авсан С-220 маркийн тосны сорьц нь 3 хоногийн дараа хїснэгт 1.7.43-д їзїїлсэн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Мєн хэмжилтээр єндєр ба нам даралтын шугамнаас авсан МН-3 маркийн тосны сорьц нь 5 хоногийн дараа хїснэгт 1.7.43-д їзїїлсэн шаардлагыг хангасан байх ёстой. 13. Газадуулгын эсэргїїцлийг хэмжих. Бїх хїчдэлийн шугамын тєгсгєлийн їзїїрлэлтэнд, харин 110-220 кВ шугамын хувьд тїїнээс гадна тэжээх пункт ба кабелийн худгийн металл хийцэд гїйцэтгэх ёстой. Хїснэгт 1.7.43 Кабель шугамын тосны чанарын їзїїлэлтийн хязгаарын утга Тосны їзїїлэлт

Цахилгаан бєх бат, кВ/см, багагїй +100°С-ийн нєхцєл дэх диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %, ихгїй Хїчлийн тоо, мг КОН/1 г тосонд, ихгїй Хийгїйжїїлэлт (дегазации)-ийн зэрэг, %, ихгїй

Тосны ангилалд харгалзах тосны норм С-220 МН-3 180 180 0,005 0,008 0,02 0,5

0,02 1,0

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам 1.7.33. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Тусгаарлагчийг шалгах. Туршилтыг 1.7.27-ын дагуу гїйцэтгэнэ. 2. Дамжуулагчууд (дамжуулах утас)-ын холболтыг шалгах. Эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтыг хэмжих ба гадаад їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ. Дамжуулах утасны шахмал (опрессовка) холболтыг дараах тохиолдолд гологдол гэж їзнэ, тухайлбал: · Ган зїрхэвч тэгш биш хэмтэй байрлах, · Геометр хэмжээ (шахандсан хэсгийн диаметр, урт) тухайн тєрлийн холбогч залгуурын угсралтын зааврын шаардлагатай зохицохгїй, · Залгуур ба холбогчийн гадаргуйд цав, їлэмж их зэврэлтийн мєр, механик гэмтэлтэй байх, · Залгавч (холбогч)-ын хэсэгт эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт мєн тийм урттай дамжуулагчийн хэсэг дахь (холбогчийнн 5-10%-д сонголт хийж тїївэр туршилтыг явуулах нєхцєлд) эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас их болсон байх, · Шахагдсан залгавчын муруйлт тїїний уртын 3 %-оос хэтэрэх, · Шахагдсан залгавчын ган зїрхэвч тэгшхэмгїй байрлах зэрэг болно. Дамжуулах утасны гагнамал холболтыг дараах тохиолдолд гологдол гэж їзнэ, тухайлбал, · Холбогдсон дамжуулах утасыг нугалах їед гагнаасны гэмтэл гарсан буюу дамжуулагчийн гадаад хэсэгт тїлэгдэл илэрэх, · Гагнаасны хэсэгт утасны диаметрийн 1/3 –аас их, 150-600 мм2 огтлолтой хєнгєн цагаан дамжуулах утсанд 6 мм-ээс их гїн нїх (ором) гарсан байх, БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ

89

БД 43-101-03 · Эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт мєн тийм урттай дамжуулагчийн хэсэг дахь эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас их байх, 3. Тулгуурын татлагын тросс, газардуулгын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг бїлгийн 1.7.31-д зааснаар гїйцэтгэнэ.


90

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

2.1. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.1.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт хотын орон сууцны ба гэр хороолол, хашаа барилгын тайлбай, эзэмшил газар, албан байгууллага, їйлдвэрийн дэвсгэр газар, барилга байгууламжийн гадна, дотор талд гїйцэтгэх 1000 В хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн хїчний, гэрэлтїїлгийн болон хоёрдогч хэлхээний угсралтын бїрээстэй утас, тїїнчлэн резин ба пластмасс тусгаарлагатай, металл, резин, хуванцар бїрээстэй 16 мм2 хїртлэх огтлолтой (хуяглаагїй, хїчний) кабель хамраагдана. Тусгаарлага (бїрээс)-гїй дамжуулах шугам нь барилгын дотор бол 2.2 бїлгийн, барилгын гадна бол 2.4 бїлгийн, 16 мм2-аас дээш огтлолтой бол 2.3 бїлгийн шаардлагыг тус тус хангаж байвал зохино. Шууд газарт тавигдах кабель шугамын угсаралтын шаардлагыг 2.3 бїлэгт, дамжуулах утсанд тавигдах бусад шаардлагыг 1.5, 3.4, 5.4, 5.5 бїлэгт тус тус їзэж болно. 2.1.2. Дїрмийн шаардлагын дагуу тавигдах бэхлэлт, хамгаалалтын бїтээц, эд анги бїхий дамжуулах утас, кабелийн бїрдлийг цахилгаан дамжуулагч (дамжуулах утас, проводник, wire) гэнэ. Цахилгаан утасыг дараах тєрлєєр ангилна. Їїнд;

1. Цахилгааны ил дамжуулах утас гэдэг нь барилгын хана, тааз, ферм, бусад барилга байгууламжийн элемент, тулгуурын гадаргуу дээр тавигдах утасыг хэлнэ. Ил дамжууах утас ба кабелийг хана тааз г.м.-ийн гадаргуу дээгїїр хэц утас, тросс, дамар тусгаарлагчид бэхлэх, эсвэл хоолойд, хайрцагт, зєєлєн металл гуурс (шланг, hose)-нд сївлэх, тавиур (лотки, tray)-т, цахилгаан техникийн зориулалттай хажаас хєвєєнд сунгах ба дїїжлэх аргаар тавидах ёстой. Ил дамжуулах утас нь байнгын, хєдєлгєєнтэй, зєєврийн байж болно. 2. Цахилгааны далд дамжуулах утас гэдэг нь барилга байгууламжийн хийцийн (хана, шал, суурь, хучилт) дотор, тїїнчлэн давхар хоорондын болон угсардаг шаланд тавигдах утсыг хэлнэ. Далд дамжуулах утас ба кабелийг хоолой, хайрцаг, зєєлєн металл дугтуй, гуурс, битїї суваг, барилгын хийцийн хєндий, дотор буюу шавардлагын доорх горив ба ховилд, тїїнчлэн барилгын цутгамал хийцийн дотор г.м. аргаар тавидах ёстой. Барилга, байшингийн гадна хана, дээвэр, саравчны доогуур, барилгын хооронд тулгуурт єлгєсєн (тус бїр нь нь 25 м-ээс илїїгїй урттай дєрвєн алсгалтаас ихгїй) буюу гудамж, замын хажуугаар татсан утсыг гаднах дамжуулах утас гэнэ. Гадны зориулалттай дамжуулах утас нь ил ба далд хийгдэж болно. Агаарын шугамнаас салбарлуулан дотор талын цахилгааны утастай холбогдох дамжуулагчийг, єєрєєр хэлбэл, барилга, байгууламжийн гадаргуу (хана, дээвэр г.м.) дээр бэхлэгдэх тусгаарлагчаас оруулгын тоноглолын хавчаар хїртэлх холбоосыг агаарын шугамын оруулга гэнэ. 2.1.3. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийг багцаар нь бэхлэхэд зориулж, хана, таазан дээгїїр чанга татаж тогтоосон ган утсыг хэц буюу тогтоолго (бэхэлгээ)-ын утас гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн багцыг бэхлэхэд зориулж, хана, таазны гадаргууд нягт суулгасан нарийн зурвасан тємєр (пластмасс) хийцийг тогтоолгын тууз гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн


90

БД 43-101-03 багцыг бэхлэхэд зориулж агаараар татсан ган утас буюу татлагыг тросон хэц буюу тогтоолгын хэц гэнэ. Дамжуулах утас буюу кабель тавих, тэдгээрийг механик гэмтлээс хамгаалах зориулалтай тэгш єнцєгт буюу єєр тєрлийн хэлбэрийн хєндий, хаалттай бїтээцийг хайрцаг гэнэ. Хайрцаг нь битїї буюу нээгддэг, нэлэнхїйдээ цул буюу сараалжин хана ба тагтай хийгдэх ёстой. Битїї харйцаг нь зєвхєн бїх талаасаа їргэлжилсэн ханатай, таглаагїй байж болно. Хайрцагийн барилгын дотор буюу гаднах тєхєєрємжинд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дамжуулах утас ба кабелийг сунгаж тавихад зориулсан нэг ба хэд хэдэн давхарлагатай ил бїтээцийг тавиур гэнэ. Тавиур нь їл шатах материалаар цул, сараалжин хийцтэй хийгдэх ба тїїнд сунгасан утас ба кабелийг гадны механик гэмтлээс тусгайлан хамгаалах шаардлагагїй. Барилга, байгууламжийн їйлдвэрлэл явуулдаггїй дээврийн хєндийд байрлах їл шатах материалаар хийгдсэн барилгын даацын бїтээц болох ферм, хєндєл, дам нурууг цахилгаан утасны угсралтанд ашиглаж болно. Ерєнхий шаардлага 2.1.4. Цахилгаан дамжуулах утас, кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїрээлэх орчины температур, тавигдах арга зэргийг тооцсон бїлэг 1.3-ын заалтыг їндэслэн сонгоно. Дамжуулах утас, кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын огтлол нь хїснэгт 2.1.1- єгєгдсєнєєс багагїй байвал зохино. Аваарийн цэнэглэгдэх гэрэлтїїлгийг тэжээж байгаа утасны судлын хєндлєн огтлолыг 6.5.12-6.5.14-ийг їндэслэн сонгоно. Харин газардуулгын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг сонгохдоо бїлэг 1.6-ийн заалтыг иш їндэс болгох нь зїйтэй. 2.1.5. Ган болон бусад тєрлийн хоолой, ханцуйвч, хайрцаг, тавиур болон барилгын хийцийн битїї сувагт утас ба кабелийг сунгахдаа дараахи нєхцєл бїрдвэл (харилцан бие биеэ орлохоос бусад ) хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал, 1. бїх хэлхээ нь нэг тоноглол, агрегатын зориулалттай бол, 2. технологийн процессоор холбоотой хэд хэдэн машин, самбар, щит, пульт г.м.-ийн хїчний ба хяналтын хэлхээтэй бол, 3. нийлмэл гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээний зориулалттай бол, 4. хоолой дахь утсны тоо нь 8-аас илїїгїй, нэгэн тєрлийн (ажлын ба аваарийн) гэрэлтїїлгийн хэд хэдэн бїлэгтэй хэлхээнээс бїрдэхээр бол, 5. 50 (42) В хїртэлх хїчдлийн гэрэлтїїлгийн хэлхээ нь тусгай тусгаарлах хоолойд сївлэгдэхээр бол 42 В-оос дээш хїчдэлийн хэлхээтэй хамтад нь байрлуулж болно. Хїснэгт 2.1.1. Цахилгаан дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын хамгийн бага огтлол

· · · ·

·

Цахилгаан дамжуулах утас Ахуйн цахилгаан хэрэгслийг холбох шнїїр Їйлдвэрийн тєхєєрємжинд хэрэглэгдэх зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг холбох (зєєлєн) кабель Дамар (ролик)-т байнгын зориулалтаар бэхлэгдэх олон голчтой, хоёр судалтай мушгимал утас Байшин, барилгын дотор угсралтын байнгын зориулалтай тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай (бїрээстэй) утас: Суурь, дамар ба тросонд бэхлэгдэх: Хайрцаг, тэвш, тавиурт бэхлэгдэх: їїнээс: шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол: гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян) Тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх: Гадна тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай (бїрээстэй) утас: Барилгын хана, бїтээц, тулгуурын тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх: Агаарын шугамын оруулгын дамарт бэхлэгдэх:


91

Судлын огтлол мм 2 Зэс утас Хєнгєн цагаан 0.35 0.75 1.0

-

1.0

2.5

1.0 0.5 0.35 1.5

2.0 4.0

2.5 1.5

4.0 2.5

БД 43-101-03 ·

·

·

Хоолой, металл ханцуйвч, гуурс, битїї хайрцаганд сївлэгдэх хамгаалалтай ба хамгаалалтгїй тусгаарлагатай кабель ба бїрээстэй утас Байнгын (хоолой ба металл ханцуйвчгїй) зориулалттай, хамгаалалттай, тусгаарлагаттай (бїрээстэй) утас ба кабель: - шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол: - гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол - гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян): Битїї сувагт буюу (барилгын хийц ба шавардлага доорх) цутгамал дотор тавигдах хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй утас, кабель

1.0

2.0

1.0 0.5 0.35

2.0 -

1.0

2.0

2.1.6. Нэг хоолой, ханцуйвч (уян хоолой, гуурс), хайрцаг, барилгын битїї сувагт харилцан бэлтгэл хэлхээнїїд, ажлын ба дїрвэлтийн аваарийн гэрэлтїїлгийн шугам, тїїнчлэн 42 В хїртэлх хїчдлийн хэлхээг 42 В-оос дээш хїчдэлтэй шугамтай (2.1.5-ын 5-р зїйл; 6.1.13-ын 1-р зїйлээс бусад тохиолдолд) хамтад нь байрлуулахыг хориглоно. Эдгээр хэлхээг дагуудаа їл шатах материал (галд тэсвэртэй чадвар нь 0,25 цагаас багагїй)-аар хийсэн хаалт бїхий тусдаа хайрцаг буюу тавиурт байрлуулж болно. Аваар (дїрвэлт)-ийн ба ажлын гэрэлтїїлгийн хэлхээг швеллер ба єнцєг тємрийн хоёр талаар сунгаж тавина. Їйлдвэрийн ба цахилгааны байрны кабелийн байгууламж дахь дамжуулах утас ба кабелийн бїрхїїл нь шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийсэн байвал зохино. Харин хамгаалалтгїй утасны тусгаарлагыг зєвхєн шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийх нь зїйтэй. 2.1.7. Хувьсах болон шулуутгамал гїйдэл дамжих нєхцєлд фазын буюу нойлын (шууд ба урвуу) утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгаарлагатай нэг ерєнхий хоолойд байрлуулах ёстой. Хэрэв дамжуулагч дахь ачааллын їргэлжлэх гїйдэл нь 25 А-аас хэтрэхгїй бол фазын буюу нойлын ажлын утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгааарлагатай хоолойд тусд нь байрлуулж болно. Ган хоолой, уян тємєрлєг ханцуйвч, битїї сувагт тавигдах утас ба кабелийг солих боломжтой хийвэл зохино. Барилга байгууламжин дахь дамжуулах утас ба кабель сунгах зориулалттай бїтээцийн элемент дэх хаалттай суваг, хєндий нь шатдаггїй (їл шатах) материалаар хийгдэх ёстой. 2.1.8. Цахилгаан утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг шахуурга, гагнуур, гагнаас буюу боолтон хавчаар зэргийг ашиглан мєрдєгдєж байгаа “Цахилгаан техникийн ажил БНбД 3 05.06.90ийн дагуу гїйцэтгэх ёстой. Дамжуулах утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг хийхдээ залгалтын судлыг дахин хийж болзошгїй байдлыг тооцож, нєєцтэй тайрахаас гадна їзлэг, засвар хийх боломжтой байвал зохино. Дамжуулах, утас кабелийн залгаасыг таталтын механик хїчээр туршихгїй, харин утас ба кабелийн холболт, салбарлалтын залгаас хийгдэх утсын судлын тусгаарлага (бїрээс) нь тухайн утас ба кабелийн тусгаарлагатай ижил буюу дїйцэхїйц байвал зохино. 2.1.9. Агаарын шугамын тусгаарлах шон дээр байрлах дамжуулах утаснаас бусад тохиолдолд кабель ба утасны залгаас ба салбарлагыг холболт ба салбарлагын хайрцаг, тусгаарлага бїхий корпус дахь холболтын ба салбарлагын хавчаар, барилгын тусгай хийцийн нїх, цахилгаан тєхєєрємж, машин, аппаратын арьсны дотор хийж гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлах шон ба тулгуурт дамжуулах утсыг холбох буюу салбарлахдаа шууд тусгаарлагчийн дэргэдээс, дамар, тусгаарлуурын дээрээс нь уяж авах ёстой. Холболт ба салбарлагын хайрцаг, хавчаарын бїтээц нь кабелийн тавих арга, хїрээлэх орчины нєхцєлд тохирсон байвал зохино. Холбоосны ба салбарлагын хайрцаг, тусгаарлах их бие зэрэг нь шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийгдсэн байх ба тємєрлєг бїтээцїїд (хайрцаг, тавиур, хоолой, тэвш, хаалт г.м.) нь хїрээлэх орчиноос хамааран зэврэлтээс хамгаалагдсан байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утсыг барилгын температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт байж болох шилжилтийг тооцож гїйцэтгэх ёстой. Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт, тэдгээрийг тавих аргууд 2.1.10. Цахилгаан утасны сонголт нь хїрээлэх орчин, барилга байгууламжийн ач холбогдол, зориулалт, тэдгээрийн хийц, байгууламжийн їнэлгээ, архитектур-зохиомжийн онцлогтой уялдаж байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утас нь єєрийнхээ бїхий л уртын дагуу танигдахаар єнгєтэй байх ёстой.


92

БД 43-101-03 · цэнхэр-нойлын ажлын утас буюу цахилгаан сїлжээний дундах утсыг, · ногоон-шар хоёр єнгєний хослол-хамгаалалтын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг, · ногоон-шар хоёр єнгєний хослол нь бїх уртынхаа дагуу (шугамынхаа тєгсгєлд цэнхэрээр тэмдэглэсэн байвал- угсралтын ажлын нєхцєлд)-нойлын ажлын ба хамгаалалтын нойлын хамтатгасан утсыг, · хар, хїрэн, улаан, ягаан, саарал, чернилэн хїрэн, улбар, ягаавтар, ногоовтор -фазын утсыг тус тус тэмдэглэнэ. 2.1.11. Утасыг сонгохдоо цахилгааны ба гал тїймэрийн аюулгїй байдлыг хамтад нь авч їзэх ёстой. Цахилгаан утасны тєрєл, маягийг сонгох, утас ба кабель, тэдгээрийг тавих аргыг сонгохдоо хїснэгт 2.1.2. заалтыг їндэс болговол зохино. Хїрээлэх орчины їзїїлэлт нь нэгэн зэрэг хоёр, тїїнээс дээших нєхцєл бїрдэж байвал цахилгаан дамжуулагчийг энэ бїх нєхцєлийг харгалзан хамгийн хїндээр нь сонголт хийнэ. Цахилгаан дамжуулалтанд хэрэглэгдэх утас ба кабелийн бїрхїїл ба тусгаарлага нь тїїнийг сунгах арга ба хїрээлэн байгаа орчины нєхцєлтэй тохирч байх естой. Дамжуулах утасны тусгаарлага нь хэвийн (нэрэлсэн) хїчдэлд тохирч байх ёстой. Утас ба кабелийн хамгаалах бїрхїїл ба утасны тусгаарлага, тоног тєхєєрємжийн їзїїлэлтэнд тусгай шаардлага тавигдах бол эдгээр шаардлагыг тооцсон байх ёстой (2.1.15-ийг їзэх). Нойлын ажлын утасны тусгаарлага нь фазын утасны тусгаарлагатай адилхан байвал зохино. Їйлдвэрлэлийн ердийн байранд ган хоолой ба ил цахилгаан утасны трос, тїїнчлэн ил тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тємєр ихбие, барилгын тємєр хийц, їйлдвэрлэлийн зориулалттай бїтээц (ферм, багана, краны зам) ба 42 В хїртлэх хїчдэлтэй сїлжээний аль нэг ажлын шугам бїхий механизм байхыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєл нь эдгээр дамжуулах утасны тасралтгїй ба хїрэлцэхїйц дамжуулац, харагдац ба залгаасны найдвартай байдал зэргийг хангаж байх ёстой. Харин дээр дурьдсан ажлын утасын хувьд дээр заасан сонголт, тавилт нь тухайн бїтээц, барилга байгууламж нь шууд шатах хийцийн хажууд бол зєшєєрєхгїй. Галын аюулгїйн нєхцєлєєр утас ба кабель, мєн тїїнчлэн хоолой, хайрцагт утас ба кабелийг тавихдаа хїснэгт 2.1.3-ийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Хїснэгт 2.1.2. Цахилгаан утасны тєрлийг сонгох ба утас ба кабелийг сунгах арга Хїрээлэх орчины нєхцєл ·

Хуурай ба чийгтэй байр

·

Хуурай байр

·

Бїх тєрлийн байр ба гаднах тоног тєхєєрємж

·

Гаднах тоног, тєхєєрємж

·

Бїх тєрлийн байр

·

Бїх тєрлийн байр гаднах тєхєєрємж

·

Бїх тєрлийн байр ба гаднах тєхєєрємж (зєвхєн гаднах тоног тєхєєрємж буюу кабелийн даацын трос бїхий тусгай утасны хувьд)

Цахилгаан утасны тєрєл ба тавих арга а. Цахилгааны ил (угсралтын) утас Дамар (ролик) ба хавчаарт Дамар (ролик) ба хавчаарт

ба

Чийглэг орчинд бол тусгаарлагч дээр ба дамарт; чийглэг орчинд байгаа гаднах тоног тєхєєрємжинд, цас борооны ус шууд унахааргїй (саравчин доор) бол (том хэмжээний) дамарт; Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц, трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц, трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд

Нээгдэх тагтай тавиур (лотка) ба хайрцаг


Хэц (трос)-энд

93

Утас ба кабель Хамгаалалтгїй, нэг судалт утас Хоёр судалт мушгимал утас Хамгаалалтгїй, нэг судалт дамжуулах утас

Металл ба металл биш бїрээстэй кабель Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель Даацын трос бїхий тусгай утас, хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель

БД 43-101-03

·


·

Хуурай чийгтэй нойтон байр

·


б. Цахилгааны далд (угсралтын) утас Шатах материалаар хийсэн металл биш хоолой (єєрєє унтардаггїй полиэтилен г.м.)-д ба барилгын бїтээцийн битїї сувагт, шавардлагын доор (харин нойтон, онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд металл бїрээстэй тусгаарлах хоолой, 2 мм-ээс доош зузаантай ган хоолой, битїї ган хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно). ба Барилгын бїтээцийн цутгамал хийцийг бэлтгэхэд в. Ил ба далд (угсралтын) утас Уян металл ханцуйвч ба ган хоолой ба (ердийн ба нимгэн ханатай), битїї ган хайрцаг, металл биш хоолой, шаталт муутай материалаар хийсэн металл биш битїї хайрцаг, металл бїрээстэй тусгаарлагын хоолой (харин нойтон, онцгой нойтон байранд ба гаднах тєхєєрємжинд металл бїрээстэй тусгаарлагын хоолой, 2 мм-ээс доош зузаантай ган хоолой ба битїї ган хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно). ба

Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл биш бїрээстэй кабель

Хамгаалалтгїй утас

Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл биш тусгаарлах бїрээстэй кабель

2.1.12. Хамгаалалтгїй ба шатах материалаар хийгдсэн бїрээстэй, хамгаалалттай утас (кабель)-ыг ил тавихад хїрвэл утаснаас шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн суурь хїртлэх зай нь 10 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв энэ зай хангагдахгїйд хїрвэл утас (кабель)-ны ил гарч ирсэн хэсгийг нь тал талаас нь шатдаггїй материалаар 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож тусгаарлана. Далд тавигдах шатах материалан бїрхїїлтэй хамгаалагдсан утас ба кабелийг, хаалттай нїхэнд байгаа хамгаалагдаагїй утасыг, барилгын хийцийн хєндий (нїїрэлгээ ба хана хооронд) хэсэг, хємсєгт, улмаар бїтээцэд нь шатах хэсэг байгаа бол утас ба кабелийг бїх талаас нь шатдаггїй материалаар нэлэнхїйд нь ороож хамгаалах хэрэгтэй. Шатдаггїй материалаар хийсэн бїтээцийн суурь дээгїїр шаталт муутай материал бїхий хоолой ба хайрцагийг ил тавихдаа шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн гадаргуугаас 100 мм-ээс багагїй зайд байрлуулбал зохино. Хэрэв ийм шаардлага хангагдахгїйд хїрвэл утас, хоолойг бїх талаас нь шатдаггїй материал (албестр, цемент, бетон)-аар 10 мм-ээс багагїй зузаантай нэлэнхїйд нь шавж єгвєл зохино. 2.1.13. Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой, хайрцагийг хаалттай нїх буюу барилга (хана ба нїїр, нїїрлэгээний хооронд)-ын хийцийн хєндий, хємсєгт тавихдаа хоолой, хайрцагийг шатах материалаар хийсэн эд ангиийг бїтээцийн гадаргуугаас шатдаггїй материалаар бїх талаас нь нэлэнхїйд нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож єгвєл зохино. Орчины єндєр температуртай газарт тавигдах хэвийн халуун тэсвэрлэх чадваргїй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий кабель, утсыг хэрэглэх нь єнгєт металлын зарцуулалтыг ихэсгэж байгаа нєхцєлд халуун тэсвэрлэх чадвар єндєртэй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий єєр тєрлийн кабель, утсыг сонгох нь зїйтэй. 2.1.14. Нойтон буюу онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд утасны тусгаарлага, хєндийрїїлэх тулгуур, хоолой, хайрцаг тїїнчлэн тулгуурын тогтоолгын бїтээц зэргийг чийгэнд тэсвэртэй материалаар хийвэл зохино. Тоостой байранд тавигдах утсанд их хэмжээний тоос хуримтлагдах, суух, улмаар тоосыг цэвэрлэхэд хїндрэл учирахаар бол цахилгаан дамжуулах утсыг сунгах аргыг хэрэглэхгїй байхыг зєвлєж байна. Хїснэгт 2.1.3. Гал тїймрийн аюулгїй байдлын нєхцлєєр цахилгааны утас ба кабелийн тєрєл, тавих аргыг сонгох Цахилгаан утасны тєрєл ба тїїнийг барилгын бїтээц, сууринд тавих арга Шатах материалаар: Шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар: 1. Цахилгааны ил (угсралтын) утас


94

Утас ба кабель

БД 43-101-03 ·

Шатдаггїй материалаар хийсэн дамар (ролик), тусгаарлагч буюу ивээсэнд 1 тавих бол

Шууд

·

Шууд тавих бол

Шууд

·

Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд тавих бол

·

·

2. Цахилгааны далд (угсралтын) утас Шууд Шатдаггїй материалаар хийсэн ивээстэй1 ба шавардлаганд орох буюу бїх талаас нь нэлэхїйд нь шатдаггїй материалаар хамгаалах бол Шууд Шатдаггїй материалаар хийсэн ивээстэй1 бол

·


·

Шаталт муутай материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд ба шатдаггїй материалаар1 хийсэн хоолой ба хайрцаг нь ивээстэй, шавардлаганд орохоор бол2 Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд, -шууд тавигдах бол

·

Шатдаггїй ба шаталт муутай материалан хоолой ба хайрцаганд

Шууд шатах материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд; цутгамал эд анги, хємсєгт, тїїнчлэн шатдаггїй материалаар хийсэн нэлэнхїй давхраганд3 Шаталт муутай ба шатдаггїй материалан хоолой ба хайрцаганд

Хамгаалалтгїй утас, шатах материалан бїрээстэй, хамгаалалтын утас ба кабель Шатдаггїй ба муу шаталтай бїрээс бїхий хамгаалалтай утас ба кабель Шатдаг ба шаталт муутай материалан бїрээс бїхий хамгаалалтай, хамгаалалтгїй утас ба кабель Хамгаалалтгїй утас; шатдаг материалан бїрээс бїхий хамгаалалтай кабель Шаталт муутай материалан бїрээстэй, хамгаалалттай утас ба кабель Шатдаггїй материалан бїрээстэй, хамгаалалттай утас ба кабель Шатдаг, шаталт муутай, шатдаггїй материалан бїрээстэй, хамгаалалтгїй утас ба кабель

1 -шатдаггїй материалаар хийсэн ивээс нь утас, кабель, хоолой буюу хайрцагны бїхий л талаас 10 ммээс багагїй хэмжээнд цухуйсан байх ёстой. 2 -шавардлагад орох хоолойг уртын дагууд нь шавар, алебастраар 10 мм-ээс багагїй зузаантайгаар дээрээс нь шавж єгнє. 3 -хоолой (харйцаг)-н эргэн тойрныг уртын дагууд нь шавах шатдаггїй материал болох шавар, алебастр , цементийн зуурмаг буюу бетоны їе нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай байна.

2.1.15. Химийн идэвхтэй орчинд байгаа байр ба гаднах тоног тєхєєрємжийн цахилгаан дамжуулах утасны бїх элемент нь тухайн орчинд тэсвэртэй буюу хамгаалагдсан байх ёстой. Нарны гэрэлд тэсвэргїй бїрээс буюу тусгаарлагатай утас, кабелийг тїїний шууд нєлєєлєєс хамгаалсан байх ёстой. Цахилгаан дамжуулах утас нь механик гэмтэлд єртєж болзошгїй хэсэгт ил тавигдах утас ба кабель нь єєрийн хамгаалалтын бїрхїїлээрээ хамгаалагдах ёстой. Хэрэв энэхїї бїрхїїл нь байхгїй буюу шаардлага хангаж чадахгїйд хїрвэл механик їйлчлэлээс хамгаалах їїднээс хоолой, хайрцаг, хаалт, хашлага хийх буюу далд тавигдах цахилгааны утсыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Утас ба кабелийг стандарт болон техникийн нєхцєлд заагдсан хэрэглэх хїрээ, зориулалтын нь дагуу сонгож авсан байх ёстой. 2.1.16. Суурин (байнгын, хєдєлгєєнгїй) тавигдах цахилгаан шугаманд ихэвчлэн (2.1.24, 3.4.2, 3.4.5, 5.5.4, 6.1.43, 6.1.44, 6.3.25, ба 7.1.44) заалтуудаас бусад тохиолдолд хєнгєн цагаан судалтай утас ба кабель хэрэглэж болно. Доргион тусгаарлах тулгуурт тавигдах цахилгаан техникийн байгууламжийн угсралтанд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабель хэрэглэхийг хориглоно. Музей, зургийн галлерей, номын сан, архив болон улсын чанартай онц чухал барилга байгууламжийн цахилгаан хангамжинд зєвхєн зэс судалтай утас хэрэглэх ёстой. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийн шнїїрийг болзошгїй механик гэмтэлийг тооцож, зориулалтын зэс судалтай уян кабель буюу утсаар хийвэл зохино. Хязгаарлагдмал хєдєлгєєнтэй механизм (кран, зєєврийн хєрєє, хаалганы механизм г.м.)-д хэрэглэх утас ба кабелийн судал нь нугаралтаас (уян кабелийн


95

БД 43-101-03 холбоос, хєдєлгєєнтэй дїїжлэгдэх уян кабелийн тэргэнцэр) хамгаалагдсан байх ёстой. Тос ба эмульс бїхий орчинд тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий бїрээстэй утас сонгож авах буюу тэдгээрийн їйлчлэлээс хамгаалж єгвєл зохино. Байрны доторх цахилгааны ил утас 2.1.17. Хамгаалалтгїй, тусгаарлага (бїрээс)-тай дамжуулах утсыг суурь, тулаас, дамар, тусгаарлагч, трос ба тавиурт ил тавихдаа дараахи нєхцєлийг баримтлана. Тухайлбал: · 50 (42) В-оос дээш хїчдэлтэй аюул багатай байранд ба 42 В-оос доош хїчдэлтэй бїх тєрлийн байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2 м-ээс багагїй єндєрт, · 42 В-оос дээш хїчдэлтэй илїї аюултай ба онцгой аюултай байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт. Энэхїї шаардлага нь байшингийн хананд тавих таслуур, унтраалга, залгуур, асаалгын аппарат, щит, гэрэлтїїлгийг залгах зориулалттай буулга (буулт)-ын утсанд хамаарахгїй. Їйлдвэрийн байранд хамгаалалтїй утсаар таслуур, асаалгын аппарат, щит г.м. тоноглолд утсыг буулгахдаа шал буюу їйлчилгээний тавцангаас дээших 1.5 м-ээс багагїй хэсгийг нь механик їйлчилгээнээс хамгаалсан байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын ахуйн байр, орон сууц ба олон нийтийн барилганд хийгдэх буултыг механик їйлчлэлээс хамгаалах шаардлагагїй. Тусгай бэлтгэгдсэн хїмїїс орж ажиллах ажлын байранд ил тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагтай утасны механик гэмтэлээс хамгаалагдах єндєрийн хэмжээг нормчлохгїй. 2.1.18. Хамгаалалтгїй тусгаарлагатай утасыг краны алслалтанд тавихдаа краны тэргэнцэрийн талбай буюу краны гїїрийн дэвсгэр (гишгїїр)-ээс 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсарвал зохино. Хэрэв энэ боломжгїй бол краны тэргэнцэр, гїїрэн дээр байгаа хїмїїсийг утсанд санамсаргїй хїрэх аюулаас сэргийлэх зорилгоор тухайн краны гїїрэнд утас тавигдах тэр хэсэгт нь буюу утасны бїх уртын дагууд нь хамгаалалтын хэрэгсэл, тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Ил тавигдах хамгаалалттай, тусгаарлагатай утас ба кабель, тїїнчлэн IP20 –оос доошгїй хамгаалалтын зэрэглэлтэй хоолой, хайрцагт, уян тємєрлєг гуурсанд тавигдах утас ба кабелийн їйлчилгээний тавцан ба шалнаас дээших єндєрийг ноормчлохгїй. Хэрэв хамгаалалтгїй тусгаарлагатай дамжуулах утас, хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай тусгаарлагатай утастай 10 ммээс бага зайнд огтлолцож байвал огтлолцсон тэр хэсэгт нь хамгаалалтгїй утсанд нэмэлт тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай дамжуулах утас ба кабелийг дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 100 мм-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Дамжуулах утас ба кабелиас дамжуулах хоолой хїртэлх зай нь 250 мм-ээс бага байвал утас ба кабелийг дамжуулах хоолойн хоёр тал руу нь 250 мм-ээс багагїй зайд уртын дагуу механик гэмтэлээс хамгаалах тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Халуун ус, тос, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцож байгаа хэсгийг зохих журмын дагуу єндєр температурын їйлчлэлээс хамгаалах ёстой. Утас ба кабель нь дамжуулах хоолойн дагуу байрлах бол дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 100 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 400 мм-ээс багагїй зайнд тавигдах ёстой. Мєн температурын їйлчлэлээс хамгаалагдсан байвал зохино. 2.1.19. Дамжуулах утас ба кабель нь єрєє, давхар хоорондын хучилт болон гадагш нэвтрэн гарах бол нэвтрэлтийн тэр хэсэгт нь тїїнийг солих боломжийг хангаж єгсєн байвал зохино. Энэ нэвтрэлтэнд тавигдах утсыг хоолой, хайрцаг, нїхэнд хийгдсэн байх ёстой. Хана нэвтрэн єнгєрєх хэсэг буюу хучилт, гадагшаа гарах хэсэгт нь гал гарч тархах ба ус нэвчин орох, хуримтлагдахаас хамгаалж, утас, кабель, хоолой (хайрцаг, нїх)-н ба бэлтгэл хоолой (хайрцаг, нїх)-н доторх зайг їл шатах, малтан авч болох материалаар чигжиж єгвєл зохино. Энэ нэвтрэх хэсэгт хийгдэх чигжээсийн материал нь солих, шинээр утас ба кабелийг сївлэх боломжтой байхаас гадна тухайн хана, хучилтын хэсгийн галд тэсвэрлэх чадвараас муугїй байвал зохино. Хамгаалалтгїй, тусгаарлах тулгуур дээр байгаа утсыг хана, хашлагыг нэвтлэн тавихдаа нэмэгдэл тусгаарлагч (тусгаарлах хоолой) хэрэглэвэл зохино. Эдгээр утасыг хуурай буюу чийгтэй байрнаас нєгєє хуурай буюу чийгтэй байранд оруулахдаа нэг шугамын бїх утасыг нэгэн тєрлийн тусгаарлах хоолойнд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтонд, нойтон байрнаас нойтонд нэвтрэх, байрнаас гадагш гарах нєхцєлд утас бїр нь дангаараа тусгаарлах хоолойд байрлах ёстой. Хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтон байр буюу гадагш гаргах нєхцєлд залгаас хийх шаардлагатай бол хуурай буюу чийгтэй байранд нь хийж єгєх ёстой.


96

БД 43-101-03 2.1.20. Сараалжин тавиур (лотка), тулгуурийн гадаргуу, трос, утас, зурвас болон бусад даацын бїтээцэд дамжуулах утас ба кабелийг янз бїрийн хэлбэр (дугуй, тэгш єнцєгт г.м.)-ээр бїлэглэж, багцаар нь бие биенд нь шахаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Бїлэг, багц бїрийн утас ба кабелийг хооронд нь бэхэлж уясан байх ёстой. Хайрцаганд утас ба кабелийг эрэмбэлэх ба дурын байдлаар олон давхараар нь тавьж болно. Тэдгээрийн тусгаарлага, гадна бїрээс зэргийг оролцуулан тооцож, гадаад диаметрээр бодсон дамжуулах утас ба кабелийн огтлолын нийлбэр нь битїї хайрцагны талбайн огтлолын 35 хувиас, онгойх тагтай хайрцагны талбайн огтлолын 40 хувиас хэтэрч болохгїй. Утас ба кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь багцаар нь буюу олон давхараар нь байрлуулсан їед багц дахь утасны тоо (судал), багцын харилцан байршилыг тооцоолж бууруулах коэффициент (багц дотор байгаа ачаалалгїй утсыг тооцох) хэрэглэнэ. Дамжуулах утасны хоолой, хайрцаг ба тємєрлєг ханцуйвч (углаас) зэрэгт ус тогтохооргїй, агаарт хурмтлагдах усжих уур (конденсат) нэврэхээргїй битїї хийгдэх ёстой. 2.1.21. Хуурай, тоосгїй байранд утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, чийг, хий байхгїй бол хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас зэргийг хооронд нь нягтруулагчгїй залгаж болно. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрєн углаас зэргийг хооронд нь болон цахилгаан тоног тєхєєрємжийн их бие, хайрцагтай холбохдоо дараахи нєхцєлийг биелїїлбэл зохино. Їїнд: 1. Утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, хий бїхий хоолой хайрцаг, углаас; ус, тос, эмульс орох боломжтой гаднах тоноглолд бол -нягтруулагатай; энэ тохиолдолд хайрцаг нь нэлэнхїй цулгїй ханатай, нягтруулсан тагтай буюу битїї хийцтэй; задардаг буюу нээгдэх хайрцагтай бол – салдаг хэсэгт нь нягтруулгатай; харин уян тємєр ханцуйвч (углаас)тай бол – битїїмжтэй байдлаар хийнэ. 2. Тоостой байранд бол хоолой, хайрцаг, углаас, залгаас, салбарлаганд тоосноос хамгаалсан нягтруулга хийнэ. Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын зориулалттай ган хоолой, хайрцгийг холбохдоо энэ дїрмийн 1.6-ийн шаардлагыг биелїїлбэл зохино. Байрын доторх цахилгааны далд утас 2.1.22. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас, гуурсанд сївлэсэн цахилгаан дамжуулах далд утасыг угсрахдаа 2.1.20-2.1.21 заалтын шаардлагыг їндсэн болгон ямарч тохиолдолд нягтруулга хийж єгнє. Далд утасны холболтын хайрцаг нь онгойдоггїй, битїї байвал зохино. Салхивчийн суваг ба худаг, уурхайд далд угсралтын утасыг хэрэглэж болохгїй. Дээрх суваг, уурхайн хонгилыг огтлож гарах угсралтын ажилд ган хоолойд дангаар нь сївлэсэн утас ба кабель ашиглах ёстой. Дїїжин таазны утас ба кабелийг энэ дїрмийн 6.1, 6.2, 7.2-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Дээврийн хєндийн цахилгаан утас 2.1.23. Дээврийн хєндийд цахилгааны угсралтын ажлыг хийдээ дараахи тєрлийн утасыг хэрэглэнэ. Їїнд: Ил утас: · Хоолойд сївлэгдэх хамгаалалттай, шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийсэн бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелийг бол дурын єндєрт, · Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай нэг судалтай дамжуулах утасыг дамар буюу тусгаарлагчид (їйлдвэрийн барилгын дээврийн хєндийд бол зєвхєн тусгаарлагчид) -2.5 м-ээс багагїй єндєрт. Хэрэв 2.5 м-ээс бага єндєрт бэхлэхээр бол тїїнийг механик гэмтэл ба хїрэлцэлээс хамгаалах ёстой. Далд утас: · Дурын єндєрт, їл шатах материал бїхий хана, дээвэр, хашлаганд далд утас угсрах. 2.1.24. Дээврийн хєндийд тавигдах ил дамжуулах утас, кабель нь зэс судалтай байвал зохино. Дээврийн хєндийд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабелийг ган хоолойд сївлэж илээр, тїїнчлэн шатдагїй материалаар хийсэн хана ба хучилтанд угсрах; хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэлийн байрны шатдаг дээвэрт тэдгээрийг ган хоолойд сївлэн хоолой ба холболт (салбарлалт)-ын хайрцагт тоос орохоогїй байхаар эрээсэн (резьба) холболт хэрэглэж угсрахыг тус тус зєвшєєрнє. Дээврийн хєндийд тавигдах зэс буюу хєнгєнцагаан судалтай кабель ба утасны залгалт ба салбарлагын залгалтыг металл хайрцаганд тухайн утасны материалын огтлол ба судлын тоонд тохируулж, гагнах, прессээр шахах, хавчих зэрэг аргаар хийх ёстой. Дээврийн хєндийд шууд байрлах бусад цахилгаан хэрэгсэлийн ба гэрэлтїїлгийн сїлжээний залгалт-салгалтын аппаратыг


97

БД 43-101-03 тэр байрны гадна нь тавих ёстой. Ган хоолойд сївлэж угсрах тохиолдолд 2.1.20-2.1.21 шаардлагыг баримтлавал зохино. Гаднах зориулалттай цахилгаан утас 2.1.25. Гадны зориулалттай хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс байх газар (балкон, тагт, террас)-т, хїн хїрэлцэхээргїйгээр тавигдах ёстой. Барилгын гадна ханаар ил тавигдах утас нь тухайн заагдсан байрлалаас дараах зайнаас багагїй хэмжээнд тавигдах ёстой. Їїнд (зай, м): · Угсралтын хэвтээ нєхцєлд: - тагт, саравчин дээгїїр - цонхны дээгїїр - тагтан доогуур - цонхны доогуур · Угсралтын босоо нєхцєлд: -цонх хїртэл -тагт хїртэл · Газраас утас хїртэл

доогуур болон їйлдвэрийн барилгын дээвэр 2.5 0.5 1.0 1.0 0.75 1.0 2.75

Барилгын ойролцоох тулгуурт утас зїїхдээ утаснаас цонх, тагт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их хазайлтыг тооцоод 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Орон сууц, олон нийтийн ба їзвэрийн газрын барилгын дээвэр дээгїїр цахилгааны оролт ба салбарлалтаас бусад гаднах зориулалтын цахилгааны утас татахыг (2.1.79-ийг їзэх) хориглоно. Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай гаднах зориулалтын утсыг хїн хїрэлцэхийнх нь хувьд тусгаарлагагїй утасны нэгэн адил авч їзнэ. 2.1.26. Дамжуулах утас нь галын гарц, ачаа тээвэрлэх тєрєл бїрийн зам огтлон гарч байвал нэвтрэн гарах хэсгээс газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 3.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утаснаас хана, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой. 2.1.27. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг ханцуйвч (углаас), гуурсанд сївлэгдэх гаднах зориулалтын цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.28 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд нягтруулга хийвэл зохино. Ган хоолой, хайрцаганд сївлэх зориулалттай утасыг барилгын гадна газарт булахыг хориглоно. 2.1.28. Барилгын цахилгааны оруулгыг хана нэвтлэхэд нь тусгаарлах хоолой, гуурсанд сївлэж, тїїнд ус хуримтлагдаж орохооргїй, нэвчихээргїйгээр чигчиж єгнє. Барилгын цахилгааны оруулгын утаснаас газар хїртэлх зай нь 2.75 м-ээс багагїй (2.4.37 ба 2.4.56-ийг їзэх), орлуулгын тусгаарлагч дээрх утасны хоорондох зай, мєн утаснаас орлуулга хийж байгаа хана, дээврийн хормой хїртлэх зай нь 0.2 м-ээс багагїй байвал зохино. Дээврээр оруулах оруулганд ган хоолой ашиглахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээвэр хїртлэх босоо зай нь 2.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дээвэр дээр нь хїмїїс гардаггїй, єндєр биш барилгын хувьд (худалдааны мухлаг, контейнер хэлбэртэй барилга, граш, зєєврийн вагончик, фургон г.м.) оруулгын салбарлагын ба орлуулгын утаснаас дээвэр хїртлэх зай нь 0.5 м, утаснаас газар хїртлэх зай нь 2.75 м-ээс багагїй байвал зохино. Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас 2.1.29. Гэр хорооллын доторх дамжуулах утас нь галын гарц, автомашины ба ачаа тээврийн зам огтлон гарч байвал нэвтрэн єнгєрєх хэсэгт утасны унжилтыг тооцож, газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 мээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утаснаас хашаа, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 ммээс багагїй байх ба цахилгаан дамжуулах утасыг тєрєл бїрийн хашаан дээгїїр тохох, дамжуулан тавих, дээрх єндєрийг хангаагїй, 0.4 кВ-ын шаазан ба шилэн тусгаарлагчгїй (туслах) шон хэрэглэхийг тус тус хориглоно. 2.1.30. Гэрийн ойролцоох (туслах) шонд цахилгааны утас зїїхдээ стандартын хийц бїхий тусгаарлагч (2 ба 4 ширхэг) хэрэглэх ба утаснаас гэрийн овор, їїд хїртлэх зай нь утасны хамгийн


98

БД 43-101-03 их унжилтыг тооцоод 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Гэрийн гадна холболтын зориулалттай хамгаалалтгїй, бїрээстэй цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс зорчих газраас (гэрийн эргэн тойрон, їїд г.м.) хїрэхээргїй тавигдах буюу хязгаарлагдсан байх ёстой. Гэрийн гадуур ил тавигдах кабель ба утасны тєгсгєлийн (туслах ) шонгийн заагдсан байрлалаас дараах босоо ба хэвтээ зайг баримталж угсралтыг хийх ёстой. · Шаттдаггїй бїрээстэй 1, 2 ба 3 судалтай утас (кабель)-аар тоонон дээгїїр оруулах нєхцєлд: Гэрийн туурга, їїднээс 3.5 м Дээврийн хормойноос 3.0 м · Шатдагїй (їл шатах), шаталт муутай бїрээс бїхий 1, 2, 3 судалтай кабель ба бїрээстэй утсаар гэрийн шалан доогуур оруулах нєхцєлд: Гэрийн овор ба оруулга хїртэл 0.5 м Кабель оруулгын утасны нийт урт 10 м Дээрх зайг баримтлан дэээврийн оруулгын хийхдээ хамгийн тєгсгєлийн шонгоос гэрийн дээврээр дамжин, єрхєн доогуур орох 10 м-ээс багагїй хэсгийг шадаггїй (шаталт муутай) материалаар хийсэн тємєрлєг ба хуванцар гуурс, хоолой ашиглаж, нэгээс хоёр давхар тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Энэ нєхцєлд хэвтээ ба босоогоор оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээврийн хормой, туурга болон їїдний амбаар зэрэг шатамхай материал хїртлэх зай нь 3.5 м-ээс багагїй, ямар нэг богино залгалтын оч хаяхад дээвэр дээр унахааргїй хийгдсэн байвал зохино. Гэрийн шалан доогуурх оруулгыг шалны доогуур кабель ба бїрээстэй утсаар хийхдээ тусгаарлах хоолой, тємєр гуурсанд сївлэж, ус орохооргїй, нэвчихээргїйгээр хоёр талаас нь чигчиж, газарт булах буюу тємєр бетон ховилд тавьж єгсєн байх ёстой. Хоолой, хайрцаг, гуурсанд сївлэсэн гаднах цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.20-2.1.21 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд нятруулга хийнэ.

2.2. 35 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАГЧ ШИН Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 2.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн гїйдэл дамжуулагчид хамаарагдана. Тэсрэх ба галын аюултай байранд тавигдах гїйдэл дамжуулагчид хамаарах заалт нь 7.1 зїйлд орсон, тїїгээр зохицуулагдах болно. Энэ бїлгийн заалт нь цахилгаан задлаг (электролиз)-ийн тоноглол, цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн зэрэг тусгай зориулалтын гїйдэл дамжуулагчид хамаарахгїй. Мєн тїїнчлэн тусгай дїрэм ба нормоор зохицуулагдах байгууламж ба гїйдэл дамжуулагчидийг энэхїї бїлэг хамаарахгїй. 2.2.2. Цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах, хуваарилах зориулалттай, тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй дамжуулагч, тїїнд харгалзах тусгаарлуур, хамгаалах бїрээс, салбарлах байгууламж, тогтоолгын ба тулаас хийц, тэдгээрийн нэгдлийг гїйдэл дамжуулагч (гїйдэл дамжуулагч шин) гэж нэрлэнэ. 2.2.3. Гїйдэл дамжуулагчийн утасны хэлбэрээс хамааруулан зєєлєн (дамжуулах утас ашиглах нєхцєлд) ба хатуу (хатуу шин ашиглах нєхцєлд) гэж ангилна. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, заводоос бїлгээр нь иж бїрдэл болгон нийлїїлдэг гїйдэл дамжуулах хатуу гїйдэл дамжуулагчийг шин дамжуулагч (гїйдэл дамжуулах шин) гэнэ. Гїйдэл дамжуулах шинийг зориулалтаар нь дараахи байдлаар ангилна. Їїнд: · Хуваарилах шин дамжуулагч ба хїчний хуваарилах пункт, щит болон томоохон чадалтай цахилгаан хэрэглэгчдийг холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гол (магистрал) шин, · Цахилгаан хэрэглэгч (хэрэгсэл) холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах хуваарилах шин, · Хєдєлгєєнтэй цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гулсах (троллейны) шин, · Их биш чадлын хэрэглэгч ба цахилгаан гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гэрэлтїїлгийн шин.


99

БД 43-101-03 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, нэг цахилгаан хэрэгсэлийн хязгаараас гарч байгаа гїйдэл дамжуулах шинийг тууш шин (туушин) гэж нэрлэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.2.4. Їйлдвэрийн газрын 6-35 кВ хїчдэлтэй сїлжээнд 6 кВ хїчдэлтэй бол 15-20 МВа, 10 кВ бол 25-35 МВа, 35 кВ хїчдэлтэй бол 35 МВа чадлыг нэг чигт дамжуулахын тулд ихэвчлэн зэрэгцїїлэн тавьсан олон кабель шугамын ємнє зєєлєн буюу хатуу гїйдэл дамжуулагчийг хэрэглэнэ. Гїйдэл дамжуулагчийг тухайн обьектийн цахилгаан хангамжийн ба хїрээлэх орчины ерєнхий тєлєвлєгєєтэй уялдуулан ямарч тохиолдолд хэрэглэж болно. Гїйдэл дамжуулах хэсэг, тусгаарлуур, бїтээц зэрэгт гэмтэл учируулах, эвдлэх, химийн идэвхитэй бодис агуулсан агаартай орчинд байрлуулах, тєрєл хэлбэртэй уялдуулан гїйдэл дамжуулагчийг сонгож, хамгаалалтын арга хэмжээ авна. Шин дамжуулагч, тусгаарлуур, хэлхээс, аппарат, хэрэгслийн бїтээц зэргийг ажлын хэвийн (ажлын хїчдэл ба гїйдэл) ба богино холболтын ажлын нєхцєлєєр (бїлэг 1.4-ийг їзэх) сонгох ёстой. Гїйдэл дамжуулагч, туушины єнгє, тэмдэглээг энэхїї дїрмийн 1.1 бїлэгт тодорхойлсон болно. 2.2.5. Гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэл дамжуулах хэсгийг (цаашид гїйдэл дамжуулах хэсэг гэх) дїрмийн дагуу хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, ган утас, хоолой, тєрєл бїрийн огтлолтой, тусгай хэлбэр бїхий бэлдэцээр хийвэл зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгийг газардуулахдаа 4.2.19 шаардлагын дагуу суурин газардуулах хутга буюу зєєврийн газардуулга ашиглавал зохино. Мєн гїйдэл дамжуулагчийг механик ачаалал, хїрээлэх орчины тооцоот халуун зэргийг 4.2.32-4.2.46-д заасан шаардлагыг їндэслэн тодорхойлно. Гїйдэл дамжуулагчийн хийц ба байршил нь засварын болон угсралтын аюулгїй ажиллагаа, тохиромжтой нєхцєлийг хангасан байх ёстой. 2.2.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, агаарт ил байгаа гїйдэл дамжуулагчийг аянганы хэт хїчдлээс 4.2.108, 109-д заасан шаардлагын дагуу хамгаалалт хийнэ. 1 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй, тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид соронзон орны їйлчлэлээр шиний баригч, арматур, бїтээцэд гарах цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээ авахыг зєвлєхєєс гадна 1.6 кА ба тїїнээс дээш гїйдэлтэй тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид бол дээрх арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Харин 2.5 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй бол энэ арга хэмжээг заавал авахаас гадна гїйдэл дамжуулагчид (квадрат талаар нь зурвасыг багцанд тавих, хосолмол фаз, янз бїрийн хэлбэрийн шин, бєєрєнхий ба квадрат хєндий хоолой, утасны байрлалын сэлгэлтийг хэрэглэх) бий болох нєлєєлгийн эсэргїїцлийг багасгах ба тэгштгэх асуудлыг тусгаж єгнє. Зєєлєн гїйдэл дамжуулагчийг татахдаа фаз хоорондын солбицолыг хийх ба тоог нь гїйдэл дамжуулагчийн уртаас хамааруулан тооцоолж олно. Тэгшхэмгїй ачаалалтай гїйдэл дамжуулагчийн хувьд цахилгаан соронзон їйлчлэлийн нєлєєллєєс їїсэх цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээг тухайн тохиолдол бїрт тооцоогоор тодорхойлно. 2.2.7. Температурын єєрчлєлт, трансформаторын доргилт, байшин, барилгын жигд биш суулт зэрэгтэй уялдан дамжуулагч, тусгаарлуур болон бусад элементэд їїсэх аюул учирхуйц механик хїчдэлээс хамгаалах, арилгах зориулалтын нэмэлт арга хэмжээг авна. Гїйдэл дамжуулах хатуу шинийг барилга байшингийн температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт компенсатор тавьж єгнє. Гїйдэл дамжуулагчийн салдаггїй холбоосыг гагнуураар гїйцэтгэнэ. Гїйдэл дамжуулах зєєлєн шинтэй салбарлагыг хийхдээ шахах хавчаар ашиглан холбоно. Тєрєл бїрийн материалаар хийсэн гїйдэл дамжуулагчийг холбохдоо контактны гадаргууг зэврэлтээс хамгаалсан байх ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч утасны хєндлєн огтлолыг ачааллын хїлээгдэж байгаа єсєлтийг 25-30 хувиас ихгїйгээр тооцож авсан хэвийн ба аваарийн дараах горимын зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлээр сонгоно. Тусгаарлагагїй утас бїхий гїйдэл дамжуулагчийг тавих нєхуєлд 1.3-д дурьдсан зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг авахдаа хэрэв фазын дотоод солбилцол хийгдээгїй бол 0.8; хийгдсэн бол 0.98 гэсэн коэффициентийг хэрэглэнэ. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч 2.2.8. Гїйдэл дамжуулагчаас салбарлах хэсэг нь їйлчилгээ хийхэд дєхємтэй байна. Їйлдвэрлэлийн байранд IP00 маягийн хийцтэй бол гїйдэл дамжуулах шинийг шалнаас буюу їйлчлэх тавцангаас 3.5-аас багагїй; IP31 хїртэл маягийн хийцтэй бол 2.5 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулна. Тусгаарлах шинтэй IP20 ба тїїнээс дээш маягийн хийцийн гїйдэл дамжуулагч, IP40


100

БД 43-101-03 тїїнээс дээш бол тавигдах єндєрийг нь нормчлохгїй. Мєн хувьсах гїйдлийн 42 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй ба тогтмол гїйдлийн 110 В тїїнээс доош хїчдэлтэй дурын хийцийн гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй. Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орох байранд IP20 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлогдохгїй. Їйлдвэрлэлийн барилгын цахилгаан байранд IP00 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тавигдах єндєрийг нормчлохгїй. IP00 хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагч утсанд тохиолдолоор шїргэлцэх хэсэгт хаалт хийж єгєх ёстой. Гїйдэл дамжуулагчид механик гэмтэл гарч болох хэсэгт нэмэгдэл хамгаалалт тавина. Хїмїїс зорчих гарцны дээгїїр байрлах гїйдэл дамжуулагч ба хязгаарлалтын хашлагыг шалнаас буюу їйлчилгээний тавцангаас 1.9 м-ээс багагїй єндєрт тавих ёстой. Торон хашлаганы їїрний нїд нь 25х25 мм-ээс ихгїй хэмжээтэй байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах шинийг байрлуулах бїтээцийг шатдаггїй материалаар хийх ба галын тэсвэрлэц нь 0.25 цагаас багагїй байх нь ёстой. 2.2.9. Хана, хаалт ба хучилтаар гїйдэл дамжуулагч єнгєрч байгаа зангилаа хэсэг нь нэг байрнаас нєгєє байрлуу утаа ба дєл тархах боломжийг хаасан байхаар хийгдэх ёстой. Бїрээстэй (IP00) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой хїртлэх зай 1 м-ээс багагїй, технологийн тоног тєхєєрємж хїртлэх зай 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Бїрээстэй (IP21, IP31, IP51 IP65) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой, технологийн тоноглол хїртлэх зайг нормчлохгїй. Фазуудын дамжуулагчийн хоорондох буюу бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн туйлын хоорондох зай ба тэдгээрээс байшингийн хана, газардлагын бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй, байшингийн шатаж болох элемент хїртлэх зай нь 200 мм-ээс багагїй байна. 2.2.10. Гїйдэл дамжуулагчаас авсан салбарлагын залгалт-салгалт (коммутацлал)-ын ба хамгаалах аппаратыг шууд гїйдэл дамжуулагч шин дээр буюу салбарлагын пунктийн ойролцоо тавина. Эдгээр аппаратурын хїчдэлтэй хэсэгт санамсаргїй хїрэлцэх боломжийг хааж тусгай хашлага хийж єгнє. Аппарат нь хїн хїрэхээргїй єндєрт байрлах бол шал болон їйлчилгээний тавцангаас шуурхай їйлчилгээ хийж болохоор тоног (трос, татуурга)-той хийгдвэл зохино. Мєн эдгээр аппаратын залгаатай, салгаатайг ялгах тэмдэг нь шал болон їйлчилгээний тавцангаас тод харагдахаар байх ёстой. Гїйдэл дамжуулах шиний тусгаарлагчийг шатдаггїй материал (шаазан, стеатит)-аар хийвэл зохино. 2.2.11. Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулах шиний уртын дагуу 10-15 м бїрт, тїїнчлэн хїмїїсийн орж, гарах хэсэгт аюулгїйн техникийн урьдчилан анхааруулах бичлэг (плакат) хийж тавих ёстой. 2.2.12. Краны алслалтын гїйдэл дамжуулагчид дараахи нэмэгдэл шаардлага тавигдана. Їїнд: · Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00), хашлагагїй гїйдэл дамжуулагч хучилтын фермээр тавигдах бол гїїрийн дэвсгэрийн шал ба краны тэргэнцэрээс дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсрах: хэрэв 2.5 м-ээс доош тавигдах бол хучилтын фермийн бїсийн доод тївшинээс доош оруулж болохгїй бєгєєд гїїрний дэвсгэр ба краны тэргэнцэрээс санамсаргїй шїргэх, хїрэлцэхээс хамгаалж бїх уртын дагуу хашлага хийж єгнє. · Краны засварын талбайд хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэгт краны тэргэнцэрийн шалнаас санамсаргїй хїрэлцэхээс хамгаалж хашлага хийж єгнє. Хэрэв гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэг нь 2.5 м-ээс багагїй єндєрт буюу тусгаарлагатай утсаар хийгдсэн байвал хашлага хийх шаардлагагїй. Сїїлчийн тохиол нь засварын нєхцєлєєс хамаарч тїїнд ойртох хамгийн бага зайг тодорхойлно. · Гїйдэл дамжуулагчийг краны замны доогуур байрлуулахад хїрвэл механик гэмтлээс хамгаалах тусгай аргыг краны їйлчилгээний бус бїсэд хэрэглэхгїй. Краны їйлчилгээний бус бїсэд байгаа технологийн тоноглолын хажууд байрлах 600 А хїртлэх гїйдлийн дурын хийц бїхий бїрхїїлтэй шин дамжуулагчид механик їйлчлэлээс хамгаалах тусгай аргыг хэрэглэхгїй. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин) 2.2.13. Їйлдвэрийн байранд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг шал буюу їйлчилгээний талбайгаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тавина. Зєвхєн мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орж гарах їйлдвэрлэлийн байр (барилга байгууламжийн техникийн давхар г.м.)-анд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлохгїй. Шал буюу


101

БД 43-101-03 їйлчилгээний талбайгаас IP41 ба тїїнээс доош хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг 2.5 м-ээс багагїй єндєрт, харин IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй. 2.2.14. Гїйдэл дамжуулах шинийг хонгил, галлерейд байрлуулахдаа 4.2.51-ийг иш їндэс болгон дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. · Хамгаалах бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн їйчилгээний гудамын єргєн нь нэг талдаа байрлалтай бол 1 м-ээс багагїй, хоёр талдаа байрлалтай бол 1.2 м байна. Гїйдэл дамжуулагчийн урт нь 150 м-ээс дээш бол їйлчлэх гудамын єргєнийг нэг талын байрлалтай їйлчилгээний гудамтай адилаар, хоёр талын їйлчилгээтэй тоноглолд бол тїїнийг гудмын єргєнийг дээрхтэй харьцуулахад 0.2 м-ээс багагїйгээр нэмэгдїїлж авна. · Бїрээсгїй гїйдэл дэмжуулагчийн хашлагын єндєр нь шалнаас дээш 1.7 м-ээс багагїй байх ёстой. · Гїйдэл дамжуулагчийн эхлэл, тєгсгєлд болон дагуух завсрын цэгт байнгын газардуулгын хутга тавих буюу зєєврийн газардуулгатай холбох тєхєєргийг хийж єгнє. Зєєврийн газардуулга тавих хэсгийн тоог сонгохдоо зэрэгцээ гїйдэл дамжуулагчийн богино холболтын їед зэргэлдээх газардуулгын хоёр цэгийн хоорондох хїчдэл нь 250 В-оос хэтрэхгїй байхаар авбал зохино. Гїйдэл дамжуулагч байрлах хонгил ба галлерейд гэрэлтїїлэг байх ёстой. Тїїнийг ээлжлэн холбох боломжтой хоёр їїсгїїрээс (бїлэг 6) тэжээж єгнє. Бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагч тавих бол гэрэлтїїлэгийн арматурыг аюул, осолгїй їйлчлэх боломжоор хангахаас гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн металл бїрээстэй дамжуулах утас нь (металл бїрээстэй кабель, ган хоолой дахь цахилгаан дамжуулах утас г.м.) экранчилагдсан байвал зохино. 2.2.15. Гїйдэл дамжуулагчид зориулсан хонгил, галлерейг хийдээ дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: 1. Тухайн байгууламж шатдаггїй материалаар хийгдэх ба барилгын даацын зориулалттай даацын тємєр-бетон хийцийн гал тэсвэрлэц (чанар) нь 0.75 цагаас багагїй, ган хийц нь 0.25 цагаас багагїй байвал зохино. 2. Салхилуулгыг хэвийн ачааллын їед хонгилд орж, гарах агаарын температурын зєрєє нь 150 С-ээс хэтрэхгїй байхаар тооцоолж сонгоно. Салхилуулгын нїх нь сєхєгдєх (хаалттай) жалюз буюу тортой, хамгаалах саравчтай байна. 3. Гїйдэл дамжуулагчийн хонгил, галлерейн дотоод оронзайд ямар нэгэн дамжуулах хоолойг огтлолцоогїй байхаас гадна холбооны хэрэгсэлээр тоноглогдсон байвал зохино. Холбооны аппаратур, хэрэгсэл ба тїїнийг суурилуулах газрыг тодорхой тєслєєр гїйцэтгэнэ. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас 2.2.16. Ил агаарт тавигдах гїйдэл дамжуулах уян утас нь бие даасан тулгуур дээр хийгдэнэ. Гїйдэл дамжуулах утас ба технологийн дамжуулах хоолойг хамтад нь нэг тулгуур дээр тавихыг хориглоно. Задалбар фазын утаснуудын хоорондох зай нь тїїний утасны голчоос 6 дахинаас багагїй байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулсан бїтээц, барилга ба тїїний бусад байгууламж болон авто машины ба тємєр замын далан хїртлэх зайг авахдаа 2.5 бїлгийн заалтыг мєрдлєг болгоно. Харин тэсрэх аюултай байр бїхий барилга, байшин, тэсрэх аюултай гадаад тєхєєрємжинд ойртох зайг дїрмийн 7.1 бїлгийн шаардлаганд дїйцїїлэх ёстой. 2.2.17. Гїйдэл дамжуулагчаас огтлолцож байгаа байгууламж хїртлэх зайг шалгахдаа фаз хоорондын, фазын дотоод хєндлєвч ба аваарийн дараахи горимын утасны байж болох хамгийн их температураас їїсэх жингийн нэмэгдэл ачааллыг тооцож тодотгох шаардлагатай. Гїйдэл дамжуулагчийн хамгийн их халууныг аваарийн дараахи горимын нєхуєлд нэмэх 70 0 С гэж авна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн хэлхээний гурван фазын байршлыг адил талт гурвалжины оройнууд мэтээр авахыг зєвлєж байна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн бїтээц нь хїчдэлээс тасалсан хэлхээнд зєєврийн газардуулга тавихад аюулгїй ажиллах нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Зєєврийн газардуулга тавих байршил, тоог 2.2.14-ын 3-аар сонгож авбал зохино. 2.2.18. Гїйдэл дамжуулах уян утасны тооцоонд дараахи шаардлагыг удирдлага болгоно. Їїнд: · Янз бїрийн гадаад ачааллын улмаас утсанд їїсч байгаа хїчдэл болон таталтыг тулгуурын ба зангилааны болзолт бэх бат, фазанд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх хэвийн таталт, хїлээн авах хїчлэгээс хамааруулан тооцоо хийж авах ёстой. Фазын норматив таталтыг дїрмийн дагуу 9.8 кН (10 тс)-оос ихгїйгээр авна.


102

БД 43-101-03 · Утсанд їйлчилж байгаа фаз хоорондын ба фазын дотрох хєндлєвчийн нэмэлт ачааллыг тооцохоос гадна утсанд їйлчлэх салхины даралтыг 2.5.20-ийн дагуу сонгож авна.

2.3. 220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель, тїїнчлэн хяналтын зориулалттай кабель шугаманд хамааралтай. Єндєр хїчдлийн кабель шугамыг тусгай тєслєєр хэрэгжїїлэх ба зарчим нэмэлт шаардлагыг 6.4, 7.1, 7.2 бїлэгт хавсрагасан болно. 2.3.2. Цахилгаан эрчим хїчийг буюу тїїний лугшилт (импульс)-ыг дамжуулах зориулалттай нэг ба хэд хэдэн зэрэгцээ кабель, тэдгээрийн холболтын, тогтоолгын ба тєгсгєлийн баривч (муфт), бэхэлгээний эд ангийг; харин тос дїїгэмэл шугамын хувьд тос шахалт (тосолгооны)-ын аппарат, тосны даралтыг дохиолох ба тїїнийг сэлбэх аппарат систем зэргийг нийтэд нь кабелийн шугам гэнэ. Кабель, кабелийн муфт (баривч) болон тос дїїгэмэл кабелийн шугамын хэвийн ажиллагааг хангах зориулалттай тос сэлбэх аппарат, бусад тоноглолыг байрлуулах тусгай хийцийн иж бїрдэлийг кабелийн байгууламж гэнэ. Кабелийн байгууламжинд кабелийн хонгил, суваг, хайрцаг, болоок, цооног, давхар, давхарласан шал, газрын дээрх гїїрэн байгууламж (эстакады), галлерей, таслага, хорго (камер), тосолгооны пункт зэрэг орно. Тулгуур бїтээцэд байрлах кабель ба кабелийн муфт, тэдгээрийг сунгах, їзлэг, засвар хийхэд зориулагдсан бїх уртын туршдаа чєлєєтэй гарцтай хаалттай байгууламжийг кабелийн хонгил гэнэ. Кабелийг байрлуулах, сунгах, їзлэг засвар хийх бол заавал хучилт, таглааг зайлшгїй авах зориулалтын хаалттай ба газрын хєрсєнд ухмал (хэсэгчилсэн буюу бїтэн), шал, хучилт г.м. нэвтрэх боломжгїй байгууламжийг кабелийн суваг гэнэ. Єндєр нь хєндлєн огтлолоос хэд дахин их, хїмїїс дагууд нь орж гарах зориулалтын шат, эсвэл тахир торгоц (скоба, clamp)-оор тоноглогдох (нэвтрэх цооног) буюу хана нь бїрэн ба хэсэгчлэн авагдах (нэвтрэлтгїй цооног) ихэвчлэн босоо (тэгш єнцєгт хэлбэртэй) кабелийн байгууламжийг кабелийн худаг (цооног) гэнэ. Шал буюу хучилтын хоорондох зай нь 1.8 м-ээс хэтрэхгїй, шал ба хучилтаар хязгаарлагдмал барилгын тухайн хэсгийг кабелийн давхар гэнэ. Сєхмєл хавтантай шал ба давхар хоорондын хучилт, ханаар хязгаарлагдсан байрны хєндийг кабелийн давхар шал гэнэ. Кабель сївлэх зориулалтын хоолой бїхий, худагтай кабелийн байгууламжийг кабелийн блок (болоок) гэнэ. Блокд кабелийг сунгах буюу кабелийн муфт хийх зориулалттай, авагддаг бетонон хавтан таглаатай, битїї хаагддаг кабелийн газар доорх байгууламжийг кабелийн хорго (камер) гэнэ. Хорго руу орох нээлхийг кабелийн худаг гэнэ. Газрын дээрх буюу газар дээр ил, хэвтээ буюу налуу їргэлжилсэн кабелийн байгууламжийг кабелийн эстакад (гїїрэн байгууламж) гэнэ. Энэ нь тусгай нэвтрэлтэй ба нэвтрэлгїй гэж байж болно. Газрын дээрх буюу газарт бїтэн буюу хагас хаалттай (хажуугийн ханагїй) суусан, хэвтээ буюу налуудаа тууш нэвтрэлттэй кабелийн байгууламжийг кабелийн галерей (кабелийн хайрцаг, тавиурыг 2.1.3аас їзэх) гэнэ. Їргэлжийн зєвшєєрєгдєх илїїдэл дараллтай байх єндєр ба нам даралтын тос дїїргэмэл кабелийг кабелийн тосон шугам гэнэ. Їїнд: · тугалган бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель - 0.0245-0.294 МПа (0.25-3.0 кгс\см2), · хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель- 0.0245-0.49 МПа (0.25-5.0 кгс\см2), · єндєр даралтын кабель - 1.08-1.57 МПа (11.0-16.0 кгс\см2) нь гэж ангилна. Тогтоолгын баривч (муфт) буюу тогтоолго ба тєгсгєлийн муфтийн хоорондох шугамын хэсгийг нам даралтын тос дїїргэмэл кабель шугамын бїлэг (секц) гэнэ. Тос сэлбэх аппарат, тєхєєрємж (тэжээлийн сав, даралтын бак, сэлбэх агрегат г.м.) бїхий газрын дээрхи, газарт буюу газрын доорхи байгууламжийг тосолгооны пункт гэнэ. Нэг фазын тєгсгєлийн муфт ба ган хоолойн тєгсгєл хоорондох єндєр даралтын кабель шугамын хэсгийг салбарлалтын байгууламж гэнэ. Тосоор хангах зориулалттай єндєр даралтын кабель шугамыг тосоор сэлбэх ажиллагаанд зориулсан тосны бак, насос, хоолой, даралтын хавхаг, хаалтуур (вентиль), автоматикийн щит


103

БД 43-101-03 бусад тоноглол бїхий автомат ажиллагаатай байгууламжийг тосолгооны сэлбэлтийн агрегат гэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.3.3. Кабель шугамын байгууламж ба зураг тєсєл нь шугам сїлжээний хєгжил, шугамын зориулалт ба чухал онцлог байдал, даялал (трасс)-ын шинж байдал, тавих арга, кабелийн бїтээц зэргийг тооцсон техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр хийгдэх ёстой. Кабель шугамын трасс, даялалыг сонгохдоо кабелийн металл бїрээсэнд халтай биш хєрсний байдлыг харгалзан їзэх нь зїйтэй (2.3.44-ийг їзэх). 2.3.4. Газрын доорхи кабель шугамыг мєрдєгдєж байгаа цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийг иш їндэс болгон трассын дагууд тодорхой хэмжээний талбайд хамгаалалтын бїс тогтоож єгнє. Їїнд: · 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелиас 1 м зайнд, · 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелаас 1 м зайнд, хэрэв кабель нь хот дотор явган хїний замын доогуур бол барилга байгууламжтай тал руу нь захын кабелиас 0.6 м, гудамжны зорчих хэсэгтэй тал руу нь 1 м-ын зайнд. Усан доогуурх шугаманд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээших хїчдэлтэй кабельд захын кабелиас 100 м-ийн єргєнтэй зэрэгцээ шулуун зурвасаар хамгаалах бїс тогтооно. Кабель шугамын хамгаалах бїсийг цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийн шаардлагад нийцїїлнэ. 2.3.5. Кабель шугамын даялалыг сонгохдоо кабелийн зарцуулалтыг бага байлгах, механик їйлчлэлд орохгїй байх, зэврэлт, доргилт, хэт халалтаас хамгаалах хамгаалалтыг хангах, аль нэгэн кабельд богино залгалт болоход зэрэгцээх кабель нь цахилгаан нумын їйлчлэлээр гэмтэхээргїй байх, дамжуулах хоолойтой шїргэлцэхгїй байх зэргийг анхаарч їзнэ. Кабелийг тавихдаа єєр хооронд нь болон дамжуулах хоолойтой солбилцуулахаас аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Нам даралтын тос дїїргэмэл кабелийн шугамын трассыг сонгохдоо газрын рельефтэй уялдуулан тос сэлбэх бак, шугамын оновчтой байршлыг авч їзэх нь зїйтэй. Кабель шугам нь угсралтын ба ашиглалтын явцад механик аюултай хїчдэл ба гэмтэл авахаас сэргийлж дараах арга хэмжээг авбал зохино. Їїнд: · Хєрсний шилжилт ба кабель, тїїний бїтээцийн температурын єєрчлєлтєєс гарах хэвгажилтаас їїсэх шилжилтийг хїрэлцээтэй нєхєхєєр бодолцон уртынх нь дагуу нєєцтэй авах ёстой. Гэхдээ кабелийн нєєцийг гогцоо хэлбэртэй авахыг хориглоно. · Байгууламж, бїтээц, хана, хучилтаар кабелийг хэвтээгээр тавихдаа тїїний тєгсгєлийн цэгїїд, їзїїрлэгээний дэргэд нь, эсвэл кабелийн тахирлах хэсгийн ба холболтын болон тогтоолгын муфтний хоёр талд хєдєлгєєнгїй бэхэлж єгєх ёстой. · Байгууламж, бїтээц, ханаар кабелийг босоо тавихдаа тїїний хїндийн хїчний їйлчлэлээр баривч (муфт) дахь судлын залгаас гэмтэхээргїй, бїрхїїл нь хэв-гажилтанд орохооргїйгээр бэхлэгдсэн байх ёстой. · Хуяглаагїй кабелийн бїтээц, бїрээсийг боломжит механик гэмтэл, зэврэлээс хамгаалахын тулд хатуу бэхэлгээ хийж байгаа тэр хэсэгт зєєлєн эдээр жийрэг тавьж єгнє. · Механик гэмтэл ихтэй байж (автомашин, механизм явах, ачаа зєєх, хїмїїс зорчих г.м.) болох газарт кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг тавихдаа газар буюу шалнаас дээш 2 м-ийн єндєрт, эсвэл газарт бол 0.3 м-ийн зайнд хамгаалалт хийнэ. · Кабелийг халах гадаргуугаас зайтай байрлуулах ба зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї халах тохиолдолд халуун бодис алдагдаж болох хоолойн хаалт ба фланцан (тулгамал) холбоосны хэсэгт кабелийг хамгаалж єгєх ёстой. · Ашиглалтанд байгаа кабельтэй зэрэгцїїлэн шинээр кабель сунгахдаа сїїлчийнхийг нь хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино. Кабель шугамыг хєрсний зэврэлт, хэрмэл гїйдлээс хамгаалахдаа “Цахилгаан техникийн ажил” БНбД 3.05.06.90-ийг мєрдвєл зохино. 2.3.6. Газар доорх кабелийн байгууламж, бїтээцийг тавихад кабелийн жин, хєрсний байдал, замын хучилт, єнгєрєх тээврийн хэрэгслийн ачаалал зэргийг тооцож єгєх ёстой. Кабелийг тавих байгууламжийн хийц, хэсгийг шатдаггїй материалаар хийвэл зохино. Кабелийн байгууламжийн хийц, хэсгийг ямар нэгэн тоног тєхєєрємж, материал хадгалах зэрэг тїр байгууламжийн зориулалтаар ашиглахыг хориглоно. Тїр кабелийг кабель сунгах бїх норм, дїрмийг баримталж, ашиглалтын байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр тавих ёстой. Кабелийг шугам нь ил тавигдах бол


104

БД 43-101-03 нарны цацрагийн шууд їйлчлэл (єргєрєгийн 650-аас хойших), янз бїрийн дулаан їїсгїїрийн дулаан цацраах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. 2.3.7. Кабелийн муруйлтын ба тахийлтын дотор талын радиус нь гадна талын диаметрийн харьцуулсан харьцаа нь тухайн маркын кабелийн техникийн нєхцєл ба стандартын заалтаас ихгїй байх ёстой. Кабелийн судлын муруйлтын тахийлтын дотоод радиус нь кабелийн їзїїрлэгээ хийх їеийн судлын шилжїїлсэн диаметртэй харьцуулсан харьцаа нь тухайн кабелийн маркийн техникийн нєхцєл, стандартад заагдсанаас багагїй байвал зохино. Хоолойд сївлэх ба газарт сунгах кабелийн таталтын хїчлэг (хїч) нь бїрхїїл ба судлын зєвшєєрєгдсєн механик хїчээр тодорхойлогдоно. 2.3.8. Кабель шугам бїр нь єєрийн дугаар, нэртэй байна. Хэрэв кабель шугам нь хэд хэдэн зэрэгцээ кабелаас бїрдэж байвал тоон дуугаарт нь А,Б,В,Г… гэсэн їгсийн ялгалт хийж єгнє. Ил тавигдах кабель болон бїх тєрлийн муфт нь тэмдэглэл хийсэн зїїлт (шошго)-тэй байна. Кабель ба тєгсгєлийн муфтийн зїїлтэнд марк (маяг, mark), хїчдэл, огтлол, шугамын нэр ба дугаар; холбоосны муфтийн зїїлтэнд тїїний дугаар, угсралтын огноо байна. Зїїлт нь хїрээлэх орчины їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийгдэх ёстой. Кабелийн байгууламжинд тавигдах кабелийн зїїлтийг уртын дагуу 50 м дутамд хийж єгвєл зохино. 2.3.9. Кабелийн шугамын даялал (трасс)-ын дагуу барилгагїй зэлїїд газарт мэдээлэх тэмдэг тавьж єгвєл зохино. Даялал нь тариалангийн талбай, эзэмшил газраар тавигдсан бол 500 м бїрт, мєн чиглэлээ єєрчлєх хэсэгт нь мэдээлэх тэмдэг хийж єгєх ёстой. Мэдээлэх тэмдэгт кабель шугамын хамгаалалтын бїсийн єргєн, кабель шугам эзэмшигчийн телефоны дугаарыг бичнэ. Кабель тавих аргыг сонгох 2.3.10. 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг тавих аргыг сонгохдоо дараах зєвлємжийг удирдлага болговол зохино. Їїнд: 1. Кабелийн газарт сунгахдаа нэг шуудуунд зургаагаас илїї хїчний кабель булахыг хориглоно. Олон тооны кабелийг бїлгїїдийн хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїйгээр тусгай шуудуунд буюу кабелийн суваг, хонгил, эстакад ба галерейд тавихынг зєвлєж байна. 2. Хонгил, эстакад, галлерейн нэг чиглэлд тавигдах хїчий кабелийн тоо нь 20-оос их байна. 3.Тємєрзам ба гарцтай огтлолцох хэсэг, шингэн металл асгаж болозошгїй хэсэг, трассын маш давчуу нєхцєлд кабелийг блоконд сунгана. 4. Хотын дэвсгэр нутагт кабель тавих аргыг сонгохдоо анхны хєрєнгє оруулалтын ба ашиглалт-засварын зардлыг тооцож, ашиглахад хялбар, хэмнэлттэй байдлыг харгалзвал зохино. 2.3.11. Цахилгаан станцын дэвсгэр, эзэмшил газарт хїчний кабель тавихдаа кабелийн хонгил, хайрцаг, суваг, эстакад ба галерей ашиглана. Хїчний кабелийг зєвхєн алслагдсан туслах аж ахуйн (тїлшний агуулах, засварын газар)- руу 6-аас илїїгїй тоогоор шуудуунд тавьж болно. Станцын нийт чадал нь 25 МВт-аас илїїгїй бол эзэмшил дэвсгэр газарт нь кабелийг шуудуунд тавихыг зєвшєєрнє. Їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутагт кабель шугамыг газар (шуудуу)-т, хонгилд, блокод, сувагт, эстакад, галлерейд, байшингийн ханаар тавьж болно. Дэд станц, хуваарилах байгууламжийн дэвсгэрт кабель шугамыг хонгилд, хайрцагт, сувагт, хоолойд, газарт (шуудуу)-т, газар дээрх тємєр бетон тавиурт, эстакадад, галлерейд тавьж болно. Хот, аймгийн тєв, хот маягийн сууринд дангаар нь тавих кабель шугамыг гудамжны зорчидаггїй хэсэг, хашааны дагуух газраар ба таримал зїлэг (газон) маягийн техникийн зурвасын газар (шуудуу)-т тавиж болно. Газар доорх инженерийн суваг, сїлжээ ихтэй гудамж, талбайд 10 ба тїїнээс дээш тооны кабелийг тавихдаа кабелийн коллектор (цуглуур)-т буюу хонгилд татахыг зєвлєж байна. Сайжруулсан хучлагатай, тээврийн хєдєлгєєн ихтэй гудамж, талбайн огтлолцолд тавигдах кабель шугамыг блок буюу хоолойд хийж сунгах нь зїйтэй. 2.3.12. Олон жилийн байгалийн мєнх цэвдэгтэй бїс нутагт кабель шугамыг байгуулахдаа цэвдэгшийн байдал, хєрсний овойлт хєлдєлтийн хагарал, гулсалт зэрэг физик їзэгдлийг тусгах нь зїйтэй. Орон нутгийн байдлаас хамааруулан кабелийг хєрсний їйл ажиллагаатай давхаргын доорх, хуурай нятлагтай (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн) хєрсєнд, эсвэл бїдїїн хайрга зєєж асгасан зохиомол хєрстэй газар (шуудуу)-т буюу газар дээгїїр тавьсан тавиур, гїїрэнд байрлуулж болно.


105

БД 43-101-03 Кабелийг дулаацуулгын дамжуулах хоолой, усны хоолой, сувагжуулалтай хамт байрлуулахдаа тусгай байгууламж болох коллектор ашиглах нь зїйтэй. Олон жилийн байгалийн мєнхийн цэвдэгтэй бїс нутагт кабелийг тавихдаа дараах нєхцєлийг тооцож тавина. Їїнд:

1. Кабель шугамыг шуудуунд байрлуулах хамгийн тохиромжтой нь хуурай-нягтлаг (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн)-тай хєрс; 2. Тохиромжгїй овойдог ба суудаг хєрс; Хєрсєнд шууд дєрвєєс илїїгїй тооны кабель тавихыг зєвшєєрнє. Мєнхийн цэвдэгтэй хєрс, байгаль цаг уурын хїнд нєхцєлд газарт тавьсан хоолойд кабель сївлэхийг хориглоно. Єєр кабелийн шугам, зам, газрын доорхи кабелийн сїлжээтэй огтлолцсон хэсэгт тємєр-бетон хавтангаар хамгаалалт хийвэл зохино. Кабелийг байшин, барилгын ойрхон тавихыг хориглоно. Шуудуунаас кабелийг байшинд оруулахдаа салхилуулга бїхий доод давхар (подвол) байхгїй нєхцєлд тївшиний тэглэх тэмдэгээс дээш гаргаж хийх ёстой. Кабелийн сувгийг газарт ухаж буюу ухахгїйгээр хийхдээ ус нэвтрэхгїй тємєр-бетон хавтан тавьж, гаднаас нь найдвартай ус-тусгаарлах материалаар хучиж єгвєл зохино. Кабелийг сувагт тавихдаа хєрсний їйл ажиллагаатай давхрага нь овойдоггїй ба налуу нь 0.2 % -аас ихгїй тэгш гадаргууд, хєрсний ус урсах бололцоотой газарт налуу байрлуулна. Энэ нєхцєлд сувгийн доор болон тїїний ойролцоо 0.5 м-ээс ихгїй хуурай хєрс дэвсэж єгєх ёстой. Барилгын доторх кабелийн шугамыг шууд барилгын хийц (ил ба хайрцаг буюу хоолойд)-эд, шалан дээр тавигдах сувагт, блокод, хонгилд, хоолойд ба хучилтанд, тїїнчлэн машины суурь, цооног, худаг, кабелийн давхар, давхар шал зэрэгт байрлуулах нь зїйтэй. Кабелийг сонгох 2.3.13. Хїрээлэх орчны байдал, янз бїрийн хєрсєєр єнгєрєх шугамын трасс, даялалын дагуу кабелийг тавихдаа хамгийн хїнд нєхцєлєєр нь тооцож кабелийн бїтээц, огтлолын сонголт хийвэл зохино. Хэрэв хєнгєн нєхцлєєр авахад хїрвэл тухайн хэсгийн урт нь кабелийн барабан дахь уртаас хэтрэхгїй байх ёстой. Трассанд тавигдах янз бїрийн хєргєлттэй кабель шугамын огтлолыг тїїний урт нь 10 м-ээс илїї їргэлжлэх бол хамгийн муу хєргєлттэй хэсгийн трассын хэсгийн огтлолоор авбал зохино. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамд янз бїрийн огтлолтой кабель сонгож болох боловч хамгийн богино хэсэгийн урт нь 20 м-ээс багагїй байх, 3-аас илїїгїй єєр огтлолтой кабель хэрэглэхийг (2.3.23-ыг їзэх) зєвшєєрнє. 2.3.14. Газар ба усанд тавигдах кабель шугаманд ихэвчлэн хуягласан кабель хэрэглэх ёстой. Ийм тєрлийн кабелийн металл бїрхїїлийг химийн їйлчлэлээс хамгаалахын тулд гадна талын бїрээс хийж єгнє. Гадна талын бїрээс бїхий бусад тєрлийн бїтээцтэй (хуяглагдаагїй) кабель нь бїх тєрлийн хєрсєнд болон болоок ба хоолойд тавигдах бол механик їйлчлэлд, ашиглалтзасварын їед бол халууны ба механик їйлчлэлтэй харьцуулахад тэсвэрлэхээр байх ёстой. Ашиглалтанд байгаа їйлдвэрийн байр, кабелийн байгууламжинд механик гэмтлийн аюулгїй бол хуяглагдаагїй кабель; харин механик гэмтэл гарч болохоор бол хуягласан кабель буюу механик гэмтэлээс хамгаалсан хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн байгууламжнаас гадна талд 2 м-ээс багагїй, хїрэлцэхээргїй єндєрт бол хуяглаагїй кабель; тїїнээс дооших єндєрт хуяглаагїй кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалж (хайрцаг, єнцєг тємєр, хоолой г.м.) єгсєн тохиолдолд ашиглаж болно. Холимог газар, тухайлбал, їйлдвэрийн байр ба кабелийн байгууламж хольж тавигдах нєхцєлд газарт тавигдах їеийн нєхцєлєєр сонгогдох тэр маркийн кабель (шатамхай, гаднах хамгаалалтын бїрээсгїй)-ийг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн байгууламж, їйлдвэрийн байранд кабель шугамыг тавих нєхцєлд хуягласан кабель нь гадрагын хуяггїй байх ба харин хуяглаагїй кабель нь дээгїїрээ шатамхай материалаар хийсэн хамгаалах металл бїрээстэй байвал зохино. Кабелийг ил тавих нєхцєлд шатамхай полиэтилен тусгаарлагчтай хїчний ба хяналтын кабель хэрэглэхийг хориглоно. Кабелийг тавихдаа тїїний металл гадаргуу ба тємєрлєг бїрхїїлийг шатдаггїй материалаар хийж, зэврэлээс хамгаалж єгєх ёстой. Хортой орчин бїхий байранд кабель тавихдаа тухайн орчины їйлчлэлийг тэсвэрлэх зориулалтын кабелийг сонговол зохино. 2.3.15. Цахилгаан станц, дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн 2.3.27-д заасан кабель шугаманд шатадггїй (їл шатах) бїрээсээр хамгаалсан ган туузаар хуягласан кабелийг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Цахилгаан станцад шатамхай полиэтилен тусгаарлагатай кабель ашиглахыг хориглоно.


106

БД 43-101-03 Кабель блок ба хоолойд тавигдах кабель шугамын хувьд хїчитгэсэн тугалган бїрээстэй, хуяглаагїй кабель хэрэглэх ёстой. Кабелийн блок, хоолойн хэсэг болон тїїний 50 м хїртлэх урттай салбарт, кабелийн нэхмэл бїрээсгїй, тугалган ба хєнгєн цагаан бїрээстэй хуягласан кабель тавихыг зєвшєєрнє. Хоолойд сївлэх кабель шугаманд пластмасс ба резин бїрээстэй кабель сонгохыг зєвлєж байна. 2.3.16. Кабелийн бїрээсэнд хортойгоор їйлчлэх бодис агуулсан (хужир, давс, намаг, барилгын материалын хаягдал шааргаар дїїрсэн г.м.) хєрсєнд, тїїнчлэн цахилгаан зэврэл явагдах аюултай бїсэд хамгаалалтын хїчитгэсэн Бл, Б 2л бїрээстэй, тугалган бїрхїїлтэй, эсвэл хамгаалалтын онцгой хїчитгэсэн Бв Бп (туушдаа чийгэнд тэсвэртэй пластмасс гуурс бїхий) маягийн бїрээстэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель сонгож хэрэглэх ёстой. Нїїлттэй хєрсєнд ороомол утсан хуягтай кабелийг тавих буюу хєрсний шилжилтийн їед кабельд їйлчлэх хїчийг арилгах (хєрсєнд зэрэгцїїлэн олон тулга, шон шааж бэхлэх) арга хэмжээ авах ёстой. Кабель шугамыг гол, горхи, тэдгээрийн садрага, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа хєрсєнд сонгосон кабелийг тэр чигээр нь хэрэглэж болно (2.3.99-ийг їзэх). Тємєр замын гїїр болон бусад тээврийн хэрэгсэлийн хєдєлгєєн ихтэй гїїрэнд хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй хуягласан кабель тавих нь зїйтэй. Хєдєлгєєнтэй машин, механизмын тэжээлд резин буюу олон удаагийн нугаралыг даах ижил тєстэй сайжруулсан тусгаарлага бїхий кабель сонгож (1.7.50-ийг їзэх) хэрэглэх нь зїйтэй. 2.3.17. Усан доогуур кабель шугамыг тавихдаа бєєрєнхий утсан хуягтай кабель сонгож, аль болохоор барилгын стандарт урттай нэг кабель хэрэглэх ёстой. Энэ зорилгоор нэг судалтай кабель ашиглаж болно. Хїчтэй урсгалтай гол, нуурын эрэг хавиар, мєн 40-60 м-ийн гїнд тавигдах бол давхарласан металл хуягтай кабель сонгож авбал зохино. Их биш устай, єргєн нь 100 м-ээс ихгїй, ёроол, ай сав нь тогтворжилт сайтай голд туузан хуягтай кабель хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Бусад тєрлийн резин тусгаарлагатай, поливинилхлор бїрээстэй болон усны нэвчлэгийн тусгай хамгаалалтгїй, хєнгєн цагаан бїрээстэй кабель хэрэглэхийг хориглоно. 2.3.18. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь даялалын дагуух тївшиний ялгаатай трассын босоо, налуу хэсэгт тавигдах бол тосны зууралдац сайтай, урсдаггїй нэвчмэл масс бїхий муу нэвчмэл (нэвчдэггїй) цаасан тусгаарлагатай, эсвэл резин буюу пластмасс тусгаарлагатай кабель хэрэглэх ёстой. Дээрх нєхцєлийн дагуу зууралдац сайтай тос-нэвчмэл кабельд трассын дагуу байрлах зєвхєн тогтоолгын муфт хэрэглэх нь зохистой. 2.3.19. Дєрвєн утастай сїлжээнд дєрвєн судалтай кабель хэрэглэх ёстой. Нойлын судлыг тавихдаа фазын утаснаас тусгайд нь тавьж болохгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, хєнгєн цагаан бїрээстэй, гурван судалтай, хїчний кабелийн бїрээсийг гїн газардуулсан саармагтай, хувьсах гїйдлийн дєрвєн утастай (гэрэлтїїлгийн, хїчний, холимог) системийн нойлын утасны оронд ашиглаж болно. Гагцхїї тэсрэх аюултай орчинд ба тоноглолын ашиглалтын хэвийн нєхцєлд фазын утсаар гїйх їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн 75-аас дээш хувь нь нойлын утсаар нь гїйж байвал дээрх системийг ашиглахыг хориглоно. Гурван судалтай хїчний кабелийн тугалган бїрээсийг энэ зорилгоор зєвхєн єргєтгєж байгаа 220/127 ба 380/220 В-ийн хотын шугам сїлжээнд ашиглахыг зєвшєєрнє. 2.3.20. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугаманд гурван судалтай кабельтай харьцуулахад тодорхой хэмжээний зэс буюу хєнгєн цагаан хэмнэхээр байвал, эсвэл шаардлагатай барилгын стандарт урттай кабель байхгїй бол нэг судалтай кабель хэрэглэж болно. Энэхїї кабелийн огтлолыг сонгохдоо тэдгээрийн бїрхїїлд їїсэх гїйдлийн нэмэгдэл халалтыг тооцож авбал зохино. 2.3.21. 110, 220 кВ-ын тос дїїрэгмэл кабель шугамын кабелийн маяг ба бїтээцийг тусгай зураг тєслєєр сонгож, ашиглалтыг нийлїїлэгчийн заавар, дїрмээр зохицуулна. Тос дїїргэмэл кабель шугамын сэлбэх байгууламж ба даралтын дохиоллын системийг тухайн їйлдвэрийн дагалдах дїрмийн холбогдох заалтаар зохицуулна. Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ 2.3.22. Хїчний кабелийг холбох ба їзїїрлэхдээ тэдгээрийн хїрээлэх орчин, ажиллагааны байдалтай уялдуулан холболтын муфтын маяг, бїтээцийг хэрэглэнэ. Кабель шугамын холболт ба їзїїрлэгээ нь кабельд чийг болон орчны хортой їйлчилгээтэй бодис їл нэвтэрхээр хийгдэхээс гадна, дїрмийн дагуу холболт ба тєгсгєвч нь туршилтын хїчдэлээр шалгахад дааж байх ёстой. 35


107

БД 43-101-03 кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугамын кабелийн тєгсгєлийн болон залгалтын муфтийн хувьд тогтоогдсон журмаар батлагдсан мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичигийг удирдлага болгоно. Хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай буюу урсацгїй масс бїхий тос-нэвчмэл кабелийн шугамд холболтыг хийхдээ хэрэв хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн тавилтын тївшин нь урсацгїй масс бїхий нэвчмэл кабелийн тївшинээс дээр байвал тогтоолго (бэхлэлт)-ын шилжїїлэх муфт ашиглаж болно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабель шугам нь резин хоолойд тавигдах резин тусгаарлагатай уян кабелиар хийгдсэн бол кабелийг чийг даах лакаар бїрсэн халуун наалтуулгын аргаар холболт, ороолт хийж єгєх ёстой. 2.3.23. Шинээр байгуулж байгаа кабель шугамын хувьд 1 км дутам холбох муфтийн тоо нь доор єгєгдсєнєєс илїїгїй байх ёстой. Тухайлбал, · 1-10 кВ хїчдэлтэй, 3х95 мм2 хїртэл огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд– 4 ширхэг, · 1-10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3х120-3х240 мм2 огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд –5 ширхэг, · 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй, гурван фазын кабелийн хувьд – 6 ширхэг, · нэг судалт кабелийн хувьд – 2 ширхэгийг тус тус хийж єгнє. 110, 220 кВ-ын кабель шугаманд холболтын муфтийн тоог зураг тєслєєр шийдвэл зохино. Кабелийн маш бага хэмжээний тайрдасыг кабель сунгах байгууламжинд ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. Газардуулга 2.3.24. Металл бїрхїїлтэй ба хуягтай кабель, тїїнчлэн кабелийг тавихад зориулагдах тєрєл бїрийн бїтээцийг энэхїї дїрмийн 1.6 бїлэгт заасан шаардлагыг мєрдлєг болгон газардуулах ба нойлтуулна. 2.3.25. Металл бїрхїїлтэй хїчний кабелийн бїрээс ба хуягийг газардуулах ба нойлтуулахдаа зєєлєн зэс утсаар хооронд нь болон муфт (тєгсгєлийн ба холболтын г.м.)-ийн их биетэй нь холбож єгнє. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабельд бїрээс ба хуягийг нь газардуулахдаа тусгай дамжуулах утсаар гїйцэтгэх ёстой. Кабелийн бїрхїїлийн цахилгаан дамжуулацаас илїї сайн дамжуулацтай газардуулгын ба нойлтуулгын утас хэрэглэх їед энэ нь шаардлагагїй боловч ямарч тохиолдолд огтлол нь 6 мм2- аас багагїй байх ёстой. Хяналтын кабелийн газардуулгын утасны огтлолыг 1.6.37, 1.6.38-ийн шаардлагын дагуу сонгоно. Хэрэв тулгуурын бїтээцэд гадны зориулалтай тєгсгєлийн муфт, цахилуур (разрядник)-ын бїрдэл тавигдсан байвал хуяг, металл бїрээс, муфтийг хамтатган цахилуурын газардуулах байгууламжинд шууд холбож єгєх ёстой. Энэ тохиолдолд зєвхєн кабелийн металл бїрээсийг газардуулга болгон ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. Кабелийн гїїрэн байгууламж ба галерей нь “Барилга, байгууламжийн аянга хамгаалалтын тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар, СН-305-87”-ыг баримтлан аянга зайлуулагчаар тоноглогдох ёстой. 2.3.26. Кабелийн шугамнаас агаарын шугаманд шилжих нєхцєлд агаарын шугамны тулгуурт газардуулах байгууламж байхгїй бол кабелийн муфтийг газардуулахдаа хэрэв муфт нь кабель шугамны нєгєє тєгсгєлд газардуулах байгууламжтай холбогдсон буюу кабелийн бїрээсний газардуулгын эсэргїїцэл нь энэхїї дїрмийн 1.6-ийн заалттай тохирч байвал кабелийн металл бїрхїїлтэй холбож єгєхийг зєвшєєрнє. Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд тавих тусгай шаардлага 2.3.27. Доор дурьдах 2.3.28-2.3.32 шаардлага нь 25 МВт, тїїнээс илїї чадалтай дулаан ба усан цахилгаан станц, 220, 500 кВ-ын хїчдэлтэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєє, тїїнчлэн цахилгаан эрчим хїчний системд чухал ач холбогдолтой дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд хамааралтай (2.3.54 їзэх) болно. 2.3.28. Цахилгаан станц, дэд єртєєний цахилгаан холболтын гол бїдїївч, дотоод хэрэгцээний схем болон станц, дэд єртєєний тоноглолын бїрдэл ба кабелийн аж ахуйн удирдлагын ба їйлчилгээний гїйдлйин схем зэргийг кабелийн аж ахуй, тїїний гадна гал гарахад станцын нэгээс илїїгїй агрегат, блокийн ажиллагаа алдагдахааргїй байх; дэд єртєє, хуваарилах


108

БД 43-101-03 байгууламж нь нэгэн зэрэг харилцан нєєцлєгдєх холболт нь алдагдахгїй байх, тїїнчлэн гал унтраах, илрїїлэх системийг ажлаас гаргахгїй байх боломжтой хийгдвэл зохино. Цахилгаан станцын їндсэн кабелийн багц (урсгал) нь технологийн тоног, тєхєєрємжєєс тусдаа, кабельд гадны хїмїїс хїрэх боломжгїй байхаар кабелийн байгууламж (давхар, хонгил, уурхай г.м.)-ийг хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан станц дахь кабелийн багцыг тавих даялал (трасс)ыг сонгохдоо дараах нєхцєлийг тооцож авах ёстой. Їїнд: • технологийн тоноглолын халсан гадаргуугаас хамааран кабель хэт халахгїй байх, • тоосон системийн хамгаалах тєхєєрємжєєр тоос (шатах, тэсрэх)-ыг гадагш нь хаях (їлээлгэх) їед кабель гэмтэхээргїй байх, • дамжин нэвтрэх (єнгєрєх) зориулалтын кабель шугам нь шингэн-їнс зайлуулах технологийн хонгил, хими-ус цэвэрлэгээний байр, тїїнчлэн химийн хортой шингэн бїхий дамжуулах хоолой байрлах байранд тавигдахгїй байх. 2.3.29. Харилцан нєєцлєгдєх кабелийн чухал, онцгой шугам (хїчний, шуурхай гїйдлийн, холбооны хэрэгслийн, удирдлагын, дохиоллын, гал унтраах системийн)-ууд галын аюул гарахад нэгэн дор гэмтэхээргїй тавигдвал зохино. Кабелийн аж ахуйн хэсэгт аваари болох, улмаар тэр нь єргєжєхєєр заналхийлж байвал кабелийн багцын нэг нь нєгєєгєєсєє тусгаарлагдан бїлэг (групп) болон хуваагдахаар хийгдэх ёстой. Бїлгийн хуваарилалтыг тухайн байранд тавигдах нєхцєлєєс хамааруулан ангилна. 2.3.30. Эрчим хїчний нэг блокийн хувьд кабелийн байгууламжийн галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагийн хязгаарт байвал зохино. Энэ нєхцєлд технологийн тоноглол галын эх їїсвэр (тостой сав, тосны станц г.м.) болж байвал галд нэрвэгдсэн тоноглолын шатсан кабелиас бусад кабельд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй байх хаалт, хашлагыг хийж єгвєл зохино. Цахилгаан станцын нэг блокийн хувьд технологийн тоноглол засварын їйлдвэрлэлийн механик гэмтэл ба тоос буух, оч хаялт, галаас бїрэн хамгаалсан, улмаар кабелийн хэвийн халуун баригдах, їйлчилгээ хийх боломжтой нєхцєлд кабелийг тусгай кабелийн байгууламжгїйгээр (гадна) тавьж болно. Кабельд їзлэг хийх, хїрэлцэх боломжийг хангах байх їїднээс 5 м буюу тїїнээс дээш єндєрт байрлуулах бол тусгай mавцан, оролт гаргаж єгвєл зохино. Дан ба (20 хїртэл) цєєхєн бїлэг (групп) кабельд ашиглалтын тавцан хийх шаардлагагїй ба энэ нєхцєлд ашиглалтын їед кабелийг хурдан засварлах, солих нєхцєлєєр хангаж єгєх ёстой. 2.3.31. Цахилгаан станцын тєрєл бїрийн блок, самбар (щит)-ын кабель тавигдах кабелийн давхар, хонгил; удирдлагын нэгдмэл щитийн доорх кабелийн давхар ба хонгилыг оролцуулан кабель єнгєрєх байранд блокоор ба бусад байрнаас тусгаарлах галын тэсвэрлэгц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдагїй материалаар хийсэн хамар ба хучилттай кабелийн давхар, хонгил, уурхай, хайрцаг, сувагт хувааж єгнє. Шаардлагатай їед кабель шугамыг солих, кабелийг нэмж тавих їїднээс кабель нэвтрэн гарч байгаа хана нь шатдаггїй, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай материалиар хийгдэх ба хялбар цємрєх шинжтэй байвал зохино. Дулааны цахилгаан станцын кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 50 м бїрт аваарын гарц (хаалга) хийж єгнє. Цахилгаан станцын кабелийн аж ахуй нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай, шатдаггїй материалаар хийсэн хамараар сїлжээний кабелийн хонгил, коллектор (цуглуурга)-оос тусгаарлагдаж байвал зохино. 2.3.32. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр ба ил хуваарилах байгууламж (ИХБ)-ийн хамгаалалт-удирдлагын щитний байрны кабелийн оруулгын хэсэгт галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай материалаар хамар хийж єгнє. Кабелийн цооног (худаг)-ийг кабелийн хонгил, давхар, бусад байгууламжнаас тусгаарлан галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийсэн хамар хийж єгєх ба дээр, доороосоо тагтай байх ёстой. Тагаараа нэвтрэлттэй тууш цооногийг 20 м-ээс доошгїй зай бїрт галын тэсвэрлэц нь 0.75 цагаас багагїй шатдаггїй материалаар хийсэн хамраар тасалж тусгаарлах ёстой. Нэвтрэлтийн кабелийн худаг нь орох хаалгатай, шат ба тусгай тахир торгоцоор тоноглогдсон орж, гарах гишгїїртэй байвал зохино. Кабель шугамыг газарт тавих 2.3.33. Кабель шугамыг шууд газарт тавихдаа тусгай шуудуунд чулуугїй, барилгын хог, шааргагїй нунтаг хєрс дэвсэж, дээр нь кабелиа тавих ба дээрээсээ нь зєєлєн хєрсєєр хучилт хийж єгєх ёстой. Кабелийг бїх уртын нь туршид механик гэмтлээс хамгаалж 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй бол 50 мм-ээс багагїй зузаантай тємєр бетон хавтангаар; 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол ердийн тоосго буюу хавтангаар кабелийн трассын чигт хєндлєнгєєр нь тавьж, нэг їеээр хучиж


109

БД 43-101-03 хамгаална. Мєн 250 мм-ээс бага фрезийн єргєнтэй газар-шорооны механизмаар ухсан нїхэн шуудуу, тїїнчлэн кабель шугамын трассын дагуу нэг кабелийг ердийн шавар тоосго, хавтангаар хучиж хамгаалалт хийж болно. Силикат (цагаан тоосго), цул биш хєндий, нїхтэй шавар тоосго хэрэглэхийг хориглоно. Хотын кабель шугамаас єєр зориулалттай, орон нутагт тавигдах 20 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй, 1-1,2 м-ийн гїнд тавигдах кабелийг механик гэмтлээс хамгаалахгїй байж болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг механик гэмтэл гарч болох магадлалтай (байнга ухагдаж байдаг) хэсэгт дээрхийн адил хамгаалалт хийвэл зохино. Тухайлбал, гудамжны асфальтан хучлагатай хэсэг нь ухах магадлал ховортой хэсэгт хамаарагдана. Нэгдїгээр зэрэглэлийн хэрэгчдийг тэжээж байгаа 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй шугамаас бусад 20 кВ хїртлэх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд 2-оос доошгїй шуудуунд ердийн тоосгоны оронд техникийн шаардлагыг хангасан дохиоллын пластмассан тууз тавьж булах ёстой. Дохиоллын пластмассан тууз (цаашид дохиоллын тууз гэх)-ыг кабель шугам инженерийн сїлжээтэй огтлолцож байгаа хэсэг, кабелийн холболтын муфтээс инженерийн сїлжээ ба муфтийн огтлолцолоос тал талруугаа 2 м зайнд, мєн тїїнчлэн хуваарилах байгууламж ба дэд єртєєний оролтын шугамтай 5 м-ийн радиуст огтлолцож байвал хийхийг зєвшєєрєхгїй байж болно. Дохиоллын тууз нь шуудуунд байгаа кабелийн гадна талын бїрхїїлээс 250 мм-ийн зайнд тавигдана. Хонгилд 1 кабель байвал дохиоллын туузыг кабелийн тэнхлэгийн дагуу, хэрэв олон тооны кабель байвал захын кабелиас дохиоллын туузыг 50 мм-ээс багагїйгээр илїї гаргаж тавих нь зїйтэй. Шуудууны єргєн нь 1 туузны єргєнєєс их байвал холимог туузыг 50 мм-ээс багагїй єргєнтэйгээр солбицуулж тавих ёстой. Кабелийн дэвсгэр (дэр) бїхий шуудуунд дохиоллын туузыг хэрэглэхдээ кабелийг зєєлєн шорооны анхны їеээр булаад туузаа тавьж бїх уртын нь турш шороогоор булахдаа цахилгаан угсралтын ба цахилгаан сїлжээ эзэмшигчийн тєлєєлєгчийг байлцуулна. 2.3.34. Кабель шугамыг тавих гїн нь хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамыг -0,7 м; 35 кВ хїчдэлтэй бол -1 м; гудамж ба талбайг огтлон гарах бол хїчдэлээс хамааралгїйгээр 1 м-ээс багагїй байх ёстой. 110-220 кВ-ын тос дїїргэмэл кабелийн шугамыг хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 1.5 м-ээс багагїй гїнд тавина. Хэрэв барилгын оруулгын шугамын урт нь 5 м-ээс хэтрэхгїй, газрын доорхи байгууламжтай огтлолцох, механик гэмтлээс хамгаалах нєхцєл (хоолойд сївлэх)-єєр хийгдсэн бол кабелийг тавих гїнийг 0,5 м хїртэл багасгаж болно. Хагалсан газраар 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй кабелийг тавихдаа 1 мээс багагїй гїнд тавих ба энэ тохиолдолд трассын дээгїїрх хамгаалалтын зурваст тариалалт хийхийг зєвшєєрнє. 2.3.35. Шууд газарт тавигдах кабелиас байшин, байгууламжийн довжоо, суурь хїртлэх зай нь 0,6 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин барилга байгууламжийн суурины доогуур, барилгын ул хєрсєнд кабель тавихыг зєвшєєрєхгїй. Орон сууц, олон нийтийн барилгын техникийн подвалд болон газрын доорх давхарт дамжин єнгєрєх кабелийг тавихдаа БНбД-ийн шаардлагыг хангавал зохино. Зэрэгцїїлэн тавих кабель шугамын кабелийн хоорондох хэвтээ зай нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Тухайлбал,

• 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелиудийн хооронд, хїчний ба хяналтын кабелийн хооронд 100 мм, • 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй кабелиудийн хооронд ба бусад кабелийн хооронд 250 мм, • янз бїрийн байгууллагын эзэмшилд байгаа кабелиудийн хооронд, хїчний ба холбооны кабелийн хооронд 500 мм байх ёстой Ашиглаж байгаа байгууллагын тухайн байрны нєхцєлтэй уялдуулан сїїлийн 2 заалтыг 100 мм хїртэл багасгах ба аль нэг кабельд (хоолой, шатдаггїй материалаар хийсэн хамрыг байрлуулах) богино залгалт їїсэхэд гарах гэмтэлээс хамгаалах боломжтой бол 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабель ба єндєр їелзлийн нягтруулсан систем бїхий телефон холбооноос бусад холбооны кабелийн хоорондох зайг 250 мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Хяналтын кабелийн хоорондох зайг нормчлохгїй. 2.3.36. Кабель шугамыг ургамал, модтой газар тавихдаа кабелиас модны иш хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй байхаар бодолцож тавина. Ногоон тарьмал зїлэгийн хэмжээг ихэсгэх, бусад шалтгаанаар кабелийг хоолойд сївлэх, доогуур нь ухах замаар энэ зайг багасгах талаар тохиролцож болно. Харин бут бїхий ногоон бїсэд кабель тавих шаардлагатай бол тэр хїртлэх зайг 0,75 м хїртэл багасгаж болно.


110

БД 43-101-03 2.3.37. Кабелийн тавилтын зэрэгцээ байрлалд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугам ба тос дїїргэмэл кабель шугамаас дамжуулах хоолой ба усны хоолой, инженерийн сувагжуулалт, дренаж (юїлїїр) хїртэл 1 м-ээс багагїй, нам (0.0049 МПа), дунд (0.294 МПа), єндєр (0.2940.588 МПа) даралтын хий дамжуулах хоолой хїртэл 1 м-ээс багагїй, єндєр даралтын (0.588 их, 1.176 МПа) хоолой хїртэл 2 м-ээс багагїй, дулаан дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 2.3.38-ийн заалтаар тус тус авах ёстой. Зай муутай, давчуу байранд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд кабелийн тусгай хамгаалалтгїйгээр дээрх зайг багасгаж халуун ус (шингэн) ба хий бїхий дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 0,5 м; кабелийг хоолойд сївлэсэн бол 0,25 м хїртэл ойртуулах арга хэмжээ авахыг зєвшєєрнє. 2.3.38. Кабель шугамыг дулаан дамжуулах хоолойтой зэрэгцїїлэн тавихдаа кабель ба хоолойн сувгийн хана хоёрын хоорондох зай нь 2 м-ээс багагїй байх буюу дамжуулах хоолой нь бїх хэсгийнхээ дагуу ойртон тавигдахаар бол дулаан дамжуулах хоолойн нэмэгдэл халаалт нь жилийн аль ч улиралд 10 кВ хїчдэлтэй шугаманд +10°С-ээс, 20-220 кВ-ын шугаманд +5°С-ээс хэтэрхгїй байхаар дулаалгын тусгаарлага хийж єгвєл зохино. 2.3.39. Кабель шугам нь тємєр замтай зэрэгцэн тавигдахаар бол кабель нь дїрмийн дагуу замын эзэмшлийн бїсээс гадна тавигдах ёстой. Кабелийг тємєр замын эзэмшлийн бїсэд зайлшгїй тавих шаардлагатай бол Тємєр замын удирдах газар (ТЗУГ)-аас зєвшєєрєл авах ба энэ тохиолдолд кабелиас тємєр замын тэнхлэг хїртлэх зай нь 3.25 м-ээс багагїй, цахилгаанжсан тємєр замын хувьд 10,75 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино. 2.3.40. Кабель шугамыг автомашины гол ба салбар (I,II зэрэглэлийн) замтай зэрэгцїїлж тавихдаа (2.5.98-г їзэх) кабелийг замын хоёр талын суваг буюу шуудууны хормойн гадна ирмэгнээс 1 м-ээс багагїй зайнд буюу эмжээрийн чулуунаас 1.5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Энэ зайг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд Автозамын холбогдох байгууллагатай зєвшилцсєний їндсэн дээр багасгаж болно. 2.3.41. Кабель шугамыг 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-тай зэрэгцїїлэн тавихдаа тухайн кабелийг шугамын захын утас єнгєрч байгаа босоо хавтгайгаас 10 м-ээс багагїй зайнд гадагш нь гаргаж байрлуулах ёстой. Кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын газардуулга ба газардуулах хэсэг хїртэлх зай нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугаманд 5 м-ээс багагїй, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд 10 м-ээс багагїй байвал зохино. Гарцаагїй давчуу нєхцєлд кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын газар доорх хэсэг ба газардуур бїхий тусгай тулгуур хїртлэх зайг 2 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд кабелиас агаарын шугамын дамжуулах утас єнгєрч байгаа босоо хавтгай хїртлэх зайг нормчлохгїй. Кабель шугамаас 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба харин кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэсэн бол 0,5 м зайнд байрлуулж болно. Цахилгаан станц, дэд єртєєний дэвсгэр нутагт давчуу нєхцєлд кабель шугамыг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын ба гїйдэл дамжуулах уян шинийн тулгуурын газардуулга нь дэд єртєєний газардуулгын хїрээнд холбогдсон бол АШ-ын тулгуурын газар доорх хэсгээс 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулж болно. 2.3.42. Кабель шугам нь єєр кабель шугамтай огтлолцох бол тэдгээр нь 0,5 м-аас багагїй зузаантай хєрсєєр тусгаарлагдах ба давчуу нєхцєлд 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийн хувьд 0,15 м болгон багасгаж болно. Энэ тохиолдолд кабелийг тусгаарлахдаа бїх огтлолцлын хэсэгт нь 1 мээр нэмэгдїїлж, тал бїрт нь бетонон, тїїнтэй ижил батшилтай бусад материал бїхий хавтан ба хоолой хийж єгєх ба холбооны кабель нь хїчний кабелийн дээр нь байрлах ёстой. Кабель шугам нь нефть, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зайг 0,5 м-ээс багагїй байхаар тогтооно. 2.3.43. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь дулаан дамжуулах хоолойтой оглолцох бол кабель ба дамжуулах шугамын хучилтын хоорондох зай нь 0,5 м; давчуу хїнд нєхцєлд 0,25 м-ээс багагїй байвал зохино. Энэ нєхцєлд дамжуулах шугамын оглолцлоос захын кабелийн хоёр талруу нь 2 м нэмсэн хэсэгт газрын температур нь зуны халуун улиралд +10°С-ээс илїїгїй, євлийн хїйтэн улиралд +15°С-ээс илїїгїй байхаар тохируулж, дамжуулах шугаманд дулааны тусгаарлага хийж єгнє. Ийм арга хэмжээ хэрэгжих боломжгїй бол кабелийг булах шуудууны гїнийг 0,7 м-ээс 0,5 м болгож тавих (2.3.34-ийг їзэх); их огтлолтой кабель (тавил) хэрэглэх; кабелийг дулаан дамжуулах шугамын доор хоолойд хийж єнгєрїїлэх, 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах аргаас аль нэгийг нь хэрэгжїїлж болох ба сїїлийн тохиолдолд кабелийг солихдоо газар шорооны ажил дахин хийхээргїй байхаар бодолцож, хоолой нэмж тавих нь зїйтэй.


111

БД 43-101-03 2.3.44. Кабель шугам нь тємєр ба авто замтай огтлолцох бол кабелийг хонгил, блок буюу замын эзэмшил газрын бїх єргєний дагуу хоолойнд тавьж, замын далангаас 1 м-ээс багагїй, ус зайлуулах сувгийн ёроолоос 0,5 м-ээс багагїй гїнд байрлуулах ёстой. Дээр заасан эзэмшлийн бус байхгїй бол кабелийг тавихдаа зєвхєн огтлолцсон хэсгээс замын далангийн хоёр тийш нь 2 м-ийг нэмсэн зайнд байрлуулж болно. Кабелийн шугамын трасс нь шинээр байгуулагдах цахилгаанжаагїй тємєр зам буюу автомашины замтай огтлолцох бол кабель шугамыг шилжїїлэн тавих шаардлагагїй. Огтлолын хэсэгт кабелийг солиход зориулсан нягт бєглєє бїхий хэд хэдэн бэлтгэл блок ба хоолой тусгаж єгєх нь зїйтэй. Кабель шугамнаас агаарын шугамд шилжих тохиолдолд далангийн ирмэг ба овоолсон шорооноос 3.5 м-ээс багагїй зайнд газрын гадрага дээр кабелийг гаргах ёстой. Кабель шугам нь автомашины зогсоол ба гараашд машин орох, гарах хэсэгт таарвал кабелийг заавал хоолойд сївэлж тавих ёстой. Ийм аргаар кабелийг горхи, сувгаар огтлон гарах нєхцєлд хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. 2.3.45. Кабел шугаманд кабелийн холболтын муфтийг тавихдаа муфтийн их бие ба хамгийн ойрхон кабелийн хоорондох зай нь 250 мм-ээс багагїй байна. Кабелийн муфтийг шугамын эргэж байгаа ба хэт налуу хэсэгт тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэрэв ийм хэсэгт муфт гарцаагїй тавих шаардлагатай бол кабелийн муфтийн доорх талбайг засч тэгшлэх ёстой. Холболтын муфтийг гэмтэх нєхцєлд дахин тавих угсралтын ажлыг тооцоолж кабелийн хоёр тєгсгєлд нєєц хэсэг авахыг зєвлєж байна. 2.3.46. Кабелийн шугамын трассын дагуу хэрмэл гїйдлийн (утечки) хэмжээ аюултай хэмжээнд хїрсэн байвал дараах арга хэмжээг авбал зохино. Тухайлбал, • хэрмэл гїйдлийн аюултай бїсийг тойруулж, кабель шугамын трассыг єєрчлєх, • трассыг єєрчлєх боломжгїй бол хэрмэл гїйдлийг аль болохоор багасгах арга хэмжээг тусгах, зэврэлд тэсвэртэй кабель сонгох, цахилгаан зэврэлээс кабелийг аль болохоор идэвхтэй хамгаалах арга хэмжээ авах г.м. Хэрмэл гїйдэл зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї гарсан аюултай хєрс бїхий бїсэд кабелийг тавихдаа катодын туйлшрал (цахилгаан дренаж, протектор, катодын хамгаалалт тавих)-ын аргыг хэрэглэж болно. Харин давстай ба хужиртай хєрсєнд кабелийн гадаад хэрмэл гїйдлээр ажиллах катодын хамгаалалт хэрэглэх нь тохиромжгїй. Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой, тємєр-бетон тавиурт байрлуулах 2.3.47. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалахын тулд хєрсєнд хийх химийн шинжилгээ, цахилгааны хэмжилтийн їр дїнгээр тодорхойлох шаардлагатай. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь газрын доорх холимог барилга байгууламжийн ажиллагаанд аюултай нєхцєл бїрдїїлэхээргїй байх ёстой. Зураг тєсєлд тусгагдсан зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь шинэ кабель шугамыг ашиглалтанд орохоос ємнє хийгдсэн байвал зохино. Хэрэв хэрмэл гїйдэлтэй газар кабель шугаманд хамгаалах хэрэгсэл байрлуулах ба дараагийн оновчтой аргыг сонгохын тулд аюултай бїсийн хязгаарыг тодорхойлох їїднээс зай ба байрыг тодорхойлох хяналтын пунктийг байрлуулж єгвєл зохино. Кабель шугаман дээрх потенциалын хяналтыг трансформаторын дэд єртєє ба хуваарилах пунктээс гарч байгаа кабелийн гаргалга дээр хийхийг зєвшєєрнє. 2.3.48. Кабелийн блок бэлтгэх, тїїнчлэн кабелийг хоолойд тавихдаа ган, ширмэн, асбоцементэн, бетон, керамик болон ижил тєрлийн материалаар хийсэн хоолой хэрэглэнэ. Блок ба хоолойн материалыг сонгохдоо хєрсний усны тївшин, тїїний хортой байдал, хэрмэл гїйдэл байгаа эсэхээс хамааруулан авч їзвэл зохино. Нам даралтын тос дїїргэмэл нэг фазын кабелийг тавихдаа зєвхєн соронзон биш материалтай асбоцемент буюу ижил тєрлийн хоолой хэрэглэх ба фаз тус бїрийг тусгай хоолойд сївлэх нь зїйтэй. Блоконд байх сувгийн зєвшєєрєгдєх тоо, тэдгээрийн хоорондох зай, хэмжээг энэхїї дїрмийн 1.3.8, 1.3.9 зїйлийг иш їндэс болгон авна. Кабелийн блок бїр нь сувгийн 15 % хїртэл буюу нэг сувгаас багагїй нєєцтэй байх ёстой. 2.3.49. Кабелийн блок ба хоолойг газарт суурилуулах гїн нь тухайн байрлалын нєхцєлєєр тодорхойлогдох боловч дээд талын кабель хїртлэх зайг 2.3.34-ын заалтанд єгєгдсєн зайнаас багагїйгээр авах ёстой. Кабелийн блок, хоолойг хаалттай дэвсгэр нутагт ба їйлдвэрийн байрны шаланд тавихдаа тїїний гїний хэмжээг нормчлохгїй.


112

БД 43-101-03 Кабелийн блок ба хоолойн худаг талруугаа хазайх хазайлт нь 0,2 %-оос багагїй байх ёстой. Кабелийн блок ба хоолойг шууд газарт байрлуулахдаа дїрмийн 2.3.35-ыг їндэслэн хоолойгїй кабелийн адилаар гїйцэтгэвэл зохино. 2.3.50. Блоконд тавьсан кабель шугамын чиглэл єєрчлєгдєх хэсэгт, кабелийн блокоос газарт шилжих хэсэгт кабелийг хялбар татах, сунгах, тїїнийг гаргах боломжийг хангасан кабелийн худгийг байгуулж єгвєл зохино. Ийм худгийг трассыг шулуун хэсэгт кабелийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх таталтыг тооцож, нэг нэгнээс нь тодорхой зєвшєєрєгдєх зайнд байрлуулах ёстой. 35 кВ-оос доош хїчдэлтэй 10 хїртэл тооны кабелийг блокоос газарт шилжїїлэхдээ кабелийн худаггїйгээр хийж болно. Энэ нєхцєлд кабелийг блокоос гаргахдаа ус нэвчихгїй материалаар хийсэн битїїмжтэй хайрцаг хэрэглэвэл зохино. 2.3.51. Кабель шугамыг блок ба хоолойноос барилга, хонгил, подвалд шилжїїлэхдээ худаг байгуулах, блок ба хоолойноос шууд тэдгээрт оруулах, байшингийн дотор нїх ухах, эсвэл гадна ханын доор хорго (камер) гаргах аргуудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Энд хамгийн гол нь хоолой, нїхэнд ус нэвтэрхээргїй, шуудуунаас барилгад болон хонгилд мэрэгч амьтад орохоос болгоомжлох нь зїйтэй. 2.3.52. Блок, хоолой дахь кабелийн сувгаас кабелийг гаргах, тэдгээрийг холбохдоо кабелийг татах їеийн механик гэмтлээс хамгаалж, гадаргууг цэвэрлэх, боловсруулалт ёстой. Мєн кабелийг блокоос гаргаж, кабелийн байгууламжинд оруулах, сунгах їедээ пластмасс ивээс хэрэглэн нитгэрэх, зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї єнцєг гарган нугалахаас болгоомжлох нь зїйтэй. Ил хуваарилах байгууламжны (ИХБ) дэвсгэрт хєрсний ус ихтэй їед кабелийг тавихдаа газрын дээрх арга буюу тавиур (лоток), хайрцаг хэрэглэх ёстой. Газрын дээрх тавиур ба хайрцаг, тэдгээрийн хавхагийг тємєр бетоноор хийнэ. Тавиурийг тусгай хийцийн бетон дэрэн дээр борооны усыг саадгїй урсгах зорилгоор кабелийн трассын чиглэлд 0,2 %-оос багагїй налуу гаргаж тавина. Харин тавиур нь ёроолдоо ус гоожуулах нїхтэй бол налуу гаргах шаардлагагїй. Кабель сунгах тавиурыг хэрэглэхдээ нээлттэй хуваарилах байгууламжийн доторх тоног тєхєєрємж, машин механизмын ашиглалт-засварын ажил гїйцэтгэхэд шаардлагатай замын гарц, орцыг гаргавал зохино. Энэ зорилгоор явж єнгєрєх тээврийн хэрэгсэлийн ачааллыг тооцон тємєр-бетон хавтанг ашиглаж тавиурыг нэг тївшинд байрлуулна. Тавиурыг хэрэглэхдээ тїїнээс доор орших хоолой, суваг, шуудуунд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Тавиураас кабелийг гаргаж удирдлага ба хамгаалалтын шїїгээнд оруулахдаа газарт суулгаагїй (булаагїй) хоолойд сївлэж оруулах ёстой. Ил хуваарилах байгууламжийн нэг ячейкны дотор кабелийн холбоос хийхдээ шуудууг ашиглах ба энэ тохиолдолд удидлага ба реле-хамгаалалтын шїїгээрїї очих кабелийг хамгаалах хоолойнд сївлэх шаардлагагїй. Кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалахдаа єєр арга (булан тємєр, швеллер, гуурс, бусад)-ыг хэрэглэдэг. Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих 2.3.53. Бїх тєрлийн кабелийн байгууламжийг хийхдээ угсралтын ба ашиглалтын їед кабелийг солих ба нэмж тавих зорилгоор кабелийн тоог 15 %-иар кабелийг нэмж тавих боломжийг тооцож, зураг тєслєєр тодорхойлох нь зїйтэй. 2.3.54. Кабелийн давхар, хонгил, галерей (гудам), эстакад (хуурай гїїр), цооног нь єєр тєрлийн байр, зэрэгцээх кабелийн байгууламжаас галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагийн даацтай шатдагїй хучилт, хамар хашлагаар тусгаарлагдсан байвал зохино. Кабелийн урт (тууш) хонгилд хїчний ба хяналтын кабель тавигдах бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавигдах бол 100 м-ээс ихгїй зайнд ийм тєрлийн хамар (хананцар)-аар таслан єрєє, таслага гаргах ёстой. Давхар шалтай хуваагдсан єрєєний талбай нь 600 м2-гаас ихгїй байвал зохино. 0.75 цагийн гал тэсвэрлэцтэй кабелийн байгууламж, хамар (хананцар)-ын хаалга нь 2.3.27-д дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй, харин бусад цахилгаан тоноглолд галын тэсвэрлэц нь 0.6 цаг ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь гадагшаа онойдог буюу їйлдвэрлэлийн Г, Д зэрэглэлийн байрлуу гардаг байх ёстой. Кабелийн байгууламжаас гарах гарцны тоо, гарах байрлал нь тухайн тавигдах хэсгийн байдлаар тодорхойлогдох боловч тэдгээр нь 2-оос багагїй байна. Кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 25 м-ээс ихгїй зайнд нэг гарц байх ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь нягт, єєрєє хаагдах зарчимтай байвал зохино. Кабелийн байгууламжаас гарах хаалга нь гаднаасаа онгойдог, цоожтой; кабелийн байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онойдог байвал зохино. Байгууламжийн єрєє хоорондын хаалга нь ойролцоох гарцын чиглэлд онгойх, тэдгээрийг хаалттай байрлалд барьж байх оньсоор тоноглогдсон байвал зохино. Эстакад, гїїрээр єнгєрч байгаа кабельд зориулсан оролтын шат хийж єгєх ёстой. Оролтын хоорондох зай нь 150 м-ээс


113

БД 43-101-03 ихгїй байвал зохино. Эстакадын хажуу талаас нь тїїний оролт хїртлэх зай нь 25 м-ээс илїї гарч болохгїй. Оролт бїрд хаалга байх ба кабелийн аж ахуйн їйлчилгээтэй холбогдолгїй гадны хїн эстакадад чєлєєтэй орох боломжгїй байвал зохино. Хаалга нь єєрєє хаагдах тїгжээтэй, дотоод талаасаа тїлхїїргїй онгойх зарчимтай байвал зохино. Кабелийн галерейд оролтуудын хоорондох зай нь 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй кабель тавих нєхцєлд 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавих бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн эстакад, галерейн барилгын даацын їндсэн бїтээц нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй тємєр бетон, галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй ган багана, хєндєл зэргээс бїрдэх ёстой. Барилга, байгууламжийн даацын бїтээцийн дэргэд гадаа байрлах эстакад ба галерейд тавигдах кабелийн багцын шатах їед тїїний механик бєхбат буюу аюултай хэв-гажилтанд орохоос сэргийлж, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй материалаар хамгаалалт хийж єгвєл зохино. Кабелийн галерей нь гал эсэргїїцэх, шатдаггїй, 0.75 цагаас доошгїй галын тэсвэрлэцтэй хамар ханаар хэд хэдэн єрєє, таслагад хуваагдана. Галерейн єрєєний урт нь тїїнд 35 кВ хїртэл хїчдлийн кабель тавих бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн галерей нь хэсэгчлэн хаалттай байх учир дээрх шаардлагыг мєрдлєг болгох албагїй. 2.3.55. Хонгил ба сувагт технологийн ус, тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авахаас гадна хєрсний ба борооны ус зайлуулах налуу, нїх гаргаж єгнє. Шалыг нь ус цуглуулгын буюу борооны усны суваг талруу 0,5 %-оос багагїй налуу хийж єгвєл зохино. Мєн хонгилийн нэг єрєєнєєс нєгєєд ороход шалны тївшин харилцан адилгїй, єргєлтийн єнцєг нь 15°С-аас их биш бол налуу зам (пандус) хийж єгнє. Хонгилийн єрєє, таслага хооронд шаттай байгууламж хийхийг хориглоно. Байрны гадна хєрсний уснаас дээш байрлах кабелийн шуудууны ёроолд нь ус-шїїлтийн зориулалттай 10-15 см хайрга ба элс нягтруулан чигжиж єгєх ёстой. Кабелийн хонгилд усны тївшинээс хамааруулан ажиллах автомат асаалгатай ус-шїїрїїлэх механизм тусгах нь зїйтэй. Асаалтын механизм, цахилгаан хєдєлгїїр нь онцгой нойтон нєхцєлд ажиллах чадвартай байвал зохино. Эстакад, оролтын хэлбэрийн галерей нь нэг тївшингээс нєгєєд шилжихдээ тївшиний ялгаатай бол 15 °-аас ихгїй бол налуу зам хийж єгєх нь зїйтэй. Харин 1:1 харьцааны налуутай бол шат байхыг зєвшєєрнє. 2.3.56. Хуваарилах байгууламж, байранд тавих кабелийн суваг ба давхар шал нь шатдаггїй, авагддаг хавтангаар таглагдах ёстой. Цахилгаан машины буюу тїїнтэй ижил тєстэй тєрлийн байранд сувгийг биржгэр ган хавтгай, царсан (паркет) шалтай удирдлагын самбарын байранд сувгийг доороос нь асбест буюу асбестын зуурмагаар бїрсэн паркет бїхий модон хавхаг буюу таглаа хэрэглэнэ. Суваг ба давхар шалны дээгїїр тоноглол зєєх, шижїїлэх ажил хиигдэнэ гэдгииг тооцох нь зїйтэй. Байрны гадна тавигдах кабелийн сувагны авдаг хавтан таглаа нь дээгїїрээ 0.3 м-ээс доошгїй зузаантай шороон їеээр хучигдсан байвал зохино. Хашлагатай байранд кабелйин авагдах хавтан дээгїїр шороогоор хучилт хийх хэрэггїй. Таглааны хавтан бїр нь гараар єргєх бариултай хийгдэх ба 70 кг-аас дээш жинтэй байж болохгїй. Єндєр (их) халуунтай хайлсан металл, шингэн асгарах буюу кабелийн металл бїрхїїлд хортой їйлчлэлтэй бодис бїхий газарт кабелийн суваг тавих, мєн коллектор, хонгилын нээлхий гаргахыг тус тус хориглоно. Барилгын гадна байрлах газрын доорхи хонгилын дээгїїр 0,5 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучиж єгєх ёстой. Кабелийг дулаан дамжуулах хоолойтой хамт байрлуулахад хїрвэл дулаан дамжуулах хоолойгоос кабелийн байрлалд їїсэх агаарын нэмэлт халалт нь жилийн аль ч улиралд +5°С-ээс ихгїй байхаар бодож, хоолойн дулаан дамжуулж байгаа хэсэгт дулаан тусгаарлага ба агааржуулалт хийх ёстой. 2.3.57. Кабелийн байгууламжинд кабелийг аль болохоор барилгын стандартын бїтэн уртаар нь сунгах ба байрлуулахдаа дараах арга хэмжээг авах нь зїйтэй. Їїнд: • Хяналтын ба холбооны кабелийг хїчний кабелийн дор юмуу дээр нь тавьж, хамар (хананцар)-аар тусгаарлах ба тїїний салбарлага ба огтлолцлыг хїчний кабелийн дээр ба доор нь хийх, • Хяналтын кабелийг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн зэрэгцээ тавихыг зєвшєєрєх, • 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабелийн дээр тусгай хамар (хананцар) хэрэглэж байрлуулах, • Генератор, трансформаторын 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй ажлын ба бэлтгэл кабель, 1-р зэргийн хэрэглэгчийн тэжээлийн кабель зэргийг хооронд нь хамар (хананцар)-аар тусгаарлан, єєр єєр хэвтээ тївшинд байрлуулах, • Дээр заасан 1, 3, 4-д дурьдсан хамар (хананцар)-ыг галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийх, г.м. Агаарын ба механик хєєс буюу усан мананцараар шїрших автомат гал унтраалгыг 1, 3, ба 4д заагдсан нєхцєлд хамар (хананцар)-ыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє. Гадна тавигдах кабелийн


114

БД 43-101-03 эстакад, гаднах хаалттай галерейд дээрх хэсэгчилсэн тусгаарлах хашлага шаардлагагїй болно. Харилцан нєєцлєгдєх хїчний кабель шугам нь хоорондоо 600 мм-ээс багагїй зайнд байрлах бол эстакад (гїїрэнцэр)-ад алсгалтыг даацын бїтээц (ферм, хєндєл)-ийн хоёр талаар нь хийж єгєх ба галерейд бол зєвхєн єнгєрєх (зєрєх) талд хийх нь зїйтэй. 2.3.58. Кабелийн байгууламжинд гал, тїймрийг илрїїлэх, унтраах автомат, суурин тєхєєрємж ашиглах шаардлагатайг тодорхойлохдоо эрх бїхий тусгай байгууллагынн батлагдсан журам, баримт бичигт їндэслэн тогтооно. Нээлхий ба салхилуулгын худаг, уурхайн оролтонд шууд ойрхон 25 м-ээс дооших хїрээнд бол галын крант тавьж єгєх нь зїйтэй. Кабелийн эстакад ба галерейд тэдгээрийн тэнхлэгээс хамгийн ойрхон гидрант хїрэхэд 100 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг бїрдїїлэхээр тооцож тоноглох нь зїйтэй. 2.3.59. Кабелийн байгууламжинд хїчний ба хяналтын кабелийн огтлол нь 25 мм2, тїїнээс их бол тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй кабелиас бусадад нь кабелийн тулц бїхий тусгай (консол) хийцэд сунгаж єгнє. Тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй, хїчний ба хяналтын кабель, 16 мм2 ба тїїнээс бага огтлолтой бїх тєрлийн хуяглаагїй, хїчний кабелийг тавиур буюу (нэлэнхїй биш ба нэлэнхїй) хашлаганд тавина. Кабелийн сувгийн ёроол 0,9 м-ээс ихгїй бол кабелийг ёроолд нь тавих ба 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний кабелийн бїлэг, хяналтын кабелийн бїлгийн хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай байрлуулах ёстой. Эсвэл энэ бїлэг кєбелиудын хооронд галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хамар (хананцар) хийж єгнє. Тєрєл бїрийн кабелийн байгууламжинд кабелийг тусад нь тавихад байж болох хамгийн бага зайн хэмжээг хїснэгт 2.3.1-д їзїїлэв. Сувагт тавьсан хїчний кабелийг элс, шороогоор булахыг (7.1.52-аас бусад тохиолдолд) хориглоно. Кабелийн байгууламжинд тїїний бїтээц ба кабелуудийн хоорондох зай, єнгєрєлт (зєрєлт)-ийн єндєр, єргєн нь хїснэгт 2.3.1-д зааснаас багагїй байх ёстой. Нэг талын ба хоёр талын байрлалтай кабелийн бїтээцээс хамааран кабелийн хоорондох босоо зай багасахад хїснэгтэнд їзїїлсэн зайн хэмжээ нь нэвтрэх байрлалд 800 мм хїртэл нарийсч, уртын 1 м дутамд єндєр нь 1,5 м хїртэл буурч болохыг зєвшєєрнє. Хїснэгт 2.3.1. Кабелийн сунгах хамгийн бага зай Зай Єндєрийн хэмжээ Хоёр талын байрлалтай байх їеийн бїтээцийн хоорондох хэвтээ зай, (зєрєх єргєн) Нэг талын байрлалтай байх їеийн бїтээцээс хана хїртлэх хэвтээ зай, (зєрєх єргєн) Хэвтээ бїтээцийн1 хоорондох босоо зай: Хїчний кабель: · 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй · 20-35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй · 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй · Хяналтын ба холбооны кабель, 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй 3х25 мм 2 хїртэл огтлолтой Байгууламжийн уртын дагуух тулгуур бїтээц (консул)-ийн хоорондох зай, 35 кВ хїртэлх2 хїчдэлтэй дан (нэг) хїчний кабелийн хоорондох хэвтээ ба босоо зай Хяналтын ба холбооны кабелийн хоорондох хэвтээ зай3 (кабелийн уурхай дахь кабель) 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабелийн хоорондох хэвтээ зай


115

Тавих хамгийн бага хэмжээ, мм Хонгил, галлерей, Кабелийн суваг ба давхар, эстекадад давхар шаланд 1800 1200-аас ихгїй 1000 0.6 м хїртэл гїнд бол 300; 0.6-аас 0.9 м-ийн гїнд бол 450; 0.9 м-ээс дээш бол 600; 900 Дээрхтэй ижилхэн

200 250 300

150 200 250

100

100 800– 1000

Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй Нормчлогдоогїй 100

Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй

БД 43-101-03 1

-єнгийлтийн ашигтай урт нь кабелийн трассын шулуун хэсэгт 500 мм-ээс ихгїй байх ёстой. -кабель нь 250 мм-ийн талтай гурвалжмнд байрлах, 3 -їїнээс цооногт байрлах бол. 2

2.3.60. Хяналтын кабелийг тавиурт багцаар нь, металл хайрцаганд олон їеээр нь давхарлаж тавихдаа дараах нєхцєлийг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал, 1. багцын гадаад диаметр нь 100 мм-ээс ихгїй байх, 2. нэг хайрцаганд тавих давхар (їе)-ын єндєр нь 150 мм-ээс хэтрэхгїй байх, 3. багц ба олон їелэх кабель нь нэгэн тєрлийн бїрээстэй байх, 4. кабелийг багцад, їелэлийг хайрцаганд, кабелийн багцыг тавиурт бэхлэхдээ кабелийн жин ба бэхэлгээний їйлчлэлээр хэв гажилтанд орохооргїй байх, 5. галын аюулгїйн їїднээс хайрцагны дотор гал хязгаарлах бїс хийх, (босоо хэсэгийн 20 мээс ихгїй зайнд ба нэвтрэх зєрлєгєнд, хэвтээ хэсэгийн хамар (ханацар) нэвтлэх хэсэгт хийх г.м.) 6. кабелийн трассын чиглэл бїрт хайрцагны нийт багтаамжийн 15 %-иас багагїй хэмжээний багтаамжийг нєєцлєх шаардлагыг тус тус мєрдлєг болговол зохино. Хїчний кабелийг багцаар нь буюу олон їеээр тавихыг хориглоно. 2.3.61. Газрын доорхи инженерийн сувагжуулалт ихтэй, зай муутай хотын нєхцєлд кабелийн хонгилын єндєрийг хїснэгт 2.3.1-д єгсєн хэмжээнээс багасган 1,5 м-ээс багагїй хэмжээнд хагас єнгєрєлт (зєрлєг) маягтай хийхдээ дараах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. Тухайлбал, кабель шугамын хїчдэл нь 10 кВ-оос ихгїй байх, хонгилийн урт нь 100 м-ээс хэтрэхгїй байх, бусад нєхцєлд хонгилийн тєгсгєлд гаралт ба нээлхий байх шаардлагатай г.м. болно. Бусад хэмжээг 2.3.1. хїснэгтэнд єгсєнтэй харгалзуулан гїйцэтгэх ёстой. 2.3.62. Кабелийн худгийн єндєр нь 1,8 м-ээс багагїй байх ба хоргоны єндєрийг нормчлоогїй болно. Холболтын тогтоолгын ба хагас бэхлэлтийн муфтийн худаг нь муфтийг гаргахгїйгээр угсралт хийх боломжтой уужим тавиу байвал зохино. Усан доорх шилжилтийн эргийн худаг нь бэлтгэл кабель, тосолгооны аппарат байрлуулах боломжийн хэмжээтэй байвал зохино. Хагас худагт хєрсний ба борооны ус цуглуулах нїх хийж єгєхєєс гадна шаардлагатай гэж їзвэл дээрх шаардлагыг їндэслэн ус шїїрїїлэх байгууламж (2.3.55-ийг їзэх) хийж єгвєл зохино. Кабелийн худаг нь металл шаттай байх ёстой. Кабелийн худаг дахь кабель ба холбоосны муфтийг тавиур буюу хашлаган бїтээц дээр нь байрлуулна. Кабелийн худаг ба хонгилийн нээлхий нь 650 мм-ээс багагїй голчтой, дугуй хэлбэртэй, давхар металл таг ба хавхагаар таглагдана. Тухайлбал, доод хавхаг нь тїгжээтэй хийгдэх байх ба хонгил талаасаа тїлхїїргїй онгойдог байвал зохино. Дээд таг нь авахад зориулсан бариултай байх ёстой. Байрны дотор бол давхар таг ба хавхаг хэрэглэх шаардлагагїй. 2.3.63. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй, хїчний кабелийн залгаасны муфтийг хонгил, давхар, сувагт тавихдаа муфтэнд гарч болох цахилгаан нэвтрэлт, їїсэх галын ба тэсрэлтийн аюулыг байранд нь устгах їїднээс заавал тусгай хамгаалах гэр хийж єгєх ёстой. Эстакад, залгаасны муфтийн худаг, суваг, хоргоноос бусад кабелийн байгууламжинд ердийн ба хиймэл салхилуулга хийж єгєхдєє тухайн єрєє, таслага бїр нь хамааралгїй салхилуулгатай байхаар тусгах нь зїйтэй. Кабелийн байгууламжийн салхилуулгын тооцоо нь орж байгаа ба гарч байгаа агаарын хоорондох температурын уналт нь +10°С-ээс ихгїй байх зарчимд їндэслэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хонгилийн нарийсах ба эргэлтийн тойруу хэсэг болон бусад газарт шатамхай хий хуримтлагдахаас зайлсхийх ёстой. Салхилуулгын тоноглол нь ноцолт, шаталт їїсэх нєхцєлд агаарын оролтыг хаах, євлийн їед хонгил хєлдєхєєс сэргийлэн хаалт (шибер), автомат хаалтын аль нэгийг тавих нь зїйтэй. Барилгын дотор кабелийг тавихдаа технологийн тоног тєхєєрємжйин нєлєєлєл ба хїрээлэх орчины агаарын температурын єсєлтєєр кабельд хэт халалт їїсэхээс зайлсхийх ёстой. Кабелийн залгаасны муфтийн худаг, суваг, хорго ба нээлттэй эстакадаас бусад кабелийн байгууламжинд зєєврийн гэрэлтїїлэг ба багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээ, цахилгаан гэрэлтїїлгээр тоноглоно. Цахилгаан дулааны станцад багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээг хийхгїй байж болно. 2.3.64. Кабелийг коллектор (цуглуурга)-т, технологийн галерей, эстакадад тавихдаа “Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ, тїїний барилга байгууламж” БНбД 3.05.04.90ийн шаардлагыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.3.2-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.3.2 Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж хїртлэх хамгийн бага зай, м


116

БД 43-101-03 Барилга байгууламж

Нормчлогдсон зай Хамгийн бага зай, м а. Зэрэгцэн тавигдах, хэвтээгээр Суурин (цул битїї) ханатай Эстакад, галлерейгаас Нормчлогдохгїй барилга байгууламж байшин, байгууламжийн хана хїртэл Нїхтэй хана бїхий барилга, Эстакад, галлерейгаас 2 байгууламж байшин, байгууламжийн хана хїртэл Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн бїтээцээс Галлерей ба нэвтрэлттэй цахилгаанжаагїй тємєр зам байгууламжийн хамгийн эстакадад 1 м, нэвтрэлтгїй ойртох овор хїртэл эстакадад 3 м Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн 2 автомашины зам, галын бїтээмжээс замын хашлагаын гарц чулуу, замын ирмэг хїртэл Татлаган (канат) зам Эстакад, галлерейн хийцээс 1 хєдєлгєєнт хэсгийн овор хїртэл Газрын дээгїїрх дамжуулах Эстакад, галлерейн хийцээс 0.5 хоолой дамжуулах хоолой хамгийн ойрхон хэсэг хїртэл Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн (2.5.97 їзэх) агаарын шугам бїтээмжээс шугамын утас хїртэл б. Огтлолцолд тавигдах, босоогоор Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн доод 5.6 цахилгаанжаагїй тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой хїртэл Їйлдвэрийн доторх цахилгаанжсан тємєр зам

Їйлдвэрийн доторхи автомашины зам (галын гарц) Газрын дээгїїрх дамжуулах хоолой Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам Холбооны ба радиожуулалтын агаарын шугам

Эстакад, галлерейн доод тївшинээс рельсийн толгой (авалцааны сїлжээний даацын трос ба утасны хамгийн дээд цэг хїртэл) хїртэл Эстакад, галлерейн доод тївшинээс замын далан ба галын гарц хїртэл Эстакад, галлерейн бїтээцээс дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойрхон хэсэг Эстакад, галлерейн бїтээцээс утас хїртэл Эстакад, галлерейн бїтээцээс утас хїртэл

7.1 (3.0)

4.5 0.5 (2.5.97 їзэх) 1.5

Кабелийн эстакад, галерейг цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, їйлдвэрийн доторхи автомашины ба тємєр замтай, галын гарц ба тросон замтай, холбооны ба радионы агаарын шугамтай, дамжуулах хоолойтой огтлолцуулахдаа 30°-аас багагїй єнцєг гаргаж гїйцэтгэхийг зєвлєж байна. Эстакад, галерейг тэсрэх аюултай бїсэд тавихдаа энэхїї дїрмийн 7.1, галын аюултай бїсэд бол 7.2 бїлгиин заалтыг мєрдлєг болгох ёстой. Эстакад ба галерейг радио ба холбооны агаарын шугамтай зэрэгцїїлэн тавихдаа радио-холбооны шугам, кабель ба утасны хоорондох хамгийн бага зай нь кабель шугамаас радио-холбооны шугаманд нєлєєлєх нєлєєллийн тооцооны їндсэн дээр сонгож авна. Їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт хїн зорчихгїй хэсэгт байрлах кабелийн эстакад ба галерейн хамгийн бага єндєр нь газрын гадаргуугаас кабелйин хамгийн доод эгнээ хїртлэх зайг 2.5 м-ээс багагїйгээр байх нєхцєлийг хангасан тооцооны їндсэн дээр авах нь зїйтэй. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих 2.3.65. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавихдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Їїнд:


117

БД 43-101-03 • Кабелийг засвар, їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс ил байрлуулна. Машин механизм, тоноглол, тээврийн хэрэгсэл, ачаа зєєх талбайд байрласан кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг 2.3.5-ын шаардлагыг їндэс болгон хамгаалалт хийнэ. • Кабелийн хоорондох зайг хїснэгт 2.3.1-ийг їндэслэн авна. • Зэрэгцээ тавьсан хїчний кабель, тєрєл бїрийн дамжуулах хоолойн хоорондох зай нь 0,5 мээс багагїй, шатамхай шингэн дамжуулах хоолой ба хийн хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Кабель нь їїнээс бага зайнд ойртох буюу огтлолцох їед ойртолтын бїх нєхцєлд тал бїрлїї нь 0,5 м зайнд механик гэмтэл (тємєр хоолой, арьс г.м.)-ээс хамгаалж єгєхєєс гадна шаардлагатай бол хэт халалтаас хамгаалах нь зїйтэй. Нэвтрэлтээр кабелийг єнгєрєєхдєє шалнаас дээш 1,8 м-ээс багагїй зайтай угсралтыг гїйцэтгэх нь зїйтэй. • Кабелийг босоо хавтгайд халуун шингэн бїхий тосны ба усны шугамны доор ба дээр зэрэгцїїлэн тавихыг хориглоно. 2.3.66. Кабелийг шаланд ба олон давхар барилгын хооронд тавихдаа сувагт буюу хоолойд сївлэж єгвєл зохино. Їзїїрлэлт, залгалт нь нь їхлїїт холболттой байхыг хориглоно. Кабелийг барилгын дотор хана, хучилт, хамар (хананцар)-аар нэвтрэн єнгєрїїлэхдээ хоолой ба бэлдэц нїхэнд угсрагдахдаа хоолой, нїхэнд гарсан зай завсарыг шатдаггїй, хялбар ухагдах материалаар сайн чигжиж єгвєл зохино. Кабелийг салхилуулгын сувагт тавих, шатны гишгїїрээр ил тавихыг тус тус хориглоно. Ган хоолойнд сївлэгдэх дан кабелийг энэхїї тєрлийн сувагтай огтлолцохыг зєвшєєрнє. Кабель шугамыг усан доогуур тавих 2.3.67. Кабель шугам нь гол, горхи, сувагтай огтлолцох бол ихэвчлэн бага идэгдсэн ёроолын ба эргийн хэсэгт тавьж єгнє. Кабелийг тогтонги биш ай сав, эрэгтэй голоор гаргахдаа ёроолд нь гїн суулгах, ёроолыг тэгшлэх асуудлыг тухайн голын орчины байдалтай уялдуулан тєслєєр шийдвэл зохино. Мєн чулуун далан, адил тєстэй саадыг тойруулах буюу шуудуу єнгєрїїлэн хийх арга хэмжээ авах нь зїйтэй. 2.3.68. Кабель шугамыг гол, горхи, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа эргийн орчимоор гїехэн хэсэгт 1 м-ээс багагїй гїнд тавих ёстой. Гол горхи, сувгийн гїнд тавигдах кабелиудийн хоорондох зай нь голын ус нь 100 м хїртэл єргєнтэй бол 0,25 м-ээс байгагїй байлгахыг зєвлєж байна. Голын ёроолд тавьсан кабелиас дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь хоолой ба кабелийг тавихдаа ёроолд хийгдэх ажлын хэмжээнээс хамаарч тєслєєр тодорхойлогдох боловч 50 м-аас багагїй байна. Сайжруулаагїй (бэхлэлтгїй) эрэг хавийн газарт усан доогуурх кабелийг тавихдаа 10 м-ээс багагїй уртыг нєєцєнд авах нь зїйтэй. Сайжруулсан эрэг хавийн газарт кабелийг хоолойд сївлэж тавихыг зєвшєєрнє. Харин кабелийг усан доор хооронд нь огтлолцуулахыг хориглоно. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг усан доогуур 3 ба тїїнээс дээш тоогоор тавихдаа 3 кабель бїрт нэг бэлтгэл кабель татах ёстой. Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих 2.3.69. Кабель шугамыг чулуун, тємєрбетон, металл гїїрээр тавихдаа гїїриин явган хїн зорчих хэсгийн сувагт кабель бїрииг шатдаггїй хоолойд сївлэж байрлуулна. Хоолойд борооны уснаас хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. Металл ба тємєр бетон гїїрэнд, тїїний оролтын хэсэгт асбестоцемент хоолой хэрэглэх шаардлагатай. Бїх тєрлийн газрын доорх кабелийг тємєр ба тємєр-бетонон гїїрээр єнгєрїїлэхдээ гїїрийн металл хэсгээс цахилгаан тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Кабелийн бїтээцээс газрын хєрсєнд шилжих хэсэгт мєн асбестоцемент хоолой ашиглахыг зєвлєж байна. Металл ба тємєр бетон гїїрээр єнгєрєх газрын доорхи бїх кабелийг цахилгааны хувьд гїїрийн металл хэсгээс тусгаарах ёстой. Модон байгууламж (гїїр, зогсоол, буух тавцан)-аар дамжуулан кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Гїїрийн хийцийн тєгсгєл ба гїїрийн температурын заадлаар кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ кабельд механик хїч їїсэхээс урьдчилан сэргийлж, холбогдох арга хэмжээ авсан байх ёстой. Зогсоол, буух давцан, хаалт далангаар кабель шугамыг тавихдаа газарт ухсан шуудуу, сувагт 1 м-ээс багагїй зузаантай хєрсний дор тавина. 2.3.70. Кабелийг модон гїїр, модон онгоцны зогсоол зэрэг байгууламжинд тавихдаа ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Мєн кабелийг шороон далан, хаалт, зогсоолд шууд хєрсєнд тавих ба 1 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучих нь зїйтэй.


118

БД 43-101-03

2.4. 1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.4.1. Дїрмийн энэ бїлэгт бїрээсгїй (нїцгэн) утастай 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ), мєн шугамнаас бїрээстэй, бїрээсгїй утсаар салаалга авах, оруулга хийх хэсэг хамаарагдана. Тусгай дїрэм, нормын дагуу барих (хотын цахилгаан тээврийн шугам г.м.) агаарын шугамд энэ дїрэм хамаарахгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамд тавих нэмэгдэл шаардлагыг 6.3 бїлэгт авч їзсэн тул мєрдєх нь зїйтэй. Агаарын шугамын оруулга, гаргалгын кабель залгаас ба салбарлагыг 2.3 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу хийнэ. 2.4.2. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй ЦДАШ гэдэг нь тулгуур, эсвэл барилга, инженерийн байгууламжинд (гїїр, замын гарц г.м) байгаа багана, тулаас зэрэгт тусгаарлавч ба арматурын тусламжтайгаар бэхэлсэн агаарт ил байрлах утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж хуваариалах байгууламж юм. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуураас (барилгын) оруулга хїртэлх хэсгийг шугамын салбарлага, салаа гэнэ. 2.4.3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утас тасраагїй ердийн байдлыг тїїний ажлын хэвийн горим, аль нэг утас нь тасарсан байдлыг аваарийн горим гэж нэрлэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.4.4. Агаарын шугамын утасны механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар, тусгаарлага ба арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Агаарын шугамын тулгуур ба суурийн тооцоог тєлєв, байдлын тооцооны дээд хязгаарын аргаар БНбД-д заасны дагуу хийнэ. Норматив ачааллыг энэ дїрмэнд зааснаар тодорхойлно. 2.4.5. Агаарын шугамыг хот, суурингийн ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу тээврийн хэрэгсэлээр зорчиход аюул учирахаар бол (хашаа, барилгын хаалгаар орж гарах, унаа, хєсєг, хїн явах) тїїнээс хамгаалж єгєх ёстой. Унаа, хєсгєєр дайрч болзошгїй (замын уулзуур, гарц г.м) тулгуурыг хамгаалвал зохино. Шугамын тулгуурт газраас дээш 2.5-3,0 м-ийн єндєрт тухайн тулгуурын дугаар, барьсан он, холбооны кабель шугам хїртэлх зайг тэмдэглэж (холбооны кабель хїртэлх зайг агаарын шугамын тулгуурын єндрийн хагасаас бага зайнд тэмдэглэх) єгнє. 2.4.6. Агаарын шугамын тулгуурт байгаа тємєр, металл хийц, боолтын утас (бандаж) зэргийг зэврэлтээс хамгаалж єгвєл зохино. Тооцооны цаг уурын нєхцєл 2.4.7. Агаарын шугам (АШ)-ын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийг тусгахдаа Монгол улсын цагуурын мужлалын зураг ба орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтийн хэмжээгээр гаргасан бїсчлэлийн зургийг баримтлан авах ёстой (Хавсралт 2, 3, 4). Орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтын норматив хэмжээг шугамын утас нь 12 м хїртэлх єндєрт байрлах нєхцєлд 5 жилд 1 удаагийн давтагдах їзїїлэлтийг (2.5.18 ба 2.5.21-ийг їзэх) баримтлан авах ёстой. Хєндлєнгийн салхинаас халхалагдсан (шигїї барилгажилттай суурин газар, ойн массив, байшингийн дундаж єндєртэй тэнцэхїйц цэцэрлэгийн суулгац ба агаарын шугамын єндрийн 2\3 -аас багагїй єндєртэй мод, уулын хєндий, хадан цохио, хавцал зэрэг) газарт баригдах агаарын шугамын салхины хурдны норматив хїчийг хїснэгт 2.4.1 (хавсралт 2)-ээс авна. Хїснэгт 2.4.1. Хєндлєн салхины їйлчлэлээс хамгаалах агаарын шугамын тооцооны салхины нормчлогдсон хурдны тїрц. Салхины бїсчлэл


Салхины хурдны напор, даН/м2 (кгс/м 2)

119

Салхины хурд, м/с

БД 43-101-03 1. Хойт бїс 2. Дунд бїс 3. Ємнєт бїс

15.7 (16) 20.6 (21) 26.5 (27)

16 18 21

Утасны салхины ачааллыг тооцохдоо тїїний чиглэлийг шугамд 90° байхаар авч їзэх ёстой. Тулгуурын тооцоог хийхдээ тїїнд їйлчилж байгаа гаднын хїчний хамгийн тохиромжгїй гэж їзэж байгаа салхины чиглэлээр сонгож авна. Утсанд їйлчлэх салхины хїчийг 2.3.20-д заасны дагуу тодорхойлно. Агаарын температурын хамгийн их утгыг цаг уурын жинхэнэ ажиглалтын єгєгдєлєєр, бага утгыг таван жилийн хугацааны 1 удаагийн давтагдалтаар авах ёстой. Эдгээр цаг уурын тоон утгуудыг 5.0-аар нэмэгдїїлэн аль ойр тал руу нь нарийвчлан хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 2.4.8. Агаарын шугамын утасыг 2.4.9-д заасны дагуу салхи, мєсжилтын ачааллын (янз бїрийн) хувилбараас хамааруулан цаг уурын нєхцлєєс хамаарах хэвийн горимд тооцоог хийх ёстой. Мєсжилтын хананы зузааныг I бїс, II бїсэд 5 мм, III бїсэд 10 мм гэж авах нь зїйтэй. 2.4.9. Агаарын шугамын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийн давхцалыг дараах байдлаар харилцан хослуулж авах шардлагатай. Їїнд: 1. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн их температуртай байх; 2. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн бага температуртай байх; 3. Утас мєсжилттэй, салхигїй, -5°С температуртай байх; 4. Мєсжилтгїй, температур -5°С байхад норматив салхины хїч (Qmax)-ийг (2.5.1. хїснэгтээс авах) оролцуулан тооцоолох, 5. Мєсжилттэй, температур -5°С, салхины хїч 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5*Vmax) байх; Энэ нєхцєлд мєсжилт ихтэй орон нутагт салхины хурдны тїрц (напор)-ыг 14,7 даН/м2 –аас доошгїй байхаар авна. Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага байдаг бїс нутагт дээрх жагсаалтын 4, 5 дугаарт байгаа температурыг -10°С-аар авч хэрэглэх нь зїйтэй. Шугамын утасыг барилга байгууламжинд ойртох зайг шалгахдаа салхины нормчлогдсон хурд ба хамгийн их температурын тооцоог ашиглана. Цахилгааны утас ба арматур 2.4.10. Агаарын шугаманд нэг ба олон судалт (мушгимал) утас хэрэглэх ба харин мушгимал утсыг задлаж хэрэглэхийг хориглоно. Утасны бєх батаас хамааран агаарын шугамд хэрэглэх хєнгєн цагаан утас 16 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан ба биметал утас 10мм 2, олон судалт (мушгимал) ган утас 25 мм2-аас багагїй ба дан ган утас хэрэглэх тохиолдолд 4 мм-ээс багагїй огтлолтой байвал зохино. 5 мм 2-ээс дээш диаметртэй дан ган утас ба 6.5 мм 2-ээс дээш голчтой нэг биметал утас хэрэглэхийг хориглоно. Агаарын шугамаас салаалж оруулахдаа утасны маяг, огтлолыг 2.4.2-р хїснэгтэд заасны дагуу тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хїснэгт 2.4.2. Агаарын шугамаас оруулганд салбарлага авах утасны хамгийн бага огтлол ба диаметр Утас:

Шугамын алслалт дахь утасны хамгийн бага огтлол ба диаметр 4 мм2 6 мм2 2 3 мм 4 мм2 16 мм 2 16 мм2

(Даацын) зэс (АВТ-1,АВТ-2) Ган ба биметалл Хєнгєн цагаан ба тїїний хайлш

Нэг давхар барилга бїхий дїїрэгт агаарын шугамаас салаалах оруулгын утас нь цаг уурын нєхцлєєс хамгаалах бїрээстэй байвал зохино. Агаарын шугамаас авсан оруулгын салаалгын урт нь 25 м-ээс илїїгїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны физик-механик їзїїлэлтийг 2.5.7-р хїснэгтэд харуулав. 2.4.11. Утасны батбєхийн тооцоог (гаднаас їйлчлэх) хамгийн их гадны ачаалалд, эсвэл гаднын ачаалалгїй їеийн хамгийн бага температурт гэсэн 2 нєхцлєєр хийх ёстой. Утасны зєвшєєрєгдєх хїчдэлийн хэмжээг 2.5.7-р хїснэгтэд їзїїлэв.


120

БД 43-101-03 2.4.12. Утасыг залгахдаа тусгай холболтын хавчаарын тусламжтайгаар, эсвэл гагнаж (халуунаар) холбох ёстой. Дан судалтай утасыг тулгаж гагнахыг зєвшєєрєхгїй, мушгиж залгаад гагнах нь зїйтэй. 2.4.13. Татлага, унжилтанд байгаа утасны холболтын бєх бат нь тухайн утасны батшилын хязгаарын 90 %-иас доошгїй байх хэрэгтэй. Ижил биш хєндлєн огтлолтой, єєр тєрлийн металл утасыг залгахдаа зєвхєн тулгуур дээрх шилжилтын тусгай хавчаар хэрэглэнэ. Шилжилтийн хавчаар болон тїїгээр холбосон утасны хэсэгт тухайн утасны жингээр їїсэх механик татах хїчийг турших хэрэггїй. Утсыг агаарын шугамын тулгуурын тусгаарлуурт дангаар нь бэхлэх ёстой (2.4.31, 2.4.34, 2.4.35 ба 2.4.41-ыг їзэх). Утасыг шєргєн (штыр) тусгаарлуурт дамжуулах утасаар уях ба тусгай хавчаараар бэхэлж болно. Агаарын шугамаас оруулганд салаалах утсыг їхлїїт (бєх) бэхэлнэ. Бэхэлгээний дэгээ, шєрєг, шилбэний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 2-оос багагїй байвал зохино. Тулгуур дээрх утасны байрлал 2.4.14. Байгаль, цаг агаарын нєхцєлєєс хамааралгїйгээр агаарын шугамын тулгуурт фазны утасуудыг янз бїрийн байршилаар татаж болно. Нойлын (галгїй) утсыг ихэвчлэн фазны утасны доод талд нь байрлуулбал зохино. Тулгуурт хамтад нь татах гадна гэрэлтїїлгийн утасыг гол тєлєв агаарын шугамын нойлын утасны дээд талд байрлуулах нь зїйтэй. Тулгуурт тавигдах гал хамгаалуур болон хамгаалах, хэсэглэх (секцлэх) тоноглолыг агаарын шугамын утаснаас доош байрлуулах нь зїйтэй. 2.4.15. Утасны хамгийн их унжилт 1,2 м хїртэл байх нєхцєлд єєр хоорондоо ойртох, хїрэлцэхээс сэргийлж тулгуур дээрх алслалтанд байх утасны хоорондын зайг доорх хэмжээнээс багагїй байлгах хэрэгтэй. Їїнд:

а. Утасыг босоо байрлалд байхад утасны хэвтээ шилжилт нь 20 см-ээс ихгїй байх ба мєсжилтийн I, II, III бїсэд 40 см; б. Мєсжилтийн бїх бїсэд утасны бусад байрлалд салхины хурд 18 м/сек хїртэл байх їед -40 см, мєн 18 м/сек-ээс дээш хурдтай байх їед -60 см. Хэрэв утасны хамгийн их унжилт 1,2 м-ээс илїї байх їед дээрх зай нь утас хоорондын зайн бодит унжилтыг 1,2 м-д харьцуулсан харьцаагаар тус тус нэмэгдїїлж єгвєл зохино. Нэг ерєнхий тулгуур дээр байрлах єєр агаарын шугамын огтлолцол ба агаарын шугамаас салбарлах їед тїїний ижил биш фаз хоорондын босоо зай нь 10 см-ээс багагїй байх ёстой. Оруулгын тусгаарлуурын хоорондох тэнхлэгийн дагуух зай нь 20 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй. 2.4.16. Тулгуур дээр утас буулгах їед утасны хоорондох хэвтээ зай нь 15 см-ээс багагїй байх ёстой. Утаснаас тулгуурын гадрага, хєндлєвч (траверс) болон бусад хэсгїїд хїртэлх зай 5 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Тусгаарлага (тусгаарлуур) 2.4.17. Шєргєн тусгаарлуурын батшилын нєєцийн коэффициент нь 2,5-аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамнаас авсан салбарлагын хэсэгт олон хїзїїт (нугачаат) буюу суурьтай тусгаарлуур хэрэглэнэ. Нойлын утас нь тусгаарлуур дээр бэхлэгдэх ёстой. Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга 2.4.18. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрх фазын утасны дэгээ, шилбэ, шєрєг ба тулгуурын арматурыг газардуулсан байх хэрэгтэй. Газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 50 Ом-оос ихгїй байна. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрхи фазын утасны дэгээ, шилбэ ба тулгуурын арматурыг шугамын нойлын утастай холбож єгнє. Газардуулгын утасны диаметр нь 6 мм-ээс багагїй байна. Атмосферийн хэт хїчдлээс хамгаалахаар газардуулсан ба тїїнчлэн нойлын утасны давтан газардуулга хийгдсэнээс бусад тохиолдолд модон тулгуур дээрх дэгээ, шєрєг, шилбийг газардуулах шаардлагагїй.


121

БД 43-101-03 2.4.19. Їйлдвэрийн утааны яндан болон бусад тєрлийн яндан хоолой, єндєр мод, байшин барилгаар халхлагдаагїй нэгээс хоёр давхар барилгатай суурин газрын агаарын шугам нь аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан газардуулгатай байх ёстой. Газардуулгын энэ байгууламжийн эсэргїїцэл нь 30 Ом-оос ихгїй байх ба тэдний хоорондын зай нь жилийн аянгын хугацаа 40 цаг хїртэл байвал 200 м-ээс ихгїй, жилийн аянгын хугацаа 40 цагаас их байвал 100 м тус тус байна. Їїнээс гадна газардуулах байгууламжийг дараах байдлаар хийж єгвєл зохино. Їїнд:

1. хїн олонтой газар (сургууль, хїїхдийн асрамж, цэцэрлэг эмнэлгийн байр г.м), аж ахуйн єртєг єндєртэй байшин, барилгад (агуулах, малын хашаа, засварын газар) салаалсан оруулга хийх шугамын тулгуурт, 2. зэргэлдээх хамгаалалтын газардуулгаас алслагдах хамгийн их зай нь жилийн аянгын хугацаа нь 10-40 цагтай бїс нутагт 100 м-ээс ихгїй, аянгын хугацаа 40 цагаас их бїс нутагт 50 м-ээс ихгїй байх ба оруулгын салбарлага бїхий шугамын эцсийн тулгуурт газардуулга хийж єгнє. Заагдсан газардуулгын байгууламжинд модон тулгуурын дэгээ, шєрєг, шилбэ, улмаар тємєр бетон тулгуурт дээрхээс гадна арматурыг нэмэж холбоно. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалахдаа аль болохоор нойлын (галгїй) утсыг давтан газардуулсан байдлаар хйих хэрэгтэй. Дээрх 1, 2 зїйлд заагдсан тулгуурт вентиль цахилуур тавих гстой. Тулгуур ба шон 2.4.20. Агаарын шугаманд доор дурдсан хэлбэр, маягийн тулгуур хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Агаарын шугамын трассын шулуун хэсэгт тавих зориулалттай завсрын тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлд їїсэх таталтын хїч їйлчлэхгїй байх ёёстой. 2. Агаарын шугам бусад тєрєл бїрийн байгууламжтай огтлолцох, мєн утасны марк, тоо, хєндлєн огтлол єєрчлєгдєх хэсэгт тавигдах бэхэлгээний анкер тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлтэй утасны янз бїрийн таталтын жингээс їїсэх хїч їйлчилнэ. Анкер тулгуур нь батбєх хатуу хийцтэй байх ёстой.. 3. Агаарын шугамын чиг єєрчлєгдєх їед хэрэглэх эргэлтийн тулгуур. Энэ тулгуур АШ-ын хэвийн горимын їед зэргэлдээх алслалтын хоёр талын утасны жингийн чангаалтыг єєртєє хїлээнэ. 4. Тєгсгєлийн (захын) тулгуурыг шугамын эхлэл ба тєгсгєлд, мєн кабель залгаасаар хязгаарлагдах хэсэгт тавина. Ийм тулгуур нь анкер тулгуурт багтах бєгєєд АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын нэг талын чангаалтын хїчийг єєртєє хїлээнэ. 5. Агаарын шугамаас салбарлага авах зориулалттай салаалгын тулгуур. 6. Хоёр чиглэлийн шугам нэг тулгуур дээр огтлолцох їед хэрэглэх огтлолцлолын тулгуур. Салаалгын болон огтлолцолын тулгуурыг дээр нэрлэгдсэн тулгуурын бїрэлдэхїїнд оруулна. 2.4.21. Тулгуурууд єєрийн хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр тулаастай, татуургатай байж болно. Татуургыг газарт суулгасан бэхэлгээ эсвэл чулуу, тоосго, тємєр бетон ба тємєр барилга байгууламжинд бэхэлж болно. Татуурга нь нэг ба олон утастай байж болно. Татуургыг тооцооны дагуу сонгож авах ба бусад татуургын огтлол нь 25 мм2 -аас багагїй огтлолын талбайтай байна. Тусгаарлагдах саармаг цэгтэй сїлжээний тулгуурын татуургыг бэхэлсэн доод цэгээс газар хїртэлх зай 2,5 м-ээс бага байвал тїїнд 10 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулга хийх, эсвэл татуургыг шугамын хїчдэлд тохирсон татлагын тусгаарлагчаар газраас зааглаж єгєх хэрэгтэй. Энэхїї АШ-ын хїчдэлд тохирсон тусгаарлагчыг газраас 2,5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Гїн газардуулсан саармагтай сїлжээний шугамын тулгуурын татуургыг нойлын хамгаалалтын утастай холбож єгєх ёстой. 2.4.22. Тулгуурын хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр шугамын хэвийн горимын тооцоогоор утасыг мєсжилттэй, мєсжилтгїй їед тасрахгїй байх механик ачааллын тооцоог хийсэн байна. Тєгсгєлийн ба эргэлтийн тулгуурын алслалтыг хязгаарласан хэмжээнээс бага байх тооцооны їе дэх єнцгийн ба тєгсгєлийн тулгуур нь утас мєсжилтгїй, агаарын бага температур салхигїй байхаар бодож хийвэл зохино. Тооцоог дараах їндсэн ачаалалыг бїрэн тооцсож хийвэл зохино. Їїнд:

1. Завсрын тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал;


122

БД 43-101-03 2. Анкер тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал; зэргэлдээх алслалтын утасны таталтын жингийн ялгавараар їїсэх дагуу ба хэвтээ ачаалал; Тулгуурт їйлчлэх,утасны дагуу, хэвтээ ачааллыг тооцоогоор сонгоно. Тулгуурт їйлчлэх дагуу, хэвтээ ачааллын хамгийн бага утгыг авахдаа тулгуурт їйлчилж байгаа утасны нэг талруу татах хамгийн их утгын 50 %-тай тэнцїїгээр авна. 3. Єнцгийн тулгуурт- тїїний хєндлєвчийн дагуу їйлчлэх утасны жингийн таталтаас їїсэх ачаалалын хэвтээ хєндлєн утга, шугамын утас ба бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал; 4. Тєгсгєл (зах)-ийн тулгуурт- утасны нэг талын таталтаас їїсэх хэвтээ ачаалал. 2.4.23. Агаарын шугамд тємєр-бетон, модон, тємєр-бетон хєлтэй модон, тємєр тулгуурыг хэрэглэж болно. Шугамын модон тулгуурт бэлтгэлийн 3-аас доошгїй зэрэглэлтэй, ялзралаас хамгаалж боловсруулсан гуалин хэрэглэнэ. Модыг ялзралтаас хамгаалахдаа мєрдєж байгаа стандартын дагуу ялзралын эсрэг уусмалд нэвчїїлэх замаар бэлтгэх ёстой. Хар модыг ялзралын эсрэг хамгаалалтгїй хэрэглэж болно. Шон (гуалин)-гийн шувтан байдлыг угаасаа нь їзїїрлїї нь 1 м уртад 8 мм-ээр нарийсч байхаар тооцож авах нь зїйтэй. Тулгуурын тооцоогоор сонгогдох їндсэн элемент (шон, хєл, хєндлєвч, тулаас) хийх зориулалттай гуалингийн дээд хэсэгтээ, нарийн їзїїрийн диаметр нь 14 см-ээс багагїй байх ёстой. Тулгуурын бусад элемент, тїїнчлэн байшингийн оруулгын салбарлагын тулгуурт хэрэглэх гуалингийн нарийн талын диаметр нь 12 см-ээс багагїй байвал зохино. 2.4.24. Тулгуурыг газарт суулгах гїний хэмжээ ба тулгуурыг бэхлэх арга нь тїїний єндєр, бэхлэх утасны тоо, хєрсний байдал болон ухаж суулгах газар шорооны ажлын аргаас хамаарна. Шугамын трассын усанд автагдах, туугдах хєрсний эвдрэлтэй хэсэгт тулгуурыг суулгахдаа бэхэлгээ (хєрс овоолж дарах, хучих) хийнэ. Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт 2.4.25. Агаарын шугам нь тєрєл бїрийн байгууламж, хот, суурин газрын гудамж, талбайг ямар ч єнцгєєр огтлон гарч болно. Єнцгийн хэмжээг нормчлохгїй (2.4.31-ийг їзэх). Шугамын утасны хамгийн их унжилтын їед тїїнэээс газар хїртэлх зай нь гудамжны хїмїїс зорчих хэсэгт 6 мээс багагїй байна. Утаснаас газар хїртлэх унжилтын босоо зайг хїрэхэд бэрхшээлтэй (давчуу) газар 3.5 м, хїрч болохгїй зэлїїд газар (уулын налуу, хад, хадан цохио)-т 1 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Том биш хот, суурин газарт гудамжны хїмїїс зорчихгїй хэсгийг огтлон гарч байгаа агаарын шугамнаас оруулгын салбар, салаалга авахдаа утаснаас газар, явган хїний зам хїртэлх зайг 3.5 м хїртэл багасгаж болно. Хэрэв энэ заалт биелэгдэхгїй тохиолдолд нэмэлт тулгуур буюу барилга дээр нэмэлт бїтээц хийж єгєх ёстой. 2.4.26. Агаарын шугамын утаснаас газар ба усны гадаргуу хїртэлх зайг тїїнчлэн тєрєл бїрийн байгууламж дээгїїр єнгєрєх їеийн тїїний (объектийн) дээд хэсгээс утас хїртэлх зайг цахилгаан гїйдлийн їйлчлэлээр їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр утасны хамгийн их унжилтыг доорх 2 хувилбарын аль нэг боломжтойгоор нь тодорхойлох нь зїйтэй. Їїнд: Орчны агаарын температур -5°С, салхигїй, утас мєсжилттэй байх; Орчны агаарын температур хамгийн єндєр, салхигїй байх. 2.4.27. Утаснаас барилга, байшин хїртлэх хамгийн их хазайх хэвтээ зай нь тагт, саравч ба цонх хїртэл 1.5 м-ээс багагїй, суурин хана хїртэл 1.0 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугамыг байшин, барилга дээгїїр дамнуулж татахыг гагцхїї агаарын шугамаас салаалж, оруулга хийхээс бусад (2.1.31-ийг їзэх) нєхцєлд хориглоно. Агаарын шугамын тулгуураас газар доорх (тавьсан) кабель, дамжуулах хоолой ба янз бїрийн зориулалттай газар дээрх босоо (колонок) байгууламж хїртэлх хэвтээ зай нь 2.4.3 -р хїснэгтэд їзїїлсэнээс багагїй (2.4.33-ийг їзэх) байх ёстой. Хїснэгт 2.4.3. Шугамын тулгуураас газар доорх кабель, дамжуулах хоолой, газар дээрх босоо байгууламж хїртлэх хэвтээ, зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай Ойртох байгууламжууд - Ус, хий, уур, дулаан дамжууулах шугам, мєн арицтгах татуурга.


123

Зай (м) 1

БД 43-101-03 - Галын даралттай усны (гидрант) цэг, инженерийн сувагжилтын худаг, ус тїгээх цэг г.м. - Шатахуун тїгээгїїр - Тєрєл бїрийн кабель (холбоо, дохиолол ба радио нэвтрїїлэгийн кабелиас бусад) - Дээрхтэй адил, гэхдээ тусгаарлавч хоолойнд сївэлсэн кабель

2 10 1 0.5

2.4.28. Улирлын чанартай хєлддєг жижиг гол, сувагтай огтлолцох їед агаарын шугамын утаснаас усны дээд мандал хїртлэх зай нь 2 м-ээс доошгїй, харин мєс хїртлэх зай нь 6 м-ээс доошгїй байвал зохино. Ой ба таримал ургамал, модон дундуур агаарын шугам гарахад тэднийг заавал гудамлан огтлох шаардлагагїй. Тэгэхдээ утасны их унжилт, савалтын їед утаснаас мод, сєєг, бут бусад ургамал хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байна. 2.4.29. 1 кВ-оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам, 1 кВ-ээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамтай огтлолцох бол 2.5.79-2.5.84-д; зэрэгцэн тавигдах бол 2.5.62-д заасан шаардлагыг мєрдлєг болгох ёстой. 1 кВ-оос дээш ба доош хїчдэлтэй шугамын утсыг нэг тулгуур дээр бэхлэх, мєн нэг тулгуур дээр огтлолцоход (2.5.80) -д заагдсан шаардлагыг биелїїлсэн байх хэрэгтэй. Дээгїїр нь гарч байгаа агаарын шугамын утсыг шєргєн тусгаарлуурт хоёрлосон (давхар) бэхэлгээ хийх ёстой. 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугамын огтлолцлын алслалт дахь хоёр талын тулгуурын утас бэхлэх арматур, лонхны дэгээ, шилбэ, шєрєг болон хоёр шугамын утсыг нэг дор бэхлэх тулгуурыг заавал газардуулсан байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 30 Oм-оос ихгїй байх ёстой. 2.4.30. 1 кВ -оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцоход зориулалтын огтлолцлын тулгуурыг ашиглах ба мєн алслалтын дунд огтлолцохыг зєвшєєрнє. Огтлолцсон АШын ойртож байгаа утасны босоо зай нь орчны дулааны хэм 15° С, салхигїй байхад 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцож байгаа хэсэгт анкер ба завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Агаарын шугамууд алслалтандаа огтлолцож байвал огтлолцлын цэгийг дээгїїр нь єнгєрч байгаа шугамын тулгуурт нь аль болох ойрхон байхаар сонгоно. Гэхдээ огтлолцож байгаа шугамын утаснаас огтлох гэж байгаа шугамын тулгуур хїртэлх хамгийн ойрхон хэвтээ зай нь 2 мээс багагїй байна. 2.4.31. Агаарын шугам нь холбоо-дохиоллын шугам (ХДШ), радио-нэвтрїїлгийн шугам (РНШ)-тай огтлолцохдоо доорх хувилбарын аль нэгээр нь хийгдэх ёстой. Холбоо, дохиоллын шугамд яам, албан газар ба аж ахуйн газруудын холбоо, дохиолол, мэдээллийн шугамууд хамаарна. Холбооны агаарын шугамыг зориулалтын хувьд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам; хєдєєгийн холбооны шугам; радио нэвтрїїлэгийн шугам, хотын холбооны шугам гэж ангилна. Холбооны агаарын шугамуудыг ач холбогдлоор нь доорх зэрэглэлд хувааж їзэх ёстой. n 1 -р зэрэглэлд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам, тємєр замын холбоо, n 2 -р зэрэглэлд аймгийн дотоод холбооны шугам, n 3 -р зэрэглэлд хэрэглэгчдийн холбооны шугам г.м. Радио єргєн нэвтрїїлгийн 360 В-оос дээш хїчдэлтэй шугам 1-р зэрэглэлд, 360 В-оос доош хїчдэлтэй салбар шугам, хэрэглэгчдиййн 15 ба 30 В-ын салбар шугамууд 2-р зэрэглэлд орно. Їїнд:

1. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон бїрээстэй утастай холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай, 2. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон холбоо-дохиололын ба радио нэвтрїїлгиййн газарт булсан, эсвэл дїїжилсэн кабель шугамтай, 3. Бїрээсгїй, батбєх утастай агаарын шугам болон бїрээстэй, механик батбєх сайтай холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай, 4. Бїрээстэй утастай агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн шугамтай. 5. Газар доорхи кабельтэй (шилжсэн) агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн шугамтай. Агаарын шугамыг холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай аль болохоор хєндлєн (90°-т ойрхон) огтлолцуулах хэрэгтэй. Давчуу газарт шугамууд огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.


124

БД 43-101-03 2.4.32. Агаарын шугам нь алслалтандаа холбоо-дохиоллын, радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцоход агаарын шугамын утаснаас нєгєє шугамын хамгийн ойрхон дїїжин кабель буюу утас хїртлэх босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын (мєсжилттэй, эсвэл агаарын халуунд) їед 1.25 м-ээс багагїй байна. Нэг тулгуур дээр огтлолцоход дээрх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв шугамын утас буюу радио нэвтрїїлгийн дїїжин кабель нь босоо тулц (кронщтейн)-д бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг тэрхїї шугамын утас буюу радио-нэвтрїїлгийн дїїжин кабельтэй АШ-ын тулгуурын талд байгаа шугамны утаснаас тооцож авна. 2.4.33. Агаарын шугамын алслалтандаа холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугам, дїїжин кабельтэй огтлолцох хэсэг нь АШ-ын тулгуурт аль болох ойрхон, тулгуураас 2 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам нь, бїрээстэй утастай холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо доорхи шаардлагуудыг хангавал зохино. Їїнд:

1. Агаарын шугамын утсыг холбооны шугамын утастай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор хийвэл зохино. Агаарын шугамын утсыг радио нэвтрїїлэгийн шугамын утастай алслалтанд ч, ерєнхий тулгуурт ч огтлолцохоор хийж болно. 2. Холбооны гол шугам, хєдєєгийн салбар шугамтай огтлолцох агаарын шугамын алслалтан дахь хоёр захын тулгуурыг бэхэлгээний анкер маягаар хийх ёстой. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн бусад шугамуудтай агаарын шугамын огтлолцох хэсэгт сайжруулсан (єндєрсгєсєн) хєлтэй буюу тулаастай завсрын тулгуур хэрэглэж болно. 3. Огтлолцох хэсгийн холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утас нь гаднах цаг агаарт тэсвэртэй, 2 кВ-оос багагїй хїчдлээр туршигдсан (ПСБА, ПСБАП, ПРСП г.м.), тухайн газрын цаг уурын хїнд нєхцєлд татах хїчийг даах батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1.5 -аас багагїй їзїїлэлт бїхий тусгаарлуутай байх ёстой. 4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлгийн шугамын утасны дээгїїр гарна. Агаарын шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгуурт утсыг давхар бэхлэх буюу їхлїїт уяж єгєх хэрэгтэй. Онцгой тохиолдолд 380, 220 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг тулгуурт холбооны шугамын доогуур гаргаж болно. Гэхдээ холбооны шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хоёр захын тулгуурт утсыг давхар бэхлэх нь зїйтэй. 5. Агаарын шугам болон холбоо, радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд тэдгээр утасны залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалт, мушгимал утас байвал тїїний огтлол нь хєнгєн цагаан утсанд 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан утсанд 16 мм2, зєвхєн ган утсанд 25 мм2 -аас багагїй байх хэрэгтэй. Хот, хєдєєгийн радио, холбооны шугамын хувьд тїїний утасны тоо 10 ба тїїнээс дээш байвал энэ зїйлд дурьдсан агаарын шугамтай огтлолцох хувилбарыг хэрэглэж болохгїй. 2.4.34. Агаарын шугамын бїрээсгїй утас нь холбоо ба радио-нэвтрїїлгийн газар доорх буюу дїїжилсэн кабель шугамтай огтлолцоход дараах шаардлагыг хангавал зохино. Їїнд: * Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газрын доорх кабелиас агаарын шугамын тулгуурын газардуулга (эсвэл тємєр бетон тулгуур хїртэл) хїртэлх зай, хїн олноор оршин суудаг суурин газарт 3 м-ээс багагїй, хїнгїй суурин биш газарт 10 м байна. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газар доорхи кабелиас агаарын шугамын газардуулаагїй модон тулгуур хїртэлх зай суурин газарт 2 мээс багагїй, суурин биш орон нутагт 5 м-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Давчуу (зай муутай) нєхцєлд энэ зай 2 м-ээс бага байж болох боловч 1 м-ээс багагїй байна. Энэ тохиолдолд кабелийг ган хоолойд сївлэх эсвэл швеллер буюу булан тємрєєр дарж хамгаалах ба тулгуураас хоёр тийшээ 3 м-ээс багагїй урттай хийгдэнэ. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн кабелийн трассаас хамгийн ойролцоо байгаа агаарын шугамын тулгуур хїртэл зай нь аль болох их байх ёстой. * Агаарын шугамын утасыг холбоо ба радио нэвтрїїлэгиййн дїїжлэгдсэн кабель шугамын дээгїїр нь гаргана. * Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамын дээгїїр єнгєрч байгаа агаарын шугамын алслалтанд утасны залгаас хийхийг зєвшєєрєхгїй. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай, мушгимал байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан утас бол 35 мм2 , ган голтой хєнгєн цагаан утас бол 16 мм2, ган утас бол 25 мм2 -аас тус тус багагїй байвал зохино. * Дїїжин кабелийн металл бїрээс, кабель єлгєсєн хэцийг огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгууруудад газардуулж єгєх ёстой. * Холбоо ба радио нэвтрїїлгийн кабелийн тулгуурын сууриас агаарын шугамын утасны хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь агаарын шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.


125

БД 43-101-03 Агаарын шугам нь холбоо ба радио нэвтрїїлгий шугамтай огтлолцоход хэрэглэх дээр дурьдсан хувилбаруудыг доорхи тохиолдолд хэрэглэхгїй. Їїнд: * хэрэв холбооны шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх болбол тїїнд нэмэгдэл байрлуулах, эсвэл урьд байрлуулсан холбооны шугамын єсгєх пунктийг зєєх шааардлага гарвал; * хэрэв холбооны шугам дахь кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєх хэмжээнээс хэтэрвэл; 2.4.35. Агаарын шугам нь холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо хоёулаа бїрээсгїй утастай байх тохиолдолд дараах шаардлагыг хангана. Їїнд:

1. Агаарын шугам, холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор хийнэ. Агаарын шугам, холбооны хэрэглэгчдийн ба салаа шугамтай огтлолцоход утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос хэтрэхгїй тохиолдолд агаарын шугамын тулгуураар огтлолцуулахыг зєвшєєрнє. 2. Огтлолцож байгаа агаарын шугамын алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьсан байх ёстой. 3. Холбооны шугамын утас нь тухайн орон нутгийн цаг уурын хамгийн хїнд нєхцєл (мєсжилт, хїйтрэлт) -єєр суналтын бат бєхийн нєєцийн коэффициент ган ба єнгєт металл утасны хувьд 2.2 -оос багагїй байх ёстой. 4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэтрїїлэгийн шугамын утасны дээр байрлана. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуур дээр агаарын шугамын утасыг хоёрлосон бэхэлгээ хийж єгнє. 380/220 В, тїїнээс бага хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь радио нэвтрїїлэгийн шонтой утасны доогуур гарч болно. Энэ тохиолдолд радионы шугамын утасыг алслалтын захын хоёр шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй. 5. Агаарын ба холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтанд залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалтай (мушгимал) хєнгєн цагаан байвал 35 мм2, хєнгєн цагаан утас ган голтой эсвэл ган утастай байвал 25 мм 2 -аас багагїй хєндлєн огтлолтой байна. 2.4.36. Бїрээстэй утастай агаарын шугам нь бїрээсгїй утастай холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангаж байх ёстой. Їїнд: * Агаарын ба холбооны шугамыг зєвхєн утасны алслалтанд огтлолцуулна. Агаарын ба радио нэвтрїїлэгийн шугамыг утасны алслалтанд буюу тулгуур дээр огтлолцуулбал зохино. * Агаарын шугам нь холбооны гол, орон нутгийн ба хєдєєгийн шугамтай огтлолцох алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьж єгнє. Бусад холбооны болон радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцох бїх тохиолдолд АШ-ын тулгуурт хїчитгэсэн залгаас (хєл), тулаас бїхий завсрын тулгуур ашиглаж болно. * Огтлолцох хэсэг дэхь агаарын шугамын утас нь тухайн орон нутгийн хамгийн муу цаг уурын нєхцєлд сунгалтын батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1,5-аас багагїй байх ба 2 кВ-оос доошгїй хїчдлээр туршигдах цаг уурын нєхцєлийг даах чадвартай тусгаарлага бїхий байвал зохино. * Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамын утасны дээгїїр гарна. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуурт агаарын шугамын утасыг хоёрлосон бэхэлгээтэй, эсвэл їхлїїт уяж єгнє. Агаарын шугамын утасны хїчдэл нь 380/220 В, тїїнээс бага бол дамжуулах утас нь радионы шугамын шонтой утасны доогуур гарч болно. Гэхдээ радиогийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтын захын шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй. * Агаарын шугам, тїїнчлэн холбоо, радиогийн шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд нь утасыг залгахыг зєвшєєрєхгїй. 2.4.37. Агаарын шугамын газрын доорхи кабель залгаас нь бїрээсгїй утас бїхий холбоо, радионы шугамтай огтлолцох бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: * Агаарын шугамын газар доорхи залгаас кабелиас холбоо, радионы шугамын тулгуур, тїїний газардуулга хїртэлх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэж тавьсан байвал дээрх зай нь 0.5 м-ээс багагїй байвал зохино. * Агаарын шугамын кабельтай тулгуурын сууриас холбооны ба радиогийн шугамын хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь холбооны ба радионэвтрїїлгийн шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.


126

БД 43-101-03 2.4.38. Агаарын шугам, холбооны ба радиогийн агаарын шугамтай ойртох їед тэдгээрийн захын утасны хоорондох зай нь хэвтээгээрээ 2 м-ээс багагїй байх ба давчуу, зайгїй нєхцєлд 1.5 мээс багагїй байж болно. Бусад ердийн тохиолдолд эдгээр шугамуудын хоорондох зай нь АШ, холбооны ба радио-нэвтрїїлгийн хамгийн урт тулгуурын єндрєєс багагїй байх ёстой. Радио нэвтрїїлэг, дамжуулалтын тєв болон хїлээн авах тєвийн барилга байгууламж, антейн болон радио нэвтрїїлэг хїлээн авах орон нутгийн цэгийн ойролцоо агаарын шугам єнгєрєх їеийн ойртолтын хэмжээг тодорхой тогтоож єгдєггїй. Агаарын шугамын утаснаас холбооны ба радиогийн шугамын утас, телевизийн кабель ба радио антейнаас буулгасан оруулга хїртэлх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байна. Гэхдээ агаарын шугамын тулгуураас оруулга хїртэлх алслалтын утас, агаарын шугамнаас байшин барилга руу оруулсан утас нь холбооны ба радиогийн шугамаас салаалсан оруулгын утастай огтлолцохгїй байхаас гадна тэдгээрийн шугамын утаснаас доош байрлаж болохгїй. 2.4.39. Агаарын ба холбооны шугамын утасыг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Шинээр барьж байгаа агаарын шугамын утасыг радиогийн шугамын бїрээсгїй утастай нэг тулгуурт хамт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утасыг радионы шугамын бїрээстэй утастай хамт нэг тулгуурт хамтад нь дїїжилж болно. Мєн радиогийн шугамын ємнє ашиглаж байсан бїрээсгїй утсыг солих, єргєтгєх нєхцєлд нэг тулгуурт єлгєж болох ба доорхи шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Їїнд: * Агаарын шугамын хїчдэл нь 380/ 220 В-оос ихгїй байх; * Радионы шугамын утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос ихгїй байх; * Радионы шугамын доод утаснаас газар хїртэлх зай, зэрэгцээ шугамын утас хоорондын зай, шугамын утасны єєр хоорондын зай нь баталсан дїрэм, журамтай нийцэж байх; * Агаарын шугамын утас нь радиогийн шугамын утсан дээр байрлах ба дээрх шугамын утаснаас доод шугамын утас хїртлэх зай нь тулгуур дээр 1.5 м-ээс багагїй, алслалтанд 1.25 м-ээс багагїй байна. Хэрэв радионы шугамын утас нь єлгєц (кронштейн)-єнд бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг агаарын шугамын мєн тэр талын доод утаснаас тооцно. 2.4.40. Агаарын шугамын утас, холбооны шугамын кабелийг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Харин 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг радио-нэвтрїїлгийн кабельтэй нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа радио-нэвтрїїлгийн тусгаарлагатай утасны хувьд 2.4.39-ийг мєрдлєг болгоно. Мєн 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг телемеханикийн хэлхээний утастай нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа тэдгээр нь нэг эзэмшигчтэй, телемеханикийн хэлхээг телефон холбооны сувагаар ашиглаагїй, 2.4.39-ийн заалт тус тус биелэгдэж байвал хэрэгжїїлж болно. 2.4.41. Агаарын шугам нь тємєр замтай, тїїнчлэн 1 ба 2 зэрэглэлийн автомашины замтай огтлолцох ба зэрэгцээ тавигдах бол 2.5.95, 2.5.101 заалтыг мєрдлєг болгоно. Мєн агаарын шугамд кабель залгаас ашиглан зам огтлон гаргаж болно. Орон нутгийн чанартай (III, IV, V зэрэглэлийн) автомашины замыг хєндлєн гарахдаа утасны унжилт хамгийн их байх нєхцєлд агаарын шугамын утаснаас замын зорчих хэсэг хїртлэх босоо зай нь 6 м-ээс багагїй байвал зохино. Хїн олноор суурьшах газрын ба їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэрийн гадна гэрэлтїїлгийн агаарын шугам сїлжээнд тавих шаардлагыг бїлэг 6.3-д оруулсан болно. Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох ба ойртох бол шугамын утаснаас замын тэмдэг, тэдгээрийн даацын хэцний утас хїртэл 1 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Агаарын шугамтай огтлолцох хэсэгт даацын хэцийг 10 Ом-оос багагїй эсэргїїцэлтэй газардуулах байгууламжтай холбож єгвєл зохино. Зам огтлон гарах хувилбарыг техник-эдийн засгийн їндэслэлийн тооцоогоор шийдвэрлэнэ. 2.4.42. Агаарын шугам нь троллейбусны авалцаа (контактная)-ны утас ба даацын хэцтэй огтлолцох ба ойртох бол дараахи шаардлагуудыг биелїїлэх ёстой. Їїнд: * Агаарын шугам нь дїрмийн дагуу авалцаа (троллейны)-ны сїлжээ, тулгуурын байгууламжийн гадна байрлах ёстой. * АШ-ын утас нь авалцааны утасны даацын тросын дээгїїр байрлах ёстой. Агаарын шугамийн утас нь олон судалтай (мушгимал) байх ба огтлол нь хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган ба ган-хєнгєн цагаан бол -16 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны залгаасыг шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд хийхийг хориглоно. * Хамгийн их унжилттай байх їеийн АШ-ын утаснаас тролейбусны шугам бїхий гудамжны зорчих хэсэг хїртлэх зай нь 10,5 м-ээс багагїй байх ёстой. Энэ бїх тохиолдолд агаарын шугамын утаснаас даацын хэц буюу авалцааны утас хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байвал


127

БД 43-101-03 зохино. Авалцааны сїлжээний бїсэд байрлах агаарын шугамын тулгуур нь утсыг давхар бэхлэх зориулалттай анкер тулгуур байх ёстой. АШ нь авалцааны утастай огтлолцох бол эгц хєндлєн гарахыг хориглоно. * Троллейбусны шугамын авалцааны утас, 380 В-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утастай нэг ерєнхий шонд байрлуулах бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал, троллейбусны шугамын тулгуур нь агаарын шугамын утсыг зїїхэд хїрэлцэхїйц механик батбєхтэй байх, агаарын шугамын утаснаас авалцааны утас єлгєх даацын хэцний бэхэлгээ ба тулц (кронштейн) хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байх г.м. Энхїї зїйлийн шаардлага нь гудамжны гэрэлтїїлгийн шугаманд хамаарахгїй. 2.4.43. Агаарын шугам нь канатан зам, газрын дээрх металл дамжуулах хоолой зэрэгтэй огтлолцох буюу ойртох бол дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: * Агаарын шугам нь канатан замын доогуур тавигдах ба дээгїїр нь тавихыг хориглоно. Канатан зам нь доороо АШ-ын утасыг хязгаарлах гїїр ба сараалжтай байвал зохино. * АШ нь канатан замын болон АШ-ын дамжуулах хоолойн доогуур нь гарахдаа шугамын утас нь тэдгээрээс тодорхой хэмжээнд алслагдсан байвал зохино. Тухайлбал, утасны хамгийн их унжилттай їед канатан замын гїїрэг ба сараалж буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1.0 метрээс багагїй, утасны хамгийн их унжилттай ба шугамын утасны хазайлт ихтэй їед канатан замын бїтээц, буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх шаардлагатай. * АШ нь тїїний доогуур єнгєрч байгаа дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол шугамын утаснаас дамжуулах хоолойн элемэнт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед 1 м-ээс багагїй байна. * АШ нь канатан зам, дамжуулах хоолойтой зэрэгцэн тавигдах бол шугамны утаснаас канатан зам ба дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойртох хэвтээ зай нь нэг тулгуурын єндєрєєс багагїй, трассын давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлтын їед 1 м-ээс багагїй байвал зохино. Шугамын огтлолцолын алслалтанд дамжуулах хоолойн газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байх ёстой. 2.4.44. Агаарын шугам нь галын ба тэсрэх аюултай тонгололд ойртох бол тїїнд тавих шаардлагыг 2.5.119-д, нисэх буудлын аэродромтой ойртох їеийн шаардлагыг 2.5.120-д тодорхойлсон болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамыг спортын цогцолбор, цэнгэлдэх хїрээлэн, стадион, сургууль, зуслангийн иж-бїрдмэл дэвсгэрт байрлуулахыг хориглоно.

2.5. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 2.5.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт 1 кВ-оос 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бїрээсгїй утастай цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ)-ын зураг тєсєл хийх, барьж байгуулахад хамаарагдана. Тусгай дїрэм, норм, зааврын дагуу баригдах цахилгаанжсан тємєр зам, хотын цахилгаан тээврийн шугам, авто-гэрлэн дохионы шугам нь цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын энэхїї дїрэм хамаарахгїй. Агаарын шугамын оруулга, гаргалгын кабель залгаасыг 2.3 бїлэг ба 2.5.49 заасны дагуу хийвэл зохино. 2.5.2. 1 кВ-аас дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам гэдэг нь агаарт ил тавигдах арматур, тусгаарлуурын тусламжтайгаар тулгуурт буюу инженерийн байгууламж (гїїр, замын гарц г.м) дээрх шон, тулцад бэхлэгдсэн (бїрээсгїй) утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах зориулалттай байгууламж юм. ЦДАШ-ын эхлэл ба тєгсгєл гэж хуваарилах байгууламжийн шугаман портал (дааман) буюу шугаман оруулгыг, харин тїїний салбарлагын хувьд салбарлах тулгуур ба шугаман портал буюу хуваарилах байгууламжийн шугаман оруулгыг тус тус ойлгох нь зїйтэй. 2.5.3. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын цахилгаан дамжуулах утас, хэц тасраагїй байх їеийн тїїний тєлєв-байдлыг агаарын шугамын хэвийн горим гэнэ. Агаарын шугамын аваарын горим гэдэг нь утас, тросны нэг нь буюу хэсэг нь тасарсан їеийн тухайн тєлєв-байдал гэж ойлгох нь зїйтэй. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын угсралтын горим гэдэг нь тулгуур, шон, утас, хэцийг татах, тусгаарлуур, арматурыг угсрах їеийн їйл ажиллагааны тєлєв-


128

БД 43-101-03 байдал гэж ойлгох нь зїйтэй. Шугамын овор (габарит)-ын алслалт (Lо) гэж шугамын тулгуур тєгс тэгш гадаргуу дээр байх нєхцєлд утаснаас газар хїртлэх нормчлогдсон босоо хэмжээгээр тодорхойлогдох уртыг нэрлэнэ. Салхины алслалт (Lс) гэж тулгуураас дїїжлээстэй утас, хэцэнд їйлчлэх салхины даралтыг хїлээн авч байгаа (хоёр) тулгуур бїхий агаарын шугамын тухайн хэсгийн уртыг ойлгох нь зїйтэй. Утас, хэцний жинг хїлээн авч байгаа тулгуур бїхий агаарын шугамын хэсгийн уртыг жингийн алслалт гэнэ. Оворын алгасал дахь хамгийн их унжилтыг утасны оворын унжилт гэнэ. 2.5.4. Суурин газар гэдэгт хот, аймгийн тєвийн дэвсгэр нутаг, тїїний тэлж єргєжих (ойрын арван жилд) хїрээ, мєн дагуул хот, хотын ногоон бїсїїд, амралт сувиллын газар, хот маягийн суурин бїхий дэвсгэр нутаг хамаарагдана. Эзгїй (суурьшилгїй) газар гэж хїмїїс суурьшин амьдарах суурин газар, хїн хїрэхэд бэрхшээлтэй газраас бусад улсын хєдєєгийн нэгдсэн эдэлбэр газрыг нэрлэнэ. Энэ дїрэмд барилга байгууламж бариагїй боловч хїн байнга амьдардаг хєдєє орон нутаг, тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник явах боломжтой эдэлбэр газар, малын бэлчээр, хадлангийн газар, ногооны талбай, цэцэрлэг болон таруу байрлалтай, цєєн тооны буюу тїр барилга байшинтай газрыг эзгїй (суурьшилгїй) газарт хамааруулна. Хїрэхэд хэцїї газар гэж тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник хїрч болохгїй (уулын тагт, оргил, цєл) газрыг ойлгох нь зїйтэй. Дїрэмд барилгажсан газар гэж хот, тосгон ба хєдєє аж ахуйн суурин газар, тэдгээрийн одоо байгаа барилгажилттай хиллэх, улмаар хоёр талаасаа хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан агаарын шугамын тавигдах дэвсгэр газрыг хэлнэ. Том гол, мєрєн, суваг зэрэг дурын усан оронзайг огтлолцуулахдаа 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуур тавих ба агаарын шугамын тулгуурын єндєрєєс хамааралгїйгээр 700 м-ээс дээш алслалттай татагдах зайлшгїй шаардлагтай бол алсын (их) шилжилт гэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.5.5. Агаарын шугам (АШ)-ны утас ба хэцний механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар, харин тусгаарлуур, арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Энэхїї хоёр аргын тооцооны їндэс болох норматив ачааллыг тодорхойлох нєхцєлийг энэ дїрмэнд заасны дагуу авч їзэх ёстой. АШ-ны тулгуур ба суурийн тооцоог хязгаарын тєлєв-байдлын тооцооны аргаар Барилгад хэрэглэх уур амьсгал, геодезийн їзїїлэлт, БНбД.2.01.01.93 -д заасны дагуу гїйцэтгэх нь зїйтэй. Тодорхой зарим тохиолдолд бусад аргыг хэрэглэх бол зураг тєслєєр їндэслэх ёстой. Агаарын шугамын барилгын хийц, бїтээц (тулгуур, суурь)-ийн тооцоонд ашиглагдах тооцооны ачааллыг тодорхойлох заалт, АШ-ын тооцооны тусгай нєхцєл, тооцооны зарчим, ба хэт ачааллын коэффициент нь энэхїї бїлгийн хавсралтанд єгєгдсєн болно. 2.5.6. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс илїї урттай шугаманд хїчдэл, гїйдлийн тэгшбусыг хязгаарлах зорилгоор утасны нэг бїрэн сэлгэлт (транспозиц)-ийг хийж єгєх ёстой. Хоёр хэлхээтэй агаарын шугаманд сэлгэлтийн схем нь адилхан байна. Сэлгэлтийн алхам нь холбооны шугамд нєлєєлєх нєхцєлєєр нь дїрэмд нормчлохгїй. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс бага урттай хэд хэдэн хэсгээс бїрдэх цахилгаан сїлжээнд сэлгэлт бїр нь шууд завсрын дэд єртєєн дээр (шин, тєгсгєлийн тулгуур ба дэд єртєєний портал (дааман)-ын хоорондох алсгал дээр, тєгсгєлийн тулгуур дээр) хийгдэх ёстой. Энэ нєхцєлд сэлгэлт нь янз бїрийн дараалалтай фаз бїхий АШ-ын хэсгийн нийлбэр урт нь бараг тэнцїї байх нєхцєлд хэрэгжинэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан сїлжээнд янз бїрийн дараалалтай фазтай хэсгїїдийн нийлбэр урт нь ижилхэн байлгахаар дэд єртєєн дээр фаз сэлгэлтийг хийх нь зїйтэй. 2.5.7. Агаарын шугамын зураг тєсєлд засвар їйлчилгээ хийх, туршиж, тохируулах, ахуйн їйлчилгээ явуулах засвар-їйлдвэрлэлийн бааз (ЗЇБ), засвар-ашиглалтын цэг (пункт) зэргийг авч їзэх хэрэгтэй. ЗЇБ-ыг барих дараалал, ажлын ба тээврийн механикжуулах хэрэгсэлийн хангалт, тоо, хэлбэр маяг, холбооны хэрэгсэл, ажиллах хїмїїсийн тоог одоо байгаа ба баригдах шугам сїлжээний хэмжээг їндэслэн, ойрын ирээдїйн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг тооцон, эрчим хїчний тухайн бїс нутгийн хэмжээгээр тооцсон ашиглалт-зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєг їндэслэвэл зохино. Шаардлагатай барилга, байшин, ажилчдын тоог тухайн шугам тус бїрд тєслєєр тооцох нь зїйтэй. Баригдах агаарын шугамын даялалын дагуу хїрэхэд хэцїї газар, уулын тагт, цєл газарт шугам-угсралтын тусгай цэг барих шаардлагагїй, харин тєслєєр тодорхойлогдсон дулаацах цэг байвал зохино. 2.5.8. Засвар-їйлдвэрлэлийн бааз нь жилийн аль ч улиралд агаарын шугамын чиглэлийн дагуу шаардлагатай газраар явж чадах шугамын зориулалттай тусгай машин, тээврийн хэрэгсэл, тохируулгын багаж, єргєгч, тоног тєхєєрємж ба материалын аваарын бэлтгэл нєєц, мєн шугам


129

БД 43-101-03 сїлжээний газар болон засварын багтайгаа харилцах хоёр талын радио буюу утсан (їїрэн) телефон холбоогоор хангагдсан байх ёстой. Шугамын автомашин, єєрєє явагч механизмууд нь ЗЇБ ба шугам сїлжээний газартайгаа ярих холбооны тєхєєрєгтэй (радио, утсан, їїрэн ба єндєр їелзлэлийн холбоо г.м) байвал зохино. Шугамын тусгай цэгїїд, шугам сїлжээний газар, ЗЇБ зэрэг нь дїрмийн дагуу хоорондоо холбооны нэг л тєрлєєр холбогдохоор тоноглогдох нь зохистой. 2.5.9. 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугаманд жилийн аль ч улиралд боломжит зайнд буюу шугамын трассаас 0,5 км-ээс холгїй зайнд ойртох нєхцєлийг хангасан байвал зохино. 110 кВ-аас дээш хїчдэлтэй АШ-ын трассын дагуу явах, тїїнд ойртоход зориулж 2,5 м-ээс багагїй єргєнтэй зурвас газрын мод, чулуу, бартааг цэвэрлэсэн байх ёстой. Дараах нєхцєлтэй АШ-ын хэсэгт дээрх заалт хамаарахгїй байж болно. * Трасс (даялал) нь унаагаар явж болохгїй, шавар намагтай ба собицол ихтэй зєрєх боломжгїй газарт; Ийм нєхцєлд шугамын трассын дагуу 0.4 м-ээс багагїй єргєнтэй гїїрэн явган зам буюу 0.8 м-ээс багагїй єргєнтэй шороо асган жим гаргах хэрэгтэй. * Трасс нь битїї цэцэрлэг, тїїх-дурсгалын їнэт газар, тємєр зам ба машин замыг цаснаас хамгаалах суулгац, хашлаганд; 2.5.10. АШ-ын тулгуурыг голын голдрилын садрага, тэдгээрийн салааны урсгалын єєрчлєлт, эргийн нурангийн хэсэг, усанд автдаг газар, борооны болон бусад ус урсах гуу, жалганаас аль болох хол байрлуулах хэрэгтэй. Дээр дурдсан аюултай газраас АШ-ын тулгуурыг холдуулах боломжгїй їед тулгуурыг эвдрэлээс хамгаалах (тусгай суурь хийх, налуугийн ба эргийн хамгаалалт, ус зайлуулах суваг татах, бусад байгууламж барих г.м.) арга хэмжээг авсан байвал зохино. Бул чулуу, урсгал ихтэй, газарт тулгуур байрлуулж болохгїй. Цєн тїрэлтийн хамгийн их хаяалбар, усны (їерийн) их тєвшинг 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 2 %- (50 жилд 1 удаа тохиолдох) –ийн; 330 кВ, тїїнээс дооших хїчдэлтэй бол 1 % (100 жилд 1 удаа)-иар авбал зохино. Ой мод, хуурай намаг, хээр талын гал тїймэр гарах боломжтой газраар модон хєлтэй АШ єнгєрєх бол тулгуур бїрийн эргэн тойронд 2 м-ийн хїрээнд талбайн євс, бутыг цэвэрлэж, химийн болон бусад аргаар устгах; тулгуур бїрийн эргэн тойрон 2 м-ийн хїрээнд 0,4 м гїнтэй, 0,6 м єргєнтэй суваг (канав) ухах; газраас тулгуурын модны доод їзїїр хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байхаар тємєр-бетон хєл хэрэглэх зэрэг тулгуурыг гал тїймрээс хамгаалах арга хэмжээ авсан байх ёстой. Олон жилийн цэвдэгтэй, тїймэр (талын) гарч болзошгїй газарт АШ-ын тулгуураас суваг хїртлэх ургамалын химийн боловсруулалт хийгдэх зоны хэмжээг 5 м хїртэл ихэсгэж авна. 110 КВ тїїнээс дээш хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг гал гарах боломжтой хїлэр, хуурай намагтай хєрсєнд босгож болохгїй. 2.5.11. АШ-ын тулгуур дээр 2,5 -аас 3 метрийн єндєрт дараах байнгын тэмдэгїїд хийгдэх ёстой. Їїнд: * Тулгуурын дугаарыг шугамын бїх тулгуур дээр хийвэл зохино. * АШ-ын дугаар буюу таних тэмдэгийг шугамын тєгсгєлийн тулгуурт; шугамаас салбарлаж байгаа эхний тулгуурт, нэг хїчдэлтэй шугамын огтлолцолын хэсгийн тулгуурт; тємєр зам ба автомашины замыг огтолж байгаа алслалтыг хязгаарлах (хоёр талын) тулгуурт; тїїнчлэн шугамын трассын дагуу 200 м-ээс бага зайнд зэрэгцэн тавигдах (параллель) шугамын хэсгийн бїх тулгуурт тус тус тавина. Хоёр ба олон хэлхээтэй шугамын тулгуурын хувьд дээрхээс гадна хэлхээг харгалзан тэмдэглэсэн байх ёстой. * Фазын єнгє ялгах тэмдэгийг 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тєгсгєлийн тулгуур ба утасны сэлгэлт хийгдэх тулгуур, мєн АШ-аас авах салбарын анхны тулгуурт; * Урьдчилан сэргийлэх плакатыг суурин газраар єнгєрч байгаа бїх тулгуурт; * Агаарын шугамны тулгуураас холбооны кабель шугам хїртлэх зайг заасан тэмдэглээг холбооны кабель хїртлэх тулгуурын єндєрийн хагасаас бага зайнд тавигдах тулгуурт; * АШ-ын хамгаалалтын бїсийн єргєн ба АШ-ийн эзэмшигчийн утасны дугаар зэргийг заасан мэдээлэх тэмдэгийг тулгуурт г.м. 2.5.12. АШ-ын металл тулгуур болон хєл, тємєр бетон ба модон тулгуурын бїх металл тоноглолыг зэврэлтээс цайрдах буюу будах замаар хамгаалсан байвал зохино. Цэвэрлэх, дэвсгэр будаг тавих, будах ажил нь їйлдвэрийн нєхцєлд хийгдсэн байвал ёстой. Трассын дагуу гэмтсэн хэсэгийг дахин будаж єгнє.


130

БД 43-101-03 2.5.13. Аэродромын эзэмшлийн ба агаарын трассын бїсэд тавигдах АШ-ын тулгуур нь єєрийнхээ байрлал буюу єндєрєєрєє онгоцны нисэлт, буултанд аэродромын ба шугаман саад (бартаа) болохооргїй байвал онгоцны нислэгийн аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор дохиолох гэрэлтїїлэг (гэрлэн хориг) ба єдрийн байнгын (будмал) тэмдэгийг дараах нєхцєлтэй уялдуулан хийж єгєх ёстой. Тухайлбал, * АШ-ын тулгуурын хамгийн дээд їзїїрт гэрлэн хориг байх ба тїїнээс доошлон 45 м бїрт хийгдэнэ. Гэрлийн завсрын ташинг бїрийн хоорондох зай нь ижилхэн байвал зохино. * АШ-ын тулгуур нь хамгийнхаа дээд цэгт ба доошоогоо 45 м бїрт гэрлэн хориг хийж єгєх ёстой. Гэрлэн (галын) завсарын ташилтын хоорондох зай нь адилхан байх ёстой. * АШ-ын тулгуурын гэрлэн хоригийн эгнээ бїрд, аль ч зїгээс ямар ч тївшинд харагдаж байхаар тулгуурын хоёр чиглэлийн гадна талд байрлах, нэгэн зэрэг буюу аль нэг нь шатсан їед нєгєєх нь ажиллах боломжтой, їндсэн гал (гэрэл) ажлаас гарсан їед бэлтгэл галыг залгах найдвартай автомат тєхєєрєг бїхий 2-оос доошгїй гэрэл тавьж єгвєл зохино. * Хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэлийг тїїний бїх талаас нь, тэнгэрээс хэвтээ тэнхлэгийн 5° хїртэл харах боломжтой байвал зохино. * Аэродром дахь хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэл нь цахилгаан хангамжийн хувьд I зэрэглэлийн хэрэглэгч болно. Тухайн байдлаас хамааран хязгаарлах гэрэл (гал), дохионы гэрлийн тэжээл нь нэг шугамаар єгєгдєж болох ба тїїний ажиллагаа нь найдвартай байх ёстой. * Їйлчилгээний зохистой, аюулгїй байдлыг хангахын тулд дохионы гэрэл (гал) ба тєхєєрємж байрласан газарт талбай, тїїнд гарах зориулалттай шатыг хийж єгнє. Энэ зорилгоор АШ-ын тулгуурт байрлах хашлагатай талбай, шатыг ашиглаж болно. * Онгоцны буудлын бїсэд байрласан нислэгийг хязгаарлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрлийн удирдлагыг агаарын шугамын эзэмшигч ба онгоцны буудлын тєв удирдах диспетчерийн байрнаас єгєгдсєн ажлын горимын дагуу гїйцэтгэнэ. Байнгын дежур байхгїй газарт байрлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрэл нь автоматаар асч, унтардаг, эсвэл зайлшгїй гэж їзсэн нєхцєлд хоногийн туршид асч байхаар хийгдэж болно. Автомат тєхєєрєг ажиллахгїй їед хязгаарлах гэрэл (гал)-ыг гараар залгах боломжийг авч їзсэн байвал зохино. * Гэрлэн хориг бїхий тулгуурт єдрийн тэмдэглэгээ хийхдээ шонгийн єндрєєс хамааруулан 6 м хїртэл єргєнтэй улаан (улбар), цагаан хоёр єнгє гарган будна. Зурвасны тоо нь гураваас багагїй байх ба эхний, эцсийн зурвасыг улаан (улбар)-аар будаж єгсєн байх ёстой. 2.5.14. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын гэмтсэн газрыг тодорхойлох тусгай багажийг дэд єртєєн дээр тавьсан байвал зохино. Харин 15 мм ба дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар АШ дайрч єнгєрєхєд тїїний мєсжилтийг дохиолох, мэдээлэх тєхєєрємжийг тєсєлд авч їзэх хэрэгтэй. 20 мм ба тїїнээс дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар ба мєн тїїнчлэн хїчтэй салхитай хавсран хїйтрэлт буюу мєсжилт хаяа їїсэх газараар; утасны хїчтэй савлалт ба давтамжтай бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын утасны мєсжилтийг хайлуулуулах боломжийг авч їзэх хэрэгтэй. АШ-ын тросны мєстжилтийг хайлуулахдаа мєсжилтєєс чєлєєлєгдсєн утаснаас мєсжилт бїхий тросонд аюултай хэмжээнд ойртох боломжийг авч їзсэн байх ёстой. Хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг таслалгїйгээр мєсжилтийг хайлуулах нєхцєлийг хангахын тулд мєсжилтийн хананы норматив зузааныг 15 мм хїртэл буулгаж болох ба харин хананы тооцооны зузааныг 15 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хайлдаг мєсжилт бїхий АШ дээр мєсжилтийн їзэгдлийг дохиолох, сигнал ирэх ба мєсжилт хайлж эхлэх хугацааны сонголт бїхий тєхєєрєг тавих ёстой. 2.5.15. Агаарын шугамын трассын уртыг боломжоор нь хамгийн богино байхаар сонгох шаардлагатай. АШ-ыг байгуулах зураг тєсєл хийхдээ мєсжилт ихтэй, хїчтэй салхитай, цасан нуранги болдог, гулгуур їїсдэг, хад чулуу нурдаг, намагтай зэрэг бїс нутагт онцгой тохиромжгїй газрыг тойрох, хамгаалалт хийж гаргах аргуудыг техник-эдийн засгийн харьцуулсан тооцооны їндсэн дээр шийдэж байвал зохино. Цаг уурын нєхцєл 2.5.16. АШ-ын бїтээцийг сонгох ба тооцоо хийхийн тулд цаг уурын тооцооны нєхцлийг тодорхойлохдоо Ус цаг уурын судалгааны байнгын ус-цагуурын станц ба цагуурын цэгїїдийн олон жилийн хэмжилтийн материал, тухайн орон нутгийн цаг уурын зураглалын карт (хавсралт 3,6), ЭХС-ийн салхинаас шалтгаалан шугам гэмтэх судалгаа, мєсжилт-хїйтрэлтийн эрч, салхины хурд, агаарын температур хэмжилт, аянгатай нутгийн байршил зэргийг їндэслэн тодотгосон Монголын цаг уурын ба эрчим хїчний бїсчлэлийн (хавсралт 1-6) зурагт їндэслэн гаргавал зохино. Дээрхи ажиглалт, туршилтыг боловсруулахдаа байгалийн нєхцєл (огтлогдож байгаа газрын байдал, далайн тєвшингєєс дээш єргєгдсєн єндєр, том нуур ба ус хадагдах газар, салхины чиглэл, ойжуулсан байдал г.м.) болон одоо байгаа, баригдах инженерийн байгууламжийн аль алинийг нь


131

БД 43-101-03 оролцуулан мєсжилт їїсэх боломж (хавсралт 5), салхины хурд зэрэг бичил уур амьсгалын онцлог нєлєєг тооцсон байх ёстой. 2.5.17. Салхины хамгийн их хурдны напор (тїрц), мєсжилт цанталтын хуримтлалын ханын зузааны норматив хэмжээг 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 15 жилд 1 удаа, 6-330 кВ-ын АШ-д 10 жилд 1 удаа, 3 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 5 жилд 1 удаа давтагдахаар тодорхойлоно. АШ-ын утсанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг бїх утасны хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрт, хэцний салхины хурдны тїрцийг тросын хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрєєр тус тус тодорхойлно. Хїндийн шилжсэн тєв нь 15 м хїртэл єндєрт байвал норматив тїрцийг ойролцоогоор 10 м єндєрт тооцсон салхины хурдны тїрцтэй адил авах ба 15-м-ээс илїї єндєрт бол салхины хурдны тїрц нь хїснэгт 2.5.1-д єгсєн напорын утгыг 15 м хїртлэх єндєрт харгалзах єндрєєс хамааран салхины хурд нэмэгдэх байдлыг тооцсон коэффициентээр (Хїснэгт 2.5.2) їржиж єгнє. 2.5.18. Монголын нутаг дэвсгэрийг салхины хамгийн их хурдны (тїрц), нутаг дэвсгэрийн бїсчлэлийн газрын зургийн (хавсралт 2) дагуу газраас дээш 15 м хїртэлх єндєрт салхины хурдны хамгийн их норматив хэмжээг тодорхойлсон дїнг хїснэгт 2.5.1, зураг 3-д їзїїлэв. Энэ нєхцєлд салхины хурдны хамгийн их тїрцийг 6-330 кВ-ын шугамын хувьд 40 даН/м2 -аас багагїй, 500 кВ-ын шугаманд 55 даН/м2 -аас багагїй байхаар авч болно. Хїснэгт 2.5.1 Газраас 15 м хїртлэх єндєрт байгаа салхины нормчлогдсон хамгийн их хурдны тїрц Салхины бїсчлэл 1-р буюу Хойт 2-р буюу Дунд 3-р буюу Ємнєт

Салхины хурдны тїрц qmax (даН/м2) ба давтагдал (салхины хурд vmax, м/с) 5 жилд 1 удаа 10 жилд 1 удаа 15 жилд 1 удаа 27\ 21\ 40\25\ 55\30\ 40\25\ 50\29\ 35\24\ 55\30\ 55\30\ 45\27\

Жич: Салхины хурдны тїрцийн утгыг салхины хурдны олон жилийн хэмжилтийг иш їндэс 2 / 16

болгон дараах томьёогоор тодорхойлно. q max = (an max )

, эндээс:

ийн єндєрт 5, 10, 15 жилд ганц удаа тохиолдох салхины хурд,

n -газрын гадаргуугаас 10 м-

a = 0 . 75 + 5 / n max -флюгерийн

ажиглалтаар авсан салхины хурдны засварын коэффициент, µ<1-ээс илїї гарахгїй. Анемометрийн хэмжилтийг 1-тэй тэнцїїгээр авна. Заслын коэффициентийн (Хїснэгт 2.5.2) хоёр утгын хоорондох завсарын єндєрт харгалзах утга нь шугаман интерполяцаар тодорхойлогдоно. Хїснэгт 2.5.2. Тулгуурын єндрєєс хамааруулан салхины хурдны тїрцийг тооцох засалын коэффициент Єндєр, м Коэффициент

15 хїртэл 1,0

20 1,25

40 1,55

60 1,75

100 2,10

200 ба дээш 2,6

Салхины хурдны тїрц нь 15 м-ээс илїї єндєртэй бол хурдны тїрцийг хїснэгт 2.5.1-ийн єндєр нь 15 м гэсэн утганд харгалзах заслын коэффициентээр їржиж єндєршилд харгалзах нэмэгдэх салхины хурдыг тооцож тодорхойлно. Шугамын утас ба хэцний утасны жингийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр (Hø)-ийг оворын алслалтын хувьд дараахи томьёогоор тодорхойлно.

H

øèë

= H

äó

-

2 f 3

Эндээс: Häó - тулгуурын суулгах газраас тооцож, тулгуур дээр бэхлэгдэх тросны дундаж єндєр буюу утсыг тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; fó - утас буюу тросны хамгийн ихээр авсан (салхигїй, мєсжилт ба хамгийн их температурын їед) унжилт, м Томоохон гол, суваг, олон замын уулзвар гарч байгаа их шилжилт їїсэх їеийн утас ба хэцэнд їйлчлэх салхины тїрцийг энэ зїйлд заасан зарчимаар тодорхойлох боловч дараахи нэмэгдэл заалтыг тооцож їзвэл зохино. * Шилжилт нь нэг алслалтаас тогтож байвал утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийг дараахи томьёогоор тодорхойлно.


132

БД 43-101-03 H H

øèë

=

äó1

+H

äó 2

-

2

2

f

3

Эндээс: Häó1, Häó2 –шилжилтийн тулгуур бэхлэгдэх хэцний єндєр буюу тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; Fó- шилжилтийн утас ба тросны хамгийн их унжилт, м; * Шилжилт нь хэд хэдэн алслалтаас тогтож байвал утас ба тросонд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг шилжилтийн бїх алслалт дахь трос буюу утасны хїндийн тєвд шилжїїлсэн дундаж утганд харгалзах шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийн хувьд дараах томъёогоор тодорхойлно.

H øèë =

H ø 1 L1 + H ø 2 L2 + ... H øn Ln L1 + L2 + ... L n

Эндээс: Hø1, Hø2,... Høn - голын ба сувгийн дундаж тївшингээс тооцсон алслалт бїрийн утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр, м; L1+L2+ ...+Ln - шилжилтэнд орох алслалтын урт,м; 2.5.19. Тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хурдны тїрц (напор) нь тїїний єндрийн єсєлтєнд харгалзах утгаар тодорхойлогдоно.15 м-ээс ихгїй єндєртэй тусгай бїс (зон)-эд заслалын коэффициентийн утгыг тулгуур тавих газрын тэмдэгээс тооцож харгазах бїсэд тїїний єндрийн дундаж утгаар тогтоож, тогтмолоор авна. Барилга байшинтай газарт баригдах АШ-ын хэсэгт, хэрэв хїрээлэх байшингийн єндєр нь шугамын 2/3 -оос багагїй хувийг халхалж байвал салхины хамгийн их хурдны тїрцийг шугамын єнгєрч байгаа бусад хэсэгтэй харьцуулан 30 % (салхины хурд 16 %)-иар бууруулж авна. Салхины хамгийн их хурдны тїрцийн ийм бууралтыг хєндлєн салхинаас халхлагдаж байгаа трасс (ой мод, уулын хєндий, хавцал г.м.) бїхий АШ-д зєвшєєрнє. Мэдэгдэхїйц хїчтэй салхитай (том голын єндєр эрэг, уулын хєндий, хавцалын дагуу ба хїчтэй салхины нєєлєг бїхий нуурын хєвєє г.м. 3-5 км-т) газарт байрлах АШ-ын трассын єнгєрєх хэсэгт салхины хамгийн их хурдны тїрцийн хэмжээ мэдэгдэхгїй бол тухайн бїс нутгийн єгєгдєлтэй харьцуулан 40 % (салхины хурд 18 %) -аар нэмэгдїїлж авна. 2.5.1 хїснэгтэнд заасан салхины хурдны хамгийн их норматив утгыг (кг\ м2) ойролцоох бїхэл тоонд шилжїїлж авна. 2.5.20. Утас ба хэцний салхины ачааллын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90°, 45°, 0° байх ба тулгуурын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90° ба 45° байхаар авбал зохино. Тооцооны горим бїрт утас ба тросонд перпендукиляр їйлчлэх салхины (норматив) ачааллыг Ð, (даН) дараахи томьёогоор тодорхойлно.

P = a K l C x qF × sin

2

j

Эндээс: µ - агаарын шугамын алслалтанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийн жигд бусыг тооцсон коэффициент: салхины хурдны тїрц 27 даН/м2 хїртэл байвал 1,0; 40 даН/м2 хїртэл бол 0,85; 55 даН/м2 хїртэл бол 0,75; 76 даН/м2 , тїїнээс дээш бол 0,70 гэж авна. Êi - салхины ачаалалд шугамын алслалтын урт нєлєєлєх боломжийг тооцсон коэффициент: шугамын алслалт нь 50 м хїртэл бол 1,2; 100 м бол 1,1; 150 м бол 1,05; 250 м тїїнээс дээш бол 1,0 гэж авах нь зїйтэй. Ñx – духан талаас (урдаас) нь їйлчлэх эсэргїїцлийн коэффициент: мєсжилт болдоггїй, 20 мм тїїнээс их голчтой утас ба хэцний хувьд 1,1; бусад мєсжилт болдог бїх утас, хэц, мєсжилт болдоггїй 20 мм-ээс бага голчтой утас, хэцний хувьд 1,2 гэж авна. q- авч їзэж байгаа горимын салхины хурдны тїрц (напор), даН/м2; F- утасны диаметр огтлолын талбай, м2 (мєсжилтийн хананы нормчлогдсон зузааныг тооцсон їед); j- АШ-ын тэнхлэг ба салхины чиглэлийн хоорондох єнцєг. 2.5.21. Шугамын утас, хэцэн дээрх мєсжилтийн суултын нормчлогдсон жинг тодорхойлохдоо мєсжилтийн нягтыг 0,9 г/см3, цилиндр хэлбэртэй гэж їзнэ. Мєсжилтийн 5 ба 10 жилд (1 удаа) давтагдах їеийн газраас дээш 10 м-ийн єндєрт ба утасны 10 мм диаметрт тус тус шилжїїлэгдсэн мєсжилтийн хананы зузааны хэмжээг хїснэгт 2.5.3-аар ба Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг мєсжилтєєр мужилсан газрын зургийн (хавсралт 5) дагуу тодорхойлно. Уулархаг бїс нутагт олон жилийн ажиглалт, боловсруулалтыг їндэслэн мєсжилтийн ханын зузааныг авч болно. Олон жилийн ажиглалтаар мєсжилтийн I-IV бїсэд 15 жилд 1 удаа давтагдах ба мєсжилтийн онцгой бїс нутагт дурын давталттай нєхцєлд мєсжилтийнийн ханын норматив зузааныг бодит ажиглалтын їндсэн дээр тодорхойлно. Мєсжилтийн ханын зузааны тооцоонд хэрэв мєсжилт нь 5 ба 10 жилд нэг удаа давтагддаг бол 5 мм-ээс багагїй, 15 жилд нэг удаа бол 10 мм-ээс багагїй гэж авна. Утасны хїндийн шилжїїлэгдсэн тєв нь 25 м хїртлэх єндєрт байрлах бол мєсжилтийн ханын зузааны заслалыг утас ба тросны диаметр ба єндєрєєс хамааруулахгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 22 мм хїртэл бол ойролцоо утгыг нь 5 мм-ээр, харин 22 мм-ээс дээш зузаантай бол 1 мм-ээр нэмэгдїїлж авна.


