213308919-ΠΟΡΕΙΑ-ΠΡΟΣ-ΤΗΝ-ΔΟΞΑ.pdf

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Μετά την καταστολήν, ο Μεταξάς, απαιτεί την επαναφοράν της Βασιλείας, δια ψηφί­ σματος της Εθνοσυνελεύσεως, ως μοναδικήν δια το Έθνος ελπίδαν. Η προταθείσα υπ' αυτού λύσις εκτελείται από κίνημα των Αρχηγ(;)ν Στρατού Παπάγου, Ν αυτικού, Οικονόμου και Αεροπορίας, Ρέππα, οι οποίοι σταματούν εν μέση οδώ το όχη­ μα του Πρωθυπουργού Τσαλδάρη, τον καταργούν από Πρωθυπουργόν και τοποθετείται ο Κονδύλης, Πρωθυπουργός αλλά και Αντιβασιλεύς. Το ίδιο βράδυ η Εθνοςυνέλευσις, με ψήφισμα επαναφέρει την Βασιλείαν.

Έτσι την 25ην Νοεμβρίου του

1935, ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β' επιστρέφει εις την Ελλάδα.

Τρείς ημέρας μετά ο Μεταξάς, συναντάται με τον Γεώργιον και τον συμβουλεύει να δώσει γενικήν αμνηστείαν και να απολύσει τον ευκαιριακόν "βασιλόφρονα" Κονδύλην δίδοντάς

του τον Μεγαλόσταυρον. Ο Βασιλεύς ακούει τον παλαιόν διδάσκαλόν του εις την Στρατιωτικήν Σχολήν. Ορκίζεται υπηρεσιακή Κυβέρνησις Δεμερτζή. Προκηρύσσονται ε­ κλογαί δια την 16ην Ιανουαρίου

1936. Διεξαγόμεναι δεν κατάφεραν να προσφέρουν ι­

σχυράν Κυβέρνησιν. Χάος και ακυβερνησία επικρατεί ενώ οι πάντες επιδιώκουν εκτρο­ πήν.

Μόνον δύο προσωπικότητες βλέπουν την σωστήν λύσιν του προβλήματος. Ο Βενιζέλος εκ του εξωτερικού, ο οποίος ζητεί Κυβέρνησιν "εξωκομματικήν" με ενισχυμένας εξουσίας

και απαλλαγμένην από Βουλήν, και ο Ιωάννης Μεταξάς!

Ο Κομμουνισιικός κίνδυνος Εντός του κλίματος αναρχίας, ένας μέγας Εθνικός κίνδυνος, ήγειρεν απειλητικώς την κεφαλήν. Ο κομμουνισμός! Από το

1935 είχεν εκλέξει ως αρχηγόντον Ν. Ζαχαριάδην, εις

τας εκλογάς είχεν έλθη τέταρτον κόμμα και τώρα εκμεταλλευόμενος την αστάθειαν, ο ύ­

πουλος και ελοχεύων, αυτός, εχθρός του Έθνους, απεφάσισεν ότι είχεν έλθη η ώρα να δρά­ ση. Τα δύο μεγάλα αστικά κόμματα, το Λα"ίκόν κόμμα του Τσαλδάρη και το Φιλελευθέρον

του Σοφούλη συνεζήτουν εις μυστικάς διαβουλεύσεις δια συνεργασίαν με το ΚΚΕ! Τελικώς, την 19ην Φεβρουαρίου

1936, ο Σοφούλης, και ο κομμουνιστής Σκλάβαινας υ­

πέγραψαν πρωτόκολλον συνεργασίας. Επρόκειτο περί δημιουργίας "Λα"ίκού μετώπου", το οποίον απετέλει την νέαν τακτικήν της Γ' Διεθνούς προς κατάληψιν της εξουσίας και του οποίου τας συνεπείας υφίστατο ήδη η Ισπανία, τότε, με τον Εμφύλιον πόλεμον, ο ο­ ποίος εκράτησεν τρία έτη! Ερχόταν η σειρά της δυσμοίρου Ελλάδος τώρα! Ο Στρατός αναστατώνεται. Ο Υπουργός Στρατιωτικών Παπάγος, εξ" ονόματος ολο­ κλήρου της Ηγεσίας του στρατεύματος, δηλοί εις τον Βασιλέα ότι δεν θα ανεχθή ο Στρατός Κυβέρνησιν στηριζομένην εις τους Κομμουνιστάς. Μόνον\ μία προσωπικότης δύναται να δώσει την λύσιν. Ο Μεταξάς. Ορκίζεται, εκτάκτως, Υπουργός Στρατιωτικών. Το κύρος του εις τον Στρατόν είναι μέγα. Πειθαρχούν άπαντες. Το ΚΚΕ. αντιλαμβάνεται τον κίνδυνον και λυσσάει εναντίον του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από το Παρίσι, ολίγας ημέρας προτού πεθάνει μανθάνων την υπουργοποίησιν του Μεταξά, ζητωκραυγάζει υπέρ του Βασιλέως

διότι με Υπουργόν τον Μεταξά, εκηδεύετο ο παραγοντισμός, ενώ όλοι οι πολιτικοί τον προ­ έτρεπαν να κηρύξει Δικτατορίαν! Εις την νέαν Κυβέρνησιν Δεμερτζή ο Μεταξάς παρα­ λαμβάνε ι Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως και Υπουργός Στρατιωτικών. Ο "Ριζοσπάστης" ορύεται! Κομμουνιστικαί εκδηλώσεις και απεργίαι απανωταί πλήττουν

27

M(iV01!. Ν Χατζηδάκη

την Χώραν. Την 13ην Απριλίου του

1936, ο Δεμερτζής πεθαίνει. Το

ίδιο απόγευμα, ο

Ιωάννης Μεταξάς, ορκίζεται Πρωθυπουργός της Ελλάδος! Αναγγέλει ένα εξαίσιον Κυβερνητικόν πρόγραμμα, κοινωνικόν, εξοπλιστικόν και εθνικόν, το οποίον ψηφίζεται α­ πό την Βουλήν με

241 ψήφους υπέρ 16 κατά και 4 αποχάς! Την 22αν Απριλίου, ο Βενιζέλος

αποθνήσκει εις το εξωτερικόν και ο παλαιός στενός φίλος, συνεργάτης αλλά και αντίπα­ λος, Ιωάννης Μεταξάς εκφωνεί το ύστατον χαίρε, εξυμνώντας την πολύπλοκην μεγάλη προσωπικότητά του.

Το ΚΚΕ, όμως ετοιμάζεται δια την μεγάλην σύγκρουσιν! Αρχάς ΜαΤου αρχίζει ταραχάς και συγκρούσεις με ομάδας κρούσεως εις την Θεσσαλονίκην. Επιστρατεύει τους καπνερ­ γάτας! Γίνονται συγκρούσεις με την Χωροφυλακήν με θύματα και τραυματισμούς. Η επα­ ναστατική απόπειρα επεκτείνεται με συμμετοχήν και ετέρων εργατικών κλάδων, των ο­ ποίων τα σωματεία ηλέγχοντο από κομμουνιστάς. Η Χωροφυλακή, αδυνατεί να επιβάλει την τάξιν η οποία ανατίθεται εις τον Στρατόν. Το μίασμα όμως έχει εισχωρήσει και εκεί. Εν τάγμα τάσσεται με τους στασιάσαντας. Το αποτέλεσμα θα είναι, οι Κομμουνισταί να καταλύσουν τας αρχάς του Κράτους και να αποκτήσουν τον έλεγχον!

Ο Μεταξάς διατάσσει τμήμα του στόλου να μεταβή εις τον λιμένα της Θεσσαλονίκης και εν επίλεκτον Σύνταγμα να μεταφερθή εκεί.

Έτσι επιβάλλεται το κράτος του Νόμου και η ανταρσία καταστέλλεται. Αυτή υπήρξεν η γενική δοκιμή της κομμουνιστικής εξεγέρσεως. Εν τω μεταξύ ο Μεταξάς

αρχίζει την εφαρμογήν του μεγάλου κοινωνικού προγράμματός του. επιβάλλει την υπο­ χρεωτικήν διαιτησίαν και καθιερώνει το 8ωρον και κατώτατον όριον ημερομισθίου. Το ΚΚΕ που δεν το συμφέρουν αυτά τα μέτρα διότι δεν του αφήνουν αιτήματα προς εκμετάλ­ λευσιν προετοιμάζει την τελικήν σύγκρουσιν. Την κατάληψιν της εξουσίας. Ολικά αυτήν την φοράν. Οργανούνται όλα τα σωματεία, η νεολαία, οι εργάται, οι αγρόται και αναγγέ­

λουν Γενικήν Πανελλαδικήν απεργίαν δια την 5ην Αυγούστου του

1936.

Είναι η τελευταία φάσις. Ότι έγινε εις την Θεσσαλονίκην, τώρα θα γίνει εις ολόκληρον την Χώραν. Στόχος η κομμουνιστική επικράτησις και η κατάληψις της εξουσίας.

Όμως ο Ιωάννης Μεταξάς δεν αστειεύεται! Εις τας 4 Αυγούστου το βράδυ μεταβαίνει εις τον Βασιλέα με δύο διατάγματα.

Το εν περί διαλύσεως της Βουλής και το άλλον περί αναστολής ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και κηρύξεως του Στρατιωτικού Νόμου καθ' άπασαν την Επικράτειαν. Η Πολιτική Μεταβολή της 4ης Αυγούστου

1936, συντελείται. Την επομένην, πλήρηςτά­

ξις επεκράτησεν εις όλην την χώραν.

4η Αυγούστου

1936

Τα αίτια που οδήγησαν τον Ιωάννην Μεταξά - τη εγκρίσει του Βασιλέως Γεωργίου Β' και της στρατιωτικής ηγεσίας

- εις την ανάληψιν της ενεργείας της 4ης Αυγούστου 1936, υ­

πήρξαν τα εξής α) Η κομμουνιστική απειλή

Το·Εθνος, όπως σαφcός κατεδείχθη εκ των ανωτέρω

- ευρίσκετο υπό προφανή κομμου­

νιστικήν επιβουλήν, η οποία προσέκρουσεν την υστάτην στιγμήν, εις το ανάχωμα της 4ης Αυγούστου. Η αποτροπή της ερυθράς ανταρσίας κατ'εκείνηντην ώραν, εξησφcΧλισεν, όχι

28

=

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

μόνον την προάσπισιν της εθνικής ελευθερίας και του κοινωνικού καθεστώτος από την κομμουνιστικήν τυρρανίαν, αλλά και την δη μιουργίαν του Έπους του

1940-41. Ας φαντα­

σθή κανείς, ποία θα ήτο η μοίρα της Ελλάδος κατά τα κρίσιμα επόμενα έτη εμαστίζετο α­ πό εμφύλιον πόλεμον, ως αυτός της Ισπανίας ή "λα'ίκόν μέτωπον" ως αυτό της Γαλλίας, το

οποίον την έκαμε να καταρρεύση δια του περιβοήτου πουρκουαδισμσύ, εντός ολίγων η­ μερών! Δυστυχώς, ο κίνδυνος του κομμουνισμού, δεν εματαιώθη αλλά απλώς ανεβλήθη το

1936, δια να εκραγεί και πάλιν μεσούσης της Κατοχής, το 1942 και να αιματοκυλήσει το Έθνος με τους τρεις γύρους του έωςτο 1949. β) Ο εθνικός διχασμός Επί21 συναπτά έτη, από του

1915, η Ελλάς υφίστατο τας ολεθρίους συνεπείας του εθνο­

κτόνου διχασμού, ο οποίος δεν υπήρξεν υπαίτιος μόνον της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά και του χάους και ακυβερνησίας που επεκράτησεν κατά την δραματικήν περίοδον

1924-36, εξαλείφωντας την έννοιαν της στοιχειώδους κρατικής υποστάσεως. Η αποτυχία πάσης προσπαθείας συνενώσεως του διχασμένου Έθνους με κοινοβουλευτικάς μεθόδους,

ως εκείνη του Μεταξά το

1926, τον είχε σαφώς προσανατολίσει προς άλλην λύσιντου 1934 εδήλωνεν εις την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ":

Ελληνικού Προβλήματος. Την 6ην Ιανουαρίου

"...

δι'ημάς τους Έλληνας, το πρόβλημα δεν είναι πως θα μείνωμεν εις τον κοινοβουλευτι­

σμ6ν, αλλά δια ποίας θύρας θα εξέλθωμεν εξ αυτού. Δια της θύρας του Κομμουνισμού, ή δια της θύρας του Εθνικού Κράτους; Ας εκλέξω μεν

... ".

γ) Η διεθνής κατάστασις

Όπως θα αναλυθεί εις το επόμενον κεφάλαιον, ο Μεταξάς είχε προβλέψει τον ερχομόν νέου Παγκοσμίου Πολέμου. Το Έθνος ήτο

- όπως θα δούμε - πλήρως απαράσκευον δια

την αντιμετώπισίν του. Η Ελλάς εμαστίζετο από τον διχασμόν, την ακυβερνησίαν και την

κομμουνιστικήν απειλήν, ενώ ευρίσκετο εν πλήρη στρατιωτική αδυναμία. Το προηγούμε­ νον του

1915 ήτο ακόμη πρόσφατον. Πως θα εισήρχετο εις την νέαν παγκόσμιον σύγκρου­

σιν; Το βαθύτερον αίτιον της 4ης Αυγούστου υπήρξεν η προπαρασκευή του Έθνους δια την αντιμετώπισιν του επερχομένου πολέμου. Το Εθνικόν και Κοινωνικόν έργον της 4ης Αυγούστου υπήρξε μέγα Πέραν από την πλήρη εξάλειψιν του διχασμού και του κομμουνιστικού κινδύνου, αλλά και τας πυρετώδης στρατιωτικάς και διπλωματικάς προεργασίας του Έθνους δια τον πό­ λεμον, αι οποίαι θα αποτελέσουν ξεχωριστά κεφάλαια της παρούσης εργασίας, μεγάλη υ­

πήρξεν η προσφορά εις όλους τους τομείς της εθνικής ζωής: Οικονομία

Με την επιβολήν του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, η οικονομία εξυγιάνθη δι'επιτυ­ χών μέτρων. Το εθνικόν νόμισμα εσταθεροποιήθη, ενυ) ηυξήθη το κάλυμμά του. Ο προϋ­ πoλoγισμιSς από ελλειμματικός ισοσκελίσθη, παρά τας ογκώδεις δαπάνας δια τους εξο­ πλισμούς του Στρατού και της Κοινωνικής Πρc5νοιας. Και τούτα άνευ ανεργίας, πληθωρι­ σμού και εξωτερικού δανεισμού και υπό λίαν δυσμενείς διεθνείς συνθήκας. Η οικονομία προσηρμόσθη προς το πολεμικόν κλίμα, αγωνιζομένη να δημιουργήση την μεγίστην δυ-

29

-Μάνου. Ν. Χατζηδ(χκη

νατήν αυτάρκειαν εις πρωτογενείς ύλας, εν όψει των συγκεντρωτικών

- λόγω του

επερχο­

μένου πολέμου - οικονομι(όν. Η διορατικότης του Ι. Μεταξά υπήρξεν μεγίστη, διότι η ισχύς ενός Έθνους υπό πολεμικάς συνθήκας, δεν ευρίσκεται μόνον εις το φρόνημα και τας Ενόπλους Δυνάμεις του, αλλά και εις την οικονομικήν αυτάρκειαν, ώστε να ανθέξη εις δυ­ σμενείς συνθήκας και συνθήκας πιθανής επιστρατεύσεως ..

Την 12ην Απριλίου

1937, ομιλών εις τον Εμπορικόν και Βιοτεχνικόν κόσμον Πειραιώς

έλεγε:

"Θα ήμουν ευτυχής αν μπορούσα να σας είπω ότι θα ήτο δυνατόν να επανέλθουν συντό­ μως οι χρόνοι της ελευθέρας εμπορίας και της ελευθέρας οικονομίας. Γνωρίζω ότι η μορ­ φή αυτή της οικονομίας ήτο εκείνη η οποία περισσότερον προσιδιάζει εις τον Έλληνα και ότι η εμπορία των ελευθέρων συναλλαγών και ανταλλαγών, είναι εκείνη την οποίαν το δαι­ μόνιον του Έλληνος εμπόρου εκμεταλλεύεται καλλίτερα πάσης άλλης και η οποία πάντο­ τε του έδωσε την νίκην εις τον συναγωνισμόν με τ' άλλα Έθνη. Αλλά πως είναι δυνατόν αν

σας δώσω μίαν τοιαύτην ελπίδα παρ' όλας τας φωνάς τας οποίας ακούομεν έξω, εκάστοτε

( ... ) όταν βλέπωμεν μεγάλα Κράτη, μεγάλα Έθνη, επιμένουν ειςτο σύστημα της αυταρ­ κείας; Μία ελευθερία εμπορική, μία ελευθερία οικονομική πρέπει να γίνη συγχρόνως α­ πό όλους

( ... ) Δια τούτο πρέπει το εμπόριόν μας και η οικονομία μαςνα προσαρμοσθούν ( ... ). Με τούτο δεν θέλω να είπω ότι

προς την κατάστασιν της διευθυνομένης οικονομίας

πρέπει η διευθυνομένη οικονομία να γίνει πιεστική και καταθλίβουσα την ελευθέραν πρω­ τοβουλίαν. Θα ήτο μέγιστον σφάλμα δια τον Κυβερνήτην του τόπου τούτου, να παραγνω­

ρίση το δαιμόνιον του Έλληνος, το οποίον ανέπτυξεν η ελευθέρα αυτού πρωτοβουλία και αυτοβουλια".3 Με την επιβολήν του Εθνικού Καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, λοιπόν, η οικονομία προ­ σηρμόσθη εις το πολεμικόν κλίμα και ταυτοχρόνως εξυγιάνθη. Το εθνικόν νόμισμα εστα­ θεροποιήθη ενώ ηυξήθη το κάλυμμά του. Ο προϋπολογισμός από ελλειματικός ισοσκελί­ σθη παρά τας ογκώδεις δαπάνας δια τον εξοπλισμόν του Εθνικού Στρατού και της Κοινωνικής Προνοίας. Και όλα αυτά επετεύχθησαν άνευ ανεργίας και πληθωρισμού και χωρίς εξωτερικόν δανεισμόν, υπό λίαν δυσμενείς διεθνείς συνθήκας! Ταυτοχρόνως επετεύχθη η μοναδική εις τα Ελληνικά χρονικά Κοινωνική Μεταρύθμισις! Κοινωνικη Μεταρρύθμισις Μόνον εντός του πρώτου εξαμήνου του

1936, είχαν γίνει 244 απεργίαι και υπήρχαν ] 35.000 άνεργοι. Όταν ήλθεν η 4η Αυγούστου του] 936, η ανεργία εμηδενίσθη και πλήθος φιλεργατικών θεσμών εδημιουργήθη δια πρώτην φοράν. Όπως: Η Υποχρεωτική Διαιτησία μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

Η καθιέρωσις της Αδείας μετ' Αποδοχών. Η καθιέρωσις του 8ώρου και των Υπερωριών. Η επιβολή κατωτάτων ορίων Ημερομισθίων και Μισθών. Η θεσμοποίησις των Κοινωνικών Ασφαλίσεων και η ίδρυσις του ΙΚΑ. Η απαγόρευσις της εργασίας εις ανηλίκους. Η καθιέρωσις της Κυριακής ως υποχρεωτικής Αργίας.

Η ίδρυσις της Εργατικής Εστίας. Η επέμβασις του Κράτους, μέσω του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου εις θέματα ι-

30

μzs

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

διωτικής οικονομίας, αποτρέποντας οικονομικάς ανισότητας. Καθιερώθη η Πρωτομαγιά ως Εθνική Εργατική Εορτή, αποστερώντας την έτσι από την κομμουνιστικήν καπηλείαν.

Παραλλήλως ενισχύθη και εδόθη μέγα βάρος εις τον αγροτικόν τομέα δι' αυξήσεως της γεωργικής παραγωγής, ώστε να επιτευχθή η όσον το δυνατόν μεγαλυτέρα αυτάρκεια προ'ί­ όντων πρωτογενούς παραγωγής εν' όψει των πολεμικών συνθηκών και του περιορισμού

των διεθνών ανταλλαγών. Έγινε ευρεία διανομή νέων στρεμμάτων, πλήθος αποξηράνσε­ ων και αρδευτικών έργων, ενώ δι' ειδικού Νόμου ελαφρύνθησαν οι αγρόται των αγροτι­ κών χρεών!

Η εξάλλειψις, επίσης, της κομμουνιστικής απειλής, υπήρξεν καθ' όλη την τετραετίαν πο­ λύ επιτυχής. Η εκπληκτική πολιτική του Υφυπουργού Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη, εις την

εξάρθρωσιν των δικτύων και την γελοιοποίησιν των κομμουνιστών, σε συνδυασμό με την κοινωνικήν μεταρρύθμισιν και τα φιλεργατικά και φιλαγροτικά μέτρα τα οποία αποστέ­ ρησαν από το ΚΚΕ, την δυνατότητα καπηλείας αιτημάτων, συνέτριψαν ιδεολογικώς και πολιτικώς την ισχύντου αντεθνικού κομμουνισμού!

"... Σε δύο πόδια στηρίζεται η κοινωνία: Στους αγρότες και τους εργάτας. Επάνω σ' αυ­ τούς τους στήλους, στηρίζεται το οικοδόμημα της αστικής κοινωνίας" είχε πη πολύ σωστά, ο Εθνικός Κυβερνήτης και μέγας κοινωνικός μεταρρυθμιστής, σε λόγον του, ενώ μεγάλη

φροντίδα έδειξεν και δια την Τέχνην και την Δικαιοσύνην, όπου συνέταξεν δια πρώτην φο­ ράν Αστικ6ν Κώδικα. Ε.Ο.Ν. Το μέγιστον όμως έργον Εθνικής Ενότητος και η μεγάλη αγάπη του, υπήρξεν η Ε.ο.Ν. (Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας).

Ολα τα παιδιά της Ελλάδος συσσωματώθησαν εις αυτήν την προστρατιωτικήν οργάνω­ σιν, η οποία είχεν ως σκοπόν την ανάπτυξιντου Εθνικού Φρονήματοςτης Ελληνικής Ν εολαίας, την πάταξιν του πνεύματος στενού ατομικισμού και την ανάπτυξιν του αισθή­ ματος αλληλεγγύης, Ιδεαλισμού και ηρω'ίκού

- αγωνιστικού τρ6που ζωής.

Η επαναφορά έρματος και Εθνικού Ιδανικού εις τους νέους και η προετοιμασία των ψυ­ χικώς, δια τον υπέρ Πάντων Αγώνα, υπέρ της Πατρίδος όταν θα εχρειάζετο! Η προπαρα­ σκευή στρατιωτικής εκπαιδεύσεως και η εξοικείωσις εις πολεμικάς συνθήκας. "Σήκω ε­ πάνω, Ελληνική Νεολαία!" ανεφώνησεν εις τον πρώτον λόγον του μετά την 4ην Αυγούστου

του

1936, ο Ιωάννης Μεταξάς: "Δεν υπάρχει δια σε άλλη πραγματικότης παρά η Ελληνική

Πατρίς! Μόνον εκεί θα επανεύρης τον εαυτ6ν σου!" Και προς τους φοιτητάς ολίγον αργ6τερον εξηγούσεν:

"... Το Κράτος εσκέφθη να σας συ­

νενώση και να σας συγκεντρώσει εις ένα σύνολον, να σας οργανώση μέσα ειςτο σύνολον

αυτ6, δια να αποτελέσετε ένα 6λον, ώστε ο καθένας από σας να αισθάνεται μέσα του ιSχι μόνον την ιδικήν του δύναμιν αλλά και όλων των άλλων χιλιάδων συντριSφων, δια να τας συνενώση, ώστε να αισθανθήτε πλέον εις την πραγματικότητα τι σημαίνει αλληλεγγύη". 4 "Μίαν ημέρα εσείςτα αγόρια θα μπήτε εις τον Στρατ6ν και σειςτα κορίτσια σε μια στιγμή

θα έλθετε και σεις να προσφέρετε τας υπηρεσίας σας εις τον ΣτρατιSν ως νοσοκόμοι και

31

Μάνου, Ν. ΧατζηΟ(lκη

εις άλλας υπηρεσίας που αρμόζουν εις τας γυναίκας, Όταν θα κληθήτε ,πρέπει να μπήτε μέσα με την απόφασιν της αυτοθυσίας, διότι τα Έθνη δεν γίνονται μεγάλα παρά όταν οι πολίται έχουν μέσα των το αίσθημα της αυτοθυσίας και όταν εις κάθε στιγμήν της ζωής των εν πλήρει ειρήνη και μέσα εις την μεγαλυτέραν ευτυχίαν έχουν το αίσθημα ότι είναι έτοι­ μοι, αν τύχη και τους ζητήση εκείνην ακριβά)ς την στιγμήν δια να ώσουν την ζωήν δια την Πατρίδα και όχι μόνον τούτο αλλά και να έχουν και την απόφασιν να την δώσουν!" 5 Ούτως, όταν η στιγμή επέστη, ο φαλλαγγίτηςτης ΕΟΝ, μετετράπη εις τον ηρω'ίκόν μα­

χητήν του

1940-41

και η φαλαγγίτισσα, εις την ηρω'ίκήν αγωνίστρια των μετόπισθεν,

Πέραν λοιπόν, των συγκλονιστικών στρατιωτικών εξοπλισμάΝ, του μεγάλου διπλωματι­ κoύ αγώνος και του ανεπαναλήπτου επιτελικού χειρισμού της Μάχης του Εθνους, ο

Ιωάννης Μεταξάς, κατcx την ένδοξον τετραετίαν της προπαρασκευής, εδημιούργησεν και τας οικονομικ(χς, κοινωνικάς και ηθικάς προϋποθέσεις που επεβάλλοντο δια τον επερχό­ μενον πόλεμον. Ουδεμία πλευρά της Εθνικής ζωής, δεν έμεινεν ανεκμετάλλευτος. Στρατ6ς

- Εξωτερική πολιτική - Νεολαία - Οικονομία - Κοινωνική Μεταρρύθμισις!

Ολα αυτά συ­

νέβαλλον εις την ανεπανάληπτον και ηρω'ίκήν, υλικήν και ηθικήν προετοιμασίαν του Εθνους και εις την εξύψωσιντου Εθνικού φρονήματος και της κοινωνικής γαλήνης αφα­

νίζοντας κάθε διχαστικήν τάσιν και εξασφαλίζοντας μίαν μοναδικήν Εθνικήν Ενότητα, Και όταν ήλθεν η στιγμή, το Έθνος πάνοπλον, υπερήφανον, φανατισμένον, πανέτοιμον και αυτάρκες εις άπαντα ς τους τομείς, εσηκώθη ως εις άνθρωπος, ως μία γροθία και επι­

τέλεσεν το θαΊJμα. Το Έπος του Η 4η Αυγούστου

1940 - 41!

1936, κατά την τυπικήν νομική ν έννοιαν υπήρξεν πραξικόπημα, αφού

η μεταβολή προήλθε εκ των ήδη κυβερνώντων και όχι εκ των κάτω. Κοινωνιολογικώς ό­ μως, μετεβλήθη σταδιακώς εις Επανάστασιν ευρυτάτης σημασίας. Και αυτό διότι δεν ήλθεν ως στάσιμος δικτατορία, αλλά ως θέσις. Έθωεν σκοπούς με συγκεκριμένην ιδε­ ολογίαν και ευρείαν έκτασιν και επροχώρησεν προς εκπλήρωσίν των.

Το αντίκρυσμά της, μόνον ωφέλιμον δια το Έθνος δύναται να χαρακτηρωθή. Υπήρξε Εθνική Επανάστασις με διαταξικόν και υπερπαραταξιακόν περιεχόμενον και Κοινωνική Επανάστασις με την έννοιαν της ειρηνικής κοινωνικής μεταρρυθμίσεως. Αποτέλεσμά της υπήρξεν, η δημιουργία του Έπους του

1940-41, το οποίον ανήκει αποκλεωτικώς εις

το έργον της και την ιδιοφυΙαν του Αρχηγού της, Ιωάννου Μεταξά.

32

μa

Κεφάλαιον

2 0V

«Η ΦΟΒΕΡΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣ» Το «ΟΧ!» εZlιώΟη ΤιΖν 4ψ Αυγούοτου J 936 και έγινε πράξις την 28ιΖν Οκτωβρίου

1940

33

Ε

ις ολόκληρον την περιπετειώδη και πλήρη ενεργητικότητος ζωήν του, τον Ιωάννην Μεταξά, διέκρινε μία έντονος διορατικότης επί των Εθνικών και Διεθνών γεγονότων. Απόρροια και συνδυασμός της τεραστίας μορφώσεώς του,

αλλά και του φύσει οξύ νού του. Από πολύ νέος, υπήρξε πρωταγωνιστής των εθνικών γεγονότων του 200υ αιώνος, είτε ως κορυφαίος επιτελικός αξιωματικός, είτε ως μοναδικός πολιτικός και διπλωμάτης.

Ο συνεχής αγών και η προσφορά του από οιανδήποτε θέσιν αλλά και η βαθυτάτη εμπει­ ρία του εκ της συμμετοχής του ειςτα γεγονότα του ~Eθνoυς απότας αρχάς του εικοστού αι­

ώνος, τον είχαν πείσει περί του τι ημπορεί να επιτύχει το Έθνος ηνωμένον και τι κατα­

στροφάς να υποστή διχασμένον. Ημέρες δόξης και μεγαλείου όπως οι απελευθερωτικοί πόλεμοι του] 9] 2-13 και ημέρες καταστροφικές και τραγικές ως αυτές του Εθνικού Διχασμού του

1915-22.

Από τότε που έζησε τας ημέρας του Διχασμού και μάλιστα ως πρωταγωνιστής τούτων έ­ να φάσμα κυνηγούσε τον Μεταξά. Το φάσμα του

1915. Αποφάσισε

εις περίπτωσιν νέου

Πολέμου ποτέ να μη αφήσει να επαναληφθούν τα ευτράπελα που είχαν συμβή εις τον Πρ(Ωτον Παγκόσμιον.

Από την επομένην της καταστροφής της Σμύρνης, οπότε και εκκίνησεν και η πολιτική του σταδιοδρομία, εγκατελειψεν τας τάξεις του Στρατού και ηγωνίσθη ειλικρινώς εντός των κοινοβουλευτικών πλαισίων εις μίαν απέλπιδα προσπάθεια να ενώσει τον ακρότατα δι­ χασμένον πολιτικόν κ6σμον. Προς στιγμήν εφάνη 6τι το επέτυχεν, όταν από αποκλειστικώς ιδικήν του προσπάθειαν ένωσε τας αντιμαχομένας μερίδας με την Οικουμενικήν Κυβέρνησιν του

1926.

Παρά δε τα πάθη και τας αντιθέσεις, ηγωνίσθη σθεναρώς, να μη αφήσει να διαλυθεί η προσπάθεια. Δυστυχώς όμως η διχόνοια εφάνη ισχυροτέρα. ΤcSτε πλέον κατάλαβε αυτ6 που απ6 νέος υποπτεύετο. Ο Διχασμός δεν θεραπεΙJεται δια κοινοβουλευτικών μεθόδων. Απεσύρθη το 1928της πολιτικής μέχρι που το

1932 "με το ζ6ρι" ο λαός τον εκάλεσε ξανά

εις το προσκήνιον.

ΑπcS του

1934 πλέον με ειλικρίνειαν διεκήρυσε προς όλους ποία πίστευε ότι ήτο η λύσις

του Ελληνικού προβλήματος και η θεραπεία του Διχασμού.

34

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Οι προάγγελοι ιου πολέμου Από τον Οκτώβριοντου 1933 η Γερμανία είχεν αποχωρήσει από την ΚΤ.Ε.

1936-41

(Κοινωνίαν

των Εθνών) και είχε καταγγείλει τας συνθήκαςτου Λοκάρνο και των Βερσαλλιών, ενώ τον Μάρτιοντου

1935, επιβάλλεται ξανά, μετά τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον εις Γερμανίαν, η

υποχρεωτική θητεία με αποτέλεσμα από εκεί που είχε δικαίωμα βάσει των συνθηκών, δυ­ νάμεως

100.000 ανδρών να μεταβληθή εις δύναμιν 550.000 ανδρών. Ταυτοχρόνως άρχισεν

προσπάθεια επανενώσεως της Αυστρίας. Τον Οκτώβριον του

1935, η Ιταλία του Μουσσολίνι, εισέβαλε εις την Αβησσυνίαν.

Δια τον έχοντα αντίληψιν των στρατιωτικών αλλά και διπλωματικών πραγμάτων, η νέα παγκόσμιος σύγκρουσις είχεν αρχίσει να διαφαίνεται και όπως θα δούμε,κατά τον

Μεταξά, θα έκρουε σίγουρα τας πύλας της Ελλάδος. Την ιδίαν εποχήν εις την Ελλάδα, εξεδηλούτο το καταθλιπτικόν κίνημα του

1935, το ο­

ποίον όχι μόνο εδίχαζε και πάλιν το Έθνος αλλά, όπως θα δούμε και απεκάλυπτε την πλή­

ρη ανυπαρξίαν στρατιωτικής ισχύος της Ελλάδος, έστω και στοιχειώδους, ενώ η ΚΤ.Ε. ε­ δολοφονείτο μαζί με την Αβησσυνίαν - κράτους μέλους της - μη αντιδρώντας. Με την είσοδον εις το

1936,

ο Χίτλερ εισβάλλει εις την αφοπλισμένην ζώνην της

Ρηνανίας, άνευ ουδεμίας αντιδράσεως των Γάλλων και των Άγγλων (Μάρτιος

ρί δε τα τέλη του έτους

(1.11.1936), υπογράφεται η

1936), πε­

Γερμανο-ιταλική συνθήκη εις την ο­

ποίαν, ολίγας ημέρας αργότερα προσχωρεί και η Ιαπωνία. Ο 'Άξων" είχε σχηματισθή! Ταυτοχρόνως εις την Ισπανίαν μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος ο οποίος έδειξεν πόσο επι­

κίνδυνον είναι το δημιουργούμενον από τους κομμουνιστάς "λα"ίκον μέτωπον" αλλά και συ­ νέσφιζεν τους δεσμούς Γερμανίας και Ιταλίας, προς ενίσχυσιν του Φράνκο. Και όλα αυτά ενώ η Γαλλία είχεν απωλέσειπλήρωςτο κύρος της και η Αγγλία ησχολείτο με το σκάνδαλο της κας Σίμψον! Το

1936 ήτο πλέον φανερόν ότι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, είναι απλώς ζήτημα χρόνου.

Η διεθνής κατάστασις, δια την Ελλάδα είναι ζοφερά! Η Βουλγαρία ζητά εδαφικάς επεκτάσεις εις το Αιγαίον, ενώ η Ελληνοιταλική φιλία του Βενιζέλου, χάνεται μέσα στις

"8

εκατομμύρια λόγχες" του Ντούτσε και την ιδια ώρα η

Ελλάς πολεμά μεταξύ της, με ανύπαρκτο στρατό!

Από tc5tE η Ιταλία, σιγά

- σιγά αρχίζει, να διεισδύει οικονομικώς και πολιτικώς εις την

Αλβανίαν, δηλαδή ειςτα Βαλκάνια.

4η Αυγούσιου Από την 4ην Αυγούστου του

1936

1936, οπότε, ο Ιωάννης Μεταξάς πλέον αναλαμβάνει την

πλήρη εξουσίαν, ρίχνεται εις την υλικήν, ηθικήν και ψυχολογικήν προετοιμασίαν του Έθνους δια τον επερχόμενον πόλεμον. Ο πόλεμος χρειάζεται ισχυρόν στρατόν. Απ6 κοινοβουλευτικός, ήδη, πρωθυπουργ6ς, ο Μεταξάς έκαμε συvτc5νους προσπαθείας αι οποίαι προσέκρουαν εις τα κομματικά συμφέ­

ροντα Κατωτέρω θα παρακολουθήσωμεν ποίαν θλιβεράν κατάστασιν παρέλαβεν η 4η Αυγούστου εις τα Ενόπλους Δυνάμεις αλλά και την μεσω επισήμων στοιχείων ουγκλονιστι-

35

M(lV01!. Ν. Χατζηδάκη

κήν προσπάθεια του Μεταξά εις τον τομέα αυτόν, επί διακυβερνήσεώς του. Ο πόλεμος χρειάζεται εθνικήν ενότητα.

21

που εξέσπασεν ο Εθνικός Διχασμός, μέχρι το

συναπτά έτη είχαν περάσει απότο 1915 ό­ 1936 και παρά ταύτα, το Έθνος παρέμεινε

βαθύτατα διχασμένον, η κατάστασις εξετραχύνετο, ενώ ένας νέος εσωτερικός εχθρcSς, ι)­ πουλος και φθονερcSς, έκαμε την εμφάνισιντου εκμεταλλευcSμενοςτην αναρχίαν. Ο κομμουνισμcSς, ο οποίος, κατά το πρcSτυπον της Ισπανίας είχεν δημιουργήσει "λα·ίκcSν

μέτωπον", με ομάδας κρούσεως, προετοιμάζων την ερυθράν

("ancS το αίμα των Ελλήνων")

επανάστασίν του.

Ο πόλεμος χρειάζεται οικονομίαν πολεμικήν. Δηλαδή συγκεντρωτικήν, η οποία δεν συμ­ βαδίζει με τας κοινοβουλευτικάς έξεις. Ο πόλεμος χρειάζεται σταθερόν διπλωματικόν προσανατολισμόν. Η πικρά εμπειρία

του

1915, κυρίευεν την σκέψιν του Μεταξά. Ο πcSλεμος είναι επί θύραις.

Θα γίνουν ξανά

οι μισοί Έλληνες ΑγγλcSφιλοι και οι άλλοι μισοί ΓερμανcSφιλοι cSπως και τcSτε; Θα τίθενται και πάλιν τα μυστικά του Κράτους εις τα "πολιτικά καφενεία;" Ν έος Διχασμός; Ποτέ! Όχι lJncS την ηγεσίαν του! Ποτέ δεν απέκρυψε αυτάς του τας ανησυχίας από τους Έλληνας. Τον Οκτώβριο του

1938

έλεγε: "Εμείς, αν γινότανε πόλεμος θα ευρισκόμεθα μέσα σε ένα από τα κρισιμώτερα σημε(α

του. Αν συνέβαινε αυτό άλλοτε, πρώτα

- πρώτα θα χωριζότανε ο nJno; σε δύο και τρ(α α­

ντιμαχόμενα στρατι5πεδα. Έπειτα οι πολιτικοί θα εχωρίζονταν επίσης εις αλληλοσυγκρου­

όμενας μερίδας, η κοινή γνώμη θα παρεσύρετο. Θα εχωρίζετο ο κόσμος εις αντιπάλους 0μ(lδας. Τα σαλόνια και τα καφενεία θα συμμετείχαν εις την εξονυχιστικήν της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος συζήτησιν, με διαπληκτισμούς και αλληλοδιασυρμούς, δεν αμφι­

βάλλω δε ότι και οιαδήποτε Κυβέρνησις θα κατηγγέλετο και από τους μεν και από τους δε, ότι προδίδει τας αντιστοίχους Δ υνάμεις και θα προσεφέρετο ως θυσία προς εξιλεασμόν της οργής των. Και μην νομίσητε ότι αυτά που σας λέγω είναι ουτοπία. Συνέβησαν άλλοτε εις τον τόπον μας!"

Ανωτέρω, προσδιορίζεται, του

ancS τον Μεταξά, σαφώς, autcS που είπαμε πριν. Το φάσμα 1915. Του Εθνικού Διχασμού που δεν ήτο διατεθειμένος να επιτρέψει να συμβεί ξανά,

βλέποντας την νέαν παγκόσμιαν σύρραξιν να πλησιάζει.

Προσδιορίζεται,

cSXL ο μ6νος cSπως είδαμε, αλλά ο καθωριστικcSτερος Μγος της ΕθνΙ/οlς 1936! Έπρεπε το Έθνος να ενωθή διcSτι: "Μόνον cSταν ένα Έθνος είναι ηνωμένον εσωτερικώς, μcSνον αυτcS το Έθνος ημπορεί, cSχι μcSνον να ζήση αλλά καινα προχωρήση ( ... ) Δι' εμέ και την Κυβέρνησίν μου, cSλοι οι Πράξεως της 4ης Αυγούστου του

Έλληνες αδιακρίτως του τι ιδέας και φρονήματα υπερήσπιζαν εις το παρελθcSν, είναι σή­ μερα cSλοι φίλοι, 6λοι ένα, 6λοι συμπολεμισταί και συναγωνιοταί ( .... ) Είναι cSλον το Έθνος ένα σώμα. Είναι ο λαcSς ηνωμένος και αδιάσπαστος" 6 Και με την ηρω·ίκήν αντίληψιν της ζωής, απ6 την οποίαν εμπνέεται τονίζει με μοναδικόν τρόπον την ανάληψιν της προπαρασκευής:

".... Εάν είναι ηρωισμός να ξέρει κανείς να Ηκοτωθή σε μιαν ΟΡιΗμένη στιγμή υπέρ του, τόπου, είναι επίσης ηρωιΗμός μεγάλος για ένα Έθνος, το να περάσει χρόνια και χρόνια βασανιζόμενον δια να προπαρασκευαΗθή δια την στιγμήν εκείνην .... " 7

Αυτ6ν, δε, ακριβώς τον ηρω"ίσμ6ν, της πλήρους προπαρασκευής του Έθνους, υλικής και

36

μa

Ιωάννης Μεταξ(χς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ψυχικής, δια την "στιγμήν εκείνην", έχει αναλάβει προσωπικώς εκείνος διότι:

"... Εγώ εις τον κόσμον αυτόν,

εις την Ελλάδα, δεν εγεννήθην παρά δι' αγώνας, δεν ήλθον

δια να σταυρώσω τα χέρια μου αλλά δι' αγώνας". 8 Από πολύ ενωρίς ο Μεταξάς, είχε προβλέψει τον νέον Παγκόσμιον πόλεμον αλλά και την αναγκαστική ν συμμετοχήντης Ελλάδος εις αυτόν, παρά τας σημαντικάς προσπαθείας του, περί του αντιθέτου. Ένας από τους σημαντικοτέρους και πλέον εμπίστους συνεργάτας του, ο Ι. Διάκος, α­

φήνει μία σημαντική μαρτυρία περί αυτού, εις επιστολήν του προς τον Σπ. Μαρκεζίνη την ΙΙην Αυγούστου

1961 ιSπoυ διηγείται: "... Όπως θα ενθυμείσθε, ήτο η εποχή που η Ιταλία (6.4.1935). Τότε ο Ι.Μεταξάς μου είπεν: "Τώρα θα ιδούμε τι θα κάμη η Αγγλία. Θα επέμβη ή όχι ... ". επετέθη κατά της Αβησσυνίας

Η Αγγλία δεν επενέβη. "EυρισκιSμεθα εις τας παραμονάς νέου παγκοσμίου πολέμου" μου

ετόνισε, και εν συνεχεία μου είπε ότι θα ήτο ανάγκη να υπάρξη εις τον τόπον αυτόν μια Δικτατορία, η οποία δεν θα επέτρεπεν, όπως εις τον πρώτον παγκόσμιον πιSλεμoν, να υ­ πάρξη εις την χώραν αυτήν ο απαίσιος διχασμιSς.

Τότε, οι μεν Ελληνες, οι ακολουθήσαντεςτον Ε. Βενιζέλον, ήσαν οι δήθεν "Αγγλόφιλοι", οι κεκυρηγμένοι μετά του πατρώνος των υπέρ της Αντάντ, χωρίς κανέναν απολύτως όρον και οι άλλοι Έλληνες, οι δήθεν "Γερμανόφιλοι", ήσαν οι κεκυρηγμένοι υπέρ της εξόδου της Ελλάδος παρά το πλευρόν της Αντάντ, αλλ' υπό τον όρον ότι θα διησφαλίζοντο τα ε­

θνικά συμφέροντα

( ... )

Θα ενθυμείσθε, βέβαια, τας κομμουνιστικάς σκηνάς της Θεσσαλονίκης όταν εσηκώθη­

καν και σημαίαι με την Μακεδονίαν "αυτιSνoμoν".

Είναι βέβαιον οτι και ο κίνδυνος του κομμουνισμού έπαιξε ρόλον εις το να πάρει ο Βασιλεύς την απόφασιν της 4ης Αυγούστου.

Αλλά κυρίως, εκείνο το οποίο έπαιξε βάρος εις την απόφασιν του Βασιλέως, είναι αι ε­

πανειλλημμέναι ρηταί δηλώσεις του

1. Μεταξά προς αυτόν, οτι οπωσδήποτε η

Ελλάς θα ή­

τα σύμμαχος με την Αγγλίαν. Αυτό μου το είπεν ο Ι. Μεταξάς επανειλημμένως.

Βεβαίως, υπήρχαν, ακόμη και σήμερα, οι συζητούντες, διατί ο Ι. Μεταξάς δεν έκαμεν ε­ κλογάς, ιSταν δεν υπήρχαν ούτε Βενιζέλος, ούτε ο Τσαλδάρης, ούτε ο Κονδύλης δια να έ­ χει εκ των "κάτω" την κύρωσι ν της Δικτατορίας( ... ). Ας υποθέσωμεν ιSτι θα ήταν διακόσιοι πεντήκοντα, αν ενθυμούμαι καλώς, οι βουλευταί που θα έβγαιναν από τας εκλογάς.

Πόσους θα έβγαζεν ο Ι. Μεταξάς; Τους διακόσιους; Τους διακιSσιoυς είκοσι; Έστω. Αλλ' οι υπόλοιποι τριάκοντα, οι απειλούντες να διχάσουν πάλιν την Ελλάδα τι θα έκα­

μναν; Δεν θα παρεσύροντο και αυτοί από τας ξένας προπαγάνδας; Και δεν θα εσταυροφό­ ρουν και αυτοί υπέρ του Διχασμού; Και θα ήθελα πάρα πολύ να ενθυμηθείτε ιSτι, μόλις άρ­ χισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ι. Μεταξάς διέκοψε μίαν εφημερίδα και τα φυλ­ λάδια, τα οποία εξέδιδε τιSτε η εν Αθήναις Γερμανική Πρεσβεία, αλλά το ίδιον έκαμε και

δια την εφημερίδα και τα φυλλάδια, τα οποία εξέδιδεν ο Αγγλική Πρεσβεία. Εάν υπήρχον οι τριάκοντα βουλευταί, δεν θα εσήκωναν τας κραυγάς των μέχρι τρίτου ουρανού;

Αυτό

*0

η 4η Αυγούστου. Και μόλις εξεδηλώθη η ιταλική επίθεσις και όπισθεν αυτής η

γερμανική επίθεσις, όπως μου έλεγεν ευθύς εξ' αρχής ο Ι. Μεταξάς, ο Ελληνικός λαιSς ώρ­ μησεν ως εις άνθρωπος προς τα σύνορα"!

Μία επιπρόσθετος μαρτυρία, είναι και αυτή του Ναυάρχου Επαμεινώνδα Καββαδία εις

37

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

το έργον του: "Ο Ναυτικός Πόλεμος του

Στην σελίδα

1940".

103 μας περιγράφει:

'Ένα απόγευμα του Οκτωβρίου ή Νοεμβρίου του

1936 (δυστυχιδς δεν κατέστη δυνατόν

να εξακριβωθή η ακριβής ημερομηνία, καθ' ότι τα πρακτικά του ΑΝ.Σ. της εποχής εκεί­ νης απωλέσθησαν, ενθυμούμεθα όλοι όμως ότι ήτο αρκετά μετά την 4ην Αυγούστου και φθινόπωρον) είχεν συνέλθη το ΑΝ.Σ. (σ.σ. Ανώτατον Ναυτικόν Συμβούλιον) εν ολομε­ λεία με τους:

Αντιστράτηγον Ιππ. Παπαβασιλείου, Υ φυπουργόν Ναυτικών Αντιναύαρχον Δημ. Οικονόμου, ΑΓΕΝ

Υ ποναύαρχον Αλεξ. Σακελλαρίου, Αρχηγόν Στόλου (ΑΣ.) Πλοίαρχον Επ. Καββαδίαν, Ανώτερον Δ/ντήν Υποβρυχίων (ΑΔ.Υ.) Πλοίαρχον Χαρ. Δελαγραμμάτικαν, Επόπτην Ναυτικής Εκπ/σεως (Ε.Ν.Ε.) Πλοίαρχον Χριστ. Κονιάλην, Γεν. Δ/ντήν Υπ. Ναυτικών (Γ.Δ.Υ.Ν.)

Πλοίαρχον Πελλίαν Ιωαννίδην, Αρχηγόν Βασιλ. Ναυστάθμου (ΑΒ.Ν.) Του συμβουλίου προήδρευεν εκείνην την ημέραν εξαιρετικώς ο Πρωθυπουργός Μεταξάς, ως Υ πουργ6ς των Ναυτικών, δι6τι ηθέλομεν οι Ναύαρχοι να τον καταστήσομεν ενήμερον, των αναγκών δια την ναυτικήν προπαρασκευήν και συγκεκριμένως εσκοπεύο­ μεν να θέσωμεν το ζήτημα της αντικαταστάσεως του "ΑΒΕΡΩΦ" συμφώνως προς το ναυ­ τικό πρόγραμμα, είτε δι' ενός ευδρόμου, είτε δι' ενός θωρηκτού τσέπης. Ο Αντιναύαρχος Οικονόμου, ηρώτησε τον Πρωθυπουργόν ποία η εξωτερική πολιτική της Κυβερνήσεως, εάν προβλέπη πόλεμον και προς ποίον

Ο Πρωθυπουργός

( ... ) συνεκεντρώθη

(... )

επί τινάς στιγμάς και κατόπιν ωμίλησεν περίπου

ως εξής: "Αυτό που θα σας ειπώ δεν θα το ανακοινώσητε εις κανένα. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ αγγλικού και γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον

προηγούμενον. Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάνω ότι μπορώ δια να μην εμπλακεί η Ελλάς,

αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον και επαναλαμβάνω και πάλιν αυτό προ παντός να μην εξέλθη της αιθούσης αυτής. Είναι περιττόν να σας ειπώ ότι η θέσις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας"!

Ιδού λοιπόν ποίαι ήσαν αι σκέψεις του Ιωάννου Μεταξά και ποία ήτο η: "αφορμή της Μεταβολής εκείνης (σ.σ. 4ης Αυγούστου) την οποίαν άλλωστε πλήθος άλλων λόγων σο­ βαρών και μεγάλων, εθνικών και διεθνών μας επέβαλλον" 9 ως ετόνιζε ο ίδιος. Την ανωτέρω περιγραφήν του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, επιβεβαιώνει ανεπι­

φυλάκτως και ο Ναύαρχος Δημ. Φωκάς εις το έργον: "Έκθεσις επί της δράσεως του Βασιλικού Ναυτικού κατά τον πόλεμον του

1940-41" (σελ. 9-10).

1937 - 38 Εισερχομένου του

1937, ο διεθνής ορίζων εθολούτο περισσότερον. Την 11 ην Μαρτίου,

η Γερμανία προσαρτούσε την Αυστρίαν, ενώ η Ιταλία εισέδυε εις την Αλβανίαν, επισυνά­ πτοντας αμυντικήν συμμαχίαν με αυτήν και ουσιαστικώς καθιστώντας την, καθαρόν προ­

τεκτοράτον της. Την Λλβαν ίαν , η Ιταλία την έβλεπε ως προγεφύρωμα δια τα Βαλκάνια και ιδίως την Ελλάδα! Λογικήήτο λοιπόν η Ελληνική καχυποψία και ανασφάλεια.

Με την είσοδον του

1938, ο Έλλην Πρωθυπουργός συνεχίζει να ανησυχεί δια την κατά-

38

l

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

στασιν δυσπιστίας με την Ιταλίαν. Ειςτο ημερολόγιόν του την 30ην Ιανουαρίου

1938 σημειώνει:

''Εξωτερική κατάστασις Ευρώπης, πολυ ζοφερά. Σχέσεις μας lταλίαν;" Ο ουρανός της Ευρώπης συνεχώς θολούται. Τον Φεβρουάριον του

1938 αναπτύσσονται πληροφορίαι ότι οι Άγγλοι διαπραγματεύο­

νται παραχώρησι ν διαδρόμου ε ις το Αιγαίον, προς την Βουλγαρίαν, προκε ιμένου, αύτη να μην προσχωρήσει, εις τον Άξονα Γερμανίας

- Ιταλίας!

Η αντίδρασις του Μεταξά, όπως θα

δούμε εις το οικείον κεφάλαιον υπήρξεν αστραπιαία:

"... Η Ελλάς αρνείται απολύτως, πάσαν εδαφικήν θυσίαν ούσα αποφασισμένη να φθά­ 1938 ήτο το έτος του Μονάχου. Την 29ην Σεπτεμβρίου ο

ση εις πόλεμον" απείλησε. Το

Τσάμπερλαιν, πρωθυπουργός της Αγγλίας και ο Ντ' αλαντιέ της Γαλλίας συναντήθηκαν με τους Χίτλερ και Μουσσολίνι εκεί, και υπέγραψαν συμφωνίαν κατά την οποίαν παρε­ χωρείτο, εις την Γερμανίαν το εν τρίτον της Τσεχοσλοβακίας, προκειμένου ο Χίτλερ να εγ­

γυηθή δια την ανεξαρτησίαν της υπόλοιπης! Την 1ην Οκτωβρίου ο Χίτλερ προσαρτά την Σουδητίαν. Ενώπιον της διεθνούς αυτής καταστάσεως από τον Μάρτιο του

1938 ο Μεταξάς ενημέ­

ρωνε τους Έλληνας ότι:

"... Πολλά νέφη

είναι εις τον ορίζοντα τον εξωτερικόν και αλλοίμονο εις τα Έθνη, αν τα

εύρη η καταιγίς διηρημένα, και διεσπασμένα και αλληλοσπαρασσόμενα, ευτυχή δε τα

Έθνη τα οποία ηνωμένα και με τας ψυχικάς των δυνάμεις πλήρεις και εντεταμένας θα εί­ ναι εις θέσιν να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα".

Ενώ μέσα εις αυτό το διαμορφούμενον διεθνές κλίμα και με αυτά τα δεδομένα τους έ­ δειχνε το πρότυπον εις το οποίον θα πρέπει να κινούνται και να αποβλέπουν. Το πρότυπον της Σπάρτης, του Λεωνίδα, της υπερτάτης θυσίας προς την Πατρίδα:

"... Εις τους χρόνους τους οποίους διατρέχομεν, χρόνους κινδύνων, χρόνους κατά τους ο­ ποίους πρέπει να είμεθα έτοιμοι να θυσιάσω μεν το παν υπέρ της πατρίδος και κατά τους οποίους απεφασίσαμεν να χαρίσωμεν και την ζωήν μας και την υλικήν μας ευημερία και τα πάντα και την ευτυχίαν μας υπέρ της Ελλάδος διότι άνευ τοιούτων αποφάσεων δεν θα είναι δυνατόν να συντηρηθεί η Ελλάς, ενόμισα ότι το καταλληλότερον αρχαίον πρότυπον, διανα ανταποκριθή η Ελλάς προςτα ιδεώδη αυτά ήτο η αρχαία Σπάρτη". 10 Το Κράτος της 4ης Αυγούστου, έδιδε εις τους Έλληνας το ιδανικόν. Ή ταν ή επί τας!

Προς το τέλος του

1938 διεκήρυττεν: ''Αξιώσεις ενοχλητικάς δια την Ελλάδα, δεν διετύ­

πωσε ουδείς, ουδέ κατ' ελάχιστον. Άλλωστε τοιαύτην αξίωσιν και ειρηνικώς επιδιωκομέ­ νην, η Ελλάς θα εθεώρη ως εχθρικήν πράξιν".ll

Είναι λοιπ6ν προφανές, ότι ο Ιωάννης Μεταξάς, είχεν προβλέψει τον επερχ6μενον π6λεμον την ώραν που όλοι οι ηγέται του κόσμου εκοιμώντο τον ύπνον του δικαίου. Είναι, επίσης πασιφανές, ότι η εθνική απόφασις της 4ης Αυγούστου ανελήφθη ακριβώς

δια την προετοιμασίαν και προπαρασκευήν του Έθνους, προς τον σκοπόν αυτόν. Ήτο η απόφασις αντιστάσεως του Έθνους απ6 πάσαν απειλην. Από τότε αρχίζει ουσιαστικώς, όπως θα δούμε, η δημιουργία Εθνικού Στρατού εκ του μηδενός, η διεργασία Εθνικής Ενότητος και προετοιμασίας ψυχικής της Κοινής Γνώμης, η προσαρμογή της οικονομίας προς τας πολεμικάς συνθήκας και ο κατάλληλος διπλωμα­ τικός χειρισμ6ς, τον οποίον θα μελετήσωμε εις το οικείον κεφάλαιον.

39

Μάνου. Ν. Xατζηδ(iκη

Το 'ΌΧΙ" λoιπιSν, έχει ήδη ειπωθεί από την 4ην Αυγούστου του

1936 έναντι του οιουδή­

ποτε θα ετόλμα να θίξει την Εθνικήν μας ακεραιότητα!

1939: Η

φοβερά απόφασις

Μέχρι της στιγμής εκείνης, ο νούμερο ένα εθνικός κίνδυνος δια την Ελλάδα, 11ΤΟ η Βουλγαρία. Φυσικός σύμμαχος της Γερμανίας εις τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον, έτεινε και πάλιν προς τον Άξονα και το όνειρον της ήτο η διέξοδος εις το Ελληνικόν Αιγαίον μέσω της Μακεδονίας μας.

Προς τον σκοπόν αυτόν ο Μεταξάς οχύρωσε τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα δια των γνω­ στών οχυρών της "γραμμής Μεταξά" τα οποία αργότερα και μετά τον θάνατόν του έγρα­ ψαν χρυσάς σελίδας δόξης αντικρούοντας την γερμανικήν επίθεσιν. Τον Μάρτιον του

1939, ο Χίτλερ καταλαμβάνει και την υπόλοιπον Τσεχοσλοβακία.

Ο Έλλην Κυβερνήτης, αντιλαμβάνεται ότι, με τας διεθνείς εξελίξεις, η Ιταλία καθίστα­ ται σοβαρώτατος κίνδυνος. Διατί; Μα είναι απλούν. Ο μέγας σύμμαχος του Μουσσολίνι, ο Αδόλφος Χίτλερ, έχει ήδη κινηθή ενεργητικότα­ τα, καταλαμβάνοντας την Ρηνανίαν, την Αυστρίαν και την Τσεχοσλοβακίαν και τώρα ευ­ ρίσκεται εις τα πρόθυρα της εισβολ11ς στην Πολωνία! Ο Ντούτσε έχει αρχίσει να υστερεί του συμμάχου του εις επιτυχίας, έχοντας καταλάβει μόνον την Αιθιοπίαν.

Προτού λοιπόν κινηθεί ο Χίτλερ προς την Πολωνία, πρέπει εκείνος να κάμει την επομέ­ νην κίνησιν.

Η Αιθιοπία είχε καταληφθή, αφού πρωτίστως είχε καταστή προτεκτοράτον του. Την ι­ δίαν πολιτικήν είχε ξεκινήσει και με την Αλβανίαν, η οποία ήτο ήδη δούλητου, οικονομι­ κώς, πολιτικώς και στρατιωτικώς. Υ πελείπετο η τυπική κατάληψις της. Αυτή θα ήτο και η

είσοδος της Ιταλίας εις τα Βαλκάνια και φυσικά άμεσος κίνδυνος δια την Ελλάδα! Συμπεραίνοντας 6λα αυτιχ και ο Μεταξάς θα διαπιστώσει με την σοφή εγγραφή του, την 12ην Μαρτίου

1939:

"Τώρα όμως θα κινηθή ο Μουσσολίνι; Μπορεί να μην κινηθή; Και τι έχουμε να υπο­

στούμε εμείς;"! Αν κάτι χαρακτηρίζει τον Μεταξά, είναι η εκπληκτική διορατικότης του. Εις την σκέψιντου, έχει αρχίσει να διαφαίνεται έντονος Ιταλική απειλή! Έχει αρχίσει να προσδιορίζει τον 1Υπουλον εχθρόν. Την 18ην Μαρτίου

1939, μέσα από το ημερολόγιον του ο Ιωάννης Μεταξάς, προ του δια­

φαινομένου κινδύνου αναφωνεί: "Φοβερά απόφασις μου εν περιπτώσει ιταλικής απειλής"! Και την 20ην Μαρτίου συ­ μπλήρώνει: "Υπερήφανος δι' απόφασιν μου"! Ενc[) αμέσως μετά με λιτή υπερηφάνεια: "Ετοιμασίαι μας!" Η "φοβερά" απ6φασις του 'ΌΧΙ" έχει ληφθή! Κι έχει ληφθή

προ της εισβολής των lταλcΔν στην Αλβανία και

18 ημέρες 1 χρόνον και 8 μήνας προ της ιταλικής ε­

πιθέσεως στην Ελλάδα!

Θα ημπορούσε να ειπωθή ότι δια την απ6φασιν του 'ΌΧΙ" τρείς υπήρξαν αι ημερομη· νίαι - σταθμοί.

Η πρώτη είναι η 4η Αυγούστου του

40

1936, 6ταν ο Ιωάννης Μεταξάς, προ του διαφαινο-

·

μ:s

\. Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-4/

μένου εν όψει Παγκοσμίου Πολέμου, αναλαμβάνει πλήρως την εξουσίαν, προκειμένου να

πατάξει τον Διχασμόν και την, εν πλήρει εξελίξει, κομμουνιστικήν απειλήν και αρχίζει την εξ όλων των πλευρών συσπείρωσιν των Εθνικών Δυνάμεων, εξοπλισμόν του Εθνικού Στρατού, εξύψωσιν του Εθνικού φρονήματος, και πλήρη προετοιμασίαν του Έθνους, δια να αντισταθεί, εάν χρειασθεί.

Η δευτέρα είναι η 18η Μαρτίου του

1939, όταν προβλέποντας πλέον, ότι η

Ιταλία απο­

τελεί τον άμεσον κίνδυνον δια την Ελλάδα, έλαβεν άνευ δισταγμού την "Φοβεράν απόφα­ σιν" ότι εις περίπτωσιν Ιταλικής απειλής θα αντισταθούμε δι' όλων των μέσων μας και θα

αντιτάξουμε το 'ΌΧΙ"! Η τρίτη είναι η 28η Οκτωβρίου του

1940, όταν η απόφασις αυτή

έγινε πράξις!

Αι τρείς αυταί ημερομηνίαι - σταθμοί, είναι αλληλένδετοι, ως οι κρίκοι μίας αλυσίδος. Εάν εις εκ των σταθμών αυτών εξέλιπε, το Έπος του

'40-41 δεν θα εγράφετο ποτέ!

Εις το ήδη μνημονευθέν ιστορικόν του έργο, ο Σπ. Μαρκεζίνης σχολιάζει την θρυλικήν εγγραφήν του Μεταξά, της 18ης Μαρτίου, ως εξής: ''Η εγγραφή, ενάμισυ περίπου χρόνο προ της 28ης Οκτωβρίου

1940, αποκαλύπτει ότι ο

Μεταξάς είχε αποφασίσει να αντισταθεί στους Ιταλούς και αποτελεί την καλλίτερη απά­ ντηση σε όσα εκ των υστέρων, κακοπίστως ή καλοπίστως εγράφησαν ότι την αυγή της 28ης Οκτωβρίου ο Μεταξάς κατελήφθη εξ' απήνης". J2 Αξίζει επίσης περιληπτικώς να δούμε πως την σχολιάζει ο σχολιαστής του "Ημερολογίου" του Μεταξά, Παν. Σιφναίος: ''Η απόφασις αντιστάσεως σε Ιταλική απειλή, εσήμαινε από τότε μονομαχία της Ελλάδος μόνης εναντίον του μεγαλυτέρου συνασπισμού δυνάμεων, όλων των αιώνων. Ήταν πράγ­ ματι απόφασις φοβερά!

( ... )

Ο Μεταξάς είναι στρατιωτικός. Έχει φάει τον πόλεμο με το κουτάλι. Είδε την φρίκη του, με τα μάτια του.

Παρέλαβε την Ελλάδα, υπολλείματα της Ελλάδος, ύστερα από είκοσι χρονών πολέμους,

αναρχία, ξεχαρβάλωμα, Καταπιάστηκε ένα τεράστιο έργο ανορθώσεως και δημιουργίας. Το είδε να παίρνει σάρ­ κα και οστά, το αγάπησε, το πονεί.

Τον είδαμε να λέγει στο μυστικό συμβούλιο των Ναυάρχων, τον Οκτώβριο του

1936 6τι

ο πόλεμος είναι αναπ6φευκτος και η θέσις της Ελλάδος παρά το πλευρ6ν της Αγγλίας! Φροντίδα του 6μως και καθήκον του, θα είναι να κρατήσει την Ελλάδα έξω από τον πό­ λεμο, όσο μπορεί περισσότερο. "Κάθε μήνας, κάθε μέρα θα είναι κέρδος". J3 Δίλημμα όμως δια τον Ιωάννην Μεταξά, δεν υπάρχει, ούτε δισταγμός. Η απάντησις θα είναι μία: ΟΧΙ!

Η απ6φασις λοιπόν της 18ης Μαρτίου

1939

είναι πράγματι φοβερά! Αλλά και ο

Κυβερνήτης που την έλαβε Υπερήφανος δια αυτήν! Φροντίδα του πλέον, θα είναι η ενημέρωσις πάντων δια την λήψιν της αποφάσεως αυτής. Τυχαίως,

() Γκαίμπελς, εκείνη την εποχή διήλθε από τας Αθήνας. Εις συνάντησίν του με τον

Μεταξά, ο τελευταίος του ανεκοίνωσε: "Δεν θα ευρεθώμεν ποτέ αντιμέτωποι των Άγγλων!"

(Β. Παπαδάκη "Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου

1940 - 45").

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου, ειδήσεις περι πιθανής επεμβάσεως των Ιταλών στην Αλβανία άρχισαν να καταφθάνουν, οι οποίες συνδυάζοντο με ταυτόχρονον κατάληψιν της

41

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Κερκύρας! Παρά τας Ιταλικάς διαψεύσεις ο Μεταξάς προετοιμάζεται: "Από αλβανίαν, από ημερών ειδήσεις ανησυχητικαί" (Εγγρ.

4 Απριλ.)

"Επιτείνονται αι ανήσυχοι ειδήσεις. Απειλαί Ιταλίας. Μένω αργά εις Υπουργείον (Στρατιωτικών), με Παπάγον, Παπαδήμα κ.λ.π" (Εγγρ.

5 Απριλ.)

Οι Ι ιαλοί εις Αλβανί αν Τα ξημερ{{)ματα της 7ης Απριλίου

1939, οι Ιταλοί,

με στρατιωτικα τμήματα, άρχισαν να

αποβιβάζονται εις την Αλβανίαν, την οποίαν και κατέλαβον άνευ αντιστάσεως. Ο πρέσβυςτης Ιταλίας Γκράτσι, περιγράφει τα συναισθήματα των Ελλήνων εκείνη την ώρα: ''Ο Ελληνικός λαός που θυμόταν ότι είχε αναγκασθεί να υποκύψει στις θελήσεις της Ιταλίας κατά τον καθορισμόν, των βορείων συνόρων της Ηπείρου

(1913)( ... ) διαισθάνθη­

κε ενστικτωδώς ποία δυνατή απειλή δημιουργούσε η κατάληψη της Αλβανίας για το μέλ­ λοντου

( ... ) Ο μόνος ο οποίος δεν έχασε την ψυχραιμία του, μέσα στο κύμα πανικού που

κατέκλυσε την Ελλάδα ήταν ο πρωθυπουργός, Στρατηγός Μεταξάς". 14 Ο Μεταξάς στο μεταξύ σημείωνε: 'Άπόβασις των Ιταλών στην Αλβανίαν,. Βαρεία ανησυχία ... Επιτελάρχαι, μέτρα αντι­ στάσεως κατά lταλάΝ"! (Εγγρ.

7 Απριλ.).

Μετά διήμερον, ανακοινώνει επισήμως και εις τους Άγγλους την μεγάλην απόφασίντου: με αφορμήν τις φήμες περί ενεργείας των Ιταλών εις Κέρκυραν:

'Άνακοινώ Waterlow και Hopkinson (σ.σ. Πρέσβυς και Στρ. ακόλουθος Άγγλων) τας ει­ δήσεις Ρώμης Ασημακόπουλου και ότι έχω απόφασιν να αντισταθώ μέχρις έσχατων, ότι ο πόλεμος θα επεκταθεί εις όλην την Ελλάδα - και ότι προτιμώ την τέλειαν καταστροφήν δια τον τόπον μου, παρά την ατίμωσιν". Τα λόγια του, μόνον με του Κ. Παλαιολόγου η μπορούν να παραβληθούν: "Πάντες αυτο­

προαιρέτως αποθάνωμεν" παρά" την Πόλιν σοι, δούναι"!

Εις το ίδιο μήκος κύματος, ήτο και η διαταγή της ιδίας ημέρας προς τας διοικήσεις του Β' Σώματος Στρατού και της ΙΧ Μεραρχίας από το Επιτελείον: "Εις την περίπτωσιν εισβολής των ιταλικών στρατευμάτων εις το έδαφος μας, εντολή σας κατηγορηματική είναι η μέχρις έσχατων, μετά πείσματος διεκδίκησις του εθνικού

ημών εδάφους!" Ανακοινώνει την "φοβεράν απόφασιν" του εις όλους. Εις τους Γερμανούς, τους Άγγλους,

τους Επιτελείς του, τας διοικήσεις των μονάδων. Όλοι γνωρίζουν ότι εάν η Ελλάς υποστεί εισβολήν, μία θα είναι η απάντησις: 'ΌΧΙ".

Ο ίδιος, αρχίζει να οργώνει το στράτευμα με περιοδείας, προς ενίσχυσιν, του φρονήμα­ τος του και διαπιστώνει το μέγα έργον του, της πολυμόχθου προπαρασκευής των τελευ­ ταίων ετών: "Όλην την ημέρα, στρατώνας, ενθουσιασμός απερίγραπτος, πρωτοφανής!" (εγγρ.

9 Απρ. '39).

Ενώ ολίγες ημέρες μετά, κατά την επέτειον της αναλήψεως υπ' αυτού, της πρωθυπουρ­

γίας θα σημειώσει: "Γενικός ενθουσιασμός άνευ εξαιρέσεως υπέρ εμού" (εγγρ.

13 Απρλ. '39). Οι Έλληνες αντιαλαμβανόμενοι τους κινδύνους και την στάσιν του Κυβερνήτου τους

κατανοούν ότι μόνον αυτός θα τους οδηγήσει εις τον δρόμον, της Εθνικής τιμής και της δό­ ξης.

42

,..... Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

1936-41

Ο νέος Πρέσβυς της Αγγλίας, Τσαρλς Πάλαιρετ, ήτο εις θέσιν να ενημερώνει το Φόρρε"ίν Όφφις: "Ο Μεταξάς είναι αποφασισμένο ς να αντισταθεί και να προτιμήσει την ν

καταστροφήν παρά την ατίμωσιν." Με το τέλος της πρώτης αυτής κρίσεως και διαβεβαίωσιν, την lΟην Απριλίου

1939, ότι η

Ιταλική Κυβέρνησις θα σεβασθήτην ακεραιότητα και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, ο Μεταξάς θα προβή εις έκδοσιν ανακοινωθέντος, το οποίον ναι μεν καθησυχάζει προς το παρόν την Κοινήν Γνώμην αλλά και την διαβεβαιεί ότι η Κυβέρνησίς του θα στέκει άγρυ­ πνος φρουρός της τιμής του Έθνους. Το ανακοινωθέν είχε ως εξής:

"Προς άρσιν πάσης ανησυχίας της Ελληνικής Κοινής Γνώμης, η Ελληνική Κυβέρνησις δηλοί ότι έχει πάντα τα στοιχεία, ώστε να είναι εις θέσιν να διαβεβαιώσει τον Ελληνικόν

Λαόν περί της απολύτου εξασφαλίσεως της ανεξαρτησίας και ακεραιότητος της Ελλάδος. Ο Ελληνικός Λαός δύναται ήσυχος να συνεχίσει τα ειρηνικά αυτού έργα, με την βεβαιό­ τητα ότι η Κυβέρνησις του αγρυπνεί διαρκώς δια την ασφάλειαν και την τιμήν του". Ο ίδιος ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Τεραστία εντύπωσις από ανακοινωθέν"

Κατά τους μήνας που θα ακολουθήσουν αυτήν την κρίσιν, μέχρι και την έκρηξιν του Β'

Παγκοσμίου Πολέμου τον Σεπτέμβριον του νομενική περισσότερο παρά πραγματική

1939, εις την Χώραν θα επικρατήσει μία - φαι­

- ηρεμία.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, έχοντας επωμισθή όλον το βάρος της ηρω'ίκής προπαρασκευής "δια την στιγμήν εκείνην" δεν εφησυχάζει. Θα συνεχίσει με ακάματον θέλησιντην προετοιμα­ σία του Έθνους και θα συνεχίσει να ανακοινεί αλλά και να προειδοποιεί άπαντα ς δια την "φοβεράν απόφασίν" του.

Εις λόγον του προς τους τεχνικούς, δια την κρίσιν που πέρασε, την καθιστούσε γνωστή ειςτον λαόν επισήμως:

"....Αφού τέλος πάντων επέρασαν αι ημέραι αι επίπονοι - δια να μην είπω τίποτε περισ­ - αι οποίαι επέρασαν, να τονίσω πόσον λαμπρόν ήτο το θέαμα της Ελλάδος μας

σότερον

αυτάςτας ημέρας! Μεγάλη, Ισχυρά, Πάνοπλος και Υπερήφανος με το κεφάλι όρθιο εβά­

διζε μέσα εις τον ζόφον, τον οποίον επεράσαμεν, περιστοιχισμένη από τα εκατομμύρια των παιδιών της, τα οποία με τα μάτια προσηλωμένα επάνω της, σιωπηλά, είχον πάρει εν τούτοις την φοβεράν απόφασιν να μην αφήσουν πότε να πάθη τίποτε η ακεραιότης και

η τιμή της μεγάλης μητέρας των, να θυσιάσουν τα πάντα, όχι μονάχα την ζωήν των, αλλ' ακόμη και την υπόστασιν αυτού του τόπου".

Να ποία ήτο λοιπόν η "φοβερά απόφασις" της 18ης Μαρτίου. Συνεχίζοντας εξεδήλωνε τον θαυμασμόντου δια τον λαόν ο οποίος:

"... Σφιχτά, σφιχτά ενωμένος, αφοσιωμένος εις

τον Βασιλέα του, πειθαρχών απολύτως και γεμάτος εμπιστοσύνην προς την Κυβέρνησίν του. Χωρίς υστερικάς κραυγάς .... Ήτο εν τούτοις έτοιμος κάθε στιγμή να δράξη το όπλον

του, το οποίον ήτο εις το πλευρόν του" 15

Την 24ην Απριλίου

1939 το διεθνές πρρακτορείον Χαβάς καθως και ο "Χρόνος" των

Παρισίων μετέδιδαν:

'Ή Ελλάς εδήλωσε συχνά, ότι πάσα απόπειρα ανακινήσεως ζητημάτων εχόντων σχέσιν με την εδαφικήν της ακεραιότητα θα έχει ως συνέπειαν την άμεσον εκ μέρους της εφαρ­ μογήν της σταθεράς αποφάσεως της να αμυνθεί με όλα τα μέσα τα οποία διαθέτει".

Την 27ην Απριλίου του

1939 ομιλών εις τον λαόν, ο Μεταξάς έλεγε: 'Ύποθέσατε ότι τώ43

Μάνου. Ν. Χατζηδιχκη

ρα, μέσα εις την διεθνή κρίσιν την οποίαν διέρχεται η Ευρώπη και της οποίας το οξύτατον σημείον το είδατε κατά τας ημέρας του Πάσχα, υποθέσατε προς στιγμήν, ότι δεν υπήρχεν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Τι θα συνέβαινεν εις τον τόπον μας; Θα είχαμε πρώτα - πρώτα τους εσωτερικούς δια­ πληκτισμούς, τους οποίους εγνωρίσατε εις το παρελθόν προ εικοσιπενταετίας περίπου, κατά την αρχήν του μεγάλου πολέμου, θα είχαμε τους μεν φίλους των μεν, τους δε φίλους

των δε, διαπληκτιζομένους μεταξύ των, τον Τύπον διηρημένον και ανταγωνιζόμενον, τον μεν υπέρ του ενός Κράτους, τον δε υπέρ της άλλης Μεγάλης Δυνάμεως. Τα μυστικά μας τα διπλωματικά, ριπτόμενα εις τους δρόμους και εκτεθειμένα εις την κοινήν θέαν, καταγγε­ λίας εις τας διαφόρους Δυνάμεις των μεν εναντίον των δε, και επί πλέον χωρίς στρατόν, χωρίς στόλον και χωρίς αεροπορίαν, με οικονομικά τρισάθλια και με την δραχμήν καταρ­ ρέουσαν.

Και σας ερωτώ. Σε τέτοιες φοβερές στιγμές τις οποίες επεράσαμε εάν είμεθα έτσι όπως

σας έλεγα τώρα, ποία θα ήτο η τύχη μας; Και δεν σας λέγω πράγματα υπερβολικά. Αυτά που σας λέγω τώρα, τα επεράσαμεμν προ εικοσιπενταετίας και τα εγνωρίσατε όλοι σας. Αντί τούτων είδατε ένα Κράτος συνηνωμένον και ισχυρόν, με πολεμικάς δυνάμεις ετοί­ μους, με τον Βασιλέα του επικεφαλής, με Κυβέρνησιν ισχυράν και ικανήν να διευθύνει τας Τ1Jχας του Κράτους χωρίς δισταγμούς και με αποφασιστικότητα. Τον λαόν πειθαρχημένον και ομονοούντα, τας πολεμικάς δυνάμεις ισχυράς, τα οικονο­ μικά μας εις καλήν κατάστασιν και την δραχμήν μας ισχυράν και με το κάλυμμα απρό­ σβλητον". Καταδεικνύωντους λόγους που επέβαλαν την Εθνικήν ενέργειαν της 4ης Αυγούστου.

Την 15ην Ιουνίου του

1939 επισκέπτεται την Ελλάδα, προκειμένου να συναντήσει τον

Μεταξά, δια το Βαλκανικόν Σύμφωνον και τας διεθνείς εξελίξεις, ο Ρουμάνος Υπουργός Εξωτερικών

Gr. Gafenco.

Εις ένα μεταπολεμικόν του σύγγραμμα, το "Οι τελευταίες μέρες της Ευρώπης" ο τότε

Ρουμάνος Υπουργός, θα μας αφήσει μία γλαφυράν περιγραφήντης συναντήσεως αυτής,

του τρ6που σκέψεως του Μεταξά και της "φοβεράς αποφάσεώς" του: "Για να μπορέσουμε να ανταλλάξουμε τις σκέψεις μας πάνω στις τελευταίες ειδήσεις της Ευρωπα'ίκης κρίσεως,. μακρυά από τις επίσημες τελετές, ο Πρωθυπουργός με πήρε μαζί του στο Σούνιο απ' όπου θα μπορούσα να θαυμάσω το ηλιοβασίλεμα. Λίγα βήματα από τα ερείπια του Ναού, όπου ο λόρδος Βύρων είχε χαράξει το όνομά του, υπήρχε ένα μικρό περίπτερο, όπου μας είχαν ετοιμάσει ένα γεύμα. Δυστυχώς δεν μπόρε­ σα να τιμήσω την φιλοξενία του Μεταξά. Μία κρίσις της αρρώστιας μ' έπιασε για καλά ε­ δώ. Αναγκάστηκα να ξαπλώσω σ' ένα κρεβάτι εκστρατείας που βρισκ6ταν σ' ένα δωμάτιο του περιπτέρου.

Ο γέρο - Πρ6εδρος (σ.σ. ο Μεταξάς διήνυε το 680ν έτος της ηλικίας του) κάθησε πατρι­

κά στο προσκέφαλό μου και για να με βοηθήσει να ξεχάσω τους π6νους μου, άρχισε χα­ μηλόφωνα να μου διηγείται τις αναμνήσεις της πολιτικής του ζωής. Ο Στρατηγός Μεταξάς είχε δει πολλά πράγματα κατά την διάρκεια της πολυτάραχαης

ζωιΊςτου

( ... ).

Η φωνή αυτή είχε μίαν fκπληκτική γλυκύτητα, για να μην ταράξει την ακοή ενός άρρω­ στου φίλου και για να αποδώσει καλλίτερα την ένταση της φλογερής αγάπης προς τον τό-

44

F' Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πο του. Η αγάπη αυτή τον εγέμιζε ολόκληρο αφ' ότου είχαν σβήσει τα κομματικά πάθη. Ο μοναδικός σκοπός τον οποίον ο Μεταξάς ειχε πια θελήσει να επιδιώξει, ήταν να εξοπλί­ σει την Ελλάδα για να την καταστήσει ικανή να αμυνθεί!

Αν αναγκάσθηκα

- μου είπε - να εναντιωθώ στον αδιάλλακτο έρωτα, του λαού

μας για

την ελευθερία, το έκαμα για να τον βοηθήσω να διατηρήσει την Εθνική του ανεξαρτησία.

(... ) Ο Πρόεδρος, άπλωσε το χέρι του προς το μέρος όπου τα ερείπια του Ναού της Αθηνάς, είχαν εξαφανισθεί μεσ' το σκοτάδι: "Εκεί - εκεί άρχισε η Ευρώπη, μου είπε με μια υπε­ ρήφανη απλότητα. Και εκεί θα μπορούσε να τελειώσει, αν δε μείνωμε συνεχώς άγρυπνοι

(... ) Θα πολεμήσουμε ακόμα και αν χρειασθεί άλλη μια φορά να σκεπάσουμε την χώρα μας με ερείπια". Ο πρόεδρος Μεταξάς, επρόκειτο να τηρήσει τον λογο του" 16 Τον Αύγουστον του

1939 τα νέφη του πολέμου επύκνώναν όλον και περισσότερον εις την 3 έτη από την Εθνική

Ευρώπην. Την 4ην Αυγούστου έγινε η καθιερωμένη εορτή δια τα Μεταβολή. Ο Μεταξάς θα σχολιάσει: "Ποτέ δεν έγινε ωραιοτέρα. Ενθουσιασμός"

Ειςτον επετειακόν του λόγο δια μίαν ακόμη φοράν θα προετοιμάσει τον λαόν ψυχικά δια τον επερχόμενον πόλεμον: "Εύχομαι αι περιστάσεις αι διεθνείς να μας επιτρέψουν, να εκτελέσουμε το έργον αυτό του 40υ έτους, αλλά αν υποθέσουμε ότι ήθελε συμβεί ώστε αι διεθνείς περιστάσεις να μην μας το επιτρέψουν, είμαι βέβαιος ότι ολόκληρον το Έθνος, συγκεντρούμενον ολόγυρα από τον Βασιλέα του και με πλήρη εμπιστοσύνην

προς την κυβέρνησιν του, θα θαυματουργήσει και πάλιν".

Με ιον Γκράιοι Την

21 ην Αυγούστου

θα συναντηθεί με τον Ιταλόν Πρέσβυ Εμμ. Γκράτσι: "Μεσημέρι

Γκράτσι. Έπί μίαν ώραν του λέγω τα παράπονά μας κατά της Ιταλίας". Δια την σημαντικοτάτην αυτήν συνάντησιν, ο Κυβερνήτης θα κρατήσει εκτενείς σημει­ ώσεις.

Εις αυτήν,

10 ημέρας προ της εκρήξεως του Παγκοσμίου, έναν ολόκληρον χρόνο πριν 15 ολοκλήρους μήνας προ της Ιταλικής εισβολής εις την

τον τορπιλισμόν της 'Έλλης" και

Ελλάδα, ο Ιωάννης Μεταξάς αναγγέλλει εις τον ιταλό Πρέσβυ την "φοβεράν απόφασίν" του, και φυσικά ουσιαστικώς του προαναγγέλει το 'ΌΧΙ":

"... Η Ελλάς ουδεμίαν έχει διάθεσιν να ενεργήσει κατά της Ιταλίας και να έλθει εις πό­ λεμον μετ' αυτής, εκτός εάν η Ιταλία ήθελαν θίξει ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδος και προ παντός την ακεραιότητα του εδάφους της. Δια την περίπτωσιν αυτήν σας παρακαλώ επίσης να τηλεγραφήσετε εις την κυβέρνη­ σιν σας, οτι η Ελλάς θα αμυνθεί της τιμής της και ακεραιότητος της μέχρις εσχάτων".

Ενώ εις την ίδια συνομιλία του επανέλαβε ότι εάν προσεβάλλοντο από την Ιταλίαν τα ύ­ ψιστα ζωτικά μας συμφέροντα "τότε και ημείς βεβαίως, θα επολέμουμεν δια να τα υπε­ ρασπισθώμεν!".

Η απάντησις προς τους Ιταλούς είχε ήδη δοθή: 'ΌΧΙ". Γι' αυτι5 και ο Γκράτσι μετά τον πόλεμο θα γράψει:

"Δεν έτρεφα την παραμικράν αυταπάτη ως προς την πιθανότητα να ενδώσει η Ελλάς α­ μαχητί σε αξιώσεις σαν τις δικές μας". 17

45

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Η αναγγελία του συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, η συμμαχία δηλαδή των Γερμανών με τους ΣοβιεΤΙΚΟΊ)ς, έτσι ώστε οι μεν να επιτεθούν εις την Πολωνία και οι δε εις την

Φινλανδία, ωδήγησε εις:

"... Θόλωμα μεγάλο εις την διεθνή ατμόσφαιρα" (εγγρ. 22 Αυγ. '39). Καταλαβαίνει ότι με­ τά από αυτήν την συμφωνία επίκειται η επίθεσις του Χίτλερ εις την Πολωνία και καλεί τον

Βασιλέα Γεώργιο Β' ο οποίος παραθέριζε στην Κέρκυρα: "Πόλεμος; Τηλεγραφώ Βασιλέα να επιστρέψει".

Παρακολουθεί τας υπόπτους κινήσεις των Ιταλών και λαμβάνει έκτακτα μέτρα:

"... Ειδήσεις ανησυχητικαί εξ Αλβανίας. Αποφασίζω μερικήν επιστράτευσιν 8ης και 9ης τα­ ξιαρχίας Φλωρίνης. Στρατιωτικόν συμβούλιον. Απόφασις μου περί μερικής επιστρατεύ­ σεως. Θέσις αντιαεροπορική ς αμύνης Αθηνών εις εμπόλεμον κατάστασιν. Ανάκλησις στό­ λου. Μέτρα αεροπορίας και αλλά" (Εγγρ.

24 Αυγ. '39).

Ο Επιτελάρχης Στρατηγός ξυπνάει μέσα του: "Λήψις και άλλων μέτρων. Η μηχανή δου­ λεύει εκτάκτως καλά. Είμαι ήσυχος". (Εγγρ.

25 Αυγ. '39).

Τριών ετών προετοιμασία ι απέδιδαν καρπούς. Ολα χάρις εις το λησμονημένο αυτό Έπος της ηρω·ίκής προπαρασκευής του Έθνους που άρχισε την 4ην Αυγούστου του

1936, ελει­

τούργουν αψόγως. "Ζοφερά κατάστασις διεθνής. Από ώρα σε ώρα περιμένω πόλεμο. Μολονότι μέσα μου δεν μπορώ να το πιστεύσω" (Εγγρ.

26 Αυγ. '39) θα σημείωνε την επομένην ο Μεταξάς ενώ

πλέον την προπαραμονήν της εκρήξεως του πολέμου: 'Έπιστρατεύσις μας συνετελέσθη εν τάξει ... " (29 Αυγ.

'39).

Β Παγκόσμιος Πόλεμος

Ι

Με την αυγήντης

1ης Σεπτεμβρίου του 1939, αι Γερμανικαί Δυνάμεις, εισβάλλουν εις

την Πολωνία και ενσωμαπιJνoυν ειςτο Ράιχ το Δάντσιχ.

Η Αγγλία, και η Γαλλία που είχαν εγγυηθεί δια την ακεραιcSτητα της Πολωνίας κηρύτ­ τουντον πόλεμον εις την Γερμανίαν. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί θλιβερόν γεγονός!

"Πόλεμος! Ιταλία ουδετέρα" σημειώνει και ο Μεταξάς, ο οποίος είχε κάθε λόγο να φο­ βάται Ιταλικήν ενέργειαν εις βάρος της Ελλάδος. Η μερική επιστράτευσις που διέταξε προληπτικώς ο Μεταξάς εστέφθη υπό πλήρους ε­ πιτυχίας. 'Ή μηχανή δουλεύει εκτάκτως καλά. Είμαι ήσυχος" τον είδαμε να σημειώνει και πράγματι, η ταχύτης, η οργάνωσις και το ηθικcSν τα οποία οφείλοντο εις τας εργώδεις προ­

σπαθείας της τελευταίας τριετίας, ήσαν εις υψηλόν επίπεδον. Ελειτούργησε δε, αύτη, και ως

"Prova Generale" της Επιστρατεύσεως της 28ης Οκτωβρίου του 1940, προκειμένου να

καλυφθούν κενά και αδυναμίαι που θα επαρουσιάζοντο. Από την στιγμήν εκείνην, αρχίζει και η πολιτική της πλήρους και αυστηράς ουδετερότη­ τος. Η σιδηρά χειρ του Κυβερνήτου λαμβάνει όλα τα προσήκοντα μέτρα προκειμένου να επιβάλλει την ηθικήν, ψυχολογικήν και κοινωνικήν ενότητα του Έθνους εσωτερικώς.

Όταν λc5γω των δυσμενών διεθνών συνθηκών που εδημιούργησε ο π6λεμος, οι βιομl1-

χανοι απολύουν τους εργάτες των, ο Μεταξάς τους αναγκάζει να τους πάρουν πίσω. Η οι­ κονομία και η κοινωνική συνοχή θα μείνουν ανέπαφα υπι) την ηγεσίαν του. Αμέσως εκδί-

46

•

\ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν Ι936-41

δεται διαταγή η οποία λέγει: "Συζητήσεις και σχόλια, εις τα καφενεία, τας οδούς, τράμ, λε­ οφωρεία, σιδηροδρόμους και δημοσίους εν γένει χώρους περί των εμπολέμων, προκα­ λούσαι αντεγκλήσεις ή και δυσφορίαν μεταξύ των ακροατών, απαγορεύονται τελείως". Η αυστηρά ουδετερότης μας, θα εφαρμοσθή πλήρως, με την ταυτόχρονον συνεχή προε­ τοιμασίαν της Ελλάδος προς πόλεμον και με έν αδιάσπαστον Εθνικόν σύνολον. Τα θλιβε­ ρά έκτροπα του

1915 δεν πρόκειται να επαναληφθούν. Οι Έλληνες δεν θα ξαναχωρισθούν

εις Αγγλοφίλους και Γερμανοφίλους και η εξωτερική πολιτική θα ορίζεται από την Εθνικήν Κυβέρνησιν και όχι από τους καφενειολόγους!

Ο ίδιος ο Γκράτσι, θα διευκρινίσει το επικρατούν κλίμα Κυβερνήσεως και λαού, εις την Ελλάδα κατά την κήρυξιν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. "Κανείς, επαναλαμβάνω, κανείς δεν θεωρούσε, ότι για να αποφευχθεί ο πόλεμος με την Ιταλία, η Ελλάς θα έπρεπε να φθάσει μέχρι του σημείου, να θυσιάσει ολικώς ή μερικώς την ανεξαρτησία και την εθνικήν της κυριαρχία.

Όλοι, επαναλαμβάνω, όλοι ήσαν αποφασισμένοι σε περίπτωση επιθέσεως να αντιστα­ θούν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματος ... " 18

«Έχω απόφασιν να αρνηθώ» Η κατάστασις όμως των Βαλκανίων ήτο φαιδρά. Εκτός από την Ελλάδα, η οποία επα­ νειλήμμένως δια του στc5ματος του Κυβερνήτου της αλλά και δια των πράξεών της έδειχνε

καθαρά, c5τι ήτο αποφασισμένη δια τον υπερ πάντων αγώνα προκειμένου να υπερασπίσει την τιμήν της, οι υπόλοιποι ελύγιζαν προ της θέας του παν ισχύ ρου Άξονος. Η απογοήτευσις c5μως εκ των αναξίων συμμάχων δεν μεταβάλλει την "φοβεράν" από­ φασιντου Ιωάννου Μεταξά: "Εν πάση περιπτώσει έχω απόφασιν να αρνηθώ και να αντισταθώ!" (εγγρ.

28.9.1939).

Έχει ξεκαθαρίσει την θέσιν του έναντι όλων. Εις τους Ιταλούς εις τους Γερμανούς, εις τους Αγγλους, εις τους Ρουμάνους, εις τον Ελληνικc5ν λαc5ν, εις τα διεθνή πρακτορεία, εις τους Επιτελείς και εις τους διοικητάςτων μεγάλων μονάδων. Η απάντησις θα είναι μία: 'Ό­ ΧΙ". Μετά την συντριβήν της Πολωνίας, ο Χίτλερ επρc5τεινε και με έμμεσον και με άμεσον τρόπον ειρήνην. Σκοπc5ςτου δεν ήτο ναπολεμήσει με την Ευρώπην. Και να νικήσει ποίον το όφελος;

AlJtc5 που επεδίωκε ήτο επέκτασις του ζωτικού χώρου της Γερμανίας προς ανατολάς. c5n θα επήρχετο ειρήνη. Όχι c5μως και ο

Εκείνην λοιπc5ν την στιγμή, πολλοί επίστευσαν

Μεταξάς: "Ειρήνη άραγε; Πολύ αμφιβάλλω. Οι εβραίοι δίδουν το κτύπημα κατά της Γερμανίας"

(4 Οκτ. '39).

Την παραμονήν των τελευταίων ειρηνικών δια την Ελλάδα Χριστουγέννων ο Εθνικc5ς Κυβερνήτης θα διαπιστώσει: ''Εκδηλώσεις αγάπης απc5τον κc5σμο. Άλλωστε c5που πηγαίνω". Η αναγνώρισις αυτή του έργου του, τον συγκινεί.

Έτσι, κλείνοντας το έτος στην τελευταία για το

1939, εγγραφήν του ημερoλc5γιoυ του κά­

μει τον απολογισμc5ν του: ''Η Ελλάς προοδεύσε εις όλα τα πεδία .... Έκαμα το καθήκον μου!

Έχω την συνείδησι μου ήσυχη. Μεταξυ του εσωτερικού μου κόσμου και των εξωτερικών μου πράξεων, δεν υπάρχει καμμία δυσαρμονία"!

47

~-

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Καθήκον, συνείδησις, εσωτερική αρμονία. Πόσοι άραγε Ηγέται εις την Ιστορίαν ηδύ­ ναντο να κάμουν τέτοιον απολογισμό; Υπ' αυτάςτας συνθήκας απεχώρει το έτος της αγωνίας το τος της δόξης. Το

1939, δια να το διαδεχθεί το έ­

1940!

1940 Κατά το διαρεύσαν διάστημα από της αρχής του έτους μέχρι του Οκτωβρίου του

1940, οι Ευρωπαίοι είχαν την ευκαιρίαν να μάθουν τι εσήμαινε Γερμανικόν Μπλίτς Κρίεγκ - α­ στραπιαίος πόλεμος. Μετά την αστραπιαίαν κατάληψιν της Πολωνίας, επραγματοποιήθη προσάρτησις του ανατολικού της τμήματος από των Σοβιετικών του Στάλιν, σύμφωνα με το Σύμφωνον Ρίμπεντροπ

- Μολότωφ.

Η κομμουνιστική Ρωσσία, κατέλαβεν επίσης την Εσθονίαν, την Λεττονίαν και την Λιθουανίαν αμαχητί και αμέσως μετά επετέθη εις την Φινλανδία, την οποίαν κατέλαβε έ­ πειτα από ηρω"ίκήν αντίστασιν. Από τον Απρίλιον του

1940, ο Χίτλερ προχωρεί εις την δευτέραν φάσιν του "αστραπιαί­

ου πολέμου". Την 9ην Απριλίου καταλαμβάνει άνευ αντιστάσεως την Δανίαν, ενώ σχεδόν ταυτοχρό­ νως επιτίθενται εις την Νορβηγίαν η οποία πίπτει μέχρι τα τέλη του μηνός. Την

1Οην Μα"ίου

επιτίθεται εις την Ολλανδίαν και το Βέλγιον, αι οποίαι συνθηκολογούν εντός ολίγων ημε­ ρών. Την ιδίαν ώραν, την πρωθυπουργίαν της Αγγλίας αναλαμβάνει ο Τσώρτσιλ. Αμέσως μετά ο Χίτλερ επιτίθεται εις την Γαλλίαν και εις τας 1Ο Ιουνίου ο Γερμανικός στρατός δια­ βαίνει, τον Σηκουάνα.

Την ώραν που η Γαλλία καταρρέει, ο "πολύς" Μουσσολίνι της κηρύττει .... πόλεμον! Την 14ην Ιουνίου οι Γερμανοί παρελαύνουν εις Παρισίους.

Την

11 ην Αυγούστου αρχίζει η Μάχη της Αγγλίας. Σκοπός η εξουθένωσις της Βρεταννίας

και ιδίως του Λονδίνου, δι' αλλεπαλλήλων αεροπορικών επιθέσεων και η προπαρασκευή Γερμανικής αποβάσεως.

Υ π' αυτάς τας συνθήκας, το διάστημα μέχρι τον Οκτώβριον ο Ιωάννης Μεταξάς, θα συ­ νεχίσει τον πυρετώδη αγάΝα, προετοιμασίας του Έθνους ψυχραίμως και αποφασιστικώς.

Ουδ' επί στιγμήν, θα διστάσει ή θα λιποψυχήσει όπως 6λοι γύρω του. Η απ6φασις της 18ης Μαρτίου

1939, παραμένει ακλ6νητος!

Με την είσοδον εις το νέον έτος, ο λα6ς θα δείξει με 6λην του την δύναμι, την θέλησιν να σταθεί εις το πλευρόν του Μεταξά και της αποφάσεώς του: "Ενθουσιασμός παντού λαού, Στράτου απερίγραπτος" (εγγ. "Ενθουσιασμός γενικ6ς ... " (Εγγρ.

6.2.40).

7.2.40)

Αυτ6ς ο απερίγραπτος ενθουσιασμός υπέρ του Μεταξά, τον οποίον μετρημένοι ειςτα δάκτυλα απήλαυσαν διεθνώς άλλοι ηγέται, είναι μία μαρτυρία της πλήρους ταυτίσεως της ψυχής του Έθνους με τον ενσαρκωτήν της. Είναι η ανταπόδοσις της ευγνωμοσύνης των Ελλήνων προς αυτόν που τους ήνωσεν και συσπείρωσε όσον ολίγοι εις την νεωτέραν και όχι μ6νον ιστορίαντων.

Είναι το προαίσθημα, ότι αυτός ο άνθρωπος, θα τους οδηγήσει εις τον ευθύν δρόμον της τιμής και της δ6ξης.

48

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

/936-41

Ολόκληρος η Ελλάς, λαός και στρατός στο πλευρόν του.

Εις λόγον του, της ιδίας ημέρας εις Θεσσαλονίκην, αφού διαβεβαίωνε τον λαό ότι θα η­ γωνίζετο να αποφύγουμε την καταιγίδα αλλά ότι πολύ πιθανόν να μην την αποφεύγαμε, του ετόνισε:

"... Εάν επρόκειτο να μείνωμεν εις την ειρήνην έρποντες και συρόμενοι, τότε ( ... ) ναπέσωμεν όλοι με το κεφάλι ψηλά πα­

καλλίτερα να μην μείνωμε ποτέ εις την ειρήνη ρά να ζήσω μεν με το κεφάλι κάτω".

Δια το Ελληνικόν Επιτελείον, ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός παρέμενε η Ιταλία, ενώ υπήρ­

χαν φόβοι και δια την Βουλγαρίαν, η οποία εξοπλίζετο, δεόντως από τους Γερμανούς. Τον Απρίλιον, υπήρξαν πληροφορίαι περί Ιταλικής αποβάσεως εις την Κέρκυραν (εγ­

γρ.

11 Απρ. '40), η αντίδρασις όμως του Μεταξά έκαμε τους Ιταλούς να το ξανασκεφθούν, 1940, ήτο διαφορετική από την Ελλάδα του 1923.

αντιλαμβανόμενοι ότι η Ελλάς του

Ο αντίκτυπος των καταρρακτωδών διεθνών γεγονότων γίνεται αντιληπτός από το Ημερολόγιον του Μεταξά: "Εισβολή Γερμανών εις Ολλανδίαν και Βέλγιον ... Πτώσις Τσάμπερλαιν. Τσώρτσιλ σχη­ ματίζει κυβέρνησιν" (Εγγρ.

10 Μα'ίου '40)

"Καταστροφή Ολλανδίας και πιθανώς Βελγίου" (εγγρ.

14 Μα'ίου '40)

Παρ' όλα αυτά, την ώρα που η Γερμανία σαρώνει την Ευρώπη, ο Μεταξάς θα αναρωτη­ θεί: "Αλλά πόσο θα βαστάξει η Γερμανία; Και εις τον άλλον πόλεμων παρ' άλας τας επι­ τυχίας της έπεσε" (Εγγρ.

14 Μα'ίου '40)

Αλλά θα προβλέψει και κάτι άλλο: "Αν μας σώσει κάτι, θα είναι ο μεταξύ των τριών (Στάλιν - Χίτλερ

- Μουσσολίνι)

ανταγωνισμός για την ανατολή".

Η πρόβλεψις ήτο συγκλονιστική. Πράγματι την

13.11.1940, η κατανομή του κόσμου με­

ταξύ Χίτλερ και Στάλιν, θα σκοντάψει ακριβώς εκεί. Εις τον έλεγχον της Ανατολής. Των στενών και των Βαλκανίων. Αυτό θα σημάνει την διάλυσιν του Συμφώνου Ριμπεντροπ

-

Μολότωφ και την μεταστροφήν της Γερμανίας κατά της Ρωσσίας! Εν τω μεταξύ, από τας

πρώτας ημέρας του Ιουνίου του

1940 παρατηρείται γενική

έξοδος των Ιταλών από την

Ελλάδα. Ιταλικά κεφάλαια απεσύροντο από τας Ελληνικάς τραπέζας ενώ επιχειρήσεις και σχολεία Ιταλικών συμφερόντων έκλειναν.

Το σΧέδιον Ο Παπάγος ανησυχεί και πιέζει την Κυβέρνησιν δι' επιστράτευσιν. Ο Μεταξάς όμως έ­

χοντας θέσει εις εφαρμογήν το σχέδιόν του, επιστρατεύει μόνον μίαν ηλικίαν, δίδει οδη­ γίας εις τα τρία επιτελεία και κηρύττει συμβούλιον πολιτικής επιστρατεύσεως.

Το σχέδιον το οποίον είχε εις τον νου του ο Κυβερνήτης, ήτο απλούν όσον και μεγαλο­ φυές. Προέβλεπε την μη γενικήν επιστράτευσι ν του Στρατού μας προ της εκδηλώσεως της Ιταλικής επιθέσεως. Πλήρης επιστράτευσις ήτο αδύνατον να κηρυχθή, μόνον με την απει­ λήν του πολέμου και χωρίς ούτος να πραγματοποιείται. Εάν την εκάμαμε, πρώτον θα δίδαμε εις τους Ιταλούς την πλέον ισχυράν, αφορμήν προς επίθεσιν εναντίον μας και συμφέρον μας ήτο η επίθεσίς των να παραταθή όσο γίνεται πε­

ρισσότερον. Δεύτερον θα δίδαμε εις τον εχθρόν την ευκαιρίαν να εκμεταλλευθεί το λάθος μας και να μας αφήσει εν επιστρατεύσει, χωρίς να επιτίθεται μέχρις ότου κατερρέαμεν οικονομικώς

49

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

από την συνεχή εν ειρήνη επιστράτευσιν οπότε και θα εξεδήλωνε την επίθεσιν του εν πλή­ ρει αδυναμία μας.

Το σχέδιόν του, προέβλεπεν ωστόσο, μυστικώς και σταδιακώς με μερικάς επιστρατεύ­ σεις μέσω ατομικά)V φύλλων πορείας, εν πλήρει εχεμυθεία, το κάλεσμα ορισμένων ηλικιιόν υπό τα όπλα, αναλόγως της εγγύτητος του κινδύνου. Όταν θα εξεδηλούτο η επίθεσις, αι δυνάμεις αυταί, θα απετέλουν την προκάλυψιν και θα εξετέλουν, κατά την πρώτην φάσιν του σχεδίου ελαστικόν αμυντικόν ελιγμόν εις προ­ καθορισμένα σημεία αμύνης προκειμένου να καθυστερήσουν και αναχαιτίσουν ει δυνα­

τόν τας δυνάμεις του εχθρού μέχρις ότου ολοκληρωθεί η επιστράτευσις του Στρατού μας και η συγκέντρωσις.

Ο ίδιος ο Μεταξάς, είχεν προσωπικώς μελετήσει και εκπονήσει ταχύτατον σύστημα ε­ πιστρατεύσεως, το οποίον θα έφερε τας δυνάμεις μας εις λίαν σύντομον χρόνον εις το μέ­ τωπον.

Μετά θα εισερχόμεθα εις την δευτέραν φάσιν του σχεδίου. η οποία θα ήτο η γενική α­

ντεπίθεσις των Εθνικών μας δυνάμεων καθ' όλον το μέτωπον με σκοπόν την εκδίωξιν του εχθρού εκ του Εθνικού εδάφους, την καταδίωξιν του εντός της Αλβανίας και την απόρρι­ ψίντου ειςτηνθάλασσα. Ήτο σχέδιον καθαρώς επιθετικόν και ουχί αμυντικόν! Το Γενικ6ν επιτελείον δεν είχε ακ6μη λάβει γνώσιν, δι' αυτό και ο Παπάγος επίεζε δι' ε­

πιστράτευσιν, ο οποίος εν τούτοις εκ των υστέρων θα παραδεχθεί και θα γράψει, ότι εις εκ των λόγων της μη εκ των προτέρων επιστρατεύσεως (που ο ίδιος εζήτει, μη γνωρίζων) ήτο η τεραστία δαπάνη ήτοι:

"2 δισεκατομμύρια δρχ. μηνιαίως, επί απροσδιορίστω χρόνω, διότι ουδείς ημπορούσε να βεβαιώσει, εάν και πότε θα κτυπούσαν οι Ιταλοί." 19 Ο δε Α/ΓΕΝ. τότε, Ναύαρχος Σακελλαρίου, συμπληρώνει επ' αυτού ειςτα απομνημο­ νεύματά του ότι:

"Όλο μας το πρόβλημα συνοψίζονταν εις τα περίφημα εκείνα λόγια, τότε, του Μεταξά, ότι αν κρατηθούμε τις δεκαπέντε πρώτες μέρες του πολέμου. Ίσαμε να δοθεί ο καιρός εις τας άμα τη κηρύξει της επιστρατεύσεως κινητοποιούμενας δυνάμεις μας να μετα­

φερθούν στο μέτωπον, εκερδίζαμεν τον πόλεμον κατά των Ιταλών". Σημειωτέον, ότι κατ' εντολήν του Μεταξά, ο Αρχηγός του Επιτελείου Παπάγος, αντιμε­ τώπιζεν από τότε, εν συνεργασία με Άγγλους Επιτελείς, επιθετικάς επιχειρήσεις κατά των Ιταλών και καθ6ριζεν ως σκοπόν την όσο το δυνατόν ταχυτέρα απόρριψιν των Ιταλιόν εις την θάλασσα. Συμπερασματικ())ς, ο Ιωάννης Μεταξάς, όχι μόνον ήνωσεν και προετοίμασεν το Έθνος,

προς πόλεμον, όχι μόνον το εξώπλισεν εκ του μηδενός, δημιουργώντας ισχυράς πολεμικάς δυνάμεις, ιSχι μιSνoν έλαβε την "φοβεράν απιSφασιν" της υπερηφάνου αρνήσεως και αγώ­ νος μέχρις εσχάτων, αλλ6. και

7 μήνας προ του πολέμου είχεν εκπονήσει σύστημα επι­

στρατεύσεως και επιθετικόν σχέδιον απορρίψεως των Ιταλών εις την Θάλασσα!

Κι όταν επέστη η στιγμή, όλα εξετελέσθησαν κατά γράμμα, προς δόξαν και θρίαμβον των Ελληνικ(Ων Όπλων αλλά και του Εθνικού εκείνου Κυβερνήτου, που κατέστη ο Πατήρ της Νίκης.

50

μ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

« ... Θα πάω και εγιί) με ιον Σιραιόν

και θα επιζηιήσω να σκοιωθώ!» 10 Ιουνίου, ημέραν την οποίαν οι Γερμανοί διαβαίνουν τον Σηκουάνα και 4 ημέ­ ρας πριν εισέλθουν εις το Παρίσι, ο Ντούτσε κηρύττει τον ... πόλεμον εις την συντετριμμέ­ Εις τας

νην Γαλλίαν προκειμένου να δρέψει ξένας δάφνας. Όμως την 18ην Ιουνίου εις το Μόναχον, ο Χίτλερ, απηγόρευσεν πάσαν διεκδίκησιν των Ιταλών κατά της Γαλλίας.

Εκτός της Β. Αφρικής λοιπόν η μόνη λεία δια τον Μουσσολίνι απομένει η Ελλάς. Η επί­ θεσις είναι θέμα χρόνου.

Ο Ιωάννης Μεταξάς παρακολουθών την συντριβήν της Ευρώπης αναρωτιέται:

"Τι θα απογίνει ο κόσμος; Τι καταστροφές! Ας γλυτώσει η φτωχή μου η Ελλάς!" Ιουνίου

(10

'40).

Την 18ην Ιουνίου, ημέρα αρνήσεως του Χίτλερ, να μοιθασθή την Γαλλία με τον Μουσσολίνι, σκηνοθετείται και το πρώτον διάβημα - πρόκλησις των Ιταλών εις βάρος της Ελλάδος, περί δήθεν παρουσίας Αγγλικού Στόλου εις την Κέρκυρα. Εις προκλήσεις όμως προβαίνουν και οι Βούλγαροι, Εντός αυτού του κλίματος ο Μεταξάς θα σημειώσει: 'Όλα θα καταρρεύσουν; Τότε θα πάω και εγώ με τον Στρατόν και θα επιζητήσω να σκο­ τωθώ!" (Εγγρ.

21 Ιουνίου '40)

Ο ηρω'ίκός Κυβερνήτης, θα πέσει μαχόμενος εις τας επάλξεις, εις το πλά'ί του Στρατού του, εάν χρειασθήΘυσία και Εθνική τιμή, καταλαμβάνουν την σκέψιν του νέου Λεωνίδου της Ελλάδος! Την 4ην Ιουλίου νέα πρόκλησις των Ιταλών κατά του πρεσβευτού μας: 'Έπιθετικ6της Τσιάνο κατά Πολίτη". Η τακτική των Ιταλών σκληραίνει την 12ην Ιουλίου, 6που πλεον ε­

γκαινιάζουν την φάσιν των βιαίων προκλήσεων, με δύο, ανεπιτυχείς ευτυχώς, βομβαρδι­ σμούς των ελληνικών αντιτορπιλικών "Ωρίωνος" και 'Ύδρας" με τον ισχυρισμόν 6τι τα ε­ ξέλαβαν δια ... Αγγλικά!

Συγκλονιστική και πάντα επίκαιρος, παραμένει η σκέψις του Μεταξά βλέποντας τας με­ γάλας δυνάμεις που συνθλίβονται εις την παγκόσμιον διαμάχην δια την ηγεμονίαν της Ευρώπης: "Βαθεία πίκρα μέσα μου. Αν υπερισχύσουν οι Γερμανοί, εμείς θα γίνουμε δού­ λοι τους. Αν υπερισχύσουν οι Άγγλοι, θα γίνωμεν δούλοι αυτωνών. Αν κανένας τους, η

Ευρώπη θα καταρρεύσει. Τι μελαγχολία Θεέ μου!" (Εγγ. Με την είσοδον εις τον Αύγουστον:

14.7.40). "....νέα αποτομότης του Τσιάνο" (Εγγρ. 3.8.40)

Την επομένην εορτάσθη η 4η επέτειος της 4ης Αυγούστου: "Μεγάλος ενθουσιασμός­ πλέον παρά ποτέ" θα παρατηρήσει ο Μεταξάς δια το Έθνος που συσπειρώνεται γύρω του, ενώ και ο Γκράτσι θυμάται ότι: ''Η επέτειος εορτάσθηκε με μία μεγάλη συγκέντρωση εις το Στάδιο των Αθηνών, στην οποία έλαβαν μέρος χιλιάδες κόσμου κατά την διάρκεια της; οποίας ο Μεταξάς χειροκροτήθηκε θερμότατα". 20

Αι σκέψεις ιου Μειαξά δια ιον πόλεμον Μία προβλεψις του Μεταξά θα επιβεβαιώσει δια ακόμη μια φοράν τον λόγον που εθε­

ωρείτο ως ο μέγιστος επιτελικ6ς του αιώνος. Ενώ η μάχη της Αγγλίας ήτο εν εξελίξει θα

51

ΜάνΟ/λ Ν. Χατζηδάκη

σημειώσει: "Θα γίνει επίθεσις κατά της Αγγλίας αποβατική; Αμφιβάλλω!" (Εγγρ.

5.8.40).

Και πράγματι, οι Γερμανοί ηρκέσθησαν εις βομβαρδισμούς κατά της Αγγλίας, ενώ η ε­ πιχείρησις "Θαλάσσιος Λέων" ήτοι, η γερμανική απόβασις, εματαιώθη. Μόνον που ο

Μεταξάς το προβλέπει δύο μήνας πριν! Αλλά και δια το ποίαι ήσαν αι γενικώτεραι σκέψεις του και τι ακόμη προέβλεψε, συ­ γκλονιστική είναι η μαρτυρία του επί της Εμπορικής Ναυτιλίας, υπουργού του Μεταξά Αμβ. Τζίφου: "Τον Μά·ί.ον, τα τραγικά γεγονότα της Γαλλικής καταρρεύσεως μας εβύθισαν σε φοβε­

ρή κατήφεια. Αρκετοί πολιτικοί και στρατιωτικοί, ανεξαρτήτως πολιτικών φρονημάτων, ενόμιζαν ότι η τύχη του πολέμου, είχε κριθεί οριστικώς υπέρ του Άξονος. Η Ρωσσία, και η Αμερική δεν έδιναν κανένα σημείον συμμετοχής στον πόλεμο και τα άλλα Βαλκανικά κρά­ τη, προσή ρμοζαν την πολι τικήν τους ε ις την νέαν κατάστασιν. Ο πληθυσμός του Λονδίνου αντιμετ(,)πιζε το φοβερό "Μπλιτς Κρίεγκ" της Γερμανικής α­ εροπορίας και από στιγμής εις στιγμήν ανεμένετο απόβασις Γερμανικών στρατευμάτων στας Βρεττανικάς νήσους.

Ο Μεταξάς επιέζετο από παντού να μεταβάλει στάσιν, έστω και την 12ην ώραν. Από τις πρεσβείες μας εις την Κεντρικήν Ευρώπην, από τους στρατιωτικούς, από πολλούς πρώην

πολιτευομένους, όλων των φρονημάτων. Μόνον όσοι μπορούν να γνωρίσουν το βάρος τό­ σων εισηγήσεων, μπορούν να θαυμάσουν την ψυχραιμία του.

Τον θυμάμαι πάντα, με τον ορθολογιστικό τρόπο που του μχε γίνει δευτέρα φύσις:

"Βαλθήτε στην θέσιν του Χίτλερ και του Γερμανικού Επιτελείου. Είναι κύριοι της Γαλλίας και όλης της ηπειρωτικής Ευρώπης. Αυτό όμως δεν σημαίνει το τέλος του πολέ­ μου και η αεροπορική επίθεσις κατά του Λονδίνου, χάρις εις τα σπάνια προσόντα του Αγγλικού λαού, αποτυγχάνει. Συνεπώς ας εξετ(χσουμε τις δυνατότητες για τους Γερμανούς. Εγώ βλέπω τις εξής:

α) Να ενεργήσουν απόβασιν στην Αγγλία, καλύπτοντας τα στρατεύματα με βαρύ πυρο­ βολικό στας όχθας της Μάγχης και με μεγάλη αεροπορική υπεροχή.

β) Να επιτεθούν δι' Ισπανίας πρώτον κατά του Γιβραλτάρ και εκείθεν δια Β. Αφρικής εις Αίγυπτον.

γ) Να επιτεθούν κατά της Ρωσσίας, όπως φθάσουν εις τας πετρελαιοπηγάς του Καυκάσου.

δ) Να επιτεθούν εις τα Βαλκάνια δια να ανοίξουν οδόν δια Τουρκίας και Παλαιστίνης εις Σουέζ και πετρελαιοπηγάς του Ιράκ, Ιράν. ε) Να εντείνουν τον υποβρυχιακό αγώνα. Μπορεί να διαλέξουν μίας από τις λύσεις ή και δύο συγχρόνους. Την πρώτην, την απόβασιν στην Αγγλίαν, την θεωρώ αδύνατη με τα μέσα που γνωρίζω,

ιδίως εφ' όσον ο αγγλικός στόλος είναι ανέπαφος. Το λέγω με πεποίθησιν ως στρατιωτι· κός. Την δεύτερον την θεωρώ αδύνατη λόγω των τεράστιων γεωγραφικών δυσκολιών.

Συνεπώς θα διαλέξουν μεταξύ της τρίτης και της Τετάρτης, δηλαδή της επιθέσεως κα· τά της Ρωσσίας ή των Βαλκανίων. Την πέμπτη, της εντάσεως του υποβρυχιακού πόλεμου, την θεωρώ μάλλον επικουρι· κή. Λοιπόν και η επίθεσις κατά της Ρωσσίας και η επίθεσις κατά των Βαλκανίων, δημι.

52

;

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ουργεί μιαν εντελώς νέαν κατάστασιν στρατιωτικήν που θα δώσει καιρό στην Μ. Βρεταννία δια να συνέλθει από τα κτυπήματα και να κάμει όλη την χρήση που πρέπει της τετραετίας της αμερικανικής παραγωγής". Μ' αυτές τις σκέψεις κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος θα ήτο μακρότατος και

φονικός αλλά το κράτος της θαλάσσης εν συνδυασμώ προς τας παραγωγικάς δυνατότη­ τας της Αμερικής, θα εκέρδιζε τον αγώνα".

Ουδείς άλλος πολιτικός ή στρατιωτικός, διεθνώς, συνέλαβε όσον αυτός την εξέλιξιν του πολέμου.

Αντιλαμβάνεται, όχι μόνον ότι οι Γερμανοί δεν θα αποτολμήσουν απόβασιν εις την Αγγλίαν, αλλά και ότι θα εκστρατεύσουν εις την Ρωσσίαν! Η πρόβλεψις είναι μοναδική, διότι τότε ίσχυε ακόμη το Σύμφωνον Ριμπεντροπ

-

Μολότωφ, δηλαδή η συμμαχία Γερμανίας - Ρωσσίας! Συμπεραίνει ότι η Αγγλία θα ανανήψει καθώς και την συμμετοχήν της Αμερικής!

Διαβλέπει το μάκρος και την φονικότητα του πολέμου αλλά με σιγουριά καταλήγει εις την νίκηντων συμμάχων!

Ούτε εις εν σημείον δεν ανετράπησαν αι προβλέψεις του! Τα πράγματα έγιναν ακριβώς όπως τα προέβλεψε! Με αφορμήν την επέτειον της 4ης Αυγούστου, οι

"TIMES" του Λονδίνουν έγραφαν:

''Ο Στρατηγός, προσπάθησε ασφαλώς να κρατήσει την Χώρα του στον μέσο δρόμο της

ουδετερότητος, χωρίς καμμία θυσία της πολιτικής του ανεξαρτησίας και της Εθνικής α­

ξιοπρεπείας

( ... ) εκυβέρνησε την Ελλάδα περισσότερον επιτυχώς από κάθε άλλον πολιτι­

κόν ηγέτη, μετά τις πρώτες και καλλίτερες ημέρες του Βενιζέλου ... "

Ο ίδιος ο Μεταξάς, θα παρατηρήσει: 'Έυνο'ίκά άρθρα Ευρωπα'ίκού τύπου πλην Ιταλίας σιωπώσης". Την

11 ην Αυγούστου, ο Μουσσολίνι, ανεκοίνωσεν εις τον Τσιάνο την απόφασίν του να

επιτεθή κατά της Ελλάδος!

«Απόφασις μου εις ανιίσιασιν μέχρις έσχαιων!» Παραλλήλως ωργανούται η σκευωρία της υποθέσεως "Χ6τζα" η οποία θα μας απασχο­ λήσει εις το οικείον κεφάλαιον και ο Ιταλικός τύπος ενέτεινε τας αναφοράς του δια τον Ιταλικόν και Αλβανικόν δήθεν χαρακτήρα, της Ελληνικής Ηπείρου, την οποίαν ονόμαζαν Τσαμουρία και την υποτιθέμενην τρομοκρατίαν που υφίστανται από τους Έλληνας οι Αλβανοί της Ηπείρου!

Ο Μεταξάς αντιλαμβάνεται πλέον ότι η Ιταλική επίθεσις επίκειται: 'Άπόφασις μου εις αντίστασιν μέχρις έσχατων" αναφωνεί!

Αποστέλλει εις όλας μας τας πρεσβείας διακοίνωσιν εις την οποίαν αφού αντικρούει μίαν προς μίαν τας ύβρεις και συκοφαντίας του Ιταλικού τύπου καταλήγει:

"... Εις περίπτωσιν επιθέσεως της Ιταλίας, η απόφασις της Β. Κυβερνήσεως όπως α­ ντισταθώμεν παραμένει ακλόνητος".

Την ιδίαν ακριβώς φράσιν ακούει και ο Γκράτσι από τον γ φυπουργόν Εξωτερικών, του

Μεταξά, Νικ. Μαυρουδή. Ο Γκράτσι μεταπολεμικώς θα ομολογήσει ότι με την εκστρατεί­ αν του Ιταλικού τύπου κατά της Ελλάδος:

53

Μάνου. Ν. Χατζηδ(lκη

"Αντί να επιδιώκομε την διαίρεση των Ελλήνων, νόμιζε κανείς ότι κάναμε ότι ήταν δυ­ νατόν για να τους συσπειρώσουμε εναντίον μας( ... ). Δεν θα μπορούσαμε να διαλέξουμε καλλίτερη μέθοδο αν επιδιώκαμε να δημιουργήσουμε στην Ελλάδα κοινό μέτωπο απε­ χθείας και αδιαλλαξίας απέναντί μας" 21 ενώ συνεχίζοντας, συγκεκριμένα δια την συκο­

φαντίαν Χότζα αναφέρει ότι:

"...Είχε αποτέλεσμα να συσπειρώσει σύσσωμο τον Ελληνικό

λαό στην απόφαση να στηρίξει μέχρις έσχατων την κυβέρνηση Μεταξά και να υπερα­ σπισθεί μέχρι τελευταίας ρανίδας αίματος το πάτριο έδαφος". 22

Και ξημερώνει

Τορπιλισμός «Έλλης» 15 Αυγούστου του 1940!

Το Έθνος εορτάζει και τιμά την προστάτιδα και ΘεοτόκονΠαναγία, με κατάνυξιν. υπως ακριβώς εγίνετο εις τα αρχαία χρόνια με την Αθηνά Παρθένο.

Εις την Τήνον, η μεγάλη εκκλησιά σημαιοστολισμένη, δέχεται χιλιάδες κόσμου, που κα­ ταφθάνουν απ' όλα τα μέ ρη της Ελλάδος για να προσκυνήσουν. Το πλήθος φθάνε ι μέχρι την προβλήτα, ενώ μπάντες και αγήματα του Στρατού και του Ναυτικού παρελαύνουν. Εις τον λιμένα, προς απόδοσι ν τιμών, έχε ι φθάσε ι και το ένδοξον, από τους Βαλκανικούς Πολέμους του

1912-13, εύδρομον "Έλλη", το οποίον ευρίσκεται σημαιοστολισμένον και

με τους ναύτας του εν παρατάξει εις το κατάστρωμα. Αίφνης, τρείς εκκωφαντικαί εκρήξεις, ακούονται.

Ο κόσμος τρέχει πανικόβλητος εδώ και εκεί ενώ μία γυναίκα, αποβιώνει στον τόπο από συγκοπή. Η "Έλλη" τορπιλλίζεται: "παρ' υποβρυχίου, αγνώστου εθνικότητος, ευρισκομέ­ νου εν καταδύσει" κατά το επίσημον ανακοινωθέν.

Φυσικά, από τα κομμάτια των τορπιλλών που ανευρέθησαν, απεκαλύφθη ότι το υπο­ βρύχιον ήτο lταλικόν. Από τας τρείς τορπίλλας που έριξεν, αι δύο εξερράγησαν επί του λι­ μενοβραχίονος ενώ η τρίτη έπληξεν την "Έλλη" ακριβώς εις την μέσην, η οποία εντός ολί­ γων λεπτών εβυθίσθη, με αποτέλεσμα 29 τραυματίας.

Οι προσκηνυταί επέστρεψαν συνοδεία πολεμικών και αεροπλάνων μας, και με την ρη­ τήν εντολήν εάν υποστούν επίθεσιν να ανταποδώσουν. Ως να μη έφθανε αυτό, το απόγευμα της ιδίας ημέρας, έγινε, ευτυχώς αποτυχημένη α­ πόπειρα επιθέσεως, από δύο Ιταλικά αεροπλάνα, κατά του επιβατικού ατμοπλοίου μας "Φρίντων" εις τας ακτάς της Κρήτης.

Ο βαθύτατος θρήσκος και ευσυγκίνητος Μεταξάς θα σημειώσει: "Τορπιλλισμός Έλλης". Μου ήρθαν δάκρυα!" Η ανίερος, δειλή και βέβηλος πράξις των Ιταλών, τους εστιγμάτισεν εις την Ιστορίαν και

κατέδειξεν, το ποιόν του εχθρού, τον οποίον θα αντιμετωπίζαμε. Επροκάλεσεν την ιεράν μήνιν και το αίσθημα εκδικήσεως εις όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνας. "Γενική αγανάκτησις, τορπιλλισμόν Έλλης" (Εγγρ. 16 Αυγ.' 40) "... Το σύνολον εκφοβισμός, που έφερεν όμως τα εντελώς αντίθετα αποτελέσματα. Τώρα όλοι πέρα-πέρα μαζί μου" (Εγγρ. 17 Αυγ. '40), παρατηρεί ο Μεταξάς. Και πραγματικά, ενώ ο σκοπός της ανάνδρου αυτής πράξεως των Ιταλών, ήτο ο εκφοβι­ σμός των Ελλήνων και η πτώσις του ηθικού των, προ της επιθέσεως των, επέτυχεν αντιθέ­ τως την απόλυτον συσπείρωσιν, μίσος και φανατισμόν του Έθνους ολοκλήρου. Εάν u-

54

L

Ρ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πήρχαν μέχρι τότε έστω και ολίγοι, οι οποίοι αμφέβαλλον για την αδιάλλακτον στάσιν και την "φοβεράν απόφασιν" του Μεταξά, από εκείνης της στιγμής, άπαντες ενετάχθησαν και συσπειρώθηκαν περί αυτόν.

Η μαρτυρία του εχθρού, είναι πάντοτε πολύτιμος. Ο Γκράτσι, λοιπόν, γράφει, ότι μετά το επεισόδιον της "Έλλης" όλοι οι Ελληνες ανεξαιρέτως:

"... Επείσθησαν, όπως οι φανατικότεροι εθνικισταί, για την ανάγκη να υπεραμυνθούν μέ­ "... είχε εμπνεύσει την γενναία και

χρις εσχάτων του πατρίου εδάφους", διότι η πράξις αυτή:

ακλόνητη απόφαση να πεθάνει εν ανάγκη, για την πατρίδα του" 23 ο κάθε Έλλην! Ο Μεταξάς, ορθώς, δεν ανεκοίνωσε επισήμως εις την Κοινήν Γνώμην, το αποτέλεσμα της ερεύνης δια την "Έλλη", το οποίον κατεδείκνυε σαφή Ιταλικήν ενέργειαν, προκειμέ­ νου, να καθυστερήσει και άλλο την εισβολήν, μη προκαλώντας τους Ιταλούς ανοικτά.

Άφησε όμως καθαρά να υπονοείται το ποίου πράξις ήτο και εντέχνως εδημιούργησε και καθοδήγησε μέσω του Τύπου, πνεύμα μίσους και αντεκδικήσεως κατά των Ιταλών, χωρίς όμως να τους αναφέρει.

Προκειμένου δε, το θέμα να μη ξεχασθεί και να διατηρήσει την φλόγα και το μίσος εις την ψυχήν των Ελλήνων, ξεκίνησε έρανον δια την επισκευήν νέας "Έλλης" διατηρώντας το θέμα συνεχώς επίκαιρον, ώστε όταν θα έφθανε η στιγμή, το πνεύμα εκδικήσεως να εί­ ναι μέγα!

Ο οξυδερκής αυτός χειρισμός, τονίζεται και από τον Γκράτσι: 'Ή Ελληνική Κυβέρνησις, αν και ήλεγχε αυστηρά τον τύπο και απαγόρευε όλα όσα θα

μπορούσαν να θεωρηθούν ως πρόκληση, τον άφηνε να διατηρεί ζωντανό το πνεύμα παλ­ λόμενου πατριωτισμού

( ... ) του είχε επιτρέψει να διεξάγει εράνους για την ανακατασκευή

της "Έλλης" που αποτελούσαν ένα είδος σφυγμομετρήσεως των πατριωτικών αισθημάτων του λαού και διατηρούσαν ζωντανή την ανάμνηση του τορπιλλισμού και κατά συνέπεια, την αγανάκτηση που η πράξη εκείνη, γεννούσε σε κάθε Ελληνική ψυχή

( ... ) άφηνε τον τύ­

πο να τροφοδοτεί τον λαό με την φλόγα της φιλοπατρίας και να του θυμίζει, αποφεύγοντας όμως να τον κατονομάσει, ποιός ήταν ο αντίπαλος με τον οποίο από την μια μέρα στην άλ­ λη, θα εκαλείτο να αναμετρηθεί". 24

Συνεχίζοντας δε ο Γκράτσι, όσον αφορά εις την ανταπόκρισιν από μέρους της Κοινής Γνώμης, γράφει ότι αύτη: 'Ό .. Εμφορείτο από πνεύμα ακραίου εθνικισμού, πρωτοφανούς

μέχρι τώρα. Τον εθνικισμό αυτό, η Κυβέρνηση τον ενεθάρρυνε και τον υπέθαλψε με κάθε τρόπο, προπαντός αφήνοντας να επικρατεί και να ενισχύεται ότι ο τορπιλλισμός της 'Έλλης" ήτο δικό μας έργο

( ... ) είτε

με το πρόσχημα του εράνου για την ανακατασκευή της

'ΈΛΛΗΣ" είτε με άλλα προσχήματα να εξακολουθεί να ασχολείται με το επεισόδιο

( .... )

Ποτέ ο Μεταξάς δεν είχε πίσω του μία τόσο καθολική υποστήριξη της κοινής γνώμης, όσο κατά την περίοδο αυτή ... ". 25

«Είμεθα παρά ιο πλευρόν ιης Αγγλίας» Την επομένην του τορπιλλισμού, ο Μεταξάς συνεκάλεσεν έκτακτον Υ πουργικόν συμ­ βούλιον ειςτο οποίον, μεταξύ άλλων είπε:

'Ό ... Ούτε ο Χότζας, ούτε η "Έλλη" με επηρεάζουν, διότι βεβαίως η Ιταλία δεν θα μετα­ φέρει ποτέ τον πόλεμον στην Βαλκανική δι' ένα οποιοδήποτε επεισόδιο

( ... ) 55

M/XV01!. Ν Χατζηδάκη

Εκείνο λοιπόν που με ανησυχεί είναι ότι ο ραδιοφωνικός σταθμός της Ρώμης, έχει αρχί­

σει μία συστηματική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδος "κατ' επιταγήν" και συγχρόνως αι εν Αλβανία Ιταλικαί δυνάμεις κινούνται προς τα σύνορά μας. Ενώπιον αυτής της καταστάσεως, σας δηλώ κύριοι συνάδελφοι, ότι η πολιτική της Ελλάδος είναι καθαρά. Εκατόν τοις Εκατόν, χωρίς επιφυλάξεις και παζαρέματα είμεθα παρά το πλευρόν της Αγγλίας. Αυτήν την δήλωσι ν δεν σας την κάμνω δια να προκαλέσω συζήτησιν. Είναι πολιτική αποφασισθείσα, που την εγκρίνει χωρίς καμμία αμφιβολία, ο­ λόκληρος ο Ελληνικός λαός, ο στρατός μας και ο Βασιλεύς

( ... )

Ένας συνάδελφός μου και εγώ δεν βαστηχθήκαμε και μας ξέφυγε ένα "Μπράβο Κε Πρόεδρε". Μας απήντησε με θυμό: "Δεν σας τα λέγω αυτά για να μου πείτε μπράβο. Πρέπει να έχετε εμπιστοσύνη σε μένα".

Η πολιτική των υποχωρήσεων δεν φέρει πουθενά. Έχουμε το παράδειγμα της Ρουμανίας και του lΙεταίν.

Έστω και αν νικήσει ο Άξων, που το θεωρώ δια πολλούς λόγους αδύνατον, οι Γερμανοί θα μας σεβασθούν πολύ περισσότερον, και ως τιμίους εχθρούς και ως Έθνος που απέ­ δειξε πως έχει δικαίωμα να ζήσει ελεύθερον, παρά ως συμμάχους της τελευταίας στιγ­ μής με προβαδίζοντας τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους, με τις γνωστές εδαφικές α­ ξιώσεις εναντίον μας. Εάν νικήσει η Μ. Βρεταννία, όπως πιστεύω, το μέλλον μας στην α­ νατολικην Μεσόγειον είναι βεβαίως περίλαμπρο.

Και τα πλέον τολμηρά μας όνειρα ασφαλώς θα πραγματοποιηθούν. Ακούστε, κύριοι Συνάδελφοι. Έχω δύο φήμες: Μία ότι είμαι Γερμανόφιλος και μία ότι είμαι υπολογιστι­

κός Κεφαλλονίτης, άνθρωπος του κεφαλιού και όχι της καρδιάς, ότι μου λείπει δηλαδή η ορμή του Βενιζέλου,. Και πράγματι εξομολογούμαι, έχω σπουδάσει στην Γερμανία, επί­ στευσα στις στρατιωτικές τους μεθόδους και ως λαό τον συμπαθούσα. Αλλά μετά το

1915 έχω απέναντί των το αίσθημα που

έχει κάθε άνθρωπος απέναντι ενός

φίλου που δεν εκράτησε τον λόγο του και ταςυποσχέσειςτου, που τον εγέλασε ...

Βεβαίως, αυτά είναι προσωπικά αισθήματα, αφού ίσως θέλετε να τα γνωρίζετε χαι τα ο­ ποία δεν με επηρεάζουν στην πολιτικήν μου. Ως προς την δευτέραν φήμην, μάλιστα κύριοι, είμαι υπολογιστής Κεφαλλονίτης, όλα μου

αρέσει να τα ζυγίζω και να τα ξαναζυγίζω και δεν παρασύρομαι από ενθουσιασμούς. Αλλ' έρχονται, κύριοι, μερικές στιγμές εις την ζωήν των ατόμων και εις την ζω1Ίν των Εθνών, όπου η καρδιά έρχεται πριν από το μυαλό. Μία τέτοια στιγμή είναι η τωρινή. Είναι μία καμπή εις την Ιστορία μας που παρουσιάζεται ίσως κάθε

500 χρόνια.

Δεν μου επιτρέπεται να αμαυρώσω, να κηλιδώσω μία Ιστορία θαυμάσια χιλιάδων ετών. Όσο άνισα και να είναι τα μέσα, όσες θυσίες και να υποστούμε θα αγωνισθούμε δια την τιμήν μας. Θα θέσουμε την δόξα πρώτα και ύστερα την νίκη και θα δείξουμε στον κόσμο

ότι αι εσωτερικαί αξίαι του ελληνισμού δεν έχουν μειωθεί! Αι θυσίαι θα είναι μεγάλαι, μέγισται. Αλλά όπως εγώ είμαι έτοιμος να θυσιάσω τα πάντα, το σπίτι μου, τα παιδιά μου, την ζωή μου, έτσι είμαι βέβαιος θα σκεφθεί ο καθένας μας, ο κάθε Έλλην.

Και τώρα κύριοι συνάδελφοι, σας παρακαλώ να διαλυθούμε.

Έχει διαδοθεί ότι η σημερινή συνεδρίασις θα είναι μακρci και θυελλώδης. Παραχαλιό να ανακοινωθεί εις τον τύπον ότι εβάσταξε ακριβώς δέκα λεπτά". 26

56

μ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

«Νυν υπέρ πάνιων ο Αγών!» Ήτο σίγουρον πλέον, ότι η επίθεσις των Ιταλών θα εξεδηλούτο πριν τελειώσει ο Αύγουστος. Όλαι αι ειδήσεις και πληροφορίες αυτό έλεγαν: "Συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού ειςτα σύνορά μας

(... ) Μηχανοκίνητος Μεραρχία ( ... ) 20

Εσπέρα συνέχεια συγκεντρώσεως Ιταλών ... " σημειώνει εναγωνίως ο Μεταξάς στις Αυγούστου του

1940, παρακολουθώντας με κάθε λεπτομέρεια τας κινήσεις του εχθρού, ε­

νώτην 22αν Αυγούστου συναντάται με τον Άγγλο Πρέσβυ Πάλαιρετ και ξεκαθαρίζει την θέσιν του:

"... Καθορίζω στάσιν μου, ζητώ μόνον, εν περιπτώσει Ιταλικής επιθέσεως και πολέμου, αεροπορίαν, ναυτικόν και χρήματα". Την επομένη ν λαμβάνει μέτρα και θέτει εις εφαρμογήν το σχέδιον επιστρατεύοντας μυ­ στικά μονάδας του Στρατού μας:

"... Ειδήσεις εξ Αλβανίας πολύ ανησυχητικαί. Καλώ Παπάγον. Έναρξις επιστρατεύσε­ 23 Αυγ. '40).

ως 8ης και 9ης μεραρχίας .... Νυν υπέρ πάντων ο Αγών" (Εγγρ.

Το εγερτήριον σάλπισμα του παιάνος της Σαλαμίνος ακούει ο Ιωάννης Μεταξάς μέσα στην ψυχή του. Ο μέγας Θεόςτης Ελλάδος έταξεν εις αυτόν, ως Εθνικόν Αρχηγό, να υπε­ ρασπίσει τα χιλιάδες χρόνια Ιστορίας και πολεμικής αρετής του ευγενέστερου και ενδο­

ξότερου Έθνους της οικουμένης. Και είναι αποφασισμένο ς να φανεί αντάξιος της τιμής αυτής.

Ο Τσώρτσιλ του στέλλει μήνυμα:

"... Η σταθερή και γενναία στάσις του Ελληνικού Εθνους υπό την ηγεσίαν σας, προκάλε­ σε τον βαθύ θαυμασμό του λαού της χώρας μου ο οποίος αναθρεμμένος με την κλασσική

παράδοση, επαναφέρει στην μνήμη του την ανδρεία της Αρχαίας Ελλάδος ενώπιον του Περσικού κινδύνου και θυμάται ότι η συντριπτική υπεροχή του αντιπάλου, δεν κατάφερε τίποτα εναντίον των ανδρών των Θερμοπυλών, του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος". Η υπέροχος στάσις των Ελλήνων, θα συγκινήσει τον Κυβερνήτη: "Ηρωική στάσις ολοκλήρου του Έθνους" θα σημειώσει ικανοποιημένος. "Το έργον του

δεν πήγε χαμένο. Το Έθνος αυτό που εις τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον εδιχάσθη, εσύρθη και εποδοπατήθη εξευτελιζόμενον από συμμάχους και μη, ακολουθώντας τους αλληλο­ σπαρασσσομένους ηγέτας του, τώρα ως ηνωμένον και αδιάσπαστον Εθνικόν σύνολον εί­ χε ταυτισθή με τον Ηγέτη του, εις την πειθαρχίαν και την αποφασιστικότητά του, δια τον υπέρ πάντων αγώνα!

Ιδού, η σημασία του Ηγέτη δια τα Έθνη. Η πυγμή και η αποφασιστικότης του Μεταξά είναι μοναδική. Ακόμη και ο Βασιλεύς, θα δείξει σημάδια κοπώσεως από το βάρος της ευθύνης, αλλcχ ο Μεταξάς, θα τον "αρπάξει από τον γιακά" και θα τον συνεφέρει: "Εις Βασιλέα. Διέκρινα δισταγμούς και του απήντησα να μου καθορίσει σαφώς και 0.-

περιφράστως αν είναι σύμφωνος μαζί μου .... Μου απήντησε "απολύτως σύμφωνος". Φεύγωντον ερώτησα εκ νέου και μου επανέλαβεν εντονώτερα "απολύτως σύμφωνος".

57

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Εύνοια Χίιλερ Η επίθεσις των Ιταλών δεν θα εκδηλωθή τον Αύγουστον. Ο Χίτλερ το τελευταίο πράγμα

που ήθελε, ήτο η διάνοιξις μετώπου ειςτα Βαλκάνια. Με την μάχηντης Αγγλίας να μην ε­ ξελίσσεται όπως περίμενε και με την αναδυομένην σκέψιν όπως ενεργήσει εις Αίγυπτον ή Ρωσσίαν, δεν τον συνέφερε μέτωπον ανοικτόν εις τα νώτα του, δηλαδή εις τα Βαλκάνια. Ήξερε το αξίωμα του διμετώπου αγώνος. Παρενέβησαν λοιπόν οι Γερμανοί εντόνως δύο φοράς εις τους Ιταλούς, προκειμένου να σταματήσουν την επίθεσιν.

Η πρώτη παρέμβασις έγινε την 17ην Αυγούστου τας

1940. Και η δευτέρα και εντονωτέρα εις

26 Αυγούστου:

Αναφερόμενος ο πρέσβυς των Ιταλών Γκράτσι, εις το μεσοδιάστημα από της 15ης Αυγούστου, μέχρι της 28ης Οκτωβρίου

1940, περίοδον την οποίαν θεωρεί:

"ως την πιο

σκληρή από όσες πέρασα στην ζωή μου", μας δίδει με το μάτι του εχθρού, όλην την προε­ τοιμασία τας ενεργείας και την εφαρμογήν του σχεδίου Μεταξά: "Την

21 ην Αυγούστου, κηρύχθηκε η Χώρα σε κατάσταση συναγερμού και κατελήφθη η 20 χλμ, στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, όπου δυνάμει των συμφωνιών του 1939, δεν διετηρούντο στρατεύματα. ( ... ) Ηδη από τις 16 Αυγούστου, ο συνταγματάρχης Μοντίνι είχε αναφέρει ότι το Ελληνικό Γενικό επιτελείο, σχεδίαζε την κινητοποίηση 15 Μεραρχιών ( ... ) είχα εντυπωσιασθεί βαθύτατα από την όλη εμφάνιση στρατιωτικών δυνάμεων και τον

λωρίδα των

οπλισμό τους,τόσο που εκτός από τις πληροφορίες τεχνικού χαρακτήρος του Συν/ρχου Μοντίνι, έκρινα σκόπιμο να στείλω και εγώ σχετικήν έκθεσιν". 27

Η εφαρμογή του σχεδίου, διακρίνεται από τους πράκτορας του εχθρού: "Εν τω μεταξύ, εξακολουθούσαν μεθοδικά οι Ελληνικές στρατιωτικές προετοιμασίες. Την 29ην Αυγούστου, ο Στρατιωτικός Ακόλουθος (σ.σ. της Ιταλικής πρεσβείας) ήταν σε θέση να επισημάνει ότι οι υπηρετούντες στρατιώτες της κλάσεως

1933, που θα έπρεπε να 1932, συνέρρεαν

απολυθούν, εκρατούντο υπό τα όπλα και οι ανακλήθέντες της κλάσεως

προς τα βόρεια σύνορα της Χώρας" συμπληρώνει επίσης την "γενομένη ανάκληση υπό τα όπλα της κλάσεως

1930" .

28

Καταλήγει δε ο Γκράτσι, κατηγορών την κυβέρνησίν του, που δεν έδωσε σημασίαν εις τας πληροφορίας του, λέγων: ''Εμείς που παρακολουθούσαμε την συστηματική και τακτική εξέλιξη της Ελληνικής στρατιωτικής κινητοποιήσεως, την οποία μέρα με την μέρα επισημαίναμε στην Ρώμη, ε­

μείς που γνωρίζαμε με πόση προθυμία μετά το επεισόδιο της "Έλλης", ο Ελληνικός λαός είχε συσπειρωθεί γύρω από την εθνική του κυβέρνηση και ήταν αποφασισμένος να την υ­

ποστηρίξει μέχρις εσχάτων ... ".

Τον Σεπτέμβριον αι Ιταλικαί προκλήσεις εντείνονται: 'Ότι και να ναι θα πέσωμεν σαν Ήρωες!" (Εγγρ.

3 Σεπτ. '40), αναφωνεί αποφασισμένος ο Μεταξάς.

«Είμεθα έιοψοι και αποφασισμένοι!» Την 27ην Σεπτεμβρίου:

"Βράδυ συγκεντρώσεις μεγάλαι Ιταλικού στρατού.

Επιστρατεύσω;" Την επομένην οι Ιταλοί παίρνουν καθαρώς επιθετικήν διάταξιν στην

58

Ρ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ6ξαν

1936-41

Αλβανία: "Απειλητική συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού,σύνορα Ηπείρου. Αποφασίζω ε­ πιστράτευσιν 8ης Μεραρχίας" (Εγγρ.

28 Σεπτ,. '40).

Ούτως εισέρχεται ο θρυλικός μήν που έφερε την δόξα. Ο Οκτώβριος του

1940.

''Εις Αλβανικά σύνορα εξακολουθεί συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού ημείς επιστρατεύομεν και την 9ην Μεραρχίαν".

Την ιδίαν περίοδον οι Άγγλοι εξοπλίζουν την Τουρκία! Διαμαρτυρόμενος ο πρέσβυς Πάλαιρετ, προς την Κυβέρνησί του τονίζει:

''Ο Στρατηγός Μεταξάς, δεν είναι μόνον επιτελικός αξιωματικός διεθνούς φήμης. Έχει θεμελιώσει τηνπολιτικήν του, επί της πίστεως εις την νίκην μας".

Όσον πλησιάζει η επίθεσις, τόσο πιο αποφασιστικός γίνεται ο Μεταξάς. Εις τας

2

Οκτωβρίου, με υπερηφάνεια θα σημειώσει: "Είμαι αποφασισμένος για κάθε θυσίαν υπέρ της τιμής της Ελλάδος!"

Αι μυστικαί επιστρατεύσεις, συνεχίζονται πυρετωδώς. Οι Ιταλοί δεν θα μας βρούν απροετοίμαστους. ώνει υπερήφανα:

5 Οκτωβρίου ο Ιωάννης Μεταξάς σημει­ "... Εμείς είμεθα έτοιμοι και αποφασισμένοι!"

Το Έθνος υπό την ηγεσίαν του ηνωμένον και συσπειρωμένον πέριξ αυτού, με εξοπλι­ σμένας Ενόπλους Δυνάμεις, ως θα δούμε κατωτέρω, και με στερεωμένηντην "φοβεράν α­ πόφασιν" όπως αντισταθή μέχρις εσχάτων, είναι "έτοιμον και αποφασισμένον" δια την με­ γάλη στιγμή. Ο ηρω·ίσμός της προπαρασκευής έχει τελειώσει. Το έπος της τετραετούς προετοιμασίας

επερατώθη. Τώρα αναμένει την έναρξιν της αποδώσεως των έργων του. Το νέον Έπος.

Την 7ην Οκτωβρίου

1940, ο Χίτλερ, χωρίς καν να μπεί στον κόπο να ενημερώσει τον

Μουσσολίνι, εισβάλλει εις την Ρουμανίαν. Αυτή ήτο και η σταγών που ξεχείλισε το ποτήρι της υπομονής του Ντούτσε. Αφηνιασμένος θα δηλώσει στους επιτελείς του: "Θα τον πληρώσω με το ίδιο νόμισμα! Απ'

τις εφημερίδες θα πληροφορηθεί ότι κατέλαβα την Ελλάδα". Η απόφασις της επιθέσεως ελήφθη! Αδίκως ο Γκράτσι θα προειδοποιεί την Κυβέρνησιν του, μέσω της εκθέσεως του

Στρατιωτικού συμβούλου της πρεσβείας την 9ην Οκτωβρίου ότι τα πράγματα δεν θα είναι τόσο εύκολα: Η Ελλάς είχε ήδη κινητοποιήσει πλήρως δέκα εξ

(16) Μεραρχίες από τις ο­

ποίες, δύο στην Ήπειρο, τέσσερις στο εσωτερικό της Χώρας. Την 22ην Οκτωβρίου με την αναφορά υπ' αριθμ.1346, υπελόγιζε ότι η Ελλάς είχε υπό τα όπλα περίπου

300.000 άνδρες.

