1.GAIA: Seitik hamabi urtera arteko haurren psikologia- eta eboluzio-garapenaren oinarrizko ezaugarriak. ezaugarriak. Alderdi kognitibo, mugimenari lotutakoak, afektiboak eta sozialak. Hezkuntza- eta irakatsi eta ikasteko prozesuaren garapenean duten eragina.
1. Haurtzar Haurtzaroko oko garapen garapen psiko-ebolut psiko-ebolutiboar iboaren en oinarrizko oinarrizko ezaugarr ezaugarriak. iak.
1.1
Garapenean eragina duten kontzeptu, ezaugarri eta faktoreak. Kontzeptuak: Garapena Heldutasuna Ikaskuntza
Ezaugarriak
Faktoreak: Kanpokoak Barrukoak Motibazioa
1.2 Garapenari buruzko teoriak 2. -12 urteko umeen ezaugarri kognitibo, motore eta sozio-afektiboak. sozio-afek tiboak.
2.1 lderdi kognitiboa 2.1.1 Etapak 2.1.2 Garapen !orala 2.1." Ezaugarriak zikloka 2.2 Mugi!enaren Mugi!enaren alderdia alderdia 2.2.1. Garapen psiko#!otoraren ezaugarriak 2." lderdi lderdi afektibo afektibo eta soziala soziala 2.".1. 2.".1. Etapak 2.".2. 2.".2. Ezaugarriak Ezaugarriak zikloka
!. Hezkuntza- eta irakatsi eta ikasteko ikasteko prozesuaren prozesuaren garapenean garapenean duten eragina.
".1.Gogoeta orokorrak eta legearen erreferentziak ".2 Ezaugarri psiko#ebolutiboetan oinarritutako printzipioak "." Hezkuntz#prozesuan e!aten diren inplikazioak ".$ Irakatsi eta ikasteko prozesuan e!aten diren inplikazioak ".% Mugi!enari Mugi!enari lotutako lotutako alderdiak
". SA##$#A
Gai &onetan '#12 urte bitarteko u!earen garapen kognitibo, !otore afektibo eta soziala garatzen da. Garapen kognitiboa ze&azterakoan pentsa!endu konkretuaren (abetza aztertuko da. Mugi!enaren garapena aztertzerakoan e!aten diren aldaketa fisiko eta !otoreak ze&aztuko dira. Garapen afektiboari dagokionez etapa lasaia da eta lagunen arteko &arre!anek duten garrantzia azpi!arratzen da. Giza#garapenari buruz u!eak duen garapen !orala eta giza#instituzio eta siste!ei buruzko ezagupenak lantzen dira.
1. HA%#&'A#()(
GA#A*$+
*SI)(-$(%&I(A#$+
(I+A##I')(
$'A%GA##IA).
Hezkuntza prozesu guztiak lotura &andia dute u!een garapen#prozesuekin )sikologia ebolutiboak aldaketa psikologikoak aztertzen ditu eta &orretarako etapa desberdinak kontutan &artzen ditu. Etapa &auen ezaugarriak &auek dira:
*ekuentziazioa + pentsa!endu abstraktua ezin da e!an konkretua baino le&enago
Ezaugarri ko!unak e!aten dira u!een artean.
-!een ezaugarri psikoebolutiboak ezagutzeko alderdi desberdinetatik aztertuko da. Horrela (akingo dugu:
Garapenari dagokionez zein !o!entutan aurkezten den
ein pre!ia edo be&ar dituen
Be&ar duen esti!ulazio egokia zein den
Izan ditzakeen arazo edota atzerapenak zeintzuk diren.
Horretarako euren artean lotura &andia duten &iru kontzeptu aztertuko ditugu,: garapena, &eldutasuna eta ikaskuntza/ baita ere garapenaren ezaugarriak eta eragina duten faktoreak.
1.1 Garapenean eragina duten kontzeptu, ezaugarri eta faktoreak.
Garapen, heldutasun eta ikaskuntzaren kontzeptuak.