133

БД 43-101-03 2.5.22. Усан цахилгаан станц (УЦС)-ын далангаар єнгєрєх ба хєргєлтийн цєєрємийн ойролцоо гарч байгаа АШ-ын хэсэгт цаг уурын ажиглалтын єгєгдєл байхгїй бол мєсжилтийн ханын зузааныг тухайн бїх шугамынхаас 5 мм-ээр нэмэгдїїлж авах ёстой. Хїснэгт 2.5.3. Газрын гадарга дээрх 10 м-ийн єндєр дэх мєсжилтийн ханын норматив зузаан Мєсжилтийн муж I II III IY Онцгой

Давтагдах мєсжилтийн ханын норматив зузаан (мм) 5 жилд нэг удаа 10 жилд нэг удаа 5 5 5 10 10 15 15 20 20 ба тїїнээс дээш 22-оос дээш

2.5.23. Агаарын шугамын хэвийн горимын ажиллагааны тооцоо хийхдээ дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд: 1. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн их температуртай байх; 2. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температуртай байх; 3. Салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх; 4. Салхигїй, шугамын утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, хїйтэн нь -5°С байх; 5. Мєсжилтгїй, салхины хурдны хамгийн их нормчлогдсон тїрцтэй Qmax , хїйтэн нь -5° С байх; 6. Утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, температур -5°С, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5nmax ). Мєсжилтийн ханын зузаан 15 мм ба тїїнээс дээш байх бїс нутагт салхины хурдны тїрц 14 даН\м2 (салхины хурд -15 м/сек-ээс ихгїй) -ээс багагїй байвал зохино. 6-20 кВ-ын хїчдэлтэй бол мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрцийг мєсжилтийн ханын зузаанаас хамааралгїйгээр 20 даН/м 2 (салхины хурд 18 м/с)-ээс багагїй гэж авна. Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага бус нутагт тооцооны жагсаалтын 5, 6-д температурыг -10°С гэж авбал зохино. Мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрц нь ямарч тохиолдолд 30 даН/м2, тїїнээс ихгїй байх ёстой. 7. –5°С-ийн їед утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хэмжээ ба салхины хурдны бодит тїрц нь дараах горимоор тодорхойлогдоно. Їїнд · утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хамгийн их бїрхэлт, салхины хурдны тїрц бїхий (мєсжилтийн суултын ) горимд, · утас ба тросон дээрх мєсжилтийн бїрхэлт ба салхины хурдны хамгийн их тїрц бїхий (салхины хурдны тїрцийн) горимд, Энэхїї хоёр заалтын ачааллыг бїс нутгийн мєсжилт-салхины ачааллын зурагаар тодорхойлно. Хэрэв дээрх зураг байхгїй бол ачааллын утгыг бусад мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичиг буюу ОХУ-ын “Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын дїрэм” (ПУЭ) болон бусад улсын цахилгаан байгууламжийн дїрмийн адилтгах заалтыг їндэс болгоно. Монголын хойт талын Хангай, Хэнтийн уулархаг бїс нутагт салхины хурдны ба мєсжилтийн ханын зузааны норматив утгыг тухайн газарт ажиглагдсан олон жилийн мєсжилтийн хэмжээ, энэ їеийн салхины хурдтай (хавсралт 5) дїйцїїлэн авбал зохино. 2.5.24. Агаарын шугамын ажлын аваарын горимын тооцоо хийдээ дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд: 1. салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх; 2. салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температур (tmin)-тай байх; 3. салхигїй, шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх; 4. шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх ба салхины хурдны тїрц нь 0.25qmax . 2.5.25. Агаарын шугамын тулгуурыг угсралтын нєхцлєєр шалгахдаа дараах цаг уурын хосуулсан нєхцєлд хийсэн байх ёстой. Тухайлбал, мєсжилт байхгїй, температур -15°С, салхины хурдны тїрц (напор) нь 15 м хїртлэх єндєрт 6.25 даН\м2 г.м. Агаарын шугамын гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь тулгуур, байгууламжийн элементэд ойртох їеийн тооцоонд дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:


134

БД 43-101-03 * Ажлын (хэвийн) хїчдэлтэй їед: Салхины хурдны хамгийн их норматив тїрцтэй (Q max), хїйтэн нь -5° С байх; * Аянганы ба дотоод хэт хїчдлийн їед: температур нь +15°С, салхины хурдын тїрц q =0,1*qmax (V =0,3*Vmax ), гэхдээ 6.25 даН\м2 -аас хэтрэхгїй байх; * Хїчдэлтэй їед тулгуур єєд авирах аюулгїй нєхцєл биелэгдэх нєхцєл: салхи ба мєсжилтгїй, температур нь -15° С байх г.м. Салхины ачаалалд утас, тросыг тооцоход салхины чиглэлийг агаарын шугамд хєндлєнгєєс нь 900 байхаар, тулгуурын тооцоо хийхэд салхины чиглэлийг утас, тулгуурт хамгийн их ачаалал їїсгэж байхаар авах ёстой. Энд qmax -ийг утсанд їйлчлэх салхины ачааллыг тодорхойлох зарчимаар олно. Шугамын утас ба тросын хазайлтын єнцгийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

tg g = kP /( G ó + 0 . 5 G õ ) Эндээс: P -утсанд їйлчлэх салхины норматив даралт, даН; k - утасны хазайлтын їе дэх тїїний динамик хэлбэлзлийн хїчийг тооцсон коэффициент: Тухайлбал, салхины хурдны тїрц 40 даН/м2 -аас бага байхад 1,0; 45 даН/м2 бол 0,95; 55 даН/м2 бол 0,9; 65 даН/м2 бол 0,85; 80 даН/м2, тїїнээс их бол 0,8 гэж (эдгээрийн хоорондох утгыг интерполяцлах) авах нь зїйтэй; Gó - утасны жингээс тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т їйлчлэх ачаалал, даН; Gò - тусгаарлах хэлхїїрийн жин, даН. Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц) 2.5.26. Агаарын шугам (АШ) нь фазандаа нэг буюу хэд хэдэн утастай байж болох ба хэд хэдэн утастайг нь задалбар фаз гэнэ. Утасны голч, тэдгээрийн огтлол, фазан дахь тоо, тїїнчлэн задалбар фазын утасны хоорондох зай зэргийг тооцоогоор тодорхойлно. Механик батшилын нєхцєлєєр агаарын шугамын олон судалтай хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагаан хайлшин АЖ утас ба олон судалтай трос (хэц) хэрэглэх ёстой. Утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлол: Хєнгєн цагаан …………………………………………………………. 240 мм2 Мєсжилтийн ханын нормчлогдсон доорх зузаан бїхий бїс нутагт тавигдах А:С=6 харьцаатай ган-хєнгєн цагаан утас: 10 мм хїртэл …………………………………………………………… 35 мм2 15 ба 20 мм …………………………………………………………….. 50 мм2 20 мм-ээс дээш …………………………………………………………70 мм2 Хєнгєн цагааны хайлш бїхий АЖ утас………………………………….120 мм2 Шугамын утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлолыг 2.5.4 хїснэгтэнд їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.4. Механик батбєхийн нєхцєлєєр агаарын шугамын ган-хєнгєн цагаан утасны байж болох хамгийн бага огтлол Агаарын шугам (АШ)-ын тодорхойлолт Огтлолцол ба шилжїїлэлт байхгїй АШ Гол ба суваг дээгїїр гарах, огтлолцолын алсгалтай АШ Инженерийн байгууламж (холбооны шугам, газар дээрх дамжуулах хоолой ба канатан зам), тємєр зам болон мєсжилтийн ханын дараах зузаантай бусад инженерийн байгууламж бїхий АШ 10 мм хїртэл 15-20 мм 20 мм-ээс дээш

Ган-хєнгєн цагаан утасны огтлол, мм2 35 35 35 35 50 70

Агаарын шугамд механик бєх батын нєхцлєєр хєнгєн цагаан утас нь 35 мм 2 -аас, ган, ганхєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас багагїй огтлолтой байхаас гадна олон судалт утас ба хэцийг хэрэглэж болно. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 16 мм2 хєндлєн огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утас, 25 мм 2 хєндлєн огтлолтой хєнгєн цагаан утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 10 кВ тїїнээс доош хїчдэлтэй, мєсжилт багатай, зэлїїд газраар дайран єнгєрєх, инженерийн байгууламжтай огтлолцоогїй агаарын шугамд нэг судалтай ган утасыг тусгай заалтаар хэрэглэж болно.


135

БД 43-101-03 2.5.27. Агаарын шугамын аянга хамгаалалтын тросонд нэг утас нь 120 даН/мм2 -аас багагїй батбєхийн хязгаар бїхий утаснаас бїрдэх 35 мм2 -аас багагїй огтлолтой ган канат (утас) хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Онцгой чухал шилжилт ба химийн їйлчлэлтэй бїсэд, мєн аянга хамгаалалтын тросыг єндєр давтамжийн холбоонд ашиглах тохиолдолд шаардлагатай гэж їзвэл халуун тэсвэрлэх даацаар шалгасан, нийтлэг ба тусгай хэрэглээний (2.5.43-ийг їзэх) ган-хєнгєн цагаан утас ашиглаж болно. Газрын дээрх дамжуулах хоолойтой ба канатан замтай огтлолцох алслалтанд ган утастай аянга хамгаалах хэц хэрэглэнэ. Шатамхай шингэн буюу хий дамжуулахад зориулагдаагїй дамжуулах хоолойтой огтлолцох алслалтанд 25 мм2 , тїїнээс дээш огтлолтой ган утас хэрэглэнэ. АШ-ын тємєр замтай огтлолцох алслалтанд аянга хамгаалах тросын утсыг сонгохдоо I, II бїс нутагт 35 мм2-аас багагїй, мєсжилтийн бусад бїсэд 50 мм2 -аас багагїй огтлол бїхий 120 даН/мм2 батбєхийн хязгаартай ган канат хэрэглэнэ. Ган-хєнгєн цагаан утсан дахь ган зїрхэвчний соронзлогдох энергийн алдагдлыг бууруулахын тулд тэгш тоо бїхий ороодостой хєнгєн цагаан утас авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.5. Хєнгєн цагаан (А), хєнгєн цагааны хайлш (АН,АЖ), ган-хєнгєн цагаан (АС) утсыг АШ-д татах хамгийн их зєвшєєрєгдєх алслалт Утасны маяг Хєнгєн цагаан: А-35 А-50 А-70 А-95 А-120 А-150 Хєнгєн цагааны хайлш: АН-35 АН-50 АН-70 Аж-35 АЖ-50 АЖ-70 АЖ-95 Ган-хєнгєн цагаан: АС-25/4,2 АС-35/6,2 АС-50/8,0 АС-70/11 АС-95/16 АС-120/19 Ган: ПС-25

Мєсжилтийн зузаанд (мм2) харгалзуулан авах шугамын хязгаарын алслалт, м мєсжилтгїй 10 мм хїртэл 15 мм хїртэл 120 140 140 160 90 160 190 115 190 215 135 220 270 150 270 335 165 190 210 265 260 320 380 400

210 265 320 280 350 430 500

115 155 195 175 220 270 330

210 230 320 360 430 525

230 320 360 430 525 660 520

200 240 290 410 475 220

Ган-хєнгєн цагаан утасыг дараах тохиолдолд хэрэглэхийг зєвлєж байна. Їїнд: * 20 мм хїртэл зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 185 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С= 6.0 -6,25; 240 мм2 огтлолтой бол харьцаа нь А:С =7,71 -8,04; * 20 мм-ээс илїї зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 95 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган, хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С = 6,0; 120- 400 мм2; огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 4,29 - 4,39; 450 мм2 тїїнээс дээш огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 7,71 - 8,04; * 800 м-ээс их урттай алслалт бїхий их шилжилтэнд бол ган-хєнгєн цагааны харьцаа нь A:C =1,46; Бусад тєрлийн маяг, хэлбэртэй утсыг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. * ган-хєнгєн цагаан утас хэрэглэхэд зэврэлтээс гэмтэх нь ашиглалтын їед тодорхой болсон (давстай эрэг, нуурын орчим ба їйлдвэрийн дїїрэгт тавигдах), тїїнчлэн хайгуулын їндсэн єгєгдлєєр гэмтэж болзошгїй газарт АШ-ыг барихдаа АСКС, АСКП, АСК маягийн ган-хєнгєн цагаан, АКП маягийн хєнгєн цагаан утас хэрэглэж болно. * тэгш тал газарт ашиглалтын єгєгдєл байхгїй бол дээрх шаардлагыг хангах їїднээс эрэг хавийн зурвасын єргєнийг 5 км, харин химийн їйлдвэрийн зурвасын єргєнийг 1.5 км байхаар тус тус авах ёстой. БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

136

БД 43-101-03 Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бус нутагт титэмлэх (короны) нєхцлєєр: 110 кВ-ын агаарын шугаманд фазын нэг утасны хамгийн бага диаметр нь 11.3 мм-ээс багагїй (АС-70/11), 150 кВ-д нэг утас нь 15.2 мм-ээс багагїй (АС-120/19), 220 кВ-д нэг утас нь 21.6 мм-ээс багагїй (АСО-240/39), 330 кВ-д нэг утас нь 33.2 мм-ээс багагїй (АС-600/72), задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х17.1 мм-ээс багагїй, (3хАС-150/24), 2х21.6 мм-ээс багагїй (2хАС-240/39), 500 кВ-д задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х24.5 мм-ээс багагїй (3хАс300/66) огтлолтой байвал зохино. Агаарын шугамын бїтээц, фазын утасны, мєн тїїнчлэн фаз хоорондын зайг сонгохдоо утасны гадаргуу дээрх цахилгаан орны хїчлэгийг зєвшєєрєгдєх титэмлэлт ба радио-шуугианы тївшин хїртэл хязгаарлах шаардлагатай. 2.5.28. Аянга хамгаалалтын тросын огтлолыг механик тооцоогоор сонгохдоо 1.4 бїлэгт заасны дагуу халуун-тэсвэрлэц (чадвар)-ээр шалгасан байх ёстой. Тросны тусгаарлагдмал бэхэлгээний хэсэгт халуун тэсвэрлэцээр шалгалт (2.5.47-ыг їзэх) хийх шаардлагагїй. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утас ба тросын механик тооцоог дараах анхдагч нєхцєлийн їндсэн дээр тодорхойлбол зохино. Тухайлбал, * гадны ачаалал ихтэй їед, * гадны ачаалал байхгїй, хамгийн бага температуртай їед, * гадны ачаалал байхгїй, жилийн дундаж температурын їед. Энэхїї нєхцєлєєр тооцоологдсон шугамын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдлийг хїснэгт 2.5.6-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдэлийн хэмжээ, (Жич: 1*-их ачаалалтай, бага температуртай їеийн тооцоо; 2*-жилийн дундаж температурын їеийн тооцоо).

Утас ба трос Хувилбар: Хєнгєн цагаан А, АКП, огтлол мм2 16-35 50 ба 70 95 120 ба тїїнээс дээш Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС. АСКП, АСК, огтлол, мм2 16 -25 35 -95 A:C =6,0 ба 6,13 70 A:C =0,95 95 A:C =0,65 120 ба тїїнээс дээш A:C =6,11 -6,25 120 ба тїїнээс дээш A:C =4,29 -4,39 150 ба тїїнээс дээш A:С =7,71 -8,04 185, 300 ба 500 A:C =1.46 330, А:С=12.22 400 ба 500 А:С=17.93 ба 18.09


Сунгалтын їеийн батбєхийн хязгаар ба зєвшєєрєгдєх хїчдэл, % 1* 2*

Хєнгєн-цагаан утас бїхий дамжуулагчийн зєвшєєрєгдєх хїчдэл, даН/мм 2 АТ утастай 1* 2*

АТп утастай 1* 2*

35 40 40 45

30 30 30 30

5.6 6.4 6.0 7.2

4.8 4.8 4.5 4.8

6.0 6.8 6.4 7.6

5.1 5.1 4.8 5.1

35 40 40 40 45

30 30 30 30 30

10.2 11.6 26.8 30.4 13.0

8.7 8.7 20.1 22.8 8.7

10.5 12.0 27.2 30.8 13.5

9.0 9.0 20.4 23.1 9.0

45

30

14.9

9.9

15.3

10.2

45

30

12.2

8.1

12.6

8.4

45 45 45

30 30 30

25.0 10.8 907

16.5 7.2 6.5

25.2 11.7 10.4

16.8 7.8 6.9

137

БД 43-101-03 Ган, огтлол, мм2: Бїх огтлолын ПС Бїх огтлолын ТК трос Хєнгєн цагааны хайлш, огтлол, мм2: 16- 95 АН хайлш 16- 95 АЖ хайлш 120 ба тїїнээс дээш, хайлш АН 120 ба тїїнээс дээш, хайлш АЖ хайлш

50 50

35 35

31.0 УСТ

21.6 -

-

-

40 40 45

30 30 30

8.3 11.4 9.4

6.2 8.5 6.2

-

-

45

30

12.8

8.5

-

-

2.5.29. Агаарын шугамын утас, трос (хэц)-ын механик бєх батын тооцоонд хэрэглэгдэх утас ба тросны физик - механикийн їзїїлэлтийг хїснэгт 2.5.7 -д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.7. Утас ба тросын физик-механикийн їзїїлэлт: Gx - хувийн жингийн шилжїїлсэн ачаалал, 10-3, даН/(м.мм2) Еx -уян харамхайн модуль, 103, даН/мм 2, Тx -шугаман сунгалтын температурын коэффициент, 10-6,град-1 , Рx -утас ба тросын сунгалтын батбєхийн хязгаар, даН/мм 2.

Утас ба трос Gx ,

Е x,

Нэгж:

Т x,

Рx, даН/мм2 АТ АТп

даН\м. даН\мм2 10-6,град-1 2 мм Хєнгєн цагаан А, АКП утасны огтлол: мм2 - 95 ба 240-оос бусад 400 2.75 6.3 23.0 16 17 хїртэл: - 450 ба тїїнээ дээш, 95 ба 2.75 6.3 23.0 16 17 240 Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС, АСКП, АСК утасны огтлол, мм2: - 10 ба тїїнээс дээш: А:С=6.0-6.25 3.46 8.25 19.2 29 30 А:С =0.95 байх 70 5.37 13.4 14.5 67 68 А:С =0.65 байх 95 5.85 14.6 13.9 76 77 А:С =4.29-4.39 байх 120 ба тїїнээс дээш 3.71 8.9 18.3 33 34 А:С =7.71-8.04 150 3.34 7.7 19.8 27 28 А:С=1.46 185 ба дээш 4.84 11.4 15.5 55 56 А:С=12.22 330 3.15 6.65 21.2 24 26 А:С=17.93 ба 18.09 400 ба 3.03 6.65 21.2 21.5 23 500 Ган утас, бїх огтлол, мм2: ПС-ийн бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 - (62) ТК трос, бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 - (* -АН хєнгєн цагаан хайлш 2.75 6.5 23.0 - (20.8) -АЖ хєнгєн цагааны хайлш 2.75 6.5 23.0 - (28.5) (* - энэ нєхцєлд АТ, АТп биш гангийн хайлш байхад харгалзах батбєхийн хязгаар болно.

Хєнгєн цагаан ба ган утасыг алслалтанд бэхлэх хамгийн дээд цэгт їїсэх механик хїчдэл нь хїснэгт 2.5.6-д єгсєнєєс 105 %-иас илїїгїй, ган-хєнгєнцагаан утасын АШ-ын бїх алслалт, тїїнчлэн огтлолцох алслалтын дээд цэгт їїсэх механик хїчдэлд нь 110 хувиас илїїгїй тус тус байвал зохино. 2.5.30. Агаарын шугам дахь дїїжин тусгаарлуур (хэлхїїр, гирлянд) нь чичрэлт, доргилтоос хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайлбал,


138

БД 43-101-03 · Агаарын шугам нь даялалын дагуу ил тэгш ба бага огтлолцолтой газарт 80 м-ийн урттай алслалтанд 95 мм2 огтлолтой, 100 м-ийн алслалтанд 120-240 мм2 огтлолтой 120 ба тїїнээс дээш алслалтанд 300 мм 2 огтлолтой дан хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, 120-иос дээш алслалтанд бїх огтлолтой, олон судалт ган утас хэрэглэх ба жилийн дундаж температураар тооцсон механик хїчдэл (даН/мм2) нь дараахи єгєгдлєєс хэтрэхгїй юм. - хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагааны хайлшин утас ,АН 3,5 даН/мм2, - ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, АЖ 4,0 даН/мм2, - ган утас болон хэцтэй бол 18,0 даН/мм2 , Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, хотын барилгажсан газар, тїїнчлэн доогуур ургасан ой, мод дундуур єнгєрч байвал алслалтын урт ба механик хїчпдлийн утга нь 20 %-иар нэмэгдсэн байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалах хэрэгтэй. · АШ нь ил задгай ба эзгїй газраар єнгєрч байвал 150 м-ээс ихгїй алслалтанд татагдах фазандаа хоёр утаснаас бїрдэх задалбар утастай шугамын утсанд їїсэх механик хїчдэл нь (даН/мм2) жилийн дундаж температураар бодоход дараах єгєдлєєс хэтрэхгїй байвал зохино. - хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АН 4,0 даН/мм2 - ган-хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АЖ 4,5 даН/мм Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, барилгажсан газар, тїїнчлэн (шугамнаас доогуур ургасан) богино шигїї ургасан ой, модон дундуур єнгєрч байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалагдах тохиолдолд механик хїчдэлийн утгыг 10%-аар єсгєж авна. · Шугамын утас, трос нь гол, усан сан ба бусад усан хаалтаар дээгїїр 500 м-ээс илїї алслалаар огтлож байвал фаз дахь утасны тоо ба механик хїчдлийн утгыг харгалзахгїйгээр шилжилтийн хэсэгт бїх алслалтын дагуу чичиргээ (савлалт)-ний хамгаалалт хийж єгєх ёстой. Хажуугийн салхинаас халхлагдсан, уулын хєндий болон дїїжлэх утаснаас єндєр ургасан мод бїхий ойн массиваар єнгєрєх агаарын шугамын хэсэгт утасны ба тросын чичиргээний хамгаалалт шаардлагагїй. 2.5.31. Хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин АЖ ба АН маягийн 95 мм2 хїртэл огтлолтой, ган-хєнгєн цагааны 70 мм 2 хїртэл огтлолтой утсыг чичрэлтээс хамгаалахын тулд гогцоо маягийн унтраавч (гаситель, flow damper) хэрэглэх ба тїїнээс их огтлолтой хєнгєн цагаан ба ганхєнгєн цагаан утсанд ердийн унтраавч хэрэглэнэ. Анкер тулгуурын гогцоо ба алслалтанд байгаа задалбар фазын утсанд зайн хєндлєн тэвх хийж єгнє. Утсанд тавих тэвхний ба бїлэг (групп) тэвхнїїдийн хоорондох зай нь 75 м-ээс ихгїй байвал зохино. Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондын зай 2.5.32. Агаарын шугамын утас нь тулгуур дээр ямар ч байрлалтай байж болно. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь ташуу байрлах бєгєєд хэвтээ чигт зэрэгцээ утаснууд шилжиж болохоор байвал (2.5.34 їзэх) зохино. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм хїрдэг, утас шамрах зэрэг адил тєстэй нєхцєл бїхий бїс нутагт АШ-ны утсыг хэвтээ байршилттай авахыг зєвлєж байна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс их байх 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утсыг зєвхєн хэвтээ байрлуулна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс дээш байх бїс нутагт 20 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугаманд утсыг холимог (дээд утсыг тулгуурын орой дээр байрлуулах гурвалжин) байрлуулна. 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д мєсжилтийн ханын зузаанаас хамаарахгїйгээр утасыг хэвтээ байрлуулна. 2.5.33. Агаарын шугамны утаснуудын хоорондын зайг утасны ажиллах нєхцєл, утасны ба тулгуурын бїтээцїїдийн хоорондох зєвшєєрєгдєх тусгаарлалтын зайтай уялдуулан 2.5.25-р зїйлд заасны дагуу сонгох ёстой. Утас хоорондын зай, мєн тїїнчлэн утас, троссын хоорондох зайг сонгохдоо утасны унжилтаар тооцогдох аянгын хэт хїчдлийн хамгаалалт ба алгасал дахь ажлын нєхцєлєєс хамааруулан алгасалын овортой нь 2.5.33-2.5.37 ба 2.5.46-д заасны дагуу харгалзуулан авах ёстой. Энэ нєхцєлд тросын унжилт нь утасны унжилтаас их байх ёсгїй. Тулгуур байрлуулах їедээ сонгогдох тодорхой алгасалд оворын алслалтын хэтрэлт нь 25 %иас ихгїй байх ба оворын алгасалын хувьд тооцооны зайг єсгєх шаардлагагїй. Дїїжин тусгаарлагатай 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь хэвтээ байрлалтай бол тэдгээрийн алслалтанд ойртох нєхцєлєєр утасны хоорондох хамгийн бага зайг ( d, м ) шугамын тогттогдсон хїчдэл, оворын унжилтаас хамааруулан дараахи томьёогоор тодорхойлно. d = 1,0 + U/110 + 0,6 Ö f , эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м;


139

БД 43-101-03 500 м-ээс дээш алгасалтай агаарын шугамын утас хоорондын зайг тодорхойлох їед шилжилтийн алгасалтын утасны хамгийн их унжилтаар утасны хоорондох зайг тодорхойлно. Утасны унжилт нь 16 м хїртэл байвал утасны хоорондох зай нь дээрх томъёогоор тодорхойлсон утгыг 0.25 м дахин єсгєж шилжїїлсэн хїснэгт 2.5.9-єєс авна. Тухайлбал d > 8 м зайнд байвал тооцоонд авах бїхэлдэлтийг 0,5-д, d > 12 м байвал 1-д хуваагдах утгаар хийнэ. Хїснэгт 2.5.8 Утасны хэвтээ байрлал бїхий дїїжин тусгаарлагчтай агаарын шугамын утасны хоорондын хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай. Хїчдэл, кВ

Унжилтанд (м) харгалзах утасны хоорондох хамгийнг бага зай, м 3м 4м 5м 6м 8м 12 м 2.5 2.5 2.75 2.75 3.0 3.25 3.0 3.25 3.5 3.5 3.75 4.0 3.5 3.5 3.75 3.75 4.0 4.5 4.25 4.5 4.75 5.0 5.5 5.75 6.0 7.0 7.25 7.5

35 110 150 220 330 500

2.5.34. Дїїжин тусгаарлагатай 35-330 кВ-ын агаарын шугамын дээрх утас нь хэвтээ биш (холимог буюу босоо) байрласан бол утасны хоорондох зайг алслалтанд тэдгээрийн ажлын нєхцєлєєр дараахи байдлаар тодорхойлох ёстой. Їїнд: 1. 16 м хїртлэх утасны унжилт бїхий завсарын тулгуур дээр: * Утасны савлалт ховор болдог бїс нутагт хїснэгт 2.5.10-2.5.12-ийг, утасны савлалт дунд зэрэг болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах нь зїйтэй. Мєсжилтийн ханын зузаан 5-10 мм байх бїс нутагт мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Хїснэгт 2.5.10. Утасны савлалт ховор болдог I бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээрээ зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл, кВ 35

110

150

Босоо зай, м 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0

4 0.50 0.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0


Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 5 6 8 10 12 14 0.50 0.50 1.10 1.50 1.80 2.0 0.50 0.50 0.80 1.30 1.65 1.85 0.50 0.50 0.50 1.20 1.60 1.80 0.50 0.50 0.50 1.00 1.50 1.70 0.0 0.50 0.50 0.60 1.30 1.60 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 1.50 0.0 0.0 0.50 0.50 0.50 1.40 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.60 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.70 0.70 1.20 1.70 1.90 2.15 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 2.10 0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 2.00 0.0 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 0.0 0.0 0.70 0.70 1.30 1.70 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.60 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.40 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.10 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.00 1.00 1.40 1.80 2.10 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 1.90

140

БД 43-101-03 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 6.0 7.0 8.0

220

330

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

0.0 0.0 1.50 1.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

1.00 0.0 1.50 1.50 0.0 0.0 0.0 2.00 0.0 0.0

1.00 0.0 1.50 1.50 1.50 0.0 0.0 2.10 2.00 2.00

1.50 1.00 1.80 1.50 1.50 1.50 1.50 2.45 2.20 2.00

2.00 1.00 2.20 2.10 1.90 1.70 1.50 2.75 2.60 2.40

Хїснэгт 2.5.11. Утасны савлалт дунд зэрэг болдог II бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл,

Босоо

кВ 35

зай, м 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 6.0 7.0 8.0

110

150

220

330

Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 4 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

5 0.70 0.70 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

6 1.00 0.70 0.70 0.70 0.70 0.00 0.00 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

8 1.60 1.30 1.00 0.70 0.70 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 1.70 1.50 1.20 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 0.0 0.0 2.00 2.00 0.0 0.0 0.0 2.50 0.0 0.0

10 2.00 1.80 1.70 1.50 1.10 0.70 0.70 0.70 0.00 0.0 2.20 2.00 1.70 1.50 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 1.90 1.50 1.50 0.0 2.00 2.00 2.00 0.0 0.0 2.60 2.50 2.50

12 2.30 2.15 2.10 2.00 1.80 1.60 1.00 0.70 0.70 0.70 2.40 2.4 2.20 2.00 1.80 1.50 1.20 1.20 1.20 2.30 2.00 1.50 1.50 2.30 2.00 2.00 2.00 2.00 2.95 2.70 2.50

14 2.50 2.35 2.30 2.20 2.10 2.00 1.90 1.60 1.10 0.70 2.65 2.60 2.50 2.40 2.30 2.10 1.90 1.60 1.20 2.60 2.40 2.00 1.50 2.70 2.60 2.40 2.20 2.00 3.25 3.10 2.90

Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм байх бус нутагт хїснэгт 2.5.11-ээр тодорхойлогдох утасны хоорондох зайг дараах томьёогоор дахин шалгах шаардлагатай.


141

БД 43-101-03 d = 1,0 + U/110 + 0.6 Ö f + 0,15*V, эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; V утасны хоорондох босоо зай, м * Утасны савлалт байнга болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах ба мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Утасны хоорондох зайг 2.5.12-р хїснэгтээр тодорхойлох боломжгїй тохиолдолд утасны хоорондох зайг дээрх томъёогоор тодорхойлох ба тїїнээс ихгїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.12 Утасны шамрал байнга болдог III бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл,

Босоо

кВ

зай, м 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 6.0 7.0 8.0 9.0

35

110

150

220

330

Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 4 5 6 8 10 12 14 0.70 1.25 1.55 2.05 2.35 2.65 2.95 0.0 0.70 1.30 1.90 2.30 2.65 2.95 0.0 0.70 0.70 1.70 2.20 2.60 2.90 0.0 0.0 0.70 1.30 2.05 2.50 2.85 0.0 0.0 0.0 0.70 1.80 2.35 2.75 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.20 2.65 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.90 2.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.30 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 2.00 1.20 1.35 1.85 2.35 2.65 2.95 3.25 1.20 1.20 1.50 2.20 2.60 2.95 3.25 0.0 1.20 1.20 2.00 2.50 2.90 3.20 0.0 0.0 1.20 1.65 2.35 2.80 3.15 0.0 0.0 0.0 1.20 2.10 2.65 3.05 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.50 2.95 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.20 2.80 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.60 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.30 0.0 1.50 1.50 2.10 2.60 3.00 3.30 0.0 0.0 0.0 1.50 2.20 2.75 3.15 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.30 2.90 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.40 0.0 0.0 2.00 2.00 2.50 3.05 3.45 0.0 0.0 2.00 2.00 2.10 2.90 3.35 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.60 3.20 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 3.00 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.70 0.0 0.0 2.50 5.90 3.45 3.85 4.15 0.0 0.0 0.0 2.50 3.20 3.75 4.10 0.0 0.0 0.0 2.50 2.85 3.55 4.00 0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 3.25 3.80

· Утасны байрлал ба тэдгээрийн хоорондох зайг сонгохдоо шугамын болон тїїний хэсэг дэх хїчтэй савлалт болох II ба III бїс нутгаар єнгєрч байгаа, гэхдээ тулгуурын єндєрийн 2/3-аас багагїй єндєртэй газрын гадрага, шигїї ой, барилга байгууламжаар хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан байвал II бїсийг I бїсийн, III бїсийг II бїсийн нєхцєлєєр авах хэрэгтэй. 2. 16 м-ээс их утасны унжилттай їед завсарын тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 1-р зїйлд єгсєн томъёогоор тодорхойлж шалгах нь зїйтэй. 3. Анкер маягийн бїх тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор тодорхойлох ёстой. Анкер маягийн тулгуур дээр хэвтээгээр зэрэгцээ таших утаснуудын хамгийн бага шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заасанаас багагїй байх ёстой. БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

142

БД 43-101-03 Хїснэгт 2.5.13 Анкер маягийн тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт Мєсжилтийн ханын зузаанд (мм) харгалзах хамгийн бага шилжилт (м) 5-10 15-20 0.5 0.7 0.7 1.2 1.0 1.5 1.5 2.0 2.0 2.5

АШ-ын хїчдэл (кВ) 35 110 150 220 330

4. Бїх тєрлийн тулгуур дээр хэрэв утаснуудын хоорондох босоо зай нь дан утасны хувьд 0.8f+U/250 ба задалбар утасны хувьд f+U/250-ээс хэтэрч байвал утасны хэвтээ шилжилт хийх шаардлагагїй. Энэхїї 1 ба 4 зїйлд єгсєн томъёо нь 500 кВ хїчдэлтэй АШ-ын хувьд хїчин тєгєлдєр байна. Завсарын тулгуур дээр хэвтээгээр байрлах зэрэгцээ ташингийн утасны шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заагдсанаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.13 Завсарын тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт Босоо байрлах утас ба тросны хоорондох зай, м 9.0 10.0 11.0 12.0

Оворын унжилттай байх їеийн хамгийн бага шилжилт, м 10 12 14 16 2.0 3.5 4.0 2.0 3.0 4.0 2.0 2.0 3.0 2.0 2.0 2.5

4.0 4.0 3.5 3.0

Мєсжилтгїй, хуурай бїс нутгаар єнгєрч байгаа агаарын шугамын бїх тєрлийн тулгуур дээрх шууд байрлах утасны хоорондох зай нь дїрмийн 2.5.33-д заасан томъёогоор тодорхойлогдох ба утасны хэвтээ шилжилтийг тооцох шаардлагагїй юм. Утасны савлалтаас агаарын шугамыг хамгаалах тєхєєрєг хэрэглэх їед савлалтын нєхцєлєєр 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор утас хоорондын зайг тодорхойлох ба утасны зэрэгцээ таших хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.13-д єгсєнєєр авах нь зїйтэй. 2.5.35. Дурын байрлалтай утас бїхий 6-20 кВ-ын агаарын шугамд утасны хоорондох (d) зайг тухайн алслалтанд тэдгээрийн хоорондоо ойртох нєхцєлєєр тодорхойлоход дараах томъёоны тоон утганаас багагїй байх ёстой. d = 0.75 f + l . эндээс: f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; l – тусгаарлагчийн хэлхїїрийн урт, м; Энэхїї томьёогоор тодорхойлсон 4 м хїртэл унжилттай агаарын шугамын утасны хоорондын зайг хїснэгт 2.5.14-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.14. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-ын утасны хоорондох хамгийн бага зай. Хїчдэл , кВ 6-10 20 кВ

Мєсжилт , мм 5 10 5 10

Утасны унжилтанд харгалзах утас хоорондын зай, м 1,5 хїр. 2 2.5 3 3.5 4.0 0.6 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.25 0.7 0.8 0.85 0.9 1.0 1.0 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4


143

БД 43-101-03 35 кВ

5 10

0.85 1.05

0.9 1.2

1.0 1.25

1.05 1.4

1.1 1.45

1.2 1.5

2.5.36. 35-330 кВ-ын хїчдэлтэй, нэг трос (хэц)-той агаарын шугамын тулгуур дээрх утас, трос хоёрын хоорондох босоо зайг тодорхойлохдоо 2.5.46-д заасан шаардлагын дагуу хэт хїчдлийн хамгаалалтын нєхцєлєєр оворын алслалтанд тодорхойлох нь зїйтэй. Зураг тєсєлд шугамын тулгуурыг тавихаар сонгож авсан ба оворын алслалт нь хэтэрсэн тусгай алслалтанд оворын алсгалаар сонгосон утас ба хэцний хоорондох зай бїхий тулгуурыг авах ёстой. 35-330 кВ-ын тулгуурт утас ба хоёр трос (хэц) нь хэвтээ байрлалтай бол хэц ба тїїний ойрхон татах утасны хоорондох хэвтээ шилжилт нь 35 кВ-ын АШ-д 1 м; 110 кВ-ын АШ-д 1,75 м; 150 кВ-ын АШ-д 2 м; 220 кВ-ын АШ-д 2,3 м, 330 кВ-ын АШ-д 2,75 м-аас багагїй байвал зохино. 500 кВ-ын АШын завсарын тулгуурт трос ба тїїнд ойрхон утасны хоорондох хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.14ээр авбал зохино. Модон тулгууртай 220 кВ-ын агаарын шугамд трос (хэц) ба утасны хоорондох шилжилтийг хэвтээгээр нь 2 м хїртэл багасгаж болно. 35- 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бэхэлгээний анкер маягийн тулгуур дээр ийм тулгуурын тоо нь 1 км шугаманд дундажаар 0.5-аас ихгїй байх нєхцєлд хэцийг утасны дээр хэвтээ шилжилтгїйгээр єлгєхийг зєвшєєрнє. 2.5.37. Агаарын шугамын хоёр хэлхээтэй тулгуурт янз бїр (А,В,С)-ийн хэлхээний зэрэгцэх утасны хоорондох зай нь алслалтанд утасны ажиллах нєхцєлєєр 10-20 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2 м; 35 кВ-ын шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2,5 м; дїїжин тусгаарлууртай бол 3 м; 110 кВ-ын АШ-д 4 м; 150 кВ-ын АШ-д 5 м; 220 кВ-ын АШ-д 6 м; 330 кВ-ын агаарын шугаманд 7 м-аас багагїй байвал зохино. Янз бїрийн хэлхээний зэрэгцэх утасны хоорондын зайг тодорхойлохдоо 2.5.33, 2.5.34 -ийн заалтыг мєрдлєг болговол зохино. 2.5.38. 1 кВ-оос дээш янз бїрийн хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь нэг ерєнхий тулгуурт дїїжилж болно. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын утастай хамт нэг ерєнхий тулгуурт єлгєхдєє дараахи нєхцєлийг иш їндэс болгоно. Їїнд:

* 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугам нь єндєр хїчдлийн АШ-ын тооцооны нєхцєлєєр хийгдэх ёстой, * 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугамын дээр байрлахаас гадна тулгуур дээрх єєр єєр хїчдлийн АШ-ын утасны ойртох зай нь хїрээлэх орчины агаарын температур +15°C, салхигїй байхад алслалтын дунд хэсэгт 2 м-ээс багагїй байвал зохино, * Єндєр хїчдлийн АШ-д утсыг шєргєн тусгаарлуурт бэхлэхдээ давхар уях аргаар гїйцэтгэнэ. Тусгаарласан саармагтай, 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тїїнээс єндєр хїчдлийн агаарын шугамын утсыг хамтад нь єлгєсєн хэсэг байвал сїлжээний хэвийн горимын їед цахилгаан соронзон ба цахилгаан статик нєлєєллєєр їїсэх саармагийн шилжилт нь фазын хїчдэлийн 15 %-иас их байж болохгїй. Газардуулсан саармагтай сїлжээний хувьд тїїнээс єндєр хїчдлийн АШ-ын нєлєєгєєр хїчдэл єсєх харьцаанд тусгай шаардлага хэрэггїй. Тусгаарлага 2.5.39. 110 кВ ба дээш агаарын шугамд зєвхєн дїїжин тусгаарлуур, 35 кВ ба доош хїчдэлтэй АШ -д дїїжин ба шєргєн (тухайлбал, тулах шилбэтэй) тусгаарлагч хэрэглэх нь зїйтэй. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын хувьд дїїжин тусгаарлагчийн тоо ба шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчийн тєрлийг тїїний найдвартай ажиллах нєхцєлєєр зураг тєсєлд мєрдєж байгаа зааврын дагуу авах шаардлагтай. Дїїжин тусгаарлагчийг хэрэглэх їед цэнэг алдагдах замын уртыг ажлын хїчдлээр сонгосон 2 ба 3 тїїнээс дээш тусгаарлагч бїхий хэлхїїрийн єндєрт харьцуулсан харьцааг залгалт-салгалт (коммутац)-ын хэт хїчдлийн їйлчлэх нєхцєлєєр шалгах бєгєєд хїснэгт 2.5.15-д тїїний тооцооны утгыг хавсрагасан болно. Ажлын хїчдэл (Uôìàх )-ээр сонгосон, цэнэг алдах замын урттай харьцуулан авсан тусгаарлуурыг хэрэглэхдээ доор єгєгдсєн тооцооны утгыг залгалт-салгалтын хэт хїчдэл (Uê)-ийн нєхцєлтэй харьцуулах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.15


144

БД 43-101-03 Агаарын шугамын тусгаарлагчийг сонгох їед авах залгалт-салгалтын тооцооны хэт хїчдэл Хэвийн хїчдэл, кВ 110 150 220 330 500

Залгалт-салгалтын хэт хїчдлийн тооцооны харьцаа, Uê/Uôìàõ 3,0 3.0 3,0 2.7 2.5

Залгалт-салгалтын хэт хїчдэл Uê, кВ 312 422 620 800 1070

2.5.40. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын шєргєн тусгаарлагчийн нойтоноор цахилах хамгийн бага хїчдэлийн їйлчлэх хэмжээ нь доор зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ын хїчдэл, кВ Чийгтэй цахилах хїчдэл, кВ

6 28

10 34

20 57

35 80

Шєргєн тусгаарлагчийн нэвт цохигдох хїчдэл нь хуурай цахилалтынхтай харьцуулахад 1,5 аас багагїй байх ёстой. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хэлхїїрт цэнэг алдах (утечки) замын урт нь 25 см-ээс багагїй байхад дїїжин тусгаарлуурын тоог 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 1; 20 кВ-д 2; 35 кВ-д 3 байхаар сонгохыг зєвлєж байна. Модон тулгууртай 35 кВ-ын агаарын шугамын дїїжин хэлхїїрийг хоёр тусгаарлагчтай авч болно. 6-35 кВ-ын агаарын шугаманд дїїжин тусгаарлуур ба шєргєн тусгаарлагчийн маяг, хэлбэрийг сонгохдоо єндєршил, газрын тївшинтэй хамааруулан сонгохгїй. 2.5.40. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хувьд дїїжин тусгаарлуурын тоог хэлхїїрийн цэнэг алдах замын урт нь хэвийн атмосферийн нєхцєлтэй, ердийн хээрийн бохирдолттой, далайн тївшинээс дээш 1000 хїртэл метрийн єндєрт орших нєхцєлд ажлын хїчдлийн (Uôìàõ) 1 кВ бодит утганд 1,3 см-аас багагїй байх, улмаар тїїний найдвартай ажиллагааг хангах нєхцєлєєр сонгох ёстой. Цэнэг алдах нэгж замыг бага байлгах нєхцєлєєр авсан хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог гэмтэж болох нэг тусгаарлагчийг нєхєх зоилгоор 110 -220 кВ-ын шугаманд нэг тусгаарлагч, тїїнээс дээш хїчдлийн шугаманд 2 тусгаарлуур нэмж авбал зохино. 2.5.41. Далайн тївшинээс дээш 1000 хїртлэх м-ийн єндєрт тавигдах 6-110 -220(500) кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх хамгийн тїгээмэл хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгєгдсєнєєр (нєєцийн тусгаарлуурын тоо орсон) авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.16 Тємєр-бетон ба тємєр тулгууртай 110-500 кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх тусгаарлуурын тоо Тусгаарлуурын маяг Хэвийн хїчдэл, кВ П - 4.5 (Пф6-А) ПМ- 4.5 (Пф6-Б) ПФЕ - 4.5 (ПФ6-В) ПФ6-В (чанарын) ПФ16-А ПФ20-А (ПФЕ-16)П-8,5 П - 11 (Пф-14.5) ПФЕ-11 ПС6-А (ПС-4,5) ПС6-Б ПС-11 (ПС-8.5)ПС-12А ПС16-А (ЛС-16) ПС-16Б (чанарын) ПС-22А ПС-30А (ЛС-30) ПС-30Б

1 0

20

1

3

1

3

1

3

-

-

-

-

-

-


Тусгаарлуурын тоо, ширхэг 35 110 150 220 3 3 3 3 3 -

145

7 7 7 7 6 6 6 6 8 8 7 7 6 6 -

9 10 9 9 8 8 8 8 10 10 8 9 8 8 -

13 14 13 12 11 10 11 11 11 14 14 12 13 11 12 10 11 11

330

500

19 20 19 18 17 14 16 15 16 21 21 17 19 16 17 15 16 16

27 26 25 23 20 22 21 21 29 29 24 26 22 24 21 22 22

БД 43-101-03 Модон тулгуурын шаталт, єгєршил ажиглагддаг бїс нутагт 110-220 кВ-ын модон тулгууртай АШ-д хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгсєнєєс нэгээр бууруулж авахыг зєвлєж байна. Хэлхїїр дэх дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо дараахи зїйлийг мєрдлєг болговол зохино.

110 кВ-ын агаарын шугамын татлагын хэлхїїрт дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо тїїний хэлбэр, маягаас їл хамааруулан бэхэлгээний хэлхїїрт 2.5.16 хїснэгтээр санал болгосон тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авна. · Мєн 40 м-ээс дээш єндєртэй шилжилтийн тулгуур дээр бусад тулгуурт нь авсан тусгаарлагын тоон дээр 40 м-ээс дээш гарсан 10 м дутамд нэгийг нэмж авахыг зєвлєж байна. · Далайн тївшинээс дээш 1000- 2500 м-ийн тївшинтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110- 150 кВ-ын АШ-д болон 1000-2000 м-ын тївшинтэй газраар єнгєрєх 220-500 кВ-ын АШ-д дїрмийн 2.5.40, 2.5.41—д заагдсан тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авах нь зїйтэй. 2.5.42. Тусгаарлагчийг бохирдуулах боломжтой їйлдвэрийн дїїрэг, нуурын ойролцоо газраар єнгєрч байгаа АШ-д тусгаарлагчийн хэлбэр, тоог орчных нь нєхцлєєр тооцоолж сонгох ёстой. Тусгаарлагчийн батбєхийн нєєцийн коэффициент, є.х. нь шєргєн ба тулаасны шилбэн тусгаарлагын хувьд тїїнийг эвдлэх механик ачааллыг, дїїжин тусгаарлагчийн хувьд тїїнд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх цахилгаан-механик ачааллыг АШ-ын тусгаарлагад їйлчлэх хамгийн их норматив ачаалалд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдох ба энэ нь АШ-ын хэвийн горимд жилийн дундаж температурын їед 2.7-оос багагїй; мєсжилт, салхи тооцоогїй їед 5.0 -аас багагїй; 500 кВын АШ-ын дїїжин тусгаарлагчийн хувьд аваарийн горимд 2-оос багагїй, харин 330 кВ ба тїїнээс доош хїчдлийн АШ-д 1.8-аас багагїй байх ёстой. Харин аваарийн горимд тусгаарлагчид їйлчлэх ачаалалыг 2.5.59-2.5.61 ба 2.5.64-тай харьцуулан тодорхойлно. Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга 2.5.43. Металл ба тємєр бетон тулгууртай 110-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ нь бїх уртынхаа турш аянгын шууд цохилтоос трос (хэц) хамгаалагдсан байх ёстой. 110 -500 кВ-ын АШ-ыг хэцгїйгээр байгуулахыг дараахи нєхцєлд зєвшєєрєх болно. Тухайлбал,

* жилд 20 цагаас бага аянгын цагтай бїс нутагт, * хєрсний эсэргїїцэл ихтэй (r ³103 Ом.м), муу дамжуулах хєрстэй бїс нутгийн АШ-ын тодорхой хэсэгт, * мєсжилтийн хананы зузаан нь 20 мм-ээс их тооцооны єгєгдєлтэй шугамын трассын хэсэгт. Эдгээр тохиолдолд тусгаарлагыг хїчитгэх шаардлагагїй. Аянгын жилийн дундаж їргэлжлэх хугацааны єгєдєл байхгїй бол Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн жилд болох аянгын цагийн тоогоор мужилсан газрын зураг (хавсралт 4)-ийг ашиглана. 2.5.44. Агаарын шугамын дэд станцын оруулга (хэсэг)-ын хамгаалалтыг бїлэг 4.2 -д заасны дагуу хийх ёстой. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д аянга хамгаалалтын хэц, тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй. Мєн модон тулгууртай 110 кВ-ын АШ-ыг дїрмийн дагуу заавал хэцээр хамгаалах шаардлагагїй. Нэг маягийн металл ба тємєр бетон тулгуур болон муудсан тусгаарлагатай 35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ыг хоолойт цахилуур (разрядник)-аар хамгаалах ба хэрэв ДЗА (АПВ) байвал хамгаалалтын завсар, харин 110-220 кВ-ын АШ-д хоолойт цахилуур тавьж єгнє. Хэрэв шаардлагатай параметр бїхий 110-220 кВ-ын хоолойт цахилуур байхгїй бол тїїний оронд хамгаалалтын завсар хийвэл зохино. 2.5.45. Агаарын шугамыг аянгын хэт хїчдэлээс хэцээр хамгаалалт хийдээ дор дурдсаныг удирдлага болговол зохино. Тухайлбал,


146

БД 43-101-03 * Нэг хєлтэй металл ба тємєрбетон тулгуурын аянга хамгаалалтыг 30° -аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол нэг трос (хэц)-оор, 20°-аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол хоёр тросоор хийх, * Утас нь хэвтээ байрлалтай металл тулгуурт хоёр хэцний захын утастай харьцуулсан хамгаалах єнцєг нь 20° -иос ихгїй байх ба харин 15 мм ба тїїнээс дээш мєсжилтэй III, IV ба онцгой бїс нутаг, мєн утасны байнгын савлалттай бїс нутагт хамгаалалтын єнцєг нь 30° -аас ихгїй байх, * Хаалган (портал) маягийн тємєр бетон ба модон тулгуурт захын утастай харьцуулсан хамгаалах єнцгийг 30°-аас ихгїй байлгах, * АШ-ыг хоёр тросоор хамгаалах їед тэдгээрийн хоорондох зай нь хэцнээс утас хїртлэх босоо зайнаас 5 дахинаас илїїгїй зайтай байх. 2.5.46. Агарын шугамын алслалтын дунд хэсэгт салхины хазайлтыг тооцоогїй нєхцєлд хэц ба утасны хоорондох босоо зай нь аянганы хэт хїчдлээс хамгаалах нєхцєлєєр доор єгсєн хэмжээнээс багагїй байвал зохино. Алслалтын уртын завсрын утганд харгалзах зайг интерполяцлан авна. Алслалтын дундах утас ба тросын хоорондох хамгийн бага босоо зай Алслалтын урт,м Хамгийн бага зай,м

100 2.0

150 3.2

200 4.0

300 5.5

400 7.0

500 8.5

600 10.

700 11.

800 13

2.5.47. 220-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын бїх тулгуурт тросыг бэхлэхдээ 40 мм-ийн очлох салаалгын завсартай тусгаарлагчийн тусламжтайгаар гїйцэтгэвэл зохино. 10 км хїртэлх урттай анкерийн хэсэг бїрт тросыг анкер тулгуур дээрх тусгай (холбох) хэрэгсэлээр нэг цэгт газардуулах ёстой. Их урттай анкерийн алслалтад газардуулах цэгийн тоог шугам дахь богино холбооны їед тросонд їїсэх дагуу цахилгаан хєдлєгч хїчний их утга нь АШ дахь очлох зайд нэвтрэхгїй байхаар сонгож авна. Тросны тусгаарлах бэхэлгээг шилэн тусгаарлагчаар хийхийг зєвлєж байна. Шугамын хэцийг хэд хэдэн тусгаарлуурт дїїжлэх бол тросон дээрх мєсийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар очлох завсрын хэмжээг трос (хэц) дїїжлээстэй байгаа хэлхїїрийн цахилгаан батбєхтэй зохицуулах ёстой. Мєсжилтийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар хэцэнд багтаамж авалт (отбор) ашиглахгїй бол 220-330 кВ-ын АШ-ын дэд станцын оруулганд 2-3 км, 500 кВ -ын АШ-ын оруулганд 5 км-ээс багагїй хэсэгт тулгуур бїр дээр газардуулга хийнэ. 150 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх АШ -д хэцийг мєсжилтєєс хайлуулах арга хэмжээ тусгагдаагїй бол хэцний тусгаарлах бэхэлгээг зєвхєн металл ба тємєр бетон тулгуурт хийж єгвєл зохино. Хэрэв тийм арга хэмжээ тусгагдсан бол агаарын шугамын бїх уртын дагуу хэцний тусгаарлах бэхэлгээ хийж єгнє. 2.5.48. Хаалган хэлбэртэй модон тулгууртай АШ-д фаз хоорондын зай нь модон дээрээ 220 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 5 м-ээс багагїй, 150 кВ-ын АШ-д 4,5 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Тусгай нєхцєлд 110-220 кВ-ын АШ-ын хувьд аянгын їйл ажиллагаа багатай, богино холболтын гїйдэл их биш нєхцєлд дээр зєвлємж болгосон фазын хоорондох зайг хїчдлийн нэг шат доошлуулан авч болно. Онцгой тохиолдолд ганц хєлтэй модон тулгуурын хувьд 2.5.35-д заасан шугамын алслалтын зай баригдаж байвал ганц хєлтэй 35 кВ-ын АШ-д модон дээрх фазын хоорондох зайг 2.5 м, 6-20 кВ-ын АШ-д 0,75 м хїртэл багасгаж болно. Модон тулгуурт металл хєндлєвч (траверс) хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. 2.5.49. Агаарын шугамын кабель залгаасны хоёр тєгсгєлд хоолойт буюу хаалтан (вентилэн) цахилуур тавьж, аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан байх ёстой. Цахилуурын газардуулах хавчаар, кабелийн металл бїрхэвч, болон кабелийн баривч (муфт)-ийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбосон байвал зохино. Цахилуурын газардуулах хавчаарыг газардуулгатай тусгайд нь буулга тємєрєєр холбож єгнє. Агаарын шугамын кабель оруулгын урт нь 1.5 км-ээс бага бол тїїний 2 їзїїрт нь аянгын хэт хїчдлээс хамгаалж хоолойт ба вентилэн цахилуур тавьж єгєх ёстой. Цахилуурын газардуулгын хавчаар, тїїнчлэн кабелийн муфтийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбож єгєх ба газардуулгын хавчаарыг тусгай буулгын газардууртай холбох ёстой. АШ нь гол, хавцал дээгїїр гарах шилжилтэнд шугамын тулгуур 40 м-ээс єндєр, шугам нь хэцгїй бол тулгуурт хоолойт цахилуур тавих ёстой.


147

БД 43-101-03 2.5.50. Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын хувьд утас ба хїчдэлтэй байгаа шугамын арматураас тулгуурын газардсан хэсэг хїртлэх агаарын тусгаарлах зай нь хїснэгт 2.5.17-д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.17. АШ-ын гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгын хэсэг хїртлэх хамгийн бага, зєвшєєрєгдсєн (агаараар) тусгаарлах зай Тооцооны нєхцєл Хїчдэл, кВ · Тусгаарлагчийн аянганы хэт хїчдэл: шєргєн тусгаарлуурт: дїїжин тусгаарлуурт: Дотоод хэт хїчдэл Ажлын хїчдэл · Тулгуурт аюулгїй авирах нєхцєлийг хангах

Хїчдэлд харгалзах хамгийн багатусгаарлах зай, см 10 20 35 110 150 220 330 хїртэл 15 20 10 -

25 35 15 7

35 40 30 10

100 80 25

130 110 35

180 160 55

260 215 80

-

-

150

150

200

250

350

Газардуулгын буулга тємєргїй модон тулгуурын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын тусгаарлах зай нь шугам єєд аюулгїй авирах нєхцєлийг хангахаас бусад (хїснэгт 2.5.17) нєхцєлд дээр єгсєн тусгаарлах зайг 10% -иар бууруулж авахыг зєвшєєрнє. Агаарын шугам нь уулархаг газраар єнгєрєхєд дотоод хэт хїчдэл ба ажлын хїчдэлээр тооцсон хамгийн бага тусгаарлах зай нь далайн тївшиний 1000 м-ээс дээших 100 м тутамд 2.5.17д заасан хэмжээг 1 %-иар єсгєн авбал зохино. 2.5.51. Шугамууд огтлолцох, утасыг єєр хооронд нь сэлгэх, салбарлага авах, нэг байрлалаас нєгєє байрлалд шилжих нєхцєлд АШ-ын тулгуур дээрх утасны хоорондох хамгийн бага зай нь хїснэгт 2.5.18-д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.18. АШ-ын тулгуур дээрх фаз хоорондын хамгийн бага зай Тооцооны нєхцєл Хїчдэл, кВ Аянганы хэт хїчдэл Дотоод хэт хїчдэл Ажлын хїчдэл

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага тусгаарлах зай, см 10 20 35 110 150 220 330 20 45 50 135 175 250 310 22 33 44 100 140 200 280 15 20 45 60 95 140

Агаарын шугам нь хоорондоо ба янз бїрийн байгууламжтай огтлолцох їеийн аянгын хэт хїчдлээс хамгаалах нэмэлт шаардлагыг 2.5.82, 2.5.87, 2.5.88, 2.5.95, 2.5.115 зїйлд заасан болно. Агаарын шугамын доорхи хэсгїїд газардуулагдсан байх ёстой. Їїнд:

1. Аянга хамгаалах хэц буюу аянга хамгаалах бусад байгууламж бїхий тулгуур, 2. 3 (6)-35 кВ-ын тємєрбетон ба металл тулгуур, 3. Хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор, салгуур, гал хамгаалуур, болон бусад аппарат тавигдах тулгуур, 4. Хэрэв реле хамгаалалт ба автоматикийн найдвартай ажиллагааны нєхцєлєєр аянга хамгаалах хэц, бусад аянга хамгаалалтын тоноглол тавигдаагїй 110-220 (500) кВ-ын АШ-ын металл ба тємєрбетон тулгуур. 2.5.52. Дээрх 2.5.51-ийн 1-д заасан агаарын шугамын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 2.5.19-д їзїїлсэнээс илїїгїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.19. АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн хамгийн их эсэргїїцэл


148

БД 43-101-03 Хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл r, Ом.м 100 хїртэл 100- 500 хїртэл 500- 1000 хїртэл 1000- 5000 хїртэл 5000 -аас дээш

Газардуулгын хамгийн их эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30 6.10-3 *r

Дїрмийн 2.5.51-ийн 2-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь хїн ам шигїї суурьшсан бїс нутаг дахь 3 (6)-20 кВ-ын ба бїх тєрлийн 35 кВ-ын АШ-д бол хїснэгт 2.5.19-д зааснаас ихгїй; 100 Ом хїртэл хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-тэй, хїн сууршидаггїй зэлїїд газарт 3 (6)-20 кВ-ын АШ-д бол 30 Ом-оос ихгїй; 100 Ом-оос дээш хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)тэй нутагт бол 0,3*r Ом-оос ихгїй байх ёстой. Мєн 2.5.51-ийн 3-д заасан 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 2.5.14-д хавсаргасан хэмжээнээс илїїгїй байх ба харин 3 (6)-35 кВ-ын АШ-д 1.6.24, 1.6.25 заалтыг иш їндэс болгон сонгох нь зїйтэй. Харин 2.5.51-ийн 4-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг АШ-ын зураг тєслєєр тодорхойлох болно. Тросоор хамгаалагдсан агаарын шугаманд аянга хамгаалалтын нєхцєлєєр хийгдсэн газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь тросыг салгаатай, харин бусад тохиолдолд хэцийг салгахгїй байх нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Хэцэн хамгаалалттай АШ-ын тулгуурын єндєр нь 40 м-ээс дээш бол тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг хїснэгт 2.5.19 -д заасантай харьцуулж, 2 дахин багаар авах ёстой. Аянганы хэт хїчдлээс трос (хэц)-оор хамгаалсан агаарын шугамын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ хэцийг салгаж байж хэмжинэ. АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг зуны хамгийн их эсэргїїцэлтэй їед нь їйлдвэрийн давтамжтай гїйдлээр хэмжиж тогтооно. Хєрс нь хєлдєлт нь газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утганд нєлєєлєхєєр бол тухайн хэмжилтийг улиралын шилжїїлэх коэффициент оруулж, єєр улиралд хэмжих нь зїйтэй. 2.5.53. Шаварлаг, шаваранцар, элсэрхэг болон r<500 Oм-оос бага хєрсний хувийн эсэргїїцэлтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д тємєр бетон суурийн арматур, тулгуур ба хєл (пасынoк)-ийг нэмэлт суулгалтгїйгээр ердийн газардуулга болгон ашиглах буюу хиймэл газардуулгатай хослуулан хэрэглэж болно. Мєн хувийн эсэргїїцэл ихтэй хєрсєнд тємєр бетон суурийн ердийн цахилгаан дамжуулацийг тооцохгїйгээр газардуулах байгууламжийн шаардлагатай эсэргїїцлийг хиймэл газардуулга хийж хангах ёстой. 3 (6)-35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утга нь хиймэл газардуулга хийж хангагдах ёстой ба газрын доорх суурь, тулгуурын хэсэг, хєлний ердийн цахилгаан дамжуулацыг тооцох шаардлагагїй. 2.5.54. Агаарын шугамын тємєр-бетон тулгуурын суурийг дээр 2.5.53-д єгїїлсэнээс бусад тохиолдолд анкерийн боолт ба суурийн арматурын хооронд металл холбоотой бол ердийн газардуулга болгон ашиглаж болно. Хэрэв тємєр-бетон суурь ба тулгуурт битумын тїрхлэг хийгдсэн бол ердийн газардуулга болгон ашиглахдаа тооцож їзэх нь зїйтэй. Ердийн газардууллага болгон ашиглаж байгаа тємєр бетон суурь ба тулгуур нь битумэн тїрхлэг хийгдсэн бол тоофахгїй байх ёстой. Суулгаснаас хойш 2 сараас доошгїй хугацаа єнгєрсний дараа тємєрбетон суурь, тулгуур, хєлний газрын доорх хэсгийн цахилгаан дамжуулацыг хэмжих ёстой. Тємєр бетон тулгуурыг газардуулахдаа хїчний болон хїчний чиглэлээс ангид байгаа тууш арматурын бїх элементийг тємєрбетон тулгуурын газардуулгын буултанд ашиглаж болох ба тэдгээр нь газардуулагатай болон єєр хоорондоо холбогдсон байх ёстой. Газардуулгад ашиглаж байгаа арматурын шилбэ, савааг богино холбооны гїйдэл гїйх їеийн халуун тэсвэрлэцээр шалгасан байх ёстой бєгєєд богино холбооны їед шилбэний халалт нь нь 60°С-ээс ихгїй байвал зохино. Тємєрбетон тулгуурын татуургыг арматурын нэмэлт болгон газардуулах буулганд ашиглаж болно. Тэгэхдээ татуургын хэцний тєгсгєлийн сул їзїїрийг татуургын ажлын хэсэгтэй тусгай хавчаараар холбох ёстой. Тємєр бетон тулгуурын хєндєлд бэхлэх тусгаарлагчийн эд анги ба хэцийг газардуулгын буулт буюу газардуулгын арматуртай металл холбоосоор холбож єгвєл зохино. 2.5.55. Агаарын шугамын тулгуурын газардуулах буулгын огтлол 35 мм 2 -ээс багагїй байх ёстой. Харин нэг утаст буулгын утасны голч нь 10 мм 2 -ээс багагїй байвал зохино. Цайрдсан нэг утастай ган буултын голч нь 6 мм-ээс багагйї байж болно. Модон тулгууртай АШ-ын газардуулах


149

БД 43-101-03 буулгын холболтыг боолтоор, металл,-тємєр бетон тулгууртай бол газардуулах буулгыг гагнах, эсвэл боолтоор хийж болно. Дїрмийн дагуу АШ-ын газардуулах байгууламжийг 0.5 м-ээс багагїй гїнд тавих ба тариалангийн талбайд бол 1 м гїнд хийж єгнє. Хадан дээр тулгуур тавигдсан байвал цацраг хэлбэрийн газардуулгыг ашиглаж, шууд хадан дээр нь 0.1 м-ээс багагїй зузаантай хиймэл їеийн доор суулгаж єгнє. Энэ їеийн зузаан хїрэхгїй, эсвэл байхгїй їед газардуулгыг хаданд хийж, цементийн зуурмагаар цутгаж бэхлэх хэрэгтэй.. Арматур 2.5.56. Утсыг дїїжин тусгаарлуурт бэхлэх ба хэцийг таталтын буюу тогтоолгын хавчаарын тусламжтайгаар бэхэлнэ. Аль болох утсыг таслахгїйгээр бэхлэхийн тулд таталтын хавчаарийг хэрэглэх хэрэгтэй. Утасыг шєргєн (шилбэт) тусгаарлуурт бэхлэхдээ утсан уяа буюу тусгай хавчаараар гїйцэтгэнэ. Утсыг дїїжлэх тогтоолгын хавчаар нь їхлїїт буюу хязгаарлагдмал батбєх бїхий (чигжмэл) хавчаар байж болно. Найдвартай байдлын їїднээс їхлїїт (тогтоолгын) хавчаар хэрэглэх нь зїйтэй. Аянга хамгаалах хэцийг тулгуурт дїїжлэхдээ їхлїїт хавчаарыг хэрэглэнэ. Хол зайн огтлолцох алслалтад утас, хэцийг олон тусгаарлуур бїхий хэлхїїр ба тусгай хавчаар хэрэглэнэ. 2.5.57. Шугамын утас ба хэцийг залгахдаа холболтын хавчаар, гагнуур хэрэглэхээс гадна гагнаас, хавчаарыг хамтад нь ашиглаж болно. Агаарын шугамын нэг алслалтанд утас ба хэц бїрт нэгээс ихгїй залгаас хийхийг зєвшєєрнє. Дїрмийн 2.5.79-2.5.109, 2.5.120 дурьдсан инженерийн байгууламжийг огтлох алслалтанд утас ба хэцэнд нэг залгаас хийхийг дараах нєхцєлд зєвшєєрнє. Тухайлбал: A:C > 4,29 харьцаатай 240 мм2 -ээс дээш огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утсанд; A:C >1,46 харьцаатай дурын огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утсанд; 120 мм2 , тїїнээс их огтлолтой ган хэцэнд; A:C > 4,29 харьцаатай 150 мм 2 ба тїїнээс дээш огтлолтой, гурван ган-хєнгєн цагаан утаснаас бїрдэх задалбар фазын утсанд; Холболтын хавчаараас хязгаарлагдмал бєхбаттай (чигжмэл, заделка) хавчаар хїртлэх хамгийн бага зай нь 25 м-ээс багагїй байвал зохино. Утас ба хэцний холболтын ба таталтын хавчаарын бєх бат нь утас ба хэцний бєх батын хязгаараас 90 %-оос багагїй байвал зохино. Шугаман арматурын бєх батын нєєцийн коэффициент нь є.х. хамгийн бага эвдлэх ачааллыг хэвийн (норматив) ачаалалд харьцуулсан харьцаа нь авч їзэж байгаа арматурын хувьд АШ нь хэвийн ажиллагааны горимд байвал 2,5-аас багагїй; аваарийн горимд бол 1,7 -оос багагїй байвал зохино. Хамгийн их ачааллын їедэх батбєхийн хязгаар нь 0.42 %-оос давж байгаа утасны механик батбєхтэй АШ-д шинэ маягийн арматур хэрэглэхдээ хэвийн горимд шугам арматурын батбєхийн нєєцийн коэффициентийг 2.3 хїртэл багасгаж болно. Дэгээ ба шєрєгний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь хэвийн горимд 2-оос багагїй, аваарийн горимд 1.3-аас багагїй байх ёстой. Аваарийн горимын їед арматур, дэгээ ба шєргєнд їйлчлэх ачааллыг 2.5.59 -2.5.62, 2.5.64-оор тодорхойлно. Тулгуур 2.5.58. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-ын тулгуурыг анкер (бэхэлгээний) ба завсрын гэж хоёр хуваана. Анкер тулгуур нь тухайн алслалтын зэргэлдээх тулгуурт байгаа утас ба хэцний таталтын жинг бїрэн хїлээн авах ба завсрын тулгуур нь утасны таталтын жинг авахгїй ба тїїний хэсгийг нь хїлээн авах їїрэгтэй байдаг. Анкер тулгуурын суурин дээр тєгсгєлийн ба сэлгэлтийн тулгуурыг хийнэ. Анкерийн ба завсрын тулгуур нь шулуун ба єнцгийн гэж хуваагдана. Тулгуурт дїїжлэх утасны хэлхээний тооноос хамааруулан шугамыг нэг хэлхээтэй, хоёр хэлхээтэй гэж ангилна. Завсрын тулгуур нь уян ба хатуу бїтээцтэй, анкер тулгуур нь хатуу бїтээцтэй (хєдєлдєггїй) байна. Анкер маягийн тулгуурыг хэвийн ба хєнгєрїїлсэн (хялбарчилсан) хийцтэй гэж ангилна. Тулгуурууд нь чєлєєтєй зогсох буюу татуургатай байж болно. Агаарын шугаманд хэрэглэж, нэрлэж заншисан дараах тулгуурууд байна. Тухайлбал, завсарын, таталтын, эргэлтийн, тєгсгєлийн, солбилцлолын ба тусгай тулгуур г.м. Таталтын тулгуурыг АШ-ын ажиллагаа нь угсралтын нєхцлєєр тодорхойлогдсон газарт хэрэглэнэ. АШ-ын эргэлтийн єнцєг, болон янз бїрийн байгууламжтай огтлолцсон газарт завсарын тулгуур нь ашиглалтын нєхцлийн хувьд найдвартай ажиллгааг хангахгїй байгаа їед хялбарчилсан хийцтэй таталтын тулгуур хэрэглэнэ. Уулархаг газрын эргэлт, тойрууд, мєн мєсжилтийн онцгой бїс нутагт эргэлтийн єнцєг 20°-иос дээш байхад эргэлтийн таталтын тулгуур хэрэглэнэ.


150

БД 43-101-03 2.5.59. Тулгуур нь агаарын шугамын хэвийн ба аваарийн горимын ачааллаар тооцоологдох ёстой. Бэхэлгээний анкер маягийн тулгуурыг тїїний хоёр талд їїсэх жигд биш таталттай уялдан бий болох утас ба хэцний таталтын жингийн ялгавараар тооцоолвол зохино. Энэ нєхцєлд таталтын жингийн ялгаварын тооцоогоор тулгуурын бїтээцийг боловсруулахад ашиглана. Хоёр хэлхээтэй тулгуур нь бїх горимдоо зєвхєн нэг хэлхээ тоноглогдох нєхцєлєєр тооцсон байх шаардлагатай. Тулгуур нь тэдгээрийн угсралт ба тавилтын нєхцєл, тїїнчлэн утас ба тросыг угсрах нєхцєлєєр шалгагдсан байвал зохино. Агаарын шугамын тулгуурыг дараах хэвийн горимын нєхцєлєєр тооцоолох нь зїйтэй.

1. Утас, трос (хэц) тасраагїй ба мєсжилт байхгїй, салхины хурдны тїрц нь Qmax, температур нь -5° C їеийн, 2. Утас, хэц тасраагїй ба мєсжилттэй, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax, температур нь -5° C їеийн. Таталтын анкер маягийн тулгуур ба завсарын єнцгийн тулгуурыг хэрэв тухайн горимын утас ба хэцний жин нь хамгийн их ачаалалтай горимынхоос их байвал салхигїй, бага температурын нєхцєлєєр нэмж тооцоо хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурыг бїх утас, хэц (их шилжилттэй зэргэлдээх алслалт буюу дэд єртєє талаасаа утас трос нь татагдсан) нь нэг талаас нь татаж байх нєхцєлд тооцоо хийнэ. 2.5.60. Їхлїїт хавчаартай ба тогтоолгын хэлхїїр бїхий АШ-ын завсарын тулгуур нь аваарийн горим дахь хэвтээ статик ачааллын нєхцєлєєр тооцоологдоно. Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:

· Утас тасрах буюу нэг фазын утас тасрах (тулгуур дахь утасны дурын тоотой байхад); трос (хэц) тасраагїй їед, · Нэг трос (хэц) тасарсан, утас тасраагїй їед. Утас ба хэцний бэхлэгдэх цэгт болзмол (єгєгдєх) ачааллыг тїїний тасрах їеийн тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хамгийн их хїчлэг гэж їзнэ. Утас ба хэцнээс їйлчлэх ачааллыг ашиглалтын дундаж нєхцєлєєр, є.х. салхигїй ба мєсжилтгїй горимоор авах нь зїйтэй. Задалбар биш энгийн фазын утастай АШ-ын тулгуурын тооцоонд утаснаас їйлчлэх нєхцєлт (болзмол) ачааллыг дараах байдлаар авна. Тухайлбал,

a) Чєлєєтэй зогсох металл ба дурын материалаар хийсэн татуургатай тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,5*T max; 205 мм2 огтлолтой бол 0,4*Tmax-аас их; b) Чєлєєтэй зогсох тємєр-бетон тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,30*T max; 205 мм2 огтлолтой бол 0,25*T max-аас их; c) Чєлєєтэй зогсох модон тулгуур нь 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,25*Tmax; 205 2 мм огтлолтой бол 0,20*Tmax -аас их; d) Шинэ материалаар хийсэн ба металл уян тулгуур зэрэгт à,b,c-д туссан аргачилалын аль нэгийг нь хэрэглэж болно. Эндээс: Tmax - утас буюу нэг фазын утасны хамгийн их норматив таталт (жин). Салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын горимд утас ба трос тасраагїй їеийн тогтоох їйлчлэлийг тооцоонд авч їзэх ёстой. Энэхїї нормчлогдсон болзолт ачааллыг чєлєєтэй зогсох металл тулгуур ба дурын материалаар хийсэн татуургатай адил авч болох боловч тулгуурын тогтоолгын трос ба утсанд їїсч байгаа механик хїчдэл нь батбєхийн хязгаарын 70 %иас хэтэрч болохгїй. 2.5.61. Утсыг шєргєн тусгаарлуурт утсан уяагаар бэхлэгдэх завсрын тулгуурын хувьд тулгуурын элементэд хамгийн их хїч їйлчлэх нэг утас тасрахыг тооцсон аваарийн горимд тооцоологдох нь зїйтэй. Хэвтээ норматив ачаалал нь тулгуурын тооцооны хувьд тасрах утасны таталтаас шугамын дагуу їїсэх хэвтээ хэвтээ ачааллын нєхцєлєєр 0.5*Tmax тэнцїї байх ба 3.0 кНоос багагїй байна. Энд: Òmax -утасны хамгийн их норматив таталт. Тулгуурын бїтээц (шонгоос


151

БД 43-101-03 бусад)-ийн тооцоонд утас тасрах таталтаас їїсэх болзмол ачааллыг 0.25*Ò max байхаар авах ба 1.5 кН-оос багагїй байна. 2.5.62. Анкер маягийн тулгуур нь утас ба трос тасрах, тїїнээс їїсэх хамгийн их ачаалал нь тулгуурын элементїїдэд їйлчлэх нєхцєл бїхий аваарийн горимоор бодогдож, шалгагдах ёстой. Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:

1. Агаарын шугамын тулгуур нь бїх огтлолын хєнгєн цагаан утастай, ПС, ПМС маягийн бїх огтлолын ган утастай, 150 мм 2 хїртэл огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай байх нєхцєл: Тухайлбал, а). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын 2 фазны утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер тулгуур; б). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, хялбар хийцийн анкер тулгуур. 2. АШ-ын тулгуур нь 185 мм2, тїїнээс дээш огтлолын ган хєнгєн цагаан утастай, мєн утасны зориулалтаар ашиглах ТК маягийн бїх огтлолын ган канаттай байх нєхцєл: Тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер тулгуур; 3. Дїїжлэх утасны марк, тїїний огтлолоос їл хамаарах анкер тулгуурын хувьд байх нєхцєл: утас тасраагїй байхад нэг алсгалд нэг трос (хэц) тасрах. Утас ба хэцний ачааллыг салхигїй, -5°С-ийн температуртай, мєсжилттэй їеийн горимд буюу хамгийн бага температурын горимд таталт нь салхигїй, мєсжилттэй їеийнхээс их байгаа бага температурын горимд утас ба хэцний жин (хїнд)-тэй тэнцїїгээр авна. 2.5.63. Анкер маягийн тулгуур нь мєн дараах угсралтын нєхцєлєєр шалгагдах ёстой. Їїнд: · Нэг алслалтанд бїх утас ба хэц нь угсрагдах, харин нєгєє алслалтанд нь утас ба хэц угсрагдаагїй нєхцєл: угсрагдсан утас ба тросны жин (таталт)-г єгєгдсєн хамгийн их жингийн 2/3-тай тэнцїї ба цаг уурын нєхцєлийг 3.5.25-д зааснаар авах, тулгуур ба тїїнийг хєрсєнд бэхлэхдээ тїр зуурын татуурга хэрэглэхгїй байхад батбєхийн норм хангагдаж байх; · Тулгуурт дурын тооны утастай, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд нэг хэлхээний утас нь угсрагдах ба хэцний утас татагдаагїй байх; · Тулгуурт дурын тооны трос, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд трос угсрагдах ба утас нь татагдаагїй байх. Сїїлийн хоёр нєхцєлєєр шалгахдаа тулгуурын тусгай элементїїд дээр тїр зуурын хїчийг тооцох ба тїр зуурын татуурга тавихыг зєвшєєрнє. 2.5.64. Энгийн (задалмал биш) утсыг хавчаарт їхлїїт бэхэлсэн хол (их) шилжилттэй завсрын тулгуурын аваарийн горимын тооцоонд норматив (байх ёстой) ачааллыг салхигїй, мєсжилтийн горимд утас тасралтаас їїсэх сулралт (огцом)-ын таталт (жин)-тай тэнцїїгээр авах нь зїйтэй. Дамаран тусгаарлуурт утас ба хэцийг дїїжлэхдээ аваарийн горимын їед шугамын дагуу чиглэх болзмол ачааллыг фазын нэг утсанд 20 кН, фазын хоёр утсанд 35 кН, фазын гурав ба тїїнээс дээш утсанд 50 кН гэж авна. Холын шилжилттэй нэг хэлхээтэй завсрын тулгуурын тооцоог утасны буюу нэг фазын утасны тасралтаар, харин хоёр хэлхээтэй бол хоёр фазын утасны тасралтаар авч, тасралтын їед тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хїчдэлийг хамгийн ихээр нь авна. Энэ нєхцєлд тросыг тасраагїй гэж тооцно. Хол шилжилттэй завсрын тулгуурт їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэх тросын норматив ачааллыг хамгийн их хїнд таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас нь тасраагїй гэж їзнэ. 185 мм2 , тїїнээс илїї огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай буюу утасны зориулалтаар ашиглагдаж байгаа бїх огтлолын ТК маягийн ган татлага (канат) бїхий нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур нь бїх утасны ба нэг фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. 150 мм2, хїртлэх огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утастай нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур тїїнчлэн дурын огтлолтой утас бїхий хоёр хэлхээтэй анкер тулгуур нь хоёр фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. Хэц нь тасраагїй гэж їзнэ. Тросны анкер тулгуурт їйлчлэх норматив ачааллыг тїїний хамгийн их таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас тасраагїй гэж їзнэ. Тулгуурын элемент дээрх хїчдэлийг тодорхойлохдоо єгєгдсєн ачааллаар буюу утас ба трос тасрах їеийн тогтворжоогїй таталтын хїчийг тооцох нь зїйтэй. 2.5.65. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур нь тєсєлд авсан угсралтын аргаас хамаарах угсралтын утас ( буюу аянга хамгаалалтын хэц), трос ба тусгаарллагчийн татлагын хїчнээс їзїїлэх ачааллыг тооцож, улмаар угсралтын хэрэгслийн ба монтёрыг багажын жинтэй нь хамт тооцсон


152

БД 43-101-03 нэмэгдэл ачааллыг тусгах ёстой. Нийтэд нь угсарч байгаа шугамын утас, хэц, тусгаарлагчийнн жингээс їйлчлэх норматив ачааллыг дараах байдлаар авч їзнэ. Тухайлбал,

· Завсрын тулгуур дээр: - угсралтын утас, хэц ба тусгаарлуурыг нэг блокоор нь єргєх боломжтойг їндэслэн хэлхїїр (гирлянд) ба мєсжилтгїй утасны алслалтын жинг хоёр дахин авч тооцох; · Анкер тулгуур дээр: - тулгуураас татах механизм нь 2,5*H зайнд байрлахаар бодож, энэ нєхцєлєєс тодорхойлогдох татлагын хэцэнд їйлчлэх хїчлэгийг тооцох. Энд Н - тулгуур дээрх дунд талын фазны утасыг дїїжлэх єндєр болно. Монтёрын жин ба угсралтын багаж, хэрэгслээс тусгаарлагчийг бэхлэх хэсэгт їйлчлэх норматив ачааллыг дїїжин тусгаарлууртай 500 кВ-ын АШ-ын тулгуурт 2.5 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330 кВ, хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын анкер тулгуурт 2.0 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330 кВ хїртэл хїчдэлтэй завсарын тулгуурт 1,5 кН, шєргєн тусгаарлууртай бол 1 кН гэж авна. Тулгуурын хєндлєвчийн бїтээцийг тооцохдоо такелаж байрлуулах хэсгийг тооцох нь зїйтэй. 2.5.66. Хоёр ба гурван хэлхээтэй татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-ийг тулгуурт тусад нь бэхлэх арга хэмжээ авна. Гурваас илїї хэлхээтэй, тїїнчлэн хол шилжилттэй тулгуурын татлагын хэлхїїрийг тулгуурт хоёроос цєєнгїй цэгт бэхлэх нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагатай, энгийн 120 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий АШ нь тємєр зам, автозам, тролейбусны шугамтай гудамжаар огтлолцон гарах бол татлагын хэлхїїрийг анкер маягийн тулгуурт тус тусдаа бэхлэгдэх хоёр хэлхээтэй байх ёстой. Хїн амын суурьшалтай буюу барилга байгууламжтай огтлолцож байгаа шєргєн тусгаарлууртай АШ-д утасыг давхар бэхлэх (2.5.119-2.5.171) арга хэмжээ авна. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тулгуурын бїтээцэд засварын ажлыг хийхдээ хїчдэлийг таслаж авалгїйгээр (2.5.50-ыг їзэх) гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. 2.5.67. Агаарын шугамын тулгуурын бїтээц нь їйлчилгээний хїмїїс тулгуур єєд авирах (єгсєх) боломжтой байдлыг хангасан байвал зохино. Энэ зорилгоор дараах арга хэмжээг тусгах ёстой.

1. 20 м хїртэл єндєртэй, металл тулгуур дээрх сараалжийг тулгуурын (шонгийн) бїсэнд бэхлэх цэгїїдийн хоорондох зай нь 0,6 -аас их, буюу сараалжийн хазайлтын єнцєг нь 30° байхад тулгуурын шон (багана)-гийн нэг бїсэнд тусгай шат гаргаж єгєх ёстой. 2. 20-оос 50 м-ийн єндєртэй металл тулгуурт дээд талын хєндлєвчийн доод талд шон (багана)-гийн нэг бїсэнд хязгаарлалт, хашлагагїй шат буюу гишгїїр хийж єгнє. 50 м-ээс багагїй єндєртэй, хоёр ба олон хэлхээтэй металл тулгуурт тавих шат, гишгїїр нь таслагдах хэлхээний талаас гарч, єгсєх нєхцєлийг хангасан байх ёстой. 3. 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй металл тулгуурт шонгийн орой хїрсэн хязгаарлалт (хашлага)-тай шат, гишгїїр тавих ёстой. Энэ нєхцєлд тулгуурын бїлэг (секц) бїрт хамгаалалттын тавцан гаргасан байвал зохино. Энэ тулгуурын хєндлєвч (траверс) дээр хашлага хийж єгєх ёстой. 4. Тємєр-бетон тулгуурт шонгийн доод хєндлєвчинд єгсєж хїрэх боломжтой тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх автомашин (автовышка) буюу тусгай зориулалтын єргєх байгууламжийн тусламжтайгаар хангаж єгнє. 35-500 кВ-ын тулгуурт тємєр бетон шонгийн доод хєндлєвчєєс дээш хэсэгт авирахын тулд тусгай хязгаарлалт, хашлагагїй шат (лаз) суурилуулж єгнє. Энэ шаардлага нь 35 кВ-ын хїчдэлтэй доргиулж нягтруулсан бетоноор хийсэн тулгуурт хамаарахгїй. 35-500 кВ-ын хїчдэлтэй тємєр-бетон тулгуурт шонгийн хэц тогтоолго, ган хийцэд єгсєж, хїрэхийн тулд тусгай гишгїїртэй шат тусгах нь зїйтэй. 5. Тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх авто-машин (автовышка) хїрч очихооргїй, тулгуурыг хєрсэд банкетээр бэхэлсэн газарт ба газарын шигїї ашиглалттай хэсэгт байрлах АШ-ын тємєр бетон тулгуурт автовышканий єргєх шат, тусгай хийцийн єргєх байгууламж хїрэхээргїй бол ядахдаа хамгийн доод хєндлєвч хїрэх хамгаалалтгїй байнгын шатаар тоноглох ёстой. Доод хєндлєвчєєс дээших хэсгийг энэхїї зїйлийн 4-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. Тулгуурын хийц нь эд-ангийн тусламжтайгаар угсралтын багаж хэрэгслийг бэхлэх, їйлчилгээний хїмїїс утас, хэц, тусгаарлагчийн угсралтын ажил хийхэд тохиромжтой байх ёстой. Тулгуурт авирах байнгын байгууламж (шат, гишгїїр)-ийг газрын гадаргаас дээш 3 м -ын єндєрт тавих нь зїйтэй. Тулгуурын элементїїд дээрх хїний жингээс їйлчлэх ачааллыг шалгахдаа норматив утгыг 1 кН гэж авна.


153

БД 43-101-03 2.5.68. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй їхлїїт буюу батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаартай завсрын тулгуурт дїїжилсэн утас бїхий АШ-д анкер тулгууруудын хоорондох зайг нормчлохгїй бєгєєд шугамын трассын нєхцєлєєс хамааруулан тодорхойлно. 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй шєргєн тусгаарлуур бїхий АШ-д анкер тулгуурын хоорондох зайг мєсжилтийн ханын зузаан нь 10 мм хїртлэх бїс нутагт 10 км-ээс, 15 мм, тїїнээс дээш бїс нутагт 5 км-ээс хэтрїїлж болохгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15 мм ба тїїнээс дээш, огтлолцол ихтэй буюу уулаар єнгєрєх АШ-д анкер маягийн тулгуурыг даваа ба трассын огцом єндєрших бусад хэсэгт тавина. 2.5.69. Анкер тулгуурыг тавих цэг, газарыг нь АШ-ын ажлын горим ба угсралтын явцаар тодорхойлоно. Хєнгєрїїлсэн хийцтэй анкер тулгуурыг шугамын єнцєг їїсгэн эргэх, янз бїрийн обьекттэй огтлолцох, завсрын тулгуур нь ашиглалтын найдвартай ажиллагааг хангахгїй гэж їзсэн тохиолдолд хэрэглэнэ. Хэвийн хийц, бїтээцтэй анкер тулгуурын дїрмийн 2.5.79; 2.5.80; 2.5.91, 2.5.96; 2.5.103; 2.5.106; 2.5.108; 2.5.111-ын зїйлд заасныг иш їндэс болгон тавих нь зїйтэй. Тємєр-бетон тулгуурын багана дээр арилахгїй будгаар тїїний шонгийн зургийн ба газардуулгын зурвас тємрєєс хєрсєнд суусан шонгийн уг хїртлэх зайг заасан (хєрсний дээрх) цагираг зурвасын їйлдвэрийн тэмдэглээ байх ёстой. 2.5.70. Агаарын шугамын модон тулгуурыг нарс, хар модоор хийнэ. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-ын тулгурын хєл (пасынок), хєндлєвч (траверс)-єєс бусад бїтээцэд гацуур, жодоог хэрэглэж болно. АШ-ын тулгуурт ялзралын эсрэг (антисептик) нэвчилт хийсэн гуалинг хэрэглэнэ. Мєн 25 %-иас ихгїй чийг бїхий хуурай хар модыг нэвчилт хийгїйгээр хэрэглэж болно. Тулгуур нь тємєр бетон хєл (пасынк)-тэй байх ёстой. Модон хєл хэрэглэж болно. Тулгуурын шон ба хєлний бїх хэвтээ буюу налуу байрлах тайрмал хэсгийг ємхрєлєєс хамгаалж (таглаа, тїрхэц г.м.) єгвєл зохино. Тулгуурын элементийг бєєрєнхий ба зїсмэл модоор хийж болно. Модон тулгуурын їндсэн элементїїд (их бие, шон, хєл, хєндлєвч)-ийн гуалингийн оройн (нарийн їзїїрийн) диаметр нь 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 18 см-ээс багагїй, 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугаманд 16 см-ээс багагїй байх ёстой. Харин 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй шугамын хєл (пасынк) нь 18 см-ээс багагїй диаметртэй модоор хийвэл зохино. Бїх хїчдлийн модон хийцтэй АШ-ын тулгуурын туслах элементийг хийх гуалингийн (нарийн) їзїїрийн диаметр 14 см-ээс багагїй байвал зохино. Тооцоонд гуалингийн ёзоороос огтлогдох їзїїр хїртэлх шувтан (конусность)-ыг уртын 1 метр тутамд 8 мм-ээр, хар модон шонгийн хувьд 1 м бїрт 10 ммээр авна. АШ сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх 2.5.71. Агаарын шугам сууршилгїй, зэлїїд, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєхєд АШ-ын хэвийн горимын їед утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх зай нь 2.5.15-д зааснаас багагїй байвал зохино. Ажиллагааны хэвийн горимд АШ-ын дамжуулагчаас газрын гадаргуу хїртэл зай, 110 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 6 м-ээс, 150 кВ-д 6.5 м-ээс, 220 кВ-д 7.0 м-ээс, 330 кВ-д 7.5 м-ээс, 500 кВ-д 8 м-ээс багагїй байх ёстой. Хїрэхэд хэцїї газарт заагсдан зайг 1м-ээр багасгаж, харин уулын хажуу, хад, байц цохио зэрэг унаа хєсєг хїрэхгїй газарт 3 м-ээр багасгаж болно. Хамгийн бага зай нь цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр агаарын их температурын їед буюу салхигїй, мєсжилтийн їед утасны хамгийн их унжилтаар тодорхойлогдоно. Агаарын шугамын (хэвийн) савлалтгїй байгаа захын утаснаас тусдаа байгаа барилга, байгууламжийн (хамгаалагдах бїс) илїї гарч байгаа тусгай хэсэгт хїртэлх хэвтээ зай нь (10) 20 кВ хїртэлх АШ-д 10 м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 15 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 20 м-ээс, 150-220 кВ-ын АШ-д 25 м-ээс, 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 30 м-ээс багагїй байх ёстой. Зарим тохиолдолд сонирхож байгаа байгууллагатай зєвшєлцсєний їндсэн дээр дээрх зайг багасгаж болох боловч 2.5.77-д зааснаас багагїй байх ёстой. Тїїнээс гадна АШ-ын утаснаас дээр дурьдсан барилга байгууламж хїртлэх хэвтээ зай нь радио-шуугианаас хамгаалах нєхцєлєєр 2.5.77-д заасанаас багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.20 Зэлїїд, хїн хїрэхэд хїндрэлтэй газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх хамгийн бага зай Байршлын торхойлолт Хїчдэл, кВ Хїн цєєн суурших, зэлїїд Хїрэхэд хїндрэлтэй Уулын тагт, хад, цохио


Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 110 кВ хїр 150 кВ 220 кВ 330 кВ 6 6.5 7 7.5 5 5.5 6 6.5 3 3.5 4 4.5

154

БД 43-101-03 Говь, цєл

6

6

6.5

6.5

Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан газраар єнгєрїїлэх 2.5.72. Агаарын шугамыг шигїї ой дундуур єнгєрїїлэхдээ гудам гаргаж тайрна. Тайрах зурвасын єргєнийг тодорхойлохдоо АШ-ын ашиглалт, тїїн дээр мод унаж болох аюулыг тооцсон ойн аж ахуйн ба гэмтлийг (ойн тєрєл, хєрсний їзїїлэлт, трассын хїрэлцэх байдал г.м.) тїргэн хугацаанд арилгах боломжийг тооцох нь зїйтэй. Ой мод, ногоон бїс, таримал цэцэрлэг, ногооны талбай дундуур АШ татахдаа гудамын єргєний хэмжээг дараах байдлаар тодорхойлно. Їїнд:

1. 4 м хїртэл єндєртэй намхан ургасан модонд бол АШ-ын захын утаснуудын хоорондох зай дээр 6 м (хоёр талд нь 3 м)-ийг нэмснээс багагїй байх ёстой. Гэхдээ 4 м-ээс илїїгїй єндєртэй жимсны цэцэрлэгийн талбайгаар єнгєрєх АШ байвал доорх бут, модыг заавал огтлох шаардлагагїй. 2. 4 м-ээс илїї єндєртэй таримал модонд: · 330-аас 500 кВ-ын хїчдэлтэй бїх АШ, 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугам нь хэрэглэгчдитйн цорын ганц эх їїсгїїр болох бол АШ-ын захын утаснуудаас хоёр талруугаа байгаа їндсэн ойн єндрийг (захын утаснаас гадагш тус бїрд нь модны єндєртэй тэнцїї зай) нэмсэн зайнаас багагїйгээ; · 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бусад АШ-ын хувьд тасралт нь хэрэглэгчийн тэжээлийг алдагдуулахгїй байвал доорх заалтыг баримтлан тїїнээс багагїйгээр авах ёстой. Хэрэв АШ-ын утас нь ой мод ихтэй, уулын ар, хажуугаар єнгєрєхдєє модны оройгоос дээш 8 м-ээс дээш байвал захын утаснаас хэвтээгээр 2 м зайтай налуу талруу нь модыг огтлолж гудамлана. Дархан цаазтай уулын бїс, суурин газрыг тойруулан ногоожуулсан ой, авто болон тємєрзамын дагуух хамгаалалтын зурвас, цэцрлэгийн хаалттай зурвас газарт тавигдах АШ-ын гудамлах єргєнийг утаснаас модны орой хїртлэх хэвтээ хамгийн их хазайх зайгаанаас ихгїйгээр є.х. (10) 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м, 35-110 кВ-ын шугамд бол 3 м, 150-220 кВ-ын шугамд 4 мээс илїїгїй, , 330-500 кВ-ын шугамд 6 м-ээс дутуугїй байвал зохино. Тємєрзам ба усны хамгаалалтын дагуу байрлах таримал суулгацыг тайрахаас аль болохоор зайлхийх нь зїйтэй. АШ-ыг хагалсан газар, ногооны талбай дээгїїр татахдаа усжуулалтын бороожуулах тоноглол байгаа газрыг нь тойруулах нь зїйтэй. Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх 2.5.73. Суурин газраар агаарын шугам дайран єнгєрєх бол хїн зорчих хэсэг, гудамжтай огтлолцох єнцєгийг нормчлохгїй. Хэрэв агаарын шугам нь гудамжны дагуу татагдаж байгаа бол зорчих хэсэг (зам) дээгїїр байрлахыг зєвшєєрнє. 2.5.74. Суурин газраар єнгєрєх АШ-д нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэх бол заавал тємєр бетон хєл (шилбэ)-тэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн орон нутагт техник-эдийн засгаар їндэслэгдсэн зарим тохиолдолд заводын аргаар ялзралаас хамгаалах нэвчмэлд боловсруулсан модон хєл бїхий модон тулгуур ба хєлгїй дан тулгуурыг тавьж болно. Замын уулзвар, гудамжны эргэлт, зочих хэсгийн ойролцоо тавигдаж байгаа тулгуурыг авто тээврийн хэрэгсэлийн дайралтаас хамгаалсан байвал зохино. 2.5.75. Агаарын шугамын утас, хэцний огтлол нь механик бат бєхийн нєхцлєєр хєнгєн цагаан 35 мм2, ган-хєнгєн цєгєєн ба 25 мм2 -аас багагїй байх ёстой. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлуур дээр утсыг бэхлэхдээ давхарласан (хоёрлосон) байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурыг хэрэглэх бол їхлїїт битїї хавчаараар бэхлэх ёстой. АШ-ын хот, суурин газрын гудамж, замтай огтлолцох алслалтад утас ба тросонд залгаас байх ёсгїй бєгєєд 240 мм2 ба тїїнээс багагїй огтлолтой утас бїрт нэг холболтын хавчаар хэрэглэхийг їгїйсгэнэ. 2.5.76. Хїн ам шигїї сууршисан хот, аймгийн тєвд АШ-ын утасны хамгийн их унжилтын їед утаснаас газрын гадрага хїртлэх зай нь (цахилгаан гїйдлээр утас халахыг тооцохгїй) хїснэгт 2.5.21-д єгсєн зайнаас багагїй байвал зохино. АШ нь гудамж, талбай зам огтлон єнгєрєх бол 185 мм2, тїїнээс доош огтлолтой АШ-ын утаснаас газрын гадрага хїртлэх босоо зайг жилийн дундаж температураар салхи, мєсжилтгїй, утасны халалтыг тооцоогїй нєхцєлєєр зэрэгцээ алслалтанд


155

БД 43-101-03 утас тасарсан байдлаар хїндрїїлэн шалгаж болно. Энэ зай нь хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.21 Суурин газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадрага, байшин, барилга хїртлэх хамгийн бага зай АШ-ын ажлын горим -Хэвийн горим

-Зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах

Барилга, байгууламж Газрын гадрага хїртлэх Барилга, байгууламж хїртэл Газрын гадрага хїртлэх

10

35

110

150

220

330

5

7

7.

7.5

8.

8.

2

3

4

4

5.

6

3.5

4.5

4.5

5.5

5.5

6

2.5.77. Агаарын шугамын тулгуурын сууриас замын хоёр талын суваг (кювет) буюу замын хашлагын чулуу хїртэл хэвтээ зай 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Явган хїний зам хїртэлх зайд хэмжээ тогтоохгїй. Утасны хамгийн их хазайлтын їед 220 хїртлэх АШ-ын захын утаснаас барилга байшингийн илїї гарсан хамгийн ойр хэсэг хїртэлх хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м-ээс, 35-110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 150 кВ-ын АШ-д 5 м-ээс, 220 кВ-ын АШ-д 6 м-ээс багагїй байх ёстой. Шатдагїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга, байгууламжийн битїї (цонхгїй) хананд 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын дээр дурьдсан ойртох зайг багасгаж болно. Энэ нєхцєлд барилга ба утасны хазайлтын хоорондох дурын зайг 2.5.76-д зааснаас багагїй байлгах ёстой. 330 ба 500 кВ хїртлэх агаарын шугамын захын утаснаас хэвтээ зай нь · утасны хамгийн их хазайлттай байхад їйлдвэрийн барилга ба цахилгаан станц, дэд єртєєний барилга байгууламж, їйлдвэрийн биш барилга байгууламжийн хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 8 м-ээс; 500 кВ-ын АШ-д 10 м-ээс багагїй, · утасны хазайлтгїй байх їед їйлдвэрийн барилга байгууламж, орон сууц, олон нийтийн барилгын хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 20 м, 500 кВ АШ-д 30-ээс багагїй байвал зохино. Утасны хазайлтгїй їед АШ-ын захын утаснаас барилга байгууламжийн хэсэг хїртлэх зай нь 35 кВ-ын АШ-д 10 м, 110-220 кВ-ын АШ-д 50 м, 330 ба тїїнээс дээших АШ-д 100 м-ээс багагїй байхаар зураг тєсєлд тусгаж єгвєл зохино. 2.5.78. Їйлдвэрийн газрын барилга байгууламж, шатдаггїй материалаар хийсэн барилга, байгууламжнаас бусад барилга, байшин дээгїїр АШ єнгєрєхийг хориглоно. Утасны хамгийн их унжилтын їед доод талын утаснаас шатдаггїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга байгууламжийн дээвэр хїртэл босоо зайг хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэн ба їїнээс багагїй байвал зохино. АШ дээгїїр нь єнгєрч байгаа тємєр дээвэрыг газардуулах ёстой. Тїїний газардуулгын эсэргїїцэл нь хїснэгт-2.5.19-д зааснаас ихгїй байх ёстой. Мєн агаарын шугамыг цэнгэлдэх хїрээлэн ба хїїхдийн цэцэрлэгийн дэвсгэр нутагт тавихыг хориглоно. АШ нь галын аюултай байр ба тэсрэх аюултай барилга байгууламж болон тэсрэх ба галын аюултай гаднах тоног тєхєєрємжтэй ойртох зайг 2.5.119-дын заалттай харгалзуулан авах ёстой. АШ-ын утаснаас цэцэрлэг, цэнгэлдэх хїрээлэн гудамжны дагуух мод ба замын тэмдгийн тулгуур хїртэл зайг 2.5.72-д заасны дагуу авна. АШ-ын тулгуурын газардуулсан хэсгээс хїчний кабелийн шугам хїртэлх зайг 2.3.41-т заасан шаардлагад тохируулан авбал зохино. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох 2.5.79. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ууд єєр хоорондоо болон 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -тэй огтлолцох єнцєгт хэмжээ тогтоож, нормчлоогїй. Огтлолцолын цэгийг дээд талаар нь огтолж байгаа АШ-ын тулгуурт аль болохоор ойр байхаар сонгож авна. Гэхдээ уг тулгуураас доод талын огтлогдож байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай утасны хамгийн их хазайлттай їед 6 м-ээс багагїй, харин огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуураас дээд талын огтолж байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай 5 м -ээс багаїй байх ёстой. Онцгой тохиолдолд огтлолцолыг агаарын шугамын тулгуур дээр хийж болно.


156

БД 43-101-03 2.5.80. 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын єєр хоорондоо огтлолцох нєхцєлд дээгїїр нь огтлон гарах АШ-ын тулгуур нь хэвийн анкер хийцтэй байх ёстой. 330-500 кВ хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ буюу тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох нєхцєлд завсарын тулгуурын хэрэглэж болно. · 330 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-ыг барихдаа ашиглалтанд байгаа 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын завсарын тулгуураар хязгаарлагдсан алсгалтаар єнгєрїїлж болно. · Огтлолцох алсгалтыг хязгаарлах (хоёр талд) АШ-ын дан модон тулгуур нь тємєр бетон хєлтэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн тохиолдолд модон хєл (шилбэ)-тэй байж болно. Хїчитгэсэн модон тулгуур нь модон хєлтэй байх явдлыг їгїйсгэнэ. · 220 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугам нь єєр хоорондоо огтлолцохдоо дээгїїр нь огтлох шугам нь завсрын тулгууртай байж болно. · Огтлолцож байгаа АШ-ын утас нь алслалтыг хязгаарлах завсрын тулгуур дээр їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэхээс гадна шєргєн тусгаарлуурт давхар утсан бэхэлгээ хийж єгнє. Утас нь 300 мм2 ба тїїнээс дээш хєндлєн огтлолтой їед батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаар хэрэглэж болно. Дїрмийн дагуу аль єндєр хїчдэлтэй АШ-ын утас нь аль бага хїчдэлтэй АШ-ын утасны дээд талаар байрлах ёстой. 120 мм 2 ба тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ-оос дээшгїй хїчдэлтэй шугамын утасны дээгїїр єнгєрч болохгїй. АШ-ын огтлолцлын алслалтын утас залгаатай байж болохгїй. Харин 240 мм -аас багагїй хєндлєн огтлолтой утсыг огтлолцох алслалтанд нэг удаа залгалт хийж болно. 2.5.81. Металл, тємєр бетон, тїїнчлэн аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай АШ-ын огтлолцож байгаа утас ба хэцний ойртох хоорондын зай нь салхигїй, орчны агаарын температур +15° С байхад хїснэгт 2.5.22-д зааснаас багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.22. Металл, тємєр бетон ба аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай огтлолцож байгаа АШ-ын утас ба тросны хоорондох буюу утаснуудын хоорондох хамгийн бага зай Алслалтын урт, м

Огтлолын цэгээс АШ-ын ойрхон тулгуур хїртлэх зайтай (м) їеийн хамгийн бага зай, м 30 50 70 100 120 150 500-330 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 200 хїртэл 5 5 5 5.5 300 5 5 5.5 6 6.5 7 450 5 5.5 6 7 7.5 8 220-150 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 220 хїртэл 4 4 4 4 300 4 4 4 4.5 5 5.5 450 4 4 5 6 6.5 7 110-20 кВ -ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 220 хїртэл 3 3 3 4 300 3 3 4 4.5 5 10 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 100 хїртэл 2 2 150 2 2.5 2.5 Огтлолцож байгаа дээр дурьдсан їзїїлэлт бїхий агаарын шугамын утаснуудын хоорондох зайг тодорхойлохдоо агаарын шугамууд нь хоёулаа аянганд цохигдох маш тохиромжгїй нєхцєлєєр зайг нь тооцох хэрэгтэй. Хэрвээ дээд талын АШ нь тросоор хамгаалагдсан бол зєвхєн доод талын АШ-ын аянганд оногдох боломжийг тооцох нь зїйтэй. Огтолж байгаа АШ-ын утаснаас огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуурын орой хїртэл босоо зай 2.5.22-р хїснэгтэд заасан хэмжээнээс 4 м-ээр илїї байвал 110 кВ хїртэлх хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг огтолж байгаа шугамын утасны дор байрлуулахыг зєвшєєрнє. 2.5.82. Модон тулгууртай, тросоор хамгаалагдаагїй АШ-ыг мєн модон тулгууртай хамгаалалтын тросгїй АШ-аар огтлох нєхцєлд хоёр шугамын огтлолыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд дээр хоолойт цахилуур тавих ёстой. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ -д хоолойт цахилуурын оронд хамгаалах завсарыг хэрэглэж болно. Энэ нєхцєлд АШ-ийг автоматаар дахин залгах (АДЗ) боломжийг авч їзэх ёстой.


157

БД 43-101-03 2.5.83. Модон хєндлєвчтэй нэг шонт ба бэхэлгээний А хэлбэрийн тулгуур дээрх хамгаалалтын завсарыг доод тусгаарлагчийн бэхлэгдэх цэгээс 75 см зайд ороовч (бандаж) хийх ба нэг газардуулгын буулга тємєр хэлбэртэй хийж єгнє. Харин П ба АП хэлбэрийн тулгуурт газардуулгын буулгыг хєндлєвч хїртэл П хэлбэрийн ирмэг байдлаар шонгийн дагуу татна. Хэрэв огтлолын цэгээс огтлолцож байгаа АШ-ын ойр талын тулгуур хїртэл зай 40 м-ээс илїїгїй байвал зєвхєн ойр талын тулгуур дээр хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавина. Дараах тохиолдолд яндан хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавих шаардлагагїй. Їїнд:

* металл ба тємєр бетон тулгууртай АШ, * єєр хоорондоо буюу тїїнээс бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох їед утасны хоорондох зай нь 220- 500 кВ-д 7 м ; 150-220 кВ-д 6 м ; 35-110 кВ-д 5 м ; 3-20 кВ-д 4 м байгаа модон тулгууртай АШ. Хоолойт цахилуур ба хамгаалах завсарын газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 2.5.19-ийн заалтаас ихгїй байх ёстой. 2.5.84. АШ-ууд зэрэгцэн орших ба ойртох їеийн хэвтээ зай нь хїснэгт 2.5.23-д єгсєнєєс багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.23. Агаарын шугамуудын хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай АШ-ын хэсэг ба зай: Шугамын хїчдэл, кВ АШ-ын тэнхлэгїїдийн хоорондох даялалын хэсэг Даялалын зай муутай хэсэг ба дэд єртєєний оруулга орчимд: хазайлтгїй байрлалд байгаа захын утасны хоорондох зай нэг АШ-ны хазайлттай утаснаас нєгєє АШ-ын тулгуур хїртлэх зай

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м (10) 20 35 110 150 220 330 хамгийн єндєр тулгуурын єндєр, (50 м)

2.5

4

5

6

7

10

2

4

4

5

6

8

Зай муутай, давчуу хэсэгт ба дэд станцын оролт, дєхєлтєнд АШ-уудын захын утаснуудын хоорондын зайг єєрчлєх боломжгїй їед 10 кВ-ын шугаманд 2,0 м-ээс багагїй, 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугаманд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-д 4 м-ээс, 110 кВ-д 5 м-ээс, 150 кВ-д 6 м-ээс, 220 кВ-д 7 м-ээс, 500 кВ-д 15 м-ээс багагїй байхыг зєвшєєрнє. Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх байгууламжтай огтолцох ба ойртох 2.5.85. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн шугамтай огтлолцох бол дараахи хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Їїнд:

· Агаарын шугамыг утсаар, холбооны ба радио шугамыг газрын доорх кабель шугамаар; · АШ-д кабель залгаас тавьж газар доогуур, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар; · АШ-ыг утсаар ба холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утсаар. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн бїрээсгїй утас бїхий шугамтай огтлолцох бол дараах нєхцєлд хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Їїнд: * хэрэв АШ-ыг ч холбоо, радионы шугамыг ч газар доогуурх кабель шугаманд шилжїїлж болохгїй бол, * хэрэв холбооны шугаманд кабель залгаас тавьж хэрэглэхэд нэмэгдэл тоноглол буюу ємнє тавьсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл,


158

БД 43-101-03 * хэрэв радионы шугаманд кабелийн залгаас хийхэд тїїний нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээсээ хэтэрч байвал, * хэрэв 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д дїїжин тусгаарлуур тавих шаардлагатай бол. Энэ тохиолдолд АШ-ыг холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцуулах хэсэгт тулгуур ба утсыг механик бєх батын нєхцєлєєр (2.5.89.; 2.5.90;-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино. 2.5.86. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулахдаа дараах хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:

* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг газрын доорх кабелиар; * АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар; 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулах бол дараах нєхцєлд холбоо, радионы шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлагагїй. Їїнд: 1) хэрэв холбооны шугамд кабель залгаас хэрэглэхэд нэмэгдэл тєхєєрємж буюу ємнє суурилуулсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл, харин энэхїї кабелийн залгаасыг хэрэглээгїйтэй холбогдон АШ-ын холбооны шугамд єгєх саад нєлєєллийн норм, хэмжээ нь алдагдахгїй бол, 2) хэрэв холбооны шугаманд энэхїї кабель залгаасыг хэрэглэх їед тїїн дэх кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрч байвал энэхїї кабель залгаасыг хэрэглээгїйгээс АШ-аас радионы шугамд саад хийх нєлєєлийн норм, хэмжээ алдагдахгїй бол. АШ-ын утсаар хотын телефон холбооны агаарын шугамыг огтлохыг зєвшєєрдєггїй. Энэ шугам нь АШ-ын утастай огтлолцох алслалтанд заавал газрын доорх кабель залгаасаар гїйцэтгэгдэх болно. 2.5.87. Холбоо, радионы шугам нь агаарын шугамтай огтлолцох алслалтанд єндєр їелзлийн холбооны суваг ба давхцаж байгаа їелзлийн спекторт ажиллах аппаратур бїхий нэг сувагтаа 10 Вт-аас илїї чадалтай телемеханикийн хэрэгсэл авч їзсэн бол холбооны ба радионы шугамын огтлолцолыг газар доогуурх кабелийн залгаасаар гїйцэтгэнэ. Кабель залгаасын урт нь АШ-ын холбооны шугамд їйлчлэх нєлєєгєєр, є.х. зайгаар тодорхойлогдоно. Энэ нь холбооны шугамын кабелийн тулгуурын сууриас АШ-ын захын утасны хэвтээ хавтгай дээрх тусгал хїртлэх хэвтээ зайгаар хэмжигдэх ба 100 м-ээс багагїй байна. Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа 5 Вт-аас илїї гарсан ч 10 Вт-аас хэтрэхгїй бол кабель залгаас хэрэглэх, эсвэл єєр хамгаалалтын арга хэмжээ авах шийдлийг нєлєєллийн тооцоонд їндэслэн гаргах нь зїйтэй. Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа 5 Вт-аас хэтрэхгїй бол саад болох нєлєєллийн нєхцєлєєр кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлаггїй болно. 2.5.88. Агаарын шугам нь газрын доорхи холбоо, дохиоллын кабель шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тухайлбал,

1. АШ-ын холбооны ба радионы шугамыг огтлох єнцгийг нормчлохгїй, 2. АШ-ын тулгуурын газрын доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы шугамын газрын доорхи кабель хїртлэх зай нь хїснэгт 2.5.24-д єгсєн хэмжээнээс хэтрэхгїй байвал зохино. Кабель залгаасыг экранчлах зорилгоор ган хоолой буюу швелерээр дарж тавих тохиолдолд АШ-ын утасны хоорондох зайтай тэнцїї урт дээр хамгийн захын утаснаас хоёр тийш нь 10 м -ыг нэмсэнтэй тэнцїї уртаар авах ба энэ зайг (хїндрэлтэй бол) 5 м хїртэл бууруулж болно. Энэ тохиолдолд 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн АШ-тай огтлолцох бол кабелийн (металл) бїрээсийг хоолой буюу швеллерийн хоёр їзїїртэй нь холбож єгнє. Хїснэгт 2.5.24. Агаарын шугамын тулгуурын газар доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы газар доогуурх шугам хїртлэх хамгийн бага зай Хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл r, Ом.м Хїчдэл, кВ БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 35 кВ хїртэл 159

110 кВ, тїїнээс дээш

БД 43-101-03 100 Ом.м хїртэл 100 Ом.м-ээс 500 Ом.м хїртэл 500 Ом.м-ээс 1000 Ом.м хїртэл 1000 Ом.м-ээс дээш

0,83*Ö r 10 11 0,35*Ö r

10 25 35 50

3. кабель залгаасын металл бїрээсийг хоёр тєгсгєлд нь газардуулах ёстой. 4. кабель залгаасын аянганы хэт хїчдэлийн хамгаалалт нь кабелийн маяг, огтлолцох хэсэгт дэх кабелийн залгаасыг тавих тоноглолын арга зэргээс хамааруулан холбоо, радионы кабель шугамд тавих шаардлагаар сонгож хэрэгжїїлнэ. 2.5.89. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын кабель залгаасыг холбоо, радионы шугамын бїрээсгїй утастай огтлолцуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,

1. АШ-ын кабелийн залгаасыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй. 2. АШ-ын газрын доорхи кабелийн залгааснаас холбоо, радионы шугамын газардуулаагїй тулгуур хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй, газардуулсан тулгуур ба газардуулга хїртэл 10 м-ээс багагїй байвал зохино. 3. АШ-ын кабель тулгуурын сууриас єндєр їелзлийн аппаратурын чадлаас хамааруулан їелзлийн давхцалтай ба давхцалгїй спекторт нягтруулгатай ба нягтруулгагїй байх нєхцєлд холбоо ба радионы шугамын утасны тусгал хїртэлх хэвтээ зайг АШ-ын утас холбоо ба радионы газар доогуурх шугамтай огтлолцох тохиолдолын адилаар дїрмийн 2.5.88-д заасан шаардлагын дагуу сонгох нь зїйтэй. 4. АШ дахь газрын доорх кабель залгаасыг энэхїї дїрмийн 2.3 бїлэг, 2.5.49-д заасны дагуу гїйцэтгэвэл зохино. 2.5.90. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,

1. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо аль болохоор 90°-ын єнцєг їїсгэж байвал зохино. Давчуу нєхцєлд огтлолцлын єнцгийг нормчлохгїй. 2. Огтолцох цэгийг АШ-ын тулгуурт аль болох ойр байхаар сонгох хэрэгтэй. Тэгэхдээ АШ-ын тулгуураас холбооны болон дохиоллын шугамын утас хїртэл хэвтээ зай 7 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин холбоо, дохиоллын шугамын тулгуураас АШ-ын хамгийн ойрхон утасны тусгал хїртэлх зай нь 15 м-ээс багагїй байх ёстой. Холбоо ба радионы тулгуурын байрлал нь АШ-ын утсан доор байж болохгїй. 3. Холбоо ба радионы шугамын огтлолцох алслалтыг хязгаарлаж байгаа АШ-ын тулгуур нь анкер, тємєр бетон, металл буюу модон байж болно. Модон тулгуур нь нэмэгдэл хєл, тулаастай байвал зохино. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь холбоо ба радионы шугамтай огтлолцохдоо 120 мм 2 ба тїїнээс дээших огтлолтой утас бїхий АШ-ыг хэрэглэх тохиолдолд завсрын тулгуур ашиглаж болно. 4. АШ-ын утас нь холбоо, радионы шугамын утасны дээр байрлах ёстой. Холбоо, радионы шугамтай огтлолцох алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан бол -70 мм2, ган-хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган бол -25 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас, хэцэнд, тїїнчлэн холбоо, радионы шугамын утсанд залгаас хийх шаардлагагїй. АШ-д утас нь 240 мм2 тїїнээс дээш, 150 мм2 –ээс дээш огтлолтой, фазандаа 3 утас бїхий задалбар утсанд нэг холболтын хавчаар тавихыг зєвшєєрнє. АШ нь холбоо ба радионы шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын тулгуурт зєвхєн дїїжин тусгаарлуур ба їхлїїт хавчаар хэрэглэвэл зохино. 5. Огтолцож байгаа алслалтыг хязгаарлах буюу замын хажууд АШ-тай зэрэгцэн байрлаж байгаа холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалсан байх ёстой. 6. АШ-тай огтлолцсон алслалтыг хязгаарлах холбоо ба радио-дохиоллын шугамын тулгуур дээрх утасыг давхарлан бэхэлж єгвєл зохино. Тухайлбал, хєндлєвчтэй шугам бол дээд талын хєндєлд, дэгээтэй шугам бол дээд хоёр хэлхээнд бэхэлгээ хийнэ. 7. Шугамны утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын шугамны огтлолцож байгаа утас хїртлэх босоо зай нь АШ-ын хэвийн горимын ба зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах їед хїснэгт 2.5.25-д


160

БД 43-101-03 зааснаас багагїй байвал зохино. Босоо зайг утасны унжилт хамгийн их байх хэвийн горимд тодорхойлох нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.25. АШ-ын утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын утас хїртлэх хамгийн бага босоо зай АШ-ын тооцооны горим: Шугамын хїчдэл, кВ Хэвийн горим: a) Аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгуур, тїїнчлэн металл ба тємєр-бетон тулгууртай b) Аянга хамгаалах байгууламжгїй модон тулгууртай, Аваарийн горим: дїїжин тусгаарлууртай АШ-ын зэргэлдээх алслалтанд утас тасрах,

10 хїр.

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 20 35 110 220 330

2

3

3

3

4

5

4

4

5

5

6

7

1

1

1

1

2

2.5

Утасны хамгийн их унжилттай їед (цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїй) хэвийн горимд босоо зайг тодорхйолно. Аваарийн горимд дээрх босоо зайг 185 мм2 -аас багагїй огтлолтой АШ-д салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тодорхойлох ба 185 мм2 -аас их огтлолтой утас бїхий шугамыг аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй. 8. Огтлолцож байгаа шугамын утасны хоорндох зай нь хїснэгт 2.5.25-д заагдаснаас багагїй їед холбоо ба радио-дохиоллын шугамтай огтлолцох алслалтыг хязгаарлах аянга хамгаалалтын хэцгїй, модон тулгуурт 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур буюу хамгаалалтын завсар, 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур хэрэглэх нь зїйтэй. АШ-д хамгаалалтын завсрыг хэрэглэхдээ дахин залгалтын автомат (ДЗА)-ыг авч їзэх ёстой. 9. Хоолойт цахилуур ба хамгаалалтын завсрыг 2.5.83-д заасан шаардлагын дагуу тавих ёстой. Їйлдвэрийн їелзэлтэй їед хоолойт цахилуур, хамгаалалтын завсрын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь зуны улиралд доор єгсєнєєс ихгїй байвал зохино. Газрын эквивалент хувийн эсэргїїцэл, Ом.м 100 хїртэл 100 -500 хїртэл 500 -1000 хїртэл 1000-аас дээш Газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30 Газардлагын трос бїхий модон тулгууртай АШ-ын хэсэг, тємєр бетон ба металл тулгууртай АШ, огтлолцож байгаа утасны хоорондох зай нь 2.5.27-ийн б-д зааснаас доошгїй байгаа аянганы тросгїй модон тулгуур бїхий АШ-д тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй. 2.5.91. Агаарын шугамыг холбоо, радио-дохиоллын шугамтай хамтад нь нэгэн тулгуур дээр угсрахыг зєвшєєрєхгїй. АШ нь холбоо, радио-дохиоллын шугамтай ойртон, зэрэгцэх їед тэдгээрийн хоорондох утаснуудын хамгийн ойрхон зайг холбоо ба дохиоллын шугаманд їзїїлэх АШ-ын нєлєєлєлийг тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. Гэвч тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай нь утас хазайлтгїй байх їед АШ-ын хамгийн єндєр тулгуурын уртаас багагїй байвал зохино. Зай муутай, давчуу хэсэгт холбооны ба дохиоллын шугамын утаснаас салхины хазайлт хамгийн их байх їеийн АШ-ын хоорондын хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -д - 2 м, 35-110 кВ хїртэл бол- 4 м, 150 кВ бол- 5 м, 220 кВ бол - 6 м, 500 кВ бол - 10 м доошгїй байвал зохино. АШ-ын фаз сэлгэлтийн алхамыг холбооны ба дохиоллын шугамын нєлєєлийн нєхцєлєєр нормчлохгїй. Холбооны шугам унах їед холбооны шугамын утас АШ-ын утсанд хїрч болохоор тохиолдолд холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тулаасаар бэхлэх буюу хоёрлосон (давхар) тулгуур хийж єгвєл зохино. 2.5.92. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчтай агаарын шугам нь эргэлтийн єнцєг бїхий хэсгээрээ холбоо ба радио-дохиоллын агаарын шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох зайг 2.5.91-д зааснаас багагїйгээр АШ-ын єнцгийн тулгуураас тасарсан утас холбоо ба радионы ойролцоох


161

БД 43-101-03 утсанд хїрэхгїй байхаар тооцоолж авах ёстой. Эргэлтийн дотуур нь єнгєрч байгаа АШ-д энэ шаардлага биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд утсанд давхар бэхэлгээ хийж єгвєл зохино. 2.5.93. Агаарын шугам нь газар доорхи холбооны ба радио-дохиоллын кабель шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зайг тусгай дїрмийн дагуу зохицуулан энэхїї бїлгийн 2.5.24-д заасан хэмжээнээс багагїй байх арга хэмжээгээр хэрэгжїїлэх ёстой. Мєн АШ-аас дамжуулан цацах радио тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх зайг хїснэгт 2.5.26-д зааснаар авах нь зїйтэй. АШ нь радиорелейны шугамын даялалтай огтлолцох бол тїїнийг эзэмшиж байгаа байгууллагатай нь зєвшилцєх шаардлагатай. Хїснэгт 2.5.26. Агаарын шугамаас радио дамжуулан цацах тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх хамгийн бага зай Антенийн байгууламж: Хїчдэл, кВ Дунд ба урт долгионы дамжуулах антенн Их цацрагтай чиглэл бїхий богино долгионы антенн Мєн бусад чиглэлд Чиглэлгїй ба сул чиглэлтэй богино долгионы антенн

Хїчдэлд харгалзах зай, м 110 хїртэл 150 -500 100 100 200 300 50 150

50 200

Агаарын шугам нь радио хїлээн авах тєв, радионы хэсэглэн хїлээн авах цэг, орон нутгийн радио зангилаа зэргийн ойролцоо єнгєрєхєд тэдгээрийн хоорондох хамгийн ойртох зайг хїснэгт 2.5.27-д зааснаар авах ёстой. Зєвшєєрєгдєх ойртолт нь АШ, тїїний 50 м-ын хїрээнд їїсгэж байгаа шуугианы талбайн тївшин нь тусгай норм, дїрмийн нєхцлєєс ихгїй байхаар тогтоогдоно. Тєлєвлєгдсєн АШ-ын трасс нь улсын хэмжээний онцгой чухал зориулалтын радио тєв байрлаж байгаа газраар єнгєрєх бол зєвшєєрєгдєх ойртолтыг тєслийн ажилд оролцогч талууд техникийн бичиг, баримтын їндсэн дээр тохиролох ёстой. Хїснэгт 2.5.27. Агаарын шугамаас радио хїлээн авах тєв, орон нутгийн радио зангилааны хил хїртлэх хамгийн ойрхон зай Радио байгууламж: Хїчдэл, кВ Голтєв, аймгийн ба дїїргийн радио тєв Радиожуулалтын хїлээн авах тєв Орон нутгийн радио зангилаа

Хїчдэлд харгалзах зай , м 6-35 110 -220 330-500 500 1000 2000 400 700 1000 200 300 400

Ойртолтын энэхїї нормыг барих боломжгїй тусгай тохиолдолд шуугианыг тохирох хэмжээнд бууруулах техникийн шийдэл ба шаардлагыг авах, тїїнчлэн радио-хїлээн авах байгууламж, тїїний хэсгийг єєр байрлалд зєєвєрлєх нєхцєлд дээрх зайг багасгахыг зєвшєєрнє. Энэхїї техникийн шийдэл, арга хэмжээ бїр нь АШ-ын зураг тєслийн явцад радио-шуугианы нормын дагуу тєслийн талуудын зєвшилцєлєєр хийгдвэл зохино. 2.5.94. Агаарын шугамаас телевизийн тєв, радио нэвтрїїлгийн байр хїртлэх зайг 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол 400 м, 35 -110 кВ бол 700 м, 220 кВ-оос дээш бол 1000 м-ээс багагїй байлгах нь зїйтэй. Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох 2.5.95. Агаарын шугам нь тємєрзамтай огтлолцохдоо агаарын шилжилтээр хийгдэнэ. Онцгой их хєдєлгєєнтэй тємєр зам, зарим техникийн їндэслэл (далан нэвтлэх, тємєрзамын станцтай АШаар огтлолцуулахад техникийн хїндрэлтэй байгууламж)-ээр 10 кВ хїртлэх АШ-ыг тїїнтэй огтлолцуулахдаа кабель шугамаар хийж болно. АШ нь тємєр замтай огтолцох ба ойртох їед АШын тулгуурын сууринаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын байгууламжинд ойртох овор хїртлэх, эсвэл цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын тэнхлэг хїртлэх зай нь шугамын тулгуурын єндєр дээр 3 м-ыг нэмснээс багагїй байх ёстой. Чиглэлийн хувьд зай муутай, давчуу


162

БД 43-101-03 хэсэгт 20 кВ хїртэлх хїчдэлтэй АШ-д 3 м, 35-150 кВ-д 6 м, 220-330 кВ-д 8 м, 500 кВ-оос дээш бол 10 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє. 2.5.96. Агаарын шугам нь цахилгаанжсан тємєр замын авалцааны шугамтай огтлолцох бол АШ-ыг цахилуур, хамгаалалтын завсраар тоноглох ба 2.5.60;2.5.61 -р зїйлд заасан шаардлагыг иш їндэс болгоно. Агаарын шугам нь тємєр замтай огтолцох, ойртох їед АШ-ын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элементїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 2.5.28-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ны утаснаас цахилгаанжуулсан буюу цахилгаанжуулах тєлєвлєгєєнд туссан тємєр замын авалцааны сїлжээний хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх зай энэхїї дїрмийн 2.7.59-2.5.84 зїйл буюу агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох заалтыг иш їндэс болгон гїйцэтгэнэ. Хїснэгт 2.5.28. Агаарын шугам нь тємєр замтай огтлох, ойртох їеийн хамгийн бага зай Огтлолцол буюу ойртолт Хїчдэл, кВ Огтлолцолын їед: АШ-ын хэвийн горимд утаснаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын рельсын толгой хїртэл босоо зай: а. ерєнхий ба ерєнхий биш зориулалтын єргєн, ерєнхий зориулалтын нарийн тємєр зам б. ерєнхий биш зориулалттай нарийн тємєр зам - Зэргэлдээ алслалтанд утас тасрах їеийн утаснаас рельсын толгой хїртэлх босоо зай: а. єргєн тємєр зам б. нарийн тємєр зам Ойртолтын їед: - АШ-ын трассын давчуу хэсэгт шугамын утасны хазайлтаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын барилга байгууламжийн ойртох овор хїртлэх хэвтээ зай

Хїчдэлд харгалзах амгийн бага зай, м 20кВ 35-110 150 220 330 хїртэл 7.5

7.5

8.0

8.5

6.0

6.5

7.0

7.5

6.0 4.5

2.5

6.0 4.5

3.0

6.5 5.0

4.0

6.5 5.0

4.0

9,0

8.0

7.0 5.5

6.0

Агаарын шугамын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элемент, тїїнчлэн цахилгаанжуулсан тємєр замын хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх босоо зайг утасны хамгийн их унжилттай хэвийн горимын їеийн цахилгаан гїйдлээр бий болох утасны нэмэгдэл халууныг тооцож тодорхойлно. АШ-ын ачаалал єгєгдєєгїй їед утасны тооцооны температурыг 70° С-тэй тэнцїї авна. Аваарийн горимын їед дээрх зайг хэрэв 185 мм2 -аас бага огтлолтой шугам байвал мєсдєлт, салхигїй, жилийн дундаж температурын нєхцєлєєр шалгана. АШ-ын утаснаас цахилгаанжсан тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын дээд цэг хїртлэх хэвтээ зай нь 110 кВ хїртлэх АШын хувьд 7 м-ээс, 150-220 кВ-д 8 м, 330-500 кВ-д 9 м-ээс багагїй їед АШ-ын утасны доогуур огтлолцох авалцааны сїлжээний тулгуурыг хэвээр ашиглахыг зєвшєєрнє. Трассынын зай муутай, давчуу хэсэгт зарим тохиолдолд АШ-ын утас, авалцааны шугамын утсыг нэг ерєнхий тулгуур дээр татаж болно. Харин шугамыг хамт нь нэг тулгуур дээр байрлуулах техникийн нєхцлийг гаргаж, Тємєр замын удирдах газартай зєвшєєрєлцєнє. Дохиолол, холбооны шугам дагуу тавигдах тємєр замтай АШ нь огтлолцох ба ойртоход энэхїї дїрмийн хїснэгт 2.5.252.5.28-ын заалтыг мєрдєх хэрэгтэй. 2.5.97. Ерєнхий зориулалтын энгийн ба цахилгаанжих тємєр замыг огтлоход АШ-ын огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд нь ердийн хийцтэй анкер маягийн байх ёстой. Галт тэрэгний хєдєлгєєн ихтэй хэсэгт энэ тулгуур нь металл хийцтэй байвал зохино. Анкер тулгуураар хязгаарлагдсан энэхїї огтлолцлын алслалтанд суудлын галт тэрэг тогтмол явдаггїй замын хооронд, мєн дурын тємєрзамын далангийнн захад завсарын тулгуур тавьж бролно. Энэхїї тулгуур нь металл (тємєр) буюу тємєр бетон байх ёстой. Энэ тулгуурт утасыг бэхлэхдээ


163

БД 43-101-03 давхарласан буюу їхлїїт хавчаартай, дїїжин хэлбэртэй байна. Татуургатай дурын материалаар хийсэн ба нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Модон, завсрын тулгуурууд нь П (X буюу Z хэлбэрийн холбоостой) буюу А хэлбэртэй тулгуур байх ёстой. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр замтай огтлоход хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер тулгуур буюу утасны їхлїїт хавчаартай завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр замын огтлолцолд тавигдах АШ-ын тулгуур нь янз бїрийн хэлбэртэй байж болохоос гадна чєлєєтэй зогсох буюу татуургатай байж болно. Татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т утсыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг їндэслэх нь зїйтэй. Шєргєн тусгаарлуурыг тємєр замтай огтлолцох алслалтанд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тємєрбетон тулгуур ба тємєрбетон хєлний арматурыг тулгуурын нь дэргэд газардуулга болгон ашиглаж болохгїй Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцох 2.5.98. Автомашины зам нь зэрэглэлээсээ хамаарч замын элементийн єргєн нь дараах хэмжээтэй байна. АШ-ыг автомашины замтай огтлолцох єнцгийг нормчлоогїй болно. Авто замын зэрэглэл: I. Хотын гол зам II. Хот хоорондын зам III.Хєдєєгийн гол зам IV.Хєдєєгийн туслах зам

Зорчих хэсэг, м

Замын хажуу, м

7.5 7.0 6.0 4.5

3.5 2.5 2.0 1.75

Хуваах зурвас,м

шороон далан,м

2 -

15 12 10 8

Агаарын шугам автомашины I, II зэргийн замтай огтлолцоход тухайн алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. АШ-ын дїїжин ба шєргєн тусгаарлуурт утасыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг мєрдлєг болгох нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагчтай дундын тулгуур дээр утсыг бэхлэхдээ їхлїїт хавчаараар, харин шєргєн тусгаарлагчтай тулгуур дээр утсыг давхарлан бэхэлж єгєх ёстой. Агаарын шугам нь автомашины II-IV зэргийн замтай огтлолцоход огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер буюу завсарын тулгуур байх болно. АШ нь автомашины V зэргийн замтай огтлолцох нєхцєлд суурин биш, зэлїїд газраар єнгєрєх АШ-ын шаардлагыг хангасан байвал зохино. Одоо ашиглаж байгаа 220 (500) кВ-ын шугаман доогуур автомашины шинэ зам тавих бол хамгийн доод утаснаас замын хучилт хїртэл зай 6- 9 м-ээс багагїй, тулгуурын сууринаас далангын ирмэг хїртэл зай 25 м-ээс багагїй байвал АШ-ыг єєрчлєн байгуулах шаардлагагїй. 2.5.99. Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцоход тэдгээрийн хоорондын зай нь хїснэгт 2.5.29 -д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.29. Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох, ойртох їеийн хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэл, кВ а. Утаснаас замын далан хїртэлх босоо зай: - АШ-ын хэвийн горимд -зэрэгцээх алслалтад утас тасрах їед б.АШ-ын хэвийн горимд утаснаас тээврийн хэрэгсэл хїртэлх босоо зай: в. Тулгуурын суурьнаас огтлолцох замын шороон далангын ирмэг хїртэлх хэвтээ зай: г. Ойртон зэрэгцэх їеийн -“хэвтээ зай:


Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м (10) 20 35 -110 220 330 7.0

7.0

8.0

5.0

5.0

5.5

6.0

2,5

2,5

3,5

4,0

тулгуурын єндєртэй тэнцїї тулгуурын єндєр + 5 м

164

8.5

БД 43-101-03 д.Трассын давчуу хэсэгт тулгуурын бїтээцээс замын далангийн хаяа буюу замын шуудууны гадна ирмэг хїртэлх хэвтээ зай: - I ба II зэргийн замтай огтлолцоход - III, IV ба V зэргийн замтай огтлолцоход е. Замтай зэрэгцээ татахад захын утаснаас замын шороон далангын ирмэг хїртэлх хэвтээ зай:

5.0

5.0

5.0

10.0

1.5

2.5

2.5

5.0

2.0

4.0

6.0

8.0

2.5.100. Агаарын шугам нь шороон далан дээгїїр муруйж єнгєрєх автомашины замтай ойртох бїх нєхцєлд шугамын утаснаас замын ирмэг хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.5.29-д заасан босоо хэмжээг їндэслэн тїїнээс багаар авч болохгїй. Босоо зайг хэвийн горимд утасны хамгийн их унжилтаар цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр шалгана. АШ-ын утас нь 185 мм2-аас бага огтлолтой байвал аваарийн горимд дээрх зайг мєсжилтгїй, салхигїй їеийн жилийн дундаж температураар шалгана. 185 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий утастай АШ-ын хувьд аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй. 2.5.101. Агаарын шугам нь авто машины замтай огтлолцож байгаа хэсэгт 3.8 м-ээс єндєр автомашин буюу тээврийн хэрэгсэл зорчиход зориулж, зам дээрх АШ-ын хоёр талд нь тээврийн хэрэгсэлд ачаатай зєвшєєрєгдєх єндрийг заасан замын тэмдэг тавьж єгвєл зохино. АШ-ны утаснаас авто машины замын зорчих хэсэг (хучилт) хїртлэх босоо зай нь хїснэгт 2.5.29-т заагдсан хэмжээнээс 2 м-ээр илїї гарч байвал дохионы тэмдэг тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. АШ нь хамгаалалтын бїсийн хязгаар дотор замтай огтлолцож байвал замын таних тэмдэг дїїжлэх шаардлагагїй. Авто машины замын далангийн дэрэгдэх АШ-ын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалж єгнє. Агаарын шугам нь троллейбусны шугамтай ойртох ба огтлолцох 2.5.102. Агаарын шугамыг хотын тээврийн авалцааны буюу троллейбусны шугамтай огтлолцох єнцгийг норчлоогїй болно. АШ-ын троллейбусны шугамтай огтлолцсон газарт энгийн хийцтэй анкер тулгуурыг хэрэглэвэл зохино. 120 мм2 ба тїїнээс илїї огтлолтой утас бїхий АШ-д дїїжин тусгаарлууртай бол їхмэл хавчаар, шєргєн тусгаарлагатай бол давхар бэхэлгээ хийж завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Анкер тулгуур хэрэглэх тохиолдолд утсыг бэхлэхдээ 2.5.66-г мєрдлєг болговол зохино. 2.5.103. Хамгийн их унжилтын нєхцєлд АШ нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай огтлолцох, ойртох їеийн хоорондын босоо зайг хїснэгт 2.5.30-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ын хэвийн горимд утасны хоорондох босоо зайг шалгахдаа утасны хамгийн их унжилтын їед цахилгаан гїйдлийн халаалтыг тооцохгїй нєхцєлєєр гїйцэтгэнэ. Харин АШ-ын утасны огтлол нь 185 мм2 -аас бага байвал аваарийн горимын тооцоог салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын їед хийж, дээрх босоо зайнуудыг шалгах нь зїйтэй. Огтлол нь 185 мм2 ба тїїнээс дээш байвал аваарийн горимоор зайг шалгах шаардлагагїй. Троллейбусны (авалцааны) шугамтай АШ огтлолцох бол ган-хєнгєн цагаан ба ган утас 25 мм 2, хєнгєн цагаан утас 35 мм2-аас багагїй огтлолтойг авах ёстой. Огтлолцолын алслалтанд утас, троссыг залгахыг хориглоно. Хїснэгт 2.5.30. Агаарын шугам нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай огтлолцох, ойртох їед тэдгээрийн утасны хоорондох хамгийн бага зай Огтлолцол, ойртолт Хїчдэл, кВ АШ-ын утаснаас босоо зай: а. Хэвийн горимд троллейбусны шугамтай огтлолцох: - зорчих хэсгийн дээд цэг хїртэл - авалцааны шугамын утас буюу даацын тросс хїртэл


Хїчдэлтэй харгалзах хамгийн бага зай, м 110 220 330 500

11

165

12

13

13

БД 43-101-03 б. АШ-ын зэргэлдээ алслалтын утас тасрах їед АШ-ны утаснаас троллейбус шугамын утас буюу даацын трос хїртэл: ¨ Ойртолтын їед АШ-ын хазайх утаснаас троллейбусны авалцааны шугамын тулгуур хїртэл:

3

4

5

5

1

2

2.5

-

3

4

5

5

2.5.104. Троллейбусны авалцааны шугамтай огтлолцож байгаа АШ-ын тулгуур дээрх цахилуур, хамгаалах завсарын байрлалыг 2.5.85-р зїйлд заасан шаардлагын дагуу хийвэл зохино. Хэрэв АШ-ын утаснаас авалцааны сїлжээний тулгуурын орой хїртэлх босоо зай нь 110 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 7 м, 150-220 кВ-д 8м, 500 кВ, тїїнээс дээш бол 9 м-ээс багагїй байвал авалцааны шугамын тулгуур нь огтолцож байгаа АШ-ын утасны доор байрлаж болно. Агаарын шугам гол, мєрєнтэй огтлолцох 2.5.105. Агаарын шугам нь гол, мєрєн (гол, суваг, нуур, булан, тохой г.м.)-тэй огтлолцоход тэдгээртэй огтолцох єнцєгт хэмжээ тогтоохгїй. АШ-ын усан онгоц хєвдєг гол, суваг ба нуур, булан тохой зэргийг давуулж татсан алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь тєгсгєлийн анкер маягийн байх ёстой. АШ нь 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий ган-хєнгєн цагаан утастай буюу 50 мм2 ба тїїнээс дээших огтлол бїхий ТК маягийн ган татлаган (канатан) тростой бол АШ-д засварын тулгуур ба хєнгєвчилсєн анкер тулгуур хэрэглэж болно. Энэ хоёр тохиолдолд зэргэлдээх тулгуур нь тєгсгєлийн анкер маягийн байвал зохино. Огтлолын алслалтанд завсарын тулгуур хэрэглэх бол утас, тросыг їхлїїт буюу тусгай тєрєл (олон дамарт дїїжин)-ийн хавчаараар бэхлэх нь зїйтэй. 2.5.106. Агаарын шугам нь орон нутгийн зориулалттай 1,65 м-ээс багагїй гїнтэй (улиралын) усан зам, 1 м-ээс багагїй гїнтэй жижиг гол, горхитой огтлолцох бол АШ-ыг зэлїїд газар тавих шаардлагыг мєрдлєг болгохоос гадна усны тївшин, їерийн ихсэлт, мєсний байдал зэргийг тооцох нь зїйтэй. АШ-ын доод талын утаснаас усны гадаргуу хїртэл зайг хїснэгт 2.5.31 -д єгсєнєєс багагїй авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.31. Агаарын шугамын утаснаас усны гадаргуу хїртэлх хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт Хїчдэл, кВ 1. Усан онгоц явдаг гол, сувгийн усны хамгийн єндєр тївшин хїртэл (дулааны улиралд) 2. Ус ихтэй їед онгоц ба салны овор хїртэл (дулааны улиралд) 3. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн усны хамгийн єндєр тївшин хїртэл (дулааны улиралд +15°С) 4. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн мєсны тївшин хїртэл (-5°С, мєсжилттэй)

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 110 150 220 330 6

6.5

7

7.5

2

2.5

3

3.5

3

3.5

4

4.5

6

6.5

7

7,5

Усны ба мєсний тооцооны тєвшинг 2.5.10 -д заасны дагуу авах ба цахилгаан гїйдлээс їїсэлтэй утасны халалтын тооцоог хийхгїй. АШ нь онгоц хєвдєг гол, суваг дээгїїр тавьсан салдаггїй гїїрийн дэргэдїїр ойрхон єнгєрєхєд орон нутгийн усан тээврийн захиргаатай тохиролцсоны їндсэн дээр 2.5.31-д заасан утаснаас усны гадарга хїртэл зайг багасгаж болно. Усан онгоц явдаг гол, сувагтай АШ-ын огтлолцож байгаа газарын эрэг дээр нь Дотоодын усан тээврийн дїрмийн дагуу санамж, тэмдэг тавьсан байх ёстой. Агаарын шугам гїїрэн дээгїїр єнгєрєх 2.5.107. Агаарын шугам нь гїїрэн дээгїїр єнгєрєхєд эргээс гїїрэн дээгїїр гарах, гїїрийн салдаг хэсгийг давах алслалтад энгийн хийцтэй анкер маягийн тулгуур, тогтоох тєхєєрємж хэрэглэх ёстой. Гїїрэн дээрх бусад тогтоох тєхєєрємж нь утсыг їхлїїт хавчаар буюу давхарлан бэхлэх шєргєн тусгаарлага бїхий завсарын тулгуур байж болно.


166

БД 43-101-03 2.5.108. Доогуур нь тээврийн хэрэгсэл зорчих, бїх уртын нь туршид дээд талын бїх тєрлийн холбоосоор хангагдах металл хийцийн тємєрзамын гїїрийн холбоосноос дээш буюу тїїний хязгаар дахь байгууламжийн алслалт дээгїїр утсыг шууд татаж болно. Цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний элементїїдийн єргєний хязгаарт байгаа байгууламжинд ойртох оворын хязгаарт утас тавихыг хоирглоно. Хотын ба засмал замын гїїр дээгїїр тїїний алслалтын байгууламжийн хязгаарт, тїїнчлэн гїїрийн явган ба авто машин зорчих хэсгийн замын єргєний хязгаарт утас тавихыг зєвшєєрнє. Хамгаалалттай гїїрэнд АШ-ын утсыг явган хїний зорчих хэсгийн тївшинээс доор байлуулна. Агаарын шугамын утаснаас гїїрийн янз бїрийн оворын хэсгийг хїртэлх хамгийн бага зайг гїїр, байгууламжийг хамаарах газар, ємчлєгчтэй тохиролцон гїйцэтгэх ба утасны хамгийн их унжилтыг агаарын хамгийн их тооцооны температур ба мєсжилтийн їеийн унжилттай харьцуулах замаар гїйцэтгэнэ. Агаарын шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєх 2.5.109. Агаарйн шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєхєд шугамын утасны хамгийн их хазайлт, хамгийн их унжилттай байх їед утаснаас хаалт, далангийн оворын янз бїрийн хэсгїїдийг хїртэл зай нь хїснэгт 2.5.27 -д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ нь зам харилцааны байгууламж бїхий хаалт ба далангаар єнгєрєхдєє АШ нь (зам харилцааны) барилга байгууламж, объектуудтай огтлолцох ба ойртох їеийн шаардлагыг хангах ёстой. АШ-ын утасны хамгийн их унжилт нь мєсжилтийн їеийн ба агаарын хамгийн их тооцооны температур їедэх утасны унжилттай харьцуулах замаар тодорхойлогдох ёстой. Хїснэгт 2.5.32. Агаарын шугамын утаснаас хаалт, далангийн янз бїрийн хэсгїїд хїртэлх хамгийн бага зай Хаалт, далангийн хэсгїїд Далангийн дэл ба ирмэг хїртэл Хїрийн налуугийн гадаргуу хїртэл Хаалтаар хашигдах усны гадаргуу

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 10(20) 35 110 220 330 6.0 7.0 7.5 5.0 6.0 6.5 4.0 5.0 5.5

Агаарын шугам газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох ба ойртох 2.5.110. Агаарын шугам нь газар дээрх болон газарт тавигдах хий-дамжуулах хоолой, нефтьдамжуулах хоолойтой, нефть-бїтээгдэхїїний хоолойтой огтлолцох нєхцєлд огтлолын єнцєг нь аль болохоор 90°-т ойрхон байхыг зєвлєж байна. Харин бусад газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох єнцєгийн хэмжээг нормчлохгїй. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж байгаа газар дээгїїрх болон газарт тавигдах хийн гол-хоолой, нефть-бїтээгдэхїїний ба нефть дамжуулах хоолойтой оглолцуулан тавихыг хориглоно. Харин нэгэнт баригдсан ийм тєрлийн шугам хоолой болон ашиглалтанд байгаа гол дамжуулах хоолойн техникийн гудамжтай хэсэгт АШ-аас хоёр тийш 1000 м-ийн зайнд тавигдах хоолойг шороо асгаж булах арга хэмжээ авч хэрэгжїїлнэ. 2.5.111. Газар дээрх ба газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтлолцоход АШ-ын огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утас, 50 мм2-аас дээш огтлолтой ган канатан ТК маягийн хэцтэй АШ-д їхлїїт хавчаартай дїїжин утас бїхий засварын тулгуур ба хєнгєвчилсєн хийц бїхий анкер тулгуур хэрэглэж болно. 2.5.112. Агаарын шугамын утас нь шугам хоолой ба канатан замын дээгїїр нь татагдах ёстой. Онцгой тохиолдолд 220 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татаж болно. Онцгой тохиолдолд 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татахыг зєвшєєрєх бєгєєд ба тїїнийг доогуур гїїрэг буюу тороор АШ-ыг халхалж єгнє. АШ-ын тулгуурт гїїрэг ба торыг бэхэлж болохгїй.


167

БД 43-101-03 2.5.113. Агаарын шугам нь шороонд булагдсанаас бусад газрын дээрх ба газарт тавигдах хийн хоолойтой огтлолцох хэсэгт хаалт, хашлага хийж єгнє. Хаалт хашлага нь АШ-ын огтлолоос хоёр талруу нь захын утасны тусгалаас хамгийн их хазайлттай байх зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 3, 35-110 кВ-ын АШ-д 4 м, 150 кВ-ын АШ-д 4.5 м, 220 кВ-ын АШ-д 5 м, 500 кВ-ын АШ-д 6.5 мээс багагїй байх ёстой.АШ-аас гїїрэг, тор хаалт хїртлэх зайг газар дээрх ба газарт тавигдах дамжуулах хоолой ба канадан зам хїртлэх зайтай ижилээр (2.5.166) авна. 2.5.114. Агаарын шугам нь газрын дээгїїрх газарт тавигдах дамжуулах хоолой, ба канатан замтай огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн тавигдахад тэдгээрийн хоорондох зай нь хїснэгт 2.5.33-д єгсєн хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Хэвийн горим дахь босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед цахилгаан гїйдлээс їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр тодорхойлогдох болно. Энэхїї зайг аваарийн горимын їед АШ-ын утасны огтлол нь 185 мм2-аас бага байвал салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тооцоолж, шалгах нь зїйтэй. Агаарын шугамтай огтлолцсон шороонд булаасгїй металл шугам хоолой ба канатан зам, тїїнчлэн тор, металл хийцийг 1.6 бїлэгт заасны дагуу газардуулсан байх ёстой. Хиймэл газардуулга хэрэглэх їеийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.33. Агаарын шугамны утаснаас газрын дээгїїрх ба газарт тавигдах дамжуулах хоолой ба канатан зам хїртлэх хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэл, кВ ¨ АШ-ын хэвийн горимын їед утаснаас дамжуулах хоолой ба канатан замын дурын хэсэг хїртэлх ¨ -“- зэргэцээх аслслалтанд утас тасрах аваарийн горимын їеийн 1) зэрэгцээ тавигдах нєхцєлд: ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас дамжуулах хоолой (хийн гол, нефть дамжуулах, нефть бїтээгдэїїний шугам хоолойноос бусад)-н дурын хэсэг хїртэл ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас пульп-хоолойн дурын хэсэг хїртэл ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас гол-хий дамжуулах хоолойн дурын хэсэг хїртэл ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн дурын хэсэг хїртэл ¨ Давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлттай їед АШ-ын захын утаснаас дамжуулах хоолой буюу канатан замын дурын хэсэг хїртлэх 2) Огтлолцох нєхцєлд: ¨ Хэвийн горимд АШ-ын тулгуураас дамжуулах хоолой ба канатан замын дурын хэсэг хїртлэх ¨ Давчуу АШ-ын тулгуураас хэсэгт тулгуураас дамжуулах хоолойн ба канатан замын дурын хэсэг хїртлэх 3) АШ-аас хий дамжуулах хоолойн їлээлгийн очлуур хїртлэх


Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 20 кВ хїртэл 35-110 220 330 Босоо зай: 3.0 1,0 Хэвтээ зай:

4

5

6.0

2

3

4

Тулгуурын єндєрєєс багагїй 30 м-ээс багагїй

Тулгуурын єндєрийг 2 дахин авсанаас багагїй 50 м,гэхдээ тулгуурын єндєрєєс багагїй

3.0

4

5

6.0

Тулгуурын єндєрєєс багагїй

3.0

4 300 м-ээс багагїй

168

5

6.0

БД 43-101-03 Агаарын шугам газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох ба ойртох 2.5.115. 35 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй агаарын шугам нь газрын доорх хий дамжуулах гол хоолой, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой болон бусад дамжуулах хоолойтой огтлолцох єнцєгийг нормчлохгїй. Харин 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж байгаа газрын доорх хий дамжуулах, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой, тїїнчлэн ашиглалтанд байгаа энэ хоолойнуудын техникийн гудамжтай огтлолцох єнцєг нь 60°-аас багагїй байх ёстой. 2.5.116. Агаарын шугам нь ашиглалтанд байгаа ба шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш даралттай хий дамжуулах гол шугам ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах гол шугамтай ойртоход 2.5.105-д зааснаас багагїй зайнд буюу АШ-ын хамгаалах бїсийн гадуур тавигдах ёстой. Трассын давчуу хэсэгт АШ нь зэрэгцээ тавигдах бол, мєн тїїнчлэн АШ нь дээрх шугам хоолойтой огтлолцох бол АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) буюу газардуулгаас дамжуулах шугам хоолой хїртэл хэвтээ зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д - 5 м, 110-220 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол 10 м, 500 кВ -оос дээш хїчдэлтэй бол 15 м байвал зохино. Шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш даралттай хий дамжуулах гол шугам, АШ-тай ойртох хэсэгт 2.5.71-д єгсєнєєс бага зайнд (хоолойн ханын зузааныг нэмэгдїїлэх, бїх гагнаасны заагийг физик аргаар шалгах) байрлуулбал зохино. Мєн дээр заасан тохиолдолд нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой нь АШ-тай ойртох ба огтлолцох хэсэгт 3-р зэргийн дамжуулах хоолойд (бїх гагнаасны заагчийг физик аргаар шалгах) тавигдах шаардлагыг хангах ёстой. 1,2 МПа-аас бага даралттай хий дамжуулах хоолой, мєн янз бїрийн зориулалттай (їйлдвэрийн барилга, хїн ам сууршилтай газар ба сууршилтай газарлуу очиж байгаа хий дамжуулах хоолой, нефть бааз ба їйлдвэрлїї явж байгаа нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах салбаро хоолойнууд) дамжуулах хоолойн гол шугам, салбартай АШ нь ойртох ба огтлолцох їед АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) ба газардуулгаас дамжуулах хоолой хїртэл зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 5 м, 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 10 м байвал зохино. Гэхдээ ойртсон (АШ-ын хамгаалах бусад дамжуулах хоолой тавигдах) хамгаалах бїс дахь хий дамжуулах хоолойн бїх гагнаасны заагийн шалгалтыг физик аргаар хийсэн байвал зохино. Нефть ба хийн олборлолтын бамбар (факель)-тай ойртох нєхцєлд АШ нь бамбарын салхины талаар єнгєрєх нь зїйтэй. АШ -аас їйлдвэрлэл явуулж байгаа бамбар хїртлэх зай нь 60 м-ээс багагїй байвал зохино. 2.5.117. Агаарын шугам нь дулаан дамжуулах хоолой, усны хоолой, бусад тєрлийн даралттай инженерийн сувагтай ойртох ба огтлолцох нєхцєлд АШ-ын тулгуурын газардуулга буюу газрын доорхи хэсгээс дамжуулах хоолой хїртэлх агаарын зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй нєхцєлд 2 м, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй бол 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Цахилгаан станц, їйлдвэрийн дэвсгэр нутаг, хотын гудамж зэрэг давчуу нєхцєлд дамжуулах хоолой хїртлэх зайг тухайн эзэмшигч, сонирхогч байгууллагатай тохиролцон багасгаж болно. Энэ нєхцєлд тухайн дамжуулах хоолой цоорч, зэврэснээс АШ-ын тулгуурын суурьт нєлєєлєх, дамжуулах металл хоолойд аюултай хїчдлийн чадавхи (потенциал) бий болохоос болгоомжлох нь зїйтэй. Агаарын шугам хєргєлтийн байгууламжинд ойртох 2.5.118. Цахилгаан станц барьж байгаа гадаадын байгууллагын тухайн улсын цахилгаан станц, дэд станц, агаарын шугам сїлжээ технологийн зураг тєсєл хийх дїрмийн шаардлага, “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт баригдах барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах журам” БНбД 11-03-02-ийн дагуу АШ-аас хєргєлтийн байгууламж хїртлэх зай, тєлєвлєгєєг зєвшилцєх болно. АШ-ын захын утаснаас тєрєл бїрийн ус хєргєлтийн байгууламж хїртэлх зай нь доор єгсєнєєс багагїй байвал зохино. - Хєргєх сан ба ил градирн - Цамхагт гардирн ба нэг салхилууртай градирн - Хэсэгчилсэн салхилууртай градирн

80-100 30-40 40-60

Энд єгсєн зайн хязгаарын бага утга нь АШ нь хєргєлтийн тєхєєрємжийн салхины дээд талаар єнгєрч байгаа ба 300 м3/цаг хїртэлх бїтээмжтэй хєргєх байгууламжинд хамаарагдана. Мєн тухайн орон нутгийн хїйтрэлтээс хамааруулан -35° С-аас доош бол 25 % ихэсгэж, -20° С-аас дээш бол 25 %-иар багасгаж авахыг зєвлєж байна. Агаарын шугам нь тэсрэх ба галын аюултай


169

БД 43-101-03 байгууламжтай ойртох 2.5.119. Дэлбэрэх, тэсэрч гал гарах ба галын аюултай бодис олборлох, їйлдвэлэх, бэлтгэх, ашиглах, болон хадгалах барилга, байгууламж ба гаднах технологийн тоног тєхєєрємж, тийм тєрлийн бэлтгэцийг ашиглах тоног тєхєєєрємжтэй АШ нь ойртохоор бол Улсын Галын Байцаан Шалгах газрын тогтоогдсон журам, “Барилга байгууламжийн зураг тєсєл зохиох галын аюулгїйн норм” БНбД 21-01-02-ын дагуу гїйцэтгэвэл зохино. Энэхїї баримт бичигт АШ-ын ойртолтын талаар нормчлогдсон баримт бичигт дурьдаагїй бол АШ-ын трассын тэнхлэгээс дээр дурьдсан барилга, байгууламж ба гаднах тоног тєхєєрємжинд ойртох зайг тулгуурын єндрєєс бїтэн хагас (H*1.5)-аас багагїйгээр тооцож авбал зохино. Хэрвээ энэ зайнаас бага зайд єнгєрєхєєс єєр боломжгїй, давчуу газарт бол уул шугамыг ашиглах холбогдох Яам, УМХГ-тай зохицсоны їндсэн дээр энэ зайг багасгаж болно. Агаарын шугам нь нисэх буудал (аэродром)-той ойртох 2.5.120. Агаарын шугам нь аэродром ба агаарын нислэгийн (трасс) зурвастай ойртоход Дэд бїтцийн Яам, МИАТ-ийн нутаг дэвсгэрийн удирдлага, холбогдох цэргийн ангитай тохиролцсоны їндсэн дээр АШ-ыг дараах зайнд байрлуулна. Тухайлбал, дурын єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ыг аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 км хїртлэх зайнд; аэродромын їнэмлэхїй єндєрєєс тулгуурын дээд цэгийн їнэмлэхїй єндєр нь 50 м ба тїїнээс их байвал аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 кмээс их, 30 км-ээс бага зайнд; 100 м ба тїїнээс их єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ын хувьд агаарын нислэгийн зурвас ба аэродромын эзэмшилийн хилээс 30 км-ээс их, 75 км-ээс бага зайнд АШ-ыг тавиж болно.


170

БД 43-101-03


2.1. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.1.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт хотын орон сууцны ба гэр хороолол, хашаа барилгын тайлбай, эзэмшил газар, албан байгууллага, їйлдвэрийн дэвсгэр газар, барилга байгууламжийн гадна, дотор талд гїйцэтгэх 1000 В хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн хїчний, гэрэлтїїлгийн болон хоёрдогч хэлхээний угсралтын бїрээстэй утас, тїїнчлэн резин ба пластмасс тусгаарлагатай, металл, резин, хуванцар бїрээстэй 16 мм2 хїртлэх огтлолтой (хуяглаагїй, хїчний) кабель хамраагдана. Тусгаарлага (бїрээс)-гїй дамжуулах шугам нь барилгын дотор бол 2.2 бїлгийн, барилгын гадна бол 2.4 бїлгийн, 16 мм2-аас дээш огтлолтой бол 2.3 бїлгийн шаардлагыг тус тус хангаж байвал зохино. Шууд газарт тавигдах кабель шугамын угсаралтын шаардлагыг 2.3 бїлэгт, дамжуулах утсанд тавигдах бусад шаардлагыг 1.5, 3.4, 5.4, 5.5 бїлэгт тус тус їзэж болно. 2.1.2. Дїрмийн шаардлагын дагуу тавигдах бэхлэлт, хамгаалалтын бїтээц, эд анги бїхий дамжуулах утас, кабелийн бїрдлийг цахилгаан дамжуулагч (дамжуулах утас, проводник, wire) гэнэ. Цахилгаан утасыг дараах тєрлєєр ангилна. Їїнд;

1. Цахилгааны ил дамжуулах утас гэдэг нь барилгын хана, тааз, ферм, бусад барилга байгууламжийн элемент, тулгуурын гадаргуу дээр тавигдах утасыг хэлнэ. Ил дамжууах утас ба кабелийг хана тааз г.м.-ийн гадаргуу дээгїїр хэц утас, тросс, дамар тусгаарлагчид бэхлэх, эсвэл хоолойд, хайрцагт, зєєлєн металл гуурс (шланг, hose)-нд сївлэх, тавиур (лотки, tray)-т, цахилгаан техникийн зориулалттай хажаас хєвєєнд сунгах ба дїїжлэх аргаар тавидах ёстой. Ил дамжуулах утас нь байнгын, хєдєлгєєнтэй, зєєврийн байж болно. 2. Цахилгааны далд дамжуулах утас гэдэг нь барилга байгууламжийн хийцийн (хана, шал, суурь, хучилт) дотор, тїїнчлэн давхар хоорондын болон угсардаг шаланд тавигдах утсыг хэлнэ. Далд дамжуулах утас ба кабелийг хоолой, хайрцаг, зєєлєн металл дугтуй, гуурс, битїї суваг, барилгын хийцийн хєндий, дотор буюу шавардлагын доорх горив ба ховилд, тїїнчлэн барилгын цутгамал хийцийн дотор г.м. аргаар тавидах ёстой. Барилга, байшингийн гадна хана, дээвэр, саравчны доогуур, барилгын хооронд тулгуурт єлгєсєн (тус бїр нь нь 25 м-ээс илїїгїй урттай дєрвєн алсгалтаас ихгїй) буюу гудамж, замын хажуугаар татсан утсыг гаднах дамжуулах утас гэнэ. Гадны зориулалттай дамжуулах утас нь ил ба далд хийгдэж болно. Агаарын шугамнаас салбарлуулан дотор талын цахилгааны утастай холбогдох дамжуулагчийг, єєрєєр хэлбэл, барилга, байгууламжийн гадаргуу (хана, дээвэр г.м.) дээр бэхлэгдэх тусгаарлагчаас оруулгын тоноглолын хавчаар хїртэлх холбоосыг агаарын шугамын оруулга гэнэ. 2.1.3. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийг багцаар нь бэхлэхэд зориулж, хана, таазан дээгїїр чанга татаж тогтоосон ган утсыг хэц буюу тогтоолго (бэхэлгээ)-ын утас гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн багцыг бэхлэхэд зориулж, хана, таазны гадаргууд нягт суулгасан нарийн зурвасан тємєр (пластмасс) хийцийг тогтоолгын тууз гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн


90

БД 43-101-03 багцыг бэхлэхэд зориулж агаараар татсан ган утас буюу татлагыг тросон хэц буюу тогтоолгын хэц гэнэ. Дамжуулах утас буюу кабель тавих, тэдгээрийг механик гэмтлээс хамгаалах зориулалтай тэгш єнцєгт буюу єєр тєрлийн хэлбэрийн хєндий, хаалттай бїтээцийг хайрцаг гэнэ. Хайрцаг нь битїї буюу нээгддэг, нэлэнхїйдээ цул буюу сараалжин хана ба тагтай хийгдэх ёстой. Битїї харйцаг нь зєвхєн бїх талаасаа їргэлжилсэн ханатай, таглаагїй байж болно. Хайрцагийн барилгын дотор буюу гаднах тєхєєрємжинд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дамжуулах утас ба кабелийг сунгаж тавихад зориулсан нэг ба хэд хэдэн давхарлагатай ил бїтээцийг тавиур гэнэ. Тавиур нь їл шатах материалаар цул, сараалжин хийцтэй хийгдэх ба тїїнд сунгасан утас ба кабелийг гадны механик гэмтлээс тусгайлан хамгаалах шаардлагагїй. Барилга, байгууламжийн їйлдвэрлэл явуулдаггїй дээврийн хєндийд байрлах їл шатах материалаар хийгдсэн барилгын даацын бїтээц болох ферм, хєндєл, дам нурууг цахилгаан утасны угсралтанд ашиглаж болно. Ерєнхий шаардлага 2.1.4. Цахилгаан дамжуулах утас, кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїрээлэх орчины температур, тавигдах арга зэргийг тооцсон бїлэг 1.3-ын заалтыг їндэслэн сонгоно. Дамжуулах утас, кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын огтлол нь хїснэгт 2.1.1- єгєгдсєнєєс багагїй байвал зохино. Аваарийн цэнэглэгдэх гэрэлтїїлгийг тэжээж байгаа утасны судлын хєндлєн огтлолыг 6.5.12-6.5.14-ийг їндэслэн сонгоно. Харин газардуулгын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг сонгохдоо бїлэг 1.6-ийн заалтыг иш їндэс болгох нь зїйтэй. 2.1.5. Ган болон бусад тєрлийн хоолой, ханцуйвч, хайрцаг, тавиур болон барилгын хийцийн битїї сувагт утас ба кабелийг сунгахдаа дараахи нєхцєл бїрдвэл (харилцан бие биеэ орлохоос бусад ) хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал, 1. бїх хэлхээ нь нэг тоноглол, агрегатын зориулалттай бол, 2. технологийн процессоор холбоотой хэд хэдэн машин, самбар, щит, пульт г.м.-ийн хїчний ба хяналтын хэлхээтэй бол, 3. нийлмэл гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээний зориулалттай бол, 4. хоолой дахь утсны тоо нь 8-аас илїїгїй, нэгэн тєрлийн (ажлын ба аваарийн) гэрэлтїїлгийн хэд хэдэн бїлэгтэй хэлхээнээс бїрдэхээр бол, 5. 50 (42) В хїртэлх хїчдлийн гэрэлтїїлгийн хэлхээ нь тусгай тусгаарлах хоолойд сївлэгдэхээр бол 42 В-оос дээш хїчдэлийн хэлхээтэй хамтад нь байрлуулж болно. Хїснэгт 2.1.1. Цахилгаан дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын хамгийн бага огтлол

· · · ·

·

Цахилгаан дамжуулах утас Ахуйн цахилгаан хэрэгслийг холбох шнїїр Їйлдвэрийн тєхєєрємжинд хэрэглэгдэх зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг холбох (зєєлєн) кабель Дамар (ролик)-т байнгын зориулалтаар бэхлэгдэх олон голчтой, хоёр судалтай мушгимал утас Байшин, барилгын дотор угсралтын байнгын зориулалтай тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай (бїрээстэй) утас: Суурь, дамар ба тросонд бэхлэгдэх: Хайрцаг, тэвш, тавиурт бэхлэгдэх: їїнээс: шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол: гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян) Тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх: Гадна тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай (бїрээстэй) утас: Барилгын хана, бїтээц, тулгуурын тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх: Агаарын шугамын оруулгын дамарт бэхлэгдэх:


91

Судлын огтлол мм 2 Зэс утас Хєнгєн цагаан 0.35 0.75 1.0

-

1.0

2.5

1.0 0.5 0.35 1.5

2.0 4.0

2.5 1.5

4.0 2.5

БД 43-101-03 ·

·

·

Хоолой, металл ханцуйвч, гуурс, битїї хайрцаганд сївлэгдэх хамгаалалтай ба хамгаалалтгїй тусгаарлагатай кабель ба бїрээстэй утас Байнгын (хоолой ба металл ханцуйвчгїй) зориулалттай, хамгаалалттай, тусгаарлагаттай (бїрээстэй) утас ба кабель: - шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол: - гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол - гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян): Битїї сувагт буюу (барилгын хийц ба шавардлага доорх) цутгамал дотор тавигдах хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй утас, кабель

1.0

2.0

1.0 0.5 0.35

2.0 -

1.0

2.0

2.1.6. Нэг хоолой, ханцуйвч (уян хоолой, гуурс), хайрцаг, барилгын битїї сувагт харилцан бэлтгэл хэлхээнїїд, ажлын ба дїрвэлтийн аваарийн гэрэлтїїлгийн шугам, тїїнчлэн 42 В хїртэлх хїчдлийн хэлхээг 42 В-оос дээш хїчдэлтэй шугамтай (2.1.5-ын 5-р зїйл; 6.1.13-ын 1-р зїйлээс бусад тохиолдолд) хамтад нь байрлуулахыг хориглоно. Эдгээр хэлхээг дагуудаа їл шатах материал (галд тэсвэртэй чадвар нь 0,25 цагаас багагїй)-аар хийсэн хаалт бїхий тусдаа хайрцаг буюу тавиурт байрлуулж болно. Аваар (дїрвэлт)-ийн ба ажлын гэрэлтїїлгийн хэлхээг швеллер ба єнцєг тємрийн хоёр талаар сунгаж тавина. Їйлдвэрийн ба цахилгааны байрны кабелийн байгууламж дахь дамжуулах утас ба кабелийн бїрхїїл нь шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийсэн байвал зохино. Харин хамгаалалтгїй утасны тусгаарлагыг зєвхєн шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийх нь зїйтэй. 2.1.7. Хувьсах болон шулуутгамал гїйдэл дамжих нєхцєлд фазын буюу нойлын (шууд ба урвуу) утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгаарлагатай нэг ерєнхий хоолойд байрлуулах ёстой. Хэрэв дамжуулагч дахь ачааллын їргэлжлэх гїйдэл нь 25 А-аас хэтрэхгїй бол фазын буюу нойлын ажлын утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгааарлагатай хоолойд тусд нь байрлуулж болно. Ган хоолой, уян тємєрлєг ханцуйвч, битїї сувагт тавигдах утас ба кабелийг солих боломжтой хийвэл зохино. Барилга байгууламжин дахь дамжуулах утас ба кабель сунгах зориулалттай бїтээцийн элемент дэх хаалттай суваг, хєндий нь шатдаггїй (їл шатах) материалаар хийгдэх ёстой. 2.1.8. Цахилгаан утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг шахуурга, гагнуур, гагнаас буюу боолтон хавчаар зэргийг ашиглан мєрдєгдєж байгаа “Цахилгаан техникийн ажил БНбД 3 05.06.90ийн дагуу гїйцэтгэх ёстой. Дамжуулах утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг хийхдээ залгалтын судлыг дахин хийж болзошгїй байдлыг тооцож, нєєцтэй тайрахаас гадна їзлэг, засвар хийх боломжтой байвал зохино. Дамжуулах, утас кабелийн залгаасыг таталтын механик хїчээр туршихгїй, харин утас ба кабелийн холболт, салбарлалтын залгаас хийгдэх утсын судлын тусгаарлага (бїрээс) нь тухайн утас ба кабелийн тусгаарлагатай ижил буюу дїйцэхїйц байвал зохино. 2.1.9. Агаарын шугамын тусгаарлах шон дээр байрлах дамжуулах утаснаас бусад тохиолдолд кабель ба утасны залгаас ба салбарлагыг холболт ба салбарлагын хайрцаг, тусгаарлага бїхий корпус дахь холболтын ба салбарлагын хавчаар, барилгын тусгай хийцийн нїх, цахилгаан тєхєєрємж, машин, аппаратын арьсны дотор хийж гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлах шон ба тулгуурт дамжуулах утсыг холбох буюу салбарлахдаа шууд тусгаарлагчийн дэргэдээс, дамар, тусгаарлуурын дээрээс нь уяж авах ёстой. Холболт ба салбарлагын хайрцаг, хавчаарын бїтээц нь кабелийн тавих арга, хїрээлэх орчины нєхцєлд тохирсон байвал зохино. Холбоосны ба салбарлагын хайрцаг, тусгаарлах их бие зэрэг нь шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийгдсэн байх ба тємєрлєг бїтээцїїд (хайрцаг, тавиур, хоолой, тэвш, хаалт г.м.) нь хїрээлэх орчиноос хамааран зэврэлтээс хамгаалагдсан байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утсыг барилгын температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт байж болох шилжилтийг тооцож гїйцэтгэх ёстой. Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт, тэдгээрийг тавих аргууд 2.1.10. Цахилгаан утасны сонголт нь хїрээлэх орчин, барилга байгууламжийн ач холбогдол, зориулалт, тэдгээрийн хийц, байгууламжийн їнэлгээ, архитектур-зохиомжийн онцлогтой уялдаж байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утас нь єєрийнхээ бїхий л уртын дагуу танигдахаар єнгєтэй байх ёстой.


92

БД 43-101-03 · цэнхэр-нойлын ажлын утас буюу цахилгаан сїлжээний дундах утсыг, · ногоон-шар хоёр єнгєний хослол-хамгаалалтын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг, · ногоон-шар хоёр єнгєний хослол нь бїх уртынхаа дагуу (шугамынхаа тєгсгєлд цэнхэрээр тэмдэглэсэн байвал- угсралтын ажлын нєхцєлд)-нойлын ажлын ба хамгаалалтын нойлын хамтатгасан утсыг, · хар, хїрэн, улаан, ягаан, саарал, чернилэн хїрэн, улбар, ягаавтар, ногоовтор -фазын утсыг тус тус тэмдэглэнэ. 2.1.11. Утасыг сонгохдоо цахилгааны ба гал тїймэрийн аюулгїй байдлыг хамтад нь авч їзэх ёстой. Цахилгаан утасны тєрєл, маягийг сонгох, утас ба кабель, тэдгээрийг тавих аргыг сонгохдоо хїснэгт 2.1.2. заалтыг їндэс болговол зохино. Хїрээлэх орчины їзїїлэлт нь нэгэн зэрэг хоёр, тїїнээс дээших нєхцєл бїрдэж байвал цахилгаан дамжуулагчийг энэ бїх нєхцєлийг харгалзан хамгийн хїндээр нь сонголт хийнэ. Цахилгаан дамжуулалтанд хэрэглэгдэх утас ба кабелийн бїрхїїл ба тусгаарлага нь тїїнийг сунгах арга ба хїрээлэн байгаа орчины нєхцєлтэй тохирч байх естой. Дамжуулах утасны тусгаарлага нь хэвийн (нэрэлсэн) хїчдэлд тохирч байх ёстой. Утас ба кабелийн хамгаалах бїрхїїл ба утасны тусгаарлага, тоног тєхєєрємжийн їзїїлэлтэнд тусгай шаардлага тавигдах бол эдгээр шаардлагыг тооцсон байх ёстой (2.1.15-ийг їзэх). Нойлын ажлын утасны тусгаарлага нь фазын утасны тусгаарлагатай адилхан байвал зохино. Їйлдвэрлэлийн ердийн байранд ган хоолой ба ил цахилгаан утасны трос, тїїнчлэн ил тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тємєр ихбие, барилгын тємєр хийц, їйлдвэрлэлийн зориулалттай бїтээц (ферм, багана, краны зам) ба 42 В хїртлэх хїчдэлтэй сїлжээний аль нэг ажлын шугам бїхий механизм байхыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєл нь эдгээр дамжуулах утасны тасралтгїй ба хїрэлцэхїйц дамжуулац, харагдац ба залгаасны найдвартай байдал зэргийг хангаж байх ёстой. Харин дээр дурьдсан ажлын утасын хувьд дээр заасан сонголт, тавилт нь тухайн бїтээц, барилга байгууламж нь шууд шатах хийцийн хажууд бол зєшєєрєхгїй. Галын аюулгїйн нєхцєлєєр утас ба кабель, мєн тїїнчлэн хоолой, хайрцагт утас ба кабелийг тавихдаа хїснэгт 2.1.3-ийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Хїснэгт 2.1.2. Цахилгаан утасны тєрлийг сонгох ба утас ба кабелийг сунгах арга Хїрээлэх орчины нєхцєл ·

Хуурай ба чийгтэй байр

·

Хуурай байр

·

Бїх тєрлийн байр ба гаднах тоног тєхєєрємж

·

Гаднах тоног, тєхєєрємж

·

Бїх тєрлийн байр

·


·

Бїх тєрлийн байр ба гаднах тєхєєрємж (зєвхєн гаднах тоног тєхєєрємж буюу кабелийн даацын трос бїхий тусгай утасны хувьд)

Цахилгаан утасны тєрєл ба тавих арга а. Цахилгааны ил (угсралтын) утас Дамар (ролик) ба хавчаарт Дамар (ролик) ба хавчаарт

ба

Чийглэг орчинд бол тусгаарлагч дээр ба дамарт; чийглэг орчинд байгаа гаднах тоног тєхєєрємжинд, цас борооны ус шууд унахааргїй (саравчин доор) бол (том хэмжээний) дамарт; Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц, трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц, трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд

Нээгдэх тагтай тавиур (лотка) ба хайрцаг


Хэц (трос)-энд

93

Утас ба кабель Хамгаалалтгїй, нэг судалт утас Хоёр судалт мушгимал утас Хамгаалалтгїй, нэг судалт дамжуулах утас

Металл ба металл биш бїрээстэй кабель Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель Даацын трос бїхий тусгай утас, хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл ба металл биш бїрээстэй кабель

БД 43-101-03

·


·

Хуурай чийгтэй нойтон байр

·


б. Цахилгааны далд (угсралтын) утас Шатах материалаар хийсэн металл биш хоолой (єєрєє унтардаггїй полиэтилен г.м.)-д ба барилгын бїтээцийн битїї сувагт, шавардлагын доор (харин нойтон, онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд металл бїрээстэй тусгаарлах хоолой, 2 мм-ээс доош зузаантай ган хоолой, битїї ган хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно). ба Барилгын бїтээцийн цутгамал хийцийг бэлтгэхэд в. Ил ба далд (угсралтын) утас Уян металл ханцуйвч ба ган хоолой ба (ердийн ба нимгэн ханатай), битїї ган хайрцаг, металл биш хоолой, шаталт муутай материалаар хийсэн металл биш битїї хайрцаг, металл бїрээстэй тусгаарлагын хоолой (харин нойтон, онцгой нойтон байранд ба гаднах тєхєєрємжинд металл бїрээстэй тусгаарлагын хоолой, 2 мм-ээс доош зузаантай ган хоолой ба битїї ган хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно). ба

Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл биш бїрээстэй кабель

Хамгаалалтгїй утас

Хамгаалалттай ба хамгаалалтгїй, нэг ба олон судалт утас, металл биш тусгаарлах бїрээстэй кабель

2.1.12. Хамгаалалтгїй ба шатах материалаар хийгдсэн бїрээстэй, хамгаалалттай утас (кабель)-ыг ил тавихад хїрвэл утаснаас шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн суурь хїртлэх зай нь 10 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв энэ зай хангагдахгїйд хїрвэл утас (кабель)-ны ил гарч ирсэн хэсгийг нь тал талаас нь шатдаггїй материалаар 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож тусгаарлана. Далд тавигдах шатах материалан бїрхїїлтэй хамгаалагдсан утас ба кабелийг, хаалттай нїхэнд байгаа хамгаалагдаагїй утасыг, барилгын хийцийн хєндий (нїїрэлгээ ба хана хооронд) хэсэг, хємсєгт, улмаар бїтээцэд нь шатах хэсэг байгаа бол утас ба кабелийг бїх талаас нь шатдаггїй материалаар нэлэнхїйд нь ороож хамгаалах хэрэгтэй. Шатдаггїй материалаар хийсэн бїтээцийн суурь дээгїїр шаталт муутай материал бїхий хоолой ба хайрцагийг ил тавихдаа шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн гадаргуугаас 100 мм-ээс багагїй зайд байрлуулбал зохино. Хэрэв ийм шаардлага хангагдахгїйд хїрвэл утас, хоолойг бїх талаас нь шатдаггїй материал (албестр, цемент, бетон)-аар 10 мм-ээс багагїй зузаантай нэлэнхїйд нь шавж єгвєл зохино. 2.1.13. Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой, хайрцагийг хаалттай нїх буюу барилга (хана ба нїїр, нїїрлэгээний хооронд)-ын хийцийн хєндий, хємсєгт тавихдаа хоолой, хайрцагийг шатах материалаар хийсэн эд ангиийг бїтээцийн гадаргуугаас шатдаггїй материалаар бїх талаас нь нэлэнхїйд нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож єгвєл зохино. Орчины єндєр температуртай газарт тавигдах хэвийн халуун тэсвэрлэх чадваргїй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий кабель, утсыг хэрэглэх нь єнгєт металлын зарцуулалтыг ихэсгэж байгаа нєхцєлд халуун тэсвэрлэх чадвар єндєртэй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий єєр тєрлийн кабель, утсыг сонгох нь зїйтэй. 2.1.14. Нойтон буюу онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд утасны тусгаарлага, хєндийрїїлэх тулгуур, хоолой, хайрцаг тїїнчлэн тулгуурын тогтоолгын бїтээц зэргийг чийгэнд тэсвэртэй материалаар хийвэл зохино. Тоостой байранд тавигдах утсанд их хэмжээний тоос хуримтлагдах, суух, улмаар тоосыг цэвэрлэхэд хїндрэл учирахаар бол цахилгаан дамжуулах утсыг сунгах аргыг хэрэглэхгїй байхыг зєвлєж байна. Хїснэгт 2.1.3. Гал тїймрийн аюулгїй байдлын нєхцлєєр цахилгааны утас ба кабелийн тєрєл, тавих аргыг сонгох Цахилгаан утасны тєрєл ба тїїнийг барилгын бїтээц, сууринд тавих арга Шатах материалаар: Шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар: 1. Цахилгааны ил (угсралтын) утас


94

Утас ба кабель

БД 43-101-03 ·

Шатдаггїй материалаар хийсэн дамар (ролик), тусгаарлагч буюу ивээсэнд 1 тавих бол

Шууд

·


Шууд

·

Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд тавих бол

·

·

2. Цахилгааны далд (угсралтын) утас Шууд Шатдаггїй материалаар хийсэн ивээстэй1 ба шавардлаганд орох буюу бїх талаас нь нэлэхїйд нь шатдаггїй материалаар хамгаалах бол Шууд Шатдаггїй материалаар хийсэн ивээстэй1 бол

·


·

Шаталт муутай материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд ба шатдаггїй материалаар1 хийсэн хоолой ба хайрцаг нь ивээстэй, шавардлаганд орохоор бол2 Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд, -шууд тавигдах бол

·

Шатдаггїй ба шаталт муутай материалан хоолой ба хайрцаганд

Шууд шатах материалаар хийсэн хоолой ба хайрцаганд; цутгамал эд анги, хємсєгт, тїїнчлэн шатдаггїй материалаар хийсэн нэлэнхїй давхраганд3 Шаталт муутай ба шатдаггїй материалан хоолой ба хайрцаганд

Хамгаалалтгїй утас, шатах материалан бїрээстэй, хамгаалалтын утас ба кабель Шатдаггїй ба муу шаталтай бїрээс бїхий хамгаалалтай утас ба кабель Шатдаг ба шаталт муутай материалан бїрээс бїхий хамгаалалтай, хамгаалалтгїй утас ба кабель Хамгаалалтгїй утас; шатдаг материалан бїрээс бїхий хамгаалалтай кабель Шаталт муутай материалан бїрээстэй, хамгаалалттай утас ба кабель Шатдаггїй материалан бїрээстэй, хамгаалалттай утас ба кабель Шатдаг, шаталт муутай, шатдаггїй материалан бїрээстэй, хамгаалалтгїй утас ба кабель

1 -шатдаггїй материалаар хийсэн ивээс нь утас, кабель, хоолой буюу хайрцагны бїхий л талаас 10 ммээс багагїй хэмжээнд цухуйсан байх ёстой. 2 -шавардлагад орох хоолойг уртын дагууд нь шавар, алебастраар 10 мм-ээс багагїй зузаантайгаар дээрээс нь шавж єгнє. 3 -хоолой (харйцаг)-н эргэн тойрныг уртын дагууд нь шавах шатдаггїй материал болох шавар, алебастр , цементийн зуурмаг буюу бетоны їе нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай байна.

2.1.15. Химийн идэвхтэй орчинд байгаа байр ба гаднах тоног тєхєєрємжийн цахилгаан дамжуулах утасны бїх элемент нь тухайн орчинд тэсвэртэй буюу хамгаалагдсан байх ёстой. Нарны гэрэлд тэсвэргїй бїрээс буюу тусгаарлагатай утас, кабелийг тїїний шууд нєлєєлєєс хамгаалсан байх ёстой. Цахилгаан дамжуулах утас нь механик гэмтэлд єртєж болзошгїй хэсэгт ил тавигдах утас ба кабель нь єєрийн хамгаалалтын бїрхїїлээрээ хамгаалагдах ёстой. Хэрэв энэхїї бїрхїїл нь байхгїй буюу шаардлага хангаж чадахгїйд хїрвэл механик їйлчлэлээс хамгаалах їїднээс хоолой, хайрцаг, хаалт, хашлага хийх буюу далд тавигдах цахилгааны утсыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Утас ба кабелийг стандарт болон техникийн нєхцєлд заагдсан хэрэглэх хїрээ, зориулалтын нь дагуу сонгож авсан байх ёстой. 2.1.16. Суурин (байнгын, хєдєлгєєнгїй) тавигдах цахилгаан шугаманд ихэвчлэн (2.1.24, 3.4.2, 3.4.5, 5.5.4, 6.1.43, 6.1.44, 6.3.25, ба 7.1.44) заалтуудаас бусад тохиолдолд хєнгєн цагаан судалтай утас ба кабель хэрэглэж болно. Доргион тусгаарлах тулгуурт тавигдах цахилгаан техникийн байгууламжийн угсралтанд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабель хэрэглэхийг хориглоно. Музей, зургийн галлерей, номын сан, архив болон улсын чанартай онц чухал барилга байгууламжийн цахилгаан хангамжинд зєвхєн зэс судалтай утас хэрэглэх ёстой. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийн шнїїрийг болзошгїй механик гэмтэлийг тооцож, зориулалтын зэс судалтай уян кабель буюу утсаар хийвэл зохино. Хязгаарлагдмал хєдєлгєєнтэй механизм (кран, зєєврийн хєрєє, хаалганы механизм г.м.)-д хэрэглэх утас ба кабелийн судал нь нугаралтаас (уян кабелийн


95

БД 43-101-03 холбоос, хєдєлгєєнтэй дїїжлэгдэх уян кабелийн тэргэнцэр) хамгаалагдсан байх ёстой. Тос ба эмульс бїхий орчинд тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий бїрээстэй утас сонгож авах буюу тэдгээрийн їйлчлэлээс хамгаалж єгвєл зохино. Байрны доторх цахилгааны ил утас 2.1.17. Хамгаалалтгїй, тусгаарлага (бїрээс)-тай дамжуулах утсыг суурь, тулаас, дамар, тусгаарлагч, трос ба тавиурт ил тавихдаа дараахи нєхцєлийг баримтлана. Тухайлбал: · 50 (42) В-оос дээш хїчдэлтэй аюул багатай байранд ба 42 В-оос доош хїчдэлтэй бїх тєрлийн байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2 м-ээс багагїй єндєрт, · 42 В-оос дээш хїчдэлтэй илїї аюултай ба онцгой аюултай байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт. Энэхїї шаардлага нь байшингийн хананд тавих таслуур, унтраалга, залгуур, асаалгын аппарат, щит, гэрэлтїїлгийг залгах зориулалттай буулга (буулт)-ын утсанд хамаарахгїй. Їйлдвэрийн байранд хамгаалалтїй утсаар таслуур, асаалгын аппарат, щит г.м. тоноглолд утсыг буулгахдаа шал буюу їйлчилгээний тавцангаас дээших 1.5 м-ээс багагїй хэсгийг нь механик їйлчилгээнээс хамгаалсан байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын ахуйн байр, орон сууц ба олон нийтийн барилганд хийгдэх буултыг механик їйлчлэлээс хамгаалах шаардлагагїй. Тусгай бэлтгэгдсэн хїмїїс орж ажиллах ажлын байранд ил тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагтай утасны механик гэмтэлээс хамгаалагдах єндєрийн хэмжээг нормчлохгїй. 2.1.18. Хамгаалалтгїй тусгаарлагатай утасыг краны алслалтанд тавихдаа краны тэргэнцэрийн талбай буюу краны гїїрийн дэвсгэр (гишгїїр)-ээс 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсарвал зохино. Хэрэв энэ боломжгїй бол краны тэргэнцэр, гїїрэн дээр байгаа хїмїїсийг утсанд санамсаргїй хїрэх аюулаас сэргийлэх зорилгоор тухайн краны гїїрэнд утас тавигдах тэр хэсэгт нь буюу утасны бїх уртын дагууд нь хамгаалалтын хэрэгсэл, тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Ил тавигдах хамгаалалттай, тусгаарлагатай утас ба кабель, тїїнчлэн IP20 –оос доошгїй хамгаалалтын зэрэглэлтэй хоолой, хайрцагт, уян тємєрлєг гуурсанд тавигдах утас ба кабелийн їйлчилгээний тавцан ба шалнаас дээших єндєрийг ноормчлохгїй. Хэрэв хамгаалалтгїй тусгаарлагатай дамжуулах утас, хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай тусгаарлагатай утастай 10 ммээс бага зайнд огтлолцож байвал огтлолцсон тэр хэсэгт нь хамгаалалтгїй утсанд нэмэлт тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай дамжуулах утас ба кабелийг дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 100 мм-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Дамжуулах утас ба кабелиас дамжуулах хоолой хїртэлх зай нь 250 мм-ээс бага байвал утас ба кабелийг дамжуулах хоолойн хоёр тал руу нь 250 мм-ээс багагїй зайд уртын дагуу механик гэмтэлээс хамгаалах тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Халуун ус, тос, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцож байгаа хэсгийг зохих журмын дагуу єндєр температурын їйлчлэлээс хамгаалах ёстой. Утас ба кабель нь дамжуулах хоолойн дагуу байрлах бол дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 100 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 400 мм-ээс багагїй зайнд тавигдах ёстой. Мєн температурын їйлчлэлээс хамгаалагдсан байвал зохино. 2.1.19. Дамжуулах утас ба кабель нь єрєє, давхар хоорондын хучилт болон гадагш нэвтрэн гарах бол нэвтрэлтийн тэр хэсэгт нь тїїнийг солих боломжийг хангаж єгсєн байвал зохино. Энэ нэвтрэлтэнд тавигдах утсыг хоолой, хайрцаг, нїхэнд хийгдсэн байх ёстой. Хана нэвтрэн єнгєрєх хэсэг буюу хучилт, гадагшаа гарах хэсэгт нь гал гарч тархах ба ус нэвчин орох, хуримтлагдахаас хамгаалж, утас, кабель, хоолой (хайрцаг, нїх)-н ба бэлтгэл хоолой (хайрцаг, нїх)-н доторх зайг їл шатах, малтан авч болох материалаар чигжиж єгвєл зохино. Энэ нэвтрэх хэсэгт хийгдэх чигжээсийн материал нь солих, шинээр утас ба кабелийг сївлэх боломжтой байхаас гадна тухайн хана, хучилтын хэсгийн галд тэсвэрлэх чадвараас муугїй байвал зохино. Хамгаалалтгїй, тусгаарлах тулгуур дээр байгаа утсыг хана, хашлагыг нэвтлэн тавихдаа нэмэгдэл тусгаарлагч (тусгаарлах хоолой) хэрэглэвэл зохино. Эдгээр утасыг хуурай буюу чийгтэй байрнаас нєгєє хуурай буюу чийгтэй байранд оруулахдаа нэг шугамын бїх утасыг нэгэн тєрлийн тусгаарлах хоолойнд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтонд, нойтон байрнаас нойтонд нэвтрэх, байрнаас гадагш гарах нєхцєлд утас бїр нь дангаараа тусгаарлах хоолойд байрлах ёстой. Хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтон байр буюу гадагш гаргах нєхцєлд залгаас хийх шаардлагатай бол хуурай буюу чийгтэй байранд нь хийж єгєх ёстой.


96

БД 43-101-03 2.1.20. Сараалжин тавиур (лотка), тулгуурийн гадаргуу, трос, утас, зурвас болон бусад даацын бїтээцэд дамжуулах утас ба кабелийг янз бїрийн хэлбэр (дугуй, тэгш єнцєгт г.м.)-ээр бїлэглэж, багцаар нь бие биенд нь шахаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Бїлэг, багц бїрийн утас ба кабелийг хооронд нь бэхэлж уясан байх ёстой. Хайрцаганд утас ба кабелийг эрэмбэлэх ба дурын байдлаар олон давхараар нь тавьж болно. Тэдгээрийн тусгаарлага, гадна бїрээс зэргийг оролцуулан тооцож, гадаад диаметрээр бодсон дамжуулах утас ба кабелийн огтлолын нийлбэр нь битїї хайрцагны талбайн огтлолын 35 хувиас, онгойх тагтай хайрцагны талбайн огтлолын 40 хувиас хэтэрч болохгїй. Утас ба кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь багцаар нь буюу олон давхараар нь байрлуулсан їед багц дахь утасны тоо (судал), багцын харилцан байршилыг тооцоолж бууруулах коэффициент (багц дотор байгаа ачаалалгїй утсыг тооцох) хэрэглэнэ. Дамжуулах утасны хоолой, хайрцаг ба тємєрлєг ханцуйвч (углаас) зэрэгт ус тогтохооргїй, агаарт хурмтлагдах усжих уур (конденсат) нэврэхээргїй битїї хийгдэх ёстой. 2.1.21. Хуурай, тоосгїй байранд утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, чийг, хий байхгїй бол хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас зэргийг хооронд нь нягтруулагчгїй залгаж болно. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрєн углаас зэргийг хооронд нь болон цахилгаан тоног тєхєєрємжийн их бие, хайрцагтай холбохдоо дараахи нєхцєлийг биелїїлбэл зохино. Їїнд: 1. Утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, хий бїхий хоолой хайрцаг, углаас; ус, тос, эмульс орох боломжтой гаднах тоноглолд бол -нягтруулагатай; энэ тохиолдолд хайрцаг нь нэлэнхїй цулгїй ханатай, нягтруулсан тагтай буюу битїї хийцтэй; задардаг буюу нээгдэх хайрцагтай бол – салдаг хэсэгт нь нягтруулгатай; харин уян тємєр ханцуйвч (углаас)тай бол – битїїмжтэй байдлаар хийнэ. 2. Тоостой байранд бол хоолой, хайрцаг, углаас, залгаас, салбарлаганд тоосноос хамгаалсан нягтруулга хийнэ. Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын зориулалттай ган хоолой, хайрцгийг холбохдоо энэ дїрмийн 1.6-ийн шаардлагыг биелїїлбэл зохино. Байрын доторх цахилгааны далд утас 2.1.22. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас, гуурсанд сївлэсэн цахилгаан дамжуулах далд утасыг угсрахдаа 2.1.20-2.1.21 заалтын шаардлагыг їндсэн болгон ямарч тохиолдолд нягтруулга хийж єгнє. Далд утасны холболтын хайрцаг нь онгойдоггїй, битїї байвал зохино. Салхивчийн суваг ба худаг, уурхайд далд угсралтын утасыг хэрэглэж болохгїй. Дээрх суваг, уурхайн хонгилыг огтлож гарах угсралтын ажилд ган хоолойд дангаар нь сївлэсэн утас ба кабель ашиглах ёстой. Дїїжин таазны утас ба кабелийг энэ дїрмийн 6.1, 6.2, 7.2-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Дээврийн хєндийн цахилгаан утас 2.1.23. Дээврийн хєндийд цахилгааны угсралтын ажлыг хийдээ дараахи тєрлийн утасыг хэрэглэнэ. Їїнд: Ил утас: · Хоолойд сївлэгдэх хамгаалалттай, шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийсэн бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелийг бол дурын єндєрт, · Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай нэг судалтай дамжуулах утасыг дамар буюу тусгаарлагчид (їйлдвэрийн барилгын дээврийн хєндийд бол зєвхєн тусгаарлагчид) -2.5 м-ээс багагїй єндєрт. Хэрэв 2.5 м-ээс бага єндєрт бэхлэхээр бол тїїнийг механик гэмтэл ба хїрэлцэлээс хамгаалах ёстой. Далд утас: · Дурын єндєрт, їл шатах материал бїхий хана, дээвэр, хашлаганд далд утас угсрах. 2.1.24. Дээврийн хєндийд тавигдах ил дамжуулах утас, кабель нь зэс судалтай байвал зохино. Дээврийн хєндийд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабелийг ган хоолойд сївлэж илээр, тїїнчлэн шатдагїй материалаар хийсэн хана ба хучилтанд угсрах; хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэлийн байрны шатдаг дээвэрт тэдгээрийг ган хоолойд сївлэн хоолой ба холболт (салбарлалт)-ын хайрцагт тоос орохоогїй байхаар эрээсэн (резьба) холболт хэрэглэж угсрахыг тус тус зєвшєєрнє. Дээврийн хєндийд тавигдах зэс буюу хєнгєнцагаан судалтай кабель ба утасны залгалт ба салбарлагын залгалтыг металл хайрцаганд тухайн утасны материалын огтлол ба судлын тоонд тохируулж, гагнах, прессээр шахах, хавчих зэрэг аргаар хийх ёстой. Дээврийн хєндийд шууд байрлах бусад цахилгаан хэрэгсэлийн ба гэрэлтїїлгийн сїлжээний залгалт-салгалтын аппаратыг


97

БД 43-101-03 тэр байрны гадна нь тавих ёстой. Ган хоолойд сївлэж угсрах тохиолдолд 2.1.20-2.1.21 шаардлагыг баримтлавал зохино. Гаднах зориулалттай цахилгаан утас 2.1.25. Гадны зориулалттай хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс байх газар (балкон, тагт, террас)-т, хїн хїрэлцэхээргїйгээр тавигдах ёстой. Барилгын гадна ханаар ил тавигдах утас нь тухайн заагдсан байрлалаас дараах зайнаас багагїй хэмжээнд тавигдах ёстой. Їїнд (зай, м): · Угсралтын хэвтээ нєхцєлд: - тагт, саравчин дээгїїр - цонхны дээгїїр - тагтан доогуур - цонхны доогуур · Угсралтын босоо нєхцєлд: -цонх хїртэл -тагт хїртэл · Газраас утас хїртэл

доогуур болон їйлдвэрийн барилгын дээвэр 2.5 0.5 1.0 1.0 0.75 1.0 2.75

Барилгын ойролцоох тулгуурт утас зїїхдээ утаснаас цонх, тагт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их хазайлтыг тооцоод 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Орон сууц, олон нийтийн ба їзвэрийн газрын барилгын дээвэр дээгїїр цахилгааны оролт ба салбарлалтаас бусад гаднах зориулалтын цахилгааны утас татахыг (2.1.79-ийг їзэх) хориглоно. Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай гаднах зориулалтын утсыг хїн хїрэлцэхийнх нь хувьд тусгаарлагагїй утасны нэгэн адил авч їзнэ. 2.1.26. Дамжуулах утас нь галын гарц, ачаа тээвэрлэх тєрєл бїрийн зам огтлон гарч байвал нэвтрэн гарах хэсгээс газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 3.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утаснаас хана, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой. 2.1.27. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг ханцуйвч (углаас), гуурсанд сївлэгдэх гаднах зориулалтын цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.28 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд нягтруулга хийвэл зохино. Ган хоолой, хайрцаганд сївлэх зориулалттай утасыг барилгын гадна газарт булахыг хориглоно. 2.1.28. Барилгын цахилгааны оруулгыг хана нэвтлэхэд нь тусгаарлах хоолой, гуурсанд сївлэж, тїїнд ус хуримтлагдаж орохооргїй, нэвчихээргїйгээр чигчиж єгнє. Барилгын цахилгааны оруулгын утаснаас газар хїртэлх зай нь 2.75 м-ээс багагїй (2.4.37 ба 2.4.56-ийг їзэх), орлуулгын тусгаарлагч дээрх утасны хоорондох зай, мєн утаснаас орлуулга хийж байгаа хана, дээврийн хормой хїртлэх зай нь 0.2 м-ээс багагїй байвал зохино. Дээврээр оруулах оруулганд ган хоолой ашиглахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээвэр хїртлэх босоо зай нь 2.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дээвэр дээр нь хїмїїс гардаггїй, єндєр биш барилгын хувьд (худалдааны мухлаг, контейнер хэлбэртэй барилга, граш, зєєврийн вагончик, фургон г.м.) оруулгын салбарлагын ба орлуулгын утаснаас дээвэр хїртлэх зай нь 0.5 м, утаснаас газар хїртлэх зай нь 2.75 м-ээс багагїй байвал зохино. Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас 2.1.29. Гэр хорооллын доторх дамжуулах утас нь галын гарц, автомашины ба ачаа тээврийн зам огтлон гарч байвал нэвтрэн єнгєрєх хэсэгт утасны унжилтыг тооцож, газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 мээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утаснаас хашаа, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 ммээс багагїй байх ба цахилгаан дамжуулах утасыг тєрєл бїрийн хашаан дээгїїр тохох, дамжуулан тавих, дээрх єндєрийг хангаагїй, 0.4 кВ-ын шаазан ба шилэн тусгаарлагчгїй (туслах) шон хэрэглэхийг тус тус хориглоно. 2.1.30. Гэрийн ойролцоох (туслах) шонд цахилгааны утас зїїхдээ стандартын хийц бїхий тусгаарлагч (2 ба 4 ширхэг) хэрэглэх ба утаснаас гэрийн овор, їїд хїртлэх зай нь утасны хамгийн


98

БД 43-101-03 их унжилтыг тооцоод 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Гэрийн гадна холболтын зориулалттай хамгаалалтгїй, бїрээстэй цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс зорчих газраас (гэрийн эргэн тойрон, їїд г.м.) хїрэхээргїй тавигдах буюу хязгаарлагдсан байх ёстой. Гэрийн гадуур ил тавигдах кабель ба утасны тєгсгєлийн (туслах ) шонгийн заагдсан байрлалаас дараах босоо ба хэвтээ зайг баримталж угсралтыг хийх ёстой. · Шаттдаггїй бїрээстэй 1, 2 ба 3 судалтай утас (кабель)-аар тоонон дээгїїр оруулах нєхцєлд: Гэрийн туурга, їїднээс 3.5 м Дээврийн хормойноос 3.0 м · Шатдагїй (їл шатах), шаталт муутай бїрээс бїхий 1, 2, 3 судалтай кабель ба бїрээстэй утсаар гэрийн шалан доогуур оруулах нєхцєлд: Гэрийн овор ба оруулга хїртэл 0.5 м Кабель оруулгын утасны нийт урт 10 м Дээрх зайг баримтлан дэээврийн оруулгын хийхдээ хамгийн тєгсгєлийн шонгоос гэрийн дээврээр дамжин, єрхєн доогуур орох 10 м-ээс багагїй хэсгийг шадаггїй (шаталт муутай) материалаар хийсэн тємєрлєг ба хуванцар гуурс, хоолой ашиглаж, нэгээс хоёр давхар тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Энэ нєхцєлд хэвтээ ба босоогоор оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээврийн хормой, туурга болон їїдний амбаар зэрэг шатамхай материал хїртлэх зай нь 3.5 м-ээс багагїй, ямар нэг богино залгалтын оч хаяхад дээвэр дээр унахааргїй хийгдсэн байвал зохино. Гэрийн шалан доогуурх оруулгыг шалны доогуур кабель ба бїрээстэй утсаар хийхдээ тусгаарлах хоолой, тємєр гуурсанд сївлэж, ус орохооргїй, нэвчихээргїйгээр хоёр талаас нь чигчиж, газарт булах буюу тємєр бетон ховилд тавьж єгсєн байх ёстой. Хоолой, хайрцаг, гуурсанд сївлэсэн гаднах цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.20-2.1.21 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд нятруулга хийнэ.

2.2. 35 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАГЧ ШИН Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 2.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн гїйдэл дамжуулагчид хамаарагдана. Тэсрэх ба галын аюултай байранд тавигдах гїйдэл дамжуулагчид хамаарах заалт нь 7.1 зїйлд орсон, тїїгээр зохицуулагдах болно. Энэ бїлгийн заалт нь цахилгаан задлаг (электролиз)-ийн тоноглол, цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн зэрэг тусгай зориулалтын гїйдэл дамжуулагчид хамаарахгїй. Мєн тїїнчлэн тусгай дїрэм ба нормоор зохицуулагдах байгууламж ба гїйдэл дамжуулагчидийг энэхїї бїлэг хамаарахгїй. 2.2.2. Цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах, хуваарилах зориулалттай, тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй дамжуулагч, тїїнд харгалзах тусгаарлуур, хамгаалах бїрээс, салбарлах байгууламж, тогтоолгын ба тулаас хийц, тэдгээрийн нэгдлийг гїйдэл дамжуулагч (гїйдэл дамжуулагч шин) гэж нэрлэнэ. 2.2.3. Гїйдэл дамжуулагчийн утасны хэлбэрээс хамааруулан зєєлєн (дамжуулах утас ашиглах нєхцєлд) ба хатуу (хатуу шин ашиглах нєхцєлд) гэж ангилна. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, заводоос бїлгээр нь иж бїрдэл болгон нийлїїлдэг гїйдэл дамжуулах хатуу гїйдэл дамжуулагчийг шин дамжуулагч (гїйдэл дамжуулах шин) гэнэ. Гїйдэл дамжуулах шинийг зориулалтаар нь дараахи байдлаар ангилна. Їїнд: · Хуваарилах шин дамжуулагч ба хїчний хуваарилах пункт, щит болон томоохон чадалтай цахилгаан хэрэглэгчдийг холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гол (магистрал) шин, · Цахилгаан хэрэглэгч (хэрэгсэл) холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах хуваарилах шин, · Хєдєлгєєнтэй цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гулсах (троллейны) шин, · Их биш чадлын хэрэглэгч ба цахилгаан гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гэрэлтїїлгийн шин.


99

БД 43-101-03 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, нэг цахилгаан хэрэгсэлийн хязгаараас гарч байгаа гїйдэл дамжуулах шинийг тууш шин (туушин) гэж нэрлэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.2.4. Їйлдвэрийн газрын 6-35 кВ хїчдэлтэй сїлжээнд 6 кВ хїчдэлтэй бол 15-20 МВа, 10 кВ бол 25-35 МВа, 35 кВ хїчдэлтэй бол 35 МВа чадлыг нэг чигт дамжуулахын тулд ихэвчлэн зэрэгцїїлэн тавьсан олон кабель шугамын ємнє зєєлєн буюу хатуу гїйдэл дамжуулагчийг хэрэглэнэ. Гїйдэл дамжуулагчийг тухайн обьектийн цахилгаан хангамжийн ба хїрээлэх орчины ерєнхий тєлєвлєгєєтэй уялдуулан ямарч тохиолдолд хэрэглэж болно. Гїйдэл дамжуулах хэсэг, тусгаарлуур, бїтээц зэрэгт гэмтэл учируулах, эвдлэх, химийн идэвхитэй бодис агуулсан агаартай орчинд байрлуулах, тєрєл хэлбэртэй уялдуулан гїйдэл дамжуулагчийг сонгож, хамгаалалтын арга хэмжээ авна. Шин дамжуулагч, тусгаарлуур, хэлхээс, аппарат, хэрэгслийн бїтээц зэргийг ажлын хэвийн (ажлын хїчдэл ба гїйдэл) ба богино холболтын ажлын нєхцєлєєр (бїлэг 1.4-ийг їзэх) сонгох ёстой. Гїйдэл дамжуулагч, туушины єнгє, тэмдэглээг энэхїї дїрмийн 1.1 бїлэгт тодорхойлсон болно. 2.2.5. Гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэл дамжуулах хэсгийг (цаашид гїйдэл дамжуулах хэсэг гэх) дїрмийн дагуу хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, ган утас, хоолой, тєрєл бїрийн огтлолтой, тусгай хэлбэр бїхий бэлдэцээр хийвэл зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгийг газардуулахдаа 4.2.19 шаардлагын дагуу суурин газардуулах хутга буюу зєєврийн газардуулга ашиглавал зохино. Мєн гїйдэл дамжуулагчийг механик ачаалал, хїрээлэх орчины тооцоот халуун зэргийг 4.2.32-4.2.46-д заасан шаардлагыг їндэслэн тодорхойлно. Гїйдэл дамжуулагчийн хийц ба байршил нь засварын болон угсралтын аюулгїй ажиллагаа, тохиромжтой нєхцєлийг хангасан байх ёстой. 2.2.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, агаарт ил байгаа гїйдэл дамжуулагчийг аянганы хэт хїчдлээс 4.2.108, 109-д заасан шаардлагын дагуу хамгаалалт хийнэ. 1 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй, тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид соронзон орны їйлчлэлээр шиний баригч, арматур, бїтээцэд гарах цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээ авахыг зєвлєхєєс гадна 1.6 кА ба тїїнээс дээш гїйдэлтэй тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид бол дээрх арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Харин 2.5 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй бол энэ арга хэмжээг заавал авахаас гадна гїйдэл дамжуулагчид (квадрат талаар нь зурвасыг багцанд тавих, хосолмол фаз, янз бїрийн хэлбэрийн шин, бєєрєнхий ба квадрат хєндий хоолой, утасны байрлалын сэлгэлтийг хэрэглэх) бий болох нєлєєлгийн эсэргїїцлийг багасгах ба тэгштгэх асуудлыг тусгаж єгнє. Зєєлєн гїйдэл дамжуулагчийг татахдаа фаз хоорондын солбицолыг хийх ба тоог нь гїйдэл дамжуулагчийн уртаас хамааруулан тооцоолж олно. Тэгшхэмгїй ачаалалтай гїйдэл дамжуулагчийн хувьд цахилгаан соронзон їйлчлэлийн нєлєєллєєс їїсэх цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээг тухайн тохиолдол бїрт тооцоогоор тодорхойлно. 2.2.7. Температурын єєрчлєлт, трансформаторын доргилт, байшин, барилгын жигд биш суулт зэрэгтэй уялдан дамжуулагч, тусгаарлуур болон бусад элементэд їїсэх аюул учирхуйц механик хїчдэлээс хамгаалах, арилгах зориулалтын нэмэлт арга хэмжээг авна. Гїйдэл дамжуулах хатуу шинийг барилга байшингийн температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт компенсатор тавьж єгнє. Гїйдэл дамжуулагчийн салдаггїй холбоосыг гагнуураар гїйцэтгэнэ. Гїйдэл дамжуулах зєєлєн шинтэй салбарлагыг хийхдээ шахах хавчаар ашиглан холбоно. Тєрєл бїрийн материалаар хийсэн гїйдэл дамжуулагчийг холбохдоо контактны гадаргууг зэврэлтээс хамгаалсан байх ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч утасны хєндлєн огтлолыг ачааллын хїлээгдэж байгаа єсєлтийг 25-30 хувиас ихгїйгээр тооцож авсан хэвийн ба аваарийн дараах горимын зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлээр сонгоно. Тусгаарлагагїй утас бїхий гїйдэл дамжуулагчийг тавих нєхуєлд 1.3-д дурьдсан зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг авахдаа хэрэв фазын дотоод солбилцол хийгдээгїй бол 0.8; хийгдсэн бол 0.98 гэсэн коэффициентийг хэрэглэнэ. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч 2.2.8. Гїйдэл дамжуулагчаас салбарлах хэсэг нь їйлчилгээ хийхэд дєхємтэй байна. Їйлдвэрлэлийн байранд IP00 маягийн хийцтэй бол гїйдэл дамжуулах шинийг шалнаас буюу їйлчлэх тавцангаас 3.5-аас багагїй; IP31 хїртэл маягийн хийцтэй бол 2.5 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулна. Тусгаарлах шинтэй IP20 ба тїїнээс дээш маягийн хийцийн гїйдэл дамжуулагч, IP40


100

БД 43-101-03 тїїнээс дээш бол тавигдах єндєрийг нь нормчлохгїй. Мєн хувьсах гїйдлийн 42 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй ба тогтмол гїйдлийн 110 В тїїнээс доош хїчдэлтэй дурын хийцийн гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй. Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орох байранд IP20 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлогдохгїй. Їйлдвэрлэлийн барилгын цахилгаан байранд IP00 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тавигдах єндєрийг нормчлохгїй. IP00 хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагч утсанд тохиолдолоор шїргэлцэх хэсэгт хаалт хийж єгєх ёстой. Гїйдэл дамжуулагчид механик гэмтэл гарч болох хэсэгт нэмэгдэл хамгаалалт тавина. Хїмїїс зорчих гарцны дээгїїр байрлах гїйдэл дамжуулагч ба хязгаарлалтын хашлагыг шалнаас буюу їйлчилгээний тавцангаас 1.9 м-ээс багагїй єндєрт тавих ёстой. Торон хашлаганы їїрний нїд нь 25х25 мм-ээс ихгїй хэмжээтэй байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах шинийг байрлуулах бїтээцийг шатдаггїй материалаар хийх ба галын тэсвэрлэц нь 0.25 цагаас багагїй байх нь ёстой. 2.2.9. Хана, хаалт ба хучилтаар гїйдэл дамжуулагч єнгєрч байгаа зангилаа хэсэг нь нэг байрнаас нєгєє байрлуу утаа ба дєл тархах боломжийг хаасан байхаар хийгдэх ёстой. Бїрээстэй (IP00) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой хїртлэх зай 1 м-ээс багагїй, технологийн тоног тєхєєрємж хїртлэх зай 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Бїрээстэй (IP21, IP31, IP51 IP65) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой, технологийн тоноглол хїртлэх зайг нормчлохгїй. Фазуудын дамжуулагчийн хоорондох буюу бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн туйлын хоорондох зай ба тэдгээрээс байшингийн хана, газардлагын бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй, байшингийн шатаж болох элемент хїртлэх зай нь 200 мм-ээс багагїй байна. 2.2.10. Гїйдэл дамжуулагчаас авсан салбарлагын залгалт-салгалт (коммутацлал)-ын ба хамгаалах аппаратыг шууд гїйдэл дамжуулагч шин дээр буюу салбарлагын пунктийн ойролцоо тавина. Эдгээр аппаратурын хїчдэлтэй хэсэгт санамсаргїй хїрэлцэх боломжийг хааж тусгай хашлага хийж єгнє. Аппарат нь хїн хїрэхээргїй єндєрт байрлах бол шал болон їйлчилгээний тавцангаас шуурхай їйлчилгээ хийж болохоор тоног (трос, татуурга)-той хийгдвэл зохино. Мєн эдгээр аппаратын залгаатай, салгаатайг ялгах тэмдэг нь шал болон їйлчилгээний тавцангаас тод харагдахаар байх ёстой. Гїйдэл дамжуулах шиний тусгаарлагчийг шатдаггїй материал (шаазан, стеатит)-аар хийвэл зохино. 2.2.11. Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулах шиний уртын дагуу 10-15 м бїрт, тїїнчлэн хїмїїсийн орж, гарах хэсэгт аюулгїйн техникийн урьдчилан анхааруулах бичлэг (плакат) хийж тавих ёстой. 2.2.12. Краны алслалтын гїйдэл дамжуулагчид дараахи нэмэгдэл шаардлага тавигдана. Їїнд: · Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00), хашлагагїй гїйдэл дамжуулагч хучилтын фермээр тавигдах бол гїїрийн дэвсгэрийн шал ба краны тэргэнцэрээс дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсрах: хэрэв 2.5 м-ээс доош тавигдах бол хучилтын фермийн бїсийн доод тївшинээс доош оруулж болохгїй бєгєєд гїїрний дэвсгэр ба краны тэргэнцэрээс санамсаргїй шїргэх, хїрэлцэхээс хамгаалж бїх уртын дагуу хашлага хийж єгнє. · Краны засварын талбайд хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэгт краны тэргэнцэрийн шалнаас санамсаргїй хїрэлцэхээс хамгаалж хашлага хийж єгнє. Хэрэв гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэг нь 2.5 м-ээс багагїй єндєрт буюу тусгаарлагатай утсаар хийгдсэн байвал хашлага хийх шаардлагагїй. Сїїлчийн тохиол нь засварын нєхцєлєєс хамаарч тїїнд ойртох хамгийн бага зайг тодорхойлно. · Гїйдэл дамжуулагчийг краны замны доогуур байрлуулахад хїрвэл механик гэмтлээс хамгаалах тусгай аргыг краны їйлчилгээний бус бїсэд хэрэглэхгїй. Краны їйлчилгээний бус бїсэд байгаа технологийн тоноглолын хажууд байрлах 600 А хїртлэх гїйдлийн дурын хийц бїхий бїрхїїлтэй шин дамжуулагчид механик їйлчлэлээс хамгаалах тусгай аргыг хэрэглэхгїй. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин) 2.2.13. Їйлдвэрийн байранд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг шал буюу їйлчилгээний талбайгаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тавина. Зєвхєн мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орж гарах їйлдвэрлэлийн байр (барилга байгууламжийн техникийн давхар г.м.)-анд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлохгїй. Шал буюу


101

БД 43-101-03 їйлчилгээний талбайгаас IP41 ба тїїнээс доош хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг 2.5 м-ээс багагїй єндєрт, харин IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй. 2.2.14. Гїйдэл дамжуулах шинийг хонгил, галлерейд байрлуулахдаа 4.2.51-ийг иш їндэс болгон дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. · Хамгаалах бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн їйчилгээний гудамын єргєн нь нэг талдаа байрлалтай бол 1 м-ээс багагїй, хоёр талдаа байрлалтай бол 1.2 м байна. Гїйдэл дамжуулагчийн урт нь 150 м-ээс дээш бол їйлчлэх гудамын єргєнийг нэг талын байрлалтай їйлчилгээний гудамтай адилаар, хоёр талын їйлчилгээтэй тоноглолд бол тїїнийг гудмын єргєнийг дээрхтэй харьцуулахад 0.2 м-ээс багагїйгээр нэмэгдїїлж авна. · Бїрээсгїй гїйдэл дэмжуулагчийн хашлагын єндєр нь шалнаас дээш 1.7 м-ээс багагїй байх ёстой. · Гїйдэл дамжуулагчийн эхлэл, тєгсгєлд болон дагуух завсрын цэгт байнгын газардуулгын хутга тавих буюу зєєврийн газардуулгатай холбох тєхєєргийг хийж єгнє. Зєєврийн газардуулга тавих хэсгийн тоог сонгохдоо зэрэгцээ гїйдэл дамжуулагчийн богино холболтын їед зэргэлдээх газардуулгын хоёр цэгийн хоорондох хїчдэл нь 250 В-оос хэтрэхгїй байхаар авбал зохино. Гїйдэл дамжуулагч байрлах хонгил ба галлерейд гэрэлтїїлэг байх ёстой. Тїїнийг ээлжлэн холбох боломжтой хоёр їїсгїїрээс (бїлэг 6) тэжээж єгнє. Бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагч тавих бол гэрэлтїїлэгийн арматурыг аюул, осолгїй їйлчлэх боломжоор хангахаас гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн металл бїрээстэй дамжуулах утас нь (металл бїрээстэй кабель, ган хоолой дахь цахилгаан дамжуулах утас г.м.) экранчилагдсан байвал зохино. 2.2.15. Гїйдэл дамжуулагчид зориулсан хонгил, галлерейг хийдээ дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: 1. Тухайн байгууламж шатдаггїй материалаар хийгдэх ба барилгын даацын зориулалттай даацын тємєр-бетон хийцийн гал тэсвэрлэц (чанар) нь 0.75 цагаас багагїй, ган хийц нь 0.25 цагаас багагїй байвал зохино. 2. Салхилуулгыг хэвийн ачааллын їед хонгилд орж, гарах агаарын температурын зєрєє нь 150 С-ээс хэтрэхгїй байхаар тооцоолж сонгоно. Салхилуулгын нїх нь сєхєгдєх (хаалттай) жалюз буюу тортой, хамгаалах саравчтай байна. 3. Гїйдэл дамжуулагчийн хонгил, галлерейн дотоод оронзайд ямар нэгэн дамжуулах хоолойг огтлолцоогїй байхаас гадна холбооны хэрэгсэлээр тоноглогдсон байвал зохино. Холбооны аппаратур, хэрэгсэл ба тїїнийг суурилуулах газрыг тодорхой тєслєєр гїйцэтгэнэ. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас 2.2.16. Ил агаарт тавигдах гїйдэл дамжуулах уян утас нь бие даасан тулгуур дээр хийгдэнэ. Гїйдэл дамжуулах утас ба технологийн дамжуулах хоолойг хамтад нь нэг тулгуур дээр тавихыг хориглоно. Задалбар фазын утаснуудын хоорондох зай нь тїїний утасны голчоос 6 дахинаас багагїй байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулсан бїтээц, барилга ба тїїний бусад байгууламж болон авто машины ба тємєр замын далан хїртлэх зайг авахдаа 2.5 бїлгийн заалтыг мєрдлєг болгоно. Харин тэсрэх аюултай байр бїхий барилга, байшин, тэсрэх аюултай гадаад тєхєєрємжинд ойртох зайг дїрмийн 7.1 бїлгийн шаардлаганд дїйцїїлэх ёстой. 2.2.17. Гїйдэл дамжуулагчаас огтлолцож байгаа байгууламж хїртлэх зайг шалгахдаа фаз хоорондын, фазын дотоод хєндлєвч ба аваарийн дараахи горимын утасны байж болох хамгийн их температураас їїсэх жингийн нэмэгдэл ачааллыг тооцож тодотгох шаардлагатай. Гїйдэл дамжуулагчийн хамгийн их халууныг аваарийн дараахи горимын нєхуєлд нэмэх 70 0 С гэж авна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн хэлхээний гурван фазын байршлыг адил талт гурвалжины оройнууд мэтээр авахыг зєвлєж байна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн бїтээц нь хїчдэлээс тасалсан хэлхээнд зєєврийн газардуулга тавихад аюулгїй ажиллах нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Зєєврийн газардуулга тавих байршил, тоог 2.2.14-ын 3-аар сонгож авбал зохино. 2.2.18. Гїйдэл дамжуулах уян утасны тооцоонд дараахи шаардлагыг удирдлага болгоно. Їїнд: · Янз бїрийн гадаад ачааллын улмаас утсанд їїсч байгаа хїчдэл болон таталтыг тулгуурын ба зангилааны болзолт бэх бат, фазанд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх хэвийн таталт, хїлээн авах хїчлэгээс хамааруулан тооцоо хийж авах ёстой. Фазын норматив таталтыг дїрмийн дагуу 9.8 кН (10 тс)-оос ихгїйгээр авна.


102

БД 43-101-03 · Утсанд їйлчилж байгаа фаз хоорондын ба фазын дотрох хєндлєвчийн нэмэлт ачааллыг тооцохоос гадна утсанд їйлчлэх салхины даралтыг 2.5.20-ийн дагуу сонгож авна.

2.3. 220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель, тїїнчлэн хяналтын зориулалттай кабель шугаманд хамааралтай. Єндєр хїчдлийн кабель шугамыг тусгай тєслєєр хэрэгжїїлэх ба зарчим нэмэлт шаардлагыг 6.4, 7.1, 7.2 бїлэгт хавсрагасан болно. 2.3.2. Цахилгаан эрчим хїчийг буюу тїїний лугшилт (импульс)-ыг дамжуулах зориулалттай нэг ба хэд хэдэн зэрэгцээ кабель, тэдгээрийн холболтын, тогтоолгын ба тєгсгєлийн баривч (муфт), бэхэлгээний эд ангийг; харин тос дїїгэмэл шугамын хувьд тос шахалт (тосолгооны)-ын аппарат, тосны даралтыг дохиолох ба тїїнийг сэлбэх аппарат систем зэргийг нийтэд нь кабелийн шугам гэнэ. Кабель, кабелийн муфт (баривч) болон тос дїїгэмэл кабелийн шугамын хэвийн ажиллагааг хангах зориулалттай тос сэлбэх аппарат, бусад тоноглолыг байрлуулах тусгай хийцийн иж бїрдэлийг кабелийн байгууламж гэнэ. Кабелийн байгууламжинд кабелийн хонгил, суваг, хайрцаг, болоок, цооног, давхар, давхарласан шал, газрын дээрх гїїрэн байгууламж (эстакады), галлерей, таслага, хорго (камер), тосолгооны пункт зэрэг орно. Тулгуур бїтээцэд байрлах кабель ба кабелийн муфт, тэдгээрийг сунгах, їзлэг, засвар хийхэд зориулагдсан бїх уртын туршдаа чєлєєтэй гарцтай хаалттай байгууламжийг кабелийн хонгил гэнэ. Кабелийг байрлуулах, сунгах, їзлэг засвар хийх бол заавал хучилт, таглааг зайлшгїй авах зориулалтын хаалттай ба газрын хєрсєнд ухмал (хэсэгчилсэн буюу бїтэн), шал, хучилт г.м. нэвтрэх боломжгїй байгууламжийг кабелийн суваг гэнэ. Єндєр нь хєндлєн огтлолоос хэд дахин их, хїмїїс дагууд нь орж гарах зориулалтын шат, эсвэл тахир торгоц (скоба, clamp)-оор тоноглогдох (нэвтрэх цооног) буюу хана нь бїрэн ба хэсэгчлэн авагдах (нэвтрэлтгїй цооног) ихэвчлэн босоо (тэгш єнцєгт хэлбэртэй) кабелийн байгууламжийг кабелийн худаг (цооног) гэнэ. Шал буюу хучилтын хоорондох зай нь 1.8 м-ээс хэтрэхгїй, шал ба хучилтаар хязгаарлагдмал барилгын тухайн хэсгийг кабелийн давхар гэнэ. Сєхмєл хавтантай шал ба давхар хоорондын хучилт, ханаар хязгаарлагдсан байрны хєндийг кабелийн давхар шал гэнэ. Кабель сївлэх зориулалтын хоолой бїхий, худагтай кабелийн байгууламжийг кабелийн блок (болоок) гэнэ. Блокд кабелийг сунгах буюу кабелийн муфт хийх зориулалттай, авагддаг бетонон хавтан таглаатай, битїї хаагддаг кабелийн газар доорх байгууламжийг кабелийн хорго (камер) гэнэ. Хорго руу орох нээлхийг кабелийн худаг гэнэ. Газрын дээрх буюу газар дээр ил, хэвтээ буюу налуу їргэлжилсэн кабелийн байгууламжийг кабелийн эстакад (гїїрэн байгууламж) гэнэ. Энэ нь тусгай нэвтрэлтэй ба нэвтрэлгїй гэж байж болно. Газрын дээрх буюу газарт бїтэн буюу хагас хаалттай (хажуугийн ханагїй) суусан, хэвтээ буюу налуудаа тууш нэвтрэлттэй кабелийн байгууламжийг кабелийн галерей (кабелийн хайрцаг, тавиурыг 2.1.3аас їзэх) гэнэ. Їргэлжийн зєвшєєрєгдєх илїїдэл дараллтай байх єндєр ба нам даралтын тос дїїргэмэл кабелийг кабелийн тосон шугам гэнэ. Їїнд: · тугалган бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель - 0.0245-0.294 МПа (0.25-3.0 кгс\см2), · хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель- 0.0245-0.49 МПа (0.25-5.0 кгс\см2), · єндєр даралтын кабель - 1.08-1.57 МПа (11.0-16.0 кгс\см2) нь гэж ангилна. Тогтоолгын баривч (муфт) буюу тогтоолго ба тєгсгєлийн муфтийн хоорондох шугамын хэсгийг нам даралтын тос дїїргэмэл кабель шугамын бїлэг (секц) гэнэ. Тос сэлбэх аппарат, тєхєєрємж (тэжээлийн сав, даралтын бак, сэлбэх агрегат г.м.) бїхий газрын дээрхи, газарт буюу газрын доорхи байгууламжийг тосолгооны пункт гэнэ. Нэг фазын тєгсгєлийн муфт ба ган хоолойн тєгсгєл хоорондох єндєр даралтын кабель шугамын хэсгийг салбарлалтын байгууламж гэнэ. Тосоор хангах зориулалттай єндєр даралтын кабель шугамыг тосоор сэлбэх ажиллагаанд зориулсан тосны бак, насос, хоолой, даралтын хавхаг, хаалтуур (вентиль), автоматикийн щит


103

БД 43-101-03 бусад тоноглол бїхий автомат ажиллагаатай байгууламжийг тосолгооны сэлбэлтийн агрегат гэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.3.3. Кабель шугамын байгууламж ба зураг тєсєл нь шугам сїлжээний хєгжил, шугамын зориулалт ба чухал онцлог байдал, даялал (трасс)-ын шинж байдал, тавих арга, кабелийн бїтээц зэргийг тооцсон техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр хийгдэх ёстой. Кабель шугамын трасс, даялалыг сонгохдоо кабелийн металл бїрээсэнд халтай биш хєрсний байдлыг харгалзан їзэх нь зїйтэй (2.3.44-ийг їзэх). 2.3.4. Газрын доорхи кабель шугамыг мєрдєгдєж байгаа цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийг иш їндэс болгон трассын дагууд тодорхой хэмжээний талбайд хамгаалалтын бїс тогтоож єгнє. Їїнд: · 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелиас 1 м зайнд, · 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелаас 1 м зайнд, хэрэв кабель нь хот дотор явган хїний замын доогуур бол барилга байгууламжтай тал руу нь захын кабелиас 0.6 м, гудамжны зорчих хэсэгтэй тал руу нь 1 м-ын зайнд. Усан доогуурх шугаманд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээших хїчдэлтэй кабельд захын кабелиас 100 м-ийн єргєнтэй зэрэгцээ шулуун зурвасаар хамгаалах бїс тогтооно. Кабель шугамын хамгаалах бїсийг цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийн шаардлагад нийцїїлнэ. 2.3.5. Кабель шугамын даялалыг сонгохдоо кабелийн зарцуулалтыг бага байлгах, механик їйлчлэлд орохгїй байх, зэврэлт, доргилт, хэт халалтаас хамгаалах хамгаалалтыг хангах, аль нэгэн кабельд богино залгалт болоход зэрэгцээх кабель нь цахилгаан нумын їйлчлэлээр гэмтэхээргїй байх, дамжуулах хоолойтой шїргэлцэхгїй байх зэргийг анхаарч їзнэ. Кабелийг тавихдаа єєр хооронд нь болон дамжуулах хоолойтой солбилцуулахаас аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Нам даралтын тос дїїргэмэл кабелийн шугамын трассыг сонгохдоо газрын рельефтэй уялдуулан тос сэлбэх бак, шугамын оновчтой байршлыг авч їзэх нь зїйтэй. Кабель шугам нь угсралтын ба ашиглалтын явцад механик аюултай хїчдэл ба гэмтэл авахаас сэргийлж дараах арга хэмжээг авбал зохино. Їїнд: · Хєрсний шилжилт ба кабель, тїїний бїтээцийн температурын єєрчлєлтєєс гарах хэвгажилтаас їїсэх шилжилтийг хїрэлцээтэй нєхєхєєр бодолцон уртынх нь дагуу нєєцтэй авах ёстой. Гэхдээ кабелийн нєєцийг гогцоо хэлбэртэй авахыг хориглоно. · Байгууламж, бїтээц, хана, хучилтаар кабелийг хэвтээгээр тавихдаа тїїний тєгсгєлийн цэгїїд, їзїїрлэгээний дэргэд нь, эсвэл кабелийн тахирлах хэсгийн ба холболтын болон тогтоолгын муфтний хоёр талд хєдєлгєєнгїй бэхэлж єгєх ёстой. · Байгууламж, бїтээц, ханаар кабелийг босоо тавихдаа тїїний хїндийн хїчний їйлчлэлээр баривч (муфт) дахь судлын залгаас гэмтэхээргїй, бїрхїїл нь хэв-гажилтанд орохооргїйгээр бэхлэгдсэн байх ёстой. · Хуяглаагїй кабелийн бїтээц, бїрээсийг боломжит механик гэмтэл, зэврэлээс хамгаалахын тулд хатуу бэхэлгээ хийж байгаа тэр хэсэгт зєєлєн эдээр жийрэг тавьж єгнє. · Механик гэмтэл ихтэй байж (автомашин, механизм явах, ачаа зєєх, хїмїїс зорчих г.м.) болох газарт кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг тавихдаа газар буюу шалнаас дээш 2 м-ийн єндєрт, эсвэл газарт бол 0.3 м-ийн зайнд хамгаалалт хийнэ. · Кабелийг халах гадаргуугаас зайтай байрлуулах ба зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї халах тохиолдолд халуун бодис алдагдаж болох хоолойн хаалт ба фланцан (тулгамал) холбоосны хэсэгт кабелийг хамгаалж єгєх ёстой. · Ашиглалтанд байгаа кабельтэй зэрэгцїїлэн шинээр кабель сунгахдаа сїїлчийнхийг нь хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино. Кабель шугамыг хєрсний зэврэлт, хэрмэл гїйдлээс хамгаалахдаа “Цахилгаан техникийн ажил” БНбД 3.05.06.90-ийг мєрдвєл зохино. 2.3.6. Газар доорх кабелийн байгууламж, бїтээцийг тавихад кабелийн жин, хєрсний байдал, замын хучилт, єнгєрєх тээврийн хэрэгслийн ачаалал зэргийг тооцож єгєх ёстой. Кабелийг тавих байгууламжийн хийц, хэсгийг шатдаггїй материалаар хийвэл зохино. Кабелийн байгууламжийн хийц, хэсгийг ямар нэгэн тоног тєхєєрємж, материал хадгалах зэрэг тїр байгууламжийн зориулалтаар ашиглахыг хориглоно. Тїр кабелийг кабель сунгах бїх норм, дїрмийг баримталж, ашиглалтын байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр тавих ёстой. Кабелийг шугам нь ил тавигдах бол


104

БД 43-101-03 нарны цацрагийн шууд їйлчлэл (єргєрєгийн 650-аас хойших), янз бїрийн дулаан їїсгїїрийн дулаан цацраах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. 2.3.7. Кабелийн муруйлтын ба тахийлтын дотор талын радиус нь гадна талын диаметрийн харьцуулсан харьцаа нь тухайн маркын кабелийн техникийн нєхцєл ба стандартын заалтаас ихгїй байх ёстой. Кабелийн судлын муруйлтын тахийлтын дотоод радиус нь кабелийн їзїїрлэгээ хийх їеийн судлын шилжїїлсэн диаметртэй харьцуулсан харьцаа нь тухайн кабелийн маркийн техникийн нєхцєл, стандартад заагдсанаас багагїй байвал зохино. Хоолойд сївлэх ба газарт сунгах кабелийн таталтын хїчлэг (хїч) нь бїрхїїл ба судлын зєвшєєрєгдсєн механик хїчээр тодорхойлогдоно. 2.3.8. Кабель шугам бїр нь єєрийн дугаар, нэртэй байна. Хэрэв кабель шугам нь хэд хэдэн зэрэгцээ кабелаас бїрдэж байвал тоон дуугаарт нь А,Б,В,Г… гэсэн їгсийн ялгалт хийж єгнє. Ил тавигдах кабель болон бїх тєрлийн муфт нь тэмдэглэл хийсэн зїїлт (шошго)-тэй байна. Кабель ба тєгсгєлийн муфтийн зїїлтэнд марк (маяг, mark), хїчдэл, огтлол, шугамын нэр ба дугаар; холбоосны муфтийн зїїлтэнд тїїний дугаар, угсралтын огноо байна. Зїїлт нь хїрээлэх орчины їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийгдэх ёстой. Кабелийн байгууламжинд тавигдах кабелийн зїїлтийг уртын дагуу 50 м дутамд хийж єгвєл зохино. 2.3.9. Кабелийн шугамын даялал (трасс)-ын дагуу барилгагїй зэлїїд газарт мэдээлэх тэмдэг тавьж єгвєл зохино. Даялал нь тариалангийн талбай, эзэмшил газраар тавигдсан бол 500 м бїрт, мєн чиглэлээ єєрчлєх хэсэгт нь мэдээлэх тэмдэг хийж єгєх ёстой. Мэдээлэх тэмдэгт кабель шугамын хамгаалалтын бїсийн єргєн, кабель шугам эзэмшигчийн телефоны дугаарыг бичнэ. Кабель тавих аргыг сонгох 2.3.10. 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг тавих аргыг сонгохдоо дараах зєвлємжийг удирдлага болговол зохино. Їїнд: 1. Кабелийн газарт сунгахдаа нэг шуудуунд зургаагаас илїї хїчний кабель булахыг хориглоно. Олон тооны кабелийг бїлгїїдийн хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїйгээр тусгай шуудуунд буюу кабелийн суваг, хонгил, эстакад ба галерейд тавихынг зєвлєж байна. 2. Хонгил, эстакад, галлерейн нэг чиглэлд тавигдах хїчий кабелийн тоо нь 20-оос их байна. 3.Тємєрзам ба гарцтай огтлолцох хэсэг, шингэн металл асгаж болозошгїй хэсэг, трассын маш давчуу нєхцєлд кабелийг блоконд сунгана. 4. Хотын дэвсгэр нутагт кабель тавих аргыг сонгохдоо анхны хєрєнгє оруулалтын ба ашиглалт-засварын зардлыг тооцож, ашиглахад хялбар, хэмнэлттэй байдлыг харгалзвал зохино. 2.3.11. Цахилгаан станцын дэвсгэр, эзэмшил газарт хїчний кабель тавихдаа кабелийн хонгил, хайрцаг, суваг, эстакад ба галерей ашиглана. Хїчний кабелийг зєвхєн алслагдсан туслах аж ахуйн (тїлшний агуулах, засварын газар)- руу 6-аас илїїгїй тоогоор шуудуунд тавьж болно. Станцын нийт чадал нь 25 МВт-аас илїїгїй бол эзэмшил дэвсгэр газарт нь кабелийг шуудуунд тавихыг зєвшєєрнє. Їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутагт кабель шугамыг газар (шуудуу)-т, хонгилд, блокод, сувагт, эстакад, галлерейд, байшингийн ханаар тавьж болно. Дэд станц, хуваарилах байгууламжийн дэвсгэрт кабель шугамыг хонгилд, хайрцагт, сувагт, хоолойд, газарт (шуудуу)-т, газар дээрх тємєр бетон тавиурт, эстакадад, галлерейд тавьж болно. Хот, аймгийн тєв, хот маягийн сууринд дангаар нь тавих кабель шугамыг гудамжны зорчидаггїй хэсэг, хашааны дагуух газраар ба таримал зїлэг (газон) маягийн техникийн зурвасын газар (шуудуу)-т тавиж болно. Газар доорх инженерийн суваг, сїлжээ ихтэй гудамж, талбайд 10 ба тїїнээс дээш тооны кабелийг тавихдаа кабелийн коллектор (цуглуур)-т буюу хонгилд татахыг зєвлєж байна. Сайжруулсан хучлагатай, тээврийн хєдєлгєєн ихтэй гудамж, талбайн огтлолцолд тавигдах кабель шугамыг блок буюу хоолойд хийж сунгах нь зїйтэй. 2.3.12. Олон жилийн байгалийн мєнх цэвдэгтэй бїс нутагт кабель шугамыг байгуулахдаа цэвдэгшийн байдал, хєрсний овойлт хєлдєлтийн хагарал, гулсалт зэрэг физик їзэгдлийг тусгах нь зїйтэй. Орон нутгийн байдлаас хамааруулан кабелийг хєрсний їйл ажиллагаатай давхаргын доорх, хуурай нятлагтай (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн) хєрсєнд, эсвэл бїдїїн хайрга зєєж асгасан зохиомол хєрстэй газар (шуудуу)-т буюу газар дээгїїр тавьсан тавиур, гїїрэнд байрлуулж болно.