Την 23ην Οκτωβρίου, πληροφορούσε ότι υπήρχαν επτά

Μακεδονία και τρείς

(7) Μεραρχίες στην Δυτική

(3) στην Ήπειρο και εφιστούσε την προσοχή ότι σε περίπτωση πο­

λέμου, το Ελληνικό σχέδιο ήταν να κρατήσουν αμυντική στάση στην Ήπειρο και να επιτε­ θούν προς την κατεύθυνση της Κορυτσάς όπως και έγινε".

Η επιβεβαίωσις του σχεδίου του Μεταξά από εχθρική πέννα.

«Ελάβαμε όλα ια μέιρα μας» Η Ελλάς της 4ης Αυγούστου, πλεόν έτοιμη και αποφασισμένη αναμένει τον εισβολέα. Ο Εθνικός Κυβερνήτης περιμένει να εκδηλωθή. Απορεί που δεν έρχεται. Αι τελευαταίαι εγ-

59

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

γραφαί του Μεταξά το αποδεικνύουν, καταρρίπτοντας τους ισχυρισμούς περί αφνιδια σμούτου.

Από την 13ην Οκτωβρίου και έπειτα, σημειώνει συνεχώς:

"Ησυχία .... " (Εγγρ.13 Οκτ.

'40)

"Εξακολουθεί η περίεργος ησυχία .... " (Εγγρ. 'Ή παράδοξος ησυχία .... " (Εγγρ.

16 Οκτ. '40)

17 Οκτ. '40)

Τέσσαρας ημέρας προ της επιθέσεως με ήρεμον συνείδησιν γράφει: "Ελάβαμε όλα τα μέτρα μας"

(24 Οκτ. '40)

Όλαι αι στρατιωτικαί και διπλωματικαί πηγαί και η αντικατασκοπεία μας, προειδοποι·

ούν για εκδήλωσιν της Ιταλικής επιθέσεως από ημέρας εις ημέραν. Ο Πρέσβυς της Ελλάδος εις Ρώμην τηλεγραφεί: "Κατά πληροφορίας στρατιωτικής πηγής προστίθεται ήδη και χρονικός προσδιορισμός

μεταξύ 25 και 28 τρέχοντος δια την εκδήλωσιν, της εναντίον της Ελλάδος, ενεργείας". Ταυτοχρόνως ο Πρεσβευτής της Ελλάδος ει την Βέρνην, Ψαρούδας ενημερώνει ότι:

"Κατά πληροφορίας εκ Βερολινου η επίθεσις κατά της Ελλάδος είναι ζήτημα ημερών' (Λευκή Βίβλος αρ.

169)

Λογικά λοιπόν, ο Μεταξάς απορεί που: "Σήμερα δεν έγινε Ιταλική επίθεσις - Εσπερινή είδησις ότι προ της αριστεράς πτέρυγος

προωθήθη εν Σύνταγμα. Φανερή επιθετική παράταξις ... " (Εγγρ.

25 Οκτ. '40).

Την ιδίαν ημέραν η πρεσβεία των Ιταλών, ανεκοίνωνε υποκριτικά ότι την επομένην θα έδιδε παράστασιν του έργου "Μαντάμ Μπατερφλάι" με την παρουσίαν του ιδίου του υιού

του Πουτσίνι και έπειτα θα οργάνωνε δεξίωσιν εις την Πρεσβείαν, καλώντας όλην την κα­ λήν κοινωνίαν των Αθηνι6ν!

Σημειωτέον ότι την ίδιαν ώρα που διεξήγετο η δεξίωσις, εις τα υπόγεια της Πρεσβείας. αποκρυπτογραφούσαν το κατά τμήματα ερχόμενον τελεσίγραφον με την εντολή όπως ε­ πεδίδετο εις τον Έλληνα Πρωθυπουργόν την 28ην Οκτωβρίου! Ο Α. Τζίφος θα μας περιγράψει το Υπ. Συμβούλιον της 25ης Αυγούστου:

"... 0

Μεταξάς μας ανεκοίνωσε ότι υπήρχαν πολλά σημεία από τα Αλβανικά σύνορα που

έπειθαν ότι και πάλιν η επίθεσις επίκειται. Και από πολλές πρεσβείες μας, είχε λάβει α­ νησυχητικές πληροφορίες. Μας είπε ότι μπρος στον πλησιάζοντα κίνδυνο, η πολιτική του έμενε εντελυ)ς αμετάβλητος

( .... )

Μας ανακοίνωσε επίσης 6τι είχε λάβει πρόσκληση του Γκράτσι σε δείπνο στην Ιταλική Πρεσβεία δια το Σciββατο

26 Οκτωβρίου, μετά την παράσταση

ενός Ιταλικού μελοδράμα­

τος στο Βασιλικό Θέατρο που θα διηύθυνε ο υιός του μουσικοσυνθέτη Γloυτσίνι και προ­ σέθεσε "Π ιθαν6τατα αυτή η πρ6σκλησις να είναι η σταχτή στα μάτια και τίποτε ciλλο.

Επειδή όλοι θα έχετε ίσως λάβει προσκλ1Ίσεις και εννοώ π6σο δυσciρεστο δια τον καθένα σας είναι να δεχθεί το φιλί αυτό του Ιούδα, καθορίζω εγώ τα εξής ο ίδιος δεν θα δεχθώ. Και από τους υπουργούς θα πανε μόνον δυο, οι υπουργοί εξωτερικών και τύπου και κα­ νείςάλλος. "Ως προς την στρατιωτική κατάστασιν μας είπε ότι πολύ λιγ6τερο ανησυχητική ήταν, παρά τον Αύγουστον, διότι το εν τω μεταξύ διάστημα είχε χρησιμοποιηθεί εντατικότα­

τα δια την μυστικήν επιστράτευσιν και δια την βελτίωσιν των θέσεων του πυροβολικού μας στην κύρια γραμμή μας αμύνης".

60

ρ [ω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ειςτο ίδιον Υπουργικόν συμβούλιο απεφασίσθη και η έκδοσις των εφημερίδων δια την Δευτέραν

28 Οκτωβρίου. Οι Δευτέρες ήσαν τότε αργίες για τον ημερήσιο τύπο.

Από την επομένην του τορπιλισμού της "Έλλης" τα διατάγματα επιστρατεύσεως ήσαν έτοιμα και έχριζαν μόνον υπογραφής! Στις

26 Οκτωβρίου, ο Μεταξάς θα σημειώσει:

"Ούτε σήμερα επίθεσις" Ημέρα με την ημέρα την περιμένει.

Την παραμονήν της επιθέσεως,

27 Οκτωβρίου, το lταλικόν πρακτορείον Stefani, ανα­

κοινώνει, ψευδώς, ότι ένοπλος συμμορία Ελλήνων συνεπλάκη με Αλβανούς εντός Αλβανικού εδάφους. Αυτή η πρόκλησις - παραμύθι θα είναι και η τελευταία των Ιταλών. Την αυγήντης επομένης θα επιτεθούν.

Με ψυχραιμία ο Μεταξάς συμπεραίνει: "Συνδυάζων πληροφορίας και φήμας και ημερομηνίας τι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι' επικειμένη με Παπάγον και σύνορα. Τέλος έως

(25-28) απέκτησα πεποίθησιν 6ίσως αύριον επίθεσιν ( ... ) Συννεννόησις κ.λπ

4 Π.μ. δημοσίευσις ανακοινωθέντων Αθηνα'ίκού

Πρακτορείου, διαψευσεων.

Εννοείται ότι ελαγοκοιμήθηκα Οκτ.

(5-7) δύο ώρες διακοπτόμενος από το τηλέφωνο ... " (27

'40).

Ο Γκράτσι και πάλιν θα αναφέρει:

"... Η Ελλάς ήταν πανέτοιμη και απολύτως αποφασισμένη να αμυνθεί σε θέσεις εξαι­ ρετικά ευνο'ίκές για την άμυνα της ... "29 Ήτο η παραμονή της ημέρας που η "φοβερά απόφασις" του Ιωάννου Μεταξά, θα μετου­ σιώνετο εις πράξιν.

61

Ρ

Κεφάλαιον

3° V

«Η ΣΤΡΑ ΤΙΩΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ» «Τον (πρατόν μας τον θεωρούμε ως την μεγάλrΖ ασπίδα

1l οποία καλύπτει το σώμα της Πατρίδος» Ιωάννης Μεταξάς

Ε

ις το προηγούμενον κεφάλαιον προέβη μεν εις μίαν γενικήν ανασκόπησιν, ε ις την οποίαν εν αρχή ανελύθη το βαθύτερον αίτιον που οδήγησεν τον Ιωάννην Μεταξά εις την εθνοσωτήριον ενέργειαν της 4ης Αυγούστου

1936, αλλά και κάτω από ποί-

ας διεθνείς συνθήκας, πως και ιδίως πότε έλαβε εκείνην την "φοβεράν απόφασιν" του, να

αντιτάξει το υπερήφανον 'ΌΧΙ" εις τον υποψήφιον εχθρόν. Κατεδείχθη συνοπτικώς, ποία υπήρξεν η στάσις του Κυβερνήτου εκείνου και ποία τα σχέδια και οι γενικώτεροι χειρισμοί του ώστε να επιτευχθή η συνοχή Λαού και Στρατού δια την εκτέλεσιν της αποφάσεως αυ­ τής, μέχρι και την παραμονήν της ανάνδρου επιθέσεως. 'Ή Ελλάς ήταν πανέτοιμη και αποφασισμένη να αμυνθή σε θέσεις εξαιρετικά ευνο'ίκές

για την άμυνά της" είδαμε να διακηρύττει ο εκπρόσωπος του εχθρού την παραμονήν της ε­ πιθέσεως της χώρας του κατά της Ελλάδος. Πώς επετεύχθη όμως τούτο; Η Ελλάς, πέραν της στερεάς αποφάσεώς της να αντιταχθή έπρεπε να διαθέτει και τα κα­ τάλληλα μέσα δια να το πράξει. Τι παρέλαβεν ο Ιωάννης Μεταξάς, απcS απόψεως στρατιωτικής ισχύος της Ελλάδος, την 4ην Αυγούστου

1936 και τι έπραξεν εντός της 4ετίας εκείνης, ώστε η

Ελλάς

cSXL μόνον να

αρνηθεί, αλλά και να δύναται να προσφέρει αυτcS που απεκλείθη διεθνώς, πολεμικόν θαύ­ μα του

1940-41;

Η Ελλάς, έπειτα από μίαν ανεπανάληπτη απελευθερωτικήν προσπάθειαν εις την Ιωνίαν i

(Μ. Ασίαν), από το 1919 έως το 1922 προς εκπλήρωσιν της Μεγάλης Ιδέας του ΕλληνισμΟύ,]! εκτελουμένην εν μέσω βαθυτάτου Εθνικού Διχασμού και απcS έναν στρατό που ήτο εις συ- j

νεχή επιστράτευσιν και πόλεμον απcS το

1912, υπέστη εκεί ειςτα βάθη της Ασίας την μεγα-ί

λυτέραν καταστροφήν της, απcS την Άλωσιν της Πόλεως το 1453.

j

Με την υπογραφήν της συνθήκης της Λωζάνης, το 1923 και την συ μφωνίαν της ανταλλα.! γήςτων πληθυσμών, ενάμιση

(1,5)

εκατομμύριον Έλληνες της Μ. Ασίας, εγκατέλειψαν)

τας πανάρχαιας πατρογονικάς εστίας και εγκατεστάθησαν εις την κυρίως Ελλάδα.

Ι

Την επομένην της Μικρασιατικής καταστροφής το Έθνος ήτο πλήρως εξουθενωμένον,1

από τον ολέθριον εθνικ6ν διχασμcSν, ο οποίος έπταιε δια την καταστροφήν και από τας συ) νεχείς στρατιωτικάς προσπαθείας επί ολόκληρον δεκαετίαν και ταυτοχρόνως συρρικνω· μένον υλικώς και ηθικώς, από τον ξεριζωμιSν των Ελλήνων της Ιωνίας και την ήτταν. Ήτταν όχι του ενδ6ξου στρατού μας που έφθασε εις τα πρόθυρα της Αγκύρας, αλλά των πολιτι-

64

lω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

. κών του, οι οποίοι δια του Διχασμού και των σφαλμάτων των, το οδήγησαν εκεί. Οι Έλληνες ηνωμένοι μεγαλουργούν, ο διχασμός όμως ποτέ δεν ημπορεί να οδηγήσει εις επιτυχίας. Αυτό το ελησμόνησαν οι τότε κυβερνώντες.

Από την επομένην λοιπόν, της καταστροφής και με την υπογραφήν της συνθήκης της Λωζάνης, μαζί με τα Εθνικά Ιδεώδη και την Μεγάλην Ιδέα που εκρημνίσθησαν τόσο τρα­ γικά, εγκατελείφθησαν τελείως και οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί! Δια μίαν ολόκληρον δωδεκαετίαν (12ετίαν), μέχρι του

1936, ο ΣτρατcSς μας, αφέθη εις ... καραδοκούντων γειτόνων!

την μοίραν του και η συντετριμένην Ελλάς εις το έλεος των

Αι διαδοχικαί κυβερνήσεις προς του συντρίμματος της καταστροφής και προ της ανά­ γκης αφομοιώσεως των

1,5 εκατομμυρίων προσφύγων δεν είχαν πλέον να προσφέρουν κα­

νένα νέον Εθνικόν Ιδεώδες παρά μόνον την παράτασιν, του Εθνικού διχασμού και την πλή­ ρη εγκατάλειψιν του Στρατού. Λησμονούντες ότι ο θεμέλιος λίθος κάθε Έθνους είναι ο ΣτρατcSς του.

Ο άκρατος κομματισμός, ο διαιωνιζόμενος διχασμός, τα μίση και τα πάθη, η οπερετική παρέλασις εναλλασσομένων κυβερνήσεων, η αστάθεια και η εγκληματική και επικίνδυνη εμπλοκή υπό των διχασμένων πολιτικών μερίδων, του Στρατού εις τα κομματικά παίγνια

με αποτέλεσμα τα συνεχή, εις σημείον ανυπόφορον κινήματα της περιόδου από το ως το

1924 έ­ 1935, έφεραν το Έθνος ειςτραγικήν κατάστασιν, πλήρη ακυβερνησίαν, ο δε Εθνικός

μας Στρατός, ευρέθη εις επίπεδον από υποτυπώδες έως ανύπαρκτον!

Εάν εξαιρέσει κάποιος μίαν μικράν συμπλήρωσιν του πυροβολικού μας απcS τον ΣτρατηγcS Πάγκαλο το

1926 και την ίδρυσιν της Αεροπορίας ως ξεχωριστcSν όπλον το 1928

από τον Βενιζέλον, τίποτε απολύτως δεν έγινε δια τας Ενόπλους Δυνάμεις μας κατά την 12ετίαν αυτήν.

Όπως θα δούμε κατωτέρω,μόνον

3 δισεκατομμύρια δρχ.παρεχωρήθησαν εις αυτό το

διάστημα και αυτά όχι δι' εξοπλισμούς αλλά δια πάγια έξοδα (μισθούς κ.λπ). Ενδεικτικόν του κλίματος που επεκράτη, αποτελεί και η μαρτυρία του Στρατηγού Μαζαράκη, δια την νοοτροπία του μεγάλου πολιτικού Ελ. Βενιζέλου, όταν διεμαρτύροντο οι στρατιωτικοί το

1932: "Εις πάσαν διαμαρτυρίαν απήντα ότι δεν γίνεται τώρα πόλεμος ή (;) με την εγνωσμένην οξυδέρ­ κειάν του και τότε όλαι αι ελλείψεις εντός ενός έτους θα πληρωθούν (!)" 30 άλλο εύρημά του, ότι θα προ·ίδη τον κίνδυνον εν έτος πριν

Η ανωτέρω νοοτροπία επεκράτη δυστυχώς εις όλους τους πολιτικούς. Και η δυστυχής Ελλάς εβάδιζεν τον ζοφερόν της δρόμον, χωρίς αξίας και εθνικά ιδανικά, χωρίς σταθεράν κυβέρνησιν, άνευ εθνικής ενότητος, με στρατιωτικόν παραγοντισμόν έναν λαόν αλληλο­

μισούμενον και αλληλοσπαρασcSμενον και με εντελώς ανυπάρκτους Εθνικάς ενόπλους

Δυνάμεις! Και όλα αυτά επί 12 ολόκληρα χρόνια να κατατρώγουν την σάρκα του 'Έθνους, μετά από την μεγαλυτέραν Εθνικήν συμφοράν εις Μ. Ασίαν και ενώ τα νέφη της νέας

Παγκοσμίου συρράξεως είχον αρχίσει να θολώνουν τον ουρανόν της Ευρώπης.

Προ ιης 4ης ΑυΥούσιου Αι στρατιωτικαί μας πιστώσεις ηλλατώνοντο συνεχώς. Έφθασαν το τραγελαφικcSν πο­

σοστόν του πλισμούς!

10% του προϋπολογισμού του 1932 και αυτό δια στρατωνισμούς και όχι εξο­

65

Μάνου, Ν. Xατζηr)(Iκη

Την ιδίαν χρονιά η Βουλγαρία, η οποία ήτο και "αφοπλισμένη" ως ηττημένη από τον Α' Παγκόσμιον, διέθετε το

19% του προϋπολογισμού της, η Νοτιοσλαυ'ία (Γιουγκοσλαβία) 26% και η Τουρκία το 28%! Την 14ην Δεκεμβρίου του 1932 το Ανώτατον Στρατιωτικ6ν Συμβούλιον, υπέβαλλε το υπ' αριθμ. 12 Πρακτικ6ν, κατ" εντολήν του τ6τε Υπουργού Στρατιωτικών Γ. Κονδύλη, επί της

το

γενικής καταστάσεως, της αμύνης της Χώρας. Εις το Πρακτικ6ν η κατάστασις εχαρακτη­

ρίζετο ως "αυτοχρήμα τραγική" κατέληγε δε ζητώντας την:

"... εξασφάλισιν μίας στοιχει­

ώδους αμύνης, άνευ της οποίας κινδυνεύει η υπόστασις ημών ως Κράτους". Ιδού εις ποίαν κατάντιαν είχε φθάσει ο ένδοξος Στρατ6ς της Ελλάδος. Ο Βρεταννός πρέ­ σβυς Waterlow έγραφε εις την κυβέρνησίντου το

1935 6τι η

Ελλάς δεν υπολογίζεται ούτε

ως πι6νι εις την διεθνή σκακιέρα, λιSγω της στρατιωτικής της ανυπαρξίας!

Την 1ην Μαρτίου του

1935 εξερράγη το κίνημα του Βενιζέλου. Ήτο η τελευταία και με­

γαλύτερη εκδήλωσις του Εθνικού διχασμού. Το Ναυτικ6ν εστασίασεν και ο μισ6ς στρατός

επολέμα τον άλλον μισόν. Το κίνημα εξελίχθη εις καθαρόν εμφύλιον πιSλεμoν ενιSς φυτο­ ζωούντος Στρατού. Εκεί είχαν καταντήσει οι πολιτικοί τον ΣτρατιSν και το Έθνος! Αλλά το κίνημα αυτ6 διετράνωσε αυτό που ήτο κοινόν μυστικόν. Η επιστράτευσις απέ­ δειξε κατά τον πλέον τραγικό αλλά και κωμικ6 τριSπo την πλ11ρη αοπλίαν των Εν6πλων μας Δυνάμεων.

Ο στρατιSς μαςήτο κακοδιοικούμενος, με ανύπαρκτον οπλισμ6ν και πειθαρχίαν, με πλή­ ρη ανεπάρκεια υπηρεσιών εφοδιασμού και ιαΤΡΙΚ1Ίς περιθάλψεως. Βτο εντελc6ς ασήμα­

ντος ως μαχητική δύναμις, 6χι μ6νον δια να αντιμετωπίσει εχθρικιSν στρατόν αλλά ακόμη και δια πολεμήσει μεταξι) του! Ο Ναύαρχος Σακελλαρίου αναφέρει ειςτο έργο του "Η Θέσις της Ελλciδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον": 'Άι ανάγκαι μας ήσαν παμμέγισται. Αρκεί να αναφέρω ότι κατά το κίνημα του

1935, τέτοια ήταν η στρατιωτική και αεροπορική γυμνότης μας,

ώστε το Κράτος ήτο ανίκανον να κινητοποιήσει δύο Μεραρχίας που εσχημάτισεν εξ' ε­

πιστρατεύσεως δια να κτυπήση τους επαναστάτες και οι υπεύθυνοι αξιωματικοί έτρε­ χαν εις τα εμπορικά των Αθηνών δια να αγοράσουν και κουβέρτες ακομη δια τον στρα­ τόνο Η δε αεροπορία μας εζητούσεν ως επαίτης απο την Γιουγκοσλαυία να μας δανείσει μερικά αεροπλάνα"! Αλλci και α ΣτρατηγιSς Αλ, Παπciγας εις το έργον του "Ο Ελληνικός Στρατός και η προς πιSλεμoν προπαρασκευήν του"

(1945 σελ. 72):

'Άι αποθήκαι επιστρατεύσεως ήσαν κεναί και μέχρι τοιούτου σημείου κεναί, ώστε, ως

θα ενθυμούνται εισέτι πολλοί, εδέησε να επιταχθώσι κλινοσκεπάσματα από τα εργο­ στάσια των Αθηνών όταν τον Μάρτιο του

1935 απεστάλη το

10ν Σύνταγμα Πεζικού εις

τον Στρυμώνα δια την καταστολήν του κατά την εποχήν εκείνην εκραγέντος στασιαστι­ κού κινήματος και εδέησε προς τον αυτόν σκοπόν να δανεισθώμεν ολίγας δεκάδας βομ­ βών αεροπλάνων απ6 τους Γιουγκοσλαύους. Το στράτευμα εστερείτο των στοιχειωδε­ στέρων μέσων δια μιαν εκστρατείαν". Αι αντίπαλοι παρατciξεις Κονδύλη και Καμμένου είχαν καθηλωθεί cingaXTE; η μία εκα­ τc~ρωθεν της ciλλης εις τον ΣτρυμιSνιι. διι)τι εστεοαύντο Βλημciτων!

Η καταστολή του κινήματος εξετελέσθη τελικι6ς από τον lωciννην Μεταξά, α οποίος ορ­ γάνωσε την καταορέουσαν κυβέρνησιν, ορκιζcSμενος Υπουογ6ς άνευ χαρτοφυλακείου, Οι

66

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

κινηματίαι Καμμένος και Βεντήρης μετά την καταστολήν, παρεδόθησαν εις τους προαιω­ νίους εχθρούς μας Βουλγάρους, ενώ οι κινηματίαι του Ναυτικού με τον Βενιζέλον κατέ­

φυγαν εις τους Ιταλούς και την Ιταλοκρατσύμενην,τότε Δωδεκάνησον, και τα πολεμικά μας πλοία παρέμειναν αδέσποτα μέχρι που τα έφεραν οι Σημαιοφόροι των εις την Ελλάδα. (Αυτό το θλιβερόν επανελήφθη δυστυχώς το

1973 με το αντιτορπιλικόν "Βέλος" απcS τον

απαράδεκτο ήρωα της Μεταπολιτεύσεως Παππά) Να ποία ήτο η κατάστασις λαού και στρατού. Αυτά έναν

XQcSvo προ της 4ης Αυγούστου

και πέντε έτη προ της 28ης Οκτωβρίου! Ούτε δύο Μεραρχίας δεν μπορούσε να ντύσει ο

ΣτρατcSς μας! Ο Σπ. Μαρκεζίνης εις την ''Ιστορίαν του αντλών πληροφορίας προσωπικώς από τον Παπάγον συνεχίζει: "Συλλογές ιματισμού υπήρχαν μόνον δια δύο σώματα Στρατού, κράνη για ένα Σώμα και με έντονη προσπάθεια, περί το τέλος του

1935 υπήρχε στοιχειώδες υλικόν δια τρία 10 χιλιάδων κτηνών, δεν υ­

Σώματα Στρατού. Επί προβλεπομένης εν ειρήνη δυνάμεως

πήρχαν παρά 4 χιλιάδες και αυτά γέρικα. Επίσης δεν υπήρχαν καθόλου στρατιωτικά α­ ποθέματα ασφαλείας τροφών, νομής και καυσίμων".

Πλήρης ανεπάρκεια εις cSλους τους τομείς. Στο μεταξύ οι Βούλγαροι εκμεταλλευcSμενοι τον Εμφύλιον και την αοπλίαν μας παρολίγον να μας επιτεθούν αλλά τους συνεκράτησαν οι .... Τούρκοι! Ο Αλ. Παπάγος μελετών ως Α.ΓΕΣ την κατάστασιν συνειδητοποιεί 6τι: "... Ουδείς σκοπός και ουδεμία βάσις είχεν τεθεί εις την στρατιωτική ν προπαρασκευήν της Χώρας εκ μέρους των υπευθύνων πολιτικών μέχρι του έτους 1936" ενώ όταν έψαξε δια την ακολουθητέαν στρατηγικήν πολιτικήν του Κράτους μέχρι τ6τε, εσημείωσε: "Ουδαμού εύρον τι το σχετικόν" Προς το τέλος του

1935 οι Αρχηγοί των Επιτελείων προέβησαν εις υπόμνημα με ημερο­

μηνίαν 8-10-1935. Το υπόμνημα προς την κυβέρνησιν κατέληγε με τον εξ11ς δραματικό τό­ νο: 'Ή Ελλάς ασφαλώς δεν είναι υπολογίσιμος ούτε από φίλους ούτε από εχθρούς"! (Χασαπίδης α. ΓΕΣ.

- Οικονόμου α. ΓΕΝ - Γαζής α. ΓΕΑ).

Εις δε, την εκδοσθν της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) του ΓΕΣ (Γενικού επιτε­ λείου Στρατού): "Η προςπ6λεμον προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού

1923 - 1940" (σελ.

21) αναφέρεται: "Κατά την επακολουθήσασαν, την Συνθήκη της Λωζάννης πενταετίαν,

διετέθησαν περί τα 2 δισεκατομμύρια δρχ. από δε του τέθη εν

(1)

εισέτι δισεκατομμύριον

δόσεως (σελ.

1923 - 1928, 1929 μέχρι του 1935 (Εξαετία!) διε­

... " εις δε την "Γενικήν ανασκόπησιν" της ως ιχνω εκ­

137) καταλήγει:

"Κατά το χρονικόν διάστημα μέχρι του έτους

1935 ΕΛΑΧΙΣΤΑΙ κατεβλήθησαν προ­ σπάθειαι δια την προμήθειαν πολεμικού υλικού παρά τας μεγάλα ς ελλείψεις ( .... ) από της συνθήκης της Λωζάνης μέχρι τέλους του 1935, ήτοι επί ολόκληρον δωδεκαετίαν εί­ χον διατεθεί περί τα τρία (3) εν όλω δις. δρχ. (... ) Η θητεία ηλαττώθη εις τους 14 μήνας ί­ να καταλήξει τελικώς δωδεκάμηνον (12μηνον)".

Μειά ιην 4ην AUYOlJOIOU Είναι εύλογον λοιπc)ν το εριΩτημα το οποίον θα προκύπτει αυτομάτως εις τον αναγνιιJ­

στην. Πώς τcSTε η Ελλάς μ6λις

4 έτη περίπου

μετά, παρέταξε ένα Στρατό

711.000 ανδΡ(JJν, 67

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

15 Μεραρχιών και 5 Σωμάτων Στρατού, νικώντας μίαν πανίσχυρον αυτοκρατορίαν και α­ 1940,

ντιμετωπίζοντας αξίως και δευτέραν; Πως η Ελλάς παρέταξεν τοιούτον Στρατόν το

εξευτελίζοντας τις δύο μεγαλύτερες πολεμικές μηχανές της εποχής την ώρα που όλη η Ευρώπη δεν είχεν ανθέξει παρά ολίγες ημέρες; Από την ανωτέρω επίσημον έκδοσιντου ΔΙΣ-ΓΕΣ (σελ.

19) διαβάζομεν:

"Γενικώς, η προς πόλεμον παρασκευή της Χώρας ηκολούθησεν βραδύτατον ρυθμόν και μόνον απ6 του έτους

1935 κατόπιν της ενάρξεως του Ιταλοαιθιοπικού πολέμου και ιδία α­

πό της αναλήψεως της κυβερνήσεως υπό του Ι. Μεταξά ήρχισαν να λαμβάνονται σοβα­ ρά μέτρα με προσπάθειαν όπως κερδηθεί κατά το δυνατόν ο απωλεσθείς χρόνος". Και συνεχίζει εις την "Γενικήν ανασκόπησιν" (σελ.

137): 1935 και ιδίως από της αναλήψεως της κυβερνήσεως υπό του Ι. Μεταξά την 4ην Αυγούστου 1936 άρχεται πυρετώδης και πολύπλευρος προσπάθεια, ή­ τις βαίνει με αύξοντα ρυθμόν μέχρι Οκτωβρίου 1940 ότε εξερράγη ο Ελληνο'ίταλικός "Από του τέλους του

Πόλεμος. Κατά το χρονικόν τούτο διάστημα διετέθησαν περί τα δεκαέξ(16) δισεκατομ­ μύρια δρχ. δια τας ανάγκας του Στράτου ξηράς! Εγένετο η προμήθεια πολεμικού υλικού, συνετελέσθη η οχύρωσις της προς Βουλγαρίαν

παραμεθορίου ζώνης και άλλων περιοχών, εβελτιώθη το δίκτυον συγκοινωνιών, συνε­ πληρώθησαν οι στρατωνισμοί των εν ειρήνη μονάδων, προωθήθη η εκπαίδευσις εμψύ­

χου υλικού και γενικώς κατεβλήθη πάσα δυνατή υπό τας συνθήκας προσπάθεια όπως ο Ελληνικός στρατός κατάστη αξιόμαχος".

Σεβασμ6ς και δέος κατέλαβε ολόκληρο το Στράτευμα 6ταν εις τας αρχάς του

1936 ο πα­

λαι6ς Στρατηγός και μέγιστος επιτελικ6ς νους ανέλαβε το Υπουργείον Στρατιωτικών. Κάθε στρατιωτικός παραγοντισμ6ς εκηδεύθη και όλοι επειθάρχησαν. Απ6 της πρώτης, δε, στιγμής άρχισε το παραγωγικόν του έργον. Ενδεικτικόν είναι ότι η τελευταία επιστολή του Ελ. Βενιζέλου, πανηγυρίζει την τοποθέτησιν του Μεταξά εις το Υπουργείον και ζητω­ κραυγάζει υπέρ του Βασιλέως. Δυο εβδομάδες μετά απέθανε. Ύστερα από λίγο καιρό ο

Μεταξάς ανέλαβε Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως Κ. Δεμερτζή και μετά τον θάνατον του τελευταίου, τον Απρίλιον του

1936, ορκίσθη Πρωθυπουργ6ς, κρατώντας ταυτοχρόνως και

το Υπουργείον Στρατιωτικών. Το πρόγραμμα της Κυβερνήσεως του, δια τους εξοπλισμούς ήτο μεγαλειώδες. Εθέτοντο αι βάσεις δια την εξ' αρχής ανασυγκρότησιν και δημιουργίαν Στρατού αρτίου και εξοπλισμένου. Ουσιαστικώς όμως, το έργον εκκίνησεν μετά την κήρυξιν υπ' αυτού, του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου

1936. Μέχρι τ6τε πάσα κίνησις προσέκρουε εις τον κομματισμόν.

Καθ' όλην την διάρκειαν της διακυβερνήσεως της Ελλάδος υπό του Ιωάννου Μεταξά,

ούτος διετήρησε τα Πολεμικά υπουργεία και εφρ6ντισε προσωπικώς δια την πλήρη ανα­ διοργάνωσιντων Εν6πλων Δυνάμεων.

Δεν παρέλειψε δε να διακηρύττει την ανάγκην αυτήν εις τον λαόν. Την 12ην Απριλίου

1937 σε λόγον του προς τον εμπορικόν και βιοτεχνικ6ν κ6σμον εξηγούσε τους λόγους που η Εθνική Κυβέρνησίς του, έθετε ως πρωταρχικόν σκοπό την Εθνικήν Άμυνα λέγων: "Να μην λησμονείτε 6τι ήμασταν άοπλοι και ότι η Εθνική μας οντότης εξηρτάτο από την καλωσύνην και το έλεος των άλλων .... " Και επειδή: "Τον στρατ6ν μας τον θεωρούμε ως την μεγάλη ασπίδα η οποία καλύπτει το

σώμα της Πατρίδος" περιέγραγφε με μοναδικό τρόπο την πρωταρχικήν ανάγκη των εξο-

68

φ

lωcχννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πλισμών μας: ''Η Ελλάς είναι μία ωραία παρθένος, την οποίαν στολιζομεν με όλα τα στο­

λιδια τα οποία της πρέπουν, αλλά πρώτα της δίδομεν εις το χέρι της την λόγχην την α­

σπίδα και την περικεφαλαίαν της Αθηνάς. Και όταν έτσι της δώσωμεν το ύφος της Θεάς, τότε πλέον θα την στολίσωμεν και με τα μικρότερα στολίδια". Ο Ιωάννης Μεταξάς, είχε προβλέψει, ότι επέκειτο Παγκόσμιος Πόλεμος και έκαμε το

παν δια να εξοπλίσει το Έθνος, ώστε να αντισταθή, εάν παρίστατο η ανάγκη. Τον Μάρτιον του

1938 εις την Καβάλα, ήτο εις θέσιν να λέει με υπερηφάνεια: "Εκείνο το

οποίον δύναμαι να σας βεβαιώσω είναι ότι η Ελλάς, ποτέ εις το μέλλον δεν θα ευρέθη α­ νέτοιμος, όπως της είχε συμβεί εις το παρελθόν". Την υπόσχεσίν του αυτήν, την ετήρησε. Όταν εχρειάσθη όχι απλώς δεν ευρέθη μεν ανέ­ τοιμοι αλλά πανέτοιμοι! Ενώ τον Απρίλιοντου

1939, όταν η Ιταλία εισέβαλε εις Αλβανίαν, ο Κυβερνήτης διευ­ ( ... )

κρίνιζε: "Πρώτος σκοπός η ασφάλε ια του Κράτους, από παντός εξωτερικού κινδύνου

Έπρεπε να αρχίσωμεν εξ αρχής την δημιουργίαν πολεμικών δυνάμεων, έργον επίμοχθον και δυσχερέστατον και διότι ο στρατός μας επέρασε περιπετείας

( ... ) εδαπανήσαμεν 10.000.000.000

Ελληνικέ λαέ, μέχρι της στιγμής 9.500.000.000 δρχ. και βαδίζομεν προςτα

δρχ. και πλέον. Αυτά δε όλα ήσαν χρήματα ιδικά σου, δεν μας εβοήθησε κανένας ξένος". Τελικώς, όπως είδαμε προηγουμένως, μέχρι τον Οκτώβριο του

1940, οπότε εκηρύχθη ο πόλεμος, η Κυβέρνησις Μεταξά εδαπάνησε εντός μίας 4ετίας 16.000.000.000 δρχ,. ένα­ ντι των 3.000.000.000 δρχ. που εδαπανήθησαν εις ολόκληρον την προηγουμένην 12ετίαν από τας προηγουμένας κυβερνήσεις!

/\Αλά ας προχωρήσωμεν εις μίαν πιο αναλυτικήν περιγραφήντης μεγάλης και εργώδους

προσπαθείας του Μεταξά δια την πολεμικήν μας προπαρασκευήν.

Σιραιός ξηράς 21 μήνας και εν συνεχεία εις 24μήνας! 1936, όλαι οι στρατιωτικού ενδιαφέροντος οδοί

Η θητεία από της πρώτης στιγμής ηυξήθη εις

Από τον Σεπτέβριον του

της

Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης εχαρακτηρίσθησαν ως Εθνικαί. Τον Οκτώβριον του

1937, δια πρώτην φοράν,

μετά από χρόνια, διεξήχθησαν, εκτεταμένα γυμνάσια του

Στρατού, εις Μακεδονίαν. Αντλών πληροφορίας από τον Παπάγο αλλά και άλλους Επιτελείς, ο Μαρκεζίνης αναφέρει: "Ο αριθμός των ανδρών από

60.000 ανήλθε εις 63.000 Ταυτοχρόνως, για πρώτη φορά ε­

λαμβάνοντο μέτρα οργανώσεως εις το εσωτερικό της Χώρας για την περίπτωση πολέμου, κατεβάλλετο δε κάθε προσπάθεια, για διατήρηση υψηλού ηθικού στον Στρατό. Οι ασκή­ σεις επυκνώθησαν και τον Οκτώβριο

Σέρρες,όπου έλαβαν μέρος

(1937), 12.000 άνδρες!

έγιναν μεγάλης εκτάσεως γυμνάσια στις

Για τον επανεξοπλισμό της Χώρας παραγγέλθησαν αντιαεροπορικά πυροβόλα στην Γερμανία, τυφέκια Μάουζερ στο Βέλγιο, καθώς και μηχανοκίνητα και μέσα αμύνης κατά

πολέμου αερίων. Σημαντικό βήμα έγινε την εποχή εκείνη για την αναδιοργάνωση του Πυριτιδοποιείου

( ... ). Τα ποσά που διετέθησαν για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων ( ... ).

ήταν αξι6λογα για την εποχή, συγκρινόμενα με όσα διετέθησαν στο παρελθ6ν

Δια την πληρότητα των πυρομαχικών μας και το Πυριτιδοποιείον, ο Ναύαρχος

69

Μ(Χvου. Ν. Χατζηδάκη

Σακελλαρίου, συμπληρ<δνει: "Εάν όμως επηρκέσαμεν εις πυρομαχικά κατά το εξάμηνον

διάστημα του πολέμου μας, οφείλεται αυτι) ειςτο c)τικατά την έκρηξιντου, όλαι αι αποθή­ και ήσαν υπερπλήρεις πυρομαχικών και κυρίως βλημάτων πυροβολικού. Και όχι διότι είχαμε συμμαχικήν βοήθειαν την τελευταίαν στιγμήν, όπως θέλουν να μας πείσουν. Και θα προσθέσω ότι το εν έκτο

(1/6)

των καταναλισκωμένων πυρομαχικών ανεπληρούτο υ­

πό των λαμπρών εργοστασίων της Ελληνικής Εταιρείας Πυριτιδοδοποιίου". Η κοινή γνώ­

μη είχε εντυπωσιασθεί το

1937 από την διαφαινόμενη αναδιοργάνωση του Στρατεύματος

και κυρίως από το σχέδιον οχυρώσεως των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων, στην Θράκη και στην Μακεδονία

(... ) Η Ελλάς αποκτούσε την δική της γραμμή Μαζινό".

31

Πραγματικά η οχύρωσις αυτή των συνιSρων μας εθεωρήθη μοναδική εις την νεωτέραν Ιστορίαν μας. Εκάλυπτε την γραμμή των συνόρων από Σερβίαν μέχρι Τουρκίαν. Το μήκος της υπερέβαινε τα 300 χιλιόμετρα και εχρειάσθησαν δύο έτη δια τας προπα­ ρασκευαστικάς εργασίας.

Τα οχυρά, εφοδιάστηκαν με ηλεκτρικήν ενέργειαν, εκπληκτικά συστήματα εξαερισμού και αμύνης κατά χημικών αερίων. Επίσης συνιSρευαν μεταξύ τους με υπογείους στοάς. Η οχυρωτική αυτή γραμμή έμεινε στην Ιστορία ως "Γραμμή Μεταξά", από το ι)νομα του Πρωθυπουργού που την έφτιαξε και τον Απρίλιον του

1941

εγράφησαν σε αυτά μερικές

από τις ηρω'ίκι)τερες σελίδες της πολεμικής μας αρετής κατά των γερμανικών στρατευμά­

των. Τα ονόματα των οχυριδν προκαλούν ρίγη συγκινήσεως εις όσους Ελληνας γνωρίζουν την μάχην τους: Ρούπελ, Νυμφαίον, Παλιουριώνες Κ.λπ. Εις το προαναφερθέν έργον του, ο Παπάγος βεβαιώνει ότι: 'Ή οχυρωτική εργασία είναι

άνευ προηγούμενου εις την ελληνικήν στρατιωτικήν προσπάθειαν της τελευταίας 100ε· τιας"! Ήδη από το

1937, ο Βρετανός πρέσβυς S.Waterlow ενημέρωνε την Αγγλικήν

Κυβέρνησιν ότι: "Δια πρώτην φοράν η Ελλάς, ως στρατιωτικός παράγων ισχύος, από της αναδιοργανώσεως του

1923, αρχίζει να προκαλεί την προσοχήν και το ενδιαφέρον. Αυτό

πρέπει να καταγράφει εις το ενεργητικόν του νέου καθεστώτος (σ.σ. 4ης Αυγούστου)" Να λoιπιSν, που η εθνική Μεταβολή της 4ης Αυγούστου εσήκωσε τα ράκη και τα συ­ ντρίμμια της Ελλάδος και άρχισε να ανυψώνει το γόητρον της και να την κάνει σεβαστή σε

φίλους και εχθΡΟΙJς και από εκεί που δεν υπελογίζετο ούτε ως πιόνι, ιSταν έλθη η ώρα θα θαμβώσει τον ηττημένο κόσμο, με την Νίκην της. Θα γίνει η ίδια η σκακιέρα! Το

1938 ιδρύθη και Ε' ΣΟJμα Στρατού, ενώ ο ΣτρατιSς εν πολέμω, προέβλεπε 300.000 άν­

δρας. Εδόθη βάρος σε προμήθειες δια περίπτωσιν επιστρατεύσεως και δι' ανάπτυξιν της πολεμικής βιομηχανίας. "Ενισχύθηκε η αντιαεροπορική άμυνα και επύκνωσαν αι ασκήσεις με την συμμετοχή ε­

φέδρων

( ... ). Στα προγράμματα οδοποιίας, η κατασκευή και συντήρησις των στρατιωτικών ( ... ) ο Στρατός παρουσίαζε αξιόλογη πριSoδo στα θέματα οργανώσεως, ιματισμού, στρατιωτισμού αλλά και ανόδου ηθικού και βελτιώσεως του esprit de corps (σ.σ. πνεύματος εκστρατείας). 32 οδών κατείχαν προέχουσα θέσι

Πολεμικόν Ν αυιικόν Εις το Πολεμικόν μας Ναυτικόν, παρηγγέλθησαν δύο νέα αντιτορπιλλικά από την Αγγλίαν. Τα "Βασιλεύς Γεώργιος" και "Βασίλισσα Όλγα". Επίσης οργανώθησαν βάσεις

70

ψ

ΙωΓ1.ννης Μεταξάς Πορεία προς την ΔΓ5ξαν

1936-4]

εις το Μούδρο της Λψινου, ειςτο Ναυαρίνον και εις την Σκύρον και εβελτιι\)θη η του Σκαραμαγκά. Έγινε σημαντική οχύρωσις των ακτών και των λιμένων μας.

Άρχισε μετεκπαίδευσις των αξιωματικών εις την Μ. Βρεταννίαν ενι\) μεγάλες ναυτικές ασκήσεις διεξ11χθησαν το

1938.

'Ή κατάστασις του Στόλου, η επάρκεια και το ηθικόν των πληρωμάτων, η άσκησις και η εμφάνισις εν γένει των Ναυτικών Δυνάμεων, ήσαν σε πολύ καλό επίπεδο". 33

Πολεμική Αεροπορία Εις την Αεροπορίαν, κατεσκευάσθησαν νέα κτίρια στρατο)νων και αεροδρομίων.

Ολοκληρώθη το αεροδρόμιον του Σέδες εις Θεσσαλονίκην και εκσυγχρονίσθη το αερο­ δρόμιον Τατο"ίου. Επίσης έγιναν δια πρώτην φοράν μεγάλες παραγγελίες αεροσκαφών: "Το πρόγραμμα, προέβλεπε μέχρι το

1942 την συμπλήρωσιν 26 μηνών, συνολικής δυ­

νάμεως 324 μαχητικών αεροπλάνων, χωρίς να υπολογίζεται ο αναγκαίος αριθμός εφε­

δρικών. Για την συγκέντρωση των απαραιτήτων χρηματικών ποσών, απεφασίσθη πα­ νελλήνιος έρανος υπέρ της Αεροπορίας ... "34

Αλλά και επίσημος έκδοσις του ΓΕΣ: "Έκθεσις της πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων" (Β' τόμος σελ.

491) αναφέρει σχετικώς: 1936 ήρχισεν ο πλουτισμός της αεροπορίας δια πάσης φύσf(ος αεροπορικού υλικού. Παρηγγέλθησαν τότε 300 περίπου αεροσκάφη διαφόρων τύπων (σ.σ. 324) πολε­ "Από του

μικά και εκπαιδευτικά. Παρηγγέλθη επίσης σημαντικός αριθμός βομβών, πολυβόλων, α­ συρμάτων, αλεξιπτώτων, φωτογραφικών μηχανών κλπ. Δυστυχώς, όμως λόγω του εκραγέντος το

1939, Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πλείσται των 130 νέα πολεμικά αεροσκάφη, αναγνωρίσεως βομβαρδισμού και διώξεως ως και 75 εκπαι­ δευτικά τοιαύτα ... " παραγγελιών τούτων, ηκυρώθησαν υπό των εργοστασίων. Παρελήφθησαν εντούτοις

Η αναγέννησις των Ενόπλων δυνάμεων μας, ήτο πλήρης, όπως θα διακρίνει κάθε καλό­ πιστος αναγνώστης. Δυστυχώς υπήρξαν μετά τον πόλεμον, μερικοί, οι οποίοι ισχυρίσθη­ καν, ότι υπήρξε κατάχρησις των χρημάτων του πανελληνίου εράνου αεροπορίας. Όπως είδαμε ανωτέρω το πρόγραμμα προέβλεπε μέχρι το έτος

1942 την συμπλήρωσιν 1939, πολλές παραγγελίες ηκυρΟ)θησαν. Παρ' όλα αυτά εκ των ελαχίστων αεροσκαφών που είχαμε πριν, απεκτήσαμε 150 αερο­

των 24μηνών, αλλά με την έκρηξιν του πολέμου το

πλάνα πρώτης γραμμής! Μέγα επίτευγμα, υπό τας συνθήκας.

Οι κόποι και ο ιδρώτας του λαού έπιαναν τόπο. Αυτά δια τους ελεεινούς συκοφάντας των εράνων μαζί με την απόφασιν της Ανακριτικής Επιτροπής, υπ' αρ.

99, που ησχολήθη με το

θέμα μεταπολεμικ(\)ς και έκρινεν ότι: "ουδέν απολύτως προέκυψε εις βάρος των κατηγο­ ριών"!

Συμπέρασμα Ιδού λοιπόν συνοπτικώς, ποίον υπήρξε το μεγαλείον της εκ του μηδενός στρατιωτικής μας προπαρασκευής, ευθύς μετά την ανάληψιν της πλήρους εξουσίας εις τας χείρας του

71

--

-

-

-------------

Μάνου. Ν. Χατζηδ(ίκη

Ηγέτου εκείνου, ο οποίος προορίζετο από τον Θεόν της Ελλάδος να προσφέρει τον μεγα­ λύτερον σταθμόντης Νεωτέρας Ιστορίας μας.

Από της 4ης Αυγούστου του 28ην Οκτωβρίου του

1936, το Έθνος ήρχισε να προετοιμάζεται ανελλιπώς δια την

1940.

Δι' αυτό και οι δύο αυτοί σταθμοί της Ιστορίας μας είναι αλληλένδετοι. Εάν δεν υπήρχε ο εις δεν θα υπήρχε ούτε ο άλλος! Ο ίδιος ο εκπρόσωπος του εχθρού, ο Ιταλός Πρέσβυς Εμμ. Γκράτσι παρακολουθώντας

την αναδιοργάνωσιν του Στρατού, σημειώνει δια την κατάστασιν του, λίγο πριν τον πόλε­ μον:

"...Είχα εντυπωσιασθεί βαθύτατα, από την όλην εμφάνισιν των στρατιωτικών δυνά­ μεων και τον οπλισμόν τους ... " 3S ΤΟ συμπέρασμα αυτού του ανεπανάληπτου έργου, θα το αναπαραστήσει λιαν επιτυχώς, ο Αρχιστράτηγος του πολέμου Στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος εις το προμνημονευθέν έργον του, (σελ.

205): "... Το

έργον αυτής (σ.σ. της Κυβερνήσεως Μεταξά), δια την

Εθνικήν Άμυνα, συγκρινόμενον με ότι επετελέσθη υπέρ του αυτού σκοπού, παρ' όλων των από του

1923 μέχρι του 1936 διαφόρων κυβερνήσεων της Χώρας, υπήρξεν μέγα και

απετέλεσεν ιστορικήν καμπήν, της οποίας ίσως οι ζώντες να μη έχωσιν, όλοι πλήρη την συναίσθησιν, αλλά την οποίαν ασφαλώς οι επιγενόμενοι, θ' αναγνωρίσουν ως μιαν των μεγαλυτέρων υπηρεσιών του Ιωάννου Μεταξά προς το Έθνος

(, ... ) θεωρών υποχρέωσιν

μου να υπεραμυνθώ της μνήμης του Ιωάννου Μεταξά και εν πλήρει συνειδήσει, διακη­ ρύσσω ότι από του

1923 μέχρι του 1940 ουδεμία ελληνική κυβέρνησις εμερίμνησε δια την

ανασυγκρότησιν των ενόπλων δυνάμεων του Έθνους, όσον η κυβέρνησις Μεταξά και ου· δεμία κυβέρνησις παρουσίασε στρατιωτικόν έργον ανάλογον προς το της κυβερνήσεως Μεταξά". 36

Χάριν εις αυτό το στρατιωτικόν έργον, η Ελλάς μέσα σε αυτά τα Αυγούστου του

4 έτη, από της 4ης 1936 έως της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ουσιαστικώς απέκτησεν εκ του μη­

δενός, αξιόμαχον Εθνικόν Στρατόν, ο οποίος επέπρωτο να γράψει εις τα βουνά της

Ηπείρου, της Αλβανίας και εις τα οχυρά της Μακεδονίας την Εποποιίαν του

1940 - 41! 1940 ο Στρατός αυτός, του οποίου την κατάντια, είδαμε προ της 4ης Αυγούστου 1936, επέτυχεν: "... Να θέση επί ποδός πολεμου, την 28ην Οκτωβρίου 1940, 15 Μεραρχίας και 5 Ταξιαρχίας, πεζικού ώς και μίαν Μεραρχίαν και Όταν ανέτειλεν η 28η Οκτωβρίου του

μίαν Ταξιαρχίαν Ιππικού, κατά το μάλλον και ήττον επαρκώς εξοπλισμένας. Αποτέλεσμα των προσπαθειών τούτων υπήρξεν το Έπος της Αλβανίας και αι χρυσαί σε­

λίδες του αγώνος των Οχυρών εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν". 36 Εάν τώρα αναλογισθή ο αναγνώστης την νοοτροπίαν, που επεκράτη μέχρι του

1936 και

την έως τότε στρατιωτικήν μας γυμνότητα, είναι εύκολον να συμπεράνει το τι θα είχε γίνει

εάν δεν είχε αναλάβει ο Ιωάννης Μεταξάς την εξουσίαν. Ακόμη και εάν είχε ειπωθεί το 'ΌΧΙ", ακόμη και εάν αποκαΘίστατο η Εθνική ενότης, η

Ελλάς, άοπλη, δεν θα ημπορούσε να νικήσει. Το πολύ

- πολύ να είχεν αντιτάξει κάποιους

ηρω·ίσμούς ή ολοκαυτώματα. Η Νίκη όμως και το Έπος της Αλβανίας και των Οχυρών, δεν θα εγράφοντο ποτέ!

72

Ι

!

_______________

t.ι-....,';·'t.

...-----..

•

Κεφάλαιον

4° V

«ο ΔΙΠΛΩΜΑ ΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ» «Διπλωματία μη (ΠΎΖριζόμενΎΖ επί πολεμικιίς δυνάμεως

ε{ναι διπλωματία

rz οτιοία δεν δύναται να σΤΙΖριχθεί

παρά μόνον επί ικεσιών»

Ιωάννης Λ1εταξάς

73

Π

ροτού όμως προβούμε εις την διήγησιν της ιεράς εκείνης δια τον Ελληνισμόν, η­ μέρας, και αφού έχομεν ήδη αναλύσει την εκ του μηδενός προετοιμασίαν της

Ελλάδος εις τον στρατιωτικόν,πολιτικόν και ψυχολογικόν τομέα από το Εθνικόν

καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αλλά και αποδείξει τους σκοπούς, την αποφασιστικότητα και την θέλησιντου Ηγέτου εκείνου, τον οποίον η θεία πρόνοια έταξεν ως Αρχηγόντου

Έθνους, ίνα προετοιμάσει αλλά και αντιτάξει "έτοιμος και αποφασισμένος", το νέον "Μολών Λαβέ" του Έθνους, καθίσταται απαραίτητον να αναλυθεί και η μέχρι της αυΊής

της 28ης Οκτωβρίου διεξαγωγή της Εθνικής μάχης εις τον διπλωματικόν τομέα. Δι6τι πά­ ντοτε, πριν διεξαχθεί η μάχη, εις το πεδίον της τιμής, διεξάγεται η μυστική αλλά ισαξία μά­ χη εις το πεδίον της διπλωματίας, η οποία πολλές φορές προκαθορίζει και τον Ν ικητήν! Ταυτοχρ6νως θα αναλυθούν συνοπτικώς, η στάσις και η συμπεριφορά γειτόνων, "συμ­ μάχων" και εχθρών, ίνα καταδειχθεί ο ρόλος του καθενός εξ' αυτών, αλλά και η θέσις της Ελλάδος μέχρι την παραμονήν της Ιταλικής επιθέσεως.

Ο Μειαξάς ως διπλωμάιης Απ6 πολύ ενωρίς ο Ιωάννης Μεταξάς, έδειξε τας απιστεύτους ικανότητ6.ς του ε ις την δι­ πλωματίαν. Ο ικαν6ς πολιτικός, διπλωμάτης και ιστορικός της νεωτέρας πολιτικής ιστο­

ρίας μας Σπ. Μαρκεζίνης υποστηρίζει ότι: ''Ο Ι Μεταξάς, πέραν του 6τι ήταν αυθεντία στα στρατιωτικά, ο πρώτος Έλλην επιτελικός του αιώνα μας, και ως υπουργός των εξωτεΡΙΚίδν

υπήρξε από τους καλλίτερους που είδε στην εποχή μας η Ελλάς"! Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επίσης, είχε διακρίνει εξ' αρχής, όχι μόνον τας επιτελικάς ι­ κανότητας του Μεταξά αλλά και τας τεραστίας διπλωματικάς τοιαύτας, δι' αυτ6 και τον χρησιμοποίησε εντόνως κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και ως διπλωμάτην, κατά την σύναψιν των συμμαχιών, αλλά και θεμελίωσιν των νικών μας επί του διπλωματικού πεδί­ ου.

Καθ' όλην την διάρκειαν της στρατιωτικής και πολιτικής του ζωής, δεν υπήρξε σΤΙΊμή εις την οποίαν να μην επιβεβαιωθεί εις cSλας τας προβλέψεις του επί των διεθνών εξελίξεων, με αποκορύφωμα, την μάχην της Ελλάδος, πριν απι) το πεδίον της τιμής εις το πεδίον της Ε-

74

---

-ρ---

Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

1936-41

μπνευσμένης διπλωματίας του! Κατά δήλωσιν κορυφαίων διπλωματών όπως ο Βασίλειος Παπαδciκης, ο Αλέξης Κύρου

και ο Παν. Πιπινέλης, ο Μεταξάς συνέβαλε αποφασιστικώς επί του πεδίου της διπλωμα­ τίας, εις την Ελληνικήν Νίκην, ενώ οι μεγάλοι Πρέσβεις μας Αθ. Αγνίδης και Ραφαήλ

Ραφαήλ, εδήλωσαν επισήμως εις τον Μαρκεζίνην, ότι ο Κυβερνήτης ως Υπουργός Εξωτερικών υπήρξε κατά πολύ ανώτερος του Α. Μιχαλακοπούλου και του Νικ. Πολίτη.

Το «δόγμα» Μειαξά ο Ιωάννης Μεταξάς, πολύ πριν αναλάβει την εξουσίαν και ενώ ήτο ακcSμη Αρχηγός του κόμματος των Ελευθεροφρόνων, είχε αποκτήσει την σταθεράν πεποίθησιν ότι η Ελλάς, με κυριότερον κίνδυνον τον Σλαυ·ίκόν και ούσα Κράτος ναυτικόν και με νευραλγικήν γεω­ γραφικήν θέσιν, δεν θα η μπορούσε ποτέ να ευρίσκεται εις στρατόπεδον αντίθετον, απc) ε­ κείνο προς το οποίον θα ευρίσκετο η κυριαρχούσα ναυτική δύναμις της Μεσογείου. Και κυρίαρχος στόλος της Μεσογείου ήτο αναμφισβητήτως η Αγγλία, άρα και φυσικcSς σύμ­ μαχος της Ελλάδος. Με την άνοδον του Αδόλφου Χίτλερ εις την Καγκελαρίαν της Γερμανίας και των ενεργειών αυτού προς ανατροπήν του καθεστώτος της συνθήκης των

Βερσαλλιών, το

1933, καθίστατο ήδη έκδηλος η πιθανή ανατροπή της ευθραύστου ειρήνης

του Α' Παγκοσμίου Π ολέ μου. Υ π' αυτάς τας συνθήκας ε ις τα Πρακτικά του Συ μβουλίου

Πολιτικών Αρχηγών της 3ης Μαρτίου του

1934, ο Μεταξάς σαφώς διευκρινίζει: "Αν και εί­

ναι βεβαίως παράτολμον εις την πολι τικήν να δημιουργεί κανείς δόγματα, η Ελλάς δύ­ ναται να θέση ως δόγμα πολιτικόν, ότι εν ουδεμία περιπτώσει δύναται να ευρεθή εις στρατόπεδον αντίθετον εκείνου εις το οποίον θα ευρίσκετο η Αγγλία. Δυνάμεθα τούτο να το θεωρήσωμεν ως δόγμα. Εγώ τουλάχιστον το ασπάζομαι". 37 Το "δcSγμα" αυτό στηρίζε­ ται εις το "θαλάσσιον στοιχείον" του Θουκυδίδου. Εις το "τετράδιον σκέψεών" του ο Μεταξάς μας περιγράφει την αξίαν του στοιχείου αυτού, άρα και του δcSγματός του όταν λέγει: 'Ή οικονομική ύπαρξι της Ευρώπης εκρέμετο πάντα από την θάλασσα. Γιατί η ε­ πικοινωνία της Ευρώπης με όλον τον κόσμο, εγίνετο πάντα δια θαλάσσης. Χωρίς την θά­

λασσα η οικονομική ζωή στην Ευρώπη θα ήτανε αδύνατο πράγμα. Ώστε ο κύριος της θαλάσσης ήτανε και ο κύριος της Ευρώπης, ήτανε και ο κύριος του

κόσμου

(... ) Τα μικρά κράτη της Ευρώπης έχουν ζήσει και ευημερήσει από χιλιετηρίδων

δια της θαλάσσης και η ζωή τους είναι οργανωμένη και βασισμένη επάνω εις την θάλασ­ σα. Και έτσι αυτά τα κράτη ούτε σκέπτονται πως μπορεί ποτέ να χωρίσουν από την

Αγγλία και τη Γαλλία την τύχη τους ... " 3R

ΤΟ "μέγα της θαλάσσης κράτος" του Θεμιστοκλέους καθώρισεν το "δcSγμα" Μεταξά. Ο σχεδιασμός Εθνικής εξωτερικής πολιτικής καθορίζεται βάσει των φυσικών συμμά­

χων, της γεωγραφικής θέσεως και των συμφερόντων του Εθνους απcS εδαφικής σκοπιάς, κοινότητος σκοπών και επιδιώξεων και όχι φυσικά βάσει συμπαθειών ή ιδεολογικών προ­ τιμήσεων. Με βάσιν αυτά τα αυστηρά εθνικά κριτήρια καθώρισε και ο Μεταξάς την πολι­ τικήν του. Δι' αυτό εις το "τετράδιον σκέψεcόν" του και πάλιν σημείωνε: "Είναι φυσικό κράτη παραθαλάσσια σαν εμάς να είμεθα φιλικά με τους Άγγλους και

κράτη μεσόγεια σαν την Βουλγαρία, με τους Γερμανούς. Η διάφορα των πολιτευμάτων δεν παίζει ρόλο".

39

75

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Έτσι παρά το φαρμάκι με το οποίο πολλάκις θα τον ποτίσουν αι βρεταννικαί ενέργειαι, ο Μεταξάς θα μείνει πιστός εις την πολιτικήν αυτήν μέχρι τέλους. Όπως σαφέστατα διευ­ κρίνησε εις τους συντάκτας των εφημερίδων, δύο ημέρας μετά την Ιταλικήν επίθεσιν:

"... Είναι η πολιτική του συνταυτισμού της Ελλάδος με την τύχην της Δυνάμεως, δια την οποίαν η θάλασσα είναι ανέκαθεν, όπως είναι και δια την Ελλάδα, όχι το εμπόδιον που χωρίζει, αλλά η υγρά λεωφόρος που συνδέει".

Αντίπαλον δέοwτης Βρεταννικής ναυτικής ισχύος εις την Μεσόγειον είχεν καταστή κα­ τά τα τελευταία έτη, η Ιταλία, η οποία είχε αποκτήσει λίαν αξιόλογον στόλον.

1-1 εχθρική στάσις της Ιταλίας έναντι της Ελλάδος, αι διεκδικήσεις της εις την Βαλκανικήν, καθώς και το πραξικόπημά της κατά της Κερκύρας το

1923, είχαν ωθήσει την Ελλάδα α­

κόμη περισσότερον προς την Αγγλίαν ως προστάτιδα ναυτικήν δύναμιν, η οποία συνε­ κράτει την Ιταλικήν αρπακτικότητα.

Εξ' άλλου παρά την φαινομενικήν ισχύ ν του Ιταλικού στόλου ούτος δεν ημπορσύσε να παρεμβληθεί με την Βρεταννικήν εμπειρίαν και η Αγγλία συνέχιζε να είναι ο κυρίαρχος της Μεσογείου. Αυτό αντιλαμβανόμενος και ο Μεταξάς έγραφε εις το "Τετράδιον σκέ­ ψεών" του: "Γι' αυτό είναι τραγική η θέσις της Ιταλίας! Αγκάλα και η Ιταλία, στο βάθος, τη φιλία προς την Αγγλία ζητά. Μόνο που αυτή ακολουθεί το δρόμο του μεγάλου, ενώ ε­ μείς είμαστε μικροί". 40

Η αντίληψις και η βαθεία σκέψις του Ιωάννου Μεταξά απεδείχθη και πάλιν σωστή, αρ­

γότερα, όταν εις τας δύο συγκρούσεις του Βρεταννικού και Ιταλικού στόλου, ο Ιταλικός συνετρίβη πλήρως υπό του Αγγλικού, ο οποίος διετήρησε αναλοίωτον την κυριαρχίαν του, τουλάχιστον μέρι της στιγμής της Γερμανικής επεμβάσεως εις την Βαλκανικήν.

Το βαλκανικόν σύμφωνον Από τας αρχάς του

1934, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε προσδιορίσει ότι η

Ιταλία θα απετέλη

μέγα κίνδυνον εις την Βαλκανικήν. Αυτό κατέστη έκδηλον από την στάσιν του ως πολιτι­ κού τότε, αρχηγού, κατά την σύναψιν του Βαλκανικού συμφώνου. Απεφασίσθη τότε, όπως αι τέσσαρες Βαλκανικαί χcδραι: Ελλάς, Ρουμανία, Γιουγκοσλαυ'ία και Τουρκία, συμμετά­

σχουν εις μίαν συμμαχίαν η οποία ως βασικόν σκοπόν θα είχε την προάσπισιν των συμ­ βαλλομένων από την Βουλγαρίαν και τας επεκτατικάς τάσεις της. Μη θέλων, ο Μεταξάς, να προκαλέσει την Ιταλίαν, εσημείωνε: "Υπεστήριξα ότι δεν εγκρίνω Ελλάς εισέλθη συμμαχίας και ότι σύμφωνον άγει προς συμ­ μαχίας και ότι αναμφιβόλως θα δυσαρεστήσει Ιταλίαν" (Εγγρ.

31 Ιανουαρίου 1934).

Και επειδή η Κυβέρνησις Τσαλδάρη είχε δεσμευθ11, ο αγών του Μεταξά, πλέον11το εις το να διασφαλισθή, ότι η Ελλάς δεν θα αναγκασθεί επ' ουδενί λόγω, να πολεμήσει με την Ιταλίαν λόγω του Συμφώνου. Ο τρόπος θα ήτο μόνον κάποιος ερμηνευτικός όρος, ο οποί­

ος θα εξησφάλιζε την Ελλάδα: ''Ως διόρθωσιν επρότεινα να τεθή όρος κατά τον οποίον η Ελλάς δεχομένη το σύμφωνον,

δεν θα μετάσχη εις ενεργείας κατά ναυτικών Μεσογειακών δυνάμεων, συνεπώς δεν θα μετάσχη κατά Ιταλίας" (Εγγρ.

31 Ιαν. 1934).

Παρά τας διαμαρτυρίας του Μεταξά, την 9ην Φεβρουαρίου

1934,

ο υπουργός

Εξωτερικών Μάξιμος υπογράφει το Βαλκανικόν Σύμφωνον όχι μονάχα χωρίς την ερμη-

76

-

-

-----------------_._.-

Ιω(Ζννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

νευτικήν δήλωσιν του Μεταξά αλλά και έχοντας υπογράψει μυστικόν πρωτόκολλον, το ο­ ποίον επεβάρυνε την θέσιν της Ελλάδος. Το άρθρον 3 συγκεκριμένως έλεγεν: "Αν μία των

συμβαλλομένων Χωρών αποβή θύμα επιθέσεως εκ μέρους οιασδήποτε μη βαλκανικής δυ­ νάμεως και αν μία βαλκανική δύναμις συνενωθή προς τοιαύτην επίθεσιν είτε συγχρ6νως είτε μεταγενεστέρως, το σύμφωνον θα ισχύει εξ ολοκλήρου κατά του τοιούτου βαλκανι­ κού κράτους".

Το επικίνδυνον αυτ6 άρθρον υποχρέωνε την Ελλάδα εις πιθανόν πόλεμον με μη βαλκα­

νικήν δύναμιν, δηλαλή με την Ιταλίαν. Ο Μεταξάς αντέδρασε αμέσως και ο Βενιζέλος ε­ τάχθη εις το πλευρόν του: "Βενιζέλος δηλώνει ότι λύσις είναι η προταθείσα από εμέ την 31 Ιανουαρίου".

Εν τέλει ο Μεταξάς και η λύσις του επιβάλλονται. "Γίνεται δεκτή η λύσις μου!

- Ησύχασα" σημειώνει την 3ην Μαρτίου 1934. Και πράγματι

τοποθετείται ερμηνευτική δήλωσις της Ελλάδος, όπως ακριβώς την επρότεινε ο Μεταξάς

και η οποία διησφάλιζε τα συμφέροντα της Ελλάδος και την απέτρεπε από μίαν πιθανήν σύγκρουσιν με την Ιταλίαν. Η δήλωσις είχε ως εξής: ''Η Ελλάς εν ουδεμία περιπτώσει δύναται προς εκτέλεσιν των δια του συμφώνου ανα­ λαμβανομένων υποχρεώσεων να αχθή εις πόλεμον με οιανδήποτε μεγάλην δύναμιν". Ικανοποιημένος ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Μεγάλη εντύπωσις δι' επιτυχίαν μου εις Βαλκανικόν ζήτημα"

(4.3.34),

ενώ ειςτα ,

7

Μαρτίου εξηγεί από τι κινδύνους απετράπη η Ελλάς:

"... Δήλωσις

Κυβερνήσεως αποκλείει πόλεμον κατά Ιταλίας και αν συμμετάσχη

Βουλγαρία ως σύμμαχος αυτής, αποκλείει και πόλεμον κατά Βουλγαρίας".

«Προβλέπω πόλεμον» Από της 13ης Απριλίου του

1936, ημέρας κατά την οποίαν ο Ιωάννης Μεταξάς ορκίσθη

Πρωθυπουργός της Ελλάδος, εκράτησε εις χείρας του τα πολεμικά υπουργεία και το υ­ πουργείον Εξωτερικών, Έχομε ιδεί από πληθώρα μαρτυριών εις προηγούμενον κεφά­

λαιον, ότι το

1936 ο Μεταξάςήτο πλέον σίγουρος ότι η Ευρώπη ευρίσκετο ειςτα πρόθυρα

Παγκοσμίου Πολέμου. Από της ημέρας εκείνης και ιδίως από της κηρύξεως του καθεστώ­ τος της 4ης Αυγούστου θα προσαρμόσει την εξωτερικήν πολιτικήν του Έθνους προς τας συνθήκας αυτάς.

Από της επομένης της 4ης Αυγούστου του

1936, εκηδεύθη ο Εθνικός Διχασμός. Τον εί­

δαμε εις τόσα αποσπάσματα λόγων του να εξηγεί ότι με τον πόλεμον προ των πυλών, δεν θα επιτρέψει να επαναληφθούν τα ευτράπελα του

1915-17. Ο πόλεμος διευκρίνησε, ότι αυ­

τήν την φορά δεν θα μας εύρη διηρημένους. Η Ελλάς δεν θα ξαναχωρισθή εις Αγγλοφίλους και Γερμανοφίλους Με τον Μεταξά θα υπάρχουν μόνον Ελληνόφιλοι!

Μία Ελλάς ηνωμένη και με ενιαίαν και σταθεράν εξωτερικήν πολιτικήν θα είναι το α­ ποτέλεσμα της πολιτικής του.

Από του

1935 και ιδίως από του 1936 είναι βέβαιος δια τον επερχόμενον Παγκόσμιον

Πόλεμον. "Πόλεμον πολύ χειρότερον απ6 τον προηγούμενον" όπως το είδαμε να λέγει εις το Συμβούλιον των Ναυάρχων τον Νοέμβριοντου

1936. Είναι σαφής: "Προβλέπω πόλεμον 77

Μάνου. Ν. Χατζηδιχκη

μεταξύ Αγγλικού και Γερμανικού συγκροτήματος''. Λέγει με αυτοπεποίθησιν εις το Α. ΓΕΝ. Ναύαρχον Οικονόμου. Ενώ και εις τον άμεσον και στενόν συνεργάτην του Ι. Διάκον, αμέσως μετά την επίθεσιν της Ιταλίας κατά της Αιθιοπίας τον Οκτώβριον του

1935 και την

μή επέμβασιν της Αγγλίας, ο Μεταξάς είπε ξεκάθαρα: "Ευρισκόμεθα ειςτας παραμονάς νέου παγκοσμίου πολέμου". Και με αυτό ως δεδομέ­

νον πλέον, καθορίζει εν συνόψει, ποίοι θα πρέπει να είναι οι εξωτερικοί προσανατολισμοί της Ελλάδος και ο σκοπός της Κυβερνήσεώς του, εις το σημαντικόν εκείνο Συμβούλίον με τους Ναυάρχους, τον Νοέμβριοντου

1936: "Εις τον πόλεμον αυτόν, θα κάνω ότι μπορώ δια ( ... ) είναι περιττόν να

να μην εμπλακή η Ελλάς, αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον

σας είπω ότι η θέσις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας". Αυτή, με πολύ λίγα και τρανταχτά λόγια θα είναι η κατεύθυνσις που θα δώσει εις την ε­

ξωτερικήν πολιτικήν της Ελλάδος, ο Ιωάννης Μεταξάς. Είδαμε δηλαδή το πώς από το

1934 έθεσε ως πολιτικόν δόγμα δια την

Ελλάδα ότι αύτη

εις πιθανήν διεθνή σύρραξιν δεν θα ημπορούσε να ευρίσκεται εις αντίπαλον, της Αγγλίας,

στρατόπεδον και από το ίδιο έτος προσδιόρισε τον κίνδυνον της Ιταλίας δια τα Βαλκάνια και την Ελλάδα. Είδαμε επίσης το πώς από τα τέλη του

1935 και ιδίως το 1936 ήτο πλέον σίγουρος

δια την

επερχομένην θύελλα η οποία σταθερώς προσήγγιζε την Ευρώπην.

Με την ανάληψιν της εξουσίας λοιπόν καθορίζει την στάσιν του, η οποία θα είναι ακρι­ βώς αυτή που περιγρcχφει εις τον Ναύαρχον. Η προσπάθειά του να προετοιμάσει στρα­

τιωτικώς και ψυχικώς το Έθνος δια τον πόλεμον, αλλά και ταυτοχρ6νως διπλωματικώς, να προσπαθήσει, αν και το θεωρεί αδύνατον, να μην εμπλακή τούτο, εις τον πόλεμον αυτόν. Θα προσπαθήσει δηλαδή, εξασφαλίζοντας τα μέσα εις την Πατρίδα να αντικρούσει, κάθε εχθρό, να κρατήσει ουδετερότητα έναντι των αντιμαχομένων προκειμένου να την Υ λυτώ­ σει από την δοκιμασίαν αυτήν. Αλλ(χ αυτό χωρίς καμμίαν εδαφικήν θυσίαν της Ελλάδος. Η "φοβερά απόφασις" του μέχρις εσχάτων αγώνος κατά αυτού, ο οποίος θα επιβουλευ­

θήέστω και χιλιοστcSν του Εθνικού εδάφους είναι δια τον Μεταξά σκοπcSς ζωής και ζ11τη­ μα ζωής και θανάτου δια το / Εθνος και την τιμήν του.

Φαιδρόιηn:ς Εις το σημείον αυτ6, είναι χρήσιμον να διευκρινίσωμεν ορισμένα σημεία της εξωτερικής πολιτικής του Μεταξά τα οποία εχρησιμοποιήθησαν κυρίως απ6 την θλιβεράν αριστεράν προπαγάνδα και δυστυχάJς

cSXL μcSνον.

Κατ' αρχάς ο γελοίος χαρακτηρισμ6ς του Μεταξά

ως "γερμανοφίλου" έχει ήδη ανατραπεί πλήρως απ6 τα ήδη, εις προηγούμενον. αλλά και το παρ6ν κεφάλαιον, παρουσιαζόμενα στοιχεία. Οπ6τε δεν θα χρειασθή να ασχοληθού­ με περαιτέρω με αυτ6. Η γελοιότης 6μως των πάσης λογής συμπλεγμιnΙΚ()Jν ακάπνων και απάτριδων. οι οποί­ οι ουδ' επ' ελάχιστον συνέβαλαν εις την δημιουργίαν αυτού που καλούμε Έπος του

1940,

έφθασε εις το σημείον, να χαρακτηρίσουν τον Ιωιίννην Μεταξά και ως Αγγλόδουλον ε­ πειδή συνταύτισεν την πολιτικήν της Ελλάδος με αυηΙν της Αγγλίας, υποπέσαντες t:tal εις αντίφασιν δι6τι πως κάποιος θα ημπορούσε να είναι γερμαν6φιλος μεν αλλά και αγγλό­ δουλος; Ο Ιωιίννης Μεταξάς, υπήρξε μοναδΙΚ11 περίπτωσις Ηγέτου της Ελλ(χδος, ο οποί-

78

j

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δr5ξαν

1936-41

ος εκοίταζε μόνον τα συμφέροντα του Έθνους και την τιμήν της Ελλάδος.

Ουδεμίαν συμπάθειαν έτρεφε υπέρ της μίας ή της άλλης δυνάμεως. Θα ημπορούσε μά­ λιστα κάποιος να πή, ότι η ιδεολογία του και το Καθεστώς του, έκλειναν περισσότερον

προς την πλευράν της Γερμανίας, παρά της Αγγλίας. Η εξωτερική πολιτική όμως ενός έ­ θνους δεν καθορίζεται από ιδεολογικάς συμπαθείας και πολιτεύματα. Την εξωτερικήν πο­ λιτικήν την καθορίζει η γεωγραφική θέσις, η κοινότης σκοπών και συνδυασμός πολλαπλ(Ων παραγόντων οι οποίοι πρέπει να προσβλέπουν μόνον εις την εξυπηρέτησιν των συμφερό­

ντων του Έθνους και την διασφάλισιν της Εθνικής ανεξαρτησίας του. Η επιλογή συμμά­ χων γίνεται μόνον με αυτά τα κριτήρια και δεν στηρίζεται εις συμπαθείας. Τρανή απόδειξις τούτου, αποτελεί και η κυνική επίθεσις της Ιταλίας κατά της Ελλάδος, αναιτίως, και ενώ η ιδία η Ιταλία ανεγνώριζε την ομοιότητας του πολιτεύματός της με αυ­ τότης Ελλάδος. Ακόμη πιο τρανή απόδειξις, η γεωπολιτικού συμφέροντος συμφωνία Χίτλερ με τον Στάλιν και το σύμφωνον Ρίμπεντροπ

- Μολότωφ. Τα κράτη

λοιπόν, και αι

διακρατικαί σχέσεις, ιδίως εις συρράξεις της διαστάσεως του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθορίζονται μόνον βάσει του συμφέροντος και των επιδιώξεων των Κρατών αυτών, μη υ­

πολογίζοντες ποσώς την κοινότητα ιδεολογίας ή πολιτεύματος. Αυτά σκεπτόμενος και ο Μεταξάς σημείωνε με το τελείωμα του

1940 εις το ημερολόγιόν

του: "Σε τέτοιον αγώνα τα εσωτερικά πολιτεύματα σβήνονται. Ποιό θα μείνει όρθιο;" Αυτήν μάλιστα την κυνικότητα η οποία διείπε τας δυνάμεις της εποχής, χωρίς καμμίαν ιδεολογι­ κήν συνείδησιν προκειμένου να επιτύχουν τους σκοπούς των, παρατηρεί με πικρίαν και ο Μεταξάς, εις το "Τετράδιον σκέψεων" του, μεσούντος του πολέμου την 2αν Ιανουαρίου

1941: "η Ιταλία, που ωστόσο ανεγνώριζε την συγγένεια του Ελληνικού καθεστώτος προς το δικό της, έπρεπε να είναι φιλικώτατη προς την Ελλάδα, ειλικρινά και πιστά φιλικώτα­ τη. Και όμως ήταν εχθρική. Από εξ' αρχής εχθρική. Και στο τέλος επεζήτησε να την κατα­ κτήσεικαι την υποδουλώσει" και εις την ιδίαν σημείωσίντου προσθέτει:

"... Αν ο Χίτλερ και

ο Μουσσολίνι αγωνιζότανε πραγματικά για την ιδεολογία που υψώνανε για σημαία, έ­ πρεπε να υποστηρίζουν παντού την Ελλάδα με όλη τους τη δύναμη. Ακ6μα και να ανεχ6τανε αν τα άμεσα συμφέροντα η και η ανάγκη από την γεωγραφική της θέση έφερνε την Ελλάδα κοντά στην Αγγλία"! Γλαφυρ6τατα ο Μεταξάς περιγρriφει την κυνικc5τητα των συμφερ6ντων και αποδεικνύ­ ει πως αι δυνάμεις δεν υπελ6γιζαν ιδεολογικriς ομοι6τητας και συμπαθείας, προ της επι­ τεύξεως των αντικειμενικών σκοπυ)ν τους και διευκρινίζει δια μίαν ακ6μη φορriν 6τι η α­

πόλυτος ανάγκη, τα άμεσα συμφέροντα της Ελλάδος και η γεωγραφική της θέσις την avriγκαζε να ευρίσκεται πλησίον της Αγγλίας, χωρίς 6μως ποτέ να παραβιάσει την αυστηράν

και έντιμον ουδετερ6τητα την οποίαν ετήρη, 6πως θα δούμε παρακάτω, έναντι 6λων των αντιμαχομένων μέχρι της στιγμής κατά την οποίαν η Ιταλία της επετέθη.

Και είδαμε με πάσαν λεπτομέρειαν εις την αρχήν του κεφαλαίου το ποίοι λ6γοι έκαμαν τον Μεταξ(χ να πιστεύει ακραδάντως

c5TL δεν πρέπει να είμεθα αντιμέτωποι με την Αγγλιαν.

Καθ' ουδέναν όμως τρ6πον η εθνικ(Ως συμφέρουσα και δικαιώνουσα έπειτα τον Μεταξά,

αυηι εξωτερική του πολιτική, η στηριζομένη αποκλειστικώς και μ6νον εις το συμφέρον και την εξασφάλιοιν της Ελλ(χδος, ημπορεί να χαρακτηρισθή ως Α γγλοδουλία(!). Θα δούμε δε παρακάτω, τι απriντησιν έλαβε ο Μεταξάς, 6ταν βολιδοσκc5πησε τας δυνάμεις του Άξονος προκειμένου να ιδεί, υπ6 ποίους c5ρους ούτοι θα μας εδέχοντο!

79

Μάνου. Ν ΧατζηδιΧ.κη

Κλείοντας αυτήν την παρένθεσιν με την οποίαν ησχολήθημεν υπέρ του δέοντος, προκει­ μένου να αντικρούσωμεν ορισμένας ακόμη συκοφαντίας κατά του Εθνικού εκείνου

Κυβερνήτου, υπενθυμίζομεν εις τον αναγνώστην ότι ο Ιωάννης Μεταξάς είχε προβλέψει

από πολύ ενωρίς την εξέλιξιν του πολέμου και ήθελε η Ελλάς να ευρίσκεται εις το πλευρόν των Νικητών προκειμένου να διεκδικήσει τα Εθνικά της Δίκαια. Αλλά με όλα αυτά θα α­ σχοληθούμε αναλυτικότερα εις την συνέχειαν ..

Βαλκανική πολιιική Ολίγας μόλις ημέρας μετά την ανάληψιν, υπό του Ιωάννου Μεταξά, της Πρωθυπουργίας, ούτος μετέβη εις το Βελιγράδιον προκειμένου να παραστή εις την Σύνοδον του Συμβουλίου της Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Εκεί, επεσφράγισε την ήδη από του

1934 θέσιν του,

δια

του ερμηνευτικού όρου, συντάσσοντας μίαν επιστολήν η οποία διεμόρφωσε την τελικήν

μορφήν των υποχρεώσεων της Ελλάδος. Η επιστολή μεταξύ άλλων ετόνιζε: 'Ή Βασιλική Κυβέρνησις δράττεται της ευκαιρίας όπως δηλώση ότι η Ελλάς δεν έχει έ­ ναντι της Ιταλίας ουδεμίαν δέσμευσιν εκτός του Ελληνο- Ιταλικού Συμφώνου του

1928 κα­

ταχωρηθέντος εις την Κοινωνίαν των Εθνών" και συνέχιζε: "Εν τη υποθέσει Βαλκανικής συρράξεως καθ' ήν η Ιταλία θα ανεμιγνύετο εναντίον της Βαλκανικής Συνεννοήσεως, η Ελλάς εμμένουσα εις την ομόφωνον απόφασιν του Κοινοβουλίου και των Αρχηγών όλων των πολιτικών κομμάτων, θεωρεί ότι δεν θα δυνηθή να εμπλακεί αυτομάτως εις τον πόλεμον, αλλά θα τηρήση εντω καλώς νοουμένω συμφέ­ ροντι του Βαλκανικού Συνασπισμού, ουδετερότητα .... ". Η διορατικότης του ανδρός, ο οποίος από το

1934 είχε αγωνισθεί δια την εξασφάλισιν

της Ελλάδος από τον κίνδυνον της Ιταλίας, τον οποίον διέβλεπε, επιβεβαιώνετο κατά τον πλέον έντονον τρόπον, την ημέρα της καταθέσεως της ανωτέρω επιστολής, την 5ην Μα"ίου

1936. Ήτο η ημέρα κατά την οποίαν οι Ιταλοί εισέβαλλον εις την Αντίς Αμπέμπα. Αι επιφυλάξεις του Μεταξά δια το Βαλκανικόν Σύμφωνον εδικαιώθησαν επίσης, διότι όπως θα δούμε δεν προσέφερε τίποτε κατά την κρίσιμον στιγμήν και διελύθη. Παρά ταύ­ τα ο Μεταξάς θα είναι ο μόνος ο οποίος θα αγωνισθή ειλικρινώς δια την ενίσχυσιν και συ­ νοχήν του μέχρι τέλους. Αυτή θα είναι και η σταθερά πολιτική του έναντι των Βαλκανικών κρατών.

Βουλγαρία Αρχίζοντας λοιπόν την εξέτασιν των σχέσεων με τα Βαλκανικά κράτη, από της 4ης Αυγούστου

1936 μέχρι της 28ης Οκτωβρίου του 1940 θα ξεκινήσουμε

με την Βουλγαρίαν.

Μόνιμος ανησυχία και επιφύλαξις διακατείχε την Ελλάδα, αλλά και τας άλλας βαλκα­ νικάς χώρας από τας αναθεωρητικάς τάσεις της Βουλγαρίας και απόδειξις τούτου ήτο το ίδιο το Βαλκανικόν Σύμφωνον. Η χώρα αυτή υπήρξε ανέκαθεν είς εκ των πλέον υπούλων

εθνικών εχθρών της Ελλάδος, από τον καιρόν ακόμη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η α­ ναθεωρητική της τάσις, η οποία ανεπτύχθη με την συνθήκην του Αγ. Στεφάνου, εξεδηλού­ το, με το όνειρον της διεξόδου εις το Αιγαίον δια της Ελληνικής Μακεδονίας.

80

-

Ζμ:

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δr5ξαν

1936-41

Η δράσις των κομιτατζήδων, οδήγησε εις τον Μακεδονικόν αγώνα εις τας αρχάς του 200υ αιώνος και ολίγον μετά

(1913)

εις την συντριπτικήν ήττα των Βουλγάρων από τον έν­

δοξον Ελληνικόν Στρατόν κατά τον Β' Βαλκανικόν πόλεμον. Παρά ταυτά δεν έπαψε να α­ ποτελεί μεγίστην απειλήν δια την Ελλάδα. Η απειλή δε αύτη επεξετείνετο έτι μάλλον από την υποταγή ν και την προμήθειαν πολε­ μικού υλικού της Βουλγαρίας από την Γερμανίαν. Την κατάστασιν καχυποψίας επεβάρυ­ νε τας αρχάς του

1937,

η υπογραφή συμφώνου φιλίας της Βουλγαρίας με την

Γιουγκοσλαυ·ίαν, δείγμα μειώσεωςτης ισχύος του Βαλκανικού Συμφώνου, του οποίου η τελευταία απετέλει μέλος. Όπως είδαμε, προ του αυξανομένου Βουλγαρικού κινδύνου, από της 4ης Αυγούστου

1936, και ιδίως από το 1937, πέραν της

εξ' αρχής ανασυντάξεως και εξοπλισμού του

Στρατού, ελήφθη ιδιαιτέρα μέριμνα από την Κυβέρνησιν Μεταξά δια την οχύρωσιντης Ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, με τα Οχυρά της έκτοτε ονομασθείσης αμυντικής γραμμής

"Μεταξά", η οποία έμελλε να γράψει σελίδας δ6ξης εναντίον των Γερμανικών στρατευ­ μάτωντον Απρίλιοντου

1941. Κατεσκευάσθη

επίσης η ανεσκευάσθη ολόκληρον το εν

Μακεδονία στρατιωτικόν οδικόν δίκτυον. Το

1938 τα πράγματα χειροτέρευσαν. Η κρυφή συνοδοιπορία των "συμμάχων"

μας

Γιουγκοσλαύων αλλά και των Άγγλων εις τας βουλ γαρικάς διεκδικήσεις προεκάλει πο­ νοκέφαλον εις τον Μεταξά, ο οποίος ήτο αποφασισμένος να συντρίψει πάσαν απόπειραν λαμβάνων όλα τα μέτρα και προ ε ιδοπο ιώντας τους πάντας προς τούτο. Ο ι Άγγ λοι προσε­ πάθουν να δελεάσουν τους Βουλγάρους με εδαφικάς παραχωρήσεις εις βάρος της

Ελλάδος, ώστε να τους αποσυγκολήσουν από την Γερμανίαν. Αλλά λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο. Η ΠΡ(lnη απόπειρα εφάνη από τον Πρέσβυ των Άγγλων εις την Τουρκίαν Ρ.

Lorrainc, ο οποίος ομίλησε περί ανάγκης διαδρόμου Βουλγαρίας εις το Αιγαίον! Ο Μεταξάς διεμαρτυρήθη εντόνως και κεραυνοβόλως προς την Αγγλίαν η οποία απεκήρυ­ ξεντα λεχθέντα του πρέσβεως και ηρνήθη γνώσιν των ενεργειών του. Δύο ημέρας μετά, ο Εθνικός Κυβερνητης αναχωρεί δια Βαλκανικήν σύνοδον εις την Άγκυρα. Η Βουλγαροφιλία τον κυνηγάει παντού, αλλά αυτός τους δείχνει με ποιόν έχουν να κάμουν: "Γιουγκοσλαύοι και τούρκοι θέλουν να περιποιηθούν την Βουλγαρίαν αλλά ούτε ιδέα να γίνη τούτο εις βάρος της Ελλάδος. Στάσις μου απέναντι των επιφυλακτική, σταθερά, α­

διάλλακτος και εις την σκέψιν τοιούτου ζητήματος". Εγγρ.

12 Μαρτίου '38).

Καθίστατο πλέον έκδηλον εις όλους, ότι ο Μεταξάς δεν είναι απ6 τους ηγέτας που πα­

ραχωρούν εδάφη.

Εν τέλει ο Κυβερνήτης κατάφερε να υπογράψει "Σύμφωνον μη επιθέσεως" με τους Βουλγάρους την

31 ην Ιουλίου 1938, εις την Θεσσαλονίκην ως Πρόεδρος του Διαρκούς

Συμβουλίου της Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Η ύπουλος Βουλγαρία cSμως δεν υπολογίζε ι "σύμφωνα". Την Ιην Νοεμβρίου

1938, ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Κιοσε"ίβάνωφ, συνα­

ντάτο εις την Νύσσαν της Σερβίας με τον Γιουσκολαύον ομόλογόν του Στογιαντίνοβιτς. Εκεί, όπως απεκάλυψε εις τον Μεταξά ο ίδιος ο Αντιβασιλεύς της Γιουγκοσλαυίας

Παύλος, δυ6μιση μήνας αργότερον, ο Βούλγαρος επρcSτεινε εις την Γιουγκοσλαυ·ία να δια­ μελίσουν την Ελλάδα και να μοιραστούν την λεία!

Ο ίδιος ο Μεταξάς σημειώνει εις το ημερολόγιόν του τας αποκαλύψεις του Παύλου Καραγεώργεβιτς:

81

Μάνου. Ν. Χατζηδcίκη

"Μου αποκαλύπτει ότι εις Νύσσαν, Κιοσε·ίβάνωφ προέτεινε Στογιαντίνοβιτς διαμελί­

σουν Ελλάδα! Β()1Υλγαροι Θράκην! Γιουγκοσλαύοι Θεσσαλονίκην!" (Εγγρ. Και υπό αυτάς τας συνΘήκας εισήρχετο το

18 Φεβρ. '39). 1939. Την επομένην κιόλας των αποκαλύψε­

ων του Γιουγκοσλαύου Αντιβασιλέως, ο Μεταξάς διευκρίνιζε εις τον Τούρκον Υπουργόν Εξωτερικών: 'Ή περιοχή αυτή κατοικείται από Έλληνας, πως θα την παραδίδαμε στους βούλγαρους;

Ποτέ!" Ο αυξανόμενος κίνδυνος, εν τω μεταξύ από τους Ιταλούς,απεκορυφώθη τον Απρίλιον του

1939, με την εισβολήν των τελευταίων εις την Αλβανίαν συνοδευόμενος και

από την αποθράσυνσιν των Βουλγάρων οι οποίοι πρόσκειντο προς τον Αξονα, αλλά και α­ πό τας ενθαρύνσεις των .... "συμμάχων" προκειμένου να τους τραβήξουν προς το μέρος των.

Διαμαρτυρόμενος ο Μεταξάς προς το Λονδίνον, έγραφε να μεταβάλουν στάσιν έναντι των Βουλγαρικών διεκδικήσεων και τους ξεκαθάριζε ότι είχε σταθεράν απόφασιν να απο­

κρούσει ενόπλως πάσαν απόπειραν κατά της εδαφΙΚ1]ς ακεραιιSτητoς της Ελλάδος. (Τηλεγράφημα 27ης Απριλίου

1939).

Με την έκρηξιν του Β' Παγκοσμίου, την 1ην Σεπτεμβρίου, όλοι δειλιάζουν. Όλοι εκτός του Μεταξά: "Μπούσκεβιτς εκ μέρους Παύλου δια παραχωρήσεις προς Βουλγαρίαν. Του απαντώ όχι κατηγoρηματικιSτατα" (Εγγρ. 20 Σεπτ.) "Πρότασις

Gafenco δια να δώσω μεν εις τους Βουλγάρους" (Εγγρ. 21 Σεπτ.) 26 Σεπτ.) "Όλοι τους είναι τρομοκρατημένοι" (Εγγρ. 14 Σεπτ.) "Προτάσεις Σέρβων δια παραχωρήσεις εις Βουλγαρίαν" (Εγγρ.

Αυτό είναι το συμπέρασμα του μοναδικού Ηγέτου της Ευρώπης ο οποίος έχει διαλέξει

τον δρ6μον της δόξης και της τιμής. Την

1ην Φεβρουαρίου του 1940 ο Μεταξάς μεταβαίνων

εις την 8ην και τελευταίαν

Σύνοδον της Βαλκανικής Συνεννοήσεως εν Βελιγραδίω διευκρινίζει δια μίαν ακόμη φο­ ράντην θέσιν του προς 6λους:

"Ζήτημα διεκδικήσεως Βουλγαρίας εκκαθαρίζεται. Όχι η Ελλάς!" (Εγγρ.

3 Φεβρ. '40)

Καθ' ιSλoν λοιπ6ν το διάοτημα της τετραετίας Μεταξci, πέραν από τους Ιταλούς, είχαμε

j

και τον βραχνά των Βουλγάρων, οι οποίοι ενεθαρρύνovτ:o σχεδόν απc) όλους, ο καθείς δια Ι το συμφέρον του, αλλά προσέκρουαν πάντοτε εις την ισχυράν θέλησιν και αποφασιστικό­ τητα του Μεταξά, ο οποίος ήτο έτοιμος να υπερασπίσει και την υστάτην σπιθαμήν του ε­ θνικού εδάφους.

1

Ί-Ιτο πολύ πιθανόν παρ αλλ11λως προς τους Ιταλούς να μας επετίθοντο και οι Βούλγαροι, κάτι που επεδίωξε ο Μουσσολίνι, αλλά εν τέλει δεν συνέβη. Οι ολέθριοι αυτοί εχθροί μας, τελικιδς, την 2αν Μαρτίου του

1941 προσεχώρησαν εις τον Άξονα, και σχεδ6ν αμέσως πα­

ρεχώρησαν το έδαφός τους εις τους Γερμανούς δια την επίθεσίν των τελευταίων κατά της Ελλάδος, ενώ με την κατοχήν, κατέλαβαν

- την Μακεδονίαν μας μέχριτο 1944!

i ι

Γιουγκοσλαυϊα

J

Όσον αφoριi την Γιουγκοσλαυίαν, παρά του γεγον6τος Ι)ΤΙ η χύ)ρα αυτή υπήρξε εις εκ

των τεσσάρων συμ!)αλλομένων εις την Βαλκανικήν ΣενεννιSησιν και συνεπιδς "σύμμαχος" Ι. της Ελλciδος, δεν έπαψε κατιi διασΊ11ματα να ερωτροπεί με τους Βουλγάρους και νααμί)2

--

J

-_---ψC2

....

Ιωάννης Μεταξrχς Πορε(α προς την Δr5ξαν

1936-41

φιταλαντεύεται ως προς την τηρητέαν στάσιν της.

Από τον Δεκέμβριον του

1936 άρχισε να διαπραγματεύεται σύναψιν Συμφώνου φιλίας

και μη επιθέσεως με την Βουλγαρίαν, το οποίον και υπέγραψε. Ο Ιωάννης Μεταξάς, αμέ­ σως αντελήφθη ιSτι αυτό ήτο ένα σοβαρώτατον πλήγμα κατά της Βαλκανικής Συνεννοήσεως το οποίον ουσιαστικώς η Γιουγκοσλαυία παρέκαμπτε.

Η πολιτική της Γιουγκοσλαυίας, ήτο τιSσOν καιροσκοπική, ώστε, εκτός από την Βουλγαρίαν, δεν έπαψε να ερωτοτροπεί και με τας δύο συμμαχίας, των Αγγλογάλλων και του Άξονος, μέχρι τέλους.

Τον Ιούνιον του

1937,

ο YπoυργιSς Εξωτερικών του Ρά"ίχ επεσκέπτετο Σόφια και

Βελιγράδι και εξεδίδοντο θερμά ανακοινωθέντα, ενώ ήδη από τον Μάρτιον του ίδιου έ­ τους, ο Τσιάνο και ο πρωθυπουργός της Γιουγκοσλαυίας Στογιαντίνοβιτς υπέγραφαν Ιταλο-γιουγκοσλαυ'ίκό Σύμφωνον φιλίας! Με την είσοδον εις το

1938

(25 Μαρτίου 1937).

ο Μεταξάς, συνομιλώντας με τον Αντιβασιλέα της

Γιουγκοσλαυ'ίας, Π αύλον, προκε ιμένου να δε ι τας προθέσε ις των, ση μειώνε ι: "Συνομιλία 1Ο Ιανουαρίου με Παύλον Γιουγκοσλαυ·ίας. Κατηγορηματικαί διαβεβαιώ­ σεις φιλίας προς Ελλάδα, πίστεως εις Βαλκανικήν συμφωνίαν, αποστροφή ς προς Βουλγαρίαν, κατηγορηματικαί διαβεβαιώσεις απολύτου ειλικρινείας σχέσεων προς Ελλάδα. Θαυμασμός του προς έργον μου. Σύστασίς του εν περιπτώσει οιουδήποτε δι­ σταγμού προς πολιτικήν Γιουγκοσλαυίας, να του γράψω απ' ευθείας και προσωπικώς ... " (Εγγ.23.2.38).

Παρά τα ωραία λογια του Σέρβου Αντιβασιλέως όμως, ολίγας ημέρας μετά, ο Μεταξάς, άκουγε έκπληκτος τον πρωθυπουργόν της Γιουγκοσλαυ'ίας Στογιαντίνοβιτς να του λέγει την πρόθεσίν του να κατασκευάζει βουλγαρικόν πολεμικόν υλικιSν εις Γιουγκοσλαυ'ίκά ερ­ γοστάσια! Φυσικά ο Μεταξάς αντιδρά αμέσως:

"... Απόκρουσις ιδέας Στογιαντίνοβιτς πε­

ρίκατασκευής Βουλγαρικού υλικού πολέμου εις εργοστάσιον Γιουγκοσλαυ"ίας. Τι Ιδέα!" (Εγγρ.

12 Μαρτίου '38).

Και τα πράγματα δεν έμειναν εκεί. Τον επόμενον μήνα ο Γιουγκοσλαύος πρωθυπουρ­ γός έφθασε εις το σημείον να ανακινήσει ζήτημα ανυπάρκτου "σλαυομακεδονικής" μειο­

νότητος εις την Ελληνικήν Μακεδονίαν! Η αγωνία του Μεταξά εκορυφώθη. Ο Γιουγκοσλαύος ηγέτης είχε λάβει πλέον τελείως εχθρικήν προς την Ελλάδα και φιλο­ βουλγαρικήν στάσιν: "Μου έφυγε ένας μεγάλος εφιάλτης από πάνω μου με το ζήτημα της σλαι)ίκής μειoνιSτη­ τος και της αποπείρας του Στογιαντίνοβιτς. Επί ημέρας τέσσαραςήμουν εις αγωνίαν" ση­

μειώνει ο Μεταξάς την 23ην Απριλίου

1938, ο οποίος ενήργησε αστραπιαίως και έκοψε

την φιSρα στους Σέρβους. Δεν ήτο όμως αυτό το χειριSτερoν. Όπως είδαμε και ανωτέρω, την 1ην Νοεμβρίου

1938, συνηντήθησαν εις την Νύσσαν της Σερβίας, ο Βούλγαρος πρω­

θυπουργ6ς, με τον ανθέλληνα ομcSλογ6ν του της Γιουγκοσλαυ'ίας, Στογιαντίνοβιτς, 6που ο

πρώτος, επρ6τεινε εις τον τελευταίον να επιτεθούν εις την Ελλάδα, καταλαμ[)άναντας οι μεν Βούλγαροι την Θράκην, οι δε Γιουγκοσλαύοι την Θεσσαλονίκην. Αυτό το έμαθε ο Μεταξάς δυ6μιση μήνας μετά - και ενώ ευτυχώς ο ανθέλλην Στογιαντίνοβιτς είχε πέσει α­ πό την εξουσίαν

- απ6 τον ίδιο τον Α ντιβασιλέα Παύλο της Γιουγκοσλαυίας α οποίος ι­ 18 Φεβρ. '39). του 1939, το άγχος του Μεταξά ήτο η ανανέωσις του Βαλκανικού

σχυρίσθη εις τον Μεταξci 6τι "μετ' αγανακτήσεως απέκρουσε" (Εγγρ. Εισερχομένου

83

Μιλνοιι. Ν. Χατζηδάκη

Συμφώνου. Εφοβείτο κυρίως ότι η στάσις της Γιουγκοσλαυ'ίας θα ετορπίλλιζε την συνοχήν του: "Δυσάρεστα από Γιουγκοσλαυ'ίαν Στογιαντίνοβιτς μήπως αποφύγει ανανέωσιν Βαλκανικού Συμφώνου" (Εγγρ.

26 Ιαν. '39)

"Εξακολουθεί η Γιουγκοσλαυ'ίκή δυσφορία κατά της ανανεώσεως του Βαλκανικού Συμφίδνου. Εγώ το θεωρώ ατονήσαν πλέον" (Εγγρ. Τον Απρίλιον του

31 Ιαν. '39) 1939, με την έκρηξιν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γιουγκοσλαύοι,

και όχι μόνον, ενθαρρύνουν και πάλιν παραχωρήσε ις της Ελλάδος εις την Βουλγαρίαν, δή­ θεν δια να μη προσχωρήσει αύτη εις τον Αξονα και αυτήν την φορά μάλιστα απ6 τον ιδιο τον Αντιβασιλέα Παύλον. Τι άλλο φυσικά ημπορσύσε να λάβει από τον Μεταξά από ένα μεγάλο 'ΌΧΙ": "Μπούσκεβιτς εκ μέρους Παύλου δια παραχωρήσεις προς Βουλγαρίαν. Του απαντώ όχι κατηγορηματικότατα" (Εγγρ.

Την 1Οην Ιουνίου

20 Σεπτ.'39). 1940, η Ιταλία εισήρχετο εις τον πόλεμον.

Ο Γιουγκοσλαύος πρεσβευ­

τής συνηντήθη με τον Μεταξά: "Γιουγκοσλαύος. Μου δίδει την διαβεβαίωσιν υποστηρίξε­ ως εάν η Ιταλία μας επιτεθή" (Εγγρ.

10.6.40). Η υπcSσχεσις αυτή όμως δεν ετηρήθη!

Η αλλοπρόσαλος και καιροσκοπική αυτή πολιτική των Γιουγκοσλαύων, εσυνεχίσθη καθ'

όλην την διάρκειαν του

1940, και αρχών του 1941, ενώ η Ελλάς έδιδε τον υπέρτατον και νι­

κηφόρον πλέον αγώνα κατά των Ιταλών. Εκαρκινοβάτουν συνεχώς μεταξύ "συμμάχων" και Άξονος μέχρι την τελευταία στιγμή. Ολίγας ημέρας προ της Γερμανικής επεμβάσεως

εις τα Βαλκάνια, όπως θα δούμε αναλυτικώς παρακάτω, προσεχώρησαν τελικιί)ς εις τον Άξονα

(25

Μαρτίου

1941) 6μως δύο ημέρας μετά, στρατιωτική

επέμβασις ανέτρεψε τον

Αντιβασιλέα Παύλο και επέβαλλε τον Βασιλέα Πέτρο, ο οποίος ενέταξε την

Γιουγκοσλαυ'ίαν εις την πλευράν των "συμμάχων". Παρά cSμως τας ελπίδας των Ελλ11νων, τελικά, cSπως κατωτέρω θα αναλυθή, ως σύμμαχοί μας έπαιξαν περισσότερο αρνητικόν ρό­ λον εις τον αγώνα αφού δια της αδυναμίας των να κρατήσουν στοιχειιδδη άμυνα κατά των Γερμανών υπήρξαν οι υπαίτιοι της

-

μέσω του εδάφους των

-

καταλήψεως της

Θεσσαλονίκης χωρίς να θραυσθή η Ελληνική άμυνα εις τα Οχυρά. Η διάσπασις της αμύ­ νηςτων, επέβαλλε την σύμπτυξιντων Ελληνικών δυνάμεων, απέκλεισε τηντελικήν επι­

χε ίρησιν

- εκδιώξεως των Ιταλών εξ Αλβανίας και επετάχυνε την κατάρρευσι ν του

μετώ­

που από τους Γερμανούς, παρά την πρωτοφανή Ελληνικήν αντίστασιν!

Ρουμανία Έτερος συμβαλλόμενος της Βαλκανικής Συνεννοήσεως, ήτο η Ρουμανία. Αι σχέσεις της

με την Ελλάδα εκύλησαν ομαλώς και μάλιστα με ανάπτυξιν φιλίας μεταξύ του Ιωάννου Μεταξά και του υπουργού εξωτερικών της

Gr Gafenco. Μάλιστα όταν ο Μεταξάς ανΤΕ­ Waterlow ότι οι Άγγλοι ενεθάρρυναν

λήφθη μέσω του εν Ελλάδι Βρεταννού πρεσβευτού

παραχωρήσεις της Ρουμανίας, υπέρ της Βουλγαρίας, προκειμένου να την σπρώξουν εις την mψμαχίαν των, όπως έκαμαν και με την Ελλάδα, ούτος προειδοποίησε τον

Gafenco να

τηρήσει την ιδίαν με την Ελλάδα, αδιάλλακτον στάσιν εις τοιούτου είδους προτάσεις:

"Gafenco: Ιδιαιτέρα ομιλία μαζί του. Του αποκαλύπτω σχέδια (Βάτερλω, χωρίς ονομά­ σω) κατά Ρουμανίας, τάσεις και κλονισμούς δια Δόβρουτζαν Και απαντήσεις μου ότι υ­ ποστηρίζω Ρουμανίαν δια παντός TgcSnou. Ενθαρρύνω. Πράγματι συνάπτομεν σιωπηράν συμμαχίαν, αλληλοϋποστήρηξιν

84

( ... )" (Εγγρ. 20 Φεβρ. '39).

Ιωάννης Μεταξάς Πορε(α προς την Δόξαν

Τον επόμενον μήνα, όμως και συγκεκριμένως την 18ην Μαρτίου

1936-41

1939, διεδόθησαν φή­

μαι περί τελεσιγράφου της Γερμανίας προς την Ρου μανίαν δια την παραχώρησι ν των δι­ καιωμάτων των πετρελαίων της τελευταίας προς την πρώτη. Την ιδία ημέρα ήτο που ο Μεταξάς έπαιρνε την "φοβεράν απόφασίν" του "εν περιπτο)σει Ιταλικής απειλής" αντι­ λαμβανόμενος ότι μετά από τας κινήσεις του Χίτλερ, ήτο η σειρά του Μουσσολίνι να κινη­ θεί. Πράγματι, την 23ην Μαρτίου

1939, υπεγράφετο συμφωνία μεταξύ Γερμανών και

Ρουμάνων η οποία μεταξύ άλλων έλεγε ότι: "Κοινή γερμανο-ρουμανική εταιρεία θα αναλάβη την εκμετάλλευσιν των πετρελαίων και την διανομήν των" Ουσιαστικώς ο οικονομικός έλεγχος και τα πετρέλαια της Ρουμανίας παρεδίδοντο εις τους Γερμανούς. Παρά ταύτα εις ερώτησιν του Μεταξά προς τον Gafenco, όταν ο τελευταίος επεσκέφθη την Ελλάδα, τον Ιούνιον του

1939, δια το εάν είναι αποφα­

σισμένοι να αντισταθούν εις Γερμανικήν εισβολήν, ο Gafenνo απήντησε καταφατικώς.

Αυτό όμως δεν επρόκειτο να τηρηθεί. Εις τας

21 Σεπτεμβρίου του 1939, η φιλοαξονική

Ρουμανική "Σιδηρά Φρουρά", φονεύειτον πρωθυπουργό της Ρουμανίας Καλλινέσκου. Την ιδία ημέρα ο Μεταξάς σημειώνει: "Πρότασις

Gafenco

δια να δώσω μεν εις τους

Βουλγάρους. Τέλεια ανατροπή της στάσεως της Ρουμανίας. Εσκότωσαν τον Καλλινέσκου" (Εγγρ.

21 Σεπτ. '39).

Η έκρηξις του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η άμεσος κατάληψις της Πολωνίας από τους Γερμανούς,είχε κάμει το έργον της. Ο Μεταξάς απογοητευμένος σημειώνει: "Ρουμανία παρεσύρθη" (Εγγρ.

27 Σεπτ. '39)

Ο νέος πρωθυπουργός της Ρουμανίας Ταταρέσκου, με την είσοδον εις το

1940 εδήλωνε

ότι θα αντισταθεί. Αυτά όμως ήσαν μόνον λόγια. Το κατάντημα της υπήρξε οικτρόν. Τον Ιούνιον του

1940 μετά από τελεσίγραφον της Σοβιετικής Ενώσεως, παραδίδει αμαχητί δύο

επαρχίας της (Βεσσαραβίαν και Β. Βουκοβίναν). Την 1ην Ιουλίου παραιτήθη της

Βρεταννικής εγγυήσεως, την 22αν Αυγούστου εξαναγκάζεται να παραδώσει την Δόβρουτζαν εις τους Βουλγάρους και την 30ην Αυγούστου, την μισήν Τρανσυλβανίαν εις τους Ούγγρου ς, την 6ην Σεπτεμβρίου σχηματίζεται κυβέρνησις φιλοαξονική υπό της "Σιδηράς Φρουράς" με πρωθυπουργόν τον Αντωνέσκου και ακριβώς την επομένην Οκτωβρίου

(7 1940), Γερμανικός στρατός καταλαμβάνει πλήρως όλην την Ρουμανίαν η οποία

ειςτας 23 Νοεμβρίου, υπό συνθήκας κατοχής προσεχώρησε εις τον Άξονα!

Τουρκία Με την Τουρκίαν, τον τέταρτον συμβαλλόμενον εις το Σύμφωνον της Βαλκανικής

Συνεννοήσεως, ο Ιωάννης Μεταξάς προσεπάθησε, καθ' όλον το διάστημα της τετραετίας προ του πολέμου, να ενισχύσει τας σχέσεις. Ο Βουλγαρικός κίνδυνος, αι εξωβαλκανικαί διασπαστικαί επιδράσεις, καθώς και αι ύποπται κινήσεις των λοιπών συμβαλλομένων που είδαμε ανωτέρω, είχαν πείσει τον Εθνικόν Κυβερνήτην ότι θα αντιμετωπίζοντο μcSνον δια της ισχυροποιήσεως των Ελληνο-τουρκικών δεσμών, οι οποίοι και θα συνεκράτουν την ι­ δίαν την συνοχήν της Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Η Ελλάς, ήτο ήδη συνδεδεμένη με το

Ελληνο-τουρκικόν Σύμφωνον "φιλίας ουδετερότητος και διαιτησίας" του

1930 υπογραφέν 1936 επί

από τους Ελευθέριον Βενιζέλον και Μουσταφά Κεμάλ το οποίον ανανεώθη το

Κυβερνήσεως Μεταξά. Υ πήρχεν επίσης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας και το "Σύμφωνον

85

Μ(Ινου. Ν. Χατζηδάκη

Εγκαρδίου Συνεννοήσεως" της 14ης Σεπτεμβρίου

1933,

υπογραφέν από τους Π.

Τσαλδάρην και Ισμέτ Ινονού, εις το οποίον αι δύο χώραι ανελάμβανον την εγγύησιν του "κοινού των θρακικών συνόρων". Δια του όρου "κοινά σύνορα" ηννοούντο αφ' ενός η

Τουρκοβουλγαρική και αφ' ετέρου η Ελληνοβουλγαρική μεθcSριος. Φυσικά ως κοινcSς εχθρcSς, εξελαμβάνετο η Βουλγαρία. Το Σύμφωνον cSμως αυτό δεν 00νοδεύετο υπcS στρατιωτικής συμφωνίας και ενείχε τον χαρακτήρα, μόνον διπλωματικής τοιαύτης.

Ο εκδcSτης και σχολιαστής του "Ημερολογίου" του Ι Μεταξά, τέως υπουργcSς Παν. Σιφναίος γράφει: "Κατά τον Μεταξά, η λογική κατάληξις της πολιτικής του Βενιζέλου, την οποίαν είχε υιοθετήσει πέρα για πέρα, ήταν η ελληνο-τουρκική ομοσπονδία". 41 Από τα τέλη του

1936 ετονίζετο πλέον η ανάγκη της συνάψεως στρατιωτικής συμβάσεως

Ελλάδος και Τουρκίας η οποία θα έδιδε νcSημα ειςτας ανωτέρω συμφωνίας, εν περιπτώ­ σει πολέμου. Όταν εις τας αρχάς του

1937, ο κίνδυνος ηυξήθη με την υπογραφήν του Γιουγκοσλαυο­

Βουλγαρικού Συμφώνου η αντίδρασις, διπλωματικώς υπήρξεν άμεσος. Ο Τούρκος πρω­ θυπουργcSς Ισμέτ Ινονού επεσκέφθη τας Αθήνας την 24ην Μα·ίου

1937, διαβιβάζων εις τον

Μεταξά, θερμότατα τηλεγραφήματα του Προέδρου των Τούρκων Μουσταφά Κεμάλ. Ο

Μεταξάς, ανταπέδωσε τον Οκτώβριον του

1937 την επίσκεψιν,

μεταβαίνων εις Άγκυραν.

Εκεί "απεφασίσθη η πολιτική συνεργασία των δύο κρατ(όν απεριορίστου χρονικής διαρ­

κείας και ανεξαρτήτως της ανανεώσεως ή μη του Βαλκανικού Συμφώνου". 42 Είχον δε προηγηθεί τον Αύγουστον του αυτού έτους συνεργασίαι των δύο Επιτελείων περί της α­ ναγκαίας στρατιωτικής συμβάσεως. Ενδεικτική του κλίματος που επεκράτει, υπήρξενη τηλεγραφική συνομιλία Μεταξά - Κεμάλ,. cSταν ο Ισμέτ επεσκέφθη τας Αθήνας. Η έναρ­ ξις έγινε απcSτον Κεμάλ, ο οποίος ετηλεγράφησε εις τον Ισμέτ:"

Επληροφορήθην

cSn ευρίσκεσθε αυτήν την στιγμήν περικυκλωμένος από φιλίαν και α­

δελφοσύνην. Αδυνατώ να σας εκφράσω πόσο σας ζηλεύω μανθάνων cSτι είσθε μεταξύ α­ ξιοτίμου κοινού και αντιπροσώπων ενcSς Έθνους η μεθ' ου μεταξύ μας συνεννόησις θα εί­ ναι παντοτινή. Σας παρακαλώ να εκφράσητε τα φιλικά αισθήματα που γεμίζουν την καρ­ δίαν μου. Χαιρετισμούς εις τους φίλους μας. Κ. Αττατούρκ" Ευθύς αμέσως υπήρξε και δεύτερον: "Τα σύνορα των συμμάχων Βαλκανικών χωρών α­ ποτελούσι ενιαίον σύνορον. Εκείνοι οι οποίοι θα είχον βλέψεις επί του συνcSρου αυτού θα εξετίθοντο εις τας καυστικάς ακτίνας του ηλίου και συμβουλεύω εις αυτούς να φυλαχθώ­ σιν.

Εδραζομένη επί της βάσεως αυτής η Βαλκανική φιλία θα κερδίση εις πληρότητα και εν τούτω έγκεινται οι ανθρωπιστικοί και εκπολιτιστικοί σκοποί της. Κ. Αττατούρκ" Ο Ιωάννης Μεταξάς απήντησε αμέσως: "Το διάγγελμα του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας ανεγνώσθη εις επήκοον ό­ λων. Οι εκπρcSσωποι του Στρατού, του ΣτcSλου και της Αεροπορίας της Ελλάδος, παρόντες εδώ, εκφράζουν την άπειρον χαράν και τον ενθουσιασμcSν των δια τους λcSγους της Α.Ε. του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας, οι οποίοι ανταποκρίνονται πλήρως ειςτα

Ελληνικά μας αισθήματα και την βαθείαν και αμετάβλητον φιλίαν την οποίαν το Ελληνικόν Έθνος τρέφει προς το αδελφcSν Έθνος, την Τουρκίαν.

Δια της εκφράσεως σας cSτι τα σύνορα των Βαλκανικών μας Κρατών δεν αποτελούν πα·

86

-

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ρά έν σύνορον, ενσαρκώσατε μίαν αλήθειαν η οποία υπήρξεν η βάσις όλων των προσπα­ θειών μας και όλων των σκέψεών μας κατά τα έτη καθ' αν συνειργάσθημεν προς σχηματι­ σμόν της Βαλκανικής Συνεννοήσεως,. Η έκφρασις αύτη είναι τόσον ευτυχής και τόσον πλή­

ρης αληθείας, ώστε ουδείς υπάρχει εις τας χώρας μας που να μην την αισθάνεται εις την καρδίαν του. Ι Μεταξάς" Ο Κεμάλ τότε έστειλε το εξής τηλεγράφημα: "Είμαι ευτυχής να σας γνωρίσω ότι αισθάνομαι την μεγαλυτέραν ανθρωπίνην και στρα­

τιωτικήν ευχαρίστησιν, δηλών προς Υμάς ότι τα σύνορά μας είναι κοινά και ότι αι δυνά­ μεις αι οποίαι τα προασπίζουν είναι ενιαίαι και αχώριστοι. Κ. Αττατούρκ"

Την συνομιλίαν έκλεισε ο Μεταξάς: "Είμεθα πλήρως και εσαεί σύμφωνοι. Ι Μεταξάς" Παρά τους ωραίους λόγους όμως, η ανέκαθεν καιροσκοπική πολιτική των Τούρκων και ίσως και η ασθένεια του Κεμάλ, δεν επέτρεψαν την υπογραφήν στρατιωτικής συμβάσεως

προς διασφάλισιν "του απαραβιάστου των κοινών θρακικών συνόρων" παρά τας προσπα­

θείας του

Μεταξά

και του

Παπάγου.

Κωνσταντινούπολιν τον Μάρτιον του Μαρτ.

Μεταβαίνων

δε

ο

Μεταξάς εις την

1938, χαρακτήρισε την υποδοχήν ως "Πενιχρά" (12

'38).

Ο Κυβερνήτης όμως δεν εγκαταλείπει τας προσπαθείας και επιτυγχάνει την 27ην Απριλίου

1938 την υπογραφήν:

"Προσθέτου Ελληνοτουρκικής συνθήκης" συμπληρώνουσα τας συνθήκας του

1930 και 1933 και έχουσα ως στόχον τον αντιπερισπασμόν προς τους ελιγμούς και τας διασπαστι­ κάς τάσεις των λοιπών βαλκανικών "συμμάχων". Ο Μεταξάς αναρωτιέται: "Να ιδούμε αν θα έχει αντίκτυπον εις το Βελιγράδι" Την 10ην Νοεμβρίου

(30.4.38). 1938 ο Μουσταφά Κεμάλ (Αττατούρκ) πεθαίνει και ο Ιωάννης

Μεταξάς μεταβαίνει εις την Άγκυρα ίνα παραστεί εις την κηδείαν. Κατόπιν συνομιλεί με τον διάδοχον του Κεμάλ, Ισμέτ (Ινονού): "Το απόγευμα με Ισμέτ

1 V2 ώρα. Σύμφωνοι σε ό­

λα και αποφασισμένοι να πολεμήσουμε, εάν η Βουλγαρία ήθελε μας αναγκάσει. Σύμφωνοι και εν τη ιδιαιτέρα μας θέση των δύο μας μέσα στην Βαλκανική Ενωση

- όλα τέλεια και κα­ - 11 Δεκ. 1938) Με την είσοδον όμως εις το 1939 τα πράγματα θα επιδεινωθούν. Το πρώτον κρούσμα θα

λά" (Εγγρ.

21

Οκτ.

παρουσιασθεί την παραμονήν της 7ης Συνόδου του Βαλκανικού Συμφώνου κατά το οποί­ ον ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών Σ. Σαράτσογλου, ενεφανίσθη ως συνήγορος Βουλγαρικής εξόδου εις το Αιγαίον.

"Δεν σκέπτεσθε εάν μία τέτοια λύσις θα ήτο δυνατή;", ρωτάει το άφωνο Μεταξά ο οποί­ ος σημειώνει αγανακτισμένος:

'Έμεινα κατάπληκτος! Και οι Τούρκοι!" (Εγγρ.

19 Φεβρ. '39)

"Δεν έκλεισα μάτι όλην την νύκτα, τόσο ήμουν ταραγμένος με την πρότασιν

Σαράτσογλου. Ολα καταρρέουν;"σημειώνει την επομένην ο Εθνικός μας Ηγέτης, και βά­ ζει εις την θέσι του, τον Σαράτσογλου: "Μόλις ήρχισα να του δεικνύω τας συνθήκας, διαι­ τησίαν Κούρζον, επιστολήν Κούσεντον, με διέκοψε" δεν υπάρχει ζήτημα δι' Ελλάδα .... ". Παρά όμως την ομολογίαν του λάθους του Τούρκου, ο Μεταξάς συνεχίζει: "Δεν ήθελε να προχωρήσει. Εγώ επέμεινα.

Του είπα: "Και όλα αυτά να έλειπαν, η περιοχή εκείνη κατοικείται ancS Έλληνας. Πως θα την παραδίδαμε στους βουλγάρους; Ποτέ" και το ανέπτυξα. Και πάλιν επέμεινα να προΊΠ

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

χωρήσω: "Συνθήκαι ελληνοτουρκικαί στηρίζονται επί εγγυήσεως κοινών συνόρων, εάν θέ­ σωμεν Τα1Υτα υπό αμφιβολίαν, συμμαχία μας δεν υφίσταται" (Εγγρ.

20 Φεβρ. '39).

Η καιροσκοπική και αμφιταλαντευόμενη πολιτική των Τούρκων φθάνει εις το έπακρον της. Τον Μάιον και τον Ιούνιον αρχίζουν τας διαπραγματεύσεις και δηλώσεις συμμαχίας με τους Άγγλους και τους Γάλλους!

Εν τω μεταξύ όμως ξεσπά τον Σεπτέμβριον, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η Τουρκία τρομοκρατείται. Την 27ην Σεπτεμβρίου, ο Μεταξάς σημειώνει: "Τουρκία ταλαντεύεται".

Και η ταλάντευσις της Τουρκίας, φθάνει μέχρι του σημείου, από τας αρχάς Οκτωβρίου να αρχίσει να διαπραγματεύεται συμμαχίαν με τους Ρώσσους! (τότε συμμάχους με τον

Χίτλερ βάσει του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότωφ). Ο Μεταξάς παρηκολούθη εναγω­ νίωςτην εξέλιξιν: "Τηλεγραφήματα αμφίβολα δια στάσιν Σαράτσογλου, μας αφήνει ή δεν μας αφήνει;"(Εγγρ.

4 Οκτ. '39).

Σημειωτέον ότι οι Τούρκοι παραλλήλως προς την Ρωσσίαν, είχαν και άλλην αντιπροσω­

πείαν ειςτο Λονδίνον. Έπαιξαν δηλαδή "και στα δύοταμπλώ". Την 15ην Οκτωβρίου ο Μεταξάς σημείωνε: "Μας εγκατέλειψε η Τουρκία;" Εν τέλει αι Ρωσσοτουρκικαί διαπραγματεύσεις εναυάγησαν διότι οι Ρώσσοι εζήτουν κλείσιμο των στενών των Δαρδανελλίων.

"Διεκόπησαν αι διαπραγματεύσεις Τουρκίας - Ρωσσίας! Εζι1τησαν τόσα οι Ρώσσοι που οι Τούρκοι έφυγαν! Εσηκιόθηκε ένας μεγάλος εφιάλτης από το στήθος μου! Τώρα το παι­

χνίδι είναι δικό μας" σημειώνει περιχαρής ο Μεταξάς την 17ην Οκτωβρίου και δύο ημέρας μετά, την 19ην Οκτωβρίου

1939 η Τουρκία υπογράφει την οριστικήν συμμαχίαν της με τους

Άγγλους και τους Γάλλους. (Πρέπει να σημειωθεί ότι - όπως θα αναφερθεί παρακάτω - ο Μεταξάς είχε κάμει πρ6τασιν συμμαχίας με τους Αγγλογάλλους έναν χρόνο ενωρίτερον και ούτοι ηρνήθησαν!) "Σύναψις Συμφώνου Τουρκίας - Γαλλίας

- Αγγλίας" (Εγγρ. 19 Οκτ. '39).

Ατελείωτα δάνεια και πιστώσεις δια πολεμικόν υλικόν δίδονται από τους Αγγ λογάλλους προς την Τουρκίαν, ενώ η Γαλλία της παραχωρεί την Αλεξανδρέτταν! Κατ' αυτόν τον τρόπον οι "σύμμαχοι" επεριποιούντο την Τουρκίαν, τον "ασάλευτον γρα­

νίτη" όπως έλεγαν. Και το κατά πόσον "γρανιτώδης" ήτο παραμένει αμφίβολον. Το σίγου­ ρον είναι c5tL την κρίσιμον στιγμήν έμεινε πράγματι "ασάλευτος". Αντιθέτως την μόνην πραγματικήν σύμμαχον, την μόνην χώραν που ήτο αποφασισμένη

να πολεμήσει μέχρις εσχάτων, την Ελλάδα, την άφηναν άοπλον! Η Αγγλο-γαλλο-τουρκική συμμαχία, υπεχρεώνε την Τουρκίαν: "Εν περιπτώσει ε::τιθε- j τικής ενεργείας ήτις θα κατέληγεν εις πόλεμον εις την περιοχήν της Μεσογείου ... " οι συμ­

βαλλόμενοι θα έπρεπε να είναι: "έτοιμοι να παράσχουν προς αλλήλους πάσαν συνδρομήν και βοήθειαν την οποίαν θα ηδύναντο να διαθέσουν", ενώ εις το οριστικόν συμφωνητικόν ήτο υποχρεωμένη, εν περιπτώσει που η Βρεταννία ή η Γαλλία εβοήθουν εις εμπλοκήν την Ελλάδα ή την Ρουμανίαν: "η Τουρκία θα συνεργασθεί ενεργώς μετά της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου και τους παρέχη πάσαν συνδρομήν και βοήθειαν την οποίαν δια­ θέτει ... "

Εν ολίγοις, [)c'ίσει της Αγγλογαλλοτουρκικής συμμαχίας, η Τουρκία, εις περίπτωσιν που η Αγγλία ή η Γαλλία ενεπλέκοντο εις πόλεμον εν τη Μεσογείω, ή ειχν η Ελλάς ή η Ρουμανία υφίσταντο επίθεσιν όφειλε να συνεισφέρει δια δυνάμεών της.

88

lωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Φυσικά εις το τέλος οι Τούρκοι δεν ετήρησαν ούτε τας διατάξεις των Ελληνοτουρκικών συμφωνιών, ούτε αυτάς της Αγγλογαλλοτουρκικής συμμαχίας, παραμένοντες ουδέτεροι αφού απεκόμισαν τόσα οφέλη. Την lΟην Ιουνίου του

1940, η

Ιταλία εισήρχετο εις τον πόλεμον κηρύττουσα αυτόν, εις

την ήδη συντετριμένην από την Γερμανικήν εισβολήν, Γαλλίαν. Η Αγγ λογαλλική συμμα­ χία υπεχρέωνε την Τουρκίαν να εξέλθη εις τον πόλεμον. Ειςτας

11 Ιουνίου ο Μεταξάς α­ 11.6.40)

ναρωτιέται: "Τι θά κάμη η Τουρκία, αυτό είναι το πρόβλημα" (Εγγρ.

Την 14ην Ιουνίου πλέον η στάσις της Τουρκίας καθίσταται εμφανής. Είναι η ημέρα που οι Γερμανοί εισέρχονται θριαμβευταί ειςτο Παρίσι: "Φαίνεται η Τουρκία απέκλινε ορι­ στικά να μην επέμβη εις τον πόλεμον" σημειώνει ο Μεταξάς, ενώ την επομένην: "Τουρκία απεσύρθη αγγλογαλλικής συμμαχίας - με ζητωκραυγάς της Έθνοσυνελεύσεως υπέρ των συμμάχων

(!)"

Ιδού ποίος ήτο ο "γρανίτινος και πιστός σύμμαχος" κατά τους Άγγλους ο οποίος επήρε και την μερίδα του λέοντος από άποψιν βοηθείας. Και ήλθεν η στιγμή της Ιταλικής επιθέ­ σεως κατά της Ελλάδος την 28ην Οκτωβρίου

1940. Και ενώ η Ελλάς δίδει τον υπέρ πάντων

αγώνα νικώντας και εκδιώκοντας τον άνανδρον εισβολέα, η Τουρκία ξανά αδρανεί πα­ ρότι και πάλιν ώφειλε να επέμβη βάσει της Αγγλογαλλοτουρκικής συμμαχίας, την οποίαν δια δευτέραν φοράν καταπατά! Η μοναδική ελπίς του Μεταξά, πλέον, στηρίζεται εις τας Ελληνοτουρκικάς συμφωνίας, αι οποίαι εις περίπτωσιν Γερμανικής εισβολής από την

Βουλγαρίαν, θα διησφάλιζαν τα περίφημα "κοινά θρακικά σύνορα".

Ο Εθνικός ΣτρατcSς μας θριαμβεύει εις την Β. Ήπειρον αλλά παραλλήλως αρχίζει να δια­ φαίνεται και ο κίνδυνος της Γερμανίας. Ο Μεταξάς φοβάται δια την στάσιν της Τουρκίας: "Κακά σημεία

ancS Τουρκίαν;" 28 Δεκ. '40). 1941 που ο ΓερμανικcSς κίνδυνος αυξάνεται ο Εθνικός Κυβερνήτης αναρωτιέται: "Θα αφήσουν οι Σέρβοι; Και θα αντιταχθούν οι τούρκοι; ... " (4.1.41). Αι πλη­ ροφορίαι cSμως είναι απογοητευτικαί: "Τουρκία δεν παραδέχεται cStL υπάρχει κίνδυνος και απουσιάζει" (Εγγρ. 11 Ιαν. '41). Ενώτας αρχάς του

Και οι Τούρκοι δεν άργησαν να δείξουν δια μίαν ακόμη φοράν το πραγματικόν τους πρό­ σωπο. Παρακάμπτωντας τας Ελληνοτουρκικάς συμφωνίας, την 17ην Φεβρουαρίου του

1941, υπογράφουν "Τουρκο-ΒουλγαρικcSν Σύμφωνον μη επιθέσεως"! Έτσι, cStav πλέον ε­ ξεδηλώθη τον Απρίλιον του 1941, η Γερμανική επίθεσις κατά της Ελλάδος, μέσω Βουλγαρίας, τα "κοινά σύνορα" ελησμονήθησαν και η Τουρκία "έγινε άφαντη" ή μάλλον

"ασάλευτη" όπως την ήθελαν οι "σύμμαχοι". ΕπρcSδωσε κάθε συνθήκην και συμμαχίαν εί­ τε με την Ελλάδα, είτε με τους συμμάχους και έπαιξε τον ρcSλον του "ευνούχου θυρωρού" δια τους Γερμανούς, όπως γράφει και ο

Campton Mc Kenzie. 43

Αυτοί ήσαν οι Τούρκοι, τότε, είναι τώρα και θα είναι πάντοτε. Ο Ιωάννης Μεταξάς ηκολούθησε αυτήν την πολιτικήν διότι ήθελε να εξασφαλίσει το Έθνος δια τον πcSλεμον που έβλεπε

cStL επλησίαζε.

Δεν ημπορούσε να κάμει αλλιώς. Η

Τουρκία, απετέλη φυσικcSν σύμμαχον κατά της Βουλγαρίας. Η στάσις της αυτή ας αποτε­

λέσει αιώνιον δίδαγμα εις αυτούς που αναλίσκονται εις οράματα "ελληνοτουρκικής φι­ λίας". Λησμονούν ή δεν γνωρίζουν, ότι ο Τούρκος δεν έχει "φιλίες". Ούτε πρόκειται να α­ ποκτήσει ποτέ.

89

M(lVO/J. Ν. Χατζηδάκη

Αλβανία Τελει<Δνουμε την εξέτασιν των Βαλκανικών Κρατών με την Αλβανίαν. Το κράτος αυτό, μαζί με την Βουλγαρίαν, υπήρξαν τα δύο μοναδικά κράτη που δεν συμμετείχαν εις το Σύμφωνον της Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Αι σχέσεις με την Ελλάδα, ήσαν πάντοτε από επιφυλακτικαί έως εχθρικαί. Η ίδρυσις του Αλβανικού κράτους, αυθαιρέτως, από τας μεγάλας δυνάμεις μετά τους Βαλκανικούς πο­ λέμους, το

1913, καθώς και η καθ' επιμονήν της Ιταλίας, ενσωμάτωσις εις αυτό του τμήμα­

τος της Ελληνικής Βορείου Ηπείρου παρά την τότε απελευθέρωσίν της από τον Ελληνικόν Στρατ6ν, προεκάλουν μόνιμον διαμάχην και καχυποψίαν.

Σαν να μη έφθανε αυτό, οι Αλβανοί, υποκινούμενοι από τους Ιταλούς, οι οποίοι εθεώ­ ρουν πάντοτε την Αλβανίαν ως προτεκτοράτον τους, διεξεδίκουν ανα διαστήματα και το ελεύθερον τμήμα της Ελληνικής Ηπείρου μας, μέχρι και τα Ιωάννινα

(!) αποκαλώντας την

μάλιστα "τσαμουριά"! (Οπως και σήμερα!) Την 23ην Μαρτίου

1936, υπεγράφετο Ιταλο-αλβανικόν Σύμφωνον το οποίον ουσιαστι­

κώς απετέλη πλήρη στρατιωτικήν, οικονομικήν και πολιτική διείσδυσιν της Ιταλίας εις την Αλβανίαν, η οποία ήτο ήδη αυξημένη από την συνθήκην του

ξάνει την καχυποψίαν των Ελλήνων. Την διετίαν

1927. Φυσικόν ήτο αυτό να αυ­ 1937-38, η διείσδυσις αυτή ηυξάνετο συ­

νεχώς με αποτέλεσμα, ο αυτοχρησθείς Βασιλεύς, Ζώγου της Αλβανίας, να προσπαθεί να διατηρεί καλάς σχέσεις με την Ελλάδα. Την 8ην Μαρτίου του

1939 η Ιταλία άρχισε δια­ 1927 με την Αλβανίαν και έντονος ή­ το η αίσθησις 6τι προητοιμάζετο Ιταλική απ6βασις. Πράγματι, την 7ην Απριλίου 1939, η πραγματεύσεις δια την ανανέωσιν της συνθήκης του

Αλβανία καταλαμβάνεται αμαχητί, από Ιταλικά στρατεύματα. Η χώρα αυτή απετέλεσεν το προγεφύρωμα των Ιταλών εις τα Βαλκάνια, δια την κατάκτησιν της Ελλάδος. Όταν την 28ην Οκτωβρίου του

1940, οι Ιταλοί επετέθησαν εξ Αλβανίας εις την Ελλάδα,

πλήθος Αλβανικών ταγμάτων και ατάκτων "τσάμηδων" εισέβαλλον μαζί τους, προβαίνο­ ντες εις δηλώσεις, βιασμούς, λεηλασίας και σφαγάς εις τα ολίγα χωρία που επρόλαβαν να καταλάβουν, διότι οι Ιταλοί τους είχαν υποσχεθεί την προσάρτησιν της Ηπείρου εις την

Αλβανίαν, ενώ καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου υπήρξαν συνειδητοί συνεργάται των Ιταλών. (Και να φαντασθεί κανείς 6τι σήμερα ανεχ6μεθα Αλβανούς μαθητάς, να υψώνουν

την Ελληνικήν σημαίαν την 28ην Οκτωβρίου και να αλωνίζουν τα χωριά της Ηπε ίρου μας και όχι μ6νον). Η εκδίκησις όμως δεν άργησε να έλθει. Ο ένδοξος στρατός μας εντός ολίγων ημερών α­

νέτρεψε την επίθεσιν και εισέβαλε εις την Αλβανίαν, απελευθερώνων δια ακ6μη μίαν φο­ ράν την Βόρειον Ήπειρον και δημιουργώντας το 'Έπος της Αλβανίας".

Ελλάς και Βαλκάνια Είδαμε 6τι όλες οι Βαλκανικές χώρες εκράτησαν στάσι ν καιροσκοπικήν, διασπαστικήν και προδοτικήν, εις βάρος της Βαλκανικής Συνεννοήσεως. Ολες πλην της Ελλάδος του Ιωάννου Μεταξά και της 4ης Αυγούστου. Ο Εθνικός Κυβερνήτης, ηγωνίσθη μέχρι τέλους να κρατήσει την συνοχήν και να εξισορροπήσει τας διασπαστικάς και φυγοκέντρους τά­ σεις των συμβαλλομένων της Βαλκανικής Συνεννοήσεως.

90

μ

[ωrχννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ηγωνίσθη, μέσω αυτής, να θέσει ένα τείχος εις το οποίον θα απεκρούοντο όλαι αι από­ πειραι αλλαγής του

status quo

των Βαλκανίων, κυρίως από την απειλούσαν αυτό

Βουλγαρίαν. Αντιμετώπισεν όμως την απιστεύτως καιροσκοπικήν πολιτικήν των Γιουγκοσλαύων οι οποίοι όπως είδαμε πολλάκις συνοδοιπόρουν με την Βουλγαρίαν, α­

πείλησαν να διασπάσουν το Σύμφωνον και ερωτοτρόπουν με τον Αξονα τηρώντες συχνά ανθελληνικήν στάσιν, ενώ η Ρουμανία εφθάρη και έπεσεν εις τας αγκάλας της Γερμανίας. Αυτά έκαμαν τον Μεταξά να στραφεί προς την Τουρκίαν, της οποίας όμως τελικώς, ο και­ ροσκοπισμός, η παραβίασις όλων των συμφώνων και συμμαχιών και η τελική προδοσία,

άφησαν την Ελλάδα μόνη. Από τας αρχάς του

1939, ο Μεταξάς βλέποντας τας τάσεις δια­

σπάσεως και το "χά'ίδεμα" της Βουλγαρίας και φοβούμενος την στάσιν των Σέρβων σημει­

ώνει δια το Βαλκανικόν Σύμφωνον: "Εγcδ το θεωρώ ατονήσαν πλέον" (Εγγρ.

31 Ιαν. '39).

Παρά ταύτα θα αγωνισθη να συγκρατήσει, ότι ημπορεί εις την 7ην σύνοδον του

Συμφώνου που έγινε την

19-21

Φεβρουαρίου

1939

και θα το πετύχει! Την 20ην

Φεβρουαρίου σημειώνει: "Πρώτη συνεδρίασις - λύομεν ζήτημα ανανεώσεως κατά καλλι­ τερον τρόπον. Όλοι αλληλοϋποσχόμεθα, ουδείς μας καταγγείλει σύμφωνον

( ... ).

Συμπαρασύρονται αμφότεροι εις στάσιν αδιάλλακτον δια εδαφικά ζητήματα - αποδει­ κνύεται οσήμεραι ότι ουδείς θέλει χωρισθεί Βαλκανικής Συννενοήσεως. Ησύχασα!" Ενώ την επομένην συνετάχθη πρωτόκολλον "λίαν ισχυρόν" και ανακοινωθέν.

Την 1ην Σεπτεμβρίου όμως ξεσπά ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και εκτός της Ελλάδος του

Μεταξά, της Ελλάδος, της τιμής, της θυσίας και του αγώνος, όλοι οι άλλοι δειλιάζουν: 'Όλοι τους είναι τρομοκρατημένοι" σημειώνει ο μόνος έντιμος και ηρω"ίκός Ηγέτης, την

14 Σεπτεμβρίου. Η συντριβή της Πολωνίας από την Γερμανίαν, διαλύει τα πάντα: "Φωτιά εις όλην την Ευρώπήν. Γιουγκοσλαυία ελιποτάκτησε προς τους Βουλγάρους.

Ρουμανία παρεσύρθη. Τουρκία ταλαντεύεται. Το τέλος; Έστω το τέλος!" (Εγγρ.

27 Σεπτ. '39). Εκείνος όμως είναι ο μόνος, ο οποίος έχει λάβει την "φοβεράν απόφασίν" του, και θα

την κρατήσει έστω και μόνος. Την επομένην σημειώνει: "Εν πάσει περιπτώσει έχω από­

φασιν να αρνηθώ και αντισταθώ" (Εγρ.

Εισερχομένου του

28 Σεπτ.' 39).

1940, ο απόηχος του πολέμου συγκλονίζει τα Βαλκάνια εις τα οποία

δεν έχει φθάσει ακόμα. Το Βαλκανικόν Σύμφωνον εξησφάλιζε την Ελλάδα μόνον εις πε­ ρίπτωσιν καθαρώς βαλκανικής συρράξεως, δηλαδή από επίθεσιν είτε από μόνης της πά­ ντοτε εχθράς Βουλγαρίας, είτε της Αλβανίας, είτε συνδυασμού.

Λόγω των φοβερών κινδύνων που ενεφανιζοντο, ιδίως από την πλευράν της Ιταλίας, εις την 8ην Σύνοδον της Βαλκανικής Συνεννοήσεως η οποία συνήλθε εις το Βελιγράδιον από

2-4 Φεβρουαρίου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς εισηγήθη

εις τους συμβαλλομένους, εν όψει

του εμφανούς κινδύνου επεκτάσεως του Παγκοσμίου Πολέμου εν τη Βαλκανική, όπως αι υποχρεώσεις των Βαλκανικών κρατών, τροποποιηθούν ώστε να αντιμετωπίσουν οιανδή­ ποτε εξωβαλκανικήν απειλήν, διευκρινίζων ότι ήτο λίαν απίθανος πλεον μία βαλκανική σύρραξις, χωρίς συμμετοχήν άλλης εκ των μεγάλων αντιμαχομένων ήδη, δυνάμεων: "Φέρω ζήτημα κοινής συμπράξεως κατ' επιθέσεων εξωτερικού και μελέτης προπαρασκευαστι­ κής", σημειώνει, την 3ην Φεβρουαρίου. Έτσι, εις μυστικήν ρήτραν του Πρωτοκόλλου της

8ης Συνόδου εγράφετο: "Κατόπιν προτάσεως του Προέδρου κ. Μεταξά, το Συμβούλιον α­ πεφάσισεν όπως επέλθη απλή, αθόρυβος, αλλ' άμεσος επαφή μεταξύ των τεσσάρων Γενικών Επιτελείων προς τον σκοπι) να μελετηθcδσι τα διάφορα προβλήματα αμύνης, τα

91

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ενδιαφέροντα τα τέσσαρα Σύμμαχα Κράτη". 44

Είχε συμφωνηθεί όπως η επαφή εγένετο μέσω συμβουλίου εδρεύοντος εν Αθήναις και υπό την Προεδρίαν του Ιωάννου Μεταξά. Τελικώς, παρά τας προσκλήσεις της κυβερνή­ σεως Μεταξά και του Γενικού Επιτελείου της Ελλάδος, η επαφή δεν επραγματοποιήθη πο­ τέ ... Η Βαλκανική πολιτική του Μεταξά υπήρξεν καθ' όλα άψογος και η Ελλάς υπό την πε­

φωτισμένην ηγεσίαν του, υπήρξε η μόνη έντιμος και υπερήφανος Χώρα, με σταθεράν, και ενιαίαν πολιτικήν. Επάλευσε εν μέσω των αντιξοοτήτων που είδαμε και κατάφερε να δια­ τηρήσει, όσο ημπορούσε την συνοχήν της Βαλκανικής Συνεννοήσεως.

Η προδοσία εχθρών και "φίλων" , εν τέλει, οδήγησε την Ελλάδα να διαβήμόνη της τον δρόμον της δόξης, της τιμής αλλά και της Νίκης, ενώ όλοι οι άλλοι ελιποτάκτησαν.

Αγγλία Έχοντας πλέον αναλύσει την Βαλκανικήν πολιτικήν του Ιωάννου Μεταξά καθώς και την συμπεριφοράν των Βαλκανίων "συμμάχων" και εχθρών καιρός είναι να ασχοληθώμεν με

τας σχέσεις των εξωβαλκανικών χωρών και ιδίως των μεγάλων δυνάμεων που διεδραμά­ τισαν κύριον ρόλον εις την υπόθεσιν της Ελλάδος. Αρχίζοντας με την Αγγλίαν, έχομεν ήδη αναφέρει εις την αρχήν του κεφαλαίου ότι από το

1934, ο Ελλην Κυβερνήτης είχε εκφράσει το "δόγμα" του εις το οποίον έθετε,

εις περί­

πτωσιν πολέμου, την Ελλάδα ως αναγκαστικώς συμμαχούσα με την Αγγλίαν λόγω κυρίως της γεωγραφικής της θέσεως καθώς και τους λόγους που τον οδήγησαν εις το συμπέρασμα

αυτό. Δεκαέξ

(16), μόλις ημέρας μετά την εγκαθίδρυσιν της Εθνικής Μεταβολής της 4ης 1936, την 20ην Αυγούστου ο Άγγ λος Βασιλεύς Εδουάρδος Η', επεσκέφθη

Αυγούστου του

την Ελλάδα και συνηντήθη με τον Έλληνα ομόλογόν του, Γεώργιον Β'. Ο τελευταίος έπει­ τα έγραψε ειςτον Ιωάννην Μεταξά: "Βασιλεύς Αγγλίας εξεφράσθη λίαν ευμενώς δια κα­ τάστασιν εν Ελλάδι". Την 27ην Αυγούστου αφού συνηντήθη και ο Μεταξάς με τον Άγγλο Βασιλέα, ενημέρωνε τον Γεώργιον Β':

"Υποδοχή Βασιλέως λίαν εγκάρδιος .... ". Επίσης αντηλλάγησαν και επισκέψεις μοιρών του στόλου εκατέρωθεν. Αυτά όλα, φυσικά εσήμαιναν την πλήρη αναγνώρισιν και αποδοχήν της 4ης Αυγούστου. Ήτο όμως φαινομενική δυστυχώς. Οι Βρεταννοί, κλυδωνιζόμενοι από την σχέσιν του Βασιλέως των με την Καν Σίμπσον και αδιαφορούντες τελείως δια την προπαρασκευήν των προς πολεμον (μόλις τ01938 άρχισαν να προετοιμάζονται), αμαύρωναν τας σχέσεις των με την Ελλάδα δια της στάσεως των εις

το θέμα του Δημοσίου Χρέους, καθώς και με την συστηματικήν αδιαφορίαν των εις τας εκ­ κλήσεις δι' αγοράν Ελληνικών καπνών και σταφίδας, ώστε να απεξαρτηθεί η Ελλάς από το Γερμανικόν κλήρινγκ και να εξοπλισθή. Αι προσπάθειαι και αι πικρίαι του Μεταξά, εις το θέμα αυτό υπήρξαν τεράστιαι. Τα οικονομικά συμφέροντα των Ομολογιούχων, επε­

κράτουν, παρά τους διεθνείς κινδύνους που προσήγγιζαν και τους οποίους ο Μεταξάς, κα­ θαρώτατα είχε προ'ίδει, ενώ οι Βρεταννοί τυφλωμένοι, δεν αντελαμβάνοντο. Η μοναδική αντίδρασις των Βρεταννών, εις την απόλυτον οικονομικήν επικράτησιν και την προπαγάνδα των Γερμανών εις την Ελλάδα, ήτο εις θέματα πολιτισμού και παιδείας, ως η ίδρυσις της "έδρας Βύρωνος" εις το Πανεπιστήμιον Αθηνών, καθώς και η ενίσχυσις

92

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

της Βρεταννικής Αρχαιολογικής Σχολής και της Κοργιαλενείου Σπετσών. Από έκθεσιν του τότε Βρεταννού πρέσβεως Waterlow εν Αθήναις, φαίνεται το πόσον ο Ιωάννης Μεταξάς,

εν όψει του πολέμου, εξετίμα ότι όλαι αι Ελληνικαί τηλεπικοινωνίαι, ασύρματοι και εν­ σύρματοι έπρεπε να ευρίσκωνται εις Βρεταννικάς και ουχί Γερμανικάς χείρας και εφι­ στούσε την προσοχήν.