Garapena
Garapenak zera esan na&i du, aldaketa progresibo bat e!aten dela. Hau da, (okabidean !aila altuago baterantz aldaketak e!aten dira. ldaketa &auetan &izkuntza, !e!oria, arreta0 eragina dute.
Heldutasuna
erbaiten erabilera puntu egokiena lortzen denean. otura &andia du &azkuntza fisikoarekin beraz, aspektu biologiko eta fisikoekin.
Ikasketa +aprendizaia
orberak inguruarekin duen elkarreraginean e!aten den prozesua da eta (okabidearen aldaketa etengabea sortarazten du. Ikasketaren bitartez ezagupen, balore eta gaitasun berriak bereganatzen ditugu. Ikasketa berriek (okabidean, gauzak egiteko eta gauzei erantzuteko eran aldaketak sortzen dituzte.
Garapenaren ezaugarriak #
ldaketa etengabe ordenatua da.
#
Integratzailea, aldaketak bata bestearen !enpe daude +ezin duzu bakarrik (an tresnak erabiltzen, begi#esku koordinazioa0 ikasi ez badituzu.
#
Inguruko faktore eta faktore genetikoak eragina dute.
#
Heldutasunaren eta ikaskuntzaren !enpean dago.
#
Bakoitzak bere ezaugarri propioak ditu, baita errit!o propioa.
#
Garapen !aila altuak suposatzen du gaitasunen ugaritasuna +u!eak &itz egiten, zenbatzen, batzen, buruketan ebazten, &ipotesiak egiten0
#
Espezializaziorantz (oten da.
Faktoreak o
Kanpokoak
Elikadura: t3arto elikatuta egoteak ane!ia, garapen !otore eskasa0
4&itura sozialak +&igiene, &arre!an arauak0
Fa!ilia: giro afektiboa, esti!uluak eta
esperientziak izugarrizko
garrantzia dute.
o
5ardun eta ekiteak bultzatzen dute ze&aztasuna, erraztasuna eta abiadura.
Ikasketa gidatuaren garrantzia. Ez baldin badago i!itazioa e!aten da.
Barnekoak
Genetika, nerbio#siste!aren &eldutasuna eta berezko gaitasunak +ikus!ena, entzu!ena, uki!ena0. Hauez gain segurtasuna, autoesti!a, ikasteko gogoa0 o
Motibazioa
Kanpoko edo barneko faktorea izan daiteke.
1.2. Garapenaren teoriak
-!een arteko desberditasunak &erentziagatik eta duten inguruagatik sortzen dira. Batzuentzat le&ena +genetika da garrantzitsuena, besteentzat, ordea, bigarrena +ingurua. Hau dela eta, bi teoria kontra(arriak daude. Bata, innatisten edo genetistena da +&eldutasuna
kode
genetikoa
eguneratzea
da
eta
bestea
anbientalista
edo
soziokulturalena +inguruak garrantzia du giza#garapenean.
Hauez gain beste &irugarren bat ere badago, interakzionistak +genetikaren eta inguruaren elkarreragina. )sikologia
eta
&ezkuntza
alderditik
)onstruktibismoa
sortzen
da.
)entsaera
konduktibistaren +esti!ulu#erantzuna eta innatistaren +u!earen barnean zerbait aurre ikusita dago kontra doa.
)IGE6 Egitura konstruktibisten garapenean oinarritzen da. Heldutasun biologikoak, ikaste#prozesuak eta inguruak eragina du garapenean. -!ea inguruarekin bat egiten du: asi!ilazioa7 aurreko eske!atan oinarritutako esperientzia berriak egokitze edo !oldatzea7aurretik zeuden eske!ak aldatzen edo ordezkatzen dira. Bi prozesu &auen ondorioz adi!ena +inguruarekin bat egiteko a&al!ena sortzen da. Adimenaren aldiak :
Batetik bestera pasatzeko aurkezten zaizkion ele!entuen aurkikuntzan eta !anipulazioan oinarritzen da. o
Bata bestearen atzetik doa.
o
Hurrengokoak aurrekoa bereganatzen du.