105

БД 43-101-03 Кабелийг дулаацуулгын дамжуулах хоолой, усны хоолой, сувагжуулалтай хамт байрлуулахдаа тусгай байгууламж болох коллектор ашиглах нь зїйтэй. Олон жилийн байгалийн мєнхийн цэвдэгтэй бїс нутагт кабелийг тавихдаа дараах нєхцєлийг тооцож тавина. Їїнд:

1. Кабель шугамыг шуудуунд байрлуулах хамгийн тохиромжтой нь хуурай-нягтлаг (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн)-тай хєрс; 2. Тохиромжгїй овойдог ба суудаг хєрс; Хєрсєнд шууд дєрвєєс илїїгїй тооны кабель тавихыг зєвшєєрнє. Мєнхийн цэвдэгтэй хєрс, байгаль цаг уурын хїнд нєхцєлд газарт тавьсан хоолойд кабель сївлэхийг хориглоно. Єєр кабелийн шугам, зам, газрын доорхи кабелийн сїлжээтэй огтлолцсон хэсэгт тємєр-бетон хавтангаар хамгаалалт хийвэл зохино. Кабелийг байшин, барилгын ойрхон тавихыг хориглоно. Шуудуунаас кабелийг байшинд оруулахдаа салхилуулга бїхий доод давхар (подвол) байхгїй нєхцєлд тївшиний тэглэх тэмдэгээс дээш гаргаж хийх ёстой. Кабелийн сувгийг газарт ухаж буюу ухахгїйгээр хийхдээ ус нэвтрэхгїй тємєр-бетон хавтан тавьж, гаднаас нь найдвартай ус-тусгаарлах материалаар хучиж єгвєл зохино. Кабелийг сувагт тавихдаа хєрсний їйл ажиллагаатай давхрага нь овойдоггїй ба налуу нь 0.2 % -аас ихгїй тэгш гадаргууд, хєрсний ус урсах бололцоотой газарт налуу байрлуулна. Энэ нєхцєлд сувгийн доор болон тїїний ойролцоо 0.5 м-ээс ихгїй хуурай хєрс дэвсэж єгєх ёстой. Барилгын доторх кабелийн шугамыг шууд барилгын хийц (ил ба хайрцаг буюу хоолойд)-эд, шалан дээр тавигдах сувагт, блокод, хонгилд, хоолойд ба хучилтанд, тїїнчлэн машины суурь, цооног, худаг, кабелийн давхар, давхар шал зэрэгт байрлуулах нь зїйтэй. Кабелийг сонгох 2.3.13. Хїрээлэх орчны байдал, янз бїрийн хєрсєєр єнгєрєх шугамын трасс, даялалын дагуу кабелийг тавихдаа хамгийн хїнд нєхцєлєєр нь тооцож кабелийн бїтээц, огтлолын сонголт хийвэл зохино. Хэрэв хєнгєн нєхцлєєр авахад хїрвэл тухайн хэсгийн урт нь кабелийн барабан дахь уртаас хэтрэхгїй байх ёстой. Трассанд тавигдах янз бїрийн хєргєлттэй кабель шугамын огтлолыг тїїний урт нь 10 м-ээс илїї їргэлжлэх бол хамгийн муу хєргєлттэй хэсгийн трассын хэсгийн огтлолоор авбал зохино. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамд янз бїрийн огтлолтой кабель сонгож болох боловч хамгийн богино хэсэгийн урт нь 20 м-ээс багагїй байх, 3-аас илїїгїй єєр огтлолтой кабель хэрэглэхийг (2.3.23-ыг їзэх) зєвшєєрнє. 2.3.14. Газар ба усанд тавигдах кабель шугаманд ихэвчлэн хуягласан кабель хэрэглэх ёстой. Ийм тєрлийн кабелийн металл бїрхїїлийг химийн їйлчлэлээс хамгаалахын тулд гадна талын бїрээс хийж єгнє. Гадна талын бїрээс бїхий бусад тєрлийн бїтээцтэй (хуяглагдаагїй) кабель нь бїх тєрлийн хєрсєнд болон болоок ба хоолойд тавигдах бол механик їйлчлэлд, ашиглалтзасварын їед бол халууны ба механик їйлчлэлтэй харьцуулахад тэсвэрлэхээр байх ёстой. Ашиглалтанд байгаа їйлдвэрийн байр, кабелийн байгууламжинд механик гэмтлийн аюулгїй бол хуяглагдаагїй кабель; харин механик гэмтэл гарч болохоор бол хуягласан кабель буюу механик гэмтэлээс хамгаалсан хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн байгууламжнаас гадна талд 2 м-ээс багагїй, хїрэлцэхээргїй єндєрт бол хуяглаагїй кабель; тїїнээс дооших єндєрт хуяглаагїй кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалж (хайрцаг, єнцєг тємєр, хоолой г.м.) єгсєн тохиолдолд ашиглаж болно. Холимог газар, тухайлбал, їйлдвэрийн байр ба кабелийн байгууламж хольж тавигдах нєхцєлд газарт тавигдах їеийн нєхцєлєєр сонгогдох тэр маркийн кабель (шатамхай, гаднах хамгаалалтын бїрээсгїй)-ийг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн байгууламж, їйлдвэрийн байранд кабель шугамыг тавих нєхцєлд хуягласан кабель нь гадрагын хуяггїй байх ба харин хуяглаагїй кабель нь дээгїїрээ шатамхай материалаар хийсэн хамгаалах металл бїрээстэй байвал зохино. Кабелийг ил тавих нєхцєлд шатамхай полиэтилен тусгаарлагчтай хїчний ба хяналтын кабель хэрэглэхийг хориглоно. Кабелийг тавихдаа тїїний металл гадаргуу ба тємєрлєг бїрхїїлийг шатдаггїй материалаар хийж, зэврэлээс хамгаалж єгєх ёстой. Хортой орчин бїхий байранд кабель тавихдаа тухайн орчины їйлчлэлийг тэсвэрлэх зориулалтын кабелийг сонговол зохино. 2.3.15. Цахилгаан станц, дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн 2.3.27-д заасан кабель шугаманд шатадггїй (їл шатах) бїрээсээр хамгаалсан ган туузаар хуягласан кабелийг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Цахилгаан станцад шатамхай полиэтилен тусгаарлагатай кабель ашиглахыг хориглоно.


106

БД 43-101-03 Кабель блок ба хоолойд тавигдах кабель шугамын хувьд хїчитгэсэн тугалган бїрээстэй, хуяглаагїй кабель хэрэглэх ёстой. Кабелийн блок, хоолойн хэсэг болон тїїний 50 м хїртлэх урттай салбарт, кабелийн нэхмэл бїрээсгїй, тугалган ба хєнгєн цагаан бїрээстэй хуягласан кабель тавихыг зєвшєєрнє. Хоолойд сївлэх кабель шугаманд пластмасс ба резин бїрээстэй кабель сонгохыг зєвлєж байна. 2.3.16. Кабелийн бїрээсэнд хортойгоор їйлчлэх бодис агуулсан (хужир, давс, намаг, барилгын материалын хаягдал шааргаар дїїрсэн г.м.) хєрсєнд, тїїнчлэн цахилгаан зэврэл явагдах аюултай бїсэд хамгаалалтын хїчитгэсэн Бл, Б 2л бїрээстэй, тугалган бїрхїїлтэй, эсвэл хамгаалалтын онцгой хїчитгэсэн Бв Бп (туушдаа чийгэнд тэсвэртэй пластмасс гуурс бїхий) маягийн бїрээстэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель сонгож хэрэглэх ёстой. Нїїлттэй хєрсєнд ороомол утсан хуягтай кабелийг тавих буюу хєрсний шилжилтийн їед кабельд їйлчлэх хїчийг арилгах (хєрсєнд зэрэгцїїлэн олон тулга, шон шааж бэхлэх) арга хэмжээ авах ёстой. Кабель шугамыг гол, горхи, тэдгээрийн садрага, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа хєрсєнд сонгосон кабелийг тэр чигээр нь хэрэглэж болно (2.3.99-ийг їзэх). Тємєр замын гїїр болон бусад тээврийн хэрэгсэлийн хєдєлгєєн ихтэй гїїрэнд хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй хуягласан кабель тавих нь зїйтэй. Хєдєлгєєнтэй машин, механизмын тэжээлд резин буюу олон удаагийн нугаралыг даах ижил тєстэй сайжруулсан тусгаарлага бїхий кабель сонгож (1.7.50-ийг їзэх) хэрэглэх нь зїйтэй. 2.3.17. Усан доогуур кабель шугамыг тавихдаа бєєрєнхий утсан хуягтай кабель сонгож, аль болохоор барилгын стандарт урттай нэг кабель хэрэглэх ёстой. Энэ зорилгоор нэг судалтай кабель ашиглаж болно. Хїчтэй урсгалтай гол, нуурын эрэг хавиар, мєн 40-60 м-ийн гїнд тавигдах бол давхарласан металл хуягтай кабель сонгож авбал зохино. Их биш устай, єргєн нь 100 м-ээс ихгїй, ёроол, ай сав нь тогтворжилт сайтай голд туузан хуягтай кабель хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Бусад тєрлийн резин тусгаарлагатай, поливинилхлор бїрээстэй болон усны нэвчлэгийн тусгай хамгаалалтгїй, хєнгєн цагаан бїрээстэй кабель хэрэглэхийг хориглоно. 2.3.18. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь даялалын дагуух тївшиний ялгаатай трассын босоо, налуу хэсэгт тавигдах бол тосны зууралдац сайтай, урсдаггїй нэвчмэл масс бїхий муу нэвчмэл (нэвчдэггїй) цаасан тусгаарлагатай, эсвэл резин буюу пластмасс тусгаарлагатай кабель хэрэглэх ёстой. Дээрх нєхцєлийн дагуу зууралдац сайтай тос-нэвчмэл кабельд трассын дагуу байрлах зєвхєн тогтоолгын муфт хэрэглэх нь зохистой. 2.3.19. Дєрвєн утастай сїлжээнд дєрвєн судалтай кабель хэрэглэх ёстой. Нойлын судлыг тавихдаа фазын утаснаас тусгайд нь тавьж болохгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, хєнгєн цагаан бїрээстэй, гурван судалтай, хїчний кабелийн бїрээсийг гїн газардуулсан саармагтай, хувьсах гїйдлийн дєрвєн утастай (гэрэлтїїлгийн, хїчний, холимог) системийн нойлын утасны оронд ашиглаж болно. Гагцхїї тэсрэх аюултай орчинд ба тоноглолын ашиглалтын хэвийн нєхцєлд фазын утсаар гїйх їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн 75-аас дээш хувь нь нойлын утсаар нь гїйж байвал дээрх системийг ашиглахыг хориглоно. Гурван судалтай хїчний кабелийн тугалган бїрээсийг энэ зорилгоор зєвхєн єргєтгєж байгаа 220/127 ба 380/220 В-ийн хотын шугам сїлжээнд ашиглахыг зєвшєєрнє. 2.3.20. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугаманд гурван судалтай кабельтай харьцуулахад тодорхой хэмжээний зэс буюу хєнгєн цагаан хэмнэхээр байвал, эсвэл шаардлагатай барилгын стандарт урттай кабель байхгїй бол нэг судалтай кабель хэрэглэж болно. Энэхїї кабелийн огтлолыг сонгохдоо тэдгээрийн бїрхїїлд їїсэх гїйдлийн нэмэгдэл халалтыг тооцож авбал зохино. 2.3.21. 110, 220 кВ-ын тос дїїрэгмэл кабель шугамын кабелийн маяг ба бїтээцийг тусгай зураг тєслєєр сонгож, ашиглалтыг нийлїїлэгчийн заавар, дїрмээр зохицуулна. Тос дїїргэмэл кабель шугамын сэлбэх байгууламж ба даралтын дохиоллын системийг тухайн їйлдвэрийн дагалдах дїрмийн холбогдох заалтаар зохицуулна. Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ 2.3.22. Хїчний кабелийг холбох ба їзїїрлэхдээ тэдгээрийн хїрээлэх орчин, ажиллагааны байдалтай уялдуулан холболтын муфтын маяг, бїтээцийг хэрэглэнэ. Кабель шугамын холболт ба їзїїрлэгээ нь кабельд чийг болон орчны хортой їйлчилгээтэй бодис їл нэвтэрхээр хийгдэхээс гадна, дїрмийн дагуу холболт ба тєгсгєвч нь туршилтын хїчдэлээр шалгахад дааж байх ёстой. 35


107

БД 43-101-03 кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугамын кабелийн тєгсгєлийн болон залгалтын муфтийн хувьд тогтоогдсон журмаар батлагдсан мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичигийг удирдлага болгоно. Хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай буюу урсацгїй масс бїхий тос-нэвчмэл кабелийн шугамд холболтыг хийхдээ хэрэв хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн тавилтын тївшин нь урсацгїй масс бїхий нэвчмэл кабелийн тївшинээс дээр байвал тогтоолго (бэхлэлт)-ын шилжїїлэх муфт ашиглаж болно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабель шугам нь резин хоолойд тавигдах резин тусгаарлагатай уян кабелиар хийгдсэн бол кабелийг чийг даах лакаар бїрсэн халуун наалтуулгын аргаар холболт, ороолт хийж єгєх ёстой. 2.3.23. Шинээр байгуулж байгаа кабель шугамын хувьд 1 км дутам холбох муфтийн тоо нь доор єгєгдсєнєєс илїїгїй байх ёстой. Тухайлбал, · 1-10 кВ хїчдэлтэй, 3х95 мм2 хїртэл огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд– 4 ширхэг, · 1-10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3х120-3х240 мм2 огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд –5 ширхэг, · 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй, гурван фазын кабелийн хувьд – 6 ширхэг, · нэг судалт кабелийн хувьд – 2 ширхэгийг тус тус хийж єгнє. 110, 220 кВ-ын кабель шугаманд холболтын муфтийн тоог зураг тєслєєр шийдвэл зохино. Кабелийн маш бага хэмжээний тайрдасыг кабель сунгах байгууламжинд ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. Газардуулга 2.3.24. Металл бїрхїїлтэй ба хуягтай кабель, тїїнчлэн кабелийг тавихад зориулагдах тєрєл бїрийн бїтээцийг энэхїї дїрмийн 1.6 бїлэгт заасан шаардлагыг мєрдлєг болгон газардуулах ба нойлтуулна. 2.3.25. Металл бїрхїїлтэй хїчний кабелийн бїрээс ба хуягийг газардуулах ба нойлтуулахдаа зєєлєн зэс утсаар хооронд нь болон муфт (тєгсгєлийн ба холболтын г.м.)-ийн их биетэй нь холбож єгнє. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабельд бїрээс ба хуягийг нь газардуулахдаа тусгай дамжуулах утсаар гїйцэтгэх ёстой. Кабелийн бїрхїїлийн цахилгаан дамжуулацаас илїї сайн дамжуулацтай газардуулгын ба нойлтуулгын утас хэрэглэх їед энэ нь шаардлагагїй боловч ямарч тохиолдолд огтлол нь 6 мм2- аас багагїй байх ёстой. Хяналтын кабелийн газардуулгын утасны огтлолыг 1.6.37, 1.6.38-ийн шаардлагын дагуу сонгоно. Хэрэв тулгуурын бїтээцэд гадны зориулалтай тєгсгєлийн муфт, цахилуур (разрядник)-ын бїрдэл тавигдсан байвал хуяг, металл бїрээс, муфтийг хамтатган цахилуурын газардуулах байгууламжинд шууд холбож єгєх ёстой. Энэ тохиолдолд зєвхєн кабелийн металл бїрээсийг газардуулга болгон ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. Кабелийн гїїрэн байгууламж ба галерей нь “Барилга, байгууламжийн аянга хамгаалалтын тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар, СН-305-87”-ыг баримтлан аянга зайлуулагчаар тоноглогдох ёстой. 2.3.26. Кабелийн шугамнаас агаарын шугаманд шилжих нєхцєлд агаарын шугамны тулгуурт газардуулах байгууламж байхгїй бол кабелийн муфтийг газардуулахдаа хэрэв муфт нь кабель шугамны нєгєє тєгсгєлд газардуулах байгууламжтай холбогдсон буюу кабелийн бїрээсний газардуулгын эсэргїїцэл нь энэхїї дїрмийн 1.6-ийн заалттай тохирч байвал кабелийн металл бїрхїїлтэй холбож єгєхийг зєвшєєрнє. Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд тавих тусгай шаардлага 2.3.27. Доор дурьдах 2.3.28-2.3.32 шаардлага нь 25 МВт, тїїнээс илїї чадалтай дулаан ба усан цахилгаан станц, 220, 500 кВ-ын хїчдэлтэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєє, тїїнчлэн цахилгаан эрчим хїчний системд чухал ач холбогдолтой дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд хамааралтай (2.3.54 їзэх) болно. 2.3.28. Цахилгаан станц, дэд єртєєний цахилгаан холболтын гол бїдїївч, дотоод хэрэгцээний схем болон станц, дэд єртєєний тоноглолын бїрдэл ба кабелийн аж ахуйн удирдлагын ба їйлчилгээний гїйдлйин схем зэргийг кабелийн аж ахуй, тїїний гадна гал гарахад станцын нэгээс илїїгїй агрегат, блокийн ажиллагаа алдагдахааргїй байх; дэд єртєє, хуваарилах


108

БД 43-101-03 байгууламж нь нэгэн зэрэг харилцан нєєцлєгдєх холболт нь алдагдахгїй байх, тїїнчлэн гал унтраах, илрїїлэх системийг ажлаас гаргахгїй байх боломжтой хийгдвэл зохино. Цахилгаан станцын їндсэн кабелийн багц (урсгал) нь технологийн тоног, тєхєєрємжєєс тусдаа, кабельд гадны хїмїїс хїрэх боломжгїй байхаар кабелийн байгууламж (давхар, хонгил, уурхай г.м.)-ийг хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан станц дахь кабелийн багцыг тавих даялал (трасс)ыг сонгохдоо дараах нєхцєлийг тооцож авах ёстой. Їїнд: • технологийн тоноглолын халсан гадаргуугаас хамааран кабель хэт халахгїй байх, • тоосон системийн хамгаалах тєхєєрємжєєр тоос (шатах, тэсрэх)-ыг гадагш нь хаях (їлээлгэх) їед кабель гэмтэхээргїй байх, • дамжин нэвтрэх (єнгєрєх) зориулалтын кабель шугам нь шингэн-їнс зайлуулах технологийн хонгил, хими-ус цэвэрлэгээний байр, тїїнчлэн химийн хортой шингэн бїхий дамжуулах хоолой байрлах байранд тавигдахгїй байх. 2.3.29. Харилцан нєєцлєгдєх кабелийн чухал, онцгой шугам (хїчний, шуурхай гїйдлийн, холбооны хэрэгслийн, удирдлагын, дохиоллын, гал унтраах системийн)-ууд галын аюул гарахад нэгэн дор гэмтэхээргїй тавигдвал зохино. Кабелийн аж ахуйн хэсэгт аваари болох, улмаар тэр нь єргєжєхєєр заналхийлж байвал кабелийн багцын нэг нь нєгєєгєєсєє тусгаарлагдан бїлэг (групп) болон хуваагдахаар хийгдэх ёстой. Бїлгийн хуваарилалтыг тухайн байранд тавигдах нєхцєлєєс хамааруулан ангилна. 2.3.30. Эрчим хїчний нэг блокийн хувьд кабелийн байгууламжийн галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагийн хязгаарт байвал зохино. Энэ нєхцєлд технологийн тоноглол галын эх їїсвэр (тостой сав, тосны станц г.м.) болж байвал галд нэрвэгдсэн тоноглолын шатсан кабелиас бусад кабельд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй байх хаалт, хашлагыг хийж єгвєл зохино. Цахилгаан станцын нэг блокийн хувьд технологийн тоноглол засварын їйлдвэрлэлийн механик гэмтэл ба тоос буух, оч хаялт, галаас бїрэн хамгаалсан, улмаар кабелийн хэвийн халуун баригдах, їйлчилгээ хийх боломжтой нєхцєлд кабелийг тусгай кабелийн байгууламжгїйгээр (гадна) тавьж болно. Кабельд їзлэг хийх, хїрэлцэх боломжийг хангах байх їїднээс 5 м буюу тїїнээс дээш єндєрт байрлуулах бол тусгай mавцан, оролт гаргаж єгвєл зохино. Дан ба (20 хїртэл) цєєхєн бїлэг (групп) кабельд ашиглалтын тавцан хийх шаардлагагїй ба энэ нєхцєлд ашиглалтын їед кабелийг хурдан засварлах, солих нєхцєлєєр хангаж єгєх ёстой. 2.3.31. Цахилгаан станцын тєрєл бїрийн блок, самбар (щит)-ын кабель тавигдах кабелийн давхар, хонгил; удирдлагын нэгдмэл щитийн доорх кабелийн давхар ба хонгилыг оролцуулан кабель єнгєрєх байранд блокоор ба бусад байрнаас тусгаарлах галын тэсвэрлэгц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдагїй материалаар хийсэн хамар ба хучилттай кабелийн давхар, хонгил, уурхай, хайрцаг, сувагт хувааж єгнє. Шаардлагатай їед кабель шугамыг солих, кабелийг нэмж тавих їїднээс кабель нэвтрэн гарч байгаа хана нь шатдаггїй, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай материалиар хийгдэх ба хялбар цємрєх шинжтэй байвал зохино. Дулааны цахилгаан станцын кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 50 м бїрт аваарын гарц (хаалга) хийж єгнє. Цахилгаан станцын кабелийн аж ахуй нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай, шатдаггїй материалаар хийсэн хамараар сїлжээний кабелийн хонгил, коллектор (цуглуурга)-оос тусгаарлагдаж байвал зохино. 2.3.32. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр ба ил хуваарилах байгууламж (ИХБ)-ийн хамгаалалт-удирдлагын щитний байрны кабелийн оруулгын хэсэгт галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай материалаар хамар хийж єгнє. Кабелийн цооног (худаг)-ийг кабелийн хонгил, давхар, бусад байгууламжнаас тусгаарлан галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийсэн хамар хийж єгєх ба дээр, доороосоо тагтай байх ёстой. Тагаараа нэвтрэлттэй тууш цооногийг 20 м-ээс доошгїй зай бїрт галын тэсвэрлэц нь 0.75 цагаас багагїй шатдаггїй материалаар хийсэн хамраар тасалж тусгаарлах ёстой. Нэвтрэлтийн кабелийн худаг нь орох хаалгатай, шат ба тусгай тахир торгоцоор тоноглогдсон орж, гарах гишгїїртэй байвал зохино. Кабель шугамыг газарт тавих 2.3.33. Кабель шугамыг шууд газарт тавихдаа тусгай шуудуунд чулуугїй, барилгын хог, шааргагїй нунтаг хєрс дэвсэж, дээр нь кабелиа тавих ба дээрээсээ нь зєєлєн хєрсєєр хучилт хийж єгєх ёстой. Кабелийг бїх уртын нь туршид механик гэмтлээс хамгаалж 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй бол 50 мм-ээс багагїй зузаантай тємєр бетон хавтангаар; 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол ердийн тоосго буюу хавтангаар кабелийн трассын чигт хєндлєнгєєр нь тавьж, нэг їеээр хучиж


109

БД 43-101-03 хамгаална. Мєн 250 мм-ээс бага фрезийн єргєнтэй газар-шорооны механизмаар ухсан нїхэн шуудуу, тїїнчлэн кабель шугамын трассын дагуу нэг кабелийг ердийн шавар тоосго, хавтангаар хучиж хамгаалалт хийж болно. Силикат (цагаан тоосго), цул биш хєндий, нїхтэй шавар тоосго хэрэглэхийг хориглоно. Хотын кабель шугамаас єєр зориулалттай, орон нутагт тавигдах 20 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй, 1-1,2 м-ийн гїнд тавигдах кабелийг механик гэмтлээс хамгаалахгїй байж болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг механик гэмтэл гарч болох магадлалтай (байнга ухагдаж байдаг) хэсэгт дээрхийн адил хамгаалалт хийвэл зохино. Тухайлбал, гудамжны асфальтан хучлагатай хэсэг нь ухах магадлал ховортой хэсэгт хамаарагдана. Нэгдїгээр зэрэглэлийн хэрэгчдийг тэжээж байгаа 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй шугамаас бусад 20 кВ хїртлэх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд 2-оос доошгїй шуудуунд ердийн тоосгоны оронд техникийн шаардлагыг хангасан дохиоллын пластмассан тууз тавьж булах ёстой. Дохиоллын пластмассан тууз (цаашид дохиоллын тууз гэх)-ыг кабель шугам инженерийн сїлжээтэй огтлолцож байгаа хэсэг, кабелийн холболтын муфтээс инженерийн сїлжээ ба муфтийн огтлолцолоос тал талруугаа 2 м зайнд, мєн тїїнчлэн хуваарилах байгууламж ба дэд єртєєний оролтын шугамтай 5 м-ийн радиуст огтлолцож байвал хийхийг зєвшєєрєхгїй байж болно. Дохиоллын тууз нь шуудуунд байгаа кабелийн гадна талын бїрхїїлээс 250 мм-ийн зайнд тавигдана. Хонгилд 1 кабель байвал дохиоллын туузыг кабелийн тэнхлэгийн дагуу, хэрэв олон тооны кабель байвал захын кабелиас дохиоллын туузыг 50 мм-ээс багагїйгээр илїї гаргаж тавих нь зїйтэй. Шуудууны єргєн нь 1 туузны єргєнєєс их байвал холимог туузыг 50 мм-ээс багагїй єргєнтэйгээр солбицуулж тавих ёстой. Кабелийн дэвсгэр (дэр) бїхий шуудуунд дохиоллын туузыг хэрэглэхдээ кабелийг зєєлєн шорооны анхны їеээр булаад туузаа тавьж бїх уртын нь турш шороогоор булахдаа цахилгаан угсралтын ба цахилгаан сїлжээ эзэмшигчийн тєлєєлєгчийг байлцуулна. 2.3.34. Кабель шугамыг тавих гїн нь хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамыг -0,7 м; 35 кВ хїчдэлтэй бол -1 м; гудамж ба талбайг огтлон гарах бол хїчдэлээс хамааралгїйгээр 1 м-ээс багагїй байх ёстой. 110-220 кВ-ын тос дїїргэмэл кабелийн шугамыг хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 1.5 м-ээс багагїй гїнд тавина. Хэрэв барилгын оруулгын шугамын урт нь 5 м-ээс хэтрэхгїй, газрын доорхи байгууламжтай огтлолцох, механик гэмтлээс хамгаалах нєхцєл (хоолойд сївлэх)-єєр хийгдсэн бол кабелийг тавих гїнийг 0,5 м хїртэл багасгаж болно. Хагалсан газраар 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй кабелийг тавихдаа 1 мээс багагїй гїнд тавих ба энэ тохиолдолд трассын дээгїїрх хамгаалалтын зурваст тариалалт хийхийг зєвшєєрнє. 2.3.35. Шууд газарт тавигдах кабелиас байшин, байгууламжийн довжоо, суурь хїртлэх зай нь 0,6 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин барилга байгууламжийн суурины доогуур, барилгын ул хєрсєнд кабель тавихыг зєвшєєрєхгїй. Орон сууц, олон нийтийн барилгын техникийн подвалд болон газрын доорх давхарт дамжин єнгєрєх кабелийг тавихдаа БНбД-ийн шаардлагыг хангавал зохино. Зэрэгцїїлэн тавих кабель шугамын кабелийн хоорондох хэвтээ зай нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Тухайлбал,

• 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелиудийн хооронд, хїчний ба хяналтын кабелийн хооронд 100 мм, • 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй кабелиудийн хооронд ба бусад кабелийн хооронд 250 мм, • янз бїрийн байгууллагын эзэмшилд байгаа кабелиудийн хооронд, хїчний ба холбооны кабелийн хооронд 500 мм байх ёстой Ашиглаж байгаа байгууллагын тухайн байрны нєхцєлтэй уялдуулан сїїлийн 2 заалтыг 100 мм хїртэл багасгах ба аль нэг кабельд (хоолой, шатдаггїй материалаар хийсэн хамрыг байрлуулах) богино залгалт їїсэхэд гарах гэмтэлээс хамгаалах боломжтой бол 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабель ба єндєр їелзлийн нягтруулсан систем бїхий телефон холбооноос бусад холбооны кабелийн хоорондох зайг 250 мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Хяналтын кабелийн хоорондох зайг нормчлохгїй. 2.3.36. Кабель шугамыг ургамал, модтой газар тавихдаа кабелиас модны иш хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй байхаар бодолцож тавина. Ногоон тарьмал зїлэгийн хэмжээг ихэсгэх, бусад шалтгаанаар кабелийг хоолойд сївлэх, доогуур нь ухах замаар энэ зайг багасгах талаар тохиролцож болно. Харин бут бїхий ногоон бїсэд кабель тавих шаардлагатай бол тэр хїртлэх зайг 0,75 м хїртэл багасгаж болно.


110

БД 43-101-03 2.3.37. Кабелийн тавилтын зэрэгцээ байрлалд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугам ба тос дїїргэмэл кабель шугамаас дамжуулах хоолой ба усны хоолой, инженерийн сувагжуулалт, дренаж (юїлїїр) хїртэл 1 м-ээс багагїй, нам (0.0049 МПа), дунд (0.294 МПа), єндєр (0.2940.588 МПа) даралтын хий дамжуулах хоолой хїртэл 1 м-ээс багагїй, єндєр даралтын (0.588 их, 1.176 МПа) хоолой хїртэл 2 м-ээс багагїй, дулаан дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 2.3.38-ийн заалтаар тус тус авах ёстой. Зай муутай, давчуу байранд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд кабелийн тусгай хамгаалалтгїйгээр дээрх зайг багасгаж халуун ус (шингэн) ба хий бїхий дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 0,5 м; кабелийг хоолойд сївлэсэн бол 0,25 м хїртэл ойртуулах арга хэмжээ авахыг зєвшєєрнє. 2.3.38. Кабель шугамыг дулаан дамжуулах хоолойтой зэрэгцїїлэн тавихдаа кабель ба хоолойн сувгийн хана хоёрын хоорондох зай нь 2 м-ээс багагїй байх буюу дамжуулах хоолой нь бїх хэсгийнхээ дагуу ойртон тавигдахаар бол дулаан дамжуулах хоолойн нэмэгдэл халаалт нь жилийн аль ч улиралд 10 кВ хїчдэлтэй шугаманд +10°С-ээс, 20-220 кВ-ын шугаманд +5°С-ээс хэтэрхгїй байхаар дулаалгын тусгаарлага хийж єгвєл зохино. 2.3.39. Кабель шугам нь тємєр замтай зэрэгцэн тавигдахаар бол кабель нь дїрмийн дагуу замын эзэмшлийн бїсээс гадна тавигдах ёстой. Кабелийг тємєр замын эзэмшлийн бїсэд зайлшгїй тавих шаардлагатай бол Тємєр замын удирдах газар (ТЗУГ)-аас зєвшєєрєл авах ба энэ тохиолдолд кабелиас тємєр замын тэнхлэг хїртлэх зай нь 3.25 м-ээс багагїй, цахилгаанжсан тємєр замын хувьд 10,75 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино. 2.3.40. Кабель шугамыг автомашины гол ба салбар (I,II зэрэглэлийн) замтай зэрэгцїїлж тавихдаа (2.5.98-г їзэх) кабелийг замын хоёр талын суваг буюу шуудууны хормойн гадна ирмэгнээс 1 м-ээс багагїй зайнд буюу эмжээрийн чулуунаас 1.5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Энэ зайг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд Автозамын холбогдох байгууллагатай зєвшилцсєний їндсэн дээр багасгаж болно. 2.3.41. Кабель шугамыг 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-тай зэрэгцїїлэн тавихдаа тухайн кабелийг шугамын захын утас єнгєрч байгаа босоо хавтгайгаас 10 м-ээс багагїй зайнд гадагш нь гаргаж байрлуулах ёстой. Кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын газардуулга ба газардуулах хэсэг хїртэлх зай нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугаманд 5 м-ээс багагїй, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд 10 м-ээс багагїй байвал зохино. Гарцаагїй давчуу нєхцєлд кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын газар доорх хэсэг ба газардуур бїхий тусгай тулгуур хїртлэх зайг 2 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд кабелиас агаарын шугамын дамжуулах утас єнгєрч байгаа босоо хавтгай хїртлэх зайг нормчлохгїй. Кабель шугамаас 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба харин кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэсэн бол 0,5 м зайнд байрлуулж болно. Цахилгаан станц, дэд єртєєний дэвсгэр нутагт давчуу нєхцєлд кабель шугамыг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын ба гїйдэл дамжуулах уян шинийн тулгуурын газардуулга нь дэд єртєєний газардуулгын хїрээнд холбогдсон бол АШ-ын тулгуурын газар доорх хэсгээс 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулж болно. 2.3.42. Кабель шугам нь єєр кабель шугамтай огтлолцох бол тэдгээр нь 0,5 м-аас багагїй зузаантай хєрсєєр тусгаарлагдах ба давчуу нєхцєлд 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийн хувьд 0,15 м болгон багасгаж болно. Энэ тохиолдолд кабелийг тусгаарлахдаа бїх огтлолцлын хэсэгт нь 1 мээр нэмэгдїїлж, тал бїрт нь бетонон, тїїнтэй ижил батшилтай бусад материал бїхий хавтан ба хоолой хийж єгєх ба холбооны кабель нь хїчний кабелийн дээр нь байрлах ёстой. Кабель шугам нь нефть, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зайг 0,5 м-ээс багагїй байхаар тогтооно. 2.3.43. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь дулаан дамжуулах хоолойтой оглолцох бол кабель ба дамжуулах шугамын хучилтын хоорондох зай нь 0,5 м; давчуу хїнд нєхцєлд 0,25 м-ээс багагїй байвал зохино. Энэ нєхцєлд дамжуулах шугамын оглолцлоос захын кабелийн хоёр талруу нь 2 м нэмсэн хэсэгт газрын температур нь зуны халуун улиралд +10°С-ээс илїїгїй, євлийн хїйтэн улиралд +15°С-ээс илїїгїй байхаар тохируулж, дамжуулах шугаманд дулааны тусгаарлага хийж єгнє. Ийм арга хэмжээ хэрэгжих боломжгїй бол кабелийг булах шуудууны гїнийг 0,7 м-ээс 0,5 м болгож тавих (2.3.34-ийг їзэх); их огтлолтой кабель (тавил) хэрэглэх; кабелийг дулаан дамжуулах шугамын доор хоолойд хийж єнгєрїїлэх, 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах аргаас аль нэгийг нь хэрэгжїїлж болох ба сїїлийн тохиолдолд кабелийг солихдоо газар шорооны ажил дахин хийхээргїй байхаар бодолцож, хоолой нэмж тавих нь зїйтэй.


111

БД 43-101-03 2.3.44. Кабель шугам нь тємєр ба авто замтай огтлолцох бол кабелийг хонгил, блок буюу замын эзэмшил газрын бїх єргєний дагуу хоолойнд тавьж, замын далангаас 1 м-ээс багагїй, ус зайлуулах сувгийн ёроолоос 0,5 м-ээс багагїй гїнд байрлуулах ёстой. Дээр заасан эзэмшлийн бус байхгїй бол кабелийг тавихдаа зєвхєн огтлолцсон хэсгээс замын далангийн хоёр тийш нь 2 м-ийг нэмсэн зайнд байрлуулж болно. Кабелийн шугамын трасс нь шинээр байгуулагдах цахилгаанжаагїй тємєр зам буюу автомашины замтай огтлолцох бол кабель шугамыг шилжїїлэн тавих шаардлагагїй. Огтлолын хэсэгт кабелийг солиход зориулсан нягт бєглєє бїхий хэд хэдэн бэлтгэл блок ба хоолой тусгаж єгєх нь зїйтэй. Кабель шугамнаас агаарын шугамд шилжих тохиолдолд далангийн ирмэг ба овоолсон шорооноос 3.5 м-ээс багагїй зайнд газрын гадрага дээр кабелийг гаргах ёстой. Кабель шугам нь автомашины зогсоол ба гараашд машин орох, гарах хэсэгт таарвал кабелийг заавал хоолойд сївэлж тавих ёстой. Ийм аргаар кабелийг горхи, сувгаар огтлон гарах нєхцєлд хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. 2.3.45. Кабел шугаманд кабелийн холболтын муфтийг тавихдаа муфтийн их бие ба хамгийн ойрхон кабелийн хоорондох зай нь 250 мм-ээс багагїй байна. Кабелийн муфтийг шугамын эргэж байгаа ба хэт налуу хэсэгт тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэрэв ийм хэсэгт муфт гарцаагїй тавих шаардлагатай бол кабелийн муфтийн доорх талбайг засч тэгшлэх ёстой. Холболтын муфтийг гэмтэх нєхцєлд дахин тавих угсралтын ажлыг тооцоолж кабелийн хоёр тєгсгєлд нєєц хэсэг авахыг зєвлєж байна. 2.3.46. Кабелийн шугамын трассын дагуу хэрмэл гїйдлийн (утечки) хэмжээ аюултай хэмжээнд хїрсэн байвал дараах арга хэмжээг авбал зохино. Тухайлбал, • хэрмэл гїйдлийн аюултай бїсийг тойруулж, кабель шугамын трассыг єєрчлєх, • трассыг єєрчлєх боломжгїй бол хэрмэл гїйдлийг аль болохоор багасгах арга хэмжээг тусгах, зэврэлд тэсвэртэй кабель сонгох, цахилгаан зэврэлээс кабелийг аль болохоор идэвхтэй хамгаалах арга хэмжээ авах г.м. Хэрмэл гїйдэл зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї гарсан аюултай хєрс бїхий бїсэд кабелийг тавихдаа катодын туйлшрал (цахилгаан дренаж, протектор, катодын хамгаалалт тавих)-ын аргыг хэрэглэж болно. Харин давстай ба хужиртай хєрсєнд кабелийн гадаад хэрмэл гїйдлээр ажиллах катодын хамгаалалт хэрэглэх нь тохиромжгїй. Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой, тємєр-бетон тавиурт байрлуулах 2.3.47. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалахын тулд хєрсєнд хийх химийн шинжилгээ, цахилгааны хэмжилтийн їр дїнгээр тодорхойлох шаардлагатай. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь газрын доорх холимог барилга байгууламжийн ажиллагаанд аюултай нєхцєл бїрдїїлэхээргїй байх ёстой. Зураг тєсєлд тусгагдсан зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь шинэ кабель шугамыг ашиглалтанд орохоос ємнє хийгдсэн байвал зохино. Хэрэв хэрмэл гїйдэлтэй газар кабель шугаманд хамгаалах хэрэгсэл байрлуулах ба дараагийн оновчтой аргыг сонгохын тулд аюултай бїсийн хязгаарыг тодорхойлох їїднээс зай ба байрыг тодорхойлох хяналтын пунктийг байрлуулж єгвєл зохино. Кабель шугаман дээрх потенциалын хяналтыг трансформаторын дэд єртєє ба хуваарилах пунктээс гарч байгаа кабелийн гаргалга дээр хийхийг зєвшєєрнє. 2.3.48. Кабелийн блок бэлтгэх, тїїнчлэн кабелийг хоолойд тавихдаа ган, ширмэн, асбоцементэн, бетон, керамик болон ижил тєрлийн материалаар хийсэн хоолой хэрэглэнэ. Блок ба хоолойн материалыг сонгохдоо хєрсний усны тївшин, тїїний хортой байдал, хэрмэл гїйдэл байгаа эсэхээс хамааруулан авч їзвэл зохино. Нам даралтын тос дїїргэмэл нэг фазын кабелийг тавихдаа зєвхєн соронзон биш материалтай асбоцемент буюу ижил тєрлийн хоолой хэрэглэх ба фаз тус бїрийг тусгай хоолойд сївлэх нь зїйтэй. Блоконд байх сувгийн зєвшєєрєгдєх тоо, тэдгээрийн хоорондох зай, хэмжээг энэхїї дїрмийн 1.3.8, 1.3.9 зїйлийг иш їндэс болгон авна. Кабелийн блок бїр нь сувгийн 15 % хїртэл буюу нэг сувгаас багагїй нєєцтэй байх ёстой. 2.3.49. Кабелийн блок ба хоолойг газарт суурилуулах гїн нь тухайн байрлалын нєхцєлєєр тодорхойлогдох боловч дээд талын кабель хїртлэх зайг 2.3.34-ын заалтанд єгєгдсєн зайнаас багагїйгээр авах ёстой. Кабелийн блок, хоолойг хаалттай дэвсгэр нутагт ба їйлдвэрийн байрны шаланд тавихдаа тїїний гїний хэмжээг нормчлохгїй.


112

БД 43-101-03 Кабелийн блок ба хоолойн худаг талруугаа хазайх хазайлт нь 0,2 %-оос багагїй байх ёстой. Кабелийн блок ба хоолойг шууд газарт байрлуулахдаа дїрмийн 2.3.35-ыг їндэслэн хоолойгїй кабелийн адилаар гїйцэтгэвэл зохино. 2.3.50. Блоконд тавьсан кабель шугамын чиглэл єєрчлєгдєх хэсэгт, кабелийн блокоос газарт шилжих хэсэгт кабелийг хялбар татах, сунгах, тїїнийг гаргах боломжийг хангасан кабелийн худгийг байгуулж єгвєл зохино. Ийм худгийг трассыг шулуун хэсэгт кабелийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх таталтыг тооцож, нэг нэгнээс нь тодорхой зєвшєєрєгдєх зайнд байрлуулах ёстой. 35 кВ-оос доош хїчдэлтэй 10 хїртэл тооны кабелийг блокоос газарт шилжїїлэхдээ кабелийн худаггїйгээр хийж болно. Энэ нєхцєлд кабелийг блокоос гаргахдаа ус нэвчихгїй материалаар хийсэн битїїмжтэй хайрцаг хэрэглэвэл зохино. 2.3.51. Кабель шугамыг блок ба хоолойноос барилга, хонгил, подвалд шилжїїлэхдээ худаг байгуулах, блок ба хоолойноос шууд тэдгээрт оруулах, байшингийн дотор нїх ухах, эсвэл гадна ханын доор хорго (камер) гаргах аргуудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Энд хамгийн гол нь хоолой, нїхэнд ус нэвтэрхээргїй, шуудуунаас барилгад болон хонгилд мэрэгч амьтад орохоос болгоомжлох нь зїйтэй. 2.3.52. Блок, хоолой дахь кабелийн сувгаас кабелийг гаргах, тэдгээрийг холбохдоо кабелийг татах їеийн механик гэмтлээс хамгаалж, гадаргууг цэвэрлэх, боловсруулалт ёстой. Мєн кабелийг блокоос гаргаж, кабелийн байгууламжинд оруулах, сунгах їедээ пластмасс ивээс хэрэглэн нитгэрэх, зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї єнцєг гарган нугалахаас болгоомжлох нь зїйтэй. Ил хуваарилах байгууламжны (ИХБ) дэвсгэрт хєрсний ус ихтэй їед кабелийг тавихдаа газрын дээрх арга буюу тавиур (лоток), хайрцаг хэрэглэх ёстой. Газрын дээрх тавиур ба хайрцаг, тэдгээрийн хавхагийг тємєр бетоноор хийнэ. Тавиурийг тусгай хийцийн бетон дэрэн дээр борооны усыг саадгїй урсгах зорилгоор кабелийн трассын чиглэлд 0,2 %-оос багагїй налуу гаргаж тавина. Харин тавиур нь ёроолдоо ус гоожуулах нїхтэй бол налуу гаргах шаардлагагїй. Кабель сунгах тавиурыг хэрэглэхдээ нээлттэй хуваарилах байгууламжийн доторх тоног тєхєєрємж, машин механизмын ашиглалт-засварын ажил гїйцэтгэхэд шаардлагатай замын гарц, орцыг гаргавал зохино. Энэ зорилгоор явж єнгєрєх тээврийн хэрэгсэлийн ачааллыг тооцон тємєр-бетон хавтанг ашиглаж тавиурыг нэг тївшинд байрлуулна. Тавиурыг хэрэглэхдээ тїїнээс доор орших хоолой, суваг, шуудуунд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Тавиураас кабелийг гаргаж удирдлага ба хамгаалалтын шїїгээнд оруулахдаа газарт суулгаагїй (булаагїй) хоолойд сївлэж оруулах ёстой. Ил хуваарилах байгууламжийн нэг ячейкны дотор кабелийн холбоос хийхдээ шуудууг ашиглах ба энэ тохиолдолд удидлага ба реле-хамгаалалтын шїїгээрїї очих кабелийг хамгаалах хоолойнд сївлэх шаардлагагїй. Кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалахдаа єєр арга (булан тємєр, швеллер, гуурс, бусад)-ыг хэрэглэдэг. Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих 2.3.53. Бїх тєрлийн кабелийн байгууламжийг хийхдээ угсралтын ба ашиглалтын їед кабелийг солих ба нэмж тавих зорилгоор кабелийн тоог 15 %-иар кабелийг нэмж тавих боломжийг тооцож, зураг тєслєєр тодорхойлох нь зїйтэй. 2.3.54. Кабелийн давхар, хонгил, галерей (гудам), эстакад (хуурай гїїр), цооног нь єєр тєрлийн байр, зэрэгцээх кабелийн байгууламжаас галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагийн даацтай шатдагїй хучилт, хамар хашлагаар тусгаарлагдсан байвал зохино. Кабелийн урт (тууш) хонгилд хїчний ба хяналтын кабель тавигдах бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавигдах бол 100 м-ээс ихгїй зайнд ийм тєрлийн хамар (хананцар)-аар таслан єрєє, таслага гаргах ёстой. Давхар шалтай хуваагдсан єрєєний талбай нь 600 м2-гаас ихгїй байвал зохино. 0.75 цагийн гал тэсвэрлэцтэй кабелийн байгууламж, хамар (хананцар)-ын хаалга нь 2.3.27-д дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй, харин бусад цахилгаан тоноглолд галын тэсвэрлэц нь 0.6 цаг ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь гадагшаа онойдог буюу їйлдвэрлэлийн Г, Д зэрэглэлийн байрлуу гардаг байх ёстой. Кабелийн байгууламжаас гарах гарцны тоо, гарах байрлал нь тухайн тавигдах хэсгийн байдлаар тодорхойлогдох боловч тэдгээр нь 2-оос багагїй байна. Кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 25 м-ээс ихгїй зайнд нэг гарц байх ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь нягт, єєрєє хаагдах зарчимтай байвал зохино. Кабелийн байгууламжаас гарах хаалга нь гаднаасаа онгойдог, цоожтой; кабелийн байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онойдог байвал зохино. Байгууламжийн єрєє хоорондын хаалга нь ойролцоох гарцын чиглэлд онгойх, тэдгээрийг хаалттай байрлалд барьж байх оньсоор тоноглогдсон байвал зохино. Эстакад, гїїрээр єнгєрч байгаа кабельд зориулсан оролтын шат хийж єгєх ёстой. Оролтын хоорондох зай нь 150 м-ээс


113

БД 43-101-03 ихгїй байвал зохино. Эстакадын хажуу талаас нь тїїний оролт хїртлэх зай нь 25 м-ээс илїї гарч болохгїй. Оролт бїрд хаалга байх ба кабелийн аж ахуйн їйлчилгээтэй холбогдолгїй гадны хїн эстакадад чєлєєтэй орох боломжгїй байвал зохино. Хаалга нь єєрєє хаагдах тїгжээтэй, дотоод талаасаа тїлхїїргїй онгойх зарчимтай байвал зохино. Кабелийн галерейд оролтуудын хоорондох зай нь 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй кабель тавих нєхцєлд 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавих бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн эстакад, галерейн барилгын даацын їндсэн бїтээц нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй тємєр бетон, галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй ган багана, хєндєл зэргээс бїрдэх ёстой. Барилга, байгууламжийн даацын бїтээцийн дэргэд гадаа байрлах эстакад ба галерейд тавигдах кабелийн багцын шатах їед тїїний механик бєхбат буюу аюултай хэв-гажилтанд орохоос сэргийлж, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй материалаар хамгаалалт хийж єгвєл зохино. Кабелийн галерей нь гал эсэргїїцэх, шатдаггїй, 0.75 цагаас доошгїй галын тэсвэрлэцтэй хамар ханаар хэд хэдэн єрєє, таслагад хуваагдана. Галерейн єрєєний урт нь тїїнд 35 кВ хїртэл хїчдлийн кабель тавих бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн галерей нь хэсэгчлэн хаалттай байх учир дээрх шаардлагыг мєрдлєг болгох албагїй. 2.3.55. Хонгил ба сувагт технологийн ус, тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авахаас гадна хєрсний ба борооны ус зайлуулах налуу, нїх гаргаж єгнє. Шалыг нь ус цуглуулгын буюу борооны усны суваг талруу 0,5 %-оос багагїй налуу хийж єгвєл зохино. Мєн хонгилийн нэг єрєєнєєс нєгєєд ороход шалны тївшин харилцан адилгїй, єргєлтийн єнцєг нь 15°С-аас их биш бол налуу зам (пандус) хийж єгнє. Хонгилийн єрєє, таслага хооронд шаттай байгууламж хийхийг хориглоно. Байрны гадна хєрсний уснаас дээш байрлах кабелийн шуудууны ёроолд нь ус-шїїлтийн зориулалттай 10-15 см хайрга ба элс нягтруулан чигжиж єгєх ёстой. Кабелийн хонгилд усны тївшинээс хамааруулан ажиллах автомат асаалгатай ус-шїїрїїлэх механизм тусгах нь зїйтэй. Асаалтын механизм, цахилгаан хєдєлгїїр нь онцгой нойтон нєхцєлд ажиллах чадвартай байвал зохино. Эстакад, оролтын хэлбэрийн галерей нь нэг тївшингээс нєгєєд шилжихдээ тївшиний ялгаатай бол 15 °-аас ихгїй бол налуу зам хийж єгєх нь зїйтэй. Харин 1:1 харьцааны налуутай бол шат байхыг зєвшєєрнє. 2.3.56. Хуваарилах байгууламж, байранд тавих кабелийн суваг ба давхар шал нь шатдаггїй, авагддаг хавтангаар таглагдах ёстой. Цахилгаан машины буюу тїїнтэй ижил тєстэй тєрлийн байранд сувгийг биржгэр ган хавтгай, царсан (паркет) шалтай удирдлагын самбарын байранд сувгийг доороос нь асбест буюу асбестын зуурмагаар бїрсэн паркет бїхий модон хавхаг буюу таглаа хэрэглэнэ. Суваг ба давхар шалны дээгїїр тоноглол зєєх, шижїїлэх ажил хиигдэнэ гэдгииг тооцох нь зїйтэй. Байрны гадна тавигдах кабелийн сувагны авдаг хавтан таглаа нь дээгїїрээ 0.3 м-ээс доошгїй зузаантай шороон їеээр хучигдсан байвал зохино. Хашлагатай байранд кабелйин авагдах хавтан дээгїїр шороогоор хучилт хийх хэрэггїй. Таглааны хавтан бїр нь гараар єргєх бариултай хийгдэх ба 70 кг-аас дээш жинтэй байж болохгїй. Єндєр (их) халуунтай хайлсан металл, шингэн асгарах буюу кабелийн металл бїрхїїлд хортой їйлчлэлтэй бодис бїхий газарт кабелийн суваг тавих, мєн коллектор, хонгилын нээлхий гаргахыг тус тус хориглоно. Барилгын гадна байрлах газрын доорхи хонгилын дээгїїр 0,5 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучиж єгєх ёстой. Кабелийг дулаан дамжуулах хоолойтой хамт байрлуулахад хїрвэл дулаан дамжуулах хоолойгоос кабелийн байрлалд їїсэх агаарын нэмэлт халалт нь жилийн аль ч улиралд +5°С-ээс ихгїй байхаар бодож, хоолойн дулаан дамжуулж байгаа хэсэгт дулаан тусгаарлага ба агааржуулалт хийх ёстой. 2.3.57. Кабелийн байгууламжинд кабелийг аль болохоор барилгын стандартын бїтэн уртаар нь сунгах ба байрлуулахдаа дараах арга хэмжээг авах нь зїйтэй. Їїнд: • Хяналтын ба холбооны кабелийг хїчний кабелийн дор юмуу дээр нь тавьж, хамар (хананцар)-аар тусгаарлах ба тїїний салбарлага ба огтлолцлыг хїчний кабелийн дээр ба доор нь хийх, • Хяналтын кабелийг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн зэрэгцээ тавихыг зєвшєєрєх, • 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабелийн дээр тусгай хамар (хананцар) хэрэглэж байрлуулах, • Генератор, трансформаторын 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй ажлын ба бэлтгэл кабель, 1-р зэргийн хэрэглэгчийн тэжээлийн кабель зэргийг хооронд нь хамар (хананцар)-аар тусгаарлан, єєр єєр хэвтээ тївшинд байрлуулах, • Дээр заасан 1, 3, 4-д дурьдсан хамар (хананцар)-ыг галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийх, г.м. Агаарын ба механик хєєс буюу усан мананцараар шїрших автомат гал унтраалгыг 1, 3, ба 4д заагдсан нєхцєлд хамар (хананцар)-ыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє. Гадна тавигдах кабелийн


114

БД 43-101-03 эстакад, гаднах хаалттай галерейд дээрх хэсэгчилсэн тусгаарлах хашлага шаардлагагїй болно. Харилцан нєєцлєгдєх хїчний кабель шугам нь хоорондоо 600 мм-ээс багагїй зайнд байрлах бол эстакад (гїїрэнцэр)-ад алсгалтыг даацын бїтээц (ферм, хєндєл)-ийн хоёр талаар нь хийж єгєх ба галерейд бол зєвхєн єнгєрєх (зєрєх) талд хийх нь зїйтэй. 2.3.58. Кабелийн байгууламжинд гал, тїймрийг илрїїлэх, унтраах автомат, суурин тєхєєрємж ашиглах шаардлагатайг тодорхойлохдоо эрх бїхий тусгай байгууллагынн батлагдсан журам, баримт бичигт їндэслэн тогтооно. Нээлхий ба салхилуулгын худаг, уурхайн оролтонд шууд ойрхон 25 м-ээс дооших хїрээнд бол галын крант тавьж єгєх нь зїйтэй. Кабелийн эстакад ба галерейд тэдгээрийн тэнхлэгээс хамгийн ойрхон гидрант хїрэхэд 100 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг бїрдїїлэхээр тооцож тоноглох нь зїйтэй. 2.3.59. Кабелийн байгууламжинд хїчний ба хяналтын кабелийн огтлол нь 25 мм2, тїїнээс их бол тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй кабелиас бусадад нь кабелийн тулц бїхий тусгай (консол) хийцэд сунгаж єгнє. Тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй, хїчний ба хяналтын кабель, 16 мм2 ба тїїнээс бага огтлолтой бїх тєрлийн хуяглаагїй, хїчний кабелийг тавиур буюу (нэлэнхїй биш ба нэлэнхїй) хашлаганд тавина. Кабелийн сувгийн ёроол 0,9 м-ээс ихгїй бол кабелийг ёроолд нь тавих ба 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний кабелийн бїлэг, хяналтын кабелийн бїлгийн хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай байрлуулах ёстой. Эсвэл энэ бїлэг кєбелиудын хооронд галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хамар (хананцар) хийж єгнє. Тєрєл бїрийн кабелийн байгууламжинд кабелийг тусад нь тавихад байж болох хамгийн бага зайн хэмжээг хїснэгт 2.3.1-д їзїїлэв. Сувагт тавьсан хїчний кабелийг элс, шороогоор булахыг (7.1.52-аас бусад тохиолдолд) хориглоно. Кабелийн байгууламжинд тїїний бїтээц ба кабелуудийн хоорондох зай, єнгєрєлт (зєрєлт)-ийн єндєр, єргєн нь хїснэгт 2.3.1-д зааснаас багагїй байх ёстой. Нэг талын ба хоёр талын байрлалтай кабелийн бїтээцээс хамааран кабелийн хоорондох босоо зай багасахад хїснэгтэнд їзїїлсэн зайн хэмжээ нь нэвтрэх байрлалд 800 мм хїртэл нарийсч, уртын 1 м дутамд єндєр нь 1,5 м хїртэл буурч болохыг зєвшєєрнє. Хїснэгт 2.3.1. Кабелийн сунгах хамгийн бага зай Зай Єндєрийн хэмжээ Хоёр талын байрлалтай байх їеийн бїтээцийн хоорондох хэвтээ зай, (зєрєх єргєн) Нэг талын байрлалтай байх їеийн бїтээцээс хана хїртлэх хэвтээ зай, (зєрєх єргєн) Хэвтээ бїтээцийн1 хоорондох босоо зай: Хїчний кабель: · 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй · 20-35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй · 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй · Хяналтын ба холбооны кабель, 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй 3х25 мм 2 хїртэл огтлолтой Байгууламжийн уртын дагуух тулгуур бїтээц (консул)-ийн хоорондох зай, 35 кВ хїртэлх2 хїчдэлтэй дан (нэг) хїчний кабелийн хоорондох хэвтээ ба босоо зай Хяналтын ба холбооны кабелийн хоорондох хэвтээ зай3 (кабелийн уурхай дахь кабель) 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабелийн хоорондох хэвтээ зай


115

Тавих хамгийн бага хэмжээ, мм Хонгил, галлерей, Кабелийн суваг ба давхар, эстекадад давхар шаланд 1800 1200-аас ихгїй 1000 0.6 м хїртэл гїнд бол 300; 0.6-аас 0.9 м-ийн гїнд бол 450; 0.9 м-ээс дээш бол 600; 900 Дээрхтэй ижилхэн

200 250 300

150 200 250

100

100 800– 1000

Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй Нормчлогдоогїй 100

Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй

БД 43-101-03 1

-єнгийлтийн ашигтай урт нь кабелийн трассын шулуун хэсэгт 500 мм-ээс ихгїй байх ёстой. -кабель нь 250 мм-ийн талтай гурвалжмнд байрлах, 3 -їїнээс цооногт байрлах бол. 2

2.3.60. Хяналтын кабелийг тавиурт багцаар нь, металл хайрцаганд олон їеээр нь давхарлаж тавихдаа дараах нєхцєлийг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал, 1. багцын гадаад диаметр нь 100 мм-ээс ихгїй байх, 2. нэг хайрцаганд тавих давхар (їе)-ын єндєр нь 150 мм-ээс хэтрэхгїй байх, 3. багц ба олон їелэх кабель нь нэгэн тєрлийн бїрээстэй байх, 4. кабелийг багцад, їелэлийг хайрцаганд, кабелийн багцыг тавиурт бэхлэхдээ кабелийн жин ба бэхэлгээний їйлчлэлээр хэв гажилтанд орохооргїй байх, 5. галын аюулгїйн їїднээс хайрцагны дотор гал хязгаарлах бїс хийх, (босоо хэсэгийн 20 мээс ихгїй зайнд ба нэвтрэх зєрлєгєнд, хэвтээ хэсэгийн хамар (ханацар) нэвтлэх хэсэгт хийх г.м.) 6. кабелийн трассын чиглэл бїрт хайрцагны нийт багтаамжийн 15 %-иас багагїй хэмжээний багтаамжийг нєєцлєх шаардлагыг тус тус мєрдлєг болговол зохино. Хїчний кабелийг багцаар нь буюу олон їеээр тавихыг хориглоно. 2.3.61. Газрын доорхи инженерийн сувагжуулалт ихтэй, зай муутай хотын нєхцєлд кабелийн хонгилын єндєрийг хїснэгт 2.3.1-д єгсєн хэмжээнээс багасган 1,5 м-ээс багагїй хэмжээнд хагас єнгєрєлт (зєрлєг) маягтай хийхдээ дараах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. Тухайлбал, кабель шугамын хїчдэл нь 10 кВ-оос ихгїй байх, хонгилийн урт нь 100 м-ээс хэтрэхгїй байх, бусад нєхцєлд хонгилийн тєгсгєлд гаралт ба нээлхий байх шаардлагатай г.м. болно. Бусад хэмжээг 2.3.1. хїснэгтэнд єгсєнтэй харгалзуулан гїйцэтгэх ёстой. 2.3.62. Кабелийн худгийн єндєр нь 1,8 м-ээс багагїй байх ба хоргоны єндєрийг нормчлоогїй болно. Холболтын тогтоолгын ба хагас бэхлэлтийн муфтийн худаг нь муфтийг гаргахгїйгээр угсралт хийх боломжтой уужим тавиу байвал зохино. Усан доорх шилжилтийн эргийн худаг нь бэлтгэл кабель, тосолгооны аппарат байрлуулах боломжийн хэмжээтэй байвал зохино. Хагас худагт хєрсний ба борооны ус цуглуулах нїх хийж єгєхєєс гадна шаардлагатай гэж їзвэл дээрх шаардлагыг їндэслэн ус шїїрїїлэх байгууламж (2.3.55-ийг їзэх) хийж єгвєл зохино. Кабелийн худаг нь металл шаттай байх ёстой. Кабелийн худаг дахь кабель ба холбоосны муфтийг тавиур буюу хашлаган бїтээц дээр нь байрлуулна. Кабелийн худаг ба хонгилийн нээлхий нь 650 мм-ээс багагїй голчтой, дугуй хэлбэртэй, давхар металл таг ба хавхагаар таглагдана. Тухайлбал, доод хавхаг нь тїгжээтэй хийгдэх байх ба хонгил талаасаа тїлхїїргїй онгойдог байвал зохино. Дээд таг нь авахад зориулсан бариултай байх ёстой. Байрны дотор бол давхар таг ба хавхаг хэрэглэх шаардлагагїй. 2.3.63. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй, хїчний кабелийн залгаасны муфтийг хонгил, давхар, сувагт тавихдаа муфтэнд гарч болох цахилгаан нэвтрэлт, їїсэх галын ба тэсрэлтийн аюулыг байранд нь устгах їїднээс заавал тусгай хамгаалах гэр хийж єгєх ёстой. Эстакад, залгаасны муфтийн худаг, суваг, хоргоноос бусад кабелийн байгууламжинд ердийн ба хиймэл салхилуулга хийж єгєхдєє тухайн єрєє, таслага бїр нь хамааралгїй салхилуулгатай байхаар тусгах нь зїйтэй. Кабелийн байгууламжийн салхилуулгын тооцоо нь орж байгаа ба гарч байгаа агаарын хоорондох температурын уналт нь +10°С-ээс ихгїй байх зарчимд їндэслэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хонгилийн нарийсах ба эргэлтийн тойруу хэсэг болон бусад газарт шатамхай хий хуримтлагдахаас зайлсхийх ёстой. Салхилуулгын тоноглол нь ноцолт, шаталт їїсэх нєхцєлд агаарын оролтыг хаах, євлийн їед хонгил хєлдєхєєс сэргийлэн хаалт (шибер), автомат хаалтын аль нэгийг тавих нь зїйтэй. Барилгын дотор кабелийг тавихдаа технологийн тоног тєхєєрємжйин нєлєєлєл ба хїрээлэх орчины агаарын температурын єсєлтєєр кабельд хэт халалт їїсэхээс зайлсхийх ёстой. Кабелийн залгаасны муфтийн худаг, суваг, хорго ба нээлттэй эстакадаас бусад кабелийн байгууламжинд зєєврийн гэрэлтїїлэг ба багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээ, цахилгаан гэрэлтїїлгээр тоноглоно. Цахилгаан дулааны станцад багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээг хийхгїй байж болно. 2.3.64. Кабелийг коллектор (цуглуурга)-т, технологийн галерей, эстакадад тавихдаа “Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ, тїїний барилга байгууламж” БНбД 3.05.04.90ийн шаардлагыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.3.2-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.3.2 Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж хїртлэх хамгийн бага зай, м


116

БД 43-101-03 Барилга байгууламж

Нормчлогдсон зай Хамгийн бага зай, м а. Зэрэгцэн тавигдах, хэвтээгээр Суурин (цул битїї) ханатай Эстакад, галлерейгаас Нормчлогдохгїй барилга байгууламж байшин, байгууламжийн хана хїртэл Нїхтэй хана бїхий барилга, Эстакад, галлерейгаас 2 байгууламж байшин, байгууламжийн хана хїртэл Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн бїтээцээс Галлерей ба нэвтрэлттэй цахилгаанжаагїй тємєр зам байгууламжийн хамгийн эстакадад 1 м, нэвтрэлтгїй ойртох овор хїртэл эстакадад 3 м Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн 2 автомашины зам, галын бїтээмжээс замын хашлагаын гарц чулуу, замын ирмэг хїртэл Татлаган (канат) зам Эстакад, галлерейн хийцээс 1 хєдєлгєєнт хэсгийн овор хїртэл Газрын дээгїїрх дамжуулах Эстакад, галлерейн хийцээс 0.5 хоолой дамжуулах хоолой хамгийн ойрхон хэсэг хїртэл Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн (2.5.97 їзэх) агаарын шугам бїтээмжээс шугамын утас хїртэл б. Огтлолцолд тавигдах, босоогоор Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн доод 5.6 цахилгаанжаагїй тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой хїртэл Їйлдвэрийн доторх цахилгаанжсан тємєр зам

Їйлдвэрийн доторхи автомашины зам (галын гарц) Газрын дээгїїрх дамжуулах хоолой Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам Холбооны ба радиожуулалтын агаарын шугам

Эстакад, галлерейн доод тївшинээс рельсийн толгой (авалцааны сїлжээний даацын трос ба утасны хамгийн дээд цэг хїртэл) хїртэл Эстакад, галлерейн доод тївшинээс замын далан ба галын гарц хїртэл Эстакад, галлерейн бїтээцээс дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойрхон хэсэг Эстакад, галлерейн бїтээцээс утас хїртэл Эстакад, галлерейн бїтээцээс утас хїртэл

7.1 (3.0)

4.5 0.5 (2.5.97 їзэх) 1.5

Кабелийн эстакад, галерейг цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, їйлдвэрийн доторхи автомашины ба тємєр замтай, галын гарц ба тросон замтай, холбооны ба радионы агаарын шугамтай, дамжуулах хоолойтой огтлолцуулахдаа 30°-аас багагїй єнцєг гаргаж гїйцэтгэхийг зєвлєж байна. Эстакад, галерейг тэсрэх аюултай бїсэд тавихдаа энэхїї дїрмийн 7.1, галын аюултай бїсэд бол 7.2 бїлгиин заалтыг мєрдлєг болгох ёстой. Эстакад ба галерейг радио ба холбооны агаарын шугамтай зэрэгцїїлэн тавихдаа радио-холбооны шугам, кабель ба утасны хоорондох хамгийн бага зай нь кабель шугамаас радио-холбооны шугаманд нєлєєлєх нєлєєллийн тооцооны їндсэн дээр сонгож авна. Їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт хїн зорчихгїй хэсэгт байрлах кабелийн эстакад ба галерейн хамгийн бага єндєр нь газрын гадаргуугаас кабелйин хамгийн доод эгнээ хїртлэх зайг 2.5 м-ээс багагїйгээр байх нєхцєлийг хангасан тооцооны їндсэн дээр авах нь зїйтэй. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих 2.3.65. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавихдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Їїнд:


117

БД 43-101-03 • Кабелийг засвар, їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс ил байрлуулна. Машин механизм, тоноглол, тээврийн хэрэгсэл, ачаа зєєх талбайд байрласан кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг 2.3.5-ын шаардлагыг їндэс болгон хамгаалалт хийнэ. • Кабелийн хоорондох зайг хїснэгт 2.3.1-ийг їндэслэн авна. • Зэрэгцээ тавьсан хїчний кабель, тєрєл бїрийн дамжуулах хоолойн хоорондох зай нь 0,5 мээс багагїй, шатамхай шингэн дамжуулах хоолой ба хийн хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Кабель нь їїнээс бага зайнд ойртох буюу огтлолцох їед ойртолтын бїх нєхцєлд тал бїрлїї нь 0,5 м зайнд механик гэмтэл (тємєр хоолой, арьс г.м.)-ээс хамгаалж єгєхєєс гадна шаардлагатай бол хэт халалтаас хамгаалах нь зїйтэй. Нэвтрэлтээр кабелийг єнгєрєєхдєє шалнаас дээш 1,8 м-ээс багагїй зайтай угсралтыг гїйцэтгэх нь зїйтэй. • Кабелийг босоо хавтгайд халуун шингэн бїхий тосны ба усны шугамны доор ба дээр зэрэгцїїлэн тавихыг хориглоно. 2.3.66. Кабелийг шаланд ба олон давхар барилгын хооронд тавихдаа сувагт буюу хоолойд сївлэж єгвєл зохино. Їзїїрлэлт, залгалт нь нь їхлїїт холболттой байхыг хориглоно. Кабелийг барилгын дотор хана, хучилт, хамар (хананцар)-аар нэвтрэн єнгєрїїлэхдээ хоолой ба бэлдэц нїхэнд угсрагдахдаа хоолой, нїхэнд гарсан зай завсарыг шатдаггїй, хялбар ухагдах материалаар сайн чигжиж єгвєл зохино. Кабелийг салхилуулгын сувагт тавих, шатны гишгїїрээр ил тавихыг тус тус хориглоно. Ган хоолойнд сївлэгдэх дан кабелийг энэхїї тєрлийн сувагтай огтлолцохыг зєвшєєрнє. Кабель шугамыг усан доогуур тавих 2.3.67. Кабель шугам нь гол, горхи, сувагтай огтлолцох бол ихэвчлэн бага идэгдсэн ёроолын ба эргийн хэсэгт тавьж єгнє. Кабелийг тогтонги биш ай сав, эрэгтэй голоор гаргахдаа ёроолд нь гїн суулгах, ёроолыг тэгшлэх асуудлыг тухайн голын орчины байдалтай уялдуулан тєслєєр шийдвэл зохино. Мєн чулуун далан, адил тєстэй саадыг тойруулах буюу шуудуу єнгєрїїлэн хийх арга хэмжээ авах нь зїйтэй. 2.3.68. Кабель шугамыг гол, горхи, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа эргийн орчимоор гїехэн хэсэгт 1 м-ээс багагїй гїнд тавих ёстой. Гол горхи, сувгийн гїнд тавигдах кабелиудийн хоорондох зай нь голын ус нь 100 м хїртэл єргєнтэй бол 0,25 м-ээс байгагїй байлгахыг зєвлєж байна. Голын ёроолд тавьсан кабелиас дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь хоолой ба кабелийг тавихдаа ёроолд хийгдэх ажлын хэмжээнээс хамаарч тєслєєр тодорхойлогдох боловч 50 м-аас багагїй байна. Сайжруулаагїй (бэхлэлтгїй) эрэг хавийн газарт усан доогуурх кабелийг тавихдаа 10 м-ээс багагїй уртыг нєєцєнд авах нь зїйтэй. Сайжруулсан эрэг хавийн газарт кабелийг хоолойд сївлэж тавихыг зєвшєєрнє. Харин кабелийг усан доор хооронд нь огтлолцуулахыг хориглоно. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг усан доогуур 3 ба тїїнээс дээш тоогоор тавихдаа 3 кабель бїрт нэг бэлтгэл кабель татах ёстой. Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих 2.3.69. Кабель шугамыг чулуун, тємєрбетон, металл гїїрээр тавихдаа гїїриин явган хїн зорчих хэсгийн сувагт кабель бїрииг шатдаггїй хоолойд сївлэж байрлуулна. Хоолойд борооны уснаас хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. Металл ба тємєр бетон гїїрэнд, тїїний оролтын хэсэгт асбестоцемент хоолой хэрэглэх шаардлагатай. Бїх тєрлийн газрын доорх кабелийг тємєр ба тємєр-бетонон гїїрээр єнгєрїїлэхдээ гїїрийн металл хэсгээс цахилгаан тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Кабелийн бїтээцээс газрын хєрсєнд шилжих хэсэгт мєн асбестоцемент хоолой ашиглахыг зєвлєж байна. Металл ба тємєр бетон гїїрээр єнгєрєх газрын доорхи бїх кабелийг цахилгааны хувьд гїїрийн металл хэсгээс тусгаарах ёстой. Модон байгууламж (гїїр, зогсоол, буух тавцан)-аар дамжуулан кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Гїїрийн хийцийн тєгсгєл ба гїїрийн температурын заадлаар кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ кабельд механик хїч їїсэхээс урьдчилан сэргийлж, холбогдох арга хэмжээ авсан байх ёстой. Зогсоол, буух давцан, хаалт далангаар кабель шугамыг тавихдаа газарт ухсан шуудуу, сувагт 1 м-ээс багагїй зузаантай хєрсний дор тавина. 2.3.70. Кабелийг модон гїїр, модон онгоцны зогсоол зэрэг байгууламжинд тавихдаа ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Мєн кабелийг шороон далан, хаалт, зогсоолд шууд хєрсєнд тавих ба 1 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучих нь зїйтэй.


118

БД 43-101-03

2.4. 1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 2.4.1. Дїрмийн энэ бїлэгт бїрээсгїй (нїцгэн) утастай 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ), мєн шугамнаас бїрээстэй, бїрээсгїй утсаар салаалга авах, оруулга хийх хэсэг хамаарагдана. Тусгай дїрэм, нормын дагуу барих (хотын цахилгаан тээврийн шугам г.м.) агаарын шугамд энэ дїрэм хамаарахгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамд тавих нэмэгдэл шаардлагыг 6.3 бїлэгт авч їзсэн тул мєрдєх нь зїйтэй. Агаарын шугамын оруулга, гаргалгын кабель залгаас ба салбарлагыг 2.3 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу хийнэ. 2.4.2. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй ЦДАШ гэдэг нь тулгуур, эсвэл барилга, инженерийн байгууламжинд (гїїр, замын гарц г.м) байгаа багана, тулаас зэрэгт тусгаарлавч ба арматурын тусламжтайгаар бэхэлсэн агаарт ил байрлах утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж хуваариалах байгууламж юм. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуураас (барилгын) оруулга хїртэлх хэсгийг шугамын салбарлага, салаа гэнэ. 2.4.3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утас тасраагїй ердийн байдлыг тїїний ажлын хэвийн горим, аль нэг утас нь тасарсан байдлыг аваарийн горим гэж нэрлэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.4.4. Агаарын шугамын утасны механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар, тусгаарлага ба арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Агаарын шугамын тулгуур ба суурийн тооцоог тєлєв, байдлын тооцооны дээд хязгаарын аргаар БНбД-д заасны дагуу хийнэ. Норматив ачааллыг энэ дїрмэнд зааснаар тодорхойлно. 2.4.5. Агаарын шугамыг хот, суурингийн ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу тээврийн хэрэгсэлээр зорчиход аюул учирахаар бол (хашаа, барилгын хаалгаар орж гарах, унаа, хєсєг, хїн явах) тїїнээс хамгаалж єгєх ёстой. Унаа, хєсгєєр дайрч болзошгїй (замын уулзуур, гарц г.м) тулгуурыг хамгаалвал зохино. Шугамын тулгуурт газраас дээш 2.5-3,0 м-ийн єндєрт тухайн тулгуурын дугаар, барьсан он, холбооны кабель шугам хїртэлх зайг тэмдэглэж (холбооны кабель хїртэлх зайг агаарын шугамын тулгуурын єндрийн хагасаас бага зайнд тэмдэглэх) єгнє. 2.4.6. Агаарын шугамын тулгуурт байгаа тємєр, металл хийц, боолтын утас (бандаж) зэргийг зэврэлтээс хамгаалж єгвєл зохино. Тооцооны цаг уурын нєхцєл 2.4.7. Агаарын шугам (АШ)-ын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийг тусгахдаа Монгол улсын цагуурын мужлалын зураг ба орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтийн хэмжээгээр гаргасан бїсчлэлийн зургийг баримтлан авах ёстой (Хавсралт 2, 3, 4). Орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтын норматив хэмжээг шугамын утас нь 12 м хїртэлх єндєрт байрлах нєхцєлд 5 жилд 1 удаагийн давтагдах їзїїлэлтийг (2.5.18 ба 2.5.21-ийг їзэх) баримтлан авах ёстой. Хєндлєнгийн салхинаас халхалагдсан (шигїї барилгажилттай суурин газар, ойн массив, байшингийн дундаж єндєртэй тэнцэхїйц цэцэрлэгийн суулгац ба агаарын шугамын єндрийн 2\3 -аас багагїй єндєртэй мод, уулын хєндий, хадан цохио, хавцал зэрэг) газарт баригдах агаарын шугамын салхины хурдны норматив хїчийг хїснэгт 2.4.1 (хавсралт 2)-ээс авна. Хїснэгт 2.4.1. Хєндлєн салхины їйлчлэлээс хамгаалах агаарын шугамын тооцооны салхины нормчлогдсон хурдны тїрц. Салхины бїсчлэл


Салхины хурдны напор, даН/м2 (кгс/м 2)

119

Салхины хурд, м/с

БД 43-101-03 1. Хойт бїс 2. Дунд бїс 3. Ємнєт бїс

15.7 (16) 20.6 (21) 26.5 (27)

16 18 21

Утасны салхины ачааллыг тооцохдоо тїїний чиглэлийг шугамд 90° байхаар авч їзэх ёстой. Тулгуурын тооцоог хийхдээ тїїнд їйлчилж байгаа гаднын хїчний хамгийн тохиромжгїй гэж їзэж байгаа салхины чиглэлээр сонгож авна. Утсанд їйлчлэх салхины хїчийг 2.3.20-д заасны дагуу тодорхойлно. Агаарын температурын хамгийн их утгыг цаг уурын жинхэнэ ажиглалтын єгєгдєлєєр, бага утгыг таван жилийн хугацааны 1 удаагийн давтагдалтаар авах ёстой. Эдгээр цаг уурын тоон утгуудыг 5.0-аар нэмэгдїїлэн аль ойр тал руу нь нарийвчлан хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 2.4.8. Агаарын шугамын утасыг 2.4.9-д заасны дагуу салхи, мєсжилтын ачааллын (янз бїрийн) хувилбараас хамааруулан цаг уурын нєхцлєєс хамаарах хэвийн горимд тооцоог хийх ёстой. Мєсжилтын хананы зузааныг I бїс, II бїсэд 5 мм, III бїсэд 10 мм гэж авах нь зїйтэй. 2.4.9. Агаарын шугамын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийн давхцалыг дараах байдлаар харилцан хослуулж авах шардлагатай. Їїнд: 1. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн их температуртай байх; 2. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн бага температуртай байх; 3. Утас мєсжилттэй, салхигїй, -5°С температуртай байх; 4. Мєсжилтгїй, температур -5°С байхад норматив салхины хїч (Qmax)-ийг (2.5.1. хїснэгтээс авах) оролцуулан тооцоолох, 5. Мєсжилттэй, температур -5°С, салхины хїч 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5*Vmax) байх; Энэ нєхцєлд мєсжилт ихтэй орон нутагт салхины хурдны тїрц (напор)-ыг 14,7 даН/м2 –аас доошгїй байхаар авна. Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага байдаг бїс нутагт дээрх жагсаалтын 4, 5 дугаарт байгаа температурыг -10°С-аар авч хэрэглэх нь зїйтэй. Шугамын утасыг барилга байгууламжинд ойртох зайг шалгахдаа салхины нормчлогдсон хурд ба хамгийн их температурын тооцоог ашиглана. Цахилгааны утас ба арматур 2.4.10. Агаарын шугаманд нэг ба олон судалт (мушгимал) утас хэрэглэх ба харин мушгимал утсыг задлаж хэрэглэхийг хориглоно. Утасны бєх батаас хамааран агаарын шугамд хэрэглэх хєнгєн цагаан утас 16 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан ба биметал утас 10мм 2, олон судалт (мушгимал) ган утас 25 мм2-аас багагїй ба дан ган утас хэрэглэх тохиолдолд 4 мм-ээс багагїй огтлолтой байвал зохино. 5 мм 2-ээс дээш диаметртэй дан ган утас ба 6.5 мм 2-ээс дээш голчтой нэг биметал утас хэрэглэхийг хориглоно. Агаарын шугамаас салаалж оруулахдаа утасны маяг, огтлолыг 2.4.2-р хїснэгтэд заасны дагуу тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хїснэгт 2.4.2. Агаарын шугамаас оруулганд салбарлага авах утасны хамгийн бага огтлол ба диаметр Утас:

Шугамын алслалт дахь утасны хамгийн бага огтлол ба диаметр 4 мм2 6 мм2 2 3 мм 4 мм2 16 мм 2 16 мм2

(Даацын) зэс (АВТ-1,АВТ-2) Ган ба биметалл Хєнгєн цагаан ба тїїний хайлш

Нэг давхар барилга бїхий дїїрэгт агаарын шугамаас салаалах оруулгын утас нь цаг уурын нєхцлєєс хамгаалах бїрээстэй байвал зохино. Агаарын шугамаас авсан оруулгын салаалгын урт нь 25 м-ээс илїїгїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны физик-механик їзїїлэлтийг 2.5.7-р хїснэгтэд харуулав. 2.4.11. Утасны батбєхийн тооцоог (гаднаас їйлчлэх) хамгийн их гадны ачаалалд, эсвэл гаднын ачаалалгїй їеийн хамгийн бага температурт гэсэн 2 нєхцлєєр хийх ёстой. Утасны зєвшєєрєгдєх хїчдэлийн хэмжээг 2.5.7-р хїснэгтэд їзїїлэв.


120

БД 43-101-03 2.4.12. Утасыг залгахдаа тусгай холболтын хавчаарын тусламжтайгаар, эсвэл гагнаж (халуунаар) холбох ёстой. Дан судалтай утасыг тулгаж гагнахыг зєвшєєрєхгїй, мушгиж залгаад гагнах нь зїйтэй. 2.4.13. Татлага, унжилтанд байгаа утасны холболтын бєх бат нь тухайн утасны батшилын хязгаарын 90 %-иас доошгїй байх хэрэгтэй. Ижил биш хєндлєн огтлолтой, єєр тєрлийн металл утасыг залгахдаа зєвхєн тулгуур дээрх шилжилтын тусгай хавчаар хэрэглэнэ. Шилжилтийн хавчаар болон тїїгээр холбосон утасны хэсэгт тухайн утасны жингээр їїсэх механик татах хїчийг турших хэрэггїй. Утсыг агаарын шугамын тулгуурын тусгаарлуурт дангаар нь бэхлэх ёстой (2.4.31, 2.4.34, 2.4.35 ба 2.4.41-ыг їзэх). Утасыг шєргєн (штыр) тусгаарлуурт дамжуулах утасаар уях ба тусгай хавчаараар бэхэлж болно. Агаарын шугамаас оруулганд салаалах утсыг їхлїїт (бєх) бэхэлнэ. Бэхэлгээний дэгээ, шєрєг, шилбэний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 2-оос багагїй байвал зохино. Тулгуур дээрх утасны байрлал 2.4.14. Байгаль, цаг агаарын нєхцєлєєс хамааралгїйгээр агаарын шугамын тулгуурт фазны утасуудыг янз бїрийн байршилаар татаж болно. Нойлын (галгїй) утсыг ихэвчлэн фазны утасны доод талд нь байрлуулбал зохино. Тулгуурт хамтад нь татах гадна гэрэлтїїлгийн утасыг гол тєлєв агаарын шугамын нойлын утасны дээд талд байрлуулах нь зїйтэй. Тулгуурт тавигдах гал хамгаалуур болон хамгаалах, хэсэглэх (секцлэх) тоноглолыг агаарын шугамын утаснаас доош байрлуулах нь зїйтэй. 2.4.15. Утасны хамгийн их унжилт 1,2 м хїртэл байх нєхцєлд єєр хоорондоо ойртох, хїрэлцэхээс сэргийлж тулгуур дээрх алслалтанд байх утасны хоорондын зайг доорх хэмжээнээс багагїй байлгах хэрэгтэй. Їїнд:

а. Утасыг босоо байрлалд байхад утасны хэвтээ шилжилт нь 20 см-ээс ихгїй байх ба мєсжилтийн I, II, III бїсэд 40 см; б. Мєсжилтийн бїх бїсэд утасны бусад байрлалд салхины хурд 18 м/сек хїртэл байх їед -40 см, мєн 18 м/сек-ээс дээш хурдтай байх їед -60 см. Хэрэв утасны хамгийн их унжилт 1,2 м-ээс илїї байх їед дээрх зай нь утас хоорондын зайн бодит унжилтыг 1,2 м-д харьцуулсан харьцаагаар тус тус нэмэгдїїлж єгвєл зохино. Нэг ерєнхий тулгуур дээр байрлах єєр агаарын шугамын огтлолцол ба агаарын шугамаас салбарлах їед тїїний ижил биш фаз хоорондын босоо зай нь 10 см-ээс багагїй байх ёстой. Оруулгын тусгаарлуурын хоорондох тэнхлэгийн дагуух зай нь 20 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй. 2.4.16. Тулгуур дээр утас буулгах їед утасны хоорондох хэвтээ зай нь 15 см-ээс багагїй байх ёстой. Утаснаас тулгуурын гадрага, хєндлєвч (траверс) болон бусад хэсгїїд хїртэлх зай 5 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Тусгаарлага (тусгаарлуур) 2.4.17. Шєргєн тусгаарлуурын батшилын нєєцийн коэффициент нь 2,5-аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамнаас авсан салбарлагын хэсэгт олон хїзїїт (нугачаат) буюу суурьтай тусгаарлуур хэрэглэнэ. Нойлын утас нь тусгаарлуур дээр бэхлэгдэх ёстой. Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга 2.4.18. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрх фазын утасны дэгээ, шилбэ, шєрєг ба тулгуурын арматурыг газардуулсан байх хэрэгтэй. Газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 50 Ом-оос ихгїй байна. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрхи фазын утасны дэгээ, шилбэ ба тулгуурын арматурыг шугамын нойлын утастай холбож єгнє. Газардуулгын утасны диаметр нь 6 мм-ээс багагїй байна. Атмосферийн хэт хїчдлээс хамгаалахаар газардуулсан ба тїїнчлэн нойлын утасны давтан газардуулга хийгдсэнээс бусад тохиолдолд модон тулгуур дээрх дэгээ, шєрєг, шилбийг газардуулах шаардлагагїй.


121

БД 43-101-03 2.4.19. Їйлдвэрийн утааны яндан болон бусад тєрлийн яндан хоолой, єндєр мод, байшин барилгаар халхлагдаагїй нэгээс хоёр давхар барилгатай суурин газрын агаарын шугам нь аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан газардуулгатай байх ёстой. Газардуулгын энэ байгууламжийн эсэргїїцэл нь 30 Ом-оос ихгїй байх ба тэдний хоорондын зай нь жилийн аянгын хугацаа 40 цаг хїртэл байвал 200 м-ээс ихгїй, жилийн аянгын хугацаа 40 цагаас их байвал 100 м тус тус байна. Їїнээс гадна газардуулах байгууламжийг дараах байдлаар хийж єгвєл зохино. Їїнд:

1. хїн олонтой газар (сургууль, хїїхдийн асрамж, цэцэрлэг эмнэлгийн байр г.м), аж ахуйн єртєг єндєртэй байшин, барилгад (агуулах, малын хашаа, засварын газар) салаалсан оруулга хийх шугамын тулгуурт, 2. зэргэлдээх хамгаалалтын газардуулгаас алслагдах хамгийн их зай нь жилийн аянгын хугацаа нь 10-40 цагтай бїс нутагт 100 м-ээс ихгїй, аянгын хугацаа 40 цагаас их бїс нутагт 50 м-ээс ихгїй байх ба оруулгын салбарлага бїхий шугамын эцсийн тулгуурт газардуулга хийж єгнє. Заагдсан газардуулгын байгууламжинд модон тулгуурын дэгээ, шєрєг, шилбэ, улмаар тємєр бетон тулгуурт дээрхээс гадна арматурыг нэмэж холбоно. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалахдаа аль болохоор нойлын (галгїй) утсыг давтан газардуулсан байдлаар хйих хэрэгтэй. Дээрх 1, 2 зїйлд заагдсан тулгуурт вентиль цахилуур тавих гстой. Тулгуур ба шон 2.4.20. Агаарын шугаманд доор дурдсан хэлбэр, маягийн тулгуур хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Агаарын шугамын трассын шулуун хэсэгт тавих зориулалттай завсрын тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлд їїсэх таталтын хїч їйлчлэхгїй байх ёёстой. 2. Агаарын шугам бусад тєрєл бїрийн байгууламжтай огтлолцох, мєн утасны марк, тоо, хєндлєн огтлол єєрчлєгдєх хэсэгт тавигдах бэхэлгээний анкер тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлтэй утасны янз бїрийн таталтын жингээс їїсэх хїч їйлчилнэ. Анкер тулгуур нь батбєх хатуу хийцтэй байх ёстой.. 3. Агаарын шугамын чиг єєрчлєгдєх їед хэрэглэх эргэлтийн тулгуур. Энэ тулгуур АШ-ын хэвийн горимын їед зэргэлдээх алслалтын хоёр талын утасны жингийн чангаалтыг єєртєє хїлээнэ. 4. Тєгсгєлийн (захын) тулгуурыг шугамын эхлэл ба тєгсгєлд, мєн кабель залгаасаар хязгаарлагдах хэсэгт тавина. Ийм тулгуур нь анкер тулгуурт багтах бєгєєд АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын нэг талын чангаалтын хїчийг єєртєє хїлээнэ. 5. Агаарын шугамаас салбарлага авах зориулалттай салаалгын тулгуур. 6. Хоёр чиглэлийн шугам нэг тулгуур дээр огтлолцох їед хэрэглэх огтлолцлолын тулгуур. Салаалгын болон огтлолцолын тулгуурыг дээр нэрлэгдсэн тулгуурын бїрэлдэхїїнд оруулна. 2.4.21. Тулгуурууд єєрийн хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр тулаастай, татуургатай байж болно. Татуургыг газарт суулгасан бэхэлгээ эсвэл чулуу, тоосго, тємєр бетон ба тємєр барилга байгууламжинд бэхэлж болно. Татуурга нь нэг ба олон утастай байж болно. Татуургыг тооцооны дагуу сонгож авах ба бусад татуургын огтлол нь 25 мм2 -аас багагїй огтлолын талбайтай байна. Тусгаарлагдах саармаг цэгтэй сїлжээний тулгуурын татуургыг бэхэлсэн доод цэгээс газар хїртэлх зай 2,5 м-ээс бага байвал тїїнд 10 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулга хийх, эсвэл татуургыг шугамын хїчдэлд тохирсон татлагын тусгаарлагчаар газраас зааглаж єгєх хэрэгтэй. Энэхїї АШ-ын хїчдэлд тохирсон тусгаарлагчыг газраас 2,5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Гїн газардуулсан саармагтай сїлжээний шугамын тулгуурын татуургыг нойлын хамгаалалтын утастай холбож єгєх ёстой. 2.4.22. Тулгуурын хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр шугамын хэвийн горимын тооцоогоор утасыг мєсжилттэй, мєсжилтгїй їед тасрахгїй байх механик ачааллын тооцоог хийсэн байна. Тєгсгєлийн ба эргэлтийн тулгуурын алслалтыг хязгаарласан хэмжээнээс бага байх тооцооны їе дэх єнцгийн ба тєгсгєлийн тулгуур нь утас мєсжилтгїй, агаарын бага температур салхигїй байхаар бодож хийвэл зохино. Тооцоог дараах їндсэн ачаалалыг бїрэн тооцсож хийвэл зохино. Їїнд:

1. Завсрын тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал;


122

БД 43-101-03 2. Анкер тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал; зэргэлдээх алслалтын утасны таталтын жингийн ялгавараар їїсэх дагуу ба хэвтээ ачаалал; Тулгуурт їйлчлэх,утасны дагуу, хэвтээ ачааллыг тооцоогоор сонгоно. Тулгуурт їйлчлэх дагуу, хэвтээ ачааллын хамгийн бага утгыг авахдаа тулгуурт їйлчилж байгаа утасны нэг талруу татах хамгийн их утгын 50 %-тай тэнцїїгээр авна. 3. Єнцгийн тулгуурт- тїїний хєндлєвчийн дагуу їйлчлэх утасны жингийн таталтаас їїсэх ачаалалын хэвтээ хєндлєн утга, шугамын утас ба бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн ачаалал; 4. Тєгсгєл (зах)-ийн тулгуурт- утасны нэг талын таталтаас їїсэх хэвтээ ачаалал. 2.4.23. Агаарын шугамд тємєр-бетон, модон, тємєр-бетон хєлтэй модон, тємєр тулгуурыг хэрэглэж болно. Шугамын модон тулгуурт бэлтгэлийн 3-аас доошгїй зэрэглэлтэй, ялзралаас хамгаалж боловсруулсан гуалин хэрэглэнэ. Модыг ялзралтаас хамгаалахдаа мєрдєж байгаа стандартын дагуу ялзралын эсрэг уусмалд нэвчїїлэх замаар бэлтгэх ёстой. Хар модыг ялзралын эсрэг хамгаалалтгїй хэрэглэж болно. Шон (гуалин)-гийн шувтан байдлыг угаасаа нь їзїїрлїї нь 1 м уртад 8 мм-ээр нарийсч байхаар тооцож авах нь зїйтэй. Тулгуурын тооцоогоор сонгогдох їндсэн элемент (шон, хєл, хєндлєвч, тулаас) хийх зориулалттай гуалингийн дээд хэсэгтээ, нарийн їзїїрийн диаметр нь 14 см-ээс багагїй байх ёстой. Тулгуурын бусад элемент, тїїнчлэн байшингийн оруулгын салбарлагын тулгуурт хэрэглэх гуалингийн нарийн талын диаметр нь 12 см-ээс багагїй байвал зохино. 2.4.24. Тулгуурыг газарт суулгах гїний хэмжээ ба тулгуурыг бэхлэх арга нь тїїний єндєр, бэхлэх утасны тоо, хєрсний байдал болон ухаж суулгах газар шорооны ажлын аргаас хамаарна. Шугамын трассын усанд автагдах, туугдах хєрсний эвдрэлтэй хэсэгт тулгуурыг суулгахдаа бэхэлгээ (хєрс овоолж дарах, хучих) хийнэ. Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт 2.4.25. Агаарын шугам нь тєрєл бїрийн байгууламж, хот, суурин газрын гудамж, талбайг ямар ч єнцгєєр огтлон гарч болно. Єнцгийн хэмжээг нормчлохгїй (2.4.31-ийг їзэх). Шугамын утасны хамгийн их унжилтын їед тїїнэээс газар хїртэлх зай нь гудамжны хїмїїс зорчих хэсэгт 6 мээс багагїй байна. Утаснаас газар хїртлэх унжилтын босоо зайг хїрэхэд бэрхшээлтэй (давчуу) газар 3.5 м, хїрч болохгїй зэлїїд газар (уулын налуу, хад, хадан цохио)-т 1 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Том биш хот, суурин газарт гудамжны хїмїїс зорчихгїй хэсгийг огтлон гарч байгаа агаарын шугамнаас оруулгын салбар, салаалга авахдаа утаснаас газар, явган хїний зам хїртэлх зайг 3.5 м хїртэл багасгаж болно. Хэрэв энэ заалт биелэгдэхгїй тохиолдолд нэмэлт тулгуур буюу барилга дээр нэмэлт бїтээц хийж єгєх ёстой. 2.4.26. Агаарын шугамын утаснаас газар ба усны гадаргуу хїртэлх зайг тїїнчлэн тєрєл бїрийн байгууламж дээгїїр єнгєрєх їеийн тїїний (объектийн) дээд хэсгээс утас хїртэлх зайг цахилгаан гїйдлийн їйлчлэлээр їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр утасны хамгийн их унжилтыг доорх 2 хувилбарын аль нэг боломжтойгоор нь тодорхойлох нь зїйтэй. Їїнд: Орчны агаарын температур -5°С, салхигїй, утас мєсжилттэй байх; Орчны агаарын температур хамгийн єндєр, салхигїй байх. 2.4.27. Утаснаас барилга, байшин хїртлэх хамгийн их хазайх хэвтээ зай нь тагт, саравч ба цонх хїртэл 1.5 м-ээс багагїй, суурин хана хїртэл 1.0 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугамыг байшин, барилга дээгїїр дамнуулж татахыг гагцхїї агаарын шугамаас салаалж, оруулга хийхээс бусад (2.1.31-ийг їзэх) нєхцєлд хориглоно. Агаарын шугамын тулгуураас газар доорх (тавьсан) кабель, дамжуулах хоолой ба янз бїрийн зориулалттай газар дээрх босоо (колонок) байгууламж хїртэлх хэвтээ зай нь 2.4.3 -р хїснэгтэд їзїїлсэнээс багагїй (2.4.33-ийг їзэх) байх ёстой. Хїснэгт 2.4.3. Шугамын тулгуураас газар доорх кабель, дамжуулах хоолой, газар дээрх босоо байгууламж хїртлэх хэвтээ, зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай Ойртох байгууламжууд - Ус, хий, уур, дулаан дамжууулах шугам, мєн арицтгах татуурга.


123

Зай (м) 1

БД 43-101-03 - Галын даралттай усны (гидрант) цэг, инженерийн сувагжилтын худаг, ус тїгээх цэг г.м. - Шатахуун тїгээгїїр - Тєрєл бїрийн кабель (холбоо, дохиолол ба радио нэвтрїїлэгийн кабелиас бусад) - Дээрхтэй адил, гэхдээ тусгаарлавч хоолойнд сївэлсэн кабель

2 10 1 0.5

2.4.28. Улирлын чанартай хєлддєг жижиг гол, сувагтай огтлолцох їед агаарын шугамын утаснаас усны дээд мандал хїртлэх зай нь 2 м-ээс доошгїй, харин мєс хїртлэх зай нь 6 м-ээс доошгїй байвал зохино. Ой ба таримал ургамал, модон дундуур агаарын шугам гарахад тэднийг заавал гудамлан огтлох шаардлагагїй. Тэгэхдээ утасны их унжилт, савалтын їед утаснаас мод, сєєг, бут бусад ургамал хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байна. 2.4.29. 1 кВ-оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам, 1 кВ-ээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамтай огтлолцох бол 2.5.79-2.5.84-д; зэрэгцэн тавигдах бол 2.5.62-д заасан шаардлагыг мєрдлєг болгох ёстой. 1 кВ-оос дээш ба доош хїчдэлтэй шугамын утсыг нэг тулгуур дээр бэхлэх, мєн нэг тулгуур дээр огтлолцоход (2.5.80) -д заагдсан шаардлагыг биелїїлсэн байх хэрэгтэй. Дээгїїр нь гарч байгаа агаарын шугамын утсыг шєргєн тусгаарлуурт хоёрлосон (давхар) бэхэлгээ хийх ёстой. 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугамын огтлолцлын алслалт дахь хоёр талын тулгуурын утас бэхлэх арматур, лонхны дэгээ, шилбэ, шєрєг болон хоёр шугамын утсыг нэг дор бэхлэх тулгуурыг заавал газардуулсан байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 30 Oм-оос ихгїй байх ёстой. 2.4.30. 1 кВ -оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцоход зориулалтын огтлолцлын тулгуурыг ашиглах ба мєн алслалтын дунд огтлолцохыг зєвшєєрнє. Огтлолцсон АШын ойртож байгаа утасны босоо зай нь орчны дулааны хэм 15° С, салхигїй байхад 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцож байгаа хэсэгт анкер ба завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Агаарын шугамууд алслалтандаа огтлолцож байвал огтлолцлын цэгийг дээгїїр нь єнгєрч байгаа шугамын тулгуурт нь аль болох ойрхон байхаар сонгоно. Гэхдээ огтлолцож байгаа шугамын утаснаас огтлох гэж байгаа шугамын тулгуур хїртэлх хамгийн ойрхон хэвтээ зай нь 2 мээс багагїй байна. 2.4.31. Агаарын шугам нь холбоо-дохиоллын шугам (ХДШ), радио-нэвтрїїлгийн шугам (РНШ)-тай огтлолцохдоо доорх хувилбарын аль нэгээр нь хийгдэх ёстой. Холбоо, дохиоллын шугамд яам, албан газар ба аж ахуйн газруудын холбоо, дохиолол, мэдээллийн шугамууд хамаарна. Холбооны агаарын шугамыг зориулалтын хувьд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам; хєдєєгийн холбооны шугам; радио нэвтрїїлэгийн шугам, хотын холбооны шугам гэж ангилна. Холбооны агаарын шугамуудыг ач холбогдлоор нь доорх зэрэглэлд хувааж їзэх ёстой. n 1 -р зэрэглэлд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам, тємєр замын холбоо, n 2 -р зэрэглэлд аймгийн дотоод холбооны шугам, n 3 -р зэрэглэлд хэрэглэгчдийн холбооны шугам г.м. Радио єргєн нэвтрїїлгийн 360 В-оос дээш хїчдэлтэй шугам 1-р зэрэглэлд, 360 В-оос доош хїчдэлтэй салбар шугам, хэрэглэгчдиййн 15 ба 30 В-ын салбар шугамууд 2-р зэрэглэлд орно. Їїнд:

1. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон бїрээстэй утастай холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай, 2. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон холбоо-дохиололын ба радио нэвтрїїлгиййн газарт булсан, эсвэл дїїжилсэн кабель шугамтай, 3. Бїрээсгїй, батбєх утастай агаарын шугам болон бїрээстэй, механик батбєх сайтай холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай, 4. Бїрээстэй утастай агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн шугамтай. 5. Газар доорхи кабельтэй (шилжсэн) агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн шугамтай. Агаарын шугамыг холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай аль болохоор хєндлєн (90°-т ойрхон) огтлолцуулах хэрэгтэй. Давчуу газарт шугамууд огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.


124

БД 43-101-03 2.4.32. Агаарын шугам нь алслалтандаа холбоо-дохиоллын, радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцоход агаарын шугамын утаснаас нєгєє шугамын хамгийн ойрхон дїїжин кабель буюу утас хїртлэх босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын (мєсжилттэй, эсвэл агаарын халуунд) їед 1.25 м-ээс багагїй байна. Нэг тулгуур дээр огтлолцоход дээрх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв шугамын утас буюу радио нэвтрїїлгийн дїїжин кабель нь босоо тулц (кронщтейн)-д бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг тэрхїї шугамын утас буюу радио-нэвтрїїлгийн дїїжин кабельтэй АШ-ын тулгуурын талд байгаа шугамны утаснаас тооцож авна. 2.4.33. Агаарын шугамын алслалтандаа холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугам, дїїжин кабельтэй огтлолцох хэсэг нь АШ-ын тулгуурт аль болох ойрхон, тулгуураас 2 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам нь, бїрээстэй утастай холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо доорхи шаардлагуудыг хангавал зохино. Їїнд:

1. Агаарын шугамын утсыг холбооны шугамын утастай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор хийвэл зохино. Агаарын шугамын утсыг радио нэвтрїїлэгийн шугамын утастай алслалтанд ч, ерєнхий тулгуурт ч огтлолцохоор хийж болно. 2. Холбооны гол шугам, хєдєєгийн салбар шугамтай огтлолцох агаарын шугамын алслалтан дахь хоёр захын тулгуурыг бэхэлгээний анкер маягаар хийх ёстой. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн бусад шугамуудтай агаарын шугамын огтлолцох хэсэгт сайжруулсан (єндєрсгєсєн) хєлтэй буюу тулаастай завсрын тулгуур хэрэглэж болно. 3. Огтлолцох хэсгийн холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утас нь гаднах цаг агаарт тэсвэртэй, 2 кВ-оос багагїй хїчдлээр туршигдсан (ПСБА, ПСБАП, ПРСП г.м.), тухайн газрын цаг уурын хїнд нєхцєлд татах хїчийг даах батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1.5 -аас багагїй їзїїлэлт бїхий тусгаарлуутай байх ёстой. 4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлгийн шугамын утасны дээгїїр гарна. Агаарын шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгуурт утсыг давхар бэхлэх буюу їхлїїт уяж єгєх хэрэгтэй. Онцгой тохиолдолд 380, 220 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг тулгуурт холбооны шугамын доогуур гаргаж болно. Гэхдээ холбооны шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хоёр захын тулгуурт утсыг давхар бэхлэх нь зїйтэй. 5. Агаарын шугам болон холбоо, радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд тэдгээр утасны залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалт, мушгимал утас байвал тїїний огтлол нь хєнгєн цагаан утсанд 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан утсанд 16 мм2, зєвхєн ган утсанд 25 мм2 -аас багагїй байх хэрэгтэй. Хот, хєдєєгийн радио, холбооны шугамын хувьд тїїний утасны тоо 10 ба тїїнээс дээш байвал энэ зїйлд дурьдсан агаарын шугамтай огтлолцох хувилбарыг хэрэглэж болохгїй. 2.4.34. Агаарын шугамын бїрээсгїй утас нь холбоо ба радио-нэвтрїїлгийн газар доорх буюу дїїжилсэн кабель шугамтай огтлолцоход дараах шаардлагыг хангавал зохино. Їїнд: * Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газрын доорх кабелиас агаарын шугамын тулгуурын газардуулга (эсвэл тємєр бетон тулгуур хїртэл) хїртэлх зай, хїн олноор оршин суудаг суурин газарт 3 м-ээс багагїй, хїнгїй суурин биш газарт 10 м байна. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газар доорхи кабелиас агаарын шугамын газардуулаагїй модон тулгуур хїртэлх зай суурин газарт 2 мээс багагїй, суурин биш орон нутагт 5 м-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Давчуу (зай муутай) нєхцєлд энэ зай 2 м-ээс бага байж болох боловч 1 м-ээс багагїй байна. Энэ тохиолдолд кабелийг ган хоолойд сївлэх эсвэл швеллер буюу булан тємрєєр дарж хамгаалах ба тулгуураас хоёр тийшээ 3 м-ээс багагїй урттай хийгдэнэ. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн кабелийн трассаас хамгийн ойролцоо байгаа агаарын шугамын тулгуур хїртэл зай нь аль болох их байх ёстой. * Агаарын шугамын утасыг холбоо ба радио нэвтрїїлэгиййн дїїжлэгдсэн кабель шугамын дээгїїр нь гаргана. * Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамын дээгїїр єнгєрч байгаа агаарын шугамын алслалтанд утасны залгаас хийхийг зєвшєєрєхгїй. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай, мушгимал байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан утас бол 35 мм2 , ган голтой хєнгєн цагаан утас бол 16 мм2, ган утас бол 25 мм2 -аас тус тус багагїй байвал зохино. * Дїїжин кабелийн металл бїрээс, кабель єлгєсєн хэцийг огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгууруудад газардуулж єгєх ёстой. * Холбоо ба радио нэвтрїїлгийн кабелийн тулгуурын сууриас агаарын шугамын утасны хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь агаарын шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.


125

БД 43-101-03 Агаарын шугам нь холбоо ба радио нэвтрїїлгий шугамтай огтлолцоход хэрэглэх дээр дурьдсан хувилбаруудыг доорхи тохиолдолд хэрэглэхгїй. Їїнд: * хэрэв холбооны шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх болбол тїїнд нэмэгдэл байрлуулах, эсвэл урьд байрлуулсан холбооны шугамын єсгєх пунктийг зєєх шааардлага гарвал; * хэрэв холбооны шугам дахь кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєх хэмжээнээс хэтэрвэл; 2.4.35. Агаарын шугам нь холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо хоёулаа бїрээсгїй утастай байх тохиолдолд дараах шаардлагыг хангана. Їїнд:

1. Агаарын шугам, холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор хийнэ. Агаарын шугам, холбооны хэрэглэгчдийн ба салаа шугамтай огтлолцоход утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос хэтрэхгїй тохиолдолд агаарын шугамын тулгуураар огтлолцуулахыг зєвшєєрнє. 2. Огтлолцож байгаа агаарын шугамын алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьсан байх ёстой. 3. Холбооны шугамын утас нь тухайн орон нутгийн цаг уурын хамгийн хїнд нєхцєл (мєсжилт, хїйтрэлт) -єєр суналтын бат бєхийн нєєцийн коэффициент ган ба єнгєт металл утасны хувьд 2.2 -оос багагїй байх ёстой. 4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэтрїїлэгийн шугамын утасны дээр байрлана. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуур дээр агаарын шугамын утасыг хоёрлосон бэхэлгээ хийж єгнє. 380/220 В, тїїнээс бага хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь радио нэвтрїїлэгийн шонтой утасны доогуур гарч болно. Энэ тохиолдолд радионы шугамын утасыг алслалтын захын хоёр шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй. 5. Агаарын ба холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтанд залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалтай (мушгимал) хєнгєн цагаан байвал 35 мм2, хєнгєн цагаан утас ган голтой эсвэл ган утастай байвал 25 мм 2 -аас багагїй хєндлєн огтлолтой байна. 2.4.36. Бїрээстэй утастай агаарын шугам нь бїрээсгїй утастай холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангаж байх ёстой. Їїнд: * Агаарын ба холбооны шугамыг зєвхєн утасны алслалтанд огтлолцуулна. Агаарын ба радио нэвтрїїлэгийн шугамыг утасны алслалтанд буюу тулгуур дээр огтлолцуулбал зохино. * Агаарын шугам нь холбооны гол, орон нутгийн ба хєдєєгийн шугамтай огтлолцох алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьж єгнє. Бусад холбооны болон радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцох бїх тохиолдолд АШ-ын тулгуурт хїчитгэсэн залгаас (хєл), тулаас бїхий завсрын тулгуур ашиглаж болно. * Огтлолцох хэсэг дэхь агаарын шугамын утас нь тухайн орон нутгийн хамгийн муу цаг уурын нєхцєлд сунгалтын батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1,5-аас багагїй байх ба 2 кВ-оос доошгїй хїчдлээр туршигдах цаг уурын нєхцєлийг даах чадвартай тусгаарлага бїхий байвал зохино. * Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамын утасны дээгїїр гарна. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуурт агаарын шугамын утасыг хоёрлосон бэхэлгээтэй, эсвэл їхлїїт уяж єгнє. Агаарын шугамын утасны хїчдэл нь 380/220 В, тїїнээс бага бол дамжуулах утас нь радионы шугамын шонтой утасны доогуур гарч болно. Гэхдээ радиогийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтын захын шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй. * Агаарын шугам, тїїнчлэн холбоо, радиогийн шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд нь утасыг залгахыг зєвшєєрєхгїй. 2.4.37. Агаарын шугамын газрын доорхи кабель залгаас нь бїрээсгїй утас бїхий холбоо, радионы шугамтай огтлолцох бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: * АШ-ын газар доорхи залгаас кабелиас холбоо, радионы шугамын тулгуур, тїїний газардуулга хїртэлх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэж тавьсан байвал дээрх зай нь 0.5 м-ээс багагїй байвал зохино. * Агаарын шугамын кабельтай тулгуурын сууриас холбооны ба радиогийн шугамын хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь холбооны ба радионэвтрїїлгийн шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.


126

БД 43-101-03 2.4.38. Агаарын шугам, холбооны ба радиогийн агаарын шугамтай ойртох їед тэдгээрийн захын утасны хоорондох зай нь хэвтээгээрээ 2 м-ээс багагїй байх ба давчуу, зайгїй нєхцєлд 1.5 мээс багагїй байж болно. Бусад ердийн тохиолдолд эдгээр шугамуудын хоорондох зай нь АШ, холбооны ба радио-нэвтрїїлгийн хамгийн урт тулгуурын єндрєєс багагїй байх ёстой. Радио нэвтрїїлэг, дамжуулалтын тєв болон хїлээн авах тєвийн барилга байгууламж, антейн болон радио нэвтрїїлэг хїлээн авах орон нутгийн цэгийн ойролцоо агаарын шугам єнгєрєх їеийн ойртолтын хэмжээг тодорхой тогтоож єгдєггїй. Агаарын шугамын утаснаас холбооны ба радиогийн шугамын утас, телевизийн кабель ба радио антейнаас буулгасан оруулга хїртэлх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байна. Гэхдээ агаарын шугамын тулгуураас оруулга хїртэлх алслалтын утас, агаарын шугамнаас байшин барилга руу оруулсан утас нь холбооны ба радиогийн шугамаас салаалсан оруулгын утастай огтлолцохгїй байхаас гадна тэдгээрийн шугамын утаснаас доош байрлаж болохгїй. 2.4.39. Агаарын ба холбооны шугамын утасыг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Шинээр барьж байгаа агаарын шугамын утасыг радиогийн шугамын бїрээсгїй утастай нэг тулгуурт хамт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утасыг радионы шугамын бїрээстэй утастай хамт нэг тулгуурт хамтад нь дїїжилж болно. Мєн радиогийн шугамын ємнє ашиглаж байсан бїрээсгїй утсыг солих, єргєтгєх нєхцєлд нэг тулгуурт єлгєж болох ба доорхи шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Їїнд: * Агаарын шугамын хїчдэл нь 380/ 220 В-оос ихгїй байх; * Радионы шугамын утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос ихгїй байх; * Радионы шугамын доод утаснаас газар хїртэлх зай, зэрэгцээ шугамын утас хоорондын зай, шугамын утасны єєр хоорондын зай нь баталсан дїрэм, журамтай нийцэж байх; * Агаарын шугамын утас нь радиогийн шугамын утсан дээр байрлах ба дээрх шугамын утаснаас доод шугамын утас хїртлэх зай нь тулгуур дээр 1.5 м-ээс багагїй, алслалтанд 1.25 м-ээс багагїй байна. Хэрэв радионы шугамын утас нь єлгєц (кронштейн)-єнд бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг агаарын шугамын мєн тэр талын доод утаснаас тооцно. 2.4.40. Агаарын шугамын утас, холбооны шугамын кабелийг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Харин 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг радио-нэвтрїїлгийн кабельтэй нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа радио-нэвтрїїлгийн тусгаарлагатай утасны хувьд 2.4.39-ийг мєрдлєг болгоно. Мєн 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг телемеханикийн хэлхээний утастай нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа тэдгээр нь нэг эзэмшигчтэй, телемеханикийн хэлхээг телефон холбооны сувагаар ашиглаагїй, 2.4.39-ийн заалт тус тус биелэгдэж байвал хэрэгжїїлж болно. 2.4.41. Агаарын шугам нь тємєр замтай, тїїнчлэн 1 ба 2 зэрэглэлийн автомашины замтай огтлолцох ба зэрэгцээ тавигдах бол 2.5.95, 2.5.101 заалтыг мєрдлєг болгоно. Мєн агаарын шугамд кабель залгаас ашиглан зам огтлон гаргаж болно. Орон нутгийн чанартай (III, IV, V зэрэглэлийн) автомашины замыг хєндлєн гарахдаа утасны унжилт хамгийн их байх нєхцєлд агаарын шугамын утаснаас замын зорчих хэсэг хїртлэх босоо зай нь 6 м-ээс багагїй байвал зохино. Хїн олноор суурьшах газрын ба їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэрийн гадна гэрэлтїїлгийн агаарын шугам сїлжээнд тавих шаардлагыг бїлэг 6.3-д оруулсан болно. АШ нь автомашины замтай огтлолцох ба ойртох бол шугамын утаснаас замын тэмдэг, тэдгээрийн даацын хэцний утас хїртэл 1 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Агаарын шугамтай огтлолцох хэсэгт даацын хэцийг 10 Ом-оос багагїй эсэргїїцэлтэй газардуулах байгууламжтай холбож єгвєл зохино. Зам огтлон гарах хувилбарыг техник-эдийн засгийн їндэслэлийн тооцоогоор шийдвэрлэнэ. 2.4.42. Агаарын шугам нь троллейбусны авалцаа (контактная)-ны утас ба даацын хэцтэй огтлолцох ба ойртох бол дараахи шаардлагуудыг биелїїлэх ёстой. Їїнд: * АШ нь дїрмийн дагуу авалцааны сїлжээ, тулгуурын байгууламжийн гадна байна. * АШ-ын утас нь авалцааны утасны даацын тросын дээгїїр байрлах ёстой. Агаарын шугамийн утас нь олон судалтай (мушгимал) байх ба огтлол нь хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган ба ган-хєнгєн цагаан бол -16 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны залгаасыг шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд хийхийг хориглоно. * Хамгийн их унжилттай байх їеийн АШ-ын утаснаас тролейбусны шугам бїхий гудамжны зорчих хэсэг хїртлэх зай нь 10,5 м-ээс багагїй байх ёстой. Энэ бїх тохиолдолд агаарын шугамын утаснаас даацын хэц буюу авалцааны утас хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байвал зохино. Авалцааны сїлжээний бїсэд байрлах агаарын шугамын тулгуур нь утсыг давхар бэхлэх


127

БД 43-101-03 зориулалттай анкер тулгуур байх ёстой. АШ нь авалцааны утастай огтлолцох бол эгц хєндлєн гарахыг хориглоно. * Троллейбусны шугамын авалцааны утас, 380 В-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утастай нэг ерєнхий шонд байрлуулах бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал, троллейбусны шугамын тулгуур нь агаарын шугамын утсыг зїїхэд хїрэлцэхїйц механик батбєхтэй байх, агаарын шугамын утаснаас авалцааны утас єлгєх даацын хэцний бэхэлгээ ба тулц (кронштейн) хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байх г.м. Энхїї зїйлийн шаардлага нь гудамжны гэрэлтїїлгийн шугаманд хамаарахгїй. 2.4.43. Агаарын шугам нь канатан зам, газрын дээрх металл дамжуулах хоолой зэрэгтэй огтлолцох буюу ойртох бол дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд: * Агаарын шугам нь канатан замын доогуур тавигдах ба дээгїїр нь тавихыг хориглоно. Канатан зам нь доороо АШ-ын утасыг хязгаарлах гїїр ба сараалжтай байвал зохино. * АШ нь канатан замын болон АШ-ын дамжуулах хоолойн доогуур нь гарахдаа шугамын утас нь тэдгээрээс тодорхой хэмжээнд алслагдсан байвал зохино. Тухайлбал, утасны хамгийн их унжилттай їед канатан замын гїїрэг ба сараалж буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1.0 метрээс багагїй, утасны хамгийн их унжилттай ба шугамын утасны хазайлт ихтэй їед канатан замын бїтээц, буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх шаардлагатай. * АШ нь тїїний доогуур єнгєрч байгаа дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол шугамын утаснаас дамжуулах хоолойн элемэнт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед 1 м-ээс багагїй байна. * АШ нь канатан зам, дамжуулах хоолойтой зэрэгцэн тавигдах бол шугамны утаснаас канатан зам ба дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойртох хэвтээ зай нь нэг тулгуурын єндєрєєс багагїй, трассын давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлтын їед 1 м-ээс багагїй байвал зохино. Шугамын огтлолцолын алслалтанд дамжуулах хоолойн газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байх ёстой. 2.4.44. АШ нь галын ба тэсрэх аюултай тонгололд ойртох бол тїїнд тавих шаардлагыг 2.5.119-д, нисэх буудлын аэродромтой ойртох їеийн шаардлагыг 2.5.120-д тодорхойлсон болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамыг спортын цогцолбор, цэнгэлдэх хїрээлэн, стадион, сургууль, зуслангийн иж-бїрдмэл дэвсгэрт байрлуулахыг хориглоно.

2.5. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 2.5.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт 1 кВ-оос 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бїрээсгїй утастай цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ) хамаарагдана. Тусгай дїрэм, норм, зааврын дагуу баригдах цахилгаанжсан тємєр зам, хотын цахилгаан тээврийн шугам, авто-гэрлэн дохионы шугам нь цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын энэхїї дїрэм хамаарахгїй. Агаарын шугамын оруулга, гаргалгын кабель залгаасыг 2.3 бїлэг ба 2.5.49 заасны дагуу хийвэл зохино. 2.5.2. 1 кВ-аас дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам гэдэг нь агаарт ил тавигдах арматур, тусгаарлуурын тусламжтайгаар тулгуурт буюу инженерийн байгууламж (гїїр, замын гарц г.м) дээрх шон, тулцад бэхлэгдсэн (бїрээсгїй) утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах зориулалттай байгууламж юм. ЦДАШ-ын эхлэл ба тєгсгєл гэж хуваарилах байгууламжийн шугаман портал (хаалган тулгуур) буюу шугаман оруулгыг авч їзэх ба харин салбарлагын хувьд тулгуурын салбар ба шугаман портал буюу хуваарилах байгууламжийн шугаман оруулга юм. 2.5.3. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын дамжуулах утас, хэц тасраагїй байх їеийн тїїний тєлєв-байдлыг АШ-ын хэвийн горим гэнэ. АШ-ын аваарын горим гэдэг нь утас, тросны нэг нь буюу хэсэг нь тасарсан їеийн тєлєв-байдал гэж ойлгоно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын угсралтын горим гэдэг нь тулгуур, шон, утас, хэцийг татах, тусгаарлуур, арматурыг угсрах їеийн їйл ажиллагаа юм. Шугамын оворын алслалт (Lо) гэж шугамын тулгуур тєгс тэгш гадаргуу дээр байх нєхцєлд утаснаас газар хїртлэх нормчлогдсон босоо хэмжээгээр тодорхойлогдох уртыг нэрлэнэ. Салхины алслалт (Lс ) гэж тулгуураас дїїжлээстэй утас, хэцэнд їйлчлэх салхины даралтыг хїлээн


128

БД 43-101-03 авч байгаа тулгуур бїхий АШ-ын хэсгийн уртыг ойлгож болно. Утас, хэцний жинг хїлээн авч байгаа тулгуур бїхий АШ-ын хэсгийн уртыг жингийн алслалт гэнэ. Оворын алгасал дахь хамгийн их унжилтыг утасны оворын унжилт гэнэ. 2.5.4. Суурин газар гэдэгт хот, аймгийн тєвийн дэвсгэр нутаг, тїїний тэлж єргєжих (ойрын арван жилд) хїрээ, мєн дагуул хот, хотын ногоон бїсїїд, амралт сувиллын газрууд, хот маягийн суурин, дэвсгэр нутгууд хамрагдана. Эзгїй (суурьшаагїй) газар гэж хїмїїс суурьшин амьдарах суурин газар, хїн хїрэхэд бэрхшээлтэй газраас бусад улсын нэгдсэн эдэлбэр газрыг нэрлэнэ. Энэ дїрмэнд барилга байгууламж бариагїй боловч хїн байнга амьдардаг хєдєє орон нутаг, тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник явах боломжтой эдэлбэр газар, ногооны талбай, цэцэрлэг болон таруу байрлалтай, цєєн тооны буюу тїр барилга байшинтай газрыг эзгїй (суурьшаагїй) газарт хамааруулна. Хїрэхэд хэцїї газар гэж тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник хїрч болохгїй (уулын тагт, оргил, цєл) газрыг хэлнэ. Дїрэмд барилгажсан газар гэж хот, тосгон ба хєдєє аж ахуйн суурин газрын одоо байгаа барилгажилттай хиллэх улмаар, хоёр талаасаа хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан агаарын шугамын тавигдах дэвсгэр нутгийг хэлнэ. Том гол,мєрєн, суваг зэрэг дурын усан оронзайг огтлолцуулахдаа 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуур тавих ба АШын тулгуурын єндєрєєс хамааралгїйгээр 700 м-ээс дээш алслалттай татагдах бол их шилжилт гэнэ. Ерєнхий шаардлага 2.5.5. АШ-ны утас ба хэцний механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар, харин тусгаарлуур, арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Энэхїї хоёр аргын тооцооны їндэс болох норматив ачааллыг тодорхойлох нєхцєлийг энэ дїрмэнд заасны дагуу авна. АШ-ны тулгуур ба суурийн тооцоог хязгаарын тєлєв-байдлын тооцооны аргаар Барилгад хэрэглэх уур амьсгал, геодезийн їзїїлэлт, БНбД.2.01.01.93 -д заасны хийнэ. Тодорхой тохиолдолд бусад аргыг хэрэглэх бол зураг тєслєєр їндэслэх ёстой. АШ-ын барилгын хийц, бїтээц (тулгуур, суурь)-ийн тооцоонд ашиглагдах тооцооны ачааллыг тодорхойлох заалт, АШ-ын тооцооны тусгай нєхцєл, тооцооны зарчим, ба хэт ачааллын коэффициент нь энэхїї бїлгийн хавсралтанд єгєгдсєн болно. 2.5.6. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс илїї урттай шугаманд хїчдэл, гїйдлийн тэгшбусыг хязгаарлах зорилгоор утасны нэг бїрэн сэлгэлтийг хийж єгєх ёстой. Хоёр хэлхээтэй агаарын шугаманд сэлгэлтийн схем нь адилхан байна. Сэлгэлтийн алхам нь холбооны шугамд нєлєєлєх нєхцєлєєр дїрэмд нормчлохгїй. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс бага урттай хэд хэдэн хэсгээс бїрдэх цахилгаан сїлжээнд сэлгэлт бїр нь шууд завсрын дэд єртєєн дээр (шин, тєгсгєлийн тулгуур ба дэд єртєєний порталын хоорондох алсгал дээр, тєгсгєлийн тулгуур дээр) хийгдэнэ. Энэ нєхцєлд сэлгэлт нь янз бїрийн дараалалтай фаз бїхий АШ-ын хэсгийн нийлбэр урт нь бараг тэнцїї байх нєхцєлд хэрэгжинэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан сїлжээнд янз бїрийн дараалалтай фазтай хэсгїїдийн нийлбэр урт нь ижилхэн байлгахаар дэд єртєєн дээр фаз сэлгэлтийг хийнэ. 2.5.7. АШ-д засвар їйлчилгээ хийх, туршиж, тохируулах, ахуйн їйлчилгээ явуулах засварїйлдвэрлэлийн бааз (ЗЇБ), засвар-ашиглалтын цэг (пункт) зэргийг авч їзэх хэрэгтэй. ЗЇБ-ыг барих дараалал, ажлын ба тээврийн механикжуулах хэрэгсэлийн хангалт, тоо, хэлбэр маяг, холбооны хэрэгсэл, ажиллах хїмїїсийн тоог одоо байгаа ба баригдах шугам сїлжээний хэмжээг їндэслэн, ойрын ирээдїйн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг тооцон, эрчим хїчний тухайн бїс нутгийн хэмжээгээр тооцсон ашиглалт-зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєг їндэслэвэл зохино. Шаардлагатай барилга, байшин, ажилчдын тоог тухайн шугам тус бїрд тєслєєр тооцох нь зїйтэй. Баригдах АШ-ын даялалын дагуу хїрэхэд хэцїї газар, уулын тагт, цєл газарт шугамугсралтын тусгай цэг барих шаардлагагїй харин тєслєєр тодорхойлогдсон дулаацах цэг байвал зохино. 2.5.8. Засвар-їйлдвэрлэлийн бааз нь жилийн аль ч улиралд АШ-ын чиглэлийн дагуу шаардлагатай газраар явж чадах шугамын тусгай машин, тээврийн хэрэгсэл, тохируулгын багаж, єргєгч, тоног тєхєєрємж ба материалын аваарын нєєц, мєн шугам сїлжээний газар болон засварын багтайгаа харилцах хоёр талын радио буюу утсан (їїрэн) телефон холбоогоор хангагдсан байх ёстой. Шугамын автомашин, єєрєє явагч механикмууд нь ЗЇБ ба шугам сїлжээний газартайгаа ярих холбооны тєхєєрємжтэй (радио, утсан, їїрэн ба єндєр їелзлэлийн холбоо г.м) байвал зохино. Шугамын тусгай цэгїїд, шугам сїлжээний газар, ЗЇБ зэрэг нь дїрмийн дагуу хоорондоо холбооны нэг л тєрлєєр холбогдвол зохистой.


129

БД 43-101-03 2.5.9. 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугаманд жилийн аль ч улиралд боломжит зайнд буюу шугамын трассаас 0,5 км-ээс холгїй зайнд ойртох нєхцєлийг хангасан байвал зохино. 110 кВ-аас дээш хїчдэлтэй АШ-ын трассын дагуу явах, тїїнд ойртоход зориулж 2,5 м-ээс багагїй єргєнтэй зурвас газрын мод, чулуу, бартааг цэвэрлэсэн байх ёстой. Дараах нєхцєлтэй АШ-ын хэсэгт дээрх заалт хамаарахгїй байж болно. * Трасс (даялал) нь унаагаар явж болохгїй, шавар намагтай ба собицол ихтэй зєрєх боломжгїй газарт; Ийм нєхцєлд шугамын трассын дагуу 0.4 м-ээс багагїй єргєнтэй гїїрэн явган зам буюу 0.8 м-ээс багагїй єргєнтэй шороо асган жим гаргах хэрэгтэй. * Трасс нь битїї цэцэрлэг, тїїх-дурсгалын їнэт газар, тємєр зам ба машин замыг цаснаас хамгаалах суулгац, хашлаганд; 2.5.10. АШ-ын тулгуурыг голын голдрилын садрага, тэдгээрийн салааны урсгалын єєрчлєлт, эргийн нурангийн хэсэг, усанд автдаг газар, борооны болон бусад ус урсах гуу, жалганаас аль болох хол байрлуулах хэрэгтэй. Дээр дурдсан аюултай газраас АШ-ын тулгуурыг холдуулах боломжгїй їед тулгуурыг эвдрэлээс хамгаалах (тусгай суурь хийх, налуугийн ба эргийн хамгаалалт, ус зайлуулах суваг татах, бусад байгууламж барих г.м.) арга хэмжээг авсан байвал зохино. Бул чулуу, урсгал ихтэй, газарт тулгуур байрлуулж болохгїй. Цєн тїрэлтийн хамгийн их хаяалбар, усны (їерийн) их тєвшинг 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 2 %- (50 жилд 1 удаа тохиолдох) –ийн; 330 кВ, тїїнээс дооших хїчдэлтэй бол 1 % (100 жилд 1 удаа)-иар авбал зохино. Ой мод, хуурай намаг, хээр талын гал тїймэр гарах боломжтой газраар модон хєлтэй АШ єнгєрєх бол тулгуур бїрийн эргэн тойронд 2 м-ийн хїрээнд талбайн євс, бутыг цэвэрлэж, химийн болон бусад аргаар устгах; тулгуур бїрийн эргэн тойрон 2 м-ийн хїрээнд 0,4 м гїнтэй, 0,6 м єргєнтэй суваг (канав) ухах; газраас тулгуурын модны доод їзїїр хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байхаар тємєр-бетон хєл хэрэглэх зэрэг тулгуурыг гал тїймрээс хамгаалах арга хэмжээ авсан байх ёстой. Олон жилийн цэвдэгтэй, тїймэр (талын) гарч болзошгїй газарт АШ-ын тулгуураас суваг хїртлэх ургамалын химийн боловсруулалт хийгдэх зоны хэмжээг 5 м хїртэл ихэсгэж авна. 110 КВ тїїнээс дээш хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг гал гарах боломжтой хїлэр, хуурай намагтай хєрсєнд босгож болохгїй. 2.5.11. АШ-ын тулгуур дээр 2,5 -аас 3 метрийн єндєрт дараах байнгын тэмдэгїїд хийгдэх ёстой. Їїнд: * Тулгуурын дугаарыг шугамын бїх тулгуур дээр хийвэл зохино. * АШ-ын дугаар буюу таних тэмдэгийг шугамын тєгсгєлийн тулгуурт; шугамаас салбарлаж байгаа эхний тулгуурт, нэг хїчдэлтэй шугамын огтлолцолын хэсгийн тулгуурт; тємєр зам ба автомашины замыг огтолж байгаа алслалтыг хязгаарлах (хоёр талын) тулгуурт; тїїнчлэн шугамын трассын дагуу 200 м-ээс бага зайнд зэрэгцэн тавигдах (параллель) шугамын хэсгийн бїх тулгуурт тус тус тавина. Хоёр ба олон хэлхээтэй шугамын тулгуурын хувьд дээрхээс гадна хэлхээг харгалзан тэмдэглэсэн байх ёстой. * Фазын єнгє ялгах тэмдэгийг 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тєгсгєлийн тулгуур ба утасны сэлгэлт хийгдэх тулгуур, мєн АШ-аас авах салбарын анхны тулгуурт; * Урьдчилан сэргийлэх плакатыг суурин газраар єнгєрч байгаа бїх тулгуурт; * Агаарын шугамны тулгуураас холбооны кабель шугам хїртлэх зайг заасан тэмдэглээг холбооны кабель хїртлэх тулгуурын єндєрийн хагасаас бага зайнд тавигдах тулгуурт; * АШ-ын хамгаалалтын бїсийн єргєн ба АШ-ийн эзэмшигчийн утасны дугаар зэргийг заасан мэдээлэх тэмдэгийг тулгуурт г.м. 2.5.12. АШ-ын металл тулгуур болон хєл, тємєр бетон ба модон тулгуурын бїх металл тоноглолыг зэврэлтээс цайрдах буюу будах замаар хамгаалсан байвал зохино. Цэвэрлэх, дэвсгэр будаг тавих, будах ажил нь їйлдвэрийн нєхцєлд хийгдсэн байвал ёстой. Трассын дагуу гэмтсэн хэсэгийг дахин будаж єгнє. 2.5.13. Аэродромын эзэмшлийн ба агаарын трассын бїсэд тавигдах АШ-ын тулгуур нь єєрийнхээ байрлал буюу єндєрєєрєє онгоцны нисэлт, буултанд аэродромын ба шугаман саад (бартаа) болохооргїй байвал онгоцны нислэгийн аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор дохиолох гэрэлтїїлэг (гэрлэн хориг) ба єдрийн байнгын (будмал) тэмдэгийг дараах нєхцєлтэй уялдуулан хийж єгєх ёстой. Тухайлбал, * АШ-ын тулгуурын хамгийн дээд їзїїрт гэрлэн хориг байх ба тїїнээс доошлон 45 м бїрт хийгдэнэ. Гэрлийн завсрын ташинг бїрийн хоорондох зай нь ижилхэн байвал зохино.


130

БД 43-101-03 * АШ-ын тулгуур нь хамгийнхаа дээд цэгт ба доошоогоо 45 м бїрт гэрлэн хориг хийж єгєх ёстой. Гэрлэн (галын) завсарын ташилтын хоорондох зай нь адилхан байх ёстой. * АШ-ын тулгуурын гэрлэн хоригийн эгнээ бїрд, аль ч зїгээс ямар ч тївшинд харагдаж байхаар тулгуурын хоёр чиглэлийн гадна талд байрлах, нэгэн зэрэг буюу аль нэг нь шатсан їед нєгєєх нь ажиллах боломжтой, їндсэн гал (гэрэл) ажлаас гарсан їед бэлтгэл галыг залгах найдвартай автомат тєхєєрєг бїхий 2-оос доошгїй гэрэл тавьж єгвєл зохино. * Хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэлийг тїїний бїх талаас нь, тэнгэрээс хэвтээ тэнхлэгийн 5° хїртэл харах боломжтой байвал зохино. * Аэродром дахь хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэл нь цахилгаан хангамжийн хувьд I зэрэглэлийн хэрэглэгч болно. Тухайн байдлаас хамааран хязгаарлах гэрэл (гал), дохионы гэрлийн тэжээл нь нэг шугамаар єгєгдєж болох ба тїїний ажиллагаа нь найдвартай байх ёстой. * Їйлчилгээний зохистой, аюулгїй байдлыг хангахын тулд дохионы гэрэл (гал) ба тєхєєрємж байрласан газарт талбай, тїїнд гарах зориулалттай шатыг хийж єгнє. Энэ зорилгоор АШ-ын тулгуурт байрлах хашлагатай талбай, шатыг ашиглаж болно. * Онгоцны буудлын бїсэд байрласан нислэгийг хязгаарлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрлийн удирдлагыг агаарын шугамын эзэмшигч ба онгоцны буудлын тєв удирдах диспетчерийн байрнаас єгєгдсєн ажлын горимын дагуу гїйцэтгэнэ. Байнгын дежур байхгїй газарт байрлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрэл нь автоматаар асч, унтардаг, эсвэл зайлшгїй гэж їзсэн нєхцєлд хоногийн туршид асч байхаар хийгдэж болно. Автомат тєхєєрєг ажиллахгїй їед хязгаарлах гэрэл (гал)-ыг гараар залгах боломжийг авч їзсэн байвал зохино. * Гэрлэн хориг бїхий тулгуурт єдрийн тэмдэглэгээ хийхдээ шонгийн єндрєєс хамааруулан 6 м хїртэл єргєнтэй улаан (улбар), цагаан хоёр єнгє гарган будна. Зурвасны тоо нь гураваас багагїй байх ба эхний, эцсийн зурвасыг улаан (улбар)-аар будаж єгсєн байх ёстой. 2.5.14. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын гэмтсэн газрыг тодорхойлох тусгай багажийг дэд єртєєн дээр тавьсан байвал зохино. Харин 15 мм ба дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар АШ дайрч єнгєрєхєд тїїний мєсжилтийг дохиолох, мэдээлэх тєхєєрємжийг тєсєлд авч їзэх хэрэгтэй. 20 мм ба тїїнээс дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар ба мєн тїїнчлэн хїчтэй салхитай хавсран хїйтрэлт буюу мєсжилт хаяа їїсэх газараар; утасны хїчтэй савлалт ба давтамжтай бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын утасны мєсжилтийг хайлуулуулах боломжийг авч їзэх хэрэгтэй. АШ-ын тросны мєстжилтийг хайлуулахдаа мєсжилтєєс чєлєєлєгдсєн утаснаас мєсжилт бїхий тросонд аюултай хэмжээнд ойртох боломжийг авч їзсэн байх ёстой. Хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг таслалгїйгээр мєсжилтийг хайлуулах нєхцєлийг хангахын тулд мєсжилтийн хананы норматив зузааныг 15 мм хїртэл буулгаж болох ба харин хананы тооцооны зузааныг 15 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хайлдаг мєсжилт бїхий АШ дээр мєсжилтийн їзэгдлийг дохиолох, сигнал ирэх ба мєсжилт хайлж эхлэх хугацааны сонголт бїхий тєхєєрєг тавих ёстой. 2.5.15. Агаарын шугамын трассын уртыг боломжоор нь хамгийн богино байхаар сонгох шаардлагатай. АШ-ыг байгуулах зураг тєсєл хийхдээ мєсжилт ихтэй, хїчтэй салхитай, цасан нуранги болдог, гулгуур їїсдэг, хад чулуу нурдаг, намагтай зэрэг бїс нутагт онцгой тохиромжгїй газрыг тойрох, хамгаалалт хийж гаргах аргуудыг техник-эдийн засгийн харьцуулсан тооцооны їндсэн дээр шийдэж байвал зохино. Цаг уурын нєхцєл 2.5.16. АШ-ын бїтээцийг сонгох ба тооцоо хийхийн тулд цаг уурын тооцооны нєхцлийг тодорхойлохдоо Ус цаг уурын судалгааны байнгын ус-цагуурын станц ба цагуурын цэгїїдийн олон жилийн хэмжилтийн материал, тухайн орон нутгийн цаг уурын зураглалын карт (хавсралт 3,6), ЭХС-ийн салхинаас шалтгаалан шугам гэмтэх судалгаа, мєсжилт-хїйтрэлтийн эрч, салхины хурд, агаарын температур хэмжилт, аянгатай нутгийн байршил зэргийг їндэслэн тодотгосон Монголын цаг уурын ба эрчим хїчний бїсчлэлийн (хавсралт 1-6) зурагт їндэслэн гаргавал зохино. Дээрхи ажиглалт, туршилтыг боловсруулахдаа байгалийн нєхцєл (огтлогдож байгаа газрын байдал, далайн тєвшингєєс дээш єргєгдсєн єндєр, том нуур ба ус хадагдах газар, салхины чиглэл, ойжуулсан байдал г.м.) болон одоо байгаа, баригдах инженерийн байгууламжийн аль алинийг нь оролцуулан мєсжилт їїсэх боломж (хавсралт 5), салхины хурд зэрэг бичил уур амьсгалын онцлог нєлєєг тооцсон байх ёстой. 2.5.17. Салхины хамгийн их хурдны напор (тїрц), мєсжилт цанталтын хуримтлалын ханын зузааны норматив хэмжээг 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 15 жилд 1 удаа, 6-330 кВ-ын АШ-д 10 жилд 1 удаа, 3 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 5 жилд 1 удаа давтагдахаар тодорхойлоно. АШ-ын утсанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг бїх утасны хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрт, хэцний салхины хурдны тїрцийг тросын хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрєєр тус тус тодорхойлно. Хїндийн


131

БД 43-101-03 шилжсэн тєв нь 15 м хїртэл єндєрт байвал норматив тїрцийг ойролцоогоор 10 м єндєрт тооцсон салхины хурдны тїрцтэй адил авах ба 15-м-ээс илїї єндєрт бол салхины хурдны тїрц нь хїснэгт 2.5.1-д єгсєн напорын утгыг 15 м хїртлэх єндєрт харгалзах єндрєєс хамааран салхины хурд нэмэгдэх байдлыг тооцсон коэффициентээр (Хїснэгт 2.5.2) їржиж єгнє. 2.5.18. Монголын нутаг дэвсгэрийг салхины хамгийн их хурдны (тїрц), нутаг дэвсгэрийн бїсчлэлийн газрын зургийн (хавсралт 2) дагуу газраас дээш 15 м хїртэлх єндєрт салхины хурдны хамгийн их норматив хэмжээг тодорхойлсон дїнг хїснэгт 2.5.1, зураг 3-д їзїїлэв. Энэ нєхцєлд салхины хурдны хамгийн их тїрцийг 6-330 кВ-ын шугамын хувьд 40 даН/м2 -аас багагїй, 500 кВ-ын шугаманд 55 даН/м2 -аас багагїй байхаар авч болно. Хїснэгт 2.5.1 Газраас 15 м хїртлэх єндєрт байгаа салхины нормчлогдсон хамгийн их хурдны тїрц Салхины бїсчлэл 1-р буюу Хойт 2-р буюу Дунд 3-р буюу Ємнєт

Салхины хурдны тїрц qmax (даН/м2) ба давтагдал (салхины хурд vmax, м/с) 5 жилд 1 удаа 10 жилд 1 удаа 15 жилд 1 удаа 27\ 21\ 40\25\ 55\30\ 40\25\ 50\29\ 35\24\ 55\30\ 55\30\ 45\27\

Жич: Салхины хурдны тїрцийн утгыг салхины хурдны олон жилийн хэмжилтийг иш їндэс 2 / 16

болгон дараах томьёогоор тодорхойлно. q max = (an max )

, эндээс:

ийн єндєрт 5, 10, 15 жилд ганц удаа тохиолдох салхины хурд,

n -газрын гадаргуугаас 10 м-

a = 0 . 75 + 5 / n max -флюгерийн

ажиглалтаар авсан салхины хурдны засварын коэффициент, µ<1-ээс илїї гарахгїй. Анемометрийн хэмжилтийг 1-тэй тэнцїїгээр авна. Заслын коэффициентийн (Хїснэгт 2.5.2) хоёр утгын хоорондох завсарын єндєрт харгалзах утга нь шугаман интерполяцаар тодорхойлогдоно. Хїснэгт 2.5.2. Тулгуурын єндрєєс хамааруулан салхины хурдны тїрцийг тооцох засалын коэффициент Єндєр, м Коэффициент

15 хїртэл 1,0

20 1,25

40 1,55

60 1,75

100 2,10

200 ба дээш 2,6

Салхины хурдны тїрц нь 15 м-ээс илїї єндєртэй бол хурдны тїрцийг хїснэгт 2.5.1-ийн єндєр нь 15 м гэсэн утганд харгалзах заслын коэффициентээр їржиж єндєршилд харгалзах нэмэгдэх салхины хурдыг тооцож тодорхойлно. Шугамын утас ба хэцний утасны жингийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр (Hø)-ийг оворын алслалтын хувьд дараахи томьёогоор тодорхойлно.

Эндээс: Häó - тулгуурын суулгах газраас тооцож, тулгуур дээр бэхлэгдэх тросны дундаж єндєр буюу утсыг тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; fó - утас буюу тросны хамгийн ихээр авсан (салхигїй, мєсжилт ба хамгийн их температурын їед) унжилт, м Томоохон гол, суваг, олон замын уулзвар гарч байгаа их шилжилт їїсэх їеийн утас ба хэцэнд їйлчлэх салхины тїрцийг энэ зїйлд заасан зарчимаар тодорхойлох боловч дараахи нэмэгдэл заалтыг тооцож їзвэл зохино. * Шилжилт нь нэг алслалтаас тогтож байвал утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийг дараахи томьёогоор тодорхойлно. H H

øèë

=

äó1

+H 2

äó 2

-

2

f

3

Эндээс: Häó1, Häó2 –шилжилтийн тулгуур бэхлэгдэх хэцний єндєр буюу тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; Fó- шилжилтийн утас ба тросны хамгийн их унжилт, м; * Шилжилт нь хэд хэдэн алслалтаас тогтож байвал утас ба тросонд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг шилжилтийн бїх алслалт дахь трос буюу утасны хїндийн тєвд шилжїїлсэн дундаж утганд харгалзах шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийн хувьд дараах томъёогоор тодорхойлно.


132

БД 43-101-03

H øèë =

H ø 1 L1 + H ø 2 L2 + ... H øn Ln L1 + L2 + ... L n

Эндээс: Hø1, Hø2,... Høn - голын ба сувгийн дундаж тївшингээс тооцсон алслалт бїрийн утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр, м; L1+L2+ ...+Ln - шилжилтэнд орох алслалтын урт,м; 2.5.19. Тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хурдны тїрц (напор) нь тїїний єндрийн єсєлтєнд харгалзах утгаар тодорхойлогдоно.15 м-ээс ихгїй єндєртэй тусгай бїс (зон)-эд заслалын коэффициентийн утгыг тулгуур тавих газрын тэмдэгээс тооцож харгазах бїсэд тїїний єндрийн дундаж утгаар тогтоож, тогтмолоор авна. Барилга байшинтай газарт баригдах АШ-ын хэсэгт, хэрэв хїрээлэх байшингийн єндєр нь шугамын 2/3 -оос багагїй хувийг халхалж байвал салхины хамгийн их хурдны тїрцийг шугамын єнгєрч байгаа бусад хэсэгтэй харьцуулан 30 % (салхины хурд 16 %)-иар бууруулж авна. Салхины хамгийн их хурдны тїрцийн ийм бууралтыг хєндлєн салхинаас халхлагдаж байгаа трасс (ой мод, уулын хєндий, хавцал г.м.) бїхий АШ-д зєвшєєрнє. Мэдэгдэхїйц хїчтэй салхитай (том голын єндєр эрэг, уулын хєндий, хавцалын дагуу ба хїчтэй салхины нєєлєг бїхий нуурын хєвєє г.м. 3-5 км-т) газарт байрлах АШ-ын трассын єнгєрєх хэсэгт салхины хамгийн их хурдны тїрцийн хэмжээ мэдэгдэхгїй бол тухайн бїс нутгийн єгєгдєлтэй харьцуулан 40 % (салхины хурд 18 %) -аар нэмэгдїїлж авна. 2.5.1 хїснэгтэнд заасан салхины хурдны хамгийн их норматив утгыг (кг\ м2) ойролцоох бїхэл тоонд шилжїїлж авна. 2.5.20. Утас ба хэцний салхины ачааллын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90°, 45°, 0° байх ба тулгуурын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90° ба 45° байхаар авбал зохино. Тооцооны горим бїрт утас ба тросонд перпендукиляр їйлчлэх салхины (норматив) ачааллыг Ð, (даН) дараахи томьёогоор тодорхойлно.

P = a K l C x qF × sin

2

j

Эндээс: µ - агаарын шугамын алслалтанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийн жигд бусыг тооцсон коэффициент: салхины хурдны тїрц 27 даН/м2 хїртэл байвал 1,0; 40 даН/м2 хїртэл бол 0,85; 55 даН/м2 хїртэл бол 0,75; 76 даН/м2 , тїїнээс дээш бол 0,70 гэж авна. Êi - салхины ачаалалд шугамын алслалтын урт нєлєєлєх боломжийг тооцсон коэффициент: шугамын алслалт нь 50 м хїртэл бол 1,2; 100 м бол 1,1; 150 м бол 1,05; 250 м тїїнээс дээш бол 1,0 гэж авах нь зїйтэй. Ñx – духан талаас (урдаас) нь їйлчлэх эсэргїїцлийн коэффициент: мєсжилт болдоггїй, 20 мм тїїнээс их голчтой утас ба хэцний хувьд 1,1; бусад мєсжилт болдог бїх утас, хэц, мєсжилт болдоггїй 20 мм-ээс бага голчтой утас, хэцний хувьд 1,2 гэж авна. q- авч їзэж байгаа горимын салхины хурдны тїрц (напор), даН/м2; F- утасны диаметр огтлолын талбай, м2 (мєсжилтийн хананы нормчлогдсон зузааныг тооцсон їед); j- АШ-ын тэнхлэг ба салхины чиглэлийн хоорондох єнцєг. 2.5.21. Шугамын утас, хэцэн дээрх мєсжилтийн суултын нормчлогдсон жинг тодорхойлохдоо мєсжилтийн нягтыг 0,9 г/см3, цилиндр хэлбэртэй гэж їзнэ. Мєсжилтийн 5 ба 10 жилд (1 удаа) давтагдах їеийн газраас дээш 10 м-ийн єндєрт ба утасны 10 мм диаметрт тус тус шилжїїлэгдсэн мєсжилтийн хананы зузааны хэмжээг хїснэгт 2.5.3-аар ба Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг мєсжилтєєр мужилсан газрын зургийн (хавсралт 5) дагуу тодорхойлно. Уулархаг бїс нутагт олон жилийн ажиглалт, боловсруулалтыг їндэслэн мєсжилтийн ханын зузааныг авч болно. Олон жилийн ажиглалтаар мєсжилтийн I-IV бїсэд 15 жилд 1 удаа давтагдах ба мєсжилтийн онцгой бїс нутагт дурын давталттай нєхцєлд мєсжилтийнийн ханын норматив зузааныг бодит ажиглалтын їндсэн дээр тодорхойлно. Мєсжилтийн ханын зузааны тооцоонд хэрэв мєсжилт нь 5 ба 10 жилд нэг удаа давтагддаг бол 5 мм-ээс багагїй, 15 жилд нэг удаа бол 10 мм-ээс багагїй гэж авна. Утасны хїндийн шилжїїлэгдсэн тєв нь 25 м хїртлэх єндєрт байрлах бол мєсжилтийн ханын зузааны заслалыг утас ба тросны диаметр ба єндєрєєс хамааруулахгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 22 мм хїртэл бол ойролцоо утгыг нь 5 мм-ээр, харин 22 мм-ээс дээш зузаантай бол 1 мм-ээр нэмэгдїїлж авна. 2.5.22. Усан цахилгаан станц (УЦС)-ын далангаар єнгєрєх ба хєргєлтийн цєєрємийн ойролцоо гарч байгаа АШ-ын хэсэгт цаг уурын ажиглалтын єгєгдєл байхгїй бол мєсжилтийн ханын зузааныг тухайн бїх шугамынхаас 5 мм-ээр нэмэгдїїлж авах ёстой. Хїснэгт 2.5.3. Газрын гадарга дээрх 10 м-ийн єндєр дэх мєсжилтийн ханын норматив зузаан Давтагдах мєсжилтийн ханын норматив зузаан (мм)


133

БД 43-101-03 Мєсжилтийн муж I II III IY Онцгой

5 жилд нэг удаа 5 5 10 15 20 ба тїїнээс дээш

10 жилд нэг удаа 5 10 15 20 22-оос дээш

2.5.23. Агаарын шугамын хэвийн горимын ажиллагааны тооцоо хийхдээ дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд: 1. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн их температуртай байх; 2. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температуртай байх; 3. Салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх; 4. Салхигїй, шугамын утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, хїйтэн нь -5°С байх; 5. Мєсжилтгїй, салхины хурдны хамгийн их нормчлогдсон тїрцтэй Qmax , хїйтэн нь -5° С байх; 6. Утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, температур -5°С, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5nmax ). Мєсжилтийн ханын зузаан 15 мм ба тїїнээс дээш байх бїс нутагт салхины хурдны тїрц 14 даН\м2 (салхины хурд -15 м/сек-ээс ихгїй) -ээс багагїй байвал зохино. 6-20 кВ-ын хїчдэлтэй бол мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрцийг мєсжилтийн ханын зузаанаас хамааралгїйгээр 20 даН/м 2 (салхины хурд 18 м/с)-ээс багагїй гэж авна. Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага бус нутагт тооцооны жагсаалтын 5, 6-д температурыг -10°С гэж авбал зохино. Мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрц нь ямарч тохиолдолд 30 даН/м2, тїїнээс ихгїй байх ёстой. 7. –5°С-ийн їед утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хэмжээ ба салхины хурдны бодит тїрц нь дараах горимоор тодорхойлогдоно. Їїнд · утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хамгийн их бїрхэлт, салхины хурдны тїрц бїхий (мєсжилтийн суултын ) горимд, · утас ба тросон дээрх мєсжилтийн бїрхэлт ба салхины хурдны хамгийн их тїрц бїхий (салхины хурдны тїрцийн) горимд, Энэхїї хоёр заалтын ачааллыг бїс нутгийн мєсжилт-салхины ачааллын зурагаар тодорхойлно. Хэрэв дээрх зураг байхгїй бол ачааллын утгыг бусад мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичиг буюу ОХУ-ын “Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын дїрэм” (ПУЭ) болон бусад улсын цахилгаан байгууламжийн дїрмийн адилтгах заалтыг їндэс болгоно. Монголын хойт талын Хангай, Хэнтийн уулархаг бїс нутагт салхины хурдны ба мєсжилтийн ханын зузааны норматив утгыг тухайн газарт ажиглагдсан олон жилийн мєсжилтийн хэмжээ, энэ їеийн салхины хурдтай (хавсралт 5) дїйцїїлэн авбал зохино. 2.5.24. Агаарын шугамын ажлын аваарын горимын тооцоо хийдээ дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд: 1. салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх; 2. салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температур (tmin)-тай байх; 3. салхигїй, шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх; 4. шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх ба салхины хурдны тїрц нь 0.25qmax . 2.5.25. Агаарын шугамын тулгуурыг угсралтын нєхцлєєр шалгахдаа дараах цаг уурын хосуулсан нєхцєлд хийсэн байх ёстой. Тухайлбал, мєсжилт байхгїй, температур -15°С, салхины хурдны тїрц (напор) нь 15 м хїртлэх єндєрт 6.25 даН\м2 г.м. Агаарын шугамын гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь тулгуур, байгууламжийн элементэд ойртох їеийн тооцоонд дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд: * Ажлын (хэвийн) хїчдэлтэй їед: Салхины хурдны хамгийн их норматив тїрцтэй (Q max), хїйтэн нь -5° С байх; * Аянганы ба дотоод хэт хїчдлийн їед: температур нь +15°С, салхины хурдын тїрц q =0,1*qmax (V =0,3*Vmax ), гэхдээ 6.25 даН\м2 -аас хэтрэхгїй байх; * Хїчдэлтэй їед тулгуур єєд авирах аюулгїй нєхцєл биелэгдэх нєхцєл: салхи ба мєсжилтгїй, температур нь -15° С байх г.м. Салхины ачаалалд утас, тросыг тооцоход салхины чиглэлийг агаарын шугамд хєндлєнгєєс нь 900 байхаар, тулгуурын тооцоо хийхэд салхины чиглэлийг утас, тулгуурт хамгийн их ачаалал їїсгэж байхаар авах ёстой. Энд qmax -ийг утсанд БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

134

БД 43-101-03 їйлчлэх салхины ачааллыг тодорхойлох зарчимаар олно. єнцгийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

tg g = kP /( G

ó

Шугамын утас ба тросын хазайлтын

+ 0 .5 G õ )

Эндээс: P -утсанд їйлчлэх салхины норматив даралт, даН; k - утасны хазайлтын їе дэх тїїний динамик хэлбэлзлийн хїчийг тооцсон коэффициент: Тухайлбал, салхины хурдны тїрц 40 даН/м2 -аас бага байхад 1,0; 45 даН/м2 бол 0,95; 55 даН/м2 бол 0,9; 65 даН/м2 бол 0,85; 80 даН/м2, тїїнээс их бол 0,8 гэж (эдгээрийн хоорондох утгыг интерполяцлах) авах нь зїйтэй; Gó - утасны жингээс тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т їйлчлэх ачаалал, даН; Gò - тусгаарлах хэлхїїрийн жин, даН. Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц) 2.5.26. Агаарын шугам (АШ) нь фазандаа нэг буюу хэд хэдэн утастай байж болох ба хэд хэдэн утастайг нь задалбар фаз гэнэ. Утасны голч, тэдгээрийн огтлол, фазан дахь тоо, тїїнчлэн задалбар фазын утасны хоорондох зай зэргийг тооцоогоор тодорхойлно. Механик батшилын нєхцєлєєр агаарын шугамын олон судалтай хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагаан хайлшин АЖ утас ба олон судалтай трос (хэц) хэрэглэх ёстой. Утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлол: Хєнгєн цагаан …………………………………………………………. 240 мм2 Мєсжилтийн ханын нормчлогдсон доорх зузаан бїхий бїс нутагт тавигдах А:С=6 харьцаатай ган-хєнгєн цагаан утас: 10 мм хїртэл …………………………………………………………… 35 мм2 15 ба 20 мм …………………………………………………………….. 50 мм2 20 мм-ээс дээш …………………………………………………………70 мм2 Хєнгєн цагааны хайлш бїхий АЖ утас………………………………….120 мм2 Шугамын утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлолыг 2.5.4 хїснэгтэнд їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.4. Механик батбєхийн нєхцєлєєр агаарын шугамын ган-хєнгєн цагаан утасны байж болох хамгийн бага огтлол Агаарын шугам (АШ)-ын тодорхойлолт Огтлолцол ба шилжїїлэлт байхгїй АШ Гол ба суваг дээгїїр гарах, огтлолцолын алсгалтай АШ Инженерийн байгууламж (холбооны шугам, газар дээрх дамжуулах хоолой ба канатан зам), тємєр зам болон мєсжилтийн ханын дараах зузаантай бусад инженерийн байгууламж бїхий АШ 10 мм хїртэл 15-20 мм 20 мм-ээс дээш

Ган-хєнгєн цагаан утасны огтлол, мм2 35 35 35 35 50 70

Агаарын шугамд механик бєх батын нєхцлєєр хєнгєн цагаан утас нь 35 мм 2 -аас, ган, ганхєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас багагїй огтлолтой байхаас гадна олон судалт утас ба хэцийг хэрэглэж болно. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 16 мм2 хєндлєн огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утас, 25 мм 2 хєндлєн огтлолтой хєнгєн цагаан утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 10 кВ тїїнээс доош хїчдэлтэй, мєсжилт багатай, зэлїїд газраар дайран єнгєрєх, инженерийн байгууламжтай огтлолцоогїй агаарын шугамд нэг судалтай ган утасыг тусгай заалтаар хэрэглэж болно. 2.5.27. Агаарын шугамын аянга хамгаалалтын тросонд нэг утас нь 120 даН/мм2 -аас багагїй батбєхийн хязгаар бїхий утаснаас бїрдэх 35 мм2 -аас багагїй огтлолтой ган канат (утас) хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Онцгой чухал шилжилт ба химийн їйлчлэлтэй бїсэд, мєн аянга хамгаалалтын тросыг єндєр давтамжийн холбоонд ашиглах тохиолдолд шаардлагатай гэж їзвэл халуун тэсвэрлэх даацаар шалгасан, нийтлэг ба тусгай хэрэглээний (2.5.43-ийг їзэх) ган-хєнгєн цагаан утас ашиглаж болно. Газрын дээрх дамжуулах хоолойтой ба канатан замтай огтлолцох алслалтанд ган утастай аянга хамгаалах хэц хэрэглэнэ. Шатамхай шингэн буюу хий дамжуулахад зориулагдаагїй дамжуулах хоолойтой огтлолцох алслалтанд 25 мм2 , тїїнээс дээш огтлолтой ган утас хэрэглэнэ. АШ-ын тємєр замтай огтлолцох алслалтанд аянга хамгаалах тросын утсыг сонгохдоо I, II бїс нутагт 35 мм2-аас багагїй, мєсжилтийн бусад бїсэд 50 мм2 -аас багагїй огтлол


135

БД 43-101-03 бїхий 120 даН/мм2 батбєхийн хязгаартай ган канат хэрэглэнэ. Ган-хєнгєн цагаан утсан дахь ган зїрхэвчний соронзлогдох энергийн алдагдлыг бууруулахын тулд тэгш тоо бїхий ороодостой хєнгєн цагаан утас авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.5. Хєнгєн цагаан (А), хєнгєн цагааны хайлш (АН,АЖ), ган-хєнгєн цагаан (АС) утсыг АШ-д татах хамгийн их зєвшєєрєгдєх алслалт Утасны маяг Хєнгєн цагаан: А-35 А-50 А-70 А-95 А-120 А-150 Хєнгєн цагааны хайлш: АН-35 АН-50 АН-70 Аж-35 АЖ-50 АЖ-70 АЖ-95 Ган-хєнгєн цагаан: АС-25/4,2 АС-35/6,2 АС-50/8,0 АС-70/11 АС-95/16 АС-120/19 Ган: ПС-25

Мєсжилтийн зузаанд (мм2) харгалзуулан авах шугамын хязгаарын алслалт, м мєсжилтгїй 10 мм хїртэл 15 мм хїртэл 120 140 140 160 90 160 190 115 190 215 135 220 270 150 270 335 165 190 210 265 260 320 380 400

210 265 320 280 350 430 500

115 155 195 175 220 270 330

210 230 320 360 430 525

230 320 360 430 525 660 520

200 240 290 410 475 220

Ган-хєнгєн цагаан утасыг дараах тохиолдолд хэрэглэхийг зєвлєж байна. Їїнд: * 20 мм хїртэл зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 185 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С= 6.0 -6,25; 240 мм2 огтлолтой бол харьцаа нь А:С =7,71 -8,04; * 20 мм-ээс илїї зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 95 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган, хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С = 6,0; 120- 400 мм2; огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 4,29 - 4,39; 450 мм2 тїїнээс дээш огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 7,71 - 8,04; * 800 м-ээс их урттай алслалт бїхий их шилжилтэнд бол ган-хєнгєн цагааны харьцаа нь A:C =1,46; Бусад тєрлийн маяг, хэлбэртэй утсыг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. * ган-хєнгєн цагаан утас хэрэглэхэд зэврэлтээс гэмтэх нь ашиглалтын їед тодорхой болсон (давстай эрэг, нуурын орчим ба їйлдвэрийн дїїрэгт тавигдах), тїїнчлэн хайгуулын їндсэн єгєгдлєєр гэмтэж болзошгїй газарт АШ-ыг барихдаа АСКС, АСКП, АСК маягийн ган-хєнгєн цагаан, АКП маягийн хєнгєн цагаан утас хэрэглэж болно. * тэгш тал газарт ашиглалтын єгєгдєл байхгїй бол дээрх шаардлагыг хангах їїднээс эрэг хавийн зурвасын єргєнийг 5 км, харин химийн їйлдвэрийн зурвасын єргєнийг 1.5 км байхаар тус тус авах ёстой. Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бус нутагт титэмлэх (короны) нєхцлєєр: 110 кВ-ын агаарын шугаманд фазын нэг утасны хамгийн бага диаметр нь 11.3 мм-ээс багагїй (АС-70/11), 150 кВ-д нэг утас нь 15.2 мм-ээс багагїй (АС-120/19), 220 кВ-д нэг утас нь 21.6 мм-ээс багагїй (АСО-240/39), 330 кВ-д нэг утас нь 33.2 мм-ээс багагїй (АС-600/72), задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х17.1 мм-ээс багагїй, (3хАС-150/24), 2х21.6 мм-ээс багагїй (2хАС-240/39), 500 кВ-д задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х24.5 мм-ээс багагїй (3хАс300/66) огтлолтой байвал зохино. БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

136

БД 43-101-03 Агаарын шугамын бїтээц, фазын утасны, мєн тїїнчлэн фаз хоорондын зайг сонгохдоо утасны гадаргуу дээрх цахилгаан орны хїчлэгийг зєвшєєрєгдєх титэмлэлт ба радио-шуугианы тївшин хїртэл хязгаарлах шаардлагатай. 2.5.28. Аянга хамгаалалтын тросын огтлолыг механик тооцоогоор сонгохдоо 1.4 бїлэгт заасны дагуу халуун-тэсвэрлэц (чадвар)-ээр шалгасан байх ёстой. Тросны тусгаарлагдмал бэхэлгээний хэсэгт халуун тэсвэрлэцээр шалгалт (2.5.47-ыг їзэх) хийх шаардлагагїй. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утас ба тросын механик тооцоог дараах анхдагч нєхцєлийн їндсэн дээр тодорхойлбол зохино. Тухайлбал, * гадны ачаалал ихтэй їед, * гадны ачаалал байхгїй, хамгийн бага температуртай їед, * гадны ачаалал байхгїй, жилийн дундаж температурын їед. Энэхїї нєхцєлєєр тооцоологдсон шугамын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдлийг хїснэгт 2.5.6-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдэлийн хэмжээ, (Жич: 1*-их ачаалалтай, бага температуртай їеийн тооцоо; 2*-жилийн дундаж температурын їеийн тооцоо).

Утас ба трос Хувилбар: Хєнгєн цагаан А, АКП, огтлол мм2 16-35 50 ба 70 95 120 ба тїїнээс дээш Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС. АСКП, АСК, огтлол, мм2 16 -25 35 -95 A:C =6,0 ба 6,13 70 A:C =0,95 95 A:C =0,65 120 ба тїїнээс дээш A:C =6,11 -6,25 120 ба тїїнээс дээш A:C =4,29 -4,39 150 ба тїїнээс дээш A:С =7,71 -8,04 185, 300 ба 500 A:C =1.46 330, А:С=12.22 400 ба 500 А:С=17.93 ба 18.09 Ган, огтлол, мм2: Бїх огтлолын ПС Бїх огтлолын ТК трос Хєнгєн цагааны хайлш, огтлол, мм2: 16- 95 АН хайлш 16- 95 АЖ хайлш 120 ба тїїнээс дээш, хайлш АН


Сунгалтын їеийн батбєхийн хязгаар ба зєвшєєрєгдєх хїчдэл, % 1* 2*

Хєнгєн-цагаан утас бїхий дамжуулагчийн зєвшєєрєгдєх хїчдэл, даН/мм 2 АТ утастай 1* 2*

АТп утастай 1* 2*

35 40 40 45

30 30 30 30

5.6 6.4 6.0 7.2

4.8 4.8 4.5 4.8

6.0 6.8 6.4 7.6

5.1 5.1 4.8 5.1

35 40 40 40 45

30 30 30 30 30

10.2 11.6 26.8 30.4 13.0

8.7 8.7 20.1 22.8 8.7

10.5 12.0 27.2 30.8 13.5

9.0 9.0 20.4 23.1 9.0

45

30

14.9

9.9

15.3

10.2

45

30

12.2

8.1

12.6

8.4

45 45 45

30 30 30

25.0 10.8 907

16.5 7.2 6.5

25.2 11.7 10.4

16.8 7.8 6.9

50 50

35 35

31.0 УСТ

21.6 -

-

40 40 45

30 30 30

8.3 11.4 9.4

6.2 8.5 6.2

137

-

-

БД 43-101-03 120 ба тїїнээс дээш, хайлш АЖ хайлш

45

30

12.8

8.5

-

-

2.5.29. Агаарын шугамын утас, трос (хэц)-ын механик бєх батын тооцоонд хэрэглэгдэх утас ба тросны физик - механикийн їзїїлэлтийг хїснэгт 2.5.7 -д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.7. Утас ба тросын физик-механикийн їзїїлэлт: Gx - хувийн жингийн шилжїїлсэн ачаалал, 10-3, даН/(м.мм2) Еx -уян харамхайн модуль, 103, даН/мм 2, Тx -шугаман сунгалтын температурын коэффициент, 10-6,град-1 , Рx -утас ба тросын сунгалтын батбєхийн хязгаар, даН/мм 2.

Утас ба трос Gx ,

Е x,

Нэгж:

Т x,

Рx, даН/мм2 АТ АТп

даН\м. даН\мм2 10-6,град-1 мм2 Хєнгєн цагаан А, АКП утасны огтлол: мм2 - 95 ба 240-оос бусад 400 2.75 6.3 23.0 16 хїртэл: - 450 ба тїїнээ дээш, 95 ба 2.75 6.3 23.0 16 240 Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС, АСКП, АСК утасны огтлол, мм2: - 10 ба тїїнээс дээш: А:С=6.0-6.25 3.46 8.25 19.2 29 А:С =0.95 байх 70 5.37 13.4 14.5 67 А:С =0.65 байх 95 5.85 14.6 13.9 76 А:С =4.29-4.39 байх 120 ба тїїнээс дээш 3.71 8.9 18.3 33 А:С =7.71-8.04 150 3.34 7.7 19.8 27 А:С=1.46 185 ба дээш 4.84 11.4 15.5 55 А:С=12.22 330 3.15 6.65 21.2 24 А:С=17.93 ба 18.09 400 ба 3.03 6.65 21.2 21.5 500 Ган утас, бїх огтлол, мм2: ПС-ийн бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 ТК трос, бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 -АН хєнгєн цагаан хайлш 2.75 6.5 23.0 -АЖ хєнгєн цагааны хайлш 2.75 6.5 23.0 -

17 17

30 68 77 34 28 56 26 23 - (62) - (* - (20.8) - (28.5)

(* - энэ нєхцєлд АТ, АТп биш гангийн хайлш байхад харгалзах батбєхийн хязгаар болно.

Хєнгєн цагаан ба ган утасыг алслалтанд бэхлэх хамгийн дээд цэгт їїсэх механик хїчдэл нь хїснэгт 2.5.6-д єгсєнєєс 105 %-иас илїїгїй, ган-хєнгєнцагаан утасын АШ-ын бїх алслалт, тїїнчлэн огтлолцох алслалтын дээд цэгт їїсэх механик хїчдэлд нь 110 хувиас илїїгїй тус тус байвал зохино. 2.5.30. Агаарын шугам дахь дїїжин тусгаарлуур (хэлхїїр, гирлянд) нь чичрэлт, доргилтоос хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайлбал,

· Агаарын шугам нь даялалын дагуу ил тэгш ба бага огтлолцолтой газарт 80 м-ийн урттай алслалтанд 95 мм2 огтлолтой, 100 м-ийн алслалтанд 120-240 мм2 огтлолтой 120 ба тїїнээс дээш алслалтанд 300 мм 2 огтлолтой дан хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, 120-иос дээш алслалтанд бїх огтлолтой, олон судалт ган утас хэрэглэх ба жилийн дундаж температураар тооцсон механик хїчдэл (даН/мм2) нь дараахи єгєгдлєєс хэтрэхгїй юм. - хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагааны хайлшин утас ,АН 3,5 даН/мм2, - ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, АЖ 4,0 даН/мм2, - ган утас болон хэцтэй бол 18,0 даН/мм2 ,


138

БД 43-101-03 Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, хотын барилгажсан газар, тїїнчлэн доогуур ургасан ой, мод дундуур єнгєрч байвал алслалтын урт ба механик хїчпдлийн утга нь 20 %-иар нэмэгдсэн байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалах хэрэгтэй. · АШ нь ил задгай ба эзгїй газраар єнгєрч байвал 150 м-ээс ихгїй алслалтанд татагдах фазандаа хоёр утаснаас бїрдэх задалбар утастай шугамын утсанд їїсэх механик хїчдэл нь (даН/мм2) жилийн дундаж температураар бодоход дараах єгєдлєєс хэтрэхгїй байвал зохино. - хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АН 4,0 даН/мм2 - ган-хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АЖ 4,5 даН/мм Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, барилгажсан газар, тїїнчлэн (шугамнаас доогуур ургасан) богино шигїї ургасан ой, модон дундуур єнгєрч байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалагдах тохиолдолд механик хїчдэлийн утгыг 10%-аар єсгєж авна. · Шугамын утас, трос нь гол, усан сан ба бусад усан хаалтаар дээгїїр 500 м-ээс илїї алслалаар огтлож байвал фаз дахь утасны тоо ба механик хїчдлийн утгыг харгалзахгїйгээр шилжилтийн хэсэгт бїх алслалтын дагуу чичиргээ (савлалт)-ний хамгаалалт хийж єгєх ёстой. Хажуугийн салхинаас халхлагдсан, уулын хєндий болон дїїжлэх утаснаас єндєр ургасан мод бїхий ойн массиваар єнгєрєх агаарын шугамын хэсэгт утасны ба тросын чичиргээний хамгаалалт шаардлагагїй. 2.5.31. Хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин АЖ ба АН маягийн 95 мм2 хїртэл огтлолтой, ган-хєнгєн цагааны 70 мм 2 хїртэл огтлолтой утсыг чичрэлтээс хамгаалахын тулд гогцоо маягийн унтраавч (гаситель, flow damper) хэрэглэх ба тїїнээс их огтлолтой хєнгєн цагаан ба ганхєнгєн цагаан утсанд ердийн унтраавч хэрэглэнэ. Анкер тулгуурын гогцоо ба алслалтанд байгаа задалбар фазын утсанд зайн хєндлєн тэвх хийж єгнє. Утсанд тавих тэвхний ба бїлэг (групп) тэвхнїїдийн хоорондох зай нь 75 м-ээс ихгїй байвал зохино. Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондын зай 2.5.32. Агаарын шугамын утас нь тулгуур дээр ямар ч байрлалтай байж болно. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь ташуу байрлах бєгєєд хэвтээ чигт зэрэгцээ утаснууд шилжиж болохоор байвал (2.5.34 їзэх) зохино. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм хїрдэг, утас шамрах зэрэг адил тєстэй нєхцєл бїхий бїс нутагт АШ-ны утсыг хэвтээ байршилттай авахыг зєвлєж байна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс их байх 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утсыг зєвхєн хэвтээ байрлуулна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс дээш байх бїс нутагт 20 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугаманд утсыг холимог (дээд утсыг тулгуурын орой дээр байрлуулах гурвалжин) байрлуулна. 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д мєсжилтийн ханын зузаанаас хамаарахгїйгээр утасыг хэвтээ байрлуулна. 2.5.33. Агаарын шугамны утаснуудын хоорондын зайг утасны ажиллах нєхцєл, утасны ба тулгуурын бїтээцїїдийн хоорондох зєвшєєрєгдєх тусгаарлалтын зайтай уялдуулан 2.5.25-р зїйлд заасны дагуу сонгох ёстой. Утас хоорондын зай, мєн тїїнчлэн утас, троссын хоорондох зайг сонгохдоо утасны унжилтаар тооцогдох аянгын хэт хїчдлийн хамгаалалт ба алгасал дахь ажлын нєхцєлєєс хамааруулан алгасалын овортой нь 2.5.33-2.5.37 ба 2.5.46-д заасны дагуу харгалзуулан авах ёстой. Энэ нєхцєлд тросын унжилт нь утасны унжилтаас их байх ёсгїй. Тулгуур байрлуулах їедээ сонгогдох тодорхой алгасалд оворын алслалтын хэтрэлт нь 25 %иас ихгїй байх ба оворын алгасалын хувьд тооцооны зайг єсгєх шаардлагагїй. Дїїжин тусгаарлагатай 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь хэвтээ байрлалтай бол тэдгээрийн алслалтанд ойртох нєхцєлєєр утасны хоорондох хамгийн бага зайг ( d, м ) шугамын тогттогдсон хїчдэл, оворын унжилтаас хамааруулан дараахи томьёогоор тодорхойлно. d = 1,0 + U/110 + 0,6 Ö f , эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; 500 м-ээс дээш алгасалтай агаарын шугамын утас хоорондын зайг тодорхойлох їед шилжилтийн алгасалтын утасны хамгийн их унжилтаар утасны хоорондох зайг тодорхойлно. Утасны унжилт нь 16 м хїртэл байвал утасны хоорондох зай нь дээрх томъёогоор тодорхойлсон утгыг 0.25 м дахин єсгєж шилжїїлсэн хїснэгт 2.5.9-єєс авна. Тухайлбал d > 8 м зайнд байвал тооцоонд авах бїхэлдэлтийг 0,5-д, d > 12 м байвал 1-д хуваагдах утгаар хийнэ. Хїснэгт 2.5.8 Утасны хэвтээ байрлал бїхий дїїжин тусгаарлагчтай


139

БД 43-101-03 агаарын шугамын утасны хоорондын хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай. Хїчдэл, кВ

Унжилтанд (м) харгалзах утасны хоорондох хамгийнг бага зай, м 3м 4м 5м 6м 8м 12 м 2.5 2.5 2.75 2.75 3.0 3.25 3.0 3.25 3.5 3.5 3.75 4.0 3.5 3.5 3.75 3.75 4.0 4.5 4.25 4.5 4.75 5.0 5.5 5.75 6.0 7.0 7.25 7.5

35 110 150 220 330 500

2.5.34. Дїїжин тусгаарлагатай 35-330 кВ-ын агаарын шугамын дээрх утас нь хэвтээ биш (холимог буюу босоо) байрласан бол утасны хоорондох зайг алслалтанд тэдгээрийн ажлын нєхцєлєєр дараахи байдлаар тодорхойлох ёстой. Їїнд: 1. 16 м хїртлэх утасны унжилт бїхий завсарын тулгуур дээр: * Утасны савлалт ховор болдог бїс нутагт хїснэгт 2.5.10-2.5.12-ийг, утасны савлалт дунд зэрэг болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах нь зїйтэй. Мєсжилтийн ханын зузаан 5-10 мм байх бїс нутагт мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Хїснэгт 2.5.10. Утасны савлалт ховор болдог I бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээрээ зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл, кВ 35

110

150

220

Босоо зай, м 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0

4 0.50 0.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0


Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 5 6 8 10 12 14 0.50 0.50 1.10 1.50 1.80 2.0 0.50 0.50 0.80 1.30 1.65 1.85 0.50 0.50 0.50 1.20 1.60 1.80 0.50 0.50 0.50 1.00 1.50 1.70 0.0 0.50 0.50 0.60 1.30 1.60 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 1.50 0.0 0.0 0.50 0.50 0.50 1.40 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.60 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.70 0.70 1.20 1.70 1.90 2.15 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 2.10 0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 2.00 0.0 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 0.0 0.0 0.70 0.70 1.30 1.70 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.60 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.40 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.10 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.00 1.00 1.40 1.80 2.10 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 1.90 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 2.00 0.0 0.0 0.0 0.0 1.00 1.00 0.0 1.50 1.50 1.50 1.80 2.20 0.0 1.50 1.50 1.50 1.50 2.10 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 1.90 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.70 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50

140

БД 43-101-03 330

6.0 7.0 8.0

0.0 0.0 0.0

0.0 0.0 0.0

0.0 0.0 0.0

2.00 0.0 0.0

2.10 2.00 2.00

2.45 2.20 2.00

2.75 2.60 2.40

Хїснэгт 2.5.11. Утасны савлалт дунд зэрэг болдог II бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл,

Босоо

кВ 35

зай, м 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 6.0 7.0 8.0

110

150

220

330

Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 4 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

5 0.70 0.70 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

6 1.00 0.70 0.70 0.70 0.70 0.00 0.00 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

8 1.60 1.30 1.00 0.70 0.70 0.70 0.70 0.0 0.0 0.0 1.70 1.50 1.20 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 0.0 0.0 2.00 2.00 0.0 0.0 0.0 2.50 0.0 0.0

10 2.00 1.80 1.70 1.50 1.10 0.70 0.70 0.70 0.00 0.0 2.20 2.00 1.70 1.50 1.20 1.20 1.20 0.0 0.0 1.90 1.50 1.50 0.0 2.00 2.00 2.00 0.0 0.0 2.60 2.50 2.50

12 2.30 2.15 2.10 2.00 1.80 1.60 1.00 0.70 0.70 0.70 2.40 2.4 2.20 2.00 1.80 1.50 1.20 1.20 1.20 2.30 2.00 1.50 1.50 2.30 2.00 2.00 2.00 2.00 2.95 2.70 2.50

14 2.50 2.35 2.30 2.20 2.10 2.00 1.90 1.60 1.10 0.70 2.65 2.60 2.50 2.40 2.30 2.10 1.90 1.60 1.20 2.60 2.40 2.00 1.50 2.70 2.60 2.40 2.20 2.00 3.25 3.10 2.90

Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм байх бус нутагт хїснэгт 2.5.11-ээр тодорхойлогдох утасны хоорондох зайг дараах томьёогоор дахин шалгах шаардлагатай. d = 1,0 + U/110 + 0.6 Ö f + 0,15*V, эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; V утасны хоорондох босоо зай, м * Утасны савлалт байнга болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах ба мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Утасны хоорондох зайг 2.5.12-р хїснэгтээр тодорхойлох боломжгїй тохиолдолд утасны хоорондох зайг дээрх томъёогоор тодорхойлох ба тїїнээс ихгїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.12


141

БД 43-101-03 Утасны шамрал байнга болдог III бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт Хїчдэл,

Босоо

кВ

зай, м 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 4.0 5.0 6.0 7.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 6.0 7.0 8.0 9.0

35

110

150

220

330

Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ утасны хэвтээ зай, м 4 5 6 8 10 12 14 0.70 1.25 1.55 2.05 2.35 2.65 2.95 0.0 0.70 1.30 1.90 2.30 2.65 2.95 0.0 0.70 0.70 1.70 2.20 2.60 2.90 0.0 0.0 0.70 1.30 2.05 2.50 2.85 0.0 0.0 0.0 0.70 1.80 2.35 2.75 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.20 2.65 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.90 2.50 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.30 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 2.00 1.20 1.35 1.85 2.35 2.65 2.95 3.25 1.20 1.20 1.50 2.20 2.60 2.95 3.25 0.0 1.20 1.20 2.00 2.50 2.90 3.20 0.0 0.0 1.20 1.65 2.35 2.80 3.15 0.0 0.0 0.0 1.20 2.10 2.65 3.05 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.50 2.95 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.20 2.80 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.60 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.30 0.0 1.50 1.50 2.10 2.60 3.00 3.30 0.0 0.0 0.0 1.50 2.20 2.75 3.15 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.30 2.90 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.40 0.0 0.0 2.00 2.00 2.50 3.05 3.45 0.0 0.0 2.00 2.00 2.10 2.90 3.35 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.60 3.20 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 3.00 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.70 0.0 0.0 2.50 5.90 3.45 3.85 4.15 0.0 0.0 0.0 2.50 3.20 3.75 4.10 0.0 0.0 0.0 2.50 2.85 3.55 4.00 0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 3.25 3.80

· Утасны байрлал ба тэдгээрийн хоорондох зайг сонгохдоо шугамын болон тїїний хэсэг дэх хїчтэй савлалт болох II ба III бїс нутгаар єнгєрч байгаа, гэхдээ тулгуурын єндєрийн 2/3-аас багагїй єндєртэй газрын гадрага, шигїї ой, барилга байгууламжаар хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан байвал II бїсийг I бїсийн, III бїсийг II бїсийн нєхцєлєєр авах хэрэгтэй. 2. 16 м-ээс их утасны унжилттай їед завсарын тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 1-р зїйлд єгсєн томъёогоор тодорхойлж шалгах нь зїйтэй. 3. Анкер маягийн бїх тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор тодорхойлох ёстой. Анкер маягийн тулгуур дээр хэвтээгээр зэрэгцээ таших утаснуудын хамгийн бага шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заасанаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.13 Анкер маягийн тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт АШ-ын хїчдэл (кВ) 35

Мєсжилтийн ханын зузаанд (мм) харгалзах хамгийн бага шилжилт (м) 5-10 15-20 0.5 0.7


142

БД 43-101-03 110 150 220 330

0.7 1.0 1.5 2.0

1.2 1.5 2.0 2.5

4. Бїх тєрлийн тулгуур дээр хэрэв утаснуудын хоорондох босоо зай нь дан утасны хувьд 0.8f+U/250 ба задалбар утасны хувьд f+U/250-ээс хэтэрч байвал утасны хэвтээ шилжилт хийх шаардлагагїй. Энэхїї 1 ба 4 зїйлд єгсєн томъёо нь 500 кВ хїчдэлтэй АШ-ын хувьд хїчин тєгєлдєр байна. Завсарын тулгуур дээр хэвтээгээр байрлах зэрэгцээ ташингийн утасны шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заагдсанаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.13 Завсарын тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт Босоо байрлах утас ба тросны хоорондох зай, м 9.0 10.0 11.0 12.0

Оворын унжилттай байх їеийн хамгийн бага шилжилт, м 10 12 14 16 2.0 3.5 4.0 2.0 3.0 4.0 2.0 2.0 3.0 2.0 2.0 2.5

4.0 4.0 3.5 3.0

Мєсжилтгїй, хуурай бїс нутгаар єнгєрч байгаа агаарын шугамын бїх тєрлийн тулгуур дээрх шууд байрлах утасны хоорондох зай нь дїрмийн 2.5.33-д заасан томъёогоор тодорхойлогдох ба утасны хэвтээ шилжилтийг тооцох шаардлагагїй юм. Утасны савлалтаас агаарын шугамыг хамгаалах тєхєєрєг хэрэглэх їед савлалтын нєхцєлєєр 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор утас хоорондын зайг тодорхойлох ба утасны зэрэгцээ таших хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.13-д єгсєнєєр авах нь зїйтэй. 2.5.35. Дурын байрлалтай утас бїхий 6-20 кВ-ын агаарын шугамд утасны хоорондох (d) зайг тухайн алслалтанд тэдгээрийн хоорондоо ойртох нєхцєлєєр тодорхойлоход дараах томъёоны тоон утганаас багагїй байх ёстой. d = 0.75 f + l . эндээс: f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; l – тусгаарлагчийн хэлхїїрийн урт, м; Энэхїї томьёогоор тодорхойлсон 4 м хїртэл унжилттай агаарын шугамын утасны хоорондын зайг хїснэгт 2.5.14-д їзїїлэв. Хїснэгт 2.5.14. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-ын утасны хоорондох хамгийн бага зай. Хїчдэл , кВ 6-10 20 кВ 35 кВ

Мєсжилт , мм 5 10 5 10 5 10

Утасны унжилтанд харгалзах утас хоорондын зай, м 1,5 хїр. 2 2.5 3 3.5 4.0 0.6 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.25 0.7 0.8 0.85 0.9 1.0 1.0 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 0.85 0.9 1.0 1.05 1.1 1.2 1.05 1.2 1.25 1.4 1.45 1.5

2.5.36. 35-330 кВ-ын хїчдэлтэй, нэг трос (хэц)-той агаарын шугамын тулгуур дээрх утас, трос хоёрын хоорондох босоо зайг тодорхойлохдоо 2.5.46-д заасан шаардлагын дагуу хэт хїчдлийн хамгаалалтын нєхцєлєєр оворын алслалтанд тодорхойлох нь зїйтэй. Зураг тєсєлд шугамын тулгуурыг тавихаар сонгож авсан ба оворын алслалт нь хэтэрсэн тусгай алслалтанд оворын алсгалаар сонгосон утас ба хэцний хоорондох зай бїхий тулгуурыг авах ёстой.


143

БД 43-101-03 35-330 кВ-ын тулгуурт утас ба хоёр трос (хэц) нь хэвтээ байрлалтай бол хэц ба тїїний ойрхон татах утасны хоорондох хэвтээ шилжилт нь 35 кВ-ын АШ-д 1 м; 110 кВ-ын АШ-д 1,75 м; 150 кВ-ын АШ-д 2 м; 220 кВ-ын АШ-д 2,3 м, 330 кВ-ын АШ-д 2,75 м-аас багагїй байвал зохино. 500 кВ-ын АШын завсарын тулгуурт трос ба тїїнд ойрхон утасны хоорондох хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.14ээр авбал зохино. Модон тулгууртай 220 кВ-ын агаарын шугамд трос (хэц) ба утасны хоорондох шилжилтийг хэвтээгээр нь 2 м хїртэл багасгаж болно. 35- 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бэхэлгээний анкер маягийн тулгуур дээр ийм тулгуурын тоо нь 1 км шугаманд дундажаар 0.5-аас ихгїй байх нєхцєлд хэцийг утасны дээр хэвтээ шилжилтгїйгээр єлгєхийг зєвшєєрнє. 2.5.37. Агаарын шугамын хоёр хэлхээтэй тулгуурт янз бїр (А,В,С)-ийн хэлхээний зэрэгцэх утасны хоорондох зай нь алслалтанд утасны ажиллах нєхцєлєєр 10-20 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2 м; 35 кВ-ын шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2,5 м; дїїжин тусгаарлууртай бол 3 м; 110 кВ-ын АШ-д 4 м; 150 кВ-ын АШ-д 5 м; 220 кВ-ын АШ-д 6 м; 330 кВ-ын агаарын шугаманд 7 м-аас багагїй байвал зохино. Янз бїрийн хэлхээний зэрэгцэх утасны хоорондын зайг тодорхойлохдоо 2.5.33, 2.5.34 -ийн заалтыг мєрдлєг болговол зохино. 2.5.38. 1 кВ-оос дээш янз бїрийн хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь нэг ерєнхий тулгуурт дїїжилж болно. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын утастай хамт нэг ерєнхий тулгуурт єлгєхдєє дараахи нєхцєлийг иш їндэс болгоно. Їїнд:

* 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугам нь єндєр хїчдлийн АШ-ын тооцооны нєхцєлєєр хийгдэх ёстой, * 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугамын дээр байрлахаас гадна тулгуур дээрх єєр єєр хїчдлийн АШ-ын утасны ойртох зай нь хїрээлэх орчины агаарын температур +15°C, салхигїй байхад алслалтын дунд хэсэгт 2 м-ээс багагїй байвал зохино, * Єндєр хїчдлийн АШ-д утсыг шєргєн тусгаарлуурт бэхлэхдээ давхар уях аргаар гїйцэтгэнэ. Тусгаарласан саармагтай, 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тїїнээс єндєр хїчдлийн агаарын шугамын утсыг хамтад нь єлгєсєн хэсэг байвал сїлжээний хэвийн горимын їед цахилгаан соронзон ба цахилгаан статик нєлєєллєєр їїсэх саармагийн шилжилт нь фазын хїчдэлийн 15 %-иас их байж болохгїй. Газардуулсан саармагтай сїлжээний хувьд тїїнээс єндєр хїчдлийн АШ-ын нєлєєгєєр хїчдэл єсєх харьцаанд тусгай шаардлага хэрэггїй. Тусгаарлага 2.5.39. 110 кВ ба дээш агаарын шугамд зєвхєн дїїжин тусгаарлуур, 35 кВ ба доош хїчдэлтэй АШ -д дїїжин ба шєргєн (тухайлбал, тулах шилбэтэй) тусгаарлагч хэрэглэх нь зїйтэй. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын хувьд дїїжин тусгаарлагчийн тоо ба шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчийн тєрлийг тїїний найдвартай ажиллах нєхцєлєєр зураг тєсєлд мєрдєж байгаа зааврын дагуу авах шаардлагтай. Дїїжин тусгаарлагчийг хэрэглэх їед цэнэг алдагдах замын уртыг ажлын хїчдлээр сонгосон 2 ба 3 тїїнээс дээш тусгаарлагч бїхий хэлхїїрийн єндєрт харьцуулсан харьцааг залгалт-салгалт (коммутац)-ын хэт хїчдлийн їйлчлэх нєхцєлєєр шалгах бєгєєд хїснэгт 2.5.15-д тїїний тооцооны утгыг хавсрагасан болно. Ажлын хїчдэл (Uôìàх )-ээр сонгосон, цэнэг алдах замын урттай харьцуулан авсан тусгаарлуурыг хэрэглэхдээ доор єгєгдсєн тооцооны утгыг залгалт-салгалтын хэт хїчдэл (Uê)-ийн нєхцєлтэй харьцуулах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.15 Агаарын шугамын тусгаарлагчийг сонгох їед авах залгалт-салгалтын тооцооны хэт хїчдэл Хэвийн хїчдэл, кВ 110 150 220 330 500

Залгалт-салгалтын хэт хїчдлийн тооцооны харьцаа, Uê/Uôìàõ 3,0 3.0 3,0 2.7 2.5


144

Залгалт-салгалтын хэт хїчдэл Uê, кВ 312 422 620 800 1070

БД 43-101-03 2.5.40. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын шєргєн тусгаарлагчийн нойтоноор цахилах хамгийн бага хїчдэлийн їйлчлэх хэмжээ нь доор зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ын хїчдэл, кВ Чийгтэй цахилах хїчдэл, кВ

6 28

10 34

20 57

35 80

Шєргєн тусгаарлагчийн нэвт цохигдох хїчдэл нь хуурай цахилалтынхтай харьцуулахад 1,5 аас багагїй байх ёстой. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хэлхїїрт цэнэг алдах (утечки) замын урт нь 25 см-ээс багагїй байхад дїїжин тусгаарлуурын тоог 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 1; 20 кВ-д 2; 35 кВ-д 3 байхаар сонгохыг зєвлєж байна. Модон тулгууртай 35 кВ-ын агаарын шугамын дїїжин хэлхїїрийг хоёр тусгаарлагчтай авч болно. 6-35 кВ-ын агаарын шугаманд дїїжин тусгаарлуур ба шєргєн тусгаарлагчийн маяг, хэлбэрийг сонгохдоо єндєршил, газрын тївшинтэй хамааруулан сонгохгїй. 2.5.40. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хувьд дїїжин тусгаарлуурын тоог хэлхїїрийн цэнэг алдах замын урт нь хэвийн атмосферийн нєхцєлтэй, ердийн хээрийн бохирдолттой, далайн тївшинээс дээш 1000 хїртэл метрийн єндєрт орших нєхцєлд ажлын хїчдлийн (Uôìàõ) 1 кВ бодит утганд 1,3 см-аас багагїй байх, улмаар тїїний найдвартай ажиллагааг хангах нєхцєлєєр сонгох ёстой. Цэнэг алдах нэгж замыг бага байлгах нєхцєлєєр авсан хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог гэмтэж болох нэг тусгаарлагчийг нєхєх зоилгоор 110 -220 кВ-ын шугаманд нэг тусгаарлагч, тїїнээс дээш хїчдлийн шугаманд 2 тусгаарлуур нэмж авбал зохино. 2.5.41. Далайн тївшинээс дээш 1000 хїртлэх м-ийн єндєрт тавигдах 6-110 -220(500) кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх хамгийн тїгээмэл хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгєгдсєнєєр (нєєцийн тусгаарлуурын тоо орсон) авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.16 Тємєр-бетон ба тємєр тулгууртай 110-500 кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх тусгаарлуурын тоо Тусгаарлуурын маяг Хэвийн хїчдэл, кВ П - 4.5 (Пф6-А) ПМ- 4.5 (Пф6-Б) ПФЕ - 4.5 (ПФ6-В) ПФ6-В (чанарын) ПФ16-А ПФ20-А (ПФЕ-16)П-8,5 П - 11 (Пф-14.5) ПФЕ-11 ПС6-А (ПС-4,5) ПС6-Б ПС-11 (ПС-8.5)ПС-12А ПС16-А (ЛС-16) ПС-16Б (чанарын) ПС-22А ПС-30А (ЛС-30) ПС-30Б

1 0

20

1

3

1

3

1

3

-

-

-

-

-

-

Тусгаарлуурын тоо, ширхэг 35 110 150 220 3 3 3 3 3 -

7 7 7 7 6 6 6 6 8 8 7 7 6 6 -

9 10 9 9 8 8 8 8 10 10 8 9 8 8 -

13 14 13 12 11 10 11 11 11 14 14 12 13 11 12 10 11 11

330

500

19 20 19 18 17 14 16 15 16 21 21 17 19 16 17 15 16 16

27 26 25 23 20 22 21 21 29 29 24 26 22 24 21 22 22

Модон тулгуурын шаталт, єгєршил ажиглагддаг бїс нутагт 110-220 кВ-ын модон тулгууртай АШ-д хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгсєнєєс нэгээр бууруулж авахыг зєвлєж байна. Хэлхїїр дэх дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо дараахи зїйлийг мєрдлєг болговол зохино.


145

БД 43-101-03 110 кВ-ын агаарын шугамын татлагын хэлхїїрт дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо тїїний хэлбэр, маягаас їл хамааруулан бэхэлгээний хэлхїїрт 2.5.16 хїснэгтээр санал болгосон тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авна. · Мєн 40 м-ээс дээш єндєртэй шилжилтийн тулгуур дээр бусад тулгуурт нь авсан тусгаарлагын тоон дээр 40 м-ээс дээш гарсан 10 м дутамд нэгийг нэмж авахыг зєвлєж байна. · Далайн тївшинээс дээш 1000- 2500 м-ийн тївшинтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110- 150 кВ-ын АШ-д болон 1000-2000 м-ын тївшинтэй газраар єнгєрєх 220-500 кВ-ын АШ-д дїрмийн 2.5.40, 2.5.41—д заагдсан тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авах нь зїйтэй. 2.5.42. Тусгаарлагчийг бохирдуулах боломжтой їйлдвэрийн дїїрэг, нуурын ойролцоо газраар єнгєрч байгаа АШ-д тусгаарлагчийн хэлбэр, тоог орчных нь нєхцлєєр тооцоолж сонгох ёстой. Тусгаарлагчийн батбєхийн нєєцийн коэффициент, є.х. нь шєргєн ба тулаасны шилбэн тусгаарлагын хувьд тїїнийг эвдлэх механик ачааллыг, дїїжин тусгаарлагчийн хувьд тїїнд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх цахилгаан-механик ачааллыг АШ-ын тусгаарлагад їйлчлэх хамгийн их норматив ачаалалд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдох ба энэ нь АШ-ын хэвийн горимд жилийн дундаж температурын їед 2.7-оос багагїй; мєсжилт, салхи тооцоогїй їед 5.0 -аас багагїй; 500 кВын АШ-ын дїїжин тусгаарлагчийн хувьд аваарийн горимд 2-оос багагїй, харин 330 кВ ба тїїнээс доош хїчдлийн АШ-д 1.8-аас багагїй байх ёстой. Харин аваарийн горимд тусгаарлагчид їйлчлэх ачаалалыг 2.5.59-2.5.61 ба 2.5.64-тай харьцуулан тодорхойлно. Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга 2.5.43. Металл ба тємєр бетон тулгууртай 110-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ нь бїх уртынхаа турш аянгын шууд цохилтоос трос (хэц) хамгаалагдсан байх ёстой. 110 -500 кВ-ын АШ-ыг хэцгїйгээр байгуулахыг дараахи нєхцєлд зєвшєєрєх болно. Тухайлбал,

* жилд 20 цагаас бага аянгын цагтай бїс нутагт, * хєрсний эсэргїїцэл ихтэй (r ³103 Ом.м), муу дамжуулах хєрстэй бїс нутгийн АШ-ын тодорхой хэсэгт, * мєсжилтийн хананы зузаан нь 20 мм-ээс их тооцооны єгєгдєлтэй шугамын трассын хэсэгт. Эдгээр тохиолдолд тусгаарлагыг хїчитгэх шаардлагагїй. Аянгын жилийн дундаж їргэлжлэх хугацааны єгєдєл байхгїй бол Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн жилд болох аянгын цагийн тоогоор мужилсан газрын зураг (хавсралт 4)-ийг ашиглана. 2.5.44. Агаарын шугамын дэд станцын оруулга (хэсэг)-ын хамгаалалтыг бїлэг 4.2 -д заасны дагуу хийх ёстой. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д аянга хамгаалалтын хэц, тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй. Мєн модон тулгууртай 110 кВ-ын АШ-ыг дїрмийн дагуу заавал хэцээр хамгаалах шаардлагагїй. Нэг маягийн металл ба тємєр бетон тулгуур болон муудсан тусгаарлагатай 35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ыг хоолойт цахилуур (разрядник)-аар хамгаалах ба хэрэв ДЗА (АПВ) байвал хамгаалалтын завсар, харин 110-220 кВ-ын АШ-д хоолойт цахилуур тавьж єгнє. Хэрэв шаардлагатай параметр бїхий 110-220 кВ-ын хоолойт цахилуур байхгїй бол тїїний оронд хамгаалалтын завсар хийвэл зохино. 2.5.45. АШ-ыг аянгын хэт хїчдэлээс хэцээр хамгаалалт хийдээ дор дурдсаныг удирдлага болговол зохино. Тухайлбал,

* Нэг хєлтэй металл ба тємєрбетон тулгуурын аянга хамгаалалтыг 30° -аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол нэг трос (хэц)-оор, 20°-аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол хоёр тросоор хийх, * Утас нь хэвтээ байрлалтай металл тулгуурт хоёр хэцний захын утастай харьцуулсан хамгаалах єнцєг нь 20° -иос ихгїй байх ба харин 15 мм ба тїїнээс дээш мєсжилтэй III, IV ба онцгой бїс нутаг, мєн утасны байнгын савлалттай бїс нутагт хамгаалалтын єнцєг нь 30° -аас ихгїй байх, * Хаалган (портал) маягийн тємєр бетон ба модон тулгуурт захын утастай харьцуулсан хамгаалах єнцгийг 30°-аас ихгїй байлгах,


146

БД 43-101-03 * АШ-ыг хоёр тросоор хамгаалах їед тэдгээрийн хоорондох зай нь хэцнээс утас хїртлэх босоо зайнаас 5 дахинаас илїїгїй зайтай байх. 2.5.46. АШ-ын алслалтын дунд хэсэгт салхины хазайлтыг тооцоогїй нєхцєлд хэц ба утасны хоорондох босоо зай нь аянганы хэт хїчдлээс хамгаалах нєхцєлєєр доор єгсєн хэмжээнээс багагїй байвал зохино. Алслалтын уртын завсрын утганд харгалзах зайг интерполяцлан авна. Алслалтын дундах утас ба тросын хоорондох хамгийн бага босоо зай Алслалтын урт,м Хамгийн бага зай,м

100 2.0

150 3.2

200 4.0

300 5.5

400 7.0

500 8.5

600 10.

700 11.

800 13

2.5.47. 220-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын бїх тулгуурт тросыг бэхлэхдээ 40 мм-ийн очлох салаалгын завсартай тусгаарлагчийн тусламжтайгаар гїйцэтгэвэл зохино. 10 км хїртэлх урттай анкерийн хэсэг бїрт тросыг анкер тулгуур дээрх тусгай (холбох) хэрэгсэлээр нэг цэгт газардуулах ёстой. Их урттай анкерийн алслалтад газардуулах цэгийн тоог шугам дахь богино холбооны їед тросонд їїсэх дагуу цахилгаан хєдлєгч хїчний их утга нь АШ дахь очлох зайд нэвтрэхгїй байхаар сонгож авна. Тросны тусгаарлах бэхэлгээг шилэн тусгаарлагчаар хийхийг зєвлєж байна. Шугамын хэцийг хэд хэдэн тусгаарлуурт дїїжлэх бол тросон дээрх мєсийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар очлох завсрын хэмжээг трос (хэц) дїїжлээстэй байгаа хэлхїїрийн цахилгаан батбєхтэй зохицуулах ёстой. Мєсжилтийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар хэцэнд багтаамж авалт (отбор) ашиглахгїй бол 220-330 кВ-ын АШ-ын дэд станцын оруулганд 2-3 км, 500 кВ -ын АШ-ын оруулганд 5 км-ээс багагїй хэсэгт тулгуур бїр дээр газардуулга хийнэ. 150 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх АШ -д хэцийг мєсжилтєєс хайлуулах арга хэмжээ тусгагдаагїй бол хэцний тусгаарлах бэхэлгээг зєвхєн металл ба тємєр бетон тулгуурт хийж єгвєл зохино. Хэрэв тийм арга хэмжээ тусгагдсан бол агаарын шугамын бїх уртын дагуу хэцний тусгаарлах бэхэлгээ хийж єгнє. 2.5.48. Хаалган хэлбэртэй модон тулгууртай АШ-д фаз хоорондын зай нь модон дээрээ 220 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 5 м-ээс багагїй, 150 кВ-ын АШ-д 4,5 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Тусгай нєхцєлд 110-220 кВ-ын АШ-ын хувьд аянгын їйл ажиллагаа багатай, богино холболтын гїйдэл их биш нєхцєлд дээр зєвлємж болгосон фазын хоорондох зайг хїчдлийн нэг шат доошлуулан авч болно. Онцгой тохиолдолд ганц хєлтэй модон тулгуурын хувьд 2.5.35-д заасан шугамын алслалтын зай баригдаж байвал ганц хєлтэй 35 кВ-ын АШ-д модон дээрх фазын хоорондох зайг 2.5 м, 6-20 кВ-ын АШ-д 0,75 м хїртэл багасгаж болно. Модон тулгуурт металл хєндлєвч (траверс) хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. 2.5.49. АШ-ын кабель залгаасны хоёр тєгсгєлд хоолойт буюу хаалтан (вентилэн) цахилуур тавьж, аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан байх ёстой. Цахилуурын газардуулах хавчаар, кабелийн металл бїрхэвч, болон кабелийн баривч (муфт)-ийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбосон байвал зохино. Цахилуурын газардуулах хавчаарыг газардуулгатай тусгайд нь буулга тємєрєєр холбож єгнє. АШ-ын кабель оруулгын урт нь 1.5 км-ээс бага бол тїїний 2 їзїїрт нь аянгын хэт хїчдлээс хамгаалж хоолойт ба вентилэн цахилуур тавьж єгєх ёстой. Цахилуурын газардуулгын хавчаар, тїїнчлэн кабелийн муфтийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбож єгєх ба газардуулгын хавчаарыг тусгай буулгын газардууртай холбох ёстой. АШ нь гол, хавцал дээгїїр гарах шилжилтэнд шугамын тулгуур 40 м-ээс єндєр, шугам нь хэцгїй бол тулгуурт хоолойт цахилуур тавих ёстой. 2.5.50. Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын хувьд утас ба хїчдэлтэй байгаа шугамын арматураас тулгуурын газардсан хэсэг хїртлэх агаарын тусгаарлах зай нь хїснэгт 2.5.17-д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.17. АШ-ын гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгын хэсэг хїртлэх хамгийн бага, зєвшєєрєгдсєн (агаараар) тусгаарлах зай Тооцооны нєхцєл Хїчдэл, кВ


Хїчдэлд харгалзах хамгийн багатусгаарлах зай, см 10 20 35

147

БД 43-101-03 хїр тэл · Тусгаарлагчийн аянганы хэт хїчдэл: шєргєн тусгаарлуурт: дїїжин тусгаарлуурт: Дотоод хэт хїчдэл Ажлын хїчдэл · Тулгуурт аюулгїй авирах нєхцєлийг хангах

110

150

220

330

15 20 10 -

25 35 15 7

35 40 30 10

100 80 25

130 110 35

180 160 55

260 215 80

-

-

150

150

200

250

350

Газардуулгын буулга тємєргїй модон тулгуурын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын тусгаарлах зай нь шугам єєд аюулгїй авирах нєхцєлийг хангахаас бусад (хїснэгт 2.5.17) нєхцєлд дээр єгсєн тусгаарлах зайг 10% -иар бууруулж авахыг зєвшєєрнє. АШ нь уулархаг газраар єнгєрєхєд дотоод хэт хїчдэл ба ажлын хїчдэлээр тооцсон хамгийн бага тусгаарлах зай нь далайн тївшиний 1000 м-ээс дээших 100 м тутамд 2.5.17-д заасан хэмжээг 1 %-иар єсгєн авбал зохино. 2.5.51. Шугамууд огтлолцох, утасыг єєр хооронд нь сэлгэх, салбарлага авах, нэг байрлалаас нєгєє байрлалд шилжих нєхцєлд АШ-ын тулгуур дээрх утасны хоорондох хамгийн бага зай нь хїснэгт 2.5.18-д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.18. АШ-ын тулгуур дээрх фаз хоорондын хамгийн бага зай Тооцооны нєхцєл Хїчдэл, кВ Аянганы хэт хїчдэл Дотоод хэт хїчдэл Ажлын хїчдэл

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага тусгаарлах зай, см 10 20 35 110 150 220 330 20 45 50 135 175 250 310 22 33 44 100 140 200 280 15 20 45 60 95 140

АШ нь хоорондоо ба янз бїрийн байгууламжтай огтлолцох їеийн аянгын хэт хїчдлээс хамгаалах нэмэлт шаардлагыг 2.5.82, 2.5.87, 2.5.88, 2.5.95, 2.5.115 зїйлд заасан болно. Агаарын шугамын доорхи хэсгїїд газардуулагдсан байх ёстой. Їїнд:

1. Аянга хамгаалах хэц буюу аянга хамгаалах бусад байгууламж бїхий тулгуур, 2. 3 (6)-35 кВ-ын тємєрбетон ба металл тулгуур, 3. Хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор, салгуур, гал хамгаалуур, болон бусад аппарат тавигдах тулгуур, 4. Хэрэв реле хамгаалалт ба автоматикийн найдвартай ажиллагааны нєхцєлєєр аянга хамгаалах хэц, бусад аянга хамгаалалтын тоноглол тавигдаагїй 110-220 (500) кВ-ын АШ-ын металл ба тємєрбетон тулгуур. 2.5.52. Дээрх 2.5.51-ийн 1-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 2.5.19-д їзїїлсэнээс илїїгїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.19. АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн хамгийн их эсэргїїцэл Хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл r, Ом.м 100 хїртэл 100- 500 хїртэл 500- 1000 хїртэл 1000- 5000 хїртэл 5000 -аас дээш


Газардуулгын хамгийн их эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30 6.10-3 *r

148

БД 43-101-03 Дїрмийн 2.5.51-ийн 2-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь хїн ам шигїї суурьшсан бїс нутаг дахь 3 (6)-20 кВ-ын ба бїх тєрлийн 35 кВ-ын АШ-д бол хїснэгт 2.5.19-д зааснаас ихгїй; 100 Ом хїртэл хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-тэй, хїн сууршидаггїй зэлїїд газарт 3 (6)-20 кВ-ын АШ-д бол 30 Ом-оос ихгїй; 100 Ом-оос дээш хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)тэй нутагт бол 0,3*r Ом-оос ихгїй байх ёстой. Мєн 2.5.51-ийн 3-д заасан 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 2.5.14-д хавсаргасан хэмжээнээс илїїгїй байх ба харин 3 (6)-35 кВын АШ-д 1.6.24, 1.6.25 заалтыг иш їндэс болгон сонгох нь зїйтэй. Харин 2.5.51-ийн 4-д заасан АШын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг АШ-ын зураг тєслєєр тодорхойлох болно. Тросоор хамгаалагдсан агаарын шугаманд аянга хамгаалалтын нєхцєлєєр хийгдсэн газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь тросыг салгаатай, харин бусад тохиолдолд хэцийг салгахгїй байх нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Хэцэн хамгаалалттай АШ-ын тулгуурын єндєр нь 40 м-ээс дээш бол тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг хїснэгт 2.5.19 -д заасантай харьцуулж, 2 дахин багаар авах ёстой. Аянганы хэт хїчдлээс трос (хэц)-оор хамгаалсан агаарын шугамын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ хэцийг салгаж байж хэмжинэ. АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг зуны хамгийн их эсэргїїцэлтэй їед нь їйлдвэрийн давтамжтай гїйдлээр хэмжиж тогтооно. Хєрс нь хєлдєлт нь газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утганд нєлєєлєхєєр бол тухайн хэмжилтийг улиралын шилжїїлэх коэффициент оруулж, єєр улиралд хэмжих нь зїйтэй. 2.5.53. Шаварлаг, шаваранцар, элсэрхэг болон r<500 Oм-оос бага хєрсний хувийн эсэргїїцэлтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д тємєр бетон суурийн арматур, тулгуур ба хєл (пасынoк)-ийг нэмэлт суулгалтгїйгээр ердийн газардуулга болгон ашиглах буюу хиймэл газардуулгатай хослуулан хэрэглэж болно. Мєн хувийн эсэргїїцэл ихтэй хєрсєнд тємєр бетон суурийн ердийн цахилгаан дамжуулацийг тооцохгїйгээр газардуулах байгууламжийн шаардлагатай эсэргїїцлийг хиймэл газардуулга хийж хангах ёстой. 3 (6)-35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утга нь хиймэл газардуулга хийж хангагдах ёстой ба газрын доорх суурь, тулгуурын хэсэг, хєлний ердийн цахилгаан дамжуулацыг тооцох шаардлагагїй. 2.5.54. АШ-ын тємєр-бетон тулгуурын суурийг дээр 2.5.53-д єгїїлсэнээс бусад тохиолдолд анкерийн боолт ба суурийн арматурын хооронд металл холбоотой бол ердийн газардуулга болгон ашиглаж болно. Хэрэв тємєр-бетон суурь ба тулгуурт битумын тїрхлэг хийгдсэн бол ердийн газардуулга болгон ашиглахдаа тооцож їзэх нь зїйтэй. Ердийн газардууллага болгон ашиглаж байгаа тємєр бетон суурь ба тулгуур нь битумэн тїрхлэг хийгдсэн бол тоофахгїй байх ёстой. Суулгаснаас хойш 2 сараас доошгїй хугацаа єнгєрсний дараа тємєрбетон суурь, тулгуур, хєлний газрын доорх хэсгийн цахилгаан дамжуулацыг хэмжих ёстой. Тємєр бетон тулгуурыг газардуулахдаа хїчний болон хїчний чиглэлээс ангид байгаа тууш арматурын бїх элементийг тємєрбетон тулгуурын газардуулгын буултанд ашиглаж болох ба тэдгээр нь газардуулагатай болон єєр хоорондоо холбогдсон байх ёстой. Газардуулгад ашиглаж байгаа арматурын шилбэ, савааг богино холбооны гїйдэл гїйх їеийн халуун тэсвэрлэцээр шалгасан байх ёстой бєгєєд богино холбооны їед шилбэний халалт нь нь 60°С-ээс ихгїй байвал зохино. Тємєрбетон тулгуурын татуургыг арматурын нэмэлт болгон газардуулах буулганд ашиглаж болно. Тэгэхдээ татуургын хэцний тєгсгєлийн сул їзїїрийг татуургын ажлын хэсэгтэй тусгай хавчаараар холбох ёстой. Тємєр бетон тулгуурын хєндєлд бэхлэх тусгаарлагчийн эд анги ба хэцийг газардуулгын буулт буюу газардуулгын арматуртай металл холбоосоор холбож єгвєл зохино. 2.5.55. АШ-ын тулгуурын газардуулах буулгын огтлол 35 мм2 -ээс багагїй байх ёстой. Харин нэг утаст буулгын утасны голч нь 10 мм2 -ээс багагїй байвал зохино. Цайрдсан нэг утастай ган буултын голч нь 6 мм-ээс багагйї байж болно. Модон тулгууртай АШ-ын газардуулах буулгын холболтыг боолтоор, металл,-тємєр бетон тулгууртай бол газардуулах буулгыг гагнах, эсвэл боолтоор хийж болно. Дїрмийн дагуу АШ-ын газардуулах байгууламжийг 0.5 м-ээс багагїй гїнд тавих ба тариалангийн талбайд бол 1 м гїнд хийж єгнє. Хадан дээр тулгуур тавигдсан байвал цацраг хэлбэрийн газардуулгыг ашиглаж, шууд хадан дээр нь 0.1 м-ээс багагїй зузаантай хиймэл їеийн доор суулгаж єгнє. Энэ їеийн зузаан хїрэхгїй, эсвэл байхгїй їед газардуулгыг хаданд хийж, цементийн зуурмагаар цутгаж бэхлэх хэрэгтэй.. Арматур


149

БД 43-101-03 2.5.56. Утсыг дїїжин тусгаарлуурт бэхлэх ба хэцийг таталтын буюу тогтоолгын хавчаарын тусламжтайгаар бэхэлнэ. Аль болох утсыг таслахгїйгээр бэхлэхийн тулд таталтын хавчаарийг хэрэглэх хэрэгтэй. Утасыг шєргєн (шилбэт) тусгаарлуурт бэхлэхдээ утсан уяа буюу тусгай хавчаараар гїйцэтгэнэ. Утсыг дїїжлэх тогтоолгын хавчаар нь їхлїїт буюу хязгаарлагдмал батбєх бїхий (чигжмэл) хавчаар байж болно. Найдвартай байдлын їїднээс їхлїїт (тогтоолгын) хавчаар хэрэглэх нь зїйтэй. Аянга хамгаалах хэцийг тулгуурт дїїжлэхдээ їхлїїт хавчаарыг хэрэглэнэ. Хол зайн огтлолцох алслалтад утас, хэцийг олон тусгаарлуур бїхий хэлхїїр ба тусгай хавчаар хэрэглэнэ. 2.5.57. Шугамын утас ба хэцийг залгахдаа холболтын хавчаар, гагнуур хэрэглэхээс гадна гагнаас, хавчаарыг хамтад нь ашиглаж болно. Агаарын шугамын нэг алслалтанд утас ба хэц бїрт нэгээс ихгїй залгаас хийхийг зєвшєєрнє. Дїрмийн 2.5.79-2.5.109, 2.5.120 дурьдсан инженерийн байгууламжийг огтлох алслалтанд утас ба хэцэнд нэг залгаас хийхийг дараах нєхцєлд зєвшєєрнє. Тухайлбал: A:C > 4,29 харьцаатай 240 мм2 -ээс дээш огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утсанд; A:C >1,46 харьцаатай дурын огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утсанд; 120 мм2 , тїїнээс их огтлолтой ган хэцэнд; A:C > 4,29 харьцаатай 150 мм 2 ба тїїнээс дээш огтлолтой, гурван ган-хєнгєн цагаан утаснаас бїрдэх задалбар фазын утсанд; Холболтын хавчаараас хязгаарлагдмал бєхбаттай (чигжмэл, заделка) хавчаар хїртлэх хамгийн бага зай нь 25 м-ээс багагїй байвал зохино. Утас ба хэцний холболтын ба таталтын хавчаарын бєх бат нь утас ба хэцний бєх батын хязгаараас 90 %-оос багагїй байвал зохино. Шугаман арматурын бєх батын нєєцийн коэффициент нь є.х. хамгийн бага эвдлэх ачааллыг хэвийн (норматив) ачаалалд харьцуулсан харьцаа нь авч їзэж байгаа арматурын хувьд АШ нь хэвийн ажиллагааны горимд байвал 2,5-аас багагїй; аваарийн горимд бол 1,7 -оос багагїй байвал зохино. Хамгийн их ачааллын їедэх батбєхийн хязгаар нь 0.42 %-оос давж байгаа утасны механик батбєхтэй АШ-д шинэ маягийн арматур хэрэглэхдээ хэвийн горимд шугам арматурын батбєхийн нєєцийн коэффициентийг 2.3 хїртэл багасгаж болно. Дэгээ ба шєрєгний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь хэвийн горимд 2-оос багагїй, аваарийн горимд 1.3-аас багагїй байх ёстой. Аваарийн горимын їед арматур, дэгээ ба шєргєнд їйлчлэх ачааллыг 2.5.59 -2.5.62, 2.5.64-оор тодорхойлно. Тулгуур 2.5.58. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-ын тулгуурыг анкер (бэхэлгээний) ба завсрын гэж хоёр хуваана. Анкер тулгуур нь тухайн алслалтын зэргэлдээх тулгуурт байгаа утас ба хэцний таталтын жинг бїрэн хїлээн авах ба завсрын тулгуур нь утасны таталтын жинг авахгїй ба тїїний хэсгийг нь хїлээн авах їїрэгтэй байдаг. Анкер тулгуурын суурин дээр тєгсгєлийн ба сэлгэлтийн тулгуурыг хийнэ. Анкерийн ба завсрын тулгуур нь шулуун ба єнцгийн гэж хуваагдана. Тулгуурт дїїжлэх утасны хэлхээний тооноос хамааруулан шугамыг нэг хэлхээтэй, хоёр хэлхээтэй гэж ангилна. Завсрын тулгуур нь уян ба хатуу бїтээцтэй, анкер тулгуур нь хатуу бїтээцтэй (хєдєлдєггїй) байна. Анкер маягийн тулгуурыг хэвийн ба хєнгєрїїлсэн (хялбарчилсан) хийцтэй гэж ангилна. Тулгуурууд нь чєлєєтєй зогсох буюу татуургатай байж болно. Агаарын шугаманд хэрэглэж, нэрлэж заншисан дараах тулгуурууд байна. Тухайлбал, завсарын, таталтын, эргэлтийн, тєгсгєлийн, солбилцлолын ба тусгай тулгуур г.м. Таталтын тулгуурыг АШ-ын ажиллагаа нь угсралтын нєхцлєєр тодорхойлогдсон газарт хэрэглэнэ. АШ-ын эргэлтийн єнцєг, болон янз бїрийн байгууламжтай огтлолцсон газарт завсарын тулгуур нь ашиглалтын нєхцлийн хувьд найдвартай ажиллгааг хангахгїй байгаа їед хялбарчилсан хийцтэй таталтын тулгуур хэрэглэнэ. Уулархаг газрын эргэлт, тойрууд, мєн мєсжилтийн онцгой бїс нутагт эргэлтийн єнцєг 20°-иос дээш байхад эргэлтийн таталтын тулгуур хэрэглэнэ. 2.5.59. Тулгуур нь АШ-ын хэвийн ба аваарийн горимын ачааллаар тооцоологдох ёстой. Анкер маягийн тулгуурыг тїїний хоёр талд їїсэх жигд биш таталттай уялдан бий болох утас ба хэцний таталтын жингийн ялгавараар тооцоолвол зохино. Энэ нєхцєлд таталтын жингийн ялгаварын тооцоогоор тулгуурын бїтээцийг боловсруулахад ашиглана. Хоёр хэлхээтэй тулгуур нь бїх горимдоо зєвхєн нэг хэлхээ тоноглогдох нєхцєлєєр тооцсон байх шаардлагатай. Тулгуур нь тэдгээрийн угсралт ба тавилтын нєхцєл, тїїнчлэн утас ба тросыг угсрах нєхцєлєєр шалгагдсан байвал зохино. АШ-ын тулгуурыг дараах хэвийн горимын нєхцєлєєр тооцоолох нь зїйтэй.


150

БД 43-101-03

1. Утас, трос (хэц) тасраагїй ба мєсжилт байхгїй, салхины хурдны тїрц нь Qmax, температур нь -5° C їеийн, 2. Утас, хэц тасраагїй ба мєсжилттэй, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax, температур нь -5° C їеийн. Таталтын анкер маягийн тулгуур ба завсарын єнцгийн тулгуурыг хэрэв тухайн горимын утас ба хэцний жин нь хамгийн их ачаалалтай горимынхоос их байвал салхигїй, бага температурын нєхцєлєєр нэмж тооцоо хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурыг бїх утас, хэц (их шилжилттэй зэргэлдээх алслалт буюу дэд єртєє талаасаа утас трос нь татагдсан) нь нэг талаас нь татаж байх нєхцєлд тооцоо хийнэ. 2.5.60. Їхлїїт хавчаартай ба тогтоолгын хэлхїїр бїхий АШ-ын завсарын тулгуур нь аваарийн горим дахь хэвтээ статик ачааллын нєхцєлєєр тооцоологдоно. Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:

· Утас тасрах буюу нэг фазын утас тасрах (тулгуур дахь утасны дурын тоотой байхад); трос (хэц) тасраагїй їед, · Нэг трос (хэц) тасарсан, утас тасраагїй їед. Утас ба хэцний бэхлэгдэх цэгт болзмол (єгєгдєх) ачааллыг тїїний тасрах їеийн тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хамгийн их хїчлэг гэж їзнэ. Утас ба хэцнээс їйлчлэх ачааллыг ашиглалтын дундаж нєхцєлєєр, є.х. салхигїй ба мєсжилтгїй горимоор авах нь зїйтэй. Задалбар биш энгийн фазын утастай АШ-ын тулгуурын тооцоонд утаснаас їйлчлэх нєхцєлт (болзмол) ачааллыг дараах байдлаар авна. Тухайлбал,

a) Чєлєєтэй зогсох металл ба дурын материалаар хийсэн татуургатай тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,5*Tmax; 205 мм 2 огтлолтой бол 0,4*Tmax-аас их; b) Чєлєєтэй зогсох тємєр-бетон тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,30*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,25*Tmax-аас их; c) Чєлєєтэй зогсох модон тулгуур нь 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,25*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,20*Tmax-аас их; d) Шинэ материалаар хийсэн ба металл уян тулгуур зэрэгт а,b,c-д туссан аргачилалын аль нэгийг нь хэрэглэж болно. Эндээс: Tmax - Утас буюу нэг фазын утасны хамгийн их норматив таталт (жин). Салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын горимд утас ба трос тасраагїй їеийн тогтоох їйлчлэлийг тооцоонд авч їзнэ. Энэхїї нормчлогдсон болзолт ачааллыг чєлєєтэй зогсох металл тулгуур ба дурын материалаар хийсэн татуургатай адил авч болох боловч тулгуурын тогтоолгын трос ба утсанд їїсч байгаа механик хїчдэл нь батбєхийн хязгаарын 70 %-иас хэтэрч болохгїй. 2.5.61. Утсыг шєргєн тусгаарлуурт утсан уяагаар бэхлэгдэх завсрын тулгуурын хувьд тулгуурын элементэд хамгийн их хїч їйлчлэх нэг утас тасрахыг тооцсон аваарийн горимд тооцоологдоно. Хэвтээ норматив ачаалал нь тулгуурын тооцооны хувьд тасрах утасны таталтаас шугамын дагуу їїсэх хэвтээ хэвтээ ачааллын нєхцєлєєр 0.5*Tmax тэнцїї байх ба 3.0 кН-оос багагїй байна. Энд: Тmax-утасны хамгийн их норматив таталт. Тулгуурын бїтээц (шонгоос бусад)-ийн тооцоонд утас тасрах таталтаас їїсэх болзмол ачааллыг 0.25*Тmax байхаар авах ба 1.5 кН-оос багагїй байна. 2.5.62. Анкер маягийн тулгуур нь утас ба трос тасрах, тїїнээс їїсэх хамгийн их ачаалал нь тулгуурын элементїїдэд їйлчлэх нєхцєл бїхий аваарийн горимоор бодогдож, шалгагдах ёстой. Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ.