Οι Άγγλοι όμως, εσυνέχιζαν να επιδεικνύουν εγκληματικήν αδιαφορίαν και να έχουν συμφεροντολογικάς και απαραδέκτους αξιώσεις εις όλα.

Με την είσοδον εις το

1937, και ενώ το φάσμα του πολέμου σκιάζει όλο και περισσότε­

ρον την Ευρώπην, η Αγγλία μαστίζεται επί έξ ολοκλήρους μήνας από το σκάνδαλον Σίμσον, με αποτέλεσμα την παραίτησιν του Άγγλου βασιλέως Εδουάρδου Η' και την στέ­ ψιν του Γεωργίου ΣΤ' εις την θέσιν του, ενώ την ιδίαν χρονιά, πρωθυπουργός της Βρετταννίας ορκίζεται ο Τσάμπερλαιν, ο οποίος εχαρακτηρίσθη ως "κατευναστής" λόγω της ηπίου τακτικής του, έναντι του Χίτλερ, προκειμένου να μην αιματοκυλισθεί η Ευρώπη.

Τα λάθη των Βρεταννών, διαδέχονται το έν, το άλλο. Εις τας αρχάς του

1937 υπογράφουν

με τον Μουσσολίνι, "Συμφωνίαν Κυρίων" αναγνωρίζοντες έτσι την Ιταλίαν του Ντούτσε,

ως μεσογειακήν δύναμιν, με αντάλλαγμα την υπόσχεσίν του να μη αποκτήσει βλέψεις εις την Γιουγκοσλαυ'ίαν και τας Βαλεαρίδας νήσους. Ο Μεταξάς ανησύχησε. Παρά ταύτα, με την είσοδον ειςτο Γαλλίαν. Σύμμαχοι πιστοί"(30 Ιαν.

1938, θα σημειώσει: '38)

"Με Αγγλίαν πολύ καλά. Επίσης

Τον επόμενον μήνα εξ έσπασε κρίσις. Ο πρέσβυς των Άγγλων εις την Άγκυρα

Sir Ρ.

I~orrainc έκαμε λόγον περί εξόδου της Βουλγαρίας εις το Αιγαίον, με θυσίαν ελληνικών ε­

δαφών φυσικά. Ο Μεταξάς ενημερώθη από τον Αντιβασιλέα της Γιουγκοσλαυ'ίας, Παύλον και ενήργησεν αστραπιαίως, διαμαρτυρόμενος προς την Αγγλικήν Κυβέρνησιν, η οποία φυσικά απεκήρυξεν τον πρέσβυν της. "Τι κλονισμός με τα διαβήματα του

Percy Lorraine! Παύλος Γιουγκοσλαυ'ίας και συνο­ μιλία μου. Πληροφορίαι του περί Lorraine και τι του είπε. Διάδρομος Βουλγαρίας Αιγάιου. Ετρόμαξα. Διάβημα εις Αγγλίαν E(len σφοδρότατον. Απάντησιςτου καθησυχαστική. Αρνείται πάσαν γνώσιν ενεργειών Lorraine και τας αποκυρήττει. Ησύχασα. Αλλά ήμουν αποφασισμένος δια τα έσχατα!" (Εγγρ. 19 Φεβρ. '38). Και πράγματι ήτο! Εις το "σφοδρότατον" διάβημά του προς τον Υπουργόν Εξωτερικών της Βρεταννίας, Α. Ήντεν, ο Εθνικός Κυβερνήτης διευκρίνιζε: "Αλλ' είναι πασίγνωστον ότι τοιούτον ζήτημα είναι ανύπαρκτον δια την Ελλάδα και ού­

τε δύναται ποτέ να προκύψει υπό οιανδήποτε εμφάνισιν, ούτε δύναται ποτέ η Ελλάς, να

δεχθή επί τούτου ουδέ καν συζήτησιν μεθ' οιουδήποτε. Ο δε κ. Λωραίν και την Ελλάδα γνωρίζει καλώς και εξ Αγκύρας θα είναι εις θέσιν να παρακολουθεί την επί του προκει­ μένου αποφασιστικήν στάσιν της σημερινής Ελληνικής Κυβερνήσεως ... " και κατέληγε γράφοντας με αποφασιστικότητα, ότι:

"... Η Ελλάς αρνείται πάσαν εδαφικήν θυσίαν, ού­ σα αποφασισμένη να φθάσει εις πόλεμον ... " Δυστυχώς οι Βρεταννοί προέβαιναν εις τοιαύτας πράξεις προσπαθούντες να δελεάσουν,

την Βουλγαρίαν με εδαφικά ανταλλάγματα, προκειμένου αύτη να προσχωρήσει εις το Βαλκανικόν Σύμφωνον και εις την ιδικήν των συμμαχίαν και όχι την του Άξονος, μη σκε­ πτόμενοι ότι θυσιάζουν έτσι έναν πιστόν σύμμαχον, ως η Ελλάς, υπέρ ενός αμφιβόλου α­

ξιοπιστίας λαού, ο οποίος εστράφη εναντίον των!

93

MlJ.V01!. Ν. Χατζηδriκη

Ειςτας

12 Μαρτίου, ο Μεταξάς συνηντήθη με τον Lorraine, ο οποίος πιθανότατα κατ' ε­

ντολήν της Κυβερνήσεως του επήγε να διορθώσει το λάθος του:

"Lorraine εζήτησε συνέντευξιν. Του ομίλησα λίαν ψυχραίμως με εγγλέζικη νοοτροπία, (12 Μαρτ. '38) θα σημειώσει ο Μεταξάς, περιγράφων την συ­

αλλά κατηγορηματικότατα"

νομιλίαντων, ενώ λίγο αργότερα θα περιγράψει την εντύπωσιν που του είχε σχηματισθεί,

από την συμπεριφοράν των Άγγλων:

".... Η Αγγλία μας μεταχειρίζεται ως πτωχούς ανόητου ς φίλους, έχει και τον άλλον!" 2 Μαϊου '38) Ο ... "άλλος" φυσικά ήτο η Βουλγαρία!

(Εγγρ.

Ολόκληρον αυτό το έτος, ο Μεταξάς, εμάχετο να αποδεσμεύσει την Ελλάδα απ6 την αυ­ ξανομένην οικονομικήν κυριαρχίαν της Γερμανίας. Ηγωνιζετο δια την τακτοποίησιν του Δημοσίου Χρέους και εζήτει από την Βρεταννίαν την αγοράν των καπνών της Ελλάδος τα οποία μέχρι τότε ηγόραζε η Γερμανία. Απ6 τας εκθέσεις του Βρεταννού πρέσβεως εις το Φορρέ"ίν Όφφις διαφαίνονται αι ιδέ­

αι του Μεταξά. Διετείνετο ότι ήτο στρατηγικόν συμφέρον της Μ. Βρεταννίας να εξασφαλίσει οικονομι­ κ(;)ς την Πορτογαλίαν και την Ελλάδα δι6τι η πρώτη αποτελούσε την είσοδον και η δευτέ­ ρα την έξοδον της Μεσογείου και συνεπώς τον έλεγχον ταύτης. Επίσης εμάχετο να βοηθήσουν, ώστε να γίνεται ο εξοπλισμός μας με Βρεταννικ6ν πο­ λεμικ6ν υλικόν και γενικ6τερα επροσπάθησε με 6λας του τας δυνάμεις να επιτύχει, με λε­ πτότητα, δια να μην παρεξηγηθεί η Γερμανία, τον περιορισμόν της Γερμανικής διεισδύ­ σεως.

Η αντίδρασις της Βρεταννίας εις τας εκκλήσεις του Μεταξά, ήτο απρ6σμενος. Τον Μά'ίον του

1938 έκαμε δάνειον με

μακροπρ6θεσμον πίστωσιν,

16 εκατομμυρίων λιρών εις την .. ,

Τουρκίαν!

Δια την Ελλάδα, τον μ6νο πιστ6 σύμμαχο, επεκράτει η στενόκαρδος και μυωπική αντί­ ληψις των Ομολογιούχων εν(,) εβοήθουν την Τουρκία, τον "γρανίτινο σύμμαχο" 6πως τον

απεκάλουν, ο οποίος είδαμε προηγουμένως, πως, αφού ξεζούμισε τους Άγγλους, εις το τέ­ λος τους επρ6δωσε! Ο ΜεταξιΧς, διεμαρτυρήθη εντόνως εις την Αγγλίαν ζητώντας τουλάχιστον ίσην, προς την Τουρκίαν, μεταχείρισιν!

ΤΙτο φανερόν 6τι οι Άγγλοι, υπετίμουν την αξίαν της ΕλλιΧδος ως στρατιωτικού παρά­ γοντος και δεν ήσαν διατεθειμένοι να βοηθήσουν τον Μεταξά εις την ανεπανάληπτον προ­ σπιΧθειαν που είχεν αναλιΧβει δια την προετοιμασίαν του Έθνους δια τον πόλεμον που πο­ λύ πριν απc5 αυτούς, είχε αντιληφθεί ότι επλησίαζε. Την προσπάθειαν του Μ εταξά, να αποσπάσει την οικονομικήν συμπαριΧστασιν των Άγγλων καταμαρτυριΧ και ο Ι Σερπιέρης, ο οποίος ως Σύμβουλος της Εταιρείας Διό)ρυγος Κορίνθου, επήρε την εντολήν, από τον Εθνικόν Κυβερνήτην, να επισκεφθεί το Λονδίνον και μέσω του τραπεζικού οίκου Ηίιωbro, να προτείνει εις το Αγγλικ6ν Ναυαρχείον την ι­ δέαν διαπλατύνσεως του Ισθμού, την οποίαν οι Άγγλοι τελικώς δεν εδέχθησαν. Εζήτησε

επίσης ο Μεταξάς απ6 τον Σερπιέρη, να μεσολαβήσει εις τον Ηaωbro, ώστε να αρχίσει η Μ. Βρεταννία, να αγοριΧζει τον Καπν6 μας. Συγκεκριμf:νως, ο Μεταξάς ετ6νιζε:

"... 'Ολον μας τον καπνόν τον αγόραζε η Γερμανία, ενώ, εάν εγίνετο πόλεμος, η Ελλάς θα ήτο με το πλευρόν της Αγγλίας, όπως είναι τα πράγματα, όλον το Πολεμικόν μας υλι-

94

[ωcχννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

κόν είναι Γερμανικόν. Αναγκαζόμεθα να το αγοράζουμε, διότι παίρνουν τον καπνό μας. Πάρετε και σεις επιτέλους λίγο καπνό!"

Η δραματική έκκλησις του Μεταξά, με την σαφή επεξήγησιν, ότι ήτο αναγκαία η απε­ ξάρτησις της οικονομίας μας από την Γερμανίαν και η προμήθεια Αγγλικού υλικού, εν ό­ ψει του επερχομένου πολέμου, εγίνετο δυστυχώς εις ώτα μη ακουόντων. Ο οίκος

Hambro ήλθε εις επαφήν με την Imperia! Tobacco και την British Tobacco, αλ­

λά απέτυχε. Ο Σερπιέρης εξηγεί: 'Έστάθη απολύτως αδύνατον, διότι είχαν να απορροφήσουν ως ισχυρίζοντο, τας ιδικάς των φυτείας, δια την ακρίβειαν, των Κτήσεων, τα γνωστά Virginia".

Πραγματικά με την αδιαφορία των Άγγλων, ουδείς γνωρίζει τι θα συνέβαινε, εάν η Ελλάς δεν είχε ως οικονομικόν διέξοδον την Γερμανίαν. Οι Άγγ λοι ηρκούντο εις το να δί­

δουν υπέρογκα ποσά εις την Τουρκίαν και να λείχουν την Βουλγαρίαν, ενώ δια την Ελλάδα, επεκράτη η τοκογλυφική αντίληψιςτων Ομολογιούχων δια το Δημόσιον Χρέος. Ο έγκριτος ιστορικός και δημοσιογράφος Στρατής Καλογερόπουλος εις άρθρον του εις την εφημερίδα "Ελεύθερος Κόσμος" της 1ης Ιουλίου

1973, με τίτλον ''Ο Τσώρτσιλ ναρκο­

θετεί το καθεστώς του Μεταξά", μας αφήνει μίαν γλαφυράν περιγραφήν της θλιβερής πο­ λιτικής των Βρεταννών όσον αφορά την Ελλάδα: "Είναι γνωστόν, εις όλους τους τιμίου ς ανθρώπους, ότι η Ελλάς με την εξαγωγήν των \-

καπνών της προς την Γερμανίαν, με την διάθεσιν της πατάτας της και ακόμη με την ε­ ξαγωγήν των ολίγων φρούτων της, συνεπλήρωνε τον εξοπλίσμόν της, διότι δεν είχεν πα­ ραισθήσεις έναντι των επερχομένων γεγονότων.

Οι συντηρητικοί παράγοντες της Αγγλίας, εις τους οποίας ανήκε, βέβαια, και ο

Τσώρτσιλ,. έδειχναν πλήρη δυσφορία δια τας προσπαθείας εξοπλισμού της Ελλάδος, διό­ τι σύμφωνα με την παλαιάν γραμμήν των, του

1922 και εντεύθεν, η χώρα μας έπρεπε να

μένει εξασθενημένη, φυτοζωούσα και εξαρτωμένη από την ελεημοσύνη των Μεγάλων Δυνάμεων. Η επιτευχθείσα ψυχική ένατης του ελληνικού λαού, κατά τα τελευταία προπολεμικά χρόνια, υπό τον πολιτικόν και στρατιωτικόν ηγέτην, Ιωάννην Μεταξά, ενοχλούσε, ο­

πωσδήποτε τον κλειστόν κύκλον των συντηρητικών και εματαίωσε το αρχικόν των σχέ­ διον. Έλλην εφοπλιστής, ο οποίος πηγαινοερχόταν εις τας ευρωπα·ίκάς πρωτευσύσας, λό­ γωτων εργασιών του, έδωσεν μίαν χαρακτηριστικήν εικόνα ειςτον Πρωθυπουργόν, επί

της Αγγλικής εξωτερικής πολιτικής και της εσωτερικής ζωής της Αγγλίας. Συγκεκριμένως ο κοσμοπολίτης εφοπλιστής, επληροφόρησεν τον Μεταξά, ότι η βρε­ ταννική πολιτική έχει μείνει εις τα πλαίσια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και c5τι η Μεγάλη Βρεταννία, περιέρχεται, βαθμηδc5ν, εις κατάστασιν σήψεως και στασιμότητος.

Ειςτα λιμνάζοντα εκείνα ύδατα, ο Τσώρτσιλ, ναρκοθετεί τον Τσάμπερλαιν, ο οποίος με την σειράν του απέλυσε τον Ήντεν απc5 υπουργc5ν των Εξωτερικών, διc5τι δεν άφηνε κυ­ βερνητικc5 μυστικc5 που να μην το μεταβιβάσει στον Τσώρτσιλ.

Οι Βρεταννοί ποντάρουν μc5νον εκεί, c5που έχουν να ωφεληθούν. Συνεπώς κατά τον συ­ νομιλητήν του Μεταξά, η εναπc5θεσις των ελπίδων μας, εις τους Βρεταννούς αποτελούσε την εσχάτη πλάνην εις την οποίαν δεν έπρεπε να παρασυρθεί άνθρωπος του επιπέδου του Έλληνος Πρωθυπουργού. Τυφλωμένος απc5 εμπάθειαν κατά της Ελλάδος, ο 'Όμπσέρβερ" του Λονδίνου, συμβου-

95

---~

--------------------------

Μ(Ίνου. Ν. Χατζηδάκη

λεύει το υπουργείον των Εξωτερικών:

"Θα είναι, τουλάχιστον, παιδική αφέλεια να παρασυρθώμεν εις την ιδέαν ότι το μονο­ λιθικόν καθεστώς των Αθηνών, είναι δυνατόν να εγγυηθεί την συνοχήν του λαού, εν πε­ ριπτώσει πολέμου ... Η Τουρκία είναι ο πιστός μας σύμμαχος, ασάλευτος σαν τον γρανί­ την! Περί τον Απρίλιον του

1938, οι Βρεταννοί δίδουν εις την Τουρκίαν δια τον εξοπλι­ 16 εκατομμυρίων λιρών, και αργότερον, 40 εκατομμυρίων λιρών. Οι Γάλλοι ταυτοχρόνως, προσφέρουν 460 εκατομμύρια φράγκα, διότι επιθυμούν να ιδούν την σύμμαχόν των, αρτίως προπαρασκευαζομένην εσωτερικώς και ετοιμοπόλεμον (!) σμόν της προκαταβολήν

Και η Ελλάς, ας μη φρίξη ο αναγνώστης, παραπέμπεται εις διάλογον με τους Βρετανnούς ομολογιούχους. Με λίγα λόγια, η αγορά οπλών δια τον ελληνικόν στρατόν, διήρχετο δια των τοκογλύφων του Σίτυ, οι οποίοι ζητούσαν

65% αντί του 40%, δια την ρύθμισιν του

περίφημου χρέους μας. Άνευ προηγούμενου ηθική απογύμνωσις ανθρώπων, οι οποίοι

φιλοδοξούσαν ακόμη να διαδραματίσουν ηγετικόν ρόλον εις τον κόσμον Την 30ην Σεπτεμβρίου

(... )" 1938, ο Πρωθυπουργός της Βρεταννίας Τσάμπερλαιν, υπέγραψε

την Συμφωνίαν του Μονάχου με τον Χίτλερ, η οποία έκαμε την Γερμανίαν κυρίαρχον της

Βοημίας και διημέλιζε την Τσεχοσλοβακίαν, ανοίγοντας του έτσι, τον δρόμον προς ανα­ τολάς.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, τον επόμενον μήνα, πιστός εις την ακολουθητέαν πολιτικήν του και προσπαθώντας να τραβήξει επιτέλους το ενδιαφέρον των Άγγ λων προς την Ελλάδα, αλλά και να εξαντλήσει κάθε περιθ(δριον μαζί τους σημειώνει: "Διαπραγματεύσεις με Βάτερλοου. Προτάσεις μου, είμαι βέβαιος ότι δεν θα γίνουν δε· κταί, αλλά ελευθερώνομαι" (Εγγρ.

20 Οκτωβρίου 1938).

Αι "προτάσεις" αυταί τας οποίας αναφέρει ο Μεταξάς ότι έκαμε προς τον Άγγ λο Πρέσβυ, εις την σημαντικήν αυτήν εγγραφήν του ημερολογίου του, είναι πρότασις του δια σύναψιν συμμαχίας με την Βρεταννίαν! Οι Άγγλοι απέρριψαν την πρότασίν του, πράγμα που α·

νέμενε, όπως βλέπουμε και ο ίδιος ο Μεταξάς, αλλά αυτό του ελευθέρωνε τας χείρας δια να λάβει τα μέτρα του και να ακολουθήσει την πολιτικήν της ουδετερότητος. Το ότι η εγ­ γραφή αυτή αναφέρεται εις πρότασι ν συμμαχίας του Μεταξά προς τους Αγγ λους, επιβε­ βαιούται από μίαν εγγραφήν του ημερολογίου του, τον Απρίλιον του

1940, καθώς και εις

την μαρτυρίαν ενός υπουργού του που θα δούμε εν συνεχεία. Με το τελείωμα του

1938 και τον απόηχον που άφησε η

συμφωνία του Μονάχου, ο

Μεταξάς προέβη εις δήλωσιν, η οποία είχεν ως στόχον να διευκρινήσει εις πάντας και ι­ δίως τους Αγγλους, την αποφασιστικότητα του, εις το θέμα των διεκδικήσεων της

Βουλγαρίας:

"... 'Εκαμα δηλώσεις που έκοψαν δια παντός τον δρόμον κάθε υποχωρήσεως

απέναντι της Βουλγαρίας .... " Ειςτας δηλώσεις αυτάς, της 26ης Νοεμβρίου

1938, μεταξύ άλλων ετόνιζε:

''Αξιώσεις, ενοχλητικάς δια την Ελλάδα ουδείς διετύπωσεν ουδέ κατ' ελάχιστον. Άλλωστε τοιαύτην τινά αξίωσιν και ειρηνικώς επιδιωκωμένην η Ελλάς θα εθεωρή ως ε· χθρικήν πράξιν!

Αλλά επαναλαμβάνω ότι τοιαύτη περίπτωσις δεν υφίσταται. Συνεπώς οι Έλληνες δύο νανται να διαβιώσιν ησύχως ενη)ς των συν6ρων μας και να επιδίδωνται εις τα ειρηνικά

των έργα απολύτως ασφαλείς, 6χι μ6νον δια το πολεμικώς απαβίαστον των Ελληνικών Ι συν6ρων, αλλά επίσης και δια το απαραβίαστον αυτών εν τη δι' ειρηνικών μέσων, εξελί·

96

. !

Ι

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ξει της ευρωπα·ίκής καταστάσεως".

Εισερχομένου του

1939,

ο Μεταξάς εκκινεί νέας διαπραγματεύσεις με τους

Βρετταννούς. Ζητούσε απλά πράγματα. Την απαλλαγήν από την οικονομικήν υποδούλω­ σιντης Ελλάδος ειςτο Γερμανικόν κλήριγκ, δια της αγοράς από μέρους των, έστω μέρους των καπνών της και ένα μικρόν δάνειον, δια την ολοκλήρωσιν του τεραστίου έργου του ε­ ξοπλισμού της Ελλάδος, το οποίον είχεν αναλάβει. Τον Ιανουάριον, συναντάται με τον

πρέσβυ της Αγγλίας,

Waterlow και τον βάζει εις την θέσιν του: (... ). Δια Ομολογιούχους μου είπε ότι εξ αυτών θα έχουν δυσκολίας

"Επίσκεψις Βάτερλω διά δανειον.

Του απήντησα να μην το κάμουν το δάνειον, δεν το χρειαζόμεθα δια τον εαυτόν μας, παρά δια εξοπλισμούς χάριν αυτών. Εάν δεν θέλουν, τόσον το καλλίτερον, για μας. Αλλά εις ομολογιούχους δεν δίδω πεντάρα. Εκτός εάν λύσουν ζήτημα καπνών. Έφυγε λίαν μα­

ζεμένος" (Εγγρ.

16 Ιαν. '39)

Η αγανάκτησις του Εθνικού Κυβερνήτου, ήτο δικαιολογημένη. Είδαμε ήδη ότι από την άνοιξιντου

1938, οι Άγγλοι είχαν δώσει δάνειον εις τους Τούρκους, 16 εκατομμυρίων λι­

ρών. Δια την Ελλάδα όμως, τον λόγον είχαν οι Ομολογιούχοι! Ακόμη και εις την εχθρικήν Βουλγαρίαν, τον Μάρτιον του

1939 η Βρεταννία έδωσε 500.000 λίρες!

Δεν έπαυε και η εκ μέρους των Άγγλων προσπάθεια προσεταιρισμού της εις το στρατό­

πεδόν τους, με εδαφικά ανταλλάγματα ε ις βάρος της Ελλάδος. Φυσικά ο Μεταξάς ξεκα­ θάρισε και πάλιν την θέσιν του δια των ανωτέρω κατηγορηματικών δηλώσεων. Εντός αυ­ τού του κλίματος, με πικρίαν, θα σημειώσει: "Οι Άγγλοι δεν θα μπορέσουν ποτέ να μας καταλάβουν. Μεταχειρίζονται ως λα δι' όσα εμείς βάζουμε το αίμα της καρδιάς μας" (Εγγρ. Υπό αυτάς τας συνθήκας εισήρχετο ο Μάρτιος του

sport, ό­

3 Μαρτίου '39).

1939. Οι Άγγ λοι αρνούμενοι την συμ­

μαχίαν μας εφέροντο κατά τρόπον απαράδεκτον. Το Βαλκανικόν Σύμφωνον κατέρρεεν ενώ η Τουρκία εκυμαίνετο. Εντός αυτού του δραματικού κλίματος, ο Πρωθυπουργός της

Νίκης, Ιωάννης Μεταξάς, λαμβάνει την "φοβεράν απόφασιν" του "εν περιπτώσει Ιταλικής απειλής". Θα πολεμήσει το εθνικόν εχθρόν, μόνος και αβοήθητος, δια να είναι ακόμη πιο μεγάλη η Δόξα της Νίκης που θα του επιφέρει! Την 7ην Απριλίου

1939, οι Ιταλοί καταλαμβάνουν αιφνιδιαστικώς την Αλβανίαν. Εχουν

πλέον εισχωρήσει εις τα Βαλκάνια και έχουν αποκτήσει το προγεφύρωμά τους δια την Ελλάδα.

Εις φημολογίας που διαδίδονται ότι η Ιταλία θα καταλάβει την Κέρκυραν, ο Μεταξάς καλεί τον Βρεταννό Πρέσβυ και του αποκαλύπτει την "φοβεράν απόφασίν" του:

"...Έχω απόφασιν να αντισταθώ μέχρις έσχατων" του λέγει και συνεχίζει: "... προτιμώ την τέλειαν καταστροφήν δια τον τόπον παρά την ατίμωσιν!" Οι Άγγλοι: "Φεύγουν σπεύδο­ ντες να τηλεγραφήσουν εις Λονδίνον" (Εγγρ.

9 Απριλίου 1939)

Μετά από την προκύψασαν αυτήν απειλήν καθώς και την ανωτέρω ανακοίνωσιν του Μεταξά,την 13ην Απριλίου, η Βρεταννική ως και η Γαλλική Κυβέρνησις, προέβησαν εις

μονομερείς δηλώσεις εγγυήσεως της ανεξαρτησίας της Ελλάδος και της Ρουμανίας, εις πε­ ρίπτωσιν επιθέσεως, διαθέτουσαι παν διαθέσιμον μέσον ε ις το υποστάν την επίθεσιν Κράτος. Την ιδίαν ημέρα ο Μεταξάς σημειώνει: "Βράδυ δηλώσεις Τσάμπερλαιν, αίρεται πάσα ανησυχία"

97

Μάνου. Ν. Χατζηδ(1.κη

Παρά ταύτα, όμως αι ενθαρρύνσεις προς τους Βουλγάρους, μετά την κατάκτησιν υπό των

Ιταλών της Αλβανίας, και από τον Αξονα αλλά και από τους Βρεταννούς, οδήγησε τον Έλληνα Κυβερνήτη εις δηλώσεις δια των οποίων, αφού απεκάλυπτε τας επιδιώξεις των Βουλγάρων εις την Ελληνικήν Θράκην, την Ρουμανικήν Δόβρουτσα και τμήμα της Σερβίας, ως αντάλλαγμα δια την είσοδόν τους εις το Βαλκανικόν Σύμφωνον έπειτα ετόνιζε: 'Ή τοι­ αύτη στάσις της Βουλγαρίας ενθαρρύνεται ατυχώς και από μερίδα του αγγλικού και του γαλλικού τύπου". Και αφού τους υπενθύμιζε τας εγγυήσεις που είχαν δώσει προ ολίγων ημερών, διευκρί­ νιζε κατηγορηματικώς: "Περιττόν να επαναλάβωμεν την απόφασιν μας να αποκρούσω­ μεν ενόπλως πάσαν απόπειραν κατά της ακεραιότητας μας"

27

Απριλίου

1939,

Ι.

Μεταξάς. Η αλλοπρόσαλος Βρεταννική πολιτική όσον αφορά την Ελλάδα εσυνεχίζετο. Την 15ην Μα·ίου

1939 επεσκέπτετο τας Αθήνας δια να διαπραγματευθή το Δημόσιον

Χρέος, ο απερίγραπτος, Λήθ-Ρος: "Του ομίλησα έξω απ6 τα δ6ντια. Να ιδούμε αποτέλε­

σμα" σημειώνει ανήμερα ο Μεταξάς. Ο Στρατής Καλογερ6πουλος διηγείται:

"... 0

Λήθ-Ρος ήλθεν ειςτας Αθήνας, ως απεσταλμένοςτων ομολογιούχων, δια να μας ε­

κβιάση οικονομικά και να αποκαλύψει, 6πως μας ετ6νισεν με θρασύτητα, την οικονομικήν μας γυμν6τητα εις τον κ6σμον. Θα έπρεπε, λοιπ6ν, να συμβιβασθεί η Ελλάς εις τας οιασ­ δήποτε οικονομικάς απαιτήσεις της Βρεταννίας και να κ6ψει τον αυχένα εις τους ομολο­ γιούχους και τους λοιπούς δανειστάς.

Μας απεκάλυψεν ακ6μη ο

... "τζέντλεμαν" εκείνος, εκφράζοντας υποκριτικώς την λύπην

του, ότι η Αγγλία θα επανεξετάση το θέμα απορροφήσεως καπνών εξ Ελλάδος, δι6τι ε­ γκατελείφθη οριστικώς η ιδέα της αναμίξεως μικράς ποσ6τητας Ελληνικών καπνών εις τας χαρμάνια της "lμπέριαλ Ταμπάκο Κ6μπανυ". Και ο ίδιος αυτ6ς "κύριος", κατηγόρησεν την Ελλάδα δια την αθρ6αν αποστολήντων καπνών της εις Γερμανίαν

(!)"

45

Πιο λακωνικά, ο Ιωιχννης Μεταξάς, θα σημειώσει: "Με Λήθ Ρος καμμία συνενν6ησις" (Εγγρ.

20 Μα·ίου 1939)

Το αποκορύφωμα όμως της Βρεταννικής αλλοφροσύνης ήτο ()ταν τας ημέρας εκείνας (Μά'ίον και Ιούνιον

1939), η Μ. Βρεταννία υπέγραψε Σύμφωνον Συμμαχίας με την (!). Συμμαχίαν

ΊΌυρκίαν, το οποίον και επωφραγίσεν τον Οκτώβριον του ιδίου έτους

την οποίαν είχαν αρνηθεί εις την Ελλάδα, 6ταν την 20ην Οκτωβρίου του προηγουμένου έτους

(1938) τους την είχε προτείνει ο Ιωάννης Μεταξάς!

Οι Άγγλοι υπετιμούν την Ελλάδα της "φοβεράς αποφάσεως" και ενεπιστεύοντο τον

....

"γρανίτινο σύμμαχον" που ελέγετο Τουρκία.

Την Τουρκίαν, η οποία, ως είδαμε ανωτέρω, αφού απεκόμισεν απίστευτα οικονομικά και εδαφικci οφέλη απ6 τους Άγγλους, εις το τέλος τους επρcSδωσε αποσυρομένη "εγκαί­ ρως" της Συμμαχίας και καταπατούσα xciec: σύμφωνον, παίζουσα ρcSλον "ευνούχου θυρω­ ρού" δια τους Γερμανούς. Δια της Συμμαχίας της με την Αγγλίαν Οα εισπρciξει ακιSμη κατομμύρια λίρες (π~~ραν των

16 εκατομμυρίων που

ΕίΧΕ λci[)EL την άνοιξιν του

40 ε­ 1938), κα­

θώς και 460 εκατομμύρια φρciγκων, δια προμήθειαν πολεμικού υλικού, καθο)ς επίσης και την Αλεξανδρέτταν εις την οποίαν δΕν Είχε κανένα δικαίωμα! Και η Ελλάς; Ο ciμοιρος ο Μεταξάς θα στείλει τον υΠOυργιSν του Λ. Τζίφον, να δια­ πραγμαΤΕυθεί με τους Άγγλους το καπνικιS ζΊiτημα και να υπογρciψει την σύμβαση των δύο

98

7 Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δc5ξαν

1936-41

εκατομμυρίων λιρών δια πολεμοφόδια, με το Αγγλικόν θησαυροφυλάκιον: "Εις το ζήτημα του Δημοσίου Χρέους και μετά την πρόσφατον και άκαρπον επίσκεψη στας Αθήνας του Σερ

Frederick Leith Ross, είχα διαταγή να μην αναμιχθώ και να αποφύ­

γω κάθε συζήτηση με τους ομολογιούχους" (σ.σ. Ο Μεταξάς, δια το θέμα αυτό, σημείωνε:

"... Ελλάς αδύνατον να πληρώσει" (Εγγρ. 12-19 Μαρτ. '39). "... Δια το καπνικc5 ζήτημα η αποστολή μου ήτο να πεισθεί η

Αγγλική Κυβέρνησις, ν' αγο­

ράζει ετησίως c5σον το δυνατόν περισσc5τερα καπνά και ιδίως Μακεδονικά. Το ζήτημα εί­ χε και την πολιτικήν του χροιάν διότι η Τουρκία και η Ελλάς, μc5νον έτσι θα μπορούσαν να ξεφύγουν από την Γερμανικήν οικονομικήν κυριαρχίαν, η οποία ήτο σχεδόν απόλυτος, εφ' όσον οι Γερμανοί εμφανίζοντο μόνοι και χωρίς συναγωνιστάς, ως αγορασταί των καπνών μας.

Ιδίως δια την Ελλάδα η κυριαρχία αυτή ήτο σχεδόν απόλυτος διότι αι προηγούμεναι κομ­ ματικαί Κυβερνήσεις, προ του Γερμανικό

1936, ελάχιστα είχαν φροντίσει να ισοσκελίσουν το Ελληνο­ clearing και c5ταν ανέλαβε ο Μεταξάς, ευρέθη προ τεραστίου πιστωτικού υπο­

λοίπου εις μάρκα που μόνον με αγορά Γερμανικού πολεμικού υλικού ήτο ποτέ δυνατόν να καλυφθεί.

Το δεύτερο ζήτημα με το οποίον είχα επιφορτισθεί ήτο η υπογραφή του Δανείου των λι­ ράJν 2.000.000, που είχε δεχθεί η Αγγλία μετά πολλές αναβολές να μας δώσει, δια την 0.-

γοράν του πολεμικού υλικού

(... ).

Στο καπνικό, αντί να σπεύσει η Βρεταννική Κυβέρνησις να βγάλει την Τουρκίαν και την

Ελλάδα από την Γερμανικήν οικονομικήν κυριαρχίαν, με την αγοράν μεγάλης ποσότητος καπνών, έγιναν συζητήσεις χωρίς τέλος δια να πιεσθεί Π.χ. η

Imperial Tobacco και ο Lord Dalvcrton, να επαναφέρουν στα χαρμάνια τους τον ανατολικc5 καπνό, ενώ είχαν δαπανήσει άνω των 20.000.000 λιρών σε ρεκλάμα δια να συνηθίσουν το Αγγλικό κοινc5 σε σιγαρέττα 100% Βιρτζίνια ( ... ). Το αποτέλεσμα όλων των προσπαθειών ήτο κωμικόν. Εναντι των 20.000.000 κιλών ελ­ Πρόεδρc5ς της

ληνικών καπνών που αγόραζε ετησίως η Γερμανία, μετά την έναρξιν του πολέμου (σ.σ. 1η Σεπτεμβρίου

1939), και ()ταν πλέον εθεωρήθη ότι η πολιτική άποψις πρέπει να έλθει 1.000.000 κιλά! Ωδινεν όρος και έτεκε μύν. Και έτσι

πριν από κάθε άλλη, ηγοράσθησαν

ήταν γραφτό να πολεμήσουμε τους Ι ταλούς στην Αλβανία με Γερμανικά όπλα! Δια το δά­ νειον μου εζήτησαν

5 V2 %. Εις ερώτησίν μου διατί στους Τούρκους εζήτησαν 4% μου α­

πήντησαν ότι οι Τούρκοι είναι σύμμαχοι και ημείς όχι, ενώ η Αγγλία είχεν αρνηθεί την υ­ πογραφήν συμμαχίας το προηγούμενον έτος και είχε δώσει μονομερή εγγύησιν"

Ιδού λοιπόν μία ακιSμη μαρτυρία της προτάσεως δια Συμμαχίαν που είχε κάμει ο

Μεταξάς εις την Αγγλίαν, την 20ην Οκτωβρίου

1938.

Ποίον το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων; Η Αγγλία η οποία είχε δώσει απλόχερα

56 εκατομμύρια λίρες εις την Τουρκία (της οποίας της Συμμαχίαν είχε δεχθεί) έδιδε εις την Ελλάδα 2 εκατομμύρια λίρες και μάλιστα με μεγαλύτερον τόκο! Όσον αφορά δια τον καπνόν; Από τους 20.000 τόνους τους οποίους η Ελλάς επώλει εις την Γερμανίαν, οι Βρεταννοί με το ζόρι απεφάσισαν να αγοράσουν τους 1000 τόννους. Γελοι6της. "Πάρετε και εσείς επιτέλους λίγο καπνό!" είδαμε να τους λέγει απελπισμένα ο Μεταξάς δια να α­ πεγκλωβιστεί η Ελλάς απ6 το Γερμανικόν κλήρινγκ. "Και έτσι ήταν γραφτ6 να πολεμή­ σουμε τους Ιταλούς στην Αλβανία με Γερμανικά ()πλα!" καταλήγει ο Τζίφος. ψ)

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Την

11 ην Δεκεμβρίου 1939 άρχισαν νέαι διαπραγματεύσεις της Ελλάδος με την Αγγ λίαν

δια την ρύθμισιν του Δημοσίου Χρέους, μετά το "φιάσκο" του Λήθ- Ρός. "Όλην την ημέραν ασχολίαι με οικονομικάς προτάσεις Αγγλίας και Γαλλίας, θέλουν να μας γδάρουν το πετσί μας" (Εγγρ.

23 Δεκ.) σημειώνει με αγανάκτησιν ο Μεταξάς!

Ο Παν. Σιφναίος περιγράφει το "γδάρσιμο αυτό, του πετσιού" της Ελλάδος ως εξής:

"... Τις τραγικές εκείνες ώρες της Ευρώπης και του κόσμου οι τοκογλύφοι του Σίτυ, με τις ευλογίες της Βρεταννικής κυβερνήσεως εξεβίαζαν την Ελλάδα για να επιτύχουν 65% αντί των 40% που τους πλήρωνε ο Μεταξάς, εξαρτώντας την αγορά των καπνών και την παροχή των πολεμικών πιστώσεων από την "ρύθμιση του χρέους"! Και τελικά δεν μας

παρέδωσαν ούτε καν όλα τα αεροπλάνα και μεγάλο μέρος του πολεμικού υλικού που εί­ χαμε αγοράσει με τα λεπτά του δικού μας προϋπολογισμού, διότι η "προτεραιότης" α­ παιτούσε να τα κρατήσουν οι μεγάλοι μας σύμμαχοι, για να παραδώσουν στους

Γερμανούς υλικό που θα μας επέτρεπε να κερδίσουμε δέκα πολέμους της Αλβανίας"!

Με την χαρακτηριστική λακωνικότητα του Μεταξά θα σημειώσει, την επομένην:

"... Μέσα μου δεν φεύγει η αγωνία και η πίκρα, με τον τρόπον που μας μεταχειρίζονται και απειλούν να μας μεταχειρισθούν οι Άγγλοι και οι Γάλλοι" (Εγγρ. 24 Δεκ. '39). Από τας αρχάς του Ιανουαρίου του 1940, ο Μεταξάς κάμνοντας μίαν υστάτην προσπά­ θειαν να ρυθμίσει τας οικονομικάς σχέσεις με τους Αγγλους, αποστέλει ξανά, αντιπρο­ σωπείαν, αυτήν την φοράν υπουργών, ειςτο Λονδίνον, αποτελουμένην από το Υπουργόν

Ναυτιλίας Α. Τζίφον και πάλιν, καθώς και τους: υπουργόν Οικονομικών και Διοικητήν της Τραπέζης Ελλάδος, Α. Αποστολίδην και Κ. Βαρβαρέσσον. Τα πρώτα νέα της αποστολής δεν ήσαν ευχάριστα. Οι ομολογιούχοι εζήτουν τόκον

έναντι του

40% που τους έδιδε η Ελλάς δια το Δημόσιον Χρέος,

65%,

ενώ έφθασαν εις το ση­

μείον της παρανοίας να απαιτούν εκβιαστικώς, χωρίς να αυξάνουν όμως και την ποσότη­ τα της αγοράς των Ελληνικών καπνών, να σταματήσουμε να τον πωλούμε εις την Γερμανίαν. Εν ολίγοις ενώ οι Βρεταννοί ηγόραζαν μόνον

από την Ελλάδα να παύσει να πωλεί τους υπολοίπους

1000 τόνους καπνού, εζήτουν 19.000 τόνους εις τους Γερμανούς,

χωρίς όμως να διατίθενται να αγοράσουν ούτε τόνο παραπάνω, όπως τους εζήτη ο Μεταξάς. Αυτό φυσικά θα εσήμαινε διακοπήν των εξοπλισμών της Ελλάδος και οικονο­ μικήν της καταστροφήν!

"Τηλεγράφημα από Λονδίνον μάλλον δυσάρεστον. Ζητούν σχεδόν να κόψωμεν με την Γερμανίαν. Δούλοι!" (Εγγρ.

17 Ιαν. '40).

Αυτό σημειώνει ο Μεταξάς, αγανακτισμένος, ακούγοντας τα νέα. Αποκαλυπτικός, εις το θέμα αυτό, υπήρξε ο συναντηθείς με τον Ιωάννην Μεταξά, Αμερικανός δημοσιογράφος

L. Stowe, ο οποίος εις ένα κεραυνοβόλον άρθρον του, έγραφε: "Οι φραγκοφορεμένοι οικονομικοί μεγιστάνες του Λονδίνου, οι οποίοι αρπάζουν, σχε­

δόν δωρεάν, την Ελληνική σταφίδα δια την χριστουγεννιάτικην πουτίγκα τους, συνι­ στούν τώρα εις τους Έλληνας να πετάξουν τα καπνά των εις την θάλασσαν δια να επι­ δείξουν την αφοσίωσίν των προς το

'"

Λονδίνον.

Οποία εξοργιστική απαίτησις, οποία αδικία προς μίαν μικράν χώραν, αγωνιζομένην να ανορθωθή, εν μέσω ενός ανησύχου κόσμου. Οι Γερμανοί απορροφούν ετησίως από τους Έλληνας 20.000 τόνους καπνών. Δια την διακοπήν των εμπορικών σχέσεών τους με τους Γερμανούς, οι Άγγλοι, προτείνουν εις τους Έλληνας να αγοράζουν

100

1000 τόνους καπνών

φι

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

ετησίως. Οι υπόλοιποι

1936-41

19.000 τόνοι, να πεταχθούν εις την .... θάλασσαν. Κάποιος πρέπει

να ερυθριάσει από εντροπήν δια τας καταπτύσους αυτάς προτάσεις". Προς τα τέλη του Ιανουαρίου

1940, μετά από τέτοιον μακροχρόνιον αγώνα του Ιωάννου

Μεταξά, η πολιτική του και το πείσμα τους εις την υπεράσπισιντων συμφερόντων του Έθνους, θα θριαμβεύσει. Η οικονομική αποστολή εξ υπουργών, που είχε στείλει ειςτο Λονδίνον, επέτυχε επιτέλους την ρύθμισιν του Δημοσίου χρέους με 41,5%, έναντι του το­

κογλυφικού

65% που εζήτουν οι ομολογιούχοι, δι' όλην την διάρκειαν του πολέμου.

Επέτυχεν επίσης την σημαντικήν επιτέλους αύξησιν, της αγοράς Ελληνικών προ·ίόντων

(κυρίως καπνού) από την Βρεταννίαν και την Γαλλίαν. Ως αντάλλαγμα η Ελλάς θα ναύ­ λωνε εις την Αγγλική Κυβέρνησιν,

60 φορτηγά πλοία,

έναντι των

150 που

εζήτουν οι

Άγγλοι. Ήτο μία πραγματική νίκη της πολιτικής του Μεταξά: "Απόψε απάντησις από Λονδίνον. Υπερισχύσαμεν εις όλα. Και εγώ και η πολιτική μου προς τους Άγγλους - και

η πολιτική μου δια το δημόσιον χρέος" (Εγγρ,.

24 Ιανουαρίου 1940).

Θα γράψει με δικαιολογημένην ικανοποίησιν ο Μεταξάς: Από της στιγμής που οι Άγγλοι

ηρνήθησαν την Πρότασιν Συμμαχίας που τους έκαμε ο Μεταξάς την 2Οην Οκτωβρίου και ιδίως μετά την έκρηξιν του Β' Παγκοσμίου πολέμου, την 1ην Σεπτεμβρίου

1938, 1939, ο

Εθνικός Κυβερνήτης, εκράτησε την μόνην εθνικώς συμφέρουσα στάσιν. Την πολιτικήν της

αυστηράς, εντίμου και ίσης προς όλους ουδετερότητος. Εχοντας διευκρινίσει ότι δεν η­ μπορούσαμε να είμεθα εις αντίπαλοντης Αγγλίας στρατόπεδον, προσεπάθησε να κρατή­

σει την Ελλάδα, το δυνατόν περισσότερον χρόνον, έξω του πολέμου. Δεν ηνείχετο την πα­ ραβίασιν της ουδετερότητος. Την 2αν Νοεμβρίου του

1940 βλέπουμε να σημειώνει:

"Ανακατέματα με τις προπαγάνδες - ιδίως Αγγ λική". Τέσσερις ημέρες μετά: "Τακτοποίησις Αγγλικής προπαγάνδας δια καταργήσεως"

(6.11.40). Το ίδιο έκαμε και δια την Γερμανικήν

προπαγάνδα. Όταν ο νέος Πρέσβυς της Βρεταννίας εις την Ελλάδα, Τσ.Πάλαιρετ, του έκαμε νύξιν δια δήθεν Γερμανικήν, ο Μεταξάς εξανέστει: "Διαμαρτυρία Άγγλου δια Γερμανικήν προπα­

γάνδαν - που πραγματικά δεν υπάρχει - άδικη και προσβλητική για μας"

(1.4.40).

Ο Εθνικός Κυβερνήτης, έβαλε τον Πρέσβυ εις την θέσιν του και του υπενθύμισε ότι αυ­

τοί ήσαν που ηρνήθησαν την Συμμαχίαν του, όταν τους την προσέφερε και τώρα δεν θα πρέπει να εξανίστανται που τηρεί αυστηράν ουδετερότητα: "Άγγλος μου ζητεί συγνώμην δια το χθεσινόν υπόμνημα. Τα παίρνει όλα οπίσω. Του αναφέρω την επί Βατερλόου, πρό­ τασιν μου συμμαχίας και ότι αν την είχαν αποδεχθεί, θα είμεθα τώρα όπως η Τουρκία, ό­ τι αυτοί ηθέλησαν να μείνωμεν ουδέτεροι και συνεπώς πρέπει να κρατούμεν τους κανό­ νας της ουδετερότητος.

(... ). Μήπως μας έλθει τώρα πρότασις των περί συμμαχίας; 2 Απρ. 1940)

Ανατριχιάζω. Αλλά ίσως καλλίτερα" (Εγγρ.

Αυτή η σημαντικότατη εγγραφή, επιβεβαιώνει δια μίαν ακόμη φοράν, την πρότασιν Συμμαχίας την οποίαν, έκαμε ο Εθνικός Κυβερνήτης εις τους Βρετταννούς την 20ην Οκτωβρίου του Την

1938 μέσω του τότε Βρεταννού Πρεσβευτού Water]ow. 1Οην Μα·ίου 1940, εις την Βρεταννίαν έπιπτεν η Κυβέρνησις του "κατευναστού"

Τσάμπερλαιν και ανελάμβανε την πρωθυπουργίαν, ο φιλοπόλεμος Τσώρτσιλ. Παρά το ρί­ ψιμο όλων των ευθυνών εις τον Τσάμπερλαιν το οποίον έγινε μεταπολεμικώς ο Τσιδρτσιλ φέρει περισσοτέρας ευθύνας δια την απαράδεκτον Βρεταννικήν πολιτικήν. Ο Στρατής Καλογερόπουλος αναφέρει:

"(... ) Πριν ακόμη γίνει πρωθυπουργός ο Τσώρτσιλ, ένεκα ζο101

Μ6,νου, Ν Χατζηδάκη

φερών περιστάσεων, ποικιλοτρόπως, εναρκοθέτησεν το καθεστώς του Ι. Μεταξά, άλλα

λέγων δημοσίως και άλλα ποιών κρυφίως. Εις τα πλαίσια της γενικής πολιτικής, ο Τσώρτσιλ, θεωρούσε ανίκανον την Ελλάδα να

διαδραματήσει αποφασιστικόν ρόλον εις τα Βαλκάνια, λόγω εσωτερικού καθεστώτος, και μόνον την αυγήν της 28ης Αυγούστου του

1940, ήρχισεν να πτερνίζεται, συνεπεία

αιφνιδιαστικής καταπλήξεως. Αντιθέτως η Τουρκία υπήρξεν η βασική του φροντίδα, από το

1936, και οι πάντα ε­

σφαλμένοι υπολογισμοί του επί της Βρεταννικής θέσεως εις την Μεσόγειον, έφερεν τους

τούρκους, συμπολεμιστάς και συμπαραστάτας με τους Βρεταννούς". 46 Και δεν ήσαν μόνον αυτά. Ο φιλοιϊταλισμός του Τσώρτσιλ μέχρι την τελευταία στιγμή, όπου εφάνη ότι ο Μουσσολίνι να ετίθετο εις το πλευρόν του Χίτλερ, υπήρξε απαράδεκτος. Αντετάχθη εις τας κυρώσεις κατά της Ιταλίας, όταν εκείνη επετέθη εις την Αβησσυνίαν το

1935, ενώ είχε δηλώσει εις τον Μουσσολίνι, ότι εάν ήτο Ιταλός θα ηγωνίζετο παρά το

πλευρόν του, φέρων μαύρο υποκάμισο, εναντίον του Κομμουνισμού(!).

Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ, εις το βιβλίον του, αναφέρει μίαν επιστολήν του, της 16ης Μα'ίου

1940 (εποχής κατά την οποίαν είχαν αρχίσει αι προκλήσεις της

Ιταλίας εις βάρος της

Ελλάδος), προς τον Μουσσολίνι, η οποία είχε σκοπόν να τον κρατήσει εκτός του πολέμου. Εις αυτήν την επιστολήν, βλέπουμε τον Τσώρτσιλ να γράφει εις τον Μουσσολίνι: "Δηλώ ότι ουδέποτε υπήρξα εχθρός μιας μεγάλης Ιταλίας, ούτε στο βάθος της καρδιάς μου υπήρξα ποτέ εχθρός του Ιταλού κυβερνήτου". 47

Ο Ιταλός ιστορικός Πασκουάλε Βιλλάρι, επίσης γράφει ότι εις επιστολάς του Τσώρτσιλ προς τον Μουσσολίνι, την εποχήν που ακόμη η Ιταλία δεν είχε εμπλακεί εις τον πόλεμον και προκειμένου ο πρώτος να τραβήξει τον δεύτερο, προς το μέρος του, έγραφε ότι:

"...Αν η Ιταλία απεφάσιζε να εξέλθη μεταγενεστέρως

εις τον πόλεμον, θα έπρεπε να

δράσει κυρίως εις τα Βαλκάνια, δια να εμποδίσει την Γερμανίαν να κατέλθει εκεί και ότι εάν εν πάσει περιπτώσει η Ιταλία έκρινε σκόπιμον μίαν επιχείρησιν εις την Ελλάδα, η Μεγάλη Βρεταννία δεν θα αντετάσσετο"! 48

Ιδού ο κυνισμός, η υποκρισία και ο ανθελληνισμός εις το απώγειον της δόξης τους! Ο Τσώρτσιλ, προκειμένου να εξασφαλίσει την μη συμμετοχήν της Ιταλίας εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν του Χίτλερ, ήτο πλήρως διατεθειμένος να θυσιάσει την Ελλάδα, δια την οποίαν ωστόσο η Αγγλία είχε προσφέρει μονομερή εγγύησιν της ανεξαρτησίας της εν πε­ ριπτώσει απειλής, την 13ην Απριλίου του

1939. Το μοναδικόν ενδιαφέρον του Τσώρτσιλ,

θα είναι η Τουρκία,

Οποία έκπληξις δι' αυτόν όταν η Ιταλία θα στραφεί τελικώς υπέρ της Γερμανίας, οποία

μεγαλυτέρα έκπληξις, όταν η τουρκία θα προδώσει την Αγγ λίαν και οποία μεγίστη έκπλη­ ξις, όταν η Ελλάς θα σταθεί ο μοναδικός αληθής σύμμαχος συντρίβοντας την Ιταλίαν επι­

φέροντας την πρώτην Νίκην κατά του Άξονος! Ενώ λοιπόν, ο πόλεμος ήδη μαίνεται εις την Ευρώπην και η Ιταλία συνεχώς αυξάνει τας προκλήσεις της προς την Ελλάδα, οι Βρεταννοί ξαφνικά αποφασίζουν να μην μας παρα­ δώσουν μέγα μέρος του πολεμικού υλικού, το οποίον είχαμε αγοράσει απ' αυτούς εξ εθνι­ κών πόρων, καθώς και - ως είδαμε εις το κεφάλαιον της "Στρατιωτικής προπαρασκευής"­

τεράστιον μέρος των παραγγελιών μας εις αεροπλάνα, δια τα οποία είχε γίνει πανελλή­ νιος έρανος και ειςτα οποία η Ελλάς είχε πρωτίστην ανάγκην, καθιδς η Ιταλία είχε

102

2000 α-

μ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

εροπλάνα πρώτης γραμμής.

Ενδεικτικόν της καταστάσεως αυτής είναι η κραυγή του Μεταξά της 31 ης Μα'ίου: "Οι Άγγλοι και Γάλλοι μας άφησαν άοπλους και σχεδόν ανυπεράσπιστου ς" Οι "Σύμμαχοί" μας έκριναν ότι η προτεραιότης του πολέμου απαιτούσε να τα κρατήσουν οι ίδιοι! Λιγότερο από ένα μήνα μετά, η Γαλλία είχε ήδη πέσει εις τας χείρας της Γερμανίας, και

αιπροκλήσειςτων Ιταλών ηυξάνοντο: "Άγγλοι μας αφήνουν άοπλους!" (Εγγρ.

26 Ιουν.

1940) θα σημειώσει με αγανάκτησιν και πικρίαν ο Εθνικός Κυβερνήτης. Η ηρω'ίκή Ελλάς της 4ηςΑυγούστου, θα αντιμετωπίσει την Ιταλικήν εισβολήν, χωρίς καμ­ μίαν απολύτως βοήθειαν από την Αγγλίαν, η οποία όλα αυτά τα χρ6νια της προπαρα­

σκευής, είχεν αρκεσθεί εις το να ζητάει όλο και μεγαλύτερον τ6κον δια τους ομολογιού­ χους, και είχεν εγκαταλείψει την Ελλάδα εις το έλεος του Γερμανικού κλήρινγκ. Παρά την υποχρέωσιν της Βρεταννίας

- βάσει της εγγυήσεως που είχε δώσει - να παρά­ 6 Νοεμβρίου, αφού δηλαδή άρχισε να

σχη πάσαν βοήθειαν εις την Ελλάδα, μ6λις ειςτας

φαίνεται, 6τι ο εχθρ6ς απωθείται, απ6τας Ελληνικάς δυνάμεις, αποστέλλουν οι Άγγλοι, προς βοήθειαν ... μ6λις

15 αεροπλάνα! 1941, μας είχαν ενισχύσει με 4 μοίρες βρεταννικών α­

Εντέλει μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου

εροπλάνων δια να φθάσουν τον Μάρτιον του ιδίου έτους, μήνα κατά τον οποίον ουσιαστι­ κώς έληξεν ο ελληνΟ'ίταλικ6ς π6λεμος και παραμονάς της Γερμανικής εισβολής, εις 7 μοί­ ρες. Εις το ανώτατον δηλαδή σημείον της αεροπορικής των βοηθείας, οι Βρεταννοί μας εί­

χαν παράσχει τον αστρονομικ6ν αριθμ6ν των

... 80 αεροπλάνων!

Ο πανίσχυρος δε, στ6λος των, ούτε μίαν φοράν δεν ημπ6δισεν τας Ιταλικάς μεταφοράς, από Ιταλίαν προς Αλβανίαν, αφήνοντας ανεν6χλητους τους Ιταλούς να εφοδιάζουν τα στρατεύματά τους εις την Αλβανίαν, εναντίον των Ελλήνων!

Το τελευταίον πράγμα, το οποίον θα ημπορούσαν να φαντασθούν οι Άγγλοι, 6ταν εξε­ δηλώθη η Ιταλική εισβολή, ήτο η νίκη των Ελλήνων. Δι' αυτ6 και το μ6νον το οποίον τους απησχ6λη, ήτο να δίδουν απλώς μίαν υποτυπώδη βοήθειαν, ώστε να φαίνεται 6τι τηρούν

την μονομερή εγγύησιν την οποίαν είχαν κάμει την 13ην Απριλίου

1939. Και αυτ6 δι6τι τους

απησχ6λη και πάλιν παρά την προδοσίαν της, να τραβήξουν ως σύμμαχον την Τουρκίαν αλλά και την Γιουγκοσλαβίαν και έπρεπε να φαίνονται συνεπείς εις τας εγγυήσεις των. Πριν ακ6μη φανούν αι νίκαι των Ελληνικών Όπλων κατά του ανάνδρου εισβολέως, την 3ην Νοεμβρίου

1940, ο Υπουργ6ς Εξωτερικών της αγγλίας Α. Ήντεν έγραφε

εις τον

Τσώρτσιλ: ''Η κατάρρευσις της Ελλάδος χωρίς καμμία δική μας προσπάθεια, θα έχει θανάσιμη ε­

πίδραση στην Τουρκία και το μέλλον του πολέμου. Πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να βοηθηθεί η Ελλάς, έστω και μόνον με συμβολικάς δυνάμεις". Οποία έκπληξις 6μως δι' αυτούς, 6ταν είδαν τον Ελληνικ6ν Στρατ6ν να συντρίβει τους

Ιταλούς και να τους καταδιώκει εντ6ς της Αλβανίας! Η Βρεττανική πολιτική 6μως, δεν αλλάζει. Η Ελλάς πολεμά και νικά ολομ6ναχη, χωρίς συμμάχους, χωρίς βσήθειαν ουσιαστικήν, και επιφέρει την πρώτην Νίκην κατά του Άξονος. Αλλά απ6 τα τέλη του

1940 και ιδίως τας αρχάς του 1941, ο κίνδυνος της Γερμανικής επεμ­

βάσεως, μετά την Ιταλικήν αποτυχίαν, καθίσταται 6λο και πιο μεγάλος: "Από Αγγλους εγκατάλειψις, από Γερμανούς επίθεσις"! Αυτ6 είναι το συμπέρασμα του

103

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ιωάννου Μεταξά την 4ην Ιανουαρίου

1941, ενώ μάχεται νικηφόρως τους Ιταλούς. Και κα­

ταλήγει αναφώνει: "Ας πέσουμε σαν άνδρες!"

Προ του Γερμανικού κινδύνου, την 15ην Ιανουαρίου πό τον Μεταξά να δεχθεί εις την Θεσσαλονίκην,

1941, οι Βρεταννοί θα ζητήσουν α­ 1 Σύνταγμα Πυροβολικού και ένα λόχον

τάνκς των Άγγ λων!

Ο Μεταξάς αρνείται κατηγορηματικώς! Αυτό θα επροκάλει την γερμανικήν επέμβασιν, άνευ λόγου. Τους διαβεβαιοί όμως ότι εάν εισέλθουν οι Γερμανοί εις Βουλγαρίαν, τότε θα δεχθείτας ενισχύσεις των Άγγλων, αι οποίαι όμως τους ετόνισε, θαπρέπει να είναι

10 ή το

ολιγότερον 5 Μεραρχίαι. Από της επομένης ο Μεταξάς αρρωσταίνει και Τον Μάρτιον του

14 ημέρας μετά πεθαίνει! 1941 η Γερμανία συγκεντρώνει στρατεύματα εις την Βουλγαρίαν.

Σύμφωνα με τον όρον του Μεταξά, η Ελλάς δέχεται πλέον εντός του εδάφους της Αγγ λικά στρατεύματα. Αλλά τα στρατεύματα αυτά ήσαν δυνάμεως μόλις

2 V2 Μεραρχιών!

Φυσικά αι "συμβολικαί" αυταί δυνάμεις δεν προσέφεραν απολύτως τίποτε, εις την ενί­ σχυσιν της αμύνης, όταν τον επόμενον μήνα, Απρίλιον του

1941, εξεδηλώθη η Γερμανική

επίθεσις. Αντιθέτως επεβάρυναν, όπως θα δούμε, τον Ελληνικόν Στρατόν ο οποίος εμά­ χετο δια να καλύψει την αποχώρησίν των! Αι "συμβολικαί δυνάμεις" του Ήντεν εξεπλή­ ρωσαντην αποστολήντων. Έδειξαν ότι: 'Ή Μ. Βρεταννία μένει πιστή εις τας εγγυήσεις της". Εστω και μ' αυτόν τον τρόπο. Δεν

τους απησχόλει η ηρω·ίκή Ελλάς. Την 6ην Μαρτίου

1941 και ενώ αιΑγγλικαί δυνάμεις εί­ "... Η α­

χον αρχίσει αποβιβαζόμεναι εις την Ελλάδα, ο Τσώρτσιλ έγραφε εις τον Ηντεν:

πώλεια της Ελλάδος δεν αποτελεί καθόλου συμφορά για μας, αρκεί η Τουρκία να κρατή­ σει έντιμη ουδετερότητα"! Οι Βρεταννοί λοιπόν δεν ήλθαν εις την Ελλάδα δια να νικήσουν, αλλά δια να μην κατη­ γορηθούν ότι αθετούν την εγγύησίν των: "Θα γίνωμεν κατάπτυστοι εις τους Ελληνας και

εις τον κόσμον ολόκληρον, εάν κουρελιάσωμεν τον λόγον που εδώσαμε" έλεγε την ίδια η­ μέρα ο Πρέσβυς σερ Τσ. Πάλαιρετ.

Πολλοί επροχώρησαν περισσότερο την σκέψιν των ισχυριζόμενοι ότι οι Βρεταννοί ηθέ­ λησαν να προκαλέσουν την Γερμανικήν επίθεσιν εις την Ελλάδα! Ο Ιωάννης Μεταξάς, πά­ ντως, δύο ημέρας μετά την Ιταλικήν εισβολήν, εις λόγον του προς τους διευθυντάς, και συ­ ντάκτας του Αθηνα·ίκού τύπου, θα διευκρινήσει ότι:

"... Η μεταπολεμική πολιτική, των τε­

λευταίων ιδίως ετών είναι πολιτική μεγίστων και ιστορικών αγγλικών ευθυνών".

Τέλος έχει ευρέως διαδοθεί ότι οι Βρεταννοί, δολοφόνησαν τον Ιωάννην Μεταξάν, είτε δια να μην κάμει χωριστήν ειρήνην με τους Ιταλούς, είτε διότι δεν εδέχετο τας "συμβολι­ κάς δυνάμεις" των Άγγλων. Τα ανωτέρω θα αναλυθούν εις το κεφάλαιον του θανάτου του

Μεταξά! Γεγονός όμως είναι cStL εις σχετικήν ερώτησιν των Άγγλων, ο Ιωάννης Μεταξάς, αποσαφήνισε την στάσιν του λέγων: "Διαβεβαιώ, cStL δεν θα κάμω μεν ποτέ χωριστήν ειρή­ νην". Αυτοί λοιπόν υπήρξαν οι "σύμμαχοι" Άγγλοι.

Γαλλία ΊΌ κύρος της Γαλλίας, εις αντίθεσιν με αυτό της Αγγλίας, το

1936, ήτο πολύ χαμηλόν, εις

την Ελληνικήν Κοινήν Γνιδμην, ενώ αι σχέσεις της Ελλάδος με την Γαλλίαν ευρίσκοντο εν

104

Ιωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

]936-41

στασιμότητι.

Από το

1938, άρχισε να διαφαίνεται μία βελτίωσις, όταν τον Ιούνιον, μοίρα του Γαλλικού

Στόλου επεσκέπτετο το Φάληρον και απενεμήθη εις τον Ι Μεταξά, ο Μεγαλοσταυρος της Λεγεώνος της Τιμής.

Η κομμουνιστική διάβρωσις και ο σχη ματισμός κυβερνήσεως Λα'ίκού Μετώπου (στήρι­ ξις της κυβερνήσεως από τους κομμουνιστάς), είχε μετατρέψει την πάλαι ποτέ "μεγάλην

δύναμιν", εις σκιάν του παλαιού εαυτού της. Ενώ λοιπόν, ο πόλεμος ολονέν και προσήγγι­ ζεν, η Γαλλία ησχολείτο με ... "σοσιαλιστικάς μεταρρυθμίσεις" και πειραματισμούς, χωρίς

να προπαρασκευάζεται διόλου δια πόλεμον. Εις την εξωτερικήν της πολιτικήν, ευθυ­ γραμμίζετο με την άφρονα πολιτικήν των Άγγ λων. Εκμεταλλευομένη πρώτη, αυτήν την κατάστασιν, η Ιταλία, κατά τα τέλη του αρχάς του

1938 και τας 1939, με δηλώσεις του Τσιάνο καθώς και του ιδίου του Ντούτσε, συνοδευόμενες

από οργανωμένας φασιστικάς εκδηλώσεις, εξεδήλωσε διεκδικήσεις εις βάρος της Γαλλικής επικρατείας. "Την Τύνιδα, την Κορσική, την Νίκαια", εφώναζε ο Ιταλικός τύπος. Με την κήρυξιν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, την 1ην Σεπτεμβρίου

1939, και βάσει της

δοθείσης από της 13ης Απριλίου του ιδίου έτους Α γγλο-γαλλικής εγγυήσεως προς την Ελλάδα, ο Α.ΓΕΣ Στρατηγός Παπάγος εκάλεσεν τους στρατιωτικούς ακολούθους Γαλλίας

και Αγγλίας δι' επιτελικήν συνεργασίαν, ώστε εάν εχρειάζετο, η εγγύησις να απέβαινεν αποτελεσματική, εις περίπτωσιν επιθέσεων κατά της Ελλάδος. Το συμπέρασμα υπήρξεν

αποκαρδιωτικόν. Το Ελληνικ6ν Επιτελείον κατέληγε ειςτο συμπέρασμα ότι αι εγγυήσεις θα απέβαιναν,

άχρησται δια την Ελλάδα, 6πως και συνέβη. Το πλέον επικίνδυνον 6μως, ήτο 6τι όταν τον Δεκέμβριον απεστάλει εκ μέρους του Γάλλου Στρατηγού Βεϋγκάν, ο Συνταγματάρχης Μαριό προς συνεργασίαν επί του ως άνω θέματος, έκαμεν επιμόνως προτάσεις περί δυ­ νατότητος ανοίγματος Μακεδονικού Μετώπου! Οι Γάλλοι, είχον ακ6μη παραμείνει εις την νοοτροπίαν του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Αι δυνάμεις τας οποίας ο Βεϋγκάν διέθετε

δια αυτό το Σχέδιον ήσαν κωμικαί. Δυο με τρείς Μεραρχίας! Η Ελλάς, φυσικά, του

1.

Μεταξά, δεν θα παρασυρθεί εις αυτάς τας γελοιότητας. Το μ6νον που θα μείνει απ6 αυτ6

το σχέδιον θα είναι η αλληλογραφία, η σχετική με αυτό την οποίαν εξεμεταλεύθησαν οι Γερμανοί, άνευ λόγου.

Η κομμουνιστική διάβρωσις, είχε εις την κυριολεξίαν σαπίσει το σθένος του Γαλλικού λαού και τον Γαλλικόν Στρατόν. Την lΟην Μα'ίου του

1940, η Γερμανία επετέθη κατά της Γαλλίας. Αμέσως, οι κομμουνι­

σταί ενέσπειραν, εντ6ς του γαλλικού στρατεύματος την ηττοπάθειαν και τον πανικ6ν. Το

λεγόμενον

"Pourquoi?". Δηλαδή το

"διατί" να πολεμήσωμεν(!) επεξετάθη εις όλας τας

γραμμάς αμύνης της Γαλλίας, με αποτέλεσμα την ταχείαν κατάρρευσιν του Μετώπου της.

Την lΟην Ιουνίου, μόλις ένα μήνα μετά, το Παρίσι εκκενώνεται! Την ιδίαν ημέρα, που η Γαλλία έχει ήδη ηττηθεί, ο Μουσσολίνι της κηρύττει ... πόλεμον

(!). Εις τας 17 Ιουνίου η

Γαλλία συνθηκολογεί.

"Γαλλική τραγωδία" θα σημειώσει ο Μεταξάς την ίδια ημέρα και θα προσθέσει:

"SURSUM CORDA" δηλαδή: 'Άνω σχώμεν τας καρδίας, συμπληρώνων: ''Ο κύκλος εβά­ σταξε 22 χρ6νια". 22 έτη πριν, είχε χρησιμοποιήσει την ιδίαν έκφρασιν, ιSταν εσυνθηκολ6γει η Γερμανία, κατά τον Α' Παγκ6σμιον ΠιSλεμoν!

105

Μάνου, Ν. Χατζηδιiκη

Ολίγας ημέρας πριν, την 30ην Μα'ίου

1940 και ενώ ήτο εν εξελίξει, η

μάχη της Γαλλίας,

ο Μεταξάς, συνειδητοποιώντας πόσον καλά έκαμε που ηρνήθη τα σχέδια του Βεϋγκάν ε­

σημείωνε: "Ο Θεός μας έσωσεν!" Η βλακεία των Γάλλων όμως δεν έμεινε εκεί. Το Γαλλικόν Επιτελείον εγκατέλειψε απόρρητα έγγραφά του, εις ένα βαγόνι του σιδηρο­ δρομικού σταθμού

Charite, υποχωρώντας, τα οποία έπεσαν εις χείρας των Γερμανών,

Μέσα εις αυτά, ευρέΘη και η αλληλογραφία περί του ως άνω γελοίου σχεδίου, Όταν τελι­

κώς μας επετέθη η Γερμανία τα εχρησιμοποίησε ως επιχείρημα κινδύνου δημιουργίας Μακεδονικού Μετώπου εν Ελλάδι, Επιχείρημα γελοίον και αστήρικτον το οποίον όμως η­ μπορούσε να είχεν αποφευχθεί. Πολλοί είπαν ότι οι Γάλλοι τα άφησαν εσκεμμένως, ίνα πέσουν εις τας Γερμανικάς χείρας!

Γερμανία Από της αρχής της ανόδου του εις την εξουσίαν το

1933,

ο Αδόλφος Χίτλερ και η

ΕΘνικοσοσιαλιστική Γερμανία, δεν έπαυσαν να εκφράζουν με κάθε τρόπον και μέσον τον θαυμασμόν προς την Αρχαίαν Ελλάδα. Ο Φύρερ εδήλωνε αθεράπευτος "εραστής του Ελληνικού πνεύματος". Το ενδιαφέρον, αυτιS, οι Γερμανοίτο εξεδήλουν και εμπράκτως. Τον Σεπτέμβριοντου

1936 παρεχώρησαν εις την Ελλάδα 300.000 μάρκα δια τας ανασκαφάς

εις την αρχαίαν

Ολυμπίαν, εν ιSψει των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ ο ίδιος ο Γκαίμπελς, επεσκέφθη τας

Αθήνας επισήμως και προσέφερεν

150.000 μάρκα δια φιλανθρωπικούς σκοπούς. Εις τον

τομέα της προπαγάνδας η Γερμανία επεδότει πληθώρα σχολών, εκθέσεων τέχνης, και βιο­ μηχανικών επιτευγμάτων.

Οικονομικώς, η Ελλάς, ήτο σχεδόν υποτεταγμένη εις την Γερμανίαν, μέσω πιστώσεων και κλήρινγκ, χάρις εις την Βρεταννικήν αδιαφορίαν και έλλειψιν ενδιαφέροντος δια την κράτησίς της εις όλα τα βιομηχανικά είδη, πρωτοστατούσης της Telefunken, ήτο ολική, Το

ij

οικονομικόν ενδιαφέρον της Γερμανίας, επιβεβαίωνεν και η επίσημος επίσκεψις του δι-

Ι

Ελλάδα. Ολόκληρον την παραγωγήν του καπνού μας την ηγόραζε η Γερμανία, ενώ η επιοικητού της Ρά'ίχσμπανκ (Τραπέζης του Ρά'ίχ) τον Ιούλιον του

1936.

j

Εις τον τομέα της Ελληνικής Πολιτικής Αεροπορίας, οι Γερμανοί επίσης επρωτοστάτησαν, το

1936, καΘώς η Lufthansa, ενεκαινίασεν την πρώτην

Θεσσαλονίκης.

εσωτερικήν πτήσιν Αθηνών -

! Ι

j Το πλέον συγκλονιστικόν γεγονός του 1936, ήτο η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, j

εις την πρωτεύουσαν του Γ Ρά'ίχ. Το Βερολίνον. Ο Χίτλερ, εκδηλώνοντας τον απέραντον Ι) θαυμασμιSν του προς την Ελλάδα, εζήτησεν δια πρώτην φοράν, την μεταφοράν της ιεράς φλογός δια την έναρξιν των Ολυμπιακών, από την Αρχαίαν Ολυμπίαν, κάτι που καΘιερώ-

j

Θη έκτοτε και εφαρμόζεται μέχρι σήμερον! Εις την εναρκτήριον δε, παρέλασιν εις το

j

Βερολίνον, η Ελληνική ομάς παρήλασεν πρώτη τιμητικώς. Κατά την δι(χρκειαν του

1937,

το Γερμανικόν ενδιαφέρον ενετάΘη. Ανασκαφαί

Γερμανών αρχαιολόγων έγιναν και πάλιν εν Ολυμπία ενώ η Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή, προσέφερεν 4.000 τόμους, επιστημονικών βιβλίων εις το Πολυτεχνείον και 2000τό­ μους εις το Πανεπιστήμιον Αθηνών. Επίσης παρεσχέθησαν υποτροφίαι, και

100 Ελληνες

φοιτηταί και καλλιτέχναι έγιναν θερμότατα δεκτοί, από τον ίδιον τονΧίτλερ εις το

106

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Μόναχον. Με την έναρξιν του

1936-41

1937, η Γερμανία δίδει εις την Ελλάδα πιστώσεις τεραστίων

ποσών, δια την αρξαμένην από την Κυβέρνησιν της 4ης Αυγούστου, πολεμικήν προπαρα­ σκευήν, με αντάλλαγμα την εξαγωγήν γερμανικών βιομηχανικών προ"ίόντων εις την Ελλάδα.Είναι γεγονc5ς αναμφισβήτητον c5τι, με την αδιαφορίαν των Άγγλων, εις το θέμα αυτό, η στρατιωτική προπαρασκευή του Έθνους δεν θα είχεν ποτέ ολοκληρωθεί, άνευ της βοηθείας αυτής των Γερμανών!

Με την είσοδον εις το

1938, η οικονομική κυριαρχία της Γερμανίας, επί της Ελλάδος ή­ το τόσον απc5λυτος, ώστε μόνον anc5 την πρώτην η μπορούσαν να γίνονται εισαγωγαί. Είδαμε τον Ιωάννην Μεταξά, εις το περί Αγγ λίας υποκεφάλαιον, πόσον ηγωνίζετο να πείσει τους Άγγλους να αλλάξουν στάσιν και να απαλλαγή η Ελλάς από το Γερμανικc5ν κλή­

ρινγκ. Όμως η Βρεταννία ... περί άλλων ετύρβαζεν. Τον Μάρτιον, του

1938, ο γ φυπουργc5ς Τύπου και Τουρισμού της Ελλάδος, Ν ικολούδης,

επισκεπτόμενος την Γερμανίαν, έτυχε μεγάλης υποδοχής και γεύματος προς τιμήν του α­ πό τον Γκαίμπελς, ενώ τον Μά·ίον εις την Εκθεσιν της Γερμανίας

KrafDurckfreud, ετιμή­

θησαν με το παράσημον του Μεγαλοσταύρου του Γερμανικού Αετού, ο Ιωάννης Μεταξάς και οι υπουργοί του Κ. Κοτζιάς και Ν. Μαυρουδής. Προς τα τέλη του έτους η Κρατική Οπερα της Φραγκφούρτης έδωσε παραστάσε ις του

Βάγκνερ και έκαμε έκθεσιν βιβλίων, προπαγανδιστικού περιεχομένου. Επίσης με επίση­ μον πρόσκλησιν της Γερμανικής Κυβερνήσεως, εκλήθη το Βασιλικc5ν Θέατρον της Ελλάδος ειςτο Βερολίνον και υπό την διεύθυνσιν του Ελληνος διευθυντού του Αθηνα·ίκού Ωδείου, εδώθη εκεί, συναυλία Ελληνικής μουσικής, ενώ αντηλλάγησαν και μαθηταί σχολείων!

Αυτήν την απόλυτον επικράτησιν εις τον οικονομικόν, κοινωνικόν και πολιτισμικόν το­ μέα, είχε να αντιπαλέψει ο Ιωάννης Μεταξάς, εν όψει του πολέμου και έχοντας την βα­ θείαν γνώσιν, c5τι ανεξαρτήτως της συμπαθείας - φαινομενικής ή πραγματικής - την οποί­

αν εδείκνυε η Γερμανία προς την Ελλάδα, η τελευταία εν περιπτώσε ι διεθνούς συρράξε­ ως, δεν ηδύνατο λόγω γεωγραφικής θέσεως να ευρίσκεται εις αντίπαλον της Αγγλίας στρα­

τόπεδον, διc5τι αυτό ως θα δούμε κατωτέρω, θα εσήμαινεν τον πλήρη διαμελισμc5ν της. Είδαμε προηγουμένως, τι αγώνα έδωσε επί μίαν τετραετίαν να κάμει και τους Άγγλους να το αντιληφθούν.

Την 20ην Οκτωβρίου

1938, ως θα ενθυμείται ο αναγνώστης ο Μεταξάς, έκαμε πρc5τασιν Anc5 την ιδίαν εγγραφήν, φαίνεται ότι περίμενε c5τι δεν θα γί­

συμμαχίας εις τους Άγγλους.

νει δεκτή. 'Άλλά ελευθερώνομαι" συμπληρώνει. Έχει πλέον ελευθέρας τας χείρας του, δια να τηρήσει πολιτικήν αυστηράς ουδετερότητος. Την ιδίαν ημέρα συνηντήθη με τον Πρεσβευτήν της Γερμανίας Πρίγκηπα Φον Έρμπαχ:

"Εξήγησις με Έρμπαχ" θα σημειώσει ο Μεταξάς.

Anc5 τα συμφραζόμενα συνάγεται το συ­

μπέρασμα, ότι ο Κυβερνήτης καθώρισε την στάσιν του εντίμως προς τους Γερμανούς, έ­

πειτα anc5 την άρνησιν Συμμαχίας μας από τους Άγγλους. "Εξήγησε", δηλαδή, c5τι η στάσις του εις ενδεχόμενον πόλεμον θα είναι αυτή της αυστηράς και ίσης προς cSλους, ουδετερό­ τητος, διευκρινίζων ωσαύτως, ότι η γεωγραφική θέσις της Χώρας, δεν της επιτρέπει να ευ­ ρεθεί αντιμέτωπος της Αγγλίας. Και υπ6το φάσμα της συμφωνίας του Μονάχου, ο κ6σμος εισήρχετο ειςτο έτος του πο­ λέμου. Το

1939.

Τον Μάρτιον: "Αίφνης αναπήδησις ζητήματος απειλής Ρουμανίας υπό Γερμανίας

107

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

(Παρασκευή)

( ... ) Πόλεμος;"

(Εγγρ.

12-19 Μαρτίου '39) και ευθύς αμέσως ο Εθνικός

Κυβερνήτης λαμβάνει την "φοβεράν απόφασίν" του εις περίπτωσιν που οι Ιταλοί μας α­ πειλήσουν. Την 31ην Μαρτίου

1939, ο Γκαίμπελς

επισκέπτεταιτας Αθήνας. Ο Μεταξάς

διευκρινίζει και πάλιν την θέσιν του εντίμως εις τον δεύτερον τη τάξει του Γερμανικού κα­ θεστώτος, ενώ η ατμόσφαιρα είναι φιλική. Του δηλώνει ότι είναι αποφασισμένος να αντι­ κρούσει, πάσαν Ιταλικήν ή Βουλγαρικήν απειλήν, χωρίς να θέλει να προκαλέσει κανέναν και ότι εις περίπτωσιν συρράξεως η Ελλάς θα κρατήσει έντιμον ουδετερότητα, εφ' όσον δεν απειληθεί. Ο Γκαίμπελς τον καθησύχασεν και εξεδήλωνε τον σεβασμόν και την φιλίαν του: "Χθές

Γκαίμπελς. Καθησυχαστικά αμφοτέρωθεν" σημειώνει την επομένην ο Μεταξάς. Εν τω μεταξ1! την 7ην Απριλίου, οι Ιταλοί εισβάλλουν εις την Αλβανίαν, ενώ την 1ην Σεπτεμβρίου

1939, η Γερμανία,

εισβάλλει εις την Πολωνίαν και η Μ. Βρεταννία της κη­

ρύττει τον πόλεμον. Ο Β' Παγκόσμιας αρχίζει. Εξι ημέρες μετά ο Μεταξάς συναντάται και πάλιν με τον

Γερμανόν πρέσβυ: "Συνομιλία με Έρμπαχ. Παράπονά μου δια την φιλοβουλγαρικήν των στάσιν. Αφ' ετέρου αβρότητες". (Εγγρ.

7 Απριλ. '39), θα σχολιάσει ο Μεταξάς. Παρά την απειλητικήν στάσιν της Ιταλίας, η Γερμανία μέχρι του τέλους του 1939 θα δια­

τηρήσει ομαλήν και φιλικήν στάσιν με την Ελλάδα.

Το

1940 μπαίνει με τον πόλεμον να μαίνεται εις την Ευρώπην. Ο Μεταξάς τηρεί την αυ-

στηράν ουδετερότητα, άνευ εξαιρέσεων.

Την 2αν Απριλίου, τοποθετεί εις την θέσιν τους και τους Άγγλους και τους Γερμανούς.

Εις τους μεν Άγγλους υπενθυμίζει την άρνησιν των να συμμαχήσουν μαζί του και ότι αυτοί ηθέλησαν να τηρεί τόσον αυστηράν ουδετερότητα, εις τον δε Γερμανόν πρέσβυ, ο οποίος ηπείλει οικονομικώς δια τον καπνόν και τα μεταλλεύματα:

"... Του λέγω να αποσύρει την νόταν (απειλητικήν δια μεταλλεύματα), και ότι αν μας α­ πειλούν δια καπνόν, θα μας σπρώξουν εις τας αγκάλας της εναντίον των συμμαχίας". Και ο μεν Άγγλος του "ζητεί συγγνώμην", ο δε Γερμανός "απέσυρε". (Την απειλητικήν νόταν). Με την είσοδον ειςτο έτος αυτό, η Γερμανία είναι ήδη κύριος της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Μεταξύ του Απριλίου και του Ιουνίου του

1940, θα κυ­

ριεύσει, κεραυνοβόλως, την Δανίαν, την Νορβηγίαν, την Ολλανδίαν, το Βέλγιον. και την Γαλλίαν!

Την

1Οην Ιουνίου μπαίνει και η Ιταλία εις τον πόλεμον, παρά το πλευρόν της Γερμανίας.

Ο Χίτλερ όμως δεν θα μοιραστεί μαζί του την Γαλλίαν. Την 19ην Ιουνίου, ο Μεταξάς, συ­ ναντάται με τον Γερμανόν πρέσβυ Έρμπαχ: "Συνομιλία με πρέσβυν Γερμανίας. Έθεσα καλά τα ζητήματα. Ελπίζω να έχη αποτέλεσμα. Αλλά δεν απαρνήθηκα ούτε τας φιλίας μας, ούτε τας υποχρειδσεις μας. Εχω ησυχία μέσα μου. Αλλά στο χέρι του Θεού". Δια μίαν ακόμη φοράν, θα επαναλάβη την διαβεβαίωσιν του προς ίσην και αυστηράν ου­ δετερότητα, έναντι των αντιμαχομένων, αλλά και την αποφασιστικότητά του, εις περί­ πτωσιν που η Ήλλάς ήθελε απειληθή από την Βουλγαρίαν ή την Ιταλίαν.

Αι διαβεβαιιδσεις και η φιλική διάθεσις που επεκράτησεν κατά την συνομιλίαν, τον πεί­ θουν να γράψη την επομένην:

"... Ελπίζω ότι οι Γερμανοί δεν θα μας θυσιάσουν χάριν των Βουλγάρων" '40).

Ιουνίου

J08

(Εγγρ.

20

r .

Ι

[ωι1vνης Μεταξάς Πορεία προς την Λόξαν

1936-41

Τα νέα όμως που φέρνει ο πρέσβυς μας εις την Βουλγαρίαν Παν. Πιπινέλης, δεν είναι

ευχάριστα: "Εις νευρικήν κατάστασιν από πολλά αίτια και κυρίως από ειδήσεις Πιπινέλη και άλλων δια διαθέσεις Γερμανίας εναντίον μας όσον αφορά την Δυτικήν Θράκην"

Η φιλοβουλ γαρική στάσις των Γερμανών εξηρέθιζε τον Ιωάννην Μεταξά, ο οποίος, μπαίνοντας ο Αύγουστος του

1940, σημειο)νει:

"Νεύρα δια αίσθησιν ότι αν υπερίσχυε η Γερμανία,. θα μας κακομετεχειρίζετο υπέρ των

Βουλγάρων.Αλλά θα υπερισχύσει; Πολύ αμφίβολον. Συνομιλία Μανιαδάκη με στρατιω­ τικόν ακόλουθον της Γερμανίας. Τον τακτοποιεί καλά" (Εγγρ.

2 Αυγ. '40)

Υπενθυμίζομεν εις τον αναγνώστην, ότι εις το προηγούμενον κεφάλαιον, έχει παρατε­ θεί κείμενον, των στρατιωτικών σκέψεων του Μεταξά μετά την κατάληψιν της Γαλλίας, εις το οποίον, ο μέγας αυτός επιτελικός νους, πρώτος εις όλην την Ευρώπην, προβλέπει ότι δεν θα γίνει αποβατική επιχείρησις, εις την Αγγλίαν, και ότι η Γερμανία θα εκστρατεύσει εις

την Ρωσσίαν, προβλέπει επίσης την εμπλοκήν της Αμερικής, το μακροχρόνιον του πολέ­ μου και την τελικήν νίκην των "Συμμάχων". Εις ουδέν εκ των ανωτέρω έπεσεν έξω. Και έρχεται ο

15 Αύγουστος του 1940, και ο τορπιλισμός της "Έλλης" από τους Ιταλούς.

Η σχεδιαζόμενη επίθεσις -από τότε- κατά της Ελλάδος σταματά με την παρέμβασιν του

ιδίου του Χίτλερ. Την 20ην Αυγούστου, ο πρέσβης μας εις Γερμανίαν Ραγκαβής και ο αντίστοιχός του εις

Ιταλίαν Ι. Πολίτης αποστέλλουν καθησυχαστικά τηλεγραφήματα. Το τηλεγράφημα του Πολίτη έγραφεν μεταξύ άλλων:

"Κατά πληροφορίας αρίστης πηγής, η Γερμανία παρενέβη εις Ρώμην, δηλώσασα απε­ ριφράστως ότι κατ' ουδένα λόγον θα εδέχετο την διατάραξιν της ειρήνης εν τοις Βαλκανίοις

(... )"

Εκμεταλλευόμενος όμως την αναταραχήν αλλά και την σωτήριον παρέμβασίν των, οι

Γερμανοί ευρίσκουν την ευκαιρίαν να μας ζητήσουν να ενταχθώμεν εις τον Άξονα και να αποποιηθώμεν της Αγγλικής εγγυήσεως: "Οι Γερμανοί ζητούν από εμάς αποκηρύξωμεν

Αγγλίαν. Απαντώμεν νύκτα. -Θεέ μου τι θα γίνωμεν! δι' ένα ένδοξον τέλος"

- Εν τούτοις είμαι αποφασισμένος (20-8-40) θα σημειώσει ο Μεταξάς, εκλαμβάνοντας την αίτησιν της

Γερμανίας ως απειλήν και τελεσίγραφον, ενώ την επομένην θα οργισθή από τον πρέσβυν μας εις Βερολίνον, Ραγκαβή, ο οποίος ελιποψύχησε: "Οργή μου κατά Ραγκαβή δια την έλ­

λειψιν ευψυχίας και υπερασπίσεως των δικαίων μας" (Εγγρ.

21 Αυγ. '40).

Ο Εθνικός Κυβερνήτης, έχοντας λάβει όλα τα στρατιωτικά μέτρα και έχοντας καθωρί­

σει την στάσιν του εν περιπτώσει Ιταλικής εισβολής (βλ. κεφ. 'Ή φοβερά απόφασις") απο­ φασίζει εις το σημείον αυτό, να βολιδοσκοπήσει τας διαθέσεις του Άξονος, εις περίπτω­

σιν που θα εδέχετο η Ελλάς να προσχωρήσει εις την συμμαχίαν του. Απότας

24 Αυγούστου 1940 γράφει: "Ερώτησις εις Γερμανίαν".

Την επομένην: "Βράδυ τηλεγράφημα Ραγκαβή, αναχωρεί Σαλτσβουργ συνάντησιν

Ribbentrop (σ.σ. Υπ. Εξ, Γερμανίας). Καλόν; Κακόν; Μάλλον εκβιασμοί". Την 26ην Αυγούστου, αι διαβουλεύσεις είναι εν εξελίξει: "Ραγκαβής από χθές προς Ρίμπεντροπ, αλλά δεν προοιωνίζομαι καλά. Η δήθεν εύνοια του Χίτλερ δεν καλύπτει την κατά βάθος δυσμένειαν και την κατακτητικήν ροπήν της Ιταλίας" (Εγγρ.

26 Αυγ.'40).

Εις την εγκυκλοπαίδειαν "Ηλίου", εις το μέρος Β' του τόμου "Ελλάς" σελ.

244, αναφέρε109

ι

Μ(χνου" Ν. Χατζηδάκη

ται δια τας επαφάς αυτάς τα εξής: "Εις επισήμους βολιδοσκοπήσεις αι οποίαι είχον γίνει σχετικώς, ο ίδιος ο Χίτλερ, α· πήντησεν ότι η Ελλάς θα ήτο ευπρόσδεκτος εις την "νέαν ευρωπα"ίκήν τάξιν". Έπρεπε όμως να έχη εκ των προτέρων υπ' όψιν της ότι εις αυτήν την "τάξιν" κάθε χώρα θα έχει την σαφώς προδιαγεγραμμένην θέσιν της και τον ρόλον της μέσα εις το οικονομικόν της

και κοινωνικόν σύνολον που θα απετέλη η Ευρώπη και ότι της Ελλάδος η θέσις θα ήτο

θέσις αγροτικής μόνον χώρας, η οποία δεν θα έπρεπε να έχη επιδιώξεις προς ανάπτυξιν βιομηχανίας ή Εμπορικής Ναυτιλίας (σ.σ. διότι αυτά θα έπρεπε να ανήκουν μόνον εις την Ιταλίαν, της οποίας, ο χώρος επιρροής θα ήτο η Μεσόγειος). Αφ' ετέρου η Ελλάς θα έπρεπε να έχη υπ' όψιν ότι ήσαν απαραίτητοι μερικαί "εδαφι.

καί διορθώσεις" εις όφελος της Αλβανίας αφ' ενός, η οποία είχε "δικαίας"(!) Εθνολογικάς βλέψεις επί των εδαφών της Θεσπρωτίας και της Βουλγαρίας αφ' έτερου, δια την οποί·

αν είχεν ήδη ωριμάσει το ζήτημα της εδαφικής της διεξόδου προς το Αιγαίον(!). Η κυ· ριωτέρα βολιδοσκόπησις που έγινε την εποχήν εκείνην, των διαθέσεων της Γερμανίας, ήτο από τον ιδιαίτερον απεσταλμένον του Μεταξά, Νικόλαον Βέρρον, προς τους Χίτλερ

και Ρίμπεντροπ. Κατά την διάρκειαν μάλιστα δύο προσκλήσεων προς δείπνον του Βέρρου από τον Ρίμπεντροπ, εις την έπαυλίν του έξωθεν του Βερολίνου, εγένετο πλήρης ανασκόπησις του διεθνούς προβλήματος και εκτός των Ελληνικών θεμάτων, συνεζητή·

θησαν και άλλα γενικώτερα και ειδικότερα θέματα μεταξύ των δύο ανδρών, όπως ανέφε. ρεν κατόπιν εις το υπόμνημα που υπέβαλεν μετά ταύτα ο Ν. Βέρρος εις τον Μεταξά. Μεταξύ δε των θεμάτων που συν εζητήθησαν ήτο και η βοήθεια την οποίαν παρέσχον

οι Εβραίοι, εις τον Μάρξ και εις την διάδοσιν και την επικράτησιν του κομμουνισμού και κυρίως υπό των Εβραίων που επίστευον εις τον Ν εομεσσιανισμόν και αργότερον εις τον Σιωνισμόν".

Αλλά δι' αυτήν την βολιδοσκόπησιν, ακόμη πιο σαφής και διεξοδικός θα είναι ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος εις λόγον του προς τους διευθυντάς και συντάκτας των

Αθηνα"ίκών εφημερίδων δύο ημέρας μετά την Ιταλικήν εισβολήν, την 30ην Οκτωβρίου

1940, θα αποκαλύψει, ποίαι ήσαν αι επιδιιί)ξεις του Άξονος όσον αφορά την Ελλάδα: "Εις τας 15 Αυγούστου έγινε ο τορπιλωμός της "Έλλης" (... ) Θα σας αποκαλύψω τώρα, ότι τότε διέταξα να βολιδοσκοπηθή καταλλήλως το Βερολίνον. Μου διεμηνύθη εκ μέρους του Χίτλερ η σύστασις να αποφύγω οιοδήποτε μέτρον, δυνάμενον να θεωρηθή από την Ιταλίαν πρ()κλησις

(... )

Ομολογώ 6τι εμπρός εις την φοβεράν ευθύνην της αναμίξεως της Ελλάδος εις τέτοιον μάλωτα π6λεμον, έκρινα πως καθήκον μου, ήτο να δώ εάν θα ήτο δυνατ6ν να προφυλά. ξω τον τ6πον αυτόν, έστω και δια παντ6ς τρόπου, ο οποίος θα εσυμβιβάζετο με τα γενι· κώτερα συμφέροντα του Έθνους. Εις σχετικές βολιδοσκοπήοεις προς την κατεύθυνσιν

του Άξονος, μου εδ6θη να εννοήσω σαφώς ότι μόνη λύσης θα ημπορούσε να είναι μια ε· κουσία προοχώρησις της Ελλάδος εις την "νέαν τάξιν". Προσχώρησις που θα εγίνετο λίαν

ευχαρίστως δεκτή από τον Χίτλερ ως "εραστήν του ελληνικού πνεύματος". Συγχρόνως 6μως μου εδ6θη να εννοήσω 6τι η ένταξις εις την νέαν τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτι· κήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονας μας και ναι μεν αυη) θα συνε·

πήγετο φυσικά θυσίας τινάς δια την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν α· πολύτως "ασήμαντοι" εμπρός εις τα "οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα" τα οποία θα

110

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

είχε δια την Ελλάδα η νέα τάξις εις την Ευρώπην και εις την βαλκανικήν. Φυσικά, με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως, επεδίωξα δι' όλων των μέσων να κατα­ τοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώσει την ατίμωσιν της εξ' ιδίας θελήσεως προσφοράς της, να υπαχθή υπό την

Νέαν Τάξιν. Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής σαφούς καθορισμού, μου εδόθη να καταλάβω ότι η προς τους Ελληνας στοργή του Χίτλερ, ήτο η εγγύησις ότι αι θυσίαι αυ­ ταί περιωρίζοντο "εις το ελάχιστον δυνατόν". Όταν επέμεινα να κατατοπισθώ πόσον, ε­

πί τέλους, θα μπορούσε να είναι αυτό το "ελάχιστον", τελικώς μας εδόθη να καταλάβω­ μεν, ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς την Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγατς(!). Δηλαδή θα έπρεπε δια να αποφύγωμεν τον πόλεμον να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς α­ κρωτηριασμόν από την Ιταλίαν, και του αριστερού από την Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτο δύσκολον να προβλέψει κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν, οι

Άγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των. Κυρίαρχοι πά­ ντοτε της θαλάσσης δεν θα παρέλειπαν, υπερασπίζοντες πλέον τον εαυτόν των, έπειτα από μίαν τοιαύτην αυτοδούλωσιν της Ελλάδος εις τους εχθρούς των, να καταλάβουν την Κρήτη, και τας άλλας νήσους μας τουλάχιστον. Το συμπέρασμα αυτό δεν προέκυπτε μό­ νον από την πλέον απλήν λογικήν. Αλλά και από ασφαλείς και βεβαίας πληροφορίας εξ

Αιγύπτου, καθ' ας είχεν ήδη προμελετηθεί και αντιμετωπισθή η ενέργεια που θα έπρε­ πε να γίνει, ως φυσικόν επακόλουθον πάσης τυχόν εκουσίας ή ακουσία ς συνεργασίας της

Ελλάδος με τον Άξονα, εις τας Ελληνικάς νήσους, και προς παρεμπόδισιν εν τοιαύτη πε­ ριπτώσει της δυνατότητος δια τον Αξονα να τας χρησιμοποιήση.

Δεν δύναμαι αφ' ετέρου να μη παραδεχθώ ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν το δίκαιον δεν θα ευρίσκετο με το μέρος της Κυβερνήσεως των Αθηνών, και να μη αναγνωρίσω, ότι ένας λαός δικαίως θα ετάσσετο εναντίον της Κυβερνήσεως, η οποία δια να τον προφυ­ λάξει από τον πόλεμον θα τον κατεδίκαζε εις εθελουσίαν υποδούλωσιν μετ' εθνικού α­ κρωτηριασμού. Αυτή η δήθεν προφύλαξις θα ήτο δια την τύχην της εις το μέλλον Ελληνικής φυλής, πλέον ολεθρία και απι5 τας χειροτέρας συνεπείας οποιουδήποτε πο­ λέμου".

Και συνεχίζων ο Εθνικός Κυβερνήτης την ανάλυσίν του, καθωρίζει τι θα συνέβαινεν εις το εσωτερικόν της Χώρας: "Θα εδημιουργούντο έτσι ι5χι δύο, όπως το

1916, αλλά τρείς αυ­

τήν την φοράν, Ελλάδες. Πρώτη, θα ήτο η "επίσημος των Αθηνών", η οποία θα είχε φθά­

σει εις την πόρωσιν και το κατάντημα, δια να αποφύγει τον πόλεμον, να δεχθή να γίνη ε­ θελοντής δούλος πληρώνουσα μάλιστα την τιμήν αυτήν και με την συγκατάθεσιν της να

αυτοακρωτηριασθή τραγικώτατα, παραδίδουσα εις την δουλείαν πληθυσμούς αμιγώς Ελληνικούς και μάλιστα δύναμαι να είπω τους Ελληνικότερους των Ελληνικών τοιού­ τους. Δευτέρα θα ήτο η πραγματική Ελλάς. Δηλάδή η παμψηφία της κοινής γνώμης του

Έθνους, το οποίον ποτέ δεν θα απεδέχετο την εκουσίαν του υποδούλωσιν πληρωνομέ­ νην μάλιστα με εθνικ6ν ακρωτηριασμι5ν αφόρητον και ισοδυναμούσαν με την οριστικήν ατίμωσιν και μελλοντική ν βεβαίαν εκμηδένησιν του Ελληνωμού ως εννοίας και οντότη­ τος, εκμηδένισιν πρώτον ηθικήν και δεύτερον, εν συνεχεία της ηθικtις και υλικήν. Το

Έθνος ουδέποτε θα συνεχώρει εις τον Βασιλέα και την Εθνικήν Κυβέρνησιν της 4ης

111

ι

------------------

-

-

-

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ι

Αυγούοτου τοιαύτην πολιτικήν. Τρίτη, τέλος, θα προέκυπτε μία ακόμη Ελλάς, η Ελλάς

jι

την οποίαν δεν θα παρέλειπαν να δημιουργήοουν, φυοικά με την επίκληοιν του δημο-

J

κρατιομού, οι παλαιοπολιτικοί υπό την κάλυψιν του βρεταννικού οτόλου, εις τας νήοους

Ι

Κρήτην και τας άλλας δημιουργήθη το

(... ). Έζηοα κύριοι, την περίοδον του Εθνικού Διχαομού, που ε­ 1916, όταν από την κατάοταοιν εκείνην προέκυψαν δύο Ελλάδες, ή των

Ι

Αθηνών και η της Θεοοαλονίκης. Τον κίνδυνον από μίαν διαίρεοιν της Ελλάδος προκύ­ πτουοαν ουνεπεία του Β' Παγκοομίου Πολέμου, όπως η διαίρεοις του

1916 προέκυψε συ­

νεπεία του Α' Παγκοομίου Πολέμου, μίαν νέαν διαίρεοιν μάλιοτα πολύ τραγικωτέραν

διότι όπως την εοκιαγράφηοα δεν θα ήτο καν διχαομός αλλά τριχοτομωμός, τον κίνδυ­ νον αυτόν θεωρώ, κύριοι, δια το Έθνος και το μέλλον του, αουγκρίτως χειρότερον από τον πόλεμον, έοτω και αυτόν τον πόλεμον από τον οποίον είναι δυνατόν και δουλωμένη να βγή προοωρινώς η Ελλάς. Λέγω προοωρινώς, διότι πωτεύω ακράδαντα, ότι τελικώς η νίκη θα είναι με το μέρος μας. Γιατί οι Γερμανοί δεν θα νικήοουν. Δεν μπορούν να νική­

οουν. Υπάρχουν πολλά εμπόδια". Αυτή είναι η συγκλονιστική μαρτυρία, του ιδίου του Ιωάννου Μεταξά, δια την βολιδο­ σκόπησιν που έκαμε εις τον Άξονα και δια τα συμπεράσματα εις τα οποία κατέληγε, εις περίπτωσιν προσκολήσεως μας, εις το άρμα του. Αυτή είναι ταυτοχρόνως και η μεγίστη δι­ καίωσίς του δια την επιλογήν του εις την εξωτερικήν πολιτικήν, από το

1934 ακόμη!

Πάντως με τας συνεννοήσεις αυτάς, κατάφερε να διατηρήσει εις φιλικόν επίπεδοντας σχέσεις με την Γερμανίαν και να αποσύρουν την απαίτησιν των να αποκηρύξωμεν τας βρε­

ταννικάς εγγυήσεις ενώ δευτέρα δυναμική παρέμβασις του Χίτλερ, εσταμάτησε Ιταλικήν επίθεσιν κατά της Ελλάδος, προγραμματισμένη δια τας αρχάς Σεπτεμβρίου: "Γερμανικαί αξιώσεις; Έφθασε βράδυ. Εν γένει καλά. Εγγύησιν δεν επιμένουν (το σπουδαιότερον). Παράπονα

- διευθετούνται. Μας έοωοαν και εοχάτως από Ιταλίαν.

Λέγουν δηλαδή επέμβαοις των 26 Αυγούοτου δια δευτέραν φοράν - Χίτλερ, εύνοια Χίτλερ. Θεωρούν νίκην των βεβαίαν.

- Θέτω πάντοτε ζήτημα αξιοπρέπειας της Ελλάδος υπέρ 28 Αυγ. '40). "Βεβαιούται εκ Ρώμης τελευταία επέμβασις Χίτλερ" (Εγγρ. 29-8-40).

πάν άλλο, δεν θα οκύψω προ Ιταλών" (Εγγρ.

Την ίδια ημέρα, ο Μεταξάς, δίδει τας τελευταίας οδηγίας του προς τον πρέσβυ της Ελλάδος εις το Βερολίνον, Ραγκαβή: "Δύναται επιζητήση συνάντησιν Χίτλερ και ευχαριστήση εκ μέρους μου" δια την απο­ τροπήν της επιθέσεως των Ιταλών, αλλά ταυτοχρόνως να φανεί και 'Άτεγκτος και ανένδοτος", ειςτας προτάσεις, ή τυχόν εκβιασμούς των Γερμανών.

ι

Ο Σεπτέμβριος, όμως, του 1940 θα εισέλθει με νέας ιταλικάς προκλήσεις, κυρίως δια του J τύπου. Ο Μεταξάς ανησυχεί: "Είναι προοίμιον;" αναρωτιέται. "Απεφάσισαν να μας κτυ-Ι πήσουν;" Και οι δύο αυτήν την φοράν;". Δισταγμός όμως δεν υπάρχει. Η "φοβερά από φα- Ι σις" έχει ληφθεί όχι μόνον δια τους Ιταλούς αλλά και δια τους Γερμανούς: "Ότι και νάναι θα πέσωμεν σαν Ήρωες" (Εγγρ.

Ι

3 Σεπτ. '40). Η Γερμανία, όμως, τοτε- J

λευταίον πράγμα που θέλει, είναι μία εμπλοκή εις τα Βαλκάνια η οποία θα διήνοιγε ένα

J

δεύτερον μέτωπον το οποίον θα ημπόδιζε τας εξελίξεις εις την Δυτικήν Ευρώπην και κυ­ ρίως από πιθανήν εκστρατείαν της εις την Ρωσσίαν. Κατά τας πληροφορίας που είχεν ο πρέσβυς μας εις την Ρώμη, Ι. Πολίτης, εις τηλεγράφημα προς τον Μεταξά, της 20ης Αυγούστου

112

1940: "... Λόγω της πιθανής αναμείξεως της Βουλγαρίας και της Τουρκίας, εν· J Ι Ι

Ι

-.- ---.........

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-47

δεχομένη Ελληνο'ίταλική ρήξις θα είχεν αντίκτυπον επί της γενικωτέρας πολεμικής πο­ λιτικής του Άξονος, η υπόθεσις επί του σημείου αυτού παύει ούσα μεσογειακή, εφ' ω η­ ξίωσεν η Γερμανία την αποφυγήν παντός ό,τι θα απετέλει έναυσμα εις την περιοχήν ταύ­ την".

Η αντίθεσις αυτή μεταξύ Γερμανίας και Ιταλίας, εις το θέμα της Ελλάδος, θα φανεί και προςτα τέλη του Σεπτεμβρίου, όταν την ιδίαν ώρα που ο Ιταλικός τύπος μαίνεται, ο Γερμανικός αντιδρά υμνώντας τον Μεταξά: ''Υ μνος προσώπου μου και πολιτικής μου!" θα σημειώσει έκπληκτος ο Εθνικός Κυβερνήτης, και θα αναρωτηθεί: "Μεταβολή Γερμανίας

προς Ιταλίαν;" (Εγγρ.

22 Σεπτ. '40) 1940, ο Χίτλερ, συναντάται με τον Μουσσολίνι εις το Μπρέννερ.

Την 4ην Οκτωβρίου

Είναι σίγουρον ότι εκεί, ο Μουσσολίνι προσεπάθησε να πείσει τον Χίτλερ, δια την προε­ τοιμαζόμένην εισβολήν του εις την Ελλάδα. Ο Φύρερ από την άλλη, προσεπάθησε να α­ ποτρέψει τον "σύμμαχόν" του, δια τους λόγους που εξετέθησαν ανωτέρω. Εκτός αυτών, ε­ πέκειντο εκλογαί εις την Αμερικήν, εκ των οποίων θα καθωρίζετο η στάσις των Η.π.Α εις

τον πόλεμον. Τελικώς, ο Χίτλερ: 'Άπηγόρευσε εις τον Μουσσολίνι, οιανδήποτε πρωτο­ βουλίαν εις τα Βαλκάνια πριν από τας αμερικανικάς εκλογάς του Νοεμβρίου". 49

Τρείς ημέρας μετά 6μως την 7ην Οκτωβρίου

1940,

ο Χίτλερ καταλαμβάνει την

Ρουμανίαν, άνευ προειδοποιήσεως των Ιταλών. Ο Ντούτσε εξανίσταται: "Θα τον πληρώ­ σω με το ίδιο νόμισμα!

AJrcS τις εφημερίδες θα πληροφορηθή ότι κατέλαβα την Ελλάδα" θα

πή εξαγριωμένος εις τον Τσιάνο. Ο Στρατάρχης της Ιταλίας Μπαντόλιο, θα παραδεχθεί: "Είχον λάβει εντολήν από τον Ντούτσε, cSπως μη ανακοινώσωμεν τίποτε εις τους Γερμανούς".

Ο Τσιάνο, ετοιμάζει μίαν επιστολήν δια την ανάληψιν δράσεως κατά της Ελλάδος, προς τον Χίτλερ: 'Άλλά χωρίς να καθορίζει ούτε την μορφήν, ούτε την ημερομηνίαν, φοβούμενος μην τον σταματήσουν (οι Γερμανοί) ακόμη μίαν φοράν" (Ημ. Τσιάνο,

22 Οκτ. '40)

Ο Χίτλερ, είχε μcSλις συναντήσει τον Φράνκο και τον Πεταίν και ευρίσκετο ειςτο προ­

σωπικόντου τραίνον, όταν έλαβε την, ως άνω,επιστολήντου Μουσσολίνι, περί της επικει­

μένης εισβολής της Ιταλίας εις την Ελλάδα. Θα κανονίσει επειγόντως, συνάντησιν μαζί του, εις την Φλωρεντίαν την Δευτέραν 28 Οκτωβρίου, δια να τον αποτρέψει. Θα είναι όμως ή­ δη, πολύ αργά! "Το τρένο με έναν εξαγριωμένο Χίτλερ, τρέχει με κατεύθυνσιν προς την Βόρειαν lταλίαν. Ένα τηλεγράφημα φθάνει από τον πρίγκηπα Μπίσμαρκ, εκ Ρώμης. Αναφέρει

εις τον Φύρερ, ότι ο Τσιάνο, του εδιάβασε το τελεσίγραφον το οποίον θα δώσουν εντός ο­ λίγου εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν. Επάγωσαν όλοι!

Και όπως αφηγείται ο διερμηνεύς του Χίτλερ Δρ. Σμίτ: ''Η είδησις αυτή κατέληξε να μας κάμει τα νοιώθουμε την ιδίαν θερμοκρασίαν με το πρόωρα χιονισμένον τοπίον, το οποίον διασχίζαμε ταξιδεύοντας προς lταλίαν. Η αστυ­ νομία έσπευσε εις τον τόπον του εγκλήματος, ως συνήθως, πολύ αργά ... " Αυτά αφηγείται ο ιστορικcSς Ραιημόν Καρτιέ.

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου

1940, η

Ιταλία επιτίθεται κατά της Ελλάδος. Την ι­

δία ημέρα, ο Ντούτσε, θα συναντήσει ένα κατηφή και απογοητευμένο Χίτλερ, ο οποίος αρ­ γότερα, εις την Πολιτικήν Διαθήκην του θα χαρακτηρίσει την Ιταλικήν αυτήν εκστρατείαν

113

i

-'----

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

εις την Ελλάδα ώς: "καταστρεπτικήν" και "ηλίθιαν".

Εισερχομένου του Νοεμβρίου, εφάνη πλέον καθαρά, ότι η Ελλάς συνέτριβε την Ιταλικήν

εισβολήν και μαχομένη νικηφόρως κατά των Ιταλών, εδικαίωνε τους χαρακτηρισμούς και τους φόβους του Χίτλερ. Ο ίδιος ο Χίτλερ, θα γράψει την 20ην Νοεμβρίου, εις τον Μουσσολίνι: "Όταν σας παρεκάλεσα να με δεχθήτε στην Φλωρεντία, άρχισα το ταξίδι μου με την ελπίδα να προλάβω να σας εξηγήσω τας απόψεις μου πρίν αναληφθή η επα· πειλούμενη επιχείρησις εναντίον της Ελλάδος, δια την οποίαν είχα μόνον αορίστους πληροφορίας. Επιθυμούσα προ παντών να σας πείσω να αναβάλετε δι' ολίγον την δρά. σιν σας, πάντως αφού τελειώσουν αι αμερικανικαί εκλογαί και να σας τονίσω την ανά·

γκην να προηγήθη η αστραπιαία κατάληψις της Κρήτης". Στοιχειωδώς σκεπτόμενος ο Χίτλερ, με την εκστρατεία κατά της Ρωσσίας εν, όψει, ήθε· λε τα νώτα του ήσυχα. Ο Αρχηγός του Ιταλικού Επιτελείου, Μπαντόλιο, επίσης γράφει:

"Κατά τον μήνα Νοέμβριον, μετέβην εις το Ινσμπρουκ προς συνάντησιν μετά του Αρχηγού του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατηγού Κά·ίτελ. Αμέσως ούτος με πα· ρετήρησεν διότι ανελάβομεν την πρωτοβουλίαν επιθέσεως εναντίον της Ελλάδος χωρίς

καν να ειδοποιήσω μεν τον Φύρερ, όστις επεθυμεί να μη διαταράξη την κατάστασιν εις τα Βαλκάνια. Εκ της Ελλάδος η Γερμανία ελάμβαναν ουχί ολίγας προμηθείας, αι οποίαι ίσως θα έλειπαν αργότερον. Εάν, είπαν ο Κα'ίτελ, είχον ειδοποιηθή, θα μετέβαινον αερο· πορικώς εις Ρώμην, ίνα εμποδίσω την εκστρατείαν αυτήν".

Μία ακόμη μαρτυρία, είναι αυτ11 του Στρατηγού Φόν Τίππελσκριχ. ''Ο Χίτλερ, φθάνων εις την Φλωρεντίαν, εις τας

28 Οκτωβρίου 1940, ευρέθη προ τετελεσμένου γεγονότος. Η

δυσφορία του ήτο απερίγραπτος, διότι δεν είχε περάσει ούτε εις μην αφ' ότου ο Μουσσολίνι, είχε διαβεβαιώσει τον Γερμανόν υπουργόν Εξωτερικών, ότι θεωρεί τον πό· λεμον κατά της Αγγλίας ως τον κύριον αντικειμενικόν του σκοπόν και προς τούτο δεν θα

ενοχλήση την Γιουγκοσλαυ'ίαν και την Ελλάδα, διότι επιβάλλεται κατ' αρχήν η εκκαθά· ρισις της Αιγύπτου

,

(... ). Η Ελλάς, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του πληθυσμού, ο

οποίος εξανέστη εις την πρόκλησιν, εκινήθη και ταχέως έφθασεν εις το στάδιον της α· ντεπιθέσεως υπό όρους συνεχώς ευνο'ίκωτέρους στρατιωτικώς από ότι οι αντίπαλοί της".

Δικαίως λοιπόν και ο Τσιάνο, την

11 ην Νοεμβρίου, εσημείωνεν εις το Ημερολόγιόν του:

"Οι Γερμανοί έχουν υιοθετήσει εις την Ελλάδα, αντι'ίταλικήν στάσιν".

Με την είσοδον εις τον Δεκέμβριον, ο Ελληνικός Στρατός, θριαμβεύων απελευθερώνει τας σημαντικοτέρας πιSλεις της Β. Ηπείρου καταδιώκων τους Ιταλούς, οι οποίοι ζητούν, πανικοβληθέντες, μεσολάβησιν του Χίτλερ. Ομως εκείνος αρνείται! Είδαμε πόσον αρνητικός, ήτο εις την εκστρατείαν κατά της Ελλάδος. Με ανοικτόν μέ­ τωπον εις τα Βαλκάνια, εφοβείτο μήπως και αποσταλλούν σοβαραί "συμμαχικαί" δυνά­

μεις, εις τα νιίnα των στρατιών του σχεδίου "Βαρβαρόσσα". Της Γερμανικής εκστρατείας, δηλάδή, εις την Ρωσσίαν.

, Ετσι ηναγκάσθη να διατάξει την προπαρασκευήν του σχεδίου "Μαρίτα", ήτοι την κατά-ιι 1940.

ληψιν της Ελλάδος, την 13ην Δεκεμβρίου

Κατά την διάρκειαν του Συμβουλίου, ο Χίτλερ θα πή: "._.Είναι σκόπιμος η επίθεσις ε- j

ναντίον της Ελλάδος δια να εκκαθαρισθή οριστικώς η εκεί δημιουργηθείσα κατάστασις, Ι

------

εκτός εάν οι Έλληνες τερματίσουν μόνοι των της σύρραξιν με τους Ιταλούς και εξανα·

j

Ι 14

!

'r,_,

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

γκάσουν τους Άγγλους να εγκαταλείψουν το ελληνικόν έδαφος. Εις την περίπτωσιν αυ­ τήν ημπορεί ν' αχρηστευθεί το σχέδιον "Μαρίτα", διότι δεν πρόκειται να κριθή εις την Ελλάδα το θέμα του ποιος θα ηγεμόνευση της Ευρώπης εις το μέλλον".

Προς τον σκοπόν αυτόν,

4 μόλις η μέρας, μετά την κατάστρωσιν του ως άνω σχεδίου, την

17ην Δεκεμβρίου, ο Χίτλερ διέταξεν τον Αρχηγόν της Αντικατασκοπείας του, Ελληνικής καταγωγής, Φον Κανάρη, να συναντηθεί με τον Ούγγρον πρέσβυν εις Ισπανίαν, Στρατηγόν Αντόρκα, δια να προτείνει σχέδιον ειρηνεύσεως

- εμμέσως προς τους Έλληνας - εις τον

Ελληνα πρέσβυν εις Μαδρίτην Π. Αργυρόπουλον. Ο Έλλην πρέσβυς ετηλεγράφησεν ε­ σπευσμένως εις τον Μεταξά, ότι η πρότασις των Γερμανών είχεν ως εξής: 'Ή Ελλάς θα η­ δύνατο, να διατηρήση τας θέσεις, τας οποίας κατέλαβεν ο στρατός της εν Αλβανία, και να συναφθή ειρήνη με την Ι ταλίαν. Προς αποφυγήν μελλοντικών επεισοδίων μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών θα εδημιούργητο νέκρα ζώνη, εντός της οποίας θα παρενεβάλλοντο μεταξύ των δυο αντιπάλων στρατών γερμανικαί δυνάμεις ως παρατηρηταί. Η γερμανι­ κή κυβέρνησις, εάν εδέχετο η ελληνική, θα ανελάμβανε την υποχρέωσιν να μεριμνήση όπως αποχωρήσουν, αι επί του εδάφους της ευρισκόμεναι κατά την στιγμήν της ανακω­ χής, βρεταννικαί στρατιωτικαί δυνάμεις"!

Η πρότασις ήτο δελεαστική. Η Ελλάς θα εξήρχετο του πολέμου αυτού νικήτρια έναντι των Ιταλών και με ενσωματωμένην εντός της επικρατείας της, την αλύτρωτον Β, Ήπειρον!

Εν τούτοις, οι Γερμανοί, απήτουν προς τούτο, την εκδίωξιν με δυνάμεις των, εντός του ε­ δάφους μας των - ανυπάρκτων - βρεταννικών δυνάμεων ως και ορισμένας βάσεις εντός του Ελληνικού εδάφους, προς ... διασφάλισιν της ουδετερότητός μας.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, δεν έπεσε εις την παγίδα! Πρώτον: Εγνώριζε ότι εις την "Ν έαν Τάξιν", η Ιταλία θα είχε εις την σφαίραν επιρροής

της, την Μεσόγειον, συνεπώς και την Ελλάδα, και ότι η σύμμαχός της Γερμανία δεν θα ε­ στρέφετο εναντίον της εις το θέμα της Ελλάδος επ' αόριστον. Ήτο μόνον μία λύσις ανά­ γκης δια να κλείσει το Βαλκανικόν μέτωπον και να δύναται ο Χίτλερ απερίσπαστος να εκ­ στρατεύσει εις Ρωσσίαν.

Δεύτερον: Η απαίτησις, όπως εκδιωχθούν τα

- ανύπαρκτα έως τ6τε - βρεταννικά στρα­

τεύματα εξ' Ελλάδος, δια Γερμανικών δυνάμεων και η τοποθέτησις ορισμένων βάσεων εις Πελοπ6ννησον και Κρήτην εσήμαινε καθαρώς έντεχνον αλλά σαφή προσχώρησίν της Ελλάδος αναγκαστικώς εις τον Άξονα. Είδαμε ανωτέρω, 6τι αυτ6 ήτο πλήρως ασύμφορον δια την Ελλάδα, απ6 ανάλυσιν του ιδίου του Μεταξά. Θα εσήμαινεν πλήρη διαμελισμ6ν

αργότερον της Ελλάδος προς βορράν, απ6 την Ιταλίαν και Βουλγαρίαν καθώς επίσης των νήσων τη ς και της Κρήτης, απ6 την Αγγ λίαν. Τρίτον: Έχει ήδη καταδειχθή, 6τι βάσει καθαρώς επιτελικών σκέψεών του, ο Ιωάννης Μεταξάς, 6χι μ6νον είχε προβλέψει τας κινήσεις των αντιμαχομένων και το μάκρος του

πολέμου, αλλά είχεν αβιάστως καταλήξει εις το συμπέρασμα, 6τι η νίκη δια τον Άξονα, εί­ χε πλέον καταστή αδύνατος. Συνεπώς δεν ημπορούσε να τοποθετήσει την Ελλάδα, εις το στρατ6πεδον των κατά την γνώμην του, ηττημένων. Έπρεπεν η Ελλάς, εις το τέλος του πο­

λέμου, να ευρίσκεται εις το πλευρ6ν των νικητών, δια να διεκδικήσει τα Εθνικά της Δίκαια. Άλλως θα τα έχανε 6λα! Γνωρίζοντας αυτά, ο Μεταξάς, δεν θα απαντήσει εις τους Γερμανούς αλλά ζητώντας τους να του γίνουν επίσημοι προτάσεις, θα προσπαθήσει να τους καθυστερήσε ι.

115

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ενδεικτικόν της m:άσεως του Μεταξά εις το ζήτημα αυτό, είναι και το ύφος των απαντή­

σεών του, εις τον πρέσβυν της Ελλάδος εις το Βερολινον, Ραγκαβήν, ο οποίο ήτο υπέρμα­ χος των Γερμανικών προτάσεων: Τηλεγράφημα τελευταίον Ραγκαβή. Μας συμβουλεύει προσπέσωμεν εις Χίτλερ και ζη­ τήσωμεν ειρήνην προς Ιταλίαν, δηλαδή ν' ατιμασθώμεν. Άλλως λέγει θα μας επιτεθεί η

Γερμανία. Είναι μωρός και κακοήθης" (Εγγρ.

30 Δεκ. '40). 1941, εις παρομοίας "προειδοποιήσεις" Γερμανών να .... "υποταχθώμεν εις Χίτλερ!", εκείνος απαντά: "Καλλίτερα να πεθάνωμεν" (Εγγρ. 4 Ιαν. '41) και την 15ην Ιανουαρίοπυ 1941, δηλοί, σαφώς εις τους Άγγλους: "Διαβεβαίω ότι δεν θα κά­ Ενώ και τας αρχάς Ιανουαρίου

μωμεν ποτέ χωριστήν ειρήνην και ότι δεν παλαίομεν δια την νίκην αλλά δια την τιμήν και μόνον. Ότι θα προτιμήσω μεν να καταστραφώμεν". Και μετά τον θάνατον του Μεταξά, έγιναν προτάσεις, παρομοίου περιεχομένου, από τους Γερμανούς:

Την 17ην Φεβρουαρίου

1941 ειςτηνπρεσβείαν μας εν Βερολίνω, την 21ην Φεβρουαρίου

από τον Γερμανόν πρέσβυν εις Άγκυραν Φόν Πάπεν ενώ και ο Φον Κλέμμ, στρατιωτικός ακόλουθος της Γερμανικής πρεσβείας εν Αθήναις, επιm:ρέφων εκ Βερολίνου εδήλωνε τον θαυμασμόν του Χίτλερ δια τα κατορθώματα των Ελλήνων έναντι των Ιταλών και εζήτη την μεσολάβησίν του δια συνθηκολόγησιν υπέρ της Ελλάδος. Εις το ίδιο μήκος κύματος, όμως ήτο και η απάντησις του διαδόχου του Ι. Μεταξά, Κοριζή, εις τας προτάσεις: "ΙΙολεμούμεν!"

Την 20ην Δεκεμβρίου

1940, ο Πρέσβυςτων Γερμανών φόν Έρμπαχ επεσκέφθη, δια πρώ­

την φοράν, μετά την Ιταλικήν εισβολήν τον Μεταξά. Ο Εθνικός Κυβερνήτης θα βρεί ευ­

καιρίαν να ενημερώσει τους Γερμανούς, ότι εις περίπτωσιν που θα εχρειάζετο, θα ελάμ­ βαναν την ιδίαν απάντησιν που έδωσε εις τους Ιταλούς. Εις σημείωμα του Μεταξά, απε­ θανατίσθη η συνομιλία των:

"Υπέστημεν, είπα εις τον Πρεσβευτήν της Γερμανίας, μίαν εντελώς αδικαιολόγητον ε­ πίθεσιν, καίτοι είχομεν κάμει ό,τι ήτο δυνατόν δια να διατηρήσωμεν αυστηροτάτην ουδε­ τερότητα. Ημπορώ τώρα να σας αποκαλύψω 6τι ηρνήθημεν να παράσχωμεν εις τους Αγγλους και τας στοιχειώδεις ακ6μη ευκολίας που επιτρέποντο απ6 τους θεμελιώδεις κα­ νόνας του διεθνούς δικαίου, και υπέκυψαν οι Άγγλοι αδιαμαρτυρήτως, δε ικνύοντες ούτω πλήρη κατανόησιν της θέσεώς μας. Συνεπώς δεν υπήρχε καμία δικαιολογία οιασδήποτε φύσεως δια την εναντίον μας απρ6κλητον επίθεσιν. Αλλ' οι Ιταλοί επεθύμουν να κατα­ κτήσουν την Ελλάδα. Δια τον λ6γον αυτόν η Ελλάς εσηκώθη σαν ένας άνθρωπος, και θα

αντισταθώ μεν μέχρι τέλους, δηλαδή έως ι)του η Ιταλία εκδιωχθεί απι) τα Βαλκάνια. Ο πρί­ γκηψ Έρμπαχ με ηρώτησε τι)τε αν η συμμαχία μας μετά της Αγγ λίας κατευθύνεται και κα­ τά της Γερμανίας. Αν μας εγγίσετε, εις τα Βαλκάνια, απήντησα, βεβαίως! Δεν προτιθέμε­ θα, απήντησεν ο Πρεσβευτής. να σας ενοχλήσωμεν οπωσδήποτε εις τα Βαλκάνια, ούτε η Γερμανία θα προβή ποτέ εις το παραμικρcSν που θα ηδύνατο να θίξη τα συμφέροντα της

Ελλάδος. ΚατcSπιν, επιθυμών να καταστήση την συζήτησιν γενικωτέραν μου εζήτησε την γνώμην μου ως προςτο πο)ς θα ετελείωνεν ο πόλεμος αυτ6ς με την Αγγλίαν. Επί του ζητή­ ματος τούτου, του είπα, δεν δύναμαι να συνεχίσω την συνομιλίαν μας, διι)τι είμεθα σύμμα­ χοι της Αγγλίας, και δεν είναι δυνατι)ν δι' ημάς να εγγίζωμεν ένα τοιούτον θέμα εις την συ­ νομιλίαν μας".

116

ψ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

ή-

1936-41

Ουσιαστικώς το 'ΌΧΙ" εις τους Γερμανούς έχει ειπωθή.

).-

Εις πολλάς εγγραφάς του, ο Μεταξάς διασαφηνίζει την απόφασιν του να αντιτάξει το νέον 'ΌΧΙ" του, εις τους Γερμανούς. Όταν τον Ιανουάριον, συγκεκεντρούνται Γερμανικά

1-

στρατεύματα εις την Ρουμανία και ο κίνδυνος καθίσταται σαφής, δηλώνει:

η

"Μία φορά εχω την απόφασιν να αγωνισθούμε μέχρις εσχάτων" (Εγγρ.

4 Ιαν. '41)

ενώ

όταν συνειδητοποιεί ότι η στάσις των Βαλκανίων "απέναντι της απειλής Γερμανίας απο­

γοητευτικαί" και συνεπώς ότι η Ελλάς θα πολεμήσει και τους Γερμανούς πάλιν μόνη, θα

)

γράψη: "Θα πέσωμεν ως τον τελευταίο" (Εγγρ.

12 Ιαν. '41).

Την απόφασίν του αυτήν θα την ανακοινώσει και εις την διακοίνωσιν τους προς τους

v

Αγγλους, την 18ην Ιανουαρίου, όπου ξεκινά ως εξής: "Είμεθα αποφασισμένοι να αντιμε­ τωπίσωμεν καθ' οιονδήποτε τρόπον και με οιασδήποτε θυσίας γερμανικήν επίθεσιν ... "

5

Τελικώς, μετά την συντριβήν, των Ιταλών εις την "εαρινήν επίθεσιν" από τα Ελληνικά ό­

πλα, η Γερμανία, επετέθη κατά της Ελλάδος, την 6ην Απριλίου του

1941.

Δια την πλήρη ανάλυσι ν των γεγονότων με τους Γερμανούς, από την Ιταλικήν επίθεσιν και έπειτα, καθώς και δια τον Ελληνογερμανικόν πόλεμον, θα γίνει διήγησις εις το κεφ. 'Ή συνέχεια των επιχειρήσεων".

Ιταλία Έχοντας ολοκληρώσει την διήγησιν των διπλωματικών σχέσεων και την συμπεριφοράν

όλων των Κρατών τα οποία, ως γείτονες, "σύμμαχοι" ή εχθροί, έπαιζαν αποφασιστικόν ρό­ λον δια την Ελλάδα, ήδη θα αναλύσωμεντας σχέσεις με την Ιταλίαν μέχρι την στιγμήν της συγκρούσεως.

Αι σχέσεις Ελλάδος - Ιταλίας ήσαν εχθρικαί αρκετά πριν την άνοδον του Μουσσολίνι εις την εξουσίαν.

Ο ίδιος ο Ιταλός διπλωμάτης Γκράτσι, θα παραδεχθή ότι: "από τον πρώτο Παγκόσμιο πό­ λεμο, η Ελλάς είχε συνεχώς αντιμέτωπο την Ιταλία" και χαρακτηρίζει την Ιταλικήν στάσιν ως "ανθελληνικήν". 50

Ο ρόλος των Ιταλών κατά την Μικρασιατικήν εκστρατείαν, του

1919-22 υπήρξεν ολέ­

θριος και καθωριστικός δια την καταστροφήν. Υπήρξαν επίσης οι βασικότεροι υπαίτιοι της μη ενσωματώσεως της Βορείου Ηπείρου εις την Ελλάδα και της αυθαιρέτου δημιουρ­ γίας του κράτους της Αλβανίας ώστε να το χρησιμοποιήσουν, ως προτεκτοράτον δια τας ε­ πεκτατικάς των βλέψεις εις τα Βαλκάνια. Νωπαί ήσαν αι μνήμαι του πραξικοπήματος των

Ιταλών εις την Κέρκυραν το

1923 καθώς και η γενική

Ελληνική αγανάκτησις δια τα

Ιταλοκρατούμενα τότε, Δωδεκάννησα. Συγκεκριμένως, ο Γκράτσι αναφέρει: "Γι' αυτό το ζωηρότατον, σχεδόν φλογερό εθνικόν αίσθημα, η Ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου απο­ τελούσε μιά ανοικτή πληγή, που έκαιγε ακόμα και δεν μπορούσε να μετριάσει την αντι­ πάθεια απέναντί μας" και συνεχίζει δικαιολογώντας το "αλυτρωτικόν αίσθημα του Ελληνικού λαού για τα νησιά εκείνα που τα κατοικούσαν σχεδόν αποκλειστικά Ελληνικοί πληθυσμοί, από απόψεως φυλής και θρησκείας ... " 51 Την κατάστασιν αυτήν επεβάρυνε ο Ιταλος Διοικητής της Δωδεκανήσου

Cesare - Maria

De Vecchi, ο οποίος cSπως χαρακτηριστικώς περιγράφει ο Γκράτσι: "βλάκας και πείσμων με την νοοτροπίαν λοχία, είχε επιβάλει στο Ελληνικό στοιχείο ένα καθεστώς μικρών κα-

117

-L- _

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

θημερινών καταπιέσεων" και προσθέτει: "Ο ανθελληνικός φασισμός του Ντεβέκκι πλη­

σίαζε ή μάλλον έφθανε τα όρια του γελοίου". Και είναι γεγονός ότι ο γελοίος αυτόςτυ­ ραννίσκος, έπαιξε μέγα ρόλον εις την ενέργειαν της Ιταλικής εισβολής. Προσπάθειαν βελτιώσεως της καταστάσεως αυτής, έκαμε πρώτος ο Ελ. Βενιζέλος, το

1928,

ο οποίος υπέγραψε με τον Μουσσολίνι ΕλληνΟ·ίταλικόν Σύμφωνον "Φιλίας,

Συνδιαλλαγής και Δικαστικού Διακανονισμού", δεκαετούς ισχύος. Με την εισβολήν της Ιταλίας εις την Αβησσυνίαν το

1935, η Ελλάς ηναγκάσθη να μετά­

σχη εις τας κυρώσεις της ΚΤΕ κατά της Ιταλίας, πράγμα που επεδείνωσεν την ατμόσφαι­ ραν. Από εκείνην την εποχήν, ο Ιωάννης Μεταξάς προέβλεπεν τον ερχομόν νέου Παγκοσμίου Πολέμου και τον κίνδυνον εκ του Ιταλικού επεκτατισμού. Με την κήρυξιν της 4ης Αυγούστου το τόν τον κίνδυνον. Τον Δεκέμβριον του

1936, έκαμε ότι ημπορούσε δια να εξαλείψει αυ­ 1936, η Ελλάς, ανεγνώρισεν την προσάρτησιν της

Αβησσυνίας εις την Ιταλίαν και αι σχέσεις των δύο χωρών απεκατεστάθησαν. Με πάσαν τιμήν, από μέρους των Ιταλών, μετεκομίσθησαν αι σοροί των Βασιλέων Κωνσταντίνου και Όλγας εν Ελλάδι, ενώ ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', ετίμησε τον Ιταλόν πρε­ σβευτή με παράσημον. Το αποκορύφωμα υπήρξεν η δήλωσις του Μουσσολίνι εις την ο­ ποίαν εξέφραζε την χαράν του δια την ανανέωσιν των Ελληνο·ίταλικών σχέσεων. Η ομαλότης αυτή εσυνεχίσθη καθ' όλην την διάρκειαν της διετίας

1937-38 με αποτέλε­

σμα και την υπογραφήν Ελληνο·ίταλικής εμπορικής συμφωνίας. Δυστυχώς όμως ήτο ομα­

λότης φαινομενική. Ο Μεταξάς εχαρακτήρισεν κατά τον καλλίτερον τρόπον, εις τον Βρεταννόν πρέσβυν Waterlow, τας σχέσεις Ελλάδος - Ιταλίας: "Σωστές, αλλά με πλήρη έλ­ λειψιν εμπιστοσύνης"

(correct but lacking ίn all confidence).

Η πολιτική Μεταξά, έναντι της Ιταλίας, ήτο πολιτική αποφυγής προκλήσεων, δι' αυτό και είχε περιορίσει εις το ελάχιστον τας ελληνικάς διαμαρτυρίας δια τα θέματα της Δωδεκαννήσου και της Βορείου Ηπείρου. Ο Γκράτσι γράφει: 'Ή Ελληνική Κυβέρνησις

τηρούσε στο θέμα αυτό μία τελείως άψογη στάσι, υπέβαλλε τα σωματεία εκείνα σε αυστη­ ρά επιτήρηση, τις δε εφημερίδες σε αυστηρότατη λογοκρισία ... " 52 Πάντως από τας αρχάς, ακόμη του

1938, όπου τα σύννεφα του πολέμου αρχίζουν να συ­

νωθούνται εις τον ουρανόν της Ευρώπης, ο Μεταξάς ανησυχεί δια την Ιταλίαν: "Εξωτερική κατάστασις (Ευρώπης) πολύ ζοφερά. Σχέσεις μας Ιταλίαν;" Την 16ην Απριλίου

(30 Ιαν. '38) 1938, ο Μουσσολίνι, υπέγραφε με τον πρωθυπουργόν της Αγγλίας,

Τσάμπερλαιν "Συμφωνίαν Κυρίων".

Τα κράτη της Βαλκανικής Συνεννοήσεως, έστειλαν τα συγχαρητήριά τους εις τας δύο χώ­ ρας. Ενώ όμως εις τας υπολοίπους τρείς Χώρας η Ιταλία ευχαρίστησεν απ' ευθείας και ε­ πισήμως, δια την Ελλάδα, τούτο έγινεν προφορικώς και ανεπισήμως. "Δηλαδή μας μεταχειρίζεται ανίσως ο Ντούτσε" (Εγγρ.

26 Απριλ. '38) θα παρατηρήσει ο

Μεταξάς. Εν τω μεταξύ εις την διεθνήν σκηνήν, ο Χίτλερ προσαρτά την Αυστρίαν, ο Φράνκο αγωνίζεται νικηφόρως κατά των κομμουνιστών εις την Ισπανίαν και τον Σεπτέμβριον του

1938, με την Συμφωνίαν του Μονάχου, διαμελίζεται η Τσεχοσλοβακία. 1938, η Ιταλία αρχίζει τας φραστικάς απειλάς, εναντίον της Γαλλίας. Με την είσοδον εις το 1939 οι Ιταλοί δημιουγούν εξ' ασημάντου α­ Μέσα εις αυτό το κλίμα, απότα τέλη του

φορμής επεισόδιον με την Ελλάδα. Κατά ψευδείς ισχυρισμούς των Ιταλών, ο 'Ελλην στρατιωτικός ακόλουθος της Ελληνικής

118

ι

Ιι

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δc5ξαν

1936-41

ι.

Ι

Πρεσβείας εις το Βελιγράδι, συνταγματάρχης Βαγενάς, εξεφράσθη εις τον Ούγγρον ομό­ λογόν του υποτιμητικώς δια τον Ιταλικόν Στρατόν. Ο Μουσσολίνι εκάλεσε τον εν Ρώμη Έλληνα πρεσβευτήν και ηπείλησεν ότι θα τον απελάσει εάν δεν τιμωρηθεί ο Βαγενάς! Αγανακτισμένος ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Απειλή Μουσσολίνι ένεκα λόγων Βαγενά­ Αλλά απειλεί;" (Εγγρ.

28 Ιαν. '39).

Παρά του γεγονότος της αθωότητος του εν λόγω αξιωματικού ούτος ετέθη εις διαθεσι­ μότητα τηρουμένης της πολιτικής αποφυγής προκλήσεων. Ο Γκράτσι θα ομολογήσει δια

τον Μεταξά ότι: ''Ακόμα και στην γνωστή υπόθεση του Συντ/ρχου Βαγενά, ο ίδιος θέλησε να δώσει στον Ντούτσε την ζητηθείσα ικανοποίηση, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ήτο βέ­ βαιος ότι ο αξιωματικός εκείνος δεν είχε ποτέ εκστομήσει την φράση που που απέδιδαν". Μη δυνάμενος ακόμη ο Μουσσολίνι, να στραφεί κατά της Γαλλίας, εστράφη προς τα Βαλκάνια. Από το Ημερολόγιον του γαμβρού του και Υπουργού Εξωτερικών Τσιάνο, φαί­ νεται με ποίον τρόπον, ο τελευταίος, έπεισε τον Ντούτσε την 7ην Φεβρουαρίου

1939, να ε­

κτελέσει απόβασιν εις την Αλβανίαν η οποία φυσικά, απετέλει το προγεφύρωμα δια την Ελλάδα. Τον Μάρτιον υπεγράφετο, εν τω μεταξύ η Γερμανορουμανική συμφωνία δια τα

πετρέλαια της Ρουμανίας

(23-3) ενώ τέσσαρας ημέρας μετά ο Χίτλερ έθετε τας διεκδική­

σε ις του δια το Ντάντσι νγκ ε ις την Πολωνίαν. "Εβδομάς των Παθών" αποκαλείται από τον Μεταξά εις το Ημερολόγιόν του, η εβδομάς κατά την οποίαν συνέβησαν τα ανωτέρω. "Πόλεμος;" αναρωτιέται και αντιλαμβάνεται ό­

τι ήτο η σειρά του Μουσσολίνι να κινηθεί δια να ισοβαθμίσει την πλάστιγγα της ζυγαριάς εις την συμμαχίαντου με τον Χίτλερ. "Μπορεί να μην κινηθή; Και τι έχουμε να υποστούμε εμείς;". Το μόνον ελεύθερον πεδίον ενεργείας δια την Ιταλίαν είναι τα Βαλκάνια και ο Μεταξάς το γνωρίζει. Φήμαι δι' επι­ κειμένην απόβασιν εις την Αλβανίαν, απλώνονται, αι οποίαι διαψεύδονται από την Ιταλικήν Κυβέρνησιν την 17ην Μαρτίου.

Την επομένην ακριβώς ημέρα είναι που ο Ιωάννης Μεταξάς θα λάβει την "φοβεράν α­ πόφασίν" του: "Φοβερά απόφασις μου εν περιπτώσει ιταλικής απειλής."

Είναι η θρυλική αυτή φράσις, η οποία απετέλει την απόφαση του 'ΌΧΙ", ενάμισυ χρόνο πριν την Ιταλικήν επίθεσιν εις την Ελλάδα δια την οποίαν, αφιερώσαμε ολόκληρον κεφά­ λαιον. Με την είσοδον εις τον Απρίλιον αι πληροφορίαι περί Ιταλικής επεμβάσεως εις την Αλβανίαν εντείνονται και δικαιώνοντας την πρόβλεψιν του Μεταξά, την 7ην Απριλίου

1939

Ιταλικά στρατεύματα την καταλαμβάνουν αμαχητί, ενώ ταυτοχρόνως ο Εθνικός

Κυβερνήτης λαμβάνει: "Μέτρα αντιστάσεως κατά Ιταλών".

Την επομένην καταφθάνουν πληροφορίαι από τον εν Ρώμη Έλληνα πρεσβευτήν ότι με­ ταξύ της 10ης και 12ης Απριλίου, θα επιχειρηθή απόβασις των Ιταλών εις την Κέρκυραν. Ο Μεταξάς θα αντιδράσει αστραπιαίως. Λαμβάνει μέτρα στρατιωτικά και ανακοινώνει τας αποφάσεις του εις όλους. Ειςτο κεφάλαιον 'Ή φοβερά απόφασις" έχουν εκτεθεί αναλυτικώς αι αντιδράσεις του

Εθνικού Κυβερνήτου, αι οποίαι απέτρεψαν την απόβασιν. Αξίζει όμως να επαναλάβωμεν τα λόγια του προς τον Πρεσβευτήν και στρατιωτικόν ακόλουθον της Αγγ λίας:

"...'Εχω α­

πόφασιν να αντισταθώ μέχρις έσχατων, ότι ο πόλεμος θα επεκταθή εις όλην την Ελλάδα και ότι προτιμώ την τέλειαν καταστροφήν δια τον τόπον μου παρά την ατιμωσιν". Ιδού η "φοβερά απόφασίς" του!

119

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Την 8ην Απριλίου, ο Βασιλεύς της Αλβανίας, Ζωγ περνάει τα Ελληνικά σύνορα, κατα­ διωκόμενος από τους ]ταλούς. Ο Μεταξάς, προκειμένου να μη προκαλέση την Ιταλίαν, λαμβάνει μέτρα αποκλείοντας πολιτικήν δράσιντου Αλβανού Βασιλέως εντός Ελληνικού εδάφους. Σχετικόντηλεγρά­ φημα του Μεταξά προς τον εν Ρώμη πρεσβευτήν μας έλεγεν: "Πληροφορούμεθα αυτήν την στιγμήν παρά του Νομάρχου Φλωρίνης ότι αφίκετο εκεί

προ ολίγου ο Βασιλεύς Ζωγ, συνοδευόμενος υπό του Αλβανού Πρωθυπουργού και άλλων

προσώπων ών αγνοούμεν εισέτι τα ονόματα. Η είσοδος εις το Ελληνικόν έδαφος εγένετο άνευ ουδεμιάς προηγουμένης προειδοποιήσεως, προφανώς λόγω του γεγονότος ότι ε­

παύσαμεν από του απογεύματος της χθές λαμβάνοντες τηλεγραφήματα παρά της ημετέ­ ρας εν Τιράνοις Πρεσβείας.

Παρακαλούμεν όπως ανακοινώσητε επειγόντως τα ανωτέρω εις τον Ιταλόν Υπουργόν των Εξωτερικών και τονίσητε αυτώ ότι η Β. Κυβέρνησις θα λάβη πάραυτα άπαντα τα ανα­ γκαία μέτρα, επί τω σκοπώ να αποκλεισθή οιαδήποτε επί του ημετέρου εδάφους πολιτική

δράσις του Βασιλέως Ζώγ, ήτις θα ηδύνατο οπωσδήποτε να αποτελέση κατάχρησιν της πα­ ρεχομένης εις πολιτικούς φυγάδας φιλοξενίας. Έσπευσα να ανακοινώσω τα ανωτέρω εις

τον Επιτετραμμένον της Ιταλίας Μεταξάς". Την επομένην ο Μουσσολίνι έστειλε απάντησιν εις τον Μεταξά μέσω του Ιταλού Επιτετραμμένου, η οποίαν έλεγε: "Ιδήτε προσωπικώς τον Μεταξάν και είπατέ του εκ μέρους μου ότι του εκφράζω όλην μου

την ικανοποίησιν δια την στάσιν ήν η Ελλάς ετήρησε σχετικώς με τον Ζώγ και ότι ευχαρι­ στώ διότι ελήφθησαν όλα τα μέτρα όπως αποκλεισθούν εκδηλώσεις του Ζώγ, αίτινες θα η­ δύναντο να επισκιάσουν έστω και ελαφρώς τας τόσον στενάς φιλικάς σχέσε ις αι οποίαι συνδέουν τας δύο χώρας και των οποίων η διατήρησις θα είναι η βάσις της πολιτικής μου εν τω παρόντι και εν τω μέλλοντι. Μουσσολίνι" Ο Γκράτσι αναφέρει το πόσον ορθή ήτο η πολιτική του Μεταξά έναντι της Ιταλίας και

πόσον προσεπάθει ο τελευταίος την αποφυγήν προκλήσεων και γράφει: "Δέχθηκε μεν στο Ελληνικόν έδαφος τον φυγάδα Βασιλιά Ζώγ, αλλά υπό αυστηρά επι­ τήρηση και κατέβαλε κάθε φροντίδα ώστε να μη έχει επαφή με την πολυάριθμη και ταρα­ χοποιό αλβανική παροικία της Θεσσαλονίκης. Έσπευσε δε να τηλεγραφήσει στην Ιταλική Κυβέρνησι για την άφιξι του Ζώγ στην Ελλάδα και φρόντισε ώστε να αναχωρήσει το τα­ χύτερο δυνατό για την Τουρκία" (ε.α. σελ.

17).

Την 9ην Απριλίου, ο Τσιάνο, έσπευσεν να διαβεβαιώσει τον εν Ρώμη Άγγλον πρεσβευ­ την ότι η Ιταλία δεν είχε καμμίαν πρόθεσιν εις βάρος της Ελλάδος, ενώ την 10ην Απριλίου ο Επιτετραμμένος της Ιταλίας Φορνάρι επεσκέφθη τον Μεταξά και προφορικώς, αλλά και εγγράφως του έκαμε την εξής ανακοίνωσιν εκ μέρους της Ιταλίας: "Πάσα φήμη, ήτις τυχόν εκυκλοφόρησε ή ενδέχεται να κυκλοφορήση περί μίας δήθεν ι­ ταλικής ενεργείας κατά της Ελλάδος είναι ψευδής. Τοιαύτη φήμη μόνον υπό κακοβούλων πρακτcSρων δύναται να διασπαρή. Η Φασιστική Ιταλία επιβεβαιοί την πρcSθεσίν να σεβα­ σθή, κατά τον μάλλον απόλυτον τρόπον, την εδαφικήν και νησιωτικήν ακεραι6τητα της Ελλάδος. Η θέλησις της Φασιστικής Ιταλίας είναι να διατηρήση και να αναπτύσσει ολοέν περισσ6τερον τας εγκαρδίους σχέσεις φιλίας, τας ενούσας τας δύο χώρας. Είναι διατε­ θειμένη να παράσχη συγκεκριμένας αποδείξεις της θελήσεως της ταύτης".