Hizkuntza errealitatea adierazteko gaitasuna da
8IG46*K9 Inguruaren
eraginari
eta
&izkuntzaren
agerpenari
e!aten
dio
garrantzia
+konstruktibis!o soziala. Ikaste#prozesua eta garapena ez dira gauza bera, baina ikasketa garapen bi&ur daiteke. Maila
altuagoko
(okabideak,
&izkuntza
esaterako,
(arraibideak edo tresnak dira. Garapen mailak :
Egungokoa: u!eak berak bakarrik egin ditzakeen ekintzak. )otentziala: besteen laguntzarekin egin a&al dituenak.
besteekiko
&arre!anetarako
abur bilduz, 8igotsk#rentzat, o
Giza#elkarreragina garapenaren !otorea da.
o
Ikasketa prozesua garapenaren faktore garrantzitsuena da.
o
-!eak, bere kabuz, gauzak egin ditzake +egungo garapena.
o
Besteen laguntzarekin gauzak egin ditzake +garapen &urbila edo potentziala
o
Garapen
kognitiboa
umearen
eta
bere
inguruaren
artean
ematen
den
harremanaren ondorioa da eta hizkuntzaren bitartez gertatzen da.
2. -12 %#&$)( %$$+
$'A%GA##I
)(G+I&I(, (&(#$ $&A S('I(-
A/$)&I(A).
2.1. $zaugarri kognitiboak
2.1.1. Etapak edo aldiak. +)iaget
Etapa sentsorio!otorea
;#2 urte
di!en praktikoa, sentsazioekin eta aktibitatearekin lotuta
4inarrizko kontzeptuak sortzen doaz.
)entsa!endu sinbolikoaren, intuizioaren etapa Funtzio sinbolikoa agertzen da +gauzak edo ekintzak sinboloen bidez adierazteko gaitasuna. Fase bi daude:
2 eta $ urte artekoa: gauza ze&atzetik gauza ze&atzera doa, ez da ez intuitibo ez induktibo. I!itazioa diferitua e!aten da.
$ urtetik
It3urak garrantzia du. Ez daki gertatutako ekintzari buelta e!aten +irre=ersibilidad. Ez daki besteen lekuan (artzen: $gozentrismoa.
4perazio konkretuen etapa 4perazioa buruan adierazitako ekintza da. rau logikoak (arraitzen ditu eta beste egitura batzuen parte da. # < eta 11 urte bitartean.
Egozentris!oa alde batera uzten du eta logika eta atzera bueltatzeko aukera e!aten du +re=ersibilidad.
4raindik ob(ektuak zuzen zuzenean be&ar ditu eragiketak edo ekintzak betetzeko.
E!aitzak aurre ikusteko gaitasuna du.
*ailkapenak eta ezagupen zientifikoak egiteko erraztasuna du.
Hipotesiak egiteko gaitasuna du.
4ndorioak ateratzeko gaitasuna.
Egoera edo ondorio desberdinak sor daitezkeen egoerak zailtasunez !enperatzen ditu.
ni!is!oa, sub(etibis!oa +sineskeriak, ari!a... alde batera uzten doa.
Etapa &onetako operazio kognitibo logikoak &iru dira:
Kontserbazioa: gauza biren arteko &arre!anak ulertzea.
Motak +>lases: antzekotasun eta desberdintasunetaz konturatzen da.
Harre!anak: dituzten desberditasun baten arabera kontzeptuak batzea +&anditik t3ikira.
4perazio konkretoen etapa #
12 urtetik aurrera
#
)entsa!endu for!ala edo deduktiboa
2.1.2. Garapen !orala Garapen kognitiboarekin lotuta dago. Ko&lberg#en esanetan gaitasun intelektualekin lotuta dago. urreko etapen gainean eraikitzen dira, na&iz eta azken !aila inguru kulturalaren !enpe egon. Mailak: 1. )re#konbentzionala
1. !aila:Moralitate &eterono!oa +besteen !enpe, beste batek !arkatzen ditu arauak.
2. !aila:Indibidualis!oa.