151

БД 43-101-03 1. АШ-ын тулгуур нь бїх огтлолын хєнгєн цагаан утастай, ПС, ПМС маягийн бїх огтлолын ган утастай, 150 мм2 хїртэл огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай байх нєхцєл: Тухайлбал, а). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын 2 фазны утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер тулгуур; б). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, хялбар хийцийн анкер тулгуур. 2. АШ-ын тулгуур нь 185 мм2, тїїнээс дээш огтлолын ган хєнгєн цагаан утастай, мєн утасны зориулалтаар ашиглах ТК маягийн бїх огтлолын ган канаттай байх нєхцєл: Тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер тулгуур; 3. Дїїжлэх утасны марк, тїїний огтлолоос їл хамаарах анкер тулгуурын хувьд байх нєхцєл: утас тасраагїй байхад нэг алсгалд нэг трос (хэц) тасрах. Утас ба хэцний ачааллыг салхигїй, -5°С-ийн температуртай, мєсжилттэй їеийн горимд буюу хамгийн бага температурын горимд таталт нь салхигїй, мєсжилттэй їеийнхээс их байгаа бага температурын горимд утас ба хэцний жин (хїнд)-тэй тэнцїїгээр авна. 2.5.63. Анкер маягийн тулгуур нь мєн дараах угсралтын нєхцєлєєр шалгагдах ёстой. Їїнд: · Нэг алслалтанд бїх утас ба хэц нь угсрагдах, харин нєгєє алслалтанд нь утас ба хэц угсрагдаагїй нєхцєл: угсрагдсан утас ба тросны жин (таталт)-г єгєгдсєн хамгийн их жингийн 2/3-тай тэнцїї ба цаг уурын нєхцєлийг 3.5.25-д зааснаар авах, тулгуур ба тїїнийг хєрсєнд бэхлэхдээ тїр зуурын татуурга хэрэглэхгїй байхад батбєхийн норм хангагдаж байх; · Тулгуурт дурын тооны утастай, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд нэг хэлхээний утас нь угсрагдах ба хэцний утас татагдаагїй байх; · Тулгуурт дурын тооны трос, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд трос угсрагдах ба утас нь татагдаагїй байх. Сїїлийн хоёр нєхцєлєєр шалгахдаа тулгуурын тусгай элементїїд дээр тїр зуурын хїчийг тооцох ба тїр зуурын татуурга тавихыг зєвшєєрнє. 2.5.64. Энгийн (задалмал биш) утсыг хавчаарт їхлїїт бэхэлсэн хол (их) шилжилттэй завсрын тулгуурын аваарийн горимын тооцоонд норматив (байх ёстой) ачааллыг салхигїй, мєсжилтийн горимд утас тасралтаас їїсэх сулралт (огцом)-ын таталт (жин)-тай тэнцїїгээр авах нь зїйтэй. Дамаран тусгаарлуурт утас ба хэцийг дїїжлэхдээ аваарийн горимын їед шугамын дагуу чиглэх болзмол ачааллыг фазын нэг утсанд 20 кН, фазын хоёр утсанд 35 кН, фазын гурав ба тїїнээс дээш утсанд 50 кН гэж авна. Холын шилжилттэй нэг хэлхээтэй завсрын тулгуурын тооцоог утасны буюу нэг фазын утасны тасралтаар, харин хоёр хэлхээтэй бол хоёр фазын утасны тасралтаар авч, тасралтын їед тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хїчдэлийг хамгийн ихээр нь авна. Энэ нєхцєлд тросыг тасраагїй гэж тооцно. Хол шилжилттэй завсрын тулгуурт їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэх тросын норматив ачааллыг хамгийн их хїнд таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас нь тасраагїй гэж їзнэ. 185 мм2 , тїїнээс илїї огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай буюу утасны зориулалтаар ашиглагдаж байгаа бїх огтлолын ТК маягийн ган татлага (канат) бїхий нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур нь бїх утасны ба нэг фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. 150 мм2, хїртлэх огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утастай нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур тїїнчлэн дурын огтлолтой утас бїхий хоёр хэлхээтэй анкер тулгуур нь хоёр фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. Хэц нь тасраагїй гэж їзнэ. Тросны анкер тулгуурт їйлчлэх норматив ачааллыг тїїний хамгийн их таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас тасраагїй гэж їзнэ. Тулгуурын элемент дээрх хїчдэлийг тодорхойлохдоо єгєгдсєн ачааллаар буюу утас ба трос тасрах їеийн тогтворжоогїй таталтын хїчийг тооцох нь зїйтэй. 2.5.65. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур нь тєсєлд авсан угсралтын аргаас хамаарах угсралтын утас ( буюу аянга хамгаалалтын хэц), трос ба тусгаарллагчийн татлагын хїчнээс їзїїлэх ачааллыг тооцож, улмаар угсралтын хэрэгслийн ба монтёрыг багажын жинтэй нь хамт тооцсон нэмэгдэл ачааллыг тусгах ёстой. Нийтэд нь угсарч байгаа шугамын утас, хэц, тусгаарлагчийнн жингээс їйлчлэх норматив ачааллыг дараах байдлаар авч їзнэ. Тухайлбал,

· Завсрын тулгуур дээр: - угсралтын утас, хэц ба тусгаарлуурыг нэг блокоор нь єргєх боломжтойг їндэслэн хэлхїїр (гирлянд) ба мєсжилтгїй утасны алслалтын жинг хоёр дахин авч тооцох;


152

БД 43-101-03 · Анкер тулгуур дээр: - тулгуураас татах механизм нь 2,5*H зайнд байрлахаар бодож, энэ нєхцєлєєс тодорхойлогдох татлагын хэцэнд їйлчлэх хїчлэгийг тооцох. Энд Н - тулгуур дээрх дунд талын фазны утасыг дїїжлэх єндєр болно. Монтёрын жин ба угсралтын багаж, хэрэгслээс тусгаарлагчийг бэхлэх хэсэгт їйлчлэх норматив ачааллыг дїїжин тусгаарлууртай 500 кВ-ын АШ-ын тулгуурт 2.5 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330 кВ, хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын анкер тулгуурт 2.0 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330 кВ хїртэл хїчдэлтэй завсарын тулгуурт 1,5 кН, шєргєн тусгаарлууртай бол 1 кН гэж авна. Тулгуурын хєндлєвчийн бїтээцийг тооцохдоо такелаж байрлуулах хэсгийг тооцох нь зїйтэй. 2.5.66. Хоёр ба гурван хэлхээтэй татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-ийг тулгуурт тусад нь бэхлэх арга хэмжээ авна. Гурваас илїї хэлхээтэй, тїїнчлэн хол шилжилттэй тулгуурын татлагын хэлхїїрийг тулгуурт хоёроос цєєнгїй цэгт бэхлэх нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагатай, энгийн 120 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий АШ нь тємєр зам, автозам, тролейбусны шугамтай гудамжаар огтлолцон гарах бол татлагын хэлхїїрийг анкер маягийн тулгуурт тус тусдаа бэхлэгдэх хоёр хэлхээтэй байх ёстой. Хїн амын суурьшалтай буюу барилга байгууламжтай огтлолцож байгаа шєргєн тусгаарлууртай АШ-д утасыг давхар бэхлэх (2.5.119-2.5.171) арга хэмжээ авна. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тулгуурын бїтээцэд засварын ажлыг хийхдээ хїчдэлийг таслаж авалгїйгээр (2.5.50-ыг їзэх) гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. 2.5.67. АШ-ын тулгуурын бїтээц нь їйлчилгээний хїмїїс тулгуур єєд авирах (єгсєх) боломжтой байдлыг хангасан байвал зохино. Энэ зорилгоор дараах арга хэмжээг тусгах ёстой.

1. 20 м хїртэл єндєртэй, металл тулгуур дээрх сараалжийг тулгуурын (шонгийн) бїсэнд бэхлэх цэгїїдийн хоорондох зай нь 0,6 -аас их, буюу сараалжийн хазайлтын єнцєг нь 30° байхад тулгуурын шон (багана)-гийн нэг бїсэнд тусгай шат гаргаж єгєх ёстой. 2. 20-оос 50 м-ийн єндєртэй металл тулгуурт дээд талын хєндлєвчийн доод талд шон (багана)-гийн нэг бїсэнд хязгаарлалт, хашлагагїй шат буюу гишгїїр хийж єгнє. 50 м-ээс багагїй єндєртэй, хоёр ба олон хэлхээтэй металл тулгуурт тавих шат, гишгїїр нь таслагдах хэлхээний талаас гарч, єгсєх нєхцєлийг хангасан байх ёстой. 3. 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй металл тулгуурт шонгийн орой хїрсэн хязгаарлалт (хашлага)-тай шат, гишгїїр тавих ёстой. Энэ нєхцєлд тулгуурын бїлэг (секц) бїрт хамгаалалттын тавцан гаргасан байвал зохино. Энэ тулгуурын хєндлєвч (траверс) дээр хашлага хийж єгєх ёстой. 4. Тємєр-бетон тулгуурт шонгийн доод хєндлєвчинд єгсєж хїрэх боломжтой тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх автомашин (автовышка) буюу тусгай зориулалтын єргєх байгууламжийн тусламжтайгаар хангаж єгнє. 35-500 кВ-ын тулгуурт тємєр бетон шонгийн доод хєндлєвчєєс дээш хэсэгт авирахын тулд тусгай хязгаарлалт, хашлагагїй шат (лаз) суурилуулж єгнє. Энэ шаардлага нь 35 кВ-ын хїчдэлтэй доргиулж нягтруулсан бетоноор хийсэн тулгуурт хамаарахгїй. 35-500 кВ-ын хїчдэлтэй тємєр-бетон тулгуурт шонгийн хэц тогтоолго, ган хийцэд єгсєж, хїрэхийн тулд тусгай гишгїїртэй шат тусгах нь зїйтэй. 5. Тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх авто-машин (автовышка) хїрч очихооргїй, тулгуурыг хєрсэд банкетээр бэхэлсэн газарт ба газарын шигїї ашиглалттай хэсэгт байрлах АШ-ын тємєр бетон тулгуурт автовышканий єргєх шат, тусгай хийцийн єргєх байгууламж хїрэхээргїй бол ядахдаа хамгийн доод хєндлєвч хїрэх хамгаалалтгїй байнгын шатаар тоноглох ёстой. Доод хєндлєвчєєс дээших хэсгийг энэхїї зїйлийн 4-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. Тулгуурын хийц нь эд-ангийн тусламжтайгаар угсралтын багаж хэрэгслийг бэхлэх, їйлчилгээний хїмїїс утас, хэц, тусгаарлагчийн угсралтын ажил хийхэд тохиромжтой байх ёстой. Тулгуурт авирах байнгын байгууламж (шат, гишгїїр)-ийг газрын гадаргаас дээш 3 м -ын єндєрт тавих нь зїйтэй. Тулгуурын элементїїд дээрх хїний жингээс їйлчлэх ачааллыг шалгахдаа норматив утгыг 1 кН гэж авна. 2.5.68. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй їхлїїт буюу батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаартай завсрын тулгуурт дїїжилсэн утас бїхий АШ-д анкер тулгууруудын хоорондох зайг нормчлохгїй бєгєєд шугамын трассын нєхцєлєєс хамааруулан тодорхойлно. 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй шєргєн тусгаарлуур бїхий АШ-д анкер тулгуурын хоорондох зайг мєсжилтийн ханын зузаан нь 10 мм хїртлэх бїс нутагт 10 км-ээс, 15 мм, тїїнээс дээш бїс нутагт 5 км-ээс хэтрїїлж болохгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15 мм ба тїїнээс дээш, огтлолцол ихтэй буюу уулаар єнгєрєх АШ-д анкер маягийн тулгуурыг даваа ба трассын огцом єндєрших бусад хэсэгт тавина.


153

БД 43-101-03 2.5.69. Анкер тулгуурыг тавих цэг, газарыг нь АШ-ын ажлын горим ба угсралтын явцаар тодорхойлоно. Хєнгєрїїлсэн хийцтэй анкер тулгуурыг шугамын єнцєг їїсгэн эргэх, янз бїрийн обьекттэй огтлолцох, завсрын тулгуур нь ашиглалтын найдвартай ажиллагааг хангахгїй гэж їзсэн тохиолдолд хэрэглэнэ. Хэвийн хийц, бїтээцтэй анкер тулгуурын дїрмийн 2.5.79; 2.5.80; 2.5.91, 2.5.96; 2.5.103; 2.5.106; 2.5.108; 2.5.111-ын зїйлд заасныг иш їндэс болгон тавих нь зїйтэй. Тємєр-бетон тулгуурын багана дээр арилахгїй будгаар тїїний шонгийн зургийн ба газардуулгын зурвас тємрєєс хєрсєнд суусан шонгийн уг хїртлэх зайг заасан (хєрсний дээрх) цагираг зурвасын їйлдвэрийн тэмдэглээ байх ёстой. 2.5.70. АШ-ын модон тулгуурыг нарс, хар модоор хийнэ. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-ын тулгурын хєл (пасынок), хєндлєвч (траверс)-єєс бусад бїтээцэд гацуур, жодоог хэрэглэж болно. АШ-ын тулгуурт ялзралын эсрэг (антисептик) нэвчилт хийсэн гуалинг хэрэглэнэ. Мєн 25 %иас ихгїй чийг бїхий хуурай хар модыг нэвчилт хийгїйгээр хэрэглэж болно. Тулгуур нь тємєр бетон хєл (пасынк)-тэй байх ёстой. Модон хєл хэрэглэж болно. Тулгуурын шон ба хєлний бїх хэвтээ буюу налуу байрлах тайрмал хэсгийг ємхрєлєєс хамгаалж (таглаа, тїрхэц г.м.) єгвєл зохино. Тулгуурын элементийг бєєрєнхий ба зїсмэл модоор хийж болно. Модон тулгуурын їндсэн элементїїд (их бие, шон, хєл, хєндлєвч)-ийн гуалингийн оройн (нарийн їзїїрийн) диаметр нь 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 18 см-ээс багагїй, 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугаманд 16 см-ээс багагїй байх ёстой. Харин 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй шугамын хєл (пасынк) нь 18 см-ээс багагїй диаметртэй модоор хийвэл зохино. Бїх хїчдлийн модон хийцтэй АШ-ын тулгуурын туслах элементийг хийх гуалингийн (нарийн) їзїїрийн диаметр 14 см-ээс багагїй байвал зохино. Тооцоонд гуалингийн ёзоороос огтлогдох їзїїр хїртэлх шувтан (конусность)-ыг уртын 1 метр тутамд 8 мм-ээр, хар модон шонгийн хувьд 1 м бїрт 10 ммээр авна. АШ сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх 2.5.71. АШ сууршилгїй, зэлїїд, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєхєд АШ-ын хэвийн горимын їед утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх зай нь 2.5.15-д зааснаас багагїй байвал зохино. Ажиллагааны хэвийн горимд АШ-ын дамжуулагчаас газрын гадаргуу хїртэл зай, 110 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 6 м-ээс, 150 кВ-д 6.5 м-ээс, 220 кВ-д 7.0 м-ээс, 330 кВ-д 7.5 м-ээс, 500 кВ-д 8 м-ээс багагїй байх ёстой. Хїрэхэд хэцїї газарт заагсдан зайг 1м-ээр багасгаж, харин уулын хажуу, хад, байц цохио зэрэг унаа хєсєг хїрэхгїй газарт 3 м-ээр багасгаж болно. Хамгийн бага зай нь цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр агаарын их температурын їед буюу салхигїй, мєсжилтийн їед утасны хамгийн их унжилтаар тодорхойлогдоно. АШ-ын (хэвийн) савлалтгїй байгаа захын утаснаас тусдаа байгаа барилга, байгууламжийн (хамгаалагдах бїс) илїї гарч байгаа тусгай хэсэгт хїртэлх хэвтээ зай нь (10) 20 кВ хїртэлх АШ-д 10 м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 15 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 20 м-ээс, 150-220 кВ-ын АШ-д 25 м-ээс, 330-500 кВын хїчдэлтэй АШ-д 30 м-ээс багагїй байх ёстой. Зарим тохиолдолд сонирхож байгаа байгууллагатай зєвшєлцсєний їндсэн дээр дээрх зайг багасгаж болох боловч 2.5.77-д зааснаас багагїй байх ёстой. Тїїнээс гадна АШ-ын утаснаас дээр дурьдсан барилга байгууламж хїртлэх хэвтээ зай нь радио-шуугианаас хамгаалах нєхцєлєєр 2.5.77-д заасанаас багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.20 Зэлїїд, хїн хїрэхэд хїндрэлтэй газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх хамгийн бага зай Байршлын торхойлолт Хїчдэл, кВ Хїн цєєн суурших, зэлїїд Хїрэхэд хїндрэлтэй Уулын тагт, хад, цохио Говь, цєл

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 110 кВ хїр 150 кВ 220 кВ 330 кВ 6 6.5 7 7.5 5 5.5 6 6.5 3 3.5 4 4.5 6 6 6.5 6.5 Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан газраар єнгєрїїлэх

2.5.72. АШ-ыг шигїї ой дундуур єнгєрїїлэхдээ гудам гаргаж тайрна. Тайрах зурвасын єргєнийг тодорхойлохдоо АШ-ын ашиглалт, тїїн дээр мод унаж болох аюулыг тооцсон ойн аж ахуйн ба гэмтлийг (ойн тєрєл, хєрсний їзїїлэлт, трассын хїрэлцэх байдал г.м.) тїргэн хугацаанд арилгах боломжийг тооцох нь зїйтэй.


154

БД 43-101-03 Ой мод, ногоон бїс, таримал цэцэрлэг, ногооны талбай єргєний хэмжээг дараах байдлаар тодорхойлно. Їїнд:

дундуур АШ татахдаа гудамын

1. 4 м хїртэл єндєртэй намхан ургасан модонд бол АШ-ын захын утаснуудын хоорондох зай дээр 6 м (хоёр талд нь 3 м)-ийг нэмснээс багагїй байх ёстой. Гэхдээ 4 м-ээс илїїгїй єндєртэй жимсны цэцэрлэгийн талбайгаар єнгєрєх АШ байвал доорх бут, модыг заавал огтлох шаардлагагїй. 2. 4 м-ээс илїї єндєртэй таримал модонд: · 330-аас 500 кВ-ын хїчдэлтэй бїх АШ, 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугам нь хэрэглэгчдитйн цорын ганц эх їїсгїїр болох бол АШ-ын захын утаснуудаас хоёр талруугаа байгаа їндсэн ойн єндрийг (захын утаснаас гадагш тус бїрд нь модны єндєртэй тэнцїї зай) нэмсэн зайнаас багагїйгээ; · 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бусад АШ-ын хувьд тасралт нь хэрэглэгчийн тэжээлийг алдагдуулахгїй байвал доорх заалтыг баримтлан тїїнээс багагїйгээр авах ёстой. Хэрэв АШ-ын утас нь ой мод ихтэй, уулын ар, хажуугаар єнгєрєхдєє модны оройгоос дээш 8 м-ээс дээш байвал захын утаснаас хэвтээгээр 2 м зайтай налуу талруу нь модыг огтлолж гудамлана. Дархан цаазтай уулын бїс, суурин газрыг тойруулан ногоожуулсан ой, авто болон тємєрзамын дагуух хамгаалалтын зурвас, цэцрлэгийн хаалттай зурвас газарт тавигдах АШ-ын гудамлах єргєнийг утаснаас модны орой хїртлэх хэвтээ хамгийн их хазайх зайгаанаас ихгїйгээр є.х. (10) 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м, 35-110 кВ-ын шугамд бол 3 м, 150-220 кВ-ын шугамд 4 мээс илїїгїй, , 330-500 кВ-ын шугамд 6 м-ээс дутуугїй байвал зохино. Тємєрзам ба усны хамгаалалтын дагуу байрлах таримал суулгацыг тайрахаас аль болохоор зайлхийх нь зїйтэй. АШ-ыг хагалсан газар, ногооны талбай дээгїїр татахдаа усжуулалтын бороожуулах тоноглол байгаа газрыг нь тойруулах нь зїйтэй. Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх 2.5.73. Суурин газраар АШ дайран єнгєрєхєд гудамжтай огтлолцох єнцєгт хэмжээ тогтоохгїй. Хэрэв АШ нь гудамжны дагуу татагдаж байгаа бол зорчих хэсэг (зам) дээгїїр байрлахыг зєвшєєрнє. 2.5.74. Суурин газраар єнгєрєх АШ-д нэнг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэх бол заавал тємєр бетон хєл (шилбэ)-тэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн орон нутагт техник-эдийн засгаар їндэслэгдсэн зарим тохиолдолд заводын аргаар ялзралаас хамгаалах нэвчмэл модон хєл бїхий модон тулгуур ба хєлгїй дан тулгуурыг тавьж болно. Замын уулзвар, гудамжны эргэлт, зочих хэсгийн ойролцоо тавигдаж байгаа тулгуурыг авто тээврийн хэрэгсэлийн дайралтаас хамгаалсан байвал зохино. 2.5.75. АШ-ын утас, хэцний огтлол нь механик бат бєхийн нєхцлєєр хєнгєн цагаан 35 мм2, ган-хєнгєн цєгєєн ба 25 мм2 -аас багагїй байх ёстой. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлуур дээр утсыг бэхлэхдээ давхарласан (хоёрлосон) байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурыг хэрэглэх бол їхлїїт битїї хавчаараар бэхлэх ёстой. АШ-ын хот, суурин газрын гудамж, замтай огтлолцох алслалтад утас ба тросонд залгаас байх ёсгїй бєгєєд 240 мм2 ба тїїнээс багагїй огтлолтой утас бїрт нэг холболтын хавчаар хэрэглэхийг їгїйсгэнэ. 2.5.76. Хїн ам шигїї сууршисан хот, аймгийн тєвд АШ-ын утасны хамгийн их унжилтын їед утаснаас газрын гадрага хїртлэх зай нь (цахилгаан гїйдлээр утас халахыг тооцохгїй) хїснэгт 2.5.21-д єгсєн зайнаас багагїй байвал зохино. АШ нь гудамж, талбай зам огтлон єнгєрєх бол 185 мм2, тїїнээс доош огтлолтой АШ-ын утаснаас газрын гадрага хїртлэх босоо зайг жилийн дундаж температураар салхи, мєсжилтгїй, утасны халалтыг тооцоогїй нєхцєлєєр зэрэгцээ алслалтанд утас тасарсан байдлаар хїндрїїлэн шалгаж болно. Энэ зай нь хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.21 Суурин газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадрага, байшин, барилга хїртлэх хамгийн бага зай АШ-ын ажлын горим -Хэвийн горим

Барилга, байгууламж Газрын гадрага


155

10

35

110

150

5

7

7.

7.5

220 8.

330 8.

БД 43-101-03

-Зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах

хїртлэх Барилга, байгууламж хїртэл Газрын гадрага хїртлэх

2

3

4

4

5.

6

3.5

4.5

4.5

5.5

5.5

6

2.5.77. АШ-ын тулгуурын сууриас замын хоёр талын суваг (кювет) буюу замын хашлагын чулуу хїртэл хэвтээ зай 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Явган хїний зам хїртэлх зайд хэмжээ тогтоохгїй. Утасны хамгийн их хазайлтын їед 220 хїртлэх АШ-ын захын утаснаас барилга байшингийн илїї гарсан хамгийн ойр хэсэг хїртэлх хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м-ээс, 35-110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 150 кВ-ын АШ-д 5 м-ээс, 220 кВ-ын АШ-д 6 м-ээс багагїй байх ёстой. Шатдагїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга, байгууламжийн битїї (цонхгїй) хананд 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын дээр дурьдсан ойртох зайг багасгаж болно. Энэ нєхцєлд барилга ба утасны хазайлтын хоорондох дурын зайг 2.5.76-д зааснаас багагїй байлгах ёстой. 330 ба 500 кВ хїртлэх АШ-ын захын утаснаас хэвтээ зай нь · утасны хамгийн их хазайлттай байхад їйлдвэрийн барилга ба цахилгаан станц, дэд єртєєний барилга байгууламж, їйлдвэрийн биш барилга байгууламжийн хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 8 м-ээс; 500 кВ-ын АШ-д 10 м-ээс багагїй, · утасны хазайлтгїй байх їед їйлдвэрийн барилга байгууламж, орон сууц, олон нийтийн барилгын хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 20 м, 500 кВ АШ-д 30-ээс багагїй байвал зохино. Утасны хазайлтгїй їед АШ-ын захын утаснаас барилга байгууламжийн хэсэг хїртлэх зай нь 35 кВ-ын АШ-д 10 м, 110-220 кВ-ын АШ-д 50 м, 330 ба тїїнээс дээших АШ-д 100 м-ээс багагїй байхаар зураг тєсєлд тусгаж єгвєл зохино. 2.5.78. Їйлдвэрийн газрын барилга байгууламж, шатдаггїй материалаар хийсэн барилга, байгууламжнаас бусад барилга, байшин дээгїїр АШ єнгєрєхийг хориглоно. Утасны хамгийн их унжилтын їед доод талын утаснаас шатдаггїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга байгууламжийн дээвэр хїртэл босоо зайг хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэн ба їїнээс багагїй байвал зохино. АШ дээгїїр нь єнгєрч байгаа тємєр дээвэрыг газардуулах ёстой. Тїїний газардуулгын эсэргїїцэл нь хїснэгт-2.5.19-д зааснаас ихгїй байх ёстой. Мєн агаарын шугамыг цэнгэлдэх хїрээлэн ба хїїхдийн цэцэрлэгийн дэвсгэр нутагт тавихыг хориглоно. АШ нь галын аюултай байр ба тэсрэх аюултай барилга байгууламж болон тэсрэх ба галын аюултай гаднах тоног тєхєєрємжтэй ойртох зайг 2.5.119-дын заалттай харгалзуулан авах ёстой. АШ-ын утаснаас цэцэрлэг, цэнгэлдэх хїрээлэн гудамжны дагуух мод ба замын тэмдгийн тулгуур хїртэл зайг 2.5.72-д заасны дагуу авна. АШ-ын тулгуурын газардуулсан хэсгээс хїчний кабелийн шугам хїртэлх зайг 2.3.41-т заасан шаардлагад тохируулан авбал зохино. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох 2.5.79. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ууд єєр хоорондоо болон 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -тэй огтлолцох єнцєгт хэмжээ тогтоож, нормчлоогїй. Огтлолцолын цэгийг дээд талаар нь огтолж байгаа АШ-ын тулгуурт аль болохоор ойр байхаар сонгож авна. Гэхдээ уг тулгуураас доод талын огтлогдож байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай утасны хамгийн их хазайлттай їед 6 м-ээс багагїй, харин огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуураас дээд талын огтолж байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай 5 м -ээс багаїй байх ёстой. Онцгой тохиолдолд огтлолцолыг агаарын шугамын тулгуур дээр хийж болно. 2.5.80. 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын єєр хоорондоо огтлолцох нєхцєлд дээгїїр нь огтлон гарах АШ-ын тулгуур нь хэвийн анкер хийцтэй байх ёстой. 330-500 кВ хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ буюу тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох нєхцєлд завсарын тулгуурын хэрэглэж болно. · 330 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-ыг барихдаа ашиглалтанд байгаа 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын завсарын тулгуураар хязгаарлагдсан алсгалтаар єнгєрїїлж болно. · Огтлолцох алсгалтыг хязгаарлах (хоёр талд) АШ-ын дан модон тулгуур нь тємєр бетон хєлтэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн тохиолдолд модон хєл (шилбэ)-тэй байж болно. Хїчитгэсэн модон тулгуур нь модон хєлтэй байх явдлыг їгїйсгэнэ.


156

БД 43-101-03 · 220 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугам нь єєр хоорондоо огтлолцохдоо дээгїїр нь огтлох шугам нь завсрын тулгууртай байж болно. · Огтлолцож байгаа АШ-ын утас нь алслалтыг хязгаарлах завсрын тулгуур дээр їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэхээс гадна шєргєн тусгаарлуурт давхар утсан бэхэлгээ хийж єгнє. Утас нь 300 мм2 ба тїїнээс дээш хєндлєн огтлолтой їед батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаар хэрэглэж болно. Дїрмийн дагуу аль єндєр хїчдэлтэй АШ-ын утас нь аль бага хїчдэлтэй АШ-ын утасны дээд талаар байрлах ёстой. 120 мм 2 ба тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ-оос дээшгїй хїчдэлтэй шугамын утасны дээгїїр єнгєрч болохгїй. АШ-ын огтлолцлын алслалтын утас залгаатай байж болохгїй. Харин 240 мм -аас багагїй хєндлєн огтлолтой утсыг огтлолцох алслалтанд нэг удаа залгалт хийж болно. 2.5.81. Металл, тємєр бетон, тїїнчлэн аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай АШ-ын огтлолцож байгаа утас ба хэцний ойртох хоорондын зай нь салхигїй, орчны агаарын температур +15° С байхад хїснэгт 2.5.22-д зааснаас багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.22. Металл, тємєр бетон ба аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай огтлолцож байгаа АШ-ын утас ба тросны хоорондох буюу утаснуудын хоорондох хамгийн бага зай Алслалтын урт, м

Огтлолын цэгээс АШ-ын ойрхон тулгуур хїртлэх зайтай (м) їеийн хамгийн бага зай, м 30 50 70 100 120 150 500-330 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 200 хїртэл 5 5 5 5.5 300 5 5 5.5 6 6.5 7 450 5 5.5 6 7 7.5 8 220-150 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 220 хїртэл 4 4 4 4 300 4 4 4 4.5 5 5.5 450 4 4 5 6 6.5 7 110-20 кВ -ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 220 хїртэл 3 3 3 4 300 3 3 4 4.5 5 10 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох 100 хїртэл 2 2 150 2 2.5 2.5 Огтлолцож байгаа дээр дурьдсан їзїїлэлт бїхий агаарын шугамын утаснуудын хоорондох зайг тодорхойлохдоо АШ-ууд хоёулаа аянганд цохигдох маш тохиромжгїй нєхцєлєєр зайг нь тооцох хэрэгтэй. Хэрвээ дээд талын АШ нь тросоор хамгаалагдсан бол зєвхєн доод талын АШ-ын аянганд оногдох боломжийг тооцно. Огтолж байгаа АШ-ын утаснаас огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуурын орой хїртэл босоо зай 2.5.22-р хїснэгтэд заасан хэмжээнээс 4 м-ээр илїї байвал 110 кВ хїртэлх хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг огтолж байгаа шугамын утасны дор байрлуулахыг зєвшєєрнє. 2.5.82. Модон тулгууртай, тросоор хамгаалагдаагїй АШ-ыг мєн модон тулгууртай хамгаалалтын тросгїй АШ-аар огтлох нєхцєлд хоёр шугамын огтлолыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд дээр хоолойт цахилуур тавих ёстой. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ -д хоолойт цахилуурын оронд хамгаалах завсарыг хэрэглэж болно. Энэ нєхцєлд АШ-ийг автоматаар дахин залгах (АДЗ) боломжийг авч їзэх ёстой. 2.5.83. Модон хєндлєвчтэй нэг шонт ба бэхэлгээний А хэлбэрийн тулгуур дээрх хамгаалалтын завсарыг доод тусгаарлагчийн бэхлэгдэх цэгээс 75 см зайд ороовч (бандаж) хийх ба нэг газардуулгын буулга тємєр хэлбэртэй хийж єгнє. Харин П ба АП хэлбэрийн тулгуурт газардуулгын буулгыг хєндлєвч хїртэл П хэлбэрийн ирмэг байдлаар шонгийн дагуу татна. Хэрэв огтлолын цэгээс огтлолцож байгаа АШ-ын ойр талын тулгуур хїртэл зай 40 м-ээс илїїгїй байвал зєвхєн ойр талын тулгуур дээр хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавина. Дараах тохиолдолд яндан хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавих шаардлагагїй. Їїнд:


157

БД 43-101-03

* металл ба тємєр бетон тулгууртай АШ, * єєр хоорондоо буюу тїїнээс бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох їед утасны хоорондох зай нь 220- 500 кВ-д 7 м ; 150-220 кВ-д 6 м ; 35-110 кВ-д 5 м ; 3-20 кВ-д 4 м байгаа модон тулгууртай АШ. Хоолойт цахилуур ба хамгаалах завсарын газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 2.5.19-ийн заалтаас ихгїй байх ёстой. 2.5.84. АШ-ууд зэрэгцэн орших ба ойртох їеийн хэвтээ зай нь хїснэгт 2.5.23-д єгсєнєєс багагїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.23. Агаарын шугамуудын хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай АШ-ын хэсэг ба зай: Шугамын хїчдэл, кВ АШ-ын тэнхлэгїїдийн хоорондох даялалын хэсэг Даялалын зай муутай хэсэг ба дэд єртєєний оруулга орчимд: хазайлтгїй байрлалд байгаа захын утасны хоорондох зай нэг АШ-ны хазайлттай утаснаас нєгєє АШ-ын тулгуур хїртлэх зай

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м (10) 20 35 110 150 220 330 хамгийн єндєр тулгуурын єндєр, (50 м)

2.5

4

5

6

7

10

2

4

4

5

6

8

Зай муутай, давчуу хэсэгт ба дэд станцын оролт, дєхєлтєнд АШ-уудын захын утаснуудын хоорондын зайг єєрчлєх боломжгїй їед 10 кВ-ын шугаманд 2,0 м-ээс багагїй, 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугаманд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-д 4 м-ээс, 110 кВ-д 5 м-ээс, 150 кВ-д 6 м-ээс, 220 кВ-д 7 м-ээс, 500 кВ-д 15 м-ээс багагїй байхыг зєвшєєрнє. Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх байгууламжтай огтолцох ба ойртох 2.5.85. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн шугамтай огтлолцох бол дараахи хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Їїнд:

· Агаарын шугамыг утсаар, холбооны ба радио шугамыг газрын доорх кабель шугамаар; · АШ-д кабель залгаас тавьж газар доогуур, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар; · АШ-ыг утсаар ба холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утсаар. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн бїрээсгїй утас бїхий шугамтай огтлолцох бол дараах нєхцєлд хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Їїнд: * хэрэв АШ-ыг ч холбоо, радионы шугамыг ч газар доогуурх кабель шугаманд шилжїїлж болохгїй бол, * хэрэв холбооны шугаманд кабель залгаас тавьж хэрэглэхэд нэмэгдэл тоноглол буюу ємнє тавьсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл, * хэрэв радионы шугаманд кабелийн залгаас хийхэд тїїний нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээсээ хэтэрч байвал, * хэрэв 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д дїїжин тусгаарлуур тавих шаардлагатай бол. Энэ тохиолдолд АШ-ыг холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцуулах хэсэгт тулгуур ба утсыг механик бєх батын нєхцєлєєр (2.5.89.; 2.5.90;-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино. 2.5.86. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулахдаа дараах хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:


158

БД 43-101-03

* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг газрын доорх кабелиар; * АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар; 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулах бол дараах нєхцєлд холбоо, радионы шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлагагїй. Їїнд: 1) хэрэв холбооны шугамд кабель залгаас хэрэглэхэд нэмэгдэл тєхєєрємж буюу ємнє суурилуулсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл, харин энэхїї кабелийн залгаасыг хэрэглээгїйтэй холбогдон АШ-ын холбооны шугамд єгєх саад нєлєєллийн норм, хэмжээ нь алдагдахгїй бол, 2) хэрэв холбооны шугаманд энэхїї кабель залгаасыг хэрэглэх їед тїїн дэх кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрч байвал энэхїї кабель залгаасыг хэрэглээгїйгээс АШ-аас радионы шугамд саад хийх нєлєєлийн норм, хэмжээ алдагдахгїй бол. АШ-ын утсаар хотын телефон холбооны агаарын шугамыг огтлохыг зєвшєєрдєггїй. Энэ шугам нь АШ-ын утастай огтлолцох алслалтанд заавал газрын доорх кабель залгаасаар гїйцэтгэгдэх болно. 2.5.87. Холбоо, радионы шугам нь АШ-тай огтлолцох алслалтанд єндєр їелзлийн холбооны суваг ба давхцаж байгаа їелзлийн спекторт ажиллах аппаратур бїхий нэг сувагтаа 10 Вт-аас илїї чадалтай телемеханикийн хэрэгсэл авч їзсэн бол холбооны ба радионы шугамын огтлолцолыг газар доогуурх кабелийн залгаасаар гїйцэтгэнэ. Кабель залгаасын урт нь АШ-ын холбооны шугамд їйлчлэх нєлєєгєєр, є.х. зайгаар тодорхойлогдоно. Энэ нь холбооны шугамын кабелийн тулгуурын сууриас АШ-ын захын утасны хэвтээ хавтгай дээрх тусгал хїртлэх хэвтээ зайгаар хэмжигдэх ба 100 м-ээс багагїй байна. Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа 5 Вт-аас илїї гарсан ч 10 Вт-аас хэтрэхгїй бол кабель залгаас хэрэглэх, эсвэл єєр хамгаалалтын арга хэмжээ авах шийдлийг нєлєєллийн тооцоонд їндэслэн гаргах нь зїйтэй. Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа 5 Вт-аас хэтрэхгїй бол саад болох нєлєєллийн нєхцєлєєр кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлаггїй болно. 2.5.88. АШ нь газрын доорхи холбоо, дохиоллын кабель шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тухайлбал,

1. АШ-ын холбооны ба радионы шугамыг огтлох єнцгийг нормчлохгїй, 2. АШ-ын тулгуурын газрын доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы шугамын газрын доорхи кабель хїртлэх зай нь хїснэгт 2.5.24-д єгсєн хэмжээнээс хэтрэхгїй байвал зохино. Кабель залгаасыг экранчлах зорилгоор ган хоолой буюу швелерээр дарж тавих тохиолдолд АШ-ын утасны хоорондох зайтай тэнцїї урт дээр хамгийн захын утаснаас хоёр тийш нь 10 м -ыг нэмсэнтэй тэнцїї уртаар авах ба энэ зайг (хїндрэлтэй бол) 5 м хїртэл бууруулж болно. Энэ тохиолдолд 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн АШ-тай огтлолцох бол кабелийн (металл) бїрээсийг хоолой буюу швеллерийн хоёр їзїїртэй нь холбож єгнє. Хїснэгт 2.5.24. АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы газар доогуурх шугам хїртлэх хамгийн бага зай Хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл r, Ом.м Хїчдэл, кВ 100 Ом.м хїртэл 100 Ом.м-ээс 500 Ом.м хїртэл 500 Ом.м-ээс 1000 Ом.м хїртэл 1000 Ом.м-ээс дээш

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 35 кВ хїртэл 0,83*Ö r 10 11 0,35*Ö r

110 кВ, тїїнээс дээш 10 25 35 50

3. кабель залгаасын металл бїрээсийг хоёр тєгсгєлд нь газардуулах ёстой.


159

БД 43-101-03 4. кабель залгаасын аянганы хэт хїчдэлийн хамгаалалт нь кабелийн маяг, огтлолцох хэсэгт дэх кабелийн залгаасыг тавих тоноглолын арга зэргээс хамааруулан холбоо, радионы кабель шугамд тавих шаардлагаар сонгож хэрэгжїїлнэ. 2.5.89. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын кабель залгаасыг холбоо, радионы шугамын бїрээсгїй утастай огтлолцуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,

1. АШ-ын кабелийн залгаасыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй. 2. АШ-ын газрын доорхи кабелийн залгааснаас холбоо, радионы шугамын газардуулаагїй тулгуур хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй, газардуулсан тулгуур ба газардуулга хїртэл 10 м-ээс багагїй байвал зохино. 3. АШ-ын кабель тулгуурын сууриас єндєр їелзлийн аппаратурын чадлаас хамааруулан їелзлийн давхцалтай ба давхцалгїй спекторт нягтруулгатай ба нягтруулгагїй байх нєхцєлд холбоо ба радионы шугамын утасны тусгал хїртэлх хэвтээ зайг АШ-ын утас холбоо ба радионы газар доогуурх шугамтай огтлолцох тохиолдолын адилаар дїрмийн 2.5.88-д заасан шаардлагын дагуу сонгох нь зїйтэй. 4. АШ дахь газрын доорх кабель залгаасыг энэхїї дїрмийн 2.3 бїлэг, 2.5.49-д заасны дагуу гїйцэтгэвэл зохино. 2.5.90. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,

1. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо аль болохоор 90°-ын єнцєг їїсгэж байвал зохино. Давчуу нєхцєлд огтлолцлын єнцгийг нормчлохгїй. 2. Огтолцох цэгийг АШ-ын тулгуурт аль болох ойр байхаар сонгох хэрэгтэй. Тэгэхдээ АШ-ын тулгуураас холбооны болон дохиоллын шугамын утас хїртэл хэвтээ зай 7 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин холбоо, дохиоллын шугамын тулгуураас АШ-ын хамгийн ойрхон утасны тусгал хїртэлх зай нь 15 м-ээс багагїй байх ёстой. Холбоо ба радионы тулгуурын байрлал нь АШ-ын утсан доор байж болохгїй. 3. Холбоо ба радионы шугамын огтлолцох алслалтыг хязгаарлаж байгаа АШ-ын тулгуур нь анкер, тємєр бетон, металл буюу модон байж болно. Модон тулгуур нь нэмэгдэл хєл, тулаастай байвал зохино. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь холбоо ба радионы шугамтай огтлолцохдоо 120 мм 2 ба тїїнээс дээших огтлолтой утас бїхий АШ-ыг хэрэглэх тохиолдолд завсрын тулгуур ашиглаж болно. 4. АШ-ын утас нь холбоо, радионы шугамын утасны дээр байрлах ёстой. Холбоо, радионы шугамтай огтлолцох алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан бол -70 мм2, ган-хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган бол -25 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас, хэцэнд, тїїнчлэн холбоо, радионы шугамын утсанд залгаас хийх шаардлагагїй. АШ-д утас нь 240 мм2 тїїнээс дээш, 150 мм2 –ээс дээш огтлолтой, фазандаа 3 утас бїхий задалбар утсанд нэг холболтын хавчаар тавихыг зєвшєєрнє. АШ нь холбоо ба радионы шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын тулгуурт зєвхєн дїїжин тусгаарлуур ба їхлїїт хавчаар хэрэглэвэл зохино. 5. Огтолцож байгаа алслалтыг хязгаарлах буюу замын хажууд АШ-тай зэрэгцэн байрлаж байгаа холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалсан байх ёстой. 6. АШ-тай огтлолцсон алслалтыг хязгаарлах холбоо ба радио-дохиоллын шугамын тулгуур дээрх утасыг давхарлан бэхэлж єгвєл зохино. Тухайлбал, хєндлєвчтэй шугам бол дээд талын хєндєлд, дэгээтэй шугам бол дээд хоёр хэлхээнд бэхэлгээ хийнэ. 7. Шугамны утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын шугамны огтлолцож байгаа утас хїртлэх босоо зай нь АШ-ын хэвийн горимын ба зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах їед хїснэгт 2.5.25-д зааснаас багагїй байвал зохино. Босоо зайг утасны унжилт хамгийн их байх хэвийн горимд тодорхойлох нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.25. АШ-ын утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын утас хїртлэх хамгийн бага босоо зай АШ-ын тооцооны горим: Шугамын хїчдэл, кВ БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 10 хїр. 20 35 110 220 330 160

БД 43-101-03 Хэвийн горим: a) Аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгуур, тїїнчлэн металл ба тємєр-бетон тулгууртай b) Аянга хамгаалах байгууламжгїй модон тулгууртай, Аваарийн горим: Дїїжин тусгаарлууртай АШ-ын зэргэлдээх алслалтанд утас тасрах,

2

3

3

3

4

5

4

4

5

5

6

7

1

1

1

1

2

2.5

Утасны хамгийн их унжилттай їед (цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїй) хэвийн горимд босоо зайг тодорхйолно. Аваарийн горимд дээрх босоо зайг 185 мм2 -аас багагїй огтлолтой АШ-д салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тодорхойлох ба 185 мм2 -аас их огтлолтой утас бїхий шугамыг аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй. 8. Огтлолцож байгаа шугамын утасны хоорндох зай нь хїснэгт 2.5.25-д заагдаснаас багагїй їед холбоо ба радио-дохиоллын шугамтай огтлолцох алслалтыг хязгаарлах аянга хамгаалалтын хэцгїй, модон тулгуурт 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур буюу хамгаалалтын завсар, 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур хэрэглэх нь зїйтэй. АШ-д хамгаалалтын завсрыг хэрэглэхдээ дахин залгалтын автомат (ДЗА)-ыг авч їзэх ёстой. 9. Хоолойт цахилуур ба хамгаалалтын завсрыг 2.5.83-д заасан шаардлагын дагуу тавих ёстой. Їйлдвэрийн їелзэлтэй їед хоолойт цахилуур, хамгаалалтын завсрын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь зуны улиралд доор єгсєнєєс ихгїй байвал зохино. Газрын эквивалент хувийн эсэргїїцэл, Ом.м 100 хїртэл 100 -500 хїртэл 500 -1000 хїртэл 1000-аас дээш Газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30 Газардлагын трос бїхий модон тулгууртай АШ-ын хэсэг, тємєр бетон ба металл тулгууртай АШ, огтлолцож байгаа утасны хоорондох зай нь 2.5.27-ийн б-д зааснаас доошгїй байгаа аянганы тросгїй модон тулгуур бїхий АШ-д тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй. 2.5.91. АШ-ыг холбоо, радио-дохиоллын шугамтай хамтад нь нэгэн тулгуур дээр угсрахыг зєвшєєрєхгїй. АШ нь холбоо, радио-дохиоллын шугамтай ойртон, зэрэгцэх їед тэдгээрийн хоорондох утаснуудын хамгийн ойрхон зайг холбоо ба дохиоллын шугаманд їзїїлэх АШ-ын нєлєєлєлийг тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. Гэвч тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай нь утас хазайлтгїй байх їед АШ-ын хамгийн єндєр тулгуурын уртаас багагїй байвал зохино. Зай муутай, давчуу хэсэгт холбооны ба дохиоллын шугамын утаснаас салхины хазайлт хамгийн их байх їеийн АШ-ын хоорондын хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -д - 2 м, 35-110 кВ хїртэл бол- 4 м, 150 кВ бол- 5 м, 220 кВ бол - 6 м, 500 кВ бол - 10 м доошгїй байвал зохино. АШ-ын фаз сэлгэлтийн алхамыг холбооны ба дохиоллын шугамын нєлєєлийн нєхцєлєєр нормчлохгїй. Холбооны шугам унах їед холбооны шугамын утас АШ-ын утсанд хїрч болохоор тохиолдолд холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тулаасаар бэхлэх буюу хоёрлосон (давхар) тулгуур хийж єгвєл зохино. 2.5.92. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчтай АШ нь эргэлтийн єнцєг бїхий хэсгээрээ холбоо ба радио-дохиоллын агаарын шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох зайг 2.5.91-д зааснаас багагїйгээр АШ-ын єнцгийн тулгуураас тасарсан утас холбоо ба радионы ойролцоох утсанд хїрэхгїй байхаар тооцоолж авах ёстой. Эргэлтийн дотуур нь єнгєрч байгаа АШ-д энэ шаардлага биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд утсанд давхар бэхэлгээ хийж єгвєл зохино. 2.5.93. АШ нь газар доорхи холбооны ба радио-дохиоллын кабель шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зайг тусгай дїрмийн дагуу зохицуулан энэхїї бїлгийн 2.5.24-д заасан хэмжээнээс багагїй байх арга хэмжээгээр хэрэгжїїлэх ёстой. Мєн АШ-аас дамжуулан цацах радио тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх зайг хїснэгт 2.5.26-д зааснаар авах нь зїйтэй. АШ нь радиорелейны шугамын даялалтай огтлолцох бол тїїнийг эзэмшиж байгаа байгууллагатай нь зєвшилцєх шаардлагатай.


161

БД 43-101-03 Хїснэгт 2.5.26. АШ-аас радио дамжуулан цацах тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх хамгийн бага зай Антенийн байгууламж: Хїчдэл, кВ Дунд ба урт долгионы дамжуулах антенн Их цацрагтай чиглэл бїхий богино долгионы антенн Мєн бусад чиглэлд Чиглэлгїй ба сул чиглэлтэй богино долгионы антенн

Хїчдэлд харгалзах зай, м 110 хїртэл 150 -500 100 100 200 300 50 150

50 200

АШ нь радио хїлээн авах тєв, радионы хэсэглэн хїлээн авах цэг, орон нутгийн радио зангилаа зэргийн ойролцоо єнгєрєхєд тэдгээрийн хоорондох хамгийн ойртох зайг хїснэгт 2.5.27-д зааснаар авах ёстой. Зєвшєєрєгдєх ойртолт нь АШ, тїїний 50 м-ын хїрээнд їїсгэж байгаа шуугианы талбайн тївшин нь тусгай норм, дїрмийн нєхцлєєс ихгїй байхаар тогтоогдоно. Тєлєвлєгдсєн АШ-ын трасс нь улсын хэмжээний онцгой чухал зориулалтын радио тєв байрлаж байгаа газраар єнгєрєх бол зєвшєєрєгдєх ойртолтыг тєслийн ажилд оролцогч талууд техникийн бичиг, баримтын їндсэн дээр тохиролох ёстой. Хїснэгт 2.5.27. АШ-аас радио хїлээн авах тєв, орон нутгийн радио зангилааны хил хїртлэх хамгийн ойрхон зай Радио байгууламж: Хїчдэл, кВ Голтєв, аймгийн ба дїїргийн радио тєв Радиожуулалтын хїлээн авах тєв Орон нутгийн радио зангилаа

Хїчдэлд харгалзах зай , м 6-35 110 -220 330-500 500 1000 2000 400 700 1000 200 300 400

Ойртолтын энэхїї нормыг барих боломжгїй тусгай тохиолдолд шуугианыг тохирох хэмжээнд бууруулах техникийн шийдэл ба шаардлагыг авах, тїїнчлэн радио-хїлээн авах байгууламж, тїїний хэсгийг єєр байрлалд зєєвєрлєх нєхцєлд дээрх зайг багасгахыг зєвшєєрнє. Энэхїї техникийн шийдэл, арга хэмжээ бїр нь АШ-ын зураг тєслийн явцад радио-шуугианы нормын дагуу тєслийн талуудын зєвшилцєлєєр хийгдвэл зохино. 2.5.94. АШ-аас телевизийн тєв, радио нэвтрїїлгийн байр хїртлэх зайг 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол 400 м, 35 -110 кВ бол 700 м, 220 кВ-оос дээш бол 1000 м-ээс багагїй байлгах нь зїйтэй. Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох 2.5.95. АШ нь тємєрзамтай огтлолцохдоо агаарын шилжилтээр хийгдэнэ. Онцгой их хєдєлгєєнтэй тємєр зам, зарим техникийн їндэслэл (далан нэвтлэх, тємєрзамын станцтай АШ-аар огтлолцуулахад техникийн хїндрэлтэй байгууламж)-ээр 10 кВ хїртлэх АШ-ыг тїїнтэй огтлолцуулахдаа кабель шугамаар хийж болно. АШ нь тємєр замтай огтолцох ба ойртох їед АШын тулгуурын сууринаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын байгууламжинд ойртох овор хїртлэх, эсвэл цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын тэнхлэг хїртлэх зай нь шугамын тулгуурын єндєр дээр 3 м-ыг нэмснээс багагїй байх ёстой. Чиглэлийн хувьд зай муутай, давчуу хэсэгт 20 кВ хїртэлх хїчдэлтэй АШ-д 3 м, 35-150 кВ-д 6 м, 220-330 кВ-д 8 м, 500 кВ-оос дээш бол 10 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє. 2.5.96. АШ нь цахилгаанжсан тємєр замын авалцааны шугамтай огтлолцох бол АШ-ыг цахилуур, хамгаалалтын завсраар тоноглох ба 2.5.60;2.5.61 -р зїйлд заасан шаардлагыг иш їндэс болгоно. АШ нь тємєр замтай огтолцох, ойртох їед АШ-ын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элементїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 2.5.28-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ны утаснаас цахилгаанжуулсан буюу цахилгаанжуулах тєлєвлєгєєнд туссан тємєр замын авалцааны сїлжээний хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх зай энэхїї дїрмийн 2.7.59-2.5.84 зїйл буюу агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох заалтыг иш їндэс болгон гїйцэтгэнэ. Хїснэгт 2.5.28.


162

БД 43-101-03 Агаарын шугам нь тємєр замтай огтлох, ойртох їеийн хамгийн бага зай Огтлолцол буюу ойртолт Хїчдэл, кВ Огтлолцолын їед: - АШ-ын хэвийн горимд утаснаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын рельсын толгой хїртlth босоо зай: а. ерєнхий ба ерєнхий биш зориулалтын єргєн, ерєнхий зориулалтын нарийн тємєр зам б. ерєнхий биш зориулалттай нарийн тємєр зам - Зэргэлдээ алслалтанд утас тасрах їеийн утаснаас рельсын толгой хїртэлх босоо зай: а. єргєн тємєр зам б. нарийн тємєр зам Ойртолтын їед: - АШ-ын трассын давчуу хэсэгт шугамын утасны хазайлтаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын барилга байгууламжийн ойртох овор хїртлэх хэвтээ зай

Хїчдэлд харгалзах амгийн бага зай, м 20 35-110 150 220

330

7.5

7.5

8.0

8.5

9,0

6.0

6.5

7.0

7.5

6.0 4.5

6.0 4.5

1.5

2.5

6.5 5.0

2.5

6.5 5.0

2.5

8.0

5.5

3.5

АШ-ын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элемент, тїїнчлэн цахилгаанжуулсан тємєр замын хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх босоо зайг утасны хамгийн их унжилттай хэвийн горимын їеийн цахилгаан гїйдлээр бий болох утасны нэмэгдэл халууныг тооцож тодорхойлно. АШ-ын ачаалал єгєгдєєгїй їед утасны тооцооны температурыг 70° С-тэй тэнцїї авна. Аваарийн горимын їед дээрх зайг хэрэв 185 мм2 -аас бага огтлолтой шугам байвал мєсдєлт, салхигїй, жилийн дундаж температурын нєхцєлєєр шалгана. АШ-ын утаснаас цахилгаанжсан тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын дээд цэг хїртлэх хэвтээ зай нь 110 кВ хїртлэх АШын хувьд 7 м-ээс, 150-220 кВ-д 8 м, 330-500 кВ-д 9 м-ээс багагїй їед АШ-ын утасны доогуур огтлолцох авалцааны сїлжээний тулгуурыг хэвээр ашиглахыг зєвшєєрнє. Трассынын зай муутай, давчуу хэсэгт зарим тохиолдолд АШ-ын утас, авалцааны шугамын утсыг нэг ерєнхий тулгуур дээр татаж болно. Харин шугамыг хамт нь нэг тулгуур дээр байрлуулах техникийн нєхцлийг гаргаж, Тємєр замын удирдах газартай зєвшєєрєлцєнє. Дохиолол, холбооны шугам дагуу тавигдах тємєр замтай АШ нь огтлолцох ба ойртоход энэхїї дїрмийн хїснэгт 2.5.252.5.28-ын заалтыг мєрдєх хэрэгтэй. 2.5.97. Ерєнхий зориулалтын энгийн ба цахилгаанжих тємєр замыг огтлоход АШ-ын огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд нь ердийн хийцтэй анкер маягийн байх ёстой. Галт тэрэгний хєдєлгєєн ихтэй хэсэгт энэ тулгуур нь металл хийцтэй байвал зохино. Анкер тулгуураар хязгаарлагдсан энэхїї огтлолцлын алслалтанд суудлын галт тэрэг тогтмол явдаггїй замын хооронд, мєн дурын тємєрзамын далангийнн захад завсарын тулгуур тавьж бролно. Энэхїї тулгуур нь металл (тємєр) буюу тємєр бетон байх ёстой. Энэ тулгуурт утасыг бэхлэхдээ давхарласан буюу їхлїїт хавчаартай, дїїжин хэлбэртэй байна. Татуургатай дурын материалаар хийсэн ба нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Модон, завсрын тулгуурууд нь П (X буюу Z хэлбэрийн холбоостой) буюу А хэлбэртэй тулгуур байх ёстой. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр замтай огтлоход хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер тулгуур буюу утасны їхлїїт хавчаартай завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр


163

БД 43-101-03 замын огтлолцолд тавигдах АШ-ын тулгуур нь янз бїрийн хэлбэртэй байж болохоос гадна чєлєєтэй зогсох буюу татуургатай байж болно. Татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т утсыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг їндэслэх нь зїйтэй. Шєргєн тусгаарлуурыг тємєр замтай огтлолцох алслалтанд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тємєрбетон тулгуур ба тємєрбетон хєлний арматурыг тулгуурын нь дэргэд газардуулга болгон ашиглаж болохгїй Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцох 2.5.98. Автомашины зам нь зэрэглэлээсээ хамаарч замын элементийн єргєн нь дараах хэмжээтэй байна. АШ-ыг автомашины замтай огтлолцох єнцгийг нормчлоогїй болно. Авто замын зэрэглэл: I. Хотын гол зам II. Хот хоорондын зам III.Хєдєєгийн гол зам IV.Хєдєєгийн туслах зам

Зорчих хэсэг, м

Замын хажуу, м

7.5 7.0 6.0 4.5

3.5 2.5 2.0 1.75

Хуваах зурвас,м

шороон далан,м

2 -

15 12 10 8

АШ автомашины I, II зэргийн замтай огтлолцоход тухайн алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. АШ-ын дїїжин ба шєргєн тусгаарлуурт утасыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг мєрдлєг болгох нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагчтай дундын тулгуур дээр утсыг бэхлэхдээ їхлїїт хавчаараар, харин шєргєн тусгаарлагчтай тулгуур дээр утсыг давхарлан бэхэлж єгєх ёстой. АШ нь автомашины II-IV зэргийн замтай огтлолцоход огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер буюу завсарын тулгуур байх болно. АШ нь автомашины V зэргийн замтай огтлолцох нєхцєлд суурин биш, зэлїїд газраар єнгєрєх АШ-ын шаардлагыг хангасан байвал зохино. Одоо ашиглаж байгаа 220 (500) кВ-ын шугаман доогуур автомашины шинэ зам тавих бол хамгийн доод утаснаас замын хучилт хїртэл зай 6- 9 м-ээс багагїй, тулгуурын сууринаас далангын ирмэг хїртэл зай 25 м-ээс багагїй байвал АШ-ыг єєрчлєн байгуулах шаардлагагїй. 2.5.99. АШ нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцоход тэдгээрийн хоорондын зай нь хїснэгт 2.5.29 -д зааснаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 2.5.29. Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох, ойртох їеийн хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэл, кВ а. Утаснаас замын далан хїртэлх босоо зай: - АШ-ын хэвийн горимд -зэрэгцээх алслалтад утас тасрах їед б.АШ-ын хэвийн горимд утаснаас тээврийн хэрэгсэл хїртэлх босоо зай: в. Тулгуурын суурьнаас огтлолцох замын шороон далангын ирмэг хїртэлх хэвтээ зай: г. Ойртон зэрэгцэх їеийн -“хэвтээ зай: д.Трассын давчуу хэсэгт тулгуурын бїтээцээс замын далангийн хаяа буюу замын шуудууны гадна ирмэг хїртэлх хэвтээ зай:


Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м (10) 20 35 -110 220 330 7.0

7.0

8.0

5.0

5.0

5.5

6.0

2,5

2,5

3,5

4,0

тулгуурын єндєртэй тэнцїї тулгуурын єндєр + 5 м

164

8.5

БД 43-101-03 - I ба II зэргийн замтай огтлолцоход - III, IV ба V зэргийн замтай огтлолцоход е. Замтай зэрэгцээ татахад захын утаснаас замын шороон далангын ирмэг хїртэлх хэвтээ зай:

5.0

5.0

5.0

10.0

1.5

2.5

2.5

5.0

2.0

4.0

6.0

8.0

2.5.100. АШ нь шороон далан дээгїїр муруйж єнгєрєх автомашины замтай ойртох бїх нєхцєлд шугамын утаснаас замын ирмэг хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.5.29-д заасан босоо хэмжээг їндэслэн тїїнээс багаар авч болохгїй. Босоо зайг хэвийн горимд утасны хамгийн их унжилтаар цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр шалгана. АШ-ын утас нь 185 мм2-аас бага огтлолтой байвал аваарийн горимд дээрх зайг мєсжилтгїй, салхигїй їеийн жилийн дундаж температураар шалгана. 185 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий утастай АШ-ын хувьд аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй. 2.5.101. АШ нь авто машины замтай огтлолцож байгаа хэсэгт 3.8 м-ээс єндєр автомашин буюу тээврийн хэрэгсэл зорчиход зориулж, зам дээрх АШ-ын хоёр талд нь тээврийн хэрэгсэлд ачаатай зєвшєєрєгдєх єндрийг заасан замын тэмдэг тавьж єгвєл зохино. АШ-ны утаснаас авто машины замын зорчих хэсэг (хучилт) хїртлэх босоо зай нь хїснэгт 2.5.29-т заагдсан хэмжээнээс 2 м-ээр илїї гарч байвал дохионы тэмдэг тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. АШ нь хамгаалалтын бїсийн хязгаар дотор замтай огтлолцож байвал замын таних тэмдэг дїїжлэх шаардлагагїй. Авто машины замын далангийн дэрэгдэх АШ-ын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалж єгнє. Агаарын шугам нь троллейбусны шугамтай ойртох ба огтлолцох 2.5.102. АШ-ыг хотын тээврийн авалцааны буюу троллейбусны шугамтай огтлолцох єнцгийг норчлоогїй болно. АШ-ын троллейбусны шугамтай огтлолцсон газарт энгийн хийцтэй анкер тулгуурыг хэрэглэвэл зохино. 120 мм 2 ба тїїнээс илїї огтлолтой утас бїхий АШ-д дїїжин тусгаарлууртай бол їхмэл хавчаар, шєргєн тусгаарлагатай бол давхар бэхэлгээ хийж завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Анкер тулгуур хэрэглэх тохиолдолд утсыг бэхлэхдээ 2.5.66-г мєрдлєг болговол зохино. 2.5.103. Хамгийн их унжилтын нєхцєлд АШ нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай огтлолцох, ойртох їеийн хоорондын босоо зайг хїснэгт 2.5.30-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ын хэвийн горимд утасны хоорондох босоо зайг шалгахдаа утасны хамгийн их унжилтын їед цахилгаан гїйдлийн халаалтыг тооцохгїй нєхцєлєєр гїйцэтгэнэ. Харин АШ-ын утасны огтлол нь 185 мм2 -аас бага байвал аваарийн горимын тооцоог салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын їед хийж, дээрх босоо зайнуудыг шалгах нь зїйтэй. Огтлол нь 185 мм2 ба тїїнээс дээш байвал аваарийн горимоор зайг шалгах шаардлагагїй. Троллейбусны (авалцааны) шугамтай АШ огтлолцох бол ган-хєнгєн цагаан ба ган утас 25 мм 2, хєнгєн цагаан утас 35 мм2-аас багагїй огтлолтойг авах ёстой. Огтлолцолын алслалтанд утас, троссыг залгахыг хориглоно. Хїснэгт 2.5.30. Агаарын шугам нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай огтлолцох, ойртох їед тэдгээрийн утасны хоорондох хамгийн бага зай Огтлолцол, ойртолт Хїчдэл, кВ АШ-ын утаснаас босоо зай: а. Хэвийн горимд троллейбусны шугамтай огтлолцох Зорчих хэсгийн дээд цэг хїртэл авалцааны шугамын утас буюу даацын тросс хїртэл б. АШ-ын зэргэлдээ алслалтын утас тасрах їед АШ утаснаас троллейбус шугамын утас буюу даацын трос хїртэл ¨ Ойртолтын їед АШ-ын хазайх утаснаас троллейбусны


Хїчдэлтэй харгалзах хамгийн бага зай, м 110 220 330 500

11

12

13

13

3

4

5

5

1

2

2.5

-

165

БД 43-101-03 авалцааны хїртэл

шугамын

тулгуур 3

4

5

5

2.5.104. Троллейбусны авалцааны шугамтай огтлолцож байгаа АШ-ын тулгуур дээрх цахилуур, хамгаалах завсарын байрлалыг 2.5.85-р зїйлд заасан шаардлагын дагуу хийвэл зохино. Хэрэв АШ-ын утаснаас авалцааны сїлжээний тулгуурын орой хїртэлх босоо зай нь 110 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 7 м, 150-220 кВ-д 8м, 500 кВ, тїїнээс дээш бол 9 м-ээс багагїй байвал авалцааны шугамын тулгуур нь огтолцож байгаа АШ-ын утасны доор байрлаж болно. Агаарын шугам гол, мєрєнтэй огтлолцох 2.5.105. АШ нь гол, мєрєн (гол, суваг, нуур, булан, тохой г.м.)-тэй огтлолцоход тэдгээртэй огтолцох єнцєгт хэмжээ тогтоохгїй. АШ-ын усан онгоц хєвдєг гол, суваг ба нуур, булан тохой зэргийг давуулж татсан алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь тєгсгєлийн анкер маягийн байх ёстой. АШ нь 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий ган-хєнгєн цагаан утастай буюу 50 мм2 ба тїїнээс дээших огтлол бїхий ТК маягийн ган татлаган (канатан) тростой бол АШ-д засварын тулгуур ба хєнгєвчилсєн анкер тулгуур хэрэглэж болно. Энэ хоёр тохиолдолд зэргэлдээх тулгуур нь тєгсгєлийн анкер маягийн байвал зохино. Огтлолын алслалтанд завсарын тулгуур хэрэглэх бол утас, тросыг їхлїїт буюу тусгай тєрєл (олон дамарт дїїжин)-ийн хавчаараар бэхлэх нь зїйтэй. 2.5.106. АШ нь орон нутгийн зориулалттай 1,65 м-ээс багагїй гїнтэй (улиралын) усан зам, 1 м-ээс багагїй гїнтэй жижиг гол, горхитой огтлолцох бол АШ-ыг зэлїїд газар тавих шаардлагыг мєрдлєг болгохоос гадна усны тївшин, їерийн ихсэлт, мєсний байдал зэргийг тооцох нь зїйтэй. АШ-ын доод талын утаснаас усны гадаргуу хїртэл зайг хїснэгт 2.5.31 -д єгсєнєєс багагїй авах нь зїйтэй. Хїснэгт 2.5.31. АШ-ын утаснаас усны гадаргуу хїртэлх хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 110 150 220 330

Хїчдэл, кВ 1. Усан онгоц явдаг гол, сувгийн усны хамгийн єндєр тївшин хїртэл (дулааны улиралд) 2. Ус ихтэй їед онгоц ба салны овор хїртэл (дулааны улиралд) 3. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн усны хамгийн єндєр тївшин хїртэл (дулааны улиралд +15°С) 4. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн мєсны тївшин хїртэл (-5°С, мєсжилттэй)

6

6.5

7

7.5

2

2.5

3

3.5

3

3.5

4

4.5

6

6.5

7

7,5

Усны ба мєсний тооцооны тєвшинг 2.5.10 -д заасны дагуу авах ба цахилгаан гїйдлээс їїсэлтэй утасны халалтын тооцоог хийхгїй. АШ нь онгоц хєвдєг гол, суваг дээгїїр тавьсан салдаггїй гїїрийн дэргэдїїр ойрхон єнгєрєхєд орон нутгийн усан тээврийн захиргаатай тохиролцсоны їндсэн дээр 2.5.31-д заасан утаснаас усны гадарга хїртэл зайг багасгаж болно. Усан онгоц явдаг гол, сувагтай АШ-ын огтлолцож байгаа газарын эрэг дээр нь Дотоодын усан тээврийн дїрмийн дагуу санамж, тэмдэг тавьсан байх ёстой. Агаарын шугам гїїрэн дээгїїр єнгєрєх 2.5.107. АШ нь гїїрэн дээгїїр єнгєрєхєд эргээс гїїрэн дээгїїр гарах, гїїрийн салдаг хэсгийг давах алслалтад энгийн хийцтэй анкер маягийн тулгуур, тогтоох тєхєєрємж хэрэглэх ёстой. Гїїрэн дээрх бусад тогтоох тєхєєрємж нь утсыг їхлїїт хавчаар буюу давхарлан бэхлэх шєргєн тусгаарлага бїхий завсарын тулгуур байж болно. 2.5.108. Доогуур нь тээврийн хэрэгсэл зорчих, бїх уртын нь туршид дээд талын бїх тєрлийн холбоосоор хангагдах металл хийцийн тємєрзамын гїїрийн холбоосноос дээш буюу тїїний хязгаар дахь байгууламжийн алслалт дээгїїр утсыг шууд татаж болно. Цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний элементїїдийн єргєний хязгаарт байгаа байгууламжинд ойртох оворын


166

БД 43-101-03 хязгаарт утас тавихыг хоирглоно. Хотын ба засмал замын гїїр дээгїїр тїїний алслалтын байгууламжийн хязгаарт, тїїнчлэн гїїрийн явган ба авто машин зорчих хэсгийн замын єргєний хязгаарт утас тавихыг зєвшєєрнє. Хамгаалалттай гїїрэнд АШ-ын утсыг явган хїний зорчих хэсгийн тївшинээс доор байлуулна. Агаарын шугамын утаснаас гїїрийн янз бїрийн оворын хэсгийг хїртэлх хамгийн бага зайг гїїр, байгууламжийг хамаарах газар, ємчлєгчтэй тохиролцон гїйцэтгэх ба утасны хамгийн их унжилтыг агаарын хамгийн их тооцооны температур ба мєсжилтийн їеийн унжилттай харьцуулах замаар гїйцэтгэнэ. Агаарын шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєх 2.5.109. АШ нь хаалт, далангаар єнгєрєхєд шугамын утасны хамгийн их хазайлт, хамгийн их унжилттай байх їед утаснаас хаалт, далангийн оворын янз бїрийн хэсгїїдийг хїртэл зай нь хїснэгт 2.5.27 -д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ нь зам харилцааны байгууламж бїхий хаалт ба далангаар єнгєрєхдєє АШ нь (зам харилцааны) барилга байгууламж, объектуудтай огтлолцох ба ойртох їеийн шаардлагыг хангах ёстой. АШ-ын утасны хамгийн их унжилт нь мєсжилтийн їеийн ба агаарын хамгийн их тооцооны температур їедэх утасны унжилттай харьцуулах замаар тодорхойлогдох ёстой. Хїснэгт 2.5.32. Агаарын шугамын утаснаас хаалт, далангийн янз бїрийн хэсгїїд хїртэлх хамгийн бага зай Хаалт, далангийн хэсгїїд Далангийн дэл ба ирмэг хїртэл Хїрийн налуугийн гадаргуу хїртэл Хаалтаар хашигдах усны гадаргуу

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 10(20) 35 110 220 330 6.0 7.0 7.5 5.0 6.0 6.5 4.0 5.0 5.5

Агаарын шугам газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох ба ойртох 2.5.110. АШ нь газар дээрх болон газарт тавигдах хий-дамжуулах хоолой, нефть-дамжуулах хоолойтой, нефть-бїтээгдэхїїний хоолойтой огтлолцох нєхцєлд огтлолын єнцєг нь аль болохоор 90°-т ойрхон байхыг зєвлєж байна. Харин бусад газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох єнцєгийн хэмжээг нормчлохгїй. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж байгаа газар дээгїїрх болон газарт тавигдах хийн гол-хоолой, нефтьбїтээгдэхїїний ба нефть дамжуулах хоолойтой оглолцуулан тавихыг хориглоно. Харин нэгэнт баригдсан ийм тєрлийн шугам хоолой болон ашиглалтанд байгаа гол дамжуулах хоолойн техникийн гудамжтай хэсэгт АШ-аас хоёр тийш 1000 м-ийн зайнд тавигдах хоолойг шороо асгаж булах арга хэмжээ авч хэрэгжїїлнэ. 2.5.111. Газар дээрх ба газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтлолцоход АШ-ын огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утас, 50 мм2-аас дээш огтлолтой ган канатан ТК маягийн хэцтэй АШ-д їхлїїт хавчаартай дїїжин утас бїхий засварын тулгуур ба хєнгєвчилсєн хийц бїхий анкер тулгуур хэрэглэж болно. 2.5.112. АШ-ын утас нь шугам хоолой ба канатан замын дээгїїр нь татагдах ёстой. Онцгой тохиолдолд 220 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татаж болно. Онцгой тохиолдолд 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татахыг зєвшєєрєх бєгєєд ба тїїнийг доогуур гїїрэг буюу тороор АШ-ыг халхалж єгнє. АШ-ын тулгуурт гїїрэг ба торыг бэхэлж болохгїй. 2.5.113. АШ нь шороонд булагдсанаас бусад газрын дээрх ба газарт тавигдах хийн хоолойтой огтлолцох хэсэгт хаалт, хашлага хийж єгнє. Хаалт хашлага нь АШ-ын огтлолоос хоёр талруу нь захын утасны тусгалаас хамгийн их хазайлттай байх зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 3, 35-110 кВ-ын АШ-д 4 м, 150 кВ-ын АШ-д 4.5 м, 220 кВ-ын АШ-д 5 м, 500 кВ-ын АШ-д 6.5 м-ээс багагїй байх ёстой.АШ-аас гїїрэг, тор хаалт хїртлэх зайг газар дээрх ба газарт тавигдах дамжуулах хоолой ба канадан зам хїртлэх зайтай ижилээр (2.5.166) авна.


167

БД 43-101-03 2.5.114. АШ нь газрын дээгїїрх газарт тавигдах дамжуулах хоолой, ба канатан замтай огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн тавигдахад тэдгээрийн хоорондох зай нь хїснэгт 2.5.33-д єгсєн хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Хэвийн горим дахь босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед цахилгаан гїйдлээс їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр тодорхойлогдох болно. Энэхїї зайг аваарийн горимын їед АШ-ын утасны огтлол нь 185 мм2-аас бага байвал салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тооцоолж, шалгах нь зїйтэй. АШ-тай огтлолцсон шороонд булаасгїй металл шугам хоолой ба канатан зам, тїїнчлэн тор, металл хийцийг 1.6 бїлэгт заасны дагуу газардуулсан байх ёстой. Хиймэл газардуулга хэрэглэх їеийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал зохино. Хїснэгт 2.5.33. АШ-ны утаснаас газрын дээгїїрх ба газарт тавигдах дамжуулах хоолой ба канатан зам хїртлэх хамгийн бага зай Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэл, кВ

Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м 20 35-110 220 330 Босоо зай: ¨ АШ-ын хэвийн горимын їед утаснаас дамжуулах хоолой ба 3.0 4 5 6.0 канатан замын дурын хэсэг хїртэлх ¨ -“- зэргэцээх аслслалтанд утас 1,0 2 3 4 тасрах аваарийн горимын їеийн Хэвтээ зай: 1) зэрэгцээ тавигдах нєхцєлд: ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас дамжуулах хоолой (хийн гол, нефть дамжуулах, нефть Тулгуурын єндєрєєс багагїй бїтээгдэїїний шугам хоолойноос бусад)-н дурын хэсэг хїртэл 30 м-ээс багагїй ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын утаснаас пульп-хоолойн дурын хэсэг хїртэл Тулгуурын єндєрийг 2 дахин ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын авсанаас багагїй утаснаас гол-хий дамжуулах хоолойн дурын хэсэг хїртэл 50 м,гэхдээ тулгуурын єндєрєєс ¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын багагїй утаснаас нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн дурын хэсэг хїртэл ¨ Давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлттай їед АШ-ын захын 3.0 4 5 6.0 утаснаас дамжуулах хоолой буюу канатан замын дурын хэсэг хїртлэх 2) Огтлолцох нєхцєлд: ¨ Хэвийн горимд АШ-ын Тулгуурын єндєрєєс багагїй тулгуураас дамжуулах хоолой ба канатан замын дурын хэсэг хїртлэх ¨ Давчуу АШ-ын тулгуураас хэсэгт тулгуураас дамжуулах 3.0 4 5 6.0 хоолойн ба канатан замын дурын хэсэг хїртлэх 3) АШ-аас хий дамжуулах хоолойн 300 м-ээс багагїй їлээлгийн очлуур хїртлэх Агаарын шугам газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох ба ойртох


168

БД 43-101-03 2.5.115. 35 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй агаарын шугам нь газрын доорх хий дамжуулах гол хоолой, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой болон бусад дамжуулах хоолойтой огтлолцох єнцєгийг нормчлохгїй. Харин 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж байгаа газрын доорх хий дамжуулах, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой, тїїнчлэн ашиглалтанд байгаа энэ хоолойнуудын техникийн гудамжтай огтлолцох єнцєг нь 60°-аас багагїй байх ёстой. 2.5.116. АШ нь ашиглалтанд байгаа ба шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш даралттай хий дамжуулах гол шугам ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах гол шугамтай ойртоход 2.5.105-д зааснаас багагїй зайнд буюу АШ-ын хамгаалах бїсийн гадуур тавигдах ёстой. Трассын давчуу хэсэгт АШ нь зэрэгцээ тавигдах бол, мєн тїїнчлэн АШ нь дээрх шугам хоолойтой огтлолцох бол АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) буюу газардуулгаас дамжуулах шугам хоолой хїртэл хэвтээ зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д - 5 м, 110-220 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол - 10 м, 500 кВ оос дээш хїчдэлтэй бол 15 м байвал зохино. Шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш даралттай хий дамжуулах гол шугам, АШ-тай ойртох хэсэгт 2.5.71-д єгсєнєєс бага зайнд (хоолойн ханын зузааныг нэмэгдїїлэх, бїх гагнаасны заагийг физик аргаар шалгах) байрлуулбал зохино. Мєн дээр заасан тохиолдолд нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой нь АШ-тай ойртох ба огтлолцох хэсэгт 3-р зэргийн дамжуулах хоолойд (бїх гагнаасны заагчийг физик аргаар шалгах) тавигдах шаардлагыг хангах ёстой. 1,2 МПа-аас бага даралттай хий дамжуулах хоолой, мєн янз бїрийн зориулалттай (їйлдвэрийн барилга, хїн ам сууршилтай газар ба сууршилтай газарлуу очиж байгаа хий дамжуулах хоолой, нефть бааз ба їйлдвэрлїї явж байгаа нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах салбаро хоолойнууд) дамжуулах хоолойн гол шугам, салбартай АШ нь ойртох ба огтлолцох їед АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) ба газардуулгаас дамжуулах хоолой хїртэл зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 5 м, 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 10 м байвал зохино. Гэхдээ ойртсон (АШ-ын хамгаалах бусад дамжуулах хоолой тавигдах) хамгаалах бїс дахь хий дамжуулах хоолойн бїх гагнаасны заагийн шалгалтыг физик аргаар хийсэн байвал зохино. Нефть ба хийн олборлолтын бамбар (факель)-тай ойртох нєхцєлд АШ нь бамбарын салхины талаар єнгєрєх нь зїйтэй. АШ -аас їйлдвэрлэл явуулж байгаа бамбар хїртлэх зай нь 60 м-ээс багагїй байвал зохино. 2.5.117. АШ нь дулаан дамжуулах хоолой, усны хоолой, бусад тєрлийн даралттай инженерийн сувагтай ойртох ба огтлолцох нєхцєлд АШ-ын тулгуурын газардуулга буюу газрын доорхи хэсгээс дамжуулах хоолой хїртэлх агаарын зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй нєхцєлд 2 м, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй бол 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Цахилгаан станц, їйлдвэрийн дэвсгэр нутаг, хотын гудамж зэрэг давчуу нєхцєлд дамжуулах хоолой хїртлэх зайг тухайн эзэмшигч, сонирхогч байгууллагатай тохиролцон багасгаж болно. Энэ нєхцєлд тухайн дамжуулах хоолой цоорч, зэврэснээс АШ-ын тулгуурын суурьт нєлєєлєх, дамжуулах металл хоолойд аюултай хїчдлийн чадавхи (потенциал) бий болохоос болгоомжлох нь зїйтэй. Агаарын шугам хєргєлтийн байгууламжинд ойртох 2.5.118. Цахилгаан станц барьж байгаа гадаадын байгууллагын тухайн улсын цахилгаан станц, дэд станц, агаарын шугам сїлжээ технологийн зураг тєсєл хийх дїрмийн шаардлага, БНбДийн дагуу АШ-аас хєргєлтийн байгууламж хїртлэх зай, тєлєвлєгєєг зєвшилцєх болно. АШ-ын захын утаснаас тєрєл бїрийн ус хєргєлтийн байгууламж хїртэлх зай нь доор єгсєнєєс багагїй байвал зохино. - Хєргєх сан ба ил градирн - Цамхагт гардирн ба нэг салхилууртай градирн - Хэсэгчилсэн салхилууртай градирн

80-100 30-40 40-60

Энд єгсєн зайн хязгаарын бага утга нь АШ нь хєргєлтийн тєхєєрємжийн салхины дээд талаар єнгєрч байгаа ба 300 м3/цаг хїртэлх бїтээмжтэй хєргєх байгууламжинд хамаарагдана. Мєн тухайн орон нутгийн хїйтрэлтээс хамааруулан -35° С-аас доош бол 25 % ихэсгэж, -20° С-аас дээш бол 25 %-иар багасгаж авахыг зєвлєж байна. Агаарын шугам нь тэсрэх ба галын аюултай байгууламжтай ойртох


169

БД 43-101-03 2.5.119. Дэлбэрэх, тэсэрч гал гарах ба галын аюултай бодис олборлох, їйлдвэлэх, бэлтгэх, ашиглах, болон хадгалах барилга, байгууламж ба гаднах технологийн тоног тєхєєрємж, тийм тєрлийн бэлтгэцийг ашиглах тоног тєхєєєрємжтэй АШ нь ойртохоор бол Улсын Галын Байцаан Шалгах газрын тогтоогдсон журмын дагуу батлагдсан тусгай норм, техникийн нєхцєл, дїрэмийн дагуу гїйцэтгэвэл зохино. Энэхїї баримт бичигт АШ-ын ойртолтын талаар нормчлогдсон баримт бичигт дурьдаагїй бол АШ-ын трассын тэнхлэгээс дээр дурьдсан барилга, байгууламж ба гаднах тоног тєхєєрємжинд ойртох зайг тулгуурын єндрєєс бїтэн хагас (H*1.5)-аас багагїйгээр тооцож авбал зохино. Хэрвээ энэ зайнаас бага зайд єнгєрєхєєс єєр боломжгїй, давчуу газарт бол уул шугамыг ашиглах Яам, газартай зохицсоны їндсэн дээр энэ зайг багасгаж болно. Агаарын шугам нь нисэх буудал (аэродром)-той ойртох 2.5.120. АШ нь аэродром ба агаарын нислэгийн (трасс) зурвастай ойртоход Яам, МИАТ-ийн нутаг дэвсгэрийн удирдлага, холбогдох цэргийн ангитай тохиролцсоны їндсэн дээр АШ-ыг дараах зайнд байрлуулна. Тухайлбал, дурын єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ыг аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 км хїртлэх зайнд; аэродромын їнэмлэхїй єндєрєєс тулгуурын дээд цэгийн їнэмлэхїй єндєр нь 50 м ба тїїнээс их байвал аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 км-ээс их, 30 км-ээс бага зайнд; 100 м ба тїїнээс их єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ын хувьд агаарын нислэгийн зурвас ба аэродромын эзэмшилийн хилээс 30 км-ээс их, 75 км-ээс бага зайнд АШ-ыг тавиж болно.


170

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК +

½ Ò

T T

½ Ò

Ò Ò

Î 1

T 1 A

T 2

W h

V A r h

T 2

3.1. 1 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЛИЙН ЦАХИЛГААН СЇЛЖЭЭНИЙ ХАМГААЛАЛТ Хамаарах хїрээ, тодорхойлолт 3.1.1. Дїрэм (ЦТТБД)-ийн энэхїї бїлэг нь барилгын дотор болон гаднах ил задгай талбайд баригдах 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн цахилгаан сїлжээний хамгаалалтанд хамаарна. Заагдсан хїчдэлийн сїлжээний цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тєрєл ангиудын євєрмєц онцлогоос уялдан гарах нэмэгдэл шаардлагууд энэ дїрмийн бусад бїлэгт тусгагдсан болно. Хамгаалалтын хїрээнд багтах цахилгаан сїлжээний хэсэгт хэвийн бус горим їїсэх їед цахилгаан хэлхээг автоматаар (хїний оролцоогїйгээр) таслах тоноглолыг хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл гэнэ. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлд тавих шаардлагууд 3.1.2. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгслэлийн таслах чадвар нь хамгаалагдах сїлжээний эхэнд (хамгаалалт байрлах газарт) їїсэх богино залгалтын гїйдэлээр (1.4-ыг їзэх) тохируулагдах ёстой. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлийг хэрэв тэжээлийн эх їїсвэрлїї чиглэлтэй байрлаж байгаа тэдгээрийн хамгаалалтын хїрээнд багтах залгалт-салгалт (коммутационный)-ын ойролцоох буюу бїлэг аппарат, хэрэгсэл нь богино залгалтын гїйдлийг агшин зуур таслах боломжтой, їїний тулд тухайн аппаратын хурдан їйлчлэх салгавч (расцепитель, отсечка)-ийн тавилын гїйдэл нь бїлэг тогтворгїй аппарат хэрэгсэлийн нэг удаагийн залгалт-салгалтын чадварын гїйдлээс бага нєхцєлийг хангаж байвал, хэрэв бїх бїлэг аппарат, хэрэгсэлийн хувьд ийм сонголтгїй таслалтанд аваари їїсэхээргїй, технологийн дэс дараалал нь алдагдахгїй, їнэт тоног тєхєєрємж, материалын хохирол гарахааргїй бол богино-залгалтын гїйдлийн хамгийн их утганд харгалзах тогтворгїй гїйдлээр сонгохыг зєвшєєрнє. 3.1.3. Цахигаан сїлжээний аль нэг хэсгийн болон ер нь хамгаалалтын зориулалттай хамгаалуурын хайламхай тавилын хэвийн гїйдэл, автомат таслуурын (салгавчийн) тавилын гїйдэл зэргийг тухайн сїлжээний хэсгийн тооцооны гїйдлийн буюу цахилгаан хэрэгсэлийн хэв (номинал)ийн гїйдлийн аль болох бага утгаар нь сонгох боловч технологийн дагуу їїсэх тїр зуурын ба богино хугацааны хэт ачаалал (хєдєлгїїрийн асаалтын гїйдэл, єєрийн асаалтын гїйдэл, технологийн ачаалалтын оргил їе г.м.)-ын їед тоноглолыг таслаад байхааргїйгээр сонгох ёстой. 3.1.4. Хамгаалалтын хэрэгслэлд автомат таслуур, гал хамгаалуурыг хэрэглэвэл зохино. Хамгаалалтын хурдан їйлчлэх, мэдрэх, сонгох чадваруудыг хангах зайлшгїй шаардлагатай нєхцєлд зєєврийн (авагдах) релений хэрэгслэл (шууд бус їйлчлэлийн реле)-їїдийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Бєглєєн хэлбэртэй гал хамгаалуур, автомат таслуурыг сїлжээнд холбохдоо тэдгээрийн эргэдэж салгах зориулалтын эрээс бїхий бєглєє, хамгаалуурын эрэгдэх бортого зэрэг нь хїчдэлгїй їлдэхээр хийгдвэл зохино. Нэг талын тэжээлтэй їед тэжээж байгаа бїрээстэй ба бїрээсгїй утасны їзїїрийг хамгаалах хэрэгсэлийн хєдєлгєєнгїй авалцаанд холбосон байвал зохино. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл тус бїрт тухайн хамгаалж байгаа сїлжээтэй холбогдох хэвийн гїйдэл, салгавч (отсечка)-ийн гїйдлийн тавил, хайламхай тавилын хэвийн гїйдлийн утгыг їзїїлсэн бичлэг хийж єгсєн байх ёстой. Бичлэг нь аппарат буюу хамгаалах хэрэгсэл тавигдах байрлалын ойролцоо байвал зохино.

БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

170

БД 43-101-03 Хамгаалалтыг сонгох 3.1.5. Цахилгаан сїлжээ нь сонголтын шаардлага ба таслах хамгийн бага хугацааг хангаж, богино залгалтсын гїйдлийг богино хугацаанд таслах хамгаалалттай байх ёстой. Хамгаалалт нь хамгаалж байгаа шугамын тєгсгєлд богино-залгалт болох їед гэмтсэн хэсгийг таслах, тухайлбал, гїн газардуулсан саармагтай сїлжээнд нэг, хоёр, гурван фазыг; тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээнд хоёр ба гурван фазыг таслаж байхаар хийгдэнэ. Сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг найдвартай таслахын тулд богино залгалтын тооцооны хамгийн их гїйдлийг хамгаалуурын хайламтгай тавилын буюу автомат таслуурын салгавчны хэвийн гїйдэлд харьцуулсан харьцаа нь 1.6.40 ба 7.1.68-д заасан утгаас бага байвал зохино. Тухайлбал,

* Гїн газардуулсан саармагтай сїлжээний нэг, хоёр ба гурван фазын богино залгалтыг; * Тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээний хоёр ба гурван фазын богино залгалтыг. Хэрэв богино залгалтсны тооцооны хамгийн бага гїйдлийг, гал хамгаалагчийн хайламхай тавилын буюу автомат таслуурын салгавч (отсечка)-ийн хэвийн гїйдэлд харьцуулсан харьцаа нь 1.6.40 ба 7.1.68-д заагдсан утгаас багагїй байх тохиолдолд сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг найдвартай таслах нєхцєл бїрэлдэнэ. 3.1.6. Хєдєєгийн, ахуйн ба зам, тээврийн алслагдсан хангамж, дохиоллын зориулалттай урт сїлжээнээс бусад зєвхєн богино залгалтын гїйдлээр (3.1.10 бїлэгт заагдсан хэт ачааллын хамгаалалт шаардлагагїй) хамгаалагдаж байгаа сїлжээнд богино залгалтын гїйдлийн харьцаа нь 1.7.79 ба 7.3.139-д єгєгдсєнєєр байвал тооцооны дахин шалгалт хийх шаардлагагїй. Харин давтагдах нєхцєлєєр 1.3 бїлгийн хїснэгтэнд їзїїлсэн дамжуулах утасны урт хугацааны зєвшєєрєгдєх їргэлжийн ачаалалтай харьцуулахад дараахи нєхцєлїїд биелэгдэж байвал хамгаалах хэрэгсэл нь доорхоос ихгїй давталттай байвал зохино. Їїнд:

а) Гал хамгаалуурын хайламхай тавилын хэвийн гїйдэлийн хувьд 300 %; б) Зєвхєн их гїйдлийн эгшин зуурын їйлчлэлтэй салгавч бїхий автомат таслуурын тавилын гїйдлийн хувьд 450 %; в) Гїйдлийн урвуу (гэдрэг) хамаарлын тохируулгагїй тодорхойломж бїхий автомат таслуурын (салгавч байгаа, байхгїйгээс їл хамааран) салгавчийн хэвийн гїйдлийн хувьд 100 %; г) Гїйдлийн урвуу хамааралтай, тохируулгатай тодорхойломж бїхий автомат таслуурын салгавчийн мэдрэх гїйдлийн хувьд 125 %, хэрэв энэ автомат таслуурт єєр салгавч байвал тїїний ажиллах гїйдлийн давталт (кратность)-ыг хязгаарлахгїй. Гїйдлийн (єндєрсгєсєн) нэмэлт тавил бїхий хамгаалах хэрэгсэл байвал 1.3 бїлэгт зааснаас илїї гаргаж дамжуулах утасны огтлолыг єсгєх їндэслэл болохгїй. 3.1.7. Байшин барилгын дотор ил тавигдах шатамхай бїрээс ба тусгаарлага бїхий дамжуулах утастай сїлжээнд хэт ачааллын хамгаалалт тавьж єгєх ёстой. Тїїнээс гадна доор дурьдсан барилгын доторх сїлжээнд хэт ачааллын хамгаалалт тавьж єгвєл зохино. Їїнд:

а) Ахуйн ба зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчид (цахилгаан индїї, данх, плитк, хєргїїр, тоосруул, угаалгын ба оёдлын машин г.м.)-ийн сїлжээг оролцуулан орон сууц, олон нийтийн барилга, худалдаа, їйлчилгээ-ахуйн ба їйлдвэрийн албан байрны гэрэлтїїлгийн сїлжээ, тїїнчлэн галын аюултай бїсийн гэрэлтїїлгийн сїлжээнд; б) Їйлдвэрийн газар, орон сууц, олон нийтийн барилга ба худалдааны байранд зєвхєн технологийн процессийн нєхцєл буюу сїлжээний ажлын горимоор тухайн сїлжээнд дамжуулах утасны їргэлжийн хэт ачаалал їїсэхээр бол тэдгээрийн хїчний сїлжээнд; в) 7.1.44 заалтын шаардлагаар тэсрэх аюултай орчинд тавигдах бїх тєрлийн сїлжээнд; г.м. 3.1.8. Сїлжээн дэх хэт ачааллын хамгаалалтыг тїїний дамжуулах утасны тооцооны гїйдлээр сонгоно. Гэхдээ 1.3 бїлгийн хїснэгтэнд їзїїлсэн хамгаалалтын аппарат хэрэгсэлийн ажиллах гїйдлийг сїлжээний їргэлжийн (удаан хугацааны) зєвшєєрєгдєх гїйдлийн ачаалалтай харьцуулсан харьцаа нь дараах давталтаас ихгїй байвал зохино. Їїнд:


171

БД 43-101-03

* хэрэв сїлжээний дамжуулах утас нь поливинилхлорид, эрзинэн бїрээстэй, эсвэл халалтын їзїїлэлтээрээ эдгээртэй адилтгах тєрлийн тусгаарлагатай бол гал-хамгаалуурын хайламхай тавилын болон зєвхєн их гїйдлийн эгшин зуурын їйлчлэлтэй салгавч бїхий автомат таслуурын тавилын гїйдлийн хувьд 80 %; Харин їйлдвэрийн газрын тэсрэх аюулгїй єрєє тасалгааны сїлжээний гал-хамгаалуурын хайламхай тавил болон автомат таслуурын тавилын гїйдлийн хувьд 100 %; * хэрэв сїлжээний дамжуулах утас нь цаасан тусгаарлагатай кабель бол гал хамгаалуурын хайламхай тавилын хэвийн гїйдэл буюу дан ганц зєвхєн хамгийн их утгын эгшин зуурын їйлчлэлтэй салгавч (отсечка) бїхий автомат таслуурын тавилын гїйдэлийн хувьд 100 %; * бїх тєрлийн дамжуулах утастай байхад гїйдлийн урвуу хамааралтай, тохируулгагїй тодорхойломж бїхий (салгавч байгаа, байхгїйгээс їл хамааран) автомат таслуурын салгавчийн хэвийн (номинал) гїйдлийн хувьд 100 %; * поливинилхлорид, эрзинэн бїрээстэй, эсвэл эдгээртэй дулааны тодорхойломжоор адилтган їзэх тусгаарлагатай утас бїхий сїлжээнд тавигдах гїйдлийн урвуу хамааралтай тодорхойломж бїхий тохируулгатай таслуурын салгагчийн хєндєх гїйдлийн хувьд 100 %; * цаасан тусгаарлагатай ба хайлмал полиэтилен тусгаарлагатай кабель сїлжээнд тавигдах гїйдлийн урвуу хамаарлын тодорхойломж бїхий тохируулгатай автомат таслуурын салгавчийн хєндєх гїйдлийн хувьд 125 %. 3.1.9. Богино залгааст ротор бїхий цахилгаан хєдєлгїїрт очих тэжээлийн салбарлагын дамжуулах утасны їргэлжийн (удаан хугацааны) гїйдлийн зєвшєєрєгдєх ачааллыг: ¨ тэсрэх, дэлбэрэх аюултай газарт бол цахилгаан хєдєлгїїрийн хэвийн (номинал) гїйдлийн 125 %; ¨ тэсрэх, дэлбэрэх аюулгїй газарт бол цахигаан хєдєлгїїрийн хэвийн гїйдлийн 100 %-тай тус тус тэнцэхээр тооцоолон авна. Цахилгаан хєдєлгїїр (богино залгаастай ороомог бїхий)-ийн тэжээлийн утасны зєвшєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийн ачаалал, хамгаалах аппаратын ажиллах гїйдлийн тавилын хоорондох харьцаа ямар ч тохиолдолд 3.1.8-д заагдсанаас хэтрэхгїй байх ёстой. Энэ дїрмийн 3.1.8 ба 3.1.9-ын дагуу тодорхойлогдох їргэлжийн гїйдлийн зєвшєєрєгдєх ачааллаар, дамжуулагч утасны огтлолыг 1.3-р бїлэгт заагдсан хїснэгтийг ашиглан сонгоно. Хэрэв тодорхойлсон ачааллын утга нь хїснэгтийнхтэй таарахгїй бол бага талдаа аль ойрхон огтлолыг нь сонгож авах нь зїйтэй. Хамгаалалтын аппаратыг байрлуулах 3.1.10. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлд хїрч їйлчилгээ хийх боломжтой, механик эвдрэлд єртєхєєргїй аятайхан газарт байрлуулах ёстой. Тэдгээрийн байрлал нь тэдгээртэй харьцах боломжтой буюу ажиллагаа нь їйлчилгээний хїмїїст аюулгїй, орчны тєхєєєрємжийг гэмтээхээргїй байвал зохино. Ил гїйдэл дамжуулах хэсэг бїхий хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлд зєвхєн мэрэгшсэн (мэрэгжлийн) хїн їйлчилгээ хийх ёстой. 3.1.11. Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлийг гол тєлєв сїлжээний дамжуулах утасны огтлол нарийсах хэсэг (цахилгаан энергийг хэрэглэх чиглэлд)-т, эсвэл хамгаалалтын сонголтын чадвар ба мэдрэмжийг хангахуйц газарт байрлуулбал (3.1.11 ба 3.1.14-ыг їзэх) зохино. Хамгаалалтын аппаратыг тэжээлийн шугаманд хамгаалагдах дамжуулах утасны холбогдож байгаа хэсэгт байрлуулах ёстой. Гэвч шаардлагатай гэж їзвэл тэжээлийн шугамаас хамгаалалтын аппарат хїртэлх салбарлагын зай нь 6 м хїртэл байж болно. Энэ хэсгийн дамжуулах утас нь тэжээлийн шугамынхаас огтлолоороо нарийвтар байж болох боловч хамгаалалтын аппаратаас цааш гарах утаснаас нарийн байж болохгїй. Хїрэлцэхэд хїндрэлтэй (хэт єндєрт) газарт салбарлага хийхдээ хамгаалах аппарат, хэрэгсэлийг салбарлалтын цэгээс їйлчилгээ хийхэд тохиромжтой газарт (хуваарилах пунктийн оруулган дээр, цахилгаан хэрэгсэлийн асаалтын байгууламжинд г.м.) 30 м хїртэл зайнд тавихыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд салбарлалтын утасны огтлол нь тооцооны гїйдлээр тодорхойлогдох огтлолоос багагїй, гэхдээ тэжээлийн шугамын хамгаалагдах хэсгийн дамжуулах чадварын 10 %иас багагїй байвал зохино. Дээр заагдсан (салбарлагы урт нь 6 ба 30 м хїртэл) салбарлагын утсыг тавихдаа шатамхай бїрээстэй буюу тусгаарлагатай утсыг бол хоолой, металл гуурс буюу хайрцаганд; бусад тохиолдолд кабелийн байгууламжаас гадна гал-тїймрийн ба тэсрэх аюултай орчинд бол тэдгээрийг байж болох механик гэмтэлээс хамгаалсан нєхцєлд тусгай бїтээц дээр ил тавьж болно.


172

БД 43-101-03 3.1.12. Гал хамгаалуураар сїлжээг хамгаалах їед тїїнийг хэвийн газардуулаагїй туйл буюу фазууд дээр байрлуулах бєгєєд харин ажлын нойлын утсанд тавихыг хориглоно. 3.1.13. Гїн газардуулсан сїлжээг автомат таслуураар хамгаалах їед тїїний салгавчуудыг хэвийн газардуулаагїй фаз тус бїрт тавих ёстой. Тусгаарлагдсан саармагтай 3 фазын 3 утаст, нэг фазын 2 утаст, тогтмол гїйдлийн сїлжээнд хамгаалах автомат таслуурын салгавчийг 3 утастай сїлжээнд 2 фаз дээр, 2 утастай сїлжээнд бол 1 фаз (туйл) дээр нь байрлуулах ёстой. Энэ тохиолдолд нэг цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хязгаарт бол хамгаалалтыг нэг болон фазанд нь тавьж болно. Хэрэв автомат таслуур ажилласнаар хїчдэлтэй байсан бїх дамжуулах утас нэгэн зэрэг тасрах нєхцєлд тїїний салгавчийг нойлийн утсан дээр байрлуулахыг зєвшєєрнє. 3.1.14. Ашиглалтын нєхцєл байдлаас шалтгаалан хамгаалалт нь їр нєлєєгїй, шаардлагагїй байвал доорх хэсгїїд дээр хамгаалалтын хэрэгсэл тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,

а) хэрэв хамгаалалтын аппарат, шинїїд нэг самбар (щит) дээр байрлалтай бол щит дэх шинээс хамгаалалтын аппарат хїртэлх салбарлаган дээр (энэ нєхцєлд дамжуулах утас нь салбарлагын тооцооны гїйдлээр сонгогдох ёстой), б) хэрэв шугамын ємнєх хэсгийн хамгаалалт нь шугамын утасны багассан огтлолтой хэсгийг хамгаалж байвал, эсвэл шугамын хамгаалагдаагїй хэсэг буюу салбарлага нь шугамын хамгаалагдаж байгаа хэсгийн дамжуулагчийн огтлолоос багагїй огтлол бїхий дамжуулах утасаар хийгдсэн бол тэжээлийн шугамыг уртын нь турш огтлолыг багасгах ба тїїний салбарлага дээр; в) хэрэв хїчний ба ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, гэрэлтїїлгийн сїлжээний тэжээлийн шугам нь 25 А-аас багагїй тавилтай хамгаалах хэрэгсэлээр хамгаалагдах бол 6.1.19-ын дагуу тэжээлийн шугамаас авсан бага чадлын хэрэглэгчийн салбарлага дээр; г) хэрэв удирдлага, дохиолол, хэмжїїрийн хэлхээнд авсан салаалгын утас нь тухайн машин буюу щитнээс гадагш гараагїй, гадагш гарсан ч дамжуулах утас нь ган хоолойд буюу шатдаггїй бїрээстэй гуурсанд сївлэгдсэн бол тэжээлийн сїлжээнээс авсан тухайн салбарлага дээр тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. Тасралтаас болж аюултай їр дагавар їїсгэх тоноглол (галын насос, тэсрэмтгий хийн хольцыг зайлуулах салхилуур, цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний зарим тоног тєхєєрємж тасрах)-ын удирдлага дохиолол, хэмжїїрийн хэлхээний тэжээлтэй холбогдох залгаасан дээр хамгаалах аппарат, хэрэгсэл тавих шаардлагагїй. Дээрх бїх тохиолдолд ийм хэлхээний дамжуулах утсыг яндан хоолойд сївлэх, эсвэл шатдаггїй бїрээсэнд шургуулах ба хэлхээний утасны огтлол нь 3.4.3-д зааснаас багагїй байх ёстой.

3.2. РЕЛЕ ХАМГААЛАЛТ Хэрэглэх хїрээ 3.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн эрчим хїчний системийн цахилгааны хэсэг, їйлдвэр, аж ахуйн газрын цахилгаан тоног тєхєєрємж болох генератор, трансформатор, автотрансформатор, генератор-трансформаторын болоок, цахилгаан дамжуулах шугам, шин ба синхрон тэгштгїїрт хамаарагдана. Єргєн дэлгэр хэрэглээгїй байгаа 500 кВ-оос дээших хїчдэлийн бїх тєрлийн цахилгаан тоног тєхєєрємж, 35 кВ-оос дээших хїчдэлийн кабель шугам, тїїнчлэн атомын цахилгаан станц ба тогтмол гїйдлийг дамжуулах цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хамгаалалтыг энэ бїлэгт авч їзээгїй болно. Нам хїчдэлийн буюу 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн шугам сїлжээ, цахилгаан хєдєлгїїр, конденсаторын тєхєєрємж болон бусад тоног тєхєєрємжийн хамгаалалтанд тавигдах шаардлагууд энэ дїрмийн бусад бїлгїїд (3.1; 5.3; 5.6; 7.3)-д тусгагдсан болно. Энэхїї бїлэг болон бусад бїлэгт тусгалаа олоогїй цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зарим элементийн реле-хамгаалалтыг тус бїлэгт заагдсан ерєнхий шаардлагуудыг баримтлан гїйцэтгэвэл зохино.


173

БД 43-101-03 Ерєнхий шаардлагууд 3.2.2. Цахилгаан тоног тєхєєрємжїїд нь доор дурьдсан хамгаалалтын тєхєєрєгєєр тоноглогдсон байвал зохино. Їїнд:

зориулалт

бїхий

реле-

а) Эвдрэлтэй хэсгийг цахилгаан сїлжээний (цахилгаан тоног тєхєєрємж) гэмтэлгїй бусад хэсгээс таслуурын тусламжтайгаар автоматаар таслах: Хэрэв їїссэн гэмтэл нь системийн їйл ажиллагаанд шууд нєлєєлєхєєргїй байвал (тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээнд гарах газардлага) реле хамгаалалтын їйл ажиллагааг дохиолол єгєхєєр хязгаарлаж болно. б) Цахилгаан системийн элементїїд дээр їїсэх аюултай хэвийн бус горимыг мэдэрч ажиллах (хэт ачаалал їїсэх, усан станцын генераторын статорын ороомгийн хїчдэл ихсэх, г.м.); є.х. реле хамгаалалт нь тухайн тоноглолын ажлын горим, ашиглалтын онцлогоос шалтгаалан зєвхєн дохиолол єгєх ба харин таслахгїй їлдээхэд эвдрэл їїсгэхээр бол уул элементийг таслах; 3.2.3. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн єртєгийг хямдруулах їїднээс доор дурьдсан нєхцлийг хангаж байвал автомат таслуур, реле хамгаалалтын оронд гал хамгаалуур, хайламтгай тавил хэрэглэх нь зїйтэй. Їїнд:

* шаардлагатай їзїїлэлтээр (хэвийн гїйдэл, хїчдэл, таслах гїйдлийн хэмжээ г.м.) нь сонголт хийсэн бол; * шаардлагатай сонгон таслах ба мэдрэх чадвар нь тохирч байвал; * цахилгаан тоног тєхєєрємжийн ажиллагааны нєхцлєєр шаардлагатай автоматик (автоматаар дахин залгах АДЗ, бэлтгэлийг автоматаар залгах-БАЗ)-ыг хэрэглэхэд саад болохооргїй бол. Гал хамгаалуур ба хайламтгай тавил хэрэглэх тохиолдолд бїрэн бус фазын горимын їеийн тэгшхэмийн тївшин, ачааллын хэрэглээний шинж чанар зэргийг харгалзан хїлээн авах дэд єртєєнд бїрэн бус фазын горимоос сэргийлэх хамгаалалт тавих эсэхийг шийдвэрлэнэ. 3.2.4. Реле-хамгаалалтын тєхєєрєг нь системийн гэмтэлгїй хэсгийн хэвийн тасралтгїй їйл ажиллагааг хадгалж їлдээх (цахилгаан эрчимийн системийн ба цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тогтвортой ажиллагаа, АДЗ ба БАЗ -ын амжилттай ажиллуулах замаар хэвийн ажиллагааг сэргээх боломжийг хангах, цахилгаан хєдєлгїїрийн єєрийн асаалтыг бїрэн хийх, синхронизмд татан оруулах г.м.), эвдэрсэн тоног тєхєєрємжийн гэмтлийн хэмжээ (зэрэглэл), хїрээг хязгаарлах їїднээс богино залгалтынгїйдлийг аль болох богино хугацаанд таслах чадвартай байх ёстой. 3.2.5. Таслалт хийх зориулалттай реле хамгаалалт нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн аль нэг элемент нь эвдрэх їед зєвхєн тэрхїї гэмтэлтэй элементийг таслах замаар їйл ажиллагааны сонгон таслах чадварыг хангаж байх ёстой. Сонгох чадваргїй таслах їйлчилгээтэй хамгаалалтыг, (АДЗ буюу БАЗ-ын дараалах ажиллагаанд засал хийх) дараахи тохиолдолд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Їїнд:

* хэрэв шаардлагатай гэж їзвэл богино залгалтын таслалтыг хурдасгах нєхцєлийг хангах їїднээс (3.2.4-ийг їзэх) ; * трансформатор ба шугамын хэлхээнд тухайн гэмтэлтэй элементийг гїйдэлгїй хугацааны агшинд таслах холтгох салгуур (отделитель) бїхий хялбаршуулсан ерєнхий цахилгаан бїдїївч ашиглах їед, г.м. Сонгон таслах їйлчлэл бїхий хугацааны хїлээлгэтэй реле хамгаалалтын тєхєєргийг хэрэв богино-залгалтыг хугацааны хїлээлгэтэй таслах їед 3.2.4 шаардлага биелэгдэж байвал (3.2.12ийг їзэх), эсвэл хамгаалалт нь їндсэндээ бэлтгэл (нєєц)-д байвал тус тус хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 3.2.6. Реле-хамгаалалтын найдвартай ажиллагаа (ажиллах нєхцєл бий болоход ажиллах ба байхгїй бол ажиллахгїй байх) нь тїїнийг бїрдїїлэгч тєхєєргийг харгалзах зориулалт, параметрээр нь хэрхэн зєв сонгох, эдгээр тєхєєргийн їйлчилгээг шаардлагын хэмжээнд хийж чадсан эсэхээс шалтгаална. Шаардлагатай бол найдвартай їйл ажиллагааг дээшлїїлэх їїднээс тухайлбал, бэлтгэл бїдїївч (схем) хийх, тєлєв-байдалд тасралтгїй ба їечилсэн хяналт тавих зэрэг тусгай арга хэмжээг авбал зохино. Тїїнчлэн їйлчилгээний хїмїїсийн реле хамгаалалтын шаардлагатай їйлдлийг хийхдээ гаргаж болох алдаатай їйлдлийн магадлалыг тооцох нь зїйтэй.


174

БД 43-101-03 3.2.7. Хїчдэлийн хэлхээ бїхий реле-хамгаалалттай бол дараах тєхєєрєг, зарчимыг авч їзвэл зохино. Тухайлбал,

* автомат таслуур тасрах, гал хамгаалуур шатах ба хїчдэлийн хэлхээнд бусад гэмтэл гарах (энэ гэмтэл нь хэвийн горимд хамгаалалтыг хуурамчаар ажиллуулахад хїрвэл), тїїнчлэн эдгээр хэлхээний гэмтлийн тухай дохиолол ирэх їед тухайн хамгаалалтыг автоматаар ажлаас гаргах; * хїчдэлийн хэлхээ тасрахад хэвийн горимын нєхцєлд хамгаалалтыг хуурамчаар ажиллахад хїргэхгїй, гэхдээ бусад нєхцєлд дэмий ажиллуулахад хїргэх (хамгаалалтын бїээс гадна болох богино залгааны їед) хїчдлийн хэлхээний гэмтлийн тухай дохиолох. 3.2.8. Хоолойт цахилуур (цэнэг шавхагч, ниргэлїїр) бїхий ЦДШ-нд тавигдах хурдан їйлчилгээтэй реле-хамгаалалтын тавигдах їед (таслах аппаратын хугацаа орохгїйгээр) цахилуурын ажиллагаанаас хамааруулан дараах хугацааны тохируулга ба засал хийх нь зїйтэй. Їїнд:

* реле-хамгаалалтын ажиллах хамгийн бага хугацаа нь таслах дохио єгєх агшин хїртэл цахилуурын нэг удаа ажиллах хугацаанаас их буюу 0,06-0,08 сек орчим байх ёстой. * цахилуурын лугшилтын гїйдлээр ажиллах хамгаалалтын асаах хийц нь буцах хугацаанаас бага, є.х. лугшилт алга болох агшинаас 0,01 сек орчим байх ёстой. 3.2.9. Богино залгалтын їед хамгаалалтын ажиллагааны татгалзал (богино залгалтын гїйдэл хугацаагаар унтрах, савлалт бий болох, гэмтэлтэй хэсэгт нум їїсэхээс)-аас зайлсхийхийн тулд тодорхой тохиолдолд хугацааны хїлээлттэй реле-хамгаалалтын хувьд гїйдлийн эхний утга ба буюу эсэргїїцэлээр ажиллах хамгаалалтын їйлчлэлийг найдвартай хангах асуудлыг авч їзвэл зохино. Савлалт, асинхрон явалт їїсэх боломжтой 110 кВ-оос дээших хїчдэлийн сїлжээний хамгаалалтыг дэмий ажиллуулахгїйн тулд ийм їзэгдэл їїсч болзошгїй сїлжээнд релехамгаалалтыг ажиллуулахгїй байлгах хоригоор тоноглосон байвал зохино. Мєн цахилгааны эх їїсгїїр, станцуудыг холбоосны 110 кВ-оос дооших хїчдэлийн шугамын хамгаалалтанд дээрх маягийн хоригийг хийж єгєх нь зїйтэй. Харин реле-хамгаалалт нь хугацааны барилтаараа савлалтын хугацаатай зохицуулагдсан бол єєрєєр хэлбэл, хамгаалалтын хугацааны барилт 1,5-2 сек орчим байвал хориг хийх шаардлагагїй. 3.2.10. Реле-хамгаалалтын їйлдлийг тїїнд суулгах ажилласаны заагуур буюу тоолууртай заагч-реле тооцоолох ба энэ нь ямар нэг хэмжээгээр хамгаалалтын ажиллагааг тооцох, шинжилгээ хийхэд шаардлагатай. Тасралтанд ажиллах реле-хамгаалалтын тэмдэглэх тєхєєрєг нь хамгаалалт бїрийн ажиллагааг мэдээлэх ба нийлмэл хамгаалалтанд бол (хамгаалалтын янз бїрийн тївшин, тєрєл бїрийн гэмиэлээс хамгаалах тусгай бїрдэл хэсэг) тїїний бїрдэл хэсгїїдийн їйл ажиллагааг тус бїрээр нь мэдэрч байхаар тавигдах ёстой. 3.2.11. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн элемент бїр нь єєр єєрийн їндсэн хамгаалалттай байх ёстой бєгєєд энэ нь тухайн элемент гэмтэх тохиолдолд тїїн дээр тавигдах бусад хамгаалалтуудын хугацааны барилтаас богино барилттай байхаар тусгавал зохино. 3.2.12. Зэргэлдээх тоноглолын реле-хамгаалалт болон таслуур нь ажиллаагїй тохиолдолд тїїнийг орлож ажиллах холын бэлтгэл ажиллагааны хамгаалалтыг авч їзэх хэрэгтэй. Хэрэв їндсэн хамгаалалт нь зєвхєн їнэмлэхїй сонгох чадварт їйлчлэлтэй бол (тухайлбал, єндєр їелзлэлийн болон хєндлєн ба дагуу ялгаварт дифференциал хамгаалалттай бол) тухайн элемент дээр їндсэн хамгаалалт ажиллахгїй буюу тїїнийг ажлаас гарсан тохиолдолд ажиллах алсын болон ойрын бэлтгэл хамгаалалтын їїрэг гїйцэтгэх бэлтгэл хамгаалалтыг авч їзсэн байвал зохино. Жишээлбэл, фаз хоорондын богино залгалтоос хамгаалах їндсэн хамгаалалтанд ялгаварт фазын хамгаалалт хэрэглэсэн бол тїїний бэлтгэлд гурван шатлалт зайн хамгаалалт хэрэглэх нь зохистой. Хэрэв 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын їндсэн хамгаалалт нь харьцангуй сонгон таслах чадвартай (жишээлбэл, хугацааны барилтай шаталсан хамгаалалт) бол: * энэ шугаманд гарах богино залгалтынїед зэргэлдээх элемент дээрх релехамгаалалтын холын бэлтгэлийн їйлчлэлээр таслагдах нєхцєлийг хангаж байгаа бол тусгайлан бэлтгэл хамгаалалт хийхгїй байж болно. БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

175

БД 43-101-03 * энэ шугаман дээрх холын бэлтгэл нь богино залгалтын їед шаардлага хангахгїй байвал зєвхєн ойрын бэлтгэлийг хангах арга хэмжээ авах ёстой. Хэрэв 3.2.13-д заагдсан шаардлага хангагдаж байвал 35 кВ, тїїнээс дээш ЦДШ-ын эхэнд їїсэх гэмтлийг найдвартай таслах зорилгоор их гїйдлийн хугацаагїй хамгаалалтыг нэмэгдэл хамгаалалт болгон хэрэглэх нь зїйтэй. 3.2.13. Хэрэв холын бэлтгэлийг бїрэн хангах нь реле хамгаалалтыг улам нийлмэл байдалтай болгох, эсвэл техникийн хувьд боломжгїй тохиолдолд бэлтгэл хамгаалалтыг доор нєхцєлєєр шийдвэрлэхийг зєвшєєрнє. Їїнд:

1. Хэрэв ойрын бэлтгэл хамгаалалттай бол 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн шугамд, реакторын шугамын трансформаторын цаад талд болон 6-35 кВ-ын шугамын зэргэлдээх хэсгийн уртын тєгсгєл дэх богино залгалтг таслах бэлтгэл хамгаалалтыг авч їзэх шаардлагагїй. 2. Зєвхєн шугамын гэмтлийн хамгийн тїгээмэл тохиолдолд, ажлын горимын зарим ховор тохиолдлыг тооцолгїйгээр хамгаалалтын угсраа ажиллах чадварыг тооцож, холын бэлтгэлийг авч їзэх хэрэгтэй. 3. Зарим дэд єртєєний тэжээлгїй болохтой уялдуулан зэргэлдээх элемент дээрх богино залгалтын їед хамгаалалтын сонголтгїйгээр таслах (ажиллах) боломжийг авч їзэх нь зїйтэй. Энэ тохиолдолд энэхїї сонголтгїйгээр таслах їйлдлийг залруулах їїднээс боломжийн хирээр ДЗА буюу БЗА-ын їйлчлэлээр хангаж єгєх нь зїйтэй. 3.2.14. 110-500 кВ-ын хїчдэлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжинд таслуурын саатал (татгалзал)-ыг орлох автоматик (ТСОА)-аар тоноглох шаардлагатай боловч доорх нєхцлїїд бїрдсэн тохиолдолд 110-220 кВ-ын цахилгаан тоноглолыг ТСОА-гоор тоноглохгїй байхыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,

1. Холын бэтгэлээс цааш тогтворжилтын нєхцєлєєр шаардагдах мэдрэмж ба зєвшєєрєгдєх таслалтын хугацаа нь хангагдаж байвал; 2. Бэлтгэл хамгаалалтын ажиллах їед сааталтай таслуурт шууд хамааралгїй єєр таслуураар таслалт хийхэд ямар нэг элементийн тэжээл алдагдахааргїй байвал (жишээлбэл, бїлэглэх шин, салбарлагатай шугам байхгїй) Статорын ороомогийн утас нь шууд хєргєлттэй генератор бїхий цахилгаан станцуудад 110 кВ-ээс дээших хїчдэлтэй таслуур саатах їед генераторыг эвдрэлээс хамгаалахын тулд аливаа нєхцлийг їл харгалзан ТСОА авч їзэх нь зїйтэй. Гэмтэл авсан цахилгаан тєхєєрємжийн шугам, трансформатор, шиний аль нэг таслуур нь сааталтай тохиолдолд ТСОА нь саатсан таслууртай зэргэлдээх элементийн таслуурыг таслахад їйлчлэнэ. Хэрэв реле-хамгаалалт нь тухайн тоноглолоос тусд нь тавигдах гїйдлийн трансформатороос тэжээгдэж байгаа нєхцєлд ТСОА нь тоноглолын таслуур ба гїйдлийн трансформаторын хоорондох холбоос (бїс) дээр їїсч болох богино залгалтг мэдэрч їйлчлэх чадвартай байвал зохино. Бїх элемэнт (ж: зєвхєн шугаманд гарах богино залгалтын їед) дээрээ биш ганц нэгд нь сааталтай таслуур бїхий сїлжээнд болох богино залгалтынїед хялбарчилсан (бїдїївчтэй) ТСОА хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 35-220 кВ-ын хїчдэлийн тоноглолд зєвхєн шин холбоосны (бїлгийн) таслуурыг таслах їйлчилгээтэй тєхєєрєг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Холын бэлтгэл хамгаалалтын їр нєлєєлєл хангалтгїй нєхцєлд ойрын бэлтгэл хамгаалалтын найдвартай ажиллагааг ТАСОА-д нэмэлт хийх замаар дээшлїїлэх арга хэмжээг авах шаардлагатай. 3.2.15. Тусгай бїрдэл хэлбэртэй бэлтгэл хамгаалалтыг ажиллагаанд байгаа элементїїдийн хувьд їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалтын засвар хийх буюу бие биеэс нь хамааралгїйгээр шалгах боломжийг бїрдїїлэх боломжтой хийвэл зохино. Ингэхдээ їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалтыг дїрмийн дагуу гїйдлийн трансформаторын тусдаа байх хоёрдогч ороомгуудаас тэжээх ёстой. 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ЦДШ-ын їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалтыг тэжээлийг шуурхай удирдлагын тогтмол гїйдлийн янз бїрийн автомат таслуураар дамжуулан єгєх шаардлагатай. 3.2.16. Янз бїрийн тєрлийн реле-хамгаалалтын мэдрэмжийг їнэлэхдээ доорх байдлаар тодорхойлогдох мэдрэмжийн коэффициентийн тусламжтайгаар гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:


176

БД 43-101-03 * Гэмтлийн нєхцєлд єсєн нэмэгдэх хэмжигдэхїїнийг мэдэрч ажиллах хамгаалалтын хувьд; хамгаалалтын хїрээнд їїсэх металл богино залгалтынїеийн хэмжигдэхїїн (жишээлбэл, гїйдэл буюу хїчдэл)-ний тооцооны утгыг хамгаалалтын ажиллах параметрт харьцуулсан харьцаагаар; * Гэмтлийн нєхцєлд буурч багасах хэмжигдэхїїнийг мэдэрч ажиллах хамгаалалтын хувьд: хамгаалалтын ажиллах параметрийг хамгаалалтын хїрээнд їїсэх металл богино залгалтынїеийн хэмжигдэхїїн (жишээлбэл, хїчдэл буюу эсэргїїцэл)-ийн тооцооны утганд харьцуулдсан харьцаагаар г.м. Хэмжигдэхїїний тооцооны утгыг эрчим хїчний системийн ажлын байж болох бодит горимын хувьд гэмтлийн хамгийн хїнд, таагїй нєхцєлийг иш їндэс болгон тогтоох ёстой. 3.2.17. Їндсэн хамгаалалтуудын мэдрэмжийг їнэлэхдээ тэдгээрийн мэдрэмжийн хамгийн бага коэффициентийг хангах зарчмыг їндэс болгон дараах байдлаар авбал зохино. Їїнд:

1. Чиглэлтэй, чиглэлгїй; хїчдэлийн асаалттай, асаалтгїй их гїйдлийн хамгаалалт, тїїнчлэн урвуу ба нойлын дарааллын бїрэлдэхїїн хэсгийг багтаах гїйдлийн нэг шаталсан чиглэлтэй, чиглэлгїй хамгаалалтуудынын хувьд: * гїйдэл, хїчдэлээр ажиллах хэсэг (элемент)-т - 1,5; * урвуу ба нойлын дараалал бїхий чадлын чиглэлтэй элементийн хувьд чадалд 2,0; гїйдэл ба хїчдэлд 1,5 орчим; * бїрэн гїйдэл ба хїчдлийн утганд залгагдах, чадлын чиглэлтэй хамгаалалтын элементийн чадлын хэсэгт нормчлогдохгїй ба харин гїйдэлд 1,5 орчим байх ёстой. Харин нам талдаа 0,23-0,4 кВ хїчдэлтэй хїчний трансформаторын их гїйдлийн хамгаалалтын хувьд мэдрэмжийн хамгийн бага коэффициент 1,5 орчим байж болно. 2. Гїйдэл буюу хїчдэлийн бїрэн хэмжигдэхїїнд болон нойл (саармаг)-ийн дарааллын утганд залгагдах чадлын урсгалын чиглэлтэй, чиглэлгїй гїйдэл ба хїчдэлийн буюу гїйдлийн шаталсан хамгаалалтуудын хувьд: * хамгаалагдах хэсгийн тєгсгєлд їїсэх богино залгалтнд ажиллах шатлалын гїйдэл ба хїчдэлийн элементэд бэлтгэл їйлчлэлийг тооцохгїйгээр бол-1,5; харин найдвартай ажиллах, сонгон таслах бэлтгэл шатлалд бол-1,3; хэрэв шугамын эхлэл, тєгсгєлийн хэсэгт шиний тусгай хамгаалалтанд харгалзах мэдрэмжийн коэффициент (1,5 ба 1,3 орчим)-той нойл (саармаг) дарааллын хамгаалалтын шатлалд бол угсруулах таслалтын горимыг хангаж байвал зєвшєєрнє. * урвуу ба нойл дараалалын чадлын чиглэлийн элементэд бол чадлын хувьд 2,0; гїйдэл ба хїчдэлийн хувьд 1,5 орчим; * гїйдэл ба хїчдэлийн бїрэн утганд залгагдах чадлын чиглэлийн элементэд чадлаар норм тогтоохгїй бєгєєд гїйдлээр бол 1,5 орчим байвал зохино; 3. Фаз хоорондын богино залгалтаас хамгаалах зайн хамгаалалтын хувьд: * дурын тєрлийн асаалтын тєхєєрєг ба гуравдугаар шатлалын зайн элементэд 1,5 орчим; * шугамын хамгаалагдах хэсгийн тєгсгєлд їїсэх богино залгалтынзориулалттай хоердугаар шатлалын зайн элементэд бэлтгэл їйлчлэлийг тооцохгїй бол-1,5; хамгаалатын гуравдугаар шатлалтай бол 1,25; тухайн цэгт гэмтэлтэй байхад заагдсан элементийн гїйдлийн мэдрэмж нь 1,3 орчим байх ёстой. 4. Генератор, трансформатор, шугам болон бусад тоноглолын дагуух ялгаврын хамгаалалт, тїїнчлэн шинийн бїрэн ялгаврын хамгаалалтын хувьд 2,0 орчим; генераторын хїчдэлийн шинийн бїрэн биш ялгаварт, зайн хамгаалалтын гїйдлийн асаалтын элементийн мэдрэмж нь 2,0 байх ёстой ба харин генераторын хїчдлийн шиний бїрэн биш ялгаварт, гїйдлийн хамгаалалтын нэгдэх шатлал нь салгавч (отсечка) хэлбэрээр хийгдсэн бол шин дээр їїсэх богино залгалтын хувьд 1,5 орчим гэж авах ёстой. Генератор, трансформаторын ялгаварт хамгаалалтын хувьд мэдрэмжийн коэффициентыг тэдгээрийн гаргалгаан дээр їїсэх богино залгалтынгїйдлээр шалгах хэрэгтэй. Ингэхдээ мэдрэмжийн коэффициентын хамаарах утганаас гадна ороомгийн утсууд нь шууд хєргєлттэй усан ба турбогенераторуудын хамгаалалтын ажиллах гїйдлийг генераторын хэвийн (нэрэлсэн, номинал) гїйдлээс багаар авах нь зїйтэй. 63 кВА ба тїїнээс дээш чадлын автотрансформатор, єсгєх трансформаторын хамгаалалтын ажиллах гїйдлийг тоормослолтыг тооцохгїйгээр хэвийн гїйдлээс (автотрансформаторын хувьд харгалзах нэгмаягийн чадлын гїйдлээс) нь багаар, харин 25 кВА, тїїнээс дээш чадлын бусад трансформаторын хувьд хамгаалалтын ажиллах гїйдлийг тоормослолтыг тооцолгїйгээр, тэдгээрийн нэрэлсэн (номинал) гїйдлийн утгыг 1,5 дахин єсгєснєєс ихгїйгээр авах нь зїйтэй. БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

177

БД 43-101-03 Трансформатор болон генератор-трансформаторын блокын ялгавартай хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициентийг 2,0-т хїргэх нь техникийн талаас боломжгїй, эсвэл хамгаалалтыг хэт нарийн тєвєгтэй болгохоор бол доор дурьдсан тохиолдолд уг коэффициентийг 1,5 хїртэл бууруулахыг зєвшєєрнє. Їїнд: а) 80 КВА хїртэлх чадлын бууруулах трансформаторын намын гаргалгаан дээр їїсэх богино залгалтын їед хїчдэлийн тохируулгыг тооцож тодорхойлох нєхцєлд; б) трансформаторыг хїчдэлд залгах, эсвэл тэжээгч талуудын аль нэг нь тасрахад їїсэх тїр зуурын горимын їед; Гэмтсэн шинд аль нэг тэжээлийн элементийг залгаж хїчдэл єгєх горимын їед шинийн ялгаврын хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициентийг 1,5 хїртэл бууруулахыг зєвшєєрнє. Ялгаврын хамгаалалтын хїрээнд багтах (хамаарах) трансформаторын нам хїчдэлтэй талд тавигдсан реакторын цаана їїсэх богино залгалтынїед трансформаторын ялгаврын хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициентыг мєн 1,5-аар авах нь зїйтэй. Харин ялгаварт хамгаалалтаас гадна реакторыг хїрээндээ багтаасан бєгєєд реакторын цаадах цэгт їїсэх богино залгалтынїед мэдрэмж нь шаардлага хангахуйц ямар нэг хамгаалалт байх нєхцєлд ялгаврын хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициент нь богино залгалтын энэ цэгт шаардагдах хэмжээнээс доогуур байж болно. 5. Зэрэгцээ ажиллах шугамын чадлын чиглэлтэй, хєндлєн ялгаварт хамгаалалтын хувьд: * газардлага ба фаз хоорондын богино залгалтаас хамгаалах иж бїрэн хамгаалалтын ажиллуулах элементийн гїйдэл ба хїчдэлийн релений хувьд, хэрэв гэмтэлтэй шугамын эх ба тєгсгєлийн таслуурууд залгаастай (адилхан мэдрэмжтэй цэгт) тохиолдолд 2,0; гэмтсэн шугамын эсрэг талын таслуур тасархай бол 1,5 орчим; * нойлын дараалалд залгагдах чадлын чиглэлтэй элементийн хувьд, хэрэв шугамын хоёр талын таслуурууд залгаатай бол чадалд 4,0; гїйдэл ба хїчдэлд 2,0; харин эсрэг талын нь таслуур тасархай бол чадалд 2,0; гїйдэл ба хїчдэлд 1,5 орчим; * гїйдэл ба хїчдэлийн бїрэн утганд залгагдах тохиолдолд чадлын чиглэлийн хувьд нь нормчлохгїй. Харин гїйдлийн хувьд хоёр талаасаа шугам залгаастай тохиолдолд 2,0; эсрэг талын таслуур тасархай бол 1,5 орчим гэж тус тус авах нь зїйтэй. 6. Єндєр їелзлийн хоригтой, чиглэлтэй хамгаалалтын хувьд: * урвуу буюу нойлын дараалалд таслах хяналтын хэлхээний чадлын чиглэлийн хувьд чадалд 3,0; гїйдэл ба хїчдэлд 2,0 орчим; * таслах хяналтын хэлхээний асаалтын элементийн хувьд гїйдэл ба хїчдэлд 2,0, эсэргїїцэлд 1,5 орчим гэж тус тус авах нь зїйтэй. 7. Ялгаварт-фазын, єндєр їелзлэлийн хамгаалалтанд: * таслах хяналтын хэлхээ, асаалтын элементийн хувьд гїйдэл ба хїчдэлд 2,0; эсэргїїцэлд 1,5 орчим гэж авна. 8. 1 МВт хїртэлх чадлын генератор, трансформатор дээр тавигдах гїйдлийн хугацаагїй хамгаалалтын гїйдлийн салгавч (отсечка)-ын хувьд хамгаалалт тавигдах цэгт болох богино залгалтын їед 2,0 орчим гэж авбал зохино. 9. Тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээн дэх кабель шугам дээрх газардлагын хамгаалалтын (дохиололд ажиллах ба таслахад) хувьд: * їндсэн їелзэлийн гїйдлийг мэдрэх (хянах) хамгаалалтанд 1,25; * нэмэгдїїлсэн їелзэлийн гїйдлийг мэдрэх хамгаалалтанд 1,5 орчим гэж авах нь зїйтэй. 10. Тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээний агаарын шугаман хамгаалалтанд дохионд ажиллах ба таслах нєхцєлд 1,5 орчим байна.

дээрх

газардлагын

Энэхїї шаардлагын 1,2,5 ба 7-д заагдсан мэдрэмжийн коэффициентийг тодорхойлоход дараах нєхцлийг харгалзвал зохино. Їїнд: 1. Чадлын чиглэлээр ажиллах нєлєєлгийн релений чадлын мэдрэмжийг тїїнийг зєвхєн урвуу ба нойл дарааллын гїйдэл, хїчдлийн (бїрдїїлэх) утганд залгагдах нєхцєлєєр шалгана. 2. Абсолют буюу фазын утгуудыг єєр хооронд нь жиших схемийн зарчимаар хийгдсэн чадлын чиглэлийн релений мэдрэмжийг, хэрэв гїйдэл ба хїчдэлийн бїрэн утганд залгагдах бол гїйдлээр нь; урвуу ба нойл дарааллын гїйдэл ба хїчдэлд залгагдах бол гїйдэл ба хїчдэлээр нь тус тус шалгана.


178

БД 43-101-03 3.2.18. Цуглуулах шинд холбогдох генераторын хувьд тїїний статорын ороомгийн газардлагыг таслах зориулалттай гїйдлийн хамгаалалтын мэдрэмжийг тодорхойлохдоо тїїний ажиллах гїйдлийг 5 А-аас ихгїйгээр авбал зохих боловч 5,5 А-д хїргэж хэтрїїлэх тохиолдол байж болох юм. Генератор-трансформаторын хослолд холбоотой генераторын статорын ороомгийн 1 фазын газардлагаас тїїний нийт ороомгийг хамгаалах хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициентыг 2,0-оос багагїйгээр, нойл дарааллын хїчдэлийн ороомгийг хэсэгчлэн хамгаалах хамгаалалтын хувьд ажиллах хїчдлийг 15 В-оос ихгїйгээр авах ёстой. 3.2.19. Хувьсах гїйдлийн цахилгаан-соронзон салаалгагїй бїдїївчээр ажиллах хамгаалалтын мэдрэмжийг шалгахдаа (салаалгын) хаалтыг нээсний дараах гїйдлийн трансформаторын бодит алдааг тооцоолох хэрэгтэй. Таслах цахилгаан-соронзоны бїтэлтэй ажиллах нєхцєлийг хангасан мэдрэмжийн коэффициентын доод утга нь 3.2.17, 3.2.18-д заагдсан хамгаалалтын мэдрэмжийн утгуудаас 20 %-иар (их) илїї байвал зохино. 3.2.20. Зэргэлдээх элементийн тєгсгєлд болон хамгаалалтын хїрээнд багтаж буй цуваа залгагдах элементїїдийн аль холынх дээр їїсэх богино залгалтаас хамгаалах бэлтгэл хамгаалалтын мэдрэмжийн коэффициентын доод утга нь:

* гїйдэл, хїчдэл, эсэргїїцлээр ажиллах хэсгийн хувьд-1,2; * урвуу ба нойл дараалалд залгагдсан чадлын чиглэлийн хэсэгт, чадалд -1,4, гїйдэл, хїчдэлд- 1,2; * гїйдэл, хїчдэлийн бїрэн утганд залгагдах чадлын чиглэлийн хэсэгт чадалд нормчлохгїй бєгєєд гїйдлийн хувьд 1,2 байна. Ойрын бэлтгэлийн орлох бэлтгэл хамгаалалтын шатлалын мэдрэмжинд їнэлгээ єгєхдєє 3.2.17, 3.2.18-д дурьдсан утгууд дээр їндэслэх хэрэгтэй. 3.2.21. Шугаманд нэмэгдэл хамгаалалтын зориулалтаар тавигдсан гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалтын салгавч (отсечка)-ын мэдрэмжийн коэффициент нь уг хамгаалалт суурилагдсан газарт гарах богино залгалтынмэдрэмж сайтай нєхцєлд 1,2 байх ёстой. Хэрэв дараах элементийн хамгаалалт нь ємнєх элементийн хамгаалалтын хангалттай мэдрэмжгїйгээс шалтгаалан саатал гарах тохиолдолд, эдгээр хамгаалалтуудын мэдрэмжийг єєр хооронд нь уялдуулж зохицуулах хэрэгтэй. Алсын бэлтгэлийн зориулалттай эдгээр хамгаалалтын шатлалыг хооронд нь зохицуулаагїйгээс дараах элементийн хамгаалалтын хангалгїй мэдрэмжээс болж богино залгалтг таслахгїйд хїрвэл аюултай уршиг їїсч болох юм. 3.2.22. Гїн газардуулсан саармагтай сїлжээнд хїчний трансформаторын саармагийн газардуулгын горимын реле-хамгаалалтын нєхцєлийг иш їндэс болгон, газардсан їеийн гїйдэл, хїчдлийн утга нь цахилгаан эрчим хїчний системийн ашиглалтын бїх боломжит горимд сїлжээний элементїїдийг хамгаалах реле-хамгаалалтын їйлчилгээг хангаж байгаа эсэхээр сонголт хийнэ. Хоёр ба гурван талаасаа тэжээлтэй єсгєх трансформаторын хувьд нейтралын гаргалга талаасаа ороомогийн бїрэн биш тусгаарлагатай байвал нэг фазын газардлагатай 110-220 кВ-ын шин ба сїлжээний хэсэгт тусгаарлагдсан нейтралтай ажлын горим їїсэхээргїй байвал зохино. 3.2.23. Богино холбоог таслах реле-хамгаалалтын гїйдлийн хэлхээг тэжээх гїйдлийн трансформатор нь доор дурьдсан шаардлагуудыг хангасан байвал зохино:

1. Хамгаалалтын хїрээний гадна їїсэх богино залгалтын їед реле-хамгаалалтыг дэмий ажиллуулахгїй байлгах їїднээс гїйдлийн трансформаторын (бїрэн, гїйдлийн) алдаа нь 10%-иас ихгїй байх ёстой. Тусгай арга хэмжээний дїнд нилээд алдаатай ч зєв ажиллах хамгаалалт, тухайлбал, шиний тормостой ялгаварт хамгаалалт ашиглах нєхцєлд их алдаатай трансформатор хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Шин, трансформатор, генератор болон бусад тоноглолын гїйдлийн ялгаварт хамгаалалтанд бол гїйдлийн трансформаторын бїрэн алдааг, бусад тєрлийн хамгаалалтанд гїйдлийн алдааг тус тус тооцох хэрэгтэй. Хэрэв хамгаалалт нь хоёроос дээш тооны трансформаторын гїйдлийн нийлбэрээр тэжээгдэхээр хийгдсэн тохиолдолд гадаад богино залгалтын горимд бїрэн алдааг тооцож авна. Гїйдлийн трансформаторын боломжтой ачааллын даацын тооцоонд бїрэн алдааг анхдагч єгєгдлєєр авахыг зєвшєєрнє. 2. Гїйдлийн трансформаторын алдааны утгыг хамгаалалтын хїрээний эхэнд їїсэх богино залгалтынїед реле-хамгаалалтын ажиллагаа саатах боломжийг арилгах їїднээс чадлын чиглэлийн, эсвэл гїйдлийн релений авалцааны чичиргээний хэвийн нєхцлийг хангахуйц нєхцєлєєр


179

БД 43-101-03 сонгосон релений тєрлийн зєвшєєрєгдєх утгаар, чадлын чиглэлийн болон эсэргїїцлийн чиглэлт реленд хязгаарын зєвшєєрєгдєх нєхцєлєєр єнцгийн алдааг 50%-иас ихгїйгээр байлгавал зохино. 3. Хамгаалалтын хїрээнд їїсэх богино залгалтынїед гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн гаргалгын хїчдэл нь реле хамгаалалт, автоматик (РХА)-ийн шаардлага хангах хэмжээнд байх ёстой. 3.2.24. Реле-хамгаалалт ба цахилгаан хэмжїїрийн багаж хэрэглэлийн гїйдлийн хэлхээг дїрмийн дагуу гїйдлийн трансформаторын тус тусын хоёрдогч ороомогт холбох ёстой. Цахилгаан тоноглолын єртгийг хямдруулах, хийцийг хялбарчлах зорилгоор реле-хамгаалалтанд тавих шаардлагыг хангаж байгаа шууд їйлчилгээний анхдагч ба хоёрдогч реленїїд болон удирдлагын хувьсах гїйдэлтэй хамгаалалтыг хэрэглэх нь зїйтэй. Богино залгалтын хамгаалалтын удирдлагын хувьсах гїйдлийн тэжээлд хамгаалагдаж байгаа элементэд тавигдах гїйдлийн трансформаторыг хэрэглэнэ. Мєн хїчдэлийн болон дотоод хэрэгцээний трансформатор хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Энэ їед тухайн нєхцлєєс шалтгаалан таслуурын таслах ороомгийн цахилгаан соронзон салаалга, тэжээлийн блок, хуримтлуур бїхий цэнэглэх тєхєєрєг зэрэг бїдїївчийн аль нэгийг хэрэглэнэ. 3.2.25. Сїлжээний горим ажиллагаа, їйлчлэлийн сонголт буюу бусад нєхцєлтэй уялдуулан реле-хамгаалалтыг хэрэгцээтэй їед нь шуурхай їйлчилгээний хїмїїс ажлаас гаргах хэрэгслэлээр хангасан байх ёстой. Ашиглалтын їеийн шалгалт, бїдїївчийн туршилт хийх зориулалттай хэмжилтийн гаргалга, туршилтын блок, залгуурыг шаардлагатай цэгт байрлуулсан байвал зохино. Генераторын хїчдэлтэй цуглуулах шинд ажиллах турбогенераторын хамгаалалт 3.2.26. Генераторын хїчдэлтэй цуглуулах шинд залгагдах, 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 MВтаас дээш чадлын турбогенераторын хувьд доорхи эвдрэлийн тєрєл, хэвийн горим ажиллагаанд гарсан гэмтлээс хамгааруулан реле-хамгаалалтын тєхєєргийг авч їзсэн байх шаардлагатай. Їїнд:

* Генераторын статорын ороомогийн фаз хоорондын ба тїїний гаргалга дээр їїсэх богино залгалт; * Статорын ороомогт їїсэх 1 фазын газардлага; * Нэг нь статорын ороомог, нєгєє нь гадны сїлжээнд болох хоёрлосон (давхар) газардлага; * Статорын ороомгийн нэг фазын ороодос хооронд болох богино залгалт; * Гадаад хэлхээний богино залгалт; * (30 МВт-аас том чадлын) генераторын урвуу дарааллын гїйдлийн хэт ачаалалт; * Статорын ороомогт їїсэх тэгшхэмт хэт ачаалалт; * (Ороомгийн утасны шууд хєргєлттэй) генераторын роторын ороомгийн єдєєлтийн гїйдлээр їїсэх хэт ачаалалт; * Єдєєлтийн хэлхээнд хоёр цэгт їїсэх газардлага; * Єдєєлт алдагдсанаас їїсэх асинхрон(асинхрон) горим; г.м. 3.2.27. Генераторын хїчдэлтэй, цуглуулах шинд залгагдах, 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 MВтаас багагїй чадлын (турбо)генераторыг хамгаалах реле-хамгаалалтын тєхєєргийг 3.2.27-ийн 1-3, 5, 7-д харгалзуулан авч їзнэ. Генераторын хїчдэлтэй цуглуулагч шинд холбогдсон, 1кВ-оос доош хїчдэлтэй, 1MВт-аас бага чадлын генераторын хамгаалалтыг 3.2.42-д зааснаар гїйцэтгэнэ. 3.2.28. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 MВт-аас их чадлын турбогенераторын статорын ороомогт їїсэх фаз хоорондын богино залгалтоос хамгаалахад (хэрэв фазын ороомгууд саармаг цэгийн талаас гаргалгаатай бол) ялгаварт гїйдлийн дагуух хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Хамгаалалт нь генераторын бїх таслуурыг таслах, роторын соронзон оронг унтраах, тїїнчлэн турбинийг зогсоох їйлдэл хийнэ. Хамгаалалтын хїрээнд нь генератороос гадна тїїний генераторын хїчдэлийн шин (таслуур) хїртэлх холбоос хамаарна. Дагуух ялгаварт гїйдлийн хамгаалалтын ажиллах гїйдлийг 0,6 I ном .ген -оос ихгїйгээр авна. 30 МВт-аас бага чадлын, шууд бус хєргєлттэй генераторт бол 1,3-1,4 I ном .ген гэж авахыг зєвшєєрнє. Хамгаалалтын гїйдлийн хэлхээний бїтэн байдлын хяналтыг ажиллах гїйдэл нь I ном .ген -оос давсан тохиолдолд авч їзвэл зохино. Дагуух ялгаварт гїйдлийн хамгаалалт нь гїйдлийн тэнцлийн


180

БД 43-101-03 зєрїїгийн шилжих утганд ажиллахаас сэргийлэгдсэн байвал зохино (жишээ нь ханалттай гїйдлийн трансформатор бїхий релений хувьд). Уг хамгаалалтыг 3 фазын 3 релений зарчимаар хийнэ. Хэрэв газартай хоёрлон їїсэх давхар газардлагаас хамгаалагдах бол 30 МВт хїртэлх чадлын генераторт 2 фазын 2 релений зарчимаар гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. 3.2.29. Бусад генератортай болон цахилгаан эрчим хїчний системтэй зэрэгцээ ажиллах 1 кВоос дээш хїчдэлтэй 1 МВт-оос бага чадлын генераторын статорт їїсэх фаз хоорондын богино залгалтын гэмтлээс хамгаалахад гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалт хэрэглэнэ. Энэ хамгаалалтын мэдрэмж хїрэлцээгїй тохиолдолд дагуух ялгаварт гїйдлийн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Статорын ороомог нь саармаг цэгийн талдаа гаргалгаагїй том чадлын генераторуудад мєн гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Ганц нэгээрээ (зэрэгцээ бус) ажиллах, 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт-аас доош чадлын генераторын статорын ороомгийн фаз хоорондын богино залгалтынгэмтэлээс хамгаалахдаа гадаад хэлхээний богино залгалтын хамгаалалтыг хэрэглэвэл зохино. (3.2.35-ийг їзэх) Хамгаалалт нь генераторын бїх таслуурыг тасалж, соронзон оронг унтраах їйлдэл хийнэ. 3.2.30. Газардлагын багтаамжийн гїйдлийн бодит утга нь 5 А-аас давсан, 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй генераторын статорын ороомогт їїсэх 1 фазын газардлагын гїйдлээс хамгаалахад гїйдлийн хамгаалалтыг тавих ёстой. Энэ хамгаалалт нь газардлагын бїрэн гїйдэл, эсвэл тухайн гїйдлийн дээд гармоник утгыг мэдэрч ажиллахаар хийгдэнэ. Уг хамгаалалтыг газардлагын багтаамжийн гїйдэл 5 А-аас дооших тохиолдолд ч хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Тїїнийг залгах шаардлагатай нєхцєлд генераторын шууд гаргалгын дэргэд нойл дарааллын гїйдлийн трансформатор суурилуулж гїйцэтгэвэл зохино. Газардлагын хамгаалалт тавигдаагїй, эсвэл генераторын хїчдэлийн шинд (багтаамжийн) хуурмаг чадал їїсгїїр залгагдсанаас газардлагын хамгаалалт ажиллахгїй нєхцєлд шин дээр суурилах тусгаарлагыг хянах зориулалттай дохиоллын тєхєєргийг орлуулж болно. 3.2.31. Хэрэв генераторт 1 фазын газардлагын хамгаалалтын зориулалттай нойл дарааллын гїйдлийн трансформатор тавих бол тухайн гїйдлийн трансформаторыг давхар (хоёрлосон) газардлагаас сэргийлэх гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзнэ. Газардлагын гїйдлийн их утганд хамгаалалтын найдвартай ажиллагааг хангах їїднээс ханалттай гїйдлийн трансформатортой релег ашиглавал зохино. Энэ хамгаалалт нь хугацааны барилтгїй, 3.2.29 буюу 3.2.30-д авч їзсэн хамгаалалтын адил їйлчлэлтэй байх ёстой. Статорын ороомгийн зэрэгцээ ороодсоос гаргалгаатай генераторын нэг фазын ороомгийн ороодос хоорондын богино залгалтын гэмтэлд нэг системийн (1 фазын 1 релетэй) буюу 3.2.30-д заасан хамгаалалтын адил їйлчлэлтэй, хугацааны барилтгїй хєндлєн ялгаварт гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзэх ёстой. 3.2.32. 30 МВт-аас дээш чадлын генераторт урвуу дарааллын гїйдлийн хэт ачаалал, генераторын гадна їїсэх тэгшхэмт бус богино залгалтын гїйдлээс сэргийлэх зорилгоор хугацааны хоёр хїлээлгэтэй таслалтанд їйлчлэх урвуу дарааллын гїйдлийн хамгаалалт тавина. Шууд хєргєлттэй ороомог бїхий генераторт шатлалтай буюу хугацааны хїлээлгийн тодорхойломжоос хамааралтай хамгаалалт хэрэглэнэ. Энэ нєхцєлд хоёр дахь хугацааны хїлээлгэнд шаталсан ба хамааралтай тодорхойломж нь генераторын урвуу дарааллын гїйдлийн зєвшєєрєгдєх хэт ачааллаас ихгїй байх ёстой. Шууд бус хєргєлттэй ороомог бїхий генераторын хамгаалалтыг тїїний ороомгоор урвуу дарааллын гїйдэл хоёр минутын турш гїйхэд зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ажиллах гїйдэлтэй хугацааны хамааралгїй барилттай, эсвэл генераторын гаргалга дээрх хоёр фазын богино залгалтын зєвшєєрєгдєх хугацаанаас хэтрэхгїй байх хугацааны бага барилттай зарчимаар гїйцэтгэвэл зохино. Таслалтанд їйлчлэх урвуу дарааллын гїйдлийн хамгаалалт нь хугацааны хамааралгїй барилттай дохиололд їйлчлэх мэдрэмж бїхий элементээр тоноглогдох ёстой. Энэ элементийн ажиллах гїйдэл нь тухайн генераторын урвуу дарааллын їргэлжийн зєвшєрєгдєх гїйдлээс ихгїй байх ёстой. 3.2.33. 30 МВт-аас дээш чадлын генераторын хамгаалалт нь гадны 3 фазын тэгшхэмтэй богино залгалтаас хамгаалахдаа фаз хоорондын хїчдэлд залгагдах бага хїчдлийн нэг реле, фазын гїйдэлд залгагдах гїйдлийн нэг реле бїхий хїчдлийн хамгийн бага асаалгатай их гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзэх ёстой. Хамгаалалтын ажиллах гїйдэл нь 1,3- 1,5 I ном , ажиллах хїчдэл нь 0,5- 0,6 U ном орчим байвал зохино. Шууд хєргєлттэй ороомог бїхий генератор дээр дурьдсан хамгаалалтын оронд нэг релетэй зайн хамгаалалт тавьж болно.


181

БД 43-101-03 3.2.34. 1 МВт-аас 30 МВт хїртэлх чадлын генераторын хувьд гадаад богино залгалтаас хамгаалахдаа фаз хоорондын хїчдэлд холбогдох бага хїчдэлийн ганц реле ба тїїний хэлхээг салгах урвуу дарааллын хїчдэлийн шїїлт-релений нэг тєхєєрєг бїхий хїчдэлийн хосломол асаалгатай их гїйдлийн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Энэ хамгаалалтын бага хїчдлийн элементийн ажиллах гїйдэл, хїчдэлийг 3.2.33-т зааснаар авч, хїчдлийн шїїлт-релений тєхєєргийн ажиллах хїчдэлийг урвуу дарааллын хїчдэлийн (0,1-0,12) U ном утгатай харьцуулж авбал зохино. 3.2.35. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт хїртэлх чадлын генераторын гадаад богино залгалтнд, ороомгийн саармаг цэг талд суурилуулах гїйдлийн трансформатороос тэжээгдэхээр хийгдсэн их гїйдлийн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Хамгаалалтын тавилыг ачааллын гїйдлээр тодорхой хэмжээний нєєцтэйгээр авна. Мєн хїчдэлийн бууралтын хялбарчилсан хамгаалалт (гїйдлийн релегїйгээр) хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 3.2.36. 1 МВт-аас дээш чадлын генераторыг гадны богино залгалтын гїйдлээс хамгаалах реле-хамгаалалт нь удаах шаардлагуудыг хангасан байвал зохино. Тухайлбал,

1) Хамгаалалт нь генераторын ороомгийн саармаг (нейтрал) талын гаргалгаанд тавьсан гїйдлийн трансформаторт холбогдох; 2) Хэрэв генераторын хїчдэлтэй шин нь бїлэглэн секцлэгдсэн байвал хамгаалалтыг хоёр шатлалт хугацааны барилттайгаар гїйцэтгэвэл зохино. Хугацааны бага барилттай нь шин холболтын болон секц холбогч таслуурыг таслахад їйлчлэх, их барилттай нь генераторын таслуурыг таслах, соронзон оронг унтраахад їйлчлэх г.м. 3.2.37. Ороомгийн шууд хєргєлттэй генераторт тїїний роторыг їндсэн буюу бэлтгэл єдєєгїїртэй генераторын хэт ачааллаас сэргийлэх хамгаалалт тавих ёстой. Хамгаалалт нь роторын гїйдэл, хїчдэлийн єєрчлєлтийг мэдэрч ажиллахаас гадна гїйдлийн хамааралтай ба хамааралгїй хугацааны барилттай байж, генераторын таслуурыг таслах, соронзон орныг унтраах їйлдлийг гїйцэтгэвэл зохино. Хамгаалалтаас хугацааны бага барилттай нь роторын ачаалалыг хєнгєлєх їйлчлэлтэй хийгдэх ёстой. 3.2.38. Тэгшхэмтэй хэт ачааллаас їїсэлтэй гїйдлээс генераторыг хамгаалахдаа статорын ороомгийн 1 фазыг ашиглан хугацааны барилттай дохиололд ажиллах их гїйдлийн маягийн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Тэгшхэмтэй хэт ачааллын їед ороомгийн шууд хєргєлттэй генераторыг автоматаар таслалт хийх, ачааллыг хєнгєлєх шаардлагатай бол 3.2.37–ийн заалтыг мєрдєж, улмаар турбогенераторын тэгшхэмтэй хэт ачааллаас їїсэлтэй роторын хэт ачааллыг мэдэрч ажиллах роторын хамгаалалт хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 3.2.39. Турбогенераторуудын єдєєлтийн хэлхээний хоёр дахь цэгт їїсэх газардлагаас хамгаалалт нь єєр хоорондоо єдєєлтийн хэлхээний їзїїлэлтээрээ ойролцоо хэд хэдэн (3-аас олонгїй) генераторт їйлчлэх зориулалттай нэг бїрдмэл хамгаалалт хэрэглэвэл зохино. Энэ хамгаалалт нь тусгаарлагын байдалд їечлэн тавих хяналтаар илрэх єдєєлгийн хэлхээний аль нэг цэгийн газардлагын їед ажиллагаанд залгагдаж байхаар хийгдэх ёстой. Хамгаалалт нь шууд хєргєлттэй генераторт бол таслуур таслах, соронзон оронг унтраах, шууд бус хєргєлттэй генераторын хувьд бол дохиололд ажиллах буюу таслалт хийхээр гїйцэтгэгдсэн байвал зохино. 3.2.40. Ороомгийн шууд хєргєлттэй генераторт єдєєлтийн алдагдалтай асинхрон горимоос сэргийлэх хамгаалалтын тєхєєрєг тавьж болно. Энэ хамгаалалтын оронд соронзон оронг автоматаар унтраах тєхєєргийн байрлалаар ажиллах асинхрон горимыг автоматаар илрїїлэх тєхєєргийг авч їзэхийг зєвшєєрнє. Хамгаалалтын дээр дурьдсан тєхєєрєг ажиллах буюу асинхрон горимыг зєвшєєрєх генератор дээрх СОУА тасрах їед єдєєлтийн алдагдлын тухай дохиолол єгєгдєх ёстой. Асинхрон горимын ажиллагааг їл тэвчих генераторууд болон систем дэх хуурмаг чадлын дутуудалтай нєхцєлд єдєєлтєє алдсан бусад генераторыг сїлжээнээс дээрхи тєхєєрєг (хамгаалалт буюу соронзон оронг автоматаар унтраах)-ийн їйлчлэлээр шууд таслагдах ёстой. 3.2.41. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй 1 МВт-аас доош чадлын, саармаг нь газардаагїй генераторуудыг бїх тєрлийн гэмтэл, ажлын хэвийн бус горимоос хамгаалах їїднээс тэдгээрийн хамгаалалтыг их гїйдлийн салгавчтай автомат таслуур буюу хоёр фазын хийцтэй их гїйдлийн хамгаалалт бїхий таслуурын гаргалган дээр тавьж єгвєл зохино. Хэрэв саармаг цэг талдаа гаргалгаатай генераторын хувьд дээрх хамгаалалтыг боломжтой бол энэхїї гаргалгаанд тавигдах


182

БД 43-101-03 гїйдлийн трансформаторт залгах нь зїйтэй. Саармаг цэг нь гїн (шууд) газардах генераторуудын хувьд дээр дурьдсан хамгаалалтыг гурван фазын зарчимаар хийвэл зохино. (3) 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй єндєр талын ороомог бїхий трансформатор ба салаалгын реакторын хамгаалалт 3.2.42. Аливаа трансформатор нь доор дурьдсан гэмтэл, ажлын хэвийн бус горимоос хамгаалагдсан байвал зохино. Їїнд:

1) Ороомог, гаргалгаанууд дээр їїсэх фаз хоорондын богино залгалт; 2) Гїн газардах саармаг цэгтэй сїлжээнд ажиллах трансформаторын хувьд ороомог, гаргалгаанууд дээр їїсэх нэг фаз-газрын богино залгалт (газардлага); 3) Ороомгийн ороодос хоорондын залгалт; 4) Гадны богино залгалтаас їїсэлтэй трансформаторын ороомогийн гїйдэл; 5) Хэт ачааллаас їїсэлтэй ороомогийн гїйдэл; 6) Тосны тївшин буурах; 7) 500 кВ-ын оруулгын тусгаарлагын хэсэгчилсэн нэвтрэлт, 8) Аюулгїй ажиллагааны шаардлагын їїднээс (3.2.96-д заагдсан) трансформатор нь нэг фазын газардлагаар тасрах сїлжээг тэжээж байвал тусгаарлагдсан саармагтай 3-10 кВ-ын сїлжээнд їїсэх нэг фазын газардлага. Тїїнээс гадна 220 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй автотрансформаторын 6-35 кВ-ын талд гарах нэг фазын газардлагаас тус тус хамгаалах шаардлагатай. 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй салаалгын реакторыг тєрєл бїрийн гэмтэл ба хэвийн биш горимоос хамгаалахын тулд реле-хамгаалалтын тєхєєрєг авч їзэх нь зїйтэй. 3.2.43. Хийн ялгаралтын улмаас бий болох арьсны дотоод гэмтэл ба тосны тївшиний бууралтаас хамгаалах хийн хамгаалалтыг 6,3 МВА ба тїїнээс их чадлын трансформатор, 630 кВ.А ба тїїнээс их чадлын їйлдвэрийн зориулалтай бууруулах трансформаторт заавал тавибал зохино. Хийн хамгаалалтыг 1-4 МВ.А чадалтай трансформаторт тавьж болно. Хийн хамгаалалт нь трансформатор доторх хийн сул ялгарал, тосны тївшингийн бууралтын дохиололд їйлчлэх ба хийн хїчтэй ялгарал, тосны тївшингийн цаашдын бууралтын їед таслах арга хэмжээг авах ёстой. Трансформаторын арьсны доторх гэмтэх, тїїнээс їїсэлтэй хийн ялгаралаас хамгаалахад даралтын реле, тосны тївшингийн бууралтаас хамгаалахад тэлэгч саван доторх тївшиний реле зэргийг ашиглаж болно. Тосон дотор нум унтраах зарчимтай хїчдэлийг ачаалалтай їед тохируулах (ХАТ) автоматикийн авалцааны тєхєєрєгт тусгайд нь хийн реле буюу даралтын реле тавьж єгєх нь зїйтэй. Тусгай хийцийн баканд байрлах ХАТ-ын сонголт бїхий тєхєєргийн хамгаалалтанд тусгай хийцийн хийн реле авч їзэж болно. Хийн хамгаалалтын таслагч элементыг дохиололд шилжїїлэх, хийн релений таслагч ба дохиоллын элементїїд тус тусдаа дохиолол єгєх боломжтой (сигналыг ялгах боломжтой) хийгдсэн байвал зохино. Таслах элементийн їйлчлэл бїхий хийн хамгаалалтыг доор дурьдсан тохиолдолд зєвхєн дохиолол єгєхєєр ажиллуулна. Їїнд:

1. Газар хєдлєлийн голомттой бїс нутагт суурилагдах трансформаторт; 2. Єндєр талдаа таслуургїй, їйлдвэрийн цехэд тавигдах 2,5 МВ.А, тїїнээс доош чадлын трансформаторт; 3.2.44. Трансформаторын дотоод ороомогт болон гаргалгаан дээр їїсэх гэмтэлд доорх хамгаалалтыг авч їзвэл зохино. Їїнд:

1. 6,3 МВА, тїїнээс дээш чадлын трансформатор, 500 кВ-ын салаалгын реактор, тїїнчлэн гэмтэлтэй трансформаторыг сонгон таслаж байх зорилгоор тавигдах зэрэгцээ ажиллагаанд байгаа 4 МВ.А чадалтай трансформаторт дагуух ялгавартай гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалт хэрэглэх ёстой. Энэ хамгаалалтыг хэрэв гїйдлийн салгавч (отсечка) нь шаардлагатай мэдрэмтгий чанарыг хангахгїй, харин их гїйдлийн 0.6 сек-ээс их хугацааны барилтгїй их гїйдлийн хамгаалалттай, эсвэл трансформатор нь газар хєдлєлийн бїс нутагт суурилагдах бол 1 МВ.А-аас доош чадлын трансформаторуудад тавихыг зєвшєєрнє.


183

БД 43-101-03 2. Хэрэв ялгаварт гїйдлийн хамгаалалт хэрэглээгїй нєхцєлд трансформаторын ороомгийн (нэг) хэсгийг хамаарах ба улмаар тэжээлийн талд тавигдах бол их гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалт хэрэглэнэ. Дээр дурьдсан хамгаалалтууд нь трансформаторын бїх таслуурыг таслах їйлчлэлтэй байвал зохино. 3.2.45. Дагуух ялгаварт гїйдлийн хамгаалалтанд соронзлогч гїйдлийн тїр зуурын єсєлт, гїйдлийн тэнцлийн зєрїїгийн тогтворжсон ба шилжилтийн їеийн утгууд зэрэгт ажиллахаас сэргийлэн тусгай гїйдлийн реле (хурдан ханалттай гїйдлийн трансформатор, саатуулагч ороомог) реле ашиглаж болно. Хэрэв мэдрэмж нь хїрэлцээгїй бол 25МВ.А хїртэлх чадлын трансформаторын хамгаалалтанд соронзлогч гїйдлийн тїр зуурын єсєлт, гїйдлийн тэнцлийн зєрїїгийн шилжилтийн утгууд зэргээс сэргийлэн гїйдлийн реле ашиглахыг зєвшєєрнє. Дагуух ялгаварт хамгаалалтын їйлчлэх хїрээнд трансформаторыг цуглуулах шинтэй холбох холбоосыг багтаасан байвал зохино. Хэрэв трансформаторыг шинтэй холбогдох хэсгийн гэмтэл, богино залгалтыг шаардлагатай хугацаанд таслах чадвартай, хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалттай бол ялгавартай хамгаалалтанд трансформаторт оруулж суулгасан гїйдлийн трансформаторыг ашиглахыг зєвшєєрнє. Трансформаторын нам талд реактор суурилагдах бол тїїний цаад талд їїсэх богино залгалтын їед хамгаалалтын мэдрэмж хїрэлцээгїй нєхцєлд реакторын хамгаалалтыг хэрэгжїїлэхийн їїднээс трансформаторын нам талын гаргалган дээр гїйдлийн трансформатор нэмж тавьж болно. Трансформатор, автотрансформатор, салаалгын реакторын хийн болоод ялгавартай хамгаалалтанд гал унтраах тєхєєрємжийг ажиллуулах мэдээлїїр (датчик) хамтатгахыг хориглоно. Гал унтраах тєхєєрємжийн асаалтын схемийг гал илрїїлэх тусгай байгууламжаас удирдах ёстой. 3.2.46. Трансформаторыг шугамд таслуургїйгээр шууд холбогдох (шугам-трансформаторын болоок) тохиолдолд трансформаторын гэмтлийг таслахын тулд доор дурьдсан арга хэмжээнїїдийн аль нэгийг хэрэгжїїлсэн байвал зохино. Тухайлбал,

1. Нэг фазын (шууд газардуулсан саармагтай сїлжээнд) болон фаз хоорондын (тусгаарлагдмал саармагтай сїлжээнд) хиймэл богино залгалт їїсгэх богино холбуур (БХ) тавих, хэрэв шаардлагатай бол шугамыг автоматаар дахин залгах (АДЗ) ажиллагааны гїйдэлгїй агшинд автоматаар таслах салгуур тавих; Богино холбуурыг трансформаторын ялгавартай хамгаалалтын хїрээний гадна байрлуулвал зохино. 2. Бууруулах трансформаторын єндєр талд богино холбуур, тусгаарлах салгуур (ТС)-ын їїрэг гїйцэтгэх ил хайламхай тавил (ХТ)-ыг АДЗ-тай зохицуулан тавих; 3. Шугамын таслуурт таслах дохиоллыг дамжуулах; Їїний тулд шаардлагатай бол тусгаарлах салгуур, тасрах дохиоллыг дамжуулах бэлтгэл нєєцлєх зорилгоор богино холбуур тавьж болно. Энэхїї 1 ба 2 зїйлд заагдсан таслах дохиоллыг дамжуулах арга хэмжээг хэрэглэж, гарцаагїйн шийдэл гаргахдаа дараах заалтуудыг харгалзвал зохино. Їїнд: * шугамын ач холбогдол, тїїнд тємєрєєр хиймэл богино залгалт їїсгэж болох эсэх; * трансформаторын чадал, тїїнд гарсан гэмтлийг арилгахад зєвшєєрєгдєх хугацаа; * шугамын тэжээлийн тєгсгєлийн цэгээс дэд станц хїртэлх алслалт, ойр зайд їїсэх богино залгалтыг таслах таслуурын чадавхи; * шаардлагатай хїчдэлийг сэргээх хугацаатай уялдах хэрэглэгчдийн шинж байдал; * их хїйтэн, мєстлєгийн їед богино холбуурын ажиллагаа саатах магадлал; 4. Бууруулах трансформаторын єндєр талд гал хамгаалуур тавих; Хэрэв хоёр талын тэжээлтэй трансформатор нь шугам-трансформаторын болоокийн ерєнхий хамгаалалтаар (єндєх їелзэлийн буюу тусгай зориулалтын дагуух ялгавартай хамгаалалт) хангагдах, улмаар тэжээлийн шугамын хамгаалалт нь нэг талын тэжээлтэй 25 МВА ба тїїнээс доош чадлын трансформаторыг хамгаалахаар тооцоологдох (шугамын хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалт нь трансформаторыг хэсэгчлэн хамгаалах ба шугамын бэлтгэлийн хамгаалалт 1 сек ихгїй хугацаанд трансформаторыг бїхэлд нь хамгаалах) бол 1-4-т заагдсан арга хэмжээнїїдийг хэрэгжїїлэхгїй байж болно. Энэ нєхцєлд хийн хамгаалалт нь зєвхєн дохиололд таслах элементийн їйлчлэлтэй хийгдэнэ. 1 ба 3-рт заагдсан арга хэмжээг авч хэрэгжїїлэхэд хэрэв трансформаторын єндєр талд (110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй) єєрт нь суулгамал гїйдлийн трансформатортой бол 3.2.43, 3.2.44, 3.2.47-д заагдсан хамгаалалтаар, хэрэв суулгамал гїйдлийн трансформаторгїй бол ялгавартай (3.2.43) буюу гїйдлийн дагавар ба соронзон трансформатор бїхий их гїйдлийн хамгаалалт ба 3.2.43-ын заалтаар хийн хамгаалалт (3.2.43-ыг їзэх)-аар тус тус тоногловол зохино. БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

184

БД 43-101-03 Трансформаторын єндєр хїчдлийн гаргалгаан дээрх гэмтлийг шугамын хамгаалалтаар арилгахыг зєвшєєрнє. Суулгмал гїйдлийн трансформатор байхгїй, хэрэв дагавар ба соронзон трансформатор ашиглахад хамгаалалтын шаардагдах тодорхойломж хангагдахгїй онцгой тохиолдолд сугалмал гїйдлийн трансформаторыг хэрэглэж болно. Єндєр тал нь 35 кВ хїчдэлтэй трансформаторт 1-рт заагдсан арга хэмжээг хэрэгжїїлэх бол сугалмал гїйдлийн трансформатор угсрах шаардлагатай. Ингэхдээ сугалмал гїйдлийн трансформатор ба богино холбуур тавих хувилбарыг єєрт нь суулгамал гїйдлийн трансформатортой таслуур тавих хувилбартай техник-эдийн засгийн тооцоогоор харьцуулж сонгох нь зїйтэй. Хэрэв ил хайламхай тавил хэрэглэх бол хийн хамгаалалтын їйлчлэх мэдрэмжийг дээшлїїлэхдээ хайламхай тавил дээр механик байдлаар зориудын богино залгаа їїсгэж хэрэгжїїлнэ. Хэрэв трансформаторын дэд станцын ачаалалд синхрон цахилгаан хєдєлгїїр байвал хєдєлгїїрээс бусад трансформатор луу гїйх гїйдлийг таслах тусгаарлах салгуур тавих арга хэмжээг хэрэгжїїлбэл зохино. 3.2.47. 1 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформаторын ороомгийг гадны фаз хоорондын богино залгалтаас болж їїсэх гїйдлээс хамгаалахын тулд таслах їйлчлэлтэй доор дурьдсан хамгаалалтуудыг хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Хоёр талын тэжээлтэй єсгєх трансформаторын хувьд тэгшхэмт бус богино залгалтаас хамгаалах урвуу дарааллын гїйдлийн хамгаалалт ба тэгшхэмтэй богино залгалтаас хамгаалах бага хїчдлийн асаалгатай их гїйдлийн хамгаалалт буюу хїчдэлийн хосломол асаалгатай их гїйдлийн хамгаалалт (3.2.34-ыг їзэх); 2. Бууруулах трансформаторын хувьд хїчдлийн хосломол асаалгатай буюу асаалгагїй их гїйдлийн хамгаалалт; хоёр талын тэжээлтэй том чадлын бууруулах трансформаторуудад бол тэгшхэмт бус богино залгалтаас хамгаалах урвуу дарааллын гїйдлийн хамгаалалт, тэгшхэмтэй богино залгалтаас хамгаалах хїчдэлийн бага асаалгатай их гїйдлийн хамгаалалт. Их гїйдлийн хамгаалалтын ажиллах гїйдлийг сонгохдоо зэрэгцэн ажиллаж байгаа трансформаторыг тасалсанаас їїсэх хэт ачааллын гїйдэл, мєн трансформатороос тэжээгдэх цахилгаан хєдєлгїїрийн єєрєє явалтын гїйдэл зэргийг тооцох хэрэгтэй. Хэрэв зэргэлдээх элементийн хамгаалалтыг орлох алсын бэлтгэл хамгаалалт шаардлагатай тохиолдолд 220/330 кВ-ын хїчдэлтэй бууруулах автотрансформаторыг гадны фаз хоорондын богино залгалтаас хамгаалахын тулд зайн хамгаалалт хэрэглэх нь зїйтэй. 3.2.48. 1 МВА-аас доош чадлын єсгєх, бууруулах аль ч трансформаторт ялгаагїй гадны фаз хоорондын богино залгалтаас ороомогт їїсэх гїйдлээс хамгаалахдаа таслалт хийх їйлчлэлтэй их гїйдлийн хамгаалалт хэрэглэх ёстой. Гадны фаз хоорондын богино залгалтаас їїсэх гїйдлийн хамгаалалтын байрлал, холболтыг доор дурьдсанаар гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:

1. Хоёр ороомогт трансформаторын хувьд їндсэн тэжээл талд нь; 2. Олон ороомогтой, гурав ба тїїнээс дээш таслуур бїхий трансформаторын хувьд бїх талуудад нь тавих ёстой боловч трансформаторын нэг талд нь тавихгїйгээр, є.х. хамгаалалт тавигдахгїй талын таслуурыг хугацааны бага барилттай таслахаар хийгдэх бол хамгаалалтыг їндсэн тэжээл талд нь; 3. Тус тусдаа ажилладаг бїлгїїдийг тэжээх зориулалтын хоёр ороомогтой бууруулах трансформаторт бол тэжээлийн тал ба бїлэг (секц) бїрд нь; 4. Єндєр хїчдлийн талдаа дагалдах гїйдлийн трансформатортай бол бїхий хоёр ороомогтой трансформаторын нам талд нь, гурван ороомогтой трансформатортой бол нам буюу дунд хїчдэлийн талуудад нь холболтыг хийнэ. Гадны фаз хоорондын богино залгалтаас їїсэх гїйдлийн хамгаалалт нь зэргэлдээх элементийн хамгаалалтыг орлох бэлтгэл хамгаалалтын їїрэгтэй байж болохоос бус, їндсэн хамгаалалтын бэлтгэл байж болохгїй. 3.2.47-ын 2-т заагдсан гадны фаз хоорондын богино залгалтын хамгаалалтаас гадна гїйдлийн хугацаагїй салгавч (отсечка)-ийг нэмж тавих боломж, шаардлагыг авч їзэх ёстой. Єсгєх трансформаторт тавигдсан гадны фаз хоорондын богино залгалтын хамгаалалтын мэдрэмж, сонгох чадвар нь шаардлага хангахгїй байвал трансформаторын хамгаалалтанд генераторын харгалзах хамгаалалтын гїйдлийн релег ашиглахыг зєвшєєрнє.


185

БД 43-101-03 3.2.49. 1 МВА, тїїнээс дээш чадлын єсгєх трансформатор, хоёр ба тїїнээс олон талын тэжээлтэй трансформатор, автотрансформаторт зэргэлдээх элемент дээр гарсан газардлагын таслах їйлдэлийг трансформаторууд дээр орлон гїйцэтгэх шаардлага, мєн автотрансформаторт тєрєл бїрийн хїчдэлийн сїлжээний газардлагын хамгаалалтын сонгох чадварыг хангах зорилгоор гадны газардлагын гїйдлээс хамгаалах нойл дарааллын хамгаалалтыг газардуулгын их гїйдэлтэй ороомгийн талаас нь сїлжээнд холбогдсон хэсэгт тавьж хэрэглэх ёстой. Сїлжээнд залгагдах тусгаарлагдмал саармагтай трансформаторын хувьд тэдгээрийн саармаг (нейтрал) цэг дээр 3.2.23тай харгалзуулан байж їл болох горим їїсэхээс сэргийлэх арга хэмжээ авбал зохино. Энэ зорилгоор цахилгаан станц ба дэд станцуудад суурилагдах нам талаасаа тэжээлтэй газардуулсан ба тусгаарлагдсан саармаг (нейтраль)-тай трансформаторт тусгаарлагдсан саармагтай трансформаторыг таслах буюу тухайн сїлжээний шинд залгаатай газарлдуулсан саармагтай трансформаторыг таслах хїртэл (тасрахаас ємнє) тїїнийг автоматаар газардуулах нєхцєлийг хангасан хамгаалалтыг хийж єгєх ёстой. Хэдэн талын тэжээлтэй автотрансформатор, олон ороомогт трансформаторыг, хэрэв сонгох чадварын нєхцлєєр шаардлагатай гэж їзвэл гадны богино залгалтаас хамгаалахын тулд гїйдлийн чиглэлтэй хамгаалалтыг хэрэглэх нь зїйтэй. 3.2.50. 220-500 кВ-ын дэд станцын автотрансформатор, 330-500 кВ-ын генератортрансформаторын блок (болоок), цахилгаан станцын холбооны 220-500 кВ-ын автотрансформатор дээр гадны їїсэлтэй богино залгалтын гїйдлээс шуурхай хурдан хамгаалах боломжийг авч їзвэл зохино. 3.2.51. Єндєр тал нь 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй бууруулах трансформатор, болоок трансформатор-магистралын нам талын ороомог нь газардсан саармагтай “одон” холбоотой бол нам талын сїлжээнд доорх агуудаар нэг фазын газардлагаас хамгаалах хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Хэрэв хамгаалалтын мэдрэмж талаасаа шаардлагатай гэж їзвэл гадны богино залгалтаас хамгаалахын тулд гурван релегээр хийгдсэн их гїйдлийн хамгаалалтыг єндєр талд нь тавих; 2. Автомат таслуур буюу гал хамгаалуурыг нам талын гаргалганд тавих; 3. Дээр дурьдсан 1 ба 2-т заагдсан хамгаалалтуудын мэдрэмж дутагдалтай учир дутагдалтай гэж їзвэл трансформаторын саармагийн гаргалганд нойл дарааллын тусгай хамгаалалтыг хэрэглэх. Їйлдвэрийн цахилгаан тоноглолын хувьд хамгаалах хэрэгслэл тавигдах нам хїчдэлийн хїчний шин нь трансформатораас 30 м-ээс холгїй зайд байрлах буюу трансформатор, хїчний цуглуулга хоёрыг 3 фазын кабелиар холбох тохиолдолд 3-т заагдсан хамгаалалтыг хэрэглэхгїй байж болно. 3-т заагдсан хамгаалалтыг хэрэглэхдээ тїїний ажиллагааг нам талын хїчний шинээс гарч буй шугамын хамгаалалттай уялдуулах шаардлагагїй. Трансформатор-шугамын болоокийн бїдїївчийн хувьд 3-т заагдсан хамгаалалтыг хэрэглэхэд трансформаторын єндрийн таслуурыг таслах зориулалтаар дохиоллын кабель татах шаардлагагїй. Харин хамгаалалтыг нам талын автомат таслуурт їйлчлэхээр хийх хэрэгтэй. Энэ зїйлийн заалт нь єндєр талдаа гал хамгаалууртай трансформаторын хамгаалалтанд мєн адил хамаарагдах ёстой. 3.2.52. Гал хамгаалуур бїхий хїчний шиний тэжээлийн зориулалттай, 3-10 кВ-ын єндєр талтай трансформаторын нам талд ерєнхий гал хамгаалуур буюу автомат таслуурыг шиний оруулга дээр тавьж єгнє. Хэрэв нам талын холбоосонд тавигдах гал хамгаалуур болон єндєр талд тавигдсан гал хамгаалуур (реле хамгаалалт)-ийг їйлчилгээг нэг байгууллага (шугам сїлжээний буюу хэрэглэгч талын) хариуцан гїйцэтгэдэг бол нам талд нь ерєнхий гал хамгаалуур, автомат таслуур тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. Энэ дїрмийн 3.2.42-ын 8-д заагдсан нэг фазын газардлагын хамгаалалтыг 3.2.73-т зааснаар хийгвэл зохино. 3.2.53. Хэт ачааллын їїсэх магадлал, тїїний гїйдлийн хэмжээг харгалзан шаардлагатай бол хэт ачааллын гїйдлээс хамгаалах зориулалттай, дохиололд ажиллах их гїйдлийн хамгаалалт тавьж болно. Байнгын жижїїрийн хїмїїсгїй дэд станцуудад хэт ачааллын хамгаалалтыг ачаалал хєнгєлєх, таслалт хийх їйлчилгээтэй байлгах боломжийг авч їзэх нь зїйтэй. 3.2.54. Ачаалал доор хїчдэл тохируулах (АХТ) зориулалтаар трансформаторын саармагийн талд хїчдэл нэмэх трансформатор тавих тохиолдолд 3.2.42-3.2.46; 3.2.52; 3.2.48-д заагдсанаас гадна доорхи хамгаалалтаар нэмж тоноглох боломжийг авч їзэх шаардлагатай.


186

БД 43-101-03

· хїчдэл нэмэх трансформаторын хийн хамгаалалт; · хїчдэл нэмэх трансформаторын анхдагч ороомог нь їндсэн трансформаторын ялгавартай гїйдлийн хамгаалалтын хїрээнд ороогїй бол нэмэгдїїлэх трансформаторын анхдагч ороомгийг гэмтлээс хамгаалахын тулд гадны богино залгалтынїед удаашралтай байх тоормос бїхий их гїйдлийн хамгаалалт. · хїчдэл нэмэх трансформаторын хоёрдогч ороомгийг багтаасан ялгавартай хамгаалалт; 3.2.55. Автотрансформаторын нам талд тавигдах шугамын хїчдэл нэмэх трансформаторт дараах хамгаалалт авч їзнэ. Тухайлбал, · хїчдэл нэмэх трансформаторт хийн хамгаалалт, даралтын реле буюу тусгай хийн реле ашиглах замаар хїчдэлийг автоматаар тохируулах (ХАТ) авалцуурын тєхєєрємжийн хамгаалалт; · автотрансформаторын нам хїчдлийн талын хэлхээнд зориулсан ялгавартай гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзвэл зохино. Генератор - трансформаторын блок (хослол)-ын хамгаалалт 3.2.56. Генераторын чадал нь 10 МВт-аас их байх генератор-трансформаторын блок (хослол, нэгдэл)-ыг доор дурьдсан хэвийн бус горим, гэмтлїїдээс хамгаалах шардлагатай. Їїнд:

1. Генераторын хїчдэлтэй талд їїсэх газардлага; 2. Генераторын статорын ороомог, тїїний гаргалгаан дээр їїсэх фаз хоорондын богино залгалт; 3. Турбогенераторын статорын ороомог дээр їїсэх нэг фазын ороодос хоорондын (3.2.59) богино залгалт; 4. Трансформаторын ороомог, гаргалгаан дээр їїсэх фаз хоорондын богино залгалт; 5. Газардлагын гїйдэл ихтэй сїлжээнд залгагдсан трансформаторын ороомог, гаргалган дээрх нэг фазын газардлага; 6. Трансформаторын ороомгийн ороодос хоорондын гэмтэл; 7. Гадны богино залгалт; 8. Урвуу дарааллын гїйдлийн генераторын хэт ачаалал (30 МВт-аас их чадалтай блокийн генераторууд); 9. Генераторын статорын ороомог, трансформаторын ороомогт їїсэх тэгшхэмтэй хэт ачаалал; 10. Ороомгийн утас нь шууд хєргєлттэй турбогенератор ба гидрогенераторын єдєєлтийн гїйдлээс їїсэлтэй роторын хэт ачаалал; 11. 160 МВт, тїїнээс дээш чадлын турбогенератортой буюу бїх тєрлийн гидрогенератортой блокийн генератор болон трансформатор дээрх хїчдэлийн ихсэлт; 12. Єдєєлтийн хэлхээний аль нэг цэг дээр їїсэх газардлага; 13. 160 МВт-аас доош чадлын турбогенераторын єдєєлтийн хэлхээний хоёр дахь цэг дээр їїсэх газардлага (3.2.66-тай харгалзуулсан); 14. Єдєєлтийн алдагдалтай асинхрон горим їїсэх; 15. Трансформаторын саван доторх тосны тївшин буурах; 16. Трансформаторын 500 кВ-ын оруулгын трансформатор хэсэгчилэн нэвт цохигдох, буудах; 3.2.57. Тус тусдаа ажиллагаатай генератор, єсгєх трансформаторын дээр дурьдсан хамгаалалтууд нь 3.2.58-68-ын заалтуудын шаардлагыг хангах тохиолдолд генератортрансформаторын блок бїрт авч хэрэглэгдэх боломжтой. 30 МВт-аас дээш чадлын генератортой блокийн хувьд хамгаалах хїрээндээ статорын ороомгийг бїхэлд нь багтаасан генераторын хїчдэлийн хэлхээний газардлагын хамгаалалт хийгдсэн байвал зохино. 30 МВт-аас доош чадлын генератортой блокийн хувьд статорын ороомгийн 85%-иас багагїй хэсгийг хамгаалах хїрээндээ багтаасан хамгаалалтыг хэрэглэх нь зїйтэй. Хэрэв статорын ороомгийг бїхэлд нь уг хамгаалалтын хїрээнд багтаахад тоног тєхєєрємж нэмж суурилуулах шаардлагатай бол 30-160 МВт чадлын генераторт ороомгийн 85%-ыг хамрах хамгаалалт хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дээр дурьдсан хамгаалалт нь генераторын хїчдэлээс салбарлаггїй болон дотоод хэрэгцээний трансформаторын салбаргїй (салаалттай) бїх тєрлийн блокыг таслах їйлчилгээтэй хийгдвэл зохино. Хэрэв дотоод хэрэгцээний сїлжээтэй цахилгаан холбоотой буюу газардлагын гїйдэл нь 5 А ба тїїнээс дээш гїйдэлтэй шугамаар хэрэглэгчийг тэжээх салаалгатай блокийн статорын ороомгийн газардлагын


187

БД 43-101-03 болон хос газардлагын хамгаалалтын їйлчилгээг шинэнд дагнан ажиллах генераторынхтай адилаар хийнэ. Харин газардлагын гїйдэл нь 5 А-аас бага гїйдэлтэй дээр дуурьдсан нєхцєлд ажиллах блокийн энэ тєрлийн хамгаалалтын їйлчилгээг дохиолол єгєхєєр хийвэл зохино. Генератор дээрээ таслууртай тохиолдолд трансформаторын ба генераторын хїчдэлтэй талд гарсан газардлагыг мэдэрч дохиолох системээр дээрх хамгаалалтыг нэмэн тоногловол зохино. 3.2.58. Ганц генератор, трансформатор бїхий генератор дээрээ таслуургїй, шууд бус хєргєлттэй ороомогтой генератортой блок (хослол)-д ерєнхийд нь нэг ялгавартай (дифференциал) дагуух хамгаалалт тавих нь зїйтэй. Нэг блокдоо хоёр трансформатор-генератортай бєгєєд таслуургїй тохиолдолд 125 МВА, тїїнээс дээш чадалтай блокийн хувьд генератор, трансформатор бїрд нь биеэ даасан ялгаварт дагуух хамгаалалт хийж єгнє. Генератор дээрээ таслууртай бол ерєнхий хамгаалалтаас гадна мєн генератор, трансформаторыг тус тусын ялгаварт хамгаалалтаар тоногловол зохино. Генератор нь шууд хєргєлттэй нєхцєлд блокыг генераторын ялгаварт дагуух хамгаалалтаар тоноглоно. Хэрэв генераторын хэлхээнд таслууртай бол трансформаторыг нь ялгаварт хамгаалалтаар тоноглох, таслуургїй бол трансформатор дээр бие даасан ялгаварт хамгаалалт буюу ерєнхийд нь ялгаварт дагуух хамгаалалтын аль нэгийг тавихыг зєвшєєрнє. Трансформатор болон блокийн ялгаварт хамгаалалтыг трансформаторын єндєр талд суурилагдах гїйдлийн трансформаторт холбож єгєх ёстой. Энэ нєхцєлд трансформаторын єндрийн гаргалгаанаас таслуур хїртэлх холболтыг тусд нь хамгаалах хэрэгтэй. Генераторын бие даасан, ялгаварт хамгаалалтыг 3 фазын 3 релений схемээр гїйцэтгэж, ажиллах гїйдлийг 3.2.29-тэй адилтган авах нь зїйтэй. 3.2.59. Статорын фазын ороомог нь 2-3 салаатай бол тїїнийг ороодос хоорондын гэмтлээс хамгаалах їїднээс релетэй хугацааны барилтгїй нэг системийн гїйдлийн ялгавартай (дифференциал) хєндлєн хамгаалалт тавина. Ороомгийн шууд хєргєлттэй, 160 МВт ба тїїнээс дээш чадлын генератортой блокийг хамгаалагдах генераторын сєрєг дарааллын гїйдлийн хэт ачааллын тодорхойломжтой зохицуулсан интеграл хамаарал бїхий сєрєг дарааллын гїйдлийн хамгаалалтаар тоноглосон байвал зохино. Энэ хамгаалалт нь хугацааны хоёр шатлалтай буюу 1-р шатлал нь блокийн таслуурт їйлчлэх, 2-р шатлал нь блокийг бїхэлд нь зогсоох зэрэг їйлчлэлтэй байх ёстой. Блоктой зэрэгцээ орших элементийн хамгаалалтыг орлох їїднээс энэ хамгаалалт нь 3.2.62-д заагдсанчлан хоёр шатлалт їйлчлэлтэй гїйдлийн хамааралгїй хугацааны хэсэгтэй байх ёстой. Дээр дурьдсан блокын генератор нь таслууртай бол тїїний дотоод гэмтлийн хамгаалалтыг орлуулах зорилгоор генераторыг хугацааны барилттайгаар таслах їйлчлэлтэй, гїйдлийн хамааралгїй нэг шатлалт, сєрєг дарааллын гїйдлийн хамгаалалтаар блокийг нэмэн тоноглоно. Шууд бус хєргєлттэй 160 МВт-аас доош чадлын генератор, шууд бус хєргєлттэй буюу 30 МВт-аас дээш чадлын усан станцын гидрогенератортой блок-д олон шатлалт буюу гїйдлийн хамааралт хугацааны барилттай сєрєг дарааллын гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзэх нь зїйтэй. Энэ їед шатлал бїр нь нэг буюу хэд хэдэн хугацааны барилттай байж болно. Олон шатлал буюу гїйдлийн хугацааны хамааралт барилтууд нь сєрєг дарааллын гїйдлийн хэт ачааллын тодорхойломжтой зохицсон байвал зохино. Шууд бус хєргєлттэй 30 МВт-аас их чадлын турбогенератортой блокийн хамгаалалтыг 3.2.32д зааснаар хийнэ. 3.2.60. 30 МВт-аас дээш чадлын генератортой блокийг гадны тэгш хэмт богино залгалтоос хамгаалахын тулд 3.2.33-д заагдсан дагуу хийгдсэн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Усан станцын гидрогенератортой їед хамгаалалтын ажиллах хїчдэлийг (0,6-0,7)Uн гэж тооцоолно. Бэлтгэл єдєєгчтэй турбогенератортой бол уул хамгаалалтанд блокийн єндєр талын гїйдэлд залгагдсан гїйдлийн реле нэмж тавина. 60 МВт, тїїнээс дээш чадлын генератортой блок-д дээрх хамгаалалтын оронд зайн (дистанционный) хамгаалалт хэрэглэх нь зїйтэй. 30 МВт, тїїнээс доош чадлын генератортой блокийг гадны богино залгалтаас хамгаалахад 3.2.34-д заагдсан хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Гидрогенератортой блокийн хамгаалалтын ажиллах параметрийг 3.2.33; 3.2.34; 3.2.60-д заагдсанаар сонгоно. 3.2.61. Генератор дээрээ таслууртай блокийн генератор нь тасархай байгаа їед трансформаторын їндсэн хамгаалалтыг орлуулах зорилгоор трансформаторын єндєр хїчдэлтэй талд нь их гїйдлийн хамгаалалт тавьж єгнє. Энэ нь трансформаторыг сїлжээнээс таслах зориулалттай. Генераторыг залгах їед энэ хамгаалалтыг автоматаар ажлаас гаргадаг байвал зохино.


188

БД 43-101-03 3.2.62. Генератор-трансформаторын заалтуудыг харгалзан гїйцэтгэх ёстой.

хослолын

бэлтгэл

хамгаалалтыг

доор

дурьдсан

1. Блок дахь трансформаторын генераторын хїчдэлийн талд нь бие даасан хамгаалалт тавихгїй бєгєєд генераторын хамгаалалтыг ашиглана. 2. Хамгаалалтыг алсын бэлтгэлд орлох хамгаалалт нь 1-рт илїї єндєр хїчдэлтэй талын схемийг хувааж зааглах (шин ба секц холбогч таслуурыг таслах), 2-рт хослолыг сїлжээнээс таслах зэрэг хугацааны хоёр барилтат їйлчлэлтэй байвал зохино 3. Єєрийн хамгаалалтыг орлох (ойрын бэлтгэл) хамгаалалт нь хослолыг сїлжээнээс таслах, генераторын соронзон оронг унтраах, хэрэв 3.2.86-д заагдсан шаардлагыг хангах хэрэгтэй бол хослолыг бїрмєсєн зогсоох їйлчлэлтэй байх ёстой. 4. Бэлтгэл хамгаалалтын зарим їе шатлал болон хэсгїїд нь тэдгээрийн зориулалт, ойрын болоод алсын бэлтгэлд хэрэглэхэд хэр ашигтай зэргээс шалтгаалж хугацааны нэгээс 3 хїртэл барилттай байж болно. 5. 3.2.60; 3.2.61-д заагдсан хамгаалалтын хїчдэлээр ажиллагч хэсгийг генераторын хїчдэлийн болон сїлжээний талаас нь авч їзэх нь зїйтэй. 6. Блокийн їндсэн хамгаалалт болон їндсэн хамгаалалтыг орлох (ойрын бэлтгэл) бэлтгэл хамгаалалтуудад тус тусд нь бие даасан тєгсгєлийн реле хэрэглэх хэрэгтэй. Тэдгээрийн удирдлагыг тогтмол гїйдлээс бие даасан хоёр тус автоматаар дамжуулж хангавал зохино. 3.2.63. Турбогенератортой блокийн статорын ороомгийн тэгш хэмт хэт ачааллын хамгаалалтыг цуглуулагч шинэнд холбоотой ажилладаг генераторынхтой адилаар гїйцэтгэнэ. Шуурхай ажиллагааны хїмїїс тогтмол байдаггїй усан цахилгаан станцад тэгш хэмт хэт ачааллыг дохиолох хамгаалалтаас гадна (их барилттайгаар блокийг таслах, бага барилттайгаар ачаалал хєнгєлєх) гїйдлээс їл хамаарах хугацааны тодорхойломжтой хоёр шатлалт барилт бїхий (удаан барилтаар блокийг таслах, богино барилтаар ачаалал хєнгєлєх їйлчлэлтэй) хамгаалалтыг авч їзэх ёстой. 3.2.64. 160 МВт, тїїнээс дээш чадлын, ороомгийн шууд хєргєлттэй генераторын хувьд єдєєлтийн гїйдлээс роторын ороомогт їїсэх хэт ачаалалд бол роторын хэт ачааллын тодорхойломжтой зохицуулсан хугацааны интеграл хамааралтай урвуу дарааллын гїйдлийн хамгаалалтыг хэрэглэх ёстой. Энэ хамгаалалт нь генераторын таслуурыг таслах їйлдэлийг хийх ба тїїнийг байхгїй нєхцєлд блокийг сїлжээнээс таслах ёстой. Зэргэлдээх блокын хамгаалалтыг їлдээхийн тулд энэхїї хамгаалалт нь сїлжээнээс блокийг таслах їйлдэлдээ хугацааны хамааралгїй барилттай байх ба хоёр шатлалаар їйлчлэх элементтэй байх ёстой. Хэрэв єдєєлт тохируулагчид нь хэт ачааллыг хязгаарлах тєхєєрємж хийгдсэн бол єдєєлтийн гїйдлийг бууруулах (хєнгєлєх) їйлчлэлийг, хамгаалалт болон єдєєлт тохируулагчийн аль аль нь зэрэг гїйцэтгэхээр хийгдэх нь зїйтэй. Єдєєлт тохируулагч автоматик (ЄТА) -ийн хэт ачааллын хязгаарлагчийг, ачаалал хєнгєлєх ба таслалт хийх їйлдэлд ашиглахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд хугацааны интеграл хамааралтай хамгаалалт хэрэглэхгїй байж болно. 160 МВт-аас доош чадлын ороомгийн шууд хєргєлттэй турбогенератор ба ороомгийн шууд бус хєргєлттэй, 30 МВт-аас их чадлын усан станцын гидрогенераторт дээр дурьдсан хамгаалалтыг 3.2.37-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Хэрэв генератор нь бэлтгэл єдєєгчєєс тэжээгдэж байгаа тохиолдолд генераторын роторын хэт ачааллын хамгаалалтыг ажиллагаанд хэвээр нь їлдээвэл зохино. 3.2.65. 160 МВт, тїїнээс дээш чадлын ороомгийн шууд бус хєргєлттэй генераторын хувьд хоосон явалтын їед їїсч болох хїчдэлийн ихсэлтээс хамгаалах зорилгоор, уул генератор сїлжээнд залгаатай нєхцєлд автоматаар ажлаас гаргах хїчдэлийн єсєлтийн хамгаалалтыг хэрэглэвэл зохино. Уг хамгаалалт ажиллахдаа генераторын болон єдєєгчийн соронзон оронг унтраах їйлдэл гїйцэтгэнэ. Усан станцын гидрогенератортой хослолд ачаалал хаялтаас їїсэх хїчдэлийн ихсэлтээс сэргийлэх їїднээс хослолыг тасалж генераторын соронзон оронг унтраах їйлчлэлтэй хїчдэлийн єсєлтийн хамгаалалт тавибал зохино. Хэрэв шаардлагатай бол энэ хамгаалалтаар блокийн бїх агрегатуудыг зогсоох їйлчлэлтэй ч хийж болно. 3.2.66. Ротор нь усан хєргєлттэй болон 300 МВт ба тїїнээс дээш чадлын бїх турбогенератор, гидрогенераторыг єдєєлтийн хэлхээний аль нэг цэгт їїсэх газардлагын гїйдлээс хамгаалах хамгаалалтаар тоногловол зохино. Уг хамгаалалт нь гидрогенераторыг бол шууд таслах, турбогенераторт бол дохиолол єгєх їйлчлэлтэй байх ёстой. 160 МВт-аас доош чадлын


189

БД 43-101-03 турбогенераторын єдєєлтийн хэлхээний хоёр дахь цэгт їїсэх газардлагаас 3.2.39-д заасан дагуу хамгаална. 3.2.67. Ороомгийн шууд хєргєлттэй 160 МВт, тїїнээс дээш чадлын генератортой болон гидрогенератортой болоокийн хувьд єдєєлт алдагдсанаас їїсэх синхрон бус горимоос сэргийлэх хамгаалалт тавих нь зїйтэй. Мєн хамгаалалтыг шууд хєргєлттэй 160 МВт хїртэлх чадлын генератортой блокийн хувьд ч хэрэглэж болно. Мєн ийм генераторт дурьдсан хамгаалалтын оронд роторын соронзон орон унтраагч автоматикийн таслагдсан байдлаар синхрон бус горим їїссэнийг илрїїлэх автоматик тавихыг зєвшєєрнє. Эдгээр хамгаалалт болон соронзон орон унтраалгын автоматик нь єдєєлт алдагдсан тухай дохиолохоос гадна єдєєлтгїй болсон хослолоос тэжээгдэж байсан дотоод хэрэгцээний тоноглолуудыг бэлтгэл тэжээлд шилжїїлэн залгах їйлдлэлийг гїйцэтгэнэ. Синхрон бус горимоор ажиллаж їл болох бїх тєрлийн усан болон турбогенератор, системд хуурмаг чадлын дутагдалтай їед бол єдєєгчєє алдсан бусад бїх турбогенераторыг дээр дурьдсан хамгаалалт, автоматикаар таслалт хийх ёстой. 3.2.68. Генераторын хэлхээндээ таслууртай, ороомгийн шууд хєргєлттэй генератор бїхий хослолын таслуурын ажиллагааны саатлыг орлуулах бэлтгэл (ТАСОА хэрэглэх)-ийг авч їзэх шаардлагтай, Доор дурьдсаныг харгалзан їзсэний дагуу цахилгаан станцуудын 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн тоноглолуудад ТАСОА-г хэрэглэвэл зохино. Їїнд:

1. Фаз тус бїрдээ удирдлагатай таслуурын саатлаас шалтгаалж аль нэг блок дээр їїсч болох бїрэн бус фазын горимын їед хэд хэдэн блокыг бэлтгэл хамгаалалтаар таслахаас сэргийлэх зорилгоор шууд хєргєлттэй генератор бїхий цахилгаан станцад ТАСОА-г хурдавчлан ажиллулах зарчимаар гїйцэтгэвэл зохино. (Жишээ нь: ТАСОА-г хурдавчлан явуулахад трансформаторын газардлагын гїйдэл ихтэй талд нь байрлуулсан “0” дарааллын гїйдлийн хамгаалалтын ажиллагааг ашиглах). 2. Генератор-трансформаторын блок, шугам нь ерєнхий ганц таслууртай нєхцєлд блокийн хамгаалалт ажиллаж ТАСОА-г явуулах їед шугамын нєгєє талын таслуурыг алсаас тасалж, тїїн дээрх ДЗА-ын їйл ажиллагааг хориглох зориулалт бїхий алсын удирдлагын хэрэгслэлийг авч їзэх шаардлагатай. Їїнээс гадна ТАСОА ажиллахдаа єндєр їелзлэлийн хамгаалалтын дамжуулагчийг зогсоовол зохино. 3.2.69. Генераторын статор, ротор болон трансформаторын дотоод гэмтлийн хамгаалалт нь таслалт хийхийн зэрэгцээ генераторын ба єдєєгчийн соронзон оронг унтраах, ТАСОА-г явуулах, технологийн хамгаалалтанд нєлєєлєх зэрэг їйлдэлийг гїйцэтгэдэг байвал зохино. Генератортрансформаторын блокийн дундаас салбарлуулж дотоод хэрэгцээний хэрэглэгчдийг тэжээсэн нєхцєлд блокийн хамгаалалт нь дотоод хэрэгцээг бэлтгэл тэжээлд шилжїїлэх БТЗА-ын ажиллагааг хангах зорилгоор дотоод хэрэгцээний ажлын (їндсэн) тэжээлийн таслуурыг тасална. Хослолын бэлтгэл хамгаалалтууд нь 3.2.60-ын 2-4-д заасан їйлдлэлийг гїйцэтгэхээр хийгдсэн байвал зохино. Дулааны хэсэгт хамарсан блокийн аль нэг їндсэн цахилгаан тоноглолууд (генератор, трансформатор)-ын дотоод гэмтлээс сэргийлэх хамгаалалт ажиллахад блокийг бїхлээр нь бїрэн зогсоох боломжоор хангагдсан байх ёстой. Гадны гэмтлїїдээс сэргийлэх хамгаалалт ажиллах буюу аль нэг їндсэн бус хамгаалалтыг ажиллуулахад хїргэсэн гэмтэл нь богино хугацаанд арилгагдах боломжтой бєгєєд дулаан механикийн тоноглолын технологийн горимд харшлахгїй бол блокийн тоног тєхєєрємжїїдийг бїрэн зогсоохгїй хоосон явалтын горимд шилжїїлэн їлдээвэл зохино. Усан цахилгаан станцын блокийн дотоод гэмтлийн хамгаалалт нь агрегатуудыг зогсооно. Энэ агрегат зогсоох їйлдэл нь гадны гэмтлээс сэргийлэх хамгаалалтаар блокийг таслах їед ч гїйцэтгэгдэнэ. 3.2.70. Генератор-трансформатор-шугамын гурамсан холбоосны їед шугамын їндсэн ба энергосистем талаас холбогдох бэлтгэлийн хамгаалалтууд нь энэ бїлгийн шугамын хамгаалалтын хэсэгт авч їзсэн шаардлагатай дїйцэж байхаар хийгдвэл зохино. Харин блок талаас хангагдвал зохих шугамын бэлтгэл хамгаалалтын їїргийг блокийн бэлтгэл хамгаалалтаар гїйцэлдїїлбэл зохино. Гурамсан холбооны їед блокийн хамгаалалтууд нь ємнєх хэсгїїдэд заагдсаны дагуу гїйцэтгэгдсэн байвал зохино. Гурамсан холбооны таслуурыг эрчим хїчний систем талаас хамгаалалтаар алсаас таслах, ТАСОА-ийг явуулах їйлдлэлийг нэг нь нєгєєгєє орлох бие даасан хоёр єєр суваг (єндєр їелзлэлийн суваг, харилцаа холбооны шугам)-аар дамжуулах ёстойгоос гадна єндєр їелзлэлийн хамгаалалтын дамжуургын ажиллагааг зогсоох їйлдэлийг зэрэг гїйцэтгэвэл зохино. Тусгаарлагдмал саармагтай (3) 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

190

БД 43-101-03 сїлжээний агаарын ба кабель шугамын хамгаалалт 3.2.71. Нейтрал (саармаг) нь тусгаарлагдсан болон нум унтраагч реактороор дамжиж газардуулсан (3) 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээний цахилгаан дамжуулах шугамын хувьд фаз хоорондын ба нэг фазын газардлагын гэмтлээс хамгаалах реле хамгаалалтын тєхєєргєєр тоноглогдох ёстой. Фаз хоорондын гэмтлээс сэргийлэх хамгаалалтыг гэмтэлийн нэг цэгт їїсэх хоёр (давхар) газардлагын ихэнхийг таслах боломжийг бїрдїїлж байхаар тухайн хїчдлийн сїлжээнд ижил нэрийн хоёр фазын зарчимаар гїйцэтгэвэл зохино. Хамгаалалтыг тїїний мэдрэмж ба найдваржилтын шаардлагатай уялдуулан нэг, хоёр, гурван релений зарчимаар гїйцэтгэвэл зохино. 3.2.72. Нэг талын тэжээлтэй ганц шугамыг фаз хоорондын богино залгалтаас гїйдлийн хугацаагїй салгавч хэлбэртэй 1-р шатлал, хамааралтай ба хамааралтай бус хугацааны барилттай их гїйдлийн хамгаалалт бїхий 2-р шатлалыг багтаасан хоёр шатлалт гїйдлийн хамгаалалтаар хамгаална. Цахилгаан станцын шинээс реакторгїй гарах нэг талын тэжээлтэй кабель шугаманд тавигдах их гїйдлийн хугацаагїй салгавч нь хугацааны ямар ч барилтгїй хийгдэхээс гадна їйлчлэх хїрээ (шугамын урт)-г нь станцын шинэн дээрх хїчдэл нь (0,5 -0,6) U ном -оос доош байх їеийн богино залгалтыг таслах нєхцєлєєр тодорхойлогдоно. Энэ нєхцлийг биелїїлэхийн тулд хамгаалалтын сонголтгїй їйл ажиллагаанд бїрэн хэмжээний ба хэсэгчилсэн заслал хийх АДЗ буюу БАЗ-ын тєхєєрєгтэй хослуулан сонголтгїйгээр таслах їйлчлэлтэй хамгаалалтыг хийвэл зохино. Ийм їйлдэлтэй их гїйдлийн хугацаагїй хамгаалалтыг дэд станцын шинээс гарч том чадлын синхрон хєдєлгїїрийн тэжээлийн шугамд бас тавихыг зєвшєєрнє. Цахилгаан станцын шинээс реакторгїй гарах нэг талын тэжээлтэй кабель шугамын хамгаалалтанд сонгох чадварын шаардлагын їїднээс их гїйдлийн хугацаагїй салгавч хэрэглэх боломжгїй тохиолдолд хурдан їйлчилгээг хангах зорилгоор 3.2.73-ын 2; 3-рт заасан хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Мєн энэхїї хамгаалалтыг цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний тэжээлийн їндсэн шугамд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Реактор бїхий шугаманд тавигдах таслуур нь тїїний ємнєх хэсгийн богино залгалтын гїйдлийг таслах чадваргїй таслууртай бол реактортой шугамд их гїйдлийн хугацааны барилтгїй салгавч хэрэглэхийг хориглоно. 3.2.73. Тойруу холболттой болон холболтгїй хоёр талын тэжээлтэй дан шугаманд, тїїнчлэн тэжээлийн нэг цэгтэй тойрог сїлжээний бїрэлдэхїїнд багтах шугаманд нэг талын тэжээлтэй дан шугамын 3.2.70-д заасан хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвлєхєєс гадна тэдгээрийг гїйцэтгэхдээ шаардлагатай бол чиглэлтэй хийж єгнє. Хэрэв шаардлагатай бол чадлын урсгалын чиглэл хянагчтай хийх нь зїйтэй. Хамгаалалтын хийц бїтцийг хялбарчлах, сонгох чадварыг бїрдїїлэх зорилгоор сїлжээний битїї хїрээг гэмтэл гарсан їед хуваан задлах, сэргэсэн їед нь битїї хїрээг буцааж залгах автоматик хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хэрэв чадлын урсгал хянагчтай болон хянагчгїй гїйдлийн шатлалт хамгаалалт нь їйлчлэлийн хурд, сонгох чадвараараа шаардлага хангахгїй бол доор дурьдсан хамгаалалтуудыг хэрэглэх нь зїйтэй. Їїнд:

1. Энгийн хялбар хийцтэй зайн хамгаалалт; 2. Гїйдлийн ялгаварт хєндлєн хамгаалалт (хос кабель шугамд); 3. Шугамын богино хэсэгт гїйдлийн ялгаварт дагуух хамгаалалт (хамгаалалтанд зориулж тусгай кабель утас татах шаардлагатай бол кабель нь 3 км-ээс ихгїй байх) Дээр дурьдсаны 2;3-рт заагдсан хамгаалалтын бэлтгэлд зориулж гїйдлийн хамгаалалтыг авч їзэх хэрэгтэй. 3.2.74. (3) 6-10 кВ-ын зэрэгцээ шугамын хамгаалалтыг хийхдээ 35 кВ-ын зэрэгцээ шугамын хувьд заасан 3.2.78-д заалтыг удирдамж болговол зохино. Мєн нэг фазын газардлагааас хамгаалж доор дурьдсан хамгаалалтуудыг хэрэглэвэл зохино. Їїнд:

1. Гэмтлийн чиглэлийг тодорхойлж дохиололд ажиллах сонголттой хамгаалалт, 2. Гэмтлийн чиглэлийг тодорхойлж, аюулгїй ажиллагааны їїднээс шаардлагатай бол таслалт хийх їйлчлэлтэй, сонгох чадвар бїхий хамгаалалт. Энэ хамгаалалтыг сїлжээний цахилгаан холбоос бїхий тэжээлийн бїх элемент дээр тавигдана. 3. Тусгаарлагыг хянах тєхєєрєг. Энэ нєхцєлд гэмтэлтэй элементийг хайхдаа тусгай байгууламжийг ашиглах бєгєєд гэмтсэн гэж їзэж байгаа элементїїдийг дараалан таслах замаар гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.


191

БД 43-101-03 3.2.75. Нэг фазын газардлагын хамгаалалтын тэжээлд нойл дарааллын гїйдлийн трансформатор хэрэглэвэл зохино. Юуны ємнє хамгаалалт нь газардсан тогтвортой холболтыг мэдрэх ба дахин давтагдахгїй байх богино хугацааны газардлагыг бїртгэх тєхєєрєгтэй байвал зохино. Аюулгїй ажиллагааны їїднээс таслалт хийх газардлагын хамгаалалт нь зєвхєн газардлага гарсан тухайн элементийг таслах їйлчлэлтэй байх ёстой. Ийм хамгаалалтыг орлох бэлтгэл хамгаалалтанд 0,5 сек хугацааны барилттайгаар газардлага гарсан сїлжээний єєр хоорондоо цахилгаан холбоостой бїх систем шин болон тэжээлийн трансформаторыг таслах їйлчлэл бїхий нойл тєрлийн дарааллын хамгаалалтыг хэрэглэвэл зохино. 35 кВ-ын хїчдэлтэй, тусгаарлагдсан саармаг бїхий сїлжээний агаарын ба кабель шугамын хамгаалалт 3.2.76. Саармаг (нейтрал) нь газардуулагдаагїй, 35 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээний цахилгаан дамжуулах шугам нь фаз хоорондын богино залгалт, нэг фазын газардлага зэрэг гэмтлээс хамгаалагдсан байвал зохино. Фаз хоорондын гэмтлээс сэргийлэх хамгаалалтыг зєвхєн нэг гэмтэлтэй хэсэгт хоёр газардлага байх тохиолдолд ихэнхийг нь таслах нєхцєлєєр хангах їїднээс тухайн хїчдэлтэй бїх сїлжээнд ижил фазуудад залгагдах хоёр фаз, хоёр релений зарчимаар гїйцэтгэвэл зохино. Харин “од-гурвалжин” холболттой трансформаторын цаад талд гарах гэмтлийг мэдрэх чадварыг дээшлїїлэх їїднээс хамгаалалтанд гурван релетэй зарчмын схем хэрэглэж болно. Нэг фазын газардлагын хамгаалалт нь дохиололд їйлчлэхээр хийгдэх ба тухайн хамгаалалтыг хийдээ тусгаарлагыг хянах тєхєєрємж хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Їндсэн хамгаалалтын сонголтыг хийхдээ 3.2.83-д заасан 110 кВ-ын хїчдэлтэй шугамын хамгаалалтанд тавих шаардлага, ЭХС-ийн тогтворжилт, хэрэглэгчдийн найдвартай ажиллагаа зэргийг харгалзан їзвэл зохино. 3.2.77. Нэг талын тэжээлтэй, ганц хэлхээ шугамын фаз хоорондын гэмтлийн хамгаалалтанд гїйдлийн шатлалт хамгаалалт буюу гїйдэл-хїчдэлийн шатлалт хамгаалалтын аль нэгийг тавих ёстой. Эдгээр хамгаалалт нь шугамын толгойн хэсэгт мэдрэмж, гэмтлийг таслах хурд, хугацаагаараа шаардлага хангахгїй тохиолдолд гїйдлийн асаалгатай зайн шатлалтай хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд нэмэгдэл хамгаалалт болгож хугацааны барилтгїй их гїйдлийн хамгаалалтыг ашиглаж болно. Хэд хэдэн цуваа хэсгээс бїрдэх шугамын хувьд хамгаалалтыг хялбарчлах їїднээс гїйдэл, хїчдэлийн сонголтгїй шатлалтай хамгаалалтыг дэс дараалан АДЗ тєхєєрєгтэй хослуулан хэрэглэхийг зєвшєєрнє (3.2.76-г їзэх). 3.2.78. Хоёр ба тїїнээс дээш тэжээлтэй (салбартай) тойруу замаар битїїрэл їїсдэг ба їїсдэггїй аль нь ч байсан ялгаагїй ганц хэлхээ шугам, мєн битїї сїлжээний бїрдэлд оролцох аль нэг талаасаа тэжээгдэх шугаманд нэг талын тэжээлтэй ганц (дан) хэлхээ шугамтай адил (3.2.77-д заасан) хамгаалалт тавина. Хэрэв шаардлага гарвал уг хамгаалалтанд чадлын урсгалын чиглэлийн тєхєєрємж нэмж єгєх буюу эсэргїїцлийн реле бїхий асаалгатай зайн хамгаалалт тавих хэрэгтэй. Хамгаалалтыг зєвхєн шугамын тэжээлийн талд тавих нь зїйтэй. 3.2.79. Хоёр талын тэжээлтэй ганц хэлхээ богино шугамын хамгаалалтын хугацааг аль болох богино (бага) байлгах шаардлагын їїднээс шугамын їндсэн хамгаалалтаар ялгавартай дагуу хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Энэхїї хамгаалалтын зориулалтаар татах кабелийн урт нь 4 км-ээс илїїгїй байхаас гадна кабель, утасны бїрэн бїтэн байдлыг хянах тусгай тєхєєрємжєєр тоноглогдсон байх шаардлагатай. Ялгавартай дагуух хамгаалалтанд нэмэлт болгож 3.2.77-78-д заасан хамгаалалтын аль нэгийг бэлтгэл хамгаалалтын зориулалтаар ашиглана. 3.2.80. Хоёр ба тїїнээс олон талын тэжээлтэй болон нэг талын тэжээлтэй зэрэгцээ хоёр шугамын хамгаалалтыг 3.2.77; 3.2.78-д зааснаар гїйцэтгэвэл зохино. Зэрэгцээ хоёр шугамын гэмтлийг таслах хугацааг богиносгох зорилгоор, ялангуяа гїйдлийн шатлалт болон гїйдэлхїчдэлийн шатлалт хамгаалалттай їед хоёр талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугаманд чадлын урсгалын чиглэлийг хянах хамгаалалт нэмж тавьж болно. Уг нэмэлт хамгаалалтыг бие даасан гїйдлийн хєндлєн чиглэлтэй хамгаалалт, эсвэл тавигдах их гїйдлийн ба зайн хамгаалалтыг хурдасгах хэлхээ хэлбэртэйгээр шугамын чадлын чиглэлийг хянах тєхєєрєгтэй хамтад нь гїйцэтгэвэл зохино. Нэг талын тэжээлтэй хоёр зэрэгцээ шугамын тєгсгєлд дїрмийн дагуу чиглэлтэй хєндлєн ялгавартай хамгаалалт хэрэглэнэ. 3.2.81. Хэрэв 3.2.80-д заагдсан хамгаалалт нь їйлчлэх хугацаагаараа шаардлага хангахгїй байх, зэрэгцээ хоёр шугамын чадлын урсгалын чиглэл хянах хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй буюу боломжгїй зэрэг тохиолдолд хоёр талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугамд болон нэг талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугамын тэжээл талд нь їндсэн хамгаалалтын зориулалтаар чадлын урсгалын


192

БД 43-101-03 чиглэл хянагчтай ялгавартай хєндлєн хамгаалалтыг хэрэглэвэл зохино. Ингэхдээ зэрэгцээ шугамын аль нэг нь залгаатай байх ажлын горимтой, мєн бас хоёр шугам хоёулаа ажиллах горимд ч 3.2.77; 3.2.78-д заагдсан шатлалтай хамгаалалтыг хэрэглэх нь зїйтэй. Энэ хамгаалалтыг бїхэлд нь буюу тїїний зарим шатлалыг хоёр шугамын гїйдлийн нийлбэр (зэрэгцээ элементийн гэмтэлд тїїний мэдрэх чадварыг єсгєх їїднээс нєєц шатлал хийж єгєх)-т холбохыг зєвшєєрнє. Ажиллах хугацааны нєхцєлєєрєє заавал тавигдах шаардлагагїй байсан ч гэсэн хамгаалагдах шугамд гарсан гэмтлийг таслах хугацааг богиносгох їїднээс гїйдлийн шатлалт хамгаалалтан дээр нэмэгдэл болгон чадлын урсгалын чиглэл хянагчтай ялгавартай хєндлєн хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Зарим нєхцєлд богинохон зэрэгцээ шугамд ч гэсэн ялгаварт хєндлєн хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Шууд (бїтэмжтэй) газардсан саармагтай 110 кВ-оос дээш хїчдэлийн сїлжээний агаарын шугамын хамгаалалт 3.2.82. Бїтэмжтэй газардуулсан нейтралтай 110 кВ-оос дээш хїчдэлийн сїлжээний шугамын хувьд фаз хоорондын богино залгалт болон газардлагаас хамгаалах реле-хамгаалалтын хэрэгсэлээр хангагдах ёстой. Хэрэв сїлжээнд савлалт буюу асинхрон горим їїсэх боломжтой бол хамгаалалтыг дэмий ажиллуулахгїйн тулд савлалтын їед тэдний ажиллагааг хориглох тєхєєрєгєєр тоногловол зохино. Харин хамгаалалтын хугацааг савлалтын їргэлжлэх хугацаатай зохицуулсан бол (1.5-2 сек) хориглох тєхєєрєг хэрэглэхгїй байж болно. 3.2.83. 110-220 кВ-ын шугамын їндсэн хамгаалалтын тєрлийг сонгох, юуны ємнє хамгаалагдаж байгаа аливаа цэгт болох богино залгалтын їед удаашралгїй їйлчлэх хамгаалалтыг хэрэглэхдээ эрчим хїчний системийн тогтворжилтонд тавигдах шаардлагыг тооцоолж шийдвэл зохино. Хэрэв тогтворжилтын тооцоогоор илїї онцгой, хатуу шаардлага тавигдахааргїй бол дїрмийн дагуу 3 фазын богино залгалт болоход цахилгаан станц, дэд станцуудын шин дээрх їлдэгдэл хїчдэл (0,6-0,7) U íîì байх нєхцєл хангагдаж байвал хугацааны барилтгїйгээр таслахад тогтворжилтыг хадгалах шаардлагад нийцэж байна гэж їзвэл зохино. Мєн 110 кВ-ын шугам, 220 кВын шугамын хувьд хариуцлага багатай, нилээд олон салбартай, сїлжээний хэрэглэгчид нь олон талаасаа найдвартай тэжээлтэй нєхцєлд, тїїнчлэн хариуцлагатай ч гэсэн богино залгалтын їед ачааллын хаялт багатай нєхцєлд хїчдэлийн бууралтыг 0,6 U íîì -оос бага байхыг зєвшєєрнє. 110-220 кВ-ын шугамын хамгаалалтын тєрлийг сонгохдоо системийн тогтворжилтыг хадгалах шаардлагаас гадна доор дурьдсан хїчин зїйлсийг харгалзан їзвэл зохино. Їїнд: 1. Хэрэв гэмтлийг хугацааны барилттайгаар таслахад чухал хэрэглэгчдийн ажиллагааг алдагдуулахаар бол хамгаалалтыг хугацаагїйгээр шууд таслахаар хийвэл зохино. Жишээлбэл: гэмтлийн улмаас цахилгаан станц, дэд станцын шин дээр їлдэгдэл хїчдэл 0,6 U íîì -оос доош байх тохиолдолд хугацааны барилттай таслалт хйих нь нэлэнхїйд нь хамарсан хїчдэлийн бууралт болж, єєрсдєє тасрах, улмаар хэрэглэгчдийн технологийг алдагдуулахад хїргэх болзошгїйг, 2. Шугаманд хурдан їйлчлэлтэй ДЗА-ыг ажиллуулахын тулд гэмтсэн шугамыг хугацааны барилтгїйгээр хоёр талаас нь таслах хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалт тавихыг, 3. Хэвийн хэмжээнээс дээш гарсан гїйдэлтэй гэмтлийг хугацааны барилттай таслах нєхцєлд дамжуулах утасанд тїїний зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их халалт їїсэх боломжийг тус тус харгалзан їзвэл зохино. Дээр дурьдсан нєхцєл бїрэлдээгїй, хэрэв сонгох чадварыг нэмэгдїїлэхээр байвал нийлмэл сїлжээнд хурдан їйлчлэлтэй хамгаалалт тавихыг зєвшєєрнє. 3.2.84. Дїрмийн 3.2.81-д заагдсан їлдэгдэл хїчдэлийн утгыг баримтлан системийн тогтворжилтонд тавигдах шаардлага байгаа эсэхэд їнэлэлт єгєхдєє доор дурьдсан хїчин зїйлсийг удирдлага болговол зохино. Їїнд:

1. Цахилгаан станцууд болон эрчим хїчний системийн хоорондын холбоос нь ганц шугамаар хийгдэх (3.2.108) нєхцєлд тус станц, дэд станцын шинийн їлдэгдэл хїчдэлийг тухайн холбоосонд хамрагдах шинээс гарч байгаа зєвхєн холбоос їїсгэж байгаа шугамаас бусад гаргалгын шугамууд дээрх богино залгалтаар, зэрэгцээ шугам бїхий хэсгийг агуулсан ганц холбоосны хувьд энэхїї шугамын аль нэг дээр болох богино залгалтаар тус тус шалгах ёстой. 2. Цахилгаан станцууд болон эрчим хїчний системийг холбосон хэд хэдэн шугам байх нєхцєлд їлдэгдэл хїчдэлийг, энэхїї холбооны шугамууд холбогдох цахилгаан станц, дэд станцын


193

БД 43-101-03 шин дээрх холбоос болон энэ шинээс гарч байгаа бїх шугамууд, тїїнчлэн холбооны дэд єртєєний шинээс тэжээгдэх шугамууд дээр їїсэх богино залгалтаар шалгах ёстой. 3. Їлдэгдэл хїчдэлийг аливаа гэмтэлийг угсран таслах горимын нєхцєлд тухайн хамгаалалтын шатлалд хамаарагдах шугамын тєгсгєлд болох богино залгалтаар, є.х. шугамын тєгсгєлийн эсрэг талын таслуурыг хугацааны барилтгїй хамгаалалтаар тасалсаны дараа хамгаалалтын нэгдїгээр їед хамаарах зоны тєгсгєл дээр болох богино залгалтаар шалгах ёстой. 3.2.85. Нэг талын тэжээлтэй ганц хэлхээ шугамд гїйдлийн шаталсан хамгаалалт буюу гїйдэл-хїчдэлийн шаталсан хамгаалалт хэрэглэнэ. Хэрэв эдгээр хамгаалалтууд нь гэмтлийг таслах мэдрэмж, ажиллах хугацаагаараа шаардлага эс хангавал, тухайлбал, толгойн хэсэгт буюу хэрэв зэргэлдээх хэсгийн хамгаалалтыг тухайн байгаа хэсгийн хамгаалалттай зєвшєєрєлцєх нєхцєлєєр ач холбогдолтой байвал шатлалтай зайн хамгаалалт хэрэглэвэл зохино. Энэ нєхцєлд нэмэгдэл хамгаалалтаар хугацааны барилтгїй гїйдлийн (отсечка) хамгаалалтыг авахыг зєвлєж байна. Газардлагын хамгаалалтанд, дїрмийн дагуу, шаталсан гїйдлийн чиглэлтэй буюу нойл дарааллын чиглэлгїй хамгаалалтыг тавих ёстой. Хамгаалалтыг тэжээл єгєгдєх талд байрлуулбал зохино. Хэд хэдэн дараалсан цуваа хэсгээс тогтох шугамын хувьд хамгаалалтыг хялбарчлах їїднээс фаз хоорондын богино залгалтаас гїйдэл-хїчдлийн сонголтгїй шатлалтай хамгаалалт, нэг фазын газардлагаас нойл дарааллын шатлалтай гїйдлийн хамгаалалтаар тус тус тоноглон улмаар дараалал бїхий АДЗ-ын бїдїївчийн ажиллагаатай зохицуулахыг зєвшєєрнє. 3.2.86. Нэг ба хэд хэдэн (салбар, салбарлагатай шугам) талаасаа тэжээлтэй, тойруу холбоо байсан ч байгаагїй ч ялгаагїй ганц шугам, тїїнчлэн тойрог сїлжээний бїрэлдэхїїнд багтах боловч аль нэг цэгээсээ тэжээлтэй шугамын хувьд фаз хоорондын богино залгалтаас ихэвчлэн гурван шатлалтай зайн хамгаалалтыг їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалт болгон хэрэглэх ёстой. (Сїїлчийнх нь зєвхєн 110-220 кВ-ын шугаманд хамааралтай.) Харин нэмэгдэл хамгаалалтанд хугацааны барилтгїй гїйдлийн хамгаалалт (салгавч) хэрэглэж болно. Онцгой нєхцєлд хамаалалтыг тавих хэсэгт гарах гурван фазын алдаатай богино залгалтын їед ажиллах зориулалтаар гїйдлийн салгавч ашиглахыг зєвшєєрнє. Гагцхїї гїйдлийн салгавч нь бусад горимын нєхцєлд мэдрэмжийн шаардлагыг хангахгїй байх ёстой (3.2.21-ийг їзэх). Газардлагаас хамгаалахдаа дїрмийн дагуу нойл дарааллын гїйдлийн шатлалтай чиглэлтэй буюу чиглэлгїй хамгаалалт хэрэглэнэ. Нэг цэгээсээ тэжээлтэй, тойрог сїлжээний толгойн хэсгийн ирэх тєгсгєлд фаз хоорондын богино залгалтын їндсэн хамгаалалтаар нэг шатлалтай гїйдлийн чиглэлт хамгаалалт хэрэглэхийг зєвлєж байна. Бусад тєрлийн ганц хэлхээ (ихэнхдээ) 110 кВ-ын шугамд зарим тохиолд шаталсан гїйдлийн буюу гїйдэл, хїчдэлийн шаталсан хамгаалалтыг хэрэглэх ба шаардлагатай бол чиглэлтэйг авч їзэх нь зїйтэй. Хамгаалалтыг зєвхєн тэжээл єгєгдєх талд нь байрлуулбал зохино. 3.2.87. Хоёр ба олон талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугаманд, тїїнчлэн нэг талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугамын тэжээл талд дан шугамын адилаар 3.2.85; 3.2.86-д заагдсан хамгаалалтуудыг хэрэглэнэ. Газардлага, зарим їед хоёр талын тэжээлтэй шугамын фаз хоорондын богино залгалтын таслалтыг хурдасгах їїднээс зэрэгцээ шугамд чадлын чиглэлийг хянах нэмэгдэл хамгаалалтыг хэрэглэж болно. Энэ хамгаалалт нь тусдаа гїйдлийн хєндлєн хамгаалалт (тэг дарааллын гїйдэлд ажиллах реле залгах г.м.) буюу эсвэл зэрэгцээ шугамд тавигдах чадлын чиглэлийн хянагчтай хамгаалалтанд (тэг дарааллын гїйдлийн, их гїйдлийн ба зайн г.м.) хурдасгах хэлхээ хэлбэрээр хийгдсэн байж болно. Зэрэгцээ шугамын аль нэгний таслуурыг таслахдаа нойл дарааллын гїйдлийн хамгаалалтын мэдрэмжийг дээшлїїлэх зорилгоор тїїний зарим шатлалын їйл ажиллагааг ажлаас гаргахыг зєвшєєрнє. Нэг талаасаа тэжээлтэй, хоёр зэрэгцээ шугамын ирэх тєгсгєлд хєндлєн ялгавартай чиглэлтэй хамгаалалт авч їзвэл зохино. 3.2.88. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй, нэг талын тэжээлтэй зэрэгцээ хоёр шугамын тэжээлийн талд, 110 кВ-ын хоёр талын тэжээлтэй ихэнхдээ хуваарилах шугамд тавигдах їндсэн хамгаалалт нь 3.2.85-т заагдсан хурдан їйлчилгээний шаардлага хангахгїй байвал хєндлєн ялгаварт чиглэлтэй хамгаалалт хэрэглэж болно. Хэрэв дээрх зэрэгцээ шугамын аль нэг нь ажиллаж байгаа буюу єєр ажиллагаанд байгаа шугамын бэлтгэл болж байгаа бол 3.2.85, 3.2.86-д заагдсан хамгаалалтуудыг хэрэглэж болно. Зэргэлдээх элементэд гарах гэмтлийн мэдрэх чадварыг нь дээшлїїлэх зорилгоор эдгээр хамгаалалтууд болон тїїний аль нэг шатлалыг хоёр шугамын гїйдлийн нийлбэр дээр (нойл дарааллын гїйдлийн хамгаалалтын эцсийн шатлал) залгахыг зєвшєєрнє. 110 кВ-ын зэрэгцээ хоёр шугамын хамгаалагдаж буй хэсэг дээрх гэмтлийг таслах хугацааг багасгах їїднээс хєндлєн


194

БД 43-101-03 ялгаварт чиглэлтэй хамгаалалтыг шугамын шаталсан гїйдлийн хамгаалалтанд нэмэгдэл болгон хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 3.2.89. Хэрэв 3.2.83-3.2.88-д заагдсан хамгаалалт хурдан їйлчлэлийн шаардлага хангахгїй байвал хоёр талын тэжээлтэй ганц ба зэрэгцээ хоёр шугамын хувьд їндсэн хамгаалалтаар єндєр їелзэлийн ба дагуух ялгаварт хамгаалалтыг авч їзэх шаардлагатай. Мэдрэмжийн шаардлага буюу хамгаалалтыг хялбарчлах їїднээс 110-220 кВ-ын шугам (салбарлагатай шугам)-ын їндсэн хамгаалалтыг хэрэгжїїлэхдээ єндєр їелзэлийн хоригтой зайн ба нойл дарааллын чиглэлтэй гїйдлийн хамгаалалт хэрэглэх нь зїйтэй. Дагуух ялгаварт хамгаалалт хэрэглэх нь нэмэгдэл кабель татахад хїргэх учир техник эдийн засгийн тооцооны їр дїнг їндэслэх ёстой. 330-500 кВ-ын шугаманд єндєр їелзлийн хамгаалалтанд нэмэгдэл болгож єєр зориулалтаар ашиглаж байгаа таслах ба зєвшєєрєх єндєр їелзлийн дохиог дамжуулах тусгай тєхєєргийг (бэлтгэлийн шатлалт хамгаалалтын їйлчлэлийг хурдасгах їїднээс) ашиглаж болно. 110-220 кВ-ын шугамын шатлалтай хамгаалалтыг хурдасгах їїднээс хамгаалалтын мэдрэмж ба хурдан їйлчлэлийн нєхцєлєєр шаардлагатай гэж їзвэл таслах дохио дамжуулах тєхєєргийг ашиглаж болно. 3.2.90. 3.2.89-т заагдсанаар їндсэн хамгаалалтыг хийхдээ дараах бэлтгэл хамгаалалтуудыг заавал авч їзэх ёстой. Їїнд:

1. Фаз хоорондын гэмтлээс бол ихэвчлэн гурван шатлалтай зайн хамгаалалт; 2. Газардлагаас бол шатлалтай гїйдлийн чиглэлт хамгаалалт буюу нойл дарааллын чиглэлгїй хамгаалалт. Гэмтлийг хурдан таслах шаардлагын їїднээс тавигдах їндсэн хамгаалалт удаан хугацаагаар ажлаас гарах нєхцєлд бол (3.2.83-ыг їзэх) фаз хоорондын богино залгалтаас хамгаалах бэлтгэл хамгаалалтын їйлчилгээг сонголтгїй хурдасгах арга хэмжээ (ж: шууд дарааллын хїчдлийн утгыг хянах тєхєєрєг) авч болно. 3.2.91. 330-400 кВ-ын хїчдэлтэй шугамын хувьд фаз хоорондын богино залгалтаас хамгаалах бэлтгэл хамгаалатын хурдан їйлчлэлтэй, шатлалтай їндсэн хамгаалалт ба нэг фазын автоматаар дахин залгалт (ОАПВ)-ын хэмжилтийн элементийг цахилгаан соронзоны хїчтэй шилжилтийн процессийн ба шугамын багтаамжийн их хэмжээний дамжуулацын нєхцєлд (єгєгдсєн параметр бїхий) їйл ажиллагааг нь бїрэн хангаж байхаар тусгай хийцтэй хийвэл зохино. Энэ нєхцєлд дараах арга хэмжээг хэрэгжїїлэх ёстой. · Нэг фазын автоматаар дахин залгалт (ОАПВ)-ийн хамгаалалт ба хэмжїїрийн элементийн бїрдэлийг шилжилтийн цахилгаан соронзон процессийн нєлєєнєєс хамгаалж, хязгаарлах, · 150 км ба тїїнээс урттай шугаманд тавигдах ялгаварт-фазны єндєр їелзлийн хамгаалалтанд шугамын багтаамжийн дамжуулацыг саармагжуулах гїйдлийн тєхєєрєг хийх, Хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалтыг хоёр ба тїїнээс дээш тооны гїйдлийн трансформаторын гїйдлийн нийлбэр цэгт залгахдаа 3.2.24-ийн шаардлагыг биелїїлэхээргїй нєхцєлд гадны гэмтэлийн їед хамгаалалтыг дэмий ажиллуулахгїй байх буюу хамгаалалтын тэжээлийн зориулалттай тусгай гїйдлийн трансформаторын бїрдэлийг шугамын хэлхээнд тавих зэрэг тусгай арга хэмжээг хэрэгжїїлбэл зохино. 330-500 кВ-ын шугаманд тавигдах багтаамжийн дагуу саармагжилтын тєхєєрєгтэй хамгаалалт нь гадны гэмтэлийн їед хамгаалалт дэмий ажиллахгїй байх, дээрх тєхєєрєгт нєлєєлєхгїй байх ёстой. Тухайлбал, урвуу дарааллын чадлын чиглэлтэй реле буюу зєвшєєрєгдєх дохионы дамжуулалтын тєхєєрєг ашиглаж болно. 3.2.92. Реле-хамгаалалтанд автоматаар дахин залгах нэг фазын тєхєєрєг хэрэглэх бол дараах арга хэмжээг хэрэгжїїлбэл зохино. 1. Нэг фазын газардлагын їед онцгой тохиолдолд фаз хоорондын богино залгалтын нєхцєлд зєвхєн нэг фазыг таслахаар байвал зохино. 2. Гэмтэлээр амжилтгїй дахин залгалт хийгдэж байх їед тїїнээс хамааруулан нэг ба гурван фазын таслалт 1-д заасны дагуу явагдах нєхцєлд шугамын урт хугацааны ажлын бїрэн биш фазын горим авч їзэх нь зїйтэй. Харин бусад тєрлийн гэмтэлийн їед хамгаалалт нь гурван фазыг таслахаар хийгдвэл зохино. Шинийн хамгаалалт ба тойруу, холболт, бїлэг дээрх таслуурын хамгаалалт


195

БД 43-101-03 3.2.93. Цахилгаан станц, дэд станцын 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн доорх цуглуулах шин, тїїний зарим хэсгїїд дээр реле- хамгаалалтын тусгай тєхєєрєг авч їзвэл зохино. Їїнд: 1. Хоёр шиний системийн хувьд (хоёрлосон шиний систем, хагас бїдїївч г.м.) ба бїлэглэсэн дан шинийн системд; 2. Бїлэглээгїй дан шиний системийн хувьд хэрэв шин дээрх хамгаалалтаар гэмтэлтэй хэсгийг таслахад холбогдож байгаа элементїїд нь 3.2.81-83-ийн заалттай адилтгах, эсвэл авч їзэж байгаа шинийг тэжээх шугамд салбарлага байгаа нєхцєлєєр зєвшєєрєгдєхгїй бол бїлэглээгїй дан шиний системд. 3.2.94. Цахилгаан станц, дэд станцуудын 3.2.81-д заагдсан нєхцєлд хамаарах 35 кВ-ын цуглуулах шин, тїїний зарим хэсгїїдэд реле хамгаалалт авч їзвэл зохино. Мєн хоёр систем буюу шиний бїлгийн хувьд шин холбох таслуур дээр байрлах, шинийг салгах зориулалттай буюу єгєгдсєн шинийг тэжээх шугаман дээр тавигдах хамгаалалт нь хэрэглэгчийг найдвартай хангах шаардлагыг биелїїлэхгїй нєхцєлд хоёр систем буюу шиний бїлэгт (АДЗ ба БАЗ тєхєєргийн ажиллах боломжийг тооцох); 3.2.95. Цахилгаан станц, дэд станцуудын 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн цуглуулах шиний хамгаалалт нь тэдгээрийн холбогдох систем буюу бїлгийн шинийг хамарсан хугацааны барилтгїй ялгавартай гїйдлийн хамгаалалтыг хэрэглэнэ. Энэ хамгаалалтанд гїйдлийн шилжилтийн ба тогтворжилын тэнцэл бишээр тохируулах гїйдлийн тусгай реле (жишээлбэл, ханамал гїйдлийн трансформаторт залгагдах реле ба тоормос бїхий реле г.м.) хэрэглэнэ. 3.2.96. Цахилгаан станц, дэд станцын 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн хоёрлосон шиний системийн хувьд ганц таслуурын холбогдох элемент дээр ялгаварт хамгаалалт тавих ба тїїнийг элемент бїрд сойлт бїхий тавилтай байхаар хийвэл зохино. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн шинийн хамгаалалтын хувьд нэг шиний системээс нєгєє шиний ямар нэгэн залгуурт шилжїїлэхэд сойлтын тавилыг єєрчилж болохоор хийсэн байвал зохино. 3.2.97. 3.2.95, 3.2.97-д заагдсан ялгавартай хамгаалалтууд нь уг хамгаалалтанд хамаарагдах гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний гэмтлийг хянах тєхєєрєгтэй, хамгаалалт ажлаас гарахад хугацааны барилттай дохиолохоор хийгдэх ёстой. 3.2.98. Цахилгаан станцын бїлэглэсэн 6-10кВ-ын шинийг хоёр шатлалт бїрэн бус ялгаварт хамгаалалтаар хамгаална. Тус хамгаалалтын нэгдїгээр шатлалыг гїйдэл-хїчдлийн хугацааны барилтгїй гїйдлийн буюу зайн хамгаалалтаар, хоёрдугаар шатлалыг их гїйдлийн хамгаалалтаар тус тус гїйцэтгэнэ. Энэ хамгаалалт нь шинийн тэжээлийн шугам, дотоод хэрэгцээний трансформаторыг таслах їйлчлэлтэй байвал зохино. Хоёрдугаар шатлалын хамгаалалтыг хэрэв реактор бїхий тэжээлийн шугамын тєгсгєлд їїсэх богино залгалтанд мэдрэмж нь дутахаар бол реакторын хэлхээнд холбогдох хїчдлийн асаалгатай, асаалгагїй их гїйдлийн тусгай комлект (бїрдмэл) хамгаалалтаар тоноглож єгвєл зохино. Эдгээр бїрдмэл хамгаалалтын шугам таслах ажиллагааг богино залгалт їїсэхэд ажиллах тусгай нэмэгдэл тєхєєргийн тусламжтайгаар хянах ёстой. Энэ їед бїлгийн (секц) холбооосны таслуур дээр уг таслуур тасарснаар ажилд орох є.х. таслуур, реактор хоёрын хооронд їїсэх богино залгалтаас хамгаалах реле-хамгаалалтыг тавьсан байвал зохино. Мєн шинийн тэжээлийн зарим шугамыг бэлтгэл шиний системд шилжїїлэх їед элементийг сойлттой хуваарилах ялгаварт хамгаалалтыг авч їзсэн байвал зохино. Хэрэв тэжээлийн шугамыг шиний системд шилжїїлэн суулгах горим байн байн хийгдэх бол генератороос бусад тэжээлийн шугам бїр дээр тусгайлан зайн хамгаалалт тавихыг зєвшєєрнє. 3.2.99. 12 МВт-аас доош чадлын генератортай цахилгаан станцын 6-10 кВ-ын бїлэглэсэн шинд тусгайлах хамгаалалт тавихгїй байж болно. Энэ нєхцєлд шинд гарсан богино залгалтын гэмтэлийг генератор дээр тавигдах их гїйдлийн хамгаалалтаар арилгана. 3.2.100. Бууруулах дэд станцын бїлэглэн (секц) хуваагдсан дан болон давхар шиний 6-10 кВ-ын системд тусгайлан хамгаалалтыг авч їзэх шаардлагагїй. Энд шин дээр їїсэх богино залгалт нь трансформаторын гадны богино залгалтын хамгаалалт, бїлэг болон шин холбох таслуур дээр байрлуулах хамгаалалтаар устгагдана. Том чадлын дэд станцуудын шинийн хамгаалалтын мэдрэмжийг дээшлїїлэх, їйлчлэх хугацааг багасгах їїднээс хамгаалалтыг тэжээлийн шугамын гїйдлийн нийлбэрт залгахыг зєвшєєрнє. Реактор бїхий шугамтай дэд станцын шинийн хамгаалалтыг цахилгаан станцын шинийн хамгаалалтын адилаар гїйцэтгэвэл зохино.