120

Τ

Ιωάννης Μεταξ(χς Πορε[α προς την Δόξαν

1936-41

Κατόπιν αυτού, ο Μεταξάς, προέβη εις το καθησυχαστικόν ανακοινωθέν που παραθέ­ τωμεν εις προηγούμενον κεφάλαιον. Δύο ημέρας μετά, την 13ην Απριλίου, προσετέθησαν αι γνωσταί μονομερείς εγγυήσεις

της Αγγ λίας δια την Ελλάδα και την Ρουμανίαν. Παρά όμως την άψογον στάσιν του Μεταξά και τας παραπλανητικάς διαβεβαιώσεις φι­ λίας από μέρους των Ιταλών, τας αρχάς Μα'ίου παρατηρούνται συγκεντρώσεις Ιταλικών στρατευμάτων ειςτα Ελληνοαλβανικά σύνορα (Εγγρ. ημ.1ης-3ης-5ης Μα'ίου

'39) ενώ α­

νησυχητικά τηλεγραφήματα του εν Τιράνοις πρεσβευτού της Ελλάδος Σέκερη, εδημιούρ­

γουν εντύπωσιν προετοιμαζομένης εισβολής. Εις εν εξ αυτών, έγραφε προς τον Μεταξά: 'Άι συνεχιζόμεναι συγκεντρώσεις εν Αλβανία ιταλικών δυνάμεων ήρξαντο ανησυχούσαι σοβαρώς, τους ενταύθα διπλωματικούς κύκλους, αι δε διαδόσεις περί μελλούσης επιθέ­ σεως της Ιταλίας κατά της Ελλάδος; εντείνονται από τα λεγόμενα παρά διαφόρων Ιταλών

αξιωματικών Αλβανός Υπουργός ανεκοίνωσεν εμπιστευτικώς εις τον ημέτερον διερμη­ νέα ότι εν περιπτώσει περιπλοκών η Ιταλία προτίθεται να καταλάβη αμέσως την Ήπειρον

μέχρι της Πρεβέζης". Την 9ην Μα'ίου ο Μεταξάς θα διαμαρτυρηθεί εις τον Γκράτσι ο οποίος "δίνει καθησυ­ χαστικήν απάντησιν ... " (Εγγρ.

9.5.39).

Εις αυτό το κλίμα επιφυλακής και καχυποψίας, θα κυλήσουν οι επόμενοι μήνες. Την

21 ην

Αυγούστου πάντως, ο Μεταξάς θα συναντηθή με τον Ιταλόν πρέσβυ Γκράτσι: ''Επί μίαν ώραν του λέω όλα τα παράπονά μας κατά της Ιταλίας ... " θα σημειώσει. Εις αυ­ τήν την συνομιλίαν, την οποίαν θα παραθέσωμεν ολόκληρον, θα ειπωθή ουσιαστικώς ε­ νάμισυ χρόνο πριν, προς τους Ιταλούς, το 'ΌΧΙ":

"Επικρατεί" λέγει εις τον Γκράτσι, ο Μεταξάς, "εις την Ιταλίαν διάθεσις εχθρική κατά της Ελλάδος, διάθεσις εχθρική, τελείως αδικαιολόγητος. Μας κατηγορούν ότι ελάβομεν μέρος εις τας κυρώσεις κατά τον Αβησσυνιακόν πόλεμον

(1935). Αλλά δεν είμεθα ημείς

μόνον οι λαβόντες μέρος εις τας κυρώσεις αλλά ολόκληρος σχεδόν η Ευρώπη, μεταξύ δε άλλων και η Γιουγκοσλαβία, με την οποίαν η Ιταλία ευρίσκεται εις τόσον φιλικάς σχέ­ σεις και η Βουλγαρία, της οποίας ακόμη και τας αξιώσεις εις βάρος ημών υποστηρίζουν

οι Ιταλοί δια του τύπου των. Όθεν ουδείς υφίσταται ειδικός λόγος καταφοράς κατά της Ελλάδος δια τας κυρώσεις, αφού η Ιταλία ευρίσκεται εις τόσον καλάς σχέσεις με τας δύο αυτάς χώρας". Ο Γκράτσι τότε απήντησε:

".. Το ζήτημα των κυρώσεων επέρασε πλεον και θεωρείται λήξαν". Έπειτα ο Μεταξάς έθεσε το Δωδεκαννησιακόν ζήτημα: "Του είπον ότι ημείς ουδεμίαν έχομεν επιθυμίαν να εμφανιζόμεθα επεμβαίνοντες εις τα ε­ σωτερικά των Δ ωδεκαννήσων, αλλά εθεωρήσαμεν πάντοτε ότι η καλή μεταχείρησις των Δ ωδεκαννήσων θα εβελτίου τας σχέσεις Ελλάδος και Ιταλίας. Επανειλημμένως είχον απα­ σχολήσει τον εν Αθήναις προκάτοχόν του με το ζήτημα τούτο, και ο κ. Μποσκαρέλλι είχεν

επανειλημμένως επέμβη παρά τη κυβερνήσει του, ούτως ώστε να διαφανή προς στιγμήν η ελπίς βελτιώσεως της εν Δ ωδεκαννήσω καταστάσεως. Αντί τούτου όμως εχειροτέρευσεν αύ­ τη και δη εις σημείον ώστε οι ΔωδεκαννήσlOι, μη δυνάμενοι να υποστούν τας Ιταλικάς πιέ­ σεις, να εισρέουν καθημερινώς εις την Ελλάδα. Είπον εις τον κ. Γράτσι ότι δεν επιθυμώ να εμφανισθώ προβαίνων εις διάβημα επί του ζη­ τήματος τούτου, αλλά ()τι οφείλουν και αυτοί να εννοήσουν ()τι έχομεν ήδη εις Αθήνας και

121

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Πειραιά περί τας

10.000 Δ ωδεκαννήσιων,

οίτινες δεν παύουν διεκτραγωδούντες τα δεινά

άτινα υφίστανται αι νήσοι των. Και ναι μεν δεν τους αφήνομεν να προβαίνουν εις δημοσίας εκδηλώσεις, αλλά αυτό, δεν τους εμποδι1;,ει να ομιλούν και να διαχύνουν εις τον Ελληνικόν πληθυσμόν πνεύμα βαρυτάτου παραπόνου κατά της Ιταλίας".

Συνεχίζων ο Ιωάννης Μεταξάς έθεσε εις τον Ιταλόν πρέσβυ το ζήτημα των Ιταλικών προ­ κλήσεων δια την Κέρκυρα και εξηκολούθησε: "Μας καταλογι1;,εται ότι εδέχθημεν την εγΥύησιν της Αγγλίας και της Γαλλίας, μολονότι η μονομερής και αυθορμήτως δοθείσα εγγύησις αύτη ήτο τελείως γενική δια πάσαν κατά της Ελλάδος επίθεσιν. Και όμως εδέχθησαν οι εν Ρώμη λίαν φιλοφρόνως και φιλικώς τον Υπουργόν των Εξωτερικών της Ρουμανίας, η οποία ευρίσκετο υπό τους αυτούς ως και ημείς όρους.

Υφίστατο τι το ειδικώτερον δια την Ελλάδα; Αλλά μας λέγεται ότι έπρεπε να αρκεσθώμεν εις τας διαβεβαιώσεις του κ. Μουσσολίνι. Και σας ερωτώ: Την Παρασκευήν το πρωϊ ήρχισεν η απόβασις εις την Αλβανίαν και αι δια­ βεβαιώσεις αυταί δεν μας είχον δοθεί. Το Σάββατον εξηκολούθησεν η προέλασις εις την Αλβανίαν και αι διαβεβαιώσεις αυταί δεν μας είχον δοθή. Την Κυριακήν του Πάσχα συνε­ χίσθη η προέλασις και πάλιν δεν μας είχον δοθή αι διαβεβαιώσεις. Και μόλις την Δ ευτέραν

μεσημβρίαν μας εδόθησαν αι διαβεβαιώσεις του κ. Μουσσολίνι. Ήτο φανερόν ότι ο εκνευ­ ρισμός της κοινής γνώμης κατά τας ημέρας αυτάς και αι υποψίαι της είχον εκτραχυνθή.

Σχεδόν ταυτοχρόνως με τας διαβεβαιώσεις του κ. Μουσσολίνι, μας εδίδοντο και αι εγγυή­

σεις της Αγγλίας και της Γαλλίας, οπότε η μεν ιδική μου δυσπιστία ως προς την Ιταλίαν ει'­ χεν παρέλθει, αλλά δεν είχε παρέλθει ποσώς η δυσπιστία της Ελληνικής κοινής γνώμης. Πώς θα ηδυνάμην να τας αρνηθώ; Και διατί θα έκαμνα αυτήν την προσβολήν εις τας δύο Μεγάλας Δυνάμεις, αι οποίαι τελείως φιλικώς και αυθορμήτως και χωρίς να μας ζητήσουν τίποτε, μας προσφέρουν την βοήθειαν των δια την περίπτωσιν μιας καθ' ημών επιθέσεως;"

Και αφ οπλίζοντας τελείως τον συνομιλητήν του ο Μεταξάς προσθέτει:

"... Πώς θέλετε να πείσωμεν τον Ελληνικόν Λαόν ότι ουδένα διατρέχει κίνδυνον από την Ιταλίαν, όταν οι στρατιώται σας οι μεταφερόμενοι εις την Δ ωδεκάννησον τραγουδούν ένα ιδιαίτερον τραγούδι: "Sbαrcheremo αl Pireo

e conqui!J·temo tutto Ι' egeo";

(σ.σ. Θ' αποβιβα­

σθούμε εις τον Πειραιά και θα καταλάβουμε όλο το Αιγαίον). Όταν οι αξιωματικοι' και στρατιώται σας εις την Αλβανίαν ομιλούν καθημερινώς περί εισβολής εις την Ελλάδα; Όταν ο Στρατηγός Μπαντόλιο ωμίλησε δημόσια εις την Αλβανίαν περί της επεκτάσεως των συ­

νόρων της Αλβανίας, όταν δια την υποδοχήν του κόμητος Τσιάνο εις την Κορυτσάν είχον ε­ τοιμασθή πινακίδες με μαύρα γράμματα "Κόσσοβο" και "Τσαμουριά"; Και το μεν Κόσσοβο ανήκει, ως γνωστόν εις την Γιουγκοσλαυίαν με την οποίαν έχετε ιδιαιτέρας σχέσεις αλλά η Τσαμουριά ανήκει εις την Ελλάδα! Ο κ. Πρεσβευτής προφανώς εστενοχωρήθη και μου α­ πήντα λίαν ασθενώς" Ηκολούθησεν ένας μικρός διάλογος μεταξύ των δύο ανδρών, εις τον οποίον ο Μεταξάς διευκρίνησε την ουδετερότητα της Ελλάδος εις πάσαν πιθανήν σύρραξιν και έπειταο Γκράτσι ερώτησε:

"Ώστε αι διαθέσεις σας είναι ειρηνικαί δια την Ιταλίαν. Με εξουσιοδοτείτε να το τηλεγραφήσω;" Τότε ο Εθνικός Κυβερνήτης ανεκοίνωσεν

122

1

Υ2 χρόνο πριν την Ιταλικήν επίθεσιν κατά της

-,.. .....,

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

]936-41

Ελλάδος, εις τον Γκράτσι, την "φοβερά απόφασίν" του, το ''ΟΧ!'' το οποίον θα έμελλε να του πή την 28ην Οκτωβρίου

1940:

'Ή Ελλάς ουδεμίαν έχει διάθεσιν να ενεργήση κατά της Ιταλίας και να έλθη εις πόλε­ μον μετ' αυτής, εκτός εάν η Ιταλία ήθελε θίξει ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδος και προ

πάντώς την ακεραιότητα του εδάφους της. Δια την περίπτωσιν αυτήν σας παρακαλώ ε­ πίσης να τηλεγραφήσητε ότι η Ελλάς θα αμυνθή της τιμής και της ακεραιότητος της μέ­ χρις εσχάτων"!

Ο κ. Γκράτσι διεμαρτυρήθη τότε και είπεν ότι η Ιταλία ουδόλως σκέπτεται το πράγμα αυ­ τό και ουδέποτε θα προβή εις αυτό. Εν τοιαύτη περιπτώσει, τω απήντησα, διατί αυτή η εχθροπάθεια εναντίον μας; Είμαι ε­

νήμερος από τον εν Ρώμη Πρεσβευτήν μας, των εναντίον μας αιτιάσεων του κ. Τσιάνο, αι­ τιάσεων αίτινες δεν βασιΊ;,ονται πουθενά. Πρόκειται επομένως περί ενδιαθέτου κακής δια­ θέσεως. Όσον αφορά τον κ. Μουσσολίνι, ενθυμούμαι ακόμη την οργήν η οποία τον κατέλα­

βε όταν έλαβε την είδησιν ότι ο Στρατιωτικός μου Ακόλουθος παρά τη Πρεσβεία του Βελιγραδίου είχε δήθεν εκφρασθή προς ξένον συνάδελφόν του υποτιμητικώς δια τον Ιταλικόν στρατόν. Εγώ έσπευσα αμέσως να ικανοποιήσω τον κ.Μουσσολίνι δι' εκφράσεων λίαν κολακευτικών δια τον Ιταλικόν στρατόν συγχρόνως δε, και παρά το γεγονός ότι εξη­

κριβώθη το ανακριβές της τοιαύτης κατηγορίας κατά του αξιωματικού μας και ότι η ανα­ κρίβεια αυτή επιστοποιήθη και εκ μέρους του στρατιωτικού ακολούθου της Ιταλίας εν Βελιγραδίω. Εν τούτοις δια να μη αφήσω εις τον κ. Μουσσολίνι κανένα δισταγμόν, αφού έ­

καμα το πάν να τον ικανοποιήσω, έθεσα εις διαθεσιμότητα τον περί ού πρόκειται αξιωμα­ τικόν και δεν επέτρεψα να προσληφθή εις το Επιτελείον, όπως επρόκειτο, ενώ ήτο αθώος. Έτσι ενεργώ εγώ όταν θέλω να διατηρήσω καλάς σχέσεις με Κυβερνήτην ετέρας Χώρας. Δ εν δύναμαι όμως να είπω ότι και ο κ Μουσσολίνι, ενεργεί κατά τον αυτόν τρόπον απέναντίμας.

Ως βλέπετε προσέθεσα, μας κακομεταχειριΊ;,εσθε και τούτο μας δίδει το δικαίωμα να σκε­ πτώμεθα ότι αι διαθέσεις σας δεν είναι διόλου φιλικαι". Και ο Έλλην Κυβερνήτης έκλεισε την συνομιλίαν ως εξής: "Σας επαναλαμβάνω όμως και πάλιν ότι εις περίπτωσιν καθ' ήν ήθελε θιγή η ακεραιό­ της μας ή θα προσεβάλλοντο τα ύψιστα ζωτικά ημών συμφέροντα, τότε και ημείς βεβαί­

ως θα επολέμούμεν δια να τα υπερασπισθώμεν". 53 Η μεγάλη απάντησις, είχε λοιπόν δοθήεκ των προτέρων εις τον άφωνον Γκράτσι. Λήγοντος του Αυγούστου, τελειώνουν και αι ειρηνικαί ημέραι της Ευρώπης. Ο Χίτλερ απειλεί εισβολήν εις την Πολωνίαν και η Αγγλία εγγυάται την ανεξαρτησίαν της. Ο Μεταξάς κηρύττει μερικήν επιστράτευσιν. Την 1ην Σεπτεμβρίου η Γερμανία εισβάλ­ λει εις την Πολωνίαν, ενώ η Αγγλία και η Γαλλία της κηρύττουν πόλεμον. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά. "Ιταλία ουδετέρα" σημειώνει ο Μεταξάς.

Την ιδίαν ημέρα ο Υφυπουργός εξωτερικών του Μεταξά, Μαυρουδής, συναντάται με τον Ιταλόν πρεσβευτή και όπως καταμαρτυρεί ο ίδιος ο Γκράτσι: "μου επιβεβαίωσε με τον πιο ρητό τρόπο την απόφασιν της Ελλάδος να διατηρήσει την πιο απόλυτη ουδετερότητα ... " έναντι των αντιμαχομένων.

Εν τω μεταξύ όγκος Ιταλικών στρατευμάτων είχεν συγκεντρωθεί ειςτα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Την 6ην Σεπτεμβρίου

1939, ο Μεταξάς και ο Γκράτσι συνηντήθησαν και πάλιν. Ο

Ιταλός πρεσβευτής απηύθυνε εις τον Ελληνα Ηγέτην παράπονον δια τας στρατιωτικάς

123

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

προετοιμασίας της Ελλάδος εις τα αλβανικά σύνορα. Εις έκθεσίν του προς τον εν Ρώμη πρεσβευτή μας ο Μεταξάς διηγείται: "Απήντησα ότι τα υπό της Ελλάδος ληφθέντα στρατιωτικά μέτρα υπηγορεύοντο εκ της συγκεντρώσεως ιταλικών στρατευμάτων εν Αλβανία και συγκεκριμένως προς τα σύνορά μας όπου συνεκεντρούτο το μεγαλύτερον μέρος της όλης εν Αλβανία δυνάμεως του Ιταλικού στρατού. Ο κ. Γκράτσι με ηρώτησεν εις φιλικόν ύφος, αν, κατόπιν της στάσεώς

της Ιταλίας εσκεπτόμην να χαλαρώσω τα στρατιωτικά μέτρα. Απήντησα ότι θα ήμην δια­ τεθειμένος να προβώ εις τοιαύτην ενέργειαν εφ' όσον απεμακρύνετο και ο Ιταλικός στρα­

τός εκ των συνόρων μας, διαμοιραζόμενος εις όλην την Αλβανίαν". Ο Γκράτσι, μετέφερεν την αίτησιν του Μεταξά εις την Κυβέρνησιν του και ανεχώρησε δια την Ρώμην, ως κομιστής της. Ο Μουσσολίνι - κατά τον Γκράτσι ειςτο ήδη μνημονευθέν έργον του, εδέχθη ανενδοιά-

στως και συνέταξεν το εξής κείμενον - συμφωνίαν πέντε σημείων: "Ι Η Ιταλία έχει ήδη δηλώσει την 1η Σεπτεμβρίου

ότι δεν προτίθεται ν' αναλάβη ουδεμίαν πρωτοβουλίαν στρατιωτικών επιχειρήσεων. ΙΙ. Η απόφασις αύτη του Υπουργικού Συμβουλίου, ήτις ισχύει εν γένει, ισχύει ειδικώς έναντι της Ελλάδος. ΠΙ Ακόμη και εν τη περιπτό)σει ην η Ιταλία, λαμβανομένης υπ' όψιν της θέσεώς της ως Μεγάλης Δυνάμεως, δεν δύναται ν' αποκλείση

μιας επεμβάσεως αυτής εις τον πόλεμον, δεν θ' αναλάβη αύτη πρωτοβουλίαν επιχειρήσεως απέναντι της Ελλάδος.

IV. 'Ίνα αποδειχθώσι κατά τρόπον συγκεκριμένον τα αισθΎΊματα από τα οποία εμπνέεται απέναντι της Ελλάδος, η Ιταλική Κυβέρνησις και ιδιαιτέρως ο Ντούτσε. Θα διαταχθή η οπισθοχώρησις των ιταλικών στρατευμάτων,

20 χιλιόμετρα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα. V. Ο Ντούτσε δεν αποκλείει, παρά τας παρούσας περιστάσεις, την δυνατότητα όπως επαναλάβη και σταθεΡΟΠΟΙΎΊση την πολιτικήν εκείνην της συνεννοήσεως μεταξύ της Ιταλίας και της Ελλάδος, ήτις είχε καθιερωθεί εις επί τούτω συμφωνίας διπλωματικού χαρακτήρος. Ρώμη, τη 12η Σεπτεμβρίου

1939

Μουσσολίνι"

Την 15ην Σεπτεμβρίου

1939, ο

Γκράτσι παραδίδει εις τον Μεταξά το κείμενον του

Μουσσολίνι. Ο Έλλην Πρωθυπουργός θα σημειώσει: "Διαβεβαιώσειςγραπταί Μουσσολίνι ότι δεν θα μας ενοχλήση. Απόσυρσις στρατευμά­ των". Με αυτήν την συμφωνίαν, άρχισαν να αποσύρονται εκ των Ελληνοαλβανικών συνό­ ρων και τα Ελληνικά και τα Ιταλικά στρατεύματα εις απόστασιν

20 χλμ από τα σύνορα, ε­

νό) εξεδόθη και κοινόν ανακοινωθέν της Ελλάδος και της Ιταλίας το οποίον είχεν ως εξής:

''Η Βασιλική Κυβέρνησις της Ελλάδος και η Βασιλική Κυβέρνησις της Ιταλίας, κρίνασαι σκόπιμον, κατά την παρούσαν κατάστασιν των ευρωπα·ίκών πραγμάτων να προβλέψουν

μετά προσοχής εις τα της παρούσ\]ς θέσεως των μεταξύ των δύο χωρών σχέσεων, διεπί­ στωσαν ευχαρίστως ότι αύται εξακολουθούν να είναι ειλικρινώς φιλικαί και να εμπνέο­ νται υπό πνεύματος πλήρους και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Απτή απόδειξις των αισθημάτων αυτών εδόθη δια της αποφάσεως της ληφθείσης υπό της

124

Ιωάννης Μεταξάς Πορει'α προς την Δόξαν

1936-41

Ιταλικής Κυβερνήσεως όπως απομακρύνη τας στρατιωτικάς της δυνάμεις εκ της Ελληνοαλβανικής μεθορίου, ως επίσης και δια των αναλόγων μέτρων άτινα η Ελληνική Κυβέρνησις, από μέρους της, λαμβάνει. Ομοιότυπον ανακοινωθέν δημοσιεύεται εις τας σημερινάς απογευματινάς Ιταλικάς ε­ φημερίδας.

20 Σεπτεμβρίου 1939"

Ο Μεταξάς, την ίδιαν ημέραν σημειώνει: ''Ανακοινωθέν κοινόν ημών και Ιταλών περί στρατών μας Αλβανίας και φιλικών μας αι­ σθημάτων. Τεραστία εντύπωσις".

Εντός αυτού του κλίματος φιλίας και κατανοήσεως, το οποίον δια πρώτην φοράν υπερί­ σχυε μετά από τόσην εχθρότητα και καχυποψίαν, ερίφθη και η ιδέα ανανεώσεως του Ελληνοιταλικού Συμφώνου Φιλίαςτου δι' αυτόν έκαμε το

1928, το οποίον έληγεν εκείναςτας ημέρας. Νύξιν V, από τα σημεία του υπομνήματος του Μουσσολίνι, ενώ ανοικτά ανέ­

φερεν το θέμα ο Τσιάνο, προς τον Γκράτσι, ο οποίος αμέσως το επρότεινεν εις τον Μεταξά.

Η θέσις της Ελλάδος εδώ ήτο πολύ λεπτή. Εάν η πρότασις αυτή, περί ανανεώσεως του Συμφώνου Φιλίας, ήρχετο

20 ημέρας πρω­

τύτερον, δηλαδή προ της εκρήξεως του Παγκοσμίου πολέμου, η Ελλάς θα εδέχετο ασμε­ νώς. Τώρα όμως, ο πόλεμος είχε κηρυχθή εις την Ευρώπην και η θέσις της Ελλάδος εις αυ­ τόν, ήτο η αυστηρά και ίση προς όλους ουδετερότης. Η Ιταλία, ήτο μέλος του Άξονος, συ­ νεπώς μία συνθήκη μαζί της, από μέρους της Ελλάδος ημπορεί, να εξελαμβάνετο ως πα­ ραβίασις της ουδετερότητός της ή ακόμη και προσχώρησις της εις αυτόν. Από την άλλην, όμως, δεν ημπορούσαμε και να αρνηθούμε διότι θα εθεωρείτο προσβολή προς την Ιταλίαν

και θα κατέστρεφε το φιλικόν κλίμα το οποίον είχεν δημιουργηθή μετά από τας δηλώσεις φιλίας και την απομάκρυνσιν των στρατευμάτων εκατέρωθεν. Ο Μεταξάς εχειρίσθη το θέ­ μα με διπλωματικήν δεξιοτεχνίαν. Επρότεινε, η νέα Ελληνο·ίταλική συνθήκη

- λόγω των

Ευρωπα·ίκών συνθηκών - να γίνει υπό μορφήν ανταλλαγής διακοινώσεων. Πρότασις η ο­ ποία έγινεν ανενδοιάστως δεκτή από τους Ιταλούς. Ο Γκράτσι γράφει δια το θέμα αυτό: ''Η Ελλάς είχε μέγα συμφέρον να ξεκαθαρίσει τις σχέσεις της με την Ιταλίαν και να ε­ ξαλείψει οριστικώς κάθε λόγον υποψίας όσον αφορά τας προθέσεις μας απέναντί της.

Όταν όμως απέτυχε το αποτέλεσμα αυτό δεν είχε κανένα συμφέρον ή μάλλον δεν είχε καν την δυνατότητα να

"froisser" τις Δυτικές Δυνάμεις ή την Τουρκίαν με την σύναψιν

συμφώνου που, είτε το ήθελε είτε όχι, θα εσήμαινε την φανερή προσέγγιση προς μια δύ­

ναμη του Άξονος και μάλιστα προς εκείνη προς την οποίαν'η Τουρκία δυσπιστούσε πε­ ρισσότερον" και συνεχίζει: "Επαναλαμβάνω ότι η Ελλάς είχε μίαν και μόνην επιθυμίαν, να παραμείνει ουδετέρα και μόνον έναν φόβον, μήπως τεθεί σε κίνδυνον ή ουδετερότης της. Δι' αυτό απεκλείετο να συγκατατεθεί να συνάψει μαζί μας τον Σεπτέμβριον 1939 έ­

να μακροπρόθεσμο σύμφωνο τέτοιου είδους ώστε μοιραίως να εμφανίζεται στα μάτια των άλλων ως μια συγκεκαλυμμένη η μερική προσχώρησις στον Αξονα". S6

Όσον αφορά τον ισχυρισμόν ορισμένων, ότι η μη αποδοχή του Συμφώνου

ancS μέρους

της Ελλάδος, ήτο λανθασμένη την στιγμήν κατά την οποίαν η Ελλάς είχε λάβη εγγύησιν α­ πότην Αγγλίαν και την Γαλλίαν, και ότι αυτό συνεπήγετο, μεροληπτικήν αντιμετώπισιν

των αντιμαχομένων δυνάμεων και μη αυστηράν τήρησιν ουδετερότητος, είναι μέγα λάθος. Και είναι λάθος, διότι η μεν Αγγλογαλλική εγγύησις ήτο μονομερής. Δηλαδή δεν υπήρ­ ξεν συμφωνία μεταξύ Ελλάδος και των δύο Δυνάμεων (Αγγλίας και Γαλλίας), αλλά απλώς

125

Μ(Χνου. Ν. Χατζηδάκη

μονομερής δήλωσις των τελευταίων άνευ Ελληνικής συμμετοχής και συνεπώς άνευ ου­

δεμίας παραβιάσεως ή μεροληψίας της Ελληνικής ουδετερότητος. Απλώς η Ελλάς δεν την απεκήρυξε. (και διατί να το έκαμε άλλωστε). Από την άλλην, μία Ελληνο'ίταλική Συμφωνία, σήμαινε συμμετοχήν και υπογραφήν

της από μέρους της Ελλάδος. Αυτή δεν θα ήτο μονομερής. Και σίγουρα θα εξελαμβάνε­ το ως παραβίασις της ουδετερότητός της και πολύ πιθανόν μεροληψία ή και προσχώρη­ σις της προς τον Άξονα.

Η δικαίωσις της διπλωματικής πολιτικής του Μεταξά από τον ίδιον τον εχθρόν δεν στα­ ματάει εδώ. Ο Γκράτσι, ως έμπειρος διπλωμάτης αντιλαμβάνεται αυτό το οποίον ο Μεταξάς είχεν αντιληφθή από το ται

-

1934. Οτι η Ελλάς ουδέποτε θα ημπορούσε να ευρίσκε­ - εις αντίπαλον της Αγγλίας, στρατόπεδον.

λόγω γεωγραφικής θέσεως

Συγκεκριμένως, ο Ιταλός πρέσβυς γράφει: 'Ή Ελλάς χώρα κατ' εξοχήν μεσογειακή, όχι μόνον εξηρτάτο σχεδόν εξ' ολοκλήρου α­ πό την θάλασσα, για τις απαραίτητες για την επιβίωσί της εισαγωγές, αλλά και αντλού­ σε από την θάλασσα και την ναυσιπλοϊα της τους ζωτικότερους πόρους της εθνικής της

οικονομίας. Γι' αυτό, ανεξάρτητα από κάθε συναισθηματικό και αισθηματικό λόγο ήταν για εκείνη επιτακτική ανάγκη να κλείνει προς την τροχιά της δυνάμεως εκείνης που α­ σκούσε τον έλεγχο στην Μεσόγειον.

για την Ελλάδα την πείνα εντός

(... ) μία οξεία διένεξις με την Αγγλίαν θα εσήμαινε 24 ωρών". 54 Και αλλού πάλιν σημειώνει: "Οι Έλληνες

γνώριζαν πολύ καλά, πόσον ευάλωτη ήταν η χώρα τους στην αδιανόητη περίπτωσιν συρ­ ράξεως με την Αγγλία. Γνώριζαν πολύ καλά ότι στην περίπτωση αυτή ο έλεγχος που α­

σκούσε στις θάλασσες ο βρεταννικός στόλος, θα απέκλειε κάθε δυνατότητα εισαγωγών και θα τους κατεδίκαζε να λιμονοκτήσουν σε λιγες μέρες". 55

Έτσι, δια της πολιτικής ιδιοφυ'ίας του Ιωάννου Μεταξά, επετεύχθη η διατήρησις της ου­ δετερότητας της Ελλάδος δια της αποφυγής υπογραφής συνθήκης, ως η του

1928, ενώ ε­

πετεύχθη και ανανέωσις των Ελληνο'ίταλικών σχέσεων, δια της ανταλλαγής επισήμων διακοινώσεων φιλίας αι οποίαι έπαιρναν την μορφήν ατύπου συνθήκης.

'.

Η πρότασις του Μεταξά δια τας διακοινώσεις, έγινε εις τον Γκράτσι, την 30ην

J

Σεπτεμβρίου. την lΟην Οκτωβρίου, ο Γκράτσι απήντησεν ότι η Ιταλική Κυβέρνησις εδέχθη

j

με πλήρη ικανοποίησιν την ιδέαν του Μεταξά. Ο υφυπουργός εξωτερικι6ν του Μεταξά, Ι

Μαυρουδής, επιβεβαίωσεν εις τον Γκράτσι, ότι: "Θέλομεν προβή εις την ανανέωσιν του Συμφώνου ευθύς ως αι περιστάσεις το εΠΙΤΡέ-1 ψουν, αν δε, δεν δυνάμεθα να το πράξωμεν από τούδε, τούτο οφείλεται εις την στερεάν α·

'

πόφασιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως να μη απομακρύνεται ουδέ κατά κεραίαν των ανει-

J

λημμένων παρ' αυτής υποχρεώσεων". J Την ιδίαν ημέρα, ο Μεταξάς που αγωνιούσε δια το εάν η Ιταλία θα εδέχετο την πρότα­ σίν του, ανεφώνει: 'Ή Ιταλία εδέχθη την λύσιν μας: Ζήτω!"

Την 28ην Οκτωβρίου του

1939, λοιπόν, έναν ακριβώς χρόνον προ της Ιταλικής επιθέσε- ,

ως εις την Ελλάδα, αντηλλάσσοντο θερμιSτατες διακοινο)σεις φιλίας, μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας. Ειρωνία της μοίρας. Ευχαριστημένος ο Μεταξάς σημείωνε: "Απόψε βράδυ υπογράφομεν με Γκράτσι. Αίσθημα βαθείας ικανοποιήσεως".

γ π' αυτούς τους οιωνούς έμπαινε το !::τος της Ελληνικής Δόξης. Το

126

1940. Χωρίς κανείς

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

να φαντάζεται όπως γράφει και ο Γκράτσι ότι: "σε χρονικόν διάστημα μικρότερον του έ­ τους, η σοφία θα παραχωρούσε την θέσιν της στην εγκληματικότερη και πιο ανεξήγητη πα­ ραφροσύνη". S6 ΟΙ πρώτοι μήνες εκύλησαν εντός κλίματος ηρεμίας. Από τον Απρίλιον όμως του

1940, ο Ντούτσε επείσθη, από τον γαμβρό και υπουργό του,

Τσιάνο να προετοιμάση επίθεσιν κατά της Γιουγκοσλαυίας. Την ιδίαν εποχήν ηκούσθη ό­ τι οι Ιταλοί θα επεχείρουν και κατάληψιν της Κερκύρας. Συγκεκριμένως, καταιγισμός τη­ λεγραφη μάτων από τον Πρεσβευτήν μας εις την Ρώμην Πολίτην αλλά και από τους Πρέσβεις μας εις Γενεύην και Σόφιαν, Μελάν και Πιπινέλην, καθώς και οι πρόξενοί μας εις Τεργέστην και Μπρίντιζι, προειδοποίουν ότι επίκειται Ιταλική επιχείρησις κατά της νήσου.

Την 13ην Απριλίου, ο Μεταξάς, συνηντώμενος με τον Γκράτσι, του επέστησεν την προ­ σοχήν, επί των ως άνω φημών.

Ο Γκράτσι προσεπάθησε να μετριάσει τας εντυπώσεις ισχυριζόμενος ότι αι φήμαι οφεί­

λοντο εις τους Άγγλους, επιχείρημα που ο Μεταξάς ευκόλως ανέτρεψεν. Τελικώς οι Ιταλοί δεν απετόλμησαν, κυρίως λόγω της αποφασιστικότητος του Μεταξά, να κινηθούν. Την 3ην και την 6ην Μα·ίου ο Γκράτσι, προσπαθώντας να ανατρέψει τας δυσαρέστους ελληνικάς εντυπώσεις, επεσκέφθη τον Έλληνα πρωθυπουργόν, και ισχυρίσθη ότι η Ιταλία δεν τρέφει εχθρότητα, ούτε προτείθεται να πειράξει ποτέ την Ελλάδα.

Αι πράξεις των Ιταλών, όμως, άλλα έδειχναν, δι' αυτό και ο Μεταξάς σχεδόν βαριεστη­ μένα εσημείωσεν: "Επίσκεψις Γκράτσι. Διαβεβαιώσεις ειρήνης κ.τλ" (Εγγρ. Από την lΟην Μα·ίου

6.5.1940). 1940, η Γερμανία αρχίζει την μεγάλην επίθεσίντης. Οι Ιταλοίξε­

θαρρεύουν με τας επιτυχίας των συμμάχων των και σκληραίνουν την στάσιν των. Ο

Ιταλικός τύπος επιτίθεται μονίμως, διεκδικώντας την Κέρκυραν, την Ήπειρον, την Κρήτην ακόμη και την Κύπρον! Με τους θριάμβους των Γερμανών εις την Ευρώπην, οι Ιταλοί α­

νεθάρρησαντόσον, ώστε απέκτησαν απιθάνους διεκδικήσεις: Προκήρυξις οργανώσεως προσκειμένης εις την Ιταλικήν Κυβέρνησιν έγραφεν: "Επί τη βάσει των αναμφισβητήτων ιστορικών δικαιωμάτων ως και τοιούτων υπεροχής,

ολόκληρος η κεντρική και μεσημβρινή Γαλλία, η λεκάνη της Μεσογείου, η ΑδριαΤίκή, η Κροατία, η Δαλματία, η Ελλάς, η Κύπρος, η Αλβανία, η Ιερουσαλήμ, ανήκουν εις την Ιταλίαν"! Η Γερμανία ε ισβάλλε ι εις την Γαλλίαν και ο Μεταξάς αρχίζε ι να λαμβάνε ι στρα­ τιωτικά μέτρα επιστρατεύοντας μίαν ηλικίαν. Την ίδια ημέρα σημειώνει προαισθανόμε­

νος: "Μελαγχολία μου ήσυχη για εκείνα που πιθανόν να έλθουν. Έτσι είναι: Το τέλος του ταξιδίου μου". (Εγγρ.

17 Μα·ίου '40)

Και έτσι ήτο. Πλησίαζε η ώρα δια την οποίαν προορίζετο όλη η πορεία της ζωής του. Της

Νίκης και της Δόξης του Έθνους. Και ταυτοχρόνως του ενδόξου τέλους του. Ήτο φανερόν πλέον, ότι η Ιταλία προητοιμάζετο να εισέλθη εις τον πόλεμον. Την 20ην Μα·ίου, ο Μεταξάς σημειώνει: "Εξακολουθεί η μάχη της Γαλλίας. Αναμενομένη έξοδος Ιταλίας από ώρας εις ώραν

( ... ). Κατά πάσαν πιθανότητα πόλεμος Ιταλίας. Ας μας βοηθή­

ση ο Θεός!"

Την Ιην Ιουνίου, ο Εθνικός Κυβερνήτης, διατάσσει λήψιν σοβαρών στρατιωτικών μέ­ τρων, κυρίως ναυτικών: "Οδηγίαι εις τρία Επιτελεία. Κέρκυρα, Πάτραι (τμήμα στόλου), Πύλον, Σούδα. Απαγορεύσαν εις οιονδήποτε. Συμβούλιον πολιτικής επιστρατεύσεως.

127

----Μάνουο Ν, Χατζηδάκη

Βράδυ προσθέτω και τμήμα στόλου Μήλον με την αυτήν εντολήν". Την ίδία ημέρα συναντάται με τον Γκράτσι, ο οποίος επαναλαμβάνει, "διαβεβαιώσεις σεβασμού Ελλάδος". Έπειτα συναντάται με τον Βασιλέα και του επαναλαμβάνει την "φο­

βεράν απόφασίν" του. "Σύμφωνος μαζί μου" σημειώνει και καταλήγει:"Έχω συνείδησιν ή­ συχον".

] Ο Ιουνίου 1940. Την στιγμήν που η Γαλλία καταρρέει υπό την Γερμανικήν πίεσιν,

η Ιταλία της κηρύττει τον πόλεμον. Τας απογευματινάς ώρας, ο Μουσσολίνι σε λόγον του διακηρύττει ότι εισερχομένη η Ιταλία εις τον πόλεμον, θα σεβασθεί την Ελβετίαν, την Γιουγκοσλαυίαν, την Ελλάδα, την Τουρκίαν και την Αίγυπτον.

Την επομένην,

1]

Ιουνίου, ο Μεταξάς ξεκαθαρίζει εις τον Γκράτσι την στάσιν της

Ελλάδος έναντι των εμπολέμων: "Βεβαιώ ουδετερότητα και προς πάσας κατευθύνσεις". Την 17ην Ιουνίου, η Γαλλία ηττημένη, ζητάει ανακωχήν από την Γερμανίαν. Ο

Μουσσολίνι πίστευσε ότι ήτο η στιγμή να δρέψει δάφνας άλλων και να αποκομίσει εύκο­ λην λείαν. Εις συνάντησίντου με τον Χίτλερ ειςτο Μόναχον, την επομένην, τον περιμένει ψυχρολουσία. Ο Φύρερ, δεν θα δεχθεί ουδεμίαν εκ των διεκδικήσεων της Ιταλίας εις βά­ ρος της Γαλλίας. Από εκείνην την στιγμήν, η νεορωμα'ίκή βουλιμία του Ντούτσε θα στρα­ φείξεκάθαρα πλέον κατά της Ελλάδος, την οποίαν προφανώς εφαντάσθη ως ... "εύκολην" εναλλακτική ν λείαν. Την ιδίαν εκείνην ημέρα θα αρχίσουν αι προκλήσεις των Ιταλών αι οποίαι θα οδηγήσουν εις τον τορπιλλισμόν της 'Έλλης".

Ο Τσιάνο κάμει παράπονα εις τον πρεσβευτήν της Ελλάδος δια δήθεν παρουσίαν μοί­ ρας Αγγλικού στόλου εις παράλια της Κρήτης. Ο Μεταξάς απαντά σχεδόν αμέσως δια του εξής τηλεγραφήματος προς την εν Ρώμη ημετέραν πρεσβείαν: "Παρακαλούμεν όπως ανακοινώσητε επειγόντως εις την Ιταλικήν Κυβέρνησιν ότι τυγ­ χάνει απολύτως ανακριβής η πληροφορία περί παρουσίας Αγγλικών πολεμικών εν Κρήτη. Πράγματι ούτε κατέπλευσεν εις οιονδήποτε λιμένα της Κρήτης, ούτε ευρίσκεται εκεί, αλ­ λά ούτε και εσημειώθη καν Αγγλικόν πολεμικόν οιουδήποτε τύπου εφ' όσον φθάνει η ο­ ρατότης. Όσον αφορά την ουδετερότητα της Ελλάδος, παρακαλούμεν, όπως δηλώσητε κα­ τηγορηματικώς ότι η Β. Κυβέρνησις εμμένει εις αυτήν και είναι αποφασισμένη να την τη­

ρήση αυστηρώς προστατεύσασα την κυριαρχίαντης". Την ιδίαν στιγμήν ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι ετηλεγράφει εις την Κυβέρνησίν του ό­ τι η πληροφορία ήτο "αβάσιμος"_

Οι Ιταλοί παρεδέχθησαν το λάθος των και το Ιταλικόν υπουργείον εξωτερικών εζήτησε συγγνώμην από τον Έλληνα πρεσβευτήν ΙΠολίτη. Πριν όμως καλά

- καλά τελειώσει αυτό το επεισόδιον, έλαβεν χώραν νέα Ιταλική πρό­

κλησις. Την 26ην Ιουνίου ο Τσιάνο κατηγόρησεν τον εν Αγκύρα πρεσβευτήν της Ελλάδος,

Ρ. Ραφαήλ, ότι δήθεν ηργάζετο κατά του Άξονος και εζήτη την αντικατάστασίν του. Την επομένην πλέον ο Μεταξάς κάμει: "Σκέψεις περί επιστρατεύσεως" (Εγγ.

27 Ιουνίου

'40). Την 4ην Ιουλίου, ση με L(fJVfTaL τρίτη σοβαρά πρόκλησις των Ιταλών, εις διάστημα μικρό­ τερον του μηνός. Ο Τσιάνο εκάλεσε τον Έλληνα πρεσβευτήν, και "ειςτόνον βάναυσον και οργίλον'Ί­

σχυρίσθη συστηματικήν παραβίασιν της ουδετερότητος της Ελλάδος, αναφέρων συγκε­ κριμένως τέσσαρας περιπτώσεις. Αι δύο αφεώρουν προσβολήν Ιταλικών υποβρυχίων α-

128

------

r ι'

ι

"

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πο Αγγλικά αεροπλάνα πλησίον της Ζακύνθου και της Λευκάδος, η τρίτη προσβολήν υ­ ποβρυχίου από Αγγλικόν αντιτορπιλλικόν πλησίον της Ζακύνθου και η τετάρτη, ότι δήθεν εθεάθησαν τέσσαρα Α γγ λικά αντιτορπιλλικά εν Μήλω. Άμεσος και συντριπτική υπήρξεν η απάντησις του Μεταξά: "Διατελώ υπό θλιβεράν κατάπληξιν δια την καχυποψίαν υπό της οποίας κατέχεται εις βάρος μας ο Ιταλός Υπουργός των Εξωτερικών". Διευκρινίζει εν συνεχεία ότι αι εν Αιγύπτω αεροπορικαί και ναυτικαί βάσεις των Άγγλων προς το Ιόνιον δεν έχουν ανάγκην

να διέρχωνται υπεράνω της Ελλάδος και συνεχίζει: 'Ή Ελληνική Κυβέρνησις βεβαιοί κα­ τηγορηματικώς, ότι δεν υφίσταται αεροπορική βάσις εις την Λευκάδα και ότι εις ουδεμίαν των Ιονίων νήσων των αναφερομένων εν τω υμετέρω τηλεγραφήματι ως και των παρακει­

μένων ακτών της Δυτικής Ελλάδος προσήγγισε μέχρι σή μερον πολε μικόν αεροπλάνον

( ... ).

Είναι παράδοξον να επιρρίπτωνται ευθύναι άνευ ουδεμιάς απολύτως αποδείξεως. Το μάλ­ λον βάσιμον συμπέρασμα εις το οποίον θα έφθανε ο μη προκατειλημμένος εξ εσφαλμένων πληροφοριών θα ήτο ότι η εξόρμησις όλων αυτών των εχθρικών επιθέσεων κατά Ιταλικών

πολεμικών θα προήλθεν εξ Αλεξανδρείας. Όσον αφορά τα τέσσαρα εν Μήλω αντιτορπιλλικά, δηλούμεν ότι πρόκειται περί Ελληνικών αντιτορπιλλικών τα οποία από της

1Ο Ιουνίου σταθμεύουν εις την Μήλον, ως

δύναται να πιστοποιήση και η ενταύθα Ιταλική Πρεσβεία".

Και εν μέσω άλλων, ο Μεταξάς καταλήγει: "Παρακαλώ να γνωρίσητε εις τον κ. Τσιάνο

ότι μας ζητεί, επί απειλή πολέμου να μη επαναλάβωμεν πράξεις εις τας οποίας ουδέποτε προέβημεν

( ... ). Η Ελλάς ετήρησεν από της αρχής του πολέμου πολιτικήν ουδετερότητος.

Την πολιτικήν αυτήν τηρεί και σήμερον και θέλει τηρήσσει και εις το μέλλον μετά πάσης αυστηρότητος".

Εις το Ημερολόγιον του, ο Κυβερνήτης της Ελλάδος θα σημειώσει: "Επιθετικότης Τσιάνο κατά Πολίτη. Απειλαί - αδικαιολόγητοι. Αλλά πόθεν προέρχεται; Τι αιτία; Όλην την ημέ­ ρα απασχόλησις".

Πληροφορούμενος ο Τσιάνο την απάντησιν Μεταξά παρεδέχθη δια μίαν ακόμη φοράν το λάθος του, κάτω από τα αδιάσειστα επιχειρήματα που του ετέθησαν και δια να σώση τα προσχήματα είπεν ότι ανεξαρτήτως αυτών, η Ελλάς πολιτικώς δεν είναι φίλη. "Απάντησις Τσιάνο. Αναγνωρίζει σφάλμα του όσον αφορά ναυτικά ζητήματα. Επιμένει όμως όσον αφορά πολιτικήν μας αφιλίαν" σημειώνει ο Μεταξάς την 6ην Ιουλίου, ενώ ο Γκράτσι γράφει: "Γνώριζα πολύ καλά ότι ο Μεταξάς είχε απόλυτο δίκαιο

(... ) κάθε τόσο

διετυπώνοντο κατά της Ελλάδος διαμαρτυρίες που ήσαν τελείως αβάσιμες" 57 και εξη­

γεί ότι πολλές από αυτές οφείλοντο εις τον Διοικητήν της Δωδεκαννήσου, Ντεβέκκι ο ο­ ποίος έδιδε ψευδείς πληροφορίας εις την Ιταλίαν ενώ αναφέρει και γελοία περιστατικά ό­ πως νησίδες αι οποίαι εξελαμβάνοντο από Ιταλούς πιλότους δια Αγγλικά πλοία! Ευτυχώς ο Ιταλός Ναυτικός Ακόλουθος, Πλωτάρχης Μορίν πάντοτε τας διέψευδε και παρακολου­ θώντας εκ του εγγύς επιβεβαίωνεν εις την Ιταλίαν ότι η Ελληνική ουδετερότης δεν παρε­ βιάζετο. Την 12ην Ιουλίου, η Ιταλία παρά ταύτα, άρχισε πέραν των ρητορικών και βιαίας προ­ κλήσεις. Το βοηθητικόν του Πολεμικού μας Ναυτικού "Ωρίων", υπέστη ανεπιτυχή αερο­ πορικήν επίθεσιν των Ιταλών εντός των Ελληνικών χωρικών υδάτων, ενώ το αντιτορπιλλι­ κόν 'Ύδρα" σπεύδοντας να βοηθήσει, είχεν την ιδίαν τύχην.

129

·

.-----.

Μ(Χνου. Ν. Χατζηδάκη

Την 31 ην Ιουλίου, νέα αεροπορική επίθεσις έγινε κατά των καταδρομικών μας "Βασιλεύς Γε(.ι)ργιος" και "Βασίλισσα Όλγα" ευτυχώς και πάλιν ανεπιτυχώς. Οι Ιταλοί ισχυρίσθησαν ότι τα εξέλαβαν για

... Αγγλικά. Ο Γκράτσι αναφέρει δια τα περιστατικά αυτά: "Το γεγο­

νός ότι καμμιά από τις επιθέσεις αυτές δεν πέτυχε, ποτέ τον στόχο μπορεί να αποδεικνύει έλλειψη ικανότητας των επιτιθέμενων, αλλά δεν μειώνει καθόλου την σοβαρότητα των πράξεων, όχι μόνον διότι έγιναν εις βάρος μιας ουδετέρας δυνάμεως, όπου δηλαδή δενή­

ταν επιτρεπτό να επιτεθούν ούτε εναντίον εχθρικών μονάδων". 58 Με την είσοδον εις τον μοιραίον Αύγουστον: "Από Ρώμην νέα αποτομότης Τσιάνο ... " (Εγγρ.

3 Αυγ. '40).

Οι Ιταλοί εζήτουν "εις τόνον οξύν" να ανακληθή ο εν Τεργέστη Έλλην πρόξενος, Σκαρπάς, διότι δήθεν εξεφράσθη "προσβλητικώς δια την Ιταλίαν και τον Ιταλικόν στρα­ τόν". Ο Μεταξάς, εξαντλώντας πάσαν υπομονήν προς τας προκλήσεις, τον ανεκάλεσεν. Εν τω μεταξύ με την έναρξιν του Αυγούστου, άρχισεν και η εκστρατεία των Ιταλών κα­ τά των Βρεταννών εις την Αφρικήν και μάλιστα με μεγάλην επιτυχίαν. Ο Ιταλικός στρατός κυριεύει εντός

12 ημερών την Σομαλίαν. Μέχρι τας αρχάς Σεπτεμβρίου, θα προελάσουν 120 χιλιόμετρα εντός της Αιγύπτου αναγκάζοντας τους Βρεταννούς να υποχωρήσουν εις

την Μάρσα Ματρούχ.

Την 7ην Αυγούστου, ο Μεταξάς καλεί τον Γκράτσι και του εκφράζει την δυσαρέσκειάν του δια τας Ιταλικάς προκλήσεις, αναφέροντάς τες μίαν προς μίαν παρότι η Ελλάς τηρεί

εις το έπακρον την πολιτικήν της αυστηράς ουδετερότητος, ενώ του κάμει και παράπονα δια τον τόνον και το ύφος του TaLcivo προς τον Ελληνα πρεσβευτήν Πολίτην. Καθ' όλην την διciρκειαν της συνομιλίας, ο Γκρciτσι προσπαθούσε, εις φιλικόν τόνον, να αλλciξη την ε­ ντύπωσιν του Μεταξci και να τον πείσει ότι η Ιταλία δεν διακατέχεται, δήθεν,από εχθρι­ κήν διciθεσιν έναντι της Ελλάδος. Η πραγματική διάθεσις όμως της Ιταλίας, ήτο όχι μόνον φανερά από τας πράξεις της αλ­

Μ και σαφής από το Ημερολόγιον του

TaLcivo, εις το οποίον, μόλις τρείς ημέρας μετci α­

ποκαλύπτεται ότι η απόφασιςτης επιθέσεως κατci της Ελλciδος είχε ληφθή: "Ο Ντούτσε μελετά ένα βίαιον πληγμα, διότι έχει να κανονίσει έναν λογαριασμόν από το

1923 και οι Έλληνες αυταπατώνται, αν νομίζουν ότι τον έσβησε", 59

θα γρciψει ο γαμ­

βρόςτου Μουσσολίνι την lOην Αυγούστου και τις επόμενες ημέρες σημειώνει τας στρα­ τιωτικciς λεπτομερείας, καθώς και μίαν ανακίνησιν του "ζητήματος της Τσαμουριciς" αι 0ποίαι θα προετοίμαζαν την εισβολήν. Την επομένην,

11 Αυγούστου, ο Μουσσολίνι αναγ­

γέλει εις τον Τσιciνο την οριστικήν απόφασιντου να επιτεθεί εις την Ελλciδα: "Λέγει να ε­ πιτεθεί κατά της Ελλάδος ξαφνικά περί τα τέλη Σεπτεμβρίου" σημειώνει και προσθέτει: "Θέλει λεπτομέρειες για την Τσαμουριά. Ετοίμασε ένα ανακοινωθέν του

"Stefani" που θ'

αρχίσει να ανακινεί το ζήτημα", και την επομένην πciλιν, με απίστευτον κυνισμόν διευ­ κρινίζει: "Εάν η Τσαμουριά και η Κέρκυρα μας παραχωρηθούν αμαχητί, δεν ζητούμε πε· ρισσότερα ... " (12 Αυγούστου). 60

Την ιδίαν ημέρα, ξεσπci η κρίσις. Το πρακτορείον ειδήσεων της Ιταλίας

"Stefani" εκδί- .

δει θρασυτciτην ανακοίνωσιν - πρόκλησιν, κατci της Ελλ(χδος, η οποία με απίστευτον θρά­

σος ονόμαζε την Ελληνικήν Ήπειρον, Τσαμουριciν και την απεκciλει αλβανικήν γην, αδί­ κως δοθείσαν εις την Ελλciδα! Και 6χι μόνον αυτό, αλλci εκατηγ6ρει ότι δήθεν, 'Ελληνες πρciκτορες δολοφόνησαν έναν Αλβαν6ν πατριώτη ονόματι Νταούτ ΧcSτζα δια να τρομο-

130

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

κρατήσουν τους υπολοίπους Αλβανούς! Φυσικά ο Χότζα ήτο απλώς ένας εγκληματίας λη­

στής, καταζητούμενος από 20ετίας και όπως απεκαλύφθη, εδολοφονήθη από δύο ετέρους Αλβανούς, δι' οικονομικάς διαφοράς!

Ψυχραίμως και με πάν επιχείρημα, εξεδόθη απάντησιςτου Αθηνα"ίκού Πρακτορείου ει­ δήσεων, το οποίον, συνέτριψεν κάθε Ιταλικόν ισχυρισμόν. Ο ίδιος ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι γράφει δια το θέμα αυτό: ''Ο Νταούτ Χότζα, ήταν απλώς ένας κοινός ληστής που είχε επι πολύ τρομοκρατήσει την περιοχή με πράξεις βίας( ... ) 6]

Ένας αγράμματος αγελαδοβοσκός που, όπως προέκυψε αργότερα, ήταν κάτι πολύ χει­ ρότερο, μετεμορφώνετο σε έναν αγνότατο πατριώτη

(... ) η ιστορία ενός κοινού αιματη­

ρού γεγονότος, μετεβάλετο σε ένα υπέροχο επεισόδιο αδάμαστης φιλοπατρίας". 62 Η ομολογία του εκπροσώπου του εχθρού, είναι συγκλονιστική. Την ιδίαν ημέραν ο Μεταξάς θα σημειώσει:

".. .Ανακοινώσεις Stefani σφοδρότατα ι εναντίον μας δια ζήτημα Χότζα και Τσαμουριάς. Απάντησις Αθηνα·ίκού Πρακτορείου".

Γνωρίζοντας τι προαναγγέλουν αυταί αι πράξεις, υπερηφάνως συμπληρώνει: "Απόφασις μου εις αντίστασιν μέχρις εσχάτων" (Εγγρ. 12Αυγ.

'40). Είναι η

"φοβερά απόφασις" την

οποίαν νοιώθη, ότι προσεγγίζει η ώρα να κάμει πράξιν! Την επομένην ο Μεταξάς θα ενημερώσει επί των γεγονότων τας Πρεσβείας μας και φυ­ σικά θα ανακοινώσει την "απόφασίν" του αυτήν εις άπαντας: "Δια του Αθηνα·ίκού πρακτορείου διεβιβάσθη χθές απάντησις εις το ανακοινωθέν του

Πρακτορείου Στεφανί εν σχέσει προς τον προ διμήνου επισυμβάντα εν Αλβανία φόνον του Αλβανού επικυρηγμένου ληστού Νταούτ Χότζα και θεωρούμεν περιττόν να σας τονίσω­ μεν ότι τα εν τη απαντήσει ταύτη εκτιθέμενα ανταποκρίνονται απολύτως προς τα πραγμα­ τικά γεγονότα. Δεν είναι επίσης ανάγκη να προσθέσωμεν cSτι αι ελληνικαί αρχαί ουδεμίαν έχουν ανάμιξι ν ε ις τον φόνον του Αλβανού τούτου, ιSπως τελε ίως άγνωστοι ε ις ημάς τυγ­ χάνουν οι φονείςτου. Ο φονευθείς, τον οποίον το Πρακτορείον Στεφανίπαρουσιάζει ως Αλβανόν πατριώτην, ήτο εγκληματίας κοινού δικαίου διαφυγών εις Αλβανίαν απιS εικο­ σαετίας και υπήρχον εναντίον του καταδικαστικαί αποφάσεις των Κακουργοδικείων Ιωαννίνων και Πρεβέζης επί φc5νω, ληστεία, αποπείρα αναιρέσεως, αρπαγή κ.λπ.

Ούτε είναι ανάγκη βεβαίως να τονισθή ιSτι η Κυβέρνησις ουδέ προς στιγμήν ηδύνατο να εγκρίνη οιανδήποτε ενέργειαν αντιτιθεμένην προς το σημερινόν εν Αλβανία καθεστιός ιS­ ταν πάσαν κατέβαλε προσπάθειαν ιSχι μιSνoν ιSπως αποφύγη οιανδήποτε προστριβήν με­ τά της Ιταλίας αλλά ιSπως βελτιώση και αναπτύξη τας μετ' αυτής σχέσεις, ακολουθήσασα

άλλωστε και απ' αρχής του πολέμου, πολιτική ν αυστηράς ουδετερc5τητας. Ακόμη, την

7 τρέχοντος, ο Πρεσβευτής της Ιταλία.ς, μας εδήλου κατηγορημαΤΙΚ(JJς, τονί­

ζων ότι δεν εξέφερε προσωπικιΊν γνώμην, αλλ' ιSτι ωμίλει την στιγμήν εκείνην ως αντιπριS­ σωπος του Κράτους του, 6τι ουδεμία υπήρχε παρά τη Ιταλία δυσπιστία απέναντι της Ελλάδος γενικώτερον και της Κυβερνήσεώς της ειδικώτερον και ιSτι αι διαθέσεις τιSσoν του κ. Μουσσολίνι cSaov και του κ. Τσιάνο ήσαν απολύτως φιλικαί. ΔιερωΤΙJJμεθα ως εκ τού­ του εάν η απcSτομος τοιαύτη μεταστροφή, της Ιταλίας δεικνύει πρcSθεσιν αμέσου ενεργεί­ ας εναντίον ημών ή εcχν αποβλέπη εις το να θέση η Ιταλία από τούδε ζήτημα δια την Τσαμουριάν, επιφυλασσομένη να επιδι(Δξη το διακανoνισμιSντoυ κατά την στιγμιΊν ειρή-

131

M(lvov.

Ν Χατζηδάκη

νης. Η στάσις της, εν πάσει περιπτώσει, μας καταπλήσσει και προκαλεί την εύλογον δυ­ σπιστίαν μας, δεν συντελεί δε βεβαίως εις την βελτίωσιν των μετ' αυτής σχέσεων την οποί­ αν επεδιώξαμεν πάντοτε ειλικρινώς.

Ο Υφυπουργός κ. Μαυρουδής εκάλεσε σήμερον τον Ιταλόν Πρεσβευτήν και εξέφρασε εις αυτόν την κατάπληξιν της Β. Κυβερνήσεως δια το ανακοινωθέν του Πρακτορείου

Στεφανί και δια την στάσιν του Ιταλικού τύπου, παρατηρήσας ότι αποτελεί αύτη χαρακτη­ ριστικήν ένδειξιν της έναντι της Ελλάδος υφισταμένης δυσπιστίας, την οποίαν δεν δύνα­ ται η Β. Κυβέρνησις να διαλύσει εφ' όσον παρά τας διαβεβαιώσεις ημών η Ιταλία θέλει να επιμείνει εις την δυσπιστίαν. Ετόνισε ταυτοχρόνως ότι η τοιαύτη στάσις της Ιταλίας εκιν­ δύνευε να επαναφέρη εις τας Ελληνο'ίταλικάς σχέσεις την παλαιάν εκείνην ψυχρότητα ή­

τις, χάρις εις τας εκατέρωθεν ειλικρινείς προσπαθείας, είχεν ευτυχώς διαλυθεί, παρεχο­ μένης ούτω βασίμου ελπίδος περαιτέρω βελτιώσεως των σχέσεων. Αφήκε τέλος ο κ. Μαυρουδής να υπονοηθή σαφώς ότι, εις περίπτωσιν επιθέσεως της Ιταλίας, η απόφασις της Β. Κυβερνήσεως όπως αντισταθώμεν παραμένει ακλόνητος.

13 Αυγούστου 1940 Ι. Μεταξάς" Αι ύβρεις του Ιταλικού τύπου εσυνεχίσθησαν και την επομένην και συγκεκριμένως η Ε­

φημερίς "Stampa" εδημοσίευεν ότι δήθεν

250 Έλληνες αξιωματικοί εστράφη σαν εναντίον 1940. Ο τορ­

της Μεταξικής εξωτερικής πολιτικής. Έτσι εξημέρωσεν η 15η Αυγούστου του

πιλλισμός της "Έλλης", από Ιταλικόν υποβρύχιον κατά την εορτήν της Παναγίας εν Τήνω!

Την ιδίαν εκείνην ημέρα έγινε και διπλή αεροπορική επίθεσις

- ευτυχώς ανεπιτυχής - κα­

τά του ατμοπλοίου "Φρίντων" το οποίον κατάμεστον επιβατών, έκαμε την διαδρομήν Κρήτη

- Πειραιεύς. Τον έξοχονχειρισμόντου Ιωάννου Μεταξά μετά τοντορπιλλισμόν, την αντίδρασιν, το Υπ. Συμβούλιον και τας συνεπείας του εις την ελληνικήν ψυχήν, έχομεν λεπτομερώς ανα­ φέρει εις το κεφάλαιον 'Ή φοβερά απόφασις" εις το οποίον και παραπέμπεται ο αναγνώ­ στης.

Επίσης, ως έχομεν αναφέρει εις το ως άνω κεφάλαιον καθώς και εις το παρόν, εις τον το­ μέα "Γερμανία", οι Ιταλοί ήσαν έτοιμοι από τότε να μας επιτεθούν άλλα με διπλήν και Ε­ ντονοτάτην παρέμβασιν τους εσταμάτησαν οι Γερμανοί προς τα τέλη Αυγούστου. Πάντως ο Μεταξάς από την 20ην Αυγούστου διατάσσει μυστικήν επιστράτευσιν, κυρίως της ΥΙΙΙης και ΙΧ Μεραρχίας, η Χώρα κηρύσσεται εις κατάστασιν πολιορκίας, και ο Στρατός μας καταλαμβάνει και πάλιν το κενόν των φωνίας του Σεπτεμβρίου

20 χιλιομέτρων, τα οποία βάσει τη συμ­ 1939, είχαν αφήσει αμφότερα τα στρατεύματα, εκατέρωθεν των

Ελληνοαλβανικών συνόρων. Προετοιμάζει πυρετωδώς την Ελλάδα δια πόλεμον και ανα­ φωνεί: "Νυν υπέρ πάντων ο αγών" (Εγγρ.

23 Αυγ. '40)

Με την μη εκδήλωσιν της Ιταλικής επιθέσεως, λόγω της Γερμανικής παρεμβάσεως, εΠΕ­ κράτει: "Στάσις ενόπλου αναμονής" όπως την χαρακτηρίζει ο Μεταξάς. Ο Σεπτέμβριος μπαίνει με συνεχείς φραστικάς επιθέσεις του Ιταλικού τύπου ενώ προς τα τέλη του μηνός, προ των Ιταλικών συγκεντρώσεων εις τα σύνορα, ο Εθνικός Κυβερνήτης εντείνει τας στρατιωτικάς προετοιμασίας και μερικάς επιστρατεύσεις, ενώ ταυτοχρόνως

σημειώνει: "Είμαι αποφασισμένος για κάθε θυσία υπέρ της τιμής της Ελλάδος"

(2 Οκτ. '40). Παρεπέμπουμε και πάλιν τον αναγνώστην εις το οικείον κεφάλαιον όπου αναλύεται

το σχέδιον του Μεταξά δια την επιστράτευσιν καθώς και αι εξαίρετοι στρατιωτικαί προε-

132

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-4/

τοιμασίαι, τας οποίας έλαβεν, ώστε εις τας 5 Οκτωβρίου να σημειώνει: 'Όπως και να έχη το πράγμα, εμείς είμεθα έτοιμοι και αποφασισμένοι". Υπενθυμίζομεν ότι ο Χίτλερ εις την συνάντησιντου Μπρέννερ με τον Μουσσολίνι, την

4ην Οκτωβρίου, του είχεν απαγορεύσει οιανδήποτε επιχείρησιν εις τα Βαλκάνια, ιδίως προ των Αμερικανικών εκλογών του Νοεμβρίου. Τρείς ημέρας μετά όμως, την 7ην

Οκτωβρίου

1940, η Γερμανία καταλαμβάνει την Ρουμανίαν χωρίς να ειδοποιήσει τους

Ιταλούς. Ο Μουσσολίνι, εξεμάνη πλέον. Εις το Ημερολόγιόν του, ο Τσιάνο διηγείται τι του είπε ο Ντούτσε την 12ην Οκτωβρίου: "Ο Χίτλερ με θέτει πάντοτε προ τετελεσμένου γε­ γονότος. Αυτήν την φορά θα τον πληρώσω με το ίδιον νόμισμα. Από τις εφημερίδες θα μάθει ότι κατέλαβα την Ελλάδα".

63

Οριστικώς και αμετακλήτως πλέον, η απόφασις της επιθέσεως έχει ληφθή. Την 15ην Οκτωβρίου

1940 εις την Ρώμην γίνεται Πολεμικόν Συμβούλιον, καθορίζων, τας

τελευταίας λεπτομερείας και την ημερομηνίαν της επιθέσεως κατά της Ελλάδος. Ειςτα Πρακτικά του Συμβουλίου εκείνου "που δίκαια θα απεκαλείτο κωμικό, για τον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη, αν δεν ήταν τραγικόν λόγω των συνεπειών του" κατά τον

Γκράτσι,64 καθίσταται με κυνικότητα και ομότητα πασιφανές, ότι πολύν καιρόν πριν, ε­ σχεδιάζετο η επιχείρησις κατά της Ελλάδος, την οποίαν εξηπάτουν ταυτοχρόνως, εγγυώ­

μενοι την ανεξαρτησίαν της και υπογράφοντες Σύμφωνα Φιλίας, οι Ιταλοί. Εις την αρχήν ακόμη του Συμβουλίου, ο Μουσσολίνι ομολογεί: "Είναι μια επιχείρησις που ωρίμασε μέ­ σα μου επί μακρόν, μήνες και μήνες, πριν από την είσοδόν μας στον πόλεμο και πριν α­ κόμα από την έναρξι του πολέμου"!

Βλέπουμε επίσης κατά ποίον τρόπον προητοιμάζοντο αι προκλήσεις κατά της Ελλάδος και πως οργανούντο δήθεν επεισόδια, τα οποία είχαν απλώς τον σκοπόν να προετοιμά­

ζουν την κοινήν γνώμην δια την εις βάρος της Ελλάδος επίθεσιν, γνωρίζοντες οι ίδιοι ότι η Ελλάς και ετήρη αυστηράν ουδετερότητα και ουδέποτε προεκάλη. Εις κάποιον σημείον

του Συμβουλίου, ο Μουσσολίνι ζητά να δημιουργηθεί δύο ημέρας προ της επιθέσεως "στη­ τόν" επεισόδιον μεταξύ Τσαμουριωτών και Ελληνικών αρχών, το οποίον η Ιταλία θα χρη­

σιμοποιήσει ως πρόφασιν δια να επέμβη! Αυτό φυσικά δείχνει πώς και όλα τα προηγηθέ­ ντα επεισόδια και προκλήσεις που είδαμε, ήσαν "σκηνοθετημένα" από τους Ιταλούς. Ένα ακόμη παράδοξον συμπέρασμα από το Πολεμικόν Συμβούλιον του Palazzo Venezia, είναι ο τρόπος με τον οποίον ο Τσιάνο και οι Στρατηγοί έδιδαν την εντύπωσιν εις τον Μουσσολίνι ότι επρόκειτο περί ευκόλου επιχειρήσεως και ότι δήθεν το ηθικόν των Ελλήνων ήτο χαμηλόν, πράγμα τελείως διάφορον από την πραγματικότητα και παρότι η

Ιταλική Πρεσβεία εν Αθήναις τους επροειδοποίει δια την "αρραγή ηθικήν ενότητα του Ελληνικού λαού και την σημαντικήν ετοιμότητα των στρατιωτικών του δυνάμεων". 65

Από την 13ην μέχρι και την 24ην Οκτωβρίου ο Μεταξάς παρατηρεί μίαν "παράδοξον η­ συχίαν". Την ημέραν εκείνην, ο εν Ρώμη Πρεσβευτής της Ελλάδος, ετηλεγράφει: "Κατά πληροφορίας στρατιωτικής πηγής προστίθεται, ήδη και χρονικός προσδιορισμός

μεταξύ

25 και 28 τρέχοντος δια την εκδήλωσιν της εναντίον της Ελλάδος ενεργείας".

Την ιδίαν στιγμήν ο Έλλην Κυβερνήτης σημειώνει: "Ελάβαμεν όλα τα μέτρα μας". Την 26ην Οκτωβρίου, δύο ημέρας προ της επιθέσεως, και κατά την ρητήν εντολήν του

Μουσσολίνι, που είδαμε εις το Συμβούλίον της 15ης Οκτωβρίου, δημιουργείται το "Σκηνοθετημένον επεισόδιον". Το Ιταλικόν Πρακτορείον Στεφανί μετέδιδε ότι δήθεν:

133

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

"Ένοπλος Ελληνική συμμορία επετέθη σήμερον την πρω'ίαν δια πυροβολισμών και χει­

ροβομβίδων εναντίον αλβανικών φυλακίων πλησίον της Κορυτσάς, νοτίως της διαβάσεως Καπέστιτσα

(... )" και λίγο αργότερον προσέθετεν ότι Έλληνες ή Βρεταννοί πράκτορες α­

πεπειράθησαν να ανατινάξουν τα γραφεία του Ιταλού λιμενάρχου εις τους Αγίους Σαράντα.

Φυσικά την επομένην, παραμονήν της επιθέσεως, ακολουθεί η διάψευσις του Αθηνα"ίκού

Πρακτορείου, το οποίον χαρακτηρίζει τα λεγόμενα "απολύτως ψευδή" και αποσαφηνίζει: "Ουδεμία Ελληνική συμμορία διήλθε τα αλβανικά σύνορα εις οιονδήποτε σημείον. Είναι γνωστόν ότι ουδεμία συμμορία ούτε εσχηματίσθη ούτε είναι δυνατόν να σχηματισθή εντός του Ελληνικού εδάφους, δεδομένου ότι αι ελληνικαί στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί ε­

ξασφαλίζουν αδιατάρακτον τάξιν", ενώ εχαρακτηρίζετο η προσπάθεια να αποδωθή εις Ελληνας η δήθεν απόπειρα κατά του Ιταλού λιμενάρχου ως "αυτόχρημα παιδαριώδης".

Ο Μεταξάς αντιλαμβάνεται αμέσως περί τίνος πρόκειται: "Συνδυάζων πληροφορίας και φήμας και ημερομηνίας

(25-28)

απέκτησα πεποίθησιν ότι πρόκειται περί σκηνοθεσίας

δι' επικειμένην αύριον ίσως επίθεσιν" (Εγγρ.

27 Οκτ. '40).

Η ώρα της εκτελέσεως της "φοβεράς αποφάσεως" είχε έλθει. Ο Εθνικός Κυβερνήτης θα πέση να κοιμηθή και εις τας τρείς τα ξημερώματα θα τον ξυπνή ση ο Ιταλός πρεσβευτής. "Παραδίδεσθε;" 'ΌΧΙ"! θα είναι η ουσία της συνομιλίας μεταξύ των δύο ανδρών. Και η ώ­ ρα της εκδικήσεως θα έλθη αμέσως μετά, όπου, ο επιτιθέμενος θα καταστή καταδιωκόμε­ νος και θα συνθλιβή από τα ένδοξα ελληνικά όπλα: Τελειώνοντας, μένει να εξετάσομεν ποίοι υπήρξαν οι υπαίτιοι της επιθέσεως και οι ηθι­ κοί αυτούργοί της.

Πρώτος φυσικά ο Μουσσολίνι, η μεγαλομανία του οποίου, καθώς και το σύμπλεγμα κα­ τωτερότητος έναντι του συμμάχου του, Χίτλερ, τον ώθησε, παρά τας συμβουλάς του τε­

λευταίου, να προβή εις την ενέργειαν. Ο Γκράτσι γράφει: ''Ο Χίτλερ περιόριζε τον Μουσσολίνι, στον ρόλον "δευτεραγωνιστού" στην ευρωπα'ίκή σκηνή. Η Γερμανία είχε συντρίψει την Γαλλία, κατείχε στην Ευρώπη μία εδαφική έκταση που επεκτείνετο από το βόρειον ακρωτήριον στα Πυρηναία, είχε μοιρασθή την Πολωνία

μαζί με την Ρωσσίαν και εφαίνετο ότι δεν είχε να φοβηθεί τίποτε πιά στον τομέα εκείνον. Κυριαρχούσε στην Σλοβακία και Ουγγαρία και τώρα προσέθετε στην αλυσίδα των δορυ­ φόρων κρατών και την Ρουμανία. Στον Μουσσολίνι, που δεν είχε καταλάβει παρά το με·

γαλύτερο μέρος του

Mentone, όλα αυτά έδιδαν την οδυνηροτάτην εντύπωση ότι είχε επι­

σκιασθεί( ... ). Αν η αντίθεσις της Γερμανίας εμπόδισε τον Αύγουστον την άμεση πραγμα­

τοποίηση του σχεδίου (επιθέσεως στην Ελλάδα), το Γερμανικό πραξικόπημα στην Ρουμανία, έκαμε τον Μουσσολίνι τον Οκτώβριον, να αγνοήσει το Γερμανικόν βέτο κατά της επιχειρήσεως εναντίον της Ελλάδος". 66

Όμως υπήρξαν και άλλοι ηθικοί αυτουργοί. Ο Γκράτσι και πάλιν λέγει: "Νομίζω ότι α­

μέσως μετά την είσοδόν μας στον πόλεμο, διάφοροι παράγοντες άρχισαν να τον επηρεά­ ζουν (τον Μουσσολίνι) προς την επίθεσιν κατά της Ελλάδος .... ". Οι άλλοι αυτοί παράγοντες υπήρξαν εν μέρει ο Ντεβέκκι και οι Στρατηγοί που του πα· ρουσίαζαν "εύκολη" την επιχείρησιν αλλά κύριος Ηθικός Αυτουργός είναι ο Τσιάνο. Ο γαμβρός του Μουσσολίνι και Υπουργός Εξωτερικών του, ο οποίος ηγωνίσθη να πεί· σει τον Μουσσολίνι να αναλάβη τον πόλεμον αυτόν και τον οποίον ήθελε ακραδάντως.

134

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Μάλιστα ο Γκράτσι καταμαρτυρά ότι:

1936-41

"... 'Οταν εξερράγη ο πόλεμος με την Ελλάδα, ο

Τσιάνο δικαιολογημένα μπόρεσε να τον ονομάσει "ο δικός μου πόλεμος"(!), όπως τον α­ πεκάλεσε παρουσία αρκετών προσώπων, που, ακόμα και τώρα, ανατριχιάζουν όταν το σκέπτονται". 67

Η επικρατεστέρα άποψις είναι ότι ο Τσιάνο, υπήρξεν πράκτωρ των Άγγ λων. Αυτήν την παράδοξον αλλά όχι απίθανον, εξήγησιν έδωσαν ένας Έλλην και ένας Ιταλός: Ο Αθανάσιος Κορόζης,68 συνεργάτης αλλά και επικριτής του Αρχηγού του Ελληνικού

Επιτελείου Αλεξάνδρου Παπάγου και ο Ιταλός συγγραφεύς Πασκουάλε Βιλλάρι. 69 Η άποψις βασίζεται εις το γεγονός ότι οι Βρεταννοί είχαν κάθε συμφέρον να εμπλέξουν

τας δυνάμεις του Άξονος εις τα Βαλκάνια ώστε αι δυνάμεις του να καθηλωθούν εκεί και να καθυστερήσουν, πράγμα που έγινε. Ενισχυτικόν της απόψεως είναι η όλη συμπεριφο­ ρά των Άγγλων, την οποίαν θα δούμε εν συνεχεία καθώς και η μέχρι την τελευταίαν στιγ­ μήν φιλο'ίταλική στάσις αυτών μέχρι και της δηλώσεως του Τσώρτσιλ προς τον Μουσσολίνι ότι "αν εν πάση περιπτώσει η Ιταλία έκρινεν σκόπιμον μίαν επιχείρησιν εις την Ελλάδα, η Μ. Βρεταννία δεν θα αντετάσσετο" εις επιστολήν που είδαμε εις το υποκεφάλαιον

"Αγγλία". Φυσικά πρόκειται περί υποθέσεως και δεν ημπορεί να αποδειχθή. Η συντριβή της Ιταλίας από τα Ελληνικά όπλα, δεν υπήρξεν απλώς η πρώτη Νίκη κατά του Άξονος παγκοσμίως και η αρχή του τέλους του ιδίου του Άξονος, αλλά και του καθε­ στώτος του Μουσσολίνι ε ις την Ι ταλίαν. Δι' αυτό και ο Γκράτσι ο οποίος και τιτλοφορε ί το έργον του 'Ή αρχή του τέλους"

(il principio della fine) γράφει: 'Ή περιπέτεια της Ελλάδος

υπήρξεν η αρχή του τέλους των ελπίδων, που οι δικτατορίες είχαν στηρίξει στον πόλε­ μον - αστραπή και σημείωσε την απαρχήν των αποτυχιών εκείνων, που τις οδήγησαν στην τελική καταστροφή. Αλλά η επιχείρησις εκείνη εσήμανε και την αρχήν του τέλους

του γοήτρου που το φασιστικόν καθεστώς διατηρούσε ακόμα σε μεγάλο τμήμα του Ιταλικού λαού". 70

Ο διπλωμαnκός αγών ιου Ι. Μειαξά Εν κατακλείδι, ο προ του αγώνος εις το πεδίον της μάχης, διπλωματικός αγών της τετρα­ ετίας της 4ης Αυγούστου, δια της οξυνοίας του Ιωάννου Μεταξά, υπήρξεν τεραστίας αξίας ίσης θα ημπορούσαμε να είπωμεν του πολεμικού τοιούτου. Αναλύοντας μίαν προς μίαν τας χώρας, αι οποίαι ήσαν εν απολύτω συναρτήσει με το ζή­ τημα της Ελλάδος, είδαμεν εκτός από την συμπεριφοράν των έναντι ημών και εν τω συνό­

λω της, την διπλωματικήν προσπάθειαν του Μεταξά εις τα Βαλκάνια τους "συμμάχους" και εχθρούς. Ο καλόπιστος αναγνώστης μόνον ένα πράγμα ημπορεί να συμπεράνει. Ότι ο α­

γών αυτός υπήρξεν μια εξαίρετος προσφορά προς το Έθνος και εις σιωπηλός άθλος που συνέβαλεν εις την προπαρασκευήν του Έθνους δια τον πόλεμον τόσον, όσον και η πάτα­

ξις του Διχασμού, η ένωσις και συσπείρωσις των Εθνικών δυνάμεων, η εξύψωσις του φρο­ νήματος και η εκ του μηδενός δημιουργία Ενόπλων Δυνάμεων από το Εθνικόν Κράτος της

4ης Αυγούστου, ά)στε να είναι ικανόν να προτάξει το νέον "Μολών Λαβέ" της Ελλάδος και να ακουσθή εις τα πέρατα της Οικουμένης!

Ταυτοχρόνως όμως, ο αναγνώστης της παρούσης μελέτης, είναι σίγουρον, cSτι παρακο­

λουθώντας την συμπεριφοράν απάντων, "συμμάχων" και μη, κατά την διάρκειαν του δι-

135

Μάνου. Ν. ΧατζηΜκη

πλωματικού αυτού τιτανίου αγώνος της Εθνικής Κυβερνήσεως της 4ης Αυγούστου, θα έ­ νοιωσε, βαθείαν απογοήτευσιν αλλά και θυμόν, δια τον τρόπον με τον οποίον όλοι μας με­ τεχειρίσθησαν και δεν θα απορήσει δια το πώς εν τέλει, η Ελλάς, ευρέθη να πολεμά μόνη

και δίδουσα το παράδειγμα εις τους υπολοίπους λαούς να νικά μόνη της τας δύο μεγαλυ­ τέρας αυτοκρατορίας της εποχής, προς δόξαν ιδικήν της και προς εντροπήν των "συμμά­ χων" αυτης. Θα αντηχήσουν έτσι εις την ψυχήν του, τα αθάνατα, όσον και πάντοτε επίκαι­

ρα λόγια του Ιωάννου Μεταξά, τα οποία απετύπωσεν εις το "Τετράδιον των Σκέψεων" του την 22αν Ιανουαρίου

1940: "Εμείς οι Ελληνες με σφικτή την καρδιά, τα μάτια ορθάνοικτα

και τα αυτιά τεντωμένα, κλεισμένο το στόμα, κρύο το μυαλό, γεμάτοι πίστι ας προχω­ ρούμε. Μη λησμονούμε να μελετάμε κάθε βήμα μας, κάθε μας σκέψι, κάθε μας απόφα­ σι. Λόγος ασύνετος μη βγαίνει από το στόμα μας. Αλλαζονεία, και κομπορρημοσύνη ας είναι οι χειρότεροι σύμβουλοί μας. Το αίσθημα και η ευγνωμοσύνη για το καλό που μας έκαμαν - όσοι μας το έκαμαν - να είναι πάντοτε ισχυρά για μας, γιατί είναι απαραίτητα για να σεβώμεθα τον εαυτό μας. Αλλά να μετρούμε πάντοτε ψυχρά και αντικειμενικά προς ποιους χρωστούμε αίσθημα και ευγνωμοσύνη!".

Με την έναρξιν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάς της 4ης Αυγούστου εκράτησε την

πλέον εθνωφελή πολιτικήν στάσιν. Την Πολιτικήν της αυστηράς, εντίμου και ίσης προς ό­ λους ουδετερότητος. Την είδαμε τόσας φοράς να τηρείται εις τας σχέσεις με τα άλλα Κράτη. Ο Εθνικός Κυβερνήτης θα την ανακοινώσει και εις τον λαόν. Εις το διάγγελμά της 4ης Αυγούστου

1940 λέγει:

"Κατά την τρομεράν αυτήν σύγκρουσιν η οποία ουγκλονίζει τα θεμέλια της Ευρώπης, η Ελλάς πάντοτε έτοιμη εις πάσαν θυσίαν προς εξασφάλισιν της ακεραιότητας του εδά­ φους της, της ανεξαρτηοίας της και της τιμής της, εάν τα υπέρτατα αγαθά εκινδύνευαν, έμεινε εξ' αρχής ουδετέρα. Έμεινε δε ουδετέρα η Ελλάς ουχί από εγωϊσμόν ή από αδια­ φορίαν, αλλά διότι αναμετρώσα τας δυνάμεις της, τα μέσα της και την γεωγραφικήν της

θέσιν, έχει πλήρη συνείδηοιν ότι η καλλιτέρα υπηρεσία την οποίαν δύναται να προσφέ· ρη εις την καταξεσχιζομένην Ευρώπην είναι να συντείνη όπως διατηρηθή η ειρήνη του·

λάχιοτον εις το τμήμα αυτό της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου την έταξεν η θεία Μοίρα. Δια τούτο και η ουδετερότης αυτής, υπήρξε προς πάντας ειλικρινής και ασχέτως με την απόφασιν της Ελλάδος όπως ουδεμίαν οιανδήποτε παραβίαοιν της ουδετερότη. τός αυτής ανεχθή, η Ελλάς είναι πεπειομένη ότι τα έτερα κράτη αναγνωρίζοντας την κα· λή αυτής πίστιν, θα σεβασθώσιν απολύτως την ουδετέραν αυτής θέσιν

(... )"

Είναι εν ολιγοις η πολιτική της "εντίμου ειρήνης". Ειρήνης η οποία μόνον δι' έναν λόγον

δεν θα τηρηθή. Εάν θιγεί η Εθνική τιμή της Ελλάδος! Είδαμε ότι αποφεύγει πάσαν πρόκλησιν. Δεν παρασύρετε από σχέδια τύπου Βέϋγκαν.

Όταν ξεσπά ο πόλεμος απαγορεύει τας συζητήσεις ακόμη και εις τα καφενεία. Κυνηγάει και κτυπά τις προπαγάνδες αμφοτέρων των αντιμαχομένων, εντός της Ελλάδος. Κλείνει προπαγανδιστικά φυλλάδια και Άγγλων και Γερμανών. Δεν ανέχεται παραβίασιν από κα­ νέναν της ουδετερότητος.

Με την είσοδον εις το

1940 πα(\ατηρούμνε μίαν εγγ(\αφήν του που λέγει: "Από τώρα και εμπρός σιωπή όλοι μας. Σφραγισμένοι" (Εγγρ. 17 Φεβρ. '40). Εντοπίζει Άγγλους πράκτορας που κρυφά απεβιr)cX.σθησαν εις Κ(\ήτην. Το ίδιο κάμει και δια Γερμανούς που ενεφανίζοντο ως "αρχαιολόγοι".

136

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

!

i ί.

1936-41

Ο ίδιος ο αντιπρόσωπος του εχθρού, Γκράτσι, είναι και πάλιν εκείνος που εις το πλήρες

μεταμελείας βιβλίον του λέγει:

"Δηλώνω κατά τον κατηγορηματικότερον τρόπο και με πλήρη συναίσθηση της ευθύ­

νης, όσα επανειλημμένως δήλωσα στους ιθύνοντες την Ιταλική πολιτική σε επίσημα έγ­ γραφα και προσωπικές επιστολές, ότι δηλ. καμμία αγγλική βάση, ούτε ναυτική, ούτε α­

εροπορική δεν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα πριν από την 28 Οκτωβρίου

1940". 71

Τονίζει

δε ότι: 'Ή ουδετερότητα αυτή τηρήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με αναμφισβή-

τητη πίστη, και με όλα τα μέσα που διέθετε μέχρι την τελευταία στιγμή ... " 72 Και κατα­ λήγει: 'Ή Ελλάς ετήρησε τις υποχρεώσεις της ουδετερότητος της κατά τον αυστηρότε­ ρο τρόπο ... " 73

Δυο ημέρας μετά την Ιταλικήν εισβολήν, ο Μεταξάς ομιλών εις τους συντάκτας του Αθηνα·ίκού τύπου, κυρήττων την συναδέλφωσιν των παλαιών μερίδων του Εθνικού

Διχασμού, εδήλωνεν ως προς την εξωτερικήν του πολιτικήν: "Εγώ, κύριοι, όπως επαρκώς σας εξήγησα, ετήρησα μέχρι σήμερον, την πολιτικήν του αειμνήστου Βασιλέως

Κωνσταντίνου, δηλαδή την πολιτικήν της αυστηράς ουδετερότητος. Έκαμα το παν δια να κρατήσω την Ελλάδα μακράν της συγκρούσεως των μεγάλων κολοσσών. Ήδη, μετά

την άδικον επίθεσιν της Ιταλίας, η πολιτική την οποίαν ακολουθώ, είναι η πολιτική του αειμνήστου Βενιζέλου. Διότι είναι η πολιτική του συνταυτισμού της Ελλάδος με την τύ-

χην της Δυνάμεως, δια την οποίαν η θάλασσα είναι ανέκαθεν, όπως είναι και δια την Ελλάδα, όχι το εμπόδιον που χωρίζει αλλά η υγρά λεωφόρος που συνδέει".

Η μεγίστη προσφορά εις τον αγώνα του Έθνους, υπήρξεν η αντιμετώπισις; των Ιταλικών προκλήσεων και απειλών επί τόσον καιρόν, από τον Ιωάννην Μεταξά, με τοιαύτην ψυ­ χραιμίαν, αξιοπρέπειαν και ηρω·ίσμόν, χωρίς πανικόν και προετοιμαζόμενος πυρετωδώς δια τον υπέρ πάντων αγώνα.

Ένας μέγας διπλωμάτης της Ελλάδος, ο Παναγιώτης Πιπινέλης, διατελέσας πολλάκις

πρέσβυς, υπουργός Εξωτερικών και το

1963 υπηρεσιακός Πρωθυπουργός, θα αφήσωμεν

να αποδώσει τον ύστατον φόρον τιμής εις τον αγώνα του Μεταξά επί του διπλωματικού πε­ δίου:

"

Η διπλωματική τακτική του 1. Μεταξά κατά τους μήνας τους προηγηθέντας της ρήξεως, υπήρξε μια συμβολή εις τον αγώνα του Έθνους, της οποίας ουδεμία άλλη υπερτερεί την α­ ξίαν πλην ίσως της διεξαγωγής του πολέμου επί των πεδίων των μαχών. Συνεκέντρωσεν ε­ νώπιον όλου του πεπολιτισμένου κοσμου ανέπαφον το δίκαιον της Ελλάδος, εξαναγκάζων

δια της ηρεμίας και αξιοπρέπειας, την οποίαν ετήρη, τον αντίπαλον αυτού όπως προβαίνει επίμάλλον και μάλλον εις βαρβάρους και εγκληματικάς προκλήσεις. Ενώ συγχρόνως το εν αναγκαστική σιγή συγκρατούμενον αίσθημα του λαού επυκνώνετο ολονέν εις ακαταγώνι­

στον έντασιν. Αι παράκαιροι διαμαρτυρίαι θα το είχον ίσως εξασθενήσει, ή δημοσιογραφι­ κή πάλη θα το είχε διχάσει. Εν τη σιγή η Ελλάς δεν εκέρδισε μόνον εις υπερηφάνειαν και α­

ξlOπρέπειαν, εκέρδισε και εις δύναμιν. Ισως παρείδον ή ελησμόνησαν πολλοί την πλευράν αυτήν του σιδηρού εξαναγκασμού, εις τον οποίον υπέκειτο τότε το Έθνος. Δ ια τον έχοντα όμως την συνείδησιν της δυσκολίας του διπλωματικού χειρισμού, τον οποίον επέβαλλον τότε αι περιστάσεις, η αξία της τακτικής, της τηρηθείσης κατά τους μήνας του θέρους

1940 δεν θα ηδύνατο ποτέ να υποτιμηθεί.

Και

137

Μ(ίνουο Ν Χατζηδάκη

εις τον πολιτικόν τον σχόντα την ευθύνην της καθοδηγήσεως του Έθνους κατι," τας στιγμάς εκείνας, ανήκει τω όντι η υπέροχος τιμή, ()τι αφόπλισε πλήρως ηθικώς τον αντίπαλ()ν του, πριν ή καν τον αφοπλίσει επί του πεδίου των μαχών, ότι ουδέ η παραμικρά αμυχή της Εθνικής Ενότητος προέκυψεν από πρόσκαιρους συζητήσεις ή υπερβολάς και ότι, όταν ε­ σήμανεν η ώρα της μεγάλης αποφάσεως, η Ελλάς ευρέθη περισσότερον έτοιμος παρά ποτέ δια να αποδυθή εις τον υπέρ των όλων αγώνα"! 74

;

!

1

Ι

Ι

138

,-

,-

Κεφάλαιον «ΟΧΙ» Θα νικήσωμεν! Αλλά δια τους Ί;;λληνας

υπέρ ΤΙΖν Νίκην

12 Δόξα

5° V

Δ

ευτέρα. 28η Οκτωβρίου. "Νύκτα στις τρείς με ξυπνούν, ο Τραυλός (σ.α. φρουρός της οικίας του). Έρχεται ο Γκράτσι

- Πόλεμος! - Ζητώ αμέσως Νικολούδη, - Καλώ Πάλάιρετ και ζητώ βοήθειαν Αγγλίας ο:. Κατεβαίνω Υπουργικόν Συμβούλιον. Ολοι πιστοί και Μαυρουδής - Ολοι πλην Κύρου­ Βασιλεύς. Περιφορά μαζί του. Φανατισμός του λαού αφάνταστος - μάχαι εις σύνορα Ηπείρου - βομβαρδισμοί. Σειρήνες. Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα. Ο θεός βοηθός!" Μαυρουδή - Αναφέρω Βασιλέα

Πόσα και πόσα δεν εμπεριέχονται εις αυτήν την δωρική εγγραφή της 28ης Οκτωβρίου του

1940 του ημερολογίου του Μεταξά! Με πόσην μετριοφροσύνην αλλά και σπαρτιατική

υπερηφάνεια περιγράφει την άρνησίν του και τας ενεργείας του, της ενδόξου αυτής ημέ­ ρας του Ελληνισμού. Αλλα ας δούμε τι ακριβώς έγινεν εις τας τρείς 28ης Οκτωβρίου

(3) τα ξημερώματα της

1940.

Η απόρριψις ιου ιελεσΙΥράφου Ο Πρέσβυς της Ιταλίας Γκράτσι, έχοντας το τελεσίγραφον της Κυβερνήσεώς του, εις τας χείρας του, κατευθύνεται, ως άγγελος του πολέμου, προς την οικίαν του Ιωάννου Μεταξά. Ο ίδιος ο Γκράτσι, εις συνέντευξίν του, διηγείται:

"... Εις την εν Κηφισία οικίαν του Ιωάννου

Μεταξά μετέβην ολίγον προ της 3ης πρω'ίνής ώρας και όχι με το αυτοκίνητον της Πρεσβείας, αλλά με το μικρόν ιδιωτικόν αυτοκίνητον του στρατιωτικού ακολούθου, οδη­ γούμενον υπό του ιδίου και συνοδόν ένα μόνον διερμηνέα, δια να συνεννοηθεί με τον σκο­ πόν. Εφθάσαμε έξω της οικίας του Μεταξά, ακριβώς εις τας τρείς παρά δέκα ... ".Εις το βι­

βλίον του ο Γκράτσι αναγνωρίζει το άτιμον της πράξεως αυτής που ήτο επιφορτισμένος να εκτελέσει και κατευθυνόμενος προς την οικίαν Μεταξά εσκέπτετο ότι:

"... Το καθήκον μου,

μου επέβαλε να γίνω αναγκαίος και απρόθυμος συνένοχος μιας τέτοιας ατιμίας ... " 75 Ο μεγάλος πεζογράφος μας Άγγελος Τερζάκης περιγράφει με γλαφυρότητα: "Στην

Κηφισιά σ' ένα σταυροδρόμι ισκιωμένο από μεγάλα πεύκα που γέρναν πάνω σε ροδο· δάφνες, γωνία Κεφαλληνίας και Δαγκλή, βρίσκεται μια βίλλα διώροφη, σταχτιά, με πα­ ράθυρα βυζαντινού ρυθμού, μέσα σε κήπο Οκτωβρίου

140

( ... ). Εκεί στις τρείς παρά δέκα το πρω"ί της 28ης 1940, μέσα στην νύκτα, ήρθε και σταμάτησε ένα αυτοκίνητο του Διπλωματικού

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Σώματος. Ο σκοπός χωροφύλακας (Τραυλός) ξέκρινε μέσα τρείς άντρες. Ο ένας τους βγή­ κε, του μίλησε Ελληνικά, εξήγησε πως ο πρεσβευτής της Ιταλίας ζητάει να ιδεί τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως. Έχει να του κάνει λέει, μια υπερεπείγουσα ανακοίνωση. Ο

σκοπός χτύπησε το ηλεκτρικό κουδούνι της σκοπιάς του να ειδοποιήσει το σπίτι ... " 76 Ο ίδιος ο Γκράτσι συνεχίζει: "Περιμέναμε για μερικά ατελείωτα λεπτά μπροστά την κα­ γκελόπορτα. Μεσ' στην βαθειά σιωπή της νύχτας ακουγόταν το γαύγισμα ενός σκύλου,.

Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, ο οποίος έκαμε την εμφάνισή του σε μία μικρή πόρτα υπηρεσίας και αναγνωρίζοντάς με, διέταξε τον φρουρό να με αφήσει ναπεράσω. Οι δύο συνοδοί μου έμειναν στο δρόμο περιμένοντάς με, έξω από την κα­

γκελλόπορτα. Ο Μεταξάς είχε φορέσει μία σκούρα μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της ο­ ποίας φαινόταν ένα βαμβακερό νυκτικό. Μου έσφιξε το χέρι. με έβαλε μέσα και με άφη­ σε να περάσω σε ένα μικρό σαλόνι. Το συνηθισμένο σαλονάκι μιας μικροαστικής εξοχι­ κής βιλλίτσας ... ". Αφού ο Γκράτσι κάνει στην συνέχεια μια μικρή σύγκριση της λιτής οικίας

του Έλληνος Πρωθυπουργού με την μεγαλειώδη και πανάκριβη βίλλα Τορλόνια, οικίαν του Μουσσολίνι, εξακολουθεί την διήγησιν: "Μόλις καθήσαμε του είπα ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να του κάμω μίαν άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα

λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί, έτρεμαν ελαφρά και μέσα από τα γιαλιά έβλεπα τα μάτια να βουρκώνουν, όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρό­ σωπο και μου είπε με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή:

"Alors, c' est la guerre" (σ.σ. Λοιπόν

έχωμεν πόλεμον). 77

Το 'ΌΧΙ" είναι πλεόν γεγονός. Η "φοβερά απόφασις" της 18ης Μαρτίου του

1939 γίνε­

ται πράξις. Τέσσερα χρόνια και δύο μήνες σκληράς προετοιμασίας του Έθνους, από την 4η Αυγούστου του

1936 έως την 28ην Οκτωβρίου του 1940, προπαρασκευής στρατιωτικής,

διπλωματικής, ψυχικής και πνευματικής έρχεται η ώρα να μετουσιωθούν εις πράξιν! Αφήνομεντην συνέχειαν εις τον Τερζάκη: "Ταραγμένος ο Γκράτσι, προσπάθησε να μετριάσει την εντύπωση, να εξηγήσει.

Ισχυρίστηκε πως αυτό δεν ήταν καθόλου απαραίτητο. Η Ιταλική κυβέρνηση, απεναντίας, είχε την ελπίδα πως η Ελληνική, θ' αποδεχόταν αυτά που της ζητούσε η διακοίνωση, θ' ά­ φηνε να μπούν τα ιταλικά στρατεύματα. Η κίνηση τους θ' άρχιζε στις σελ.

6 το πρω·ί" (Ενθ. αν.

37)

Εμπρός στην θρασύτητα της απαντήσεως του Γκράτσι, ο Μεταξάς, βρήκε την ευκαιρίαν,

να παίξει λίγο με τον συνομιλητήν του με σκοπό να δείξει την υποκρισίαν και την βαναυ­ σότητα του εχθρού και ξεμπροστιάζοντας τον, είπεν: "Αυτό δεν μπορεί να γίνει, αλλά α­ κόμη και αν είχα την πρόθεση, πράγμα που αποκλείεται, πως θα προλάβαινα σε τρείς ώ­

ρες να ξυπν11σω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργό Στρατιωτικών, τον Αρχηγόν του Επιτελείου, να βάλω σε κίνησιν τις τηλεγραφικές υπηρεσίες του στρατού, να δώσω στας διοικήσεις των συνόρων τις απαραίτητες οδηγίες;"

Ο Γκράτσι, εκτεθειμένος άσχημα, αναγνωρίζει εις το βιβλίον του ότι αυτά ήσαν εύκολο να γίνουν, ο Μεταξάς όμως του τα ετόνιζε δια να δείξει το τελεσιγραφικόν ύφος της δια­ κοινώσεως και να κτυπήσει ηθικά τους Ιταλούς.

Όταν ο Γκράτσι επεχείρησε να υποδείξει τρόπους, ο Μεταξάς τον διέκοψε ρωτώντας

τον κάτι πολύ απλό, γνωρίζοντας ήδη την απάντησιν και αφοπλίζοντας έτσι τελείως, ηθι-

141

Μάνο!). Ν. Χu.τζηδ(1.κη

κά, τα επιχειρήματα της διακοινώσεως και του Πρέσβεως. "Ποία είναι τα στρατηγικά ση­ μεία που θι'λει να καταλάβει η Κυβέρνησή σας;" Και ο Γκράτσι εξουθενωμένος ηθικά και

αφοπλισμένος ψυχικά απήντησε: "Δεν έχω την παραμικρή ιδέα, Εξοχώτατε!" Ο Ιωάννης Μεταξάς είχεν ήδη αφοπλίσει ηθικώς τον αντίπαλον πριν καν, τον αφοπλί­ σει εις το πεδίον της μάχης! Έχοντας πεί το 'ΌΧΙ" και έχοντας εκθέσει άσχημα τον εχθρόν

που εξεπροσωπείτο απ6 τον συνομιλητήν του, ώστε να μη έχει κανένα ηθικ6ν επιχείρημα ως προς το βάναυσον και υποκριτικ6ν είδος του τελεσιγράφου, ξεσπάθωσεν 'Ύous vouyez

bien que c' est impossible" (Γνωρίζετε πολύ καλά 6τι αυτ6

είναι αδύνατον!)"'Ή ευθύνη

του πολέμου αυτού βαρύνει αποκλειστικά την Ιταλική κυβέρνηση. Η Κυβέρνησίς σας ή.

ξερε καλά ότι η Ελλάς το μόνον που επιθυμούσε ήταν να παραμείνει ουδετέρα, αλλ' οτι είμεθα αποφασισμένοι να υπερασπισθούμε το εθνικόν έδαφος εναντίον οιουδήποτε."78

Όταν ο Γκράται ψέλλισε: "Διατηρώ την ελπίδα, ο Μεταξάς δεν αποκρίθηκε αλλά με α­ ξιοπρέπεια, άφησε, τον συνομιλητή του να καταλάβει 6τι η συνομιλία τους είχε τελειώσει. Οδηγώντας τον, μ6νον, έξω, στο κατώφλι, ο EθνικιSς Κυβερνήτης της Ελλάδος, είπε σχε­ Μν μονολογcόντας:

''Vous etes les plus forts, mais ..... " (Είστε πιο ισχυροί αλλά .... ) 79

Αυτά

το "αλλά" θα απαντηθεί εις τα υψώματα της Πίνδου και τα ιSρη της Β. Ηπείρου!

Δια το τέλος αυτής της ιστορικής συνομιλίας του με τον Μεταξά ο Γκράτσι θα σημειώσει:

"...Το καθήκον του αξιώματός μου, μου φάνηκε σταυρός όχι μόνον θλιβερός αλλά και τα­ πεινωτικός (... ) ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη την ζωή του αγω­ νιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και τους Βασιλείς του, κατά την υπερτάτη

εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του τον δρόμο της θυσίας και ό· χι τον δρόμο της ταπεινώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον μεγαλύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του". ~o

Εvέργειαι Ο ΜεταξιΧς, με το που απεχώρησεν εκ της 0\ κίας του, ο Γκράτσι άρχισε τας ενεργείας. Δεν υπήρχε καιρ6ς για χιΧσιμο. Κατ' αρχήν ενημερώνει τηλεφωνικώς τον Βασιλέα περί

των συ μβάντων, έπε ιτα τον Αρχηγ6ν του Επιτελε ίου Αλέξανδρον Π απιΧγο καθώς και τον Λρχηγι5ν του Επιτελείου Ναυτικού Σακελλαρίου. Ζητε ί εκτάκτως τον γ φυπουργ6ν Τύπου

Νικολούδη και τον Υ φυπουργόν Εξωτερικcί)ν Μαυρουδή προς ενημέρωσιν του Τύπου, της Κοινής Γν(Δμης και των πρεσβειών των ξένων Κρατών δια την κήρυξιν του πολέμου καθώς

και δια να ορίσει 6τι θα γίνει YπoυργικιSν Συμβούλιον ειςτας

5.00 π.μ.

ενώ ταυτοχρόνως

ενημερcΔνει τον Βρετανν6 Πρέσβυ Παλαιρέτ, ο οποίος φθάνει εις Κηφισιάν και του ζητά ενισχύσεις κυρίως εις αεΡΟΠΟΡΙΚ11ν κάλυψιν, εκ μέρους της Αγγλίας, ο οποίος και σπεύ­ δει να τηλεγραφήσει εις τον TσάJρτσιλ, ενώ ταυτοχρ6νως ζητεί απ6 την Πρεσβείαν να ε­ νημερωΟεί ο Ναύαρχος Κάννιγκαμ εις την Αλεξάνδρειαν, προς πρ6ληψιν πιΟανής ενερ­ γείας των Ιταλ(όν εις Κέρκυραν ή άλλων Ιονίων Νήσων,

11 πιθαν11ς

Ιταλικής αποβcχσεως εις

Πελοπ6ννησον. Όλα τα ανωτέρω είχαν ολΟΧληρωθεί πριν την συμπλήρωσιν ώρας απάτης αναχωρήσεως του Γκράτσι από την οικίαν του.

Ο Ναύαρχος Αλι'ξανδρος Σακελλαρίου Α. ΓΕΝ εις τα απομνημονεύματά του θυμάται πως τον ενημέρωσε ο Μεταξάς ιSταν του ετηλεφώνησε στις

3.30 τα ξημερώματα: "Κατέβα

κάτω, δημοσίευσε. ότι διατάγματα του Ναυτικού έχεις και να προβείς εις την εκτέλεσιν

]42

-------------------------------

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δr5ξαν Ι936-41

των σχεδίων του Επιτελείου σου δια τον πόλεμον. Ο Θεός βοηθός και η Παναγία μαζί

μας!" 81 Ο υπουργός Ναυτιλίας του Μεταξά Αμβρόσιος Τζίφος εις τας τόσον χρησίμους ανεκδότους αναμνήσεις του, μας άφησεν μίαν γ λαφυρότατην ανάμνησιν του Υπουργικού Συμβουλίου της 28ης Οκτωβρίου

1940.

Υπουργικόν συμβούλιον "Εις τας 4 το πρω'ί της 28ης Οκτωβρίου, μόλις με ξύπνησε το τηλέφωνο και πριν καν πά­ ρω το ακουστικό, ήξερα ότι ο πόλεμος είχε ξεσπάσει. Πράγματι μου είπαν να πάω αμέσως στο γραφείο του Προέδρου.

Σε λίγα λεπτά έσπευδα προς το Πολιτικόν γραφείον. Ο σωφέρ του ταξί, που ευτυχώς βρή­ κα στην γωνία του δρόμου μας, κατάλαβε και αυτός από την νυκτερινή αυτή κλήση ότι κά­

τι εξαιρετικό είχε συμβεί. Μόλις έφθασα στην εξώπορτα του Πολιτικού γραφείου, έμαθα από τους κλητήρες

cSTL προ ώρας είχεν επιδώσει ο Ιταλός Πρεσβευτής τελεσίγραφο στον

Πρόεδρο, τον οποίον είχε απορριφθεί και ότι ο Ιταλικός στρατός ευρίσκετο ήδη εν κινή­ σει στα σύνορά μας.

Εις το Γραφείον του Προέδρου έφθασα πρώτος εκ των Υπουργών. Τον βρήκα καθισμέ­ νο σε μία πολυθρόνα με το ύφος ανθρώπου που είχε βγάλει από τους ώμους του ένα τε­

ράστιο βάρος, του ανθρώπου που αισθάνεται <)τι έχει εκτελέσει και απέναντι της πατρί­ δος του και απέναντι του εαυτού του το καθήκον του. Το πρόσωπο του έλαμπε και εφαί­ νετο δέκα χρόνια νεότερος. Εν τούτοις, αν και δεν μπορούσε να κρύψει τα συναισθήματά του, δεν θέλησε να προβεί σε ανακοινώσεις προτού συγκεντρωθούμε όλοι. Εν τω μεταξύ έφθασαν και οι άλλοι Υπουργοί και κατά τας

4: 15 συγκεντρωθήκαμε

όλοι στην αίθουσα του Υπουργικού

Συμβουλίου. Εν μέσω νεκρικής σιγής και με συγκίνησιν ζωγραφισμένη στα πρcSσωπα ό­ λων, ο ΠρcSεδρος μας είπε ότι στας

3 το πρω'ί

έλαβε τηλεφάινημα ότι δήθεν ο Γάλλος

Πρεσβευτής ήθελε να τον συναντήσει αμέσως. Απήντησε ότι Θα τον εδέχετο σπίτι του στην

Κηφισιά. Μετά ολίγα λεπτά άνοιξε μόνος του, με την ρόμπα καθά)ς ήταν, την εξώπορτα και με έκπληξη βρήκε μπρoστcx του, αντί του Μωγκράς (Πρέσβεως της Γαλλίας) που περίμε­ νε, τον Γκράτσι (σ.σ. ο Αρχιφύλαξ Τραυλός είχε μπερδέψει την Ιταλική με την Γαλλική ση­ μαία, στο αυΤΘκίνητο της Πρεσβείας). Αμέσως κατάλαβε περί τίνος επρόκειτο. Χωρίς καμ­

μία ούτε και παραμικρά εξήγηση, ο Γκράτσι με μεγάλη συγκίνηση επέδωσε τον φάκελλο με το τελεσίγραφο, που έλεγε ότι η Ελλάς δεν είχε κρατήσει πραγματική ουδετερcSτητα, ι­ δίως εις τα ζητήματα της ναυτιλίας και εζητείτο να επιτραπεί εις τα Ιταλικά στρατεύματα

να καταλάβουν μέχρι τέλους του πολέμου μερικά επίκαιρα σημεία του Ελληνικού εδάφους, χωρίς να προσδιορίζονται τα σημεία αυτά. Εξ' άλλου η προθεσμία του τελεσιγρ
6 το πρω"ί, ώστε δεν εδίδετο καν καιρός δια οιανδήποτε ενέργειαν, έ­

στω και αν υπήρχε η παραμικρά διάθεσις. ΜcSλιςτο διάβασε ο Μεταξάς εκοίταξε τον Γκράτσι στα μάτια και αντί άλλης απαντήσε­ ως του είπε:

"Donc, monsicur, c' est la guerre" (σ.σ. κατά τον ίδιον τον Γκράτσι η ψράσις του c' est la cuenc". Και αι δύο φράσεις σημαίνουν με πολύ

Μεταξά, όπως είδαμε ήτο: 'ΆΙοrs,

μικρ(χν διαφοράν, το ίδιο πράγμα: ΛoιπιSν, έχομεν πόλεμον). Μόλις έφυγε ο Γκρ(χτσι, αφού ετηλεφώνησε στον Βασιλέα, διέταξε να συγκληθεί αμέ-

]43

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

σως το Υ πουργικόν Συμβούλιον και έσπευσε προς τας Αθήνας.

Στον δρόμο σταμάτησε (κατά τας

3:30 π.μ.)

εις την Αγγλικήν Πρεσβείαν και ανεκοίνω­

σε τα διατρέξαντα εις τον Πρεσβευτήν Σερ Μά'ίκλ Πάλαιρετ, επιμείνας να σταλεί επείγον τηλεγράφημα αμέσως στον Ναύαρχο Κάννιγκαμ στην Αλεξάνδρεια ίνα ολοταχώς πλεύση ο Αγγλικός στόλος στα Ελληνικά νερά (δια τους λόγους που προείπαμεν). Ο Σερ Μά'ίκλ

Παλαιρετ ηθέλησε να στείλει κρυπτογραφικό τηλεγράφημα, αλλά ο Μεταξάς επέμεινε και επέτυχεν ν' αποσταλεί απλι) τηλεγράφημα, δια να μην χαθεί καν ο καιρός της αποκρυπτο­

γραφήσεως. Επίσης συνέταξε και έστειλε μέσω του Άγγλου Πρεσβευτού ένα θερμότηλε­ γράφημα προς τον Τσώρτσιλ δια την ταχυτάτην αποστολήν βοηθείας, ιδίως αεροπορικής. Αφού μας είπε τα διατρέξαντα, μας είπε: "Μην νομίζετε ότι ο πόλεμος τον οποίον ανα· λαμβάνει η Ελλάς είναι πόλεμος π.χ. του

1912, όπου οι σκοποί μας ήσαν απελευθερωτι·

κοί και όπου τα φοβερά δεινά του πολέμου, ήτο δυνατόν να μετριασθούν από την μέθη της νίκης. Σήμερα αναλαμβάνομεν, σκληρότατον αγώνα, με μέσα τελείως άνισα και δεν πρέπει να αυταπατώμεθα ότι θα πολεμήσωμεν μόνον τους Ιταλούς. Τα συμφέροντα του

άξονος είναι αναπόσπαστα και αργά ή γρήγορα θα πολεμήσουμε και τους Γερμανούς". Ο Ιωάννης Μεταξάς δεν αυταπατάται, γνωρίζει ότι, από την στιγμήν που οι Ιταλοί ανοί­ γουν μέτωπον δια τον Αξονα, εις τα Βαλκάνια, το μέτωπον αυτό θα πρέπει να κλείσει πά­

ση θυσία, δια να ημπορέσουν οι Γερμανοί να επιτεθούν εις την Ρωσσίαν, πράγμα που ό­ πως, είδαμε, ο Μεταξάς έχει προβλέψει από πολύ ενωρίς. Συνεπώς εάν δεν τα καταφέρουν οι Ιταλοί μόνοι τους, θα μας επιτεθούν και οι Γερμανοί. Αυτός είναι ο συλλογισμός του

Μεταξά. Έτσι και έγινε. Συνεχίζει λοιπόν ο Μεταξάς λέγοντας ότι υπό το βάρος και των δύο, Ιταλών και Γερμανών, εάν τελικώς, μας επιτεθούν και οι Γερμανοί, είναι πιθανόν:

"... να χάσωμεν προσωρινώς την Μακεδονίαν και την Ηπειρον και δεν αποκλείεται και αυ· τάς τας Αθήνας και τας εστίας μας και ότι άλλο έχουμε να εγκαταλείψωμεν προσωρινώς,

μεταβαίνοντες εις Πελοπόννησον ή εις Κρήτην". Ο αναγνώστης θα πρόσεξε ότι τα λόγια αυτά του Ιωάννου Μεταξά προεξοφλούν και ένα άλλο 'ΌΧΙ", το 'ΌΧΙ" εις τους Γερμανούς! Ούτε σκέψις δεν υπάρχει εις τον Εθνικόν Κυβερνήτην, περί υποχωρήσεως και συνθηκσ,

λογήσεως μπροστά εις την Γερμανικήν ισχύν! Ακόμη και εάν χάσωμεν τας Αθήνας θα συ·

νεχίσωμεν να πολεμούμεν εις την Πελοπόννησον ή και στην Κρήτην. Τονίζει ει;το Υ πουργικόν Συμβούλιον: "Ο πόλεμος, λοιπόν που σήμερα αναλαμβάνει το Έθνος είναι

μόνον και μόνον πόλεμος τιμής", ενώ προεξοφλεί: "Έχω απόλυτον την πεποίθησιν ότι η νίκη θα είναι τελικώς με το μέρος των συμμάχων" τους λόγους δε αυτής της σιγουριάς του

τους είδαμε και εις άλλον κεφάλαιον. Και αφού προεξόφλησεν ότι η τύχη του πολέμου δεν θα κριθεί στην Βαλκανικήν εξεδήλωσεν την πίστην του εις την Νίκην κατά των Ιταλών:

"... Με το θαυμάσιον φρόνημα του λαού, με την ολόψυχον ένωσιν των Ελλήνων και με το μεγάλο μίσος κατά των Ιταλών που επροκάλεσε η "Έλλη", εις το θαύμα πιστεύω, εις την Νίκην! Και επειδή είμαι βαθύτατα θρήσκος, νομίζω ότι η Παναγιά θα προστατεύση τα ό· πλαμας!".

Και συνέχισε: "Από την στιγμήν αυτήν είναι περιττό να προσθέσω ότι η κατεύθυνσις του Έθνους είναι μία και μόνη και ότι οιαδήποτε κριτική θα θεωρηθεί ως ηττοπάθεια,

ως προδοσία και θα παταχθεί αμείλικτως. Είμαι βέβαιος εν τούτοις, ότι το Έθνος θ' α· παντήσει ως εις άνθρωπος εις την φωνήν της πατρίδος και όλοι θα αντιληφθούν ότι ο α· γών αυτός είναι υπέρ βωμών και εστιών και ότι ουδέποτε η Πατρίς μας διέτρεξε παρό.

144

Ιωάννης Μεταξάς Πορει'α προς την Δόξαν

1936-41

μοιους κίνδυνους από την εποχήν των μηδικών πολέμων". Και πράγματι, πόσον δίκαιον είχε. Αυτό που συνέβαινεν ήτο το νέον "Μολών Λαβέ" της Ελλάδος. Όπως και τότε, έτσι και τώρα η Ελλάς αντιμετώπιζε πανίσχυρες αυτοκρατορίες. Τότε η Περσική και τώρα η Ιταλική και η Γερμανική! Όπως και τότε, έτσι και τώρα η Ελλάς ξεχνούσε τας διαφοράς της και ηνώνετο, τότε υπό έναν Θεμιστοκλή, έναν Λεωνίδα, έναν Παυσανία και τώρα από έναν Μεταξά! Όπως και τότε, έτσι και τώρα η υπόλοιπος Ευρώπη ευρίσκετο ειςτο σκότος

και την κατοχήν και η ιερά γωνία αυτή της Γης, η Ιερά Ελλάς έδιδε και πάλιν το φως και την Νίκην και έδειχνε την πορείαν. Πορεία προς την δόξαν! Δι' αυτό και μετά από αυτάς τας δηλώσεις υπαγόρευσε εις τον γραμματέα του, το διάγ­ γελμα του προς τον Ελληνικόν λαόν, εμπνευσμένον από τον παιάνα της Σαλαμίνος. Έπειτα μέσα εις απόλυτον σιγήν, ως αν να ήτο ιεροτελεστία εκυκλοφόρησαν αμέσως προς

υπογραφήν,

τα

διατάγματα

της

Γενικής

Επιστρατεύσεως

Στρατού,

Στόλου.Αεροπορίας, της Πολιτικής Επιστρατεύσεως και πλείστα άλλα διατάγματα, τα ο­ ποία ήσαν καθ' όλα έτοιμα και εις τας μικροτέρας λεπτομερείας από την επομένην του τορ­

πιλλισμού της "Έλλης" και εκρατούντο εις εσφραγισμένους φακέλλους. Ο Ιωάννης Μεταξάς άνοιξε τον πρώτο φάκελλο της Γενικής Επιστρατεύσεως υπέγραψε πρώτος και ανεφώνησε: ''Ο θεός σώζοι την Ελλάδα!", συνυπογράφοντας οι λοιποί υπουργοί, επανε­

λάμβαναν τον λόγον του Πρωθυπουργού, μέχρι που υπεγράφησαν, όλα τα διατάγματα. Κατόπιν ο Εθνικός Κυβερνήτης εζήτησεν από το γ π. Συμβούλιον την έγκρισιν νόμου, συμβολικού προς το παρόν χαρακτήρος, ο οποίος όμως θα καθίστατο ουσιαστικώς δια δια­ ταγμάτων. Είχε εν μόνον άρθρον: "Ουδείς Έλλην καθίσταται πλουσιότερος εκ του πο­ λέμου". Η σοφή του σκέψις που τα προέβλεπε όλα, καταδεικνύει εδώ τας προθέσεις του! Αμέσως μετά το γ πουργικόν Συμβούλιον, συνεκλήθη Πολεμικόν Συμβούλιον υπό την προεδρίαν του Βασιλέως, με τον Μεταξά και τους Αρχηγούς των Όπλων. Εν τω μεταξύ ο Εθνικός Ηγέτης του 'ΌΧΙ" έχει ήδη αποστείλει εγκύκλιον προς όλας μας

τας Πρεσβείας η οποία αφού εξηγεί τα τεκταινόμενα και το περιεχόμενον του τελεσιγρά­ φου τελειώνει ως εξής:

"( ... ) Απήντησα εις τον πρεσβευτήν της Ιταλίας ότι εθεωρούν το περιεχομενον της δια­ κοινώσεως ταύτης και τον τελεσιγραφικόν αυτής χαρακτήρα ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Προσθέτω προς πληροφορίαν σας ότι η Ελλάς θα αμυνθή με όλα ς της τας δυνάμεις κα­

τά της ιταλικής εισβολής". Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ πλησιάζει πλεόν η 6η πρω'ίνή ώρα. Η ώρα της εκπνοής του τε­

λεσιγράφου! Ο Ελληνικός λαός που, κατά μερικούς είπεν το 'ΌΧΙ" κοιμάται αμέριμνος, ε­ νώ συμβαίνουν τούτα! Η είδησις αρχίζει να διαδίδεται εκείνην την ώραν, εις τας Αθήνας. Το ραδιόφωνον με­

ταδίδει το υπέροχον διάγγελμα του Ιωάννου Μεταξά:

Το διάγγελμα 'Ή στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραι­ ότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ί­ σην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωριΊ;ουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθε-

]45

Μ(Χνου. Ν. Χατζηδάκη

ροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωϊνήν, την παράδοσιν τμημάτων του

Εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι, προς κατά­ ληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωίνήν.

Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρό­ πον με τον οποίο γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγι5νων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθεί σύσσωμον!

Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας και τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παρα­ δόσεις. Νύν, υπέρ πάντων ο αγών! Ιωάννης Μεταξάς"

Και ακολουθεί το διάγγελμα του Βασιλέως: "Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως σας ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους όρους ηναγκά­

σθημεν να κατέλθωμεν εις πc5λεμον κατά της Ιταλιας, επιβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος. Κατά την μεγάλην αυτήν στιγμήν, είμαι βέβαιος ότι κάθε Έλλην και κάθε

Ελληνίς θα εκτελέσωσι το καθήκον των μέχρις τέλους και θα φανώσιν αντάξιοι της εν­ δόξου ημών ιστορίας. Με πίστην εις τον Θεόν και εις τα πεπρωμένα της φυλής, το Έθνος

σύσσωμον και πειθαρχούν ως εις άνθρωπος θα αγωνισθεί υπέρ βωμών και εστιών μέχρι της τελικής νίκης

Εν τοιςΑνακτc5ροις τη 28η Οκτωβρίου

1940

Γεώργιος Β"

Ο Ραδιοφωνικι5ς Σταθμός Αθηνών μετέδιδεν: "Εκτακτον Ανακοινωθέν: Από της 6ης πρωί·νής της σήμερον η Ελλάς ευρίσκεται εις ε­

μπόλεμον κατάστασιν προς την Ιταλίαν"

Και ολιγον αργότερα ανεκοινώθη και το πρώτον ΠολεμικcSν ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου που έμεινε αλησμόνητον εις την μνήμην των Ελλήνων: 'Άι Irαλικαί στατιωτικαί δυν(χμεις, προσβάλλουν από της 5ης και

30 πρωίνής της σήμε­

ρον, τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους" Οι Ιταλοί εκκινούοαν την επίθεσιν, όχι απcS της 6ης πρω·ίνής που εξέπνεεν το τελεσί­

γραφον, αλλά ημισείαν (hραν ενωρίτερον δηλαδή εις τας 5:30 π.μ. ενώ εις ορισμένα απο­ μεμακρυσμένα φυλάκιcχ μας, ακόμη πιο ενωρίς:

Ενθουσιασμός Εις τας

6:00 η

ώρα, σειρήνες της αντιαεροπορική ς αμύνης ξυπνούσαν τας Αθήνας. Οι

Έλληνες, ξαφνιασμένοι άνοιγαν τα μπαλκcSνια και τα παραθυρόφυλλά τους και ρωτού­ σαν τους διαβάτες. Η (χπάντησις ήτο μία "Οι άτιμοι Ιταλιάνοι μας επιτέθηκαν!" Σιγά σιγά, κcSσμος συνωθούτο εις τους δρόμους. Δεν ξεχιδριζες όμως ούτε αγωνία, ούτε στενοχώρια εις το ύφος των Αθηναίων. Μία περίεργη ευφορία και ένα αλλόκοτο κέφι διε­ κρίνετο, ανάκατο με μίσος και περιφρι5νησιν για τον άναδρο εισβολέα. Πουθενά cSμως φό-

]46

Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

βος. Οι εφημερίδες, με λίγα και κτυπητά λόγια, ανέφεραν τα τεκταινόμενα της κηρύξεως του πολέμου, εκάλουν τους Έλληνες εις τα όπλα, έγραφαν τα διαγγέλματα του Μεταξά

και του Βασιλέως και είχαν όλα τα άρθρα της Στρατιωτικής και Πολιτικής Επιστρατεύσεως, και της κηρύξεως του Στρατιωτικού νόμου. Ταυτοχρόνως οι καλλίτερο ι δημοσιογράφοι και συντάκται των, έγραφαν πύρινα άρθρα. Αλλεπάλληλοι εκδόσεις μέ­ χρι τας απογευματινάς ώρας, υπήρξαν με συμπληρωματικά στοιχεία και νέα από το μέτω­ πον και τους βομβαρδισμούς. Ο Άγγελος Τερζάκης αφήνει μίαν ωραίαν περιγραφήν του τρόπου με τον οποίον οι

Αθηναίοι αντιμετώπισαν την ειδησιν: "Διαφορετικό είχε πέσει να κοιμηθεί το Έθνος την νύκτα που πέρασε, διαφορετικό ξυ­ πνούσε τώρα. Η είδηση που έτρεχε από στόμα σε στόμα "Πόλεμος: Οι Ιταλοί εισβάλλουν!",

ήτανε σα γενική πρόσκληση σε ξεφάντωμα. Περηφάνεια, φιλότιμο και λεβεντιά φούσκω­ ναν τα στήθη. Και ο καθένας, ο πιο ταπεινός, ένιωθε να ξυπνάει μέσα του μία επίγνωση

πως χιλιάδες χρόνια τον καλούν με τ' όνομά του, το άσημο ίσαμε χτες, να τα δικαιώσει να τα υπερασπίσει. Η Ιστορία έπαυε να είναι λόγια των σχολικών βιβλίων και των πανηγυρι­ κών λόγων, γινόταν πράξη ζωής. Είχε φωνή βαθειά, βουερή μέσα στο αίμα, μιλούσε. Και ο πιο ταπεινός, έκανε την σκέψη άθελά του πως σ" αυτόν έλαχε να τιμήσει αυτή την φά­

λαγγα των νεκρών που ξεκινάει από πολύ μακρυά και δίνει νόημα στον Χρόνο

( ... ). Κάτι

ορθωνόταν σύσσωμο, να τους υποδεχτεί όπως αρμόζει. Τον ενθουσιασμό τον χρωμάτιζε η αγανάκτηση, η περιφρόνηση. Δρόμοι, πλατείες, σταυροδρόμια, είχαν φουντώσει στο με­

ταξύ από ζεστές ανάσες, κόσμο, μακρυές πορείες πορεύονταν προς την Ομόνοια, το Σύνταγμα, ενώ στο ραδιόφωνο ακουγόταν το διάγγελμα του Μεταξά: 'Ή στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν ... Νυν υπέρ πάντων ο Αγών". Σημαίες Ελληνικές πλημμύρισαν τα μπαλκόνια και τις πλατείες. Το διάταγμα της επιστρατεύσεως άρχισε να τοιχοκολλείται στα κέντρα. Μέσα του ο καθένας άκουγε τον Εθνικό Ύμνο ν' ανακρούεται χαμηλόφωνα,

τον ύμνο εις την Ελευθερία, σαν προσκλητήριο και σαν προσευχή". 82 Ο Α. Τζίφος θυμάται: "Ο ενθουσιασμός ήτο τόσος, ώστε γνωστός μου δικηγόρος κλάσε­ ως μη επιστρατευόμενης με παρεκάλεσε να του επιτραπεί να βοηθήσει εις την φόρτωσιν πλοίων στον Πειραιά με πολεμοφόδια. Μία φόρτωσις μουλαριών, που έπρεπε κανονικώς να πάρει 6 ώρες, είχε τελειώσει σε μία και μόνη ώρα. Τόσος ήτο ο ενθουσιασμός και η προ­ θυμία όλων

( ... ) Κατά τις 11 το πρω·ί φάνηκαν τα πρώτα εχθρικά αεροπλάνα σε μεγάλο ύ­

ψος και άρχισε εντονώτατο το αντιαεροπορικό πύρο Ο κόσμος εν τω μεταξύ έμενε απαθέ­ στατος σε σημεία επικίνδυνα και δεν έσπευδε στα καταφύγια, αλλά έμενε συγκεντρωμέ­

νος σε ομάδες κοιτάζοντας τον ουρανό σαν να μην αντιλαμβάνεται τον κίνδυνον". Εξηγεί ότι όλοι οι Έλληνες:

"... εκείνο το πρω"ί εξύπνησαν και έμαθαν τα νέα με τα ίδια

ακριβώς συναισθήματα: αγανάκτησις και μίσος κατά των Ιταλών δια την άδικη επίθεση, αποφασιστικότης δια τον άνισο αγώνα, υπερηφάνεια δια την υπέροχον στάσιν του Μεταξά

(... ) Η πρωτεύουσα είχε ήδη λάβει την πολεμικήν όψιν και όλοι ησχολούντο με την συσκcS­ τησιν των φώτων. Οι δρcSμοι ήσαν γεμάτοι απcS στρατιωτικά αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες και τα τράμ ιδίως τα άγοντα προς τα παραπήγματα, ήσαν γεμάτα μέχρι ασφυξίας, επι­ στράτους".

Ξάφνου μέσα εις αυτιSν τον ξεσηκωμcS της πρωτευούσης, εμφανίζονται εντcSς ενός ανοι­ χτού αυτοκινήτου, κινουμένου αργά εις τους κεντρικούς δρόμους ο Ιωάννης Μεταξάς και

147

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ο Γειδργιος Β', χαιρετώντας χαμογελαστοί, τα πλήθη τα οποία ήσαν συνεπαρμένα από εν­ θουσιασμ6ν_ ''Ο Μεταξάς και ο Βασιλεύς έγιναν δεκτοί με πολύ θερμές σχεδόν υστερικές εκδηλώσεις" λέγει ο Μαρκεζίνης, και ο Τερζάκης συμπληρώνει: "κύματα κόσμος έζωνε το

αυτοκίνητα, χυνόταν πάνω του, ζητωκραύγαζε χειροκροτούσε, αυτά εκεί ήταν τα πρόσω­ πα που ενσάρκωναν την θέληση του έθνους. __ " 83 Ο Μεταξάς πάντοτε λιτός σημειώνει: "Βασιλεύς. Περιφορά μαζί του. Φανατισμός λαού αφάνταστος"

Εν τω μεταξύ ο εχθρός βομβάρδισε τον Πειραιά, όπου οι βόμβες έπεσαν εις την θάλασ­

σα, το Τατ6ί όπου δεν εσημειώθησαν ζημίαι, την Κόρινθον, την Ναυτική βάση Πρεβέζης, τα έργα υδρεύσεως εις Φασιδέρι Κηφισιάς, την Ιστιαία, και εις τρία αλλεπάλληλα κύματα τας Πάτρας. Εις τας Πάτρας τ' αεροπλάνα έριξαν εις τον άμαχον πληθυσμόν, ο οποίος ό­ πως και ειςτας Αθήνας έμενεν εκτός καταφυγίων. Το αποτέλεσμα ήτο 50 νεκροί και άνω των 100τραυματιών.

Το Γενικ6ν Στρατηγείον, μετεφέρθη εις το ξενοδοχείον της "Μεγάλης Βρεταννίας" κα­ θώς και τα γραφεία του Πρωθυπουργού Μεταξά, του Βασιλέως και η αίθουσα του

Υπουργικού Συμβουλίου, ενώ ητοιμάζοντο μεγάλα καταφύγια με υπόγεια τηλέφωνα Κ.λπ κάτωθεν των Παλαιών Ανακτόρων. Εις το ξενοδοχείον, ολόκληρον τηλεφωνικόν δίκτυον ήτο ήδη καθ' όλα έτοιμον. Ο Τζίφος και πάλιν θα μας μεταφέρει νοερώς εις την εικόνα του Στρατηγείου: "Το θέαμα της μεγάλης τραπεζαρίας ήτο επιβλητικώτατον. Άνω των διακο­ σίων, αξιωματικοί όλων των όπλων, σκυμμένοι επάνω σε επιτελικούς χάρτας και έγγρα­ φα. Η κίνησις των αγγελιοφόρων ακατάπαυστη. Επικρατούσεν εν τούτοις θαυμαστή τάξις

και ησυχία, που έδιδε την εντύπωσιν ότι όλα είχαν προκαθοριστεί και στις πιο μικρές λε­ πτομέρειες και τίποτε δεν είχε αφεθεί στην τύχη". Τέσσερα ολόκληρα χρόνια ο Ιωάννης Μεταξάς προετοίμαζε τα πάντα δια την στιγμήν αυτήν. Πώς να αφεθΙ1 το παραμικρόν εις την τύχην του;

Αι συν8ήκαι Ανοίγοντας μιαν παρένθεσιν, εις αυτό το σημείον, θα επαναφέρομεν εις την μνήμην των αναγνωστών, την κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκεται η Ευρώπη κατά την ιστορικήν αυ­ τήν στιγμήν που η Ελλάς, δια του Μεταξά αντιτάσσει την μεγάλην άρνησιν της εις την Ιταλίαν. Την 28ην Οκτωβρίου

1940, λοιπόν, ο Άξων εθεωρείτο αήττητος, κάτοχος όλης σχεδόν

της Ευρώπης, και ο πιθανότερος νικητής του πολέμου. Η Αυστρία, η Τσεχοσλοβακία και

η Δανία, είχον παραδοθεί αμαχητί. Η Πολωνία είχεν ανθέξει μέρες, το Βέλγιον

18 ημέρας, η Ολλανδία 4 η­ 18 ημέρας, η Γαλλία 38 ημέρας, τα τρία Βαλτικά κράτη είχαν παραδοθεί

αμαχητί, η Ρουμανία είχε διαμελισθεί δίχως άχνα, ενιδ η Αγγλία η οποία είχεν μείνει να μάχεται μόνη της εις την Ευρώπην, εχαροπάλευε από τους ανελέητους βομβαρδισμούς εις την νήσον της και τα στρατεύματά της, υπεχώρουν εμπρός εις τα Ιταλικά στρατεύματα στην Σομαλίαν, την Κένυαν και την Αίγυπτον. Και όμως, εντός αυτού του χάους της ηττημένης Ευρώπης, έφθανε ξαφνικά ο αντίλαλος

του εγερτηρίου σαλπίσματος που εσήμαινεν εις τον Ιερόν Ελληνικόν Βράχον. Η Ελλάς θα

πολεμούσε, με πείσμα και εμπρος ειςτα έκπληκτα μάτια του κόσμου, θα έδιδε την πρ(6την ήτταν εις τον έως τότε αήττητον αήτητονΆξονα, θα πολεμούσε επί επτά

.

(7) ολοκλήρους μή­

νας, θα συνέθλιβε την Ιταλίαν και θα καθυστερούσε ενάμισυ μήνα την επίθεσιν της.

148

Ιωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Γερμανίας εις την Ρωσσίαν, με αποτέλεσμα ο Στρατηγός Χειμών να νικήσει τα στρατεύ­ ματα της Γερμανίας και να ηττηθεί ο Άξων! Οι Ιταλοί εισήρχοντο εις τον πόλεμον αυτόν κατά της Ελλάδος με οκτώ

(8) μεραρχίας,

τάγματα μελανοχιτώνων και φυσικά πολλά τάγματα αλβανών οι οποίοι επίστευαν ότι η Ήπειρος, ή Τσαμουριά όπως αρέσκονται να την αποκαλούν, θα ενετάσετο εις την επι­ κράτειάν τους. Και να φαντασθεί κανείς ότι σήμερα πάνω από

60 χρόνια μετά δεχόμεθα

και ανεχόμεθα εις την Εθνικήν Εορτήν της 28ης Οκτωβρίου να υψώσουν την ελληνικήν ση­

μαίαν αλβανοί μαθηταί(;) ως επιβράβευσιν, φαίνεται της τότε συμπεριφοράς των! Αναμφισβήτητον επίσης γεγονός, είναι ότι οι Ιταλοί επολέμησαν γενναιότατα. Ο μύθος

ότι ήσαν δειλοί υπήρξεν ψεύδος, το οποίον είχεν ως μόνον στόχον να μειώσει την Ελληνικήν Νίκην! Ο εχθρός, μας επολέμησεν με σθένος και πείσμα!

"Πρίγκηπες εφονεύθησαν ειςτο πεδίον της μάχης. Ολόκληρα τάγματα φασιστών έπεσαν ηρω·ίκώς. Σπιθαμαί εδάφους διεξεδικήθησαν λυσσαλέως, και από τας δύο πλευράς.

Κορυφαί βουνών κατελήφθησαν, δια να χαθούν εις μανιώδεις αντεπιθέσεις. Κατελήφθησαν εκ νέου και πάλιν τα ίδια,. Η αλήθεια είναι ότι δεν ενικήσαμε ανάξιον ε­ χθρόν. Εφάνημεν γενναιότεροι και επεβλήθημεν!" (Κ Πλεύρη "Ι Μεταξάς - Βιογραφία σελ.

308).

Η Ιταλία την συγκεριμένη στιγμή, δεν είναι αυτή που συνηθήσαμε να ειρωνευόμεθα με­ ταπολεμικώς. Είναι μία πανίσχυρος αυτοκρατορία που έχει πολεμήσει την Γαλλία, έχει καταλάβει εν ριπή οφθαλμού την Αιθιοπία και την Αλβανία και εκδιώκει νικηφόρωςτα Αγγλικά αυτοκρατορικά στρατεύματα εις την Αφρικήν! Επιτίθενται τώρα εις την Ελλάδα

με

59 τάγματα πεζικού, 135 πυροβολαρχίας, 150 άρματα μάχης, 18 ίλας ιππικού, 6 τάγμα­ 1 τάγμα πολυβόλων, συνολικής ισχύος άνω των 100.000 ανδρών, ενώ καθ' ό­

τα όλμων και

λην την διάρκε ιαν του πολέ μου, από τον λιμένα του Αυλώνος, εις Αλβανίαν, αστε ίρευτος

θα είναι η πηγή νέων και ξεκούραστων Μεραρχιών εξ Ιταλίας, που θα ρίχνονται εις τον α­ γώνα δια το "σπάσιμο των πλευρών τη ς Ελλάδος"! Από Ελληνικής πλευράς, το ουσιαστικόν μυαλό της διεξαγωγής των επιχειρήσεων, θα είναι ο Ιωάννης Μεταξάς. Ο διευθυντής των επιχειρήσεων των βαλκανικών πολέμων ξυ­

πνάει και πάλιν μέσα του. Κάτω από τον μαλακόν πηλόν του διακρίνει ξανά κανείς το πηλίκιον του Στρατηγού!

ΣΧέδιον

- Εθνικαί

δυνάμεις

ο Σπ. Μαρκεζίνης που θεωρεί ότι ο Μεταξάς ήτο αυθεντία στα στρατιωτικά και ο πρώ­ τος Έλλην επιτελικός του αιώνος (Α' τόμος σελ.

14),

αντλών πληροφορίας από τον

Αρχιστράτηγον του πολέμου Αλ. Παπάγο, που θα είχε κάθε λόγο να προβάλλει τον εαυ­ τόν του και όχι άλλον, καθώς και από τους Επιτελείς της εποχής του πολέμου, περιγράφο­

ντας την σύνθεσιν του Γενικού Στρατηγείου κατά την διάρκειαν του πολέμου γράφει: "Ο Μεταξάς ήταν ο κατευθύνων νους. Το κύρος του ως στρατιωτικού ήταν πράγματι υψη­ λό, όχι μόνον απέναντι του Βασιλέως, αλλά και πολλών ξένων ηγετών, πολιτικών και

στρατιωτικών. Αρχιστράτηγος ο Αλέξανδρος Παπάγος, επιλογή του Μεταξά ήδη απ6 το

1935, επιτυχώς όπως απεδείχθη (. .. ) με την συντριβή της εαρινής επιθέσεως των Ιταλών" (ενθ. αν. σελ. 179). 149

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Και πράγ ματι, ο ε φοδ ιασμός, η παρακο λού θη σις των επι Χ ε ιρή σεων, η ε ξέλιξ ις τη ς προ­ ελάσεως και φυσικά αι διπλωματικαί ενέργειαι, ηλέγχοντο και εξετελούντο προσωπικώς,

από τον ίδιο, τον Μεταξά, ο οποίος "ξημεροβραδιαζόταν" εις το Στρατηγείον, έμπροσθεν των επιτελικών χαρτών, κατά μαρτυρίαν πολλών επιτελών και συνεργατών του! ΤΟ σχέ­

διον του Μεταξά, δια τον πόλεμον, το είδαμεν εις το τρίτον κεφάλαιον. Υπενθυμίζομεν ό­ τι είχεν δύο φάσεις. Εις την πρώτην φάσιν: Ελαστικός αμυντικός ελιγμός, εις διαδοχικάς

τοποθεσίας με τας δυνάμεις που είχαν μυστικώς προεπιστρατευθεί, προ της κηρύξεως του πολέμου, έως ότου συμπληρωθεί η επιστράτευσις και η συγκέντρωσις. Με την ολοκλήρωσιν της Επιστρατεύσεως το σχέδιον περνούσε εις την δευτέραν φάσιν

του: Επίθεσις κατά των Ιταλών, εις όλην την γραμμήν του μετώπου, με αντικειμενικόν σκο­ πόν την απόρριψιν των Ιταλών εις την θάλασσα. Ητο σχέδιον καθαρώς επιθετικόν! Αυτό αποδεικνύεται σαφώς από το σύγγραμμα του Παπάγου (βλ. σελ. 186 υπόμνημα της 2.9.1939, την έκθεσιν Δόβα σελ. 94, και τηντελικήν μορφήν του Σχεδίου, σελ.211) από τα σύγγραμμα του Δ. Κόκκινου (βλ. τόμος Β' σελ. 192-19S). Απότας εκθέσεις των ιδίων των

Ιταλών που παραθέτομεν εις προηγηθέν κεφάλαιον. Έχομεν ήδη αναφέρει την μαρτυρίαν του Ναυάρχου Σακελλαρίου ο οποίος άκουγε τον Μεταξά να λέγει ότι: "Αν κρατηθούμε τις δεκαπέντε πρώτες ημέρες του πολέμου, ίσαμε να δοθεί ο καιρός, εις τας άμα τη κη­

ρύξει της επιστρατεύσεως κινητοποιουμένας δυνάμεις μας να μεταφερθούν στο μέτω­ πον, εκερδίζαμε τον πόλεμον κατά των Ιταλών" Ο Α. Τζίφος προσθέτει: "Εμείς στο Υπουργικό Συμβούλιο γνωρίζαμε ότι το Ελληνικό επιτελικό σχέδιο ήταν να κερδηθούν

20

μέρες δια την συμπλήρωσιν της Γενικής

Επιστρατεύσεως". Και επειδή ο ίδιος ο Μεταξάς είχεν εκπονήσει το σύστημα επιστρα­ τεύσεως:

"... Αντί των 22 ημερών που υπελογίζετο, η επιστράτευσις και η συγκέντρωσις 16 ημέρες!"

συνεπληρώθη σε

Οι πάντες λοιπόν, Επιτελείς, Στρατιωτικοί, Αρχιστράτηγοι, Υπ. Συμβούλιον καταμαρ­

τυρούν το επιθετικόν σχέδιον του Μεταξά. Νομίζω ότι αρκετή αναφορά έγινε δι' αυτό. Εις την πρώτην λοιπόν φάσιν του ελαστικού αμυντικού ελιγμού, δυο τομείς θα αντιμε­ τώπιζαν την μεγαλυτέραν πίεσιν εκ της Ιταλικής επιθέσεως.

Ο αριστερός τομεύς προς τον Ιόνιον, και ο δεξιός προς την Πίνδον. Τον πρώτο τομέα ε­ πιχειρήσεων, τον αριστερό, θα αντιμετώπιζεν η VIΠ Μεραρχία υπό τον Υ ποστράτηγον. Χαρ. Κατσιμήτρον.

Η δύναμις αυτή, από πληροφορίας που δίδει ο Α. Παπάγος είχεν οργανωθεί μετά την κα­ τάληψ ι ν της Αλβανίας από τους Ιταλούς τον Απρίλιον του

1939. Όταν αργότερα, όπως θα

ενθυμείται ο αναγνώστης ο Μουσσολίνι προέβη εις την δήλωσιν εγγυήσεως της ανεξαρ­

τησίας της Ελλάδος και την απομάκρυνσιν 20 χλμ εκατέρωθεν των Ελληνικών και Ιταλικών στρατευμάτων από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα, η ΥΙΙΙ Μεραρχία εν μέρει μόνον απε­ σύρθη. Ο Μεταξάς και το Επιτελείον ορθώς δεν είχαν πιστεύσει εις τας Ιταλικάς διαβε­ βαιώσεις. Η Μεραρχία, ωργανώθη αμυντικώς, με γραμμήν αντιστάσεως την περιοχή Καλαμά

- Ελαίας. Έσχατον δε όριον συμπτύξεως, την γραμμήν

Μέτσοβον

- Άραχθος.

Σκοπός η συγκράτησις του εχθρού μέχρις ότου ολοκληρωθεί η Επιστράτευσις και αρχίσει η Ελληνική αντεπίθεσις.

Τον Σεπτέμβριον του

1939, με την έναρξιν του Β' Παγκοσμίου

Πολέμου η αποστολή της

ΥΙΙΙ Μεραρχίας ετροποποιήθη. Προωθούνται έργα οχυρώσεως η Μεραρχία ενισχύεται

150

Ιωάννης Μεταξάς Πορε{α προς την Δόξαν

1936-41

δια μυστικής επιστρατεύσεως και σκοπός πλέον είναι η εξασφάλισις της γραμμής Ελαίας -Καλαμά και η κάλυψις των Ιωαννίνων.

Τον Απρίλιοντου

1940, η αποστολή της επεξετάθη δια την κάλυψιντης Επιστατεύσεως,

εξασφαλίζουσα την είσοδον του Αμβρακικού κόλπου. Τον Αύγουστο του

1940, με τον τορπιλλισμόν της 'Έλλης" ο Μέραρχος Κατσιμ:ήτρος παίρ­

νει πλέον προφορικάς οδηγίας από τον Παπάγο εν όψει του πολέμου. Του αφήνεται ελευ­ θερία κινήσεων με αντικειμενικόν σκοπόν το κέρδος χρόνου δια την συμπλήρωσιν της Επιστρατεύσεως. Τον Οκτώβριον του

1940 πλέον, η αμυντική ισχύς της τοποθεσίας Ελαίας - Καλαμά είχεν προωθήθη και η κυρία γραμμή αντιστάσεως ήτο βορείως της Κονίτσης. Την

28ην Οκτωβρίου, με την έναρξιν του πολέμου, η Μεραρχία ήτο ήδη πλήρως επιστρατευ­ μένη, και έτοιμη δια την αντιμετώπισιν του εισβολέως! Ο δεύτερος τομεύς επιχειρήσεων, ο δεξιός, τας πρώτας αυτάς ημέρας θα εκάλυπτεν κυ­ ρίωςτο Μέτωπον της Πίνδου. Δι' αυτό και ονομάσθη: Απόσπασμα Πίνδου. Διοικητής του ήτο ο Συνταγματάρχης Καιν. Δαβάκης. Υποδ/τήν είχεντον Ταγματάρχην Ιω. Καραβία ο

οποίος ανέλαβε την διοίκησιν μετά τον σοβαρόν τραυματισμόν επί του πεδίου της μάχης του Δαβάκη. Το απόσπασμα αυτό έδωσε σκληρότατον αγώνα, κατά της πλέον εμπείρου δι' ορεινόν πόλεμον Μεραρχίας των Ιταλών. Της Μεραρχίας Αλπινιστών "Τζούλια" και τμήματος Βερσαλλιέρων, μέχρις ότου να έφθαναν αι ενισχύσεις από την Ι Μεραρχίαν υ­

πό τον Υ ποστράτηγον Βραχνό. Πηγή μας δια την δημιουργίαν της μονάδος αυτής είναι ο

Ιω. Καραβίας, διοικητής της, μετά τον τ ραυματισμό του Δαβάκη, από το έργο του 'Ή ζωή ενός Στρατιώτου".

Ούτος αναφέρει εν συνόψει, ότι διετάχθη τον Ιούνιοντου

1940 μαζί με τον Στρατηγόν Ι.

Πιτσίκα και τον Συντ/ρχην Θρ.Τσακαλώτο, προς αναχώρησιν εις Δυτικήν Μακεδονίαν και

, αναγνώρισιν των τομέων Φλωρίνης - Καστοριάς - Πίνδου, δια την συγκρότησιν Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ), το οποίον και συνεκροτήθη πέντε ημέρας μετά τον τορπιλλισμόν της 'Έλλης" με δ/τήν της τον Στρατηγό Πιτσίκα και Δ/ντήν του 30υ γρα­

φείου τον Θρ. Τσακαλώτο, ο οποίος με την κήρυξιν του πολέμου ανέλαβεν την διοίκησιν του ηρω'ίκού 400υ Συντάγματος Ευζώνων. Αποστολή της Στρατιάς ήτο ο συντονισμός των προεπιστρατευμένων μονάδων και με την ολοκλήρωσιν της επιστρατεύσεως η ανάληψις της διοικήσεως του Β' και Γ' Σώματος Στρατού. Τον Σεπτέμβριον του

1940 διετάχθη προεπιστράτευσις της ΙΧ Μεραρχίας και της 4ης

Ταξιαρχίας, εις τους τομείς Καστοριάς - Φλωρίνας. Επίσης επιστρατεύθησαν δύο τάγμα­ τα του 510υ Συντάγματος και μία πολυβολαρχία και απεστάλησαν εις την Πίνδον.