2. Konbentzionala
". !aila: t3iki!endua edo konfor!itatea
$. !aila: Gizarte siste!ak
". )ost#konbentzionala
%. !aila: Kontratu soziala
'. !aila: )rintzipio etiko unibertsalak
e&en &ezkuntzan 2. !ailako le&en fasetik bigarrenera aldatzen da. ?-!e onaren !oralitatea@ deritzote. 5okabide onak besteen onarpena dakar eta &orren bila dabil.
Besteen iritzien arabera (okatzen du, enpatia &asten da. %mea besteen menpe egotetik moral autonomo bat izatera pasatzen da 0independientea da.
2.1.". Garapen kognitiboaren ezaugarriak zikloka
e&en ikloa +'#Aurte o
ogika konkretua dela eta trantsizio !o!entua da +gertakizunen buruko irudikapen ordenatua
o
)entsa!endu intuitiboa eta ze&atza
o
ztertzeko eta sintetizatzeko zailtasunak
o
4raindik pentsa!endu !agikoaren ezaugarri batzuk.
Bigarren ikloa +A#1; urte o
)entsa!endu logiko#kontretuaren finkapena +gertaera desberdinak irudikatzen ditu.
o
ztertzeko eta sintetizatzeko a&al!ena
o
Ezagupenak ge&itzeko interesa, datuak (asotzeko (arrera ona.
o
ni!is!oa +sineskeriak0 alde batera uzten ditu.
o
Hizkuntzan aurrerapenak, ikuspegi sozial eta intelektual berriak.
Hirugarren ikloa +1;#12 urte o
urreko zikloko lorpenen finkapena.
o
ogika konkretuagoa beraz, buruz seguruago, arinago eta eraginkorrago.
o
ztertzeko a&al!enaren garapenarekin gauzen, gertakizunen eta enuntziatuen aspektu garrantzitsuenak ateratzen ditu. )entsa!endu abstraktorako trantsizioa.
2.2. ugimenaren alderdiak
ldaketa
kualitatiboa
bizkortasunean,
fle3ibilitatean,
ze&aztasunean,
orekan,
erresistentzia, abiadura0 2.2.1. Garapen psiko!otorearen etapak )aul 4sterriet&#en arabera, o
e&en fasea: ;#1% &ilabete
o
Bigarren fasea:1#" urte
o
Hirugarren fasea: "#' urte
o
augarren fasea: '# urte. aturaltasun !otorra desagertzen da. e&aztasuna.
indarra,
o
Bosgarren fasea: #12 urte. )siko!otrizitatearen kontrol &andiagoa. Gorputzaren eske!a &edatuta.
e&en &ezkuntza ze&ar: Gorputzaren &azkuntza erregularra eta etengabea e!aten da. e&aztasuna, indarra, erresistentzia, abiadura eta oreka &anditzen dira. )siko!otrizitate finak aurrerapen nabar!ena e!aten du, ge&ien bat begi eta eskuaren artekoa.
Mugi!en garapenaren ezaugarriak zikloka e&en zikloa #
Gorputzaren irudiaz (abetzen dira.
#
Mugi!enduaren kontrola &obetzen dute.
#
ateralitatea sendotzen dute.
#
Espazioa eta denbora kontrolatzen dute.
Bigarren zikloa #
entzu!enen analisi gaitasuna garatzen dute.
#
Gorputzaren !ugi!endu sendo eta finen +trebetasunak aurreratzea.
#
Erresistentzia, indar, erraztasun eta bizkortasun !aila areagotzea.
Hirugarren zikloa #
ortutako !ugi!en oreka finkatzen da.
#
Hor!onen aktibitatearen eraginez aldaketak +nerabezaroa.gi&arrak eta irudia
#
Gorputzaren irudia eta se3u#identitatea eraikitzen dira.
2.!. Alderdi afektibo eta soziala
Eskolak, eskola#kideak, lagunak...garrantzi berezia &artzen &asten dira. Gizartean sartutako izakia da. 2.".1. Garapen afektibo eta sozialaren etapak #
e&en etapa: bakarkako (arduera.
#
Bigarren etapa: (oko paraleloak +besteekin ere
#
Hirugarrena: elkartze#(okoak
#
augarrena: aguntza edo kolaborazio fasea. '#< urterekin &asten da. Ezaugarriak: lankidetza eta arauak onartzea.