196

БД 43-101-03 3.2.101. Таслуурт суулгамал гїйдлийн трансформатортой бол энэ шинээс гарч байгаа шугамын хамгаалалт, ялгавартай хамгаалалт зэрэгт эдгээр таслуурыг дээрх хамгаалалтын їйлчлэх хїрээнд багтаах зорилгоор таслуурын тал бїрт байх гїйдлийн трансформаторуудыг ашиглавал зохино. Хэрэв таслуурт суулгамал гїйдлийн трансформаторгїй бол эдийн засгийн їїднээс таслуурын ганц талд сугалмал гїйдлийн трансформатор байрлуулж, таслуур энэхїї шиний ялгавартай хамгаалалтын їйлчлэх хїрээнд багтаж байгаа эсэхийг шалгах ёстой. Энэ нєхцєлд сойлттой хуваарилалттай шиний хоёрлосон системийн хамгаалалтанд шин холбогч таслуурт байх гїйдлийн трансформаторын хоёр зїрхэвчийг ашигласан байвал зохино. Шинийн хамгаалалтанд тусгайлах зайн хамгаалалтыг хэрэглэвэл бїлэг холбогч таслуурын хэлхээнд орох гїйдлийн трансформаторыг шин ба реакторын бїлгийн хооронд байрлуулж ашиглах ёстой. 3.2.102. Шинийн хамгаалалт нь гэмтсэн шиний систем буюу бїлгийг шалгахад хугацааны барилтгїйгээр бїлэг ба системийг шууд сонгон таслах боломжтойгоор хийгдвэл зохино. 3.2.103. Шин холбогч (бїлгийн) таслууртай 110 кВ, тїїнээс дээшхи хїчдлийн тойруу таслуур дээр дараах хамгаалалтуудыг авч їзсэн байвал зохино.

* фаз хоорондын богино залгалтаас сэргийлэх гурван шатлалт зайн болон гїйдлийн хугацааны барилтгїй хамгаалалт; * газардлагаас хамгаалах нойл дарааллын дєрвєн шатлалт, гїйдлийн чиглэлтэй хамгаалалтууд, Энэ тохиолд шин холбоосны таслуурт дараах хамгаалалтыг авч тусгах нь зїйтэй. * фаз хоорондын гэмтлээс хамгаалах хоёр шатлалт гїйдлийн хамгаалалт; * газардлагаас хамгаалах нойл дарааллын гурван шатлалт гїйдлийн хамгаалалт, Шин болон бїлэг холбох таслуур нь алсын бэлтгэлийг сайн хангаж байвал нилээд нийлмэл хамгаалалт тавихыг зєвшєєрнє. Тойруу таслуурын їйл ажиллагааны їїрэгтэй, 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн шин холбох таслуур дээр тусгайдаа хийгдэх тойруу ба шин холбоосны таслуурын адил хамгаалалтыг авч їзэх ёстой. Ер нь 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн тойруу таслуур, шугамыг їндсэн хурдан ажиллагаатай хамгаалалтанд шилжїїлэхийг зєвлєж байна. 3-35 кВ хїчдэлтэй шиний холбоосон дээрх таслуурт фаз хоорондын гэмтэлээс хамгаалах хоёр шатлалт гїйдлийн хамгаалалт хэрэглэнэ. Шугамын хамгаалалтын шалгалтын зориулалттай ашиглах тусгай хийцийн хамгаалалтын панелийг тойруу таслуур байхгїй нєхцєлд цахилгаан холболтын схем (ж: тэгш єнцєгт, талламал бїдїївч)-ийг авч їзэх шаардлагатай. Ийм тусгай хийцийн панелийг 220 кВ-ын єєртєє їндсэн хамгаалалтгїй шугаманд авч їзэх нь зїйтэй. 110 кВ-ын шугамын хувьд шугамын хэлхээндээ таслуур бїхий “гїїрэн” ба “олон єнцєгт” хэлбэрийн цахилгаан холболтын бїдїївчтэй байхад єєрт гнь їндсэн хамгаалалт авч їзээгїй, хэрэв шугамын хамгаалалтыг шалгах їед гэмтэлийг энгийн техник хэрэгсэлийн шаардлагатай харгалзуулан устгах боломжтой байвал хамгаалалтын тусгай панелийг тусгаж єгвєл зохино. Синхрон тэгштгїїр (компенсатор)-ийн хамгаалалт 3.2.104. Синхрон тэгштгїїр (компенсатор)-ын хамгаалалт нь доор дурьдсан ялгаатай зїйлсийг харгалзсаны їндсэн дээр турбогенераторын хамгаалалтуудтай адилаар хийгдсэн байвал зохино. Тухайлбал,

1. Хэрэв дохиололд ажиллах тэгшхэмтэй хэт ачааллын хамгаалалт нь компенсаторыг асаах їед ажиллахаар бол тоноглол явуулах хугацаанд хамгаалалтыг ажлаас тїр гаргах ёстой, 2. Синхрон компенсаторын таслуурыг таслах їйлчлэлтэй хїчдэлийн бууралтын хамгаалалтыг авч їзэх нь зїйтэй. Хамгаалалтын ажиллах хїчдлийн тавил нь (0.1-0.2) U ном тэнцїї байх буюу хугацааны барилт нь 10 сек байвал зохино. 3. Компенсатор байрласан дэд станцын тэжээл тїр тасрах їед ажиллах хамгаалалттай байх ёстой. Уул хамгаалалт нь їелзэлийн бууралтаар ажиллах зарчимтай хийгдэх ба синхрон компенсаторын таслуур буюу соронзон орныг унтраах (СОУА) автоматат їйлчилнэ. 4. 50 КВар, тїїнээс дээш чадлын компенсаторыг єдєєлт алдагдахаас є.х. єдєєлтийн гїйдэл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс доош буурах нєхцєлд компенсаторыг таслах буюу дохиолол єгєхийн аль нэгээр нь ажиллах хамгаалалт байна. Харин ротор нь сєрєг гїйдлээр ажиллах горимтой байж болох тул тийм тєрлийн компенсаторт энэ хамгаалалтыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє.


197

БД 43-101-03 5. Синхрон компенсатор нь трансформаторын болооктой хамт суурилагдах бол статорын ороомогт їїсэх газардлагын їед трансформаторын нам талд тавьсан хамгаалалт їйлчлэхээр тооцож тусгавал зохино. Хэрэв трансформаторын нам талын газардлагын гїйдэл 5 А-аас илїї байвал нум унтраах реактор тавихгїй байж болох ба энэ їед уул хамгаалалтыг хугацааны хоёр барилттай їйлчлэхээр хийнэ. Бага барилттай нь компенсаторын таслуурыг таслахад, их барилттай нь дохиолол єгєх їйлчлэлтэй байвал зохино. Газардлагын гїйдэл нь 5 А-аас доош байвал хамгаалалтыг дохиололд їйлчлэх хугацааны нэг барилттай байх боломжийг авч їзэх нь зїйтэй. 3.2.105. Байнгын жижїїрийн хїмїїс тогтмол байдаггїй дэд станцын синхрон компенсаторын хэт ачааллын хамгаалалтыг гїйдлээс їл хамаарах хугацааны барилттайгаар хийж, бага барилттай нь їйлчлэлээр дохиолол єгєх, єдєєлтийг бууруулах ба их бариттайгаар нь компенсаторыг таслахаар гїйцэтгэвэл зохино. Компенсаторын єдєєлтийн хэлхээнд їїсэх газардлагаас сэргийлэх хамгаалалт нь усан цахилгаан станцын генератортой адилаар хийгдсэн байх ёстой.

3.3. АВТОМАТИК БА ТЕЛЕМЕХАНИК Хэрэглээний хїрээ, ерєнхий шаардлагууд 3.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь цахилгаан станц, эрчим хїчний систем, шугам сїлжээ ба їйлдвэрийн болон бусад цахилгаан тоноглолуудын цахилгаан хангамжийн дор дурдсан ажлуудад зориулсан автоматикийн болон телемеханикийн тєхєєрємжийн зураг тєсєл, угсралтын їйл ажиллгаанд хамааралтай. Їїнд: 1. Шугам болон шугамын фаз, шин болон бусад тоноглолын хїчдэлийг тасарсан даруйд нь автоматикаар дахин залгах (АДЗ), 2. Бэлтгэл тэжээлийг болон тоноглолын бэлтгэл тэжээлийг автоматикаар залгах /БАЗ/, 3. Синхрон генераторууд ба синхрон компенсаторуудыг ажилд зэрэгцээ залгах, 5. Давтамж ба бодит чадлыг тохируулах, 6. Тогторжилт алдагдахаас сэргийлэх, 7. Асинхрон горимыг зогсоох, 8. Давтамжийн бууралтыг хязгаарлах, 9. Давтамжийн ихсэлтийг хязгаарлах, 10. Хїчдэлийн бууралтыг хязгаарлах, 11. Хїчдэлийн ихсэлтийг хязгаарлах, 12. Тоноглолыг хэт ачааллаас сэргийлэх, 13. Диспетчерийн хяналт ба удирдлага. Энэхїї зїйлийн 4-11 дїгээрт заагдсан тєхєєрємжийн їїрэгийг эрчим хїчний ба цахилгаан хангамжийн системийн бїрэн болон хэсэгчилсэн ажиллагаагаар тодорхойлогдох болно. Эрчим хїчний болон бусад зохих байгууллагууд эдгээр тєхєєрємжїїдийн зураг тєслийг зохиох, ашиглах ажлыг эрхлэх ёстой. Эрчим хїчний систем болон объектуудад дїрмийн энэ бїлэгт ороогїй, тухайлбал, “Автоматжуулалтын систем” БНбД 3.05.07.90 ба єєр баримт бичгийн дагуу хийсэн автоматжуулсан удирдлагын тєхєєрємжийг суурилуулахыг зєвшєєрнє. Эдгээр тєхєєрємжийн їйлчлэл нь єєр хоорондоо зохицож байхаас гадна энэ дїрэмээр зохицуулагдаж байгаа тєхєєрємж болон системтэй зохицон ажиллах ёстой. Цахилгаан эрчим хїч хэрэглэгч байгууллагуудын цахилгаан сїлжээнд автоматикийн тєхєєрємжїїдийг хэрэглэхдээ тэдгээрийн гадаад, дотоод сїлжээний хамгаалалт болон автоматикийн їйлчлэлээр цахилгаан хангамж нь богино хугацаагаар тасалдахад хамгийн чухал технологийн процессууд аль болохоор саатахгїй байхаар тооцвол зохино (5.3.28, 5.3.29, 5.3.30ийг їзэх). Автоматаар дахин залгах (АДЗ)


198

БД 43-101-03 3.3.2. Реле хамгаалалтаар таслагдах таслуурыг автоматикаар залгаж, хэрэглэгчидийн болон систем хоорондын ба систем доторх холбоосуудын тэжээлийг хурдан хугацаанд сэргээхийн тулд автоматаар дахин залгалтын (АДЗ) тєхєєрємжийг хэрэглэх ёстой. АДЗ нь дор дурдсан тохиолдлуудад хийгдэж байх ёстой. Їїнд: 1. 1 кВ-ээс дээш хїчдэлтэй агаарын болон холимог (агаарын ба кабель) бїх тєрлийн шугамд: АДЗ-г хэрэглэхээс татгалзах тохиолдол бїрт їндэслэл байх ёстой. Нум їїссэнээс гэмтэл гарах магадлал тун их їед (жишээ нь: хэд хэдэн дундын щиттэй , нэг шугамаар хэд хэдэн дэд єртєєг тэжээсэн), їр ашигтай байвал, мєн тїїнчлэн реле хамгаалалтын заагийг-сонгон хамгаалах чадварыг залруулахын тулд 35 кВ-ын болон тїїнээс доош хїчдэлтэй кабель шугамуудад АДЗ-г хэрэглэхийг зєвлєнє. 110 кВ болон тїїнээс дээш хїчдэлийн кабель шугаманд АДЗ хэрэглэх эсэхийг тухай бїрд нь тодорхой нєхцлїїдээс хамааруулан зураг тєслийг зохиох явцд шийдвэрлэнэ, 2. Цахилгаан станц ба дэд єртєєний шинд: (3.3.19, 3.3.20-ийг їзэх), 3. Трансформаторт (3,3,26-г їзэх), 4. Бусад цахилгаан хєдєлгїїрийн єєрєє явалтыг хангах їїднээс таслагдах чухал ач холбогдолтой цахилгаан хєдєлгїїрт, Энэхїї зїйлийн 1-3 дугаарт заасан АДЗ-ын ажиллах нєхцлийг хангахын тулд тойруу болон шин холбох таслуурууд, мєн секцийн таслуурт АДЗ заавал байх ёстой. Хэмнэлттэй ажиллагааны їїднээс эхний ээлжинд кабелийн шугам, мєн бусад 6-10 кВ-ын холболтуудад бїлэглэсэн (группчилсэн) АДЗ хийж болно. Гэхдээ ийм тохиолдолд бїлэглэсэн АДЗ-н дутагдалтай талууд, тухайлбал, аль нэг холболтын таслуур тасарсны дараа АДЗ анхны байрлалдаа ороогїй байхад єєр нэг холболтын таслуур таслагдах тохиолдолд АДЗ татгалзаж болохыг тооцсон байвал зохино. 3.3.3. АДЗ-ыг дор дурдсан тохиолдолд ажиллахгїй байхаар хийх ёстой. Їїнд: 1. Їйлчилгээний хїмїїс алсын удирдлага болон теле удирдлагаар таслуурыг таслах їед, 2. Їйлчилгээний хїмїїс алсын удирдлага болон теле удирдлагаар залгасны дараа реле хамгаалалтаар шууд таслагдах їед, 3. Трансформатор ба эргэлдэх машины дотоод гэмтлийн улмаас тэдгээрийн таслуур хамгаалалтаар тасрах, аваари эсэргїїцэх автоматикийн їйлчлэлээр таслуур таслагдах, мєн тїїнчлэн АДЗ ажиллаж болохгїй бусад нєхцєлд. Ачааллыг давтамжаар хєнгєлєх автоматик (АДХА, АЧР), давтамжийн автоматаар дахин залгалт (ДАДЗ, ЧАПВ) хийгдсэний дараа АДЗ нь 3.3.81 дїгээр зїйлийн дагуу ажиллах ёстой. АДЗын схем дэх ямар ч гэмтлийн їед АДЗ богино залгаа руу олон дахин залгах боломжийг хаасан байх ёстой. АДЗ нь автоматаар анхны байрлалдаа буцаж байх ёстой. 3.3.4. Ёсоороо бол, АДЗ амжилтгїй болбол реле хамгаалалтын їйлдлийг хурдасгах боломжийг бїрдїїлсэн байх ёстой. Амжилтгїй АДЗ-н дараах хурдасгалтыг таслуурыг залгасны дараа хурдасгалтын тєхєєрєгийн тусламжаар хийдэг. Энэ тєхєєрєгийг таслуурыг єєр зарчим (удирдлагын тїлхїїрээр, теле удирдлагаар, бэлтгэлийг автоматикаар залгах)-аар залгах їед ч хэрэглэх ёстой. Таслуурыг залгасны дараа хамгаалалтыг хурдасгахдаа таслуурын фазуудын зэрэг бус залгалтаас їїсэх гїйдлийн ихсэлтээс хамаарч таслуур тасарч болзошгїй байдлаас хамгаалах арга хэмжээ авсан байх ёстой. Шугам єєр таслуураар хїчдэлд холбогдохоор бол (єєрєєр хэлбэл шугам тэгшхэмтэй хїчдэлтэй болох нєхцєлд) таслуурыг залгасны дараа хамгаалалтыг хурдасгах хэрэггїй. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугамын хамгаалалтыг їйлчилгээний хувьсах гїйдэлээр хийх їед хэрвээ АДЗ-н дараах хамгаалалтын хурдасгалт хийхэд тэр нь хамгаалалтыг ихэд тєвєгтэй болгох, худасгалтын тєхєєрємжийг тавих газрын орчимд тємєрлєг богино залгаа болоход хамгаалалт ажиллах хугацаа 1,5 сек-ээс ихгїй байвал АДЗ-ийн дараах хамгаалалтыг хурдасгахгїй байж болно. Урьдчилан єгсєн шуурхай ажиллагааны команд нь таслуурын тасархай байрлалтай тохирохгїй байвал гурван фазын АДЗ-ийн тєхєєрємж (ГФАДЗ) ажиллаж эхлэх ёстой. Мєн ГФАДЗ-г реле хамгаалалтаар ч явуулахыг зєвшєєрнє. 3.3.5. Ёсоороо бол, нэг ба хоёр удаа (хэрэв таслуурын ажиллах нєхцлєєр энэ нь зєвшєєрєгдєх бол)-гийн ГФАДЗ-г хэрэглэж болно. Хоёр удаагийн їйлчлэлтэй ГФАДЗ-ын тєхєєрємжийг агаарын шугамд, ялангуяа нэг талын тэжээлтэй ганц (дан) шугамд хэрэглэхийг зєвлєж байна. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй сїлжээнд 2 удаагийн їйлчлэлтэй ГФАДЗ-г юуны ємнє сїлжээндээ бэлтгэл байхгїй шугаманд хэрэглэхийг зєвлємж болгодог. Тусгаарлагдсан ба тэгштгэсэн нейтральтай сїлжээнд АДЗ-ын ажиллагааны эхний циклийн дараа газардлага гарсан тохиолдол (тухайлбал,тэг дарааллын хїчдэл їїсэх)-д дараагийн циклийн


199

БД 43-101-03 АДЗ-д хориг тавих ёстой. ГФАДЗ-ын хоёр дахь циклийн хугацааны барилт 15-20 секундээс багагїй байх ёстой. Цахилгаан дамжуулах ердийн горимыг тїргэн сэргээхийн тулд ГФАДЗ-ын тєхєєрємж (ялангуяа нэг талын тэжээлтэй шугамын хоёр їйлчлэлтэй ГФАДЗ-ын анхны циклийн хувьд)-ийн хугацааны барилтыг гэмтсэн хэсэгт їїссэн нумын унтралтын болон орчины ионы саармагжих хугацаа, мєн тїїнчлэн таслуур ба тїїний залуурын дахин залгалтад бэлэн болох хугацааг тус тус тооцон аль болохоор бага хэмжээтэй байхаар авах ёстой. Хоёр талын тэжээлтэй шугамын ГФАДЗ-ын тєхєєрємжийн хугацааны барилтыг гэмтэлийн улмаас шугамын тєгсгєлийн хоёр цэгт тасралт зэрэг явагдахгїй байж болзошгїй нєхцєлийг тооцож, сонгох ёстой. Энэ їед алсын бэлтгэлд зориулагдах хамгаалалтын хугацааг тооцох шаардлагагїй. Єндєр давтамжийн хамгаалалтаар шугам тасрах їед шугамын хоёр їзїїрийн таслуур зэрэг тасрахгїй нєхцєлийг тооцохгїй байхыг зєвшєєрнє. Нэг удаагийн їйлчлэлтэй ГФАДЗ-ын їр дїнг сайжруулахын тулд хэрэглэгчийн ажилагааг аль болохоор тооцсоны їндсэн дээр хугацааны барилтыг ихэсгэж болно. 3.3.6. ГФАДЗ амжилтгїй болсон тохиолдолд нэг талын тэжээлтэй 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй ганц (дан) шугам хоёр фазаар удаан хугацаанд ажиллах тул тийм шугамын тэжээлтэй талын тєгсгєлд нь 2 удаагийн їйлчлэлтэй ГФАДЗ хийвэл зохино. Їйлчилгээний хїмїїс шугамыг 2 фазын горимд газар дээр нь болон теле удирдлагаар шилжїїлж болно. Амжилтгїй АДЗ-ын дараа шугамыг 2 фазаар ажиллуулахын тулд (хуурай) салгуур болон таслуурыг тэжээх болон хїлээн авах талын тєгсгєлд фаз тус бїрээр нь удирдаж болохоор хийвэл зохино. Шугамыг удаан хугацаагаар 2 фазын горимд шилжїїлэхдээ шугамын дутуу фазын горимоос болж холбооны шугамд гарч болзошгїй шуугианыг багасгах арга хэмжээг шаардлагатай їед авбал зохино. Энэ зорилгоор дутуу фазын горимоор хэрэв энэ нь хэрэглэгчийн ажлын нєхцлийг хангаж байвал дамжуулж буй чадлыг багасгаж болно. Зарим нєхцєлд тусгай їндэслэл байвал шугам дутуу горимоор ажиллах хугацааны туршид холбооны шугамыг салгаж болно. 3.3.7. Тасралт нь эх їїсгїїрийн хоорондын цахилгаан холбоосыг гэмтээхээргїй тийм шугамууд, тухайлбал, нэг талын тэжээлтэй зэрэгцээ шугаман дээр синхронизмыг шалгахгїйгээр ГФАДЗ тєхєєрємж тавихыг зєвшєєрнє. Хоёр талын тэжээлтэй ганц (дан) шугаманд (шїїнтэн холбоос байхгїй бол) ГФАДЗ-ын дор дурдсан аль нэг тєрєл, эсвэл тэдгээрийн хослолыг хэрэглэх ёстой. Їїнд: а. Хурдан їйлчлэлтэй ГФАДЗ (ХЇАДЗ) б. Синхрон-бус ГФАДЗ (СбАДЗ) в. Синхронизмын барилттай ГФАДЗ (СБГФАДЗ) Їїнээс гадна хэрэв таслууруудыг фаз бїрээр нь удирдахаар тоноглосон, мєн нэг фазын АДЗ (НФАДЗ)-ын циклийн їед эрчим хїчний системийн зэрэгцээ ажиллагааны тогтворжилт алдагдахааргїй бол НФАДЗ-ыг ГФАДЗ-ын янз бїрийн хэлбэрїїдтэй хослуулан хийж болно. Ямар тєрлийн АДЗ-ыг хэрэглэх зарчимыг сонгохдоо системийн ба тоноглолуудын ажиллагааны тодорхой нєхцєлїїдийн бїрдлээс хамааруулан 3.3.8-3.3.11 дугаар зїйлїїдийг удирдлага болгоно. 3.3.8. Залгагдаж буй системийн цахилгаан хєдєлгєх хїч (ЦХХ)-ний векторуудын хоорондох єнцгийн ялгаа нь бага бол хурдан їйлчлэлтэй АДЗ, эсвэл ХЇАДЗ (хамгийн бага хугацааны тавилаар хоёр тєгсгєлєєс нь зэрэг залгах)-ыг 3.3.7 дугаар зїйлд заасан шугаманд тавих нь зїйтэй. Хэрвээ таслуурыг залгасны дараа системийн синхрон (зэрэгцээ) ажиллагаа хадгалагдах ба синхрон генератор болон компенсаторын хамгийн их цахилгаан-соронзон момент нь машины гаралтууд дээрхи гурван фазын богино залгааны їеийн цахилгаан–соронзон моментоос бага (зайлшгїй нєєцийг тооцсон) байвал ХЇАДЗ хэрэглэхийг боломжтой таслуур бїхий шугаманд л тїїнийг хэрэглэж болно. Хамгийн их цахилгаан-соронзон моментын їнэлгээг ХЇАДЗ болох їеийн єнцгийн байж болох их ялгаагааг баримтлан хийх ёстой. Иймд їйлчлэх хїрээ нь шугамыг бїхэлд нь хамаарах нєхцєлд хурдан їйлчилэлтэй хамгаалалт ажиллах їед л ХЇАДЗ-ын ажиллагаа эхлэх ёстой. ХЇАДЗ нь бэлтгэл хамгаалалт ажиллах їед хоригонд орох, таслуур саатах їеийн нєєц тєхєєрємж (ТТНТ, УРОВ) ажиллах їед хоригонд орох, эсвэл хїлээзнэх ёстой. Хэрэв ХЇАДЗ амжилтгїй болбол эрчим хїчний системийн тогтворжилтыг хадгалахын тулд аваари эсэргїїцэх автоматикаас их хэмжээний мэдээлэл шаардагдахаар бол ХЇАДЗ хэрэглэхгїй байх нь зїйтэй.


200

БД 43-101-03 3.3.9. Бїлгийн 3.3.7 дугаар зїйлд заасан (ихэвчлэн 110-220 кВ-ын) шугаманд СбАДЗ-ыг хэрэглэх ёстой. Хэрэв: а. Синхрон-бус залгалт хийхэд їїсэх синхрон генератор ба комненсаторын хамгийн их цахилгаан-соронзон момент нь машины гаралтууд дээрх гурван фазын богино залгааны їед їїсэх цахилгаан-соронзон моментоос бага (зайлшгїй нєєцийг тооцох) бол; Гэхдээ СбАДЗ-ын зєвшєєрєгдєх їнэлгээний практикийн шалгуур болгон залгалтын єнцєг 180 градус байх їеийн статорын гїйдлийн їелэх хэсгийн тооцоот анхны утгыг авна. б. Залгалтын єнцєг 180 градус байх їед трансформатор (автотрансформатор)-аар гїйх хамгийн их гїйдэл нь хязгааргїй чадалтай шинээс тэжээл авах нєхцєлд тїїний гаргалгууд дээр їїсч болох богино залгааны гїйдлээс бага байвал, в. АДЗ-ын дараа хангалттай, хурдан хугацаанд дахин синхронжуулалт болж байвал. Хэрэв синхрон-бус АДЗ болсны дїнд удаан хугацааны асинхрон явалт їїсэхээр байвал тїїнийг їїсгэхгїй байх буюу таслан зогсоох тусгай арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Энэ нєхцєлїїд биелэгдэж байвал СбАДЗ-ыг зэрэгцээ тавигдах шугамын засварын горимд хэрэглэж болно. СбАДЗ-г хийхдээ шаардлагагїйгээр хамгаалалт дэмий ажиллахаас сэргийлэх арга хэмжээ заавал авах хэрэгтэй. Энэ зорилгоор заримдаа СбАДЗ-г хийхдээ таслуурыг тодорхой дарааллаар залгахаар хэрэгжїїлбэл зохино. Жишээлбэл, шугамын аль нэг тєгсгєлд АДЗ хийхийн ємнє нєгєє хэсэгт амжилттай болсон ГФАДЗ-н дараа шугам хїчдэлтэй болсныг хянах. 3.3.10. Дїрмийн 3.3.10 дугаар зїйлд заасан шугаманд тэдгээрийг зєвшєєрєгдєх єнцєг ба нэлээд хэмжээ (ойролцоогоор 4 хувь хїртэл)-ний гулсалттайгаар залгахад СБ АДЗ-г хэрэглэх нь зїйтэй. Тїїнээс гадна дараах нєхцєлд АДЗ байж болно. Шугамын эхэлж залгавал зохих тєгсгєлд хїчдэлийн хяналтгїй хурдасгах ГФАДЗ (ХХГ ХГФАДЗ), эсвэл шугам дээр хїчдэлгїй байгааг хянах хяналттай ГФАДЗ (ХГХ ГФАДЗ) їйлчлэх хїрээ нь шугамыг бїхэлд нь хамарсан хурдан їйлчлэлтэй хамгаалалт ажилласан тухай бїртгэл хийж, нєгєє їзїїрт нь синхронизмын барилттай ГФАДЗ тавибал зохино. Сїїлийнхийг нь зєвхєн эхний залгалт амжилттай болсон тохиолдолд гїйцэтгэнэ. Синхронизмыг барихын тулд тогтмол тїрїїлэх єнцєгтэй синхронизаторын зарчмаар хийсэн тєхєєрємж хэрэглэж болно. Мєн шугамын хоёр талын таслуурыг залгах дарааллыг єєрчлєх боломжтойгоор АДЗ-ын тєхєєрємжийг хийвэл зохино. Давтамжийн ялгавар аль болохоор их байхад ажиллахаар СБ АДЗ-н тєхєєрємжийг хийхийг хичээх хэрэгтэй. СБ АДЗ хэрэглэх їеийн залгалтын боломжит хамгийн их єнцгийг 3.3.9 дугаар зїйлд заасан нєхцєлєєр сонгож авна. Їйлчилгээний хїмїїс шугамыг залгахдаа хагас автоматжуулсан синхронжуулалтанд СБ АДЗ-н тєхєєрємжийг хэрэглэхээр бодож хийх нь зїйтэй. 3.3.11. ГФАДЗ-ын аль ч тєрлийг хийхдээ хїчдлийн трансформатор бїхий шугаман дээр хїчдэл байхгїй байгааг хянах, хїчдэлтэй байгааг хянахын тулд шугамын (фазны) хїчдэл, эсрэг, урвуу болон тэг дарааллын хїчдлїїдийг мэдэрч чаддаг хэрэгсэлийг ашиглах нь зїйтэй байдаг. Зарим тохиолдолд, жишээ нь, шунтлэх реакторгїй шугаманд тэг дарааллын хїчдэлийг ашиглахгїй байж болно. 3.3.12. НФАДЗ-г зєвхєн их хэмжээний газардлагын гїйдэлтэй сїлжээнд хэрэглэх ёстой. Фаз тогтвортой гэмтсэн їед дутуу фазын горимд автоматаар шилжїїлэхгїйгээр хийсэн НФАДЗ дор дурдсан тохиолдлуудад байж болно. Їїнд: а. Систем хоорондын болон систем доторх их ачаалалтай ганц (дан) шугаманд; б. 220 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй их ачаалалтай 2 ба тїїнээс дээш тойруу холбоостой систем хоорондын шугаманд, хэрэв холбоосны аль нэг нь тасрахад эрчим хїчний системийн динамик тогтворжилт алдагдахаар байвал, в. Систем хоорондын болон системийн доторх єєр ангиллын хїчдэлтэй шугаманд, хэрвээ дээд ангиллын хїчдэлтэй шугам тасрахад доод ангиллын хїчдэлийн шугам ихээр ачаалагдаж, эрчим хїчний системийн тогтворжилтыг алдагдуулж болзошгїй бол, г. Єєртєє их хэмжээний орон нутгийн ачаалалгїй, томоохон блок схемтэй цахилгаан станцыг системтэй холбох шугаманд, д. ГФАДЗ тєхєєрємж ажлаас гарсан буюу тїїний автоматик нь тэжээлгїй болсон їед гурван фазын таслалт хийх їйлдэлд шугамын хамгаалалт шилжиж байхаар ГФАДЗ-ыг тєхєєрємжийн хажуугаар хийж болно. Газардлагын богино залгаа гарсан фазыг олоход зориулж сонголтын мэдрэмж бїхий хэрэгсэлийг НФАДЗ-ын циклийн їеийн хурдан їйлчлэлтэй шугамын хамгаалалт болгон ашиглаж


201

БД 43-101-03 болно. Мєн тїїнийг ГФАДЗ,ХЇАДЗ-ын ажиллагааны їед шуурхай їйлчилгээний хїмїїс шугамыг нэг талаас нь залгахад ашиглаж болно. НДАЗ-ны хугацааны барилт нь дутуу фазын горим їїсгэж байгаа нэг фазын богино залгааны орчинд їїссэн нум унтрах болон ион саармагжих процессын хугацаанаас их тусд нь тохируулсан тавилтай байх ёстой. Энэ їед сонголтын мэдрэмж бїхий хэрэгсэлийн шатлалтай їйлдэл болох, шугамын тєгсгєлийн хамгаалалт зэрэгфцэлгїй ажиллахыг тооцох хэрэгтэй. 3.3.13. Дїрмийн 3.3.12-р зїйлд заасан шугамд НФАДЗ-ыг тєрєл бїрийн ГФАДЗ-тай хавсруулан хэрэглэх ёстой. НФАДЗ ажиллах болон НФАДЗ нь амжилтгїй болсон бїх тохиолдолд ГФАДЗ-г хориглох боломжтой хийгдэх ёстой. Харин тодорхой нєхцєл байдлын улмаас НФАДЗ амжилтгїй болсны дараа ГФАДЗ-ыг ажиллахаар хийж болно. Эдгээр тохиолдолд эхлээд шугамын аль нэг тєгсгєл дээр шугам хїчдэлгїй байгааг хянасаны їндсэн дээр урт хугацааны барилттай ГФАДЗ-ыг хийвэл зохино. 3.3.14. Бага чадлын цахилгаан станцыг системтэй холбож байгаа хоёр талын тэжээлтэй ганцаар шугамд усан цахилгаан станцын генераторуудыг автоматикаар єєрийн синхронжуулалтанд оруулах чадвар бїхий ГФАДЗ (ЄС АДЗ) , усан ба дулааны цахилгаан станцын хувьд хуваалтын тєхєєрємжтэй хосолмол ГФАДЗ-ыг хэрэглэж болно. 3.3.15. Хоёр талын тэжээлтэй шугам хэд хэдэн тойруу холбоостой байвал дор дурдсан арга хэмжээг авбал зохино.Їїнд: 1. Хоёр буюу гурван холбоостой боловч тэдгээрээс хоёр (жишээ нь хоёр хэлхээтэй шугам) нь удаан хугацаагаар тасрах магадлалтай їед, - Синхронжилтгїй АДЗ (гол тєлєв 110-220 кВ-ын шугам, тэдгээрийн хувьд 3.3.9 дугаар зїйлд заасан нєхцєл бїрдэхэд, гэхдээ бїх холбоос тасархай байх)-ын їед), - Синхронизмын хяналттай АДЗ (бїх холбоос тасархай, 3.3.9 дугаар зїйлд заасан шалтгаанаар синхронжилтгїй АДЗ хийх боломжгїй)-ын їед, Хоёр холбоостой болон гурван холбоостой боловч хоёр нь хоёр хэлхээт шугам бїхий чухал шугамуудын хувьд 3.3.9-т заасан шалтгаанаар СбАДЗ-г хэрэглэх боломжгїй бол НФАДЗ, ХЇАДЗ, СБ АДЗ хэрэглэхийг зєвшєєрнє (3.3.8, 3.3.10 ба 3.3.12-ийг їз). Энэ тохиолдолд НФАДЗ ба ХЇАДЗын тєхєєрємжийг синхронизмыг хянадаг АДЗ-аар нэмж тєхєєрємжилбєл зохино. 2. Дєрєв ба тїїнээс дээш холбоостой, тїїнчлэн гурван холбоостой боловч хоёр холбоос нь удаан хугацаагаар зэрэг тасрах магадлал багатай (жишээ нь, бїх шугам нь нэг хэлхээтэй) шугамд синхронизмын хяналтгїй АДЗ хэрэглэвэл зохино. 3.3.16. Синхронизмын хяналттай АДЗ-ын тєхєєрємжийг хэрэглэхдээ шугамын нэг тєгсгєлд шугам хїчдэлгїй байгааг болон синхронизм байгааг хянах бєгєєд нєгєє їзїїрт нь бол зєвхєн синхронизм байгаа эсэхийг хянавал зохино. Синхронизмын хяналттай АДЗ-ын схем нь шугамын хоёр їзїїрт ижил байх бєгєєд АДЗ-ын їед таслууруудыг залгах дарааллыг єєрчлєх боломжийг тооцсон байх ёстой. Їйлчилгээний хїмїїс системийг холбох явцдаа синхронизмын хяналттай АДЗ-г ашиглан синхронизмыг шалгаж байх нь зїйтэй. Шугаманд хэд хэдэн тєрлийн гурван фазын АДЗ, тухайлбал,синхронизмын хяналттай ХЇАДЗ,ГФАДЗ хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Мєн тїїнчлэн шугамын тєгсгєлїїдэд єєр тєрлийн тухайлбал, нэг тєгсгєлд нь ХХГ ХГФАДЗ (3,3,10-г їзэх) ба нєгєє тєгсгєлд нь хїчдэлтэй байгаагийн болон синхронизмын хяналттай ГФАДЗ байхыг зєвшєєрнє. 3.3.17. Хурдан їйлчлэлтэй хамгаалалтын сонгон хамгаалж чадахгїй байгаа (сонголтгїй їйлчлэлтэй) байдлыг засварлахын тулд ГФАДЗ-г сонгон їйлчлэх чадваргїй, хурдан їйлчлэл бїхий хамгаалалттай хослон хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Цуваа холбосон шугамтай сїлжээнд сонгон хамгаалах чадваргїй хурдан їйлчилэлтэй хамгаалалтыг хэрэглэх тохиолдолд тэдгээрийн сонгон хамгаалж чадахгїй байгаа (сонголтгїй їйлчлэлтэй) байдлыг засварлахын тулд ээлж дараатай АДЗ хэрэглэхийг зєвшєєрдєг. Їїнд АДЗ-ын ажиллахын ємнє хамгаалалтыг хурдасгасан АДЗ, эсвэл хэд хэдэн давталт (гурваас илїїгїй)-тай, тэр нь тэжээлийн їїсгїїр тал руугаа єсєх шатлалтай АДЗ хэрэглэж болно. 3.3.18. Єндєр хїчдэлийн талд нь богино залгуур (короткозамыкатель) ба холтгох салгуур тавьсан трансформаторыг тэжээх шугамд нэг удаагийн ГФАДЗ хэрэглэхдээ богино залгуурыг гїйдэлгїй агшинд таслахын тулд АДЗ-н хугацааны барилтын хэмжээ нь богино залгалтын залгуурын залгах, салгуурын таслах хугацааны нийлбэрээс их байх ёстой. Хоёр давталттай ГФАДЗ хэрэглэх їе (3.3.6-р зїйлийг їзэх)-д хэрвээ АДЗ-н хоёрдугаар циклийн гїйдэлгїй агшинд холтгох


202

БД 43-101-03 салгуурыг салгахаар тооцсон бол АДЗ-н нэгдїгээр циклийн їйлчлэлийн хугацааг дээрх нєцєлд зааснаас єсгєхгїй байх ёстой. Таслуурын оронд холтгох салгуур тавьсан шугамд АДЗ эхний циклдээ амжилтгїй болбол салгуурыг АДЗ-н хоёр дахь циклийн гїйдэлгїй эгшинд тасрахаар хийх ёстой. 3.3.19. Хэрвээ АДЗ хийсний їрдїнд синхрон комненсатор, эсвэл синхрон хєдєлгїїрїїд нь синхронжилтгїй залгагдах боломжтой, тийм залгалт нь тэдгээрт зєвшєєрєгдєхгїй бол, тїїнчлэн гэмтэлтэй хэсгийг эдгээр машинаас єгєхгїйн тулд тэжээл алга болмогц эдгээр синхрон машиныг автоматаар таслах буюу цахилгаан оронг автоматикаар унтраалт (ЦОАУ, АГП)-аар таслах, дараа нь автоматикаар залгахтай уялдуулан, эсвэл бэлтгэлийн автомат залгалт (БАЗ) амжилттай болсны їрдїнд хїчдэл сэргэсний дараа дахин синхронжуулалт хийх замаар эдгээр машиныг асинхронгоримд шилжїїлэх ёстой. Синхрон комненсатор, синхрон цахилгаан хєдєлгїїртэй дэд станцуудад АДЗ хийгдэсний улмаас давтамжийн автомат хєнгєлєлт (АДХ)-ийг дэмий ажиллуулахгїй байх арга хэмжээ авах ёстой. 3.3.20. АДЗ хийх боломжтой цахилгаан станц, дэд станцуудын шин ба таслуур нь тусгай хамгаалалттай, тїїний зэрэгцээ тэдгээрт АДЗ хийх боломжтой бол шиний АДЗ-ыг доорхи 2 хувилбарын аль нэгээр нь хийх ёстой. Їїнд: 1. Автоматикаар туршиж їзэх (аль нэг тэжээх элементийн АДЗ-аар таслуурыг залгаж шинийг хїчдэлтэй болгох) 2. Автоматикаар бїдїївчийг цуглуулах; Эхлээд АДЗ-аар аль нэг тэжээх элементийг залгах (жишээ нь: шугам, трансформатор) ба энэ амжилттай залгагдвал дараагийн элементїїдийг залгана. Тэхдээ бусад элементийг залгах замаар аваарийн ємнєх горимын схемийг аль болохоор автоматикаар бїрэн сэргээх. Шинийн АДЗ-ыг энэхїї хувилбараар хийхдээ эхний ээлжинд байнгын жижїїргїй дэд єртєєг сонгоно. Шинийн АДЗ-ыг хийхдээ синхрон бус залгалт (ийм залгалт зєвшєєрєгдєхгїй нєхцєлд) болохоос сэргийлэх арга хэмжээг авах ёстой. АДЗ амжилтгїй болсон нєхцєлд шинийн хамгаалалтын мэдрэмж хангалттай байхаар тооцох ёстой. 3.3.21. Хоёр трансформатортай бууруулах дэд єртєєний трансформатор нь тус тусдаа ажиллах нєхцєлд тїїний дунд, доод хїчдэлийн шинэнд БАЗ-тай хосолсон АДЗ ашиглах ёстой. Трансформаторын дотоод гэмтлийн їед БАЗ, бусад гэмтлийн їед АДЗ тус тус ажиллаж байх ёстой (3.3.42). Ердийн горимдоо 2 трансформатор зэрэгцээ ажиллах хоёр трансформатортай дэд станцын тухайн хїчдлийн шинд аль нэг трансформаторыг бэлтгэлд гаргах горимын зориулалтаар АДЗ-ын тєхєєрємж дээр БАЗ-ыг нэмж тєхєєрємжлєхийг зєвшєєрнє. Хэрэв транформатор тасрах нь хэрэглэгчийг хїчдэлгїй болгохоор байвал тэжээл талаасаа их гїйдлийн хамгаалалт ба таслууртай 1 МВА-аас илїї чадалтай ганц (нэг) дэд станцыг АДЗ-ын тєхєєрємжєєр заавал тоноглох ёстой. Зарим торхиолдолд дотоодын гэмтлээс болж трансформатор тасрах нєхцєлд АДЗ-г хэрэглэхийг зєвшєєрдєг. 3.3.22. 2 ба тїїнээс дээш тооны таслуураар залгагдах элементийн эхний таслуурын АДЗ нь амжилтгїй болсон бол энэ элементийн бусад бїх таслуурууд ,ёсоороо бол, хоригонд орох ёстой. Цахилгаан соронзон залуур бїхий таслууртай дэд станц ба цахилгаан станцууд дээр АДЗ-ын їйлчлэлээр хоёр ба тїїнээс дээш тооны таслуур нэгэн зэрэг залгагдахаар байвал аккумуляторын батарейны хїчдлийн байвал зохих тївшинг хангах, залгалтын цахилгаан–соронзоны тэжээлийн утасны хєндлєн огтлолыг багасгах зорилгоор, зарчмын хувьд хэд хэдэн таслуур нэгэн зэрэг залгагдахааргїй байхаар АДЗ-ыг хийх ёстой (жишээ нь: залгалт хийгдэх цэгїїдэд хугацааны єєр єєр тавилтай АДЗ хэрэглэх). Зарим тохиолдол (гол тєлєв 110 кВ-ын АДЗ-аар тоноглогдох олон тооны холболтууд дээр АДЗ-ын хоёр таслуурыг нэг зэрэг залгахыг зєвшєєрнє. АДЗ-ын тєхєєргийн їйлдлийг заагуурын реле, ажиллагааны тоолуур, бусад ийм зориулалтын тєхєєрємжєєр бїртгэл хийгдэнэ. Бэлтгэл тэжээл ба тєхєєрємжийг автоматаар залгах (БТбаТАЗ) 3.3.23. Ажлын тэжээлийн їїсгїїр нь тасарч, хэрэглэгчидийн цахилгаан тоноглолууд хїчдэлгїй болсон їед автоматикаар бэлтгэл (нєєц) тэжээлийн їїсгїїрийг залгах, хэрэглэгчийн тэжээлийг сэргээх зорилгоор БАЗ тєхєєрємжийг тавих ёстой. Мєн ажлын тоноглол тасарснаас хэвийн технологийн процесс алдагдах тохиолдолд бэлтгэл тоноглолыг автоматаар залгах зориулалттай БАЗ-ын тєхєєрємжийг суурилуулна.


203

БД 43-101-03 Реле хамгаалалтыг хялбар болгох, богино залгааны гїйдлийг багасгах, битїї сїлжээг секцэлсэн битїї бус (задгай) сїлжээгээр солих зэрэг боломжийг олгож байвал БАЗ-н тєхєєрємж хэрэглэх нь зїйтэй. БАЗ-ын тєхєєрємжийг трансформатор, шугам, секцийн ба шин холболтын таслуур, цахилгаан хєдєлгїїр г.м. тоноглолуудад хэрэглэж болно. 3.3.24. Тэжээл авч байгаа элементийн шин дээр аливаа нэгэн, тїїнчлэн эдгээр шин дээр БЗ болох шалтгаан (БЗ болох шин дээр шинний АДЗ байхгїй їед, дїрмийн 3.3.32-г їзэх)-аар хїчдэл алга болсон їед, ёсоороо бол , БАЗ-н їйлдэл эхэлж байх боломжийг хангасан байх ёстой. Ажлын тэжээлийн їїсгїїрийн таслуур тасрахад БАЗ тєхєєрємж нь хугацааны нэмэлт тавилгїйгээр бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїрийн таслуурыг залгах ёстой (дїрмийн 3.3.30-г їзэх). Энэ їед тєхєєрємж нь нэг л удаа ажиллах ёстой. 3.3.25. Ажлын тэжээлийн їїсгїїр талаас хїчдэл алга болж, тэжээл авч байгаа элемент цахилгаангїй болоход, мєн тїїнчлэн хїлээн авах талаас таслуур тасрах (жишээ нь, ажлын элементийн реле хамгаалалт зєвхєн тэжээл талын таслуурт їйлчлэх тохиолдолд)-ад БАЗ-ын бїдїївчид 3.3.24-т заасан тєхєєрєг дээр нэмж хїчдэлээс хамааралтай явуулах хэрэгслийг тавих ёстой. Дээр заасан хэрэгсэл нь тэжээл авч байгаа элемент дээр хїчдэл алга болох, бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїр талд хїчдэлтэй байх тохиолдолд ажлын тэжээлийн їїсгїїрийн хїлээн авах талын таслуурыг хугацааны барилттайгаар тасалж байх ёстой. Хэрэв ажлын ба бэлтгэл элемент нь тэжээлийн нэг їїсгїїртэй бол БАЗ-ын бїрдэлд хїчдэлээс хамааруулан явуулах байгууламжийг тавих ёсгїй. Трансформатор болон богино шугамуудад БАЗ-ын їйлчилгээг хурдасгахын тулд реле хамгаалалтыг зєвхєн тэжээлийн талын таслуурыг тєдийгїй, мєн хїлээн авах талын таслуурыг ч таслахаар хийх нь зїйтэй. Энэ зорилгоор зарим чухал тохиолдол (жишээ нь: цахилгаан станцуудын дотоод хэрэгцээ)-д ямар нэг шалтгаанаар зєвхєн тэжээл талын таслуур тасрах тохиолдолд хоригийн хэлхээгээр дамжуулан хїлээн авах талын таслуурыг маш яаралтай таслах боломжийг хангаж байх ёстой. 3.3.26. Ажлын їїсгїїрийн хїчдэл алга болсныг мэдэрч улмаар БАЗ-ыг хїчдлээс хамааруулан явуулах хэрэгслийн хїчдлийн хамгийн бага элемент нь цахилгаан хєдєлгїїрийн єєрєє явах горим ба алсын богино залгааны їеийн хїчдэлийн уналтыг мэдрэхгїй байх ёстой. Бэлтгэл їїсгїїрийн шин дээрх БАЗ-ын ажиллаж эхлэх хїчдэлийн хэмжээг аль болохоор хєдєлгїїрийн єєрєє явалтын нєхцлєєс хамааруулж сонгох ёстой. БАЗ-ын хугацааны барилт нь гадны богино залгалт (хїчдлийн уналт нь явуулах хэрэгслийн хїчдлийн хамгийн бага элемент ажиллаж эхлэхэд хїргэх тийм богино залгалт)-ыг таслах хугацаанаас их, єєрєєр хэлбэл, тэжээл талын АДЗ-ын їйлчлэлийн хугацаанаас их байх ёстой. Хїчдэлийн трансформаторын єндєр, эсвэл нам талын хїчдлийн ороомгуудын аль нэгний гал хамгаалуур шатахад БАЗ-ын явуулах хэрэгслийн хїчдлийн хамгийн бага элемент хуурамчаар дэмий ажиллахгїй байх ёстой. Энэ їед тєхєєрємжид хориг тавих ёстой. Хїчдлийн трансформаторын нам талын хїчдлийн ороомгыг автоматжуулсан таслуураар хамгаалж байгаа бол уг таслуур тасрахад явуулах байгууламж хоригонд орж байх ёстой. Хэрэв 6-10 кВ-ын хуваарилах сїлжээнд БАЗ-ын тєхєєрємж суурилуулахын тулд тусгай хїчдэлийн трансформатор шаардагдахаар бол энэ шаардлагыг хэрэгсэхгїй байхыг зєвшєєрнє. 3.3.27. Хэрэв БАЗ-ыг хїчдэлээр эхэлж явуулахаар хийх нєхцєлд тїїний їйлчлэх хугацаа нь байж болшгїй их байвал (жишээ нь: ачаалал дотор нь синхрон цахилгаан хєдєлгїїрийн эзлэх хувийн жин єндєр байх) хїчдлээр явуулах хэрэгсэл дээр єєр тєрлийн явуулах хэрэгсэл (жишээ нь, гїйдэл алга болох, давтамж буурах, чадлын чиглэл єєрчлєгдєх зэргийг мэдэрдэг г.м.)-ийг нэмэгдэл болгон авч їзэх нь зїйтэй. Давтамжаар ажиллах явуулах хэрэгсэл тавих тохиолдолд тэр нь ажлын тэжээлийн талаас давтамж нь тогтоосон хэмжээнд хїртэл буурах їед бэлтгэл тэжээлийн талаас хэвийн давтамжтай байвал ажлын тэжээлийн їїсгїїрийн таслуурыг хугацааны барилттайгаар таслах ёстой. Технологийн шаардлага гарсан їед тєрєл бїрийн тусгай мэдрїїл (даралтын, тївшний датчик г.м.)-ийн тусламтайгаар бэлтгэл тоноглолыг автоматикаар залгах тєхєєрємжийн явуулах хэрэгсэл ажиллахаар хийж болно. 3.3.28. Аль нэг тасарсан ажлын эх їїсгїїрийн оронд тэжээлийн бэлтгэл эх їїсгїїрийг залгасны дараа цахилгаан станцуудын дотоод хэрэгцээний тэжээлийн эх їїсгїїрийн БАЗ-ын схем нь ажлын тэжээлийн бусад эх їїсгїїрїїд тасрахад ажиллах боломжтой байх ёстой.


204

БД 43-101-03 3.3.29. БАЗ-ын тєхєєрємжийг хийхдээ бэлтгэл тэжээлийн эх їїсгїїр хэт ачаалалд орох, цахилгаан хєдєлгїїрїїд єєрєє явж эхлэх нєхцєлїїдийг шалгах ёстой. Хэрэв хэт ачаалал байх буюу хєдєлгїїр єєрєє ажиллаж чадахааргїй бол БАЗ-ын ажиллах їед ачааллын хєнгєрїїлэлт хийнэ (жишээ нь, чухал биш, заримдаа ч чухал хєдєлгїїрийн зарим хэсгийг салгах г.м. Сїїлийнхэд нь ДЗА хэрэглэх нь зїйтэй). БАЗ-ын ажиллах їед ачааллыг давтамжаар хєнгєлєх автоматик (АДХА)-аар тасарсан хэрэглэгчид дахин залгагдахаар байж хэрхэвч болохгїй. Энэ зорилгоор тусгай арга хэмжээ авах ёстой (жишээ нь: давтамжаар хоригонд оруулах г.м.). Зарим тохиолдолд дээр дурдсан арга хэмжээг авах боломжгїйг тогтоосон бол БАЗ-ыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє. 3.3.30. БАЗ-ын ажиллах їед таслуур богино залгаа руу залгагдах нєхцєл бїрдэхээр байвал энэ таслуурын хамгаалалтыг хурдасгах ёстой (3.3.4-г їзэх). Энэ тохиолдолд залгалтын їеийн гїйдэл нь хамгаалалтыг хурдасгах хэлхээгээр дамжин бэлтгэл тэжээлийг тасалж болох тул тїїнээс хамгаалах арга хэмжээг авах ёстой. Энэ зорилгоор цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїрийн таслуурын хамгаалалтыг хурдасгах арга хэмжээг хамгаалалтын хугацааны барилт 1-1,2 сек-ээс их бєгєєд худасгах хэлхээнд 0,5 сек-ийн хугацааны барилтыг оруулж єгсєн зєвхєн тэр тохиолдолд л авах ёстой. Бусад цахилгаан тоноглолын хувьд хугацааны барилтыг тухайн тодорхой нєхцєл байдлаас хамааруулан тодорхойлно. 3.3.31. Хэрвээ БАЗ-ыг тавьсанаар синхрон комненсатор, эсвэл синхрон хєдєлгїїр нь синхронжуулалтгїй залгагдах боломжтой, энэ нь тэдгээрийн хувьд байж болшгїй зїйл байвал, мєн тїїнчлэн эдгээр машинаас гэмтэлтэй хэсэг тэжээгдэхээс сэргийлэх зорилгоор тэжээл алга болмогц синхрон машиныг автоматикаар таслах буюу цахилгаан оронг унтраах автомат (ЦОАУ, АГП)-ийг дараа нь автоматаар залгахаар тооцон салгах, БАЗ-ыг амжилттай ажилласны їрдїнд хїчдэлийг сэргээсний дараа дахин синхронжуулалт хийх замаар эдгээр машиныг асинхрон горимд шилжїїлэх ёстой. Синхронмашиныг таслахаас урьд БАЗ нь бэлтгэл їїсгїїрийг залгахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд БАЗ-г удаашруулахыг зєвшєєрнє. Ингэж удаашруулах нь бусад ачааллын хувьд байж болохгїй зїйл юм бол, тусгайлан їндэслэл гаргасны їндсэн дээр синхрон цахилгаан хєдєлгїїрїїд бїхий ачаалалыг ажлын тэжээлийн шинтэй холбож байгаа шугамыг БАЗ-ын явуулах байгууламжаар тасалж болно. Синхронкомпенсатор ба синхрон цахилгаан хєдєлгїїртэй дэд єртєєнд БАЗ-ын їйлчлэлээс хамааруулан АДХА буюу буруу ажиллахаас сэргийлэх арга хэмжээг авсан байх ёстой (3.3.64-ийг їзэх). 3.3.32. Тэжээлийн бэлтгэл їїсгїїрийг тодорхойгїй бэлтгэлтэй байхад богино залгаа руу залгах, тїїнийг хэт ачаалалд орохоос хамгаалах, хєдєлгїїрийн єєрєє явах нєхцлийг хєнгєлєх, мєн тїїнчлэн аваарын тасралт болон автоматикийн їйлчлэлийн дараа цахилгаан тоноглолын хэвийн схемийг хамгийн энгийн аргаар сэргээхийн тулд БАЗ-ыг АДХА-тай хослуулан ажиллуулахыг зєвшєєрнє. Ажлын їїсгїїрийн дотоод гэмтлийн їед БАЗ, харин бусад гэмтлийн їед АДЗ ажиллах ёстой. АДЗ-ын ба БАЗ-ын тєхєєрємж амжилттай ажилласны дараа аваарын ємнєх їеийн горимыг аль болох бїрнээр нь автоматикаар сэргээх ёстой (жишээ нь: єндєр талдаа хялбар бїдїївчтэй дэд станцуудын тэжээх шугам дээр АДЗ амжилттай болсны дараа БАЗ-ын їйлчлэлээр залгагдсан нам талын секцийн таслуурыг таслах). Генераторуудыг залгах 3.3.33. Генераторуудыг зэрэгцээ ажиллагаанд дор дурдсан аргуудын аль нэгийг ашиглан залгана. Їїнд: · нарийн синхронжуулалт (гараар, хагас автоматжуулсан, автоматжуулсан) · єєрийн синхронжуулалт (гараар, хагас автоматжуулсан, автоматжуулсан) 3.3.34. Хэвийн горимын їед зэрэгцээ ажиллагаанд залгах їндсэн арга болох нарийн (ягшмал) автоматжуулсан болон хагас автоматжуулсан синхронжуулалтын аргыг дор дурдсан тоноглолуудад хэрэглэх ёстой. Їїнд: · шууд бус хєргєлттэй ороомог бїхий 3 МВт-аас дээш чадалтай, генераторын хїчдэлээ цуглуулах шинд шууд єгєх, шилжилтийн гїйдлийн їелэх хэсэг нь 3,5 I хэв / ном -аас их байх турбогенераторууд,


205

БД 43-101-03 · ·

шууд хєргєлттэй ороомог бїхий ТВВ, ТВФ, ТГВ ба ТВМ маягийн турбогенераторууд, 50 МВт ба тїїнээс дээш чадлын гидрогенераторууд,

Цахилгаан системийн аваарын горимын їед чадал болон хєргєлтийн системээс нь їл хамааруулан генераторыг єєрєє синхронжих аргаар зэрэгцээ ажиллагаанд залгаж болно. 3.3.35. Зэрэгцээ ажиллагаанд залгах їндсэн арга болох єєрийн синхронжилтийг дор дурдсан тоноглолд хэрэглэж болно. Їїнд: · 3 МВт хїртэл чадалтай турбогенераторууд, · 3 МВт-аас илїї чадалтай, шууд бус хєргєлттэй, хїчдлээ цуглуулах шинд шууд єгєх, шилжилтийн гїйдлийн їелэх хэсэг нь єєрєє синхронжих аргаар сїлжээнд залгах їед 3,5 I хэв / ном ээс хэтрэхгїй байх турбогенераторууд, · трансформатортай блок болж ажиллах шууд бус хєргєлттэй ороомог бїхий турбогенераторууд · 50 МВт хїртэл хїчин чадалтай гидрогенераторууд, · Цахилгааны хувьд єєр хоорондоо хатуу холбоотой, ерєнхий таслуур бїхий, 50 МВт хїртэл нийлбэр чадалтай гидрогенераторууд, Эдгээр тохиолдлуудад хагас автоматжуулсан синхронжуулалтыг хэрэглэхгїй байж болно.

ба

автоматжуулсан

нарийн/ягшмал

3.3.36. Генераторыг зэрэгцээ ажиллагаанд залгах їндсэн арга болох єєрийн синхронжуулалтыг хэрэглэхдээ гидрогенератор дээр єєрєє синхронжих автоматжуулсан тєхєєрєг, турбогенераторууд дээр гар болон хагас автоматжуулсан єєрєє синхронжих тєхєєргийг тус тус тавибал зохино. Генераторыг зэрэгцээ ажиллагаанд залгах їндсэн арга болох нарийн синхронжуулалтыг хэрэглэх нєхцєлд автоматжуулсан ба хагас автоматжуулсан нарийн синхронжуулах тєхєєргийг тавих ёстой. 15 МВт хїртэл чадлын генераторт гараар хийх нарийн синхронжуулалтын аргыг синхрон бус залгалтын хоригтойгоор хэрэглэж болно. 3.3.37. Дээрх заалтын дагуу бїх генератор нь усан цахилгаан станцын тєв удирдлагын буюу хэсгийн удирдах самбар, дулааны цахилгаан станцын удирдлагын ерєнхий самбар буюу блокийн удирдлагын самбар дээр байрлах синхронжуулалтын тєхєєргєєр тоноглогдсон байх ёстой. Синхронжуулалтын ямар арга хэрэглэснээс їл хамааруулан бїх генераторууд нь шаардлагатай тохиолдолд синхрон бус (синхронжуулалтгїй) залгалтын хоригтой гар нарийн синхронжуулалт хийх тєхєєрємжєєр тоноглогдох ёстой. Ерєнхий таслууртай 2 ба тїїнээс дээш гидрогенераторыг нарийн синхронжуулалтын аргаар сїлжээнд залгахдаа эхлээд тэдгээрийг хооронд нь єєрєє синхронжих аргаар холбоод, дараа нь сїлжээнд нарийн синхронжуулалтын аргаар залгана. 3.3.38. Цахилгаан системийн хувьд синхронжуулалт хийх шаардлагатай тусгай хэсгїїд болох їндсэн сїлжээний дамжуулах дэд єртєє болон цахилгаан станцууд дээр хагас автоамтжсан болон гараар хийх нарийн синхронжуулалтын тєхєєрємж тавигдах ёстой. Єдєєлт, хїчдэл ба хуурмаг чадлын автомат тохируулга (ЄХ ба ХЧАТ) 3.3.39. Єдєєлт, хїчдэл ба хуурмаг чадлын автоматжуулсан тохируулга /ЄХХЧАТ/-ын тєхєєрємжїїд нь дор дурдсан зориулалттай байна. Їїнд: · цахилгаан эрчим хїчний системийн хэвийн горимын їед системд болон цахилгаан хїлээн авагчдад тогтоосон хэмжээнийх нь дагуу хїчдэлийг барих, · єгєгдсєн хуулийн дагуу хуурмаг ачааллыг хуурмаг чадлын їїсгїїрїїдэд хуваарилах, · цахилгаан системийн динамик ба статик тогтворжилт ба шилжилтийн горимын савлалтыг дарах, тогтворшилтыг дээшлїїлэх, 3.3.40. Синхрон машин (генератор, комненсатор, цахилгаан хєдєлгїїр г.м.) -ыг БАЗ-ын тєхєєрємжєєр тоноглосон байх ёстой. Єдєєлтийн автоматжуулсан тохируулга нь єдєєлтийн системийн талаар улсын стандартаар тогтоосон шаардлага, єдєєлтийн системийн тоноглолын техникийн нєхцєлд нийцэж байх шаардлагатай. Тусдаа буюу бага чадлын эрчим хїчний системд ажилладагаас бусад 2,5 МВт хїртэл чадлын генератор, синхрон компенсаторт зєвхєн єдєєлтийг хїчитгах релений тєхєєрєгтэй байхыг БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

206

БД 43-101-03 зєвшєєрнє. Синхрон цахилгаан хєдєлгїїрийг 5.3.13 ба 5.3.14. дугаар зїйлийн дагуу єдєєлтийн автоматжуулсан тохируулга (ЄАТ)-аар тоноглох ёстой. 3.3.41. ЄАТ-ын тэжээл болон єдєєлтийн системийн бусад тєхєєрємжийг хїчдэлийн трансформатороос маш найдвартай тэжээх ёстой. Зохих хэлхээнїїд ч маш найдвартай байх ёстой. Анхдах талдаа гал хамгаалууртай хїчдэлийн трансформаторт ЄАТ-ыг холбохдоо: · тэжээл нь алга болсноор машины єдєєлт їл зєвшєєрєгдєх хэмжээнд буурах буюу хэт ачаалалд орж болох тийм ЄАТ болон єдєєлтийн системийн бусад тєхєєрємжийг тэдгээрийн хоёр дахь талын гаралтанд гал хамгаалуур буюу автомат таслуургїй холбогдоно. · хїчдэлийн трансформаторын анхдагч талын аль нэг гал хамгаалуур шатахад єдєєлт нэмэх релений тєхєєрємж буруу ажиллах боломжийг хаасан байхаар хийх ёстой. Анхдах талдаа гал хамгаалуургїй хїчдэлийн трансформаторт ЄАТ-ыг холбохдоо: · ЄАТ болон єдєєлтийн системийн бусад тєхєєрємжийг хоёр дахь талын гаралт дээр автомат таслуураар дамжуулан холбох ёстой. - автомат таслуур тасрах тохиолдолд машины єдєєлт їл зєвшєєрєгдєх хэмжээнд буурах буюу єдєєлт хэт ачаалалд орох явдлаас сэргийлэх їїднээс автомат салгуурын туслах авалцааг ашиглах арга хэмжээ авах хэрэгтэй. · -ЄАТ болон єдєєлтийн системийн бусад тєхєєрємжийг холбох хїчдэлийн трансформаторт єєр тєхєєрємж болон багаж хэрэгсэл холбох ёсгїй. Зарим тохиолдолд тэдгээрийг тусдаа гал хамгаалуур болон автомат таслуураар дамжуулан холбохыг зєвшєєрнє. 3.3.42. Хурдны тохируулга хэвийн ажиллаж байхад ачаалал хаясан тохиолдолд гидрогенераторын ЄАТ-ыг хїчдэл ихсэлтийн хамгаалалт ажиллах боломжгїйгээр хийх ёстой. Шаардлагатай гэж їзвэл ЄАТ-ын бїрдэлд єдєєлтийг арилгах хурдан їйлчлэлтэй тєхєєргийг нэмж тоноглож болно. Єдєєлтийг нэмэх релений тєхєєрємжийн бїдїївч нь їндсэн єдєєгїїрийн їйлчлэлийг бэлтгэл єдєєгїїрээр солих їед їйлчлэлийг нь бэлтгэл єдєєгїїрт шилжїїлэх боломжийг олгож байх ёстой. 3.3.43. Єдєєлтийг нэгтгэх (компаундировлах) тєхєєрємжийг гїйдлийн трансформаторын генераторын гаралт талаас буюу синхрон компенсаторын шин талаас нь талаас нь холбовол зохино. 3.3.44. Шууд хєргєлттэй синхрон генератор, синхронкомпенсатор,15 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай генераторууд, 15 МВАр тїїнээс дээш чадалтай компенсатор, удирдлагын самбарын байранд байнгын жижїїрийн хїмїїс байдаггїй цахилгаан станц ба дэд станцын хувьд хэт ачааллын давтагдалаас хамаарах хугацааны тавилтай хэт ачааллын автоматжуулсан хязгаарлуур байх ёстой. 200 МВт (МВАр) хїртэл чадлын машинд зориулсан хамааралтай хугацааны тавилтай автоматжуулсан хэт ачаалал хязгаарлуурыг олноор нь їйлдвэрлэх хїртэл хугацаанаас хамааралгїй тодорхойломжтой хязгаарлах тєхєєрмжийг ашиглахыг зєвшєєрнє. Автоматжуулсан хэт ачаалал хязгаарлах тєхєєрємж нь тухайн хийцийн машины хувьд байж болох хугацааны туршид єдєєлтийг нэмэхэд хїчитгэхэд саад болох ёсгїй. 3.3.45. 100 МВт болон тїїнээс дээш чадлын генераторууд болон 100 МВАр болон тїїнээс дээш чадлын компенсаторт хїчтэй (хїчитгэх) їйлчлэлтэй ЄАТ бїхий хурдан їйлчлэлтэй єдєєлтийн систем тавибал зохино. Зарим тохиолдолд эрчим хїчний систем дэх цахилгаан станцуудын ажиллах нєхцєлєєр тодорхойлогдох єєр тєрлийн ЄАТ болон удаан їйлчлэлтэй єдєєлтийн систем суурилуулахыг зєвшєєрнє. 3.3.46. Єдєєлтийн систем ба ЄАТ-ын тєхєєрємж нь єдєєлтийн гїйдлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага утгаас зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга хїртэлх хязгаарт тогтвортой тохируулга хийх боломжийг хангах ёстой. Нэг талын (эсрэгцэлгїй) єдєєлтийн системтэй синхрон комненсаторын тохируулга нь роторын гїйдлийн бараг тэг утгаас эхлэн, хоёр талын (эсрэгцэлтэй) єдєєлтийн системтэй комненсаторын хувьд тохируулга нь зєвшєєрєгдєх хамгийн их сєрєг утгатай єдєєлтийн гїйдлээс эхлэн тус тус тохируулагдаж байх ёстой. Трансформатортай блок болж нэгтгэгдэх машины хувьд трансформатор дахь хїчдэлийн алдагдалыг гїйдлээр нєхєх (комненсацлах) боломжийг авч їзсэн байх ёстой. 3.3.47. Дєрєв ба тїїнээс дээш агрегаттай, 2,5 МВт ба тїїнээс дээш чадлын усан ба дулааны цахилгаан станцын генераторыг технологийн процессын удирдлагын автоматжуулсан систем (УАС), эсвэл тэр нь байхгїй бол єдєєлтийн бїлэглэн удирдах системээр хангасан байх ёстой.


207

БД 43-101-03 Дулааны цахилгаан станцын эдгээр системийг чадлаас нь хамааруулан хийх нь зїйтэй.

цахилгаан станцын бїдїївч, горим ба

3.3.48. Цахилгаан станцууд ба хуваарилах дэд єртєєний ачаалалтай байхад хїчдэл тохируулах хэрэгсэл бїхий трансформатор, мєн тїїнчлэн хуваарилах дэд станцын хїчдэл, эсвэл тїїний єгсєн хувьсалтыг барих зориулалттай шугамын тохируулуурыг трансформаторын хувьсгах коэффициентын тохируулгын автоматжуулсан системээр хангах ёстой. Шаардлагатай їед тохируулгын автомат нь хїчдэлийн тохируулга хийх боломжтой байвал зохино. Зэрэгцээ ажиллах трансформатор бїхий хувьсгах коэффициентын тохируулгатай дэд станцууд нь станцын ерєнхий технологийн процессын удирдлагын автоматжуулсан систем, эсвэл трансформаторын хооронд їл зєвшєєрєгдєм тэнцэл-бишийн гїйдэл гаргахгїй байх бїлэгчилсэн удирдлагын системээр тус тус хангагдахаар хийгдэнэ. Конденсаторын тєхєєрємж нь 5.6 дугаар бїлэгт заасан тохируулгын автомат тєхєєрємжєєр тоноглогдох ёстой. Давтамж ба бодит чадлын автомат тохируулга (ДБЧАТ) 3.3.49. Давтамж ба бодит чадлын автоматжуулсан тохируулга (ДБЧАТ)-ын системийг дор дурдсан зориулалтаар хийж ашиглана.Їїнд: · Хэвийн горимын їед эрчим хїчний чанарт тавих стандартын шаардлагын дагуу эрчим хїчний тусгаарлагдсан системд давтамжийг барьж байх, · Эрчим хїчний нэгдлїїдийн хоорондын чадлын солилцоог тохируулах ба эрчим хїчний нэгдэл болон эрчим хїчний системийн хяналтад байдаг дотоод болон гадаад холбоосоор урсах чадлын урсгалыг хязгаарлах, · Диспеттчерийн удирдлагын бїх тївшинд эрчим хїчний нэгдсэн системийн хооронд, нэгдсэн эрчим хїчний системийн доторхи эрчим хїчний системийн хооронд, эрчим хїчний системийн доторхи цахилгаан станцуудын хооронд ба цахилгаан станцуудын хїрээнд агрегатууд, энерги блокуудын удирдлагын объектуудын хооронд чадлыг хэмнэлттэйгээр хуваарилах, 3.3.50. ДБЧАТ систем нь (тохируулгын хангалттай завсартай байхад) удирдаж буй цахилгаан станцын давтамжийн дундаж хазайлтыг 10 минутын хугацааны завсарт тогтоосон хэмжээнээс ± 0,1 Гц-ээс хэтрэхгїй єєрчлєлтэйгээр барих ба хянаж буй холбоосны чадлын урсгалыг 2 ба тїїнээс дээш минутын хугацаанд чадлын урсгалын хэлбэлзлийн амплитудын 70 %-иас багагїй хэмжээгээр дарж, чадлын урсгалыг хязгаарлах боломжтой байх ёстой. 3.3.51. ДБЧАТ-ын системд дор дурдсан тєхєєхрємжїїд орох ёстой.Їїнд: · диспетчерийн тєвд урсгалын хязгаарлалт, чадал солилцол, давтамжийн автоматжуулсан тохируулгын тєхєєрємжїїд, · дээд тївшний ДБЧАТ-ын системийн удирдах їйлчилгээг удирдуулж буй цахилгаан станцын хооронд хуваарилах тєхєєрємжїїд ба эрчим хїчний системийн диспетчерийн тєв дээрх хяналтад буй дотоод холбоосны чадлын урсгалыг хязгаарлах тєхєєрємжїїд, · чадлын автоматжуулсан удирдлагад оролцож буй цахилгаан станцуудын бодит чадлыг тохируулах тєхєєрємжїїд, · бодит чадлын урсгалын мэдрїїл буюу телемеханикийн, диспетчерийн удирдлагын автоматжуулсан систем (ДУАС, SCADA)-ийн тєхєєрємжїїд (ДУАС-ын техник, хэрэгсэл ашиглалтын дїрмийг жич боловсруулж энэ дїрмийн салшгїй хэсэг болгон мєрдєнє). 3.3.52. Диспетчерийн тєвийн ДБЧАТ-ын тєхєєрємжїїд нь ажлын тогтоосон горимоос зєрєх бодит горимыг илрїїлэх, доод тївшний диспетчерийн удирдах тєвїїд ба чадлын автоматжуулсан удирдлагад хамрагдах цахилгаан станц дахь чадлын автоматжуулсан удирдах їйлдэлийг боловсруулан дамжуулах боломжоор хангах ёстой. 3.3.53. Цахилгаан станцуудын чадлын удирдлагын автомат тєхєєрємж нь дор дурдсан зїйлийг хангаж байх ёстой.Їїнд: · дээд тївшний диспетчерийн тєвєєс ирж буй удирдах їйлчлэлийг хїлээн авах, хадгалах, хувиргах ба цахилгаан станцын удирдлагын тївшний удирдах їйлдэл боловсруулах, · тухайн агрегат (энергоблок)-ын тївшинд удирдах їйлчлэлийг боловсруулах, · хїлээн авах удирдах їйлчлэлийн дагуу агрегат (энергоблок)-ын чадлыг барьж байх їїргийг хангах ёстой. Цахилгаан станцуудын чадлын удирдлага нь 3-6 %-ийн хооронд єєрчллєгдєх давтамжийн статизмтай хийгдэж болно.


208

БД 43-101-03 3.3.54. Усан цахилгаан станцын чадлын удирдлагын систем нь агрегатуудыг явуулах, зогсоох боломжийг хангах,шаардлагатай їед цахилгаан станцууд болон эрчим хїчний системийн горимоос хамааруулан агрегатуудын ажилагааны хязгаарлалтыг тооцсоны їндсэн дээр тэдгээрийг синхрон комненсаторын ба генераторын горимд шилжїїлэх боломжтой автоматжуулсан тєхєєрємжтэй байх ёстой. Усны урсгалын горимоор чадалыг нь тодорхойлох усан цахилгаан станцыг усны урсгалын чадлын автоматжуулсан тохируулгаар тоноглох нь зїйтэй. 3.3.55. ДБЧАТ-ын тєхєєрємж нь удирдлагад нь байгаа объектын ажилагааны горим єєрчлєгдєхєд тохируулгын параметрыг нь шуурхай єєрчлєх, тохируулах боломжтой хийгдэхээс гадна дохиолол, хориг, хамгаалалтын элементїїдтэй байх ёстой. Тэдгээр нь удирдлагын объектын ажилагааны ердийн горим єєрчлєгдєхєд болон єєр дээр нь гэмтэл гарах буруу ажиллахгїй байхаас сэргийлэх ба аваар эсэргїїцэх автоматжуулсан тєхєєрємжийн ажиллагаанд саад болсон їйлдэл хийлгэхгїй байх ёстой. Дулааны цахилгаан станц дээр тавьсан ДБЧАТ-ын тєхєєрємжийг тэдгээрээс агрегатуудад нєлєєлсєн їйлчлэлээс болж технологийн процессын єєрчилєлт зєвшєєрсєн хязгаараас дээш гарахыг хязгаарлах элементїїдээр хангагдах ёстой. 3.3.56. Телемеханикийн болон ДУАС-ийн хэрэгсэл нь хяналтад байгаа системийн дотоодын болон систем хоорондын холбоосын чадлын урсгалын тухай мэдээллийг оруулах, ДБЧТА-ын тєхєєрєгєєс автоматжуулсан удирдлагын їйлчлэл болон дохиог автоматикаар удирдуулж буй объектод дамжуулах, мєн тїїнчлэн шаардлагатай мэдээллийг дээд тївшний автоматжуулсан удирдлагад дамжуулах боломжуудыг хангах ёстой. Телемеханикийн тоноглол болон ДБЧТА-ын тєхєєргийн дохионы нийлбэр хугацаа нь 5 секээс хэтрэхгїй байвал зохино. Тогтворжилт алдагдалтаас автоматаар сэргийлэх (ТААС) 3.3.57. Эрчим хїчний системийн тогтворжилт алдагдалтаас сэргийлэх автоматжуулсан тєхєєрємж (ТАСАТ)-ийг тухайн тодорхой нєхцлєєс хамааруулан техникийн болон эдийн засгийн хувьд їр ашигтай гэж їзсэн газарт тавина. Зориулалт нь динамик тогтворжилтыг хадгалж, аваарын дараах горимуудын статик тогтворжилтын нормчилсан нєєцийг хангах явдал юм. Дор дурдсан тохиолдолд тогтворжилт алдагдалтаас сэргийлэх автоматжуулсан тєхєєрємжийг хэрэглэж болно. Їїнд: а. Шугам гэмтэхгїйгээр тасрах, 1 фазын газардлагын гэмтлийн улмаас їндсэн хамгаалалт ба НФАДЗ ажиллах, цахилгаан дамжуулалтын их ачаалалтай горим їїсэх болон сїлжээг засварын схемээр ажиллуулах їед; Дээр дурдсан гэмтэлтэй їед болон хэрвээ хэвийн горимын схемээр ажиллаж байхад автоматик татгалзах боловч эрчим хїчний систем ачааллынхаа ихэнхийг хаяхаар (жишээ нь, АДХА-sн їйлчлэлийн дїнд)-гїй байвал автоматжуулсан тєхєєрємж хэрэглэхийг зєвшєєрнє. б. Ердийн ба засварын схемээр ажиллаж байхад олон фазын богино залгаа гарч їндсэн хамгаалалтаар шугам тасрах нєхцєлд; энд хаяа тохиолдох цахилгаан дамжуулалтын их ачааллын горимыг тооцохгїй байхыг зєвшєєрнє. в. Эрчим хїчний системийн хэвийн горимд сїлжээний ажиллагаа хэвийн бїдїївчтэй байхад ТТНТ-ын їйлчлэлтэй таслуур татгалзах їед, г. Хэвийн горимын їедээ эрчим хїчний систем синхронжуулалтгїй ажиллагааны цахилгаан дамжуулах хэсгїїдэд бїрэн хуваагдах, д. Аваарийн їед эрчим хїчний нэгдэлд холбогдох аль нэг хэсэгт чадлын ихээхэн хэмжээний дутагдал буюу илїїдэл гарах, е. Хэвийн горим ба схемээр ажиллах їед ХЇАДЗ юмуу, АДЗ тєхєєрємжїїд ажиллах, 3.3.58. Тогтворжилт алдагдалтаас сэргийлэх автоматжуулсан тєхєєрємж нь дор дурдсан тохиолдолд їйлчилж болно.Їїнд: а. Усан цахилгаан станцын зарим генератор тасрах, єєр аргагїй болсон їед дулааны цахилгаан станцын блок эсвэл генераторыг таслах, б. Дулааны хїчний тоноглолын боломжийн хїрээ (хуучин ачааллыг нь автоматаар дахин сэргээхгїйгээр)-нд уурын турбины ачааллыг огцом нэмэх буюу хасах, в. Цахилгаан хангамжийн богино хугацааны тасалдлыг бага мэдрэх хэрэглэгчдийн ачааллын зарим хэсгийг онцгой тохиолдолд таслах (ачааллын автоматжуулсан тусгай таслалт) г. Эрчим хїчний системд хуваалт хийх (дээр дурдсан арга хэмжээнїїд хангалтгїй бол)


209

БД 43-101-03 д. Уурын турбинуудын ачааллыг хурдан бууруулах (хуучин ачааллыг нь дараа нь автоматаар сэргээх). ТТНТ нь багтаамжийн хєндлєн ба тууш тэгштгэх тєхєєрємж болон дамжуулалтын бусад тєхєєрємж (жишээ нь, шїїнтлэх реактор, єдєєлтийн автомат тохируулагийн тєхєєрємж г.м.)-ийн ажлын горимыг єєрчилж болно. 3.3.57 дугаар зїйлийн а, б-д заасан гэмтлїїдийн їед цахилгаан станцын бодит чадлын бууралтыг эрчим хїчний системд АДХА ажиллах болон бусад тєрлийн їр дагаварууд гарахааргїй хэмжээнд хязгаарлах нь зохистой. 3.3.59. ТТНТ-ийн єгч буй удирдах їйлчлэлийн идэвжилтийг (жишээ нь, тасарсан генераторын чадал юмуу турбиний ачаалал хєнгєрсєн, эсэх) єгч байгаа їйлчлэл (їйлдэл)-ын идэвхжилт (жишээ нь, богино залгаа їїсэх їед ачаалал хаях, мєн богино залгааны їргэлжлэх хугацаа)-ийг автоматикаар тодорхойлж байгаа шилжилтийн процесс, эсвэл автоматикаар болон онцгой тохиолдолд їйлчилгээний хїмїїсийн тодорхойлж байгаа анхны горимын хїнд, хєнгєний байдалаар тодорхойлогдох ёстой. Асинхрон горимыг автоматаар арилгах (АГАА) 3.3.60. Асинхрон горимыг їїсэх тухай бїрд нь арилгахын тулд ихэнхдээ асинхрон горимыг синхрон гуйвалт, богино залгаас болон бусад хэвийн бус горимоос ялгах чадвартай автоматжуулсан тєхєєрємжийг хэрэглэх ёстой. Дээр дурдсан тєхєєрємжийг, юуны ємнє, дахин синхронжуулалт хийх нєхцлийг хєнгєвчлєхєд чиглэсэн, жишээлбэл, дор дурдсан, арга хэмжээнд дэм їзїїлэхїйцээр гїйцэтгэвэл зохино.Їїнд: · Турбины ачааллыг хурдан авахуулах, эсвэл хэрэглэгчдийн зарим хэсгийг таслахад (эрчим хїчний системийн чадлын дутуудал болсон хэсэгт) · Турбины хурдны тохруулагад їйлчлэх замаар генераторын гаргах чадлыг бууруулах, эсвэл генераторын заримыг таслахад (эрчим хїчний системийн чадлын дутуудал болсон хэсэгт), · Турбины хурдны тохируулгад їйлчлэх, эсвэл генераторын заримыг таслах замаар генераторын гаргах чадлыг бууруулахад (эрчим хїчний системийн чадлын дутуудал болсон хэсэгт). Хэрвээ авсан арга хэмжээ нь савлалтын тогтоосон тооны цикл єнгєрсний дараа буюу тогтоосон хэмжээнээс илїї удаан асинхрон явалт болох їед дахин синхронжуулалт болоогїй бол асинхрон горим болсноос хойш эрчим хїчний системийн тухайн цэгїїдэд автоматикаар хуваах арга хэрэглэнэ. Асинхрон горимыг тэвчиж болшгїй аюултай буюу дахин синхронжуулалт хэрэглэх нь їр дїн багатай тийм тохиолдолд асинхрон явалтыг арилгахын тулд бусад холбоосны тогтворжилт, автоматжуулалтын сонголт хийх чадвар алдагдахгїй байх боломжийг тооцон хамгийн бага хугацаанд хуваах аргыг хэрэглэх шаардлагаэтай. Давтаж бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ДБАХ) 3.3.61. Давтамж бууралтын автоматжуулсан хязгаарлалт (ДБАХ)-ыг нь эрчим хїчний систем, эрчим хїчний нэгдэл, эрчим хїчний зангилаанд чадлын ямар ч дутуудал їїсэх їед давтамж 45 ГЦс доош буух нєхцєл бїрэн арилгахаар, 47 Гц-ээс бага давтамжаар 20 сек-с илїїгїй, 48,5 Гц-ээс доош давтамжаар 60 сек-с илїїгїй хугацаагаар тус ажиллахаар тооцоолж хийх ёстой. 3.3.62. Давтамжийн бууралтыг автоматаар хязгаарлах системийг дараах байдлаар хэрэгжїїлнэ. Їїнд: · Бэлтгэл (нєєц)-ийг давтамжийн автоматикаар ажилд залгах (БДААЗ), · Давтамжаар ачаалал хєнгєлєх автоматик / ДАХА/, · Ачааллыг нэмж хєнгєлєх автоматик, · Давтамж сэргээлтийн їед тасархай хэрэглэгчдийг автоматикаар дахин залгах (ДАДЗ), · Ачаалал нь тэнцвэржсэн цахилгаан станц буюу генераторыг ялгах ба цахилгаан станцын дотоод хэргэцээний тэжээлийн генераторыг ялгах. 3.3.63. Давтамж буурах їед бэлтгэлийн автоматжуулсан залгалтыг юуны ємнє таслалтын хэмжээг багасгах буюу хэрэглэгчдийн тэжээлийг удаан хугацаагаар таслахгїйн тулд хэрэглэх ёстой. Їїний тулд: · дулааны цахилгаан станцууд дээрх залгаатай бэлтгэлийг илїї дайчлах, хєдєлгєєнд оруулах · бэлтгэлд байгаа гидро агрегатуудыг автоматикаар явуулах,


210

БД 43-101-03 · синхрон компенсаторын горимд ажиллаж байгаа гидрогенераторыг идэвхтэй горимд атоматикаар оруулах, · хийн турбины тєхєєрємжийг автоматикаар явуулах. 3.3.64. Ачааллыг давтамжаар хєнгєлєх автоматик (АДХА) нь давтамжийн бууралтын хэмжээнээс хамааруулах (АДХА1) буюу давтамжийн бууралтын хугацаа нэмэгдэх хэмжээгээр (ДАХА2) гэсэн шатлалтайгаар хэрэглэгчдийг цєєн тоогоор таслах арга хэмжээг авч їзвэл зонхино. Ер нь АДХА-ийн тєхєєрємжийг эрчим хїчний системийн хїрээний дэд станцуудад тавих ёстой. Мєн эрчим хїчний системийн хяналттайгаар шууд хэрэглэгчдэд тавьж болно. Ачаалал таслалтын хэмжээг чадлын ямар ч дутагдлын їед їр дїнтэй ажиллахаар тооцож, таслалтын дарааллыг эрчим хїчний саатлаас гарах хохирол аль болох бага байхаар сонгоно. Тухайлбал: · АДХА-ийн тоо болон дарааллыг аль болох олон байлгах, · чухал хэрэглэгчдийг аль болох сїїлд тасрах магадлалтай тєхєєрємжид холбох ёстой. АДХА-ын їйлчлэлийг АДЗ ба БАЗ-ын ажиллагаатай зохицуулсан байх ёстой. БАЗ-ын тєхєєрємжийн болон їйлчилгээний хїмїїсийн ажиллагааг тооцож АДХА-ын хэмжээг багасгаж болохгїй. 3.3.65. АДХА1-ийн їйлчлэл нь хэмжээ болон ачаалал хєнгєлєх хурдаараа хангалттай їр дїнтэй болж чадахгїйгээс их хэмжээний нутгийг хамарсан чадлын дутуудал гарч болзошгїй тийм эрчим хїчний систем буюу тїїний хэсгїїдэд ачаалал хєнгєлєх нэмэлт тєхєєрємжийг хэрэглэх ёстой. Нэмэлт хєнгєлєлт хийх эсэх, ямар хэмжээтэй хийх, мєн тїїнчлэн ямар хїчин зїйлийн нєлєєллєєр тэдгээр нь ажиллаж эхлэх (тэжээх элементїїд тасрах, бодит ачааллыг хаях г,м) -ийг эрчим хїчний систем шийдвэрлэнэ. 3.3.66. ДАДЗ-ын тєхєєрємжийг їйлдвэрлэх чадлын нєєц бий болох, тасалсан цахилгаан дамжуулалтад синхронжуулалт, дахин синхронжуулалт хийсний їр дїнд давтамж сэргэж байгаа нєхцєлд хэрэглэгчдийн тэжээлд гарсан завсарлагыг багасгах зорилгоор ашигладаг. ДАДЗ-ын тоноглолыг байрлуулах, ачааллыг ДАДЗ-ын дарааллын дагуу хуваарилахдаа хэрэглэгчид нь найдвартай ажиллагааны хувьд хэр зэрэг чухал болох, АДХА-ын їйлчлэлээр тасрах магадлал, автоматикгїйгээр тэжээл нь сэргэх хугацаа болон тэр нь хэр тєвєгтэй болох (тухайн объектыг хэрхэн їйлчлэх журмаас хамаарч) зэргийг тооцсон байвал зохино. Дїрмийн дагуу АДЗ-аар залгах дараалал нь АДХА-ын ажиллах дарааллын эсрэг байдаг. 3.3.67. Тэнцвэржсэн ачаалалтай цахилгаан станц буюу генераторыг болон дотоод хэрэгцээг тэжээх генераторыг ялгах аргыг дор дурдсан тохиолдолд ашиглана.Їїнд: · цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээг ажилд барьж байх, · 3.3.64 ба 3.3.65 дїгээр зїйлд заасан давтамж бууралтыг хязгаарлах тєхєєрємж їр дїн багатай буюу татгалзах їед цахилгаан станцыг бїрэн зогсохоос сэргийлэх, · маш чухал хэрэглэгчдийг тэжээлээр хангах, · техникийн ба эдийн засгийн хувьд ашигтай байвал ачаалал хєнгєлєхийн оронд хэрэглэх. Ачааллыг нэмж хєнгєлєх шаардлага, салгах (АДХА ажиллах їед) ба залгах (ДАДЗ ажиллах їед) ачааллын хэмжээ, давтамж болон хяналтын бусад їзїїлэлтїїдээр давтамж бууралтыг хязгаарлах тєхєєрємжийн хугацааны тавил зэргийг тодорхойлох ажлыг эрчим хїчний системийн ашиглалтын явцад Техник ашиглалтын дїрэм болон техникийн бусад удирдамжийн чанартай бичиг баримтуудын дагуу хийвэл зохино. 3.3.68. Хавьгїй илїї чадалтай усан цахилгаан станц (УЦС)-тай зэрэгцээ ажиллах дулааны цахилгаан станц дээр ачаалал хаях нєхцєлд давтамжийг їл зєвшєєргєдєх хэмжээгээр ихэсгэхгїйн тулд давтамж 52-53 Гц-ээс хїрэх нєхцєлд ажиллах автомат тєхєєрємж хэрэглэх ёстой. Энэ тєхєєрємж нь юуны ємнє УЦС-ын зарим генераторыг таслах їйлчлэл їзїїлэх ёстой. Мєн ДЦС-ыг єєрийн чадалд нь тохирох ачаалалтай нь УЦС-аас тусгаарлах тєхєєрємж хэрэглэж болно. Зєвхєн УЦС-тай зангилаанд хєдєлгїїрийн ачааллын хэвийн ажиллагааг хангахын тулд генераторын зарим хэсгийг тасалж, давтамжийн аваарийн єсєлтийн хэмжээг 60 Гц-ээр хязгаарлах тєхєєрємж тавих ёстой. Харин зєвхєн ДЦС-тай зангилаанд энергоблокуудын ачааллыг тохируулгын хїрээнээс давж гарахааргїй байлгах зориулалттай давтамжийн удаан хугацааны єсєлтийг хязгаарлах тєхєєрємж тавих ёстой.


211

БД 43-101-03 Хїчдэл бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ХБАХ) 3.3.69. Хїчдэлийн бууралтыг автоматаар хязгаарлах тєхєєрємж (ХБАХ)-ийг эрчим хїчний системийн аваарийн дараах горимд ачааллын тогтворжилт алдагдах ба хїчдэл огцом буурах їзэгдэлийг гаргахгїй байх зорилгоор тавих ёстой. Дээр дурдсан тєхєєрємжїїд нь хїчдэлийн хэмжээнээс гадна хїчдэлийн уламжлал г.м. бусад їзїїлэлтийг ч хянах бєгєєд синхрон машины єдєєлтийг хїчитгэх, тэгштгэх тєхєєрємжийг нэмэгдїїлэх, реакторыг таслах зэрэгт їйлчлэл їзїїлэхээс гадна онцгой тохиолдолд сїлжээний арга хэмжээнїїд хангалтгїй, тодорхой їндэслэл байгаа бол хэрэглэгчдийг ч тасалдаг байх ёстой. Хїчдэл ихсэлтийн автоматаар хязгаарлах (ХИАХ) 3.3.70. Цахилгаан дамжуулах шугам, цахилгаан станц ба дэд станцын єндєр хїчдэлийн тоноглолд шугамын фазын тасралтаас шалтгаалан їїсэх єндєр хїчдэлийн ихсэлтийн їйлчлэлийн їргэлжлэх хугацааг хязгаарлахын тулд хїчдэл нь хэвийн хэмжээнээс 110-130 % хїртэл нэмэгдэхэд ажиллах автомат тєхєєрємжийг хэрэглэх ёстой. Шаардлагатай бол цахилгаан дамжуулах шугамын хуурмаг чадлын хэмжээ ба чиглэлийг хянах зориулалттай хийгдэнэ. Эдгээр тєхєєрємж нь коммутацийн ба атмосферийн, тїїнчлэн савлалтын хэт хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаанаас їїсэлтэй хэт хїчдэлийн байж болох їргэлжлэх хугацааг тооцсон хугацааны барилттай байх бєгєєд юуны ємнє шїїнтлэх реакторыг залгах ёстой (Хэрэв хїчдэл ихсэлт болсон цахилгаан станц болон дэд єртєєн дээр тийм реакторууд байгаа бол). Хэрэв цахилгаан станц ба дэд єртєєнїїд дээрх шїїнтлэх реактор нь таслуургїй, эсвэл тэдгээрийг залгаснаар шаардлагатай хэмжээнд хїртэл хїчдэлийг буулгаж чадахгїйд хїрвэл дээрх тєхєєрєг нь хїчдэлийн ихсэлтийг бий болгох шугамыг таслах ёстой. Тоноглолыг хэт ачааллаас автоматаар сэргийлэх (ТХААС) 3.3.71. Тоноглолыг хэт ачааллаас автоматаар сэргийлэх (ТХААС) тєхєєрємж нь шугам, трансформатор болон тууш (дагуу) тэгштгэх тєхєєрєгт бий болох хамгийн их їргэлжийн гїйдлээс хэтрэх гїйдлийн їргэлжлэх хугацааг хязгаарлахад зориулагдах ёстой. Энэ хугацаа нь 10-20 минутаас бага байна. Дээр дурдсан тєхєєрємж нь цахилгаан станцын ачааллыг хєнгєлєхєд їйлчлэх бєгєєд энэ зорилгоор хэрэглэгчдийг таслах ба системийг хуваах болон хамгийн сїїлчийн шатанд хэт ачаалалтай тоноглолыг таслах їйлдэл хийгдэх ёстой. Энэ нєхцєлд тогтворжилт алдагдах мэтийн таагїй їр дагаварыг гаргуулахгїй байх ёстой. Телемеханикийн хэрэгсэл 3.3.72. Телемеханикийн хэрэгсэл (алсын удирдлага, зайн дохиолол, зайн хэмжилт, тохируулга г.м.)-ийг ерєнхий нэгэн горим ажиллагаа, тэдгээрийн хяналтаар єєр хоорондоо холбоотой тодорхой дэвсгэр нутагт байрлах цахилгаан тоноглолын диспетчерийн удирдлаганд хэрэглэх ёстой. Телемеханикийн хэрэгсэлийн зайлшгїй нєхцєл нь диспетчерийн удирдлагын їр нєлєєг дээшлїїлэх, є.х. їйлдвэрлэлийн явц, горимыг сайжруулах, аваари, ослыг устгах; цахилгаан тоноглолын їр ашиг, найдвартай ажиллагааг дээшлїїлэх; їйлдвэрлэх цахилгааны чанарыг сайжруулах; байнгын жижїїр, ашиглалтын хїмїїсийн тоог цєєрїїлэх, їйлдвэрийн байрны зай, талбайг багасгах зэрэгт їр нєлєєгєє єгєхєєр байвал зохино. Телемеханикийн хэрэгслэлийг їелзэл, бодит чадлыг тохируулах автомат, системийн аваар эсэргїїцэх болон бусад удирдлага, тохируулгын автоматуудад алс зайнаас дохиолол дамжуулахад хэрэглэнэ. 3.3.73. Телемеханикийн хэрэгсэл нь автоматжуулалтын тївшингээс хамаарах боловч эн тэргїїнд тоноглолын ажиллагааны горим, сэлгэн залгалтын їндсэн тоноглолуудын ажлын байдлын талаар мэдээлэл цуглуулах, аваарийн горим ба тїїний тєлєв-байдлын їеийн єєрчлєлт, ашиглалтын хїмїїсийн мєрдєж байгаа зарчим, мєн тєлєвлєгєєт, засварын ба шуурхай сэлгэн залгалтанд хяналт тавих зэрэгт хэрэглэнэ. Байнгын жижїїрийн хїнгїй газарт тавигдах цахилгаан тоноглолын телемеханикжилтын ажлын хэмжээг тодорхойлохдоо юуны ємнє энгийн алсын дохиоллыг зайнд дамжуулах (аваари урьдчилан сэргийлэх зайн хоёр ба тїїнээс дээш тооны дохиолол)-аас эхлэх ёстой. 3.3.74. Автоматик, хэрэгсэлээр шийдэж їл чадах, эрчим хїчний нарийн тєвєгтэй сїлжээнд ажиллаж байгаа тоноглолын їр ашигтай, найдвартай ажлын горимыг нэгтгэн тогтоох асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд тєвлєрсєн алсын зайн (теле) удирдлагыг авч їзэх ёстой. Теле удирдлагыг


212

БД 43-101-03 байнгын жижїїрийн хїнгїй обьектонд хэрэглэхээс гадна байнгын жижїїртэй газарт хэсэгчлэн їр ашигтай нєхцєлєєр хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Алсын удирдлагатай цахилгаан тоноглолын хувьд зайн удирдлагын їйлдэл нь хамгаалалтын тєхєєрєг ба автоматуудын їйлчлэлийн адил тухайн хэсэгт удирдлагын нэмэгдэл сэлгэн залгалт (коммутацын)-ын їйлдэл хийгдэхээргїй байх ёстой. Зардал ба техник-эдийн засгийн їзїїлэлтээр адилхан нєхцєлд телеудирдлагын оронд автоматжуулалтыг авч їзвэл зохино. 3.3.75. Алсын зайны (теле) дохиоллыг доорх зориулалтаар хэрэглэнэ. Тухайлбал,

а) Цахилгаан хангамжийн системийн горим ажиллагаанд чухал їїрэгтэй, диспетчерийн албаны шуурхай удирдлагын мэдэлд байх цахилгаан тоноглолын їндсэн залгалт-салгалт (коммутацын)-ын тоноглол, хэрэгслэлийн ажлын байр, байдлыг диспетчерийн удирдлагын пультэнд тоон ба график їзїїлэлтээр харуулахад; б) Мэдээллийн тусгай компьютерт буюу мэдээлэл боловсруулах тєхєєрєгт оруулахад; в) Аваарын болон урьдчилан сэргийлэх дохиоллыг дамжуулахад. Диспетчерийн шуурхай їйлчилгээний хэд хэдэн албанд харьяалагдах цахилгаан тоноглолын теле-дохиололыг тїїний дээд шатны албанд дамжуулахдаа доод шатны диспетчерийн пультээс сонголт хийх буюу дахин дамжуулах зарчимтай байвал зохино. Мэдээлэл дамжуулах систем нь нэгээс дээш дахин дамжуулах шатлалтай хийгдвэл зохино. Цахилгаан тоноглолын байрлал, ажлын байдлын теле-дохиоллыг мэдрїїлийн нэг туслах авалцаа буюу реле-давтуурын авалцааг ашиглах ёстой. 3.3.76. Зайны (теле) хэмжилт нь цахилгаан хангамжийн системийн ажиллагааны оновчтой горим, хяналтыг бїхэлд нь тогтоох, тїїнчлэн боломжит аваараас сэргийлэх, устгахад зайлшгїй шаардлагатай цахилгааны болон технологийн їндсэн параметрыг дамжуулах їїргийг гїйцэтгэх ёстой. Телехэмжилт нь гол чухал параметр болон дараа нь цаашид дамжуулах параметрїїд, тэдгээрийг бїртгэх, нэгтгэх їйл ажиллагааг тогтмол, тасалдалгїйгээр гїйцэтгэж байх ёстой. Тогтмол хяналтанд байх шаардлагагїй параметрийг тодорхой хугацааны завсарт буюу зєвхєн шаардлагатай дуудлагын їед дамжуулна. Хэмжилтийг дамжуулах систем нь чухал мэдээллийг шуурхай удирдлагын дээд шатанд нэгээс илїїгїй шатлалтайгаар тавьж дамжуулна. Телехэмжилтийг гїйцэтгэхдээ хянаж байгаа газар дээр нь тоолон бїртгэх боломжийг тусгах ёстой. 3.3.77. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн телемехникжилтийн хэмжээ нь телемеханик, холбооны сувгийн шаардлагын дагуу алсын зайн (теле) тохируулгын зорилгоор телемеханикийн хэрэгсэлийг ашиглах нєхцєлд эрчим хїчний систем (ЭХС)-д тавигдах чадлын урсгал ба їелзэлийн бууралтыг автоматаар тохируулах зураг тєслєєр мэдээллийн нарийвч, найдвартай ажиллагаа ба мэдээллийн хоцролтоор тодорхойлогдоно. ЭХС-ийн давтамж ба чадлын урсгалын автомат тохируулгын системийн шаардлагатай параметрийн теле хэмжилт нь тасралтнгїй явагдах ёстой. Їндсэн ба тохируулгын цахилгаан станцын чадлын тохируулгын зориулалттай чадлын урсгалыг хэмжих зориулалтын теле-механикийн дамжуулах сувгийг нэг нь нєгєєгєєс їл хамаарах хоёр зэрэгцээгээр хийсэн байвал зохино. Телемеханикийн байгууламж нь автомат тохируулгын систем, дамжуулах сувгуудад гарч болох гэмтэлээс сэргийлэх хамгаалалт тавигдсан байх ёстой. Тусгай тохиолдолд, тухайлбал, цахилгаан, хий, ус, дулаан ба агаарын хангамж, тїїнчлэн гудамжны гэрэлтїїлэг, їйлдвэрлэлийн процессийг удирдах, хянах системд телемеханикийн асуудлыг хамтад нь шийдвэрлэхдээ їр ашиг, ач холбогдлыг нь тооцоолж їзэх ёстой. 3.3.78. Удирдлагын пультнээс нэлээд алслагдсан байрлалтай, том чадлын олон генератор бїхий цахилгаан станц, дэд станцууд болон бусад байгууламжинд техникийн талаасаа шаардлагатай гэж їзвэл тухайн объектийн дотоод телемеханикжуулалтыг авч їзэх шаардлагатай. Объектийн доторх телемеханикийн хэрэгсэлийн хэмжээг гаргахдаа цахилгаан станцын технологийн удирдлагын шаардлага, тодорхой зураг тєслийн нєхцєлд техник-эдийн засгийн їзїїлэлтийг баримтлан шийдэж байвал зохино. Диспетчерийн удирдлагын нэгэн цэг дээр телемеханикийн янз бїрийн системийг хавсран хэрэглэх нєхцєлд диспетчерийн гїйцэтгэх їйлдэл нь адилхан байх ёстой. 3.3.79. Телемеханикийн тєхєєрємжийг хэрэглэхдээ суурилуулах газар дээр нь таслах дараах нєхцєлєєр хангах ёстой. Їїнд:


213

БД 43-101-03 а) телемеханикийн болон телехэмжилтийн бїх хэлхээг хїний нїдэнд хэлхээний салсан нь їзэгдэх байдлаар нэгэн зэрэг таслах; б) объект бїрийн телеудирдлага, теледохиоллын хэлхээ нь тусгай хавчаар, туршилтын залгуур болон бусад хэрэглэлээр хїний нїдэнд їзэгдэх боломжоор тус тус хангагдсан байвал зохино. Телемеханикийн тєхєєрємжийн гадаад холболтуудыг 3,4-р бїлэгт заагдсанаар гїйцэтгэнэ. Цахилгаан хэмжилтийн багажууд, хувиргуур (преобразователь), хувьсгуур, датчик (мэдрїїл, теле хэмжилт г.м) суурин цахилгаан багаж, хэрэгслийн адилаар 1,6-р бїлэгт зааснаар тавигдах ёстой. 3.3.80. Телемеханикийн сувагт єєр зориулалтын болон бие даасан кабелийн ба агаарын, нягтруулгатай ба нягтруулгагїй утсан холбоос, агаарын шугам ба хуваарилах сїлжээний єндєр їелзэлийн суваг, радио болон радио-релений сувгууд зэргийг ашиглаж болно. Телемеханикийн сувагийг зохион байгуулж, сонгохдоо бэлэн байгаа буюу бэлтгэл судал бїхий бие даасан суваг татаж ашиглахыг техник-эдийн засгийн їр ашиг, найдвартай ажиллагааны шаардлага зэргийг харгалзаж шийдвэрлэвэл зохино. 3.3.81. Їнэн зєв, найдвартай мэдээллийн дамжуулалтыг хангах їїднээс телемеханикийн хэрэгсэл ба холбооны сувгуудыг їр ашигтай ашиглахад доор дурьдсан боломжийг ашиглах нь зїйтэй. Їїнд:

1. Нэг хїчдэлийн зэрэгцээ шугамуудын чадлын алс зайн (теле) хэмжилтийг нийлбэр чадлын ганц телехэмжилт хэлбэрээр хийх; 2. Дуудлагаар дамжуулах телехэмжилтийн хяналтын цэг дээр бол нэг тєрлийн хэмжилтэнд зориулсан ерєнхий хэрэгсэл, диспетчерийн пультэнд бол тєрєл бїрийн хяналтын цэгїїдээс ирэх мэдээллийг хїлээн авч, хэмжих нэг ерєнхий багаж, хэрэгсэлийг тус тус тавих ба энэ нєхцєлд хэмжилтийн мэдээлэл дамжуулах, хїлээн авах їйл ажиллагаа нэгэн зэрэг давхцахгїй байлгах; 3. Телехэмжилтийн хэмжээг багасгах їїднээс тэдгээрийн хянагдах параметрийн хязгаарын утгын теледохиололтой солих буюу тогтоогдсон нормоос хазайх параметрийг бїртгэх, дохиолох тєхєєрємжєєр орлуулах; 4. Алс зайн (теле) хэмжилт, (теле) дохиоллын мэдээллийг нэгэн зэрэг тасралтгїй дамжуулахдаа телемеханикийн иж бїрэн хэрэгсэл ашиглах; 5. Диспетчерийн хэд хэдэн цэгїїдийн дунд телемеханикийн нэг дамжуулах хэрэгсэл ашиглах, диспетчерийн пультийн телемеханикийн нэг байгууламжийг хэд хэдэн хянах цэгїїдэд ашиглах, тухайлбал, хотын ба хєдєєгийн хуваарилах сїлжээнд мэдээлэл цуглуулах г.м; 6. Цахилгаанжсан тємєрзамын хэсэг бїрийн диспетчерийн пункт бїрээс цахилгаан тїгээх сїлжээний диспетчерийн пунктїїдэд зїтгїїрийн дэд станцын теле-дохиолол ба теле-хэмжилтийг дахин дамжуулах арга хэмжээ авах. 3.3.82. Диспетчерийн ба хяналтын цэгїїд дээрх телемеханикийн тоноглолын тэжээлийг тэдгээрийн телемеханик, холбооны сувгийн аппарат хэрэгслэлийн тэжээлтэй хамтад нь гїйцэтгэх ёстой. Хувьсах гїйдлийн удирдлагатай хяналтын цэгийн бэлтгэл тэжээлийг тухайн цэгїїд дээрх тэжээлийн бэлтгэл эх їїсвэр (шиний системийн бїлэг, бэлтгэл оруулга, холбоонд зориулсан аккумуляторын батарей, оруулган дээрх хїчдлийн трансформатор, холбооны хуримтлуур конденсаторын авлага г.м.) байгаа нєхцєлд авч їзэх ёстой. Аккумуляторын батарей бїхий удирдлагын гїйдэлтэй хяналтын цэгїїдийн телемеханикийн хэрэгсэлийн бэлтгэл тэжээлийг хувиргуур (преобразователь)-аар дамжуулан гїйцэтгэнэ. Эрчим хїчний систем, шугам сїлжээний диспетчерийн пультэнд байрлуулах телемеханикийн хэрэгслэлийн бэлтгэл тэжээлийг биеэ даасан эх їїсвэрээр гїйцэтгэх бєгєєд тїїнд телемеханикийн ба холбооны сувгийн тєхєєрємжийг хамааруулна. Їндсэн їїсгїїрийн тэжээл тасрах їед бэлтгэл тэжээлд шилжих їйл ажиллагаа нь автоматаар хийгдэх ёстой. Телемеханикийн самбар, пульт, аппарат хэрэгслэлийг їйлчилгээ хийх тохиромжтой газарт байрлуулсан байвал зохино.

3.4. ХОЁРДОГЧ ХЭЛХЭЭ 3.4.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь цахилгаан байгууламжийн хоёрдогч хэлхээ (удирдлага, дохиолол, хяналт, автоматикийн ба реле хамгаалалтын хэлхээ) -нд хамаарагдана. Єєр бусад хэлхээтэй холбогдоогїй ба аппарат хэрэгсэл нь бусад тєрлийн холболтын хэрэгсэлээс тусдаа БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК

214

БД 43-101-03 орших хоёрдогч хэлхээний холболтын ажлын хїчдэл нь 1 кВ-оос ихгїй байх ёстой. Їїнээс бусад бїх тохиолдолд тоног тєхєєрємж, аппарат хэрэгсэлийн хоёрдогч хэлхээний хїчдэл нь 500 В-оос ихгїй байх ёстой. 3.4.2. Цахилгаан станц, дэд станцуудын хоёрдогч хэлхээнд хатуувтар хєнгєн цагаан судалтай хяналтын кабелийг хэрэглэнэ. Зэс судалтай хяналтын кабелийг доор дурьдсан обьектын хяналтын хоёрдогч хэлхээнд хэрэглэвэл зохино. Їїнд:

1. 100 МВт-аас дээш чадлын генератортай цахилгаан станцууд (гэхдээ станцын хими ус цэвэрлэгээ, инженер-ахуйн ба туслах байгууламж, механик засварын ба асаалтын зуухны газрын хоёрдогч хэлхээнд ба гэрэлтїїлэгт хєнгєн цагаан судалтай хяналтын кабелыг хэрэглэх); 2. Эрчим хїчний систем хоорондын дайран єнгєрєх (транзит) шугамтай 330 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн хуваарилах байгууламж ба дэд станцууд; 3. Шинийн ялгавартай хамгаалалт, 110-220 кВ-ын таслуурын ажиллагааны саатлыг орлох тєхєєрємж, тїїнчлэн системийн аваар эсэргїїцэх автоматик; 4. Дулааны цахилгаан станцын технологийн хамгаалалтууд; 5. 60 В-оос ихгїй ажлын хїчдэлтэй, кабель ба дамжуулах утасны голч нь 1 мм хїртэлх хэмжээтэй нєхцєлд; 6. Цахилгаан станц, дэд станцын тэсрэх аюултай B-1 ба B-1а ангилалд багтах байранд байрлуулах тоног тєхєєрємжинд, г.м; Їйлдвэрийн газрын цахилгаан тоноглолын хоёрдогч хэлхээний тэжээлд голчлон хєнгєн цагаан судалтай кабелийг хэрэглэнэ. Харин тэсрэх аюулын B-1 ба B-1а ангилалд багтах байранд тоноглох аппарат хэрэгсэл, металл боловсруулах їйлдвэрийн зарим цех, єндєр хурд, тасралтгїй ажиллагаатай цувилтын суурь машин, цахилгаан хангамжийн найдвартай ажиллагааны 1-р ангилалын онцгой хэрэглэгчид, мєн 60 В-оос доош хїчдэлтэй 1 мм2-ээс ихгїй голчтой кабель хэрэглэх нєхцєлд бол зэс судалтай хяналтын кабелийг хэрэглэнэ. 3.4.3.

Механик бєх батын нєхцєлєєр авч їзвэл:

1. Самбар, щит, аппарат хэрэгсэлийн хавчаарт шургаар дарагдаж холбогдох хяналтын кабель утасны судлын (хєндлєн) огтлол нь зэс бол 1,5 мм2-аас, хєнгєн цагаан бол 2,5 мм2-аас багагїй, гїйдлийн хэлхээнд зэс бол 2,5 мм 2-аас, хєнгєн цагаан бол 4 мм2-аас багагїй байх; (харин чухал биш хоёрдогч хэлхээ, хяналт дохиоллын хэлхээнд шургаар холбогдох зэс судалтай кабелийн голч нь 1 мм2 байхыг зєвшєєрнє); 2. 100 В, тїїнээс дээш ажлын хїчдэлтэй хэлхээнд гагнаасаар холбогдох зэс судалтай кабель бол огтлол нь 0,5 мм2-аас багагїй байх; 3. 60 В ба тїїнээс доош ажлын хїчдэлтэй хэлхээнд гагнаасаар холбогдох бол кабелийн зэс судлын голч нь 0.5 мм2-аас багагїй байх ёстой. Ганц судалтай утасыг шурагт ба гагнаж холболт хийхдээ апаарат, хэрэгсэлийн їл хєдлєх элементэд холбож єгєхийг зєвшєєрнє. Судлыг аппарат, хэрэгсэлийн хєдєлгєєнтэй буюу авагдах элемент, тїїнчлэн доргионтой хавчаарт холбохдоо олон судалтай уян утас ба кабель хэрэглэнэ. Холбоо, телемеханик, тэдгээртэй адилтгах тєрлийн шугамын хэлхээнд утсыг хавчаарт шургаар бооно. 3.4.4. Кабель ба утасны (хєндлєн) огтлол нь, богино залгалт їїсэхэд хугацааны барилтгїй хамгаалалтын ажиллах хугацааны агшинд болон їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн (1.3 бїлэг) їед ялгарах дулааныг тэсвэрлэх чадвартай байх, аппарат, хэрэгсэлийн ажиллагааг єгєгдсєн нарийвчийн ангилалыг хангаж байвал зохино. Тухайлбал, дараах нєхцлїїдийг биелїїлэх ёстой. Їїнд:

1. Гїйдлийн трансформатор, тїїний хэлхээ нь дараах нарийвчийн ангилалыг хангаж ажиллавал зохино. Їїнд: · тооцооны тоолуурын хувьд 1.5-р бїлэгт зааснаар; · тооцоолох техник, компьютерт мэдээлэл оруулах зориулалттай чадлын хэмжїїрийн хувиргуурын хувьд 1.5-р бїлэгт зааснаар техникийн тооцооны тоолуурын адилаар; · бїх тєрлийн хэмжлэгт ашиглах гїйдэл, чадлын хэмжїїрийн хувиргуур, самбарын багаж хэрэгсэлд бол 3.0-аас доошгїй нарийвчтай байх; · Хамгаалалтын хувьд алдааны 10%-ын хязгаарт байх;


215

БД 43-101-03 2. Хїчдэлийн хэлхээнд бїх хамгаалалт, хэмжїїр, багаж залгаатай нєхцєлд хїчдэлийн трансформатораас хэлхээнд гарах алдагдал нь доор дурьдсанаар байвал зохино. Їїнд: · Тооцоолох хэрэгсэл, компьютерт мэдээлэл оруулах зориулалтаар ашиглах тооцооны тоолур ба хэмжїїрийн хувиргуур хїртэл 0,5%-иас ихгїй; · систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугамын тооцооны тоолуур хїртэл 0,25%-иас ихгїй; · техникийн тооцооны тоолуур хїртэл 1,5 %-иас ихгїй; · бїх тєрлийн хэмжлэгт ашиглах щитний хэмжїїр, чадлын мэдрїїл (датчик) хїртэл 1,5%иас ихгїй; · хамгаалалт, автоматикийн щит хїртэл 3 %-иас ихгїй байх ёстой. 3. Удирдлагын гїйдлийн хэлхээний хїчдэлийн алдагдал нь тэжээлийн їїсгїїрээс дор дурьдсанаар байвал зохино. Їїнд: · байгууламжийн самбар, хїчитгэлгїй (форсировка)-гїй удирдлагын цахилгаан соронзон хїртэл ачааллын гїйдэл хамгийн их байхад 10 %-иас ихгїй; · гурав болон тїїнээс олон дахин хїчитгэлтэй удирдлагын цахилгаан соронзон хїртэл гїйдэл нэмэгдсэн байхад 25 %-иас ихгїй байвал зохино. 4. Єдєєлтийн автомат тохируулга (ЄАТ)-ын тєхєєргийн хїчдлийн хэлхээний хувьд хїчдэлийн трансформатороос хэмжїїрийн хэрэгсэл хїртэлх хїчдлийн алдагдал нь 1%-иас ихгїй байвал зохино. 3.4.5. Бага чадлын цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх хїчний хэлхээ, хувьсах ба тогтмол гїйдлийн тэжээл, удирдлага, хэмжилт, хамгаалалт, дохиоллын хэлхээг нэг хяналтын кабельд хамтатган гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Ийм нєхцєлд кабелийн нєлєєлгийн эсэргїїцэл ихсэхээс зайлсхийх зорилгоор гїйдэл, хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний салбарлагыг тэдгээрээр гїйх гїйдлїїдийн нийлбэр нь аливаа горимд тэгтэй тэнцїї байхаар гїйцэтгэвэл зохино. Нэг нэгнийгээ орлох (нєєц)-оос бусад янз бїрийн залгаасны хоёрдогч хэлхээнд нэг ерєнхий кабель хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 3.4.6. Дїрмийн дагуу кабелийг цуглуулах хавчуурт холбоно. Ингэхдээ кабелийн хоёр зэс судлыг нэг шурагт холбохыг зєвлєхгїй боловч харин хоёр хєнгєн цагаан їзїїрийг нэг шурагт давхарлаж холболт хийхийг хориглоно. Хэмжїїрийн трансформаторын гаргалга ба тусгай аппарат хэрэгсэлд кабелийн їзїїрийг шууд холбоно. Хавчуурын хийц нь кабелийн судлын хєндлєн огтлол, материалд зохицсон байвал зохино. 3.4.7. Хэрэв хяналтын кабелийн трасс, даялал нь кабелийн їйлдвэрийн (стандарт) уртаас давах тохиолдолд тїїнийг уртасгахаар дунд нь залгаа хийхийг зєвшєєрнє. Тємєрлєг бїрээстэй кабелийг залгахад битїї хийцийн муфт хэрэглэнэ. Тємєрлєг бус бїрээстэй буюу хєнгєн цагаан судалтай кабелийг залгахдаа залгуурын хавчаар хэрэглэх буюу тухайн кабельд зориулсан тусгай холбогч, баривчийг хэрэглэнэ. 3.4.8. Аппарат, хэрэгсэл, тїїний хавчуур (клемм)-т холбогдож байгаа хоёрдогч хэлхээний кабель, кабелийн судал, дамжуулах утасны їзїїр бїрт тэмдэглээ (маркировка) хийсэн байвал зохино. Хоёрдогч хэлхээнд хэрэглэгдэх кабель, дамжуулагч утсыг сунгаж татах арга, тїїний хамгаалалтыг сонгохдоо хэрэв энэ дїрмийн заалтаар єєрчлєєгїй бол 2.1-2.3 ба 3.1-р бїлэгт заасныг баримтална. Халуун гадаргуу болон тос бїхий идэмхий орчинд татагдах кабель, дамжуулагч утас нь тусгай зориулалтын бїрээстэй байвал зохино. Кабель болон утасны тусгаарлага нь гэрлийн їйлчлэлд тэсвэргїй хатамхай бол гэрлийн тусгалаас хамгаалалт хийж єгнє. 3.4.9. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй хїчдэлийн трансформатороос самбар хїртэл татагдах хоёрдогч хэлхээний кабель нь хоёр талдаа газардуулагдсан тємєрлєг (металл) бїрээс буюу хуягтай байвал зохино. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй нэг хїчдэлийн трансформаторын їндсэн ба туслах ороомгоос татагдах кабель, дамжуулагч утас нь бїх даялалынхаа дагуу нэг доор зэрэгцэн тавигдвал зохино. Хєрш зэргэлдээх тоноглол, хэлхээний нєлєємжинд мэдрэмтгий багаж хэрэгслэлийн тэжээлд нєлєєллийн экран (халхавч)-тай дамжуулах утас, эсвэл ерєнхий халхавчтай хяналтын кабель, тус бїрдээ халхавчтай судал бїхий кабелийг хэрэглэнэ. 3.4.10. Хувьсах ба тогтмол гїйдлийн самбарын тоноглол (панель, пульт, шкаф, хайрцаг)-ын угсралт болон таслуур, салгуур, бусад тєхєєрємжийн залуур, дамжуургын дотоод холболтыг механик бєх батын нєхцєлєєр доор дурьдсан (хєндлєн) огтлолтой зэс голчтой кабель буюу дамжуулах утсыг хэрэглэвэл зохино. Тухайлбал,


216

БД 43-101-03

· Хавчаарт шургаар дарж боогдох ганц голт судлын хувьд-1,5 мм2; · Гагнаасаар холбогдох ганц голт судлын хувьд -0,5 мм2; · Гагнаасаар буюу шургийн доор тусгай хийцийн тєгсгєвчєєр холбогдох олон голт дамжуулах утас бол -0,35 мм 2; (техникийн їндэслэлтэй нєхцєлд гагнаасан холбоосонд олон судастай зэс голчтой утас хэрэглэх бол -0,35 мм2-аас бага байлгаж болох боловч- 0,2 мм2-аас доош оруулж їл болно) · Диспетчерийн удирдах самбар болон телемеханикийн байгууламжийн 60 В-оос ихгїй хїчдэлтэй хэлхээний гагнаасаар холбогдох судлын хувьд -0,197 мм2 буюу 0,5 мм 2-ээс багагїй голчтой байлгах шаардлагатай. · Ганц голтой судал нь аппарат хэрэгсэлийн хєдєлгєєнгїй хэсэгт холбогдох ёстой. Хєдєлгєєнтэй хэсгийг холбох тохиолдолд уян (судалтай) утсыг ашиглана. Гагнаасанд механик хїчний їйлчлэл байж їл болно. Байгууламжийн хаалга, їїдний дамжин байрлах холболтонд бол 0,5 мм 2-аас багагїй огтлолтой уян утсыг хэрэглэх ёстой боловч хаалганаас утсанд їзїїлэх механик хїчний їйлчлэл нь мушгих чиглэлтэй бол ганц голт судлын хувьд 1,5 мм 2-аас багагїй огтлолтой судлын багцыг ашиглахыг зєвшєєрнє. · Їйлдвэрийн байгууламж, самбарын холболтын дамжуулах утасны огтлол нь богино залгалтын їед хугацааны барилтгїй хамгаалалт ажиллах агшинд болон удаан хугацааны зєвшєєрєгдєх гїйдлийн їед ялгарах дулааныг тэсвэрлэхээр хийгдсэн байхаас гадна хєндийрїїлэх бїрээс нь шатдаггїй байвал зохино. Самбар, щитний дотоод холболтыг хєнгєн цагаан голтой дамжуулах утсаар хийхийг хориглоно. 3.4.11. Нэг самбар, щит болон панель дээрх аппарат, хэрэгслийн єєр хоорондын холболтыг хавчуураар дамжуулалгїй шууд хийх нь зїйтэй. Харин хэлхээнд нь туршилт, шалгалтын хэрэгслэл холбох шаардлагтай аппарат, хэрэгслэлийн дотоод холболтын їзїїрїїдийг хавчуур болон туршилт шалгалтын хэсэг дээр (ил) гаргаж єгвєл зохино. Мєн тухайн байгууламжийн горим ажиллагааг єєрчлєх зориулалтаар сэлгэн залгах їзїїрїїд байвал хэлхээний хавчуур дээр гаргаж єгнє. 3.4.12. Завсрын хавчаарыг зєвхєн доор дурьдсан нєхцєлд хэрэглэнэ. Тухайлбал,

а) Дамжуулах утас кабельд шилжих бол; б) Нэг нэртэй хэлхээг нэгтгэх (таслах хэлхээ ба хїчдлийн хэлхээний хавчаарын бїлэг, клемм) нєхцєлд; в) Хэрэв туршилт-шалгалтын буюу тїїнтэй адилтгах тєхєєрєг байхгїй бол зєєврийн туршилтын ба хэмжилтийн багаж хэрэгслийг хэлхээнд нь холбох шаардлагатай нєхцєлд; г) Хэд хэдэн кабель нийлж нэгэн кабельд шилжих буюу янз бїрийн кабелийн хэлхээнд хуваарилагдах бол; 3.4.13. Янз бїрийн цахилгаан холбоосонд хамаарах хавчуурыг тусгай шиний єєр єєр эгнээнд байрлуулна. Санамсаргїй їйлдлэлээс болж удирдлагын гїйдлийн болон єдєєлтийн хэлхээнд богино залгалт їїсгэх, цахилгаан тоноглолыг залгах буюу таслах зэрэгт хїргэж болох тийм хавчуурыг нэг эгнээнд ойрхон зэрэгцїїлэн байрлуулж їл болно. Нэг цахилгаан холбоосны єєр тєрлийн хамгаалалтын аппарат хэрэгслэлийн удирдлагын гїйдлийн нэмэх туйлыг залгуурын цуглуулгаар дамжуулан єгєх, тэдгээр аппарат хэрэгслэлийн хэлхээг нэг панель дээр байрлуулахдаа хамгаалалт бїр хоорондоо хамааралгїй байрлалтай байвал зохино. Хэрэв тусгай хамгаалалтын бїрдэлээс тусд нь авч їзээгїй, тэгээд ч таслах хэлхээнд энэхїї хэлхээг реле хамгаалалтын гаргалганд буюу таслуурын таслах хэлхээнд холбож тохируулахаар авч їзээгїй бол тусгай хавчаарын цуглуулгаар дамжуулан хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Энд заагдсан хэлхээний панелийн холболтыг хамгаалалтын тєрєл бїрд бие даасан (тус тусд нь) байхаар гїйцэтгэнэ. 3.4.14. Хамгаалалт ба автоматикийн хэлхээнд ашиглалтын шалгалт, туршилт хийхийн тулд удирдлагын гїйдлийн їїсгїїр, гїйдэл, хїчдэлийн трансформатораас ирэх тэжээлийн їзїїрийг салгахгїйгээр тухайн їед нь тасалж, гїйдлийн хэлхээг богино залгаж, тэрхїї туршилт, тохируулгын аппарат хэрэгслэлийг хамгаалалтын хэлхээнд залгах боломжоор хангасан (3.4.7-д заасан тохиолдолоос бусад) туршилтын блок буюу хэмжилтийн хавчуураар хэлхээг тоноглосон байх нь зїйтэй. Сїлжээний горим, бусад шалтгаанаар хамгаалалтыг сонгох нєхцєлийн шаардлагаар реле хамгаалалт ба автоматикийн тєхєєргийг їечлэн (байн байн) ажлаас гаргах бол їйлчилгээний хїмїїс ажиллах боломжтой тусгай гаргалга хийж єгєх ёстой.


217

БД 43-101-03 3.4.15. Таслуур, салгуурын туслах авалцаа (контакт) ба бусад аппарат хэрэгслэлийн туслах цуглуулгын хавчаарт 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй анхдагч хэлхээний хїчдэлийг таслахгїйгээр тїїний хоёрдогч хэлхээний цуглуулга ба аппарат хэрэгсэлд хийх їйлчилгээний аюулгїй байдал, хялбар гїйцэтгэх нєхцєлийг хангаж байхын тулд газардуулгын утсыг угсарсан байвал зохино. 3.4.16. Хоёрдогч хэлхээний аппарат, хэрэгслэлийн тусгаарлага нь уг хэлхээг тэжээх эх їїсгїїр (хуваалтын трансформатор г.м.)-ийн ажлын хїчдлээр тодорхойлогдох норм, хэмжээнд нь авч їзэх шаардлагатай. Тогтмол ба хувьсах гїйдлийн удирдлагын хэлхээний тусгаарлагчийн хяналтыг газардлагагїй бие даасан їїсгїїр тус бїрд нь авч їзвэл зохино. Тусгаарлагын хяналт нь тїїний хєндийрїїлэх хэмжээ тогтоогдсон утгаас буурахад дохиолол єгєх, тогтмол гїйдлийн хэлхээний хувьд бол туйлууд дээрх хєндийрїїлгийн эсэргїїцлийг хэмжих боломжтой байвал зохино. Харин удирдлагын гїйдлийн сїлжээ нь олон салаалгагїй бол тусгаарлагын хяналтыг хийхгїй байж болно. 3.4.17. Хоёрдогч хэлхээний удирдлагын гїйдлийн тэжээлийн холболт нь бие даасан (тус бїрд нь) гал хамгаалуур юмуу, автомат талуураар дамжиж єгєгдвєл зохино. Удирдлагын гїйдлээр тэжээгдэх реле-хамгаалалт ба таслуурын удирдлагын холболт бїрт дїрмийн дагуу єєр хэлхээ (дохиолол, цахилгаан соронзон хориг г.м.)-тэй холбоогїй автомат таслуур буюу гал хамгаалуураар дамжуулан гїйцэтгэнэ. Удирдлагын хэлхээний ба удирдлагын аппарат, хэрэгслийн ажлын байрлалыг заах дохионы чийдэнгийн тэжээлийг хамтатган єгєхийг зєвшєєрнє. 220 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн цахилгаан холбоос, 60 МВт, тїїнээс дээш чадлын генераторын їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалтын удирдлагын гїйдлийн тэжээл (єєр гал хамгаалуур ба автомат таслуур) нь тус тусдаа байх ёстой. Удирдлагын гїйдлийн тэжээлд гал хамгаалуур, автоматыг угсруулж залгах тохиолдолд гал хамгаалуур нь тэжээл талаасаа автоматныхаа ємнє байрлавал зохино. 3.4.18. Онцгой чухал тоноглолын реле-хамгаалалт, автоматик, удирдлагын тєхєєрємжийн удирдлагын гїйдлийн хэлхээний ажиллагааг байнгын хяналтанд байлгах хэрэгтэй. Уул хяналтыг тусгай реле болон дохиоллын ламп ашиглах, эсвэл хэлхээний бїрэн байдалд хяналт тавих зориулалт бїхий сэлгэн залгалтын алсын зайн удирдлагатай аппарат, хэрэгсэлээр хэрэгжїїлнэ. Онцгойлон їзэх шаардлагагїй тоноглолын удирдлагын тэжээлийн хяналтыг, тїїний хэлхээнд тавигдсан автомат таслуур тасрахад єгєгдєх дохиоллоор гїйцэтгэнэ. Хэлхээний бїрэн байдлын хяналт, тїїний дараачийн їйлдэл нь сэлгэн залгах (коммутацын) аппарат, хэрэгслийн туслах авалцаа байх тохиолдолд гїйцэтгэнэ. Энэхїї бїрэн байдлын хяналт нь таслах хэлхээнд бол заавал, харин залгах дохиолол дамжуулах хэлхээнд бол онцгой чухал элементийн таслуур, БАЗ-ын болон телеудирдлагын їйлдлээр залгагдах богино холбуур, аппарат хэрэгсэлд тус тус тавина. 3.4.19. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хэвийн ажиллагаа алдагдах буюу тїїнд ямар нэгэн гэмтэл гарсан тохиолдолд автоматаар дохио єгєгдєх ёстой. Энэ дохиололын бїрэн бїтэн байдлыг шалгахдаа тїїнийг хэсэгчлэн ажиллуулж замаар хяналт тавина. Байнгын жижїїргїй цахилгаан тоноглолын хувьд дурьдсан дохиоллын єгєлт нь хїмїїс байрлах пунктэд єгєгдєхєєр хийгдэнэ. 3.4.20. Удирдлагын гїйдлийн хэлхээ нь цахилгаан соронзон болон бусад хэрэгсэлийн ажиллах їед їїсэх хэт хїчдэл, тїїнчлэн газардлага зэргээс їїсэлтэй тєрєл бїрийн тоноглолын буруу (дэмий) ажиллагаанаас хамгаалагдсан байвал зохино. Гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн газардуулгыг уул трансформаторт аль ойр орших цуглуулах хаваарт, эсвэл єєрийнх нь хавчуур дээр нэг цэгт хийж гїйцэтгэх ёстой. Хэд хэдэн гїйдлийн трансформаторын нэгтгэмэл хамгаалалттай їед ч газардуулгыг мєн нэгэн цэгт хийх ёстой. Харин энэ тохиолдолд газардуулгын статик цэнэгийг цахилуулах їїднээс 100 Омын салаалах эсэргїїцэлтэй, 1 кВ-оос дээш нэвтрэлтийн хїчдэлтэй нэвтлэх хамгаалуураар дамжуулан тавихыг зєвшєєрнє. Гїйдлийн трансформаторын завсарын хуваагч ороомгыг газардуулахгїй байхыг зєвшєєрнє. 3.4.21. Хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн хувьд саармаг цэгийн ба ороомгийн аль нэг їзїїрийг газардуулгын байгууламжтай холбох замаар гїйцэтгэнэ. Эдгээр трансформаторын хоёрдогч ороомгийн газардлагыг хамгийн ойр байх хавчуурын цуглуулга буюу єєрийн нь хавчуурт нь холбох ёстой. Хэд хэдэн хїчдлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний газардуулгыг нэг хуваарилах байгууламжийн ерєнхий газардуулганд холбохыг зєвшєєрнє. Хэрэв энэ шин нь єєр єєр хуваарилах байгууламжинд хамаарч єєр єрєє тасалгаанд (жишээлбэл, янз бїрийн хїчдлийн хуваарилах байгууламжны релений самбар г.м.) байрлах бол тэдгээрийг нэгтгэн холбох хэрэггїй. Удирдлагын хувьсах гїйдлийн їїсгїїр болгон ашиглах хїчдлийн трансформаторын хувьд хэрэв удирдлагын гїйдлийн хэлхээний аль нэг туйлд нь ажлын газардлага


218

БД 43-101-03 авч їзээгїй бол хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн хамгаалалтын газардуулгыг нэвтлэх гал хамгаалуураар дамжуулан гїйцэтгэх ёстой. 3.4.22. Хїчдэлийн трансформаторыг тїїний хоёрдогч хэлхээнд їїсэх богино залгалтаас автомат таслуураар хамгаална. Ингэхдээ газардуулгын их гїйдэлтэй сїлжээнд хїчдлийн трансформаторын тэг дарааллын хэлхээ (задгай гурвалжин)-нээс бусад хавчуурын цуглуулгаас гарч байгаа газардаагїй гаргалга бїр дээр автомат таслуур тавина. Хїчдэлийн салаалгагїй хэлхээнд автомат таслуур тавихгїй байж болно. Хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээнд хїний нїдэнд харагдах тасралтыг (салдаг холбовч, гар залгуур г.м.) бїрдїїлсэн байвал зохино. 3.4.23. Газардлагын гїйдэл багатай, багтаамжийн гїйдлийн тэгштгїїр (конденсатор)-гїй сїлжээнд тавигдсан хїчдэлийн трансформаторт шаардлагатай гэж їзвэл саармаг цэгийн єєрийн шилжилтийн їед їїсэх хэт хїчдэлээс сэргийлэх хамгаалалт тавина. Энэ хамгаалалтыг задгай гурвалжин холбоостой ороомгийн хэлхээнд идэвхтэй эсэргїїцэл залгах замаар гїйцэтгэнэ. 220 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний бэлтгэл тэжээлийг єєр трансформатороос авч їзвэл зохино. Хїчдэлийн шугаман трансформаторын хоёрдох хэлхээний чадал хїрэлцээтэй тохиолдолд харилцан орлох бэлтгэл тэжээлийн їїрэг гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. 3.4.24. Хїчдэлийн трансформатор нь хїчдэлийн хэлхээний бїрэн байдлыг хянах хэрэгсэлээр тоноглогдсон байх ёстой. Хїчдэлийн трансформатороос тэжээгдэх реле-хамгаалалт ба хэлхээ нь 3.2.8-р зїйлд заагдсан тєхєєргєєр тоноглогдох ёстой. Хамгаалалтын хэлхээ нь заагдсан тєхєєргєєр тоноглогдсон эсэхээс їл хамааран доор дурьдсан дохиололыг авч їзсэн байх ёстой. * автомат таслуур тасрах їед, тїїний туслах авалцааны тусламжтайгаар дохиолох, * шиний салгуурын давтах-релений ажиллагаа алдагдах їед удирдлагын хэлхээ ба давтуур-релений тасалдалыг хянах хэрэгслийн тусламжаар дохиолох, * єндєр хїчдлийн ороомгийн хэлхээнд нь гал хамгаалуур тавигдсан хїчдэлийн трансформаторын хувьд гал хамгаалуурын бїтэн байдал алдагадх їед тєв байгууламжийн тусламжаар дохиолох; 3.4.25. Доргион, чичиргээтэй газруудад хоёрдогч хэлхээний аппарат хэрэгслийг элэгдэл, гэмтлээс сэргийлэх, реле буруу ажиллахгїй, холболтын авалцаа алдагдахгїй байлгахад чиглэсэн урьдчилсан арга хэмжээг авч хэрэгжїїлсэн байвал зохино. Хамгаалалт, автоматик, удирдлага, дохиоллын самбар, щит нь їйлчилгээний нїїрэн талдаа ямар цахилгаан тоноглол, аль холболтонд хамаарах, тїїний зориулалт, удирдах самбарын дарааллын дугаар зэрэг бичлэг хийгдсэн байх ёстой. Самбарт суурилагдах аппарат хэрэгсэлийн хувьд бїдїївчийн дагуу схем зураглал, тэмдэглээ хийгдсэн байвал зохино.


219

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

4.1. ХУВЬСАХ ГЇЙДЛИЙН 1 кВ ХЇРТЭЛХ БА ТОГТМОЛ ГЇЙДЛИЙН 1.5 кВ ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛИЙН ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ Хэрэглэгдэх хїрээ 4.1.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь удирдлагын, релейны ба хуваарилах самбар, пульт, шїїгээ, шиний гаргалга, цуглуурга (коллектор), їїр маягийн тєхєєрємж хэлбэртэй хийгдэж агаарт ил болон байранд суурилагдах хувьсах гїйдлийн 1 кВ хїртэлх, тогтмол гїйдлийн 1.5 кВ хїртэлх хїчдэлийн хуваарилах байгууламжид мєрдєгдєнє. Тусгай зориулалтын хуваарилах байгууламжид тавигдах нэмэлт шаардлагыг 7-р бїлэгт дурьдсан болно. Дїрмийн 4.2 бїлгийн 4.2.2, 4.2.3, 4.2.5, 4.2.6, 4.2.8, 4.2.11 болон 4.2.12 дугаар зїйлд дурьдагдах тодорхойлолт, нэр томъёо энэ бїлэгийн турш хїчинтэй. Ерєнхий шаардлага 4.1.2. Утас, шин, тєхєєрємж, хэмжїїрийн багаж болон тэдгээрийн бїтээцийг ажлын хэвийн нєхцєл (ажлын хїчдэл, гїйдэл, нарийвчлалын зэрэг г.м.) болон богино залгааны їеийн ажлын нєхцєл (дулааны ба хїчний їйлчлэл, сэлгэн залгах чадвар)-д нийцїїлэн сонгоно. 4.1.3. Хуваарилах байгууламж нь хэлхээ, самбар, щит тус бїрийн зориулалтыг заасан тодорхой нэр, хаягийн бичлэгтэй байх ёстой. Нэр, хаягыг тоног тєхєєрємжийн нїїрэн талд нь бичнэ. Харин тоног тєхєєрємжийг хоёр талаас нь їйлчилдэг бол нэр, хаягийг тїїний ар тaлд нь бас бичнэ (3.4 бїлгийг їзэх). 4.1.4. Хуваарилах байгууламжийн єєр тєрлийн гїйдэл, єєр хїчдэлд хамаарагдах хэсгїїд нь тэдгээрийг тодорхой ялгаж таних боломжийг бїрдїїлсэн байхаар байрлаж, хийгдсэн байх ёстой. Фаз болон туйлуудын харилцан байршил нь байгууламжийн хэмжээнд ижилхэн байх ёстой. Шинїїд нь 1.1 бїлэгт заасны дагуу єнгєєр ялгагдсан байх ёстой. Хуваарилах байгууламж зєєврийн хамгаалах газардуулга тавих боломжоор хангагдсан байх ёстой. Хуваарилах байгууламжийн бїх тємєрлєг хэсгїїд будагдсан байх буюу зэврэлтээс хамгаалах єєр тєрлийн тїрхлэгтэй байх ёстой. Газардуулга нь 1.7 бїлэгийн дагуу хийгдсэн байх ёстой. Багаж хэрэгсэл болон тєхєєрємжийг суурилуулах 4.1.5. Багаж хэрэгсэл ба тєхєєрємжийг суурилуулахдаа ашиглалтын явцад тэдгээрт їїсэх очлолт, цахилгаан нум нь їйлчлэгч ажилтанд аюул учруулахгїй, ойр тойрны эд, юмсыг шатаах буюу гэмтээхгїй, богино залгаа, газардлага їїсгэхгїй байх нєхцлийг хангасан байвал зохино. 4.1.6. Хавчих (цавчих) тєрлийн таслах тєхєєрємжийг хїндийн хїчний їйлчлэлээр хэлхээг єєрєє санамсаргїй залгах боломжгїйгээр суурилуулах ёстой. Тэдгээрийн гїйдэл дамжуулагч хєдєлгєєнтэй хэсэг нь тасархай байдалд хїчдэлгїй байх ёстой. Ачааллын гїйдлийг шууд гараар залгах болон таслах зориулалттай (хєтлїїргїй), їйлчлэх талд байрлах авалцаатай рубильник нь нїх, завсаргїй, їл шатах бїрхїїлээр хаагдсан байх ёстой.. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

220

БД 43-101-03 Энэхїї рубильник нь зєвхєн хїчдэл таслах зориулалттай бол тїїнийг мэрэгжлийн бус хїн хїрэх (оролдох) боломжгїй нєхцєлд ил тавьж болно. Таслах залгах тєхєєрємжийн хєтлїїр дээр “залгаатай“ ба “тасархай” байрлалыг тодорхой заасан байх ёстой. 4.1.7. Автомат таслуур бїрийг засварлах, буулгах їед тїїнээс хїчдэлийг салгах боломжийг урьдчилан бїрдїїлсэн байх ёстой. Энэ зорилгоор шаардлагатай газарт нь рубильник, эсвэл бусад салгах тєхєєрємж суурилуулах шаардлагатай. Дараах цахилгаан байгууламжийн хуваарилах байгууламжаас гарч байгаа шугам бїрийн таслуурын ємнє салгах тєхєєрємж тавих шаардлагагїй. Їїнд:

· татаж гаргадаг таслууртай; · засварлах, буулгах їед нь ерєнхий тєхєєрємжєєр бїлэг таслуураас, эсвэл хуваарилах байгууламжаас бїхэлд нь хїчдэлийг салгах боломжтой суурин таслууртай; · хїчдэлтэй байхад нь тусгаарлагатай багажийн тусламжтайгаар аюулгїй буулгах нєхцєл хангагдсан суурин таслууртай; Эдгээр салгах тєхєєрємжинд тусгай удирдлагын хєтлїїр (хєшїїргэн г.м.) байх шаардлагагїй. 4.1.8. Эрээс бїхий бєглєєт гал хамгаалуурыг холбохдоо тэжээлийн утас нь тїїний шурагтай авалцаанд, цахилгаан хэрэглэгчийн талын утас нь эрээстэй хонгионд тус тус холбогдох ёстой. Шин, утас, кабель 4.1.9. Хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн тусгаарлагагїй эсрэг туйлын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хооронд, мєн тэднээс гїйдэл дамжуулах зориулалтгїй тусгаарлагагїй металл хэсгїїд хїртэлх зай нь агаараар 12 мм, тусгаарлуурын гадаргуугаар бол 20 мм-ээс багагїй байх ёстой. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс хашлага, хаалт хїртэлх зай нь торон хаалттай бол 100 мм-ээс багагїй, цулгуй авагддаг хаалттай бол 40 мм-ээс багагїй байх ёстой. 4.1.10. Хуурай байранд суурилагдах щит, самбар, шїїгээний хїрээн дотор, 660 В-оос доошгїй ажлын хїчдэлд тооцоологдсон тусгаарлага бїхий бїрээстэй, хамгаалагдаагїй утасыг зэврэлтээс хамгаалагдсан металл гадаргуугаар хооронд нь шахан байрлуулж болно. Эдгээр тохиолдолд хїчний хэлхээнд 1.3 бїлэгт заасан ачааллын гїйдлийг бууруулах коэффициентыг хэрэглэнэ. Газардуулагдсан, тусгаарлагагїй утас болон шинийг хєндийрїїлэггїй тавьж болно. Удирдлага, хэмжил, дохиоллын г.м. хэлхээний цахилгааны утас тавихад 3.4 бїлгийн, кабель татахад 2.3 бїлгийн шаардлагыг хангавал зохино. Хуваарилах байгууламжийн хийц 4.1.11. Щит, самбарын их биеийг шатдаггїй материалаар, хийцийн гэр болон бусад хэсгийг шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийнэ. Энэ шаардлага диспетчерийн болон тїїнтэй адилтгах удирдлагын пультэнд хамаарахгїй. 4.1.12. Тєхєєрємжийн ажиллагаанаас їїссэх чичиргээ, гадны нєлєєгєєр їїсэх доргилтоос авалцаат холбоос, тєхєєрємж, хэмжїїрийн тохируулга алдагдахгїй байхаар хуваарилах байгууламжийг хийвэл зохино. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгийг дээр нь угсарч буй чийг татамхай тусгаарлах хавтангийн гадаргууг чийгийн нэвчилтээс (будаг, нэвчих бодис г.м.-ээр) хамгаалж єгєх нь зїйтэй. Чийгтэй, их чийгтэй байр болон ил агаарт хїрээлэх орчны сєрєг їйлчлэлээс найдвартай хамгаалагдсан хуваарилах байгууламжийг суурилуулбал зохино. Хуваарилах байгууламжийг цахилгааны байранд суурилуулах 4.1.13. Цахилгааны байран (1.1.5-ыг їзэх) дахь самбар, щитэнд їйлчилгээ хийхэд зориулсан ар, євєр талын гудам нь дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:


221

БД 43-101-03 1. Гудмын єргєн нь 0.8 м-ээс, єндєр нь 1.9 м-ээс багагїй байна. Тус зайнд хїмїїс болон тоноглол шилжихэд шахцалдахаар эд, зїйл байрлуулж болохгїй. Гудмын зарим хэсэгт барилгын бїтээцийн илїї гарсан хэсэг зайг багасгаж болох боловч энэ хэсэгт гудмын єргєн 0.6 м-ээс багагїй байх ёстой. 2. Гудмын нэг талд, хїрч болох (2.2 м-ээс бага) єндєрт байрлах тусгаарлагагїй, хаалтгїй гїйдэл дамжуулагчийн илїї гарсан хэсэг (жишээ нь: рубильникийн тасархай хутга)-ээс эсрэг талын хана буюу тусгаарлагагїй, хаалтгїй (ил) гїйдэл дамжуулагч хэсэг агуулаагїй тоноглол хїртэлх зай доор зааснаас ихгїй байх ёстой: Тухайлбал, · 660 вольтоос бага хїчдэлд: § щитийн урт 7м хїртэл бол 1 м, § щитийн урт 7м-ээс дээш бол 1.2 м; · 660 вольт ба тїїнээс дээш хїчдэлд 1.5 м. Энд щитний урт гэж самбар (шїїгээ)–уудын їргэлжилсэн нїїртэй хоёр эгнээний хоорондох буюу нэг эгнээ самбар (шїїгээ)–ууд ба хана хоёрын хоорондох гудмын уртыг авч їзэх ёстой. 3. Гудмын хоёр талаар 2.2 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулах тусгаарлагагїй, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь 660 вольтоос бага хїчдэлд 1.5 м, 660 вольтоос дээш хїчдэлд 2 м-ээс багагїй байх ёстой. 4. Дээрх 2 ба 3 дугаар заалтанд дурьдсанаас бага зайд байрлах тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдэд хаалт, хашлага хийсэн байх ёстой. 5. Гудмын дээгїїр байрлах хаалтгїй, тусгаарлагагїй (ил) гїйдэл дамжуулах хэсгїїд 2.2 мээс дээш єндєрт байна. 6. Гудмын дээгїїр байрлах хаалтыг 1.9 м-ээс доошгїй єндєрт байруулах ёстой . 4.1.14. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгийн хаалт болгож 25х25 мм-ээс томгїй нїдэлсэн тємєр тор, мєн цулгуй, эсвэл холимог хаалтууд хэрэглэх болно. Хаалт, хашлаганы єндєр 1.7 м-ээс багагїй байвал зохино. 4.1.15. Уртаашаа 7 м-ээс илїї щит, самбарын їйлчилгээний гудам нь хоёр гарцтай байх ёстой. Щитийн угсралтын талын гудмаас гарах гарц нь щитний єрєє болон бусад єрєє рїї орохоор байх нь зїйтэй. Гудмын єргєн нь 3 м-ээс илїї бєгєєд тосоор дїїрэгмэл тєхєєрємж байхгїй бол хоёрдогч гарц заавал байх шаардлагагїй. Хуваарилах байгууламжийн байрны хаалга гадагшаа, эсвэл бусад (хувьсах гїйдлийн 1 кВ-оос дээш, тогтмол гїйдлийн 1.5кВ-оос дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжаас бусад) єрєє рїї онгойдог бєгєєд дотор талаасаа тїлхїїргїй онгойж, єєрєє тїгжигдэх цоожтой байх ёстой. Хаалганы єргєн 0.75 м-ээс, єндєр 1.9 м-ээс доошгїй хэмжээтэй байх ёстой. Хуваарилах байгууламжийг їйлдвэрлэлийн байранд суурилуулах 4.1.16. Зааварчлага аваагїй хїмїїс орох боломжтой байранд суурилуулах хуваарилах байгууламжийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїд цулгуй хаалттай байх ёстой. Ил гїйдэл дамжуулах хэсгїїдтэй хуваарилах байгууламж хэрэглэгдэж байгаа бол тїїнд хаалт, хашлага хийсэн байх ёстой. Хашаа нь 1.7 м-ээс багагїй єндєртэй торон, цулгуй эсвэл холимог хэлбэртэй байвал зохино. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс торон хаалт, хашлага хїртэлх зай нь 0.7 м-ээс багагїй, цулгуй хаалт хїртэлх зай 4.1.14 зїйлд заасны дагуу байх ёстой. Їйлчилгээ хийх зориулалттай гудмын єргєнийг 4.1.13 зїйлд зааснаар авна. Утас ба кабелийн їзїїрлэлт нь байгууламжийн дотор байхаар хийгдэнэ. Салдаж авдаг хаалтыг багаж хэрэглэхгїйгээр салгах боломжгїй байхаар хийх ёстой. Хаалтын зориулалттай хаалгууд тїлхїїрээр цоожлогддог байх ёстой. Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ), дэд єртєє (ИБТДЄ) -г суурилуулахад 4.2 бїлгийн 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж, дэд єртєє (ИБХБ,ИБДЄ)-нд тавьсан шаардлагыг мєрдєх ёстой. Хуваарилах байгууламжийг гадаа ил суурилуулах 4.1.17. Хуваарилах байгууламжийг гадаа ил суурилуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Їїнд:


222

БД 43-101-03 1. Байгууламжийг тєлєвлєсєн талбайд байршуулалтын тєвшингєєс дээш 0.2 метрээс доошгїй єндєрт байрлуулж, орчны нєхцєлд тохирсон хийцтэй байгуулбал зохино. 1 метр ба тїїнээс дээш єндєрт цасан хунгар тогтдог газарт бол шїїгээг єндєрлєсєн суурин дээр байрлуулах ёстой. 2. Тєхєєрємж, реле, хэмжих багаж, тооцооны хэмжих хэрэгслийн хэвийн ажиллагааг хангахын тулд шїїгээ тус бїрт нь халаагуур тавих ёстой.

4.2. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 4.2.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь хувьсах гїйдлийн 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн суурин дэд єртєє ба хуваарилах байгууламжид мєрдєгдєнє. Харин техникийн онцгой нєхцлєєр хийгдэх тусгай зориулалтын хуваарилах байгууламж болон дэд єртєє, мєн зєєврийн цахилгаан тоноглолуудад хамаарахгїй. 4.2.2. Хуваарилах байгууламж (ХБ) гэж цахилгаан эрчим хїчийг хїлээн авч, хуваарилах їїрэг бїхий дотороо сэлгэн залгалтын тєхєєрємж, цуглуулгын болон холбоосны шин, туслах байгууламж (хийн хураагуурын, аккумуляторын г.м.), хамгаалалт автоматикийн тєхєєрємж, хэмжих багажыг багтаасан цахилгаан байгууламжийг нэрлэнэ. Ил хуваарилах байгууламж (ИХБ) гэж нийтдээ, эсвэл їндсэн тоног тєхєєрємж нь ил (гадаа) агаарт байрлах хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ) гэж тоног тєхєєрємж нь барилгын дотор байрлах хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ. 4.2.3. Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ) гэж угсарсан, эсвэл угсрахад бїрэн бэлэн болсон байдлаар нийлїїлэгдэх ба дотор нь тєхєєрємж, хамгаалалтын ба автоматикийн тоноглолыг агуулсан бїрэн буюу хагас нь хаалттай шїїгээ, багцуудаас бїрдсэн хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ. Дотор суурилуулах зориулалттай иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг ИБХБ, гадаа сурилуулах зориулалттай иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг ГИБХБ гэж хураангуйлж тэмдэглэнэ. Дэд єртєє (станц) гэж цахилгаан эрчим хїчийг хувиргах ба хуваарилахад хэрэглэгддэг бєгєєд трансформатор, эсвэл эрчим хїчний єєр хувиргуур, хуваарилах байгууламж, удирдлагын тєхєєрємж болон туслах байгууламжаас бїрдсэн цахилгаан байгууламжийг хэлнэ. Дэд єртєєний давамгайлах їїргээс нь хамааруулж трансформаторын, эсвэл хувиргуурын гэж нэрлэнэ. Залгамал дэд єртєє (залгамал ХБ) гэж їндсэн барилгад залгаж барьсан дэд єртєє (ХБ) -г нэрлэнэ. Суулгамал дэд єртєє (суулгамал ХБ) гэж їндсэн барилгын хїрээний дотор оруулж барьсан хаалттай дэд єртєє (хаалттай ХБ)-г хэлнэ. Дотоод їйлдвэрийн нэгжийн цехийн дэд єртєє гэж їйлдвэрлэлийн барилга дотор байрлах (ил эсвэл хаалттай тусдаа байранд) байрлах дэд єртєєг хэлнэ. 4.2.4. Иж бїрдмэл трансформаторын (хувьсуурын) дэд єртєє гэж угсарсан, эсвэл угсрахад бїрэн бэлэн болсон байдлаар нийлїїлэгдэх, трансформатор (хувиргуур) болон блок (ИБХБ эсвэл ГИБХБ ба бусад элемент)-оос бїтсэн дэд єртєєг нэрлэнэ. Хаалттай байранд суурилагдах иж бїрдмэл трансформаторын (хувьсуурын) дэд єртєє (ИБТДЄ, эсвэл ИБХДЄ) нь дотор тоноглолд, харин ил гадаа суурилагдсан нь гадна тоноглолд (ГИБТДЄ, эсвэл ГИБХДЄ) хамаарагдана. 4.2.5. Трансформаторын агаарын дэд єртєє гэж бїх тоноглол нь бїтээц нь, эсвэл агаарын шугамын тусгай тулгуур дээр хаалт, хашаа шаардагдахгїй єндєрт суурилагдах трансформаторын ил дэд єртєєг нэрлэнэ. 4.2.6. Хуваарилах пункт гэж дэд єртєєний бїрэлдэхїїнд ороогїй бєгєєд цахилгаан эрчим хїчийг хїлээн авч хїчдэлийг нь єєрчлєхгїй, гїйдлийг нь хувиргахгїй хуваарилах зориулалттай хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ.


223

БД 43-101-03 4.2.7. Хорго (єрєє, тасалга, камер) гэж тєхєєрємж, шинийг суурилуулах зориулалттай тусгай байрыг нэрлэнэ. Хаалттай хорго гэж бїх талаараа хаалттай бєгєєд цулгуй (торон биш) хаалгатай байрыг хэлнэ. Хашлагатай хорго гэж цулгуй биш (торон буюу холимог) хаалтаар бїрэн, эсвэл зарим хэсгээрээ хаагдсан цонхтой байрыг хэлнэ. Холимог хаалт гэдэгт торон ба цулгуй хавтан (панель, ялтас)-гаас бїрдсэн хаалтыг ойлгоно. Тэсрэлтийн хорго гэж дотор нь суурилагдах тєхєєрємж гэмтсэнээс гарч болзошгїй аваарийн їр дагаврыг хязгаарлах зориулалттай бєгєєд гадагшаа, эсвэл тэсрэлтийн хонгил руу гаргалгатай хаалттай хоргыг хэлнэ. Їйлчилгээний гудам гэж тєхєєрємж, шинд їйлчилгээ хийхэд зориулагдсан, єрєє, хоргууд буюу ИБХБ-ийн шїїгээний дагуух хонгилыг нэрлэнэ. Тэсрэлтийн гудам гэж тэсрэлтийн хорго, єрєєний хаалга харсан хонгилийг хэлнэ. Ерєнхий шаардлагууд 4.2.8. Цахилгаан тоноглол, гїйдэл дамжуулах хэсэг, тусгаарлагч (тусгаарлуур), бэхэлгээ, хаалт, хашлага, хєндийрїїлэгийн ба бусад зай хэмжээ зэргийг дараах шаардлагуудыг хангахаар сонгож, суурилуулах ёстой: Їїнд:

1. Цахилгаан тоноглолын ажиллагааны хэвийн нєхцлєєс їїдсэн хїчний їйлчлэл, халалт, цахилгаан нум болон бусад дагалдах їзэгдлїїд (оч їсрэх, хийгээр їлээх гэх мэт) нь тоноглолын гэмтэл, богино залгаа їїсэх буюу газардлага гарахад хїргэхгїй, мєн їйлчлэгч хїмїїст аюул учруулахгїй байх; 2. Цахилгаан тєхєєрємжийн ажиллагааны хэвийн нєхцєл алдагдах їед їїсэх богино залгааны їйлчлэлээр гарсан гэмтлїїдийг хязгаарлах боломжийг хангасан байх; 3. Аль нэгэн хэлхээнээс хїчдэлийг салгасан їед тїїнд хамаарагдах тєхєєрємж, гїйдэл дамжуулах хэсэг ба бїтээцэд їзлэг хийх, засварлах, солих ажлыг зэргэлдээх хэлхээний хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгїйгээр аюулгїй гїйцэтгэх боломжийг хангасан байх; 4. Тоноглолыг тээвэрлэхэд эвтэйхэн байх боломжийг хангасан байх; Засварлахын тулд ХБ-ийг бїхлээр нь хїчдэлээс салгадаг дэд єртєєний 1кВ-оос дээш хїчдэлийн цуглуулга хэлбэртэй ХБ-д 3-р заалтын шаардлагууд хамаарахгїй. 4.2.9. Ачаалалгїй трансформаторын хоосон явалтын болон цахилгаан дамжуулах шугамын цэнэгжилтийн буюу тэгшитгэх гїйдэл, газардлагын гїйдэлийг ил хутган салгуур, ил хутган тусгаарлах салгавчийг ашиглан таслах, залгах їед гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох болон гїйдэл дамжуулагчаас газар хїртэлх зай нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангасан байвал зохино. Тєхєєрємж, гїйдэл дамжуулах утас, хєндийрїїлэгийг богино залгааныны нєхцєлєєр сонгохдоо 1.4 дїгээр бїлэгт заасны дагуу гїйцэтгэх бєгєєд энд заагдсан 4.2.15 зїйлд заасан цахилгаан тоноглолд суурилагдаж бэхлэгдсэн бїтээц нь тоноглолын жин, салхи, мєстєлт болон богино залгааны їеийн їйлчлэл ба ачааллыг даадаг байх ёстой. Барилгын бїтээц нь гїйдэл дамжуулах хэсэгт ойрхон байрласан бєгєєд цахилгаан гїйдлийн нєлєєллєєс халахаар байвал халалт нь їйлчилгээний хїмїїс хїрэх боломжтой нєхцєлд 50°С ба тїїнээс дээш, хїрэх боломжгїй бол 70°С, тїїнээс дээш байж болохгїй. Барилгын бїтээцийн ойролцоох гїйдэл дамжуулах хэсгїїдээр 1000А ба тїїнээс бага гїйдэл дамжих бол бїтээцийг халалтаар шалгахгїй байж болно. 4.2.10. Хуваарилах байгууламж (ХБ)-ийн бїх хэлхээ бїрд хэлхээний бїх тєхєєрємж (таслуур, салгавч, гал хамгаалуур, гїйдэл ба хїчдэлийн трансформатор г.м.) -ийг цуглуулгын шинээс болон хїчдэлийн бусад эх їїсвэрээс ил харагдахуйц тасархай байдал їїсгэн салгах боломжийг бїрдїїлэх салгагч тєхєєрємжийг суурилуулах ёстой. Энэ шаардлага нь татаж гаргадаг тэргэнцэр бїхий ИБХБ, ГИБХБ, гарч байгаа шугам дээр тавигдах єндєр їелзэлийн хаагуур (заградитель), холбооны хуримтлуур (конденсатор), гарч байгаа шугам ба трансформаторын гаргалга мєн кабелийн оруулгатай хїчний трансформаторт тавигддаг цахилуурт хамаарагдахгїй. Хийцийн буюу бїдїївчийн шийдлээр тусгай тохиолдолд гїйдлийн трансформаторыг хїчдэлийн їїсгїїрээс бусад тєхєєрємжийг салгаж байгаа салгуурын ємнє тавихыг хориглохгїй. 4.2.11. Таслуур эсвэл тїїний хєтлїїр нь сайн харагддаг найдвартай ажилладаг байрлал заагч (“залгаатай”, “тасархай”) -тай байх ёстой. Дохиолох чийдэнг дангаар нь таслуурын байрлал БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

224

БД 43-101-03 заагчаар хэрэглэж болохгїй. Хэрэв таслуурт авалцаа нь ил биш бєгєєд хєтлїїр нь таслуураас ханаар тусгаарлагдсан бол байрлал заагч таслуурт ч, хєтлїїрт ч хийгдсэн байх ёстой. 4.2.12. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байрлах орчны агаар нь тусгаарлага, хєндийлгийн ажиллагааг муутгах, шин, тоноглолыг гэмтээх їйлчилгээ їзїїлэх (хортой) бодис агуулсан байвал байгууламжийн найдвартай ажиллагааг хангах дараах арга хэмжээг авбал зохино. Їїнд:

а) Нэмэгдїїлсэн (давхар) тусгаарлага хэрэглэх, б) Шинийг хїрээлж буй орчны їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийх, эсвэл хамгаалалах тїрхэцээр будах, в) Хуваарилах байгууламж болон дэд єртєєг салхины давамгайлах чиглэлийн талд байрлуулах, г) Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг хамгийн энгийн хялбар бїдїївчээр хийх, д) Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг тоос, хортой хий, уур нэвтэрч орохоос хамгаалагдсан байранд хаалттай байдлаар хийх, Далайн эрэг, давстай нуур, химийн їйлдвэрийн ойролцоо, мєн удаан хугацааны ашиглалтын туршлагаар хєнгєн цагааныг зэврїїлж гэмтээдэг болох нь тогтоогдсон газарт ил хуваарьлах байгууламжийг байгуулахад зэврэлтээс хамгаалагдсан тусгай хєнгєн цагаан ба тємєрт хєнгєн цагаан утас хэрэглэвэл зохино. 4.2.13. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг далайн тївшинээс дээш 1000 метрээс илїї єндєрт байгуулахдаа агаарт хєндийрсэн завсар, дїїжин тусгаарлага, цахилгаан тоноглолын гадна тусгаарлагыг сонгохдоо 4.2.32, 4.2.33, 4.2.51, 4.2.52 -ын заалтын шаардлагыг баримтлах бєгєєд агаарын даралт багассанаас хєндийрїїлэгын цахилгаан бэх батын бууралтын залруулгыг тооцно. 4.2.14. Орчны агаарын хэм нь -25°С-аас доошлож болзошгїй ИХБ, ГИБХБ, дулаалгагїй ХХБ дэх тосон таслуурын тосыг халаах халаагуур хэрэглэнэ. Гаднах хїйтний хэмжээнээс хамааралгїйгээр бїх тєрлийн тосон ба агаарын таслуурын хєтлїїрийн механизм, агаарын таслуурын хавхлаг, тїїний агрегат бїхий шїїгээ, мєн дотор суурилуулах зориулалттай тєхєєрємж, хавчуурыг суурилуулсан шїїгээнд халаагуур байх ёстой. Реле, хэмжїїрийн багаж хэрэгсэлийн халаалтыг УСТ-д заасан шаардлагад нийцїїлж, тоолуурын халаалтыг 1.5.20, 1.5.21 заалтын дагуу хийнэ. 4.2.15. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний шинийн байгууламжийг утас, тууз, хоолой хэлбэртэй хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, гангаар болон цахилгаан техникийн зориулалттай хєнгєн цагааны хайлш ба хєнгєн цагаан хэлбэржїїлсэн шинээр хийнэ. Гїйдэл дамжуулагчийг дїрмийн 2.2 бїлэгт заасан шаардлагад нийцїїлж хийнэ. Дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн шин, цахилгаан тоноглолын фазуудыг 1.1 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу тэмдэглэнэ. 4.2.16. 3 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламж дараах боломжуудыг хааж, хориглох шуурхай хоригоор тоноглогдсон байх ёстой. Їїнд:

* Таслуур, тусгаарлах салгавч, салгуураар залгаатай газардуулгын хутга, богино холбуур руу хїчдэл єгєх, * Хїчдэлтэй шинээс салгуураар салгагдаагїй байгаа шинд газардуулгын хутгыг залгах, * Тєхєєрємжийн бїтцээр хориглоогїй бол тусгаарлах салгавч буюу салгуураар ачааллын гїйдлийг таслах буюу залгах; Шугамын салгуурын шугам талын газардуулгын хутгыг салгуурын хєтлїїртэй зєвхєн механик хоригтой хийж, газардуулгын хутгыг тасархай байрлалд цоожлох хэрэгсэл тавьж болно. Цахилгаан холболтын энгийн хялбар бїдїївчтэй хуваарилах байгууламжид механик шуурхай хориг тавих ба бусад бїх тохиолдолд цахилгаан соронзон хориг хэрэглэх нь зїйтэй. Гадны хїмїїс оролдож болзошгїй салгуурын хєтлїїр дээр залгаатай ба тасархай байрлалд цоожлох хэрэгсэл тавина.


225

БД 43-101-03 4.2.17. 1 кВ -оос дээш хїчдэлийн дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийг зєєврийн газардуулга хэрэглэхгїйгээр шин, тєхєєрємжийг аюулгїй ажиллагааны шаардлагад нийцїїлэн газардуулахад хїрэлцэхїйц газардуулгын суурин хутгуудаар тоногловол зохино. Газардуулгын хутгыг хар єнгєєр будна. Газардуулгын хутганы хєтлїїрийн бариулыг улаан єнгєєр, бусад хєтлїїрийн бариулыг тоноглолын єнгєєр будна. Газардуулгын суурин хутга хэрэглэх боломжгїй газарт гїйдэл дамжуулах ба газардуулгын шин дээр зєєврийн газардуулгын утсыг холбоход зориулсан авалцааны гадаргууг бэлтгэнэ. Хїчдэлийн трансформатор байгаа тохиолдолд цуглуулгын шинийг уул трансформаторын салгуурын газардуулгын хутгыг ашиглаж газардуулна. 4.2.18. Цахилгаан тоноглол болон гїйдэл дамжуулах хэсгийн торон буюу холимог хашлага нь доорхи шаардлагуудыг хангасан байх ёстой. Їїнд: · ил хуваарилах байгууламж (ИХБ) ба ил суурилагдсан трансформаторын байршуулалтын тєвшингєєс дээш 2.0 м ба 1.6 м (4.2.36, 4.2.37 зїйлийн шаардлагын дагуу) єндєр байх, · хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-нд болон байшин дотор суурилагдсан трансформаторын шалны тєвшингєєс дээш 1.9м єндєр байх, · торны дєрвєлжин нїдний хэмжээ 10х10 мм-ээс багагїй, 25х25 мм-ээс ихгїй байх, · цоожлоход шаардлагатай хэрэгслїїдтэй байх, · хашлаганы доод ирмэг нь доор заасан єндєрт байх: · ил хуваарилах байгууламжид 0.1-0.2 м , · хаалттай хуваарилах байгууламжид - шалан дээр. Гадна талын хаалт, хашлага 4.2.24 зїйлийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Таслуур, трансформаторын болон бусад тєхєєрємжийн єрєє (хорго)-нд гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь хїчдэлтэй байх їед їзлэг хийхэд аюулгїй байлгах зорилгоор єрєє рїї орох замд хєндлєвч хашлага хэрэглэнэ. Хєндлєвч хашлага нь 1.2 метрын єндєрт тавигдах ба хураан авах, буцааж тавих боломжтой байвал зохино. Хоргын шалны єндєр нь газраас 0.3 метрээс илїї тохиолдолд тїїний хаалга, хєндлєвч хашлаганы хооронд 0.5 метрээс багагїй зай їлдээх, эсвэл хаалганы ємнє їзлэг хийхэд зориулж тусгай талбай засах ёстой. 4.2.19. Халуун хїйтний єєрчлєлт, чичиргээ зэргээс шалтгаалсан утас, шиний хэв гажилт нь утас, тусгаарлагат аюултай механик хїч їїсгэж болзошгїй тохиолдолд ийм хїч їїсэх боломжийг хаасан арга хэмжээг (тэгшитлэх, таталтыг багасгах г.м.) урьдчилан хэрэгжїїлвэл зохино. 4.2.20. Тосоор дїїргэгдсэн трансформатор, бусад тєхєєрємжийн тосны халуун хїйтний ба тєвшиний заагч болон тоноглолын байдлыг тодорхойлох бусад заагчуудыг тэдгээр рїї хїчдэл таслахгїйгээр очих, харах боломжийг бїрдїїлэхээр (жишээлбэл, хорго руу нэвтрэх талд) байрлуулна. Тосны сорьц авахад зориулж газар буюу шалнаас трансформатор, тєхєєрємжийн тосны цорго хїртэлх зай 0.2 м-ээс багагїй байх, эсвэл цоргоны дор тохирсон нїх ухсан байх ёстой. Тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолоор татагдах хамгаалалт, хэмжилт, дохиолол, гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэлхээг тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий утсаар хийнэ. Гадаа байрлах трансформатор, реактор, хувиргуур (конденсатор)-ыг нарны гэрлийн шууд тусгалын халалтаас хамгаалж агаар, тосны їйлчлэлд тэсвэртэй гэгээн єнгийн будгаар будсан байвал зохино. 4.2.21. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєє нь цахилгаан гэрэлтїїлгээр тоноглогдсон байх ёстой. Гэрэлтїїлгийн тєхєєрємжийг суурилуулахдаа тїїнд аюул осолгїй їйлчлэх боломжийг хангах ёстой. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєнїїд нь їйлчилгээний тогтсон журмын дагуу телефон холбоогоор тоноглогдоно. 4.2.22. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байршуулалт, тухайн талбайн ерєнхий тєлєвлєгєє ба инженерийн бэлтгэл, тэдгээрийн їер, хєрс ба цасны нуралтын хамгаалалтыг “БНбД”-ийн шаардлагад нийцїїлэн хийнэ. Хаалттай ба ил хуваарилах байгууламжийн хийц, бїрдэл нь механизмууд, тїїний дотор угсралт, засварын ажилд зориулсан тусгай механизм хэрэглэх боломжийг бїрдїїлсэн байвал зохино. Хуваарилах байгууламж (дэд єртєє) болон 4 метрээс илїї єндєртэй ургаа мод хоёрын хоорондох зай нь мод унахад шинийн байгууламж, тоноглолыг гэмтээхээргїй байх ёстой. Їйлдвэрийн болон орон сууцны барилга, багууламж бїхий дїїрэгт байрлах хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний цахилгаан тоноглол (трансформатор, синхрон компенсатор г.м.)-ын ажиллагааны їед їїсэх дуу чимээг “БНбД”-д заасан хэмжээнд хїртэл намсгах арга хэмжээ авах ёстой. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

226

БД 43-101-03 4.2.23. Шуурхай їйлчилгээ - засварын хїмїїс тогтмол байрлах байнга жижїїртэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєєнд цэвэр усны шугам хоолой тавьж оруулах, эсвэл худаг гаргах замаар уух усаар хангавал зохино. Усны шугам орсон байнгын жижїїртэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний хашаан дотор ариутгах татуургатай холбосон дулаалга бїхий жорлон барина. Дэд єртєєний ойр хавьд ариутгах татуургын гол шугам байхгїй тохиолдолд тусад нь ариутгах татуургын тєхєєрємж (тогтоол, шїїлтїїр) хийнэ. Байнгын жижїїргїй дэд єртєєнд ус їл нэвтрэх нїхтэй ердийн жорлон хийнэ. Ус хангамжийн болон ариутгах татуургын системтэй ойрхон (0.5 км-ын дотор) байрлах байнгын жижїїргїй 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн дэд єртєєний удирдлагын байранд ариун цэврийн сїлжээний зангилаа хийнэ. 4.2.24. Ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний дэвсгэр газар нь гадна талаараа 1.8-2 м-ийн єндєр хашаатай байна. Хунгар их тогтдог газарт байрлах, мєн тусгай журмаар нэвтрэх дэд єртєєний хувьд хашааны єндєр нь 2 м-ээс дээш байж болно. Хуваарилах байгууламжийн дэвсгэр газар дээр байрлах агуулах, засварын болон удирдлагын байр мэтийн туслах байгууламжийг нь 1.6 м-ийн єндєртэй хамар хашаагаар хаана. Хашаа нь цулгуй хавтанцар, торон, эсвэл сараалж хэлбэртэй байж болно. Дараахи тохиолдлуудад хашаагїй байж болно: · Їйлдвэрийн газрын хамгаалалт бїхий хашаан доторхи хаалттай дэд єртєє, · Хот, тосгоны газар нутаг дээрхи хаалттай дэд єртєє, · Агаарын дэд єртєє (4.2.61 –р зїйлийг їзэх) 4.2.25. Хаалттай ба ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний металл бїтээц, металл ба тємєр бетон бїтээцїїдийн газар доорх хэсгїїд нь зэврэлтээс хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайн байгууламжийн эзэмшлийн газар дээр ашиглалтын хэвийн нєхцєлд тосны аж ахуйн тєхєєрємж, тосны агуулах, машины байраас болон трансформатор, тосон таслуурын засвар, їйлчилгээ хийх явцад тос гоожих, усан сан руу урсан орохоос сэргийлэх їїднээс хуваарилах байгууламж, дэд єртєєнд уг тосыг цуглуулж, зайлуулах байгууламжийг тусгах нь зїйтэй. Цахилгаан байгууламжийн найдвартай ажиллагааг шаардлагатай хэмжээнд барьж байх, хангах, тэдгээрийг хялбар, хямд болгох їїднээс хэрэгжїїлэх боломжтой бїх тохиолдолд дэд єртєєний удирдлагын гїйдэлд хувьсах гїйдлийг хэрэглэх нь зїйтэй. Ил хуваарилах байгууламж 4.2.26. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламж (ИХБ)-инд таслуурын эгнээний дагуу угсралт-засварын механизм болон хэрэгсэл зєєвєрлєх, мєн нїїдлийн лабораторын машин явахад зориулсан (засмал) замтай байна. Замын нэвтрїїлэх єргєн, єндєр нь 4 метрээс багагїй байх ёстой. Харин їйлдвэрийн эзэмшил газрын доторх талбайн давчуу нєхцєлд байрлах ил хуваарилах байгууламжид энэ шаардлагыг хэрэгсэхгїй байж болно. 4.2.27. Уян утасны залгаасыг хийхдээ алслалтын дунд хонгионд шахалтаар, харин тулгуур дээрх гогцоонд, алслалт дундаас салаалах ба тєхєєрємжийн хавчуурт холбохдоо гагнаасаар, эсвэл шахалтаар холбоно. Алслалтаас салбарлаж холбоход алслалтын утсыг таслахгїйгээр хийх ёстой. Утсыг гагнаж, мушгиж залгахыг хориглоно. Боолтон холболтыг зєвхєн тєхєєрємжийн хавчуур дээр, (цэнэг шавхагч) цахилуур, холбооны хуримтлуур (конденсатор), хїчдэлийн трансформатор руу салаалахад, мєн салдаггїй холбоос хэрэглэхийн тулд шинийг єєрчлєн угсрах их хэмжээний ажил шаардах тїр тєхєєрємжинд хэрэглэх ёстой. ИХБ-д шинийг зїїх зориулалтын тусгаарлагын хэлхїїр (гирлянд) нь дан байж болно. Хэрэв дан хэлхїїр нь механик ачааллын нєхцлийг хангахгїй байвал давхар хэлхээстэй хийхийг зєвшєєрнє. Тусгаарлагын хэлхїїрийг, єндєр їелзэлийн халхавч (заградитель) зїїхээс бусад тохиолдолд хувааж болохгїй. Зєєлєн шин ба тросыг татах, зїїх, хавчуурт бэхлэх їйлдэл нь бєх батын хувьд 2.5.56-2.5.58ын шаардлагыг хангасан байх ёстой. 4.2.28. ИХБ-ийн цуглуулгын шинээс авах салбар нь тухайн цуглуулгын шинээс доогуур байрлах ёстой. Хоёр, тїїнээс дээш тооны секц болон систем шин дээгїїр шинийн байгууламжийг нэг алслалаар дїїжлэхийг хориглоно.


227

БД 43-101-03 4.2.29. Салхи ба мєстлєгєєс шин болон бїтээцэд єгєгдєх ачаалал, тїїнчлэн агаарын тооцооны хэмийг 2.5 бїлэгт заасан шаардлагуудад нийцїїлэн тодорхойлно. Уян шинд ноогдох ачааллыг тодорхойлоход тусгаарлагын хэлхїїрийн болон трансформатор, тєхєєрємж рїї буусан утасны жинг оролцуулах нь зїйтэй. Бїтээцэд ноогдох ачааллыг тодорхойлоход угсралтын багаж, хэрэгсэл агссан хїний нийт жингээс їїсэх нэмэгдэл ачааллыг дараах тохиолдлуудад доор заасан хэмжээгээр тооцож оролцуулна: · тусгаарлагын хэлхээс бїхий бэхэлгээний (анкер) тулгуурт - 200 кг, · тусгаарлагын хэлхээс бїхий дундын тулгуурт - 150 кг, · тулаасан хєндийрїїлэг хэрэглэсэн байвал - 100 кг. Шинээс ИХБ дэх тєхєєрємж рїї буулгах утасны таталт нь бага температурын їед зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї механик хїч їїсгэхээргїй, хїчтэй салхитай їед хоорондоо дїрэмд заасан зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї ойртохооргїй байх ёстой. 4.2.30. Уян шинийн механик бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д заасан шаардлагад харгалзан ачаалалтай байх їед тїїний тасралтын їеийн эсэргїїцэлтэй харьцуулахад 3-аас багагїй байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурын механик бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д заасан шаардлагад харгалзах ачаалалтай байх їед бїтэн хєндийрїїлэгчийг гэмтээх баталгаажсан хамгийн бага ачаалал (хэрэглэгдэж байгаа тусгаарлуурын УСТ-ын шаардлагаас хамааруулан механик эсвэл цахилгаан-механик ачаалал)-тай харьцуулахад 4-єєс багагїй байна. Богино залгалтын їед хатуу шинээс тулаасан хєндийрїїлэгт дамжих тооцооны механик хїчийг 1.4.11 зїйлийн дагуу тодорхойлсоноор авна. Уян шинийн холбоосны арматурын механик бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д заасан шаардлагад харгалзах ачаалалтай байх їед тэдгээрийг гэмтээх хамгийн бага ачаалалтай харьцуулахад 3-аас багагїй байна. 4.2.31. Ил хуваарилах байгууламжийн шинийг єлгєх зориулалттай тулгуурыг угсрагдах тємєр бетоноор буюу гангаар хийвэл зохино. Ил хуваарилах байгууламжийн шинийг бэхлэх зориулалттай тулгуурыг 2.5 бїлгийн шаардлагад нийцїїлэн тооцоолж, завсарын буюу тєгсгєлийн тулгуурын адил хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурын їїргийг тїр гїйцэтгэх завсарын тулгуурт татуурга хийж, тогтоолгын хїчийг нэмэгдїїлэх нь зїйтэй. 4.2.32. Хуваарилах байгууламж дахь цахилгаан тоноглолын гадна хєндийрїїлэг, тулгууран болон дїїжин тусгаарлуурын тоог “Цэвэр болон агаарын бохирдолтой нутагт тусгаарлагыг тєлєвлєх заавар”-ын дагуу сонгоно. 4.2.33. Хатуу шин хэрэглэх тохиолдолд гїйдэл дамжуулагч ба газардуулагдсан хэсгийн хоорондох Аф-г болон гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай Аф-ф (зураг 4.2.1) нь хїснэгт 4.2.2-т зааснаас багагїй байх ёстой. Зураг 4.2.1 Хатуу шин хэрэглэсэн їед гїйдэл дамжуулагч ба газардуулагдсан хэсгїїдийн хоорондох (АФ-Г) болон гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох (АФ-Ф) хамгийн бага агаарын зай. Єндєр ууланд суурилагдах байгууламжинд фаз хоорондын зайг титмэн цахилалтын нєхцлєєс їндэслэн 4.2.2. хїснэгтэд зааснаас нэмэгдїїлж авсан тохиолдолд газардуулагдсан хэсгїїд хїртэлх зайг мєн адил єсгєж авбал зохино. 4.2.34. Уян шин хэрэглэх тохиолдолд гїйдэл дамжуулагч ба газардуулагдсан хэсгийн хоорондох Аф-г,у болон гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай Аф-ф,у нь тэдгээрийн нэгэн хэвтээ хавтгай дээр байрлах нєхцєлд доор зааснаас багагїй байна: АФ-Г,У = Аф-г + а , АФ-Ф,У = Аф-ф + а . Энд: а = f * sin a; f - 15°С-ийн халуун байх їеийн утасны унжилтын нум (м); a = arctg ( P /Q); Q - 1 метр урт утасны жин (да Н\м) БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

228

БД 43-101-03 P -1 метр урттай утсанд ноогдох салхины хурдны даралт, (даН\м); Энд салхины хурдыг тооцохдоо барилгын хийцийн тооцоонд авсан утгын 60%-тай тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє. Зураг 4.2.2. Уян шин хэрэглэх їеийн гїйдэл дамжуулах ба газардуулах хэсгїїдийн хоорондох ба нэг хэвтээ хавтгай дээр байрлах фаз бїрийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хамгийн бага зай. Хїснэгт 4.2.1. Шинийн бэхэлгээнд хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоо

Тусгаарлуурын тєрєл, тусгаарлагч

Дараах хїчдэл (кВ) -д хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн зєвшєєрєгдєх тоо (ш) 6-10

15-20

35

110

150

220

330

500

ПФ6-Б \ПМ-4.5\

-

3

5

8

10

15

21

30

ПФ6-В

-

3

4

8

10

14

21

29

ПС6-А \ПС-4.5\

-

3

5

9

11

16

23

33

ПС6-Б

-

3

4

9

11

16

22

32

ПС12-А

-

-

-

-

-

-

21

30

ШН-10, ОНШ-10 \ИШД-10\

1

-

-

-

-

-

-

-

1

-

-

-

-

-

-

ОНШ-35-1000 \ШТ-35\

-

1

1

3

4

-

-

-

ОНШ-35-2000 \ИШД-35\

-

-

1

3

4

5

-

-

-

1

-

-

-

-

-

-

-

1

-

-

-

-

ОНС-10-500, ОНС-102000 ОНС-20-500, ОНС-202000

ШО-35 ШО-110

-

ШО-150

-

1

ШО-220

-

-

-

-

-

1

-

-

ШО-330 м

-

-

-

-

-

-

1

-

ШО-500 м

-

-

-

-

-

-

-

1

ОС-1

-

1

2

5

7

-

-

-

Хїснэгт. 4.2.2. Зураг 4.2.1. 4.2.10-д харуулсан гїйдэл дамжуулах хэсгїїдээс ИХБ (дэд єртєє)-ийн янз бїрийн элемент хїртэлх хамгийн бага агаарын зай.


229

500

330

220

150

110

35

Зайны нэр

20

Зураг ¹

10 кВ хїртэл

Хїчдэл (кВ)-д харгалзах хамгийн бага зай, (мм)

3750 4200 4500 5000 5750 4600

6420

2500 2800 3250 4000 4500 3100

5000

1800 2000 2550 2550 3800 2200

4500

1300 1400 2050 2050 3300 1550

4000

400 1000 1650 1650 2900 1100

3800

400 440 1150 1150 3100

300 330 1050 1050 3000

220 950

2400

4.2.9

Єєр єєр хавтгай дээрх гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох, нэг хэлхээг нь таслаад нєгєє хэлхээг нь їйлчлэх їед єєр хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хооронд хэвтээгээр, гїйдэл дамжуу лах хэсгээс гадна хашааны дээд ирмэг хїртэл, гїйдэл дамжуу лах хэсгээс барилга, байгууламж хїртэл, Д Тасархай байрлалд байгаа салгуурын хутга, авалцаанаас хоёр дахь авалцаанд холбогдох шин хїртэл, Ж

485

4.2.6 4.2.7 4.2.8 4.2.10

Хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс газар буюу байшингийн дээвэр хїртэлх зай, Г

2300

4.2.4 4.2.10

365

4.2.6.

950

4.2.3. 4.2.5. 4.2.9

Хїчдэлтэй байгаа тоноглолын гїйдэл дамжуулах хэсгээс буюу элементээс болон тусгаарлагаас 1.6 м-ийн єндєртэй байнгын дотоод хашлага болон тоноглолын тээвэрлэх їеийн хэмжээ хїртэл, Б Дээд талын хэлхээг таслалгїй доод хэлхээнд їйлчилгээ хийх їед єєр єєр хавтгайд байгаа єєр єєр хэлхээний гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай, В

2900

Єєр єєр фазуудын утасны хооронд Аф-ф

2200

4.2.1. 4.2.2.

240

4.2.1. 4.2.2. 4.2.3.

Хїчдэлтэй байгаа тоноглолын гїйдэл дамжуулах хэсгээс буюу элементээс болон тусгаарлагаас газардуулагдсан бїтээц буюу 2 м-ээс доошгїй єндєртэй байнгын дотоод хаалт хїртэл Аф-г

200

БД 43-101-03

Тайлбар: 1. Тархсан потенциалтай байгаа хєндийрїїлгийн элэментэд хєндийрїїлгийн зайг авахдаа тїїний гадаргуугийн янз бїрийн цэгїїд дэх потенциалын бодитой утгуудыг тооцно. Потенциалын тархалтын тухай єгєгдєл байхгїй їед хєндийрїїлгийн дагуух хїчдэлийн уналтыг хэвийн хїчдэлийн бїрэн утгаас (гїйдэл дамжуулагч хэсгийн талаас) тэг утга (газардуулагдсан хэсэгтэй тал) хїртэл буурах шугаман хамааралтай байна гэж тооцно. 2.. Усан цахилгаан станцын хїчдэлтэй байгаа гїйдэл дамжуулагч хэсгээс буюу хєндийрїїлгийн элементээс (гїйдэл дамжуулагч хэсгийн талаас) бетонон суурь дээр суурилуулсан трансформаторын тємєр замаар тээвэрлэгддэг хэмжээ хїртэлх зай нь Б хэмжээнээс бага байж болох боловчАф-г хэмжээнээс бага байж болохгїй. 3. Далайн тєвшинєєс дээш 1000м–аас дээш єндєрт байрласан 220кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн цахилгаан байгууламж дэх Афг ба Аё-ф хэмжээг ГОСТ 1516.1-76* -ийн шаардлагын дагуу нэмэгдїїлнэ.


230

БД 43-101-03 Зураг 4.2.3. Хїчдэл доор байгаа гїйдэл дамжуулах хэсэг болон тусгаарлага, хєндийлгийн элементээс байнгын дотоод хаалт, хашлага хїртэлх хамгийн бага зай. 4.2.35. Гурван фазын богино залгааны гїйдэл нь 20 кА ба тїїнээс их байхаар бол хуваарилах байгууламжийн зєєлєн шин шїргэлцэх буюу богино залгааны гїйдлийн динамик їйлчлэлийн їр дїнд фазууд нь цахилгаан нэвт цохилт їїсгэхїйц аюултай хэмжээгээр ойртох боломж бїрдээгїйг шалгах ёстой. Хїчдэлтэй байгаа зэргэлдээ фазуудын хоорондох зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай нь богино залгааны гїйдлийн їйлчлэлээр тэдгээрийн хамгийн их ойртох агшинд 2.5-р бїлэгт заасан агаарын шугамын ажлын хамгийн их хїчдэлд зєвшєєрєгдєх агаарын хамгийн бага зайтай тохирч байх ёстой. Фаз бїр нь хэд хэдэн утсаас бїрдсэн уян гїйдэл єнгєрїїлэгчид тусгай хийцийн тэлээсийг єртєєлж хийнэ. 4.2.36. Гїйдэл дамжуулагч хэсгээс болон газардуулагдаагїй хэсгээс, эсвэл хєндийрїїлгийн элемент (гїйдэл дамжуулагч талаас)-ээс дотор талын байнгын хаалт, хашлага хїртэлх зай нь тэдгээрийн єндрєєс хамааран (хэвтээгээр) хїснэгт 4.2.2-д заасан (хашлаганы єндєр 1.6 м байвал Б, мєн 2 м байвал Аф-з) хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Энэхїї хэсгїїд буюу элементїїд хашлагаас илїї єндєрт байрлах нєхцєлд тухайн хашлага бїхий хавтгайн хувьд 2.7 м хїртэлх єндрийн туушид эдгээр зай нь биелэгдэж байх ёстой (зураг 4.2.3). Хашлага бїхий хавтгай дэх 2.7 м -ийн єндєрт байрлах цэгээс эдгээр хэсгїїд буюу элементїїд хїртэл зай нь Аф-г хэмжээнээс багагїй байна (зураг 4.2.3). 4.2.37. Хэрэв гїйдэл дамжуулах хэсгїїд (гаргалга, шин, буултууд) нь тєлєвлєлтийн тєвшингєєс буюу байгууламжийн тївшин (жишээлбэл дээгїїр нь хїн явж болох кабелийн тавиур, сувгийн таг)- гєєс дээш хїснэгт 4.2.2 -т заасан Г хэмжээнээс багагїй єндєрт байрласан байвал дотоод хашлагагїй байхыг (зураг 4.2.4) зєвшєєрнє. Єндєр їелзэлийн холбооны, телемеханикийн болон хамгаалалтын хуримтлуур (конденсатор)-ыг шїїлтїїртэй нь холбох хаалт, хашилтгїй гїйдэл дамжуулах хэсэг нь 2.5 метрээс доошгїй єндєрт байрласан байх ёстой. Энэ тохиолдолд шїїлтїїрт хийх засвар, тохируулгын ажлыг тїїний холболтын тоноглолын хїчдэлийг таслалгїйгээр хийж болохуйц єндєрт суурилуулбал зохино. Шаазан тусгаарлуурын доод ирмэг тєлєвлєлтийн тївшингєєс буюу байгууламжийн тївшин (кабелийн тавиур, сувгийн таг г.м.)- гээс дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт байрлахаар байвал хашлагагїй байж болно (зураг 4.2.4). Заасан хэмжээнээс бага єндєр (доош)-т байгаа тоноглолд 4.2.18-ийн шаардлагыг хангасан байнгын хаалт байх ёстой. Энэ хаалт нь трансформатор болон тєхєєрємжєєс 4.2.36-д заасан хэмжээнээс багагїй зайд байрлах ёстой. Байшингийн хананы дэргэд ил суурилуулах трансформаторт тавих шаардлагыг 4.2.43 зїйлд оруулсан болно. Зураг 4.2.4. Хашаа, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсэг ба шаазан тусгаарлагын доод хормойноос газар хїртлэх хамгийн бага зай. 4.2.38. Єєр єєр хэлхээний хоорондоо хамгийн ойрхон байрласан бєгєєд хашлага хийгдээгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зайг нэгийнх нь хїчдэлийг таслалгїйгээр нєгєє хэлхээнд нь ажиллах нєхцлєєр сонгоно. Тус бїрдээ єєр (зэрэгцээ ба огтлолцсон) хавтгайнуудад байрлах хэлхээнїїдийн хашлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь 4.2.2 хїснэгтийн дагуу босоогоор В хэмжээнээс, хэвтээгээр Д хэмжээнээс багагїй байна. (зураг 4.2.6). Энэ тохиолдолд В хэмжээс нь дээд хэлхээг таслалгїйгээр доод хэлхээг їйлчлэхэд, Д хэмжээс нь нэгийг нь таслалгїйгээр нєгєєд нь їйлчлэхэд шаардлагатай зай болно. Хэрэв тийм їйлчилгээ хийгдэхгїй бол єєр єєр хавтгай дэх хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зайг 4.2.33 болон


231

БД 43-101-03 4.2.34 зїйлїїдийн дагуу тогтоож єгнє. Ингэхдээ ашиглалтын нєхцєлд (салхи, мєстлєг, халууны їйлчлэлээр) утсууд ойртох боломжтойг тооцож їзэх нь зїйтэй. Зураг 4.2.5. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс тээвэрлэх тоног тєхєєрємж хїртлэх хамгийн бага зай. Зураг 4.2.6. . Тус бїрдээ єєр хавтгайнуудад байрлах хэлхээний хашлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хамгийн бага зай. 4.2.39. Нэг хэвтээ хавтгайд байрлаж байгаа єєр хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах хэсгийн хоорондох зайг их хїчдлээр нь тогтоох бєгєєд хїснэгт 4.2.2-д заасан Д хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.7) байна. Д хэмжээс нь нэг нь тасархай байх їед нєгєєд нь їйлчилгээ хийх нєхцєлийг хангана. Зураг 4.2.7. Нэг хэлхээг нь таслах їед нєгєє хэлхээнд їйлчилгээ хийх зориулалтын хэлхээний гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хэвтээгээр хамгийн бага зай. Зураг 4.2.8. Гїйдэл дамжуулагч хэсгээс дээд ирмэг хїртэлх хамгийн бага зай.

гадна хашааны

Гадна хашааны дээд ирмэгээс гїйдэл дамжуулах хэсгїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.2-д заасан Д (зураг 4.2.8) хэмжээнээс багагїй байна. Энэ нєхцєлд ИХБ (дэд єртєє)-ын хашааны гадна талд гїйдэл дамжуулах хэсгээс газар хїртэлх босоо зай нь 4.2.37-ийн нэг болон гурав дэх догол мєрєнд заасан хэмжээнээс багагїй байна. Тасархай байгаа салгуурын (зураг 4.2.9) хутга болон тїїний авалцаанаас доорхи зїйлїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.2-т заасан дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой: · газардуулагдсан хэсэг хїртлэх зай нь Аф-з хэмжээнээс, · єєрийн фазын хоёр дахь авалцаанд холбогдох шинийн холбоос хїртлэх зай нь Ж хэмжээнээс, · бусад холболтуудын шинийн холбоос хїртэлх зай нь Б хэмжээнээс. Зураг 4.2.9. Тасархай байгаа салгуурын авалцаанаас болон хутганаас гїйдэл дамжуулагч болон газардуулагдсан хэсгїїд хїртэлх хамгийн бага зай. 4.2.40. ИБХБ-ийн гїйдэл дамжуулах хэсэг ба барилга, байгууламж (ХХБ, удирдлагын щит, трансформаторын цамхаг г.м.)-ийн хоорондох зай нь хїснэгт 4.2.2-д заасан Д хэмжээнээс багагїй, харин гїйдэл дамжуулах хэсэг ба дээр дурьдсан барилга, байгууламжийн хоорондох босоо зай нь Г хэмжээнээс (зураг 4.2.10) багагїй байна. (4.2.56 зїйлийг їзэх) ИБХБ-ийн гїйдэл дамжуулах хэсгийн доогуур буюу дээгїїр нь дохиоллын болон холбооны шугам, гэрэлтїїлгийн зориулалттай агаарын шугам татахыг зєвшєєрєхгїй. Зураг 4.2.10. Гїйдэл дамжуулагч хэсэг байгууламжийн хоорондох хамгийн бага зай БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

232

ба

барилга,

БД 43-101-03 4.2.41. Ил суурилагдах цахилгаан тєхєєрємжїїдээс дэд станцийн ус хєргєх байгууламж хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.3 -д зааснаас багагїй байна. Гадна агаарын хэм нь -36°С -аас бага байдаг бїс нутагт хїснэгт 4.2.3 -д заасан хэмжээг 25%аар ихэсгэж, -20°С -аас их байдаг бїс нутагт 25%-аар багасгаж авах нь зїйтэй. Хїснэгт 4.2.3. Ил суурилагдах цахилгаан тєхєєрємжєєс дэд станцийн ус хєргєх байгууламж хїртэлх хамгийн бага зай. Ус хєргєх байгууламж Ус цацруулах байгууламж ба ил градирн Цамхагтай нэг салхилууртай градирн Бїлэглэсэн салхилууртай градирн

Зай (м) 80 30 42

Хїснэгт 4.2.4. Устєрєгчийн агуулахаас дэд станцийн байшин хїртэлх хамгийн бага зай Агуулахад хадгалагдаж байгаа баллоны тоо 500 хїртэл 500 –аас дээш

Зай (м) Дэд станцийн барилга хїртэл 20 25

АШ-ын тулгуур хїртэл Тулгуурын єндрєєс 1.5 дахин их Тулгуурын єндрєєс 1.5 дахин их

4.2.42. Нэг бїрдээ 60 кг ба тїїнээс их тостой цахилгаан тоноглолоос їйлдвэрийн газрын дэвсгэр дэх В, Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл бїхий барилга, байгууламж буюу цахилгаан станц, дэд єртєєний дэвсгэр дэх туслах байгууламж хїртэлх, мєн орон сууц ба нийтийн аж ахуйн барилга хїртэлх зай нь (Г, Д зэрэглэлд 4.2.53-аар тогтоох) эдгээр барилга байгууламжийн гал тэсвэрлэх чадвараас нь хамааран доор зааснаас багагїй байна: · I, II зэрэглэлд - 16 м, · III зэрэглэлд - 20 м, · IV, V зэрэглэлд - 24 м. Тосоор дїїргэгдсэн тоноглолоос дэлбэрэх аюултай бїс болон байр хїртэлх зайг 7.2 бїлэгт зааснаар авна. Дэд станцын тусдаа барилгуудын хоорондох зайг тэдгээрийн гал тэсвэрлэх чадвараас нь хамааруулан БНбаД II-89-80 “Їйлдвэрийн газрын ерєнхий байршлын тєлєвлєлт” –ийн дагуу тодорхойлно. Трансформаторын засварын ба тосны аж ахуйн байшингаас болон тосны агуулахаас ИХБ-ын хашаа хїртэлх гал эсэргїїцэх зай нь 6 м-аас багагїй байна. ХХБ-ын байшингаас цахилгаан станц, дэд єртєєний бусад їйлдвэрлэлийн байшин хїртэлх зай нь 7 м-ээс багагїй байна. ХХБ-ын єєр байшин руу харсан хана нь гал тэсвэрлэцийн 2.5 цагийн даацтай материалаар хийгдсэн байвал дээрхи зайг багасгаж болно. Устєрєгчийн агуулахаас дэд єртєєний барилга болон АШ-ын тулгуур хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.4-д зааснаас багагїй байна. Устєрєгчийн агуулахаас ИХБ, трансформатор, синхрон компенсатор хїртэлх зай нь 50 м-ээс багагїй байна. Барилгын гал тэсвэрлэх чадвар болон їйлдвэрлэлийн зэрэглэлийг БНбаД II-2-80 “Барилга, байгууламжийн галын эсэргїїцэх норм” –ын дагуу тодорхойлно. Цахилгаан станц, дэд єртєєний тосоор дїїргэгдсэн тоноглолоос, щит, хийн шахуурга, ХХБ-ын барилга хїртэлх зайг БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

233

БД 43-101-03 зєвхєн технологийн шаардлагаар тодорхойлох бєгєєд тэдгээрийг галын нєхцлєєр нэмэгдїїлэх шаардлагагїй. 4.2.43. Галын аюулгїйн нормоор Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл эрхлэх барилгын хананы дэргэд тухайн їйлдвэрлэлийг хангаж байгаа тосоор дїїрэгмэл трансформаторыг суурилуулах їед тїїнээс 10 м-ийн зайнд болон Б єргєнтэй хэсгийн хязгаараас (зураг 4.2.11) гадна байх хана, цонх, хаалганд тусгай шаардлага тавихгїй. Зураг 4.2.11. Галын аюулгїйн нормоор Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл бїхий барилгын хананы дэргэд тосоор дїїргэгдсэн трансформаторыг суурилуулахад тавих шаардлага: 1 – ердийн цонх; 2 - арматур бїхий шил буюу шилэн блокоор хийсэн їл нээгдэх цонх; 3 - гадна талдаа тороор хаагдсан хїрээтэй, байрны дотор тал руу нээгддэг цонх; 4 – галд тэсвэртэй хаалга. Харин трансформатор хїртлэх зай нь дээр зааснаас бага байвал Б єргєнтэй хэсгийн хязгаар дотор дараах шаардлагуудыг биелїїлнэ: 1. Д (трансформаторын тагны тївшин) хїртэлх єндєрт цонх байж болохгїй; 2. Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага, барилгын галд тэсвэрлэх чадвар нь IV буюу V байвал байшингийн ханыг нь 2.5 цагийн галыг тэсвэрлэх чадвартай бєгєєд шатамхай материалаар хийсэн дээврээс дээш 0.7 м-ээс багагїй хэмжээгээр илїї гаргаж хийнэ. 3. Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага, барилгын галд тэсвэрлэх чадвар нь I, II, III байвал, мєн Г хэмжээ нь 5 м ба тїїнээс их байвал галд тэсвэрлэх чадвараар нь хязгаарлахгїйгээр єндрийн дараах хэмжээнд доорх шаардлагыг хангасан цонх байрлуулж болно: · Д-ээс Д+Е хэсэгт шатдаггїй бєгєєд гал тэсвэрлэх чадвар нь 0.75 цагаас багагїй материалаар хийсэн хїрээтэй, арматур бїхий шил буюу шилэн блокоор хийсэн їл нээгдэх цонх, · Д+Е-ээс дээш хэсэгт гадна талдаа 25х25мм –ээс томгїй нїдтэй тороор хаагдсан хїрээтэй, байрны дотор тал руу нээгддэг цонх. 4. Д-ээс бага єндєрт Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага байвал, мєн дурын єндєрт Г хэмжээ нь 5 м ба тїїнээс их байвал їл шатах буюу шаталт муутай материалаар хийсэн 0.75 цагаас багагїй гал тэсвэрлэх чадвартай хаалгатай байж болно. 5. Хэмжээ Г нь 5 м-ээс бага байхад хананд агааржуулалтын агаар оруулах нїх байрлуулахыг хориглох ба бохирдсон агаарыг гаргах нїхийг Д єндєрт хийнэ. 6. Б зайг 4.2. 137-р заалтаар, Г зайнууд нь 0.8 м-ээс багагїй байна. 7. Бїх трансформаторын дагуу 3 м-ээс багагїй єргєнтэй зам гаргах, эсвэл тус бїр рїї галын їед орох зам гаргаж єгнє. Зураг 4.2.11-д їзїїлсэн А, Б, В, Г ба А зайг трансформатораас хамгийн их илїї гарсан (газраас 1.9 м хїртэлх єндєрт байгаа) хэсэг хїртэл авна. Трансформаторын нэг бїрийн чадал нь 1.6 МВА хїртэл байвал В ³ 1.5 м, Е ³ 8 м; 1.6 МВа-аас дээш чадалтай бол В ³ 2.0 м, Е ³ 10 м байх ёстой. Энэ зїйлийн шаардлагууд нь гадны зориулалттай ИБТД (КТП)-нд мєн адил мєрдєгдєнє. 4.2.44. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн бактай тосон таслуур болон нэг бїрдээ (нэг бакандаа) 1 тонноос илїї тостой хїчний трансформатор (реактор) гэмтэх їед тос асгарч урсах буюу гал тархахаас сэргийлэх зорилгоор тос хїлээн авах, тос зайлуулах, тос цуглуулах байгууламжийг дараах шаардлагыг хангаж байхаар хийвэл зохино. Їїнд:

1. Тос хїлээн авагч торхны амсар нь цахилгаан тоноглол нэг бїрийн тосны жингээс нь хамааран тїїний хэмжээнээс доор зааснаар илїї гаргаж хийх ёстой. Їїнд: · 2 тонн хїртэл байвал - 0.6 м; · 2--10 тонн хїртэл байвал - 1 м; · 10--50 тонн хїртэл байвал - 1.5 м; · 50-аас дээш тонн байвал - 2.0 м. Трансформатор (реактор)-аас хана, хаалт хїртэлх зай нь 2 м -аас бага байгаа талын тос хїлээн авагчийн хэмжээ тэдгээрээс 0.5 м-аар дотогш байж болно. Тос хїлээн авагчийн эзэлхїїн нь трансформаторын их биенд байгаа тосыг нэг удаад бїрэн хэмжээгээр хїлээн авах багтаамжтай байвал зохино. Бактай тосон таслуурын тос хїлээн авагчийн эзэлхїїн нь нэг бак дэх тосны 80 % ийг багааж байхаар хийвэл зохино. 2. Тос хїлээн авах ба зайлуулах байгууламжийн бїтэц нь нэгнээс нь нєгєєд тос (ус) юїлэх, дамжуулах їед газар доогуурх кабель болон бусад сувгаар тос тїгэх, гал тархах, тос зайлуулах байгууламж цас, мєсєєр бєглєрєх болон тагларах боломж гаргахааргїй байвал зохино. 3. 10 МВА хїртэлх чадлын трансформатор (реактор)-ын тос хїлээн авагчийг тос зайлуулагчгїй хийж болно. Энэ нєхцєлд тос хїлээн авагчийг тїїний дээр байрлах тоноглолын БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

234

БД 43-101-03 бїрэн хэмжээний тосыг багатаахаар тооцсон багтаамжтай гїнзгий хийж, дээгїїр нь метал сараалжаар таглаж, дээр нь 0.25 м –ээс багагїй зузаантай цэвэр хайрга буюу угаасан гантиган сайрга, эсвэл 30—70 мм бїхэллэгтэй сївэрхэг бус єєр тєрлийн сайраар хучина. Гїнзгийлсэн тос хїлээн авагчаас тос, усыг зєєврийн насосоор зайлуулахаар тусгана. Тос зайлуулагчгїй тос хїлээн авагчийг ашиглахдаа тїїнд тос (ус) байхгїй, дундарсаныг шалгах энгийн тєхєєрємж хийвэл зохино. 4. Тос зайлуулагчтай тос хїлээн авагчийг ухмал (газрын тєлєвлєлтийн тївшинээс доор) болон ил байдлаар (ёроол нь газрын тєлєвлєлтийн тївшинд) хийж болно. Тос хїлээн авагчийг гїнзгийлж хийхэд эзэлхїїн нь 1-д заасан хэмжээг хангаж байвал тїїнд хажуугийн хашилт шаардлагагїй. Ил хєрсєнд хийгдэх тос хїлээн авагчийг тосоор дїїргэгдсэн тоноглолыг тойруулан хажуугийн хашлага хэлбэрээр хийх нь зїйтэй. Хажуугийн хашлаганы єндєр нь 0.25 м-ээс багагїй, орчмын тєлєвлєлтийн тєвшнєєс дээш 0.5 м-ээс ихгїй байна. Тос хїлээн авагчийн ёроолд нь том ширхэгтэй цэвэр хайрга буюу угаасан гантиган сайр, эсвэл 30—70 мм бїхэллэгтэй сївэрхэг бус єєр тєрлийн сайргаар хучиж, дэвсэх ёстой. Дэвсэх зузаан нь 0.25 м –ээс багагїй байна. 5. Тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолыг барилга (байгууламж)-ын тємєр-бетон хучилт дээр суурилуулахад тос зайлуулагчийг заавал хийвэл зохино. 6. Тос зайлуулагч нь тос хїлээн авагчаас тосыг, суурин автомат тєхєєрємжєєс гал унтраахад хэрэглэх усыг тоноглол болон байгууламжаас галын аюулгїй зайд холдуулахаар хийгдэнэ. Тосны 50% болон бїх ус нь 0.25 цаг хїртэлх хугацаанд зайлуулагдах ёстой. Тос зайлуулагчийг газрын доорх дамжуулах хоолой, эсвэл ил суваг, шуудуу хэлбэрээр хийнэ. 7. Тос цуглуулга нь хамгийн их хэмжээний тостой нэгж тоноглолын тосны бїрэн хэмжээний эзэлхїїнтэй адил эзэлхїїнтэй байхаар, заавал хаалттай хэлбэрээр хийхийг зєвшєєрнє. Тос цуглуулагчийг Эрїїл ахуйн улсын хяналтын байгууллагын зєвшєєрлєєр газрын хєрсєнд налуу хана бїхий ухмал тогоо хэлбэрээр хийж болно. 4.2.45. 110-154 кВ хїчдэлтэй, нэг бїр нь 63 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформатортай дэд єртєє болон 220 кВ ба тїїнээс хїчдэлийн нэг бїр нь 40 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформатортай дэд єртєє, мєн синхрон компенсатортай дэд єртєє нь гал унтраах зориулалтаар усны гадны сїлжээнээс буюу усан хангамжийн бие даасан эх їїсвэрээс тэжээгдэх тусгай усны шугамтай байвал зохино. Харин 220 кВ хїчдэлийн нэг бїр нь 40 МВА-аас доош чадлын трансформатортай дэд єртєєнд гаднах сїлжээнээс тэжээлтэй усны шугамтай байвал зохино. Гал унтраах усны шугамын оронд єєр зориулалтын усны шугамаас усаар дїїргэгдэх галын зориулалтын усан сантай байж болно. 35-154 кВ хїчдэлийн нэг бїр нь 63 МВА-аас бага чадалтай трансформатор бїхий дэд єртєєнд гал унтраах зориулалтын усны шугам, усан сан байх шаардлагагїй. Тосоор дїїргэгдмэл трансформатор, бусад тєхєєрємжийн суурийг їл шатах материалаар хийнэ. 4.2.46. Хосолсон портал бїхий дэд єртєєний трансформатор (автотрансформатор) –ын хувьд тэдгээрийг дугуйгаар нь єнхрїїлэхэд зориулсан тємєр зам хийхгїй байж болно. Харин дэд єртєє рїї тємєр зам тавигдсан байвал тїїнийг хосолсон портал бїхий трансформатор (автотрансформатор) –ын суурь руу хїртэл їргэлжлїїлэх нь зїйтэй. ИХБ ба дэд єртєєний дэвсгэр газарт авто тээврийн хэрэгсэл зорчих зориулалтын замыг шаардлагатай бол газрын хєрсєнд хатуу нэмэлт хучилт хийх ба зїлэгжїїлж сайжруулсан зам тавих шаардлагатай. Дараахи барилга, байгууламж руу сайжруулсан хучилттай зам татах нь зїйтэй, тухайлбал: · трансформаторын портал, эсвэл їзлэг хийхэд зориулсан цамхаг; · удирдлагын щит, ХХБ, ГБХБ-ын байшин; · 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ИХБ-ын таслуурын дагуу; · тосны аж ахуйн байр; · материалын агуулах; · тосны ил агуулах; · насосны байр; · усны нєєцийн сан; · хий хураагуурын байр; · ус тєрєгчийн агуулах; · 330 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн таслуурын фаз тус бїрт. Талбайн доторхи замын гудмын хэсгийн єргєн нь 3.5 м-ээс багагїй байх нь зїйтэй. Нэвтэрч єнгєрєх хэмжээг тодорхойлохдоо хэрэглэгдэх механизм, хэрэгслийн 4.2.26-ын дагуу тодорхойлсон хэмжээг авч їзвэл зохино.


235

БД 43-101-03 4.2.47. Гадны зориулалтын ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) –ыг дараах шаардлагуудыг хангаж суурилуулах шаарлагатай, Їїнд: 1. ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) -ыг їйлчилгээний талбайн шїїгээний ойролцоо тєлєвлєлтийн тївшинээс 0.2 м-ээс багагїй єндєрт тусгай талбай дээр байрлуулах. Цас их унадаг, хунгар ихтэй орон нутагт 1.0-оос 2 м-ийн єндєрт тавих нь зїйтэй. 2. Тєхєєрємжийн байрлах єрєє, хоргоноос єнхєрїїлж гаргах хэсэг болон трансформаторыг єнхєрїїлж гаргах болон тээвэрлэхэд эвтэй байх нєхцлийг хангах. 3. Тоноглолын хєргєлтийн нєхцєлийг хангах. Гадны зориулалттай ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) –ыг суурилуулахдаа 4.2.8-4.2.14, 4.2.17-4.2.22, 4.2.4-4.2.25, 4.2.26-4.2.29, 4.2.30, 4.2.33, 4.2.225, 4.2.226 заалтуудын шаардлагыг хангах ёстой. Гадны зориулалтын, цуглуулгын ба холболтын ил шин бїхий ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) –ын тусдаа секцїїдийн хоорондох холболт нь 4.2.44-4.2.74-д заасн шаардлагуудыг хангаж байвал зохино. Хаалттай хуваарилах байгууламж ба дэд єртєє 4.2.48. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр, байшин, трансформаторын хорго (єрєє) нь гал тэсвэрлэлтийн I буюу II зэрэглэлтэй байна. Хаалттай хуваарилах байгууламжийн тусдаа барьсан байшингаас їйлдвэрийн газрын їйлдвэрлэлийн барилга, байгууламж, мєн орон сууцны болон олон нийтийн байшин хїртэлх зайг БНбД II-89-80 -ын дагуу тодорхойлно. БНбД-д заасан давчуу нєхцєлд ХХБ-ын байшин руу харсан хана нь битїї байх бол гал эсэргїїцэх орон нутгийн байгууллагын зєвшєєрлєєр зайг багасгаж болно. Їйлдвэрлэлийн байшингийн гадна ирмэгийн дагуу оруулж, нийлїїлж буюу залгаж байрлуулах дэд єртєєний хоорондын зайг хязгаарлахгїй. Баригдсан байшингийн ханыг дэд єртєєний байрны хана болгож нийлїїлж барих бол дэд єртєєний суултын їед залгаасны ус орж, тусгаарлалт алдагдахаас сэргийлсэн тусгай арга хэмжээ авсан нєхцєлд зєвшєєрнє. Дэд єртєєний тоноглолыг ємнє нь байсан байшингийн хананд бэхлэх нєхцєлд мєн дэд єртєєний барилгын суултыг тооцно. 4.2.49. 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлийн ХХБ-ууд нь тус тусдаа барилгад байрлах шаардлагатай. Энэ шаардлага нь єндєр талдаа 35 кВ хїртэл хїчдлийн БДЄ-нд хамаарахгїй. Дэд єртєє буюу хуваарилах байгууламжийн 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлтэй хэсгїїдийг нэг байгууллага ашиглах тохиолдолд 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлийн ХХБ-уудыг ерєнхий нэг байранд хамт байрлуулахыг зєвшєєрнє. Хуваарилах байгууламж, трансформатор, хувиргуур (преобразователь) г.м.-ийн байр нь албан ажлын болон бусад туслах байрнаас тусгаарлагдсан байх ёстой (їїнд хамааруулахгїй заалтыг 4.3, 5.1, 7.3 бїлгїїдэд їзэх). 4.2.50. Хаалттай хуваарилах байгууламж, трансформаторыг доор зааснаар байрлуулахыг хориглоно. Їїнд:

1. Технологийн чийгтэй їйл ажиллагаа явуулдаг байрны доор болон усанд орох болон жорлонгийн єрєєний доор; (гагцхїї хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байранд чийг орохоос хамгаалсан ус тусгаарлагын тусгай арга хэмжээ авсан нєхцєлд дээрх газарт байрлуулахыг зєвшєєрнє) 2. Хаалттай хуваарилах байгууламж буюу трансформаторын єрєєний таазны доор орших талбайд, мєн 50-иас дээш тооны хїн 1 цагаас илїї хугацаанд цугларах, байрлах байрны дээр буюу доор; Энэхїї 2 дэх заалт нь хуурай буюу їл шатах дїїргэгчтэй трансформатор бїхий трансформаторын єрєєнд хамаарахгїй. Зураг 4.2.12. ХХБ дэх тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн єєр єєр фазуудын хоорондох болон тэдгээрээс газардуулах хэсэг хїртлэх хамгийн бага зай (Хїснэгт 4.2.5). 4.2.51. Гадаа ил суурилагдах уян буюу хєшїїн гїйдэл єнгєрїїлэгчийн хєндийлгийн болон оруулгын тусгаарлагыг 6 ба 10 кВ хїчдэлийн генераторт 20 кВ хэвийн хїчдэлийнхээр, харин 13.8-24 кВ хїчдэлийн генераторт 35 кВ хэвийн хїчдэлийнхээр “Агаарын бохирдолттой ба бохирдолгїй бїс нутгуудад хєндийрїїлэгийг тєлєвлєх заавар”-ын БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

236

БД 43-101-03 шаардлагыг тооцож сонгоно. Єєр єєр фазын тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулагч хэсгээс газардуулагдсан бїтээц, хаалт, шал, газар хїртэлх, мєн єєр єєр хэлхээний тусгай хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай нь хїснэгт 4.2.5-д дурьдсан хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.12 - 4.2.15) байх ёстой. Хаалттай хуваарилах байгууламжийн зєєлєн шинийг 4.2.35. зїйлд дурьдсан шаардлагын дагуу богино залгалтын гїйдлийн їйлчлэлээс шинїїд хоорондоо хэрхэн ойртох эсэхийг шалгах ёстой. Зураг 4.2.13. ХХБ дэх тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїд ба цулгуй хаалт хоорондын хамгийн бага зай (Хїснэгт 4.2.5). 4.2.52. Тасархай байдалд байгаа салгуурын авалцаа, хутганаас, тїїний хоёрдахь авалцаанд холбогдох єєрийн фазын шин хїртэлх хамгийн бага зай нь хїснэгт 4.2.5-д заасан Ж хэмжээнээс багагїй байна (зураг. 4.2.14).


237

БД 43-101-03 Хїснэгт 4.2.5. Хаалттай хуваарилах байгууламжийн гїйдэл дамжуулагч хэсгээс янз бїрийн элементїїд хїртэлх хамгийн бага зай (агаараар). Зургий н дугаар

Зайны нэр

Тэм дэг лээ

3

6

10

20

35

110

150

220

4.2.11

Гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулагдсан бїтээц буюу барилгын хэсгїїд хїртлэх зай:

Аф-г

65

90

120

180

180

290

1100

700

4.2.12

Єєр фазуудын хоорондох зай

Аф-ф

70

100

130

200

200

320

1200

800

4.2.13

Гїйдэл дамжуулах хэсгэээс битїї хаалт хїртлэх зай

Б

95

120

150

210

210

320

1130

730

4.2.14

Гїйдэл дамжуулах хэсгээс торон хаалт хїртлэх зай

В

165

190

220

280

390

800

1200

1800

4.2.14

Єєр єєр хэлхээний хашлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай

Г

2000

2000

2000

2200

2200

2900

3300

3800

4.2.15

Хашлага, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс шал хїртлэх зай

Д

2500

2500

2500

2700

2700

3400

3700

4200

4.2.15

ХХБ-ын хаалтгїй гаргалгаас (ХХБ-ын дэвсгэрийн гадна гарсан бєгєєд доор нь гарц байхгїй бол) газар хїртлэх зай

Е

4500

4500

4500

4750

4750

5500

6000

6500

4.2.14

Тасархай байрлалд байгаа салгуурын авалцаа ба хутганаас тїїний хоёрдахь авалцаанд холбогдох шинийн холбоос хїртлэх зхй

Ж

80

110

150

220

350

900

1300

2000

утаснуудын


Хїчдэл (кВ)-д харгалзах хєндийрїїлгийн хамгийн бага зай, мм

239

БД 43-101-03 4.2.53. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг тусгай хорго (камер)-нд байрлуулах буюу тороор хаах зэргээр тэдгээрт санамсаргїй хїрэхээс сэргийлж єгєх нь зїйтэй. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь хоргоны гадна, шалнаас дээш хїснэгт 4.2.5-д заасан Д хэмжээнээс доор байрлуулахаар бол тэдгээрт хаалт (зураг 4.2.15) хийнэ. Хаалтны доорх гарцын єндєр 1,9 м-ээс багагїй байна. Хаалтнаас дээш буюу шалнаас 2.3 м хїртэлх хэсэгт (гэхдээ Д хэмжээнээс доош байрласан) гїйдэл дамжуулах хэсгїїд хаалтны хавтгайгаас хїснэгт 4.2.5-д заасан В зайнд байна (зураг 4.2.14). Єндєр їелэлийн холбооны, телемеханикийн, хамгаалалтын тєхєєрєг, конденсаторыг шїїлтїїртэй холбох хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг 2.2 м-ээс доошгїй єндєрт байрлуулна. Харин шїїлтїїрийг холболтын тоноглолоос хїчдэлийг таслахгїйгээр тохируулга, засвар хийх боломжтой єндєрт байрлуулах нь зїйтэй. Тусгаарлуурын шаазангийн доод ирмэг нь шалнаас 2.2 м ба тїїнээс дээш єндєрт байрлах дээр дурьдсан шаардлагуудыг биелїїлж буй тєхєєрємжид хаалт, хашлага хийхгїй байж болно. Нээлттэй хорго дэх гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг хаах зорилгоор тусгай хєндлєвч хэрэглэхийг хориглоно. Зураг 4.2.14. ХХБ-ын тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдээс торон хаалт хїртэлх болон хоорондоо хаалтгїй єєр єєр хэлхээний тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хамгийн бага зай (Хїснэгт 4.2.5). 4.2.54. Хїснэгт 4.2.5-д заасан Д хэмжээнээс дээш єндєрт байрлах єєр єєр хэлхээний тусгаарлагагїй, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын зай нь тэдгээрийн нэгээс бусад хэлхээ нь хїчдэлтэй байхад хїчдэлийг тасалсан хэлхээ (жишээлбэл шинийн секци)-нд хийх їйлчилгээг аюулгїй гїйцэтгэх боломжийг хангахуйц байвал зохино. Тухайлбал, їйлчилгээний гудамны 2 талаар байрлах хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь хїснэгт 4.2.5-д заасан Г хэмжээнээс багагїй байна (зураг 4.2.14). 4.2.55. Їйлчилгээний гудамны єргєн нь тоноглолд їйлчилгээ хийх, тоноглолыг хєдєлгєх, шилжїїлэхэд тохиромжтой, гэхдээ тоноглолууд нэг талаараа эгнэж байрлах бол 1 м, хоёр талаараа эгнэж байрлах бол 1.2 м-ээс багагїй хэмжээтэй байна. Харин таслуур буюу салгуурын хєтлїїр (дамжуурга) байрлах удирдлагын гудамд бол ємнє заасан хэмжээ нь харгалзан 1.5 ба 2 м-ээс багагїй байна. Хоёр талдаа їйлчилгээ хийдэг гудмын урт 7 м хїрэхгїй бол гудмын єргєнийг 1.8 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ) болон иж бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєний (ИБТД) байранд гудамын єргєнийг нь 4.2.77 ба 4.2.78 зїйлд зааснаар тодорхойлно. Тэсрэлтийн гудамны єргєн 1.2 м-ээс багагїй байна. Їйлчилгээний болон тэсрэлтийн гудамын єргєнийг барилгын хийцийн хэсэгт 0.2 м –ээс ихгїй хэмжээгээр багасгаж болно. ИБХБ болон ИБТД –ийн байрны єндєрийг 4.2.78 зїйлд зааснаар тодорхойлно. 4.2.56. ХХБ-ын агаарын оруулга нь замтай, эсвэл машин явж болох газартай огтлолцоогїй байвал оруулгын утасны доод цэгээс газрын гадаргуу хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.5-д дурьдсан Е хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.15) байх ёстой.