'Έσχηματίσθη ούτω κατά τα δύο τρίτα της δυνάμεως του το προβλεπόμενον Απόσπασμα Πίνδου" σημειώνει ο Ι. Καραβίας. Εδώ τα πράγματα ήσαν δύσκολα. Δια τας πρώτας τρείς ημέρας μέχρι της

30 προς 31

Οκτωβρίου όπου θα έφθανεν ο Μέραρχος της Ι Μεραρχίας, Υποστράτηγος Βασ. Βραχνός

με ενισχύσεις, τον τομέα της Πίνδου

(50 περίπου χλμ), θα εκάλυπταν ουσιαστικώς δύο τάγ­

ματα και μία πυροβολαρχία, εναντίον της Μεραρχίας "Τζούλια". Αυτοί ήσαν οι δύο τομείς και αι δυνάμεις των, αι οποίαι θα απέκρουαν την Ιταλικήν ει­ σβολήν, μέχρι την ολοκλήρωσιν της επιστρατεύσεως κατά την πρώτην φάσιν.

Εις το σύνολον του λοιπόν, ο τεταγμένος εις την Ελληνοαλβανικήν μεθόριον ΕλληνικcSς στρατός, χάριν των μυστικών προ επιστρατεύσεων που είδαμε ανωτέρω, και εις τους δύο

151

Μάνου, Ν, Χατζηδάκη

τομείς του θεάτρου επιχειρήσεων, τας

15 περίπου πρώταςημέραςτου πολέμου θα είναι 39

τάγματα πεζικού και 40 πυροβολαρχίαι ήτοι 35.000 άνδρες. Εάν ούτοι συνεκράτουν την Ιταλικήν επίθεσιν, βάσει της πρώτης φάσεως του σχεδίου του Επιτελείου, εις τας

11

Νοεμβρίου που ήτο προγραμματισμένη η ολοκλήρωσις της Επιστρατεύσεως και η συγκέ­ ντρωσις, θα επερνάγαμεν εις την δευτέραν φάσιν, την επιθετικήν καθ' όλην την γραμμή του μετώπου. Χάρις εις τους εξοπλισμούς και την οργάνωσιν που έγινεν εις όλους τους το­ μείς από τον Μεταξά, εις την κορύφωσιν του αγώνος η Ελλάς θα καταφέρει εις τους επο­ μένους μήνας να ρίψει εις τον αγώνα

139 τάγματα πεζικού, 48 ίλας ιππικού, 652 πυροβό­

λα όλων των διαμετρημάτων, τα οποία υπήγοντο εις

15 Μεραρχίας Πεζικού,

μίαν

Ταξιαρχίαν καθώς και μίαν Μεραρχίαν Ιππικού. Και όλα αυτά ενώ ήτο αναγκασμένη να φυλάττει και τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, προ του φόβου βουλγαρικής ή συνδυασμού Γερμανοβουλγαρικής επιθέσεως, με χιλιάδες άνδρες εις την "Γραμμήν Μεταξά", εις τα ο· χυρά μας, από τον Ν έστον έως τον Αξιόν, όπου αργότερα, πράγματι, θα εκδηλωθή η Γερμανική επίθεσις.

Συμπεριλαμβανομένων και των μετόπισθεν και εφεδρειών, η Ελληνική Στρατιά υπε· ρέβη τους

700.000 άνδρας οι οποίοι επολέμουν επί επτά (7)

μήνας. τέτοιον Στρατό ου·

δέποτε είχεν ιδεί η Ελλάς εις την νεωτέραν lστορίαν της! Υπήρξεν ένας τεράστιος Εθνικός δυναμισμός, ο οποίος δεν ωργανώθη ούτε ενεψυχώθη από την αφηρημένην έν­ νοια που αποκαλείται λαός, αλλά από την προσωπικότητα που λέγεται Μεταξάς!

Οι ξένοι διά ιο «ΟΧΙ» Εν τω μεταξύ, σωρειδόν άρχισαν να καταφθάνουν τα τηλεγραφικά μηνύματα προς τον Ι Μεταξά. Ο Τσώρτσιλ έγραφε: 'Ή Ιταλία εύρε τας απειλάς εκφοβισμού ανωφελείς ένα· ντι του ηρέμου θάρρους σας. Κατέφυγεν επομένως εις απρόκλητον επίθεσιν εναντίον της Πατρίδος σας

(... ). Ο τρόπος με τον οποίον ο Ελληνικός λαός, υπό την αξίαν εμπι·

στοσύνης ηγεσίαν σας, αντιμετώπισε τους κινδύνους και τας προκλήσεις των τελευταίο

ων μηνών, κατέκτησε τον θαυμασμό, του Βρεταννικού λαού δια την Ελλάδα" ενώ κατέ· ληγε με νόημα:

"... Θα μοιρασθώμεν την κοινήν Νίκην". Ο Αγγλος Βασιλεύς ετόνιζε: 'Ή υ·

πόθεσις σας είναι και δική μας υπόθεσις". Ο Πρωθυπουργός του Καναδά Μακένζυ Κίνγκ: "Την στιγμήν που η κοιτίς του ευγενεστέρου πολιτισμού που εγνώρισεν η ανθρωπότης, η χώρα εις την οποίαν οφείλομεν ότι καθιστά την ζωήν ανωτέραν και ωραιοτέραν, υφί· σταται τοιαύτην επίθεσιν, όλων των αληθινών ανθρώπων η θέσις είναι παρά το πλευρόν

της". Η Γαλλία ευρίσκεται υπι) κατοχήν, αλλά από τον ραδιοφωνικόν σταθμόν της εις Λφρικήν μεταδίδει: "Όλοι οι ελεύθεροι Γάλλοι βρίσκονται σήμερα πλά'ί στην μικρή Ελλάδα που δίνει σ' άλλα μεγαλύτερα έθνη, ένα υπέροχο παράδειγμα". Η αμφιταλαντευ· όμενή Νοτιοσλαυία, παρασύρεται απ6 τον Ελληνικό ενθουσιασμό. Η αξονική Ιαπωνία δυο σκολευομένη να πιστεύσει τα γεγον6τα καταγγέλλει:

.. .'Ή Ελλάς επετέθη κατά της

Ιταλίας!" Η Αμερική τέλος, που δεν είναι ακ6μη εμπ6λεμος επηρεάζεται ειςτας αμερικα· νικάς εκλογάς, δι6τι δεν βλέπει πλέον ολ6κληρον την Ευρώπη υπ6 το πέλμα του Άξονος. Η Ελλάς μάχεται εκεί κάτω και δίδει την πρώτην νίκην! Η "Κρίστιαν Σά'ίενς Μ6νιτορ" κα· ταλαβαίνει 6τι "... Ίσως εκεί επάνω, εις τα βουνά της Ηπείρου, κρίνεται η τύχη ολοκλή· ρου του πολέμου".

152

Τ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Προς ιον Εθνικόν Σιραιόν Ο Ιωάννης Μεταξάς, προς το τελείωμα της ημέρας εκφωνεί διάγγελμα προς τας Ενόπλους Δυνάμεις: "Προς τον Στρατόν ξηράς, θαλάσσης και αέρος. Εις το τέλος της πρώ­ της ημέρας, κατά την οποίαν με τα χαλύβδινα στήθη σας προησπίσατε το ιερόν έδαφος και την τιμήν της Πατρίδος, σας απευθύνω τον θερμοτερόν μου χαιρετισμόν.

Ολόκληρον το Έθνος, από του Ανωτάτου Άρχοντος μέχρι του τελευταίου πολίτου, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, σας σκέπτονται με στοργήν και με υπερηφάνειαν και αι ευχαί των, μαζί με την ευλογίαν του Θεού, σας παρακολουθούν. Σκεφθείτε, ότι σας έλαχε ο ένδοξος κλήρος να γράψετε το όνομά σας εις τας χρυσάς δέλ­

τους της Ελληνικής Ιστορίας, κοντά εις τα ονόματα των Μαραθωνομάχων, των μεσαιωνι­ κών μας ακριτών και των ηρώων του

1821 και των άλλων νικηφόρων πολέμων μας.

Από τα δικά σας χέρια σφυρηλατείται σήμερον μία Ελλάς, ακόμη ωραιστέρα, ακόμη λα­

μπροτέρα από την σημερινήν, που θα θαμβώσει και πάλιν ολόκληρον τον κόσμον. Ολόκληρος ο πολιτισμένος κόσμος ατενίζει προς σας και είμαι εις θέσιν να σας βεβαιώσω,

ότι εις τον αγώνα δεν θα μείνει η Ελλάς μόνη. Εμπρός, στρατιώται της Ελλάδος, με το ίδιο πάντοτε θάρρος, με την ίδιαν ατρόμητον και α­ δάμαστον θέλησιν. Συντρίψατε τον εχθρόν, ο οποίος ετόλμησε να θίξει την τιμήν της χώρας μας. Η νίκη είναι μαζί σας, η δόξα σας περιμένει. Ιωάννης Μεταξάς Εις την εφημερίδα "Καθημερινή" χαρίζει μίαν φωτογραφίαν του με την εξής αφιέρωσιν:

"Θα νικήσωμεν! Αλλά διά τους Έλληνας υπέρ την Νίκην, η δόξα". Η φωτογραφία εδημο­ σιεύθη ειςτας 17-11-40, όταν η Νίκη την 28ην Οκτωβρίου.

μαςήτο αναμφισβήτητος, αλλά είχε δωρηθή ανήμερα

Ο Μεταξάς από την αρχήν επίστευσεν εις την Νίκην. Πέραν αυτής έδιδεν όμως και το ι­ δανικόν της δόξης. Η Ελλάς δεν ηγωνίζετο ποτέ αποκλειστικώς δια την νίκην. Αύτη ήτο μό­

νον το επιστέγασμα της δόξης της. Η Ελλάς πάντοτε ηγωνίζετο κυρίως δια την Δόξαν. Είτε εις ειρηνικούς αγώνας όπως οι Ολυμπιακοί, είτε εις πολεμικούς όπως αι Θερμοπύλαι και

η άμυνα της Κωνσταντινουπόλεως, η Ελλάς έθετε πρώτα την Δόξαν, την τιμήν και την θυ­ σίαν. Η νίκη ήτο πάντοτε το επιστέγασμα των προσπαθειών. Η δόξα όμως έμενε αιωνίως. Προς χάριν της Ιστορίας ας είπωμεν, ότι η μεγάλη άρνησις του Μεταξά, εξεφράσθη με μίαν μόνον λέξιν: 'ΌΧΙ" και έμεινεν έτσι παγκοσμίως γνωστή, από ένα άρθρον του Ν.π. Ευστρατίου εις την εφημερίδα: "Ελληνικόν Μέλλον" της 30ης Οκτωβρίου του

1940!

Του άρθρου αυτού ο τίτλος ήτο 'ΌΧΙ". Η μεγάλη άρνησις λοιπόν, από εκείνην την στιγ­ μήν, ηύρεν την έκφρασιν της εις αυτήν την μικράν κοφτήν και επιβλητικήν λέξιν και απ6 τότε οι πάντες ήρχισαν, να την χρησιμοποιούν. Ο Γκράτσι απογοητευμένος θα σημειώσει:

"...Το πρώτο θανάσιμο πλήγμα κατά του γοή­

τρου του φασιστικού καθεστώτος, εις τα μάτια του Ιταλικού λαού, κατεφέρθη την νύκτα εκείνη της 28ης Οκτωβρίου

1940 από τον μικρόσωμο και σεμνό άντρα, που φορούσε νυ­

κτικό και ρόμπα, του οποίου τα χέρια έτρεμαν και τα ματιά βούρκωναν καθώς διάβαζε την διακοίνωση

- τελεσίγραφο της"

84 ενώ συμπληρώνει: "Δεν έτρεφα την παραμικράν

αυταπάτην ως προς την πιθανότητα να ενδώσει η Ελλάς αμαχητί σε αξιώσεις σαν τις δι­ κές μας".85

]53

----Md,ov.

Ν. Χαψι,,"κη

~"Γ-··--

Κλείνοντας την εγγραφήν της ενδόξου αυτής ημέρας, με ήσυχον την συνείδησιν ότι έ- Ι

πραξεν εις το ακέραιον, το καθήκον του, της προετοιμασίας του Έθνους δια αυτήν την ~

στιγμήν που εδώ και χρόνια έβλεπε ότι ερχόταν, με την Ελλάδα πανέτοιμη ψυχικώς και υλικώς χάριν των προσπαθειών του, ο βαθύτατα θρήσκος Ιωάννης Μεταξάς, με λιτήν υπε-

i (

ρηφάνειαν, ψυχραιμίαν και αποφασιστικότητα σημειώνει με την έναρξιν του αγώνος: Ι ''Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα. Ο θεός βοηθός!"

! !

f

]54

-

v

Κεφάλαιον

6° V

«Η ΔΙΕΞΑΓΩΠΙ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» "". ΕμΠΡr5ς.

Γλυκειά Ελλάς, Εμπριίς!» Ιωάννης Μεταξάς

,

lιαλικόν σΧέδιον

Ε νας εκ των ικανοτέρων Ιταλών στρατηγών και θεωρητικών του" αστραπιαίου πο· λέμου", είχε σχεδιάσει την επίθεσιν κατά της Ελλάδος. Ο Αρχιστράτηγος Βισκόντι Πράσκα

(Visconti Prasca). Το σχέδιόν του απέβλεπεν εις την "αστρα·

πιαίαν κατάληψιν" της Ελλάδος.

Αφ' ενός, κατά μέτωπον επίθεσιν προς τον άξονα Ελαίας (Καλπακίου) με αντικειμενι· κόν σκοπόν την κατάληψιν των Ιωαννίνων και προς τον άξονα Φιλιάτες - Μαζαρακιά προς κατάληψιν όλης της Ηπείρου και απειλής της Αιτωλοακαρνανίας. Εις το μέτωπον αυτό, ό·

πως ήδη είδαμε, η Ελλάς είχε παρατάξει την νπι Μεραρχίαν, η οποία είχεν ουσιαστικώς, άμεσα να αντιμετωπίσει τρείς lταλικάς Μεραρχίας. Η μία εξ' αυτών ήτο η τεθωρακισμέ· νη Μεραρχία "Κένταυροι".

Αφ' ετέρου, το ιταλικόν σχέδιον, προέβλεπενενέργειαν προς την Πίνδον με αντικειμε· νικόν σκοπόν την κατάληψιν του Μετσόβου, μέσω του οποίου θα άνοιγε ο δρόμος προς την

Θεσσαλίαν. Εδώ η Ελλάς, παρ έτασσε όπως είδαμε, το Απόσπασμα Πίνδου, ενώ μετά από ολίγας ημέρας, θα ανελάμβανε η Ι Μεραρχία, ενάντια εις την ενισχυμένην και υποστηρι· ζομένην από βαρύ πυροβολικόν, Μεραρχίαν Αλπινιστών "Τζούλια". Έπειτα, απέβλεπαν από την Κορυτσά, δια της κοιλάδος του Αλιάκμονος, εις την κατά· ληψιντης Θεσσαλονίκης.

Από Ελληνικής πλευράς, η εφαρμογή της πρώτης φάσεως του σχεδίου, ο ελαστικός α· μυντικός ελιγμ6ς και η σύμπτυξις εις καθορισμένην γραμμήν αμύνης, μέχρι συμπληρώσε· ως της Επιστρατεύσεως και προς κάλυψιν της συγκεντρώσεως, άρχισε να εφαρμόζεται με θρησκευτικήν ευλάβειαν. Οι Ιταλοί, επιτιθέμενοι, δεν εσκέφθησαν δύο πράγματα. Πρώτον ότι οι Έλληνες ήσαν ηνωμένοι όσον ποτέ άλλοτε εις την νεωτέραν ιστορίαν των και δεύτερον ότι Ηγέτης των ή.

το εις εκ των μεγαλυτέρων επιτελικών του αιώνος, αποφασισμένος δι' αγώνα μέχρις ε· σχάτων.

Μέχρι τέλους της πρώτης ημέρας του πολέμου, οι Ιταλοί είχον καταλάβει τα υψώματα·

δυτικώς του Δελβινακίου, όπου ο Ελληνικός Στρατός εξετέλει την σύμπτυξιν, ενώ εις την

156

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Πίνδον, το Απόσπασμα Δαβάκη απέκρουεν επίθεσιν από τρία σημεία. Επικαί μάχαι διε­ ξήγοντο, εκεί, όπου δύο χιλιάδες Ελλήνων του Αποσπάσματος Πίνδου εμάχοντο εναντίον δεκαπέντε χιλιάδων Ιταλών! Παρα ταύτα οι ήρωες της Πίνδου, αναχαίτιζαν την επίθεσιν! Την ιδίαν ώραν εις τας Αθήνας εξεδίδετο το δεύτερον λιτόν πολεμικόν ανακοινωθέν: "Κατά την διάρκειαν της ημέρας,αι Ιταλικαί δυνάμεις ποικίλης ισχύος, εξηκολούθησαν προσβάλλουσαι ημετέρας δυνάμεις αμυνομένας σθεναρώς".

Από εδώ και εμπρός ο Ιωάννης Μεταξάς, κατευθύνων από το Στρατηγείον, όλας τας ε­ ξελίξεις των επιχειρήσεων, ως ο κεντρικός επιτελικός νους, θα σημειώνει εις τας εγγρα­ φάς του "Ημερολογίου" του πέραν της ημερομηνίας και αριθμητικώς την ημέραν του πο­ λέμου. Από τας καθημερινάς αυτάς εγγραφάς, φαίνονται καθαρά, το επιτελικόν του σχέ­

διον και αι σκέψεις του δια την εξέλιξιν των επιχειρήσεων ενώ καταδεικνύεται ότι ούτος ήλεγχε και κατηύθυνε τα πάντα.

Ιη Φάσις: Σύμπτυξις Την 29ην Οκτωβρίου σημειώνει: "2α ημέρα: Σύμπτυξις προφυλακών μας Ηπείρου εις την κύριαν γραμμήν μάχης. Πίεσις αριστεράς πτέρυγος

- όπισθεν Καλαμά". Η πρώτη φάσις

του επιτελικού σχεδίου, η σύμπτυξις εφαρμόζεται. Όλαι αι δυνάμεις μας πρέπει να υπο­

χωρήσουν οργανωμένα και εν πλήρει τάξει εις την προκαθορισμένην γραμμήν αμύνης. Αυτήν που ο Μεταξάς αποκαλεί "κυρίαν γραμμήν μάχης". Εκεί, αφού εκτελεσθή η σύ­

μπτυξις; θα δώσουμε την μεγάλη μάχη συγκρατήσεως των επιτιθεμένων μέχρι την ολο­ γλήρωσιν της Επιστρατεύσεως.

Εις το στάδιον αυτό του αγώνος, εχρειάζετο ψυχραιμία και συνοχή διότι ακόμη τίποτε δεν είχε κριθεί. Παράβλεψις των κινδύνων και ξέφρενος ενθουσιασμός, θα ημπορούσε, εις την παραμικράν αποτυχίαν να μετατραπή εις πανικόν και εγκατάλειψιν. Δι' αυτό και σημειώνει: "Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος Κοινή Γνώμη" και την επομένην "3ην ημέρα" του πολέμου εξηγεί: "Εκφράζω πίστιν μου τελικήν νίκην" αλλά "Λαός να μη παρασύρεται

από ψευδείς επιτυχίας. Χρειάζεται, ψυχραιμία, υπομονή, καρτερία". Εις το μέτωπον, από την προηγουμένην, είχεν αφιχθή μετά από ολονύκτιον πορείαν, υ­ πό ραγδαίαν βροχήν με την συμπαράστασιν του πληθυσμού και ιδίως των ηρω·ίδων γυναι­ κών της Πίνδου, ο Καραβίας προς ενίσχυσιν του Δαβάκη, ενώ το απόγευμα της 30ης, έ­

φθασεν ο διοικητής της Ι Μεραρχίας Στρατηγός Βραχνός μετά του επιτελείου του, με σκο­ πόν την ανάληψιν της ευθύνης του αγώνος της Πίνδου. Η επιστράτευσις εν τω μεταξύ της Μεραρχίας ήτο εν εξελίξει. Ηύραν τον Δαβάκην άϋπνον, να διευθύνει τον αγώνα επί τριή­

μερον. Ο αγών εκεί ελάμβανε διαστάσεις κρισίμους. Η Μεραρχία "Τζούλια" είχεν δημι­ ουργήσει μέγα ρήγμα εις το μέτωπον Σαμαρίνα - Μέτσοβον και ευρίσκετο εν επαφεί με το τάγμα Πανταζή. Ο Βραχνός, με εντολήν του Επιτελείου, εξετέλεσεν αναγνωρίσεις, ενήρ­ γησεν ανακρίσεις και ωργάνωσεν τας δυνάμεις, μαζί με ενισχύσεις που μόλις κατέφθα­ ναν, δι' αντεπίθεσιν ορισθείσαν την 1ην Νοεμβρίου προς κάλυψιν του ρήγματος.

Από την πλευρά της ΥΠΙ Μεραρχίας, ωστόσο, την νύκτα της 29ης προς 30ην Οκτωβρίου, ο αγών των τμημάτων προκαλύψεως και ο υποχωρητικός ελιγμός που της είχεν ορισθή έ­

ληγεν. Όλα τα τμήματα είχαν τοποθετηθεί εις την γραμμήν αμύνης όπου θα εδίδετο η α­ ποφασιστική της μάχη.

157

- -

- -

----------------

- -

---~-

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ο Μέραρχος Κατσιμήτρος εξέδωσε Ημερησίαν Διαταγήν η οποία ανεγνώσθη εις τα; μονάδας και επροκάλεσεν ζητωκραυγάς: "Λήξαντος του προκαλυπτικού Αγώνος από σήμερον, η Μεραρχία κατέχει την οργανω­

μένην τοποθεσίαν δι' όλων των δυνάμεών της. Επί της τοποθεσίας αυτής θα δοθή ο απο­ φασιστικός αγών προς τον εχθρόν. Ο αγών θα διεξαχθή μετά πείσματος, και επιμονής α­ καταβλήτου. Άμυνα κρατερά επί των θέσεών μας μέχρις εσχάτων. Ουδεμία ιδέα εις ουδέ­ να να υπάρχη περί υποχωρήσεως .... "

Την 30ην Οκτωβρίου ανεκοινώθησαν επισήμως και εδόθησαν εις την δημοσιότηταά­ παντα τα στοιχεία,από την Εθνικήν Κυβέρνησιν Μεταξά, περί του τορπιλλισμού της 'Έλλης". Απεκάλυψαν όλες τις έρευνες που απεδείκνυαν ότι ούτος διενεργήθη από

Ιταλικόν υποβρύχιον και ότι τα κομμάτια των τορπιλλών που ανευρέθησαν εις την προ· βλήτα της Τήνου είχαν επάνω ιταλικά νούμερα και κωδικούς. Την ιδίαν ημέρα έκαμε ση­ μαντικοτάτας και απορρήτου ς ανακοινώσεις προς τους ιδιοκτήτας και αρχισυντάκταςτου

Αθηνα'ίκού τύπου εντός του Στρατηγείου. "Τους εκθέτω κατάστασιν πολιτικήν, στρατιω­ τικήν" σημειώνει.

Αυτός ο λόγος του Μεταξά εις τους δημοσιογράφους είναι πάρα πολύ σημαντικός διότι α· ναλύεται όλη η εξωτερική και εσωτερική πολιτική του, προβλέπει και πάλιν την νίκην των συμμάχων και εξηγεί τας συνθήκας υπό τας οποίας η Ελλάς ανέλαβεν τον πόλεμον κατά της Ιταλίας και την στρατιωτικήν κατάστασιν. Παρότι εις τα επί μέρους κεφάλαια του παρόντος έργου ο αναγν(όστης θα εύρη απο­ σπάσματα του λόγου αυτού, θα σταθώμεν εδώ εις ορισμένα σημεία του αναφερόμενα εις

το 'ΌΧΙ". Έλεγεν λοιπcSν ο Μεταξάς: "Μη νομίσετε ότι η απόφασις του 'ΌΧΙ" πάρθηκε έ­ τσι σε μια στιγμή, μη φαντασθήτε ότι εμπήκαμε στον πόλεμο αιφνιδιαστικά. Ή ότι δεν έ­

γινε παν cSτι επετρέπετο και μπορούσε να γίνει δια να τον αποφύγουμε. Από την εποχή της καταλήψεως της Αλβανίας το Πάσχα πέρυσι, το πράγμα άρχισε να φαίνεται. Από τον πε­ ρασμένο Μάιο είπα καθαρά στον κ. Γκράτσι 6τι αν προσεβαλλcSμεθα εις τα εθνικά κυ­ ριαρχικά μας δικαιώματα, θα ανθιστάμεθα αντί πάσης θυσίας και δι' όλων των μέσων (... ). Η Ελλάς ήτο αποφασισμένη να μην προκαλέσει μεν με κανένα τρ6πο κανέναν. Αλλά και με κανένα τρόπο να μην υποκύψει. Προ παντός είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει τα

εδάφη της, έστω και αν πρόκειται να πέση. Αυτή η πολιτική έδωσεν εις τον Λαόν την α· πόλυτη, ψυχική και πανεθνική ένωσί του

Ειςτας

(... ) 15 Αυγούστου έγινε οτορπιλλισμόςτης 'Έλλης". Γνωρίζετε cSτι από την πρώτη

στιγμή διεπιστώθη ότι το έγκλημα ήτο Ιταλικόν, εν τούτοις δεν επετρέψαμεν να γνωσθή ότι είχομεν και τας υλικάς πλέον αποδείξεις περί της εθνικότητος του Εγκληματίου. Συγχρόνως όμως διέταξα τα αντιτορπιλλικά, τα οποία συνόδευαν τα πλοία που μετέφε. ραν τους προσκυνητάς από την Τήνον μετά το έγκλημα, αν προσβληθούν από αεροπλά.

να ή οπωσδήποτε άλλως, να κάμουν χρήσιν των όπλων" Εσυνέχισεν προσδιορίζοντας την πολε μικήν κατάστασιν:

"Δια να μην δώσω ευκαιρίαν προς την επιζητουμένην δια παντcSς τρcSπου αφορμήν κα· τασυκοφαντήσεώς μας, ευρέθην υποχρεωμένος να πάρω μιαν απόφασιν εξιSχως σοβαράν.

Να μην κάνω επιστράτευσιν, cSταν προ καιρού την εζήτησεν και εξακολούθησεν επανει· λημμένως να μου την ζητά το Επιτελείον. Ο ΙταλικcSς cSγκος λοιπcSν ευρήκεν απέναντί του δυνάμεις πολύ ασθενείς, τουλάχιστον δια την κρούσιν των πρώτων ημερών"

158

-

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

λλλά και βεβαιώνει:

"... Θέλω, φεύγοντας από την αίθουσαν αυτήν, να πάρετε

1936-41

μαζί σας

όλην την δική μου απόλυτη βεβαιότητα ότι θα νικήσω μεν! Εν τούτοις πρέπε ι να σας επαναλάβω, ότι επιση μότερον διεκήρυξα από την πρώτην στιγ­ μήν: Η Ελλάς δεν πολεμά δια την νίκην μόνον. Πολεμά δια την δόξαν και δια την τιμήν της" και εσυνέχιζε λέγων: "Αυτήν την ώραν όμως δεν θέλω μόνον την πέννα σας. Θέλω και την ψυχήν σας

( ... ) να συντηρήσετε την ιερή φλόγα του Ελληνικού λαού, να βοηθήσετε τον

μαχόμενον στρατόν, να υπάρξητε συνεργάται της Κυβερνήσεως ότι και αν αισθάνεσθε δι' αυτήν ... ".

Ετελείωσε αναφερόμενος εις το τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ που περιείχε υπονοίας δι' ένωσιν των Δωδεκαννήσων με την Ελλάδα και κατέληγεν: "Τα Δωδεκάννησα προδικά­

ζουν ... " εννοώντας προφανώς και την Β. Ήπειρον. Εις το μέτωπον, την επομένην, όλαι αι επιθέσεις των Ιταλών εις τον τομέα Καλπακίου α­ ποκρούονται από την νπι Μεραρχίαν ενώ ταυτοχρόνως τα Ελληνικά αντιτορπιλλικά "Ψαρά" και "Σπέτσαι" από το Ιόνιον πέλαγος, σημαιοστολισμένα βομβαρδίζουν επί 1 V2 ώ­ ραν τας Ιταλικάς γραμμάς. Εις τον τομέα της Πίνδου εκτελούνται αναγνωρίσεις Ελληνικών τμημάτων εις την περιοχήν Επταχωρίου δι' αντεπίθεσιν και κάλυψιν του ρήγματος που εί­ χαν δημιουργήσει οι Ιταλοί. Την Ιην Νοεμβρίου: "5η ημέρα πολέμου. Βομβαρδισμοί Κερκύρας, Κορίνθου, Θεσσαλονίκης δύο, Λαρίσης, χωρίς σοβαρά αποτελέσματα

( ... ). Από το μέτωπον προε­

τοιμασίαι Ιταλικής επιθέσεως" θα σημειώσει ο Μεταξάς. Πράγματι, εν αναμονή της επιθέσεως εις τον τομέα Καλπακίου, ο Κατσιμήτρος επιλέγει

δια την μάχην τα υψώματα Ασσόνισα, Γραμπάλα, Ψηλοράχη και 790 που δημιουργούν έ­ να τείχος που προστατεύει την Ήπειρον.

Από τον τομεά της Πίνδου η αντεπίθεσις των Ελλήνων υπό τον Βραχνό, ξαφνιάζει τους Ιταλούς. Η επίθεσις διήλθεν από διαφόρους φάσεις. Οι Ιταλοί εμάχοντο με πείσμα αλλά και η ορμή των Ελλήνων ήτο ασυγκράτητος. Εκεί θα πέση μαχόμενος και ο πρώτος Έλλην Αξιωματικός. Ο Υπολοχαγός Αλ. Διάκος.

Το ρι1γμα που είχαν δημιουργήσει οι Αλπινισταί της "Τζούλια" είχεν αρχίσει να κλείνει. Ειςτας

2 Νοεμβρίου

εις τον τομέα Καλπακίου, η ΥΙΙΙ Μεραρχία αποκρούει εντονότατες

Ιταλικές επιθέσεις. Έν επίλεκτον ιταλικόν "Τάγμα θανάτου" μαζί με Αλβανούς κατέλα­ βεντην Γραμπάλα. "Γραμμή Ελαίας εκάμφθη εις εν μόνον σημείον (Γραμπάλα). Όχι ευ­ χάριστον" θα σημειώσει με αγωνίαν ο Ιωάννης Μεταξάς. Εις τον τομέα Πίνδου, εισήρχετο εις τον αγώνα η μόλις επιστρατευθείσα Ταξιαρχία Ιππικού υπό τον Συντ/ρχην Σωκράτην Δημάρατον μαζί με επιστρατευμένας μονάδας της Ι Μεραρχίας προς ενίσχυσιν του τομέως.

Το συγκρότημα του Δαβάκη, κατέλαβε τον Προφήτην Ηλίαν και ενώ ούτος έδιδεν εντο­

λάς επιθέσεως μιας διμοιρίας ετραυματίσθη. "Εκειτο αιμόφυρτος με διαμπερές τραύμα του πνεύμονος" σημειώνει ο αναλαμβάνων την διοίκησιν Ταγματάρχης Καραβίας. Την ε­ πίθεσιν αναλαμβάνει ο ίδιος και εις πρόσκλησιν του προς τους στρατιώτας, αυτοί ανεφώ­ νησαν: "Εδώ θα πέσουμε όλοι!" και 'Έξεχύθημεν φωνάζοντας αέρα, αέρα!" Εις τον τομέα Ελαίας (Καλπακίου), τα ξημερώματα της 2ας προς 3ην Νοεμβρίου, μετά από μεγάλην προπαρασκευήν πυροβολικού, Ελληνικά τμήματα εφόρμησαν από την Ασσόνισα κατά της Γραμπάλας και την επανεκατέλαβον δια της λόγχης μετά από μάχην

159

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

εκ του συστάδην με τους Ιταλούς, οι οποίοι άφηναν εκεί,

20 νεκρούς, 60 τραυματίας, 6 αιχ­

μαλώτους, πυρομαχικά, πολυβόλα και όλμους. Με ασυγκράτητον, σχεδόν παιδική χαρά ο Μεταξάς σημειώνει: "Πρω"ί, πρω'ί, ανεκτήθη η χθές απολεσθείσα θέσις. Χαρά μου, Χαρά μου"

Την ιδίαν ημέραν οι Ιταλοί επιτίθενται με τεθωρακισμένην φάλαγγα περίπου

60 αρμά­

των μάχης, τα οποία συνέθλιψεν το πυροβολικόν μας από την Γρίμπιανην. Οι Ιταλοί εγκα­ τέλειπαν τα διελυμένα τους άρματα και οι ακροβολισταί τις μοτοσυκλέτες τους και έφευ­

γαν, ενώ οι εύζωνοί μας τους εκυνήγουν κραυγάζοντες "Αέρα". Ο διοικητής του ευζωνικού τάγματος ανέφερε εις τον Κατσιμήτρον: "Στρατηγέ μου, σας αναφέρω ότι πάει, εξευτελί­

στηκε και αυτό το όπλο του Μουσσολίνι", ενώ ο διοικητής της τεθωρακισμένης Ιταλικής φάλαγγος ανέφερεν από υποκλαπέν σήμα:

"Φθάσας εις τον λόφον Καλπακίου, βάλλομαι πανταχόθεν υπό σφοδρού πυρός του Ε­ χθρικού πυροβολικού μικρού και μέσου διαμετρήματος, το οποίον οι προνοητικοί και πο­ νηροί Έλληνες, έχουσι τάξει καταλλήλως και είναι αθέατον. Το πύρ του πυροβολικού τού­

του προκαλεί φοβερόν στρόβιλον και δέος, δια της ευ στόχου και συντριπτικής βολής του επί των αρμάτων ... " Ο τομεύς της Πίνδου, την ιδίαν ημέρα ενισχύεται, από την μόλις επιστρατευθείσαν Μεραρχίαν Ιππικού υπό τον Υποστράτηγον Γ. Στανωτά. Εις το τέλος της ημέρας ο Ι

Μεταξάς σημειώνει: "Σήμερα όλα καλά. Ηρέμησα". Πράγματι όλοι οι αντικειμενικοί σκο­ ποί της ημέρας είχαν εκτελεσθή. Την 4ην Νοεμβρίου οι Ιταλοί προετοιμάζουν γενικήν ε­ πίθεσιν εις τον τομέα Ελαίας

- ποταμού Καλαμά. Είναι η τελευταία τους ελπίδα να κερδί­

σουν την μάχην του Καλπακίου. Ο Κατσιμήτρος οργανώνει την άμυνα της ΥΠΙ Μεραρχίας ειςτας όχθαςτου ποταμού.

Εις τον τομέαν της Πίνδου, η μάχη της Βωβούσας έκλινεν υπέρ των Ελλήνων. Ταυτοχρόνως η Ι Μεραρχία κατέλαβε θέσεις ειςτα νώτα των Ιταλών. Η θρυλική Μεραρχία "Τζούλια" είχεν αρχίσει να αποκόπτεται ενώ ολονέν και κατέφθανον επιστρατευμέναι

Ελληνικαί δυνάμεις, αι οποίαι μετά από εξαντλήτικάς πορείας, εισήρχοντο κατ' ευθείαν εις την μάχην προκειμένου να την απομονώσουν. Ο Μεταξάς σημειώνει:

"Ελπίδες απομονώσεως Μεραρχίας Αλπινιστών εις τα όρη της Πίνδου". Μετά την θλι­ βεράν τροπήν που έπαιρναν τα πράγματα δια την "Τζούλια" και τους Ιταλούς εις Πίνδον, απεφασίσθη να ριφθή εις τον αγώνα προς ενίσχυσιν της, και η Μεραρχία "Μπάρι" η οποία έως τότε προορίζετο δια την κατάληψιν της Κερκύρας. Μόνον ένα τάγμα της θα προφθάση να την εν ισχύ ση . Από την επομένην η "Τζούλια" α­ πεμονώθη από τας Ελληνικάς δυνάμεις.

Το μέγα σφάλμα των Ιταλών, εις το τόσο έξυπνον σχέδιον εισβολής κατά της Ελλάδος, ήτο ι)τι δεν είχαν εις τα σύνορα, μίαν εφεδρικήν Μεραρχίαν, εν περιπτώσει αποτυχίας της "Τζούλια". Ωφείλετο εις την αλαζονείαν τους ότι θα κατέβαλλαν εύκολα τους Ελληνας. Όταν απεφασίσθη ναπροστεθή εις τον αγώνα η "Μπάρι", ήτο πλέον πολύ αργά.

Την ιδίαν ημέρα οι Ιταλοί, εβομβάρδισαν σφοδρότατα την πόλιν των Πατρών, όπου οι δημόσιοι υπάλληλοι από φόβον εγκατέλειψαν τας θέσεις των. Ο Μεταξάς όμως δεν α·

στειεύεται: "Πάτραι εγαταλείφθησαν πρώτα από δημοσίους υπαλλήλους. Συντακτική Πράξις". Η συντακτική αυτή πράξιςήτο η άρσις της ισοβιότητας και μονιμότητος των δη μοσίων υ-

160

[ωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

,χ-

παλλήλων και η διευκρίνισις ότι τυχόν εγκατάλειψις θέσεως, συνιστά υπό τας παρούσας

l ο

σuνθήκας, αυτόχρημα πράξιν προδοσίας.

~ά

Ειςτας 5 Νοεμβρίου "9η ημέρα" του πολέμου, αρχίζει η επίθεσις των Ιταλών εις Καλπάκι. Ξεκινούν με προπαρασκευήν πυροβολικού εις τους τομείς Καλπακίου, Ν εγράδων και

ά-

Θεσπρωτίας. Ακολουθεί αεροπορική επίθεσις εις τας Ελληνικάς θέσεις και εις τα

).u-

τα υψώματα

)ύ ίjς

περασπισταί της Εθνικής τιμής και ελευθερίας δεν υποχώρησαν ούτε βήμα από τας θέσεις των! Η πλάστιγγα ε ίχεν γυρίσε ι υπέρ των Ελλήνων ε ις την μάχην του Καλπακίου πλέον. Από

Ιωάννινα και μετά η επίθεσις του Ιταλικού πεζικού με υποστήριξιν 60 αρμάτων μάχης εις

1060, 1090 και 760. Η Ιταλική

επίθεσις, απέτυχεν παταγωδώς. Οι Ελληνες, υ-

υποκλαπέν ραδιοτηλεγράφημα πληροφορούμεθα ότι το ηθικόν των Ιταλών εκάμπτετο, ε­ ξαιτίαςτης πείσμονος Ελληνικής αντιστάσεως. Αι Ιταλικαί απώλειαι ήσαν ήδη σημαντι-

)-

καί: 371 νεκροί,

1.199 τραυματίαι και 658 αγνοούμενοι. Επίσης αναστέλλονται από μεριάς

J-

Ιταλών αι επιθετικαί επιχειρήσεις: ''Είμεθα υποχρεωμένοι, εν αναμονή ενισχύσεων να α-

υ

ναστείλωμεν προσωρινώς την επίθεσιν. Οι Ελλ ηνες οίτινες είναι γνωστοί δια το πείσμα και την επιμονήν των, οργάνωσαν από του καιρού της ειρήνης, το φύσει τραχύ και ανώ-

V

μαλον έδαφος της Ηπείρου μετά τοιαύτης μεθοδικότητος και επιμέλείας, ώστε κάθε βρά­ χος αποτελεί μίαν φωλεάν πολυβόλων και κάθε σπήλαιον, μια θέσιν αμύνης και παρου­

σιάζουσι τόσην λύσσαν εις τον αγώνα, ώστε χρειάζονται περισσότερα και ισχυρότερα μέ­

σα για να τους εκδιώξωμεν". Το ίδιο θετικά είναι και τα αποτελέσματα από τον τομέα της Πίνδου όπου η ενδοξότερα Μεραρχία του Ιταλικού στρατού ψυχορραγεί. Η Ι Μεραρχία από τα νώτα της, η Ταξιαρχία Ιππικού από βορράν και η Μεραρχία

Ιππικού από νότον, έκλειναν άσαν λαβίδα την "Τζούλια", γύρω από το Δίστρατον εις τους πρόποδαςτου όρους Σμόλικα. Της είχαν αποκόψει τον εφοδιασμόν, δεν υπήρχον δυνατό­ τητες ενισχύσεων και υπήρχεν άμεσος κίνδυνος εγκλωβισμού της. Αι Ελληνικαί δυνάμεις

επιτίθεντο εναντίον της, από παντού. Τα Ελληνικά πυρά έβαλλον κατά του Στρατηγείου της. Ο Στρατηγός Τζιρότι, διοικητής της "Τζούλια" αναφέρει: 'Άι εχθρικαί δυνάμεις επιτί­ θεντο κατά της Μεραρχίας από όλας τας κατευθύνσεις

( ... ). Η κατάστασις είχεν καταστεί

αφόρητος .... " και εφοβείτο διάσπασιν της Μεραρχίας.

Ο Ιωάννης Μεταξάς ευτυχής σημειώνει: "Θα βαστάξουμε; ΝΑΙ! Ο Θεός μας βοηθεί. Γεννηθήτωτο θέλημά του". Μόνον μια δυσμενής εξέλιξις υπήρξεν, εις τον τομεά Θεσπρωτίας όπου ο εχθρός διέβη τον Καλαμά. Ομως ο Ιωάννης Μεταξάς, πολεμικός πλέον αρχηγός του Έθνους γνωρίζει ότι με αποκομμένας τας λοιπάς δυνάμεις δεν θα ημπορέσουν οι Ιταλοί να κινηθούν: "Προχώρησις Ιταλών δια Καλαμά. Ανησυχία; Δεν πιστεύω" και είχεν δίκαιον. Την 6ην Νοεμβρίου, πλέον η μάχη της Πίνδου είχε κριθεί υπέρ των Ελλήνων. Η "Τζούλια" αποκομμένη και κυκλωμένη, παίρνει τον δρόμον της ήττης. Υποχωρεί προς την κοιλάδα του Αώου, παραιτουμένη από πάσαν πλέον προσπάθειαν προς το Μέτσοβον. Την ιδίαν ημέρα ο Τσιάνο σημειώνει ειςτο ημερολόγιό του: "Γεγονός είναι ότι την 8η η­ μέρα των επιχειρήσεων, η πρωτοβουλία περιήλθε στους Έλληνες

( ... ). Δεν νομίζω ότι έ­

φθασε ακόμη η στιγμή να κρύψωμε το πρόσωπό μας από ντροπή".

Εις τον τομέα Καλπακίου, την 7η Νοεμβρίου, ο τελευταίος σφαδασμός των Ιταλών είναι

161

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

μία επίθεσις. Το απόγευμα, με ειδικόν τμήμα στρατού που εις τα περιλαίμια του έγραφε

"Fanti della morte"

(Στρατιώται του θανάτου) καταλαμβάνουν και πάλιν το κλειδί της

Ηπείρου, την Γραμπάλα. Αλλά όχι δια πολύ. Χωρίς προπαρασκευήν πυροβολικού και μό­

νον δια της λόγχης και της χειροβομβίδος, μία Ελληνική διλοχία επιτίθεται σχεδόν αμέσως και την ανακαταλαμβάνε ι. Το Ι ταλικόν τμή μα "επιβεβαίωσε" το όνομά του. Πάνω από τους μισούς Ιταλούς, έπεσαν νεκροί. Την ιδίαν στιγμήν εις την Πίνδον, η "Τζούλια" διημελίζετο και ο Ελληνικός Στρατός εισήρχετο εις το Δίστρατον.

Την ημέραν εκείνη, σε διάγγελμά του προς την ΕΟΝ, οι ΕθνικcSς Κυβερνήτης έδιδε τού­ φοςτου αγώνος που είχεν αναλάβει το Έθνος: "Είναι αγών μέχρις εσχάτων, για τον οποίον καμμία απολύτως θυσία δεν είναι μεγάλη και η νίκη η ολοκληρωτική θα είναι το επιστέγασμα του"

Επιστράτευε, όλας τας ψυχικάς, πνευματικάς και σωματικάς δυνάμεις του Έθνους, δι'

αυτόν τον αγώνα τονίζοντας ότι όποιος δεν στρατεύεται, είναι μαχητής του εσωτερικού και τους εκάλει να ριχθούν:

"... Με λύσσα, με φανατισμό, με τρέλλα στον αγώνα.

Ο κάθε ένας και η κάθε μία, στην

θέση του μέχρις εσχάτων. Θυσίες, δουλειά, αγώνες για την Ελλάδα μ' έναν μοναδικό σκο· πό: Την νίκην και γι' αυτήν τα πάντα".

Ενώ έδιδε το τρίπυχον ιδανικόν που θα έπρεπε να διέπει όλους τους Έλληνας. Ήτοη πίστις εις τον ΘεcSν και το δίκαιον του αγώνος, ο μέχρις εσχάτων και υπερ πάντων αγών και ο τελικός σκοπός που ήτο η νίκη:

"Το σύνθημά σου, Νεολαία της Ελλάδος είναι: Πίστις! Αγών! Νίκη!" Την επομένην

8 Νοεμβρίου, αφαιρείται από τον στρατηγcSν ΒισκcSντι Πράσκα η αρχι­

στρατηγία και ανατίθεται εις τον ΣτρατηγcSν Σοντού. Ο Πράσκα είχεν αποτύχει. Η ίδιατύ­

χη αναμένη και τον νέον Αρχιστράτηγον των Ιταλών. Ο Μεταξάς σημειώνει: "υλα καλά

( ... ). Οι Ιταλοί ήσαν βέβαιοι cSτι θα υποχωρούσαμεν εις αξιώσεις των!"

ΝίκηΠίνδου Την 9ην Νοεμβρίου και η μάχη του Καλπακίου και η μάχη της Πίνδου είχαν κριθεί. Η VI· ΙΙ Μεραρχία είχεν αρχίσει ήδη επιθετικάς αναγνωρίσεις κατά του φεύγοντος εχθρού ενώ

εις Πίνδον, παρά την σθεναράντους άμυνα, οι Ιταλοί δεν άνθεξαντην Ελληνικήν επίθεσιν που εξεδηλώθη και διελυμένοι, υπεχώρουν. Η "Τζούλια" συνετρίβη.

"Έτσι εκεί εις τις βουνοκορφές και τα φαράγγια της Πίνδου εκερδίθη η πρώτη νίκη των Ελλήνων" σημειώνει ο Καραβίας, ενώ ο Ιωάννης Μεταξάς, με την συνήθη λιτήν υπερηφά­ νειά του γράφει:

"Νίκη ΙΙίνδου -Ιη Νίκη εις Πίνδον. Η Μεραρχία αλπινιστών κατεστράφη".

Την επομένην εξεδίδετο το 150ν ΠολεμικcSν ΑνακοινωΟέν εκ του Γενικού Στρατηγείου το οποίον εν περιλήψει εδιηγείτο την εξέλιξιν της 1ης μεγιΧλης νίκης μας: "Μεταξύ της 28ης Οκτωβρίου και της lΟης Νοεμβρίου εις τας ορεινάς και δασώδεις πε­ ριοχάςτου ΣμιSλικα και του Γράμμου επί της Βορείου Πίνδου, έλαβον χώραν επιχειρήσεις σοβαράς εκτc'iσεως καταλήξασαι εις πλήρη ήτταν και αποσύνθεοιν της Μεραρχίας Αλπινιστών, μίας των επιλέκτων μεραρχιιΔν του εχθρού, ενισχυμένης και δι' ιππικού βερ-

162

---------------------

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

σαλιέρων και σχηματισμών της φασιστικής εθνοφρουράς. Η ΠΙ Μεραρχία Αλπινιστών, α­

πό καιρού επιστρατευμένη και εμπειροπόλεμος, ευρίσκετο από έτους εις την Αλβανίαν και ήτο πλήρως κατατοπισμένη με τας εδαφικάς συνθήκας του θεάτρου τούτου. Δια της μεγάλης ταύτης μονάδος του ο εχθρός επεδίωξε να επιφέρη ταχύ και αποφασι­ στικόν πλήγμα κατά των εν Ηπείρω δυνάμεων, ιδία πυροβολικού και αρμάτων, ν' ανακό­ ψη τας συγκοινωνίας των. Η 3η Μεραρχία Αλπινιστών, ενεργωΥσα από της πρώτης στιγ­ μής δι' όλων αυτής των δυνάμεων, επεχείρησε να διασχίση τας προαναφερθείσας ορεινάς περιοχάς και να αχθή ταχύτατα εις Μέτσοβον, επί της μεγάλης οδού ήτις συνδέει την Ηπειρον με την Θεσσαλίαν. Αρχικώς η εχθρική αύτη δύναμις συνήντησε ελαφράς προκα­

λυπτικάς δυνάμεις, ημών, αίτινες πιεσθείσαι ισχυρώς συνεπτύχθησαν επιβραδύνουσαι τον εχθρόν. Εν τω μεταξύ ήρχισαν ταχύτατα να συρρέουν εις το πεδίον της μάχης, δια κοπιω­ δεστάτων πορειών, άλλα ι δυνάμεις ημών εξ' όλων των όπλων εκ των προτέρων προοριζό­ μεναι δια τον τομέα τούτον και έτεραι τοιαύται εγκαίρως προς την κατεύθυνσιν ταύτην προσανατολισθε ίσαι.

Ανελήφθη ούτω εκ μέρους μας σφοδρά αντεπίθεσις ήτις διεξήχθη μετά πείσματος υπό σκληράς εδαφικάς και καιρικάς συνθήκας και δυσχερεστάτας τοιαύτας ανεφοδιασμού και αναχορηγίας.

Μετά σκληρόν αγώνα, αι εχθρικαί δυνάμεις ανετράπησαν και σπεύδουσαι να διαφύ­

γωσι την πλήρη κύκλωσιν, υπεχώρησαν εν διαλύσει καταδιωκόμεναι κατά πόδας. Παρέσυραν ε ις την φυγήν και τας αποσταλε ίσας προς ενίσχυσιν των, εχθρικάς δυνάμε ις, αίτινες άρτι αποβιβασθείσαι εις Αυλώνα, μετεφέρθησαν εσπευσμένως δι' αυτοκινήτων προς ενίσχυσιν των υποχωρούντων. Αι απώλειαι του εχθρού εις νεκρούς και τραυματίας βαρείαι. Πολυπληθείς αιχμάλωτοι και παντοειδές υλικόν, μη καταμετρηθέν εισέτι, έπεσαν εις χείρας μας. Εχθρός προέβη εις

λεηλασίας των χωρίων εις τα οποία είχε εισέλθει, τινά των οποίων παρουσιάζουν θέαμα αληθούς καταστροφής".

Και ο Μεταξάς σημείωνε: "Όλο ευχάριστοι ειδήσεις. Νίκη Πίνδου επεκτείνεται. Επίθεσις αποφασισμένη από 15ης Οκτωβρίου. Επερίμεναν άμεσον υποταγήν. Πώς; ΙΙοιός τους επληροφόρησε τι)σο κακά; Ποιός;"

Η απορία και η αγανάκτησις του Εθνικού Κυβερνήτου, δια το πι;)ς ενώ 6λη η πορεία και αι πράξεις του, κατεδείκνυαν σταθερώς την "φοβεράν απόφασιν" του της αντιστάσεως με­ τά πείσματος και μέχρις εσχάτων, οι Ιταλοί μη λαμβάνοντας τας, υπ' όψιν των, επερίμεναν ότι ημπορεί να υπoταχθCΊψεν, είναι ταυτοχρόνως και μία απορία, αγανάκτησις και οργή

του Μεταξά, μέσα από τον τάφον, δια μερικούς σημερινούς αγνώμονες Ελληνες, που είτε από αμάθειαν, είτε τυφλωμένοι απι) πιSρωσιν και συμπλεγματισμcSν έναντι του Μεγάλου

εκείνου Ηγέτου, υποστηρίζουν

cStL δεν είχεν σκοπόν να .... αντισταθεί. "ΠoιιSς τον επλη­

ροφόρησε τόσο κακά; Ποιός;" Την αυτήν ημέραν,

1Οην Νοεμβρίου η "Sunday Exprcss" έγραφε:

'Ή Ελλάς κάμνει αξιοθαύμαστον έργο. Εχετε αντιληφθεί ότι ανθίσταται ήδη επιτυχώς εναντίον των γκάνγκστερς επί περισσότερον χρόνον από οιανδήποτε άλλην χώραν εις την Ευρώπην

(... )" 7 Νοεμβρίου η "Daily Mail" σημείωνε:

Ενώ απc) τας

"Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι

Ελληνες μάχονται υπέροχα. Οπουδήποτε συναντούν τους Ιταλούς, τους απωθούν".

163

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Η επισφάιευσις Την Ιlην Νοεμβρίου, δεκαπέντε ημέρας από την εισβολήν, ένα μέγα επίτευγμα ολο­

κληρούτο. Εντός ακρατήτου ενθουσιασμού και με ήδη κατωχυρομένας τας νίκας του Καλπακίου και της Πίνδου, η Γενική επιστράτευσις, συνεπληρούτο. Ο ίδιος ο Ιωάννης

Μεταξάς εν συνεργασία με το Επιτελείον, είχεν εκπονήσει το ταχύτατον σύστημα επι­ στρατεύσεως, εις το οποίον φυσικά εβοήθησε και ο ανεπανάληπτος ενθουσιασμός των ε­ πιστράτων.

Η πρώτη φάσις του σχεδίου Μεταξά, του ελαστικού αμυντικού ελιγμού μέχρις ολο­ κλήρώσεως της Επιστρατεύσεως έληγεν. Και δεν έληγεν μόνον με την συγκράτησιν του ε­ χθρού, αλλά και με την συντριπτικήν ήτταν του και εις τους δυο τομείς του Μετώπου. Εις το Καλπάκι από την θρυλικήν ΥΠΙ Μεραρχίαν η οποία είχεν αντικρούσει δύο εχθρικάς

Μεραρχίας πεζικού, μίαν τεθωρακισμένην Μεραρχίαν και μίαν Μεραρχίαν Ιππικού, και εις την Πίνδον, όπου οι Αλπινισταί της "Τζούλια" κατεστράφησαν. Με την ολοκλήρωσιν της Επιστρατεύσεως εισερχόμεθα εις την δευτέραν φάσιντου σχεδίου. Επίθεσις των

Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων εις όλον το μέτωπον, καταδίωξις των Ιταλών εντός της Αλβανίας (Β. Ηπείρου) με απώτερον σκοπόν την κατάληψιν του κυρίου λιμένος της και πηγής ανεφοδιασμού των Ιταλών, του Αυλώνος και απόρριψιν των Ιταλών εις την θάλασ­ σαν!

Ο Εθνικός ενθουσιασμός εντός του οποίου ολοκληρώθη η Επιστράτευσις ήτο μοναδικός εις την ιστορίαν μας ενώ ταυτοχρόνως αθρόοι έφθαναν εις τας Αθήνας και οι πρώτοι Ιταλοί

αιχμάλωτοι. Απόσπασμα περιγραφής της μόνον από έναν, ζήσαντα τα γεγονότα, μεγάλον λογοτέχνην ως ο Άγγελος Τερζάκης, ημπορεί επιτυχώς να γίνει: 'Ή παρουσίαση των εφέδρων στις μονάδες τους, έγινε μέσα σ' ένα κύμα ενθουσιασμού.

Δίχως να περιμένουν προθεσμίες, συνεπαρμένοι από την λαχτάρα να δώσουν το παρόντα γρηγορότερο, πήρανε τον δρόμο για τους στρατώνες από το ίδιο κιόλας πρω'ί της εισβολής. Στην Αθήνα τα τράμ είχαν ανέβει στους Αμπελόκηπους κατάφορτα, με κρεμασμένα απ' έ­

ξω, σαν τσαμπιά, νιάτα που τραγουδούσαν. Ολάκερη η πολιτεία, έμοιαζε να πανηγυρίζει, σάμπως να μην περίμενε, χρόνια τώρα, παρά μονάχα τούτη την στιγμή. Πρόσωπα γελαστά, συγκινημένα, χαιρετούσαν από μπαλκόνια και παράθυρα εκείνους που πήγαιναν να πα­

ρουσιαστούν, οι αμαξοστοιχίες περνούσαν, στις ακραίες συνοικίες, ανάμεσα σε γέροντες που δάκρυζαν και ανέμιζαν στα χέρια τους σημαίες, γυναικούλες έκαναν τον σταυρό τους σαν να περνούσε λιτανεία, ύστερα σήκωναν τα χέρια τους στον ουρανό, δε"ίτικά. Αυτό βά­

σταξε όλον τον καιρό που συνεχιζόταν η επιστράτευση. Ο κάθε έφεδρος ένιωθε το άτομό του να μεγαλώνει, να πλαταίνει, τον εαυτό του να γίνεται εντολοδόχος της φυλής. Αυτό τον

γέμιζε συγκίνηση, ευθύνη και περηφάνεια. Και από παντού της Ελληνικής γης, μ' όλα τα μέσα παλαιά και σύγχρονα, και με τα πόδια πορείες ατελείωτες πορεύονταν ανεβαίνοντας

προς το μέτωπο, να κόψουν την διάβαση στον εισβολέα". Με την ολοκλήρωσιντης στρατιωτικής επιστρατεύσεως, ο Ιωάννης Μεταξάς ομίλησεν εις τους καθηγητάς, και τους διανοουμένους της Χώρας καλώντας τους εις πνευματικήν Ε­ πιστράτευσιν:

'Έχομεν την ανάγκην υμών!" τους είπεν. "Άνευ πνευματικής επικρατήσεως, ουδείς υλι­ κός αγών δύναται να υπάρξη, ούτε δύναται να έχει διάρκειαν

ριοι, εις επιστράτευσιν

164

( ... ). Δι' αυτό καλώ υμάς, κύ­

( ... ). Σεις θα τονώσετε την ενθουσιώσαν Ελληνικήνψυχήν, όπου

Τ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

και αν ζή αύτη, σεις θα σπεύσετε παντού δια να την ενθαρρύνετε! Εσείς θα τρέξετε ειςτας

πόλεις, αι οποίαι βομβαρδίζονται τόσον ανάδρως, ώστε να δώσετε θάρρος και δύναμιν ψυ­ χικήν εις τον πάσχονταπληθυσμόν

( ... ) Εσείς θα πάτε ειςτο εξωτερικόν, εκεί όπου κινδυ­

νεύουν ή όπου δεν κινδυνεύουν, όπου έχουν ανάγκην ενισχύσεως αι ιδέαι μας και τα ιδα­ νικά μας, να διαφωτίσετε όλον τον κόσμον

( ... ) Σεις θα δώσετε την πνευματικήν υπόστα­

σιντου αγώνος αυτού .... "

Και αφού τους ετόνισεν τα καθήκοντα της πνευματικής επιστρατεύσεως και τους διευ­

κρίνησεν "... οτι οι άνθρωποι, και ιδίως οι Ελληνες, δεν ανήκομεν εις τους εαυτούς μας, αλλ' ανήκομεν εις την Ελληνικήν πατρίδα" τους εξήγησε ότι η προσφορά τους είναι ισαξία με των πολεμιστών διότι και αυτοί θα δώσουν το αίμα της ψυχής τους εις τον πνευματικόν α­ γώνα: "Ουδείς υπάρχει σήμερον Έλλην που δεν είναι εις το πεδίον της μάχης" Τέλος επα­ νέλαβε την πίστιν τους εις την Νίκην:

"Θα νικήσωμεν: Και μη λησμονώμεν, ποτέ ότι οι Έλληνες και εάν δεν επρόκειτο να νι­ κήσωμεν, το οποίον δεν θα συμβεί, διότι θα νικήσωμεν, μη λησμονώμεν ότι ημείς οι Ελληνες εθέσαμεν πάντοτε υπεράνω της νίκης την δόξαν. Και τώρα ας πάμε μπροστά α­

νακραυγάζοντες όλοι μαζί την τελευταίαν στροφήν του παιάνος της Σαλαμίνας: Νυν υπέρ πάντων Αγών!"

Το ότι το Ελληνικόν σχέδιον επιχειρήσεων ήτο σαφώς και καθαρώς επιθετικόν κατα­ δεικνύεται από το γεγονός ότι σχεδόν από την αρχήν του πολέμου, πολύ πριν εξελιχθούν αισίως αι μάχαι του Καλπακίου και της Πίνδου και ενώ αύται ήσαν εν εξελίξει, εις ετέρους τομείς ο Εθνικός μας Στρατός είχεν αρχίσει, πριν ολοκληρωθεί η Επιστράτευσις τας επι­ θετικάς ενεργείας! Εις τον βόρειον τομέα του μετώπου, απ' αρχής του πολέμου, οι Ιταλοί, είχαν περιορισθεί εις πολύ ολίγας ενεργείας. Οπως διεσαφηνίσαμεν εις την αρχήν του κεφαλαίου, το

Ιταλικόν σχέδιον προσέβλεπεν, κυρίως εις την κατάληψιν του Μετσόβου μέσω Πίνδου και εις την κατάληψιν των Ιωαννίνων μέσω Καλπακίου. Εάν και εφόσον επετύγχανε τους αντικειμενικούς αυτούς σκοπούς, τότε με αφετηρίαν

την Κορυτσάν, θα εισέβαλον εις την κοιλάδα του Αλιάκμωνος με σκοπόν την κατάληψιν της Θεσσαλονίκης. Εις αυτό λοιπόν, το βόρειον μέτωπον, την ευθύνην είχεντο Γ' Σώμα Στρατού υπό τον

Αντιστράτηγον Τσολάκογλου που υπήγετο εις το ΤΣΔΜ (Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας) υπό τον Στρατηγόν Ι. Πιτσίκα. Με την κήρυξιν του πολέμου, αι δυνάμεις που

βάσει του σχεδίου του Μεταξά, είχαν μυστικώς προεπιστρατευθή ήσαν η ΙV Ταξιαρχία Πεζικού και η ΙΧ Μεραρχία. Εναντι των είχαν τρείς Ιταλικάς Μεραρχίας. Την Βενέτσια, την Πάρμα και την Πιεμόντε.

Από της Ιης Νοεμβρίου, δηλαδή από την 5ην ημέρα του πολέμου, ήδη, η ΙVΤαξιαρχία ε­ νεκαινίασεν επιθετικάς ενεργείας εντός του αλβανικού εδάφους!

Την 4ην Νοεμβρίου, με την σταδιακήν εξέλιξιν της Επιστρατεύσεως, η ΙV Ταξιαρχία, ε­ πεξετάθη και έγινεν η ΧV Μεραρχία. Την επομένην η δύναμις αυτή,ενεργεί επίθεσιν εις τον τομέα της Μεραρχίας Βενέτσια των Ιταλών. Οι Ιταλοί ανθίσταντο τόσον πεισμόνως ώ­

στε εις μίαν πυροβολαρχίαν, όλοι οι αξιωματικοί τους και οι οπλίται, έπεσαν γύρω από τα κανόνια τους. Την ιδίαν η μέραν το Γενικόν Στρατηγείον διατάσσει έντονον επιθετικήν ε­

νέργειαν με αντικειμενικόν σκοπόν την κατάληψιν της Κορυτσάς. Εδημιουργήθη εδο) μία

165

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

διαφωνία μεταξύ του διοικητού του ΤΣΔΜ Ι. Πιτσίκα και του επιτελείου. Ο Πιτσίκας ε· φοβείτο την επιθετικήν ενέργειαν, προς εξοικονόμησιν των δυνάμεων, ενώ το Γενικόν Στρατηγείον, του οποίου φυσικά προ'ίστατο και ήλεγχε τας ενεργείας ο Μεταξάς, επέμε· νε εις προώθησιν με γοργούς ρυθμούς και επιθετικήν ενέργειαν. Όλα αυτά, δε, ενώτίπο­

τε ακόμη δεν είχε κριθεί και ήσαν εν εξελίξει αι μάχαι της Πίνδου και του Καλπακίου. Ακόμη μία ηχηρά απάντησις εις όσους αμφισβητούν το, εξ αρχής, επιθετικόν σχέδιον του Ιωάννου Μεταξά.

2α Φάσις: ΑvιεπίΒεσις Ειςτας

11 Νοεμβρίου, η Γενική Επιστρατεύσις είχεν ολοκληρωθεί. Ο Μεταξάς είχενα·

ποφασίσει πως εκείνη θα ήτο η ημέρα που η μεγάλη ελληνική αντεπίθεσις θα εξεδηλούτο, εις όλον το μέτωπον προς καταδίωξιν των Ιταλών εντός της Αλβανίας. Δια λόγους οργα· νωτικούς όμως και εμποδίων όπως της ανωτέρω διαφωνίας ανεβλήθη η γενική επίθεσις δια την 14ην Νοεμβρίου. Πράγμα το οποίον στενοχωρεί τον Εθνικόν Κυβερνήτην: "Αναβολή δύο ημερών και απόψε ακόμη μιας. Άσχημο αυτό". (Εγγρ.11 Νοεμβρίου).

Τα λόγια αυτά του Μεταξά αποδεικνύουν δια ακόμη μίαν φοράν ότι η επιθετική φύσις του σχεδίου, ήτο προγραμματισμένη πριν την επίθεσιν των Ιταλών και όχι αυτοσχεδια· σμός ... "εκ των υστέρων". Το σχέδιον μάλιστα προέβλεπεν την γενικήν επίθεσιν των

Ελλήνων δια την

11 ην Νοεμβρίου, ακριβώς δεκαπέντε ημέρας μετά την Ιταλικήν εισβο·

λήν, οπότε ολοκληρώθη η Επιστράτευσις, και τον εστενοχώρη η αναβολή αυτή των τριών ημερών!

Από την 12ην Νοεμβρίου, η νπι Μεραρχία, η ηρω'ίκή Μεραρχία που έδωσεν την μάχην του Καλπακίου και της Ηπείρου,έπαυσε να δρά ως ανεξάρτητος μονάς και εν ετάχθη εις το Α' Σώμα Στρατού. Ο Μέραρχός της, ο ηρω'ίκός Στρατηγός Χαρ. Κατσιμήτρος, μεταπο· λεμικώς, εις το έργον του δια τον πόλεμον, θα δείξει ότι δεν ενικήσαμεν δειλόν αντίπαλον γράφων: "Γενικώς, το Ιταλικόν πεζικόν, υπό ικανήν διοίκησιν επολέμησε καλώς, ο δε Ιταλος στρατιώτης, κατά την άμυναν ιδίως και υπό καλάς χείρας υπήρξε πολύ καλός μα· χητής".

Η Γενική μας επίθεσις λοιπόν, η "μεγάλη μάχη" όπως την απεκάλει ο Μεταξάς ορίσθη δια την 14ην Νοεμβρίου

1940. Η ζώνη

εις την οποίαν θα εξεδηλούτο θα ήτο καθ' όλην την

γραμμήν του Μετώπου, από το Ιόνιον, μέχρι της Μεγάλης Πρέσπας.

Εις το Βόρειον Μέτωπον, θα εξεδηλούτο επίθεσις κατά του ορεινού όγκου Μόροβα και Ιβάν που εκάλυπτε την συγκοινωνίαν της Κορυτσάς. Η επιλογή της περιοχής έγινεν ακρι· βώς λόγω του ορεινού χαρακτήρος της, το οποίον θα αχρήστευε τα μηχανοκίνητα μέσα των

Ιταλών. Η επίθεσις θα εξετελείτο από την ΙΧ Μεραρχίαν υπό τον υποστράτηγον Ζυγούρην, την Χ Μεραρχίαν υπό τον υποστράτηγον Κίτσον και την χν Μεραρχίαν υπό τον υπο·

στράτηγον Αγαμέμνωνα Μεταξά, ενώ ως εφεδρείαν εκράτουν την ηρω'ίκήν ΥΠ! Μεραρχίαντου Κατσιμήτρου.

Οι Ιταλοί, εις το μέτωπον αυτό, εκτός από τας τρείς μεραρχίας που έχομεν αναφέρει ότι είχαν, άρχισαν να φέρνουν ως ενισχύσεις τας Μεραρχίας Αρέτσο, Μοντένα, την

Μεραρχίαν Αλπινιστών Τριεντίνο και δυό Συντάγματα Βερσαλιέρων. Ο αντικειμενικός σκοπός των Ελλήνων, ήτο η εκπόρθησις του Μόροβα, του Ιβάν και η κατάληψις της

166

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ε-

Κορυτσάς. Ταυτοχρόνως, το Α' Σώμα Στρατού θα ενήργει επίθεσιν προς την κατεύθυνσιν

>ν

Τεπελενίου, ενώ εσυνεχίζετο και "η εκκαθάρισις εις όρη Πίνδου"

ε-

)LJ.

υ

(12 Νοεμβρίου εγγρ. Ημ.)

Η τελική φάσις του επιθετικού σχεδίου του Μεταξά είναι με άξονα το δεξιόν του μετώπου, προέλασιν του κέντρου και του αριστερού μας προς τον Αυλώνα. Την παραμονήν της γενικής μας επιθέσεως, ο βαθύτατα θρησκευόμενος δημιουργός του

μεγάλου αυτού έπους, αγωνιά: "Αύριον αρχίζει η μεγάλη μάχη. Η μεγάλη μάχη αύριον! Θεέ μου, βοήθησέ μας" σημει­ ώνει με συγκίνησιν.

Την 14ην Νοεμβρίου, επιτέλους, ήρχετο η ώρα της Ελληνικής εκδικήσεως.

6.30 π.μ. ήρ­

χισεν η Ελληνική γενική αντεπίθεσις. "Άρχισε η μεγάλη μάχη. Αι ειδήσεις της πρω·ίας καλαί" σημειώνει λακωνικώς ο Μεταξάς. ι,

Πράγματι, εις το Βόρειον μέτωπον, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού η χν Μεραρχία

εξορμά και αιφνιδιάζει την προκάλυψιν των Ιταλών η οποία λυγίζει. Μετά από τριών και ήμισυ ωρών μάχην, ειςτας 10:00π.μ. η κυρία γραμμή των Ιταλών σπάει. ΟιΈλληνεςκυρι­

εύουν την γέφυρα του Δεβόλη ενώ το Ιβάν απομονούται. Η ΙΧ Μεραρχία επιτίθεται κατά τον ίδιον τρόπον και μετά λυσσώδη αγώνα σπάει την Ιταλικήν γραμμήν Κονίτσης

- Ρέμνιτσας ενώ η Χ Μεραρχία, προχωρεί ολιγότερο κατα­

λαμβάνοντας δύο υψώματα. Απολογισμός της πρώτης ημέρας, ήτο η διάσπασις της αμυ­ ντικής γραμμής των Ιταλών. Την επομένην,

15 Νοεμβρίου, σταθεροποιούνται αι γραμμαί μας ενώ καταλαμβάνονται

περαιτέρω στρατηγικά υψώματα, χωρίς σημαντικήν προσχώρησιν: "Βραδεία προέλασις

εις τομέα Κορυτσάς, μετά τοπικών επιτυχιών" ση μειώνε ι ο Μεταξάς. Ταυτοχρόνως ε ις τον τομέα της Ηπείρου, το Α' Σώμα Στρατού με την νπι Μεραρχία και την Μεραρχίαν Ιππικού

αλλά και εις τον τομέα Θεσπρωτίας, τον παραλιακόν δηλαδή τομέα, η ελληνική επίθεσις γενικεύεται προς εκδίωξιν του εχθρού εκ του εθνικού εδάφους: "Βραδεία προέλασις με ε­ πιτυχίας, μέτωπον Ηπείρου" σημειώνει και πάλιν ο Μεταξάς, ενώ τονίζει την αδυναμίαν μας: 'Έλλειψις αεροπορίας" και μέσω του Πάλαιρετ "... πίεσις Αγγλίας δια βοήθειαν αε­ ροπορικήν. Η βοήθεια των κατά σταγόνας". Εντός όλων αυτών αναρωτιέται: "Θα μας ε­ πιτεθεί η Γερμανία; Ισως, πιθανώτατα". Είναι σχεδόν σίγουρος. Ξέρει ότι πρέπει να προ­

λάβει να πετάξει τους Ιταλούς στην θάλασσα πριν μας επιτεθούν οι Γερμανοί. Ίσως τότε να μην χρειασθεί να το πράξουν. Ηδη, από την 12ην του μηνός, η ναυτική υπεροπλία της Αγγλίας, εις Μεσόγειον είχεν κα­ ταστεί αδιαμφισβήτητος, διότι μετά από Ελληνικάς πληροφορίας ενημερώθησαν οι Άγγλοι ότι Ιταλικός στόλος είχεν συγκεντρωθεί εις τον Τάραντα και ήτο έτοιμος να κτυπήσει την Κέρκυρα, οπότε ένα αεροπλανοφόρον τους, εβύθισεν τρία Ιταλικά θωρηκτά και ένα κα­ ταδρομικόν.

"Αποτέλεσμα καταστροφής Ιταλικού στόλου εις Τάραντα καταπληκτικόν" γράφει ο Εθνικός Ηγέτης, ενώ υπερήφανος δια την στάσιν του λαού μας και το κατόρθωμά του, της Εθνικής Ενώσεως των Ελλήνων συμπληρώνει την εγγραφήν του: "Ησυχία και ηρεμία του κόσμου μας. Ηρωικός λαός". Εις τας

16 Νοεμβρίου εις το

μέτωπον της Κορυτσάς μετά από νέας επιθέσεις εβελτιώ­

θησαν περαιτέρω αι θέσεις μας και κατελήφθησαν τα χωρία Ρέσνιτσε και Άρζα. "Εξησφαλισμένη η υπεροχή μας εις την μάχην Κορυτσάς" ση μειώνει ο Μεταξάς με ικανο-

167

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ποίησιν. Από πληροφορίας Ιταλών αιχμαλώτων, κατέφθανεν η Ιταλική Μεραρχία Αρέτσο προς ενίσχυσιν των, δι' αυτό και το Γ' Σώμα Στρατού, τοποθέτησεν εις τον αγώνα την νπι Μεραρχίαν.

Εις το μέτωπον της Ηπείρου, την ιδίαν ημέραν ο Στρατός μας κατελάμβανε την Κόνιτσα. Εις δε τον παραλιακό τομέα, ήρχισεν η υποχώρησις των Ιταλών βορείως του Καλαμάα· φού πρώτα εγκατέλειπον, φλεγομένην την Ηγουμενίτσα. Παντού οι Ιταλοί υπεχώρουν, ε· μπρός εις την Ελληνικήν ορμήν.

Την αυτήν ημέρα έφθασαν εν πλήρει μυστικότητι αεροπορικώς, ο Άγγλος Αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Ουέ"ίβελ και ο Αρχηγός της αεροπορίας Λόγκμορ, εις τας Αθήνας, δια Συμβούλιον με τον Ιωάννην Μεταξά. Εις το ημερολόγιόν του ο Μεταξάς μας απαριθμεί τα αιτήματά του προς αυτούς: 'Ίον. Μεταφορά θεάτρου πολέμου Άγγ λων εις Βαλκάνια δια Ελλάδος. 20ν, Δια να συ· νεχίσωμεν εκστρατείαν, αεροπλάνα, αντιαεροπορικά και αντιαρματικά. 30ν. Φορτηγά αυ· τοκίνητα, 40ν. Αρματα μάχης - τον βεβαιώ ότι χειμώνα θα συνεχίσω μεν και ότι προβλέπο· μεν επίθεσιν Γερμανών".

Ο Μεταξάς προσεπάθησεν με ισχυρά επιχειρήματα να πείσει δια την ανάγκην της με· ταφοράς του Μετώπου εις τα Βαλκάνια, αλλά ο Ήντεν είχε ήδη αποφασίσει την επίθεσιν της Λιβύης που εξαπελύθη την 9ην Δεκεμβρίου. Την 17ην Νοεμβρίου εις το μέτωπον Κορυτσάς, η χν Μεραρχία έχει αρχίσει πλέοντας

εκκαθαρίσεις του Μόροβα και κρούει τας πύλας του Ιβάν. Η Ιταλική γραμμή, κατέρρε πα· ρόλον τον σφοδρό και απεγνωσμένο αγώνα της. Οι Έλληνες μια προς μία κατελάμβαναν

δια της λόγχης, τας θέσεις των Ιταλών. Ματαίως, οι Ιταλοί εισήγαγον και την Μεραρχίαν Αλπινιστών "Τριαντίνο" εις τον αγώνα. Το ένδοξον Ελληνικόν Πυροβολικόν όπισθεν του

Μόροβα, έβαλλεν πλέον κατά του αεροδρομίου και των ιταλικών στρατώνων της πόλεως της Κορυτσάς. Η τύχη της πόλεως είχεν ήδη κριθεί. Ο Μεταξάς θα γράψει: "Ξεκαθαρίζομεν την Μόροβαν. Ιβάν μένει εις χείρας Ιταλών ακόμη" ενώ τον απασχολεί η αεροπορία μας: "Επικλήσεις προς Άγγλους δια αεροπλάνα. Επικλήσεις - Επικλήσεις (... )

Νέαι μου παραγγελίαι προς Τσώρτσιλ. Αεροπορία!" Την επομένην: "Βελτιούται κάπως η κατάστασις" (Εγγρ.

18 Νοεμβρίου). Παρά την πεί·

σμονα αντίστασιν των Ιταλών, την υπεροχήν των εις αεροπορίαν και τον βαρύ χειμώνα, που εβράδυναν την προέλασίν μας και εστενοχώρουν τον Μεταξά, η νότιος άκρη της Μόροβας είχε πλέον καταληφθή. Πλήθος αιχμαλώτων και υλικού επίπτεν εις χείρας μας.

Μόνον εις τας τάξεις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας από κακήν πληροφόρησιν κάποια τμήματά της έχασαν επαφήν αλλά η αντίδρασις του Γενικού Στρατηγείου υπήρξεν άμεσος. Ο διοικη· τής της αντικατεστάθη από τον αρχηγόν πυροβολικού του Γ' Σώματος, Υ ποστράτηγον Σωτ.

Μουτούσην, ο οποίος διέταξε αμέσως επίθεσιν. Εις την διαταγήν του ετελείωνεν ως εξής: "Την επίθεσιν θα υποστηρίξω δια του βαρέως πυροβολικού και θα την παρακολουθήσω έφιππος εκ του εγγύς!" Ταυτόχρονα αι επικλήσεις του Κυβερνήτου δι' αεροπορίαν έπιασαν τόπον: "Ήλθαν 10

Gladiators - έρχονται άλλα 10. Λόγος Μουσσολίνι". Πράγματι, την ημέραν εκείνην, ο ψευδοκαίσαρ της Ρώμης, Μουσσολίνι, έβγαλε έναλό· γον γεμάτον χόλην κατά της Ελλάδος, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγη. τα. Αφιn! υποστήριξεν ότι, δήθεν ανέκαθεν οι Έλληνες εμίσουν τους Ιταλούς και ότι η

168

---

,

lωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ελλάς ήτο δήθεν αγγλόφιλος και δούλη των Άγγ λων, κάνοντας φθηνές αναφορές ε ις τους

Γαριβαλδινούς που ενθυσιάσθησαν δια την Ελλάδα, προσεπάθησε έπειτα να δικαιολο­ γήσει την μέχρι τότε αποτυχίαν της εισβολής του, επιρρίπτων την ευθύνην εις τον Αρχιστράτηγον Πράσκα και υπεσχέθη ότι θα

... τσακίσει τα πλευρά της Ελλάδος!

Ο

Ιωάννης Μεταξάς δεν θα απαντήσει αυθημερόν. Θα περιμένει ώστε η πρώτη απάντησις, να είναι μία πράξις διαψεύσεως των λόγων του Μουσσολίνι. Θα συντρίψει τον Ντούτσε πρώτα εις το πεδίον της μάχης και έπειτα λεκτικώς. Με την κατάληψιν της Κορυτσάς!

Την 19ην και 20ην Νοεμβρίου, ειςτο μέτωπον Κορυτσάς, αρχίζει η οργάνωσις της επι­ θέσεως προς κατάληψιν της πόλεως, ενώ ο τομεύς ενισχύεται από την ''Ομάδα Μεραρχιών Κ" αποτελουμένων από τας Χ και ΧΙ Μεραρχίας υπό την διοίκησιν του αντιστρατήγου Γ. Κοσμά. Εις τον τομέα Ηπείρου: "Μέτωπον αποκαθίσταται. Προχωρήσεις μικραί, όχι πολ­

λής ση μασίας" ση με ιώνε ι ο Μεταξάς την 19ην Ν οε μβρίου, ενώ επισκέπτεται τους ηρω'ί­ κούςτραυματίας μας: "Επίσκεψις Ερυθρόν Σταυρόν πληγωμένων. Μιλώ με όλους". Την 20ην Νοεμβρίου εις το μέτωπον της Ηπείρου ο Εθνικός Στρατός καταλαμβάνει επι­ τιθέμενος το Δελβινάκι, τον Προφήτη Ηλία και τον Αγ. Κοσμά, ενώ η Μεραρχία Ιππικού, περνά το Σαραντάπορον.

Παραλλήλως εις τον παραλιακόν τομέα ο στρατός μας έχει διαβή τον Καλαμά και ο α­ γών μεταφέρεται εκτός του Εθνικού μας εδάφους:

"... Νίκη μεγάλη προς Δελβινάκι και Μεσογέφυρα" σημειώνει ικανοποιημένος ο Ιωάννης Μεταξάς. Ξημερώνοντας η 21 η Νοεμβρίου αρχίζει η προσχεδιαζομένη επίθεσις μας προς κατάληψιν της Κορυτσάς. Μετά σκληράν μάχην και άμυνα λυσσώδη των Ιταλών, τα όπλα των Ελλήνων θριαμβεύουν και πάλιν. Το ύψωμα

1900, κλειδί της αμυντικής γραμμής της

Μόραβας κατακτάται. Τας επομένας ώρας οι Ιταλοί αρχίζουν πλέον να εκκενώνουν την Κορυτσά.

"Προέλασις παντού" σημειώνει ο Πατήρ της Ελληνικής Νίκης Ιω. Μεταξάς, ενώ ανησυ­ χεί δια την στάσιν της Βουλγαρίας. Επίσης αναφέρει μίαν υπόσχεσιν του Ρούζβελτ δια ε­ νίσχυσιν τριάκοντα αεροπλάνων, τα οποία ουδέποτε έφθασαν ε ις την Ελλάδα.

Την 22αν Νοεμβρίου

Κορυισά 1940, ημέρα ορόσημον δια τον Ελληνισμόν, μετά από αναγνωρί­

σεις των Ελληνικών στρατευμάτων, άνευ αντιστάσεως καταλαμβάνεται η κορυφή του Ιβάν και εις τας

17:45 ένα τάγμα και εις Λόχος εισέρχονταν θριαμβευταί, το πρώτον, εις την πό­

λιντηςΚορυτσάς! Ο Συνταγματάρχης

Μπεγέτης,

διοικητής του

εισερχομένου

εις Κορυτσάν

Αποσπάσματος, απέστειλε εις την ΙΧ Μεραρχίαν το εξής τηλεγράφημα: "Αναφέρω ώραν

17.45 σήμερον το υπ' εμέ απόσπασμα εισελθόν Κορυτσάν, απηλευθέρωσε ταύτην". Αυτή η πόλις, ήτο η σημαντικοτέρα τη Β. Ηπείρου. Από τα πανάρχαια χρόνια Ελληνική, είχεν ενσωματωθεί όπως και ολόκληρος η Β. Ήπειρος, εις το νεοσύστατον κράτος της Αλβανίας, το

1913. Και όμωςήτο η τρίτη φορά, εντός του 200υ αιώνος που επανήρχετο εις

Ελληνικάς χείρας. Είχον περάσει από την Ιταλικήν εισβολήν εικοσιπέντε ημέρες και ο Ελληνικός Στρατός προήλαυνε ήδη εντός του εχθρικού εδάφους, εις βάθος εικοσιπέντε

(25) χιλιομέτρων. 169

Μάνου, Ν Χατζηδάκη

Η Κορυτσά ήτο η πρώτη μεγάλη πολιτεία που κατελάμβανε ο Στρατός μας, είχε δε πλη­

θυσμό αμιγώς Ελληνικό αν και τόσα χρόνια υπό αλβανικήν κατοχήν. Η σημασία της καταλήψεώς της όμως, είχε και διεθνή αντίκτυπον. Υπήρξενταυτοχρό­ νως η πρώτη πόλις, που κατελήφθη από στρατόν αντίπαλον του Αξονος απ' αρχής του Β' Παγκοσμίου πολέμου!

Η υποδοχή των κατοίκων της, προς τον Ελληνικόν Στρατόν, υπήρξεν συγκλονιστική. Μέσα σε παραλήρημα και πνιγμένη εις τας Ελληνικάς σημαίας υπεδέχετο τους ελευθε­ ρωτάς της! Εις τας Αθήνας, από την προηγουμένην νύκτα είχεν ακουσθή ότι από ώρας εις ώραν ει­ σερχόμεθα εις Κορυτσάν, και πριν γίνουν επίσημοι ανακοινώσεις, η πρωτεύουσα είχεν

αρχίσει να σημαιοστολίζεται, ενώ όλοι ευρίσκοντο εις τους δρόμους αναμένοντας την α­ ναγγελίαν με έκδηλον αγωνίαν και ανυπομονησίαν. Ο Αμβ. Τζίφος θυμάται: "Εις τας

21

Νοεμβρίου το βράδυ εγνώσθη ότι αι δυνάμεις μας είχαν κυκλώσει την

Κορυτσά και ότι η πτώσις της ήτο ζήτημα ωρών. ΤΟ άλλο πρω'ί κατά τας

11

πήγα ειςτο

Στρατηγείον όπου είχε μόλις ληφθή η είδησις ότι ο Δήμαρχος της πόλεως με τους κατοί­ κους είχαν βγή για να υποδεχθούν τα πρώτα τμήματα του στρατού μας. Όλοι ήσαν σαν τρελλοί από τον ενθουσιασμό τους και καθώς εδίδοντο αι οδηγίες δια την

κωδωνοκρουσίαν, έφθασε ο Μεταξάς και η πρώτη του πράξις ήτο να διατάξη να σταμα­ τήσει κάθε εκδήλωσις, πριν επικοινωνήσει ο ίδιος τηλεφωνικώς με τον στρατηγόν Πιτσίκα και πάρη την επιβεβαίωσιν ... " Πράγματι ο Ιωάννης Μεταξάς συνδέεται με τον στρατηγόν ο οποίος του λέγε ι αυτολε­ ξεί: "Κύριε Πρόεδρε, η Κορυτσά ευρίσκεται εις χείρας των Ελληνικών στρατευμάτων. Ο

πληθυσμός της πόλεως, Ελληνικός και αλβανικός, υποδέχεται τους άνδρας με εκδηλώσεις ενθουσιασμού και με σημαίας. Που ευρέθησαν τόσες Ελληνικές σημαίες; ... " Τότε ο Μεταξάς δίδει εντολήν και εις όλην την Αθήνα άρχισαν να κτυπούν οι καμπάνες, ταυτοχρόνως, κατασυγκινημένος, εμφανίζεται εις τον εξώστην του Στρατηγείου που έ­ δρευεν εις το ξενοδοχείον της "Μεγάλης Βρεταννίας" και γελαστός είπε εις το συγκε­

ντρωμένον ασφυκτικώς πλήθος πέντε λέξεις: "Αγαπητοί μου, η Κορυτσά κατελήφθη!" Ο Τζίφος μας περιγράφει: 'Ή φωνή του μόλις ακούγετο από την συγκίνησιν,. Καθώς έ­ μπαινε στο γραφείο του συνάντησε τον Μαυρουδή (σ.σ, Υπουργός Εξωτερικών) και οι δύο εβδομηκοντάρηδες φιληθήκαν σαν μικρά παιδιά, Το τι έγινε μέχρι νυκτός, όλοι το θυμού­ νται όσοι είχαν το ευτύχημα να βρίσκονται στας Αθήνας". Ουρανομήκεις ζητωκραυγαί είχαν ξεσπάσει εις ολόκληρον τον λαόν των Αθηνών υπό

τους ήχους των θουρίων και των εμβατηρίων που έπαιζαν οι φιλαρμονικές. Όλαι αι εκκλη· σίαι της πρωτευούσης, έκρουαν τους κώδωνας των, απλωμένοι οι Έλληνες καθ' όλον το διά· στημα της ημέρας μέχρι νυκτός, τραγουδούσαν, οι διαβάται ενηγκαλίζοντο μεταξύ των και ησπάζοντο, κύματα λαού εις όλους τους δρόμους των Αθηνών με ση μαίες εφώναζαν "Πήραμε την Κορυτσά, πήραμε την Κορυτσά! ... ", γελούσαν και έκλαιγαν μαζί από συγκί· νησιν και Εθνικήν υπερηφάνεια. Ο Εθνικός εχθρός ελάμβανε το μάθημα που του άξιζε. Το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου μετεδίδετο από ραδιοφώνου: "Κατά την ση·

μερινήν η μέραν τα στρατεύματά μας επέτυχον την ολοκλήρωσι ν του ορ ε ι νού όγκου της Μόροβας, την κατάληψιν του όρους Ιβάν και του αυχένος Καφ-ε-Κάριτ. Κατελήφθηη

Κορυτσά! Την Κορυτσάν υπερήσπιζαν αι εξής δυνάμεις: Η 2α Μεραρχία αλπινιστών

]70

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δc5ξαν

1936-41

Τριεντίνο, η 19η Μεραρχία Πιεμόντε, η 49η Μεραρχία Πάρμα, η 53η μεραρχία Αρέτσο,

τα ανεξάρτητα τάγματα Τομόρι και Ταραμπός, τα 1Ο90ν και 1660ν τάγματα μελανοχιτ(ό­ νων, το 40ν Σύνταγμα Βερσαλλιέρων, το 1Ο10ν τάγμα πολυβόλων θέσεως, διαθέτουσαι ε­ πί πλεόν ως συμπληρωματικά και πολλάς πυροβολαρχίας βαρέος πυροβολικού και ση μα­ ντικόν αριθμόν αρμάτων μάχης. Οι κατά την μάχην περιελθόντες, εις χείρας μας αιχμάλωτοι και τα κυριευθέντα υλικά

δεν κατεμετρήθησαν εισέτι ... " Την ιδίαν ημέρα κατελήφθησαν, το Λεσκοβίκι και εις το μέτωπον της Ηπείρου οι

Φιλιάται. Ο υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, λόρδος Χάλιφαξ εις την βουλήν των λόρ­ δων είπε: "Ποτέ άλλοτε κατά την διάρκειαν της μακράς της ιστορίας, το όνομα της Ελλάδος δεν εστάθη τόσον υψηλά και το όνομα της Ιταλίας, τόσον χαμηλά" ενώ ο Τσώρτσιλ έστειλε το περίφημοντηλεγράφημα του εις τον Μεταξά, το οποίοντελέίωνε με

ελληνικά γραμμένη την φράσιν: "Ζήτω η Ελλάς!". Ο Πρέσβυς Πάλαιρετ εις επιστολήντου

διευκρίνηζε: 'Ή Κορυτσά είναι η πρώτη πόλις που από την αρχήν του πολέμου, απεσπά­ σθη από τον εχθρόν".

Η "Ντάιηλυ Μαίηλ" έγραφε: "Εις την πόλιν αυτήν ευρίσκετο το γενικόν στρατηγείον των Ιταλών. Ο κόσμος ολόκληρος οφείλει συγχαρητήρια εις την Ελλάδα

(... ). Η κατά­

πτωσίς του γοήτρου του Μουσσολίνι θα έχει συνεπείας εις την Ιταλίαν"

Και εις την Αμερικήν ο "Κήρυξ

- Βήμα" σημείωνε:

''Ο Ελληνικός στρατός κατεδείχθη α­

ντάξιος των προγόνων του. Κατήνεγκε την πρώτην μεγάλην νίκην,η οποία εσημειώθη

κατά τον μέγαν αυτόν πόλεμον ... "

Τελειώνοντας, η ημέρα, ο Ιωάννης Μεταξάς σημειώνει εις το ημερολόγιόν του: "Εκυριεύσαμε την Κορυτσάν! Μεγάλη Νίκη. Ενθουσιασμός απερίγραπτος, - Απαντώ εις Μουσσολίνι" Η απάντησις εις τον λόγον του Μουσσολίνι, της 18ης Νοεμβρίου, είχε δωθεί, ως σκληρό

χαστούκι εις το πεδίον της μάχης. Αυτήν την ώρα ανέμενεν και ο Εθνικός Κυβερνήτης δια να του ανταποδώσει τα δέοντα. Από ραδιοφώνου εις τας

9.00 μ.μ.

έδιδε την απάντησίν του

η οποία μεταξύ άλλων έλεγεν: "Όταν ο Ιταλός δικτάτωρ, απήγγειλε τον τελευταίον αυτού λόγον, τον τόσον γεμάτον από χολήν και οργήν εναντίον της Ελλάδος, δεν εφαντάζετο βέβαια ότι ο Ελληνικός

Στρατός θα του έδινε τόσον ταχείαν απάντησιν

(... ). Ποίαι θα είναι αι συνέπειαι της τοι­

αύτης επικρατήσεως μας δια την Ιταλίαν, ας το κρίνη ο Ιταλικός λαός, όταν θα εκκαθα­

ρίση ημέραν τινά τους λογαριασμούς του με τον δικτάτορά του

(... ) Και τώρα σεις

Έλληνες άνδρες, γυναίκες και παιδιά, στρατευόμενοι και μη, να σφίξωμεν τα δόντια μας και τις γροθιές μας ν' ατσαλώσωμεν την ψυχήν μας, να πολεμήσωμεν με όλην την λύσ­ σαν που προκαλεί η άτιμος και ανιέρος επίθεσις εναντίον μας ... ".

Αληθώς δε, όπως εδώ ο Ιωάννης Μεταξάς προβλέπει, η νίκη μας κατά των Ιταλών υ­ πήρξε

- δια να υιοθετήσωμεν και την έκφρασιν του Γκράτσι που είναι και ο τίτλος του βι­ - η αρχή του τέλους, δια τον Μουσσολίνι και πράγματι μετά από λίγο καιρό οι

βλίου του

Ιταλοί εκκαθάρισαν τους λογαριασμούς τους μαζί του. Μόνο που αυτό δεν εξιλεώνει τας

αμαρτίας των κατά της Ελλάδος! Η εχθρική έναντι της Ελλάδος, πολιτική της Ιταλίας ήτοι τοιαύτη και πριν την άνοδον του Μουσσολίνι. Η Ιταλία ήτο ο χειρότερος εχθρός μας εν Μικρά Ασία και πάντοτε διεξεδίκει την Β.

171

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ήπειρον. Εάν δε αι επί πολλά έτη, διεκδικήσεις της, εξεδηλώθησαν επί Μουσσολίνι, αυ· τό ήτο διότι πριν δεν είχε την ισχύν! Απαγχονίζοντας λοιπόν οι Ιταλοί τον Μουσσολίνι, δεν διέγραψαν και τα εγκλήματάτων κατά της Ελλάδος. Την επομένην, "27η ημέρα" του πολέμου, ο Μεταξάς σημειώνει "Χαρά της νίκης" (Εγγρ.

23 Νοεμβ.)

Απ' εδώ και εμπρός, βάσει του σχεδίου Μεταξά και υπό τας οδηγίας του, το Γενικόν Στρατηγείον καθώρισεν εις τας μεγάλας μονάδας τους νέους αντικειμενικούς σκοπούς δια την τελικήν φάσιν. Ήτοι, την καταδίωξιν των Ιταλών εντός του Αλβανικού εδάφους με σκο· πόν την κατάληψιν του Αυλώνος και την απόρριψιν των εις την θάλασσαν.

Ολόκληρος η ελληνική διάταξις θα εκινείτο επιθετικώς, κεχωρισμένη εις τρείς τομείς: α) Τον Δεξιόν (Μέτωπον Δυτικής Μακεδονίας) με αντικειμενικόν σκοπόν της εξασφά·

λισιν του υψιπέδου Κορυτσάς, και την όσον το δυνατόν βαθυτέραν διείσδυσιν εις το ε· χθρικόν έδαφος προς όφελος των άλλων τομέων δια της απασχολήσεως δυνάμεων του ε· χθρού, β) το Κέντρον, με αντικειμενικόν σκοπόν της προχώρησιν προς Λεσκοβίκι - Βεράτι,ε·

νεργώντας πάντα εν συνδυασμώ με τον δεξιόν και αριστερόν τομέα και γ) το Αριστερόν. Απ' αυτόν τον τομέα θα διενεργείτο η κυρία ενέργεια. Προχώρησις

προς γενικήν κατεύθυνσιν: Αργυρόκαστρον - Τεπελένι - Αυλών.Το δεξιόν θα ελειτούργει ως στροφεύς δημιουργώντας λαβίδα δια να προωθεί το Αριστερόν προς Βορράν. Το Κέντρον εν τω μεταξύ θα εξησφάλιζεν τον σύνδεσμον μεταξύ Αριστεράς και δεξιάς πτέ· ρυγος.

Οι Ιταλοί μετά την κατάληψιν της Κορυτσάς, υπεχώρησαν προς το Πόγραδετς και την Μοσχόπολιν. Τα στρατεύματά μας ήσαν κατάκοπα από τις απανωτές μάχες. Παρ' όλα αυ·

τά με πίεσιν του Γενικού Στρατηγείου το ΤΣΔΜ διέταζε καταδίωξιν των Ιταλών: 'Άναγνωρίζομεν κόπωσιν στρατευμάτων, αλλά κατάστασις εχθρού χειροτέρα. Δεν συμ· φέρει αφήσωμεν εχθρόν ανασυνταχθεί". Εις το Κέντρον μας, το Β' Σώμα Στράτού ελάμβανε διαταγήν προελάσεως προς Πρεμετήν, την ημέραν που κατελάβαμε την Κορυτσά. Εις τον Αριστερό τομέα, όπου οι Ιταλοί έχασαν το Δελβινάκι η επομένη γραμμή αμύνης εις την οποίαν ηδύναντο να αμυν· θούν ήτο η γραμμή Τεπελένι - Κλεισούρα. Μέχρι όμως να οργανωθούν, οι Ιταλοί άρχισαν επιβραδυντικόν αγώνα. Το άγχος του Ιωάννου Μεταξά. πρωθυπουργού και πολεμάρχου ταυτόχρονα, ήτο να κα· ταδιώξομεν τους Ιταλούς το δυνατόν συντομώτερον, προτού συγκεντρώσουν άλλα στρα· τεύματα και πριν μας επιτεθούν οι Γερμανοί.

24 Νοεμβρίου σημειώνει: "Μέτωπον προχωρούμεν". Την επομένην το Γ' Σώμα Στρατού αναλαμβάνει επιθετικάς ενεργείας ενώ οι Ιταλοί οπισθοχωρούντες οργανώνονται ειςτο Πόγραδετς. Την προηγουμένην η "Ομάς Μεραρχιών Κ" έπαιρνε την Μοσχόπολιν.

Την 25ην του μηνός ανησυχεί δια αδράνειαν. "Τίποτε νέον. Η καταδίωξις έχει χαλαρω· θεί;" (Εγγ.

25 Νοεμβρίου) Από τας 23 Νοεμβρίου, ήσαν εν εξελίξει σκληρόταται μάχαι δια τους Ποντικάτες ειςτο

Αριστερόν ενώ εις το Δεξιόν ήτο εν οργανώσει η μάχη του Πόγραδετς. Την 26ην Νοεμβρίου πάντως, προτης πλήρους αποτυχίας των Ιταλών, παραιτείται και ο Αρχηγός του Ιταλικού Γενικού Επιτελείου, Στρατάρχης Μπαντόλιο. Δεύτερος στρατηγός

172

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

που καθαιρείται

1936-41

- μετά τον Πράσκα - λόγω της αποτυχημένης εισβολής. Την επομένην, ο ".... σχεδόν σταμάτημα".

Μεταξάς γράφει: "Βραδεία προχώρησις" και την 28η Νοεμβρίου:

Η προχώρησις ήτο αργή. Κατελαμβάναμε τας Ιταλικάς επιθέσεις βήμα προς βήμα διότι εμάχοντο και ημύνοντο σθεναρώς. Εις τας 26, επήραμε μετά από μάχην τεσσάρων ημερών

τους Ποντικάτες και την Κατούνα, ενώ εις το Κέντρον, η Ταξιαρχία Ιππικού ηγωνίζετο δια το Φρασέρι, το οποίον κατέλαβε τελικώς την 30ην του μηνός.

Πόγραδεις Εις το Δεξιόν η μάχη για το Πόγραδετς ουσιαστικώς 11ρχισεν την 29ην Νοεμβρίου. Αι πα­ ρατάξεις εχωρίζοντο από τον Τσεράβα ποταμόν. Το 180ν Σύνταγμα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας επετέθη επανειλημμένως συναντών φοβεράν

Ιταλικήν αντίστασιν. Ο Μέραρχος Μουτούσης εχρειάσθη να παραστεί ο ίδιος εις το πε­ δίον της μάχης δια να εμψυχώσε ι το στράτευμα: "Κύριε υπασπιστά! Την σημαία! Να έρθει εδώ. Και όλοι οι σαλπιγκταί του συντάγματος να σημάνουν έφοδον". Τα τάγματα τότε με εφ' όπλου λόγχην, εφόρμησαν και έπεσαν εις τον φραγμό πυρός των Ιταλών. Ο Μουτούσης όμως διέκρινε το Ιταλικόν πολυβολείο και

έδωσε τα στοιχεία εις το πυροβολικόν μας το οποίον και το διέλυσε! Η ορμή των Ελλήνων ήτο ακάθεκτος. Μέχρι νυκτός όλα τα υψώματα γύρω από το Πόγραδετς είχαν πέσει. Την 30ην Νοεμβρίου, το κλειδί του Πόγραδετς, το ύψωμα

1292 έ­

πεσεν και αυτό. Διετάχθη άμεσος προέλασις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας. Το Πόγραδετς εισήρ­ χετο εις Ελληνικάς χείρας! "Κατελήφθη Πόγραδετς. Αριστερόν πολυ βραδύ" σημειώνει την ιδίαν ημέραν ο Μεταξάς. Μέχρι την 30ην Νοεμβρίου, πάντως και εις το Αριστερόν, ο πόλεμος εγίνετο εις το έδα­

φος του εχθρού. Η Ιταλία της "Mare

Nostrum" η Ιταλία των Καισάρων, εγονάτιζε εμπρός

εις την Ελληνικήν ορμήν. Την ιδίαν ημέρα που παρητείτο ο Μπαντόλιο, ο στρατηγός

Πρίκολο, αρχηγός του Επιτελείου της Ιταλικής αεροπορίας, επιστρέφοντας από την Αλβανίαν, περιέγραφε εις τον Μουσσολίνι την οικτράν εις βάρος των Ιταλών κατάστασιν του μετώπου ενώ την 30ην Νοεμβρίου ημέρα που ο Ελληνικός Στρατός εισήρχετο εις το Πόγραδετς, ο Ντούτσε συνεκάλεσε συμβούλιον εις το οποίον είπε: 'Ή κατάστασις είναι σοβαρά, δεν αποκλείεται μάλιστα να αποβή και τραγική" Οπως είδαμε, η παρατήρησις του Ιωάννου Μεταξά, της 30ης Νοεμβρίου ήτο ότι το αρι­

στερόν μας, που είχε αναλάβει την κυΩίαν ενέργειαντης προωθήσεως μας προς Αυλώνα, ήτο πολύ βραδύ (Εγγρ.

30 Νοεμβρίου). Την ιδίαν ημέραν θα δώσει εντολάς προωθήσεως:

"Ενώπιον Βασιλέως αναπτύσσω εις Παπάγον ζήτημα και ότι πρέπει να τελειώνωμεν το

ταχύτερον με ιταλικόν στρατόν Αλβανίας. Αλλως τρέχομεν κίνδυνον από Γερμανία" ενώ την επομένην 1ην Δεκεμβρίου "35η ημέρα" του πολέμου επαναλαμβάνει: "Με Παπάγον ε­ πιμένω εις προώθησιν"!

« ... Ν α ήμουνα και εγώ μαζί ίους!» Και εισέρχεται ο Δεκέμβριος. Ο μην που θα θριαμβεύσουν τα Ελληνικά όπλα. Από την

173

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

επομένην η εντολή του Μεταξά εκτελείται και το αριστερόν μας κυρίως θα προωθηθή κα­ ταλαμβάνοντας τας μεγαλυτέρας πόλεις της Βορείου Ηπείρου και θέτοντας εκ ποδών τους lταλούς_ Αυτός δίδει τας εντολάς αμέσου προωθήσεως μας. Πρέπει το ταχύτερον να τους θέσωμεν εκτός μάχης, προτού ανησυχήσουν οι Γερμανοί και μας επιτεθούν. Ο χειμών όμως έχει εισέλθη για τα καλά και τα ηρω"ίκά μας στρατεύματα, υποφέρουν α­ πό κρυοπαγήματα και υποθερμίαν. Ο Μεταξάς, γνωρίζει την ανάγκην της απανθρώπου προωθήσεως ως επιτελικός, αισθάνεται όμως και ως πατέρας δια τους στρατιώτας μας: "Εκεί κρύο, χιόνια και πως τους πονώ και τους αισθάνομαι τα παιδιά μου του στρατού! Να μπορούσα να ήμουνα και εγώ εκεί μαζί τους!" (Εγγρ.

1 Δεκεμβρίου 1940).

Το μεγαλείον της ψυχής του Πατρός της Ελληνικής Νίκης είναι ανεξάντλητον. Ελάχιστοι ηγέται εις την παγκόσμιον Ιστορίαν θα έχουν εκδηλώσει παρομοίας σκέψεις_ Αι μονάδες του Στρατού μας δεν είναι δι' αυτόν σημαιούλες εις τους επιτελικούς χάρτας, νοιώθει τον κάθε Ελληνα Στρατιώτη παιδί του και εύχεται να ημπορούσε να είναι εκεί μαζί τους! Την επομένην: "Συγκινητικά τηλεγραφήματα πατέρων που εσκοτώθηκαν τα παιδιά των. Να το παράδειγμα για τις σκέψεις μας" σημειώνει συγκινημένος, ενώ εκτελείταιπλέ­

ον η εντολή του: "Γενική προχώρησις" (Εγγρ.

2 Δεκεμβρίου)

Πραγματικά, εις όλον το μέτωπον προχωρούμεν, ενώ προς εμψύχωσιν του Στρατού ο Μεταξάς αποστέλλει τον Παπάγον και τον διάδοχον Παύλον εκεί. Την 3ην Δεκεμβρίου εις τον Δεξιόν τομέα, η ΧΥΙΙ Μεραρχία, που μόλις έχει αντικατα­ στήσει την ΧΙIl, μετά απότετράωρον, σκληροτάτην μάχην, παίρνει το ύψωμα

1532 καιε­

ξασφαλίζει την κατάληψιν του Πόγραδετς. 'Ητο το δεύτερο κλειδί του, μετά το ύψωμα

1292, παραλλήλως εις το Κέντρον το Β' Σώμα Στρατού εκκαθαρίζει το Φράσερι ενώ οι Ιταλοί υποχωρούν προς την Κλεισούρα. Η ΧΙ και Χ Μεραρχίαι καθώς και η Υ Ταξιαρχία διατάσσονται cSπως εμποδίσουν την οργάνωσίν των Ιταλών. Το αριστερόν μας, με ενεργείας του Α' Σώματος Στρατού, παραβιάζει τας πύλας της κοι­

λάδος του Δρίνου και με παρατcSλμους συνδυαστικάς κινήσεις των Αποσπασμάτων Κατσώτα και Στεφανάκου, αιφνιδιάζονται οι Ιταλοί και παραβιάζεται το στενcSντης

Σούκας (ΙΙ Μεραρχία), ενώ η ΥΠΙ Μεραρχία μάχεται δια την κατάληψιν του Μπουράτο και του

669, τα οποία κατελήφθησαν την επομένην (4ην Δεκεμβρίου). 1000 νεΚΡΟΙJς!

Οι Ιταλοί άφηναν

πίσω τους

Την αυτήν ημέραν άρχισαν να εγκαταλείπουν και το Αργυρόκαστον, ενώ και η ΠΙ Μεραρχία αγωνίζεται δια το Πλατυβούνι που ήτο το κλειδί δια την κατάληψιντου

Δελβίνου. Εκεί ηγωνΓζετο από μέρους των Ιταλών εις το "Τάγμα των Αθανάτων" και ουι­ ός του Ντούτσε ως ολμιστής.

Όπως βλ{πουμε, cSταν ο Ιωάννης Μεταξάς έλεγε προώθησιν, εννοούσε προώθησιν!

Ιταλική πανωλεθρία Τας ημ{ρας αυτιδν των νικηφόρων προσπαθεΙQ)v

(3-4 Δεκεμβρίου) ο Σοντού, εις τηλε­

γράφημα προς του Μουσσολίνι χαρακτηρίζει την κατιLστασιν τραγική και υποστηρίζειό­ τι: "Οιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια είναι πλέον αδύνατος. Η διευθέτησις της κατα· στάσεως πρέπει να λυθή με πολιτικήν παρέμβασιν'Ό Ο Τσιάνο, γαμβρός του Ντούτσε και ηθικός αυτουργός της εισβολής των Ιταλών εις την

174

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την L1όξαν 1936-41

Ελλάδα, σημειάJνει ειςτο ημερολόγιόντου

(4 Δεκ.) ΙΌ Sorice (σ.σ. στρατηγός)

τηλεφω­

νεί νωρίς ότι χάσαμε το Πόγραδετς και ότι οι Έλληνες διέσπασαν τις γραμμές μας

(... ).

Ο Μουσσολίνι με κάλεσε στο Παλάτσο Βενέτσια. Ποτέ δεν τον είδα τόσο καταβεβλη­ μένο. Μου λέγει: "Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν γίνεται πια τίποτε. Είναι παράλογο, είναι γελοίο, αλλά έτσι είναι. Πρέπει να ζητήσουμε ανακωχή με την μεσολάβηση του Χίτλερ.

Αδύνατο! (σ.σ .. απαντά ο Τσιάνο). Ο πρώτος όρος που θα θέσουν οι Έλληνες, θα είναι η προσωπική εγγύησις του Φύρερ ότι δεν θα επιχειρηθή πλέον τίποτα εναντίον τους. Παρά

να τηλεφωνήσω στον Ρίμπεντροπ (Υπ. Εξωτερικών Γερμανίας) προτιμώ να τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα. Μα φτάσαμε πράγματι στην πανωλεθρία; Μήπως ο Αρχιστράτηγος

πέταξε τα όπλα πριν από τους στρατιώτες; Δεν είμαι εις θέσιν να δώσω συμβουλές στα στρατιωτικά, αλλά λογικώς, αν η ήττα δεν είναι πλήρης, μου φαίνεται ότι με την Στρατιά Τζελόζο θα ήτο δυνατόν να σχηματίσουμε ένα προγεφύρωμα στον Αυλώνα

(... ). Αυτό που

έχει σημασία, σήμερα, είναι να ανθέξουμε και να κρατηθούμε στην Αλβανία. Ο χρόνος

θα δώσει την νίκη, αν όμως υποχωρήσουμε είναι το τέλος. Ο Μουσσολίνι με ακούει και αποφασίζει να κάμη μία τελευταία απόπειρα. Στέλνει τον Καβαλλέρο επί τόπου. Ύστερα, πάνω σε μία καινούργια κρίση αποκαρδιώσεως, μου λέγει: "Κάθε άνθρωπος δια­

πράττει στην ζωή του ένα μοιραίο λάθος. Και το διέπραξα και εγώ, δίδοντας πίστιν σ' αυ­ τά που μου έλεγε ο στρατηγός Βισκόντι Πράσκα

(.... )" (Ημερολόγιον Τσιάνο σελ. 311

Γαλλικές εκδόσεις). Ιδού ο πλήρης εξευτελισμός,. των επιτιθέμένων, οι οποίοι κατέστησαν αμυν6μενοι και κα­ ταδιωκ6μενοι. Δεκαπέντε ημέρας ενωρίτερον, ο Ντούτσε ωρύετο 6τι θα σπάσει τα πλευρά

της Ελλάδος και τώρα αποκαρδιωμένος, ένα σκέτο ψυχικ6ν ράκος, ζητάει ανακωχήν. Παραδέχονται την ήττα τους. Την υστάτη ν στιγμήν τον πείθη ο Τσιάνο να προσπαθήσει ο­ λίγον ακ6μη . Να κρατη θούν ε ις την Αλβανίαν ! Ναι! σκοπ6ς πλέον δεν ήτο να καταλάβουν

την Ελλάδα αλλά μήπως οι Ελληνες του πάρουν και την Αλβανίαν! Εκεί κατήντησεν η Ιταλία του Μουσσολίνι και των οκτώ εκατομμυρίων λογχών της, έμπροσθεν του μεγαλείου της Ελλάδος του Μεταξά, της τιμής, της πίστεως και του αγcόνος!

Κατ6πιν συζητήσεως του Ντούτσε με τον στρατηγ6ν Πρίκολο, ο τελευταίος βλέποντας τον Μουσσολίνι σ' αυτ6 το χάλι, συμπεραίνει: "Ητο η πρώτη πολύ σοβαρή και επίσημη α­ ναγνώριση για την τρομερότερη στρατιωτική κρίση της πολεμικής μας ιστορίας και για την ανικανότητά μας να την αντιμετωπίσουμε. Τ()σο απροσδόκητη ήταν η καταστροφή, και μαζί τόσο τραγική, που μας άφησε όλους σαν χαμένους". Κλείνοντας την συνομιλίαν εκείνην ο Ντούτσε έλεγε: "Με βλέπετε ακόμη σχετικώς ήρεμο. Κι όμως νοιώθω μέσα μου

να ξεσχίζεται η καρδιά μου σαν να μου δίδουν μαχαιριές".

Θρίαμβος ίων Ελληνικών όπλων Την επομένην: "Συνεχείς νίκαι προχωρήσεως. Κατελήφθη Πρεμετή"

(5 Δεκεμβρίου,

39η ημέρα) ενώ την 6ην Δεκεμβρίου ο ένδοξος εθνικ6ς μας στρατ6ς απηλευθέρωνε τους Αγίους Σαράντα. "Επήραμε τους Αγιους Σαράντα. Αλλά με φοβίζει η προέλασις. Μεγάλη έκτασις και λίγα στρατεύματα. Οι Ιταλοί φεύγουν"

Το άγχος του Μεταξά, ωφείλετο εις τον εφοδιασμ6ν του στρατού μας. Οσο εισχωρού­

σαμε εντc5ς της Αλβανίας, καθίστατο 6λο και πιο δύσκολος, υπ6 τας συνθήκας του χειμclJ-

175

----

-

-

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

νος ο οποίος εμαίνετο. Ο σκληρότερος χειμών των τελευταίων 50 ετών. Εφιάλτης, του εί­ χε γίνει ο εφοδιασμός των στρατευμάτων μας, αλλά θα τον αντιμετωπίσει επιτυχώς! Οι Ιταλοί υποχωρούντες προς Χειμάρραν δεν η μπόρεσαν να πυρπολήσουν τους Αγίους Σαράντα όπως ήθελαν, εγκαταλείποντάς τους, διότι εβάλλοντο πανταχόθεν από τους

Έλληνας. Μία προς μία αι πόλεις της Βορείου Ηπείρου πίπτουν εις τας Ελληνικάς χείρας, κυνη­ γώντας τον άτιμον εθνικό εχθρό, που με τόσην κομπορυμοσύνην επετέθη

41 ημέρας πιο

πριν εις την Ελλάδα, δια να εξευτελισθή κατ' αυτόν τον τρόπον. Την 7ην Δεκεμβρίου είναι η σειρά της πόλεως του Δελβίνου. Ο Δήμαρχος της πόλεως δί· δει τα κλειδιά της, εις τον διοικητήν του πρώτου αποσπάσματος των Ελληνικών Δυνάμεων που εισήλθεν.

Ο Μεταξάς, μαθαίνοντας δια την παραίτησιν και του δευτέρου αρχιστρατήγου των Ιταλών σημειώνει: "Παρητήθη ο Μπαντόλιο, αλλά υπερίσχυσε η αδιάλλακτος μερίς του φασισμού".

Την

8 Δεκεμβρίου 1940, η ΙV Μεραρχία που αντικατέστησε την ΠΙ, κατελάμβανε την

Δερβιτσάνη. Ολόκληρον το χωρίον υπεδέχετο τον Στρατόν πλημμυρισμένον εις την κυα· νόλευκον ψάλλοντας τον Εθνικόν Ύ μνον και το "Χριστός Ανέστη".

Το ίδιο βράδυ ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων υπεδέχετο τον απελευθερωτήν και νικηφόρον Ελληνικόν Στρατόν, εις την πόλιν του Αργυροκάστρου. Η Ελληνικοτάτη εις χαρακτήρα και πληθυσμόν, αυτή πολιτεία, με την λαμπράν ιστορι­

κήν παράδοσιν, που έλαβε το όνομά της, από την βυζαντινή πριγκήπισσα Αργυρώ, έβλεπε Ελληνικόν Στρατόν και πάλιν έπειτα από

27 έτη, όπως εξάλλου και όλαι αι πόλεις της .

Βορείου Ηπείρου, αι οποίαι αδίκως ενσωματώθηκαν εις το νεοσύστατον κράτος της Αλβανίας αν και αμιγώς Ελληνικαί κατ' επιμονήν και τότε της Ιταλίας!

Οι κάτοικοί της πανηγύριζαν ενώ έγινε δοξολογία από τον Σπυρίδωνα. Η είδησις εσή· κωσε νέον κύμα ενθουσιασμού εις όλην την Ελλάδα. Ενθουσιασμόν ανάλογον με εκείνον της Κορυτσάς.

Ο Αρχιστράτηγος Παπάγος και ο Βασιλεύς Γεώργιος Β' απηύθυνον διαγγέλματα εις τον Στρατόν, ενώ τον πανηγυρισμόν ηύξησαν αι παραιτήσεις του Αρχιστρατήγου των Ιταλών,

δευτέρου κατά σειράν, Μπαντόλιο και του Διοικητού της Δωδεκαννήσου (επί έτη Ιταλικής κτήσεως) Ντεβέκκι. Ο Μεταξάς το ίδιο βράδυ σημείωνε εις το "Ημερολόγιό" του: "Κατελάβομεν το Αργυρόκαστρον. Ενθουσιασμός!" Ο εντυπωσιασμός του νέου αυτού θριάμβου των

Ελληνικών όπλων υπήρξεν διεθνής. Η Ισπανία του Φράνκο που διεπραγματεύετο προ­ σχώρησιν εις τον Άξονα, δίστασε. Η Βουλγαρία που ήτο έτοιμος να προσχωρήσει και αυ­ τή, το ανέβαλε, ενώ ο τύπος των χωρών προέβαλλε την καταστροφήν που έπαθε ο Μουσσολίνι από τους Ελληνας και η Αμερική υπέσχετο να παράσχη την βοήθειάν της.

Εις συγχαρητήριον τηλεγράφημα του Μεταξά προς τον Παπάγον, ο Αρχιστράτηγος α­ πήντησε:

"... Αι αλλεπάλληλοι νίκαι του Στρατού μας, προσφέρονται Υμίν έναντι προ·

σπαθειών Υμών κατά την τελευταίαν τετραετίαν υπέρ της Ελλάδος". Όλοι πανηγυρίζουν. Αλλά ο Μεταξάς ανησυχεί. Θέλει ταχείαν προώθησιν του αριστε·

ρού μας προς Αυλώνα. Ο λόγος δεν είναι άλλος από το να προλάβη να τελειώσει με τους Ιταλούς προτού προλάβουν να μας κτυπήσουν οι Γερμανοί, εις την Μακεδονίαν. Την πρώ-

176

.

[ωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

υ εί-

:ους

1936-41

τη αυτή εβδομάδα του Δεκεμβρίου, την εβδομάδα τόσον κατακτήσεων, ο Εθνικός στρατός μας αντιμετωπίζει τον αγριότερο χειμώνα των τελευταίων 50 ετών. Ο ανεφοδιασμός μας σταματάει απιS χιονοθύελλες που κλείνουντας διαβάσεις. Οι στρατιώται μας παγώνουν.

ους

Είδαμε πόσο τρυφερά εσκέπτετο δι' αυτούς. Είδαμε επίσης τας αιτήσεις του Μεταξά την

νη­

για να επισπεύσε ι την προέλασι ν. Ο ι Ά γγ λοι ιSμως ετο ιμάζουν επίθεσι ν ε ις την Αίγυπτον,

ττιο

και δεν έχουν να στείλουν πολλά. Αδίκως ο Ιωάννης Μεταξάς προσπαθεί να τους πείσει

16ην Νοεμβρίου, προς τον Ουέ"ίβελ και τον Λόνγκμορ. Ζητούσε φορτηγά και αεροπλάνα

ότι ουσιαστικώς: "τα σύνορα της Αιγύπτου είναι εις την Αλβανίαν'Ό Η λιγοστή αεροπορία δί­

μας δεν αρκεί δια να εξουδετερώσει, τα χιλιάδας των Ιταλών που αποβιβάζονται εις το

ων

Δυρράχιον και τον Αυλώνα, από το Μπάρι. Μία λύσις απομένει λoιπιSν δια την ηρω·ίκήν

Ελλάδα. AυτιS το οποίον δεν ημπορεί να πράξει ο στι5λος του Κάνιγκαμ και η Αγγλική αε­ :ον

ροπορία, να το κάμει ο Ελληνικός Στρατός, μιSνoς του, με τα πιSδια. Να πάρουν τον Αυλώνα.

:::ιυ

Δι' αυτό και ο Μεταξάς μετά το AργυριSκαστρoν σημειώνει: "Δεν βλέπω την διέξοδον" (Εγγρ.

~ν

:1-

8 Δεκ.). Διέξοδον εκ της "απανθρώπου" προωθήσεως μας μέσα στον χειμώνα.

Την επομένην της καταλήψεως του Αργυροκάστρου, ο Παπάγος επέστρεψεν εις Αθήνας ενώ ο Μεταξάς σημείωνε "Ακάθεκτος συνέχεια επιθέσεως" (εγγρ.

9 Δεκ.)

Ήδη λοιπόν έως τώρα η Ελλάς, ιSχι μιSνoν δεν επέτρεψεντην διάβασιν εις τον εισβολέα, ανατρέποντας την επίθεσίν του, αλλά και με ακάθεκτον αντεπίθεσιν των Εθνικών δυνά­ μεων καταδιώκει τον εχθρόν εντός του εδάφους του πλέον, ειςτα ορμητήριά του απελευ­ ι­

θερώνοντας ταυτοχρόνως μίαν προς μίαν τας πιSλεις της Ελληνικής Βορείου Ηπείρου, η ο­

ε

ποία τιSσoν αδίκως είχεν παραχωρηθή από τας μεγάλας δυνάμεις εις την Αλβανίαν μετά

ς

το πέρας των Βαλκανικών πολέμων το

ς

χεν απελευθερώσει.

1913 παρ6τι και τότε ο εθνικός στρατός μας την εί­

Οι Ιταλοί, ηττημένοι και καταδιωκιSμενoι κατά πόδας, υπεχώρουν εις τα βάθη πλέον της Αλβανίας. Η υστάτη γραμμή αμύνης των, είναι η γραμμή Τεπελένι - Κλεισούρα. Μετά α­ πό αυτήν την γραμμή, ο δριSμoς δια τον λιμένα του Αυλώνος

- ορμητήριον των Ιταλών εξ

Ιταλίας εις Αλβανίαν - ήτο ανοικτός και μόνη διέξοδος των η θάλασσα!

«Κρύο

- χιόνι -

αέρας

Τα παιδιά μου {ου μειώπου» Μετά την νικηφόρον προέλασιν του στρατού μας, που έφθασεν μέχρι το AργυριSκαστρoν,

αρχίζει η υστάτη, υπεράνθρωπος εν τη κυριολεξία προσπάθεια των Ελλήνων, να τεντώ­ σουν το επιθετικιSν τους τόξον και να σπάσουν και την τελευταίαν αυτήν άμυνα των Ιταλών. Ο χειριSτερoς πλέον εχθρός δεν θα είναι οι Ιταλοί, αλλά ο ολέθριος χειμών. Η πάλη με τα στοιχεία της φύσεως. Πρέπει να γίνει η Ελληνική προέλασις εις τα ακραία της όρια, μέσα εις ατελειώτους χιονοθύελλες και με τα κρυοπαγήματα και τας ολικάς ψύ­

ξεις να θερίζουν τους στρατιώτας μας. Την Ιl ην και 12ην Δεκεμβρίου γίνονται δύο μεγά­ λα πολεμικά συμβούλια υπό την ηγεσίαν του Μεταξά. (Βλ. εγγ.

11 και 12 Δεκ.). Εις αυτά

καθορίζεται η δράσις του στιSλoυ μας εις Δωδεκάνησα και Αδριατικήν κι αποφασίζεται η εξέλιξις των επιχειρήσεων εν Αλβανία:

α. Το δεξιιSν, ως στροφέας, θα ενεργήσει επιθετικάς επιχειρήσεις προς περαιτέρω εξα-

177

ΜάνΟΙλ Ν. Χατζηδάκη

σφάλισιν του υψιπέδου της Κορυτσάς (Γ' Σ.Σ.) β. Το κέντρον, προέλασιν με αντικειμενικόν σκοπόν την κατάληψιν της Κλεισούρας (Β' Σ.Σ.) γ. Το αριστερόν, προέλασιν με αντικειμενικόν σκοπόν την κατάληψιν του Τεπελενίου (Α'Σ.Σ.) Το κέντρον και το αριστερόν μας δηλαδή, ενεργούντα εν συνδυασμώ θα σπάσουν την τε­

λευταίαν γραμμήν αμύνης των Ιταλών, Κλεισούρα - Τεπελένι. Από την επομένην, 13ην Δεκεμβρίου μέχρι και την 22αν Δεκεμβρίου, το Κέντρον μας (Β' Σ.Σ.) στελεχωμένον από τας ΧΙ - ΧV και Ι Μεραρχίας εντέλλεται δια προετοιμασίαν επι­ θέσεως προς την Κλεισούρα, βελτιώνει τας θέσεις του και διατηρεί αγώνα επαφής με τον εχθρόν. Εις το Αριστερόν, την 15ην Δεκεμβρίου άρχεται γενική επίθεσις με τας ΙΙ, ΠΙ και ιν Μεραρχίας.

Η ΠΙ Μεραρχία υπό χιονοθύελλας επιτίθεται προς κατάληψιν του υψώματος 613, φρου­ ρίου της Χειμάρας, ενώ την ιδίαν ώραν η ΙV Μεραρχία συνθλίβει εν Ιταλικόν τάγμα σύσ­ σωμον. Εκεί ανευρίσκεται νεκρός και ο διοικητής του 420υ Συντάγματος των Ιταλών, Συνταγματάρχης Τζαννίνι με τον υπασπιστήν του. Την 16ην Δεκεμβρίου, το 120ν Σύνταγμα της ΠΙ Μεραρχίας διεξάγει σφοδρότατες μά· χες προς κατάληψιν του

613 ενώ οι χιονοθύελλες μαίνονται. Ο Αρχιστράτηγος Παπάγος

αναχωρεί και πάλι δια το μέτωπον, δυσαρεστεί όμως τον Μεταξά διότι προβιβάζει απο­ τάκτους του κινήματος του

1935

που είχαν κληθεί ως έφεδροι ενώ μόνον ο Υπ.

Στρατιωτικών, έχει δικαίωμα προαγωγής. "Σήμερα ανεχώρησε Παπάγος. Τον αποχαιρέ· τησα χθές

( ... ). Έχω όμως την εντύπωσιν ότι δεν είναι απολύτως εν τάξει μαζί μου (... ). ζή. 1935 (...). Αλλά που θα πάμε έτσι. Ιδίως με Παπάγον απείθαρχον ( ... ). Πυρομαχικά ευτυχώς έως μέ­ σα Απριλίου" (Εγγρ. 16 Δεκ). Την 17ην Δεκεμβρίου, η προσπάθεια των στρατευμάτων μας φθάνει μέχρι 2.5 χλμ. έξω

τημα διαταγής Παπάγου, αγνώσται εις ημάς δια προβιβασμόν αποτάκτων του

από το Προγκονάτι! Αλλά οι χιονοθύελλες σταματούν την προέλασίν μας. Οι Αξιωματικοί και οι στρατιώται μας πάθαιναν ολικήν ψύξιν(!) από το κρύο και τους κατέβαζαν αναι­ σθήτους εις τα ορεινά χειρουργεία.

Η ΠΙ Μεραρχία, ξεφωλιάζοντας δια της λόγχης τους Ιταλούς παίρνει το ύψωμα 613 ενώ εις τον τομέα της ΙΙ Μεραρχίας, το Απόσπασμα Κατσώτα καταλαμβάνει την Χόρμοβα. Οι Ιταλοί άρχισαν να εκκενώνουν την Χειμάρα. Το θανατηφόρο όμως κρύο κτυπούσε τους

προαλεύνοντας άνδρας μας. Πολλοί ανευρίσκοντο ημιθανείς ή κρυσταλλωμένοι απάτο κρύον, ενόnα ζώα ψόφαγαν ένα - ένα. Πολλά όπλα μας δε, εχάνοντο σκεπαζόμενα απάτα χιόνια εντός ολίγων λεπτών! Την ιδίαν ημέραν το Απόσπασμα Τσακαλώτου, απο το Κούτσι άρχιζε μία από τας πιο ση.

μαντικάς μάχας του πολέμου. Σκοπός η διάνοιξις της κοιλάδος του Σιούσιτσα που βγάζει προς βορράν, απ' ευθείας εις τον Αυλώνα. Αυτό σε συνδυασμό με την κατάληψιντου Τεπελενίου θα ήτο το τελειωτικόν, θανατηφόρο κτύπημα εις τους Ιταλούς. "Κρίσις εσωτερική Ιταλίαν.

- Προχώρησις προς Κλεισούραν - η βοήθεια του Θεού" ση­

μει(Ωνει ο Μεταξάς ικανοποιημένος, ενώ αναφέρει ότι ο Ουέ"ίβελ από Αίγυπτον μαςέ­ στειλε την Ιταλικήν λείαν του εις όπλα, πυρομαχικά και φορτηγά. Αλλά ο απίστευτοςχει·

17S

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

μών, μας αποδεκατίζει. Ο Διοικητής της ΙV Μεραρχίας εις αναφοράν του προς τον Γενικόν Στρατηγείον έγραφε: "Μετασχών, καθ' όλον τον στρατιωτικόν μου βίον, από του

1912 μέ­

χρι σήμερον, ως μάχιμος αξιωματικός, συμπεριλαμβανομένης και της εις Ρωσσίαν εκ­

στρατείας

(1919), είμαι νομίζω εις θέσιν να πιστεύω, ότι ο στρατός μας δεν υπέστη πα­

ρόμοίαν δοκιμασίαν ... " Ο Ιωάννης Μεταξάς, Αρχηγός και πατέρας μαζί, συμπληρώνει: "Κρύο, Χιόνι, αέρας. - Τα παιδιά μου του μετώπου!" (Εγγρ.

17 Δεκ.) και την επομένην 18ην

Δεκεμβρίου: "Χιόνια

- κακοκαιρία. Μέτωπον. Δεν φθάνουν ούτε τροφαί! - τι θα γίνουμε Θεέ μου!

Βελτιώνεται λιγάκι ο καιρός; Ούτε μάλλινα φθάνουν ούτε ταχυδρομεία. Κλειστοί οι δρό­ μοι - αλλά θα τα υπερβούμε όλα. Με τη βοήθεια του Θεού και της Παναγίας"! Εις αυτά τα ολίγα δραματικά λόγια του Ιωάννου Μεταξά, σκιαγραφείται όλον το δράμα του νικηφόρου στρατού μας, ο οποίος προελαύνει συνεχώς, νικώντας, υπό τοιαύτας συν­

θήκας, αλλά και το μεγαλείον της ψυχής του μεγάλου αυτού ανδρός, η οποία είχε κλείσει μέσα της την Ελλάδα και είχε μετουσιωθεί εις ψυχήν ολοκλήρου του Έθνους! Πράγματι

δε, η πίστις του και το αγωνιστικόν πνεύμα που τον διακατείχε, εβοήθησε εις συντόνους ε­ νεργείας από την επομένην κιόλας ημέρα: "Ευτυχώς τα πράγματα του εφοδιασμού εις το μέτωπον διορθώνονται. Το Πισοδέρι ά­ νοιξε. Τα φορτηγά περνούν" (Εγγ.

19 Δεκ.). Την

ιδίαν ημέραν, 19ην Δεκεμβρίου, η ΙΙ

Μεραρχία ενεργεί επίθεσιν δια την κατάληψιν του Λέκλι.

Με Γερμανούς: «Ήμουν έιοιμος για όλα» Την 20ην Δεκεμβρίου του

1940, ο πρίγκηψ Έρμπαχ, πρέσβυς της Γερμανίας επισκέπτε­

ται τον Μεταξά. Με αυτήν την ευκαιρίαν ο Εθνικός Κυβερνήτης, τρισήμισυ μήνες προ της Γερμανικής επιθέσεως εις την Ελλάδα, θα πη το δεύτερον 'ΌΧΙ", το 'ΌΧΙ" εις τους Γερμανούς. Αφού ο Μεταξάς ετόνισε το άδικον και το απρόκλητον της Ιταλικής επιθέσε­ ως προς το πρέσβυ των Γερμανών εσυνέχισε:

"... Δια τον λόγον αυτόν η Ελλάς εσηκώθη

σαν ένας άνθρωπος και θα αντισταθώμεν μέχρι τέλους, δηλαδή έως ότου η Ιταλία εκ­ διωχθή από τα Βαλκάνια". Τότε ο πρίγκηψ Έρμπαχ ηρώτησε τον Ιωάννην Μεταξά εάν η συμμαχία των Ελλήνων μετά της Αγγλίας κατευθύνεται και κατά της Γερμανίας. Ο Μεταξάς έδωσε με υπερήφανη απλότητα σαφεστάτην απάντησιν εις τον Πρέσβυ: "Αν μας

εγγίσετε εις τα Βαλκάνια, βεβαίως!" Το δεύτερον 'ΌΧΙ", είχε ειπωθή. Ο Μεταξάς διευκρίνησε ότι εν περιπτώσει που και οι

Γερμανοί επετίθοντο εις την Ελλάδα, η Ελλάς θα παρ έτασσε την ιδίαν άρνησιν και την ι­ δία μαχητικότητα που παρέταξε και εις την lταλίαν. Φυσικά ο Γερμανός πρέσβυς προσε­ πάθησε να πείσει τον Μεταξά ότι η Γερμανία δεν έχει τοιούτους σκοπούς. Εις το ημερο­ λόγιον του ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Ευτυχώς η επίσκεψις του Γερμανού δεν είχε κακά αποτελέσματα. Στην αρχή όλα" (Εγγρ.

- χθές - ενόμισα ότι θα επήρχετο ρήξις. (... ). Ήμουν έτοιμος για

20 Δεκ.)

Η "φοβερά απόφασις" που είχε λάβει δι' αντίστασιν μέχρις εσχάτων προς τους Ιταλούς από τον Μάρτιοντου

1939, δεν μεταβάλλεται, όσον αφορά τους Γερμανούς. Θα ακούσουν

την ιδίαν απάντησιν: "Μολών λαβέ!" Η ώρα δεν είχε σημάνει ωστόσο. Την επομένην ο Μεταξάς, επιμένει εις το Στρατηγείον, δια προώθησιν, ο ίδιος 6μως εις

179

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

το 'Ήμερολόγιόν" του σημειώνει: "Αλλά πώς να προχωρήσωμεν μέσα σε τέτοιο χειμώνα .. Παρ' όλα, εμπρός. Γλυκειά Ελλάς Εμπρός"! (Εγγρ.

Χεψάρα

21 Δεκ.)

- Παπανικολής

Και η Ελλάς, η γλυκειά του Ελλάς δια την οποίαν είχεν αφιερώσει όλην του την ζωήν, ε· πήγαινε εμπρός, πάντοτε εμπρός, χάριν αυτού, που έκαμε τα πάντα δια να την προετοιμά·

σει. Εις το μέτωπον, από τα ξημερώματα της 19ης Δεκεμβρίου, το Απόσπασμα Τσακαλώτου, είχεν ενεργήσει αιφνιδιασμόν, προς διάνοιξιν της κοιλάδος του Σιούσιτσα, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού και σκαρφαλώνοντας με τα πολυβόλα στην πλάτη, μέ· σα στην χιονοθύελλα, τας αποτόμους πλαγιάς του Μάλι Τζόρετ. Οι Ιταλοί αιφνιδιάστηκαν και διεξήχθη πάλη σώμα με σώμα εντός του στενού του Κούτσι, μεταξύ Μάλι Τζόρετκαι

Μάλι Ιτέρα. Ο αγών, εκ του συστάδην, εκράτησε μέχρι το βράδυ της 20ης Δεκεμβρίου,ο· πότε και υπό την ασυγκράτητον Ελληνικήν ορμήν, οι Ιταλοί ελύγισαν. Ο διοικητής της Ιταλικής γραμμής αμύνης, εκεί, Αντισυνταγματάρχης Ντομένικο και 200 Ιταλοί συνελή. φθησαν αιχμάλωτοι, ενώ εκυριεύθη άφθονον υλικό. Οι Ιταλοί πλέον που κατείχαντην Παπαθιά, απομονωμένοι και άνευ εφοδιασμού ευρίσκοντο εις δραματικήν κατάστασιν. Την

21 ην Δεκεμβρίου, ο Τσακαλώτος,

έστειλε εις τον διοικητήν των, το εξής μήνυμα:

"Κύριε, η αντίστασίς σας είναι ματαία. Το Σύνταγμα σας έχει αποδεκατισθεί, πιασθείή

διαλυθεί. Πρέπει να παρουσιασθείτε εις τον ταγματάρχην μου, που έχει διαταγήν να σας δεχθεί με ευμένειαν". Το 1410ν Τάγμα Μελανοχιτώνων, ολόκληρον μετά από 12ώρον, παραδίδεται σύσσω·

μον. Η μάχη αυτή, η μάχη του Κούτσι υπήρξεν αληθής άθλος. Η κοιλάς Σιούσιτσα είχενπα· ραβιασθεί ενώ αι Ιταλικαί απώλειαι ήσαν

300 νεκροί και 900 αιχμάλωτοι!

Την επομένην νέος θρίαμβος. Την 22αν Δεκεμβρίου ο Στρατός μας απελευθέρωνε την πόλιν της Χειμάρας, άνευ αντιστάσεως, αφού οι Ιταλοί την εγκατέλειψαν μετά την πτώσιν του

613. "Χειμάρα. Αιχμαλωσία τάγματος μελανοχιτώνων" ση με ιώνε ι με τον γνωστό λιτό

του τρόπο ο Μεταξάς εν()) συνεχίζει: "Χάλιφαξ με συγχαίρει δια στάσιν μου απέναντι Γερμανίας" (Εγγρ.

23 Δεκ.).

Το Κέντρον μας εν τω μεταξύ την 23ην Δεκεμβρίου ενεργεί επίθεσιν διασπώντας εις πλή· θος σημείων την Ιταλικήν άμυνα, αλλά από την επομένην και μέχριν την 30ην του μηνός, η

φοβερά κακοκαιρία ανακόπτει την επίθεσιν. Τα κρυοπαγήματα εδημιούργουν εις τουςάν· δρας μεγαλυτέρας απωλείας απ' ότι αι μάχαι!

« ... Θα μας επιιε80ύν την άνοιξη» Δι' αυτό και ο Μεταξάς, σημειώνει την 24ην Δεκεμβρίου: "Δεν ξέρω, δεν είμαι και ευ· χαριστημένος με την πορείαν των επιχειρήσεων. Επερίμενα ταχύτερα. Μας λείπουν και πάλι αεροπορία, μεταγωγικά" και εξηγεί εις την εγγραφήν της επομένης ημέρας διατί βιά· ζεται τόσο: "Θα συσσωρεύσουν στρατό το χειμώνα και θα μας επιτεθούν την Ανοιξη. Θα μπορέ.

σουμε να πάρουμε πριν τον Αυλώνα;" (Εγγρ.

180

25 Δεκ.)

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Η πρόβλεψις αυτή του Μεταξά, όπως και τόσες άλλες είναι επιτυχής. Ανεπανάληπτος ε­ πιτελικός, συμπεραίνει ότι οι Ιταλοί θα συγκεντρώσουν στρατεύματα, δια να επιτεθούν την άνοιξιν. Ο ίδιος δεν έζη πλέον, όταν οι Ιταλοί τον Μάρτιοντου

1941

έκαμαν την μεγάλην

εαρινήν τους επίθεσιν, η οποία και απέτυχε, ακριβώς διότι ο Μεταξάς, προβλεποντάς την, είχε προειδοποιήσει το Επιτελείον να λάβει τα μέτρα του. Να διατί βιάζεται και επιμένει εις προώθησιν. Να προλάβουμε να πάρουμε τον Αυλώνα

και να πετάξουμε τους Ιταλούς εις την θάλασσα προ της ανοίξεως. Την 24ην Δεκεμβρίου εις ναυτικός άθλος επραγματοποιήθη. Το υποβρύχιον "Παπανικολής" με Κυβερνήτην τον Πλωτάρχη ν Μιλτιάδη Ιατρίδη, έχοντας το προηγού­

μενο βράδυ αιχμαλωτίσει εν ιταλικόν βενζινόπλοιον και συλλέγοντας πληροφορίας, έ­ στησε παγίδα εις Ιταλικήν νηοπομπή η οποία μετέφερεν στρατόν και πολεμοφόδια προς τον Αυλώνα. Δώδεκα μεταγωγικά, συνοδευόμενα από εξ αντιτορπιλλικά και δεκαπέντε αεροπλάνα! Ο "Παπανικολής" έρριψεν τρείς τορπίλλας. Τρία μεταγωγικά εκτοπίσματος

15 έως 20.000 τόννων, πλήρη στρατευμάτων και πολεμοφοδίων που προορίζοντο δια το Αλβανικόν Μέτωπον, εβυθίσθησαν αύτανδρα!

Παρά την επί ώρας καταδίωξιν των αντιτορπιλλικών κατά του Ελληνικού υποβρυχίου με βόμβας βυθού, κατάφερε να ξεφύγει: "Ανδραγάθημα του Ιατρίδη με τον "Παπανικολή"

σημειώνει ο Μεταξάς (Εγγρ.

27 Δεκ.).

Και εξημέρωσαν τα Χριστούγεννα του

1940:

"Μόνος πόνος ο ανήκουστος βομβαρδισμός της Κερκύρας σήμερα! Οι άτιμοι!" σημειώ­ νει αγανακτισμένος ο Μεταξάς την 25ην Δεκεμβρίου. Παραλλήλως ο χειμών εξήντλει τα ηρω·ίκά μας στρατεύματα. Η ιν Μεραρχία έχανε πά­ νω από

200 άνδρας την ημέραν από κρυοπαγήματα. Από την 8ην έως την 21 ην Δεκεμβρίου 1148 άνδρες ενώ αι απώλειαι εκ κρυπαγημάτων 2711 άνδρες και 2.800 ζώα. Ο εφοδιασμός καθίστατο δυσχερέστατος. οι νεκροί και τραυματίαι από μάχας ήσαν:

Από έκθεσιν της ΙΙ Μεραρχίας αναφέρεται ότι: "Σπανίως η στρατιωτική ιστορία ανα­ γράφει τέτοια παραδείγματα αυτοθυσίας, άνδρας που κινδυνεύουν από στιγμής εις στιγ­ μήν να θαφθούν υπό το χιόνι, παραμένουν εις τας θέσεις των". Το άγχος του Μεταξά! Ο ανεφοδιασμός του στρατού μας. Την 26ην Δεκεμβρίου σημεί­ ωνε: "Δεν μπορώ να ησυχάσω από τρία πράγματα. Ελλείψεις πυρομαχικών και αν θα εύ­ ρωμεν

- έχομεν μόνον για 3-4 μήνες. Δυσχέρειαι εφοδιασμού. Απώλεια κτηνών - κρυοπα­ γήματα - έλλειψις καμιόν ( ... ) Κακοκαιρία. Χιόνια. Δεν μπορώ να κοιμηθώ" Στις 28 Δεκεμβρίου, αγωνίζεται δια τας προμηθείας μας: "Διαρκώς ανησυχία και μέρι­ μνα - αγωνιώδης μέριμνα - και ο καιρός χιονερός και βροχερός - Τι θα υποφέρουν οι στρα­ τιώται μου!" και την επομένην: "Πρωί ασχολία με Άγγλους και Έλληνας δια ζήτημα πυ­ ρομαχικών Καναδά. Και καμιόν! διασμού. Είναι ο εφιάλτης μου (Εγγρ.

(. .. ) Παπάγος ομολογεί όχι καλήν κατάστασιν ανεφο­ (... ). Η μπορούν να βαστάξουν οι στρατιώται μας: Ανησυχώ"

29 Δεκ.)

Ταυτοχρόνως πιέζει τους Άγγλους δια την ένωσιν της Δωδεκαννήσου μετά της Ελλάδος: "Πάλαιρεττον εκάλεσα πάλιν δια ζήτημα Δωδεκανήσου. Φαίνεται ότι εισέρχεται εις κά­ ποιον δρόμον ευνο'ίκόν". Ο Πατήρ της Ελληνικής Νίκης, φροντίζει δια τον εφοδιασμόν μας, τα πυρομαχικά μας, την αεροπορίαν, τον στόλον, τα σχέδια επιχειρήσεων, παντού και πάντα η παρουσία του,

181

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

μεριμνά και οργανώνει τα πάντα: 'Έως δύο μεσάνυκτα Στρατηγείον. Σχέδια προελάσεως. Ακατόρθωτα άνευ εφοδιασμού". Την 30ην Δεκεμβρίου με τας συντόνους προσπαθείας του, τα πράγματα καλλιτερεύουν:

"Εφοδιασμός άρχισε να λειτουργεί ( ... ) Ιταλοί με άξονα Αυλώνα επίθεσις αριστερού των προς Κορυτσάν. Εμείς με άξονα Πόγραδετς επίθεσις αριστερού μας προς Αυλώνα

(... ) θα

το αντιμετωπίσωμεν το ζήτημα των πυρομαχικών,. Κυρίως δια εδώ καλυκοποιείου". Με την βελτίωσιν των συνθηκών και του καιρού, την ημέραν αυτήν το Κέντρον μας, ε­ κτελεί γενικήν αιφνιδιαστικήν επίθεσιν, η οποία στέφεται υπό πλήρους επιτυχίας. Οι Ιταλοί και εκεί, εκδιώκονται. Καταλαμβάνονται τα υψώματα

1292, Μάλι Σεβράνιν, 738, 877,706, 897,381,656 καθώς και τα χωρία Κουκιάρι και Βαρυμπόμπι. Η διάσπασις της γραμμής του εχθρού είναι πλήρης. Αι απώλειαι των Ιταλών έφθασαντο

50-70%

εις οπλίτας ενώ το ποσοστόν ήτο μεγαλύτερον εις αξιωματικούς!

Εις το μεταξύ αφαιρείται από τον Στρατηγόν Σοντού η αρχιστρατηγία των Ιταλικών δυ­ νάμεων εν Αλβανία και δίδεται εις τον Στρατηγόν Ούγκο Καβαλλέρο. Επειτα από τον Πράσκα και τον Σοντού, αυτός θα είναι ο τρίτος αρχιστράτηγος των Ιταλών που θα απο­ τύχει να καταβάλει την Ελληνικήν ορμήν! "Κατάστασις βελτιώνεται.

- Βράδυ επιτυχίαιμι­

κραί αλλά αξίας, αριστερού μας Αλβανίας" καταγράφει ο Μεταξάς. Έπειτα από την βολιδοσκcSπησιν των Γερμανών προς τον Μεταξά και την αποφασιστι­

κήν του απάντησιν, οι Γερμανοί ήσκουν πίεσιν εις την εκεί Ελληνικήν Πρεσβείαν. Ο πρέ­ σβυς μας εις Γερμανίαν έστειλε τηλέγράφημα εις τον Μεταξά: "Τηλεγράφημα τελευταίον ι

Ραγκαβή. Μας συμβουλεύει προσπέσωμεν εις Χίτλερ και ζητήσωμεν ειρήνην προς Ιταλίαν,

: δηλαδή ν' ατιμασθώμεν. Αλλως λέγει, θα μας επιτεθεί η Γερμανία. Είναι μωρός και κα- j κοήθης" (Εγγρ. 30 Δεκ.) 1 Η απόφασις του Ιωάννου Μεταξά να αντισταθή και εις τους Γερμανούς είναι σταθερά..~ Οι λόγοι δια τους οποίους εθεωρήθησαν ασύμφορο ι αι Γερμανικαί προτάσεις, έχουν εξε- j

τασθή εις το κεφ. "Διπλωματικός αγών". Ούτως, ελήφθη και πάλιν η "φοβερά απcSφασις"ό.! χι μόνον να εκκαθαρίσωμεν μcSνοι τους Ιταλούς, ρίπτωντάς τους εις την θάλασσαν αλλά να

1

αρνηθούμε και αντισταθούμε με το ίδιον πείσμα μέχρις εσχάτων εις περίπτωσιν

1

Γερμανικής εισβολής. Δι' αυτό και εξοργίζεται με cSποιον τολμήσει να σκεφθεί συνεννόη-

j

σιν ή υποχώρησιν προ του κινδύνου Γερμανικής απειλής. Την επομένην παραμονήν Πρωτοχρονιάς, "65η ημέρα" του πολέμου ο Εθνικός Κυβερνήτης πανηγυρίζει την προσωρινήν βελτίωσιν του καιρού: "KαλcSς καιρcSς! Καλός! καιρcSς! Λιακάδα! παντού!