#
urterekin fa!ilia ?albo batera uzten@ &asten da, berdinen taldearekiko
!enpekotasuna sortzen &asten da. #
1" urterekin se3u bakarreko lagun taldeak &asten dira.
Mo!entu &onetan u!een bizitza afektiboa na&iko lasaia da. Berdinekin eta nagusiekin dituzten &arre!anen bidez zera lortzen doaz:
Euren burua ezagutzea
Bulkada edo inpultsoen kontrolatzen
Besteak ezagutzea
Elkarbizitzaren arauak eta siste!ak ezagutzea
Guzti &auek autoestimua eta bere buruarekiko balorazioa eraikitzen lagunduko die. 6aldearekin dituen &arre!anak garrantzitsuak dira, taldea ikasketa berrien iturria baita. Eskola giroan u!eak &arre!an desberdinak ditu pertsonen arabera. Bete be&ar dituen arauak ez dira berak (arritakoak baina taldean !urgildu be&ar denez onartu be&ar ditu. Eskola urteetan gizarte siste!aren eta instituzioen irudikapenean aurrerapen &andiak e!aten dira. Ele!entu bakanen irudikapenetik gizarte ikus!oldera pasatzen da.
2.".2. Ezaugarriak zikloka e&en zikloa
agunen arteko &arre!anak sendotzen doaz. iderrak agertzen &asten dira.
Berdinen taldeak nagusiek zuten abantaila baztertzen du.
5okoek garapen afektibo, sozial eta !orala bultzatzen dute. rauek garrantzia dute ordena eta oreka e!aten dutelako.
Bigarren zikloa
Berdinen arteko &arre!anak sendoagoak egiten dira. agunak dira benetako protagonistak.
5okoak arautuak dira.
Balore sozioko!unitario batzuk garatzen dira.
Hirugarren zikloa
)ubertatearen ezaugarriak agertzen &asten dira +neskatoak urte, !utikoak 1". Bere burua ez ezagutzen &asten da. Honen ondorioz, bere buruarekiko eta kideekiko (arrerak aldatzen &asten dira.
*e3ualitatea dela eta, taldeak !istoak egiten &asten dira. agusiekiko zentzu kritikoa garatzen dute.
!. H$')%+&'A- $&A I#A)A&SI $&A I)AS&$)( *#('$S%A#$+ GA#A*$+$A+ 3%&$+ $#AGI+A. !.1.Gogoeta orokorrak eta legearen erreferentziak
)rozesu ebolutiboak sakon ezagutu eta aztertu be&ar dira, baina kontuan &artzeko !o!entuan !algutasuna erakutsi be&ar da, batetik ikasleek errealitate ze&atz bat direlako eta, bestetik, inguruaren eragina dagoelako.
".2. Ezaugarri psiko#ebolutiboetan oinarritutako printzipioak
utokontzeptua eta autoesti!ua.
Ikasketa prozesua (arduera konpartitua da.
Ikaskuntza esanguratsua eta globalizazioa.
niztasunaren trataera.
5arduera ludikoaren garrantzia.
Edukiak antolatzerakoan ikuspegi globala.
Irakaslea gidaria eta bitartekaria da.
Garapena e!ateko, eboluzioa bultzatzeko eta
u!eengan aldaketak sortzeko baldintza
batzuk e!an be&ar dira:
-!eak &eldutasun !aila bat +!otore eta kognitiboa bereganatua izan be&ar du.
Interakzioak u!ea dagoen puntutik &asi be&ar dira.
Ikaskuntza etengabeko ekintza da.
-!ea !otibatuta egon be&ar da.
urrekoa kontutan &artuta ikaskuntza prozesua eraiketa aktiboa da eta ibilbide ebolutibo +baina ez lineala baten arabera egiten da.
".". Hezkuntz#prozesuan e!aten diren inplikazioak Ikaslearen autono!ia lantzeko eskolak:
Mugi!en gaitasunak eta espazio#denbora garatu be&ar ditu.