239

БД 43-101-03 Утаснаас газар хїртэлх зай нь дээр зааснаас бага байх нєхцєлд оруулгын доорх энэ хэсгийг 1.6 м-ийн єндєртэй хашаагаар хашина. Энэ тохиолдолд хашааны хавтгай дэх газраас утас хїртэлх зай нь Е хэмжээнээс багагїй байвал зохино. Зураг 4.2.15. ХХБ-ын доторхи шалнаас хаалт хашлагагїй, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх хїртэлх хамгийн бага зай (Д). шаазан тусгаарлагын доод ирмэг ба ХХБ дэх гудамны єндєр хїртэлх хамгийн бага зай, ХХБ-ын агаарын оруулга нь замтай, эсвэл машин явж болох газартай огтлолцоогїй їед оруулгын утасны доод цэгээс газрын гадаргуу хїртэлх зай (Е). ХХБ-ын агаарын оруулга нь замтай, эсвэл машин явж болох газартай огтлолцохоор байвал оруулгын утасны доод цэгээс газрын гадаргуу хїртэлх зайг 2.5.76 болон 2.5.77 зїйлийн заалтын дагуу хийнэ. ХХБ-аас гарч байгаа, ил ХБ-ийн дэвсгэрт байрлах агаарын гаргалгыг хийхдээ дээр заасан хэмжээг хїснэгт 4.2.2 -д заасан Г хэмжээгээр (зураг 4.2.14.) авах нь зїйтэй. Хэрэв газрын гадаргуу ба хэлхээний шугаман гаргалгын хооронд хаалт хийж єгєєгїй бол хоёр хэлхээний зэргэлдээх шугамын гаргалгын хоорондох зай нь эдгээр гаргалгуудын хооронд хаалт тавихгїй тохиолдолд хїснэгт 4.2.2-т заасан Д хэмжээнээс багагїй байна. ХХБ-ийн дээвэр дээр агаарын оруулгын харалдаа, тїїний захын фазын утасны тэнхлэгээс хажуу тийш 0.5 м-ээс багагїй хэмжээгээр илїї гарсан, 0.8 м-ээс багагїй єндєртэй хаалт хийнэ. Энэ хашлагын оронд оруулгын дээр хажуу тийшээ дээр заасан хэмжээгээр илїї гарсан саравч хйиж болно. Хуваарилах байгууламжийн байшин руу орсон оруулгын утасны дээвэр дээгїїр гарч байгаа хэсэг нь дээврээс 4.2.40 зїйлд зааснаас багагїй єндєрт байна. 4.2.57. ХБ-аас гарах гаргалгууд нь дараах байдлаар хийгдэнэ. Їїнд:

1. ХБ-ын урт нь 7 м хїрэхгїй тохиолдолд нэг хаалга (гарц) -тай байж болно. 2. ХБ нь 7 м - 60 м урттай бол тїїний 2 тєгсгєлд нь тус бїрд нэг хаалга (гарц)-тай байна. Мєн хуваарилах байгууламжаас гарах хаалгыг тїїний їзїїрээс 7 м хїртэл зайд байрлуулахыг зєвшєєрнє. 3. ХБ нь 60 м-ээс илїї урттай бол хоёр тєгсгєлийн хаалга (гарц)-аас гадна нэмэлт хаалгыг хийхдээ їйлчилгээний, тэсрэлтийн болон удирдлагын гудамны аль ч цэгээс хаалга хїртэл зай нь 30 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцлийг бїрдїїлнэ. Хаалгыг гадагш нь шатны тавцан руу, мєн дотроо галын болон тэсрэх аюултай зїйлс, тєхєєрємж, їйлдвэрлэл байхгїй бєгєєд шатдаггїй хана, тааз бїхий єєр байр руу, мєн ХБ-ын бусад 0.6 цагийн гал тэсвэрлэх чадвартай їл шатах буюу муу шатах материалаар хийсэн хаалга бїхий хэсэг рїї онгойдог байхаар хийвэл зохино. Хуваарилах байгууламжийн олон давхар байранд хоёр дахь буюу нэмэлт хаалгыг галын зориулалтын гадна шат бїхий тагт руу гаргаж болно. 4.2.58. Их урттай тэсрэлтийн гудамыг 60 м-ээс хэтрэхгїй уртын хэсэг тутамд 4.2.59 зїйлийн шаардлагыг хангасан хаалга бїхий 1 цагаас багагїй гал тэсвэрлэх чадвартай, їл шатах хаалтаар хувааж єгвєл зохино. Тэсрэлтийн гудам нь гадагшаа буюу шатны тавцан руу нээгдэх хаалгатай байна. Хуваарилах байгууламжийн байрны шалыг давхар бїрт бїх талбайгаар нь нэг ижил тєвшинд хийнэ. Шалны хийц, бїтээц нь цементын тоос їїсгэхээргїй байвал зохино (4.2.76-ыг їзэх). Єрєє хоорондын хаалга ба гудамд босго хийхийг зєвшєєрєхгїй (хамаарахгїй тохиолдлуудыг 4.2.62, 4.2.63, 4.2.65, 4.2.66-д їзэх). 4.2.59. Хуваарилах байгууламжийн хаалга нь бусад байрны чиглэл рїї буюу гадагш онгойдог бєгєєд хуваарилах байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онгойдог, єєрєє тїгжигддэг цоожтой байна. Нэг хуваарилах байгууламжийн тасалгаануудын хоорондох буюу хоёр хуваарилах байгууламжийн зэрэгцсэн байрны хоорондох хаалгууд нь хаалттай байрлалд тогтоодог бєгєєд хоёр тийшээ онгойход саад болдоггїй тєхєєрємжтэй байна. Єєр єєр хїчдэлийн хуваарилах байгууламжуудын байрны хоорондох хаалга нь 1 кВ хїртэлх нам талын хїчдэлтэй хуваарилах байгууламж руу онгойхоор хийнэ. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

240

БД 43-101-03 Нэг хїчдэлийн хуваарилах байгууламжийн байрын хаалгануудын цоож нэг ижил тїлхїїрээр онгойдог байна. Хуваарилах байгууламжийн ба бусад байрны орох хаалганы тїлхїїр нь хорго (камер)- ны цоожинд таардаг байж болохгїй. Єєрєє тїгжигдэх цоож хэрэглэх шаардлага нь хотын цахилгаан шугам сїлжээний 10 кВ ба тїїнээс доош хїчдлийн хуваарилах байгууламжид хамаарахгїй. 4.2.60. 60 кг-аас дээш жинтэй тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолыг агуулсан єрєє (камер)-ний хаалга нь тухайн дэд єртєєнд хамаарахгїй єрєє рїї гарсан буюу хуваарилах байгууламж ба тэсрэлтийн гудам хоёрын зааг дээр байрласан байвал уг хаалгыг 0,75 цагын галыг тэсвэрлэх чадвартай, муу шатдаг материалаар хийнэ. Бусад тохиолдолд хаалгыг гал тэсвэрлэх чадвар багатай шатамхай материалаар хийж болно. Єрєєний 2 хавтастай хаалганы нэг хавтасны єргєн 1.5 м-ээс илїї ашиглалт їйлчилгээний хїмїїсийг орж, гарахад ашиглагдах бол хавтсанд нь жижиг хаалга хийх нь зїйтэй. 4.2.61. Хаалттай хуваарилах байгууламжийг цонхгїй хийвэл зохино. Харуул манаагїй дэвсгэр нутагт заавал цонхгїй хийнэ. Ердийн гэрэлтїїлэг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд цонх гаргаж, шилэн блок буюу тємєр тортой шилээр шиллэнэ. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний цонхны хамарыг шатдаг материалаар хийж болно. Хаалттай хуваарилах байгууламжийн цонх онгойдоггїй байна. Асаж гэрэлтїїлдэг дэнлїї суурилуулж болохгїй. Цонхны гадна талаас нь 25х25 мм-ээс ихгїй дєрвєлжин нїдтэй тємєр тороор хамгаална. Энэ тохиолдолд байрны цонхыг дотогшоо онгойхоор хийж болно. 4.2.62. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжтай хамт нэг ерєнхий байранд 0.63 МВА хїртэл чадлын (тостой) нэг трансформатор буюу тус бїр 0.4 МВА чадалтай (тостой) хоёр трансформаторыг байрны бусад хэсгээс 1 цагийн галын тэсвэрлэцтэй материалаар хийсэн ханан хаалтаар тусгаарлан суурилуулж болно. 1 кВ-аас дээш хїчдэлийн тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэгт 4.2.53 зїйлд заасны дагуу хаалт хийнэ. Тосон таслуурыг 4.2.63 зїйлийн шаардлагад нийцїїлэн суурилуулна. Цахилгаан хєдєлгїїр, синхрон компенсатор г.м.-ийг явуулахад холбогдолтой тєхєєрємж (таслуур, явуулах реактор, трансформатор г.м.) -їїдийг нэг ерєнхий байранд хооронд нь хаалт хийхгїйгээр суурилуулж болно. Тэсрэлтийн гудам руу гарах хаалгатай хуваарилах байгууламжийн єрєєнд 600 кг хїртэл жинтэй тос бїхий трансформатор суурилуулж болно. 4.2.63. Хэмжїїрийн зориулалттай хїчдэлийн трансформаторыг тэдгээрт байгаа тосны хэмжээнээс хамаарахгїйгээр хуваарилах байгууламжийн нээлттэй єрєєнд суурилуулж болно. Энэ єрєєнд хэмжїїрийн трансформаторт агуулагдаж байгаа бїх тосыг тогтоон барих зориулалттай босго хийвэл зохино. 60 кг-аас их хэмжээний тостой бакан тосон таслуурыг гадагшаа буюу тэсрэлтийн гудам руу онгойх хаалга бїхий тэсрэлтийн єрєєнд суурилуулна. Харин 25-60 кг тостой бакан таслуурыг тэсрэлтийн буюу нээлттэй єрєєнд суурилуулахыг зєвшєєрнє. Нээлттэй єрєєнд буюу тэсрэлтийн гудам руу онгойх хаалгатай єрєєнд суурилуулах бакан таслуур нь таслах хэвийн гїйдлээрээ 20%-ийн нєєцтэй байх ёстой. 25 кг хїртэл хэмжээний тостой бакан таслуур, бага овортой тосон таслуурууд, мєн тосгїй таслууруудыг задгай єрєєнд суурилуулах ёстой. Нэг фазандаа 60 кг ба тїїнээс их тостой бага оворын таслуурын єрєє бїрд тїїний тосыг бїрэн хэмжээгээр тогтоох босго хийвэл зохино. Задгай єрєєнд суурилагдах таслуурын хооронд 4.2.8-ын шаардлагын дагуу шатдаггїй материалаар хаалт хийж єгвєл зохино. Мєн ийм тєрлийн хаалт буюу халхаар таслуурыг хєтлїїр (дамжуурга)-ээс нь тусгаарлана. Хаалт буюу халхын дээд ирмэг нь шалнаас 1.9 м-ээс багагїй єндєрт байх ёстой. Агаарын таслуурыг суурилуулахад хамгаалалтын хашлага, халх хэрэглэх шаардлагагїй. Тэсрэлтийн гудамд ил гїйдэл дамжуулах хэсэг бїхий тоноглол суурилуулж болохгїй. Тэсрэлтийн гудам нь 4.2.58 зїйлийн шаардлагыг хангасан хаалгатай байна. 4.2.64. Хаалттай бєгєєд тусдаа орших, їйлдвэрлэлийн байранд залгасан буюу суулгасан дэд єртєєнїїдэд, мєн трансформаторын ба нэг бакандаа 600 кг хїртэл жинтэй тос бїхий тосон таслуур болон тосоор дїїрэгмэл бусад тєхєєрємжийн єрєєнд хэрэв эдгээр єрєє гадагшаа онгойдог хаалгатай бєгєєд нэгдїгээр давхарт байрлах бол тос цуглуулагч тєхєєрємж хийхгїй. Нэг бакандаа 600 кг-аас их тостой байвал трансформатор, таслуур, тєхєєрємжийн єрєєний хаалганы суурь нїхэнд тэдгээрийн тосны 20%-ийг барих багтаамж бїхий босгыг шатдаггїй материалаар хийнэ. Мєн кабелийн байгууламж руу тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авна.


241

БД 43-101-03 4.2.65. Аппаратын єрєє (хорго)-г байшингийн хонгил дээгїїр, хоёрдугаар буюу тїїнээс дээш давхарт (4.2.140 зїйлийг їзэх) байрлуулах, мєн єрєєнєєс тэсрэлтийн гудам руу гарах хаалга угсрахдаа трансформатор, тосон таслуур, бусад тосоор дїїргэгдсэн тєхєєрємжийн доор дараах аргуудын аль нэгээр тос хїлээн авагчийг хийнэ. Їїнд:

1. Нэг бак дэх тосны жин 60 – 600 кг байхад: · тосны бїрэн хэмжээнд тохирсон хонхор бэлтгэх, · єрєєнєєс гарах хаалганд бїрэн хэмжээний тосыг тогтоохуйц босго хийх. 2. Нэг баканд 600 кг-аас их тостой байхад: · трансформатор, тєхєєрємжийн тосны 20 %-иас доошгїйг багтааж чадахуйц тос хїлээн авагч, юїлэх систем рїї зайлуулагчийн хамт; Тос хїлээн авагчаас трансформаторын доогуур гарах тос зайлуулах хоолойны голч (диаметр) нь 10 см-аас багагїй байна. Тос дамжуулах хоолойг тос хїлээн авагчийн талд нь тороор хамгаалж єгвєл зохино. · юїлэх систем рїї тос зайлуулахгїй тос хїлээн авагч; Энэ тохиолдолд тос хїлээн авагч нь тосыг бїрэн хэмжээгээр багатаахуйц эзэлхїїнтэй, дээрээ 25 см зузаан хайрган їе бїхий тємєр сараалжаар таглагдсан байна. Тосны тєвшин тємєр сараалжаас 5 см дор байх ёстой. Трансформатор доорхи тос хїлээн авагч дахь хайрганы дээд тєвшин агааржуулалтын сувагийн агаар дамжуулах амсраас 7.5 см доор байна. Тос хїлээн авагчийн ёроол нїх талрууугаа 2 %-ийн налуу байна. Тос хїлээн авагчийн талбай нь трансформатор буюу тєхєєрємжийн суурийн талбайгаас их байна. 3. Трансформатор буюу тєхєєрємжийн тосны хэмжээ 60 кг-аас хэтрэхгїй бол бїрэн хэмжээний тосыг тогтоох босго хийх. 4.2.66. Трансформатор, реакторын байрны агааржуулалтыг тэднээс ялгарч байгаа дулааныг тэдгээрийн хэвийн ачаалал (хэт ачаалагдах чадварыг тооцож) болон хїрээлэн буй орчны тооцооны хамгийн их халууны їед трансформатор болон реакторын халалтыг зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээнээс хэтрїїлэхгїйгээр зайлуулж байхаар хийнэ. Трансформатор, реакторын байрны агааржуулалт нь байранд орж гарч байгаа агаарын халууны ялгавар нь · трансформаторт 15°С-аас ихгїй, · 1000А хїртэлх гїйдлийн реакторт 30°С-аас ихгїй, · 1000А-аас их гїйдлийн реакторт 20°С-ээс хэтрэхгїй байхаар хийнэ. Дулааны солилцоог ердийн агааржуулагчаар хангах боломжгїй бол албадмал агааржуулалт хийх шаардлагатай бєгєєд ингэхдээ тїїний ажлыг хянах дохиоллын тєхєєрємжийг мєн хийнэ. 4.2.67. Тэсрэлтийн гудам, мєн тосоор буюу компаундаар дїїргэгдсэн тоноглол агуулсан иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн болон нээлттэй єрєєний їйлчилгээний гудамыг аваарийн їед хэрэглэх агаар сорогчоор тоноглоно. Энэ агаар сорогч нь бусад агааржуулалтын байгууламжтай холбогдооїй бєгєєд гаднаас ажилд залгагддаг байна. Аваарийн їед хэрэглэх агаар сорогч нь агаарыг цагт 5 удаа солихуйц бїтээмжтэй байна. Євлийн улиралд их хїйтэн байдаг газарт агааржуулалтын сорох, гаргах амсарыг нь гадна талаас нээдэг дулаалга бїхий хаалтаар тоноглоно. 4.2.68. Жижїїрийн хїмїїс 6 цагаас дээш хугацаагаар суудаг байранд агаарын халууныг 18°С хэмээс дээш, 28°С хэмээс хэтрэхгїй хэмжээнд байлгана. Жижїїрийн ажлын байранд нь їлээгч тєхєєрємж суурилуулж болно. Удирдах самбарын байранд жижїїр суугаагїй їед болон хаалттай хуваарилах байгууламжинд халуун, хїйтныг тохируулахдаа эдгээр байранд суурилуулсан тоноглолуудын їйлдвэрлэгч нарын шаардлагад зохицуулна. 4.2.69. Давхар хоорондын шал-дээврийн, ханын, хамар ханын онгорхойг 0.75-аас доошгїй цагийн галын даацтай шатдаггїй материалаар хаана. Гадна хананы бусад нїх, онгорхойг шувуу, амьтад орохоос хамгаалж тор, 1х1см хэмжээний дєрвєлжтэй (нїхтэй) сараалжаар хаана. Тор нь газраас 0,5 м-ээс багагїй єндєрт байна. Кабель єнгєрєх газрын нїхийг 0,75 цагийн галын даацтай материалаар нягтруулна. Кабелийн сувгийн давхар шал болон тагийг шатдаггїй материалаар хийсэн авагддаг хавтангаар байрны цэвэр шалны тєвшинд хийнэ. Тагны нэг хавтангийн жин 50кг-аас ихгїй байна.


242

БД 43-101-03 4.2.70. Трансформатор, тєхєєрємжийн хорго (єрєє)-ыг єєр бусад хэлхээний кабель огтлож гарахыг зєвшєєрєхгїй, зайлшгїй шаардлагатай гэж їзвэл кабелийг тємєр хоолойд сївлэн огтлолцуулж болно. Хорго (єрєє)-ын дотуур болон тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах ил хэсгийн орчмоор гэрэлтїїлэг, удирдлагын хэлхээ, хэмжїїрийн холболтын утсыг богино хэсэгт, гэхдээ зєвхєн холболт (жишээлбэл, хэмжїїрийн трансформаторт) хийхэд шаардагдах хэмжээгээр байрлуулна. Хуваарилах байгууламжийн байранд тїїнд хамаарагдах дулааны дамжуулах хоолой нь бїрэн гагнаасаар холбогдсон, фланц болон хаалтгїй байвал, мєн агааржуулалтын гагнагдсан хайрцаг нь люк, фланц, хаалтгїй байвал хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Тус байраар дамжин єнгєрєх дулаан дамжуулах хоолой, хайрцаг нь ус їл нэвтрэх битїї бїрээстэй байна. Цехийн доторх трансформаторын дэд єртєє 4.2.71. Дїрмийн 4.2.72-4.2.78-д дурьдсан шаардлагууд нь трансформатор (хувьсгуур)-ын їндсэн дэд єртєє болон цахилгаанаар хайлуулах байгууламжаас бусад їйлдвэрийн цех доторх 35 кВ хїртэл хїчдэлийн дэд єртєєнд хамааралтай. 4.2.72. Цех доторх дэд єртєєг галын аюулгїйн шаардлагаар Г буюу Д категори, гал тэсвэрлэх чадвараар I буюу II зэрэглэлд хамаарагдах їйлдвэрлэлийн їндсэн болон туслах байрны 1, 2-р давхарт ил, тусгай байранд байрлуулж болно. Тэсрэх буюу галын аюултай хэсэг бїхий байранд дэд єртєєг байрлуулахдаа 7.3 ба 7.4 бїлгийн шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Химийн идэвхитэй орчинтой болон тоос ихтэй байранд цех доторх дэд єртєєг байрлуулахыг тїїний тоноглолын найдвартай ажилгааг хангасан нєхцєлд зєвшєєрнє. 4.2.73. Їйлдвэрлэлийн байранд трансформатор ба хуваарилах байгууламжийг ил болон хорго (камер)-нд, тусдаа єрєєнд байрлуулах нь зїйтэй. Ил суурилуулах нєхцєлд трансформаторын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг хаах ба хуваарилах байгууламжийг хамгаалалттай буюу хаалттай хэлбэрээр хийгдсэн шїїгээнд байрлуулна. Цахилгаан машины байранд иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ), бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєг суурилуулахад тавигдах шаардлагуудыг 5.1 бїлэгт їзэхээс гадна цехийн доторхи дэд єртєєнд иж бїрдмэл трансформаторын дэд єртєє (ИБТДЄ), трансформаторыг суурилуулахдаа дараах шаардлагуудыг хэрэгжїїлнэ. Їїнд:

1. Цехийн дотор ил суурилагдах дэд єртєєнд 3,2 МВА хїртэл нийлбэр чадалтай, тостой трансформатор хэрэглэж болно. Бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєнд тавигдах трансформаторын хоорондын зай, мєн тостой трансформаторын хаалт, хашилт бїхий хорго хоорондын зай нь 10 м-ээс багагїй байна. 2. Цехийн доторх дэд єртєєний нэг байранд 6.5 МВА-аас ихгїй нийлбэр чадалтай тостой трансформатор бїхий нэг (гурваас ихгїй) иж бїрдмэл дэд єртєєг суурилуулвал зохино. Трансформаторын хаалттай хоргыг цех дотор байрлуулвал тосны жин 6,5 тонноос хэтрэхгїй байна. Їйлдвэрлэлийн байшин дотор байрлах тостой трансформатор бїхий хаалттай хоргоны хоорондын, мєн єєр єєр БДЄ-ний тусдаа байруудын хоорондын зайг хязгаарлахгїй. Тостой трансформатор бїхий БДЄ суурилагдах цехийн доторх дэд єртєєний байрын болон 60 кг ба тїїнээс дээш хэмжээний тостой тєхєєрємж ба тостой трансформаторын хаалттай хоргоны хаалтын бїтээцїїдийг нь 0.75 цагийн галыг тэсвэрлэж чадах їл шатах материалаар хийнэ. Энэхїї 2-р заалтын шаардлагууд нь трансформаторыг нь байшин руу гулсуулж гаргадаг залгамал буюу суулгамал дэд єртєєнд мєн хамаарагдана. 3. Хоёрдугаар давхарт байрлах цехийн доторхи дэд єртєєний тостой трансформаторуудын нийлбэр чадал 1 МВА-аас ихгїй байх ёстой. Тостой трансформатортой бїрдмэл дэд єртєє болон тостой трансформаторыг хоёрдугаар давхраас дээш гаргаж суурилуулахыг зєвшєєрєхгїй. 4. Шатдаггїй тусгаарлагатай, хуурай трансформатор бїхий цехийн доторх дэд єртєєнд трансформаторын тоо, нийлбэр чадал, тэдгээрийн хоорондох зай, мєн тэдгээрийг байрлуулах давхар зэрэгт хязгаар тавихгїй. 60 кг ба тїїнээс дээш хэмжээний тостой тєхєєрємж ба тостой трансформатор бїрийн доор тос хїлээн авагчийг 4.2.65 зїйлийн 2-р заалтын дагуу 600 кг ба тїїнээс их хэмжээний тос бїхий тєхєєрємж, трансформаторын тос хїлээн авагчийн адил шаардлага хангахуйц хийгдэх ёстой.


243

БД 43-101-03 4.2.74. Цехийн доторх дэд єртєєнд суурилагдах таслуур нь тосгїй буюу, эсвэл бага тос хэрэглэдэг байх ёстой. Тос ихтэй таслуурыг зєвхєн хаалттай хоргонд дараах нєхцлїїдийг баримтлан суурилуулвал зохино. Їїнд: * Таслуурын тоо 3-аас хэтрэхгїй байх, * Таслуур тус бїрийн тосны хэмжээ 60 кг-аас хэтрэхгїй байх. 4.2.75. Хэвийн орчин бїхий їйлдвэрлэлийн байранд байрлах дэд єртєєний трансформаторын хоргоны агааржуулалтанд цех дэх агаарыг соруулан авч хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Гїйдэл дамжуулдаг буюу идэмхий хольцтой тоос бїхий агаартай байранд байрлах трансформаторын хоргоны агааржуулалтанд агаарыг гаднаас авах буюу шїїлтїїрээр цэвэрлэж хэрэглэвэл зохино. Шатдаггїй материалаар хийгдсэн таазтай байранд трансформаторын хоргоос агаарыг шууд цех уруу гаргахыг зєвшєєрнє. Шаталт муутай материалаар хийсэн таазтай байранд байрлах трансформаторын хоргоос агаарыг гадагш гаргахдаа 4.2.144 зїйлийн шаардлагын дагуу хийж, байшингийн дээврээс дээш 1 мээс доошгїй илїї гаргасан татагч хоолойг хэрэглэнэ. 4.2.76. Трансформаторын хоргонд албадмал агааржуулалт хэрэглэхдээ тїїнийг трансформатортай нэгэн зэрэг тасрахаар хийхгїй байж болно. БТДЄ бїрийг тусдаа байранд суурилуулбал трансформаторын агааржуулалтыг 4.2.66 зїйлийн шаардлагыг хангахуйц хийх ёстой. Дэд єртєєний шал їйлдвэрийн цехийн шалны тєвшингєєс доош дээш гарсан байж болохгїй. Бїрдмэл хуваарилах байгууламж ба бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєний байран дахь шалны гадаргуу нь тэргэнцэрїїдийг байнга єнхрїїлэхэд гэмтэхээргїй байна. Тосоор дїїргэгдсэн хїчний трансформатор ба бакан таслуурын єрєєний хаалга нь 0,6 цагийн галыг тэсвэрлэх чадвартай байна. Дэд єртєє нь цехийн доторх тээврийн болон краны зам, єргєх-тээвэрлэх механизмын ойр байрлах бол тїїнийг тохиолдлын гэмтлээс хамгаалах арга хэмжээ (гэрлэн дохиолол, хязгаарлах хашлага г.м.) авна. Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж болон бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєг дээрх механизмын ажлын їйлчилгээний хїрээний гадна бїсэд байрлуулбал зохино. Цех нь їйлдвэрийн дотоод тээврийн хєдєлгєєн ихтэй, мєн тоноглол, материал, бэлэн бїтээгдэхїїнээр дїїрэн байх нєхцєлд БХБ, БТДЄ-нд тусгай хашаа хийвэл зохино. Энэ хашааны доторхи гарам нь 4.2.77-д зааснаас багагїй єргєнтэй байна. 4.2.77. Бїрдмэл хуваарилах байгууламж ба трансформаторын дэд єртєєний байрлалын дагуух, мєн дэд єртєєний хаалганы болон агааржуулалтын нїхтэй хананы дагуух гудамны єргєн нь 1 метрээс багагїй байна. Їїнээс гадна трансформатор болон бусад тєхєєрємжийг дугуйгаар нь єнхрїїлж гаргах, эргїїлэх боломжийг хангасан байх ёстой. Тэргэнцэр бїхий бїрдмэл хуваарилах байгууламж, бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєний засвар болон удирдлагад зориулсан гудамын єргєн нь тэдгээрийн тоноглолыг їйлчлэх, зєєх, хєдєлгєх, эргїїлэхэд аятай байх нєхцлийг хангана. БХБ, БТДЄ -г тусдаа байранд суурилуулахдаа гудмын єргєнийг дараах нєхцлєєр сонгоно:

* тоноглолыг нэг эгнээнд байрлуулах бол - бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн тэргэнцэрийн урт дээр 0.6 м-ээс багагїй хэмжээг нэмж; * хоёр эгнээгээр байрлуулах бол – БХБ-ын тэргэнцэрийн урт дээр 0.8 м-ээс багагїй хэмжээг нэмж; Аль ч тохиолдолд гудмын єргєн нь 4.2.56-д зааснаас багагїй (гудмыг татаж гаргадаг тэргэнцэрийн харалдаа нарийсгахыг хориглоно), мєн тэргэнцэрийн диагоналиас багагїй байна. БХБ, БТДЄ -ийн ар талаар їзлэгт зориулсан гудам байх бол тїїний єргєн нь 0.8 м-ээс багагїй байх ба зарим газартаа 0.2 м-ээс ихгїй хэмжээгээр нарийссан байж болно. Їйлдвэрлэлийн байр дотор БХБ, БТДЄ-г ил байрлуулахад гудамны єргєн нь їйлдвэрлэлийн тоноглолын байрлалаар тодорхойлогдож, БХБ, БТДЄ-ийн хамгийн том хэсгїїдийг тээвэрлэх боломжийг хангахуйц байх ба аль ч тохиолдолд 1м-ээс багагїй байна. 4.2.78. Байрны єндєр нь БХБ, БТДЄ-ийн єндрєєс (тїїнээс дээш илїї гарсан хэсгээс) тааз хїртэл 0.8 м-ээс багагїй, дам нуруу хїртэл 0.3 м-ээс багагїй байхаар байна. Байрны єндєр нь энд зааснаас бага байгаа ч гэсэн БХБ, БТДЄ-ийн тоноглолыг солих, засвар тохируулга хийх ажлыг аюулгїй, аятай гїйцэтгэх нєхцєлийг хангаж байвал зєвшєєрнє. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

244

БД 43-101-03 БХБ, БТДЄ-г тээвэрлэх зам дагуух байрны шал, хучилтын хавтанд ноогдох тооцооны ачаалалыг тодорхойлохдоо байгууламжийн хамгийн их жинтэй (жишээлбэл, трансформаторын) тоноглолын жинг тооцож гїйцэтгэх ба хаалган нїхний хэмжээ нь тээвэрлэгдэх хэсгїїдийн оворт тохирохоор байна. Тулгуур дээр тавигдах (агаарын) трансформаторын дэд єртєє 4.2.79. Дїрмийн 4.2.80-4.2.89 зїйлїїдийн заалт нь 35 кВ хїртэл хїчдэлийн 0.4 МВА-аас хэтрэхгїй чадалтай, гадаа ил тулгуур, шон дээр суурилагдах трансформаторын дэд єртєєнд мєрдєгдєнє. 4.2.80. Трансформаторыг єндєр хїчдэлийн сїлжээнд холбохдоо газар дээрээс удирдагддаг хуурай салгуур, гал хамгаалуураар дамжуулан гїйцэтгэвэл зохино. Салгуурын хєтлїїр нь цоожоор тїгжигддэг байх ёстой. Салгуурыг нь агаарын шугамын тєгсгєлиийн тулгуур дээр тавих нь зохимжтой. Трансформаторын гїйдэл дамжуулах хэсэг нь газраас 4.5 м-ээс доошгїй єндєрт байхаар трансформаторыг суурилуулна. Дэд єртєєнд їйлчилгээ хийхэд зориулж 3 м-ээс доошгїй єндєрт хашлагатай тавцан хийнэ. Тавцан дээр гарахад зориулж хуурай салгууртай холбогдсон хориг бїхий шат хэрэглэвэл зохино. Энэхїї хориг нь салгуурыг залгаатай байхад (гадна талын) шатаар єгсєхийг хориглох ёстой. Дан тулгуур дээр байрлах дэд єртєєнд тавцан, шат заавал хийх шаадлагагїй. Хуурай салгуур тасархай байхад хїчдэлтэй їлдэх хэсгїїдийг нь їйлчилгээний тавцангийн тєвшинєєс 10 кВ -ын дэд єртєєнд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-ын дэд єртєєнд 3.1 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулна. Салгуурын байрлал нь тавцангаас харагддаг байх ёстой. Салгуур нь трансформатор талдаа газардуулгын хутгатай байна. 4.2.81. Дэд єртєєний нам хїчдэлийн самбарыг шїїгээнд байрлуулна. Трансформаторын хїчдэлийг нам хїчдэлийн талаас нь таслахад зориулж нїдэнд ил харагдахуйц тасархай байдал їїсгэдэг тєхєєрємжєєр тоноглоно. Трансформатораас самбар руу, самбараас нам хїчдэлийн агаарын шугам руу татах цахилгааны утсыг механик гэмтлээс (тємєр хоолой, хос булант тємєр г.м.-ээр) хамгаална. 1кВ хїртэлх хїчдэлийн агаарын шугамын гаргалгын тусгаарлагч (тусгаарлуур) хїртэлх зай нь газраас 4 м-ээс багагїй байна. Галын аюулгїйн нєхцлєєр дэд єртєєг гал тэсвэрлэх I, II, III зэрэглэлтэй байшингаас 3м-ээс багагїй, IV, V зэрэглэлтэй байшингаас 5м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Тулгуур дээр суурилагдах трансформаторын дэд єртєє нь агаарын шугамын тулгуурын їїрэг гїйцэтгэх бол тїїнийг анкерийн буюу тєгсгєлийн тулгуурын хийцтэй хийнэ. Тээврийн хэрэгсэл дайрах боломжтой газарт байрласан агаарын дэд єртєєг хамгаалж хэмхрэх (халхлах) тайрдас суулгана. Аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалах 4.2.82. 20–500 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламж, агаарын дэд єртєєнїїд нь аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалагдсан байх ёстой. Дараахи тохиолдлуудад аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалалт хийхгїй байж болно. Їїнд:

* жилийн аянгатай цагийн тооноос хамаарахгїйгээр 1,6 МВА ба тїїнээс бага нэгж чадал бїхий трансформатортай 20 ба 35 кВ хїчдэлийн дэд єртєєнд; * жилийн аянгатай цагийн тоо нь 20-оос хэтрэхгїй бїс нутагт 20 ба 35 кВ хїчдэлийн бїх ИХБ болон дэд єртєєнд; * жилийн аянгатай цагийн тоо нь 20-оос хэтрэхгїй бєгєєд аянгын улиралд 2000 Ом.мээс их хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэлтэй талбайд байрласан 220кВ ба тїїнээс доош хїчдэлийн ИХБ болон дэд єртєєнд. Жилийн аянгатай цагийн тоо 20-оос их байх бїс нутагт хаалттай хуваарилах байгууламж, хаалттай дэд єртєєний барилгыг аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалбал зохино. Хаалттай хуваарилах байгууламж, хаалттай дэд єртєєний байшингийн дээвэр нь тємєр бїрээстэй эсвэл тємєр бетонон тулгуурлах бїтээцтэй байвал тэдгээрийг газардуулах замаар хамгаалална.


245

БД 43-101-03 Хаалттай хуваарилах байгууламж, хаалттай дэд єртєєний байшингийн дээвэр нь тємєр, тємєр бетон бїрээсгїй, тємєр бетонон араг бїтээцгїй эсвэл тэдгээрийг газардуулах боломжгїй бол байшингийн дээвэрт аянга зайлуулагч шон буюу тор татан газардуулна. Дэд єртєєний нутаг дэвсгэр дээр байрлах трансформаторын засварын, тосны аж ахуйн болон бусад байшингийн ба шатамхай шингэн, хий агуулсан савнуудын аянгын хамгаалалтыг Барилгын Нормын дагуу хийнэ. 4.2.83. 220 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийг аянгын шууд ниргэлтээс ИХБ-ын бїтээцїїд дээр байрлуулах шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар хамгаална. Мєн газардуулагдсан єндєр оворын бїтээц (агаарын шугамын тулгуур, гэрэлтїїлгийн єндєр шон, радиогийн антены шон г.м)-ийн аянга хамгаалах чанарыг ашиглах нь зїйтэй. 4.2.84-д заасан шаардлагууд биелэгдсэн тохиолдолд трансформатор ба шунтлагч реакторын ойролцоо байрлах хэц, дааман (портал) дээр аянга зайлуулагчийг суурилуулах ёстой. 110 ба 150 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчийг аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь дараах хэмжээнд байвал доорхи хамаарлаар байрлуулж болно: · 1000 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас хамаарахгїйгээр; · 1000 Ом.м-ээс 2000 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбай нь 10000 м 2 ба тїїнээс их їед. 110 ба 150кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн аянга зайлуулагч байрлуулсан бїтээцийн суурь хєлнєєс аянгын гїйдэл газардуулгын гол шугамуудаар 2- 3-аас доошгїй чиглэлд тархан гїйх боломжийг бїрдїїлсэн байх ёстой. Їїнээс гадна 3-5 м хэмжээнд урттай 1-2 тооны электродыг уг суурь хєлнєєс электродын уртаас багагїй зайд зоох нь зїйтэй. 35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчийг аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь дараахи хэмжээнд байвал доорхи хамаарлаар байрлуулж болно: · 500 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас хамааралгїйгээр · 500 Ом.м-ээс 750 Ом.м хэмжээтэй байвал газардуулгын хїрээний талбайн хэмжээ 10000 м2 ба тїїнээс их їед. 35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн аянга зайлуулагч байрлуулсан бїтээцийн суурь хєлнєєс аянгын гїйдэл газардуулгын гол шугамуудаар 3–4 -єєс доошгїй чиглэлд тархан гїйх боломжийг бїрдїїлсэн байх ёстой. Їїнээс гадна 3-5 м хэмжээнд урттай 2-3 тооны босоо электродыг уг суурь хєлнєєс электродын уртаас багагїй зайд зооно. Тросон, эсвэл шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчтай 35 кВ-ын ил хуваарилах байгууламжийн хаалган тулгуур (портал), мєн трос нь дэд єртєє рїї орж холбогдоогїй 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын тєгсгєлийн тулгуур дээрх тусгаарлагын хэлхээс нь агаарын бохирдлын I зэрэглэлтэй бїс нутагт шаардлагатай хэмжээнээс 2-оор илїї тусгаарлууртай байвал зохино. ИХБ-ын аянга зайлуулагч бїхий бїтээцээс гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх агаарын зай нь тусгаарлагын хэлхїїрийн уртаас багагїй байвал зохино. 4.2.84. Аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл 350 Ом.м-ээс ихгїй байдаг газарт дараах нєхцєл биелэгдвэл трансформаторын хаалган тулгуур, шунтлагч реакторын хаалган тулгуур дээр болон трансформатор ба реактораас газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс бага зайд байрлах ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагчийг байрлуулж болно. Їїнд:

1. Трансформаторын 3-35 кВ-ын ороомгуудын бїх гаргалга дээр шууд буюу тэдгээрээс газардуулгын холбоосоор цахилуурын салбарын хамт хэмжихэд 5 м-ээс холгїй зайд вентилэн цахилуур (цэнэг шавхагч) тавьсан байвал; 2. Дээр нь аянга зайлуулагч байрлах бїтээцийн суурь хєлнєєс газардуулгын 3-4 гол шугамаар аянгын гїйдэл тархан гїйх нєхцлийг бїрдїїлсэн байвал; 3. Газардуулгын гол шугамд аянга зайлуулагч байрлах бїтээцийн суурь хєлнєєс 3-5 м зайд 5 м-ийн урттай 2-3 босоо электрод зоосон байвал;


246

БД 43-101-03 4. 20 ба 35 кВ-ын хїчдэлийн дэд єртєєний трансформаторын хаалган тулгуур дээр тавих аянга зайлуулагч бїхий газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь ИХБ-ийн газардуулгын хїрээний гадна байрлах газардуулагчуудыг тооцохгїйгээр 4 Ом-оос хэтрэхгїй байвал; 5. Вентилэн цахилуурын болон трансформаторын газардуулгын утсуудыг дэд єртєєний газардуулгын байгууламжид нэгийг нь нєгєєтэй нь ойрхон холбосон байх, эсвэл уул цахилуурын газардуулгын байгууламжинд холбогдох цэг нь аянга зайлуулагч бїхий хаалган тулгуур ба трансформаторын газардуулгын утаснуудын холбогдсон цэгїїдийн хооронд байхаар хийгдвэл. 4.2.85. Бїтээц дээр нь аянга зайлуулагч байрлуулах боломжгїй буюу хийцийн хувьд зохимжгїй байгаа ил хуваарилах байгууламжийг аянгын шууд ниргэлтээс 80 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй тусдаа газардуулагч бїхий тусад нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар хамгаалвал зохино. Аянга зайлуулагчийн тусдаа газардуулагч ба ИХБ(дэд єртєє)-ийн газардуулгын байгууламжийн хоорондох зай (SГ)-г дараах томъёогоор (гэхдээ 3 м-ээс багагїй) тодорхойлно: SГ ³ 0,2 * RИ Энд: RИ - тусад нь босгох аянга зайлуулагчийн газардуулгын импульсын (гїйдлийн 60 кА импульсын їеийн) эсэргїїцэл, (Ом) Тусдаа газардуулагчтайгаар тусад нь босгосон аянга зайлуулагчаас гїйдэл дамжуулах хэсэг, ил хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн газардуулагдсан бїтээц болон тоноглол хїртэлх агаарын зай (SА.Т)-г дараах томъёогоор тодорхойлно (гэхдээ 5 м-ээс багагїй байлгана): SА.Т ³ 0,12*RИ + 0,1*H Энд: Н -газраас аянга зайлуулагчийн авч їзэж байгаа цэг хїртэлх єндєр, (м) Ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагчийг суурилуулах талаар 4.2.136д заасан шаардлагууд биелэгдсэн нєхцєлд ИХБ-нд тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн тусдаа газардуулагчийг нь тухайн хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн газардуулгын байгууламжтай холбож болно. Холбох цэг нь газардуулгын гол шугамын дагуу трансформатор (реактор) -ын газардуулсан цэгээс 15 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой. Тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн тусдаа газардуулагчийг 35-110 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн газардуулгын байгууламжинд холбох хэсэгт 2-3 чиглэлд газардуулгын гол шугамуудаар гїйдэл тархахаар байх ёстой. Гэрэлтїїлгийн цамхаг дээр байрлуулж тусад нь хийсэн аянга зайлуулагчийн тусдаа газардуулагчийг дэд єртєєний газардуулгатай холбох ёстой. Ингэхдээ 4.2.83-д заасан нєхцлїїд бїрэн хангагдаагїй байвал тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн газардуулагчийг нийлїїлж холбоход тавих ерєнхий шаардлага дээр нэмж дараах шаардлагуудыг нэмж биелїїлэх нь зїйтэй. Їїнд:

1. Аянга зайлуулагчаас 5 м-ийн зайд 3-5 м-ийн урттай 3-4 ширхэг босоо электрод зоовол зохино. 2. Хэрэв аянга зайлуулагчийн газардуулагчийн газардуулгийн байгууламжид холбогдох цэгээс тїїнд трансформатор (реактор) -ын газардуулга холбогдох цэгїїдийн хоорондох зай газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс илїї боловч 40 м-ээс хэтрээгїй байвал трансформаторын 35 кВ хїртэлх хїчдэлийн ороомгуудын гаргалгууд дээр вентилэн цахилуур тавина. Ил хуваарилах байгууламжийн газардуулгын байгууламжтай холбогдсон газардуулагч бїхий тусгайд нь босгосон аянга зайлуулагчаас гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх зайг (агаараар) дараахи томьёогоор тодорхойлно. Sa.c > 0,1H + m Энд: Н - гїйдэл дамжуулагчийн газрын тєвшнєєс дээшхи єндєр, (м) m –тусгаарлах хэлхээсийн урт, (м) 4.2.86. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн агаарын шугамын тросон аянга зайлуулагчийг ил хуваарилах байгууламжийн (дэд єртєєний) газардуулагдсан бїтээцтэй холбовол зохино. Тросон аянга зайлуулагч холбогдсон 110 ба 150 кВ хїчдэлийн ИХБ-ын бїтээцийн суурьнаас 2-3 чиглэлд газардуулгын гол шугам хийнэ. Дараах нєхцлїїдийг баримтлан 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийг хамгаалах тросон аянга зайлуулагчийг ил хуваарилах байгууламжийн газардуулагдсан бїтээцэд холбохыг зєвшєєрнє: · хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь аянгын улиралд 750 ом.м хїртэл байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас хамаарахгїйгээр, · хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь аянгын улиралд 750 Ом.м-ээс 1000 Ом.м бєгєєд дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбай 10000 м2 ба тїїнээс их бол. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

247

БД 43-101-03 35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн тросон аянга зайлуулагч холбогдох бїтээцийн суурьнаас 2-3 чиглэлд газардуулгын гол шугам хийнэ. Їїнээс гадна 3-5 м-ийн урттай 2-3 босоо электродыг энэхїї суурьнаас электродын уртаас багагїй зайд зоож єгєх ёстой. 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын ил хуваарилах байгууламж талын эхний тулгуурын газардуулгын эсэргїїцэл 10 Ом-оос хэтэрч болохгїй. Ил хуваарилах байгууламжинд 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийн аянгын тросыг холбохыг зєвшєєрєх нєхцєл бїрдээгїй бол тросон аянга зайлуулагчийг уг хуваарилах байгууламж талын эхний тулгуур дээр тєгсгєнє. Уг шугамын ийм хуваарилах байгууламж талаас эхний тросгїй алгаслыг шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчуудаар хамгаална. Эдгээр аянга зайлуулагчуудыг дэд єртєє (хуваарилах байгууламж) болон агаарын шугамын тулгуур дээр эсвэл агаарын шугамын ойролцоо байрлуулна. 4.2.87. Шон хэлбэрийн болон тросон аянга зайлуулагч бїхий бїтээцийн дэд єртєєний газардуулгын хїрээтэй холбогдох цэг нь трансформатор (реакторын)-ын газардуулгын хїрээнд холбогдох цэгээс газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой. Агаарын шугамаас ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєє рїї дєхєх хэсгийн угсралт болон хамгаалалт нь 4.2.89, 4.2.90-4.2.94, 4.2.156-4.2.163-д болон 2.5 бїлэгт заасан шаардлагуудыг хангасан байвал зохино. 4.2.88. Доор заасан цахилгаан тоноглолоос 15 м-ээс бага (ойр) зайнд байгаа ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагч суурилуулж болохгїй. Їїнд: · эргэлдэх цахилгаан машиныг зєєлєн (уян) холбоос буюу шинээр холбосон трансформатороос · эргэлдэх цахилгаан машин холбогдсон ил шин єнгєрїїлэгчээс болон уян холбоосны тулгуураас, Эргэлдэх цахилгаан машинтай уян холбоосоор буюу ил шинээр холбогдсон трансформаторын хаалган (портал) тулгуур нь бусад бїтээц дээр байрлах аянга зайлуулагчийн, эсвэл тусгайд нь босгосон аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээний дотор багтсан байх ёстой. 4.2.89. Гэрэлтїїлэгчийн шон, цамхагийг аянга зайлуулагч болгон хэрэглэх нєхцєлд гэрэлтїїлэгчийн тэжээлийг татахдаа кабелийн байгууламжаас гэрэлтїїлгийн шон, цамхаг хїртэл, мєн цамхагийн дагуу металл бїрээстэй кабелиар, эсвэл металл бїрээсгїй кабелийг металл хоолой дотуур сївлэж гїйцэтгэнэ. Аянга зайлуулагчийн ойролцоо энэ кабелийн 10 м-ээс багагїй хэсгийг газарт шууд булах нь зїйтэй. Кабель нь кабелийн байгууламж руу орсон хэсэгт кабелийн металл бїрээс, гадна хуяг, металл хоолойг дэд єртєєний газардуулах байгууламжтай холбож єгвєл зохино. 4.2.90. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн агаарын шугамын хуваарилах байгууламж (дэд єртєє) руу дєхсєн хэсгийг аянгын шууд ниргэлтээс тросон аянга зайлуулагчаар хамгаалална. Тросоор хамгаалагдах дєхєлтийн хамгаалалтын єндєржїїлсэн тєвшинг хангахуйц урт, тулгуурын газардуулгын эсэргїїцэл, тросон аянга зайлуулагчийн тоо ба хамгаалалтын єнцєг нь 4.2.6 хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой. 2.5.68-д тусгаснаас бусад тохиолдолд дєхєлтийн тулгуур бїрт тросыг тулгуурын газардуулгад холбоно. Аянгын идэвхижил сул байдаг бїс нутагт 35-220 кВ АШ-ын дэд єртєє рїї дєхєх хэсгийн тулгууруудын газардуулгын эсэргїїцийг 4.2.6 хїснэгтэд заасан хэмжээнээс доор зааснаар нэмэгдїїлж болно: · жилийн аянгын цаг нь 20–оос бага байвал – 1.5 дахин, · жилийн аянгын цаг нь 10-аас бага байвал – 3 дахин. Хэрэв газардуулагчийн газардуулгын эсэргїїцлийг шаардлагатай хэмжээнд хїргэх боломжгїй байвал эсрэг ачаа-газардуулагч хэрэглэж болно. Онцгой мєстлєгийн болон хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь 1000 Ом*м-ээс их байдаг бїс нутагт АШ-ын дєхєлтийн аянгын хамгаалалтыг тусдаа байрлах шон хэлбэрийн аянга зайлуулагч хэлбэрээр хийж болно. Эдгээр газардуулагчийн газардуулгын эсэргїїцлийг нормчлохгїй. Хїснэгт 4.2.6 Агаарын шугамын хуваарилах байгууламж (дэд єртєє) руу дєхєх хэсгийн аянгын шууд ниргэлтийн хамгаалалт


248

БД 43-101-03 Uн

П тулгууртай хоёр тростой АШ-ын дєхєлт

кВ

Тросоор хамгаалагдах дєхєлтийн хамгаалалтын єндєржїїлсэн тєвшинг хангахуйц урт, км*

тросны хамгаала лтын єнцєг, град

0,5*3 , 1-2 1-3 2-3 2-3 2-4 3-4

25-30 25-30 25-30 25 25 25

35 110 150 220 330 500 * *2 *3

*4 *5

Дан тулгууртай АШын дєхєлт Хамгаалал тын єндєр тєвшинтэй дєхєлтийн тросоор хамгаалаг дах хэсгийн урт, км* 1-2 1-3 2-3 2-3 2-4 -

тросны тоо ба єнцєг, ш / град

1-2/30 1-2/25*4 1-2/20*4 2/25*4 2/20 -/-

Тулгуурын газардуулгын байгууламжийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их эсэргїїцэл, Ом*2; хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцлийн утгуудын їед, Ом.м 100 хїртэ л 10 10 10 10 10 10

100 – 500

500 дээш

15 15 15 15 15 15

20 20*5 20*5 20*5 20*5 20*5

Хамгаалагдах дєхєлтийн уртыг сонгохдоо хїснэгт 4.2.8-д заасан хамгаалагдаж буй тоноглол ба вентиль цэнэг шавхагч хоорондын зайг нэмж тооцно. Хоёр хэлхээт дан тулгууртай 110-330кВ АШ-ын дєхєлт дэх тулгууруудын газардуулгын байгууламжийг хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцлийн утга <100, 100-500, >500 Ом*м байхад харгалзан 5, 10, 15 Ом –оос ихгїй эсэргїїцэлтэй байхаар хийвэл зохино. Зєвхєн 1,6 МВА хїртэлх чадлын трансформатортай дэд єртєєнд хэрэглэнэ. Тємєр бетон дан тулгуур дээр хамгаалалтын єнцєг 30о хїртэл байж болно. хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцлийн утга 1000 Ом*м-аас их байхад П тулгуурын газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэл 20 Ом-оос их (гэхдээ 30 Ом-оос ихгїй) байж болно.

4.2.91. Жилийн аянгатай цагийн тоо 60 цагаас хэтрэхгїй бїс нутагт тус бїр нь 1,6 МВА хїртэлх чадалтай хоёр трансформатортай, эсвэл 1,6 МВА хїртэлх чадалтай нэг трансформатортай боловч нам хїчдэл талаасаа бэлтгэл тэжээлтэй 35 кВ-ын дэд єртєєний оруулгын 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дэд єртєє рїї дєхсєн хэсэгт аянгын хамгаалалт хийхгїй байж болно. Энэ тохиолдолд шугамын 0,5 км-аас багагїй урттай дєхєлтийн тулгуур бїрт 4.2.6 хїснэгтэд заасан газардуулгын эсэргїїцэлтэй газардуулагч хийнэ. Энэхїї шугам нь модон тулгууртай бол їїнээс гадна шугамын 0,5 км урттай дєхєлтийн хэсэгт тусгаарлагын бэхэлгээг тулгуур бїрийн газардуулгатай, холбож єгєх ба дєхєлтийн хэсгийн шугам талын эхний тулгуур дээр яндан цахилуурын бїрдлийг тавина. Вентилэн цахилуур, трансформаторын хоорондох зай нь 10 м-ээс хэтэрч болохгїй. Нам хїчдэл талаасаа бэлтгэл тэжээлгїй, 1,6 МВА хїртэл чадлын нэг трансформатор бїхий дэд єртєєг тэжээсэн 35 кВ хїчдэлийн шугамын дєхєлтийн 0,5 км-ээс доошгїй урт хэсгийг аянга зайлуулах тросоор хамгаална. 4.2.92. 35-220 кВ хїчдэлийн шугамын дэд єртєєнд дєхсєн хэсгийн шугам талаас эхний тулгуур дээр дараах тохиолдлуудад яндан цахилуур (РТ1) тавина. Їїнд:

1. Шугам нь нийтдээ дєхєлтийн хамт модон тулгууртай хийгдсэн бол, 2. Шугам нь модон тулгууртай, дєхєлт нь тємєр, тємєр бетон тулгууртай хийгдсэн бол, 3. 35 кВ-ын модон тулгууртай АШ-ын дєхєлтийн аянга хамгаалалт нь 4.2.91-ийн дагуу хялбараар хийгдсэн бол, Бїх уртынхаа дагуу тємєр, тємєр бетон тулгууртай хийгдэх агаарын шугамын дєхєлтийн эхэнд РТ1 тавих шаардлагагїй. Яндан цахилуур тавих шугамын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл 1000 Ом.м-ээс бага байхад 10 Ом.м-оос, харин 1000 Ом.мээс их бол 15 Ом-оос хэтрэхгїй байх ёстой. Модон тулгуур дээр суурилагдах РТ-1 яндан цахилуурын газардуулгатай холбосон утсыг тулгуурыг нь дагуулж буулгана. 35-110 кВ-ын АШ -ын уртын дагуу зарим хэсэг нь тросон хамгаалалтанд хамрагдаагїй бєгєєд аянгын улиралд удаан хугацаагаар нэг талдаа тасархай байж болох нєхцєлд тїїний тасархай байх дэд єртєєний оруулгын портал дээр, эсвэл уг дэд єртєє талаас эхний тулгуур дээр яндан цахилуур


249

БД 43-101-03 (РТ-2) тавьж єгнє. АШ-ын таслагдсан талын тєгсгєлд хїчдэлийн трансформатор байвал яндан цахилуурын оронд вентилэн цахилуур тавина. Яндан цахилуур (РТ-2) ба таслагдсан таслах-залгах тєхєєрємж хоорондох зай нь 110 кВ-ын агаарын шугамд 60 м-ээс, 35 кВ-ын агаарын шугамд 40 м-ээс тус тус хэтрэхгїй байвал зохино. 4.2.93. Тусгаарлагын хїчдэлийн тєвшингєєс бага хїчдэлээр ажиллаж байгаа агаарын шугамын хамгаалагдсан дєхєлтийн хэсгийн шугам талаасаа эхний тулгуур дээр нь шугамын ажлын хїчдэлд тохирох хїчдэлийн тєвшин бїхий яндан цахилуур тавина. Хїчдэлийн шаардлагатай тєвшинд буюу богино залгааны гїйдлийн хэмжээнд тохирсон яндан цахилуур олдохгїй тохиолдолд хамгаалалтын очлох завсар хэрэглэнэ, эсвэл шугамын хєндийрїїлэг нь хээрийн буюу їйлдвэрийн тоосоор бохирдохгїй нєхцєлд нэг буюу зэрэгцээ хоёр тулгуурын тусгаарлагын хэлхээсний хэсэг тусгаарлагч (тусгаарлуур)ийг богино холбож болно. Нэг хэлхээсэнд богино холбоосгїй їлдсэн тусгаарлагын тоо ажлын хїчдэлд тохирохоор байх ёстой. Агаарын бохирдолттой нєхцєлд тохируулж нэмэгдїїлсэн тусгаарлагатай шугамын хамгаалагдсан дєхєлтийн эхлэл нь нэмэгдїїлсэн тусгаарлагатай бїсэд байгаа бол хамгаалагдсан дєхєлтийн эхний тулгуур дээр шугамын ажлын хїчдэлд тохирсон яндан цахилуур тавина. Хїчдэлийн шаардлагатай тєвшин, богино залгааны гїйдлийн хэмжээнд тохирсон яндан цахилуур олдохгїй тохиолдолд очлох завсар хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 4.2.94. Яндан цахилуурыг богино холболтын гїйдлээр дараах шаардлагуудад зохицуулж сонгоно. Їїнд:

1. 35 кВ хїртэл хїчдэлийн сїлжээ (саармаг цэг нь хєндийрїїлэгдсэн буюу нум унтраагч ороомгоор газардуулсан)-нд яндан цахилуураар таслагдах гїйдлийн дээд хязгаар нь гурван фазын богино холболтын байж болох хамгийн их гїйдлээс багагїй, харин доод хязгаар нь хоёр фазын богино холболтын тогтворжсон гїйдлийн боломжит хамгийн бага хэмжээнээс ихгїй байна. 2. Газардлагын их гїйдэлтэй, 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн сїлжээнд яндан цахилуурыг гурван фазын буюу нэг фазын богино холболтын боломжит хамгийн их гїйдлээр, мєн хоёр буюу нэг фазын газардлагын тогтворжсон хамгийн бага гїйдлээр сонголт хийнэ. Богино холболтын гїйдлийн шаардлагатай хэмжээнд тохирсон яндан цахилуур байхгїй бол оронд нь хамгаалалтын їндсэн очлох завсар хэрэглэж болно. Яндан цахилуур байхгїй бол модон тулгууртай 220 кВ АШ-ын 1-2 тулгуур дээр тусгаарлагын хэлхээсийн дїїжлїїрийг газардуулах ба энэ їед тусгаарлагын тоо нь тємєр тулгуурынхтай адил байна. Хамгаалалтын їндсэн очлох завсрын хэмжээг хїснэгт 4.2.7-д харуулав. Хїснэгт 4.2.7 Хамгаалалтын їндсэн ба нэмэгдэл очлох завсрын хэмжээ Хїчдэл, кВ 3 6 10 20 35 110 150 220 330 500

Хамгаалалтын очлох завсарын хэмжээ, мм Їндсэн Нэмэгдэл 20 5 40 10 60 15 140 20 250 30 650 930 1350 1850 300 -

Модон тулгууртай 3–35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын газардуулгын буултын утсанд газраас 2.5 м-ээс доошгїй єндєрт байрлуулсан хамгаалалтын нэмэгдэл очлох завсар їїсгэвэл зохино. Нэмэгдэл очлох завсарын хэмжээг хїснэгт 4.2.7 –д харуулав. 4.2.95. Агаарын шугамтай холбогдсон 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжид вентилэн цахилуур тавина. Вентилэн цахилуурыг сонгохдоо тїїний хамгаалах їзїїлэлтийг нь хамгаалагдах тоноглолын хєндийрїїлэг болон тусгаарлагтай уялдуулж, харин унтрах хїчдэлийг нь (тїїнийг суурилуулах цэг БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

250

БД 43-101-03 дээрхи) сїлжээний нэг фаз газардах їеийн хїчдэлд харгалзуулан авна. Цахилуур ба хамгаалагдах тоноглолын хоорондох зай ихэдсэн їед цахилуурын тоог цєєрїїлэхийн тулд хєндийрїїлэг болон тусгаарлагаар баримжаалж тодорхойлсон їзїїлэлтээс илїї сайн їзїїлэлт бїхий вентилэн цахилуур хэрэглэж болно. Цахилуураас трансформаторууд болон тєхєєрємжїїд хїртэлх шинийн дагуух зай нь салбарыг оролцуулаад хїснэгт 4.2.6-4.2.9-д зааснаас илїїгїй байх ёстой. Хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн ажиллагааны хэвийн горимд залгаатай байх шугам, вентилэн цахилуурын тооноос хамааруулж вентилэн цахилуур ба хамгаалагдах тоноглолын хоорондох зайн зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээг тодорхойлвол зохино. Вентилэн цахилуурын тоо, тэдгээрийг суурилуулах цэгийг сонгохдоо тооцоот хугацааны (эцсийн їр дїнгээр бий болох) цахилгааны холболтын бїдїївч, трансформаторын ба агаарын шугамын тоог їндэслэнэ. Тэгэхдээ хамгаалагдах тоноглолоос вентилэн цахилуур хїртэлх зай нь эхний хэсгийг ашиглалтанд оруулах їед болон (їргэлжлэх хугацаа нь аянгын улиралын хугацаатай тэнцїї буюу их байх) завсрын їе шатуудад зєвшєєрєгдєх хязгаарт байх ёстой. Їїнд ашиглалтын їеийн ажиллагааны аваарийн болон засварын горимууд хамаарагдахгїй. 4.2.96. Вентилэн цахилуурыг доор заасныг хамгаалах зориулалтаар ашиглах їед цахилуур ба трансформатор (автотрансформатор, шунтлагч реактор)-ын хоорондох хэлхээнд сэлгэн залгалтын тєхєєрємжгїйгээр тавина. Їїнд: * Автотрансформаторын холбоос бїхий хїчний трансформаторын бїх хїчдэлийн ороомгуудыг, * 330 ба 500 кВ-ын хїчдэлийн трансформаторын ороомгууд, реактор, * Стандартын (УСТ) дагуу тусгаарлагын тєвшинтэй 150 ба 220 кВ хїчдэлийн хїчний трансформаторын ороомгуудыг, * 500кВ хїчдэлийн шунтлагч реакторыг. Вентилэн цахилуураас трансформатор (автотрансформатор, реактор) болон тєхєєрємж хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.6-4.2.9-д заасан хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой (мєн 4.2.137 заалтыг їз). Энэхїї зайнаас хэтэрсэн тохиолдолд шин дээр нэмэгдэл цахилуур тавибал зохино.


251

БД 43-101-03 Хїснэгт 4.2.8

1 х РВС

2 х РВС

1 х РВМГ

2 х РВМГ

1 х РВС

2 х РВС

1 х РВМГ

2 х РВМГ

2.5

2 х РВМГ

2.0

1 х РВМГ

Нэг хєлтэй тулгуур (тємєр ба тємєр бетон)

2 х РВС

3.0

1 х РВС

2.5

2 х РВМГ

Хаалган тулгуур (150)220

1 х РВМГ

2.0

2 х РВС


1 х РВС

110

2 х РВМГ

Хаалган тулгуур (модон, оруулгын сувагт РТ-тэй)

1 х РВМГ


0.5 1.0 1.5 2.0 1.0 1.5 2.0 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0

III бїлгийн цахилуур

Бусад цахилгаан тоног тєхєєрємж хїртэлх 2 ба тїїнээс дээш АШ Тєгсгєлийн ХБ шугамтай ХБ III бїлгийн II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур

2 х РВС

Хаалган (портал) тулгуур (модон, оруулгын эхэндээ РТ-тэй )

Хїчний трансформатор хїртэлх Залгаатай 2 агаарын 3 ба тїїнээс дээш АШ шугамтай ХБ шугамтай ХБ II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур

Тєгсгєлийн ХБ

1 х РВС

35

Хуваарилах байгууламж, дэд станцын орох АШ-ын оруулгын тулгуурын ангилал:

Агаарын шугамын оруулгын хамгаалах хэцний урт [км]

Тогтоосон хїчдэл [кВ]

Вентилен цахилуураас хамгаалж байгаа 35-220 кВ-ын хїчдэлтэй тоноглол хїртэлх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай [м]

20 40 60 75 20 30 45 30 50 70 90 100 15 30 50 65 80 30 40 50 20 30

30 60 90 110 30 50 70 50 80 110 165 180 20 55 75 100 140 70 90 100 50 70

40 70 90 120 150 20 40 70 90 120 20 60 35 80 80 90 10 40 15 60

100 150 180 220 250 50 80 120 160 200 65 80 75 100 100 120 35 60 70 80

30 50 80 100 30 50 70 50 70 80 95 110 20 40 60 70 80 50 70 90 30 45

40 100 120 150 40 60 90 70 90 120 150 200 30 60 90 115 140 90 120 150 50 80

60 80 100 125 160 30 50 70 100 130 60 70 70 90 90 120 35 50 65 80

120 160 200 250 250 75 100 150 200 250 100 130 140 170 170 200 60 80 90 110

35 90 120 150 40 60 90 70 90 110 125 140 30 50 70 80 95 90 110 120 50 70

45 120 150 180 50 70 100 90 140 135 180 200 40 70 100 125 150 120 160 200 70 100

80 100 120 135 170 40 60 90 120 250 90 110 100 130 120 150 45 65 80 95

125 175 250 250 250 100 130 190 250 250 110 140 150 190 180 220 65 80 90 110

25 75 100 125 40 60 70 120 140 170 190 200 70 110 120 130 150

40 100 130 150 60 90 120 140 170 200 200 200 90 130 150 200 200

130 150 180 220 250 80 120 140 160 180

180 200 220 250 250 110 160 180 230 250

30 100 125 150 50 80 90 130 200 200 200 200 100 150 200 200 200

50 150 200 200 100 120 150 150 200 200 200 200 130 180 200 200 200

140 180 200 220 250 120 160 180 200 220

190 200 220 250 250 170 200 250 250 250


253

90

160

100

210

150

220

200

280

110

180

120

250

170

280

250

350

120

200

160

280

190

310

270

400

60

90

75

130

90

120

100

150

80

120

100

180

120

160

140

220

БД 43-101-03 Хїснэгт 4.2.9.

Дэд єртєєний бїдїївч, АШ-ын тоо

Мухар (тєгсгєл)-ын ДЄ, трансформатор-шугамын хоршилын бїдїївчтэй

Мухрын ДЄ, “нэгдсэн хоршил” бїдїївчтэй Хоёр шугам ба нэг трасформатор бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” бїдїївчтэй Хоёр шугам ба хоёр трасформатор бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гїїрэн” бїдїївчтэй Хоёр шугам ба хоёр трасформатор бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “дєрвєлжин” бїдїївчтэй

Цахилуурын бїрдлийн тоо, маяг, суурилуулах газар

Хамгаалалтын єндєр тєвшинд байх АШ-ын хамгаалагдах дєхєлтийн урт, км

Вентилен цахилуураас 35-330 кВ хїчдэлийн хамгаалагдаж байгаа тоноглол хїртэлх зєвшєєрєгдєх хамгийн их зай

2.5 3.0 4.0 2.5 3.0 4.0 2.0 2.5 3.0 2.0 2.5 3.0 2.0 2.5 3.0 2.0 2.5 3.0 2.0 2.5 3.0 2.0 2.5 3.0

Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл: нэгийг нь - хїчний трансформаторын дэргэд, нєгєєг нь – шугамын їїрэнд трансформаторын холболтууд дээр II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл Адил

Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба хоёр трансформатортай

Адил

Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба нэг трансформатортай

Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл

* - I бїлгийн цахилуурыг ашиглавал зєвшєєрєгдєх зайг 1.3 дахин нэмэгдїїлнэ. ** - хїчний трансформаторын дэргэд суурилуулсан цахилуураас. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

254

Зай * , м Хїчний трансформатор, автотрансформатор,шу нтлэгч реактор хїртэл Хаалган тулгуур 45 70 100 70 120 160 70 110 150 80 110 150 60 80 130 150 200 240 150 220 300 100 175 250

Хоёр тростой дан хєлт тулгуур 20 50 20 90 20 65 50 80 20 60 80 140 40 80 140 30 70 100

Хїчдэлийн трансформатор хїртэл

Бусад цахилгаан тоноглол хїртэл

Хаалган тулгуур

Хоёр тростой дан хєлт тулгуур

Хаалган тулгуур

Хоёр тростой дан хєлт тулгуур

75 90 115 250** 320** 400** 210 240 260 160 210 250 320 400 475 500 700 750 960 1000 1000 700 800 820

30 85 100 250 100 200 120 150 260 310 320 470 400 1000 200 700

130 140 150 330** 380** 450** 335 340 355 390 410 4250 420 500 580 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

100 110 130 235** 270** 340** 280 320 340 300 350 380 300 360 415 1000 1000 1000 1000 1000 1000 750 1000 1000

БД 43-101-03 Хїснэгт 4.2.10.

Вентилен цахилуураас 500 кВ хїчдэлийн хамгаалагдаж байгаа тоноглол хїртэлх зєвшєєрєгдєх хамгийн их зай Зай, м

Дэд єртєєний бїдїївч, АШ-ын тоо

Цахилуурын бїрдлийн тоо, маяг, суурилуулах газар

Хїчний трансформатор (автотрансформ атор) шунтлэгч реактор хїртэл

Хїчдэлийн трансформатор хїртэл

Бусад цахилгаан тоноглол хїртэл

Мухрын ДЄ, трансформатор-шугамын хоршилын бїдїївчтэй

II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл: нэгийг нь - хїчний трансформаторын дэргэд, нєгєєг нь – шугамын їїрэнд буюу реакторын холболт дээр

95

150 \ 700

150 \ 700

Хоёр шугам ба нэг трасформатор бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” бїдїївчтэй

II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл: нэгийг нь - хїчний трансформаторын дэргэд, нєгєєг нь – шинэн дээр, шугамын їїрэнд буюу реакторын холболт дээр

130

350 \ 700

350 \ 900

Хоёр шугам ба нэг трасформатор бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” бїдїївчтэй

Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл

160

350

800

Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба хоёр трансформатортай

Адил

240

450

900

Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба нэг трансформатортай

Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл

175

400

600

Тайлбар: ГОСТ 1516.1-76* -ын дагуу хийгдсэн тусгаарлага бїхий тоноглолыг хамгаалахад I бїлгийн вентилен цахилуур ашиглах їед зєвшєєрєгдєх зайг доор зааснаар ихэсгэж болно: · хїчний трансформатор (автотрансформатор), шунтлэгч реактор, хїчдэлийн трансформатор хїртэл – 1.5 дахин, · бусад цахилгаан тоноглол хїртэл – 1.1 дахин. Энгийн бутархайгаар заасан илэрхийлэлд: · хїртвэр нь – шинэн дээр, шугамын їїрэнд буюу реакторын холболт дээр хамгийн ойр байгаа вентилен цахилуур хїртэлх зєвшєєрєгдєх зхй, · хуваарьт нь - хїчний трансформаторын дэргэд суурилуулсан цахилуур хїртэлх зєвшєєрєгдєх зай.


251

БД 43-101-03 4.2.97. Трансформаторыг хуваарилах байгууламжтай 110 кВ-ын кабелиар холбовол энэхїї холбоосон дээр вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгыг кабелийн металл бїрээстэй холбох ёстой. ХБ-ын, трансформатортай шууд холбогдох шинд хэд хэдэн кабель холбох тохиолдолд ХБ-ын шин дээр вентилэн цахилуурын нэг багцыг суурилуулна. Цахилуурыг суурилуулах цэгийг кабель холбох цэгт аль болохоор ойртуулж сонгох хэрэгтэй. 4.2.98. Хїчний трансформатор (автотрансформатор)-ын ашиглагдаагїй байгаа дунд ба нам хїчдэлийн ороомгийг од буюу гурвалжин-аар холбож, газар ба фаз бїрийн оруулга хооронд холбож тавьсан вентилэн цахилуураар хамгаална. Трансформаторын соронзон дамжуулагч талд байрласан нам хїчдэлийн ашиглагдаагїй ороомгийг хамгаалахдаа гурвалжин холбоосын нэг оройг, одон холболтын аль нэг фазыг буюу эсвэл саармаг цэгийг газардуулах эсвэл фаз бїрд хїчдэлийн тївшинд нь харгалзах цахилуур тавьсан байна. Хэрэв ашиглагдаагїй ороомогт байнга холбогдсон байх кабель шугам нь 30м-ээс багагїй урттай, бїрхїїл буюу хуяг нь газардуулагдсан бол энэхїї ороомогт хамгаалалт шаардлагагїй. 4.2.99. 110-220 кВ-ын хїчний трансформаторын ороомгийн шугам талын їзїїрийн тусгаарлагаас бага тусгаарлагатай боловч хєндийрїїлэн ажиллуулж болох саармагийг нь хамгаалахад вентилэн цахилуур ашиглавал зохино. Саармагийн тусгаарлага нь тїїнийг газардуулгагїйгээр ашиглах нєхцлийг хангаагїй байвал уг трансформаторын саармаг цэгт салгуур тавьж болохгїй. 500 кВ хїчдэлийн шунтлах реакторыг аянгын болон дотоод хэт хїчдэлээс тїїний холболтууд дээр суурилуулсан аянгын болон хосолмол цахилууруудаар хамгаална. 4.2.100. Агаарын шугам холбогдсон 3-20 кВ хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжийг шин дээр, эсвэл трансформаторын дэргэд вентилэн цахилуур тавьж хамгаална. Трансформатор нь шинэнд кабелаар холбогдох 3-10 кВ-ын хуваарилах байгууламжинд цахилуураас трансформатор, тєхєєрємжїїд хїртэлх зайг (4.2.84-д зааснаас бусад тохиолдолд) хязгаарлахгїй. 3-10 кВ-ын хуваарилах байгууламжийн шинэнд трансформаторыг агаарын тусгаарлагатайгаар холбосон бол вентилэн цахилуураас трансформатор болон тєхєєрємж хїртэлх зай нь модон тулгууртай шугамд 60 метр, тємєр, тємєр бетон тулгууртай шугамд 90 м-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. 3-20 кВ-ын агаарын шугамын дэд єртєє рїї дєхсєн хэсгийг тросон аянга зайлуулагчаар хамгаалах шаардлагагїй. Модон тулгууртай 3-20 кВ-ын агаарын шугамын дэд єртєєнд дєхсєн хэсэгт дэд єртєєнєєс 200300м зайд яндан цахилуур (РТ-1) тавина. Аянгын улиралд нэг талаасаа удаан хугацаагаар тасархай ажиллаж болох 3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын тасархай байх талын тєгсгєлийн тулгуур дээр буюу дэд єртєєний бїтээц дээр яндан цахилуур (РТ-2) тавих нь зїйтэй. Шугамын тасархай байх тєгсгєлд хїчдэлийн трансформатор байх тохиолдолд яндан цахилуурын (РТ-2) оронд вентилэн цахилуур тавина. Цахилуураас тасархай байх таслах-залгах тєхєєрємж хїртэлх зай нь 15 м-ээс илїїгїй байна. РТ-1, РТ-2 цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м хїртэлх хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэлтэй газарт 10 Ом-оос хэтрэхгїй, хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м-ээс их газарт 15 Ом-оос хэтрэхгїй байна. Тємєр буюу тємєр бетон тулгууртай 3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дэд єртєєнд дєхсєн хэсэгт яндан цахилуур (РТ-1, РТ-2) тавих шаардлагагїй. Агаарын шугамын дєхєлтийн 200-300 м урт хэсэгт тємєр ба тємєр бетон тулгуур бїрд 2.5.19-р хїснэгтэнд заасанаас ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулга хийвэл зохино. Нам талдаа 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3-20 кВ-ын агаарын шугамд холбогдох 3-20 кВ-ын дэд єртєєний хамгаалалтыг єндєр, нам талд нь вентилэн цахилуур тавьж гїйцэтгэнэ. Дэд єртєєний трансформаторын чадал 0,63 МВА-аас бага байвал, модон тулгууртай 3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт яндан цахилуур тавихгїй байж болно. Вентилэн цахилуурыг хїчдэлийн трансформатортай нэг їїрэнд байрлуулах бол цахилуурыг гал хамгаалуурын ємнє нь холбож єгєх нь зїйтэй. 4.2.101. 35-220 кВ хїчдэлийн АШ-ын дунд орсон завсарын кабелийн урт 1,5 км-ээс бага байвал хоёр талд нь яндан буюу вентилэн цахилуур тавьж хамгаална. 35-110 кВ-ын хїчдэлийн кабелийг РВС маягийн вентилэн буюу яндан цахилуураар, харин 220 кВ-ын кабелийг РВМГ маягийн вентилен цахилуураар хамгаалах ёстой. Завсарын кабелийн урт 1,5 км-ээс их байх тохиолдолд кабелийн тєгсгєлїїдэд цахилуур тавих шаардлагагїй. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

255

БД 43-101-03 3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамыг дэд єртєєнд 50 м хїрэхгїй урттай кабелаар холбох тохиолдолд кабелийг агаарын шугамд холбосон цэгт яндан цахилуур тавина. Хэрэв агаарын шугам нь кабелийн тєгсгєлєєс 200-300 м уртын туршид модон тулгууртай байвал хоёр дахь яндан цахилуур тавина. Хэрэв уг кабелийн урт 50м-аас их байвал кабелийг агаарын шугамд холбох цэгт вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгыг хамгийн ойр замаар кабелийн тємєр хуягтай холбож газардуулсан байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 4.2.100-д заасан хэмжээнээс их байж болохгїй. 4.2.102. Аянга хамгаалалтын тросгїй модон, тємєр эсвэл тємєр бетон тулгууртай, ашиглагдаж байгаа агаарын шугамд дєхєлтийн хамгаалагдах шаардлагатай (хїснэгт 4.26 ба 4.2.8-д заасан) уртаас бага урттай салбар шугамаар холбогдох 40 МВА хїртэл чадал бїхий трансформаторуудтай 35-110 кВын дэд єртєєний аянга хамгаалалтыг доорхи хэсгїїдийг агуулсан хялбарчилсан (зураг 4.2.16) бїдїївчээр хийж болно: * дэд єртєєний хїчний трансформатораас 10 м-ээс хэтрэхгїй зайнд тавигдах вентилэн цахилуур; * уг салбарын бїх уртын дагуу хийсэн дэд єртєє рїї дєхсєн хэсгийн хамгаалалтын тросон аянга зайлуулагч; Салааны урт 150 м-ээс бага бол ашиглагдаж байгаа агаарын шугамд салаалсанаас хоёр тийш тус бїрт нь нэг алгасалд аянгын трос татах буюу шон хэлбэрийн нэмэлт хамгаалалт хийнэ. * модон тулгууртай бол суурилагдддаг бєгєєд тус бїр нь 10 Ом-оос хэтрэхгїй газардуулгын эсэргїїцэлтэй РТ-1, РТ-2 цахилуурууд: Їїнд: РТ-2 – шугамын тростой хэсгийн шугам талаас эхний тулгуур дээр эсвэл шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчийн хамгаалах зааг дээр суурилуулсан цахилуур; РТ-1 - шугамын хамгаалагдаагїй хэсгийн РТ-2 цахилуураас 150-200 м зайд байгаа тулгуур дээр суурилуулсан цахилуур. Салбар шугамын урт 500 м –ээс их бол РТ-1 -ыг тавих шаардлагагїй болно. Вентилэн цахилуур ба трансформатор хоорондох зай нь 10 м-ээс илїї байх дэд єртєєний хамгаалалтыг 4.2.190, 4.2.195 зїйлд заасан шаардлагын дагуу хийнэ. Ажиллаж байгаа агаарын шугамыг богино урттай салбар шугамаар дэд єртєєгєєр оруулж гаргах тохиолдолд ч дээрх шаардлагын дагуу хялбарчилсан хамгаалалт хийж болно (4.2.17 зураг). Ингэхдээ трансформаторыг РВМГ маягийн вентилен цахилуураар хамгаална. Шинээр баригдах шугамд холбогдох дэд єртєєний аянга хамгаалалтыг хялбарчилсан схемээр хийж болохгїй. 4.2.103. Ажиллаж байгаа шугамд салбар шугамаар буюу ороод гарсан шугамаар холбогдох дэд єртєєг хамгаалах зориулалтаар суурилагдсан 35-110 кВ-ын (РТ1, РТ2) цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м ба тїїнээс их хувийн эсэргїїцэл бїхий хєрстэй бїс нутагт 10 Ом-оос их байж болох боловч 30 Ом-оос их байж болохгїй. Ийм тохиолдолдпд яндан (РТ-2) цахилуурын газардуулгын хїрээг їргэлжилсэн газардуулагчаар дэд єртєєний газардуулгын хїрээтэй холбоно. Зураг 4.2.16. Агаарын шугамд 150 м хїртэл болон 150 м –ээс илїї урттай ороод гарсан шугамаар холбогдох дэд єртєєг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах бїдїївч. 4.2.104. Нийт уртынхаа зарим хэсэгт хамгаалалтын тросгїй 110 кВ хїртэл хїчдэлийн агаарын шугамын тулгуур дээр тавигдсан салгуурыг уг тулгуур дээр салгуурын хэрэглэгч талд нь яндан цахилуур суурилуулж хамгаална. Хэрэв салгуур удаан хугацаагаар тасархай байж болох бол яндан цахилуурыг мєн тэр тулгуур дээр хїчдэлтэй байх тал бїрд нь тавина. Дэд єртєє буюу хуваарилах байгууламжийн салбарын АШ дээр гол АШ-д холбогдсон цэгээс нь шугамын уртын дагуу 25 м хїртэл зайд салгуур байрлах бол тїїний дэргэд цахилуур тавих БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

256

БД 43-101-03 шаардлагагїй. Энэ салгуур удаан хугацаагаар тасархай байж болох бол уг тулгуур дээр гол шугам талд нь яндан цахилуур тавина. Тємєр ба тємєр бетон тулгууртай, 20 кВ хїртэлх хїчдэлийн агаарын шугамд тїїнтэй адил тївшний хєндийрїїлэг бїхий хуурай салгуурыг хамгаалах зориулалтаар цахилуур тавихгїй байж болно. Агаарын шугамын (хїснэгт 4.2.8, болон 4.2.107, 4.2.102 заалтын дагуу тросоор хамгаалагдсан) дєхєлтийн хїрээн дотор (тулгуурын хєндийрїїлэгээс багагїй хєндийрїїлэг бїхий) салгуурыг шугам талаас анхны тулгуур дээр болон онцгой тохиолдолд дєхєлтийн бусад тулгуур дээр суурилуулж болно. Зураг 4.2.17. Агаарын шугамд 150 м хїртэл болон 150 м –ээс илїї урттай салбар шугамаар холбогдох дэд єртєєг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах бїдїївч. Дїрмийн 4.2.104-д заасан яндан цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 2.5.51 болон 2.5.52 зїйлїїдийн шаардлагыг хангаж байх ёстой. Чухал хэрэглэгчдийг (жишээлбэл татах станц) тэжээдэг бєгєєд нийт уртынхаа хэмжээнд тросоор хамгаалагдсан агаарын шугамд холбогдох металл буюу тємєр бетон тулгууртай агаарын салбар шугамыг нийт уртын нь хэмжээнд тросоор хамгаална. Салбар шугам нь модон тулгууртай бол тїїнийг гол шугамд холбох цэг дээр яндан цахилуур тавина. 3-10 кВ хїчдэлийн сэлгэн- залгалт хийх цэгийн хамгаалалтанд зориулж модон тулгууртай тэжээлийн шугам тус бїрийн тєгсгєлийн тулгуур дээр нь яндан цахилуур тавина. Ингэхдээ цахилуурын газардуулгыг сэлгэн-залгалт хийх цэгийн газардуулгын байгууламжинд холбовол зохино. Эргэлдэх цахилгаан машиныг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах 4.2.105. Тємєр, тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамыг 50 МВт (50 МВА) хїртэл чадалтай генератор (синхрон компенсатор)-т холбохыг зєвшєєрнє. Модон тулгууртай агаарын шугамыг 25 МВт (25 МВА) хїртэл чадалтай генераторт холбож болно. 50 МВт (50 МВА)-аас их чадалтай генераторт агаарын шугамыг зєвхєн хуваагч трансформатораар дамжуулан холбоно. 4.2.106. Агаарын шугамд холбогдох 3 МВт-аас их чадалтай цахилгаан хєдєлгїїр, синхрон компенсатор, генераторийг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалахад стандартын I бїлэгт хамаарах вентилэн цахилуур мєн фаз тус бїрт 0.5 мкф-аас багагїй конденсаторын багтаамж хэрэглэнэ. Їїнээс гадна агаарын шугамын цахилгаан станц (дэд єртєє)-ийн дєхєлтийн хэсэгт 50 кА-аас багагїй аянга тэсвэрлэх чадвартай хамгаалалт хийнэ. Вентилэн цахилуурыг · 15 МВт-аас их чадалтай генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахад -генератор (синхрон компенсатор) бїрийн холболт дээр, · 15 МВт, тїїнээс бага чадлын генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахад –генераторын хїчдэлийн шинїїд (шинийн секци) дээр, · 3 МВт-аас их чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрыг хамгаалахад –хуваарилах байгууламжийн шин дээр тус бїр суурилуулна. 20 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай, саармаг цэгийн гаргалгатай, ороодсын тусгаарлагагїй (савхан ороомогтой машинууд) генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахдаа фаз тус бїрийн 0.5 мкф багтаамжийн оронд саармаг цэг дээр нь машины хэвийн хїчдэлд харгалзах вентилэн цахилуур тавина. Хэрэв генераторт холбогдох 100 м хїртэл урттай кабелуудын нийлбэр багтаамж нь фаз тус бїрд 0.5 мкф-аас илїї байвал хамгаалах багтаамж суурилуулах шаардлагагїй. 4.2.107. Хэрэв эргэлдэх цахилгаан машин ба агаарын шугам нь станц буюу дэд станцын ерєнхий шинд холбогдсон бол агаарын шугамын дєхєлтийг аянгын їйлчлэлээс дараах шаардлагуудыг биелїїлэн хамгаална. Їїнд: БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

257

БД 43-101-03 1. Тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийг 300 м-ээс доошгїй їргэлжилсэн хэмжээгээр тросоор хамгаална. Дєхєлтийн эхэнд нь (зураг 4.2.18 а) яндан цахилуурын бїрдэл тавина. Агаарын шугамын тросоор хамгаалагдсан дєхєлтийн хэсгийн тулгуур нь тусгаарлагын хэлхээсийг бэхлэх цэгээс, шонгийн их бие хїртэлх зай 1 м-ээс багагїй зайтай модон хєндлєвчтэй байна. Агаарын шугамын утасыг 35 кВ-ын хїчдэлийн тївшинд харгалзах дїїжин тусгаарлагын хэлхээс (хєндийрїїлэг дээр) дээр єлгєнє. Яндан цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 5 Ом-оос, тростой тулгууруудын газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос хэтрэхгїй байвал зохино. Дєхєлтийн эхэнд тавигдах яндан цахилуурын оронд стандартын IV бїлэгт хамаарах вентилэн цахилуур тавьж болно. Энэ цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 3 ом-оос ихгїй байна. Модон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт аянгын хамгаалалт хийхдээ тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамд хэрэглэсэн хамгаалах хэрэгсэл дээр нэмж трос бїхий дєхєлтийн эхнээс шугам тал руу 150 м орчим зайнд яндан цахилуур тавина. 2. Цахилгаан станц, дэд єртєєнд 0.5 км хїртэл урттай кабель шугамаар дамжиж холбогдсон агаарын шугамын дєхєлтийг ємнєх 1-р зїйлд зааснаар кабельгїй АШ-ын адил хамгаалалт хийхээс гадна кабелийг агаарын шугамд холбосон зааг дээр стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурыг хамгийн богино замаар кабелийн хуяг, металл бїрээс, газардуулгад холбоно. Цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл 5 Ом-оос ихгїй байна. 3. Хэрэв агаарын шугамын 300 м-ээс доошгїй урттай дєхєлт нь аянгын шууд ниргэлтээс єндєр байшин, мод болон єєр єндєр бїтээцээр хамгаалагдсан бол агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт трос татах шаардлагагїй. Ийм їед агаарын шугамын хамгаалагдсан хэсгийн эхэнд (шугам талд) стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Энэ цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл 3 Ом-оос ихгїй байна. 4. Агаарын шугамын холболтонд реактор байгаа бол АШ-ын 100-150 м урттай дєхєлтийг аянгийн шууд ниргэлтээс тросоор хамгаална. (зураг 4.2.18.б) Тросон аянга зайлуулагчаар хамгаалагдсан дєхєлтийн эхэнд яндан цахилуур, харин реакторын дэргэд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Яндан цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл 10 Ом-оос ихгїй байна. 5. Агаарын шугамыг эргэлдэх цахилгаан машин бїхий хуваарилах байгууламжийн шинэнд реактор болон 50 м-ээс хэтрэхгїй урт кабелаар дамжуулан холбоход агаарын шугамын дєхєлтийг аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалах шаардлагагїй. Агаарын шугамд кабель холбогдсон цэгт 5 Ом-оос ихгїй газардуулгын эсэргїїцэлтэй яндан цахилуур, харин реакторын ємнє ГОСТ 1635770* стандартын IY бїлгийн вентилен цахилуур (зураг 4.2.18.б) тавина. 6. 3 МВт-аас бага чадалтай эргэлдэх цахилгаан машин бїхий цахилгаан станц (дэд єртєє)-ын шинд холбогдох агаарын шугамын дєхєлтийн 0.5 км-ээс багагїй урттай хэсэг нь 5 Ом-оос ихгїй газардуулгын эсэргїїцэлтэй тємєр, тємєр бетон тулгууртай бол уг шугамын цахилгаан станц (дэд єртєє)-аас 150 метр зайд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл 3 Ом-оос ихгїй байна. Энэ нєхцєлд агаарын шугамын дєхєлтийн хэсгийг тросоор хамгаалах шаардлагагїй. 4.2.108. Генераторыг трансформатортай холбохдоо ил гїйдэл єнгєрїїлэгч (ил шинийн гїїр болон єлгєсєн уян гїйдэл єнгєрїїлэгч) хэрэглэвэл уг гїйдэл єнгєрїїлэгч нь цахилгаан станц (дэд єртєє)-ын аянга зайлуулагчуудын болон байгууламжуудын аянгын хамгаалалтын хїрээнд багтсан байх ёстой. Аянга зайлуулагчийг станц (дэд єртєє)-ын газардуулах байгууламжид холбосон цэг нь гїйдэл єнгєрїїлэгчийн газардуулагдсан эд ангийн газардуулгад холбогдсон цэгээс газардуулгын туузын дагуу хэмжихэд 20 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино.


258

БД 43-101-03 Хэрэв ил гїйдэл єнгєрїїлэгч нь ИХБ-ийн аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээнд ороогїй байвал тэдгээрийг аянгын шууд ниргэлтээс тусд нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар буюу тусдаа тулгуур дээр татсан 20 градусаас илїїгїй хамгаалалтын єнцєгтэй тросоор хамгаална. Тусад нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчийг буюу тросын тулгуурыг гїйдэл єнгєрїїлэгчийн тулгууруудын газардуулах байгууламжтай холбогдоогїй тусдаа газардуулагчаар газардуулах, эсвэл гїйдэл єнгєрїїлэгчийн эд ангийн газардуулгыг ХБ-ын газардуулгын байгууламжид холбосон цэгээс 20 м-ээс багагїй зайд байхаар уг газардуулгад холбоно. Тусад нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагч (тросын тулгуурууд)-аас гїйдэл дамжуулагч хїртэлх буюу гїйдэл єнгєрїїлэгчийн газардуулагдсан эд анги хїртэлх зай агаараар 5 м-ээс багагїй байна. Тусдаа газардуулагчаас болон аянга зайлуулагчийн газар доорхи хэсгээс гїйдэл єнгєрїїлэгчийн газар доорхи хэсэг болон тїїний газардуулагч хїртэлх газар доогуурхи зай нь 5 м-ээс багагїй байна. Зураг 4.2.19. Дєхєлт нь аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалагдаагїй агаарын шугамд холбох 3 МВт хїртэлх чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийг хамгаалах бїдїївч 4.2.109. Хэрэв їйлдвэрийн газрын дэд єртєє нь 120 МВт хїртэл чадалтай генератор бїхий дулааны цахилгаан станцын генераторын хїчдэлийн хуваарилах байгууламжид ил гїйдэл єнгєрїїлэгчээр холбогдох бол уг гїйдэл єнгєрїїлэгчийг аянгын шууд ниргэлтээс 4.2.108 зїйлд заасан, ХБ-ын аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээнд ороогїй гїйдэл єнгєрїїлэгчийн адил хамгаална. Генераторын хїчдэлийн хуваарилах байгууламжинд гїйдэл єнгєрїїлэгчийг реактораар дамжуулж холбовол реакторын ємнє IY бїлэгийн вентилэн цахилуур тавина. Индукцлэлээр їїсэх хэт хїчдэлээс болон гїйдэл єнгєрїїлэгчээр дамжиж ирэх аянгын хэт хїчдэлийн долгионоос генераторыг хамгаалахын тулд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур болон багтаамж нь генераторын хїчдэлийн дараахи утгуудад доор зааснаас багагїй байх хамгаалалтын конденсаторуудыг 3 фазад нь суурилуулна: · 6 кВ хїчдэлд 0.8 мкФ, · 10 кВ хїчдэлд 0.5 мкФ, · 13.8-20 кВ хїчдэлд 0.4 мкФ Хэрэв генераторын шин дээрхи генераторын болон кабелийн сїлжээний нийлбэр багтаамж нь шаардлагатай хэмжээнд байвал хамгаалалтын конденсатор тавих шаардлагагїй. Энд кабель сїлжээний багтаамжийг тодорхойлохдоо кабелиудын уртын 750 м хїртэлх хэсгийг тооцно. 4.2.110. Найдвартай бэлтгэл тэжээл бїхий 3 МВт хїртэл чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийг дєхєлт нь аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалагдаагїй агаарын шугамд холбохыг зєвшєєрнє. Ингэхдээ агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт дэд єртєєний шинээс 150 ба 250 м-ийн зайд тус бїрд яндан цахилуур (зураг 4.2.19,а) тавина. Цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 5 Ом-оос ихгїй байна. Хэрэв тємєр, тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийн хэсгийн 250м -аас багагїй урттай хэсэгт байрлах тулгууруудын газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал уг дєхєлтийн хэсэгт яндан цахилуур тавих шаардлаггїй. Кабель оруулсан байвал тїїний уртаас їл хамааран яг ємнє нь стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгын хавчаарыг хамгийн дєт замаар кабелийн металл бїрхїїл болон газардуулагчид холбоно (зураг 4.2.19 б). Цахилгаан хєдєлгїїрийн дэргэд I бїлгийн вентилэн цахилуур, фаз тус бїрд 0.5 мкФ багтаамж бїхий хамгаалалтын конденсатор тавина. Дотоод хэт хїчдэлийн хамгаалалт 4.2.111. Нэг фазын газардлагын багтаамжийн гїйдлийг нь багасгах шаардлагатай байгаа 6-35 кВ-ын цахилгаан сїлжээнд шугамын утасны байрлалыг сэлгэх болон єндєр їелзлэлийн холбооны конденсаторуудыг шугамын єєр фазад тавих замаар сїлжээний фаз тус бїрийн газартай харьцуулсан


259

БД 43-101-03 багтаамжийг тэнцїїлэх шаардлагатай. Фазуудын газартай харьцуулсан багтаамжийн тэгш хэмийн алдагдлын хэмжээ нь 0.75%-иас ихгїй байна. Нум унтраагч ороомгийг суурилуулах цэгийг сїлжээний холбоосуудын бїтэц, хэсэгчлэн хуваагдах боломжууд, аваарийн їед їїсч болох горимууд, тємєр замын автомат хоригийн хэлхээнд болон холбооны шугамд їзїїлэх нєлєєллийг тооцож сонгоно. Нум унтраагч ороомгийг дараах нєхцєлд трансформаторт залгахыг хориглоно. · Шинд трансформатор нь гал хамгаалуураар дамжиж холбогдсон байвал; · Зєвхєн ганц шугамын багтаамжийн гїйдлийг нєхєн тэгшитгэдэг сїлжээнд холбогдсон бол. Нум унтраагч ороомгийн чадлыг сїлжээний ойрын 10 жилийн хєгжлийг тооцсон газардлагын багтаамжийн бїрэн гїйдлийн утгаар сонгоно. 4.2.112. Саармаг цэг нь газардуулгатай ажилладаг 110-220 кВ-ын сїлжээ нь стандартын шаардлагыг хангасан тусгаарлагатай бєгєєд хїчний трансформатор (автотрансформатор) -ын нь 150 ба 220 кВ-ын ороомгийн тусгаарлагын тєвшин нь стандартад зааснаас илїї єндєр байгаа бол уг сїлжээнд дотоод хэт хїчдэлийг хязгаарлах зорилгоор тусгай арга хэмжээ хэрэглэх шаардлагагїй. Трансформатор (автотрансформатор)-ын стандартын тусгаарлагын тївшинтэй 110, 220 кВ-ын ороомгууд болон трансформатор (автотрансформатор)-ын 330, 550 кВ-ын ороомгуудыг дотоод хэт хїчдэлээс РВМГ маркийн вентилэн цахилуураар хамгаална. Эдгээр цахилуурыг 4.2.151 зїйлийн шаардлагын дагуу суурилуулна. 4.2.113. Нэг фаз газардах їеийн багтаамжийн гїйдлийг багасгах арга хэмжээ авагдаагїй буюу шууд усан хєргєлттэй статорын ороомог бїхий генератор буюу синхрон компенсатор байхгїй 3-35 кВын цахилгаан шугам сїлжээнд, мєн эдгээр генератор, синхрон компенсатораас буюу нум унтраагч ороомгоос автомат тасралтаар болон газардлага хайх, цахилгаан тоноглолын засварын болон туршилтын явц дэх шуурхай сэлгэн залгалтын їр дїнгээр тусгаарлагдаж болзошгїй 3-35кВ-ын цахилгаан сїлжээний хэсэгт саармаг цэг нь аяндаа шилжихээс сэргийлсэн дараахи хэрэгслийг тавина. Їїнд: 3-35 кВ хїчдэлийн сїлжээний хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн задгай гурвалжин холболттой хэлхээ (тусгаарлагын хяналтанд ашиглаглах)-нд 4 А гїйдлийг удаан хугацаагаар даах чадвартай 25 Ом-ын эсэргїїцэл холбоно. Нэг фаз газардах їеийн багтаамжийн гїйдлийг багасгах арга хэмжээ авагдсан цахилгаан сїлжээнээс буюу шууд усан хєргєлттэй статорын ороомог бїхий генератор (синхрон компенсатор)-аас тусгаарлагдаж болзошгїй 6-35 кВ-ын цахилгаан сїлжээний хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн задгай гурвалжин холболттой хэлхээ (хєндийрїїлгийн хяналтанд ашиглаглах)-нд 25 Ом-ын эсэргїїцэл болон тїїнийг таслах боломжийг хангасан тєхєєрємж тавина. Їїнээс гадна генератор-трансформатор болон синхрон компенсатор-трансформаторын блокийн бїдїївчинд тїїнд байнгын залгаатай байдаг эсэргїїцлийг феррорезонасын їзэгдэл їїсмэгц автоматаар шїнтлэх зориулалттай хоёрдогч яг тийм эсэргїїцлийг суурилуулах шаардлагатай. Газартай харьцуулсан фазын хїчдэлийг нь хэмжих (тусгаарлагын хяналт) шаардлагаїй, эсвэл тэг дарааллын хїчдэлийг нь хэмжих шаардлаггїй байх 6-35 кВ-ын хїчдэлийн холболтын схемд болон цахилгаан сїлжээнд анхдагч ороомог нь газартай холбогдоогїй хїчдэлийн трансформатор хэрэглэвэл зохино. Нум унтраагч ороомогтой, эсвэл статорын ороомог нь шууд усан хєргєлт бїхий генератор (синхрон компенсатор)-той 6-35 кВ-ын хїчдэлийн холболтын схемд болон цахилгаан шугам сїлжээнд саармаг цэг шилжихээс хамгаалах шаардлагагїй. 4.2.114. 330 ба 500 кВ хїчдэлийн сїлжээнд шугамуудын тоо ба урт, сїлжээний схем, таслууруудын тєрєл, трансформаторын тооноос болон бусад їзїїлэлтїїдээс хамааруулан хїчдэлийн удаан хугацааны єндєржилтєєс сэргийлэх болон таслалт-залгалтын хэт хїчдэлээс хамгаалах хэрэгслээр хангах арга хэмжээг урьдчилан авч хэрэгжїїлбэл зохино. Хїчдэлийн удаан хугацааны єндєржилтийг болон таслалт-залгалтын хэт хїчдэлийг хязгаарлах хэрэгцээг, мєн хамгаалах хэрэгсэлд тавих шаардлага, тэдгээрийн сонголтын зєв эсэхийн їнэлэлтийг хэт хїчдэлийн тооцоог їндэслэн тогтооно. 330 ба 500 кВ хїчдэлийн тоноглолд зєвшєєрєгдєх хїчдэлийн єндєржилтийн хэмжээг тїїний їйлчлэлийн їргэлжлэх хугацаанаас нь хамааруулан тогтооно. 330 ба 500 кВ хїчдэлийн сїлжээ дэх таслалт-залгалтын хэт хїчдэлийг тус бїрд тооцоогоор 2.7 ба 2.5 дахинаас их байхааргїй болтол нь хязгаарлана. Тоноглолд аюултай таслалт-залгалтын хэт хїчдэлийг хязгаарлах зорилгоор агаарын шугамд хосолмол вентилэн цахилуур хїчдэлийн цахилгаан – соронзон трансформатор, эсвэл бусад хэрэгсэл БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

260

БД 43-101-03 хэрэглэхээс гадна, мєн тэдгээрийг хїчдэлийн удаан хугацааны єндєржилтийг хязгаарлах арга хэмжээ (шунтлагч реактор суурилуулах, схемийг єєрчлєн ажиллуулах, системийн автоматик) –тэй хослуулвал зохино. 330 ба 500 кВ хїчдэлийн тоноглолыг хэт хїчдэлээс хамгаалах хэрэгслийг сонгохдоо цахилгаан дамжуулалтын дотоод хэт хїчдэлийн тооцоог їндэслэн сонгоно. Хийн таслуур бїхий 220 – 500кВ хїчдэлийн хуваарилах байгууламжинд хїчдэлийн трансформаторуудыг болон таслуурын хїчдэлийн багатаамжин хуваагчийг дараалан залгахад їїсдэг феррорезонасын хэт хїчдэлийг арилгах арга хэмжээг авбал зохино. Хийн шахуургын аж ахуй 4.2.115. Цахилгаан станц, дэд єртєєний хуваарилах байгууламжийн цахилгааны аппаратууд (тосон, хийн ба элигаз таслуур, салгуур, хийн шахуургат хєтлїїр г.м.)-ыг агаараар хангах зорилгоор шахуургын суурин тєхєєрємж болон агаар тїгээх сїлжээнээс бїрдсэн шахсан агаарын байгууламж суурилуулна. Шахсан агаарын байгууламжийн аль нэгэн элемент засварт орох буюу ажлаас гарах нь нийт хийн аж ахуйн хэвийн ажиллагааг алдагдуулахааргїй байна. Тєхєєрємж рїї орох агаарыг гадны механик хольцоос цэвэрлэж, хатаасан байвал зохино. Хатаасан агаарын харьцангуй чийглэг нь тєхєєрємжийн бїтээцийн шаардлагыг хангаж байвал зохино. Хий шахуургын суурин тєхєєрємж дотор хуурай агаар гарган авахдаа хоёр шатны даралт хэрэглэнэ:

* шахуургын (єндєр) - хуваарилах байгууламжийн цахилгаан тєхєєрємжийн шахсан агаарын харьцангуй чийглэгийг шаардлагатай хэмжээнд байлгах нєхцлєєр тодорхойлсон шахуурга дэх болон агаар хуримтлуулагч дэх даралт; * ажлын (хэвийн) - хуваарилах байгууламжийн цахилгаан тєхєєрємжийн агаарын хэвийн даралтанд тохирох агаар хуваарилах сїлжээ дэх даралт. Шахуургын болон ажлын даралт бїхий системїїд нь хоорондоо агаар шилжїїлэх хавхлагаар холбоотой байна. 4.2.116. Ажлын шахуургын бїтээмжийг дараах шаардлагуудыг хангаж байхаар сонгоно:

1. 1,5 МПа хїртэл даралттай шахуурга бїхий тєхєєрємжинд: · 2 цагийн завсарлагатайгаар тасралтгїй 0,5ц ажилладаг байх; · шахуургууд 0,5 цагын турш ажиллаагїй байхад агаарын таслуурын їлээлгээр болон бїх системийн алдагдлаар буурсан шахуургын даралтанд ажилладаг агаар цуглуулагч дахь даралтыг 2 цагийн дотор сэргээх. 2. 23 МПа даралттай шахуурга бїхий тєхєєрємжинд: · 2 цагийн завсарлагатайгаар тасралтгїй 1,5ц ажилладаг байх; · шахуургууд 0,5 цагын турш ажиллаагїй байхад агаарын таслуурын їлээлгээр болон бїх системийн алдагдлаар буурсан шахуургын даралтанд ажилладаг агаар цуглуулагч дахь даралтыг 1.5 цагийн дотор сэргээх. Ажлын шахуургын тоо хэд ч байсан нэг бэлтгэл шахуургатай байна. Энэ бїлгийн шаардлагыг хангасан нєхцєлд їйлдвэрийн хий шахуургын тєхєєрємжийг їйлдвэрийн газрын хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний таслуурыг шахсан агаараар тэжээхэд ашиглаж болно. Хийн хєтлїїр бїхий нэг тосон таслууртай дэд єртєєнд нэг шахуурга суурилуулна (бэлтгэл шахуургагїйгээр). 4.2.117. Ажлын болон аваарын горимын їед цахилгаан тєхєєрємжийн хийн торх (резервуар) дэх агаарыг шахуургын даралтын агаар цуглуулагч дахь агаарын нєєцєєс нєхдєг байна. Шахуурга ажиллаагїй байхад агаарын нийт зарцуулалтыг дараах нєхцєлийг хангаж байхаар агаар хуримтлуулагчийн багтаамжийг сонгоно: Їїнд:


261

БД 43-101-03

а) Ажлын горимд - агаарын таслуурыг їлээлгэх, бїх системийн алдагдлыг нєхєх зарцуулалтыг шахуурга ажиллаагїй їед 2 цагийн туршид хангах. Энэ їед агаар цуглуулагч дахь їлдэгдэл даралт нь цахилгаан тєхєєрємж доторх агаарыг шаардлагатай хэмжээгээр хатаахад хїрэлцэхїйц байх; б) Аваарын горимд - цахилгаан байгууламжийн ажиллагааны байж болох горим (дахин залгах автомат (ДЗА) болон хамгаалалтын ажиллагааг оруулаад)-оор нэг зэрэг хамгийн олон тооны таслуур таслагдах тохиолдолд агаарын таслууруудын торх (резервуар) дахь даралтыг (таслуурын ажиллагааны нєхцлєєр зєвшєєрєгдєх хамгийн хамгийн бага утга хїртэл) сэргээхэд хїрэлцэхїйц байх. Энэ їед хийн хуримтлуур дахь шахагдсан агаарын хамгийн бага даралт нь тєхєєрємж дэх шахагдсан агаарын даралтын хамгийн их хэвийн даралтаас дараахи хэмжээгээр их байна: · 5 МПа хїртэл даралттай шахуургын тєхєєрємжинд 25-30 %; · 23 МПа хїртэл даралттай шахуургын тєхєєрємжинд 80 %. Таслуурууд олноороо тасрах аваарийн горимын эхлэл нь шахуургын тєхєєрємжийн ажиллаж эхлэх ээлжит мєч (єєрєєр хэлбэл агаар хуримтлууулагч дэх даралт нь шахуурга автоматаар ажиллаж эхлэх даралт хїртэл буурсан)- тэй давхцаж байхаар тооцоонд тусгана. 4.2.118. МПа хїртэл даралттай агаар хуримтлууулагч нь дараах тєхєєрємжєєр тоноглогдоно: · гурван явалтын крант бїхий заагч манометр, · пїрштэй хамгаалах хавхлаг, · юїлэх хаалт, · шингэнээр турших їед агаар гаргах бєглєє бїхий нїх, · їзлэг, цэвэрлэгээ хийхэд зориулсан таглаа бїхий нээлхий, · агаар дамжуулагчийг залгахад зориулсан тав бїхий хоолой, · тїших тулгуурууд. Агаар хуримтлуулагчийн юїлэх хаалтын мєсийг (тундасыг юїлэхээс ємнє) хайлуулах зориулалттай гараар залгадаг цахилгаан халаагуур тавина. Шахагдсан агаарын хатаалтыг єндєр зэрэглэлд хїргэхийн тулд агаар хуримтлуулагч (гурваас доошгїй) -уудыг цуваа холбовол зохино. 4.2.119. 23 МПа даралттай агаар хуримтлуулагч нь гурван боллон бїхий бїлэг бїрдээ дараахи тєхєєрємжїїдтэй байна: · гурван явалтын крант бїхий заагч манометр, · хамгаалах хавхлаг, · автомат їлээлгэ бїхий тундас хуримтлуулагч. Агаар хуримтлуулагчийн доод хэсгийг цахилгаан автомат халаагуур бїхий, дулааны тусгаарлагатай тусгай хоргонд байрлуулна. Шахуургын тєхєєрємжийн тєгсгєлийн ус-тос-ялгагч ба агаар хуримтлуулагчийн хооронд эсрэг хавхлаг суурилуулна. 4.2.120. Нэвтрїїлэх хавхлагууд нь агаар дамжуулагч тїгээх сїлжээнд болон хийн таслуурын торх дэх даралтыг їйлдвэрээс нь заасан хязгаарт байлгана. Энэ хязгаар нь таслах хэвийн чадварыг болон дахин залгах автоматын амжилтгїй ажиллагааны горимд таслуурын найдвартай ажиллагааг хангана. Нэвтрїїлэх хавхлагуудын болон тїгээх сїлжээний агаар дамжуулагчийн нэвтрїїлэх чадвар нь таслуур (дахин залгах автоматын амжилтгїй ажиллагааны дїнд нэгэн зэрэг тасарч болох)- уудын торх дэх агаарын даралтыг тэдгээрийн ажлын нєхцлєєр зєвшєєрєгдєх хамгийн бага хэмжээнд хїртэл 3минаас багагїй хугацаанд сэргээдэг байна. Нэвтрїїлэх хавхлага нь хэвийн горимд агаарын алдагдлыг нєхєх болон хавхлагын дараахи хэсэг дэх агааржуулалтанд зориулж бага хэмжээний агаарыг тасралтгїй єнгєрїїлж байна. Хуваарилах байгууламжийн цахилгаан тєхєєрємжийн хэвийн даралтын утга бїр нь шахуургын тєхєєрємжєєс хоёроос доошгїй тооны нэвтрїїлэх хавхлагаар тэжээгддэг агаар хуваарилах сїлжээний єєрийн бїтэцтэй байна. Нэвтрїїлэх хавхлагыг цахилгаан соронзон удирдлагатай хийнэ. Залгах болон таслах автоматикаар нэвтрїїлэх хавхлагуудыг удирдах ажиллагааг шахуургын ажлын горимоос їл хамаарахаар хийнэ.


262

БД 43-101-03 4.2.121. Шахуургын тєхєєрємж нь бїрэн автоматлагдсан байх бєгєєд байнгын жижїїргїй ажиллана. Шахуургын тєхєєрємжийг агаар цуглуулагч болон таслуурын торх дахь даралтыг тогтоосон хязгаарт байлгаж байх автомат удирдлагаар тоноглоно. Шахуургын тєхєєрємжийн автомат удирдлагын бїдїївч нь ажлын болон бэлтгэл шахуургуудыг автоматаар явуулах ба зогсоох, ус-тос-ялгагчийг автоматаар нэвт їлээлгэх (ус ба тосыг юїлэх), нэвтрїїлэх хавхлагуудыг автоматаар удирдах, гэмтэл согог гарах їед шахуургын агрегатуудыг хамгаалах ажиллагааг хэрэгжїїлнэ. Шахагдсан агаарын тєхєєрємжийг тїїний хэвийн ажиллагаа алдагдах їед їйлчлэх дохиоллоор тоноглоно. 4.2.122. 5м3/мин хїртэл бїтээмжтэй автоматжисан шахуургын тєхєєрємжийг ХБ-нд суурилуулахдаа “Суурин шахуургын тєхєєрємж, агаар дамжуулагч, хий дамжуулагчийг суурилуулах ба аюулгїй ашиглах дїрэм”-ийг мєрдєнє. Агаар хуримтлуулагч нь “Суурин даралтат савыг угсрах ба аюулгїй ашиглах дїрэм”-ийн байнгын тавцан ба шаттай холбогдолтойгоос бусад шаардлагыг хангана. Агаар хуримтлуулагчийг гадаа, ил агаарт болж єгвєл сїїдэр талд шахуургын ханаас 0,7-1 м зайд байрлуулна. Тэдгээрийн дээр нарны гэрлээс хамгаалах сїїдрэвч барих шаардлагагїй. Аль нэгэн агаар хуримтлуулагчийг угсрах, хурааж авах їед бусад агаар цуглуулагчийн хэвийн ажиллагаа алдагдахгїй байх боломжийг урьдаас хангасан байвал зохино. Агаарын таслуур байрлаж буй хаалттай хуваарилах байгууламжийн тусдаа єрєєнд агаар цуглуулагчийг суурилуулж болно. 4.2.123. Шахуургын авах агаарыг шахуургын єрєєнєєс шахуурга дээр байрлах шїїлтїїрээр дамжуулж єгєх ёстой. Шахуургын ус-тос-ялгагчийн юїлэх хавхлагыг гадна тусгайлан бэлтгэсэн нїх рїї гарсан юїлэх системд холбоно. Юїлэх хоолой нь бїх юїлэх хавхлагууд нэгэн зэрэг ажиллах їед бєглєрєхєєргїй болон шахуургын ус-тос-ялгагч дэх даралтыг нэмэгдїїлэхээргїй хангалттай налуу бєгєєд диаметртэй байна. Шахуургын байгууламжийн байранд засварын талбай болон засварын ба угсралтын ажил гїйцэтгэхэд зориулсан ачаа єргєх тєхєєрємжтэй байна. Шахуургын байгууламжийн байранд євлийн улиралд нэмэх 10оС-аас багагїй, зуны улиралд нэмэх 35оС-аас ихгїй байна. Шахуургын байгууламжийн байранд цахилгаан халаагуур, дулааны илїїдлийг зайлуулах зориулалттай сорж гаргах механик салхилуур тоноглоно. Шахуургын хєргєлтийг шахалтын шат бїрийн дараа байрлах агаарын хєргєлттэй хєргїїрээр гїйцэтгэнэ. Шахуургын агрегатыг барилгын ханатай холбогдоогїй фундамент дээр суурилуулна. Шахуургын байгууламжийн байрны шалыг шаллах буюу тїїнтэй адил материалаар хийгдсэн хавтангаар єнгєлнє. Ханыг нь єнгєлж, шалнаас 1.5 м-аас багагїй єндєр хїртэл тосон будгаар будсан байна. Шахуургын байгууламжийн байрны хаалга нь гадагшаа онгойдог байна. Цоож нь єєрєє тїгжигддэг бєгєєд дотор талаасаа тїлхїїргїйгээр бариулаар онгойдог байх ёстой. Цонх нь гадагшаа онгойх бєгєєд дээд талдаа хэвтээгээр дотогшоо нээгдэх салхивчтай байвал зохино. 4.2.124. Агаар дамжуулагч тїгээх сїлжээг хаагч вентилээр хэсгїїд болон хуваагдсан цагираг хэлбэрээр хийвэл зохино. Агаар дамжуулах сїлжээг хоёр гол шугамаар дамжуулан шахуургын тєхєєрємжєєс тэжээнэ. Тїгээх сїлжээг хамгаалах зорилгоор сїлжээн дэх даралт нь хэвийн хэмжээнээс дээш 10% хэтрэхэд ажилладаг хамгаалах клапан суурилуулна. Хамгаалах клапанг агаар тїгээх сїлжээний тэжээлийн гол шугамын хоёр ороодос тус бїрд 4.2.120-д заасан манометрийн шїїгээний ойролцоо суурилуулбал зохино. Шугамын ус-ялгагчийг шахуургын тєхєєрємжийн байрны гадна агаар тїгээх сїлжэээний тэжээлийн хоёр гол шугамд хоёуланд суурилуулах ёстой. Шугамын ус-ялгагч нь юїлэх вентил болон агаар дамжуулагийг оруулах, гаргах холболтонд зориулсан тав бїхий хоолойтой байх ёстой. Агаар дамжуулагчийн болон тїгээх сїлжээний арматур нь їйлчлэхэд ойр дєт байвал зохино. 4.2.125. Тїгээх сїлжээний агаар дамжуулагчийг бїтээц, тоноглолын тулгуур, кабелийн суваг шуудуу хоолойд кабелийн хамт, хаалттай байранд – хана ба таазаар тавьж болно. Агаар дамжуулагчийг 0.3% налуутайгаар доод цэгїїдэд нь сїлжээг нэвт їлээлгэхэд зориулсан юїлэх вентилтэйгээр тавина. Тєхєєрємжїїд рїї явсан салбарлалтыг гол шугам руу 0.3% налуу татна. Температурын деформацийг нєхєхєд зориулж агаар дамжуулалтын тїгээх сїлжээнд гол шугамын агаар дамжуулагчийн адил хоолойгоор хийсэн нєхєн тэнцвэржїїлэгчийг хийсэн байна.


263

БД 43-101-03 Шахуургын тєхєєрємжийн ба тїгээх сїлжээний агаар дамжуулагчийг болон удирдлагын шїїгээ рїї очсон салбарлалтыг оёсгїй ган хоолойгоор хийх ба 23 МПа даралттай бол зэвэрдэггїй гангаар хийнэ. Удирдлагын шїїгээнээс агаарын таслуурын торх хїртэл зэс хоолой татаж єгєх нь зїйтэй. Салгуурын даралтат хийн хєтлїїр ба шїїгээ хоорондын агаар дамжуулагчийг ган хоолойгоор хийнэ. Гангаар хийсэн агаар дамжуулагчийг матийлгах радиус нь хоолойн гадна диаметрийг дєрєв дахин авсанаас багагїй байна. 4.2.126. Ган агаар дамжуулагчийг холбохдоо тулгаж гагнах ба арматуртай тав бїхий холбоосоор холбох ёстой. 6-8 мм дотоод диаметртэй хоолойг таван холбоосоор эсвэл дотор эрээст холбогчоор холбож болно. Таслуурын шїїлтїїрийн дараа тавигдсан эсрэг даралтын ба хамгаалах хавхлаг, тїгжигч вентилийн доторхи эд ангиуд нь зэврэлтэнд тэсвэртэй байх ёстой. Агаар хуримтлуулагч болон шугамын ус ялгагчийн дотор гадаргуу нь зэв ба бохирдлоос цэвэрлэгдсэн, зэврэлтээс хамгаалах тїрхэцтэй суурилуулах ёстой. Ил агаарт суурилагдах агаар хуримтлуулагч болон шугамын ус ялгагчийн гаднах гадаргууг цайвар єнгийн амар арилдаггїй бєх (тогтвортой) будгаар будвал зохино. Агаарын таслуурын салбар дэх тїгжигч вентиль, шїїлтїїр, эсрэг хавхлаг, манометрийг (салгууртай хамт нийлїїлэгддэг) халаагуур бїхий хуваарилах тусгай шїїгээнд байрлуулах ёстой. Даралттай агаарын байгууламжийн бїх элементийг задлах, цэвэрлэхэд ойр дєт, хялбар байх ёстой. Тосны аж ахуй 4.2.127. Эрчим хїчний системийн цахилгаан сїлжээний газруудад дэд єртєєнїїийн тосоор дїїргэгдсэн тоноглолуудын їйлчилгээнд зориулсан тосны тєвлєрсєн аж ахуй байх ёстой. Тус аж ахуй нь тосыг хадгалах ба боловсруулах сав, насос, тосыг цэвэрлэх сэргээх тєхєєрємж, тосыг цэвэрлэх болон хийгїйжїїлэх зєєврийн тєхєєрємж, тосыг тээвэрлэх савуудаар тоноглогдсон байна. Тосны тєвлєрсєн аж ахуйн байршил ба хэмжээг эрчим хїчний системийн ашиглалтын їйл ажиллагааг зохион байгуулах тєслєєр тодорхойлно. 4.2.128. Цахилгаан станц ба 500 кВ хїчдэлийн дэд станцид суурилагдах трансформаторын нь чадлаас хамаарахгїйгээр, мєн хол буюу очиход тєвєгтэй бїс нутагт байрласан 200 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформатор бїхий 330 кВ хїчдэлийн дэд єртєєнд тос боловсруулах тоноглол бїхий тосны аж ахуй байвал зохино. Тосны аж ахуйн тос агуулахад нь:

· Дулааны цахилгаан станцад - турбины ба тусгаарлагын зориулалтаар тус бїрд 4 торх (резервуар) тос, · Усан цахилгаан станцад - турбин ба тусгаарлагын зориулалтаар тус бїрд 3 торх (резервуар) тос, · Дэд єртєєнд - тусгаарлагын зориулалтаар 3 торх тос байх ёстой. їїнд: Торх тус бїрийн багтаамж нь доор зааснаас багагїй байх ёстой: · турбины тос нь дулааны станцад бїх агрегатад 45 хоногийн туршид тос нэмэхэд хїрэлцэх эзэлхїїнээс буюу нэг агрегатын тосны системийн эзэлхїїнээс; усан цахилгаан станцад агрегатын тосны эзэлхїїний 10 %-аас; · тусгаарлагын тос нь хамгийн том нэг трансформаторын тосны хэмжээ дээр тос нэмэх зориулалтаар тїїний 10 %-ийг нэмсэн хэмжээнээс. Эрчим хїчний системийн тосны тєвлєрсєн аж ахуйгаас дэд єртєє хїртэлх замын сїлжээ болон уг эрчим хїчний систем нь тос боловсруулах зєєврийн тєхєєрємжїїдээр хангагдсан байдлаас хамааруулан дэд єртєєний тосны аж ахуйд нь тос боловсруулах суурин тєхєєрємжїїдийн заримыг нь эсвэл бїгдийг нь суурилуулахгїй байж болно. Сїїлчийн тохиолдолд тосны аж ахуйг тусгаарлагын тосыг боловсруулах зєєврийн тєхєєрємжїїдтэй холбох зориулалттай холболтын хоолой бїхий хэрэгслїїдээр тоноглох шаардлагатай. 4.2.129. Бакан тосон таслууртай 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн дэд єртєєнд тусгаарлагын тосны суурин хоёр торх бїхий тосны ил агуулах байгуулна. Торх тус бїрийн багтаамж нь хамгийн том БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

264

БД 43-101-03 гурван бакийн тосны эзэлхїїн дээр тос нэмэх зориулалтаар уг дэд єртєєний тосоор дїїргэгдсэн бїх тєхєєрємж болон трансформаторт хийгдсэн тосны хэмжээний 1%-аас багагїй хэмжээг нэмсэнээс багагїй байна. Бакан тосон таслуур бїхий дэд єртєєнд тосны ил агуулахыг дараахи тохиолдлуудад байгуулахгїй байж болно:

* эрчим хїчний системийн тосны тєвлєрсєн аж ахуй ба дэд єртєєнїїдийн хооронд зам тээврийн сїлжээ сайн бол, * дэд єртєєний бакан тосон таслуурын тоо 2-оос ихгїй бол, * хотын дотор байрласан гїн оруулгын дэд єртєєнд. 4.2.130. Синхрон тэгштгїїр (компенсатор)-тэй дэд єртєєнд тїїний тусгаарлагын тосны савны багтаамж ба тооноос хамаарахгїйгээр, турбины тосны хоёр суурин торх байрлуулна. Торх тус бїрийн багтаамж нь тус дэд єртєє дээр суурилагдах хамгийн том синхрон компенсаторын тосны системийн эзэлхїїний 110 %-иас багагїй хэмжээтэй байна. 4.2.128 ба 4.2.129-д зааснаас бусад дэд єртєєнїїдэд тосны аж ахуй болон тосны агуулахыг барихгїй. Ийм дэд єртєєнїїдэд цэвэр тосыг эрчим хїчний системийн харьяа шугам сїлжээнїїдийн тосны тєвлєрсєн аж ахуйгаас зєєврийн торх(резервуар)-оор буюу торхтой машинаар зєєж хїргэнэ. Хїчдэлийн бїх шатлалын трансформатор, тосон таслуурт тос дамжуулах суурин хоолой тавихгїй. Тосыг хийх, юїлэхэд тосны зєєврийн хоолой болон торх ашиглаж гїйцэтгэнэ. Цахилгаан станц болон 330 ба 500 кВ хїчдэлийн дэд станцуудад тос дамжуулах суурин хоолойг тосны аж ахуйн тоноглолын байрнаас буюу хэрэгслийн байрнаас трансформаторын засварын байр (дэд єртєє дэх трансформаторын цамхаг, цахилгаан станцын машины зал дэх угсралтын талбай) руу болон тосны агуулах руу, мєн зєєврийн торхноос тос юїлэх байр руу татна. Тос дамжуулах суурин хоолой (арматуртай уулзсанаас бусад хэсэг)-г гагнуураар холбогдсон ган хоолойгоор хийнэ. 4.2.131. Їйлдвэрийн газрын цахилгаан байгууламжийн тосны аж ахуйг хийхдээ СН 174-75* “Їйлдвэрийн газрын цахилгаан хангамжийн зураг тєсєл хийх заавар”-ын шаардлагыг баримтлана. Тос хадгалах савыг агаар хатаах шїїлтїїр, тосны тєвшин заагч, юїлэх хоолой дээр нь сорьц авах цоргоор тоноглоно. Тосны ил агуулах дэх тос хадгалах савны хананаас дараахи зїйлїїд хїртэлх зай нь доор зааснаас багагїй байна: а) цахилгаан станц, дэд єртєєний барилга, байгууламж (тїїний дотор трансформаторын засварын байр) хїртэл: · тосны агуулахын нийт багтаамж нь 100 тн хїртэл бол - 12 м; · тосны агуулахын нийт багтаамж нь 100 тн-оос их бол - 18 м; б) нийгэм, орон сууцны байр хїртэл – “а”-д зааснаас 25% их; в) тосны аж ахуйн тєхєєрємжийн байр хїртэл - 8 м; г) ус тєрєгчийн баллоны агуулах хїртэл - 20 м. Хїчний трансформаторыг суурилуулах 4.2.132. Дїрмийн 4.2.133-4.2.152-ийн шаардлагууд нь єндєр талдаа 3 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хїчний болон тохируулах трансформатор (автотрансформатор), тосон реактор (нум унтраах газардуулгын ороомог)-ыг гадаа ил буюу дотор суурин суурилуулахад хэрэглэгдэх бєгєєд харин тусгай зориулалтын цахилгаан тоноглолуудад хэрэглэгдэхгїй. Энэ зїйлд дурьдаж байгаа трансформатор, реакторыг ерєнхийлэн 4.2.133-4.2.152-д “трансформатор” гэж нэрлэсэн болно. Трансформаторын туслах тоноглолууд (хєргєлтийн системийн цахилгаан хєдєлгїїр, хяналт хэмжилтийн болон удирдлагын тєхєєрємж)-ыг суурилуулахдаа энэ дїрмийн хамаарагдах бїлгїїдийн шаардлагуудыг мєрдєнє. Дїрмийн 4.2.137, 4.2.141, ба 4.2.142-д тавигдсан шаардлагууд нь єндєр талдаа 10 кВ ба тїїнээс бага хїчдэлийн иж бїрдэл дэд єртєєний трансформаторыг суурилуулахад хамаарагдахгїй.


265

БД 43-101-03 4.2.133. Эх газрын хїйтэн уур амьсгалтай орон нутагт ил агаарт суурилуулах бол тусгай хийцийн (ХЛ) трансформатор хэрэглэх ёстой. Трансформаторын їзїїлэлтїїдийг сонгохдоо тїїний ажиллах горимд нийцїїлнэ. Їїнд удаан їргэлжлэх ачааллын горим, богино хугацааны ба огцом ачаалллыг авч їзэхээс гадна ашиглалтын явцад тохиолдож болзошгїй хэт ачааллыг тооцох ёстой. Энэ шаардлага нь олон ороомогтой трансформаторын бїх ороомогт хамаарагдана. 4.2.134. Трансформаторыг суурилуулахдаа тїїний хїчдэлийг таслахгїйгээр тос заагуур дахь тосны тївшинг хянахад аюулгїй бєгєєд тохиромжтой байх нєхцлийг хангана. Хэрэв ерєнхий гэрэлтїїлэг хангалтгїй байвал харанхуй нєхцєлд тосны тївшинг хянахад зориулж тос заагуурт гэрэлтїїлэг тавибал зохино. Хїчдэл таслахгїйгээр хяналт тавих болон хийн сорьц авахад зориулж трансформаторын хийн реленд аюулгїй очих нєхцлийг бїрдїїлнэ. Энэ зорилгоор зам-рельсийн толгойноос их биений дээд таг хїртэл 3 метр ба тїїнээс илїї єндєртэй байх трансформаторт суурин шат хийж єгнє. 4.2.135. Трансформаторын таган дээр суурилуулах вентилэн цахилуурт зориулсан УСТ-ын шаардлагыг хангасан 35 кВ-оос ихгїй хїчдэлийн вентилэн цахилуурыг трансформаторын их бие болон таган дээр тавьж болно. Дугуйтай трансформаторын сууринд чиглїїлэгч хийнэ. Чиглїїлэгч дээр трансформаторыг бэхлэхийн тулд хоёр талд нь тулаас хийнэ. Хоёр тонн хїртэл жинтэй дугуйгїй трансформаторыг суурин дээр нь шууд суурилуулж болно. Трансформаторын суурин дээр трансформаторын хазайлтыг тохируулах їед хэрэглэх домкрат тавих талбай гаргаж єгнє. Хийн реле рїї хий очих нєхцлийг бїрдїїлэхийн тулд тостой трансформаторын хазайлтыг тїїний дугуйн дор ивээс хийж їїсгэнэ. 4.2.136. Тэлїїрийг тусдаа бїтээц дээр суурилуулах бол трансформаторыг сууринаас нь гулсуулж гаргахад саад болохооргїйгээр бїтээцийг байрлуулна. Энэ тохиолдолд хийн релег трансформаторын ойролцоо суурин шатнаас аюулгїй, тохиромжтой їйлчилж болох хязгаарт байрлуулна. Трансформаторын тос цацах хоолойн амсар нь ойр байрласан тоноглол руу чиглээгїй байхаар трансформаторыг байрлуулах ёстой. Энэ шаардлагыг биелїїлэхийн тулд цацах хоолойн амсрын эсрэг талд хаах бамбай суурилуулж болно. 4.2.137. 20 тонноос илїї жинтэй трансформаторын замын дагуу болон суурийн дэргэд уг трансформаторыг 2 тийш дугуйгаар нь єнхрїїлэхэд зориулж татах хэрэгслїїд (эргїїлэг, чиглїїлэх блок, полиспаст)-ыг бэхлэх бєх шон хийж єгнє. Хєдєлгєєний чиглэлийн хазайх газарт домкрат (єргїїл) суурилуулах талбай бэлтгэнэ. Гадаа ил суурилуулах трансформаторын хоорондох зай агаараар 1,25 метрээс багагїй байна. Энэ зайг трансформаторын, газраас 1.9 метр єндєрт байрлах хамгийн их илїї гарсан хэсгїїдийн хооронд авна. Хэрэв ил байрлах 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй, нэг ба гурван фазын трансформаторуудын нэгж чадал нь 63 МВА ба тїїнээс дээш бол тэдний хоорондох буюу тэдгээрээс дурын чадалтай (тохируулгын ба дотоод хэрэгцээний) трансформатор хїртлэх зай нь агаараар, · чєлєєтэй байрлах трансформаторуудын хооронд 15 м-ээс бага, · цахилгаан станцын байшингийн гадна хананы дагуу, тїїнээс 40 метрээс бага зайд байрлах трансформаторуудын хооронд 25 метрэс бага байвал тусгаарлах хамар хаалт тавьж єгєх ёстой. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн (гурав болон нэг фазын), нэгийнх нь чадал 63 МВА ба тїїнээс их, гадаа ил суурилагдсан трансформаторуудын хооронд болон эдгээр трансформатор ба бусад аль ч чадлын (тохируулгын, дотоод хэрэгцээний г.м.-ийг оролцуулаад) трансформатор хооронд тусгаарлах хаалт хийнэ. Тусгаарлах хаалт нь · 1,5 цагийн галыг тэсвэрлэх чадвартай, · тос хїлээн авагч хайрган талбайн єргєнєєс багагїй єргєнтэй, · хамгийн их хїчдэлийн оруулгын єндрєєс багагїй єндєртэй байна. Хаалтыг тос хїлээн авагчийн хїрээнээс гадуур хийнэ. Трансформатор ба хаалт хоорондох зай 1,5 метрээс багагїй байна. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

266

БД 43-101-03 Хэрэв дотоод хэрэгцээний болон тохируулгын трансформаторууд нь гал унтраах автомат суурин тєхєєрємжєєр тоноглогдсон хїчний трансформатортай хамт суурилагдсан бєгєєд хїчний трансформаторын дотоод гэмтлийн хамгаалалтын їйлчлэх хїрээний дотор холбогдсон бол тусгаарлах хаалтын оронд дотоод хэрэгцээний болон тохируулгын трансформаторт хїчний трансформаторын гал унтраах тєхєєрємжтэй нэгтгэсэн гал унтраах автомат суурин тєхєєрємж тоноглож єгнє. 4.2.138. Цуваа холбогдох тохируулгын трансформаторыг тохируулга хийх трансформаторынх нь шууд дэргэд суурилуулна. Эдгээр трансформаторуудыг нэг ерєнхий замаар дугуйгаар нь єнхрїїлэн шилжїїлэхээр хийвэл зохино. 4.2.139. 220-330 кВ хїчдэлийн 200 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформаторыг, мєн 500 кВ хїчдэлийн трансформаторыг чадлаас нь їл хамааруулан гал унтраах суурин автомат тєхєєрємжєєр тоноглох ёстой. Гал унтраах тєхєєрємжийн автомат явалтыг нь удирдлагын самбар дээрээс зайнаас болон гараар орлон явуулж болохоор хийх ёстой. Гараар явуулах тєхєєрємжийг нь галны їйлчилгээнд єртєхєєргїй газарт байрлуулна. 3 фазын бїлэг трансформаторын гал унтраах тєхєєрємжийг зєвхєн гэмтэл гарсан фазынх нь ажиллахаар ялгавартай хийвэл зохино. 4.2.140. Байшин дотор байрлах тостой трансформатор бїрийг нэгдїгээр давхарын, барилгын бусад єрєєнїїдээс тусгаарлагдсан тусдаа єрєє (4.2.62-д заасан тохиолдол хамаарахгїй)-нд байрлуулвал зохино. Хэрэв трансформаторыг зєєж гаргах боломжтой бєгєєд аваарийн нєхцєлд 4.2.64-р зїйлийн 2-р заалтанд заасны дагуу 600 кг-аас их жинтэй тос бїхий трансформаторын адилаар тосыг зайлуулах боломжыг бїрдїїлсэн байвал хоёрдугаар давхарт, мєн энэ нєхцлийг хангасан усанд авахуулчихааргїй газарт бол нэгдїгээр давхарт шалны тєвшинєєс доош нэг метрийн гїнд трансформаторыг суурилуулахыг зєвшєєрнє. Трансформаторыг барилга дотор хоёрдугаар давхараас дээш, эсвэл нэгдїгээр давхарын шалны тєвшнєєс 1 м-ээс илїї доор байрлуулах шаардлагатай тохиолдолд тэдгээр нь орчны болон їйлдвэрлэлийн технологийн нєхцлєєс хамааруулан хуурай эсвэл їл шатах дїїргэгчтэй байна. Трансформаторыг байшин дотор байрлуулахдаа 4.2.50-ийн заалтыг мєн удирдлага болгоно. Нэг бїрийн чадал нь 1 МВА -аас хэтрэхгїй, нэг зориулалттай, ерєнхий удирдлага ба хамгаалалттай бєгєєд нэг бїхэл гэж тооцогдох тостой хоёр трансформаторыг нэг ерєнхий єрєєнд байрлуулж болно. Ашиглалтын явцад засвар, їйлчилгээ хийх ажлыг хїндрїїлэхгїй бол 6 хїртэл хуурай ба їл шатах дїїргэгчтэй трансформаторыг нэг ерєнхий єрєєнд байрлуулахыг зєвшєєрнє. 4.2.141. Барилгын дотор байрлуулах трансформаторын шалнаас 1.9 м-ээс бага єндєрт байрлах хамгийн их илїї гарсан хэсгїїдээс доорхи зїйлїїд хїртэлх зай нь (агаараар) доор зааснаас багагїй байх ёстой. Їїнд:

а) · · б) · · ·

арын ба хажуугийн ханны: 0.4 МВА хїртэлх чадлын трансформаторын хувьд - 0.3 м, тїїнээс их чадлын траснформаторын хувьд - 0.6 м. хаалганы хавтан буюу хананы илїї гарсан хэсэг хїртэл 0.4 МВА чадлын трансформаторт-0.6м, 0.4 МВА-аас 1.6 МВА хїртэл чадлын трансфортаторт-0.8 м, 1.6 МВА-аас их чадлын трансформаторт- 1 м.

4.2.142. Тостой трансформаторын єрєє, хоргоны шал нь тос хїлээн авагч тал руу 2 %-ийн налуу хазайлттай байх ёстой. Трансформаторын єрєєний хаалгыг 4.2.60-ын дагуу хийвэл зохино. Єрєєний хаалганы яг ар талд 1,2 м-ийн єндєрт (єрєєнд орохгїйгээр босгоноос трансформаторыг хянахад зориулсан) хашлага хийнэ. Трансформаторын єрєєнд тїїнд хамаарагдах салгуур, гал хамгаалуур, ачаалал таслагч, цахилуур, нум унтраах газардуулах ороомог мєн хєргєлтийн системийн тоноглолыг суурилуулж болно. Тостой трансформаторын єрєє, хорго тус бїр нь гадагш гарах гарцтай байна. Эсвэл галын болон тэсрэх аюултай зїйлс, тєхєєрємж болон їйлдвэрлэл байхгїй їл шатах шал, хана, таазтай, хажуугийн єрєє рїї гарц байж болно. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

267

БД 43-101-03 Їйлдвэрлэлийн єрєє рїї трансформаторыг нь гаргахаар хийсэн тїїний єрєє, хорго нь 4.2.69, 4.2.73, 4.2.74, 4.2.76 зїйлийн шаардлагуудыг хангасан байх ёстой. 4.2.143. Байшинд оруулж, залгаж барьсан дэд єртєєний трансформаторын єрєєний хаалганы гадна хїрээнээс байшингийн хамгийн ойрхон байрлах цонх, хаалганы хїрээ хїртэлх зай нь хэвтээгээр 1 метрээс их байх ёстой. 0.1 МВА-аас их чадалтай трансформаторыг єрєєнєєс нь барилгын хооронд 5 метрээс бага єргєнтэй дотоод гудам руу гаргахаар хийж болохгїй. Энэ шаардлага їйлдвэрийн байрны доторх гудам, зам руу гарсан гарцтай трансформаторын єрєєнд хамаарахгїй. Трансформаторын єрєєний агааржуулалтын систем нь трансформатораас ялгарсан дулааныг гадагш зайлуулах ажиллагааг хангах (4.2.66-ыг їзэх) бєгєєд агааржуулалтын бусад системтэй холбоотой байж болохгїй. Агааржуулалтын хэвтээ, босоо хоолойн ханыг 0.75 цагаас багагїй хугацааны галыг тэсвэрлэх чадвартай, їл шатах материалаар хийнэ. Агааржуулалтын босоо хоолойг болон цонхон цоорхойг нь тэдгээрт чийг їїсэх буюу орох тохиолдолд трансформатор дээр ус гоожихгїй байхаар байрлуулах, эсвэл хоолойноос трансформаторт руу чийг орохоос хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино. Агааржуулалтын цонхон цоорхойг нь 1х1 см дєрвєлжин (нїхтэй) тороор хааж, тїїгээр бороо, цас орохоос хамгаална. 4.2.144. Їл шатах ханатай боловч дээвэр нь шатах материалиар хийгдсэн хучилттай байшин руу залгаж барьсан трансформаторын єрєєний сорох босоо хоолойг байшингийн хананаас 1.5 м-ээс багагїй зайнд холдуулж хийх буюу їл шатах материалаар 0.6 м-ээс багагїй єндєртэй хийсэн дээврийн хашлагаар шатах материал бїхий хучилттай дээврийн бїтээцїїдийг хааж хамгаална. Энэ тохиолдолд босоо хоолойг байшингийн дээврээс дээш гаргахгїй байж болно. Босоо хоолойн амсарыг байшингийн цонхны харалдаа байрлуулж болохгїй. Трансформаторын єрєєний хананд агааржуулалтын хоолойн гаралтын амсрыг байрлуулахдаа шатах материалаар хийсэн дээврийн илїї гарсан хэсгийн дор, эсвэл траснформаторын єрєєнд залгаастай байшингийн ханан дэх цонхон онгорхойн доор байрлуулж болохгїй. Хэрэв трансформаторын єрєєний хаалга буюу агааржуулалтын хоолойн гаргалгын амсрын дээр цонх байвал цонхны дор 0.7 м-ээс багагїй хэмжээнд єнгийлгєж, їл шатах материалаар саравч хийж єгнє. Саравчны урт нь цонхны єргєнєєс 2 тийш тус бїрд 0.8 м-ээс багагїй хэмжээгээр илїї гарахаар байвал зохино. 4.2.145. Зохиомол хєргєлттэй трансформаторыг хєргєлтийн системийн тєхєєрємжїїдийг нь автоматаар явуулах, зогсоох зориулалттай тєхєєрємжєєр тоноглоно. Хєргєлт нь тосны дээд їеийн халуун буюу ороомгийн халуунаас хамааран, мєн їїнээс шалтгаалахгїйгээр трансформаторын ачааллын гїйдлээс хамааран автоматаар ажиллаж эхэлдэг байна. Хєргєлтийн зєєврийн тєхєєрємж буюу ДЦ (їлээлттэй, тосны албадмал эргэлттэй) системийн тєхєєрємж хэрэглэвэл тэдгээрийг байрлуулахдаа трансформаторыг суурьнаас нь дугуйгаар нь єнхрїїлж гаргахад саад болохооргїй, трансформатор ажиллагаанд байхад хєргєлтийн дээрх системд нь засвар, їйлчилгээ хийж болох боломжийг бїрдїїлнэ. Хєргєлтийн їлээлгээр гарсан агаарын урсгал трансформаторын их бие рїї чиглэсэн байж болохгїй. Хєргєлтийн тєхєєрємжийн хаалтуудын байрлал нь тэдгээрт бэрхшээлгїй хїрэх, трансформаторыг буюу хєргїїрийн нэгэн хэсгийг хєргєлтийн системээс салгах, хєргїїрийн тосыг юїлэхгїйгээр трансформаторыг дугуйгаар нь єнхрїїлж гаргах боломжуудыг бїрдїїлсэн байна. 4.2.146. 4.2.124. Хєргїїрийн колонк болон хєргєлтийн Ц (тосны албадмал эргэлттэй) систем дэх бусад тоноглолуудыг 5 хэмээс доошгїй халуунтай байранд байрлуулна. Шаардлагатай тохиолдолд дулаалга хийж єгнє. Хєргєлтийн ДЦ (їлээлттэй, тосны албадмал эргэлттэй) болон Ц (тосны албадмал эргэлттэй) системийн гадаа суурилагдсан тос дамжуулах хоолойг зэвэрдэггїй тємєр буюу зэврэлтэд тэсвэртэй материалаар хийнэ. Трансформаторын ойролцоо байрлах тос дамжуулах хоолойн байрлал нь трансформатор болон хєргїїрт їйлчилгээ хийхэд хїндрэл учруулахааргїй, трансформаторыг дугуйгаар нь єнхрїїлж зєєхєд ажиллагаа бага байх нєхцлийг хангах ёстой. Шаардлагатай байвал їлээгїїр, хаалтууданд саадгїй хїрэх боломжийг хангасан шат, тавцанг бэлтгэвэл зохино. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

268

БД 43-101-03 4.2.147. ДЦ (їлээлттэй, тосны албадмал эргэлттэй) болон Ц (тосны албадмал эргэлттэй) системийн тосны насос болон усны насосын ажлыг хянахын тулд манометрыг насос тус бїрийн дэргэд тавина. Торон шїїлтїїртэй бол манометрыг тосны шїїлтїїрийн оролт болон гаралт дээр тавина. Тусдаа хєргїїрээс бїрдсэн хєргєлтийн зайдуу зєєврийн системтэй бол нэг эгнээнд байрласан дан ба хос хєргїїрїїдийг ерєнхий нэг суурин дээр байрлуулна. Хєргєлтийн бїлэг тєхєєрємжийг тусгай суурин дээр эсвэл тэдгээрийг єєрсдийн нь дугуй дээр єнхрїїлж гаргахаар тооцсон бол суурин дээр дээр нь тавьсан тємєр замын рельс дээр байрлуулна. 4.2.148. Хєргєлтийн ДЦ (їлээлттэй, тосны албадмал эргэлттэй) болон Ц (тосны албадмал эргэлттэй) системийн цахилгаан хєдєлгїїрийн удирдлагын шїїгээг тос цуглуулагчийн хїрээний гадна тавина. Энэхїї удирдах шїїгээ болон тїїний доторхи тєхєєрємжїїд нь трансформатораас їїсэх чичиргээтэй нєхцєлд ажиллахаар тооцоологдсон бол уг шїїгээг трансформаторын их бие дээр єлгєн байрлуулж болно. 4.2.149. Албадмал хєргєлттэй трансформатор нь дараахи дохиоллоор хангагдсан байна. Їїнд: · тосны ба хєргєлтийн усны эргэлт зогссон · їлээлгийн салхилуур зогссон · бэлтгэл хєргїїрийг автоматаар залгасан · бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїрийг автоматаар залгасан. 4.2.150. Ачаалалтайгаар хїчдэлийг тохируулах тєхєєрємжийн хєтлїїрийн шїїгээнд автомат удирдлагатай цахилгаан халаагуур тавина. Хєргєлтийн Ц (тосны албадмал эргэлттэй) системд трансформатор дахь тосыг цэвэрлэх зориулалттай тавигдах шингээгїїр (адсорбер)-ийг суурилуулахдаа тїїний шингээгчийг газар дээр нь солих боломж бїрдїїлэн єрєєнд байрлуулна. Трансформаторын тосны азотын хамгаалалтын уян торхыг нарны гэрлийн болон хасах 35 хэмээс доош хїйтний їйлчлэлээс хамгаална. 4.2.151. 330 кВ хїртэлх хїчдэлийн трансформаторын єргєгдєж гардаг хэсэг буюу бїрхїїлийн жин нь 25т-оос бага байвал идэвхтэй хэсгийг задлахгїйгээр засвар хийхэд зориулж хос портал тусгах буюу трансформаторын бїрхїїл буюу идэвхтэй хэсгийг явуулын кран, зєєврийн хэрэгслээр єргєх боломжийг бїрдїїлнэ. Трансформаторын идэвхтэй хэсгийг задлахгїйгээр засварлах зориулалттай суурин байгууламжыг (гїїрэн кранаар тоноглогдсон цамхаг) дараахи тохиолдлуудад байгуулна. Їїнд: · Очиход хїндрэлтэй буюу тухайн газраас трансформаторыг засварын їйлдвэр лїї аваачихад ашиггїй байх хол нутагт байгаа 330кВ хїчдэлийн 200МВА ба тїїнээс их чадлын трансформатор бїхий дэд єртєєнд болон 500кВ хїчдэлийн дэд єртєєнд, · Дулааны цахилгаан станцын машины танхимын засварын талбайд эсвэл усан цахилгаан станцын угсралтын талбайд трансформаторыг аваачих боломжгїй байвал цахилгаан станцын трансформатор бїхий ИХБ-нд. 4.2.152. 330 кВ хїртэлх хїчдэлийн дэд єртєєний трансформатор нь авагдах бїрхїїлгїй бєгєєд єргєгдєж гаргах идэвхтэй хэсгийн жин 25 тонноос их байвал засварын ажилд зориулж тємєр замаар трансформаторын суурьтай холбогдсон суурин буюу зєєврийн єргєх байгууламжийг тусгана. Трансформаторыг цахилгаан станцын машины танхимын дагуу ил суурилуулахдаа тїїнийг задлахгїйгээр, оруулгуудыг буулгахгїйгээр мєн гїйдэл єнгєрїїлэгчийн тулаасны бїтээцїїдийг болон порталыг, шинийн гїїрийг задлахгїйгээр дугуй дээр нь єнхрїїлж засварын байранд хїргэх боломжийг бїрдїїлнэ. Трансформаторын болон хєргєлтийн системийн эд ангийг салгаж буулгах болон угсрахад зориулж їїнд тохирох даац болон сумын урт бїхий автокран очих, гарах боломжийг бїрдїїлсэн гарамтай байна. Эсвэл трансформаторын суурилах байранд угсралтын ажлыг механикжуулах бусад арга хэмжээнїїдийг тусгах нь зїйтэй. Трансформаторын цамхагт краны даацыг трансформаторын бїрхїїлийн жингээр тодорхойлно.


269

БД 43-101-03

4.3. ХУВИРГАХ ДЭД ЄРТЄЄ БА БАЙГУУЛАМЖ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 4.3.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь їйлдвэрлэлийн хэрэглэгчдийг тэжээх зориулалттай, 110 кВт ба тїїнээс дээш нэгж чадалтай хагас дамжуулагч хувиргагч агрегат бїхий хувиргах суурин дэд єртєє ба байгууламжид хамаарна. Энэ дїрэм нь цахилгаанжсан тємєр замын татах дэд єртєє ба тусгай зориулалтын (жишээлвэл хий цэвэрлэх болон лабораторийн) хувиргах байгууламжид хамаарахгїй. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжууд нь бусад бїлгийн шаардлагуудыг энэ бїлгээр єєрчлєєгїй хэмжээнд хангаж байх ёстой. 4.3.2. Хувиргагч агрегат гэж нэг буюу хэд хэдэн хагас дамжуулагч хувиргуур, трансформатор, мєн агрегатыг ажиллуулахад шаардлагатай тєхєєрємж, багаж хэрэгслээс бїрдсэн тоноглолын бїрдэлийг нэрлэнэ. Хагас дамжуулагч хувиргуур гэж шїїгээнд буюу араам дээр суурилагдах, агаарын эсвэл усан хєргєлтийн системтэй хагас дамжуулагч вентил (удирдлагатай эсвэл удирдлагагїй), мєн хувиргуурыг ажиллуулахад шаардлагатай тєхєєрємж, багаж хэрэгслээс бїрдсэн бїрдэлийг нэрлэнэ. 4.3.3. Хувиргагч агрегатын бїрдїїлэгч хэсгїїдийн хїчдэлтэй байгаа гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хооронд болон тэднээс газар, хаалт хїртэлх зай, мєн гудамны єргєн, хаалганд хориг хийх шаардлагатай эсэхийг тодорхойлдог хїчдэлийн ангиллыг доор зааснаар тодорхойлно. Їїнд: 1. трансформатор, автотрансформатор, реакторд -хоёр гаргалга бїрийн хоорондох, мєн тєхєєрємжийн газардуулагдсан эд анги ба гаргалга бїрийн хоорондох хамгийн их хїчдэлийн їйлчлэгч утгаар; 2. хагас дамжуулагч хувиргуурт -хувьсах гїйдлийн талын хоёр гаргалга бїрийн хоорондох хамгийн их хїчдэлийн їйлчлэгч утгаар. Ерєнхий бїрхїїлд суурилагдсан хувиргуур, трансформатор, реактор г.м.–ээс бїрдсэн бїрдмэл тєхєєрємжийн хїчдэлийн ангиллыг дээрхи 1 ба 2 дэх заалтуудад заасан хїчдэлийн хамгийн их утгаар тодорхойлно. Ерєнхий шаардлага 4.3.4. Їйлдвэрийн хэрэглэгчдийг тэжээх зориулалттай хувиргах дэд єртєє, байгууламжинд хагас дамжуулагч хувиргуурыг хэрэглэнэ. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжууд дээр дараахи арга хэмжээнїїдийг хэрэгжїїлсэн байх ёстой. Їїнд: · тэжээлийн сїлжээний цахилгаан эрчим хїчний чанарт хувиргах дэд єртєє (байгууламж)-нєєс їзїїлэх нєлєєг УСТ1-нд заасан хэмжээнд хїртэл хязгаарлах · хувиргах дэд єртєє (байгууламж)-нєєс їїсэлтэй радио шуугианыг мєрдєгдєж байгаа нормуудаар аж їйлдвэрт зєвшєєрєгдєх хэмжээнд хїртэл хязгаарлах. Техник-эдийн засгийн тооцоогоор тодорхойлсон хэмжээнд хуурмаг чадлыг нєхєх буюу тэгштгэх байгууламж суурилуулах нь зїйтэй. 4.3.5. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжийн єєрийн хэрэгцээний тэжээлийн нєєцлєлтийн зэрэглэл нь хувиргагч агрегатын тэжээлийн нєєцлєлтийн зэрэглэлд тохирч байх тохирч байх ёстой. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжууд нь телефон холбоо, мєн галын болон ажлын нєхцлєєр нь тодорхойлогдох бусад дохиоллоор тоноглогдоно. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжуудыг хийн сїлжээнээс, эсвэл хийн зєєврийн хураагуураас, мєн їйлдвэрлэлийн зориулалттай зєєврийн тоос сорогчоос агаар авч цахилгаан тоноглолыг хуурай,


270

БД 43-101-03 тоосноос цэвэрлэгдсэн, тосгїй, 0.2 МПа –аас ихгїй даралттай агаараар їлээлгэх тєхєєрємжєєр тоноглох ёстой. Хувиргуур болон бусад тоноглолыг угсрах, задлах, цуглуулахад зориулж суурин эсвэл зєєврийн єргєх, тээвэрлэх тєхєєрємжєєр хангана. Хувиргагч дэд єртєє, байгууламжинд зєєврийн цахилгаан багаж, байр цэвэрлэх машин, зєєврийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийн цэг байх ёстой. Зєєврийн гэрэлтїїлгийн тэжээлд 42 В-оос ихгїй хїчдэл хэрэглэнэ. Хувиргагч агрегатын хамгаалалт 4.3.6. Хувиргах агрегатын трансформаторыг чадал, анхдагч хїчдэлээс нь хамааруулж дараах хамгаалалтуудаар тоноглоно. Їїнд:

1. Таслах їйлдэлтэй, агшин зуурын їйлчилгээтэй их гїйдлийн хамгаалалтыг трансформаторын гаргалга дээр болон ороомогийн фаз хооронд їїсэх богино залгалтаас, мєн боломжтой бол хувиргуурт богино залгалт їїсэхэд ажиллахаар тохируулж тавих ёстой. Тус хамгаалалт нь ачаалалгїй трансформатор залгагдах їеийн соронзлох гїйдлээр болон ачааллын гїйдлийн огцом єсєлтєєр тасрахааргїй тохируулагдахаас гадна шулуутгагдсан хїчдэл талын автомат таслуур ба хагас дамжуулагч хувиргуурын гал хамгаалууртай зохицсон сонгон ажиллах чадвартай байна. Трансформаторын хувьсгах коэффициентийн боломжтой утганд харгалзах хоёрдогч хїчдэлийн бїх утгуудын їед хамгаалалт ажилладаг байна. Анхдагч хїчдэл нь 1 кВ-оос дээш байгууламжинд их гїйдлийн хамгаалалтыг ихэвчлэн хоёр фазанд гурван релегээр хийвэл зохино. 1 кВ хїртэлх анхдагч хїчдэлийн байгууламжийн трансформаторын хамгаалалтанд анхдагч хїчдэлийн сїлжээний саармаг цэг нь хєндийрїїлэгдсэн байвал 2 фазанд, газардуулагдсан бол 3 фазанд их гїйдлийн салгагч бїхий автомат таслуур хэрэглэнэ. 2. Хийн хамгаалалтыг трансформаторын тосны тєвшин буурах ба дотоодод гэмтэл гарах їед ажиллах зориулалтаар тоноглоно. 1 МВА ба тїїнээс дээш чадалтай трансформаторт хийн хамгаалалт тавина. Харин дотоод цехийн хувиргуурын дэд єртєє, байгууламжинд 0,4 МВА ба тїїнээс дээш чадалтай трансформаторт хийн хамгаалалт тавина. Хийн хамгаалалтыг тосны тєвшин буурах, хий бага хэмжээгээр ялгарах їед дохиолох, хий эрчимтэй ялгарах їед таслах їйлчлэлтэй хийнэ. Ашиглалтын хїмїїс тогтмол байх эсэх, дохиолол єгєгєгдсєний дараа шуурхай ажиллагааны хїмїїс хїрч ирэх хугацаа, мєн хийн релений хийц зэргээс хамааруулж тосны тєвшин цаашид буурвал хамгаалалт таслах їйлчлэлтэй байхаар хийж болно. Тосны тївшингийн бууралтаас хамгаалахад трансформаторын тэлїїр дэх тївшингийн релег хэрэглэж болно. 3. Даралтын єндєржилтийн хамгаалалтыг битїї трансформаторт 0,63 МВА хїртэл чадалтай бол дохиолох, 0,63 МВА-аас дээш чадалтай бол таслах їйлчлэлтэй тоноглоно. 4. Хэт хїчдэлийн хамгаалалтыг трансформаторын хоёрдогч хїчдэлийн талд шулуутгагдсан хїчдэл нь 600 В ба тїїнээс дээш байвал тоноглоно. 5. Нэвт цохигдогч гал хамгаалуурыг трансформаторын нам хїчдэлийн талын саармаг цэг дээр буюу хоёрдогч хїчдэл нь 1 кВ хїртэл байвал фаз дээр тавина. Таслах їйлчлэлтэй хамгаалалтыг трансформаторын нэгдэгч хїчдэлийн талд суурилагдсан таслуурт, шаардлагатай нєхцєлд хувиргах агрегатын шулуутгагдсан гїйдэл талд суурилагдсан автомат таслуурт їйлчлэхээр хийнэ. 4.3.7. Хагас дамжуулагчин хувиргуур тїїний чадал, шулуутгагдсан хїчдэлийн хэмжээ, маяг, зориулалт, ажиллагааны горимоос нь хамааруулан 4.3.6 зїйлд заасан хамгаалалт дээр нэмж дараах хамгаалалтуудыг тоноглоно. Їїнд:

1. Хурдан їйлчилгээтэй гал хамгаалуурыг зэрэгцээ хэлхээ бїрт ганцаар буюу цуваа холбогдсон хэд хэдэн вентилийг хамгаалж тавина. Хоёр болон тїїнээс дээш тооны гал хамгаалуур шатахад


271

БД 43-101-03 хувиргах агрегатыг автоматаар таслах ёстой. Гал хамгаалуур шатахад ажилладаг дохиололтой байвал зохино. 2. Хурдан їйлчилгээтэй туйлжаагїй автомат таслуурыг хувиргуурын дараахи туйл хоорондын богино залгалт болон блок - хувьсгуур - хэрэглэгч гэсэн бїдїївчээр ажиллаж байгаа чиглэл єєрчлєх хувиргуурын агрегат дэх инверторын хємрєлтєєс хамгаалахад зориулж шулуутгагдсан хїчдэл талын нэг туйлд нь тавина. Хувиргуурын хамгаалалтанд шаардлагатай автомат таслуурын тоо їїнээс гадна хувиргуурын ба хэрэглэгчийн хїчний хэлхээний бїдїївчээр тодорхойлогдоно. 3. Хэт гїйдэл їїсгэхгїй байхын тулд тиристоран хувиргуурын тохируулгын єнцєгийн ихсэх тал руу удирдлагын тїлхээсийг шилжїїлэх буюу удирдлагын тїлхээсийг арилгах хамгаалалт тавина. 4. Хурдан їйлчилгээтэй туйлжаагїй автомат таслуурыг ерєнхий цуглуулгын шинд хагас дамжуулагчийн хувиргуур дангаар эсвэл хэд хэдээрээ зэрэгцээ ажиллаж байгаа їед шулуутгагдсан хїчдэл талын нэг туйлд нь тавина. 5. Дотоод ба гадаад хэт хїчдэлээс хамгаалах хамгаалалт тавина. 4.3.8. Хувиргах агрегатыг ажиллагааны нь хэвийн биш дараах горимын їед ажиллах зориулалтай дараах хамгаалалт, хяналт, дохиололын тєхєєрємжєєр тоноглоно. Їїнд:

1. 2. хэтэрсэн 3. 4. 5. 6. 7. 8. бусад 9.

Трансформаторын шатдаггїй шингэн, тосны халуун нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн Хагас дамжуулагч хувиргуурын хєргєлтийн усны халуун нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс Хагас дамжуулагч вентилийн хїчний хэлхээний гал хамгаалуур шатсан Агаар буюу усан хєргєлтийн ажиллагаа зогссон Хувиргагч агрегат удаан хугацаагаар хэт ачаалагдсан Удирдах лугшилт (импульс) алга болсон Тєхєєрємжийн тусгаарлагын тєвшин буурсан буюу гэмтсэн Хувиргагч агрегатын хэвийн ажиллагаанд саад болохуйцаар тїїний дотоод хэрэгцээний Тєхєєрємжийн ажиллагаа доголдсон

4.3.9. Хувиргагч дэд єртєє (байгууламж)-нд байнгын жижїїртэй, эсвэл тїїний ажиллагааг диспетчер хянадаг бол 4.3.8 зїйлийн 1-5, 7, 8 дугаарт заагдсан хамгаалалт, хяналт, дохиоллын тєхєєрємжийг дохиолох їйлчлэлтэй, 4.3.8 зїйлийн 6 дугаарт заагдсаныг нь хувиргагч агрегатыг таслах їйлчлэлтэй хийнэ. Хувиргагч дэд єртєє (байгууламж) нь байнгын жижїїргїй бєгєєд диспетчерийн байранд дохиолол єгєгддєггїй бол 4.3.8 зїйлд заагдсан хамгаалалт, хяналт, дохиоллын тєхєєрємжїїдийг хувиргагч агрегатыг таслах їйлчлэлтэй хийнэ. Тусгай тохиолдолд тухайн нєхцєл байдлаас їїдэн 4.3.8 зїйлийн 1-д заагдсан тєхєєрємжийг дохиолох їйлчлэлтэй хийж болно. Тоноглолын байршил, хамгаалалтын арга хэмжээнїїд 4.3.10. Нэг хувиргах агрегатад хамаарагдах трансформатор, тохируулагч автотрансформатор, тэгшитгэх реактор, анодон хуваагуур, шїїлтїїрийн реакторыг нэг єрєєнд байрлуулж болно. Тосоор дїїрэгмэл тєхєєрємжїїдийг 5.1 бїлгийн шаардлагад нийцїїлж суурилуулна. 4.2.73, 4.2.74 зїйлд заасан шаардлагууд нь хувиргах иж бїрдэл бїхий дэд єртєє (байгууламж)-д хамаарагдана. Орчны нєлєє (хїчтэй соронзон орон, халуун, чийглэг, тоосжилт г.м) саад учруулахгїй тохиолдолд хагас дамжуулагчин хувиргуурыг цахилгаан техникийн буюу їйлдвэрлэлийн байр дэх бусад тоноглолтой хамт суурилуулахыг зєвшєєрнє. Їйлдвэрлэлийн байранд хагас дамжуулагчин хувиргуурыг тусгалт шїїгээнд суурилуулах ёстой.


272

БД 43-101-03 4.3.11. Шулуутгагдсан хїчдэл 1 кВ-оос дээш байх бол шїїгээг хаана (цахилгаан техникийн буюу їйлдвэрлэлийн байр) байрлуулсанаас хамаарахгїйгээр хувиргуурын шїїгээний хаалгыг нь тїїнийг онгойлгоход хувиргуурыг хувьсах гїйдлийн талаас ч, тогтмол гїйдлийн талаас ч тасладаг бєгєєд хаалга онгорхой їед залгах боломжийг єгдєггїй хоригоор тоноглоно. Цахилгаан байрны гадна суурилагдах хувиргуурын шїїгээний хаалга тусгай тїлхїїрээр онгойдог далд цоожтой байна. 4.3.12. Хїн шїргэж болох хэсгїїдтэй ил задгай хагас дамжуулагчин хувиргуурыг зєвхєн цахилгааны байранд суурилуулна. Тэгэхдээ 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн хувиргуурт 1.9 метрээс доошгїй єндєр цулгуй буюу торон хаалт хэрэглэнэ. Торны нэг дєрвєлжин нь 25х25 мм-ээс ихгїй хэмжээтэй байна. Хаалтны хаалга нь тїїнийг нээхэд хувиргуурыг хувьсах гїйдлийн талаас ч, тогтмол гїйдлийн талаас ч хугацаааны барилтгїйгээр шууд тасладаг хоригтой байна. 4.3.13. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн ил хувиргуурыг дараахи байдлаар суурилуулж болно. Їїнд:

1. Шалны, газраас тусгаарлагдсан хэсэг дээр. Хувиргуурын доорхи шалыг суурийн хэсэг болон тїїний босоо сїїдрээс 1.5м -ийн хїрээнд хєндийрїїлэх дэвсгэрээр бїрнэ. Хєндийрїїлэх дэвсгэр нь хангалттай механик бєх баттай байхаас гадна шулуутгагдсан ажлын хїчдэлээс 10 дахин их хїчдэлийг даах тооцоогоор хийгдсэн байна. Барилгын хана, газардуулагдсан эд анги нь хувиргуурын босоо сїїдрээс 1.5 м-ээс бага зайд байрласан байвал тэднийг шалнаас 1.9 м-ийн хїртэл єндєр хэмжээнд мєн адил хєндийрїїлэх дэвсгэрээр бїрэх, эсвэл газраас хєндийрїїлсэн хаалтаар хаана. Хувиргуурын эргэн тойронд тусгаарлах материалаар хийсэн хэцийг хєндийрїїлэх тулгуур дээр бэхлэх байдлаар хїрээлж татвал зохино. Хувиргуураас газраас хєндийрїїлэгдсэн хаалт, хана бусад эд анги хїртэлх зайн єргєн нь 1 м-ээс багагїй байна. 2. Хєндийрїїлэггїй шалан дээр. Энэ тохиолдолд хувиргуур бїр нь 1.9 м-ээс доошгїй єндєр торон буюу цулгуй хаалттай байна. Хаалтны хаалга нь 4.3.11 зїйлд заасан шїїгээний хаалганы хоригтой ижилхэн хоригтой, эсвэл цоожтой байна. Цоожтой байх тохиолдолд хувиргуурыг тогтмол гїйдэл талаас болон хувьсах гїйдэл талаас тасалсан тухай мэдээлэх дохиоллыг хаалганы дээр буюу ханан дээр суурилуулна. Хувиргуурын их бие дээр суурилагдах хэмжїїрийг їйлчилгээний хїмїїс хаалтны дотор орохгїйгээр заалтыг нь авах, хянах боломжтой байхаар тавина. Нэг хувиргах агрегатад хамаарагдах хэд хэдэн ил хувиргуурнэг ерєнхий хаалт хийж болно. 4.3.14. 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн ил хувиргуурыг цахилгааны байранд хєндийрїїлэггїй шалан дээр суурилуулах бол хэвтээ зай доор зааснаас багагїй байна. Їїнд:

1. Хувиргуурын хїчдэлтэй хэсгээс газардуулагдсан хаалт, хана хїртэлх зай хувиргуурын їйлчилгээний биш талд 50 мм-ээс, 2. Хїчдэлтэй байгаа нэг хувиргуурын хэсгээс нєгєє хувиргуурын газардуулагдсан хэсэг, хашлага, хана г.м.-д хїртэлх зай, їйлчилгээний талд бол 1.5 м-ээс, 3. Янз бїрийн хувиргуурын газардуулагдсан хэсгїїдийн хооронд мєн хувиргуурын газардуулагдсан хэсгээс газардуулагдсан хаалт, хана г.м.-д хїртэлх зай їйлчилгээний талд бол 0.8 мээс, 4. Єєр єєр хувиргууруудын хїчдэлтэй хэсгїїдийн хоорондох зай нь їйлчилгээний талд бол 2 мээс. Дїрмийн 2–4 -д заасан зайг хувиргуураас хїчдэлийг салгахгїйгээр їйлчилгээний ажилтан хашилтаас дотогш орох боломжийг бїрдїїлэх зорилгоор тогтоосон болно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн ил хувиргуурыг цахилгаан байранд суурилуулахдаа хэвтээ зайг нь доор зааснаас багагїй байлгана. Їїнд:

· хувиргуурын хїчдэлтэй байгаа хэсгээс хувиргуурїйлчилгээ хийх шаардлагагїй талд · 3 кВ-ын хїчдэлтэй бол 165 мм, БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

273

хаалт,

хана г.м.-д хїртэлх хэвтээ зай нь

БД 43-101-03 · 6 кВ-ын хїчдэлтэй бол 190 мм, · 10 кВ-ын хїчдэлтэй бол 220 мм-ээс. · Єєр єєр хувиргууруудын газардуулагдсан хэсгїїдийн хоорондох зай, мєн хувиргуурын газардуулагдсан хэсгээс хаалт, хана г.м.-д хїртэлх зай нь їйлчилгээ хийх талд 0.8м –ээс. Энэ зайг хїчдэлгїй їед хувиргуурт їйлчилгээ хийх нєхцлийг бїрдїїлэх зорилгоор тогтоосон болно. 4.3.15. Хувиргах агрегат нь хоёр ба тїїнээс дээш тооны хувиргуураас бїрдсэн бєгєєд нэг хэсэг хувиргуурыг бусад нь хїчдэлгїй байхад ажилуулах шаардлагатай байгууламжинд эдгээр бїрдїїлэгч хэсгїїдийн цахилгаан холболтыг хийхдээ хувиргуур тус бїрийг хувьсах болон шулуутгасан хїчдэл талаас нь таслах боломжийг бїрдїїлнэ. Хувиргах агрегатын цахилгаан тоноглолтой шїїгээг нэг эгнээнд суурилуулахад хаалгатай эсвэл авагддаг хаалттай талын хїн явах гудмын єргєн нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Харин хаалга нь 90° дэлгэгдсэн байхад гарцын їлдсэн єргєн 0.6 м байхаар уг гудмыг нарийсгаж болно. Шїїгээнїїд хоёр эгнээнд байрлах бол шїїгээ хоорондох їйлчилгээний гудмын єргєн нь 1.2 м ээс багагїй байна. Эсрэг харж байрласан хоёр шїїгээний хаалгууд 90° нээгдсэн їед хаалга хооронд гарцын єргєн 0.6м –ээс багагїй байх ёстой. Шїїгээ дэх цахилгаан тоноглол татаж гаргадаг тэргэнцэр дээр суурилагдах нєхцєлд гудам, гарцны єргєн нь доор зааснаас багагїй байна: · шїїгээ нэг эгнээнд байрлах бол - тэргэнцэрийн урт дээр 0.6 м нэмсэнээс, · шїїгээ хоёр эгнээнд байрлах бол - тэргэнцэрийн урт дээр 0.8 м нэмсэнээс, Бїх тохиолдолд гудамны єргєн нь тэргэнцэрийн тууш диагналын хэмжээнээс багагїй байна. 4.3.16. Хувиргуурын анод, тэдгээрийн хєргїїр нь хувиргуурын бусад хэсгїїдээс ялгагдахуйц тод єнгєєр будагдсан байна .Хувиргуурын их биен дээр нь тїїний хоосон явалтын хїчдэлийг заасан урьдчилан сэргийлэх тэмдэг хадна. 4.3.17. Хагас дамжуулагчин хувиргууртай байгууламжинд хувьсгагч трансформаторын вентилийн ороомогтой холбогдсон хэлхээ, удирдлагын болон “торын” хамгаалалтын хэлхээ, мєн хєндийрїїлэг гэмтэхэд вентилийн ороомогийн хїчдэлтэй болж болзошгїй хэлхээний тусгаарлага нь 50 Гц-ын їелзэлтэй хувьсах гїйдлийн дараах туршилтын хїчдэлийг 1 минутын хугацаанд дааж байх ёстой, Тухайлбал: Хэлхээний хэвийн хїчдэл, В Туршилтын хїчдэл, кВ

60 В хїртэл 220, 1.0 1.5

500, 2.0

500 В-оос дээш 3.0

Энд Udo - хоосон явалтын хїчдэл болно. Тусгаарлагын хэвийн хїчдэл гэдэгт шалгагдаж байгаа хэлхээний тусгаарлаганд їйлчилж байгаа хэвийн (їйлчлэх утга) хїчдэлїїдийн хамгийн ихийг нь тооцно. Шулуутгагдсан гїйдлийн нэгдэгч хэлхээ нь тїїний ажлын хїчдэлд тохирсон тусгаарлагатай байна. Хувиргуурын хєргєлт 4.3.18. Хувиргуурын халууны горимыг тїїний їйлдвэрлэгчээс нь тогтоосон хэмжээнд байлгахад зориулж тэдгээрт хєргєлтийн тєхєєрємж тавина. Хєргєх арга, хєргєх агаарын буюу усны халуун хїйтэн, тэдгээрийн зарцуулалтыг уг їйлдвэрлэгч тогтооно. Хувиргуурын агааран хєргєлтийн агаар дахь тоосны хэмжээ 0.7 мг/м3-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Тоос їїнээс их байх тохиолдолд агаар цэвэрлэгч тавина. Хувиргуурын агааран хєргєлт нь хувиргуур тус бїрийн агаар оруулагч нь єєр хувиргуурын агаар оруулагчаас хамааралгїйгээр хувиргуурт агаар оруулахыг зогсоох хаалттай байх ёстой. 4.3.19. Хувиргуурын усан хєргєлтєнд эргэлтийн битїї систем хэрэглэвэл зохино. Усны хими, физикийн шинж чанар (химийн бїтэц, цахилгаан дамжуулах чадвар, хатуулаг, механик хольцын хэмжээ) нь хувиргуурын їйлдвэрлэгчийн шаардлагад нийцсэн байна. Хувиргуурыг усаар, є.х. урсгалын буюу эргэлтийн системээр хєргєх їед хєргєлтийн усыг єгєх ба авах дамжуулагч хоолойг нь хувиргуурын хамт хїчдэлтэй байх бусад хєргєлтийн системээс тусгаарлана. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

274

БД 43-101-03 Тусгаарлагыг хийхдээ тусгаарлах хатуу болон уян хоолой хэлбэрээр хувиргуур ба дулаан солилцуурын хооронд (эргэлтийн системтэй їед), эсвэл хувиргуур ба ус тїгээх сїлжээ хооронд (урсгалын системтэй їед) оруулж хийвэл зохино. Тусгаарлагын хатуу болон уян хоолойг хувиргуурын їйлдвэрлэгчээс тогтоосноос багагїй урттай хийх ёстой. Хєргєлт нь урсгалын системтэй їед хувиргуур ба ус тїгээх хоолой хоорондын тусгаарлагыг хїлээн авах юїлїїр рїї чєлєєтэй унах усны урсгалаар гїйцэтгэж болно. 4.3.20. Хєргєгч шингэний зориулалтаар цахилгаан дамжуулац ихтэй, зэврэлтээс хамгаалах уусмалыг хэрэглэхээр болвол хувиргуурын хамт хїчдэлтэй байх хєргєлтийн байгууламжийн тоноглол (дулаан солилцуур, нэмэн халаагч)-ыг хєндийрїїлэгч дээр суурилуулах бєгєєд хувиргуур ба хєргєлтийн байгууламж хоорондох дамжуулах хоолойг (тїїнд хувиргуурын ажиллагааны їед хїн шїргэхээр тохиолдолд) тусгаарлагч хатуу болон уян хоолойгоор хийнэ. Дулаан солилцуур руу хєргєлтийн усыг єгєхдєє тусгаарлах тусгай залгаас (хатуу болон уян хоолой) –аар гїйцэтгэх ёстой. Хэрэв хєргєгч байгууламж нь хувиргуурын хаалтнаас гадна байрлах бол 4.3.13 зїйлийн 2-т заасан шаардлагыг хангах їїднээс торон буюу цулгуй хаалттай байх бєгєєд хаалтын хаалганы хориг нь хаалгыг онгойлгоход дулаан солилцуурын шахуурга ба нэмэгдэл халаагч таслагдахаар хийх ёстой. 4.3.21. Хєргєлтийн усны хэмжээг тохируулах хаалтуурыг їйлчлэхэд тохиромжтой, аюулгїй байранд суурилуулна. Тавигдах байрлалаас нь хамааруулан тэдгээрийг газраас тусгаарлах юмуу, эсвэл газардуулна. Хувиргуурын дэд єртєє (байгууламж) –ийн усан хангамжийн нєєцлєлтийн зэрэглэл нь тїїний цахилгаан хангамжийн нєєцлєлтийн зэрэглэлтэй тохирч байх ёстой. 4.3.22. Хєргєлтийн тєхєєрємжийн ажиллагааг хянах зориулалтаар хяналт-хэмжїїрийн багаж хэрэгсэл ба тєхєєрємж (халууны, даралтын, зарцуулалтын г.м. хэмжїїр, реле )-ийг хангалттай хэмжээгээр суурилуулна. Халаалт, агааржуулалт ба усан хангамж 4.3.23. Хувиргуурын дэд єртєє ба байгууламжийн байр халаалттай байх ёстой. Хїйтний улиралд тоноглолууд ажиллаагїй байгаа їед халаалт нь доор зааснаас багагїй хэмжээгээр дулаацуулдаг байвал зохино. Їїнд: · хувиргагч агрегатын байрыг +16ОС –аас · дулаан солилцуурын байрыг +10ОС –аас Бусад бїх байр нь Эрїїл ахуйн нормуудад заасан хэмжээний дулаантай байвал зохино. 4.3.24. Хувиргуурын дэд єртєє ба байгууламжийн байрны ажлын бїсийн агаарын халуун нь зуны улиралд гадна агаарын халуунаас 5ОС –аас их хэмжээгээр илїї байж болохгїй бєгєєд хамгийн их хэмжээ нь +40ОС –аас ихгїй байна. Байгууламжийн ажиллагааны їед хувиргагч агрегат, тєхєєрємж, резистор болон бусад тоноглолоос ялгарсан илїїдэл дулааныг хувиргуурын дэд єртєє (байгууламж) – ний байрнаас гаргах арга хэмжээ авна. Байрнаас илїїдэл дулааныг гаргахад ашиглагдаж байгаа ерєнхий солилцооны агааржуулалтын тєхєєрємжинд агаарыг тоосноос цэвэрлэх арга хэмжээг тусгана. 4.3.25. Доод ба подвалын давхар болон бусад тусгаарлагдсан байрууд агааржуулалтын тусдаа системтэй байвал зохино. Гал гарах їед байр бїр бїрт агаар єгєлтийг зогсоох удирдлагатай хаалтуур бїхий нєхцєлд агааржуулалтын ерєнхий (нэг) тєхєєрємж, дамжуулах хоолой хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хувиргах дэд єртєє, байгууламжууд нь хувиргагч агрегатыг хєргєх болон эрїїл ахуйн техникийн тєхєєрємжийн хэрэгцээнд зориулсан усаар хангагдана. Хувиргуурын хєргєлтийн системд бїхэл, ширхэглэг зїйлс орохоос сэргийлж усны хоолойг нь торон шїїлтїїрээр тоноглоно. Барилгын хэсэг 4.3.26. Хувиргуурын дэд єртєєний барилга, хувиргуурийн байгууламжийн байр нь БНбД-ээр їйлдвэрлэлийн Г зэрэглэлд хамаарагдана. Хувиргуурын байрны ханыг єнгєлж, ханыг тааз хїртэл нь гэгээн єнгийн тосон будгаар будах ёстой. Таазыг шохойдох нь зїйтэй. Бусад байрны засал, будгийг тэдгээрийн зориулалт, зохицолтой уялдуулж гїйцэтгэвэл зохино. БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ

275

БД 43-101-03 Хувиргуурын байрны шал нь тоос їїсэх, хуримтлахааргїй бїрээстэй хийгдвэл зохино. Байрны хана, дээвэрт том оврийн, хїнд тоноглолыг оруулах угсралтын нїх, їїд гаргасан байвал зохино. Эдгээр їїд, нїх нь ачаа єргєх тєхєєрємжийн їйлчилгээний хїрээн дотор байрлах ёстой. Мєн їїд, нїхний хашлага, хаалт нь тїїнийг агуулж байгаа байрны дээврийн адил галд тэсвэрлэх зэрэглэлтэй байна. Байрны зоорийн давхар нь усны тусгаарлага, ус зайлуулах, шїїрїїлэх тєхєєрємж (дренаж)-тэй байна. 4.3.27. Хувиргуурын дэд єртєєний барилга, хувиргуурийн байгууламжийн байр руу орох кабелийн хонгилыг тїїний байшин (байр) руу нийлэх хэсэгт нь 0.6 цагийн галын тэсвэрлэцтэй хаалга бїхий, 0.75 цагийн галын тэсвэрлэцтэй ханан хаалтаар тусгаарлаж єгвєл зохино. Хаалга нь байшин (байр) руу онгойдог байх бєгєєд хонгил талаасаа тїлхїїргїй нээгдэх, єєрєє цоожлогдох тїгжээтэй байна.

4.4. АККУМУЛЯТОРЫН БАЙГУУЛАМЖ Хэрэглэх хїрээ 4.4.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь хїчлийн аккумуляторын суурин тєхєєрємжид хамаарна. Энэ дїрэм нь тусгай зориулалтын аккумуляторын тєхєєрємжид хамаарахгїй. 4.4.2. Элемент дээр 2.3В -оос дээш хїчдэлтэйгээр цэнэглэлт явуулдаг аккумуляторын байр нь В1а зэрэглэлийн тэсрэх аюултай байранд хамаарагдана (4.4.15 ба 4.4.16 зїйлийг їзэх). Нэмэн цэнэглэлтийн горимд ажиллах ба элемент дээр 2.3 В -оос доош хїчдэлтэйгээр цэнэглэлт явуулах аккумуляторын байр нь зєвхєн хэлбэржїїлэх цэнэглэлтийн болон засварын дараа элемент дээр нь 2.3 В -оос дээш хїчдэлтэйгээр цэнэглэлт явуулах їед л тэсрэх аюултай гэж їзвэл зохино. Элемент дээр нь 2.3 В –оос доош хїчдэлтэй байх ашиглалтын хэвийн нєхцєлд эдгээр байр нь тэсрэх аюулгїйд тооцогдоно. Цахилгааны хэсэг 4.4.3. Аккумуляторын їндсэн болон туслах байрны цахилгаан халаагуурын тєхєєрємж, гэрэлтїїлэг, агааржуулалтын цахилгаан хєдєлгїїр, цахилгаан утасны сонголт, мєн тїїнчлэн нэр заасан цахилгаан тоноглолын угсралт, суурилуулалтыг 7.1 бїлгийн шаардлагад нийцїїлэн хийнэ. 4.4.4. Цэнэглэх тєхєєрємж нь урьдчилан 30 минутын цэнэг алдуулалт хийгдсэн аккумуляторын хэвийн багтаамжийн нь 90 %-ийг 8 цагаас ихгїй хугацаанд нєхєхєд хїрэлцэхїйц чадал, хїчдэлтэй байх ёстой. Аккумуляторын суурин тєхєєрємж нь сэлгїїр (сэлгэн залгуур) бїхий вольтметр, цэнэглэлт, нэмэн цэнэглэлтийн тєхєєрємж болон аккумуляторын хэлхээнд амперметрээр тоноглогдох ёстой. Цэнэглэлт, нэмэн цэнэглэлтийн генератор-хєдєлгїїрт буцах гїйдэл гарч ирмэгц тэдгээрийг таслах зориулалттай тєхєєрємж тавина. Аккумуляторын хэлхээнд сїлжээний хамгаалах тєхєєрємжїїдтэй ажиллагааг нь зохицуулсан автомат таслуур тавина. 4.4.5. Нэмэн цэнэглэх тєхєєрємж нь аккумуляторын шин дээрх хїчдэлийг ± 2 % -ын хязгаарт тогтмол байлгах їїрэгтэй. Элемент дээр 2.3 В -оос доош хїчдэлтэйгээр цэнэглэлт явуулах аккумуляторын тєхєєрємж нь элементийн хїчдэлийг 2.3 В –оос дээш санамсаргїй ихсэхгїй байлгах нэмэлт тєхєєрєгтэй байвал зохино. Аккумуляторын цэнэглэлт, нэмэн цэнэглэлтэд хэрэглэдэх шулуутгагч тєхєєрємжийг хувьсах гїйдэл талаас нь хуваагч трансформатораар дамжуулан холбовол зохино.


276

БД 43-101-03 4.4.6. Тогтмол гїйдлийн шин нь тусгаарлагыг тогтмол хянах, эсэргїїцлийнх нь хэмжээг їнэлэх боломж єгєх тєхєєрємжєєр хангагдах ёстой. Тус тєхєєрємж нь аль нэг туйлын тусгаарлагын эсэргїїцэлийг · 220 В-ын сїлжээнд 20 кОм, · 110 В-ын сїлжээнд 10 кОм, · 48 В-ын сїлжээнд 5 кОм, · 24 В-ын сїлжээнд 3 кОм хїртэл буурахад дохиолох їйлдэлтэй байвал зохино. 4.4.7. Аккумуляторыг єрєєний нь агааржуулагч тасархай байхад элемент дээр 2.3 В-оос илїї хїчдэлтэйгээр цэнэглэлт хийлгэхгїй байх хоригоор тоногловол зохино. Аккумуляторын байрны аль нэг гэрэлтїїлэгчийг аваарийн гэрэлтїїлгийн сїлжээнд холбох ёстой. Аккумуляторыг тавцан буюу шїїгээний тавиур дээр суурилуулна. Давхар тавиурын болон тавцан тус бїрийн хоорондох босоо зай нь аккумуляторын їйлчилгээнд саад болохооргїй, тохиромжтой байвал зохино. Нэг талын їйлчилгээтэй аккумуляторууд нэг эгнээ, хоёр талын їйлчилгээтэй аккумуляторууд хоёр эгнээгээр суурилагдсан байж болно. Давхар шилэн сав (бак) хэрэглэх тохиолдолд тэдгээрийг нэг аккумулятор гэж їзнэ. Тавцанг нь стандартын буюу техникийн нєхцлийн шаардлагын дагуу хийж, туршиж, хаягжуулах ёстой. Тэдгээрийг хїчлийн уусмалын їйлчилгээнээс тэсвэртэй бїрхїїлээр хамгаалж єгнє. Аккумулятор нь тавцангаас, тавцан нь газраас хїчлийн уусмал, тїїний уурын їйлчилгээнд тэсвэртэй тусгаарлах ивээстэй байна. 48 В-оос доош хїчдэлийн аккумуляторын тавцан нь тусгаарлах ивээсгїй байж болно. 4.4.8. Їйлчилгээний зориулалттай гудмын єргєн нь хоёр талд байрлах аккумуляторын хувьд 1 м, нэг талд байрлах бол 0.8 м-ээс багагїй зайтай байх ёстой. Аккумуляторыг байрлуулахдаа цахилгааны аккумуляторыг суурин тавихад зориулсан тусгай тавцан дээр стандартын шаардлагад нийцїїлэн гїйцэтгэнэ. Аккумулятораас дулаацуулгын хэрэгсэл, аржаатар хїртэлх зай нь 750 мм-ээс багагїй байвал зохино. Аккумуляторыг нэг цэгт хэт тєєнєхєєс хамгаалж їл шатах материалаар дулааны хаалт, халх хийж єгсєн нєхцєлд энэ зайг багасгаж болно. 4.4.9. Аккумуляторын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай хэвийн ажиллагааны (цэнэглэлтийн бус) їед 65 В-оос 250 вольтын хїчдэлтэй байхад 0.8 м-ээс багагїй, 250 Вольтоос дээш хїчдэлд 1 м байвал зохино. Аккумуляторын хоёр эгнээний хоорондуур нь хїн явах зайгїй суурилуулах їед єєр єєр эгнээний зэрэгцээ байрлах аккумуляторын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хїчдэл нь хэвийн ажлын (цэнэглэлтийн бус) їед 65 Вольтоос хэтрэхгїй байх ёстой. Цахилгаан тоноглол, мєн шин ба кабель хоёрын холболтын цэг нь битїїмжгїй аккумулятораас 1 м-ээс багагїй зайнд, таазны хамгийн намхан цэгээс доош 0.3 м-ээс багагїй зайнд байрлах ёстой. 4.4.10. Аккумуляторын шинийн байгууламжийг (гїйдэл хуваарилалтыг) тусгаарлагагїй (нїцгэн) зэс буюу хєнгєн цагаанаар, эсвэл хїчилд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий нэг судалтай кабелиар хийх ёстой. Шин болон кабелийн салбарлалт ба залгаасыг зэсээр хийх бол халуун болон хїйтэн гагнуураар, хєнгєн цагаанаар бол зєвхєн халуун гагнуураар хийнэ. Шин, кабелийг аккумуляторт холбогдох газрыг байнга хянаж, їйлчилгээ хийгдэх ёстой. Аккумуляторын байрны гаргалгын хавтангаас таслах залгах тєхєєрємж, тогтмол гїйдлийн хуваарилах самбар хїртэлх цахилгаан холбоосыг нэг судал бїхий кабелиар буюу тусгаарлагагїй шинээр хийх ёстой. 4.4.11. Тусгаарлагагїй (нїцгэн) утсыг бїх уртын дагууд нь хїчилд тэсвэртэй, спиртгїй будгаар 2 давхар будна. Харин аккумуляторт шин холбогдох залгаасыг буюу бусад холбоосыг будахгїй, зєвхєн техникийн вазелинаар тослож єгвєл зохино. Зэрэгцээ байрлах тусгаарлагагїй шинїїдийн хоорондох зайг динамик тэсвэрийн тооцоогоор тодорхойлно. Энэ зай, мєн шинээс барилгын хэсэг, бусад газардуулагдсан хэсэг хїртэлх зай нь 50 ммээс багагїй байна.


277

БД 43-101-03 4.4.12. Шинийг суурин тусгаарлуур дээр суулгах бєгєєд тїїнд шин баригчаар бэхлэх ёстой. Шинийн тулаас цэгийн хоорондох зай (алслалт) нь динамик тэсвэрийн (4.2.11 зїйл) тооцоогоор тодорхойлогдох боловч 2 м -ээс их байхыг хориглоно. Шиний бэхэлгээнд зориулсан хэсгїїд, тусгаарлуур, тїїний эд анги, барих ба тогтоолгын бїтээц нь хїчлийн уусмалын уурын їйлчилгээг удаан хугацаагаар даах цахилгаан ба механик бэх бат сайтай байх ёстой. Барих ба тогтоолгын бїтээцийг газардуулах шаардлагагїй. 4.4.13. Аккумуляторын байрны гаргалгын хавтан нь хїчлийн уусмалын уурын їйлчилгээнд тэсвэртэй байх ёстой. Гаргалгын хавтанг парафин тос шингээсэн асбоцемент, эсвэл эбонит г.м. тусгаарлах материалаар хийвэл зохино. Гаргалгын хавтанг мрамор, фанер болон бусад їечлэн хуулагдах бїтэцтэй материалаар хийж болохгїй. Хавтанг дээвэрт байрлуулах бол хавтангийн гадаргууг нь дээврийнхээс 100 мм-ээр илїї єндєрт байрлуулна. Аккумуляторын тооцоо, сонголт хийхдээ тїїний байрны халуун +15° хэмээс доошлоход аккумуляторын багтаамж багасдагыг тооцно. Барилгын хэсэг 4.4.14. Суурин аккумуляторыг тїїнд тусгайлан зориулсан тусгай байранд байрлуулах ёстой. Нэг байранд хїчлийн хэд хэдэн тєрлийн аккумулятор суурилуулж болно. Аккумуляторын байр їйлдвэрлэлийн Е ангилалд хамаарагдана. Тїїнийг БНбД -ийн галын аюулаас урьдчилан сэргийлэх шаардлагын дагуу галын тэсвэрлэлтээр II-оос доошгїй зэрэглэлтэй байшингийн єрєєнд суурилуулах ёстой. Хаалга, цонхны нь хїрээг модоор хийж болно. Аккумуляторыг байгалын гэрэлтїїлэгтэй байранд байрлуулах нь зохимжтой. Цонхонд барзгар буюу бїдгэрїїлсэн цагаан єнгийн будгаар будсан шилийг хэрэглэх шаардлагатай. Мєн тэдгээрийг зоорийн давхарын хуурай байранд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Эдгээр тохиолдолд хялбар авагдах дэвсгэр хавтан хэрэглэх шаардлагагїй. 4.4.15. Суурин цахилгаан тєхєєрємжийг тэжээх зориулалттай зєєврийн битїї (жишээлбэл машины) болон 60 Вольт хїртэл хїчдэлтэй, 72 А.цагаас ихгїй багтаамжтай ил аккумуляторыг ердийн таталттай агааржуулалт бїхий тусдаа байр (єрєє)-нд суурилуулж болохоос гадна мєн тэсэрч дэлбэрэх болон галын аюул байхгїй їйлдвэрлэлийн ерєнхий байранд, агаарыг нь байрнаас гадагш зайлуулах агааржуулалт бїхий тємєр шїїгээнд тус тус байрлуулахыг зєвшєєрнє. Цэнэг алдалтын, эсвэл байнгын нэмэн цэнэглэлтийн горимд ажилладаг бєгєєд цэнэглэлтийг нь суурилагдах байрнаас нь гадна хийх нєхцєлд зєєврийн битїї аккумуляторыг сараалж бїхий тємєр шїїгээнд агаарыг нь байрнаас гадагш зайлуулахгїйгээр ашиглахыг зєвшєєрнє. Заасан нєхцлїїдийг мєрдсєн нєхцєлд байрны тэсрэлтийн ба галын аюулгїй байдлын ангилал єєрчлєгдєхгїй. 4.4.16. Элементийн цэнэглэлт нь 2.3 Вольтоос хэтрэхгїй хїчдэлд явагдах суурин битїї аккумуляторын дээгїїр агааржуулалтын цорго бїхий хаалт суурилуулах бол тэсэрч дэлбэрэх болон галын аюул байхгїй їйлдвэрлэлийн ерєнхий байранд суурилуулж болно. Ингэхэд байрны тэсрэлтийн ба галын аюулгїй байдлын ангилал єєрчлєгдєхгїй. Аккумуляторын байр нь дараахи шаардлагуудыг хангаж байх ёстой. Їїнд:

* цэнэглэх тєхєєрємж болон тогтмол гїйдлийн хуваарилах самбарт аль болохоор ойрхон байрлах, * тїїнд тоос, хий, уур, дээвэрээс нь ус орохоос хамгаалагдаж, тусгаарлагдсан байх, * їйлчлэх хїмїїс саадгїй орж гарах боломжийг бїрдїїлсэн. Їїнээс гадна аккумуляторын байрыг доргилт, чичиргээний эх їїсвэрийн ойролцоо байрлуулахгїй байвал зохино. 4.4.17. Аккумуляторын байр руу заавал їїдний єрєєгєєр дамжиж орохоор хийвэл зохино. Ахуйн байрнаас орох хаалга хийж болохгїй. Їїдний єрєєний хэмжээ нь аккумуляторын байрнаас тамбурт гарах хаалга нь тамбурын хаалга хаалттай байхад онгойж, хааж болохоор байх бєгєєд талбай нь 1.5 м2-аас багагїй байна. Їїдний


278

БД 43-101-03 єрєєний хаалга нь гадагшаа онгойдог бєгєєд дотор талаасаа тїлхїїр хэрэглэхгїйгээр онгойлгох боломжтой єєрєє тїгжигддэг цоожтой байна. Хаалганы гадна талд “Аккумуляторын єрєє”, “Галын аюултай”, “Галтай бїї ор”, “Тамхи татахыг хориглоно” гэсэн анхааруулах бичээс байлгана. 4.4.18. Аккумуляторын байр нь хїчил, шїїлтїїр, бусад хэрэгслїїдийг хадгалах болон хїчлийн уусмалыг бэлтгэх зориулалтын 4 м2-аас багагїй талбай бїхий тусдаа єрєєтэй байна. Аккумуляторын байрны тааз нь хавтгай, тэгш хийгдэх ёстой. 4.4.43 зїйлийн шаардлагыг биелїїлсэн нєхцєлд таазыг илїї гарсан хийцтэй буюу ялигїй налуу хийж болно. Аккумуляторын байрны шалыг бетонон суурь дээр хїчлийн уусмалд тэсвэртэй материал (уулзварыг нь хїчилд тэсвэртэй материалаар дїїргэсэн хїчилд тэсвэртэй керамик хавтан буюу асфальт) -аар бїрж, ямарч хазайлтгїй тэгш байрлуулах ёстой. Тавцанг асфальтон дэвсгэр дээр суурилуулахдаа хїчилд тэсвэртэй бєх бат материалаар ивїїр талбай хийж єгєх хэрэгтэй. Тавцанг асфальтан бїрхїїл дээр шууд сурилуулахыг хориглоно. Аккумуляторын болон хїчлийн байрны дотор мєн хаалгын орчимд шалны хєвєєг хїчилд тэсвэртэй материалаар хийвэл зохино. 4.4.19. Аккумуляторын байрны хана тааз, хаалга, цонхны хїрээ, агааржуулалтын хайрцаг (гадна ба дотор тал), металл бїтээцїїд, бусад хэсгїїдийг хїчилд тэсвэртэй будгаар будах ёстой. Аккумуляторыг агаарыг нь соруулж зайлуулдаг шїїгээнд байрлуулвал бол дотор талыг нь хїчилд тэсвэртэй будгаар будна. 250 Вольтоос дээш хэвийн хїчдэлийн аккумуляторын байрны їйлчилгээний гудманд їйлчилгээ хийхэд зориулж, хїмїїсийг шалнаас хєндийрїїлэх модон сараалж тавьж єгєх ёстой. Агааржуулалтын зєєврийн тєхєєрємж хэрэглэх бол тїїнийг байрлуулах газар, тїїнд холбох аккумуляторын байрны агааржуулалтын зєєврийн їлээх, татах хоолойн гаргалгыг бэлтгэж єгнє. Эрїїл ахуйн техникийн хэсэг 4.4.20. Элементээ 2.3 В-оос дээш хїчдэлээр цэнэглэх аккумуляторын байр нь агаарыг албадан оруулж, гаргах агааржуулалтын суурин тєхєєрємжєєр тоноглогдох ёстой. Элементээ 2.3 В хїртэл хїчдэлээр цэнэглэх, байнгын нэмэн цэнэглэлтийн горимд ажиллах аккумуляторын байранд аккумуляторыг ажилд анх бэлтгэх, хяналтын цэнэг алдуулалт-цэнэглэлт хийх їед нь агаарыг албадан соруулж, гаргах агааржуулалтын суурин, эсвэл зєєврийн тєхєєрємж хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Аккумуляторын байрны агаар дэх хїхрийн хїчлийн хэмжээг эрїїл ахуйн шаардлагад нийцїїлэхэд шаардагдах цэвэр агаарын хэмжээ (V, м3/ц)-г дараах томьёогоор тодорхойлно: V = 0.07 × Iцэн × n , энд: Iцэн - цэнэглэлтийн хамгийн их гїйдэл (A), n - аккумуляторын элементийн тоо Їїнээс гадна аккумуляторын байрны агааржуулалтанд нэг цагт агаарыг нэгээс доошгїй удаа солих боломжийг хангасан агаар сорж гаргах ердийн агааржуулалтын тєхєєрємж байх шаардлагатай. Ердийн агааржуулалтын тєхєєрємж нь агаарыг шаардлагатай хэмжээгээр сольж чадахгїйд хїрвэл албадмал соролтын агааржуулалтын тєхєєрємж хэрэглэх нь зїйтэй. 4.4.21. Аккумуляторын байрны агааржуулалтын систем нь зєвхєн аккумуляторууд болон хїчилийн байранд їйлчлэх зориулалтаар хийгдэх ёстой. Бохир агаарыг байшингийн дээврээс дээш 1.5 м-ээс илїї гарсан єндєр яндангаар гадагш хайхаар хийгдэх ёстой. Яндангаар агаарын тундас орохоос хамгаалж єгвєл зохино. Аккумуляторын байрны агааржуулалтын сувгийг утааны яндан, байшингийн агааржуулалтын ерєнхий системд холбохыг хориглоно. Албадан сорох агааржуулалтын байгууламжинд хэрэглэгдэх агааржуулагч нь тэсрэх аюулаас хамгаалагдсан байх ёстой. Байрны, цэвэр агаарын оруулж байгаа хэсгийн эсрэг талын дээд болон доод хэсгээс бохирдсон агаарыг соруулах зарчим баримтлах ёстой. Байрны тааз хотгор, гїдгэртэй,


279

БД 43-101-03 эсвэл хотгор болон налуутай байвал хотгор хэсэг тус бїрээс ба таазны доорх дээд хэсгээс агаарыг соруулахаар хийх ёстой. Агааржуулалтын дээд сувгийн нїхний дээд амсараас тааз хїртэлх зай 100 мм -ээс ихгїй, агааржуулалтын доод сувгийн нїхний доод амсараас шал хїртэлх зай 300 мм -ээс ихгїй байх ёстой. Агааржуулалтын сувгаас гарах агаарын урсгал нь аккумуляторын уусмалын гадаргуу руу шууд орохоор хийхийг хориглоно. Агааржуулалтын дєрвєлжин металл хоолойг ил аккумуляторын дээгїїр байрлуулж болохгїй. Аккумуляторын байранд зєєврийн агааржуулалтын металл хоолой хэрэглэж болохгїй. Салхилуурын байгууламж ажиллах їеийн аккумуляторын болон хїчлийн байран дахь агаарын урсгалын хурд БН-ын шаардлагад нийцсэн байх ёстой. 4.4.22. Євлийн хїйтэн улиралд аккумуляторын байран дахь халуун нь аккумуляторын байрлалын тївшинд +10° -аас багагїй байх ёстой. Аккумулятор зєвхєн таслуурыг таслах, залгах ажилд хэрэглэгдэх зориулалттай нєхцєлд, тухайн дэд єртєє нь байнгын жижїїргїй бол ємнє заасан халууны хэмжээ 0° -аас багагїй байж болно. Аккумуляторын байрны халаалтыг аккумуляторын байрны гадна талд байрлаж, тусгай хоолойгоор халуун агаараа агааржуулалтын сувгаар єгєх дулаан солилцуулгын тєхєєрємжєєс гїйцэтгэвэл зохимжтой. Энэ тєхєєрємжинд цахилгаан халаалт хэрэглэж байгаа бол сувгаар оч дамжихаас сэргийлсэн арга хэмжээ авах нь зїйтэй. Уур буюу усан халаалтын байгууламж хэрэглэх бол тэдгээрийн аккумуляторын байрны дотор орших хэсгийг тэгш гадаргуутай хоолойгоор хооронд нь зєвхєн гагнаж хийнэ. Хоолойг тулгаж боох болон хоолойд ямар нэгэн хаалт суурилуулахыг хориглоно. Усны дамжуулах хоолой бїхий цахилгаан станц, дэд єртєєний аккумуляторын байрны ойролцоо усан хоолойн хаалт, тосгуур суурилуулна. Тосгуурын дээр “Хїчил, уусмалыг асгаж болохгїй” гэсэн бичээс хийнэ.


280

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 5. ЦАХИЛГААН ХЇЧНИЙ ТЄХЄЄРЄМЖ, ЦАХИЛГААНЫ БАЙР

5.1. ЦАХИЛГААН МАШИНЫ БАЙР Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 5.1.1. Дїрмийн энэ бїлэгт цахилгаан машины байр, тїїний дотор цахилгаан тоноглолыг суурилуулах асуудал хамаарагдана. Тїїнд тавигдах машин болон хувиргуур (преобразователь, convertor)-уудаас хамгийн том нь 500 кВт-аас бага чадалтай бол 5.1.4-5.1.5, 5.1.6, 5.1.11-д заасан шаардлагуудыг биелїїлэхгїй байхыг зєвшєєрнє. Цахилгаан машины байр (ЦМБ, заримдаа машины байр) гэж цахилгаан генератор, эргэлдэх болон хєдєлгєєнгїй хувиргуур (преобразователь, convertor), цахилгаан хєдєлгїїр, трансформатор, хуваарилах байгууламж, щит, самбар, удирдлагын ширээ, тэдгээрийн туслах тоноглол зэргийг хамтад нь суурилуулах тусгай зориулалтын байрыг ойлгох ёстой. 5.1.2. Энэхїї бїлэгт авч їзэж байгаа цахилгаан тоноглолыг дїрмийн бусад бїлэгт авч їзсэн шаардлагуудад зохицуулан суурилуулах нь зїйтэй. Энэхїї бїлэгт дурдагдаагїй 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолыг дїрмийн 4.2 бїлэгт заасан їйлдвэр, цехийн доторх дэд станцад тавигдах шаардлагуудыг хангасан байхаар суурилуулна. Ерєнхий шаардлага 5.1.3. Цахилгаан машины байрыг телефон холбоо, гал (гал тїймрийн)-ын дохиолол болон ажлын зайлшгїй нєхцлєєр шаардагдах бусад тєрлийн ойрын утсан ба алсын дохиоллоор тоноглох ёстой. ЦМБ-д тавигдах цахилгаан хєдєлгїїртэй холбогдсон механизмын хурдны хайрцаг (редуктор, reduction gear), арааны цуглуулгын ширээг байрлуулахыг зєвшєєрнє. ЦМБ-д хїн хїрч болохуйц єндєрт байрлуулсан тоноглолыг гадна эргэлдэх хэсэгт аюулгїй ажиллагааны їїднээс тусгай хаалт, хашилт хийж єгвєл зохино. 5.1.4. ЦМБ-д гагнуурын трансформатор, зєєврийн гэрэлтїїлэгч, цахилгаан багаж хэрэгсэл, тїїнчлэн цэвэрлэгээний машин залгах тэжээлийн сїлжээ, шигтгэвчин залгуур (розетка) гаргасан байх ёстой. Зєєврийн гэрэлтїїлэгчийг 42 В-оос дээшгїй хїчдэлээр тэжээхээр тоноглоно. Цахилгаан машины байрыг зєєврийн шахуурга (компрессор), эсвэл шїїлтїїр ба хатаагуур бїхий шахсан агаарын сїлжээнээс 0.2 МПа-аас ихгїй даралттай хуурай, цэвэр шахсан агаар їлээх байгууламжаар тоноглох ёстой. Мєн тоос сорох зєєврийн ба їйлдвэрийн зориулттай тоос соруул (сорогч)-аар тоногловол зохино. Цахилгаан машин, хувиргуур (преобразователь)-ыг зєєх, угсрах, задлах, засварлах, цуглуулах болон бусад ажил гїйцэтгэх зориулалтаар суурин ба зєєврийн єргєх, тээвэрлэх байгууламжийг авч їзэх нь зїйтэй. Цахилгаан тоноглолыг байрлуулах ба суурилуулах 5.1.5. Цахилгаан машины байранд тоног тєхєєрємжийг суурилуулах, тїїний эд анги, тавилга (компоновка)-ыг байрлуулахдаа давхар, подвал бїрийн аль ч тївшиний тоноглолыг зєєвєрлєх, угсрахад аятай байх нєхцєлийг бїрдїїлбэл зохино. ЦМБ-анд хамрагдах подвол газар доорх (давхарт)-д уг давхарын зохион байгуулалт нь 100 м-ээс урт тохиолдолд цахилгаан тэрэг


281

БД 43-101-03 (кар, саr), эсвэл тээврийн тэргэнцэр явах замтай байх ёстой. Тоноглолын зєєвєрлєж байгаа элемент, барилгын хэсэг ба тоноглол хоорондын зай босоогоороо 0.3 м, хэвтээгээр 0.5 м-ээс багагїй байх ёстой. 5.1.6. Машины суурь буюу их бие хоорондын хїн явах зай, машин ба барилгын хэсэг хоорондуур хїн явах зай нь 1 м-эс багагїй байх ёстой. Машин барилгын 0.6 м хїртэл илїї товойж гарсан хэсэгт 0.5 м-ээс илїїгїй тууш зайд дээр дурьдсан зайг багасгахыг зєвшєєрнє. Машины их бие ба барилгын хананы хооронд, эсвэл машинуудын их биений хоорондын зай, зэрэгцэн тавигдах машинуудын хоорондох зай нь (машины нєгєє талаар нь хїн єнгєрєх зай байгаа тохиолдолд ) машины єндєр шалны тївшинээс 1 м хїртэлх бол 0.3 м-ээс багагїй байх:, машины єндєр нь шалны тївшинээс 1 м-ээс дээш бол 0.6 м-ээс багагїй байх ёстой. Удирдах ширээ, эсвэл удирдах самбарын нїїрэн тал ба машинуудын хоорондуур їйлчилгээний хїн явж єнгєрєх удмын єргєн нь 2 м-ээс багагїй байх ёстой. Самбар, шїїгээнд щитийг байрлуулахдаа энэ зайг машинаас шїїгээний хаалга, буюу хана хїртэлх зайгаар авна. Удирдах ширээ, эсвэл удирдах самбар ба машины их биений хоорондуур хїмїїс явж єнгєрєх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. 5.1.7. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан тоноглол бїхий самбар (щит)-ын эгнээ шїїгээ ба барилгын хана, эсвэл тоноглолын эгнээ хоорондуур хїмїїс єнгєрєх єргєн нь 1 м-ээс багагїй:, шїїгээний хаалга онгорхой байхад 0.6 м-ээс багагїй байх ёстой. Самбарыг хоёр эгнээгээр байрлуулсан бол эгнээ хоорондын зай 1.2 м-ээс багагїй:, тэдний онгорхой хаалга хоорондын зай нь 0.6 м-ээс багагїй байх ёстой. 10 кВт хїртэл чадалтай машин ба бага овортой тоноглолыг хуваарилах самбар, давхар тавиур, удирдах ширээ болон 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжийн цаагуур нь їйлчлэх хїн явж єнгєрєх зай нь 0.6 м-ээс багагїй бол машин, аппаратын их биенээс щитний гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртлэх зайг 4.1.13-(2)д зааснаас багагїйгээр тооцож, байрлуулахыг зєвшєєрнє. Хуваарилах байгууламж, самбар болон бусад тоноглолын хувьд їйлчлэх хїмїїсийн явж єнгєрєх зай хэмжээс нь 4.1.13-4.1.15 ба 4.2.38-д заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой. Цахилгаан машины байрны подвалд 350-иас илїї тооны хїчний ба хяналтын, эсвэл 150-иас илїї тооны хїчний кабель илээр тавих бол подвалийн хамгийн их кабельтай хэсэгт кабелийн давхар, хонгил хийж єгєх нь зїйтэй. Кабелийн байгууламжийн хїн явж єнгєрєх єргєнийг 2.3.59 ба 2.3.61-ийн дагуу сонгоно. Энэхїї байгууламжинд кабель бїхий кабелийн бїтээцийн цуваа нь 7 м-ээс ихгїй урттай мухар (тупик) їїсгэхгїй шийдэлтэй байх ёстой. Мухар їїсэхээс зайлсхийхийн тулд шалнаас дээш 1.5 мээс багагїй єндєртэй кабель доогуур єнгєрєх тусгай байгууламж суурилуулахыг зєвшєєрнє. Кабелийн байгууламжийн хїн єнгєрєх тийм орон зайн дээд талд кабелийн тавиур хоорондын кабель солих зайг 100 мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. 5.1.8. Цахилгаан машины байранд дараах байгууламж, хэрэгсэлийг шууд, ил суурилуулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,

тоног

тєхєєрємж,

техник-

* цахилгаан машиныг асаах болон асаалт-тохируулгын зориулалттай тос дїїргэсэн 600 кг хїртэл жинтэй 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй (автотрансформатор, реактор, реостат г.м.) тєхєєрємжїїд; * тос гоожихгїйгээр нягтруулсан, бєх бат сав (бак)-тай, 2 тонн хїртэл жинтэй тос бїхий 1.6 МВ.А хїртэл чадалтай трансформатор, автотрансформатор, хэмжїїрийн трансформатор болон бусад аппарат, хэрэгсэл, мєн тїїнчлэн (трансформатор ба автотрансформаторын хувьд) дохиогоор ажиллах хийн хамгаалалт буюу даралтын реле бїхий бусад тєхєєрємж; (Мєн ийм тєрлийн 2-оос илїїгїй трансформатор ба аппаратаас бїрдсэн хэд хэдэн бїлэг тєхєєрємжийн єєр хооронд нь 10 м-ээс багагїй зайтай нэг байранд байрлуулж болно.) * хуурай болон шатамхай биш шингэн дїїргэсэн трансформаторыг тїїний чадал, тоог харгалзахгїйгээр; * металл (тємєрлєг) гэртэй иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж, 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдэл бїхий дэд станц, конденсатор (хуримтлуур)-ын батарей буюу конденсаторууд; * тусгай байр, шїїгээнд цэнэглэж, гаргаж ирэх боломжтой хаалттай маягийн байгууламж бїхий аккумуляторын (батарей); * хагас дамжуулагчин хувиргуур (преобразователь); * удирдлага, хамгаалалт, дохиолол, хэмжїїрийн самбарууд, тїїнчлэн ар, євєртєє гїйдэл дамжуулах ил хэсэгтэй аппарат бїхий удирдлагын станц ба блок, самбар; * 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдэл бїхий бїрээсгїй (тусгаарлагагїй) дамжуулагч утас; БЇЛЭГ 5. ЦАХИЛГААН ХЇЧНИЙ ТЄХЄЄРЄМЖ, ЦАХИЛГААНЫ БАЙР

282

БД 43-101-03 *

цахилгаан машины хєргєлтийн тоног тєхєєрємж.

5.1.9. Цахилгаан машины байранд єнхрєх дугуйтай нэг буюу хэд хэдэн хорго (камер)-нд тос дїїргэмэл цахилгаан тоноглолыг суурилуулах їед хорго доторх нийт тосны цул жин нь 6.5 тонноос ихгїй , зэргэлдээх хорго буюу бїлэг хоргоны хоорондох зай нь 50 м-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв зай болон тосны жингийн тогтоосон хэмжээг барьж байрлуулах бололцоогїй бол эдгээр цахилгаан тоноглолыг гадагш нь, эсвэл тусгай хонгилд тїрж гаргах боломжтой байрлуулвал зохино. Механик тоноглол (хувьсгуур, єдєєлтийн ба цэнэглэх агрегат г.м.)-той холбогдоогїй, эргэлдэх цахилгаан машины суурийн тавцангийн гадаргуугийн оворын дээд цэг нь (цэвэр) шалны тївшинээс дээш 50 мм-ээс багагїй єндєрт байх ёстой. Механик тоноглол, ажлын машинтай холбогдох эргэлдэх цахилгаан машины суурийн тавцангийн гадаргуугийн дээд цэг нь уг механик тоноглолыг суурилуулахад тавигдах шаардлагаар тодорхойлно. 5.1.10. Тэсрэх аюултай хий, шатахуун болон амархан шатах шингэн бїхий дамжуулах хоолойг цахилгаан машины байран дундуур татаж, угсарч болохгїй. Цахилгаан машины байранд зєвхєн тїїнд суурилуулах тоноглолд шууд холбогдох дамжуулах хоолойг сунгаж тавихыг зєвшєєрнє. Хїйтэн дамжуулах хоолойг гадаргуугаараа хєлрєхєєс хамгаалж єгнє. Халуун дамжуулах хоолойн хувьд їйлчилгээний хїмїїс болон, тоноглолыг хамгаалах шаардлагатай газарт шатдаггїй материалаар дулаан тусгаарлага хийж єгсєн байх ёстой. Мєн дамжуулах хоолойг ялгарахуйц єнгєєр будсан байвал зохино. 5.1.11. Машины суурийн тавцангийн дээд тївшин нь цахилгаан машины байрын шалны тївшингээс 400 мм-ээс илїї дээш, эсвэл доош байвал машиныг тойруулан 600 мм-ээс багагїй єргєнтэй їл шатах талбай гаргаж єгєх ба энэ нь єєртєє хашлага, шаттай байх ёстой. Їйлчилгээний талбай нь шалнаас дээш 2 м, тїїнээс илїї єндєрт байрлах бол хайс болон бїхээг гаргаж, тойруулан хаах хэрэгтэй. Талбай руу ороход зориулсан шат хийгдсэн байвал зохино. 5.1.12. Тухайн станц, їйлдвэрийн газрын хувьд тємєр замын ерєнхий сїлжээтэй холбоотой тємєр зам ашиглаж байгаа болон хїнд жинтэй тоноглолыг цахилгаан машины байхранд тємєр замаар авчрах нєхцєлд мухар оролт бїхий гогцоо тємєр зам хэрэглэхийг зєвлєж байна. Мухар оролтын урт нь єргєх кранаар ил буулгах тавцан (платформ)-аас тоноглолыг єргєж авах бололцоог хангасан байвал зохино. Хэрэв тоноглолыг автомашинаар авчирах бол цахилгаан машины байранд єргєх краны сум хїрэх газарт автомашин орох боломжийг тооцож їзвэл зохино. 5.1.13. Цахилгаан машин нь ажиллах їедээ єєртєє болон барилгын суурь, бусад хэсгїїдэд зєвшєєрєгдєх хязгаараас их дуу, шуугиан болон чичиргээ їїсгэхээргїй суурилагдах ёстой. Цахилгаан машины байранд угсралт ба засварын ажил хийх зорилгоор хамгийн хїнд ачаалалд, бараг уг тоноглолыг зєєж тавихад їїсэх ачаалалд тохируулж тооцсон, єргєх краны їйлчлэх хїрээнд багтсан тийм угсралтын тусгай талбай, эсвэл тоноглол хоорондын чєлєєтэй талбайг урьдчилан тооцож авсан байх ёстой. Угсралтын талбайн шалны гаднах хїрээг бусад шалнаас ялгагдахуйцаар будах, эсвэл єнгєт хавтан, дєрвєлж (плита)-єєр хийвэл зохино. Цахилгаан машины байран дахь тоноглолыг зєєвєрлєх хэсэгт зєєх хэрэгслийн жинг тооцсон байх ёстой. Энэ хэсгийн хїрээг будаг, єнгийн дєрвєлжєєр ялгасан байвал зохино. Угсралтын талбайн хэмжээг тїїн дээр тавих хамгийн том тоноглолын боодолтой байх хэмжээнээс тал бїрдээ 1 м-ээс багагїй зайтай байхаар бодож авна. Угсралтын талбайд зєвшєєрєгдєх хамгийн их ачааллыг заасан бичээс байвал зохино. 5.1.14. Цахилгаан машины байран дахь цахилгаан гэрэлтїїлгийг хуваарилах байгууламжийн ил шиний дээр байрлуулах ба ил гїйдэл дамжуулах утсаар хийхийг хориглоно. Шалнаас їйлчилгээ хийгдэх цахилгаан гэрэлтїїлгийг эргэлдэх машины харалдаа дээр нь байрлуулах хэрэггїй. Цахилгаан машины холхивчийн тосолгоо 5.1.15. Цахилгаан машины ба технологийн механизмийн эргэлдэх тосолгооны системийг энд хэрэглэж байгаа тосны тєрєл нь тэдгээрийн аль алинд нь тохирсон байх, мєн технологийн механизм нь уг тосыг металлын тоос, ус болон бусад хортой хольцоор муутгахгїй тохиолдолд єєр хооронд нь нэгтгэж болно. Тосолгооны тєвлєрсєн системийн тоноглол, тїїний дотор цахилгаан машинд зориулагдсан тосны системийн тоноглолыг цахилгаан машины байрын гадна суурилуулна. 1 МВт -аас дээш чадалтай цахилгаан машины тосолгооны системийг тосны тївшин заагч, тос болон холхивчийн температурыг хянах багаж, мєн тосолгооны эргэлдэх системтэй бол тосны урсгалыг хянах багажаар тоноглох ёстой.


283

БД 43-101-03 5.1.16. Холхивч руу тос ба ус дамжуулах хоолойг ил, эсвэл їл шатах материалаар хийсэн таглах хавхаг бїхий сувагт байрлуулж болно. Шаардлагатай тохиолдолд дамжуулах хоолойг газарт, эсвэл бетон дор далд тавьж болно. Хоолойг арматуртай холбохдоо фланц (тулгавч) хэрэглэнэ. Диафрагм (єрц) ба вентил (хаалт)-ийг цахилгаан машины холхивчинд тос єгєх тэр хэсэгт шууд тавьсан байх ёстой. Суурийн тавцангаас цахилгааны хувьд тусгаарлагдсан холхивчинд тос єгєх хоолой нь холхивч ба машины бусад эд ангиас цахилгааны хувьд тусгаарлагдсан байна. Хоолой бїр хоёроос багагїй тусгаарлах завсар буюу 0.1 м-ээс багагїй урттай тусгаарлах хавчуургатай байх ёстой. Шаардлагатай тохиолдолд цахилгаан машины байрыг тїїний цахилгаан тоноглолын муудаж бохирдсон тосыг зайлуулах, багтаамжтай сав, дамжуулах хоолойн системээр тоноглох ёстой. Тосыг ариутгах татуургын сувагт асгахыг хориглоно. Салхилуур ба дулаалга 5.1.17. Цахилгаан машины байранд цахилгаан машин, эсэргїїцэл ба аппаратаас ялгарах илїїдэл дулааныг зайлуулах арга хэмжээ авах ёстой. Хїмїїс ажиллах цахилгаан машины байрны температур нь эрїїл ахуйн хэм хэмжээнд байх ёстой. Ажиллаж байгаа цахилгаан машиныг хєргєх агаарын температурыг нэмэх 40° С -аас хэтрїїлж болохгїй. Цахилгаан машиныг хєргєх агаарыг тоосноос бїрэн цэвэрлэсэн байвал зохино. Зогсоосон цахилгаан машинд орж байгаа агаарын температур нэмэх 5° С -аас багагїй байх ёстой. Задгай эргэлттэй салхилуурын систем бїхий машины хувьд орчны агаарыг машин зогссон їед сорохоос сэргиилэх зорилгоор тїїний агаар оруулах ба гаргах хоолойд сєхмєл (жалюзи) хаалт хийх нь зїйтэй. Цахилгаан машины байр нь халуун, хїйтнийг хянах багажаар тоноглогдох ёстой. 5.1.18. Цахилгаан машины байранд тавигдах аккумуляторын батарей ба конденсаторын тєхєєрємжийн байр нь дїрмийн 4.4 ба 5.6 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу салхилуурын тусгай системтэй байх ёстой. 5.1.19. Бохирдсон агаартай орчинд цахилгаан машины байрыг зєвхєн цэвэрлэсэн агаар орж байх нєхцлийг хангахаар зураг тєсєл хийвэл зохино. Їїний тулд хаалга, цонх, бусад нїх сївийг нягтруулах чигжээс хийсэн байх ёстой. Эдгээр барилгыг цонхгїй, дэнлїїгїй, эсвэл тоос їл нэвтрэх гэрэлтэх шилэн блокоор барих нь зїйтэй. Цахилгаан машины байрны ерєнхий салхилуурын систем нь цэвэрлээгїй агаарыг сорох боломжгїй байвал зохино. Салхилуурын хорго (камер) ба ариун цэвэр-техникийн сувагт кабель ба дамжуулагч утас сунгаж татахыг хориглоно. Гагцхїї кабель ба утсыг ган хоолойд сївлэж энэхїї хорго (камер) ба сувгийг хєндлєн огтолж гаргахыг зєвшєєрнє. Харин цахилгаан машины салхилуулгын хорго ба суваг дотор шатдаггїй, шаталт муутай материалан бїрээстэй кабель ба утас, мєн бїрээсгїй шинийг сунгаж татахыг зєвшєєрнє. Машины салхилуулгын суваг ба хоргонд кабелийн муфт (баривч) болон бусад цахилгааны тоноглол суурилуулахыг хориглоно. Цахилгаан машины байрны хувьд тїїний подвал, нэгдїгээр давхар болон бусад тусгаарлагдсан байранд тусад нь салхилуурын систем авч їзэх нь зїйтэй. Гал гарах їед эдгээр тусгаарласан байранд агаарын єгєлтийг удирдах хаалга (заслонок) хийгдсэн бол салхилуурын ерєнхий системийн байгууламж тавьж болно. Цахилгаан машины байранд зэргэлдээх галын аюултай (тосны агуулах г.м.) байрын салхилуурын байгууламжийг тавихыг хориглоно. Барилгын хэсэг 5.1.20. Байнгын жижїїртэй цахилгаан машины байранд агааржуулалтын дохиолол, хэмжилт, холбооны шаардлагатай хэрэгслээр тоноглосон тохилог байр, їйлчилгээний хїмїїст зориулсан сантехникийн зангилаа, мєн (ариун цэвэр) зохих шаардлагыг хангасан дулаацуулга зэргийг авч їзсэн байх ёстой. 5.1.21. Цахилгаан машины байрны ханын 2 м-ээс багагїй єндєртэй хэсгийг гэгээтэй тосон будгаар, бусад хэсгийг їйлдвэрлэлтэй зохицох єнгийн цавуутай будгаар будах ёстой. Салхилуурын болон машины суурийн доорхи сувгийн дотор талын гадаргууг шаталтанд тэсвэртэй гэгээтэй будгаар будах буюу пааландсан хавтан, эсвэл шаталтанд тэсвэртэй уян ялтсаар доторлох хэрэгтэй. Цахилгаан машины байранд байх цахилгаан тоног тєхєєрємжїїдийг зохих єнгєєр будсан байх ёстой. Цахилгаан машины байрны шалыг гантиган їїрмэг хольж єнгєлсєн цемент ба гялгар дєрвєлж (плита) мэтийн тоос їїсгэдэгїй материалаар бїрж єгвєл зохино. 5.1.22. Цахилгаан машины байрны подвалыг дээгїїр нь хучиж хаахдаа машины суурийн блокийг тулгуур болгон ашиглаж болох ба тэр нь хїчний (динамик) ачаалалтай бол машины суурийн зураг тєслєєр шийдэх нь зїйтэй. Хїнд, овор ихтэй тоноглолыг нэг давхраас нєгєєд


284

БД 43-101-03 тээвэрлэхэд зориулж дээрх хучилтад угсралтын нээлхий (люк), эсвэл тусгай нїх хийх нь зїйтэй. Нээлхий нь єргєх краны їйлчлэх бїсэд байвал зохино. Нээлхийг таглах хавхагийг галд їл шатах материалаар хийнэ. Цахилгаан машины подвалд юїлэх тєхєєрємж (дренажное), мєн хєрсний усны тївшин єндєр байх тохиолдолд шингэн тусгаарлагч (гидроизоляция) байх ёстой. 5.1.23. Цахилгаан машины байранд орох кабелийн хонгилыг уг байранд орох буюу залгагдах газарт нь 0.75 цагаас багагїй хугацаанд гал тэсвэртэй хаалт, хашлага буюу 0.6 цагаас багагїй хугацаанд галд тэсвэртэй хаалгаар тусгаарлах ёстой. Хаалга нь хоёр тийшээ онгойдог, хонгил талаасаа тїлхїїргїй онгойх ба єєрєє тїгжигдэх цоожтой байвал зохино.

5.2. ГЕНЕРАТОР БА СИНХРОН КОМПЕНСАТОР Хэрэглэх хїрээ 5.2.1. Энэхїї бїлэг нь дулааны болон усан цахилгаан станцын генератор ба синхрон компенсаторыг тусгай байранд (машины танхимд), эсвэл ил задгай байрлуулах, суурилуулахад хамааралтай болно. Эдгээр байгууламж нь 5.1.1, 5.1.8, (8-р зїйл) 5.1.9, 5.1.11-д заасан шаардлагыг хангах ёстой. Генератор ба синхрон компенсаторын туслах тоноглолууд (цахилгаан хєдєлгїїр, хуваарилах байгууламж ба асаалт-тохируулгын аппарат хэрэгсэл, удирдах самбар болон бусад)-ыг суурилуулахдаа энэхїї дїрмийн харгалзах бїлгїїдэд заасан шаардлагыг мєрдвєл зохино. Ерєнхий шаардлага 5.2.2. Гадаа ил, задгай суурилуулах генератор, синхрон компенсатор, тэдгээрийн туслах тоноглол нь тусгай бїтээц, хийцтэй байх ёстой. Генератор ба синхрон компенсаторын бїтээц нь 2025 жил хэвийн ашиглах нєхцлийг хангасан байх ба тэднийг бїрэн задлалгїйгээр гэмтсэн, элэгдсэн эд анги, зангилааг нь ачаа єргєх механизм ба бага механикжуулсан хэрэгсэлийг ашиглан солих бололцоотой байвал зохино. Усан (цахилгаан станцын) генератор ба тїїний усан хангамжийн системийн бїтээцэд тэдгээрийг жилийн ямар ч їед засвар хийхэд усыг бїрэн зайлуулах ба зогсонги бїс їїсэхгїй байх боломжийг тусгасан байвал зохино. 5.2.3. Генератор ба синхрон компенсаторыг 1.6-1.7-д заасан дагуу хяналт-хэмжилтийн багаж хэрэгсэлээр, 3.2.15-3.2.38-д заасан ёсоор удирдлага, дохиолол, хамгаалалтын тєхєєрємжєєр, 3.3.32-3.3.37-ийн дагуу тїїний роторыг хэт хїчдэлээс хамгаалах талбайг унтраах автомат (ТУА, АГП), бэлтгэлийг залгах автомат (БЗА, АРВ,), мєн агрегатыг асааж явуулах, зогсоох автоматаар тус тус тоноглох ёстой. Їїнээс гадна 100 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбогенератор ба ус тєрєгчийн хєргєлттэй синхрон компенсаторыг холхивчийн доргилтыг алсаас хянах байгууламжаар тоноглох ёстой. 300 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбо- ба гидрогенераторын хувьд тэдгээрийн аваарын ємнєх їйл ажиллагааг осциллографын тєрлийн багажаар хянах, бичлэг хийх боломжтой байвал зохино. 5.2.4. Усан цахилгаан станцын гидрогенераторын удирдлага, реле-хамгаалалт, автоматик, єдєєлт, (шууд) усан хєргєлтийн самбаруудыг тїїнд аль болох ойр байрлуулах ёстой. 5.2.5. Чадалтай турбо- ба гидрогенераторын цахилгаан ба механик параметруудыг ачаалал авах чадварын талаасаа оновчтой байхаар сонгон авбал зохино. Генераторын тогтворжилтой ажиллагааг хангах шаардлагатай їед тэдгээрийн параметрыг техник-эдийн засгийн тооцооны їр дїнг їндэс болгон ачаалал авах чадварын талаасаа оновчтой байх утгаас нь ялгаатай авч болно. Генераторын хїчдэлийг техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр тухайн орны стандартын шаардлагын дагуу сонгож авна. 5.2.6. Гидрогенераторыг синхрон компенсатор болгон ашиглах їїднээс нэмэлт тоноглолыг тавих эсэхийг техник-эдийн засгийн тооцоогоор їндэслэн шийдэх нь зїйтэй. Генератор, синхрон компенсатор болон тэдний туслах тоноглолыг угсрах, задлан угсрахын тулд байнгын буюу зєєврийн єргєж тээвэрлэх хэрэгсэл, механизмыг тусгасан байвал зохино. Усан цахилгаан станцын хувьд гадаа байрлуулах єргєх краныг хэрэглэх їед машины байр ба угсралтын талбай, тоноглол ил задгай байх нєхцєлд цас, борооноос хамгаалах энгийн арга хэмжээг тусгавал зохино.