( ... )

Αρκεταί επιτυχίαι παντού

( ... )

Μνημονεύω την.

Δωδεκάννησο" . ΑπcS την προηγούμένην ημέρα οι Άγγλοι είχαν ζητήσει ως βάσιν αεροπορίας την· Θεσσαλονίκη. Ιδού η απάντησις του Μεταξά: "Με τον Πάλαιρετ εξηγήθηκα σαφώς και ει­ λικρινώς. Θα προκαλέσωμεν επίθεσιν Γερμανική, Συμφέρει; Εάν οι Άγγλοι έχουν αερο­ πορικάς δυνάμεις να την αποκρούσουν και να επιτεθούν κατά της Γερμανίας, συμφέρει.

Εάν δεν έχουν, δεν συμφέρει - γίνεται μάλιστα και επικίνδυνος ως εκ της αποτυχίας, οπό­ τε ο κλονισμcSς των Βαλκανικών βλαβερcSς εις την Αγγλικήν υπcSθεσιν. Με τον Πάλαιρετ ε­ ξεκαθάρισα και τα συμβησόμενα μετά την ήτταν των Ιταλών, ότι θα τους βοηθήσωμεν

και κατά των Γερμανών". Δεν θέλει να προκαλέσει αναιτίως την Γερμανικήν επίθεσιν, ι­ δίως εφ' 6σον οι Άγγλοι ευρίσκονται εις πλήρη αδυναμίαν ενισχύσεώς μας. Δεν αφήνει ό-

182

+ Ιωάννης Μεταξ(χς Πορει'α προς την Δόξαν

1936-41

μως ουδεμίαν αμφιβολίαν περί της ήττης των Ιταλών.

Πρέπει όμως να προλάβουμε να νικήσωμεν τελειωτικώς τους Ιταλούς προτού επιτεθούν οι Γερμανοί!

Την ιδίαν ημέραν εσυναντήθη με τον πατέρα του Κυβερνήτου του υποβρυχίου "Παπανικολής": ''Ο Ιατρίδης, ο πατέρας του ήρωος του "Παπανικολή" και με χαρά έκατσα μαζί του" (Εγγρ.

31 Δεκ.)

Το διάγγελμά του επί τω νέω έτει μετεδίδετο από του ραδιοφώνου:

"Ας σηκωθούμε όλοι μας! Και ο καθένας και η καθεμιά ας στρέψουν τα μάτια της ψυχής των στα αγαπημένα τους πρόσωπα, που με κίνδυνον της ζωής των στα χιονισμένα βουνά, στις κρύες θάλασσες, στον παγωμένο αέρα, υπερασπι'ζονται την τιμήν και την ύπαρξιν του Εθνους μας. Και τώρα που μπαίνουμε στο Νέο χρόνο, ας παρακαλέσουμε τον Υψιστον να μας δίνει πάντα την βοήθεια του και ας τον ευχαριστήσουμε με όλη την ψυχή μας, για­ τί μας εδιάλεξε υπερασπιστάς των πολυτιμοτέρων αγαθών που έχει η ανθρωπότης, που μας ύψωσεν έτσι από την ταπεινότητά μας εις σκεύος εκλογής. Οσοι και όσες με ακούετε,

ας ευχηθούμε τον Νέο Χρόνο δοξασμένο για την Ελλάδα μας, νικηφόρο για τους Στρατούς μας και Ευτυχισμένο για τοΛαό μας".

Η ηρω'ίκή αντίληψις της ζωής, ήτο ανέκαθεν τρόπος ζωής δια τον Ιωάννην Μεταξά, είχε

καταστή πλέον βίωμα εις την συνείδησίν του. Εγνώριζε ότι οι μεγάλοι αγώνες, έχουν ως μέγιστον όπλον την ψυχήν, δι' αυτό και εσημείωνε εις την τελευταίαν εγγραφήν του έτους:

"Γιατί ανησυχώ; Βλέπω από τη μιά μεριά δεξαμενή ανδρών και εφοδίων ατελείωτη. Από την δική μας μεριά λιγώτεροι άνδρες, πολύ λίγα εφόδια. Άρα; Αλλά σκέπτομαι. Από την εδώ μεριά είναι η θέλησις και η ψυχική αντοχή. Λοιπόν αρκεί η ψυχική αντοχή να βα­ στάξη. - Αυτό είναι το ζήτημα". Μεγάλα λόγια από έναν μεγάλο Άνδρα: "Τι χρόνος αυτός ο 1940. Μεγάλος για μας. Πάντα μεγάλος και το τέλος μας να είναι μεγάλο! (... ) Πρωτοχρονιά. Παντού αγάπη και ενθουσιασμός. Τέλος του

1940.

Μετά πολλές αγωνίες, ο Πόλεμος, η Νίκη, η Δόξα. Πόσες και πόσες φορές μέσα στην

απελπισία, με δάκρυα απετάθην στον Θεόν, και τώρα αυτήν την στιγμήν αποτείνομαι. Με δέησι, με προσευχή, με κατάνυξι. "Γεννηθήτω το θέλημά σου" ...

Άλλαξε μέσα μου η νοοτροπία. Άλλη εκτίμηση των διαφόρων Εθνών! Σε τέτοιον αγώ­ να τα εσωτερικά πολιτεύματα σβήνονται. Ποιό θα μείνη ορθό; Κλείνουμε το 1940. Ο Θεός βοηθός!" (Εγγρ.

31 Δεκ.).

Υπ' αυτάς τα συνθήκας και υπό αυτήν την αξίαν ηγεσίαν, το μαχόμενον νικηφόρως Ελληνικόν Έθνος εισήρχετο εις το νέον έτος. Το

1941: «Θα

1941!

πέσωμεν έως ίον ιελευίαίο!»

"... Εφοδιασμόςτακτικός (... ) Θεραπεία κρυπαγημάτων. Αντιμετώπισις" (Εγγ. 1 Ιαν. 1941) σημειώνει ο τα πάντα προνοών, Μεταξάς, ενώ την επομένην από πληροφορίας οι Γερμανοί ενισχύουν τους Ιταλούς εις αεροπορίαν. Αντιλαμβάνεται ότι πλησιάζει η ώρα της Γερμανικής επιθέσεως: "Ώστε εγγίζει το τέλος;" αναρωτιέται. Εις το τετράδιον των σκέψεών του σημειώνει: "Μόνον ο κίνδυνος ο μεγάλος, ο βαθύς, ο τρομερός, ανοίγει τα μάτια διάπλατα στην α1~3

----,

>

Μάνου. Ν Χατζηδάκη

λήθεια". Παρακολουθώντας μίαν παράστασιν εις το "REX" σχολιάζει εύθυμα: "Ατελείωτη

έ

Μουσσολινιάς".

c

Πρέπει αληθώς να αποδοθή φόρος τιμής εις τους Έλληνας καλλιτέχνας, οι οποίοι έπαι­ ξαν πραγματικά σοβαρόν ρόλον εις το ηθικόν του μαχομένου Έθνους. Όλα τα θέατρα έ­ παιζαν πολεμικάς επιθεωρήσεις, επιστρατεύοντας, όπως τους είχε διατάξει ο Μεταξάς εις τον λόγον περί πνευματικής επιστρατεύσεως, όλο το καλλιτεχνικόν και συγγραφικόν τους

τάλαντον. Η αθάνατη Σοφία Βέμπο, αι αδελφαί Καλουτά, ο Γ. Οικονομίδης, ο Β.

Λογοθετίδης, ο Χριστόφορος και η Μαρίκα Νέζερ και τόσοι πολλοί άλλοι καθώς και α­ θάνατοι συνθέται όπως ο Τ. Μωρα·ίτίνης, υμνούσαν τας νίκας του στρατού μας αλλά χαι

σατύριζαν τον άνανδρον επιδρομέα ο οποίος εντός ολίγου κατέστη καταδιωκόμενος χαι ηττημένος από "τον ατρόμητο τσολιά μας". Και ποιός ακόμη και σήμερα δεν έχει σιγοτρα­ γουδήσει το "Παιδιά της Ελλάδος παιδιά" ή τα σατυρικά: "Κορό"ίδο Μουσσολίνι" και "Βάζει ο Ντούτσε την στολή του". Φυσικά το επίκεντρον της σάτυρας και της ειρωνίας ήτο ο ίδιος

ο Μουσσολίνι και οι άμεσοι συνεργάται του. Η σιδηρά θέλησις, η πυγμή και ο δυναμισμός του Κυβερνήτου, εντω μεταξύ, την επομένην, 3ην Ιανουαρίου

1941, επιβάλλεταικαιπά­

λιν εις τους επιτελείς του, οι οποίοι εάν δεν τους "άρπαζε από τον γιακά", δεν θα ημπο­

ρούσαν να συνεννοηθούν: "Παπάγος κατά Παπαδήμα. Παπαδήμας κατά Παπάγου γρίεψα με όλους

( ... ). Αρχίζω με

( ... ) α­

ένα, ένα και τους συνεφέρω, έως ότου το βράδυ ταχτο­

πoιιιJ όλους .... " Τον Μεταξά τον εστενοχώρει η καθυστέρησις της προελάσεως μας, λιSγω τη κακο",αι­ ρίας. Το Γενικόν Στρατηγείον, προέβλεπε έναρξιν επιθετικών επιχειρήσεων δια την 6ην του μηνός. Αλλά η στασιμότης ενοχλούσε τον Κυβερνήτην: "Κατόρθωσα με τέχνη να μη παύση η επίθεσις έστω και περιορισμένη έως ότου συμπληρωθή ο εφoδιασμιSς και τακτο­ ποιηθή η ανασυγκρότησις του Στρατού

- οπότε εξόρμησις"

Την ιδίαν ημέρα, κατ' εντολήν του, το Στρατηγείον εξέδωσε την διαταγ11ν των επιχειρή­ σεων, το κέντρον μας (Β' Σ.Σ.) θα ενΎιργει εξιSρμησιν προς κατάληψιντης Κλεισούρας. Η ενέργεια θα εξετελείτο από την χν Μεραρχίαν προς τα υψώματα

1237, Μάλι ToπιSγιανιτ

και Μάλι Γαρονίν και από την Ι Μεραρχίαν προςτα υψώματα 753,735 και μετά ελιγμιSν α­ ριστερά προς αποκοπήν του δριSμoυ Κλεισούρα - Βεράτι. Αντικειμενικός σκoπιSς ήτο η κα­ τάληψις της πόλεως της Κλεισούρας καθώς και η εξασφάλισις ανατολικώς της Τρεμπεσίνας.

Το ΟΧΙ σιους Γερμανούς: «Καλλίιερα να πεθάνωμεν!» Την επομένην: "Πολεμικόν Συμβούλιον. Εγώ - Παπαδήμας - Παπάγος - Turle - Haywood

- Dalbiac - Εκθέτομεν ιSληντην κατάσταοιν. Ζητούμεν αεΡΟΠΟΡΙΚ11ν βοήθειαν προς συνε­ χή καθημερινήν, προσβολήν Αυλώνος και Δυρραχίου, ίνα εμποδισθή η άφιξις Ιταλικών ε­ νισχύσεων. Και καμιιSν δια να προχωρήσωμεν. AιSριστoι απαντήσεις. Βοήθεια αεροπορι­

κή αμφίβολος. KαμιιSν τα 200 ακιSμη Γιβραλτάρ. Τα 300 εξηνεμίσθησαν. Μας εγκατέλει­ ψαν; Χάριν αγώνος Αφρικής; τι θα κάμωμεν;" Αναρωτιέται εις το ημερoλ6γιιSν του ο

Μεταξάς. Εν τούτοις η πίστις και η αποφασιστικότης δεν τον εγκαταλείπουν. Ο EθνικιSς μας στρα­ τιSς, μιSνoς, άνευ βοηθείας, εντιSς τοιούτων απανθριιJπων συνθηκών θα συνεχίσει την προ-

184

a

ι

Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

έλασίν του: "Θα τα βγάλωμεν πέρα: Αλλά με τι αγώνας και ποίας θυσίας!" συνεχίζει απο­ φασισμένος, εις την εγγραφήν του, ο Πρωθυπουργός της Νίκης! Ταυτοχρόνως, πληροφορίαι καταφθάνουν περί συγκεντρώσεων Γερμανικού Στρατού εις Ρουμανίαν: 'Άρχισε!

12 μεραρχίες. Κατά Γιουγκοσλαυίας; Δια να αφήση διάβασιν

προς Θεσσαλονίκη; Ώστε εναντίον μας; Τι άλλο δύναται να είναι; Και τότε εξηγούνται προειδοποιήσεις Γερμανών δια Ραγκαβή τελευταίαι, χθεσιναί δια Άνγκερερ προς

Διάδοχον - και δια πατρός της προς Φρειδερίκην, να υποταχθώμεν εις Χίτλερ!". Ομως, ο Ιωάννης Μεταξάς, είναι έτοιμος να ρίψει ε ις τα μούτρα των Γερμανών την ιδίαν απάντησιν που έδωσε και εις τους Ιταλούς. Προ της πιέσεως να υποταχθώμεν εις τον Χίτλερ, απλά θα σημειώσει: "Καλλίτερα να πεθάνωμεν" (Εγγρ.

4 Ιαν.).

Εις τον Αλεξ. Ραγκαβή, πρεσβευτήν μας εις το Βερολίνον, ο οποίος είχεν καταληφθή α­

πό δέος προ της σκιάς τη Γερμανικής απειλής και συνιστούσε, παρέμβασιν των Γερμανών εις την Ελληνο·ίταλικήν σύγκρουσιν, την ιδίαν ημέραν, 4ην Ιανουαρίου

1941 ο Εθνικός

Κυβερνήτης απαντούσε τηλεγραφικώς, ακριβώς με αυτάς τα τρείς λέξεις της εγγραφής

του: "Καλλίτερα να αποθάνωμεν". Ταυτοχρόνως τηλεγραφεί και στον Ηντεν δηλώνοντας: "Εις περίπτωσιν επιθέσεως, η Ελλάς θα αμυνθεί, μέχρις εσχάτων".

Είναι η εφαρμογή της "φοβεράς αποφάσεως" του Μεταξά, όχι μόνον κατά των Ιταλών, αλλά και κατά των Γερμανών και οιουδήποτε άλλου θα ετόλμα να θίξει την εθνικήν τιμήν και ανεξαρτησίαν της Ελλάδος. Μέχρις εσχάτων! Είναι το δεύτερον 'ΌΧΙ" του Ιωάννου Μεταξά! Το 'ΌΧΙ" εις τους Γερμανούς το οποίον εκείνος προετοίμασεν και ας μη έζη ό­ ταν έγινε πράξις. Αναλογιζόμενος μόνον τας νίκας του στρατού μας σημειώνει: 'Άλλά τι λύπη όλα αυτά να πάνε χαμένα!"

«Ας πέσουμε σαν άνδρες» Δεν ματαιοπονεί όμως, αποστέλλει τηλεγραφήματα και επικοινωνεί με τους πρέσβεις να βολιδοσκοπήσουν: "Θα αφήσουν οι Σέρβοι; Και θα αντιταχθούν οι Τούρκοι; Από τους Σέρβους εξαρτάται το πάν!" Εις το τέλος, ο μέγας αυτός Εθνικός Αρχηγός, η ενσάρκωσις του Λεωνίδου του "Μολών Λαβέ" και του Κ. Παλαιολόγου του: "πάντες αυτοπροαιρέτως αποθάνωμεν", θα σημειώ­ σει υπερηφάνως 'Όλα γυρίζουν στο κεφάλι μου. Αλλά ατάραχος! Από Άγγλους εγκατά­ λειψις, από Γερμανούς επίθεσις. Ο χειμώνας απειλητικός. Θάρρος! Θάρρος! Ας πέσουμε σαν άνδρες" (Εγγρ.

4 Ιαν.).

Την επομένην, δηλώνει απεριφράστως και ηρω"ίκώς: "Μία φορά έχω την απόφασιν να αγωνισθούμε μέχρις εσχάτων

( ... ). Όλοι στις θέσεις των. Ομόνοια όλων. Θεέ μου, γεν­

νηθήτω το θέλημά σου".

Ειςτο μέτωπον, σύμφωνα με το σχέδιον του Γενικού Στρατηγείου, το Β' Σώμα Στρατού εξαπολύει την επίθεσίν του. Την 7ην Ιανουαρίου η χν Μεραρχία εξορμά άνευ προπαρασκευής πυροβολικού και έ­ πειτα από δύωρον καταλαμβάνει το Μάλι Τοπόγιανιτ ενώ μέχρι το μεσημέρι, εκκαθαρί­ ζεται το Μάλι Χιρότσε. Οι Ιταλοί εγκατέλειπαν εκεί 800 νεκρούς και τραυματίας. Η Ι Μεραρχία την ιδίαν ώραν, δια της λόγχης καταλαμβάνει όλους τους αντικειμενικούς

185

Μάνου. Ν. Χατζηδriκη

σκοπούς της ημέρας. Τα υψώματα

936, 926, 812, 723 παιρνούν εις Ελληνικάς χείραςκ '

περισυλλέγονται 300 αιχμάλωτοι των Ιταλών. Η ελληνική ορμή είναι ακατάλυτος.

Το ίδιο βράδυ η χν Μεραρχία κινεί ένα τάγμα με δύο ουλαμούς ορειβατικού πυροβ λικού προς δυσμάς και καταλαμβάνει το χωρίον Σούκα. Ειςτας 2.00τα ξημερώματα το πυροβολικόν μας έβαλλε πλέον την δημοσιά Κλεισούρ

- Βεράτι. Ο θρίαμβος έστεφε τα Ελληνικά όπλα. Η Ιταλική στρατιά, υπεχώρει δια ακόμ' μίαν φοράν, αφήνουσα 600 αιχμαλώτους, εκ των οποίων οι 17 αξιωματικοί! Αι νίκαι, η δόξα, η υπερήφανος στάσις του αξίου Κυβερνήτου καθώς και η συναίσθησ ότι ούτος εξώπλισεν υλικώς και ηθικώς και συνήνωσεν τας Εθνικάς δυνάμεις, δια το έπ που εγράφετο, καθώς και η συνείδησις ότι ούτος κατηύθυνεν τον αγώνα, είχαν κάνει τ λαό να λατρεύει τον Μεταξά. Την 7ην Ιανουαρίου

1941 ήτο η

ονομαστική του εορτή

Ατελείωτος λαός, επιτροπαί και οργανώσεις κατέφθασαν με σημαίας και λάβαρα ειςτη εν Κηφισία οικίαν του δια να ευχηθούν εις τον Πατέρα της Νίκης. Ο Κυβερνήτης, αφού α

πήντησε εις το Υπ. Συμβούλιον, μίλησε με συγκίνησιν εις τους εκπροσώπους των αγροτ'

όπου μεταξύ άλλων τους είπε: "Για σας, ιδίως τον αγροτικό κόσμο, τι να πρωτοθαυμάσει κανείς! Τα παιδιά σας σκοτ' νονται εις το μέτωπο. Οι γυναίκες σας εργάζονται κοντά στην φωτιά για να πλέξουν κάλ. τσες και φανέλλες, εκτός από εκείνες οι οποίες ανέβηκαν επάνω στα βουνά της Ηπείρ για να τους μετακομίσουν τρόφιμα και πυρομαχικά. Πράγματα θαυμαστά! Επανάληψι

του παραδείγματος των Σουλιωτισσών του Ζαλόγγου. Και ()ταν λαμβάνω από αγρότισσε τηλεγραφήματα σχεδόν κάθε μέρα δια να μου αναγγείλουν ποιά ότι έχασε τον άνδρα της, ποιά ότι έχασε τον αρραβωνιαστικό της, ποιά ότι έχασε το μονάκριβο της παιδί, και να τε λειώνουν με την κραυγή: "Ζήτω η Ελλάς", μου έρχονται τα δάκρυα στα μάτια, δάκρυα ό

χι λύπης, αλλά δάκρυα χαράς για ένα τέτοιο Έθνος". Αυτή ήτο και η τελευταία δημοσία εμφάνισίς του. Την ίδια ημέρα θα σημειώσει: "Τια γάπη μου έχουν όλοι! Και που να περιγράψω όλα τα δείγματα της αγάπης και της αφ σιώσεως. Αλλά εγώ δεν υψούμαι μένω ταπεινός και μόνοι μεγάλοι είναι ο Θεός και ειςτ Ελλάδα ο λαός της" (Εγγρ.

7 Ιαν.).

Η ψυχή του Μεταξά, είχε καταστή η ψυχή της Ελλάδος. Είχε γίνει πλέον ο ενσαρκωτή και εκφραστής, των ιστορικών παραδόσεων της Φυλής. Ητο πλέον σύμβολον. Το σύμβο. λον του Εθνικού αγώνος! Τη 8ην Ιανουαρίου, η επίθεσις συνεχίζεται. Η χν Μεραρχία παίρνει το Μάλι Γαρονί ενώ η Ι καταλαμβάνει μετά από τρίωρον μάχην το ύψωμα

753 και αμέσως κατόπιν το 735.

Μέχρι τας απογευματινάς ώρας αι δυνάμεις μας ευρίσκοντο βορείως της Κλεισούρας.

Κλεισούρα Το ρήγμα εις την αμυντικήν διάταξιν του εχθρού, ήτο πλήρες. Η γραμμή Ποντγκρονάνι

- Γαρονίν είχεν πέσει εις Ελληνικάς χείρας. Την 9ην Ιανουαρίου 1941, ειςτας 10:30το πρωί έπειτα από μάχην, το 70ν Σύνταγμαύ·Ι ψωνε και εις την πόλιν της Κλεισούρας την κυανόλευκον! Ήτο η ενάτη πολιτείατης1 Βορείου Ηπείρου, που απελευθέρωνε ο ΣτρατcSς μας απcS την αρχήν του πολέμου, εκδιώ-ι κοντας τους Ιταλούς εις το εσωτερικcSν της Αλβανίας! "Νίκη Κλεισούρας. Ήτο ανάγκη.!

186

Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ειδήσεις ότι τακτοποιείται ο εφοδιασμός" σημειώνει ο Μεταξάς, ενώ ο νέος Αρχιστράτηγος των Ιταλών Ούγκο Καβαλλέρο, απέστειλε προς τον Μέραρχόν της "Τζούλια", που είχε ανασυγκροτηθεί μετά την διάλυσιν της εις Πίνδον, της εξής δραματι­ κήν έκκλησιν η οποία δεικνύει την τραγικήν θέσιν των Ιταλών: "Είναι ανάγκη να κλειστεί το κενό και εάν πρι)κειται ακι)μη, να θυσιασθείς εσύ ο ίδιος. Εάν διασπασθεί η τοποθεσία, δεν κρατάμε πλέον. Το απαιτεί η Πατρίδα. Εάν είναι να πε­ θάνωμε, θα έρθω να πεθάνω μαζί σου. Κάμε την ύστατην αυτήν προσπάθεια, σου το ζητώ ειςτο όνομα της Ιταλίας ... " Με το ρήγμα αυτό εις την γραμμήν αμύνης των Ιταλών, ούτοι ήρχονται πλέον εις δεινήν θέσιν. Μι)νον το Τεπελένι έμενε εμπι)διον δια τον Ελληνικι)ν Στρατι)ν εις την πορείαν του προς Αυλώνα. Και φυσικά την απι)ρριψιν των Ιταλών εις την Θάλασσα. Όμως ο απίστευτο ς χειμών βάραινε ι)λον και περισσι)τερον. Ήτο αδύνατον να διεξα­

χθούν νέα ι επιχειρήσεις υπ' αυτάς τα συνθήκας. Η ορατότης εις τα βουνά της Αλβανίας δια τους στρατιώτες μας ήτο μικροτέρα των δέκα μέτρων. Τον Ιωάννην Μεταξά, εβάρυνε πλέον ο κίνδυνος των Γερμανών, ο οποίος ι)πως είδαμε, είχε διαφανεί απι) την συγκέντρωσιν

12 μεραρχιών εις Ρουμανίαν, γεγονι)ς που επροει­ 3 Ιανουαρίου, ο Ιταλ6ς βοηθι)ς του

δοποίει δι' επέμβασιν εις τα Βαλκάνια. Ήδη από τας

γενικού επιτελείου στρατηγι)ς Γκουτζι)νι, είχε ζητήσει απι) τον στρατιωτικι)ν ακι)λουθον

εις Ρώμην, της Γερμανίας, Έννο Φον Ρίντελεν, ορισμένας μονάδας γερμανικάς δια λ6γους ασφαλείας ως είπε. Την 11ην Ιανουαρίου, ο Φον Ρίντελεν επιθεωρόνταςτο μέτωπον των Ιταλών εις Αλβανίαν, εκινδύνευσε να αιχμαλωτισθεί από τας Ελληνικάς δυνάμεις κατά την κατάληψιν της Κλεισούρας! Εις έκθεσιν του προς την Γερμανίαν, πιστοποίησε τας δρα­ ματικάς συνθήκαςτων Ιταλικών δυνάμεων. Ο Εθνικι)ς Κυβερνήτης, εν τω μεταξύ, προσπαθεί με ι)λας του τας δυνάμεις να εγείρει τα Βαλκάνια προ της Γερμανικής απειλής, αλλά: "Όλες οι ειδήσεις δια την στάσιν των Βαλκανικών απέναντι της απειλής της Γερμανίας απογοητευτικαί ( ... ) Κανένας κλονισμός μέσα μου αλλά λύπη - θα πέσωμεν εώς τον τελευταίο!" (εγγρ. 12 Ιαν.)

μου μεγάλη! Όλο χάνονται

Η αλήθεια ήτο μία. Η Ελλάς, όπως μι)νη της διεξήγαγε τον Ελληνο·ίταλικόν πόλεμο, μό­ νη θα διεξάγει και τον Ελληνογερμανικι)ν. Η Αγγλία ήτο εν αδυναμία βοηθείας, με τας α­ μυδράς της δυναμείς και ουδείς βαλκανικός λαι)ς ή ηγεσία, είχαν το σθένος να αντιστα­ θούν πραγματικά εις την Γερμανικήν ισχύν.

Μι)νον η Ελλάς του Μεταξά το είχε. Η μοίρα της Ελλάδος, ήτο πάντοτε να φυλλάττει τας Θερμοπύλας της οικουμένης μόνη και την προσφοράν της να την καρπούται έπειτα ο υπό­ λοιπος κόσμος, άνευ ουδεμίας ευγνωμοσύνης δι' αυτήν. Ο Πρωθυπουργός της Νίκης όμως δεν νοιώθει κανέναν κλονισμι)ν. Η "φοβερά" και σταθερά απι)φασις του, παραμένει αμε­ τάκλητος ακι)μη και αν επιπέσει εναντίον μας και η δευτέρα τεράστια αυτοκρατορία. Η Γερμανία. Η απι)φασις είναι μία άνευ δισταγμι)ν: "Θα πέσωμεν μέχρι τον τελευταίον!". Εις τας

14 και 15 Ιανουαρίου επραγματοποιήθη Ελληνοβρεταννική σύσκεψις εις τας

Αθήνας, υπι) την προεδρίαν του Μεταξά. Μετείχαν οι: Αρχιστράτηγος των βρεταννικών

δυνάμεων εις Μ. Ανατολήν Ουε"ίβελ, ο πρέσβυς Πάλαιρετ, ο στρατηγι)ς Λι)νγκμαν, ο ναύ­ αρχος Τερλ, ο Αρχηγός της Βρεταννικής Αεροπορίας στρατηγι)ς Ντάλμπιακ και ο στρα­ τηγι)ς Χέιγουντ. Από Ελληνικής πλευράς, εκτι)ς από τον Μεταξά μετείχε ο Αρχιστράτηγος

187

Μ(χνΟ1!, Ν. Χατζηδ(χκη

Παπάγος, με τον διευθυντήν του γενικού Στρατηγείου, εκπρόσωπον του Πολεμικού μας Ναυτικού και της Αεροπορίας και ο υφυπουργός Εξωτερικών Νικόλαος Μαυρουδής (σ.σ.

υπουργός Εξωτερικών ήτο ο ίδιος ο Μεταξάς). Τα πρακτικά του συμβουλίου κατετέθησαν,

εις το Υπουργείον Εξωτερικών. Ο Ουέ"ίββελ ανέπτυξε τα των Αγγλικών επιχειρήσεων εν . Β. Αφρική ενώ το ίδιο έπραξεν και ο Παπάγος δια τας επιχειρήσεις μας εν Αλβανία. Ο Ιωάννης Μεταξάς, έπειτα ανέλυσε την πολιτικήν κατάστασιν εις τα Βαλκάνια, υΠΩ· στηρίζων ότι εν περιπτώσει Γερμανοβουλγαρικής επιθέσεως κατά της Ελλάδος, η Γιουγκοσλαυία θα παρέμενε ουδετέρα. Το ίδιον επίστευε, όπως και έγινε και δια την Τουρκίαν η οποία δεν θα μετέβαλε την στάσιν της ουδετερότητος της, παρά την Ελληνοτουρκικήν συ μφων ίαν του

1933. Καταλήγων ότι δεν θα υπάρξει βοήθεια από ετέ·

ραν Βαλκανικήν δύναμιν, ετόνισε και εδήλωσε επισήμως ότι η Ελλάς θα ανθίστατο μεό· λα τα μέσα και εις ενδεχομένην Γερμανικήν ή Γερμανοβουλγαρικήν επίθεσιν.

Ηκολούθησε ο Παπάγος αναλύων την στρατιωτικήν κατάστασιν όπου κατά πληροφορίας

οι Γερμανοί είχον μεταφέρει μέχρι τότε εις Ρουμανίαν

12 Μεραρχίας εκ των οποίων αι3 j

τεθωρακισμέναι, ενώ ειςτα αεροδρόμια υπήρχεν ήδη ισχυρά αεροπορική δύναμις. Επίσης j ότι Γερμανοί αξιωματικοί με πολιτικήν περιβολήν ευρίσκοντο εις Βουλγαρίαν προς κα.] τασκευήν αεροδρομίων και ότι κατά μήκος των Ρουμανοβουλγαρικών συνόρων ήρξαντο j εργασίαι δια την γεφύρωσιν του Δουνάβεως.

Ι

Εν συνδυασμώ όλων αυτών και με το γεγονός 6τι ο Βουλγαρικός στρατός είχε εν μέρει Ι επιστρατευθή κατεδεικνύετο σαφώς η πρόθεσις των Γερμανών να εισέλθουν εις'

Βουλγαρίαν. Εφ' όσον δε η Γιουγκοσκλαυ'ία και η Τουρκία θα παρέμεναν ουδέτεραι, η Γερμανοβουλ γαρική επίθεσις θα εξεδηλούτο εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν και την,,

!

Δυτικήν Θράκην.

Αι Ελληνικαί Δυνάμεις που εμάχοντο εις Αλβανίαν προς εκδίωξιν των Ιταλών ήσαν κα· τά την στιγμήν εκείνην

i

12 Μεραρχίαι Πεζικού, 3 Ταξιαρχίαι πεζικού και 1 Μεραρχία

Ιππικού. Προς φύλαξιν των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων, λοιπόν, από όπου θα εξεδη· λούτο η Γερμανική επίθεσις, υπήρχαν

4 Μεραρχίαι μειωμένης συνθέσεως και αι φρουραί

των OXlJQUN Μεταξά! Η Ελληνική Ανωτάτη Διοίκησις, πολιτική και στρατιωτική είχε λάβει την απόφασιν, εις περίπτωσιν Γερμανικής επιθέσεως, να εξακολουθήσει τας επιχειρήσεις κατά των Ιταλών εις την Αλβανίαν, ανεξαρτήτως του τι θα συνέβαινε εις το Βουλγαρικόν Μέτωπον με σκο· πόν να μη απωλεσθή το ηθικ6ν βάρος της νίκης μας κατά των Ιταλών!

Συνεπώς, κατέληγε ο Παπάγος, η αντιμετώπισις Γερμανικής εισβολής απαιτούσε βρε·

ταννικάς ενισχύσεις, ικανού αριθμού Μεραρχιών και ισχυράς αεροπορίας, αι οποίαι θα1

1

έπρεπε να φθ6.σουν εν πλήρη μυστικότητι προς αξιοποίησιν του στοιχείου του αι φ νΙδια- ' σμοι) R6.

J Όχι και σιους Άγγλους i Ο Ουέ"ίβελ απήντησε, ότι δεν διέθετε δυνάμεις εις Μ. Ανατολήν και εξήγησε με πόσον! μικρ6.ς δυν6.μεις διεξήγοντο αι επιχειρήσεις εις Β. Αφρικήν κατά των Ιταλών. Κατέληξ~j

να προσφέρει ενίσχυσιν 2-3 Μεραρχιών με μικράν αεροπορικήν προστασίαν και αυτάε·)

ντός διμήνου! Ο Ιωάννης Μεταξάς ετόνισε cSτι η ενίσχυσις ήτο τελείως ανεπαρκής καιό.!, ,

188

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

1936-41

τι ενώ δεν θα ενίσχυε αληθώς τους Ελληνας, θα παρείχε πάραυτα την δικαιολογίαν εις τους Γερμανούς δια ταχυτέραν επέμβασιν των εις την Ελλάδα! Τέλος ο Κυβερνήτης δια τους ως άνω λόγους ηρνήθη την πρότασιν δι' άμεσον μεταφοράν των ελαχίστων

Βρεταννικών δυνάμεων. 87 Το ίδιο βράδυ ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Συνάντησις Ουέ"ίβελ.Πρω·ί 1Ο-με Πάλαιρετ, Παπάγον και λοιπούς. Μικρά επισκιSπησις καταστάσεως. Πραγματικως δεν έχουν δυνάμεις. Είναι θαύμα πως διετηρήθησαν και ενί­ κησαν Αφρικήν. Ούτε ημπορούν βοηθήσουν εναντίον Γερμανών. Μόνον υλικόν και αε­ ροπορίαν

( ... ). Από εδώ ειδήσεις Γερμανικαί δια αντικατασκοπείας μας περί επικειμένης 14 Ιανουαρίου). επομένην 15 Ιανουαρίου 1941, ο Ουέ"ίβελ επεσκέφθη και πάλιν τον Ιωάννην

εισβολής Γερμανίας" (Εγγρ. Την

Μεταξά. Τον πληροφόρησε ότι διετάχθη τηλεγραφικώς από την κυβέρνησίν του, να επι­

μείνει εις την αποστολήν δύο συνταγμάτων Αγγλικών εν Ελλάδι

(!)

"Συνέντευξις πρω'ίνή με Άγγλον Αρχιστράτηγον και συμβούλιον με όλους

( ... ).

Προτείνουν ένα σύνταγμα αντι-αρμα-αεροπορικ()ν και έναν λόχο τάνκς δια Θεσσαλονίκην. Δεν έχουν τίποτα άλλο. Αποκρούομεν δια γνώστούς λόγους, λέγουν ότι Κυβέρνησις των επιμένει. Φρασεολογία Αρχιστρατήγου: Είσθε με την Κυβέρνησίν μας εις πλήρη αντίθεσιν γνωμών. Το επανέλανε τρείς φοράς κατά την μακράν συζήτησιν - 0-

μαλωτάτην - κατά την οποίαν υπερίσχυσα. Διαβεβαιώ ότι δεν θα κάμωνεν ποτέ χωριστήν ειρήνην (με Ιταλούς) και ότι δεν παλαίομεν δια την νίκην, αλλά δια την τιμήν και μόνον. Οτι θα προτιμήσωμεν να καταστραφώμεν. Παλαίρετ μου έσφιξε το χέρι. Ουείβελ με συ­

νεχάρη. Και οι δύο συγκινημένοι. Εχει γούστο με όλα αυτά να με ξαναβγάλουν οι εν Λονδίνω Γερμανόφιλο! ( ... ) AπιSγευμα συνέχεια συμβουλίου με αεροπόρους. Συνομιλίαι εις Υπουργείον Εξωτερικών

( ... ) Βράδυ εις Στρατηγείον. Κατάκοπος. Εκαμα το καθήκον

μου". Κλείνοντας την φοβεράν αυτήν εγγραφήν του ημερολ6γιόν του σημειιόνει απογοη­ τευμένος: "Εάν οι Άγγλοι είχαν διαθέσιμες έστω και πέντε χανικά μέσα .... Αλλά δεν έχουν τίποτε". (Εγγρ.

(5) Μεραρχίες με άφθονα μη­

15 Ιαν.).

Αυτό είναι το τρίτο 'ΌΧΙ" του Ιωάννου Μεταξά. Αφού είπε το 'ΌΧΙ" εις τους Ιταλούς, εί­ δαμε ότι άνευ δισταγμού είπε προκαταβολικώς και το 'ΌΧΙ" εις τους Γερμανούς. Το ανε­ κοίνωσε και πάλιν εις όλους. Ειςτον Γερμανόν πρέσβυ, εις τους Άγγλους, εις τους επιτε­ λείςτου, εις τους πρέσβεις. Η Ελλάς θα αντισταθεί μέχρις εσχάτων και εις τους Γερμανούς εάν χρειασθεί. "Καλλίτερα να αποθάνωμεν" έλεγε, παρά να υποχωρήσω μεν προ του

Χίτλερ και να αμαυρώσομεντην δόξαν της νίκης μας κατά των Ιταλών. "Θα πέσωμεν έως τον τελευταίον" τον είδαμε να σημειώνει, άνευ δισταγμού, παρά την αδυναμίαν των

Άγγλων να μας βοηθήσουν. Τώρα είχε έλθη και η σειρά των Άγγλων να ακούσουν ένα η­ χηρόν 'ΌΧΙ" από τον Εθνικόν Κυβερνήτην.

Οπως είδαμε, η Βρεταννία παρ' ότι ήτο εις πλήρη αδυναμίαν να προσφέρει ικανάς δυ­ νάμεις εις την Ελλάδα δια τη αντιμετώπισιν των Γερμανών, ήθελε εν τούτοις επιμόνως να

δεχθώμεν συμβολικάς δυνάμεις δύο συνταγμάτων(!). Η εμμονή των αυτή προκαλεί μεγά­ λην απορίαν διότι δεν ημπορεί να μην γνώριζαν ότι αφ' ενός μεν αι δυνάμεις αυταί δεν θα προσέφεραν τίποτε, αφ' ετέρου θα προεκάλουν την άμεσον επέμβασιν των Γερμανών, οι

οποίοι θα απέκτον κατ' αυτόν τον τρόπον την αφορμήν την οποίαν εζήτουν δια να ισχυρι­ στούν παραβίασιν της ουδετερότητος της Ελλάδος και να εισβάλλουν. Ο Μεταξάς δεν εί­ χε αμφιβολίαν περί της εισβολής των Γερμανών από πολύ ενωρίς.

189

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ηθελε όμως να την καθυστερήσει όσο το δυνατόν περισσότερον προκειμένου να προ­

λάβουμε να εκδιώξουμε τους Ιταλούς δίδοντάς τους το τελειωτικόν κτύπημα δια της κατα­ λήψεως του Αυλώνος.

Θα ήτο γελοίον να δεχθούμε τας προσφερομένας Βρεταννικάς δυνάμεις. Τα πάντα δεί­ χνουν ότι οι Άγγ λοι δια της επιμονής των ήθελαν να προκαλέσουν την Γερμανικήν επίθε­ σιν. Το θέμα εξετάζεται εις άλλο κεφάλαιον. Έτσι και οι Άγγλοι έλαβαν με την σειρά τους την υπερήφανον άρνησιν του Ιωάννου Μεταξά! Την 17ην Ιανουαρίου, "82αν ημέρα" του πολέμου η τελευταία εγγραφή του

''Ημερολογίου'' του Ιωάννου Μεταξά ασχολείται και πάλιν με το θέμα: "Άγγλοι επιμένουν να έλθουν Θεσσαλονίκην με μικράς δυνάμεις πυροβολικού". Τελικώς, ο Πρωθυπουργός της Νίκης, βρίσκει συμβιβαστικήν λύσιν:

"... Διαβεβαιώ ότι

δεν θα γίνει μέτωπον Θεσσαλονίκης υπό Άγγλων, εκτός εάν Γερμανοί διέλθωσι Δούναβιν και εισέλθωσι Βουλγαρίαν. Εις Άγγλους (Πάλαιρετ αρχάς και κατόπιν Χέϋγουντ) να μην

έλθωσι με τας μικράς δυνάμεις Θεσσαλονίκην, εκτός εάν Γερμανοί διέλθωσι Δούναβιν. Πιθανώς να σταματήση το πράγμα".

Ο Τσώρτσιλ στα ''Απομνημονεύματα'' του, θα δικαιολογήσει απολύτως τον Μεταξά που ηρνήθη την προσφερθείσα γελοίαν βοήθειαν τους.88 Ο Πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής Γιάν Σμάτς, από την 8ην Ιανουαρίου συνεβούλευε τους Αγγλους να σταματήσουν τας ε­ νεργείας εις Αφρικήν και να ρίψουν όλας τους τας δυνάμεις εις τα Βαλκάνια. Δυστυχώς δεν εισακούσθη.

Εις Διακοίνωσιν του Μεταξά, την επομένην προς την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν, εξηγώ­ ντας τους λόγους που δεν εδέχετο την βοήθειαν ετόνιζε: "Είμεθα αποφασισμένοι να αντιμετωπίσωμεν καθ' οιονδήποτε τρόπον και με οιασδή. ποτε θυσίας ενδεχομένην Γερμανικήν επίθεσιν, αλλ' ουδόλως επιθυμούμεν να την προ· καλέσωμεν, εκτός εάν η Μεγάλη Βρεταννία θα ηδύνατο να μας παράσχη εις Μακεδονίαν την απαιτουμένην βοήθειαν ... " Κατόπιν περιγράφοντας την προσφερθείσαν βοήθειαν,

την χαρακτηρίζει ''Απολύτως ανεπαρκή" και συμπεραίνει ότι:

"... Η μεταφορά της δυνά·

μεως ταύτης εις Μακεδονίαν, θα απετέλει πρόκλησιν, η οποία θα επέφερε την άμεσονε· πίθεσιν εναντίον μας, των Γερμανών και πιθανώς και των Βουλγάρων, η ανεπάρκεια της

δυνάμεως αυτής θα καθίστα ασφαλή την αποτυχίαν της αντιστάσεώς μας ... " αφού δε, ε­ ξήγησε το τι έδει να γίνει κατέληξεν: "Ημείς θα πράξω μεν μέχρι τέλους το καθήκον μας. Εις την Βρεταννικήν Κυβέρνησιν

απόκειται να λάβει υπ' όψιν τας υποδείξεις μας, υποδείξεις φίλων αφωσιωμένων και πι·

στών".

Αυτή είναι και η τελευταία γνωστή ενέργεια του Ιωάννου Μεταξά. Από την επομένην θα εκδηλωθή η αρρώστεια του, η οποία μετά από δέκα ημέρας θα τον οδηγήσει εις τον θάνα­ τον. Μια μαρτυρία, δια την σιγουριάν του Μεταξά, όσον αφορά την Γερμανικήν επίθεσιν είναι αυτή του Νικ. Κουμιίνταρου, συνοδού ασφαλείας του πρωθυπουργικού αυτοκινήτου.

Διηγείται ότι ολίγας ημέρας προ του θανιίτου του, ο Ιωιίννης Μεταξάς ανεχώρησεν μα~ί με τον εκδότην της "Καθημερινής" Γεώργιον Α. Βλιίχο, από το Γενικόν Στρατηγείον, μετο

πρωθυπουργικόν αυτοκίνητον, κατευθυνόμενοι προς Κηφισιιίν. Κατιί την διαδρομήν, ο Βλάχος ανεκοίνωσε εις τον Μεταξά ότι εσκέπτετο να απευθύνει μίαν ανοικτήν επιστολήν

προς τον Χίτλερ, η οποία να εξηγεί, διατί ούτος δεν έπρεπε να επιτεθεί κατιί της Ελλάδος.

190

.

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν Ι936-4Ι

Δύσθυμος ο Ιωάννης Μεταξάς, τότε απήντησε: "Οι Γερμανοί θα επιτεθούν ότι και να γί­ νει"!

Τελικώς την 8ην Μαρτίου

1941 ο Βλάχος θα την δημοσιεύσει εις την εφημερίδα του και

θα μείνει ιστορική.

''Εργάσθηκα μέχρι βαθείας νυκτός" θα σημειώσει ο Εθνικός Κυβερνήτης, κλείνοντας έ­ τσι το "η μερολόγιόν" του, το οποίον συνεπλήρωσε ανελλειπώς από το

Εν τω μεταξύ, από τας

1896.

16 Ιανουαρίου αι επιχειρήσεις κατ' επιμονήν του Μεταξά, συνε­

χίζονται προς πλήρη εκδίωξιν των Ιταλών από την Αλβανίαν. Αι Ελληνικαί δυνάμεις με α­

παράμιλλον ηρω·ίσμόν επιτίθενται αδιαλλείπτως κατά του εχθρού μαχόμεναι περισσότε­ ρον με τα στοιχεία της φύσεως. Το 900ν Σύνταγμα της χν Μεραρχίας καταλαμβάνει με­ τά από σκληράς μάχας το Ντράς ε Κά·ίς συλλαμβάνοντας 300 Ιταλούς αιχμαλώτους μετα­ ξύ των οποίων και τον διοικητήν του 770υ Συντάγματος της Ιταλικής Μεραρχίας "Λύκοι της Τοσκάνης", τους οποίους οι φαντάροι μας είχαν σατυρικώς μετονομάσει σε "Οι Λαγοί

το σκάνε".

Προς {ον Αυλώνα! Τας επομένας η μέρας καταλαμβάνονται δι' επιθέσεων το Μάλι Ν ισίτσε, το Μπρέγκον Μεμουλάζιτ και το Κιάφε Σοφιούτ. Το περίεργον ήτο ότι ο στρατός μας προελαύνοντας

συνεχώς υπό αγρίας συνθήκας με μηδενικήν ορατότητα και την θερμοκρασίαν εις τους

120

υπό το μηδέν,ενόμιζε ότι εξορμούσε προς κατάληψιν του Μπρέγκου Μεμουλάζιτ, το ο­ ποίον όμως είχε ήδη καταλάβει δύο ημέρας πριν και μόνον όταν κατέλαβε το ύψωμα συ­ νειδητοποίησε ότι ήτο το Κιάφε Σοφιούτ. Η αντοχή και ο ηρω·ίσμός των στρατευμάτων μας υπήρξε υπεράνθρωπος και υπέροχος. Τις νύκτες στρατιώται πέθαιναν από το κρύο εις τας θέσεις μάχης των, ενώ οι περισσότεροι ξενυχτούσαν όρθιοι με τα αντίσκοινα ριγμένα εις την πλάτη, διότι ήτο αδύνατον να τα στήσουν ή να καθήσουν! Μονάδες πυροβολικού μας, είχαν χάσει από το κρύο μέχρι και το 40% των υποζυγίων των. Και παρά ταύτα εισβάλαμε όλο και πιο βαθειά στην Αλβανία.

Την 25ην Ιανουαρίου η χν Μεραρχία καταλαμβάνει το Μάλι Σπαντάριτ, ενώ η Ι Μεραρχία τας βορείους πλαγιάς της Τρεμπεσίνας. Όλοι οι αντικειμενικοί σκοποί του Β' Σώματος Στρατού είχαν ολοκληρωθεί. Η Ελληνική γραμμή ξεπερνούσε πλέον το Μπούμπεσι. Τώρα το Β' Σ.Σ. ενισχυμένον και απcS την

V Μεραρχίαν είχε ως νέον αντικειμενικcSν σκο­

πόν να υπερκεράσει την γραμμήν του εχθρού εις το Τεπελένι, σε συνδυασμcS με το Α'Σ.Σ. το οποίον είχε καθηλώσει τους Ιταλούς εκεί. Αυτό ήτο πλέον το τελευταίον έρεισμα των Ιταλών δια να κρατηθούν εις την Αλβανίαν. Η πορεία προς τον Αυλώνα έπειτα, άνοιγε διά­ πλατα δια τας Ελληνικάς δυνάμεις,. Μετά την Τρεμπεσίνα, η Αλβανία στέκει ανυπερά­ σπιστος. Οι ορεινοί όγκοι τελειώνουν. Γραμμή νέας αμύνης δια τους Ιταλούς δεν υπάρχει. Μοναδικός δρόμος της Ιταλικής Στρατιάς η αιχμαλωσία ή η απόρριψις εις την θάλασσα. ΑντιλαμβανcSμενοι οι Ιταλοί την τραγικότητα της καταστάσεώς τους, είχαν φέρει ως ε­ νισχύσεις τας Μεραρχίας Πινερόλο, Κυνηγοί των Άλπεων καθώς και τμήματα των Μεραρχιών Μοντένα και Σιέννα. Έτσι το Β' Σ.Σ. με τας τρείς Μεραρχίας του, που πολεμούσαν συνεχώς απ' αρχής του πο-

191

ΜιΙνου. Ν. Χατζηδάκη

λέμου είχαν να αντιμετωπίσουν εννέα Ιταλικάς εκ των οποίων αι τέσσαρες ξεκούραστοι και άφθαρτοι, μόλις εισήρχοντο εις τον αγώνα. Οι Ιταλοί εις μίαν απεγνωσμένην προσπάθειά τους να καλύψουν το ρήγμα του μετώπου τους, απεφάσισαν να επιτεθούν αλλά απεκρούσθησαν. Την 26ην Ιανουαρίου, εκδηλούται και πάλιν επίθεσις των, από την κορυφή της

Τρεμπεσσίνας, το ύψωμα

1923, ένα τάγμα Ελληνικόν όμως προέβαλε εξ αριστερών τους

και τους σταμάτησε. Ενώ και εις το αριστερόν μετά από σκληράν μάχην απεκρούσθησαν. Ουδείς εκ των αντικειμενικών σκοπών των Ιταλών, επετεύχθη. Μέχρι την 29ην Ιανουαρίου

οι Ιταλοί εσυνέχισαντας επιθέσεις άνευ διακοπής αλλά απέτυχον παταγωδώς. Το μόνο που κατάφεραν ήτο να ακινητοποιήσουν δι' ολίγον την Ελληνικήν προέλασιν. Το Β' Σ.Σ. απεφάσισεν να εκκαθαρίσει την Τρεμπεσίνα. Ετσι η πρωτοβουλία επανήλθε εις τας Ελληνικάς Δυνάμεις την 29ην Ιανουαρίου, οπότε και εκδηλούται επίθεσις των Ελλήνων. Καταλαμβάνονται μετά από αγώνα τα υψώματα

1733 καθώς και το 1923, η υψη­

λοτέρα κορυφογραμμή της Τρεμπεσίνας απ' όπου εκκινούσαν όλαι αι Ιταλικαί επιθέσεις. Οι Ιταλοί αντεπετέθησαν ενώ το πυροβολικόν και η αεροπορία των σφυροκοπούσε το ύ­ ψωμα. Οι Έλληνες όμως δεν υπεχώρησαν ούτε βήμα. Ήτο μεγάλη επιτυχία. Πριν συνεχί­ σουν την προέλασιν των όμως τους εσταμάτησαν οι χιονοθύελες!

Η δρυς πίπιει! Την ιδίαν ημέρα της Ελληνικής αυτής προσπαθείας, ένα θλιβερόν γεγονός συνεκλόνισε το μαχ6μενον Έθνος.

Ο εμψυχωτής του, ο Κυβερνήτης που τον καθοδήγησε εις την Νίκην και την Δ6ξαν, Ο Πατέρας της Νίκης, Ιωάννης Μεταξάς έχανε την μάχην με τον θάνατον την αυγήν.

Η δρυς έπιπτεν. Ο Ιωάννης Μεταξάς ήτο νεκρ6ς! Ο απολογισμ6ς του αγ(;)νος, μέχρι της στιγμής εκείνης ήτο τρομερός. Η Θεά Νίκη έστε­

φε τα ιερά όπλα των Ελλήνων.

Υπ6 την Ηγεσίαν του, η Ελλάς αφού είχεν πρώτα, συντρίψει τας ορδάς του εχθρού, μη ε­ πιτρέποντάς του την ε ίσοδον ε ις την / Ηπε ιρον και την Π ίνδον, εξαπέλυσεν μίαν υπέροχον αντεπίθεσιντων Εθνικών μας Δυνάμεων, ο εχθρός ετράπη εις φυγήν και ο Εθνικ6ς μας

Στρατ6ς τον κατεδίωκεν εντ6ς του εδάφους του με σκοπ6ν να τον ρίψει εις την θάλασσαν και να τον εκδιώξει απ6 την Αλβανίαν και τα Βαλκάνια πίσω εις την Ιταλίαν. Εις το Β6ρειον Μέτωπον εθραύσθη η Ιταλική γραμμή και κατελήφθησαν το Ιβάν, η

Μ6ραβα και η π6λις τις Κορυτσάς ενώ εξησφαλίσθη και το υψίπεδον της, με προέλασιν,

πέραν του Π6γραδετς και έως την κοιλάδα του Τομορίτσα. Εις το Κεντρικ6ν Μέτωπον α­ φού απ6 τον Γράμμο ίσαμε τον Αώο απωθήθη ο εχθρ6ς με την καταστροφήν της

Μεραρχίας "Τζούλια" έπειτα κατελήφθησαν το Λεσκοβίκι, το Φράσερι, η Πρεμετή και η Κλεισούρα καθώς και τα ζωτικ6τερα σημεία της Τρεμπεσίνας. Ειςτο Ν6τιον Μέτωπον, ο εχθρ6ς ανετράπη ειςτο Χάνι Δελβινάκι, παρεβιάσθη η κοι­

λάδα του Δρίνου και κατελήφθη το Αργυρ6καστρον ενώ πλέον, το Α' Σ.Σ. ευρίσκετο ειςτο Μάλι Σπάρ και εις το Γκ6λικο έναντι πλέον του Τεπελενίου που ήτο και η τελευταία άμυ­ να των Ιταλών προτού εκδιωχθούν απ6 την Αλβανίαν. Εις τον παραλιακ6ν, τέλος, τομέα είχον καταληφθή οι Άγιοι Σαράντα, η Χειμάρα και εί-

192

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

]936-41

χεν διανοιγεί η κοιλάδα του Σιούσιτσα. Ο δρόμος προς τον Αυλώνα, ήτο ανοικτός! Το βάθος της Ελληνικής προελάσεως ήτο από τριάντα έως ογδόντα χιλιόμετρα εντός της Αλβανίας!

Αι νίκαι του Στρατού μας είχαν όμως και μίαν ακόμη αξίαν, πέραν της καταδιώξεως του Εχθρού.

Η Ελληνική Βόρειος Ήπειρος, η οποία, αδίκως είχε ενταχθή εις την Αλβανίαντο

1913,

απηλευθερούτο δια τρίτην φοράν εντός του 200υ αιώνος! Πανάρχαιαι Ελληνίδες πόλεις,

επανέβλεπαν την κυανόλευκον και τον Στρατόν μας έπειτα από 27 έτη σκλαβιάς. Κορυτσά, Πόγραδετς, Πρεμετή, Άγιοι Σαράντα, Δελβίνον, Δερβιτσάνη, Αργυροκάστρον, Χειμάρα, Κλεισούρα! Ονόματα που επροκάλουν ρίγην συγκινήσεως εις τους Έλληνας, ευρίσκοντο και πάλιν εις χείρας Ελλήνων. Το

1913 ο Ιωάννης Μεταξάς ως διευθυντής επιχειρήσεων

του Στρατηγείου των Βαλκανικών πολέμων, τας είχε απελευθερώσει αλλά αι συνθήκαι των πολιτικών είχον αφαιρέσει αυτά που κατελήφθησαν με αίμα. Τώρα, ως Πρωθυπουργός της Νίκης και κεντρικός επιτελικός νούς, τας απελευθέρωνε και πάλιν. Ευτυχώς δεν θα ζή­

σει δια να ιδεί δι' άλλην μία φοράν το έργον του να καταστρέφεται! Η ήττα δια τους Ιταλούς ήτο συντριπτική και εξευτελιστική. Το κύρος του Μουσσολίνι αλλά και του Άξονος είχε βαρύτατα πληγεί. Εντός δύο μηνών, τρείς

(3)

Ιταλοί

Αρχιστράτηγοι είχαν παραιτηθεί εις την Αλβανίαν, ενώ η Ελλάς έδιδε την πρώτην παγκο­

σμίως νίκην. Και μάλιστα ολομόναχη! Όμως τώρα, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Δημιουργός και οδηγός, δεν υπήρχε πιά!

]93

Κεφάλαιον 7 ον «Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ Ι. ΜΕΤΑΞΑ» «Για μας τους Έλληνας, ο θάνατος είναι απλώς ένα επεισόδιον» Ιωάννης Μεταξάς

Ι. Μ εταξός άπέ8ανε. Ζήτω τό 'Έθνος TC>v ζcJν..ς.νCιν Ί:λλήνων τής 4ης Αύγο ός! παιδιά, ψηλά τά οπλα πάλι. Έμπρό~!~lδlάι ~~I~~'pτε τους_.φαλόγγl

Η ΝΙΚΗ

]95

Ιαιρικόν ανακοινωθέν ιης 29ης Ιανουαρίου

Ο

1941

Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως ενεφάνισε προ δέκα ημερών, ήτοι το προπαρελθόν Σάββατον, φλεγμονήν του φάρυγγος ήτις κατέληξεν εις απόστη­ μα παραμυγδαλικόν. Παρά την έγκαιρον διάνοιξιντου ως και την μετεγχειρη-

τικήν κατάλληλον θεραπείαν, παρουσίασεν εν συνεχεία τοξιναιμικά φαινόμενα και επι­ πλοκάς, ως γαστρορραγίαν και ουρίαν και απέθανεν σήμερον

Εν Αθήναις τη 29η Ιανουαρίου

6 π.μ.

1941

Οι θεράποντες ιατροί:

Μ. Γερουλάνος

Ι. Χρυσικός

Β.Μπένσης

Γ. Καραγιαννόπουλος

Μ. Γεωργόπουλος

Δ.Κομνηνός

Μ.Μακκάς

Ν.Λωράνδος

Ε.Φωκάς

Γ.Οικονομιδης

Δ. Δημητριάδης

Ν. Γεωργόπουλος

Αίφνης, κατά την διεξαγωγήν της Επικής εκείνης Μάχης του Έθνους, ο Πολιτικός,

Στρατιωτικός, και Διπλωματικός νούς της, ο Δημιουργός και Οδηγός του Έθνους έπιπτε νεκρός.

Έφευγε Νικητής, πάνω εις τας επάλξεις μαχόμενος, με την Δόξαν την οποίαν οραματί­ σθη, να πτερυγίζει υπεράνω του σκηνώματός του. Ο Ιωάννης Μεταξάς παρέδιδε το πνεύμα εις τον μέγα Θεόν της Ελλάδος που τόσον α­ γάπησε. Εις τον στοργικόν Θεόν της Ορθοδοξίας που τόσο βαθέως είχε πιστεύσει, εγκα­ ταλείποντας ορφανόν το Έθνος κατά την πλέον κρίσιμον στιγμήν. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Leland Stowe, εις το έργον του: "Νο

dom"

other road to free-

σελίδα 257 θα περιγράψει: "Ομίλησα με τον Πρόεδρο Μεταξά τρείς μόλις εβδομά­

δες πριν από τον αιφνίδιο θάνατό του. Η όψις του δεν μαρτυρούσε την κόπωσιν των ηγετι­

κών ευθυνών που του είχαν επιβάλει οι πρώτες απελπιστικά αβέβαιες εβδομάδες της Ιταλικής εισβολής. Ήταν ήρεμος και απόλυτα κύριος του εαυτού του, αλλά τα μάτια του έ-

196

j

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

λαμπαν από υπερηφάνεια όταν μιλούσε για τον Ελληνικό Λαό. Δεν αμφέβαλλε ούτε στιγ­

μή για τον τρόπο που οι Έλληνες θα αντιδρούσαν και θα πολεμούσαν. Και τότε μου είπε κάτι που δεν θα λησμονήσω ποτέ ενόσω ζω: "Στο κάτω - κάτω, για μας τους Έλληνας ορθοδόξους, ο θάνατος δεν είναι παρά ένα επεισόδιο". Ο Μεταξάς έπιπτε, έχοντας επιτελέσει το παν για την Ελλάδα. Χωρίς αυτόν, ένα αδύ­

ναμον, άοπλον και διχασμένον Έθνος, θα αντιμετώπιζε ένα εισβολέα, ο οποίος θριαμ­ βεύων θα το είχε συντρίψει εντός ολίγων ημερών.

«Οι Ήρωες δεν ηπώνιαι πίπιουν ... » Χάριν αυτού, τώρα, ο εχθρός έμεινε άναυδος εμπρός εις έν Έθνος υπερήφανον, ηνω­ μένον, αδιάσπαστον και πλήρως προπαρασκευασμένον δια πόλεμον ο οποίον συνέτριβε τας δυνάμεις του και τον κατεδίωκεν, προελαύνων, εντός του εδάφους του. Έπιπτε ως ήρως αήττητος εις το πεδίον της μάχης, αφού είχε προσφέρει τα πάντα. Το

πνεύμα του όμως θα συνέχιζε να ζήεις τας καρδίας των Ελλήνων, μαχομένων και μη, προς συνέχισιντου αγώνος διότι και ο ίδιος είχε πει χρόνια πριν: ''Οι Ήρωες δεν ηττώνται. Πίπτουν και θνήσκουν αλλ' η γη, πίνουσα το αίμα των, τους αναγεννά". 89

Ο θρήνος και η συγκίνησις που προεκάλεσε ο θάνατός του, υπήρξε καθολικός - πανε­ θνικός. ''Ο Πρωθυπουργός αυτός, είχε συνδέσει τόσον στενώς τον εαυτόν του με τον διε­ ξαγόμενον υπό της Ελλάδος, ένδοξον αλλά σκληρόν αγώνα, ώστε να υπάρξη προς στιγ­

μήν και εις αυτούς ακόμη τους ξένους φίλους και Συμμάχους της Ελλάδος, ο φόβος ότι ο θάνατος του Μεταξά, θα εκλόνιζε τους Έλληνας στρατιώτας και τον Ελληνικόν λαόν

και θα ηδύνατο να έχει σοβαρωτάτας συνεπείας για τον αγώνα. Είναι πράγματι αληθές, ότι ο Ελληνικός λαός ολόκληρος σχεδόν, συναισθάνθη τότε, ως βαρυτάτην την απώλει­ αν την οποίαν υφίστατο εις το πρόσωπον του πρωθυπουργού του". 90 ''Ο λαός ετρόμαξε" θα συμπληρώσει ο τότε Αρχηγός του Ναυτικού,. Ναύαρχος Σακελλαρίου. 91

Ο ιστορικός Σπ. Μαρκεζίνης επίσης παρατηρεί ότι: ''Υπήρξε η μόνη από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της Ελλάδος που έτυχε μοναδικής ευ­ θανασίας

(... ). Το κενό που δημιουργεί, κατά την ώρα της μάχης, ο θάνατος του Αρχηγού,

επηρέασε ασφαλώς κατά πολύ τα συναισθήματα των Ελλήνων". 92 Όπως λέγει το λιτόν ιατρικόν ανακοινωθέν, από το μεσημέρι, της Παρασκευής

17

Ιανουαρίου ησθάνθη μίαν ελαφράν αδιαθεσίαν. Το ίδιο βράδυ ετελείωσε το ημερολόγιόν του με την εγγραφήν: ''Εργάσθηκα μέχρι βαθείας νυκτός".

Οι ιατροί του, την 19ην Ιανουαρίου, διαγνώσαντες παραμυγδαλικόν από στη μα, τον ενε­ χείρησαν. Δυστυχώς όμωςτο έλκος από το οποίον έπασχε χρόνια ενεφανίσθη προκαλώ­ ντας εντερορραγίαν και απώλειαν αίματος. Υπέστη τέσσαρες συνεχόμενες μεταγγίσεις αίματος,αλλά από την 27 Ιανουαρίου η κατάστασις εθεωρήθη μη αναστρέψιμος. Τότε και έλαβε την θείαν μετάληψιν από τον Αρχιεπίσκοπον Χρύσανθον.

Την 6ην πρω'ίνήν της 29ης Ιανουαρίου η καρδιά του σταμάτησε. Η σορός του μετεφέρθη

εν μέσω θρήνου και οδύνης του λαού, που κατά εκατοντάδας χιλιάδων συνέρρεαν κλαίο­ ντες προς την Μητρόπολιν, εις Εθνικόν προσκύνημα το οποίον εκράτησε μέχρι της επο­ μένης.

197

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Η κηδεία Την τραγικήν αλλά και μεγαλειώδη κηδεία του περιέγραψε η εφημερίς 'Έλληνικόν Μέλλον" της 1ης Φεβρουαρίου

1941: "... Γυναίκες, ηλικιωμέναι και νέαι, γέροντες και νέ­

οι, μικρά παιδάκια, οι ένδοξοι τραυματίαι μας, ανάπηροι των παλαιών πολέμων και κό­ σμος πάσης τάξεως, προσήρχοντο δια να κλαύσουν τον νεκρόν Εθνικόν Κυβερνήτην. Η διέλευσις των τραυματιών μας, προκαλεί ρίγη συγκινήσεως και εις την διέλευσιντων, ο κό­ σμος αποκαλύπτεται με σεβασμόν. Ο Ουρανός βαρύς, πένθιμος

( ... ). Οι εξώσταιτων οικιών εκτων οποίων θα διήρχετοη

πομπή, είχον καταληφθεί ασφυκτικώς από ενωρίς και κόσμος άπειρος είχε κατακλύσει τα πεζοδρόμια. Η οδός Μητροπόλεως είχε καταληφθή μέχρις ασφυξίας, τα πεζοδρόμια της πλατείας Συντάγματος επίσης. Η οδός Γεωργίου του Α κατακλύζεται από ανθρωποπλημ­ μύραν. Είναι τα ίδια πλήθη τα οποία συνεκεντρούντο, προ μηνός μόλις, δια να ζητωκραυ­ γάσουν, δια ν' αποθεώσουν τον Εθνικόν Κυβερνήτην, οσάκις εξήρχετο δια να αναγγείλει νέαν ηρω'ίκήν νίκην του Στρατού μας. Ασφυξία επίσης υπήρχε προ του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου, εις τα πεζοδρό­ μια της Λεωφόρου Αμαλίας, της Λεωφόρου Συγγρού, της οδού Αναπαύσεως μέχρι του Α' Νεκροταφείου.

Χιλιάδες λαού επίσης παρηκολούθησαν την νεκρικήν πομπήν από την ταράτσα των

Παλαιών Ανακτόρων, των ξενοδοχείων "Μεγάλη Βρεταννία" και "Βασιλεύς Γεώργιος" και των διαφόρων πολυκατοικιών. Και όσοι δεν εύρισκαν καλυτέραν θέσιν κατέλαβον και τα

πεζοδρόμια της οδού Ερμού

( ... ).

Η νεκρώσιμος ακολουθία ήρχισεν αμέσως μετά την άφιξιν του Βασιλέως εις το τέλος δε

αυτής ο Πρωθυπουργός κ. Α. Κοριζής αποχαιρέτησε τον Μέγαν Νεκρόν. Τα πλήθη αναμένουν εν σιγή ολοκλήρους ώρας. Και την νεκρικήν σιγήν περί την 4.25 μ.μ.

διακόπτει έξαφνα το πένθιμον εμβατήριον του Σοπέν. Η εκφορά του Μεγάλου Ν εκρού της Ελλάδος αρχίζει και η νεκρική πομπή ανέρχεται την οδόν Μητροπόλεως. Που και πού ακούονται λυγμοί γυναικών. Τα μάτια όλων, χιλιάδων λαού, των αλληλομι­ σούμενων και αλληλοσπαρασσόμενων μέχρι προ 5ετίας, και οι οποίοι συνεφιλιώθησαν χάρις εις τον Συμφιλιωτήν Μεταξάν, είναι γεμάτα δάκρυα. Τραυματίαι σπαράσσονται επί τη θέα του φερέτρου, του περικλείοντας την σορόν του Μεγάλου Έλληνος. Της νεκρικής πομπής προηγείται δύναμις αστυφυλάκων οι οποίοι βα­ δίζουν με αργόν πένθιμον βήμα. Εις αρκετήν απόστασιν απ' αυτών ακολουθεί η Φιλαρμονική της Δ/σεως Πρωτευούσης, κατόπιν η μουσική του Ναυτικού έπειτα η της

Φρουράς Αθηνών και τέλος η των Ταγμάτων Εργασίας. Ακολουθούν οι τυμπανισταί και σαλπιγκταί της Ε.ο.Ν.

Μετ' αυτούς έρχονται τιμητικά αποσπάσματα χωροφυλάκων, αστυφυλάκων και πυρο­ σβεστών. Κατόπιν εις αρκετήν απόστασιν, ναυτικόν άγημα και έπειτα απόσπασμα σμηνι­ τών. Κατόπιν παρελαύνει απόσπασμα Άγγλων σμηνιτών και δεύτερον απόσπασμα Αγγλικού αντιαεροπορικού συντάγματος. Μετά τμήμα φαλαγγιτισών και φαλαγγιτών και τμήμα Ταγμάτων Εργασίας. Μετά το πρώτον μέρος της πομπής φέρονται υπό στρατιωτών, οι στέφανοι των Αρχηγών των ξένων Κρατών

( ... ).

Μετά την εκκλησιαστικήν πομπήν εν μέσω διπλού στίχου Ευελπίδων με τα όπλα υπό μά-

198

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

λης εμφανίζεται αξιωματικός κρατών επί προσκεφάλου τα παράσημα του Μεγάλου Ν εκρού. Εις το μέσον αυτών ήτο ο Μεγαλόσταυρος του Σωτήρος. Κατόπιν, προχωρεί αργά ένα τρακτέρσυρον τηλεβόλον. Επί του κιλλίβαντος του τηλεβό­ λου, το δρύ'ίνον φέρετρον με το νεκρόν του Εθνικού Κυβερνήτου

(... )

Προς χαιρετισμόν, ακούεται αίφνης ένα παράγγελμα. Οι φαλαγγίται και αι φαλαγγίτι­ σαι υψώνουν την δεξιάν και απευθύνουν προς τον νεκρό Πατέρα των, τον τελευταίον χαι­

ρετισμόν. Τα μάτια των όμως είναι αδύνατον να συγκρατήσουν τα δάκρυα και λυγμοί α­ κούονται από το πλήθος

( ... )

Όταν η σορός έφθασε προ του Γενικού Στρατηγείου, η πομπή εσταμάτησε. Και εκεί ε­ ψάλη τρισάγιον. Η σκηνή είναι απιστεύτως συγκινητική. Ο κόσμος θρηνεί και κόπτεται.

Ειςτο νεκροταφείον, ειςτας 6:10, αφού εψάλη η τελευταία επιμνημόσυνος δέησις, μία ο­ μοβροντία ερρίφθη από την τιμητικήν φρουράν που τον συνόδευσε μέχρι της τελευταίας του κατοικίας, του οικογενειακού του τάφου, εντός του οποίου ο ίδιος ηθέλησε να ταφεί. Αμέσως, όλες εκε ίναι αι χιλιάδες του λαού που τόσην ώραν έ μενον σιωπηλοί, παρακολου­

θούσαντην σκηνήντηςταφής, εξέσπασαν εις λυγμούς

(... )

Εις εκτέλεσιν παλαιάς επιθυμίας του Αρχηγού, εις το φέρετρον αυτού ετέθη η πολεμική σπάθη του, την οποίαν έφερε εις τας εκστρατείας. Η σπάθη αύτη συν ετάφη μετ' αυτού"

Το ύσιαιοv χαίρε! Ο νέος Πρωθυπουργός Κοριζής απέδωσε τον ύστατον χαιρετισμόν: "Συνηγμένοι γύρω σου, όπως άλλοτε, Αρχηγέ, θα σταθώμεν τώρα βαρυπενθείς και με γονυπετή την ψυχήν δια να Σου αποδώσομεν τον τελευταίον χαιρετισμόν. Φεύγεις προς τους μακρυνούς τόπους των αγνώστων κόσμων όπου δεν υπάρχει λύπη και στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος και καταλείπεις τον στεναγμόν και την λύπην εις την Ελλάδα ολόκληρον. Και είναι τόσο βαθύς ο στεναγμός και τόσον βαρεία η λύπη, όσον είναι τρομακτικής ε­ κτάσεως το κενόν που μας αφήνεις.

Διότι δεν υπήρξες απλώς ο Πρωθυπουργός ο άλλους διαδεχθείς και τον οποίον άλλοι διαδέχονται. Υπήρξες μέγα, λαμπρόν, εκτυφλωτικόν φώς και - αλλοίμονον

- μικράς διαρ­

κείας μετέωρον.

Την στιγμήν αυτήν όπου είσαι μαζί μας, όπου κλείοντες τους οφθαλμούς και αφήνοντες την σκέψιν να ταξιδεύη, νομίζωμεν ότι πάλι θα ορθωθής μεταξύ ημών και πάλιν θα διατά­ ξης και θα εμπνεύσης και θα οδηγήσης και πάλιν, την στιγμήν αυτήν, η οποία απέμεινεν εις

ημάς ως προθεσμία υστάτη, προτού Σε παραδώσωμεν εις την γην αυτήν της Ελλάδος, την οποίαν τόσον ηγάπησες, υπέρ της οποίας νέος επολέμησες με το ξίφος, την οποίαν αργό­ τερον υπερήσπισες, με την Σκέψιν Σου και την οποίαν έσωσες με το θάρρος Σου χθές, την

στιγμήν αυτήν, επίτρεψε Αρχηγέ, να στραφώμεν προςτο ευτυχές παρελθόν, να ενθυμη­ θώμεν Εσέ, τα έργα Σου, την ζωήν Σου.

Επιτελής των ενδόξων Βαλκανικών πολέμων, στρατιωτικός σύμβουλος ιστορικών κυ­ βερνήσεων, έξωτης Ελλάδος εις ώρας κρισίμους, διαχειριστής σημαντικών εθνικών συμ­ φερόντων, αρχηγός του Επιτελείου, προετοιμάζων τον στρατόν δια τον πόλεμον με βαθυ­

τάτην σοφίαν, απεσύρθης τελικώς του στρατού, όταν διπλαί και τριπλαί διαφωνίαι επί ση-

199

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

μαντικο)ν ζητημάτων Σε έφεραν εις αντιγνωμίαν με τους διοικούντας το κράτος και έλα­

βες την απόφασιν όπως αναμιχθής εις την πολιτικήν δια να προσφέρης εκείθεν των δυνά­ μεών Σου εις την Πατρίδα. Δια να ανέλθης όμως εις την θέσιν του Κυβερνήτου, η οποία αργότερον μάθαμεν πόσον

δικαιωματικώς Σου ανήκεν, έπρεπε να κατέλθης εις τον στίβον των εκλογών και εκεί η τρα­ χεία Σου ειλικρίνεια εύρε τους δρόμους δυσβάτους. Ευτυχής άλλοτε και άλλοτε ηττημένος

εις τους αγώνας αυτούς, οι οποίοι δεν απήτουν μόνον ενέργειαν, νουν και σθένος, αλλά ε­ πιτηδειότητος και συμβιβασμούς, παρουσιάζεσο εν μέσω λαίλαπος, η οποία ε μάστιζε τό­ τε τον τόπον, άλλοτε επικεφαλής πλήθους οπαδών και άλλοτε μόνος. Εστάθης προς στιγμήν Υπουργός και ωσάν να διησθάνεσο ότι Εθνική, υπερτάτη ανά­ γκη, πρωτεύουσα θα ήτο μίαν ημέραν ο δρόμος, τον οποίον θα εβάδιζεν ο στρατός και δια

του οποίου θα μετεφέροντο τα πυρομαχικά και τα εφόδια του δια να υπερασπισθούν κα­ τά του εχθρού την Πατρίδα, ηγωνίσθης δι' αυτήν με σθένος και πείσμα παρ' όλας τας ενα­ ντιότητας και τας επιθέσεις των οποίων - όπως τόσον συχνά - εγίνεσο στόχος. Και ο καιρός παρήρχετο, αι κυβερνήσεις διεδέχοντο η μία την άλλην, ο σάλος των παθών συνετάρασσε την Ελλάδα παρασύρων ανθρώπους, κόμματα, αρχηγούς, πολιτεύματα, το ένα έτος συνήντα την Ελλάδα αγωνιζομένη να ενωθεί, το άλλο την έβλεπε πνιγομένη εις αίματα εμφυλίων αγώνων, μέχρις πού τέλος εις τα μεγάλα κενά τα οποία αφήκεν η μοίρα ενεφάνη ελπίς φωτός η προσωπικότης Σου. Ελπίς φωτός εις την αρχήν κατά τας πρώτας ώ­ ρας της υπό Σου διακυβερνήσεως της Ελλάδος, κατέστης φάρος παμμεγίστης εντάσεως ό­

ταν, αηδιασμένος πλέον εξ' ακάρπων αγώνων, απεφάσιζε ς να απαλλαγής του κλοιού ε­ φθαρμένων συστημάτων και έδιδες εις την Ελλάδα μέγα και ιστορικόν σταθμόν: Την 4ην Αυγούστου του

1936.

Και προ τριών μηνών ήλθεν η μεγάλη στιγμή κατά την οποίαν εις το άκουσμα της φωνής Σου ηνώθη προ του εχθρού εις μίαν παμμεγίστην διαδήλωσιν αφοσιώσεως, πειθαρχίας και πατριωτισμού ολόκληρος η Ελλάς.

Αλλά μη απατώμεθα! Προπονητής της εκδηλώσεως αυτής υπήρξεν η μεγάλη τετραετία, της οποίας κάθε ημέρα έφερε την σφραγίδα του πνεύματός Σου, κάθε ώρα της δράσεώς Σου, κάθε στιγμή του νού Σου το φως.

Ο στρατός, ο οπλισμός του και ο όλος εφοδιασμός του, τα έργα της αμύνης της χώρας, το ναυτικόν, η αεροπορία προς την οποίαν ως προφήτης εστράφη ς, τα μεγάλα κοινωνικά προ­ βλήματα υπό τα οποία εκακοδαιμόνει και εστέναζε ο λαός και τα οποία έλυσες με την θα­ ραλλέα και λα'ίκή Σου ψυχή, δωρήσας εις τους εργάτας και τους υπαλλήλους τας Συλλογικάς Συμβάσεις, τας Κοινωνικάς Ασφαλίσεις, το ανώτατον χρονικόν όριον εργα­

σίας, την πάταξιν της ανεργίας, και τόσα άλλα ων εστερείτο ενώ εδικαιούτο, η ιερά εργα­ σία, οι αγρόται, το θεμέλιον αυτό του Έθνους, των οποίων επροστάτευσες και προήγαγες τας συνεταιριστικάς οργανώσεις, υπέρ των οποίων ενομοθέτησες την ελάφρυνσιν των ε­

παχθών χρεών των, επέβαλες την προστασίαν των προ'ίόντων των και επέτυχες την αύξη­

!

σιν της παραγωγής των, εξασφαλίσας ούτως εις αυτούς την ευημερίαν και πλήξας την 0λεθρίαν αστυφυλίαν, οι άρρωστοι και οι υπό της μοίρας αδικημένοι, οι οποίοι είδον να ι­

j

δρύονται παντού νοσοκομεία, ιατρεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία, άσυλα, συσσίτια, τα

1

παιδιά, αι μητέρες που έτυχον της προστασίας Σου υπό μίαν μεγαλόπνοον πολιτικήν εξυ­ γιάνσεως της Φυλής, οι άλλοτε πρόσφυγες, των οποίων μετά τόσα έτη Συ συνεπλήρωσες

200

f ~

Ι

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν 1936-4Ι

την αποκατάστασιν, αι επαρχίαι ειςτας οποίας εχάρισεςτην αυτοδιοίκησιν, η πρωτεύου­ σα την οποίαν επλούτισες με έργα, τα γράμματα και αι τέχναι των οποίων εστάθης προ­

στάτης, η δικαιοσύνη, εις την οποιαν εδώρησες τον Αστικό Κώδικα, τι να πρωτοθυμη θή κα­ νείς, και τέλος, τα αγαπημένα Σου παιδιά της Νεολαίας, τα οποία ωργάνωσες και καθο­ δήγησες σαν τρυφερός πατέρας, επί εθνικούς και ηθικούς δρόμους, όλοι, όσοι σε ευγνω­ μονούν, Αρχηγέ, από της Αγίας εκείνης Ημέρας.

Υπήρξαν έργα Σου κι όπλα της Χώρας. Αλλά θα ήσουν και άνευ όλων αυτών ο ίδιος προ­ χθές, διότι Συ έθετες την Δόξαν υπέρ την Νίκην και θα έλεγες και άνευ αυτών εις τας

28

Οκτωβρίου το ιστορικόν, το μέγα ΟΧΙ, το οποίον εξύπνησε κατάπληκτον όλην την γην, αλ­ λά δεν θα ήτο το Ο ΧΙ ενός Στρατού νικητών, θα ήτο το Ο ΧΙ μαρτύρων.

Τώρα μας καταλείπεις μόνους. Εγκαταλείπεις ημάς τους περιλύπομένους, τον λαόν Σου, την Ελλάδα, ορφανούς και μετέβαλε ς δια του θανάτου Σου εις πενθούσαν λιτανείαν την ενθουσιώσαν διαδήλωσιν που σε ηκολούθει. Αλλά, Αρχηγέ, και αν εγνώριζες ότι μετά τρείς μήνας, μετά την ιστορικήν εκείνην ημέ­ ραν, θα έπιπτες επί των επάλξεων και θα μας εγκατέλειπες μόνους, πάλιν θα έλεγες το

0-

ΧΙ. Διότι θα εγνώριζες ότι οι Έλληνες και έπειτα από Σε θα πράξω μεν ότι πρέπει, ότι το καθήκον μας απαιτεί, ότι η φωνή της Πατρίδος δια τους στόματός του Βασιλέως προστά­ ζει. Τώρα πλέον μας έχεις ανοίξει τον δρόμον της Νίκης. Θα τον ακολουθήσωμεν άκαμπτοι, με σφιγμένα τα δόντια, προτεταμένα τα στήθη, απο­ φασισμένοι να φθάσωμεν εις το τέρμα που ονειρεύθηκες υπό την σκιάν της Γαλανόλευκης

που κυματίζει ένδοξα από την πνοή Σου. Τώρα λοιπόν κοιμήσου ήσυχος Αρχηγέ. Αι επιτυχείς βολαί που ρίπτουν αυτήν την στιγμήν κατά του εχθρού τα κανόνια, που Συ εδώρησες εις τον ένδοξον στρατόν μας, είναι αι άξιαι τιμητικαί βολαί που συνοδεύουν την εκφοράν Σου, Σου του Μεγάλου Στρατιώτου.

Με του Υψίστου την θέλησιν και την εξ ουρανού ευλογίαν Σου θα βαδίσωμεν, υπό τας ο­

δηγίας του Βασιλέως μας ηνωμένοι, ακλόνητοι, πλήρεις πίστεως, πλήρεις θάρρους τον δρό­ μον της Τιμής εις τον οποίον μας οδήγησες. Και ο δρόμος αυτός, κοιμού ήσυχος Αρχηγέ

-

θα φέρη εις την Ελλάδα την Νίκην, δια να είναι μετ' αυτήν αιωνία η εκ του έργου Σου δό­ ξα της, όπως θα μείνη εις όλας τα επερχομένας Ελληνικάς γενεάς και εις την ιστορίαν του Έθνους αιωνία η Μνήμη Σου".

Οι ξένοι ... Όμως ο θάνατος του Μεταξά συνεκλόνησε και όλην την Ευρώπην! Το πεσόντα συμμαχητήν, ετίμησε η Αγγλία με μοναδικόντρόπον: "Εις όλα τα κυβερνητικά κτίρια του Λονδίνου κυματίζουν σήμερον,31 Ιανουαρίου με­ σίστιαι σημαίαι δια τον θάνατον του Ελλ ηνος Πρωθυπουργού Ιωάννου Μεταξά.

Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι η δευτέρα φορά κατά την οποίαν αποδίδεται τοιαύτη τι­ μή κατ' εξαίρεσιν εις μη αρχηγόν Κράτους. Δια πρώτην φοράν εγένετο τούτο όταν, κατά

το

1928, εκηδεύθη ο Στρατάρχης Foch" μετέδιδεντο Πρακτορείον Ρώυτερ!

Ο Βρετταννός Πρέσβυς Πάλαιρετ έστελνε έκθεσιν εις την Κυβέρνησίν του εις την οποί­ αν μεταξύ άλλων έγραφε:

201

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ΙΌ θάνατος του, θα ήταν σοβαρή απώλεια για την υπόθεσί μας, οποιαδήποτε στιγμή και αν συνέβαινε. Αυτή την στιγμήν η απώλεια ήταν ανεπανόρθωτη"!

Εξάλλου, το Πρακτορείον Ρώυτερ μετέδιδεν: ΙΉ είδησις του θανάτου του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ιωάννου Μεταξά επροξένη­ σε βαθυτάτην θλίψιν εις το Λονδίνον. Τονίζεται εντάυθα ότι είναι εκτάκτως θλιβερόν να αποθάνει ο άνθρωπος, ο οποίος; κατέδειξεν εις τον κόσμον, την θέλησιν των μικρών Εθνών να νικήσουν, πριν απολαύση εξ ολοκλήρου των καρπών των προσπαθειών του και

της χαράς της τελικής νίκης, ήτις θα είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών του αυτών ... ". Ο Χένρυ Στόκς, απεσταλμένος του Ρώυτερ, εις Αθήνας ετηλεγράφει: ΙΉ Ελλάς έχει βυθισθεί εις θλίψιν καταπλαγείσα εκ της σχεδόν απιστεύτου ειδήσεως ότι ο Ηγέτης, όστις είχε καταστεί Εθνικός Ήρως, απεχωρίσθη από αυτήν, εις τοιαύτην κρίσιμον στιγμήν. Ο λαός κινείται αμίλητος ανά τας οδούς δεχόμενος τον ψυχρόν άνε­

μον υπό μολυβδόχρουν ουρανόν.

Το πλήγμα ήτο τοσούτον μάλλον βαρύ, καθόσον ο λαός μέχρι της στιγμής κατά την οποί­ αμν αφυπνίσθη σήμερον την πρω'ίαν, ηγνόει απολύτως την σοβαρότητα της ασθενείας του

Εθνικού του Κυβερνήτου, ήτις εκράτει άγρυπνα καθ' όλην την νύκτα τα μέλη της Κυβερνήσεως, τα οποία παρηκολούθουν τας διαφόρους φάσεις του αγώνος των ιατρών δια την σωτηρίαν της ζωής του Πρωθυπουργού". Όλοι οι ξένοι διπλωματικοί κύκλοι επεσήμαναν ότι: ΙΉ έκλειψις του αφήνει σοβαρόν κενόν, δεδομένου ότι ο Αρχηγός της Ελληνικής Κυβερνήσεως ήτο εις την Ανατολικήν Ευρώπην, ότι ο Τσώρτσιλ εις την Δυτικήν!

Ο Μεταξάς είχε το σπάνιον χάρισμα να είναι ταυτοχρόνως μέγας Στρατηγός και μέγας διπλωμάτης συνδυάζων στενώς τας δύο τοιαύτας ιδιότητας". Εις την Τουρκία, δε, μετεδίδετο ότι: "Ο Μεταξάς, δεν υπάρχει πλέον, αλλά το Ελληνικόν Έθνος θα ζήση αιωνίως"!

Την ημέρα του θανάτου του, επίσης, ο Υπουργός Εξωτερικών της Μ.Βρεταννίας και στε­ νότερος συνεργάτης του Τσώρτσιλ, Άντονυ Ήντεν, εδήλωσε: "Ο Μεταξάς πέθανε! Σκληρό πλήγμα. Μια μικρή χώρα όπως η Ελλάς, δεν δύναται να αναδείξει δυο άνδρες της ολκής αυτής, εντός της ιδίας γενεάς!".

Αλλά και οι Γερμανοί, εις μνημόσυνον που ετελέσθη την 2αν Φεβρουαρίου

1941 ειςτο

παρεκκλήσιον του Αγ. Στεφάνου, από την Ελληνικήν Πρεσβείαν του Βερολίνου, παρέ­ στησαν επισήμως και ο τύπος τους, με προσοχήν, έλεγε τα καλλίτερα λόγια δι' αυτόν. Εις τον θρήνον δια την απώλειαν του Εθνικού Κυβερνήτου συμπεριελήφθησαν και κορυφαί­ αι προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης. Μερικές χαρακτηριστικαί δηλώσεις εί­ ναιαι εξής:

Μαρίκα Κοτοπούλη: "Το μεγάλο πνεύμα του Μεταξά δεν άφησε καμμιά πτυχή Ελληνικής ζωής, χωρίς να ρίξει επάνω της το στοργικό φως του" Αιμίλιος Βεάκης: ΙΌ Μεταξάς είναι αντάξιος του Λεωνίδα και του Παλαιολόγου"

Ειρήνη η Αθηναία: "Όχι δεν σ' έστειλε ο Θεός. Όλοι οι Θεοί σε στείλαν τη Ελλάδας" Θ.Ν. Συνοδινός (Πρόεδρος Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων): ΙΌ Ιωάννης Μεταξάς μας θύμισε κάτι που είχαμε λησμονήσει. Πώς πρέπει να είμαστε αληθινοί, και όταν μιλά­ με και όταν γράφουμε και όταν δημιουργούμε και όταν πολεμάμε. Οφείλουμε να του εί­ μαστε ευγνώμονες"

202

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δι5ξαν

1936-41

Τ.Μπάρλας:

"Κι ολόγυρα της νεκρικής σου κλίνης, Όλοι ένας θρήνος, όλοι μια φωνή Σου κράζουνε: Πού πάς; Πού μας αφήνεις; δίχως σου νοιώθουμ' έρμοι κι ορφανοι" Π. Χάρης: ''Ο Ιωάννης Μεταξάς, θρύλος και οδηγός!" Μανώλης Καλομοίρης (Πρόεδρος Ελλήνων Μουσικών):

"... Τον Μεταξά τον θρηνούμε όλοι, για όσα μεγάλα, για όσα ωραία, για όσα δοξασμένα ηργάσθη για την Ελλάδα μας ... "

Αι συν8ήκαι ιου 8ανάιου Μυστήριον καλύπτει ορισμένας πτυχάς των συνθηκών του θανάτου του Ιωάννου Μεταξά. Με την αναγγελίαν του θανάτου του, οι Γερμανοί, υπεστήριξαν ότι τον δολοφό­ νησαν οι Άγγλοι. Φυσικά είχαν κάθε συμφέρον να διαδώσουν κάτι τέτοιο, προκειμένου να σπείρουν την καχυποψίαν και το μίσος εις τους Έλληνας κατά των "συμμάχων" των. Ενώ

οι Ιταλοί ηύραν ευκαιρίαν να πού ν ότι τώρα οι Ελληνες θα ηττώντο, προκαλούντες, ούτω την ανακοίνωσιν του ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών: "Έλληνες! Ο δόλιος εχθρός απεπειράθη να εκμεταλλευθή με ψευδολόγιον τον θάνατον του Ιωάννου Μεταξά.

Την απάντησιν θα του την δώσωμεν εις τον μέτωπον! Δεν εκατάλαβεν ο ηττημένος ε­ χθρός, ότι το πνεύμα του ήτο το πνεύμα του Έθνους. Αυτό κυριαρχεί και θα κυριαρχεί μέ­

χρις ότου ρίψωμεντον άτιμον εισβολέα εις την θάλασσαν". Μέχρι σήμερον, πάντως, υπάρχουν, ερωτήματα, κενά και φήμαι, αι οποίαι δημιουργούν υπονοίας, ως προςτας συνθήκαςτου θανάτου του, χωρίς όμως ποτέ να υπάρξουν αποδεί­ ξεις. Η κόρη του Ιωάννου Μεταξά, Λουκία, έγραψε δια το θέμα τούτο:

"Την άνοιξη του

1940 (3-16/4/1940 σελ. 461 Δ' τόμος) ο πατέρας μου αρρώστησε από μία

αιμορραγία των εντέρων. Είχε καιρό πριν πόνους στο στομάχι δυνατούς (όρα π.χ. σελ.

408/5.12.39). Πίστευε ο ίδιος ότι είναι έλκος

- ο ιατρός του όμως το απέκλεισε υποθέτων αρτηριο­

σκληρωτική αιτία. Δεν θέλησε, παρά τις συμβουλές των φίλων του (Ι. Διάκου κυρίως) να εξετασθεί από άλλους ιατρούς. Ίσως από λεπτότητα προς τον ιατρόν του, μα κυρίως τον ανησυχούσε η σκέψι να μη γί­

νει γνωστό πως αδιαθετεί και δημιουργηθή αναταραχή, κυρίως στο εξωτερικό. Ο ιατρός του, του υπέδειξε από τότε μία δίαιτα για ουρία και τούτο κλόνισε πολύ το ηθικό του και τον αδυνάτισε. Σκεπτόταν πως θα ήταν ικανός να κυβερνά αν χειροτέρευε (αύξανε η ουρία) και μάλι­ στα με τον ενδεχόμενο πόλεμο εν όψει και την διεξαγωγή του

( ... )''.

Έτσι η κόρη του Κυβερνήτου μας διηγείται την προ·ίστορίαντου θέματος. Εκείνη μετά

έφυγε δια το μέτωπον. Εν τω μεταξύ ως εδιηγήθημεν, από το Σάββατον,

18 Ιανουαρίου, η­

σθάνθη αδιαθεσίαν. Την ημέραν εκείνην θα γράψη και το τελευταίον χειρόγραφον κείμενόν του, που είναι η

203

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

απάντησις - διακοίνωσις προς την Αγγ λίαν, δια τας υποτυπώδεις δυνάμε ις που επέ μεναν να δεχθώμεν. Εις την "Βραδυνή" της 30ης Ιανουαρίου διαβάζομεν δια την συνέχειαν: "Εκ της επισταμένης ιατρικής εξετάσεως, διεπιστώθη πυώδης ερεθισμός των αμυγδαλών του,

εκλήθη δε πάραυτα ο ειδικός λαρυγγολόγος επιστήμων κ. Γεωργόπουλος, συνεργασθείς εις την παρακολούθησιν της νόσου μετά του επί θυγατρί γαμβρού του Προέδρου και κα­ θηγητού του Πανεπιστημίου κ. Ευγενίου Φωκά. Ενεδεικνύετο η άμεσος αφαίρεσις των α­

μυγδαλών, αλλά και λόγω της διογκώσεώς των και λόγω του προκεχωρημένου της ηλικίας, του επισήμου ασθενούς, προ εκρίθη η σύνθλιψις, δεδομένου ότι προέβαλε εις περίπτωσιν εγχειρίσεως το ενδεχόμενον ακατασχέτου αιμορραγίας. Ταύτα εννοείται συνέβαιναν την προπαρελθούσαν Κυριακήν,

19

τρέχοντος

(Ιανουαρίου). Τότε όμως ο Ιωάννης Μεταξάς είχεν εις το μεταξύ εγερθή αυθαιρέτως και ευρίσκετο ακαμάτως πανταχού παρών, συνεργαζόμενος από πρω'ίας μέχρις εσπέρας με­

τά της Α.Μ. του Βασιλέως, της Α.Β.Υ. του Διαδόχου και των συνεργατών του μελών της Κυβερνήσεως και του Επιτελείου με κέφι και ακμήν, ωσάν να μην του συνέβαινε απολύ­ τως τίποτε. Ηρέσκετο μάλιστα ν' αστειεύεται με την σοβούσαν πάθησιν του, λέγων με γέ­

λια εις τους πλησίον του: "Δεν είναι τίποτα! Έτσι τό χουμε ... εμείς τα μικρά, να πρήζωνται τα λαιμάκια μας".

Αλλά την Κυριακήν εκείνην το βράδυ η εξάντλησις των δυνάμενων ήρχισε να του γίνε­ ται αισθητή, ώστε παρέβη την συνήθειά του και παρέμεινε οίκοι, μη κατελθών εις Αθήνας

δια την τακτικήν νυκτερινήν συνεργασίαν του επί των γεγονότων της πολεμικής εξελίξε­ ως. Επίστευεν ότι είχε προσβληθή από μικρόν κρυολόγημα και κατεκλίθη ενωρίς εις την εν Κεφαλαρίω Κηφισίας ιδιόκτητον έπαυλίντου. Την Δευτέραν το πρωί, 20ην του μηνός, παρουσίασεν και ελαφρόν πυρετόν. Η στενοχώ­

ρια του, διότι θα καθηλούτο κλινήρης, ήτο απερίγραπτος. Συνεκάλεσε πλησίον του τους πάντας και έδιδεν απαύστως τας οδηγίας του. Ο ιατρός του κ. Γεωργόπουλος του συνέστησεν αποφυγήν κόπων και απέκλεισε την συρ­

ροήν επισκεπτών. Την δ' επομένην, Τρίτην, την μεσημβρίαν

(21 Ιανουαρίου), του έκαμε

πλέον, ως αναπόδραστον, την χειρουργικήν επέμβασιν της συνθλίψεως, η οποία και επέ­ τυχε πλήρως παράσχουσα λίαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Την Τετάρτην, Πέμπτην και Παρασκευήν

(22, 23 και 24 του

μηνός) ουδείς των κ.κ. υ­

πουργών μετέβη παρ' αυτώ, κατόπιν παρακλήσεως των θεραπόντων ιατρών και της ΟΙΚΟ­ γενείαςτου. Το Σάββατον (25ην) θα εδέχετο τους κ.κ. υφυπουργούς Δημοσίας Ασφαλείας και Στρατιωτικών.

Αλλ' αιφνιδίως, την εσπέραν της Παρασκευής (24ην) επήλθε πυρετός με τάσεις μάλλον ανησυχητικάς. Εγένοντο τ' απαιτούμενα, το δε Σάββατον (25ην), ο πυρετός μάλλον υπε­ χώρη και ο ασθενής εφαίνετο ησυχώτερος. Η βελτίωσις συνεχίσθη και την Κυριακήν

(26ην) τόσον δε ώστε ωρίσθη ότι από της προχθές Δευτέρας (27ην), ο Πρόεδρος θα εξήρ­ χετο εντελώς υγιής

(... )".

Εδώ όμως η Λουκία Μεταξά, αναφέρει: "Την Κυριακήν 26.1.1941, γυρνώντας από εμπιστευτική αποστολή, πήγα να τον δώ

(...)

Μετά την επέμβασι, καθώς μου είπαν πήγαινε καλά και μάλιστα τόσο που κάλεσε την

Παρασκευή τον Κ. Μανιαδάκη για συνεργασία - και πώς ο ιατρός του, του έδωσε ένα με· γάλο ποτήρι αλατούχο καθάρσιο, για να φύγουν σι τοξίνες από τα έντερα, όπως του είπε.

204

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Φυσικά

1936-41

.... την επομένην έπαθε αιμορραγία εις τα έντερα (Σάββατο) Του έκαναν μετάγ­

γιση αίματος και την Κυριακή το πρωί που τον είδα ήταν ευδιάθετος". Η κόρη, δηλαδή, του Κυβερνήτου, μας αποκαλύπτει κάτι που συγκαλύπτεται, εις τα επί­

σημα ανακοινωθέντα. Ότι ο ιατρός του, του έδωσε αλατούχον καθάρσιον το Σάββατον

25.1.41, το οποίον του προεκάλεσεν εντερική αιμορραγία και εχρειάσθη να γίνει μετάγγι­ σις αίματος, δι' αυτόν τον λόγον την επομένην!

Παρ' όλα αυτά, η "Βραδυνή" μας βεβαιώνει ότι το Σάββατο και την Κυριακήν εβελτιού­ το και την Δευτέρα ανεμένετο να σηκωθεί: Συγκάλυψις; Εις την "Βραδυνή" επίσης συνεχίζεται η διήγησις: "Την Δευτέραν (27ην) και συγκεκριμένως την 4ην μ.μ. ώραν ο πυρετός εγένετο υψηλός και επεφάνθη λοίμωξις. Απότομος αλλοίωσις του αίματος συνεπεία απορροφήσεως.

Επεβάλλετο μετάγγισις αίματος. Η πρώτη εγένετο αυθημερόν. Η νύξ υπήρξε φρικτή ... ". Δευτέρα αντίφασις. Η Λουκία Μεταξά υποστηρίζει ότι συνεπεία της εντερικής αιμορ­ ραγίας από το

... καθάρσιον έγινεν μετάγγισις την Κυριακήν, ενώ η "Βραδυνή" που ανα­

κοινώνει την επίσημον εκδοχήν μας λέει ότι η πρώτη μετάγγισις έγινε την επομένην, Δευτέραν!

Και έτσι ξημερώνει η Τρίτη,

28 Ιανουαρίου, παραμονή του θανάτου του Πατρός της Νίκης: "Και χθές Τρίτη ήρχισεν η ανησυχία, η επιδείνωσις επετείνετο ασυγκρατήτως ( .. )" μας λέγει η "Βραδυνή"και συνεχίζει: ''Ο Ιωάννης Μεταξάς αντείχε μόνον χάρις εις τον α­ κατάβλητον οργανισμόν του. Την 1ην μεταμεσημβρινήν ώραν της χθές εγένετο και δευτέ­ ρα μετάγγισις και την εσπέραν τρίτη. Η καρδιά του αντείχε μέχρι της 8ης εσπερινής", ενώ, τα ίδια λέγει και η εφημερίς "Καθημερινή" της ιδίας ημέρας: "Το απόγευμα της Τρίτης, η κρίσις επήλθεν εντονωτέρα, την δε 8ην εσπερινήν, ο εκ των θεραπόντων ιατρών καθηγητής κ. Βλαδίμηρος Μπένσης ανήγγειλεν εις την Α.Μ. τον

Βασιλέα, εξ ονόματος των άλλων θεραπόντων ιατρών ότι ο Ιωάννης Μεταξάς εισήλθεν εις την αγωνίαντου θανάτου ... "

Η Λουκία Μεταξά όμως αναφέρει πως οι ιατροί: "Διεπίστωσαν πως είχε περινεφρική ουρία από ενδεχόμενες εσωτερικές αιμορραγίες" και όχι συνεπεία απορροφήσεων! Και συνεχίζει: "Προτείναμε να τηλεφωνήσουμε σε κάποιον ξένο ιατρό να έλθει να αποφανθεί. Έφεραν του κόσμου τα εμπόδια. Τελικά ο Βασ. Παπαδάκης και εγώ τηλεφωνήσαμε. Τρίτη πια βρά­

δυ ήταν. Ο ξένος ιατρός απήντησε πως όσα του λέγαμε και από την πρόχειρη έκθεση των ιατρών κρίνει πως δεν προλαβαίνει να έλθει αλλά ότι πρέπει να γίνει η δευτέρα μετάγγι­ ση απαραίτητως.

Το συμβούλιο ιατρών είχε χωριστεί στα δύο και είχαν περάσει μ' απραξία τα δύο εικο­ σιτετράωρα. Στο μεταξύ καμμία νοσηλεία. Τον είχαν ανάσκελα καθώς ήταν και βαρύς και έπαθε εντόπιση όπως συμβαίνει στους

στομαχικούς. Το απόγευμα της Τρίτης του έφεραν το οξυγόνο ... και ανάκλιντρο( ... )". Ας δούμε όμως πως τα λέει η "Βραδυνή":

"... Εστάλη τηλεγράφημα εις Βιέννην, εις τον

διάσημον Γερμανόν καθηγητήν Έππιγκερ, όστις και ανεχώρησεν εσπευσμένως, αερο­

πλάνον μας δε υπό τον αξιωματικόν της βασιλικής αεροπορίας κ. Ποταμιάνον απεγειώθη χθές την lΟην εσπερινήν ώραν εξ Αθηνών και προσγειώθη την 2αν πρω·ίνήν εις Βελιγράδιον ίνα παραλάβη τον ξένον ιατρόν.

205

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Ο κ. Έππιγκερ επέβη σήμερον την 10ην πρω'ίνήντου αεροπλάνου μας ερχόμενος ... "

Η "Καθημερινή" από την άλλη επιβεβαιώνει αυτά που διηγείται η "Βραδυνή" προσθέτο­

ντας ότι οι Έλληνες ιατροί είχαν επικοινωνήσει μαζί του, τηλεφωνικώς "από της νυκτός της παρελθούσης Κυριακής". Και πάλιν αντιφάσεις λοιπόν. Εις την επίσημον εκδοχήν, οι θεράποντες ιατροί, φαίνε­ ται ότι από την νύκτα της Κυριακής 26ης Ιανουαρίου επεκοινώνησαν με τον Δρα Έππιγκερ, την δε Τρίτην,

28 Ιανουαρίου έστειλαν, προθυμοποιηθέντες αμέσως, αερο­ πλάνον - αναφέρεται και το όνομα του πιλότου - δια να έλθη εις την Ελλάδα, ενώ η Λουκία Μεταξά ισχυρίζεται ότι οι ιατροί εις το άκουσμα του ξένου ιατρού, "έφεραν του κόσμου τα εμπόδια" ενώ είχαν περάσει, δύο κρίσιμα εικοσιτετράωρα απραξίας. Ο δε Έππιγκερ έκρινε ότι δεν προλάβαινε να έλθη και απλώς έδωσε συμβουλάς. Τι έγι­ νε, λοιπόν, εις την πραγματικότητα;

Δεκαετίας, τώρα κυκλοφορε ί η φή μη ότι τον Μεταξά τον δολοφόνησαν οι Άγγ λοι μ' ένα

ιατρό τους, που του έκαμε μία ένεση. Εις την "Βραδυνή" διαβάζομε: "Ο Άγγλος υποστράτηγος κ. Ντ' Αλμπιάκ, ελθών εκ Κρήτης επίτηδες αεροπορικώς, συ­ νοδεύετο και από Άγγλον αρχίατρον του Βρεταννικού ναυτικού, όστις και έκαμεν ιδιο­ χείρως ένεσιν εις τον ασθενή".

Παραλλήλως η "Καθημερινή" μας ενημερώνει ότι:

... 0

δ/ντής του "Ευαγγελισμού" κ. Λωράνδος, εκ των θεραπόντων επίσης ιατρcί)ν του α­

σθενούς, μετεκάλεσε φίλον του Άγγλον υπίατρον, εκ των διευθυντών του ενταύθα

Αγγλικού στρατιωτικού νοσοκομείου, ο οποίος διέθετεν ειδικόν μηχάνημα εισπνοών ο­ ξυγόνου δια πιέσεως αερίου. Η χρησιμοποίησις του μηχανήματος αφ' ενός και η νέα με­

τάγγισις αίματος αφ' ετέρου, η οποία εγένετο κατ' άλλην μέθοδον, υποδείχθησαν υπό του Άγγλου ιατρού, η έγχυσις τέλος ορού και αι ενδοφλέβιοι καρδιοτονωτικαί ενέσεις ενεφά­ νισαν βελτίωσιν τινά, η οποία δυστυχώς ήτο μόνον φαινομενική". Η Λουκία Μεταξά δεν αναφέρει κανέναν Άγγλον ιατρόν. Αυτό πιθανόν να συμβαίνει

διότι δεν το εθεώρησε ση μαντικό. Πράγματι ο υπίατρος που έφερε ο Λωράνδος, παρέσχε απλcl)ς ένα μηχάνημα οξυγόνου. Τίποτε το ύποπτον. Και η Λουκία αναφέρει ότι το από­

γευμα της Τρίτης του έφεραν οξυγόνο. Το ερclnημα λοιπόν τίθεται δια τον Άγγλον αρχίατρον που ήλθε με τον στρατηγό Ντ'

Αλμπιάκ, έναν από τους πιέσαντες τον Μεταξά να δεχθή υποτυπώδεις δυνάμεις Βρετταννών, και ο οποίος έκαμε εις τον ασθενήν μία ένεσιν. Από την "Καθημερινή" μα­

θαίνουμε, ανωτέρω, ότι επρόκειτο περί ενδοφλεβίων καρδιοτονωτικών ενέσεων. Η αλήθεια, δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ, εφ' όσον δεν έγινε νεκροψία, ούτε και αι υποψί­ αι θα παύσουν να υφίστανται.

Πάντως όταν έγινε η ένεσις, η κατάστασις του Μεταξά, ήτο ήδη δραματική, 6πως δεί­ χνουν τα κείμενα, ενώ μετά ενεφάνισε μίαν μικράν βελτίωσιν. Το μ6νο που μένει να εξετασθήείναι εάν υπήρχε κίνητρον. Τι συμφέρον θα είχανοι

Άγγλοι, να "φύγει anc5 την μέση" ο Μεταξάς; Η Μ. Βρεταννία, δενήθελε επ' ουδενί λόγω να κλείσωμεν χωριστήν εΙΡ1Ίνη με τους

Ιταλούς. Ήθελε το Βαλκανικc5ν μέτωπον να παραμείνει ανοικτ6ν καθυστερώντας τας δυ­ νάμεις του Χίτλερ. Τον Χίτλερ αντιθέτως τον βόλευε να κλείσει το Βαλκανικόν Μέτωπον προκειμένου να

206

ι

Ι ι

j .!

! !

~

ι

Ι

f

! } ι

1 !

1

Ι

f'

Ι

Ιωάννης Μεταξάς Πορει'α προς την Δόξαν

1936-4I

εκστρατεύσει εις Ρωσσίαν προ του χειμώνος.

Είδαμε ότι εις την τελευταίαν εγγραφήν του, ο Μεταξάς ηρνήθη υποτυπώδεις δυνάμεις των Άγγλων αι οποίαι ενώ δεν προσέφεραν καμμίαν ενίσχυσιν, θα προέκαλουν την Γερμανικήν επέμβασιν αδίκως. Μήπως αυτό επεδίωκαν; Εις το κεφ. "Ο Διπλωματικός αγών" περιεγράφη η έμμεσος πρότασις εις τον Μεταξά α­

πό τους Γερμανούς, ειρηνεύσεως, με την Ελλάδα νικήτρια έναντι της Ιταλίας και κρατώ­ ντας τα κεκτημένα (Β. Ηπειρον) αρκεί να διετήρη μετά, την αυστηράν ουδετερότητά της,

ένδοξος και με εγγυητάς έναντι των Ιταλών τους ιδίους τους Γερμανούς. Μήπως οι Άγγλοι εφοβήθησαν ότι ο Μεταξάς θα εδέχετο; Όμως ο Μεταξάς επανει­

λημμένως είχε διατυπώσει ότι δεν θα έκαμε χωριστήν ειρήνην με τους Ιταλούς, ότι ήτο α­ ποφασισμένος να πολεμήσει τους Γερμανούς έστω και μόνος και ότι δεν επολέμα μόνον δια την Ν ίκην αλλά δια την δόξαν και την τιμήν της Ελλάδος (Βλ. κεφ. 'Ή διεξαγωγή των επιχειρήσεων").

Απλώς εζήτει από τους Άγγλους, ικανάς δυνάμεις ώστε να αντιμετωπισθεί η Γερμανική εισβολή, μη δεχόμενος μικράς δυνάμεις που θα την επροκάλουν, δια να κερδίσει χρόνον, συντρίβοντας τελειωτικά τους Ιταλούς εις την Αλβανία! Είδαμε, ότι οι Άγγλοι, ετίμησαντον Μεταξά μετά τον θάνατόν του, όσον ουδείς και α­ νησύχησαν τρομερά όταν πέθανε διότι έκριναν, και ορθώς, ότι θα άφηνε κενόν δυσανα­ πλήρωτον εις τον συμμαχικόν αγώνα, τον εθεώρουν τον Τσώρτσιλ της Ανατολικής Ευρώπης και ο Βρεταννός πρέσβυς έκρινε ότι την στιγμή εκείνη η απώλεια ήτο ανεπα­

νόρθωτος. Η κατάληξις λοιπόν εις αποδεδειγμένον συμπέρασμα, ακόμη και η ανεύρεσις του αληθούς κινήτρου, είναι πολύ δύσκολος εις το θέμα αυτό.

Η "Βραδυνή" συνεχίζει: "Περί την 6ην πρω"ίνήν σήμερον, ο Ιωάννης Μεταξάς, τελών καθ' όλην την νύκτα εις κωματώδη κατάστασιν, ανέλαβε στιγμιαίως εκ του ληθάργου και ιδο)ν

παρά το προσκέφαλόν του τον κ.Μανιαδάκην, επρόφερε προς αυτόν τας υστάτας λέξε ις του: -Ώστε δεν υπάρχει πλέον καμμία ελπίς; Καταλαβαίνεις Κώστα, δεν με μέλει για μέ­ να. Αλλά, εγώ, έχω την ελπίδα μου στους Έλληνας! Ο ασθενής είχε κοινωνήσει των Αχράντων Μυστηρίων αφ' εσπέρας χθές. Την

6.20 α­

κριβώς παρέδωσε το πνέυμα ησύχως". Η Λουκία Μεταξά, θέτει ορισμένας απορίας:

α. Ο Ι. Μεταξάς την 17ην και 18ην Ιανουαρίου ότι το Σάββατον και όχι

1941, φαίνεται απόλυτα υγη1ς. Υποτίθεται 18 Ιανουαρίου αρρώστησε αλλά τότε 11ταν επί δώδεκα μέρες άρρωστος

10 που μας λέγει το ανακοινωθέν.

β. Δεν παρουσίασε για πρώτη φορά ουρία όπως λέγει το ανακοινωθέν, διότι από το "Ημερολόγιο" φαίνονται οι συχνές αναλύσεις τουλάχιστον τον τελευταίο χρόνο όχι και από το

1939 (Ορα Δ' τόμον

1-3/7/1939,μ

(1940) αν

13/7/1939).

γ. Υπενθυμίζουμε την επίσημη διαπίστωση ότι η ουρία αυτή ήτο περινεφΡΙΚ11 και όχι ορ­ γανική και είχε ως αίτιον της προφανώς μιά κάποια εσωτερική αιμορραγία". Συμπερασματικως, καταλήγομεν ε ις τα εξής:

Ως δείχνουν τα πράγματα έγιναν διάφορα σφάλματα του ιατρικού συμβουλίου τα οποία μετά συνεκαλύφθησαν. Και συγκεκριμένως: Ενώ έπειτα από την επέμβασιν ()λα έβαιναν καλώς, ο ιατρός χορηγεί εις τον μέγα α­ σθενήν, αλατούχον καθάρσιον το οποίον πιθανώτατα προκαλεί αιμορραγίαν των εντέ-

207

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ρων όπου υπήρχε ευαισθησία, μετά δε την χειροτέρευσίν του απ' αυτό, δύο εικοσιτετρά­ ωρα κρίσιμα μένουν χωρίς ουδεμίαν ενέργειαν, αποφεύγοντες την παρέμβασιν ξένου ια­ τρού, η οποία όταν ενεκρίθη, ήτο πλέον αργά_ Φαίνονται δηλαδή αμέλειαι εκ μέρους των

υπευθύνων αι οποίαι εις τας επισήμους ανακοινώσεις δεν παρουσιάζονται δίδοντας μά­ λιστα την εντύπωσιν συγκαλύψεως.

Ο Κ. Μανιαδάκης, ενισχύει αυτήν την άποψιν, μέσω της μαρτυρίας του Κ. Πλεύρη εις το

έργον του "Ιωάννης Μεταξάς - βιογραφία" οπου φαίνεται να λέει: "Αν είχαμε τον Μεταξά σε νοσοκομείο, τρίτη θέση, θα ζούσε" και αποδίδει τον θάνατο του Κυβερνήτου σε ιατρι­ κάς παραλείψεις. Ο ίδιος δε συγγραφεύς λέγει ότι ο Μανιαδάκης του είπε και το εξής: "Οι γιατροί φταίγανε και επωφελήθηκαν οι Άγγλοι". 93 Άποψις που ενισχύεται και από μίαν μαρτυρίαν εις το έργον του D. Irνing, "Ο πόλεμος του Χίτλερ", όπου περιγράφονται παρό­

μοιαι συνθήκες θανάτου του, του Βασιλέως της Βουλγαρίας, Βόριδος, με αυτάς του Ι. Μεταξά. Ο Βόρις εδέχθη να βοηθήσει την Γερμανίαν εις την εκστρατείαν κατά της

Ρωσσίας: "Δύο εβδομάδες αργότερα, ο βασιλεύς Βόρις, έπεσε άρρωστος από μία ξαφνι­ κή μυστηριώδη ασθένεια" αναφέρεται εις το ανωτέρω βιβλίον και συνεχίζει:

"... ο Χίτλερ

έστειλε τον πιο σπουδαίο γιατρό του Ραϊχ, τον καθηγητή Χανς Έππινγκερ, από την Βιέννη

για να βοηθήσει". (σ.σ. ο Έππινγκερ, ως είδαμε ανωτέρω, ησχολήθη και με την ασθένειαν του Μεταξά, όταν τον εκάλεσαν να τον εξετάση). Τελικώς Ο Βόρις απεβίωσεν προτού φθάσει ο Έππινγκερ και η σύζυγος του δεν επέτρεψεν αυτοψία: "Αλλά ο Έππινγκερ πα­ ρατήρησε ότι τα κάτω άκρα του Βασιλιά είχαν μαυρίσει, κάτι που το είχε δει μόνον μία

φορά πριν, όταν ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Ιωάννης Μεταξάς είχε δηλητηριαστεί, τον Ιανουάριον του

1941!"

Τελικώς απεκαλύφθη ότι ο Βόρις είχε δηλητηριαστεί από δηλητήριον εξωτικού φιδιού! "Ήταν ένα χαρακτηριστικός "βαλκανικός θάνατος" όπως είπε ο Έππινγκερ". Κατά το ως

άνω έργον λοιπόν αναφέρεται σαφώς δηλητηρίασις του Μεταξά, αντιστοίχως με του

Βόριδος. Επίσης υπονοήται σαφώς ότι ο Έππινγκερ τελικώς είδε το νεκρό του Μεταξά, πράγμα που τα επίσημα ανακοινωθέντα αποκρύπτουν. Αξιοση με ίωτον είναι επίσης το γεγονός ότι αργότερον ε ις το Κάιρον, ο αρχηγός της α­ στυνομίας Παξινός, εν μέσω πλήθους Άγγ λων, ε ις μια δεξίωσιν, ανέφερεν ότι μετά τον :"ίό­

λεμον θα γράψει δια τα πραγματικά αίτια του θανάτου του Ι Μεταξά, τα οποία και θα προ­ καλέσουν σοκ. Την επομένην "εντελώς τυχαίως" ευρέθη δολοφονημένος εις ένα στενό! Η αλήθεια δεν θα αποκαλυφθή ποτέ, εφ' όσον δεν έγινε νεκροψία, αλλά ούτε και αι υποψί­ αι θα παύσουν να υφίστανται.

Πρωθυπουργός ο Κοριζής Τον θάνατον του Ι. Μεταξά, ηκολούθησε μία άστοχος ενέργεια. Διωρίσθη από τον

Βασιλέα, ως Πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Κοριζής. Ο Κοριζής ήτο άνθρωπος, καθ' όλα έντιμος και συνετός. Είχεν διατελέσει Υπουργός του Μεταξά εις το Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως και την 12ην Ιουλίου

1939,

είχε αναλάβει την διοίκησιν της Εθνικής Τραπέζης. Υπήρξε δε πιστός και εις τον Μεταξά και εις την Ελλάδα μέχρι τέλους. Ήτο όμως τελείως ακατάλληλος δια να αναλάβει την η­ γεσίαν της Κυβερνήσεως, αντικαθιστώντας τον Μεταξά, υπό τας λίαν κρισίμους στιγμάς

208

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

υφ' ας ανελάμβανε. Δεν είχε, ούτε την γνώσιν, ούτε την εμπειρίαν, ούτε τον δυναμισμόν, ούτε τοψυχικόνσθέ­

νος δια να ανταπεξέλθη και το εγνώριζε! Η έλλειψις ψυχικής αντοχής και δυναμισμού του, αποκαλύπτεται και από το "ημερολό­ γιον" του Μεταξά όταν ο τελευταίος του παρέδωσε την διοίκησιν της Εθνικής Τραπέζης, μετά τον θάνατον του Ιω. Δροσοπούλου:

"Απόγευμα Κοριζής σπίτι. Φοβισμένος από βάρος Εθνικής Τραπέζης. Ίδωμεν" (Εγγρ.

12 Αυγ. 1939) Μα πώς λοιπόν ένας άνθρωπος, ο οποίος εφοβείτο ακόμη και το βάρος της αναλήψεως της διοικήσεως μίας τραπέζης, θα ανελάμβανε τώρα την ηγεσίαν του μαχομένου Έθνους και μάλιστα το βάρος της επικειμένης Γερμανικής επιθέσεως;

Ο Κ Μανιαδάκης εις σημείωμά του προς τον Σπ. Μαρκεζίνη τον Φεβρουάριόν του

1968

αναφέρει ότι είχε μεγάλο ρόλο εις το παρασκήνιον της διαδοχής. Συγκεκριμένως περι­ γράφει: "Όταν απεβίωσεν ο Ι Μεταξάς, πήρα αμέσως τηλέφωνο τον Βασιλέα Γεώργιον και του ανέφερα το τραγικόν συμβάν. Ο Βασιλεύς καταφανώς συντετριμμένος μου είπε: "έλα αμέσως κάτω!"". Όταν ο Υπουργός και στενότατος συνεργάτη ς του Μεταξά έφθασε ε ις τα Ανάκτορα, ο

Βασιλεύς με μεγάλην θλίψιν αλλά και απόγνωσιντου είπε: "Τώρα; Τι γίνεται χωρίς τον Μεταξά;" Μετά από συζήτησιν των δύο, ο Μανιαδάκης επρότεινε στον Βασιλέα, δια πρώτην φο­

ράν, την πρωθυπουργίαν Α.Κοριζή. Ο Βασιλεύς ηρνήθη, αλλά ο Μανιαδάκης επέμεινε. Σημειωτέον, εδώ, ότι ο Βασιλεύς, έ­ χοντας χάσει τον μέγιστον συνεργάτην και κεντρικόν νού του αγώνος, τον Μεταξά, είχε

πλέον ως μοναδικά του στηρίγματα τους δυο στενοτέρους συνεργάτας του, τον ΚΜανιαδάκην, υφυπουργόν Δημοσίας Ασφαλείας και τον Ι Διάκο.

Ο Βασιλεύς, ανέθεσε εις τον Μανιαδάκη να του το αναγγείλει, ο οποίος διηγείται ότι ό­

ταν το έπραξε: "Τέτοιος ήταν ο αιφνιδιασμός του, ώστε σηκώθηκε αμέσως να φύγει. Τον έπιασα από το σακάκι λέγοντας: "αυτή είναι η εντολή του Μεταξά και δεν έχουμε δικαίω­ μα να την παραβιάσωμε". Εκείνος δε απάντησε: "Μα είναι δυνατόν αγαπητέ Κώστα, να αντικαταστήσω εγώ τον Μεταξά σ" αυτό το τρομακτικό έργο; Πώς σου πέρασε από το μυαλό σου;" 94

Απορίας άξιον πάντως είναι διατί ο Μανιαδάκης επρότεινε τον Κοριζήν. Ο Ναύαρχος

Σακελλαρίου, γράφει ότι επροκάλεσε οδυνηράν έκπληξινη επιλογή ως Πρωθυπουργού, ενός τραπεζίτη την στιγμήν που το Έθνος εχρειάζετο άνδρα ικανόν να αντιμετωπίσει την λύσιντου επερχομένου δράματος. 95 Ο δε Πρέσβυςτων Άγγλων, Πάλαιρετ εις έκθεσίντου σημειώνει:

"... 0

Βασιλεύς εφάνει

απρόθυμος να αποδεχθεί την υπόδειξιν του Βρεταννού πρέσβεως, ότι έπρεπε, αυτήν την επείγουσα και επικίνδυνη στιγμή, να αναλάβει ο ίδιος προσωρινώς, τα ηνία της Κυβερνι1σεως. Επροτίμησε να ορίσει πρωθυπουργό τον διοικητή της Εθνικής Τραπέζης Α.Κοριζή, άν­

θρωπον έντιμο, αλλά μΙΚΡι1ς πνευματικι1ς και σωματικής δυνάμεως" και φυσικά μετά σπεύ­ δει να ... καθησυχάσει την Αγγλικήν Κυβέρνησιν, προσθέτων ότι ο νέος Πρωθυπουργός: "επιβεβαίωσε εγγράφως τας διαβεβαιώσεις του Μεταξά ότι η Ελλάς θα ζητούσε την απο-

209

Μάνου. Ν. Χατζηδ(χκη

στολήν βρεταννικών δυνάμεων, ευθύς ως τα γερμανικά στρατεύματα θα εισήρχοντο εις

Βουλγαρίαν"

Ουδεμία πάντως, άλλη κυβερνητική αλλαγή εσημειώθη. Η Εθνική Κυβέρνησις της 4ης Αυγούστου, παρέμεινεν η ιδία ως ήτο επί Μεταξά. Ο Νέος Πρωθυπουργός εις συνέντευ­ ξιν τύπου εδήλωσε: "Δεν έχομεν, παρά να ακολουθήσω μεν τον δρόμον και την πολιτικήν, την οποίαν διέ­ γραψεν ο αείμνηστος Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος δι' ημάς απέθανε σωματικώς, αλλά ό­ χι και πνευματικώς. Τον έχομεν πάντοτε κοντά μας δια να μας καθοδηγεί εις τον δρόμον της τιμής και του καθήκοντος.

Θα προσπαθήσω μεν , ίνα ο κόσμος, μη ιδή καμμίαν μεταβολήν εις την πολιτικήν του Αρχηγού. Οπως δεν την βλέπει και εις τα πρόσωπα, θα προσπαθήσωμεν να μην την ιδή και εις τα πράγματα. Διότι πιστεύομεν ότι η πολυσχιδής αυτή πολιτική εις όλους τους τομείς

της Κυβερνητικής δράσεως, είναι η μόνη προσήκουσα εις τον τόπον αυτόν. Απόδειξις, ό­ τι η πολιτική αυτή εστέφθη από τόσας επιτυχίας και τόσην Δόξαν. Διότι όλα αυτά, τα οποία έγιναν, δεν ήσαν τυχαία, αλλ' ήσαν το προ"ίόν της πεφωτισμένης διανοίας και της εντατι­ κής εργασίας του μεγάλου αυτού ανθρώπου ... " Η 4η Αυγούστου, συνεχίζετο. Θα έπιπτεν, ηρω'ίκώς μαχομένη μετά της Ελλάδος ως αλη­ θώς Εθνικόν Καθεστώς, με θυσίαν και των δύο Πρωθυπουργών της, υπέρ του αγώνος!

210

Κεφάλαιον 8 ον «Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» «Θα rιέσωμεν έως

τον τελευταίο!»

1. Μειαξάς

Ε

ις το μέτωπον, η περίοδος που θα ακολουθήσει τον θάνατον του Ιωάννου Μεταξά,

θα είναι περίοδος αγώνων επαφής και γενικοτέρας ατονίας των επιχειρήσεων. Αυτό οφείλετο κατ' αρχήν εις την απότομον έκλειψιν του κεντρικού επιτελικού νου,

του αγώνος που ήτο ο Μεταξάς, αλλά κυρίως εις τον φοβερόν χειμώνα, ο οποίος έφθασε κατ' εκείνην την περίοδον εις το αποκορύφωμά του, κάνοντας αδύνατον πάσαν ανάληψιν πρωτοβουλίας επιθετικών επιχειρήσεων. Εις την Τρεμπεσίνα το ύψος του χιονιού ξεπερ­ νούσε τα τρία μέτρα. Παρά ταύτα τοπικαί επιθέσεις των Εθνικών μας Δυνάμεων διησφά­ λιζαν τας θέσεις μας και διετήρουν το επιθετικόν πνεύμα των μονάδων μας.

Προ του διαφαινομένου Γερμανικού πλέον, κινδύνου, από τας αρχάς Φεβρουαρίου συ­ γκροτείται νέα ανωτέρα διοίκησις. Το Τ.Σ.Η. (Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου) το οποίον συ­ μπεριελάμβανε τα Α' και Β' Σώματα Στρατού και ετέλει υπό την διοίκησιν του Στρατηγού Μ.Δράκου.

Σκοπός του, ο συντονισμός των ενεργειών των δυνάμεων του κεντρικού και δυτικού με­ τώπου, ούτως ώστε ο Αρχιστράτηγος Παπάγος να έχει την δυνατότητα μετακινήσεως από το θέατρον επιχειρήσεων Ηπείρου εις τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου ανεμένετο ό­ τι θα εξεδηλούτο η Γερμανική επέμβασις. Την 13ην Φεβρουαρίου

1941, το Γενικόν

Στρατηγείον έδωσε εντολήν επιθετικών επιχειρήσεων στο Τ.Σ.Η. προς εκκαθάρισιν και διεύρυνσιντης ζώνης περί την Κλεισούραν. Την ιδία ημέρα το Β' Σ.Σ. εξορμά προς την Τρεμπεσίνα και το Σεντέλι ενώ την επομένην το Α' Σ.Σ. κάμει έφοδον εις την γραμμήν με­

ταξύ Δρίνου και Αώου, αιφνιδιάζοντας τους Ιταλούς που υπεχώρουν συνεχώς. Την 15ην Φεβρουαρίου το Σώμα επιτίθεται προς το Λέκλι και την Πέστανη. Ειςτας

16 Φεβρουαρίου το Β' Σ.Σ. καταλαμβάνει το Πούντα Νόρντ ενώ την 19ηντου μη­ νός το Α' Σ.Σ. καταλαμβάνει την Πέστανην συλλαμβάνοντας 30 αιχμαλώτους Ιταλούς, με­ ταξύ των οποίων 18 Αξιωματικοί καθώς και άφθονον υλικόν. Ο αγών για το Λέκλι, θα κρα­ τήσει μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου. Εις ακόμη θρυλικός μην πολέμου έμπαινε. Ο Μάρτιος. Ο μήνας της "εαρινής επιθέσεως"

του θριάμβου των Ελληνικών όπλων και του τέλους του Ελληνο'ίταλικού πολέμου. Με την εισόδον του, η Ανωτάτη Διοίκησις θα επιμείνει εις άμεσον και άνευ καθυστερή­ σεων επίθεσιν, προς κατάληψιν του Τεπελενίου.

212

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Υπακούων, ειςτο πνεύμα και την σκέψιντου Μεταξά, το Επιτελείον ήθελε να δώσει τέ­ λος εις τον ΕλληνΟ·ίταλικόν πόλεμον προτού επέλθη η Γερμανική επίθεσις και πριν οι Ιταλοί οργανωθούν και εξαπολύσουν εκείνοι πρώτοι επίθεσιν. Εάν κατελαμβάνετο το Τεπελένι, ο Αυλών ήτο πλεόν μια κατηφόρα δια τας Ελληνικάς Δυνάμεις και γραμμή αμύ­ νης, δεν υπήρχε άλλη δια τους Ιταλούς. Θα ερρίπτοντο εις την θάλασσα!

Εις πολεμικόν Συμβούλιον που διεξήχθη, ο διοικητής του Τ.Σ.Η. Στρατηγός Δράκος ήλ­ θε εις διαφωνίαν με την Ανωτάτην Διοίκησιν επ' αυτού, διότι ως ισχυρίζετο, δια την κατά­

ληψιν του Τεπελενίου εχρειάζετο σταδιακή αντικατάστασις τριών κουρασμένων και ε­ φθαρμένων Μεραρχιών του Β' Σ.Σ., πράγμα που δεν η μπορούσε να ολοκληρωθεί πριν τα τέλη Μαρτίου. Δεν υπήρχε όμως καιρός για χάσιμο. Ο Δράκος αντικατεστάθη αμέσως εις την διοίκησιν του Τ.Σ.Η., από τον μέχρι τότε διοικητή του ΤΣΔΜ (τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας), Στρατηγό Πιτσίκα. Το δε ΤΣΔΜ ανελήφθη υπό του Στρατηγού Τσολάκογλου.

Απ' ευθείας εξεδόθη διαταγή επιθέσεως με συνδυασμένην ενέργειαν των Α' και Β' Σωμάτων Στρατού, ώστε ταυτοχρόνως από βορράν και νότον να κυκλώσουν τας Ιταλικάς δυνάμεις του Λέκλι. Το Β' Σ.Σ. καταλαμβάνει το ύψωμα 370 ενώ την 7ην Μαρτίου διενεργείται επίθεσις προς το Σεντέλι. Ο αιφνιδιασμός των Ιταλών υπήρξεν πλήρης. Μέχρι τας απογευματινάς ώρας θα έχει καταληφθή με αποτέλεσμα,

1000 Ιταλούς αιχμαλώτους, 20 Αξιωματικούς και ολό­

κλήρους αποθήκας στρατιωτικού υλικού για λάφυρα. Την ίδια νύκτα καταλαμβάνεται το ύψωμα

1437 και με ακάθεκτον ορμήν, αι θριαμβεύουσαι Δυνάμεις των Ελλήνων προχω­ ρούν δια το ύψωμα 1633. Ο Αγών, είναι πλέον προς την εσχάτην, την κυρίαν κορυφο­

γραμμήν προ του Τεπελενίου. Την εσχάτην προς Τεπελένι γραμμήν, εις την οποίαν με μίαν απίστευτον ανάτασιν, έφθανεν η Ελλάς του

1940-41.

Ταυτοχρόνως το Α' Σ.Σ. την 7ην Μαρτίου, εξαπέλυε την επίθεσίν του προς την γραμμήν Λέκλι - Κόντρα - Δραγκότι. Έπειτα από λυσσώδεις μάχας προς κατάληψιν του υψώματος

739, ύψωμα - κλειδί για την γραμμήν αμύνης και υπό την θρυλικήν ιαχήν ''ΛΕΡΑ'' το ύψω­ μα περιήρχετο εις Ελληνικάς χείρας, την 8ην Μαρτίου 1941. Το τελευταίον κατόρθωμα της Ελληνικής επιθέσεως, ακριβώς την παραμονήν της εξαπολύσεως της μεγάλης "εαρινής ε­ πιθέσεως" των Ιταλών.

Εαρινή επίΘεσις Όταν ο Ούγκο Καβαλλέρο, αντικαθιστούσε εις την Αρχιστρατηγίαν της Ιταλικής Στρατιάς Αλβανίας, τον Στρατηγόν Σοντού, ήτο διότι είχε ως σκοπόν μίαν μεγάλην επίθε­ σιν, ενώ ο Σοντού ισχυρίζετο ότι θα έπρεπε να εγκαταλείψουν τον Αυλώνα και να OJILσθοχωρήσουν εις τον ποταμόν Σκούμπη. Ο Καβαλλέρο, επεκράτησε, υποσχόμενος αντε­ πίθεσιν που θα ανέτρεπε την ορμήν των Ελλήνων και έτσι την 13ην Ιανουαρίου, έγινε ο τρί­ τος Αρχιστράτηγοςτων Ιταλών εντός

2 V2 μηνών πολέμου!

Ενώ λοιπόν οι Γερμανοί είχαν ήδη εκπονήσει το σχέδιον "Μαρίτα", δηλαδή την εισβο­

λήν κατά της Ελλάδος μέσω Βουλγαρίας, και ενώ ήδη οι Ιταλοί τους είχαν ζητήσει βοήθει­ αν και ενισχύσεις εν Αλβανία, εις την μεγάλην σύσκεψιν Γερμανών και Ιταλών εις το Σάλτσμπουργκ την

19 και 20 Ιανουαρίου, ο στρατηγός

Γκουτζόνι, μπροστά εις τους εκ-

213

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

πλήκτσυς Γερμανσύς θα δηλώσει ότι δεν χρειάζσνται βσήθειαν με ταυς Έλληνας, ενώ α

Μαυσσαλίνι θα λάβει την σιωπηλήν συγκατάθεσιν ταυ Χίτλερ δια την νέαν επίθεσίν ταυ, της αναίξεως, υπασχόμενος ότι "θα κατακλύσει την Ελλάδα"! Ο Νταύτσε εχρειάζετο, ταυ­

λάχιστσν μίαν στρατιωτικήν επιτυχίαν εις το Ελληνικόν Μέτωπαν, πριν επέμβει ο Χίτλερ. Ητα θέμα γαήτραυ αλλά και μετέπειτα διεκδικήσεων. Έτσι εστηρίχθη εις τας υπσσχέσεις τσυ Καβαλλέρσ, ως τελευταίαν ταυ ελπίδα, να ανακόψει την ακατάσχετσν πρσέλασιν των

Ελλήνων, οι απσίαι είχαν εισχωρήσει εις βάθας

80 χιλιομέτρων εντός της Αλβανίας θραύ­

αντας όλας τας γραμμάς αμύνης των Ιταλών και ευρισκόμενσι ήδη πρΟ' ταυ Τεπελενίου, της υστάτης δηλαδή, αμύνης των. 'Όφείλαμεν να έχωμεν, ταυλάχισταν μίαν στρατιωτικήν επιτυχίαν πριν σι Γερμαναί αρ­ χίσαυν τας αρχάς Απριλίαυ την επίθεσίν των" έγραφε α Μαυσσσλίνι εις ταν Βασιλέα της

Ιταλίας, ενώ εις λόγαν ταυ, της 23 Φεβραυαρίαυ, με στόμφσν δήλωνε: "Εντός ολίγαυ θα έλθει η άναιξις και επειδή η άνσιξις είναι η ιδική μας επσχή, όλα θα μας έλθαυν ρόδινα. Σας τΟ' επαναλαμβάνω. Όλα θα μας έλθαυν ρόδινα" υπαινισόμενας ταν Ύ μναν ταυ Φασισμσύ: "Giαvinezza, giσνinezza,

primavera di' bellezza".

Ο πρώτας παυ θα πραβλέψει, με την συνήθη διορατικότητα πσυ ταν διέκρινε την "εαρι­ νήν επίθεσιν" ήτσ α Ιωάννης Μεταξάς, α σπαίσς εις εγγραφήνταυ ημερσλσγίαυ ταυ, ανή­ μερα των Χρισταυγέννων ταυ

1940 σημείωνε:

"... Θα συσσωρεύσουν στρατό τον χειμώνα και θα μας επιτεθούν την άνοιξι"

και από τό­

τε πραεταίμαζε τα Επιτελείαν δι' αυτό τΟ' ενδεχόμεναν. Η Ελληνική Ανωτάτη Διοίκησις, είχε διαπιστώσει ότι επέκειτΟ' μεγάλη Ιταλική επίθεσις. Παρατηρητήρια, εναέριες κατα­

πτεύσεις και περίπαλαι έδιδαν πληραφσρίας δια σγκώδεις συγκεντρώσεις, μετακινήσεις πυρσμαχικών και εργασίες πρας διάνσιξιν αδών. Ο Μαυσσαλίνι πρσσεπάθησε να δώσει την εντύπωσιν μίας πανστρατιάς σλσκλήρσυ τσυ Ιταλικσύ Έθνσυς, μίαν τεραστία και κα­ θσλικήν πρασπάθειαν δια την ανατρσπήν των Ελλήνων. Μέχρι τα τέλη Φεβραυαρίαυ είχαν μεταφερθή εις τα μέτωπαν,

10 νωπαί Ιταλικαί

Μεραρχίαι ίνα πραστεθαύν εις τας ήδη υπαρχσύσας ενώ με πρασωπικήν διαταγήν ταυ Νταύτσε, επεστρατεύθησαν αι περισσότεροι υπαυργαί ταυ, με πρώταν ταν γαμβρόν ταυ

Τσιάνα, και ταυς υπαυργαύς Παβσλίνι, Μπατά"ί, Ρικάρντι, Ρίσι, Γκόρλα, Τζιαννέτι και Φαρινάτσι καθώς και αι γόνα ι των σημαινόντων αικαγενειών της Ιταλίας και εν ετάχθησαν

όλσι εις μανάδας που θα ελάμβαναν μέρος εις την επίθεσιν! Ο ίδιας ο Μουσσσλίνι, θα με­ ταφερθή με τΟ' προσωπικόν του αερσπλάνο, την

2 Μαρτίσυ εις την Αλβανίαν, δια να ηγη­

θεί πρσσωπικώς της επιθέσεως, ευρισκόμενος εις παρατηρητήρισν πσυ ήτσ εις απόστασιν

βαλής από το Ελληνικόν πυρσβαλικόν! Έτσι, η υστάτη αυτή πρσσπάθεια των Ιταλών θα πάρει ύφσς πανεθνικής πρασπαθείας με τον ίδιο τον Αρχηγό και την κυβέρνησιν, να μά­ χεται εις τα πλά·ί των στρατιωτών εις το μέτωπον.

Από Ιταλικής λοιπόν πλευράς είχον παραταχθή

νάμεως ακόμη

25 Μεραρχίαι και έτεραι μονάδες δυ­ 5 Μεραρχιών. Επίσης είχαν διατεθεί 400 αερσπλάνα πρας υποστήριξιν και

άλλα τόσα πυροβόλα! Το σχέδιον των Ιταλών προέβλεπε την κυρίαν προσπάθειαν εις μέτωπον

6 χιλιομέτρων

μόνον, δια να είναι συγκεντρωτικόντο κτύπημα ειςτσν τομεά της Ι Μεραρχίας υπάταν

Στρατηγό Βραχνό μεταξύ Τρεμπεσίνας και Μπούμπεσι εις τα υψώματα 731 και Μπρέγκαυ Ράπιτ. Σκοπός η διάσπασις των Ελληνικών δυνάμεων, πρσέλασις προς Πρεμετή·

214

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Λεσκοβίκι - Μέρτζανη και εν συνεχεία προς Ιωάννινα.

Ωστόσο αι Ελληνικαί Δυνάμεις δεν ήσαν απροετοίμαστες δια την αναχαίτησιν της επι­ θέσεως. Από την εποχήν που έζη ακόμη ο Μεταξάς, προετοιμάζοντο δια κάτι τέτοιο την ά­ νοιξιν. Από τα μέσα του Φεβρουαρίου πλέον, ήσαν φανεραί αι προπαρασκευαί των Ιταλών και είχαν ληφθήόλα τα οχυρωτικά έργα και αι ενισχύσεις εις το Β' Σ.Σ. Αι μονάδες μας παρά ταύτα ήσαν αποδεκατισμένες από τας απωλείας και τα κρυοπαγήματα και εξουθενωμέ­ νες από τας συνεχείς μάχας επί τόσους μήνας. Είχαν όμως και το υψηλόν ηθικόν του Νικητού!

Και εξημέρωσεν η 9η Μαρτίου. Πρώτη ημέρα της "εαρινής". Εις τας

6:00 το πρω·ί άρχε­

ται προπαρασκευή Ιταλικού πυροβολικού που δημιουργεί κόλασιν πυρός. Έν Ιταλικόν πυ­ ροβόλον αντιστοιχούσε εις έν μέτρον του μετώπου. Εντός δυόμισι ωρών είχαν ριφθή εις τας Ελληνικάς θέσεις

100.000 βλήματα (!) ενώ ενεργητική ήτο και η δράσις της αεροπο­

ρίας. Την 9η πρω·ίνήν τα Ιταλικά τμήματα πεζικού αναμένοντα ότι δεν θα είχεν απομείνει εκ του βομβαρδισμού ζώσα ψυχή Έλληνος, εφορμά εναντίον του

731 και του Μπρέγκου

Ράπιτ.

Και ξάφνου, μέσα από το ανασκαμμένον έδαφος και τα διαλελυμένα συρματοπλέγμα­ τα και γαιοσάκους, οι Έλληνες στρατιώται ανεπήδησαν και άρχισαν να βάλουν κατά των σαστισμένων Ιταλών με μανίαν και αντεπιτιθέμενοι με εφ' όπλου λόγχην τους εξεδίωξαν

πέραν της γραμμής εξορμήσεώς των. Τέσσαρες ακόμη επιθέσεις των Ιταλών είχαν την ι­ δίαντύχην. Μόνον το ύψωμα

717 κατάφεραν να πάρουν το οποίονήτο μειωμένης σημα­

σίας. Επίθεσις όμως του πεζικού μας το ανακτά. Αυτό το ύψωμα θα αλλάξει πολλάς φοράς χείρας μέχρι το τέλος της "Εαρινής επιθέσεως". Ταυτοχρόνως απεκρούσθησαν επιθέσεις εις τα υψώματα 709,710,

1030 και 1308, ενώ αι

δυνάμεις μας αντεπιτέθησαν παντού εκδιώκοντας τους Ιταλούς. Παραλλήλως προς τον το­ μέα της Ι Μεραρχίας επετέθησαν και εις τους τομείς των XV, ΧΙ και V Μεραρχιών, πάντα με το ίδιο αποτέλεσμα. Η πρώτη ημέρα της "εαρινής επιθέσεως" θα τελείωνε με πλήρη α­

ποτυχίαν και βαρυτάτας απωλείας δια τους Ιταλούς. Την επομένην,

10 Μαρτίου 1941, το πυροβολικόν των Ιταλών ξαναρχίζει με διπλήν μα­

νίαν δημιουργώντας κόλασιν πυρός και σιδήρου.

Έπειτα ακολουθεί το πεζικόν τους, προς το

731

και το Μπρέγκου Ραπίτ, αλλά οι

Έλληνες, μέσα από τα χαλάσματα τους αντικρούουν και αντεπιτιθέμενοι, καταλαμβάνουν και θέσεις που οι άμοιροι οι Ιταλοί εθεώρουν απορθήτους. Το μεσημέρι νέα Ιταλική επί­ θεσις κατά του Μπρέγκου Ραπίτ αποτυγχάνει. Τρίτη επίθεσις σκορπίζεται και αυτή από τα ελληνικά πυρά, ενώ εις τον τομέα της χν Μεραρχίας τέσσαρες απανωταί Ιταλικαί επι­ θέσεις αποτυγχάνουν.

Τις απογευματινές ώρες κτυπούν και πάλιν το μαρτυρικόν 731 αλλά εις μάτην. Με το πέ­

ραςτης δευτέρας ημέρας της "εαρινής", το Β' Σ.Σ. εκδίδει Ημερησίαν Διαταγήν: "Πολεμιστάς [ης Μεραρχίας: Προ του ακαμάτου ηρωϊσμού σας, εθραύσθησαν από της χθές άπασαι αι απεγνωσμέναι ε­

χθρικαί προσπάθειαι. Προ των χαλυβδίνων γραμμών σας, συνετρίβησαν κατά το διήμερον

διάστημα, τρείς νωπαί Μεραρχίαι. Είμαι υπερήφανος διότι ηγούμαι τοιούτων ηρώων!

215

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Η Πατρίς συμνύνεται δι' αυτούς. Η παρούσα να φθάσει μέχρι του τελευταίου οπλίτου της Μεραρχίας Γ.Μπάκος

Υποστράτηγος" Η λύσσα των Ιταλών δια τας αποτυχίας ξέσπασε με ολονύκτιον βομβαρδισμόν.

Ξημερώματα νέα επίθεσις των, εξεδηλώθη κατά του

731, όμως οι Έλληνες όχι απλώς την

αποκρούουν, αλλά αντεπιτιθέμενοι με λύσσαντους διελύουν πιάνοντας τον Ιταλόν διοι­ κητήν αιχμάλωτον. Λυσσώδης βομβαρδισμός τότε ξεσπά κατά του

731 και του Μπρέγκου

Ραπίττον οποίον ακολουθούν μάζαι Ιταλικών τμημάτων, κατά του πρώτου, αι οποίαι δια­ λύονται και πάλιν από τα πυρά των Ελλήνων υπερασπιστών του. Τότε οι Ιταλοί με δύο επίλεκτα τάγματα Μελανοχιτώνων, εισχωρούν εντός της χαράδρας του Πρ6ί Μάθ, προσπαθώντας να υπερκεράσουν το 731. Εγιναν όμως αντιληπτοί από τα

τμήματά μας τα οποία τους εγκλώβισαν εις την χαράδρα και επηκολούθησε σφαγή των Ιταλών, οι οποίοι υποχωρούντες, διελύθησαν από το πυροβολικόν μας.

501 στρατιώται και 17 Αξιωματικοί του παρεδόθησαν. Οι Ιταλοί την απεκάλεσαν "Χαράδρα του θανάτου". Νέα ιταλική επίθεσις συνετρίβη και αυτή εις τον Ελληνικόν κυματοθραύστην. Οι Ιταλοί

αλλόφρονες από τας συνεχείς αποτυχίας, εξαπολύουν νέον τρομερόν βομβαρδισμόν και επιθέσεις εις το Μπρέγκου Ράπιτ, το

709 και το 71 Ο πάντα αποκρουόμενοι και αποτυγχά­

νοντες. Την Μεραρχία "Πούλιε" των Ιταλών αντικαθιστούσε πλέον η "Μπάρι" διότι είχε

70% απωλείαςτης δυνάμεώςτης! Παρακολουθώντας από το προκεχωρημένον παρατηρήριόν του ο Ντούτσε την οικτράν αποτυχίαν, ηρώτησε τον Αρχιστράτηγόν του, την γνώμην του δια το πρώτο τριήμερον της τρομεράς "εαρινής επιθέσεως" που θα "κατέκλυε την Ελλάδα".