Errealitatearen be&aketa bultzatu.
)entsa!endu errefle3ibo eta kritikoa landu
Ikasleen iritziak eta ideia sortzaileak bultzatu
Harre!an pertsonalak landu +(oko, elkarrizketa eta lan kooperatiboaren bidez
4inarrizko konpetentziak etengabe eta ko&erentziaz (asotzea bultzatu
Hezkuntzaren esku-hartzearen oinarrizko printzipioak
4arduera edo ekintza : aproposak izan be&ar dira.
Hezitzailearen lana zera izan be&ar da, etapa bakoitzaren ezaugarriak garatzea. Horretarako, esperientzia egokiak eskaini be&ar ditu.
si!ilazio eta finkapenaren artean oreka lortu be&ar da. Horretarako irakasleak ikasleen aurre ezagupenak ezagutu be&ar ditu. Infor!azioa ge&iegizkoa bada
urduritasuna eta frustrazioa sor daiteke.
Garapenak poliki aurreratzen du . Infor!azio berriak pi3kanaka barneratzen dira.
Hauen finkapena ezin da derrigortu.
Garapen hurbileko eremua +zona de desarrollo prC3i!o. Ikaslearen gaitasunen
baino pi3kat3o bat gorago.
Ere!u berri &orren &urbiltasunak berezko motibazioa bultzatzen du.
6aldearen eztabaidetarako giro eta egoera aproposa egon be&ar da.
Hezkuntza-ikaskuntza aktiboa. Ikasleen (ardueretatik atera be&ar da soluzioa edo
erantzuna.
Gaitasunak bereganatzea +zenbatu, sailkatu, &itzak deszifratu, ob(ektuak eraiki
eta erabili...
".$. Irakatsi eta ikasteko prozesuan e!aten diren inplikazioak Aspektu kognitiboak )entsa!endu konkretuak &onetan laguntzen du:
5arduera eta ezagupenen bitartez eta ikasleen errit!o propioa errespetatuz, etapako operazio kognitiboak garatzen
Ikasteko estrategiak, planifikazioa eta ebazpenak lantzen
Ikasteko ohiturak garatzen
Hizkuntzaren eta ko!unikazioaren aspektuak era &artu be&ar da kontuan:
Era askotako egoerak aurkeztea, kodigo desberdinak duten pertsonen arteko &arre !anak lantzen dituztenak.
Hizkuntz idatzia lantzea
Ko!unikatzeko beste era batzuekin gozatzea eta erabiltzea
Beste &izkuntza bat bereganatzea
&ozkoan eta idatzian ager daitezkeen eragozpenak aurre ikustea
Hizkuntza !aila egokia erabiltzea.
Aspektu sozial eta afektiboak *ozializazioan eta indibidualizazioan ere &eziketak parte &artzen du.
Harre!an afektiboetan
Gizarte !ailako egoeretan parte &artzeko gaitasunetan
6rebetasun sozialak lantzerakoan
Dol se3ualak bereganatzerakoan
Identitate propioa eta autokontzeptua garatzerakoan
Hurrengo &auek ere eragina dute:
an kooperatiboa, egozentris!oa alde batera utziz eta besteen iritzia ulertuz.
rdura eta esfortzua, ondo eginiko lanaz gozatzeko
rauak adostea eta betetzea.
Konpetentzia ?sanoa@
Irakaslearen (arrera ikaslearekiko +it3aropenak, )ig!alion efektua
Mugimen aspektuak andu be&arrekoa:
Mugi!en autono!ia bultzatzea.
lbo#do!inantzia finkatzea, irakurketa#idazketan arazoak sai&esteko.
Kirola, garapen pertsonala eta soziala suposatzen duelako.
iziplina, lan o&iturak, esfortzua eta ardura.
6aldean lana egitea eta bakoitzaren iniziatiba.
lternatiba desberdinak bilatzeko gaitasuna.
Gorputza eta &onen aldaketak ezagutzea
4sasunaren kontra doazen aukerak
rauak eta &auen zergatiak
Bakoitzak dituen !ugi!en#, adieraz# eta (olas#aukerak