285

БД 43-101-03 5.2.7. Цахилгаан станцад статорын гэмтсэн ороомог, нєєц савхан дамжуулагчуудыг хадгалах зориулалттай байр байх ёстой. Энэ байр нь хуурай +5°С-аас багагїй тогтмол хэмтэй байлгах халаалгатай, тусгай тавиуртай байвал зохино. Хєргєлт ба тосолгоо 5.2.8. Дулаан солилцуур, хийн ба тосон хєргїїр, дамжуулах хоолой ба тэдгээрт холбогдох арматур зэргийг хатуулагтай усаар їйлчлэх, тэжээгдэх нєхцєлд зэврэхгїй материалаар хийвэл зохино. 5.2.9. Хєргєлтийн задгай системтэй генератор ба синхрон компенсатор, 1 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай гидрогенераторууд нь дулаацуулгын зориулалттай агаарын завсрын авалт (отбор, take-off )-тай тохиолдолд тэдгээрт гаднаас орох агаарыг цэвэрлэх шїїлтїїр, мєн генератор буюу синхрон компенсаторт гал гарах їед агаарын оролтыг хурдан хаах байгууламжаар хангагдсан байвал зохино. Їїнд: 5.2.10. Агаарын хєргєлтийн битїї системтэй генератор ба синхрон компенсаторын хувьд дараах арга хэмжээг авсан байвал зохино. Їїнд:

1. Хїйтэн ба халуун агаарын хоргууд (камера, chamber) нь нягт хаагддаг, харах шилэн нээлхийтэй байх, 2. Хїйтэн ба халуун агаарын хоргын хаалга гангаар хийгдэх, нягт, завсаргїй хаагдах, улмаар гадагшаа онгойх зарчимтай байх ба тїїний цоож нь дотор талаасаа тїлхїїргїй онгойдог, єєрєє тїгжигддэг байх, 3. Хїйтэн ба халуун агаарын хоргын дотор талын гэрэлтїїлгийг гадна талдаа унтраалгатай хийх, 4. Халуун агаарын хайрцаг, мєн уурын турбины конденсатор ба ус дамжуулах хоолой зэрэг нь хєргєлтийн хоргоор єнгєрч байгаа бол тэдгээрийг хїйтэн агаар халах, хоолой хєлрєхєєс зайлсхийх зорилгоор дулаан тусгаарлагчаар бїрэх, 5. Хїйтэн агаарын хоргонд агаарын хєргїїрт усжих уурыг зайлуулах ховилон зам (кювет) бїхий хийцийг суулгах, Турбогенераторын юїлїїрийн суваг руу орох усны хоолойн тєгсгєлд гидравлик хаалт хийж єгєх ба энэ нь юїлэх хоолойд устай байгаа эсэхийг дохиолох хэрэгсэлтэй байх, 6. Агаар дамжуулах хэсгийн их бие, холболтын тулгаасан дээр салхилуулгын битїї системд агаар сорогдохоос хамгаалсан нягтруулга хийж єгвєл зохино. Хоргоны хана, агаарын хайрцаг зэргийг галд тэсвэртэй хуванцар бїрээс буюу єнгєлєг будгаар, эсвэл пааландсан дєрвєлж (плита)єєр доторложсон байна. Хоргоны шал ба суурь нь тоос татахгїй (жишээ нь гантигийн нунтагтай цемент, керамик дєрвєлж) єнгєлгєєтэй байх ёстой. 5.2.11. Ус тєрєгчийн хєргєлттэй турбогенератор ба синхрон компенсаторыг дараах байдлаар тоноглож єгєх ёстой. Тухайлбал,

· Турбогенератор ба синхрон компенсаторыг механик аргаар ачиж, буулгах зориулалтын хийн баллон, хий шахах дамжуулах хоолой, хийн параметрийг хянах багаж, хэрэгсэл бїхий устєрєгчийн тєвлєрсєн хангамжтай хийнэ; Энд хийн резерваураас ус тєрєгчийг машины танхимд єгєхдєє нэг гол шугам ашиглах ба хий дамжуулах шугам нь битїї тойргон секцтэй байх ёстой. Синхрон компенсаторт нэг гол шугам хийнэ. Ус тєрєгчийн тэжээлийн шугам буюу агаар єгєлтийн шугаманд дэлбэрэх, тэсрэх аюултай хийн холимог їїсэхээс сэргийлэх зорилгоор турбогенераторын ба синхрон компенсаторын ємнє нь нїдэнд ил харагдахуйц салгалт хийх боломжоор хангах ёстой. · Турбогенераторын ус тєрєгчийн нягтруулганд тосны даралтын автомат тохируулга хийж єгнє. Тос хангамжийн бїдїївчинд багтах тохируулгын хаалтуур (вентиль) нь гар тохируулгаас автомат тохируулгад, автомат тохируулгаас гар тохируулгад шилжих їед тосны даралтын огцом їсрэлт гаргахгїйн тулд тїгжээтэй биш тохируулгатай байх ёстой. · Турбогенератор ба синхрон компенсаторт устєрєгчийн эргэлтийн хїрээнд ус тєрєгчийг хатаах тєхєєрємж, ус тєрєгчийн хєргєлтийн хий-тосон системийн гэмтэл ба тїїний параметрууд (даралт, устєрєгчийн цэвэр байдал, тос-устєрєгчийн даралтын уналт) єгєгдсєн хэмжээнээс хазайсан їед урьдчилан дохиолох хэрэгсэл, хий-тосон системийн удирдлагын ба хяналтын


286

БД 43-101-03 зориулалттай хяналт-хэмжїїрийн багаж хэрэгсэлийг тавих нь зїйтэй. Ингэхдээ хийн ба цахилгаан багажуудыг хаалттай нэг панельд байрлуулж болохгїй. · Тосны їндсэн сав, тос юїлїїрийн хорго, турбогенераторын їндсэн холхивч г.м. хий хуримтлагдаж болох газар салхилуурын тєхєєрємж тавих ёстой. Турбогенератор ба синхрон компенсаторын сууринд устєрєгч хуримтлагдаж болох хаалттай орчин байх ёсгїй. Барилгын хийцээр (балк, ригель болон бусад) їїссэн устєрєгч хуримтлагдаж болох эзэлхїїн байвал тэдгээрийн хамгийн єндєр цэгээс устєрєгч дээш чєлєєтэй гарах боломжийг хангасан байх ёстой (жишээ нь хоолой тавих замаар). · Их биеэс ус ба тос юїлэх тєхєєрємж тавигдах ёстой. Юїлэх систем нь хїйтэн агаарын тасалгаанд халуун агаар орох боломжгїй байлгах ёстой. Турбогенератор ба синхрон компенсаторын их биенд шингэн орсныг заах заагчтай байвал зохино. · Агаарын шїїлтїїр ба хатаагуур бїхий 0,2 МПа-аас багагїй даралттай шахагдсан агаарын їїсгїїртэй байна. 5.2.12. Ороомгийн усан хєргєлттэй турбогенератор ба синхрон компенсаторыг дараах тоног тєхєєрємжєєр тоноглох ёстой. Тухайлбал,

· Зэврэлд тэсвэртэй материалаар хийгдсэн нэрмэл усыг єгєх ба юїлэх хоолой, · Нэрмэл усны їндсэн ба бэлтгэл насос, · Нэрмэл усыг хийн хольцоос цэвэрлэх зориулалтын тєхєєрємж болон механик, соронзон ба ионы шїїлтїїр. Нэрмэл ус давс ба хийн хольцгїй байх ёстой. · Нэрмэл усыг гадаад орчиноос хамгаалах тэлїїрийн сав. · Нэрмэл усыг хєргєх їндсэн ба туслах (бэлтгэлийн зориулалттай) дулаан солилцуур. Дулаан солилцуурын хєргєх анхдагч усанд: гидрогенератор ба синхрон компенсаторт техникийн ус, турбогенераторт турбины агшаалтын насосноос агшаасан ус хэрэглэх ба генераторын хий хєргїїрийн эргэлтийн насосноос техникийн усыг нєєц болгон хэрэглэж болно. · Усан хєргєлтийн системийг хэвийн ажлын горимоос гарах нєхцєлд ажиллах хамгаалалт ба дохиолол, тїїний удирдлага ба хяналтад зориулж хяналт-хэмжилтийн багаж хэрэгсэл, релехамгаалалт. · Статорын ороомгийн усан хєргєлтийн замд устєрєгчийн шїїрэлтийг илрїїлэх тєхєєрємж, мєн нэрмэл усны халилтын ба тїрц (напор)-ийн цуглуулавч (коллектор)-ын дээд цэгээс гарах крант бїхий хяналтын хоолой. Статорын ороомгийн усан хєргєлтийн систем нэрмэл усаар дїїрсэн їед тїїнээс агаарыг зайлуулах крант бїхий хяналтын хоолойг нэрмэл усны юїлїїрийн ба тїрцийн коллекторын дээд цэгт гадагш гарган тавина. 5.2.13. Хий-хєргїїр, дулаан солилцуур болон тос-хєргїїрт очиж байгаа дамжуулах хоолойн систем бїрд шїїлтїїр тавих нь зїйтэй, тэгэхдээ генератор ба синхрон компенсаторын хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгїйгээр шїїлтїїрийг цэвэрлэх ба угаах боломжийг авч їзсэн байвал зохино. Хий-хєргїїр ба дулаан солилцуурын секц бїр тїїнийг тїрцийн ба юїлїїрийн коллектороос салгах болон усыг секцїїдээр хуваарилах оньстой (задвижка) байх ёстой. Генератор бїрийн хєргїїрийн бїх секцїїдээс ус зайлуулах ерєнхий дамжуулах хоолойд хєргїїрийн бїх секцїїдийн усны зарцуулалтыг тохируулах оньс тавигдсан байх ёстой. Турбогенераторт энэ оньсны хїрдэн дамжуурыг машины заалын шалны тєвшинд гаргасан байна. Хий -хєргїїр ба дулаан солилцуурын секц бїрийн хамгийн дээд цэгт агаар гадагшлуулах крант байх ёстой. 5.2.14. Турбогенератор ба синхрон компенсаторын хий хєргєлтийн буюу агаарын системд хєргєх усны температурын тохируулгыг авч їзсэн байх ёстой. Хєргєх ус єгєлтийн схемд ажиллаж байгаа насосыг салгах болон хєргєлтийн усны даралт буурсан їед нєєц насос автоматаар залгагдаж байвал зохино. Синхрон компенсаторт хєргєх усны тогтмол ажиллагаатай найдвартай нєєц эх їїсвэр байх ёстой (техникийн усны систем, сав г.м.). Генераторын техникийн ус хангамжийн тэжээлийн дамжуулах хоолойд зарцуулалтын хэмжїїр тавигдсан байх ёстой. Усан буюу устєрєгчийн хєргєлттэй турбогенератортай холбогдсон турбины тавцанд: тїрцийн коллектор дахь хєргєх усны даралт, турбогенераторын их бие дэх устєрєгчийн даралт, генераторт ирж байгаа хийн дамжуулагч дахь нїїрсхїчлийн хийн (азотын) даралтыг хэмжих манометр; тїрцийн коллектор дахь усны даралт буурахад дохиолох тєхєєрємж; хийн удирдлагын байр; хий-тосны ба усны аж ахуйн удирдлагын самбар тавигдсан байх ёстой. Хийн хєргїїр, дулаан солилцуур ба тос хєргїїрийн насос тавьсан газарт тїрцийн коллектор ба насос дээр манометр, юїлїїрийн ба тїрцийн дамжуулах хоолойд мєнгєн усны термометрт


287

БД 43-101-03 зориулсан бортого (гильз) тавигдсан байна. Гадаа ил задгай тавигдсан синхрон компенсаторт агрегат зогссон їед хєргїїрийн системээс ус юїлэх боломжийг авч їзсэн байх ёстой. 5.2.15. Турбогенератор ба синхрон компенсаторын хийн систем нь устєрєгчин хєргєлтийн хэвийн ашиглалтын ба хєргєлтийн биетийг солих їйлдэл хийх шаардлагыг хангасан байх ёстой. Хийн сїлжээ нь хийн нягтруулгатай арматур хэрэглэсэн гагнаасгїй хоолойгоор хийгдсэн байх ёстой. Хийн дамжуулагч хоолой нь їзлэг їйлчилгээ, харах болон засвар хийхэд хялбар дєхєм, механик гэмтлээс хамгаалагдсан байх ёстой. Устєрєгчин хєргєлттэй турбогенератор ба синхрон компенсаторын тосолгооны ба устєрєгчийн нягтруулгын эргэлтийн системїїдийн дамжуулах хоолой гагнаасгїй хоолойгоор хийгдсэн байх ёстой. 5.2.16. 3 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбогенераторын турбины эсрэг талын холхивч, єдєєгчийн холхивч ба ус тєрєгчийн нягтруулга нь их бие ба тосны шугамаас цахилгааны хувьд бїрэн тусгаарлагдсан байх ёстой. Тусгаарлагдсан холхивч ба устєрєгчийн нягтруулгын хийц нь агрегатын ажиллаж байх їед тїїний тусгаарлагад їе їе їзлэг, хяналт хийх боломжийг хангасан байна. Синхрон компенсаторын холхивч компенсаторын их бие ба тос дамжуулах шугамаас цахилгааны хувьд бїрэн тусгаарлагдсан байна. Єдєєгчтэй шууд холбогдсон синхрон компенсаторын зєвхєн нэг (єдєєгчийн эсрэг талын) холхивчийг тусгаарлаж болно. Гидрогенераторын ротор дээр байрлах суурилуур ба холхивч их биеэс цахилгааны хувьд бїрэн тусгаарлагдсан байна. 5.2.17. Турбогенератор, синхрон компенсатор ба тэдгээрийн єдєєгїїр (возбудитель), тїїнчлэн устєрєгчийн нягтруулга, гидрогенераторын холхивч ба суурилах тосны сав нь тос цацахааргїй, тос ба тосны уур ороомог, контактын цагираг болон коллекторт орохооргїй битїїмжтэй хийгдсэн байх ёстой. Єдєєлтийн систем 5.2.18. Генератор, синхрон компенсаторын хэвийн ба аваарийн горимд тїїний єдєєлтийг хангаж байх тоног тєхєєрємж, аппарат хэрэгсэл, болон холбогдох хэлхээний нэгдлийг єдєєлтийн систем гэж нэрлэнэ. Генераторын єдєєлгийн системд єдєєгїїр (тогтмол ба хувьсах гїйдлийн генератор, хувиргуур), єдєєлтийн автомат тохируулга, залгалт-салгалтын аппарат, хэрэгсэл, хэмжїїрийн багаж, роторын хэт хїчдлийн хамгаалалтын хэрэгсэл, єдєєлгийн системийн тоноглолыг гэмтлээс сэргийлэх хамгаалалт зэрэг орно. 5.2.19. Ашиглалтын хїчдэл буюу їргэлжийн хэт хїчдэлийн (єдєєлгийн хурдасгавч) жинхэнэ утга нь 1 кВ-оос хэтрэх єдєєлтийн системийн хувьд энэхїї дїрмийн дагуу зохицуулагдах ба єдєєлгийн вентиль бїхий системд хэт хїчдлийг тодорхойлохдоо сэлгэн-залгалтын хэт хїчдлийг тооцож авах нь зїйтэй. Єдєєлтийн систем нь цахилгаан станц ба байнгын жижїїргїй дэд станц-д суурилах генератор, синхрон тэгштгїїрийг зогсоох болон бїх тєрлийн горимд автоматаар асааж байх нєхцєлийг биелїїлэх їїднээс удирдлага, хамгаалалт, дохиоллын ба хяналт хэмжїїрийн багаж хэрэгслээр хангагдах ёстой. 5.2.20. Хєргєлтийн системийн удирдлагын самбар, пульт, хяналтын ба дохиоллын багаж, хэрэгсэл, тїїнчлэн тиристрон ба єєр тєрлийн хагас дамжуулагчин єдєєгїїрийн хїчний хувиргуур зэрэг нь шууд нэг дор байрлахаар хийвэл зохистой. Харин дулаан солилцуурын аппарат хэрэгслийг єєр байранд байрлуулаж болох ба тэдгээрийн удирдлагын пультийг ойролцоо хажууд нь хийж єгвєл зохино. 5.2.21. Генераторын єдєєлгийн системийн шулуутгах тєхєєрємж нь хєргєх орчины ба вентилийн халуун нэмэгдэх, улмаар зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс хэтрэх нєхцєлд їйлчлэх хамгаалалт ба дохиоллын хэрэгсэл, тєхєєрємжийн гїйдлийн хїч, орчины температурыг хянах багажаар хангагдсан байх ёстой. Мєн єдєєлгийн систем нь ажлын їед тусгаарлагыг хянаж байх зориулалтын тусгаарлагын хяналтын систем, тусгаарлагын эсэргїїцэл тогтоосон хэмжээнээс доош буурсан нєхцєлд дохиолох систем зэргийг хийж єгнє. 5.2.22. Шулуутгах тєхєєрємжийн анод, катодтой холбоотой єдєєлгийн системийн хэлхээг анод, катодын харгалзах туршилтын хїчдэлээр шалгагдсан тусгаарлагын єндєр тївшинд хийвэл зохино. Генераторын єдєєлтийн ороомгийн хїчдлийн хэлхээг хэмжихийн тулд БЗА (АРВ) байгууламжинд холбохдоо тусгаарлагын нэмэгдїїлсэн тївшин бїхий тусгай кабелээр ердийн гаргалгын эгнээг ашиглахгїйгээр гїйцэтгэвэл зохино.


288

БД 43-101-03 Роторын хэлхээ нь тасалдалтай ТУА (АГП)-аар тоноглогдсон, эсвэл роторын ороомогтоо хувиргуур бїхий статик єдєєгїїрийг хамгаалах бол олон дахин їйлчлэлтэй цахилуур ашиглах нь зїйтэй. Цахилуурыг єдєєлгийн хїчдэл нь хэвийн хїчдэлтэй нь харьцуулахад 110 % байх горимд ниргэлт болох удаан хугацааны горимд ажиллах боломжийг нь тооцсон идэвхтэй эсэргїїцэлээр дамжин ротортой зэрэгцээ холбогдоно. 5.2.23. Генераторын ба синхрон компенсаторын єдєєлгийн систем нь дараах нєхцєлийг хангасан байхаар тавигдах ёстой. Тухайлбал,

· генераторын хоосон явалтын ажлын горим ба зогсоох, асаах явцад єдєєгїїрийн удирдлага ба БЗА-ын хэлхээн дэх сэлгэлтийн аппаратаас аль нэг нь тасрах хийсвэр (буруу) хурдасгалт хийгдэхгїй байхаар, · єдєєгїїрийн удирдлага ба БЗА-ын хэлхээн дэх шуурхай гїйдлийн хїчдэл алга болох нєхцєлд генераторын ба синхрон компенсаторын ажлын горим алдагдахгїй байхаар, · турбогенераторын ажлын їед бэлтгэлд байгаа єдєєгїїрийн (энэ шаардлага нь сойзгїй єдєєлтийн системд хамаарахгїй) шулуутгуур ба тїїний туслах тєхєєрємжинд засварын ба бусад ажил хийж болохоор, · роторын хэлхээ ба тїїний авалцааны цагирагт гарах богино холболтын їед єдєєлгийн систем гэмтэхээргїй байхаар хийгдвэл зохино. Статик хувиргуур хэрэглэсэн тохиолдолд хамгаалалтыг автомат таслуур, хайламтгай хамгаалуураар гїйцэтгэж болно. 5.2.24. Єдєєлгийн тиристрон систем нь генератор ба синхрон компенсаторын орныг унтраах, хувиргуурыг инверторын горимд шилжїїлэх боломжтой байвал зохино. Єєрийн єдєєлтийн бїдїївчээр гїйцэтгэсэн статик хувиргуур бїхий єдєєлтийн системд, эсвэл цахилгаан машины єдєєгїїр бїхий єдєєлгийн системд ТУА (АГП) ашиглах ёстой. Єдєєлтийн бїх систем (їндсэн ба туслах) орныг унтраах импульс єгєх їед ТУА (АГП) -ын ажиллагаанаас їл хамааран синхрон генератор ба компенсаторыг бїрэн унтраах тєхєєрємжєєр тоноглогдсон байх ёстой. 5.2.25. Єдєєгїїрийн усан хєргєлтийн систем нь систем усаар дїїргэгдсэн їед системээс усыг бїрэн гаргах, агаарыг гаргах дулаан солилцуурыг їе їе цэвэрлэх боломжоор хангагдсан байх ёстой. Нэг єдєєгїїрийн хєргєлтийн системийн хаалтыг нээж, хаах нь бусад єдєєгїїрийн хєргєлтийн горимд нєлєєлєхгїй байх ёстой. Усан хєргєлтийн системтэй шулуутгах тєхєєрємжийн байрны шал нь ус шїїрїїлэх усан хєргєлтийн системээс дор байрлах гїйдэл дамжуулагч, ИБХБ (КРУ) болон бусад цахилгаан тоноглолд орохгїй байхаар хийгдсэн байх ёстой. 5.2.26. Тогтмол гїйдлийн цахилгаан машины єдєєгїїр (ажлын їед БАЗ-гїй їндсэн ба бэлтгэл) релейний хурдасгалттай байх ёстой. 5.2.27. Турбогенератор нь сїлжээнээс генераторыг таслаагїй байхад ажлын єдєєгїїрийг бэлтгэлд гаргах, буцааж оруулах шилжїїлэх залгагч бїхий бїдїївчтэй бэлтгэл єдєєгїїртэй байх нь зїйтэй. Харин 12 МВт ба тїїнээс бага чадалтай турбогенераторын хувьд бэлтгэл єдєєгїїр шаардлагатай эсэхийг эрчим хїчний системийн ерєнхий инженерийн зєвлємжєєр шийдвэрлэнэ. 5.2.28. Усан цахилгаан станцад нєєц єдєєгїїр тавьдаггїй. Гидрогенераторын єдєєлтийн систем нь усан цахилгаан станцын єєрийн хэрэгцээний системд хувьсах гїйдэл байхгїй їед эхний єдєєлттэй байх боломжоор хангагдсан байх ёстой. Захиалагчийн шаардлагаар єдєєлтийн систем нь синхрон генератор ба компенсаторыг нєєцєнд зогсоох ба нєєцєнд байгааг ажиллагаанд оруулах їед автомат удирдлагатай байхаар тоноглогдсон байх ёстой. 5.2.29. БЗА ажилгїй болсон їед єдєєлтийн бїх систем синхрон машины хэвийн єдєєлт хийх, єдєєлтгїй болгох ба орныг унтраах хэрэгслїїдтэй байх ёстой. Генератор, синхрон компенсаторыг байрлуулах ба суурилуулах 5.2.30. Генератор болон компенсатораас байшингийн хана хїртлэх, эсвэл тэдгээрийн хоорондох зай нь технологийн нєхцєлєєр тодорхойлогдох боловч 5.1.5- 5.1.7-д заасан хэмжээнээс


289

БД 43-101-03 багагїй байвал зохино. Машины заалын хэмжээг гаргах зураг тєсєлд дараах арга хэмжээг тусгасан байвал зохино. Тухайлбал,

* ажиллагаанд байгаа тоноглолыг зогсоохгїйгээр агрегатын угсралт ба (задлах) буулгалт хийх боломжтой байх, * єргєх, зєєвєрлєх тєрєл бїрийн ажилд кран хэрэглэх, хєнгєн бага оврын хэрэгслийг зєєвєрлєхєд єєр тєрлийн єргїїр ашиглах, * агрегатын угсралт, засварын їед эд анги ба зангилааг зєєн шилжїїлэх боломжтой байх г.м. болно. 5.2.31. Генератор ба компенсаторын бїтээц, суурь нь тоног тєхєєрємжийн ажиллах їед гарах доргилт ба чичиргээг даах, улмаар эдгээр їзїїлэлт нь тогтоосон хэмжээнээс хэтрэхээргїй байвал зохино. Агаарын хєргєлттэй турбогенератор, компенсатор, тїїнчлэн гидрогенератор нь галыг усаар шїршиж унтраах (автомат) хэрэгсэлтэй байна. Шууд биш ус тєрєгчийн хєргєлттэй турбогенератор, компенсаторын гал унтраах хэрэгсэл нь нїїрсхїчлийн хийн тєхєєрємж байна. 5.2.32. Генератор ба синхрон компенсатораас барилгын хана хїртэлх, тїїнчлэн тэдгээрийн єєр хоорондын зай технологийн нєхцлєєр тодорхойлогдох бєгєєд энэ 5.1.5-5.1.16-д заасан хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Машин заал (танхим)-ын хэмжээг дараах зїйлийг баримтлан сонгож, зураг тєслийг боловсруулах ёстой. Їїнд: 1. Агрегатуудын ажиллагааг зогсоолгїйгээр угсрах монтаж ба демонтаж (задлах) боломжтой; 2. Кран ашиглах; 3. Хєнгєн жинтэй урт эд ангиудыг кран ашиглалгїй тусгай єргєх тєхєєрємжєєр хийх; 4. Агрегатыг угсрах ба засварлах хугацаанд эд ангиудыг байрлуулах боломжтой байх 5.2.33. Генератор ба синхрон компенсаторын суурь ба хийц тєхєєрємжийн ажлын їед тоног тєхєєрємж, суурь болон барилгын чичиргээ нормонд заасан хэмжээнээс хэтрэхгїй байхаар хийгдсэн байна. ГГ-ын ойролцоо шахсан агаарын цуглуулах тєхєєрємж байж болно. 5.2.34. Агааран хєргєлтэй ТГ ба СК болон ГГ усаар гал унтраах тєхєєрємжтэй байх ёстой. Автоматчилагдсан УЦС-ын гидргенераторт, тїїнчлэн тогтмол жижїїргїй дэд станцд тавигдсан агааран хєргєлттэй СК-т гал унтраалт автоматаах хийгдэх ёстой. Машинд ус оруулах хаалтын тєхєєрємжийг шууд дифференциал хамгаалалтаар, эсвэл диференциал хамгаалалт ба гал унтраах тусгай датчикийн нэгдсэн ажиллагаар гїйцэтгэгдэнэ. Ус єгєлт ашиглалтын нєхцєлд генератор ба синхрон компенсаторт ус нэвтрэхийг бїр мєсєн арилгасан байхаар хийгдэнэ. ГГ-ын гал унтраах систем ашиглагдсан усыг юїлэх системд оруулах боломжийг авч їзсэн байх ёстой. Хєндлєнгийн устєрєгч хєргєлттэй ТГ ба СК-т машин агаарт ажиллаж байх їед (завсрын їе) гал унтраахын тулд 5.2.11-д заасан шаардлагуудыг хангасан устєрєгчийн эслийн (азотын) тєхєєрємжийг ашиглахыг тооцоолсон байх ёстой.

5.3. ЦАХИЛГААН ХЄДЄЛГЇЇР БА ТЇЇНИЙ СЭЛГЭН-ЗАЛГАЛТЫН АППАРАТ, ХЭРЭГСЭЛ Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага 5.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь їйлдвэрлэлийн ба тєрєл бїрийн зориулалт бїхий байранд тавигдах суурин тоног тєхєєрємж дэх цахилгаан хєдєлгїїр ба сэлгэн-залгалтын аппарат хэрэгсэлд хамааралтай. Энэ тєхєєрємжинд мєн 5.1.5, 5.1.8, 5.1.10, 5.1.11-ийн шаардлагууд хамааралтай ба тэжээлийн найдвартай хангах арга хэмжээг цахилгаан хэрэглэгчдийн ажиллагаа, хариуцлагын зэрэглэлээс хамааруулан сонгоно. Эдгээр арга хэмжээ нь хєдєлгїїрт биш, тїїнийг тэжээж байгаа транасформатор ба хувиргах дэд станц, хуваарилах байгууламжид хэрэглэгдэнэ. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтын зэргээс їл хамааран хєдєлгїїрийн шууд тэжээх шугам нєєцлєх шаардлагагїй.


290

БД 43-101-03 5.3.2. Цахилгаан хєдєлгїїр болон сэлгэн-залгалтын аппарат хэрэгслийг байрлуулахдаа тухайн технологийн байранд нь засварлах, солих, їзлэг хийх бололцоотой байлгахаас гадна цахилгаан хєдєлгїїр, аппарат хэрэгсэл нь 100 кГ-аас илїї жинтэй бол тэднийг єргєх, зєєвєрлєх тоног, хэрэгсэлийг авч їзвэл зохино. Цахилгаан хєдєлгїїрийн эргэлдэх хэсэг, хєдєлгїїрийг механизмтай холбох баривч (муфта, box), дамар (шкив, pulley) зэрэгт санамсаргїй хїрэхээс сэргийлж хашлага, хаалт хийх нь зїйтэй. Цахилгаан хєдєлгїїр болон сэлгэн залгалтын аппарат хэрэгслийг 1.6-р бїлэгт заасан шаардлагуудын дагуу газардуулах ба нойлтуулах ёстой. Цахилгаан хєдєлгїїрийг сонгох 5.3.3. Цахилгаан хєдєлгїїрийн цахилгаан ба механик параметрууд (хэвийн чадал, хїчдэл, эргэлтийн давтамж, ажлын їейин їргэлжлэх хугацаа, асаалгын их, бага момент, эргэлтийн давтамжийг тохируулах хязгаар) нь тїїний ажиллуулах тухайн тоног тєхєєрємжийн їзїїлэлттэй ажлын бїх горимд тохирч байхаар сонговол зохино. 5.3.4. Богино залгалт бий болсноос їндэслэн АДЗ буюу БАЗ-ын їйлчлэлээр богино хугацаанд хэрэглэгчийн хїчдэл буурах буюу тэжээл тасраад залгагдахад технологийн ба аюулгїйн техникийн зєвшєєрєгдєх нєхцєлєєр тухайн механизмыг ажилд бэлэн байлгахын тулд цахилгаан хєдєлгїїрийг єєрийн асаалга (самозапуска, self-running)-аар хангах нь зїйтэй. Тэдгээрийн чадлаас хамааралгїй, эргэлтийн давтамжийг тохируулах шаардлагагїй механизмын дамжуурга (хєтлїїр)-нд синхрон ба богино холбоот ротор бїхий асинхрон цахилгаан хєдєлгїїр хэрэглэнэ. Асаалгын ба ажлын хїнд нєхцєлтэй, эсвэл эргэлтийн давтамжийг єєрчлєх шаардлагатай механизмын дамжуулганд хамгийн энгийн, хэмнэлттэй асаалга бїхий цахилгаан хєдєлгїїр хэрэглэх буюу тухайн тєхєєрємжийн эргэлтийн давтамжийг тохируулах нь зїйтэй. Синхрон хєдєлгїїр нь дїрмийн дагуу єдєєлгийн хурдасгавч (форсунка, forcing, speed-up) буюу нэгдмэл шилжїїлэг шаардах болно. Синхрон хєдєлгїїрт, тэр нь єєрийнхээ чадлаар тухайн зангилаан дээрх хїчдлийн тохируулга буюу хуурмаг чадлын горимыг хангаж байхад 3.3.29-ийн заалтаар БАЗ шаардагдах болно. Хувьсах гїйдлийн хєдєлгїїр тухайн механизмын хамаарамжийн шаардлага хангахгїй буюу хэмнэлттэй биш бол тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр хэрэглэж болно. 5.3.5. Хэвийн орчин бїхий байранд тавигдах цахилгаан хєдєлгїїр нь IP00, эсвэл IP20 хийцтэй байх ёстой. Ил агаарт тавигдах цахилгаан хєдєлгїїр нь IP44-єєс багагїй бїтээцтэй, эсвэл тїїний ажиллах нєхцєлтэй уялдуулан тусгай зориулалтын хийцтэй байвал зохино. Ердийн хєргєлтийг бууруулах їйлчлэлтэй тоос болон єєр тєрлийн бодис сууж наалдаж болох байрны дотор цахилгаан хєдєлгїїр нь IP44-єєс багагїй бїтээцтэй, эсвэл цэвэр агааран їлээлгэ бїхий хийцтэй байвал зохино. Їлээлгэтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн агаар дамжих хєндий, тэдгээрийн тулгалт, салхилуулах систем нь маш сайн нягруулгатай байх ёстой. Їлээлгэтэй хєдєлгїїрийн зогссон їед хїрээлж байгаа орчноос агаар сорогдохыг хаах хаалттай байвал зохино. Гадна хїйтэн агаарыг халаах шаардлагагїй. 5.3.6. Чииглэг буюу их чийгтэй байранд тавагдах хєдєлгїїр нь IP43-аас багагїй бїтээцтэй бєгєєд тоос ба чийгийн їйлчлэлд тооцоологдсон (тусгай ороомогтой, чийгэнд тэсвэртэй г.м.) тусгаарлагчтай байх ёстой. 5.3.7. Химйин идэвхтэй уур ба хий бїхий байранд тавигдах цахилгаан хєдєлгїїр нь IP44єєс багагїй хийцтэй, дээрх шаардлагаар цэвэр агааран хєргєлттэй байвал зохино. IP33-аас доошгїй хийцтэй боловч химийн тэсвэртэй тусгаарлагатай бєгєєд тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах ил хэсгїїдийг хаадаг тагтай хєдєлгїїрийг хэрэглэж болно. 5.3.8. Агаарын темпертур нь нэмэх +40°C-аас их байх байранд тавих цахилгаан хєдєлгїїр нь халахаас хамгаалсан (албадмал салхилуулга, гадны їлээлгэ г.м.) тусгай хийцтэй байх шаардлагатай. Битїї албадмал салхилуурын системтэй хєдєлгїїрт агаарын ба хєргєх усны температурыг хянах багаж тавих нь зїйтэй. Ороомогт буюу соронзон дамжуулагчид дулааны индикатор суулгасан хєдєлгїїрїїдэд хэмжилт хийхэд тохиромжтой тусгай самбарт гаргасан гаргалгуудтай байвал зохино. Цахилгаан хєдєлгїїрийг тавих 5.3.9. Цахилгаан хєдєлгїїрийн ороомог, гїйдэл дамжуулах хэсэгт ус, тос, эмульс орохооргїй газарт, мєн тоног тєхєєрємж, байшингийн суурь, хэсгийн доргилт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї гарахааргїй байвал зохино. Цахилгаан хєдєлгїїр, механизмын дамжуургын


291

БД 43-101-03 шуугиан нь эрїїл ахуйн зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой. Цахилгаан хєдєлгїїрийн суурь хоорондын буюу их биений хоорондох; цахилгаан хєдєлгїїр ба байшингийн хананы хоорондох, тїїнчлэн тоноглолын хоорондох їйлчилгээний зай нь бїлэг 5.1-д єгсєн хэмжээнээс багагїй байвал зохино. 5.3.10. IP44-єєс багагїй хамгаалалтын зэрэгтэйгээс бусад цахилгаан хєдєлгїїр, аппарат, хэрэгсэл, бїх тєрлийн хийцийн эсэргїїцэл (резистор, resistor), єєрчлїїр (реостат, rheostat)-ийг шатах материалаар хийсэн байшингаас 1 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Чичиргээ тусгаарлагатай сууринд болон суурийн хєдєлгєєнтэй, хєдєлгєєнгїй хэсгїїдийн хоорондын зайнд тавигдсан хєдєлгїїрт ирж байгаа утас буюу кабель уян зєєлєн байх ёстой. 5.3.11. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийг їйлдвэрийн байранд шууд суурилуулахдаа дараахи нєхцєлийг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,

* Статорын доор гаргалгатай, хєргєлтийн тусгай байгууламж бїхий цахилгаан хєдєлгїїрийг нїх буюу хорго (камер, chember)-той сууринд тавих; * Цахилгаан хєдєлгїїрийн суурийн нїх нь 1 кВ-ын хїчдэлтэй хаалттай хуваарилах байгууламжийн хоргонд (4.2 бїлэг) тавигдах бол шаардлагын дагуу угсрах; * Суурийн нїхний хэмжээ нь хагас єнгєрєлттэй кабелийн хонгилын хэмээнээс (2.3.61)-ийг їзэх багагїй байвал шууд тавьж болно. Чичргээ тусгаарлах тусгай суурин дээр байрлах цахилгаан хєдєлгїїрийн хєдлєх, їл хєдлєх хэсгийг холбох утас ба кабель нь уян хийцтэй зэс байх ёстой Сэлгэн-залгалтын аппарат, хэрэгсэл 5.3.12. Технологийн нэгдмэл їйлдэл гїйцэтгэх нэг ба хэд хэдэн ажлын дамжуулгын зориулалттай бїлэг цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд ашиглалтын хувьд зєв байрлал буюу аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангаж байвал нэг ерєнхий аппарат буюу сэлгэн-залгалтын аппарат, хэрэгслийн бїрдэлээр тонноглож болно. Бусад тохиолдолд цахилгаан хєдєлгїїр бїрт биеэ даасан сэлгэн-залгалтын аппарат тавих шаардлагатай. Цахилгаан хєдєлгїїрийн хэлхээн дэх сэлгэнзалгалтын аппарат нь хїчдэлтэй байсан бїх дамжуулагчийг нэгэн зэрэг сїлжээнээс таслахаар хийгдэнэ. 5.3.13. Ямар нэг механизмын цахилгаан хєдєлгїїр нь зайн буюу автомат удирдлагатай бол хажууд нь тэдгээр аппаратын эхний байрлал буюу албадмал буултанд буцахаас ємнє цахилгаан хєдєлгїїрийн зайн ба автоматаар асах боломжийг їгїйсгэн аваараар таслах аппарат тавибал зохино. Аваараар таслах аппарат тавих шаардлагагїй механизмууд байна. Тухайлбал:

* удирдлагын байрнаас харагдахаар, газар байрласан, * зєвхєн мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс (тухайлбал, дээвэр дээр байрлах салхилуур, тусгай єрєєнд байрлах насос ба сахилуур г.м.) ажиллах, * эргэлдэх ба хєдєлгєєнтэй хэсэгт санамсаргїй шїргэх, хїрэх боломжгїй, зайн ба автоматаар асах боломжтойг анхааруулсан тэмдэг, зураг єлгєсєн, * таслах команд нь баталгаатай, тухайн хэсгийн удирдлагын аппарат байгаа нєхцєлд г.м. Тухайн хэсгийн удирдлагын аппаратыг зайн ба автомат удирдлагын ойролцоо тавих нь ач холбогдолтой эсэхийг технологийн шаардлага, аюулгїй ажиллагааны байдалтай уялдуулан зураг тєслєєр шийдвэл зохино. 5.3.14. Цахилгаан хєдєлгїїрийн удирдах хэлхээ нь ерєнхий сїлжээнээс буюу техникийн шаардлагатай бол бусад цахилгаан їїсгїїрээс тэжээгдэж болно. Їндсэн хэлхээнд хїчдэл сэргэхэд цахилгаан хєдєлгїїр гэнэт асахаас зайлсхийх їїднээс хэрэв єєрийн асаалга авч їзээгїй бол хїчдэлгїй болох бїх тохиолдолд їндсэн хэлхээг автоматаар таслах хориглох холбоо авч їзэх нь зїйтэй. Удирдах ба салгах аппаратын их биенд удирдлагын аппарат, хэрэгслийн таслаатай ба


292

БД 43-101-03 залгаатай байрлалыг таних тодорхой тэмдэглээ байх ёстой. Їйлчилгээний хїмїїс удирдлагын аппаратын байрлалыг тодорхойлох боломжгїй нєхцєлд гэрлэн дохиолол хэрэглэх нь зїйтэй. 5.3.15. Залгах салгах аппарат нь тїїний удирдаж байгаа хєдєлгїїрийн ажлын хэвийн горимын (асаалтын, тормосны, эргэлтийн чиг єєрчлєгдєх, ажлын) хамгийн их гїйдэлд эвдрэлгїй, хэвийн биш элэгдэлгїй залгаж салгах ажиллагааг гїйцэтгэх ёстой. Хэрэв эргэлтийн чиг єєрчлєх ба тормослох ажиллагаа хэвийн горимд байхгїй, буруу їйлдлээс гарсан бол ерєнхий хэлхээн дэх залгах салгах (коммутацлах) аппарат эвдэрч бутрахгїйгээр залгаж салгах їйлдлийг хийнэ. Залгаж салгах аппарат богино залгааны тооцооны гїйдэлд тогтвортой байх ёстой. 5.3.16. Сэлгэлтийн аппарат, хэрэгсэлийн цахилгаан ба механик параметр нь тухайн тєхєєрємжийн бїх горимд харгалзах дамжуургын механизмын хамаарамжтай таарч байвал зохино. Зєєврийн цахилгаан хєдєлгїїрийг удирдахад тулгамал авалцаат холбоосыг зєвхєн 1 кВт-аас доош чадалтай хєдєлгїїрт хэрэглэж болно. Харин 1 кВт-аас дээш чадлын зєєврийн цахилгаан хєдєлгїїрийн сїлжээний холболтыг зєвхєн хєдєлгїїрийн їндсэн хэлхээний асаалгын аппарат тасархай байх нєхцєлд залгаж, салгах боломжтой байвал зохино. 5.3.17. Соронзон асаагуур, авцалцуур (контактор), автомат таслуур зэргийг газардуулсан саармагтай 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хэлхээнд залгахдаа фаз хоорондын буюу фазын хїчдэлд залгах ёстой. Дээр дурьдсан аппаратын ороомгийг фазын хїчдэлд залгах нєхцєлд цахилгаан хєдєлгїїрийн холбогдох гурван фазыг нэгэн зэрэг таслах автомат таслуур болон гал хамгаалуураар хамгаалсан бол аль нэг буюу хоёр фазын гал хамгаалуур шатах нєхцєлд соронзон асаагуур ба авцалдуур (контактор)-ыг таслахад їйлчлэх тусгай тєхєєрємжєєр тоноглож єгвєл зохино. 5.3.18. Ороомгийг фазын хїчдэлд холбох їед ороомгийн нойль (тэг) гаргалга тэжээлийн шугамын ажлын саармаг утсанд буюу сїлжээний тэг цэгт холбох тусгаарлагдсан дамжуулагчид найдвартай холбогдсон байх ёстой. 5.3.19. Асинхрон хєдєлгїїрийн фазын роторыг асаалгын реостат (эсэргїїцлийн єєрчлїїр)тай холбох утас ба кабелийг дараахи нєхцєлийг харгалзан зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлээр сонговол зохино. Тухайлбал,

* цахилгаан хєдєлгїїрийн контактын цагирагийг богино холбосон ажлын нєхцєлд: механизмын асаалгын статик момент цахилгаан хєдєлгїїрийн хэвийн моментын 50%-аас хэтрэхгїй бол роторын хэвийн гїйдлийн -35 %-аар; бусад тохиолдолд роторын хэвийн гїйдлийн -50 %-иар; * цахилгаан хєдєлгїїрийн цагиргийг нь богино холбоогїй ажлын нєхцєлд роторын хэвийн гїйдэлтэй -100% тэнцїї гэж авна. 5.3.20. Богино холбоот ротортой асинхрон хєдєлгїїр ба синхрон хєдєлгїїрийг дїрэм ёсоор сїлжээнд шууд залгаж (шууд асаалт) асаана. Шууд асаалт хийх боломжгїй тохиолдолд реактор, трансформатор буюу автотрансформатораар дамжуулж (шууд биш асаалт) асаана. Онцгой нєхцєлд сїлжээний давтамжийг тэгээс єсгєх нєхцєлд асааж болно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй синхрон ба асинхрон цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт 5.3.21. Цахилгаан хєдєлгїїрийг олон фазын богино залгааны (5.3.23) хамгаалалт, доор єгїїлсэн нєхцєлд нэг фазын газардлагын (5.3.24) хамгаалалт, хэт ачааллын (5.3.25) хамгаалалт, (бага) хїчдлийн бууралтын (5.3.27) хамгаалалтаар тус тус тоноглох ёстой. Синхрон хєдєлгїїрийн хувьд дээрхээс гадна асинхрон горимын (5.3.25-26) хамгаалалтыг хэт ачааллын хамгаалалттай хамт хийх ёстой. Эргэлтийн єєрчлєгдєх давтамжтай цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт нь эргэлтийн давтамж бїрт єєрийн таслууртаа їйлчлэх тусгай иж бїрдмэл тєхєєрємж тавьж болно. 5.3.22. Холхивчиндоо албадмал байдлаар тосолгоо хийх зориулалтын цахилгаан хєдєлгїїрт температур нэмэгдэх буюу тосолгоо хийгдэхгїй нєхцєлд хєдєлгїїрийг сїлжээнээс таслах дохиолол єгєх хамгаалалт авч їзэх ёстой. Албадмал салхилууртай хєдєлгїїрт температур нэмэгдэх буюу салхилуурын їйлчилгээ зогссон їед хєдєлгїїрийг сїлжээнээс салгах дохиолол єгч салгах хамгаалал тавина. Мєн ороомог ба статорын ган нь усан хєргєлттэй, хєргєлтийн ус нь агааран


293

БД 43-101-03 суулгамал хєргєх сувагтай цахилгаан хєдєлгїїрт усны урсгал єгєгдсєн хэмжээнээс багасгахад дохиолох, улмаар хєдєлгїїрийг таслах ажиллагаатай хамгаалалт хийх нь зїйтэй. Тїїнээс гадна цахилгаан хєдєлгїїрийн их биенд ус ороход мэдэгдэх зориулалтын дохиолол байвал зохино. 5.3.23. Гал хамгаалуур хэрэглээгїй нєхцєлд цахилгаан хєдєлгїїрийг олон фазын богино залгаанаас хамгаалалахын тулд дараах нэмэгдэл арга хэмжээг хэрэгжїїлж болно. Їїнд:

* 2 МВт, тїїнээс доош чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд хоёр фазын гїйдлийн ялгавар дээр залгагдах шууд ба урвуу їйлчлэлтэй реле бїхий асаалгын тєхєєрємж ажлаас гарсан бол асаалгын гїйдлээр тохиргоо хийсэн хугацааны хїлээлгэгїй гїйдлийн нэг релений таславч (отсечка); * 2 МВт, тїїнээс дээш чадалтай, нэг фазын газардлагыг таслах хамгаалалттай цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд шууд ба урвуу їйлчлэлтэй реле бїхий асаалгын тєхєєрємж ажлаас гарсан бол асаалгын гїйдлээс тохиргоо хийсэн хугацааны хїлээлгэгїй гїйдлийн хоёр релений таславч (отсечка); * Мєн 2 МВт, тїїнээс доош чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийг дээрх нэг релений таславч нь мэдрэмжийн шаардлагыг хангахгїй нєхцєлд хоёр релений таславч нь (иж) бїрдмэл хамгаалалтын їїрэг гїйцэтгэх болно. Нэг фазын газардлагын хамгаалалт байхгїй тохиолдолд 2 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн гїйдлийн таславч нь гїйдлийн гурван трансформатор бїхий гурван релений зарчимаар хийгдэх болно. * 5 МВт ба тїїнээс дээш чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд дээрх гїйдлийн нэг ба хоёр релетэй таславч нь мэдрэмжийн шаардлагыг хангахгїй нєхцєлд гїйдлийн дагуу ялгаварт (дифференциал) хамгаалалт авч їзнэ. Цахилгаан хєдєлгїїрийн гїйдлийн дагуу ялгаварт хамгаалалтыг нэг фаз-газардлагын хамгаалалт байгаа нєхцєлд хоёр фазанд тохируулан хийх ба энэ тєрлийн хамгаалалт байхгїй бол гурван гїйдлийн трансформатортай гурван фазын байдлаар хийж болно. Хоёр фазын байдлаар хийхдээ нойл дарааллын гїйдлийн трансформатор ба гїйдлийн релений тусламжтайгаар хоёр фазгазардлагын хамгаалалтыг нэмэгдэл болгож авбал зохино. 5.3.24. 2 МВт-аас доош чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд багтаамжийн тэгштгэлт (компенсац)-гїй бол нэг фаз-газардлагын хамгаалалт нь газарлуу залгагдах гїйдэл нь 10 А ба тїїнээс их; багтаамжийн тэгштгэлттэй бол хэрэв їлдэгдэл гїйдэл нь хэвийн нєхцєлд тїїний утгаас хэтрэхгїй байх хэмжээгээр хийнэ. 2 МВт тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн ийм хамгаалалтыг 5 А ба тїїнээс их гїйдэлтэй байхаар тусгана. Цахилгаан хєдєлгїїрийн газардлагын хамгаалалтын ажиллах гїйдэл нь 2 МВт хїртлэл чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд 10 А, 2 МВт-аас дээш чадалтай хєдєлгїїрийн хувьд 5 А байна. 5.3.25. Дїрмийн дагуу хуваарилах байгууламжид байрлуулсан тэг дарааллын гїйдлийн трансформаторыг ашиглан хамгаалалтыг хугацааны барилгїй хийнэ (шилжилийн процессын зохицуулалтын нєхцлєєр хамгаалалтыг удаашруулах шаардлагатай хєдєлгїїрээс бусад хєдєлгїїрт). Тэг дарааллын гїйдлийн трансформаторыг хуваарилах байгууламжид тавих боломжгїй буюу хамгаалалтын хугацааны барилыг ихэсгээр бол тїїнийг хєдєлгїїрийн гаргалгын дэргэд суурийн нїхэнд байрлуулж болно. Хэрэв хамгаалалт шилжилтийн процессын тохируулгын нєхцєлєєр хугацааны барилттай байх ёстой байвал газар руу янзбїрийн цэгт хоёрлосон залгааны тїргэн таслалтыг хангахын тулд 50-100 А орчим ажиллах анхдагч гїйдэлтэй гїйдлийн нэмэлт реле тавих ёстой. Хамгаалалт хєдєлгїїрийг таслах їйлчлэлтэй байх ба синхрон хєдєлгїїрийн хувьд унтраах автоматыг авч їзвэл зохино. 5.3.26. Хэт ачааллын хамгаалалтыг технологийн зайлшгїй шаардлагаар (хэт) ачаалагдах цахилгаан хєдєлгїїрт, асаалт, єєрийн асаалга нь маш хїнд нєхцєлєєр (сїлжээнээс шууд асаалтын їргэлжлэх хугацаа нь 20 с ба их байх) хийгдэх цахилгаан хєдєлгїїрт, мєн асаалгын їргэлжлэх хугацаа уртсах, сїлжээний хїчдэл буурах їед хэт ачаалагдах нєхцєлд тус тус авч їзвэл зохнио. Хэт ачааллын хамгаалалтыг цахилгаан хєдєлгїїрийн хэвийн ба єєрийн асаалгын їед БЗА ба ДЗА їйлчилсэний дараа асаалгын їргэлжлэх хугацаатай тохируулан хїлээлгийн гїйдлээс хамааралтай ба хамааралгїй байдлаар нэг фазанд авч їзнэ. Технологийн шаардлагаар хэт ачаалагдах цахилгаан хєдєлгїїрт тавих хамгаалалт нь дохиололд їйлчлэх ба механизмыг автоматаар ачааллыг хєнгєлєх зарчимтай байна. Цахилгаан хєдєлгїїрийг таслах хамгаалалтын їйлчлэл нь :


294

БД 43-101-03 * зогсоохгїй бол ачаалал хєнгєлєх боломжгїй, тогтмол жижїїр ажилладаггїй машин, механизмын цахилгаан хєдєлгїїрт, * асаалт ба єєрийн асаалгын хїнд нєхцєлтэй машин, механизмын цахилгаан хєдєлгїїрт хийгдвэл зохино. Богино холболтын гїйдлээс гал хамгаалуураар хамгаалах цахилгаан хєдєлгїїрт тэдгээрийг шатсан нєхцєлд дохиолох ба туслах авалцаагїй бол хоёр фазын хэт ачааллын хамгаалалт тусгаж єгнє. 5.3.27. Синхрон цахилгаан хєдєлгїїрийн асинхрон горимын хамгаалалтыг асаалтын горимын хугацаа, єдєєлтийг хурдасгах (форсировка) їеийн гїйдлээр тохируулах статорын ороомогт гїйдэл нэмэгдэх нєхцєлєєр ажиллах релений тусламжтайгаар хийвэл зохино. Хамгаалалтын бїдїївчийг боловсруулахдаа асинхрон горимын гїйдлийн цохилт (лугшилт, биение)ын їед хамгаалалт ажиллахгїй байхаас сэргийлэх арга хэмжээг тусгах ёстой. Синхрон хєдєлгїїрийн асинхрон горимын хамгаалалт нь доор дурьдсан бїдїївчийн аль нэгэнд нь хугацааны барилттай їйлчлэх ёстой. Тухайлбал,

1. дахин синхронжуулах (ресинхронизация, synchronization) , 2. машин, механизмын богино хугацааны автомат хєнгєлєлтєєр (технологийн нєхцєлєєр богино хугацааны хєнгєлєлт хийх боломжтой бол) цахилгаан хєдєлгїїрийг синхронизмд татан оруулах боломжтой бага ачаалалд хїрэх їед нь дахин синхронжуулах, 3. цахилгаан хєдєлгїїрийг таслах ба автоматаар дахин асаалт хийх, 4. цахилгаан хєдєлгїїрийг таслах ( автоматаар дахин асаах, технологийн нєхцєлєєр дахин синхронжуулах шаардлагагїй їед тїїнийг хєнгєлєлт хийх ба синхронжуулах боломжгїй бол). 5.3.28. Богино холболтын таслалтын дараа сїлжээний хїчдэлийн сэргээлтийг хєнгєрїїлэх болон технологийн хувьд чухал тєхєєрємжийн цахилгаан хєдєлгїїрийг єєрийн асаалгааар хангахын їїднээс тэжээлийн эх їїсвэр ба єєрийн асаалгыг хангах боломжоор тодорхойлогдох нийлбэр чадал бїхий чухал биш машин, механизмын цахилгаан хєдєлгїїрийг хїчдэлийн бууралтын хамгаалалтаар таслах арга хэмжээг тусгах нь зїйтэй. 5.3.29. Хїчдэлийн бууралтын хамгаалалтын хїлээлгийн хугацааг фаз хоорондын богино холбооны хурдан їйлчилгээтэй хамгаалалт ажиллах хугацаанаас 0,5-аас 1,5 хїртлэх шатлалын хязгаарт сонгох ёстой. Синхрон хєдєлгїїр байгаа нєхцєлд таслагдах секцийн хїчдэл аажмаар унтрах нєхцєлд ДЗА ба БЗА -ын їйлчлэлийг хурдасгах зорилгоор їелзэл бууралтын хамгаалалт ба тэжээлээ алдах хурдавчилсан батламж (фиксация) хийх зэрэг бусад аргын тусламжтайгаар чухал машин механизмын синхрон цахилгаан хєдєлгїїрт орон унтраах автомат (automatic field killer, автоматик гашения поля, АГП,) тавьж єгнє. Є.х. синхрон цахилгаан хєдєлгїїр бїрт орныг автоматаар унтраах (ТУА) хамгаалалт тавьж єгнє. Энэ арга хэмжээг чухал биш синхрон хєдєлгїїрийг таслах болон тїїнчлэн таслалтын гїйдэл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их байвал чухал хєдєлгїїрїїдийг нэгэн зэрэг биш залгахыг урьчилан анхааруулахад хэрэглэж болно. Їйлдвэрийн газрын цахилгаан тєхєєрємжинд чухал механизмын бїх хєдєлгїїрийг нэгэн зэрэг асаах боломжгїй їед тэдгээр чухал механизмуудын заримыг нь таслаад эхний бїлэг хєдєлгїїрїїдийг асаасны дараа дахин автомат асаалт хийх нь зїйтэй. Дараагийн бїлгийг залгахдаа гїйдлээр, хїчдэлээр, эсвэл хугацаагаар гїйцэтгэж болно. 5.3.30. 10 с-ээс ихгїй хугацааны барилтай бєгєєд хэвийн хїчдэлийн 50%-иас ихгїй хїчдэлийн тавилтай бага хїчдэлийн хамгаалалтыг технологийн процессын ба аюулгїйн нєхцєлєєр зогсолтын дараа єєрийн асалт хийх боломжгїй їед , тїїнээс гадна чухал механизмуудын бїх хєдєлгїїрийн єєрийн асалтыг хангах нєхцєлгїй їед хариуцлагатай механизмуудын цахилгаан хєдєлгїїрт хэрэглэж болно. Заасан тохиолдлуудаас гадна энэ хамгаалалтыг харилцан нєхєлцєх механизмуудын БЗА-ийн асаалтын найдваржлыг хангахад хэрэглэх нь зїйтэй. Єєрийн асалт зайлшгїй хэрэгтэй эргэлтийн давтамжийн єєрчлєлттэй цахилгаан хєдєлгїїрїїдийн бага хїчдэлийн хамгаалалт эргэлтийн нам давтамжийн їед автоматаар сэлгэн залгагдах ёстой. 5.3.31. Синхрон хєдєлгїїрїїдэд орны автомат унтраалтыг зайлшгїй авч їзэх ёстой. 2 МВт, тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрт ТУА-ыг єдєєлгийн ороомгийн хэлхээнд эсэргїїцэл нэмж оруулах замаар тавина. 2 МВт-аас доош чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрт ТУА-ыг єдєєгїїрийн єдєєлгийн ороомгийн хэлхээнд нь эсэргїїцэл тавих замаар хэрэгжїїлбэл зохино. Харин 0,5 МВтаас доош чадалтай синхрон цахилгаан хєдєлгїїрт ТУА тавих шаардлагагїй.


295

БД 43-101-03 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт 5.3.32. Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрт фаз хоорондын (5.3.33) хамгаалалт, тїїнчлэн гїн газардуулсан саармагтай сїлжээний нэг фаз-газардлагын (5.3.33, 5.3.34) хамгаалалт, хэт ачааллын гїйдлийн ба хїчдлийн бууралтын (5.3.35) хамгаалалтыг авч їзвэл зохино. Синхрон хєдєлгїїрийн хувьд нэмэгдэл болгон асинхрон горимын хамгаалалт ба тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд богино залгааны гїйдлийн хамгаалалтаар тоноглох ёстой. 5.3.33. Богино залгалтын гїйдлээс цахилгаан хєдєлгїїрийг хамгаалахын тулд гал хамгаалуур ба автомат таслуур хэрэглэх ёстой. Гал хамгаалуурын хайламтгай тавилын ба автомат таслуурын салгавч (расцепитель)-ийн хэвийн гїйдлийг цахилгаан хєдєлгїїрийн хавчаар буюу оруулга дээр (1.6.40, 3.1.5-ийг їзэх) богино залгалтыг найдвартай таслах нєхцєлийг хангасан, тїїнээс гадна тухайн цахилгаан тєхєєрємжийн хэвийн ажлын їеийн гїйдлийн єєрчлєлт (технологийн ачаааллын оргил, асаалтын ба єєрийн асаалгын гїйдэл)- ийн їед ажиллахгїй байхаар сонговол зохино. Энэ зорилгоор асаалгын хєнгєн нєхцєлтэй машин механизмын цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд тїїний асаалтын гїйдлийг хайламтгай тавилын хэвийн гїйдэлд харьцуулсан харьцаа нь 2,5-аас ихгїй, харин асаалгын хїнд нєхцєл (асаалтын хугацаа урт, хэсэгчлэн асаах г.м.)-тэй машин, механизмын цахилгаан хєдєлгїїрт энэ харьцаа нь 2,0 - 1,6 -тай тэнцїї байх ёстой. Чухал механизмын цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд гал хамгаалуурын тавилыг тїлхэлтийн гїйдлээс найдвартай тохируулах зорилгоор хэрэв цахилгаан хєдєлгїїрийн хавчаар дээрх богино залгалтын гїйдлийн давтац нь 3.1.5-д зааснаас багагїй байвал асаалтын нєхцєлєєс хамааралгїйгээр дээрх харьцааг 1,6-тай тэнцїїгээр авч болно. Бїлэг цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд богино холболтын гїйдлээс хамгаалах нэг ерєнхий аппарат тавьж болох ба хэрэв энэ хамгаалалт нь энэ бїлгийн цахилгаан хєдєлгїїр бїрийн хэлхээнд тавих асаалгын ба хэт ачааллын аппарат, хэрэгсэлийн халуун тэсвэрлэцийг хангаж байвал хэрэгжїїлэх боломжтой. Цахилгаан станцын технологийн їйл ажиллагаатай холбоотой дотоод хэрэгцээний цахилгаан хєдєлгїїрийг богино залгалтын гїйдлээс хамгаалахын тулд автомат таслуур тавьж єгєх ёстой. Дотоод хэрэгцээний хєдєлгїїрт тавих автомат таслуурын цахилгаан соронзон салгавчийн мэдрэмж нь шаардлага хангахгїй нєхцєлд тїїнээс хамааралгїй їйлчлэлтэй сугалмал (сугалж авах) гїйдлийн реле ашиглаж болно. Цахилгаан станцын дотоод хэрэгцээний тэжээлийн сїлжээн дэх хамгаалалтын сонгон таслах чадварыг найдвартай хангахын тулд цахилгаан хєдєлгїїрийн богино холболтын хамгаалалтанд цахилгаан соронзон (таслах) салгавч хэрэглэхийг зєвлєж байна. 5.3.34. Цахилгаан хєдєлгїїрийн хэт ачааллын хамгаалалтыг технологийн шаардлагаар машин, механизмыг хэт ачаалах, тїїнчлэн асаалтын ба єєрийн асаалгын онцгой хїнд нєхцєлд болон хїчдэл буурах їед асаалтын їргэлжлэх хугацааг хязгаарлах їїднээс тавьж болно. Хамгаалалт нь хугацааны барилттай хийгдэх бєгєєд дулааны реле буюу бусад тоноглолын тусламжтайгаар гїйцэтгэх ёстой. Хэт ачааллын хамгаалалт нь машин механизмын ачааллыг хєнгєлєх боломжтой нєхцєлд тїїнийг дохиолох ба таслах їйлчлэлтэй хийгдэнэ. Давтагдах богино хугацааны ажлын горим бїхий цахилгаан хєдєлгїїрт хэт ачааллын хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй. 5.3.35. Хїчдлийн бууралтын хамгаалалтыг дараах нєхцєлд тавибал зохино. Тухайлбал,

* сїлжээнд шууд залгах боломжгїй тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрт, * зогссоны дараах єєрийн асаалгыг технологийн нєхцєлтэй уялдан, эсвэл аюулгїй ажиллагааны нєхцєлєєр зєвшєєрєхгїй машин механизмын цахилгаан хєдєлгїїрт, * 2.5.27-д заасан нєхцєл бїхий бусад тєрлийн цахилгаан хєдєлгїїрт. Єєрийн асаалга зайлшгїй шаардлагатай чухал цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд тэдгээрийг залгах їйлдэл нь барилтын ороомог бїхий авцалдуур ба соронзон асаагуураар хийгдэх бол єгєгдсєн хугацаанд хїчдлийн бууралтыг сэргээх їед цахилгаан хєдєлгїїрийг залгах нєхцєлийг хангасан хїлээлгийн хугацаатай механик ба цахилгаан тєхєєрємжийг удирдлагын хэлхээнд хэрэглэх нь зїйтэй. Технологийн їйл ажиллагаа ба аюулгїйн нєхцєлєєр зєвшєєрєх бол ийм тєрлийн цахилгаан хєдєлгїїрт удирдлагын товчлуурын хамт асаагуурын туслах авалцааны хажууд барилтын ороомгийн хэлхээ нь битїї їлдэх таслуурыг хэрэглэнэ. Синхрон хєдєлгїїрийн асинхрон


296

БД 43-101-03 горимын хамгаалалтыг хэрэгжїїлбэл зохино.

статорын

гїйдлийн

хэт

ачааллын

хамгаалалтын

тусламжтайгаар

5.3.36. Хувьсах ба тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр дэх богино залгааны гїйдлийн хамгаалалтыг дараахи байдлаар тавих нь зїйтэй. Тухайлбал,

* газардуулсан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжинд бол бїх фаз ба туйлд нь, * тусгаарлагдсан саармагтай тоног тєхєєрємжинд гал хамгаалуур тавих нєхцєлд бїх фаз ба туйлд нь; автомат таслуураар хамгаалах нєхцєлд хоёр фаз ба нэг туйлд нь тавьж єгнє. Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн хэт ачааллын хамгаалалтыг богино залгааны гїйдлээс гал хамгаалуураар хамгаалах бол хоёр фазанд; автомат таслуураар хамгаалах бол нэг фазанд нь тавьж єгєх ёстой. Харин тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрт хэт ачааллын хамгаалалтыг зєвхєн нэг фазанд хийж єгнє. 5.3.37. Цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалтын аппарат хэрэгсэлд бїлэг 3.1-д заасан шааардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Цахилгаан хєдєлгїїрийг богино залгалтын гїйдэл, хэт ачаалал, хїчдлийн бууралтаас хамгаалах бїх тєрлийн хамгаалалтыг нэг аппаратанд суулгаж, харгалзах салгавчуудаар тоноглох нь зїйтэй. Хоёр фазад ажиллахаас хамгаалсан тусгай хамгаалалтыг хэт ачааллын хамгаалалтгїй, хєдєлгїїр ажиллагаанаас гарах їр уршиг ихтэй, нэг фаз алдагдах магадлал єндєртэй хєдєлгїїрїїдэд хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

5.4. КРАНЫ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 5.4.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь тусгай сууринд буюу тємєр замын рельсэн зам дээр суурилагдах гїїрэн, вандан (дааман), цамхаган ба кабелийн гэх мэт 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан кран, бусад тєрлийн краны цахилгаан тоног тєхєєрємж, тїїнчлэн байгууламж, байшингийн дотор ба гадна байрлах нэг рельсэн замтай тэргэнцэр, цахилгаан талийн тоног тєхєєрємжинд хамааралтай болно. Энэ бїлэг нь хєлєг онгоцны, тємєр замын ба єєрєє явах автокранд хамааралгїй. 5.4.2. Краны гадуур тавигдах цахилгаан дамжуулах авалцааны єлгємєл утсыг гол троллей гэж нэрлэнэ. Краны троллей гэж тухайн кран дээр байрлах цахилгаан дамжуулах авцалдааны єлгємєл утсыг ойлгох нь зїйтэй. Троллей, тєрєл бїрийн тусгаарлуур ба гїйдэл авах єнхрїїл (дамар) зэргээс бїрдэж байгаа хаалттай байгууламжийг бага оворын троллейны гїйдэл дамжуулах шин гэж нэрлэнэ. Бага оворын троллейны гїйдэл дамжуулагчийн тусламжтайгаар кран ба тїїний тэргэнцэрт тэжээл єгєх ба нэг замтай тэргэнцэр ба талийг удирдана 5.4.3. Засварын хугацаанд кран тавих газрыг засварын байр (зогсоол) гэнэ. Засварын байран дахь гол троллейн хэсгийг гол троллейн засварын хэсэг гэнэ. Засварын хашааны хязгаараас гадагш орших ба зэргэлдээх хэсэг тус бїрээс, тїїнчлэн засварын хэсгээс зааглан тусгаарлагдсан гол троллейн хэсгийг гол троллейн секц гэнэ. Ерєнхий шаардлага 5.4.4. Тухайлбал:

Краны цахилгаан хангамжийг дараах арга замын тусламжтайгаар хэрэгжїїлэх ёстой.

* гїйдэл дамжуулагчийн тусламжтайгаар,


гол (тєв) троллей, тїїнчлэн бага оворын

297

БД 43-101-03 * суурин тэжээлийн пункт нь кранд бэхлэгдэх троллейн хэсэгт гулсах гїйдэл авах єнхрїїлгэн авалцаагаар, * цагираган гїйдэл дамжуулагчаар, * зєєлєн (уян) кабелиар, * суурин (тусгай сууринд суулгасан краны хувьд) гїйдэл дамжуулагчаар хийж гїйцэтгэх ёстой. 5.4.5. Цахилгаан кранд суурилуулах хувьсах ба тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр, хувьсгах агрегат (тогтонги ба эргэлдэх) -ын хїчдэл нь 10 кВ-оос дээшгїй байх ёстой. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэл хэрэглэх асуудлыг тєсєл, тооцоогоор гаргана. Кранд 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй трансформатор болон хуурмаг чадлыг тэгштгэх, тїїний тївшинг дээшлїїлэх зорилгоор конденсатор (хуримтлуур, capacitor)-ыг суурилуулж болно. Трансформатор хуурай буюу їл шатах, хєндийрїїлэх синтетик шингэнээр дїїргэсэн байвал зохино. 5.4.6. Краны цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тусгаарлага, гїйдэл дамжуулах хэсгийн байрлал нь удирдлагын бїхээг, галерей, краны талбайд ажиллаж байгаа хїмїїс санамсаргїй шїргэж болохоор байвал тусгай хашлага, хаалт хийж єгнє. Байрлаж байгаа тухайн газарт оронгуут автоматаар хїчдэлгїй болох тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдтэй цахилгаан тоног тєхєєрємж (соронзон котроллёр, эсэргїїцлийн хайрцаг г.м.), тїїнчлэн кран ажиллаж байх їед їргэлж хаалттай байдаг аппаратын бїхээг болон бусад цахилгаан байранд тавигдах цахилгаан тоног тєхєєрємжид хашлага, хаалт хийхгїй байж болно. 5.4.7. Троллейн утасны харьцааг 5.4.19 -5.4.20-д їзїїлсэн болно. Краны гїїрний шал, тїїний тэргэнцэрээс хамгаалалтгїй тусгаарлагатай утас хїртлэх зайг бїлэг 2.1, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртлэх зайг бїлэг 2.2, гэрэлтїїлэгийн хэрэгсэл хїртлэх зайг бїлэг 6.1-д тусгасан болно. Краны бїхээгт байгаа удирдлагын самбарын нїїр торон буюу битїї хаалттай байх ёстой. Цахилгаан хєдєлгїїрийн резисторын удирдлагыг бїхээгт суурилуулж болохгїй. Бїхээгний аппарат ба бусад цахилгааны байранд байрлах щит буюу тусгай самбар (панель, panel)-ын хажуугаар хийгдэх їйлчилгээний єнгєрєх зайг дараах шаардлагыг їндэслэн тогтооно. Їїнд:

* Битїї буюу торон хашлага бїхий щит ба самбарын нїїрний ба ард талаар єнгєрєх зайн єргєн нь 0,6 м-ээс багагїй, * Нэг талаараа єнгєрєх гарцтай 2,2 м хїртэл єндєрт тавьсан хашлагагїй, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс єнгєрєх зайн нєгєє талд орших хана, хашлагатай, тусгаарлагатай гїйдэл дамжуулах хэсэг бїхий тоног тєхєєрємж хїртлэх зай нь 0,8 м-ээс багагїй байвал зохино. Єнгєрєх зайн єєр єєр талд байгаа 2,2 м хїртэл єндєрт тавьсан тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Краны удирдлагын бїхээгт тавих цахилгаан дулаацуулгын хэрэгсэл нь галын аюулгїй нєхцєлийг хангасан, гїйдэл дамжуулах хэсгээс хашлага, хаалтаар хаагдсан байхаас гадна эдгээр хэрэгсэл нь оруулгын байгууламжийн дараа цахилгаан сїлжээнд холбогдохоор хийгдвэл зохино. Дулаацуулгын хэрэгслийн их биеийг газардуулсан байх ёстой. 5.4.8. Краны нэг ерєнхий рельсэн зам дээр хоёр буюу хэд хэдэн кран ажиллаж байвал кран тус бїрт засварын хашаа (байр) байвал зохино. Энд їйлчилгээний хїмїїс кранаас буух зориулалтын талбай, талбарыг хамтадган гаргасан байх ёстой. Гагцхїї аль нэгэн кранд тєлєвлєгєєнєєс гадуур засвар хийх їед технологийн процессыг хязгаарлахгїйгээр байвал хоёр буюу тїїнээс дээш краны засварын хашааг нэгтгэж болно. Засварын байрны байгууламжийг заавал уян хийцийн гол троллейноос тэжээх шаардлагагїй. 1 кВ хїртэлх хїчдлийн троллейн утас 5.4.9. Гол (тєв) троллейн засварын хэсгийг нь тэдгээр троллейн їргэлжлэл дээр байх салгах аппаратын тусламжтайгаар тусгаарлах тулгах (залгах) холболтоор цахилгаанаас тусгаарлах ёстой. Краны алслалтын торц (дэвсэг)-ын дэргэд байрлах гол троллейн засварын хэсэг нь нэг тусгаарлах хэсэг, нэг салгалтын аппаратаас бїрдэл болно. Хэвийн ажлын їед энэхїї хэсгийг нь хїчдэлд залгах ба краныг засварт зогсох їед найдвартай таслах ёстой. 5.4.10. Гол троллейн тулгалт (уулзвар)-ын тусгаарлага нь агаарын зайц (завсар) маягаар хийгдэх ба єргєн нь гїйдэл авах бїтээцийн хийцээс хамаарах бєгєєд 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй нєхцєлд 50 мм-ээс багагїй байх ёстой. Гїйдэл авалтын єргєн нь краны хэвийн ажиллагааны їед хїчдэлийн тасралт гаргахгїй байх ёстой. Засварын хэсгийг гол тролейн їргэлжлэлтэй холбох БЇЛЭГ 5. ЦАХИЛГААН ХЇЧНИЙ ТЄХЄЄРЄМЖ, ЦАХИЛГААНЫ БАЙР

298

БД 43-101-03 зориулалттай таслах аппарат нь хаалттай хэлбэртэй хийгдэх ёстой бєгєєд тасархай байрлалд цоожлох тїгжээтэй байвал зохино. Краны алслалтын дэвсэгийн хажууд байрлах гол троллейн засварын хэсгийн урт нь краны гїїрний єргєн дээр 2 м-ийг нэмсэнээс багагїй, алслалтын дунд орших хэсгийн урт нь краны гїїрний єргєн дээр 4 м-ийг нэмсэнээс багагїй байвал зохино. Хэрэв краныг засварлах їед цахилгаан таль (тельфер) тавигдах бол засварын хэсгийн уртыг засварын їеийн гїїрийн хязгаарын цэгээс хамааруулан сонгоно. Краны алслалтын дэвсэг дээрх засварын хэсэг дээр торцын хамгийн алслагдсан цэгээс засварын їеийн эзлэх гїїрийн тусгаарласан тулгалт (залгаа)-аас 2 м-ээс багагїй зайнд тавих нь зїйтэй. 5.4.11. Краны гол троллейн утсыг нь гангаар хийх ба хєнгєн цагааны хайлшин утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Троллейны утас нь хатуу ба зєєлєн байдалтай, хэцэнд єлгєх буюу хайрцаг, сувагт тавигдахаар хийгдэнэ. Байранд болон гадаа агаарт тавигдах 660 В хїртэл хїчдэлтэй краны янз бїрийн фазуудын (туйлуудын) троллейн дурын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын, тїїнчлэн тэдгээрийн ба газраас тусгаарлагдаагїй єєр тєрлийн бїтээц хоорондын зай нь нэг нь нєгєєдєє харьцангуй хєдєлгєєнгїй эд ангиудад 30 мм-ээс багагїй, нэг нь нєгєєдєє харьцангуй хєдєлгєєнтэй эд ангиудад 25 мм-ээс багагїй байна. 660 В-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан краны хувьд дээрх зай нь харгалзан 200, 125 мм-ээс багагїй байвал зохино. Энэ зай нь кран ба тїїний тэргэнцэр г.м.-ийн бїх л байж болох хєдєлгєєний їед краны гол троллейн утсанд хангагдсан байх ёстой. 5.4.12. Гол троллейны ба краны троллейны утаснаас цехийн шал буюу газар хїртлэх зай нь 660 В хїчдэлтэй бол 3,5 м, зорчих хэсэгт 6 м, 660 В-оос дээш хїчдэлтэй бол аль ч тохиолдолд 7 мээс багагїй байх ёстой. Энэхїї зайг троллейны хаалт, хашлагын хэмжээтэй уялдуулан багасгахыг зєвшєєрнє. 5.4.13. Троллейны утасыг бетон хавтан буюу хуудсан тємєр таглаатай газарт, сувагт, мєн тїїнчлэн 3,5 м-ээс багагїй єндєрт байрлах хайрцагт тавихдаа гїйдэл авах хэрэгсэлтэй бэхэлгээ (кронштейн) -ний шилжих зайц нь троллейтэй нэг босоо хавтгайд байрлаж болохгїй. 5.4.14. Краны цахилгаан тоноглолын тэжээлийн зориулалттай зєєлєн кабелийн гэмтэж болох хэсэгт хамгаалалт хийж єгвєл зохино. Краны ерєнхий троллей ба тэдгээрийн гїйдэл авах хэсгийг краны гїїр, шат, буултын тавцан зэрэг хїн байж болох газраас санамсаргїй хїрч ширгэхээргїй хийвэл зохино. Тухайн краны ачааны канат нь троллейн утастай хїрэлцэх боломжтой таших хэсэгт нь тусгай хамгаалалт хийж єгвєл зохино. 5.4.15. Автоматаар салгахгїй краны троллей ба тїїний гїйдэл авагчууд хаалт хашлагатай байх буюу, эсвэл краны гїїрийн фермїїдийн хооронд краны їйлчлэгч хїрэхээргїй газар байрласан байх ёстой. Троллейн хашлагыг троллейн бїх урт ба хажуу талаар хийсэн байх ёстой. Задгай агаарт троллей дээр мєсжилт явагдаж болох газарт мєсжилтийг арилгах буюу урьдчилан сануулах тєхєєрємж тавих болон зохих арга хэмжээ авах ёстой. 5.4.16. Гол троллейн тэжээлийн 1 кВ хїртэл шугам нэг зам дээр суурилагдсан бїх краны ажлын гїйдлээр таслах зориулалтай битїї хийцийн хаалттай таслуураар тоноглосон байх ёстой. Таслуурыг нь таслахад боломжтой газар тавих бєгєєд зєвхєн нэг замын троллейг таслах зориулалттай байх ёстой. Хэрэв гол троллей хоёр ба тїїнээс дээш секцтэй бєгєєд секц бїр салангид шугамаар тэжээгдэх бол салгасан секцэд бусад секцээс хїчдэл очихгїй арга хэмжээ авсаны їндсэн дээр секц секцээр нь таслахыг зєвшєєрнє. Таслуур ба зайн удирдлагатай їед таслуурын аппаратыг тасласан байдалд цоожлох хэрэгсэлтэй "таслагдсан", "залгаатай" гэсэн бичгэн заалтууртай байх ёстой. 5.4.17. Хїнд горимоор ажиллах краны гол троллейн 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугамд автомат таслуур тавьж єгєх ёстой. Гол троллейн шугам нь хїчдэлтэй байгааг илтгэсэн гэрлэн дохиололтой байх ба троллей секцтэй ба засварын хэсэгтэй бол ийм гэрлэн дохиоллоор секц бїр, засварын хэсэг бїрийг тоноглосон байвал зохино. Хїчдэлтэй їед гэрэлтэж, хїчдэлгїй їед унтрах чийдэнт дохиоллыг троллейд шууд холбох нь зїйтэй. Гурван фазын троллейд дохиоллын ламп, чийдэнгийн тоо фазын тоотой тэнцїї, єєрєєр хэлбэл фаз бїрд нэг чийдэн, тогтмол гїйдлийн троллейд дохиолол нь зэрэгцээ холбосон хоёр чийдэнтэй байх ёстой. Чийдэнгийн удаан ажиллагааг хангахын тулд тїїний залгуур дээрх хїчдэлийг хэвийн хїчдэлийн 10% бууруулах арга хэмжээ (жишээ нь, нэмэлт эсэргїїцэл залгаж) авсан байвал зохино. Соронзон кран, шингэн металл тээвэрлэх кран, тїїнчлэн ажлын їед хїчдэлийн тасралт аваарт хїргэж болох бусад краны гол троллейд гаднын цахилгаан хэрэглэгч холбохыг хориглоно. Дааман краны тэжээлийн зєєлєн кабельд хїчдэл єгєхийн тулд тусгай багана босгосон байх ёстой.


299

БД 43-101-03 5.4.18. Хатуу хийцийн гол троллейн авалцааны (контактын) гадаргаас бусдыг нь байшинг болон краны доорх гулдангийн хийцийн єнгєнєєс ялгагдахуйц улаан єнгєєр будсан байх ёстой. Тэжээлийн оролтын хэсэгт троллейн 100 мм-т дїрмийн 1.1-р бїлэгт заасан шаардлагыг хангах зорилгоор єнгєєр будах ёстой. Утас ба кабелийг сонгох ба тавих 5.4.19. Краны цахилгаан хангамжинд хэрэглэх утас ба кабелийг сонгож тавихдаа дїрмийн 2.1, 2.3 ба энэ бїлгийн заалтыг мєрдлєг болгоно. Утасыг краны хангамжинд тавихдаа кабелийн тавиур, хоолой, хайрцаг хэрэглэх ба зэс, хєнгєн цагаан-зэс, хєнгєн цагаан судал бїхий дамжуулах утас, кабель зэргийг ашиглавал зохино. Краны анхдагч хэлхээний зориулалттай хєнгєн цагаан, хєнгєнцагаан-зэс олон судалт кабель ба утас нь 16 мм2-аас багагїй огтлолтой байх нь зїйтэй. Харин ийм тєрлийн нэг судалтай утас ашиглахыг хориглоно. Хоёрдагч хэлхээний кабель ба утасны судлын огтлол нь зэс бол 2,5 мм2 -ээс багагїй, хєнгєн цагаан- зэс ба хєнгєн цагаан байвал 4 мм2-ээс багагїй байх ёстой. Мєн олон судал бїхий дамжуулах утас хэрэглэх нєхцєлд зэс судалтай бол 1,5 мм 2-ээс багагїй, хєнгєн зэс ба хєнгєн цагаан байвал 2,5 мм2-ээс багагїй байвал зохино. Мєн 60 В хїртэл хїчдэлтэй хоёрдахь хэлхээнд тухайн утас нь механик ачаалал багатай, гагнаж холбогдохоор бол 0.5 мм2-аас багагїй огтлолтой олон судалт зэс утас ашиглах нь зїйтэй. 5.4.20. Єргєн тээвэрлэх машины бїрэлдэхїїнд болон тусдаа ажиллах цахилгаан таль (hoist)ын цахилгаан хангамжийн хоёрдогч хэлхээ ба тоормосны цахилгаан соронзоны хэлхээнд 0,75 мм2аас багагїй, цахилгаан хєдєлгїїрийн хэлхээнд 1,5 мм2 огтлолтой зэс судалтай, хамгаалалттай утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Шингэн ба халуун металлтай нєхцєлд ажиллах цахилгаан краны утас ба кабелийг ган хоолойд сївлэж байрлуулахаас гадна тусгаарлага нь халууны тэсвэрлэц сайтай байвал зохино. Тїїнд зєвшєєрєгдєх гїйдлийн ачаалал нь хїрээлэх орчины температурыг 60°С байхаар тооцоолох ба зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийн хэмжээг энэхїї дїрмийн 1.3 бїлэгт єгсєнтэй ижлээр авах нь зїйтэй. Цахилгаан хєдєлгїїрийн хавчаар болон удирдлагын хэлхээн дэх хїчдэл нь цахилгаан краны ажиллагааны бїх горимд хэвийн хїчдлийн 85 %-иас багагїй байх ёстой. Бїх хэлхээний утас, кабельд хаяг, шошго хийсэн байвал зохино. 5.4.21. Автоматик ба удирдлагын хэлхээний хїчдэл нь хувьсах бол 400 В-оос, тогтмол бол 440 В-оос дээшгїй байх ёстой. Гэрэлтїїлэг ба газардуулга 5.4.22. 42 В хїртэл хїчдэлтэй удирдлагын ба гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээнд бїлэг 2.1ийн заалтын дагуу краны металл бїтээцийг ажлын утасны зориулалтаар ашиглаж болно. Ажлын гэрэлтїїлгийн хэвийн хїчдэл нь хувьсах гїйдлийн 220 В-оос хэтэрч болохгїй. Гурван фазын гїйдлийн 380 В, тїїнээс дээш хїчдэлтэй сїлжээнд гэрэлтїїлэгчийн тэжээлийг бууруулах трансформатороор дамжуулан хэрэгжїїлбэл зохино. 380/220 В-ын сїлжээнд холбогдох нїїдлийн ба зєєврийн краны хувьд гэрэлтїїлэгчийн тэжээлийг дєрвєн судалтай кабелиар фаз-нойлын хїчдэлд авч їзэх нь зїйтэй. Засварын ажлын гэрэлтїїлгийг тухайн кранд суурилах трансформатор буюу аккумуляторын байгууламжнаас 42 В, тїїнээс доош хїчдэлээр тэжээвэл зохино. 5.4.23. Газардуулга ба нойлтуулгыг хийхдээ 1.6 бїлэгт заасныг мєрдлєг болговол зохино. Краны металл бїтээцийг газардуулганд буюу нойлтуулганд холбож єгсєн, металл бїтээц нь цахилгаан хэлхээний тасралтгїй чанарыг хангаж байвал хангалттай гэж їзвэл зохино. Хэрвээ тїїний цахилгаан тоног тєхєєрємж нь газардуулсан металл бїтээц дээр буюу тулгуурын гадаргууд суурилсан, цахилгаан авалцааны хэсэг нь будаагїй, зэврээгїй цэвэр байх нєхцєлд нэмэгдэл газардуулга шаардлагагїй. Цахилгаан краны замын рельсийн нэгийг нь нєгєєтэй нь тулгаж тавихдаа цахилгаан хэлхээ їїсгэхээр найдвартай холбосон байх ёстой. Краныг ил агаарт рельсэн зам дээр тавих нєхцєлд зєвхєн хооронд нь холбож газардуулсан байхаас гадна рельсийн дагууд 2оос доошгїй хэсэгт газардуур тавьж, газардуулгын холболт хийх нь зїйтэй. 5.4.24. Краныг шал болон доороос удирдах зориулалттай удирдлагын товчлуурын аппаратын их биеийг сайн чанарын тусгаарлах материалаар хийхээс гадна хоёроос цєєнгїй дамжуулах утасаар газардуулж єгвєл зохино. Эдгээрийн аль нэг нь удирдлагын аппаратыг єлгєх нарийхан канатан утас байж болно.


300

БД 43-101-03 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй краны цахилгаан тоноглол 5.4.25. Ил агаарт буюу тусгай байранд тавигдах 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй краны цахилгаан тоноглол дараах нэмэлт шаардлагыг (бїлэг 4.2-оос їзэх) хангасан байвал зохино. Їїнд:

* гол троллей ба краны хоорондох зай нь хэвтээгээрээ 1,5 м-ээс багагїй, * гол троллейн гїйдэл авах тєхєєрємжийн талбай нь хаалгатай байх ба гол троллейнээс 0,7 м-ийн зайнд байрлах, * гол троллей, цахилгаан хєдєлгїїр, трансформаторыг атмосферийн хэт хїчдлээс хамгаалах (бїлэг 2.5 їзэх), * краны єндєр хїчдлийн талд ажлын хїчдлийг таслах зориулалтын таслуур тавих, * гїйдэл авах тоног тєхєєрємжийн талбай нь хаалгатай, гїйдэл авах дамжуурга ба таслуур зэрэг нь тусгай хоригтой байх.

5.5. ЛИФТНИЙ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 5.5.1. Энэхїї бїлэг нь орон сууц, олон нийтийн барилга, байгууламж, їйлдвэрийн газарт хэрэглэх 50 кг, тїїнээс дээш ачааны даацтай, 600 В хїртэл хїчдэлтэй лифт, цахилгаан єргїїрийн цахилгаан тоног тєхєєрємжийг суурилуулахад хамааралтай болно. Энэ дїрэм нь дэлбэрэх аюултай байр, уурхай, уулын їйлдвэр болон тусгай зориулалтын лифт, єргїїрт хамааралгїй. 5.5.2. Хїмїїс болон тєрєл бїрийн ачааг тусгай бїхээг дотор буюу тавцан дээр байрлуулж, цахилгаан хєдєлгїїрийн їйлчлэлээр хатуу ба уян баривчин (муфта, box) холбоостой хурдны хайрцаг бїхий єргєх механизмын тусламжтайгаар босоо чиглэлд зєєвєрлєх тєхєєрємжийг єргєвч (єргїїр, лифт) гэнэ. Хоорондоо удирдлагын системийн холбоотой, машины байр бїхий хэд хэдэн лифтээс бїрдэж байгаа тєхєєрємжийг лифтийн бїлэг тєхєєрємж гэнэ. Ерєнхий шаардлага 5.5.3. Машины байрны хїчний цахилгаан хэлхээний хїчдэл нь 660 В-оос дээшгїй, єргєлтийн бїхээг, худаг (уурхай) ба давхарт бол 380 В-оос ихгїй, бїх тєрлийн байран дахь удирдлага, гэрэлтїїлэг ба дохиоллын хэлхээ нь 220 В-оос ихгїй хїчдэлтэй байвал зохино. Сїлжээний фаз ба нойлыг ашиглахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болгох ёстой. Їїнд:

* тэжээлийн хэлхээг нэг фазаас тэжээх, * тєгсгєлийг нойлын утсанд їхмэл (їхлїїт) холбох, * 42 в-оос ихгїй байх, * зорилгоор хэрэглэхгїй байх.

удирдлага, гэрэлтїїлэг ба дохиоллын аппарат,

хэрэгслийн

ороомгийн

нэг

зєєврийн чийдэнгийн тэжээлийн хїчдэл автотрансформаторыг хїчдэл бууруулах Бїхээгний гїйдэл єгєх цахилгааны утас


301

БД 43-101-03 5.5.4. Машины байр, лифтийн худаг ба єргєлтийн бїхээг дэх тэжээлийн цахилгааны утас нь бїлэг 2.1, 3.4 заалтад нийцсэн байхаас гадна дараахи шаардлагыг хангасан байвал зохино. Тухайлбал,

* цахилгаан дамжуулагчийг резин ба ижил шинжийн тусгаарлага бїхий утас ба кабелиар хийнэ. Хїчний ба хяналтын кабельд нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабель хэрэглэхийг хориглоно. * утас ба кабелийн огтлол нь зэс судалтай бол 1,5 мм 2, хєнгєн цагаан судалтай бол 2,5 мм2-аас багагїй байх ёстой. Єргєлтийн бїхээг дэх хавчуурын эгнээ ба хавчуурын давхрын эгнээнээс худаг, бїхээгт тавигдах аппарат хэрэгсэл хїртлэх удирдлагын хэлхээний хэсэгт, тїїнчлэн лифтийн аюулгїй, найдвартай байх їїднээс доргилт, цохилт, чичиргээ їїсч болзошгїй хэсэгт тавих утас ба кабель нь зэс судалтай байвал зохино. Харин олон судалтай зэс голтой кабель болон утас ашиглах нєхцєлд огтлолын талбайг аппарат, хэрэгслийн хэлхээнд 0,5 мм2, бусад хэлхээнд 0,35 мм2 хїртэл бууруулж авахыг зєвшєєрнє. * лифтийн аппарат ба иж бїрэн тєхєєрємжийн дотоод угсралтыг зэс утсаар хийх ёстой. Утасны їзїїрїїд тєслийн дагуу тэмдэглээтэй байвал зохино. 5.5.5. Єргєлтийн бїхээг дэх гїйдэл дамжуулах хэсгїїд, тїїнчлэн тэнцїїлэх ачаанд баривчтаслуур тавьсан бол эдгээрийн угсралтыг резинэн ба ижил чанарын тусгаарлагатай гуурсан (уян) хийцтэй 0,75 мм2 огтлолтой зэс судал бїхий зєєлєн утас, кабелиар гїйцэтгэвэл зохино. Гїйдэл дамжуулагчийн гуурсанд нийт ашиглах гэж байгаа судлын 5 % буюу хоёроос багагїй судлыг бэлтгэлд їлдээвэл зохино. Машины байр (єрєє)-ын цахилгаан тоноглол ба хамгаалалт 5.5.6. Цахилгаан машинуудын суурь, их биений хоорондох, мєн цахилгаан машин ба барилгын хэсэг, эсвэл машины танхим дахь тоноглолын хорондох їйлчилгээний єнгєрєх хэсэг (гудам)-ийн єргєн нь бага даацын (160 кг хїртэл) єргєвч (лифт)-ийн байрнаас бусад нєхцєлд 1 мээс багагїй байвал зохино. Гудмын нарийсах хэсэгт машины овроос байрны бїтээц хїртлэх зай нь 0,6 м хїртэл багасч болно. Їзлэг, їйлчилгээ хийх шаардлагагїй машины талаас энэ зайг баримтлахгїй байж болно. 5.5.7. Машины байранд байх їйлчилгээний гудам нь дараахи шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тухайлбал:

* удирдлагын самбар (щит)-ын ардуур ба урьд талаарх їйлчилгээний гудамын єргєн нь 0,75 м зайтай байвал зохино. Удирдлагын самбарын єргєн нь 1 м-ээс ихгїй байх нєхцєлд хоёр талаас нь самбарт хїрэх боломжтой бол самбарын ар талаас машины байрны хана хїртлэх зайг 0,2 м; єргєн нь 1 м-ээс илїї байх нєхцєлд зєвхєн хажуу талаас нь самбарт хїрэх боломжтой бол 0,5 м хїртэл багасгах; цахилгаан аппаратын угсралт ба тїїнд холбох утсыг зєвхєн нїїрэн талаас нь хийх боломжтой бол удирдлагын самбарыг хананд шууд тогтоох буюу самбар удирдлагын аппараттай хамт орох цїнхэлд байрлуулж болно; * нэг талаараа єнгєрєлттэй 2 м хїртэл єндєрт тавигдах хашлагагїй, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс хана болон гудмын нєгєє талд байгаа хашлагатай буюу тусгаарлага бїхий гїйдэл дамжуулах хэсэгт суурилагдах тоноглол, хїртлэх зай нь 0,75 м-ээс багагїй байх; * тал бїрээрээ єнгєрєлттэй 2 м хїртэл єндєрт тавигдсан хашлага, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгийн хоорондох зай нь 1,2 м-ээс багагїй байх ёстой. 5.5.8. Лифт бїрийн удирдлагын самбарт анхдагч хїчний хэлхээ ба удирдлагын хэлхээг таслах аппарат, хэрэгсэл тавих ёстой. Машины єрєєний орох хаалганы дэргэд бїх лифтийн цахилгаан хэрэгслийн хїчдэлийг салгах оруулгын аппарат суурилуулбал зохино. Машины байрны орох хаалганы хэсэгт 1 м-ээс багагїй чєлєєтэй гудам зай авч їзэх ёстой. 5.5.9. Лифт ба лифтийн бїлэг тєхєєрємжийн анхдагч хэлхээ ба удирдлагын хэлхээнд дїрмийн 3.1 бїлэгт заасан хамгаалах хэрэгслийг авч їзэх ёстой. Цахилгаан машины хувиргуур


302

БД 43-101-03 бїхий лифтийн цахилгаан хєдєлгїїрт їргэлжилсэн хэт ачааллын ба богино залгааны автомат хамгаалалт тусгаж єгвєл зохино. Гэрэлтїїлэг ба газардуулга 5.5.10. Бїх тєрлийн лифтийн тууш хаалт, хашилт бїхий бїхээг, худаг, тїїнчлэн машины єрєє, дээд блокийн байр, хаалганы ємнєх талбай, уурхай, лифтэнд очих, єнгєрєх хэсэг ба гудам зэргийг суурин цахилгаан гэрэлтїїлгээр тоноглосон байвал зохино. Бїхээгний гэрэлтїїлгээс бусад цахилгаан гэрэлтїїлгийн тэжээлийг байшингийн гэрэлтїїлгийн дотоод сїлжээнээс єгєх ёстой. Автомат хаалга бїхий єргїїрийн гїн худагны гэрэлтїїлгийг бїхээгт нэг чийдэн, бїхээгний єргїїрийн доор нэг чийдэн тавих зарчмаар хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Худагт тавих чийдэнгийн гэрэлтэц (гэрэлтлэг) нь 5 лк-аас багагїй байх ёстой. Худаг шиллэсэн ба хязгаарлах торон хашлагатай нєхцєлд хэрэв гадаад гэрэлтїїлэг нь худагны дотор хїрэлцээтэй тусч байвал суурин гэрэлтїїлэг тавих шаардлагагїй. Машины байр ба дээд блокийн єрєє, мєн бїхээгний дээвэрт 42 В-оос дээшгїй хїчдэлтэй зєєврийн чийдэн залгах нэг буюу тїїнээс дээш тооны зориулалтын шигтгїїрт залгавч (розетка, socket) хийж єгнє. 5.5.11. Цахилгаан хєдєлгїїрийн анхдагч хэлхээнээс гэрэлтїїлгийн тэжээл авсан бол бїхээгний ба худагны чийдэнг лифтийн цахилгаан хєдєлгїїрийн оруулгын залгуур (рубильник) ба автомат таслуурын ємнєх хэсгээс залгаж єгвєл зохино. Хэрэв бїхээгт 42 В хїртлэх хїчдэл бїхий бэлтгэл гэрэлтїїлэгтэй бол бїхээгний гол гэрэлтїїлгийг залгуур ба автомат таслуурын дараа нь залгахыг зєвшєєрнє. Бїхээг ба худагны гэрэлтїїлгийн таслуур нь машины байранд суурилагдах ёстой. Хєдєлгєєнт шал бїхий зорчигчдын лифтийн гэрэлтїїлэг нь худагны хаалга нээлттэй їед залгагдах, бїхээгнээс зорчигчид гарсаны дараа худагны хаалга хаагдахад таслагдах зарчимтай байж болно. Мєн тїїнчлэн лифтийг ажилд оруулах алсын удирдлагын зориулалттай шилжїїлэх таслуурыг бїхээгний гэрэлтїїлэгт ашиглаж болно. Энэхїї шилжїїлэх таслуур нь їндсэн буух давхарт хаалттай шїїгээнд суурилах ба бїхээгний гэрэлтїїлэг нь лифтийг ажилд залгахтай нэгэн зэрэг асч, таслахад нэгэн зэрэг унтардаг байвал зохино. 5.5.12. Лифт, єргїїрийн газардуулга нь бїлэг 1.6-ийн болон дараах шаардлагыг хангаж байвал зохино. Тухайлбал,

* дуу- чичиргээ тусгаарлах сууринд суурилах цахилгаан машин ба аппарат хэрэгслийн газардуулгыг уян (зєєлєн) утсаар хийх; * бїхээгний газардуулгын хувьд кабелийн буюу гїйдэл дамжуулах утасны аль нэгэн судлыг ашигласан байх; нэмэгдэл газардуулга хийхдээ дамжуулах утасны экран бїрхїїл, кабелийн даацын хэц, тїїнчлэн бїхээгний даацын ган трос (хэц)ыг ашиглах. * бїхээгний ба тэнцїїлэх ачааны (даацын) металл чиглїїр, худагны хашлаганы метал бїтээц зэргийг заавал газардуулах. Удирдлагын авалцаагїй аппарат, хэрэгслийг суурилуулах 5.5.13. Лифтийн удирдлаганд авалцаагїй (логик) аппарат, хэрэгсэлийг бїлэг єргїїр, лифтийн хувьд єргєн хэрэглэх ба 5.5.13-5.5.15-д заасан энэхїї нийлмэл систем нь удирдлагын биеэ даасан блокуудаас тогтоно. Тухайлбал,

* лифт бїрийг єєр лифтийн їйл ажиллагаа, байдлаас їл хамаарах биеэ даасан бїлэг-блокоор удирдагдах, * бусад лифтийн ажиллагаанд нєлєєлєхгїй, байдлаар лифтийн удирдлагын блокоос хурдан салах боломжтой байх. 5.5.14. Логик (электрон) элемент бїхий удирдлагын системийн тэжээлийн блок нь богино залгалтын гїйдлээс, хэт ачааллаас ба гарах хїчдлийн бууралтаас дохиолох ба таслах хамгаалалтай байвал зохино. Хамгаалалт нь гаралтын нэг хэлхээнд богино залгалт, хэт ачаалал ба хїчдэл буурахад тэжээлийн блокийн гаралтын бїх хэлхээ таслагдахаар хийгдсэн байх ёстой. Хэрэв логик элемент бїхий удирдлагын системийн ерєнхий цэг нь газардуулагдаагїй бол


303

БД 43-101-03 тэжээлийн блок-д гаралтын хэлхээ бїрт газардлагын хяналтын систем, холбогдох дохиоллыг авч їзэх шаардлагатай. Тэжээлийн блок нь алсын зайнаас таслах, залгах зарчимтай байвал зохино. Тусгай удирдлагын блок бїрээс цуглах лифтийн удирдлагын станцыг їндсэн дохиоллыг хїлээн авах, энэ дохиоллыг хянах, хэмжїїрийн багажийн хавчаарт холбогдох зэргийг заах, хянах аппарат, хэрэгслээр хангасан байвал зохино. 5.5.15. Хэлхээний товчлуур, удирдлагын тїлхїїр ба тєгсгєлийн таслуурууд нь тус тусдаа (гальваник) биеэ даасан байх хэрэгтэй. Удирдлагын ба иж бїрэн тєхєєрємжийн станцыг дамжуурга, кабель болон оролтын залгууруудад чєлєєтэй хїрч болохоор хийсэн байвал зохино. Удирдлагын станцыг шїїгээнд байрлуулахдаа дохиоллынхоос бусад ямар нэгэн аппарат байрлуулахгїй байвал зохино. 220 В ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хэлхээ нь тїїнээс доош хїчдэлийн авалцаагїй элемент бїхий удирдлагын хэлхээнээс тусдаа, тусгай хийцийн хавчуур, эсвэл салмал авалцаатай холбогчтой байвал зохино.

5.6. КОНДЕНСАТОРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт 5.6.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн (реактив) хуурмаг чадлыг тэгштгэх, хїчдлийг тохируулах зориулалттайгаар хувьсах гїйдлийн 50 Гц-ийн їелзэл бїхий цахилгаан хангамжийн системд нєлєєлгийн элементтэй зэрэгцээ холбогдох 220 (500) кВ хїртлэх хїчдлийн конденсатор (хуримтлуур)-ын тєхєєрємжинд хамааралтай (бїлэг 4.1 ба 4.2) болно. Бїлэг нь єндєр хїчдлийн шугамын дагуу компенсац хийх, шїїлтїїрийн зориулалттай бусад тєрлийн конденсаторын тєхєєрємжинд хамааралгїй болно. 1 кВ хїртэл болон тїїнээс дээш хїчдлийн комденсаторын тєхєєрємж нь 4.1 ба 4.2 бїлэгт заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой. 5.6.2. Нэг ба хэд хэдэн конденсатор ба тїїний сїлжээнд холбогдох туслах цахилгаан тоноглол: таслуур, салгуур, цахилах эсэргїїцэл, тохируулгын ба хамгаалалтын тоноглол зэргээс бїрдэл болох цахилгаан байгууламжыг конденсаторын тєхєєрємж гэнэ. Цахилгаанаар хоорондоо холбоо бїхий нэгж конденсаторын бїлгийг конденсаторын нэгдїїр (батарей, battery) гэнэ. Хэд хэдэн конденсаторын элементийг нэг их биенд нэгтгэн холбож, гаргалга гаргасан бол нэгж конденсатор гэнэ. Хєндийрїїлгээр тусгаарлагдах гїйдэл дамжуулах (электрод) хїрээтэй, конденсаторын зайлшгїй хэсгийг конденсаторын элемент гэнэ. Зэрэгцээ холбогдсон конденсаторуудаас тогтсон батарейн хэсгийг батарейн фаз дахь конденсаторуудын зэрэгцээ-цуваа холболтын їеийн конденсаторын цуваа (эгнээ) гэж нэрлэнэ. Цахилгаан холболтын бїдїївч ба тєхєєрємжийг сонгох 5.6.3. Конденсаторын тєхєєрємжийг зєвхєн конденсаторыг залгаж, салгах зориулалттай аппарат хэрэгсэлээр, эсвэл хїчний трансформатор, асинхрон цахилгаан хєдєлгїїр бїхий ерєнхий сэлгэн-залгалтын тоноглолоор дамжуулан сїлжээнд холбоно. Энэ бїдїївч нь дурын хїчдэлтэй конденсаторын тєхєєрємжийн хувьд хэрэглэж болно. 5.6.4. 10 кВ-оос дээш хїчдэлтэй конденсаторын тєхєєрємжийг нэг фазын конденсаторыг цуваа ба зэрэгцээ холбох замаар баттарей байдлаар бїрдїїлнэ. Цуваа эгнээнд холбогдох конденсаторын тоог ажлын хэвийн горимын їед конденсаторын гїйдлийн ачаалал нь тогтоосон утгаасаа илїї гарахааргїй байхаар сонгох нь зїйтэй. Эгнээнд тавих конденсаторын тоог тэдгээрийн аль нэгний нь гал хамгаалуур шатсан тохиолдолд эгнээний їлдсэн конденсаторын хїчдэл нь тогтоосон хїчдлээсээ 110%-оос илїї гарахааргїй байвал зохино. 5.6.5. 10 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй конденсаторын батарейг дїрмийн дагуу тїїний тогтоосон хїчдэл нь сїлжээний хэвийн хїчдэлтэй тохирч байх нєхцєлєєр авах ёстой. Энэ нєхцєлд нэгж конденсаторын тєхєєрємжийг тогтоосон хїчдэлтэй нь харьцуулахад 110 % -оос ихгїй хїчдэлтэй їргэлжийн ажлын горимд ажиллахыг зєвшєєрнє. Гурван фазын батарейд нэг фазын


304

БД 43-101-03 конденсаторыг гурвалжин буюу одон холболтоор холбоно. Гурван фазын батарейн фаз бїрд конденсаторуудыг цуваа, зэрэгцээ-цуваа байдлаар холбож болно. 5.6.6. Конденсаторын батарейн таслуурыг сонгохдоо зэрэгцээ холбогдсон (ерєнхий шинд) конденсаторын батарей байгаа эсэхийг тодоруулж, шаардлагатай бол батарейг залгах агшинд гїйдлийн огцом єєрчлєлт (їсрэлт)-ийг бууруулах байгууламж хийж єгвєл зохино. Конденсаторын батарейн салгуур нь батарейн талдаа газардуулгын хутгатай, тэр нь єєрийн салгавчаар хориглогдсон байвал зохино. Мєн конденсаторын батарейн салгуур (рубильник) нь батарейн таслууртай харилцан хориг хийгдсэн байвал зохино. 5.6.7. Конденсаторын батарей нь цахилах хэрэгсэл, эсэргїїцэлээр тоноглогдох ёстой. Конденсаторын батарей, конденсатор нь єєртєє цэнэг шавхалтыг эсэргїїцэлтэй байна. Хэрэв нэгж конденсатор буюу конденсаторын цуваа эгнээнд байнгын цахилах тєхєєрємж залгагдсан байвал суулгамал цахилах эсэргїїцэлгїй конденсаторын тєхєєрємж тавьж болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй конденсаторын батарей нь трансформатораар дамжин сїлжээнд холбогдсон, батарей ба трансформаторын хооронд сэлгэн-залгалтын аппарат, хэрэгсэл тавигдаагїй бол цахилалтын тєхєєрємж тавих шаардлагагїй. Цахилалтын тєхєєрємжийн оронд дараах тєхєєрємжийг ашиглаж болно. Їїнд: · тухайн конденсаторын тєхєєрємж нь 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй бол хїчдлийн трансформатор, эсвэл идэвхтэй-нєлєєлгийн эсэргїїцлийн тєхєєрємж; · 1 кВ хїртэл доош хїчдэлтэй бол идэвхтэй буюу идэвхтэй -эсэргїїцлийн тєхєєрємж сонгож тавих нь зїйтэй. Хуурмаг ачааллын хувьсах график бїхий цахилгаан сїлжээний ажлын горимыг хэмнэлттэй зохион байгуулах їїднээс конденсаторын тєхєєрємжийн чадлыг автоматаар тохируулах, є.х. тїїнийг бїхэлд нь буюу хэсэгчлэн тасалж, залгах програмчилсан хэрэгсэл тавих нь чухал болно. Конденсаторын батарейн хэлхээн дэх аппарат, хэрэгсэл ба гїйдэл дамжуулах хэсгийг батарейн тогтоосон гїйдлийн 130 %-ээс ихгїй їргэлжийн гїйдлийг даахаар сонгож авах ёстой. Хамгаалалт 5.6.8. Конденсаторын тєхєєрємж нь бїхэлдээ хугацааны хїлээлгэгїй таслах їйлчилгээ бїхий богино залгалтын гїйдлийн хамгаалалттай байх ёстой. Хамгаалалтыг конденсаторыг залгах їеийн ачааллын гїйдэл, хэт хїчдлийн їеийн гїйдлийн єєрчлєлт (ихсэлт)-єєр тохируулах ёстой. 5.6.9. Конденсаторын тєхєєрємж нь бїхэлдээ сїлжээн дэх хїчдэлийн жинхэнэ утга нь тогтоосон хэмжээнээс хэт ихсэх їед батарейг таслах хїчдлийн ихсэлтийн хамгаалалттай байх ёстой. Тєхєєрємжийг таслахдаа 3-5 минутын хугацааны хїлээлгийн дараа гїйцэтгэвэл зохино. Конденсаторын тєхєєрємжийг дахин залгахдаа тїїнийг тасалсанаас хойш 5 минутаас эрт биш хугацааны дараа хїчдэл буурч хэвийн утгандаа хїрэх нєхцєлд гїйцэтгэх ёстой. Хэрэв батарей нь хэлхээнйи хїчдлийн хамгийн их боломжит утгаар, є.х. нэгж конденсатор дахь хїчдэл нэмэгдэж хїчдлийн тогтоосон хэмжээ нь 110 % -оос хэтрэхгїй бол заавал хамгаалалт тавих шаардлагагїй. Конденсаторт дээд гармоникийн гїйдлийн хэт ачаалал болох боломжтой, нэгж конденсатор дахь гїйдлийн жинхэнэ утга нь тогтоосон хэмжээнээс 130 %-иас дээш хэтрэх бол конденсаторын тєхєєрємжд хїлээлгийн хугацаатай таслах реле-хамгаалалт авч їзэх нь зїйтэй. 5.6.10. Хоёр ба тїїнээс дээш зэрэгцээ салаалга байвал конденсаторын батарейд салааны гїйдлийн тэнцэтгэл алдагдах їед таслах хамгаалалт хэрэглэж болох юм. Зэрэгцээ ба цуваа залгагдсан конденсатор бїхий конденсаторын батарейнд конденсатор бїр нь 1,05 кВ-оос дээш хїчдэлтэй бол конденсаторын нэвтрэлт (нэвт цохилт)-ийн їед ажиллах гадны гал хамгаалуураар тоноглох нь зїйтэй. Конденсатор нь 1,05 кВ-оос доош хїчдэлтэй бол их биеийн дотор секц бїрд нэг нэгээр суулгасан бєгєєд тухайн секцийн нэвтжилтийн їед ажиллах гал хамгаалуур тавьж єгнє. 5.6.11. Хэд хэдэн секц (бїлэг) бїхий цахилгаан холболтын бїдїївчтэй батарейны хувьд конденсаторын тєхєєрємжийн бїхэлд нь тавьсан хамгаалалтаас їл хамааран секц бїрд нь богино залгааны гїйдлийн хамгаалалт хийж єгвєл зохино. Харин нэгж конденсатор бїр нь гадны ба суулгамал гал хамгаалууртай бол бїлгийн (секцийн) ийм тєрлийн хамгаалалт шаардлагагїй. Секцийн хамгаалуур нь сїлжээний тухайн цэг дэх богино залгааны гїйдлийн хамгийн их ба хамгийн бага утгын їед секцийг найдвартай таслах ёстой. Кондесаторын батарей ба гал хамгаалуурын цахилгаан холболтын бїдїївч нь аль нэг конденсаторын тусгаарлага гэмтэхэд бусад ажилд байгаа конденсаторын хїчдэл нь байж болох їргэлжийн зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс дээш гарахгїй, тэдгээрийн их биед эвдрэл гарахгїй, батарейг бїхэлд нь таслахгїй байхаар хийгдсэн байвал


305

БД 43-101-03 зохино. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн конденсаторын хамгаалалтанд богино залгалтын гїйдлийн утгыг хязгаарлах гал хамгаалуур хэрэглэх ёстой. 5.6.12. Аянгын хэт хїчдэлээс конденсаторын тєхєєрємжийг хамгаалах хамгаалалт нь 4.2-р бїлэгт заагдсан нєхцєл ба арга хэмжээнїїдийг тусгасан байх ёстой. Мєн “Барилга байгууламжийн аянга хамгаалалтын тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар” СН-305-87-ыг мєрдвєл зохино. Цахилгаан хэмжїїр 5.6.13. Конденсаторын тєхєєрємжїїдийн фазын багтаамжийг фаз бїрийн гїйдлийг хэмжих байнгын тєхєєрємжєєр хянаж байх ёстой. 400 квар хїртэл чадалтай конденсаторын тєхєєрємжинд зєвхєн нэг фазад нь гїйдэл хэмжихийг зєвшєєрнє. Сїлжээнд єгєх конденсаторын реактив энергийг 1.5-р бїлэгт заасан шаардлагын дагуу тооцно. Конденсаторыг байрлуулах 5.6.14. Конденсаторын тєхєєрємжийн бїтээц, хийц нь хїрээлэх орчны нєхцєлтэй тохируулж хийгдсэн байвал зохино. Нийт тосны жин нь 600 кг-аас дээш бол тєхєєрємжийг галын даацын шаардлагын дагуу (4.2.48-ын шаардлагыг хангаж байхаар) гадагшаа хаалгатай тусгай байранд байрлуулах ёстой. Нийт тос нь 600 кг-аас ихгїй жинтэй конденсаторын тєхєєрємж, тїїнчлэн шатдаггїй шингэн бїхий конденсаторын тєхєєрємжийг 1 кВ хїртлэх ба тїїнээс дээших хїчдлийн хуваарилах байгууламжинд байрлуулж болно. Нийт тосны жин нь 600 кг-аас их ба хїчдэл нь 1 кВоос дээш конденсаторын тєхєєрємжийг байрын дотор байрлуулахдаа тосны нийт жингийн 20%-д тооцоологдсон байх бєгєєд 4.2-р бїлэгт заагдсан шаардлагыг хангасан тос хїлээн авах савыг конденсаторын тєхєєрємжийн дор байрлуулах ёстой. Гадаа байрлуулсан їед конденсаторын тєхєєрємжийн доорх тос хїлээн авах тєхєєрємж хийх шаардлагагїй. 5.6.15. Ердийн байранд тавигдах конденсаторын тєхєєрємж нь торон хаалт буюу хамгаалах хашлагатай байх ёстой. Тїїнчлэн конденсаторын их биеийн бин битїї (битїїмжтэй) байдал алдагдсан тохиолдолд кабелийн суваг ба шаланд синтетик шингэн гоожихгїй, байрнаас шингэний уурыг зайлуулах боломжтой байхаар тєхєєрємжлєгдсєн байх ёстой. 5.6.16. Нэгж конденсаторуудын хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ба тїїнийг хєргєлтийн нєхцєл, тусгаарлах зайн хэмжээтэй уялдуулан сонгоно. Конденсаторын гаднах гал хамгаалуурын шатсан эсэхийг заагч нь батарейн ажиллаж байх їед їзэх боломжтой байх ёстой. Конденсатортай хамт нэгэн байранд тїїнтэй холбогдох цахилалтын эсэргїїцэл, салгуур, ачаалал таслуур, бага эзэлхїїнтэй (тосон) таслуур, хэмжїїрийн трансформатор зэргийг байрлуулж болно. 5.6.17. Конденсаторыг хїрээлж байгаа агаарын температур нь стандартаар буюу тухайн конденсаторын техникийн нєхцєлєєр тогтоогдсон дээд ба доод хязгаараас хэтрэхгїй байх ёстой. Конденсаторын тєхєєрємжийн байр буюу шїїгээ нь тусдаа ердийн салхилуурын системтэй байх ба хэрэв энэ нь байран дахь температурыг зєвшєєрєгдєх хамгийн их температур хїртэл бууруулж чадахгїй байвал хиймэл салхилуур хэрэглэх нь зїйтэй. Гадаа байрлах конденсаторт нарны їйлчилгээг радиацын хортой їйлчилгээ хамгийн бага байхаар тооцож байрлуулах хэрэгтэй. 5.6.18. Конденсаторын гаргалгыг ба тэдгээрийг шинд холбохдоо зєєлєн (уян) залгаасаар гїйцэтгэх ёстой. Конденсаторын тєхєєрємжийн ажлын їед хїчдэлтэй болох магадлалтай даацын металл бїтээцийг газардуулах арга хэмжээ авах нь зїйтэй. 5.6.19. Тос дїїргэмэл конденсаторыг гадаа байрлуулахдаа галын аюулгїйн шаардлагын дагуу нэг бїр нь 30 МВар-аас хэтрэхгїй чадалтай бїлэг болгох ба улмаар нэг конденсаторын бїлгийн хоорондох зай нь 4 м-ээс багагїй, тєрєл бїрийн конденсаторын бїлгїїдийн хооронд 6 мээс багагїй байвал зохино. Конденсаторын батарейг хэсэгчлэн хуваахдаа хэсэг тус бїр дээр бусад нь залгагдсан їед аюулгїй ажиллагааг хангасан байвал зохино. Конденсаторын тєхєєрємжинд тїїний ажлын їед хїчдэлтэй байж болох металл хийцийг газардуулах хэрэгслийг авч їзсэн байх ёстой.


306

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТЄХЄЄРЄМЖ

6.1. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 6.1.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт хот, аймаг, сумын тєв, суурин газар, їйлдвэрийн болон захиргааны дэвсгэр нутгийн гаднах гэрэлтїїлгийн байгууламж ба байшин, барилгын цахилгаан гэрэлтїїлгийг тавих, хїн амыг эрїїлжїїлэх байнгын ажиллагаатай хэт-ягаан туяаны тєхєєрєг, гэрлэн реклам-чимэглэл ба тэмдэгтийг тавих асуудал хамаарагдана. Орон сууц, олон нийтийн барилга, їзвэр, їйлчилгээний газар болон клуб, спортын байгууламжийн цахилгаан тоног тєхєєрємжийг суурилуулах асуудал нь мєн энэ бїлэгт хамааралтай бєгєєд тэсрэх аюултай ба галын аюултай бїсэд тавигдах цахилгаан тоног тєхєєрємжїїдийн хувьд энэ бїлгээс гадна 7.1, 7.2, 6.3, 6.4-р бїлэгт єгєгдєх шаардлагууд давхар биелэгдэж байх ёстой. 6.1.2. Цахилгаан гэрэлтїїлгийн энэхїї бїлэгт дараах нэр томъёо, тайлбар, тодорхойлолтуудыг авч їзнэ. Їїнд: · Дэд єртєєний хуваарилах байгууламжаас буюу ЦДАШ-ын салбарлалтаас оруулгын байгууламж (ОБ), оруулгын хуваарилах байгууламж (ОХБ), гол хуваарилах щит (ГХЩ) хїртэлх сїлжээг (гэрэлтїїлэг) тэжээлийн сїлжээ гэнэ. · ОБ, ОХБ, ГХЩ-ээс гаднах гэрэлтїїлгийн тэжээлийн хуваарилах пункт ба самбар хїртлэх сїлжээг хуваарилах сїлжээ гэнэ. · Самбараас гэрэлтїїр, шигтгэвчийн розетк, бусад цахилгаан хэрэгсэл хїртлэх сїлжээг бїлгийн сїлжээ гэнэ. · Гаднах гэрэлтїїрийн бїлгийн сїлжээг тэжээлийн эх їїсвэрт холбох зориулалттай цахилгаан хуваарилах байгууламжийн тєхєєргийн бїрдэлийг гадна гэрэлтїїлгийн пункт (ГГП) гэнэ. · Гаднах гэрэлтїїрийн хуваарилах ба тэжээх сїлжээний шєнийн цагт тасалдаггїй (автомат удирдлагатай) фазыг шєнийн горимын фаз гэнэ. · Гаднах гэрэлтїїрийн (нэг хэсэг) бїлэг сїлжээний хэсгїїдийг автоматаар дараалан залгах (таслах) їїрэг гїйцэтгэх системийг гадна гэрэлтїїлгийн багцаар нь удирдах систем гэнэ. · Гэрэлтїїр тїїнд суулгасан авалцаа (контакт)-ны хавчаар, клемм буюу сїлжээнд холбох салмал шигтгїїрээс гэрэлтїїлгийн аппарат ба чийдэнгийн патрон хїртлэх гэрэлтїїрийн доторх цахилгааны утсыг гэрэлтїїрийн тэжээлийн утас гэнэ. Ерєнхий шаардлага 6.1.3. Цахилгаан гэрэлтїїлгийн зориулалтаар нам даралтын цахилалт (люминесцентны)-ын ламп, єндєр даралт (галогены, ДРИ, ДРИЗ; натрийн, ДНаТ; ксеноновын ДКсТ, ДКсТЛ, мєнгєн уствольфрамын ба мєнгєн усны, ДРЛ)-ын цахилалтын лампыг тус тус хэрэглэнэ. Улайсах ламп (чийдэн)-ыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дотоод гэрэлтїїлгийн зориулалтаар ашиглах ксеноны лампыг тавихдаа удаан хугацаагаар хїмїїс байх байранд хэвтээ талбай дахь гэрэлтїїлгийн хэмжээ нь 150 лк-ээс хэтрэхээргїй, краны машинистын байрыг гялбалтаас халхлах арга хэмжээ авсаны їндсэн дэр хэрэгжїїлбэл зохино. Хийн цахилалтын дэнлїїнд радио шуугианыг бууруулах хамгаалалтын

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

307

БД 43-101-03 тєхєєрємж тавигдсан байх ёстой. Гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлд люминецентийн лампыг хэрэглэхдээ ердийн гэрэлтїїлгийн хувьд дараах нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Їїнд: 1. Хїрээлэх орчины температур нь +5°С-ээс доош байхааргїй, 2. Гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлийн хїчдэл нь тогтоогдсон хэвийн хїчдэлийн 90 %-иас багагїй байх. Аваарийн гэрэлтїїлэгт улайсах ламп ба люминесцентны ламп бїхий гэрэлїїрийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Єндєр даралтын цахилалтын лампыг эгшин зуурын асаалгатай ба дахин асаах тєхєєрєгтэй бол хэрэглэж болно. Їйлдвэрлэлийн байрны гэрэлтїїлэгт хосолсон гэрэлтїїлгийн систем, эсвэл нэг ерєнхий гэрэлтїїлгийг; їйлдвэрлэлийн бус байранд ихэвчлэн ерєнхий гэрэлтїїлгийг тус тус хэрэглэх нь зїйтэй. 6.1.4. Дотор ба гадна талын ерєнхий гэрэлтїїлэх хэрэгсэлийн тэжээлд хувьсах ба тогтмол гїйдлийн ихэвчлэн 220 В-оос ихгїй хїчдлийг хэрэглэх ёстой. Хэт аюултай биш байранд бїх суурин гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл (гэрэлтїїр)-ийг тїїний тавигдах єндрєєс їл хамааруулан 220 В-ын хїчдэлийг хэрэглэнэ. Гадна ба дотор тавигдах ерєнхий гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлд дараах нєхцєлийг хангасан тохиолдолд 380 В-ын хїчдэлийг хэрэглэж болно. Їїнд: 1. Гэрэлтїїлэх хэрэгсэлийн оруулга нь хамааралгїй, тухайн тєхєєрємжинд суугдаагїй, асаалт-тохируулгын тєхєєрєг (АТТ) нь 660 В-оос багагїй хїчдэлийн тусгаарлагатай утас ба кабелиар гїйцэтгэх нєхцєлд, 2. Хоёр ба гурван утастай гэрэлтїїлгийн багаж, хэрэгсэлийн оруулганд 660/380 В-ийн янз бїрийн фазын системийг зєвшєєрєх (байхгїй)-гїй нєхцєлд. 6.1.5. Онцгой ба хэт аюултай байранд ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїрийг шалнаас буюу їйлчилгээний тавцангаас 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тавигдахаар бол хамгаалалтын 0 ангилалын гэрэлтїїрийг авч болохгїй, харин хамгаалалтын 2 ба 3 ангилалын гэрэлтїїрийг авах нь зїйтэй. Хамгаалалтын 1 ангилалын гэрэлтїїрийг авах нєхцєлд тїїний хэлхээнд 30 мА хїртэлх гїйдэлд ажиллах нэг фазын хамгаалалт (УЗО) хийгдэх ёстой. Энэхїї заалт нь цахилгаан краны їйлчилгээний зориулалттай гэрэлтїїрт хамаарахгїй. Энэ тохиолдолд гэрэлтїїрээс краны гїїрний шал хїртлэх зай нь 1.8 м-ээс багагїй буюу гэрэлтїїр нь тїїний хучилтын фермийн доод бїснээс доош зїїгдсэн байх ёстой. Энэхїї гэрэлтїїрийн їйлчилгээг кранаас аюулгїйн техникийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэвэл зохино. 6.1.6. Барилгын нїїрэн тал, баримал, монумент, зїлэгний гэрэлтїїлгийг тавихдаа газрын гадаргуугаас буюу їйлчилгээний талбайгаас 2.5 м-ийн доор тавигдах гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP54-єєс багагїй байх нєхцєлд 380 В хїртлэх хїчдлийг хэрэглэж болно. Фонтан ба бассейны гэрэлтїїлгийг тавихдаа усан доторх гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлийн тэжээлийн хэвийн (нэрэлсэн) хїчдэлийг 12 В-оос ихгїйгээр авбал зохино. 6.1.7. Улайсах ламп бїхий хэсэгчилсэн суурин хийцийн гэрэлтїїлгийн тэжээлд: хэрэв нэмэгдїїлсэн аюулгїй байранд бол 220 В-оос дээшгїй, нэмэгдїїлсэн аюултай ба онцгой аюултай байранд бол 50 В-оос дээшгїй хїчдлийг хэрэглэх ёстой. Нэмэгдїїлсэн ба онцгой аюултай байранд гэрэлтїїлгийн зориулалтаар 220 В хїртлэх хїчдлийг хэрэглэхийг зєвшєєрєх боловч энэ тохиолдолд (хэрэх) гїйдлийн алдагдах хэмжээг 30 мА хїрэхэд шугамыг хамгаалалтаар таслах, эсвэл гэрэлтїїлэг бїрийг хуваагч трансформатор (хоёрдогч ороомогтой цахилгаан холбоогїй) дамжуулан тавих нь зїйтэй. Ерєнхий гэрэлтїїлгийн чийдэн, дэнгийн тэжээлд газардуулсан саармаг (нейтрал)-тай хувьсах гїйдлийн сїлжээнд бол 380/220 В-оос ихгїй; тусгаарласан саармагтай хувьсах ба тогтмол гїйдлийн сїлжээнд бол 220 В-оос ихгїй хїчдэл тус тус хэрэглэх нь зїйтэй. Чийдэн бїр нь 220 В-оос дээшгїй хїчдэлтэй байх ба аюулгїй байрны суурин гэрэлтїїлэгт тэдгээрийг байрлуулах єндрєєс їл хамааран энэ хїчдлийг хэрэглэж болно. Тусгай зориулалтын чийдэн (380 В-ын ксеновын, мєнгєн усны ба натрын г.м.) ба тусгай бїдїївч бїхий хий-цахилалтын чийдэнгийн асаалт-тохируулгын тєхєєрєг (АТТ) -ийн тэжээлд 220 В-оос дээш, боловч 380 В-оос ихгїй хїчдэлийг; харин газардуулсан саармагтай 660/380 В-ын системийн фазын хїчдэлийг дараах нєхцєл биелэгдсэн тохиолдолд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Їїнд: 1. Гэрэлтїїр ба асаалт-тохируулгын аппаратад 660 В-оос багагїй хїчдэлээр тооцсон тусгаарлагатай зэс судал бїхий утас ба кабелиар оруулгыг хийгдэх, 2. Гэрэлтїїрт орж байгаа бїх фазын утас нь нэгэн зэрэг тасарч байх боломжийг хангасан байх ёстой. Энэхїї шаардлага нь хэд хэдэн фазын хїчдэлийн 380/220 В-ын системийн холболтын утас нь бїх тєрлийн ламп бїхий олон лампын гэрэлтїїрийн хувьд аюулгїй байранд тавигдах гэрэлтїїрээс бусад бїх тохиолдолд хамаарагдана. БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

308

БД 43-101-03 3. Онцгой ба хэт аюултай байранд тавигдах гэрэлтїїр дээр тїїний хэрэглэх хїчдэл (380 В)ийг нь ялгагдахуйц байдлаар тэмдэглэсэн байх ёстой. 4. 660/380 В-ийн системийн єєр єєр фазын хоёр ба гурван утсыг нэг гэрэлтїїрийн оруулганд хэрэглэхийг хориглоно. Онцгой ба хэт аюултай байранд тїїний шалнаас буюу їйлчилгээний тавцангаас 2.5 м-ээс бага єндєрт тавигдах ерєнхий гэрэлтїїлгийн улайсах, ДРЛ, ДРИ, натрын гэрэлтїїрийн лампанд тусгай багаж хэрэгсэлгїйгээр хїрэх боломжгїй хийцтэй байх ба тємєр хоолой ба ханцуйвч, гуурсанд сївлэх дамжуулах утас, хамгаалах бїрээстэй кабель ба хамгаалалттай утасаар хийсэн оруулгатай байвал зохино. Эсвэл гэрэлтїїрийн тэжээлд 42 В-оос ихгїй хїчдэлийн улайсах лампыг ашиглах нь зохистой. Энэ шаардлага нь цахилгааны єрєєний гэрэлтїїр, тїїнчлэн краны зориулалтай, мэрэгшсэн ажилтан їйлчилгээ хийх талбайн гэрэлтїїрт хамаарахгїй. Гїйдэл дамжуулах хэсэгт нь санамсаргїй хїрэлцэх нєхцєлгїй, 127-оос 220 В-ийн хїчдэл бїхий люминесцентийн ламптай гэрэлтїїрийг шалнаас 2.5 м-ээс бага єндєрт тавихыг зєвшєєрнє. 6.1.8. Хэсэгчилсэн суурин гэрэлтїїлгийн улайсах чийдэнгийн тэжээлд хэрэв аюулгїй байранд тавигдах бол 220 В-оос дээшгїй, аюултай ба онцгой аюултай байранд бол 42 В-оос дээшгїй хїчдэл хэрэглэх нь зїйтэй. Онцгой тохиолдолд аваарийн гэрэлтїїлгийн бїрэлдэхїїнд орж, аюултай байранд (онцгой аюултай бус) тавигдах хамааралгїй тэжээлийн эх їїсвэр бїхий тусгай хийцийн чийдэнд 220 В хїртэл хїчдэл хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 220 В-ын люменесценцийн чийдэнг тїїний гїйдэл дамжуулах хэсэгт санамсаргїй хїрэх шїргэх боломжгїй нєхцєлд тухайлсан хэсэг газрын гэрэлтїїлэгт ашиглаж болно. Чийгтэй, онцгой нойтон, халуун ба химийн идэвхтэй орчин бїхий байранд люменесценцийн чийдэнг зєвхєн тусгай хийцийн бэхэлгээ тоноглол (арматур) ашиглан хэсэгчилсэн байршлын гэрэлтїїлэгт ашиглаж болно. Тусгай зориулалтын арматур бїхий ДРЛ, ДРИ, ДРИЗ ба ДНаТ лампыг 220 В-оос ихгїй хїчдэлтэй їед тухайн байрны хэсэгчилсэн гэрэлтїїлэгт хэрэглэж болно. 6.1.9. Аюултай ба онцгой аюултай байранд хэрэглэгдэх зєєврийн гар гэрэлтїїрт 42 В (50 Воос бага)-оос дээшгїй хїчдэл хэрэглэнэ. Онцгой (тааламжгїй) тохиромжгїй нєхцєлд, тухайлбал, давчуу, ажиллагсадын байрлал хїндрэлтэй, сайн газардуулсан металл их биетэй хїрэлцэх цахилгаан гїйдлийн аюул ихтэй нєхцєлд гар гэрэлтїїрийн тэжээлд 12 В-оос ихгїй хїчдэл хэрэглэвэл зохино. Зєєврийн (шал, ширээн дээр тавих, єлгєх зориулалтай) гэрэлтїїрийн хїчдлийг тухайн байрны суурин гэрэлтїїлгийн хїчдэлтэй адилаар авч болно. Байранд 2.5 м-ээс єндєрт тусгай тавиур, тулгуурт байрлах зєєврийн гэрэлтїїрийн хувьд 380 В хїртэлх хїчдлийг хэрэглэж болно. 50 В хїртлэх хїчдэлтэй гэрэлтїїрийн тэжээлийг хуваагч трансформатор буюу тусгай бие даасан их їїсвэрээс єгєх ёстой. 6.1.10. Гэрэлтїїлгийн сїлжээн дэхь хїчдлийн алдагдалыг тооцохдоо дараахи нєхцлїїдийг тооцож їзвэл зохино. Їїнд:

* Гэрэлтїїлгийн сїлжээний хїчдэлийн хэлбэлзлийг “Цахилгаан эрчим хїчний чанар” MNS-д заасны дагуу авах, * 12-42 В-ын сїлжээнд хїчдэлийн алдагдал нь тэжээлийн їїсгїїрийн гаргалгаас 10 % хїртэл байхыг тус тус зєвшєєрнє. Аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээл 6.1.11. Аваарийн гэрэлтїїлгийг аюулгїй ажиллагааны ба нїїлгэн шилжїїлэлт (дїрвэлт)-ийн гэж ангилна. Аюулгїй ажиллагааны гэрэлтїїлэг нь ажлын гэрэлтїїлэг аваараар тасрах їед ажлыг їргэлжлїїлэх зориулалттай болно. Їйлдвэрийн ба олон нийтийн барилга, гадаа ажлын талбайн аюулгїй ажиллагааны ба ажлын гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр тус бїрийг єєр хоорондоо хамааралгїй эх їїсгїїрээс тэжээх ёстой. Хоорондоо хамааралгїй тэжээлийн эх їїсвэрээс холбогдсон нэг дэд станцын хоёр трансформатораас ажлын болон аваарийн гэрэлтїїлийг тэжээж болно. Ердийн гэрэлтїїлэгтэй їйлдвэрийн байранд ба орон сууц, олон нийтийн барилгад тавигдах (нїїлгэн) шилжилтийн гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр ба гэрлэн заалтуудыг ажлын гэрэлтїїлгийн сїлжээтэй холбоогїй дэд станцын щит, оруулгын хуваарилах байгууламжнаас холбохыг зєвшєєрнє. Олон нийтийн зориулалтын барилгад аваарийн гэрэлтїїлгийг тэжээх бие даасан хамааралгїй эх їїсгїїр байхгїй бол ажлын гэрэлтїїлэгт ашиглагдаагїй байгаа трансформатораас тэжээж болно. Хэрвээ энэ техник-эдийн засгийн тооцооноос оновчгїй гэж їзвэл аваарийн ба БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

309

БД 43-101-03 дїрвэлтийн байнгын гэрэлтїїлэгт аккумулятор буюу хуурай зай бїхий гар гэрэлтїїлэх багаж ашиглахыг зєвшєєрнє. Байгалийн (ердийн) гэрэлтїїлэгтэй їйлдвэрийн байрны ба гэрэлтїїлгийн байдлаас їл хамааран орон сууц, олон нийтийн байрны нїїлгэн шилжлїїлэлт гэрэлтїїлэгийг хамааралгїй байх дэд станцын щитнээс эхлээд зєвхєн нэг оруулга бїхий нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс тэжээх ёстой. Байгалийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрийн зориулалттай, нэгэн зэрэг 20 буюу тїїнээс дээш хїн цугларах байранд аваарийн гэрэлтїїлэг байгаа эсэхээс їл хамааруулан гол орц, гудамд хэвийн ажлын горимд ажлын ба аваарийн зориулалтаар ашиглаагїй, їл хамаарах гадны ба дотоод їїсгїїр (гурав дахь їл хамаарах їїсгїїр: аккумуляторын баттарей, дизель-генератор г.м.)-т автоматаар шилжин залгагдах “гарах” гэсэн гэрлэн заалттай нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлэг хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар нэгдїгээр ангилалын онцгой хэрэглэгчдийн хувьд аюулгїй ажиллагааны ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийг гурав дахь їл хамааралтай цахилгааны їїсгїїрээс нэмэгдэл болгон тэжээх арга хэмжээ авах ёстой. Байгалийн ердийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрлэлийн байрны ажлын, аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээлд хїчний тоноглолын сїлжээг ашиглахыг хориглоно. 6.1.12. Їйлчилгээний хїнтэй буюу байнгын хїмїїс орж, гарч байх байрны аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийг ажлын гэрэлтїїлэгтэй хамт байнга асаалттай буюу ажлын гэрэлтїїлэг аваараар тасрах агшинд автоматаар асч байхаар хийвэл зохино. Аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийг ерєнхий щитнээс хийхийг зєвшєєрнє. Харин байгалийн ердийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрийн байранд аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийг хїчний цахилгаан хэрэгсэлийн сїлжээнээс авахыг хориглоно. Їргэлжийн хїмїїс байдаггїй барилга, 250 м2-аас ихгїй талбай бїхий барьж байгаа барилгын хэсэгт аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн суурин гэрэлтїїлгийн оронд аккумулятор буюу хуурай зай, элемент бїхий зєєврийн гар гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл ашиглахыг зєвшєєрнє. Гэрэлтїїлгийн сїлжээний угсралт ба хамгаалалт 6.1.13. Гэрэлтїїлгийн сїлжээ нь дїрмийн 2-р бїлгийн (2.1-2.4) болон 6.1.19, 6.1.33-6.1.36-д єгсєн нэмэгдэл шаардлагын дагуу хийгдэх ёстой. Люминесцентийн ламп бїхий гурван фазын тэжээлийн ба бїлэг шугамын нойлын ажлын утасны огтлолыг шугамын бїх фазын утасыг нэгэн зэрэг таслах нєхцєлєєр буюу дараах шаардлагыг иш їндэс болгон сонгох ёстой. Їїнд: 1. Асаалт-тохируулгын тєхєєрєгтэй лампнаас гїйх гїйдэл бїхий сїлжээний хэсгийн хувьд огтлолоос їл хамааруулан фазныхтай тэнцїї авах, 2. Асаалт-тохируулгын тєхєєрєггїй, компенсац хийгдэхгїй бол лампнаас гїйдэл гїйх сїлжээний хэсгийн хувьд фазын утасны судалын огтлол нь зэс бол 16 мм2 , хєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас багагїй байвал фазны утасны огтлолтой тэнцїї, фазны утас нь их огтлолтой байх нєхцєлд тїїний огтлолын 50%-иас багагїй огтлолтойгоор авах, гэхдээ утасны огтлолыг зэс бол 16 мм2, хєнгєн цагаан бол 25 мм2 -аас доош оруулж болохгїй. Дїрмийн 2-р бїлгийн шаардлага биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамыг аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлт (дїрвэлт)-ийн гэрэлтїїлгийн шугамтай хамтад нь 660 Воос доошгїй хїчдлийн зориулалт бїхий бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелиар тавьж болно. Тухайлбал,

* ажлын гэрэлтїїлгийн утас нь аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн утастай хїрэх, шїргэх боломжгїй нєхцєлд люменесценцийн дэнлїї байрлуулах зориулалттай нэг хайрцаганд, * ажлын гэрэлтїїлгийн утас нь аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн утастай хїрэх, шїргэх боломжгїй нєхцєлд тэжээлийн утас тавих хийц бїхий гэрэлтїїлэгчийн биенд, * ажлын гэрэлтїїлгийн утас ба кабель нь аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийнхээс 20 ммээс багагїй зайнд байрлаж байвал утас ба кабелийг нэг хэцэнд тус тус бэхэлж болно. 6.1.14. Гэрэлтїїлгийн сїлжээний хамгаалалт нь энэхїї дїрмийн 3.1 бїлгийн шаардлага буюу 6.1.19, 6.1.22, 6.1.23, 6.1.39-ын нэмэгдэл заалтын дагуу хийгдэнэ. Хамгаалалтын аппарат хэрэгслийн гїйдлийг авахдаа их чадлын улайсах чийдэн ба натрын болон ДРЛ, ДРИ, OPTIMA чийдэнгийн асаалтын гїйдлийг тооцох ёстой. Ажлын ба нойлын утасны огтлолыг компенсац хийгддэггїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий лампнаас гїйдэл гїйх хэсэгт фазын утас нь зэс байвал 16 мм2, хєнгєн цагаан байвал 25 мм2-аас багагїй байхаар авбал зохино. Аливаа гэрэлтїїр хэрэглэх нєхцєлд гурван фазын гэрэлтїїлгийн тэжээлийн ба бїлэглэсэн сїлжээг гал хамгаалуур буюу нэг туйлт автомат таслуураар хамгаалах ба нойлын ажлын утасыг фазын дамжуулах утасны БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

310

БД 43-101-03 огтлолтой тэнцїї авбал зохино. Аппарат, хэрэгсэлийг аль болохоор бїлэглэн їйлчилгээ хийх боломжтой газарт байрлуулбал зохино. Газардуулсан саармагтай сїлжээний нойлын ажлын дамжуулах утсанд (6.1-ийг їзэх) гал хамгаалуур, автомат ба автомат биш нэг туйлт таслуур, салгуур аль алиныг нь тавихыг хориглоно. Газардуулга ба нойлтуулга 6.1.15. Цахилгаан гэрэлтїїлгийн тоноглолын газардуулга ба нойлтуулгыг 1.6 бїлгийн болон 6.1.15, 6.1.16, 6.1.19, 6.1.12 ба 7.1-7.4 -д заасан нэмэгдэл шаардлагыг їндэслэн гїйцэтгэнэ. Улайсах болон дотроо асаалт-тохируулгын систем (тєхєєрєг) бїхий ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido натрын ба люменесценцийн чийдэнтэй, ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїлгийн их биеийн хамгаалалтын газардуулга ба нойлтуулгыг дараах байдлаар хийвэл зохино. Їїнд: 1. Газардуулсан саармагтай сїлжээнд:

* гэрэлтїїрийн их биед байрлах газардуулгын боолтонд PE дамжуулах утасыг холбох, тухайлбал, кабель ба хамгаалалттай утас, хамгаалалтгїй утасны ган хоолойтой буюу металл бїрээстэй утас, ган хоолойгїй ч гэсэн далд байдлаар тавигдахаар бол гэрэлтїїлгийн оруулганд оруулж, гэрэлтїїрийн доторх нойлын ажлын утаснаас салбарлуулан авах; * хамгаалалтгїй ил утасны гэрэлтїїлгийн оруулганд бол тусгаарлага (бїрээс)-тай уян утсаар гэрэлтїїлгийн их биений газардуулах боолтонд, эсвэл хамгийн ойрхон байрлах їл хєдлєх тулгуур ба салбарлагын хайрцагны нойлын ажлын утсанд холбох г.м.; Гэрэлтїїрийн их биеийг газардуулахдаа тїїний доторх ажлын нойлын утаснаас салбарлуулан авахыг зєвшєєрєхгїй. 2. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд, тїїнчлэн аккумуляторын батарейнээс тэжээлийг шилжїїлэн залгах сїлжээнд: * гэрэлтїїлгийн кабель ба утасны оруулгын аль ч тохиолдолд гэрэлтїїрийн их биений газардуулгын боолтонд хамгаалалтын дамжуулах утсыг уян утсаар холболт хийж єгєх. г.м.

Газардуулсан саармагтай сїлжээний дээрх заалт нь цахилгаан хэрэгслийн хамгаалалтын авалцаанд нь бїлгийн щитнээс нойлын хамгаалалтын утас орж ирэх больниц, эмнэлэгийн цахилгаан хэрэгслийн байр, орон сууцны гал зуух, зочид буудал, олон нийтийн байрны ахуйн цахилгаан хэрэгслийн єрєєнийхєєс бусад хоёр туйлт шигтгэвч (розетка)-ийн нойлын хамгаалалтын авалцаанд холбогдох нойлын хамгаалалтын утсанд хамааралтай болно. 6.1.16. Асаалт-тохируулгын хэрэгсэл бїхий ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido натрийн ба люменесценцийн чийдэнтэй ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїлгийн их биений хамгаалалтын газардуулгыг уян дамжуулах утас (шижим)-ны тусламжтайгаар газардуулсан асаалт-тохируулгын хэрэгсэлийн газардуулах боолт ба гэрэлтїїрийн газардуулах боолтынг хооронд нь холбох замаар гїйцэтгэвэл зохино. Тусгаарлах материал бїхий их биетэй гэрэлтїїрийн металл хийцийн ойлтуур (цацруул, отражатель)-ыг газардуулах шаардлагагїй. 6.1.17. 42 (50) В-оос дээш хїчдэлтэй, хэсэгчилсэн гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийн их биеийг дараах шаардлагын дагуу газардуулга ба нойлтуулга хийнэ.

* хэрэв бэхэлгээ (кронштейн) ба гэрэлтїїлгийн их биений хооронд найдвартай цахилгаан холбоосгїй бол энэ зорилгоор хамгаалалтын тусгай утасаар холболт хийх, * хэрэв газардуулгын утас нь гэрэлтїїлгийн их биед биш, гэрэлтїїлгийг тавьсан тємєрлєг бїтээцэд холбогдсон бол энэ бїтээц, бэхэлгээ, гэрэлтїїлгийн их биеийг хооронд нь найдвартай цахилгаан холбоосоор холболт хийх, г.м. Дурын гэрлийн їїсгїїртэй нийтлэг зориулалтын гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийн металл их биений хамгаалалтын газардуулгыг баригдаж байгаа ба єргєтгєл хийгдэж байгаа орон сууц, їйлдвэр ба олон нийтийн барилгын аюулгїй байр, тїїнчлэн нэмэгдїїлсэн ба онцгой аюултай байранд хийхдээ дїрмийн 6.1-ийн заалтыг баримтлах нь зїйтэй. 42 В-оос дээш хїчдэлтэй зєєврийн гэрэлтїїлгийн газардуулга ба нойлтуулгыг нэгэн зэрэг ажлын гїйдэл дамжуулахгїй байхаар тусгай бїрээстэй уян утасны судлаар хийнэ. Энэхїї судал нь єєрєє шигтгэвчийн (розетка) хамгаалалтын авалцаанд холбогдох ёстой.


311

БД 43-101-03 6.1.18. Нийтийн гэрэлтїїлгийн зориулалттай тэжээлийн бїлэг шугам бїхий газардуулсан саармагтай сїлжээнд хамгаалалтын дамжуулах утас ба шигтгїїрт залгавчийн нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын утсыг ерєнхий гаргалгааны хавчаарт холбохыг хориглоно. Харин газардуулгын буулга тємєргїй буюу кабелийн баривч (муфт)-гїй модон шон дээр тавигдах гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийг заавал газардуулах ба нойлтуулах шаардлагагїй. Гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийн хэрэгсэлийн хамгаалалтын газардуулгыг хийхдээ тємєр-бетон ба метал тулгуур, тросыг тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээний газардуурт ба газардуулсан саармагтай сїлжээний PE (PEN) утсанд холбож єгєх ёстой. Барилгын нїїрэн талын ба барималын гаднах гэрэлтїїлэг болон гэрлэн чимэглэл, гэрлэн заалтуурыг тавихдаа TN-S буюу TN-C-S сїлжээний хувьд 30 мА хїртлэх гїйдэлд ажиллах нэг фазын хамгаалалт (УЗО) суурилуулах нь зїйтэй. Энэ тохиолдолд суурь гїйдлийн алдагдал нь УЗОийн ажиллах гїйдлийн тавилаас ядахдаа 3 дахин бага байх ёстой. Дотор гэрэлтїїлэг 6.1.19. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтїїлгийн бїлгийн сїлжээнд чадлын ба хэрэгцээний коэффициентийг 0.85-0.95 гэж авбал зохино. ДРЛ, ДРИ, ДРИЗ ба ДНаТ тєрлийн лампын хувьд хуурмаг чадлын компенсац (тэгштгэлт)-ыг бїлэглэсэн ба нэгбїрчилсэн байдлаар хийж болно. Гэхдээ техник-эдийн засгийн тооцоонд їндэслэн шийдвэрлэх бєгєєд бїлэглэсэн тэгштгэлтийг хийхдээ гэрэлтїїлгийн ламп тасрахад тэгштгэх тєхєєрєг хамтдаа тасарч байхаар хийвэл зохино. Ажлын гэрэлтїїлгийг дэд станцын хуваарилах байгууламж, щит, шїїгээ, гол ба хуваарилах пунктээс бие даасан шугамаар гїйцэтгэх нь зїйтэй. Гэрэлтїїлгийн тэжээлийн шугамыг цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хїчний шугам буюу хїчний хуваарилах пунктэд холбогдох тухайн хэсэгт нь хамгаалалт ба удирдлагын хэрэгсэл тавих шаардлагатай. Барилгын доторх зориулалтын гэрэлтїїлгийн бїлгийн шугам нь 25 А-аас ихгїй ажлын гїйдэл бїхий гал хамгаалуур, автомат таслуураар тоноглогдох ёстой. Дїрмийн 3.1-ийн єєрчлєлтєнд 125 Вт ба тїїнээс дээш чадлын хий-цахилалтын чийдэн, 42 В-ын хїчдэлтэй бїх улайсах чийдэн, 42 Воос дээш хїчдэлтэй, 500 Вт-аас дээшгїй нэгж чадалтай улайсах чийдэн зэрэг тэжээлийн бїлэг шугамд тавих гал хамгаалуурын тавил, автомат таслуурын салгавч нь 63 А хїртэлх гїйдэлд тохируулсан байвал зохино. Харин энэ шугамнаас гарах дурын хийц бїхий, 3 м-ийн урттай, ган хоолойд угсарагдахаар бол аливаа урттай салбарлагад хамгаалалтын хэрэгсэл тавихгїй байж болно. Мєн бїлэг шугамын хамгаалалтын аппаратын гїйдэл нь тухайн тэжээгдэх гэрэлтїїлгийн чийдэнгийн чадал нь 10 кВт ба тїїнээс дээш бол тухайн чийдэнгийн гїйдэлд харгалзуулан сонгох нь зїйтэй. 6.1.20. Бїлэг шугам бїрийн нэг фазанд улайсах ба ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido, натрын 20 хїртэл тооны чийдэн холбогдох ба энэ тоонд шигтгэвч (розетка) залгуур хамаарагдана. Хэрэв бїлэг шугамаас гэрэлтїїлгэгч шалны хєвєє (плинтус)-ний панель болон люменесценцийн дэнлїї тэжээгдэж байвал фаз бїрт 50 хїртэл чийдэн холбож болох ба олон унжлагатай чийдэн бїхий цэцэглэг дэнгийн (люстра) хувьд фаз дахь чийдэнгийн тоог хязгаарлахгїй. Орон сууцны ба олон нийтийн байранд бол шат, давхар, гудам, техник-їйлчилгээний ба дээврийн хєндийн гэрэлтїїлгийн нэг фаз бїлэгт 60 Вт хїртэлх чадлын 60 хїртэл чийдэн холбохыг зєвшєєрнє. 6.1.21. Люменесценцийн тєрлийн чийдэн нь 0.9-єєс багагїй чадлын коэффициент бїхий асаалт-тохируулгын тєхєєрєг (систем)-єєр хангагдсан байвал зохино. Харин ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido натрын чийдэн нь хуурмаг чадлыг нэг бїрчлэн буюу хэсэгчлэн тэгштгэх тєхєєрємжтэй байх ёстой. 6.1.22. Хэсэгчилсэн байршлын зориулалттай гэрэлтїїлгийн тэжээлийг бууруулах трансформаторгїй бол тухайн гэрэлтїїлэх механизм, суурь машины тэжээлийн шугамаас авч болно. Энэ тохиолдолд тухайн тэжээлийн шугамын гал хамгаалуурын тавил ба таслуурын салгавчын хэвийн гїйдэл нь 25 А-аас ихгїй гїйдэлд тохируулагдсан бол гэрэлтїїлгийн сїлжээнд тусгай хамгаалах хэрэгсэл тавих шаардлагагїй. 42 (50) В-оос доош хїчдлийн гэрэлтїїлгийг тэжээж байгаа трансформатор нь єндєр хїчдлийн талаасаа тїїний хэвийн гїйдэлтэй ойролцоо тавил бїхий хамгаалах хэрэгсэлээр тоноглогдоно. 6.1.23. Люменесценцийн ба ДРЛ, ДРИ, OPTIMA натрын дэнлїї бїхий 3 фазын тэжээлийн ба бїлэг сїлжээнд нойлын ажлын дамжуулах утасны огтлолыг дараах байдлаар сонгоно. Їїнд:


312

БД 43-101-03 * Тэгшитгэгч (компенсатор)-тэй асаалт-тохируулгын аппарат, хэрэгсэл бїхий чийдэнгээс гїйдэл нэвтэрч байгаа сїлжээний хэсэгт хамгийн их ачаалалтай фазын ажлын гїйдлээр (холимог ачаалалтай шугамын хувьд нойлын ажлын утасны огтлол нь тухайн фазын хий-цахилалтын дэнлїїний ажлын гїйдлийн 90 %, улайсах чийдэнгийн гїйдлийн 30 %-ийн нийлбэрийн хамгийн их утга бїхий фазаар сонголт хийж болно.); * Тэгшитгэгчгїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий чийдэнгээс гїйдэл нэвтэрч байгаа сїлжээний хэсэгт фазын утасны огтлолын 50 орчим хувьтай тэнцэхээр сонголт хийнэ. * Дотоод гэрэлтїїлгийн бїлэг сїлжээний шугам нь гал хамгаалуур ба автомат таслуураар заавал тоноглогдоно. Бїлэг шугамын нэг фазад улайсах ламп 20-оос ихгїй, мєн тийм тооны бусад гэрлїїд, шїгтгїїрт розетка хамаарагдана. Їйлдвэрлэлийн ба олон нийтийн газар, орон сууцанд шат, давхарын тавцан, холл, техникийн хонгил, адар зэрэг бїлэг гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн сїлжээний нэг фазад тус бїр нь 60 Вт-ын чадалтай 60 хїртэл тооны улайсах чийдэнг холбож болно. Барилгын дээд хєвєє (карниц)-г хїрээлэх гэрлэн урсгалын чимэглэлд тус бїр нь 80 Вт хїртэл чадалтай люминесцентийн 60 лампыг, тус бїр нь 40 Вт хїртэл чадалтай бол 75 лампыг, тус бїр нь 20 Вт чадалтай бол 100 лампыг нэг фазад холбохыг зєвшєєрнє. Гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын тэжээлийн чадал нь 10 кВт, тїїнээс дээш гарвал ламп бїрт нь бие даасан хамгаалалтын аппарат тавибал зохино. Тэжээлийн бїлэг шугамын ажлын нойлын дамжуулах утсыг металл хоолойд сївлэх тохиолдолд фазын утастай нэг хоолойд хийж єгєх ба кабель ба олон судалтай дамжуулах утастай тавихад хїрвэл фазын утастай хамтад нь нэг ерєнхий бїрхїїлтэй хийх нь зїйтэй. Харин ажлын гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын дамжуулах утас ба кабелийг аюулгїйн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамтай хамтад нь тавихыг зєвшєєрєхгїй. Ажлын, аюулгїй ажиллагааны ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийг шин дамжуулагч бїрээс бие даасан шугамаар тэжээх нєхцєлд нэг гурван фазын шин дамжуулагчийн янз бїрийн фазаас авахыг зєвшєєрнє. Гадна гэрэлтїїлэг 6.1.24. Гаднах гэрэлтїїлэгт аливаа хийцийн гэрэл їїсгїїр, гэрэлтїїр ашиглаж болно. Їйлдвэрийн дэвсгэрт тавигдах хамгаалалтын гэрэлтїїлэг нь хэвийн асахгїй, хамгаалалтын дохиоллын їйлчлэлээр тасарч байгаа бол хий-цахилалтын лампыг ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. Гаднах гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл (гэрэлтїїр, тусгуур)-ийг гадна гэрэлтїїлгийн зориулалттай шон, 1 кВ хїртэл хїчдлийн ЦДАШ-ын тулгуур, хотын 600 В хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан тээврийн авалцааны шугамын тулгуур, барилга, байгууламжийн хана, технологийн эстакадын багана, утааны яндан ба гїїрний хашлаганд, эсвэл барилгын хана ба тулгуурын хоорондох хэцэнд болон газарт ба тїїнээс доош тївшинд бэхэлж болно. 6.1.25. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй ЦДАШ-д гаднах гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийг байрлуулахдаа дараах нєхцєлийг биелїїлбэл зохино. Їїнд: · Хєндийлэгдсэн автомашины сунах цамхаг буюу шатнаас бїх талаас нь гэрэлтїїрт їйлчилгээ хийхэд тохиромжтой, агаарын шугамын дээд утаснаас дээш, эсвэл доод утаснаас доош байрлуулах ба тухайн гэрэлтїїрээс агаарын шугамын хамгийн ойрын утас хїртлэх зай нь 0.6 м-ээс багагїй байвал зохино. · Гэрэлтїїрт єєр аргаар їйлчилгээ хийх бол агаарын шугамын утаснаас доош байрлуулна. Энэ нєхцєлд гэрэлтїїрээс агаарын шугамын утас хїртлэх хэвтээ зай нь 0.2 м-ээс багагїй, гэрэлтїїрээс тулгуур хїртлэх зай нь 0.4 м-ээс багагїй байх ёстой. 6.1.26. Гэрэлтїїлгийг тусгай зориулалтын хэцнээс дїїжлэхдээ хїмїїс зорчих газраас дээш 6.5 м-аас багагїй єндєрт байрлуулбал зохино. Гудамжны гэрэлтїїлгийг угсрахдаа тэр нь трамбайн авалцааны сїлжээний дээгїїр гарах тохиолдолд рельсийн толгойноос дээш 8 м-аас багагїй; троллейбусны авалцааны сїлжээн дээгїїр гарах бол зорчих хэсгийн тївшинээс 9 м-ээс багагїй єндєрт байхаар хийж єгнє. Гудамжны гэрэлтїїлгийн утаснаас авалцааны сїлжээний хєндєл хїртлэх босоо зай нь хамгийн хїнд нєхцєлд 0,5 м-ээс багагїй байвал зохино. Цэцэрлэгт, хїрээлэн, явган хїний замын гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь 3 м-ээс багагїй єндєрт байрлаж болно. Харин гїїрний хажуу, зам заагч, барилгын нїїрэн тал ба таримал ширэгний гоёлын зориулалттай гэрэлтїїлэг нь зєвхєн багаж хэрэгсэл ашиглан чийдэнд хїрч їйлчилгээ хийх боломжтой л бол єндрийн хязгаарлалт тогтоохгїй. Газрын тївшинээс доош тусгай зориулалтын нїхэнд гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл тавихыг тухайн нїхнээс ус зайлуулах ба шїїрїїлэх байгууламжтай нєхцєлд зєвшєєрнє. Тээврийн хэрэгсэлийн сїлжээ, хотын зориулалттай бусад талбайд гэрэлтїїрийг їйлчилгээ хийх (гэрэлтїїрийг буулгах, солих, цамхаг босгох) аюулгїй ажиллагааны нєхцєлийг хангаж байхаар 20 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуурт байрлуулж болно. Гэрэлтїїрийг тєрєл бїрийн їл шатах БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

313

БД 43-101-03 материалаар хийгдсэн гїїр, эстакад болон гудамжны хєндлєн хаалтанд тавихдаа тїїний гїйдэл дамжуулах хэсэгт шїргэхгїй байх нєхцєлийг хангаж, зорчих хэсгээс дээш 0.9-1.3 м-ын єндєрт байрлуулахыг зєвшєєрнє. Талбай, гудамж, замын гэрэлтїїлгийн зориулалттай тулгуур, шонг гол магистраль гудамж, тээврийн хєдєлгєєн ихтэй нєхцєлд замын нїїрэн талын ирмэгний хашлагаас тїїний суурь хїртэл 1 м-ээс багагїй, бусад зам, талбайд 0.6 м-ээс багагїй зайнд босговол зохино. Энэхїї зайг хотын тээврийн маршрут байхгїй, ачааны машин зорчихгїй хэсэгт 0.3 м хїртэл багасгаж болно. Хэрэв замын хашлага байхгїй задгай тавигдсан замтай нєхцєлд зорчих хэсгийн захаас тулгуурын суурь хїртлэх зай нь 1.75 м-ээс багагїй байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын дэвсгэрт гадна гэрэлтїїлгийн тулгуурыг босгохдоо зорчих хэсгээс тїїний суурь хїртлэх зайг 1 м-ээс багагїй газарт зоох ба онцгой тохиолдолд 0.6 м хїртэл багасгаж болно. Гудамж, замын хуваалтын зурвасын єргєн нь 4 м-ээс их бол гэрэлтїїлгийн тулгуурыг хуваалтын зурвасны тєв тэнхлэгээр цувуулан байрлуулж болно. Хэрэв гудамж, зам нь хоёр талаараа суваг (шуудуу)-тай бол, хэрэв тулгуураас зорчих хэсгийн зах хїртлэх хамгийн ойрхон зай нь 4 м-ээс хэтрэхгїй бол тулгуурыг сувгийн цаана байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин тулгуурыг галын гидрант ба зорчих хэсгийн хооронд байрлуулахыг хориглоно. Цэцэрлэгт талбай, явган хїний замын гэрэлтїїлгийн тулгуурыг зорчих хэсгийн гадна байрлуулах ба хэцэн зїїлт ашиглаж хаалт (ургаа мод, барилгын хана)-наас гаргаж дїїжлэх замаар бэхлэх нь зїйтэй. 6.1.27. Гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийг шууд трансформаторын дэд станц, хуваарилах байгууламж ба оруулгын хуваарилах байгууламж (ОХБ)-наас єгч болно. Гудамжны гэрэлтїїлгийн тэжээл, тїїнчлэн їйлдвэрийн гаднах гэрэлтїїлгийн тэжээлийг бие даасан (тусгай) шугамаар хийвэл зохино. Хотын тээвэр, явган зорчих хонгилын гэрэлтїїлэх байгууламж, гудамж, зам, талбайн гэрэлтїїлэг нь цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар А зэрэглэлийн хоёр, харин бусад гадаад гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл нь гурав дугаар зэрэглэлд хамааарагдана. Хотын хорооллын дэвсгэр нутгийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийг шууд гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн пункт буюу А зэрэглэлийн гудамжны тэжээлийн сїлжээнээс бусад ойролцоох гудамжны гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс тэжээвэл зохино. Хїїхдийн ясли, цэцэрлэг, дунд сургууль, дотуур байр, эмнэлэг, больниц, амралтын газар, сувилалын дэвсгэр нутгийн гэрэлтїїлгийг тухайн барилгын оруулга буюу ойролцоо орших дэд станц, хуваарилах байгууламжнаас тэжээж болно. Їйлдвэрлэлийн барилгын хїрээнд байгаа ил байрлах технологийн тоног тєхєєрємж, їйлдвэрлэл явуулах талбай, задгай эстакад, агуулахын гэрэлтїїлгийг тухайн объектэд харъяалагдах барилгын дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс авах нь зїйтэй. Харин хамгаалалтын гэрэлтїїлэг тусдаа тэжээлтэй байвал зохино. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээний тооцоонд хэрэглээний коэффицииентийг 1-тэй тэнцїї буюу 0.85-аас доош хэмжээнд авахыг зєвшєєрєхгїй. Гудамжны гэрэлтїїлэг ба їйлдвэрийн газрын гадны гэрэлтїїлэг (цахилалтын гэрэл їїсгїїр олонтой прожектор бїхий)-т нэг бїрчилсэн ба хэсэгчилсэн хуурмаг чадлыг тэгштгэх тоноглол тавих, хэлбэрийг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцоонд їндэслэн шийдвэл зохино. Хэсэгчилсэн тэгштгэлтийн їед тэгштгэх ба тэгштгэлт хийж байгаа тоноглолыг нэгэн зэрэг таслах боломжтой байхаар хийвэл зохино. 6.1.28. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнд тавьсан хамгаалаалтын аппарат, хэрэгсэл нь фазандаа 20-иос илїї чийдэнд хамгаалж байвал гэрэлтїїлгийн салбарлагад нэг бїрчилсэн гал хамгаалуур ба автомат таслуур тавибал зохино. Кабелийн оруулгаас гэрэлтїїлгийн салбарлага авахад хїрвэл тулгуур бїрт їйлчилгээний аюулгїй байдлыг хангахуйц байдлаар гал хамгаалуур ба автомат таслуур тавих нь зїйтэй. 6.1.29. Хамгаалалтын гэрэлтїїлэг нь ихэвчлэн бие даасан шугамаар тэжээгдэх ёстой. Байшингийн орцын хаалганы гэрэлтїїлэг нь дотоод гэрэлтїїлгийн бїлгийн сїлжээнээс тэжээгдэх ба юуны ємнє ажлын гэрэлтїїлэгтэй хамт байнга залгаатай байх аваарийн гэрэлтїїлгийн хэсгээс авах нь зїйтэй. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээг шууд трансформаторын дэд станцаас буюу барилгын оруулгын гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс 6.1.31-ыг хангаж байгаа нєхцєлд тэжээхийг зєвшєєрнє. Гудамжны ба їйлдвэрийн гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь хотын цахилгаан шугам сїлжээнээс биеэ даасан шугамын утсаар буюу тусгайлан їїнд зориулсан фаз, нойлын ажлын утсаар хийгдэх ба харин кабелийн хуваарилах шугамаас авахдаа салбарлагыг кабелийн судлыг таслахгїйгээр гїйцэтгэвэл зохино. 6.1.30. Кабелийн хуваарилах шугамд бэлтгэл їзїїр байлгах зорилгоор хотын гол гудамжны гэрэлтїїлгийн шугамын тєгсгєлийн зэрэгцээ байрлах чийдэн бїрийн хооронд хэвийн тасархай їзїїр (перемычка) їлдээж бэлтгэл гаргах нь зїйтэй. Гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай агаарын БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

314

БД 43-101-03 хуваарилах шугамын хувьд бэлтгэл шугамгїй хийх ба шугамын уртын дагуух утас нь янз бїрийн огтлолтой байж болно. 6.1.31. Гадна гэрэлтїїлэг нь дотоод гэрэлтїїлгээс хамааралгїй тусдаа удирдлагатай байвал зохино. Гадны гэрэлтїїлгийн удирдлагын систем нь хязгаарлалтай тооны байрнаас 3 минутаас ихгїй хугацаанд таслагдаж байхаар хийгдэнэ. Хотын гудамжны гэрэлтїїлгийн байгууламж нь гэрэлтїїлгийн байдлыг хянах систем бїхий тєвлєрсєн, зайны буюу теле удирдлагатай байвал зохино. 6.1.32. Автомат удирдлагын тєхєєрємж нь байгалын гэрэлтїїлэгийн байдал буюу єгєгдсєн графикаас хамааруулан гудамжны гэрэлтїїлгийг тасалж, залгах боломжоор хангагдах ёстой. Гудамжны гэрэлтїїлэг ба бусад тєрлийн гадны гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлага нь тїїний їндсэн пункт ажиллагаагїй болох тохиолдолд тодорхой тооны байрнаас гэрэлтїїлгийг таслах боломжоор хангагдсан байвал зохино. Хотын гол гудамжны дагуух гэрэлтїїлэгийн хувьд шєнийн цагт цахилгаан эрчим хїч хэмнэх їїднээс зарим гэрэлтїїрийг таслах боломжийг тооцож їзэх нь зїйтэй. 6.1.33. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээний тулгуур, шонд кабелийн оруулгын холболт хийх зориулалттай нээлхий (тїгжээ бїхий онгорхой) хийж єгєх ёстой. Нээлхийн хэмжээ нь кабелийн залгаас хийх, гэрэлтїїлгийн салбарлага бїрт хамгаалуур буюу автомат таслуур тавьж байрлуулах боломжтой хийгдэхээс гадна ашиглалт, їйлчилгээ хийхэд зориулсан тїгжээ бїхий тагтай байвал зохино. 600 В хїртэлх хїчдэлтэй, бїх тєрлийн цахилгаан тээврийн авалцааны сїлжээний металл ба тємєр бетон тулгуур дээр гэрэлтїїр, тусгуурын байгууламж, гэрэлтїїлгийн сїлжээний шонгийн хавчаар байрлуулж болно. Металл ба тємєр бетон тулгуур дээр байрлуулах прожектор (тусгуур)ыг агаарын болон сувагт тавигдсан кабель шугамаар тэжээх їед тэжээлийн шугамыг аянгын хэт хїчдлээс хамгаалахын тулд оруулгыг тулгуур хїртэл 10–аас доошгїй метр зайнд газардуулсан тємєр бїрхїїлтэй кабель ашиглах буюу газар булсан тємєр хоолойнд кабелийг сївлэж єгєх ёстой. 6.1.34. Гадаад гэрэлтїїлгийн сїлжээ нь кабелиар ба єєрийгээ даах тусгаарлага бїхий бїрээстэй утсаар хийгдвэл зохино. Їндэслэлтэй нєхцєлд гудамж, зам, талбай, орон сууцны хороолол, суурин газрын гэрэлтїїлгийн агаарын хуваарилах сїлжээнд тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас ашиглахыг зєвшєєрнє. Гудамжны гэрэлтїїлгийн тулгуурыг явган хїний зам ба зааглалтын ногоон бїсэнд байрлуулахдаа замын хашлаганы чулуунаас тулгуурын гадрага (нээлхий) хїртэл 0,6 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино. Энэ зай нь орон сууцтай гудамжинд 0,3 м хїртэл багасч болно. 6.1.35. Гадны гэрэлтїїлгийн агаарын шугамыг байгуулахдаа дараах шаардлагыг биелїїлсэн байвал зохино. Їїнд:

* Шугам нь гудамж ба замыг хєндлєн гарах тохиолдолд тулгуурын хоорондох зай нь 40 м хїртэл бол бэхэлгээний (анкер) тулгуур хэрэглэх, утасыг давхар бэхлэх шаардлагагїй, * Гэрэлтїїлгийн тулгуур нь 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн ( бїлэг 2.1.) агаарын шугамын тулгуурын адил механик бєх батаар тооцоологдсон байвал зохино. Даацын биш, дїїжлээгїй утастай тулгуур нь шонгийн жин, салхины їйлчлэлийн ачааллаар шалгагдсан байх нь зїйтэй. * Дамжуулах утасны хамгийн бага огтлол, утаснаас газрын гадрага хїртэлх зайг дїрмийн 2.4 бїлэгт заасныг баримтлан авах шаардлагатай. * Гудамж, замын гэрэлтїїлгийн тулгуур нь 4 м, тїїнээс дээш єргєн зурвастай байх ба тусгаарлах зурвасын тєв тэнхлэгээр тавигдана. Гудамж, замаар суваг, шуудуутай бол тулгуураас хамгийн ойрхон зорчих хэсгийн ирмэг хїртлэх зай нь 4 м хїрэхгїй байвал тїїнийг шуудууны цаана гаргаж тавибал зохино. Тулгуур нь галын гидрант ба зорчих хэсгийн хооронд байрлаж болохгїй. Тулгуур нь гудамж, замтай нийлэх, огтлон гарахаар бол явганаар зорчих хэсгийн тойруугийн эхнээс 1.5 м-ээс багагїй зайнд шугамын тулгуурыг байрлуулбал зохино. * Гэрэлтїїлгийн кабель шугамыг агаарын шугамтай нийлїїлж шилжїїлэх нєхцєлд 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тулгуур дээр таслах тєхєєрєг авч їзэх нь зїйтэй. 6.1.36. Гэрэлтїїрийг зїїх ба тэжээлийн шугамыг тогтоох тросыг барилгын бїтээцийн хананд бэхлэхийг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд трос нь зєєллєвчтэй хийгдвэл зохино. Хий-цахилалтын ламп бїхий гэрэлтїїлэх байгууламжийн хувьд гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн хэлхээний фазын шугамын огтлол нь ажлын нойлын шугамын огтлолтой тэнцїї байх ёстой.


315

БД 43-101-03 Бїх фазын шугам нь нэгэн зэрэг таслагдах гурван фазын сїлжээнд нойлын ажлын утсыг сонгохдоо дараах нєхцєлийг авч їзэх нь зїйтэй. Тухайлбал, · Тэгштгэц (компенсац)-тэй асаалт-тохируулгын системтэй лампаас гїйдэл гїйх сїлжээний хэсэгт огтлолоос їл хамааруулан фазын утастай ижил авах, · Тэгштгэлгїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий лампнаас гїйдэл гїйх сїлжээний хэсэгт фазын утас нь зэс, огтлол нь 16 мм2-тай, хєнгєн цагаан, 25 мм2-тай тэнцїї буюу бага байвал фазын утасны огтлолтой адилаар; тїїнээс их огтлолтой байвал фазын утасны огтлолын 50 %-иас багагїй байхаар сонгох ба зэс утасны огтлол нь 16 мм2-аас, хєнгєн цагаан утасны огтлол нь 25 мм2-аас багагїй байвал зохино. Чимэглэлийн гэрэлтїїлэг 6.1.37. Чимэглэлийн зориулалттай хий-цахилалтын гэрэлтэх хоолойн тэжээлийг 15 кВ-оос дээшгїй хоёрдогч хїчдэлтэй, тємєрлєг бїрээс бїхий хуурай трансформатораас єгєх ёстой. Энэ трансформаторын хоёрдогч ороомог нь (арьс) удаан хугацаанд болох богино залгалтыг тэсвэрлэх чадвартай байвал зохино. Ил суурилагдах трансформаторын ил байгаа гїйдэл дамжуулах хэсгээс шатах материал, бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх шаардлагатай. 6.1.38. Хий-цахилалтын гэрэлтэх хоолойн тэжээлийн трансформатор нь аль болохоор хоолойд ойр байрлаж, гадны хїн хїрэхээргїй байх буюу трансформаторын хайрцгийг онгойлгоход анхдагч хїчдлээсээ тасарч байх зориулалтын металл хайрцаганд угсарсан байвал зохино. Єєрєєр хэлбэл, энэхїї хайрцагийг трансформаторын бїтээцийн нэг хэсэг болгон авч їзэх нь зїйтэй. Трансформатор бїхий хайрцаганд тїїнийг онгойлгоход тэжээлийн сїлжээнээс найдвартай таслах зориулалттай цоожлох ба тэгштгэх тєхєєрємж, анхдагч хїчдэлийн аппарат, хэрэгсэл (гал хамгаалуур) байрлана. Хийн гэрэлтэх тєхєєрємжийн єндєр хїчдлийн хэсэг байрлах дэлгїїрийн їзмэр, лангуу зэрэг нь тїїнийг онгойлгоход єндєр талын хїчдэлээс тасарч, хаахад хїчдэл гараар єгєгдєж байх цоожлогчтой ёстой. Цоожлогчтой їзмэр, лангуунаас гадна орших хий-цахилалтын гэрэлтэх тєхєєрємжийн бїх хэсэг нь газраас дээш 3 м-ээс багагїй, байшингийн дээвэр, їйлчилгээний талбайн гадрагаас дээш 0,5 м-ээс багагїй єндєрт байрлавал зохино. 6.1.39. Гадны хїн хїрч болох газарт тавигдах хий-цахилалтын гэрэлтэх тєхєєрємжийн хїчдэлтэй хэсэгт дїрмийн 4.2-ын заалтын дагуу хаалт, хашилт хийж урьдчилан сэргийлэх плакат байрлуулна. Хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл дамжуулах ил хэсгийг байшин, барилгын бїтээц буюу тємєр хийцээс 20 мм-ээс багагїй зайнд, тусгаарлагдсан гїйдэл дамжуулах хэсгийг 10 мм-ээс багагїй зайнд байхаар угсрах ёстой. Харин ижил бус потенциалтай хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл дамжуулах ил хэсгийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой. 6.1.40. Хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл їл дамжуулах металл хэсгийг болон єндєр хїчдлийн талд нь тїїнийг тэжээж байгаа трансформаторын хоёрдогч ороомгийн дунд талын цэг буюу гаргалгын аль нэгийг газардуулсан байвал зохино. Хийн гэрэлтэх хоолойн тэжээлийн нэг ба хэсэг трансформаторыг анхдагч хїчдлийн талаас нь таслахдаа бїх туйлын тасархай байдал нь ил харагдаж байх нєхцєлтэй хийхээс гадна трансформаторын хэвийн гїйдлээр тооцоолсон хамгаалах хэрэгсэл тавих нь зїйтэй. Трансформаторыг таслахдаа бариулын байрлал нь тодорхой тэмдэг (заалт)-тэй тїгжигдэх боломжтой багцмал (пакет) таслуур хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дэлгїїрийн їзмэр, лангууны дотор талд гал хамгаалуур болон гал хамгаалууртай залгаар (розетка) тавихыг хориглоно. 6.1.41. Чимэглэлийн гэрэлтїїлгийн тєхєєрємжийн єндєр хїчдлийн талын сїлжээг 15 кВ-оос доошгїй хїчдэлээр туршсан тусгаарлага бїхий бїрээстэй утсаар хийвэл зохино. Механик хїчний їйлчлэлд орох болон хїн хїрч болзошгїй хэсэгт утсыг ган хоолой, хайрцаг буюу їл шатах, бат бєх бїтээцэд угсрах нь зїйтэй. Хийн цахилах лампны тусгай электродуудын хоооронд 0.4 м-ээс уртгїй холболт хийх шаардлагатай бол дїрмийн 6.1.39-г баримтлан тусгаарлагагїй (нїцгэн) утсаар хийхийг зєвшєєрнє. Гудамж зам, талбайн рекламын гэрэлтїїлэг нь єєрийнхээ єнгєєр ба хэлбэрээрээ замын гэрлэн дохиололтой давхцах нєхцєлд замын зорчих хэсгийн гадаргаас 8 м-ээс багагїй єндєрт тусгайд нь байрлуулах нь зїйтэй. Явганаар зорчих хонгилын урт нь 80 м-ээс их, хєдєлгєєний чиглэл заасан гэрлэн салбартай бол хана, багананд тавигдах гэрэлтїїлгийг тухайн шалнаас нь 1.8 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулбал зохино. Гэрлэн заалт, гэрэлтэх замын тэмдэгт, шатны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь гадны гэрэлтїїлгийн шєнийн горимын фазанд холбогдсон байх ёстой. Мэдээллийн гэрлэн самбар ба явганаар зорчих хонгилын явган хїний замын гэрлэн заавч нь хоногийн турш залгаатай байх горимоор хийгдвэл зохино. Гудамж, зам, талбайн гэрэлтїїлэгийн сїлжээнд байшин, барилга, БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

316

БД 43-101-03 витрины дугаар, тэмдэгтийн тэжээлийг холбохыг хориглоно. Гэрлэн реклам ба барилгын архитектурын гэрэлтїїлгийг бие даасан тусгай шугамаар барилгын сїлжээнд холбож єгєх нь зїйтэй. Ийм тєрлийн тєхєєргийн чадал нь нєєц чадлаа оролцуулан 2 кВт-аас ихгїй байх ба тухайн шугамыг хэт гїйдлийн ба гїйдлийн алдагдлын хамгаалалтаар тоноглох ёстой. Гэрэлтїїлгийн аппарат, хэрэгсэл 6.1.42. Гэрэлтїїлгийн аппарат хэрэгсэл (гэрэлтїїр)-ийн хийц, бїтээц тїїнийг хийх арга хэлбэр нь сїлжээний хэвийн хїчдэл, хїрээлэх орчины байдалд тохирч байх ёстой. Гэрэлтїїр нь їйлчлэхэд аюулгїй, ашиглахад хялбар байранд тавигдавал зохино. Газардуулсан сїлжээнд холбогдох улайсах чийдэн ба ДРЛ, ДРИ, натрын чийдэнд зориулсан патроны гїйдэл дамжуулах шурган хонгио, патроныг фазын биш заавал нойлын утсанд холбоно. Энэ заалт нь газардуулга ба нойлтуулга хийх шаардлагагїй зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл ба гэрэлтїїлэгчид хамааралгїй болно. 6.1.43. Їйлдвэрлэлийн тасралтгїй процесст оролцож байгаа гїїрэн кран тоноглох їйлдвэрийн байранд, тїїнчлэн крангїй алслалт бїхий байгууламжтай нєхцєлд гэрэлтїїлгийн болон сїлжээний бусад тєхєєрєгт хїрэлцэх боломжгїй, асар хїндрэлтэй бол їл шатах материалаар хийгдэх тусгай суурин маягийн тавиур хийж єгєх нь зїйтэй. Энэхїї тавиур, гїїрний єргєн нь 0.6 м-ээс багагїй, мєн 1 м-ээс багагїй єндєртэй хашлагатай байвал зохино. Гэрэлтїїрийг дїїжлэн бэхлэхдээ тїїний массаас 5 дахин илїї ачаалал їйлчлэх нєхцєл ба 25 кг ба тїїнээс дээш жинтэй олон ламп бїхий цэцэглэг дэнлїїний хувьд тїїний массаас 2 дахин илїї, дээр нь 80 кг нэмж, тийм ачааллаар нєхцєлд їлдэгдэл хэв гажилтаар гэмтэлгїй 10 мин-ын хугацаанд барьж байхаар бэхлэх ёстой. Гэрэлтїїрийн бэхэлгээ, зїїлт хоолойн дотор нь утасны холболт хийж, гэрэлтїїлгийн арматур холбохыг зєвшєєрєхгїй. Харин гэрэлтїїлгийн арматур нь тусгай техникийн нєхцєлєєр хийгдэх бол тэжээлийн утаснаас зїїхийг зєвшєєрнє. 6.1.44. Тооцооны хїчдэлээс їл хамааруулан патроны гїйдэл дамжуулах хэсэгт нь хїрэхэд хїндрэлтэй єндєрт байрлах чийдэнг эрэгдэж тогтоосны дараа патроны хонгионд эрэгдэх боломжгїй болсоны дараа нь хїчдэлтэй болгох зарчимтай хийгдэх ёстой. Дэлгїїрийн цонх, їзмэрт їл шатах материалаар хийсэн суурин дээр бэхлэгдэх нєхцєлд 100 Вт-аас ихгїй чадлын улайсах чийдэн хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Гэрэлтїїлгийн цахилгаан тоноглолын тэжээлийн дамжуулах утас нь оруулган дээрээ механик гэмтэлд орохооргїй, патроны авалцаа нь механик ачаалалгїй байвал зохино. Гэрэлтїїлгийн тєхєєрємжинд хавчааран ба боолтон холболт байхгїй, арматурт орох утас нь шууд ламп, чийдэнгийн патроны авалцаанд холбогдохоор бол барилгын доторх нєхцєлд 0.5 мм2-аас багагїй огтлолтой зэс судалтай утас, барилгын гаднах нєхцєлд 1 мм2-аас багагїй огтлолтой кабель ба зэс утас хэрэглэх ёстой. 6.1.45. Тусгай техникийн нєхцлийн дагуу бэлтгэсэн тэжээлийн утсанд гэрэлтїїрийн хийцийг шууд єлгєж зїїх байдлаар тогтоож болно. Ерєнхий зориулалтын суурин гэрэлтїїлгийн арматурыг угсрахдаа байшингийн дотор бол 0,5 мм2 огтлолтой зэс утас, байшингийн гадна 1 мм2 -аас багагїй огтлолтой зэс утас хэрэглэх нь зїйтэй. Байнгын хананы ба зєєврийн шат тавьж їйлчилгээ хийх бол гэрэлтїїрийг шалнаас дээш 5 м-ээс ихгїй єндєрт байрлуулбал зохино. Харин їргэлж дорион, чичиргээнд байх гэрэлтїїрийн ламп нь зєєллєх тєхєєрєгтэй байх ба єєрєє сугарахаас сэргийлэх їїднээс тєрєл бїрийн эрэгдэх чийдэн хэрэглэж болохгїй. Дїїжин байдлаар зїїх гэрэлтїїрийн унжилтын урт нь 1.5 –ээс ихгїй байх ба тїїнээс урт бол агаарын урсгалын їйлчлэлээр тїїний савлалтыг хязгаарлах бэхэлгээ хийж єгвєл зохино. Харин тэсрэх аюултай орчинд гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлийг ганхахааргїй хєдєлгєєнгїй бэхэлж єгєх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд хэрэглэх зайцын гэрлэн оруулгыг тавихдаа 7.3 бїлгийг ягштал баримталбал зохино. Галын аюултай П-IIа ангилалын байрны хувьд їл шатах цацруултай силикат шил бїхий гэрэлтїїр хэрэглэх нь зїйтэй. Мєн хотын тээврийн ба автозамын гэрэлтїїлэгт хамгаалалтын зэрэг нь IP65 байх гэрэлтїїрийг хэрэглэхийг зєвлєж байна. 6.1.46. Ширээний, гар буюу зєєврийн гэрэлтїїлэг, тїїнчлэн хэсэг газрын гэрэлтїїлгийн сїлжээнд залгах утас, шижим нь зэс голчтой, уян утас байхаас гадна ахуйн цахилгаан хэрэгсэлд 0,35 мм2-аас багагїй, їйлдвэрийн зориулалттай цахилгаан хэрэгсэлд 0,75 мм 2-аас багагїй огтлолтой байвал зохино. Хэсэгчилсэн суурин гэрэлтїїлгийн арматурыг цэнэглэхдээ зэс голчтой, уян утас хэрэглэх ба хєдєлгєєєнт бїтээцэд 1 мм2-аас багагїй, хєдєлгєєнгїй бїтээцэд 0,5 мм2-аас багагїй огтлолтой байх ёстой. Дамжуулагчийн бїрээсийн тусгаарлага нь сїлжээний хэвийн хїчдэлд тохирсон байвал зохино.


317

БД 43-101-03 6.1.47. Хэсэгчилсэн гэрэлтїїлгийн арматурыг цэнэглэх, угсрахдаа дараахи шаардлагыг хангасан байвал зохино. Тухайлбал,

* утсыг бэхэлгээний дотор нь хийх буюу єєр аргаар механик гэмтлээс хамгаалах (энд шаардлага нь 42 В-оос доош хїчдэлтэй бол хамаарахгїй), * хэрэв дотроо хєдєлгєєнт нугастай бол утас нь татагдах, нитгэрэгдэхээр байж болохгїй, * бэхэлгээн дэх утсанд зориулсан нїхний голч нь 8 мм2-ээс багагїй, нарийсгах тохиолдолд 6 мм2-ээс доош багасгаж болохгїй ба утасны оруулганд тусгаарлах цєн (холхив) хэрэглэх, * гэрэлтїїлгийн арматур нь хєдєлгєєнт хийцтэй бол гэнэтийн шилжилт буюу гулсах боломжыг хязгаарлах г.м. Гэрэлтїїлгийн арматурын металл их бие нь 4 мм2-ээс багагїй голчтой тусгай шураг бїхий газардуулгын сїлжээнд холбогдох зориулалтын гаргалгатай байна. Прожекторыг сїлжээнд холбохдоо 1.5 м урттай, 1 мм2-аас багагїй огтлолтой зэс судал бїхий кабелээр гїйцэтгэх ёстой. Хамгаалалтын газардуулга нь тусгай судалаар єгєгдвєл зохино. Суурилах аппарат, хэрэгсэл 6.1.48. Дїрмийн энэхїї шаардлага нь 250 В хїртэлх хїчдэлтэй, 16 А хїртэл хэвийн гїйдэлтэй аппарат, хэрэгсэл (таслуур, сэлгїїр ба шигтгэвч залгуур г.м.) тїїнчлэн 380 В хїртэлх хїчдэлтэй, 63 А хїртэл гїйдэлтэй газардуулгын ба нойлтуулгын зориулалтын авалцаатай шигтгээсэн залгуурт хамааралтай болно. Харин тэсрэх аюултай байрны аппарат, хэрэгсэлд тавигдах шаардлагыг 7.1, галын аюултай бол 7.2 бїлэгт оруулсан бєгєєд хаалттай (далд) тавигдах тєхєєргийг тусгай хайрцаг ба тємєр-бетон панелийн їйлдвэрээс зориудын гаргасан нїх, ховилд хийж єгнє. Хайрцаг, таг, панелийг шатах материалаар хийхийг зєвшєєрєхгїй Барилгын гадна суурилагдах, чийгтэй, онцгой нойтон, тоостой ба (авалцаанд) хортой їйлчилгээтэй байранд тавигдах аппарат, хэрэгсэл нь орчны нєлєєнєєс хамгаалагдсан байх, эсвэл хїрээлэх орчины нєхцлийг тооцож сонгогдох ёстой. 6.1.49. Хамгаалалтын газардуулга бїхий зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлийн шигтгїїрт залгуур (розетк) нь нойлын хамгаалалтын PE утасыг холбох зориулалтын хамгаалалтын авалцаатай хийгдсэн байх ёстой. Энэ нєхцєлд розеткийн бїтээц нь гїйдэл дамжуулах хэсгийн авалцааг хамгаалалтын газардуулгын авалцаанд ашиглах явдалыг їгїй болгоно. Сэрээ ба розеткний газардуулгын авалцааны хоорондын холболт нь шургуулах (залгах) їед гїйдэл дамжуулах авалцаанууд хїрэлцэхээс ємнє залгагдаж, салгах їед їїний урвуу їйлдэл хийгдэж байх ёстой. Шигтгїїрт залгуур ба сэрээний газардлагын авалцаа нь тэдгээрийн их биенд цахилгаан холбоотой хийгдэх ёстой. Шигтгїїрт залгавчийн газардуулгын авалцаа, аппаратын их бие нь металл бол их биетэйгээ цахилгаан холбоостой байх ёстой. 6.1.50. Ил дамжуулах утас бїхий аппаратыг суурилуулахдаа 10 мм-ээс багагїй зузаантай тусгаарлах материалаар суурь-ивээс хийж єгєх ба энэ нь аппаратын бїтээцийн нэг хэсэг нь болох ёстой. Суурин тоноглолд зориулсан аппарат, хэрэгсэл нь тїїнд зэс ба хєнгєн цагаан утасны судлыг холбох авалцааны хавчаар хийгдсэн байвал зохино. 6.1.51. Шигтгїїрт залгуур нь дараах нєхцєлийг хангаж байхаар тавигдвал зохино. Їїнд: 1. Їйлдвэрийн байранд бол 0.8-аас 1 м-ийн єндєрт, харин утас нь дээрээсээ єгєгдєх бол 1.5 м-ийн єндєрт байрлуулахыг зєвшєєрнє. 2. Захиргаа, контор, офис, орон сууцны ба бусад тєрлийн байранд бол тїїнд холбогдох цахилгаан хэрэгсэлийн байрлал, байрны зориулалт ба дотоод тавилгын интерьерт зохицуулан 1 м-ээс єндєргїй байх нь зїйтэй. Мєн тусгай зориулалтын шигтгїїрт залгуурыг їл шатах материалаар хийсэн шалны хєвєєний даруулга буюу плинтусэд бэхлэхийг зєвшєєрнє. 3. Хїїхэд олоноор цугларах сургууль, цэцэрлэгийн байранд 1.8 м-ийн єндєрт байрлуулах нь зїйтэй. 6.1.52. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн таслуур (унтраалга) ба сэлгэх залгуур нь тухайн цахилгаан тєхєєрємжинд, эсвэл хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн утсан дээр байрлах ёстой. Хєдєлгєєнтэй утсан дээр бол энэ зорилгоор хийгдэх тусгай хийцийн таслуур хэрэглэх шаардлагатай болно. Хамгаалалтын зориулалтаар газардуулсан саармагтай гурав ба хоёр утастай нэг фазын сїлжээнд фазын хэлхээнд тавигдах нэг туйлт унтраалгыг, эсвэл нэг ажлын нойлын утсыг фазын утастай БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

318

БД 43-101-03 хамтад нь таслах хоёр туйлт унтраалгыг тус тус хэрэглэх ёстой. Мєн тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээний, эсвэл 50 В-оос дээш хїчдэлтэй тусгаарлагагїй саармагтай гурав ба хоёр утастай бїлэг шугамд, тїїнчлэн онцгой аюултай байрны 220/127 В-ийн газардуулсан саармагтай гурав ба хоёр утастай хоёр фазын бїлэг шугамд харгалзан хоёр туйлт унтраалга тавигдах ёстой. 6.1.53. Газардуулсан саармагтай, дєрвєн утаст сїлжээний хоёр утастай шугаманд нэг туйлт таслуурыг фазын утасны хэлхээнд байрлуулна. Аюултай буюу онц аюултай байранд 42 (50) В-оос дээш хїчдэлтэй, тусгаарлагдсан саармагтай буюу саармаггїй хоёр утастай шугаманд, мєн газардуулсан саармагтай 220/127 В-ын хоёр фазын хоёр утастай шугаманд хоёр туйлт таслуур тавих нь зїйтэй. Ерєнхий гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийн таслуур (унтраалга) нь шалнаас дээш 0.8-1.7 м-ийн єндєрт, хїїхэд олонтой сургууль, цэцэрлэг, асрамжийн газар, яслийн байранд бол шалнаас 1.8 мийн єндєрт тавигдах ёстой. Татаж унтраах, залгах шижим бїхий удирдлагатай унтраалгыг таазанд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Гэрэлтїїлгийн удирдлага 6.1.54. Гадна ба дотрох гэрэлтїїлгийн хяналт, удирдлага нь бие биенээсээ хамааралгїй байвал зохино. Хот, суурийн газар, їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт тавигдах гадна гэрэлтїїлгийн удирдлага нь нэг газраас тєвлєрсєн байдлаар хийгдсэн байвал зохино. Гадаад, дотоод гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын арга, техник хэрэгсэлийг техник-эдийн засгийн їндсэн дээр сонгох ёстой. Гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг · їйлдвэрийн газрын гадаад гэрэлтїїлгийн хувьд їйлдвэрийн цахилгаан хангамжийн удирдлагын пультнээс, пульт байхгїй нєхцєлд їйлчилгээний хїмїїс байх байрнаас, · хот ба суурин газрын гаднах гэрэлтїїлгийн сїлжээний хувьд гаднах гэрэлтїїлгийн удирдлагын байрнаас, · дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээний хувьд їйлчилгээний хїмїїс байх байрнаас тус тус хянаж, удирдаж байхаар хийвэл зохино. Гадаад ба дотоод гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын системд їндсэн хэлхээний тэжээл аваараар тасрах нєхцєлд гэрэлтїїлгийг автоматаар залгах, тїїнтэй уялдан дараа нь тэжээлийг сэргээх асуудал авч їзвэл зохино. Харин гадаад ба дотоод гэрэлтїїлгийн автомат удирдлагын системийг авч їзэхдээ байгалын гэрэлтїїлгийн бий болгох гэрэлтэцээс хамааруулан автомат хэрэгсэл ашиглахгїйгээр гараар таслах болмжийг авч їзэх нь зїйтэй. Гадаад ба дотоод гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын системд дэд станцын хуваарилах байгууламж, тэжээлийн хуваарилах пункт, оруулгын хуваарилах самбар дээр тавигдах удирдлагын аппарат, хэрэгсэлийг ашиглахаас гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээнд тавигдах коммутацын (залгах, салгах) аппарат зэргийг давхар ашиглах боломжийг авч їзэх нь зїйтэй. 6.1.55. Дотор талын гэрэлтїїлгийг удирдахдаа барилгын гэрэлтїїлгийн тэжээлд тїїнээс гадна байрлах дэд станц, сїлжээнээс тэжээл авах ба тухайн барилгын оруулгын байгууламж бїр дээр удирдлагын аппарат хэрэгсэл тавих ёстой. Є.х. нэг шугамаар дєрєв ба тїїнээс дээш тооны щитний, 6 ба тїїнээс дээш тооны бїлгийг тэжээх бол гэрэлтїїлгийн удирдлагын аппарат тавихыг зєвлєж байна. Тааламжгїй нєхцєлтэй байранд тавигдах гэрэлтїїрийн унтраалгыг аль аятай нєхцєлтэй байранд нь авч їзэх, тухайлбал, уурын саун, усанд орох дууш, хувцас ємсєх єрєє, халуун цехийн унтраалгыг энэ байрны гадна талд нь тавих ёстой. Аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлт (нїїлгэн шилжилт)-ийн гэрэлтїїлгийн удирдлагыг шууд тухайн байрнаас, бїлгийн щитнээс, хуваарилах пунктээс, оруулгын хуваарилах байгууламжнаас, дэд станцаас тус тус хийж єгєх ба гэрэлтїїлгийн удирдлагын пунктээс тєвлєрсєн удирдлагын системтэй бол зєвхєн їйлчилгээний хїмїїс хїрэлцэхээр байрлуулж єгвєл зохино. 6.1.56. Гадна тавигдах гэрэлтїїлгийн удирдлагын систем нь 3 мин. ба тїїнээс багагїй хугацаанд таслагдах нєхцєлтэй байх ёстой. Том биш їйлдвэрийн газар, сум, суурины гаднах гэрэлтїїлгийн удирдлагыг гэрэлтїїлгийн тэжээлийн шугамд тавих коммутацын аппарат, хэрэгсэлээр гїйцэтгэх ба їйлчилгээний хїмїїс хїрэлцэх нєхцєлд байрлуулбал зохино. Хот ба суурин газрын гаднах гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг дараах зарчимаар хэрэгжїїлбэл зохино. Їїнд: · 50 мянга ба тїїнээс дээш оршин суугчтай бол зайн їйлчлэлтэй телемеханикийн хэрэгсэлээр, · 20-оос 50 мянга хїртэл оршин суугчтай бол телемеханикийн ба зайн удирдах электрон хэрэгсэлээр, БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

319

БД 43-101-03 · 20 мянга хїртэлх оршин суугчтай бол зайнаас удирдах электрон хэрэгсэлээр тус тус хийж гїйцэтгэвэл зохино. Харин хотын гадна гэрэлтїїлгийн удирдлагыг нэг тєв диспетчерийн пунктээс гїйцэтгэвэл зохино. Томоохон хотын хувьд гол мєрєн, ойн ба єндєрлєг газрын рельефээр хязгаарлагдах тохиолдолд гэрэлтїїлгийн удирдлагын телефон холбоо бїхий районы диспетчерийн пункт авч їзэх нь зїйтэй. Хотын гудамж, талбайн гэрэлтїїлгийг шєний цагт бууруулахдаа хоёр зэргэлдээх гэрлийн аль нэгийг унтраах зарчимыг баримтлан зарим гэрлийг таслахаар хийвэл зохино. Хот, суурин газар, їйлдвэрийн нутаг дэвсгэрийн гаднах гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн пунктэд тавигдах коммутац (залгалт-салгалтын)-ын аппарат хэрэгсэл ашиглах замаар хэрэгжїїлэх ёстой. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнд залгалт-салгалтын коммутацын аппаратаар удирдахдаа гэрэлтїїрийг цувж багц байдлаар залгагдах зарчимаар хийж, агааркабелийн сїлжээнд нэг багцад 10 хїртлэх тэжээлийн пункт залгагдах, дан кабельд бол гудамжны гэрэлтїїлгийн сїлжээний 15 хїртлэх пункт залгагдаар зохицуулж єгєх ёстой.

6.2. ОРОН СУУЦ БОЛОН ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ, їндсэн тодорхойлолт 6.2.1. Энэ бїлэгт БНбаД-ийн “Орон сууцны барилга, тєсвийн норм” бїлэгт заасан орон сууцны барилгын цахилгаан тоноглол, “Олон нийтийн барилга байгууламж, Тєслийн норм, Ерєнхий хэсэг” гэсэн бїлгийн олон нийтийн барилгын цахилгаан тоноглол, мєн тїїнчлэн 300-аас бага їзэгчдийн суудал бїхий клуб, соёлын тєв, їзвэрийн газар, биеийн тамирын зал, мєн їйлдвэрийн газрын байр ба туслах барилгын цахилгаан тоноглолд хамаарна. Эмчилгээ сувилгаа, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага, холбоо диспетчерийн системийн тусгай зориулалтын цахилгаан тоноглол болон їйлдвэрийн цахилгаан тоноглол (засварын газар, зуух, дулааны цэг, насос станц, угаалга, хими цэвэрлэгээ г.м)-д энэхїї бїлэг хамаарахгїй. Харин орон сууц, олон нийтийн онцгой чухал барилгын цахилгаан тоноглолд нэмэлт шаардлагууд тавигдаж болно. Тус бїлгийн орон сууц, олон нийтийн барилгын цахилгаан тоноглолд тавих шаардлага нь Дїрмийн бусад анги, бїлэгт заагдсан шаардлагыг хангаж байвал зохино. 6.2.2. Барилга, тїїний тусгайлсан хэсгийн цахилгааны тэжээлийн шугамын оруулганд суурилуулах аппарат, хэрэгсэл ба бїтээцийн бїрдэлийг оруулгын байгууламж (ОБ) гэнэ. Барилга тїїний тусгайлсан нэг хэсгийн тэжээлийн шугамын оруулга дээр болон тїїний гаргалгааны шугамууд дээр байрлах аппарат хэрэгсэл, хийц бїтээцийн бїрдлийг оруулгын хуваарилах байгууламж (ОХБ) гэнэ. 6.2.3. Барилга ба тїїний тусгайлсан нэг хэсгийг цахилгаан эрчим хїчээр хангах зориулалттай хуваарилах самбарыг їндсэн хуваарилах (щит) самбар (ЇХС) гэнэ. Оруулгын хуваарилах байгууламж (ОХБ) буюу дэд станцын нам хїчдлийн самбар нь ЇХС-ын їїргийг давхар гїйцэтгэж болно. Цахилгаан эрчим хїчийг ЇХС буюу ОХБ-аас авч, тїїнийг бїлэглэн хуваарилах, барилгын хуваарилах пунктэд дамжуулах самбарыг хоёрдогч хуваарилах самбар (ХХС) гэнэ. Цахилгаан хэрэглэгч болон тэдгээрийн бїлгийн (цахилгаан хєдєлгїїр, гэрэлтїїлэг) хамгаалах хэрэгсэл, сэлгэн залгах тєхєєрємж тус бїрийг байрлуулсан самбарыг хуваарилах цэг, бїлгийн самбар гэж нэрлэнэ. Орон сууцны бїлэглэсэн сїлжээг холбох зориулалттай байрны давхарын хонгил, шатны зай, торонд байрлуулах самбарыг байрны самбар щит гэнэ. 6.2.4. Орон сууцны айлын байр (квартир) болон самбарыг тэжээх зориулалттай орон сууцны байрны тухайн давхаруудад байрлуулах самбарыг давхарын (цахилгаан) самбар гэнэ. ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС-г байрлуулах зєвхєн мэргэжлийн хїн орох зориулалттай тїгжээтэй байрыг цахилгааны щитний єрєє гэнэ. Дэд станцын хуваарилах тєхєєрємжнєєс, эсвэл цахилгаан дамжуулах агаарын шугамаас ОХС хїртэлх, мєн тїїнчлэн ОХС-аас ЇХС, ХХС ба хуваарилах цэг, эсвэл бїлгийн самбар хїртэлх сїлжээг тэжээлийн сїлжээ гэнэ. Хуваарилах байгууламжийн щит ба хуваарилах пунктээс гэрэлтїїлэгч, шигтгїїрт розетка ба бусад цахилгаан хэрэгсэл хїртлэх БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

320

БД 43-101-03 сїлжээг бїлгийн сїлжээ гэнэ. ОБ, ОХБ, ЇХС-ээс хуваарилах пункт буюу щит хїртлэх сїлжээг хуваарилах сїлжээ гэнэ. Їндсэн шаардлага 6.2.5. Цахилгааны хэрэгсэл нь гїн газардуулсан саармагтай TN-C буюу TN-C-S систем бїхий 380/220 В хїчдлээр тэжээгдэнэ. Зарим нэг нєхцєлд 380/220 В хїчдэлээс дээш хїчдэлтэй, гїн газардуулсан саармагтай сїлжээнээс тэжээгдэж болно. Байшин, барилгын цахилгааны сїлжээ нь шаардлагатай нєхцєлд сурталчилгааны, їзвэрийн, нїїрний, чимэглэлийн, орчны гэрэлтїїлэг, гал эсэргїїцэх байгууламж, диспетчерын систем, гэрлэн хаяг, заалт, дууны болон бусад дохиолол зэргийг тэжээх бололцоотой хийгдэх ёстой. Трансформаторын дэд станц 6.2.6. Орон сууц, нийтийн байр, эмнэлгийн унтлагын корпус, амралт сувиллын газар, амралтын байр, эх хїїхдийн байр, ерєнхий боловсролын сургууль, хїїхдийн цэцэрлэг, мэргэжил дээшлїїлэх ба тусгай мэргэжлийн дунд сургууль, коллеж г.м. .. барилга, байгууламжийн дотор нь дэд станц суурилуулах буюу дэд станцын байр оруулж буюу залгаж барихыг хориглоно. Бусад тєрлийн олон нийтийн барилга байгууламжид 4.2-р бїлэгт заагдсан шаардлагыг хангагдаж байвал дэд станцыг оруулж ба залгаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд трансформаторыг зєєллїїртэй байгуулна. Онцгой тохиолдолд орон сууцны барилгад трансформаторын дэд єртєєг оруулж буюу залгаж барих тохиолдолд Улсын хяналтын байгууллагын тусгай зєвшєєрлийг їндэслэн чимээ ба чичиргээний зохих шаардлагыг хангасны їндсэн дээр ариун цэвэр, эрїїл ахуйн нормыг баримтлан хуурай трансформаторыг тавихыг зєвшєєрнє. 6.2.7. Хїчний ба гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэрэгсэлийг нэг трансформатораас тэжээхийг зєвшєєрнє. Трансформаторын дэд єртєєг бїрдїїлэхдээ цахилгаанаар хангагч байгууллагын мэргэжлийн хїн хоногийн аль ч цагт чєлєєтэй, ямар ч саадгїйгээр нэвтэрч байх нєхцєлийг хангахаар байршуулна. 6.2.8. Олон фазын хуваарилах сїлжээнээс нэг фазын хэрэглэгч бїхий барилгыг тэжээх шаардлага гарвал нэг фазын янз бїрийн групптэй хэрэглэгчийн хувьд ОХБ-аас шууд тавигдах ерєнхий саармаг (N) ба хамгаалалтын дамжуулах утас (PE) бїхий таван утастай сїлжээ хэрэглэх ба, харин N ба PE-г хамтатган дєрвєн утастай PEN сїлжээг хэрэглэх зєвлємж болохгїй. Агаарын шугамаас салбарлах олон фазын тэжээлийн сїлжээнээс нэг фазын хэрэглэгчийг тэжээхдээ янз бїрийн фазнаас тэжээгдэх нэг фазын групп хэрэглэгчийн хувьд агаарын шугамын PEN утас нь ерєнхий байх тохиолдолд PEN утас тасрах їед ачааллын тэгшхэмгїй байдлаас їїсэх зєвшєєрєгдєх хїчдэлээс дээш нэмэгдэхэд хэрэглэгчдийг хамгаалалтаар таслах арга хэмжээг авч їзэх нь зїйтэй. Таслалтыг барилгын оруулганд хийх шаардлагатай, тухайлбал, оруулгын автомат таслуурын хамааралгїй салгавч (расцепитель)-д їйлчлэх хїчдэлийн єсєлтийн релений шууд їйлчлэлээр фазын (L) ба ажлын нойл (N)-ийн утсыг таслахаар хийгдвэл зохино. Оруулга болон тїїнтэй ижил нєхцєлд тавигдах аппарат, багаж хэрэгсэл нь ажлын нойл (N)-ийн буюу ажлын ба нойл (PEN)-ийн хамтатгасан утас тасарсанаас шалтгаалан тэгшхэмгїй ачааллаас їїсэх хїчдэл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс єсєх їед ажиллах чадвартай байхаар сонгох бєгєєд энэ тохиолдолд таслах-залгах ба бусад ажлын тодорхойломжийг гїйцэтгэхгїй байж болно. Бїх тохиолдолд PE ба PEN-ний утасны хэлхээнд таслах-залгах авалцааны ба авалцаагїй элементтэй байхыг хориглоно. Хэлхээг холбох тусгай зориулалтын багаж хэрэгсэл ба холбовчийн тусламжтайгаар холболтыг хийж болно. 6.2.9. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжийг дїрмийн дагуу тус тусд нь байрлуулах шаардлагатай. Ийм нєхцєлд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ХБийн байр нь цоож бїхий хаалгатай байна. Хэрвээ нэг байгууллага ашиглах бол 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ХБ-ийг нэг байранд байрлуулахыг зєвшєєрнє. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ХБ-ийг байрлуулах шаардлага нь ИБТД (КТП)-д хамаарагдахгїй. ИБТД-ийн єндєр хїчдэлийн хэсгийг шаардлагатай їед ашиглалтын байгууллага лацдах нь зїйтэй. Оруулгын байгууламж, хуваарилах самбар, хуваарилах цэг ба бїлгийн хайрцаг 6.2.10. Барилгын цахилгааны оруулганд нэг ба хэд хэдэн ОБ буюу ОХБ-ийг тоноглож болно. Барилгын дотор аж ахуйн эрхлэлтийн хэд хэдэн байгууллага байвал тэр бїрт нь єєрийн бие даасан БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

321

БД 43-101-03 ОБ ба ОХБ-ийг тавихыг зєвлємж болгож байна. Тїїнчлэн ОХБ-ээс їйл ажиллагааны хувьд салшгїй уялдаатай єєр барилгад байрлах хэрэглэгчийг тэжээж болно. Барилгын оролтон дээр агаарын шугамаас авах салбарлагын тооцооны гїйдэл нь 25 А-аас бага, салбарлалтаас ОБ-ийн їїрэг гїйцэтгэж байгаа бїлгийн щит хїртлэх зай нь 3-ээс бага бол ОБ буюу ОХБ-г тавихгїй байж болно. Сїлжээний тухайн хэсэг нь шаталтыг тархаахгїй ган хоолойд сївлэгдэж, салбарлалтын утасны холболт нь найдвартай авалцах шаардлагыг хангасан 4 мм2-аас багагїй огтлолтой уян зэс кабелиар хийгдвэл зохино. Агаарын оруулганд хэт хїчдэлийн импульсний хязгаарлагчийг тавих ёстой. Барилгын оруулгын ємнє гадна тэжээлийн сїлжээ ба байрны дотоод сїлжээний їйлчилгээний хїрээг хуваах зориулалттай кабелийн хайрцаг нэмэж байрлуулахыг хориглоно. Иймд хуваалтыг ОХБ, эсвэл ЇХС хийнэ. Тэжээлийн шугамын бїх оролтонд ба гарч байгаа бїх шугамын ОБ, ОХБ эсвэл ЇХС-т хамгаалалтын ба удирдлагын аппарат байрлуулах ёстой. 25 А-аас илїїгїй гїйдэлтэй ОБ ба ОХБ-д удирдлагын ба хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл байрлуулахгїй байж болно. Автомат таслуурыг хамгаалалтын ба удирдлагын аппарат гэж їзнэ. 6.2.11. Агаарын шугамнаас салаалга авч ОТ ба ОХТ-ийг байрлуулах їед 25 А хїртэл гїйдлийн хїчтэй байвал барилгын оруулганд хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл байрлуулах шаардлагагїй. Хэрвээ хамгаалалт нь салаалгын эхэнд эсвэл ОТ, ОХТ нь тусгай шугамаар тэжээгдэж байвал барилгын тэжээлийн шугамны оруулгад хамгаалалтын аппарат байрлуулахгїй байж болно. Хуваарилах самбар, щит, пункт, хайрцагнаас гарч байгаа шугам бїрт хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл байрлуулна. Хэд хэдэн шугаманд нийтлэг удирдлагын нэг ерєнхий аппарат байрлуулж болно. Худалдаа, нийтийн аж ахуйн газар, захиргааны байр мєн тїїнчлэн захиргаа, аж ахуйн харилцаанд онцгойлон тусгасан хэрэглэгчийн байрыг тэжээж байгаа шугамын оруулгад тэжээж буй шугамын эхэнд буюу тїїний салбарлагад удирдлагын аппарат байрлуулсан эсэхээс хамаарахгїй удирдлагын аппарат байрлуулах ёстой. 6.2.12. Гадаад тэжээлийн сїлжээ (дэд станцаас ОБ, ОХБ хїртэл) нь зєвхєн богино залгааны гїйдлээс хамгаалагдах ёстой. Хамгаалалтын аппаратыг байрлуулахдаа бїлэг 3.1 -д заагдсан шаардлага дээр нэмэлт болгож дараах шаардлагыг хангах нь зїйтэй. Їїнд:

· Орон сууц, олон нийтийн барилгын хуваарилах пункт ба бїлгийн хайрцаг дахь автомат таслуур, гал хамгаалуурыг зєвхєн фазны дамжуулах утасны хэлхээнд байрлуулна. · Орон сууцны єрєє, давхарын хуваарилах самбарын їїргийг гїйцэтгэж байгаа шатны торны дотор суурилагдах хайрцагийг шатны зогсоолоос 3 м-аас ихгїй зайнд байрлуулах тохиолдолд давхарын хайрцаг тавих шаардлагагїй. ОБ, ОХБ, ЇХС-ыг зєвхєн їйлчилгээний ажилтан хїрэх боломжтой байранд суурилуулах ба эсвэл тїгжээтэй хайрцаг (шїїгээ)-нд байрлуулна. Самбар, хайрцагийг їерийн ба усанд автах аюултай дїїрэг, орон нутагт усны тївшингээс єндєрт байхаар байрлуулна. Шатны ерєнхий тавцангїй нэг буюу хоёр давхар орон сууцны барилгын гадаа хананд зохих хамгаалах хэрэгсэл бїхий ОБ ба ОХБ-ийг байрлуулж болно. Їйлчилгээ явуулах боломжтой, бусад байрнаас 0.75 цагаас багагїй галын тэсвэрлэцтэй материалаар хийсэн хамар ханаар тусгаарлагдах нєхцєлд бол ОБ, ОХБ, ЇХС-ийг хуурай подвал буюу техникийн хонгилд байрлуулахыг зєвшєєрнє. ОБ, ОХБ, ЇХС, ОХС, хуваарилах пункт ба бїлгийн шїїгээ нь IP31-ээс багагїй хамгаалалтын зэрэг бїхий бїрхїїлтэй хийгдэх ба щитний єрєєний гадна байрлуулахдаа дараахь шаардлагыг хангавал зохино: 1. Байгууламж нь эвтэйхэн, їйлчлэхэд саадгїй газар байрлах, 2. Пункт, самбарыг ханны ухмал хонхорхойд буюу хайрцаганд байрлуулах буюу таглаа бїхий хайрцагт хийнэ. Пункт ба самбарт ил, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэг байхыг хориглоно. 3.Байгууламжийг тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой (ус хангамжийн, дулаалгын, сувагжуулалтын, дотоод усны г.м), хий дамжуулах хоолой ба хийн тоолуураас 0.5-1.0 м-ээс багагїй зайнд байрлуулна. 6.2.13. Шатдаггїй бїтээцээр хийгдсэн хаалга бїхий ханын ухмал хонхорхой буюу цахилгааны щитний єрєєнд суурилагдах оруулгын хуваарилах байгууламж, самбар, пункт хайрцаг нь хажуугийн ба арын хана, хаалгагїй байж болно. Цахилгааны щитний єрєє, ОБ, ОХБ -ийг сантехникийн зангилаа, угаалгын ба усанд орох єрєє, гал зуух, (орон сууцны гал зуухнаас бусад) хими цэвэрлэгээ, угаалгын газрын доор, эсвэл ХБ-ийн байранд чийг орохоос сэргийлэх, найдвартай усны тусгаарлага хийж, тусгай арга хэмжээ авсан байрнаас бусад нойтон технологитой холбоо бїхий байранд байрлуулахыг хориглоно. Цахилгааны щитний єрєєг дамжин єнгєрєх дамжуулах хоолой, (ус хангамжийн, дулаалгын), салхилуулгын ба бусад хоолой нь энэ БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

322

БД 43-101-03 орчинд ямар нэгэн салаалга, (єрєєний дулаалга авсан салбарлагаас бусад) онгойлгох таг, хаалт, нээлхий, тулгамал боолтон залгаас, вентиль байх шаардлагагїй. Энэ байраар шатамхай хий ба шингэнтэй дамжуулах хоолой, бохирын шугам, дотоод усны дамжин єнгєрєхийг хориглоно. Цахилгааны щитний єрєє, тасалгааны хаалга гадагшаа онгойдог байвал зохино. 6.2.14. ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС, хуваарилах пункт, самбар, хайрцагийг байрлуулах байр нь байгалийн агааржуулалттай, цахилгаан гэрэлтїїлэгтэй, халуун нь + 5° С -аас багагїй байхаар дулаалгатай байх шаардлагатай. ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС, хуваарилах пункт ба бїлгийн хайрцагийн цахилгаан хэлхээ нь зэс судалтай утсаар хийгдвэл зохино. Цахилгааны утас ба кабель шугам 6.2.15. Дотоод сїлжээний цахилгаан утас ба кабель шугамыг доорхи шаардлагыг їндэслэн барьж байгуулна (угсарна). Їїнд:

1. Захиргаа аж ахуй, ємч эзэмшлийн хувьд тусдаа боловч нэг барилгад байрлах тєрєл бїрийн аж ахуй, олон нийтийн байгууллагын цахилгаан тоноглолыг нийтийг тэжээлийн ерєнхий шугамнаас тусгай шугамаар салбарлуулан холбох буюу ОХБ, ЇХС-аас бие даасан шугам гаргаж холболт хийнэ. Байр ба орон сууцны биш хэрэглэгчдийн цахилгаан тоноглолыг нэгдсэн тэжээлийн шугамнаас холбохдоо тусад нь удирдлагын аппарат тавьж єгнє. Дээрх хоёр тохиолдолд сїлжээний хїчдэлийн чанар хангагдсан байх (бїлэг 1.2-ыг їзэх) шаардлагатай. 2. Нэг гол шугаманд хэд хэдэн босоо шугам холбохыг зєвшєєрнє. Таван давхараас дээш орон сууцны барилгыг тэжээх босоо шугамын салаалгад хамгаалалтыг орлох удирдах аппаратыг байрлуулах нт зїйтэй. 3. Орон сууцны барилгын орц, хонгил, шат, їїдний єрєєний гэрэлтїїлгийг тусдаа шугамаар ОХБ-аас тэжээх ба айл, єрєєний самбартай холбохыг хориглоно. 4. Орон сууц, олон нийтийн барилгын орцны хонгил, гудам, давхарын гудам, дээврийн хонгилын гэрэлтїїлгийн бїлгийн шугамын нэг фазанд тус бїр нь 65 Вт хїртэл чадалтай 60 хїртэл улайсах чийдэн, буюу єдрийн гэрэл холбохыг зєвшєєрнє. 4. Байгалийн гэрэлтїїлэгтэй орцны хонгил, гудам, шатны тавцанг гэрэлтїїлгийн хэмжээ, байгалын гэрлийн їїсгэх гэрэлтэлтээс хамаарсан автомат удирдлагатай цахилгаан гэрэлтїїлгээр хангавал зохино. Орон сууцны биш байрны цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тэжээлийг тусгай шугамнаас єгвєл зохино. 6.2.16. Байшин, барилгад зэс голтой утас ба кабелийг хэрэглэнэ. Тэжээлийн ба хуваарилах сїлжээ нь хэрэв утасны тооцооны огтлол нь 16 мм 2 ба тїїнээс их бол хєнгєн цагаан судалтай утас ба кабелийг хэрэглэвэл зохино. Барилгын инженерийн тоноглолд хамаарагдах зарим цахилгаан хэрэгсэл (насос, салхилуур, калорифер, агааржуулах тєхєєрємж г.м.)-ийн тэжээлийг 2.5 мм2-аас багагїй хєндлєн огтлолтой хєнгєн цагаан судал бїхий утас буюу кабелиар хийж болно. Музей, зургийн галлерей, їзэсгэлэнгийн байранд гэрэлтїїрийн салбарлах тєхєєрєгт хамгаалалтын IP20 зэрэгтэй гэрэлтїїлгийн (залгах-салгах агшинд тїїний хайрцаг дотор байрлах салдаг авалцааны холболтой) шин-дамжуулагч, гэрэлтїїлгийн салбарлалтанд хамгаалалтын IP44 зэрэгтэй (сэрээг розеткноос сугалахаас ємнє салбарлалтын хэлхээг таслах їїрэг бїхий шїгтгїїрт салгавчтай) шин-дамжуулагч тус тус хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дээр заасан байрны гэрэлтїїлгийн шин-дамжуулагч нь хуваарилах пунктээс тусгай шугамаар тэжээгдэх ёстой. 6.2.17. Орон сууцны айл єрєє (квартир)-ний, єрхийн цахилгаан тэжээлийн босоо шугамыг шатны тавцан, хєндийгєєр тавина. Айлын єрєєний дотуур тэжээлийн сїлжээний босоо шугамыг сунгахыг хориглоно. Барилгын шатдаггїй бїтээцээр хийсэн хоолой, нэгдсэн хайрцаг ба сувгаар айлын єрєєний тэжээлийн утсыг шатны хєндий, хонгил, гудам, орцны, ажлын гэрэлтїїлгийн утастай хамт тавихыг зєвшєєрнє. Давхарын самбараас айл руу оруулах бїлэг сїлжээг бусад айлын бїлэг шугамнаас тусад нь суваг, хоолой, хайрцагт сунгана. 2.1.5-ийн шаардлагыг зєрчиж, угсармал орон сууцны байшингийн айлын бїлгийнг сїлжээний 12 хїртэлх утсыг хамт нэг сувагт сунгахыг зєвшєєрнє. Мєн айлын єрєєний болон шатны хонгил, гудамын ажлын гэрэлтїїлгийн тэжээлийн шугамын нойлын (саармаг) утсыг нэгтгэхийг зєвшєєрнє. 6.2.18. Орон сууцны байр, ялангуяа олон давхар нийтийн угсармал байранд тэжээлийн шугамыг зааврын дагуу далд сунгана. Техникийн зориулалттай давхар, хонгил, усанд їл автах хонгил, дулааны пункт (цэг), адар, салхилуулгын ба шахуургын єрєє, чийгтэй ба онцгой чийгтэй БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

323

БД 43-101-03 байранд цахилгаан сїлжээг ил угсрахыг зєвшєєрнє. Давхараас давхарт шугамыг оруулах хэсэгт нь шатдаггїй материалаар чигчих шаардлагатай. Цахилгаан сїлжээний босоо хэсгийг тємєр хоолой, хайрцаг, барилгын бїтээцийн сувагт хамгаалалтгїй утсаар, суваг, газар доогуурхи бїтээц-д кабель, шин дамжуулагчаар хийнэ. Орон сууц, олон нийтийн барилга мєн тїїнчлэн орон сууцны барилгын сантехникийн єрєєний цахилгаан утсыг ган хоолойд биш тусгай гуурс, утас (жишээ нь АППВ) ашиглан хананд далд шавардлага дор тавина. 6.2.19. Хоол бэлтгэх, идэх гал тогооны єрєєнд (орон сууцны гал зуухнаас бусад) кабелийг ил тавихыг зєвшєєрнє. Харин эдгээр єрєєнд кабелиас бусад цахилгааны утас ил тавихыг зєвшєєрєхгїй. Орон сууцны бусад єрєє тасалгааны зориулалттай цахилгааны утсыг далд тавина. Харин хамгаалалттай утас ба кабелийг ил сунгаж болно. Дээврийн хонгилд бїлэг 2.1-д заасан шаардлагыг хангасан цахилгаан утасыг сунгахыг зєвшєєрнє. Дээврийн хонгилыг техникийн давхар болгон ашиглах, эсвэл барилгын шатдагїй бїтээцтэй байвал дээрх шаардлага хамаарагдахгїй. Саун, угаалгын єрєє (ванна), сантехникийн узель, шїршїїрт дїрмийн дагуу цахилгааны утасыг далд угсрах ёстой. Харин кабелийг ил тавихыг зєвшєєрнє. Саун, угаалгын єрєє, сантехникийн узель, шїршїїрт металл бїрээстэй цахилгааны утас, мєн утасыг металл хоолой ба металл ханцуйвчинд тавихыг хориглоно. Сауны зориуллалттай халаагуурт 170°С-ын температурын даац бїхий зєвшєєрєгдєх тусгаарлагатай цахилгааны утасыг хэрэглэх ёстой. 6.2.20. Їл шатах материалаар хийсэн дїїжин тааз (дїїжин таазны дээр байрлах барилгын хийцийн хэсэг, давхар хоорондын хучилт)-ны цаагуур цахилгаан сїлжээг хийхдээ далд цахилгаан утас сунгах зааврын дагуу хийвэл зохино. Хэрвээ шатах материалтай тааз, хамар хананы хєндийд утас татах бол тємєр хоолой, хайрцаганд сунгана. Харин шатдаггїй, галд тэсвэртэй материалтай тааз, хамар хананы хєндийд бол хуванцар ган, винипласт (хуванцар) хоолой, хайрцаг, мєн галыг єгдєєхгїй байх їїднээс галд тэсвэртэй бїрхїїл бїхий кабель ба хамгаалалттай тусгай утасыг шууд тавьж болно. 6.2.21. Орон сууцны барилгад зэс утасны хєндлєн огтлол нь тооцооны утгатай нийцэж байх ёстой бєгєєд хїснэгт 6.2.1 зааснаас багагїй байвал зохино. Хїснэгт 6.2.1. Орон сууцны барилгын цахилгаан сїлжээний кабель ба дамжуулах утасны хамгийн бага зєвшєєрєгдєх огтлол Шугамын зориулалт, ангилал

Хуваарилах ба бїлэг сїлжээний шугам Орон сууцны давхарын щитнээс квартирын щит ба тооцооны тоолуур хїртэлх шугам Квартирийн тэжээлийн хуваарилах сїлжээний шугам

Кабель ба утасны хамгийн бага огтлол, мм2 Зэс хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагаан - зэс 1.5 2.5 2.5

4

4

6

Хэрвээ орон сууцны гурван фазын шугамын фазын утас нь 25 мм2 (хєнгєн цагаан) хїртэлх хєндлєн огтлолтой бол нойл (саармаг)-ын шугамын огтлолыг фазын шугамын огтлолтой тэнцїї, фазын утас нь тїїнээс их огтлолтой бол тїїний 50 хувиас багагїй огтлолтой нойлын утас сонгох нь зїйтэй. Нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын утасны огтлолыг бїлэг 1.6.1-1.6.5-д заасан шаардлагатай нийцїїлэн сонгоно. Орон сууцны барилгад айлын єрєє (квартир)-ний доторх хуваарилах сїлжээний босоо хэсгийг зєвшєєрєхгїй. Єєр єєр квартирын тэжээлийн шугамын утас ба кабелийг давхарын щитнээс нэг ерєнхий хоолой, хайрцаг буюу сувагт тавихыг хориглоно. Їл шатах материалаар хийсэн барилгын хийцийн нэг ерєнхий хоолой, хайрцаг буюу суваг дахь шаталтыг єгдєєхгїй байх тусгаарлага хийж, квартирын тэжээлийн шугамын утас ба кабель нь шатны тавцан, давхарын гудам, барилгын доторх бусад єрєєний ажлын гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын утас ба кабельтэй хамт тавихыг зєвшєєрнє.


324

БД 43-101-03 6.2.22. Бїх тєрлийн барилгад бїлгийн, давхарын ба квартирийн щитнээс ерєнхий гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр, шигтгїїрт розетк ба байнгын цахилгаан хэрэгсэл хїртэл тавигдах бїлгийн сїлжээний шугам нь гурван утастай (дамжуулах утас: L-фазын утас, N-ажлын нойлын ба PEхамгаалалтын нойлын) байх ёстой. Янз бїрийн бїлгийн шугамын нойлын ажлын бє нойлын хамгаалалтын утасыг нэгтгэхийг хориглоно. Нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын утасыг щитний ерєнхий авалцах хавчаарт холбохыг хориглоно. Дамжуулах утасны огтлол нь бїлэг 6.2.33д дурьдсан шаардлагыг хангаж байх ёстой. 6.2.23. Байшин, байрны доторх цахилгаан дамжуулагчийг сольж болохоор далд (барилгын хийцийн суваг болон цутгамал хийц дэх хоолой) ба ил (цахилгаан техникийн хєвєє/плинтус/, хайрцаг г.м.) тавих ёстой. Барилгын угсралтын явцад монтажын уулзварын залгалтанд буюу барилгын хийцийг їйлдвэрт бэлтгэх їед цахилгааны утасыг цутгамал хана, хамар хана, хучилтанд оруулж, дахин сольж болохооргїй тавихыг хориглоно. 6.2.24. Барилгын секцийн доорх хонгилоор ба техникийн єрєєний доогуур тухайн барилгын єєр секцийн цахилгаан хэрэгсэлийг тэжээх 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабелийг тавихыг зєвшєєрнє. Энэхїї кабель нь нэвтрэн єнгєрєх (транзит) гол кабель байж болохгїй. Харин энэ зориулалтын кабель ба утасыг хадгалах байр ба агуулахаар дамжуулан илээр тавихыг зєвшєєрєхгїй. Худалдаа, нийтийн хоолны байгууллагын хєргєлтийн тоног тєхєєрємжийг тэжээх цахилгааны шугамыг тухайн байгууллагын ОХБ ба ЇХБ-аас авах ёстой. 6.2.25. Дамжуулах утасны огтлолыг энэхїї дїрмийн холбогдох бїлэгт зааснаар тооцоэж авбал зохино. Нэг фазын ачааллыг тэжээх нэг фазын хоёр ба гурван утастай шугам, тїїнчлэн гурван фазын дєрєв ба таван утастай шугамын нойлын ажлын (N) утасны огтлол нь фазын утасны хєндлєн огтлолтой тэнцїї байх ёстой. Гурван фазын тэгшхэмтэй ачааллыг тэжээх гурван фазын дєрєв ба таван утастай шугамын нойлын ажлын (N) утасны огтлол нь фазын утасны хєндлєн огтлолтой тэнцїї байх ёстой. Хэрэв фазын утасны огтлол нь зэс утасны хувьд 16 мм2; хєнгєн цагаан утасны хувьд 25 мм2 хїртэл байвал фазын утастай ижил, харин їїнээс дээш огтлолтой бол фазын утасны огтлолын 50 %-иас багагїй байвал зохино. PEN утасны огтлол нь фазын утасны огтлолоос хамааралгїй зэс утасны хувьд 10 мм2; хєнгєн цагаан утасны хувьд 16 мм2-аас багагїй N утасны огтлолоос багагїй байх ёстой. PE утасны огтлол нь фазны утасны огтлол нь 16 мм2 хїртэл бол фазын утастай; фазын утасны огтлол нь 16 мм 2-аас 35 мм2 бол 16 мм2 ; фазын утас нь тїїнээс дээш огтлолтой бол фазын утасны 50 % -тай тэнцїї байх ёстой. РЕ утасны огтлол нь кабелийн бїрэлдэхїїнд ороогїй механик хамгаалалттай бол 2,5 мм2 , механик хамгаалалтгїй бол 4 мм2-аас тус тус багагїй байх ёстой. Дотоод цахилгаан тоноглол 6.2.26. Ямар ч єрєє, тасалгааны гэрэлтїїлэгч ба бусад гэрэлтїїлгийн байгууламжийг ердийн техник хэрэгсэл (шат, тавиур) ашиглаж їйлчилгээ хийхэд аюулгїйгээр суурилуулж, байрлуулсан байх шаардлагатай. Залгамал шат, тавиурыг ашиглан 5 м хїртэл єндєрт байрлуулсан гэрэлтїїлгэнд їйлчилгээ хийхийг зєвшєєрнє. Орон сууцны гал тогооны єрєєнєєс бусад хоол бэлтгэх, хоол идэх єрєє тасалгаанд, ажлын байрны дээр байрлуулсан улайсах чийдэн нь хамгаалалтын шилэн бїрхїїлтэй байх шаардлагатай. Єдрийн гэрлийн чийдэн нь торон сараалжтай, эсвэл чийдэн унахаас хамгаалсан тусгай чийдэн тогтоогч бїхий хийцтэй гэрэлтїїлгийг ашиглах нь зїйтэй. 6.2.27. Орон сууц, нийтийн байр, зочид буудлын угаалгын єрєє, душ, ба сантехникийн зангилааны улайсах чийдэнтэй гэрэлтїїлгийн патрон, их биеийг тусгаарлах материалаар хийнэ. Усанд орох (душ) ба ууранд орох єрєє (саун), угаалгын ба хувцас тайлах єрєє, угаалга цэвэрлэгээний газар зэрэгт шигтгэвчин залгуур (розетка) байрлуулахыг хориглоно. Орон сууц, нийтийн байр, зочид буудлын угаалгын єрєєний залгавчыг хуваагч трансформатораар дамжуулж хэлхээнд холбоно. Дунд сургууль, лицей, хїїхэд хїмїїжїїлэх, асрах газрын хїїхдїїд байрлах єрєє, тасалгааны шигтгэвчин залгуур (розетка)-ыг шалнаас 1.2-1.8 м-ийн єндєрт байрлуулна. Бусад олон нийтийн байгууллага, орон сууцны барилгын єрєє, тасалгаан дахь залгуурыг байгууллагын зориулалт, дотоод тавилгын зохион байгуулалтаас хамааруулан цахилгаан багаж, хэрэгсэлийг залгахад аль тохиромжтой газар байрлуулна. Залгуурыг газардуулсан хэсгээс (тємєр хоолой, угаагуур) боломжийн хэрээр зайтай, 0.5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Нийтийн хоол, уушны газар, худалдааны газрын хуваарилах сїлжээнд залгуурыг 1.3 м -ээс єндєргїй газарт техникийн даалгаврын дагуу байрлуулах ёстой.