"Μέτριον" ετόλμησε να πει ο Καβαλλέρο. "Μηδέν" ανεφώνησε με αγανάκτησιν και πί­ κρα ο Μουσσολίνι! 96

Την νύκτα, οι Ιταλοί επιχείρησαν νυκτερινήν επίθεσιν εφ' όλου του τομέως της Ι Μεραρχίας χωρίς και πάλιν ουδέν κέρδος. Ξημερώνοντας η 12η Μαρτίου τρείς συνεχόμεναι επιθέσεις σε κύματα μιας ώρας κατά

του

731

συντρίβονται ενώ ακολουθεί αντεπίθεσις των ηρω'ίκών Ελληνικών δυνάμεων με

κυριολεκτικήν σφαγήν των Ιταλών.

Εις τον τομέα της ΧΥΙΙ Μεραρχίας, συνέβη το εξής απίστευτον. Δύο ομάδες μάχης με διοικητήν ένα ηρω'ίκόν Ελληνα υπολοχαγόν, κατάφεραν να αιχμαλωτίσουν με έξυπνο τέ­

χνασμα,

223

lταλούς στρατιώτας και

12

Αξιωματικούς των, εκ των οποίων εις

Αντισυνταγματάρχης και εις Ταγματάρχης!

Η απελπισία των Ιταλών εις το τέλος της τετάρτης ημέρας φαίνεται από την σύσκεψιν η οποία διεξήχθη. Εις αυτήν, ο Στρατηγός Τζελόζο διαβεβαίωσε τον Ντούτσε ότι δεν κινδυ­ νεύει το Τεπελένι. Οι επιτιθέμενοι δηλαδή είχαν περιέλθει εις θέσιν φ6βου ελληνικής προ­ ελάσεως! Ο Μουσσολίνι, απογοητευμένος θα τονίσει 6τι καμμία Μεραρχία του δεν είχε προχωρήσει και εσυνέχισε:

"... Πρέπει να συνεχίσωμεν αυτήν την επίθεσιν, διι)τι, εάν την

εγκαταλείψωμεν, είναι ολοφάνερον πως η υπ6θεσίς μας εχάθη. Οι Έλληνες ημπορεί να μας δημιουργήσουν και πάλιν δυσαρέστους καταστάσεις

(... ).Η

Γερμανία θα επιτεθεί αρχ6.ς Απριλίου και θα μας ειδοποιήσει εξ ημέρας πριν. Προτού λοι-

216

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πόν επέμβη η Γερμανία είναι απαραίτητον να έχωμεν μιαν έστω στρατιωτικήν επιτυχία

διότι άλλως οι Γερμανοί θα λέγουν, και με το δίκιο τους, πως ότι Έλληνες υπεχώρησαν χά­ ριν αυτών

( ... )

Έχωμεν εμπρός μας 19ημέρες".

Το μεσημέρι της 13ης Μαρτίου, νέος ισχυρότατος βομβαρδισμός συντρίβει ότι βρίσκει εμπρός του, εκτός από το πείσμα των Ελλήνων να αντισταθούν. Επί δύο ώρας ο τομεύς της

1ης Μεραρχίας φλέγεται. Έπειτα το εχθρικόν πεζικόν εφορμά εις απανωτά κύματα συ­ νοδευόμενον από 50 αεροπλάνα που πολυβολούν και βομβαρδίζουν τας ελληνικάς θέσεις. Οι ημίθεοι Ελληνες υπερασπισταί των θρυλικών υψωμάτων, όπλισαν τα Μάνλιχερ και τα πολυβόλα και άρχισαν να θερίζουν τους Ιταλούς, έπειτα τους κατεδίωξαν δια της λόγχης, με αντεπιθέσεις ερχόμενοι εις μάχην σώμα με σώμα.

Το βράδυ επιχειρείται αποτυχημένη επίθεσις δια το

731,

ενώτα χαράματα της 14ης

Μαρτίου επιτίθενται με καταιγιστικά πυρά όλμων και πυροβολικού εις τα υψώματα 717, Μπρέγκου Ραπίτ,

709, 710, 731 και Κιάφε Λούζιτ. Αποτυχία παντού!

Ξαναπροσπαθούν το μεσημέρι μετά από ισχυρόν βομβαρδισμόν εις τα

731

και

Μπρέγκου Ραπίτ. Ανατρέπονται. Το απόγευμα επιχειρούν και πάλιν. Η επίθεσίς των, όχι

απλώς ανετράπη, αλλά τμήμα υπό τον Λοχαγόν Κουτρίδη αντεπιτέθη κατά των Ιταλών με­ τά τοιαύτης μανίας ώστε οι Ιταλοί την εχαρακτήρισαν "αντεπίθεσιν θηρίων"!

Από τους ανηλεείς βομβαρδισμούς, το πυκνόν δάσος που κάλυπτε το πλέον, ενώ το

717 είχε παύσει να είναι ύψωμα. Είχε

731 δεν υπήρχεν

ισοπεδωθεί!

Το ηθικόν των Ιταλών ήτο πλέον τελείως συντετριμένον. Οι αξιωματικοί τους, τους ω­ θούσαν εις την μάχην υπό την απειλήν πολυβόλων. Από το μεσημέρι της 15ης Μαρτίου, το πυροβολικόν τους άρχισε και πάλι να ανασκάπτει τον θρύλον που λεγόταν

731 και το βρά­

δυ εξεδηλώθη αιφνιδιαστική επίθεσις την οποίαν οι Έλληνες αφού αντέκρουσαν, εν συ­ νεχεία αντεπιτέθησαν λυσσωδώς ζητωκραυγάζοντες και δημιουργήσαντες πανικόν εις τας τάξεις των Ιταλών!

Ο Μουσσολίνι πλέον, συντετριμμένος έλεγε ε ις τον Καβαλλέρο: "Π αρά την βε βαίαν ορ­ μήν και το πνεύμα αυτοθυσίας του στρατεύματος

- ιδιαιτέρως της Μεραρχίας Μπάρι - το

αποτέλεσμα είναι μηδαμινόν" ο δε Καβαλλέρο απήντησεν:

"... Θεωρώ ειλικρινώς τις μονάδες μας ανίκανες να επιτύχουν διάρρηξιν του μετώπου του εχθρού ( ... ) αν δεν διαφαίνεται επιτυχία, δεν πρέπει να συνεχίσωμεντον αγώνα,. Αλλά να τον αναστείλωμεν ... " 97 Τας επομέναςτρείς ημέρας, 16, 17 και 18 Μαρτίου το μέτωπον ησυχάζει. Αραιαί βολαί πυροβολικού και αγών επαφής μόνον διατηρήται. Τα χαράματα, όμως της 19ης Μαρτίου το πυροβολικόν των Ιταλών μαίνεται και πάλιν και μετά εκδηλούται η 18η επίθεσις κατά του

731 από επίλεκτον τμήμα, τους 'Άρντίτι" εκπαιδευμένους να θραύουν ισχυράς αμυντι­

κάς τοποθεσίας εν συνδυασμώ με άρματα μάχης. Τέσσαρα τάνκς ηγούντο της εφόδου. Τα Ελληνικά τάγματα ιSμως, αντέκρουσαν την επίθεσιν εξουδετερώνοντας δύο άρματα, ενώ το τρίτον εις την προσπάθειάντου να ξεφύγει έπεσε σε τάφρον, και το τέταρτον υπεχώρη­ σεν. Τους Έλληνας είχε καταλάβει μανιώδης πολεμικ6ς οίστρος και εν τη κυριολεξία ε­

σφαγίασαν σχεδόν ιSλoυς τους 'Άρντίνι" και τους αξιωματικούς τους, εκτ6ς από τέσσαρες. Την 20ην Μαρτίου, οι Ιταλοί προσεπάθησαν εις τον τομέα της ΧΥΙΙ Μεραρχίας αλλά α­ πέτυχαν και εκεί. Την 21 ην Μαρτίου ο Μουσσολίνι απογοητευμένος αποχωρούσε απι1 την Αλβανία με το κεφάλι σκυμμένο. Η "εαρινή επίθεσις" ήτο φανερόν ότι είχεν αποτύχει πα-

217

Μ(Χνου. Ν. Χατζηδάκη

ταγωδώς. Την 22αν του μηνός οι Ιταλοί επρότειναν ανακωχήν προς περισυλλογήν νεκρών,

η οποία όμως δεν επραγματοποιήθη διότι το Β' Σ.Σ. την απήτει εις όλον το μέτωπον, ενώ οι Ιταλοί την εζήτουν μόνον δια το ρώθη η θέα έμπροσθεν του

731. Εις τας αντιπροσωπείας που αντηλλάγησαν εφανε­

731 η οποία ήτο συγκλονιστική. Τεμαχισμένα πτώματα και μέ­

λη, ανάκατα με όπλα το ένα πάνω στο άλλο, κυρίως Ιταλών φυσικά, ενώ η σήψις και η δυ­ σωδία μόλυναν τον αέρα. Την νύκτα το Ιταλικόν πυροβολικόν, προέβη και πάλιν εις βομ­ βαρδισμούς. Την 24ην Μαρτίου, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού, αιφνιδιαστικά γίνεται και πά­ λιν Ιταλική επίθεσις προς το

731. Εις τα αντερείσματα του υψώματος όμως,όταν ηκούσθη

το παράγγελμα του Έλληνος αξιωματικού "εφ' όπλου λόγχη" και το ξεθηκάρωμα των Ελληνικών λογχών προς τοποθέτησιν εις τα Μάνλιχερ, τα Ιταλικά τμήματα υπεχώρησαν από μόνα τους!

Και έτσι εξημέρωνεν η 25η Μαρτίου

1941, εθνική εορτή των Ελλήνων και τελευταία η­

μέρα της "εαρινής επιθέσεως".

Την αυγήν απόπειρα για το

731 πνίγεται εν τη γενέσει της ενώ η τελευταία προσπάθεια

εξεδηλώθη εις την Πέστανην και το Σεντέλι με ταυτόχρονον βομβαρδισμόν εφ' όλου του μετώπου από πυροβολικόν και αεροπορίαν. Εθραύσθη και αυτή έναντι της Ελληνικής ορ­ μής αντοχής και ηρω·ίσμού. Ητο και η τελευταία.

Η ήττα των Ιταλών, ήτο οριστική. Η μεγάλη πανστρατιά και ο καθολικός αγών των

Ιταλών δια μίαν έστω επιτυχίαν, μετά από

5 μήνας συνεχών ηττών και εξευτελισμού ε­

θραύσθη. Ητο προσωπική ήττα του ιδίου του Μουσσολίνι πλέον. Το τίμημα; Έλληνες: Ιταλοί:

1.200 νεκροί και 4.000 τραυματίαι 16.515 νεκροί και τραυματίαι από Ιταλικόν ανακοινωθέν

ΑΛλά το πιο πιθανόν είναι να ήσαν περισσότεροι διότι αι απώλεια ι των Μεραρχιών των ήσαν: Πούλιε:

70%, 55%

Μπάρι:

35%,

Κάλιαρι:

50%,

Πιννερόλο:

45%

και Λεγεών

Μελανοχιτώνων:

Το Ιταλικόν πρακτορείον Μαρτίου

Stefani, δύο μήνας αργότερα θα πεί πως εκεί, μεταξύ 9 και 14

1941, εδόθησαν μάχαι αι οποίαι σπανίως αναφέρονται εις την Ιστορίαν. Και

πραγματικά, μετά τον θρύλοντου Βερντέν εις τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον, ουδέποτε εις την στρατιωτικήν Ιστορίαν εσημειώθη εκατόμβη ως του

731.

Η οικτρά αποτυχία, της "Εαρινής επιθέσεως" υπήρξε ακόμη μία, μετά θάνατον αυτήν, την φοράν πλήρης δικαίωσις της πολιτικής και της επιτελικής μεγαλοφυΊας του Ιωάννου Μεταξά. ο οποίος υπήρξε ο πρώτος ο οποίος διείδεν τον κίνδυνον συσσωρεύσεως στρα­ τού προς επίθεσιν, την άνοιξιν. Το τέλος της "εαρινής επιθέσεως" υπήρξε ουσιαστικώς και το τέλος του Ελληνο'ίταλικού Πολέμου. Η Ιταλική αυτοκρατορία των 8 εκατομμυρίων λογχών, γονάτισε και συνετρίβη προ της Ελληνικής Πολεμικής Αρετής. Αφού με φθόνον και υπουλοσύνη, επετέθη αναι­

τίως εις την Ελλάδα, έπειτα όχι απλώς εξεδιώχθη εκ του Εθνικού εδάφους αλλά και κατε­ διώχθη εξευτελιστικώς εντός της ΑΛβανίας ηττωμένη συνεχώς, ενώ λιγο πριν ριφθή εις την θάλασσα, εις μίαν απέλπιδα πανεθνικήν της προσπάθεια εξαπέλυσε μια καθολικήν επί­

θεσιν υπό την επίβλεψιν του ιδίου του Ντούτσε, η οποία απέτυχεν παταγωδώς. Ηττημένη πλέον και τελείως συντετριμμένη, η Ιταλία αποχωρούσα, ανέμενεν από τον μεγάλον της σύμμαχον, την Γερμανία, να ξεπλύνει την ντροπή της. Η ήττα της, ήτο ολοκληρωτική! Η

218

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ελλάς, η τεταρταυγουστιανή Ελλάς, την είχε νικήσει! Ο επίλογος θα γραφτεί ολίγους μή­ νας μετά, όταν οι Ιταλοί - ελέω Γερμανών ευρισκόμενοι στην Ελλάδα μείον πεσόντων εις το ύψωμα

- θα υψώσουν μνη­

731, κατ' εντολήν του Μουσσολίνι, δια να τιμήσουν τας χι­

λιάδας των νεκρών Ιταλών που έπεσαν εκεί, συντριβόμενοι από τα ένδοξα Ελληνικά όπλα.

Προ ίης Γερμανικής εισβολής Με την εκδήλωσιν της Ιταλικής εισβολής, ο Ιωάννης Μεταξάς, εγνώριζε ότι οι Γερμανοί δεν θα έμεναν επί πολύ απαθείς θεαταί, ιδίως μετά τας Ιταλικάς ήττας, και ότι θα επήρχε­ το η στιγμή που θα τους αντιμετωπίζαμε, όσο και αν προσεπάθησε να το αποφύγει.

Ηδη από το Υ πουργικόν Συμβούλιον της 28ης Οκτωβρίου

1940, ημέρας της Ιταλικής ει­

σβολής που θα έληγεν τόσο άδοξα, τον είδαμε εις προηγούμενον κεφάλαιον να ανακοι­ νώνει εις τους υπουργούς του ότι:

"... Δεν πρέπει να αυταπατώμεθα ότι θα πολεμήσωμεν μόνον τους Ιταλούς. Τα συμφέ­ ροντα του Αξονος είναι αναπόσπαστα και αργά ή γρήγορα θα πολεμήσουμε και τους Γερμανούς" Την 9ην Νοεμβρίου

1940, ημέραν κατά την οποίαν σημειώνεται η νίκη των Ελλήνων εις

την Πίνδον και η καταστροφή της Ιταλικής Μεραρχίας Αλπινιστών "Τζούλια", ο Μεταξάς δίδε ι προς τους επιτελείς και τον Αρχιστράτηγον, εις σύσκεψιν, εντολήν όπως προετοιμά­

ζoνται δια Γερμανικήν επίθεσιν, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνον επεμβάσεώς των, προ της Ιταλικής αποτυχίας, και σημειώνει εις το ημερολόγιόν του:

".. Οχύρωσις Μακεδονίας (Γερμανοί) ..." (Εγγρ. 9 Νοεμβρίου' 40) Το πόσον δίκαιον είχε επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι μόλις πέντε ημέρας ενωρίτε­ ρον, την 4ην Νοεμβρίου

1940, εις σύσκεψιντου Χίτλερ με τους Αρχιναύαρχον Ραίντερ και

Αρχηγόν του Γερμανικού Επιτελείου Γιόντλ, εξητάζετο η ενίσχυσις προς τους Ιταλούς, δια δύο Μεραρχιών ή ενός Σώματος Στρατού μέσω Ρουμανίας και Βουλγαρίας και με κατεύ­ θυνσιν Θεσσαλονίκη Εις τας

- Λάρισα. 14 Νοεμβρίου του 1940, ημέραν κατά την οποίαν αι Ελληνικαί Δυνάμεις ήρχιζαν

την γενικήν αντεπίθεσίν των, έχοντας ολοκληρώσει την επιστράτευσιν, προς καταδίωξιν των Ιταλών εντός της Αλβανίας, οι Γερμανοί ευρισκόμενοι εις σύσκεψιν με τους - τότε

-

συμμάχους των, έπαιρναν την συγκατάθεσίν των, όπως επιτεθούν εις την Ελλάδα και ευ­ θύς αμέσως εδόθη διαταγή, δι' οργάνωσιν επιθέσεως, άνευ ουδε μίας συνδρομής πλέον των

Ιταλικών δυνάμεων και με κύριον αντικειμενικόν σκοπόν, την κατάληψιν της Πελοποννήσου. Ο φόβος των Γερμανών ήτο να μην δημιουργηθεί Μακεδονικόν Μέτωπον κατά το πρότυπον του 1916. Την επομένην ο Μεταξάς προαισθανόμενος ίσως, εσημείωσε: "... Θα μας επιτεθεί η Γερμανία; Ίσως, πιθανώτατα ... " (15 Νοε.) την δε ανησυχία του ετόνιζε, την άλλη ημέρα εις τους Άγγλους λέγων ότι: "... θα συνεχίσω μεν και προβλεπόμεν επίθεσιν Γερμανών" (Εγγρ. 16 Νοε. '40) προσπαθώντας να τους πείσει δια την μεταφοράν του μετώπου εις τα Βαλκάνια.

Η μc5νη ελπίς του Μεταξά, προς αποφυγήν της Γερμανικής επεμβάσεως ήτο η το δυνα­ τόν συντομότερον απόρριψις των Ιταλών εις την θάλασσα:

"Ενώπιον Βασιλέως αναπτύσσω εις Παπάγον ζήτημα και ότι πρέπει να τελειώνωμεν, το ταχύτερον με Ιταλικc5ν στρατόν Αλβανίας. Άλλως τρέχομεν κίνδυνον από Γερμανίαν"

219

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

(Εγγρ.

30 Νοεμβρίου '40).

Από τον Δεκέμβριον του

1940 άρχισε η

εισροή Γερμανικών στρατευμάτων εις την

Ρουμανίαν. Την στιγμήν όπου ο Ελληνικός Στρατός εθριάμβευε καταλαμβάνοντας την μίαν μετά την άλλην τας πόλεις της Β. Ηπείρου, θέτων εκ ποδών τους Ιταλούς εν Αλβανία, την 13ην Δεκεμβρίου του

1940

εξεπονείτο από το Γερμανικόν Επιτελείον, το σχέδιον

"Μαρίτα". Το σχέδιον επιθέσεως των Γερμανών κατά της Ελλάδος. Αυτή η επιχείρησις, ή­ το απαραίτητος δια τα Γερμανικά σχέδια, προκειμένου να κλείσει το μέτωπον εις τα Βαλκάνια, που άνοιξε ακαίρως και ανεπιτυχώς η Ιταλία, προκειμένου η Γερμανία να επι­ τεθεί εις την Ρωσσίαν. Δι' αυτό και πέντε ημέρας μετά, την 18ην Δεκεμβρίου 1940το επι­

τελείον των Γερμανών, εξεπόνει και το σχέδιον "Βαρβαρόσσα", την επίθεσιν δηλαδή κα­ τά της Σοβιετικής Ενώσεως η οποία προεβλέπετο να αρχίσει ή την

11 ην ή την 18ην Μα'ίου 1941 το αργότερον προκειμένου να προληφθεί ο φοβερός Ρωσσικός χειμών. Ο ίδιος ο

Χίτλερ ετόνιζεν: "Θα επεθύμουν όπως, την άνοιξιν και το βραδύτερον μέχρι της

1ης Μα'ίου, έχουν επι­

στρέψει εκ της Βαλκανικής αι Ένοπλοι Γερμανικαί μου Δυνάμεις. Εκ τούτου επομένως καθορίζεται και ο χρόνος της ενεργείας μας". Από τα ανωτέρω φαίνεται καθαρά ότι η επίθεσις κατά της Ρωσσίας ευρίσκετο εν απο­

λύτω συναρτήσει προς την επίθεσιν κατά της Ελλάδος, η οποία έπρεπε να τελειώσει το συ­ ντομότερον δια να μη τον προλάβει ο χειμών. Η Ελλάς όμως επέπρωτο να ανατρέψει τα σχέδιά του!

Την 20ην Δεκεμβρίου

1940, την ώρα που αι Εθνικαί δυνάμεις μας προήλαυνον και ενώ

τα ανωτέρω διεξήγοντο εις το παρασκήνιον ο Γερμανός πρέσβυς εν Αθήναις, πρίγκηψ Έρμπαχ επεσκέπτετο τον Μεταξά, δια να ακούσει ουσιαστικώς πρώτα από αυτόν, την υ­ περήφανον άρνησιν που θα ελάμβαναν οι Γερμανοί σε περίπτωσιν επιθέσεώς των. Εις ε­ ρώτησιν του Πρέσβεως προς τον Μεταξά, εάν η συμμαχία των Ελλήνων με τους Ά γγ λους κατηυθύνετο και κατά της Γερμανίας, ο Εθνικός Κυβερνήτης απαντούσε υπερηφάνως:

"Εάν μας εγγίσετε εις τα Βαλκάνια, βεβαίως"! Ενώ εις το ημερολόγιόν του εσημείωνε: 'Ήμουν έτοιμος για όλα"! Οι Γερμανοί λοιπόν, δια του στόματος του Μεταξά πρώτα, έλα­ βαν το υπερήφανον 'ΌΧΙ"!

Όσο επροχc[)ρει ο καιρός και αι Ελληνικαί επιτυχίαι εν Αλβανία ηυξάνοντο, τόσον ηύ­ ξανεν και η Γερμανική ψυχολογική πίεσις εις βάρος της ηρω'ίκώς μαχομένης Ελλάδος. Προ της πιέσεως αυτής ο Έλλην πρέσβης εν Γερμανία εγονάτιζε και έστελνε ηττοπαθή μηνύ­

ματα, προκαλών την μήνιν του Ιωάννου Μεταξά, ο οποίος είχε την γρανιτώδη θέλησιν να αγωνισθεί μέχρις εσχάτων:

"... Τηλεγράφημα τελευταίον Ραγκαβή. Μας συμβουλεύει προσπέσωμεν εις Χίτλερ και ζητήσωμεν ειρήνην προς Ιταλίαν, δηλαδή ν' ατιμασθώμεν. Άλλως λέγει, θα μας επιτεθείη Γερμανία. Είναι μωρός και κακοήθης"! (Εγγρ.

Με την είσοδον εις το

1941, απειλητικά νέφη

30 Δεκ. '40) εσκίαζαν τα Βαλκάνια και την νικηφόρον

Ελλάδα από τας μαζικάς συγκεντρώσεις Γερμανικού στρατού εις την Ρουμανίαν:

"... Ανήσυχο τηλεγράφημα Κόλλα Βουκουρεστίου δια συγκεντρώσεις Γερμανικού στρα­ τού εις Ρουμανίαν. Αναχώρησις Φίλωφ (σ.σ. Βουλγάρου Υπ. Εξωτερικών) δια Βιέννην. Πολύ ύποπτον"

(1

Ιαν.

'41) και την επομένην παρατηρεί: 'Ή ενίσχυσις της Γερμανίας εις 2 Ιουν. '41)

την Ιταλίαν δι' αεροπορίας. Ώστε εγγίζει το τέλος;" (Εγγρ.

220

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Την 4ην Ιανουαρίου ο Στρατιωτικός Ακόλουθος της Πρεσβείας μας εν Βερολίνω

Συνταγματάρχης Α. Λέγγερης ενημέρωνε τον Μεταξά ό,τι τεράστιος Γερμανικός στρατός συνεκεντρούτο εν Ρουμανία.

Ητο φανερόν πλέον ότι οι Γερμανοί προητοιμάζοντο δι' εκστρατείαν εις την Βαλκανικήν. Ο Μεταξάς εσημείωνε: "Τηλεγράφημα Λέγγερη Βερολίνον. Συγκέντρωσις Γερμανικού στρατού περιφέρειαν

Αράδ - Σζεγκεδίν - Τούρνο Σεβερίνου. Άρχισε.

12 Μεραρχίες. Κατά Γιουγκοσλαυίας; Δια

να αφήσει διάβασιν προς Θεσσαλονίκην; Ώστε εναντίον μας; Τι άλλο δύναται να είναι; Και τότε εξηγούνται προειδοποιήσεις Γερμανών δια Ραγκαβή, τελευταίαι χθεσιναί δια Ανγκενερ, προς Διάδοχον - και δια πατρός της προς Φρειδερίκην, να υποταχθώμεν εις Χίτλερ!

- Καλλίτερα να πεθάνωμεν!

Αλλά τι λύπη όλα αυτά να πάνε χαμένα: Θα αφήσουν οι Σέρβοι; Και θα αντιταχθούν οι Τούρκοι; Από τους Σέρβους εξαρτάται το παν!

- Τηλεγράφημα Ρωσσέτην να ερωτήσει.

Τηλέγράφημα Ραφαήλ να βολιδοσκοπήσει. Τηλεγραφήματα δύο εις Σιμόπουλον να ερω­ τήσει. Δεύτερον εντονώτερον προς Ήντεν και όπως ούτος ερωτήσει και τους δύο" (Εγγρ.

5 Ιαν. '41) Σημειωτέον εδώ, ότι ο

1. Μεταξάς εις τον μεν Ραγκαβή που συνιστούσε παρέμβασιν του

Χίτλερ εις τον Ελληνο'ίταλικόν πόλεμον προκειμένου να αποφευχθή Γερμανική επίθεσις,

ετηλέγράφει ως απάντησιν τας τρείς ανωτέρω λέξεις της εγγραφής του: "Καλλίτερα να α­ ποθάνωμεν", ενώ το τηλεγράφημα προς τον Σιμόπουλον δια τον Ηντεν έλεγε ακριβώς τα εξής: "Παρακαλώ ίδατε Ηντεν και εκθέσατε εις αυτόν σοβαρώτατον κίνδυνον που γεννούν δια τα Βαλκάνια αι προς αυτά συγκεντρώσεις Γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων. Εις περίπτωσιν επιθέσεως η Ελλάς αδιστάκτως θα αμυνθή μέχρις εσχάτων" 98 Είναι ξεκά­ θαρον ότι ο Μεταξάς έχει διευκρινήσει την θέσιν του έναντι της Γερμανικής απειλής σα­ φέστατα. Η ιδία "φοβερά απόφασις" που ίσχυσε δια τους Ιταλούς, ισχύει και δια τους Γερμανούς: "Μία φορά έχω την απόφασιν να αγωνισθούμε μέχρις εσχάτων" σημειώνει με σθένος την 5ην Ιανουαρίου και με την θρυλικήν ηρω"ίκήν αντίληψιν του συμπληρώνει:

"Όλα γυρίζουν στο κεφάλι μου. Αλλά ατάραχος! Από Άγγλους εγκατάλειψις από Γερμανούς επίθεσις ... Θάρρος! Θάρρος! Ας πέσουμε σαν άνδρες" (Εγγρ. Από τας

5 Ιαν. '41) 11 Ιανουαρίου πλέον κατ' εντολήν του Μεταξά, ο Παπάγος κατέθετε σχέδιον υ­

πό τον τίτλον: 'Έκθεσις επί του ενδεχομένου Γερμανικής εισβολής εις την Ελλάδα εκ Βουλγαρίας" .

Την 14ην Ιανουαρίου αι ειδήσεις είναι πλέον σαφείς:

"...Από εδώ ειδήσεις Γερμανικαί δια αντικατασκοπείας μας περί επικειμένης εισβολής (14 και 15

Γερμανίας" θα σημειώσει ο Μεταξάς ενώ την ιδίαν ημέραν και την επομένην

Ιανουαρίου) έγιναν αι αναφερθείσαι, ήδη εις το προηγούμενον κεφάλαιον, Ελληνοβρεταννικαί συσκέψεις υπό την προεδρίαν του Μεταξά και εις τας οποίας αφού α­

νελύθη η πολιτικοστρατιωτική κατάστασις, ο Έλλην Κυβερνήτης εδήλωσεν ρητώς ότι: "Διαβεβαιώ ότι δεν θα κάμωμεν ποτέ χωριστήν ειρήνην (με Ιταλούς) και ότι δεν παλαίο­

μεν δια την νίκην, αλλά δια την τιμήν και μόνον. Οτι θα προτιμήσωμεν να καταστραφώ μεν" (Εγγρ.15 Ιαν.

'41)

Αλλά ταυτοχρόνως, ύψωσεν, το παράστημά του και εις τους Άγγλους, αρνούμενος υπο­

τυπώδεις δυνάμεις Βρεταννών εν Ελλάδι, αι οποίαι θα επροκάλουν αδίκως την Γερμανικήν

221

Μάνου_ Ν. Χατζηδάκη

επέμβασιν ενωρίτερον και συνεφώνησεν εις την είσοδον των Βρεταννών μόνον εν τη πε­ ριπτώσει που οι Γερμανοί θα εισήρχοντο εις Βουλγαρίαν, οπότε θα ήτο σαφές ότι επέκει­

το η εισβολή (Διακοίνωσις Ι. Μεταξά προς Βρεταννικήν Κυβέρνησιν 18ης Ιανουαρίου

1941). Δυστυχώς αι δυνάμεις που προόριζαν οι Άγγλοι δια το Ελληνικόν Μέτωπον, ήσαν εντε­ λώς ανεπαρκείς. Αντί των

10 Μεραρχιών που

έθετεν ως απαραιτήτους το Ελληνικόν

Επιτελείον προς αποτελεσματικήν αντιμετώπισιν των Γερμανών, και άνευ επηρεασμού του Αλβανικού μετώπου, οι Άγγλοι είχαν την δυνατότητα παροχής, μόνον

2

με

3

Μεραρχιών, αποικιακής κυρίως προελεύσεως, αι οποίαι θα απεσπώντο εκ Λιβύης, ίνα ε­ νισχύσουν τας 4 Ελληνικάς Μεραρχίας του Ελληνοβουλγαρικού μετώπου! Με την απώλειαν του Ιωάννου Μεταξά, εκ του προσκηνίου του αγώνος, ο διάδοχός του Αλ. Κοριζής, προσεπάθησε να μείνει πιστός εις το πνεύμα και την πολιτικήν του μεγάλου προκατόχου του. Έτσι της 8ην Φεβρουαρίου

1941

εις διακοίνωσίν του, προς την

Βρεταννικήν Κυβέρνησιν επιβεβαίωνεν τας ρήσεις του Μεταξά ότι η Ελλάς θα εξηκολού­ θη τον αγώνα παρά τον πλευρόν της Μ. Βρεταννίας μέχρι της τελικής νίκης και επανελάμ­ βανε τας από της διακοινώσεως της 18ης Ιανουαρίου, του Μεταξά, διαβεβαιώσεις ότι η Ελλάς θα εδέχετο Βρεταννικάς δυνάμεις, ευθύς όταν αι Γερμανικαί τοιαύται, εισήρχοντο εν Βουλγαρία εξηγών ότι:

"... Είναι βέβαιον, 6τι η πρ6ωρος αποστολή

ανεπαρκών Αγγλικών δυνάμεων, θα εθεω­

ρείτο υπ6 της Γερμανίας, ως πρόκλησις και θα είχεν ως αποτέλεσμα την επίσπευσιν της Γερμανικής επιθέσεως εναντίον της Ελλάδος"

Εις τας

17 Φεβρουαρίου, η τελευταία ελπίς 6τι η Τουρκία θα ημπ6διζε την Γερμανικήν

είσοδον ειςτα Βαλκάνια, εχάθη, 6ταν υπεγράφετο Βουλγαροτουρκικ6ν Σύμφωνον μη ε· πιθέσεως και οικονομικών σχέσεων. Ητο σαφές 6τι η Τουρκία παρέκαμπτε την Ελληνοτουρκικήν συμφωνίαν. Προς διερεύνησιν, της καταστάσεως, ο Υπ. Εξωτερικών της Αγγλίας Α Ί-Ιντεν επεσκέφθη την Τουρκίαν, και την 22αν Φεβρουαρίου κατέφθανε εν πλήρη μυστικ6τητι εις τας Αθήνας, με τους Αρχιστράτηγον Ουέ"ίβελ, Λόγκμουρ και

Στρατηγ6ν Ντίλ. Ενη μέρωσεν την Ελληνικήν Κυβέρνησιν 6τι καθ' 6λας τας πληροφορίας του, εις περίπτωσιν Γερμανικής επιθέσεως, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαυ'ία δεν θα ανεμι­ γνύοντο.

Ανεκοίνωσεν έπειτα ότι κατά την συμφωνίαν Βρεταννικά στρατεύματα θα εισήρχοντο εν Ελλάδι, άμα τη εισόδω των Γερμανών εντ6ς της Βουλγαρίας και θα ετίθοντο υπ6 την δι­ οίκησιν του Έλληνος Αρχιστρατήγου Παπάγου. Ο Πρωθυπουργ6ς Κοριζής, δεν παρέ­

λειψε να επαναλάβει εις τους Άγγλους, την απόφασιντου Ι. Μεταξά που παρέμενεν αμε­ τάκλητος, 6τι η Ελλάς θα ανθίστατο μέχρις εσχάτων. Ο δε Αλ. Παπάγος, αναλύων στρα­ τιωτικώς την κατάστασιν ετ6νισεν 6τι, εν περιπτώσει ουδετερ6τητος της Γιουγκοσλαυίας,

το σχέδιον έπρεπε να είναι η ανάσχεσις της Γερμανικής προελάσεως εις τα οχυρά και η μετακίνησις των Ελληνικιδν δυνάμεων εις γραμμήν Κα'ίμακτσαλάν

- Βέρμιον - Όλυμπος,

6που θα συνεκεντρούντο και αι Βρεταννικαί δυνάμεις, ως κυρίαν γραμμήν αμύνης.

Ετ6νισε 6μως 6τι έπρεπε να διασαφηνισθεί η στάσις της Γιουγκοσλαυίας. Την 2αν Μαρτίου

1941, ανεκοινούτο πλέον επισήμως η προσχώρησις της Βουλγαρίας εις

τον Άξονα και άρχιζε ταυτοχρ6νως η αποβίβασις εντ6ς αυτής, Γερμανικών στρατευμάτων.

Οι Γερμανοί είχαν εισέλθει εις την Βουλγαρίαν. Συμφώνως προς την διακοίνωσιν Μεταξά

222

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

και την επιβεβαίωσιν του Κοριζή, η Ελλάς θα εδέχετο πλέον την είσοδον Βρεταννικών στρατευ μάτων.

Την ιδίαν, λοιπόν, ημέρα ο Ήντεν και ο Ντιλ ήλθαν και πάλιν εις Αθήνας, αυτήν την φο­ ράν φανερά και με μορφήν επισήμου επισκέψεως. Εις σύσκεψιν, ο Ήντεν εξεκαθάρισε ό­

τιη Τουρκία θα παρέμενεν ουδετέρα και εζήτησε από τον Παπάγον, όπως εκδώσει τας διαταγάς συμπτύξεως εις την κυρίαν γραμμήν αμύνης. Κάτι που ο Παπάγος ορθώς δεν ε­ δέχθη αντιτείνων, ότι άμεσος σύμπτυξις θα επετάχυνεντην Γερμανικήν επίθεσιν με απο­ τέλεσμα αι δυνάμεις μας να ευρεθούν εν υποχωρήσει και φυσικά αυτό, θα συνέτεινεν και εις την άρνησιν συμπαραστάσεως εκ μέρους της Γιουγκοσλαυίας. Δυο ημέρας μετά, εις τας

4 Μαρτίου, εις νέαν σύσκεψιν, ο Παπάγος ισχυρίζετο ότι εν πε­

ριπτώσει ουδετερότητος της Γιουγκοσλαυίας τα σχέδιά του ήσαν, άμυνα των οχυρών της Ανατολικής Μακεδονίας και εκκένωσις της Δυτικής Θράκης, ενώ αι λοιπαί δυνάμεις θα κατελάμβαναν την τοποθεσίαν Κα"ίμακτσαλάν

- Ολυμπος, εάν όμως η Γιουσκολαυ·ία ει­

σήρχετο εις τον πόλεμον τότε αι δυνάμεις θα επαναπροωθούντο εις Ανατολικήν Μακεδονίαν προς ενίσχυσιν της εκεί αμύνης. Εν αντιθέτω περιπτώσει θα ανθίσταντο επιβραδυντικώς και θα συνεπτύσσοντο εις γραμ­ μήν αμύνης Κα·ίμακατσαλάν

- Βέρμιον - Ολυμπος.

Εν τω μεταξύ τα Βρεταννικά στρατεύματα - των οποίων ηγείτο ο Στρατηγός Ου"ίλσον­ είχαν ήδη αρχίσει αποβιβαζόμενα εις την Ελλάδα και την 8ην Μαρτίου έγινεν και πάλιν σύσκεψις εις την οποίαν μετέσχε αυτήν την φοράν και εις Αντισυνταγματάρχης του

Γιουγκοσλαυ·ίκού επιτελείου με σκοπόν να διαπιστώσει την Βρεταννικήν συμβολήν προς αυτάς, εν περιπτώσε ι συ μμετοχής των ε ις τον πόλεμον. Φυσικά διεπίστωσαν την πλήρη Αγγλικήν ανεπάρκειαν εις δυνάμεις. Την επομένην, όπως έχομεν ήδη διηγηθεί, άρχιζε η τελευταία προσπάθεια των Ιταλών,

να ανακτήσουν το διελυμένον γόητρόν τους προ της Γερμανικής επεμβάσεως. Η "Εαρινή επίθεσις". Αναμφισβήτητον γεγονός είναι ότι η "εαρινή" .. προσπάθεια των Ιταλών, καθυ­ στέρησε τους Γερμανούς, οι οποίοι ανέμεναν ότι θα επιτεθούν από τα μέσα του Μαρτίου,

αμέσως μετά τας πρώτας επιτυχίας της "εαρινής" αι οποίαι, φυσικά, ποτέ δεν εσημειώθη­ σαν.

Την

21 ην Μαρτίου 1941, όταν ο Μουσσολίνι, επέστρεφεν ηττημένος από την Αλβανίαν

εις την Ρώμην, μετά την παταγώδη αποτυχίαν της μεγάλης "εαρινής" επιθέσεώς του, η κα­ θυστέρησις της εισβολής δια τους Γερμανούς ήτο ήδη μίας εβδομάδος. Την επομένην, λοι­ πόν, 2 Μαρτίου ο Χίτλερ διέταζε αλλαγήν του σχεδίου του. Δηλαδή:

α. Η Γερμανική επίθεσις θα διεξήγετο άνευ ουδεμίας Ιταλικής συμβολής β. Σκοπός της θα ήτο η κατάληψις ολόκληρου της Ελλάδος και της Κρήτης. γ. Η επιχείρησις θα ήτο κεραυνοβόλος και προέβλεπε κατάληψιν εντός 5 ημερών. Την 25ην Μαρτίου

1941, ημέραν της εθνικής εορτής των Ελλήνων και ταυτοχρόνως, τε­

λευταίας ημέραςτης "εαρινής", όπου αι Ιταλικαί δυνάμεις συνετρίβησαντελειωτικώς, ε­

ση με ιούτο και εν ακόμη γεγονός. Η Γιουγκοσλαυία προσεχώρει εις τον Άξονα.

Την μεθεπομένην όμως, 27ην Μαρτίου, εξεδηλώθη στρατιωτική επανάστασις εν Γιουγκοσλαυία, η οποία ανέτρεψε τον Αντιβασιλέα Παύλον και έδωσε την εξουσίαν εις τον Βασιλέα Πέτρο, ο οποίος την ενέταξε ειςτο πλευρόν της Μ. Βρεταννίας. Η αντίδρασις

του Χίτλερ ήτο κεραυνοβόλος. Έδωσε διαταγήν συντρίψεως της Γιουγκοσλαυίας με α-

223

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

μείλικτον σκληρότητα, δια να τρομοκρατήσει έτσι και την Τουρκίαν από του να πράξει το ίδιον. Το σχέδιόν του προέβλεπε όπως δια Γιουγκοσλαυίας καταλάβει έπειτα την Θεσσαλονίκην. Ταυτοχρόνως έδιδε και την υστάτην προσβολήν προς τον Μουσσολίνι, γράφοντάς του:

"Τώρα θα επεθύμουν να σας παρακαλέσω εγκαρδίως, Ντούτσε, να μη τύχει και αναλά­

βητε οιανδήποτε επιθετικήν επιχείρησιν εν Αλβανία, κατά την διάρκειαν των προσεχών ημερών".

Ουσιαστικώς, δηλαδή, του έλεγε ότι απέτυχε παταγωδώς, ότι δεν έχει πλέον τίποτε να προσφέρει και ότι έπρεπε να κάμει πέρα, παρακολουθών ως θεατής την Γερμανίαν να α­ ναλαμβάνει δράσιν. Οποίος εξευτελισμός. Και δεν ήτο μόνον αυτός. Μεταξύ

26 και 28

Μαρτίου ο Ιταλικός στόλος υπέστη πανωλεθρίαν από τον Αγγ λικόν ε ις τον Ταίναρον. Την 3ην και 4ην Απριλίου, ο Έλλην Αρχιστράτηγος Α. Παπάγος συνηντήθη με τους

Στρατηγόν Γιάνκοβιτς και Συνταγματάρχην Πέρεσιτς του Γιουγκοσλαυικού Επιτελείου, προς συνεννόησιν της κοινής αμύνης.

Εκεί, ο Παπάγος, συνέστησε, όπως οι Γιουγκοσλαύοι, συγκεντρώσουν τον όγκον των δυ­ νάμεώντων εις την Ν. Σερβίαν εν επαφή με τας Ελληνικάς δυνάμεις και αμυνθούν ειςτο τρίγωνον Μοναστήρι

- Θεσσαλονίκη - Κοζάνη και όπως αποφύγουν την υπεράσπισίν των

απεράντων και από ανομοιογενείς, εθνικούς πληθυσμούς, συνόρων των, με αποτελεσμα

την διασποράν και εξασθένησιν των δυνάμεών των. Δυστυχώς δεν εισηκούσθη, και το αποτέλεσμα εφάνει αμέσως μετά την επίθεσιν, οπότε οι Γιουγκοσλαύοι διελύθησαν, εν αντιθέσει προς τους Έλληνας. Το δεύτερον θέμα που συνεζητήθη, ήτο η απόφασις κοινής επιθέσεως εν Αλβανία, προς πλήρη εκδίωξιν των Ιταλών και απόρριψίν των εις την θάλασσαν. ΤΟ Ελληνικόν Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου ('ΓΣΗ) θα εξορμούσεν προς Αυλώνα και Βεράτι, το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας ('ΓΣΔΜ) προς Ελβασάν και Δυρράχιον, ενώ ταυτοχρόνως

4

Γιουγκολαυ"ίκαί Μεραρχίαι θα προήλαυνον προς τα Τίρανα. Δύο ημέρες, μετά εξεδηλώ­ θη η Γερμανική επίθεσις.

Έχομεν αναφερθή εκτενώς εις το κεφ. ''Ο Διπλωματικός αγών" εις τας Γερμανικάς προ­

τάσεις που έγιναν προς τον Ι Μεταξά τον Δεκέμβριον του 1940, περί τερματισμού δια με­ σολαβήσεως της Γερμανίας - της Ελληνο"ίταλικής συρράξεως, τους όρους που έθεταν οι Γερμανοί και τους λόγους που ο Μεταξάς εθεώρησε ότι δεν ήσαν εθνικώς συμφέροντες. Αι προτάσεις αυταί, επανελήφθησαν και επί Κυβερνήσεως Κοριζή, αλλά πιστός ειςτο πνεύμα του Μεταξά, ο οποίος εις τας προτροπάς του εν Βερολίνω Ελληνος πρεσβευτού α­ πήντησεν: "Καλλίτερα να αποθανώμεν", ο Αλέξανδρος Κοριζής, απήντησε εις τον εν λό­ γω Πρέσβυν που υπήρξε κομιστής αυτών των προτάσεων, μονολεκτικώς: "Πολεμούμεν"

(19 Φεβρ. '41). Και έτσι θα κατέφθανε η ιπιγμή όπου η Ελλάς, η ήδη συντρίψασα και εξευτελίσασα μίαν

αυτοκρατορίαν Ελλάς, θα υφίστατο επίθεσιν και από άλλην αυτοκρατορίαν. Αι δύο ισχυ­ ρότεραι πολεμικαί μηχαναί της εποχής εστρέφοντο κατά της μοναδικής χώρας της Ευρώπης, η οποία ανθίστατο και νικούσε.

Οι Γερμανοί είχον συγκεντρώσει μαζί με τας εφεδρείας των 32 Μεραρχίας εις τας οποίας προσετίθεντο και

12 Βουλγαρικαί τοιαύται. Η Ελλάς είχεν εις εκείνο το μέτωπον μόν04

Μεραρχίας, διότι ο μέγας όγκος των Εθνικών Δυνάμεων ευρίσκετο εις το μέτωπον της

224

.

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Αλβανίας. Εις τας 4 αυτάς Μεραρχίας θα προσετίθεντο και 2 Υ2 Βρεταννικαί(!). Εις το σύ­

νολον δηλαδή

60.000 άνδρας. Η αναλογία των δυνάμεων ήτο συντριπτική. 1Ο: 1! 1941!

Και η στιγμή επέστη. 6η Απριλίου

Η Μάχη ιων Οχυρών Εις τας 5: 15 Π.μ. ο Γερμανός πρέσβυς ετηλεφώνει εις την οικίαν Κοριζή. Ορίσθη, συνά­ ντησις δια ημισείαν ώραν αργότερον. Ο πρίγκηψ φον Έρμπαχ εχαιρέτησε τυπικώς τον

Έλληνα Πρωθυπουργόνκαι του επέδωσε το τελεσίγραφον της Γερμανίας, η οποία δεν ά­ φηνε καιρόν ούτε ολίγων ωρών. Απλά ενημέρωνε ότι απ' εκείνης της ώρας τα Γερμανικά στρατεύματα, θα εισέβαλλον εις την Ελλάδα. Φυσικά ο Γερμανός διπλωμάτης δεν εξεπλάγη, όταν ο Κοριζής του εδήλωσε ότι η Ελλάς θα ανθίστατο. Και ο Ιωάννης Μεταξάς και ο διάδοχός του είχαν κάμει τα πάντα δια να κα­ ταστήσουν τούτο σαφές.

Ητο ημέρα Κυριακή και ο ο ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών διέκοπτε την αναμετάδο­ σιντης Θείας Λειτουργίας δια να αναγγείλει τηννέαν αυτήν εισβολήν κατά της ήδη μαχο­ μένης Ελλάδος. Ακριβώς την 5:15 πρω'ίνήν ώραν, ο Γερμανικός στρατός άρχιζε την επίθεσίντου, προς το Μπέλες, μεταξύ Τριεθνούς και Ποποτλίβιτσας. Ημισείαν ώραν μετά η επίθεσις γενικεύε­ το εις όλον το μέτωπον μέχρι Κομοτινής. Η κυρία προσπάθεια, όμως των Γερμανών θα διε­

ξήγετο εις το Μπέλες και το οχυρόν Ρούπελ, με ενδιάμεσα οχυρά τα: Ποποτλίβιτσα, Ιστίμπεη, Αρπαλούκι, Κελκάγια, Παλιουριώνες. Πρώτα εξεκίνησαν το επιβραδυντικόν τους αγώνα τα φυλάκια προκαλύψεως. Ο αγών τους υπήρξεν ηρω'ίκός και απεγνωσμένος. Ειςτο Μπέλες είχε ήδη δημιουργηθεί μία κόλασις πυρός, ενώτα Στούκας εβομβάρδιζαν συνεχώς. Το φυλάκιον

162 εκράτησε τους εισβολείς μέχρι τας μεσημβρινάς ώρας και α­

φού έπεσαν όλοι οι άνδρες του μέχρις ενός, ενώ ένα πολυβολείον, το Π9 κράτησε ως το βράδυ εξαντλώντας όλα του τα πυρομαχικά.

33.000 φυσίγγια!

Οταν εις το τέλος υπέκυψαν, ο Γερμανός διοικητής εθαύμασε τόσο πολύ την αντίστασίν του, ώστε συνεχάρη το πολυβολάρχην Λοχίαν Ίντζο, αλλά και ήτο τόσον οργισμένος από

τας απωλείας του, ώστε ευθύς αμέσως διέταξε να τον τυφεκίσουν! Εν τω μεταξύ, ο εχθρός άρχισε να πλησιάζει τα οχυρά. Εις τον τομέα της ΧVΙΙΙ Μεραρχίας, το οχυρόν Ιστίμπεη, άρχισε να σφυροκοπείται από πυροβόλα ευθυτενούς τροχιάς και κατά τας 7.00 το πρω'ί άρχισε η επίθεσις του Γερμανικού

πεζικού, της θρυλικής Βέρμαχτ, κατά ατελειώτους μάζας. Οι υπερασπισταί όμως του οχυ­ ρού συνέτριβαν, ένα προς ένα τα κύματα του εχθρού. Κάποιαν στιγμήν οι Γερμανοί προσήγγισαν την επιφάνειαν του οχυρού αλλά η φρουρά του μετ' ονύχων και οδόντων αγωνιζομένη τους σκόρπισε. Οι Γερμανοί τότε άρχισαν να

φράζουν τα ανοίγματα των εξαερισμών του οχυρού προκειμένου να τους προκαλέσουν α­

σφυξίαν. Εις το οχυρόν Κελκάγια επεκράτουν παρόμοιαι συνθήκαι. Τα πολυβόλα του οχυρού, εί­ χαν δημιουργήσει λόφους στοιβαγμένων πτωμάτων Γερμανών στρατιωτών, που όμως συ­

νέχιζαν να έρχονται κατά νέα κύματα αδιαφορώντας δια τα απωλείας. Μία Γερμανική μο-

225

---~

---

----

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

νάς κατάφερε να φθάσει εις την επιφάνειαν του οχυρού και να ρίψει χειροβομβίδα εις τους

εξαγωγούς του, ενώ έπειτα απεπειράθησαν να εισέλθουν. Εκεί όμως εις τας υπογείους στοάς στημένα πολυβόλα εις κάθε γωνίαν τους ανέμεναν.

Ούτε εις Γερμανός, δεν εξήλθεν του οχυρού ζωντανός. Προς το βράδυ, η φρουρά του οχυ­ ρού άρχισε και την απόφραξιν των ανοιγμάτων εξαερισμού. Εις τον τομέαν της χιν Μεραρχίας, ανήκε το θρυλικόν οχυρόν Ρούπελ. το οποίον εν συν­

δυασμώ με το οχυρόν Παλιουριώνες, φράζει τα στενά του ποταμού Στρυμώνος. Εδώ, οι Γερμανοί έριπταν όλο το βάρος τους. Από τας 5 :00 το πρω'ί το πυροβολικόν τους είχεν αρχίσει να ανασκάπτει την περιοχήν του Ρούπελ, ενώ μίαν ώραν αργότερον, ατε­ λείωτα Στούκας, άρχιζαν τας καθέτους εφορμήσεις. Έπειτα άρχισαν να πλησιάζουν άρ­ ματα μάχης και μοτοσυκλέτες, ενώ από πίσω ακολουθούσαν τεράστιαι μάζαι μονάδων πε­ ζικού επιτιθέμεναι. Παραλλήλως, οι Γερμανοί προσεπάθουν να περικυκλώσουν το οχυρόν και με φουσκω­ τά σκάφη από τον Στρυμώνα. Η φρουρά όμως του ηρω'ίκού οχυρού, τους υπεδέχθη καταλλήλως. Το σύστημα πυρός του Οχυρού έριχνε από παντού και προς όλας τας κατευθύνσεις.

Οι ημίθεοι του Ρούπελ, με πολεμικήν μανίαν, απέκρουαν όλας τας εχθρικάς επιθέσεις. Δύο Γερμανικά τάνκς εβλήθησαν και ακόμη δύο αχρηστεύθησαν ενώ μία ολόκληρος

Γερμανική πυροβολαρχία διελύθη. Τα φουσκωτά σκάφη των Γερμανών ενεπλάκησαν εις υποβρύχιον δίκτυ που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες και με βολάς πυροβολικού τα βύθι­ σαν! Όλην την ημέρα, αι Γερμανικαί δυνάμεις επιτίθεντο εις πυκνούς σχηματισμούς, ενώ

120 αεροπλάνα το κτυπούσαν κάθε ημισείαν ώραν και οι θρυλικοί Έλληνες υπερασπισταί του, ανέτρεπαν τας επιθέσεις.

Αυτό που διεξήγετο πλέον, εκεί, δεν ήτο μάχη μεταξύ ανθρώπων. Ητο τιτανομαχία. Τα οχυρά Ρούπελ, Παλιουριώνες και Καρατάς εβάλλοντο από

82 (!) Γερμανικάς πυροβο­

λαρχίας, ενώ αι επιθέσεις εσυνεχίζοντο καθ' όλην την νύκτα χωρίς οι Γερμανοί να κατορ­ θώσουν τίποτε. Τα ίδια συνέβαιναν και εις το οχυρόν Περιθώρι όπου αδιάκοποι προσπά­ θειαι του εχθρού απεκρούσθησαν. Εις τον τομέα αυτόν όπου οι Γερμανοί είχαν ρίψει όλο το βάρος των, η πρώτη ημέρα έκλεινε με πλήρην αποτυχίαν. Εις τον τομέα, τώρα της νπ Μεραρχίας, το οχυρόν Λίσσε εκτυπήθη από άρματα μάχης, αυτοκινούμενα πυροβόλα και πυκνές μάζες πεζικού. Η φρουρά του τηρούσε σιγήν πυρός και μόλις οι Γερμανοί έφθασαν εις τα 800 μέτρα, το οχυρόν εξαπέλυσε φοβερόν φραγμόν πυρός, βοηθούμενον και από το οχυρόν Πυραμιδοειδές δεξιά του. Ν έα επίθεσις των Γερμανών συνετρίβη και αυτή ενώ τρία από τα τέσσαρα Γερμανικά τάνκς τινάχθηκαν εις τον αέρα. Όταν οι Γερμανοί έστειλαν βαρύτερα άρματα να τα αντι­ καταστήσουν, υπέστησαν την ιδίαν τύχην. Έτσι οι Γερμανοί άρχισαν τας προσπαθε ίας υ­ περκεράσεωςτου οχυρού.

Εις τους τομείς των Ταξιαρχιών του Ν έστου και του Έβρου, τα οχυρά Εχίνος, άνωθεν της Ξάνθης και Νυμφαία άνωθεν της Κομοτηνής υφίσταντο την ιδίαν μανιώδη επίθεσιν και

παρ έτασσαν την ιδίαν λυσσώδη άμυνα περικυκλωμένα από πυροβολικόν όλων των δια­ μετρημάτων και αεροπορικάς επιθέσεις. Οι Γερμανοί την νύκτα κατάφεραν να παρακάμ­

ψουν την Νυμφαία και να εισέλθουν εις την Κομοτηνή, ενώ το οχυρόν εμάχετο λυσσωδώς. Η πρώτη ημέρα της εισβολής ετελείωνε με μίαν απίστευτον και υπεράνθρωπον αντίστα-

226

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

σιν των Οχυρών της γραμμής Μεταξά. Ούτε ένα δεν είχε πέσει! Η Γιουγκοσλαυ'ίκή άμυνα όμως, δεν ήτο τόσο ηρω'ίκή, όσο η Ελληνική. Ο Γιουγκοσλαυ'ίκός στρατός είχε αναγκασθή να συμπτυχθήεις την κοιλάδα του Στρούμνιτσα με αποτέλεσμα την διείσδυσιν των Γερμανών δυτικώς προς την κοιλάδα της Ροδοπόλεως. Εκινδύνευαν έτσι άμεσα τα νώτα της αμυντικής γραμμών των Ελλήνων και η ΧVΙΙΙ Μεραρχία ηναγκάσθη να εκτελέσει σύμπτυξιν εις την γραμμήν Στρυμώνος­ Λιμνης Κερκίνης, ενώ η άμυνα της γραμμής Κρουσιών ανετίθετο εις την ΧΙΧ Μηχανοκίνητον Μεραρχίαν.

Η πρώτη αυτή ημέρα εσημαδεύθη και από την σφοδροτάτην αεροπορικήν επίθεσιν κα­ τά του Πειραιώς και του Ναυστάθμου με μεγάλον αριθμόν Στούκας και ποντισμόν ναρ­

κών. Η έκτασις της καταστροφής υπήρξεν τεραστία διότι εβλήθη το Αγγλικόν μεταγωγι­ κόν "Κλαν Φρέ'ίζερ" εκτοπίσματος

10.000 τόνων το οποίον ευρίσκετο εντός του λιμένος

Περαιώς, έμφορτον τροτύλης, ισχυροτάτης δηλαδή εκρηκτικής ύλης προς γόμωσιν ναρ­ κών και βλημάτων. Το λάθος ήτο των Άγγλων διότι με τοιούτου είδους φορτίον έπρεπε να ευρίσκεται εκτός του προλιμένος.

Υπ' αυτάς τας συνθήκας ανέτειλεν η 7η Απριλίου, δευτέρα ημέρα της μάχης των Οχυρών. Η σύμπτυξις της ΧVΙΙΙ Μεραρχίας, άφησε τα οχυρά του τομέως ακάλυπτα, και ανυπερά­ σπιστα. Εις το οχυρόν Κελκαγιά, οι Γερμανοί σχεδόν ανενόχλητοι άρχισαν να φράζουν τα

ανοίγματα των πολυβολείων και να ρίχνουν από τας εξόδους των εξαερισμών, ασφυξιο­ γόνα αέρια προκαλώντας ασφυξίαν εις τους μαχητάς της φρουράς του, που ευρίσκοντο εις

τας υπογείους στοάς. Ο διοικητής του Οχυρού, μη φέρων αντιασφυξιογόνονο προσωπίδα, προκειμένου να δύναται να δίδε ι διαταγάς, έπεσεν αναίσθητος και εις τας

11 :30 το οχυρόν

παρεδόθη. Κατά τον ίδιον τρόπον, μετά από απέλπιδα μάχη ν παρεδίδετο την

16:00 το οχυρόν 15:30.

Ιστίμπεη, πνιγμένο από τα αέρια, ενώ το Αρπαλούκι αντεστάθη μέχρι της

Το οχυρόν του τομέως, που δεν παρεδόθη, ήτο η Ποποτλίβιτσα. Εσυνέχισεν να αγωνί­ ζεται παρότι όλα τα οχυρωματικά του έργα είχαν καταστραφεί. Εις τον τομέα της Θράκης, το οχυρόν Νυμφαία, άρχισε να βάλλεται σφοδρότατα εκ πυ­

ροβολικού δυνάμεως

100 στομίων, από τα ξημερώματα, ενώ ακατάπαυστοι ήσαν και αι α­

εροπορικαί επιδρομαί καθέτου εφορμήσεως των φοβερών Στούκας. Παρά ταύτα η φρου­ ρά του οχυρού ημύνετο με μεγαλειώδες πείσμα μέχρι το βράδυ θραύοντας πάσαν εχθρι­ κήν επίθεσιν. Τας νυκτερινάς όμως ώρας Γερμανικά τμήματα με φλογοβόλα εξόντωσαν

την εξωτερικήν άμυνα του οχυρού και άρχισαν να ρίπτουν εντός των στοών του, καπνογό­ να και δυναμίτην, με συνέπεια έπειτα από μανιώδη αντίστασιν, η ασφυκτιώσα φρουρά του να παραδοθή τα μεσάνυκτα. Εις το οχυρόν Εχίνος, οι Γερμανοί επεχείρησαν μεγάλης κλίμακος επιθέσεις, αι οποίαι, άπασα ι, συνετρίβησαν από τους ηρω'ίκούς υπερασπιστάς του, προκαλώντας τεραστίας Γερμανικάς απωλείας, Όλην την υπόλοιπον ημέρα οι Γερμανοί δεν απετόλμησαν νέαν επίθεσιν εκεί, ενώ με­ ταξύ του οχυρού Μαλιάγκα και Σταυρού όπου προωθήθησαν Γερμανικαί μονάδες, εξε­

διώχθησαν αμέσως από αντεπιτιθεμένους θυελλωδώς Έλληνας, Μεγαλειώδης μάχη, έγινε εκείνην την ημέρα εις το οχυρόν Περιθώριο Από τας 5:00 το

πρω'ί το Γερμανικόν πυροβολικόν άρχισε να ανασκάπτει τον χώρον του οχυρού ενώ από

227

Μάνου" Ν. Χατζηδάκη

τα νώτα του εβάλλετο και από βαρέα όπλα πεζικού" Κατά τας 8:00 εξεδηλώθη γενική επί­ θεσιςτων Γερμανι6ν.

Το οχυρόν τότε άρχισε να ανταποδίδει με ανείπωτον πείσμα και μεθ' όλης της δυνάμε­ ως πυρός του, βοηθούμενον και από το οχυρόν Λίσσε εκ δεξιών του, συντρίβοντας όλας τας επιθέσεις. Το απόγευμα γερμανικές μονάδες, κατόρθωσαν να προσεγγίσουν το δεξιόν μέρος του οχυρού εξαπολύοντας χειροβομβίδας εντός των στοών του και έπειτα επεχεί­ ρησαν να εισχωρήσουν εντός. Η φρουρά επέβαλε συσκότισιν και άρχισε μία τρομερά μά­

χη εντός των στοών μέσα εις το σκότος και με οδηγόν μόνον τας λάμψεις εκ των πολυβό­ λων, των χειροβομβίδων, και τους ουρλιαχτών των φονευομένων Γερμανών που αντιλα­ λούσαν εντός των υπογείων. Ούτε εις εκ των Γερμανών που επιχείρησαν να μπούν, δεν ε­

ξήλθεν ζωντανός. Την ιδίαν ώραν διεξήχθη μεγάλη αντεπίθεσις της δυνάμεως επιφανεί­ ας του οχυρού δια της λόγχης και της χειροβομβίδος, η οποία εξεδίωξε τας εχθρικάς δυ­ νάμεις και ενώ οι Γερμανοί υπεχώρουν έπεσαν εις τον φραγμόν του Ελληνικού πυροβολι­ κού και διελύθησαν, αφήνοντες πίσω άφθονα λάφυρα, έναν νεκρόν λοχαγόν και βουνά πτωμάτων πέριξ του οχυρού. Ν έα επίθεσις των, με συνδυασμόν αρμάτων μάχης προσέ­ κρουσε και αυτή εις τον Ελληνικόν κυματοθραύστην, ενώ τρίτη απόπειρα αρμάτων συνε­ τρίβη από το εύστοχον πυροβολικόν μας. Εις το οχυρόν Ρούπελ, η ιδία εξέλιξις. Καθ' όλην την διάρκειαν της ημέρας αι Γερμανικαί

δυνάμεις εξαπέλυαν αλλεπαλλήλους επιθέσεις με ισχυροτάτηνυποστήριξιν, πυροβολικού και αεροπορίας χωρίς να πετύχουν απολύτως τίποτε. Το βράδυ ο εχθρός εξαντλημένος και με βαρυτάτας απωλείας εσταμάτησε.

Ενώ όμως τα οχυρά της γραμμής Μεταξά έδιδαν αυτόν τον υπέροχον και απαράμιλλον υπερ πάντων αγώνα, κατέρρεεν η Γιουγκοσλαυ"ίκή άμυνα εις την Νότιον Σερβίαν. Η 2α Τεθωρακισμένη Μεραρχία των Γερμανών, κατευθυνομένη από το Πετρίτσι, εξη­ νάγκασε τους Γιουγκοσλαύους να υποχωρήσουν δυτικώς της κοιλάδος του Αξιού, η οποία απετέλει το σημείον συνδέσμου των Ελληνικών και των Γιουγκοσλαυ"ίκών δυνάμεων, α­ φήνοντας ακάλυπτον το αριστερόν των Ελλήνων. Η τρίτη ημέρα της απίστευτη ς αυτής μάχης των οχυρών έφθασε. Η 8η Απριλίου. Ειςτας

6:00 το πρω"ί η

2α Τεθωρακισμένη Γερμανική Μεραρχία εισέβαλε από την μεριά της

Γιουγκολαυ"ίας που είχε ουσιαστικώς καταρρεύσει, εις το Ελληνικόν έδαφος και άρχισε να προελαύνει προς την Θεσσαλονίκην. Εις το οχυρόν Εχίνος ο αγών καθίστατο δραματικός πλεόν. Σπιθαμήν προς σπιθαμήν, οι υπερασισταί του ηγωνίζοντο μέχρι την

15:00 απογευματινήν, οπότε τελείως περικυκλω­

μένοι το εγκατέλειψαν. Από της περασμένης νυκτός οι Γερμανοί είχαν εισέλθει εις την Ξάνθην και την Κομοτηνήν.

Το οχυρόν Πυραμιδοειδές εσφυροκοπείτο από πυροβόλα ευθυτενούς τροχιάς αλλά η­

μύνετο επιτυχώς, ενώ εις το οχυρόν Λίσσε οι Γερμανοί εξαπέλυσαν κυκλωτικάς εξορμή­ σεις, τα πυρά όμως του οχυρού τους καθήλωσαν και δεν επέτυχον τίποτε. Λύσσα είχε καταλάβει τους Γερμανούς δια την κατάληψιν των απορθήτων οχυρών Ρούπελ και Περιθώρι, όπου έριχναν όλο το βάρος τους. Εις το Ρούπελ επεχείρησαν πει­ σματώδεις επιθέσεις αι οποίαι συνετρίβοντο συνεχώς προ της γρανιτώδους αντιστάσεως της φρουράς του, προκαλώντας εις τον εχθρόν σοβαρωτάτας απωλείας ενώ αλλεπάλληλοι Ελληνικαί αντεπιθέσεις διεξήχθησαν προς αποκοπήν, μίας μικράς εχθρικής δυνάμεως η

228

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

οποία προωθήθη απειλώντας τα νώτα της χιν Μεραρχίας.

Εις το οχυρόν Περιθώρι, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν ισχυράν επίθεσιν εις την οποίαν α­ φέθη να φθάσουν ολιγότερον από

100 μέτρα από τα συρματοπλέγματά του. Και ξάφνου οι

ημίθεοι υπερασπισταί του, εξαπέλυσαν θυελώδη αντεπίθεσιν με εφ' όπλου λόγχην και μέ­ σα εις ακράτητον ενθουσιασμόν μετά πολεμικών ιαχών, ήλθαν εις μάχην σωμα με σώμα, και σκόρπισαν τους Γερμανούς οι οποίοι αιφνιδιασθέντες υπεχώρησαν εν πλήρη αταξία,

βαλλόμενοι ταυτοχρόνως από τα πολυβολεία του οχυρού, αφήνοντας πληθώρα πτωμάτων και υλικού σκόρπια εις το πεδίον της μάχης. Τότε οι Γερμανοί εξαπέλυσαν νέαν επίθεσιν από δύο συντάγματα πεζικού, άρματα μάχης και ισχυράν υποστήριξιν πυροβολικού, η ο­ ποία μετά από τρίωρον μάχην κατέληξεν και πάλιν εις αποτυχίαν. Το οχυρόν Παλιουριώνες εβομβαρδίζετο ανηλεώς καθ' όλην την διάρκειαν της ημέρας από ξηράς και αέρος εις σημείον υπερβολής ενώ μεγάλη επίθεσις εξαπελύθη κατά του συ­ γκροτήματος

224.

Με πάθος το οχυρόν απήντα με όλα τα μέσα που διέθετεν και δημιουργώντας πυκνόν φραγμόν πυρός έπνιγεν ειςτο αίμα τας απανωτά ς προσπάθειας των επιτιθεμένων. Μόνον

μία μικρά δύναμις, κατάφερε κατά τας νυκτερινάς ώρας να προσεγγίσει τα νώτα του δυτι­ κού, από τα τρία συγκροτήματα του οχυρού.

Ο αγών όμως των οχυρών, ο οποίος καθίστατο θρύλος του Έθνους θα επροδίδετο από την μεριάν της Γιουγκολαυ·ίας η οποία είχεν πλήρως ηττηθή και καταρρεύσει. Ενώ τα τρι­ σένδοξα οχυρά εμάχοντο απτόητα, η προέλασις της 29ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των Γερμανών, από την μεριά που υποτίθεται ότι θα τους συνεκράτη η Γιουγκοσλαυ·ίκή άμυνα,

ήτο ραγδαία. Η ολιγάριθμος ΧΙΧ Μεραρχία η οποία έπρεπε να καλύψει ένα τεράστιον μέ­ τωπον 50 χιλιομέτρων είχε χάσει επαφήν με τμήματά της και υπερφαλαγγίσθη από τους

Γερμανούς. Ματαίως ο σύνδεσμος

- αξιωματικός του Τμήματος Στρατιάς Ανατολικής

Μακεδονίας (ΤΣΑΜ), με το Γιουγκοσλαυ·ίκόν επιτελείον, ανεζήτει επαφήν με τας Γιουγκοσλαυ·ίκάς δυνάμεις. Επέστρεψε με την πληροφορίαν πως ούτοι, είχαν πλήρως ητ­

τηθή εις Κουμάνοβο, ενώ οι Άγγλοι, οχυρωμένοι εις Βέρμιον δεν εκινήθησαν προς βοή­

θειαν. Και πάλιν η Ελλάς εμάχετο μόνη. Η οδός Κιλκίς - Θεσσαλονίκης ήτο πλέον ανοικτή. Το ΤΣΑΜ αντιμετώπιζε τον κίνδυνον ολικής αιχμαλωσίας της δυνάμεώς του και έτσι το βράδυ της 8ης Απριλίου, ο διοικητής του, Στρατηγός Κ. Μπακόπουλος, εζήτησεν συνθη­ κολόγησιν από την Γερμανικήν διοίκησιν με αίτημα την διατήρησιν του οπλισμού των α­ ξιωματικών, ενώ όταν εις τας 22:30 ο διοικητής της Θεσσαλονίκης τον ενημέρωνε ότι είχεν επιστολήν από τον διοικητήντης Γερμανικής εμπροσθοφυλακής, όπως παραδώσει την πό­ λιν άνευ όρων, ούτος ενέκρινεν.

Έτσι λοιπόν, οι Γερμανοί, δυνάμενοι πλέον να παρακάμψουν τα Οχυρά της γραμμής Μεταξά, που παρέμεναν απόρθητα, θραύοντας τας προσπαθείας διασπάσεως των, κατά­ φεραν εισβάλοντες από την κερκόπορταν της Γιουγκοσλαυ·ίκής καταρρεύσεως, χωρίς να νικήσουν και να διασπάσουν την Ελληνικήν άμυνα, τας πρω·ίνάς ώρας της 9ης Απριλίου του

1941 να εισέλθουν εντός της πόλεως της Θεσσαλονίκης.

Τα οχυρά παρά ταύτα και μη γνωρίζοντας την εξέλιξιν, συνέχιζαν να μάχονται με ένθε­ ον φανατισμόν εις τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Γεμάτη από κατορθώματα θα είναι αυ­ τή η τελευταία ημέρα της θρυλικής μάχης τους.

Τα οχυρά Περιθώρι και Μάλιαγκα, με συνδυασμόν των δυνάμεων των, εξαπέλυσαν

229

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

σφοδροτάτην αντεπίθεσιν ανατρέποντας τους Γερμανούς και καταλαμβάνοντας το ύψω-

,Ι

μα Σύλλα ενώ συνέλαβαν πλείστους αιχμαλώτους μεταξύ των οποίων και έναν λοχαγόν.

Εις την Παρταλούσκα εξαπελύθη επίσης, αντεπίθεσις των Ελληνικών δυνάμεων με α-

)1

ποτέλεσμα την πλήρη ανατροπήν του εχθρού και την σύλληψιν

100 Γερμανών στρατιωτών μετά του ταγματάρχου των, ενώ στην Κάτω Βροντού σύσσωμος Γερμανική διλοχία, 250 αν­ δρών μετά του διοικητού των, Αντισυνταγματάρχου, παρεδίδετο εις τας Εθνικάς μας δυ-

j j

νάμε~. Εις τα ένδοξα οχυρά Ρούπελ και Παλιουριώνες, που η κατάληψις των είχε γίνει καημός

!

δια τους Γερμανούς, αφού διεξήχθη σφοδρός βομβαρδισμός από ξηράς και αέρος, τας με-

j

ταμεσημβρινάς ώρας εστάλησαν Γερμανοί κήρυκες, με λευκήν σημαίαν οι οποίοι τους α-

j

νεκοίνωσαν, ότι έχουν αποκτήσει τον σεβασμόν των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων δια

Ι

την ηρω'ίκήν αντίστασίν των, αλλά ότι αύτη ήτο ματαία, διότι η Θεσσαλονίκη, είχεν ήδη κα-

i

ταληφθή. Τα οχυρά όμως και πάλιν ηρνήθησαν να παραδοθούν, ενώ ο διοικητής του ,Ι! Ρούπελ αναβιώνοντας την απάντησιν του Λεωνίδου της Σπάρτης τους είπε: "Τα οχυρά δεν παραδίδονται, κατακτώνται. Εάν μπορείτε, ελάτε να τα πάρετε"!. Οι κή-

i

ρυκες έδωσαν λόγον τιμής ότι δεν εψεύδοντο και ανήγγειλαν την επιστροφήν τους δια την' επομένην προς απάντησιν. Εις την Γκολιάνα επίσης εδίδοντο σφοδρότατα ι μάχαι.

Εν τω μεταξύ από την 9ην πρω'ίνήν ο διοικητής της 29ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας

των Γερμανών, Στρατηγός Φά'ίελ, κατ' εντολήν του Στρατάρχου Φον Λίστ, Διοικητού της

! 1 '1

12ης Γερμανικής Στρατιάς, εδέχετο όλους τους λίαν τιμητικούς δια τον Ελληνικόν Στρατόν,

Ι

όρους συνθηκολογήσεως και εις τας 10:00 εδίδετο το πρόσταγμα της παύσεως του πυρός, j Εις το Γερμανικόν Προξενείον της Θεσσαλονίκης την 14:00 μεσημβινήν υπεγράφετοτσ j πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως από τους, Γερμανόν Στρατηγόν Φά'ίελ και Έλληνα

ΣτρατηγόνΜπακόπουλον.

J 1I

Τα οχυρά παρέμειναν απόρθητα και αήττητα! Η παύσις πυρός εν τέλει συνετελέσθη την

18:00 απογευματινήν. Η αναγνώρισις του εχθρού υπήρξεν μοναδική.

Ο θαυμασμός ιου ανιιπάλου Τας πρω"ίνάς ώρας της 10ης Απριλίου

1941, ο εντεταλμένος Γερμανός αξιωματικός, ίνα

παραλάβει το οχυρόν Ρούπελ, από την φρουράν του συνεχάρη τον Ελληνα διοικητή του, παρέταξε Γερμανικόν τάγμα να απονείμει τιμάς εις την αποχωρούσαν φρουράν και τους είπε:

"Είναι τιμή και υπερηφάνεια δια τον Γερμανικόν στρατόν να έχει πολεμήσει έναν τέ· τοιον ηρωϊκόν στρατόν ως ο Ελληνικός" ενώ την ίδίαν ώρα ο Γερμανός συνταγματάρχης

που παρελάμβανε το οχυρόν Παλιουριώνες, έσφιξε το χέρι εις τον Ελληνα διοικητήν, πα­ ρέταξε εν Γερμανικόν τάγμα αποδίδων πλήρεις τιμάς και εκάλεσε τον Έλληνα διοικητήν, να επιθεωρήσει τιμής ένεκεν το τάγμα!

Οι Γερμανοί αναγνωρίζοντες τον Ελληνικόν ηρω"ίσμόν, μας ετίμησαν όσον ουδένα άλ­ λο Έθνος. Ο Στρατάρχης Φον Λίστ εις την Ημερησίαν Διαταγήν του εδήλωσε ότι: "Οι

Ελληνες υπερησπίσθησαν την πατρίδα των γενναίως". Το Στρατηγείον του Φύρερ, εξέδωσε την

230

11 ην Ιουνίου 1941 δια την μάχη ν των Οχυρών

Ι

Ιωάννης Mεταξιiς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ακριβώς τα εξής: "Εκλεκτά Ελληνικά στρατεύματα υπερήσπισαν με εντελώς εξαιρετι­ κόν ηρω·ίσμόν τα οχυρά της γραμμής Μεταξά. Προεκλήθησαν ούτω συγκρούσεις εξ εγ­

γυτάτης αποστάσεως, τόσον πείσμονες και έντονοι, όσον δεν είχον λάβει χώραν μέχρι τούδε εις κανέν άλλο πολεμικόν θέατρον"

Επίσης την 10ην Απριλίου, εις Καβάλαν, ο συνταγματάρχης Φον Γκέϋζο επιβεβαίωσεν εις Έλληνα λοχαγόν τα εξής: "Επολέμησα εις την Πολωνίαν, εις το Βέλγιον, εις την Γαλλίαν.

(... ) Οιοσδήποτε άλλος στρατός όστις θα αντιμετώπιζε το πεζικόν μας, το πυ­

ροβολικόν μας, τα Στούκας, τα τάνκς, τα φλογοβόλα, θα επετούσεν από της πρώτη ςστιγ­ μής τα όπλα. Ενώ εσείς με τα πενιχρά σας μέσα αντεστάθητε παντού και δεν μας επι­ τρέψατε την διάβασιν".

Ενώ εις τον ΕλληναΑντιστράτηγον Δέδεν, Γερμανός αξιωματικός της αεροπορίας ετό­ νισε ότι ο Ελληνικός, ήτο ο μοναδικός Στρατός εις τον οποίον τα Στούκας δεν επροκάλε­ σαν πανικόν: "Οι στρατιώται σας, αντί να φεύγουν αλλόφρονες, όπως έκαμναν εις την Γαλλίαν και

την Πολωνίαν, μας επυροβόλουν από τας θέσεις των".

Εις τον ως άνω Στρατηγόν μας, ο διοικητής της ΧΧΙΙ Γερμανικής Μεραρχίας εχαρα­ κτήρισε την γραμμήν Μεταξά, πολύ ανωτέραν της γραμμής Μαζινό. Τέλος ο Γερμανός στρατηγός Πάουλ Χάουζερ εις γερμανικήν εφημερίδα, εις άρθρον υ­ πότοντίτλον: "Οι Ανδρείοι Ελληνες" έγραφε:

"Τα επιτιθέμενα Συντάγματα, είχον ήδη πείραν διασπάσεως οχυρωμένων γραμμών εκ προηγουμένων εκστρατειών εις τας οποίας είχογ λάβει μέρος. Οι Έλληνες όμως φρου­

ροί των οχυρών ημύνθησαν, παρά τα φλογοβόλα και τας χειροβομβίδας, μετά σκληρού φανατισμού, αναλόγου του οποίου δεν είχον συναντήσει οι Γερμανοί στρατιώται εις ου­ δεμίαν των προηγουμένων εκστρατειών των. Εφ' όσον και ένας ακόμη στρατιώτης ηδύ­ νατο να παραμείνει εις το οχυρόν του, πυροβολούσε"!

Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι ήταν η μοναδική φορά εις την ιστορίαν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου οι Γερμανοί ανεγνώρισαν αντίπαλον Στρατόν και του απέδωσαν τόσας τι­ μάς. Υπήρξεν ταυτοχρόνως η αναγνώρισις ότι ποιοτικώς, ο Ελληνικός Στρατός υπήρξε πο­ λύ ανώτερος όλων των λοιπών Ευρωπα·ίκών. Η Γραμμή Μεταξά με τα οχυρά της, η οποία εχαρακτηρίσθη από τους Γερμανούς, ως ο­

χυρωματικής τέχνης κατά πολύ ανωτέρας αυτής της γραμμής Μαζι νό, επήρε την ονομα­ σίαν της, από το όνομά του Πρωθυπουργού, ο οποίος εμερίμνησε από την αρχήν της ανα­

λήψεως της εξουσίας δια να την κατασκευάσει, ο οποίος αφού ηνάλωσεν την ζωήν του δια

να προτάξει την υπερήφανον άρνησιν κατά των δύο αυτοκρατοριών και να προσφέρει την νίκην κατά της μίας, εξησφάλισε και την δόξαν του ονόματος του μετά θάνατον, όταν η γραμμή που έφερε το όνομά του, παρέτασσε αυτόν το συγκλονιστικόν αγώνα κατά της άλ­ λης και ο οποίος υπήρξε ακόμη ένας θρύλος ειςτο'Επος εκείνο του

1940-41 διατο οποίον,

ο Ιωάννης Μεταξάς και ζών αλλά και νεκρός υπήρξεν ο αποκλειστικός και μέγας συντε­ λεστής. Το γεγονός, ότι η συνθηκολόγησις του Τ.Σ.Α.Μ. και η λήξις της μάχης των Οχυρών, 0-

φε ίλετο αποκλε ιστικώς εις την κατάρρευσι ν της Γιουγκοσλαυ·ίκής αμύνης, ενώ αντιθέτως οι Ελληνες δεν ηττήθησαν , το παραδέχθηκαν ανοικτά οι Γερμανοί. Εις το πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως του Τ.Σ.Δ.Μ. οι Γερμανοί εκδηλώνοντας τον θαυμασμόν τους ανέφεραν

231

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

επί λέξει: "Αναγνωρίζεται κατηγορηματικώς ότι μέχρι της επιτεύξεως συμφωνίας δια την

συνθηκoλόγησιν~ τα Ελληνικά βασιλικά στρατεύματα εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν, επολέμησαν με ηρω'ίσμόν εναντίον των γενναίων Γερμανικών στρατευμάτων. Καίτοι τα Ελληνικά Βασιλικά στρατεύματα εκράτησαν μέχρι της τελευταίας στιγμής

τας θέσεις των, ο διοικητής του Τ.Σ.Α.Μ., απεφάσισε να συνθηκολογήσει κατόπιν της α· πό Σερβίας προελάσεως των Γερμανικών Στρατευμάτων δια της κοιλάδος του Αξιού, ί· να παρεμποδίσει περαιτέρω αιματοχυσίαν".

Η Γερμανική αυτή ομολογία είναι ακόμη εντονωτέρα εις το ανακεφαλαιωτικόν, δια την Βαλκανικήν επιχείρησιν, ανακοινωθέν του Γερμανικού Επιτελείου, την ΙΙην Ιουνίου

1941,

εις το οποίον αναφέρεται σαφώς εις την ευκολίαν της Γιουγκοσλαυ'ίκής καταρρεύσεως και κατ' αυτόν τον τρόπον, της παρακάμψεως των Ελληνικών Οχυρών προς κατάληψιν της

Θεσσαλονίκης: "Ευθύς από της πρώτης ημέρας, τεθωρακισμέναι δυνάμεις διέσπασαν την Σερβικήν άμυναν δυτικώς του Πετριτσίου, προήλασον βαθέως κατά μήκος της κοιλάδας του Στρώμνιτσα και στρέφουσαι έπειτα αποτόμως προς νότον κατηυθύνθησαν κατά της

Θεσσαλονίκης εις την οποίαν έφθασαν την 9ην Απριλίου. Τοιουτοτρόπως είχεν αποκοπεί

ευθύς μετά την τρίτην ημέραν η ανατολικώς του Αξιού, γραμμή Ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων (δηλαδή η γραμμή Μεταξά)". Κλείνοντας, χρήσιμον είναι να παρατεθή και η μαρτυρία του γνωστού Άγγλου στρατιω­ τικού κριτικού

Strategicus, από το έργον του: "Από το Τομπρούκ εις το Σμόλενσκ" όπου α­

ναφέρει:

''Από της 5ης πρωϊνής της 6ης Απριλίου, αι τεθωρακισμέναι μεραρχίαι, με την εvτoνωτά­

την υποστήριξιν της Λουφτβάφφε, ήρχισαν νέαν επίθεσιν. Παρά την χρησιμοποίησιν ό­ μως όλων των νεωτέρων πολεμικών μέσων, οι Γερμανοί ελαχίστην μόνον επιτυχίαν εση­ μείωσαν επί του Ελληνικού εδάφους, Ακόμη και οι αλεξιπτωτισταί τους οποίους έρριψαν,

εκυκλώθησαν ταχέως και εξουδετερώθησαν. Τα κύρια οχυρά του Ρούπελ και τα άλλα, απέκρουσαν τελείως την έφοδον των

Γερμανικών Μεραρχιών, παρά τα ατελείωτα σμήνη των αεροπλάνων καθέτου εφορμή­ σεως, τα οποία την υπεστήριζον.

Δ ια μίαν ακόμη φοράν οι Έλληνες απεδείχθησαν αντάξιοι της φήμης των εις τας συ­ γκρούσεις αυτάς. Μόνον εις το Γιουγκοσλαυϊκόν μέτωπον επήλθεν η διάσπασις". Το σύνολον των απωλειών των Γερμανών, κατά την μάχη ν των Οχυρών υπερέβη ταυς

15.000 άνδρας.

Η σύμπιuξις Από την παραμονήν της Γερμανικής επιθέσεως, την 5ην Απριλίου του

1941, το Ελληνικόν

Γενικόν Στρατηγείον, βάσει της συμφωνίας των συναντήσεων της 3ης και 4ης Απριλίου, με το Γιουγκοσλαυ'ίκόν Επιτελείον, διέταξε διενέργειαν επιθετικών επιχειρήσεων. Το Τ.Σ.Δ.Μ. την 7ην Απριλίου θα επετίθετο κατά των Ιταλών προς την κατεύθυνσιν Κορυτσά -Ελβασάν εν συνδυασμώ προς μίαν Γιουγκοσλαυ'ίκήν Μεραρχίαν, η οποία ταυ­ τοχρόνως θα ενεργούσε προς την κατεύθυνσιν Ντεβάρ

- Στρούγκα, ενώ δια το Τ.Σ.Η., η

διαταγή προέβλεπε επίθεσιν του προς Βεράτιον, ολίγας ημέρας αργότερον προς πληρε­ στέραν προπαρασκευήν του.

232

Ιω(Ι.ΙJVης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Την 6ην Απριλίου

1936-41

1941, ημέραν της Γερμανικής εισβολής, ο Σέρβος επιτελάρχης επιβε­

βαίωσεν το Ελληνικόν Επιτελείον, ότι την επομένην που θα εξεδηλούτο η Ελληνική επί­ θεσις, η Γιουγκοσλαυϊκή Μεραρχία, θα επετίθετο ταυτοχρόνως εις τα νώτα των Ιταλών.

Πράγματι, την 3ην πρω"ίνήν της 7ης Απριλίου η ΧΙΙΙ Μεραρχία, εξαπέλυσε σφοδροτά­ την επίθεσιν κατά των Ιταλών, η οποία, εντός των πρώτων ωρών ανέτρεψε τας ισχυράς ορ­ γανωμένας Ιταλικάς θέσεις, κατέλαβε τα υψώματα

ρον Ιταλικόν τάγμα δυνάμεως 550 ανδρών και

1016 και 1031, συνέλαβε ένα ολόκλη­ 15 Αξιωματικών και δημιουργώντας σοβα­

ράν διάρρηξιν του μετώπου των Ιταλών, εκινείτο κατά τα συμφωνημένα με σκοπόν να ε­ νωθή με τας Σερβικάς δυνάμεις. Αδίκως όμως. Η Γιουγκοσλαυ"ίκή Μεραρχία που θα συ­

νεδύαζε την δράσιν της με τας Ελληνικάς δυνάμεις δεν εκινήθη προς Αλβανίαν! Αργά την νύκτα μόνον, ο σύνδεσμος Ελληνικών και Γιουγκοσλαυ"ίκών δυνάμεων ενημέρωνε τους Ελληνας ότι η Γιουγκοσλαυ"ίκή μονάς θα εκινείτο την επομένην. Ανατέλλουσα η 8η Απριλίου, αι Ελληνικαί δυνάμεις, επανέλαβαν τας επιθετικάς επι­ χειρήσεις κατά των Ιταλών, με την συνήθη πλέον ορμητικότητά τους, σημειώνοντας και πά­ λιν μεγάλας επιτυχίας. Αυτήν την φοράν, εκινήθη επιτέλους και η Γιουγκοσλαυ"ίκή Μεραρχία, εις περιορισμένην όμως κλίμακα και χωρίς ούτε μία προχώρησιν ή επιτυχίαν κατά των Ιταλών! Ήδη πλέον, όπως είδαμε ανωτέρω, εκείνην την ημέραν η κατάστασις της Γιουγκοσλαυ"ίας απέβαινεν απελπιστική και ή άμυνά της κατέρρεεν εν πλήρει αντιθέσει

προς τους Έλληνας" Η Ελληνική Ανωτάτη Διοίκησις, αντελήφθη τότε, ότι οι Γιουγκοσλαύοι δεν ηδύναντο να προσφέρουν τίποτε και απεφάσισε, το απόγευμα της ι­

δίας ημέρας την αναστολήντων επιθετικών επιχειρήσεων εν Αλβανία" Και εδώ λοιπόν, η Γιουγκοσλαυ"ίκή αδυναμία ανέτρεψε τα Ελληνικά σχέδια, όπως και εις τα Οχυρά! Παρά ταύτα οι Ιταλοί τρομοκρατηθέντες επεδώθησαν εις ισχυρά οχυρωματικά έργα.

Την 9ην Απριλίου, με την πλήρη συντριβήν της Γιουγκοσλαυ"ίας και τον δρόμον ανοικτόν

.

προς την Θεσσαλονίκην, εκινδύνευαν τα νώτα του Ελληνικού στρατού της Αλβανίας, και έτσι το Γενικόν Στρατηγείον, ηναγκάσθη να διατάξει την προοδευτικήν σύμπτυξιν και την

σταδιακήν απαγκίστρωσιν της απελευθερωθείσης Βορείου Ηπείρου, καθώς και της Κεντρικής Μακεδονίας. Το Έπος που επί έξι μήνας, ο Εθνικός μας Στρατός έγραφεν εις την Β" Ηπειρον, κατα­ διώκοντας τους ηττηθέντας Ιταλούς, το Επος της Αλβανίας, τελείωνε"

Εν τω μεταξύ κατά το σχέδιον που έχει προαναφερθή, αι Ελληνοβρεταννικαί δυνάμεις του συγκροτήματος W, είχαν ήδη παραταχθή εις την προκαθορισθείσαν γραμμήν αμύνης

Κα"ίμακτσαλάν - Βέρμιον - Όλυμπος" Από Ελληνικής πλευράς ήσαν: η ΧΧ Μεραρχία, η ΧΙΙ Μεραρχία και η ΧΙΧ Μηχανοκίνητος Μεραρχία, διαθέτουσα 30 άρματα μάχης και

3

τάγματα πεζικού επ' αυτοκινήτων. Από Αγγλικής πλευράς ήσαν: η 2α Νεοζηλανδική Μεραρχία, η 6η Αυστραλιανή μεραρχία και μία Βρεταννική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία. Προς διάσπασιν της γραμμής αυτής, οι Γερμανοί είχαν παρατάξει το επίλεκτον 180ν Μηχανοκίνητον Σώμα Στρατού, αποτελούμενον από

3 Μηχανοκίνητους Μεραρχίας, μίαν

Μεραρχίαν αλεξιπτωτιστών, και μία Τεθωρακισμένην Μεραρχίαν του επιλέκτου σώμα­ τος των SS, "Αδόλφος Χίτλερ" δυνάμεως 80 οχημάτων" Λόγω της ραγδαίας Γιουγκοσλαυ"ίκής συντριβής και της Γερμανικής προελάσεως από το Μοναστήρι προς νότον, το συγκρότημα

W, των Ελληνοβρεταννικών δυνάμεων, συνε233

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

πτύχθη την 9ην Άπριλίου , προς κάλυψιν του κενού, εις την γραμμήν: Ολυμπος - Βέρμιον­ Βεγορίτης - Κλειδί - Νυμφαίον - Βίτσι - Βαρνούς, Η Μεραρχία Ιππικού, έπρεπε να καλύ­ ψει την περιοχήν μεταξύ Βεύη και Μεγάλης Πρέσπας,

Άμυνα έπρεπε να κρατηθεί, πάσει θυσία εις την περιοχήν Κλειδί προς κάλυψιν της συ­ μπτύξεως της Ελληνικής Στρατιάς Αλβανίας η οποία θα συνεπτύσετο ε ις τον άξονα Κορυτσά - Καστοριά - Γρεβενά, Την προηγουμένην, αλλά και εκείνην την ημέρα, εγίνετο και με τραγικόν τρόπον αισθη­

τή η πλήρης διάλυσις των Γιουγκοσλαύων. Πληθώρα διαλελυμένων Σερβικών τμημάτων, καθώς και έξι Σέρβοι Στρατηγοί, κατέφθαναν εις την Ελληνικήν Επικράτειαν, ψυχικώς

και υλικώς συντετριμμένοι, αναφέροντες εις τους εκπλήκτους Ελληνας ότι ο στρατός τους είχε πλήρως διαλυθεί και ότι δεν υπήρχε πλέον Ανωτάτη Στρατιωτική διοίκησις και

Γιουγκοσλαυ'ίκόν Επιτελείον! Μάλιστα ο Σέρβος Ταγματάρχης Σλαβιόλο έφθασε εις το σημείον να παρακαλεί τον Έλληνα Αρχιστράτηγον Αλ. Παπάγον, να αναλάβει προσωρι­

νώςτην διοίκησιν των υπολλειμάτων, του ακεφάλου πλέον Γιουγκοσλαυ'ίκού στρατού Την επομένην,

(!!). 10 Απριλίου, οι Γερμανοί, διέβησαν τον ποταμόν Αξιόν και προελάσα­

ντες ήλθαν εις επαφήν με τους Ιταλούς της Αλβανίας εις τα Αλβανογιουγκοσλαυ'ίκά σύ­ νορα. Την ιδίαν ημέρα κατέλαβαν την Φλώρινα, ενώ το απόγευμα απεκρούσθησαν αι πρώ­ ται επιθέσεις των κατά Ελληνικών θέσεων. Την

11 ην Απριλίου αι Γερμανικαί δυνάμεις επετέθησαν κατά της κρισίμου περιοχής

Βεύη - Κλειδί και αι Ελληνοβρεταννικαί του συγκροτήματος W εκράτησαν τας θέσεις των.

Ιδίως η Ελληνική Μεραρχία Ιππικού, η οποία υπέστη επίθεσιν εφ' όλου του μετώπου της, ηγωνίσθη με σθένος και πείσμα, αποκρούοντας πάσαν απόπειραν του εχθρού. Την ημέ­ ραν εκείνην οι Ιταλοί αναθαρρήσαντες από την ασφάλειαν που τους παρείχε η Γερμανική

προέλασις εντός του Ελληνικού εδάφους, εθεώρησαν ότι είχε έλθει δι' αυτούς η ευκαιρία να αποκτήσουν επιτέλους και εκείνοι μίαν έστω επιτυχίαν κατά των Ελλήνων, κινούμενοι επιθετικώς. Το μετάνιωσαν όμως οικτρώς. Ελληνική αντεπίθεσις τους διασκόρπισε απω­ θώντας τους και συλλέγοντας, δια μίαν ακόμη φοράν αιχμαλώτους και υλικόν. Από τότε οι Ιταλοί δεν ετόλμησαν να ξαναπροσπαθήσουν. Η 12η Απριλίου, υπήρξε η ημέρα που άρχισε η σύμπτυξις των εν Αλβανία Ελληνικών στρατευμάτων. Η στρατιά της νίκης, η οποία επί έξι μήνας εθριάμβευε συντρίβοντας τους Ιταλούς, τώρα θα απαγκιστρωνόταν από τα μέρη αυτά που με τόσον αίμα και ηρω'ίσμόν κα­

τέκτησε μόνη της, χωρίς να την διώξει κανείς. Το Γενικόν Στρατηγείον, διέταξε σύμπτυξιν του ΤΣΔΜ, και του ΤΣΗ με κύριον άξονα τον Κιάφε Κιάριτ - Κλεισούρα, η οποία και ήρ­ χισεν άνευ παρενοχλήσεως του εχθρού. Επίσης άρχισε να εκτελείται η σύμπτυξις των δυ­ νάμεων του κεντρικού μετώπου (συγκρότημα W). Προς τας μεσημβρινάς ώρας οι Γερμανοί τοποθετώντας εμπρος τα

SS επετέθησαν από την Βεύην προς τα στενά της τοποθεσίας

Κλειδί, εις τον τομέα της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας. Οι Αυστραλοί ηττήθησαν. Έτσι ο Άγγλος στρατηγός Ου'ίλσων, διατάσσει άνευ προσυνενοήσεως με την Ελληνικήν διοί­ κησιν, άκαιρον και αδικαιολόγητον σύμπτυξιν επί της κατευθύνσεως: Πτολεμα'ίς - Κοζάνη

- Σιάτιστα - Γρεβενά. Η απαράδεκτος αυτή κίνησις του Άγγλου στρατηγού του συγκροτή­ ματος W, έθεσεν εν κίνδύνω όλην την γραμμήν αμύνης, ενώ είχε σαφώς προς αυτόν τονι­ σθεί ότι η τοποθεσία Κλειδί, έπρεπε πάσει θυσία να κρατηθεί μέχρις ότου περατωθούν με­ τακινήσεις Ελληνικών μονάδων προς δυσμάς και είχε δώσει δι' αυτό, επισήμως υπόσχε-

234

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

σιν εις σύσκεψιν με την Ελληνικήν ηγεσίαν εις το χωρίον Πέρδίκα. Κατ' αυτόν τον τρόπο άφηνε ακαλύπτους δυνάμεις της ΧΧ Μεραρχίας αι οποίαι εμάχοντο δυτικώς της Βεγορίτιδος και την ΧΙΙ Μεραρχίαν η οποία ευρίσκετο ανατολικώς της αρτηρίας Σέρβια

- Κοζάνη - Γρεβενά, με αποτέλεσμα Γερμανικαί μηχανοκίνηται μονάδες να εμφανισθούν εις το μέτωπον της Κλεισούρας προ της ολοκληρώσεως της αφίξεως της ΧΧ Μεραρχίας και η μετακίνησις της ΧΙΙ Μεραρχίας να γίνει υπό μεγάλας δυσχερείας ενώ μόνον ένα τμή­ μα της να φθάσει εις την δίοδον της Σ ιατίστης.

Η υποχώρησις λοιπόν των Βρεταννών θα είχεν αποτελέσμα ολέθριον εάν δεν υπήρχε ο ηρω·ίσμός των Ελληνικών στρατευμάτων τα οποία παρά ταύτα, δίδοντας άγριον αγώνα α­ ναχαίτισαν

την

Γερμανικήν

προέλασιν

ματαιώνοντας

την

αποκοπήν

των

Ελληνοβρεταννικών δυνάμεων, που παρολίγον να οδηγούσε η ενέργεια Ου·ίλσων. Πέραν αυτού, η ως άνω πράξις άφησεν ακάλυπτα τα νώτα της

21 ης

Ελληνικής

Ταξιαρχίας η οποία, πλήρως απομονωμένη, υπέστη επίθεσιν υπό του εχθρού. Εν τω μεταξύ, την 13ην Απριλίου, εσυνεχίζετο κανονικώς η σύμπτυξις του εν Αλβανία Ελληνικού Στρατού. Το ΤΣΔΜ την είχεν αρχίσει από την προηγουμένην, ενώ εκείνην την ημέρα άρχιζε την δική του και το ΤΣΗ, άνευ ουδεμίας παρενοχλήσεώς των Ιταλών και εν

πλήρει τάξει. Σημειωτέον δε, ότι οι Ιταλοί αντελήφθησαν την Ελληνικήν απαγκίστρωσιν

24 ώρας αφού οι Έλληνες είχαν αποχωρήσει και δεν το πίστευαν. Μήνες και μήνες προ­ σπαθούσαν να τους διώξουν και δεν το επετύγχαναν και τώρα έφυγαν από μόνοι τους. Χωρίς να τους διώξει κανείς, δια να μην αποκοπούν και κυκλωθούν από τους Γερμανούς. Παραλλήλως οι Γερμανοί προήλασαν προς την κοιλάδα του Αλιάκμωνος δη μιουργώ­ vrας έτσι προγεφύρωμα νοτιοανατολικώς της Βεροίας.

Με την είσοδον εις την 14ην Απριλίου, η Βρεταννική Ταξιαρχία Αρμάτων έδωσε σκλη­ ράν μάχην εις το Αμύνταιον με Γερμανικάς μηχανοκινήτους μονάδας και κατόπιν συνε­ πτύχθη. Η μάχη αυτή ήτο και η μοναδική αρματομαχία που εδόθη εις την Ελλάδα κατά τον

. πόλεμον εκείνον. Ταυτοχρόνως οι Γερμανοί επετέθησαν κατά της 2ας Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, αναγκάζοντας ταύτην να συμπτυχθή εις το Λιτόχωρον. Έπειτα κατέλαβαν την Κατερίνην, αλλά απεκρούσθησαν εις Λιτόχωρον και Μονήν Πέτρας. Επίσης αι Γερμανικαί δυνάμεις κατέλαβαν την Κοζάνην και μετά επετέθησαν κατά της ΧΙΙ Μεραρχίας, η οποία μαχομένη με απαράμιλλον ηρω·ίσμόν εκράτησεν τας θέσεις της. Οι Γερμανοί κατάφεραν επίσης μετά από μάχην 20 ωρών, να καταλάβουν την Κλεισούρα και άρχισαν να κατευθύ­ νονται προς το Άργος Ορεστικόν.

Η στρατιά της Αλβανίας, εν τω μεταξύ, συνεπτύσσετο ομαλώς και άνευ παρενοχλήσεως των Ιταλών. Το Τ.Σ.ΚΜ., επέτυχεν με στρατηγικόν ελιγμόν, την διάβασιν όλων του, των δυνάμεων εις τον Αλιάκμωνα ενώ κατέστρεψε έπειτα όλας τας γεφύρας. Μετά απ' αυτό ό­ μως, η στρατιά της Αλβανίας, δεν εκαλύπτετο εις την σύμπτυξίν της και εκινδύνευε με αιχ­ μαλωσίαν από τους Γερμανούς. Ταυτοχρόνως οι Άγγλοι εγκατέλειπαν τα στενά της Σιατίστης. Την 15ην Απριλίου, τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερον. Συμπτύσσεται η

2α Νεοζηλανδική Μεραρχία, ύστερα από Γερμανικήν επίθεσιν, ενώ γίνεται και υποχώ­ ρησις εις το Λιτόχωρον προ του κινδύνου υπερκεράσεως της γραμμής Πλαταμών - Τέμπη

. Λάρισα. Οι Γερμανοί έπειτα διαβαίνουν τον Αλιάκμωνα, επιτίθενται κατά της 6ης Αυστραλιανής

235

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Μεραρχίας και δίδουν την μάχην δια το Άργος Ορεστικόν. Η μάχη του Άργους Ορεστικού υπήρξε η μοναδική, επί ανοικτού πεδίου μάχη, του Ελληνογερμανικού πολέμου. Από Ελληνικής πλευράς, διεξήχθη από δυνάμεις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας η οποία είχε πα­ ρατάξει 3 Τάγματα πεζικού,

7 πυροβολαρχίας, έναν λόχον βαρέων πολυβόλων και μίαν ο­

μάδα αναγνωρίσεως, ενώ οι Γερμανοί είχαν παρατάξει την επίλεκτον Μεραρχίαν της σω­ ματοφυλακής των SS "Αδόλφος Χίτλερ". Μονάδα, συντριπτικώς ανωτέρα εις όγκον και μέ­ σα, από τας λιγοστάς Ελληνικάς δυνάμεις.

Σκοπός των Ελληνικών δυνάμεων, ήτο να αντικρούσε ι τους ε ισβολε ίς νοτίως της όχθης της λίμνης της Καστοριάς, κοντά στο Δισπηλιό, προκειμένου να επιβραδύνει την προ έλα­ σίν των και να περάσει ο όγκος της ΧΙΙΙ Μεραρχίας προς τον δρόμον των Γρεβενών. Η

γραμμή αμύνης ευρίσκετο εις τρία σημεία: Δισπηλιό - Αμπελόκηποι - Μηλίτσα. Η μάχη άρχισε την 5 :30 πρω'ίνήν, όταν οι Γερμανοί εξαπέλυσαν ισχυροτάτην επίθεσιν με άρματα μάχης και μηχανοκίνητα μέσα, η οποία όμως απεκρούσθη επιτυχώς, από τας

Εθνικάς δυνάμεις και ιδίως από το εύστοχον πυροβολικόν μας. Απόπειρα δε, υπερκερά­

σεως του δεξιού των Ελλήνων, ε ίχε την ιδίαν τύχην. Εις τας

11:00 Π.μ., ο εχθρός απεπειράθη, υποστηριζόμενος από άφθονον πυροβολικόν

και άρματα να διασπάσει την άμυνα στα Αμπελάκια, αλλά και πάλιν οι ηρω'ίκοί Ελληνες μαχηταί τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν.

Οι Γερμανοί, έκπληκτοι από την Ελληνικήν αντίστασιν, προωθούσαν εις την μάχην συ­ νέχεια νέας δυνάμεις και υλικόν, ενώ οι Έλληνες με πείσμα απέκρουαν επιτυχώς τας α­ ποπείρας των και το πυροβολικόν μας, μετακινούμενον συνεχώς τους εσφυροκόπει.

Την

13:30, εξαπελύθη από τους Γερμανούς, τρίτη

επίθεσις με πληθώρα αρμάτων, πυρο­

βολικού και αεροπορίας, η οποία κατάφερε να πάρει τους Αμπελοκήπους. Ο κίνδυνος ή­

το πλέον ορατός διότι μεταξύ Αμπελοκήπων και Άργους Ορεστικού δεν υπήρχε εμπόδιον δια τους Γερμανούς και δι' αυτό ο ίδιος ο Μέραρχος Μουτούσης ενεφανίσθη εις την πρώ­

την γραμμήν και ενεψύχωνε τους μαχητά ς του, προς κάλυψιν του κενού. Εκ παραλλήλου, από το πρω'ί μέχρι την

16:00 απογευματινήν εις την Αγίαν Φωτεινήν, α­

λεπάλληλοι Γερμανικαί εξορμήσεις είχαν αποκρουσθεί, όλες επιτυχώς. Την

17:00 απογευματι νήν νέα καταιγιστική

επίθεσις των Γερμανών εξαπελύθη με φο­

βεράν δύναμιν αρμάτων μάχης και πυροβολικού και μέγα αριθμόν αεροπλάνων Στούκας, τα οποία με καθέτους εφορμήσεις εσφυροκόπουν τας Ελληνικάς θέσεις. Έτσι αι Ελληνικαί

δυνάμεις περιήλθαν εις άσχημον κατάστασιν και αφού ανετίναξαν την γέφυραν του Μανιακίου, υπεχώρησαν έχοντας επιτύχει τον επιβραδυντικόν σκοπόν τους. Την

19:00 μ.μ.

έπειτα από τέτοιον σκληρόν αγώνα οι Γερμανοί έπαιρναν το Άργος

Ορεστικόν και μετά από λίγο κατέλαβαν και την Καστοριά, ενώ τας βραδυνάς ώρας κυρί­ ευσαν την διάβασιν της Αγίας Φωτει νής. Η μάχη του Άργους Ορεστικού, υπήρξε η τελευταία μεγάλη μάχη του Ελληνικού Στρατού. Οι Γερμανοί πλεόν περιέσφι γγαν την Ελλάδα.

Έναν περίπου μήνα μετά, εις τας υπό κατοχήν πια Αθήνας, ο διοικητής της Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των

SS "Αδόλφος Χίτλερ", Στρατηγός Ντήτριχ εκάλεσε τον

Συνταγματάρχην Λιώσην, όστις συμμετείχε εις την Μάχηντου Άργους, εντυπωσιασμένος

από την Ελληνικήν αντίστασιν, δια να μάθει την δ ιάταξιν των Ελληνικών δυνάμεων τότε.

236

Ιωάννης Μεταξ(ις Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Η συζήτησις εκράτησε περίπου δύο ώρας και με τους επιτελικούς χάρτας ανοικτούς. Όταν ο Έλλην στρατιωτικός του έδειξε τας θέσεις και τας δυνάμεις των Ελλήνων, ο Στρατηγός Ντήτριχ δεν τον πίστευε. Δεν η μπορούσε να πειστεί ότι εις την μάχην εκείνην

οι Έλληνες διέθεταν μόνον τρία τάγματα πεζικού. Επέμενε μάλιστα ότι επολέμησαν τρείς Ελληνικαί Μεραρχίαι. Η ΧΙΙΙ, η Χ και η ιχ. Όταν τέλος ο Συνταγματάρχης Λιώσης έδω­

σε αρκετάς επ' αυτού αποδείξεις και πλέον ο Γερμανός αντελήφθη ότι πράγματι ήσαν τρία απλώς τάγματα που έδωσαν την απίστευτον αυτήν μάχην, εσηκώθη συγκλονισμένος, συ­ νεχάρη θερμώς τον Έλληνα αξιωματικό και μέσω αυτού όλους τους Έλληνας που επολέ­ μησαν ειςτο Άργος και διεβίβασε τον σεβασμόν και τα συγχαρητήριά του εις τον τότε Μέραρχον, Στρατηγόν Μουτούσην!

Λίγο πριν ιο ιέλος Εις την Ήπειρον είχαν αρχίσει κινήσεις και ιδέαι περί συνθηκολογήσεως με τους Γερμανούς προ του κινδύνου διαλύσεως του στρατεύματος. Πρωτοστάτης αυτών των κι­

νήσεων, υπήρξε ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, ο οποίος από πολύ ενωρίς, προ της Γερμανικής εισβολής, και συγκεκριμένως από τας αρχάς Φεβρουαρίου είχεν αρχίσει να

σπέρνει εις την Ήπειρον ιδέας περί συνεννοήσεως με τους Γερμανούς, προκειμένου να αποφευχθή η επίθεσίς των. Ήτο ένας από τους ... "Γερμανοπλήκτους", όπως χαρακτηρι­

στικώς εκάλει ο αείμνηστος Ιωάννης Μεταξάς, όσους προ του δέους της Γερμανικής δυ­ νάμεως, δεν ηκολούθουν την πολιτικήν του, του "μέχρις εσχάτων" αγώνος.

Ο Μητροπολίτης αυτός, είχε τολμήσει μάλιστα από την 13ην Φεβρουαρίου ακόμη, να ε­ πικοινωνήσει με τον Πρωθυπουργόν Α. Κοριζήν και να τον παροτρύνει προς διαβουλεύ­ σεις με τους Γερμανούς. Φυσικά ο Κοριζής, πιστός εις την Μεταξικήν πολιτικήν ηρνήθη κατηγορη ματικώς. Από της επομένης της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης, την 10ην Απριλίου

1941, φαίνε­

ται ότι ο σωματάρχης στρατηγός Μπάκος, προσεχώρησεν εις τας αντιλήψεις του Μητροπολίτου Σπυρίδωνος και έστειλεν εις τον διοικητήν του Τ.Σ.Η. στρατηγόν Πιτσίκαν, επιστολήν υπαινισσομένην συνθηκολόγησιν με τους Γερμανούς. Η αντίδρασις όμως του

Πιτσίκα ήτο κεραυνοβόλος. Την 12ην Απριλίου εξέδωσεν προς όλας τας μονάδας, διατα­ γήν περί συνεχίσεως του αγώνος μέχρις εσχάτων. Εκείνην την ημέρα, ως είδαμε άρχιζε και η σύμπτυξις του ΤΣΔΜ. Το ηθικόν του Ν ικητού Στρατού, ο οποίος προήλαυνε επί έξ μήνας εντός της Αλβανίας αήττητος και τώρα ξαφνικά, έπρεπε, χωρίς να ηττηθεί να απαγκι­

στρωθεί από τα εδάφη που με τόσον αίμα εκέρδισε, εμειώθη. Την 15ην Απριλίου πλέον, η κατάστασις καθίστατο δραματική. Ο στρατηγός Μπάκος έγραφεν ειςτο Γενικόν Στρατηγείον:

"... η δημιουργηθείσα κατά­

στασις, θα επιφέρη αναποφεύκτως άδοξον διάλυσιν του Στρατού, ής δεν είναι άξιος. Άπασα ιεραρχία Σώματος Στρατού προτείνει ως μόνην απομένουσαν λύσιν ανακωχή ν

μετά Γερμανών επί όρω μη εισόδου Ιταλών εις Ελληνικόν έδαφος". Την ιδίαν ημέρα διεβιβάσθη εις την Κυβέρνησιν πρακτικόν των Αρχηγών των Σωμάτων του Τ.Σ.Η., εις το οποίον η κατάστασις περιεγράφετο ως κρίσιμος εις τους τομείς του ηθι­

κού και της πειθαρχίας και κατέληγεν ότι περαιτέρω αντίστασις θα ήτο αδύνατος. Άμεσος όμως υπήρξεν και η εξ Αθηνών αντίδρασις. Βασιλεύς και Αρχιστράτηγος έστειλαν διατα-

237

Μάνου. Ν Χατζηδάκη

γάς συνεχίσεως του αγώνος προς το Τ.Σ.Η.

Ο μεν Παπάγος, αναγνωρίζων την δυσχερή θέσιν του Στρατού εζήτει "δια λόγους υψί­ στου εθνικού συμφέροντος" την ανασυγκρότησιν των τμημάτων και την "άμυναν του πα­

τρίου εδάφους βήμα προς βήμα", ο δε Βασιλεύς Γεώργιος Β' ετόνιζε ότι:

"... Η τιμή, το συμφέρον της Ελλάδος και η τύχη της Φυλής, αποκλείουν πάσαν σκέψιν συν­ θηκολογήσεως η εκ της οποίας ηθική καταστροφή, θα ήτο ασυγκρίτως χειροτέρα πάσης άλλης συμφοράς" και κατέληγεν: "Δεν πρέπει να λησμονήτε ότι Βρεταννικός στρατός εξακολουθεί μαχόμενος προασπί­ ζωντο Ελληνικόν έδαφος".

Την 16ην Απριλίου, η κατάστασις έβαινεν επί τα χείρω. Ο Παπάγος, εις συνάντησιντου με τον Βρεταννό Στρατηγό Ου·ίλσων εις την Λαμίαν, διευκρίνησε ότι έπρεπε τα Βρεταννικά Στρατεύματα να αποχωρήσουν το δυνατόν συντομώτερον εξ Ελλάδος και απεφάσισαν α­ πό κοινού την σύμπτυξιν Ελληνικών και Βρεταννικών δυνάμεων ειςτας Θερμοπύλας με σκοπόν, ανασταλτικόν αγώνα μέχρις ότου αποχωρήσουν οι Άγγλοι. Η εντολή συμπτύξε­ ως θα άρχιζε την επομένην.

Την ίδια ώρα ο στρατηγός Πιτσίκας ετηλεγράφει ειςτο Γενικόν Στρατηγείον. "Κατόπιν δημιουργηθείσης καταστάσεως, αδήριτος ανάγκη πολιτικής επεμβάσεως. Από ώρας εις ώραν κατάστασις χειροτέρα" ενώ ο Μητροπολίτης Σπυρίδων πρότεινε εις τον Πιτσίκα και τον επιτελάρχην του όπως αρνηθούν την εκτέλεσιν της διαταγής συμπτύξεως

και προβούν εις διάβημα. Και ο ήρωας Στρατηγός όμως και ο επιτελάρχης του, ηρνήθη­

σαν. Έτσι ο Μητροπολίτης προσεπάθησε να πείσει την διοίκησιν του Α' Σ.Σ. όμως προ­ σέκρουσεν και πάλιν εις άρνησιν. Το ίδιο και από τον διοικητήν του ΤΣΔΜ. Αφού απέτυ­ χε παντού, έστειλε νέον τηλεγράφημα εις τον Πρωθυπουργόν, προσπαθών να προωθήσει τας λύσεις του. Εις απάντησιν όμως εξεδόθη νέα διαταγή του Αρχιστρατήγου Παπάγου, η οποία ετόνιζε: "Επιτακτική ανάγκη επιβάλλει όπως διατηρηθεί η συνοχή του Στρατού, επ' ολίγας ημέ­ ρας". Η έλλειψις της προσωπικότητος και του νού του Ιωάννου Μεταξά, καθίστατο πλέον έκδηλος. Ήτο φανερόν ότι είχαν αρχίσει να συμβαίνουν πράγματα, τα οποία δεν θα συ­ νέβαιναν εάν ο Εθνικός Κυβερνήτης έζη. Την η μέραν εκείνην επεσκέφθη τον Παπάγον, ο υπαρχηγός του Επιτελείου του ΤΣΗ, συ­ νταγματάρχης Γρηγορόπουλος, προκειμένου να τον πείσει ότι η αντίστασις ήτο αδύνατος. Ειςταςτρείς συσκέψεις που έγιναν ο Παπάγος, αφού διευκρίνησε ότι δεν έπρεπε ναε­ γκαταλειφθούν οι Βρεταννοί σύμμαχοι, όσον ακόμη ευρίσκοντο επί Ελληνικού εδάφους, έπειτα καθησύχασε τον συνομιλητήν του ισχυριζόμενος, ότι εντός δύο - τριών ημερών θα

ευρίσκετο η διέξοδος. Ανέμενε αποχώρησιν της Κυβερνήσεως και νέαν Κυβέρνησιν, η ο­ ποία θα ανελάμβανε πλήρως την ευθύνην της συνθηκολογήσεως με την αποχώρησιν των

Άγγλων. Το ίδιο ισχυρίσθη και ο Υφυπουργός Στρατιωτικών Παπαδήμας ο οποίος εδήλωσε: 'Άπερχομένηςτης Κυβερνήσεως προσεχώς, θα ηδύνατο να πραγματοποιηθεί η ζητουμέ­ νη παρά του Στρατού, λύσις δια της συνθηκολογήσεως".

Ολα αυτά συνέβαιναν διότι δεν υπήρχε πλέον ο Μεταξάς, η σιδηρά πυγμή του οποίου θα ήτο η μοναδική δύναμις η οποία ημπορούσε να ενώσει το Έθνος και τον Στρατόν εις τας τόσον κρισίμους στιγμάς και φυσικά να λάβει όλας τας αποφάσεις αι οποίαι εχρειάζοντο,

238

Ιωάwης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

χωρίς να καθίσταται αναγκαίον να αναμένωνται κυβερνητικαί μεταβολαί προς ανάληψι ν της ευθύνης.

Την 17ην Απριλίου ο Μητροπολίτης Σπυρίδων επεχείρησε δια μίαν ακόμη φοράν να πεί­ σει τον διοικητήν του ΤΣΗ, στρατηγόν Πιτσίκα, όπως προβή εις συνεννοήσεις με τους Γερμανούς, όμως ο πιστός στρατιώτης παρέμεινεν ανένδοτος εις αυτόβουλον ενέργειαν.

Κατάφερε όμως το ίδιο βράδυ να πείσει τους σωματάρχας του Α' και Β' Σώματος Στρατού. Την ιδίαν στιγμήν εις κυβερνητικήν σύσκεψιν, απεφασίζετο όπως Βασιλεύς και Κυβέρνησις αποχωρήσουν δια την Κρήτην, δίδοντες την αίσθησιν ότι ο αγών θα εσυνεχί­ ζετο εις το ελεύθερον Ελληνικόν έδαφος της Μεγαλονήσου. Και υπό αυτάς τας συνθήκας εξημέρωνεν η 18η Απριλίου του

1941, η οποία συνέπιπτε να είναι η Μεγάλη Παρασκευή.

Ημέρα πένθους δια την Ορθοδοξίαν αλλά και δια το Έθνος. Εις την Ήπειρον οι διοικηταί του Α' και Β' Σώματος Στρατού συνεφώνησαν εις ενέρ­

γειαν τους αυτόβουλον και άνευ εγκρίσεως του Διοικητού τους, στρατηγού Πιτσίκα. Αμέσως μετά ο διοικητής του Β' Σ.Σ. συνέταξεν και ένα τραγικόν τηλεγράφημα προς τον Πιτσίκα, τον Αρχιστράτηγον Παπάγον και την Κυβέρνησιν: "Ανέφερα επανειλημμένως και αναφέρω μετά παρρησίας, κατάστασις εξελίσσεται ρα­ γδαίως επί τα χείρω. Διαρροή, ανυπακοή, εγκατάλειψις αξιωματικών, επιτείνονται παρ' όλα τα ληφθέντα μέτρα. Εξορκίζω υμάς εν ονόματι Θεού αναλάβητε αμέσως απόφασιν, ί­

να μη θρηνήσωμεν ερείπια άνευ προηγουμένου. Οιοσδήποτε νομίζει ότι δύναται να φέρη τον Σταυρόν του μαρτυρίου ικανότερον εμού, ας ορθολογισθεί, ας συνεννοηθή, ας έλθη να κλάψη αυτός την καταστροφήν διότι τα δάκρυα τα ιδικά μας εστέρευσαν".

Αυιοκιοvία Κοριζή Το δραματικόν αυτό τηλεγράφημα θα παίξει μέγα ρόλον εις τας εξελίξεις που θα είναι εξ' ίσου δραματικαί.

Εις τας Αθήνας, την πρω·ίαν διεξήχθη σύσκεψις εις το Τατ6ί, υπό την προεδρίαν του Βασιλέως μετά των Άγγλων στρατηγών και του Ελληνος Αρχιστρατήγου, την οποίαν ηκο­ λούθησεν το μεσημέρι άλλη, του Υπουργικού Συμβουλίου εις το ξενοδοχείον "Μ. Βρεταννία".

Εις αυτήν, ο πατριώτης Πρωθυπουργός Αλ. Κοριζής, ανέγνωσεν το ως άνω τραγικόν τη­

λεγράφημα του στρατηγού Γ. Μπάκου, διοικητού του Β' Σ.Σ. και έδειχνε συγκλονισμένος. Οι περισσότεροι υπουργοί, ήσαν υπέρ της παρατάσεως του αγώνος. Ο ίδιος όμως ευρί­

σκετο εις δίλημμα. Να προβή εις συνθηκολόγησιν, παραβαίνοντας έτσι την Εθνικήν πολι­ τικήν η οποία εκρίνετο ως η μόνη δια ν' αναγνωρισθή μετά το πέρας του πολέμου η Ελληνική συμβολή εις τον αγώνα, ή να αδιαφορήσει προς τας εκκλήσεις του στρατεύμα­ τος με κίνδυνον διαλύσεως, ή αιχμαλωσίας του, ή πραξικοπήματος και αυτοβούλου ενερ­ γείας των σωματαρχών;

Ήτο φανερόν ότι η έλλειψις ηγετικών προσόντων του εντίμου Πρωθυπουργού, τον κα­ θιστούσε τελείως ακατάλληλον δια τέτοιας δυσκόλους περιστάσεις και ελύγισεν τους ώ­

μουςτου. Κάτι που φυσικά ποτέ δεν θα συνέβαινε εάν υπήρχε εν ζωή ο Ιωάννης Μεταξάς. Ο Εθνικός αγών πλήρωνε τραγικά την μεγάλην απώλειάν του. Προ του διλήμματος ο Κοριζής, αντιλαμβανόμενος την ανεπάρκειάν, του εζήτησε από

239 _...

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

τον Βασιλέα να τον απαλλάξει των καθηκόντων του και να δημιουργήσει Κυβέρνησιν στρατιωτικών. Μετά δε το Υπουργικόν Συμβούλίον, συνηργάσθη ο Κοριζής μόνος του με

τον Βασιλέα, χωρίς κανείς να γνωρίζει τι ειπώθηκε μεταξύ των. Ο Ναύαρχος Σακελλαρίου Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού, τότε, διηγείται το τι ακολούθησεν:

"... 0

Κοριζής εξήλθε πελιδνός από το ιδιαίτερον γραφείον του Βασιλέως. Χωρίς να εί­

πη λέξιν εις ουδένα, επήρε το παλτό του και το καπέλο του, κατέβηκε γρήγορα την σκάλα του ξενοδοχείου Μ. Βρεταννίας, εμβήκεν ειςτο αυτοκίνητόντου, επήγε κατ' ευθείαν εις

το σπίτι του, και εκλειδώθηκε εις την κάμαρά του και αυτοκτόνησε". 99 Το τι διημήφθει μεταξύ Βασιλέως και Πρωθυπουργού δεν θα το μάθουμε ποτέ. Γεγονός όμως είναι ότι το δίλημμα εις το οποίον ευρίσκετο και το βάρος των γεγονότων τον έκαμαν

να αισθάνεται ίσως ανεπαρκής. Ο ευσυνείδητος ηγέτης, ίσως να θεώρησε πλέον ότι η πα­ ρουσία του και η ανεπάρκειά του ζημίωναν το Έθνος και αφού ο Βασιλεύς δεν διώρισε

άλλην Κυβέρνησιν ενώ του το εζήτει, ίσως να έκρινε ότι με την τραγικήν αυτήν πράξιν του, θα διηυκόλυνε τας εξελίξεις, λύων τας χείρας των άλλων. Πάντως ο Βασιλεύς κάτι υπο· πτεύθηκε και ενήργησε, όπως συνεχίζει ο Σακελλαρίου:

"... Αμέσως όμως μετά την εσπευσμένην αναχώρησιν του Κοριζή, ο Βασιλεύς εφώναξε τον Ι. Διάκον, του είπε κάτι στο αυτί και αμέσως ο Διάκος κατηυθύνθη δρομαίως προς το σπίτι του Κοριζή, όπου έφθασε την στιγμήν, που ακούστηκαν οι πυροβολισμοί της αυτο­ κτονίας! Όταν ο Διάκος επέστρεψεν εις την "Μ. Βρεταννίαν" με την είδησιν της αυτοκτο­

νίας του Πρωθυπουργού, ο ψυχικός κλονισμός όλων επεδεινώθη, με την γενικήν αναστά­ τωσιντης πολιτικής κρίσεως. Ο Βασιλεύς, καταφανώς ταραγμένος, απήντησε ειςτας ερω­

τήσεις των υπουργών: "Δεν του είπα τίποτε να του κακοφανεί! Ξαφνικά, μου εφίλησε το χέρι, εσηκώθηκε να φύγε ι και μου ε ίπεν ότι πηγαίνε ι σπίτι του, δι' υποθέσε ις του!" 100 Κανείς δεν θα μάθει ακριβώς τι συνέβη. Πάντως απορίας άξιον είναι και το πώς ο αεί­ μνηστος Κοριζής ηυτοκτόνησε με δύο σφαίρες εις την καρδιά(!) Με τον θάνατον του Αλ. Κοριζή έπιπτεν και το εθνικόν καθεστώς της 4ης Αυγούστου,

Κατέρρεεν και η Ελλάς! Η 4η Αυγούστου έπιπτεν μαχομένη μετά της Ελλάδος και με τους δύο Πρωθυπουργούς της νεκρούς επί των επάλξεων! Απίστευτοι ζυμώσεις ηκολούθησαν δια την εύρεσιν νέου Πρωθυπουργού. Εν αρχή ανέ­

λαβεν ο Κ. Κοτζιάς, δι εν 24ώρον. Έπειτα εδόθη η εντολή εις τον στρατηγόν Μαζαράκην, ο οποίος όμως προ της κρισίμου καταστάσεως ηρνήθη να αναλάβει και έτσι ο Βασιλεύς κα­ τέληξεν εις την λάθος επιλογήν του Εμμ. Τσουδερού, επειδή η Κυβέρνησις θα μετέβαινεν εις Κρήτην και ούτως ήτο Κρητικής καταγωγής.

Την 19ην Απριλίου ο στρατηγός Παναγάκος ενημέρωνε τον Βασιλέα, επί της κρισίμου στρατιωτικής καταστάσεως την οποίαν και επιβεβαίωνεν ο στρατηγός Ου'ίλσων. Η επαφή μεταξύ Ελληνικών και Βρεταννικών δυνάμεων, είχεν αποκοπεί. Εις τας 20 Απριλίου πλέον, Κυριακήν του Πάσχα, οι Γερμανοί κατέλαβαν τα Τρίκαλα και την Λάρισαν και εσυνέχιζαν δια Θεσσαλίας προς νότον.

Εις σύσκεψιν, εις την πρωτεύουσα με τους Βρεταννούς, απεφασίζετο η ταχεία αποχώ­ ρησις των Αγγλικών δυνάμεων από την Ελλάδα από όρμους της Αττικής και της

Πελοποννήσου. Εις το τέλος της, οι Άγγ λοι εξέφρασαν τον απέραντον θαυ μασμόν τους δια την διεξαγωγήν του πολέμου και κατά των Ιταλών και κατά των Γερμανών από τους Έλληνας.

240

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ησυνθηκολόγησις Δυστυχώς όμως τα πρcχγματα, εκείνη την ημέρα, έπαιρναν την τελικήν τροπήν τους. Ο δι­

οικητής του ΤΣΔΜ στρατηγός Τσολάκογλου, ενημέρωσε τον διοικητήν του ΤΣΗ στρατη­ γόν Πιτσίκα ότι απεφάσισεν να στείλει κήρυκας εις τους Γερμανούς προς κατάπαυσιν των εχθροπραξιών. Εν τω μεταξύ, από της προηγουμένης νυκτός είχε ξεκινήσει εξ Ιωαννίνων

αντιπροσωπεία δύο αξιωματικών κατ' εντολήν της Κυβερνήσεως, όπως εξετάσει επί τό­ που την κατάστασιν. Ο Πιτσίκας τότε τους ενημέρωσε πως ήλθαν αργά διότι ο Τσολάκογλου είχεν ήδη στείλει κήρυκας εις τους Γερμανούς. Το Γενικόν Στρατηγείον αντέδρασεν άμεσα δια τηλεγραφήματος το οποίον κατέληγε ως

εξής:

"... Στρατός

δέον να αγωνισθεί μέχρις εσχάτου ορίου δυνατοτήτων του.

Α ντικαταστήσατε αμέσως Τσολάκογ λου". 'Ητο όμως ήδη αργά. Την 18ην απογευματινήν ώραν της 20ης Απριλίου, υπεγράφετο το Πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως μεταξύ του στρατηγού Ντήτριχ, διοικητού της σωματο­ φυλακής των

SS "Αδόλφος Χίτλερ" και του στρατηγού Τσολάκογλου, με συμμετέχοντας

τους στρατηγούς Μπάκον και Δεμέστιχαν και τον Μητροπολίτην Ιωαννίνων Σπυρίδωνα, ο οποίος είχεν πρωτοστατήσει υπέρ της κινήσεως αυτής. Το πρώτον αυτό Πρωτόκολλον υ­

πήρξεν λίαν τιμητικόν δια τον Ελληνικόν Στρατόν, ο οποίος ανεγνωρίζετο, εις αυτό ως έν­ δοξος, απέτρεπε την αιχμαλωσίαν του στρατεύματος, ενώ δια τους Έλληνας αξιωματικούς επέτρεπεν, ως φόρον τιμής του ηρω'ίσμού των, να συνεχίσουν να φέρουν τον οπλισμόν και

την εξάρτησίντων, άνευ πυρομαχικών! Ελάμβανε επίσης πρόνοιαν όπωςτα Ελληνικά στρατεύματα έχουν να κάμουν μόνον με τα Γερμανικά τοιαύτα και όχι με τον ηττημένον α­

πό αυτά, Ιταλικόν στρατόν και προς αυτόν τον σκοπόν καθωρίζετο ότι από την 6ην πρω"ί­ νήν της επομένης, Γερμανικαί δυνάμεις θα παρενεβάλλοντο μεταξύ των Ελληνικών και των Ιταλικών. Ο συντριπτικά ηττημένος, απότας Ελληνικάς Ενόπλους Δυνάμεις, Ιταλικός στρατός, δεν θα είχε δικαίωμα επάνω εις τους Ν ικητάς του, Έλληνας! Δυστυχώς όμως, κατόπιν μεγάλης πιέσεως των Ιταλών και προσωπικώς του Μουσσολίνι προς τους Γερμανούς, οι τελευταίοι ηναγκάσθησαν να υποκύψουν.

Την επομένην, και αφού πρώτα είχεν προηγηθεί ανεξήγητος βομβαρδισμός των Ιωαννίνων και του εκεί νοσοκομείου με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πολλοί ανυπεράσπι­ στοι τραυματίαι, τας απογευματινάς ώρας ο στρατηγός Ντήτριχ ήλθεν κομιστής νέου Πρωτοκόλλου, το οποίον αναθεώρει τους τιμητικούς όρους του προηγουμένου και εζήτει την άνευ όρων παράδοσιν του Ελληνικού Στρατού.

Ο Τσολάκογλου εις την αρχήν ηρνήθη να το υπογράψει αλλά έπειτα εξηναγκάσθη" Και η δυσμενής εξέλιξις δεν έμεινε εκεί. Την επομένην

22 Απριλίου ο Τσολάκογλου

εξεβιά­

σθη όπως ζητήσει και από τας Ιταλικάς δυνάμεις σύναψιν ανακωχής. Εζήτουν δηλαδή οι Γερμανοί, ο Νικητής να ζητήσει ανακωχήν από τον Ηττημένον! Ο ι­

ταμός Ιταλικός εχθρός, χωρίς να έχει κερδίσει ούτε μίαν μάχην επί εξ μήνας κατά των Ελλήνων και ο οποίος ευρίσκετο όλον αυτόν τον καιρόν εις την θέσιν του καταδιωκομένου και πλήρως συντετριμένου από τας Εθνικάς μας Δυνάμεις, επίεσε και επέτυχεν, να πείσει

τους Γερμανούς να επιβάλλουν εις τους Έλληνας να ζητήσουν και από αυτούς συνθηκο­ λόγησιν. Οποία μικρότης του ηττημένου, ο οποίος, ελέω Γερμανών θα έθετεν πόδι εις την

Ν ικήτριά του Ελλάδα και οποίον σφάλμα των Γερμανών να το δεχθούν! Έτσι την 23ην Απριλίου, υπεγράφετο εν Θεσσαλονίκη το οριστικόν Πρωτόκολλον. Το

241

Μ(χνου, Ν. Χατζηδάκη

Πρωτόκολλον, μεταξύ Τσολάκογλου, Γερμανού στρατηγού Γιόντλ και Ιταλού στρατηγού

Φερρέρο, Την ιδίαν ημέρα ο Βασιλεύς και η Κυβέρνησις ανεχώρουν δια την Κρήτην, ενώ την επομένην,

24 Απριλίου, οι Βρεταννοί εγκατέλειπαν την γραμμήν Θερμοπυλών και μέ­

χρι την 29ην του μηνός, με αγώνας επιβραδυντικούς επεβιβάζοντο εις τους λιμένας της Ραφήνας, του Πόρτο Ράφτη, των Μεγάρων, των Αγίων Θεοδώρων, του Ναυπλίου, της Μονεμβασίας και της Καλαμάτας και απεχώρουν από την Ελλάδα, Την 27ην Απριλίου του

1941, οι Γερμανοί εισήρχοντο

εις τας Αθήνας, οι Ιταλοί κατε­

λάμβαναν τα νησιά μας, και οι Βούλγαροι την Μακεδονίαν μας, Η τριπλή Κατοχή άρχιζε και θα διήρκει επί 3

V2 χρόνια.

Ο αγών πλέον θα μετεφέρετο εις την ηρω'ίκήν Μεγαλόνησον. Εκεί όπου από της 20ης Μα'ίου μέχρι της 30ης του ιδίου μηνός του

1941 θα δοθεί μία ακόμη Εποποι'ία. Η μάχη της

Κρήτης, η οποία θα στοιχίσει ακόμη ένα δεκαήμερον από το χρονοδιάγραμμα του Χίτλερ και θα χαθεί ο ανθός του επιλέκτου όπλου των αλεξιπτωτιστών του, των οποίων αι απώ­ λειαι έφθασαν τους 6.500 άνδρας και τα 350 αεροπλάνα_ Φυσικά η μάχη αυτή χρήζει ειδι­

κής αφηγήσεως, η οποία εκφεύγει από τον σκοπόν του βιβλίου τούτου.

Αι συvέπειαι ίης απώλειας ίου Ι. Μειαξά Ηλίου φαεινότερον είναι, ότι εάν ο Ιωάννης Μεταξάς, δεν είχε πεθάνει, η κατάληξις των γεγονότων θα ήτο διάφορος. Είναι γεγονός, ότι με τον θάνατόν του, η ηγεσία του Έθνους προσεπάθησε να μείνει πι­

στή, εις το πνεύμα και την πολιτικήν του, ως την μόνην συμφέρουσα δια το Έθνος. Όμως, ο Βασιλεύς Γεώργιος Β' παρότι γνώστης των στρατιωτικών πραγμάτων και παλαιός μα­

θητής του Μεταξά, δεν ήτο στρατιωτικός ηγέτης και ούτε όφειλε να είναι. Ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ήτο αναμφισβητήτως, ικανός στρατιωτικός, αλλά ούτε εις το ύψος της επιτελικής μεγαλοφυ'ίας του Μεταξά ίστατο, ούτε πολιτικήν σκέψιν είχε. Δι' αυτό και όσον έζη ο Μεταξάς, εκείνος ευρίσκετο υπό την σκιάν του, ενώ ουσιαστικός

Αρχιστράτηγος ήτο ο ίδιος ο αείμνηστος Κυβερνήτης και αυτό έχει πλήρως καταδειχθήεις προηγηθέν κεφάλαιον. Μία ακόμη μαρτυρία είναι του Βασ. Παπαδάκη ο οποίος ειςτο έρ­

γον του 'Ή αυριανή Ελλάς" αναφέρει σαφώς ότι ο ίδιος ο Μεταξάς εζήταγε ξανά και ξα­ νά εις τους επιτελικούς χάρτας τα σχέδια επιχειρήσεων, συνηθ ίζων να λέγει: "για να το ξα­ ναδούμε", επιβεβαιώνετο πάντοτε δια τον χρόνον προελάσεως και όταν έπαιρνε την από­ φασιν την εξετέλει αμέσως. Ο Αλ. Κοριζής, τέλος, ήτο έντιμος και πατριώτης αλλά εντελώς ακατάλληλος και αδύνα­ μος δια να αναλάβει υπό τας συνθήκας υφ' ας ανέλαβεν. Εν ολίγοις, η Γερμανική επίθε­ σις, ηύρε την Ελλάδα χωρίς το μέγα κεφάλαιον του αγώνος της που ελέγετο Ιωάννης

Μεταξάς. Ο νούς και η ψυχή του πολέμου είχαν εκλείψει. Κατ' αρχήν είναι σίγουρον, ότι ο Μεταξάς, δεν θα είχε δεχθεί τόσον ολίγας Βρεταννικάς δυνάμεις. Ο ίδιος πριν πεθάνει, όπως είδαμε ηρνήθη τας συμβολικάς δυνάμεις που εζή­ τουν να δεχθεί και υπεσχέθη ότι θα επέτρεπε να εισέλθουν οι Βρεταννοί, όταν οι Γερμανοί

θα εισέβαλλαν εις Βουλγαρίαν και πράγματι αυτό το ετήρησε ο Κοριζής. Μόνον που ο Μεταξάς σίγουρα θα επετύγχανε, αυταί αι δυνάμεις να είναι περισσότερες, ή θα ηρνείτο. Και είναι γεγονός ότι οι Άγγλοι έφεραν τις μισές δυνάμεις απ' αυτές που είχαν υποσχεθεί.

242

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Αυτό ο Μεταξάς, ουδέποτε θα το εδέχετο.

Το πόσον εζημίωσαν οι Βρεταννοί με την παρουσίαν τους, το είδαμε από τας εξελίξεις. Το Βρεταννικόν εκστρατευτικόν σώμα δεν ήλθεν δια να νικήσει αλλά μόνον δια να μην φα­ νούν ασυνεπείς οι Άγγλοι ως προς την υπόσχεσιν βοηθείας υπέρ της Ελλάδος. Θέμα γοή­ τρου δηλαδή. Έτσι ενώ δεν προσέφεραν τίποτε εις την άμυνα της Ελλάδος, την έφεραν εις

την δύσκολον θέσιν να πολεμάει δια να υποστηρίξει την αποχώρησίν των, και το αποτέλε­ σμα ήτο η αυτόβουλος συνθηκολόγησις στρατιωτικών, προ του ματαίου του αγώνος. Δεν

πολεμούσαμε πλέον δια να αμυνθούμε του πατρίου εδάφους, αλλά των αποχωρούντων Άγγλων! Μόνον ο Μεταξάς, όμως θα είχε το σθένος να αρνηθεί. Ο Παπάγος, αλλά και ο Κοριζής, που είχαν ενστάσεις εις αυτό το θέμα, υπέκυψαν εις την θέλησιν του Βασιλέως Γεωργίου Β', παρότι ήλθαν εις σύγκρουσιν. Ο Αθ. Παράσχος, εκδότης της εφημερίδος ''Εθνικός Κήρυξ", εις το ημερολόγιόν του αναφέρει τι του είπε αργότερον ο ίδιος ο Παπάγος:

"Κυριακή,

19 Μαρτίου 1950: Το πρω·ί μετέβην εις Εκάλην παρά τω κ. Παπάγω ( ... ) δια το

ζήτημα του Αγγλικού Εκστρατευτικού Σώματος. Μου είπε ότι ήτο κεκηρυγμένος εναντίον της αφίξεώς του (του Βρεταννικού Σώματος). Είχε συμφωνήσει και ο Κοριζής. Μετά με­ τεβλήθη η κατάστασις επιέσθη φαίνεται και ο Βασιλεύς Γεώργιος (σ.σ. να το δεχθεί). Σε μία στιγμή μου είπε ο Στρατάρχης Παπάγος: "Μίαν ημέραν ηναγκάσθην να του είπω του

Γεωργίου, ότι φέρεται περισσότερον ως Αγγλος παρά ως Ελλην"!

Με την εκδήλωσιν της Γερμανικής επιθέσεως, η απουσία του οργανωτικού και επιτελι­ κού νου του Μεταξά εφάνη αμέσως!

Μετά την επικήν μάχην των Οχυρών, τα οποία ο ίδιος ο Μεταξάς είχεν οργανώσει δια να αντιτάξουν την θρυλικήν άμυναν που αντέταξον, και λόγω της Γιουγκοσλαυ·ίκής ήττης, ο στρατός κατρακύλησεν. Δεν υπήρχε πλέον ο επιτελικός νους να τον κατευθύνει. Οι ίδι­ οι οι Άγγλοι παρεδέχοντο, ότι όσα συνέβαιναν, δεν θα εγίνοντο, εάν ο Μεταξάς έζη! Ούτε εις την γραμμήν Ολύμπου, ούτε εις τας Θερμοπύλας εκράτησεν η άμυνα. Πάσα κίνησις συ­

μπτύξεως μετεβάλλετο εις πανικόν. Ο ένδοξος και νικηφόρος Στρατός μας, ελλείψει σιδηράς ηγεσίας, έχανε το ηθικόν και την συγκρότησίν του. Και όπως σημειώνει εις την επίσημον έκθεσίν του, ο Βρεταννός Πρέσβυς σερ Τσάρλς Πάλαιρετ προς το Φόρρε·ίν Οφφις: ''Ο ίδιος ο Α. Παπάγος, ο οποίος άρχισε να χάνει τον έλεγχο των νεύρων του, επηρεάσθη από το απαισιόδοξον πνεύμα του Υφυπουργού των Στρατιωτικών Παπαδήμα, αλλά και α­ πό άλλα μέλη του Ελληνικού Επιτελείου. Ηταν φανερόν ότι μόνον ο Ι. Μεταξάς μπορού­ σε να συνεγείρει στρατό και Έθνος, δια να αντιμετωπίσει την αυξανομένη Γερμανικήν

απειλήν. Ο Κοριζής ήτο εντελώς ακατάλληλος δια το έργον αυτό και εις τας

18 Απριλίου

αυτοκτόνησε. Η υγεία του και τα νεύρα του τον εγκατέλειψαν υπό την πίεσιν της ευθύνης. Είχε πείσει τον εαυτόν του ότι, με την αποτυχίαν του να αντιμετωπίσει επαρκώς την κατά­

στασιν, είχε ζημιώσει και τον Βασιλέα και το Έθνος". Αυτά γράφει ο Πρέσβυς της Μ. Βρεταννίας προς την Κυβέρνησίν του!

Ο Ιωάννης Μεταξάς, εδικαιώθη απολύτως όταν είπεν εις τον Υπ. Συμβούλιον από την 28ην Οκτωβρίου του

1940:

"Τα συμφέροντα του Άξονος είναι αναπόσπαστα και αργά ή γρήγορα θα πολεμήσωμεν και τους Γερμανούς. Το πιθανώτερο λοιπόν, είναι να χάσωμε προσωρινώς την

243

--

----------------------------------------

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Μακεδονίαν και την ΊΙπειρον και δεν αποκλείεται και αυτάς τας Αθήνας και τας εστίας μας, και ότι άλλο έχουμε, να εγκαταλείψουμε προσωρινώς, μεταβαίνοντες εις Πελοπόννησον ή εις Κρήτην .... " Πράγματι, το πιο πιθανόν είναι, ο Μεταξάς να εξοικονομούσε όσο περισσοτέρας δυνά­ μεις η μπορούσε, αγωνιζόμενος βήμα προς βήμα, εις τα Οχυρά και αλλού, ουτως ώστε να συνεχίσει τον αγώνα εις την Πελοπόννησον και έπειτα εις την Κρήτην. Οπως λέγει δε και

ο Μαρκεζίνης:

"... Εάν ζούσε ο Μεταξάς θα ανθίστατο εις τα Οχυρά και θα υποχωρούσε μαχόμενος με τελικό σκοπό να αποσύρει όσες δυνάμεις μπορούσε στην Κρήτη, όπου λίγες αλλά ε· μπειροπόλεμες μονάδες θα ήταν αρκετές για να αντιτάξουν αποφασιστική άμυνα". 101 Οπότε το πιο πιθανόν θα ήτο να μη χαθεί η Κρήτη!

Επί Μεταξά λοιπόν, ποτέ δεν θα είχε γίνει η συνθηκολόγησις όπως έγινε και ο στρατός θα διετήρει την συνοχήν και το αξιόμαχόν του με πιθανότατον αποτέλεσμα, ένα μέρος έ­ στω της Ελλάδος, μπορεί η Πελοπόννησος αλλά πιο πιθανόν η Κρήτη, να παρέμενεν η ε­

λευθέρα Ελλάς της Κατοχής. Και φυσικά δεν θα υπήρχαν ριψάσπιδες, διότι ως λέγει και ο

1. Διάκος εις επιστολήντου, της ΙΙηςΑυγούστου 1961 ειςτον ιστορικόν Μαρκεζίνη: "... 0 θάνατος τον επήρε εις την ακμήν της δόξης του. Και δεν επέζησε, δια να ιδή τους ριψά­ σπιδας του εν Αθήναις γενικού στρατηγείου και τους ριψάσπιδας του μετώπου, να τεί· νουν την χείρα προς τους Γερμανούς. Αλλ' εδώ θα ημπορούσε να είπη κανείς: Εάν εζού·

σεν ο Ι. Μεταξάς, θα υπήρχαν οι ριψασπίδες;" 102 Ο Ναύαρχος Σακελλαρίου, επίσης, Αρχηγός του ΓΕΝ από το

1937 και Αντιπρόεδρος της

Κυβερνήσεως και υπουργός Ναυτικών εις την εν Κα'ίρω ελευθέραν Ελληνικήν Κυβέρνησιν επί Κατοχής, λέγει με σιγουριά: "Εάν επιζούσε ο Μεταξάς, πιστεύω μετά βαθυτάτης πε­ ποιθήσεως ότι η τύχη της Πατρίδος θα ήτο διαφορετική". 103

Δεν ηπήθημεν! Η Ελλάς αντιμετώπισεν, παρά ταύτα, την απίστευτον εις όγκον και ισχύν Γερμανικήν ει­

σβολήν, με απίστευτον ηρω'ίσμόν και το σημαντικότερον που δεν θα πρέπει ποτέ να ξε­ χνάμε, μη διαθέτουσα όλον τον όγκον των Εθνικών της Ενόπλων Δυνάμεων.

13 ολάκερες

Μεραρχίες του Ελληνικού Στρατού, μία ολόκληρη Στρατιά, ήτο δεσμευμένη εις το Αλβανικόν Μέτωπον, μαχομένη νικηφόρωςτους Ιταλούς, με αποτέλεσμα η απόκρουσις

των Γερμανών να γίνει μόνον με

4 Ελληνικάς Μεραρχίας μειωμένης συνθέσεως, λόγω των

αφαιμάξεων που κατά διαστήματα εγίνοντο δια τας ανάγκας του Μετώπου της Αλβανίας

επί μισό περίπου χρόνο. Φυσικά εάν υπήρχε όλη εκείνη η νικηφόρος Ελληνική Στρατιά δια να αντικρούσει τους Γερμανούς, ούτοι ουδέποτε θα επέρναγαν. Υπό τας συνθήκας όμως που υφίσταντο δια να μη εγκαταλειφθεί ο αγών και η Νίκη κα­

τά των Ιταλών, μόνον η Βρεταννική συμβολή θα εστήριζε το μέτωπον με τους Γερμανούς, αλλά και αυτή υπήρξε σχεδόν ανύπαρκτος και περισσότερον επεβάρυνε παρά ενίσχυσε τον αγώνα. Αλλά και όλα αυτά να υπήρχαν, η Ελλάς δεν θα κατέρρεεν εάν από της πρώτης ημέρας της Γερμανικής επιθέσεως, δεν διελύετο αδόξως όλη η Γιουγκοσλαυ'ίκή άμυνα με αποτέλεσμα την παράκαμψιν της γραμμής "Μεταξά" και φυσικά την άμυνα εις την γραμ­

μήν Αλιάκμωνος η οποία προϋπέθετε, να κρατήσουν οι Σέρβοι την άμυνά τους διότι χωρίς

244

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

αυτήν, η γραμμή θα εβάλλετο εκ των νώτων όπως και έγινε και ηκολούθησεν αναγκαστι­

κά η σύμπτυξις. Αυτό τονίζεται και από τον Βρεταννόν Πρέσβυ Πάλαιρετ, ο οποίος εις την ανωτέρω έκθεσίντου λέγει:

"... η συνθηκολόγησις της Κυβερνήσεως και του στρατού της

Γιουγκοσλαυ·ίας, κατέστησε αδύνατον για τον Στρατηγόν Ου·ίλσων να κρατήσει την Υραμμήν Αλιάκμωνος ... " Εάν, οι Σέρβοι, είχαν ακούσει τας συμβουλάς του Έλληνος Αρχιστρατήγου Α. Παπάγου, να προτάξουν συγκεντρωτικήν άμυνα εις την Νότιον Σερβίαν εν επαφή με τας Ελληνικάς

δυνάμεις και όχι εις το απέραντον μήκος των βορείων συνόρων των, με αποτέλεσμα την διασποράν των δυνάμεών των αλλά και την ανομοιογένειαν αυτών (π.χ. Κροάται υπερή­ σπιζον Σερβικόν έδαφος) όπως δυστυχώς έπραξαν, οι Γερμανοί είναι πιθανόν να είχαν α­ 'ποκρουσθή.

Δεν θα ήτο υπερβολή, λοιπόν να ειπωθεί ότι ο Ελληνικός Στρατός δεν ηττήθη από τον Γερμανικόν:

Πρώτον διότι οι δύο Στρατοί δεν αναμετρήθηκαν μεταξύ των με το σύνολον των δυνά­ μεώντων. Δεύτερον, διότι οι Γερμανοί ουδέποτε κατάφεραν να περάσουν τα Οχυρά της i γραμμής

"Μεταξά" . Τρίτον διότι κατάφεραν, αι Γερμανικαί δυνάμεις να εισχωρήσουν εις

την Ελλάδα παρακάμπτοντας και τα Οχυρά και τας γραμμάς αμύνης, λόγω της Γιουγκοσλαυ·ίκής ήττης.

Όλα, δε τα ανωτέρω ανεγνωρίσθησαν από τους Γερμανούς, όπως είδαμε και εις επίση­ μα κείμενά τους αλλά και από την εν γένει ιπποτικήν συμπεριφοράν τους, μετά την μάχην των Οχυρών κυρίως.

Χρήσιμον είναι επίσης να διευκρινισθή το ποίοςήτο ο λόγος της εμμονής της Ελληνι}ηΊς Ανωτάτης Διοικήσεως, δια την συνέχισιν του αγώνος παρά τας εκκλήσεις περί του αντι­ θέτoυ διαφόρων στρατιωτικών του μετώπου. Οπως έχει ήδη φανεί εις προηγούμενα κεφάλαια, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε συνδέσει την Ι πολιτική ν του προς την Αγγ λίαν. Πρώτον διότι η Ελλάς ως μεσoγειακιSν κράτος δεν ημπο­ ρούσε παρά να είναι παρά το πλευρόν του ισχυροτέρου Μεσογειακού στιSλoυ, και δεύτε­ ρον διότι με την στρατιωτικήν μεγαλοφυ·ίαν του είχε καταλήξει εις το συμπέρασμα ότι η

ίΓερμανία εις το τέλος θα ηττάτο και η Ελλάς θα έπρεπε να ευρίσκεται εις το πλευρόν των νικητών προκειμένου να διεκδικήσει τα Εθνικά της Δίκαια. Έτσι, απc) την στιγμήν που ευ­ ρέθησαν σωστά ή λάθος, Βρεταννικά στρατεύματα μαχόμενα εντός της Ελλάδος, δεν θα έπρεπε ποτέ να εγκαταλειφθούν εις το έλεος των Γερμανών από τους Έλληνας και η Ελλάς δεν θα έπρεπε ποτέ να συνθηκολογήσει, όσον ευρίσκετο έστω και εις Βρεταννός στρα­ τιώτης εντός της επικρατείας της.

Ήτο ο μόνος τρόπος δια να αναγνωρισθεί η Ελληνική συμβολή, μετά το πέρας του

'Παγκοσμίου Πολέμου! Μόνον έτσι η Ελλάς θα είχε την ισχύν με το μέτωπον υψηλά, να διεκδικήσει, όσα της ανήκαν! Το ότι τελικά με το τέλος του πολέμου τα εθνικά μας δίκαια, παρά τους θρυλικούς αγώ­

;νας μας ηγνοήθησαν, είναι μία άλλη ιστορία. Ο Βρεταννός στρατηγός Ου·ίλσων, διοικητής του Βρεταννικού εκστρατευτικού σώματος,

αποχωρώντας από την Ελλάδα ετόνισεν: 'Ή Αγγλία κανέν απολύτως παράπονον δεν έχει ,κατά της Ελλάδος, η οποία μέχρι τέλους εξεπλήρωσεν πλήρως και τιμίως το καθήκον της και κατά των Ελλήνων στρατιωτών, οι οποίοι ως γενναίοι και τίμιοι συ μπολεμισταί, έκα-

245

Μάνου" Ν. Χατζηδάκη

μαν ότι ήτο ανθρωπίνως δυνατόν δια να βοηθήσουν τα Αγγλικά στρατεύματα"" Και αλλοίμονον εάν είχε να πει και τίποτε άλλο!

Η Ελλάς έδωσε ιην Νίκην! Η ελληνική αντίστασις υπήρξεν τεραστίας και κοσμο"ίστορικής σημασίας δια τον ρούν

ολοκλήρου του Πολέμου. Ανέτρεψεν πλήρως το χρονοδιάγραμμα των Γερμανών δια την εκστρατείαν τους κατά της Ρωσσίας με αποτέλεσμα να τους προλάβει ο χειμών πριντο Στάλινγκραντ, να καθηλωθούν και να χάσουν ολόκληρον τον Πόλεμον! Το σχέδιον "Βαρβαρόσσα", η επιχείρησις δηλαδή της Γερμανίας κατά της Ρωσσίας εσχεδιάσθη πέντε ημέρας μετά το σχέδιον "Μαρίτα" που ήτο η επιχείρησις κατά της Ελλάδος, και ευρίσκο­ ντο εν απολύτω συναρτήσει.

Το Γερμανικόν Επιτελείον είχεν αποφασίσει και εθεώρει απαραίτητον όπως την ΙΙηνή το αργότερον την 18ην Μα"ίου του

1941,

εκκινούσε η επίθεσις κατά της Σοβιετικής

Ενώσεως, δια να προληφθεί ο Ρωσικός χειμών. Ο ίδιος ο Χίτλερ ετόνισεν την 18ην Δεκεμβρίου του

1940: "Θα επεθύμουν όπως την Ανοιξιν και το βραδύτερον μέχρι της 1ης

Μα'ίου, έχουν επιστρέψει εκ της Βαλκανικής αι ένοπλοι Γερμανικαί μου δυνάμεις".

Και λογικά εσκέπτετο έτσι, ώστε την ΙΙην ή 18ην Μα'ίου να εξεκίνα πορεία προςτο Στάλινγκραντ έχοντας τελειώσει από τα Βαλκάνια, δηλαδή την Ελλάδα. Την μόνην χώραν που εμάχετο.

Η πρώτη καθυστέρησις δια τα σχέδια του Φύρερ, υπήρξεν η αποτυχία της "εαρινής" Ιταλικής επιθέσεως. Επερίμενε να δοθούν αι πρώται νίκαι από τους Ιταλούς, δια να επι­ τεθεί κατόπιν προς τα μέσα Μαρτίου. Ιταλική νίκη όμως δεν υπήρξεν ούτε μία, με αποτέ­ λεσμα να παραταθή η επίθεσις δια τας αρχάς Απριλίου. Την 25ην Μαρτίου

1941, ημέραν της συντριβής της "εαρινής επιθέσεως", ο Τσιάνο, συ­

ναντώντας εις την Βιέννην τον Χίτλερ, τον ηρώτησεν πόσος καιρός θα απητείτο δια τας

Γερμανικάς δυνάμεις να καταλάβουν την Ελλάδα. Ο Χίτλερ απήντησεν: Τέσσερεις με πέ­ ντε ημέραι. Εγελάσθη όμως. Η συγκλονιστική Μάχη των Οχυρών και η μετέπειτα, βήμα

προς βήμα άμυνα, παρά τας δυσχερείας εκ της Γιουγκοσλαυ"ίκής καταρρεύσεως, επρο­ βλημάτισαν φοβερά το Γερμανικόν Επιτελείον. Κατά μαρτυρίαν, δε του Γάλλου προξένου εν Θεσσαλονίκη, οι Γερμανοί εισερχόμενοι εις αυτήν, εδυσφόρουν και εδυσανασχέτουν δια το αργόν της προελάσεώς των. 116 Την 30ην Απριλίου του

1941, τρείς ημέρας μετά την κατάληψιντων Αθηνών, με μεγάλην

δυσφορίαν το Γερμανικόν επιτελείον ηναγκάζετο να ματαιώσει την ημερομηνίαν επιθέ­

σεως κατά της Ρωσσίας, δια τουλάχιστον

50 ημέρας, από την 11 ην Μα"ίου δια την οποίαν

είχεν καθωρισθή ειςτο αρχικόντους σχέδιον. Η Μάχη της Κρήτης, τέλος, δια την οποίαν οι Γερμανοί, ήλπιζαν αστραπιαίαν κατάλη­ ψιν με χρησιμοποίησιν επιλέκτων αλεξιπτωτιστών, και παρά την πλημμελή οργάνωσίντη αμύνης της από τους Άγγλους, χάρις εις τον ηρω"ίσμόν του Κρητικού πληθυσμού και των ε­ κεί λιγοστών, αλλά γεναίων τμημάτων εκράτησε

Μα"ίου του

10 ολοκλήρους ημέρας, μέχρι της 31ης 1941, ανατρέποντας, δια μίαν ε ισέτι φοράν το Γερμανικόν χρονοδιάγραμμα

και ας μη υπήρχεν τότε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος θα είχε σίγουρα καταφέρει να μετα­ φέρει συ μπτυσσομένας από την ηπειρωτικήν Ελλάδα αξιομάχους δυνάμεις, αι οποίαι ί-

246

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

: σως και να μη επέτρεπαν καν την κατάληψι ν της η ρω'ίκή ς νήσου από τους Γερμανούς. : Έτσι, τελικώς, μόνον την 2αν Ιουνίου 1941, το Γερμανικόν επιτελείον ευρέθη εις θέσιν να ανακοινώσει ότι ολόκληρος η Ελλάς, ηπειρωτική και νησιωτική, είχεν πλήρως καταλη­

φθή, οπότε και ελύοντο αι χείραι των δια την έναρξιντου σχεδίου "Βαρβαρόσσα"! Χάριν λοιπόν της Ελλάδος η επίθεσις κατά της Σοβιετικής Ενώσεως, αντί να αρχίσει την l1ην ή το αργότεροντην 18ην Μα'ίου, ήρξατοτην 22αν Ιουνίου του

θυστέρησιν έξι

1941! Δηλαδή με κα­ (6) ολοκλήρων εβδομάδων, αι οποίαι υπήρξαν και αι καθοριστικαί δια την

εξέλιξιν της επιχειρήσεως, καθ' ότι, εάν τας διέθεταν οι Γερμανοί, θα είχον καταλάβει το Στάλινγκραντ, προ του φοβερού χειμώνος, ο οποίος εις την κυριολεξίαν τους "πάγωσε" λί­ γο έξω απ' αυτό. Εάν δε οι Γερμανοί είχον καταλάβει το Στάλινγκραντ, είναι πολύ αμφί­

βολοντο εάν η Αμερική θα εισήρχετο εις τον πόλεμον και το πιο πιθανόν η Γερμανία να τον είχε νικήσει!

Ο Βρεταννός υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας, Νόελ Μπαίκερ, την 28ην Οκτωβρίου του

1942, ομιλών από ραδιοφώνου, δια την επέτειον, από την είσοδοντης Ελλάδος εις τον πό­ λεμον έλεγεν με σαφήνειαν: "Εάν το Στάλινγκραντ και ο Καύκασος κρατούν, τούτο δεν είναι άσχετον με την Ελληνικήν αντίστασιν, της οποίας επωφελούμεθα ούτω, μετά την πάροδον δύο ολόκλη­ ρων ετών"!

Ενώ και ο τότε Γάλλος πρόξενος εν Θεσσαλονίκη, Ονφρουά εις Ραδιοφωνικήν εκπο­ μπήν, ελευθέρου σταθμού εν Αιγύπτω, την 18ην Φεβρουαρίου

ρω'ίκός αγών των Ελλήνων:

1942 εξεκαθάριζεν ότι ο η­ "... Προσέφερεν εις τους συμμάχους έξι πολυτίμους εβδομά­

δας, των οποίων το αποτέλεσμα έγινεν αισθητόν εις την Σοβιετικήν Εκστρατείαν του Χίτλερ" 104 Και δεν ήτο μόνον αυτό. Χάρις εις την ανατροπήν του χρονοδιαγράμματος του Γερμανικού Επιτελείου, εματαιώθη και επίθεσις ειςτην Αίγυπτον προς εκδίωξιντων Βρεταννών, καθώς και φιλογερμανική επανάστασις εις το Ιράκ! Εν κατακλείδι, και χωρίς ουδεμίαν υπερβολήν, δικαίως ημπορεί να λεχθή, όχι μόνον ό­

τι η Ελλάς έδωσε την πρώτην Νίκην κατά του Άξονος συνθλίβοντας την Ιταλίαν, με αποτέ­ λεσμα και την κατάρρευσιν του καθεστώτος της. Όχι μόνον ότι η Ελλάς υπήρξε η μόνη έ­

παλξις της Ευρώπης που εμάχετο νικηφόρως επί επτά

(7) ολοκλήρους μήνας εναντίον και

των δύο δυνάμεων του Άξονος την ώρα που ολόκληρη η υπόλοιπη Ευρώπη, άνευ εξαιρέ­ σεως, είχε κυριολεκτικώς γονατίσει μπροστά του, αλλά και ότι αποδεδειγμένως: Η Ελλάς έδωσε την τελικήν Νίκην! Μοναδική δε, υπήρξε και η αναγνώρισις του Αδόλφου Χίτλερ, τιμώντας έτσι τον ηρω'ί­

σμόν της Ελλάδος, όσο δεν ετίμησε ποτέ ουδένα άλλο Έθνος, όταν εις λόγον του προς το Ρά'ίχσταγκτην4ηνΜα'ίου

1941

ανεφώνει:

'Ή ιστορική δικαιοσύνη με υποχρεώνει να διαπιστώσω, ότι από όλους τους αντιπάλου ς τους οποίους αντιμετωπίσαμεν, ιδιαιτέρως ο Ελλην στρατιώτης, επολέμησεν με ύψιστον ηρωϊσμόν και περιφρόνησιν προς τον θάνατον. Εσυνθηκολόγησε μόνον όταν η εξακο­

λούθησις της αντιστάσεως δεν ήτο δυνατή και δεν είχεν κανένα λόγον"!

247

)

Κεφάλαιον gov

«ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ»

•

- -

~------------

Ο

Ιωάννης Μεταξάς, υπήρξεν εκ των πρώτων εις ολόκληρον την Ευρώπην, που διείδαν από ενωρίς τον ερχομόντου Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αναλαμβάνων την πλήρη εξουσίαν εις χείρας του, την 4ην Αυγούστου του

1936, παρέλαβεν εν

Έθνος διχασμένον ειςτο έπακρον, πλήρως απαράσκευον και άοπλον, υλικώς και ηθικώς, ουσιαστικώς ακυβέρνητον και κλιδωνιζόμενον από την αναδυομένην κομμουνιστικήν α­ πειλήν. Και εντός μιας τετραετίας εδημιούργησεν ένα θαύμα! Ενεψύχωσεν το Έθνος, του

έδωσε πίστιν και εθνικόν φρόνημα, εξάλειψε τον Διχασμόν, εξήρθρωσε τον κομμουνιστι­ κόν κίνδυνον, εχάρισεν έρμα εις την Εθνικήν Νεολαίαν, έσωσεντην οικονομίαν και την προσήρμοσεν εις τας πολεμικάς συνθήκας, εχειρίσθη κατά μοναδικόν τρόπον την Εθνικήν

Εξωτερικήν πολιτικήν και εξώπλισεν - εδημιούργησεν μάλλον, σχεδόν εκ του μηδενός­ τον Εθνικόν Στρατόν. Όταν ήλθεν η στιγμή της "Φοβεράς αποφάσεως", δεν εδίστασεν ουδΈπιστιγμήν: ''ΟΧ!''! Και τότε χάρις εις αυτόν, εν Έθνος πάνοπλον, υπερήφανον και πανέτοιμον, εσηκώθη ως εις άνθρωπος εις το σάλπισμά του, και με αυτόν Εθνικόν Αρχηγόν και Στρατηγόν, Οδηγόν και Εμψυχωτήν, συνέτριψεντον εχθρόν! Και πάνω εκεί, την ώραν της Νίκης και της Δόξης που είχεν οραματισθή, διευθύνων προσωπικώς την Μάχην του Εθνους, ο Ιωάννης

Μεταξάς, επίπτεν εις τας επάλξεις μαχόμενος ως αληθής Ήρως της Ελλάδος!

Ποιος, εάν όΧΙ ο Μειαξάς; Βήμα προς βήμα, εις τα προηγηθέντα κεφάλαια του παρόντος έργου, παρακολουθήσαμε αυτήν την Επικήν Πορείαν προς την Δόξαν! Και εις το σημείον αυτό, ημπορεί να τεθή το ερώτημα.

-Τι θα είχεν συμβεί, εάν δεν υπήρχεν η 4η Αυγούστου 1936; - Ποία μοίρα ανέμενεν το Έθνος, χωρίς τον Ιωάννην Μεταξά; - γ πήρχεν, τότε, άλλη προσωπικότης η οποία θα ηδύνατο να αναλάβη το μέγα έργον που Εκείνος, ανέλαβεν και να το φέρη εις πέρας;

Ηδη από του έτους

1936, οι Ελ. Βενιζέλος, Παν. Τσαλδάρης, Αλ. Ζα"ίμης, Γ. Κονδύλης,

Κων" Δεμερτζής, και Αλ. Παπαναστασίου, δηλαδή οι κυριότεροι εκπρόσωποι των δύο πα-

250

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την ΔΓ5ξαν

1936-41

ρατάξεων του άκρως διχασμένου πολιτικού κόσμου, απεβίωσαν. Και να είχαν όμως ζήσει, ήτο ηλίου φαεινότερον ότι δεν είχαν πλέον τίποτε θετικόν να προσφέρουν εις την Πατρίδα, παρά μόνον την παράτασιν της Αναρχίας και του Εθνικού Διχασμού, του οποίου ήσαν υ­ πεύθυνοι από εικοσαετίας, καταστρέφοντας το Έθνος και τα οράματά του.

Αρκεί, μόνον το παράδειγμα της μεγαλυτέρας εξ' αυτών, προσωπικότητος. Του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ελ. Βενιζέλος Ούτος, από τας αρχάς της δεκαετίας του

1920, είχεν θαμβωθή

από την άνοδον της

Ιταλικής ισχύος όπως καταδεικνύει το Σύμφωνον Tittoni - Βενιζέλου και η υπογραφή της Ελληνο"ίταλικής Φιλίαςτο

1928. Ο ίδιος ωμολόγησεν δε,

εντός της Ελληνικής Βουλής

μετά την αποτυχίαν, του υπό τας ευλογίας του, εκραγέντος κι νή ματος του

(!), 1933, ότι είχεν

καταστή θαυμαστής του Μουσσολίνι και του Φασισμού.

Συγκεκριμένως, ο διάλογος μεταξύ του αρχηγού του κινήματος Στρατηγού Πλαστήρα και Ελ. Βενιζέλου ήτο ο εξής: Πλαστήρας: "Θα κάνουμε ότι και στην Ιταλία, που χάρις στον φασισμό προοδεύει" Βενιζέλος: "Βέβαια μου επικαλείσθε συχνά το παράδειγμα μιάς χώρας η οποία καθ' ό­ λας τας πληροφορίας, αφ' ης εγκαθιδρύθη εις αυτήν η Δικτατορία, φαίνεται ότι πηγαίνει

καλά. Αλλά προσέθεσα (λέγει εντός της Βουλής, ο Βενιζέλος) τούτο. Δια να υπάρξη μια τοιαύτη δικτατορία πρέπει να υπάρξη δικτάτωρ και τέτοιον δικτάτορα εγώ δεν τον βλέπω. Εγώ δεν νομίζω, αγαπητέ φίλε Πλαστήρα, ότι είσαι ικανός να κάμης τον δικτάτορα. Οχι μόνον εσύ δεν εχεις την ικανότητα να κάμης τον δικτάτορα ως ο Μουσσολίνι, αλλά δεν έ­ χεις, ούτε την πλειάδα, εκατοντάδα ανδρών, οι οποίοι ευρίσκωνται επί κεφαλής, εις όλας τας εκδηλώσεις της ανθρωπίνης δραστηριότητος και τους οποίους έχει περί αυτόν ο

Μουσσολίνι (... ). Ενας τρόπος υπάρχει δια να σύρετε και εμέ εις το στρατόπεδον των επιθυμούντων την δικτατορίαν. Να μεταβήτε εις την Ιταλίαν και να πείσετε τον Μουσσολίνι να αφήση την Ιταλίαν και να έλθη εδώ να γίνει δικτάτωρ!" (Πρακτικά Βουλής, Συνεδρία Θ',

15 Μα·ίου 1933, σελ. 89-90). Το 1934, έτος κατά το οποίον ο Ιωάννης Μεταξάς έχει προσδιορίσει τον κίνδυνον νέας

διεθνούς συρράξεως και προτείνει δραστικάς λύσεις, ο Ελ. Βενιζέλος, γράφει εις άρθρον του ειςτο "Ελεύθερον Βήμα", με ημερομηνίαν

14.4.1934:

'Ή Ελλάς δεν απειλείται από επίθεσιν καμμιάς μεγάλης δυνάμεως, ούτε οιουδήποτε αλλου εξωβαλκανικού κράτους ... !" Εξετάζοντας, δε, την περίπτωσιν ευρυτέρου Ευρωπα"ίκού πολέμου προβλέπει ότι: "Οι δύο αντιμαχόμενοι συνδυασμοί, θα έχουν συμφέρον να εξασφαλίσουν την ουδετερότη­ τά μας". Ταυτοχρόνως υποστηρίζει ότι εις περίπτωσιν Ιταλικής απειλής, πιθανόν πόλεμον: "Είμεθα απολύτως ανίκανοι να διεξαγάγω μεν απέναντι της ναυτικής υπεροχής της

Ιταλίας". Όσον αφορά τους δύο πρώτους ισχυρισμούς, ο Βενιζέλος έπεσε έξω εις τας προ­ βλέψεις του, εκ των πραγμάτων, όταν εξερράγη ο πόλεμος.

Όσον δε αφορά τον τελευταίον, αυτός ανετράπη από την Ελλάδα του Ιωάννου Μεταξά και της 4ης Αυγούστου, το

1940-41! 251

Μ(Χvου. Ν. Χατζηδάκη

ΠάΥίως και ο Βενιζέλος, ως και ο Μεταξάς, είχεν εΥίοπίσει ότι το πρόβλημα της Ελλάδος

και του Εθνικού Διχασμού, δεν ελύετο με κοινοβουλευτικάς μεθόδους. Κατά βασίμους μαρτυρίας (Γρ. Δαφνής κ.α.), με το δραματικόν Κίνημα της 1ης Μαρτίου

1935, ο Ελ.

Βενιζέλος απεσκόπει εις την ίδρυσιν μονοκομματικού Κράτους κατά το Ιταλικόν πρότυ­ πον! Α υτοεξόριστος έπειτα από την αποτυχίαν, εις Παρισίους, εκραύγαζε προς την

Ελλάδα δια την ανάγκην "εξωκομματικής κυβερνήσεως" δηλαδή εξωκοινοβουλευτικής! (Δικτατορίαν με κοινοβουλευτικόν μανδύα). Προς τιμήν του, ολίγας ημέρας προτού πεθάνει, ανεγνώρισεν ότι η μόνη λύσις δια την σωτηρίαν της Πατρίδος ήτο ο Ιωάννης Μεταξάς! Εις επιστολήν του προς τον Λουκά Ρούφον, την 9ην Μαρτίου

1936 πανηγύριζεν και εζη­

τωκραύγαζεν υπέρ του Βασιλέως δι' έναν και μόνον λόγον. Την τοποθέτησι ν του Μεταξά, εις το Υπουργείο Στρατιωτικών! Αυτή υπήρξεν και η τελευταία του πολιτική πράξις. Εννέα ημέρες μετά απεβίωσεν.

Ολοι οι υπόλοιποι, ήσαν άνθρωποι ανίκανοι, όχι μόνον δια την ανάληψιν ενός τοιούτου τεραστίου έργου αλλά ακόμη και δια να προσφέρουν μίαν σταθεράν κοινοβουλευτικήν Κυβέρνησιν ειςτην Χώραν.

Σχεδόν σύσσωμος, τελικώς, ο ανίκανος πολιτικός κόσμος, αναγνωρίζων εις το πρόσω­ πον του Μεταξά, τον μοναδικόν Ηγέτη, ο οποίος ημπορούσε να ανταπεξέλθη εις τας κρι­

σίμους περιστάσεις, του παρέδωσεν εν λευκώ την εξουσία, γνωρίζοντες τας ιδέας του! Όταν, την 13ην Απριλίου

1936, ο Ιωάννης Μεταξάς,

ωρκίζετο Πρωθυπουργός της

Ελλάδος, η Βουλή του έδωσεν ψήφον εμπιστοσύνης. Οποία αναγνώρισις ότι μόνον αυτός

είχε την λύσιν δια το εθνικόν δράμα! Ουδεμία λοιπόν, εκτός αυτού προσωπικότης υπήρ­ χεν. Και έτσι η Ελλάς δια της σιδηράς χειρός του Ιωάννου Μεταξά και της Εθνικής αυτού, Πράξεως της 4ης Αυγούστου

1936 παραμέρισεν πάσαν διχαστικήν απειλήν και άρχισεν

την πορε ίαν προς την Δόξαν!

Α_ ΜιΧαλακόπουλος Όπως έχομεν ιδεί, εις το παρ6ν σύγγραμμα επανειλημμένως, ο Εθνικ6ς Κυβερνήτης, ή­ το αποφασισμένος να μη επιτρέψει, εν όψει του Νέου Παγκοσμίου Πολέμου, να επανα­

ληφθούν τα έκτροπα που είχαν συμβή εις τον Α' παγκόσμιον το

1915-17.

Όσοι δεν το αντελήφθησαν εξ' αρχής το συνειδητοποίησαν εγκαίρως. Ο Α. Μιχαλακόπουλος, υπήρξεν εις εξ αυτών. Φίλοςτου Μεταξά, κυρίως απότην

Οικουμενικήν Κυβέρνησιν του

1926, έπραξεν το μοιραίον λάθος να ζητεί, από την επομέ­

νην τη 4ης Αυγούστου, ξένην παρέμβασι ν προς ανατροπήν του Ι. Μεταξά. Πράξις προδο­ τική. Συγκεκριμένως, όπως περιγράφει ο Κ. Μανιαδάκης άρχισε:"να δυσφημή τον Ι Μεταξά ως Γερμαν6φιλον και να επιδιώκη να τον ανατρέψη". Τον Σεπτέμβριον του

1937,

ο Μιχαλακ6πουλος, ανεχο)ρησεν δια "Μγους υγείας" εις Παρισίους. Εκεί 6μως ήλθεν εις επαφήν με Άγγλους και Γάλλους κυβερνητικούς παράγΟΥίας και ο Μανιαδάκης εξηγείό­

τι: 'Έζήτησεν την παρέμβασιν της Αγγλικής κυβερνήσεως δια την εκδίωξιν του

1. Μεταξά,

επαναλαμβάνων τον ισχυρισμ6ν της Γερμανοφιλίας". ]05

Είχεν πέση τόσον χαμηλά, ώστε να μη του μείνει ίχνος Εθνικής συνειδήσεως. ΣυκοφαΥίία κατά της Κυβερνήσεως της Πατρίδος του και αίτημα δια ξένην επέμβασιν εις

252

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

τα εσωτερικά της, ενώ αύτη ετοιμάζετο πυρετωδώς δια τον επερχόμενον πόλεμον. Ιδού η κατάντια των πολιτικιΟν. Ιδού εις ποίας χείρας θα ολίσθαινεντοΈθνος άνευ της 4ης Αυγούστου!

Νικ. Πλασιήρας Εν ακόμη παράδειγμα, ήτο αυτό του Νικ. Πλαστήρα. Και αυτός εις Παρισίους ευρισκό­

μενος

(!), ωραματίζετο νέα κινήματα και περιπετείας. Έκθεσις του εν Γαλλία πρεσβευτού

της Ελλάδος Σπ. Κοσμετάτου, προς τον Πρωθυπουργόν Μεταξά, μεταξύ άλλων έγραφεν: 'Ό Πλαστήρας και οι περί αυτόν παρηγορούνται ονειρευόμενοι νέον

1916 μετ' επανόδου

αποτάκτων" !

Δ ηλαδή νέον Μακεδονικόν Μέτωπον και Εθνικόν Διχασμόν, εκμεταλλευόμενος το σχέ­ διον Βεϋγκάν, δια το οποίον έχομεν μιλήσει εις προηγούμενον κεφάλαιον. Οτι ακριβ(ος,

ήθελεν ο Μεταξάς, να μη επιτρέψη να γίνει ξανά εις τον εν όψει πόλεμον! Ολη η προσπάθεια του Πλαστήρα, κατέληξεν τελικώς, εις μίαν μικράν στάσιν εις την Κρήτην, το

1938, την οποίαν, ο Εθνικός Κυβερνήτης, ταχέως και αναιμάκτως κατέστειλεν,

χάρις εις τον έξυπνον χειρισμόν του. Τελικώς,ο ονειρευόμενος νέον Διχασμόν, Μακεδονικά μέτωπα και κινήματα, Πλαστήρας, κατέληξεν να κατηγορεί τον Μεταξά, διότι είπεν 'ΌΧΙ" και επολέμησεν! Τον

Ιούλιον του

1941, από την Νίκαιαν της Γαλλίας έγραψε προς τον πρεσβευτήν της Ελλάδος,

τα εξής τραγικά, δια την φήμην του ως πατριώτου και ως Ελληνος αξιωματικού: "Το σεσηπός καθεστώς της 4ης Αυγούστου, όχι μόνον ετόλμησε να κηρύξη τον πόλε­ μον εναντίον δύο πανισχύρων αυτοκρατοριών εν ώρα παντελούς αδυναμίας της Αγγλίας και κατέστρεψε το Έθνος, αλλά και κατεβλήθησαν προσπάθειαι, να ματαιωθούν δια­ πραγματεύσεις μου μέσω Γερμανίας προς διευθέτησιν της Ιταλοελληνικής διενέξεως"! Ώστε λοιπόν, εμείς εκηρύξαμεν τον πόλεμον; Και δεν έπρεπε να "τολμήσουμε" να αρ­ νηθούμε; Η δημοσίευσις της ως άνω επιστολής του Ν. Πλαστήρα, έγινε, όταν ούτος, ήτο Πρωθυπουργός το

1945 και υπήρξεν η αιτία της ανατροπής της Κυβερνήσεώς του!

Ποία Βα ήιο η μοίρα ιης Ελλάδος; Το πόσον επικίνδυνοι, ήσαν αι ιδέαι και αι ενέργειαι των παλαιών πολιτικών, φαίνεται

και από μίαν επιστολήν ενός τέως Υπουργού Εξωτερικών χείο Μεταξά, με ημερομηνίαν

(!), η οποία ανευρέθη ειςτο αρ­ 12 Σεπτεμβρίου 1938. Ιδού, αι ... "διορατικαί" προβλέψεις

του δια την διεθνή κατάστασιν: "Προβλέπω αυτόματον πολεμικήν επέμβασιν της Γαλλίας και της Ρωσσίας υπέρ της Τσεχοσλοβακίας

(!) ( ... ) Προβλέπω ασφαλή

επέμβασιν της Τουρκίας εις τον πόλεμον υ­

πέρτης Αγγλίας"! Τελικώς η Γαλλία δεν ημπόρεσε να υπερασπισθή ούτε τον εαυτόν της, η Ρωσσία συμμά­ χησε με την Γερμανίαν και η Τουρκία παραβαίνοντας τας συμφωνίας, εκράτησεν ευμενή

προς την Γερμανίαν ουδετερότητα! Ο Ιωάννης Μεταξάς, ηρκέσθη απλώς να σημειώσει ε­ πάνω εις την επιστολήν χειρογράφως, τρείς λέξεις: "Φεύ! Φευγαλέα όνειρα"! Μία ακόμη συγκλονιστική μαρτυρία δια το ποία τραγική μοίρα ανέμενε την Πατρίδα, ε-

253

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

άν ο Ιωάννης Μεταξάς, δεν επραγματοποίει την Εθνοσωτήριον Μεταβολήν της 4ης

fι

Αυγούστου, μας αφήνει ο γ πουργός Ναυτιλίας, του Μεταξά, Αμβρόσιος Τζίφος: "Εκείνες ί

της ημέρες ήλθε στο γραφείο μου ένας παλαιός πολιτευόμενος που πολλά χρόνια ήταν στην

πρώτη γραμμή της πολιτικής μας ζωής - το όνομα θα το αποσιωπήσω - και μου είπεν ότι κα-

i

!

τά την γνώμην του, μόνον έγκαιρος προσφορά του Δεδέαγατς εις τους Βουλγάρους εκ μέ-

!

ρους της Ελλάδος, ήτο δυνατόν να σταματήση την επερχομένη καταστροφήν

ί

(!) και ότι μό-

νον ο Μεταξάς - με τον οποίον δεν ευρίσκετο ο ίδιος σε καλές σχέσεις - είχε την δύναμιν ·..1 και το θάρρος όπως ο Βενιζέλος με την Καβάλα το

1915, να κάμη

μία τόσο αντιδημοτική

αλλά και τόσον Εθνοσωτήρια χειρονομία. Του απήντησα ότι θεωρώ εκ των προτέρων κα­

ταδικασμένη κάθε τέτοια συμβουλή, διότι γνωρίζω τις γνώμες του Μεταξά δια την εξωτε­ ρικήν μας πολιτική. Προ της επιμονής του δέχθηκα να μεταδώσω εκ μέρους του, χωρίς βεβαίως να υποστη­ ρίξω την πρότασι. Το αποτέλεσμα ήτο όπως το περίμενα. Ο Μεταξάς συνήθως τόσο ψύχραιμος, πετάχθηκε από την καρέκλα του, κιτρίνησε και έβαλε τις φωνές: "Να πας να πης σ' αυτόν τον κύριο ότι ενόσω ο Μεταξάς κάθεται σ' αυ· τήν την καρέκλα, ούτε σπιθαμή από Ελληνική γη δεν θα παραχωρηθή. Η Ελλάς θ' ακο· λουθήση τον ίσιο δρόμο της τιμής, όσο σκληρός και αν είναι!"

Ητοη εποχή που οι Άγγλοι εζήτουν από την Ελλάδα να κάμειπαραχωρήσειςπροςτην Βουλγαρίαν, προκειμένου αύτη να μη συμμαχήσει με τον Αξονα και να παρασυρθή εις τον ιδικόν της συνασπισμόν. (βλ. Κεφ. ''Ο Διπλωματικός αγών: 'Ή Αγγλία"") Παραχωρήσεις εθνικού εδάφους, Γερμανοφιλίας και Αγγλοφιλίας, Κινήματα, Εθνικός Διχασμός, επεμβάσεις των ξένων εις τα εσωτερικά της Ελλάδος, Μακεδονικά μέτωπα και νέον

1916!

Να ποία θα ήτο η τραγική μοίρα της Ελλάδος, εάν δεν υπήρχεν η 4η Αυγούστου 1936η οποία αντ' αυτών, παρέταξε εν Έθνος ηνωμένον, υπερήφανον και πάνοπλον, το οποίον συνέτριψεν την μίαν Αυτοκρατορίαν, επιφέρων την πρώτη διεθνώς νίκην κατά του Άξονος και ανέτρεψεν και την δευτέραν Αυτοκρατορίαν επιφέρωντας ουσιαστικώς την πλήρη ήτ­ ταν του Άξονος, δια της ανατροπής του χρονοδιαγράμματός του!

Το ΚΚΕ! Εις το σημείον αυτό θα πρέπει να καταδειχθή και το πόσον αντεθνικήν στάσιν ετήρησεν το κ.κ. Ε. δια το ''Ο ΧΙ" και το Έπος του

1940-41.

Η 4η Αυγούστου, ανέτρεψεν την τελευταίαν στιγμήν, οργανωμένην κομμουνιστικήν α­ νταρσίαν, δια την επομένην 5η Αυγούστου

1936 (βλ.

10ν κεφ.), και κατά την διάρκειαν της

τετραετίας εξήρθωσεν και εξάλειψεν κάθε κομμουνιστικήν απειλήν. Όταν έφθασεν η 28ην Οκτωβρίου του

1940, την ώρα που το 'Εθνος ηγέρθη σύσσωμον εις

το προσκλητήριον του Εθνικού του Κυβερνήτου δια να αντικρούση την Ιταλικήν εισβολήν, ο Αρχηγός του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδης εξέδωσεν τρείς επιστολάς, με σκοπόν την δολιοφθο­ ράν της επιστρατε1Jσεως και την ήτταν της Ελλάδος. Διατί; Διότι την εποχήν εκείνην ίσχυεν το Σύμφωνον Ρίμπεντροπ

- Μολότωφ, συνεπώς η "μαμά" Σοβιετική Ένωσις ήτο σύμμαχος

του Άξονος! Δια ακόμη μίαν φοράν το ΚΚΕ απέδειξεν ότι δεν υπήρξε ποτέ τίποτε άλλο πα­ ρά πράκτωρ της Σοβιετικής Ενώσεως και των Σλαυ·ίκών συμφερόντων εις βάρος του

254

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν Ι936-4Ι

Εθνους! Ιδού λοιπόν τι έγραφεν ο Ζαχαριάδης: ''Ο Μεταξάς από την πρώτη στιγμή έκανε πόλεμο φασιστικό, καταχτητικό, πόλεμο!"

Την

7.12.1940, εποχήν κατά την οποίαν η Ελλάς είχεν ανατρέψει την Ιταλικήν επίθεσιν

lαι τα Ελληνικά Όπλα θριάμβευαν καταλαμβάνοντας την μίαν μετά την άλλην τας πόλεις ,ης Βορείου Ηπείρου καταδιώκοντας τον σαστισμένον εχθρόν, το ΚΚΕ εξέδιδεν ~ανιφέστoν ειςτο οποίον αναισχύντως έλεγε: "Ο πόλεμος προκλήθηκε από την Βασιλομεταξική σπείρα. Δεν μπορεί να έχη την πα­

ιαμικρή σχέση με την υπεράσπιση της Πατρίδας ... Καλούνται οι Στρατιώτες να αρνη­ lούν να πολεμήσουν ... !" Και την

18.3.1941, εποχήν κατά την οποίαν ο Εθνικός μας Στρατός αντέκρουεν με απε­

~ίyραπτoν ηρω·ίσμόν, την 'Έαρινήν επίθεσιν" των Ιταλών, οι ερυθροί προδόται εξέδιδαν Iέον Μανιφέστον εις το οποίον εγράφοντο τα εξής απερίγραπτα, αναισχύντως: 'Ή Κ.Ε. του κ.κ.Ε,. καλεί τους φαντάρους, τους ναύτες και τους αεροπόρους μας, να

Ίάρουν στα χέρια τους την διοίκηση των μονάδων τους, εκλέγοντας προσωρινές επι τρο­

Ίές που να αντιπροσωπεύουν όλους, από τον Στρατιώτη μέχρι τον Στρατηγό, όσους συμ­ fωνάνε σε τούτο το πρόγραμμα δράσης. Να προτείνουν ειρήνη στους απέναντι αντιπά­

~υς τους και να απαιτήσουν από το άλλο μέρος παραίτηση της Κυβέρνησης, σχηματι­ ,μό προσωρινής, αντιπολεμικής, αντιδιχτατορικής κυβέρνησης μετώπου εθνικής σω­ ιηρίας - ειρήνης, σταμάτημα του πολέμου, ακύρωση των πολιτικών και στρατιωτικών ιιιμφώνων που κλείσθηκαν με τους Εγγλε'ζους και προσανατολισμό της Χώρας προς την

~oβιετική Ένωση (... ) να πάρη παράδειγμα ολόκληρος ο Ελληνικός λαός από τον Ηρω·ίκό Ιαό της Βουλγαρίας ... " !

Τέλος, την 3.5.1941, μίαν εβδομάδα μετά την είσοδοντων Γερμανών ειςτας Αθήνας, ε­

Ιέδωσαν και άλλο Μανιφέστο εις το οποίον, την ώρα που διεξήγετο η Μάχη της Κρήτης, laχυρίζoντo ότι ο ένδοξος και νικηφόρος Στρατός μας, έπρεπε να: "Πετούσε τα όπλα και

Ιαραδινότανε ή συμμαχούσε με τον Άξονα, όπως ο ηρω·ίκός Βουλγαρικός Αδελφός"

ι Κατά τους ερυθρούς μητραλοίας λοιπόν, το "ΟΧΙ" ήτο φασιστικόν και κατακτητικόν (!),

'~ιστρατιώται μας έπρεπε να αρνηθούν να πολεμήσουν (!), έπρεπε να ανατρέψουν τας δι­ ~ικήσεις των μονάδων των με ανταρσίαν (!), η Ελλάς έπρεπε φυσικά να προσανατολισθή προς την "Μαμά" Σοβιετικήν Ενωσιν (!), ο Στρατός μας έπρεπε να παραδωθή (!) ή να συμ­ ~αχήσει με τον Αξονα (!) (ο οποίος φαίνεται δεν ήτο φασιστικός), και έπρεπε οι Έλληνες ι

να έχουν ως πρότυπον και ... αδελφούς, τους χειροτέρους Εθνικούς εχθρούς των,

Βουλγάρους, οι οποίοι διεξεδίκουν την Μακεδονίαν, συμμάχησαν με την Γερμανίαν, διέ­ iεσαν το έδαφός των ειςτας Γερμανικάς δυνάμεις ως προγεφύρωμα δια την εισβολήν κα­ ιάτης Ελλάδος και κατά την κατοχήν κατέλαβον - ελέω Γερμανών - την Μακεδονίαν μας! fπάρχουν όρια, ακόμη και εις την Εθνικήν προδοσίαν. Οι Κομμουνισταί τα ξεπέρασαν!

Το εσωιερικόν μέτωπον Την μεγάλην αντίδρασιν εις την "Φοβεράν απόφασιν" του Ιωάννου Μεταξά δι' αντίστα­ σιν μέχρις εσχάτων και τον σταθερόν διπλωματικόν προσανατολισμόν του, περιγράφει και οΑ. Τζίφος: "Τον Μά·ίον τα τραγικά γεγονότα της Γαλλικής καταρρεύσεως μας εβύθισαν

σε φοβερή κατήφεια. Αρκετοί πολιτικοί και στρατιωτικοί, ανεξαρτήτως πολιτικών φρο-

255

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

νημάτων ενόμισαν ότι η τύχη του πολέμου είχε κριθή οριστικώς υπέρ του Αξονος

(... ) (

Μεταξάς, επιέζετο από παντού να μεταβάλη cπάσιν, έcπω και την δωδεκάτην ώραν. Απc τις Πρεσβείες μας εις την Κεντρικήν Ευρώπην, από τους cπρατιωτικoύς, από πολλούς πρώ

ην πολιτευομένους όλων των φρονημάτων. Μόνον όσοι μπορούν να γνωρίσουν το βάρo~ των εισηγήσεων, μΠΟΡΟΙJν να θαυμάσουν την ψυχραιμία του"! Η ψυχραιμία, βεβαίως αυτή, εξηγείται, όπως έχομεν ιδεί εις τα κεφάλαια "Φοβερά aπόφασις" και "Διπλωματικός αγών", από την cπαθεράν πεποίθησιν του Μεταξά, δια την ε·

ξέλιξιν του πολέμου, το γεωγραφικόν συμφέρον της Ελλάδος και την προσήλωσίν του ει~ την υπεράσπισιν της τιμής της.

Εις αυτήν του την απόφασιν πέραν όλων των άλλων, αντιμετώπισεν και μίαν κρυφήν ε· σωτερικήν αντίδρασιν, η οποία είναι πολύ λίγο γνωcπή. Δυστυχώς, υπήρξαν λίγοι ενδοκυ· βερνητικοί παράγοντες, οι οποίοι είτε από δέος προς την υλικήν ανωτερότητα του αντιπά·

λου, είτε από προσωπικά συμφέροντα δείλιασαν. Το εσωτερικόν αυτό μέτωπον, απετελείτο από τους: Υ φυπουργόν Εξωτερικών

Νικ. Μαυρουδή

Υπουργόν - Διοικητήν Πρωτευούσης

Κων. Κοτζιά

Πρεσβευτήντης Ελλάδος εν Βερολίνω

Αλεξ. Ραγκαβή

Τμηματάρχηντου Υπουργείου Εξωτερικών

Αλεξ. Κύρου

Υ πocπράτηγoν

Πλατήν

Υποστράτηγον

Μελάν.

Πλήθος εγγραφά)ν του "Ημερολογίου" του

1. Μεταξά, καταμαρτυρεί την κρυφήν αυτήν

διαμάχην του με τους "ηττοπαθείς" και "Γερμανοπλήκτους", όπως τους εχαρακτήριζε. Ήδη, από την 3ην Ιουλίου

1940 και ενώ αι Ιταλικαί προκλήσεις ηυξάνοντο, παρατηρού-

με την εγγραφήν:

"Διαθέσεις εδι6 φιλογερμανών" και δύο ημέρας μετά διευκρίνιζεν:

Υποψίαι, δια μερικούς αξιωματούχους - έναν Υπουργόν (Κ Κοτζιά), έναν Ναύαρχον και ασφαλώς ένα Στρατηγόν (Πλατής) και ίσως και άλλους - θέλοντας να εκμεταλλευθούν την όψιμον Γερμανοφιλίαν των. Αλλά πίσω έχει το αχλάδι την ουρά" (Εγγρ.

5 Ιουλίου '40).

Ο Επιτελής του Γενικού Στρατηγείου, Αθ. Κορόζης, διαφωτίζει την εγγραφήν, αναφέ­

ροντας ότι, ο Υπocπράτηγoς Πλατής, διέδιδεν ότι θέλησις των Γερμανών ήτο, να τοποθε­ τηθή αυτός εις την ηγεσίαν του Γενικού Στρατηγείου, αντικαθιcπώντας τον Αλ. Παπάγον!

Φυσικά ο Μεταξάς τον έθεσεν εις στρατιωτικήν διαθεσιμότητα και εξετοπίσθη. Παραμονάς του τορπιλλισμού της 'Έλλης" παρατηρούμε δύο εγγραφάς, αι οποίαι δεικνύ­ ουν το κλίμα φόβου που υπήρχεν, αλλά και την απoφασιcπικότητα του Μεταξά: 'Άπόφασίς μου εις αντίστασιν μέχρις εσχάτων! Διστακτικοί εις τούτο μερικοί Υπουργοί καιΠαπάγος" (Εγγ.12Αυγ.

'40)

"Όλοι φοβούνται, μόνος εγώ ενεργώ!" (Εγγρ.

13 Αυγ. '40)

Ανήμερα του τορπιλισμού της 'Έλλης" ο Μεταξάς σημειώνει:

"... Αμφίβολος στάσις 15 Αυγ. '40). Την 18ην ΑυγοΙJCΠΟυ 1940 εξηγεί: "Μαυρουδής, κατά οξύ κρίσεως, στάσιν εχθρικήν, ή.

Μαυρουδή" (Εγγρ.

δη εμαζεύθη, μαζί με κ.κ. (κ. Κοτζιά)" Δέκα ημέρας μετά, ο Εθνικός Κυβερνήτης, αγα­ νακτεί και γίνεται αποκαλυπτικότερος: "Θέτω πάντοτε το ζήτημα αξιοπρέπειας της

256

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-4]

Ελλάδος, υπέρ παν άλλο. Δεν θα σκύψω προ Ιταλών! Το ξεκαθαρίζω νέτα σκέτα εις Μαυρουδήν και άλλους (Μελάν - Κύρου)" (Εγγρ.

28 Αυγ. '40).

Αποκαλύπτεται δηλαδή, ότι με τον τορπιλλισμόν της 'Έλλης", οι Μαυρουδής, Κύρου, Κοτζιάς και Μελάς, έδειχναν σκεπτικοί, εις το εάν θα έπρεπε να αντισταθούμε εις τους Ιταλούς! Εξ' ου και η οργή του αποφασισμένου δια τον υπέρ πάντων αγώνα, Μεταξά! Δειλίαν εδείκνυε επίσης, υφιστάμενος εκεί Γερμανικάς πιέσεις, και ο πρεσβευτής μας

εις το Βερολίνον, Αλ. Ραγκαβής:

"... Οργή μου κατά Ραγκαβή δια την έλλειψιν ευψυχίας 21 Αυγ. '40)

και υπερασπίσεως των δικαιών μας" (Εγγρ.

Η "Φοβερά απόφασις" του Κυβερνήτου, τον έκαμε να αισθάνεται αηδίαν εμπρός εις την ηττοπάθειαν. Διότι εκείνος έθετε "υπέρ την Νίκην, την Δόξαν". Την 24ην Σεπτεμβρίου

1940, παρατηρούσε και πάλιν: "Ραγκαβής, Κύρου ηττοπαθείς!" 8 Οκτ.' 40) "Μαυρουδής, από τηλεφώνημα, αποδεικνύεται άπιστος προς την Ελλάδα!" (Εγγρ. 9 Οκτ. '40) "Καταγγελίαι κατά Μαυρουδή εσωτερικώς και εξωτερικώς (Γερμανία)" (Εγγρ. 10 Οκτ. '40). Τελικώς, όταν ήλθεν η 28η Οκτωβρίου, και ο Μεταξάς ανεκοίνωσε το μέγα 'ΌΧΙ" που Με την είσοδον εις τον Οκτώβριον: "Στάσις άπιστος, Μαυρουδή" (Εγγρ.

αντιπαρέταξεν, ειςτο ιταλικόντελεσίγραφον και την κήρυξιν πολέμου με την Ιταλίαν, εις το Υπουργικόν Συμβούλιον, συνεφώνησαν με την απόφασίντου όλοι, εκτός από έναν: "Ολοι πιστοί, και Μαυρουδής

- όλοι πλην Κύρου".

Ετσι εστιγματίσθη ο μοναδικός τελικώς αξιωματούχος, ο οποίος διεφώνησεν με την α­ ντίστασιν κατά των Ιταλών και το 'ΌΧΙ". Ητο ο Τμηματάρχης του Υπ. Εξωτερικών Αλεξ. Κύρου! Φυσικά, έπειτα από αυτό, απελύθη εκ της θέσεώς του. Αλλά και μετά την έναρξιντης Επικής Μάχης του Έθνους, τα ολίγα αυτά πρόσωπα, ε­

συνέχισαν να δείχνουν ηττοπαθή, κυρίως εκ του φόβου της Γερμανίας. Ιδίως ο ανεκδιή­ γητος πρεσβευτής εις την Γερμανίαν, τον οποίον ο Μεταξάς δεν αντικατέστησεν μόνον δια να μη δημιουργήσει υπονοίας εις τους Γερμανούς.

Όπως είδαμε όμως, ο Μεταξάς ήτο αποφασισμένος,εάν χρειασθή, να αντιτάξει εις την Γερμανίαντην ιδίαν απάντησιν. 'ΌΧΙ"! "Ραγκαβή, εσχάτη ανανδρία", παρατηρεί ο Μεταξάς, μόλις την 7ην Νοεμβρίου

1940 και συνεχίζει:

"Μαυρουδή στάσις όχι θαραλλέα

προς Γερμανίαν".

Με τοτελείωμα του Δεκεμβρίου του

1940, τα Ελληνικά Οπλα θριαμβεύουν εις την Β.

Ήπειρον κατά των Ιταλών, ενώ ο Μεταξάς έχει κρίνει ότι αι Γερμανικαί προτάσεις δεν συμφέρουν την Ελλάδα, δια λ6γους που έχομεν αναλύσει. Ο Ραγκαβής με τηλεγράφημά του, προσπαθεί να πείσει τον Μεταξά να δεχθή: "Τελευταίον τηλεγράφημα Ραγκαβή. Μας συμβουλεύει να προσπέσωμεν εις Χίτλερ και ζητήσωμεν ειρήνην προς Ιταλίαν, δηλαδή ν' ατιμασθώμεν! Αλλως, λέγει, θα μας επιτεθεί η Γερμανία. Είναι μωρός και κακοήθης" (Εγγρ.

30 Δεκ. '40)

Ολίγον αργότερον, οι Μαυρουδής και Μελάς προσπαθούν να πείσουν τον Κυβερνήτην να προβή εις ανακοινωθέντα "σύμφωνα με επιΟυμία εδώ Γερμανικής πρεσβείας" (Εγγρ. Ιαν.

8

'40)

Αγανακτισμένος ο Μεταξάς θα παρατηρήσει δι' αυτούς: "Ούτε αίσθημα αξιοπρεπείας!

Πολύ φοβισμένοι". Όλα τ' ανωτέρω αποδεικνύουν το πόσον "φοβερά" ήτο η απόφασις του Ι ωάννου Μεταξά

257

Μάνου" Ν. Χατζηδάκη

δια το 'ΌΧΙ", το οποίον υπήρξεν κορυφαία Εθνική Πράξις εις την Ιστορίαν του Ελληνισμού. Δεικνύουν ότι το 'ΌΧΙ" δεν ήτο μία απόφασις την οποίαν θα ημπορούσε να την λάβη ο οιοσδήποτε, αφού όπως είδαμε, οι πλείστοι των παλαιών πολιτικών όλων των αποχρώσεων, Στρατηγοί, Πρέσβεις, αλλά ακόμη και κυβερνητικά στελέχη, ελύγισαν προ του βάρους της ευθύνης να συμμετάσχουν εις την "φοβεράν απόφασιν" η Ελλάς να αντιμε­ τωπίσει ηρω"ίκώς τας δύο ισχυροτέρας στρατιωτικάς δυνάμεις της εποχής.

Ο μοναδικός ανήρ, ο οποίος υπήρξεν σταθερός εις την απόφασίν του, αποφασισμένος εις το έπακρον να την τηρήσει, προετοίμασεν με όλας τας δυνάμεις του επί τετραετίαντο Έθνος δι' αυτήν και τελικώς την έκαμεν πράξιν και την μετέτρεψεν εις Νίκην και Δόξαν του Έθνους, υπήρξεν ο Ιωάννης Μεταξάς! Και αυτό διότι ήτο ο μόνος, ο οποίος ως νέος Λεωνίδας, ως άλλος κ.Παλαιολόγος, γνώ­

ριζε ότι οι Ελληνες δεν μάχονται μόνον δια την νίκην, αλλά και δια την τιμήν και δια την δό­ ξαν: "Θα νικήσωμεν! Αλλά δια τους Έλληνας υπέρ της Νίκης, η δόξα!"

Γιουγκοσλάυοι Ανελύθη εκτενώς εις το προηγηθέν κεφάλαιο, ότι ο βασικότερος παράγων της καταρ­

ρεύσεώς του Ελληνικού Μετώπου, μετά την Μάχην των ΟχυράΝ ήτο η Γιουγκοσλαυ"ίκή κα­ τάρρευσις. Αυτό ήτο σαφές και το συνεπέραναν και οι ίδιοι οι Γερμανοί, όπως είδαμε. Μία όμως ακόμη σημαντική μαρτυρία του γεγονότος, είναι αυτή του μεγάλου στρατιωτικού κρι­ τικού Στρατήτζικους εις την μελέτην του "Από το Τομπρούκ εις το Σμόλενσκ", όπου γρά­

φει τα εξής: 'Ή Γιουγκοσλαυ"ία έχει απέραντον έκτασιν συνόρων, η οποία καθιστά παρά­ λογον κάθε σκέψιν υπερασπίσεως της όλης χώρας. Κάθε τοιαύτη απόπειρα θα επέφερε την μοιραίαν κατάρρευσιν. Το μόνον το οποίον θα ημπορούσε να κάμη ο Στρατηγός

Σίμοβιτς, θαήτο να καλύψη τας ζωτικάς νοτίους και Σερβικάς περιοχάς, συνδέων ούτω τας δυνάμεις του με τον Ελληνικc5ν Στρατόν

(... )"

Συμπεραίνει ότι αυτό το λάθος επέφερε την άμεσον κατάρρευσίν της. Και συνεχίζει: 'Ή τραγωδία όμως υπήρξεν ότι η Γιουγκοσλαυ"ία δεν η μπορούσε να πέση μόνη. Μοιραίως θα παρέσυρε μαζί της και την Ελλάδα". Έτσι η πτώσις των Γιουγκοσλαύων μοιραίως:

"( ... ) ε­

πέφερεν και την κατάρρευσιν της Ελλάδος, της πρώτης Χώρας η οποία αντέστη νικηφό­ ρως κατά του Άξονος! Δεν ήτο αδύνατον ΟΙJτε δυσχερές να ευρεθή εις την Ελλάδα μία γραμμή, την οποίαν ο

Ελληνικός Στρατός βοηθούμενος από Βρεταννικάς μεραρχίας, θα ηδύνατο να υπερασπί­ ση. Καθ' ιSλoν το διάστημα κατιχ το οποίον εφαίνετο c5τι η Γιουγκοσλαυ"ία υπc5 τους προδο­ τικούς της Κυβερνήτας,

c5XL μc5νον δεν θα παρείχε

βοήθειαν, αλλά τουναντίον απειλήν, ο

Στρατηγc5ς Παπάγος είχε συγκεντρώσει αξιολ6γους Ελληνικάς μεραρχίας περί την Φλώρι ναν, δια να καλύψει το "κενc5ν του Μοναστηρίου". Όταν c5μως μετά την ανατροπήν των προδοτών ο Στρατηγc5ς Σίμοβιτς ανέλαβε την ηγεσίαν εις το Βελιγράδιον, αι δυνάμεις αυταί, μετεφ~ρθησαν εις την ανατολικωτέραν λωρίδα της Ελλάδος, εις την ανατολικώς της Θεσσαλονίκης Μακεδονίαν. Ήτο πλέον λoγικιSν να πιστευθή ιSτι υπι) τας δημιουργηθείσας, ήδη, νέας συνθήκας, θα ήτο δυνατ6ν να προστατευθή μεγαλύτερον μέρος της Ελλάδος, παρ' ιSσoν επιστεύετο, προηγουμένως.

258

llc500v είναι δύσκολον να κατακριθή η αναθεο)ρησις αυτή των αρχιΧών

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

σχεδίων αμύνης της Ελλάδος! Δυστυχώς όμως - λόγω της προώρου Γιουγκοσλαυ"ίκής καταρρεύσεως - αι δυνάμεις αι 0ποίαι εστάλησαν ανατολικώς της Θεσσαλονίκης, εθυσιάσθησαν, η δε ζωτική θύρα της Ελληνικής αμύνης, ηνοίχθη εις τους επιδρομείς. Από της απόψεως αυτής, η είσοδος της Γιουγκοσλαυ·ίας εις τον πόλεμον παρά το πλευ­ ρόν των Συμμάχων, είναι η αιτία της πτώσεως της Ελλάδος! Η Γιουγκοσλαυ"ία, όχι μόνον δεν ηδυνήθη να παρεμποδίση την εισροήν των Γερμανικών

στρατευμάτων εις την κοιλάδα του Αξιού, αλλά δεν κατόρθωσε καν να κρατήση την διά­ βασιντου Μοναστηρίου. Οι δε Έλληνες, εμπιστευθέντες εις αυτήν, έχασαν την μόνην δυνατότητα που είχον να υπερασπισθούν αποτελεσματικώς το έδαφός των"!

Βρειαvvοί και Γερμανοί Εις προηγηθέντα επίσης κεφάλαια ("Διπλωματικός αγών", 'Ή διεξαγωγή των επιχειρή­

σεων", 'Ή συνέχεια των επιχειρήσεων"), παρακολουθήσαμε την, καθ' όλην την διάρκειαν της τετραετίας

1936 -1940 - 41, κυριολεκτικώς θλιβεράν στάσιντων "συμμάχων" Άγγλων,

οι οποίοι δεν έπαυσαν να ερωτοτρόπουν με τους συμμάχους του Άξονος Βουλγάρους, εις βάρος της Ελλάδος, με τους προδόσαντας αυτούς, Τούρκους, ακόμη και με τους Ιταλούς,α­ φήνοντας ταυτοχρόνως την μόνην σταθεράν και αποφασισμένην δι' αγώνα μέχρις εσχά­

των Ελλάδα, εις το έλεος των τοκογ λύφων Ομολογιούχων του Σίτυ και του Γερμανικού κλή­ ρινγκ.

Είδαμε πως τελικώς η Ελλάς επολέμησεν και νίκησεν μόνη, άνευ ουσιαστικής Βρεταννικής βοηθείας, η οποία απλώς από της στιγμής που προσήγγισεν ο Γερμανικός κίν­

δυνος, επίεζεν όλον και περισσότερον την ένδοξον Ελλάδα, να δεχθή αποστολήν ελαχί­ στην και εντελώς συμβολικών δυνάμεων, μόνον και μόνον δια να φανούν ότι μένουν πιιποί εις τας εγγυήσεις των, αδιαφορώντας δια το ότι έτσι θα επροκάλουν τους Γερμανούς ώστε να επιτεθούν. Μη αβάσιμοι δε υποψίαι ανεπτύχθησαν, ότι ο λόγος δεν ήτο μόνον αυτός. Πιθανόν είναι οι Άγγλοι με αυτόν τον τρόπον να επεδίωκαν την Γερμανικήν επίθεσιν κα­ τά της Ελλάδος, δια τον ίδιον λόγον που η Γερμανία την απέφευγεν. Να συντηρήσει τας δυ­ νάμεις του Άξονος εις τα Βαλκάνια ώστε να ανατραπή το χρονοδιάγραμμά του, όπως και έγινεν!

Εκεί στηρίζονται και όλαι αι υποψίαι δια την δολοφονίαν του Μεταξά, από τους Άγγλους, όταν ηρνήθη τας συμβολικάς συνάμεις που του επρότειναν (βλ. Κεψ ''Ο θάνα­ τος του Ιωάννου Μεταξά"). Η Γερμανία από την άλλη ετήρει, φιλελληνικήν στάσιν, και εδείκνυε μέγα οικονομικι)ν

ενδιαφέρον δια την Ελλάδα, τα τελευταία προ του πολέμου χρόνια, με συνέπειαν την σχε­ δόν

αποκλειστικήν

εξάρτησιν της τελευταίας

εις το

Γερμανικ6ν

κλήΡΙ\'Υ%.

Παρακολουθήσαμε την μάχη\' που έδωσεν ο Μεταξάς δια την απαγκίστωσιν εξ αυτού και την αδιαφορίαν της Αγγλίας. Είδαμε επίσης ότι η Ιταλική επίθεσις κατά της Ελλάδος, έγινεν εν αγνοία των ΓερμανcΙJν,

οι οποίοι εξεμάνησαν κυριολεκτικώς από αυτήν την "ηλιθίαν" όπως την εχαρακτήρισεν ο Χίτλερ, πράξιν του Μουσσολίνι, η οποία ανέτρεπεν όλα τα Γερμανικά σχέδια, δημιουρ­ γώντας ανοικτόν μέτωπον εις τα Βαλκάνια!

259

Μάνου, Ν Χατζηδάκη

Και όταν οι "ηλίθιοι" σύμμαχοί των, συνετρίβησαν από το ηρω'ίκόν Ελληνικόν Έθνος με

βαρείαν καρδίαν, απεφάσισαν να εκστρατεύσουν κατά της Ελλάδος, δια να κλείσουν ε­ σπευσμένως το ακαίρως,ασκόπως και ανεπιτυχώς διανοιχθέν μέτωπον από τους Ιταλούς, Έχομεν σαφώς εξηγήσει εις το κεφ. "Διπλωματικός Αγών" το διατί ήτο εντελώς ασύμφο­ ρον να ενταχθώμεν εις τον Άξονα καθώς και το πόσον ορθή ήτο η απόφασις της αποφυγής

των εμμέσων Γερμανικών προτάσεων δια τερματισμόν της Ελληνο'ίταλικής συρράξεως με φαινομενικώς ευνο'ίκούς δια την Ελλάδα όρους, η αποδοχή των οποίων όμως θα την καθι­ στούσεν υποχείριον του Άξονος. Δείχνουν όμως και την απροθυμίαν των Γερμανών να ε­ πιτεθούν εις την Ελλάδα. Η αναγνώρισις του ηρω'ίσμού των Ελλήνων κατά την Μάχην των

Οχυρών, από μέρους των υπήρξεν μνημειώδης και ως θα ενθυμήται ο αναγνώστης, οι όροι της συνθηκολογήσεως, υπήρξαν λίαν τιμητικοί δια τον Ελληνικόν Στρατόν, δεικνύοντες έ­ τσι δι' ακόμη μίαν φοράν τον θαυμασμόν των δια τον Ελληνικόν ηρωϊσμόν. Μελανόν ση­ μείον υπήρξεν, η κατόπιν Ιταλικής πιέσεως μετατροπή των τιμητικών όρων της συνθηκο­ λογήσεως και της αποδοχής να εισέλθουν και τα ηττημένα Ιταλικά στρατεύματα εντός της

Ελλάδος, πράγμα που εις την αρχήν οι Γερμανοί δεν απεδέχοντο. Αλλά ας δούμε ποίον υ­ πήρξεν το παρασκήνιον. Την 2Οην Απριλίου του

1941, υπεγράφη το πρώτον λίαν τιμητικόν

και απαγορεύων εις τους Ιταλούς να εισέλθουν. Πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως (βλ. προηγ. Κεφ. Υ ποκεφ. ''Η συνθηκολόγησις"). Ο Στρατηγός Ρίντελεν, εις το έργον του: "Ο Μουσσολίνι ως σύμμαχος" γράφει:

"Έλαβον από την Ανωτάτην Διοίκησιν των (Γερμανικών) Ενόπλων Δυνάμεων, την δια­

ταγήν να παρακαλέσω την Ανωτάτην Ιταλικήν Διοίκησιν όπως αποστείλη ένα πληρεξού­ σιον δια τας διαπραγματεύσεις της συνθηκολογήσεως. Ο Μουσσολίνι όμως αντετίθετο με την δικαιολογίαν ότι οι Έλληνες ώφειλαν να ζητήσουν ανακωχήν από τα Ιταλικά στρα­

τεύματα πριν μετάσχη ούτος εις οιασδήποτε διαπραγματεύσεις. Δεν κατόρθωσα να τον πείσω. Διετείνετο ότι οι Ιταλοί επί μήνας και εις αγώνας πλήρεις απωλειών έφερον το κύ­ ριον βάρος του πολέμου τούτου και συνεπώς έπρεπε εις αυτούς να προταθή η συνθηκολό­ γησις.

Παρά την άρνησιν ταύτην, η Ανωτάτη Διοίκησις των Ενόπλων Δυνάμεων με διέταξε την επομένην, να ζητήσω την συγκατάθεσιν του Ντούτσε εις τους υπό της Γερμανικής

Ανωτάτης Ηγεσίας καθορισθέντας όρους συνθηκολογήσεως. Όταν εξέθεσα εις τον Μουσσολίνι την αξίωσιν ταύτην, ούτος ηγανάκτησε και cSταν προσέτι ο Στρατηγός Γκουτσόνι ανέφερεν ότι Γερμανικαί δυνάμεις της Σωματοφυλακής 'ΆδcSλφoς Χίτλερ" η­ θέλησαν δια των όπλων να εμποδίσωσιν Ιταλικούς σχηματισμούς όπως προχωρήσωσιν πέ­

ραντης γεφύρας "Πόντε ντι Μπεράτι", ο Ντούτσε εξεμάνη ώστε εφοβήθην ότι θα απεχώ­ ρουν άπρακτος.

Ο Μουσσολίνι εδήλωσε κατηγορηματικι\)ς ότι θα εξηκολούθει τον αγώνα ε6,ν οι Ελληνες δεν ζητήσωσι την συνθηκολόγησιν από τους Ιταλούς

( ... ). Ο Μουσσολίνι διεσαφήνισεν ό­

τι δύο σημεία της Γερμανικής προτάσεως ήσαν απαράδεκτα. εν πρώτοις ο cSρος ότι οι α­ νήκοντες εις τον ΕλληνικcSν ΣτρατcSν θα απεστέλλοντο αμέσως μετά τον αφοπλισμι5ν των

εις τας εστίας των και δεύτερον cSTL οι αξιωματικοί θα διετή ρουν τα ξίφη των. Του απήντη­ σα

( ... ). Δεν δύναται τις να αρνηθή ότι ο

ΕλληνικcSς Στρατός υπερήσπισε με γενναιcSτητα

και αφοσίωσιν την Πατρίδα του. Εάν δεν συνέβαινε τούτο, οι Ιταλοί δεν θα ήσαν αναγκα·

σμένοι να μάχωνται επί τcSσους πολλούς μήνας εναντίον των. Και δια τα Γερμανικά στρα-

260

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

τεύματα, η διείσδυσις δια της γραμμής Μεταξά υπήρξε πολύ δυσχερής. Δια της αναγνω­ ρίσεως ταύτης, η οποία εκφράζεται με την συγκατάθεσιν όπως, οι Ελληνες αξιωματικοί φέρωσι τα ξίφη των, θα εξυμνούντο μόνον τα ιδικά μας κατορθώματα. Ο Μουσσολίνι κα­ τενόησε τούτο, ηρέμησε και εδήλωσε την συγκατάθεσίν του, επέμεινεν όμως ότι οι Έλληνες ώφειλαν να ζητήσωσιν προηγουμένως συνθηκολόγησιν και από τους Ιταλούς". Οποία μικρότης! Ο συντριπτικώς ηττηθείς από τον Ελληνικόν Στρατόν, Ιταλός απαιτούσε τώρα - ελέω Γερμανών - να συνθηκολογήσει η Ελλάς και με αυτόν, αφού επί εξ (6) και πλέ­

ον μήνας ήτο ελεεινώς καταδιωκόμενος και τρομοκρατημένος, μόνον από την θέαντου Ελληνος στρατιώτου, ο οποίος σχεδόν τον έριψεν εις την θάλασσα. Και τώρα χωρίς να έχη νικήσει ούτε μία μάχην, χωρίς να έχη επί εξ μήνας ούτε μίαν επιτυχίαν εις το μέτωπον, είχε την απαίτησιν να ζητήσωμεν και από αυτόν ειρήνην, καλυπτόμενος όπισθεν των Γερμανών, οι οποίοι είδαμε εις το ανωτέρω κείμενον, με πόσην περιφρόνησιν και αηδίαν, αντιμετώπι­ σαν το αίτημα του Μουσσολίνι και πως τον αποστόμωσαν, παραδεχόμενο ι τον ηρω"ίσμόν των

Ελλήνων. Μία πρόσθετος μαρτυρία αυτού του γεγονότος, είναι η μαρτυρία του Χάλντερ, ο οποίος την 22αν Απριλίου

1941 έγραφεν: ''Ο Φύρερ δεν αποβάλλει την ιδέαν να αφήση τους

Έλληνας και Ιταλούς να κανονίσουν οι ίδιοι μεταξύ των, τα του πολέμου των δυτικώς της

γραμμής Πίνδου - Κοιλάδος Αχελώου και να στοιχίση την γραμμήν δια Γερμανικών στρα­ τευμάτων".

Αι φράσεις αυταί δεικνύουν την αποστροφήν και την περιφρόνησιν του Χίτλερ δια το φαι­ δρόν αυτό αίτημα του συμμάχου του. Παρά ταύτα εν τέλει υπέκυψεν εις τας απαιτήσεις του Μουσσολίνι και την επομένην

23

Απριλίου, εσυνθηκολόγησεν ο νικηφόρος Ελληνικός Στρατός, εις την Θεσσαλονίκην με τους ηττηθέντας από αυτόν, Ιταλούς. Πράγμα απαράδεκτον, και σφάλμα μέγα των Γερμανών, οι

οποίοι τελικώς υπεχώρησαν δια να μη συγκρουσθούν με τους συμμάχους των.

Ι

Οι συμπρωιαγωνισιαί Το παρόν σύγγραμμα, έχει χρέος έναντι του Έθνους και της Ιστορίας, εις το τελείωμά

, του, να αποτίσει φόρον τιμής και εις τους τρείς ετέρους μεγάλους συντελεστάς και παρα­ Ι στάταςτου έργου του Ιωάννου Μεταξά και της δημιουργίας του Έπους του 1940! . Εις τον Βασιλέα Γεώργιον Β' εις τον Αρχιστράτηγον Αλέξανδρον Παπάγον και εις τον Ι Αρχιεπίσκοπον Χρύσανθον!

,

Ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', υπήρξεν μαθητής του Ιωάννου Μεταξά εις την στρατηγικήν και είχεν απεριόριστον σεβασμόν, εκτίμησιν αλλά και γνώσιν της μεγαλοφυ·ίας του παλαιού

διδασκάλου του και συνεργάτου του πατρός του, Στρατηλάτου Βασιλέως Κωνσταντίνου ΙΒ'. Είχεν επίσης αντιληφθή και αυτός από ενωρίς τους κινδύνους ευρωπα·ίκού πολέμου και την ανάγκην προετοιμασίας του Έθνους.

Πριν ακόμη επιστρέψη εις την Ελλάδα, από την δωδεκαετή εξορίαν του !

συνέντευξίντουτης2αςΑυγούστου

(1923-1935), εις

1935 εδήλωνεν:

"Πρέπει προπαντός να κάμω μεν Στρατόν, αγωνιζόμενοι προς τούτο ημέραν και νύκταν. Σιγά

- σιγά και από το υστέρημά μας εν ανάγκη, πρέπει να αγοράσω μεν το πολεμικόν υλι­

κόν το οποίον δεν έχομεν. Πρέπει αρχικώς να καταστήσωμεν σώμα Αξιωματικών πει­ θαρχικόν, με αίσθημα υπερηφανείας και αλληλεγγύης. Πρέπει με δύο λέξεις να αποκτή-

261

,. Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

σωμεν την συνείδησιν της υποχρεώσεως της Ελλάδος όπως αμυνθή της τιμής και της υπε­ ρηφανείας της.

Η Ευρώπη είναι πολύ ανήσυχος

( ... ). Εγώ δεν έχω άλλην ευχήν παρά να ομονοήσουν ό­

λοι οι Έλληνες και να αρχίσωμεν γρήγορα, με όλην μας την ψυχήν, την αναδιοργάνωσιν

και ανάπτυξιν των δυνάμεων της Ελλάδος, εις τρόπον ώστε να την εξυψώσωμεν εκεί όπου την αφήκαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ισχυράν και σεβαστήν εις φίλους και εχθρούς"! Την 25ην Νοεμβρίου

1935, έγινεν η Παλινόρθωσις της Βασιλείας του Γεωργίου Β' και

ούτος επέστρεψεν εις την Ελλάδα. Τρείς μόλις ημέρας μετά συναντάται με τον Ιωάννην

Μεταξά, ο οποίος τον συμβουλεύει να αποπέμψει τον Κονδύλην. Ο Βασιλεύς το κάμει α­ μέσως! Από της στιγμής εκείνης, ο μόνος έμπιστος και σταθερός σύμβουλος του Βασιλεώς

είναι ο Μεταξάς. Ο μόνος τον οποίον ο Βασιλεύς εμπιστεύεται και ευρίσκει κοινότητα α­ πόψεων. Είναι αληθές ότι ο Γεώργιος Β', ήτο πιστός ειςτο κοινοβουλευτικόν πολίτευμα, λόγω ίσως της διαμονής του επί αρκετόν καιρόν εις την Μεγάλην Βρεταννίαν. Προσεπάθησεν λοιπόν ειλικρινώς και δι' όλων των μέσων μετά την επιστροφήν του, να δια­ σφαλίσει σταθερότητα, ενότητα και να αρχίσε ι την προπαρασκευήν του Έθνους, εντός του

κοινοβουλευτικού πλαισίου! Όσον όμως περνούσε ο καιρός τόσον απεγοητεύετο. Ο Εθνικός Διχασμός, εξηκολούθη ακάθεκτος και εις αυτόν προσετίθετο και ο κομμουνιστι­ κός κίνδυνος. Έτσι την 27ην Φεβρουαρίου

1936, εις το "Ημερολόγιον" του Μεταξά, παρατηρούμε την

εγγραφήν: "Με Βασιλέα. Διστακτικός. Αλλά άγεται προς την λύσιν μου"! Και πράγματι ολίγας ημέρας μετά, την 5ην Μαρτίου

1936, ο Ιωάννης Μεταξάς ορκίσθη

Υπουργός Στρατιωτικών. Η λύσις δια την σωτηρίαν του Έθνους, είχεν αρχίσει να επιβάλ­ λεται, και επεβλήθη πλήρως την 4ην Αυγούστου

1936!

Απ' εκείνης της στιγμής, οι δύο άνδρες ηγωνίσθησαν μαζί δια την προπαρασκευήν του

Έθνους. Υπό την καθοδήγησιν του Εθνικού Κυβερνήτου Ιωάννου Μεταξά, ο Γεώργιος Β',

συνετέλεσεν

αμερίστως

Εγκυκλοπαίδειαν 'Ήλιος" σελ.

εις

την

στρατιωτικήν

προπαρασκευήν.

Εις την

240, γράφεται ότι ο Βασιλεύς: "... παρηκολούθησε μίαν προς

μίαν τας παραγγελίας όπλων και πολεμοφοδίων εις το εξωτερικόν, ενήργησεν ο ίδιος με κάθε μέσον που ημπορούσε να διαθέση δια να γίνουν δεκταί αι Ελληνικαί παραγγελίαι α­ πό τα ξένα εργοστάσια, τα εργαζόμενα την εποχήν εκείνην νυχθημερόν δια τας ανάγκας των ιδίων των χωρών και δια να επισπευθή η παράδοσίς των.

Επεσκέφθη τα Ελληνικά ανασταλτικά οχυρά της Μακεδονίας και της Θράκης (Γραμμή Μεταξά), όταν κατεσκευάζοντο, παρηκολούθη όλα τα γυμνάσια και τας ασκήσεις στρα­ τιωτικών μονάδων( ... )" Η συνεννόησις και η συμφωνία

- παρά το

διάφορον του χαρακτήρος των

- μεταξύ

Βασιλέως και Κυβερνήτου, ουδέποτε διερράγη πραγματικώς. Υπήρξαν αυλικαί συνομω­ σίαι κατά του Μεταξά, κυρίως, από την μεριά του Διευθυντού του Πολιτικού γραφείου του Βασιλέως, Θ. Αγγελοπούλου καθώς και αντίδρασις κατά της Ε.ο.Ν. από τον Διάδοχον Παύλον, αλλά ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', ουδέποτε είχεν συμμετοχήν εις αυτά και τας πε­ ρισσοτέρας φοράς, δεν τα εγνώριζε. Η μοναδική μεταξύ των διαφορά, υπήρξαν ότι ο μεν Γεώργιος Β', έβλεπε την 4ην Αυγούστου, ως αναγκαίον αλλά προσωρινόν καθεστώς, ενώ ο Μεταξάς ως μόνιμον και ε­ ξελίξιμον. Αλλά και αυτή, ουδέποτε έφθασεν εις σημείον συγκρούσεως, ιδίως όσον ο πό-

262

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δc5ξαν

1936-41

λεμος πλησίαζε. Του κλίματος που επεκράτει, μαρτυρία είναι πολλές εγγραφές του Μεταξά. Την

19 Ιουλίου 1938, εσημείωνεν:

"Βασιλεύς πολύ ευχαριστημένος. Του είπα να μου τηλεφωνεί απ' ευθείας όταν έχη κάτι που πρέπει να ξέρουμε μόνον αυτός και εγώ". Κοινότης απόψεων, υπήρχεν απόλυτος μεταξύ των και εις την εξωτερικήν πολιτικήν της Ελλάδος. Όταν την 20ην Οκτωβρίου

1938, ο Μεταξάς έκαμε την γνωστήν πρότασιν συμ­

μαχίας με τους Άγγλους και εκείνοι την απέρριψαν, άρχισε να ακολουθή την σταθεράν πο­

λιτικήν της αυστηράς ουδετερότητος. Την ιδίαν ημέρα ενημέρωσεν τον Γεώργιον Β' και σημείωσεν: "Με Βασιλέα, απολύτως σύμφωνος" (Εγγρ.

20 Οκτ. '38)

Και όταν ανεκάλυψεν αυλικάς μηχανορραφίας εις βάρος του, ο Μεταξάς με σιγουριά έ­ γραφεν: ''Ο Βασιλεύς ποτέ δεν το είχε εννοήσει. Είμαι βέβαιος" (Εγγ.

21

Οκτ.

'38) ενώ λι­

γο αργότερον πιστοποιούσε και πάλιν τον δεσμόν των:

"... 0

Βασιλεύς έμεινε πιστός και σταθερός μαζί μου" (Εγγρ.

11 Δεκ. '38).

Αλλά και ο Γεώργιος Β' κάμει πράξεις που δεικνύουν, εισερχομένου του κρισίμου έτους

1939, την ένωσίν των: "Βασιλεύς θέλει να έλθη μαζί μου εις Θεσσαλονίκην δια να αποδεί­ ξει ότι είμεθα αλληλέγγυοι". Όταν έγινεν η Ιταλική απόβασις εις την Αλβανίαν, παλαιοί πολιτικοί εζήτησαν από τον Γεώργιον Β', μέσω ενός υπομνήματος του Θ. Σοφούλη, την απόλυσιν του Μεταξά και την ορκωμοσίαν Οικουμενικής Κυβερνήσεως.

"Δεν ετρελάθηκα!" Ητο η απάντησιςτου Βασιλέως ο οποίος είχεν απόλυτον εμπιστοσύ­

νην εις τον Ι. Μεταξά και γνώριζε ότι ήτο αναντικατάστατος εις την διεκπεραίωσιν του με­ γαλειώδους έργου του ενώ αντιθέτως ευθυγραμμίσθη πλήρως με τον Εθνικόν Κυβερνήτην: "Βασιλεύς δέχεται όλας τας υποδείξεις τελευταίως", παρατηρούσε ο Μεταξάς την 13ην Ιουλίου

1939. Όσον ο κίνδυνος επλησίαζε, τόσον η ένωσις των ισχυροποιείτο. Την 23ην 1940 ο Μεταξάς έγραφε: "Βασιλεύς λίαν προσήνης", και την 10ην Ιουνίου 1940, και πάλιν: "Είδα Βασιλέα (... ) Διάθεσις αρίστη". Το κρίσιμον θέρος του 1940, είχεν έλθη όταν ο Μεταξάς σημείωνε: "Εις Βασιλέα ( ... )

Μαρτίου

ι

Ι Εξωτερικόν ζήτημα σύμφωνος". Ι

Η ταύτισις, λοιπόν, απόψεων ως προς την εξωτερικήν πολιτικήν και τον διπλωματικόν

Ι προσανατολισμόν της Ελλάδος, ήτο πλήρης μεταξύ Βασιλέως και Πρωθυπουργού. Ο ι Μεταξάς ήλεγχεν πλήρως την εξωτερικήν πολιτικής της Ελλάδος, έχοντας εις χείρας του ι το Υπουργείον Εξωτερικών, ο δε Βασιλεύς ουδέποτε εδημιούργησε προσκόμματα ή διαφωνίας ως προς αυτό. Μάλιστα υπήρξαν και στιγμαί που ο ίδιος ο Βασιλεύς έδειξε να δει­

λιάζει προ του τεραστίου βάρους της ευθύνης δια την μέχρις εσχάτων αντίστασιν κατά του εχθρού και ο Μεταξάς του διέλυσε κάθε δισταγμόν. Μετά τον τορπιλλισμόν της 'Έλλης" παρατηρούμε την εγγραφήν: "Εις Βασιλέα. Διέκρινα

ελαφρούς δισταγμούς και του απήντησα να μου καθωρίση σαφώς και απεριφράστως αν είναι σύμφωνος μαζί μου, αφού του ανέπτυξα δια μακρών το ζήτημα. Μου απήντησε ότι: "απολύτως σύμφωνος". Φεύγων τον ηρώτησα εκ νέου και μου επανέλαβε εντονώτερα "α­ πολύτως σύμφωνος"" (Εγγρ.

29 Αυγ. '40).

Καθ' όλην, λοιπόν, τηντετραετίαν, ουδεμία διαφωνία η σύγκρουσις προέκυψε μεταξύ των δύο ανδρών, παρά τα όσα έχουν κατά καιρούς ειπωθή, εις θέματα, εξωτερικής ή πο­ λεμικής φύσεως. Η μοναδική υποβόσκουσα διαφωνία των, υπήρξεν το κατά πόσον το κα-

263

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

θεστώς θα έπρεπε να είναι μόνιμον ή προσωρινόν και αι αυλικαί μηχανορραφίαι με τας ο­ ποίας ο Βασιλεύς ουδεμία σχέσιν είχεν. Αυτό δεικνύει και η περιώνυμος εγγραφή του Μεταξά: "Μου έρχεται το ότι Βασιλεύς, Διάδοχος, Αυλή των, έμειναν μακράν και εχθρι­ κοί, εορτής 4ηςΑυγούστου. Τίνος το τέρμα εγγίζει;" (Εγγ.

6 Αυγ. '40).

Αλλά και μετά το ξέσπασμα του πολέμου, η συνεργασία των, υπήρξεν απαράμιλλος. Την 27ην Δεκεμβρίου

1940, ο Μεταξάς έγραφε: "Ευτυχώς Βασιλεύς μένει σταθερός".

Υπάρχει και μία μαρτυρία του ιδίου του Βασιλέως Γεωργίου του Β' με τηνγνώμηντου

δια τον Ιωάννην Μεταξά και την αγαστήν μεταξύ των συνεργασίαν. Εις συνομιλίαν του, το

1947, ολίγον πριν πεθάνει, μετά του Σπ. Μαρκεζίνη, ο Βασιλεύς είπεν: "... Εις τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912, ο Μεταξάς ήτο ο Επιτελάρχης και όχι ο Δούσμανης ή οι άλλοι. Και εις την Μ. Ασίαν, αν τον είχαν ακούσει τον Μεταξά, θα ήτο πιθανόν διαφορετική η εξέλιξις. Τέλος δε εις τον πόλεμον του' 40 τον αγώνα τον διηύθυ·

να ο ίδιος με τον Μεταξά, όσον έζη, ενώ ο Παπάγος, ακόμη και δια να παραιτηθή από Αρχιστράτηγος, περίμενε να του το διαμυνήσω εγώ με τον Τσουδερόν, όταν εμείς ανα· χωρούσαμε δια την Κρήτην". 106 Η ανωτέρω μαρτυρία του αειμνήστου Βασιλέως, σαφώς καταδεικνύει το πόσον, ούτος,

εθαύμαζε τον Ιωάννην Μεταξά, ενώ αποκαλύπτει και μία πικρίαν έναντι του Αλ.Παπάγου, η οποία δεν είναι τυχαία.

Ως έχομεν ήδη εις προηγηθέν κεφάλαιον, διηγηθή, μετά τον θάνατον του Μεταξά, υ­ πήρξεν διχογνωμία μεταξύ του Βασιλέως και των Παπάγου

- Κοριζή, δια την αποδοχήν ή

όχι του Βρεταννικού εκστρατευτικού σώματος, το οποίον ήτο το ήμισυ, εκείνου που οι

Άγγλοι είχαν υποσχεθή. Εις την επιμονήν του Βασιλέως να το δεχθή, ο Παπάγος τον κατηγόρησεν ότι φέρεται πε­ ρισσότερον ως Άγγλος παρά ως Έλλην! Ο Γεώργιος ουδέποτε το συνεχώρησεν αυτό εις τον Παπάγον. (Βλ. Κεφ. 'Ή συνέχεια των επιχειρήσεων", υποκεφ. 'Άι συνέπειαι της απω­

λείας του Ι. Μεταξά").

Αναμφισβητήτως, λοιπόν ο Βασιλεύς Γεώργιος Β', συνετέλεσεν εις την δημιουργίαν του Έπους του

1940-41. Ηκολούθησεν, από της επιστροφής του και έπειτα, τας συμβουλάς του

Ιωάννου Μεταξά, συνεφώνησεν ε ις την δη μιουργίαν της Εθνικής Μεταβολής της 4ης Αυγούστου, και εν αγαστή συνεργασία με τον Εθνικόν Κυβερνήτην, εμερίμνησεν δια την προετοιμασίαν του Έθνους, προς πόλεμον. Τα λάθη που πιθανόν έκαμε ο Βασιλεύς, μετά τον θάνατον του Μεταξά, οφείλοντο, πι­ θανώτατα κατά ένα μέρος εις τον ψυχικόν δεσμόν που είχε με την Αγγλίαν, αλλά κυρίως εις το γεγονός ότι αν και γνώστης της στρατιωτικής τέχνης και παλαιός μαθητής του Μεταξά, δεν ήτο ούτε στρατιωτικός και επιτελικός Ηγέτης, ως ο δάσκαλός του, ούτε την

πολιτικήν σκέψιν του Μεταξά είχεν. Και δεν ώφειλε να την έχει. Ήτο Βασιλεύς. Ανεύθυνος κατά το ΣιΥνταγμα. Ούτε Αρχιστράτηγος, ούτε πρωθυπουργός ήτο. Άνευ της ι­

δικής του συμβολής όμως και εγκρίσεως, η 4η Αυγούστου ουδέποτε θα είχε γίνει Πράξις! Εις την Ιστορίαν θα μείνει ως ο Βασιλεύς της Νίκης!

Ο Στρατηγός Αλεςανδρος Παπάγος, υπήρξεν προσωπική επιλογή του Ιωάννου Μεταξά,

ο οποίος έχοντας διακρίνει την στρατιωτικήν του αξίαν τον ετοποθέτησεν εις την θέσιν του Α. ΓΕΣ (Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Στρατού). Η συνεργασία των δύο ανδρών και η α· φοσίωσις του Αλ. Παπάγου, εις την από της 4ης Αυγούστου

264

1936, αρξαμένην προσπάθει-

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

αν δημιουργίας Εθνικού Στρατού ισχυρού, υπήρξε μεγάλη. Ο στρατηγός, υπήρξε άξιος συνεργάτης και παραστάτης του Εθνικού Κυβερνήτου, Ιωάννου Μεταξά και του έργου, του εκ του μηδενός σχεδόν εξοπλισμού. Υπήρξεν, αναμ­

φισβητήτως, συντελεστής του μεγάλου έργου της τετραετίας, εις τας Ενόπλους Δυνάμεις. Με την έκρηξιν του πολέμου, την 28ην Οκτωβρίου

1940, ο Αλέξ. Παπάγος ανεκηρύχθη

εις Αρχιστράτηγον, του κατά ξηράν Στρατού.

Όπως έχομε αποδείξη προηγουμένως, το κύριον επιτελικόν πνεύμα του αγώνος, ο ου­ σιαστικός Αρχιστράτηγος, ήτο ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς. Αυτό όμως ουδόλως μειώνει

και την αναμφισβήτητον αξίαν και προσφοράν του Παπάγου, εις την Μάχην του Έθνους, δια των στρατιωτικών του γνώσεων και ικανοτήτων.

Μία μικρά διαφορά προέκυψεν μεταξύ των δύο ανδρών. Ήτο το ζήτημα της επαναφο­ ράς ή μη των αποτάκτων του κινήματος του

1935. Ο Αλ. Παπάγος, σκεπτόμενος αποκλει­

σrικώς στρατιωτικά, εζήτει από τον Μεταξά την επαναφοράν των, και την τοποθέτησίν των

εις καιρίας θέσεις. Ο Ιωάννης Μεταξάς όμως, έχοντας μεγαλυτέραν επιτελικήν και πολι­ τικήν σκέψιν από τον Αρχιστράτηγον, δεν εδέχετο παρά την επαναφορά των ως εφέδρων εκ, μονίμων και ουχί εις καιρίας επιτελικάς θέσεις. Ητο ένα θέμα το οποίον είχε διευκρι­

νίσει από της εποχής που ήτο κοινοβουλευτικός ακόμη Πρωθυπουργός, αναλαμβάνων πλή­ ρωςτην ευθύνην. Ο λόγος ήτο ότι οι αξιωματικοί αυτοί, εισερχόμενοι και πάλιν εις τον σrράτευμα θα εδημιούργουν διχαστικάς κινήσεις και πιθανότατα, αποπείρας κινημάτων.

Πράγμα ολέθριον δια το Έθνος την στιγμήν που συνήνωσεν τας Εθνικάς του Δυνάμεις δια τον πόλεμον. Η απειθαρχία του Παπάγου εις τον τομέα αυτόν, ηνάγκασεν τον Ιωάννην

Μεταξά να γράψει την 16ην Δεκεμβρίου

1940: 'Έχω όμως την εντύπωσιν ότι δεν είναι α­

πολύτως εντάξει μαζί μου". Τα παράπονά του δε, εξέφρασε και εις το βασικόν στέλεχος του Επιτελείου, Αθ. Κορόζην: "Εις Κορόζην εκθέτω τας σκέψεις μου δια τον Παπάγον" (Εγγρ.

30 Δεκ. '40). Δεν είναι τυχαίον, ότι μετά τον πόλεμον, ο Κορόζης συνέγραψεν έρ­ 1940-41, Επιτυχίαι και Ευθύναι", ειςτο οποίον ασκεί

γον υπό τοντίτλον ''Ο Πόλεμος του

οξείαν κριτικήν εις τον τότε προ·ίστάμενόν του Παπάγον, που όμως, ως επί το πλείστον εί­

ναι άδικος. Το ότι ο Μεταξάς είχε δίκαιον εις το θέμα των αποτάκτων, αποδεικνύεται όχι μόνον από τον άψογον τρόπον κατά τον οποίον διεξήχθη ο πόλεμος, αλλά κυρίως από τα εξευτελιστικά γεγονότα, αργότερα εις την Μέσην Ανατολήν, όπου εις τον εξόριστον στρα­

τόν κυριάρχησαν οι απότακτοι, με πνεύμα εκδικητικόν, και εδημιούργησαν το κίνημα του Μαρτίου

1943, συνοδοιπορήσαντες - εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων - με τους κομμουνιστάς.

Έτσι επέφεραν την διάλυσιν του Στρατού μας εκεί, αμαύρωσαν τας νίκας μας και προε­ τοίμασαν το κομμουνιστικόν κίνημα του

1944!

Πάντως, εις το σύνολόν της, η συνεργασία των δύο προσωπικοτήτων, υπήρξεν αγαστή, ενώ όταν ο μέγας νους του αγώνος, Ιωάννης Μεταξάς, απεβίωσεν, η αξία του Παπάγου, ως Αρχιστρατήγου απεδείχθη εκ του τρόπου που αντιμετώπισεν την 'Έαρινήν" Ιταλικήν ε­

πίθεσιν. Ορθοτάτη, επίσης, υπήρξεν η αντίθεσίς του εις την αποδοχήν των ολίγιστων Βρεταννικών δυνάμεων, προ της εκδηλώσεως της Γερμανικής επιθέσεως. Τότε πλέον εί­

χεν καταστή φανερά η έλλειψις του Μεγάλου Οδηγού του Έθνους, Ιωάννου Μεταξά ο ο­ ποίος ήτο ο μόνος που θα ημπορούσε να διαφοροποιήσει τας εξελίξεις. Ο Αλέξανδρος

Παπάγος, υπήρξε πρωτεργάτης του Έπους του' 40-' 41 και αντάξιος της επιλογής του Ι. Μεταξά. Την αξίαν του δε, απέδειξε και αργότερον, όταν ανέλαβεν την Αρχιστρατηγίαν

265

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

το

1949, κατά τον Συμμοριτοπόλεμον όπου εντός ολιγων μηνών επέτυχε την συντριβήντων

κομμουνιστοσυμμοριτών εις το Βίτσι και τον Γράμμον, φθάνοντας εις τον βαθμόν του Στρατάρχου και μετέπειτα του Πρωθυπουργού της Ελλάδος κατεγράφει ως ο Αρχιστράτηγος

(1953-55)! Εις την Ιστορίαν - Νικητής δύο Πολέμων (1940-41 και 1949).

Μία μεγάλη μορφή του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, ηυδόκισεν να ευρίσκεται επι­ κεφαλής της Εκκλησίας της Ελλάδος, τα κρίσιμα χρόνια της προπαρασκευής και τα ένδο­

ξα της Μάχης του Έθνους.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Χρύσανθος_ Με προσωπικόν αγώνα ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλλε αυτήν την μεγάλην προσωπικότητα, την 18ην Δεκεμβρίου

1938, εις τον Αρχιεπισκοπικόν θρόνον. Ως Αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντος είχεν προσφέ­ ρει τα μέγιστα προς τον Ελληνισμόν της Ιωνίας και του Πόντου, ενώ μαζί με τον Ίωνα Δραγούμη, ήσαν οι πατέρες του νεωτέρου Εθνικού διαφωτισμού. Υ πήρξεν επίσης, ο κα­ θιερώσας τον όρον "η καθ' ημάς Ανατολή". Ο Σπ. Μαρκεζίνης γράφει: ''Ο συγγραφεύς, θε­ ωρεί τον Χρύσανθον, ως την πλέον εξέχουσα φυσιογνωμία της Ορθοδοξίας, μετά τον Ιωακείμ Γ' και από τις αληθινά μεγάλες μορφές του αιώνος μας" . 107 Μεθ' όλων των δυνάμεών του, ο Χρύσανθος, συνεισέφερεν εις το ανεπανάληπτον έργον της καθολικής προπαρασκευής του Έθνους δια τον υπέρ πάντων αγώνα. Επέβαλλεν κλί­ μα ιεράς ενώσεως των Ελλήνων και από της θέσεώς του, ενίσχυσεν εις το έπακρον, ψυχι­

κώς και υλικώς, τον μαχόμενον Στρατόν της Ελλάδος. Το αποκορύφωμα της Εθνικής Δράσεώς του, υπήρξεν η άρνησις του προς τας Γερμανικάς αρχάς Κατοχής, που μόλις είχον εισέλθη εις τας Αθήνας, να τελέση πανηγυ­

ρικήν λειτουργίαν και να ορκίσει την κατοχικήν Κυβέρνησιν Τσολάκογλου. Οι Γερμανοί τον αντικατέστησαν με τον Δαμασκηνόν. Τιμή αξίζει να αποδωθή και εις τον διάδοχον του Μεταξά, Αλε'ξανδρον Κοριζήν. Ο καθ' όλα έντιμος πρωθυπουργός, δεν ήτο ικανός να ανταπεξέλθη εις τας συνθήκας, υπό τας ο­ ποίας του ανετέθη η εξουσία. Προσεπάθησεν, όμως να ανταποκριθή των περιστάσεων.

Μεγίστη, πράξις εντιμότητος και μοναδική εάν εξαιρέσει τις, τον Α. Χίτλερ - δια Ηγέτην του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξεν η αυτοθυσία του την στιγμήν της καταρρεύσεως. Έπεσεν μετά της Ελλάδος!

Αν και πάντοτε μένει ανοικτόν το ερώτημα πως δύναται κάποιος ν' αυτοκτονήσει με δύο σφαίρας εις την καρδίαν!

Και ια σφάλμαια ... Παρότι Επανάστασις, η 4η Αυγούστου

1936 υπήρξεν εις ωρισμένα σημεία ελλειπής. Ως

επέμβασις εκ των άνω, υπήρξεν απολύτως προσωποπαγής, ταυτισμένη με την ύπαρξιν ε­ νός και μόνον ατόμου και στερουμένη παντελώς άλλων προσωπικοτήτων, με αποτέλεσμα την ουσιαστικήν κατάρρευσίν της μαζί του, μη ευρίσκουσα εκ των κόλπων της αντάξιον διάδοχον. Ο Ιωάννης Μεταξάς ενδιεφέρθη δια το παρόν της 4ης Αυγούστου, αλλά δεν η­ σχολήθη επαρκώς με το μέλλον της.

Δεν εμερίμνησεν δια την θεσμικήν και πολιτικήν ανάπλασιν του τόπου. Δεν εφρόντισεν επαρκώς δια την διαδοχήν του. Δεν ωργάνωσεν επιτελικόν σχέδιον Εθνικής Αντιστάσεως κατά του κατακτητού εν πε-

266

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ιιπτώσει Κατοχής και χρησιμοποίησιν εις αυτό της ΕΟΝ. Κατ' αυτόν τον τρόπον, ενώ η 4η Αυγούστου, ύψωσεν, ενίσχυσεν και ωδήγησεν το' Εθνος

'ιςτον θρίαμβον, εν τούτοις συνολικώς υπήρξε περιωρισμένης ωφελείας. Διότι με τας α­ ιωτέρω ελλείψεις και σφάλματα, έπειτα από τον θάνατον του Μεταξά, ενεφανίσθη έλλει­ ~ις σθεναράς ηγεσίας, η οποία ωδήγησεν εις την κατάρρευσιν, τον κατατεμαχισμόν των :θνικών Δυνάμεων - ελλείψει ωργανωμένου σχεδίου Εθνικής Αντιστάσεως με ιεραρχίαν εις αλληλοσπαρασσομένας μερίδας, με τραγικήν κατάληξιν την καπηλείαν της \vτιστάσεως από τους κομμουνιστάς, την εξαπόλυσιν των τριών αιματηρών γύρων του ικΕ και την επάνοδον των παλαιοπολιτικών, έπειτα από την Απελευθέρωσιν.

Ηκολουθήσαμεν κατά το μέτρον του δυνατού μίαν πορε ίαν. Βήμα προς βήμα παρακολουθήσαμε το πως και χάρις εις ποίον, η Ελλάς οδηγήθη εις τον

~δoξότερoν σταθμόν της νεωτέρας Ιστορίας της. Προ της 4ης Αυγούστου του

1936, η Πατρίς ήτο εντελώς ανύπαρκτος ως Κράτος. Άοπλος.

(vuπεράσπιστη, ανερμάτιστη, κλυδωνιζομένη από τα κομματικά πάθη, τον Διχασμόν, την lστάθειαν, τα κινήματα, την αναρχίαν, τον κομμουνισμόν. Ο Στρατός μας ήτο ανύπαρκτος, η οικονομία ειςτα πρόθυρα της καταστροφής, η κοινω­

lία εν επαναστάσει, η νεολαία έρμαιον του Διχασμού και του κομμουνισμού, άνευ ιδανι­ ιών. Το Έθνος ώδευεν προς τον κρημνόν, την ώραν που ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος επι­

~έμα τον πέλεκυν άνωθεν της Ευρώπης. Και τότε ευρέθη ο Εις! Ο Ιωάννης Μεταξάς! Θα έλεγε κανείς ότι τον έστειλε η Θεία Πρόνοια. Και έδωσε τον πρώτον σταθμόν. Την ~ν Αυγούστου

1936! Και άρχισεν η θρυλική πορεία.

Εντός μόλις τεσσάρων ετών, η Ελλάς επανιδρύθη ως Κράτος! Ο Εθνικός Στρατός της επανεξοπλίσθη σχεδόν εξ' αρχής! Η Εθνική Ενότης απεκατεστάθη, το Εθνικόν Φρόνημα επανεζυμώθη, η Εθνική Νεολαία lναπέτασεν τας Σημαίας του Έθνους, η Οικονομία εσώθη, η Εθνοκοινωνική αναγέννη­

lιςσυνετελέσθη και μία νέα Ελλάς, εύρωστος, ηνωμένη, υπερήφανος, ζωντανή, ισχυρά, φρίφθη εις την προπαρασκευή ν της δια την μεγάλην στιγμήν. Αυτή ήτο, η Ελλάς της 4ης \υγούστου! Και όταν η στιγμή επέστη, μέσα από το στόμα του Εθνικού Αρχηγού, Ιωάννου Μεταξά,

~oύσθησαν αι φωναί των Ελλήνων, ανά τας χιλιετίας: 'ΌΧΙ"! Και υπό την καθοδήγησίν ου η αιωνία Ελλάς εστέφθη με αμάραντον Δόξαν και την Νίκην, εκτυφλώνοντας και πά­ lν, τον άφωνον Κόσμον. Η τρισένδοξος αυτή Πορεία, είχε εναρκτήριον σταθμόν την 4ην Ιυγούστου

1936 και προορισμόν την 28ην Οκτωβρίου 1940!

Κατέστη φανερόν ότι χωρίς την μίαν, δεν θα υπήρχε η άλλη, όπως την ξέραμε. Και της ΙΠικής αυτής Πορείας, ο Οδηγός, υπήρξε εις. Ο μέγας Ιωάννης Μεταξάς. Αυτή η πορεία, μόνον με έναν τρόπον ημπορεί να περιγραφεί: Πορεία προς την δόξαν!

267

Α vιί Επιλόγου «ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΤΑΞΑ

ΔΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ»

269

«Ο πόλεμος αυτός είναι μοιραίος και αναγκαίος για όλους. Η Αγγλία και η Γαλλία δεν είναι δυνατόν να κρατήσουν τας αυτοκρατορίας των χωρίς να συντρίψουν την Γερμανίαν. Η Γερμανία, ένεκα της νοοτροπίας της παλαι­ άς, ετραβούσε προς την διάλυσιν. Η επικράτησις των Εθνικοσοσιαλιστών δεν είχε κατορ­ θώσει να υπερνικήση την μεμψίμοιρον και υπερκριτικήν νοοτροπίαν της Γερμανικής α­

στικής τάξεως. Την βλέπουμε και τώρα. Ο κίνδυνος της καταστροφής θα εξαλείψη τα δια­ λυτικά ψυχικά στοιχεία και θα σφυρηλατήση τον χαρακτήρα τους. Χωρίς τον πόλεμον ο εθνικοσοσιαλισμός θα ηδύνατο να καταπέση, διότι έλειπε των Γερμανών το πρω·ίνό βούτυρο. Εάν ο πόλεμος συνεχισθή για πολλά χρόνια, η γενική πτώχεια όλων των εμπολέμων θα είναι το επακολούθημα. Και φυσικά η γενική πτώσις του βιοτικού επιπέδου όλων, και εις πολύ χαμηλόν σημείον. Με βραδύτερον ρυθμόν θα ακολουθήσουν και τα ουδέτερα ευρω­ πα"ίκά κράτη.

Κανείς δεν θα έχη ν' αγοράση τα ιδικά μας προ"ί6ντα, παρά σε πολύ χαμηλές τιμές. Και η μόνη λύσις για εμάς είναι η αυτάρκεια. Και συνέπεια η απλούστευσις του βίου μας". Κηφισιά

13 Νοεμβρίου 1939.

"Αν εξετάσουμε καλά καλά τι θα πή Δημοκρατία στην Αμερική και εις τας Δυτικάς Δυνάμεις, βρίσκουμε ότι πρόκειται περί του Φιλελευθερισμού, δηλ. του κοινοβουλευτικού λιμπεραλισμού. Γιατί αλλοιώς τι εννοούνε με Δημοκρατία; Αλλιώς Δημοκρατία είναι και

η Γερμανία και η Ρωσσία

- αγκάλα τη Ρωσσία δεν την απέκλειαν πριν συνεννοηθ11 με τη - η Democracy - είναι το παιδί

Γερμανία - και η Ιταλία ακόμα. Αυτή λοιπόν η Δημοκρατία

του Καπιταλισμού. Είναι το όργανο με το οποίο ο Καπιταλισμός κυριαρχεί επάνω στην λα"ί­ κή μάζα. Είναι το όργανο με το οποίο κατορθώνει ο Καπιταλισμός να παριστάνει τη θέλη­ σί του ως τη λc:(ίκή θέλησι.

Αυτό το είδος της Δημοκρατίας χρειάζεται εκλογές καθολικής μυστικής ψηφοφορίας, ά­ ρα οργανωμένα κόμματα και συνεπώς μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται για τον ίδιο λόγο ε­ φημερίδες, άρα μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται εκλογική οργάνωσι κάθε φορά και εκλο­ γικούς αγ(!Jνες, άρα χρήματα. Και τ6σα άλλα που απαιτούν κεφάλαια. Επομένως μόνον οι

270

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Λόξαν

1936-41

κάτοχοι του μεγάλου κεφαλαίου ή τα όργανά τους μπορούν να κάμουν τέτοιους αγώνες. Άνθρωποι ή και ομάδες ανθρώπων χωρίς κεφάλαια, όσο μεγάλα και αν είναι τα ιδανικά που υπερασπίζονται, είναι προωρισμένοι να χάσουν. Όταν δε, έχη κανείς τις εφημερίδες, τότε μορφώνει και την Κοινή Γνώμη όπως θέλει. Κι αν ακόμη υπερασπίζεται πράγματα που γυμνά θα τα απεστρέφετο ο λαός, τα σκεπάζει με τέτοια δημοσιογραφικά ρούχα ώστε

να τα καταπίνη ο λαός. Ή και αν δεν τα καταπίνη, βάζει τις εφημερίδες να γράφουν πως τα κατάπιε. Και τότε ο καθένας πιστεύει ότι όλοι οι άλλοι τα κατάπιαν. Και υποτάσσεται και αυτός.

Λοιπόν η Δημοκρατία είναι το μονογενές και γνήσιον παιδί του Καπιταλισμού και το όρ­ γανό του που επιβάλλη τη θέλησί του κάνοντάςτηνε να φαίνεται ως η λα·ίκή θέλησι. Από την άλλη μεριά ο Καπιταλισμός για να συσσωρεύση τα κεφάλαια στα χέρια εκείνων που τον εκπροσωπούν, και να κάμη όλον τον άλλο κόσμο σκλάβους του

- μα σκλάβους που

να νομίζουν πως είναι ελεύθεροι - έχει ανάγκη της ελευθέρας οικονομίας και του περιο­ ρισμού του Κράτους από κάθε επέμβασι εις την οικονομία της Κοινωνίας. Και αν πάλι που

και πού χρειάζεται καμιά επεμβασούλα, πάλι πρέπει η μηχανή του Κράτους να είναι στα χέρια του, ώστε η επέμβασι, πάντα όσον το δυνατόν μικρότερη, να είναι πάντα προς όφε­ λόςτου.

Κράτη που επικρατεί η διευθυνομένη οικονομία, όσον και αν είναι δημοκρατικά - και εννοούμε τέτοια που αποσκοπούν το γενικό συμφέρον του λαού

- δεν συμφέρουν στον

Καπιταλισμό. Γιατί μέσα σε τέτοια Κράτη δεν είναι δυνατή η εκμετάλλευσι του συνόλου

του Λαού από τους εκπροσώπους του Καπιταλισμού. Ακόμα δε περισσότερο όταν αυτά τα κράτη είναι ολοκληρωτικά. Γιατί εκεί μέσα ούτε καν τον Τύπο μπορεί ο ΚαπιταλισμcSς να

έχη στα χέρια του, ούτε την Κοινή Γνώμη να διευθύνη κατά τα συμφέροντά του, ούτε με κομματικές μανούβρες να αναποδογυρίζη ότι δεν τον συμφέρει, ούτε με εκλογές να γίνε­ ται κύριος της Κρατικής Μηχανής. Τέτοια Κράτη μπορεί να είναι λα·ίκώτατα και να κυριαρχή μέσα σ' αυτά το καθαρcS λα"ί­

ι κό συμφέρον. Αλλά ο Καπιταλισμός τα ονομάζει τυρρανίες - φασιστικές, χιτλερικές κ.ΙWη;

Ι

- ονομάζει δε Δημοκρατίες, παίζοντας με την λέξι, τα Κράτη που στο σύστημά τους επι­

Ι κρατεί αυτός. Και ξεγελάει το μικρcS κόσμο με τις λέξεις. Την κυριαρχία του την ονομάζει

: Δημοκρατία. Το σύστημά του το πολιτικcS που επιβάλλεται, το ονομάζει λιμπεραλισμό, φι­ ι λελευθερία, άρα και Ελευθερία.

Με τη Ρωσσία όμως συνέβηκε το παράδοξο: να έχη πέρασι στην Αμερική ως ι Δημοκρατία, ενώ ήταν ολοκληρωτικότατο Κράτος. Γιατί; Γιατί ένα μεγάλο μέρος του

Αμερικανικού λαού εσυμπαθούσε τον ΚομμουνισμcS, και η ροπή της Νεολαίας προς αυτόν ήτανε. Και έτσι ήτανε συμφέρον εις τον Καπιταλισμό, δια της κολακείας προς τη Ρωσσία, να κρατάη τον εσωτερικό του κομμουνισμό δίπλα του. Και επειτα τα εθνικci ολοκληρωτι­ κά Κρciτη ήτανε ενciντια προς τη Ρωσσία ένεκα του διεθνικού κομμουνισμού της. Και αυ­ τά ήτανε τα πιο επικίνδυνα για το Καπιταλιστικό σύστημα, γιατί ήτανε οργανωμένα για την

οικονομική πciλη. Ώστε μπορεί η συνένωσις της Ρωσσίας με τη Γερμανία να εσύγχισε τον πολύ κcSσμο που ετρέφετο με έπεα πτερcSεντα. Αλλ6. τους εκπροσάJπους του Καπιταλισμού που διευθύνουν το πολιτικό και οικονομικι) του σύστη μα δεν τους εσύγχισε γιατί τους εφciνηκε παρciδοξο

τέρας και ανατροπή των ιδανικών του, αλλά τους εσύγχισε μόνον και μόνο γιατί δεν ξέ-

271

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

ρουνε τι να πούνε σrην Κοινή Γνώμη και πως να την ξεγελάσουνε. Ώσrε δεν πρόκειται για ιδανικά και για ανατροπή των. Τουλάχιστον για κείνους που διευθύνουν. Και εννοούμε Ιδανικά της Ελευθερίας, της Ισότητος, της Δικαιοσύνης, της Ανεξαρτησίας και τα τέτοια. Πρόκειται απλoύσrατα για τα εξής:

Επικράτησις του Καπιταλισμού και επιβολή των μέσων της κυριαρχίας του, δηλ. Δημοκρατίας, ατομικού λιμπεραλισμού, ελευθεροτυπίας Κ.τλ. ή επικράτησις του ολοκλη­ ρωτικού Κράτους και επιβολή των μέσων της κυριαρχίας του, οργάνωσι της Κοινωνίας,

διανομή του πλούτου, υποταγή του ατόμου εις το σύνολον, Τύπος ως όργανον του συνόλου κ.τλ. Από την μια μεριά Αγγλία, Γαλλία, Αμερική. Από την άλλη, Γερμανία, Ρωσσία, Ιταλία. Αυτοί είναι οι πρωταγωνισταί. Αι άλλαι ή ακόμα δεν αποφάσισαν, ή δεν μπορούν να πάνε εκεί που τους σπρώχνουν τα ιδανικά τους, ή δεν τους συμφέρει να πάνε ένεκα ειδικών αι­ τιών. Οι Εβραίοι είναι φυσικά με τις Δημοκρατίες. Γιατί με άλλο σύστημα δεν ημπορούν να επικρατήσουν. Είναι λίγοι, καπιταλισταί και διεθνισταί. Και αν δεν τους εδίωκαν οι Γερμανοί, πάλι με τις Δημοκρατίες θα ήτανε". Κηφισιά

22 Ιανουαρίου 1940

«ο πόλεμος έχει και άλλη όψι» Η οικονομική ύπαρξι της Ευρώπης εκρέμετο πάντα από τη θάλασσα. Γιατί η επικοινω­ νία της Ευρώπης με όλο τον κόσμο εγίνετο πάντα δια θαλάσσης. Χωρίς τη θάλασσα η οι­ κονομική ζωή στην Ευρώπη ήτανε αδύνατο πράγμα. Ώστε ο κύριος της θαλάσσης ψανε και ο κύριος της Ευρώπης, ήτανε και κύριος του Κόσμου. Τώρα, δύο μεγάλα κράτη, η

Γερμανία και η Ρωσσία, νομίζουν ότι μπορεί να ζήσουν και να ευημερήσουν οικονομικώς, ή τoυλάχισroν ν'ανθέξουν επ' αcSριστον χωρίς τη θάλασσα, με μόνα τα μέσα της ξηράς και προ παντώς νομίζουν ότι οι χερσαίες συγκοινωνίες επαρκούν για τη ζωή των. Εάν απο­ δειχθή, ή μάλλον κατορθωθή αυτι) δια του πολέμου, τcSτε πέφτει η αξία της κυριαρχίας της θαλάσσης, χάνουν τη δύναμί τους. Δεν είναι ανάγκη η Γερμανία, έστω και με τη Ρωσσία μαζί, να νικήσουν την Αγγλία κατά θάλασσαν. Αρκεί να αποδείξουν cSτι μπορούν να υ­ πάρξουν και να ζήσουν και να αντισταθούν, χωρίς να έχουν την θάλασσα. Βέβαια μια τέτοια δύναμις της ξηράς - αν πράγματι υπάρχη

- δεν είναι ακcSμα τέλεια ωρ­

γανωμένη. Αλλά μπορεί να οργανωθή ενόσω διαρκεί ο πόλεμος. Το μέλλον που είναι μπροστά μας θα αποδείξη αν είναι δυνατcSν αυτό και αν τα κράτη αυτά τα χερσαία έχουν την ικανότητα να οργανώσουν την ξηρά. Η Γερμανία, η Ρωσσία το επιχειρούν. Η Ιταλία αμφιβάλλει προς το παρ6ν

- είναι και η

γεωγραφική της θέσις. Τα μικρά κράτη της

Ευρώπης έχουν ζήσει και ευημερήσει από χιλιετηρίδων δια της θαλάσσης, και η ζωή τους είναι ωργανωμένη και βασισμένη επάνω εις την θάλασσα. Και έτσι αυτά τα κράτη, ούτε σκέπτονται πως μπορεί να χωρίσουν απ6 την Αγγλία και την Γαλλία την τύχη τους.

- Γι' αυ­

τ6, το ίδιο πράγμα, αν προέρχεται απι) την Αγγλία και Γαλλία, είναι καθιερωμένο σύστη­

μα και συνεπώς δίκαιο εξ' εθίμου, αν προέρχεται απ6 τους άλλους είναι αναΤΡΟΠ11 των κα­ θιερωμένων 6ρων καισυνεπώς αδίκημα". Κηφισιά,

22 Ιανουαρίου 1940

"Μεγάλος και τρομερcSς, είναι ο δρόμος που ακολουθάει ο πόλεμος. Πού είναι η Νίχη;

Ούτε σ' αυτά που ζητάνε εκείνοι που διευθύνουν τους Άγγλους και τους Γάλλους, ούτε σ'

272

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-4]

αυτά που ζητάνε εκείνοι που διευθύνουν τους Γερμανούς - αφήνω τους Ιταλούς και τους

Ρώσσους. Η Γερμανία για να νικηθή χρειάζεται να φθαρή από τον αποκλεισμό. Και πραγ­ ματικά φθείρεται. Αλλά τόσο αργά, που χρειάζεται χρόνια για να φέρει η φθορά αποτέ­ λεσμα. Από την άλλη μεριά οι οικονομικοί πόροι των Συμμάχων, αργά αργά, και αυτοί ε­

ξαντλούνται. Ώστε με αυτή τη μέθοδο ο πόλεμος θα βαστάξη πολύ - πολύ καιρό. Θα συμ­ βήτίποτε ειςτο μεταξύ σε άλλο μέρος της Γης; π.χ. στον Ειρηνικό; Ίσως. - Αυτό είναι το μηχανικό μέρος του πολέμου. Το δυναμικό; Δεντο ξέρουμε!

- Ακριβώς αυτή η

ισορροπία

και η βαθμιαία φθορά, από τις δύο μεριές είναι που θα γεννήση το νέο πολιτισμό. - Εμείς οι Ελληνες, συγκεντρωμένοι, πειθαρχημένοι, με ψηλά ιδανικά είμαστε πιο κοντά από ό­ λους τους άλλους σ' αυτή την νέα φάσι πολιτισμού". Κηφισιά, 18Απριλίου

1940

"Οι Άγγλοι θέλουν να καταστρέψουν, λένε, το ναζισμό. Αλλά με αυτό κατά βάθος εννο­ ούνε τον αντικοινοβουλευτισμό. Θέλουν λοιπόν να επιβάλλουν παντού το πεπαλαιωμένο λιμπεραλιστικό πολίτευμα. Ώστε περπατούνε με το κεφάλι προς τα πίσω".

Κηφισιά, 18Απριλίου

1940

"Είναι φυσικό Κράτη παραθαλάσσια σαν εμάς να είμεθα φιλικά με τους Άγγλους και

Κράτη μεσόγεια σαν την Βουλγαρία, με τους Γερμανούς. Η διαφορά των πολιτευμάτων

δεν παίζει ρόλο, γιατί και το Αγγλικό το δρόμο μας θα ακολουθήση. Γι' αυτό είναι τραγι­ κή η θέσις της Ιταλίας. Αγκάλα και η Ιταλία, στο βάθος, τη φιλία προς την Αγγλία ζητά. Μόνο που αυτή ακολουθεί το δρόμο του μεγάλου, ενώ εμείς είμαστε μικροί". Κηφισσιά,

6 Μαϊου 1940

"Μόνον ο κίνδυνος, ο μεγάλος, ο βαθύς, ο τρομερός, ανοίγει τα μάτια διάπλατα στην α­ λήθεια". "Οι Άγγλοι εμείνανε μόνοι στον αγώνα, ύστερα από το πέσιμο της Γαλλίας. Και

έφθασαν δύο δάκτυλα από τον γκρεμνό. Και μόνον έτσι έγιναν καθαροί οι σκοποί τους. Μόνον έτσι έφυγε η σκουριά από το μέταλλο που ήσαν καμωμένοι". Κηφισιά,

2 Ιανουαρίου 1941

"Δεν πρόκειται αν ο Χίτλερ και ο Μουσσολίνι εξεκίνησαν όταν πρωτοανέβηκαν από μία καθαρή και τίμια ιδεολογία. Αυτό μπορεί. Το ζήτημα είναι αν κρατήσανε αυτή την ιδεο­ λογία στην εξέλιξι του αγώνα. Αν την κρατήσανε, αν έμεινε αυτή η σημαία τους στο κάθε

τους βήμα, τότε ο αγώνας τους ήτανε και έμεινε ιδεολογικός και μεγάλος. Αν δεν την κρα­ τήσανε, αν δεν έμεινε ορθή και σημαία τους, τότε ήτανε εξ αρχής ψευτιά, μόνο χρήσιμη για να γελάσουν τους λαούς τους. Εκτός και αν ήτανε και οι λαοί τους σύμφωνοι στο βάθος με την ψευτιά. Λοιπόν στο ζήτημα της Ελλάδος αποδείχθηκε η ψευτιά και των δύο. Πρώτα φυ­ σικά του Μουσσολίνι. Και δεύτερα του άλλου. Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου, Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινο-

.

βουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό, Κράτος με βάσι αγροτική και εργατική, και κατά συ­ νέπεια αντιπλουτοκρατικό. Δεν είχε βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά. Αλλά κόμμα ή­ τανε όλος ο Λαός, εκτ6ς απ6 τους αδι6ρθωτους κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς πα­ λαιοκομματικούς.

273

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Επομένως, αν ο Χίτλερ και ο Μουσσολίνι αγωνιζότανε πραγματικά για την ιδεολογία που υψώνανε για σημαία, έπρεπε να υποστηρίζουν παντού την Ελλάδα με όλη τους τη δύ­ ναμι. Ακόμα και να ανεχότανε αν τα άμεσα συμφέροντα ή και η ανάγκη από τη γεωγρα­ φική της θέσι έφερνε την Ελλάδα κοντά στην Αγγλία - εκτός από την απαραίτητη και αλ­ λοιώς αναγκαία φιλική σχέσι. Η Ελλάδα καμιά βοήθεια ούτε έδωσε ούτε υπεσχέθη εις την Αγγλία.

Επομένως η Ιταλία, που ωστόσο ανεγνώριζε την συγγένεια του Ελληνικού καθεστώτος προς το δικό της, έπρεπε να είναι φιλικώτατη προς την Ελλάδα, ειλικρινά και πιστά φιλι­ κώτατη. Και όμως ήτανε εχθρική. Από εξ' αρχής εχθρική. Και στο τέλος επεζήτησε να την

κατακτήση και την υποδουλώση. Για τον Χίτλερ το πράγμα δεν είναι και τόσο φανερό. Βέβαια δε περίμενε κανείς να με­ ταχειριζότανε βία επάνω στην Ιταλία για να την σταματήση.

Αλλά περίμενα εγώ τουλάχιστον, ότι δεν θα είχε ευθύς εξ αρχής ξεπουλήσει την Ελλάδα στην Ιταλία σαν να ήτανε άψυχο αντικείμενο και χωρίς αξία μάλιστα. επομένως και αυτός

πηγαίνει, σχετικά με την Ελλάδα, στην κατηγορία του Μουσσολίνι. Λοιπόν και ο Μουσσολίνι, και ο Χίτλερ απέναντι της Ελλάδος δεν ωδηγηθήκανε από κα­ νένα απότα ιδεολογικά ελατήρια που υψώνανε ως σημαία του αγώνα των. Το εναντίον κτυπώντας την Ελλάδα, κτυπούσανε την σημαία αυτή. Ωδηγηθήκανε λοιπόν από άλλα ε­ λατήρια, που αυτά ήτανε τα βαθιά και πραγματικά ελατήρια.

Τι εζητούσε η Ιταλία; Να κατακτήσει την Ελλάδα για να αναστήση την Ρωμα·ίκή Αυτοκρατορία στην Μεσόγειο. Η κατάκτησι ήτανε το ελατήριό της. Δηλαδή έκανε εκείνο

για το οποίο κατηγορούσε την Αγγλία. Αν η Γερμανία είχε πραγματική ιδεολογική σημαία, αφήνω που δεν έπρεπε να παραδώση την Ελλάδα εις την Ιταλική κατάκτησι, αλλά και αν

αυτό το εσκέπαζε από κάτου από τον μανδύα της απλής Ιταλικής επιρροής, δεν έπρεπε α­ σφαλώς ν' αφήσει την Ιταλία να την κατακτήση, δεν έπρεπε δια παντός τρόπου. Άλλως έ­ πεφτε η σημαία του αγώνος της. Και όμως την άφησε, και όχι μόνον την άφησε, αλλά και μας φοβερίζει κάθε μέρα έμμεσα. Το ότι δεν μας κύρηξε τον πόλεμο, αυτό δεν είναι επι­ χείρημα, πρώτα γιατί μας φοβερίζει έμμεσα κάθε μέρα πως θα μας τον κηρύξη αν δε­ χθούμε από τους Άγγλους αποτελεσματικώτερη βοήθεια και έπειτα γιατί για να μας πο­ λεμήση θα μεταφέρη τον πόλεμο στα Βαλκάνια και αυτό δεν την συμφέρει. Για να ενερ­ γήσει έτσι η Γερμανία απέναντί μας, θα πή, ότι και αυτή σχετικά με την Ελλάδα οδηγείται, όχι από τα ελατήρια της ιδεολογικής της σημαίας, αλλά από άλλα. Και αυτό είναι όπως φαί­

νεται καθαρά στο Ελληνικό ζήτημα, ο σκοπός να κρημνίσει την Αγγλική Αυτοκρατορία και να κληρονομήσει τα ερείπιά της. Επαναλέγω: Μπορεί η Γερμανία πρώτα και η Ιταλία ύστερα να άρχισαν με καθαρά ιδεολογικά ελατήρια φαινομενικά και να καταλήξανε εις καθαρώτατα κατακτητικά και συμφεροντολογικά. Και αυτό αποδείχνει ότι και τα τελευ­ ταία ήσαν τα βαθύτερα, και επομένως τα πραγματικά, και επομένως τα πρώτα μόνον φαι­

νομενικά και κατά συνέπειαν ψεύτικα, και κατά συνέπειαν για εξαπάτησι των λαών τους και του κόσμου.

Ώστε και ο αντικομμουνισμός τους ψεύτικος και η ολοκληρωτικότητά τους η κρατική ψεύτικη και ο αντικοινοβουλευτισμός τους ψεύτικος και η αντιπλουτοκρατία τους ψεύτι­

κη, και ότι άλλο παρόμοιο ψεύτικο. Αληθινό δε, ένας διψασμένος ιμπεριαλισμός. Αυτός για τον οποίο κατηγορούν ε τους Άγγλους.

274

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Τώρα γιατί μεταχειριστήκανε αυτή την ψεύτικη σημαία και τη βαστάνε ακόμα; Γιατί έ­

χει πέρασι στους λαούς τους. Λοιπόν οι λαοί τους είναι πιο ιδεολόγοι από τους αρχηγούς τους; Τότε γιατί την καταρρίπτουνε οι αρχηγοί τη σημαία τους στην Ελληνική υπόθεσι και

σηκώνουν καθαρά την άλλη; Δεν φέρνει αντίδρασι στους λαούς των; Ή μήπως με τη ση­ μαία της κατακτήσεως ζητούν να τους κερδίσουν; Τότε και οι λαοί είναι όμοιοι με τους

Αρχηγούς; Ζητήματα που θα λύση το μέλλον. - Γιατί πρέπει να δικαιολογηθή και ο φόνος τόσων άλλων μικρών Κρατών! Μιά φορά είναι όχι μόνον μωρός αλλά και κακόπιστος ο Έλληνας που πιστεύει ακόμα, τώρα πλέον, με αυτά που βλέπουμε γύρω μας, σε ιδεολογίες του Χίτλερ και πολύ περισ­

σότερο του Μουσσολίνι. Είναι μεγάλοι άνθρωποι αλλά χαμηλοί, πολύ χαμηλοί. Ούτε σε γερμανικές ιδεολογίες και ρομαντισμούς. Ιταλικές δεν υπάρχουνε!". Κηφισιά,

2 Ιανουαρίου 1941

275

Λόγος του Συγγραφέως

εις μνημόσυνον Ι. Μεταξά, της 28ης Οκτωβρίου

2003

Εθνικέ Κυβερνήτα

Συνηγμένοι με συγκίνησιν πέριξ του απερίττου τάφου σου, την Ιεράν αυτήν επέτειον της οποίας υπήρξες ο δημιουργός, δέος καταλαμβάνει την ψυχήν μας, δια της πνευματικής ε­

παφής με σε και το μεγαλείον σου. Προσέφερες εις την Ελλάδα το πάν! Εθνικός αγωνιστής και φωτεινός νούς, επολέμησες υπέρ αυτής με το ξίφος και με την σκέψιν, καθιστάμενος μεγίστη πολιτικοστρατιωτική φυ­ σιογνωμία της Ευρώπης του 200υ αιώνος. Γόνος οικογενείας με εθνικήν προσφοράν και βυζαντινές ρίζες, εξήλθες πρώτος εκ της Σχολής Ευελπίδων και ενετάχθης ενθουσιωδώς εις την 'Έθνικήν Εταιρείαν". Έπειτα από

την θλιβεράν εμπειρίαν του

1897, διακριθείς ως Αξιωματικός, τελειοποίησες την επιτελι­

κήν σου μόρφωσιν εις την φημισμένην πολεμικήν Ακαδημίαν του Βερολίνου, όπου αρι­ στεύσας και αποκτώντας τον σεβασμόν απάντων, ετιμήθης με την επιγραφήν: "Ουδέν πρό­

βλημα άλυτον δια τον Ιωάννην Μεταξά"! Αναδιοργανωτής του Στρατού, από το λικώς, από τον Ελ. Βενιζέλον, το

1904, εις το σώμα Γενικών Επιτελών επελέγη ς τε­ 1910, ως Διευθυντής του Στρατιωτικού του Γραφείου.

Θέσιν ουσιαστικώς, αρχηγού του επιτελείου! Κύριος νους και Επιτελάρχης των ενδόξων Βαλκανικών πολέμων, θα καταστής ο βασι­

κότερος συντελεστής των νικών του Στρατού και του διπλασιασμού της Ελλάδος, ο ελευ­ θερωτής της Θεσσαλονίκης και πολιορκητής των Ιωαννίνων, ενώ θα χειρισθείς και λεπτά

εθνικά ζητήματα ειςτο Εξωτερικόν.

277

Μάνου, Ν. Χατζηδάκη

Με το τέλος τους θα αρνηθείς την Γενικήν Διοίκησιν της Μακεδονίας, ενώ θα προωθή­ σεις την ισχυροποίησιν του Πολεμικού Ναυτικού και την άμυνα των Ελληνικών νήσων, Και το

1914 θα καταστείς ο πρώτος θεωρητικός του "Αστραπιαίου πολέμου" δια του περιφή­

μου σχεδίου εκστρατείας εις τα Δαρδανέλια, Η αρχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου σε βρί­ σκει εις το μέγιστον στρατιωτικόν αξίωμα. Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού! Μα ήλθεν ο ολέθριος Εθνικός Διχασμός! Και όταν οι ξένοι κατέλυαν την ανεξαρτησίαν

της Ελλάδος, εσύ ως Ηγέτης του Εθνικού Κινήματος των επίστρατων, τους έδωσες ένα γε­

ρό μάθημα. Και σε εξόρισαν! Εσένα! Η επιτελική σου διάνοια όμως, ποτέ δεν έσφαλλε. Αντετάχθης εις την εκστρατείαν της Καλλιπόλεως και εδικαιώθης όταν οι Σύμμαχοι υπέστησαν εκεί, πανωλεθρίαν. Υπήρξες ο μόνος, εξ' όλων, ο οποίος προέβλεψες την κατάληξιν της Μικρασιατικής Εκστρατείας και επρότει.νες τας ορθάς λύσεις. Δεν σε άκουσαν όμως, και εδικαιώθης και πάλιν κατά τρόπον τραγικόν. Παρ' ολίγον Πρωθυπουργός, μετά την καταστροφή ν, ηγωνίσθης δια την σωτηρίαν της

Ανατολικής Θράκης. Μία ακόμη χαμένη, δια το Έθνος ευκαιρία. Έτσι εξεκίνησεν η πο­ λιτική σου σταδιοδρομία. Κήρυξ εθνικής συμφιλιώσεως, θα επιδιώξεις να ενώσεις Βενιζελικούς και Βασιλικούς και να ανατρέψεις την διχαστικήν λαίλαπα η οποία εμάστι­

ζε την πατρίδα. Αναρχία, ακυβερνησία, χάος, κινήματα, φόνοι, έριδες, συνέτριβαν τας προσπαθείας σου και μαζί το Έθνος. Προς στιγμήν εφάνη ότι τα κατάφερες. Επίτευγμά σου ήτο η Οικουμενική Κυβέρνησις του

1926.

Ως Υπουργός, δε, Συγκοινωνιών προσέφερες μέγα έργον εις την οδοποιίαν και τα αρ­ δευτικά έργα της Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Παρά όμως τας απεγνωσμένας προσπα­

θείας σου, η διχόνοια εφάνη ισχυροτέρα και η προσπάθεια διελύθη. Αηδιασμένος από την πολιτικήν, θα αποσυρθής, δια να συμβή τέσσερα έτη μετά το πρωτοφανές! Ο Λαός θα σε επαναφέρη εις ενεργόν δράσιν, εκλέγοντάς σε, χωρίς να συμμετάσχης, εις τας εκλογάς του

1932! Έπειτα από το κίνημα του

'33 και με τας διεθνείς εξελίξεις ενόψει, με ειλικρίνειαν πλέ­

ον, διεκήρυξες ποίαν λύσιν έβλεπες δια την θεραπείαν του Εθνικού Διχασμού. Το Εθνικόν Κράτος!

Το ξέσπασμα του Κινήματος του

1935, θα εξελιχθή εις εμφύλιον σύρραξιντέμνουσα και

πάλιν την Ελλάδα εις τα δύο. Η εν παραλύσει, Κυβέρνησις, εσένα θα καλέση. Και θα το καταστείλης. Ομως, απεδείχθη δι' άλλην μίαν φοράν η στρατιωτική γυμνότης της Ελλάδος, η οποία εδανείσθη πολεμικόν υλικόν από την Γιουγκοσλαυ'ίαν και κουβέρτες από Αθηνα'ίκά καταστήματα διότι αι αποθήκαι επιστρατεύσεως, μόλις

του

5 έτη προ του Έπους 1940, ήσαν κεναί! Η επαναφορά, μετά από αγώνας σου, της Βασιλείας, δεν θα μειώση

το χάος και την ακυβερνησίαν. Αντιθέτως, ένας ακόμη εχθρός, ύπουλος, φθονερός και α­ ντεθνικός, θα εγείρη την κεφαλήν. Ο Κομμουνισμός! Η σύμπυξις "Λα'ίκού Μετώπου" δια του συμφώνου Σοφούλη

- Σκλάβαινα, θα αναστα­

τώσει τον Στρατόν, με αποτέλεσμα την ανάληψιν από εσέ του υπουργείου Στρατιωτικών και λίγο μετά της Αντιπροεδρίας της Κυβερνήσεως.

278

Ιωάwης Μεταξάς Πορε[α προς την Δόξαν

1936-41

Εις το πρόσωπόν σου, οι Κομμουνισταί βλέπουν το μοναδικόν εμπόδιον των Αντεθνικών τους σχεδίων και εξαπολύουν κύμα απεργιών και ανατρεπτικών εκδηλώσεων. Την 13ην Απριλίου

1936, όμως, ημέρα ορόσημον δια το Έθνος, ανέλαβες Πρωθυπουργός της

Ελλάδος. Οι ερυθροί μητραλοίαι, εξαπολύουν, τότε, ανταρσίαν, εις την Θεσσαλονίκην με καν­ πνεργάτας και ομάδας κρούσεως. Η Χωροφυλακή και ο Στρατός αδυνατούν να επιβάλ­

λουν την τάξιν και μόνον η εμφάνισις του στόλου θα την καταστείλει. Ήτο η μεγάλη δοκι­ μή. Ακολουθεί, η εξαγγελία γενικής Πανελλαδικής Απεργίας δια τας

5 Αυγούστου.

Σύνθημά τους εξέγερσις, ανατροπή και κατάληψις της εξουσίας! Η μεγάλη στιγμή, Ιωάννη Μεταξά, είχεν έλθη! Την προηγουμένην το βράδυ, εκήρυξες την Εθνικήν μεταβολήν της 4ης Αυγούστου! Εντός μιας τετραετίας Εθνικής Αναγεννήσεως, θα αρχίσει το πρώτον Επος. Το Έπος της

υλικής, ηθικής και ψυχικής προετοιμασίας του Έθνους δια τον πόλεμον! Και από τα ράκη της καταξεσκιζόμένης, επί εικοσαετίαν Ελλάδος, μία νέα Ελλάς, ηνωμένη, ζωντανή και ι­ σχυρά, θα αναφανή. Με την Εθνικήν Νεολαίαν, ανέπτυξε ς το εθνικόν φρόνημα, τον ιδεα­ λισμόν και την αγωνιστικότητα των νέων και γέμισεν η Ελλάς νιάτα, σημαίας, Πατρίδα. Το Εθνικόν και κοινωνικόν σου έργον μέγα: Πάταξες την ανεργίαν, επέβαλες τας συλλογι­ κάς συμβάσεις εργασίας, την υποχρεωτικήν διαιτησίαν, το 8ώρον, τας κοινωνικάς ασφα­

λίσεις, την Κυριακήν αργίαν, τας αδείας μετ' αποδοχών, την ρύθμισιν των αγροτικών χρε­ ών! Ίδρυσες την "Εργατικήν Εστίαν", κατήρτισες "Αστικόν Κώδικα", σταθεροποίησες την δραχμήν. Άρχισες πολιτικήν εξυγιάνσεως της φυλής, και αποκαταστάσεως προσφύγων, ενώ υπήρξες μέγας προστάτης των γραμμάτων και τεχνών ιδρύων το "Άρμα της Θέσπιδος"

και επαναλειτουργώντας για πρώτην μετά Χριστόν φοράν την Επίδαυρον. Η εξωτερική σου πολιτική, Εθνική και ανεξάρτητος, θα αποβλέψει να αποτρέψη, ή να καθυστερήσει το δυνατόν περισσότερον, την εμπλοκήν της Ελλάδος εις τον επερχόμενον

πόλεμον, δια αυστηράς ουδετερότητος, ώστε να προλάβη η Ελλάς να προπαρασκευασθή! Το έργον σου εις τον Εθνικόν Στρατόν, ανεπανάληπτον. Παρέλαβες έναν στρατόν ανύ­ παρκτον, άοπλον και διχασμένον από την εποχήν της Μικρασιατικής καταστροφής και πα­ ρέδωσες την 28ην Οκτωβρίου έναν ισχυρόν στρατόν 711.000 ανδρών,

15 μεραρχιών και 5

σωμάτων στρατού, ο οποίος επολέμα επί 7 μήνας, συντρίβοντας μια αυτοκρατορίαν και α­

ντιμετωπίζοντας επιτυχώς και δευτέραν! τραετίας, έναντι

3

16 δισεκατομμύρια δρχ. εξόδευσες, εντός τε­ - της 4ης Αυγούστου, -

δισεκατομμυρίων της προηγουμένης,

Δωδεκαετίας! Πλήθος αγορών πολεμικού υλίκού, εργοστασίων, εφοδιασμού, εκπαιδεύ­

σεις, ασκήσεις, σχέδια επιστρατεύσεως, ενώ ειδικήν μέριμναν έδειξες δια την Αεροπορίαν και το Ναυτικόν. Το 'ΌΧΙ" ειπώθηκεν ουσιαστικώς την 4ην Αυγούστου του

1936! Και όταν με την φωτε ι­

νήν σου διάνοιαν προσδιόρισες τον εχθρόν, εσημείωσες ειςτο ημερολόγιόν σου την 18ην

Μαρτίου

1939: "Φοβερά απόφασίς μου

εν περιπτώσει Ιταλικής απειλής" και δήλωσες:

''Υπερήφανος'' δι' αυτήν!

18 ημέρας προ της Ιταλικής καταλήψεως της Αλβανίας και 1 χρόνον και 8 μήνας προ της επιθέσεως κατά της Ελλάδος, η απόφασις είχεν ληφθή: 'Άπόφασις μου εις Αντίστασιν μέ-

279

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

χρις εσχάτων" έγραφες υπερηφάνως όσον αι Ιταλικαί προκλήσεις ηυξάνοντο!

Και ηρέμως, όταν ήλθεν ο Τορπιλλισμός της "ΕΛΛΗΣ" εφαρμόζων το σύστημα των ατο­ μικών προσκλήσεων, συνεπλήρωνες εις την εγγραφήν σου τον Παιάνα των Σαλαμινομάχων: "Νυν, υπέρ πάντων Αγών"! Με την είσοδον εις τον μοιραίον Οκτώβριον, τα πάντα ήσαν έτοιμα: "Εμείς είμεθα έτοι­ μοι και αποφασισμένοι", εδήλωνες ήρεμος. Και η στιγμή επέστη. 28η Οκτωβρίου

σήμερα,

63 χρόνια πριν! Τρείς τα ξημερώματα!

1940! Σαν

Ερχεται ο Γκράτσι με το τελεσίγραφον!

Και εσύ Ιωάννη Μεταξά, ολομόναχος μες την νύκτα, με μάτια βουρκωμένα από εθνικήν συγκίνησιν πίσω από τα γυαλιά και ύφος σταθερόν απαντάς: "Λοιπόν έχομεν πόλεμον. Οχι

δεν θα περάσετε" και οδήγησες τον συνομιλητήν σου εις την έξοδον. Το "Μολών Λαβέ" του αρχαίου Ελληνισμού, το "Πάντες αυτοπροαίρετως αποθανώμεν" του μεσαιωνικού, γινό­

ταν τώρα το 'ΌΧΙ" του νεώτερου Ελληνισμού, δια του στόματός σου νέε Λεωνίδα της Ελλάδος! Και ολόκληρον το Έθνος ηγέρθη ως εις άνθρωπος εις το προσκλητήριόν σου.

Και συ πολεμικός, του Έθνους, αρχηγός έλεγες: "Θα νικήσωμεν! Αλλά δια τους Ελληνας, υπέρ την Νίκην η δόξα!" και σε έβλεπαν πλέον όλοι να ξημεροβραδιάζεσαι εις το Στρατηγείον, εμπρός εις τους Επιτελικούς Χάρτας και να κατευθύνεις την επικήν μάχην

του Έθνους, με βαθυτάτην σοφίαν!

Οπισθεν του μαλακού πηλού σου διέβλεπαν ξανά το πηλίκιον του Στρατηγού. Αλλά και εσύ πατέρας περισσότερο, έδειχνες το μεγαλείον της ψυχής σου που είχεν κλείσει ολό­ κληρον το Έθνος και έγραφες: "Εκεί κρύο, χιόνια και πως τους πονώ και τους αισθάνομαι τα παιδιά μου του Στρατού. Να μπορούσα να 'μουνα και εγώ εκεί μαζί τους"!

Και ο θρίαμβος των Ελληνικών όπλων, υπό την ηγεσίαν σου, εδη μιούργησεν το Έπος, και ο επιτιθέμενος μετετράπη εις καταδιωκόμενον. Αι νίκαι, η μία πίσω από την άλλην: Κορυτσά

- Πόγραδετς - Πρεμετή - Άγιοι

Σαράντα

-

Δελβίνον

- Αργυρόκαστρον­

Κλεισούρα - Τεπελένι! Και εσύ πατέρα της Ελληνικής Νίκης σημείωνες συγκινημένος: "Εμπρός, γλυκειάΕλλάς εμπρός!" Όταν δε, άρχισε να διαγράφεται η νέα απειλή από την Γερμανίαν, εσύ πρώτος, επρό­ λαβες να πεις πριν ειπωθεί και το δεύτερον ΟΧΙ όταν διευκρίνιζες, δια την περίπτωσιν Ε­ πιθέσεως: "Καλύτερα να αποθάνωμεν παρά να υποταχθώμεν". "Έχω την απόφασιν να α­

γωνισθούμε μέχρις εσχάτων". Αλλά και εις τους Άγγλους θα ορθώσης το ανάστημά σου, ό­

ταν ετόλμησαν να σε κηδεμονεύσουν. Και ήλθεν η θλιβερά ημέρα. Έτσι ξαφνικά. Την 29ην Ιανουαρίου του

1941, υπό υπόπτους

συνθήκας, έπιπτες μαχόμενος εις τας επάλξεις ενώ η νίκη πτερύγιζε υπεράνω του σκηνώ­ ματός σου. Και το Έθνος τρόμαξε, διότι έχανε τον εμψυχωτήν και τον οδηγόν του την πλέ­ ον κρίσιμον στιγμήν. Το άφθαρτον πνεύμα σου εσυνέχιζεν να καθοδηγεί τον αγώνα και λί­ γο αργότερον, ειςτα Οχυρά που πήραν το όνομά σου, διότι εσύ τα έφτιαξες, εκεί εις την Γραμμήν Μεταξά, ο νέος εχθρός δεν πέρασε, αποδεικνύοντας πόσο σωστά ήταν τα λόγια

σου όταν έγραφες! "Οι ήρωες δεν ηττώνται, πίπτουν και θνήσκουν αλλ' η γη πίνουσα το αί­ μα των, τους αναγεννά".

Όμως, πόσο διαφορετικά θα ήσαν τα πράγματα εάν είχες ζήσει! ΑΡΧΗΓΕ! Πληθώρα απάτριδων και προδοτών που ουδέποτε προσέφεραν εις Εθνικούς

280

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Αγώνας, συμπλεγματικοί προ του μεγαλείου σου προσπαθούν να μειώσουν την δόξαν σου. Ομως: Η αξία ενός Εθνους και το ηθικόν βάρος του κρίνεται από τας προσωπικότητας τας

οποίας αναδεικνύει, αι οποίαι κατά τας κρισίμους στιγμάς του, καθίστανται οι ενσαρκω­ ταί των πεπρωμένων της Φυλής και της Εθνικής θελήσεως. Εκεί ανάγεται και η φυλετική αξία. Ο λαός που είναι η υλική και στατική μορφή του πνευματικώς και αενάως υπάρχο­

ντος Έθνους, χωρίς αξίαν ηγεσίαν, ουδέν ημπορεί να πετύχει, όσον μέγας και εάν είναι. Τα μεγάλα ΝΑΙ και τα μεγάλα ΟΧΙ της Εθνικής μας Ιστορίας ειπώθηκαν από Ηγέτας, εξέφρασαν το Έθνος και ενεκρίθησαν από τον Λαόν. Η Ιστορία σ' έχει γράψει δίπλα εις τον Λεωνίδα και τον Κ. Παλαιολόγο. Η Ελλάς πάντα θα σ' ευγνωμονεί και θα αναφωνεί: "Τα ΟΧΙ θέλουν Μεταξάδες!"

281