325

БД 43-101-03 6.2.28. Олон хїн цуглах, їйлчилгээний зориулалттай гуанз, зоогийн газар, ресторан, дэлгїїрийн байрны ажлын, аваарийн ба (нїїн шилжилтийн) дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн унтраалга (залгуур)-ыг зєвхєн їйлчлэгч хїн хїрэх боломжтой газарт байрлуулна. Усанд орох єрєє, сантехникийн зангилаа, угаалга, цэвэрлэгээ хийх газарт унтраалга (залгуур) байрлуулахыг хориглоно. Харин нїїр, гар угаах єрєєнд унтраалга байрлуулахыг зєвшєєрнє. 6.2.29. Угаалгын єрєє (ванна), шїршїїр ба сантехникийн узельд дараах усны хамгаалалтын зэрэглэлээс доошгїй шаардлага хангасан тусгай зориулалтын цахилгаан тоног тєхєєрємжийг хэрэглэнэ. Їїнд: 0 бїс-IPX70; 1 бїс-IPX5; 2 бїс -IPX4 (IPX5-нийтлэг зориулалтын угаалгын єрєє); 3 бїс-IPX1 (IPX5-нийтлэг зориулалтын угаалгын єрєє); Бїс 0-д угаалгын єрєєнд хэрэглэх цахилгаан хэрэгсэл нь 12 В хїртлэх хїчдэлтэй байх ба тэжээлийн їїсгїїр нь энэ бїсний гадна байрлах ёстой. Бїс 1-д зєвхєн ус халаагуурыг суурилуулж болно. Бїс 2-д ус халаагуур, хамгаалалтын 2 ангилалын гэрэлтїїрийг тавихыг зєвшєєрнє. Бїс 0, 1 ба 2-д холболтын хайрцаг, хуваарилах байгууламж, удирдлагын тєхєєрєг тавихыг хориглоно. Шигтгїїрт розеткийг орон сууцны квартирын ба зочид буудлын ванны єрєєнєєс бусад угаалгын єрєє, шїршїїр, ванна ба сауны зориулалттай ус халаагуур бїхий байр, угаалгын газарт тавихыг зєвшєєрєхгїй. Орон сууцны квартир ба зочид буудлын ваннын єрєє нь бїс 3-д хамаарагдах бол хуваах трансформатор буюу ялгаварт-гїйдэл нь 30 мА-аас ихгїйг мэдэрч таслах хамгаалалтын тєхєєрєгтэй нєхцєлд шигтгїїрт розетк тавихыг зєвшєєрнє. Аливаа унтраалга ба шигтгїїрт розетк нь шїршїїрийн бїхээгний хаалганы нїхнээс 0.6 м-ээс багагїй зайнд байрлуулбал зохино. Гурван утастай сїлжээтэй байранд 10 А-аас багагїй гїйдлийн хамгаалалтын авалцаатай шигтгїїрт розеткийг тавих ёстой. Орон сууцны квартир, нийтийн байрны хїн амьдрах єрєє ба хїїхдийн байгууллагын хїїхэд саатах єрєє тасалгаа (цэцэрлэг, ясли, сургууль г.м.)-нд шигтгїїр нь розеткнаас сэрээг сугалахад автоматаар їїр нь хаагдах хамгаалах тєхєєрєгтэй байх ёстой. Унтраалга, шигтгїїрт розетк ба цахилгаан тоноглолын элементээс хий дамжуулах хоолой, шатах хий бїхий сав хїртлэх хамгийн бага зай нь 0.5 м-аас багагїй байвал зохино. 6.2.30. Унтраалгыг хаалганы бариултай талд хананд ба мєн таазанд татлагын унжлага утастай хэлбэрээр байрлуулж болно. Унтраалгыг хананд 1.0-1.5 м єндєрт байрлуулна. Харин ерєнхий боловсролын сургууль, сургуулийн ємнєх насны хїїхдийн байгууллага (цэцэрлэг, ясли) зэрэг газруудад шалнаас 1.8 метрийн єндєрт байрлуулна. Байшин, барилгын гол орц, хаалга бїрт гэрэлтїїлэг хийж єгєх нь зїйтэй. Байшингын тэмдэг, дугаар ба галын гидрантын заалтыг гэрэлтїїлсэн байх шаардлагатай. 6.2.31. Саун, ваннын єрєє, сантехникийн узель, угаалгын єрєє, угаалгын газар г.м. байранд хуваарилах байгууламж ба удирдлагын тєхєєргийг байрлуулахыг хориглоно. Гэрэлтїїлэх сїлжээний таслах хэрэгсэлийг шатамхай материалаар хийгдэх барилгын аль нэгэн (дээвэр, татанги, нуруу, дамнуур г.м.) хийц бїхий дээврийн хєндийн гадна байрлуулах ёстой. Хїмїїс олноороо цугларах зориулалтын байр (тухайлбал, дэлгїїрийн худалдаа хийх байр, гуанз, зочид буудлын хєлийн єрєє г.м.)-ны ажлын, аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн унтраалгыг зєвхєн їйлчилгээний ажилтан хїрэлцэх газарт байрлуулбал зохино. Барилгын орох їїдэнд гэрэлтїїр тавьсан байвал зохино. Барилгын гаднах ханан дээр байрны дугаар, галын гидрантын заавчийг гэрэлтїїлсэн байх ёстой. Эдгээрийн гэрэлтїїлгийн тэжээл нь барилгын дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс, харин гадна гэрэлтїїлгийн шон дээр байрлах галын гидрантын заавчийг гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс тус тус тэжээвэл зохино. Гал эсэргїїцэх тєхєєрєг ба хамгаалалтын дохиолол нь барилгын цахилгаан хангамжийн найдваржилтын зэрэглэлээс хамааралгїй хоёр оруулгаас тэжээгдэх ба харин тэдгээр нь байхгїй бол нэг оруулгаас хоёр шугамаар тэжээгдэх ёстой. Нэг шугамаас нєгєєд шилжїїлэхдээ автоматаар гїйцэтгэхээр байвал зохино. Хїчний цахилгаан тоноглол 6.2.32. Орон сууцны нийтийн хэрэгцээний зориулалтын цахилгаан хєдєлгїїр, (шахуурга, салхилуур, насос, лифт г.м.) тїїний хамгаалалт ба асаах аппарат, хэрэгсэл нь зєвхєн їйлчлэгчийн нэвтрэх болоцоотой газарт байрлана. Лифт, гал эсэргїїцэх тоноглол, салхилуурын унтраалгын товч нь нийтийн зориулалттай ил тавигдана. Цахилгаан хєдєлгїїрийн асаах аппарат нь бїлэг 5.3 -д заагдсан шаардлагыг хангасан байвал зохино. Хоорондоо давхар, шат ба хонгилоор холбогдоогїй єєр газар байрласан 4 хїртэлх лифтийг нэг шугамаар тэжээж болно. Хэрвээ давхарын шатны тавцан, эсвэл лифтний хонгилд нэг


326

БД 43-101-03 зориулалтын 2 буюу тїїнээс дээш лифт байвал шууд ОХБ, эсвэл ЇХС-ээс хоёр шугамаар холбож тэжээх нь зїйтэй. Нэг шугаманд холбох лифтний тоог хязгаарлахгїй. 6.2.33. Гал эсэргїїцэх системийн цахилгаан хэрэгсэлийг цахилгаан хангамжийн найдваржилтын зэрэглэлд тохируулан тэжээнэ. Хэрвээ гал унтраах насосны цахилгаан хєдєлгїїр технологийн бэлтгэлгїй бол тїїнийг 2 шугамаар тэжээх ба нэг нь заавал дэд станцын самбар, ОХБ, эсвэл ЇХС-т холбогдсон байх шаардлагатай. Нэг шугамнаас нєгєєд сэлгэн залгах ажиллагаа нь гараар буюу автоматаар байж болно. Дээврийн хонгилд цахилгаан хєдєлгїїр байрлуулах бол шуугианы тївшинг хэвийн барихад зориулагдсан чимээ тусгаарлагч тавьсан байх шаардлагатай. Цахилгаан хєдєлгїїр, хуваарилах ба бїлгийн самбар, тусд нь байрлуулах сэлгэн-залгалтын аппарат, хамгаалалтын аппаратууд нь IP 44 гэсэн хамгаалалтын зэрэгтэй байна. Хэрвээ їїнээс бага зэрэглэлийн хамгаалалттай бол IP 44 гэсэн хамгаалалтын зэрэгтэй шїїгээ (шургуулга)-д байрлуулах буюу галд тэсвэрлэцтэй материалаар хийсэн хашлага бїхий тусгай єрєєнд байрлуулах ёстой. Цахилгаан эрчим хїчийг тооцох 6.2.34. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байрын айл бїрт цахилгааны нэг фазын буюу гурван фазын нэг тоолуур тавина. Шаардлагатай гэж їзвэл 3 фазын нэг тоолуур тавихыг зєвшєєрнє. Захиргаа, аж ахуйн хувьд тусдаа (хувцас засвар, зоогийн газар, дэлгїїр, агуулах, орон сууц ашиглалтын контор г.м) боловч нэг барилгад байрлах хэд хэдэн цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгч тус бїрд нь тооцооны тоолуур тавих ёстой. 6.2.35. Олон нийтийн барилгын цахилгааны балансийн тооцоо хийж байхын тулд цахилгаанаар хангах байгууллагын эзэмшлийн зааг дээр цахилгааны тооцооны ерєнхий тоолуурыг ОХТ-д тавих ёстой. Хэрвээ хэрэглэгч тухайн барилгад оруулж буюу залгаж байрлуулах хїчний трансформаторын дэд станцын трансформаторын чадлыг, дангаараа хэрэглэж байвал тооцооны тоолуурыг ОХБ-ын їїрэг гїйцэтгэх хїчний трансформаторын нам хїчдлийн талын гаргалганд байрлуулах ёстой. Нэг байшинд байрлах ОХБ ба тєрєл бїрийн хэрэглэгчдийн тооцооны хэрэгсэл (тоолуур)-ийг нэг ерєнхий байранд тавихыг зєвшєєрнє. Эрчим хїчээр хангагч байгууллагын зєвшєєрлєєр нэг байранд байгаа хэрэглэгчид нь ОХБ-ээс хамтдаа тэжээгдэх бол тооцооны тоолуурыг аль нэг хэрэглэгчдийн мэдэлд тавьж болно. Энэ тохиолдолд їндсэн хэрэглэгчтэй тооцоо хийх хяналтын тоолуурыг дээрх бусад хэрэглэгчдийн тэжээлийн шугамын оруулган дээр тавьж єгнє. 6.2.36. Орон сууцны барилгын нийт ачааллыг (шатны тавцан, орон сууцны жижїїр, хашаа, талбайн гэрэлтїїлэг) тооцох тоолуурыг ОХБ-ын шїїгээнд, эсвэл ЇХС-ын самбарт байрлуулах нь зїйтэй. Айлын тооцооны тоолуурыг хамгаалалтын аппарат, гал хамгаалуур, автомат таслуур ба залгууртай (тоолуурт зориулсан) хамт давхарын буюу айлын ерєнхий самбарт байрлуулна. Айлын самбар (щит)-ыг шатны тавцан, хонгилд байрлуулах ба зарим тохиолдолд тухайн айлын їїдний єрєєнд байрлуулж болдог. Хэрвээ байшингийн барилгын бїтээц боломжтой бол айлын самбарыг зааврын дагуу хананы ухмал хонхорхойд байрлуулах нь тохиромжтой. Шатны хєндийд байрлуулах айлын самбар нь тоолуурын заалтыг харж болох нїхтэй, тїгжээтэй шїїгээ (хайрцаг)-нд байна. 6.2.37. Сїлжээнд шууд холбогдох тоолуурыг аюулгїй солих їїднээс тоолуур бїрийн ємнє нь тїїнд холбогдох бїх фазын хїчдлийг салгах зориулалттай таслах-залгах аппаратыг байрлуулах ёстой. Тэжээлийн сїлжээнд холбогдох тоолуурын дараа нь заавал хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл тавих шаардлагатай ба аль болох тоолуурт ойр, цахилгаан утасны дагууд 10 м-ээс холгїй зайд байрлуулна. Хэрвээ тоолуурын дараа тус тусдаа хамгаалалтын аппарат бїхий тэжээлийн хэд хэдэн шугам салбарлах бол тоолуурын дараа хамгаалалтын ерєнхий аппарат байрлуулах шаардлагагїй. Айлын їїдний єрєєнд байрлуулах самбар (щит)-т байгаа тоолуурын ємнє нь тїїнийг аюул, осолгїй солих, їйлчилгээ хийх зориулалтаар хоёр туйлт таслуур буюу гар салгуур байрлуулна. Ер нь цаашдаа орон сууцны байшингийн тоолуурын заалтыг зайнаас авах системийг тавихыг зєвлємж болгож байна. Аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга хэмжээ 6.2.38. Барилгын цахилгаан тоноглолын газардуулга ба аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга хэмжээг бїлэг 1.6-д заасан шаардлага ба энэхїї бїлэгт дурьдсан нэмэгдэл шаардлагыг биелїїлсэн байх ёстой. Бїх тєрлийн байранд тавигдах нийтлэг зориулалтын гэрэлтїїлэг ба суурин БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

327

БД 43-101-03 цахилгаан хэрэгсэл (цахилгаан плитк, буцалгуур, ахуйн агууржууулагч, цахилгаан алчуур г.м.)-ийн гэрэлтїїрийн гїйдэл дамжуулах ил хэсгийг нойлын хамгаалалтын утсанд холбож єгвєл зохино. Барилга, байгууламж дахь нэг фазын зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл ба байгууллагын техник хэрэгсэлийг гурван утастай бїлэг шугамын хамгаалалтын утсанд холбож єгєх ёстой. Хамгаалалтын утсанд кабелийг тавихад ашиглах хаалга, хамар хана, араамны металл хэсэгийг холбох ёстой. 6.2.39. Хэрэв 220 В-ын хэвийн хїчдэлтэй їед богино холболтын мэдрэгдэхгїй бага утгаас хамаарч хэт гїйдлийн хамгаалалтын тєхєєрєг нь 0.4 сек-д автоматаар таслахгїй, потенциалын тэгштгэх системийг хамрахгїй байвал нэг фазын хамгаалалтын тєхєєргийг (НФТ) зайлшїй тавих ёстой. НФТ-г сонголтын шаардлагыг хангаж байвал зохино. НФТ-ийн хоёр ба олон шатлалтай схемээр холбохдоо тэжээлийн їїсгїїрт ойрхон байрлуулах бол хэрэглэгчдэд ойрхон байрлуулах НФТ-ийн тавил ба ажиллах хугацаанаас 3 дахин багагїй байхаар сонговол зохино. НФТ-ийн їйлчлэх хїрээнд ажлын нойлын утасыг газардуулгын элемент ба хамгаалалтын нойлын утастай холбохгїй байвал зохино. НФТ-ийг хэт гїйдлээс хамгаалах автомат таслууртай нэг ерєнхий аппарат болгон ашиглахыг зєвшєєрнє. НФТ-ийг хэт гїйдлийн хамгаалалтгїй, энэ хамгаалалтыг орлох нэмэлт аппарат байхгїй бол бїлгийн шугаманд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэт гїйдлийн хамгаалалтгїй НФТ-ийг ашиглахдаа хэт гїйдлээс хамгаалах шаардлагыг хангаж байгаа дээрх аппаратын хамгаалалтын тодорхойломжийг тооцож, хэт гїйдлийн горимд тооцооны шалгалтыг заавал хийвэл зохино. Орон сууцны байшинд сїлжээний хїчдэл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс доош уналттай буюу хїчдэл бїрмєсєн алга болох тохиолдолд тухайн хэрэглэгчийг сїлжээнээс автоматаар таслах НФТ-ийг хэрэглэхийг хориглоно. Энэ тохиолдолд НФТ-ийн ажиллах чадвар нь хэвийн хїчдлийн 50 % хїртэл буурах їед 5 сек-ээс багагїй хугацаанд хадгалагдах ёстой. Орон сууцны барилгад НФТ-ийг квартирын щитэнд тавихыг зєвлємж болгож, харин давхарын щитэнд тавихыг зєвшєєрнє. Барилгын оруулган дээр потенциалыг тэгштгэх їїднээс дараах гїйдэл дамжуулах хэсгийг нэгтгэсэн байх ёстой. Їїнд: · хамгаалалтын гол утас, · газардлагын гол утас буюу газардуулгын суурь хавчаар, · барилгын холболтын ба барилга хоорондын холболтын ган хоолой, · барилгын хийц, аянга хамгаалалт, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн систем, салхилуулга ба агааржуулалтын тємєр бїтээц г.м. 6.2.40. Орон сууц, олон нийтийн барилгын угаалгын єрєє, нийтийн усанд орох газрын ванны тємєр бїтээц, душны тавцанг тємєр утсаар ус дамжуулах тємєр хоолойтой холбох ёстой. Дїїжин таазтай байрны таазны тємєр бїтээц ба эд анги, гэрэлтїїлгийн тємєрлєг их биеийг нойлтуулах шаардлагатай. Гэрэлтїїлгийг нойлтуулах шаардлаггїй бол гэрэлтїїлгийг металл єлгєх дэгээ нь тусгаарлагдсан байвал зохино. 6.2.41. Олон нийтийн, барилга дахь ажлын байр, албан тасалгаа, зочид буудал, нийтийн буюу орон сууцны байр, нийтийн байр ба орон сууцны гал тогооны єрєє, тасалгаанд ил тємєр хийцийн хоолой, дулаацуулгын радиатор, бусад тємєр бїтээцтэй хийцийг байрлуулсан бол зєєврийн цахилгаан хэрэгслэлийн (цахилгаан индїї, цахилгаан зуух, данх, цахилгаан шаруул, хєргїїр, хєргєгч, тоос соруул, угаалгын , оёдлын машин ба ширээний чийдэн г. м) тємєр гадаргуу, их биеийг нойлтуулганд холбох арга хэмжээ авах нь зїйтэй. Дээр заагдсан єрєє тасалгаанууд нь гїйдэл дамжуулахгїй шалтай, мєн ил тємєр хоолой, дулаалгын радиатор, бусад тємєр бїтээцтэй хийц байхгїй, эсвэл бїрэн тусгаарласан байх нєхцєлд зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тємєр гадаргууг нойлтуулах шаардлагагїй. Сїїлийн їеийн ахуйн зориулалттай, тусгаарлага сайтай, тємєрлєг их бие нь гурван шонт залгуураар газардах шинэ, дэвшилтэй тоног тєхєєрємжийг дахин нойлтуулганд холбох шаардлагагїй. 6.2.42. Орон сууц, олон нийтийн барилгын суурин цахилгаан зуух, ус буцалгагч мєн тїїнчлэн 1.3 кВт ба тїїнээс дээш чадалтай зєєврийн ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, тємєр их бие, дамжуулах утас сївлэсэн тємєр хоолойг нойлтуулах шаардлагатай. 1.3 кВт-аас том чадлын байнгын хэрэглээний нэг фазын цахилгаан халаагуур (плитка), ахуйн хэрэглээний салхилуур, цахилгаан гар хатаагуур г.м, тїїнчлэн зєєврийн ахуйн багаж хэрэгсэл, машины их биеийн нойлтуулгыг босоо самбар, давхар буюу байрны самбараас фазны утасны огтлолтой тэнцїї огтлолын тусдаа утсаар хийнэ. Энэ утсыг тэжээлийн сїлжээний нойлын хамгаалалтын аль нэг утсанд оруулга талаасаа тоолуурын ба таслах хэрэгсэлийн ємнє нь холбож єгнє. 6.2.43. Гурван фазын цахилгаан зуух (халаагуур)-ны нойлтуулгыг бїлгийн самбараас гарган тусад нь утсаар хийвэл зохино. Нойлын ажлын утсыг гурван фазын цахилгаан халаагуурын нойлтуулганд ашиглахыг хориглоно. БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

328

БД 43-101-03

6.3. ЇЗВЭРИЙН ГАЗАР, КЛУБ, СПОРТЫН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт 6.3.1. Энэ бїлэгт 300 ба тїїнээс дээш хїний суудалтай дараах барилга байгууламжийн цахилгаан тоноглол хамаарагдана. Тухайлбал, їзвэрийн газар: театр, цирк, кинотеатр, концертын заал, филормони; телевиз ба радио студи, тєрєл бїрийн клуб, хїїхэд залуучуудын бїтээлийн тєв, соёлын ордон, нам, олон нийтийн байгууллагын ордон; спортын (хаалттай) байгууламж: спортын ордон, спортын клуб, танхим, заал; г.м. Энд заагдсан обьектын цахилгаан тєхєєрємж нь энэ бїлгийн ба мєн тїїнчлэн бусад бїлгийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. 6.3.2. Улс тєр, олон нийт, соёл урлаг, биеийн тамирын олон нийтийг хамарсан їйл ажиллагаа явуулах зориулалтын клуб, танхим зэрэг барилга байгууламжийн цахилгаан тоноглол нь энхїї дїрмийн 1-6 ба6.1, 7.1 бїлэг, БНбаД-ийн технологийн картын шаардлагыг хангасан байх ёстой. Барилгын гадна ба дотор байрлах жїжиг, шоу, концерт тоглож їзїїлэх тусгайлан тоноглосон хэсгийг тайз гэнэ. Циркийн барилга, байгууламжинд хєтєлбєр, ший, тєрєл бїрийн тоглолт, їзїїлбэр харуулахад зориулсан їзэгчдийн танхимын голд байх дугуй хэсгийг манеж гэнэ. Эстрад болон тєрєл бїрийн эстрадын концерт тоглох зориулалттай, їзэгчдийн танхимтай залгаа байдлаар єндєрлєж, гэрэлтїїлсэн хэсгийг эстрадын (дэвсэг) гэнэ. Тайзын гэрэл, чимэглэл, хєшиг мєн бусад дэлгэц, їзїїлбэрийг єргєж буулгахад зориулагдсан механизмыг тайзны єргєвч гэнэ. Театр, концерт, эстрад ба циркийн їзїїлбэрийг гэрэл, туягаар єнгє оруулж, янзлах гэрэлтїїлгийг їзїїлбэрийн гэрэлтїїр гэж нэрлэнэ. Гэрэлтїїлэг, тусгуурын хэрэгсэл, їзїїлбэрийн гэрэлтїїлгийг удирдах тєхєєрємж, холбоо, цахилгаан, дууны ба кино технологийн тєхєєрєг, тїїнчлэн тайзны механизмын цахилгаан дамжуургын удирдлага ба цахилгаан тоноглолын байрыг техникийн аппарат, хэрэгсэлийн гэж нэрлэнэ. Їндсэн шаардлага 6.3.3. Цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээл нь TN-S буюу TN-C-S газардуулгын систем бїхий 380/220 В-ын сїлжээнээс тэжээгдэх ёстой. Цахилгаан хэрэгсэлийг TN-S буюу TN-C-S газардлагын системтэй гїн газардуулсан саармагтай 380/220 В-ийн хїчдэлээр тэжээх ба 220/127 В-оор тэжээгдэх цахилгаан тоноглолын шинэчлэл хийхдээ 380/220 В-д шилжїїлэх боломжийг авч їзвэл зохино. Тусдаа трансформатор, шулуутгуур, хувиргуураас тэжээгдэх їзїїлбэрийн гэрэлтїїлэг ба тайзны механизмын цахилгаан тоноглолын стандарт бус хїчдэл байх шаардлагыг зураг тєсєл хийх їедээ шийдвэрлэнэ. 6.3.4. Тайз, эстрадын бїрэлдэхїїнд орох бїх байр, мєн тїїнчлэн туслах байр (кино тусгуурын ба хальс хураах, эргїїлэх єрєє, хадгалах сейф г.м), агуулах (чимэглэл, хувцас, мебель ба янз бїрийн материал г.м.), бїтээлийн газар (уран зургийн, чимэглэлийн, будгийн, мужааны, зураачийн, оёдлын, гутал засварын, загварын ба хэвлїїрийн г.м.), тээш хадгалах (будаг, аж ахуйн, тайзны цахилгаанчны ба машинистын), хувцасны єлгїїр ба хувцас солих єрєє байруудыг П-IIa ангиллын галын аюултай єрєєнд хамааруулна. Цахилгаан хангамж 6.3.5. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтын зэрэглэлээр цахилгаан хэрэглэгчдийг хїснэгт 6.3.1 -д їзїїллээ. Энэ зэрэглэлд тусгай зориулалтын, євєрмєц барилгын цахилгаан хэрэглэгчид хамаарагдахгїй. Єєртєє трансформатор болон дэд станц бїхий барилга, байгууламжийн цахилгаан хангамжийг хоёр харилцан бэлтгэл бїхий 6-10 кВ шугамаар, тухайлбал, хамгийн ойрхон ДС-аас буюу хотын хуваарилах сїлжээнээс тэжээгдэх ХБ-аас (6)-10 кВ-ын єєр єєр шугамаар хангаж єгнє. Харин 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхимтай барилга, байгууламжийн цахилгаан хангамжийн бїдїївч нь 1 зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн адилаар хоёр хамааралгїй эх їїсвэрээс тэжээгдэх ёстой.


329

БД 43-101-03 6.3.6. 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхимтай барилга, байгууламжийн цахилгаан хэрэглэгчдийг тухайн барилганд суулгасан ДС-ын хоёр трансформатораас шин дээрээ ДЗА-тай 380/220 В-ын хоёр хамааралгїй бїлэг (секц) бїхий їндсэн ХБ буюу гадны ХБ-аар дамжуулан тэжээнэ. Орон нутгийн нєхцєлд зураг тєслєєр шаардлагатай гэж їзвэл тусд нь трансформаторын дэд станц байрлуулсан ч болно. Хоёр трансформатортай иж бїрдмэл дэд станц (ИБТД) хэрэглэх нєхцєлд ДЗА-ын байгууламжыг ИБТДС-ын цуглуулах шин дээр байхаар хийнэ. 800 аас доош їзэгчдийн суудал бїхий заал, танхимтай барилга, байгууламжийн цахилгаан хэрэглэгчдийг нийтийн хэрэглээний ДС-ын 2 трансформатораас, эсвэл єєрийн трансформаторын ДС-аас тэжээнэ. Энэ нєхцєлд ХБ -ийн бїлэг (секц) бїрийг ДС-ээс тусдаа шугамаар тэжээж байхаар тусгана. ХБ -ийн бїлэг (секц)-ийн тэжээлийн залгалт, салгалтыг гараар хийж байхаар зураг тєсєлд тусгах нь зїйтэй. 800 хїртэл їзэгчдийн суудал бїхий танхим, їзвэрийн заалтай барилга, байгууламжийн ХБ-ыг нэг трансформатораас тэжээхийг зєвшєєрєх боловч энэ тохиолдолд харилцан бэлтгэл бїхий 380/220 В-ийн 2 шугам тавих шаардлагатай. 6.3.7. Барилга дотор байрлах ДС-ын тос дїїргэмэл трансформатор нь энэхїї дїрмийн 4.2 бїлгийн болон дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой.

* Трансформатор бїрийг тусд нь хорго (єрєє)-нд байрлуулах ба зєвхєн гаднаас орох хаалгатай байна. ИБТДС хэрэглэх нєхцєлд 2 трансформатортай зєвхєн нэг ДС-ыг нэг байранд суурилуулахыг зєвшєєрнє. * ИБТДС-тэй байр буюу трансформаторын єрєєний хаалгыг їзэгчидийн орох, гарах хаалгагїй барилгын гадна талын хананд байрлуулах ёстой. Хэрвээ энэ шаардлага хангагдах боломжгїй бол трансформаторын єрєєний ба ИБТДС -ийн хаалганаас їзэгчдийн орж, гарах хамгийн ойрын хаалга буюу нїїн шилжих (дїрвэх) хаалга хїртэлх зай нь хэвтээ тэнхлэгийн дагуу 5 м-ээс багагїй байна. Хїснэгт 6.3.1. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар ангилсан їзвэрийн газрын цахилгаан хэрэглэгчдийн зэрэглэл Цахилгаан хэрэглэгчдийн нэрс

Їзвэрийн заал, танхимын їзэгчдийн суудлын багтаамжаас хамаарах хэрэглэгчдийн зэрэглэл 800 хїртэлх 800 ба дээш

· Аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр · Хїїхдийн театр, ордоны аваарийн гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр) · Галын шахуургын цахилгаан хєдєлгїїр, галын автомат дохиолол, тїймэр унтраалга, галын дохиол ба утааны эсрэг хамгаалалт · Хїїхдийн ордон, театр, клубийн барилгын галын хэрэгсэл, дохиолол, систем · Телевиз, радио ба холбооны тоноглол · Кино їзїїлэх тєхєєрємж, кино-тусгуур · Тайз, їзвэрийн гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэрэглэгчид · 10 ба тїїнээс дээш цахилгаан дамжуулгатай тайзны механизмын цахилгаан хэрэглэгчид · Орон нутгийн ангилалгїй телевизийн тєв ба радио тєв · 300 ба тїїнээс цєєн суудлын багтаамжтай заал бїхий барилгын бусад цахилгаан хэрэглэгчид БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

Тайлбар

6.3.10, 7.2.24

II

I

I

I

II

I

I II

I II

II II

II II

III

II

I

I

6.3.17. -

III

330

III

400 хїртэл суудалтай хєдєєний клуб соёлын ордон III зэрэглэлд УБ, Эрдэнэm, Дарханы РТ

БД 43-101-03 6.3.8. Їзвэрийн газрын цахилгаан тоноглолын тэжээлийг хуурай, эсвэл шатдаггїй шингэн бїхий єєрийн трансформаторын дэд станц (ТДЄ, эсвэл ТДС), мєн нийтийн хэрэгцээний трансформатор (барилгын дотор нь оруулж буюу залгаж, эсвэл тусд нь барьсан)-ын дэд єртєєнєєс тэжээж болно. Нийтийн зориулалтын дэд єртєєнєєс авсан їзвэрийн газрын 0.4 кВ-ын шугамнаас бусад хэрэглэгчдийн цахилгаан тоноглолыг холбохыг зєвшєєрєхгїй. Харин їзвэрийн газрын єєрийн ТДЄ-єєс бусад хэрэглэгчдийн цахилгаан хэрэгсэлийг холбохыг зєвшєєрнє. Гэхдээ ИБТДС-ын тоног тєхєєрємжийг солих ба засварлах зориулалтаар зєєвєрлєх боломжтой байх ёстой. Тухайн байгууллагын їйлчилгээний хїн засвар, їйлчилгээ хийх тохиолдолд ИБТДС-ын байранд тайзны механизм, аккумуляторын нэгдїїрийн шїїгээ болон тайз, гоёл-чимэглэлийн гэрэлтїїлгийн (тиристорон) тохируулга зэрэг 1 кВ хїртэлх цахилгаан дамжуургыг тэжээх эргэлдэх хувиргуур, хуваарилах байгууламж зэргийг байрлуулж болно. 6.3.9. ТДЄ-ийн 1 кВ-аас дээш хїчдэл бїхий ХБ-ыг дїрмийн дагуу торон хаалтанд, эсвэл єєрєє тїгжигдэх хаалга бїхий тусдаа байранд байрлуулж, дїїргийн цахилгаан сїлжээнээс ашиглалт, їйлчилгээ хийнэ. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэл бїхий ХБ-ыг нэг байгууллагын ашиглалтад байх нєхцєлд хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Цахилгаан дуу, авиа ба кино технологийн байгууламжийг тэжээж буй шугаманд єєр бусад цахилгаан хэрэглэгчдийг холбохыг хориглоно. 6.3.10. 800 ба тїїнээс дээш суудалтай їзвэрийн газар, хїїхдийн їзвэрийн газрыг тїїний суудлын тооноос хамааралгїйгээр тэдгээрийн цахилгаан хангамж нь дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд: 1. Цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг єєрийн ТДЄ-ний хоёр трансформатораас авбал зохино. Єєрийн зориулалтаар ТДЄ барих нь їр ашигггїй бол нийтийн зориулалтын ТДЄ-ний хоёр трансформатораас цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг авахыг зєвшєєрнє. 2. Трансформатор нь хоорондоо хамааралгїй 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй хоёр эх їїсвэрээс тэжээгдэх ёстой. 3. Нэг трансформатор тасрах їед ажиллагаанд їлдсэн трансформатор нь їзвэрийн газрын бїх цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг хангаж байвал зохино. 4. ЇХБ нь ДЗА-аар тоноглогдсон 380/220 В-ын шинийн хоёр секцтэй байх ёстой. ЇХБ-ын секц нь бие биенээ харилцан нєєцлєгдєх шугамаар трансформатораас тэжээгдэж байвал зохино. 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхим, їзвэрийн заалтай барилга, байгууламж, мєн тїїнчлэн суудлын тооноос хамааралгїй хїїхдийн театр, ордон зэрэг газруудад гадна эх їїсвэрээс цахилгаан хангамж тасрах їед аваарийн гэрэлтїїлэг ба галын дохиоллыг автоматаар залгах ба улмаар тэжээлийн зориулалт бїхий аккумуляторын тєхєєрємж суурилуулах ёстой. Їзэгчдийн суудлын тооноос хамааралгїйгээр хоёр талын тэжээлтэй кинотеатрт аккумуляторын тєхєєрємж байх шаардлагагїй. Энэ нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийг нэг тэжээлээс, аваарийн гэрэлтїїлгийг нєгєє тэжээлээс авах нь зїйтэй. 6.3.11. 800 хїртэл їзэгчдийн суудалтай байрны цахилгаан хангамж нь дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд: 1. Цахилгаан хэрэгслийн тэжээл нь хоёр транформатор бїхий нийтийн хэрэгцээний ТДЄноос тэжээгдсэн байвал зохино. Їзвэрийн байрны тэжээл нь ТДЄ-нєєс бие биенээ харилцан нєєцлєх (орлох) хоёр шугамаар ЇХБ (ОБХ) хїртэл татсан нєхцєлд нэг трансформатораас хангагдаж болно. 2. Нэг трансформатор тасрах їед ажиллагаанд їлдсэн трансформатор нь їзвэрийн газрын їндсэн цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг хангаж байвал зохино. 3. ЇХБ (ОБХ) нь 380/220 В-ын шинийн хоёр секцтэй байх ёстой. Секц нь ТДЄ -нєєс бие биенээ харилцан нєєцлєх (орлох) тусгай шугамаар тэжээгдвэл зохино. ЇХБ (ОБХ)-ын секцийн тэжээл нь гараар сэлгэн залгах боломжтой байх ёстой. 4. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаараа нэгдїгээр зэргийн хэрэглэгчийн хувьд бие биенээсэээ хамааралгїй хоёр дахь тэжээлийн эх їїсвэртэй байхаар тєлєвлєсєн байх ёстой . 6.3.12. 300 хїртлэх їзэгчдийн суудалтай заал бїхий їзвэрийн газрын цахилгаан хангамж нь нийтийн хэрэгцээний ТДЄ-ний нэг трансформатораас тэжээгдэж болно. Хїїхдийн їзвэрийн газраас бусад 300 хїртлэх суудалтай єєр зориулалтын барилга дахь їзвэрийн газрын цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг ЇХБ (ОХБ)-аас єгєхийг зєвшєєрнє. Тос дїїргэсэн трансформатор бїхий барилгад оруулж ба залгаж барьсан ТДЄ нь дараах шаардлага болон энэхїї дїрмийн 4.2 бїлгийн заалтыг хангасан байх ёстой. БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

331

БД 43-101-03 1.Трансформатор бїр нь зєвхєн гадагшаа онгойх хаалга бїхий тусгай єрєєнд тавигдах ёстой. ИБТДЄ хэрэглэх бол хоёр трансформатор бїхий нэг ИБТДЄ тавихыг зєвшєєрнє. ТДЄ ба ИБТДЄ нь нэг дїгээр давхарт байрлах ёстой. 2.Трансформаторын єрєє буюу ИБТДЄ-ний байрны хаалга нь їзэгчид єнгєрєх буюу дїрвэлтээр гарах хамгийн ойр байгаа хаалгаас 5 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой. 3.ТДЄ ба ИБТДЄ-ний байрнаас дїрвэлтийн замд ямар нэгэн гарц (хаалга) байхыг зєвшєєрєхгїй. 6.3.13. ТДЄ ба ИБТДЄ-ний байранд хуваарилах байгууламж, тайзны механизмын цахилгаан дамжуулгын тэжээлийн зориулалттай, 1 кВ хїртлэх эргэлдэж-хувиргах тєхєєрємж, аккумуляторын батарей бїхий шїїгээ ба бїх цахилгаан тоног тєхєєрємжинд їйлчлэх нєхцєлд їзвэрийн гэрэлтїїлгийн тиристорын тохируулгыг байрлуулж болно. Цахилгаан дуу-чимээний ба кино техникийн тоног тєхєєрємжийн тэжээлийн шугаманд єєр бусад цахилгаан хэрэгсэлийг холбохыг хориглоно. 800 хїртэлх їзэгчдийн суудалтай барилга, байууламжийн ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлэг, галын дохиолол нь харилцан хамааралгїй хоёр тусдаа эх їїсвэрээс тэжээгдэж байвал аккумуляторын тєхєєрємж байх шаардлагагїй. Энэ їед ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлэг, галын дохиоллыг їндсэн ба гадны ХБ-ын янз бїрийн секцээс тус тусд нь шугамаар тэжээнэ. Хэрвээ барилга, байгууламж хоёр талын тэжээлгїй бол (кинотеатраас бусад) аваарийн гэрэлтїїлэг, галын дохиоллыг тэжээх аккумуляторын тєхєєрємжтэй байх нь зїйтэй. 6.3.14. Аккумуляторын тєхєєрємжийг бїлэг 4.4-д заасан шаардлагын дагуу тусгай байранд байрлуулна. Аккумуляторын тєхєєрємжийн багтаамж нь нэг цаг тасралтгїй ажиллахад хїрэлцээтэй байх ёстой. Зєєврийн аккумулятортой батарейн шїїгээг їзэгчдийн танхим, тайз, жїжигчдийн єрєєнєєс бусад аливаа єрєєнд байрлуулж болно. Їзвэрийн газрын аваарийн горим, ауюлгїй ажиллагааны гэрэлтїїлэг, дїрвэлтийн гэрэлтїїлэг ба галын дохиоллын тэжээлийг аккумуляторын батарейгаас єгєхийг зєвлємж болгож байна. Дээрх зориулалтаар хэрэглэх аккумуляторын батарейг тавихдаа дараах шаардлагыг авч їзвэл зохино. Їїнд: 1. хїїхдийн їзвэрийн газарт тїїний суудлын тоо ба тэжээлийн эх їїсвэрийн тооноос хамаарахгїйгээр, 2. 800 ба тїїнээс дээш тооны суудал бїхий їзвэрийн газар (кинотеатраас бусад)-ын їзвэрийн зааланд тэжээлийн эх їїсвэрийн тооноос хамаарахгїйгээр, 3. тэжээлийн нэг эх їїсвэртэй нєхцєлд: -500-аас их суудалтай їзвэрийн заал бїхий клубийн байгууламжинд, -300-аас дээш суудалтай їзвэрийн заал бїхий їзвэрийн бусад газарт. Тэжээлийн хоёр эх їїсвэртэй нєхцєлд 3-д заасан їзвэрийн газарт аккумуляторын батарейг суурилуулахгїй байж болно. Жїжигчиний єрєє ба їзэгчдийн байрнаас бусад аливаа байрны дотор зєєврийн аккумуляторын батарей бїхий шїїгээг байрлуулахыг зєвшєєрнє. Аваарийн гэрэлтїїлэг ба галын дохиоллын тэжээлийн зориулалттай, барилгаас гадагш нь агаарын ердийн соролт бїхий тємєр шїїгээнд суурилуулагдах 48 В хїртлэх хїчдэл, 150 А/цаг хїртэлх багтаамжтай зєєврийн аккумуляторын батарейг тухайн байранд нь цэнэглэж болно. Цахилгаан гэрэлтїїлэг 6.3.15. Ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлгийн эх їїсвэр дээрхи хїчдлийн хазайлт нь нормчлогдсон хэмжээнээс ихгїй байх ёстой. (УСТ “Нийтийн зориулалттай цахилгаан сїлжээнд холбогдсон хэрэглэгчийн цахилгаан энергийн чанарын норм”). Эстрад, манежийн тайз гэрэлтїїлэх зориулалттын хамгийн их алслагдсан гэрлийн эх їїсвэрийн хїчдлийн тївшиний бууралт нь чийдэнгийн тогтоосон хїчдэлээс 5%-иас илїїгїй байх ёстой. 6.3.16. Тайзны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїлэх хэрэгсэл нь хамгаалалтын тор, гэрлийн шїїлт, линз, ламп болон гэрлийн зориулалттай бусад тоноглолоор хангагдах шаардлагатай. Тайзны ба хєгжимчдийн нїхэн байрны гэрэлтїїлэг нь гэрэл їїсгэгчийн гэрлийн хїчийг аажмаар ихэсгэж, бууруулах тохируулагчтай байх ёстой. Харин 400 хїртэл хїний суудалтай соёлын ордонд тохируулагчгїй гэрэлтїїлэг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Тайзны ба хєгжимчний нїхэн байрны гэрэлтїїлэг, театр, концертын заал, филормони, цирк, мєн 800-аас дээш хїний суудалтай спортын заал, соёлын ордон зэрэг газруудад гэрэл їїсгэгчийн тодролыг єєрчлєх, (тиристорон) тохируулах хэрэгсэл ашиглах шаардлагатай. Бага багтаамжтай БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

332

БД 43-101-03 соёлын ордон ба бусад байранд гэрэлтїїлгийн автотрансформатор бїхий цахилгаан механик тохируулгыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 400 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн танхимтай театр, концертын заал, филармони, цирк, соёлын орднууд тїїнчлэн кинотеатрт гэрэл їїсгїїр нь аажмаар гэрлийн тодролыг єєрчлєх тохируулгатай байх шаардлагатай. 6.3.17. Эстрад, манежийн тайзны тоглолтын гэрэлтїїлэх хэсгийн 1.75 м-ийн єндєрт ба цагаан гэрлийн хамгийн ба хажуугийн гэрэлтїїлгийн їїсгїїрїїд хосолж гэрэлтїїлсэн босоо гэрэлтэлт нь хэвийн хїчдлийн їед їзэгчдийн танхим талаас 300 лк-аас багагїй байх ёстой. Мєн їзэгчдийн танхимд (нормчлогдсон) бїх гэрэлтэлгийн 15-аас доошгїй %-ийг хангаж байх їйлчилгээний (жижїїрийн) гэрэлтїїлгийг авч їзэх нь зїйтэй. Байнгын кино гаргах тєхєєрємжтэй байранд аваарийн нєхцєлєєр киноны тусгуур тасрахад танхимын хэвийн (нормчлогдсон) гэрэлтэлтийн 15 доошгїй %-ийг хангаж байх нэг хэсэг гэрэлтїїлэгч автоматаар залгагдаж байх шаардлагатай. 6.3.18. Ажлын ба їйлчилгээний гэрэлтїїлгийг залгах, салгах удирдлагыг тавихад дараах шаардлагын дагуу хийнэ. Їїнд:

· Їзэгчдийн танхимын хувьд - тайзны гэрэлтїїлгийг тохируулах удирдах єрєєнєєс кино тусгуурын єрєєнєєс, тасалбар шалгагчийн байрнаас, эсвэл їзэгчдийн танхимд орох хаалганаас удирдах, · Манеж, эстрадын тайзны хувьд - тайзны гэрэлтїїлгийг тохируулах удирдлагын єрєєнєєс, тайзан дахь пультнээс удирдах, · Їїдэн танхим, амрах тасалгаа, гудам, хувцасны єрєє, буфет, ариун цэврийн єрєє, тамхи татах болон бусад їзэгчдэд зориулсан єрєє тасалгааны хувьд - ажлын гэрэлтїїлгийг тасалбар таслагчийн байрнаас ба їзэгчдийн танхимын орох хаалганаасг.м. Їйлчилгээний гэрэлтїїлгийг дээр дурьдсанаас гадна галын постын байр буюу ЇХБ-аас удирдах боломжийг тусгах нь зїйтэй. 6.3.19. Аваарийн ба аюулгїй ажиллагааны гэрэлтїїлгийг тайз, эстрад, мєнгєний касс, зохион байгуулагч, хувцасны єлгїїр, хамгаалалтын ба галын цэг, тайзны гэрэлтїїлгийн удирдлагын болон, кино тусгуур, дуу бичлэгийн єрєє, ТДЄ ба ерєнхий ХБ, харилцуурын (телефон) станц, мєн циркийн амьтадын байранд байрлуулсан байх шаардлагатай. Дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийг 50-иас илїї хїн цугларах бїх єрєє тасалгаа, мєн шилжин гарах замын бїх шат, гарцад байрлуулна. Їзэгчдийн танхим, манеж, тайзнаас дїрвэн гарах замын дагуу хаалганы дээр зам заагч суман гэрэлтїїлгийг байрлуулах ба єрєє, тасалгаанаас болон байшингаас гарах чиглэлийг тухайн єрєє, тасалгаанд байрлуулсан гэрэлтїїлэгчийн єнгєнєєс єєр єнгєтэйгээр хийж байрлуулах шаардлагатай. Суман гэрэлтїїлэгчийг дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн эх їїсвэрт холбох буюу їндсэн тэжээлийн шугам хїчдэлгїй болсон тохиолдолд автоматаар холбогдож, їзэгчдийг танхимд байх бїх хугацаанд асаалттай байхаар хийнэ. Аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн удирдлагыг тєвлєрїїлсэн байдлаар цэнэглэх байрнаас, байхгїй нєхцєлд оруулгын ба їндсэн хуваарилах байгууламжнаас хийнэ. Шаардлагатай гэж їзвэл эдгээр гэрэлтїїлгийн удирдлагыг кино-тусгуурын ба галын цэгээс байхыг зєвшєєрнє. Аккумуляторын тєхєєрємжинд залгагдах, аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгэнд улайсах чийдэнг хэрэглэнэ. Люменисцентийн лампыг аккумуляторын тєхєєрємжєєс тогтмолоос хувьсах гїйдэлд хувиргах хувиргуураар дамжуулан тэжээж болно. Оркестрын нїхэн дэх хєгжимчдийн нотны тавиурыг гэрэлтїїлэхэд шигтгїїрт (розетк)-т холбосон гэрэлтїїлэгчийг хэрэглэнэ. Їзвэрийн газруудад гэрлэн чимэглэл, рекламын гэрэлтїїлгийг холбох боломжийг авч їзэх ёстой. Хїчний цахилгаан тоноглол 6.3.20. Галын шахуургын цахилгаан хєдєлгїїр, утаа арилгах систем, галын автомат дохиоллыг ДС болон їндсэн ХБ, оруулгын ХБ-ын шиний бїлэг (секц)-ээс тусгай шугамаар тэжээнэ. Галын шахуурга, гал ба утааны эсрэг хамгаалалтын системийн цахилгаан хєдєлгїїрийг залгах їед агааржуулах, салхилуулах системийн цахилгаан хэрэгсэл автоматаар таслагдаж байх ёстой. Шаардлагатай нєхцєлд лифт, галын эсрэг хєшиг ба эргэлтийн насосны хєдєлгїїрээс бусад хїчний цахилгаан тоноглолууд автоматаар таслагдах ёстой. Галын шахуургыг автомат буюу гараар асаах боломжтой байх нь зїйтэй. Галын цэгээс алсын удирдлагаар шахуургын цахилгаан хєдєлгїїрийг асаах ба хэрвээ галыг автоматаар унтраах хэрэгсэлгїй бол галын краны дэргэд байрлуулсан товчлуураар асаана. Галын шахуурга, утааны эсрэг хамгаалалтын системийн цахилгаан хєдєлгїїрийг зєвхєн галын цэг ба БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

333

БД 43-101-03 шахуургын єрєєнєєс таслах ба хэрвээ галын цэггїй бол зєвхєн шахуургын єрєєнєєс таслана. Шахуургын цахилгаан хєдєлгїїрийн асаалтыг галын цэгийн байрнаас гэрлэн буюу дуут дохиоллоор хянана. 6.3.21. Тайзны механизмын цахилгаан хєтлїїр, дамжуулга нь тухайн механизмын эцсийн байрлалд ирэхэд нь автоматаар таслагдаж байх ёстой. Тайзны єргєх механизм, галын утаагїй хєшиг, єргєн-буулгах талбай ба ачаа єргєх механизмууд нь єргєж, буулгах їед хїчний хэлхээнд аваарийн автомат таслагчтай байна. Тайзны механизмын цахилгаан дамжуулга нь дээрх механизмууд захын байрлалд хїрэх їед автоматаар таслагдаж байх ёстой. Энэ автомат ажилласны дараа цахилгаан хєтлїїр, дамжуулгыг автоматаар ба гараар асаах, удирдах ажиллагааг зогсоох ёстой. 10-аас илїї тайзны єргєж-буулгах механизмтай бол тайзанд удирдлагын пульттай байна. Хэрвээ байхгїй бол тайзны бїх єргєх механизмыг нэгэн зэрэг таслаж байх пультыг туслах найруулагчийн удирдах аппаратанд байрлуулна. 6.3.22. Тайзны эстрадын эргэлдэх хэсэг оркестр, тайзны талбайг єргєж буулгах механизмын аюулгїй байдлыг хангахын тулд бїх механизмуудыг нэгэн зэрэг 2-оос доошгїй газарт таслах аппаратыг тэдгээрийн ажиллагаа нь ил тод сайн харагдах газарт байрлуулна. Тайзны эстрадын эргэлдэх хэсэг, оркестр, тайзны ба оркестрийн єргєж буулгах талбай, илбэний технологийн єргїїр зэргийн хаалтны хаалга нь нээгдэх їед бїх цахилгаан хєдєлгїїр таслагдах, хаагаад нэмэлт їйлдэл (тїлхїїр эргїїлэх, товчлуур дарах г.м.) хийх їед залгагдах зориулалтын цоожлох тєхєєрєгтэй байна. 6.3.23. Цахилгаан дамжуулгаас гадна механик гар хєтлїїртэй механизмууд нь гар удирдлагад шилжихэд цахилгаан дамжуулгыг таслах зориулалтын тїгжээ, оньсоор хангагдсан байх ёстой. Аюулгїй ажиллагааг хангахад зориулагдсан техник хэрэгсэл, аппаратын авалцаа нь тус хэрэгсэл ба аппаратын зїрхэвчтэй ороомогт хїчдэлгїй болох їед тухайн хэлхээг тасалж байхаар хийгдэнэ. 6.3.24. Галын эсэргїїцэх ба галын утаагїй хєшигийг жингээрээ татагдан буух, татлагын хэц сулрах їед автоматаар цахилгаан хєдєлгїїрийг таслах хамгаалалтаар тоноглосон байх шаардлагатай. Энэ хєшигний хєдєлгєєн нь тайз ба галын цэгт дуут ба гэрлэн дохио дагалдаж байх ёстой. Утааны нїхний нээлхийг нэгэн зэрэг онгойлгох, тїїнчлэн нэг нэгээр нь болон хэсэгчлэн нээж, хааж байх удирдлагын боломжийг авч їзвэл зохино. Утааны нїхний нээлхийг гараар хааж байхаар хийж болно. Утааны нээлхийн єргїїрийн удирдлага нь тайзны талбай, гал эсэргїїцэх цэг ба татуургын байранд байвал зохино. Цахилгааны утас ба кабелийг сунгах 6.3.25. Гэрэлтїїгийн сїлжээ нь хэт ачааллаас хамгаалагдсан байх шаардлагатай. Энэхїї дїрмийн 3.1 -д заасан шаардлагаас гадна хїчний сїлжээ нь эстрад, тайзны (хэмжээнд) хэт ачааллаас хамгаалагдсан байх ёстой. Эстрад, манежийн тайз, телевиз, радиогийн тєв, 800 ба тїїнээс дээш суудалтай їзэгчдийн танхим, техникийн тєхєєрємж, аккумуляторын єрєє, дээврийн зай, їзэгчдийн заалны таазны унжуулгын цахилгаан сїлжээ, мєн галын ба хамгаалалтын дохиоллын удирдлагын хэлхээ нь шаталтыг єдєєхгїй байх їїднээс бїрээстэй зэс голчтой кабель ба дамжуулах утсаар хийгдэх ёстой. Тухайлбал, дїїжин тааз ба заалаар тархахгїй байх їзвэрийн заал, шатамхай хийцтэй дээвэр, адарын байр ба тайз, галын эсрэг тєхєєрєг, тїїнчлэн галын шугам, хамгаалалтын дохиолол, дуу-оруулах ба дуу бичлэгийн єрєє, їзвэрийн гэрэлтїїлгийн шугам ба тайзны механизмын цахилгаан дамжуулгын удирдлагын хэлхээнд г.м. Бусад байр тасалгаануудад цахилгаан сїлжээ нь 16 мм2 -ээс багагїй огтлолтой хєнгєн цагаан судалтай кабель ба дамжуулах утсаар хийгдсэн байж болно. Їзэгчдийн заал, їїдний єрєє, буфет болон їзэгчдэд зориулсан бусад єрєє тасалгаануудын цахилгааны утсыг далд хийж єгєх бєгєєд солих боломжтой байвал зохино. 6.3.26. Тайзны орчин, кино тусгуурын ба хальс ороох єрєє, 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий кинотеатр, концертын заал, цирк, соёлын ба хїїхдийн ордон, спортын зааланд цахилгааны утас ба кабелийг ган хоолойд сївлэж угсрах ёстой. Тайзны гэрэлтїїлгийн шугамыг тухайн утасны тусгаарлагын халалтын температур нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэхгїй нєхцєлд нэг ган хоолойд 24 хїртэл утас сївлэж тавихыг зєвшєєрнє. Тайзны хєдєлгєєнтэй бїтээц дэх гэрэлтїїлгийн тэжээх шугамыг уян зэс голчтой кабель буюу нийлэг гуурсанд сївлэсэн тусгаарлага бїхий бїрээстэй уян зэс утсаар хийх шаардлагатай. 25 мм2БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

334

БД 43-101-03 аас ихгїй хєндлєн огтлолтой утасыг брезентэн ба нийлэг гуурсанд шургуулж угсрахыг зєвшєєрнє. Зєєврийн ба хєдєлгєєнтэй цахилгаан тєхєєрємж, чичиргээ тусгаарлагч суурьтай цахилгаан хэрэгсэлийг тэжээлийн сїлжээнд зэс голчтой уян утас ба кабелиар холболт хийж єгєх ёстой. Хєдєлгєєнгїй бэхлэдэх цахилгааны утаснаас хєдєлгєєнт байдалд шилжїїлэхдээ цахилгаан тусгай холбоос (хавчаар, хайрцаг)-ыг ашиглаж, ашиглалт їйлчилгээ хийх боломжтой газараар сунгаж байрлуулах нь зїйтэй. Газардуулга ба нойлтуулга 6.3.27. Цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулга ба аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга хэмжээг дїрмийн 1.6 бїлэгт заасны дагуу хийвэл зохино. Гэрэлтїїлгийн ба хїчний цахилгаан (таазны ферм, хаалган хєшиг) тоног тєхєєрємжийг байрлуулах зориулалттай тайз (эстрад, манеж)ны хєдєлгєєнт тємєр бїтээц нь ажлын гїйдлийн дамжуулагчийн їїрэг гїйцэтгэхгїй байгаа кабелийн судал буюу тусдаа байгаа уян зэс утсаар хамгаалалтын газардууртай шууд холбогдсон байх ёстой. Тайзны эргэлдэх хэсэг ба тїїн дээр байрлуулсан цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулга, нойлтуулгын холболтонд давхар цагираган авалцааг ашиглахыг зєвшєєрнє. Хєдєлгєєнтэй тємєр хийцийн газардуулга, нойлтуулгын уян утас ба кабелийн зэс судлын огтлол нь 1.5 мм2 -аас багагїй байх нь зїйтэй. 6.3.28. Цахилгаан дуу-авиа, телевиз, кино-технологийн байгууламж, холбооны ба дохиоллын системийн тємєр бїтээц, их биеийг тухайн байрны хамгаалах газардуулгын ерєнхий хїрээнд холбож єгвєл зохино. Цахилгаан техникийн ба дуу-бичлэгийн тєхєєрємж, тїїнчлэн шуугианы тївшинг намсгах холбоо, телевизийн тоноглол нь дїрмийн дагуу бусад газардуулгаас 20 м-ээс багагїй зайнд байрлах нєхцєлд газардуулах утас нь цахилгаан тоноглолын хамгаалалтын газардлагын утаснаас тусгаарладсан бие даасан газардуулах тєхєєрємжинд холбогдох ёстой. Бие даасан газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь аппарат, хэрэгсэлийг їйлдвэрлэгч, нийлїїлэгчийн буюу стандартаар тогтоосон норм, шаардлагыг хангасан байх бєгєєд 4 ом-оос ихгїй байвал зохино. Зєєврийн гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэрэгсэлийн холбоос, газардуулгын болон нойлтуулгын утас нь дїрмийн 1.6-д заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой.


335

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ТЄХЄЄРЄМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

7.1. ТЭСРЭХ АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ Хэрэглэх хїрээ 7.1.1. Тэсрэх, дэлбэрэх аюултай орчинд гадаа буюу байрны дотор байрлуулах цахилгаан тоноглолд дїрмийн энэхїї бїлэг хамаарагдана. Эдгээр тоноглол нь бусад бїлэгт заасан шаардлагыг єєрчлєлтгїйгээр хангаж байх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд тавих цахилгаан утас, кабелийн шугам, цахилгаан тоноглолыг сонгож байрлуулахдаа энэхїї бїлэгт заасан тэсрэх аюултай орчин ба тэсрэх аюултай холимогийн ангиллыг їндэслэн хийнэ. Аккумуляторын тєхєєрєгт хамаарах шаардлагыг бїлэг 4.4-д заасны дагуу хангасан байвал зохино. Тэсрэх бодисыг хэрэглэх, їйлдвэрлэх, хадгалах явцад тэсрэх аюултай нєхцєл їїсч болох уурхай, їйлдвэрийн газрын доорх тоног тєхєєрємж, мєн тїїнчлэн технологийн хэрэгсэлийн дотор байрлах цахилгаан тоноглолд энэ бїлгийн заалт хамаарахгїй. Газар доорхи уурхай ба їйлдвэрт хэрэглээний явцаас тоног тєхєєрємж нь тэсэрч дэлбэрэх аюултай їйлдвэрийн тоноглол, тэсрэх бодис їйлдвэрлэх, хадгалах, мєн технологийн хэрэгсэлийн дотор байрлах цахилгаан тоноглолд энэ бїлэг хамаарахгїй. Тодорхойлолт 7.1.2. Ажил гїйцэтгэх чадвартай даралттай хий їїсгэн эрчим (энерги) ялгаруулах бодисын тїргэн хугацааны єєрчлєлт (шаталт, тэсрэлт)-ийг дэлбэрэлт гэнэ. Даралттай хий їїсэхгїйгээр шатамхай холимог тїргэн зуур шатахыг тэсрэлт гэнэ. Гал гарахгїй, зєвхєн утаа гарч мэдэгдэх шаталтыг уугих (уугилт) гэнэ. Цахилгаанжсан цэнэгийн сарнилт, биесийн хооронд гарах нум, уугих очон цахилалтыг цахилгаан очлолт гэнэ. Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан цэнэг болон тїїний халалтаас гарч болох галаас хамгаалах цахилгаан хэлхээг очлолтын аюулгїй хэлхээ гэнэ. Шатамхай бодисын гадаргуу дээр їїсэх уур буюу хий нь шатаалтын їїсвэрээс ноцох боловч тїїний їїсэх хурд нь цаашид їргэлжлэн асахад хангалтгїй хамгийн бага халууныг ноцоолгын температур гэнэ. Шатамхай бодисын ноцоолгын їед їїсэх шатамхай хий буюу уур нь асаах эх їїсвэрээс єгєх ноцоолтын їр дїнд жигд їргэлжлэн асах халууныг дїрэлзэх температур гэнэ. Экзодулааны урвалын хурд нь огцом ихсэж, дєлєн шаталтаар дуусах шатамхай бодисны хамгийн бага халууныг єєрєє ноцох температур гэнэ. Энзодулааны хурд огцом ихэссэнээс уугилт їїсэх бодис (материал ба холимог)-ын хамгийн бага халууныг уугих температур гэнэ. 7.1.3. Шатаалгын їїсвэрийг устгасны дараа ноцох температур нь 61° С-аас их биш, єєрєє шатах чадвар бїхий шингэнийг тїргэн шатах (амархан ноцох) шингэн гэнэ. Ноцох температур нь 610 С-аас бага, орчны температур 200 С байхад 100 кПа орчим даралттай амархан ноцох шингэн нь тэсрэх аюултай шингэнд тооцогдоно. Шатаалгын їїсвэрийг устсанаас хойш ноцох халуун нь 61° С-ын температураас их, єєрєє шатах чадвар бїхий шингэнийг шатамхай шингэн гэнэ. Ноцох температур нь 610С-аас дээш шатамхай шингэн нь галын аюултай боловч їйлдвэрлэлийн явцад ноцолтын температураас дээш халсан шингэн нь тэсрэх аюултайд тооцогдоно. 100 кПА даралттай, 20° С температуртай орчинд агаарын нягттай харьцуулахад 0,8 ба тїїнээс бага нягтралтай хийг хєнгєн хий гэнэ. Мєн дээр заасан нєхцєлд агаарын нягттай харьцуулахад 0.8-аас дээш нягтралтай хийг хїнд хий гэнэ. 100 кПА -аас их даралттай байх, эсвэл 20°С-ээс бага температуртай, эсвэл энэ 2 нєхцєл хоёулаа їйлчлэх орчинд шингэн болж хувирах хийг шингэрїїлсэн шатамхай хий (ШШХ) гэнэ. БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

335

БД 43-101-03 7.1.4. Аливаа (дурын) температуртай орчин дахь шатамхай хий нь тэсрэх аюултайд тооцогдоно. Гал авалцах хамгийн бага нягтралын хязгаар нь 65 г\м3 -ээс ихгїй шатамхай тоос ба материал (хєвєн, нэхмэл, мяндас, сэмэрдэс) -ыг тэсрэх аюултайд тооцдог. Ноцох хамгийн бага нягтрал нь 65 г\м3 -аас багагїй агаартай холилдсон шатамхай хий, уур, тоос, тїргэн шатах (амархан ноцох) шингэний дэгдэх, уурших явцад тодорхой нягтралын їед гаднаас шатаалгын їїсвэр (дєл) єгєхєд тэсрэх чадвартай холимогийг тэсрэх аюултай хольц гэж їзнэ. Мєн тїїнчлэн хїчилтєрєгч ба исэлдэгч (хлор г.м.)-тэй холилдсон шатамхай хий, уур, амархан ноцох шингэнийг тэсрэх аюултайд тооцно. Агаар дахь шатдаг хий, ТШШ-ний уур болон тоос, сэмэрдэсний хамгийн их, бага нягтралын нєхцєлд харгалзан тэсрэлтийн эх їїсвэр бїрэлдэх їеийн харилцан дээд ба доод тэсрэлт болохгїй нягтралыг дээд ба доод нягтралын ноцолтын хязгаар гэнэ. 7.1.5. Шатамхай хий, уур ба тїргэн шатах (амархан ноцох, ТШШ) шингэний нягтралыг агаарт эзлэх эзэлхїїний хувиар, тоос ба материалыг (бєс, мяндас, хєвєн г.м) 1 м3 агаарын эзэлхїїнд байх грамм/м3 гэсэн хэмжигдэхїїнээр авч їзнэ. Бїх талаараа ханаар тусгаарлагдсан (цонх, хаалгатай), дээвэр, шал бїхий орон зайг байр (сав) гэнэ. Дээвэргїй буюу торон ханатай орон зайг байр сав гэсэн ойлголтонд оруулахгїй. Гадаа ил, саравчинд торон ба сараалжин хийцээр хашигдсан байранд эсвэл торон хаалттай бїтээцэд байрлуулсан тєхєєрємжийг ил буюу гаднах байр гэнэ. Торон ба сараалжин хийцээр хашигдсан байрны хязгаартай орон зай, гадаа орчинд тэсрэх аюултай хольц байгаа, эсвэл бий болох орчинг тэсрэх аюултай бїс гэнэ. Цахилгаан тоноглолын ашиглалтын улмаас тэсрэх аюултай орчинд гал гарах буюу дїрэлзэн асах боломжгїй бїтээц, хийцтэй хамгаалалт бїхий цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюулаас хамгаалагдсан цахилгаан тоноглол гэнэ. Тусгай зориулалт, ашиглалтын онцгой нєхцєлийн шаардлагыг тусгаагїй энгийн цахилгаан тоноглолыг нийтлэг зориулалттай цахилгаан тоноглол гэнэ. Гадна орчны агаар дахь холимогийн нягтралаас хамаарахгїйгээр бїрхїїл дотор бий болсон тэсрэлтийг гадагш гаргахгїй байх тусгай бїрхїїлийн фланц хоорондох хамгийн их зайг туршилтын хамгийн их аюулгїй завсар (ТХИАЗ) гэнэ. Тэсрэх аюултай хольцын ангилал 7.1.6. Тэсрэлтийг дурын нягтралтай холимог бїхий агаар хїрээлэн байгаа орчин руу дамжуулдаггїй, тэсрэлт гаргахгїй байх тусгай бїрхїїл ба дэрвэн (фланц)-ний хоорондох зайг туршилтын хамгийн их аюулгїй завсар гэх бєгєєд тїїний хэмжээнээс хамааруулан тэсрэх аюултай агаар, хийн болон уурын холимогийг зэрэглэлээр гаргаж хїснэгт 7.1.1 -д їзїїїлсэн болно. Хїснэгт 7.1.1. Тэсрэх аюултай агаар хийн болон уурын холимогийн зэрэглэл Зэрэглэл I II IIA IIB IIC

Холимогийн нэрс

Туршилтын хамгийн их аюулгїйн завсар, мм 1,0-оос их 0,9-оос их 0,5-аас 0,9 хїртэл 0,5 хїртэл

Уурхайн метан Їйлдвэрийн хий ба уур Їйлдвэрийн хий ба уур Їйлдвэрийн хий ба уур Їйлдвэрийн хий ба уур

Тайлбар: Бїрхїїлийн тулгамалын завсарын єргєнийг ашиглалтын їед хянахад хїснэгтэд заагдсан туршилтын хамгийн их аюлгїй завсарын утга тохирохгїй.

7.1.7. Тэсрэх аюултай агаар, хийн ба уурын холимогийг тїїний єєрєє шатах температураар нь бїлэглэж доор їзїїлэв. Дээд хязгаарын температурын утга нь тэсрэлтээс хамгаалалттай ажиллах цахилгаан тоноглолын гадаргуугын хамгийн их температур болно гэж ойлгох нь зїйтэй. Мєн энэ їед галын аюулгїй байх нєхцєлтэй гэж ойлговол зохино. Тухайлбал, тэсрэх аюултай хий, уурын агаар дахь холимогийг хїснэгт 7.1.2, 7.1.3-д єгсєний дагуу гэж ангилахаас гадна дээр їзїїлсэн зэрэглэл ба бїлгээр нь авч їзсэн болно. Хїснэгт 7.1.2 Уур ба хийн агаартай їїсгэх тэсрэх аюултай хольцыг тїїний єєрєє шаталтын температурт харгалзуулан ангилах зарчим. Бїлэг буюу цахилгаан тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын групп Т1 (Т1) БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

Холимогийн хязгаарын температур ба єєрєє шатах халуун, °С 450°С / 450°С тїїнээс дээш, 336

БД 43-101-03 Т2 (Т1, Т2) Т3 (Т1-Т3) Т4 (Т1-Т4) Т5 (Т1-Т5) Т6 (Т1-Т6)

300°С / 200°С / 135°С / 100°С/ 85°С/

300°С-аас 450 хїртэл 200°С-аас 300 хїртэл 135°С-аас 200 хїртэл 100°С-аас 135 хїртэл 85°С-аас 100 хїртэл

* Энд уурхайн метан гэдэгт нїїрс устєрєгч агуулсан уурхайн тєрєл бїрийн хийн холимогийг ойлгох нь зїйтэй. Їйлдвэрийн метан гэдэгт устєрєгч 0,15 хїртэл хувийг нь эзэлдэг болно.

Хїснэгт 7.1.3. Тэсрэх аюултай холимогийн бїлэглэл ба зэрэглэл Холимогий н зэрэглэл I IIA

Холимогийн бїлэг T1 T1

T2

IIA

T3

IIA

T4

IIA

Т5 Т6 T1 T2

IIB

Агаартай тэсрэх аюултай холимог їїсгэх бодис Метан (уурхайн) 1 аммиак, хлорын аллил, ацетон, ацетронитрил бензол, бензотрифторид, хлорын винил, хлорын виниледин, 1,2 дихлорпропан, домен зуухны хий, изобутилен, изопропилбензол цууны хїчил,ксилол, изобутан, хїхрийн хїчил, метан(їйлдвэрийн) 2,метилацетат , а- метилстирол, эфир, хлортой метил, уусгуур, p-4, р-5 ба pc-1, шингэрїїлэгч pэ-1, пропан ,стирол, ус тєрєгчийн хий, диацетон спирт, нефтийн сольвент, толуол, хлорт бензол, этан, нефтийн сольвент,трифторхлорпропан, дихлорэтан, диэтилємин, диизопропилийн эфир, хлорбензол, триэтиламин, этан ,хлорт этил , циклопентадиан, метилизоцианит, Алкилбензол, амилацетат,цууны ангидрид ,хїчлийн исэлдїїлэгч, ацетилацетон,ацетопропилхлорид , хлорт ацетил, бутан, бензин Б95/130, бутилпропионат , винилацетат,фторт винилидиен, диатол, диизопропиламин,диметиламин, диметилформамид,изопентан , изопрен, изопропиламин, изооктан, пропированой хїчил, метиламин , метилизобутилкетон, метилметакрилат, метилмеркаптан ,метилтрихлорсилан ,2метилтиофен,метилфуран,моноизобутиламин ,метилхлорметилдихлорсилан , мезитилын исэл,пентадиен -1,3 , пропиламин , пропилен, уусгуур (¹646--649, рс-2, БЭФ, АЭ) ба шингэрїїлэгч (РДВ, РКБ-1,РКБ-2), ердийн бутилийн , гуравласан бутилийн, изоамиловийн, изобутиловийн, зэрэг спиртїїд, Трифторпропилметилдихлорсилан,трифторэтилен, хлорт изобутил,этиламин, этилацетат, этилбутират, этилендиамин, этилендиамин, этиленхлоргидрин, этилизобутират, этилбензол, циклогексанол, циклогексанон АИ-93, АИ-80, АИ-92, А-66, А-72, А-76, Б-70,г.м бензин, экстракц (ханд), Бутил метакрилат, гексан гептан,диизобутиламин, дипроиламин,изовалериановийн шоргоолжийн хїчил,изоотилен, ,камфен, керосин, морфолин, нефть, газрын тосны эфир, полиэфир ТГМ-3, , уусгуур ¹651, пентан, скипидар, амилийн спирт, триметиламин, уйат спирит,циклогексан, циклогекссиламин, этилдихлортиофосфат, Т-1, ТС-1 онгоцны тїлш, Ацетальдегид, изомасляний альдегид, масляний альдегид, пропионовийн альдегид, тетраметилдиаминометан, декан, 1,1,3-триэтоксибутан, --------Коксийн хий, синилийн хїчил, Дивинил, 4,4-диметилдиоксан, диметилдихлорсилан,диоксан диэтилдихлорсилан камфорын тос, акрилийн хїчил, металвинилхлорсилан, акриловийн хїчлийн нитрил, метилвинилдихлорсилан нитроциклонгексан, пропиланы исэл, исэл-2- метилбутена-2, этилений исэл, уусгуур (АМР ба АКН),

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

337

БД 43-101-03

IIB

триметилхлорсилан, , формальдегид, фуран, фурфурол этилтрихлорсилан, эпихлоргидрин, этилен, Акролеин, винилтрихлорсилан,тетрагидрофуран тетраэтоксисилан, триэтоксисилан , дизелийн тїлш, формальгликоль , хїхэрт устєрєгч, этилдихлорсилан, этилцеллозольв Дибутиловийн эфир, диэтиловый эфир, диэтиловый эфирт этиленгликоля ----------Ус тєрєгч, усны хий /уур/, гэрэлтїїлгийн хий, 75 %-ын ус тєрєгч + 25%-ын азот, Ацетилен, метилдихлорсилан Трихлорсилан, ------Хїхэрт устєрєгч, ------

T3

T4

IIC

Т5 Т6 T1 T2 T3 Т4 T5 Т6

7.1.8. Зарим тэсрэх аюултай тоосонцорын шатах концентрацийн доод хязгаар, мєн тэдний (уугих), ноцох ба єєрєє шатах температурын хэмжээг хїснэгт 7.1.4 -т їзїїллээ. Энэхїї хїснэгтэнд ороогїй тэсрэх аюултай, агаартай хий ба уурын холимогийн зэрэглэл, бїлэгийн ангилал, мєн тїїнчлэн тоосны уугин шатах, єєрєє шатах температурыг туршилтын байгууллагууд УСТ-12.202176-аар тодорхойлно. Хїснэгт 7.1.4. Тэсрэх аюултай тоосонцорын шатах концентрацийн доод хязгаар, тэдний уугих ба єєрєє шатах температур Пургимал тоос Бодисын нэр Адипиновийн хїчил Альтакс

Хєнгєн цагаан Аминопеларгоновийн хїчил

Аминопласт Аминоэнантовийн хїчил

4-Амилбензофенон-2карбонавийн хїчил Аммониевийн давс диосибензолсульфо кислот Антрацен

Техникийн атразин

2,4

Суумал тоос

Ноцох концентрацийн доод хэмжээ, г/м3

Ноцох темпера тур, °С

Уугих температур,°С

Ноцох темпера тур, °С

Єєрєє ноцох температу р, °С

35 37,8

550 645

---Уугихгїй, 186 0 С температурт хайлах 320 Уугихгїй, 190 0 С температурт хайлах 264 Уугихгїй, 195 0 С температурт хайлах Уугихгїй, 130 0 С температурт хайлах

320

410

----

----

-

470

40

550

10

810

52

725

12

740

23,4

562

63,6

---

Уугихгїй, хайлах

5

505

Уугихгїй, 217 0 С температурт хайлах уугихгїй, 170°С-д

--

----

-

559

390

450*

261

422*

286

470

---

----

220

490*

–

30.4


779 338

БД 43-101-03

Товарын атразин Наранцэцгийн хїнсний уураг Хїнсний буурцагийн уураг Дибутилоловын (трифторацетат) Витамин В15 Нохойн хошууны гаргасан витамин РР

39 26.3

745 -

39,3

---

21,2

554

28,2

509

38

610

бис

7,6 25 37.0

800 560 400

19

---

2,5-Диметилгексин-3-диол2,5

9,7

---

Модны гурил /їртэс/ Казейн цавуу Какао Камфора Канифоль

11,2 45 45 10.1 12,6

430 520 420 850 325

Кероген Тємсний цардуул

25 40,3

597 430

Эрдэнэ шишийн цардуул

32,5

410

Навчит тєрлийн модны лигнин Хєвєнлєг модны лигнин Шилмїїст тєрлийн модны лигнин Дибутилоловийн малеат ангидрид

228 212

487* 458*

324

460

158

577*

---

---

їрээс

Гидрохинон Шошны гурил Декстрин Диоксид дициклопентадиена

Малений исэл)

хайлах Мєн ижил 193 Уугихгїй, нїїрсжих Уугихгїй, 50 0 С температурт хайлах ---

Гурилын тоос (улаан буудай, хєх ба тариалангийн бусад будаа) Нафталин

-----

Уугихгїй Уугихгїй, 90 0 С температурт хайлах --245 Уугихгїй, 80 0 С температурт хайлах ---Уугихгїй, нїїрсжих Уугихгїй, нїїрсжих

129

394

121

386

-----

255 ---

---

---

------

-------

----

----

---------

300 ---300

775 775 775

---------

23

649

----

50

500

16,3

488

16,1 20-63

---410

2.5

575

Тэжээлийн микровит “А”


339

---

-----

30,2 63 35

(дутуу

Метилтетрагидрофталевый ангидрид

----------

Уугихгїй, 53 0 С температурт хайлах Уугихгїй, 64 0 С температурт хайлах Уугихгїй, нїїрсжих Уугихгїй, 80°С температурт хайлах

220

458*

----

----

155

482*

275 -

463 -

-

-

БД 43-101-03 Модны гурил Дибутилийн оксидь Диоктилийн оксид

Полиакрилонитрил

11.2 22.4 22,1

430 752 454

21,2

505

24,5 42.8

--450

25

475

12,6 17

890 560

37,1

848

154 Уугихгїй,155 0 С температурт хайлах Уугихгїй, нїїрсжих

154

255 523

155

448*

217

----

76 205

514 344

-

-

---308

--475

308

538

Полиизобутилалюмоксан Поливинилийн спирт Полистирол Полипропилен Саарал єнгийн нунтаг будаг, П-ЭП-177 Улаан хїрэн єнгийн нунтаг будаг, П-ЭП-967

Уугихгїй, уугихгїй 200°С уугихгїй, 220°С ---уугихгїй

Уугихгїй Хїрэн єнгийн нунтаг будаг ЭП-49-Д/2 Цайвар шаргал єнгийн нунтаг будаг ПВЛ-212 Нунтаг будаг П-ЭП-1130У

33,6

782

Уугихгїй

318

508

25,5

580

Уугихгїй

241

325

33,5 27,8

638 775

314

395

226

435*

--159 -

--480 200

15 31 10.1

460 720 1000

Уугихгїй Уугихгїй,200 °С Температурт хайлах 325 149 -

27,7 58

770 830

------

------

350 225

47,7

---

---

225

8,9

360

---

350*

Хїхэр

2.3

235

-

-

Техникийн симазин

38,2

790

224

472*

Барааны симазин

42,9

740

Уугихгїй Уугихгїй,160 °С Температурт хайлах Уугихгїй, 119°С температурт хайлах Уугихгїй,220 °С Температурт хайлах Уугихгїй,225 °С Температурт хайлах Уугихгїй, 68°С температурт хайлах

265

476

261

389*

---

---

Техникийн пропазин

Дээжний гурил Нїїрсний тоос марк Д Їйлдвэрийн резиний тоос Їйлдвэрийн целлолиний тос Занарын тоос Сакан (Акрилийн хїчлийн полимер) Чихрийн манжингийн сахар

Давирхай 113-61 (Диоктилийн тиоэстанат)

Давс АГ

12

---

12,6

636


340

---

БД 43-101-03 Метилметакрилтэй акрилонитрилын сополмер

18,8

582

Стабилизатор 212-05

11,1

---

Органик шил

12.6

579

25 45

900 330

13

214

Трифенилтриметилциклотри силокссан

23,4

515

Триэтиллендиамин

6,9

---

Уротропин Фенолийн даирхай

15,1 25

683 460

Сульфадимезин Титан Дибутилийн тиооксиэтилен

Фенопласт Ферроцен, бис(циклопентадиенил) тємєр Фталийн ангидрид

Циклопантадиенилтрикарбон ил-марганец Цикорий Эбонит Эпоксидийн давирхай Э-49 Эпоксидийн компози (нэгдэл ) ЭП-49СП Эпоксидийн композиц (нэгдэл ) ЭП-2196 Эпоксид бїхий компаундыг цэвэрлэх їед гарах эпоксидийн тоос

Уугихгїй, нїїрсжих Уугихгїй, 57°С температурт хайлах

214

---

207

362*

-

300

-----

-----

200

228*

238

522*

Ууугихгїй , нїїрсжих --Уугихгїй, 8090°С температурт хайлах

106

317*

---

---

---

---

Уугихгїй, 125°С температурт хайлах ----Уугихгїй, 90°С температурт хайлах Уугихгїй, 60°С температурт хайлах

36.8

491

227

-

-

9,2 12,6

487 605

Уугихгїй Уугихгїй, 130°С температурт хайлах

120

250

----

----

-----Уугихгїй, буцлах Уугихгїй

96 ---

265 190 -

330

486

325

450

223

358

200

494

4,6 40 7.6

275 253 360

17.2

477

32,8

---

22,3

--

25,5

643

Уугихгїй Уугихгїй

198 Эпоксидийн композиц 2155 Эпоксидийн композиц 2111 2-Этилантрахин

УП29,5

596

Уугихгїй

311

515

23,5

654

310

465

15,8

---

Уугихгїй Уугихгїй, 107 °С температурт хайлах

207

574*

УП-


341

БД 43-101-03

Этилсилсексвиоксан (П1Э) Этилцеллюлоз

Цай

64.1

707

223

37,8

657

Уугихгїй,240 °С температурт задрах 220

32,8

925

223

420

---

---

---

---

*Хайлсан бодисын єєрєє ноцох температур

Энэхїї хїснэгтэнд ороогїй тэсрэх аюултай, агаар дахь хий ба уурын холимогийн зэрэглэл, бїлэгийн ангилал, мєн тїїнчлэн тоосны уугин шатах, єєрєє шатах температурыг туршилтын байгууллага туршилтаар тодорхойлно. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын ангилал ба тєрєл 7.1.9. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшин ба тєрлєєр нь, мєн температурын ангиллаар хувааж їздэг. Цахилгаан тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын 2 гэсэн тївшинд зєвхєн ажлын тогтоосон хэвийн горимын їед тэсрэлтийн хамгаалалт нь хангагдах цахилгаан тоноглолууд хамрагдах ба тэдгээрийг тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн найдваржилттай цахилгаан тоноглол гэнэ. Тэсрэлтийн хамгаалалтын 1 гэсэн тївшинд тэсрэлтийн хамгаалах хэрэгсэлийн гэмтлээс бусад ашиглалтын нєхцлєєс шалтгаалан їїсэх магадлалтай гэмтлийн болон ажлын хэвийн горимын їед тэсрэлтийн хамгаалалт нь хангагдах цахилгаан тоноглол хамрагдах ба тэдгээрийг тэсрэх аюулгїй цахилгаан тоноглол гэнэ. Тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын тэмдэг 0 байгаа цахилгаан хэрэгсэл нь тївшин-д тэсрэх онцгой аюулгїй цахилгаан тоноглол багтах ба энд тэсрэх хамгаалалтын тєрлєєр нь тэсрэлтийн нэмэлт хамгаалалт буюу арга хэмжээ авсан тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглол багтана. 7.1.10. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглол нь дараахь тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай байж болно. Тухайлбал,

Тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй (їл нэвтрїїлэх) бїрхїїл ....................……………. d Хамгаалалтын хийн илїїдэл даралтаар бїрхїїлийг дїїргэх ……...…… р Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ ……………………………………... .……. I Гїйдэл дамжуулагч бїхий бїрхїїлийг кварцаар дїїргэх ........... ...........….q Гїйдэл дамжуулагч бїхий бїрхїїлийг тосоор дїїргэх.............……............ o Тэсрэлтийн хамгаалалтын тусгай хэлбэр .............................. ...........………s “e” тєрлийн хамгаалалт ................................................................ .........…… е Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг хэрэглэх хїрээнээс нь хамааруулан газар доорх далд уурхайн зориулалттай уурхайн 1-р ( I ) бїлэг, дотор ба гадны зориулалттай (уурхайн биш) 2-р (II) бїлэг гэж ангилна. Мєн 2-р бїлгийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлээр нь “тэсрэлт їл нэвтрїїлэх” ба “очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” гэж ангилна. “Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл” ба “очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” гэсэн тэсрэлтийн хамгаалалттай 2-р бїлгийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай холимогийн зэрэглэлээс хамааруулан 3 дэд бїлэгт (хїснэгт 7.1.5) хувааж температурын дээд хязгаараас хамааруулан тэсрэх аюултай холимогын бїлэг (хїснэгт 7.1.2, 7.1.3)-тэй харгалзуулан 6 ангилалаар авч їзнэ. Хїснэгт 7.1.5 Тэсрэлтийн хамгаалалтын тєрлєєс хамааруулан II бїлэглэлийн цахилгаан тоноглолын дэд бїлгийн ангилал Цахилгаан тоноглолын групп

Цахилгаан тоноглолын дэд бїлгийн тэмдэг

II

II A II B II C


Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын тэсрэх аюултай холимогийн ангилал II A II B II C II A II A II B 342

БД 43-101-03 II A II B II C 7.1.11. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг дараахь дарааллаар тэмдэглэж, ангилна. Їїнд:

n Цахилгаан тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшиний тэмдэг (2, 1, 0); n Тэсрэлтээс хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын стандартад нийцэж байгааг харгалзах тэмдэглэгээ –Ех(еx); n Тэсрэлтийн хамгаалалтын тєрлийн тэмдэг (d,i,g,o,s.e); n Цахилгаан тоноглолын дэд бїлэг буюу бїлгийн тэмдэг (II, IIA, IIB, IIC); n Цахилгаан тоноглолын температурын ангиллын тэмдэг (Т1, Т2, Т3, Т4, Т5, Т6,); Тэсрэлтийн тусгай тєрлєєр нь цахилгаан тоноглолын стандартад тохирсон нэмэлт бичлэг, тэмдгїїдийг хийсэн байж болно. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын тэмдэглэгээ, хаяглалтын хэлбэрийг хїснэгт 7.1.6-д їзїїлэв. Хїснэгт 7.1.6 Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг хаяглах байдал Тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшин

Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн найдваржилттай цахилгаан тоноглол

Тэсрэх аюулгїй тоноглол

цахилгаан

Тэсрэлтийн эсрэг найдвартай хамгаалах цахилгаан тоноглол

Тэсрэлтийн хамгаалалтын тєрєл хамгаалалтын (e) тєрєл хамгаалалтын (e) тєрєл ба тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ Илїїдэл даралтаар бїрхїїлийг дїїргэсэн Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл ба очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ Илїїдэл даралтаар дїїргэх бїрхїїлтэй (е) тєрлийн хамгаалалт Кварцаар дїїргэсэн бїрхїїл Тусгай хийцийн Тусгай хийцийн тэсрэлт їл нэвтрэх бїрхїїл Тусгай хийцийн очлол аюулгїй цахилгаан хэлхээ ба тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ


343

Бїлэг (дэд бїлэг) II

Темпера турын ангилал T6

II B

T3

Тэсрэлтээр хаяглах байдал 2Exe IIT6

2ExedIIВТ3

IIC

T6

II

T6

IIB

T5

2ExiIICT6 2ExpПT6

2ExdiIIBT5

IIA

T3

1ExdIIAT3

II

T6

1ExiIICT5

IIC

T6

II

T6

1ExeIIТ6

II

T6

1ExqIIТ6

II

T6

II

T6

1ExpIIТ6

1ExsIIТ6 1ExsdIIAT6

IIB

T4 1ExsidIIBT4

IIC

T6

0ExiIICT6

БД 43-101-03 Тэсрэх онцгой цахилгаан тоноглол

аюулгїй

Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ ба тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл Тусгай хийцийн очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ

IIA

T4 0ExsidIIAT4

II C

T4

0ExsiIICТ4

Тэсрэх аюултай орчны ангилал 7.1.12. Тэсрэх аюултай орчины ангилалаас хамааран цахилгаан тоноглолын сонголт хийгдэх учир энэ ангилалыг тогтоохдоо зураг тєслийн болон ашилагч байгууллагын цахилгаанчид, технологчид хамтран тодорхойлно. Тэсрэх аюултай орчныг тодорхойлохдоо дараах байдлаар, тухайлбал,

а. Хэрэв тэсрэх аюултай холимгийн эзэлхїїн тухайн байрны нийт чєлєєт эзэлхїїн 5%-иас илїї байвал байрыг бїхэлд нь тэсрэх аюултай орчин бїхий байр гэнэ. б. Тэсрэх аюултай холимогийн эзэлхїїн тухайн байрны нийт чєлєєт эзэлхїїн 5 % хїртэл буюу 5 %-тай тэнцїї нєхцєлд амархан шатах хий ба уур ялгарах технологийн тєхєєрємжєєс босоо ба хэвтээ тэнхлэгт 5 м хїртэлх зайг тэсрэлтийн аюултай орчин гэнэ. Харин тэсрэлтийн аюул гаргах єєр нєхцєл бїрэлдээгїй бол байрны тэсрэх аюултай орчноос цааших хэсгийг тэсрэх аюулгїй орчин гэж їзэх нь зїйтэй. в. Гадна тавигдсан тэсрэх аюултай тоноглолын тэсрэх аюултай орчныг 6.4.12-д заасан хэмжээгээр тогтооно. 7.1.13. Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд тэр тоо хэмжээ ба тэр шинж чанараараа тэд нь агаартай холилдсоноор тэсрэх аюултай хольцыг ажлын хэвийн нєхцєлд їїсгэж байвал энэхїї байрыг В-I ангилалын бїс гэнэ. Жишээлбэл, ил байрлах торх, тїїнтэй тєстэй саванд ТШШ-ийг юїлэх буюу хадгалах, технологийн аппаратыг ачаалах буюу юїлэх г.м. Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур (дєлжих баяжилтын хязгаар нь бага байхаас хамаарахгїй) буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд хэвийн ашиглалтын нєхцєлд агаартай холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэхгїй, харин аваарийн болон гэмтэлийн улмаас ийм нєхцєл їїсэхээр байвал В-Iа ангилалын бїс гэнэ. 7.1.14. Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд хэвийн ашиглалтын нєхцєлд агаартай холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэхгїй, харин дараах аваарийн ба гэмтэлийн улмаас дараах аль нэг онцлогоор ялгагдаж байвал В-Iб ангилалын бїс гэнэ. Їїнд:

1. Энэ ангилалын бїсэд багтах шатдаг хийн дєлжих баяжилтын доод хязгаар нь єндєр (15% буюу тїїнээс их) байх ба зєвшєєрєгдєх баяжилтын хязгаар (амиакны шахуургын машины байр ба хєргєлтийн абсорбцын тоноглол)-т хурц їнэртэй байвал, 2. Технологийн процессийн нєхцєлєєр тэсрэх аюултай бїс нь зєвхєн дээд хэсэгтээ хуримтлагдах, тэсрэх аюултай хольц нь чєлєєт эзэлхїїний 5 % -оос хэтэрч байгаа хийн байдалтай устєрєгчийн эргэлттэй їйлдвэрлэлийн байр, Тухайн байранд тэсрэх аюултай бїсийг шалны тївшинээс байрны нийт єндєрийн 0.75 тэмдэгтэд тооцоолж, хэрэв байр краны замтай бол (зїтгїїрийн ба асаалтын аккумуляторын батарей бїхий электролитийн байр) краны замаас єндєргїйгээр авах нь зїйтэй. Энэхїї заалт нь ердийн таталттай салхилуулга бїхий устєрєгчийн хєргєлттэй турбогенераторын цахилгаан машины байранд хамаарахгїй, энэхїї цахилгаан машины байрыг ердийн нєхцєлтэй гэж їзвэл зохино. Мєн В-1б ангилалд шатдаг хий ба ТШШ бага хэмжээтэй, эзэлхїїнд нь тэсрэх аюултай хольц бїрэлдэхээргїй, байрны чєлєєт эзэлхїїний 5 %-иас хэтэрч байгаа ч гэсэн шатдаг хий ба ТШШ-ний ажил нь ил дєл хэрэглэхгїй лабораторын ба бусад байрыг хамааруулна. 7.1.15. Шатдаг хий ба ТШШ агуулах технологийн тоног тєхєєрємж, газрын дээрх ба доорх шатдаг хий ба ТШШ (гадаа байрлалтай амиакийн шахуургын тоноглолын цахилгаан тоног БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

344

БД 43-101-03 тєхєєрємжийн сонголтыг 7.3.64-ийн дагуу хийгдэх учир хамаарахгїй)-тэй резерваур, ТШШ-ийг юїлэх ба савлах эстакад, нээлттэй нефть-баригч, хєвмєл нефть бїхий цєєрмийн тунгаагуур г.м. гадны байгууламжийг В-Iг ангилалын бїс гэнэ. В-1, В-1а, В-2 ангилалын бїсийн тэсрэх аюултай байрны гаднах хашлаганы бїтээц (цонхны нїх нь шилэн блокоор таглагдсанаас бусад), оруулгын нїхний дэрэгдэх орчин, гаднах хашлаганы бїтээц, хэрэв тїїнд дурын ангилалын тэсрэх аюултай бїс бїхий байрнаас агаар хаях соролт бїхий салхилуулгын систем байрлах буюу тэдгээр нь гаднах тэсрэх аюултай бїсийн хязгаарт орших орчин, шатдаг хий ба ТШШ-тэй технологийн аппарат ба багтаамжтай торхны амьсгалын болон хамгаалалтын клапангийн орчин нь В-Iг анилалын бїсэд хамаарагдана. 7.1.16. Гадны тэсрэх аюултай тоноглолд тэсрэх аюултай В-Iг ангилалын бїсийн хязгаарыг дараах байдлаар тогтоох ёстой. Їїнд: а) В-1, В-1а, В-2 ангилалын бїсийн тэсрэх аюултай байрны гадна талын хашлагын бїтээцээс оруулгын нїх хїртэл хэвтээ болон босоогоор 0.5 м-ийн зайд, б) Шатдаг хий ба ТШШ агуулах хаалттай технологийн аппаратаас, тэсрэх аюултай аливаа ангилалын бїсийн їйлчилгээний байр ба гадна тавигдах соролтын салхилуураас хэвтээ болон босоогоор 3 м-ийн зайд, в) Шатдаг хий ба ТШШ агуулах технологийн аппарат ба багтаамжтай торхны амьсгалын ба хамгаалалтын клапан бїхий хаях байгууламжнаас, дурын ангилалын тэсрэх аюултай бїс бїхий соролтын салхилуулгатай байрны систем бїхий барилгын хашлаганы бїтээц дээрх агаар хаях зориулалттай байгууламжаас хэвтээ болон босоогоор 5 м-ийн зайд, г) Нураалтын ажил хийгдэх бол шатдаг хий ба ТШШ агуулах резерваураас хэвтээ ба босоогоор 8 м-ийн зайд, д) ТШШ-ийг илээр юїлэх ба савлах эстакадын зориулалттай илээр юїлэх ба савлах хэвтээ болон босоогоор 20 м-ийн зайд тогтооно. Хаалттай юїлэх ба савлах тєхєєрєг бїхий эстакад, шатдаг хий ба ТШШ-ний дамжуулах хоолойн тулгуур ба эстакад нь тэсрэх аюултайд тооцогдохгїй, харин дамжуулах хоолойн хаалтны арматур, дэрвэнт фланцэн холболтоос хэвтээ болон босоогоор 3 м хїртлэх зайд тэсрэлтийн хамгаалалтанд харгалзах аливаа ангилал, группийн цахилгаан тоног тєхєєрємж байвал тэсрэх аюултай гэж їзвэл зохино. 7.1.17. Хэвийн ажиллагааны (технологийн аппаратыг ачаалах ба юїлэх) їед шатдаг тоос ба сэмэрдэс нь шилжилтийн ба жигнэгдэх байдалтай, тэр тоо хэмжээгээрээ ба тэр шинж чанараараа агаартай холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэх чадвартай орчин бїхий байрыг В-II ангилалын бїсийн гэнэ. Дїрмийн дээр дурьдсан аюултай нєхцєл нь хэвийн ажиллагааны їед бий болохооргїй боловч зєвхєн аваарийн болон гэмтэлийн їед їїсэх орчин бїхий байрыг В-IIа ангилалын бїсийн гэнэ. 7.1.18. Байрны доторх ба гаднах тєхєєрємжийн бїсэд аппаратнаас хэвтээ ба босоогоороо 5 м хїртэл хязгаарт тэсрэх аюултай хольц їїсч болох ба їїсэхээр байвал, гэвч технологийн процесс нь ил гал гаргах, улайсах хэсэгтэй, эсвэл технологийн аппаратын гадаргуу нь шатдаг хий, ТШШ, шатдаг тоос, сэмэрдэс нь єєрєє асах температур хїртэл халахаар бол тэдгээрийн цахилгаан тоноглолын тэр хэсгийг тэсрэх аюултай гэж їзэхгїй. Байрны доторх ба гаднах тоноглолын орчинг ангилахдаа заасан 5 м-ийн бїсийн гадна хязгаараас технологийн процесс, тїїний ямар орчинд хэрэглэгдэхээс хамааруулан тодорхойлно. Байрны доторх ба гаднах тоноглолын бїсэд хатуу, шингэн ба хийн байдалтай шатдаг бодисыг тїлш болгон хэрэглэх буюу шатаах замаар ашиглах нєхцєлд тэдгээрийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай гэж їзэхгїй. 7.1.19. Асах (дєлжих) температур нь 61°С ба тїїнээс доош байх хийн байдалтай ба шингэн тїлшээр ажиллах зориулалттай, тухайн барилганд оруулж барьсан халаалтын зуухны байранд тїїнийг ашиглаж эхлэхдээ тэсрэлтийн зайлшгїй шаардлага (хамгийн бага)-тай хамгаалалт бїхий гэрэлтїїлэгийг ашиглавал зохино. Гэрэлтїїлгийн зориулалттай таслуур, унтраалгыг байрны гадна байрлуулах нь зїйтэй. Зуухны тоноглолыг ашиглаж эхлэхдээ залгагдах салхилуурын цахилгаан хєдєлгїїр, тэдгээрийн соронзон залгуур, таслуур болон бусад тоноглолд тэсрэх аюултай хольцын ангилал, группийн дагуу тохирох тэсрэлтийн хамгаалалт хийж єгсєн байх ёстой. Салхилуулгын цахилгаан тоноглол ба гэрэлтїїлгийн утсыг тэсрэх аюултай орчины ангилалд харгалзуулан сонголт хийнэ. 7.1.20. Будагийн зориулалттай материалыг хэрэглэхдээ будалтын ба хатаалгын камер нь ерєнхий технологийн процессийн шугаманд байрлаж, улмаар тэсрэх аюултай хольц їїсгэхээр БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

345

БД 43-101-03 байвал шаардлагын дагуу нийт талбай нь 2000 м2-аас их байрны 10 хувь, нийт талбай нь 2000 хїртэл м2 бол камерийн талбай нь 200 м2-аас ихгїй нєхцєлд тэсрэх аюултай бїсийг камерийн онгорхой нїхнээс хэвтээ болон босоогоороо 5 хїртэл м-ийн хязгаарт авч їзнэ. Хэрэв камергїй будалттай, эдэлхїїн нь ерєнхий технологийн шугамтай ил талбайд байрлах бол шаардлагын дагуу нийт талбай нь 2000 м2-аас их байрны 10 хувь, нийт талбай нь 2000 хїртэл м2 бол сараалжин хийцтэй талбай нь 200 м2-аас ихгїй, бол тэсрэх аюултай бїсийг сараалжны захаас ба будах эдлэлээс хэвтээ болон босоогоороо 5 хїртэл м-ийн хязгаарт авч їзвэл зохино. Хэрэв будгийн, хатаалгын камер ба сараалжны талбай нь байрны нийт талбай нь 2000 хїртэл м2 байвал 200 м2аас дээш, нийт талбай нь 2000 м2-ээс их байвал тїїний 10 хувьтай тэнцїї байх ба тэсрэх аюултай орчины хэмжээг 7.3.39-д заасан тэсрэх аюултай хольцын эзэлхїїнээс хамааруулан тодорхойлох ёстой. Тэсрэх аюултай орчины ангилалыг 7.3.40-7.3.42-д зааснаар авбал зохино. Тэсрэх аюултай орчины хязгаараас гадна орших байрыг хэрэв тїїнд тэсрэх аюул бий болохоорг хїчин зїйл байхгїй бол тэсрэх аюулгїй гэж їзэх нь зїйтэй. Будгийн ба хатаалгын камерийн доторх орчиныг технологийн аппаратуудын доторх орчины нэгэн адилаар авч їзвэл зохино. 7.1.21. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ажиллах соролтын салхилуурыг тэсрэх аюултай орчины тэр ангилалд нь хамруулан авч їзнэ. Гаднах хашлагын бїтээцэд тавигдах ба В-I, В-Iа, В-II ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ажиллах салхилуурын хувьд цахилгаан хєдєлгїїрийг тэсрэх аюултай орчины В-Iг ангилалаар авах ба харин В-IIа, В-Iб ангилалын тэсрэх аюултай орчинд їйлчлэх салхилуурын хувьд хїснэгт 7.1.7-д дурьдсан ангилалын дагуу авч їзнэ. 7.1.22. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд їйлчлэх їлээлгийн салхилуурын байр нь хэрэв агаар оруулж їлээх тоноглол нь єєрєє хаагдах урвуу клапантай, байрны дотогш їлээх салхилуурын агаар оруулалт зогссоноос болж тэсрэх аюултай хольцыг нэвтрїїлэхээргїй хийгдэх бол тэсрэх аюултай орчинд хамаарагдахгїй, В-I ангилалын шинж бїхий хєнгєн шингэрїїлээгїй шатдаг хий буюу ТШШ агуулах тэсрэх аюултай орчин нь дараах арга хэмжээг авсан нєхцєлд В-Iа ангилалд хамруулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал, а) Хэд хэдэн (салхилуулгын) агрегат бїхий салхилуурын системийн байгууламж. Тэдгээрийн аль нэг нь аваарийн зогсолт хийх їед бусад агрегатууд нь салхилуурын системийн шаардлагатай бїтээмжийг хангахаар байвал, мєн тїїнчлэн доод хонгил, суваг ба тїїний эргэлт зэргийг оролцуулан байрны бїх эзэлхїїнийг жигд хангалттай агааржуулахаар байх, Хїснэгт 7.1.7 Тэсрэх аюултай орчиныг єєр байртай харьцуулах байрны орчины ангилал Тэсрэх аюултай орчины ангилал

В-I В-Iа В-Iб В-II В-IIа

Тэсрэх аюултай орчиныг єєр байр ба тїїнээс тусгаарлагдах бусад байртай харьцуулах байрны орчины ангилал Тэсрэх аюултай орчинд Тэсрэх аюултай бїсийн гадна байгаа хаалга, хана (хамар орших шаталсан хаалт, хаалга хана) бїхий онгорхой нїхтэй ба нїхгїй хана (хамар хана), В-Iа Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй В-Iб Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй Тэсрэх аюулгїй ба галын Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй аюулгїй В-IIа Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй Тэсрэх аюулгїй ба галын Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй аюулгїй

б) дєлжих концентрацын доод хязгаараас 20 % -оос ихгїй шатдаг хий буюу ТШШ-ийн уур, хортой тэсрэх аюултай хийн хувьд тэдгээрийн концентрац нь зєвшєєрєгдєх хязгаарт ойролцоо байвал концентрацын їйлчлэлээр байрны аливаа цэгт їїсэх їед ажиллах ашиглалтанд байгаа автомат дохиоллын байгууламж. Дохиоллын багажны тоо, тэдгээрийн байршил, мєн тїїнчлэн тэдгээрийн бэлтгэл нєєцлєлт нь дохиоллын найдвартай, сааталгїй ажиллагааг хангасан байх ёстой. 7.1.23. Тэсрэх аюултай зэргэлдээх байрнаас хана (нїхтэй ба нїхгїй)-аар тусгаарлагдах тэсрэх аюулгїй орчин бїхий їйлдвэрлэлийн байранд хїснэгт 7.1.7-тэй харгалзуулан тэсрэх аюултай орчины ангилалыг тодорхойлох бєгєєд орчины хэмжээ нь хаалганы нїхнээс хэвтээ ба БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

346

БД 43-101-03 босоогоор 5 м-ийн зайд байхаар тооцвол зохино. Хїснэгт 7.1.7-ийн шаардлагууд нь тэсрэх аюултай орчин бїхий байрны зэргэлдээ байрлах хуваарилах байгууламж, трансформаторын дэд єртєє, хувиргах пункт ба хяналт-хэмжилтийн багаж ба автоматикийн тоноглолд хамаарахгїй. 7.1.24. Шатамхай бодис нь їргэлжийн ба їечилсэн байдлаар эргэлдэх аппарат, технологийн процесс нь ил гал хэрэглэснээр шатамхай уур, тоос буюу сэмэрдэсийн єєрєє шатах температур хїртэл халдаг улайсах хэсэг, эсвэл технологийн аппаратын гадаргуунаас хэвтээ ба босоогоороо 5 м хїртлэх хязгаарт байх байрны доторх ба гаднах тоноглолын орчинд тэдгээрийн цахилгаан тоног тєхєєрємж, тїїний хэсгийг галын аюултай гэж їзэхгїй. Байрны доторх ба гаднах байгууламжийн орчины ангилал нь энэхїї заасан 5 м-ийн бїсийн гадна бол энэ орчинд хэрэглэгдэх технологийн процессээс хамааруулан тодорхойлно. Байрны доторх ба гаднах бїс нь хатуу, шингэн ба хийн байдалтай шатамхай бодисыг тїлш болон шатаах замаар ашиглаж байвал цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хэсгийг галын аюултай гэж їзэхгїй. 7.1.25. II-2 ангилалын галын аюултай бїс бїхий байрны їйлчилгээний сорох салхилууртай байр, мєн тїїнчлэн їлээлгийн салхилуур (хэрэв їлээлгийн салхилуулга нь агаарыг дахин сэлгэх зарчимтай бол)-тай байр нь II-2 ангилалын галын аюултай орчинд хамрагдана. Байршилын хэсэгчилсэн соролттой салхилуурын байран дахь орчин нь тэрхїї ангилалын галын аюултай бїсэд хамаарагдаж, тухайн бїсийн їйлчилгээ хийгдэнэ. Гадны хашлагын бїтээцэд тавигдах, галын аюултай II-2 ангилалын їйлчилгээ хийгдэх ба байршлын хэсэгчилсэн соролт бїхий галын аюултай дурын ангилал дахь салхилуурын цахилгаан хєдєлгїїрийг галын аюултай II-3-ын ангилалын орчиноор сонголт хийнэ. 7.1.26. Аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд зєєврийн цахилгаанжуулсан багажын цахилгаан тоноглол нь хамгаалалтын IP44 -єєс багагїй бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэй байх ёстой. Галын аюултай орчинд тоноглолыг засварлах тусгай технологийн шаардлагыг биелїїлэхдээ бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP33 байхыг зєвшєєрнє. Ажлын нєхцєл (контактны цагирагтай цахилгаан хєдєлгїїр)-єєр хэвиийн очлох хэсэгтэй цахилгаан машиныг шатамхай бодисын байрлах газраас 1 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах буюу їл шатах халхавчаар тусгаарлаж єгєх ёстой. 7.1.27. Галын аюултай бїсэд байрлуулах механизмын хувьд тїїний цахилгаан хєдєлгїїрийн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэргийг доорх заалтыг хангасан нєхцєлд хїснэгт 7.2.1-д єгсєнєєс багаар авахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал: · цахилгаан хєдєлгїїр нь галын аюултай бїсийн гадна суурилагдахаар бол, · механизмын дамжуулга нь ханыг нэвт гарахдаа жийргэн нягтруулгатай голын тусламжтайгаар хийгдэхээр бол. 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжыг аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд заавал тавих шаардлагагїй. Хуваарилах байгууламжийг галын аюултай бїсэд заавал тавих шаардлага гарвал тїїний элементїїдийн хамгаалалтын зэргийг хїснэгт 7.1.2-д зааснаар авна. 7.1.28. Галын аюултай бїсэд тавигдах агуулах, тїїнчлэн архив, музей, зургийн галерей, номын сан, зэргээс бусад аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд хуурай буюу їл шатах дїїргэгчтэй трансформатор бїхий иж бїрэн трансформаторын дэд єртєє (КТП), иж бїрэн хувиргуурын дэд єртєє (КПП), тїїнчлэн їл шатах дїїргэгчтэй конденсатор бїхий иж бїрэн конденсаторын тєхєєрємж (ККУ) зэргийг ил талбайд торон хашлага хийж байрлуулахыг зєвшєєрна. КТП, КПП ба ККУ-ийн шїїгээний бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP41-ээс багагїй байх ёстой. КТП, КПП ба ККУ-аас хашлага хїртлэх зай нь 4.2 бїлэгт заасан хэмжээтэй нийцэж байвал зохино. Галын аюултай бїсэд тавигдах агуулах, тїїнчлэн архив, музей, зургийн галерей, номын сан, зэргээс бусад аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд энэхїї дїрмийн бїлэг 4.2 ба 7.4.30-д заасан шаардлагыг хангаж байвал битїї камерт тос дїїргэсэн трансформатортой дэд єртєє ба тос дїїргэсэн трансформатортай ИБТДЄ ба ИБХБ–ыг барилгад оруулж (хоёр буюу гурван ханааараа галын аюултай орчин бїхий байртай нийлэх) буюу залгаж (нэг талын хана нь галын аюултай орчин бїхий байртай нийлэх) барихыг зєвшєєрнє. 7.1.29. Тос дїїргэсэн трансформатор бїхий дэд єртєєг дараах нєхцєлийг хангаж байвал барилгад оруулж буюу залгаж барьж болно. Їїнд: 1. Тос дїїргэсэн трансформаторын хаалга ба салхилуулгын нїх нь галын аюултай бїсрїї гарахааргїй хийгдэх ёстой. БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

347

БД 43-101-03 2. Цахилгаан утасны кабелийн ба хоолойн хана ба шалыг нэвтлэх хэсэг дэх нїх нь їл шатах материалаар нягт чигчигдэх ёстой. 3. Галын аюултай бїсэд байгаа байранд тавигдах тос дїїргэсэн трансформаторын дэд єртєєнєєс гарах хаалга нь зєвхєн 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжаас байрнаас хийгдвэл зохино. Энэ нєхцєлд хаалга нь єєрєє хаагддаг ба галын даац нь 0.6 цагаас доошгїй байх ёстой. 4. КТП ба КПП-ийн байрнаас хаалгыг галын аюултай бїсрїї гаргах ба тїїнчлэн КТП ба КППийн трансформаторыг галын аюултай бїсээр тээвэрлэж болно. Энэ нєхцєлд хаалга нь ємнєх 3 пунктийн заалтыг хангаж байх ба харин гаднах хаалгын галын даац нь 0.6 цагаас багагїй байвал зохино. 7.1.30. Тос дїїргэсэн цахилгаан тоноглол (трансформатор, конденсаторын батарей, таслуур г.м.)-ыг хэрэв барилгын ханан дахь нїхнээс хэвтээ болон босоогоороо суурилагдах цахилгаан тоног тєхєєрємж хїртлэх зай нь 4 м-ээс багагїй байвал галын аюултай бїсд байгаа барилгын гадна хананаас 0.8 м-ээс багагїй зайнд суурилуулж болно. Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан тоноглолыг сонгох 7.1.31. Хэрэв ашиглалтын явцад хїндрэл учруулхааргїй болон їр ашиггїй зардлыг нэмэгдїїлхээргїй бол цахилгаан тоноглол ялангуяа хэвийн ажлын горимын їедээ оч хаях (очлох) хэсэг бїхий цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай орчны гадна байрлуулбал зохино. Хэрвээ цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай орчинд байрлуулсан бол энэ бїлгийн шаардлагыг хангасан байвал зохино. Ашиглалтын хэвийн нєхцлийг хангахын тулд зайлшгїй шаардлагатай болсон нєхцєлд тэсрэх аюултай орчинд зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл (машин, тєхєєрємж гэрэлтїїлэгч г.м) ашиглана. Химийн идэвхтэй чийглэг буюу тоостой орчинд хэрэглэж байгаа тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглол нь харгалзан химийн идэвхтэй орчин, чийглэг ба тоосны хамгаалалттай байх шаардлагатай. Гадны тєхєєрємжид ашиглагдах тэсрэлтийн хамгаалалтай тоноглол нь ил задгай орчинд зохицсон байх буюу бороо, цас, нар зэрэг орчны нєлєєллєєс хамгаалагдсан байвал зохино. Тэсрэх ангилалын “е” тєрлийн хамгаалалттай цахилгаан машиныг хэт ачаалагдахгїй, дахин давтан асаахгїй мєн буруу эргэлт хийгдэхээргїй механизмд байрлуулах ёстой. Энэхїї машинууд нь халалтын температурын заагдсан хугацаанаас ихгїй нєхцєлд ажиллах, улмаар хэт ачааллаас хамгаалагдсан байх шаардлагатай. IIC зэрэглэлийн тэсрэх аюултай хольц бїхий орчинд байрлуулсан “тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй бїрхїїлт” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан машин ба тєхєєрємжийн таглаа, тулгамал залгаа, фланц нь тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй, зайц бїхий хэсэгтээ ямар нэгэн гадаргуутай нягт, тулсан байж болохгїй бєгєєд 50 мм-ээс багагїй зайд байх шаардлагатай. “Илїїдэл даралтаар дїїргэсэн буюу хийлсэн бїрхїїл” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг байрлуулахдаа агааржуулалтын системтэй болон илїїдэл даралт, температур, бусад параметрт хяналт тавих боломжтой байхаар хийх шаардлагатай бєгєєд тухайн цахилгаан машин ба тєхєєрємжийн угсралт монтаж ба ашиглалтын дїрэмд заасан арга хэмжээг авсан байх нь зїйтэй. Їїнээс гадна дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:

1. Хий дамжуулах хоолой дахь хамгаалалтын хий ба суурийн нїхний бїтээц нь тэсрэх хий буюу уур хуримтлуулах орчинг їїсгэхгїй байхаар хийгдэх, 2. Цахилгаан тоноглолыг хамгаалалтын хийгээр хангаж байх агааржуулагч руу орсон хийдамжуулах хоолойг тэсрэх аюулгїй бїсэд байрлуулах, 3. Хамгаалалтын хий-дамжуулах хоолойг байрны шалан доор хийх ба хий дамжуулах хоолойд шатамхай шингэн оруулахгїй байх арга хэмжээ авсан байвал тэсрэх аюултай орчинд ч байж болно, 4. Машин ба аппаратын ашиглалт, монтажийн зааварчилгаанд заагдсан аппарат, хэрэгсэл ба бусад байгууламжийг ашиглан агааржуулалтын системд хориг, хяналт, дохиоллыг хийх ба эдгээрийг ямар нэгэн бусад хийцээр орлуулах, байрлалыг солихыг хориглоно. 7.1.32. Дээр їзїїлсэн тэсрэлтийн аюулын ангилалаас хамааруулан цахилгаан машин, тоног тєхєєрємж, гэрэлтїїлгийн бїрхїїлийн зэрэглэлийг доорх 7.1.8, 7.1.9, 7.1.10-р хїснэгтэнд оруулсан болно. Тэсрэлтийн аюултай орчинд ажиллах цахилгаан тоноглолыг дээр їзлїїлсэн ангилалын дагуу сонгож авна. Шаардлагатай їед цахилгаан тоноглолыг хїснэгтэд заагдсан тэсрэлтээс хамгаалах єндєр тївшинтэй, бїрхїїлийн хамгаалалтын єндєр зэрэгтэй цахилгаан тоноглолоор сольж болно. Тухайлбал, “Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн найдваржилттай” гэсэн тївшингийн БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

348

БД 43-101-03 цахилгаан тоноглолын оронд “Тэсрэлтийн аюулгїй” буюу “Онцгой тэсрэлтийн аюулгїй“ тївшингийн цахилгаан тоноглолыг сонгож болно. Тэсрэх аюул нь 61° С-аас дээш температурт гал авалцах шатамхай шингэнээр тодорхойлогдох орчинд дурын зэрэглэл ба ангиллын тэсрэлтийн хамгаалалттай гадаргуугийн халалтын температур нь тухайн бодисын єєрєє ноцох температураас хэтрэхгїй цахилгаан тоноглол хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Тэсрэх аюултай орчны ангиллаас хамааруулан авах цахилгааны машины хамгаалалтын бїрхїїлийн зэрэглэл, тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшинг хїснэгт 7.1.8-д доор їзїїлэв. хїснэгт 7.1.8 Тэсрэх аюултай орчны ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан машины хамгаалалтын бїрхїїлийн зэрэглэл буюу тэсрэлтээс хамгаалах зєвшєєрєгдсєн тївшин Тэсрэх аюултай орчны ангилал В-1 В-1а, В-1г В-1б В-II В-IIа

А.Тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшин буюу хамгаалалтын зэрэг -Тэсрэлтийн аюулгїй, -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалт нь IP44єєс багагїй зэрэгтэй, машины очлох хэсгийн бїрхїїлийн зэрэг IP44-єєс багагїй байна) -Тэсрэлтийн аюулгїй, (7.1.32-г хангах нєхцєлд) -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалт нь IP54 зэрэгтэй, машины очлох хэсгийн (жишээ: авалцааны цагираг) бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь мєн IP54 байна)

Тэсрэх аюултай орчны ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан тєхєєрємж ба багажны хамгаалалтын бїрхїїлийн зэрэглэл, тїїний тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшинг доор хїснэгт 7.1.9-д їзїїлсэн болно. Хїснэгт 7.1.9 Тэсрэх аюулын бїсийн ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан аппарат, багаж хэрэгсэлийн тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин ба бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэл Тэсрэх аюултай орчны ангилал В-1 В-1а, В-1г В-1б

В-II В-Iiа

В-1, В-1а В-1б, В-1г В-II В-IIа

Б.Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу хамгаалалтын зэрэг Суурин тєхєєрємж: -Тэсрэлтийн аюулгїй, тэсрэлтийн онцгой аюулгїй; -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай хамгаалалттай; - 80°С ба тїїнээс дээш халдаг ба очлох тєхєєрємж, багажинд зориулагдах; -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй; - 80° С ба тїїнээс дээш температурт халдаггїй, очлохгїй тєхєєрємж ба багажинд зориулагдсан. Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP53-єєс багагїй байна. -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP44-єєс багагїй байна) -Тэсрэх аюулгїй (7.1.32-ын шаардлагыг хангах), тэсрэх онцгой аюулгїй. -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (7.3.63-д заасан шаардлагыг хангасан нєхцєлд) (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг IP53-єєс багагїй байх) Хєдєлгєєнтэй ба зєєврийн тєхєєрємж: -Тэсрэх аюулгїй, тэсрэх онцгой аюулгїй -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдвартай -Тэсрэх аюулгїй (7.1.32-ын шаардлагыг хангах), онцгой тэсрэх аюулгїй. -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг IP54-аас багагїй байна)


349

БД 43-101-03

Тэсрэх аюултай орчны ангиллаас хамааруулан цахилгаан гэрэлтїїлгийн тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин буюу хамгаалалтын зэрэглэлийн байдлыг доор хїснэгт 7.1.10д їзїїлэв. Хїснэгт 7.1.10 Цахилгаан гэрэлтїїрийн тэсрэлтийн аюулын ангилалаас хамааруулан авах тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин ба хамгаалалтын зэрэглэл Тэсрэх аюултай В. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин ба хамгаалалтын зэрэг орчины ангилал Суурин гэрэлтїїлэг: В-1 -Тэсрэлтийн аюулгїй, В-1а, В-1г -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, В-1б -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй хамгаалалтын зэрэг IP53, В-П -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, (7.1.32-ын В-Па шаардлагыг хангах) -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй (хангасан їед), хамгаалалтын зэрэг IP53, Зєєврийн гэрэлтїїлэг: В-1, В-1а -Тэсрэлтийн аюулгїй, В-1б, В-1г -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, В-II -Тэсрэлтийн аюулгїй, (7.3.63-г хангасан нєхцєлд) В-Iiа -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, (7.1.32-ын шаардлагыг хангах нєхцєлд) Тайлбар: Гэрэлтїїлгийг байрлуулах орчны нєхцлєєс хамааруулан ус нэвтрэхээс хамгаалахын тулд бїрхїїлийн хамгаалалтын зэргийг єєрчлєхийг зєвшєєрнє.

Цахилгаан машин 7.1.33. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь Улсын стандарт буюу 7.1.8-р хїснэгтийн шаардлагыг хангасан болон тїїнээс илїї нєхцєлд тэсрэлтийн аюултай дурын ангиллын орчинд 10 кВ хїртэлх хїчдэл бїхий цахилгаан машин хэрэглэж болно. Хэрвээ машины тусдаа хэсгїїд нь тэсрэлтээс хамгаалах янз бїрийн тївшин буюу бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэй байвал (А)-д заагдсан байдлаас доошгїй байх ёстой. В-I, В-Iа ба В-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулах машин, механизмд доорх нєхцлийг хангасан тохиолдолд тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй цахилгаан хєдєлгїїрийг хэрэглэх нь зїйтэй. Їїнд:

а. Тэсрэх аюултай орчны гадна цахилгаан хєдєлгїїр байрлуулах, цахилгаан хєдєлгїїр байрлуулах байр нь галд тэсвэртэй, эсвэл шатдаггїй цулгуй хаалт ханаар (тїїний галын даац нь 0.75 ц-аас багагїй) тэсрэх орчноос тусгаарлагдсан байх ёстой бєгєєд дїрвэн гарах хаалгатай, цагт 5 удаа агаар солих салхилууртай байх шаардлагатай. б. Механизмын дамжлага нь жийргэвчээр нягтруулан хана нэвтлэн гарах голын тусламжаар ажиллана. Цахилгаан тєхєєрємж, хэрэгсэл 7.1.34. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь Улсын стандарт ба хїснэгт 7.1.9 буюу (Б)-тэй тохирох, эсвэл илїї єндєр їзїїлэлттэй бол тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан аппарат, хэрэгсэлийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дурын ангилалын тэсрэх аюултай бїсэд шаардлагыг хангасан хэвийн горимын їед очлох 7.3.9-ийн нєхцлийг хангасан цахилгаан холбогчуудыг хэрэглэнэ. Хаалттай розеток дотор салгалт явагдах бол IР54 хамгаалалтын зэрэг бїхий ходбогчуудыг тэсрэх аюултай орчны В-Iб, В-IIа ангилалын бїсэд хэрэглэж болно. Холбогчуудыг зєвхєн їе їе ажилладаг цахилгаан хэрэглэгч (зєєврийн гэрэлтїїлэгчид) –д тавихыг зєвшєєрнє. Холбогчийн тоог аль болох бага байхаар тогтоох бєгєєд тэсрэх аюултай холимог хамгийн бага ялгах хэсэгт суурилулах ёстой. Очлох аюулгїй хэлхээг ерєнхий зориулалтын холбогчын оронд хэрэглэж болно.


350

БД 43-101-03 7.1.35. Холболтын цуглуулгыг тэсрэх аюултай бїсийн гадна байрлуулбал зохино. Техникийн шаардлагаар зайлшгїй тэсрэх аюултай бїсэд байрлуулах шаардлагатай їед 7.3.9 хїснэгтийн ажлын їед очлохгїй суурин тоног тєхєєрємжид тавигдах шаардлагыг хангах ёстой. Гэрэлтїїлгийн сїлжээний гал хамгаалагч, унтраалгыг тэсрэх аюултай бїсийн гадна байрлуулбал зохино. “Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тєхєєрємж ба хэрэгсэлийг дараахь шаардлагыг хангасан нєхцєлд хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Очлох аюулгїй хэлхээний болон холбогч кабелийн нєлєєлєл (индукц) ба багтаамжийн хэмжээ нь техникийн бичиг баримтад заасан максимум утгаас ихгїй байх; хэрвээ бичиг баримтанд тодорхой тєрєлийн кабель (утас) ба тїїний хамгийн их уртыг заасан бол туршилтын байгууллагаас гаргасан тодорхойлолтыг їндэслэн тэдгээрийн єєрчлєлтийг хийж болно. 2. Техникийн бичиг баримтанд заагдсан болон “иж бїрдэлд”-д гэсэн тэмдэглээтэй хийцийг очлох аюулгїй хэлхээнд оруулж болох ба єєрийн нєлєєлєл, багтаамж, гїйдлийн эх їїсвэргїй нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэгдсэн мэдрїїр (датчик)-ийг дээрх хэлхээнд мєн хамааруулж болно. Эсэргїїцлийн термометр, термопар, терморезистор, фото диод болон тэдгээртэй адилтгаж болох хамгаалалтын бїрхїїл бїхий єргєнєєр їйлдвэрлэгдсэн нийтлэг зориулалтын хэрэгслийг дээрх мэдрїїрт хамааруулна. 3. Нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэсэн термопар ба гальванометраас тогтсон хэлхээ нь дурын тэсрэх аюултай орчинд очлох аюулгїйд тооцогдоно. Гэхдээ гальванометр нь єєр бусад цахилгаан хэлхээгїй, тухайлбал гэрлэн заалтгїй байх нєхцєлийг хангасан байх шаардлагатай. 4. Нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэх сэлгїїр, тїлхїїр, хавчаарын цуглуулга нь г.мийг доорхи шаардлага хангасан нєхцєлд очлох аюулгїй хэлхээнд залгаж болно. Їїнд: а. тэдгээрт очлох аюултай єєр хэлхээ холбогдоогїй б. тэдгээрийг хаалтаар хааж лацадсан в. тусгаарлага нь очлох аюулгїй хэлхээний хэвийн хїчдлээс 3 дахин их хїчдэлд, гэхдээ 500 В-оос багагїй хїчдэлээр тооцоологдсон г.м. Ачаа єргєгч цахилгааны механизм 7.1.36. Дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулсан технологийн їйл явцад оролцдог кран, таль, лифтны цахилгаан тоноглол нь хїснэгт 7.3.8 ба 7.3.9-гийн заалтууд болон (бїлэг 2.2) хєдєлгєєн (нїїдлийн)-тэй тєхєєрємжийн заалтыг хангаж байх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд байрлуулсан гэхдээ технологийн їйл явцад шууд холбоогїй кран, таль, лифт гэх мэт цахилгаан тоноглолд дараах шаардлага тавигдана, Тухайлбал:

* B-I ба B-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тухайн тэсрэх аюултай холимогийн зэрэглэл ба бїлэгт тохирсон тэсрэлтийн хамгаалалтын дурын тївшин, * В-Iа ба В-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тухайн тэсрэх аюултай холимгийг зэрэглэл ба бїлэгт тохирсон тэсрэлтийн хамгаалалтын дурын тївшин, * B-Iа ба B-Iб ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – бїрхїїлийн хамгаалах зэрэг IP33єєс багагїй байх, * В-IIа ба В-Iг ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – бїрхїїлийн хамгаалах зэрэг IP44 єєс багагїй байх. Дээр заасан цахилгаан тоноглолыг краны ажиллах їед ямар нэг тэсрэх аюултай хольц їїсэхгїй нєхцєлд л хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулах кран, талийн гїйдэл дамжуулагчийг уян зэсэн судалтай резинин тусгаарлагатай , галд тэсвэртэй, тос, масло, бензинд тэсвэртэй резинэн бїрхїїлтэй зєєврийн кабелиар гїйцэтгэвэл зохино. Цахилгаан гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр) 7.1.37. Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан гэрэлтїїлгийг тавихдаа тэдгээрийн тэсрэлтийн хамгаалалт буюу хамгаалалтын зэрэглэл нь хїснэгт 7.1.10-д заасанаас єндєр байхаар авах нь зїйтэй. Аливаа ангилалын орчин бїхий тэсрэлтийн аюултай бїсэд тэсрэлтийн хамгаалалтын шаардлагатай тївшинг хангах цахилгаан гэрэлтїїр байхгїй нєхцєлд дараах аргуудыг хэрэглэн ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїрийг ашиглахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал, БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

351

БД 43-101-03 а) гаднаасаа онгойхгїй, фортчикгїй, тэгээд ч нэг давхар шилтэй, нээгддэгїй цонхоор, хамгаалалтын шил буюу шилэн арьсаар хийх, б) хананд тусгай гаргасан давхар шилтэй ба гадна агаарын ердийн салхилгын нїхтэй бол тїїгээр дамжуулан хийх, в) таазанд тусгайлан гаргасан давхар шилтэй ба гадна агаарын ердийн салхилгын нїхтэй бол гэрэлтїїр бїхий тусгай хийцийн фонараар дамжуулан хийх, г) цэвэр агаарын илїїдэл даралтаар їлээгдэх хайрцаганд байрлуулах, д) зайцын гэрлийн тусгалтай гэрэлтїїлгийн тусгай хэрэгсэл тавих г.м. Хуваарилах байгууламж, трансформатор ба хувиргах дэд станц 7.1.38. 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдлийн нийтлэг зориулалтын цахилгаан тоноглолтой хуваарилах байгууламж, дэд станцыг дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулахыг хориглоно. Ийм тєрлийн байгууламжийг доор 7.1.39-д заасан шаардлагыг хангасан тусдаа байранд, эсвэл тэсрэх аюултай орчноос гадна байгуулах нь зїйтэй. Энэхїї бїлгийн хїснэгт 7.1.9-д авч їзсэн шаардлагын дагуу хийгдсэн тоног тєхєєрємж бїхий цахилгаан хєдєлгїїрийг удирдах шїїгээ ба щит, шургуулгыг дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Ганцаарчилсан тєхєєрємж, удирдлагын шїїгээ (шкаф) зэргийг тэсрэх аюултай орчны гадна байрлуулахдаа тэсрэлтээс хамгаалах нэмэгдэл арга хэмжээ аваагїй байж болно. Трансформаторыг дэд станц байрласан байрны гадна болон дотор байрлуулж болно. 7.1.39. В-Iа, В-Iб ангиллын хурдан шатамхай хий ба шингэн бїхий тэсрэх аюултай орчин, В-II, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой 2-3 ханаараа нийлэхээр хуваарилах байгууламж, хувиргах дэд станц, дэд станцыг байрлуулж болно. Тэдгээрийг В1 ангиллын тэсрэх аюултай болон В-1а, В1б ангиллын хїнд болон шингэрїїлсэн шатдаг хий бїхий тэсрэх аюултай орчинтой нэгээс илїї ханаар нийлж байхыг хориглоно. Хуваарилах байгууламж, дэд станц хувиргах дэд станцыг дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчин бїхий байрны дээр болон дор байрлуулахыг хориглоно. Хуваарилах байгууламж дэд станц, хувиргах дэд станцын тэсрэх аюултай орчин руу харсан цонхыг 10 см-аас багагїй зузаантай шилээр хийх ёстой. В-I, В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой залгаа єрєє тасалгаанд байрлуулсан хїнд болон шингэрїїлсэн шатдаг хий бїхий тоноглолыг тэжээх хуваарилах байгууламжийг тусад нь энэхїї тасалгааны хананаас зайтай байрлуулна. Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах дэд станцын тусгай байр барих нь техник-эдийн засгийн їндэслэлээр ашиггїй байвал тэсрэх аюултай орчинтой нэг ханаар нь нийлж байхаар байрлуулж болно. Энэ їед хуваарилах байгууламж, дэд станцын шалны тївшин, кабелийн сувгийн ёроол нь тэсрэх аюултай орчин ба хїрээлэн байгаа газрын тївшингээс 0.15 м-ээс багагїй єндєрт байх шаардлагатай. Энэ шаардлага трансформаторын дор байх тос цуглуулах нїхэнд хамаарахгїй. 7.1.40. Тэсрэх аюултай орчинд нэг буюу хэд хэдэн талаараа холбогдох хана бїхий хуваарилах байгууламж (иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж) ба хувиргах пункт нь дараах шаардлагыг хангах ёстой. Їїнд: 1.Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хуваарилах пункт нь тэсрэх аюултай орчин бїхий байрнаас хамааралгїй їлээх, сорох агааржуулалтын системтэй байх ёстой ба энэ системийн агааржуулалтын нїх нь тэсрэх аюултай холимог орохооргїй хийгдэх ёстой. (тухайлбал їлээх, сорох системийн тохиромжтой байрлєлыг олох) 2.В-I ангилалын тэсрэх аюултай бїс мєн тїїнчлэн В-Iа, В-Iб ангилалын хїнд болон їатамхай хий бїхий тэсрэх аюултай орчинтой нэг ханаар холбоглох хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах пунктыг тэдгээрт тэсрэх аюултай холимог нэвтрэн орохоос сэргийлэх илїїдэл даралт їїсгэхийн тулд нэг цагт 5 дахин агаарыг сэлгэх агааржуулалтын механик їлээлгийн системтэй байх ёстой. Гадны агаарыг хїлээж авах тєхєєрємж нь тэсрэх аюултай холимог їїсдэгзй байранд байрлавал зохино. 3.Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хуваарилах пунктын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн ханыг 0.75 цагаас багагїй галд тэсвэртэй материалаар хийх ба тоос,хий орохооргїй, хаалга цонхгїй байвал зохино. 4.В-Iа, В-Iб ангилалын тїргэн шатамхай шингэн ба шатдаг хий бїхий орчин мєн тїїнчлэн В-II, В-Iiа ангилалын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах пунктын хананд цахилгаан дамжуулах утас ба кабель оруулах нїх гаргахын болох бєгєєд уг нїхийг галд тэсвэртэй материалаар нягтруулж єгсєн байх ёстой. В-I ангилалын тэсрэх аюултай орчин, В-Iа, В-Iб ангилалын хїнд болон шатамхай хий бїхий тэсрэх аюултай орчиноос дэд станц, хуваарилах байгууламж, хувиргах пунктэд кабель болон БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

352

БД 43-101-03 цахилгаан дамжуулагчийг оруулахдаа тэсрэх аюулгїй орчин бїхий байрны гадна болон хамар ханаар нь оруулах хэрэгтэй. 5. Хувиарлах байгууламж, дэд станц ба хувиарлах пунктийн цонх ба гадна хаалганаас В-Iа, ВII ангилалын тэсрэх аюултай орчин бїхий байрны гадна цонх, хаалга хїртлэх хэвтээ ба босоо зай нь онгойдоггїй цонхны хувьд 4 м-ээс багагїй, хаалга болон онгойдог цонхны хувьд 6 м-ээс багагїй байна. 10 см болон тїїнээс дээш зузаан шилэн блокоор хийгдсэн цонхонд энэ шаардлага хамаарахгїй. 7.1.41. Тэсрэх аюултай орчинд 1 буюу хэд хэдэн ханаараа нийлсэн дэд станц, хувиргах пунктэд шатадгїй шингэний хєргєлттэй трансформатор хэрэглэнэ. Тосон хєргєлттєй трансформаторыг тусгай єрєєнд байрлуулбал зохино. Єєрєєний хаалга нь 0.6 цагаас багагїй галд тэсвэртэй материалаар хийх ба механик ажиллагаатай агааржуулагчтай, сайтар нягтруулагтай байх бєгєєд трансформаторыг зєвхєн гадагш татаж гаргахаар хийгдсэн байна. Хаалтай оруулга буюу гаргалгааны тєхєєрємжтэй (иж бїрэн дэд станц, иж бїрэн хувиргах пунктийн трансформатор) шаталт муутай шингэн буюу тосон хєргєлттэй, тэлэгчгїй хїчитгэсэн бак бїхий трансформаторыг хуваарилах байгууламжийн трансформатораас хаалт хашилтгїйгээр 1 кВт ба тїїнээс дээш хуваарилах байгууламжийн нэг байранд байрлуулж болно. Иж бїрэн дэд станц, хувиргах пунктийн трансформаторыг зєвхєн гадагш буюу хажуугийн єрєє рїї татаж гаргахаар хийнэ. Хїснэгт 7.1.11 Баригдах хуваарилах байгууламж (ХБ), трансформаторын дэд станц (ТДС) ба хувиргуурын дэд станц (ХДС)-аас тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гаднах тэсрэх аюултай тоноглол хїртлэх зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай. Тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гадны тэсрэх аюултай ХБ, ТДС ба ХДС хїртлэх зай, м тоноглолоос Хаалттай (далд) Нээлттэй (ил) Хїнд буюу шингэрїїлсэн шатамхай хий: Нїхгїй, їл шатах хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан 10 15 байр буюу татах салхилуурын системээс агаар сорох зориулалтын байгууламж Нїхтэй хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан байр 40 60 Гаднах тэсрэх аюултай байгууламж ба барилгын хананы 60 80 дэргэд байрлах тєхєєрємж (тухайлбал, багтаамжийн сав, хєнєг) Хий хадгалах сав, резервуар, дїїргэх-суллах хаалттай 80 100 тєхєєрєг бїхий дїїргэж-суллах эстакад Шатамхай тоос буюу сэмэрдэстэй хєнгєн шатамхай хий ба хялбар тэсрэмтгий шингэн: Нїхгїй, їл шатах хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан Ноорчлогдохгїй 0.8 (ил тавигдах байр буюу татах салхилуурын системээс агаар сорох трансформатор зориулалтын байгууламж хїртэл) Нїхтэй хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан байр 6 15 Гаднах тэсрэх аюултай байгууламж ба барилгын хананы 12 25 дэргэд байрлах тєхєєрємж (тухайлбал, багтаамжийн сав, хєнєг) ТШШ-ийг дїїргэж-суллах хаалттай тєхєєрєг бїхий дїїргэж15 25 суллах эстакад ТШШ-тэй хадгалах сав, резеруар 30 60 Шатамхай хий бїхий хий-хадгалах сав (газгольдер), 40 60 резервуар 7.1.42. В-Iб, В-IIа-аас бусад ангилалын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн байрны хана ба гадаа тавигдсан тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємжєєс тусдаа байрласан хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах пункт хїртлэх зайг хїснэгт 7.1.11-д заасны дагуу авна. Хїнд болон шингэрїїлсэн хий бїхий цахилгаан тоног тєхєєрємжийг тэжээж байгаа тусдаа байрласан ХБ, ДС, ХП нь Хїснэгт 7.1.11-д заасан зайнд байрласан бол тэдгээрийг шалыг єндєрсгєх, механик ажиллагаатай агааржуулагч тавих шаардлагагїй. ХБ, ДС, ХП-ын дотор идэмхий, хортой, шатах болон галын аюултай бодис дамжуулах хоолой тавихыг хориглоно. 7.1.43. Тэсрэх аюултай орчинтой нэг буюу хэд хэдэн ханаараа нийлсэн буюу тусдаа байрласан дулааны нарийн хэмжїїр автоматикийн удирдлагын байр нь хуваарилах байгууламжийн дотор байрласан удирдлагын байранд тавигдах шаардлагыг хангаж байвал зохино. Цахилгаан дамжуулагч ба кабєль шугам БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

353

БД 43-101-03 7.1.44. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлагагїй утас хэрэглэхийг хориглоно. В-I, В-Iа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд зэс судалтай кабель буюу утас хэрэглэх ёстой. В-Iб, ВIг, В-II, В-IIа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд хєнгєн цагаан судал бїхий утас кабель хэрэглэж болно. В-I, В-Iа, В-II, В-IIа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд байгаа 1 кВт хїртлэх хїчдэлийн хїчний, гэрэлтїїлгийн болон 2-догч хэлхээний сїлжээний утас нь хэт ачаалал болон богино холбооны гїйдлээс хамгаалагдсан байх ба тїїний хєндлєн огтлол нь 3.1-р бїлэгт заасан шаардлагыг хангаж байх ба тооцооны гїйдлийн утгаар авсан огтлолоос багагїй байвал зохино. В-Iб, В-IIг тэсрэх аюултай орчин дахь утас кабелийн хамгаалалт ба огтлолыг сонгохдоо тэсрэх аюулгїй тоног тєхєєрємжийн адил гїйцэтгэх ёстой. 7.1.45. Дурын ангилалын орчинд тавигдаж байгаа 1 кВт-аас дээш хїчдэлийн сїлжээний утас, кабелийг богино залгааны гїйдлийн халалтаар шалгасан байх ёстой. 1 кВт-аас дээш хїчдэлийн тэжээлийн сїлжээ болон тїїнд холбогдсон цахилган хэрэглэгчийн хамгаалалтыг 3.2, 5.3-р бїлгийн шаардлагын дагуу хийх ёстой. Хэт ачааллын хамгаалалтыг бїх тохиолдолд цахилгаан хэрэглэгчдийн чадлаас хамааруулахгїйгээр хийх ёстой. Хэт ачааллын болон олон фазын богино залгааны хамгаалалтыг 5.3.23, 5.3.24-ийн шаардлагаас ялгаатайгаар хоёр релений хувьд авч їзэх ёстой. 7.1.46. 1 кВт хїртэлх хїчдэлтэй богино холбогдсон ротортой цахилгаан хєдєлгїїрт холбогдох дамжуулагч нь бїх тохиолдолд (В-Iб, В-IIг ангилалын орчиноос бусад) хэт ачаалалаас хамгаалагдсан байх ба тэдгээрийн огтлол нь цахилгаан хєдєлгїїр нь хэвийн гїйдлийн 125 %-иас багагїй їргэлжилсэн ачаалалд зєвшєєрєгдсєн байх ёстой. 7.1.47. В-I ангиллын тэсрэх орчины цахилгаан гэрэлтїїлэгт хоёр утастай бїлэг шугамыг хэрэглэх ёстой (7.1.66 їзэх). В-I ангиллын тэсрэх орчинд байгаа нойлын ажлын дамжуулагчтай хоёр утаст шугамын фазын ба нойлын утасыг богино залгааны гїйдлээс хамгаалсан байх ёстой. Нойлын ажлын ба фазын дамжуулагчийг нэгэн зэрэг салгахын тулд хоёр туйлт салгуурыг хэрэглэх ёстой. Нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчууд нь фазын дамжуулагчуудтай нэгэн адил хєндийрїїлэгтэй байх ёстой. 7.1.48. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчны 1 кВ хїртэлх хїчдлийн дамжуулах утасыг зєєврийн резинен тусгаарлагатай, галд тэсвэртэй, масло бензин їл нэвтрїїлэх бїрхїїл бїхий зэс судалтай уян кабелиар хийх нь зїйтэй. Аливаа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд: а. резин ба поливинилхлорид тусгаарлагатай утас, б. резин поливинилхлорид ба цаасан тусгаарлагчтай, резин поливинилхлорид ба тємєрлєг (металл) бїрхїїл бїхий кабель хэрэглэж болно. Харин В-I ба В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель, мєн полиэтилен тусгаарлагчтай буюу бїрхїїлтэй кабель утсыг аливаа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд хэрэглэхийг хориглоно. 7.1.49. Цахилгаан дамжуулагчийн холболт, салбарлалт, нэвтрэлтийн хайрцагийг дараах нєхцєлд хэрэглэвэл зохино. а. В-I ангиллын тэсрэх аюултай орчинд - “тэсрэх аюулгїй цахилгаан тоног тєхєєрємж” тївшинд ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй зохицож байх. б. В-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд - шатамхай тоос буюу сэмэрдэс агаартай холилдон їїсгэх тэсрэх аюултай орчинд зориулагдсан байх. Дурын бїлэг зэрэглэлийн хийн уур агаарын холимогт зориулсан, “тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй бїрхїїл” тэсрэлтийн хамгаалалттай “Тэсрэх аюулгїй цахилгаан тоног тєхєєрємж”-ийн тївшинтэй хайрцаг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. в. В-Iа, В-Iг ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй зохицох тэсрэлтийн хамгаалалттай байх. Гэрэлтїїлгийн сїлжээнд IP65 хамгаалалтын зэрэгтэй бїрхїїл бїхий хайрцаг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. г. В-Iб, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – IP54 хамгаалалтын зэрэг бїхий бїрхїїлтэй байх. IP54 хамгаалалтын зэрэг бїхий бїрхїїлтэй хайрцагны оронд -IP44 хамгаалалтын зэрэг бїхий хайрцагыг хэрэглэж болно. Машин, аппарат, гэрэлтїїлэгч зэргийн дамжуулагчийг хоолойнд байрлуулахдаа хамтад нь гїйцэтгэх бєгєєд машин, аппарат, гэрэлтїїлэгчийн оруулгийн тєхєєрємжинд нягтруулга байхгїй тохиолдолд хоолойд тусгаарлах нягтруулга тависан байх ёстой. 7.1.50. В-I, В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой байрнаас цахилгаан дамжуулагчуудын хоолойг хэвийн, єєр ангиллын тэсрэх аюултай ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

354

БД 43-101-03 орчинд буюу гадагш гаргахдаа хана нэвтэлсэн хэсэгт тусгай зориулалтын хайрцаг бїхий нягтруулга хийж єгнє. В-Iб, В-II, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлах нягтруулга хийх шаардлагагїй. Тусгаарлах нягтруулагыг хийхдээ: а. Тэсрэх аюултай орчинд хоолойн оролтонд аль болох ойр хэсэгт, б. Нэг ангиллын тэсрэх аюултай орчноос нєгєє илїї єндєр ангилалын тэсрэх аюултай орчин бїхий байранд шилжихэд, в. Тэсрэх аюултай нэг орчиноос мєн тийм ангилалын боловч тэсрэх аюултай холимогийн илїї єндєр зэрэглэл бїлэгтэй орчинд шилжихэд тус тус хэрэгжїїлбэл зохино. Тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлах нягтруулга хийх боломжгїй бол гаднаас буюу тэсрэх аюулгїй орчин талаас нягтруулга хийх нь зїйтэй. Харин тусгаарлах нягтруулга хийхэд холболтын ба салбарлалтын хайрцаг ашиглахыг зєвшєєрєхгїй. 7.1.51. Цахилгаан дамжуулагчийн хоолойд хийгдсэн тусгаарлах нягтруулагийг 250 КПа (2.5 атм орчим) агаарын даралтаар 3 минут хугацаанд турших ёстой. Энэ їед даралтын уналт нь 200 КПа хїртэл байхыг зєвшєєрнє. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ил тавигдах (хийц, хана, суваг, хонгил г.м.) кабель нь шатах материалан (хєвєн, давуу, битум г.м.) бїрхїїлгїй байх ёстой. Дурын ангилалын тэсрэх аюултай орчинд тавигдах 1 кВт-оос дээш хїчдэлийн кабелийн уртыг аль болох хязгаарлаж єгвєл зохино. 7.1.52. В-I, В-Iа ангилалын хїнд болон шингэрїїлсэн шатах хий бїхий тэсрэх аюултай орчинд кабелийг сувагт тавихаас зайлсхийх зїйтэй. Хэрэв зайлшгїй хийхээр бол сувагийг элсээр дїїргэнэ. Элсэн дїїргэлтэй кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжилжийн гїйдэлийг агаарт тавигдсан кабельд тооцдог хїснэгт 1.3.24-ийн дагуу авах ёстой. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд очлох аюулгїй хэлхээнээс бусад тохиолдолд кабелийн салбарлалтын ба холболтын муфть хийхийг хориглоно. 7.1.53. Цахилгаан машин, аппарат оруулгын кабелийг оруулгийн тєхєєрємжийн тусаламжтайгаар гїйцэтгэх ёстой бєгєєд оруулгын хэсэгт нягтруулга хийнэ. Зєвхєн кабелийн оруулгатай цахилгаан машин, аппаратуудад хоолойт цахилгаан дамжуулгын оруулга хэрэглэж болохгїй. В-Iа, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлах оруулгын муфтгїй их чадлын машины хувьд зєвхєн ашиглалт, їйлчилгээний ажилтан хїрэх боломжтой тэсрэх аюултай орчиноос тусгаарласан IP54 хамгаалалтын зэрэгтэй шїїгээнд бїх тєрлийн тєгсгєлийн їзїїрлэгээг хийнэ. 7.1.54. Тэсрэх аюултай орчинд тавигдсан кабелийн ган хоолойг єєр ангиллын тэсрэх аюултай ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй орчинд шилжїїлэхдээ хана нэвтлэх хэсэгт 7.3.50, 7.3.51 шаардлагыг хангасан тусгаарлах нягтруулга хийж єгнє. Дараах тохиолдолд тусгаарлах нягтруулга хийхгїй байх нь зїйтэй. Їїнд: а. Кабель бїхий хоолой гадагш гарсан ба цаашид кабель ил тавигдах нєхцєлд, б. Кабелийн хоолой нь механик гэмтэлээс кабелийг хамгаалах зорилгоор хийгдэх ба тїїний хоёр їзїїр нь тэсрэх аюултай нэг орчинд байрласан. Хана буюу шаланд байгаа кабель байрлуулсан нїхийг шатадаггїй материалаар нягт чигжинэ. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчиноор болон энэ орчноос хэвтээ ба босоо 5 м зайнд тухайн технологийн процесст хамаарахгїй бїх хїчдлийн цахилгаан дамжуулах утас, кабель татахыг хориглоно. Зайлшгїй татах шаардлагатай бол нэмэлт хамгааллах арга хэмжээ авна. Тухайлбал хоолой, хайрцагт болон шалан доор татах г.м. 7.1.55. В-I ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой байрлах гэрэлтїїлгийн сїлжээнд бїлэг шугам хэрэглэхийг хориглоно. Зєвхєн бїлэг шугамнаас салбарлуулж тавихыг зєвшєєрнє. В-Iа, В-Iб, В-II, ВIIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлах гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамыг тэсрэх аюултай орчны гадна байрлуулах нь зїйтэй. Энэ шаардлагыг биелїїлэх боломжгїй тохиолдолд тэсрэх аюултай орчинд тавьсан шугамын салбарлалтын ба холболтын хайрцагыг аль болох цєєрїїлэх хэрэгтэй. 7.1.56. “Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” хамгаалалттай цахилгаан тоног тєхєєрємжинд холбогдсон утас нь дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. 1. Очлох аюулгїй болон очлох аюултай цахилгаан хэлхээнд нэг кабель ашиглаж болохгїй. 2. Єндєр давтамжийн очлох аюулгїй хэлхээний утас нь гогцоорсон байх ёсгїй. 3. Очлох аюулгїй хэлхээний дамжуулагчийн тусгаарлага нь єнгє єнгєтэй байна. Эсвэл утасны їзїїрийг хєх єнгєєр тэмдэглэнэ. 4. Очлох аюулгїй хэлхээний утас нь оч їїсэх аюулаас хамгаалагдсан байх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд утас, кабелийг тавих аргыг хїснэгт 7.1.12-д їзїїлэв БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

355

БД 43-101-03 Хїснэгт 7.1.12 Тэсрэх аюултай орчинд утас ба кабелийг тавих зєвшєєрєгдсєн аргууд Утас ба кабель

Тавих арга

1 кВт-аас дээш хїчдэлтэй сїлжээ

1 кВт хїртэлх 380 В хоёрдогч хїртэлх хэлхээ ба гэрэлтїїлгий хїчний н сїлжээ сїлжээ Бїх ангилалын орчинд

Хуягалсан кабель

Ил-хана болон барилгын хийц дээгїїр тїдїїлдэж мєн кабелийн хайрцаг, тавиур, хэц, суваг, кабелийн болон технологийн эстакад дээгїїр Далд-газарт (шуудуу) болон блокуудад

Резин, поливинил хлорид болон металл бїрээстэй хуяглаагїй кабель

Ил – механик болон химийн їйлчилэл байхгїй тохиолдолд барилгын хийц ханаар тїдїїлдэж мєн кабелийн тавиур хэцэнд.

В-Iб В-IIа В-Iг

В-Iб В-IIа В-Iг

В-Iа В-Iб В-IIа В-Iг

Тоосны нягтруулгатай буюу элсээр дїїргэсэн сувагт

В-II В-IIа

В-II В-IIа

В-II В-IIа

Ил-хайрцагт

В-Iб В-Iг

В-Iа В-Iб В-Iг Бїх ангилалын орчинд

В-Iа В-Iб В-Iг

Тусгаарлагатай утас

Ил ба далд – ус, хий дамжуулах ган хоолойд Мєн адил

Мєн адил

7.1.57. В-I, В-Iг, В-II, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд шин дамжуулагч хэрэглэхийг хориглоно. В-Iа, В-Iб ангилалын тэсрэх аюултай орчинд дараах шаардлагыг хангасан нєхцєлд шин дамжуулагч хэрэглэж болно. Їїнд: а. шинїїд нь тусгаарлагдсан байх, б. В-Iа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд зєвхєн зэс шин хэрэглэх в. шиний салахгїй холболтыг гагнуур ба шахах аргаар хийх г. боолтон холболтуудыг єєрєє сулархааргїйгээр бэхлэх, д. шин дамжуулагчийг IP31 багагїй хамгаалалтын зэргийн хангахуйц металл бїрээсээр хамгаалсан байх. Тэсрэх аюултай бїсїїдийн хооронд гадаа татах кабелийг газар доогуурхи кабелийн байгууламж (суваг, блок, хонгил) шуудуунд тавихаас аль болох зайлсхийж кабелийн эстакад, хэцэнд мєн барилгын ханаар г.м ил татах хэрэгтэй. 7.1.58. Шатдаг хий болон ТШШ дамжуулах хоолой тавьсан эстакад дээр тэдгээрийн єєрийн хэрэгцээний кабель (дамжуулах хоолойн хаалтыг удирдах, дохиолол, шуурхай удирдлагын г.м.)-аас гадна 30 хїртэл тооны хїчний болон хяналтын хуягласан, хуяглаагїй кабель, тусгаарлагатай утас сївэлсэн ус, хий дамжуулах хоолойг тавьж болно. Хуяглаагїй кабелийг ус, хий дамжуулах ган хоолойд буюу ган хайрцагт татах ёстой. Хуягласан кабель нь шаталтыг тархаахгїй резин, поливинил хлорид болон тємєрлєг бїрхїїлтэй байна. Эдгээр кабелийг зєєлєвчгїй байхаар сонгож болно. Энэ тохиолдолд дамжуулагчын ган хоолой, хуяглаагїй кабель бїхий ган хоолой хайрцаг болон хуягласан кабелийг дамжуулах хоолойноос 0.5 м-ээс багагїй зайд тавибал зохино. Эстакад галерейн барилгын хийц нь 2.3-р бїлгийн шаардлагыг хангаж байх ёстой. Кабелийн тоо 30-аас илїї байвал тэдгээрийг эстакад галерейд тавина. Галаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авсан тохиолдолд барилгын нэг хийц дээр кабелийн эстакад галерей, шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойг хамтад нь хийж болно.


356

БД 43-101-03 7.1.59. Кабелийн эстакад нь дамжуулж буюу хийн агаартай харьцуулсан нягтаас хамаарахгїйгээр шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолой тавьсан эстакадын дээгїїр болон доогуур огтлолцож болно. 15 хїртэл тооны кабель байвал огтлолцлолын хэсэг дээрхи кабелийн эстакад хийхгїй байж болох бєгєєд кабелийг блок хоолойд эсвэл 1.5 мм-ээс багагїй зузаан ханатай, нягт хаагддаг ган хайрцагт татаж болно. Кабеийн эстакад ба шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн эстакадын огтлолцол болон кабелийн эстакад нь дараахи шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд: 1. Кабелийн эстакадын бїх хийц (хаалт, хашлаг, дээвэр, шал) хэсгийг галд шатдаггїй материал хийх ёстой. 2. Огтлолцлолын хэсэгт шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадын гадна ханаас хоёр тийш 1.5 м зайд кабелийн эстакадыг хаалттай галерей маягаар хийх ёстой. Кабелийн эстакад шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадын доогуур єнгєрєх тохиолдолд кабелийн эстакадад орсон хїнд хий гарах нїхийг тїїний шаланд хийж єгнє. Шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадтай огтлолцсон кабелийн эстакадын хаалт хашлагыг шатдаг материалаар хийх ба 2.3-р бїлэгт заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой. 3. Огтлолцлолын хэсэгт кабелийн эстакад дээр засварын талбай, шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакад дээр фланцан холболт, конденсатор, хаалт арматур г.м хийхийг хориглоно. 4. Огтолцсон хэсэг дэхь кабельд кабелийн муфт хийхийг хориглоно. 5. Шатдаг хий ба ТШШ бїхий дамжуулах хоолойгоос кабелийн эстакад хїртэл эсвэл кабель бїхий багц хоолой, цахилгаан техникийн шугам сїлжээний хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїй байх ёстой. 7.1.60. Тэсрэх аюултай бїх тєрлийн ангилалын бїс дэхь байрны хананаас 1,5 м-ээс багагїй зайд кабелийн ил сувгийг байрлуулахыг зєвшєєрнє. Эдгээр байрны тэсрэх аюултай орчин руу орох хэсэгт 1.5 м-ээс багагїй зайд сувгийг элсээр хучиж єгнє. Тэсрэх аюултай бїсийн В-1г ангилалын буюу галын аюултай бїсийн аль нэг бїсээс нєгєє бїс рїї дамжин єнгєрч байгаа кабелийн хонгилд 100 м тутамд кабелийн дээгїїр 1,5 м-ээс багагїй урттай элсээр хучилт хийж єгєх ёстой. Тэсрэх аюултай аль ч бїсэнд кабелийг блок (хайрцаг)-т тавихыг зєвшєєрнє. Тэгэхдээ хайрцагаас кабель гаргах нїх болон хайрцгийн уулзварыг галд їл шатах материалаар нягт чигжсэн байх ёстой. 7.1.61. Тэсрэх аюултай бїс бїхий їйлдвэрийн газарт кабелийт сувагт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Хэрэв зайлшгїй шаардлагаар кабелийг сувагт байрлуулах бол дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. 1. Кабелийн хонгилыг тэсрэх аюултай бїсээс гадна байрлуулах, 2. Тэсрэх аюултай бїс рїї кабелийн хонгил шилжих хэсэгт галын тэсвэрлэц нь 0,75 ц-аас багагїй їл шатах хамар ханаар тусгаарлах, 3. Тэсрэх аюултай бїс рїї орох хэсэгт кабелийн хонгил ба цахилгааны утас сївлэх хоолойн нїхийг галд їл шатах материал нягт бєглєж єгєх, 4. Кабелийн сувгийг аль болох тэсрэх аюултай бїсийн гадна байрлуулах, 5. Кабелийн суваг нь энэхїї дїрмийн 2.3.122-д дурдсан галын эсрэг арга хэмжээг авагдсан байх ёстой. 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй уян ба хатуу хийц бїхий гїйдэл ил дамжуулах утсыг тэсрэх аюултай бїсэд тусгай зориулалтын эстакад буюу тулгуур дээр байрлуулахыг зєвшєєрнє. Хяналт, хэмжилтийн багаж, автомтак (КИП ба А)-ийн болон шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн эстакад дээр гїйдэл ил дамжуулах утсыг тавихыг хориглоно. 7.1.62. Хэрэв КИП ба А-ийн хэлхээнд гїйдэл дамжуулагчаас хортой нєлєєлєл їзїїлэхээргїй бол КИП ба А-ийн болон шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн эстакад, IP54-ийн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэй 10 кВ хїртэлх гїйдэл дамжуулагчийг тэсрэх аюулын бїс бїхий їйлдвэрийн газрын дэвсгэрт тусгай зориулалтын эстакад дээр тус тус байрлуулж болно. Гїйдэл дамжуулагчийг дээрх дамжуулах хоолойгоос 0,5 м-ээс багагїй зайнд, боломжтой бол їл шатах бодис бїхий дамжуулах хоолойн талаар нь зєрїїлж тавих хэрэгтэй. Хїснэгт 7.1.13 Дамжуулах утас (уян, хатуу) ба дамжин єнгєрєх кабелийн эстакадаас тэсрэх аюултай орчин бїхий байр болон гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж хїртлэх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

357

БД 43-101-03 Тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж

Зай, м Дамжуулах Кабелийн утаснаас эстакадаас Хїнд буюу шингэрїїлсэн шатдаг хийтэй орчин Сорох салхилуурын системээс агаар хаях 10 Нормчлохгїй тєхєєрємжтэй, онгорхой нїхгїй шатдагїй хана бїхий кабелийн эстакад болон дамжуулах утас тийш гарцтай байр. Онгорхой нїхтэй хана бїхий кабелийн эстакад болон 20 9 дамжуулах утас тийш гарцтай байр. Гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж болон 30 9 барилгын хананы хажууд байрласан тоног тєхєєрємж (багтаамжтай сав) Резервуар 50 20 Шатдаг хий, тоос, сэмэрдэс ба ТШШ бїхий орчин Сорох салхилуурын системээс агаар хаях 10 эсвэл 6 Нормчлохгїй тєхєєрємжтэй, онгорхой нїхгїй шатдагїй хана бїхий (тайлбарын п.2 кабелийн эстакад болон дамжуулах утас тийш гарцтай харах) байр. Онгорхой нїхтэй хана бїхий кабелийн эстакад болон 15 9 эсвэл 6 дамжуулах утас тийш гарцтай байр. (тайлбарын п.2 харах) Гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж болон 25 9 барилгын хананы хажууд байрласан тоног тєхєєрємж (багтаамжтай сав) Хаалттай савлалт юїлэлтэй ТШШ-ний савлах юїлэх 25 20 эстакад Шатдаг хий бїхий резервуар 25 25 Тайлбар : 1. Кабелийн эстакад дээгїїр галын автомашиныг зєвхєн эстакадын нэг тал руу дамжин єнгєрєхийг зєвшєєрнє. 2. Їйлдвэрийн барилгыг барих ерєнхий нєхцєлд дурдсан шаардлагын тэсрэх аюул бїхий їйлдвэрлэлтэй галын тэсвэрлэцээр I ба II зэрэглэлийн байгууламж ба барилга хїртэлх хамгийн бага зайг 6 мээр авна. 3. Дээрх хїснэгтэнд дурдсан зай нь тэсрэх аюултай бїс дэхь байрны хананаас, эсвэл резервуарын хананаас буюу ил байрлуулсан тоноглолын хамгийн их гадагш гарсан хэсгээс тооцож авна.

7.1.63. Гїйдэл дамжуулагчаас тэсрэх аюултай бїс бїхий байр ба гадаа байгаа тэсрэх аюултай тоноглол хїртэлх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зайг хїснэгт 7.1.13-д їзїїлэв. Кабелийн эстакадаас тэсрэх аюултай бїс бїхий байр ба гадаа байгаа тэсрэх аюултай тоноглол хїртэлх зєвшєєрєгдєх зай нь: а) дамжин єнгєрєх кабельд бол 7.3.13-р хїснэгтээр, б) тухай їйлдвэрлэл (барилга) –д зориулагдсан кабелийн хувьд нормчлогдохгїй. Газардуулга ба нойлтуулга 7.1.64. Гїн газардуулсан ба тусгаарласан саармагийг 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан тоног тєхєєрємжинд зєвшєєрєх тухай энэхїї дїрмийн 1.6.14-д дурдсан шаардлагыг хангасан бол байранд байгаа тэсрэх аюултай бїх бїсийн ангилалд болон гадаа байрлуулсан тэсрэх аюул бїхий тоноглолд хэрэглэхийг нэгэн адил зєвшєєрнє. Тусгаарласан саармагтай їед сїлжээний тусгаарлагын байдлыг дуут дохиолол бїхий автомат хяналт, харин нэвт цохигдох гал хамгаалагчийн бїрэн бїтэн байдлыг хянах хэрэгслээр тус тус хангагдсан байх ёстой. Тэсрэх аюултай бїсийн В-I, В-Iа, В-II ангилалд харгалзах сїлжээнд хамгаалалтын таслуур хэрэглэхийг зєвлємж болгож байна. Тэсрэх аюултай бїх ангиллын бїсэд потенциалыг тэгшитгэгчийг энэхїї дїрмийн 1.6.19-д дурдсаны дагуу хийсэн байх ёстой. 7.1.65. Тэсрэх аюултай бїсэд бїх ангилалын нойлтуулга (газардуулга) хийх шаардлагатай. Їїнд: а) Энэхїї дїрмийн 1.6.11-д дурдсан заалтыг єєрчилж, бїх тєрлийн хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжинд, БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

358

БД 43-101-03 б) Нойлтуулга (газардуулга) тємєр хийц дээр тэсрэх аюулгїй бїсд суурилагдах цахилгаан тоноглолд энэхїї дїрмийн 1.6.19-ийн 1–д дурдсантай нэг адил нойлтуулах (газардуулах)-гїй. Энэ шаардлага нь шкаф ба удирдлагын их бие дотроо нойлтуулга (газардуулга)-тай цахилгаан тоноглолд хамрагдахгїй. Нойлтуулга (газардуулга)-ын хамгаалалтын утсанд нь тухайн зориулалттай тусгай утсыг хэрэглэх ёстой. 7.1.66. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгааан тоноглол дахь цахилгаан тоног тєхєєрємжинд гїн газардуулсан нойлтуулга (газардуулга)-ыг дараах байдлаар хйих ёстой. Їїнд а) Тэсрэх аюултай бїс дэхь аливаа ангилалын хїчний хэлхээнд кабелийн тусгай судал буюу утсаар, б) Тэсрэх аюултай бїсийн В-I ангиллаас бусад бїсийн ангилалд байгаа гэрэлтїїлгийн сїлжээнд, эсвэл гэрэлтїїрээс хамгийн ойрхон байгаа салбарлалтын хайрцаг хїртлэх хэсэгт тусгай утасаар салбарлах хайрцагт байгаа ажлын нойлын утсанд холбох, в) Тэсрэх аюултай бїсийн В-I ангиллийн гэрэлтїїлгийн хэлхээнд гэрэлтїїлэгчээс ойр байгаа бїлгийн щит хїртэл тусад нь утас татах, г) Тэсрэх аюултай бїсэд байгаа ХБ ба ТДЄ-нєєс тэсрэх аюултай бїсийн гадна байгаа щит, цуглуулга ба хуваарилах пункт г.м-ийг хїртэлх сїлжээний хэсэгт, мєн тїїнчлэн тэсрэх аюултай бїсэд суурилах цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийг тїїнээс авах нєхцєлд тэжээлийн кабелийн хєнгєн цагаан бїрхїїлийг нойлийн хамгаалалтын утасны зориулалтаар хэрэглэхийг зєвшєєрєх. 7.1.67. Сїлжээний бїх хэсэг дэх нойлын хамгаалалтын утасыг фазын утастай хамтад нь нэг бїрхїїл хоолой, хайрцагт багц болгон тавих ёстой. Харин тусгаарласан саармагтай 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн тоног тєхєєрємжид газардуулгын утасыг фазын утастай нэг бїрхїїлд болон тусад татаж болно. Газардуулгын гол шугамыг газардуурт хоёр буюу тїїнээс цэгт (байрны хувьд аль болох эсрэг талын хоёр буланд) холбох ёстой. Кабелийн тємєр бїрхїїл, цахилгаан дамжуулах утас сївлэх ган хоолой, барилга байгууламж, їйлдвэрлэлийн тоног тєхєєрємжийн тємєр хийц г.м-ийг нойлын хамгаалалтын утас болгон ашиглаж болно. Їїнийг зєвхєн нэмэлт арга хэмжээ гэж їзвэл зохино. 7.1.68. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолд аваарь (ноцтой гэмтэл) гарсан хэсгийг автоматаар салгах боломжийг бїрдїїлэхийн тулд их бие газардсанаас буюу нойлын хамгаалалтын утасанд богино залгалт (БЗ) їїссэнээс хамгийн ойр байгаа галаас хамгаалагчийн хайламгай тавицийн хэвийн гїйдлээс 4 дахинаас багагїйгээр ихэссэх ба гїйдлийн байдлаас болж буцах хамраалтай автомат салгуурын салгах гїйдлээс 6 дахинаас багагїй гїйдлийн даацтай байхаар бодолцож нойлын хамгаалалтын утасны дамжуулацыг сонгож авах ёсой. Гїн газардуулсан саармагтай 1 кВ хїртлэх хїчдэлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжийн гэмтсэн хэсгийг автоматаар таслах боломжийг хангахын тулд нойлын хамгаалалтын утасны дамжуулах чадварыг их бие эсвэл нойлын хамгаалалтын утсанд хамгийн ойрын хайламтгай хамгаалуурын хэвийн гїйдлээс 4 дахинаас багагїй, гїйдлээс эсрэг хамааралтай автомат салгуурын салгалтын гїйдлээс 6 дахинаас багагїй богино залгалтын гїйдэл їїсэх нєхцлєєр сонгоно. Сїлжээний хамгаалалтад зєвхєн цахилгаан соронзон салгагч (хугацааны хїлээлтгїй)-тай автомат таслуурыг хэрэглэхдээ энэхїї дїрмийн 1.6.40-д дурдсанчлан богино залгалтын гїйдлийг хэд дахин авах тухай заалтын шаардлагыг мєрдлєгє болговол зохино. 7.1.69. Тэсрэх аюултай бїсийн B-I, B-II ангилалд байгаа бїх цахилгаан хэрэгсэлийн гїн газардууртай 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолд, харин фаз –нойлын гогцооны эсэргїїцэл нь их биш тэсрэх аюултай бїсийн B-Ia, B-Iб, B-IIa ангилалд байршилтай цахилгаан хэрэгсэл (нийт тооны 10 %-иас багагїй)-ийг тїївэрчлэн фаз-нойлын гогцооны тооцооны бїрэн эсрэгїїцлийг шалгана. Тэсрэх аюултай орчин бїхийн байрны хана нэвтлэн татах нойлын хамгаалалтын утасыг тайрдсан хоолойд буюу онгорхой нїхэнд тавих бєгєєд хоолой, нїхийг шатдаггїй материалаар нягт чигжсэн байх ёстой. Энэ шилжих хэсэгт нойлын хамгаалалтын утсанд залгаас, холболт хийхийг хориглоно. Аянгын хамгаалалт болон статик цахилгааны хамгаалалт 7.1.70. Тэсрэх аюултай бїсэд байгаа барилга, байгууламж, гадаа байрлуулсан тоноглолыг аянгын шууд цохилт ба хоёр хєнєєлєєс хамгаалах тухай “Барилга байгууламжийг аянга хамгаалалтын тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар, СН-305-87” дагуу зохион байгуулах ёстой.


359

БД 43-101-03 Тоноглолын хамгаалалтыг статик цахилгаанаас хамгаалах зохих норм ба дїрмийн дагуу гїйцэтгэвэл зохино.

7.2. ГАЛЫН АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага 7.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь байрны гаднах ба дотрох гал тїймрийн аюултай бїсэд тавигдах цахилгаан тоног тєхєєрємжинд хамааралтай. Гал тїймрийн аюултай (цаашид галын аюултай) бїсэд цахилгаан тоног тєхєєрємж (машин, аппарат, байгууламж), шугам сїлжээг сонгох, байгуулахдаа дїрмийн 7.1 бїлэгт авч їзсэн тэсрэх аюултай шатамхай материал (шингэн, тоос, сэмэрдэс)-ын ангилалыг баримтлан гїйцэтгэвэл зохино. Мєн “Барилга байгууламжийн зураг тєсєл зохиох галын аюулгїйн норм” БНбД 21-01-02-ийг мєрдлєг болгох нь зїйтэй. 7.2.2. Їйлдвэрлэлийн технологийн процессийн хэвийн горимын їед болон хэвийн ажиллагаа алдагдсан нєхцєлд ч шатамхай бодистой ажилладаг, эсвэл байнга болон їе їе шатамхай бодис ашигладаг барилга байгууламж, байрны гадна, доторх орон зайг галын аюултай бїс гэнэ. Галын аюултай бїсийг дараах байдлаар ангилна. Їїнд: 1. ноцох температур нь 61°С, тїїнээс дээш шатамхай шингэн ашиглах зориулалтын байрыг П-I ангилалын бїс; 2. агаартай харьцуулахад тїїний эзэлхїїнд хамгийн бага шатах концентрац нь 65 г/м3 –ээс илїї шатамхай тоос буюу сэмэрдэс агуулж буй байрыг П-II ангилалын бїс; 3. хатуу байдалтай шатамхай бодис ашиглах байрыг П-IIа ангилалын бїс; 4. ноцох температур нь 61°С, тїїнээс дээш шатамхай шингэн ба хатуу байдалтай шатамхай бодистой харьцах, ажиллах зориулалтын гадаах (гадны) орчинг П-III ангилалын бїс гэж хувааж їзнэ. 7.2.3. Технологийн процесс нь ил гал тїлж улайсгал хийгдэх, эсвэл технологийн аппаратын гадаргуу нь шатамхай уур, тоос буюу сэмэрдэс шатахааргїй халуунтай байдаг бол байрны дотор ба гаднах нєхцєлд тавигдах шатамхай шингэнтэй тогтмол ба їе їе ажиллах аппаратнаас хэвтээ ба босоогоор 5 м хїртлэх хязгаарт тэдгээрийн цахилгаан тоноглолыг гал-тїймрийн аюултайд тооцохгїй. Байрны дотор ба гаднах нєхцєлд хатуу, шингэн ба хийн байдалтай шатамхай шингэнийг тїлшний зориулалтаар шатаах буюу дахин ашиглах замаар шатааж байвал тэдгээрийн цахилгаан тоноглол нь гал-тїймрийн аюултайд тооцогдохгїй. Гал тїймрийн аюултай бїсийн ангилалаар П-II-д хамаарагдах байрын їйлчилгээнд байгаа соролтын салхилуур, тїїнчлэн агаар оруулах салхилуурын байрыг гал тїймрийн аюултай П-II бїс ба хэсэгчилсэн хамааруулан авч їзнэ. Хэсэгчилсэн соролтын зориулалтаар ажиллах салхилуурын байрыг тухайн байрны гал-тїймрийн ангилалтай нь хамтатган авч їзвэл зохино. Гадаа тусгай хашлага бїхий гал-тїймрийн ангилалын бїсийн П-II ба хэсэгчилсэн соролттой аливаа ангилалд хамаарах байранд тавигдах цахилгаан хєдєлгїїрийг гал-тїймрийн аюулын П-III бїсэд хамааруулан авч їзнэ. 7.2.4. Галын аюултай байрны ангилал, хилийг тодорхойлохдоо їйлдвэрийн технологчтой хамтран зураг тєслийн ба ашиглалтын байгууллага хамтран оролцоно. Галын аюултай нэгж тоног тєхєєрємжийг їйлдвэрийн байр болон гадна талд байрлуулахдаа галын аюулын эсрэг тусгай арга хэмжээ тусгагдаагїй нєхцєлд энэхїї тоног тєхєєрємжєєс хэвтээ ба босоогоор чиглэлд 3 м доторх хязгаарлагдмал бїсийг галын аюултай гэж їзэх нь зїйтэй. Галын аюултай бїсд тавих цахилгаан тоноглолыг сонгохдоо хїрээлэн буй орчны нєхцлийг (химийн идэвхжил, хур тундас г.м) тооцож їзэх зайлшгїй шаардлагатай. 7.2.5. Галын аюултай бїсэд цахилгааны їл хєдлєх авалцаануудыг гагнах, шахах, эрэгдэх буюу тїїнтэй адилтгах тєрлийн аргаар хийх ба цахилгаан тоног тєхєєрємжийг 1.6 бїлгийн заалтын БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

360

БД 43-101-03 дагуу газардуулж єгєх ёстой. Холболтын салмал авалцаа нь єєрєє суларч тайлагдахааргїй хийгдвэл зохино. Гал тїймрийн аюултай бїсэд байрлах барилга, байгууламж ба гаднах тоноглолын аянганы шууд цохилт, тїїний дахин илрэлийн хамгаалалтанд болон тэдгээрт тавигдах шатамхай шингэн, нунтаг буюу сэмэрдэс материал агуулах тоноглолын газардуулгад статик цахилгаанаар їїсэх очлолтыг арилгах їїднээс барилга байгууламжийн аянга хамгаалалт ба статик цахилгаанаас сэргийлэх тєхєєргийн хамгаалалтыг мєрдєж байгаа зураг тєсєл, угсралтын норм, дїрмийн дагуу гїйцэтгэх ёстой. Гал тїймрийн аюултай бїсийн аливаа ангилалын байранд тавигдах тоноглолоос статик цэнэгийг авах арга хэмжээ тусгагдах ёстой. Цахилгаан машин ба аппарат хэрэгсэл 7.2.6. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй дурын ангилалын цахилгаан машиныг байрлуулах боловч гагцхїї 7.2.1-р хїснэгтэнд їзїїлсэн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгийг хангасан байвал зохино. Аливаа ангилалын гал-тїймэр (галын)-ийн аюултай бїсэд битїї ба задгай хийцийн агааран їлээлгэтэй цахилгаан машиныг байрлуулж болно. Бїтїї циклийн їлээлгэтэй нєхцєлд салхилуулгын системд агаарын алдагдлыг нєхєх ба агаар дамжуулах хоолой болон машинд илїїдэл даралт їїсгэх зориулалттай тєхєєрємжийг авч їзэх шаардлагатай. Цахилгаан машины салхилуулгын агаар нь уур ба шатамхай бодисын тоосыг агуулахыг хориглоно. Задгай їлээлгээр хаягдах ажилласан агаар нь галын аюултай бїсрїї чиглэгдсэн байхыг зєвшєєрєхгїй. Хїснэгт 7.2.1. Галын аюултай бїсийн ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан машины бїрхїїлийн зєвшєєрєгдєх хамгаалалтын хамгийн бага зэрэглэл Ажлын нєхцєл ба тоног тєхєєрємжийн байдал Ажлын нєхцєлєєр очлох буюу очлох хэсэгтэй суурин зориулалтын цахилгаан машин Ажлын нєхцєлєєр очлохгїй буюу їл очлох хэсэгтэй суурин зориулалтын цахилгаан машин Ажлын нєхцєлєєр очлох буюу їл очлох хэсэгтэй хєдєлгєєнтэй механизм, тоноглол дээр байрлах (кран, тельфер, цахилгаан тэрэг) цахилгаан машин

Галын аюултай бїсийн ангилалд тохирсон бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэл П-I П-II П-IIa П-III IP44

IP54

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP54

IP44

IP44

7.2.7. Ажлын нєхцєлєєр хэвийн ажиллагааны їедээ очлох цахилгаан машин (авалцааны цагираг бїхий цахилгаан хєдєлгїїр)-ыг шатамхай бодис байрлах газраас 1 м-ээс багагїй зайнд суурилуулах ёстой. Галын аюултай бїсэд тавигдах механизмын цахилгаан хєдєлгїїрийг дараах нєхцєлд хїснэгт 7.4.1-д зааснаас бага бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэйгээр сонгож болно. Тухайлбал, цахилгаан хєдєлгїїр нь барилга, байрны гадна тавигдах нєхцєлд, эсвэл механизмын дамжуурга нь хананы цаанаас голын тусламжтайгаар эргэлдэх буюу жийргэн нягтруулга сайтай байвал, г.м. 7.2.8. Хамгаалалтын IP44 зэрэглэлтэй бїрхїїл бїхий том чадлын синхрон машин, тогтмол гїйдлийн машин ба статик хувиргуурын агрегатыг бїрэн эзэмших хїртэл бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP20 байх машин агрегатыг гал тїймрийн аюулын П-IIа ангилалын байранд ашиглахыг зєвшєєрнє. Гал тїймрийн аюултай бїсийн аливаа ангилалын байранд ажиллах зєєврийн цахилгаанжсан цахилгаан тоноглолын бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP44 байх ёстой. Харин галын аюултай бїсэд тоног тєхєєрємжийг засварлах тусгай технологийн шаардлагыг биелїїлэх нєхцєлд зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлийн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP33 байхыг зєвшєєрнє. 7.2.9. Галын аюултай бїсэд хїснэгт 7.2.2.-д заасанаас багагїй бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг бїхий цахилгаан аппарат, багаж, хэрэгсэл, шїїгээ, щит, холболтын гаргалгыг дараах нєхцєлд байрлуулж болно. Мєн дурын ангилалын галын аюултай бїсэд илїїдэл даралтын БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

361

БД 43-101-03 їлээлгэтэй цахилгаан аппарат, багаж, хэрэгсэл, шїїгээ, щит, холболтын гаргалгыг байрлуулах нь зїйтэй. Хїснэгт 7.2.2 Галын аюултай бїсийн ангилалаас хамааруулан тавих зориулалттай цахилгаан аппарат, багаж, хэрэгсэл, шїїгээ, щит, холболтын гаргалгын бїрхїїлийн зєвшєєрєгдєх хамгаалалтын хамгийн бага зэрэглэл Ажлын нєхцєл ба тоног тєхєєрємжийн байдал Ажлын нєхцєлєєр очлох хэсэгтэй зєєврийн механизм дээр болон суурин тавигдах цахилгаан аппарат, хэрэгсэл Ажлын нєхцєлєєр очлохгїй зєєврийн механизм дээр ба суурин байрлах цахилгаан аппарат, хэрэгсэл Аппарат, хэрэгслийн зориулалттай шїїгээ, самбар, щит Хїчний ба хоёрдогч хэлхээний цуглуулгын хайрцаг

Галын аюултай бїсийн ангилалд тохирсон бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэл П-I П-II П-IIa П-III IP44

IP54

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP54, IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

IP44

7.2.10. Гэрэлтїїлгийн сїлжээний зориулалтын щит, таслуур, унтраалгыг зардал ба єнгєт металлын зарцуулалтын хувьд хїндрэлгїй бол аль болохоор галын аюултай дурын ангилалын бїсээс гадна байрлуулах нь зїйтэй. Галын аюулын дурын ангилалд багтах (ихэвчлэн) хаалттай байх агуулахын байранд тавигдах цахилгаан тоноглолыг байрны доторх хїчний ба гэрэлтїїлгийн сїлжээний таслах хэрэгсэл байгаа эсэхээс їл хамааруулан тусгай хийцийн їл шатах материалаар хийсэн хайрцаг, хашлага буюу тулаасанд суурилах (хэсэгчлэн) таслах аппарат тавих ёстой. Таслалтын аппарат нь хоногийн аль ч цагт їйлчлэхэд хялбар байранд тавигдах ёстой. 7.2.11. Хэрэв їйлдвэрлэлийн нєхцєлєєр галын аюултай бїсийн аливаа ангилалын байранд цахилгаан халаагч хэрэгсэл шаардлагатай бол тїїний халаах ажлын хэсгийг шатамхай бодистой хїрэлцэхээргїй хамгаалж єгєх ба тухайн хэрэгсэлийг їл шатах материалаар хийсэн гадаргууд байрлуулна. Цахилгаанаар халаагч хэрэгсэлийн дулааны цацрагийн цоонолтоос хамгаалах їїднээс їл шатах материалаар хийгдсэн халхлагч тавьж єгнє. Галын аюултай дурын ангилалд хамаарагдах агуулахын байр, тїїнчлэн архив, музей, зургийн галерей, номын сан (зєвхєн тусгай зориулалтын єрєє, буфетнээс бусад) зэрэг газарт цахилгаан халаах хэрэгсэл тавих, хэрэглэхийг хориглоно. Цахилгаан ачаа єргєх механизм ба цахилгаан гэрэлтїїр 7.2.12. Кран, таль, г.м єргєх механизмын зориулалттай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэлийг хїснэгт 7.1.2-7.1.4-д заасны дагуу сонгож хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Галын аюултай (П-I, П-II) бїсэд тавигдах єргєх механизмын гїйдэл дамжуулагчийг зэс судалтай, резин тусгаарлагатай, хїрээлэх орчинд тэсвэрлэц сайтай бїрээстэй зєєврийн уян кабелиар хийвэл зохино. 7.2.13. Галын аюултай бїсэд тавигдах гэрэлтїїлэгч, гэрэлтїїрийн хамгаалалтын зэрэглэлийг хїснэгт 7.2.3-д зааснаас багагїйгээр авбал зохино. ДРЛ чийдэн бїхий гэрэлтїїрийн бїтээц нь чийдэн сугарч унахааргїй, улайсах чийдэнгийн хамгаалах бїрхїїл нь цулгуй байх шаардлагатай. Харин шатамхай материалаар хийсэн гэрэл цацруулагч, сарниулагч хийх ёсгїй. Хїснэгт 7.2.3. Галын аюултай бїсийн ангилалаас хамааруулан авах гэрэлтїїрийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зэрэглэл Галын аюулын ангилалд тохирсон гэрэлтїїрийн хамгаалалтын зэрэглэл П-I П-II П-IIa П-III IP53 IP53 23 2.3 IP53 IP53 IP23 IP23

Гэрэлтїїлэгчид тавих гэрэл їїсгїїр Улайсах чийдэн ДРЛ чийдэн БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

362

БД 43-101-03 Люминесценцийн чийдэн

5.3

53

IP23

IP23

Хуваарилах байгууламж ба трансформаторын дэд станц 7.2.14. 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдлийн ХБ-ийг галын аюулын дурын ангилалын бїсэд тавихыг зєвлєхгїй. Шаардлагатай гэж їзвэл ХБ-ыг галын аюултай бїсэд тавихдаа тїїний элемент (шкаф, шїїгээ г.м.)-ийн хамгаалалтын зэрэг нь хїснэгт 7.4.2-т тохирч байх ёстой. Галын аюултын дурын ангилалын бїсэд хамаарагдах агуулах байр, архив, музей, зургийн галерей, номын сангийн барилга, байрнаас бусад байранд хуурай ба їл шатах материалын дїїргэлттэй трансформатор бїхий ИБТДС, ИБХП болон иж бїрдмэл конденсаторын тєхєєрємж (ИБКТ)-ийг тороор хязгаарлаж ил тавихыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд ИБТДС, ИБХП ба ИБКТ-ийн шїїгээний бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэл нь IP41-ээс багагїй байх ба тэдгээрээс хашлагын тор хїртлэх зай нь дїрмийн 4.2 бїлэгт заасантай харгалзаж байваэл зохино. 7.2.15. Тос дїїргэмэл трансформатор бїхий дэд станцыг дараах нєхцєл биелэгдэж байвал барилгад суулгаж буюу залгаж барихыг зєвшєєрнє. Їїнд: 1. Тос дїїргэмэл трансформаторын єрєєний салхилуулгын нїх ба хаалга нь галын аюултай бїсрїї гараагїй бол, 2. Кабель ба цахилгааны утас сївлэх хоолой нэвтрэн гарах хана ба шалны нїхийг шатдаггїй материалаар битїї чигжих нєхцєлд, 3. Хоргонд байрлах тос дїїргэмэл трансформатор бїхий дэд станцын гарц нь галын аюултай бїсрїї гарах бол зєвхєн 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй ХБ-ын хувьд (энэ нєхцєлд хаалга нь єєрєє хаагддаг байх ба галын даац нь 0.6 цагаас багагїй байх), 4. ИБТДС ба ИБХП-ийн гарц нь галын аюултай бїсрїї гарах, тэдгээрээс трансформаторыг галын аюултай бїс дамжуулан зєєвєрлєхийг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд хаалга нь єєрєє хаагддаг байхаас гадна галын даац нь 0.6 цагаас багагїй байвал зохино. Агаарын ба кабель шугам, цахилгааны утас 7.2.16. Гал-тїймрийн аюултай бїсэд тавигдах дурын ангилалын кабель, дамжуулах утас нь гал їл тараах бїрээс, тусгаарлагатай байвал зохино. Шатамхай полиэтилен тусгаарлагатай кабель, бїрээсгїй (нїцгэн) дамжуулах утас хэрэглэхийг хориглоно. Галын аюултай бїс дундуур болон тїїнээс 1 м-ээс бага хэвтээ ба босоо зайнд тухайн тоноглол, технологид хамааралгїй бїх тєрлийн хїчдлийн кабель, утас татахыг хориглоно. Аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд кабель ба цахилгааны утасыг далдалж хоолойд тавихыг зєвшєєрнє. Тоноглолын бїтээц, хийц дээгїїр ба тавиурт шууд илээр тавигдах кабель ба тусгаарлагатай утаснаас ил хадгалагдаж байгаа шатамхай бодис хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байвал зохино. Галын аюултай бїсийн П-III ангилал бїхий нутаг дэвсгэрээр шатамхай хий буюу шингэн бїхий дамжуулах хоолойг эстакадаар єнгєрїїлэх нєхцєлд тусгаарлагатай утасыг ган хоолойд, хуяглаагїй кабелийг ган хоолой ба хайрцаганд, хуягтай кабелийг илээр тавихыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд ган хоолой ба хайрцаг, хуягтай кабель нь дамжуулах хоолойноос 0.5 м-ээс багагїй зайнд тавигдах ба аль болохоор шатдаггїй бодис бїхий дамжуулах хоолойн талаар тавибал зохино. 7.2.17. Аливаа ангилалын галын аюултай бусэд тавигдах цахилгаан утасны холбох ба салбарлах хайрцагийн бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP43-аас багагїй байвал зохино. Тэдгээр нь ган ба бусад їл шатах материалаар хийгдэх ба хэмжээ нь угсрахад хялбар, утасны хобоосонд найдвартай байх ёстой. Металлаар хийгдэх хайрцагны зарим хэсэг, дотор тал нь тусгаарлах жийрэг ба зузаавтар будагтай байх ёстой. Гэрэлтїїлгийн бїлэг сїлжээнд хэрэглэгдэхээс бусад пластмасс эд анги нь шаталт муутай материалаар хийгдвэл зохино. 7.2.18. Галын аюултай П-I, П-II, П-IIa ангилалын бїсэд хамгаалалтын зэрэглэл нь IP20 ба тїїнээс дээш байх зэс ба хєнгєн цагаан шин бїхий 1 кВ хїртэл хїчдлийн шин дамжуулагчийг тавихыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд галын аюулын П-I, П-II ангилалын бїсэд байх бїх тєрлийн шин, тїїний салбарлага нь тусгаарлагатай байх ёстой. Хамгаалалтын зэрэг нь IP54 ба тїїнээс дээш байх шинийг тусгаарлах шаардлагагїй. Шинийн салдаггїй авалцаа нь гагнуураар, салдаг авалцаа нь суларахгїй эрэг бїхий боолтоор хийгдсэн байна. Галын аюултай П-I бїсэд тавигдах шин дамжуулагч, тїїний салбарлагын бїх элементийн температур нь 60°С-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Коммутацын ба хамгаалалтын аппарат бїхий БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

363

БД 43-101-03 салбарлагын хайрцаг, тїїнчлэн холболтын салдаг авалцааг галын аюулын аливаа бїсэд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд шин дамжуулагч дээр, кабелийн оруулга ба шин дамжуулагчтай хїрэлцэх хэсэгт тавигдах салбарлагын хайрцагийн хамгаалалтын зэрэг нь галын аюулын П-I, П-IIa бїсэд IP44 ба тїїнээс дээш, галын аюулын П-II бїсэд бол IP54 ба тїїнээс дээш байх ёстой. Хїснэгт 7.2.4 Шатамхай материал ба бодис, бэлэн бїтээгдэхїїн ба тоноглол хадгалах газрын дээрх ил агуулах Агуулахын тєрєл Чулуун нїїрс, хадлан євс, сїрэл, олс, їр тариа Модон материал, тїлээ, холтос, їртэс Шатамхай шингэн Шаддаг боодолтой бэлэн бїтээгдэхїїн, тоноглол

Багтаамж ба талбай 1000 т-оос их 1000 м 3-ээс их 3000 м 3-ээс их га-гаас их

7.2.19. Харин галын аюултай бїсэд кабель ба утсыг тусгаарлуур, тавиур, хэцэнд бэхлэх байдлаар тавьж болно. Агаарын шугамын тэнхлэгээс галын аюултай бїс хїртлэх зєвшєєрєгдєх зайг 2.4.44, 2.5.119-аар сонгох бєгєєд 1 кВ хїртлэх хїчдлийн бїрээсгїй утастай агаарын шугамнаас шатамхай бодис (чулуун нїїрс, сїрэл, їр тариа, зїсмэл модон материал, зоргодос, їртэс, шатамхай бїх тєрлийн шингэн, шатах материалан хайрцаг бїхий бэлэн бїтээгдэхїїн)-ны газар дээрх ил агуулах хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 7.2.4 7.2.5-д оруулсан ба тїїнээс багагїйгээр авах ёстой. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын тэнхлэгээс хїснэгт 7.2.4-д дурьдсан агуулах хїртлэх зай нь хїснэгт 7.2.5-д заасан зайнаас багагїй байх ёстой. Хїснэгт 7.2.5 1 кВ хїртлэх хїчдлийн, бїрээсгїй хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєнцагаан утастай АШ-ын тэнхлэгээс шатамхай бодисны ил агуулах хїртлэх хамгийн бага зай. АШ-ын хамгийн дээд утаснаас газар хїртлэх унжилтын зай, м 7 хїртэл 7.5 хїртэл 8 хїртэл 9 хїртэл 10 хїртэл

16(I) 17 18 19 20.5 22

Салхины тооцооны хурд (салхины бїсчлэл)-анд харгалзах хамгийн бага зай, м 18(II) 21(III) 24(IV) 27(V) 30(VI) 33(VII) 19 27 31 36 41 46 20 31 33 38 43 48 21 35 35 40 45 50 23 37 37 43 49 53 24 40 40 46 53 57

Энэ хїснэгтэд заасан шаардлага нь тухайн агуулахын гадна гэрэлтїїлгийн агаарын шугамд хамаарахгїй.

7.3. ЦАХИЛГААН ХАЛААЛТЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага 7.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт їйлдвэрийн (50 Гц), бууруулсан (50 Гц-ээс доош), нэмэгдїїлсэн (30 кГц хїртэлх) ба єндєр їелзэлтэй ( 30 кГц-ээс дээш) хувьсах гїйдлээр ба шулуутгасан тогтмол гїйдлээр ажиллах їйлдвэрлэлийн ба лабораторын зориулалттай цахилгаан пийшин, цахилгаан зуух (цахилгаан халаах багаж, хэрэгсэл, аппарат)-ны тоног тєхєєрємж хамаарагдана. Дээрх тєрєл бїрийн їелзэл бїхий цахилгаан тоноглолд:

· шууд ба шууд бус їйлчлэлтэй эсэргїїцлийн шингэн ба хатуу дурын халаах элемэнттэй, тїїнчлэн, хайлуулах ба цутгуурын цахилгаан шааргын зуух,


364

БД 43-101-03 · шууд ба шууд бус їйлчлэлтэй болон хосломол ажиллагаатай нуман тїїнчлэн, уурхайн хїдэр халаах, тємєр хайлуулах, плазмын халаалгын ба хайлуулах цахилгаан зуух, · нєлєєлгийн халаалт (хатаалга)-ын ба хайлуулга (тигельт ба шуудуут) -ын зуух, · диэлектрик халаалт ба электрон-цацрагийн пийшин зэрэг багтана. Энэхїї дїрэм нь дурын бїтээц, зориулалт, ажлын горимтой, улмаар дурын орчинд (агаар, хоосон, инертийн хий г.м.) дурын даралттай ажлын хорго бїхий дээр дурьдсан цахилгаан зуух ба пийшингийн цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїх элементэд хамааралтай. 7.3.2. Цахилгаан халаалгын тоног тєхєєрємж нь цахилгааны хангамжийн найдварын хувьд энэхїї дїрмийн 1.2.19-д зааснаар II, III зэрэглэлд хамаарагдана. Цахилгаан-халаалгын тоноглол нь манай нєхцєлд цуврал їйлдвэрлэл явуулдаггїй дарханы, хэвлїїрийн, шахуургын, механикийн, механик-угсралтын ба будгийн цех, тасгийн зориулалттай, багаж хэрэгслийн, гагнуурын, тємєр бетон угсралтын, мод боловсруулалтын, туршилтын болон засварын їйлдвэрїїд, тїїнчлэн лаборатор, туршилтын станц, гараш, депо, захиргааны байгуулагадад ашиглагдаж байна. Эдгээрийг нийтлэг зориулалтын цахилгаан сїлжээнээс тэжээхдээ тухайн цахилгаан зуухны чадал, сонгон авсан цахилгаан хангамжийн бїдїїївчээс хамааруулан хатуу буюу зєєлєн дамжуулагч, кабель шугам болон цахилгаан дамжуулах утас хэрэглэнэ. 7.3.3. Цахилгаан эрчим хїчийг тогтмол гїйдлээр ба нам, нэмэгдїїлсэн єндєр давтамжийн хувьсах гїйдлээр дулаанд хувиргаж байгаа цахилгаан халууны тоног тєхєєрємж нь нийтлэг зориулалтын тэжээлийн цахилгаан сїлжээнд эсвэл хїчний ба хувиргах трансформатораар дамжуулан холбогдох хувиргуурын агрегатыг агуулж байдаг. Хїчний трансформатор ба хувиргуурын хоёрдахь ороомгийн хїчдэлийг технологийн процессийн шаардлагатай уялдуулан сонгох ба цахилгаан халууны тєхєєрємжийн анхдагч ороомгийн хїчдэлийг техник-эдийн засгийн їр ашгийг тооцсоны їндсэн дээр сонгоно. 7.3.4. Цахилгаан халаалгын тєхєєрємжийн цахилгаан ачаалал нь нийтлэг зориулалтын цахилгаан сїлжээнд залгахад хїчдлийн муруйн хэлбэрийн синусиод байдал алдагдаж, мєрдєгдєж байгаа стандарт зєрчигдєхєєргїй байх ёстой. Ийм шаардлагын їїднээс цахилгаан халаалгын тєхєєрємжийн хїчний ба тэжээлийн ДС зэрэгт шїїлт бїхий тэгштгэх тєхєєрємж (фильтрокомпенсирующий) тавих буюу хїчдлийн муруйн хэлбэрийн гажилтыг багасгах бусад арга хэмжээ авна. 7.3.5. 400 кВт тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан халууны тєхєєрємжийн чадлын коэффициент нь нормчлогдсон їзїїлэлтээс доогуур байвал тэгштгэх тєхєєрємж (компенсатор)-ийг ганцаарчилсан байдлаар тавьж єгєх шаардлагатай. Нэг бїрчилсэн ба бїлэг тэгштгэх компенсаторыг байрлуулах, тїїнийг залгах бїдїївчийг тухайн ТДС-д холбогдсон цахилгаанхалууны тєхєєрємжийн нєлєєлгийн ачааллын єєрчлєлтийн байдал, хїчдлийн муруйн хэлбэр зэргийг їндэслэн техник-эдийн засгийн тооцоо хийж шийдвэрлэнэ. 7.3.6. Цахилгаан-халаалгын тєхєєрємж бїрийн анхдагч хэлхээнд тэжээгдэж байгаа їйлдвэрийн давтамж бїхий цахилгаан сїлжээний хїчдлээс хамааруулан дараахи сэлгэн-залгалтын ба хамгаалалтын аппарат хэрэгсэлийг тавьж єгнє. Тухайлбал,

1 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол: оруулган дээр таслуур (нум унтраах авалцаат гар таслуур, багцат таслуур) ба гал хамгаалуур буюу таслуур-хамгаалуурын блок, эсвэл цахилгаан соронзон ба дулааны салгавчтай автомат таслуур; 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй бол: оруулган дээр нь салгуур ( отделитель, салмал авалцаат холбоос) ба шуурхай хамгаалалтын зориулалттай таслуур буюу салгуур , шуурхай ажиллагааны ба хамгаалалтын хоёр таслуур г.м. 7.3.7. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй нэг тєрлийн цахилгаан-халууны тєхєєрємж-агрегатад хамаарах хїчний цахилгаан тоноглолыг (зуухны трансформатор, статик хувиргуур, реактор, зуухны таслуур, салгуур, сэлгїїр г.м.), хїчний трансформатор, хувиргуурын хєргєлтийн систем (усан ба тос-усан хєргєлтийн битїї системийн насос, дулаан солилцуур, шингээлїїр, салхилуур г.м.) зэрэг туслах тоноглолын хамтад нь нэг хоргод (камерт) байрлуулж болно. Эдгээр тоног тєхєєрємжийн ил гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь далдлагдсан байхаас гадна залгах-салгалт (коммутац)-ын аппаратын шуурхай удирдлагын дамжуулга, хєтлїїр нь хоргоны гадна байрлах ёстой. Шаардлагатай гэж їзвэл хэд хэдэн цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн цахилгаан тоноглолыг нэгэн байранд, (Тухайлбал: цахилгаан машины байранд) 5.1 бїлгийг мєрдлєг болгон байрлуулж болно. ЦахилгаанБЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

365

БД 43-101-03 халууны тоног тєхєєрємжийн цахилгаан тоноглол, тэдгээрийн механизмуудад хийх їзлэг їйлчилгээнийаюулгїй ажиллагааг хангах, тїїнчлэн шуурхай сэлгэлтийг зєв дарааллаар гїйцэтгэх їїднээс хориг-оньс (блокировка)-оор тоноглоно. Цахилгаан байрны шїїгээний гадна орших хаалга, тїїнчлэн тоноглолын хоргоны хаалгыг нээхэд 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдэд хїрэх аюултай байвал зєвхєн тоноглолын хїчдэлийг авсаны дараа орох буюу хаалга нээгдэх їед агшин зуурын хугацаанд тоноглолын хїчдлийг салгах їйлчилгээтэй хориг-оньс хаалганд хийж єгнє. 7.3.8. Цахилгаан-халууны тоног тєхєєрємж нь їйлдвэрийн давтамж бїхий 1,5 КА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй, эсвэл нэмэгдїїлсэн ба єндєр давтамжийн дурын гїйдэлтэй бол гїйдэл дамжуулагчийн огтлолыг сонгохдоо цахилгаан техникийн гадаргуугийн ба ойртолтын їр дїнд шин (кабель)-ы оглолоор ба багцлалын шин хооронд гїйдэл жигд тархдаггїй байдлыг тооцох нь зїйтэй. Эдгээр гїйдэл дамжуулах элементийн бїтээц нь идэвхтэй ба идэвхгїй эсэргїїцлийн оновчтой хэмжээг тогтоох, дамжуулагчийн гїйдлийн оновчтой тархалтыг, гурван фазын сїлжээнд техникийн нєхцєлийн дагуу фаз хооронд тэгшхэмтэй эсэргїїцэл бий болгох, металл бэхэлгээ, бїтээцэд цахилгааны алдагдлыг хязгаарлах зарчим дээр їндэслэгдэнэ. Дан шин буюу шугамыг (тухайлбал, тємєр бетон хаалт, хашлага, тємєрлєг хийцийн тулгуур ба хамгаалалтын экран г.м-ийн дундуур гарах) тойруулан битїї тємєр хїрээ байхыг хориглоно. Ийм нєхцєл зайлшгїй шаардлагатай болбол соронзонгїй ба бага соронзонтой материал хэрэглэж, тїїний халалтын халуун, алдагдлыг тооцоолж шалгах нь зїйтэй. 2,4 кГц давтамжтай хувьсах гїйдлийн дамжуулагчийг бэхлэхдээ соронзон материал хэрэглэхгїй ба харин 4 кГц, тїїнээс дээш давтамжтай бол шинийг ус хєргєлтийн элементийн зангилаанаас бусадыг нь соронзон материалаар бэхэлж болохгїй. 7.3.9. Гїйдэл дамжуулах шин ба авалцаат холболтын температур нь цахилгаан гїйдлийн халалт, гадны дулааны цацралт зэргийг тооцоод 90°С-ээс их байж болохгїй ба харин шинэчлэгдэж байгаа тоноглолд хоёрдогч гїйдэл дамжуулагч хэлхээний хувьд зэс шинд 140°С, хєнгєн цагаан шинд 120°С байх нь зєвшєєрєгдєх бєгєєд энэхїї шиний холболтыг гагнаж хийх нь зїйтэй. Ердийн горим ажиллагаатай цахилгаан пийшин, зуухнууд, тухайлбал, хїдэр хатаалгын, тємєр хайлшны, вакуумын нуман ба нєлєєлгийн, плазмын, шууд ба шууд бус їйлчлэлийн, электронцацрагийн нуман ба диэлектрик халаалгын зуухны хоёрдох гїйдэл дамжуулах хатуу шинийг хєнгєн цагаан буюу хєнгєн цагааны хайлшаар хийх шаардлагатай. Цохилтын хїчтэй ачаалал бїхий ган хайлуулах ба ширэм хайлуулах цахилгаан нуман зуухны гїйдэл дамжуулах хоёрдогч хатуу шинийг угсрахдаа механик ба уярах бєх батыг нь нэмэгдїїлсэн хєнгєн цагааны хайлш хэрэглэх нь зїйтэй. Хувьсах гїйдлийн хэлхээнд хоёрдогч гїйдэл дамжуулах олон туйлтай хатуу шинийг хэрэглэхдээ зэрэгцээ дараалмал хэлхээний янз бїрийн фаз буюу гїйдлийн шууд ба урвуу чиглэлтэй давхарласан (шихтованный) ба дэлгэцэлсэн (коаксальный) шин дамжуулагчийг авч їзнэ. Їйлдвэрийн давтамж бїхий 6 кА тїїнээс дээш гїйдэл, нэмэгдїїлсэн ба єндєр давтамжтай дурын гїйдлийг дамжуулах зєєлєн шинийг хийхдээ усан хєргєлттэй уян кабель хэрэглэх нь зїйтэй. Усан хєргєлттэй їйлдвэрийн давтамжтай хатуу ба уян гїйдэл дамжуулагчийн гїйдлийн нягтыг хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагааны хайлшийн хувьд 6 А/м 2, зэсний хувьд 8 А/мм 2 хїртэл байхыг зєвшєєрнє. 7.3.10. Їйлдвэрийн давтамжтай нэг фазын гїйдэл дамжуулах, багцалмал, тэгш єнцєгт хєнгєн цагаан шиний їргэлжлэх их гїйдлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээг 7.3.1 хїснэгтэнд їзїїлэв. Хїснэгтэнд авсан гїйдэлийн хэмжээ нь хїрээлэх орчины агаарын температур 25°С, тэгш єнцєгт шиний температур 70°С, дотоод хоолойн температур 75°С, кабелийн судлын температур 80°С гэж авсан нєхцєлд тооцоологдсон болно. Хїснэгт 7.3.1 Їйлдвэрийн давтамжтай нэг фазын гїйдэл дамжуулах зориулалтын багцалмал, тэгш єнцєгтэй хєнгєн цагаан шиний зєвшєєрєгдєх хамгийн их їргэлжийн гїйдэл Туузны хэмжээ, мм 100 х 10 120 х 10 140 х 10 200 х 10 300 х 10

2

Багц дахь туузны тоонд харгалзах гїйдэл, А 4 6 1250 2480 3705 1455 2885 4325 1685 3330 4980 2310 4560 6825 3330 6600 9900


366

8 4538 5735 6625 9090 13200

БД 43-101-03 7.3.11. Цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй, їйлдвэрийн ба нэмэгдїїлсэн давтамжтай хувьсах ба тогтмол гїйдэл дамжуулах хэсгїїд, багц шинийг тусгаарлахад нэвчмэл биш асбестоцементэн суурь хавтан (плита), 1-1,6 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол текстолит, шилэн текстолит буюу халууны даамхай хуванцар ашиглах нь зїйтэй. Харин 500 В хїртэлх хїчдэлтэй бол олифонд буцалгаж нэвчїїлсэн модон хавтан хэрэглэж болно. 7.3.12. Задгай (ус дамжуулах хоолойноос буюу їйлдвэрийн буцах усны сїлжээнээс), буюу битїї (дулаан солилцуур бїхий хоёр хїрээтэй) нэг бїрчилсэн ба хэсэгчилсэн усан хєргєлтийн системийг сонгохдоо усны чанар, цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн техникийн нєхцєл зэргийг їндэслэн авч їзэх нь зїйтэй. Цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн хєргєлтийн ус нь хэрэгцээний уснаас авсан бол хатуулаг нь нэг литр усанд 7 мг-экв, жигнэгдэх бодис (булингар) 3 мг, температур нь 25°С-аас илїїгїй, буцах усны шугамнаас авсан бол харгалзан 5 мг, 100 мг, 30°С байж болно. 7.3.13. Шууд, шууд бус ба хосолмол ажиллагаатай нуман цахилгаан зуухны трансформаторыг ерєнхий зориулалтын сїлжээнд холбохдоо дараах нєхцєл хангагдаж байвал нэмэлт тооцоо хийхгїйгээр гїйцэтгэж болно. Тухайлбал,

n

åS

2 Ti

n / S k £ 0 .01 нєхцєлийг хангах ба

i =1

STi нь зуухны трансформаторын хэвийн чадал (МВА), Sk нь тэдгээрийн холбогдох цэгт болох богино залгааны чадал (МВА), n нь нуман зуухны холбогдох байгууламжны тоо болно. Шууд, шууд бус ба хосолмол ажиллагаатай нуман цахилгаан зуухны трансформаторын байгууламжийг суурилуулахдаа дараах хамгаалалтуудыг авч їзнэ.

· Трансформаторт тоног тєхєєрємжийг залгах їеийн гїйдлийн хаялт, ашиглалтын богино залгааны гїйдлээр зохицуулсан эгшин зуурын їйлчлэлтэй их гїйдлийн хамгаалалт, · Трансформаторын хэт ачааллын хамгаалалт, · Зуухны трансформаторын чадлаас їл хамааруулан зуухны цохилтын ачааллыг тооцсон хийн хамгаалалт, · Тухайн сїлжээний газарт залгагдах гїйдлийн хэмжээтэй уялдуулан тавих нэг фазын газардлагын хамгаалалт, · Хамгийн их зєвшєєрєгдєх халуунд хїрсэн, улмаар хэтэрвэл таслах їйлчилгээг дохиолох температур заагуур, · Зуухны трансформаторын хєргєлтийн систем дэх эргэлтийн тос, усны заагуур г.м. 7.3.14. Нєлєєлгийн ба диэлектрик халаалгын тєхєєрємж нь трансформатор, хєдєлгїїргенератор, тирсторон ба ионон хувиргуур буюу хуримтлуур (конденсатор) зэрэг дагалдах тоноглолын хамт цехийн дотор гал тэсвэрлэгийн II зэргийн байранд технологийн урсгал шугаманд тулж болон тусгай байранд байрлаж болно. Нэмэгдїїлсэн 10 кГц , тїїнээс доош давтамж бїхий хувьсах гїйдлийн хэлхээнд ган хуягтай кабель ба дамжуулах утсыг ган хоолойд хийж ашиглахыг зєвшєєрєх боловч гїйдлийн шууд ба урвуу чиглэлийн хувьд кабель ба утасны нэг судлыг нэг хоолойд сївэлж уграх шаардлагатай. 7.3.15. Бууруулах ба тохируулах хуурай трансформатор, їл шатах шингэнтэй трансформатор, удирдлагын самбарыг шууд ба шууд бус їйлчлэлтэй эсэргїїцлийн цахилгаан зуухны хийц дээр болон ойролцоо байрлуулж болох ба 100 кВт-аас дээш эсэргїїцлийн чадалтай бол халаалтын бїлэг бїрт амперметр, цахилгааны тоолуур, керамик элементтэй бол фаз бїрт амперметр тоноглоно. Энэ тєрлийн цахилгаан зуухны ажиллах хїчдэл нь хувьсах гїйдлийн хэлхээнд 42 В, тогтмол гїйдэлтэй бол 110 В байна. Хїчний хэлхээний цахилгаан хэрэгсэл, пирометрийн багажуудыг тусгай щитэнд байрлуулах ба цохилт, доргилтын хамгаалалт хийж єгнє. 7.3.16. Єндєр давтамжийн нєлєєлгийн (индукционы) ба диэлектрик халаалтын тєхєєрємжинд ажлын байрны цахилгаан соронзон орны хїчлэгийн тївшинг бууруулах, мєрдєгдєж байгаа эрїїл ахуйн дїрмээр тодорхойлогдох хэмжээнд барьж байх їїднээс халхлах тєхєєрмж хийж єгвєл зохино. Диэлектрик халаалтын хатаалгын хоргонд хоёр талаар нь єнгєрєх гудам талд газардлага бїхий босоо торон электрод тавьж єгєх ёстой. Удирдлагын щитний ажлын байрны єргєн нь хайлуулах зуухны халаах тєхєєрємжийн дэргэд 1.2 м-ээс, халаах индуктор ба ажлын конденсаторын дэргэд 0.8 м-ээс багагїй байвал зохино.


367

БД 43-101-03 7.3.17. Шууд ба шууд бус їйлчлэлтэй эсэргїїцлийн цахилгаан пийшинг сїлжээнд холбохдоо бууруулах трансформатораар дамжуулан гїйцэтгэнэ. Зуухны бууруулах ба тохируулгын трансформатор ба удирдлагын панелийг эсэргїїцлийн зуухны бїтээцийн дэргэд нь юмуу, аль болохоор ойролцоо байрлуулбал зохино. Цахилгаан зуухыг тойрон єнгєрєх гарцын єргєн, тэдгээрийн хоорондох зай, тїїнээс тэжээлийн щит, удирлагын панель хїртлэх зайг технологийн онцлогоос хамааруулан дїрмийн 4.1—ийн заалтыг баримтлан сонгох ёстой. 100 кВт, тїїнээс дээш чадалтай эсэргїїцлийн цахилгаан зуухыг тавихдаа халаалтын бїс бїрт нэг амперметр хийж єгвєл зїйтэй. Керамик халаагч элемент бїхий эсэргїїцлийн зууханд тэжээлийн фаз бїрт нь амперметр тавьж єгнє. 100 кВт ба тїїнээс дээш чадлын эсэргїїцлийн зууханд цахилгааны тооцооны бодит энергийн тоолуур тавих нь зїйтэй. Хувьсах гїйдлийн 42 В-оос дээш, тогтмол гїйдлийн 110 В-оос дээш хїчдэлтэй шууд халаалтын цахилгаан байгууламжийн тоноглол байрлах ажлын талбай, їйлчилгээний хїмїїс нь газраас тусгаарлагдсан байх ёстой. Хїчдэл доор тасралтгїй ажиллагатай тоноглолын хувьд ажлын талбайн газраас тусгаарлах хэсэгийн захаар ороож гогцоолдох утас ба тууз давж унахаас хамгаалж хамгаалалтын тор буюу хана босгож єгєх нь зїйтэй. Ийм тєрлийн тоноглолыг тусгаарлагын хяналт нь дохиоллоор єгєгдєх тєхєєргєєр тоноглох ёстой. 7.3.18 1 кВ хїртлэх цахилгаан сїлжээнд холбогдсон электрон – цацрагийн тєхєєрємжид єсгєгч трансформаторын анхдагч ороомогт хурамтласан цэнэгийн їйлчлэлээр цахилгаан сїлжээ болон нам хїчдлийн сїлжээний тусгаарлагч гэмтэхээс хамгаалсан хамгаалалт ба хоёрдогч ороомогт богино залгалтын хамгаалалт хийж єгнє. Мєн ажлын байрны радиацын аюулгїй байдлыг техникийн нєхцєлийн дагуу бїрэн хангах зорилгоор рентген-цацрагийн хамгаалалт байх нь зїйтэй.

7.4. ЦАХИЛГААН ГАГНУУРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ Хэрэглэх хїрээ. Тодорхойлолт 7.4.1. Дїрмийн энэ бїлгийн дїрэм нь байрны дотор буюу ил задгай газарт эд ангийг гагнах, гагнаас тавих, хайлуулах замаар цацраах ба зїсэх, даралтын дор гагнах зэрэг цахилгаан технологийн зориулалттай хэрэглэж буй суурин, зєєврийн ба хєдєлгєєнтэй цахилгаан гагнуурын тоноглолд хамаарна. Даралттайгаар гагнах тєхєєрємжинд нуман ба плазмын, гэрлийн цацрагийн, цацраах ба зїсэлтийн, атом-устєрєгчийн, электрон-цацрагийн, лазер-зїсэлтийн, авалцааны халаалгын, цахилгаан шаваасны, авалцааны ба харвал (диффуз)-ын, нуман авалцааны гагнуур тус тус багтаж байна. Атмосферийн хэвийн, нэмэгдїїлсэн ба бууруулсан даралтын, ваакумын хоослог нєхцєлд тємєрлєг (металл) ба тємєрлєг биш материалыг ердийн агаарын, хийн (аргон, гели, нїїрс хїчлийн ба азотын) ба усны уурын орчинд хайлах ба їл хайлах электрод ашиглан, тїїнчлэн усан дор буюу флюсийн давхрага хэрэглэж гагнах зориулалттай цахилгаан гагнуурын тоног тєхєєрємжинд энэхїї бїлгийн шаардлагууд хамаарагдана. “Цахилгаан гагнуурын ажил. Аюулгїй ажиллагааны їндсэн шаардлага” ба “Цахилгаан тєхєєрємжийн ашиглалтын техникийн заавар”-ын дагуу цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжєєр ажил гїйцэтгэнэ. Цахилгаан гагнуурын тоног, тєхєєрємж нь дїрмийн бусад бїлэгт заагдсан шаардлагыг (энэ бїлэгт єєрєєр заагаагїй бол) хангах ёстой. 7.4.2. Цахилгаан гагнуурын тоног, тєхєєрємж нь хоорондоо ажиллагааны холбоотой, тусгай зориулалтын ба нийтлэг хэрэглээний цахилгаан техникийн ба механикийн элементїїд, мєн тїїнчлэн эдгээрийг гадны бусад хэрэгсэлтэй холбох кабель шугам, цахилгаан утас, гїйдэл дамжуулагч зэргийн (цогц) нэгдэл юм. Цахилгаан гагнуурын тоноглолын бїх тєхєєрєг, байгууламж нь одоогийн мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичиг, стандарт, батлагдсан журамын дагуу хийгдсэн байх шаардлагатай. 7.4.3. Цахилгаан эрчим хїчээр хангах эх їїсвэрийн тєрлєєс шалтгаалан гагнуурын тоног, тєхєєрємжийг

n

Биеэ даасан цахилгаан гагнуурын (суурин) тоноглол


368

БД 43-101-03 n Дотоод шаталтын хєдєлгїїрээр (карбюратор-бензины, дизелийн) ажиллах ганцаарчилсан цахилгаан гагнуурын тоноглол, n Цахилгаан шугам сїлжээ, мєн тїїнчлэн зєєврийн цахилгаан станцаас тэжээгдэж буй цахилгаан гагнуурын тоноглол гэж ангилна. 7.4.4. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжинд 6.6.1 -д заасан технологи, їйл ажиллагааг гїйцэтгэхийн тулд металлыг хайлуулах буюу халаахад тодорхой тоо, хэмжээний дулааныг бий болгох зориулалтын цахилгаан эрчим хїчийг єгч байх гагнуурын гїйдэл їїсгїїр буюу тусгай цахилгаан техникийн тоноглол шаардлагатай болно. 7.4.5. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн механикжилтийн тївшин, технологийн їйл явцаас хамааруулан гар ажиллагаатай, хагас автомат (гагнуур хийх цахилгааны горим автоматаар баригдах ба бусад їйлдэл нь гараар хийгдэх) ажиллагаатай, бїрэн автаматчилагдсан гэж хуваана. Гагнуурын гїйдлийг бий болгох гагнуурын трансформатор, хувиргуурын гаргалгын хавчуураас цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж хїртэлх цахилгаан хэлхээг гагнуурын хэлхээ гэнэ. 7.4.6. Цахилгаан гагнуурын їйл ажиллагааг явуулахад зориулагдсан (6.6.1 –д) заасан иж бїрэн тоноглолтой гагнуурчны ажлын байрыг гагнуурын цэг гэнэ. Гагнуур хийх гар ажиллагаатай суурин гагнуурын цэгийн иж бїрдэлд тиски ба бусад зориулалтын хэрэгсэлтэй гагнуурын ширээ орно. Гагнуурын гїйдлийн эх їїсвэр, тэжээлээс нэг буюу хэд хэдэн гагнуурын цэгийг тэжээж болно. Ерєнхий шаардлага 7.4.7. Цахилгаан гагнуурын тоног, тєхєєрємж нь хїрээлэн байгаа орчны нєхцєлд тохирсон хийцтэй байна. Эдгээр тоноглолын байрлал, бїтээц, хийц, хаалт ба хамгаалалт нь эргэлдэж байгаа буюу хїчдэлтэй хэсэгт санамсаргїй хїрэх, шїргэх, ямар нэгэн механик гэмтэл авахааргїй байх ёстой. Гар ажиллагаатай цахилгаан гагнуурын гїйдэлтэй байх бариул, хушуу, ноцоолгын хувьд дээрхи шаардлагыг зєрчихийг зєвшєєрнє. Цахилгаан гагнуурын тоног тєхєєрємж, тїїний зангилаа хэсгїїд ба механизм, удирдлагын хэрэгсэлийн байршил нь чєлєєтэй, энгийн, тэдгээрт хїрэхэд аюулгїй байх ёстой. Тїїнээс гадна удирдлагын хэсэг нь тоноглолыг тїргэн таслах, бїх механизмыг зогсооход тохиромжтой газарт байрлах нь зохистой. 7.4.8. Ажлын шаардлагаар 2 м ба тїїнээс дээш єндєрт байгаа цахилгаан гануурын тєхєєрємжинд шуурхай їйлчигээ хийх зориулалтын хашлага, шат бїхий ажлын тавцан хийж єгєх ёстой. Талбай, хашлага, шат нь галд тэсвэртэй материалаар хийгдэх ба ажлын тавцангийн шалны дэвсгэрийг нь гал дамжуулахгїй диэлектрик материалаар хийх шаардлагатай. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн удирдлагын бїх элемент нь байрлалын тогтоолго (фиксатор)-гїй бол санамсаргїй таслагдах, залгагдах їйлдэл гаргуулахгїйн тулд хаалтаар тоноглогдсон байх шаардлагатай. 7.4.9. Гагнуурын гїйдэл їїсгїїрээр зєвхєн мєрдєгдєж байгаа шаардлагыг хангасан гагнуурын трансформатор, статик хувиргуур, хєдєлгїїр-генератор буюу дотоод шаталтын хєдєлгїїрийг хэрэглэдэг. Нуман гагнуур, цахилгаан шавлагын ванн, авалцааны гагнуурыг хїчний гэрэлтїїлгийн ба цахилгаан авалцааны сїлжээнээс шууд тэжээхийг хориглоно. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн агрегат нь автомашины ба тракторын тоормос бїхий чиргїїл буюу тэргэнцэр дээр байрлаж болно. 7.4.10. Хэд хэдэн гагнуурын гїйдэл їїсгїїр нь нэг гагнуурын нуманд, цахилгаан шавлагын ванн-д буюу авалцааны гагнуурын эсэргїїцэлд ажиллах нєхцєлд эд анги ба электродын хооронд їїсэх хїчдлийг нэг гагнуурын гїйдэл їїсгїїрийн хоосон явалтын хїчдлээс хэтрїїлэхгїй байлгах ёстой. 7.4.11. Хэд хэдэн нэг фазын гагнуурын гїйдэл їїсгїїрийн цахилгаан ачаалал нь 3 фазын сїлжээний фаз хооронд аль болохоор жигд хуваарилагдсан байх ёстой. Нэг цэгтэй гагнуурын гїйдэл їїсгїїр нь дїрмийн дагуу гагнуурын цэгээс 15 м-аас холгїй зайнд байрласан байх шаардлагатай. 7.4.12. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн анхдагч хэлхээний хїчдэл 660 В-оос ихгїй байж, сэлгэн-залгалтын ба хамгаалалтын цахилгаан аппарат, хэрэгсэлээр тоноглогдсон байна. Гагнуурын хэлхээ (ялангуяа генераторын єдєєлтийн ороомгийн сїлжээнээс тэжээгдэх нєхцєлд) нь сїлжээнд холбогдсон цахилгаан холболтын бусад бїдїївчтэй ямар нэгэн цахилгаан холболтгїй байх ёстой. БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

369

БД 43-101-03 7.4.13. Олон цэгтэй гагнуурын гїйдэл їїсгїїртэй цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж нь їїсгїїрийг хэт ачааллаас хамгаалахын тулд автомат таслуур, гал хамгаалуур, мєн гагнах цэг рїї гарсан шугам бїрт сэлгэн-залгалтын ба цахилгааны хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлээр тоноглогдсон байх ёстой. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжинд гагнуурын гїйдлийн хэмжээг тодорхойлох хэмжїїрийн хэрэгсэл байна. Нэг цэгттэй цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж нь гїйдэл їїсгїїртээ хуваарьтай тохируулгатай бол хэмжих хэрэгсэлгїй байж болно. 7.4.14. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын байгууламжийг цахилгаан сїлжээнд кабель буюу кабелийн цуглуураар дамжуулан холбоно. Татах утасны уртыг тогтоохгїй, харин хєндлєн огтлолыг гагнуурын гїйдэл їїсгїїрийн чадлаас хамааруулж сонгоно. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийг суурин цахилгаан сїлжээнд холбохдоо авалцааны салмал холбоос бїхий сэлгэн-залгалт (коммутац)-ын болон хамгаалалтын аппаратаар тоноглоно. Энэ тохиолдолд заавал хориг хийсэн байх шаардлагатай. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын байгууламжийн анхдагч хэлхээний коммутацийн аппаратаас гагнуурын гїйдлийн їїсгїїр хїртэлх холболт нь хєнгєн цагаан буюу зэс судалтай, гадуураа галд тэсвэртэй резин буюу хуванцар тусгаарлага бїхий бїрээстэй гуурсан (шланг) уян кабель байх шаардлагатай. Коммутацийн аппаратаас гїйдлийн їїсгїїр хїртэлх холболтын уян кабелийн урт 10-15 м-ээс ихгїй байна. 7.4.15. Гагнуурын гїйдлийн ажлын горимын алсын удирдлагатай гануурын автомат буюу хагас автоматыг тохируулах тєхєєрємж (бариул, товруу) бїхий удирдлагын хоёр бїрдэлээр тоноглох ба нэгийг нь гагнуурын гїйдлийн їїсгїїрт, нєгєєг нь гагнуурын автомат ба хагас автоматын удирдах самбар буюу пультэнд байрлуулна. Хэрвээ хувьсах гїйдлийн 42 В буюу тогтмол гїйдлийн 110 В-оос их хїчдэлтэй, тусгаарлагчгїй гїйдэл дамжуулах хэсэг байрлах гагнуурын тоноглолын байр ба шїїгээний хаалгыг онгойлгоход хїчдэл таслах хориггїй бол уг хаалга ба байрыг тусгай тїлхїїртэй цоожоор тоноглоно. 7.4.16. Цахилгаан гагнуурын тоног тєхєєрємжийн их бие ба гїйдэл дамжууладаггїй тємєр хэсгийг дїрмийн (1.6) дагуу газардуулах (нойлтуулах) ба гагнуурын гїйдэл їїсгїїр болох гагнуурын трансформатор, статик хувиргуур, хєдєлгїїр-генераторын (генераторын єдєєлгийн ороомог нь цахилгаан сїлжээнд холбогдохдоо хуваагч трансформатораар дамжаагїй бол) хоёрдогч хэлхээний аль нэг гаргалгааг газардуулах арга хэмжээ авна. Цахилгаан гагнуурын тоног тєхєєрємжийн газардуулгын (нойлтуулга) утсыг холбох тусгай боолттой байх ба авалцааг тойрсон ил харагдахуйц хэсэгт“газар” гэсэн бичигтэй байна. 7.4.17. Цахилгаан технологийн їйл явцаас болж 6.6.15-16-д зааснаар цахилгаан гагнуурын байгууламжийн газардуулгыг хийх боломжгїй, мєн тїїнчлэн зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын байгууламжийн тоноглолыг газардуулахад хїндрэлтэй бол тэдгээрийг хамгаалалтын таслах хэрэглсэлээр тоноглосон (1.6.16) байх шаардлагатай. Гагнуурын иж бїрдэлд ашиглагдаж байгаа гагнуурын цахилгаан лугшилт (импульс)-д зориулсан цахилгаан эрчим хїчийг хуримтлуулах зорилготой хуримтлуур (конденсатор) нь хамгаалалтын бїрхїїлийг авах буюу шїїгээг онгойлгоход автоматаар цэнэг устгах тєхєєрємжтэй байх шаардлагатай. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж ба гагнуурын цэг бїхий байранд тавих шаардлага 7.4.18. Байнга цахилгаан гагнуур хийгддэг цахилгааны угсралт-гагнуурын цех, гагнуурын байгууламж, гагнуурын цэгтэй барилгын хана нь шатдаггїй материалаар хийгдэх ба байрны хэмжээ ба эзэлхїїн, гагнуурын тоноглол, гагнаас хийх эдлэлийн овор хэмжээг тооцсон, мєрдєгдєж байгаа стандарт, эрїїл ахуйн дїрэм ба БНбаД-ийн шаардлагыг хангасан агааржуулалтын системтэй байх ёстой. Тэсрэх болон галын аюултай орчинд зєвхєн тїр зуур цахилгаан гагнуурын ажил гїйцэтгэх гагнуурын цэгийг байрлуулна. 7.4.19. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн байр нь гагнуурын ажлыг явуулахад тохиромжтой, аюулгїй байдлыг хангасан байхаас гадна гагнаас хийх бїтээгдэхїїнийг оруулах, гаргахад бололцоотой, 0.8 м-ээс багагїй єргєн гудамтай байх шаардлагатай. Цахилгаан гагнуурын тоноглолд зориулсан єрєєний талбай нь 10 м2-аас багагїй байна. Гэхдээ тоног тєхєєрємж, материалын эзлэх талбайгаас гаднах чєлєєт талбай нь гагнуурын цэг бїрт 3 м 2 -аас багагїй байна. 7.4.20. Галын аюулгїй цех дотор хамгаалалтын хий бїхий орчинд бага, дунд оворын эзэлхїїнийг гагнах болон нуман гагнуурыг гараар байнга хийх гагнуурын цэгийг галд їл шатах материалаар хийсэн ханатай тусгай бїхээгт байрлуулах ёстой. Гагнуур хийж буй эдлэлийн уртаас БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

370

БД 43-101-03 бїхээгийн єндєр 2 дахин, єргєн нь 1.5 дахин их байх ба бїхээгийн талбай 2х1.5м-аас багагїй байна. Гагнуурын гїйдлийн їїсгїїр бїхээгт байрлавал тїїний хэмжээг ихэсгэх ёстой. Бїхээгийн хананы єндєр 2 м-ээс багагїй, шал, хананы хоорондох зай -50 мм, харин хамгаалалтын хийтэй орчинд -300 мм байна. Хэрвээ бїхээгний дээгїїр гїїрэн кран хєдлєх тохиолдолд 50х50 мм-ээс багагїй хэмжээс бїхий нїхтэй тороор бїхээгний дээд хэсгийг хааж єгнє. 7.4.21. Галын шууд аюултай байран дахь гагнуурын цэгт байнгын биш цахилгаан нуман, флюс бїхий гагнуур ба шавалтын гагнаас хийхдээ гагнуурын ажил хийгдэж байгаа хэсэгт 1.8 м-ээс багагїй єндєртэй шатдаггїй материалаар хийгдсэн хязгаарлах хаалт (хєшиг) хийх шаардлагатай. 20 кг ба тїїнээс дээш жинтэй тємєр эдлэлд байнгын гагнуурын ажил хийх шаардлагатай бол цахилгаан гагнуурын бїрдэлд гагнасан эдлэлийг зєєвєрлєхєд зориулж єргєж- буулгах тєхєєрємжийг тусгах нь зїйтэй. 7.4.22. Гагнуур-угсралтын цех, хэсэг, гагнуурын цэг, бїхээгний хиймэл гэрэлтїїлгийг “Ердийн ба хиймэл гэрэлтїїлгийн БНбаД”-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж дээр зузаан хучмалтай электродоор, цахилгаан шаарган ба флюс бїхий гагнаасыг гараар хийх, ил нуман гагнаасыг автоматаар хийх їед нум буюу электродын ойролцоо ялгарах (хортой) хийг соруулах боломжийг тусгах нь зїйтэй. Гагнуурын цэгт битїї хадгалах торхны дотоод хэсгийн бїтээцийг флюс бїхий ил нуман гагнуураар гагнахдаа гїйцэтгэж байгаа ажлын шинж чанараас хамааруулан салхилуулгын тоноглол хийх нь зїйтэй. Хэрэв шаардлагатай салхилуулга хийж чадахгїйд хїрвэл гагнуурчны баг дотор нэг цагт 6-8 м3 цэвэр агаарыг албадмалаар єгєх арга хэмжээ авна. Ил агаарт ажиллаж байгаа зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан гагнуурын тоног тєхєєрємж, гагнуурчны ажлын байрыг цас, борооноос хамгаалахын тулд шатдаггїй материалаар саравч хийж єгнє. Хэрэв гагнуурын тоноглол гадна ажилладаг тоног тєхєєрємжинд тохирох зэрэглэлийн хамгаалалтын бїрхїїлтэй цас, бороо орох їед гагнуурын ажлыг зогсоодог бол саравч байгуулах шаардлагагїй. Цахилгаанаар хайлуулж гагнах тєхєєрємж 7.4.23. Нэг цэгтэй гагнуурын гїйдлийн їїсгїїр ба хайлуулах гагнуурын тєхєєрємжийн хувиргуурын (статик генератор-хєдєлгїїр) хоорондуур єнгєрєх гудмын єргєн нь 0,8 м-ээс багагїй, олон цэгтэй бол 1,5 м-ээс багагїй, нэг ба олон цэгт гагнуурын гїйдлийн їїсгїїрээс хана хїртэлх зай нь 0,5 м-ээс багагїй байх ёстой. Бїлэг гагнуурын трансформаторуудын хоорондуур єнгєрєх гудмын єргєн нь 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Эгнээгээр байрласан гагнуурын трансформаторын хоорондох зай нь 0,1 м-ээс багагїй, гагнуурын трансформатор ба ацетилений генераторын хоорондох зай 3 мээс багагїй байвал зохино. Гагнуурын цахилгаан дамжуулах утас нь хїчилтєрєгч бїхий дамжуулах хоолойноос 0,5 м-ээс баггїй, ацетилен болон бусад шатдаг хий дамжуулах хоолойноос 1 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино. Гагнуурын гїйдлийн тохируулга нь гагнуурын трансформаторын зэрэгцээ буюу тїїн дээр байрлах нь зїйтэй. Томоохон эд ангийг флюсаар гагнах автомат нуман гагнуурын тєхєєрємж, тїїнчлэн хамгаалалтын хийтэй орчинд гагнах нуман гагнуур, плазман, электрон ба гэрлийн цацралын гагнуур зэргийн тал бїрээс ойртох гудмын єргєн нь 1,5 м-ээс багагїй байх ёстой. 7.4.24. Гагнуурын гїйдэл їїсгїїрээс гар нуман гагнуур (зїсэх, шавах)-ын буюу плазман зїсэлт хийх шууд їйлчлэлийн нум-плазман гагнуурын электрод баригч хїртэл гїйдэл єгєхдєє резин бїрхїїлтэй буюу тусгаарлагатай гагнуурын уян кабель хэрэглэх ёстой. Шаталтыг дэмжих шинж бїхий полиэтилен ба бусад полимер материалан бїрхїїл буюу тусгаарлагатай утас хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Хариуцлагатай хийц, бїтээц (хєлєг онгоц, гїїр, барилгын даацын хэсэг, тємєр замын хєдлєх бїрэлдэхїїн, 5 МПа (50 кг/см2)-аас дээш даралттай зуух, дамжуулах хоолой, даралттай сав, хотой бодис бїхий хоолой)-ийг гагнах нуман гагнуурын аппарат, тєхєєрємжийн цахилгааны утас нь зэс судалтай байх ёстой. Гагнах эдлэхїїнийг гагнуурын гїйдлийн їїсгїїртэй холбох буцах гїйдлийн дамжуулагийг суурин ашиглалтын тоноглолын хувьд дээр заасан уян ба хатуу дамжуулагч, хїрэлцэхїйц огтлолтой дурын янз бїхий ган ба хєнгєн цагаан шин, гагнуурын плит, суурь, гагнагдах эд анги байж болно. Зєєврийн ба нїїдлийн гагнуурын трансформаторын хувьд цахилгаан гагнуурын тєхєєрємжийн буцах гїйдлийн дамжуулагч нь электрод-баривчтай шууд холбогдох тусгаарлагатай утас байж болно. Буцах гїйдлийн дамжуулагч болгон ашиглах бие даасан элементїїд нь хоорондоо гагнаас, боолт ба хавчаарын тусламжтайгаар холбогдсон байх ёстой. Буцах гїйдлийн дамжуулагч болгон газардуулгын сїлжээний утасыг ашиглах, тїїнчлэн барилга, дамжуулах хоолой, технологийн тоног тєхєєрємжийн металл хийцийг ашиглахыг тус тус БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

371

БД 43-101-03 зєвшєєрєхгїй. Хэрэв барилга, байгуламжийн металл бїтээцийн угсралт ба засварын ажлын їед буцах гїйдлийн бїх хэлхээ нь ил харагдаж байвал энэ зорилгоор металл бїтээцийн хэсгийг ашиглахыг зєвшєєрєх ба тэжээлийн їїсгїїрээс гагнуурын ажил хїртэл шалгасан байх шаардлагатай. 7.4.25. Нуман гагнуурын тоног тєхєєрємжинд сїлжээний хїчдэл хэвийн байхад гїйдлийн їїсгїїрийн хоосон явалтын хїчдэл нь гар ба хагас автомат нуман гагнуурын хувьсах гїйдэл їїсгїїрийн хувьд 80 В, автомат нуман гагнуурын хувьсах гїйдлийн їїсгїїрийн хувьд 140 В, тогтмол гїйдлийн їїсгїїрийн хувьд 100 В-оос хэтрэхгїй байвал зохино. Генераторын гагнуурын гїйдлийн хэлхээнд цахилгаан нум 0,5 сек-ээс ихгїй хугацаагаар тасрахад хїчдлийн богино хугацааны єсєлтийг зєвшєєрнє. Электрод ба гагнагдах эдлэлийн хоорондох гагнуурын холбоосыг урьдчилан залгадаггїй нуман гагнуурын тоног тєхєєрємжинд нумыг єдєєх, тїїний асалтын тогтворшилыг дээшлїїлэх їїднээс нэмэгдїїлсэн давтамжтай хувиргуур (преобразователь), импульсийн генератор хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 7.4.26. Гагнуурын автомат ба хагас автоматын гагнаас тавих хєдлєх толгойн хувьсах гїйдлийн хєдєлгїїр нь бууруулах трансформаторын анхдагч ороомгоос цахилгааны холболтгїй (тусгаарлагатай) 42 В-оос ихгїй хїчдэлтэй хоёрдогч ороомгоос тэжээгдэх ёстой. Тийм тєрлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний аль нэг гаргалга нь баттай газардсан байх ёстой. Энэ нєхцєлд хєдєлгїїрийн их биеийг газардуулаагїй байж болно. Тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн хувьд хэвийн хїчдэл нь 110 В-оос хэтэрч болохгїй. Гагнаасны їл хєдлєх толгойтой суурин автомат тєхєєрємжинд хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн тэжээлийг шууд 220 буюу 380 В хїчдэлтэй сїлжээнээс, тогтмол гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийг 220 ба 440 В-ийн сїлжээнээс тэжээх ба тэдгээрийн их биеийг заавал газардуулах ёстой. 7.4.27. Плазман боловсруулалт бїхий тєхєєрємжийн гагнуурын гїйдлийн їїсгїїрийн хоосон явалтын хїчдэл нь сїлжээний хїчдэл хэвийн байхад автоматаар зїсэх тоноглолын хувьд –500 В, хагас автоматаар зїсэх ба шавах тоноглолын хувьд –300 В, гар гагнуураар зїсэх ба шаваж гагнах їед –180 В-оос хэтрэхгїй байвал зохино. Механикжсан плазман зїсэлтийн технологийн процессийн удирдлага нь зайн зарчимтай хийгдэх ёстой. Электрон-цацрагийн гагнуурын тєхєєрємжийн электрон-бууны гагнуурын гїйдлийн тэжээлийн їїсгїїрийн хувьд шулуутгагчийн нэмэх туйлын гаргалга ба тїїний газардуулгын их биений хооронд цахилуур тавигдах ёстой. Электрон цацрагийн тєхєєрємжийн хувьд рентген цацраг, тэдгээрийн радиацаас бїрэн хамгаалах, ажлын байран дахь цацраг-идэвхжилийг мєрдєж байгаа тогтоосон норм хэмжээнд байлгах їїднээс хамгаалалт хийгдэх ёстой. Даралттай цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж 7.4.28. Цэгэн, єнхєрїїлгэн ба гадаргуугийн гагнуур хийх ажлын байрны нэг нь нєгєєгєєс алслагдах зай нь 2 м-ээс, харин тулгамал гагнуурын машинуудын хоорондох зай нь 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Машины нїїрэн ба ар талуудын хоорондох зай нь 1,5 м-ээс багагїй байвал зохино. Эсэргїїцлийн ба хайлуулгын арга бїхий авалцааны гагнуурын машин нь хязгаарлах хаалтаар тоноглогдсон, эрчимтэй сорох салхилуулгатай байх ёстой. Хїрэхэд хэцїї нєхцєлтэй, нїсэр бїтээцийн гагнаасанд ашиглагдах тусгай зориулалтын авалцааны гагнуурын зєєврийн буюу дїїжинт машины гїйдлийн оруулганд резин ба хуванцар бїрээс нь їл шатах тусгаарлагатай, уян гуурсан кабель хэрэглэх нь зїйтэй. Авалцааны гагнуурын дїїжинт машины гагнуурын хэлхээний нэг утас нь дїїжин трансформаторын их биетэй холбогдох ба уг трансформаторын их биеийг газардуулсан байх ёстой. 7.4.29. Авалцааны гагнуурын машины гагнуурын трансформаторын хоосон явалтын хоёрдогч хїчдэл нь сїлжээний хїчдлийн тївшин хэвийн байхад 42 В-оос хэтрэхгїй байх ёстой. Гагнуурын суулгамал трансформатор бїхий цэгэн ба єнхрїїлгэн гагнуурын дїїжинт машины гагнах хавчаарт байх удирдлагын хэлхээнйи хїчдэл нь хувьсах гїйдлийн хэлхээнд 42 В, тогтмол гїйдлийн хэлхээнд 110 В -оос хэтрэхгїй байвал зохино. Ийм тєрлийн машин нь сїлжээнд хуваагч трансформатораар дамжин холбогдох ба зєвхєн машины их биеийг газардуулсан нєхцєлд хїчний хэлхээг залгах боломжтой хориг бїхий оньстой байна. Гагнуурын хэлхээний аль нэг хавчаар нь машины их биетэй холбогдох ёстой. Гагнуурын дїїжин машинд гїйдлийг єгєхдєє усан хєргєлт бїхий дамжуулах утас ашиглахыг зєвшєєрнє.


372

21505992-BD-43-101-04.pdf

Recommend Documents